500

‫رۆژنامەنوسا‌ن و‬ ‫روناكبیران رەخنەو‬ ‫بۆچونەكانیان لەبارەی‬ ‫«چاودێر» دەخەنەروو‬ ‫‪4‬‬

‫‪500‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )500‬دو شةممة ‪2015/1/19‬‬

‫دۆسیەكە لەهەولێرەوە گوازراوەتەوە سلێمانی‌و "داواكاری گشتیش كەمتەرخەمە"‬

‫دادگایی بانگخوازەكەی كۆمەڵی ئیسالمی لەسەر‬ ‫سوكایەتی بە ئێزدییەكان یەكالنەكراوەتەوە‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‪:‬‬ ‫ماوەیەكە دەزگا ئەمنیەكانی‬ ‫هەولێر لەهەوڵی دەستگیركردنی‬ ‫كادیرانی یەكێتیدان‬ ‫‪3‬‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی لەساڵی رابردودا‪ ،‬لەالیەن وتەبێژی پێشوی وەزارەتی ئەوقافەوە‪ ،‬سكااڵ لەدژی وتەكانی د‪.‬عەبدولواحید بانگخواز‌و‬ ‫كادری پێشكەوتوی كۆمەڵی ئیسالمی كە بەرامبەر ئێزدییەكان كردبووی تۆمار كرا‪ ،‬بەاڵم تائێستا ئەو دۆسیەیە ئەنجامی‬ ‫نەبوە و دادگاكان‌و داواكاری گشتیش بەكەمتەرخەم دەزانرێن‪ .‬یەكالنەبونەوەی ئەم دۆسێیە لەكاتێكدایە كە كۆمەڵێك لە‬ ‫مەالو بانگخوازی ئایینی بەردەوامن لە باڵوكردنەوەی وتارە توندوتیژەكانیان‪ ،‬لە تازەترین گرتەی ڤیدیۆیشدا كە لە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكاندا باڵوكراوەتەوە‪ ،‬مەالیەكی دیكە بەناوی مەال محەمەدی عەلەوی سوكایەتیی بە پێشمەرگە دەكات‪.‬‬

‫"هێشتا سوننە ستراتیژی خۆی بەرامبەر كورد نەگۆڕیوە"‬

‫مەال بەختیار سیاسه‌تی كورد بەرامبەر‬ ‫سوننە بە جبوری دەگەیەنێت‬

‫‪3‬‬

‫‪3‬‬

‫شنگال گۆمەكە دەشڵەقێنێت‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫پێرێ ‪ 2015/1/17‬سەلیم جبوری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراق‪ ،‬سەردانی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی كردو‪ ،‬لە كۆبونەوەیەكدا‬ ‫باسی بارودۆخی عیراق‌و كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغداد كراو‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی "چاودێر"یش لەو كۆبونەوەیەدا مەال بەختیار‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬سیاسه‌ت‬

‫و گلەییەكانی كوردی بەرامبەر سوننە بەناوبراو راگەیاندوە‪ ،‬بەوەی‬ ‫تائێستا "سوننه‌ ستراتیژی خۆیان بەرامبەر كورد نەگۆڕیوە"‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو لە مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬مەال بەختیار لەو كۆبونەوەیەدا‪،‬‬ ‫بە سەلیم جبوری راگەیاندوە‪ ،‬كە لەدوای روخاندنی رژێمی بەعسەوە‬ ‫سوننەكانی عیراق كێشەی زۆریان هەبوەو لەعیراقی نوێدا روانگەیەكی‬ ‫رۆشنیان نەبوەو بایكۆتی حكومەتی عیراق‌و دەستوریشیان كردوە‪.‬‬ ‫لەئێستاشدا دوای هاتنی داعشیش كە زیانێكی گەورەی لە سوننەو‬ ‫كوردیش داوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا هەڵوێستێكی رۆشنیان لەسەر ماده‌ی‬ ‫‪ 140‬نییە‪.‬‬ ‫سەرچاوەكەی "چاودێر" ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬كە هەر لەو كۆبونەوەیەدا‬ ‫مەال بەختیار باسی پشتیوانییەكانی كوردی بەرامبەر سوننە كردوەو‬ ‫بە سەلیم جبوری راگەیاندوە‪ ،‬كە كورد هەمیشە پشتیوانیی لە‬ ‫سوننە كــردوەو لە پارێزگاكانی سەاڵحەدین و دیالەو نەینەواو‬ ‫كەركوك‪ ،‬هاوكاریی سوننەیان كردوە‪ ،‬جگەلەوەش بەهۆی هاتنی‬ ‫داعشەوە زۆرینەی ئەو ئاوارانەی كە هاتونەتە هەرێمی كوردستان‬ ‫سوننەن‌و كوردستانیش هاوكاریی كردون‪ ،‬بەاڵم بە داخەوە تاوەكو‬ ‫ئێستا سوننە ستراتیژی خۆیان بەرامبەر بە كورد نەگۆڕیوە‪.‬‬

‫عیراق لەبەردەم قەیرانێكی گەورەدایە‬

‫چارلی ئێبدۆ‬ ‫سەر‌گه‌ردانیی موسڵمانان!‬

‫یەشار کەمال‬ ‫گۆرانیبێژەکەی‬ ‫چوکورۆڤا‬ ‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫نەوت‪..‬‬ ‫لەبەرەكەتەوە‬ ‫بۆ عیللەت!‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت و هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )500‬دو شةممة ‪2015/1/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫عیراق لەبەردەم قەیرانێكی گەورەی ئابوریدایە‬

‫نەوت‬

‫لەبەرەكەتەوە بۆ عیللەت!‬ ‫لەپەراوێزی هاڕەكردنی نرخی نەوت‌و سودمەندو زەرەرمەندەكانی ئەم جەنگە ئابورییە‬ ‫شرۆڤەڕاپۆرتی‪ :‬بابان حەمە‬ ‫نرخی‌ نــەوت لەجیهاندا‪ ،‬بەڕێژەی‌ ‪%54‬‬ ‫دابەزی‪ ،‬بەشێوەیەك كە نرخی تەنها یەك‬ ‫بەرمیل نەوت بۆ نزیكەی ‪ 40‬دۆالر دابەزیوە‪،‬‬ ‫ئەمەش نزمترین نرخە كە جیهان بەخۆیەوە‬ ‫بینیبێت‪ .‬لەكاتێكدا سێ‌ مانگ لەمەوبەر‬ ‫نرخی نــەوت لەبازاڕەكانی جیهاندا ‪116‬‬ ‫دۆالری تۆماركرد‪.‬‬ ‫پسپۆڕان‌و شارەزایانی ئــابــوری‌و نــەوت‪،‬‬ ‫هۆكاری دابەزینی نرخی نەوت دەگەڕێننەوە‬ ‫بۆ زیاد بونی ئاستی بەرهەمێنان‌و كەمی‬ ‫خواستی لەبازاڕەكانی جیهان‪ ،‬پاشان‬ ‫بەكارهێنانی سەرچاوەكانی وزەی تر‪ ،‬وەك‬ ‫تیشكی خۆر‌و (وزەبــا)‌و ئەتۆم‪ ،‬هەندێكی‬ ‫دیكە لــەو بــــاوەڕەدان دابــەزیــنــی نرخی‬ ‫نەوت یارییەكی سیاسییەو دژ بەنەیارانی‬ ‫ئەمەریكا ئەم یارییە سازكراوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئــێــران‌و روســیـا‌و فەنزوێال‪ ،‬لەگەڵیشیدا‬ ‫واڵتانی وەك عیراق‪ ،‬سوریا‪ ،‬لیبیا‪‌... ،‬و‬ ‫دەیان واڵتانی دیكەی عەرەبی‌و ئەوروپی‌و‬ ‫ئەفەریقی‌و (واڵتانی التین ئەمەریكا)‪..‬‬ ‫باجە قورسەكەی دەدەن‪ ،‬بەمەش ئەو‬ ‫(بەرەكەت)ەی بە نەوت دەوترا‪ ،‬بۆ عیراق‌و‬ ‫زۆر واڵتانی دیكە‪ ،‬ره‌نگه‌ ببێت بە(عیللەت)!‬

‫وەك (‌ ئەمریكا‪ ،‬چین‪ ،‬ژاپــۆن‪ ،‬واڵتانی‬ ‫ئــەوروپــا‪ ،‬هندستان‌و ‪ )...‬سودمەندن‌و‬ ‫هەندێك واڵتانی دیكەی وەك (ئێران‪،‬‬ ‫عیراق‪ ،‬روسیا‪ ،‬لیبیا‪ ،‬فەنزوێال‪ ،‬قەتەر‪،‬‬ ‫ئیمارات‪ ،‬سعودیە‪ ،‬واڵتانی كەنداو بەگشتی‪،‬‬ ‫نەیجیریا‪ ،)..‬زەرەرمەندی یەكەمن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێك لەو واڵتە زەرەرمەندانە‪ ،‬خۆیان‬ ‫یارییەكە (هاڕەكردنی نرخی نەوت) یان‪،‬‬ ‫بۆ گۆڕینی هاوكێشە سیاسییەكانی( هێزو‬ ‫بااڵنس) ســازكــردوە‪ ،‬لەوانەش سعودیەو‬ ‫قەتەر‪.‬‬

‫عیراق‬ ‫بەرپرسانی‌ حكومەتی‌ عیراقی‌ دەیانەوێت‬ ‫خەڵك دڵنیا بكەنەوە لەو قەیرانە ئابورییەی‌‬ ‫روبەڕوی‌ واڵت بۆتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم دڵنیایی‬ ‫بەخشینە نە ســەرەداوی چارەسەرەكانی‬ ‫دیـــارەو نــە قاسەكانی واڵتــیــش پــارەی‬ ‫نەختینەیی‌و پــاشــەكــەوتــیــان تێدایە‪.‬‬ ‫بۆیە بەهەمو پێوەرێك عیراق لەبەردەم‬ ‫قەیرانێكی‌ گەورەی‌ ئابوریدایە‪ .‬بەجۆرێك‬ ‫كە ڕێكەوتنەی هەرێم‪-‬بەغدادیش ناتوانێت‬ ‫بارەئابورییە نابوتەكە چارەسەربكات‪.‬‬ ‫ئابوریناسەكان‌و بەرپرسانی بااڵی حكومیش‬ ‫ئاماژە بەوەدەكەن كە ساڵی‌ داهاتو هیچ‬ ‫پڕۆژەیەكی‌ وەبەرهێنان جێبەجێناكرێت‬ ‫لەئاستێكدا كە بتوانێت خزمەتی گەورە‬ ‫واڵتانی سودمەندو زیانمەندی یارییەكە!‬ ‫بەدابەزینی نرخی نەوت‪ 1.47 ،‬ترلیۆن دۆالر بەكەرتی ئابوری‌و خزمەتگوزاری بكات‪،‬‬ ‫لەپارەی فرۆشیارانی نەوت كەمبوەتەوە‌و لەدوایین لێدوانیشدا‪ ،‬دوێنێ سەرۆكوەزیرانی‬ ‫ئەم تێكڕاییەش بەزمانی بیركاری‪ ،‬واتا عیراق بۆ ئاژانسە ناوخۆییەكانی عیراق‬ ‫ئەو بڕە پارەیە‪ ،‬كەوتوەتە نێو بانكەكانی ئــامــاژەی بۆ ئــەوەكــرد ئەگەر تا مانگی‬ ‫‪4‬ی ئەمساڵ‪ ،‬ئەڵتەرناتیڤێك بۆ نەوت‬ ‫واڵتانی كڕیاری نەوت‪.‬‬ ‫بە دابەزینی نرخی نەوت‪ ،‬هەندێك واڵتانی نەدۆزێتەوە‪ ،‬رەنگە نەتوانین تەنانەت‬

‫موچەی فەرمانبەران دابینبكەین‌و ئابوری‬ ‫عیراق تەواو نزیكببێتەوە لەداتەپین‪.‬‬ ‫حەیدەر ئەلعەبادی‌و عادل عەبدولمەهدی ‌و‬ ‫چەندین بەرپرسی بااڵی دیكەی حكومەتی‬ ‫عیراقیش بەئاشكرا باس لەبنەمای ئەم‬ ‫قەیرانە دەكەن بەوەی‌ خەزێنەی‌ دەوڵەت‬ ‫هیچ بڕە پارەیەكی‌ یەدەكی‌ تێدا نییە بۆ‬ ‫روبەڕوبونەوەی‌ بەرزی‌‌و نزمی‌ نرخی‌ نەوت‌و‬ ‫قەیرانەكە‪ ،‬شــەڕی‌ داعش‪-‬یش وایكردوە‬ ‫كە حكومەت هەرچییەكی هەبێت‌و نەبێت‬ ‫بۆ ئەو پێناوە خەرجی بكات‪ ،‬بەچەشنێك‬ ‫كە ماوەی‌ پێنج ساڵە هەر بڕە پارەیەك‌‬ ‫دەست حكومەت كەوتبێت خەرجی‌ كردوەو‬ ‫هیچ بڕە پارەیەكی پاشەكەوت نەكردوە‬ ‫بۆ حاڵەتی‌ وەك ئەم قەیرانە‪ ،‬یان شەڕی‬ ‫ئێران‬ ‫چاوەڕواننەكراوی داعش‪.‬‬ ‫بەپێی داڕشتنی بودجەی گشتی ئێران‪،‬‬ ‫نرخی نــەوت بــە‪ 136‬خەمڵێنراوە‪ ،‬واتە‬ ‫‪ ،40÷136‬نزیك بــە‪ 3‬هێندەی ئێستای‬ ‫هەرێمی كوردستان‬ ‫لەسەرەتای ساڵی ‪ 2014‬ەوە بەشە بودجەی نرخی نــەوت‪ ،‬كە ئــەوەش كاریگەرییەگی‬ ‫هەرێمی كوردستان بڕدرا‪ ،‬ئەوكات وەزیری ئێجگار قــورس‌و پشتشكێنی بەسەر ئەو‬ ‫سامانە سروشتییەكان وتبوی كە بەناردنی واڵتــەدا هێناوە‪ .‬سەرباری ئەمەش ئێران‬ ‫‪ 250‬هەزار بەرمیل نەوت‪ ،‬دەتوانن ئەو بڕە كەوتوەتە ژێر فشارێكی گەورەی سیاسی‬ ‫پارەیەی بەغدا وەك بودجە رەوانەی هەرێمی جیهان‌و ناوچەكەو سەپاندنی ئابڵوقەی‬ ‫كوردستانی دەكــات‪ ،‬دابین بكەن‪ .‬ئێستا ئابوری ئەمەریكایش لەوالوە بوەستێت‪.‬‬ ‫ئاستی هەناردەكردنی نەوتی كوردستان‪ ،‬پـــاش ئــــەوەی ‪12/27‬ی ســاڵــی پــار‬ ‫دواكۆبونەوەی واڵتانی ئەندام لەرێكخراوی‬ ‫‪ %42‬ی بەهای خۆی لەدەستداوە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەوكات نرخی نەوت كە بە‪ 105‬دۆالر ئۆپێك‪ ،‬بۆ روبــەڕوبــونــەوەی قەیرانەكە‬ ‫خەماڵبو‪ ،‬هەرێمی كوردستان رۆژانە ‪ 250‬كۆبونەوە‪ ،‬وەزی ــری نەوتی ئــێــران‪ ،‬زۆر‬ ‫هەزار بەرمیلی هەناردە بكردایە‪ ،‬داهاتی هەوڵیدا ئەندامانی رێكخراوەكە دابەزاندنی‬ ‫مانگانەی فرۆشتنی نەوت خۆی لەزیاتر بەرهەمهێنانی نــەوت رازیــبــكــات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لــە‪ 750‬ملیۆن دۆالر دەدا‪ ،‬ئــەوەش بەس هەوڵەكەی بێسود بو‌و ئۆپێك داواكــەی‬ ‫بو بۆ دابینكردنی موچەی فەرمانبەرانی ئێرانی رەتــكــردەوە‌و بــڕیــاری دا ئاستی‬ ‫كوردستان‪ ،‬خۆ ئەگەر داهاتی ناوخۆش بەرهەمهێنان لەهەمان ئەندازە بهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ داهاتی نەوت زیادبكرایە‪ ،‬ئەوا هەرێمی‬ ‫كوردستان دەیتوانی تا رادەیــەكــی زۆر‬ ‫موچە‌و خەرجییەكانی خۆی دابین بكات‪.‬‬ ‫بەم مەزەندەیەش‪ ،‬ئێستا وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكان پێویستی بەفرۆشتنی نەوتی‬ ‫زیاترە بۆئەوەی بودجەكەی دابین بكات‪.‬‬ ‫نەك هەر ئەوەیش‪ ،‬بەڵكو سەرباری ‪250‬‬ ‫هــەزار بەرمیلەكەی هــەرێـم‌و ‪ 300‬هــەزار‬ ‫بەرمیل نەوتەكەی كەركوك‪ ،‬دەبێت رۆژانە‬ ‫‪ 500‬هەزار بەرمیلی دیكە هەناردە بكات‪ ،‬تا‬ ‫النیكەم‌و بەشێوەیەكی كاتی پینەی قەیرانە‬ ‫ئابورییەكەی هەرێمی پێچارەسەر بكات‪ ،‬تا‬ ‫بەرزبونەوەی نرخی نەوت‪.‬‬

‫روسیا‬ ‫سێیەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتە‬ ‫لەجیهان‪ ،‬نیوەی بودجەی واڵتەكەی‬ ‫لەداهاتی نەوت‌و گازی سروشتی دابین‬ ‫دەكات‪ .‬لەالیەك ئەمریكا‌و واڵتانی ئەوروپا‬ ‫ئابلۆقەی توندی ئابوریان خستوەتە سەر‬ ‫روسیا‌و لەالیەكی دیكەوە بەهای دراوی‬ ‫(ڕۆپـــڵ) لــەچــاو دۆالر لەدابەزینێكی‬ ‫بەردەوامدایە‪ .‬بەرێژەی ‪ %56‬دابەزیوە‪.‬‬ ‫روسیا لەبودجەی ‪ 2015‬نرخی نەوتی‬ ‫بە‪ 100‬دۆالر خەماڵندوە دوچاری هەمان‬ ‫هەڵەو بارودۆخی دژوارو چاوەڕواننەكراو‬ ‫بوەتەوە كە عیراق‌و ئێرانیشی گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫ڤالدیمێر پۆتین ناچار بــوە خەرجی‌و‬ ‫ئەمەریكا‬ ‫پرۆژەكانی كەمكاتەوە‪ .‬بــەاڵم روسیا ئەمەریكا لــەم یاریە ئاڵۆزە سیاسی‪-‬‬ ‫جیاوازە لەهەریەكە لەئێران‌و لەعیراق‌و ئابورییەدا‪ ،‬بــراوەی یەكەمە‪ ،‬چونكە‬ ‫واڵتانی دیكەیش‪ ،‬چونكە نزیكەی ‪ 500‬ركابەرەكانی دوچاری شكستی سیاسی‌و‬ ‫ملیار دۆالری پاشەكەوت لەبەر دەستدایە‌‌و ئابوری ئێجگار گەورە دەبنەوە‪ .‬دەكرێت‬ ‫دەتــوانــێــت بــەشــێــك لـــەو گــوشــارەی ئــەم وشانە لـــەزاری جــۆن ماكین‪-‬ەوە‬ ‫ئەمساڵ كەمكاتەوە‪ ،‬بەاڵم چاودێرانی بخوێنرێتەوە كە بۆ (واشینتۆن پۆست)‬ ‫سیاسی ئاماژەی رون دەخەنە بەرچاو‪ ،‬وتبوی «دەكرێت سوپاسی سعودییە‬ ‫بەوەی پێبچێت بااڵنسی هێز لەجیهان‌و بكەین‪ ،‬چونكە كارێكی وایكردوە‪ ،‬نرخی‬ ‫ناوچەكەدا بگۆڕێت‌و سیاسەتی ئابوری بەرمیلێك نەوت بۆ ئاستێك دابەزێت‪،‬‬ ‫روسیا داتەپێنێت‪ .‬بڕی ئەو زیانانەش كاریگەریی گــەورە لەسەر سیاسەتی‬ ‫كە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت‌و سزا ئابوری (ڤالدیمێر پۆتین) دروستبكات»‬ ‫ئابورییە سەپێندراوەكانەوە لەروسیا هەرچەندە ماكین لە لێدوانێكی دیكەیدا‬ ‫كــەوتــوە‪ ،‬بــەســەد‌و پەنجا ملیار دۆالر بــۆ (دەیــلــی مــەیــل) جەختیشی لــەوە‬ ‫دەخەمڵێنرێت‪.‬‬ ‫كردبۆوە كە دورو نزیك كۆشكی سپی‌و‬ ‫سیاسەتەكانی ئۆباما‪ ،‬پەیوەندییەكیان‬ ‫بــەو بــارودۆخــە ئابورییەو دابەزینی‬ ‫سعودیە‬ ‫(ئــەم واڵتــە زۆر لــەوە دەوڵەمەندترە نرخی نەوتەوە نییە كە روبەڕوی جیهان‬ ‫دابەزینی نرخی نەوت كاریگەری لەسەر بەگشتی‌و روسیا بەتایبەتی بۆتەوە‪.‬‬ ‫سیاسەت‌و سیاسەتی ئابوری واڵتەكە‬

‫دو بەرنامەی «پیاوانە»ی‬ ‫روداو و نالیا نیگەرانیی لێدەكەوێتەوە‬ ‫چاالكوانێكی ژنان‪ :‬فۆرمێكی تر لەمزگەوت‌و دیوەخان‌و‬ ‫چایخانە بەردەوام خۆی بەرهەمدەهێنێ‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لە دو كەناڵی ئاسمانیی كــوردی‪ ،‬بەرنامەی بەگروپ‬ ‫لەالیەن نوسەران‌و رۆژنامەنوسانەوە بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەبڕوای چاالكوانی‌ بواری‌ ژنان‌‪ ،‬نەبونی ژنان لەو‬ ‫بەرنامانەدا بۆتە جێگەی رەخنەو سەرنج‪.‬‬ ‫كەناڵی ئاسمانی (‪‌)NRT‬و (روداو)‪ ،‬دو بەرنامەیان‬ ‫بەناوەكانی (دیالۆگ)‌و (چوارقۆڵی) پەخشدەكەن‪ ،‬كە‬ ‫پێكهاتون لەژمارەیەك رۆژنامەنوس‌و نوسەری پیاو ‌و‬ ‫هیچ ژنێك تێیدا بەشدارنییە‪.‬‬ ‫لــەو بــارەیــەوە چاالكوانێكی‌ بــواری‌ ژنــان‌و جێندەر‪،‬‬ ‫لەسەر بەشدارینەكردنی ژنان لەو بەرنامانە لەالپەڕەی‬ ‫تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەاڵیەتیی (فەیسبوك)‪،‬‬ ‫لەنوسینێكدا بەناونیشانی «عەقڵی میدیایی كوردی‬ ‫عەقڵێكی خێڵەكی‌و پیاوانەیە»‪ ،‬ئاماژەی بەوەكردوە‪،‬‬ ‫فۆرمێكی تر لەمزگەوت‌و دیوەخان‌و چایخانە لەكۆمەڵی‬ ‫ئێمە بەردەوام خۆی بەرهەمدێنێتەوەو ئەم سێ شوێنە‬ ‫لەمیدیاو ژیانماندا بەردەوام ئامادەگیان هەیە‪.‬‬

‫دابنێت)‪ ،‬ئەم كۆتەیشنە لەڕاپۆرتێكی‬ ‫(دەیلی مەیل)دا هاتوەو ئاماژە بەوەش‬ ‫دەكات كە سعودیە دەتوانێت بۆ چەندین‬ ‫ساڵ بەو نرخە نەوت بفرۆشێت‪ ،‬وەك‬ ‫لەسەرەتای شیكارییەكەدا ئاماژەمان‬ ‫پێكرد‪ ،‬سعودیە خــۆی یەكێك بێت‬ ‫لەیاریزانەكانی ئەم یارییە بێئامانەی‬ ‫دابەزینی نرخی نەوت‪ ،‬بەاڵم ئەم یارییەی‬ ‫لەپێناو شكستپێهێنانی ركابەرە سیاسی‌و‬ ‫ئابوری‌و مەزهەبییەكانیدایە لەناوچەكە‪،‬‬ ‫لەوانەش (ئێران) بەتایبەتی‌و روسیاو‬ ‫سوریا لەچوارچێوە گشتییەكەیدا‪.‬‬

‫سێ سەربازگە‬ ‫بۆ ئازادكردنی موسڵ‬ ‫دەست بەمەشق‬ ‫دەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬

‫هــۆزان مەحمود‪ ،‬ئەوەشدەخاتەڕو‪ ،‬تەنها پیاوە كە‬ ‫خاوەن بیروڕا‌و شیكاری سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‌و ئابوری‌و‬ ‫تەنانەت پرسی ژنانیشە‪ ،‬بــەردەوام ئەم كڵەپ‌و یانە‬ ‫پیاوانەیە لەهەمو ئاستەكاندا خۆی دوبارەدەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەر بەرنامەیەكی تەلەفزیۆن سەیردەكەیت‪ ،‬هەر پیاوە‬ ‫قسەدەكات‌و بــەردەوام بیڕوڕای خۆی دەردەبــڕێ‪ .‬خۆ‬ ‫ئەگەر جاروبار لەدەستیان دەرچێ‌و بەرنامەیەك لەسەر‬ ‫پرسی ژن بكرێ‪ ،‬ئەوا دەبێت دو پیاوی تێدا بێت‪،‬‬ ‫یەكێكیان حەتمەن دەبێت مەال بێت!‬ ‫ناوبراو‪ ،‬دەپرسێت‪ ،‬ئایا بەراستی واڵتی ئێمە ژنی تێدا‬ ‫نییە لەهیچكام لەم بوارانەدا خاوەن بیروڕاو پێگەو‬ ‫تێڕوانینی خۆی بێت؟ بااڵنسی جێندەر لەكوردستان‬ ‫ئــەوەنــدە بــەالی پیاودا شكاوەتەوە هەمو فەزاكان‬ ‫پیاوانەن‪ .‬هۆمۆسۆشیاڵبونی كۆمەڵی كوردی سنورێكی‬ ‫ترسناكی بەزاندوە‪ ،‬بەجۆرێك كە میدیا بێ ئەوەی‬ ‫بەخۆی بزانێت فۆرمی كەلتوری پیاوانەو ئیسالمگەرایی‬ ‫وەك پاكستان‌و سعودیەو ئەفغانستان كۆپیدەكاتەوە‪.‬‬

‫لەتازەترین لێدوانیدا‪ ،‬ئەسیل نوجێفی پارێزگاری موسڵ‪ ،‬رایگەیاند ‪3‬‬ ‫سەربازگەی تایبەتیان كردۆتەوە بۆ مەشقپێكردنی ئەو خۆبەخشانەی‬ ‫دەیانەوێت بەشداربن لەئازادكردنی شاری موسڵ لەدەست چەكدارانی‬ ‫داعــش‪ ،‬كە لەالیەن ئەفسەرو شارەزایانی سەربازیی ئەمەریكی‬ ‫و كەنەدییەوە مەشقیان پێدەكرێت كە دو لەو سەربازگانە بۆ ئەو‬ ‫خۆبەشخانەیە كە بەناوی (حشد الوطنی)ەوە كۆكراونەتەوەو پێكدێن‬ ‫لەو گەنجانەی كە سەر بەعەشیرەتەكانی ناوچەكانی سەر بەپارێزگای‬ ‫موسڵن‌و ژمارەیان زیاتر لە ‪ 3‬هەزار خۆبەخشە‪ ،‬سەربازگەكەی تریش‬ ‫بۆ ئەو پۆلیسانەن كە پێشتر لەسنوری پارێزگاكە خزمەتیان كردوەو‬ ‫ئێستا مەشقی سەربازیی‌و چۆنیەتی روبەڕوبونەوەی تیرۆریستانیان‬ ‫فێردەكرێت‪ ،‬كە ئەوانیش ژمارەیان ‪ 7‬هەزار پۆلیسە‪.‬‬ ‫نوجێفی ئەوەشی بۆ رۆژنامەی شەرقولئەوسەت‪ ،‬راگەیاندوە كە جگە‬ ‫لەم ژمارەیە‪ ،‬ژمارەیەكی زۆریشیان لەمەشقپێكردن تەواوبونەو ئێستا‬ ‫قەزاو ناحیە ئازادكراوەكانی موسڵ دەپارێزن‪ ،‬بەاڵم كێشەمان تەنیا‬ ‫ئەوەیە كە چەكی قورس‌و تازەیان پێ نییەو پێویستە حكومەتی عیراق‬ ‫لەم روەوە هاوكاریمان بكات‪ ،‬لەگەڵ دابینكردنی مووچەو پێداویستی‬ ‫تر بۆیان‪.‬‬ ‫لەبارەی سەنگەرەكانیان لەگەڵ داعش‪ ،‬پارێزگاری موسڵ دەڵێت‪:‬‬ ‫ســوپــای عــیــراق‌و خۆبەخشەكان ‪ 20‬كیلۆمەتر دورن لەموسڵ‌و‬ ‫لەباكوریشەوە پێشمەرگە تەنیا ‪ 10‬كیلۆمەتر لەشاری موسڵەوە دورن‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )500‬دو شةممة ‪2015/1/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫دۆسیەكە لەهەولێرەوە گوازراوەتەوە سلێمانی‌و «داواكاری گشتیش كەمتەرخەمە»‬

‫دادگایی بانگخوازەكەی كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫لەسەر سوكایەتی بە ئێزدییەكان یەكالناكرێتەوە‬

‫«‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی لەساڵی رابردودا‪ ،‬لەالیەن‬ ‫وتەبێژی پێشوی وەزارەتــی ئەوقاف‌و‬ ‫كــاروبــاری ئاینی هەرێمەوە‪ ،‬لــەدژی‬ ‫وتەكانی د‪.‬عەبدولواحید بانگخواز‌و‬ ‫كادری پێشكەوتوی كۆمەڵی ئیسالمیی‬ ‫كوردستان لەدادگا سكااڵ تۆمار كرا‪،‬‬ ‫بەهۆی سوكایەتیكردنی بەمەسیحی‌و‬ ‫ئێزیدییەكانی كوردستان‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫ئەو دۆسیەیە ئەنجامی نەبوە‪ .‬دادگاكان‌و‬ ‫داواكــــاری گشتیش بەكەمتەرخەم‬ ‫دەزانـــرێـــت‪ .‬یــەكــانــەبــونــەوەی ئەم‬ ‫دۆسێیە لەكاتێكدایە كە كۆمەڵێك لە‬

‫مەالو بانگخوازی ئایینی بەردەوامن لە‬ ‫باڵوكردنەوەی وتارە توندوتیژەكانیان‪،‬‬ ‫لە تازەترین گرتەی ڤیدیۆیشدا كە لە‬ ‫تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكاندا باڵوكراوەتەوە‪،‬‬ ‫مەالیەكی دیكە بەناوی مەال محەمەدی‬ ‫عــەلــەوی سوكایەتیی بە پێشمەرگە‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لــەوبــارەیــەوە بــەڕێــوەبــەری پێشوی‬ ‫راگــەیــانــدنــی وەزارەتـــــی ئــەوقــاف‌و‬ ‫كاروباری ئاینیی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بــە»چــاودێــر»ی راگــەیــانــد‪ :‬لەسەر‬ ‫وتەكانی د‪ .‬عەبدولواحید كە لەسەر‬ ‫تەلەفزیۆن‌و تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانەوە‬

‫مەالیەكی دیكە سوكایەتی‬ ‫بە پێشمەرگە دەكات‬

‫قسەی بەمەسیحی‌و ئێزیدییەكانی‬ ‫كوردستان وت‪ ،‬لەالیەن منەوە وەك‬ ‫وتەبێژ‌و بەڕێوەبەری پێشوی راگەیاندنی‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف‌و بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫كاروباری مەسیحییەكان و ئێزدییەكانی‬ ‫وەزارەت‪ ،‬واتە موسڵمان‌و مەسیحی‌و‬ ‫ئێزیدییەك سكااڵیی یاساییمان لەدادگای‬ ‫هەولێر تۆماركردوە‪ ،‬تــەواوی بەڵگەی‬

‫پێویستمان بەشێوەیەكی رەسمی‬ ‫داوەتە داواكاری گشتی‪ ،‬تا ئەو جۆرە‬ ‫سوكایەتییە بەمەسیحی‌و ئێزیدییەكان‬ ‫رابگیرێت‪.‬‬ ‫مـــەریـــوان نــەقــشــبــەنــدی‪ ،‬وتیشی‬ ‫«هەرچەندە ئەو دۆسییە مێژوەكەی‬ ‫بۆ ساڵێك لەمەوپێش دەگەڕێتەوە‌و‬ ‫لەهەولێر شكاتم لێكردبو‪ ،‬بەاڵم ئەو‬

‫داوای كــردبــو كــە بێتە سلێمانی‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی نیشتەجێی ئەوێیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرباری ئەوەش پێموایە لەو دۆسیانەدا‬ ‫داواكاری گشتی یەكجار الوازە‪ ،‬چونكە‬ ‫بڕوام نەدەكرد‪ ،‬بەو شێوەیە لێپرسینەوە‬ ‫نەكات‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی تەواوی بەڵگەكانی‬ ‫لەبەردەستدایە‌و بەدەنگ‌و رەنــگ كە‬ ‫لەتەلەفزیۆنەكان قسە دەكات‌و لەیوتوب‌و‬ ‫تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان باڵوكراوەتەوە‪،‬‬ ‫زۆر بە ئاشكرا لەكۆمەڵگای كوردیدا‬ ‫گیانی رق‌و كینە دروستدەكات‪ ،‬كە ئەو‬ ‫جۆرە رق لێبونەوەیە نەبوە»‪.‬‬ ‫نەقشبەندی‪ ،‬ئــامــاژەی بەوەشكرد‪،‬‬

‫ئەگەر بێتو بەم شێوازە مامەڵە بكرێت‪،‬‬ ‫كارەساتە بەڵگەیەكی زۆر رون دوای زیاتر‬ ‫لەساڵێك پێشكەش بكرێت‪ ،‬هێشتا هیچ‬ ‫ئەنجامێكی نەبێت‪ ،‬چونكە دوایینجار كە‬ ‫هاتینەوە بۆ دادگای سلێمانی‪ ،‬مانگێك‬ ‫لەمەوپێش بو‪ ،‬داوكاری گشتی پێوتین‬ ‫دۆسیەكە تەواو نییە‪ ،‬دەبێت جارێكی‬ ‫تــر لێكۆڵینەوەی تێدا بكرێـتەوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا بۆ جاری دوەم لەسلێمانی‬ ‫وتەمان دایەوە‪ ،‬ئێستاش ئەو دۆسیە لە‬ ‫بەشی یاسای بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی‬ ‫ئەوقافی سلێمانییە‪ ،‬نازانین كە بەكوێ‬ ‫گەیشتوە‪.‬‬

‫شنگال گۆمەكە دەشڵەقێنێت‬ ‫«قوڵبونەوەی ناكۆكییەكانی شنگال لەبەرژەوەندیی داعش دەبێت»‬ ‫پەیەدە‪ :‬خەڵكی شنگال دەبێ خۆیان بڕیار بدەن‬ ‫كەجەكە‪ :‬جیاكردنەوەی شنگال لەباشوری كوردستان‬ ‫لەالیەن ئێمەوە‪ ،‬راست نییە‬ ‫پارتی‪ :‬داوا لە پەكەكە دەكەین هەرچی زوە ئەم گێچەڵە لە هەرێمی‬ ‫كوردستان دوربخەنەوە‬ ‫یەكێتی‪ :‬پێویستە كۆبونەوەی الیەنەكانی هەرێمی كوردستان بكرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاران جەزا‪ ،‬سەرخێڵ هاشم‪:‬‬ ‫دامەزراندنی (ئەنجومەنی ئێزدیانی‬ ‫شنگال) كاردانەوەی جیاجیای بەدوای‬ ‫خۆیدا هێنا‪ ،‬بەاڵم ئــەوەی پێداگیری‬ ‫لە سەر دەكرێت‪ ،‬وەك شرۆڤەكارانی‬ ‫سیاسی‪ ،‬بــاســیــدەكــەن‪ ،‬ئــەوەیــە كە‬ ‫ســـەربـــاری ئــــەوەی كــێــشــە هــەبــن‪،‬‬ ‫بــەاڵم زمانی دیالۆگ بۆ چارەسەری‬ ‫لەبری‬ ‫بەكاربهێندرێن‬ ‫كێشەكان‬ ‫گرژكردنی رەوشەكە‪ .‬چونكە پێیانوایە‪،‬‬ ‫قوڵبونەوەی ناكۆكییەكانی شەنگال‬ ‫لەبەرژەوەندیی داعش دەبێت‪.‬‬ ‫كەجەكە هەڵوێستی خۆی راگەیاند‬ ‫لە بــارەی دروستكردنی (ئەنجومەنی‬ ‫ئێزدیانی شنگال)‪ ،‬كۆنسەی بەڕێوەبەری‬ ‫كۆماجڤاكێن كوردستان (كەجەكە)‬ ‫لــە راگــەیــەنــراوێــكــدا رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫هەوڵدەدرێت هەندێك بۆچون لەبارەی‬ ‫شنگال كە هیچ پەیوەندی بە ئێمەوە‬ ‫نییە‪ ،‬وەك بۆچونی ئێمە نیشانی‬ ‫رایگشتی بـــدەن‪ ،‬لەكاتێكدا كــە بۆ‬ ‫رزگاركردنی شنگال تێكۆشانێكی مەزن‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لێدوانی بەوجۆرە دورن لە‬ ‫راستی‌و ئامانج لێی تەڤگەری ئێمەیە‪،‬‬ ‫ئــەمــەش بــەگــوێــرەی بـــەرژەوەنـــدی‌و‬ ‫ئیرادەی گەلی كورد نییە‪.‬‬ ‫كەجەكە‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬ماوەیەكە‬ ‫لە هەندێك دەزگای راگەیاندنی باشوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە هەمو شێوەیەك لەدژی‬ ‫سیاسەتەكانی كەجەكە لە بەرانبەر‬ ‫شنگال كاردەكرێت‪ ،‬لێدوانی دور لە‬ ‫راستی باڵودەكرێنەوە‪ ،‬وەكئەوەی كە‬ ‫هــەوڵــدەدرێــت شنگال لە كوردستان‬ ‫جیابكرێتەوە‪.‬‬ ‫لــە بەیاننامەكەدا ئـــەوەش هاتوە‪:‬‬

‫«ئــەو لێدوانانەی دەدرێــن كە گوایە‬ ‫هــەوڵــدەدرێــت شنگال لــەبــاشــووری‬ ‫كوردستان جیابكرێتەوە راست نین‪،‬‬ ‫بەگوێرەی بۆچوونی گشتیی تەڤگەرمان‪،‬‬ ‫دەكرێت شنگال خاوەن بەڕێوەبەرێكی‬ ‫جەوهەری‌و خــاوەن فیدراسیۆن بێت‌و‬ ‫سەر بە باشوری كوردستان بێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫هەڵسەنگاندنێكی بەوڕەنگەمان هەیە»‪.‬‬ ‫پەیەدە‪ :‬كانتۆنی شنگال پێویستە‬ ‫هاوكات نوێنەری پەیەدە لە باشوری‬ ‫كــوردســتــان بــاســلــەوەدەكــات‪ ،‬كە‬ ‫سیستمی كانتۆنی بۆ ئێستای شنگال‬ ‫گونجاوە و پێویستە الیەنەسیاسییەكان‬ ‫دانی پێدابنین‪.‬‬ ‫غەریب حەسۆ‪ ،‬وتیشی «هەڵبەتە‬ ‫سەركەوتنی كانتۆنەكان لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان وایكردوە‪ ،‬خەڵكی شنگال‬ ‫داوای ئەو سیستمە بكەن‌و خەڵكی‬ ‫شنگال خۆی مافی خۆی بپارێزێت‌و‬ ‫بڕیار لەسەر چۆنێتیی بەڕێوەبردنی‬ ‫بدات»‪.‬‬ ‫حەسۆ‪ ،‬ئەوەشی رونكردەوە‪ ،‬بە هیچ‬ ‫جۆرێك سیستمی كانتۆنی لەسەر‬ ‫خەڵكی شنگال نەكراوە بە ناچاری‌و‬ ‫خەڵكی شنگال خــۆی بــڕیــاردەدات‬ ‫كانتۆن‪ ،‬یــان هەرێم‪ ،‬یــان ئیدارەی‬ ‫سەربەخۆی دەوێت‪.‬‬ ‫لەبارەی دروستبونی كێشەی نێوان‬ ‫الیەنەسیاسییەكان‪ ،‬بەتایبەت دوای‬ ‫ئــەوەی ئــەو باسە كــرا بە رۆژەڤ‪،‬‬ ‫نوێنەرەكەی پەیەدە وتــی «نازانم‬ ‫بۆچی كێشە دروستدەبێت؟ بەاڵم‬ ‫پێویستە بــەر لـــەوەی بڕیاربدەین‬ ‫سەیری رۆژئــاوای كوردستان بكەین‬ ‫و بــەرژەوەنــدیــی خەڵكی شنگال‬ ‫لەبەرچاوبگرین»‪.‬‬

‫یەكێتی داوای كۆبونەوەی بەپەلە‬ ‫دەكات‬ ‫هــەرلــەوبــارەیــەوە‪ ،‬سەرۆكایەتیی‬ ‫هــەرێــمــی كــوردســتــان‌و پــارلــەمــان‬ ‫لە دو بەیاننامەدا رەخنەیان لە‬ ‫بەكانتۆنكردنی شنگال گرت‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتیش خوازیاری هەرچی‬ ‫زوتـــری كــۆبــونــەوەی پێنج حزبە‬ ‫سەرەكییەكەی كوردستان بو‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یــەكــێــتــی‪ ،‬بــە (كــەنــاڵــی گەلی‬ ‫كــوردســتــان)ی راگــەیــانــد‪ ،‬ئێمە لە‬ ‫روداوەكــانــی شنگال نیگەرانیین‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە بە پەلە پێنج حزبە‬ ‫سەرەكییەكە كۆببنەوە‪.‬‬

‫پارتی‪ :‬پەكەكە هەوڵی جیاكردنەوەی‬ ‫شنگال دەدات‬ ‫مــەكــتــەبــی ســیــاســیــی پــارتــی لە‬ ‫بەیاننامەیەكدا رایگەیاند‪ ،‬تاقمێك‬ ‫بە سەركردایەتیی پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان‌و هاوكارەكانی‪ ،‬بە زۆرەملێ‬ ‫خۆیان بەسەر ئێزدیاندا دەسەپێنن‌و‬ ‫لە رێی ئەنجومەنێكی كارتۆنییەوە‬ ‫كــاردەكــەن بــۆئــەوەی لە ژێــر ناوی‬ ‫كانتۆنی خۆبەڕێوەبەریدا شنگال لە‬ ‫هەرێمی كوردستان داببڕن‪.‬‬ ‫مــەكــتــەبــی ســیــاســیــی پـــارتـــی‪،‬‬ ‫جەحتلەوەشدەكاتەوە‪ ،‬ئــەم كارە‬ ‫جگە لـــەوەی كارێكی نایاسایی‌و‬ ‫دەســتــوەردانــی زەقــە لە كــاروبــاری‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و عیراق‌و بەزاندنی‬ ‫سەروەری واڵت‌و فەرمانێكی نوێیە دژی شرۆڤەكارێك‪ :‬دیالۆگ چارەسەر بێت‬ ‫ئێزدیان‪ ،‬دژایەتیی زەقی یەكگرتویی شـــرۆڤـــەكـــارێـــكـــی ســیــاســی‪،‬‬ ‫نەتەوەیی‌و یەكپارچەیی نیشتمان‌و ئــامــاژە بـــەوەدەكـــات‪ ،‬هــەرچــەنــد‬ ‫ئیرادەی كوردایەتیی هەمو ئێزدیانەو كێشە ســەرهــەڵــبــدەن لــە نــێــوان‬ ‫جێبەجێكردنی پیالنی نەگریسی كۆن‌و الیەنەكاندا‪ ،‬بــەاڵم گرنگ ئەوەیە‬ ‫نوێی نەیارانمانە بۆ لێكجیاكردنەوەی قوڵترنەكرێنەوەو بە رێگەچارەی‬ ‫گـــەل‌و خـــاك‌و الوازكـــردنـــی هێزی دیــالــۆگ چارەسەربكرێن‪ .‬وتیشی‬ ‫یەكگرتوی نەتەوەیی‌و نیشتمانیمان‪« .‬سەرهەڵدانی كێشەی شنگال لەم‬ ‫لە بەشێكی دیكەی بەیاننامەكەدا كاتەدا پێویستی بە دیالۆگی نێوان‬ ‫هـــاتـــوە‪« :‬وێـــــڕای ریــســواكــردنــی الیەنەكان هەیە‪ ،‬نابێ رەوشەكە‬ ‫هەوڵەكانی پەكەكەو هاوكارەكانی گرژبكرێت‪ ،‬روداوەكــانــی ناوچەكە‬ ‫بۆ دابڕینی شنگال لە كوردستان‌و بەجۆرێكن كە تەقەبولی گرژی نێوان‬ ‫خۆسەپاندنیان بــەســەر ئــیــرادەی الیەنە كوردییەكان ناكەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كـــوردانـــەی ئــێــزدیــانــدا‪ ،‬داوایــــان زەنگێكی مەترسیدارە بۆ هەڵگیرسانی‬ ‫لێدەكەین هەرچی زووە ئەم گێچەڵە ئاگری شەڕی ناوخۆ»‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستان دوربخەنەوەو ئەو شرۆڤەكارە‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬ ‫بــە دروســتــكــردنــی نــاكــۆكــی لەناو كە قوڵبونەوەی كێشەكانی شنگال‬ ‫نەتەوەكەمانداو لێكترازاندنی ریزەكانی لەنێوان پارتە كوردییەكان و بەتایبەت‬ ‫گەلەكەمان دڵی داعشی تێرۆریست پەكەكەو پــارتــی‪ ،‬مەترسی زۆری‬ ‫و نەیارانی گەلی كوردستان خۆش هەیەو لە ئەنجامیشدا لەبەرژەوەندیی‬ ‫مەكەن»‪.‬‬ ‫داعش كۆتایی دێت‪.‬‬

‫ئاسایشی هەولێر كۆمەڵێ‬ ‫گەنجی یەكێتی لە مەخمور‬ ‫دەستگیردەكات‬ ‫كۆمیتەی مەخمور‪ :‬ئاسایشی هەولێر‬ ‫رەشبگیری كردوە‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‪:‬‬ ‫ماوەیەكە دەزگا ئەمنیەكانی هەولێر‬ ‫لەهەوڵی دەستگیركردنی كادیرانی‬ ‫یەكێتیدان‬ ‫هەولێر‪ -‬سەرخێڵ هاشم‪:‬‬ ‫لە چەند رۆژی رابــردودا‪ ،‬بەبێ‌ هیچ بڕیارێك ستافێكی رێكخراوی ئازادیی‬ ‫الوان لە شارۆچكەی مەخمور دەستگیردەكرێن‌و بەرپرسی كۆمیتەی مەخموری‬ ‫یەكێتیش دەڵێت «ئاسایشی پارتی رەشبگیری كردوە»‪ .‬هاوكات ئەندامێكی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬كە ماوەیەكە دەزگا ئەمنییەكانی‬ ‫هەولێر‪ ،‬لەهەوڵی دەستگیركردنی كادرانی یەكێتیدان‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬رەشــاد گەاڵڵی‪ ،‬لێپرسراوی كۆمیتەی مەخموری یەكێتی‪،‬‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬بەدەر لە بڕیاری لیژنەی ئەمنیی مەخمور وەك‬ ‫رەشبگیری ستافی ئۆفیسی رێكخراوی ئازادیی الوانی لە قەزاكە دەستگیركراون‪.‬‬ ‫هاوكات لە نێو گیراوەكاندا هەر یەك لە ساماڵ ئەحمەد محەمەد‪ ،‬بەرپرسی‬ ‫ئۆفیسی مەخموری رێكخراوەكەو دلێر تەحسین عەلی كارگێڕو مەبەست‬ ‫مەغدید حسێن ئەندامی ستافی ئۆفیسەكە هەبون‪.‬‬ ‫گەاڵڵی‪ ،‬وتی»وەك كۆمیتەی یەكێتی لە مەخمور پەیوەندیان بە قائیمقامی‬ ‫قەزاكەوە كردوە‪ ،‬قائیمقام رایگەیاندوە‪ ،‬ئەوان ئاگاداری دەستگیركردنی ئەو‬ ‫گەنجانە نین»‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ماوەیەكە دەزگــا ئەمنییەكانی پارێزگای هەولێر لە هەوڵی‬ ‫دەستگیركردنی كادرانی یەكێتین بە بیانوی جیاو بێ بنەماو بێ بەڵگە‪.‬‬ ‫نیاز عوزێری‪ ،‬وتیشی «ئاسایشی مەخمور نەیشاردۆتەوە كە هێزێكی تایبەت‬ ‫لە ئاسایشی هەولێرەوە كارەكەی ئەنجامداوەو دەستگیركراوەكانیش رەوانەی‬ ‫هەولێر كراون»‪.‬‬

‫‪500‬‬

‫ذمارة (‪ )500‬دو شةممة ‪2015/1/19‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫رۆژنامەنوسا‌ن و روناكبیران رەخنەو بۆچونەكانیان لەبارەی «چاودێر»وە دەخەنەروو‬ ‫چەند زانیارییەك لەسەر «چاودێر»‬ ‫رۆژنامەی چاودێر‪ ،‬رۆژنامەیەكی سیاسیی روناكبیری كۆمەاڵیەتیی هەفتانەیە‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار خاوەنی ئیمتیازو سەرنوسەریەتی‌و هەمو رۆژانێكی دوشەممان لەسەرجەم‬ ‫شارەكانی هەرێمی كوردستان‌و ناوچە دابڕێنراوەكاندا باڵودەبێتەوە‪ .‬ئاراستەی‬ ‫كاركردنی رۆژنامەی چاودێر‪ ،‬لەهێڵی ناوەڕاستدایە‪ ،‬واتە (لەنێوان میدیای حزبی‌و‬ ‫رەسمی‪ ،‬لەگەڵ میدیای ئەهلیدا لەهێڵی ناوەڕاستدایە) رۆژنامەی چاودێر لە ‪12‬‬ ‫الپەڕەو هەردو پاشكۆی (رەخنەی چاودێر)و (روانگەو رەخنە) پێكهاتوە‪ ،‬الپەڕەكانی‬ ‫چاودێر چەندین هەواڵی تایبەت‌و راپۆرتی گەرمی سیاسی‌و ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫چاوپێكەوتنی كەسێتییە سیاسی‌و ئیداری‌و حزبی‌و حكومییەكان لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫هاوكات لەگەڵ رۆژنامەكە دو پاشكۆی گرنگییش لەگەڵ رۆژنامەكەدا باڵودەبنەوە‬ ‫یەكەم‪ :‬پاشكۆی رەخنەی چاودێر‪ ،‬ئەم پاشكۆیە‪ ،‬پاشكۆیەیەكی ئەدەبی‌و‬ ‫هونەرییە‪ ،‬بەیەكێك لەباڵوكراوە ئەدەبییە سەركەوتوەكانی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫عیراق دادەنرێت‪ .‬دوەم پاشكۆی روانگەو رەخنە‪ :‬رۆژنامەی چاودێر‪ ،‬تاكە رۆژنامەیە‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا كە پاشكۆیەكی تایبەتی لەبواری لێكۆڵینەوەی ئایینی‌و بابەتە‬ ‫رەخنەییەكانی ئیسالمی سیاسی‌و مەسەلە فكرییەكان هەیە‪ .‬ئەم پاشكۆیە توانیویەتی‬ ‫لەناو دەستەبژێری كوردستاندا جێگەی خۆی بكاتەوەو‪ ،‬دیارترین نوسەرو لێكۆڵیارە‬ ‫تایبەتەكانی ئەم بوارە‪ ،‬لەم پاشكۆیەدا بابەتەكانیان باڵودەكەنەوە‪.‬‬ ‫چاودێر یەكەمین ژمارەی لە ‪2004/10/4‬دا باڵوكرایەوەو‪ ،‬ئەمڕۆش ‪2015/1/19‬‬ ‫(‪)500‬هەمین ژمارەی خۆی باڵودەكاتەوە‪.‬‬

‫د‪ .‬رەفیق سابیر‪ :‬گرنگی زیاتر بە پاشكۆكان بدرێن‬ ‫كاروان ئەنوەر‪ :‬مانەوەی رۆژنامەی چاودێر بۆ ئەمڕۆ پێویستە‬ ‫کەریم دەشتی‪ :‬ئه‌وه‌ى چاودێر بۆمنى كردووه‌ له‌ باڵو كردنه‌وه‌ى شیعره‌كانم كارێكى مه‌زن بووه‬ ‫ئەنوەر حسێن‪ :‬ئەم رۆژنامەیە دەستی بۆ هەندێ بابەت بردوە كە لەمیدیای كوردیدا نەكراوە‬ ‫ئومێد قەرەداغی‪ :‬پێویستە سنوری هەرێمی كوردستان تێپەڕێنێت‪ ،‬ئەوەیش قورسایەكی دیكە بە رۆژنامەكە دەدات‬ ‫هەورامان وریا قانع‪ :‬كاریگەریی چاودێر وایكردوە وەك خوێنەرێك چاوەڕوانی رۆژانی دووشەمە بكەم‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‌و تابان‪:‬‬ ‫ئەمڕۆ دوشەممە ‪ 2015/1/19‬رۆژنامەی‬ ‫چاودێر (‪)500‬هەمین ژمارەی خۆی‬ ‫باڵودەكاتەوە‪ ،‬گەیشتن بە ژمارە ‪500‬‬ ‫بۆ رۆژنامەیەكی هەفتانە لەهەرێمی‬ ‫كوردستانداو لەناو كۆمەڵێك قەیران‬ ‫و كێشەی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئابوری‪ ،‬كارێكی ئاسان نییە‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫رۆژنامەنوسان و نوسەران و روناكبیران‬ ‫بەم بۆنەیەوە‪ ،‬شەن‌وكەوی «چاودێر»‬ ‫دەكەن و پێیانوایە لەماوەی ‪ 500‬ژمارەی‬ ‫رابردودا ئەم رۆژنامەیە رۆڵێكی گەورەی‬ ‫لەكایەی رۆژنامەگەریی كوردیدا هەبوەو‪،‬‬ ‫هەروەك رەخنەو پێشنیازی خۆشیان بۆ‬ ‫رۆژنامەكە دەخەنەروو‪.‬‬ ‫«گەیشتن بە ‪ 500‬سەروەرییە»‬ ‫رۆژنامەنوسێك ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫چاودێر یەكێكە لەو رۆژنامانەی لەماوەی‬ ‫رابردودا خوێنەرێكی تایبەتی خۆی هەبوە‪،‬‬ ‫ئەوانەش خوێنەری ئاسایی‌و راپۆرت‌و‬ ‫بەدواداچون‌و وتار‌و بابەتی ئیسالمی‬ ‫سیاسی‌و زۆرێك لەبابەتەكانی دیكەن كە‬ ‫باڵودەكرێنەوە‪ ،‬واتە هەمو چین‌و توێژەكان‬ ‫دەیخوێننەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا گەیشتن‬ ‫بەژمارە ‪ 500‬زۆر باشە‌و تەمەنێكی پڕ‬ ‫سەروەریە‪ ،‬مانەوەی چاودێریش بۆ ئەمڕۆ‬ ‫پێویستە‪.‬‬ ‫كاروان ئەنوەر‪ ،‬كە سەرۆكی لقی‬ ‫سلێمانیی سەندیكای رۆژنامەنوسانی‬ ‫كوردستانیشە‪ ،‬باس لەوەشدەكات‪ ،‬كەم‬ ‫تا زۆر میدیای نوسراو لەبەرەنگاریدایە‬ ‫تائەم قۆناغە‪ ،‬یەكێكیش لەو رۆژنامانەی‬ ‫كە بەرەنگاریی سۆشیال میدیایە‪،‬‬ ‫رۆژنامەی هەفتانەی چاودێرە كە هەفتەی‬ ‫جارێك دەردەچێت‪ ،‬بەاڵم واباشترە كە‬ ‫هەفتانەیە‪ ،‬چونكە هەندێ بابەتی تێدایە‬ ‫كە كاریگەریی زۆری هەیە‪ ،‬كە هەفتانە‬ ‫چاوەڕێ دەكرێت بۆئەوەی بخوێنرێتەوە‪.‬‬

‫لەو رۆژنامانەی توانیویەتی پێگەی خۆی‬ ‫لەناو میدیای كوریدا بكاتەوە‌و تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر ئازادی بۆ نوسەران‌و رۆشنبیران‬ ‫فەراهەم بكات‪ ،‬ئەم رۆژنامەیە رەهەندەكانی‬ ‫بواری راگەیاندنی لەخۆگرتوەو جگە‬ ‫لەوەش لەبواری ئەدەب‌و هونەردا كە‬ ‫ئێستا لەسەرتاسەری هەرێمی كوردستاندا‬ ‫تەنها هەفتەنامەی چاودێر ئەو بابەتانەی‬ ‫چڕ كردۆتەوە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە لەبواری‬ ‫رەخنەی ئیسالمی سیاسیدا رۆڵی گەورەی‬ ‫گێڕاوە دەستی بردوە بۆ هەندێ شت كە‬ ‫لەمیدیای كوردیدا نەكراوە‪.‬‬ ‫ئەنوەر حسێن‪ ،‬دەشڵێت «هیوادارم‬ ‫رۆژنامەی چاودێر لەداهاتودا بتوانێت‬ ‫ئازادیی زیاتر بۆ رۆژنامەنوسان‌و نوسەران‬ ‫بكاتەوەو گرنگی بەكێشەو گرفتەكانی‬ ‫خەڵك بدات‪.‬‬ ‫لەبارەی ملمالنێی میدیای نوسراو‬ ‫لەگەڵ میدیای ئەلەكترۆنی‪ ،‬ناوبراو‪،‬‬ ‫رونیدەكاتەوە‪ ،‬ئەو رەخنەیە تائێستا‬ ‫لەئەوروپاش راست نیە كە پێیانوایە‬ ‫میدیای ئەلكترۆنی جێگە بە میدیاو‬ ‫رۆژنامەی چاپكراو لێژ دەكات‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەكوردستان هیچ راست نیە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەكوردستان تەكنەلۆژیا بۆگەڕان بەدوای‬ ‫زانیاریدا بەكارناهێنرێت‪ ،‬بۆیە تائێستا‬ ‫میدیای نوسراو و چاپكراو شەڕی میدیای‬ ‫ئەلكترۆنی دەكات‪.‬‬

‫«دەبێت سنوری هەرێم تێپەڕێنێت»‬ ‫ئومێد قەرەداغی‪ ،‬نوسەرو رۆژنامەنوس‪،‬‬ ‫باس لەوەدەكات‪ ،‬سەرجەم الپەڕەكانی‬ ‫چاودێر جێگەی بایەخن‪ ،‬دەركردنی‬ ‫هەریەكە لەپاشكۆكانیش رۆڵ‌و گرنگی‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬چونكە هەریەكە لەو‬ ‫پاشكۆیانە گرنگی بە یەكێك لەكێڵگەكانی‬ ‫رۆشنبیریی كوردی دەدات‪ ،‬رۆشنبیران‌و‬ ‫رەخنەگرانیش گرنگی بەو بابەتانە دەدەن‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «پێویستە لەداهاتودا‬ ‫ژمارەی‬ ‫فراوانتربكرێت‌و‬ ‫چاودێر‬ ‫نوسەرەكانیش سنوری لۆكاڵ تێپەڕێنن‪،‬‬ ‫تەنها ئەوانە نەبن كە سەر بە ئاراستەیەكی‬ ‫«پێگەی خۆی لەناو میدیای كوردیدا ئایدۆلۆژی یان لەسنوری جوگرافیایەكی‬ ‫دیاریكراودان‪ ،‬بۆیە پێویستە سنوری‬ ‫كردۆتەوە»‬ ‫تر دەرەوەی هەرێمی كوردستان تێپەڕێنێت‪،‬‬ ‫رۆژنامەنوسێكی‬ ‫هاوكات‬ ‫رونیدەكاتەوە‪ ،‬رۆژنامەی چاودێر یەكێكە ئەوەیش قورسایەكی دیكە بە هەفتەنامەكە‬

‫دەدات»‪.‬‬ ‫قەرەداغی‪ ،‬رونیشیدەكاتەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫روبەری ئازادی بیروڕا فراوان بكرێت‪،‬‬ ‫لەالیەكی دیكەیشەوە روبەری فكری‬ ‫رەخنەیی لەسەر ئەساسی سیاسی‬ ‫لەهەرێمی كوردستان پەرەی پێبدرێت‪،‬‬ ‫تاوەكو بیروڕای سیاسی دیكە لەو‬ ‫هەفتەنامەیەدا جێگەی ببێتەوە‪.‬‬ ‫وتیشی «پێویسە چاودێر دوربكەوێتەوە‬ ‫لەنوێنەرایەتی ئاراستەیەكی سیاسی‬ ‫بۆ ئەوەی زۆرترین خوێنەر لەهەرێمی‬ ‫كوردستان‌و دەرەوەیش متمانەیان هەبێت‌و‬ ‫پێگەكەی بەهێزتربێت»‪.‬‬ ‫«رۆڵی لەهۆشیاریی ئاینیدا هەیە»‬ ‫وتەبێژی پێشوی وەزارەتی ئەوقاف‌و‬ ‫كاروباری ئاینی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان رونیدەكاتەوە‪ ،‬بەردەوام‬ ‫خوێنەری هەفتەنامەی چاودێرە‌و ئارەزوی‬ ‫ئەوەشی كردوە كە بەنوسین بەشداری‬ ‫لە (چاودێر)دا بكات‪ ،‬بەاڵم بەهۆی كارو‬ ‫پیشەكەیەوە بوارێكی ئەوتۆی نەبوە‬ ‫قەڵەمەكەی بخاتەكارو نوسینەكانی تێدا‬ ‫باڵوبكاتەوە‪.‬‬ ‫وتیشی‬ ‫نەقشبەندی‪،‬‬ ‫مەریوان‬ ‫«هەفتەنامەی چاودێر رۆڵ‌و كاریگەریی‬ ‫باشی هەبوە بەتایبەت لە بواری هۆشیاری‬ ‫ئاینی‪ ،‬رەخنەی باش‌و جدی گرتوە‪،‬‬ ‫هەندێكجاریش دەستی بردوە بۆ بابەتێك‬ ‫كە بەالی هاواڵتیانەوە پیرۆزیی ئاینین‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە دەبێت قەسە لەسەر‬ ‫ئەو بابەتانەیش بكرێت»‪.‬‬ ‫نەقشبەندی دەڵێت «هەندێك لەو‬ ‫رەخنانەی گیروان وەك برینداركەر‬ ‫بەدیكراون‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫ئاینی‌و‬ ‫هۆشیاری‬ ‫لەبەرژەوەندیی‬ ‫رۆشنبیریدا بوە»‪.‬‬ ‫هەوەرك جەخت لەوەشدەكاتەوە‪،‬‬ ‫پێویستە لەكاتی باڵوكردنەوەی بابەت‌و‬ ‫راپۆرتەكاندا پشت ببەسترێت بە داتاو‬ ‫زانیاریەكان‌و دوربكەونەوە لەوتەی‬ ‫كەسانی نەناسراو نادیار‪ ،‬بەو هۆیەشەوە‬ ‫هەندێكجار روبەڕوی دادگا كراوەتەوە‪.‬‬ ‫باسی لەوەشكرد‪ ،‬تیراژی چاودێر لە‬ ‫پارێزگاكانی دیكە‌و بەتایەت دهۆك زۆر‬ ‫كەمەو دەستناكەوێت‪ ،‬ئەگەر بشكرێت‬

‫بەشێوەزاری بادینیش دەربچێت‪ ،‬رۆڵ‌و‬ ‫گرنگی زیاتری دەبێت‪.‬‬ ‫پێویستە گرنگی بە پاشكۆكان بدرێن‬ ‫شاعیرێكی دیاری هەرێمی كوردستان‬ ‫رونیدەكاتەوە‪ ،‬هەریەكە لەپاشكۆكانی‬ ‫رەخنەی چاودێرو روانگەو رەخنە بابەتی‬ ‫باش‌و گرنگ لەخۆ دەگرن‪ ،‬تایبەتمەندییان‬ ‫هەیەو پێویستە گرنگی زیاتریان پێبدرێت‪،‬‬ ‫چونكە لەمیدیاكانی ترەوە كەمتر بابەتە‬ ‫رەخنەیی‌و ئەدەبی‌و ئاینیەكان باسیان‬ ‫لێوە دەكرێت»‪.‬‬ ‫د‪ .‬رەفیق سابیر‪ ،‬رەخنەی‬ ‫ئەوەیشدەگرێت‪ ،‬بەشێك لە وەرگێڕانەكانی‬ ‫رۆژنامەكە لە زمانی دوەم‌و سێهەمەوە‬ ‫وەرگێڕدراون‌و پاشان باڵو كراونەتەوە‪،‬‬ ‫نەچونەتەوە سەر زمانە ئەسڵیەكە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەوەیش بۆ رۆژنامەكە كارێكی باش نیە‪،‬‬ ‫لەو كاتانەدا دەبێت وەرگێڕەكان بگەڕێنەوە‬ ‫سەر زمانە ئەسڵیەكان‪.‬‬ ‫خوێنەران گرنگی پێدەدەن‬ ‫هەورامان وریا قانع‪ ،‬وەك نوسەرو‬ ‫وەرگێڕ‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬لەمڕۆدا‬ ‫هەفتەنامەی چاودێر‪ ،‬پێگەی باشە‪،‬‬ ‫لە بواری ئیسالمی سیاسی‌و رەخنەی‬ ‫ئەدەبیش‪ ،‬كە دوو بەشی گرنگی كایەی‬ ‫رۆژنامەگەریی كوردین‌و كارێكیان كردووە‬ ‫كە خوێنەر ئاگاداری بابەتە تازەكانی‬ ‫ئەدەبی ناوخۆو دەرەوە ببێت‌و ئاگاداری‬ ‫هەندێ لەو كێشە‌و قەیرانانەیش ببین‬ ‫كە چ لە ناو پارتە ئیسالمییەكان خۆیدا‬ ‫لەئارادان‌و چ ئەوانەشی كە ئیسالمی‬ ‫سیاسی دەیانخولقێنێت»‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «ئەو دو بەشەی‬ ‫رۆژنامەی چاودێر‪ ،‬دوو بەشی دەوڵەمەند‌و‬ ‫كاریگەرن‌و توانیویانە روماڵێكی باشی‬ ‫كایەی ئەدەبی‌و بزاوتی ئیسالمی سیاسی‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەم كاریگەرییەش وایكردوە وەك‬ ‫خوێنەرێك چاوەڕوانی رۆژانی دووشەمە‌و‬ ‫دەرچونی رۆژنامەكە بكەم‪ ،‬بێگومان هەر‬ ‫رۆژنامەیەكیش بتوانێ ئەو چاوەڕوانییە‬ ‫الی خوێنەرەكانی دروستبكات‌و وا لە‬ ‫خوێنەرەكانی بكات بە شەوق‌و حەزەوە‬ ‫چاوەڕێی دەرچوونی بكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫رۆژنامەیەكی سەركەوتوەو توانیویەتی‬

‫لە هزرو بیركردنەوەی خوێنەرەكانیدا‪،‬‬ ‫پانتاییەك بۆ خۆی داگیر بكات‪.‬‬ ‫الیخۆشیه‌وه كه‌ریم ده‌شتی شاعیر‬ ‫ئاماژەی بەوەکرد‪ ،‬رۆژنامه‌ى چاودێر به‌‬ ‫تایبه‌ت ره‌خنه‌ى چاودێر بۆمن ناوه‌ندێكى‬ ‫ناسك و جوان بووه‌‪ ،‬ب ‌ه درێژایى ژیانى‬ ‫شیعریم ئه‌وه‌ى چاودێر بۆمنى كردوو‌ه له‌‬ ‫باڵو كردنه‌وه‌ى شیعره‌كانم كارێكى مه‌زن‬

‫بووه‪‌،‬ئه‌وان ته‌نها شیعرى منیان ناسیووه‌‬ ‫قه‌ت رۆژێ ل ‌ه رۆژان شتێكیان نه‌كردوو‌ه‬ ‫ب ‌ه بیانوو‪ ،‬منیش قه‌ت بۆم نه‌نووسیوون‬ ‫ك ‌ه بۆم باڵوكه‌نه‌و‌ه یا كه‌ى بۆم باڵو‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬هه‌ریه‌كه‌و بۆخۆى ل ‌ه ئه‌وه‌ى تر‬ ‫گه‌یشتووه‌‪ ،‬من رێزم هه‌ی ‌ه بۆ رۆ ژنامه‌كه‌‬ ‫ریزى زۆریشم هه‌ی ‌ه بۆ مه‌له‌ف ‌ه هه‌ره‌‬ ‫جوانه‌كه‌ى ك ‌ه دژ ب ‌ه ئیسالمى سیاسییه‌‪.‬‬

‫ثةيامي ثريؤزبايي ء ثيَسانني‬ ‫(‪ )500‬مؤمي ثرِشنطدار‪...‬‬ ‫* بةريَس‬

‫مةال بةختيار ‪ /‬خودان ء شةرنوشةرى رؤذنامةى ضاوديَر‬

‫* بةريَسان دةشتةى نووشنيء هونةرى ضاوديَر‬

‫* تيَكرِاى خيَوى قةلَةمةكانى ضاوديَر‬

‫شآلوى وشةو قةلَةم ‪...‬‬ ‫بةبؤنةةةةةا ة ةة ة ‪ )500‬و ‪ ،‬كةةةةة ئةةةةةف ةةة ة ةةةةة ةة‬ ‫ة ةواو د كةة ة ة‪ ،‬رةاة ىةة ة و ا رةة ة ا ةةة ة ا‬ ‫شنطة اء وون كب ا ر ظثة و يةو ‪ ،‬كة‬ ‫ةن ةا ى ودَر تاكة ئاآلى هةةلَررى شارشةتانيية‬ ‫لةكوردشةةتان‪ ،‬بة بةةة رةةةو ر ش ة طة دانييةا‬ ‫كل ةةرو ا ىةةةط‪ ،‬بطةةر كةةة د نطةةة رةاةةة ئ ا ة‬ ‫كر داةةة ة ةةةةةا كر داةةة ة) ان ةةة نة و بر‬ ‫َرانةةةةة‪ ،‬بةةةةة نط ا ئةةةةةو شةةة و و ةوة ةةةةةو ةةةةةة‬ ‫كؤنةرة ا نةا‪ ،‬كة بةن وي ئ ينةو بؤ ةو ‪ !!..‬ة‬ ‫وك ة اا طؤ نةو بة رراي ة نة ةو يء‬ ‫يَةةةيو ي‪ ،‬ااةةة طؤ نة رةةةة ي اةةةةن‬ ‫ةن‬ ‫ةنرواةةة ةةةؤا – ىةةة ودَر‪ -‬بة رَنةةةا وا ان‬ ‫اد طةَنآ‪!..‬‬ ‫رةن ةو ‪ ،‬بةطة ي ر ب ي در‬ ‫َ ؤ انة ري‬ ‫َصكةش بةاة نرواة و دوا كةايي ة د كةف‪.‬‬ ‫د ةة ‪ ،‬بطةةر‬ ‫شنيصةةة ‪ ،‬كةةة ةن ةةةا ىةة ود‬ ‫َر‪ ،‬رةةة و بةةة و ريَصةو ىةةروني رر اةةةا‬ ‫درووشت بووني بهةماى عةةقَ​َى دوةوكراتى ء ة ة‬ ‫ني شةنب اء كؤ ة ةة كر داة ة‪ ،‬د و َكة‬ ‫طرنط ء د ا ةة ة‪ ،‬بؤ ةكة ى ودَر شرَنيَك‬ ‫طةو ا رة يَصك نةو ا نريَ داط كردوو ‪.‬‬ ‫بةف بؤنة ةو ‪ ،‬د را ن ‪ ،‬ةن ةا ى ودَر‪،‬‬ ‫رو ر‪ ،‬ئةو بؤشايية فيكرييةةى شةكوالريسم‪ ،‬كةة‬ ‫ئة رِ كة اطة‬ ‫نان كر دا ة فةرامؤشى كردووة‪ ،‬ررِ بك ةو ‪.‬‬ ‫* (‪ )500‬طولَى ر‬

‫ةنطاو رةنط بة ضاوديَرى رابةر ثيَشكيَشة ‪.....‬‬

‫ارر س‪.‬‬

‫مومتاز حةيدةرى‬ ‫اة نرواة ا ةة دوو طؤظ ا‬ ‫‪ )K21‬و رة ال ق ام رة ال ان‬ ‫ةةوريَر‪ -‬كر دا ة‬ ‫‪2015/1/12‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )500‬دو شةممة ‪2015/1/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫رەخنە لە سرودەكانی ئێستا دەگیرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‬ ‫وەك هونەرمەنــدان‌و شــارەزایانی‬ ‫بوارەكە باســیدەكەن‪ ،‬سرودوتنیش وەك‬ ‫گۆرانــی وتن لەالیەن میدیــاكان‌و هەندێ‬ ‫كەســەوە كراوەتــە فــەوزا‪ ،‬هەركــەس‬ ‫دەچێتــە بەرەكانی جەنــگ‌و بەرهەمێكی‬ ‫بەناوی سرود تۆماردەكات‪ ،‬هونەرمەندان‌و‬ ‫شــارەزایان دوپاتی دەكەنەوە‪ ،‬كە سرود‬ ‫مــەرج‌و تایبەتــی خۆی هەیــە‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫ئــەو بەرهەمانەی ئێســتا ســرودنین‪ ،‬بە‬ ‫پێویستیشــی دەزانــن‪ ،‬كــە میدیــاكان‬ ‫فلتەریــان هەبێت بــۆ باڵوكردنەوەی ئەو‬ ‫بەرهەمانــە‪ .‬ئەمــە ســەرەڕای ئەوەی كە‬ ‫لەمــاوەی رابــردودا بــاس لەوەدەكرا كە‬ ‫لەكاتــی ئەنجامدانــی كلیپەكانــدا چەنــد‬ ‫پێشمەرگەیەك شەهید بون‪.‬‬ ‫هونەرمەندێك‪ :‬ئەو بەرهەمانەی‬ ‫ئێستا زۆرینەیان سرود نین‬ ‫شــارەزایان ئاماژە بەوە دەكەن‪ ،‬مەرج‬ ‫نییە ســرود لە بەرەكانــی جەنگ‌و لەنێو‬ ‫پێشــمەرگەو بەجل‌و بەرگی سەربازییەوە‬ ‫تۆماربكرێــت‪ ،‬ئەگــەر ســرودەكە خــۆی‬ ‫بەهێزبێت‪.‬‬ ‫نەجــم محەمــەد‪ ،‬هونەرمەنــد‪ ،‬كــە‬ ‫ماوەی ‪ 25‬ســاڵ ئەزمونی سرودی هەیە‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬نەك هەر بە نا رەوای‬ ‫دەزانم‪ ،‬بەڵكو بە تاوانیشــی دەزانم‪ ،‬هەر‬ ‫كەســە لــە خۆیــەوە ســرود تۆماربكات‪،‬‬ ‫چونكــە ســرود وتــن بە هەمو كەســێك‬ ‫ناكرێ‪.‬‬ ‫ئــەو هونەرمەنــدە‪ ،‬رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫هونــەری ســرودوتن تایبەتمەنــدی‬ ‫خــۆی‌و ســتایلی تایبەت بەخــۆی هەیە‪،‬‬ ‫دەنــگ‌و قوڕگی تایبەت‌و هەســت‌و بیری‬ ‫حەماسەت‌و شۆڕشگێڕی دەوێ‌‪ ،‬هۆنراوەو‬ ‫ئاوازو موزیك‌و ریتمی تایبەتی پێویستە‪.‬‬ ‫وتیشــی "‪99%‬ی ئــەو بەرهەمانــەی‬ ‫ئەمــڕۆ باڵودەكرێنــەوە‪ ،‬هیچیــان ناچنە‬ ‫خانەی سرودەوە‪ ،‬هیچ مەرجێكی هونەری‬

‫هونەرمەندێك‪%99 :‬ی ئەو‬ ‫بەرهەمانەی ئێستا ناچنە خانەی‬ ‫سرودەوە‬ ‫دەرهێنەرێك‪ :‬پێویستە میدیاكان‬ ‫فلتەریان بۆ باڵوكردنەوەی‬ ‫بەرهەمەكان هەبێت‬ ‫بەڕێوەبەری تەلەفزیۆنێك‪:‬‬ ‫خۆشمان هەست بە خراپی‬ ‫بەرهەمەكان دەكەین‬ ‫سەندیكای هونەرمەندان‪:‬‬ ‫لەبەرهەمەكانی ئێستادا دەنگی‬ ‫زۆر نەشازو كاری نەشیاو هەن‬ ‫سرودیان تێدانییە"‪.‬‬ ‫نەجــم محەمــەد‪ ،‬دەشــڵێت "ئــەم‬ ‫بەرهەمانە گاڵتەكردن‌و ســوكایەتیكردنە‬ ‫بەهونەری ســرود‌و خەبــات‌و قوربانیدانی‬ ‫پێشــمەرگەو شۆڕشــگێڕان‪ ،‬بەرهەمی وا‬ ‫دەبینــم‌و دەبیســتم‪ ،‬شــەرم دەكــەم كە‬ ‫ســرود بخوێنم‪ ،‬بۆیە ئەمە كارەســاتێكی‬ ‫گەورەیــە‪ ،‬ئــەم فەوزایەی نــاوی لێنراوە‬ ‫ســرود‪ ،‬چونكە ســرود هەر ئــەوە نییە‪،‬‬ ‫ئاواز‌و هۆنراوەیەكی ســادە تۆماربكەیت‌و‬ ‫بەجلی ســەربازی‌و پێشــمەرگەوە كلیپی‬ ‫بكەیت"‪.‬‬

‫پێویستە میدیاكان فلتەریان هەبێت‬ ‫نەهــرۆ ســاڵح دەلۆیــی دەرهێنەری‬ ‫كلیــپ‪ ،‬ئاماژەبــەوەدەكات‪ ،‬كلیپــی ئەو‬ ‫بەرهەمانەی ئێســتا لە روی ســتانداردی‬ ‫جیهانیەوە لە دواوەن‪ ،‬پێویستە میدیاكان‬ ‫فلتەری تایبەتیان هەبێت‪.‬‬ ‫دەلۆیــی‪ ،‬وتیشــی "ســرودێكم كلیپ‬ ‫كردوە‪ ،‬دیمەنەكانی لە پاركی ئازادی‌و لە‬ ‫سروشــتی كوردستان وێنەگیراوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫‪ 140‬هونەرمەنــدو ئەكتــەر رۆڵیــان تێدا‬ ‫بینیوە‪ ،‬بــە بێ ئەوەی بچین بۆ مەیدانی‬

‫شــەڕ‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لەئێستادا دەبینرێت‬ ‫خەسارەیەكی گەورەیە لە سروددا‪ ،‬چونكە‬ ‫كلیپ بوە بە جۆرێك لەخۆ دەرخستن"‪.‬‬ ‫هەستی نەتەوایەتیان تێدانییە‬ ‫الی خۆشــیەوە جەلیــل زەنگەنــە‪ ،‬كە‬ ‫دەرهێنەری درامــای مێژویی گەردەلولە‪،‬‬ ‫باســلەوەدەكات‪ ،‬ســرود مــەرج‌و‬ ‫تایبەتمەندی خۆی هەیە‪ ،‬پێویستە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی ئێستا لە هەندێك لەراگەیاندنەكان‬ ‫دەبینرێــت‪ ،‬هیــچ كوالێتــی‌و هەســتی‬ ‫نەتەوایەتی تێدانییە‪ ،‬تەنیا خۆدەرخستن‬ ‫نەبێت‪ ،‬وتنەوەی سرودە كۆنەكانە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەباشــی دەزانم فلتەرو كەســی شــارەزا‬ ‫كارەكان بكەن‪.‬‬ ‫بەرهەمەكانی ئێستا كەسی شارەزایان‬ ‫لە پشت نییە‬ ‫حەمیــد بانەیــی‪ ،‬هونەرمەندێكــی‬ ‫گۆرانیبێــژە‪ ،‬وتــی "ئەوەی لە ئێســتادا‬ ‫دەوترێن‪ ،‬هەســت ناكەم ســەیری كلیپی‬

‫سرود دەكەم‪ ،‬موچوڕكم بەسەردا نایەت‌و‬ ‫گۆڕانكاریت تێداناكات"‪.‬‬ ‫بانەیی وتیشــی "ئــەو بەرهەمانەی لە‬ ‫ئێســتادا تۆمار دەكرێن‪ ،‬بە پەلە ئیشیان‬ ‫لەسەر دەكرێت‪ ،‬فلتەریكی تایبەتی نییە‪،‬‬ ‫كەسی شارەزای لە پشت نییە‪ ،‬پێویستە‬ ‫راگەیاندنەكان بۆردی تایبەتیان هەبێت"‪.‬‬ ‫دەبێت كەناڵەكان لیژنەیان هەبێت‬ ‫نیــاز نــوری‪ ،‬نەقیبــی ســەندیكای‬ ‫هونەرمەندانی كوردستان‪ ،‬بە "چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئەو بەرهەمانەی ئێســتا دەنگی‬ ‫نەشازو كاری نەشیاوی تێدایە‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫میدیاكان رۆڵ دەبینــن لەوەی فلتەرێكی‬ ‫باشــیان هەبێت بــۆ جیاكردنەوەی كاری‬ ‫بــاش‌و خــراپ‪ ،‬دەبێــت كلیپــەكان یــان‬ ‫كارە هونەرییــە نەشــیاوەكان رابگــرن‌و‬ ‫لیژنەیەكیــان هەبێــت بــۆ جیاكردنەوەی‬ ‫كارە جــوان‌و نەشــیاوەكان‪ ،‬چونكە ئێمە‬ ‫ناتوانین رێ لــە باڵوكردنەوەی بەرهەمی‬ ‫هیچ كەسێك بگرین‪.‬‬

‫كەناڵێك‪ :‬خۆشمان هەست بە خراپی‬ ‫بەرهەمەكان دەكەین‬ ‫نەریمان ســابر‪ ،‬بەڕێوەبــەری كەناڵی‬ ‫جەمــاوەر‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬لــە ‪ 16‬كاتژمێردا‬ ‫سرودە نیشــتمانییەكان پەخش دەكەین‪،‬‬ ‫فلتەرمــان هەیــە‪ ،‬هەنــدێ ســرود كراوە‬ ‫بــە راپ ئەوانــە پەخــش ناكەیــن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫فلتەرەكەمــان وەك فلتــەری كەناڵەكانی‬ ‫دیكە نییە‪.‬‬ ‫وتیشی "ئێستا كلیپی كۆنیش لەوانەی‬ ‫مەرزییە خــان‪ ،‬حەمە جەزا كۆچكردوان‪،‬‬ ‫كاك ناسری تێدایە"‪.‬‬ ‫راشــیگەیاند‪ ،‬خۆشــمان هەســت بەو‬ ‫كەموكوڕییــە دەكەیــن لــەو بەرهەمانەی‬ ‫پەخشــیان دەكەیــن‪ ،‬بــەاڵم بەهــۆی‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬كــە بەرنامەكانمــان راگرتــوەو‬ ‫ماوەی پەخشــەكەمان پڕناكرێتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێمانوایە‪ ،‬ســرودێكی خراپ باشــترە لە‬ ‫گۆرانییەك لەم كاتەدا‪.‬‬

‫كولتورو زمانی بێگانە دەست بەسەر مۆڵ‌و ماركێتەكانی كوردستاندا دەگرن‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬

‫دەدەن‪ ،‬هەمیشە دەرفەتی كار بۆگەنجانی‬ ‫خۆمان زیاترە وەك لەبێگانە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرانی چەنــد ماركێت‌و مۆڵێك‬ ‫كــە پەیامنێری "چاودێر" قســەی لەگەڵ‬ ‫كــردون‪ ،‬ئاماژەیــان بەوەكــردوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫بــە ناچــاری كارمەنــدی بیانــی دەخەنە‬ ‫ســەر كار‪ ،‬بەردەوامیش بۆ ئەوەی گرفت‬ ‫دروســتنەبێت‪ ،‬هەوڵدەدەن‪ ،‬فێری زمانی‬ ‫كوردییان بكەن‪.‬‬ ‫لەبــارەی بەكارهێنانی موزیك‌و گۆرانی‬ ‫بیانی‪ ،‬هۆكارەكەی دەگەڕێننەوە بۆ ئەوەی‬ ‫زیاتــر گونجانیەتــی لەگەڵ دەرخســتنی‬ ‫مۆدێــل‌و شــێوازی خۆرئاواییەكانــی‬ ‫پۆشاك‌و جل‌و بەرگ‪.‬‬

‫كاتێ بۆ كڕینی شتێك رو لە ماركێتێك‬ ‫یــان مۆڵێــك دەكەیت‪ ،‬هەســت دەكەیت‬ ‫ئێــرە واڵتێكی بێگانەیــە‪ ،‬چونكە لەگەڵ‬ ‫چونەژورەوە گوێت لــە گۆرانی‌و موزیكی‬ ‫بێگانە دەبێت‪ ،‬كاتی پرسیارێك دەكەیت‪،‬‬ ‫بــە زمانێكی بێگانە وەاڵمــت دەدەنەوە‌و‬ ‫هیچ ســیمایەكی كوردستان بەو ماركێت‌و‬ ‫مۆاڵنەوە نابیندرێن‪ ،‬جیا لەوەی زۆرینەی‬ ‫كارمەندەكانیــان بێگانــەن‌و هاواڵتــی‬ ‫كوردســتان نیــن‪ .‬لەهــەر واڵتێكیــش‬ ‫هــەر كەســێك تاكو زمانــی فەڕمی واڵت‬ ‫فێرنەبێت‪ ،‬كاری نادرێـــتێ‌‪ .‬پســپۆڕێكی‬ ‫لەبەرژەوەندیی خۆیان ئیشدەكەن‬ ‫ئابــوری‪ ،‬ئاماژەبــەوەدەكات‪ ،‬ئەم جۆرە‬ ‫پسپۆڕێكی ئابوری‪ ،‬ئاماژەبەوەدەكات‪،‬‬ ‫شــێوازە‪ ،‬بێكاری لەواڵتدا دروستدەكات‪.‬‬ ‫روناكبیرێكیــش بــاس لــەوەدەكات‪ ،‬ئەو ئەو مۆڵ‌و ماركێتانە لەســەر بەرژەوەندی‬ ‫بیانیانــەی دێنە نــاوەوەی هەرێم‪ ،‬نابێت خۆیــان ئیشــدەكەن‪ ،‬بەشــێوەیەك كە‬ ‫دەســتبەجێ بخرێنــە ســەركار‪ ،‬تا فێری هەر كەســێك بە پارەیەكی كەم ئیشێكی‬ ‫باشــیان بۆ بكات‪ ،‬ئەوانــە بەكاردەهێنن‪،‬‬ ‫زمانی كوردی نەكرێن‪.‬‬ ‫لەبــەر ئــەوە ئــەو كەســە بیانیانــە بەو‬ ‫شێوەیەی ئەوان دەیانەوێت‪ ،‬ئیشدەكەن‪.‬‬ ‫ماركێت‌و مۆڵەكان پاساوی خۆیان‬ ‫د‪ .‬محەمەد رەئوف‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫هەیە‬ ‫بەڕێوەبــەری ماركێــت‌و مۆڵەكانیــش‪ ،‬پێویستە یاسایەك دابنرێت‌و لێپرسینەوە‬ ‫هــۆكاری ئیشــپێكردنی كارمەنــدی هەبێــت‪ ،‬رێژەیەكــی دیاریكــراو نەبێــت‪،‬‬ ‫بیانیــان گەڕاندەوە بــۆ‪ ،‬ئەوەی گەنجانی خەڵكــی بیانــی بەكارنەهێنــن‪ ،‬چونكــە‬ ‫واڵتەكەیــان هەمــو كارێــك ناكــەن‪ ،‬كاریگــەری ئابــوری دروســتدەكات‌و‬ ‫ئامادەنیــن زۆر ئیشــبكەن‪ ،‬پێیانوایــە دەبێتەهۆی بێكاری لەواڵتدا‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫لەگەڵ ئاســتی بڕوانامەكەیان ناگونجێت‪ ،‬ئەو پارەی دەســتی دەكەوێــت لەجیاتی‬ ‫یــان بەبیانــوی ئەوەی موچەیــان كەمە‪ ،‬ئەوەی لەناوخــۆی واڵتدا خەرجی بكات‪،‬‬ ‫هەندیكیشــیان پێیــان شــەرمە ئیــش دەیباتــە دەرەوە‪ ،‬دەیداتــە كرێكارانــی‬ ‫لــە مــۆڵ‌و ســوپەرماركێتەكان بكــەن‪ ،‬بیانی‪.‬‬ ‫هەربۆیــە ئەوانیــش ناچــارن كارمەنــدی‬ ‫پێویستە فێری زمانی كوردی بكرێن‬ ‫بیانی وەربگــرن‪ ،‬لەبەرئەوەی دڵســۆزی‬ ‫هــەر لەوبارەیــەوە‪ ،‬روناكبیریــك‬ ‫كارەكەیان‌و ئیشــەكانیان بەباشی ئەنجام‬

‫رونیدەكاتــەوە‪ ،‬لەهەرێمــی كوردســتان‬ ‫ئــەو جــۆرە كلتورەیــان نییــە لەكاتــی‬ ‫بێكاریــدا هەمو ئیشــێك بكــەن‪ ،‬لەواڵتە‬ ‫پێشــكەوتوەكان ئەگــەر بڕوانەمەشــیان‬ ‫هەبێت‪ ،‬كاتێك بێكاربن‪ ،‬هەر ئیشــێكی‬ ‫دەســتبكەوێت لەپێنــاو بەرژەوەنــدی‬ ‫خۆیــدا دەیــكات‪ ،‬بــەاڵم لەواڵتــی ئێمە‬ ‫خەڵــك ئامادەنییە هەمو ئیشــێك بكات‪،‬‬ ‫هەنــدێ كار بەشــەرمەزاری دەزانێــت‪،‬‬ ‫لــەم روانگەیەشــەوە بەشــێكی زۆری‬ ‫ئــەو كەســانەی كۆمپانیایــان هەیە‪ ،‬ئەم‬ ‫بەربەســتەیان لەبــەر دەمە‪ ،‬كــە گەنجی‬ ‫واڵتەكــەی ئامادە نییە‪ ،‬هەمو ئیشــێك‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوانەی لــەدەرەوە دێن‪ ،‬ئامادەن‬ ‫بەمەرجی كاری قورستر بەپارەی كەمترو‬ ‫كاتی زیاتر ئیشبكەن‪.‬‬ ‫هەڵكــەوت عەبدوڵــا‪ ،‬جەختــی‬ ‫لەوەشكردەوە‪ ،‬ئەمە تێڕوانینی بازرگانی‬ ‫چاوچنۆكانەیە‪ ،‬لەبەر ئەوەی پێویستمان‬ ‫بــە پەروەردەكردنی نەوەكانــی خۆمانە‪،‬‬ ‫جۆرێك فێریان بكەین كە هەمو ئیشــێك‬ ‫ســەربەرزیە‪ ،‬پێویســتە حكومــەت بــۆ‬ ‫هاندانی ئیشــی خۆماڵــی مەرجی هێنانی‬

‫روناكبیرێك‪ :‬پێویستە كارمەندە بیانییەكان كۆرسی‬ ‫زمانی كوردی وەربگرن‬ ‫ئابوریناسێك‪ :‬پێویستە رێگری لە هێنانی ئەو رێژە‬ ‫زۆرەی كرێكاری بیانی بكرێت‬

‫كەســی بیانی قورســتر بكەن‪ ،‬لەڕێگەی‬ ‫یاســاوە رێكبخرێت‪ ،‬بەشێوەی كرێكارانی‬ ‫خۆمان مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی "لەواڵتــی ئێمە ئەو‬ ‫بیانیانــەی دێنە نــاوەوەی هەرێم‪ ،‬نابێت‬ ‫دەستبەجێ بخرێنە ســەركار‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئــەو كرێكارانەی راســتەوخۆ پەیوەندیان‬ ‫بەخەڵكــەوە هەیــە‪ ،‬ئەوانــە پێویســتە‬ ‫كۆرســی زمانــی كوردیان بــۆ بكرێتەوەو‬ ‫پــەروەردە بكرێــن لەســەر ئــەو زمانە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی بەزمانی كوردی قسە بكەن‪،‬‬ ‫لەكوردســتان هیچ یاســایەك نییە بۆئەم‬ ‫حاڵەتە"‪.‬‬ ‫حكومەت رێگەخۆشكەرە‬ ‫الی خۆشــیەوە مامۆســتایەكی زانكۆ‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ســااڵنە رێژەیەكی زۆری گەنج‬ ‫پەیمانــگاو زانكۆكان تەواو دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حكومەتــی هەرێم لەجیاتی رەخســاندنی‬ ‫زۆرتریــن دەرفەتی كار بۆ هەمو ئەوانەی‬ ‫توانــای كاركردنیــان هەیــە‪ ،‬لەپێنــاو‬ ‫دڵنەوایی دەوڵەمەندان‌و ســەرمایەداران‪،‬‬ ‫كارئاسانی بۆ هەزاران عەرەب‌و فلیپینی‌و‬ ‫هینــدی كــردوە كــە بڕژێنــە هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬ئەمەش چەندین كارەساتی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لێكەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫كارزان محەمەد‪ ،‬ئەوەشی رونكردەوە‪،‬‬ ‫ئێســتا لە چەندین شــوێنی كوردســتان‬ ‫ئەگەر عــەرەب نەبی‪ ،‬كارت نادەنێ‪ ،‬ئەم‬ ‫هاواڵتییــە هاوردانــەش زۆربەیــان زمانی‬ ‫كوردیش نازانــن‪ ،‬دەبێ هاواڵتی كورد لە‬ ‫واڵتەكــەی خۆیدا‪ ،‬بەزمانی ئەوان قســە‬ ‫بكەن‪ ،‬یان بە ئاماژە پێداویســتی خۆیان‬ ‫پێبڵێن‪ ،‬دەسەاڵتێكی یاسایی لە هەرێمی‬ ‫كوردســتان ڕێــگا بــدات بە كەســێك بۆ‬ ‫كاری خەڵك‪ ،‬بەبێ ئەوەی ســەرەتایترین‬ ‫وشەی زمانی كوردی بزانێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )500‬دو شةممة ‪2015/1/19‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چاكسازی یەكێتیی بەرەو كوێ‌ دەبات؟‬ ‫سەختی بڕی بێت‌و توانیبێتی بەهاوكاری‌و‬ ‫یارمەتیدانــی دڵســۆزەكانی خــۆی ئــەو‬ ‫قۆناغــە بگوزەرێنــێ‌‪ ،‬كــە ناحەزەكانــی‬ ‫بزمارو چەكوشی تابوتەكەی بەدەستەوە‬ ‫دەگــرێ‌‪ ،‬بەاڵم ئەم حزبە ئــەو ئومێدەی‬ ‫نەیــارو ناحەزەكانــی پۆچەڵكردۆتــەوە‪،‬‬ ‫باڵباڵێن‌و كوتلەو كوتلەبازی‌و مەســەلەی‬ ‫چاكســازی هەمیشــە دو چەمك بون كە‬ ‫بــە بەردەوامی جەماوەری ئەم حزبە پێی‬ ‫نیگەران‌و ساردبونەتەوەو وەك جەنگێكی‬ ‫دەرونی بەكاریانهێناوە لەدژی‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫یەكەمیــان كــە پەیوەنــدی بەباڵباڵێــن‌و‬ ‫باڵباڵێنخوازییــەوە هەیــە‪ ،‬بابەتێكــی‬ ‫هەمیشە باوەڕم وابوە‪ ،‬ئەگەر قسەیەك راســتی‌و حەقیقییــەو بونــی هەیــەو‬ ‫رەخنەیەك یــان پێشــنیارو دەردەدڵێك بەداخەوە نەتوانراوە تا ئەم چركەساتەش‬ ‫هەبێــت‪ ،‬مانــاو دەاللەتەكانــی بچێتەوە‬ ‫خانەی دڵســۆزی‌و ئامانجی چاكســازی‌و‬ ‫بــەرەو پێشــبردنی كاری حزبایەتــی‌و‬ ‫لەڕێگەشییەوە خزمەتكردن بەهاواڵتیان‪،‬‬ ‫ئــەوا پێویســتە بــۆ ئــەو حزبــە بوترێن‬ ‫كە خــودی خــۆت كاری تێــدا دەكەیت‪،‬‬ ‫خۆشــحااڵنەش بەندە وەك هەمیشە هەر‬ ‫شــتێكم لــەو چوارچێوەیــەدا هەبوبێت‪،‬‬ ‫ێ ســێ‌‌‌و دو ئاراســتەی یەكێتیی‬ ‫ئــەوا ب ‌‬ ‫نیشتمانیم كردوە كە هەمیشە وا راهاتوم‪،‬‬ ‫ێ نەگیرێــت‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئەگەرچی گوێشــت لـــ ‌‬ ‫قســەی خۆت دەكەی‪ ،‬ئەمە یەكێكە لەو‬ ‫خاڵــە گرنگانەی وادەكات گەشــبین بیت‬ ‫بــەوەی هــەر رۆژێــك دێت ســەرجەمی‬ ‫رەخنەو پێشــنیارو ســەرنجەكانت لەسەر‬ ‫كاری حزبایەتــی حزبەكــەی خۆت بچنە‬ ‫سەر رێڕەو سكەی ئاسایی خۆی‪..‬‬ ‫لەم سۆنگەیەشەوە دەمەوێت قسەیەك‬ ‫لەســەر ئــەو وتی وتــی‌و هانــی هانیەی چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە‪ ،‬لەگەڵیدا هیچ‬ ‫بەدرێژایی دروســتبونی یەكێتی لەسەری كات نامەوێت پاساوی مێژوی دروستبون‌و‬ ‫هەیــەو قســەی لەبــارەوە دەكرێــت‌و بە هەیكەلــی دروســتبونی یەكێتــی بكەمە‬ ‫بەردەوامی هەر كاتێك ئەم هێزە قۆناغێكی درێژەپێدەری ئەم دیاردەیەو باوەڕیشموایە‬

‫چارەسەر نەكردنی ئەم كێشەیەو النیكەم‬ ‫رێگەنەگرتــن لەتەشەنەســەندنی زیاتــرو‬ ‫كەمنەكردنــەوەی دەبێتــە خــۆرەی ئەم‬ ‫هێــزە‪ ،‬وەك ئەوەی لەئێســتادا هەندێك‬ ‫لەدەركــەوت‌و دەرئەنجامەكانــی بەچاوی‬ ‫خۆمان دەبینین‪..‬‬ ‫لێرەشــەوە دەگەینــە ئــەو قســەیەی‪،‬‬ ‫ئایا چاكســازیكردن‌و بەخــۆدا چونەوەی‬ ‫یەكێتــی بەپــرۆژەی نــاو راگەیاندنەكان‪،‬‬ ‫بەناوی چاكسازی‌و هەڕەشەی جیابونەوەو‬ ‫ترازانــی دیكــەی ئــەم حزبــەو چەندیــن‬ ‫مانشــێت‌و بابەتــی تــری رۆژنامەوانــی‬ ‫مەبەستدار‪ ،‬دەتوانرێت پرۆژەی چاكسازی‬ ‫لەدروشــمەوە بكرێتــە واقیــع‪ ،‬ئاخۆ ئەم‬ ‫ێ‬ ‫پرۆژەی چاكســازییە یەكێتی بەرەو كو ‌‬

‫ئەگەر نیەت‌و ویست‌و ئیرادە لەچاكسازی‬ ‫لەئەرزی واقیعدا بونی هەبێت‌و هەوڵی جددی‬ ‫بۆ بدرێت ئەوا گومانی تێدا نییە‪ ،‬چاكسازی‌و‬ ‫خۆنوێكردنەوەو بەخۆداچونەوە نەك نابێتە‬ ‫هەڕەشــە‪ ،‬بەڵكو دەبێتە داینەمۆی بەرەو‬ ‫پێشبردنی كاری حزبایەتی‬ ‫دەبات؟ ئاخــۆ لەكوێی دونیادا دەیبینی‌و‬ ‫دەیبیستی پرۆژەی چاكسازی‌و نوێبونەوە‬ ‫هەڕەشــە بێت بۆ ســەر حزب‌و كۆمەڵگاو‬ ‫دەوڵەت؟‬

‫رون‌و ئاشــكرایە ئەگەر نیەت‌و ویست‌و‬ ‫ئیــرادە لەچاكســازی لەئــەرزی واقیعــدا‬ ‫بونــی هەبێت‌و هەوڵی جــددی بۆ بدرێت‬ ‫ئــەوا گومانــی تێــدا نییە‪ ،‬چاكســازی‌و‬ ‫خۆنوێكردنــەوەو بەخۆداچونــەوە نــەك‬ ‫نابێتە هەڕەشە‪ ،‬بەڵكو دەبێتە داینەمۆی‬ ‫بــەرەو پێشــبردنی كاری حزبایەتــی لەم‬ ‫واڵتەدا‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی نیەت‌و ویست‌و‬ ‫ئیرادەی سەركردایەتی یەكێتی ماوەیەكی‬ ‫زۆرە لــەم حزبــەدا كار دەكــەن‌و خۆیان‬ ‫پێــوە ماندوكــردوە‪ ،‬نیــەت‌و ویســتێكی‬ ‫حەقیقــی نییــەو نایانەوێت چاكســازیی‌و‬ ‫نوێبونەوە لەخۆیانەوە دەستپێبكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫زۆر ئاســاییە هەمو پرۆژەكانی ئەم حزبە‬ ‫ببنە مانشــێت‌و هەواڵی رۆژنامەو گۆڤارە‬ ‫حزبــی‌و ئەهلییەكانی ئــەم واڵتە‪ ،‬دەنا چ‬ ‫مانایەكــی دەبێــت ســەركردایەتی حزب‪،‬‬ ‫كــە بڕیاردەرو مەرجەعی حزبی سیاســی‬ ‫بن‪ ،‬وەك ئەنــدام الیەنگرو هەوادارەكانی‬ ‫قسە بۆ رۆژنامەو گۆڤارەكان بكەن باسی‬ ‫كێشەی ناوخۆیی حزبەكەیان بكەن‪..‬‬ ‫باوەڕیشــموایە زۆرینەی سەركردایەتی‬ ‫ئەم حزبە وەك منێك یان وەك هەر كادرو‬ ‫ئەندامێكی ئاسایی حزبەكەی خۆی‌و بگرە‬ ‫زیاتریش دەردەڵی هەیەو گلەیی لەئەدای‬ ‫حزبەكەی خۆی هەیە‪ ،‬لەكاتێكدا بەهەمو‬ ‫یاســاو پێوەرێك ئەشــێت خــۆی كار بۆ‬ ‫چاككردنــی خراپەكان‌و راســتكردنەوەی‬ ‫بارە الرەكان بــكات‪ ،‬هەربۆیە ئەگەر بەم‬ ‫پێودانــگ‌و بەم ئاراســتە بیركردنەوەیەی‬ ‫ســەركردایەتی یەكێتی بێت چاكســازی‌و‬ ‫نوێبونــەوە خۆرەیەكــی رون‌و ئاشــكرای‬ ‫ئەم حزبەیەو هەر سەركردایەتییەكەشــی‬ ‫لێی بەرپرســە‪ ،‬ئەمجۆرە چاكسازییەشی‬ ‫باسی دەكەن گومانی تێدا نییە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫بەرەو ئایندەیەكی نا رۆشن دەبات‌و تەنها‬ ‫دوژمن پێی خۆش دەبێت‪.‬‬

‫یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬پاشەكشەی بەردەوام‬

‫هونەر رەسوڵ ئەحمەد‬ ‫شكست لەهەڵبژاردنەكانی كوردستان‌و‬ ‫ناكۆكیەكانی ناو سەركردایەتی یەكگرتو‪،‬‬ ‫بەتەواوی ئەو حزبەیان هێناوەتە دۆخێكی‬ ‫ناجێگیــری ئەوتــۆ كــە بوەتــە جێگەی‬ ‫هەڵوەســتەكردنی چاودێرانیش‪ .‬هەڵبەت‬ ‫قســەكردن لەدۆخــی یەكگرتــو لەالیــەن‬ ‫چاودێرانــی سیاســیەوە‪ ،‬هۆكارەكــەی‬ ‫ئەوەنیــە یەكگرتــو زەروریەتێكی گرنگی‬ ‫قۆناغەكە بێت‌و مان‌و نەمان‌و كێشــەكانی‬

‫ببێتــە ئاســتەنگی بــەردەم پرۆســەی‬ ‫سیاســی‪ ،‬بەپێچەوانــە هەبــون‌و نەبون‌و‬ ‫گەورەبونــی زیاتــری كێشــەكانی نــاو‬ ‫یەكگرتو زیاتر لــەوەی كە هەیە‪ ،‬ناتوانن‬ ‫ببنە ئاستەنگی بەردەم پرۆسەی سیاسی‪،‬‬ ‫چونكە مێژوی یەكگرتو وەكو حزب لەدوای‬ ‫راپەرین‌و بەدیاریكراویش لەســاڵی ‪1994‬‬ ‫دەســتپێدەكات‌و لەئەزمونــی حوكمرانی‬ ‫كوردستانیش هەرگیز الیەنێكی سەرەكی‬ ‫بنیادنانــی حكومەتــی خۆماڵــی نەبوە‌و‬ ‫بەدرێژای مێژوی ئەم حزبەش‪ ،‬ناتوانرێت‬ ‫چەنــد خاڵێــك بەهێز‌و جێگەی شــانازی‬ ‫ببینرێن‪ ،‬بەاڵم قســەكردنی ئێمە لەســەر‬ ‫دۆخــی یەكگرتو لەژێر رۆشــنایی ئەوەیە‬ ‫بڵێین بەگشــتی مۆدێلی حزبی ئیســامی‬ ‫هاوشــانی‌واڵتانــی تر لەپاشەكشــەدایەو‬ ‫لەخەزانی تەمەنیدا دەگوزەرێت‪.‬‬ ‫ئێمــە ئەگەر ســەیر بكەیــن بچوكترین‬ ‫ئەزمونی ســەركەوتوی حزبی ئیســامی‬ ‫نابینیــن لەئەزمونــی حوكمرانیــدا‪،‬‬ ‫هەمــو ئەو پێگەیەشــی بەهــۆی بەهاری‬

‫عەرەبیــەوە دەســت ئیســامی سیاســی‬ ‫كەوت‪ ،‬لەماوەیەكی كەمدا لەكیسیان چو‪،‬‬ ‫چونكە دواجار هەمو حزبە ئیســامیەكان‬ ‫لەجەهەردا بۆیــەك ئامانج كاردەكەن كە‬ ‫الی زۆرینە قبوڵكراو نیە‪.‬‬ ‫تاكــە ئەزمونێــك كــە یەكگرتــو و‬ ‫الیەنەكانی تری ئیســامی شانازی پێوە‬ ‫بەكــەن‪ ،‬رەنگە ئەزمونــی واڵتێكی وەكو‬ ‫توركیــا بێــت‪ ،‬كــە ئەویــش دوای چەند‬ ‫ســاڵێك ئێســتا دۆخی توركیــا دەبینین‬ ‫لەچ ئاســتێكایە‪ .‬واتا باشــترین ئەزمونی‬ ‫حكومرانی ئەگەر توركیا بێت لەئێســتادا‬ ‫لەخراپتریــن دۆخدایــەو نزیكــە بــەرەو‬ ‫ماڵئاوایی بچێت‪ ،‬ئەمە جگەلەوەی بوەتە‬ ‫جێگــەی ســەرنجی واڵتانــی تــری زلهێز‬ ‫بەهــۆی هاوكاریكردنــی گروپێكی تاریك‬ ‫مەزهەبی وەكو داعش‪.‬‬ ‫خەونبینینــی یەكگرتو بەچەســپاندنی‬ ‫پێگــەی لەجومگەكانــی بڕیــاری هەرێم‪،‬‬ ‫پشت ئەســتور بەپاشخانێك كە یەكگرتو‬ ‫لەقۆناغێكــدا تێیــدا گەشــەیكرد‪ ،‬كــە‬

‫دۆخی نەخوازراوی كوردســتان لەوكاتەی‬ ‫یەكگرتوی تێدا لەدایكبو هۆكاری ئەوەبو‬ ‫یەكگرتــو جێگەیەك داگیر بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫لەو كاتەدا یەكگرتو بەپێچەوانەی دۆخەكە‬ ‫بانگەشەیكردو پێچەوانەی واقعی ئەوكاتە‬ ‫كاریكردو توانی لەسایەی ئەم سیاسەتەدا‬ ‫كەمێك گەشە بكات‪.‬‬ ‫بەاڵم دوای ئەم قۆناغەو ئاساییبونەوەی‬ ‫دۆخی هەرێم ئیدی گەشــەی یەكگرتوش‬ ‫وەســتا‪ ،‬بەدیاركراویش دوای دروستبونی‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان‌و هاوپەیمانیەتــی‬ ‫یەكگرتــو لەگــەڵ گــۆڕان‌و كۆمــەڵ‌و‬ ‫دروســتكردنی بــەرەی ئۆپۆزســیۆن‌و‬ ‫دەركەوتنــی یەكگرتــو وەك پاشــكۆی‬ ‫ێ كاریگــەری ئەوكاتــەی‬ ‫گــۆڕان‌و بــ ‌‬ ‫ســەركردایەتی یەكگرتــو‪ ،‬هەمــو ئەوانە‬ ‫بەیەكــەوە بون بەهۆكاری ئەوەی قۆناغی‬ ‫پاشەكشــەی یەكگرتــو دەســتپێبكات‌و‬ ‫دەنگەكانی بوەرێت‪.‬‬ ‫بــەرزی‌و نزمــی‌و پاشەكشــەی كاتــی‬ ‫لــەكاری حزبیــدا بۆ هێزێك كــە خاوەنی‬

‫كاروان یاروەیس‬

‫‪8‬‬

‫چارلی‪،‬‬ ‫خاڵی‬ ‫وەرچەرخان‬

‫ئەنجێال مێركل‪ ،‬راوێژكاری ئەڵمانیا بۆ رۆژنامەنوســان رایگەیاند «پێویســتە‬ ‫زانایانــی ئیســام‪ ،‬ئیتــر وێنەی راســتەقینەی دینەكەیــان رونبكەنــەوەو بەڵێنی‬ ‫پاراســتنی جولەكەو موســوڵمانانیش بدەن»‪ ،‬ئــەم لێدوانەی مێــركڵ راوێژكاری‬ ‫واڵتێكــی وەك ئەڵمانیا‪ ،‬كە نزیكەی پێنج ملیۆن موســوڵمانی تێدا دەژی‌و رێژەی‬ ‫(‪)%5‬ی دانیشــتوانی ئەو واڵتە پێكدەهێنن‌و ئێســتا بەشــدارێكی كاراو پەرۆشی‬ ‫ێ هەڵوەســتە لەســەركردن تێپەڕێ‌‪،‬‬ ‫ێ بەســانایی‌و ب ‌‬ ‫جەنگــی دژی تیــرۆرە‪ ،‬ناكر ‌‬ ‫چونكە ئەم وتانەو هەندێك لێدوانی تری سەرۆك‌و كاربەدەستانی واڵتانی ئەوروپا‪،‬‬ ‫وەك كاردانەوەی كردەوە تیرۆریســتی سەر هەفتەنامەی (چارلی ئیبدۆ) لەپاریس‬ ‫ئامــاژەی ئێجگار گرنگن بۆ قۆناغێكی نوێــی روبەڕبونەوەی تیرۆر لەئەوروپا‪ ،‬یان‬ ‫ێ بەخاڵی وەرچەرخان ناوەزدی بكەین‪.‬‬ ‫دەكر ‌‬ ‫مەبەستی مێركڵ لەپیشاندانی وێنەی راستەقینەی ئیسالم‪ ،‬خۆیەكالكردنەوەی‬ ‫زانایانی ئیســامە لەنێو جالیەی موسوڵمانان لەرۆژئاوا‪ ،‬كە پێویستە رونیبكەنەوە‬ ‫ئایا توندوتیژیی گروپ‌و رێكخراوە تیرۆریســتیەكان پەیوەندی بەئیسالمەوە هەیە‪،‬‬ ‫یاخود نەخێر ئەمە روی راســتەقینەی ئیســام نیە‪ ،‬لەهەردو ئەگەرەكەدا‪ ،‬دەبێت‬ ‫جالیــەی موســوڵمانان خۆیــان بێبەری بكــەن لەتیرۆریســتان‌و بەكــردەوە ئەمە‬ ‫بســەلمێنن‪ .‬مینبــەرو حوجرەی زۆر مزگــەوت لەئەوروپا بۆ چاندنــی توندوتیژی‌و‬ ‫تیرۆر بەكاردەهێنرێت‪ ،‬ئەوروپا دەیەوێت ئەمە پێچەوانە ببێتەوە مزگەوت‌و زانایانی‬ ‫ئاینــی كار بۆ ئــەوە بكەن ژینگەی ئاینی پاكبكەنــەوە لەتوندوتیژی‌و لێبوردەیی‌و‬ ‫پێكەوەژیانی ئاینی بچێنن‪.‬‬ ‫چارلی‪ ،‬دەرگای زۆر گۆڕانكاریی دەكاتەوە‪ ،‬هەروەك زۆر هاوكێشەش دەگۆڕێت‬ ‫لەروبەڕوبونــەوەی تیرۆرو توندوتیژی‪ ،‬واڵتانی ئەوروپا هەمو مامەڵەیەكیان لەگەڵ‬ ‫جالیەی موســوڵمانان دەگۆڕن‪ ،‬بەجۆرێك هەمــو كون‌و كەلەبەری هاتنە ژورەوەی‬ ‫ێ ئەوەی لەســەر ئازادیــی‌و مافی پەنابــەران بكەوێت‌و‬ ‫تیــرۆر ســواغ بــدەن‪ ،‬بەب ‌‬ ‫ورژاندنی نێگەتیڤ بخوڵقێنێت الی موسوڵمانان‪ ،‬فەرەنساو ئەڵمانیا وەك دو واڵتی‬ ‫گەورەی ئەوروپاو بەشداری كارای جەنگی دژی تیرۆر‪ ،‬لەئاستی دەرەوە ئامادەیی‬ ‫سەربازییان لەعیراق‌و سوریا بۆ دژایەتی تیرۆر فراوانتر دەبێت‪ ،‬لەناوخۆی واڵتیشدا‬ ‫پێداچونــەوە بەڕێوشــوێنی وەرگرتــن‌و مامەڵەكــردن لەگەڵ پەنابــەران‌و جالیەی‬ ‫موسوڵمانان دەكەن‪ ،‬رێوشوێنی ئەمنی‌و هەواڵگرییان توندترو جددی تر دەكەنەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم سەرەنجام‪ ،‬فەرەنساو ئەڵمانیاو واڵتانی تری ئەوروپا مەبەستیانە بەجۆرێك‬ ‫لــەم پرۆســەیە بێنــە دەرەوە‪ ،‬ئامانجەكانیــان لەناوبردنی تیــرۆرو الوازكردنیان‌و‬ ‫نەهێشــتنی هۆكارەكانــی چەكەرەكردنــی توندوتیــژی ئاینــی‌و گروپە ســەلەفیە‬ ‫جیهادییەكان بەدیبێنن‌و (ئازادی)‌و الیەنە گەشــاوەكانی ئەوروپا لەدیموكراســی‌و‬ ‫مافی پەنابەران‌و رێزگرتنی ئاینە جیاوازەكان پارێزراو بێت‪.‬‬ ‫قوربانیــدان‌و خەباتــی شــاخ بێــت‌و‬ ‫مێژویەكی پڕ ســەروەری هەبێت كارێكی‬ ‫ئاسایە‪ ،‬بەاڵم بۆ حزبێكی وەكو یەكگرتو‬ ‫كــە لەفەرهەنگــی كوردایەتیــدا خاوەنی‬ ‫تەنها خاڵێك نەبێت كارێكی ئەستەمە‪.‬‬ ‫لەپــاڵ هۆیەكانــی تری پاشەكشــەی‬ ‫یەكگرتــو‪ ،‬دوركەوتنــەوەی ئەمینــداری‬ ‫پێشوی یەكگرتوش بەبیانوی خۆسازدانی‬ ‫بۆدروســتكردنی بەرەیەكــی یەكگرتــوی‬ ‫الیەنــە ئیســامیەكان‌و بونــی ئــەو وەك‬ ‫كەســی یەكــەم‌و لەپێنــاوی ئــەوەی‬ ‫چەنــد رۆژێك میدیا باســی ئــەوە بكات‪،‬‬ ‫ئەمینــداری یەكگرتو بەتەندروســتیەكی‬ ‫باشەوە دەســتی لەكورســیەكەی بەردا‪،‬‬ ‫وایكرد لەقۆناغێكی هەستیاردا ئەو حزبە‬ ‫توشــی ســەركردایەتی الوازتــر بێــت بە‬ ‫بەراورد بەڕابردو‪ ،‬كە بوە هۆكاری ئەوەی‬

‫شكســتەكان زیاتر بــكات‌و ناكۆكیەكانی‬ ‫حزبكەی‌و ناوچەگەری لەناو سەركردایەتی‬ ‫یەكگرتو گەشــە بكات‪ .‬ئێستا گرفتەكان‬ ‫ئەوەنــدە گەورەبونــە كــە بــۆ یەكگرتو‬ ‫و ئاینــدەی ئــەو حزبــە مەترســیەكی‬ ‫راســتەقینەیە‪ ،‬كە پرۆژەكەی ئەمینداری‬ ‫پێشــوی یەكگرتــوش بۆیەكگرتنی الیەنە‬ ‫ئیســامیەكان ناتوانێــت ئــەو شكســتە‬ ‫دابپۆشێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەمو ئەوانەش دۆخی یەكگرتو‬ ‫لەناو كابینەی هەشــتەم دەبینین كە ئەو‬ ‫پشــكانەی یەكگرتو الیەتی لەخراپترینی‬ ‫جومگەكانــی ئــەم واڵتەیــەو زۆرتریــن‬ ‫رەخنەیان لەسەرە لەالیەن هاواڵتیانەوە‪.‬‬ ‫بەگشــتی ئێســتا لەهەرالیەكەو ســەیری‬ ‫یەكگرتــو دەكەی حزبێكــی بێكاریگەری‬ ‫ناجێگیر دەبینی‌و هیچیتر‪.‬‬

‫پەكەكە لەنێوان خەباتی ناسیۆنالیستی‌و تێرۆرستیدا‬

‫كرمانج بۆڵی‬ ‫پێناسەی تێرۆر بۆتە میزاج هەر كەسەو‬ ‫بەپێــی بەرژەوەندیــی‌و مەرامــی خــۆی‬ ‫پێناسەی دەكات‪ ،‬هەرچەندە بۆ دیاریكردنی‬ ‫گــروپ‌و ڕێكخــراوەكان وەكــو تێرۆرســت‬ ‫پێوانەیەكــی دیاریكراو نییە‪ ،‬بەڵكو چەند‬

‫پێوەرێكی الســتیكی دانراون‪ ،‬كە لەالیەن‬ ‫دەوڵەتانــەوە بەئــارەزوی خۆیان‌و بەپێی‬ ‫بەرژەوەندیــی خۆیان یاری پێدەكەن‌و ئەو‬ ‫چەمكە بەكاردەهێنــن‪ ،‬رەنگە لەڕوانگەی‬ ‫ئێمــەوە گروپێك تێرۆرســت بێــت بەاڵم‬ ‫لەڕوانگــەی الیەنێكــی ترەوە ئــەو گروپە‬ ‫خەباتگێر‌و نیشتیمانپەروەر بێت‪.‬‬ ‫پۆلێنكردنــی گــروپ‌و ڕێكخــراو‬ ‫وحزبــەكان لەژێــر نــاوی تێــرۆر لەالیەن‬ ‫ئەوروپا‌و ئەمەریــكاوە زۆر ئارەزومەندانە‌و‬ ‫بەرژەوەندیخوازانەیە ‪ ،‬ئەمەریكا‌و ئەوروپا‬ ‫بەرژەوەنیدییــان لەگــەڵ هــەر هێزێــك‬ ‫هەبێــت ئەگــەر لەبنەرەتدا تێرۆرســتیش‬ ‫بێــت ئەوا ئامادەن مامەڵــە‌و پەیوەندییان‬ ‫لەگــەڵ هەبێت‪ ،‬بەپێچەوانەشــەوە ئەگەر‬ ‫بەرژەوەندییــان لەگەڵ هێزێك نەبو ئەگەر‬ ‫خەباتگێــر‌و نیشــتیمانپەروەریش بێــت‬

‫لەئێستاشدا بەشێك لەحیزبە سیاسییەكانی‬ ‫بەتێرۆریستی لەقەڵەم دەدەن‪.‬‬ ‫لیســتی تێــرۆر كــە ســااڵنە ئەمەریكا رۆژئــاواو‌و باكــور‌و تەنانــەت رۆژهەاڵتیش‬ ‫پێداچونەوەی بەســەردا دەكات‌و ناوەكان ئەگەر بەشــێوەیەكی راستەوخۆش نەبێت‬ ‫تــا رادەیەك كەم‌و زۆر دەكات لەئێســتادا بەناراســتەوخۆیی لەژێــر ركێفــی ئــەو‬ ‫گروپــی داعــش‌و بۆكــۆ حــەرام‌و بەرەی هێزەدان‌و پشتگیری ئەو هێزە دەكەن‪.‬‬ ‫خەباتــی چەكــداری چەنــد ســاڵەی‬ ‫نوســرە‌و چەنــد گروپێكــی رادیكاڵــی تر‬ ‫لەسەرو لیستەكەوەن‪ ،‬بەاڵم چەند رێكخراو‌و پەكەكــە مانایەكــی تــری بەخەباتــی‬ ‫حیزبێكــی شۆرشــگێریش لەدامێنــی ئەو شــۆرگێری‌و نەتەوەیی بەخشــی‌و چەندین‬ ‫لیســتەوەن‌و ناویان لەلیســتی تێرۆردایە‪ ،‬داســتان‌و قارەمانی دژی دەوڵەتی توركیا‬ ‫وەكــو پەكەكە هەروەها یەكێتی‌و پارتیش ئەنجامــداوە‪ ،‬ئەمەش وایكــرد كە لەالیەن‬ ‫كــە تا ئەم دواییە لەناو لیســتەكە دابون‌و دەوڵەتانــی دۆســتی توركیــا‌و ئەوروپــا‌و‬ ‫ئەمەریــكا بەتێرۆرســت ناوبنرێــت‌و ناوی‬ ‫دواتر دەرهێنران‪.‬‬ ‫لە دوای دەســت پێكــردن‌و راگەیاندنی بخرێتە لیستی تێرۆرەوە‪.‬‬ ‫ئەمەریــكا‌و ئەوروپــا بــاش دەزانن كە‬ ‫خەباتی چەكداری لەالیەن پەكەكەوە لە‪15‬‬ ‫ی ئابــی ‪ ،1984‬پەكەكــە وەكوهێزێكــی خەباتی پەكەكە پاســاوێكی نیشــتیمانی‬ ‫كاریگــەر‌و چەكدار لەباكوری كوردســتان هەیە‌و بەرگری لەكەرامەت‌و بونی میللەتێك‬ ‫ناســرا‌و بو بەخاوەنــی جەماوەریكی زۆر‪ ،‬دەكات‪ ،‬هێزێكــە پێچەوانــەی گروپــە‬

‫تێرۆرستییەكانی تر پاڵپشتییەكی گەورەی‬ ‫جەماوەری هەیە‌و هەمیشــەش ئامادە بوە‬ ‫بۆ چارەســەركردنی كێشــەی كــورد بێتە‬ ‫پیشــەوە‌و گفتوگۆبــكات تەنانــەت ئەگەر‬ ‫بەچەكدانانیش بێت‪ ،‬لەســاڵی ‪ 1993‬ەوە‬ ‫نۆ جار ئاگربەستی ڕاگەیاندوە‌و ویستویەتی‬ ‫لەچوارچێــوەی مافــی گەالنــدا لەڕێگەی‬ ‫دیالۆگەوە ئــازادی‌و مافەكانی گەلی كورد‬ ‫لەباكوری كوردســتان دەســتەبەر بكات‪،‬‬ ‫بەالم بەهۆی ئەوەی لەئێستادا ئەمەریكا‌و‬ ‫ئەوروپا بەرژەوەندییان لەگەڵ ئەو هێزەدا‬ ‫نییــە‌و نایانەوێــت پشــت لەتوركیا بكەن‬ ‫پەكەكەیان خستۆتە لیستی تێرۆرەوە‪.‬‬ ‫ئەگــەر ئــەو چاالكییــە ســەربازیانەی‬ ‫پەكەكە بەرامبەر بەتوركیا ئەنجامی داون‬ ‫كردەوەی تێرۆرستی بن‪ ،‬ئەی كردەوەكانی‬ ‫توركیــا بەرامبەر بەگەلــی كورد كە خۆی‬

‫لەكوشتن‌و بڕین‌و ترساندن‌و زیندانی كردن‬ ‫دەبێێتــەوە ناویــان بێین چــی ؟ دەكرێت‬ ‫بەهێزێك بڵین تێرۆریست كە شەڕ لەدژی‬ ‫تێــرۆر دەكات؟ ‪ ،‬یــان بەتوركیــا بوترێت‬ ‫تێرۆریســت كە چەندین بەڵگەی لەســەرە‬ ‫لەهاوكاریكــردن‌و پەیوەندی لەگەڵ گروپی‬ ‫تێرۆریستی داعش‪.‬‬ ‫كەواتە دەكرێت بڵێین پێناسەی تێرۆر‌و‬ ‫پۆلێنكردنــی گروپ‌و حزبــەكان لەژێرناوی‬ ‫تێــرۆر بەبەرژەوەندییەوە بەســتراوتەوە‪،‬‬ ‫سەردەمێك نیڵسن ماندێال‌و بزوتنەوەكەی‬ ‫بــۆ ماوەیەكــی زۆر دور‌و درێژ لەلیســتی‬ ‫تێرۆردا بــون بەاڵم دواتــر خەاڵتی نۆبلی‬ ‫ئاشــتیان وەرگرت‪ ،‬بۆیە لەداهاتودا ئەگەر‬ ‫ئەمەریــكاو ئەوروپا بەرژەوەندییان لەگەڵ‬ ‫پەكەكە هەبــو لەوانەیە لەو لیســتە بێتە‬ ‫دەرەوە‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )500‬دو شةممة ‪2015/1/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫سەرپیل چێڤیكجان‪:‬‬ ‫بڕیارەكەی هەدەپە كارێكی باشە‬

‫ئەتەاڵی‪:‬‬ ‫درێژە بە سیاسەتی توركیای نوێ‌ دەدەین‬

‫كاپاڵن‪:‬‬ ‫خەبات بۆ دادپەروەری دەكەین‬

‫ســەرپــیــل چێڤیكجان‪ ،‬رۆژنــامــەنــوس‌و‬ ‫گۆشەنوسی توركیا دەڵێت‪ :‬بەشداریكردنی‬ ‫هــــەدەپــــە وەك پــارتــێــكــی ســیــاســی‬ ‫لەهەڵبژاردنی پارلەمانی ئەمساڵدا‪،‬‬ ‫كارێكی بــاشـە‌و ئــەگــەری سەركەوتنی‬ ‫زۆریشی هەیە‪ ،‬ئەمەش رۆڵــی سیاسی‬ ‫كورد و ئۆجەالن پێشتر دەخات‪.‬‬

‫بــەشــیــر ئــــەتــــەاڵی‪ ،‬یـــــاریـــــدەدەری‬ ‫ســەرۆكــوەزیــرانــی توركیا رایگەیاند‪:‬‬ ‫لەخولی نوێی ئــاك پارتیدا‪ ،‬لەناوخۆ‬ ‫و پەیوەندییەكانی دەرەوەیـــدا‪ ،‬درێژە‬ ‫بەسیاسەتی تــوركــیــای نــوێ‌ دەدات‪،‬‬ ‫سەقامگیری‌و ئاشتی بــۆمــان گرنگە‌و‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی بەشێكە لەو سیاسەتە‪.‬‬

‫حەسیپ كــاپــان‪ ،‬پــارلــەمــانــتــاری‬ ‫هــەدەپــە دەڵێت « بۆ یەكەمجار‬ ‫وەك پــارتــی سیاسی بەشداریی‬ ‫لــەهــەڵــبــژاردنــی ‪ 2015‬دەكــەیــن‪،‬‬ ‫بەسەركەوتنمان درێــژە بەخەباتی‬ ‫دیموكراتی ‌و دادپەروەری بۆ گشت‬ ‫گەالنی توركیا دەدەین»‪.‬‬

‫ملمالنێی گولەن‌و ئاك پارتی‬

‫دۆسیەی كوشتنی رۆژنامەنوسە ئەرمەنییەكە زیندودەكاتەزە‬ ‫راپۆرتی‪ :‬چاودێر‬

‫تایبەت گواستۆتەوە! دادوەر «گوك‬ ‫ئاڵپ كوكچو» بەبیانوی خەمساردی‌و‬ ‫كەمتەرخەمی لەمەڕ پاراستنی گیانی‬ ‫هــرانــت دینك دۆسێیەكەی گەیاندە‬ ‫ســەر نــاوی بــەڕێــوەبــەری هەواڵگری‬ ‫شوعبەی ئەمنیەت‪ .‬لەمەیشەوە بۆخۆی‬ ‫لێپرسینەوەی لە ناوبراو كردوە‪.‬‬

‫دوای حــەوت ساڵی رەبــەق بەسەر‬ ‫دۆســێــی كوشتنی «هــرانــت دینك»‬ ‫رۆژنامەنوسی ئەرمەنی‪ ،‬سەرەنجام‬ ‫بەفەرمانی دادوەر بڕیاری دەسگیركردنی‬ ‫ئەرجان دەمیر بەڕێوەبەریی پۆلیسی‬ ‫دوبەندی‪ :‬دوبەرەكی‌و دو بڕیاری‬ ‫شاری جزیرە دەرچــو‪ .‬پێش ئەمەیش‬ ‫پۆلیس‌و دادگا‬ ‫بڕیاری دەسگیركردنی ئۆزكان مومجو‬ ‫دادگای تایبەت دوای ئەوەی گوك ئاڵپ‬ ‫یاریدەدەری ئەمنیەت‌و محێددین زەنیت‬ ‫كوكچو بۆخۆی لە رۆژی ‪ 14‬ئەم مانگە‬ ‫ئەفسەری پۆلیس دەرچوبو‪.‬‬ ‫سەرەنجام دوای بێنە‌و بەرەیەكی لێپرسینەوەی لەگەڵ ئەركان دەمیر كرد‪،‬‬ ‫حــــەوت ســاڵــە دادگــــا خــەریــكــە لە دەسبەجێ داوای لە دادگا كرد فەرمانی‬ ‫كامڵكردنی دۆسێی كوشتنی هرانت دەسگیركردنی بۆ دەربكات‪ .‬بەاڵم دوای‬ ‫دیــنــك رۆژنــامــەنــوســە ئــەرمــەنــەكــە ئەوە دادگا بە خواستەكەدا چۆوە‌و تەنها‬ ‫نزیكدەبێتەوە‪ .‬ئــەرجــان دەمــیــر كە چونە دەرەوە لە توركیای لە ناوبراو‬ ‫ئەوكات بەڕێوەبەری كەرتی هەواڵگری قەدەغەكرد‌و ناوبراویان تا خولی دادگایی‬ ‫ئەمنیەتی شاری ترابزۆن بوە‪ ،‬بەتۆمەتی دوەم بەردا‌و راشیانگەیاند پێویستی بە‬ ‫خەمساردی كردن لە پاراستنی گیانی گرتن نییە! بەاڵم لێرەوە دادوەر گوك‬ ‫ئەو كەسانەی كە لە بــواری گشتیدا ئاڵپ یەكسەر لەمەڕ ئەم بڕیارە كەوتە‬ ‫كــاردەكــەن‪ ،‬فەرمانی دەسگیركردنی گومانەوە‌و هەستی كرد دەیانەوێ سەری‬ ‫بۆ دەرچو‪ .‬بۆیە دادوەر بۆ وەرگرتنی لێ بشێوینن‪ .‬بۆیە تێهەڵچۆوە‌و ئەمەی‬ ‫ئیفادەی سەرەتایی‌و كامڵكردنی ئەم بەدەست لەقەڵەمداوە كە ئەوە ماوەی‬ ‫دۆسێی یەكجار گرنگە‪ ،‬دەسبەجێ چەند ساڵێكە دەیــەوێ پێشگیری لە‬ ‫ئەركان دەمیریان لەشاری جزیرەی كامڵكردنی ئەم دۆسێیە بكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫باكوری كوردستانەوە بۆ شوێنێكی دەسبەجێ سكااڵیەكی پێشكەش بە‬

‫دادگــای خەفەری سوڵح‌و جــەزا كرد‌و‬ ‫دادگایش سەرلەنوێ ئەركان دەمیری‬ ‫پەڵكێشی پۆلیس‌و لەوێشەوە زیندان‬ ‫كردەوە!‬ ‫پێش ئەمەیش داواكار یوسف هەقی‬ ‫دۆغان ماوەی سێ ساڵی رەبەق لەسەر‬ ‫ئــەم دۆسێیە كاریكرد‌و بەحوجەتی‬ ‫«گــومــانــبــاری» لــەرێــی وەزارەتــــی‬ ‫دادگەرییەوە داوایكرد كە رێی پێبدرێت‬ ‫لێپرسینەوە لەگەڵ نۆ بەڕێوەبەری‬ ‫زبەالح‪ ،‬ئەفسەری پۆلیس‌و ئەمینیەت‌و‬ ‫هەواڵگری بكات‪ .‬بەقسەی رۆژنامەنوس‬ ‫ئەزگی باشاران «ئەم داواكــارە ئازایە‬ ‫دەستی بە كونی ماردا كردبو‌و یاخەی‬ ‫كۆمەڵێك كەسی گرتبو كە تا ئەو ساتە‬ ‫كەس نەیوێراوە توخنیان بكەوێت»‪.‬‬ ‫لەناو ئەمانەیشدا ئەم كەسانە هەبون‪:‬‬ ‫«جــەاللــەدیــن جـــەراح» بــەڕێــوەبــەری‬ ‫گشتی پێشوی پۆلیسی ئەستەنبۆڵ‪،‬‬ ‫ئەرگون گونگور یاریدەدەری یەكەمی‬ ‫والی ئەستەنبۆڵ‪ ،‬عەلی فواد یڵمازەر‌و‬ ‫ئەحمەد ئیلهان گولەر بەڕێوەبەرانی‬ ‫هۆبەی هەواڵگری پێشوی ئەستەنبۆڵ‪،‬‬ ‫رەمەزان ئاك یورەك بەڕێوەبەری هۆڵی‬ ‫ئاسایشی پێشو‌و تاد‪.‬‬ ‫هەر ئەوسات یوسف هەقی دۆغانی‬ ‫داواكــــــار‪« ،‬ئـــۆگـــون ســامــســات»ی‬

‫هەڵبژاردنی پارلەمانی‌و بەشداریی هەدەپە‬ ‫هاوژین محێدین‬ ‫دەســتــوری توركیا ســـەرەڕای ئــەوەی لە‬ ‫خولی ئــاك پارتیدا چەندجارێك هەموار‬ ‫كراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا یاساكانی تیرۆرو‬ ‫پڕۆسەی هەڵبژاردن تیایدا دژە دیموكراتی‬ ‫چەقبەستوە‪ .‬دەربــارەی پڕۆسەی هەڵبژاردن‬ ‫لەو واڵتە‪ ،‬مەرجی بەدەستهێنانی رێژەی ‪ %10‬ی‬ ‫دەنگەكانە بۆ هەر پارتێك و بەشداریكردنێتی‬ ‫لە پەرلەمانی توركیا‪ ،‬ئەمەش ئاستەمێكی زۆر‬ ‫لەبەردەم پارتی كەمینە دروستدەكات‌و هەلی‬ ‫بەشداریكردنی كەمتردەكاتەوە‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫ئــەم یــاســایــە لــەپــاش كــودەتــاكــەی ساڵی‬ ‫‪ 1980‬لەدەستوری ئەو واڵتە لەالیەن رژێمی‬ ‫سەربازییەوە هاتۆتەگۆڕ‪.‬‬ ‫لەگەڵ نزیكبونەوەی پڕۆسەی هەڵبژاردنی‬ ‫گشتیی لەتوركیا‪ ،‬مشتومڕی بونی رێــژەی‬ ‫بەربەستی هەڵبژاردن هاتۆتەگۆڕ‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەالیەن هەدەپە و ئاك پارتییەوە‪ ،‬هەفتەی‬ ‫رابـــــردوش‪ ،‬بــوالنــت ئــەرنــج یـــاریـــدەدەری‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاند‪ :‬رێژەی‬ ‫بەربەستی ‪ %١٠‬وەك خۆی دەمێنێتەوەو هیچ‬ ‫پالنێكیان نییە بۆ البردنی یان كەمكردنەوەی‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا لەساڵی پار لەالیەن سەرۆكوەزیرانی‬ ‫ئەوكات رەجــەب تەیب ئــەرۆدغــان‪ ،‬ئەگەری‬ ‫گۆڕینی ئەو یاسایە بەسێ‌ مەرج ئاماژە پێكردبو‪،‬‬ ‫جێبەجێنەكردنیشی وات ــە بــەشــداریــكــردن‬ ‫لەپڕۆسەی هەڵبژاردن بەیاسای بەربەستی‬ ‫‪ ،% 10‬دیسان لەالیەن پارتە سیاسییەكانی‬ ‫توركیاوە كاردانەوەی توندی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫زیانەكانی بەربەستی ‪%10‬‬ ‫ئەگەر بەربەستی ‪ %10‬نەبوایە یان ڕێژەی‬

‫بەربەستەكە ‪ %5‬بــوایــە‪ ،‬لە هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی ساڵی ‪ 2011‬دا‪ ،‬كــورد سێ‬ ‫پەرلەمانتاری تریان ڕەوانـــەی پەرلەمان‬ ‫دەكرد‪ ،‬لە پارێزگاكانی دیاربەكر‪ ،‬ماردین و‬ ‫ئاگری دەیانتوانی سێ پەرلەمانتاری دیكە‬ ‫سەربخەن‪ ،‬بەمەش كاندیدە سەربەخۆكان‬ ‫ژم ــارەی ــان لــە ‪ 36‬ەوە دەبـــوو بــە ‪،39‬‬ ‫لە بــەرامــبــەردا كاندیدەكانی ئــاك پارتی‬ ‫دەبون بە ‪ ،323‬كەواتە یەكێك لەهۆكارە‬ ‫سەرەكییەكان كە وایكرد ئاك پارتی لە‬ ‫ناوچە كوردنشینەكان پەرلەمانتاری زیاتر‬ ‫بنێرێت بونی ئەو بەربەستەیە‪ .‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫گشتیی ئەمساڵیشدا ئاك پارتی ‪49,95‬‬ ‫‪%‬ی دەنگەكانی بەدەستهێنا‪ ،‬واتە نیوەی‬ ‫دەنگەكان‪ ،‬بەاڵم ‪ %59‬ی كورسیەكانی ناو‬ ‫پەرلەمانی بەدەستهێنا‪ ،‬واتــە ڕێــژەی ‪%9‬‬ ‫ی زیــاتــری بەدەستهێنا‪ ،‬هەرچەندە لەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا پارتە بچوكەكانی وەكو پارتی‬ ‫ســەعــادەت ‪ ،SP‬پــارتــی دەنــگــی خەلك‬ ‫‪ ،HAS‬پارتی یەكێتی مــەزن ‪،BBP‬‬ ‫پارتی دیموكرات ‪ DP‬و چەند پارتێكیتر‬ ‫‪ %4,5‬ی دەنگەكانیان كۆكردەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫ڕێژەیەش چوە سەر رێژەی دەنگەكانی ئاك‬ ‫پارتی‪ ،‬هەروەها پارتی جەهەپە ‪ %1,4‬و‬ ‫پارتی مەهەپە ‪ %3,3‬ی دەنگەكانیان لەناو‬ ‫پەرلەمان بۆ ئاكپارتی چوو و بەربەستەكە‬ ‫وایكرد‪ ،‬هەموو الیەنەكان جگە لە ئاكپارتی‬ ‫پەرلەمانتاری كەمتر بنێرنە پەرلەمان‪.‬‬ ‫هەروەها لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی ساڵی‬ ‫‪ 2007‬دا‪ ،‬پارتە بچوكەكانی وەكــو پارتی‬ ‫ســەعــادەت ‪ ،SP‬پارتی گەنجان ‪،GP‬‬ ‫پارتی دیموكرات ‪DP‬و چەند پارتێكی‬ ‫تری بچووك ڕێــژەی ‪ %13‬ی دەنگەكانیان‬ ‫بەدەستهێنا‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەو بەربەستەوە‬ ‫هیچیان نەیانتوانی بچنە ناو پەرلەمانەوە‬ ‫و دەنگەكانیان بۆ بــراوەی یەكەم چوو كە‬ ‫ئاكپارتی بوو‪ ،‬چونكە لە هەڵبژاردنی ئەو‬ ‫ساڵەدا ئاكپارتی ‪ %46,5‬ی دەنگەكانی‬

‫هێنا‪ ،‬بەاڵم ڕێــژەی ‪% 62‬ی كورسیەكانی‬ ‫ناو پەرلەمانی بەدەستهێنا‪ ،‬واتە بەهۆی ئەو‬ ‫بەربەستەوە ڕێژەی دەنگەكانی ‪ %16‬لەناو‬ ‫پەرلەماندا زیادیكرد‪.‬‬ ‫هەدەپە بە پارت بەشداریی‬ ‫هەڵبژاردن دەكات‬ ‫ســەالحــەدیــن دەمــیــرتــاش هــاوســەرۆكــی‬ ‫هەدەپە رایگەیاند‪ ،‬بڕیاریانداوە وەكو پارت‬ ‫بەشداری هەڵبژاردن بكەن و ناڕاستەوخۆ‬ ‫ئاماژەیكرد ئۆجەالنیش پشتگیری لەو بڕیارە‬ ‫دەكات‪ .‬بەگوێرەی زانیاریەكانی دەمیرتاش و‬ ‫بەپێی ئەو راپرسیانەی هەدەپە ئەنجامیداوە‬ ‫لەئێستادا رێــژەی دەنگەكانیان ‪، %9.5‬‬ ‫لەكاتێكدا هێشتا پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن‬ ‫نەكراوە و هەڵبژاردنی پەرلەمانی كە لە‬ ‫حەوتی ی حوزەیرانی ئەمساڵدا دەكرێت‪،‬‬ ‫ماوەیەكی باش هەیە بۆ كاركردن‪.‬‬ ‫پالنی هەدەپە لەم هەڵبژاردنە ئەوەیە هەموو‬ ‫رێكخستنەكانیان بەشێوەیەكی لێبڕوانە دەنگ‬ ‫كۆبكەنەوە‪ ،‬كاندیدەكانیان كەسانی شایستە‬ ‫و بەتوانا بن‪ ،‬بەمەبەستی دەنگ كۆكردنەوە‬ ‫پەنابەرنەبەر كەسایەتی هونەری و ئەكادیمی‪،‬‬ ‫یەكێك لەو كەسایەتیانەی هەدەپە بەنیازە‬ ‫داوای لێبكات ببێتە كاندیدیان‪ ،‬ئەكتەری‬ ‫بەناوبانگی توركیا قادر ئینانر‪ -‬ە‪ ،‬هەروەها‬ ‫پەیوەندی بەهێز لەگەڵ هۆز و شێخەكانی‬ ‫شارە كوردییەكان ببەستێت و رازیان بكات‬ ‫بــەوەی ئەجێندای نەتەوەیی بخەنە پێش‬ ‫بەرژەوەندییەكانیان‪ .‬بەگوێرەی پێشبینیەكان‬ ‫بێت هەدەپە لەم هەڵبژاردنەدا لەڕێگەی‬ ‫گرتنەبەری ئەم هەنگاوانە و چەند هەنگاوێكی‬ ‫دیكە دەتوانێت بەربەستەكە تێپەڕێنێت و‬ ‫زیاتر لە ‪ 50‬پەرلەمانتاری بنێرێتە پەرلەمان‪،‬‬ ‫بەمەش بزوتنەوەی سیاسی كورد لەو واڵتە‬ ‫بەهێزتر دەكات‌و هۆكارێ دەبێت لە رێگەی‬ ‫پەرلەمانەوە بەگوڕتر داكۆكی لە دۆزی كورد‬ ‫لەباكور بكات‪.‬‬

‫بــە سیفەتی تــاوانــبــاری ســەرەكــی‬ ‫دەسگیركرد‌و بۆخۆیشی لێپرسینەوەی‬ ‫لەگەڵ كردبو‪ .‬نــاوبــراو هــەر ئەوكات‬ ‫یاسین خەیاڵی دەسگیركرد‌و دواتــر‬ ‫حوكمی ئــەبــەدی بــۆ بــڕایــەوە‪ .‬لــەوە‬ ‫واوەتریش ئەرهان تونجەلی بەسیفەتی‬ ‫تۆمەتبار دەسگیركرد‌و دواتر بەردرا‪.‬‬ ‫سەیریەكەی ئەم دۆسێیەیەش ئەوسا‬ ‫دەركەوت كە بەقسەی دادوەری داواكار‬ ‫یوسف هەقی دۆغان هەر ئەوسا هەندێك‬ ‫دەســت لــەســەرەوە بەقسەی باشاران‬ ‫لەناو بەڕێوەبەرانی پۆلیس‪ ،‬ئەمنیەت‌و‬ ‫هەواڵگری ویستیان مەسەلەكە دیزە‬ ‫بەدەرخۆنە بكەن‌و بیشارنەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫دەسبەجێ «ئەوانەی سەرەوە» ئەركان‬ ‫دەمیر بەڕێوەبەری هەواڵگری ئەمنیەت‬ ‫لە تــرابــزۆن دوردەخــەنــەوە‌و رەوانــەی‬ ‫ناوچە كوردییەكانی دەكەن!‬ ‫پرسە گەورەكە‪ :‬گەلێك كەس‬ ‫تێوەدەگلێت‬ ‫دواتـــر بــۆ یــوســف هــەقــی دۆغــان‬ ‫دەردەكـــەوێ كە ئەم دۆسێیە الیەكی‬ ‫كەلە‌و گەلێك سەرەپەتی لێ وندەكرێت!‬ ‫ئــەو نــەیــدەزانــی كــە هەندێگ دەســت‬ ‫هەن نایانەوێ بەڕێوەبەرانی پۆلیس‪،‬‬ ‫ئەمنیەت‌و هەواڵگری لەم مەسەلەیەدا‬

‫تێوەبگلێن‪ .‬بەاڵم لەگەڵ ئەمەیش گەلێكی‬ ‫هەوڵدا تۆمەتبارەكان راپێچی دادگا‬ ‫بكات‌و نەهێڵی بەرائەتیان بۆ دەربچێت!‬ ‫ناوبراو لەگەڵ ئەوەی روبەڕووی گەلێك‬ ‫كارشكێنی‌و كات كوشتنی بەڕێوەبەرانی‬ ‫پۆلیس‪ ،‬هەواڵگری‌و ئەمنیەت بۆوە‪،‬‬ ‫بـــەاڵم تــوانــی تــۆمــەتــبــاری ســەرەكــی‬ ‫بدركێنێ‌و ئیعتیرافی لێوەربگرێـت‪.‬‬ ‫هــەروەهــا تۆمەتباری دوەمیشی بۆ‬ ‫دەركەوت‌و حوكمی دان‪.‬‬ ‫لەو كاتەوە بەئەنقەست ناوبراویان‬ ‫لــەســەر دۆســێــیــەكــە دورخــســتــەوە‌و‬ ‫تۆمەتێكیان بــۆ کــرد گــوایــە كــاری‬ ‫نایاسایی كردوە! لەبەر ئەمە دۆسییەكی‬ ‫قورسیان بۆخۆی دروستكرد‌و تێیانەوە‬ ‫گــانــد كــە بەهیچ شــێــوەیــەك چیتر‬ ‫نەوێری توخنی ئەم دۆسێیە بكەوێت‪.‬‬ ‫بەاڵم بەقسەی باشاران دوای ئەوەی‬ ‫كێشمەكێشی نێوان ئەردۆغان‌و باڵی‬ ‫گولەن سەرانسەری پۆلیس‪ ،‬ئەمنیەت‌و‬ ‫هــەواڵــگــری گــرتــەوە‪ ،‬ئــەوە ئەمجارە‬ ‫بەڕێوەبەرە نوێیەكان‌و دادوەرە تازەكان‬ ‫سەرلە نوێ دۆسێكانیان هەڵدایەوە‌و‬ ‫تۆمەتبارە ونكراوەكانیش لەژێر ئاوەوە‬ ‫بــەدەركــەوتــن‪ .‬بۆیە دادوەر بریاری‬ ‫دەسگیركردنی ئەركان دەمیری دەركرد‌و‬ ‫ئێستا چــاوەرێ دەكرێ گەلێك كەسی‬

‫دیكەیش لەم كەیسەوە بگلێت!‬ ‫شایانی باسە ئەركان دەمیر هەر‬ ‫ئەوسات راپۆرتی لەالیەن هەواڵگرییەوە‬ ‫پێگەیشتبو كــە هــەنــدێــك تــوركــی‬ ‫نەژادپەرست بەتەمان هرانت دینكی‬ ‫رۆژنامەنوسی ئەرمەن‌و دۆستی دێرینی‬ ‫كوردەكان بكوژن‪ .‬ناوبراو ئەم راپۆرتە‬ ‫پشتگوێدەخات! تەنانەت ویستی خودی‬ ‫راپــۆرتــەكــەیــش لــەنــاو بــەرێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫نوسخەیەكی هەواڵگری لەبیر چوبو!‬ ‫لەگەڵ ئــەوەی بــەرێــوەبــەری پۆلیس‬ ‫داوای لێدەكات پاسەوان بۆ «دینك»‬ ‫دابنێ‪ ،‬بەاڵم بەهۆكاری نەزانراوەوە ئەمە‬ ‫ناكات! سەرەنجام پیاوكوژەكان لەناو‬ ‫شەقام پــەالمــاری «دینك» دەدەن‌و‬ ‫دەسبەجێ دەیكوژن‪ .‬ئێستا دادوەر‌و‬ ‫داواكــارە تازەكان دەیانەوێ بزانن ئایا‬ ‫ئەمە ئەنقەست بوە؟ ئایا ئەركان دەمیر‬ ‫پەیوەندی بــەو دۆسیانەوە هەیە كە‬ ‫بۆتە هۆی كوشتاری سەدان كورد لە‬ ‫شارە كوردییەكان؟ هەروەها پرسیاری‬ ‫سەرەكیش ئەوەیە داخۆ بۆچی ئەركان‬ ‫دەمیر لە ترابزۆنەوە رەوانــەی شاری‬ ‫جزیرەی باكوری كوردستان دەكرێت؟‬ ‫بۆیە باشاران دەپرسێت‪« :‬سەیرەكە‬ ‫ئەوەیە بكوژەكەی هرانت دینك دیسان لە‬ ‫كوردستان دەكرێتەوە بە بەڕێوەبەر؟»‪.‬‬

‫بەرەنگاربونەوەی تیرۆر لە كۆبانیەوە تا پاریس‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫ئەوە ماوەی ‪ 120‬رۆژ بەسەر بەرخۆدانی كۆبانی لەدژی‬ ‫ترسناكترین رێكخراوی تیرۆریستی مێژوی جیهان تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫لەو روەوە یەكینەكانی پاراستنی گەل‌و یەكینەكانی پاراستنی‬ ‫ژن‪ ،‬توانیویانە زیانی زۆر گەورە لەم رێكخراوە بوەشێنن‌و‬ ‫ژمارەیەك لەوانەیشیان بكوژن كە پێیاندەڵێن ئەمیر‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەمە شاری بەرخۆدان‌و خۆڕاگری كۆبانی لەئەنجامی تۆپبارانی‬ ‫عەشوایی هێزە تیرۆریستییەكانەوە‪ ،‬زیانی یەكجار گەورەی‬ ‫بەركەوتوە‪ .‬لەگەڵ ئەمەیش كۆبانی چۆتە ناو مێژوەوە‌و بۆتە‬ ‫سیمبولی خۆڕاگری لە گشت جیهان‪ .‬ئەم شارە كەوا لەجیاتی‬ ‫گشت جیهان لــەدژی تیرۆر دەجەنگێت‪ ،‬دۆزی كوردیشی‬ ‫كردۆتە یەكێك لە دۆزە سەرەكیی‌و یەكەمەكانی جیهان‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەم شارە بۆتە یەكەم گۆڕەپان بۆ بەرەنگاربونەوەی گشت‬ ‫گروپە بەكرێگیراو‌و توندڕەوەكان‪.‬‬ ‫كۆبانی بۆتە ناوەندی یەكەم بۆ بەگژاچونەوەی تیرۆر‌و‬ ‫یەكێك لە ناوچە هەرە گرنگ‌و بەبایەخە نێودەوڵەتییەكانە‬ ‫بۆ بەرەنگاربونەوەی تیرۆر‪ .‬لەگەڵ ئەوەی كۆبانی تائێستاش‬ ‫تەنها بەهێزی خۆیی خۆی‌و هاوكاریی هێزی پێشمەرگەی‬ ‫كوردستان‪ ،‬كە هەفتەی رابــردو دەستەی سێیەمی بەرەو‬ ‫ێ بەڕێككەوتن‪ ،‬بەرەنگاری تیرۆر بۆتەوە بێئەوەی‬ ‫كۆبان ‌‬ ‫لەالیەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە هیچ پشتیوانییەكی‬ ‫راستەوخۆی لێكرابێت‪ ،‬لەگەڵ ئــەوەی بەشێكی زۆر لە‬ ‫گەڕەكەكانی شارەكە لەالیەن تیرۆریستانەوە داگیركراوە‪،‬‬ ‫جگە لەوەیش هەندێك واڵتانی ناوچەكە چاوەڕێی ئەوە بون‬ ‫ئەم شارە بكەوێت‪ ،‬بەاڵم بەهەموی ئەمانەیشەوە ئەم شارە‬ ‫توانیویەتی گروپە تیرۆریستییەكان بۆ دەرەوەی شارەكە‬ ‫دەرپەڕینێت‪ .‬ئیتر وای لێهاتوە كە رزگاركردنی شاری‬

‫كۆبانی‌و گوندەكانی دەوروبەری ببێتە بابەتی ئانوسات‪ .‬دیارە‬ ‫لێرەیش نهێنی سەركەوتنەكە بۆ ئیرادەی پۆاڵیینی رۆڵەكانی‬ ‫ئەم شارە دەگەڕێتەوە كە خۆیان لە بەرخۆدانی یەكینەكانی‬ ‫پاراستنی گەل‌و پاراستنی ژندا دەبیننەوە‪ .‬بۆیە دەتوانین‬ ‫بڵێین كۆبانی سەركەوتوە‌و مەسەلەی كوردیش بۆ قۆناغێكی‬ ‫نوێ گوێزراوەتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا ئیتر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەباشی لەو راستییە‬ ‫گەیشتوە كە گروپە تیرۆریستییەكانی داعش‪ ،‬بەرەی نوسرە‌و‬ ‫تاد كە لە عێراق‌و سوریا باڵوبونەتەوە‪ ،‬مەترسی سەرەكین‬ ‫بۆ ئاسایش‌و سەقامگیری گشت جیهان لە باكورییەوە بۆ‬ ‫بــاشــوری‌و لە خۆرهەاڵتییەوە بۆ خــۆرئــاوای‪ .‬بەتایبەت‬ ‫دوای ئەو هێرشەی كە كرایە سەر بنكەی هەفتەنامەی‬ ‫شارلی ئەبدۆ هەموالیەك زیاتر لەم مەترسییە دەگــەن‪.‬‬ ‫لەبەر ئەمە خۆپیشاندانی میلیۆنی لە گۆڕەپانی كۆماری‬ ‫لە پاریس بەبەشداری زیاتر لە ‪ 50‬ســەرۆك دەوڵەتی‪،‬‬ ‫ئاسیایی‌و ئەفریقایی‪ ،‬ئیتر ئەم شــارە خەریكە دەبێـتە‬ ‫ناوەندی دیپلۆماسی‌و سیاسی بۆ بەرەنگاربونەوەی تیرۆر‪.‬‬ ‫لێرەوە دەتوانین بێژین روبەڕوبونەوەی تیرۆر دو ناوەندی‬ ‫هەیە‪ :‬یەكیان ناوەندی سەربازییە كە لەالیەن ی‪.‬پ‪.‬گ‌و‬ ‫ی‪.‬پ‪.‬ژ هەروەها هێزی پێشمەرگەوە بەرپەرچی سەربازی‬ ‫دەدەنەوە‪ .‬دوەمیشیان پاریسە كە خەریكە دەبێتە ناوەندی‬ ‫بەرپەرچدانەوەی سیاسی‌و دیپلۆماسی تیرۆر لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان‪.‬‬ ‫گومانی تێدا نییە كۆتایی هێنان بە تیرۆر تەنها لەرێی‬ ‫سەربازییەوە بەدیدێت‪ ،‬ئەویش بە پشتیوانی سیاسی ئەو‬ ‫دەوڵەتانەی كەوا باوەڕیان بە لەڕیشە هەڵكەندنی تیرۆر‬ ‫هەیە‪ .‬لێرەوە هەموان بەو ئەنجامە گەیشتون كە پێشمەرگەو‬ ‫ی‪.‬پ‪.‬گ‌و ی‪.‬پ‪.‬ژ باشترین هێزن بۆ ئەوەی بەرەنگاری تیرۆر‬ ‫ببنەوە‌و زیانی زۆر گەورەی پێبگەیەنن‪ .‬خۆپیشاندانی میلیۆنی‬ ‫پاریسیش سەرەتایەكە بۆ قەاڵچۆكردنی تیرۆر لەسەر ئاستی‬ ‫جیهانی‪ .‬بۆئەوەی ئەم هەنگاوەیش لــەڕوی كردەكییەوە‬ ‫خوێندنەوەی بۆ بكرێ‪ ،‬ئــەوە پێویستە هێزە گەورەكان‬ ‫تــەواوی پشتیوانی خۆیان یەكەم‪ ،‬بۆ هێزە كوردییەكان‬ ‫لە رۆژئاوای كوردستان پیشكەش بكەن‪ .‬دوەم‪ ،‬بۆ ناوچە‬ ‫كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان بنێرن‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەی كۆبانی ببێـتە دەروازەی لەڕیشەوە هەڵكەندنی تیرۆر‪.‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ذمارة (‪ )500‬دو شةممة ‪2015/1/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫بە ئامانجی بەجینۆساید ناساندن‪ ،‬کار لەسەر‬ ‫کەیسی ژن و کچە رفێندراوە ئێزدییەکان دەکەم‬ ‫نەزەند بەگیخانی‪ ،‬نوسەر و مامۆستای زانكۆ لە بریتانیا‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬

‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬ ‫(‪)٢-1‬‬ ‫مامۆســتایەكی زانكــۆ لــە بریتانیــا‪،‬‬ ‫بەدواداچونــی مەیدانــی لەســەر رفاندن‌و‬ ‫كوشــتن‌و هێرشــی جۆراوجــۆری كچانی‬ ‫ئێــزدی لەالیــەن چەكدارانــی دەوڵەتــی‬ ‫ئیســامییەوە ئەنجامــدەدات‪ ،‬كە بەپێی‬ ‫بەدواداچونەكــە‪ ،‬ئەو كــچ و ژنە ئێزدیانە‬ ‫وەكو كۆیلە لە بازاڕەكانی موسڵ و رەققە‬ ‫عەرزكراون بۆ فرۆشتن‪ ،‬بە زۆر كراون بە‬ ‫ئیسالم و القەكراون‪.‬‬ ‫نەزەنــد بەگیخانــی‪ ،‬لــە دیالۆگێكــی‬ ‫تایبەتــدا لەگــەڵ «چاودێــر»‪ ،‬ئامــاژە‬ ‫بــەوەش دەكات كۆیلەكردنــی ژنــان و‬ ‫دەستدرێژی سێكسی ســتراتیژی داعشن‬ ‫لــەم جەنگــەدا و دەیــەوێ لــە رێــگای‬ ‫ئەمانــەوە تۆوی نامۆ بچێنێ لە نێوانیاندا‬ ‫و یەكگرتوویی ئێزدیەكان‪ ،‬كە لە روانینی‬ ‫داعــش «كافــر و شەیتانپەرســتن»‬ ‫بشــێوێنێت‪ ،‬و پارچــە پارچە و بێهێزیان‬ ‫بكات‪ ،‬لە كۆتایشدا لەناویان ببات‪.‬‬ ‫هەروەها دەڵێ «لە رێگای دەستدرێژی‬ ‫سێكســیەوە دوژمــن زەفەر بە شــەرەفی‬ ‫كۆمــەڵ و نەتەوە دەبات‪ ،‬كە لە خەیاڵی‬ ‫گشــتیی كۆمەڵگــەی پیاوســاالردا لەناو‬ ‫جەستە و سێكســوالیتی ژندا كۆبۆتەوە‪،‬‬ ‫بەمــەش ئەو شــەرەفە لەكــەداردەكات‪،‬‬ ‫ترس و شپرزەیی دەرونی دروستدەكات و‬ ‫هەستی گشتی برینداردەكات»‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬بەپێــی توێژینەوەیەكــی‬ ‫ئێــوە كــە لــە ‪CNN‬باڵوكراوەتــەوە‪،‬‬ ‫كچانــی ئێزدیــی خوار ‪ 18‬ســاڵ لەالیەن‬ ‫دەوڵەتــی ئیســامی (داعــش) چەندین‬ ‫جۆر هێرشیانكراوەتەسەر وەك (سێكس‬ ‫و رفانــدن و ترســاندن ‪ )..‬دەتوانیــت‬ ‫باسێكی ئەو توێژینەوەیەمان بۆ بكەیت؟‬ ‫نەزەنــد بەگیخانــی‪ :‬ئــەم پرســیارە‬ ‫لەســەر بنچینــەی ئــەو وتارەیــە كە لە‬ ‫ئۆكتۆبــەری ســاڵی رابــردوو لە ‪CNN‬‬ ‫بــاوم كــردەوە‪ .‬ئــەوەی مــن كردوومــە‬ ‫توێژینــەوە نیە بە واتــا ئەكادیمیەكەی‪،‬‬ ‫بەڵكــو گــەڕان و بەدواداچوونــە وەكــو‬ ‫بەشــێك لــە كارەكــەم‪ .‬لــە وتارەكــەی‬ ‫‪ CNN‬ئاماژە بە تراژیدیای كچ و ژنانی‬ ‫ئێــزدی دەكــەم دوابەدوای هێرشــەكانی‬ ‫داعــش بــۆ ناوچــەی ســنجار و گرتن و‬ ‫فڕاندنــی كۆمەڵێــك ژن و كچــی ئێزدی‪.‬‬ ‫هەروەكــو دەزانین دوای ئەو هێرشــانە و‬ ‫لــە رێگای كەنالەكانــی میدیا و هەروەها‬ ‫راگەیاندنێكی ســەرۆكی خاچی ســووری‬ ‫عێراقــی موحەممــەد ئەلخەزەیعی –ەوە‬ ‫بیستمان كە ئەو ژنانە وەكو دەستكەوتی‬ ‫جەنــگ و كەنیــزەك دەســتگیر كــراون‬ ‫و «لە بــازاڕ وەكو كۆیلە فرۆشــراون»‪.‬‬ ‫هــەر دوای ئــەوە مــن دەســتم كــرد بە‬ ‫گــەڕان و بەدواداچــوون و كۆكردنــەوەی‬ ‫زانیاری‪ .‬لــە رووی مێتۆدۆلۆژییەوە‪ ،‬لەم‬ ‫كارەمدا پشتم بەستووە بە لێكۆڵینەوەی‬ ‫مەیدانی‪ ،‬كــە بریتی بوو لە چاوپێكەوتن‬ ‫لەگەڵ چەند شاهێدحاڵ و دواتر رزگاربوو‬ ‫و قوربانیانی ئەو دەستدرێژی و تاوانانە‪،‬‬ ‫هەروەهــا چاوپێكەوتن لەگــەڵ چاالكوان‬ ‫و بەرپرســانی حكومــی و پەرلەمانی كە‬

‫لەســەر ئەم پرســە كاریان كردووە‪.‬‬ ‫هــاوكات لەگــەڵ ئەندامانــی تیمــی‬ ‫پزیشــكی و نوێنەرانــی هەنــدێ لــە‬ ‫رێكخــراوە نێودەوڵەتیەكانــی وەكــو‬ ‫یوئێن قســەم كــردووە‪ .‬جگــە لەمە‬ ‫پشتم بەستووە بە وتار و راپۆرتەكانی‬ ‫میدیا ناوخــۆ و نێودەوڵەتیەكانیش‪.‬‬ ‫دیــارە لــەو كاتــەدا و ئێستاشــی‬ ‫لەگەڵــدا بێــت‪ ،‬دۆخەكــە شــپرزە و‬ ‫نالەبــارە‪ ،‬كۆكردنــەوەی بەڵگــە و‬ ‫زانیاری كارێكی پڕ تەحەددایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەنجامگیری لە ئێستادا ئاسان نیە‪.‬‬

‫واتە ئەو كچ و ژنانە لە نێوان ئیسالمبوون‬ ‫و مەرگ ناچاركراون یەكێكیان هەڵیژێرن‪.‬‬ ‫چەند حالەتێكی خۆكوشــتن تۆماركراوە‬ ‫كە لە رێگای ژنە رزگاركراوەكانەوە پێمان‬ ‫گەیشتووە‪.‬‬

‫نەزەند بەگیخانی‬

‫مامۆستای زانكۆ لە بریتانیا‬ ‫سەرنوسەری مانگنامەی لومۆند دیپلۆماتیكە‬ ‫دوا كتێبی بە زمانی ئینگلیزی لە دەزگای‬ ‫ئاشگەیت چاپكراوە (‪ )٢٠١٥‬و تایبەتە بە‬ ‫توندوتیژی لەسەر بنەمای شەرەف لەناو كۆمەڵی‬ ‫كوردی لە كوردستانی عیراق و لە بریتانیادا‬ ‫لــە ســاڵــی ‪ ٢٠٠٠‬خــەاڵتــی بریتانی ئێما‬ ‫هەمفریس‪-‬ی بردۆتەوە بۆ كار و چاالكییەكانی‬ ‫لە دژی تاوان بە بیانوی شەرەف‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠١٣‬خەاڵتی شیعری فێمینینی‬ ‫فرەنسی بە ناوی سیمۆن الندری بردۆتەوە بۆ‬ ‫دوا دیوانی بە زمانی فرەنسی بە ناوی «دوێنێی‬ ‫سبەینێ»‬ ‫لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی راوێژكاری سەرۆكی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستانە‪ ،‬لــە بــواری‬ ‫خوێندنی بااڵ و جێندەر‬

‫چاودێــر‪ :‬ئامانجــی ئــەم كارەتان‬ ‫خۆی لە چیدا دەبینێتەوە؟‬ ‫نەزەنــد بەگیخانی‪ :‬دیــارە وەكو‬ ‫توێژەرێكی ئەكادیمــی و راوێژكاری‬ ‫نێودەوڵەتی بــۆ كاروباری خوێندنی‬ ‫بااڵ و جێنــدەر‪ ،‬من لەم كارەدا دوو‬ ‫ئامانجی ســەرەكیم هەبووە‪ :‬لەسەر‬ ‫بنچینــەی ئــەم زانیــاری و بەڵگانە‬ ‫و لــە رێــگای هۆشــیاریی ناوخۆ و‬ ‫نێودەوڵەتیەوە هاوكاری و یارمەتیی‬ ‫لــە رووی ئینســانی و مەعنــەوی‪،‬‬ ‫لە ســەر ئاســتی بژێوی و ســەالمەتی‬ ‫جەســتەی و دەروونــی پێشــكەش بــە‬ ‫هەموو ئەوانــە بكرێت‪ .‬دووەم ئامانجمان‬ ‫ئەوەیە كە لەســەر ئاســتی نێودەوڵەتی‬ ‫ئــەم كارەســاتە وەكو تاوانــی جەنگ و‬ ‫جینۆساید بناسێنین‪ ،‬ئەمەش لە پێناوی‬ ‫ئەوەی كە مافی قوربانیەكان و دادوەری‬ ‫لەسەر ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتی دابین‬ ‫بكرێــت‪ ،‬لە رووی مــاددی و مەعنەویەوە‬ ‫قوربانیــەكان قەرەبــوو بكرێنــەوە و‬ ‫دۆخێكــی گونجاو بڕەخســێندرێت تا بە‬ ‫ســەالمەتی بگەڕێنەوە شــوێنی خۆیان‪.‬‬ ‫دیــارە مەبەســتمان لــەم كارە ئەوەیــە‬ ‫كــە قوربانیەكان چارەســەری گونجاو لە‬ ‫رووی فیزیكــی و دەروونیــەوە وەربگرن‪،‬‬ ‫مەترسیان لەسەر نەمێنێت و كار بكرێت‬ ‫بــۆ ئــەوەی بگەڕێندرێنــەوە نــاو ژیانی‬ ‫ئاســایی و ناو خێزان و كۆمەڵگەكەیان‪.‬‬ ‫ئەمانــە ئامانجــی ســەرۆكی حكومەتــی‬ ‫هەرێمــی كوردســتانن كــە لــەم رووەوە‬ ‫دڵســۆزانە هاوكارمان بووە‪ .‬دیارە بە بێ‬ ‫رای گشــتی و خســتنەگەڕی میكانیزمی‬ ‫قانوونــی نێودەڵەتــی ناتوانیــن ئــەم‬ ‫كارەســاتە بە جینۆســاید بناســێنین و‬ ‫دادوەری دابین بكەین‪.‬‬

‫دەریدەخــات‬ ‫كــە ئەم كچ و ژنــە ئێزدیانە وەكو كۆیلە‬ ‫لە بازاڕەكانی موسڵ و رەققە عەرز كراون‬ ‫بــۆ فرۆشــتن‪ ،‬بــەزۆر كراون بە ئیســام‬ ‫و القــە كــراون‪ ،‬ئەوانــەی كــە مێردیان‬ ‫هەبــووە پێیــان وتــراوە كــە بــە پێی‬ ‫ئاینی ئێزدی هاوســەرگیریان بەتاڵە و بە‬ ‫پێی شــەریعە لە ئەمیــر و چەكدارەكانی‬ ‫داعــش مارەكــراون و دەستاودەســتیان‬ ‫پێكــراوە و بەرەوڕووی هەموو جۆرێك لە‬ ‫توندوتیژیی سێكسی بوونەتەوە‪ .‬هەندێك‬ ‫لەوانــەی كە رایان كــردووە‪ ،‬ئەو رووداو‬ ‫و سەرگوزەشــتە دڵتەزێنانــەی خۆیــان‬ ‫دەگێڕنــەوە‪ .‬ئــەوەی جێگای ســەرنج و‬ ‫ئومێدە ئەوەیە كە دەبینین هاوســۆزی و‬ ‫هاوخەمیەكی گشــتی هەیە بۆ ئەو كچ و‬ ‫ژنانە‪ :‬مەبەســتم ئەوەیە بڵێم كە لە سەر‬ ‫ئاســتی دەسەاڵت و خێزان و كۆمیونیتی‬ ‫و كۆمەڵگــە بــە گشــتی بەدەنگەوەهاتن‬ ‫و حــەزی یارمەتــی و بەهاناوەچــوون‬ ‫و پاراســتن هەیــە بــۆ ئەو كــچ و ژنانە‪.‬‬ ‫بــەاڵم بەداخــەوە پێداویســتیەكان زۆر‬ ‫لــەوە گەورەتــرن كە تا ئێســتا لەســەر‬ ‫ئاســتی دەســەاڵت و رێكخراوە ناوخۆ و‬ ‫نێودەوڵەتیەكان خراونەتە بەردەست‪.‬‬

‫چاودێــر‪ :‬ئێوە هیــچ ئامارێكتان هەیە‬ ‫لەســەر كچانــی ئێــزدی لــەالی داعش؟‬ ‫چەندیــان گەڕاونەتەوە؟ چەندین الی ئەو‬ ‫رێكخراوە تێرۆریستییەن؟‬ ‫نەزەند بەگیخانی‪ :‬تا ئێستا ئامارەكان‬ ‫لە گۆڕاندان و چەســپاو نیــن‪ .‬واتە رای‬ ‫جیاواز هەیە‪ .‬ئەنجامگیری لە رووی ئامار‬ ‫و خســتنەڕووی بەڵگــەكان لە ئێســتادا‬ ‫زەحمەتــە‪ ،‬چونكــە دۆخەكــە دژوارە‬ ‫و زۆربــەی الیەنــەكان زیاتــر ســەرقاڵی‬ ‫هاوكاری و یارمەتیی ئینســانین‪ .‬بە رای‬ ‫ڤیان دەخیل‪ ،‬ئەندام پەرلەمانی عێراق لە‬ ‫دوا چاوپێكەوتنی لەگەڵ ئانیك كۆژەن كە‬ ‫لە مانگی رابردوو لــە رۆژنامەی لومۆند‪-‬‬ ‫ی فەڕەنســی راپۆرتێكــی باڵوكردۆتەوە‬ ‫چــوار هەزار كچ و ژنی ئێــزدی لە الیەن‬ ‫داعشەوە فڕێندراون‪ .‬بەدواداچوونی ئێمە‬

‫چاودێــر‪ :‬بەپێــی بەدواداچونی ئێوە‪،‬‬ ‫داعــش ئــەو كچانــە بــۆ چ مەبەســتێك‬ ‫بەكاردێنێــت؟ ئایــا داعــش تەنها كچانی‬ ‫ئێزدی كردۆتە ئامانج؟‬ ‫نەزەنــد بەگیخانــی‪ :‬لــە هەموو شــەڕ‬ ‫و ناكۆكییــە ســەربازییەكان ژن وەكــو‬ ‫ســتراتیژی و تاكتیكی شــەڕ بەكاردێت‪.‬‬ ‫مێــژووی ئەمــە دەگەڕێتــەوە بــۆ‬ ‫سیســتەمی پیاوســاالری و رووانینی زاڵ‬ ‫و ســتەمكارانەی پیــاو و كۆمەڵگــە بــۆ‬ ‫ژن‪ :‬سیســتەمی پیاوســاالری ژن وەكــو‬ ‫ئامرازێك دەبینێ بۆ سێكس و نەوەنانەوە‬ ‫‪ ،‬وەكــو پاســیڤ و الواز و بێدەرەتان و‬ ‫ئامــرازی چێژوەرگرتن مامەڵــەی لەگەڵ‬ ‫دەكات‪ .‬لەم بۆچوونەوە‪ ،‬لە رێگای گرتن‬ ‫و فڕاندنی ژنان‪ ،‬دوژمن دەیەوێ جەستە‬ ‫و سێكســوالیتی ژن داگیر بكات و چێژی‬

‫تا ئێستا ئامارەكان لەسەر کچانی ئێزیدی‬ ‫لەالی داعش لە گۆڕاندان و چەسپاو نین‪.‬‬ ‫واتە رای جیاواز هەیە‬

‫چاودێــر‪ :‬دەربــارەی ئەزمونــی ژنانی‬ ‫كۆبانــێ و مەرســومی یەكســانی چــی‬ ‫دەڵێن؟‬ ‫نەزەنــد بەگیخانــی‪ :‬لــە وتارێكــم بە‬ ‫ئینگلیــزی كــە لــە مانگــی نۆڤێمبــەر‬ ‫لــە (هەفتینگتــن پۆســت)ی ئەمریكــی‬ ‫باڵوبۆتــەوە باســی كۆبانێ و مەرســومی‬ ‫یەكســانیم كــردووە‪ ،‬هاوتــا لەگــەڵ ئەو‬ ‫ناڕەزاییەی كە لە الیەن ئیسالمییەكانەوە‬ ‫لێی كەوتەوە‪ .‬ژنانی كۆبانێ و ئەزموونی‬ ‫بەشداریكردنیان لە شەڕكردن دژی داعش‬ ‫دوو شــتمان پێدەڵێــت‪ :‬یــەك‪ :‬ئەگــەر‬ ‫ســەركردایەتی سیاســی‪ ،‬كــە بەداخەوە‬ ‫لــە دەســتی پیــاودا قۆرخكــراوە‪ ،‬بــوار‬ ‫بڕەخســێنێت بــۆ بەشــداریی چاالكانەی‬ ‫ژن لە بواری ســەربازی و سیاسی‪ ،‬ئەوە‬ ‫ژن هیچــی لە پیاو كەمتر نیە و دەتوانێ‬ ‫بەرگــری لەخــۆی و لــە كۆمەڵگــەش‬ ‫بــكات‪ .‬دووەم پەیامــی ژنانــی كۆبانــێ‬ ‫هیوابەخشــە‪ ،‬چونكە وێنەی ژنی كوردی‬ ‫لەســەر ئاســتی ناوخــۆ و نێودەوڵەتیی‬ ‫بەرزكــردەوە و ئومێدی لەنــاو زۆربەمان‬ ‫دروســت كــردوە؛ لــە نــاوەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لە كوردســتانی باشــوریش‪ ،‬ئەو ژنانە و‬ ‫ئەزموونی ئەوان بوون بە دەروازەیەك بۆ‬ ‫رووانیــن و ئومێدێكی نوێ لە نێو ژناندا‪.‬‬ ‫دیــارە نهێنــی ئــەو ئەزموونــەی كۆبانێ‬ ‫لە پێشــكەوتوویی فیكری سیاســی و لە‬ ‫ئینتیما و هەستی پشتگیری و بەرخۆدان‬ ‫دایە كە بە داخەوە لە كوردستانی باشور‬ ‫الواز كــز بــووە‪ .‬دەربارەی مەرســومی‬

‫جگە لە دەستەبەركردنی چێژی جەستەیی‪ ،‬دوژمن‬ ‫زەفەر بە شەرەفی كۆمەڵگە و نەتەوە دەبات كە‬ ‫لە خەیاڵی گشتیی كۆمەڵگەی پیاوساالردا لە ناو‬ ‫جەستە و سێكسی ژندا كۆبۆتەوە و بە دەستدرێژیی‬ ‫سێكسی ئەو شەرەفە لەكەدار دەكات‬ ‫جەســتەش بۆ خــۆی دەســتەبەر بكات‪.‬‬ ‫جا لەبەرئەوەی لە رووانینی گشــتیدا ژن‬ ‫وەكو شــەڕەف و خــاك دەبنیرێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫داگیركردنی جەســتە و سێكسوالیتی ژن‬ ‫واتــای داگیركردنــی خاك و دەســتگرتن‬ ‫بەسەر سەرمایەی گشــتیی پیاو‪/‬نەتەوە‬ ‫و گــەل و نیشــتمان‪ ،‬كــە لــە رووانینی‬ ‫گشــتیدا شــەڕەف و جەســتەی ژنــن‪،‬‬ ‫دەگەیەنێ‪ .‬كە جەســتە و سێكســوالیتی‬ ‫ژن داگیركــرا‪ ،‬دوژمــن دەتوانــێ دوو‬ ‫ئامانــج بپێكێ‪ :‬لــە رێــگای القەكردن و‬ ‫دەستدرێژیی سێكسیەوە‪ ،‬یەكگرتوویی و‬ ‫یەكانگیریی كۆمیونیتی و نەتەوە و گروپە‬ ‫هۆمۆجینەكان دەشێوێنێ‪ ،‬ترس و گومان‬ ‫لــە ناویانــدا دەچێنێ؛ دوژمــن لە رێگای‬ ‫ئــەم ژنانەوە نەوە دەنێتەوە و ســواللەی‬ ‫خوێن دەگۆڕێت و دڕان و لێكترازان لەناو‬ ‫كۆمەڵگە دروســت دەكات‪ .‬دووەم‪ ،‬جگە‬ ‫لە دەســتەبەركردنی چێژی جەســتەیی‪،‬‬ ‫دوژمــن زەفــەر بە شــەڕەفی كۆمەڵگە و‬ ‫نەتــەوە دەبات كە لە خەیاڵی گشــتیی‬ ‫كۆمەڵگەی پیاوســاالردا لە ناو جەستە و‬ ‫سێكســی ژندا كۆبۆتەوە و دەســتدرێژیی‬ ‫سێكســی ئەو شــەرەفە لەكەدار دەكات‪،‬‬ ‫تــرس و شــپرزەیی دەروونــی دروســت‬

‫دەكات و هەســتی گشتی بریندار دەكات‪.‬‬ ‫ئەمانە ستراتیژیی داعشن لەم جەنگەدا و‬ ‫دەیــەوێ لە رێگای ئەمانەوە یەكگرتوویی‬ ‫ئێزدیــەكان كە لە رووانینی داعش «كافر‬ ‫و شەیتانپەرستن» بشــێوێنێت و پارچە‬ ‫پارچــە و بێهێزیان بكات‪ ،‬لە كۆتایشــدا‬ ‫لەناویان ببات‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬داوا لە كچانــی ئێزدی كراوە‬ ‫بكرێنە موســڵمان‪ ،‬لەالیەن داعشەوە‪ ،‬بە‬ ‫زۆر دینەكەیان بگۆڕێــت‪ ،‬ئەگەر نەیكەن‬ ‫ئازاری جەستەی دراون و فرۆشراون‪ ،‬ئایا‬ ‫هیچ چیرۆكێك هەیــە لەو بارەیەوە ئێوە‬ ‫ئاگاداربن؟‬ ‫نەزەنــد بەگیخانــی‪ :‬بەڵــێ‪ ،‬بــە پێی‬ ‫سەرگوزەشتەی هەندێك لەو كچ و ژنانەی‬ ‫كــە رزگاركراون‪ ،‬ئەمیــر و چەكدارەكانی‬ ‫داعش بە زۆر ئەو كچ و ژنانەیان كردووە‬ ‫بە ئیســام‪ .‬یەكێك لە ژنانە دەگێڕێتەوە‬ ‫كــە دوو بژاردەیان خســتۆتە بەردەم‪ :‬یا‬ ‫دەبیت بە ئیســام یا دەبــێ بكوژرێیت‪.‬‬ ‫زۆربەیــان ئــازار و ئەشــكەنجە دراون و‬ ‫بــەزۆر دەســتدرێژیان كراوەتــە ســەر و‬ ‫نرخیان لەســەر دانراوە و لــە بازاڕ عەرز‬ ‫كراون وەكو كۆیلە كڕدراون و فۆرشراون‪.‬‬

‫یەكســانیش‪ ،‬مــن نامــەوێ ئیدیالیــزەی‬ ‫بكــەم‪ ،‬دیــارە ئەمــە دۆكیومێنتێكی زۆر‬ ‫گرنگــە لە مێــژووی كــورد و رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراســتیش‪ ،‬بــەاڵم كاری زۆرتــری‬ ‫دەوێت تا لە پراكتیكدا جێبەجێ بكرێت‪.‬‬ ‫یاســای بەرەنگاربوونــەوەی خێزانیــش‬ ‫كــە لــە حوزەیرانــی ‪ ٢٠١١‬دەرچــوو‪،‬‬ ‫بەڵگەنامەیەكــی گرنــگ و بــێ وێنەیە لە‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬بەاڵم لە ئاستی جێبەجێكردندا‬ ‫بــەرەوڕووی تەحەددای گەورە بۆتەوە كە‬ ‫تایبەتن بــە كولتور و ئاین‪ .‬بۆیە بە رای‬ ‫من دەبێ هاوكات لەگەڵ ئەو مەرســوم و‬ ‫یاســایانە‪ ،‬كار بكرێت بۆ زەمینەسازی و‬ ‫گۆڕینی ئەقلیەتی گشــتی لەمەڕ پرسی و‬ ‫ژن و یەكســانی لە مــاف و ئەركەكانیدا‪.‬‬ ‫بیرمــان نەچێت كە حیزبێك لەســەرەوە‬ ‫كار لەســەر ئەمانە دەكات و من دژی بە‬ ‫سیاسەتی بەدۆكترینكردنی حیزبیم‪ .‬بۆیە‬ ‫دەڵێم دوای تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە ژنان‬ ‫دەبــێ رازی نەبن بنێردرێنــەوە ناوماڵ و‬ ‫لــە فەزای گشــتیی سیاســی و كولتوری‬ ‫دابڕێــن‪ .‬ئەمە خەباتێكە دەبێ ژن بیكات‬ ‫و بــە باشــترین شــێوەش بیــكات‪ ،‬بــۆ‬ ‫ئەمەش فیكر و تێگەیشــتن و جەســوری‬ ‫و شێلگیریمان پێویستە‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )500‬دو شةممة ‪2015/1/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«موسا»ش بو بەمنداڵی ئەنجلینا جولی‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای چەند مانگێك لەگفتوگۆی‬ ‫نهێنی خانمە ئەكتەری ئەمەریكی‬ ‫ئەنجلینا جولی‪ ،‬توانی سەرجەم كارە‬ ‫یاساییەكانی تایبەت بەتەبەنیكردنی‬ ‫موسا تەواو بكات‪ ،‬كە لەشەڕی ناوخۆی‬ ‫سوریادا دایك‌و باوكی لەدەستداوە‪.‬‬ ‫بـــاڵـــیـــۆزی نــیــەتــە بــاشــەكــانــی‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان‪ ،‬ساڵی رابــردو‬ ‫لەسەردانی بۆ یەكێك لەكەمپی ئاوارە‬ ‫سورییەكان لەتوركیا ئەم منداڵەی‬ ‫بینوە‪ ،‬بــەڕێــوەبــەری فــریــاگــوزاری‬ ‫كــەمــپــەكــەش رایــگــەیــانــد‪ ،‬لــەالیــەن‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫وەرگێڕە تایبەتیەكەیەوە موسا بەجولی‬ ‫ناسێنراوە‪ ،‬كاتێك‪-‬یش موسای بینیوە‬ ‫زەردەخەنەی بۆ جولی كردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو نەیتوانیوە فرمێسكی چاوەكانی‬ ‫بشارێتەوەو دەستی بەگریان كردوە‪.‬‬ ‫جێی وەبــیــر هێنانەوەیە موسا‬ ‫دەچێتە ریزبەندی چوارەم منداڵ كە‬ ‫لەالیەن جولی‌و براد پیت‪-‬ەوە تەبەنی‬ ‫دەكرێن‪ ،‬ئەوانیش‪ :‬مادۆكس ‪ 13‬ساڵ‬ ‫لەكەمبدۆیا‪ ،‬باكس ‪ 11‬ساڵ لەڤێتنام‪،‬‬ ‫زەهرا لەئەسیوبیا ‪ 9‬ساڵ‪ ،‬موسا لە‬ ‫سوریا‪ ،‬شلیوەو فیفان‌و نوكس‪-‬یش‬ ‫منداڵی برادی هاوسەریەتی‪.‬‬

‫چین‪،‬‬ ‫الپەڕە‬ ‫سێكسییەكان‬ ‫دەسڕێتەوە‬

‫بۆ ریكالمكردن‪ ،‬رێگری لەكچە‬ ‫نمایشكارەكان دەكرێ‌‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ێ ملیۆن الپەڕەی‬ ‫ێ باڵویكردەوە‪ ،‬لەساڵی رابــردودا حكومەت س ‌‬ ‫دەزگای هەواڵی چین‪-‬ی نو ‌‬ ‫سێكسی لەناو پێگە ئەلیكترۆنیەكاندا سڕیوەتەوە‪ ،‬زهو مویلین یاریدەدەر لەبەرێوەبەرایەتی‬ ‫نەهێشتی تاوانی دەستدرێژی سێكسی رایگەیاند‪ ،‬سڕینەوەی ئەو الپەڕە بەدڕەوشتیانە كاریگەری‬ ‫زۆر باشی هەبوە‪ ،‬وتیشی ماوەی ‪ 10‬ساڵە ئەم هەڵمەتە بەردەوامە بۆ سڕینەوەی ئەم دۆسیانە‌و‬ ‫تەنها لەساڵی ‪2014‬دا نزیكەی ‪ 10‬هەزار پێگەی سێسكیمان بەتەواوی داخستوەو هەر لەو كارەماندا‬ ‫توانیومانە سەركردەی یەكێك لەو تۆڕە سێكسیانە دەستگیر بكەین كە ‪ 600‬هەزار ئەندامی هەبوەو‬ ‫دوای دادگاییكردنی فەرمانی بەندیی هەتا هەتایی بەسەردا سەپێنراوە‪ ،‬زهو دەڵێت‪ ،‬چین یەكێكە‬ ‫لەو واڵتانەی دانیشتوانەكەی بەرێژەیەكی زۆر ئینتەرنێت بەكاردەهێنن كە دەگاتە ‪ 632‬ملیۆن‬ ‫بەكارهێنەر‪ ،‬لەئێستاشدا ئینتەرنێت بەیەكێك لەهەرە كارە بازرگانیە گرنگەكان دادەنرێت كە‬ ‫داهات‌و بازاڕێكی گەورەو گرانبەهای خۆی هەیە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای باڵوبونەوەی چیرۆكی دو هاوسەر لەبریتانیا‪ ،‬كە لەسەر‬ ‫باجی هاواڵتیان دەژین‪ ،‬حكومەتی روبەڕوبەری رەخنەی زۆر‬ ‫كردەوە‪ ،‬رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی باڵویكردۆتەوە‪ ،‬ستیڤن‬ ‫بیر تەمەن ‪ 45‬ساڵەو كێشی نزیكەی ‪ 200‬كیلۆیەو هاوسەرگیری‬ ‫لەگەڵ میشێل كردوە كە كێشی ‪ 150‬كیلۆیە كە زۆریی كێشی‬ ‫الشەیان‪ ،‬رێگرییان لێدەكات لەئیشكردن‌و تەنانەت تێچوی‬ ‫ئاهەنگی هاوسەرگیریەكەشیان كە ‪ 4500‬دۆالربــوە حكومەت‬ ‫دابینیكردوە‪ ،‬رۆژنامەكە ئاماژەی بەوە كردوە لەئێستادا ئەم ژن‌و‬

‫مێردە لەبەر ئەوەی ناتوانن كار بكەن‪ ،‬مانگانە بڕی سێ‌ هەزار‬ ‫دۆالر لەحكومەت وەردەگــرن‪ ،‬زۆرێك لەرەخنەگرانیش دەڵێن‪،‬‬ ‫پێویستە حكومەت هەوڵبدات جارێكیتر ئەم جۆرە كەسانە‬ ‫بگێڕێتەوە ناو كۆمەڵگەو چارەسەریان بكات‪ ،‬نەك حكومەت‬ ‫ماڵەكانیش بكاتە تەمبەڵخانەو بەخێویان بكات‌و چێژ لەموچەی‬ ‫خۆڕایی وەربگرن‪ .‬ستیڤن لەرابردودا پێنج جاریتر هاوسەرگیری‬ ‫كردوەو خاوەنی شەش منداڵە‌و هیچ هەواڵێكیان نازانێت‪ ،‬میشێل‪-‬‬ ‫یش خاوەنی حەوت منداڵە لەپەیوەندیە سۆزداریەكانی پێشوی‌و‬ ‫سەرجەمیان لەخانەی نەوجەواناندا سەرپەرشتی دەكرێن‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێگەی ئەلیكترۆنی شینخوای چین باڵویكردەوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫توندوتیژییەكانی سەری ساڵی نوێوە‪ ،‬پێدەچێت حكومەتی چین‬ ‫رێگری بكات لەئامادەبونی خانمە نمایشكارەكانی پێشانگەی‬ ‫نێودەوڵەتی شەنگەهای ئۆتۆمبیل‪ ،‬كە بەجلی تەنك‌و وروژێنەر‬ ‫ریكالم بۆ ئۆتۆمبیلەكان بكەن‪ ،‬یەكێك لەرێكخەری پێشانگەكە‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬تائێستا بڕیاری كۆتاییمان لەسەر ئەو باسە دەرنەبڕیوەو‬ ‫بۆ ئەوەی كارەكانیشمان بەباشی بەڕێوە بچن مەبەستمانە بۆچونی‬ ‫هەوادارو میوانەكانیشمان لەو بارەیەوە وەربگرین‪.‬‬ ‫سااڵنە كچانی نمایشكار بەشداری كردنەوەی پێشانگەكانی‬ ‫ئۆتۆمبێل دەكەن‌و هیچ رێگرییان لێنەكراوە‪ ،‬بەاڵم پێگەی شینخوا‬ ‫رونیكردۆتەوە‪ ،‬پێدەچێت ترسی دەستدرێژی‌و باری ئەمنی دو‬ ‫هۆكار بێت بۆ رێگریكردنی ئەو كچانە‪ ،‬كە بەجلی وروژێنەرو‬ ‫تەنكەوە بەشداری كردنەوەی پێشانگەكان بن‪ ،‬چونكە لەساتی‬ ‫بەرێوەچونی ئاهەنگەكانی سەری ساڵی ‪2015‬دا‪ ،‬نزیكەی ‪36‬‬ ‫كەس لەچین گیانیان لەدەستداوە‪ ،‬دوای ئەوە حكومەت چەندین‬ ‫رێوشوێنی توندی گرتۆتەبەرو ئەگەر گرنتی الیەنی ئەمنی شوێنە‬ ‫قەرەباڵغەكان نەكرێت‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬بەكەسێ‌ دەڵێن بێدەنگ دانیشێ‌‌و هیچ‬ ‫نەدركێنێ‌‪.‬‬ ‫‪-2‬دوان لەدۆرە‪ ،‬سەوزەی بێ‌ كەڵك‪ ،‬نیوەی‬ ‫كەرە‪.‬‬ ‫‪-3‬كەسی بچوك‪ ،‬لەباپیرەدایە‪ ،‬شارۆچكەیەكە‬ ‫لەعیراق‪.‬‬ ‫‪-4‬نازناوە بۆ كەسێك ‪ +‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-5‬كەدەرچو نایەتەوە‪ ،‬بۆچی «پ»‪ ،‬لێئەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬پاڕانەوە «پ»‪ ،‬پاروی بچوك «پ»‪ ،‬سیان‬ ‫لەگەرا‪.‬‬ ‫‪-7‬لەدوگدایە‪ ،‬شارێكی كوردییە‪ ،‬خێرا «پ»‪،‬‬ ‫نیوەی زرمە‪.‬‬ ‫‪-8‬ژمارەیەكە‪ ،‬بێدەنگ‪ ،‬نەخۆشییەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬بەشێكە لەلەش «پ»‪ ،‬رەزی كلك بڕاو‪،‬‬ ‫هەیە بۆ خۆشییە‪.‬‬ ‫‪-10‬خانو «پ»‪ ،‬خواردنێكە‪ ،‬پشت‪.‬‬ ‫‪-11‬دوان لەكزە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬روخسار‪.‬‬ ‫‪-12‬پیتێك ‪ +‬میوەیەكە «پ»‪ ،‬دڵی نایەت هیچ‬ ‫سەرف كا‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬پێش پێگرتن‪.‬‬ ‫‪-2‬وەك یەكن‪ ،‬فێڵ «پ»‪ ،‬شاعیرێكی‬ ‫كوردە‪.‬‬ ‫‪-3‬درێژیشی هەیە‪ ،‬بەشێكە لەسەر‪.‬‬ ‫‪-4‬قاچی زۆری قرتاند‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫نیوەی سەرو‪.‬‬ ‫‪-5‬رێگە «پ»‪ ،‬نەخێر «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬زیندەوەرێكە زۆر دەجوڵێ‌ ‪ +‬پیسایی‬ ‫سەرلەش‪.‬‬ ‫‪-7‬خەڵكی ئەو واڵتەیە‪ ،‬هاوینە هەوارێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬دوان لەدوگ‪ ،‬درەختێكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-9‬هەمو هەمانە‪ ،‬شتی هیچ‌و پوچ‪ ،‬دوان‬ ‫لەرەسم‪.‬‬ ‫‪-10‬نەخۆشییە «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-11‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬زۆرجـــار ئەكرێ‌‪،‬‬ ‫پێداویستی ماڵە‪.‬‬ ‫‪-12‬ئامێرێكی مۆسیقایە‪ ،‬كە هەڵیكرد‬ ‫خەتەرە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫لەوشەی «فا»‪ 25 ،‬وشە‬ ‫ێ وشەی «فا»‬ ‫بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كەوتبێتە سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬فاست‪ ،‬فاڵ‪،‬‬ ‫فاسۆلیا‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫جەمال پیرمحەمەد‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫لەسەر‬ ‫باجی‬ ‫هاواڵتیان‬ ‫دەژین‬

‫‪11‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دوجار چوكی مێردەكەی بڕی‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی میروری بریتانی‬ ‫بـــاویـــكـــردەوە‪ ،‬بــەهــۆی خیانەتی‬ ‫هاوسەرگیرییەوە‪ ،‬ژنێكی چینی دوجار‬ ‫چوكی مــێــردەكــەی دەبــڕێــت‪ .‬دوای‬ ‫ئەوەی فان النگ‪-‬ی تەمەن ‪ 32‬ساڵ‪،‬‬ ‫لەرێگەی مۆبایلی ژنەكەیەوە نامەیەكی‬ ‫سێكسی بۆ عاشقەكەی دەنێرێت‌و‬ ‫بیری دەچێت نامەكەی بسڕێتەوە‪،‬‬ ‫لــەشــەودا ژنەكەی رو دەكاتە ژوری‬ ‫نوستن‌و چوكی مێردەكەی دەبڕێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەر ئــەوەی بەزویی دەبرێتە‬ ‫نەخۆشخانە لەالیەن پزیشكەكانەوە‬

‫نەشتەرگەری‌و چارەسەری پێویستی‬ ‫بــۆ ئەنجامدەدرێت‪ .‬بــەاڵم ژنەكەی‬ ‫دوبارە خۆی دەگەیەنێتەوە ژورەكەی‬ ‫لــەنــەخــۆشــخــانــەو دوبـــــارە چوكی‬ ‫دەبــڕێــت‪ ،‬بــەاڵم ئــەم جــارەیــان ئەو‬ ‫بەشەی لێی كردۆتەوە لەپەنجەرەی‬ ‫نەخۆشخانەكەوە فڕێی دەداتە خوارەوە‪،‬‬ ‫دوای گەڕانێكی زۆر لەالیەن كارمەندانی‬ ‫نەخۆشخانەكەوە نەتوانرا پارچەكەی‬ ‫بدۆزرێتەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدا فانگ النگ‬ ‫دوبارە چارەسەی بۆ كراوەتەوە‌و باری‬ ‫تەندروستی جێگیرە‪ ،‬بــەاڵم لەروی‬ ‫دەرونیەوە لەترسی ژنەكەی داڕوخاوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ێ‬ ‫ـ ئــەمــڕۆژانــە كۆمەڵ ‌‬ ‫ێ لەكارەكانتا‬ ‫ئەزمونی نو ‌‬ ‫دێنە رێت‪ ،‬شارەزایی باشت‬ ‫دەداتــێ‌‪ ،‬كەسانێك دێنە‬ ‫خۆشەویستیتەوە‪.‬‬

‫ـ بـــڕوات بــەو كــارانــە‬ ‫ێ كـــــەڕودەدەن‪ ،‬بۆ‬ ‫هــەبـ ‌‬ ‫گەیشتن بەبڕیار سەركەوتن‬ ‫بەدەستدەهێنی‪ ،‬كێشەیەك‬ ‫ێ بەاڵم ئاساییە‪.‬‬ ‫دروستدەب ‌‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ پــێــویــســتــە هــەســت‬ ‫بكەیت‌و‬ ‫بەلێپرسینەوە‬ ‫لەخۆتەوە بڕیار نەدەی‪ ،‬كە‬ ‫ێ‬ ‫خۆشەویستەكەت بەكار ‌‬ ‫لێپێچینەوە‬ ‫ێ‬ ‫هەڵدەست ‌‬ ‫مەكە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ بــەهــۆی ئاڵوگۆڕیی‬ ‫تازەوە قورسیی دەكەوێتە‬ ‫كــارەكــانــتــەوە‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫هــەســتــی غـــیـــرەكـــردن‬ ‫لەخۆشەویستیدا روبدات‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ پەیوەندی كاركردنت‬ ‫بـــاش‌و بــــەردەوام دەبــێ‌‪،‬‬ ‫كەسانێك دەناسی گرنگ‬ ‫دەبــن بــەالتــەوە‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫هاوسەرگیری روبدات‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ پڕۆژەكانت زۆردەب ـن‌و‬ ‫ێ رودەدات‪،‬‬ ‫رێكەوتنی نو ‌‬ ‫دەستكەوتی دەبێ‌‪ ،‬بەڵێن‬ ‫بەخۆشەویستەكەت مەدە‬ ‫كە نەیبەیتە سەر‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ كەسایەتیت بەهێزتر‬ ‫دەبـێ‌‪ ،‬دەتوانی بەرەنگاری‬ ‫دژەكـــان ببیتەوە‪ ،‬ژیانی‬ ‫سۆزداریت لەگەشەكردندا‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ بەهۆی سەركەوتنی‬ ‫كارێكەوە لەگەڵ هاوڕێكانت‬ ‫ئاهەنگ دەگێڕن‪ ،‬بەژیانی‬ ‫سۆزداری هێمندا دەڕۆی‪،‬‬ ‫مەیشێوێنە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ ئەمڕۆژانە گرێبەستێكی‬ ‫گرنگ رودەدات‪ ،‬سودێكی‬ ‫بـــاش بـــەدەســـت دێــنــی‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫روخۆشبە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ الیـــەنـــی دارایـــیـــت‬ ‫بــاشــدەبـێ‌‪ ،‬یارمەتییەكی‬ ‫بــاش دەدرێــــی‪ ،‬كەسێك‬ ‫ســـۆزی خــۆیــت دەداتــــێ‌‌و‬ ‫سەركەوتو دەبیت‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ كارەكانت كەڵەكە‬ ‫مـــەكـــە‪ ،‬ســەركــەوتــن‬ ‫نزیكەو بەرهەمت دەبێ‌‪،‬‬ ‫كەسانێك پێت سەرسام‬ ‫دەبن‌و خۆشیان دەوێی‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ لەگەڵ هاوڕێكانتا‬ ‫ێ‬ ‫كاری جدی بكە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫بۆ كاركردن بگونجێی‪،‬‬ ‫خۆشەویستی كارێكی‬ ‫پیرۆزە بەمۆنی مەیبەرە‬ ‫سەر‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (500) 19-1-2015‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫داهاتی فیلمی (هیوا) دەبەخشرێتە خانەوادەی شەهیدان‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ســــەردار خەلیل لەئێستادا لەفیلمێكی‬ ‫سینەماییدا بەناوی «هیوا» وەك دەرهێنەر‬ ‫كاریكردوەو فیلمەكەش تەواو بوەو لەپێشبڕكێی‬ ‫فێستیڤاڵەكانی جیهاندایە‪ ،‬بۆ ئەم كارەو زیاتر‬ ‫رونكردنەوە لەسەر فیلمەكە بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬فیلمی «هیوا» لەچیرۆك‌و روداوێكی‬ ‫راستەقینەوە وەرگیراوە‪ ،‬باس لەكۆتایی جەنگ‌و‬ ‫تێكشكاندنی هێزەكان‌و راپەڕینە مەزنەكەی‬ ‫بەهاری ‪ 1991‬ی كوردستان دەكــات‪ ،‬فیلمی‬ ‫«هــیــوا» چەندین پەیامی جوانی لەخۆیدا‬ ‫هەڵگرتوە وەك‪ :‬بەیەكەوە ژیــان‪ ،‬هاوكاری‪،‬‬ ‫هاوڕێیەتی‪ ،‬كەسایەتی‪ ...‬و زۆریتر‪ ،‬فیلمەكە‬

‫بەرهەمی وەزارەتی رۆشنبیری‌و بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫سینەمایە‪ ،‬مــاوەكــەی ‪ 81‬خولەكە‪ ،‬زۆرێــك‬ ‫لەئەكتەرە ناودارەكان رۆڵی تێدا دەبینن لەوانە‪:‬‬ ‫عومەر دڵپاك‪ ،‬زاهیر عەلی‪ ،‬نزار سەالمی‪ ،‬ژیان‬ ‫ئیبراهیم‪ ،‬كاوە قادر‪ ،‬سۆلین دڵپاك‌و نزیكەی‬ ‫‪ 200‬كۆمبارس‪.‬‬ ‫ســـەردار خەلیل ئــامــاژەی بــەوەیــشــدا كە‪:‬‬ ‫فیلمی «هیوا» هەمو كارەكانی تەواو بوەو‬ ‫ئێستا لەفێستیڤاڵەكانی جیهاندا لەپێشبڕكێی‬ ‫سەرەكیدایە‪ ،‬من وەك دەرهێنەر ئەمەوێ‌ ئەوە‬ ‫بڵێم كە لەڕێگەی ئەم فیلمەوە دەمەوێت وەك‬ ‫برا پێشمەرگەكان بەشداری بــەرەی جەنگ‬ ‫بكەم‌و‪ ،‬داهاتی فیلمەكەیش دەبەخشمە دایكی‬ ‫شەهیدان یان خانەوادەی شەهیدان‪.‬‬

‫ئیتر كاتیەتی‬ ‫رزگار فایەق‬

‫سەردەشت عوسمان بەفۆتۆیەك‬ ‫دەچێتە فێستیڤاڵی شاریقە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫"سەردەشت عوسمان"‪ ،‬تاكە فۆتۆگرافەری كوردە‪ ،‬كە وەك نوێنەری‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان لەفێستیڤاڵی "هونەرو زانست" لەشاری‬ ‫"شاریقە"ی ئیمارات بەتاكە یەك فۆتۆ بەشداری دەكات‪ ،‬ئەو فۆتۆیەش‬ ‫باس لەئازارو مەینەتیەكانی كورد دەكات‪.‬‬ ‫فێستیڤاڵی "هونەرو زانست" رۆژی ‪ 2015/1/15‬لەشاریقە كراوەتەوەو‬ ‫بەردەوامیی دەبێ‌‪ ،‬سەبارەت بەچۆنیەتی بەڕێوەچون‌و كارو چاالكیی‌و‬ ‫بەشداربوان سەردەشت عوسمان بە"چاودێر"ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەم فێستیڤاڵە ‪ 2015/1/15‬كراوەتەوەو تاماوەیەكی زۆر بەردەوامیی‬ ‫دەبێت‪ ،‬من وەك كوردێك بەتابلۆیەكی فۆتۆیی بەشداریم كردوەو ناوم‬ ‫لەلیستی پاڵێوراواندایە بۆ وەرگرتنی خەاڵت‪ ،‬من بەنوێنەرایەتی كورد‬ ‫بەشدارم‌و لەسەر ئاستی جیهانی‌و عەرەبی پاڵێوراوم بۆ خەاڵت‪ ،‬بڕیاریشە‬ ‫بەپێی بڕیاری لیژنەی داوەری لەسەر كارە فۆتۆییەكان كە دوای تەواوبونی‬ ‫پیشانگەش فۆتۆكان هەرلەوێ‌ بمێننەوە بۆ ساڵی ‪ 2015‬بەبەردەوامی نیشان‬ ‫بدرێن‪ ،‬دواترو دوای تەواوبونی فێستیڤاڵەكە خەاڵتی تایبەتی‌و رێزوپێزانین‬ ‫دەدرێنە فۆتۆگرافەران‌و منیش وەك خۆم بڕیارم داوە خەاڵتەكەم پێشكەش‬ ‫بكەم بەبنەماڵەی پێشمەرگە شەهیدەكان‪.‬‬

‫رادیۆی مەدەنیەت‬

‫چەند مەالیەك‌و بانگخوازی ئیسالمی هەن لە كوردستان‪ ،‬كە ئەوەی رۆژێك سەردانی‬ ‫تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانی فەیسبوك و یوتیوبی كردبێت‪ ،‬گوێی لە دەنگە بەرزو گڕو پڕ‬ ‫حەماسەتەكانیان بوە‪ ،‬كە چۆن هەمیشە بەرامبەر روناكبیران و دەنگە ئازادەكانی كۆمەڵی‬ ‫كوردی دەستیان داوەتەوە سوكایەتپێكردن‌و تەكفیركردن‪ .‬كەم دەنگی ئازادو ویژدانی ئازاد‬ ‫هەیە نەكەوتبێتنە بەر نوكی رمی هەڕەشەی ئەم مەالیانە‪ ،‬كەم ئازادیخواز و رەخنەگری‬ ‫ئازاد هەبوە‪ ،‬بە ناوی ئایین‌و بە پشت بەستن بە دەقە ئاینییەكانی ئیسالم‪ ،‬هێرشیان‬ ‫نەكردبێتە سەری‌و تێرۆری كەسێتییان نەكردبێت‪ ،‬تەنانەت بەشێك لە وتارەكانیشان بە‬ ‫تەواوی دەچنە چوارچێوەی هاندان بۆ تێرۆری جەستەیی‪ .‬لە مێژوی زنجیرە تێرۆرەكانی‬ ‫رابردوشماندا نمونەی زۆر تۆماركراون‪ .‬بەاڵم چونكە حكومەتێكمان هەبوە كە هەمیشە‬ ‫دەستی بە سنگەوە بوە بۆ ئەم جۆرە مەالیانە‪ ،‬چونكە حزبە (دیموكراتخواز!)ەكانمان‬ ‫شەرمنانە خۆیان لەقەرەی ئازادیی بیرو ویژدان و سێكۆالر داوە‪ ،‬چونكە ئیدارەیەكمان هەبوە‬ ‫كە هەمیشە یاساكانی خۆیشی جێبەجێ نەكردوە‪ .‬بۆیە ئەم جۆرە مەالو بانگخوازانە‪،‬‬ ‫زیاترو زیاتر دەنگیان بەرزو زمانی تەشهیرو جنێودانیان برەوتر بوە‪ .‬ئەمە سەرەڕای ئەوەی‬ ‫ئەم جۆرە گوتارانەی كە دەچنە چوارچێوەی بیری سەلەفی جیهادییەوە‪ ،‬راستەوخۆو‬ ‫ناڕاستەوخۆ دەچنە خزمەتی گروپە تێرۆریستییەكانی وەكو داعشەوە‪ ،‬هەموشی بە‬ ‫بەرچاوی دەسەاڵتی یاسای تێرۆرو یاسای رۆژنامەگەری‌و یاساكانی دیكەوە ئەنجامدەدرێن‪،‬‬ ‫داواكاری گشتییش مێش میوانی نییە‪.‬‬ ‫ئێستا قۆناغێكی نوێی روبەروبونەوەی ئەم بیرە ترسناكانە دەستی پێكردوە‪ ،‬واتا‬ ‫ئەتوانین بڵێین‪ ،‬ئێستا جیاوازتر لە سااڵنی پێشو‪ ،‬كەم نین ئەوانەی بە ئاشكراو بەبێ‬ ‫ترس دەنگیان بەرامبەر ئەم بیرە سەلەفیە بەرزكردۆتەوە‪ .‬ئێستا كاتیەتی ئەو ترسانەی‬ ‫هەمانبون كەمتربنەوەو ئەو دەنگانەی نوزەیان نەدەهات‪ ،‬دلێرانە دەنگ هەڵبڕن‪.‬‬ ‫خۆشبەختانە ئێستا هەست بەوەدەكرێت‪ ،‬بەاڵم هێشتا زۆر ناوەندو رێكخراوی بەناو‬ ‫مەدەنی هەن‪ ،‬تەنیا بینەری ملمالنێكەن‌و لەم بوارەدا بەردێكیان نەخستۆتە سەر بەردێك‪.‬‬ ‫ئەوەی وایكرد ئەم چەند دێڕە بنوسم‪ ،‬دو شت بون كە لەپێشودا لەناو كۆمەڵی كوردی‬ ‫ئێمە تارادەیەك بونیان نەبوە‪ ،‬یەكەمیان كەمپینی ژمارەیەكی زۆری نوسەران‌و روناكبیران‬ ‫بو كە تێیدا داوا دەكەن ئەگەر هێرشكردنە سەر ئازادیی بیركردنەوە نەوەستێنرێت‪،‬‬ ‫خۆپیشاندان دەكەن‪ ،‬لەراستیدا ئەمەش قۆناغێكی نوێیە بۆ بەرگریكردن لەئازادی‪ .‬خاڵی‬ ‫دووەم دروستكردنی كەیسە بۆ وتاری ئەم جۆرە مەالیانەو سپاردنییانە بە دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری‪ ،‬هەر بۆ نمونە مەریوان نەقشەبەندی رۆژنامەنوس‪ ،‬وتارەكەی د‪ .‬عەبدولواحیدی‬ ‫دژی ئێزدییەكان كردۆتە كەیس و روبەروی داواكاری گشتی كردۆتەوە‪ ،‬ئەگەرچی منیش و‬ ‫مەریوانیش باش دەزانین كە دەسەاڵتی دادوەری ئەركی خۆی جێبەجێناكات‪ ،‬بەاڵم خاڵی‬ ‫گرنگ ئەوەیە كە ئەم هەواڵنە سەرەتای شكاندنی ئەو ترسە بن كە لە رابردودا هەمانبوە‪.‬‬

‫سلێامنی ‪ -‬هەولێر ‪ -‬کەرکوک ‪ -‬هەڵەبجە‬

‫‪053 330 2152 - 053 330 2153‬‬

‫‪91.3‬‬

‫هەواڵ و راپۆرتی گەرم و نوێ‬ ‫‪ ٢٤‬دەمژمێر پەخشی بەردەوام‬

‫‪91.3‬‬ ‫‪91.3‬‬

‫زیاتر لە ‪ ١٠‬بەرنامەی جۆراوجۆر‬

‫‪91.3‬‬

‫خۆشرتین گۆرانی‪ ،‬کوردی و بیانی‬

‫‪91.3‬‬

‫ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر‬ ‫رۆژنامەی چاودێر ‪ -‬گۆڤاری مەدەنییەت ‪ -‬رادیۆی مەدەنیەت ‪ -‬سایتی چاودێرنیوز‬

‫سلێامنی‪ ،‬گردی ئەندازیاران‪ ،‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬

‫‪Tel: 053 330 2154 - 053 330 2158, E. mail: info@chawdernews.com‬‬ ‫‪w w w . c h a w d e r n e w s . c o m‬‬

‫لەم ژمارەیەدا‪..‬‬ ‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫دڵم لەگەڵ پۆتینەکانت ڕۆیشت‬ ‫ده‌قێكی گوڵستان وەلییە‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪8‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )441‬دووشةممة ‪ 2015/1/19‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫یەشار کەمال‬ ‫گۆرانیبێژەکەی چوکورۆڤا‬

‫سەرەتا لە پارکەکانی و ئێستا لە نەخۆشخانەی ئیستەنبوڵ‬ ‫ئا‪ .‬وەرگێڕانی لە ئەڵمانییەوە‪:‬‬ ‫پێشەوا فەتاح‬ ‫بۆچی نووسەرەکان هێز لە کارەکتەرەکانیان‬ ‫وەرنــاگــرن‪ ،‬بــەاڵم نووسەرەکان هەر هێزێکیان‬ ‫بووێت‪ ،‬بە کارەکتەرەکانیان دەبەخشن ‪...‬‬ ‫پێویست بوو‪ ،‬یەشار کەمال بڕێک لە هێزی لە‬ ‫بننەهاتووی حەمەدۆک وەربگرێت و بەو ئاسانییە‬ ‫تەسلیمی نەخۆشییەک نەبێت کە بێهۆشی بکات‬ ‫و چیتر کەس لە دەوروبەری خۆی نەناسێتەوە‪،‬‬ ‫نە ژنەکەی و نە هاوڕێکانی‪ ،‬نە حەمەدۆک و نە‬ ‫ئەسپەشێ‪.‬‬ ‫کۆتایی هەفتەی ڕابــردوو‪ ،‬میدیاکانی تورکیا‬ ‫هــەواڵــی گــواســتــنــەوەی یــەشــار کەمالیان بۆ‬ ‫نەخۆشخانەی ئیستەنبوڵ راگـه‌یــانــد‪ ،‬بەپێی‬ ‫زانیارییەکانیش‪ ،‬ئەو نووسەرە کــوردە تورکی‬ ‫نووسە تا ئێستا بێهۆشە و پیش ئەو حاڵەتەش‪،‬‬ ‫بۆ ماوەیەک کەسی نەناسیوەتەوە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای سەرەتاکانەوە‪ ،‬کاتێک یەشار‬ ‫کەمال بەرەو ئەستەنبوڵ دەچێت‪ ،‬لەناو پارکەکاندا‬ ‫دەخەوێت‪ .‬بەاڵم لە جانتاکەیدا شتی نەبیستراوی‬ ‫پێبوو‪ :‬بە ئەفسانەی میللی بوو بە پاڵەوانی میللی‪.‬‬ ‫ئێستا تەمەنی گەیشتووەتە زیاتر لە نەوەد ساڵ و‬ ‫لە جیاتی پارک‪ ،‬لەناو خەستەخانەی ئیسته‌نبوڵدا‬ ‫خــەوتــووە‪ ،‬لە جانتاکەشیدا چیتر ئەفسانە و‬ ‫حیکایەتی نەبیستراوی پێ نییە‪ ،‬بەڵکو دەشێت‬ ‫مەرگی خۆی تیادا هەڵگرتبێت‪.‬‬ ‫یەشار‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٩٧‬خەاڵتی ئاشتی کتێبی‬ ‫ئەڵمانی پێبەخشرا‪ .‬گونتەر گــراس‪ ،‬کە لە‬ ‫سااڵنی دواتـــردا خەاڵتی نۆبڵی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫لــە پێشوتارەکەیدا وتــی‪« :‬ئێمە خزمین لە‬ ‫گرتنەبەری ئەو ڕێگایەی‪ ،‬کە بۆ زاڵبوون بەسەر‬

‫شکستەکانماندا وشە بەکاردەهێنین‪ .‬ئەو خولیایە‬ ‫وامان لێدەکات بە پێچەوانەی زەمەنەوە بنووسین‬ ‫و ئەو حیکایەتانە بگێڕینەوە‪ ،‬کە وەک کردەوەی‬ ‫دەوڵــەت سەرزەنشت نــەکــراون‪ ،‬چونکە باسی‬ ‫مرۆڤگەلێک دەکەن‪ ،‬کە لە سەرەوە دانەنیشتوون‬ ‫و حوکمیان نەکردووە‪ ،‬بەاڵم هەمیشە حوکمیان‬ ‫بەسەردا کراوە‪».‬‬ ‫با ســەردانــی تۆپقاپی ئیستەنبوڵ بکەین‪.‬‬ ‫بەاڵم پشت بکەینە قەاڵکەی بە خۆی و مەیلی‬ ‫حوکمڕانییەکەیەوە‪ .‬بە ئاراستەی بۆسپۆروس‬ ‫بــڕۆیــن‪ ،‬بەناو پارکی گولهانەوە‪ ،‬هەتاوەکو‬ ‫دەگەینە دەروازەیەکی گەورە‪ .‬بە ژێر دەروازەکەوە‬ ‫دۆشەکێک لە کاغەزی ڕۆژنامە کــەوتــووە‪ ،‬بە‬ ‫تەنیشتییەوە مقەڵییەک داندراوە‪ .‬ڕەنگە هێشتا‬ ‫کەمێک بۆنی ئەو ماسییەی لێبێت‪ ،‬کەو ئەو‬ ‫کوڕە گەنجە لە بۆسپۆروس ڕاوی دەکات‪ .‬ئەو‬ ‫کوڕە گەنجە دواتر فێر دەبێت بڵێت‪« :‬جێگایەک‬ ‫وەک ئــەوەی بۆ سوڵتانەکان دروستکرابێت»‪،‬‬ ‫ئەمە لە کاتێکدا لەمێژە بووەتە پاڵەوانی گەل‪،‬‬ ‫نووسەرێکی ئەفسانەیی‪ ،‬کاندیدی خەاڵتی نۆبڵ‪،‬‬ ‫هەڵگری خەاڵتی ئاشتی کتێبی ئەڵمانی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫چاالکی پارتی کرێکارانی تورکیا‪ ،‬سۆسیالیستێک‬ ‫کە چەندین جار حوکم و ئەشکەنجە دراوە و‬ ‫دواجار خەاڵتکراوە‪ :‬یەشار کەمال‪.‬‬ ‫بەاڵم هێشتا لە ساڵی ‪١٩٥١‬داین‪ ،‬یەشار کەمالیش‬ ‫تازە گەیشتووەتە ئەم میترۆپۆلە‪ ،‬ناوەندی ئەو‬ ‫شاعیرە الوانەی کە کار لەسەر کاریگەرییەکانی‬ ‫هەوڵی ئەتاتورک بۆ بەڕۆژئاواییکردن لەسەر‬ ‫تاکەکەسی عوسمانی دەکـــەن‪ .‬ڕیالیزمێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی جوتیاران و کرێکارانی بۆ خۆی‬ ‫دۆزیوەتەوە‪ .‬بەاڵم ئەو شتەی کە ئەو کوڕە گەنجە‬ ‫لە خێڵە کوردە هەژارکەوتووەکانەوە لەگەڵ خۆی‬

‫دەیهێنێت‪ ،‬شتێکی نەبیستراوە‪ :‬النی کەم لە‬ ‫ئیسته‌نبوڵ‪ .‬لە زێدی خۆی‪ ،‬لە گوندی هێمیتە الی‬ ‫ئۆسمانی_یەوە‪ ،‬لە قواڵیی باشووری ڕۆژهەاڵتدا‪،‬‬ ‫هەر لە تەمەنی هەشت ساڵیدا کەسێکی بەناوبانگ‬ ‫بــووە‪ .‬بە کەمالی شاعیر نــاوزەدیــان کــردووە‪،‬‬ ‫چونکە ئەو توانیوویەتی وەک بەیتبێژی خێڵەکان‪،‬‬ ‫ئەفسانەی پاڵەوانەکان‪ ،‬ناڵەکانی مەرگ‪ ،‬ئەفسانە‬ ‫میلییەکان‪ ،‬بگێڕێتەوە‪ .‬ئەو تاکە کەس بوو لە‬ ‫گوندەکەی خۆی فێری نووسین بــووە‪ ،‬چونکە‬ ‫پێی وابوو سوودی دەبێت تاوەکو حیکایەتەکانی‬ ‫بیرنەچێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەو هەموو تەمەنی کەمالی شاعیر مایەوە‪،‬‬ ‫خۆی حەزدەکات بە «گۆرانیبێژی چوکورۆڤا»‬ ‫بانگبکرێت‪ ،‬بە نــاوی پێدەشتە بەپیتەکەی‬ ‫زێدییەوە‪ ،‬کە بە «حەمەدۆک»ە جیهانییەکەی‬ ‫خستییە ســەر نەخشەی ئەدەبیی جیهانی و‬ ‫هەرگیز بەجێی نەهێشتووە‪.‬‬ ‫هــەر حیکایەتێک کە کەمال دەیگێڕێتەوە‪ ،‬بۆ جەنگ ببینن‪ ،‬وەک حەمەدۆک‪ ،‬ئەو کوڕە‬ ‫سەرەتا وەک ڕۆژنامەنووسێک بۆ ڕۆژنامەی جووتیارەی کە لە ناو چیاکاندا دەبێتە تۆڵەستێنی‬ ‫ڕۆژانەی «جمهوریەت»‪ ،‬کە دەرفەتی پێدەدات گەلەکەی خۆی‪ .‬هیچ کام لە ڕۆمانەکانی کەمال‬ ‫خەڵوەتگای دۆشەکەکەی بەجێبهێڵێت‪ ،‬پاشان لە بەبێ قێزی ئەو بۆ ناڵەو ئازار ناچنە مێشکەوە‪،‬‬ ‫کتێبەکانیدا حیکایەتی دایەگەورەشی هەیە‪ ،‬کە کە کۆمەڵگا چاوچنۆک و ڕەگەزپەرست‪ ،‬یاخود‬ ‫لە کۆڕەوی ساڵی ‪١٩١٥‬دا چەندین جار ونبووە‪ ،‬بێباکەکە بەسەر منداڵەکانیدا دەهێنێت‪:‬‬ ‫چونکە هەموو شەوێک بە دزییەوە هەوڵیداوە‬ ‫«مرۆڤ دەبێت بەرپرسیاری یەک بە یەکی ئەو‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ گوندە خاپوورکراوەکەیان لەسەر زێی کردەوانە بێت کە هاوشێوەکانی پێی هەڵدەستن‪.‬‬ ‫وان‪ .‬یاخود حیکایەتی ماهیرۆی مامەگەورەی‪ ،‬کە گەیشتن بە حەقیقەتی ئەوەی کە چارەنووسی لەو‬ ‫هێند بوێر بووە‪ ،‬هێندە عاشقی ئازادی و دڵسۆزی جۆرە بوونیان هەیە‪ ،‬دەشێت ڕۆژێک لە ڕۆژان‬ ‫بێمەرج بووە بەرامبەر بە پیاوەکانی خۆی‪ ،‬کاتێک کۆمەک بە مرۆڤ بکات‪».‬‬ ‫لەژێر تیربارانی جەندرمەکاندا گیانی لەدەستداوە‪،‬‬ ‫گوێگرتن الی کەمال هەمیشە کردەیەکی‬ ‫چوار دڵ لە سینەیدا دۆزراوەتەوە‪.‬‬ ‫تۆبەکارانەیە‪ ،‬ئەویش‪ ،‬ئەوی شاعیر‪ ،‬دەبێت بە‬ ‫هەروەها تراجیدیای ئەو مندااڵنەشە کە ناچارن قەشەی دانپیادانان_ بارێک کە بەخۆشحاڵییەوە‬ ‫گــەورەبــوونــی خۆیان وەک پــەروەردەبــوونــێــک هەڵیدەگرێت‪.‬‬

‫لــە شەشی مانگی دەی ‪ ٢٠١٤‬دا‪ ،‬یەشار‬ ‫کەمال بوو بە نەوەدویەک ساڵ‪ .‬وەک هەموو‬ ‫بالۆرەخوێنێکی دێرین کتومت تەمەنی خۆی‬ ‫نازانێت‪« :‬لــە پــاش حساباتێکی زۆر‪ ،‬ساڵی‬ ‫لەدایکبوونم دەگەڕێنمەوە بۆ ساڵی ‪١٩٢٣‬؛ بەاڵم‬ ‫ڕەنگە خەماڵندنەکەم هەڵەش بێت»‪ ،‬ئەمەی لە‬ ‫چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ هاوڕێ نووسەری فەڕەنسی‬ ‫ئاال بۆسکێ دا گوتووە‪ ،‬چاوپێکەوتنێک کە دواجار‬ ‫بووەتە کتێب (درەختی شێتێک) و بە جۆرێک لە‬ ‫جۆرەکان تەوسبەخشترین ڕۆمانی ئەوە‪« :‬لەوە‬ ‫دەچێت من کاتێک کە کۆچەرییەکان لە لەوەڕگا‬ ‫هاوینەکانیان گەڕاونەتەوە‪ ،‬لەدایکبووبم‪ .‬خەڵکی‬ ‫الی ئێمە لە چوکورۆڤا لە کۆتایی مانگی دەدا‬ ‫دەگەڕانەوە‪ .‬مرۆڤ النی کەم دەتوانێت پشت بەو‬ ‫بەروارە ببەستێت‪».‬‬

‫پەیامێک لە ڕەخنەی چاودێرەوە‬ ‫بۆ نووسەر و شاعیر و وەرگێڕە هاوکارەکانمان‬ ‫لەگەڵ هاتنی ساڵی نوێ‪ ،‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫پێداچوونەوەی بە چۆنێتیی کارکردنی خۆیدا‬ ‫کردووە و لە پێناو گەشەپێدانی زیاتری ڕەخنەی‬ ‫چاودێردا‪ ،‬چەند بڕیارێکی لەو بارەیەوە داوە‪.‬‬ ‫بۆ لەمەودوا‪ ،‬بڕیارە ڕەخنەی چاودێر بەمجۆرە‬ ‫کار بکات‪:‬‬ ‫‪ _١‬لە باڵوکردنەوەی دەقەکاندا‪ ،‬چ چیرۆک یان‬ ‫شیعر‪ ،‬یان لێكۆڵینه‌وه‌‪ ،‬قەڵەمە گەنجەکان لە یاد‬ ‫ناکرێن و بەپێی ڕەچاوکردنی پێوەرێکی هاوسەنگ‪،‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر پەیوەندییان پێوە دەکات‪.‬‬ ‫‪ _٢‬لەمەودوا بێجگە لە دەقی شیعر‪ ،‬چیرۆکی‬ ‫وه‌رگێڕدراویش باڵو دەکەینەوە‪ ،‬بەاڵم تەنها ئەو‬ ‫دەقانە باڵو دەبنەوە کە ستافی ڕەخنەی چاودێر لە‬ ‫شاعیر و وه‌رگێڕەکان داوای دەکات‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫هەر دەقێکی شیعر یان چیرۆک کە لەالیەن ستافی‬ ‫ڕەخنەی چاودێرەوە داوا نەکرێت‪ ،‬ئەوا رەخنەی‬

‫چاودێر بڕیار لەسەر باڵوبونەوە و نەبونەوەی دەدات‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ڕەخنەی چاودێر‪ ،‬دەرگا لەسەر هیچ نووسەر و‬ ‫وەرگێڕێک داناخات‪ ،‬بەاڵم هەر نووسەر و وەرگێڕێک‬ ‫بابەتی گرنگی هەبێت ئــەوا دەکرێت پێشتر ڕەخنەی‬ ‫چاودێر ئاگادار بکاتەوە تا چاوەڕێ نەکات و زوو ئاگاداری‬ ‫بکەینەوە لە باڵوبوونەوەی کارەکەی یاخود نا‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پاداشت تەنها بۆ ئەو بابەتانەیە کە لەسەر داوای‬ ‫«ڕەخنەی چاودێر» نووسراون و وەرگێڕدراون‪ .‬واتا هەر‬ ‫بابەتێکی تر کە باڵو دەبێتەوە و نووسەر یان وەرگێڕ‬ ‫خۆی ناردوویەتی‪ ،‬بێ پاداشت دەبێت‪ .‬ئەمەیش لە پێناو‬ ‫چارەسەرکردنی ئەو قەیرانە داراییەی دەزگای چاودێری‬ ‫وەک هەموو دەزگاکانی تر گرتووەتەوە‪.‬‬ ‫بە سوپاسەوە‪ ،‬ڕەخنەی چاودێر داوا لە نووسەران و‬ ‫شاعیران و وەرگێڕەکان دەکات‪ ،‬وەک هەمیشە هاوکاری‬ ‫ڕەخنەی چاودێر بن و لە هەمانکاتیشدا پابەندی ئەم‬ ‫باڵوکراوەیە بن‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫بنکەی ڕووناکبیریی گەالوێژ‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ دووشەممە‪ ،٢٠١٥/١/١٩ ،‬لەژێر‬ ‫ناونیشانی "فیکر و ئەدەبی‬ ‫یاخیبوون الی ئەلبێر کامۆ"‬ ‫کۆڕێک بۆ نووسەر و وەرگێڕ‪،‬‬ ‫ئازاد بەرزنجی ساز دەکات‪.‬‬ ‫کاتژمێر‪٣ :‬ـی پاشنیوەڕۆ‬ ‫شوێن‪ :‬هۆڵی دیالۆگ‬

‫ژمار ‌ه (‪ )441‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/19‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫کۆمەڵگای تۆپەڵ و‬ ‫نوێگەری‬ ‫کیڤن ویلیامس‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫ئەسعەدی مەال موستەفا‬ ‫هــەر لــە ســااڵنی (‪)١٩٣٠‬ەوە‬ ‫بــەرەودوا‪ ،‬توێژینــەوە بەردەوامــەکان لە‬ ‫هــەردوو بــواری پەیوەندییە گشــتیەکان‬ ‫و راگەیاندنــدا گەشــەیەکی بەرچــاوی‬ ‫بەخۆیــەوە بینیووە‪ .‬ئەمــە واتە نزیکەی‬ ‫‪ ٤٠‬ســاڵ دوای لەدایکبوونــی راگەیاندنی‬ ‫نــوێ کــە دەگەرێتەوە بۆ ســااڵنی ‪١٨٩٠‬‬ ‫بــۆ ‪ ١٩٢٠‬کاتێــک رۆژنامەو گۆڤــارەکان‬ ‫بــە تــەواوی واڵتانــدا باڵوبونــەوەو‬ ‫ســینەما پێشــکەوتنێکی بەرچاوی بینی‬ ‫بەخۆیــەوەو هەروەهــا رادیــۆش زیاتــر‬ ‫باڵوبــۆوە بەناوخەڵکیــدا‪ .‬لەنێــوان ئــەو‬ ‫ســااڵنەدا مــاس میدیــا بوونــی هەبــوو‬ ‫بــەاڵم بێ ئەوەی هیــچ توێژینەوەیەک لە‬ ‫بواری پەیوەندیەگشــتیەکان لەگۆرێدابن‪.‬‬ ‫هەرچەندە لێرەو لــەوێ توێژینەوەی کەم‬ ‫کەم دەکران لەسەر بوارە جۆربەجۆرەکانی‬ ‫میدیــادا‪ ،‬بــەاڵم بەشــێكی زۆر کەمیــان‬ ‫لەســەر پەیرەوێکی دیاریکراوی رێکوپێک‬ ‫ئامادەدەکــران‪ .‬ئــەوەی گرنگــە لێــرەدا‬ ‫ئەوەیــە کــە ســەرنج و بیروراکانــی ئەو‬ ‫ســەردەمە لەســەر میدیا بناغەدارێژەری‬ ‫بیروبۆچونەکانــی ئــەم ســەردەمەن‪ ،‬وە‬ ‫هەرکاتێــک بمانــەوێ دەســتبدەینە هەر‬ ‫تیۆرێــک لــە تیۆرەکانی میدیا پێویســتە‬ ‫بــە لێکدانــەوەی بیروبۆچونەکانــی ئــەو‬ ‫سەردەمە دەستپیبکەین‪ .‬بیروبۆچونەکانی‬ ‫ئەو سەردەمە تا رادەیەکی زۆر رەشبینیان‬ ‫پێوەدیاربوو‪ ،‬چونکە چەند بیروبۆچونێک‬ ‫زاڵبــوو بەســەریاندا کــە تارادەیــەک‬ ‫دژیەکبــوون‪ ،‬کــە دواتــر بــە تیــۆری‬ ‫«کۆمەڵــگای بەتۆپەڵبــوو» ناســێنرا‪،‬‬ ‫لەراستیشــدا بەشــێكی گەورەتربــوو لەو‬ ‫مشــتومڕەی کــە ئــەو کاتــە بەرباڵوبــوو‬ ‫لەسەر کاریگەریەکانی چاخی نوێگەری‪.‬‬ ‫نوێگەری و سەرەتاکانی تیۆری میدیا‬ ‫لەدایکبوونی میدیای گشــتی هاوکاتبوو‬ ‫لەگــەڵ ئەو گۆرانکاریە فــرە رەهەندانەی‬ ‫کــە لە کۆمەڵگــە رۆژئاواییەکانــدا رویدا‪،‬‬

‫سیســتەمی یەکســانیخوازی رەهــا کــە‬ ‫بریتییە لە تاکگەرایی و ماددەپەرەســتی‬ ‫(ماتریالیــزم) و کۆمەڵگایەکــی ناجێگیر‪.‬‬ ‫ئالێکســس بــڕوای وابوو کە دیموکراســی‬ ‫گشــتی دەبێتە هۆی نزمکردنەوەی پلەی‬ ‫کولتــوری و کۆمەاڵیەتــی‪ ،‬وە هەروەهــا‬ ‫الوازکردنی ئــەو کاریگەریەی کە نوخبەی‬ ‫کۆمەڵگە هەیەتی لەســەر پاراستنی بەها‬ ‫کۆمەاڵیەتیــەکان‪ .‬لــە بەریتانیاش‪ ،‬ماثیۆ‬ ‫ئارنۆڵد لە کتێبە بەناوبانگەکەیدا [کولتورو‬ ‫پشێوی]‪ ،‬کە لەساڵی ‪ ١٨٦٩‬باڵوکرایەوە‪،‬‬ ‫بیروبۆچونەکانــی خــۆی دەربڕی لەســەر‬ ‫نرخ شکاندنی کولتور‪ .‬ئارنۆڵد مشتومڕی‬ ‫ئەوە دەکات کە تەنها پاراســتنی پێوەرە‬ ‫کۆمەاڵیەتیــەکان دەتوانــێ گــرژی نێوان‬ ‫چینەکانــی کۆمەڵــگا لەنێوبەرێــت‪ ،‬وە‬ ‫تەنها مانەوەی پێــوەرە کۆمەاڵیەتیەکانە‬ ‫دەتوانــێ کۆمەڵــگا بپارێزێ لە شۆرشــی‬ ‫کۆمەڵێک کەسی نێو کۆمەڵگا کە نەزان و‬ ‫یاخی و توندوتیژن‪ .‬تەنانەت فەیلەسوفی‬ ‫ئەڵمانی فرێدریخ نیتشە زیاتر لە ئارنۆڵد‬ ‫توندتر هۆشــداریدا لەســەر ئــەوەی «لە‬ ‫هەرشــوێنێک بێــت خەڵکــی رەکەمــی‬ ‫[رەشــوروت] یەکدەگرن بۆ ئەوەی خۆیان‬ ‫بکــەن بە رابــەر» کە لــە کۆتاییدا چەند‬ ‫کەســێک لــەو رەشــوروتە جیادەبنەوەو‬ ‫دەبنــە ســتەمکاری گەمژە» ئــەم جۆرە‬ ‫بیروبۆچونانە تایبەتمەندیەکانی زۆرێک لە‬ ‫بیرمەندەکانی سەدەی نۆزدەن‪.‬‬

‫کە بــە بــروای زۆرێک ســەرەتای چاخی‬ ‫نوێگەریبوو‪ .‬نوێگەری زاراوەیەکی ئاڵۆزە‬ ‫لە تێگەیشــتندا‪ .‬لــە راســتیدا نەک هەر‬ ‫ناکۆکــی هەیە لەســەر زاراوەی نوێگەری‬ ‫بەڵکو رەخنەگران هێشتا کۆک نین لەسەر‬ ‫کات و شــوێنی لەدایکبوونــی‪ .‬هەندێــک‬ ‫پێیــان وایــە کــە لەســەرەتای ســەدەی‬ ‫پازدەوە لەگەڵ سەرهەڵدانی چاکسازی و‬ ‫رێنیسانس دەستی پێکردووە‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫ئەوانــی تر پێیان وایە کە هاوکاتە لەگەڵ‬ ‫ســەردەمی رۆشــنگەری‪ .‬بــەاڵم ئــەوەی‬ ‫هەمووان لەســەری کۆکــن ئەوەیە کە کە‬ ‫لە ناوەراســتی ســەدەی نۆزدەوەو لەگەڵ‬ ‫گەشەســەندی بوارەکانی ســەرمایەداری‬ ‫پیشەســازی و بەرەوپێشــچونی زانســت‬ ‫و باڵوبونــەوەی دیموکراســی گشــتی و‬ ‫بەشارکردن و داگیرکاریەکان و رۆشنبیری‬ ‫گشتی و پەیوەندیە گشتیەکان‪ ،‬کۆمەڵگەش‬ ‫پێی نایە قۆناغێکی نوێوە ئەویش قۆناغی‬ ‫گۆرانکاریە ریشــەییەکانبوو‪ .‬لە دەســاڵی‬ ‫کۆتایــی ســەدەی نــۆزدەوە بەتــەواوی‬ ‫روونبــۆوە کە ئەو گۆرانکاریە ریشــەییانە‬ ‫وردە وردە بوونــە هۆکارگەلێک بۆ گەران‬ ‫بــەدوای نوێگــەری و دوورکەوتنــەوە لــە‬ ‫نەریتە کۆنەکان‪.‬‬ ‫دەرئەنجامەکانــی نوێگەری مشــتومڕو‬ ‫ناکۆکیەکــی زۆری بــەدوای خۆیــدا هێنا‪.‬‬ ‫هــەر لەگــەڵ لەدایکبوونــی ســەدەی‬ ‫نۆزدەدا‪ ،‬ســەرکردە سیاســی و ئایینی و‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکان ترسیان لێنیشت لەبارەی‬ ‫کاریگەریــە خراپــە چاوەڕوانکراوەکانــی‬ ‫نوێگــەری بــووە هــۆی لەناوبردنــی‬ ‫چەرخی نــوێ‪ .‬رەشــبینبوون بەوەی کە پێــوەرە ئاســاییەکانی کۆمەڵــگاو‬ ‫کۆمەڵگەی کۆنی نەریتئامێز بەرەو داڕمان [‪ ]normal order‬تێکشــکاندنی‬ ‫دەروات و لــە نــاو کۆمەڵــگادا شــتێکی کۆمەڵــگای نەریتی کە تیایــدا تاکەکانی‬ ‫نــوێ دێتە پێشــەوە ئەویش گەلەکۆمەڵی ئــەو کۆمەڵگایــە پلــەی خۆیــان دەزانی‬ ‫هەمەچەشــنن (‪ .)the masses‬و هەســتیان دەکــرد کە شــوێنێک هەیە‬ ‫ئەم گەلەکۆمەاڵنە هەرەشــەیەکی گەورەن بەیەکیانــەوە دەبەســتێتەوە‪ .‬لــە جیاتی‬ ‫بۆســەر بەهــا کۆمەاڵیەتیــەکان و دەبنە ئەو کۆمەڵگا نەریتیەکۆنە‪ ،‬کۆمەڵگایەکی‬ ‫هــۆی لێکترازانی کۆمەڵــگا‪ .‬بەکارهێنانی نوێ دروستبوو کە تیایدا کۆمەڵێك تاکی‬ ‫دەســتەواژەی لێکترازانــی کۆمەڵــگا گۆشــەگیری لەخۆدەگرت [بە شــێوەیەک‬ ‫دەکرێــت بگەرێتــەوە بــۆ نوســینەکانی هەرکەسەو دونیای تایبەتی خۆی هەبوو]‬ ‫ئالێکســس دو تۆکویڤێــل لــە ســااڵنی وە دووربــوون لــەو پەیوەندیانــەی کــە‬ ‫[‪]١٨٤٠‬ەکانــدا‪ .‬ئالێکســس پێــی وابــوو دەیبەســتنەوە بــە بەکۆمەڵــگاوە‪ ،‬دواتر‬ ‫کــە کۆمەڵــگای نوێ بونیادنراوە لەســەر ناوی لێنرا «گەلــە کۆمەڵگا» [‪mass‬‬

‫‪ .]society‬بڕینــی ئــەو پەیوەنــدی و‬ ‫رێکخستنە کۆمەاڵیەتیە کۆنانە [نەریتی]‬ ‫تاکەکانــی کۆمەڵــگای زیاتــر لەیەکتــر‬ ‫دوورخستەوە بەمەش تاکەکانی کۆمەڵگا‬ ‫تەنهاتروگۆشــەگیرتربوون‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫وایکــرد زیاتر ببنە کۆیلــەی دامودەزگا‬ ‫رامیاری و میدیایەکان‪.‬‬ ‫هاوکاتبوونــی هــەردوو رووداوی‬ ‫گەشەســەندنی میدیــاو لەدایکبوونــی‬ ‫نوێگــەری گرنگیەکــی زۆری هەیــە بۆ‬ ‫تێگەیشتن لە سەرەتاکانی راگەیاندن‪.‬‬ ‫مێــژووی پەیوەندیەگشــتیەکان بــە‬ ‫شــێوەیەک لە شــێوەکان مێژوویەکی‬ ‫ئەو ترسەیە کەلەگۆڕێیە بەرامبەر ئەو‬ ‫گەلەکۆمەاڵنــە [‪،]the masses‬‬ ‫یان بــە وتەی مێژوونــووس کالرێندن‬ ‫«مێــژووی ئــەو خەڵکــە پیســە بێ‬ ‫ناوەیە» کە لەگەڵ پێشــکەوتنەکانی‬ ‫میدیــاو پیشەســازیەکان لەبــواری‬ ‫پەیوەندیــدا دەرکەوتــن‪ .‬ســۆرلین پێــی‬ ‫وایــە کاتێک ووشــەی [‪ ]mass‬لەگەڵ‬ ‫ووشــەیەکی تــردا بەکاردێنیــن ئــەوا‬ ‫واتایەکەی نەرێنی دەداتە ووشەکە‪.‬‬ ‫رۆژنامــە بەربــاوەکان پــڕن لە شــتی‬ ‫هیچوپوچ و بەدگۆیی؛‬ ‫تەنانەت ئــەو هونەرەش کە زۆروبۆرە‬ ‫جگە لە تۆپەڵە هونەر [‪]mass art‬‬ ‫هیچــی تر نییــەو هــەرزان و پۆخڵە‪.‬‬ ‫کۆمەڵگای بەتۆپەڵبوو هەوڵی تێرکردنی‬ ‫نزمترین ئارەزوو دەدات‪.‬‬ ‫فیلمــە بێدەنگــەکان و باڵوکــراوە‬ ‫بەرباڵوەکانی وەک نۆرثکلیف و هێرست لە‬ ‫بەریتانیاو ئەمریکاو رۆمانە هەرزانباییەکان‬ ‫کۆڵەکــەی راگرتنــی کولتــوری بەتۆپەڵ‬ ‫بــوون‪ ،‬وە هەر لەبــەر ئەمانەیە نوخبەی‬ ‫کۆمەڵگاو دونیای سیاسەت لە سەنگەردان‬ ‫بــۆی‪ .‬خاوەنــی دامودەزگاکانــی وەک‬ ‫نۆرثکلیــف پرۆژەکانیــان برەوپێــدەدەن‬ ‫بــەوەی هانــی رۆژنامەکانیــان دەدەن‬ ‫«باســی ئارەزوەکانی ئەو تۆپەڵەخەڵکە‬ ‫بــکات» و «ئــەوە پێشکەشــی خەڵکی‬ ‫بکات کە دەیانەوێت‪ »،‬رەخنەگرانی وەک‬ ‫نیتشــە «بە ســووکی دەیانڕوانیە هەموو‬ ‫جۆرە کولتورێک کە گرنگی زۆر دەدەن بە‬

‫خوێندنــەوەی‬ ‫رۆژنامە‪».‬‬ ‫لەبەرئەوە لەسەرەتادا بیروبۆچونەکان‬ ‫لەبــارەی میدیاوە ئەرێنی نەبوون ئەویش‬ ‫لەبەر ئــەو تــرس و دڵەراوکێیەی هەبوو‬ ‫بەرامبــەر کاریگەریەکانــی میدیا لەســەر‬ ‫تێکشــکاندنی پێــوەرە کولتــوری و‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکان‪.‬‬ ‫کاردانــەوەی گاریگەریەکانــی میدیــا‬ ‫لەســەر رەفتارەکانی مرۆڤ لە کۆمەڵگادا‬ ‫بە روونی دەبینران‪ .‬ئافرەت و منداڵ وەک‬ ‫دوو کائینــی الواز دەبینــران لە بەرامبەر‬ ‫«کاریگــەری» فیلمە بێدەنگەکان؛ فیلمە‬ ‫بێدەنگەکان بەوە تاوانبار دەکران کە دەبنە‬ ‫هۆی پەلکێشکردنی مێردمندااڵن بۆ کردنی‬ ‫تــاوان و الســاری‪ ،‬هەروەهــا زیادکردنی‬ ‫رێــژەی تاوان لەالیەن الوەکانەوە‪ .‬یەکێک‬ ‫لە چاودێرەکانــی ئەو بوارە پێی وایە کە‬ ‫«فیلمە بێدەنگەکان هاندەری ســەرەکین‬ ‫لە پەلکێشــکردن بەرەو تاوان‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫‪ ،‬ئــەو فیلمانــە پشــانی دەدەن کە چۆن‬ ‫دزێــک بتوانــێ بەردەوامبێــت لەســەر‬ ‫کارەکەی‪ « ،‬هەروەها رۆژنامەی [‪The‬‬ ‫‪ ]Times‬پێیوایە کە «هەموو ئەوانەی‬ ‫گرنگــی دەدەن بــە ئــاکار و رۆشــنبیری‬

‫مندااڵن‬ ‫رێگەنــادەن بــە بینینــی ئــەو جــۆرە‬ ‫گاڵتەوگەپانــە [‪.]entertainment‬‬ ‫یەکێــک لــە هەوڵــە ســەرەتاکان بــۆ‬ ‫ســاغکردنەوەی کاریگەریەکانــی میدیــا‬ ‫لەســەر تاکەکانی کۆمەڵــگا ئەوەبوو کە‬ ‫ئامادەکرا لەالیەن ئەنجومەنی نیشتیمانی‬ ‫بــۆ کاروبــاری ئاکاری گشــتی ‪public‬‬ ‫‪ ]]morals‬لــە ســاڵی ‪١٩١٧‬دا‪ ،‬لــە‬ ‫کۆتاییــدا بۆیــان دەرکــەوت ســینەما‬ ‫هیــچ جــۆرە کاریگەریەکــی نیە لەســەر‬ ‫بەرزکردنەوەی رێژەی تاوان و الســاری لە‬ ‫مێردمندااڵندا‪ .‬بەاڵم لە راستیدا ئەو جۆرە‬ ‫تــرس و دڵەراوکێیانە نا تەندروســتبوون‬ ‫چونکــە لەســەر چەند تیۆرێکــی کەم تا‬ ‫زۆر الواز بونیادنرابــوون؛ گریمانەکانــی‬ ‫ئــەو جــۆرە تیۆریانــە لەبــارەی جــۆرە‬ ‫میدیایەکەوەبوو کــە کاریگەریەکی خراپ‬ ‫و تێکدەرانــەی هەیــە لەســەر تاکەکانی‬ ‫کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫سەرچاوە ئەم وەرگێڕانە‪:‬‬ ‫‪Understanding Media‬‬ ‫‪Theory by Kevin Williams‬‬

‫چوار پێشنیار بۆ ئیدیتۆر و وەرگێڕەکان‬ ‫دەقی وەرگێڕدراو بەرهەمی وەرگێڕە‬ ‫ئا‪ :‬شەماڵ ئەحمەد‬ ‫ماوەیــەک لەمەوبەر لە دانیشــتنێکدا لە‬ ‫نیویۆرک‪ ،‬بە ئامادەبوونی چوار ئیدیتۆر و‬ ‫وەرگێڕێک‪ ،‬کە لە ئەڵمانییەوە بۆ ئینگلیزیی‬ ‫وەرگێڕانــی دەکرد‪ ،‬باســی پێداچوونەوەی‬ ‫دەقی وەرگێــڕدراو و چۆنێتیــی وەرگێڕان‬ ‫خرایە ڕوو‪ ،‬بەو بۆنەیەوە کۆمەڵێ پێشنیار‬ ‫و تێبینــی خرانە بەربــاس کە لە خوارەوە‬ ‫دەیانخەینەوە ڕوو‪.‬‬ ‫الی خۆیشــمان نەختەنەختە کەسانێک‬ ‫پەیــدا بــوون کــە کاری پێداچوونــەوەی‬ ‫نووســین و دەقــی وەرگێڕدراویــان پــێ‬ ‫دەســپێردرێت‪ ،‬کــە بــە «ڕێنووســکار‪-‬‬ ‫پێداچــۆرەوە» یان زۆرجــار ئەوانیش هەر‬ ‫بــە «هەڵەچن» دەناســرێن‪ -‬لــە جیهاندا‬ ‫بــە ئیدیتۆر ناســراوە‪ -‬بــەو هیوایەی ئەم‬ ‫بابەتە بۆ ئــەوان و خودی وەرگێڕەکانیش‬ ‫سوودبەخش بێ‪.‬‬

‫یــەک‪ :‬گوێ لەوە بگرنەوە کە نووســەر‬ ‫نووسیویەتی‪.‬‬ ‫بە پێی قســەی یەک لە ئامادەبووان لە‬ ‫دانیشــتنەکەدا‪ ،‬گرفتێک کە لە وەرگێڕاندا‬ ‫هەیــە ئەمەیــە‪ ،‬ئێــوە دەبــێ دەقێــک‬ ‫بخوڵقێنــن کــە ڕوون و ســانا بێــت‪ .‬نەک‬ ‫«وێنەی دەقیق»ـی ئەوە بێت کە نووسەر‬ ‫نووسیویەتی‪ .‬بەاڵم وەرگێڕانی هەر دەقێک‬ ‫دەبێ نوســخەیەکی جێمتمانە بێت لەوەی‬ ‫کــە نووســەرەکە نووســیویەتی‪ ،‬دەنگ و‬ ‫لەوەیش گرنگتر‪ ،‬لەحنەکەی‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬شــوێنێک کە پێویســتی بە ئیدیت‬ ‫نەبوو‪ ،‬دەسکاریی مەکەن‪.‬‬ ‫شــارەزایەکی تری دانیشــتنەکە گوتی‪:‬‬ ‫یەکێک لەو پرســیارانەی کــە ئیدیتۆرەکە‬ ‫دەبــێ لە خۆی بــکات ئەوەیــە‪ ،‬کە ئاخۆ‬ ‫ئــەم تێکســتە وەرگێــڕدراوە بەمجــۆرە‬

‫دەگونجــێ؟ واتــای ئەم ڕســتەیە ئەمەیە‪:‬‬ ‫جگە لەوەی دەبێ گوێ بدەنە نووسەرەکە‪،‬‬ ‫دەبێ تێکســتەکەش ببیســتن‪ .‬بۆ نموونە‪،‬‬ ‫دەرکەوتــەی فــان بابەت لەم تێکســتەدا‬ ‫کامەیــە؟ ئەگەر ئــەم دەرکەوتەیە الببەن‪،‬‬ ‫ئایــا بەرهەکەمــە خاڵێکــی بنچینەیــی لە‬ ‫دەست دەدات؟ یان دایەلۆگەکان بە دەنگی‬ ‫بــەرز بۆ خۆتــان بخوێننــەوە‪ ،‬ئایا خەڵک‬ ‫ئاسایی بەم شێوەیە قسە دەکەن؟‬

‫فەرهەنگــی ناچەویەکــی دیاریکــراو‪.‬‬ ‫شــارەزایان پێیــان وا بــوو شــتێکی لــەم‬ ‫بابەتــە دەبێتە هــۆکاری ئەوەی بەشــێک‬ ‫لە وەرگێــڕان لەناو بچێــت‪ .‬یەکێک لەوان‬ ‫گوتــی‪« :‬تــا کەســایەتیی جیهانیتر بێ‪،‬‬ ‫پتــر هەڵگــری تایبەتمەندییــە‪ ».‬یەکێکی‬ ‫تر لە شــارەزایان تێکســتی بێ‪-‬چنینی بە‬ ‫«خواردنی پالستیکی» بەراورد کرد‪.‬‬

‫چوار‪ :‬لەگەڵ وەرگێڕدا بە هەمان شێوە‬ ‫ســێ‪ :‬هەر تێکســتێک چنراوێکــە‪ ،‬ئەو ڕەفتار بکەن کە لەگەڵ نووسەردا دەیکەن‪.‬‬ ‫شــارەزایەکی تــری نێــو دانیشــتنەکە‬ ‫چنراوە مەشێوێنن‪.‬‬ ‫هەموو ئەو کەســانەی لەم دانیشــتنەدا ئــەوەی بیــر هێنانــەوە‪ ،‬کــە وەرگێــڕان‬ ‫بەشــدارییان کردبوو نمووگەلێکیان هەبوو ســەرەنجام «بەرهەمی وەرگێڕە‪ ».‬ڕاستە‬ ‫لــەوەی کــە نووســەر یــان وەرگێــڕەکان کە ئیدیتۆر بە نیگایەکی تازەوە تەماشــای‬ ‫پێداگرییــان کــردووە کــە چیرۆکێکــی تێکســتەکە دەکات‪ ،‬بەاڵم ئــەم وەرگێڕانە‬ ‫نێونەتەوەیییــان نووســیوە و لەبــەر پرۆژەی ئەو نییە و ناکرێت «لەســەر هەر‬ ‫ئەمــە وەرگێڕانــی کارەکانیشــیان دەبــێ البردنێکی بچکۆلە مشتومڕ بکرێت‪».‬‬ ‫پێشــکەوتووتر بــێ لــە تایبەمەندییەکانی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )441‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/19‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ ئەدۆنیسدا‬

‫ئەمە هەمووی نمایشە‬ ‫«‬

‫مرۆڤی عەرەب هێشتا لەدایک نەبووە‪ ،‬هێشتا‬ ‫لەئارادا نییە‪ .‬دەوڵەتە عەرەبییەکان هێشتا‬ ‫کۆمەڵگای خێڵەکین‬

‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪:‬‬ ‫کەریم پەڕەنگ‬ ‫ئەدۆنیس گرنگترین شاعیری دونیای‬ ‫عەرەبە‪ .‬لە گفتوگۆدا لە بارەی ڕۆچوونی‬ ‫کەلتووری ئیسالمەوە پاکوپیس لەگەڵ‬ ‫ڕۆژئاوادا دەکات و دەڵێت‪" :‬ئیوە ئەمە‬ ‫چاپ ناکەن‪".‬‬ ‫با وا بێت!‬ ‫دەیان ساڵە ئەدۆنیس لەناوچەی‬ ‫الدێفێنس لە دوو ئەپارتماندا لە تور‬ ‫گامبێتا‪ ،‬لەبەردەم دەروازەکانی پاریسدا‬ ‫دەژی‪ ،‬کە ساختمانەکان سەریان لە‬ ‫هەورەکان دەسوون‪ ،‬هێالنەیەکی حاجی‬ ‫لەقلەق لە نهۆمی ‪ ،٣٥‬کە بە نیگا‬ ‫دونیا هێندەی تەڵە چخارتەیەک بچووک‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬لەوێ شیعرەکانی دەنووسێت‪.‬‬ ‫ئەپارتمانێکی ئاساییش‪ ،‬کە لە زەوییەوە‬ ‫نزیکترە‪ .‬پێش دە ساڵ بۆ گفتوگۆیەک لە‬ ‫بارەی شیعرەوە لە نهۆمی ‪ ٣٥‬پێشوازیی‬ ‫لە میوانەکە کرد‪ .‬ئەمجارە باسی‬ ‫ڕۆچوونی ڕۆژهەاڵت دەکەین‪– .‬لە نهۆمی‬ ‫نۆیەم‪ .‬لەم سەروبەندەدا ئەدۆنیس چەند‬ ‫دانێکی هەیە‪ ،‬بەاڵم قاقای پێکەنینە‬ ‫هۆڤییەکەی هەر ماوە‪.‬‬

‫ئەدۆنیس نازناوی عەلی ئەحمەد‬ ‫سەعید ئەسبەرە‪ ،‬کە چەندان ساڵە وەکو‬ ‫بەربژێری خەاڵتی نوبێلی ئەدەب ئەژمار‬ ‫دەکرێت و لە سەرجەمی جیهاندا وەکو‬ ‫"ڕامبۆی عەرەب" ناوزەد دەکرێت‪ .‬لە‬ ‫ساڵی ‪١٩٣٠‬دا لە سوریا لەدایکبووە‪ ،‬هەتا‬ ‫تەمەنی ‪ ١٢‬ساڵی لە گوندەکەی خۆیاندا‬ ‫لە الیەن باوکییەوە وانەی پێ وتراوەتەوە‬ ‫و سەرەتاکانی شیعری عەرەبی کالسیکی‬ ‫فێر کراوە‪ ،‬باوکی ئیمامی مزگەوتی‬ ‫گوندەکە بووە‪ .‬لە ڕێی دەرماڵەیەکەوە‬ ‫توانی لە سوریا بچێتە قوتابخانەیەکی‬ ‫فەرەنسی‪ .‬لەو کاتەوە کێشەی نێوان‬ ‫نەریت و نوێگەریی کەلتووری عەرەبی‬ ‫تێمای ژیانییەتی‪ .‬لە ساڵی ‪١٩٥٦‬دا دەبوو‬ ‫واڵتەکەی بەجێبهێڵێت و نیزکەی بیست‬ ‫ساڵ نەیتوانی بگەڕێتەوە‪ .‬لە زانکۆی‬ ‫بەیروت پرۆفیسۆر بوو‪ .‬لە ساڵی ‪١٩٨٥‬ەوە‬ ‫لە پاریس دەژی‪ ،‬ڕەوان بە فەرەنسی قسە‬ ‫دەکات و بە عەرەبی دەنووسێت‪ .‬لەم‬ ‫ماوەیەدا کتێبێکی لە پاریس لە بارەی‬ ‫بەهاری عەرەبییەوە دەردەچێت‪.‬‬

‫دی تســایت‪ :‬بــە بیرتــان دێتــەوە؟‬ ‫ســەردەمێک هەبــوو‪ ،‬کــە زۆر نییــە‬ ‫بەســەرچووە‪ ،‬ژنــە عەرەبەکان لــە ژیانی‬ ‫گشــتیدا ئــازاد دەجوواڵنــەوە‪ ،‬پۆشــاکی ڕەت دەکاتەوە‪ ،‬مافەکانی ڕەت دەکاتەوە‪،‬‬ ‫جوانیان دەپۆشــی‪ ،‬لە زانکۆ دەیانخوێند‪ .‬مێینەیــی ڕەت دەکاتەوە‪ ،‬هەموو ڕژێمێکی‬ ‫ئەمــڕۆ دیــار نیــن‪ ،‬خۆیان حەشــار داوە‪ ،‬عەرەبــی بەنــاو میانڕەو لە هەمــوو خاڵە‬ ‫بااڵپۆشــن‪ ،‬مۆدێرنێتــەی عەرەبــی چــی جەوهەرییەکانــدا شــێوەی دەســتەاڵتی‬ ‫بەسەرهات؟‬ ‫خەالفەتــی پاراســتووە‪ ،‬تەنانــەت ئەگەر‬ ‫عەرەبی‬ ‫مۆدێرنێتەی‬ ‫هەرگیز‬ ‫ئەدۆنیس‪:‬‬ ‫بە ڕووکــەش واڵتەکــەی کردبێتە مۆڵێکی‬ ‫لــە ئــارادا نەبــووە‪ .‬ئــەو کۆمەڵگایانــەی مۆدێرن‪ .‬خراپترین ئەوتۆریتاریزم بووە لە‬ ‫بنەمایان لە ســەر وێنــەی ئاینیی مرۆڤ و بەرگی ئازادیدا‪.‬‬ ‫دونیابینیی ئاینیی داناوە‪ ،‬ناتوانن مۆدێرن‬ ‫دی تسایت‪ :‬هەزار و پێنجسەت ساڵیشە‬ ‫بــن‪ ،‬مۆدێرنەی عەرەبی تەنیا بە ڕووکەش ژیاری عەرەبی پەرەی نەسەندووە؟‬ ‫هەبــوو‪ ،‬ئۆتۆمبیــل‪ ،‬یەخچــاڵ‪ ،‬فڕۆکــە‪،‬‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬مرۆڤــی عــەرەب هێشــتا‬ ‫پۆشاکی جوان‪ ،‬تەنیا دیکۆر بوون‪.‬‬ ‫لەدایــک نەبــووە‪ ،‬هێشــتا لەئــارادا نییە‪.‬‬ ‫لە‬ ‫ڕۆژهەاڵت‬ ‫دی تسایت‪ :‬گەشــتیارانی‬ ‫دەوڵەتە عەرەبییەکان هێشــتا کۆمەڵگای‬ ‫نووسەری‬ ‫وەکو‬ ‫هەشتاکان و نەوەتەکاندا‪،‬‬ ‫خێڵەکیــن‪ .‬ئەگەر ئیســامەکان خەون بە‬ ‫باســی‬ ‫کەرمانی‬ ‫ئەڵمانــی‪ -‬ئێرانــی ناڤید‬ ‫شۆڕشــێکی ڕاســتەقینەوە دەبینن‪ ،‬دەبێ‬ ‫کەلتــووری بــە ســەر جیهانــدا کــراوە و دوو شــت بکەن‪ .‬دەبێ ئاین و دەوڵەت لە‬ ‫فرەکەلتووری عەرەبی ئەو دەیانە دەکات‪ ،‬یەکتــر جودا بکەنەوە و دەبــێ ژنان ئازاد‬ ‫ئێستا نەماوە‪.‬‬ ‫بکــەن‪ .‬هەتــا نەتوانن ئەم شــتانە بکەن‪،‬‬ ‫ڕووکار‬ ‫تەنیا‬ ‫ئازادییــە‬ ‫ئەو‬ ‫ئەدۆنیــس‪:‬‬ ‫بــە هیــچ جۆرێک هیــچ ناگۆڕێــت‪ .‬ئەمجا‬ ‫بوو‪ ،‬کــە هیچ بایەخێکی نەبــوو‪ .‬جگە لە جار وبار ڕژێمێــک دێت‪ ،‬کە کەمێک زیاتر‬ ‫مۆدە هیچی تر نەبوو‪.‬‬ ‫دەکرێتــەوە‪ ،‬وەزیرێک کە کەمێک زیاتر بە‬ ‫پۆشاکی‬ ‫لە‬ ‫عەرەب‬ ‫دی تســایت‪ :‬ژنانی‬ ‫دڵی خەڵکەکە دەبێت وەکو لە یەکێکی تر‪،‬‬ ‫بوون؟‬ ‫دوو‬ ‫شانێلیشدا مرۆڤی پلە‬ ‫بەاڵم هەموو ئەم شتانە زۆر بێ بایەخن‪ .‬بە‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬لــە لوبنان‪ ،‬لە ســوریا‪ ،‬لە بێ ئازادیی ژنی عەرەب هەرگیز پێشکەوتن‬ ‫میســر‪ ،‬لە عێــراق هەرگیز باشــبوونی بار لە واڵتە عەرەبییەکاندا نابێت‪.‬‬ ‫و دۆخــی ژن نەهاتۆتــە ئــاراوە‪ .‬بۆ ئەمە‬ ‫دی تسایت‪ :‬لەم چرکەساتەدا بە هەزاران‬ ‫دەبــێ بنەمــای خێــزان بگۆڕێــت‪ ،‬ژنــان کەس لــە ئەڵمانیا دژی "بەئیســامکردنی‬ ‫دەبێــت بتوانن خۆیان مافی خۆیان دیاری ڕۆژئاوا" خۆپیشاندان دەکەن‪ .‬دەبێ مرۆڤ‬ ‫بکــەن‪ ،‬خۆیــان بڕیار بۆ خۆیــان و ژیانی لە ئیسالم بترسێت‪ ،‬ئایا ئیساڵم لە خۆیدا‬ ‫خۆیان بدەن‪ ،‬بەرنامەڕێژیی ژیانی ئەڤینی جیکڵدانەی تەنگە؟‬ ‫خۆیــان بکــەن‪ .‬ئــەم شــتانە هەرگیــز لە‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬بەڵێ‪ ،‬بەاڵم ئەمە بۆ هەموو‬ ‫ئــارادا نەبوون‪ .‬بەنــاو مۆدێرنێتی عەرەبی ئاینە یەکخواییەکان ڕاستە بە یەهودیشەوە‪.‬‬ ‫تەنیا الساییکردنەوەی ڕووکەشانەی ژیانی ئاینی یەکخوایی ڕاســتیی حاشــاهەڵنەگر‬ ‫ڕۆژئاوا بووە‪ .‬ئەو ڕژێمانەی لە ســایەیاندا بــۆ دواپەیامبــەری دەهێڵیتــەوە‪ .‬واتــە‬ ‫ئەمــە هاتە ئاراوە تەنیــا خۆیان بۆ چەند لــە دواییــدا خــودا هیچــی نییــە بیڵێت‪،‬‬ ‫کۆمپانیایەکــی وەبەرهێــن کــردەوە‪ .‬لــە تەنیــا قســەی پەیامبەرەکــە دەیخوات و‬ ‫جەوهــەردا کەلتــووری عەرەبــی هــەزار و هەموو ئاینێکی یەکخوایــی پەیامبارەکەی‬ ‫پێنجســەت ســاڵە نەگۆڕاوە‪ .‬ئازادیی تاک‬

‫«‬

‫بــە تاقەپەیامبــەری ڕەوا‬ ‫دەزانێــت‪ .‬بیرکردنەوەی ئاینی‬ ‫هەمیشــە بیرکردنەوەیەکــی‬ ‫کەنــار خســتنە‪ .‬جیاوازبوونی‬ ‫ئــەوی تــر‪ ،‬فیگــوری بنەمایی‬ ‫فەلســەفەی عەرەبی یۆنانی بۆ‬ ‫نامۆیە‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬لــە گــەڵ‬ ‫ئەوەشــدا بەربەریکردن لە ڕێی‬ ‫"دەوڵەتی ئیســامیی"ەوە تەقینەوەکە کە‬ ‫دەمانحەپەسێنێ‪ .‬چۆن بەوە گەیشت؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬ئەگــەر ئەوەتان پــێ بڵێم‬ ‫باڵوی ناکەنەوە‪.‬‬ ‫دی تسایت‪ :‬بۆچی؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬لە بــەر ئــەوەی وەاڵمێکی‬ ‫ڕەقە‪.‬‬ ‫دی تسایت‪ :‬جڵەو بۆ قسەکەت شل کە‪.‬‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬ئەوروپــا پشــتگیریی ئەوە‬ ‫دەکات‪ .‬پشتگیریی ئەو دەوڵەتانە دەکات‪،‬‬ ‫کــە تەنانەت دەستووریشــیان نییە‪ ،‬وەکو‬ ‫قەتــەر و ســەعودی عەرەبــی‪ .‬نــەک هەر‬ ‫پشــتگیریی ئەوم ڕژێمانــە دەکات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫کڕنووشیان بۆ دەبات‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬ڕۆژئــاوا زۆر تــووڕە و‬ ‫غافڵگیــر بــوو‪ ،‬کاتــێ داعش دەســتی بە‬ ‫لەشکرکێشییەکانی کرد‪.‬‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬بەپێچەوانــەوە‪ ،‬ئەمــە زۆر‬ ‫باش ڕێکخرابوو‪ .‬داعش چەکە قورسەکانی‬ ‫لــە کــوێ بوو؟ کــێ بــن الدن و قاعیدەی‬ ‫دۆزییــەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی لە ئەفگانســتان لە‬ ‫کۆمۆنیستەکان بدات؟‬ ‫دی تسایت‪ :‬من دەبێت لە ئێوە بپرسم‪.‬‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬ئەمەریــکا لــە مێــژەوە‬ ‫پشــتگیریی جەنگــە ئاینییــەکان لە واڵتە‬ ‫عەرەبییەکانــدا دەکات‪ .‬لــە ڕێــی جەنگی‬ ‫عێراقەوە کێشەی سوننە‪ -‬شیعەیان وەگەڕ‬ ‫خســت‪ ،‬کە بووە هۆی ڕەشەکوژیی دژوار‪.‬‬ ‫واڵتە یەکگرتووەکان لەم گەمەیەی جەنگی‬ ‫خێــڵ و ئاینــەدا گەمەکــەرن‪ ٤٠ .‬دەوڵەت‬ ‫دژی داعش هاوپەیمانییان بەست‪ ،‬لە گەڵ‬ ‫ئەوەشــدا چەکەکانیــان بــە نــاو تورکیادا‬ ‫پێدەگات‪ ٤٠ .‬دەوڵەت لە توانایاندا نییە بە‬ ‫سەر بە ناو دەوڵەتی ئیسالمیدا سەرکەون‪.‬‬ ‫ئــەی لە بەرچــی ناتوانن؟ لــە بەر ئەوەی‬ ‫بــە الیانەوە گرنگ نییــە‪ ،‬ئەمەی هەمووی‬ ‫نمایشە‪.‬‬

‫لە ئەنجامدا خودا هیچی نییە بیڵێت‪ ،‬تەنیا قسەی‬ ‫پەیامبەرەکە دەیخوات و هەموو ئاینێکی یەکخوایی‬ ‫پەیامبەرەکەی بە تاقەپەیامبەری ڕەوا دەزانێت‬

‫دی تسایت‪ :‬ئەی بۆردمانکردن لە الیەن‬ ‫ئەمەریکییەکانەوە ‪....‬‬ ‫ئەدۆنیــس‪... :‬ئــەوە نمایشــە‪ .‬لــە‬ ‫کێشمەکێشــی قووڵی نێــوان ئەوانەی کە‬ ‫دەیانەوێ باوەڕ بکەنە شــتێکی کەسیی و‬ ‫ئەوانەی دەوڵەتی ئاینییان دەوێ‪ ،‬ڕۆژئاوا‬ ‫لــە گــەڵ دینییەکاندایە‪ .‬مــرۆڤ ناتوانێت‬ ‫لــە بــار و دۆخــی واڵتــە عەرەبییــەکان‬ ‫تێبگات‪ ،‬ئەگەر فەڵەســتین کەنار بخرێت‪.‬‬ ‫ئیســرائیلیش دەوڵەتێکــی ئاینییــە و‬ ‫دەوڵەتی ئاینیی لە بەرژەوەندی ڕۆژئاوایە‪.‬‬ ‫نایانەوێ ئەم دونیایە خۆی ئازاد بکات‪.‬‬ ‫دی تسایت‪ :‬دەبێ ڕۆژئاوا چ خۆشییەکی‬ ‫ســادییانەی لــە جەنگی ئاینیــی عەرەبدا‬ ‫هەبێت؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬ســەعودی عەرەبــی‪ ،‬ئوردن‬ ‫و قەتــەر هاوپەیمانــی ڕۆژئــاوان‪ .‬ڕۆژئاوا‬ ‫بەشــێکی تەواوکــەری بوونــی واڵتــە‬ ‫عەرەبییەکانــە‪ .‬ڕۆژئاوا تەنیا تەماشــاکەر‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو بکەرە‪ ،‬بە دەســتی ئەنقەست‬ ‫بکــەرە و هیــچ بایەخێــک بە الیســیزمی‬ ‫عەرەبی نادات‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬من کەس ناناسم لە ناخی‬ ‫ناخەوە بە تیرۆری داعش نیگەران نەبێت‪.‬‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬کاتێ لە سااڵنی شەستەکاندا‬ ‫ڕۆژنامەوان و داکۆکیکارانی لە مافی مرۆڤ‬ ‫لە واڵتە کۆمۆنیستەکاندا دەچەوسێنرانەوە‪،‬‬ ‫سكااڵنامەمان دژی دیکتاتۆری کۆمۆنیستی‬ ‫دەنووســی‪ .‬ئەمــڕۆ بــە ناوی ئیســامەوە‬ ‫هەزاران ســەر دەبڕن و لە ناو ڕای گشتیی‬ ‫ڕۆژئاوادا کەس دەنگی بەرز ناکاتەوە‪.‬‬ ‫دی تسایت‪ :‬سکااڵنامە بۆ کێ بنێرێت؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬بــۆ مرۆڤایەتــی‪ ،‬وەکــو‬ ‫بەڵگەنامە‪.‬‬ ‫دی تسایت‪ :‬کەی ئەم خەونە مۆتەکەییە‬ ‫کۆتایی دێت؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬کۆتایــی نایــەت‪ .‬دەبێتــە‬ ‫جەنگێکی نوێی ســەت ساڵە‪ .‬جەنگێک لە‬ ‫نێوان ئیســامەکان بە تاقە ئامانجێکەوە‪،‬‬ ‫وزەی ناوەکی ئیسالم بە تەواوی بفەوتێنێ‪.‬‬ ‫جەنگــی گــەورەی ســەدەی ‪ ٢١‬جەنگێکی‬ ‫ناوەکــی عەرەبی دەبێت‪ ،‬بــەوەی جیهانی‬ ‫عــەرەب خۆی خۆی لەت و پەت دەکات و‬ ‫ڕۆدەچێت‪.‬‬ ‫دی تسایت‪ :‬کەلتوورێکی گەورەی کۆن‪،‬‬ ‫کە بۆ سەدەکانی ناوەڕاست دەگەڕێتەوە‪.‬‬

‫ئەدۆنیــس‪ :‬هەرچــی چۆنێــک بێــت لە‬ ‫چاخەکانی ناوەڕاستدا ویستی فەیلەسوف و‬ ‫داناکان لە ئارادا بوو‪ ،‬چاخەکانی ناوەڕاست‬ ‫تێپەڕێنــن‪ .‬تێیشــیان پەڕانــد‪ .‬ئێســتا بە‬ ‫پێچەوانەوە‪ ،‬ئێســتا کۆشــش دەکرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫چاخەکانی ناوەڕاست بگەڕێنەوە‪ .‬حەزیش‬ ‫بەم گەڕانەوەیە دەکرێت‪ ،‬ئەگەر نەڵێین لە‬ ‫الیەن ئەوروپاوە پشتگیریی دەکرێت‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬ئایــا ئــەم گەڕانەوەیــە‬ ‫بــۆ قۆناغــی پێــش ژیاریــی ئامانجێکــی‬ ‫ڕوونکراوەی ئسالمییەکانە؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬ئەمــە لە گەڵ تێگەیشــتی‬ ‫ئیســام بۆ کات وێک دێتەوە‪ .‬بۆ ئیســام‬ ‫ســەرەتا ڕەها بوو‪ .‬بە درێژایی کات مرۆڤ‬ ‫لــە ســەرەتا دوور دەکەوێتەوە‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫پێشبکەون دەبێ سەرەتا دووبارە بکەنەوە‪،‬‬ ‫واتــە‪ ،‬مرۆڤ دەبێ بگەڕێتــەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بــەرەو پێشــەوە بچێت‪ .‬بۆ ئیســامەکان‬ ‫پێشکەوتنی ڕەها گەڕانەوەیە بۆ سەرەتا‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬واتە پــڕۆژەی داعش باش‬ ‫لــە بیرۆکەی پیرۆزیی ئیســامدا لەنگەری‬ ‫گرتووە‪.‬‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬ڕێک وایە‪ ،‬لە گەڵ ئەوەشــدا‬ ‫موســڵمانێکی زۆر نکۆڵی لێدەکەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەمیشــە وا بــووە‪ :‬ئیســام دەیەوێــت‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ سەرەتا و هەمیشە تێکۆشان‬ ‫بۆ ئیسالمی ڕاستەقینە هەبووە‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬ئایــا ئیســامگەرایی بــە‬ ‫شــێوەیەکی گشــتیی ســەر بە ئیســامی‬ ‫ڕاستەقینەیە؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬ئــەوە دەرئەنجامــی‬ ‫خوێندنەوەیــە‪ .‬تێــژڕەوەکان قورئــان بەو‬ ‫جــۆرە دەخوێننەوە‪ ،‬کە بــەرەو دەوڵەتی‬ ‫ئیســامی دەبات‪ .‬خەڵکی تر بە جۆرێکی‬ ‫تری دەخوێننەوە‪ .‬ئیســام وەکو ئیســام‬ ‫لە ئــارادا نییە‪ ،‬بە تــەواوی بە ئایدۆلۆژی‬ ‫کراوە‪ .‬مرۆڤ دەتوانێ بە ناوی ئیسالمەوە‬ ‫دەوڵەتێکی ئیسالمی دامەزرێنێت یان دژی‬ ‫بجەنگێت‪ .‬شەڕی نێوان سوننە و شیعەش‬ ‫لــە جیاوازیی ڕاڤەوە ســەرچاوە دەگرێت‪.‬‬ ‫لــە نێویانــدا جیاوازیــی ئاینیــی نییــە‪،‬‬ ‫هەردووکیــان پەیڕەوی هەمــان پەیامبەر‪،‬‬ ‫هەمــان کتێــب دەکــەن‪ ،‬بــەاڵم جیــاواز‬ ‫دەیخوێننــەوە‪ .‬لە حاڵەتێک وادا کێ بڕیار‬ ‫دەدات؟ شــاعیر و فەیلەســوفەکان بڕیــار‬ ‫نادەن‪ ،‬بەڵکو دەستەاڵت بڕیار دەدات‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬ئەمــڕۆ ئاوەزەکانــی‬ ‫ڕۆشنگەریی عەرەبی لە کوێن؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬لە فەرەنســا دوای وەچەی‬ ‫ســارتەر کێ هــات؟ هەرچی شــتێک دژی‬ ‫هایدێگــەر بوترێــت‪ ،‬کــێ دوای ئەو هات؟‬ ‫کەلتووری ڕۆژئاوا لە قەیراندایە‪ ،‬کەلتووری‬ ‫ئەڵمانیــاش لە قەیرانێکــی گەورەدایە‪ .‬بار‬

‫و دۆخــی ئێمە باشــترە‪ .‬ئاوەزگەلی وەکو‬ ‫ئەلمەعەری نەماوە‪ ،‬گەشــەکردنی کەلتوور‬ ‫هێڵێکی ڕێک و ڕاســت نییە‪ .‬سەرەنجام لە‬ ‫فەلسەفەی یۆنانی گەورەتر نییە‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬هەمــوو کۆمەڵگــە‬ ‫ســەرکەوتووەکانی ئێســتا مۆدێلــی ژیانی‬ ‫ئەنگلۆئەمەریکــی کۆپــی دەکــەن‪ .‬واڵتــە‬ ‫عەرەبییەکانیش هەاڵوێردەی تریان نابێت؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬رۆژئاوا لە هیچ ئاستێکدا یەک‬ ‫مۆدێل نییە‪ .‬تەنانەت دیموکراتییەکەشــی‬ ‫یــەک مۆدێــل نییــە‪ .‬گەمــەی دیموکراتی‬ ‫باشــترین شــێوەی ژیانی سیاسییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەخۆشــە‪ .‬عەرەبــەکان دەبێــت خۆیــان‬ ‫لــە خۆیان بپرســن ئــەوان کێن‪.‬جارێک لە‬ ‫جاران ژیار لە جیهانی عەرەبەوە دەســتی‬ ‫پێکــرد‪ ،‬لــە الی میســرییە کۆنــەکان‪ ،‬لە‬ ‫الی ســۆمەرییەکان‪ ،‬لــە الی بابلییــەکان‪،‬‬ ‫لە الی فوێنســییەکان‪ .‬ئەمانە دۆزەرەوەی‬ ‫ڕاستەقینەی جیهانن‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬پێتان حەیفــە کە نیوەی‬ ‫ژیانتان لە ڕۆژئاوا بەسەر بردووە؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬نەخێر‪ ،‬من هەرگیز ســەیری‬ ‫ڕابردوو ناکەم‪ .‬من ســێ جار لەدایکبووم‪.‬‬ ‫یەکەمجار لە گوندە هەژارەکەم لە ســوریا‪،‬‬ ‫کــە هەتا تەمەنی دوانزە ســاڵیم نەچوومە‬ ‫خوێندنگە‪ .‬لەدایکبوونی دووەمملە بەیروت‬ ‫بوو‪ .‬ســێیەم لــە پاریس‪ .‬پاریــس هەموو‬ ‫دونیای بەڕوودا کردمەوە‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬ئێوە تەمەنتان ‪ ٨٤‬ســاڵە‬ ‫و ئــەو خەونــەی ژیانتــان‪ ،‬ڕێنێسانســی‬ ‫کەلتــووری عەرەبــی بــە ڕووی جیهانــدا‬ ‫بکرێتەوە بەدی نەهاتووە‪.‬‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬بــۆ مــن دڕدۆنگییەکــی‬ ‫گەورەیــە‪ .‬وەچەکــەی مــن خەونــی بــە‬ ‫وەرچەرخانێکــەوە دەبینــی‪ ،‬خەونــی‬ ‫جیاکردنــەوەی ئاین و دەوڵەت‪ .‬ســوریای‬ ‫نیشــتمانم بــە تــەواوی وێــران بــووە‪ ،‬لە‬ ‫پێناوی هیــچ و‌هیچدا‪ .‬پالنەکە چی بوو؟‬ ‫ڕووخاندنی دیکتاتۆریەتی ســوریا؟ باشــە‬ ‫من لە گەڵیــدام‪ .‬بەاڵم مرۆڤ دیکتاتۆرێک‬ ‫ناســڕێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی هــەزار دیکتاتۆری‬ ‫تــر لە جێــی دایان بنێت‪ .‬ئــەوەی قوتارم‬ ‫دەکات نمایشــەکەیە کە من دەبینم‪ .‬لە ‪٨٠‬‬ ‫دەوڵەتی ســەر زەوی بەکرێگیراو دەکڕن‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی لە عێراق و ســوریا شەڕ بکەن‪،‬‬ ‫ئەمە کەم نییە‪ .‬لە دیمەنی ئاشکرادا مرۆڤ‬ ‫دەکوژرێت و هەموو عەرەب دەور دەگێڕن‪.‬‬ ‫دی تســایت‪ :‬کاتــێ پێــش دە ســاڵ‬ ‫لێــم پرســین‪ ،‬ڕۆژئــاوا دەتوانێــت چی لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتــەوە فێر ببێت‪ ،‬وتتان بێباکیی لە‬ ‫بەردەم مەرگدا‪.‬‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬ڕەنــگ بێت‪ .‬بــەاڵم گرفتی‬ ‫ڕاســتەقینە مــەرگ نییــە‪ ،‬مــەرگ هیچ و‬ ‫پووچــە‪ .‬گرفتی ڕاســتەقینە ژیانە‪ .‬مرۆڤ‬ ‫دەبــێ چــۆن بژی؟ پرســیارە بە ڕاســتی‬ ‫گەورەکان وەاڵمیان نییە‪.‬‬ ‫سەرنجی وەرگێڕ‪ :‬ئیریس ڕادیش ئەم‬ ‫گفتوگۆیەی لە گەڵ ئەدۆنیسدا ساز‬ ‫کردووە‪ .‬ئیریس ڕادیش ژنێکی ڕەخنەگری‬ ‫ئەڵمانییە و ڕەخنە و هەڵسەنگاندن و‬ ‫نووسینەکانی شایانی خوێندنەوەن‪.‬‬ ‫دی تسایت‪ :‬باڵوکراوەیەکی هەفتانەی‬ ‫ئەڵمانییە و هەموو ژمارەیەک پاشکۆیەکی‬ ‫کەلتووری لە گەڵدایە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )441‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/19‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫ئێستا له‌نێو مێژوودا‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ شیعری «مۆسیقا فه‌رامۆشی كردم»ی شااڵو حه‌بیبه‌‬

‫ئارام سدیق‬ ‫بەشی دووەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫راكردن له‌ ئێستا‬ ‫ئێستا چۆن بنووسینه‌وه‌؟ ئه‌مه‌ ئه‌و پرسیاره‌ی ‌ه‬ ‫زۆرجار نووسه‌ران و شاعیران له‌ خۆیانی ده‌كه‌ن هه‌ر‬ ‫بۆیه‌ هه‌ر شاعیر و نووسه‌ره‌ په‌نا ده‌باته‌ به‌ر شێوازێك و‬ ‫رێگه‌یه‌كی بۆ ده‌دۆزێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ئێستایه‌ بكاته‌‬ ‫وشه‌ له‌نێو دێڕدا نه‌خشی بكات‪ .‬زۆرجار نووسه‌ران‬ ‫و شاعیران له‌رێی وه‌یادهێنانه‌وه‌ی رابردووه‌وه‌ باسی‬ ‫ئێستا ده‌كــه‌ن‪ .‬یان هه‌وڵی خۆحه‌شاردان ده‌ده‌ن‬ ‫له‌ پشت فیگۆره‌ به‌ناوبانگه‌ مێژووییه‌كانه‌وه‌ وه‌كو‬ ‫ئه‌وه‌ی ئه‌مین مه‌علوف له‌ رۆمانی «سه‌مه‌رقه‌ند»دا‬ ‫له‌ پشت خه‌یامه‌وه‌ خــۆی ده‌شــارێــتـه‌وه‌ و خه‌یام‬ ‫ده‌كاته‌ ئه‌و فیگۆره‌ی كه‌ ئێستای پێ بنووسێته‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌یادهێنانه‌وه‌ی رابردوو چه‌ند بۆ كاركردن بێت له‌سه‌ر‬ ‫نووسینه‌وه‌ی ئێستا ئه‌وه‌نده‌ راكردنه‌ لێی‪ ،‬چونكه‌‬ ‫مرۆڤ هه‌میشه‌ مه‌حكومه‌ به‌وه‌ی به‌ نوستالۆژیایه‌كی‬ ‫زۆره‌وه‌ چاو له‌ رابردوو بكات و ئه‌و رابردووه‌ بهێنێته‌وه‌‬ ‫یادی خۆی‪.‬‬ ‫شااڵو له‌م شیعره‌دا و له‌ شیعری (میسرناسی نوێ)‬ ‫شدا له‌رێی رابــردوه‌وه‌ ده‌یه‌وێت له‌ ئێستا بدوێت‪.‬‬ ‫ئێستایه‌ك كه‌ له‌ خه‌راباتێك زیاتر هیچی تر نییه‌‪.‬‬ ‫له‌ شیعری «مۆسیقا فه‌رامۆشی كردم»دا ئه‌و له‌رێی‬ ‫هێنانه‌وه‌ی فیگۆری حه‌الجه‌وه‌ سه‌فه‌رێك به‌ خوێنه‌ر‬ ‫بكات و بیگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ نێو مێژوویه‌ك كه‌ حه‌الج‬ ‫تێیدا بووه‌‪.‬‬ ‫ئــه‌و راكــردنــه‌ی م ــرۆڤ ل ـه‌ ئێستا زۆرجـــار بۆ‬ ‫خۆحه‌شاردانه‌ له‌پاڵ فیگۆره‌كانی نێو مێژوو‪ ،‬چونكه‌‬ ‫كولتوور زۆرجار ده‌بێته‌ ئه‌و به‌ربه‌سته‌ی ئینسانه‌كان‬ ‫نه‌توانن به‌ته‌واوی گوزارشت له‌ خۆیان بكه‌ن‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫ناچارانه‌ په‌نا بۆ فیگۆره‌كانی نێو مێژوو ده‌به‌ن و له‌نێو‬

‫رسته‌ و وشه‌كاندا زیندوویان ده‌كه‌نه‌وه‌ له‌پێناو ئه‌وه‌ی‬ ‫ببێته‌ زمانحاڵی ئێستای ئـه‌وان‪ .‬راكــردن له‌ ئێستا‬ ‫به‌شێكه‌ له‌و جه‌بره‌ی كه‌ كولتووری پاشكه‌وتوو به‌سه‌ر‬ ‫مرۆڤدا سه‌پاندوویه‌تی‪ .‬له‌م شیعره‌ش و له‌ شیعری‬ ‫میسرناسی نوێشدا هه‌ست به‌و راكردنه‌ی شااڵو ده‌كه‌م‬ ‫له‌ ئێستا‪ .‬بێگومان ئه‌م راكردنه‌ له‌ ئێستا بۆ ئه‌وه‌یه‌‬ ‫تا بتوانێت كه‌مێك قورسی ئه‌م بوونه‌ی له‌سه‌ر شانی‬ ‫سووك بكات و بیخاته‌ سه‌ر فیگۆره‌ ئه‌فرێنراوه‌كانی‬ ‫نێو ده‌قه‌كانی‪ .‬شــااڵو بۆ ئه‌م راكــردنـه‌ش هه‌وڵی‬ ‫به‌كارهێنانی زمانێكی گێڕانه‌وه‌یی داوه‌ كه‌ ده‌یه‌وێت‬ ‫له‌نێو حیكایه‌ته‌كانی رابردوودا به‌ جۆرێك له‌ جۆره‌كان‬ ‫ئێستا شوێن بزر بكات‪ ،‬یان له‌نێویاندا جێیبكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ونبوونی شیعریه‌ت‬ ‫شیعریه‌ت (‪ )Poetics‬له‌ یه‌ك كاتدا زاراوه‌یه‌كی‬ ‫دێرین و نوێی ‌ه و سه‌ره‌تای ده‌ركه‌وتنی بۆ ئه‌رستۆ‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم وه‌كو چه‌مك له‌وكاته‌وه‌ تا هه‌نووكه‌‬ ‫گۆڕانكاری زۆری به‌سه‌ردا هاتووه‌‪ .‬شیعریه‌ت الی‬ ‫ئه‌رستۆ له‌ یاساكانی داهێنان ده‌دوا‪ ،‬یان چه‌مكی‬ ‫هاوشێوه‌بوون له‌ شیعریه‌تی رۆمان جاكبسون تیۆری‬ ‫الدان له‌نێو شیعریه‌تی جان كۆهین‪.‬‬ ‫به‌ گشتی كتێبی هونه‌ری شیعری ئه‌رستۆ یه‌كه‌م‬ ‫كتێبه‌ كه‌ تێیدا ئاماژه‌ به‌ شیعریه‌ت كراوه‌ تا سه‌رده‌می‬ ‫رێنیسانس گرنگی مێژووی شیعریه‌تی له‌ خۆ گرتووه‌‬ ‫و وه‌كو بناغه‌یه‌كه‌ له‌م بــواره‌دا‪ .‬الی ئه‌رستۆ ئه‌م‬ ‫زاراوه‌یه‌ به‌ مانای (تیۆری داهێنان) خرایه‌ڕوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫الی جاكبسون جۆرێكی تر بوو كه‌ ئه‌و مه‌به‌ستی ئه‌وه‌‬ ‫بوو له‌ رێی شیعریه‌ته‌وه‌ په‌یامێكی زمانی (ئاخاوته‌یی)‬ ‫ده‌كاته‌ كارێكی هونه‌ری و به‌رگێكی نوێی به‌به‌ردا‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫هه‌ر لێره‌دا ده‌مه‌وێت ئاماژه‌ بۆ ئه‌و بۆچوونه‌ی‬ ‫ره‌خنه‌گران بكه‌م‪ ،‬كه‌ الیانوایه‌ چه‌مكی شیعریه‌ت‬ ‫له‌ خــودی زاراوه‌ی ئیستاتیكاوه‌ پ ـه‌ره‌ی سه‌ندووه‌‬ ‫و جاكوبسن و قوتابخانه‌ی پراگ رۆڵیان له‌ زیاتر‬ ‫په‌ره‌پێدانیدا هه‌بووه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی من مه‌به‌ستمه‌ لێی بدوێم‬ ‫ونبوونی شیعریه‌ته‌ له‌ شیعره‌كه‌ی شااڵودا‪ .‬ده‌كرێت‬ ‫سه‌ره‌تا بپرسین كه‌ چۆن شیعریه‌ت ون ده‌بێت؟‬ ‫شیعریه‌ت هارمۆنیای نێوان وشه‌كانه‌ و به‌ نه‌مانی‬ ‫ئه‌و هارمۆنیایه‌ شیعریه‌ت ون ده‌بێت‪ .‬سۆسێریش‬ ‫الیوایه‌ كه‌ له‌ زماندا هیچ خاڵێك نییه‌ كه‌ سه‌ربه‌خۆ‬

‫بێت‪ .‬به‌اڵم من ئه‌م قسه‌یه‌ی سۆسێر به‌ شێوه‌یه‌كی‬ ‫تر ده‌نووسمه‌وه‌ و ده‌كرێت بۆ ئه‌م شیعره‌ی شااڵو‬ ‫به‌م شێوه‌یه‌ی لێبكرێت‪ .‬له‌ هه‌ر یه‌ك له‌و پارچه‌‬ ‫چوار پارچه‌ شیعره‌ی ئه‌م شاعیره‌دا هیچ خاڵێك‬ ‫نییه‌ سه‌ربه‌خۆ بێت‪ ،‬به‌ڵكو سه‌رجه‌میان گرێدراوی‬ ‫یه‌كترین‪ .‬هـه‌ر ئه‌مه‌شه‌ لـه‌و به‌شه‌ی تایبه‌ته‌ به‌‬ ‫«حه‌لالج و ترمانه‌كان» له‌ناوهێنانی هه‌ریه‌ك له‌ ابو‬ ‫عه‌باس شریج‪ ،‬عبدولڵه‌ خنیف‪.....‬هتددا به‌ته‌واوی‬ ‫شیعریه‌ت ون ده‌بێت و ریتمی ته‌واوی شیعره‌كه‌ به‌‬ ‫ئاراسته‌یه‌كی تردا ده‌ڕوات‪.‬‬ ‫بێگومان مــن هه‌میشه‌ ئـــه‌وه‌م ل ـه‌ب ـه‌رچــاوه‌ كه‌‬ ‫شیعری نوێ زۆر دیــوار و كۆت و به‌ندی ته‌قلیدی‬ ‫ده‌شكێنێت‪ ،‬بـه‌اڵم له‌گه‌ڵ ئ ـه‌وه‌ی سنووری نێوان‬ ‫ژانره‌كان به‌رده‌وام له‌ كاڵبوونه‌وه‌دایه‌‪ ،‬وه‌لێ هێشتا‬ ‫هه‌ر ژانره‌ و تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه‌‪ .‬ده‌كرێت دوو‬ ‫ژانر‪ ،‬یان زیاتر تێكه‌ڵ بكرێت له‌ ده‌قێكی وااڵدا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌ ده‌قێكی له‌م چه‌شنه‌ی شااڵودا بواری له‌م چه‌شنه‌‬ ‫كاركردنه‌ سنوورداره‌‪ ،‬چونكه‌ شیعر باختین گوته‌نی‬ ‫خاوه‌نی سروشتێكی تایبه‌ته‌‪ .‬هه‌ر ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیه‌یه‌‬ ‫كه‌ شیعر وه‌كو بازدان له‌ واتایه‌كه‌وه‌ بۆ واتایه‌كی دیكه‌‬ ‫ده‌گوازێته‌وه‌ و به‌رده‌وامی پێده‌دات‪.‬‬ ‫به‌گشتی شااڵو له‌م ده‌قه‌دا ویستوویه‌تی شیعریه‌ت‬ ‫بپارێزێت‪ ،‬به‌اڵم له‌ هه‌ندێك شوێندا نه‌یتوانیوه‌ ده‌ست‬ ‫به‌و شیعریه‌ت و ریتمه‌وه‌ بگرێت كه‌ له‌سه‌ره‌تاوه‌‬ ‫ده‌قه‌كه‌ هه‌ڵگریه‌تی‪ ،‬واته‌ له‌ هه‌ندێك په‌ره‌گرافدا‬ ‫هه‌ست به‌ ونبوونی شیعریه‌ت ده‌كرێت‪ ،‬ب ـه‌اڵم له‌‬ ‫په‌ره‌گرافی دواتردا ده‌رده‌كه‌وێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ر له‌ كۆتایی‬ ‫جاك درێدا له‌ چاوپێكه‌وتنێكدا ده‌ڵێت‪« :‬من وا‬ ‫مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ده‌ق ناكه‌م كه‌ هه‌ر ده‌قێك بێت كه‌‬ ‫گوایه‌ بریتییه‌ له‌ یه‌كێتییه‌كی ته‌با و گونجاو له‌نێو‬ ‫خۆیدا‪ .‬هیچ ده‌قێك نییه‌ له‌نێو خۆیدا ته‌با بێت‪ .‬له‌نێو‬ ‫هه‌موو ده‌قێكدا ته‌نانه‌ت له‌نێو ده‌قه‌ میتافیزیكییه‌‬ ‫ته‌قلیدییه‌كانیشدا‪ ،‬هێزی كار هه‌یه‌ كه‌ له‌ هه‌مانكاتدا‬ ‫ئه‌وانه‌ هێزی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ده‌قـه‌كـه‌ن»‪ .‬ئه‌م‬ ‫ده‌قه‌ی شااڵویش له‌و ده‌قانه‌یه‌ كه‌ هه‌ڵگری به‌شێك له‌‬ ‫ناكۆكی و دژیه‌كی له‌ هه‌ناویدا هه‌ڵگرتووه‌‪ ،‬كه‌ به‌الی‬ ‫منه‌وه‌ به‌شێك له‌ جوانی ئه‌م ده‌قه‌ له‌مه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی‬ ‫گرتووه‌‪ .‬ده‌مه‌وێت لێره‌دا دوا سه‌رنجه‌كانم له‌ چه‌ند‬

‫خاڵێكدا كورت بكه‌مه‌وه‌‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئـــه‌م ده‌قـــه‌ ه ـه‌وڵــێــك ـه‌ بۆ‬ ‫نووسینه‌وه‌ی ئێستا له‌ڕێی گه‌ڕانه‌وه‌‬ ‫بۆ رابردوو‪ .‬به‌ جۆرێك له‌رێی فیگۆره‌‬ ‫مێژووییه‌كانه‌وه‌ شاعیر ده‌یه‌وێت‬ ‫برینه‌كانی ئێستا بنووسێته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئـه‌زمــوونــی قه‌سیده‌نووسی‬ ‫شااڵو به‌ بـه‌راورد به‌ مینیماڵه‌كانی‬ ‫سه‌ركه‌وتووتره‌ و الموایه‌ ده‌توانێت‬ ‫لـــه‌م بــــــواره‌دا زیــاتــر پــــه‌ره‌ به‌‬ ‫ئه‌زموونه‌كه‌ی بدات‪ ،‬چونكه‌ وه‌كو له‌‬ ‫كتێبی «كه‌سێك لێره‌وه‌ تێپه‌ڕی»دا‬ ‫ده‌رده‌كـــه‌وێـــت شــااڵو نه‌یتوانیوه‌‬ ‫مامه‌ڵه‌یه‌كی شیعری له‌گه‌ڵ وشه‌‬ ‫و ده‌ربڕینه‌كاندا بكات و ئه‌و كه‌ره‌ستانه‌ی‬ ‫له‌به‌رده‌ستیدا بــوون بیانكاته‌ شیعر‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌ ئه‌زموونی قه‌سیده‌نووسیدا سه‌ركه‌وتووتر‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫‪-3‬الدان له‌ نووسینی بــاوی شیعریی كه‌‬ ‫به‌شی ه ـه‌ر زۆری شیعری ئێستا به‌ دێڕی‬ ‫كورت ده‌نووسن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م شاعیر‌ه دێت و ئه‌و‬ ‫ئه‌زموونی دێڕی درێژ و قه‌سیده‌ په‌خشانی به‌كار‬ ‫ده‌هێنێت‪ ،‬كه‌ الموایه‌ ئه‌مه‌ش خاڵێكی ئه‌رێنی‬ ‫ئه‌م شاعیره‌یه‌‪.‬‬ ‫‪-4‬زاڵبوونی زمانی گێڕانه‌وه‌ به‌سه‌ر به‌شێكی‬ ‫زۆر له‌ تێكسته‌كاندا هه‌ندێكجار بۆته‌ هۆی‬ ‫ونبوونی شیعریه‌ت و ئه‌مه‌ش به‌ زیان بۆ ده‌قه‌كه‌‬ ‫شكاوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫*شااڵو حه‌بیبه‌‪ ،‬مۆسیقا فه‌رامۆشی كردم‪-‬‬ ‫شیعر‪ ،‬ره‌خنه‌ی چاودێر ژماره‌ (‪ ،)418‬ساڵی‬ ‫‪. 2014‬‬ ‫*بــاب ـه‌ك ئـه‌حــمـه‌دی‪ ،‬پێكهاته‌ و راڤ ـه‌ی‬ ‫ده‌ق‪-‬كتێبی یه‌كه‌م‪ ،‬و‪ :‬مه‌سعود بابایی‪ ،‬له‌‬ ‫باڵوكراوه‌كانی سه‌نته‌ری نما ‪2004‬‬ ‫٭پــۆڵ ریــكــۆر‪ ،‬ژیــان لـه‌ دونــیــای ده‌قــدا‪،‬‬ ‫وه‌رگێڕانی پێشڕه‌و حسێن‪ ،‬ره‌خنه‌ی چاودێر‬ ‫ژماره‌ (‪ ،)٣٩٥‬ساڵی ‪. 2014‬‬

‫شااڵو حەبیبە ل ‌ه‬ ‫شیعری «مۆسیقا‬ ‫فه‌رامۆشی كردم»‬ ‫و ل ‌ه شیعری‬ ‫(میسرناسی نوێ)‬ ‫شدا ل ‌ه ڕێی‬ ‫ڕابردووه‌وه‌ ده‌یه‌وێت‬ ‫ل ‌ه ئێستا بدوێت‪،‬‬ ‫ئێستایه‌ك ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫خه‌راباتێك زیاتر‬ ‫هیچی تر نییه‌‬

‫ماکێکی‬ ‫زیانبه‌خش و به‌که‌ڵك‬ ‫خه‌ونێکی شاعیرانه‌ی تیا به‌دی ناکرێت‪.‬‬ ‫ئه‌م ماکه‌ سڕکه‌ره‌ بۆ شێتی زۆر به‌که‌ڵکه‌‪.‬‬ ‫گابریل گارسییا مارکیز‬ ‫دوای ئه‌مه‌ ئیدی بـه‌رنــامـه‌ڕێــژیــی سه‌فه‌ره‌‬ ‫له‌فارسیه‌وه‌‪ :‬ره‌ووف بێگه‌رد‬ ‫فه‌زاییه‌کان کۆتایی دێت‪ .‬ئیتر که‌س بۆ پشووی‬ ‫بیستوومه‌ له‌ ئه‌مریکا ماکێکی سڕکه‌ری کۆتایی هه‌فته‌ ناچێت بۆ سه‌ر مانگ‪ .‬ئیتر مانگی‬ ‫سه‌رسووڕهێنه‌ر دۆزراوه‌تـــه‌وه‌‪ .‬به‌کارهێنانی هه‌نگوین ته‌نیا ڕۆژی ئاسایی دوای هاوسه‌رگیری‬ ‫به‌رده‌وامی شێتی ناهێڵێت و مرۆڤ ئاقڵ ده‌کات‪ .‬ده‌بێت که‌ (هه‌نگوین)ی هه‌ر تیانییه‌‪ .‬جورج‬ ‫هه‌واڵه‌که‌ سه‌رنجڕاکێشه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم به‌هه‌رحاڵ به‌رناردشو ه ـه‌روه‌ک خۆی دمێنێته‌وه‌‪ .‬ئیدی‬ ‫دووالیه‌نییه‌که‌ی (وه‌ک گه‌لێک له‌ داهێنانه‌کانی پرۆفیسۆر ئه‌نیشتاین ڤیڵۆن لێ نادات‪ .‬ڤیڵۆنێک‬ ‫تر) ده‌شێت زیانبه‌خش یان بۆ دنیای ئاینده‌ که‌ تێکه‌ڵه بە‌ جه‌بر و سێگۆشه‌کاری‪ .‬ئیتر‬ ‫گه‌لێک به‌سوودبێت‪ .‬به‌سوود له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌ وێنه‌ی ئاڤا گاردنه‌ر له‌ گۆڤاگاره‌کان ناکرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫شوێنی گونجاودا به‌کارهێنانی ته‌واوی له‌ تاقیگه‌ ئه‌و هه‌موو ئاوه‌ز و داناییه‌ی جه‌نابی ئالودوس‬ ‫ئوتۆمییه‌کاندا زۆر خێرا ده‌بێت‪ .‬بۆ ئه‌وانه‌ی هکسی‪ .‬ئه‌و هه‌موو ڕاوبۆچوونه‌ جوانانه‌ی ویلیام‬ ‫به‌هیچ جۆرێک بیر له‌ قه‌الچۆکردنی مرۆڤی فاکنه‌ر‪ ،‬هه‌موو ئه‌مانه‌ له‌ناوده‌چن‪ .‬کتێبه‌کانی‬ ‫سه‌ر ئه‌م زه‌وییه‌ ناکه‌نه‌وه‌‪ .‬به‌سووده‌ چونکه‌ ڕابیله‌‪ ،‬جۆیس و ڤیرجینا ولــف‪ ،‬کۆمید‌یای‬ ‫ئه‌وانه‌ی فه‌رمانڕه‌وایی دنیاده‌که‌ن‪ ،‬ئه‌و ده‌یخاته‌ خــودایــی دانــتــی ده‌خرێنه‌ نــاو ئــاگــره‌کـه‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌ر ڕیی ڕاست و شێتییه‌که‌یان چاک ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬شه‌یپووری هاری جیمز و کالر‌نێتی بینی گودمان‬ ‫له‌مێشکیانه‌دا ستونێک دروست ده‌کات که‌ له‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ سه‌ر ئه‌سڵی خۆیان‪ .‬یه‌کێکیان‬ ‫ده‌میاندانییه‌‪ .‬هه‌روه‌ها سوودی ئه‌وه‌یشی هه‌یه‌ ده‌بێت به‌ پارچه‌یه‌ک مس بۆ ئـه‌وه‌ی بکرێته‌‬ ‫که‌ ده‌فــرە فڕیوه‌کان‪ ،‬که‌ ئه‌وانه‌ی ئاسمانی میداڵ بۆ سیاسه‌تمه‌داره‌کان‪ ،‬ئ ـه‌وی تریش‬ ‫شه‌ویان له‌ ئێمه‌ تێکدا و بۆ هه‌تا هه‌تای ‌ه ده‌کرێت به‌ تیزماڵکێک بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ری تابووتی‬ ‫نه‌هێڵێ و له‌ناوی به‌رن‪ .‬ئه‌و ده‌فره‌ فڕیوانه‌ی یه‌کێک بڕازێنێته‌وه‌ که‌ هه‌رگیز کارێکی نه‌کردووه‌‬ ‫ماوه‌یه‌کی زۆربوو سه‌ری مرۆڤیان گێژ کردبوو‪ .‬جگه‌ له‌ خواردنی گۆشتی به‌راز به‌نۆکه‌وه‌‪.‬‬ ‫تا ئـه‌وڕاده‌یـه‌ی که‌ ئیتر له‌ ئاسماندا بورجه‌‬

‫گابرێل گارسیا مارکیز (‪)٢٠١٤ – ١٩٢٧‬‬ ‫لە شاری (ئاراکاتاکا)ی واڵتی کۆڵۆمبیا لە‬ ‫دایک بووە‪ .‬یەکێکە لە بەناوبانگترین‬ ‫ئەدەبی ئەمریکای التین و هەموو دنیا‪.‬‬ ‫خاوەنەی ڕێبازی ڕیالیزمی ئەفسووناوییە‬ ‫لە ئەدەبدا‪ .‬کە شێوازێکی دەربڕینی زۆر‬ ‫تایبەتە و تەنیا ئەو ناوەی پێ دەکردووە‪.‬‬ ‫ئەگەر ڕۆماننووسە گەورەکانی سەدەی‬ ‫بیستەم‪ ،‬بە تایبەتی نیوەی یەکەمی دەفەکە‬ ‫بریتی بن لە (جێمس جۆیس‪ ،‬مارسیل‬ ‫پڕۆست‪ ،‬فرانتزا کافکا‪ ،‬فۆکەر‪ ،‬ڤێرجینیا‬ ‫وۆڵف)‪ .‬ڕەنگە گابرێل گارسیا مارکیز لە‬ ‫ناوە هەرە درەوشاوەکانی نیوەی دووەمی‬ ‫ئەو دەیە بێت‪ ،‬بە بەرهەمە هەرە دیار‬ ‫و بەناوبانگەکانی‪ ،‬وەک ڕۆمانی سەد ساڵ‬ ‫تەنیایی کە ساڵی ‪ ١٩٨٢‬خەاڵتی نۆبڵی‬ ‫ئەدەبیی لەسەر وەگرت‪ .‬پایزی باوکساالر‪،‬‬ ‫خۆشەویستی و شەیتانەکانی تر و چەندین‬ ‫ڕۆمان و کورتە چیرۆک و نووسینی ئەدەبی‬ ‫دی‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )441‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/19‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫مارتین ڤالزەر‬ ‫ڕۆماننووسە سەربەگۆبەنەکەی ئەڵمانیا‬ ‫تاڵی لێ بگرن‪ .‬ئەو گرووپە گرنگترین ڕەوتی ئەدەبیی‬ ‫ئەڵمانیا بوو لەو سەردەمەدا و ڤالزەر خۆی یەکێك‬ ‫لە ئەندامە چاالکەکانی بوو‪ .‬گاڵتەکردنی ڕەخنەگران‬ ‫پێی‪ ،‬ڤالزەری ناچار کرد بە دوای شێوازێکی تایبەت‬ ‫بە خۆیدا بگەڕێت‪ .‬لەم کارەیشیدا سەرکەوت و‬ ‫شێوازێکی گێڕانەوە و نووسینی تایبەت بە خۆی‬ ‫دۆزییەوە و دەستی کرد بە وێناکردنی ژیانی ڕۆژانەی‬ ‫هاوواڵتییانی سادەی ئەڵمانیا‪ ،‬بەتایبەتیش بۆرژووا‬ ‫بچووکەکان کە تا ئەو کاتەیش نەیانتوانیبوو خۆیان‬ ‫لە کۆت و بەند و داب و نەریتەکانی کۆمەڵگە ڕزگار‬ ‫بکەن‪ .‬لەو قۆناغە بە دواوە ڕەخنەگران ناسناوی‬ ‫«تۆمارکەری ژیانی ڕۆژانە»یان بە ڤالزەرەوە لکاند‪.‬‬ ‫دواتریش سەرۆکی ئەڵمانیا هۆرست کوێلەر )‪-٢٠٠٤‬‬ ‫‪ )٢٠١٠‬کارە ئەدەبییەکانی ڤالزەری وەك «مێژووی‬ ‫گەشەسەندنی دەروونیی کۆماری ئەڵمانیا» وەسف‬ ‫کرد‪.‬‬

‫بەکر شوانی‬

‫نــاوەنــدە کولتوورییەکانی ئەڵمانیا لە دوایین‬ ‫هەفتەی مانگی ئاداری ئەمساڵدا یادی ‪ ٨٧‬ساڵەی‬ ‫لەدایکبوونی مارتین ڤالزەریان پیرۆز کرد‪ .‬ڤالزەر‬ ‫لەگەڵ گوینتەر گراسی هاوڕێ و هاوتەمەنی خۆیدا بە‬ ‫گرنگترین دوو نووسەر و ئەدیبی هاوچەرخی ئەڵمان‬ ‫و بە دوو پایەی پتەوەی ئەدەبی نوێی ئەڵمانیزمان‬ ‫دادەنرێن‪ .‬بەاڵم ئەوەی ڤالزەر لە گراس جیادەکاتەوە‬ ‫ئەوەیە کە ئەم سەربەگۆبەنترین ڕۆماننووسی ئەڵمانە‬ ‫و نرخی ئەمەیش زۆر کەوتووە لەسەری‪ .‬زۆر جار‬ ‫لە بەرامبەر هەڵمەتی ڕەخنەی ڕەخنەگراندا تووشی‬ ‫خەیاڵشکان بووە‪ .‬بەشی زۆری ڕەخنەکانیش بۆ لێدان‬ ‫و کەمکردنەوەی کارە ئەدەبییەکانی نەبووە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫زیاتر دەرزی ئاژنکردنی بیر و بۆچوون و هەڵوێستە‬ ‫سیاسییەکانی بووە‪ .‬بەناوبانگترین شەڕی ئەدەبیی‬ ‫نێوان ڤالزەر و ڕەخنەگران ساڵی ‪‌ ١٩٩٨‬قەوما‪ .‬لەو‬ ‫ساڵەدا خەاڵتی ئاشتی کە یەکێتیی وەشانخانەکانی‬ ‫پاڵەوان لە دروستکردنی کێشەدا‬ ‫ئەڵمانیا دەیدات‪ ،‬درا بە ڤالزەر‪ .‬نووسەر لە وتاری‬ ‫سااڵنی دواتــر مارتین ڤالزەر بــەردەوام بوو لە‬ ‫وەرگرتنی خەاڵتەکەدا تیشکی خستە سەر مێژووی وەاڵمدانەوەی ئەو ڕەخنانەی کە لە پای وتارەکەی‬ ‫ئەڵمانیا لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمدا و ئەو ساڵی ‪ ١٩٩٨‬ڕووبـــەڕووی کــرابــوونــەوە‪ .‬ئــەو پێی‬ ‫«بــار»ەی تاوتوێ کرد کە لە ئەڵمانیای نازییەوە وابوو هەندێك لە ڕەخنەگران بەمەبەست ناوەڕۆکی‬ ‫بە میرات بۆ بۆ نەوەکانی ئەڵمانیا ماوەتەوە‪ .‬ئەو وتارەکەیان شێواندووە‪ .‬ڤالزەر لەوێدا گوتبووی‬ ‫پێی وابوو ئەو میراتە بەدرێژایی مێژوو دەمێنێتەوە باسکردنی بەردەوامی بابەتی هۆلۆکۆست بۆی هەیە‬ ‫و باری ئەڵمانەکان قورس دەکــات‪ .‬ئەمەیش بەس ئەنجامی پێچەوانەی لێ بکەوێتەوە‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫بوو بۆ ئەوەی ڕەخنەگران و ناوەندە کولتووری و الی نــەوەی نوێ کە هیچ خەتایەکی نییە لەوەی‬ ‫سیاسییەکانی ئەڵمانیا دەست بدەنە هەڵمەتێکی لە ڕابــردووی ڕەشــدا قەوماوە‪ .‬ڕای ڕەخنەگرانیش‬ ‫توندی ڕەخنەئامێز لە دژی ڤالزەر لە پــای ئەو لەوەدا چڕ دەبووەوە کە ڤالزەر هەمان بیانووەکانی‬ ‫بۆچوونانەی‪.‬‬ ‫الیەنگرانی باڵی ڕاستی تــونــدڕەو دەهێنێتەوە و‬ ‫مارتین ڤالزەر لە سەرەتای مێژووی نووسیندا دەیــەوێــت چاوپۆشی لە کارەساتی سووتاندنی‬ ‫دەستی داوەتــە نووسینی شیعر‪ .‬بــەاڵم هەر زوو جووەکان بکرێت‪ ،‬ئەمە لە کاتێکدا بۆچوونی گشتی لە‬ ‫بۆی دەرکەوتووە شاعیر نییە و ناتوانێت ببێت بە ئەڵمانیا داوا دەکات هەڵەکانی ڕابردوو لە بیر نەکرێن‪،‬‬ ‫شاعیرێکی ڕاستەقینە‪ .‬لەبەرئەوە ڕووی لە نووسینی بۆ ئەوەی ڕێ لە دووبارەکردنەوەیان بگیرێت‪ .‬مارسیل‬ ‫پەخشان و چیرۆك کردووە‪ .‬ساڵی ‪ ١٩٥٢‬لە زانکۆی ڕایش رانیسکی (‪ )٢٠١٣-١٩٢٠‬کە بە باوکی ڕەخنەی‬ ‫توبینگن بڕوانامەی دکتۆرای بەدەست هێناوە و ئەڵمانی و نەقیبی ڕەخنەگرانی ئەڵمان دادەنرا و خۆی‬ ‫ناونیشانی نامەی دکتۆراکەی «شێوازی چیرۆك الی یەکێك بوو لە جووەکانی ڕزگاربووی هۆلۆکۆست‪ ،‬لەو‬ ‫فرانتس کافکا» بــووە‪ .‬هەر بۆیە لەو سەردەمەدا ڕووەوە توندترین ڕەخنەی ئاڕاستەی ڤالزەر کرد‪.‬‬ ‫چیرۆکەکانی ڤالزەر لە ژێر کاریگەریی شێواز و ڕێبازی ڤالزەر بە خەیاڵێکی شکاو و بە هەستێکی تاڵەوە‬ ‫ئەدەبیی کافکادا بوون‪ .‬ئەمەیش بوو بە هۆی ئەوەی پێشوازی لە وتارەکەی رانیسکی کرد و وەاڵمەکەیشی‬ ‫کە هاوڕێکانی لە «گرووپی ‪ »٤٧‬ڕەخنەی زۆر توند و بوو بە هۆی دروستبوونی گۆڵمەزێکی تر‪.‬‬

‫بە نووسینی ڕۆمانێك تۆڵەی لە ڕانیسکی کردەوە‬ ‫بەدوای ئەو ڕووداوەدا ڤالزەر ساڵی ‪ ٢٠٠٢‬ڕۆمانێکی‬ ‫بەناوی «مردنی ڕەخنەگرێك» باڵو کردەوە و تیایدا‬ ‫دەسەاڵتی ڕەخنە و میدیای ئەڵمانیا تاوتوێ دەکات‬ ‫و گاڵتە بــەو کەسانە دەکــات کە ڕەخنەیان لێی‬ ‫گرتووە‪ ،‬بەتایبەتیش ڕەخنەگری بەناوبانگ ڕانیسکی‪.‬‬ ‫نووسەر لەم ڕۆمانەدا جامی تووڕەیی خۆی بەسەر‬ ‫ئەو کەسانەدا دەڕژێنێت کە پێی وایە نابابەتییانە‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ ڕێبازی ڕەخنەگرانەی ئەمدا کردووە‬ ‫و ڕەخنەی توندیان لە بۆچوونەکانی گرتووە کە بەڕای‬ ‫خۆی «بوێرانە»ن و بــەڕای دژبەرانیش «گێچەڵ‬ ‫ئامێز»ن‪ .‬بە چاوگێڕانەوە بە دیمانەکانی ڤالزەر لە‬ ‫ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا‪ ،‬بۆمان دەردەکەوێت کە‬ ‫لە هەموو بۆنەیەکدا دووپاتی دەکاتەوە ئەو شتەکان‬ ‫بەناوی خۆیانەوە ناودەنێت‪ ،‬تەنانەت ئەگەر ئەوە‬ ‫ببێت بە هۆی دروستبوونی کێشە و گێچەڵ لەگەڵ‬ ‫دژبەرانیشدا‪ .‬دوو ساڵ لەمەوبەر لە یادی هەشتا و‬ ‫پێنج ساڵەی لە دایکبوونیدا لە دیمانەیەکدا گوتی‪:‬‬ ‫«من دەزانــم دەڵێم چی‪ .‬لەگەڵ ئەوەیشدا خۆزگە‬ ‫دەخوازم ڕۆژێك لە ژیانمدا دیپلۆماسی بم‪».‬‬ ‫لە بەرهەم نەکەوتووە‬ ‫سەرباری گەورەییی تەمەن‪ ،‬مارتین ڤالزەر لە‬ ‫نووسین و بەرهەمهێنانی شاکار بــەردەوامــە و لە‬ ‫ماوەی حەوت ساڵی ڕابردوودا کۆمەڵێك کاری نوڕیی‬ ‫باڵو کردووەتەوە؛ لەوانە‪ :‬دیوانێکی پەخشانەشیعر‬ ‫بەناوی «ئاژەڵی پێست داماڵدراو»‪ ،‬بەشی دووەمی‬ ‫بیرەوەرییەکانی بــەنــاوی «کۆمەڵە گەشتێك لە‬ ‫ژیانمدا» و کتێبێکی تر بە ناونیشانی «کۆمەڵە‬ ‫وتارێك لە پاساوهێناوەدا» کە تیایدا نووسەر باس‬ ‫لە ژیانی خۆی و هەڵوێست و بۆچوونەکانی دەکات‪.‬‬ ‫ڤالزەر زۆر جار ڕووداوەکانی ژیانی خۆیشی ئاوێتەی‬ ‫ڕۆمانەکان دەکات و پێی وایە ڕۆمانی بێ بەش لە‬ ‫بەسەرهاتەکانی ژیانی نووسەر‪ ،‬ڕۆمان نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لێکۆڵینەوەی کۆمەاڵیەتییە‪.‬‬ ‫خەاڵتی ئەڵمانی نەماوە ڤالزەر وەری نەگرتبێت‬ ‫مارتین ڤالزەر بەدرێژایی شەش دەیە لە بوارەکانی‬ ‫ڕۆمــان و چیرۆك و شانۆ و نواندنی ڕادیــۆیــی و‬ ‫وتارنووسیندا بەرهەمی بەپێزی پێشکەش بە ئەدەبی‬

‫كۆمیدیاى ڕۆمانى‬ ‫(مرۆڤ كه‌ بیرى به‌ بیر‪ ،‬بیرى كرده‌وه‌ ئه‌وسا ده‌زانێت به‌ كێ‬ ‫ده‌وترێت مرۆڤى بیر پوچ و به‌كێش ده‌ڵێن مرۆڤى بیركه‌ره‌وه‌)‬ ‫شوناسى مرۆڤ كه‌ وه‌ك «كاندید» له‌ سایه‌ى ئازادى «تۆقیو‪،‬‬ ‫سه‌رسام‪ ،‬شه‌ڵه‌ژاو‪ ،‬خه‌ڵتانى خوێن» بوو كه‌واته‌ «ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌‬ ‫باشترین دونیایه‌‪ ،‬ئه‌ى خه‌راپه‌كه‌ى كامه‌یه‌؟» بۆیه‌ «له‌ ساییه‌ى‬ ‫وشه‌ى ئازادیش كه‌ خوا پێى به‌خشیوین»جۆره‌ ئازادییه‌كه‌ سته‌مكار‬ ‫به‌رهه‌م ده‌هێنێت مرۆڤ له‌سایه‌یدا ده‌چه‌وسێته‌وه‌‪.‬‬ ‫«ڤۆلتێر» له‌ رۆمانى «كاندید»دا له‌ڕێگه‌ى كاره‌كته‌رێكى‬ ‫سیفات «دۆن كشیۆتی»یەوە كه‌ كه‌مێكیش له‌ «ئه‌لفرێد مۆلله‌ر»‬ ‫كاره‌كته‌رى رۆمانى «كه‌مانچه‌ژه‌ن» ده‌چێت‪ ،‬كه‌ ناوى «كاندید»‬ ‫له‌الیه‌ك به‌ جۆره‌ ده‌سه‌اڵتێكى گه‌ردونى ئاشنامان ده‌كات بۆ هاڕینى‬ ‫مرۆڤه‌كان خوا ئازادى ته‌واوى به‌ چه‌ته‌ و سته‌مكاره‌كان به‌خشیوه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ك مارتن به‌ ڕه‌شبینیه‌وه‌ كه‌ قسه‌ بۆ كاندید ده‌كات ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫«بیر له‌م گۆى زه‌ویه‌ ئه‌كه‌مه‌وه‌‪ ،‬بیر له‌ خوا ئه‌كه‌مه‌وه‌ كه‌ جێى‬ ‫هێشتوه‌ بۆ چه‌ند كه‌سێكى خه‌راپه‌كار»‬ ‫له‌الیه‌كى تر‪ ،‬ده‌سه‌اڵت ده‌بێته‌ چوارچێوه‌یه‌ك بۆ زیندانى كردنى‬ ‫خودى مرۆڤ‪ ،‬با ئه‌و مرۆڤه‌ له‌ لوتكه‌ى ده‌سه‌اڵتیشدا بێت‪ ،‬تۆ مادام‬ ‫له‌ ده‌سه‌اڵت دایت ماناى ئه‌وه‌ نیه‌ ده‌سه‌اڵتدارى‪ ،‬به‌ڵكو ماناى وایه‌‬ ‫تۆ دیلى ده‌ستى ده‌سه‌اڵتى‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ ده‌سه‌اڵت هه‌میشه‌ مرۆڤه‌كان‬ ‫بۆ ده‌سه‌اڵتى ده‌سه‌اڵتداریه‌تى خۆى به‌كار دێنێت چونكه‌ مرۆڤ‬

‫ئەڵمانی کــردووە‪ .‬ڕۆمانی «ژیانی هاوسەرێتی لە‬ ‫فلیپسبورگ» کە ساڵی ‪ ١٩٥٧‬باڵو کراوەتەوە و ڕۆمانی‬ ‫«ئەسپی هەڵهاتوو» کە ساڵی ‪ ١٩٧٨‬باڵو کراوەتەوە‬ ‫و ڕەخنەگران لە کاتی خۆیدا ناسناوی «گەوهەری‬ ‫پەخشانی ئەڵمانی»یان پێ بەخشی‪ ،‬دووان لە ڕۆمانە‬ ‫هەرە بەناوبانگەکانی ڤالزەرن‪« .‬ئەسپی هەڵهاتوو»‬ ‫چوار ملیۆن دانەی لێ فرۆشرا و دواتریش دوو جار بۆ‬ ‫سینەما دەرهێندرا‪ .‬ڤالزەر بە باڵوکردنەوەی ڕۆمانی‬ ‫«بــەرگــری لە منداڵی» لە ساڵی ‪١٩٩١‬دا یەکەم‬ ‫نووسەری ئەڵمان بوو بابەتی یەکگرتنەوەی هەردوو‬ ‫ئەڵمانیای کرد بە کەرەستەی ڕۆمان‪ .‬ساڵی ‪١٩٩٨‬‬ ‫ڕۆمانێکی تری بەناوی «کانیی هەڵقواڵو» بە چاپ‬ ‫گەیاند و تیایدا باسی بیرەوەرییەکانی تافی گەنجیی‬ ‫خۆی لە سەردەمی نازییەکاندا دەکات‪ .‬ساڵی ‪٢٠٠٥‬یش‬

‫مرۆڤ به‌كارهێنابێ‪ ،‬ئه‌وه‌ واعیز و پیاوانى ئاینى گومانیان له‌ ئیمان و‬ ‫باوه‌ڕى مرۆڤه‌كان هه‌بوه‌ و كۆشاون مرۆڤى ئازاد و مرۆڤى بیركه‌ره‌وه‌‬ ‫به‌ ئازادى خۆیان فڕێدنه‌ ده‌ره‌وه‌ى كۆمه‌ڵگاوه‌‪ ،‬با كۆمه‌ڵگا سودیشى‬ ‫له‌ بیركردنه‌وه‌ى مرۆڤى بیركه‌ره‌وه‌ و داهێنانه‌كانیان وه‌رگرتبێ‪.‬‬ ‫له‌ چاپته‌رى چوار‪ ،‬سواڵكه‌ره‌ ترسناكه‌كه‌‪ ،‬ئه‌و پیاوه‌ خێوه‌‪،‬‬ ‫خودى فه‌لسه‌فه‌یه‌ به‌و قۆناغه‌ گه‌یشتوه‌ نه‌ك مرۆڤێكى به‌سزمان‬ ‫ئاواى لێ به‌سه‌رهاتبێ‪ ،‬مرۆڤى نه‌خۆش ناكه‌وێته‌ سه‌ر جاده‌ و‬ ‫كۆاڵنان‪ ،‬له‌ژێر كاریگه‌رى نه‌خۆشیه‌كه‌ى هه‌ر زوو كۆتاى به‌ ژیانى‬ ‫دێ‪ ،‬به‌اڵم فه‌لسه‌فه‌ى فه‌یله‌سوف و فه‌یله‌سوفى فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬ڕێك‬ ‫له‌ «پانگلۆس»ى به‌دبه‌خت ده‌چــێ‪ .‬خــودى فه‌لسه‌فه‌ش وه‌ك‬ ‫فه‌یله‌سوف به‌دبه‌خته‌‪ ،‬مه‌گه‌ر ووته‌ى واعیزێك ئه‌گه‌ر ووته‌یه‌كى‬ ‫بێ مانا و پوچیش بێ‪ ،‬به‌الى كۆمه‌ڵگایه‌كى مێشك داشــۆراو به‌‬ ‫خورافیات له‌ فه‌لسه‌فه‌ى فه‌یله‌سوف كایگه‌ر و گرنگ تر نیه‌؟‬ ‫نه‌یتوانیوه‌ ده‌سه‌اڵتى فكرى عه‌قاڵنیه‌ت به‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتى فكرى‬ ‫مرۆڤ هه‌تا له‌ ژێر كاریگه‌رى هه‌یمه‌نه‌ى بیرى پوچگه‌رایى ڕزگارى‬ ‫زاڵمانه‌ى ده‌سه‌اڵتدا زاڵ بكات‬ ‫نه‌بێ نابێته‌ مرۆڤێكى بیركه‌ره‌وه‌‪ ،‬من رووى قسه‌م له‌و پوچگه‌رانه‌‬ ‫من ئــازادى وا ده‌بینم‪ ،‬مانایه‌كى ئازاربه‌خشى هه‌یه‌‪ ،‬چونكه‌‬ ‫نیه‌ ده‌ستیان له‌ ژیان ششتووه‌‪ ،‬مه‌به‌ستى من ئه‌وانه‌یه‌ به‌ ناوى دین‬ ‫ده‌ســه‌اڵت كه‌ ده‌سه‌اڵتێكى داپڵۆسێنه‌ر بــوو‪ ،‬ماناى وای ـه‌ ئه‌و‬ ‫هه‌موشتێك و پێشكه‌وتنێك ڕه‌ت ده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬پوچى چیه‌ هه‌تا خۆمانى‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌ فۆبیایه‌كى تۆقێنه‌ره‌‪ ،‬له‌ پشتى په‌رده‌یه‌كى مه‌رگ هێنه‌ر‬ ‫لێ ده‌رباز بكه‌ین و ببین به‌ مرۆڤێكى خاوه‌ن هزرى بیركه‌ره‌وه‌ ئه‌ى‬ ‫ژیان كوژیشه‌‪ ،‬به‌ ئازادى خۆى ئازادى ئه‌وانى دى پێشێل ده‌كات‪،‬‬ ‫به‌ كێ ده‌وترێ مرۆڤى بیركه‌ره‌وه‌ به‌كێش ده‌وترێ مرۆڤى بیر پوچ؟‬ ‫به‌بێ ئه‌وه‌ى ئه‌وانى تر ئازاد بن سنورێك بۆ چه‌وساندنه‌وه‌ى مرۆڤ‬ ‫پێم وایه‌ هه‌ركاتێك بیرمان كرده‌وه‌ بوین به‌ مرۆڤێكى بیركه‌ره‌وه‌‪،‬‬ ‫و سته‌مى سته‌مكار و ئازاردانى ویژدانى ئازادى دابنێن‪.‬‬ ‫«سته‌مكارى بیركه‌ره‌وه‌« و «سته‌مكارى گه‌مژه‌« «هه‌ر چه‌ند له‌ بیرى پوچ بیرمان رزگارى بوه‌‪ ،‬چونكه‌ له‌ گۆشه‌نیگاى مرۆڤى‬ ‫بیركه‌ره‌وه‌ به‌هره‌ى داهێنان چه‌قى عه‌قاڵنیه‌ته‌‪ .‬مرۆڤله‌ده‌ره‌نجامى‬ ‫هه‌ردووكیان نێگه‌تیڤن به‌اڵم ئه‌میان له‌ویان باشتره‌«سته‌مكارى‬ ‫خۆ هه‌ڵواسینى به‌ په‌تى مرۆڤى بیر پوچ ژیانیشى پوچه‌‪.‬‬ ‫بیركه‌ره‌وه‌ رۆژێــك دێت بیرله‌ سته‌مه‌كه‌ى بكاته‌وه‌ خۆى چاك‬ ‫بیر پوچانه‌ وه‌ك بیر پوچێك به‌و ژیانه‌ى له‌سایه‌ى بیر پوچه‌كاندا‬ ‫بكات به‌اڵم سته‌مكارى گه‌مژه‌ خۆشى چاك بكات هه‌ر به‌گه‌مژه‌ى‬ ‫تێیدا ده‌ژیت بیرى ئاسوده‌یه‌‪ ،‬مرۆڤى بیركه‌ره‌وه‌ش گومان له‌ بیرى‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌ مانه‌وه‌شى به‌ گه‌مژه‌ى سته‌مى له‌خۆى و ئه‌وانى دى‬ ‫كردو‌ه بۆیه‌ سیسته‌مێكى ناته‌ندروست به‌رهه‌م ده‌هێنێت‪ ،‬هه‌روه‌ك بیركه‌ره‌وه‌ى خۆشى ده‌كات‪ ،‬بۆیه‌ ده‌رونێكى ئارام و بیرێكى جێگرى‬ ‫نیه‌ هه‌میشه‌ بیرده‌كاته‌وه‌ بیر بكاته‌وه‌‪ ،‬مرۆڤكه‌ بیرى به‌ بیر‪ ،‬بیرى‬ ‫ده‌سه‌اڵتى ئۆلگاریشى تاك جه‌مسه‌ریش ده‌ره‌نجامى له‌و باشتر نابێ‪.‬‬ ‫كرده‌وه‌ ئه‌وسا ده‌زانێت به‌ كێ ده‌وترێت مرۆڤى بیر پوچ و به‌كێش‬ ‫دواجار هه‌ردووكیان ئاكامى خه‌راپیان لێده‌كه‌وێته‌وه‌‪ .‬له‌هه‌موشى‬ ‫ده‌ڵێن مرۆڤى بیركه‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫گه‌مژه‌تر و گه‌وره‌ تر له‌گه‌مژه‌‪ ،‬یان گه‌مژه‌ترین گه‌مژه‌‪ ،‬ئه‌و گه‌مژانه‌ن‬ ‫گه‌مژه‌یى خۆیان نابینن‪ ،‬ئه‌وانى دى به‌ گه‌مژه‌ ده‌زانــن‪.‬وه‌ك ئه‌و‬ ‫ژێده‌ر‪:‬‬ ‫سته‌مكاره‌ى بیرده‌كاته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم گه‌مژانه‌ بیرده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫رۆمانى «كاندید» نووسینى «ڤۆلتێر» وه‌رگێڕانى له‌ فه‌ڕه‌نسییه‌وه‌‬ ‫كۆنسێرڤاتیڤه‌ باوه‌ڕداره‌ ئاینیه‌كان به‌ناوى تێركردنى رۆحى مرۆڤه‌‬ ‫ورگ برسیه‌كان‪ ،‬له‌ سته‌مكاره‌ داپڵۆسێنه‌ره‌كان بۆ چه‌وساندنه‌وه‌ى بۆ كوردى «به‌یان سه‌لمان» ‪ /‬چاپى یه‌كه‌م ساڵى ‪ -2014‬ئەندێشە‬ ‫مرۆڤ دڕنده‌ترن‪ .‬ئه‌گه‌ر دیكتاتۆره‌كان ئازادیان ئازادانه‌ بۆ هاڕینى‬

‫سەبارەت بە ڕۆمانی كاندید‬ ‫به‌نگین پیرۆت نورى‬

‫ڤالزەر ساڵی ‪ ٢٠٠٢‬ڕۆمانێکی‬ ‫بەناوی «مردنی‬ ‫ڕەخنەگرێك» باڵو کردەوە‬ ‫و تیایدا دەسەاڵتی ڕەخنە‬ ‫و میدیای ئەڵمانیا تاوتوێ‬ ‫دەکات و گاڵتە بەو‬ ‫کەسانە دەکات کە‬ ‫ڕەخنەیان لێی گرتووە‬ ‫لە کتێبێکدا بە ناونیشانی «نووسەر و نووسین»‬ ‫بەشێكی تر لە بیرەوەرییەکانی خۆی باڵو کردەوە‪.‬‬ ‫نووسین و بەرهەمەکانی مارتین ڤالزەر لە ئاستێکدا‬ ‫بــوون کە بەشی زۆری خەاڵتە ئەدەبییە بااڵکانی‬ ‫ئەڵمانیایان بۆی دابین کردووە‪ .‬بە پێچەوانەی ئەوەی‬ ‫لە جیهانی ئەدەبدا باوە و نووسەران لە تەمەنێکی‬ ‫هەڵکشاودا خەاڵت دەکرێن‪ ،‬ڤالزەر لە تەمەنی گەنجیدا‬ ‫چەندین خەاڵتی ئەدەبی وەرگــرتــووە‪ .‬کاتێکیش‬ ‫تەمەنی بوو بە پەنجا ســاڵ‪ ،‬دەستی گەیشت بە‬ ‫خەاڵتە گرنگەکانی وەك هێرمان هێسە و شیلەر و‬ ‫بۆشنەر‪ .‬بەاڵم تا ئێستا خەاڵتی نۆبڵی وەرنەگرتووە‬ ‫و خوێنەرانی پێیان وایە هۆکاری ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫شێوازی توندی ڤالزەر لە گوتاری سیاسی و دەربڕینی‬ ‫بیر و بۆچوونەکانیدا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )441‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/19‬‬

‫‪6‬‬

‫جیهانی گولبوو‬

‫««‬

‫به‌ره‌نگارییه‌كانی تیریزا باتیستا‬ ‫(تیریزا باتیستا)دا دێته‌ ده‌نــگ‪ ،‬ده‌قێك‬ ‫ده‌نووسێت كه‌ تێیدا ئه‌و وه‌اڵمه‌ كاریگه‌ره‌‬ ‫ده‌بیستین ك ـه‌ پێمان ده‌ڵــێــت جیهانی‬ ‫گولبوو دواجار به‌ هه‌ژاران‌و به‌دبه‌خته‌كانی‬ ‫سه‌رشه‌قامه‌كان رزگار ده‌كرێت‪ ،‬به‌م وه‌اڵمه‌‬ ‫هه‌موو بیرو رفتاری ده‌سه‌اڵتداران‌و خاوه‌ن‬ ‫موڵكه‌كان ده‌خاته‌ الوه‌و سفریان ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ روانگه‌ی بیرو هۆشی خۆیه‌وه‌ كه‌ هه‌میشه‌‬ ‫دركی به‌ ئازاره‌كانی مرۆڤایه‌تی كــردووه‌‌و‬ ‫كه‌وتۆته‌ هاوكاریان به‌ نووسینی رۆمانه‌كانی‪،‬‬ ‫له‌بری هه‌موو مرۆڤه‌ ویــژدان مردووەكان‌و‬ ‫شه‌یتانئاساكان وه‌اڵمی هه‌موو ئه‌و ده‌نگه‌‬ ‫نه‌بیستراوانه‌ ده‌داتـــه‌وه‌‪ ،‬دێت له‌ قواڵیی‬ ‫ئازاره‌كانی كچێكی ته‌مه‌ن دوازده‌سااڵنه‌وه‌‬ ‫به‌ ناوی (تیریزا باتیستا)وه‌ به‌ره‌نگاریه‌كی‬ ‫سه‌رسه‌ختانه‌ راده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬تیریزا باتیستا‬ ‫ده‌كاته‌ ئـه‌و نــاوه‌ی كه‌ به‌ هه‌موو ژیانه‌‬ ‫نه‌جات نوری‬ ‫دۆزه‌خئاساكه‌یه‌وه‌ به‌ره‌نگاری هه‌موو مرۆڤه‌‬ ‫دڕنده‌و خراپه‌كاره‌كان ده‌بێته‌وه‌ كه‌ هه‌میشه‌‬ ‫مه‌ینه‌تی هێنده‌ی پێویسته‌ تاكو ده‌ست چێژیان لـه‌ ئـــازارو خــووه‌ خراپه‌كانیان‬ ‫پێ ده‌كــات‪ ،‬كه‌ ده‌ستیشی پێ كرد‪ ،‬ئه‌وا بینیوه‌‌و به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ری‪ ،‬ئه‌م كچه‌‬ ‫به‌كه‌س ركێف ناكرێت‪...‬‬ ‫ده‌كاته‌ پاڵه‌وانی ده‌قه‌كه‌ی‌و رۆمانه‌كه‌شی‬ ‫جیهان به‌ هه‌موو كێشه‌كانییه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ی هه‌ر به‌م نــاوه‌وه‌ ناو ده‌نێت‪ ،‬رۆمانێك كه‌‬ ‫هی مرۆڤه‌ به‌دبه‌خته‌كانه‌‌ و هه‌ست به‌بوونە دواج ــار به‌شێكی زۆرم ــان ره‌نگه‌ د‌ره‌نــگ‬ ‫شێواوییه‌كه‌ی ده‌كه‌ن ئیتر هی كه‌سانی تر دوای سااڵنێكی زۆر خوێندبێتمانه‌وه‌‪،‬‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌گشتی جیهان هی ئه‌وانه‌یه‌ كه‌ تێدا قــواڵیــی ئ ـه‌م رۆمــان ـه‌ كــاركــردنـه‌ لـه‌ سه‌ر‬ ‫مه‌ینه‌تییه‌كان ده‌گرنه‌ ئه‌ستۆی خۆیان‌و مه‌رگ‌و به‌ره‌نگاری‪ ،‬كاركردنه‌ بۆ ناساندنی‬ ‫پێوه‌ی سه‌رقاڵن‪ ،‬ره‌نگه‌ ئه‌و دیده‌ زۆر راست ئه‌و گیان‌و رۆحانه‌ی كه‌ هه‌میشه‌ ده‌بێت‬ ‫بێت كه‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات كه‌ ئه‌و مرۆڤانه‌ی خۆیان ببنه‌ فریادڕه‌سی ئــازار‌و هۆكاره‌‬ ‫هه‌ست به‌ ئازار ناكه‌ن هه‌ستیش ب ‌ه بوونی قێزه‌ونه‌كان‌و له‌م پێناوه‌شدا ئه‌وه‌ی هه‌یانه‌‬ ‫ئه‌م جیهانه‌ ناكه‌ن‌و الیان گرنگ نییه‌ چی به‌خشینی ته‌مه‌ن‌و رۆحی خۆیانه‌‪ ،‬ناساندنی‬ ‫تێدا ده‌گــوزه‌رێــت‪ ،‬هه‌میشه‌ش مــرۆڤ له‌ ئه‌و مرۆڤانه‌یه‌ ك ‌ه له‌ هه‌موو گۆشه‌یه‌كی‬ ‫رێگه‌ی ئازار و به‌دبه‌ختییه‌كانییه‌وه‌ جیهانی جیهانی گولبوودا ده‌جه‌نگن (ئـه‌وه‌ ته‌نیا‬ ‫ناسیوه‌‌و ویستویه‌تی بكه‌وێته‌ شوێن ئه‌و گ ‌هل‌و گروپی هه‌ژار‌و نه‌داره‌‪ ،‬ره‌سه‌نایه‌تیی‬ ‫هۆكارانه‌ی كه‌ جیهان‌و مرۆڤ چ شتێكیان هه‌یه‌و توانای گونجاندن له‌گه‌ڵ مه‌ینه‌تی‌و‬ ‫بــۆ یه‌كتری پێیه‌‪ ،‬كه‌وتۆته‌ پێناسه‌ی سه‌رومڕبوونی خۆی له‌ ژیاندا ده‌هێڵێته‌وه‌)‬ ‫خۆی‌و ئه‌و جیهانه‌ی تێدا ده‌ژی بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مه ‌وه‌اڵمی جۆرج ئه‌مادۆیه‌ بۆ ئازاره‌كانی‬ ‫بتوانێت درك به‌و هێزه‌ شاراوانه ‌بكات كه‌ مرۆڤ‌و زۆركه‌سی تر‪ ،‬بۆ جیهانی گولبوو‪،‬‬ ‫بوونه‌ته‌ هۆكاری هه‌موو به‌دبه‌ختییه‌كانی‪ ،‬بۆ ئه‌و كردارانه‌ی كه‌ هه‌موو به‌ها به‌نرخ‌و‬ ‫له‌ هه‌موو رۆژگاره‌كانیشدا كـه‌م نه‌بوون جوانه‌كانی جیهان‌و مرۆڤایه‌تیان خستۆته‌ ژێر‬ ‫ئه‌و كه‌سانه‌ی جیهانیان به‌ خراپ بینیوه‌و ناوی ره‌شی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆیانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫ویستویانه‌ هه‌ڵه‌كانی نــاو ئ ـه‌م جیهانه‌ رۆمانه‌ وه‌اڵمه‌ بۆ ئه‌و ده‌نگانه‌ی كه‌ هه‌میشه‌‬ ‫راستبكه‌نه‌وه‌ ئه‌گه‌ر بۆیان كرا جیهان بكه‌ن ویستویانه‌ له‌ ژێر ناوی جوراوجۆردا مرۆڤ‬ ‫به‌ جیهانی هه‌موو مرۆڤایه‌تی‪ ،‬كاتێك مرۆڤ كۆیله‌ بكه‌ن‌و گیانی خه‌ڵك بۆ به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫له‌ خۆی ده‌پرسێت ئه‌گه‌ر جیهان شوێنی خۆیان به‌كاربهێنن‌و له‌ چه‌وساندنه‌وه‌یان‬ ‫به‌دبه‌خته‌كان نییه‌ ئه‌ی هێ كێیه‌؟ ئه‌ی كێ كۆڵیان نه‌داوه‌‪ ...‬جیهانه‌كه‌ی تیریزا باتیستا‬ ‫له‌م به‌دبه‌ختیانه‌ به‌رپرسیاره‌؟ دواجاریش ئ ـه‌و جیهانه‌یه‌ كه‌ ده‌كــرێــت به‌ دۆزه‌خــی‬ ‫هه‌ندێك ده‌نگی نامۆش ده‌بیستین كه‌ ناو به‌رین واتا جیهانی زۆربه‌ی مرۆڤه‌كان‬ ‫ده‌ڵێن مه‌ینه‌تی خه‌ڵكی به‌ ئێمه‌ چی؟ ئیتر له‌ هـه‌ر كوێیه‌كی دونیا بــن‪ ،‬تیریزا ئه‌و‬ ‫ئه‌وه‌ ژیانه‌ سه‌خت‌و نه‌خوازراوه‌كه‌ی ئه‌و مرۆڤه‌ی كه‌ به‌ هه‌موو ژیانه‌ كوشنده‌كه‌یه‌وه‌‬ ‫مرۆڤه‌ نه‌دارو كڵۆاڵنه‌یه‌ كه‌ جیهانی وه‌كو ده‌بێته‌ كچۆڵه‌یه‌كی سه‌رسه‌خت‌و به‌ره‌نگاری‬ ‫پانتاییه‌كی ئازاراوی هێاڵوه‌ته‌وه‌‌و گه‌مه‌ به‌ نه‌خۆشی‌و مرۆڤه‌ دڕنده‌كان ده‌بێته‌وه‌‌و به‌‬ ‫ته‌مه‌ن‌و رۆحیان ده‌كرێت له‌الیه‌ن گروپی هێزه‌ بێ كۆتاییه‌كه‌ی خۆیه‌وه‌ بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫مرۆڤه‌ دڕنده‌كانه‌وه‌‪ ،‬ده‌كرێت ئیتر درك به‌وه‌ ئــازار كۆڵی پێ بــدات له‌ پێناو خۆیدا نا‬ ‫بكه‌ین كه‌ جیهان تا كۆتایی به‌شی زۆری به‌ڵكو له‌ پێناو مرۆڤایه‌تیدا ده‌جه‌نگێت‬ ‫خۆی له‌ ن ـه‌داری داوه‌ ب ‌ه مرۆڤگه‌لێك كه‌ (كه‌وابوو ئێستا منیش بۆم هه‌یه‌ بپرسم‪:‬‬ ‫تا مردن هه‌ڵگری هه‌موو چاره‌ڕه‌شییه‌كن‪ ،‬بۆچی تۆیش بایه‌خ به‌ مه‌ینه‌تییه‌كانی تیریزا‬ ‫ئه‌م وێنانه‌ بۆ شێواوی جیهان‌و به‌دبه‌ختی باتیستا ده‌ده‌یت؟ مه‌ینه‌تییه‌كانی ئه‌و به‌ تۆ‬ ‫مرۆڤ ده‌كرێت له‌ خۆڕا تێنه‌په‌ڕێت‌و له‌الی چی؟ ئاخۆ ده‌توانیت چاره‌سه‌ری روداوانێك‬ ‫ئه‌دیبان‌و رۆماننووسان به‌ دیوێكی تردا بكه‌یت‪ ،‬كه‌ رابــردون‌و بڕاونه‌ته‌وه‌؟ تیریزا‬ ‫بكرێنه‌ ده‌قی ئه‌ده‌بی‌و تێڕامانێكی گه‌وره‌ په‌ژاره‌یه‌كی وای له‌ كۆڵ نابوو‪ ،‬كه‌ ته‌نانه‌ت‬ ‫بۆ ئه‌م وێنانه‌ له‌ ده‌قه‌كانیاندا رابگه‌یه‌نن‪ ...‬پیاوانێكی كه‌میش ده‌یانتوانی شانی بده‌نه‌‬ ‫ده‌كرێت هه‌موو ئه‌و ده‌قـه‌ گه‌ورانه‌ش له‌ به‌ر! كه‌چی درێژه‌یشی به‌ ژیان دابوو‪ ،‬بێ‬ ‫به‌رچاو بگیرێت كه‌ كاریان له‌سه‌ر ئازارو ئه‌وه‌ی كه‌سێك سكااڵیه‌كی لێوه‌ بیست بێت!‬ ‫به‌دبه‌ختی‌و چه‌وسانه‌وی مرۆڤ كــردووه‌و یان رۆژێك له‌ رۆژان داوای به‌زه‌یی له‌ یه‌كێك‬ ‫رۆحی ئه‌م كه‌سانه‌یان به‌ سه‌دان خوێنه‌ر كردبێت! خۆ ئه‌گه‌ر یه‌كێك پێویستیی به‌‬ ‫ناساندۆته‌وه‌‌و توانیویانه‌ كاریگه‌ریی مه‌زن له‌ یارمه‌تیی تیریزا خۆی بوایه‌‪ ،‬ئه‌وا درێغی‬ ‫ناو ناوه‌نده‌ دیاره‌كانی دونیادا به‌جێبهێڵن‪ .‬نه‌ده‌كرد‪ )...‬جۆرج ئه‌مادۆ ئاوا له‌م رۆمانه‌دا‬ ‫ده‌نگی ئه‌و ئه‌دیب‌و رۆماننووسانه‌ش كه‌م ده‌نگ‌و كرداره‌كانی كچۆڵه‌یه‌ك ده‌كاته‌ ناوێك‬ ‫نین كه‌ هاوار ده‌كه‌ن جیهان گول بووه‌‪ ،‬جیهان بۆ ناساندنی جیهانی مرۆڤه‌ به‌دبه‌خته‌كان‪،‬‬ ‫پڕبووه‌ له‌ رشانه‌وه‌و تاعون‌و ده‌رده‌سه‌ری بۆ بۆ ئه‌و جیهانه‌ی كه‌ به‌ ته‌نیا ئه‌م مرۆڤانه‌‬ ‫زۆرینه‌ی خه‌ڵكه‌كه‌ی‪ ،‬بۆ وه‌اڵمی ئه‌م هه‌موو دركی پێ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫هــاوارانـه‌ له‌ گۆشه‌یه‌كی دوره‌وه‌ (جۆرج‬ ‫ده‌ق ـه‌ك ـه‌ لـه‌ زمــانــی چه‌ند كه‌سێكه‌وه‌‬ ‫رۆمانی‬ ‫ئه‌مادۆ)ی رۆماننووسی به‌رازیلی له‌‬ ‫ده‌گێڕدرێته‌وه‌ كه‌ زۆریان ته‌نانه‌ت جارێك له‌‬

‫ئاماژه‌كانی ناو ئه‌م‬ ‫ڕۆمانە ڕۆحی ئه‌و‬ ‫مرۆڤانه‌ی تێدا خراوه‌ته‌‬ ‫ڕوو كه‌ ده‌توانن‬ ‫به‌ره‌نگاری هه‌موو شته‌‬ ‫تۆقێنه‌ره‌كان ببنه‌وه‌‬ ‫جــاران تیریزایان نه‌بینیوه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم ناو‌ و‬ ‫به‌سه‌رهاتی ژیانه‌ سه‌خت‌و ئازاراوییەكه‌یان‬ ‫بیستووه ‌(ده‌توانم پێداگریی ئه‌وه‌بكه‌م‪ ،‬كه‌‬ ‫تیریزا باتیستا ه ـه‌روا سه‌ره‌تا مه‌ینه‌تی‌و‬ ‫ئازاره‌كانی چكۆله‌بوون‪ .‬بڕوابكه‌ دواتر ره‌نگه‌‬ ‫بڕێكی كه‌می دۆزه‌خیانه‌یش به‌ هێنده‌ی‬ ‫ئـه‌ویــان چه‌شتبێت! ه ـه‌ر به‌ مناڵی به‌ر‬ ‫چه‌پۆكی زه‌مانه‌ كه‌وت‌و بێ دایك‌و باوك بوو‬ ‫له‌م جیهانه‌دا‪ ،‬بێكه‌س مایه‌وه‌! به‌ تاكی‬ ‫ته‌نیا رووبـــه‌ڕووی شه‌یتان‌و چاره‌نووسی‬ ‫خۆی بوه‌وه‌و چاوه‌ڕوانی به‌زه‌یی خوابوو)‬ ‫لێره‌وه‌ تیریزا ناوێكه‌ ئه‌گه‌رچی به‌شێكی‬ ‫زۆری ژیانی له‌یانه‌كانی شه‌وانه‌و یانه‌ی‬ ‫له‌شفرۆشان‌و سه‌ر شانۆی سه‌ماكاندا بردۆته‌‬ ‫س ـه‌ر‪ ،‬هـه‌ر له‌ سه‌ره‌تاكانی ته‌مه‌نییه‌وه‌‬ ‫كه‌وتۆته‌ ناو كۆمه‌ڵگایه‌كی دڕنده‌و شێوه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ جۆرێك جه‌نگاوه‌ كه‌ دۆست‌و نه‌یاره‌كانی‬ ‫هه‌میشه‌ لێی دواون‌و ویستویانه‌ لێی نزیك‬ ‫ببنه‌وه‌و بیبینن‪ ،‬له‌به‌ر جوانی‌و روخساره‌‬ ‫مسئاساكه‌ی زۆری پاره‌دار‌و ده‌سه‌اڵتداره‌كان‬ ‫ویستویانه‌ هه‌ر چۆنێكبێت رازی بكه‌ن‌و‬ ‫له‌گه‌ڵیاندا بمێنێته‌وه ‌و چێژی لێ ببینن‪،‬‬ ‫له‌الی ئه‌وانه‌ی نه‌یانبینیوه‌و به‌ ته‌نیا ناویان‬ ‫بیستووه‌ بۆته‌ ئه‌فسانه‌یه‌كی گه‌وره‌و پێی‬ ‫سه‌رسام بوون‌و هه‌میشه‌ لێی دواون‌و سۆزیان‬ ‫بۆی جــواڵوه‌‪ ،‬هه‌ر به‌و ته‌مه‌نه‌ كه‌مه‌یه‌وه‌‬ ‫به‌ره‌نگاری كه‌سێكی دڕنده‌ی وه‌كو نه‌قیب‬ ‫(جۆستۆ) ده‌بێته‌وه‌‌و وا به‌ئاسانی خۆی‬ ‫راده‌ستی ناكات‌و دواجاریش له‌پای هه‌موو‬ ‫چه‌وساندنه‌وه‌كانی ئه‌م نه‌قیبه‌ تیریزا لێی‬ ‫دێته‌ ده‌ســت‌و ده‌یــكــوژێــت‪ ...‬ئاخر ئه‌م‬ ‫به‌ره‌نگاریان ‌ه له‌ ژیانی تیریزا باتیستاوه‌ به‌‬ ‫ته‌نیا له‌الی جۆرج ئه‌مادۆ ناكاته‌ رەفتاره‌كانی‬ ‫كچێكی منداڵ كار‌و ساده‌ بۆ ژیانی یه‌ك‬ ‫كه‌س‪ ،‬وێنه‌‌و ماناكانی پشت ئه‌م كاره‌و ناوی‬ ‫تیریزا ده‌بێته‌ ناونیشانی زۆر وێنه‌ی تر‪ ،‬ئه‌و‬ ‫وێنانه‌ی كه‌ جیهان پێوه‌یان گیرۆده‌یه‌‪،‬‬ ‫جیهانی داگیركاری‌و زه‌وتكردنی ئازادییه‌كان‌و‬ ‫چه‌وساندنه‌وه‌ی به‌رده‌وامی مرۆڤ له‌ ژێرناوی‬ ‫جــۆراوجــۆردا‪ ،‬به‌ره‌نگارییه‌كانی تیریزا‬ ‫ئــامــاژه‌یــه‌كــی قــوڵ ـه‌ بــۆ رفـــتـــاری ئ ـه‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانه‌ی كه‌ جیهانی زۆركه‌سیان‬ ‫به‌ره‌و وێرانبوون بردوه‌‌و تادێ خراپتریشی‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬تیریزا ناونیشانێكه‌ بۆ هه‌ڵدانه‌وه‌ی‬ ‫سه‌دان ناونیشانی ونبووی تر كه‌ له‌ جیهاندا‬ ‫بوونیان هه‌یه‌‪ ،‬به‌ هه‌موو نــاوه‌ خــراپ‌و‬ ‫بــاشـه‌كــانــیـه‌وه‌ تــیــریــزا دواجــــار ده‌بێته‌‬ ‫خۆشه‌ویستی زۆر له‌ مرۆڤه‌كان‌و به‌شێكی‬ ‫تریشیان تاسه‌ر به‌ داوێنپیس‌و سۆزانی‌و‬ ‫خراپه‌كار نــاوی ده‌ه‌بــن‌و رقیان لێیه‌تی‌و‬ ‫هه‌وڵی كوشتن‌و ده‌ربه‌ده‌ركردنی ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌ نێوان ئه‌م دوو دیده‌دا تیریزا له‌‬ ‫پێناو عه‌شقی خۆی‌و ئازاری كه‌سانی تردا‬ ‫ده‌جه‌نگێت‌و كۆڵ له‌ ویست‌و مه‌به‌سته‌كانی‬ ‫خۆی نادات‪ ،‬له‌ نێوان ئه‌م دوو دیده‌دا جۆرج‬

‫ئه‌مادۆ ئاماژه‌ به‌ جیهانێك ده‌كــات هه‌ر‬ ‫یه‌كه‌یان به‌هی خــۆی ده‌زانــێ ـت‌و ئ ـه‌وه‌ی‬ ‫ویستی ئه‌م جیهانه‌ له‌ده‌ست خراپه‌كاران‬ ‫ده‌ربهێنێت‪ ،‬ئیتر ده‌كه‌وێته‌ به‌ر سه‌دان‬ ‫تۆمه‌ت‌و ناوی خراپ‪ ،‬ئه‌مه‌ فه‌لسه‌فه‌ی ژیانه‌‬ ‫له‌ كوێی كار بۆ گۆڕینی جیهان بكرێت له‌‬ ‫خراپه‌وه‌ بۆ چاكه‌كاری دژه‌كــان ئیتر له‌‬ ‫یه‌كتری به‌ هه‌موو هێزی خۆیانه‌وه‌ دێنه‌‬ ‫ده‌نــگ‪ ،‬نــووس ـه‌ری ئ ـه‌م رۆمــانـه‌ له‌ خۆڕا‬ ‫ده‌ستی بۆ ئه‌م بیرۆكه‌یه‌ نه‌بردووه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫له‌پشت وێــنـه‌كــانــی تــیــریــزا باتیستاوه‌‬ ‫نه‌یوستبێت سه‌دان بیرو وێنه‌ی شاراوه‌ بۆ‬ ‫خوێنه‌ران نه‌خاته‌ روو‪ ،‬هه‌ر وایشه‌ نووسه‌ر‬ ‫وه‌كو ئه‌وه‌ی ئیتر بێئومێد بووبێت له‌ ده‌نگ‌و‬ ‫ره‌نگی زۆر له‌و كه‌سانه‌ی كه‌ دوای گۆڕینی‬ ‫جیهان ده‌كـــه‌ن ل ـه‌ جیهانێكی دڕنـــده‌و‬ ‫چەوسێنه‌ره‌وه‌ بۆ جیهانێكی باشتر‪ ،‬دێت له‌‬ ‫ژێر ناوێكی تردا كه‌ ناوی تیریزا باتیستای‬ ‫بێكه‌سوكارو سه‌رگه‌ردانه‌‪ ،‬وه‌اڵمێك بۆ ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌ به‌ جێده‌هێڵێت تا پێیان بڵێت كه‌‬ ‫ئێوه‌ نه‌تانتوانی جیهان‌ بگۆڕن ئه‌وه‌تا رۆژێك‬ ‫دێت كه‌سێكی وه‌كو تیریزا ئه‌م كاره‌ده‌كات‪،‬‬ ‫سـه‌رجـه‌مــی رۆمــانــەک ـە‌ كــاركــردنــی بیری‬ ‫نووسه‌ره‌ بۆ ئه‌و حاڵه‌ته‌ی ده‌كرێت دواجار‬ ‫ئێمه‌ له‌ الیه‌ن ناوێكی وه‌كو تیریزاوه‌ به‌‬ ‫ئومێدو عه‌شقی خۆمان بگه‌ین‪ ،‬ئه‌و كچه‌‬ ‫منداڵكاره‌ بێ دای ـك‌و باوكه‌ی كه‌ هه‌موو‬ ‫كه‌سێك له‌ ده‌وڵه‌مه‌ندو ئاغاو خاوه‌ن زه‌وی‌و‬ ‫خاوه‌ن كارگه‌و پزیشك‌و هه‌ژاره‌كان‌و شاعیرو‬ ‫وێنه‌كێش‌و ســۆزانــی‌و مه‌یخۆره‌كانیش‬ ‫ده‌یانه‌وێت بیكه‌نه‌ دۆستی خۆیان‌و له‌ ده‌وری‬ ‫كۆببنه‌وه‌‪ ،‬هه‌ندێكیان له‌ پێناو لـه‌ز‌هت‌و‬ ‫ئــاره‌زووه‌ قێزه‌ونه‌كانیاندا تا سه‌ر ئازاری‬ ‫ده‌ده‌ن‌و كڕین‌و فرۆشتنی پێوه‌ ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫تیریزا به‌رگه‌ی ئــازاری ئه‌م هه‌موو مرۆڤه‌‬ ‫بێبه‌هایانه‌ ده‌گرێت‪ ،‬به‌ره‌نگاریان ده‌بێته‌وه‌‪،‬‬ ‫لێیان ده‌كــوژێــت‪ ،‬ده‌خرێته‌ زیــنــدانـه‌وه‌‪،‬‬ ‫شاربه‌ده‌ر ده‌كرێت‪ ،‬سوكایه‌تی پێ ده‌كرێت‬ ‫به‌اڵم ئه‌و درێژه‌ به‌ به‌ره‌نگاریه‌كانی خۆی‬ ‫ده‌دات له‌ پێناو عه‌شق‌و خواستی خه‌ڵكدا‪،‬‬ ‫كارده‌كات تا به‌ هه‌موو ئه‌و كه‌سه‌ دڕنده‌و‬ ‫خراپه‌كارانه‌ بڵێت كه‌سانێكیش هه‌ن به‌‬ ‫هه‌موو ناخۆشیه‌كانی خۆیانه‌وه‌ ده‌توانن‬ ‫به‌ره‌نگارتان ببنه‌وه‌‌و وه‌كو مرۆڤ ناویان‬ ‫هه‌بێت‪ ...‬له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌موو به‌اڵیه‌شدا كه‌‬ ‫به‌سه‌ر تیریزادا ده‌هات ل ‌ه به‌ره‌نگاریه‌كانی‬ ‫خــۆی كۆڵی نـــه‌ده‌دا‪ ...‬كه‌چی ئه‌مه‌ ئه‌و‬ ‫مرۆڤه‌بوو كه‌ (كه‌س نه‌یده‌توانی بگاته‌ دڵی‬ ‫تیریزا باتیستا‌و بتوانێت حـه‌زو ئــاره‌زوی‬ ‫بجوڵێنێت! یــا مۆمه‌ كــوژاوه‌كــه‌ی دڵی‬ ‫دابگیرسێنێته‌وه‌!)ئه‌م ملمالنێیه‌ له‌الی‬ ‫نوسه‌ری ئه‌م رۆمانه‌ له‌ نێوان مه‌رگ‌و ژیاندا‬ ‫به‌و قواڵییانه‌ ده‌گات كه‌ ژیان چه‌ند پڕ له‌‬ ‫ئازاربێت به‌اڵم كه‌سانێك هه‌ن به‌ هه‌موو‬ ‫ده‌رده‌سه‌ریه‌كانی خۆیانه‌وه‌ به‌ره‌نگاری‬

‫ده‌بــن ـه‌وه‌‪ ،‬سڵ له‌ مــه‌رگ‌و ئ ـه‌و رفتارانه‌‬ ‫ناكه‌نه‌وه‌ كه‌ دێته‌ رێگه‌یان‪ ،‬چونكه‌ ژیان‬ ‫بۆخۆی هی زۆركه‌س نییه‌ تا نرخی بزانن‪،‬‬ ‫به‌ڵكو (ژیان بۆ ئه‌و كه‌سانه‌یه‌‪ ،‬كه‌ رۆڵی‬ ‫تێدا ده‌بینن‌و باجی ئــه‌وه‌ ده‌ده‌ن‪ ،‬كه‌‬ ‫ده‌یبینن)ئه‌م قواڵییه‌ بۆ به‌ره‌نگاری ژیان‌و‬ ‫مه‌رگ له‌الی نوسه‌ری ئه‌م رۆمانه‌ له‌و به‌شه‌دا‬ ‫زیاتر ره‌نگ ده‌دات ـه‌وه‌ كه‌ تیریزا باتیستا‌و‬ ‫نه‌خۆشی گولی تێدا به‌ره‌نگاری یه‌كتری‬ ‫ده‌بنه‌وه‌‪ ،‬ئه‌م به‌شه‌ ده‌كرێت وه‌كو وه‌اڵمێك‬ ‫ئاماده‌بێت بۆ ئه‌و كاتانه‌ی كه‌ نه‌خۆشی‌و‬ ‫روداوه‌ گه‌وره‌كانی تێدا روده‌ده‌ن‪ ،‬تا بزانیین‬ ‫ئــه‌وانــه‌ كــێــن كــه‌ هـه‌مــیــشـه‌ لــه‌ خه‌می‬ ‫خـه‌ڵــكــدابــوون‪ ،‬كێن ئ ـه‌وان ـه‌ی بـه‌ ده‌نــگ‬ ‫بانگه‌وازی لێقه‌وماوانه‌وه‌ ده‌چــن (ئاخر‬ ‫كاتێك كه‌ نه‌خۆشیی گولبوونیش ته‌شه‌نه‌ی‬ ‫كرد‌و شاری ته‌نییه‌وه‌ خه‌ڵكه‌كه‌ هه‌موویان‬ ‫رایانكرد‌و ئه‌وانه‌ی له‌ شاره‌كه‌دا مانه‌وه‌‌و‬ ‫به‌رگرییان كردو یارمه‌تیی نه‌خۆشه‌كانیان دا‬ ‫هـه‌ر له‌شفرۆشه‌كان ب ــوون‪ ...‬سه‌ركرده‌‌و‬ ‫پێشه‌نگی ئه‌وانیش هه‌ر تیریزا باتیستا‬ ‫بـــوو‪ )...‬ئه‌مه‌ ئـه‌و خاڵه‌ گرنگ‌و ره‌خنه‌‬ ‫دیارانه‌یه‌ كه‌ ئه‌م نوسه‌ره‌ له‌م رۆمانه‌دا كاری‬ ‫له‌سه‌رده‌كات‪ ،‬ده‌یكاته‌ خاڵی بنه‌ڕه‌تی بۆ‬ ‫ره‌خنه‌گرتن له‌ رفــتــاری ئ ـه‌و ده‌ســه‌اڵت‌و‬ ‫مرۆڤكوژانه‌ی كه‌ هه‌میشه‌ به‌ فێڵ‌و درۆ ژیانی‬ ‫خه‌ڵكیان وێرانكردووه‌‪ ،‬له‌ هه‌موو حاڵه‌ته‌‬ ‫ترسناكه‌كاندا گه‌وره‌پیاوان‌و سه‌رمایه‌داران‌و‬ ‫خاوه‌ن ده‌سه‌اڵته‌كان‌و سیاسیه‌كان تا به‌ زۆر‬ ‫چین‌وتوێژی ناو كۆمه‌ڵگا ده‌گات هه‌ڵدێن‪،‬‬ ‫نه‌خۆش‌و هــه‌ژاران به‌ جێده‌هێڵن‪ ،‬پشت‬ ‫ده‌كـه‌نـه‌ هه‌موو لێقه‌وماوه‌كان له‌ پێناو‬ ‫داهــات‌و سامانیاندا یــان له‌ پێناو رۆحه‌‬ ‫ترسنۆكه‌كه‌یاندا‪ ،‬به‌ گیرفانه‌ پڕ‌و جه‌سته‌‬ ‫له‌رزۆكه‌كانیانه‌وه‌ ژیانی هــه‌زاران كه‌سی‬ ‫نه‌بوو به‌جێده‌هێڵن‪ ،‬بـه‌اڵم لەبری ئه‌مانه‌‬ ‫ده‌كرێت كه‌سانێكی تر هه‌بن خه‌ڵك به‌جێ‬ ‫نه‌هێڵن‪ ،‬ئاماژه‌كانی ناو ئه‌م ده‌قه‌ به‌تایبه‌ت‬ ‫له‌م به‌شدا رۆحی ئه‌و مرۆڤانه‌ی تێدا خراوه‌ته‌‬ ‫روو كه‌ ده‌توانن به‌ره‌نگاری هه‌موو شته‌‬ ‫تۆقێنه‌ره‌كان ببنه‌وه‌‪ ،‬له‌ خۆڕایش جۆرج‬ ‫ئه‌مادۆ لێره‌دا ئه‌م به‌شه‌ی نه‌نووسیوه‌‪ ،‬كاری‬ ‫ئه‌و كاركردنه‌ له‌ سه‌ر دوژمنی مرۆڤ‪ ،‬ئه‌و‬ ‫دوژمنانه‌ كه‌ خۆیان له‌ مرۆڤی دڕنده‌و خوێن‬ ‫خۆرو دزو چه‌وسێنه‌ردا ده‌ببینه‌وه‌ تا به‌‬ ‫ن ـه‌خــۆشــیــی ـه‌ تــرســنــاكــه‌كــان‌و روداوه‌‬ ‫نه‌خوازراوه‌كان ده‌گات‪ ،‬نووسه‌ری ئه‌م رۆمانه‌‬ ‫وه‌اڵمی ئه‌و كه‌سانه‌ ده‌داته‌وه‌ كه‌ هه‌میشه‌‬ ‫نه‌فره‌تیان له‌ ژنه‌ بێكه‌س‌و سۆزانیه‌كان‬ ‫كــردووه‌و سوكایه‌تیان پێ كــردوون‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دواجــار هه‌ر ئه‌م ژنانه‌ ده‌بنه‌ فریادڕ‌هس‌و‬ ‫ژیانی هـــه‌زاران ك ـه‌س به‌ رۆحــی خۆیان‬ ‫رزگارده‌كه‌ن‪ ،‬له‌ پێناو مرۆڤایه‌تیدا ده‌جه‌نگ‌و‬ ‫مردن هه‌ڵده‌بژێرن‪ ،‬تیریزا لێره‌وه‌ ده‌بێته‌‬ ‫پاڵه‌وانی ناو ئه‌و گۆڕه‌پانه‌ی كه‌ جه‌نگی‬

‫گــولــی تــێــدا بــاوده‌بــێــت ـه‌وه‌‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی‬ ‫نه‌خۆشه‌كان له‌و ده‌رده‌ ره‌شه‌ رزگاربكات‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌موو ترسه‌كانی گولیدا خۆی‌و‬ ‫هاوڕێكانی ده‌ك ـه‌ون ـه‌ جه‌نگه‌وه‌‪ ،‬ده‌ست‬ ‫ده‌خاته‌ ناو برین‌و خوێنی نه‌خۆشه‌كانه‌وه‌‪،‬‬ ‫نه‌خۆشه‌ گوله‌كان ده‌دات ب ‌ه كۆڵیداو ده‌یان‬ ‫گوێزێته‌وه‌‪ ،‬تیماریان ده‌كات‪ ،‬جێگه‌و رێگه‌یان‬ ‫پیشانده‌دات‪ ،‬بایه‌خ به‌ ژیان‌و جوانیه‌كه‌ی‬ ‫خۆی نادات‌و خۆی ده‌داته‌ ده‌ست هه‌موو ئه‌و‬ ‫خوێن‌و كێم‌و پیسایانه‌ی كه‌ هی نه‌خۆشه‌كانی‬ ‫ترن‌و به‌ گیانی ئه‌مدا ده‌ڕژێن(ئه‌وه‌ ته‌نیا‬ ‫تیریزا باتیستا بوو كه‌ نه‌ له‌و نه‌خۆشیی‬ ‫گ ـه‌ڕبــوون ـه‌ تــرســاو ن ـه‌ دڵــی ل ـه‌ ئاستی‬ ‫مه‌ترسیه‌كاندا له‌رزی) ئه‌م به‌شه‌ له‌م ده‌قه‌دا‬ ‫ژیان له‌ كۆمه‌ڵگاكاندا ده‌كات به‌ دوو به‌شی‬ ‫زۆر جیاوازه‌وه‌‪ ،‬هه‌میشه‌ به‌شه‌ ترسناك‌و‬ ‫ناخۆشه‌كه‌ بۆ مرۆڤه‌ به‌دبه‌خت‌و نه‌بووەكانه‌و‬ ‫له‌ هه‌موو كاتێكیشدا بۆ روداوه‌ خراپه‌كان‬ ‫هه‌رده‌بێت ئه‌مانه‌ روبه‌ڕوی بنه‌وه‌‪ ،‬به‌شه‌كه‌ی‬ ‫تری ژیان كه‌ هی مرۆڤه‌ ئاسوده‌و هه‌بۆكانه‌‬ ‫ئـه‌و به‌شه‌یه‌ كه‌ هه‌میشه‌ ئه‌مانه‌ ژیــان‌و‬ ‫ته‌مه‌نی كه‌سانی تریان بۆخۆیان برده‌وه‌‌و له‌‬ ‫هه‌موو روداوه‌كانیشدا هه‌ڵهاتن به‌شیان بووه‬ ‫‌(ئه‌وه‌ تیریزا باتیستا بوو‪ ،‬سه‌ركردایه‌تی ئه‌و‬ ‫گروپه‌‌و خه‌ڵكه‌كه‌ی كرد! شه‌ڕێكی ده‌سته‌و‬ ‫یه‌خه‌ی خوێناوی بوو ‌و گه‌ر ئه‌و تیریزا‬ ‫باتیستایه‌ سـه‌رۆكــایـه‌تــیــی ئــه‌و گروپه‌‬ ‫له‌شفرۆشه‌ی شه‌قامی (كانكرۆمۆڵی)ی‬ ‫ن ـه‌كــردای ـه‌‪ ...‬ته‌نانه‌ت ی ـه‌ك كه‌سیش له‌‬ ‫گه‌ڕه‌كی مۆریكابیبا نه‌ده‌مایه‌وه‌‪ ،‬تاكو ئه‌م‬ ‫چیرۆكه‌تان بۆ بگێڕێته‌وه‌!!) ئاوا ژیان له‌سه‌ر‬ ‫ده‌ستی تیریزا باتیستاكاندا بۆ خه‌ڵك‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬له‌ناو ئه‌م ده‌ق ـه‌دا ه ـه‌زاران‬ ‫پرسیار له‌ ناو به‌شه‌كانیدا روبه‌ڕوی خوێنه‌ر‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬له‌سه‌ر ژیان‌و كرداری كۆمه‌ڵگاو‬ ‫مرۆڤه‌كانی نــاوی‪ ،‬لـه‌الی جــۆرج ئه‌مادۆی‬ ‫نوسه‌ری ئه‌م رۆمانه‌ ئه‌گه‌رچی ژیان پڕه‌ له‌‬ ‫ده‌رده‌س ـه‌ری‌و نه‌خۆشی‌و چه‌وساندنه‌وه‌ بۆ‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬به‌اڵم ده‌كرێت مرۆڤ به‌و عه‌شقه‌ی‬ ‫هه‌یه‌تی بۆ ژیان‌و بۆ كه‌سانی تر درێژه‌ به‌‬ ‫ژیان بدات چونكه‌ رۆژێك ده‌بێت هه‌ر پێی‬ ‫بگات‪ ،‬ئه‌م ده‌قه‌ له‌ كۆتایدا مرۆڤ بێ ئومێد‬ ‫ناكات‪ ،‬ناتخاته‌ ناو چاڵه‌ ره‌شه‌كانی ون‬ ‫بوونه‌وه‌‪ ،‬به‌ ژیانه‌ تۆقێنه‌رو ناخۆشه‌كه‌ی‬ ‫تیریزا باتیستادا بـه‌ش بـه‌ش گوزه‌رێكی‬ ‫دورودرێژمان پێده‌كات‪ ،‬ئه‌و ناسنامه‌یه‌مان‬ ‫ده‌داتــێ كه‌ له‌م جیهانه‌ گول بۆدا دواجار‬ ‫مرۆڤ تاكه‌ بوونه‌وه‌ره‌ كه‌ ده‌كرێت به‌ره‌نگاری‬ ‫بكات‌و به‌ عه‌شق‌و ئومێدبگات‪ ،‬ئه‌وه‌ تیریزا‬ ‫باتیستایه‌ له‌ناو هه‌موو ئه‌و مه‌ینه‌تیانه‌ی‬ ‫توشی ده‌بێت‌و توشی هاتووه‌‪ ،‬پشت ده‌كاته‌‬ ‫س ـه‌دان به‌ڵێن‌و پــاره‌و سامانی گه‌وره‌كان‬ ‫بۆئه‌وه‌ی په‌یمانه‌كه‌ی نه‌شكێنێت‪ ،‬كه‌ به‌‬ ‫ده‌ریاوانه‌ ون بۆكه‌ی عاشقی خۆی داوه‌‌و ئه‌و‬ ‫هه‌میشه‌ چاو له‌ ده‌ریایه‌ تا به‌ (جانواریۆ)ی‬ ‫خۆشه‌ویستی بگات‪ ،‬ئاوا مرۆڤ ده‌كرێت‬ ‫توشی ئه‌و هه‌موو ده‌رده‌ سه‌ریانه‌ ببێت به‌اڵم‬ ‫وه‌كوتیریزا باتیستادواجار به‌ به‌شێك له‌‬ ‫ئومێدو خه‌ونه‌كانی ده‌گات‪ ،‬جۆرج ئه‌مادۆ‬ ‫ده‌مــانــخــاتــه‌ ســـه‌ر ئـــه‌و رێــگــایــه‌ی كه‌‬ ‫به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ تاكه‌ هۆكاره‌ بۆ مانه‌وه‌مان‬ ‫بۆ به‌رگرتن له‌ نه‌مانی ئازادیه‌كانمان بۆ ئه‌و‬ ‫هه‌واڵنه‌ی كه‌ مرۆڤی تێدا كۆت ده‌كرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫كۆتای پێهێنانی هه‌موو كرداره‌ قێزه‌ونه‌كان‪...‬‬ ‫رۆمانی (تیریزا باتیستا) كه‌ له‌ ناوه‌نده‌‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌كانی دونیادا به ‌یه‌كێك له‌ رۆمانه‌‬ ‫گرنگه‌كانی رۆماننووسی به‌رازیلی (جۆرج‬ ‫ئ ـه‌مــادۆ) دێته‌ ده‌ستنیشانكردن‌و تێیدا‬ ‫رۆچۆته‌ ناو قواڵیی ئازاره‌كانی مرۆڤه‌وه‌‪،‬‬ ‫لـه‌الیـه‌ن مامۆستا (ج ـه‌وه ـه‌ر مه‌حموود)‬ ‫ەوە ‌كراوه‌ به‌ كوردی‪ ،‬به‌هیوام ئه‌م رۆمانه‌‬ ‫ده‌روازه‌یــه‌ك بێت بۆ وه‌رگێڕانی كاره‌كانی‬ ‫تری ئه‌م رۆماننووسه‌ مه‌زنه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )441‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/19‬‬

‫‪7‬‬

‫وه‌ده‌نگهێنانی دیوار و تێكشكاندنی ماناكانی‬

‫««‬

‫ڕامانێك له‌ چیرۆكی «زمانی دیوار»ـی ئارام شێخوه‌سانی‬

‫سه‌نگه‌ر زراری‬ ‫دیوار‪ ،‬هه‌میشه‌ نیشانه‌ی دابڕان و‬ ‫جیابوونه‌وه‌یه‌‪ ،‬نیشانه‌ی داخراوی و‬ ‫ته‌نانه‌ت زۆر جار نیشانه‌ی به‌ندكردن‬ ‫و به‌ندیخانه‌یه‌ به‌ هه‌موو ماناكانییه‌وه‌‪،‬‬ ‫كاتێ ده‌ڵێن فاڵن كه‌س له‌ نێوان چوار‬ ‫دیوار به‌ند كراوه‌‪ ،‬مانای ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و‬ ‫كه‌سه‌ ئیتر ده‌بێ به‌ بێ ده‌نگی‪ ،‬به‌‬ ‫دیار چاره‌نووسی خۆیه‌وه‌ دابنیشێ‪،‬‬ ‫دیوار بێ گیانه‌‪ ،‬ناتوانێ هیچ كه‌شێك‬ ‫بۆ مرۆڤ دروست بكات كه‌ دڵخۆشی‬ ‫بكا‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی مرۆڤ‬ ‫هه‌وڵی بۆ ده‌دات ده‌ره‌وه‌ی دیواره‌كانه‌‬ ‫نـه‌ك چوارچێوه‌ی دیــواره‌كــان‪ ،‬كه‌‬ ‫باسی نــاو چوارچێوه‌ی دیــواره‌كــان‬ ‫ده‌كــــرێ‪ ،‬مـــرۆڤ یـه‌كــسـه‌ر بیر له‌‬ ‫بێده‌نگیی و گۆشه‌گیریی ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫نه‌ك ئازادبوون و سه‌ربه‌ستی‪.‬‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵگا و له‌ نــاو كولتووره‌‬ ‫دواكــــه‌وتــــووه‌كــــانــــدا‪ ،‬گــوتــه‌ی‬ ‫«به‌ندكردنی ئافره‌ت له‌ نێوان چوار‬ ‫دیــواردا» گوته‌یه‌كی باوه‌ و ئه‌وه‌ی‬ ‫لێده‌خوێندرێته‌وه‌ كه‌ ئافره‌تی ئه‌م‬ ‫جـــۆره‌ كــۆمـه‌ڵــگــایـه‌‪ ،‬هیچ مــاف و‬ ‫ئازادییه‌كیان نییه‌‪.‬‬ ‫یــان بـه‌ الیـه‌نــی ك ـه‌م ـه‌وه‌ مــاف و‬ ‫ئازادییه‌كانیان پێشێڵ كراوه‌ و مافی‬ ‫ت ـه‌واویــان نــه‌دراوه‌تــێ‪ .‬ن ـه‌ك ته‌نیا‬ ‫ئافره‌ت به‌ڵكو پیاویش كه‌ زۆر له‌‬ ‫ماڵه‌وه‌ مایه‌وه‌‪ ،‬زوو زوو ئه‌م گوته‌یه‌‬ ‫دووبــاره‌ ده‌كاته‌وه‌‪« :‬له‌ نێوان ئه‌و‬ ‫چــوار دیـــواره‌ مـــردم‪ ،‬دڵــم وه‌خته‌‬ ‫بته‌قێ»‪.‬‬ ‫له‌ چیرۆكی (زمانی دیوار)ی «ئارام‬ ‫شێخوه‌سانی»دا‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌و‬ ‫بێده‌نگییه‌وه‌‪ ،‬دیوار پڕه‌ له‌ یادوه‌ری‪،‬‬ ‫پڕه‌ له‌ گێڕانه‌وه‌ و حیكایه‌ت‪ ،‬پڕه‌‬ ‫له‌ ده‌نگه‌ ده‌نگ‪ .‬ئه‌و چیرۆكه‌ پێمان‬ ‫ده‌ڵێت كه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌خرێنه‌‬ ‫نێوان چوار دیــواره‌وه‌‪ ،‬ده‌شێ ژیان‬ ‫و هه‌ڵسوكه‌وت و بیركردنه‌وه‌یان‪،‬‬ ‫پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ڕوانینه‌ی ئێمه‌ بێت‬ ‫بۆ ناو چوار دیواره‌كه‌‪ ،‬واتا ده‌شێت‬ ‫شــوێــنــێــك ن ـه‌بــێ بــۆ بــێــده‌نــگــی و‬ ‫سه‌رنه‌ویكردن و خۆخواردنه‌وه‌‪ ،‬ده‌شێ‬ ‫ئه‌و كه‌سه‌ قسه‌ له‌گه‌ڵ دیواره‌كان‬ ‫بكات و وه‌قــسـه‌یــان بێنێ‪ .‬دیــوار‬ ‫له‌م چیرۆكه‌دا ڕۆڵــی بوونه‌وه‌رێكی‬ ‫قسه‌كه‌ر ده‌بینێ‪ ،‬نه‌ك چه‌ند به‌رد و‬ ‫بلۆكێكی هه‌ڵچنراوی ڕه‌ق و بێده‌نگ‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ڕۆڵی مرۆڤ ده‌گێڕێ نه‌ك‬ ‫ڕۆڵی مادده‌یه‌كی بێگیان و بێ قسه‌‪،‬‬ ‫كه‌ مرۆڤ له‌ چوارچێوه‌یدا تووشی‬ ‫نه‌خۆشی ده‌روونیی بێت و (گیانی‬ ‫ده‌رچێت) و (دڵی بته‌قێ)‪ .‬ناونیشانی‬ ‫چیرۆكه‌كه‌ش (زمانی دیــوار) ته‌واو‬ ‫گونجاوه‌ له‌گه‌ڵ ناوه‌رۆكی چیرۆكه‌كه‌‪،‬‬ ‫كه‌ لێره‌دا زمان‪ ،‬ئاماژه‌یه‌ بۆ قسه‌كردن‬ ‫و گفتوگۆكردن و ده‌مودوو‪.‬‬ ‫«‪...‬چــــوار دیـــواری ژووره‌كـــه‌ت‪،‬‬

‫ڕۆڵى چواركه‌سی ده‌گێڕا‪ ،‬هه‌ریه‌كه‌‬ ‫‌و به‌جۆرێك له‌گه‌ڵت ده‌ژیــا‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫هه‌ر دیوارێكدا به‌ چه‌شنێك ژیانت‬ ‫چاندبوو‪ .‬یاده‌وه‌رییه‌كانت له‌گه‌ڵ هه‌ر‬ ‫چوار الدیواردا‪ ،‬ئاوێته‌ ببوون‪.»...‬‬ ‫حیكایه‌تخوانی چیرۆكه‌كه‌ ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«‪...‬من هه‌رده‌م چیڕۆكی دیواره‌كانتان‬ ‫بۆ ده‌گێڕمه‌وه‌‪.»...‬‬ ‫***‬ ‫به‌ بۆچوونی من به‌شێكی زۆری‬ ‫مرۆڤ (ئه‌گه‌ر نه‌ڵێم هه‌مووی) بریتییه‌‬ ‫له‌ یــاده‌وه‌ری‪ ،‬ئه‌م چیرۆكه‌ گرنگیی‬ ‫زۆری یــــاده‌وه‌ری بـه‌ دیــار ده‌خــات‬ ‫و یاده‌وه‌رییه‌كانیش ئـه‌وه‌نــده‌ی له‌‬ ‫دیواره‌كانه‌وه‌ هه‌ڵده‌قوڵێن‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌‬ ‫له‌ مرۆڤه‌كانه‌وه‌ هه‌ڵناقوڵێن‪:‬‬ ‫«‪...‬ڕامانت له‌ دیواره‌كان‪ ،‬ڕامان‬ ‫بوو له‌ یاده‌وه‌رییه‌ هه‌مه‌چه‌شنه‌كانی‬ ‫ژیان‪.»...‬‬ ‫یان‪:‬‬ ‫«‪...‬هه‌ست ده‌كه‌یت ئه‌و دیوارانه‌‬ ‫به‌ یاده‌وه‌ری هه‌ڵچنراون‪ .‬دیواره‌كان‬ ‫بۆ تۆ وه‌ك كتێب وابــوون‪ ،‬كتێبێك‬ ‫قه‌ت له‌ خوێندنه‌وه‌ی ته‌واو نه‌ده‌بووی‪.‬‬ ‫ڕۆژانه‌ و شه‌وانه‌ سه‌یری ئه‌و دیوارانه‌ت‬ ‫ده‌كرد و یاده‌وه‌رییه‌كانت وه‌ك كانیی‬ ‫كوێستان له‌و دیوارانه‌وه‌ هه‌ڵده‌قووڵی‪.‬‬ ‫چێژت وه‌رده‌گرت‪.»...‬‬ ‫***‬ ‫پاسكال ده‌ڵێت‪« :‬هیچ مرۆڤێك‬ ‫هێنده‌ به‌ هه‌ژاری نامرێ كه‌ هیچ میراتێك‬ ‫به‌ جێ نه‌هێڵێ»‪ ،‬ڤاڵته‌ر بنیامین‬ ‫له‌ بــاره‌ی ئه‌م وته‌یه‌ی پاسكاڵه‌وه‌‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬ئـه‌م وته‌یه‌ سه‌باره‌ت به‌‬ ‫بیروه‌ریش ڕاست ده‌رده‌چێت»‪ .‬به‌و‬ ‫مانایه‌ی ئه‌گه‌ر مرۆڤ له‌ ژیانیدا هیچ‬ ‫سه‌روه‌تێكی ماددیش جێنه‌هێڵێ‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫یاده‌وه‌رییه‌كانی الی خه‌ڵك ده‌مێنێ‬ ‫و هه‌موو كه‌سێك به‌ ئه‌ندازه‌ی خۆی‬ ‫مێژووێك بۆ خۆی تۆمار ده‌كات‪.‬‬ ‫***‬ ‫دیــوێــكــی دیــك ـه‌ی ئــه‌م چیرۆكه‌‬ ‫بـــه‌دیـــارخـــه‌ری ئــــه‌و سیسته‌مه‌‬ ‫پیاوساالرییه‌یه‌ كـه‌ لـه‌ زۆرێـــك له‌‬ ‫كۆمه‌ڵگاكان ڕه‌نگی داوه‌تـــه‌وه‌‪ ،‬به‌‬ ‫تایبه‌تیش له‌ كۆمه‌ڵگا دواكه‌وتووه‌كان‪.‬‬ ‫واتــا سیسته‌مێك نییه‌ تایبه‌ت بێ‬ ‫به‌ كۆمه‌ڵگایه‌كی دیاریكراو‪ ،‬ته‌نیا‬ ‫كرده‌وه‌ی پیاوساالرانه‌ش نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫پیاوساالری گوزارشته‌ له‌ شێوازی‬ ‫بیركردنه‌وه‌ و كرداری هه‌ژموونخوازانه‌‪.‬‬ ‫(تــه‌رزه‌) له‌م چیرۆكه‌دا به‌ هۆی‬ ‫جوانییه‌كه‌یه‌وه‌‪ ،‬س ـه‌دان خوازبێنی‬ ‫هاتووه‌ و ده‌یان كه‌سی له‌سه‌ر كوژراوه‌‪،‬‬ ‫ئامانجی ئه‌و كه‌سانه‌ گه‌یشتن نه‌بووه‌‬ ‫به‌ كه‌سایه‌تی ته‌رزه‌ وه‌كو مرۆڤێك‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ئامانجیان گه‌یشتن بووه‌ به‌‬ ‫جوانییه‌كانی ئه‌و‪ ،‬ئه‌مه‌ش یه‌كێكه‌ له‌‬ ‫سیفه‌ته‌كانی پیاوساالریی و كۆمه‌ڵگای‬ ‫پیاوساالر‪ ،‬له‌م كۆمه‌ڵگایانه‌دا هه‌موو‬ ‫كات پیاوه‌كان ده‌یانه‌وێ جوانییه‌كان‬ ‫بۆ خۆیان بێت و ببێته‌ موڵكی ئه‌وان‪.‬‬ ‫دواتــر له‌ناو ئ ـه‌م هه‌موو ش ـه‌ڕ و‬ ‫ئاشووبه‌‪( ،‬ته‌رزه‌) شوو به‌ كه‌سێكی‬ ‫په‌ككه‌وته‌ ده‌كــات كه‌ ئه‌ویش ناوی‬ ‫(هۆشیار)ه‌‪ ،‬كێشه‌كه‌ لێره‌دا ئه‌وه‌‬ ‫نییه‌ كه‌ (هۆشیار) په‌ككه‌وته‌یه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ئه‌ویش له‌ ڕووه‌ ئینسانییه‌كه‌ی‬ ‫وه‌كــو هــه‌ر مرۆڤێكی دیــكـه‌ مافی‬ ‫هاوسه‌رگیری‪ ،‬یان هه‌ر مافێكی دیكه‌ی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی له‌ نێوان‬ ‫ئه‌و هه‌موو ئــاژاوه‌ و خوازبێنییه‌دا‬ ‫ته‌رزه‌ بۆته‌ نسیبی ئه‌و‪ ،‬كه‌چی ئه‌ویش‬ ‫تێڕوانینێكی پیاوساالرانه‌ی هه‌یه‌ و‬ ‫«له‌ نهێنی و مه‌كری ئافره‌تی جوان‬ ‫تێناگات!»‪ ،‬قـه‌دری تـه‌رزه‌ نازانێت‬ ‫و گرنگی پێنادات‪ ،‬ئـه‌وه‌ له‌به‌رچاو‬

‫نــاگــرێــت ك ـه‌ جــوانــیــیـه‌كـه‌ی تــه‌رزه‌‬ ‫چه‌ندین كه‌سی ماڵوێران كــردووه‌‪.‬‬ ‫ئـه‌م قه‌درنه‌زانینه‌ زیاتر ئـه‌و كاته‌‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ هۆشیار ون ده‌بێت‬ ‫و حیكایه‌تخوان قسه‌ له‌گه‌ڵ وێنه‌كه‌یدا‬ ‫ده‌كات‪ ،‬هۆشیار له‌ وێنه‌كه‌دا دڵخۆش‬ ‫دیاره‌ و ته‌نانه‌ت به‌ پێكه‌نینه‌وه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫حیكایه‌تخوان ده‌دوێ‪ ،‬حیكایه‌تخوان‬ ‫لێی ده‌پرسێ‪:‬‬ ‫«بۆ تۆ نه‌كوژراوی؟»‬ ‫ئه‌و به‌ پێكه‌نینه‌وه‌ وه‌اڵم ده‌داته‌وه‌‪:‬‬ ‫«هـــاهـــاهـــا‪ ،‬بـــبـــووره‌ وامـــزانـــی‬ ‫نه‌كوژراوم‪.»...‬‬ ‫هــۆشــیــار ل ـه‌ وێــن ـه‌ك ـه‌دا پرسیار‬ ‫لـه‌وه‌ ده‌كــات‪ ،‬داخــۆ دوای ونبوونی‬ ‫ئه‌و‪ ،‬دایكی هه‌ڵوێستی چی بووه‌؟!‬ ‫دواتــر دێته‌ سـه‌ر ئــه‌وه‌ی كه‌ ئاخۆ‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ره‌كه‌ی چی گوتووه‌؟! به‌اڵم‬ ‫به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك باسی ئه‌وه‌ ناكات‬ ‫كه‌ تـه‌رزه‌ی خێزانی‪ ،‬دوای ئه‌و چی‬ ‫ب ـه‌س ـه‌ر هــاتــووه‌؟! تــا ئــه‌و كاته‌ی‬ ‫حیكایه‌تخوان خۆی پێی ده‌ڵــێ كه‌‬ ‫ت ـه‌رزه‌ چــووه‌ بۆ الی به‌ڕێوه‌به‌ر بۆ‬ ‫ئـــه‌وه‌ی ه ـه‌واڵــی چــاره‌نــووســی ئه‌و‬ ‫(هۆشیار)ی لێ پرسیار بكات‪ ،‬كه‌چی‬ ‫هۆشیار بۆ ئه‌مه‌ش پێی ناخۆشه‌ و‬ ‫دڵپیسیی خۆی ناشارێته‌وه‌‪:‬‬ ‫«ئاخ بۆ بۆ نه‌ده‌بوو بچێت‪.»...‬‬ ‫له‌ به‌رامبه‌ردا ت ـه‌رزه‌ هه‌ر خه‌می‬ ‫چاره‌نووسی هۆشیاریه‌تی و تا كۆتایی‬ ‫به‌ دوایدا ده‌گه‌ڕێ‪.‬‬ ‫یـه‌كــێــكــی دیــك ـه‌ لــه‌ سیماكانی‬ ‫پیاوساالریی ل ـه‌م چــیــرۆكـه‌دا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫كه‌سایه‌تییه‌یه‌ كه‌ به‌ (به‌ڕێوه‌به‌ر) ناوی‬ ‫ده‌برێ و گوایه‌ به‌ڕێوه‌به‌ری هۆشار‬ ‫بووه‌‪ ،‬ئه‌و كه‌سه‌ ئه‌گه‌رچی به‌ ڕواڵه‌ت‬ ‫هاوسه‌رگیرییه‌كه‌ی هۆشیار و ته‌رزه‌ی‬ ‫پێخۆشه‌ و به‌شداری ئاهه‌نگه‌كه‌یان‬ ‫ده‌كات و دڵخۆشیی نیشان ده‌دات‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت وه‌ك یارمه‌تییه‌ك هۆشیار‬ ‫ده‌كاته‌ سكرتێری خۆی‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك‬ ‫حیكایه‌تخوان دواتــر ده‌یگێڕێته‌وه‌‬ ‫و ئــاشــكــرای ده‌كــــات‪ ،‬ب ـه‌ڕێــوه‌ب ـه‌ر‬ ‫ئه‌م یارمه‌تیی و خۆشحاڵییه‌ی بۆ‬ ‫هاوسه‌رگیرییه‌كه‌ی ئ ـه‌وان نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو هه‌موو مه‌رامه‌كانی بۆ ئه‌وه‌بووه‌‬ ‫كه‌ به‌وهۆیه‌وه‌ خۆی له‌ ته‌رزه‌ نزیك‬ ‫بــكــاتـه‌وه‌ و دواتـــر بیكاته‌ موڵكی‬ ‫خۆی‪ ،‬ئه‌وه‌تا حیكایه‌تخوان به‌ ته‌رزه‌‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬تۆ بیرت له‌وه‌ نه‌كردۆته‌وه‌‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ر بۆچی (هۆشیار)ی كرده‌‬ ‫سكرتێری خــۆی؟! كوا به‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫ئ ـه‌م س ـه‌رده‌م ـه‌ به‌ سكرتێری پیاو‬ ‫ڕازی ده‌بن‪ ،‬وێڕای ئه‌وه‌یش (هۆشیار)‬ ‫كه‌مئه‌ندامیشه‌؟»‪ .‬ته‌نانه‌ت له‌باره‌ی‬ ‫چاره‌نووسی هۆشیاریش كه‌ دیار نییه‌‪،‬‬ ‫گومان ده‌كرێت به‌ڕێوه‌به‌ر ده‌ستی‬ ‫هه‌بووبێ و كوشتبێتی بۆ ئه‌وه‌ی خۆی‬ ‫بگه‌یه‌نێته‌ ته‌رزه‌‪.‬‬ ‫ئ ـه‌و كاته‌ی حیكایه‌تخوانی ئه‌م‬ ‫چیرۆكه‌‪ ،‬سیما و ڕووه‌ ڕاسته‌قینه‌كه‌ی‬ ‫خــۆی ده‌خـــاتـــه‌ڕوو‪ ،‬ل ـه‌وێــدا گیانی‬ ‫پیاوساالریی له‌ چیرۆكه‌كه‌دا ده‌گاته‌‬ ‫لووتكه‌ی گوزارشتكردن له‌م واقیعه‌‬ ‫پیاوساالرییه‌‪ ،‬حیكایه‌تخوان كه‌ هه‌ر‬ ‫خۆی دروستكه‌ری كاراكته‌ره‌كانه‌‪،‬‬ ‫كـه‌چــی ل ـه‌ كــۆتــایــیــدا هــه‌ر خۆشی‬ ‫چـــاوده‌بـــڕێـــتـــه‌ تـــــه‌رزه‌ و داوای‬ ‫هاوسه‌رگیریی لــێ ده‌كـــات و ئه‌و‬ ‫مه‌رامه‌ی به‌ده‌ر ده‌خات كه‌ هاتنه‌كه‌ی‬ ‫بۆ دۆزینه‌وه‌ی چاره‌نووسی هۆشیار‬ ‫نـه‌بــووه‌‪ ،‬به‌ڵكو بۆ نزیكبوونه‌وه‌ی‬ ‫بــووه‌ لـه‌ تـــه‌رزه‌‪ ،‬ئـه‌ویــش بـه‌ هۆی‬ ‫جوانییه‌كه‌یه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر وه‌ك چۆن سه‌دان‬ ‫كه‌سی دیكه‌ش كه‌ هاتبوونه‌ داوای‪،‬‬ ‫هه‌ر له‌ ڕوانگه‌ی جوانییه‌كه‌یه‌وه‌ بووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر لێره‌شه‌وه‌ حه‌كایه‌تخوانه‌كه‌ له‌وه‌‬

‫ئه‌و كاراكته‌رانه‌ی‬ ‫له‌ چیرۆكی (زمانی‬ ‫دیوار)دا به‌شدارن‬ ‫كه‌سایه‌تیی ئاسایین و‬ ‫پاڵه‌وان نین‪ ,‬كه‌سانێك‬ ‫نین كارێك بكه‌ن كه‌‬ ‫له‌ ده‌ره‌وه‌ی توانای‬ ‫مرۆڤی ئاسایی بێت‬ ‫ده‌رده‌چێت كه‌ ته‌نیا گێڕه‌ره‌وه‌یه‌كی‬ ‫ئاسایی بێت و ده‌بێته‌ كاراكته‌رێكی‬ ‫چااڵكی ناو چیرۆكه‌كه‌‪.‬‬ ‫***‬ ‫بـــه‌ بـــۆچـــوونـــی مـــن چــیــرۆكــی‬ ‫نوێگه‌ر‪ ،‬ده‌توانێ له‌سه‌ر دوو ئاستدا‬ ‫نوێگه‌رێتی خۆی بسه‌لمێنێ و خۆی‬ ‫به‌یان بكات‪ ،‬ئاستی یه‌كه‌م ئه‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ به‌ ته‌كنیكێكی نوێ بنووسرێ‪،‬‬ ‫بـه‌و مانایه‌ی شێوازه‌ (ئه‌رستۆی)‬ ‫یه‌كه‌ تێپه‌ڕێنێ كه‌ پێی وابوو ده‌بێ‬ ‫چیرۆك سه‌ره‌تا و ناوه‌ڕاست و ئه‌نجام‬ ‫یان كۆتایی هه‌بێت‪ .‬واتا وازی له‌و‬ ‫گێڕانه‌وه‌ ساده‌یه‌ هێنابێ كه‌ به‌شێوه‌ی‬ ‫زه‌مه‌نیی به‌دوایكداهاتوو ڕووداوه‌كان‬ ‫بگێڕێته‌وه‌ و شێوه‌ و ته‌كنیكێكی‬ ‫دیكه‌ی گێڕانه‌وه‌ پێشكه‌ش بكات‪.‬‬ ‫ئاستی دووه‌میش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ بابه‌تی‬ ‫چیرۆكه‌كه‌ نوێگه‌ر بێت‪ ،‬واتا بابه‌ته‌كه‌‬ ‫به‌ده‌ر بێت له‌ چیرۆكێكی باوی ناو‬ ‫كۆمه‌ڵگا‪.‬‬ ‫له‌ (زمانی دیـــوار)دا من ه ـه‌ردوو‬ ‫ئاسته‌كه‌ ده‌بــیــنــم‪ ،‬ئــه‌م چیرۆكه‌‬ ‫به‌ ته‌كنیكێكی تێكه‌ڵ نــووســراوه‌‪،‬‬

‫حیكایه‌تخوان خــۆشــی ب ـه‌شــداری‬ ‫دیــالــۆگ و ڕووداوه‌كـــــان ده‌كـــات و‬ ‫چیرۆكه‌كه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌ و ده‌چێته‌ ناو‬ ‫ژووری كاراكته‌ره‌كان‪ ،‬چاره‌نووسی‬ ‫یـه‌كــێــك لــه‌ كــاره‌كــتــه‌ره‌كــانــی كه‌‬ ‫(هۆشیار)ه‌ به‌ دیار ناخات‪ ،‬یان وا‬ ‫دێته‌ به‌رچاو كه‌ چاره‌نووسه‌كه‌ی بۆ‬ ‫ئه‌ویش ڕوون نییه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش ئاماژه‌ی‬ ‫به‌شداریی كــارای حیكایه‌تخوانه‌ له‌‬ ‫ڕووداوه‌كان‪ ،‬ئه‌وه‌ی لێ ده‌خوێنرێته‌وه‌‬ ‫كه‌ مه‌رج نییه‌ حیكایه‌تخوان هه‌موو‬ ‫شتێك بزانێ‪ ،‬ده‌شێ ئه‌و شته‌ی الی‬ ‫خوێنه‌ر نه‌زانراوه‌ الی حیكایه‌تخوانیش‬ ‫ن ـه‌زانــراو بێت‪ ،‬به‌شدارییه‌كه‌ی به‌‬ ‫ڕاده‌یـــه‌كـــه‌ ت ـه‌نــان ـه‌ت لــه‌ كۆتایی‬ ‫چیرۆكه‌كه‌دا خۆشی ده‌بێته‌ یه‌كێك له‌‬ ‫كاره‌كته‌ره‌كانی چیرۆكه‌كه‌ و گولله‌ی‬ ‫به‌رده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫ل ـه‌ ئاستی دووه‌مــیــشــدا بابه‌تی‬ ‫چیرۆكه‌كه‌ له‌و الیه‌نه‌وه‌ نوێگه‌رانه‌یه‌‪،‬‬ ‫ك ـه‌ وه‌زیــفــه‌ی دیـــوار ده‌گــۆڕێــت له‌‬ ‫مادده‌یه‌كی بێده‌نگه‌وه‌ بۆ مادده‌یه‌كی‬ ‫پڕ ده‌نگه‌ ده‌نــگ‪ ،‬له‌ مادده‌یه‌ك كه‌‬ ‫وێــنــای به‌ندیخانه‌ی بــۆ ده‌كــرێــت‪،‬‬

‫بــۆ مــادده‌یــه‌ك كـه‌ كارلێك له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌وروبه‌ری ده‌كات و یاده‌وه‌رییه‌كانیان‬ ‫هه‌ڵده‌گرێت و بۆیان ده‌گێڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫***‬ ‫ڕۆماننووسی به‌ ئه‌زموونی میسری‬ ‫(سه‌نه‌عه‌ڵاڵ ئیبراهیم) ده‌ڵێ‪« :‬من‬ ‫بــاوه‌ڕم به‌ كه‌سی الواز هه‌یه‌‪ ،‬رقم‬ ‫له‌ پاڵه‌وانه‌كان ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫باوه‌ڕم به‌وه‌ نییه‌ كه‌ پاڵه‌وان هه‌بن‪،‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ خوێنه‌ریش حه‌زده‌كه‌م‬ ‫كه‌سایه‌تییه‌كی ئاسایی بۆ بخه‌مه‌‬ ‫ڕوو‪.»..‬‬ ‫به‌ باوه‌ڕی من ئه‌و كاراكته‌رانه‌ی له‌‬ ‫چیرۆكی (زمانی دیوار)یشدا به‌شدارن‬ ‫كه‌سایه‌تیی ئاسایین و پاڵه‌وان نین‪،‬‬ ‫كه‌سانێك نین كارێك بكه‌ن كه‌ له‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی توانای مرۆڤی ئاسایی بێت‪،‬‬ ‫ب ـه‌اڵم له‌گه‌ڵ ئ ـه‌وه‌شــدا كاریگه‌ریی‬ ‫خۆیان هه‌یه‌ و ده‌توانن خوێنه‌ر بخه‌نه‌‬ ‫ناو ڕووداوه‌كانه‌وه‌‪ ،‬ته‌رزه‌ ئافره‌تێكه‌‬ ‫وه‌كو هه‌ر ئافره‌تێكی دیكه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ده‌توانین بڵێین یه‌كێكه‌ له‌و ئافره‌تانه‌ی‬ ‫كه‌ به‌ختیان باش نه‌بووه‌‪ ،‬چونكه‌ به‌‬ ‫ده‌یــان كـه‌س له‌سه‌ری ده‌كـــوژرێ و‬ ‫سه‌دان كه‌س دێنه‌ خوازبێنی‪ ،‬كه‌چی‬ ‫شوو به‌ كه‌سێك ده‌كات كه‌ قه‌دری‬ ‫نازانێ‪ ،‬هۆشیار كه‌سێكی په‌ككه‌وته‌یه‌‬ ‫و سكرتێری به‌ڕێوه‌به‌رێكه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫كارێكی زۆر ئاساییه‌‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌ر‬ ‫و حیكایه‌تخوانیش (كه‌ ده‌بێته‌وه‌‬ ‫كاراكته‌رێكی ناو ڕووداوه‌كـــان) هیچ‬ ‫كارێكی نائاسایی ئه‌نجام نــادان كه‌‬ ‫وه‌كو پاڵه‌وان و كه‌سانێكی نائاسایی‬ ‫بێنه‌ بــه‌رچــاو‪ .‬ك ـه‌وات ـه‌ ســـه‌ره‌ڕای‬ ‫ئه‌وه‌ی چیرۆكه‌كه‌ له‌ كه‌سانی ئاسایی‬ ‫پێكهاتووه‌‪ ،‬بــه‌اڵم جوانیی خۆی‬ ‫ده‌سه‌لمێنێ‪.‬‬ ‫***‬ ‫تێبینییه‌ك له‌سه‌ر ئـه‌م چیرۆكه‌‬ ‫هه‌مبێت ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ سه‌ره‌تاكانی‬ ‫چیرۆكه‌كه‌ ئه‌م ڕسته‌یه‌ هه‌یه‌‪:‬‬ ‫«وێــنـه‌كـه‌ ب ـه‌ دیـــواری به‌رانبه‌ر‬ ‫سیسه‌مه‌كه‌ ه ـه‌ڵــواســراوه‌‪ ،‬سه‌ره‌تا‬ ‫وێنه‌كه‌ ده‌دوێت‪»:‬‬ ‫كه‌ ده‌نووسێ «سه‌ره‌تا وێنه‌كه‌‬ ‫ده‌دوێ»‪ .‬ئه‌وه‌ مانای ئه‌وه‌یه‌ ده‌بێ‬ ‫یه‌كه‌مین قسه‌‪ ،‬قسه‌ی وێنه‌كه‌ بێ‬ ‫و پێش ئـه‌و نابێ هیچ ئاخاوتنێك‬ ‫هه‌بووبێ‪ ،‬به‌اڵم دواتــر ئه‌م دیالۆگه‌‬ ‫ده‌خوێنینه‌وه‌‪:‬‬ ‫«‪ -‬ئه‌مه‌ كه‌ی ڕوویدا؟‬ ‫ هه‌فته‌یه‌ك دوای ونبوونی تۆ‬‫ ئه‌ی چۆن زانیتان من كوژراوم‪،‬‬‫كێ ئه‌و درۆیه‌ی كرد؟‬ ‫ بۆ تۆ نه‌كوژراوی؟»‬‫لێره‌دا هه‌م له‌ پرسیاری یه‌كه‌می‬ ‫«ئه‌مه‌ ك ـه‌ی ڕوویـــدا؟» و ه ـه‌م له‌‬ ‫ڕسته‌كانی دواتــریــش‪ ،‬ده‌زانــیــن كه‌‬ ‫ئـه‌م گفتوگۆیه‌‪ ،‬به‌رده‌وامیدانه‌ به‌‬ ‫گفتوگۆیه‌كی پێشتر و درێــژتــر‪،‬‬ ‫نه‌ك ده‌سپێكێكی نــوێ‪ ،‬واتــا ئه‌وه‌‬ ‫ده‌رده‌خات كه‌ پێشتر بابه‌تێك هه‌بووه‌‬ ‫و قسه‌ی له‌سه‌ر كراوه‌‪ ،‬بۆیه‌ ده‌بوو له‌‬ ‫جیاتی ئه‌وه‌ی چیرۆكنووس بنووسێ‬ ‫«ســه‌ره‌تــا وێــنـه‌كـه‌ ده‌دوێــــت‪.»..‬‬ ‫ده‌بوو بینووسیبا «وێنه‌كه‌ درێژه‌ به‌‬ ‫قسه‌كانی ده‌دات»‪ ،‬یان ڕسته‌یه‌كی‬ ‫له‌م جۆره‌ كه‌ ئاماژه‌ بێ بۆ ته‌واوكردنی‬ ‫دیالۆگێكی پێشتر‪.‬‬ ‫* زمانی دیوار= نووسینی‪ :‬ئارام‬ ‫شێخوه‌سانی‪ .‬ئه‌م چیرۆكه‌ خه‌اڵتی‬ ‫یه‌كه‌می هه‌ژده‌هه‌مین فێستیڤاڵی‬ ‫گ ـه‌الوێــژی پــێــدراوه‌ و لـه‌ ماڵپه‌ڕی‬ ‫(چراكان) باڵوكراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )441‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/١/19‬‬

‫«««‬

‫‪8‬‬

‫دڵم لەگەڵ‬ ‫پۆتینەکانت‬ ‫ڕۆیشت‬

‫گوڵستان وەلییە‬

‫دڵم لەگەڵ پۆتینەکانت ڕۆیشت‬ ‫کەمێک بەر لە خۆرئاوابوون‬ ‫بە دەم نزای بارانەوە‬ ‫چەترەکەت کردەوە و‬ ‫شیعرێک لە مندا هەاڵمەتی گرت‬ ‫دڵم‪،‬‬ ‫خورپەی ئاو بردی‬ ‫ئاو ڕۆشنایی پێیە و‬ ‫پاییز تامی زەردەبەی‬ ‫بێ با گڵۆپێک بڕوانێت بە تەنیاییەکانمدا و‬ ‫تاسەم لە تاسەت نەشکێ‬ ‫سبەینان بەرلەوەی گوێ بۆ ئینجانەکانم هەڵبخەم‬ ‫دڵ دەدەمە پۆلێک پەپوولە‬ ‫تا بەرەکانی دەستت‬ ‫دڵ بفڕێنێ و‬ ‫گوڵ بهێنێ‬ ‫دەستم دایە دڵم‬ ‫گوڵم‪،‬‬ ‫دڵم دڵم دڵم‬ ‫لەسەر سەعاتی ئێواران کورسییەکی نامیزانە‬ ‫سەبووریم شیعرێکە‬ ‫بەدەم چرپەکانی پاییزەوە‬ ‫بەی دەگرێ‬ ‫مان دەگرێ‬ ‫وتت‪ :‬ئاو ڕۆشنایی دێنێ‬ ‫دڵم لە دەستم چوو‬ ‫وتت‪ :‬خاک بۆ ئاوەدانی‪..‬‬ ‫ڕۆژئاوابوو‬ ‫پۆتینەکانت تا ئەژنۆم ترسی ژەنی‬ ‫خاک لەرزی‬ ‫(لە دەوری دەست و تفەنگت گەڕێم)‬ ‫دوور مەڕۆ‬ ‫دەست بخە سەر دڵم‬ ‫گوڵم‪،‬‬ ‫دڵم دڵم دڵم‬ ‫دڵم لەگەڵ تفەنگەکەت تەقی‬ ‫دووریت باش‬ ‫کۆک‪ ،‬لەسەر کورسی ئێواران‬ ‫چاوەڕێی سبەینان و‬ ‫هەواڵێک لە تۆ‬ ‫تەق تەق تا دەرگا‬ ‫بەردم تێدەگرێ‬ ‫نابێتەوە دڵم‬ ‫بێ تا گڵۆپێک کە تۆ نییت‬ ‫شیعرێک کە من نییم و‬ ‫تاسەیەک تا سەر دەمێنێ و‬ ‫بە بەی ناشکێت‬ ‫گوڵم‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )232‬دوشةممة ‪2015/1/19‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪232‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )232‬دوشةممة ‪2015/1/19‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫چارلی ئێبدۆ‪ ،‬سەر‌گه‌ردانیی موسڵمانان!‬

‫به‌همه‌ن تاهیر نه‌ریمان‬ ‫چاڕلی ئێبدۆ‪ ،‬بۆ فه‌ره‌نسییه‌کان‪ ،‬وه‌ک ‪ 11‬ی‬ ‫سێپته‌مبه‌ر وای ‌ه بۆ ئه‌مریکییه‌کان‪ ،‬دوای کار‌ه‬ ‫تیرۆرستییه‌کانی قاعید‌ه ل ‌ه ‪ ،2001‬ئه‌مریکا ب ‌ه‬ ‫وردیی ب ‌ه سه‌فه‌رکردن و کۆچکردنی موسڵمانه‌کاندا‬ ‫چوه‌و‌ه و مه‌رجێکی زۆری بۆ هاتوچۆکردن بۆ‬ ‫دانــان ک ‌ه ته‌نانه‌ت کاریکرد‌ه س ـه‌ر ئازادیی ‌ه‬ ‫که‌سییه‌کانیان‪ .‬بۆی ‌ه یه‌کێک لـه‌و قوربانیی ‌ه‬ ‫گه‌ورانه‌ی ئه‌م ڕوداوان ‌ه بریتیی ‌ه له‌و موسڵمانانه‌ی‬ ‫ک ‌ه الی توندڕه‌وه‌کان موسڵمان نین و له‌گه‌ڵ‬ ‫کلتوری ئه‌وروپیشدا توانیویان ‌ه (ئاوێته‌بون)‬ ‫قبوڵبکه‌ن و ڕێز بۆ به‌هاکانی دیمۆکراتی دابنێن‬ ‫و بڕوایان ب ‌ه ئه‌رک و ماف هه‌یه‌‪ ،‬به‌رانبه‌ر به‌و‬ ‫واڵتانه‌ی که‌ تێیدا بونه‌ت ‌ه هاوواڵتی‪.‬‬ ‫ب ‌ه هه‌موو پێوه‌ره‌کان‪ ،‬چ ‪11‬ی سێپته‌مبه‌ر و‬ ‫چ قه‌سابخانه‌که‌ی سه‌ر چاڕلی ئێبدۆ کرده‌وه‌یه‌کی‬ ‫تیرۆرستیی بــوون‪ .‬هه‌ردوکیشیان‪ ،‬کاریگه‌ریی‬ ‫نه‌رێنیان هه‌بو‌ه له‌سه‌ر وێنه‌ی (ئیسالم) و‬ ‫وێنه‌یه‌کی شه‌ڕه‌نگێزانه‌ییان له‌سه‌ر ئه‌م دین ‌ه و‬ ‫شوێنکه‌وتووه‌کانیشی دروستکردوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی سود‬ ‫له‌م دوو کــرده‌و‌ه تیرۆرستیی ‌ه وه‌رده‌گرێت دوو‬ ‫گروپن‪:‬‬ ‫هێز‌ه تیرۆرسته‌کانی وه‌ک قاعید‌ه و‬ ‫‪ )1‬‬ ‫داعش و بۆکۆحه‌رام و به‌ره‌ی نوسر‌ه و تالیبان‬ ‫و هاوشێوه‌یان‪ ،‬شانازی به‌م کارانه‌و‌ه ده‌که‌ن و‬ ‫وه‌ک پاڵه‌وان و موجاهید ل ‌ه بکه‌ره‌کانیان ده‌ڕوانن‬ ‫و ئه‌وروپا و ئه‌مریکا و هه‌موو ئه‌و واڵتانه‌ی ک ‌ه‬ ‫شه‌ریعه‌تی تیا پیاد‌ه ناکرێت ب ‌ه د‌ارو حه‌رب‬ ‫ناویان ده‌به‌ن‪.‬هه‌ر ئه‌مه‌شه‌ دونیابینی ئه‌وان بۆ‬ ‫په‌یوه‌ندیکردن له‌گه‌ڵ ئه‌وی دی جیاواز‪.‬‬ ‫هێز‌ه نه‌ته‌وه‌په‌رست ‌ه ڕاستڕه‌وه‌کانی‬ ‫‪ )2‬‬ ‫ئه‌وروپا و ده‌نگده‌ره‌کانیان ئێستا دڵنیان له‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه به‌هه‌ڵ ‌ه ده‌نگیان نـه‌داو‌ه و موسڵمانه‌کان و‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی کۆچی موسڵمانه‌کان ب ‌ه مه‌ترسی‬ ‫ده‌زانن‪ ،‬ئه‌وان ئێستا زاراوه‌ی ( ب ‌ه ئیسالمکردنی‬ ‫ئه‌وروپا) ب ‌ه مه‌ترسی گه‌ور‌ه بۆ سه‌ر ژیاره‌که‌یان‬ ‫ده‌زانـــن و ئــه‌م زاراوایــــ ‌ه وه‌ک ڕاستییه‌ک و‬ ‫مه‌ترسییه‌کی گه‌ور‌ه بۆ سه‌ر به‌هاکانیان ناوده‌به‌ن‬ ‫و به‌ڕاستیش ئ ـه‌م مۆدێل ‌ه ئیساڵحنه‌کراوه‌ی‬ ‫ئیسالم؛ ت ـه‌واو مه‌ترسییه‌( لێره‌شدا مه‌به‌ست‬ ‫ئ ـه‌و‌ه نیی ‌ه ڕاســتــڕه‌و‌ه توندڕه‌وه‌کانی ئه‌وروپا‬ ‫ب ‌ه تیرۆرست ‌ه ته‌کفیرییه‌کان بشوبهێنم‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫هه‌رگیز به‌راوردناکرێن)‪.‬‬

‫ل ـ ‌ه ئێستادا زۆربـــه‌ی ڕێــکــخــراوو ده‌وڵ ـه‌ت ـ ‌ه‬ ‫ئیسالمییه‌کان‪ ،‬ته‌نانه‌ت ( ئه‌زهه‌ر و سعودیی ‌ه و‬ ‫ئێران و حه‌مماس و یه‌کێتی جیهانیی زانایانی‬ ‫موسڵمان) کــرده‌وه تیرۆریستییه‌که‌ی چاڕلی‬ ‫ئێبدۆیان ب ‌ه کارێکی قێزه‌ون و دور ل ‌ه به‌هاکانی‬ ‫ئیسالم وه‌سفکرد‪ ،‬به‌اڵم دوبــار‌ه چاپکردنه‌وه‌ی‬ ‫کاریکاتێریشیان به‌هه‌مان زمان زه‌مکرد‪.‬‬ ‫کێشه‌ک ‌ه کێشه‌ی جیاوازیی ‌ه ل ‌ه نێوان دوو‬ ‫موقه‌ده‌سدا‪ ،‬موقه‌ده‌سێکی ئه‌وروپی ک ‌ه بریتیی ‌ه‬ ‫ل ‌ه به‌هادیمۆکراتییه‌کانی وه‌ک ئازادیی ڕاده‌ربڕین‬

‫ڕۆژنامه‌ی ‌ه ده‌كــڕن و خۆپیشاندانێکی زیاتر ل ‌ه‬ ‫ملیۆنی ســازده‌ک ـه‌ن و هـه‌مــوو هــاوارده‌کــه‌ن(‬ ‫هه‌مومان چاڕلین)‪ ،‬ئه‌م ‌ه جه‌ختکردنه‌وه‌ی ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫به‌هاکانی جمهورییه‌تی فه‌ره‌نسا‪ ،‬جه‌ختکردنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر پایه‌کانی ئازادیی ویژدان و ڕاده‌ربڕین‪.‬‬ ‫له‌به‌رانبه‌ریشدا‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه کرده‌وه‌که‌ی براکان(‬ ‫هه‌ردوو که‌واشی) تا ده‌گات ب ‌ه خۆپیشاندانه‌کانی‬ ‫ئه‌م هه‌ینییه‌ی ئوردن و پاکستان و به‌یاننمه‌کانی‬ ‫واڵتان و ڕێکخراو‌ه ئیسالمییه‌کان دژی دوبار‌ه‬ ‫داب ـه‌زانــدن ـه‌وه‌ی کاریکاتێر له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر‪،‬‬

‫ئه‌وروپییه‌کان‪ ،‬کاریکاتێر هیچ نیی ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫کارێکی هونه‌ری و به‌شێک ‌ه ل ‌ه ئازادیی ویژدان‪.‬‬ ‫کێشه‌که‌ لێره‌و‌ه سـه‌رهـه‌ڵــده‌دات دوو کلتوری‬ ‫جیاواز له‌یه‌کتری ناگه‌ن و په‌یوه‌ندیی لێکتێگه‌شتن‬ ‫له‌نێوانیاندا نییه‌‪.‬‬ ‫موسڵمانه‌کان‪ ،‬تا ئێستا به‌شێوه‌یه‌کی گشتی‬ ‫ناتوانن و نازانن سوکایه‌تی له‌سه‌ر ئاینه‌که‌یان‬ ‫و پێغه‌مبه‌رکه‌یان ده‌ستنیشان بکه‌ن‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه‬ ‫کاریکاتێره‌کانی دانیمارکه‌وه‌(‪ )2006‬تا ئه‌مڕۆ‬ ‫ده‌ڕژێن ‌ه سه‌ر شه‌قام و هاوارده‌که‌ن ک ‌ه سوکایه‌تی‬

‫الی موسڵمانه‌کان کاریکاتێر له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر سوکایه‌تیکردنه‌‬ ‫به‌ به‌هاکانی ئه‌وان‪ ،‬به‌اڵم الی ئه‌وروپییه‌کان‪ ،‬کاریکاتێر هیچ‬ ‫نییه‌ جگه‌ له‌ کارێکی هونه‌ری و به‌شێکه‌ له‌ ئازادیی ویژدان‪.‬‬ ‫کێشه‌که‌ لێره‌وه‌ سه‌رهه‌ڵده‌دات دوو کلتوری جیاواز له‌یه‌کتری‬ ‫ناگه‌ن و په‌یوه‌ندیی لێکتێگه‌شتن له‌نێوانیاندا نییه‌‬ ‫و ئــازادیــی ڕۆژنامه‌گه‌ریی و ئــازادیــی ویــژدان‪،‬‬ ‫له‌به‌رانبه‌ر موقه‌دسی موسڵمانه‌کان ک ‌ه بریتیی ‌ه‬ ‫له‌ موقه‌ده‌سی دین له‌ناویدا (خودا و محه‌مه‌د‬ ‫و قــورئــان) له‌سه‌نته‌ری ئ ـه‌م مــوقـه‌ده‌سـه‌دان‪.‬‬ ‫فه‌رنسییه‌کان کاتێک زیاتر ل ‌ه ‪ 5‬ملیۆن له‌م‬

‫سیستەمی ئیسالمی‬ ‫سیاسی هیچ شتێکی‬ ‫ئەرێنیی بۆ کۆمەڵ‬ ‫پێ نییە‬ ‫زانا ئەکرەم‬ ‫‪3‬‬

‫جه‌ختکردنه‌وه‌ی ‌ه له‌سه‌ر دین وه‌ک به‌های سه‌روتر ب ‌ه ئیسالم و پێغه‌مبه‌ره‌که‌یان قبوڵناکه‌ن‪ ،‬که‌چی‬ ‫له‌و ئازادییانه‌ی ک ‌ه سیستمی دیمۆکراسی ب ‌ه ڕۆژێــک نه‌مان دی بڕژێن ‌ه سه‌ر شه‌قام و کار‌ه‬ ‫شه‌رمئامێزه‌کانی بۆکۆ حه‌رام شه‌رمه‌زار بکه‌ن‪،‬‬ ‫پایه‌کانی خۆی ناویان ده‌بات‪.‬‬ ‫الی موسڵمانه‌کان کاریکاتێر له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر باش ‌ه کارێکاتێرێک سومعه‌ی ئیسالم ده‌بــات‬ ‫سوکایه‌تیکردن ‌ه ب ‌ه به‌هاکانی ئه‌وان‪ ،‬به‌اڵم الی یان فڕاندنی نزیکه‌ی سێسه‌د کچ ‌ه خوێندکار‬

‫رەخنەی مۆڕاڵی‬ ‫گاڵتەجاڕانەی‬ ‫رۆشنبیری کورد‬ ‫‪3‬‬

‫ئیسماعیل حەمە ئەمین‬

‫ک ‌ه ل ‌ه نێجیریا ئه‌م ڕێکخراو‌ه فڕاندنی و کردنی‬ ‫ب ‌ه که‌نیزه‌ک و زۆربه‌یان له‌بازاڕه‌کانی ئه‌فریقا‬ ‫فرۆشتن؟ ئایا کاریکاتێرسته‌کان سوکایه‌تی ب ‌ه‬ ‫ئیسالم ده‌که‌ن یان ئه‌م ڕێکخراوه‌ ئیسالمیی ‌ه ک ‌ه‬ ‫قورسایی ئابورییه‌که‌ی ل ‌ه فڕاندن و به‌کۆیله‌کردن‬ ‫و ڕاوڕوتــــی خـه‌ڵــکــدایـه‌؟ ئــایــا چــاڕلــی ئیبدۆ‬ ‫سوکایه‌تی ب ‌ه ئیسالم ده‌کات( ک ‌ه ئه‌م هه‌ینیی ‌ه‬ ‫زۆر ل ‌ه موسڵمانه‌کان دژی‌ڕژان ‌ه سه‌ر شه‌قامه‌کان)‬ ‫یان ‌ داعش له‌ژێر ناوی (الل ‌ه اکبر) به‌سه‌دان‬ ‫سه‌رده‌په‌ڕێننن و ڕه‌جمده‌که‌ن؟ وێنه‌ی (الله‌)‬ ‫یه‌کیان ل ‌ه زه‌ینی دونیادا نه‌خشاندو‌ه ک ‌ه ب ‌ه خوێن‬ ‫تینوێتی ده‌شکێت‪ ،‬که‌چی موسڵمانان ته‌نها له‌ژێر‬ ‫لێوه‌و‌ه و شه‌رمنان ‌ه سه‌رکۆنه‌ی ئه‌م کاران ‌ه ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫داعش دێت و له‌م سه‌رده‌مه‌دا بازاڕی کۆیله‌کان‬ ‫ده‌کاته‌و‌ه و ل ‌ه ‪ 32‬خاڵدا بنه‌ماکانی مامه‌ڵه‌کردن‬ ‫له‌گه‌ڵ ژنــی سه‌بیکراودا داده‌ڕێــژێــت‪ ،‬که‌چی‬ ‫موسڵمانه‌کان ته‌نها مه‌گه‌ر سه‌رزه‌نشتیبکه‌ن و‬ ‫بۆ ئه‌م کار‌ه ئابڕوبه‌ران ‌ه نایه‌ن ‌ه سه‌رشه‌قامه‌کان و‬ ‫به‌نه‌فه‌رتیان ناکه‌ن؟ موسڵمانان بۆ وایان لێهاتوه‌‪،‬‬ ‫بۆ به‌سه‌بایاکردن و کۆیله‌کردن و دروستکردنه‌وه‌ی‬ ‫بازاڕی فرۆشتنی ژن و منداڵی کۆیله‌به‌ناوی خواو‬ ‫سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ره‌وه ‌دژی داعش و بۆکۆحه‌رام‬ ‫نایه‌نه ‌سه‌رشه‌قامه‌کان‪ ،‬که‌چی بۆ کاریکاتێرێک‬ ‫دێنه ‌سه‌رشه‌قام؟ کــوا حیکمه‌ت‪ ،‬ئایا ئه‌م ‌ه‬ ‫ئه‌و‌ه ناگه‌یه‌نێت ک ‌ه موسڵمانه‌کان لێبڕاو نین‬ ‫ل ‌ه دژایه‌تیکردنی داعش و به‌کارێکی ناڕه‌سه‌نی‬ ‫کلتوری ئیسالمیی نازانن؟ ئه‌رێ سه‌رپه‌ڕاندن و‬ ‫ته‌قاندنه‌وه‌ی مرۆڤه‌کان به‌ناوی خواوه‌سوکایه‌تیی ‌ه‬ ‫بـه‌خــواو پێغه‌مبه‌ر یــان کاریکاتێر؟ ئایا ئه‌م‬ ‫هه‌ڵوێسته‌ی موسڵمانان کاریکاتێرێکی گریاناوی‬ ‫نییه‌؟ ئایا ئه‌م ‌ه سه‌رگه‌ردانی نییه‌؟‬ ‫کێشه‌ی موسڵمان ئ ـه‌وه‌ نیی ‌ه ئه‌مان له‌نێو‬ ‫سیستمی دیمۆکراسیدا نین بۆی ‌ه تونڕه‌و ده‌رده‌چن‪،‬‬ ‫فره‌نسا گـه‌وره‌تــریــن و ده‌روشــاوه‌تــریــن واڵتی‬ ‫دیمۆکراسییه‌‪ ،‬به‌ڵکو کێشه‌ک ‌ه ئه‌وه‌یه‌ ک ‌ه گوتاری‬ ‫ئیسالمی ئێستا به‌ده‌ست ته‌کفیرییه‌کانه‌وه‌یه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر که‌سێک و هه‌ر گروپێک بڕوای ب ‌ه ته‌کفیر‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬ئــامــاده‌یــی ئــه‌وه‌ی تێدای ‌ه کــاره‌کـه‌ی‬ ‫سـه‌ر چارلی ئێبدۆ دوبــار‌ه بکاته‌وه‌‪ ،‬زۆرب ـه‌ی‬ ‫هـه‌ر‌ه زۆری موسڵمانه‌کان بڕوایان ب ‌ه ته‌کفیر‬ ‫هه‌ی ‌ه و ته‌نانات له‌ناو الیه‌نگرانی دوو پارتی‬ ‫وه‌ک(پارتی و یه‌کێتی) الی خۆشمان پڕن له‌م‬ ‫جۆر‌ه موسڵمانانه( ئیتر ئیسالمییه‌کان با له‌وێو‌ه‬ ‫بۆستن ک ‌ه باوکی شه‌رعیی ته‌کفیرن)‌‪ .‬بۆی ‌ه ئێستا‬ ‫گوتاریی ئیسالمی گوتارێک ‌ه به‌ته‌واوی له‌الیه‌ن‬ ‫ته‌کفیرییه‌کانه‌و‌ه ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه‌‪ ،‬له‌م‬ ‫هه‌رێمی کوردستانه‌دا‪ ،‬وتاری هه‌ینی مزگه‌وته‌کا ‌ن‬ ‫یان ڕاسته‌وخۆ ته‌کفیرکردن به‌کارده‌هێنن یان‬ ‫که‌ره‌سته‌کانی نزیک له‌ته‌کفیرکردن به‌کارده‌هێنن‪،‬‬ ‫ته‌کفیرکردنێک ک ‌ه ڕاسته‌وخۆ هه‌ڕه‌ش ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫ژیانی پێکه‌وه‌یی و ئازادیی ویــژدان و ئازادیی‬ ‫ڕاده‌ربڕین ده‌کات‪.‬‬ ‫مادام موسڵمان بڕوای به‌ته‌کفیر هه‌یه‌و گوتاری‬ ‫ئیسالمیی شێخه‌ته‌کفیرییه‌کان و ئیسالمی سیاسی‬ ‫خاوه‌نێتی‪ ،‬ڕوداوی چارلی ئێبدۆ ن ‌ه ڕوداوێکی‬ ‫تازه‌ی ‌ه و ن ‌ه دوایین ڕوداو ده‌بێت‪ ،‬به‌ڵکو ڕوداوێک ‌ه‬ ‫خۆی دوبار‌ه ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬

‫زەردەشتی لە قۆناغی ساسانیدا‬ ‫لە ئاینێکی جیهانگیرەوە کرا بە‬ ‫ئاینێکی تایبەت بە ئێران‬ ‫فیراس ئەلسەواح‬

‫‪34‬‬

‫ذمارة (‪ )232‬دوشةممة ‪2015/1/19‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫دەستپێكی شكستی ئیسالمگەراكان لەزەمینەی لۆژیك‌و زانستدا‬ ‫زانا ئەكرەم‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی لە نیوەی دووەمی‬ ‫ســـەدەی بیستەمدا رێكخستنەكانی‬ ‫ئیسالمی سیاسی خــۆیــان لەبازنەی‬ ‫حزبایەتی‌و بــازنــەو گروپی سیاسیدا‬ ‫بینییەوە‪ .‬بەتایبەتی پاش ئەوەی دۆزی‬ ‫فەڵەستین بەگەرمی سەری هەڵدا‪ ،‬ئیدی‬ ‫بەشێك لە نیازو نواڕینی نەتەوایەتی‬ ‫عەرەب هانای بۆ ئایدیۆلۆژیای ئیسالمی‬ ‫بردو وەك پردێك بۆ پەڕینەوە بەسەر‬ ‫ئاگری زایۆنیزمدا قۆستیانەوە‪ .‬دیارە‬ ‫ئ ــەوەش هۆكارێكی كاریگەر بــوو بۆ‬ ‫برەودان بە رێكخستنی ئیسالمی جیهادی‌و‬ ‫بەردەوام بیانویەكی كاریگەریش بووە بۆ‬ ‫مــانــەوەی هــزری سیاسی ئیسالمی لە‬ ‫دنیای عەرەبی ‌و ئیسالمیدا‪ .‬واتە هەر‬ ‫لەسەرەتاوە ئاتاجی سەرهەڵدانی هزری‬ ‫ئیسالمی سیاسیی وەك وەسیلەیەك‬ ‫یان میتۆدێك هاتەپێش كە هەوێنێكی‬ ‫نەتەوایەتی لە ناواخنیدا رۆڵی دەبینی‪.‬‬ ‫ئەوە تاقیكردنەوەیەك بوو كە عەرەبەكان‬ ‫بەكاریان هێنا بۆ قوتاربوون لە دۆزێكی‬ ‫قوڵ‌و پڕ لەسەر ئێشە‪ .‬هەر بۆیە دەتوانین‬ ‫بڵێین رەهەندی دروستبوون‌و برەودان‬ ‫بە ئیسالمگەرایی لەبازنەو مەرجەعی‬ ‫سوننی چییەكاندا جیاوازە لە رەهەندو‬ ‫مەهامی ئیسالمگەرایی كە لەبازنەی‬ ‫تەشەیوع‌و شیعەكاندا كاری بۆدەكرێت‪.‬‬ ‫چوون فیكری سیاسی شیعەیش خواستی‬ ‫دروستبوونی بەدەرە لەو واقیعە هزرییەی‬ ‫كە لەسەری داڕێژراوە‪.‬‬ ‫گەر بگەڕێینەوە بۆ ریشەی ئیسالمی‬ ‫سیاسیی لە مێژووی ئیسالمیدا‪ ،‬دەبینین‬ ‫هــزری سیاسیی ئیسالمی هەنگاوێك‬ ‫بــووە بۆ دوركــەوتــنــەوە لە نــاوەڕۆكــی‬ ‫شــەریــعــەت‌و پێداگرییە رۆحییەكانی‬ ‫مرۆڤ‌و لەهەمانكاتدا هەنگاوێك بووە بۆ‬ ‫ێ مەكرو مەیلی‬ ‫نزیكبوونەوە لە كۆمەڵ ‌‬ ‫سیاسیی لە مەودای كاری نەتەوەكاندا‪.‬‬ ‫لە كۆتایی راشیدینەكانەوە تا دەستپێكی‬ ‫ئومەوییەكان‌و دواتر درێژبوونەوەی ئەم‬ ‫دەسەاڵتە سیاسییە سونییە ئەرستۆكراتە‬ ‫قوڕەیشییە تا روخانی عەباسییەكان‌و‬ ‫پاشان زیندوبوونەوەی لەدەستی توركە‬ ‫سونییەكان تــا ســەرەتــای ســەدەی‬ ‫بیستەم‪ ،‬نوێنەرایەتییەك نەبووە كە‬ ‫كۆی موسڵمانان لەبازنەو پێناوی خۆیدا‬ ‫جێبكاتەوە‪ .‬بەڵكو الی ئومەوییەكان‬ ‫نوێنەرایەتی عــەرەبــی سونە بــووەو‬ ‫تەنانەت مەوالی سونی یان ناعەرەبی‬ ‫سونی یان یاخۆ عەجەمی سونی لەو‬ ‫بازنەدا رۆڵی نەتەوەی بندەست‌و پلە‬ ‫دووی بینیوە‪ .‬كەواتە خەالفەت بەهیچ‬ ‫شــێــوەیــەك هێمایەك نــەبــووە كــە لە‬ ‫شەریعەتەوە سەرچاوەی گرتبێت یاخۆ‬ ‫سیاسەتی ئیسالمی بە هیچ شێوەیەك‬ ‫نومایانی ئەو پەتەی نەكردووە كە كۆی‬ ‫موسڵمانان دەستی پێوەبگرن‌و خۆیان‬ ‫لەدامێنیدا هەڵواسن‪.‬‬ ‫لەبازنەی سیاسی شیعەشدا بەهەمان‬ ‫شێوە هەر لە دەستپێكی ئومەوییەكانەوە‬ ‫چ وەك ئەو دەوڵەتە دورەدەستانەی‬ ‫بــاكــوری ئەفریقا وەك ئەداریسەكان‬ ‫یاخۆ ئەوانەی سەردەمی عەباسی وەك‬ ‫سەفاری‌و سامانییەكان ‌و دواتر فاتمی‌و‬ ‫ێ‬ ‫ئیسماعیلییەكان تــاوەكــو سەرلەنو ‌‬ ‫زیــنــدوبــوونــەوەیــان لــەســەر دەســتــی‬ ‫سەفەوییەكان‌و ئەفشارو قاجارییەكان‬ ‫هیچ كات پێناو و پەیداخی ئیسالمەتی‬ ‫ئەمانە نوێنەرایەتی ئوممەتی ئیسالمی‬ ‫نەكردووە‪ .‬لە فاتمییەكاندا نەزمی هاواڵتی‬ ‫بوون هێندەی تام‌و بۆی نەتەوایەتی لێدا‬ ‫جێگیركرابوو هەرگیز شوناسی دینی‬ ‫ئەو ئەرزشەی نەبوو‪ ،‬لەسەفەوییەكاندا‬ ‫نێوەكە نێوێكی ئاینی‌و مەزهەبی بوو‪،‬‬ ‫ێ لــەنــاواخــنــدا مــەهــزەلــەیــەك بوو‬ ‫وەلــ ‌‬ ‫لــە بـــرەودان بــە هێزی نــاوچــەگــەری‌و‬ ‫نەتەوایەتی‌و هۆزچییەتی‪.‬‬ ‫هیچكات خەالفەتە ئیسالمییەكان‬

‫سیستەمی ئیسالمی سیاسی هیچ شتێکی ئەرێنیی بۆ کۆمەڵ پێ نییە‬ ‫بــەدرێــژایــی مێژوو گەرەكیان نەبووە‬ ‫ئومەمییەتی ئیسالمی لە نەزمی سیاسی‬ ‫خۆیاندا شوێنبكەنەوە‪ .‬كەواتە لێرەدا‬ ‫بەخەالفەتی راشیدینیشەوە تاوەكو‬ ‫كۆتایی دەســەاڵتــی عوسمانییەكان‬ ‫خەالفەت نەیتوانیوە هێزو هیوایەك بێت‬ ‫كە چەتری خۆی هەموو خەڵكی موسڵمان‬ ‫گــردبــكــاتــەوە‪ .‬لــێــرەدا خــاڵــی گرنگی‬ ‫شەریعەت دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬ ‫چوون لەشەریعەتدا هیچ پێناوو برەوێكی‬ ‫نەتەوایەتی ســنــووری بۆ نەكێشراوە‬ ‫لەكاتێكدا لەخەالفەتدا دنیایەك سنوور‬ ‫دەبینرێت‪ .‬ئەم خاڵە الوازو الدەرەی‬ ‫شەریعەت لەنێو تــەواوی بازنەی كاری‬ ‫حزبە ئیسالمییەكاندا بەدیدەكرێت‌و‬ ‫جەختی لــەبــارەوە كــراوەتــەوە‪ .‬لەنێو‬ ‫ئیسالمی سیاسیدا و مێژووی هەموو‬ ‫تەڤگەرە سیاسییە ئیسالمییەكان ئەو‬ ‫راستییەمان پێدەڵێن‪ ،‬كــە هێندەی‬ ‫پێناوێكی سیاسی‌و نەتەوایەتی‌و ناوچەین‪،‬‬ ‫هەرگیز نەیانتوانیوە پێناو و پارێزەرێكی‬ ‫شەریعەت‌و شێوازێكی ئیسالمی بن‌و‬ ‫بازنەیەكی دینداریی دروست بن‪.‬‬ ‫پــارتــە ئــیــســامــیــیــەكــان لــە پــاش‬

‫سەر بەئیخوان‌و خودی ئیخوان موسلمین‬ ‫لە دنیای عەرەبدا ئەوەیە بیسەلمێنن كە‬ ‫عەرەبچییەتی دەكەن‌و لەبەرامبەر هێزە‬ ‫نەتەوەو سیكیۆالرەكانی عەرەبدا خۆیان‬ ‫هاوشان دەزانــن‪ .‬كەواتە لێرەدا بوونی‬ ‫ێ‬ ‫شەریعەت‌و زانیارییەكانی ئیسالم تەن ‌‬ ‫رێگەیەكن بۆ پتەوكردن بەهێزكردنی‬ ‫ئەو پێناوە‪ .‬مەهزەلەی گــەورە لێرەدا‬ ‫بریتییە لــەو حزبە ئیخوانییانەی كە‬ ‫لــەدەرەوی نەتەوە عەرەبییەكاندا یاخۆ‬ ‫واڵتە عەرەبییەكاندا دروست بن‪ .‬چوون‬ ‫دەبێت وەاڵمیان بۆ پەیامەكانی حەسەن‬ ‫بەناو سەید قوتب چیبێت كە لەبارەی‬ ‫عەرەبچییەتییەوە دەیڵێن‪.‬‬ ‫بۆنموونە یەكگرتووی ئیسالمی چی‬ ‫دەڵێت لەبارەی ئەو تیۆرییە سیاسییە‬ ‫نــەتــەوەیــیــانــەی‪ ،‬كــەمــحــەمــەد قوتب‬ ‫ئاراستەی پێویستی ئیخوان دەیانكات‬ ‫بۆ عروبەو ناسیۆنالیزمی عەرەبی؟ئەدی‬ ‫لێرەدا بوونی یەكگرتوویەكی ئیخوانی‬ ‫لەچیدا خۆی دەبینێتەوە؟ لە ئیسالمدا‬ ‫هێنانەوەی بوونی شوناسی مــرۆڤ‌و‬ ‫پتەوكردنی الیەنی رۆحــی تاكەكان‌و‬ ‫بونیادی پێكهاتە خێزانییەكان بازنەیەكی‬

‫بریتیبێت لەئایندارییەكی دروستی‬ ‫وابەستە بەئیسالم هیچ شوێنێكی نییە‪.‬‬ ‫هەربۆیە ئەزموونێكی مەزنی وەكو‬ ‫دكــتــۆر موحسین عەبدولحەمید كە‬ ‫زەمەنێكی هەستیار رێــبــەری حزبی‬ ‫ئیسالمی ئێراق بوو كە مەزنترین حزبی‬ ‫ئیخوانی سیاسی بوو لە ئێراق‌و نوێنەر‬ ‫گــەورەی سونییە عەرەبەكان بــوو لە‬ ‫سەردەمی سەدام‌و پاش سەدام هەتاوەكو‬ ‫ئێستا‪ ،‬دەتوانین بڵێین ئەكادیمیترین‌و‬ ‫هۆشیارترین تاكی نێو ئــەو حزبەش‬ ‫بوو‪ ،‬بۆخۆی جاڕی ئەو راستییەی دا‬ ‫كە حزبایەتی كردن كە ئەو مەبەستی‬ ‫لە سیاسەتی حزبایەتی ئیسالمی جیاواز‬ ‫نەبوو لە دەوڵەتدارییەتییەك كە خەالفەت‬ ‫ێ وانیشانیداكە تا سەر ئێسقان‬ ‫بخواز ‌‬ ‫هەڵەیەو دوورە لەخواستی شەریعەت‌و‬ ‫ئاینداریی تاكی موسڵمانەوەو مەبەستی‬ ‫حزبایەتیشی بەشتانێك لەقەڵەمدا‬ ‫كە دووورە لە م ــەودای كــاری كەسی‬ ‫ئیماندارەوەو ئەزموونی كاری خۆیشی‬ ‫بەپەشیمانی‌و نەدامەت لەقەڵەمدا‪ .‬دكتۆر‬ ‫موحسین هەڵوێستەكانی شۆڕشێك‬ ‫بوون بۆ پێداچوونەوەوە بە پێڕاكێشانی‬

‫خەوێكی قوڵی ساختەدا دەژین‪.‬‬ ‫ساختەیی خەونی چەپەكان جیاواز‬ ‫نییە لـــەو ســاخــتــەیــیــەی كــە ئـــەوڕۆ‬ ‫ئیسالمییەكان تێی كــەوتــوون‪ .‬هیچ‬ ‫ئەكادیمییەكی ئیسالمی نییە‪ ،‬لەمڕۆدا‬ ‫دوچــــاری ئـــەو شــۆكــە نــەبــێــت‪ .‬هیچ‬ ‫قەڵەمێكی بەویژدانی ئیسالمییەكان‬ ‫نییە كە دەرك بەم ساختەییە نەكات‬ ‫كە میتۆدی سیاسی ئیسالمییەكان كاری‬ ‫لەسەردەكات‪ .‬مەزنە نوسەرو كۆڵەرێكی‬ ‫بواری ئیسالم ناسی‌و یاسای شەریعەت‪،‬‬ ‫پیاوێكی بەئەزموون‌و قوڵی وەك د‪.‬‬ ‫موستەفا زەڵمی لەم رۆژانــەدا هەموو‬ ‫ئەوراستییەی بەگوێی كۆمەڵگەی كوردیدا‬ ‫دا‪ ،‬راستیانێك كە بەزمانی عەقڵ‌و‬ ‫زانست‌و شەریعەت هەموومانی دوواند‪.‬‬ ‫ئەو جەختی لــەوەكــردەوە كە ئیسالم‬ ‫ئاینێكە خەالفەت ناخوازێت‪ ،‬خەالفەت‌و‬ ‫سیاسەت لەئیسالمدا خەونێكی ساختەو‬ ‫درۆیەكی گەورەی ئیسالمییەكانە‪ .‬ئایا‬ ‫راڤەی حاجی كاروان‌و هاوڕێ‌ قیامەت‌و‬ ‫سەالحەدین بەهادین بۆ شەریعەتی خوا‬ ‫زانستی‌و لۆژیكی‌و ئیماندارترە یان راڤەی‬ ‫د‪ .‬موستەفا زەڵمی كە تەمەنێك لەنێو‬

‫ئەوە بۆ خۆیان‌و دەرەوەی خۆشیان روونبۆتەوە‪ ،‬كە ئیسالمی سیاسی‬ ‫تەنها ئامرازێكە بۆ خۆتێركردن لەسەر سفرەی حازری كوردایەتی‌و رەنج‬ ‫رەونەقی خەباتی ماندونەناسانەی نەتەوەیی‌و سیكیۆالرو لیبراڵەكان‬ ‫سەرهەڵدانی دۆزی فەڵەستین بەشێوەی‬ ‫كـــارا ســەریــان هــەڵــدا‪ ،‬كــە پێناوە‬ ‫ێ بریتی بوو لە‬ ‫سەرەكییەكانیان تەن ‌‬ ‫پێناوێكی نەتەوایەتی‌و عەرەبچییەتی‌و‬ ‫لەخەمی دۆزی خاكی بندەستكراوی‬ ‫فەڵەستیندا سەریان هەڵدا‪ .‬ئیخوان‬ ‫بــۆخــۆی بــەشــێــوەیــەكــی تــیــۆری لە‬ ‫پەیامەكانی حەسەن بەننادا ئەو راستییە‬ ‫دەخاتەڕوو كە عروبە لە خەباتی ئەواندا‬ ‫بازنەیەكی تــەواوكــارە‪ ،‬ئەو ئیخوانەی‬ ‫شوێن پەنجەی بست بەبستی كــارو‬ ‫كردەوەی حزبە ئیسالمییەكانی دونیاوە‬ ‫دیارەو روونە‪ .‬خەمی گەورەی حزبەكانی‬

‫ێ‬ ‫بەرین‌و داكۆكی لەبارەوە كراوە‪ .‬وەل ‌‬ ‫بــواری سیاسی‌و خەالفەت‪ ،‬سیستەمی‬ ‫سیاسی ئیسالمی‌و رێكخستنی ئیسالمی‬ ‫سیاسی هیچ جێیەكی نییە یاخۆت‬ ‫شتێكی پێنییە بۆ زامنكردنی هێشتنەوەی‬ ‫شەریعەت وەك خــۆی‪ .‬ئــەوڕۆ ئــەوەی‬ ‫لە كوردستان ‌و ئێراقدا دەگــوزەرێــت‬ ‫ئەوەیە كە لەباشورو ناوەڕاستی ئێراقدا‬ ‫بــازنــە سیاسییەكانی شیعەو سوننە‬ ‫خاڵی گــەورەی ناكۆكییەكانن‌و جەنگی‬ ‫ئەوانیش جگە لە سەپاندنی هەیمەنەی‬ ‫نەتەوایەتی‌و خێڵ‌و هــۆزی مەزهەبی‬ ‫خــۆیــان هیچی تــرنــیــیــەوە ئەوەیشی‬

‫ئیسالمییە سیاسییەكان لە تەنگژەكانی‬ ‫ئێراقدا‪ .‬خواستی ئەزمونێكی گەورەی‬ ‫لەوجۆرە دروســت هاوتای دانپێدانانی‬ ‫كەسێكی مەزنی وەك ئیحسان تەبەری‬ ‫بوو كەلەسەر چەپەكان كردنی‪ .‬ئیحسان‬ ‫تەبەری لە هەشتاكانی سەدەی رابردوو‬ ‫وەك تیۆریستێكی مــەزن‌و ســەرداری‬ ‫تـــودەی ئــێــران ـی‌و چــەپــەكــانــی دونیا‬ ‫راستیگەلی لە مەفهومی كۆمۆنیزم‌و‬ ‫بەربەرییەتی ئایدیۆلۆژیای چەپەكان‬ ‫خستەڕوو‪ ،‬ئەو پێچەوانەی رابــردووی‬ ‫هەستایەوەو ئەزموونێكی گەورەی نیشانی‬ ‫دونیادا كە چەپەكان لەچ شۆكێك‌و لەچ‬

‫پەرتوك‌و كۆڵینەوەو دراساتی ئیسالمیدا‬ ‫پیر بووە؟ئایا ئەكادیمییە ئیسالمییەكان‬ ‫دروســـت دەچــن بــۆ راستییەكان یان‬ ‫سیاسییە ئیسالمییەكان؟ لەبەرئەوە‬ ‫دەتوانین بڵێین ئەوڕۆ سەردەمی هزری‬ ‫ئەكادیمییەكانەو ســەردەمــی قسەی‬ ‫ئەزموونە گــەورەكــانــە‪ .‬كێ هەبوو لە‬ ‫نێو یەكگرتووی ئیسالمیدا هێندەی‬ ‫عەبدورەحمان سدیق لۆژیكی‌و وردو قوڵ‬ ‫راڤــە بۆ تێكست‌و ئەزموونی سیاسی‬ ‫ئیسالمی بكات‪ .‬بۆخۆی لە ئەوجی پلەو‬ ‫پایەدا بوو لەنێو ئیسالمییەكانداو بە‬ ‫لۆژیكیش سەلماندی كە ئیسالم بازنەیەكە‬

‫‌و سیاسەتیش لە نێو حزبێكی ئیسالمیدا‬ ‫هەڵەیەكی كوشندەیەو پێوەندی بە‬ ‫ئایندارییەوە نییە‪ .‬ئەزموونێكی گەورەی‬ ‫وەك عەبدورەحمان سدیق بەسە بۆ‬ ‫ئــەوەی كە ئاشبەتاڵی هزری ئیسالمی‬ ‫سیاسی لە كوردستاندا دەستپێبكرێت‪،‬‬ ‫قــســەی مــوســتــەفــا زەڵــمــی حوجەیە‬ ‫بۆئەوەی ساختەیی مۆدیلی حزبایەتی‬ ‫لەئیسالمدا بسەلمێنیین‪.‬‬ ‫ئەم قەوانە قەوانێكی مەكراوی رزیوی‬ ‫بیدعەچییەكانی نێو ئیسالمەو ئەوڕۆ‬ ‫لەدەستپێكی وەستاندنی ئەو قەوانەدا‬ ‫ئەكادیمی‌و كۆڵەرو هۆشیارەكان دەستیان‬ ‫داوەتــێ‌‪ .‬ئــەوڕۆ بۆ وەستاندنی هزری‬ ‫ساختەی ئیسالمییەكان پێویست بە‬ ‫ئاكاری لیبراڵ‌و سیكیۆالرو چەپەكان نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆخۆیان پێ لەو راستییانەدەنێن‌و‬ ‫هۆشیارییەكانیان دارای ئــەوەن‪ ،‬كە‬ ‫سیاسییەكان توشی شۆك بكەن‪ .‬ئەم‬ ‫راستییانەی كە خەڵكانی سەر راستی‬ ‫ئەكادیمی‌و بەئەزموونەكانی خۆیان دانی‬ ‫پێدا دەنێن‌و لەكاری سیاسی خۆیان دوور‬ ‫دەخەنەوە چاوەڕواندەكرێت بەرینتربێت‌و‬ ‫سنوری چاالكی ئیسالمییە سیاسییەكان‬ ‫ببەزێنێت‪ .‬لەتازەترین زانیاریدا ئەو‬ ‫راستییە دەركــەوتــووتــر دەبێت‪.‬چوون‬ ‫نوێترین پــرۆژەی مامۆستا سەالحەدین‬ ‫بەهادین بۆ ئیسالمییەكان ئەوەیە كە‬ ‫هەموو رێكخستنە ئیسالمییەكان لە‬ ‫پرۆژەیەكدا گردبنەوەو سیاسەتیان لە‬ ‫چەند روانگەیەكەوە یەك بخەن‌و بواری‬ ‫بــانــگــەواز جێبهێڵن بــۆ خەڵكانێكی‬ ‫دەرەوەی سیاسەت‪ .‬یاخۆ دەزانین كە‬ ‫لە دوا كۆنگرەی كۆمەڵی ئیسالمیدا‬ ‫بەرنامە هەیە كە زیاد لە نیوەیان خۆیان‬ ‫ناپاڵیونەوە‪.‬‬ ‫سیاسەتكردن لەالیان بووەتە شریتێكی‬ ‫ێ ئامادەكارییەكانیان‬ ‫دوبارەو دۆڕاوو تەن ‌‬ ‫بۆ دەستگیربوونیان لەچەند پۆستێكی‬ ‫دونیایدا كورتكردووەتەوە‪ .‬تەنانەت لە‬ ‫ئێستادا خۆنەوارەكانیشیان كە دەخوازن‬ ‫ببنەخاوەنی بڕوانامە خۆیان لەقەرەی‬ ‫شەریعەتی ئیسالمی‌و دراساتی ئیسالمی‬ ‫نــادەن‌و بــەدوای پسپۆڕییەكەوەن كە‬ ‫بتوانن پۆستێك یان كورسییەك بۆخۆیان‬ ‫دابتاشن‪ .‬ئیدی ئەوە بۆ خۆیان‌و دەرەوەی‬ ‫خۆشیان روونــبــۆتــەوە‪ ،‬كە ئیسالمی‬ ‫سیاسی تەنها ئامرازێكە بۆ خۆتێركردن‬ ‫لــەســەر ســفــرەی ح ــازری كــوردایــەتـی‌و‬ ‫رەنج رەونەقی خەباتی ماندونەناسانەی‬ ‫نەتەوەیی‌و سیكیۆالرو لیبراڵەكان‪ .‬ئەوڕۆ‬ ‫ئیسالمی سیاسی لە كوردستاندا نومایانی‬ ‫ساختەیی خۆی لەهەمووكات زیاتر بۆ‬ ‫رۆشنبووەتەوەو ئەو خەون‌و خەیاڵەی كە‬ ‫خۆی بۆ ئایندەی ئەم نەتەوە دەبینییەوە‬ ‫لــەدەســتــداوەو تـــەواوی روانگەكان بۆ‬ ‫ێ لە كوردستانیشدا وەك‬ ‫ئەوەن كە بەڵ ‌‬ ‫تەواوی دنیای ئیسالم گڵۆڵەی ئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكان لە لێژیدایە‪.‬‬ ‫بەتایبەت پاش ئەو وەخۆكەوتنەی‬ ‫ئــــەوروپــــی‌و خـــۆرئـــاوایـــیـــەكـــان بۆ‬ ‫ئیسالمگەراكان‌و پاش ئەو توندوتیژییانەی‬ ‫كە رۆژانــی رابــردوو لەپاریسێدا هاتنە‬ ‫پێش ئیدی كۆڵینەوەو راڤەكانی سەر‬ ‫ئیسالمییەكان تەنها دیوێكی داعشیانە‬ ‫دەبەخشنە مەهام‌و مەبەستی بوونی‬ ‫هەر تەڤگەرێكی سیاسی ئیسالمی كە‬ ‫ئەوڕۆ لە تەواوی دونیادا بوونیان هەیەو‬ ‫كاردەكەن‌و ئەو راستییانەیش سەلما كە‬ ‫ێ بوونی ئیسالمییە سیاسییەكان‬ ‫بەڵ ‌‬ ‫لەنێو سیاسەتی دیموكراسییانەی‬ ‫ێ گەمەیەك بوو‬ ‫حكومەتەكاندا تەن ‌‬ ‫بــەس‪ ،‬چــوون بــەرە بــەرە ئەزموونە‬ ‫هۆشیارەكانیان حاشا لە رابردوو دەكەن‌و‬ ‫ئــەزمــوونــە مێشك شۆراوەكانیشیان‬ ‫واخەریكە لە جەنگی دێموكراسیدان‌و‬ ‫دیموكراسی هەر بەو خراپەییە پێناسە‬ ‫دەكەن كە عەلی باپیری ئەندام پەرلەمانی‬ ‫خانەنشینكراوی ئێراق‌و ئەمیری كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی پێناسەی دەكرد‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )232‬دوشةممة ‪2015/1/19‬‬

‫دياردةى ئاينى‬

‫ڕەخنەی مۆڕاڵی گاڵتەجاڕانە‬ ‫ڕۆشنبیری کورد وەک فیگورێکی پۆپۆلیست‪...‬‬

‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫لــەوانــەیــە لــێــرەدا بتوانم بەکورتی‬ ‫لەسەر سێ وەزیفەی ڕەخنەی مۆڕاڵی‬ ‫گاڵتەجاڕانە قسەبکەم‪ ،‬کەبەشێکی‬ ‫گـــەورەیـــە لــەڕەخــنــەگــرتــن لەئەقڵی‬ ‫گــاڵــتــەجــاڕی‪ .‬لــێــرەدا بــەرامــبــەر سێ‬ ‫کاتیگۆری دەبینەوە‪ ،‬یاخود بەرامبەر‬ ‫سێ ستراتیژی ئــەم ڕەخنە مۆڕاڵیە‬ ‫دەبینەوە‪ .‬یەکەمیان؛ هەڵدانەوەی‬ ‫(ڕێــســای دووهــەمــی ژیــانــە) یاخود‬ ‫بەشێوەیەکی دیکە قسەبکەین ڕووی‬ ‫دووهــەمــی مــۆڕاڵــە‪ ،‬لەدەبڵ مۆڕاڵی و‬ ‫دوو دەموچاویدا بەرجەستە دەبێت‪.‬‬ ‫دووهەمیان؛ هەڵگەڕانەوەی نێوان (بوون‬ ‫‪ )Sein‬ی ڕاستەقینە و (دەرکەوتن‬ ‫‪ )Schein‬و نمایشکردنە‪ .‬سێهەمیان؛‬ ‫کارلێکردنی سەرچاوە سەرەکیەکانی‬ ‫مۆتیڤە یان خود ئالوودەییە‪.‬‬ ‫بۆڕوونکردنەوەی ئەم سێ کاتیگۆریە‬ ‫وەک میتۆدیک بۆ ڕەخنەگرتن لەئەقڵی‬ ‫گاڵتەجاڕی کوردی‪ ،‬دەبێت لەسەرەتادا‬ ‫لەخاڵی یەکەمدا هەڵوێستەیەک بکەین‪،‬‬ ‫ئەویش هەڵدانەوەی (ڕێسای دووهەمی‬ ‫ژیانە)‪ ،‬بەمانای باس لەو (دەبڵ مۆڕاڵیە)‬ ‫بکەین کەلەخودی ڕۆشنگەری وپڕۆژەی‬ ‫ڕۆشنگەریدا ڕوودەدات‪ ،‬بــەوەی بەڕای‬ ‫سڵۆتێردایک؛ (ڕۆشنگەری هیچیتری‬ ‫نــەکــردووە‪ ،‬جگە لــەوەی لەگاردەڕۆبی‬ ‫جلگۆڕیندا خۆی شاردۆتەوە‪ ،‬سیخوڕی‬ ‫کردووە بەسەر ئەو گورگانەی لەپێستی‬ ‫مەڕەکاندا خۆیان شاردۆتەوە‪ .‬ڕۆشنگەری‬ ‫بەدزیەوە سەیری گورگە تاوانبارەکان‬ ‫دەکات چۆن پێستە مەڕەکان لەبەرخۆیان‬ ‫دەکەن ودادەکەنن ‪. )101.1...‬‬ ‫بڕوانە بەئەڵمانی ؛ سڵۆتێردایک ؛‬ ‫ڕەخنەی ئەقڵی گالتەجاڕی‪ .‬سورکامپ‬ ‫‪١٩٨٣‬‬ ‫ڕۆشنگەری مرۆڤێکی (دەبڵ مۆڕاڵ) و‬ ‫(دەبڵ ئەخالقی گەورەی) بەرهەمهێناوە‪،‬‬ ‫کەلەژێر ناوی ڕۆشنگەری و برایەتی و‬ ‫یەکسانی و دادپــەرویــدا‪ ،‬مومارەسەی‬ ‫هــەمــان ستەم دەکـــەن کەلەوەوپێش‬ ‫بوونی هەبووە‪ ،‬بەاڵم لەفۆرمێکی دیکەدا‪.‬‬ ‫دونیای مۆدێرن وەک دونیای تەقلیدی‬ ‫خوێنی ئــەویــتــر بەشمشێرەکەیەوە‬ ‫ناتکێنێت‪ ،‬دەستی ڕاستەوخۆ پیس‬ ‫نابێت بەخوێنی ئەوی دیکە‪ ،‬بەڵکو کارە‬ ‫پیسەکە بەفۆرمێکی تر دەکات‪ ،‬یەکێک‬ ‫لەو فۆرمانە دەبڵ ئەخالقیە‪ .‬سڵۆتێردایک‬ ‫گــووتــەنــی؛ ڕۆشــنــگــەری (وەک ئەو‬ ‫قەشەیە وەهایە خێرا پێش هاتنەوەی‬ ‫مــێــردی ژنــە دۆســتــەکــەی خۆیدەکات‬ ‫بەکەنتۆرەکەدا‪ ،‬یان ئەو پیاوە بەڕێزە‬ ‫ناودارەیە بەپەلە خۆیدەکات بەکۆاڵنی‬ ‫لــەشــفــرۆشــانــدا‪ ،‬یــاخــود ئــەو ســەرۆک‬ ‫وەزیرانەیە چاویلەکەکەی لەسۆزانیخانە‬ ‫لەبیردەچێت‪ ...‬هـ‪ .‬س ‪.‬پ ‪ .‬ل‪)١٠١‬‬ ‫بوون و نمایشی گاڵتەجاڕانە‬ ‫خاڵی دووهــەمــی ڕەخنەی مۆڕاڵی‬ ‫گاڵتەجاڕی گەڕانەوە و قڵپبوونەوەی‬ ‫هـــــەردوو دیــــوی (بـــــوون ‪)Sein‬‬ ‫و (دەرکــــەوتــــن ‪ )Schein‬یــان‬ ‫نمایشکردنە‪ .‬لەوانەیە گرنگترین ئایدیالی‬ ‫ڕۆشنگەری نمایشکردنەوەی ئالتوریزم‬ ‫‪ Altruismus‬بێت‪ ،‬بەمانایەکی تر‬ ‫نمایشکردنی ( خۆنەویستی ) بێت وەک‬ ‫ئایدیایەکی بااڵ‪ ،‬بەوسیفەتەی ڕۆشنگەری‬ ‫وەک بانگەشە بۆخۆی دەکات‪ ،‬بیرکردنەوە‬ ‫لەئەویتر لەپێشتردا‪ ،‬لەدوایدا خۆت‪ .‬ئەم‬ ‫مۆڕاڵی ڕۆشنگەرانەیە لەم کۆنتێکستەدا‬ ‫دەمانگەڕێنتەوە بۆ شاعیرێکی وەک‬ ‫فردریک شیللەر کەدەڵێت؛ ( پیاوی‬ ‫ئازا ئەو پیاوەیە لەدواجاردا بیر لەخۆی‬ ‫دەکــاتــەوە‪ )...‬بەاڵم بەپێچەوانەی ئەم‬

‫زەنگدانەوەی شیلەر لەدڵی ئایدیالزمی‬ ‫ئەڵمانیەوە‪ ،‬فەیلەسوفێکی وەک (‬ ‫فردریک نیتچە) لەو بڕوایەدایە کەئەوە‬ ‫سروشتی مرۆڤە یەکەمجار بیر لەخۆی‬ ‫دەکاتەوە پاشان ئەویتر‪ .‬لێرەوە ئەم‬ ‫ڕۆمانسیەتەی ئایدیالزمی ئەڵمانی و‬ ‫ئــەم مۆڕاڵی هاواڵتیبوونەی مۆدێرنە‬ ‫لەبەردەم هەقیقەتی سروشتی خۆی‬ ‫درزی تێدەکەوێت‪ .‬سروشتی مۆدێرنە‬ ‫و ڕۆشنگەری خۆی لەخۆیدا ئیگۆئیزم‬ ‫وخــۆپــەرســتــیــەکــی پــێــگــەیــانــدووە‪،‬‬ ‫خۆپەرستیەک لەژیانی کەسی مۆدێرنەوە‬ ‫بیگرە تاکو دەگاتە سیاسەتی دەوڵەتانی‬ ‫مۆدێرن بەرامبەر بـــەدەرەوەی خۆی‪.‬‬ ‫لەمۆدێرنەوە سنورەکانی خۆپەرستی‬ ‫لــــەفــــەوزاوە دەبــنــە ئیگۆئیزمیکی‬ ‫ڕاتسیۆنالیزەکراو‪ .‬بەمانایەکی دیکە‬ ‫خۆپەرستی بۆتە ئایدیال و شێوازی‬ ‫ژیــــان ومــــۆدۆس ڤیڤێندی‪ .‬دی ــارە‬ ‫ڕەخنەی ئەقڵی گاڵتەجاڕی کوردی لەم‬ ‫ڕوانگەیەوە ئاشکراکردنی ئەم ئیگۆئیزم‬ ‫و ودەبڵ مۆڕاڵیە کەلەسەر (شانۆی‬ ‫پۆپۆلیستی) گەمەی خۆیان دەکەن‪ .‬لەم‬ ‫نوسینەدا چەند نمونەیەک دەهێنینەوە‪،‬‬ ‫دیارە دەکرێت لەداهاتوودا دەوڵەمەندی‬ ‫بکەین بەئەرشیفیکی گــەورەی بڕیاڕی‬ ‫یاسایی وئیداری وسیاسی و ڕوداووی‬ ‫مێژوویی سەیر وســەمــەرە ولێدوانی‬ ‫جۆراوجۆر! ‪.‬‬ ‫مــۆڕاڵــێ گــاڵــتــەجــاڕانــەی کــوردی‬ ‫لەنێوان (بــوون ‪ )Sein /‬خۆیدا و‬ ‫(دەرکەوتندا ‪ )Schein /‬گەمەیەکی‬ ‫ترسناکی سایکۆباتیانەی نمایشکاری‬ ‫دەکات‪ .‬ئەم فیگورە خەریکی نمایشە‬ ‫و (خودێکی نمایشکارە)‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫کاتێک ڕۆژنامەنوسێک تیرۆردەکرێت‪،‬‬ ‫یــاخــود گەنجەکان لــەســەر جــادەکــان‬ ‫لەخۆپیشاندا بەرگوللەی تیرۆر دەکەون‪،‬‬ ‫دەنگبەرزکردنەوە ونمایشکردنی (بەرگری‬ ‫لــەئــازادی) دەستپێدەکات‪ ،‬ڕێپێوان‬ ‫وگردبوونەوە لەگۆڕەپان ودەرکەوتنی‬ ‫سەر شاشەی تیڤیەکان دەبێتە نواندنی‬ ‫ئەم فیگورە نمایشکارە‪ ،‬ئیدی دونیای‬ ‫کـــوردی پــڕدەبــێــت لــەمــرۆڤــی تــوڕە و‬ ‫ڕۆشنبیری پڕ هەڵوێستی ڕۆشنگەرانە‪.‬‬ ‫دیارە تائێرە تەواو لەگەڵیداین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پارادۆکس لێرەدایە کەلەپڕێکدا گەمەکە‬ ‫خــامــۆش دەبــێــتــەوە و تیرۆرکراویش‬ ‫لەپڕێکدا دەچێتە خانەی لەبیرچوونەوە!‬ ‫بەتایبەت کاتێک ئۆپۆزیسیۆن لەگەڵ‬ ‫پــارتــێــکــی ســیــاســی نــێــو دەســەاڵتــدا‬ ‫ڕێــکــدەکــەوێــت! ئــاوەهــا تیرۆرکراوێک‬ ‫لەقوربانیەکانی بەرچەند ساڵێک لەمەوبەر‬ ‫جودا دەکرێتەوە‪ ،‬فۆکۆس دەخرێتە سەر‬ ‫یەکێک وئەویتر فەرامۆشدەکەن! دیارە‬ ‫ئەوەندە بەسە بۆ (ئەقڵی نمایشکاری)‬ ‫کەباسی تاوانی سیاسی بکات تاوەکو‬ ‫ڕێکەوتنێکی دیکە ڕوودەدات‪ ،‬ئیدی‬ ‫لەهیچ شوێنێکەوە ئەو دەنگانەی دژی‬ ‫تیرۆربوون قسەی دیکەیان نییە وخۆیان‬ ‫بەدیاردەیەکی دیکەوە خەریکدەکەن‪.‬‬ ‫هــەروەهــا لــەســەر ئاستی گــوتــاری‬ ‫ڕۆشنبیران قسەبکەین‪ ،‬كــە لەوێدا‬ ‫دەســــەاڵت لــەدونــیــای کــوردیــدا وەک‬ ‫(سوڵتانیزمێکی ترسناک و دڕنــدە)‬ ‫وەســفــدەکــرێــت‪ ،‬کەبێگومان ڕەوایـــە‬ ‫قسەکردنی هەمەالیەنە لــەســەر ئەم‬ ‫چەمکە‪ ،‬بــەاڵم سەیر لــەوەدایــە کە‬ ‫ڕێکەوتنە سیاسیەکان ڕوودەدەن‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیری پۆپۆلیست چیتر بەگەرمی‬ ‫باسی ئەم چەمکە ناکەن‪ ،‬کەبێگومان‬ ‫ئاماژەیە بۆ سەرۆکێکی دیاریکراو‪ ،‬چیتر‬ ‫ئەم سەرۆکە نابێتە داهۆڵە ترسناکەکە‬ ‫لەسەر ئازادی‪ ،‬بەڵکو دەبێتە دەسەاڵتێک‬ ‫کەدەبێت دیموکراسیانە کــاری لەسەر‬ ‫بکەیت! ئیدی لەگەڵ گۆڕانی دروشمەکە‬ ‫لە (دژی دەســەاڵت ) بۆ (کارکردن‬ ‫لەنێو دەسەاڵت) ڕۆشنبیری نمایشکار‬ ‫گوتاری شەرمنانە بەرامبەر سوڵتان‬ ‫هەڵدەبژێرێت‪ .‬گــەر ئەمە سیاسەت‬ ‫وسیاسی بیکات تێگەیشتنمان تاڕادەیەک‬

‫دەبێت بۆی وەک درۆی ئۆرگانیزەکراو‬ ‫بەمەفهومی (هــانــا ئــاڕێــنــت)‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫گــەر ئــەمــە ڕۆشــنــگــەرە و ڕۆشنبیرە‬ ‫دەنگبەرزەکان وشوڕشگێڕەکانی قەڵەم‬ ‫بیکەن‪ ،‬ئــەوا ئــەوە سیاسیەتکردنێکی‬ ‫پــیــســە‪ ،‬کــەنــایــەوێــت دەســتــی خــۆی‬ ‫بەسیاسەت پیس بکات‪...‬ئاوەها لەم‬ ‫ئاماژە کورتانەوە‪ ،‬نمایش لەدوای نمایش‬ ‫کاری ئەم مۆڕاڵە گاڵتەجاڕەیە‪ ،‬لەسەر‬ ‫شانۆیەکی پۆپۆلیستی بــۆ ئەویتر‬ ‫ئــەم فیگورە سەمای خۆیدەکات‪،‬‬ ‫ئێستاش لەنێو گەمەیەکی نوێدا بەنێوی‬ ‫چەمکی (تــۆلــەرانــس و لێبوردەیی)‬ ‫خەریکی مۆبیالریزەکردنی جەماوەرە‬ ‫ئیسالمیەکەیە‪ ،‬بــۆ هیچ نــا‪ ،‬تەنها‬

‫ومۆدێرنەکانن کەدەیانەوێت بڵێن؛ ئەمانە‬ ‫هەڵگری نۆرمی گـــەورەن وکەسانی‬ ‫بەراووردکراون بەشۆڕشگێڕەکانی سەدەی‬ ‫بیست و کولتی جیڤارا‪ ،‬داعشەکان الی‬ ‫ئەم فیگورە هەڵگری خەمێکی (بان‬ ‫کولتوری) و(ترانس ناسیونالستی) و‬ ‫(نامۆبونێکی بونیادین)! هەر ئەوەندەش‬ ‫نا‪ ،‬بەڵکو موجاهیدەکانی داعش وەک‬ ‫شۆڕشگێڕی ڕۆمــانــســی وەســفــکــراون‬ ‫بەقەولی دکتۆر مەریوان قانیع؛ (‬ ‫بەشێکن لەیاخبوونێکی نــەوەیــی‪،‬‬ ‫یاخیبوونێک تەنها دژ بەخۆرئاوا نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو دژ بەباوک ودایک ونەوەی پێش‬ ‫خۆشیانە‪ ،‬یاخیبوونە بــەڕووی نەوەی‬ ‫سەکردە ڕۆحیەکانی پێش خۆیان! )‬

‫زۆرکردنی جەماوەرەکەیەتی؛ لەم ئەکتەدا‬ ‫لــەســەرێــکــەوە لــەگــەڵ سیاسیەکاندا‬ ‫هاوگوتارە ولەسەرێکی دیکەوە دڵداری‬ ‫دەکــات لەگەڵ جــەمــاوەری بانگخوازە‬ ‫ئیسالمیەکان‪ .‬ئــاوەهــا ئــەم فیگورە‬ ‫نمایشکارە لەنێوان بوونی هەقیقی خۆی‬ ‫ودەرکەتن و نمایشکردندا دەالقەیەکی‬ ‫سایکۆباتی گەورە لەڕۆحیدا فراونبووە‪،‬‬ ‫بەجۆرێک کەچیتر خۆی ناناسێتەوە!‬

‫ئــاگــاداری هەڵس وکەوتی سێکسوالی‬ ‫خۆیان بن‪.‬‬ ‫بڕوانە؛ نامیلەکەی دێسمبەر ‪٢٠١٤‬‬ ‫دابق ‪ :‬دیوان البحوث و االفتاء ؛ السبی‬ ‫والرقاب ‪ ١٣٤٦ ،‬هیجری‬ ‫ســــەرەڕای ئــەم هــەمــوو ئەدبیاتە‬ ‫ئاشکرایانەی ئیسالمیزم وسەلەفیزم‪،‬‬ ‫بــۆ ڕۆشنبیری پۆپۆلیستی کــوردی‪،‬‬ ‫سەلەفیزم گەڕانەوە نییە بۆ (جەوهەری‬ ‫نەگۆڕی قورئان) و (سەلەفی ساڵح) و‬ ‫مۆڕاڵی خود ئالوودەبوون‬ ‫شێوازی جیهاد وغەنیمە و کەنیزەک‬ ‫لـــێـــرەوە دەچـــمـــە ســــەر خــاڵــی‬ ‫بردن ودروستکردنی بازاڕی کەنیزەک‬ ‫بەڵکو سێهەمی ڕەخنە لەمۆڕاڵی گاڵتەجاڕی‬ ‫لەئافرەتانی ناموسوڵمان!‬ ‫سەلەفیزم الی ئەم ڕۆشنگەرە نمایشکارە لەڕوانگەی سڵۆتێردایکەوە‪ .‬سەرەتا‬ ‫ئــەو ژینگەیەیە بە دووخـــــاڵ بــاســدەکــەم‪ ،‬یــەکــەمــیــان؛‬ ‫پۆپۆلیستانە؛‬

‫سەرەڕای ئەم هەموو ئەدبیاتە ئاشکرایانەی ئیسالمیزم و‬ ‫سەلەفیزم‪ ،‬بۆ ڕۆشنبیری پۆپۆلیستی کوردی‪ ،‬سەلەفیزم‬ ‫گەڕانەوە نییە بۆ (جەوهەری نەگۆڕی قورئان) و (سەلەفی ساڵح)‬ ‫و شێوازی جیهاد و غەنیمە و کەنیزەک بردن و دروستکردنی‬ ‫بازاڕی کەنیزەک لەئافرەتانی ناموسوڵمان! بەڵکو سەلەفیزم‬ ‫الی ئەم ڕۆشنگەرە نمایشکارە پۆپۆلیستانە؛ ئەو ژینگەیەیە‬ ‫بە تێگەیشتنی دکتۆر مەریوان و هاوڕاکانی؛ شەڕی نەوەکان و‬ ‫نامۆبوونە گەورەکانی مرۆڤە لەنێو سوستێمی کاپیتالیزمدا‬ ‫لەبەرئەوەی هەمیشە لەسەر شانۆکە‬ ‫وەک ئەکتەری ژمارە یەک بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫بەڕۆمانسیکردنی داعش وماسکولینزم‬ ‫بــەدیــویــکــی تـــــردا ئــــەم ئــەقــڵــە‬ ‫گاڵتەجاڕە کوردیە‪ ،‬لە گۆشەنیگایەکی‬ ‫(ماسکولێنیتی و پیاوانەوە) لەدونیا‬ ‫دەڕوانێت‪ .‬بەپێچەوانەی نمایشکردنی‬

‫(د‪.‬مەریوان قانیع ؛ داعشەکان کێن؟‬ ‫ئاوێنە ئەیلولی ‪)٢٠١٤‬‬ ‫گەر سیفەتە ڕۆمانسیەکانی ئەم‬ ‫پەرەگرافەی سەرەوە وەربگرین دەبێت‬ ‫قەناعەت بەوە بکەین ‪ ،‬ئێمە چەندە‬ ‫گێلین کەئەم هەموو سیفەتە ڕۆمانسیە‬ ‫شۆڕشگێڕیەمان لەموجاهیدەکانی داعشدا‬ ‫نەبینیووە‪ ،‬ئەم هەموو هەڵگەڕانەوە‬

‫تێگەیشتنی دکتۆر مەریوان و هاوڕاکانی؛‬ ‫شەڕی نەوەکان و نامۆبوونە گەورەکانی‬ ‫مرۆڤە لەنێو سوستێمی کاپیتالیزمدا‪،‬‬ ‫یان (نامۆبوونی بونیادی) گەورەیە و‬ ‫(فەزایەکی نوێیە بۆ نەوەکان) لەدژی‬ ‫مۆدێرنە خۆی!‬ ‫دیـــارە خوێنەری ئــازیــز دەپرسێت‬ ‫بۆچی ڕۆشنبیری پۆپۆلستی کــوردی‬

‫بەداخەوە ئەوەی ڕۆشنبیرو فیگوری ڕۆشنبیری‬ ‫کوردی مۆدێرن بەدوایدا وێڵە ژمارە زۆرکردنی‬ ‫جەماوەرەکەیەتی؛ لەم ئەکتەدا لەسەرێکەوە‬ ‫لەگەڵ سیاسیەکاندا هاوگوتارە و لەسەرێکی‬ ‫دیکەوە دڵداری دەکات لەگەڵ جەماوەری‬ ‫بانگخوازە ئیسالمیەکان‬ ‫بەهاکانی ڕۆشنگەری کەخۆی بەهەڵگری‬ ‫دەزانـــێـــت‪ ،‬نــاڕاســتــەوخــۆ پشتگیری‬ ‫تــاریــکــتــریــن هــێــزی پــیــاوانــە دەکـــات‬ ‫کەداعشە‪ ،‬هەموو هێرشێک بۆسەر ئیسالم‬ ‫وئیسالمیزم بەئیسالمۆفۆبیا ونائەقاڵنی‬ ‫وەسفدەکات‪ .‬دیارە نمایشکردنی ئەم‬ ‫گوتارە هیچیتر نییە جگە لەوەی دەیەوێت‬ ‫داعــش و سەلەفیزم لەکۆنتێکستێکی‬ ‫مەعریفی گەورەدا بخوێنێتەوە ودونیایەک‬ ‫کاتیگۆری و تێرمی پێ ببەخشێت‬ ‫کەخاوەنی نییە‪ .‬بەمەرجێک داعش‬ ‫وسەلەفیزم زۆر بەشەفافی خۆیان‬ ‫بەهەڵگری (جــەوهــەرە نــەگــۆڕەکــەی‬ ‫ئیسالم) تێدەگەن‪ ،‬بەاڵم ئەوە ڕۆشنگەر‬

‫وکاراکتەرە گــەورە وشەوقدانەوەیەمان‬ ‫هەست پێنەکردووە! ‪ .‬بەڕێزان گەر ئەمە‬ ‫ڕۆمانتیکردنی داعش نەبێت‪ ،‬چیترە؟!‬ ‫دیـــارە بەپێچەوانەی ئــەم مــۆڕاڵــە‬ ‫گاڵتەجاڕەی ڕۆشنبیری پۆپۆلیستەوە‬ ‫کــەســی ســەلــەفــی خـــۆی لــەخــۆیــدا‬ ‫لەچوارچێوەی ئیبن تەيمییە و تێکستی‬ ‫سەحیح و سەلەفی ساڵح و مێژووی ڕۆشنی‬ ‫هەزارو پێنج سەدساڵی ئیسالم خۆی‬ ‫پێناسەدەکات‪ ،‬لەدواباڵکراوەی داعش‬ ‫بۆ موجاهیدەکانی کە کتێبۆچکەیەکە‬ ‫باس لەوە دەکات چۆن دەبێت کەنیزەک‬ ‫لەژنی ئازاد جودابکرێتەوە‪ ،‬چۆن دەبێت‬ ‫موجاهیدەکان لەکاتی بەسەبایابردنە‬

‫ئەمە دەکات ؟ لەوەاڵمدا دەڵیین ئەم‬ ‫دەرکەوتنەی ڕۆشنبیری کوردی بۆ سەر‬ ‫سەحنە تەنها بۆئەوەیە شتێک بڵێت‬ ‫کەجیاوازە‪ ،‬بۆئەوەیە وەک (سوپەر‬ ‫ستار) بڵێت؛ من جیاوازم‪ ،‬من جیاواز‬ ‫بیردەکەمەوە‪ ،‬یان دەبا شتێکی دیکە‬ ‫بڵێین! بێگومان ئەمەش بۆ فراوانکردنی‬ ‫سنورەکانی پۆپۆلیزمە و خوێنەرێکی‬ ‫مێشک سیخناخە بەسیاسەتی لۆکالی‬ ‫و ڕۆژانە وئیسالمیزم ولەهەمان کاتدا‬ ‫تێزی ئیسالمناسە‬ ‫کۆپیکردنەوەی‬ ‫نیولیبرالەکانی ڕۆژئــاوایــە‪ .‬بەداخەوە‬ ‫ئــەوەی ڕۆشنبیرو فیگوری ڕۆشنبیری‬ ‫کــوردی مۆدێرن بــەدوایــدا وێڵە ژمارە‬

‫لەسڵۆتێردایک قــەرزدەکــەم کەناوی‬ ‫جیهانی‬ ‫‪nnlichkeitWeltm‬‬ ‫پیاوانەیە یان دونیای جێنتڵمانەکان)‪،‬‬ ‫یاخود گاڵتەجاڕی و سینزمی پیاوانەیە‬ ‫و دووهەمیان؛ (گەڕانەوە بۆ مۆتیڤی‬ ‫دێــریــن) یــاخــود وەک فەڕەنسایەکان‬ ‫تەعبیری لێوەدەکەن (خود ئاشقبوونە)‪.‬‬ ‫ئەم خاڵە لەالی فەیلەسوفێکی گرنگی‬ ‫وەک (فــردریــک نیچە) لەکاتیگۆری‬ ‫ئیرادەیەک بۆ دەسەاڵت ‪Willen zur‬‬ ‫‪Macht‬پێناسەکراوە‪ .‬ئەم گەڕانەوەیە‬ ‫بــۆ خــود و (عــەوداڵــبــوونــە بەخود)‬ ‫لەمۆدێرنەدا تێکەڵەیەکە لە(نمایشکردنی‬ ‫مۆڕاڵ) و ئایدیالیزم‪ .‬بۆنمونە لەسەدەی‬ ‫هەژدەوە وێنای ڕۆشنبیر دەبێتە وێنەی‬ ‫ئەو کەسەی دژی دەسەاڵت دەوستێتەوە‪،‬‬ ‫لە(ڕووداوی دریفۆسدا) هەر ڕۆماننوسی‬ ‫فەڕەنسی (بــەلــزاک) ئیمزای نامەکە‬ ‫ناکات بەتەنها‪ ،‬بەڵکو لەگەڵ کۆمەڵێک‬ ‫ڕۆشنبیردا یەکێکی وەک (ئاوگوست‬ ‫ڕۆدیــن)ی هونەرمەندی پەیکەرتاشی‬ ‫بەناوبانگیش ئیمزایدەکات‪ ،‬پێکەنینی‬ ‫گاڵتەجاڕانە لەوەدایە ئیمزاری ڕۆدین‬ ‫لەبەر ئەوە نییە کەسێک بووە هەڵگری‬ ‫ئەو مۆڕاڵە ڕۆشنگەریە ڕاستەقینەیە‪،‬‬ ‫بەڵکو لەپشت ئەم (مۆتیڤە نمایشکراوە)‬ ‫ئەو پاڵنەرە وەستاوە بــەوەی؛ ڕۆدین‬ ‫وەک پــەیــکــەرتــاشــێــکــی بــەنــاوبــانــگ‬ ‫دەیــویــســت هەمیشە لــەســەر شانۆی‬ ‫ناوبانگ بمێنێتەوە‪ ،‬گەر لەسەر حسابی‬ ‫کۆنزەرڤاتیزمی خۆیشی بێت! گرنگ‬ ‫ئــەوەیــە نــاوی ئــەو لــەگــەڵ (بــەلــزاک)‬ ‫ڕۆمــانــنــوســی بەناوبانگی فەڕەنسی‬ ‫پێکەوە بنوسرێت‪.‬‬ ‫لەنامەکەیەکدا‬ ‫ڕۆشنبیرە پۆپۆلیستەکانی ئێمەش‬ ‫خۆیان ئیسالمی نین بــەاڵم بۆئەوەی‬ ‫جەماوەریان دانەبەزێت ئیمزا بۆ نامەکانی‬ ‫ئیسالمیزم دەکەن‪.‬ئەمەش کڕۆکی ئەقڵی‬ ‫گاڵتەجاڕیە‪ ،‬بەوەی ئەوەندەی سەرقاڵە‬ ‫بەنمایشکردنی ڕۆشنگەریەوە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫ســەرقــاڵ نییە بە خــودی ڕۆشنگەری‬ ‫خۆیەوە ‪...‬‬

‫ذمارة (‪ )232‬دوشةممة ‪2015/1/19‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫ئایینی زه‌رده‌شتی‌و له‌دایك‌بـــ‬ ‫فراس ئه‌لسه‌وواح‬ ‫و‪ .‬حه‌سه‌ن حسێن‬ ‫ل ـ ‌ه مــێــژووی ئایینه‌كاندا سیمای‬ ‫گه‌ردوونیی ئه‌هریمه‌ن ته‌نها ل ‌ه ئایینی‬ ‫زه‌رده‌شتییدا‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه نیوه‌ی یه‌كه‌می‬ ‫هه‌زاره‌ی پێش زاییندا سه‌ری‌هه‌ڵدا‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫كامی كۆتایی خۆی ده‌گات‪ .‬زه‌رده‌شتی‬ ‫په‌یامبه‌ر ك ـه‌ دامــه‌زرێــنــه‌ری ئایینی‬ ‫زه‌رده‌شتییه‌‪ ،‬ل ‌ه ئێران ‌و ناوچه‌یه‌كی‬ ‫دوور ل ‌ه سه‌نته‌ری شارستانێتیه‌ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫دایــك بــووه‌‪ .‬وه‌ك ئ ـه‌وه‌ی ل ‌ه تێكست ‌ه‬ ‫پــیــرۆزه‌كــانــی ئایینی زه‌رده‌شــتــیــدا‬ ‫هاتووه‌‪ ،‬گشت دیــارد‌ه سروشتییه‌كان‬ ‫ئاهه‌نگییان بۆ له‌دایكبوونی زه‌رده‌شت‬ ‫گێڕا‪ ،‬زنجیره‌یه‌ك په‌رجووش له‌گه‌ڵ ئه‌م‬ ‫ڕووداو‌ه گرنگه‌ی مێژووی گــه‌ردوون ‌و‬ ‫مرۆڤایه‌تی ڕوویــان‌دا‪ .‬ئه‌هریمه‌ن هه‌اڵت‬ ‫‌و خۆی حه‌شاردا‪ ،‬به‌اڵم هێنده‌ی نه‌برد‬ ‫‌سته و تاقمه‌كه‌ی خۆی نارد تا منداڵ ‌ه‬ ‫ده ‌‌‬ ‫شیره‌خۆره‌ك ‌ه له‌ناوبه‌رن‪ ،‬ك ‌ه لێی نزیك‬ ‫بوونه‌وه‌؛ منداڵه‌ك ‌ه له‌ناو بێشكه‌دا كه‌وت ‌ه‬ ‫گۆ ‌و نوێژی خــودای خوێند‪ ،‬به‌مه‌ش‬ ‫ئه‌هریمه‌نه‌كانی راونا‪ .‬كاتێكیش پێگه‌یی‬ ‫‌و ل ‌ه خه‌م ڕه‌خسی؛ ئه‌هریمه‌ن هات ‌و‬ ‫پێشنیاری بۆ كرد ك ‌ه ده‌سه‌اڵتی له‌سه‌ر‬ ‫هه‌موو زه‌وی پێ‌ده‌دات ب ‌ه مه‌رجێ ده‌ست‬ ‫له‌و ئه‌رك ‌ه هه‌ڵ‌بگرێت ك ‌ه خۆی بۆ ئاماد‌ه‬ ‫كردووه‌‪ ،‬به‌اڵم زه‌رده‌شت پێیدا هه‌ڵ‌شاخا‬ ‫‌و ل ‌ه خۆیی دوور خسته‌وه‌‪.‬‬ ‫زه‌رده‌شـــت ه ـه‌ر لـ ‌ه نه‌وجه‌وانیه‌و‌ه‬ ‫تێكه‌اڵوی كار‌وباری كه‌هه‌نوتی بوو ‌و‬ ‫له‌سه‌ر ئایینی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی خۆی بوو‌ه‬ ‫پیاوی ئایینی‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر زوو ل ‌ه باوه‌ڕ‌ه‬ ‫ته‌قلیدییه‌كان جیابووه‌و‌ه ‌و كاتێكیش‬ ‫تـه‌مـه‌نــی بـــوو‌ه ســی ســـاڵ؛ سروشی‬ ‫پێغه‌مبه‌رایه‌تی بۆ هات‪ .‬ئه‌و شۆڕشێكی‬ ‫به‌رپا كــرد ك ‌ه كاریگه‌رییه‌كی قووڵی‬ ‫له‌سه‌ر ژیانی رۆحی ل ‌ه ئێران‌و مرۆڤایه‌تی‬ ‫به‌جێ‌هێشت(‪ .)١‬ئه‌و‌ه بوو كاتێك ئه‌م‬ ‫گه‌نج ‌ه رۆحانیی ‌ه ل ‌ه سروتێكدا به‌شدار‬ ‫بوو؛ وا پێویستی كرد كه‌سێك هه‌ندێك‬ ‫ئــاو بهێنێت‪ ،‬زه‌رده‌شتیش ئاماده‌یی‬ ‫ده‌ربڕی بۆ ئه‌وه‌ی بچێت ئاوه‌كه‌ بهێنێت‬ ‫‌و چوو به‌ره‌و رووبارێكی نزیك‪ .‬له‌سه‌ر‬ ‫كه‌ناری رووباره‌ك ‌ه بوونه‌وه‌رێكی نوورانی‬ ‫ده‌ركه‌وت‪ ،‬زه‌رده‌شت لێی ترسا و ویستی‬ ‫هه‌ڵ‌بێت‪ .‬بـه‌اڵم بوونه‌وه‌ره‌ك ‌ه دڵنیای‬ ‫كرده‌و‌ه ‌و خۆیی پێ ناساند به‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫فریشته‌یه‌ك ‌ه الی یه‌زدانه‌و‌ه هاتوو‌ه‌و ئه‌و‬ ‫یه‌كێك ‌ه له‌و شه‌ش بوونه‌وه‌ر‌ه رۆحانییه‌ی‬ ‫ك ـ ‌ه ده‌وری خـــوای تــاك ‌و ته‌نیایان‬ ‫داو‌ه ‌و شكۆی ئه‌و نیشان ده‌دات (ل ‌ه‬ ‫ئایینی زه‌رده‌شتیدا ئه‌م فریشته‌ی ‌ه ناوی‬ ‫فریشته‌ی «وه‌هومه‌ن» یا «به‌همه‌ن»‬ ‫ـه‌‪ .‬و)‪ .‬پاشان ده‌ستی گرت ‌و سه‌ری‬ ‫خست بۆ ئاسمان و (معراج) ی پێ کرد‪،‬‬ ‫ێ چوو‌ه به‌رده‌م ئه‌هور‌ه مه‌زدا(‪)٢‬‬ ‫ك ‌ه له‌و ‌‬ ‫‌و په‌یامێكی لـێ‌وه‌رگــرت ك ‌ه پێویست ‌ه‬ ‫بیگه‌یێنێت ب ‌ه خه‌ڵكی‪.‬‬ ‫باوه‌ڕ‬ ‫تایبه‌تمه‌ندییه‌كی باوه‌ڕی زه‌رده‌شتی‬ ‫له‌وه‌دای ‌ه ك ‌ه زۆرترین راڤ ‌ه ‌و شیكاری‬ ‫لۆژیكی كردوو‌ه بۆ هه‌بوونی شه‌ڕه‌نگێزی‬ ‫ل ‌ه جیهاندا‪ .‬بۆ نمون ‌ه هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه‬ ‫جگ ‌ه ل ‌ه خــودا ـ ئه‌هور‌ه م ـه‌زدا هیچی‬ ‫دیك ‌ه نه‌بوو‪ ،‬بوونێكی تـه‌واو كه‌ماڵ ‌و‬ ‫خواوه‌ندێتییه‌ك ك ‌ه به‌س بوو بۆ خۆی‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م خواوه‌ند‌ه بڕیاری‌دا ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫نادیاری ‌و شاراوه‌ییه‌كه‌ی ده‌رچێت ‌و‬ ‫هیتر بهێنێته‌ بوون‌و ئافه‌رۆزیان بكات‪.‬‬ ‫یه‌كه‌مین خه‌ڵقنده‌‌یشی دوانـه‌یـه‌ك‬ ‫بوون‪« :‬سپێنت ‌ه مه‌ینیو»‪‌ ،‬و «ئه‌نگر‌ه‬ ‫مه‌ینیو»‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌یش ك ‌ه ئه‌م دوو رۆح ‌ه‬

‫بوونێكی به‌رجه‌ست ‌ه ‌و سه‌ربه‌خۆیان ل ‌ه‬ ‫په‌روه‌ردگاره‌كه‌یان هه‌بێت؛ تایبه‌تمه‌ندێتی‬ ‫ئازادیی پێ‌دان‪ .‬به‌ ناوی ئه‌م ئازادیه‌یشه‌و‌ه‬ ‫سپێنت ‌ه مه‌ینیو چاكه‌ی هه‌ڵ‌بژارد‌و ناونرا‬ ‫گیانی پیرۆز (روح القدس)‪ .‬ئه‌نگر‌ه‬ ‫مه‌ینیوش خــراپ ـه‌ی هــ ‌هڵ‌بــژارد ‌و ب ‌ه‬ ‫گیانی نه‌گریس نامزه‌د كرا‪ .‬دوای ئه‌م‬ ‫هه‌ڵبژاردن ‌ه مۆراڵییه‌ی دووانه‌كه‌‪ ،‬ئیتر ب ‌ه‬ ‫ناچاری ده‌بوو به‌ر یه‌كتر بكه‌ون ‌و بچن ‌ه‬ ‫نێو ملمالنێیه‌كی كــراوه‌وه‌‪ .‬هه‌ر چه‌ند‌ه‬ ‫هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه خودا ده‌یتوانی ئه‌نگر‌ه‬ ‫مه‌ینیو له‌ناو به‌رێت‌و خراپ ‌ه هه‌ر له‌سه‌ر‬ ‫النكه بسڕیته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و ویستی خۆی‬ ‫‌‌‬ ‫نه‌خات ‌ه ناكۆكییه‌و‌ه ‌و ئه‌و پره‌نسیپی‬ ‫ئازادیی ‌ه ل ‌ه ناو نه‌بات ك ‌ه بڕیاری لێ‌دابوو‬ ‫‌و بۆی ‌ه له‌سه‌ر پالنه‌كه‌ی خۆی به‌رده‌وام‬ ‫بوو ك ‌ه به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی خراپ ‌ه‌و شه‌ڕ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و پره‌نسیپ ‌ه ئازادییه‌ی‬ ‫ك ‌ه خراپ ‌ه‌و شه‌ڕی به‌رهه‌م‌هێنا‪ .‬ئالێره‌دا‬ ‫ب ‌ه یاریده‌ی گیانی پیرۆز سپێنت ‌ه مه‌ینیو‬ ‫ش ـه‌ش بــوون ـه‌وه‌ری رۆحانیی پیرۆزی‬ ‫دروست كرد ك ‌ه به‌رده‌وام له‌ده‌وری بوون‬ ‫‌و پێیان ده‌وترا «ئه‌مێش ‌ه سپێنته»کان‬ ‫وات ‌ه نه‌مر‌ه پیرۆزه‌كان‪ .‬خودا ئه‌مانه‌ی ل ‌ه‬ ‫رۆحی خۆی دروست كرد وه‌ك ئه‌وه‌ی‬ ‫یه‌كێك ب ـ ‌ه هــۆی بڵێسه‌ی ئاگرێكی‬ ‫به‌جۆشه‌و‌ه مۆمێك دابگیرسێنێت‪ .‬پاشان‬ ‫ئه‌مانیش ب ‌ه هه‌مان رێگ ‌ه ژماره‌یه‌كی‬ ‫زۆری بوونه‌وه‌ری چاكی پیرۆزیان دروست‬ ‫كرد ك ‌ه ئه‌هوراییه‌كانن‪ .‬خوداش ئه‌ركی‬ ‫قه‌اڵچۆكردنی خراپه‌ی خست ‌ه ئه‌ستۆیان‪،‬‬ ‫هه‌ر یه‌كه‌ و له‌ بواره‌كه‌ی خۆیدا‪.‬‬ ‫لـ ‌ه به‌رامبه‌ریشدا ئه‌نگر‌ه مه‌ینیو‬ ‫ژماره‌یه‌ك بوونه‌وه‌ری زاڵ‌و سه‌ركه‌وتووی‬ ‫دروســت كرد ك ‌ه ئه‌وانیش دێوه‌كانن ‌و‬ ‫ده‌ستیان كــرد‌ه یارمه‌تیدانی ئه‌نگر‌ه‬ ‫مه‌ینیو له‌ تێكدانی هه‌ر چاكه‌یه‌كه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫الی خواوه‌نده‌و‌ه بێت‪ .‬به‌م جۆر‌ه هه‌ردوو‬ ‫جیهانی فریشته‌كان‌و ئه‌هریمه‌نه‌كان به‌ر‬ ‫ل ‌ه دروستبوونی جیهانی مادیی دروست‬ ‫كران‪.‬‬ ‫دوای ئــه‌وه‌ی خراپ ‌ه له‌سه‌ر ئاست ‌ه‬ ‫رۆحییه‌كه‌ی دروست بوو‪ .‬ئه‌هور‌ه مه‌زدا‬ ‫زانیی كه‌ ئه‌گه‌ر جیهانی ماددی دروست‬ ‫نه‌كات؛ ئه‌وا قه‌اڵچۆكردن ‌و له‌ناوبردنی‬ ‫ئه‌هریمه‌ن ‌و شوێنكه‌وتووه‌كانی فه‌راهه‌م‬ ‫نابێت‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی جیهانی مادی ئه‌و‬ ‫شانۆ گونجاوه‌ی ‌ه بۆ ملمالنێی نێوان‬ ‫هه‌ر دوو به‌ره‌ی هه‌ق ‌و ناهه‌ق‪ .‬ئه‌نگر‌ه‬ ‫مه‌ینیویش ب ‌ه هه‌موو هێز‌و توانای خۆی‬ ‫هێرش ده‌كات ‌ه سه‌ر خه‌ڵقنده‌كانی خودا‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خه‌ڵقنده‌ی جوان و باش‬ ‫‌و ته‌واون‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م هێرش ‌ه ورده‌‪-‬ورد‌ه‬ ‫پــرز‌ه ل ‌ه ئه‌هریمه‌ن ده‌بڕێت ‌و الوازی‬ ‫ده‌كــات تا دواجــار هێز ‌وده‌سه‌اڵته‌كه‌ی‬ ‫ل ‌ه ده‌ست ده‌دات ‌و له‌ كۆتایی مێژوودا‬ ‫ملمالنێیه‌ك ‌ه ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندیی چاك ‌ه یه‌كال‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ ـه‌هــور‌ه مـــه‌زدا بـ ‌ه ش ـه‌ش قۆناغی‬ ‫زه‌مه‌نی گه‌ردوونی دروست كرد (ئه‌م ‌ه‬ ‫هــاوتــای ش ـه‌ش رۆژه‌كــه‌یــ ‌ه لـ ‌ه ئایین ‌ه‬ ‫رۆژهه‌اڵتییه‌كاندا)‪ .‬سه‌ره‌تا ل ‌ه به‌ردێكی‬ ‫كریستاڵی ئاسمانی دروست كرد‪ ،‬پاشان‬ ‫ئاو‪ ،‬ئینجا زه‌وی‪ ،‬دواتر جیهانی رووه‌ك‪،‬‬ ‫ئینجا جیهانی ئــاژه‌اڵن‪ ،‬ل ‌ه كۆتاییشدا‬ ‫مرۆڤی خوڵقاند‪ .‬دوای ئه‌وه‌ی ئه‌هور‌ه‬ ‫مه‌زدا ل ‌ه دروست‌كردنی گه‌ردوون بۆوه‌؛‬ ‫ئه‌نگر‌ه مه‌ینیو ب ‌ه هه‌موو توانای خۆی‬ ‫په‌الماری گه‌ردوونی دا‪ ،‬خۆی ل ‌ه ده‌ریادا‬ ‫ێ پیسی كرد‪ ،‬به‌ره‌و‬ ‫نوقم كرد ‌و ب ‌ه خو ‌‬ ‫كانیاوه‌كان رۆییشت ‌و وشكی كردن‪،‬‬ ‫پاشان به‌ره‌و سه‌وزایی چوو ‌و زه‌ردی‬ ‫هه‌ڵ‌گێڕا‪ ،‬بیابانه‌كانی بــاو كــرده‌و‌ه‬ ‫‌و مــار ‌و دوپشك ‌و گشت گیانه‌وه‌ر‌ه‬ ‫زیانبه‌خشه‌كانی تێدا بــاوكــرده‌وه‌‪،‬‬ ‫ئاگری ب ‌ه دوكــه‌ڵ پیس كــرد‪ ،‬چوو‌ه‬ ‫مێشكی «مه‌شیە» ‌و «مه‌شیانه» (ل ‌ه‬ ‫ئایینه‌كانی دیكه‌دا «ئاده‌م»‌و «حه‌ووا»‬ ‫ن‌)‌و كه‌م‌وكوڕیی مۆراڵی‌و ئاكاریی تێدا‬ ‫چاندن‪ .‬به‌اڵم ئه‌مێشه‌سپێند به‌رپه‌رچی‬ ‫ئه‌نگر‌ه مه‌ینیو ‌و سه‌ربازه‌كانی دایه‌و‌ه‬ ‫‌و كه‌وتن ‌ه ناو ملمالنێیه‌كی نه‌بڕاوه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ملمالنێی ‌ه هیچ ئه‌نجامێكی باشی‬ ‫نابێت ب ‌ه یاریده‌ی مــرۆڤ نه‌بێت‪ ،‬ك ‌ه‬

‫سێ دروشم ‌ه ڕه‌وشتیه‌که‌ی ئایینی زه‌رده‌شتی‪« :‬هومه‌ته»«‪« ،‬هوخته‌»‪« ،‬هوه‌رشته‌»‪ :‬ئه‌ندێشه‌ی چاک‪ ،‬گوفتاری چاک‪ ،‬کرداری چاک‬

‫پێویست ‌ه ئاگای ل ‌ه به‌رپرسیارێتیی ‌ه زۆر به‌هێزی ب ‌ه باوه‌ڕی زیندووبوونه‌و‌ه ‌و‬ ‫ئه‌خالقییه‌كانی بێت‌و ب ‌ه بیر و ب ‌ه گوفتار رۆژی حیساب ‌و رۆژی دواییه‌و‌ه هه‌یه‌‪.‬‬ ‫‌و ب ‌ه كرداره‌كانی پشتیوانی ل ‌ه هێزه‌كانی پاش ناشتنی الشه‌ی مردوو ل ‌ه ناو گۆڕدا‪،‬‬ ‫چاك ‌ه بكات‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌و‌ه مێژوو گیانه‌كه‌ی بۆ ماوه‌ی سێ رۆژ ل ‌ه ناو سه‌ریدا‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌كی بــزۆز ‌و دینامیكی ب ‌ه ده‌مێنێته‌و‌ه ‌و ل ‌ه چاك ‌ه ‌و خراپیه‌كانی‬ ‫سێ قۆناغ به‌ره‌و كۆتاییه‌كه‌ی ده‌چێت‪ .‬راده‌مێنێت‪ .‬له‌م ماوه‌یه‌دا ئه‌گه‌ر ل ‌ه گیان ‌ه‬ ‫ئه‌هوره‌مه‌زدا گـه‌ردوونــی له‌ جوانترین چاك ‌و پاكه‌كان بێت؛ ئه‌وا فریشته‌كانی‬ ‫‌و كامڵترین شێوه‌یدا دروس ــت كــرد‪ ،‬چاك ‌ه ‌و ره‌حمه‌ت سه‌ردانی ده‌ك ـه‌ن ‌و‬ ‫ئه‌م دۆخ ‌ه ماوه‌یه‌كی ویست ك ‌ه تێیدا دڵنه‌وایی ده‌ده‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر ل ‌ه گیان ‌ه‬ ‫ئه‌هریمه‌ن نووستبوو‪ ،‬ئه‌م ‌ه قۆناغی خراپ‌و دزێوه‌كان بێت؛ ئه‌وا فریشته‌كانی‬ ‫یه‌كه‌مه‌ وات ‌ه قۆناغی خوڵقاندن ك ‌ه تێیدا ئازاردان دێن‌و ئازاری ناو گۆڕی ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ل ‌ه رۆژی چواره‌مدا ده‌برێت بۆ دانیشتنی‬ ‫چاك ‌ه بااڵ‌ده‌ست ده‌بێت‪.‬‬ ‫لــ ‌ه قــۆنــاغــی دووه‌مـــــدا ئه‌هریمه‌ن لێپێچینه‌وه‌‪ ،‬ده‌برێت ‌ه بـه‌رده‌م (میترا)‬ ‫په‌الماری ئه‌فرێنراوه‌كانی خودا ده‌دات ‌و ك ‌ه دادوه‌ری رۆژی دوایی ‌ه ‌و له‌پشتی‬ ‫چاك ‌ه ‌و خراپ ‌ه تێكه‌ڵ ده‌بن‪ .‬ل ‌ه قۆناغی ته‌رازوییه‌كی حیساب‌كردنه‌و‌ه دانیشتووه‌‪،‬‬

‫هه‌ر كه‌س ‌ه ‌و ب ‌ه گوێره‌ی جۆری گوناهـ‬ ‫‌و تاوانه‌كانی ده‌چێت ‌ه چینێكی دۆزه‌خه‌و‌ه‬ ‫‌و ئه‌و ئازار ‌و ئه‌شكه‌نجه‌ی ‌ه ده‌درێت ك ‌ه‬ ‫شایسته‌یه‌تی‪ .‬هه‌رچی ئاسمانه‌؛ ئه‌وا‬ ‫ێ پل ‌ه‌و ئاست ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫به‌رز ده‌بێته‌و‌ه بۆ س ‌‬ ‫ئاسمانی بااڵ (به‌ناوی «گه‌رۆ‪-‬دێمانه‌»‪،‬‬ ‫وات ‌ه «شوێنی ســرووده‌كــان») كۆتایی‬ ‫ێ رۆح هه‌تا رۆژی قیامه‌ت ل ‌ه‬ ‫دێت‪ ،‬له‌و ‌‬ ‫ئاشتی‌و پیرۆزییدا ده‌بێت ‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌ركه‌وتنی رزگاكه‌ردا ئیدی‬ ‫رۆژی دوایی یا قیامه‌ت دێت‌و واده‌كه‌ش‬ ‫نزیك ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و رۆژه‌ی زه‌مین هه‌موو‬ ‫ئه‌و ئێسك‌و پروسكانه‌ی مردووه‌كان تووڕ‬ ‫ده‌داته‌ ده‌ره‌و‌ه ك ‌ه پڕیان‌كردوو‌ه‌و دۆزه‌خ‬ ‫‌و به‌هه‌شتیش ل ‌ه نیشته‌جێبووه‌كانیان‬

‫په‌یڕه‌وكارانی ئایینه‌كانی دیكه‌ د زه‌رده‌شتییه‌كانیان‬ ‫به‌ ئاگرپه‌رست وه‌سف ده‌كرد‪ ،‬به هۆی دەرکه‌وتنی‬ ‫په‌رستگای ئاگر یا ئاته‌شگاكان له‌ ئێراندا‪ ،‬له‌‬ ‫كاتێكدا‌ كه‌ ئاگر به‌الی ئه‌وانه‌وه‌ چ نه‌بوو جگه‌ له‌‬ ‫سیمبۆڵێكی خواوه‌ندی ره‌های نه‌بینراو‬ ‫سێیه‌مدا پرۆسه‌ی جیاكردنه‌وه‌ی چاك ‌ه‌و‬ ‫خراپ ‌ه ده‌ست پێ‌ده‌كات ك ‌ه ب ‌ه به‌زاندنی‬ ‫ئه‌هریمه‌ن ‌و گــه‌ڕانــه‌وه‌ی جیهان بۆ‬ ‫سه‌ره‌تاكه‌ی كۆتایی پێ دێت‪.‬‬ ‫ئ ـه‌م قۆناغی جیابوونه‌وه‌ی ‌ه ب ‌ه ل ‌ه‬ ‫دایكبوونی زه‌رده‌شت ده‌ستی پێ‌كردوو‌ه‬ ‫‌و ب ‌ه ده‌ركه‌وتنی رزگــارك ـه‌ری جیهان‬ ‫(ساوشیانت) كۆتایی دێت‪ ،‬ساوشیانت‬ ‫س ـه‌ركــردای ـه‌تــیــی جه‌نگی كــۆتــایــی ‌و‬ ‫یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی نێوان هـه‌ردوو رووناكی‬ ‫‌و تاریكی ده‌كات‪ .‬ساوشیانتی رزگاركه‌ر‬ ‫ل ‌ه ئافره‌تێكی پاكیز‌ه ل ‌ه دایك ده‌بێت‪،‬‬ ‫ئـه‌م ئافره‌ت ‌ه بۆ خۆشوشتن ده‌چێت ‌ه‬ ‫ده‌ریاچه‌ی «كه‌نسه‌ۆیه‌» [ده‌ریاچه‌ی‬ ‫ێ تۆوی‬ ‫«هاموون» ی ئێسته‌] ‌و له‌و ‌‬ ‫زه‌رده‌شت‪ ،‬ك ‌ه فریشته‌كان بۆ ئه‌و رۆژ‌ه‬ ‫چــاوه‌ڕوانــكــراو‌ه هه‌ڵیان‌گرتووه‌‪ ،‬دز‌ه‬ ‫ده‌كاته‌ ناو منداڵدانیه‌وه‌‪.‬‬ ‫باوه‌ڕی كۆتایی مێژوو په‌یوه‌ندییه‌كی‬

‫لــه‌الی راس ــت ‌و چـه‌پــی میترایشه‌و‌ه‬ ‫دوو یــارمـه‌تــیــده‌ر دانیشتوون ‌و كار‬ ‫‌وكرده‌وه‌كانی مردووه‌ك ‌ه ئه‌ژمار ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫چاك ‌ه ‌و باشییه‌كانی ده‌خه‌ن ‌ه تایه‌كی‬ ‫ته‌رازووه‌كه‌و‌ه ‌و خراپه‌كانیشی ده‌خه‌ن ‌ه‬ ‫تایه‌كه‌ی تــره‌وه‌‪ .‬پاشان ب ‌ه رێگه‌یه‌كدا‬ ‫به‌ره‌و به‌هه‌شت یا جه‌هه‌نه‌م ده‌ڕوات ك ‌ه‬ ‫پێی ده‌وترێت پردی چاره‌نووس (پردی‬ ‫«چینوات»‪ ،‬ل ‌ه ئایینی ئیسالمدا پێی‬ ‫ده‌گوترێت پردی «سیڕاط»‪ .‬و‪ ).‬ئه‌م‬ ‫پرد‌ه له‌به‌رده‌م گیانی چاكه‌كاردا فراوان‬ ‫ده‌بێته‌و‌ه ‌و له‌سه‌ر خۆ به‌ره‌و ئه‌و به‌ر‬ ‫ده‌چن ك ‌ه ده‌رگای به‌هه‌شته‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر‬ ‫گیانێكی خراپه‌كار بێت؛ ئه‌وا پرده‌ك ‌ه‬ ‫ته‌نگ ده‌بێته‌و‌ه ‌و سه‌رسم ده‌دات ‌و‬ ‫ده‌كه‌وێت ‌ه خــواره‌و‌ه بۆ ئ ـه‌وه‌ی ئاگری‬ ‫دۆزه‌خ بیگرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫دۆزه‌خ ل ‌ه چه‌ند چینێك پێك دێت ك ‌ه‬ ‫نزمترینیان ده‌كه‌وێت ‌ه ناو چه‌قی زه‌وییه‌وه‌‪.‬‬

‫به‌تاڵ ده‌كرێنه‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ‬ ‫حه‌شری مه‌زن‪ ،‬ك ‌ه تێیدا ئه‌وانه‌ی سه‌دان‬ ‫هه‌زار ساڵ ‌ه مردوون له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی تا‬ ‫رۆژی قیامه‌ت ماونه‌ته‌وه‌ به‌یه‌ك ده‌گه‌ن‬ ‫‌و كۆده‌بنه‌وه‌‪ .‬له‌و كاته‌دا فریشت ‌ه ئاگرێك‬ ‫به‌رده‌دات ‌ه زه‌وی ك ‌ه هه‌موو كانزاكانی‬ ‫چــیــاكــان ده‌تــوێــنــێــت ـه‌و‌ه ‌و ده‌یكات ‌ه‬ ‫شله‌یه‌كی ئاگرین‪ ،‬چــاكـه‌كــاران وه‌ك‬ ‫ئه‌و‌ه وای ‌ه ب ‌ه رووبارێكی شیری گه‌رمدا‬ ‫بپه‌ڕنه‌وه‌‪ ،‬خراپه‌كارانیش ده‌كه‌ون ‌ه ده‌م‬ ‫ئه‌و ته‌وژمه‌و‌ه ك ‌ه له‌ناویان ده‌بات‌و دوای‬ ‫ئازاردانێكی زۆر شوێنه‌واریان له‌سه‌ر‬ ‫زه‌وی ده‌سڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئیتر له‌و كاته‌دا سه‌ربازانی تاریكی‬ ‫ل ‌ه شــه‌ڕ‌ه یـه‌كــاكـه‌ره‌وه‌كـه‌یــان له‌گه‌ڵ‬ ‫سـه‌ربــازانــی روونــاكــیــدا تێك‌شكاون ‌و‬ ‫ریشه‌كێش كـــراون‪ .‬پــاشــان رووبـــاری‬ ‫ئاگره‌ك ‌ه به‌ره‌و قوواڵیی دۆزه‌خ ده‌چێت‬ ‫كه‌ ئه‌نگر‌ه مه‌ینیوی ئه‌هریمه‌ن‌و ئه‌وانه‌ی‬

‫له‌گه‌ڵی مــاون پـه‌نــایــان بــۆ بـــردووه‌‪،‬‬ ‫هه‌موویان هه‌ڵ‌ده‌لوشێت‪ ،‬كۆتایی ب ‌ه‬ ‫پاشماوه‌ی شـه‌ڕ ‌و خراپه‌كاری دێت‪.‬‬ ‫ئینجا دۆزه‌خیش وه‌ك سه‌رجه‌م شوێن‬ ‫‌و به‌شه‌كانی دیكه‌ی گـــه‌ردوون پاكژ‬ ‫ده‌بێته‌و‌ه ‌و ده‌بێت ب ‌ه هه‌رێمێك ل ‌ه‬ ‫هه‌رێم ‌ه ئاوه‌دان‌و ره‌ونه‌قداره‌كانی زه‌وی‬ ‫ك ‌ه ئه‌میش بووه‌ت ‌ه به‌هه‌شتێك تێیدا‬ ‫چاكه‌كاران به‌نه‌مری تێیدا ده‌بن‪.‬‬ ‫په‌رستش‌و سرووته‌كان‬ ‫ئه‌و ئایین ‌ه بنچینه‌ییه‌ی زه‌رده‌شــت‬ ‫دایــم ـه‌زرانــد ئایینێكی ســاد‌ه بــوو ك ‌ه‬ ‫ته‌نها چه‌ند سروتێكی كه‌می گرتبوو‌ه‬ ‫خۆی‪ .‬زه‌رده‌شت شوێنكه‌وتووانی خۆی‬ ‫بانگهێشت كرد بۆ پێنج جار نوێژكردن‬ ‫ل ‌ه رۆژێكدا‪ ،‬ئه‌وانه‌ش‪ :‬نوێژی به‌ره‌به‌یان‪،‬‬ ‫نوێژی نیوه‌ڕۆ‪ ،‬نوێژی عه‌سر‪ ،‬نوێژی‬ ‫ئێوار‌ه‌و نوێژی شه‌و(‪.)٣‬‬ ‫هــه‌ردوو نوێژی نیوه‌ڕۆ ‌و نیوه‌شه‌و‬ ‫بایه‌خێكی تایبه‌تیی هه‌یه‌‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫ل ‌ه نیوه‌ڕۆدا هێزه‌كانی رووناكی له‌وپه‌ڕی‬ ‫ده‌ســــه‌اڵت ‌و چــاالكــیــانــدان‪ ،‬هه‌رچی‬ ‫نیوه‌شه‌و‌ه ئه‌وا هێزه‌كانی تاریكی له‌و‬ ‫پـه‌ڕی چاالكییاندان‪ ،‬بۆی ‌ه بــاوه‌ڕداران‬ ‫نــوێــژ ده‌كـــه‌ن ‌و ئــاگــر ده‌كــه‌نــه‌وه‌ بۆ‬ ‫پشتیوانی‌كردن ل ‌ه هێزه‌كانی رووناكی‪.‬‬ ‫به‌ر ل ‌ه نوێژكردنیش ده‌ستنوێژ ده‌گیرێت‬ ‫كه‌ بریتی ‌ه ل ‌ه شوشتنی ده‌ست‌و د‌هم‌وچاو‬ ‫‌و قاچه‌كان‪ ،‬پاشان نوێژكه‌ره‌ك ‌ه له‌به‌رده‌م‬ ‫ئه‌هوره‌مه‌زدادا ب ‌ه پێو‌ه ده‌وه‌ستێت ‌و‬ ‫ده‌سته‌كانی بۆ خواره‌و‌ه درێژ ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه نوێژه‌كانیدا هه‌ندێك بڕگ ‌ه ل ‌ه سروودی‬ ‫گاته‌كانی زه‌رده‌شت ده‌خوێنێت‪.‬‬ ‫ســاده‌یــی ئایین ‌ه بــنـه‌ڕه‌تــیـه‌كـ ‌ه ل ‌ه‬ ‫نــائــامــاده‌یــی په‌رستگا ‌و پـه‌یــكـه‌ر ‌و‬ ‫قوربانگادای ‌ه (شوێنی قوربانیكردن‪.‬‬ ‫و‪ .).‬زه‌رده‌شت خۆی گرنگیی نه‌داو‌ه ب ‌ه‬ ‫دروستكردنی شوێنی تایبه‌ت بۆ په‌رستن‪،‬‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خودا ل ‌ه هه‌موو شوێنێك‬ ‫هه‌ی ‌ه ‌و ده‌كرێت ل ‌ه هه‌ر شوێنێكی پاكدا‬ ‫رووی تێ بكرێت‪ .‬هه‌روه‌ها ئه‌و په‌یامبه‌ر‌ه‬ ‫كێشانی وێن ‌ه ‌و دروستكردنی په‌یكه‌ری‬ ‫بۆ ئه‌هوره‌مه‌زدا ‌و سه‌رجه‌م بوونه‌وه‌ر‌ه‬ ‫پیرۆزه‌كانی دیك ‌ه قه‌ده‌غ ‌ه كردووه‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫بۆی ‌ه سه‌نته‌ر‌ه شارستانییه‌كانی شانشینی‬ ‫هه‌خامه‌نیشی هیچ په‌رستگایه‌كی‬ ‫گه‌وره‌یان تێدا نه‌بووه‌‪.‬‬ ‫نوێژه‌كان یا ل ‌ه ماڵه‌كاندا‬ ‫ده‌كــــران یــا ل ـ ‌ه شوێنێكی‬ ‫كــــراوه‌ی ت ـه‌رخــانــكــراو بۆ‬

‫ذمارة (‪ )232‬دوشةممة ‪2015/1/19‬‬

‫‪5‬‬

‫ــوونی ئه‌هریمه‌ن‬ ‫په‌رستش ك ‌ه بڵێسه‌یه‌كی ئاگری لێ دانراوه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم شا (ئه‌رده‌شێری دووه‌م) ك ‌ه سااڵنی‬ ‫(‪ ٤٢٥ - ٤٨٥‬پ‪ .‬ز‪ ).‬فه‌رمانڕه‌وایی كردووه‌‪،‬‬ ‫له‌و نه‌ریتان ‌ه الی‌دا ‌و یه‌كه‌مین په‌رستگای‬ ‫له‌سه‌ر شێوازی بابلی دروســت كرد ‌و ب ‌ه‬ ‫وێنه‌ی بوونه‌وه‌ری ئاسمانی رازاندیه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ده‌سته‌یه‌ك ل ‌ه پیاوانی ئایینی (موغه‌كان‬ ‫یا موبه‌ده‌كان‪ .‬و‪ ).‬ئه‌م رێ‌‌وشوێنه‌یان ره‌ت‬ ‫كرده‌و‌ه‌و ب ‌ه دروستكردنی په‌رستگاگه‌لێك ك ‌ه‬ ‫بڵێسه‌ی ئاگری پیرۆزیان له‌سه‌ر‌ه ل ‌ه جیاتی‬ ‫په‌یكه‌ری خواوه‌ند وه‌اڵمیان دایه‌وه‌‪ .‬لێره‌و‌ه‬ ‫په‌رستگای ئاگر یا ئاته‌شگاكان ل ‌ه ئێراندا‬ ‫ده‌ركه‌وتن ‌و ئیدی په‌یڕه‌وكارانی ئایینه‌كانی‬ ‫دیك ‌ه زه‌رده‌شتییه‌كانیان ب ‌ه ئاگرپه‌رست‬ ‫وه‌سف ده‌كرد‪ ،‬ئه‌م ‌ه ل ‌ه كاتێكدای ‌ه ك ‌ه ئاگر‬ ‫به‌الی ئه‌وانه‌و‌ه چ نه‌بوو جگ ‌ه ل ‌ه سیمبۆڵێكی‬ ‫خواوه‌ندی ره‌های نه‌بینراو‪ .‬له‌گه‌ڵ ده‌ركه‌وتنی‬ ‫ئاته‌شكه‌ده‌كاندا چینێك ل ‌ه پیاوانی ئایینی‬ ‫ده‌ركه‌وتن ك ‌ه ته‌رخان بوون بۆ سروتی ئاگر‬ ‫‌و ل ‌ه مێژوودا ب ‌ه «ماگی» ‪( Magi‬واته‌‪:‬‬ ‫«موغ»‪ .‬و‪ ).‬ناسراون ‌و ب ‌ه زمانی یۆنانیش‬ ‫پێیان ده‌وترا «ماگۆس» ك ‌ه «مجوس»‬ ‫ی زمانی عه‌ره‌بییش هه‌ر له‌وه‌وه‌ وه‌رگیراوه‌‪.‬‬

‫سرووته‌كانی مردن‬ ‫ل ‌ه ئاینی زه‌رده‌شتیدا سرووته‌كانی مردن‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌مای تێڕوانینی په‌یامبه‌ره‌كه‌یان‬ ‫بۆ مردن به‌ڕێو‌ه ده‌چێت‪ ،‬له‌م روانگه‌یه‌شه‌و‌ه‬ ‫مــردن بـه‌رهـه‌م ‌و سه‌ره‌نجامی كاره‌كانی‬ ‫ئه‌هریمه‌ن ‌ه ل ‌ه جیهاندا‪ ،‬چونك ‌ه جه‌سته‌ی‬ ‫زیــنــدووه‌كــان س ـه‌ر بـه‌ ئ ـه‌هــور‌ه مـــه‌زدان‪،‬‬ ‫ل ‌ه كاتێكدا الش ـه‌ی مــردووه‌كــان س ـه‌ر ب ‌ه‬ ‫ئه‌هریمه‌نن‪ .‬ده‌ست دان له‌ الشه‌ی مردوو‬ ‫سه‌رچاوه‌یه‌ك ‌ه بۆ چه‌په‌ڵی‌و گاڵوبوون‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫هه‌ر كه‌سێك به‌ر الشه‌ی مردوویه‌ك بكه‌وێت؛‬ ‫ئه‌وا پێویست ‌ه ب ‌ه ئاو خۆی پاك بكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها هه‌ر به‌شێكی بڕدراو ل ‌ه له‌شێكی‬ ‫زیندوو وه‌ك نینۆك‌كردن یا قژبڕین؛ ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌بێت ‌ه به‌شێكی مردوو‌و نابێت مرۆڤ به‌ری‬ ‫بكه‌وێت‪.‬‬ ‫هه‌رچی ئه‌و ئاژه‌اڵنه‌یش ‌ه ك ‌ه له‌سه‌ر الش ‌ه‬ ‫ده‌ژین‪ ،‬وه‌ك مێرووله‌‪ ،‬مێش‪ ،‬سه‌گ‪ ،‬كه‌متیار‬ ‫‌و هیتر؛ گاڵون ‌و ل ‌ه هه‌ر جێیه‌ك ببینرێن؛‬ ‫ده‌بێت بكوژرێن‪ .‬لێره‌و‌ه پرۆسه‌ی ناشتنی‬ ‫مــردووه‌كــان سرووتی تایبه‌تی بۆ دانــراو‌ه‬ ‫ك ‌ه كه‌سانێكی تایبه‌تمه‌ند ئه‌نجامی ده‌ده‌ن‬ ‫ك ‌ه ده‌زانن چۆن خۆیان پاك بكه‌نه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ناوچه‌یه‌كی دوور یا له‌سه‌ر لووتكه‌ی شاخێك‬ ‫الش ـه‌ی مــردووه‌كــان له‌سه‌ر تاشه‌به‌ردێك‬

‫ئایینێک نه‌بوە‪ ،‬كه‌ له‌ راگرتنی‬ ‫پاك‌وخاوێنیی له‌ش‌و خواردن‬ ‫‌وخواردنه‌وه‌یاندا شان بدات له‌‬ ‫شانی ئایینی زه‌رده‌شتی‪ ،‬نه‌ له‌ پێش‬ ‫خۆی‌و نه‌ له‌ پاش خۆی‪ .‬ئه‌م‬ ‫بایه‌خ‌پێدانه‌ زۆره‌ی زه‌رده‌شتییه‌كان‬ ‫به‌ پاك‌وخاوێنی له‌و باوه‌ڕه‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ پیس‌و چه‌په‌ڵی له‌كار‌و‬ ‫كرده‌وه‌كانی ئه‌هریمه‌نه‌‬ ‫كفن ده‌كرد ‌و نه‌ده‌بوو به‌ر زه‌وی بكه‌وێت‬ ‫ێ ب ‌ه جێ ده‌هێڵرا‬ ‫نه‌بادا پیسی بكات‪ ،‬له‌و ‌‬ ‫تا ب ‌ه هۆكاری سروشتی شی‌ببێته‌و‌ه یا‬ ‫خــود ببێت ‌ه خــۆراكــی ق ـه‌ل ‌و داڵ‪ .‬دوای‬ ‫ماوه‌یه‌ك ك ‌ه الشه‌ك ‌ه به‌ته‌واوی شی ده‌بۆوه‌؛‬ ‫ئینجا ئێسكه‌كان له‌ژێر خــاك ده‌نــێــژران‬ ‫ل ‌ه چاوه‌ڕوانیی زیندووبوونه‌وه‌ی ل ‌ه رۆژی‬ ‫قیامه‌تدا‪.‬‬

‫ئه‌ركه‌ ئه‌خالقییه‌كان‬ ‫پێویست ‌ه له‌سه‌ر مرۆڤ گرنگی بدات ب ‌ه‬ ‫مرۆڤی بــرای ‌و سه‌رجه‌م خه‌ڵقه‌نده‌كانی‬ ‫دیكه‌ی سه‌ر زه‌وی‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌موویان‬ ‫دروستكراوی خودان‪ .‬پێویستیش ‌ه له‌سه‌ری ل ‌ه‬ ‫یه‌ك كاتدا چاودێریی جه‌ست ‌ه‌و رۆحی خۆی‬ ‫بكات ‌و بایه‌خیان پێ بدات‪ .‬چاودێریكردنی‬ ‫جه‌سته‌ش به‌و‌ه ده‌بێت ك ‌ه تاك په‌یڕه‌وی‬ ‫ل ‌ه رێساكانی پاكژی ‌و ته‌ندروستیی گشتی‬ ‫ڕێساكانی پاكژیی‬ ‫بكات‪ ،‬له‌گه‌ڵ خۆ دوورگرتن ل ‌ه زیاده‌ڕه‌وی‬ ‫ئایینێک نه‌بوە‪ ،‬كه‌ له‌ راگرتنی پاك‌وخاوێنیی‬ ‫ل ‌ه هه‌موو شتێكدا ‌و میانڕه‌وی له‌ خۆراك ‌و‬ ‫له‌ش ‌و خواردن ‌وخواردنه‌وه‌یاندا شان بدات‬ ‫خواردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌رچی بایه‌خدانیش ‌ه ب ‌ه گیان؛ ئه‌وا ل ‌ه ل ‌ه شانی ئایینی زه‌رده‌شتی‪ ،‬ن ‌ه ل ‌ه پێش‬ ‫په‌یڕه‌وكردنی سیستمێكی ته‌ندروستیی خۆی ‌و ن ‌ه ل ‌ه پاش خۆی‪ .‬ئه‌م بایه‌خ‌پێدان ‌ه‬ ‫مۆراڵییه‌و‌ه ده‌بێت ك ‌ه ل ‌ه سێ خاڵدا چڕ زۆره‌ی زه‌رده‌شتییه‌كان ب ‌ه پاك‌وخاوێنی له‌و‬ ‫باوه‌ڕه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه پیس‌و چه‌په‌ڵی‌و شیبوونه‌و‌ه‬ ‫ده‌بێته‌وه‪ ‌،‬ئه‌وانیش‪:‬‬ ‫‪ .١‬بیری چاك‪ .‬ده‌بێت تاك ل ‌ه مێشكی ‌و بۆگه‌نكردن ‌و هه‌موو جۆره‌كانی دیكه‌ی‬ ‫خۆیدا هه‌ر چی بیركردنه‌وه‌یه‌كی خراپه‌ی ‌ه پیس ‌و پۆخڵی لــه ‌كــار ‌وكــرده‌وه‌كــانــی‬ ‫دووری بخاته‌و‌ه ‌و ته‌نها بیر‌ه باشه‌كان ئه‌هریمه‌نه‌‪ .‬لێره‌و‌ه پاك‌وخاوێنی ‌و دوور‬ ‫كه‌وتنه‌و‌ه ل ‌ه به‌ركه‌وتن ب ‌ه پیس ‌و پۆخڵی‬ ‫بهێڵێته‌و‌ه‌و په‌ره‌یان پێ بدات‪.‬‬ ‫‪ .٢‬وته‌ی چاك‪ .‬جگ ‌ه ل ‌ه وته‌ی چاك هیچی كارێك ‌ه هاوتای نوێژ ‌و كاری چاكه‌یه‌‪ ،‬به‌م‬ ‫جۆر‌ه مرۆڤ ده‌توانێت ب ‌ه ئه‌نجامدانی كارێكی‬ ‫دیكه‌ی له‌ ده‌م نه‌یه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .٣‬كرداری چاك‪ .‬ك ‌ه سوود ب ‌ه خۆی و بچووك ل ‌ه ئه‌ركه‌كانی ژیانی رۆژانه‌یدا به‌شدار‬ ‫ی و ب ‌ه كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی بگه‌یه‌نێت بێت له‌ دژایه‌تیكردنی خراپه‌ی گه‌ردوونی‪.‬‬ ‫خێزانه‌كه‌ ‌‬ ‫‌و ده‌ست پێشخه‌ر نه‌بێت بۆ ئازاردانی هیچ‬ ‫په‌ره‌سه‌ندنی مێژوویی‬ ‫خه‌ڵقه‌نده‌یه‌ك‪ .‬ل ‌ه رێگه‌ی ئه‌م ئاكاره‌و‌ه‬ ‫رێنماییه‌كانی زه‌رده‌شـــت ل ‌ه گاتا‌كاندا‬ ‫مرۆڤ ده‌توانێت به‌ره‌نگاریی خراپ ‌ه ببێته‌و‌ه‬ ‫‌و یارمه‌تیی هێز‌ه چاكه‌كاره‌كانی خواوه‌ند بۆ ماوه‌یه‌كی دوور ‌و درێژ وه‌ك ئینجیلێك‬ ‫ك ‌ه كرۆكی ئایین ده‌پارێزێت ‌و بــاوه‌ڕداران‬ ‫بدات بۆ به‌زاندنی ئه‌هریمه‌ن‌و تاقمه‌كه‌ی‪.‬‬ ‫ل ـه‌ده‌وری باوه‌ڕه‌ك ‌ه كۆده‌كاته‌وه‌‪ ،‬مایه‌وه‌‪.‬‬

‫به‌اڵم زمانی گاتا‌كان ب ‌ه تیپه‌ڕینی كات كۆن‬ ‫بوو‪ .‬شێواز‌ه ره‌وانبێژ‌و كورت‌و پوخته‌كه‌ی‬ ‫وای ل ‌ه موغه‌كان ده‌كرد ئاسانكاری ل ‌ه بیر‬ ‫‌و بۆچوونه‌كانیدا بكه‌ن ‌و بۆ خه‌ڵكی راڤ ‌ه‬ ‫بكه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌م راڤه‌كارییان ‌ه ورده‌ورد‌ه كه‌ڵه‌كه‌ بوون‬ ‫تا خۆیان بوونه‌ سه‌رچاوه‌یه‌ك بۆ ئاینی‬ ‫زه‌رده‌شتی ‌و له‌‌ژێر ناوی «ئه‌ڤێستا» دا‬ ‫كۆكرانه‌وه‌‪ .‬پاشان ئه‌م راڤه‌كارییان ‌ه خۆشیان‬ ‫راڤ ‌ه ‌و شیكردنه‌وه‌ی دیكه‌یان ده‌خواست‪،‬‬ ‫تا وای لێ‌هات ل ‌ه په‌راوێزی ئه‌مه‌دا كتێبی‬ ‫«زه‌ند ئه‌ڤێستا» بێت ‌ه كایه‌وه‌‪ ،‬وات ‌ه راڤ ‌ه‬ ‫‌و كۆمێنت ل ‌ه بــاره‌ی ئه‌ڤێستاوه ‌(ده‌ق ‌و‬ ‫په‌رچه‌ڤه‌‪ ،‬وات ‌ه «ئاوێستا» ده‌ق ‌ه‌و «زه‌ند»‬ ‫یش په‌رچڤه‌‪ .‬و‪.).‬‬ ‫ئاگرپه‌رسته‌كان (م ـه‌جــوس) رۆڵێكی‬ ‫گرنگیان گێڕا له ‌پاکنوس ‌و په‌ره‌پێدانی‬ ‫ئه‌ڤێستا‪ ،‬ب ـه‌اڵم ده‌ستكاریی گرنگیشیان‬ ‫لـ ‌ه هــزری بنه‌ڕه‌تیی زه‌رده‌شــتــدا كــرد ‌و‬ ‫الهوتێكی ته‌واویان له‌سه‌ر كۆی فریشته‌كان‬ ‫‌و ئه‌هریمه‌نه‌كان دام ـه‌زرانــد‪ ،‬وای لێهات‬ ‫فریشته‌كانی ژێر ده‌ستی سپێنت ‌ه مه‌ینیو بوون‬ ‫ب ‌ه هه‌زاران‪ ،‬هه‌روه‌ها ئه‌و ئه‌هریمه‌نانه‌یش ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه ژێرده‌ستی ئه‌نگر‌ه مه‌ینیودا‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ك ئه‌مێش ‌ه سپێنته‌ ل ‌ه هێزی په‌تی‬ ‫‌و دیارینه‌كراوه‌و‌ه بوون ‌ه بوونه‌وه‌ری خودایی‬ ‫ك ‌ه هه‌ر یه‌كێكیان ل ‌ه سیستمی گه‌ردوونی‬ ‫‌و سروشتدا ئه‌ركێكی هه‌ی ‌ه ‌و فه‌رزه‌كانی‬ ‫په‌رستن ‌و پیرۆزییش له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌و‌ه‬ ‫ئه‌نجام ده‌دران‪ .‬هه‌روه‌كو ئاگرپه‌رسته‌كان ـ‬ ‫یا «مه‌جوس»ـه‌كان ـ ده‌ستكاریی ریشه‌ییان‬ ‫ل ‌ه بیری زه‌رده‌شتدا كرد‪ ،‬كاتێك ئه‌نگر‌ه‬ ‫مه‌ینیویان له‌به‌رامبه‌ری ئه‌هور‌ه م ـه‌زدادا‬ ‫داده‌نا‌و وه‌ك دوو دژ سه‌یریان كردن ك ‌ه هه‌ر‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه ملمالنێیان بووه‌‪ .‬به‌م جۆره‌ش‬ ‫ئه‌هوره‌مه‌زدا ل ‌ه یه‌زدانێكه‌و‌ه ك ‌ه له‌سه‌روو‬ ‫هــه‌ردوو رۆحــی ركابه‌ره‌كه‌وه‌ی ‌ه ده‌كرێت ‌ه‬ ‫الیه‌نێكی راسته‌وخۆ ل ‌ه دوالیزمی گه‌ردوونی‪.‬‬ ‫له‌نێو باوه‌ڕی زورڤانیدا ك ‌ه كۆمه‌ڵێك ل ‌ه‬ ‫مه‌جوسه‌كان په‌ره‌یان پێدا ئه‌هوره‌مه‌زدا‬ ‫‌و ئـه‌نــگــر‌ه مه‌ینیو (كــ ‌ه لــێــره‌دا نــاوی‬ ‫«ئـه‌هــریــمـه‌ن»ــه‌) دوو كــوڕی دووانـــه‌ی‬ ‫خواوه‌ندێكن ك ‌ه ناوی «زورڤــان» ـ ‌ه وات ‌ه‬ ‫كات (زه‌مـه‌ن)‪ .‬زورڤان ئه‌ركی خوڵقاندنی‬ ‫جیهان ب ‌ه ئه‌هوره‌مه‌زدا ده‌سپێرێت تا ببێت ‌ه‬ ‫شانۆیه‌ك بۆ ملمالنێی ئاشكرای نێوان‬ ‫هێزی چاك ‌ه ‌و هێزی خراپه‌‪ ،‬ماوه‌یه‌كی‬ ‫دیاریكراویشی بۆ ملمالنێیه‌كه‌یان دانا ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫زاڵ‌بوونی ئه‌هوره‌مه‌زدا به‌سه‌ر ئه‌هریمه‌ندا‬ ‫كۆتایی دێت‪.‬‬ ‫ئـــه‌مـــه‌ش وه‌ك پـــاســـاوی یـــه‌كـــه‌م ‌و‬ ‫چوارچێوه‌یه‌ك ك ‌ه رووداوه‌كانی گه‌ردوونی‬ ‫تێدا رووده‌ده‌ن‪ ،‬مایه‌وه‌‪ .‬ئیتر ئه‌م باوه‌ڕه‌ش‬ ‫ل ‌ه بیدع ‌ه و «هه‌رته‌قه»‌یه‌ك ل ‌ه په‌راوێزی‬ ‫ئه‌ڤێستای زه‌رده‌شتییه‌و‌ه گۆڕدرا ب ‌ه ئایینی‬ ‫ره‌سمیی ئیمپراتۆرێتیی ساسانیه‌كان‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫له‌و قۆناغانه‌ی مێژووی ئێرانی كۆندا ئایینی‬ ‫زه‌رده‌شتی ل ‌ه ئایینێكی جیهانگیره‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ئاڕاسته‌ی گشت مرۆڤایه‌تی كراو‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫ئایینێكی تایبه‌ت ب ‌ه نه‌ته‌وه‌ی ئێران‪ .‬هه‌ر‬ ‫ئه‌مه‌ش هه‌ڵوێستی ئایینی زه‌رده‌شتیی ل ‌ه‬ ‫هه‌مبه‌ر ئایین ‌ه جیهانییه‌كانی دواتری وه‌ك‬ ‫مانی‌و مه‌سیحییه‌ت‌و ئیسالمدا الواز كرد‪.‬‬ ‫په‌راوێزه‌كان‪:‬‬ ‫‪ .١‬ل ‌ه زۆر شوێنی ئـه‌م وتـــاره‌دا نمونه‌ی ئه‌م‬ ‫كاریگه‌ریی ‌ه له‌سه‌ر ئایینه‌كانی دیكه‌ی ئه‌م ناوچه‌ی ‌ه ب ‌ه‬ ‫تایبه‌ت مه‌سیحییه‌ت‌و ئیسالم به‌رچاو ده‌كه‌وێت ـ و‪.‬‬ ‫‪« .٢‬ئه‌هور‌ه مه‌زدا»‪ :‬زه‌رده‌شت ل ‌ه گاتا‌كاندا بۆ‬ ‫یه‌زدان به‌كاری هێناوه‌‪( .‬د‪ .‬جهانگیر اوشیدری) ل ‌ه‬ ‫وتارێكدا ب ‌ه ناوی «آهورا مزدا» ئاماژ‌ه به‌و‌ه ده‌كات‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه گاتا‌كانی ئه‌وێستادا ئه‌م وشه‌ی ‌ه ب ‌ه لێكدراوی‬ ‫به‌كار نه‌هاتووه‌‪ ،‬به‌ڵكو ب ‌ه جیا به‌كارهاتووه‌‪ ،‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫ل ‌ه یه‌سنای بیست ‌و هه‌شت ‪ /‬به‌ندی یه‌كدا مه‌زدا‬ ‫بۆ خودا به‌كارهاتووه‌‪ ،‬له ‌به‌ندی بیست ‌و هه‌شتی‬ ‫یه‌سنادا سه‌ره‌تا «ئه‌هوره» هاتوو‌ه ‌و دوای چه‌ند‬ ‫وشه‌یه‌ك ئینجا «مـه‌زدا» هاتووه‌‪ .‬ب ‌ه گوته‌ی (د‪.‬‬ ‫جهانگیر) ل ‌ه سه‌راسه‌ری گاتا‌كاندا ل ‌ه هه‌ر شوێنێكدا‬ ‫ئـه‌م دوو ده‌ســتـه‌واژه‌یـ ‌ه هاتبێت «مـــه‌زدا» پێش‬ ‫«ئه‌هوره» خراو‌ه ـ و‪.‬‬ ‫‪ .٣‬نوێژی به‌ره‌به‌یان (هاوان‌گاهـ ‪،)havangah‬‬ ‫نوێژی نیوه‌ڕۆ (رێپیت وینگاهـ ‪،)repith wingah‬‬ ‫نوێژی عه‌سر (ئۆزیرین‌گاهـ ‪ ،)oziringah‬نوێژی‬ ‫ئێواره‌(ئه‌یویسروتریم‌گاهـ ‪،‌)aiwisruthrimgah‬‬ ‫و نوێژی شه‌و (ئوشه‌هین‌گاهـ ‪ )ushahingah‬ـ و‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫السواح‪ ،‬فراس‪ ،‬الديانة الزرادشتية وميالد الشيطان‪.‬‬ ‫(األوان)‪ ٢٢ ،‬آب ‪.٢٠٠٧‬‬ ‫‪.html‬الديانة‪http://www.alawan.org/‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫پشتبەستنی داعش‬ ‫بەیاساکانی ئیسالم‬

‫دیار موفتی‬ ‫ماوه‌یه‌ك ‌ه ه ـه‌ر ده‌مــه‌و گرفتێك له‌سه‌ر ئــازادی‬ ‫ڕاده‌ربڕین به‌رپا ده‌بێت و ده‌بێت ‌ه كێش ‌ه و ده‌رگای‬ ‫دادگاكانی پێ ده‌گیرێت و سكااڵ له‌سه‌ر ڕۆژنام ‌ه نوس‬ ‫یان هه‌ر كه‌سێكی تر تۆمار ده‌كرێت ك ‌ه ڕای جیاوازی‬ ‫هه‌بێت‪ .‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی هیچ گه‌لێك پێش ناكه‌وێت گه‌ر‬ ‫بێتوو ڕای جیاواز و گفت‌وگۆ ئازاد نه‌بێت و ڕای ڕاستی‬ ‫لێ هه‌ڵنه‌هێنجرێت‪ ،‬چونك ‌ه ل ‌ه كۆتاییدا هیچ كه‌سێك‬ ‫و هیچ شتێك نی ‌ه «مه‌عصوم» بێت‪ .‬زانایانی ئایینی‬ ‫و سیاسی ‌ه ئایینیه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان‬ ‫تێك‌نه‌چن و پله‌وپایه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تییان السه‌نگ نه‌بێت؛‬ ‫ب ‌ه هه‌موو توانایانه‌و‌ه ده‌كه‌ون ‌ه داكۆكی‌كردن له‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئایینی ئیسالم بێ‌به‌ری ‌ه ل ‌ه ده‌وڵه‌تی «خیالفه‌تی‬ ‫ئیسالمی» (داعش)‪ ،‬چونك ‌ه كار‌ه قێزه‌ونه‌كانی داعش‬ ‫وایان كردوو‌ه خه‌ڵكانێك ئیتر لێكۆڵینه‌و‌ه بكه‌ن ل ‌ه‬ ‫خودی ئایینه‌كه‌ی خۆیان و ڕای جیاواز یان گومانیان‬ ‫بۆ دروست بێت‪ .‬فه‌رموون من بۆتان ڕوون ده‌كه‌مه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه داعش بۆ ئه‌و کارانه‌ی خۆیان توانیویان ‌ه ل ‌ه قورئانی‬ ‫پیرۆز و فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر (د‪ .‬خ‪ ).‬به‌ڵگ ‌ه بۆ خۆیان‬ ‫بهێننه‌و‌ه و ئیتر ئه‌وه‌ی ده‌یکه‌ن بێ‌فه‌رمانیی ئایه‌ت و‬ ‫فه‌رموود‌ه نه‌بێت‪ .‬به‌اڵم زانایان و سیاسیه‌ ئایینیه‌كانی‬ ‫كوردستان شه‌رمنن و ڕاستیه‌كان ده‌شارنه‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫پارێزگاری ل ‌ه پێگه‌ی خۆیان بكه‌ن و هه‌موو كاتیش‬ ‫ده‌كه‌ون ‌ه ئه‌وه‌ی ب ‌ه قسه‌ی ناشرین و جوێن وه‌اڵمی‬ ‫نه‌یارانیان بده‌نه‌و‌ه و هه‌وڵی ئه‌و‌ه ده‌ده‌ن ك ‌ه كه‌سه‌ك ‌ه‬ ‫سوك بكه‌ن ل ‌ه ناو كۆمه‌ڵگه‌دا بۆ مانه‌وه‌ی پێگه‌ی‬ ‫به‌رزی خۆیان‪.‬‬

‫به‌ڵگه‌ی دووه‌م‪:‬‬ ‫ل ‌ه سوره‌تی «محمد» ئایه‌تی (‪ )٤‬دا ده‌فه‌رموێت‪:‬‬ ‫«ف��إذا لقيتم الذين كفروا فضرب ال��رق��اب حيت إذا‬ ‫أثخنتموهم فشدوا الوثاق فإما منا بعد وإما فداء حيت‬ ‫تضع احلرب أوزاره��ا ذلك ولو يشاء اهلل النتصر منهم‬ ‫ولكن ليبلو بعضكم ببعض والذين قتلوا يف سبيل اهلل فلن‬ ‫يضل أعماهلم»‪ .‬ئایا داعش ك ‌ه سه‌ری ئه‌و كه‌سان ‌ه‬ ‫ده‌په‌ڕێنێت ك ‌ه ب ‌ه كافریان ده‌زانن ‌و شه‌ڕیان ده‌كه‌ن؛‬ ‫ناتوانن ئه‌م ئایه‌ت ‌ه بکه‌ن به‌ به‌ڵگه‌‌؟‬ ‫ئێوه‌ی به‌ڕێزیش زانایانی ئایینی ئیسالم و سیاسیانی‬ ‫ئایینی كار به‌م ئایه‌ت ‌ه ده‌كه‌ن ك ‌ه ل ‌ه سوره‌تی «النحل»‬ ‫ئایه‌تی ‪ ١٢٥‬و ‪ ١٢٦‬دا هاتووه‌‪« :‬ادع إلي سبيل ربك‬ ‫باحلكمة واملوعظة احلسنة وجادهلم باليت هي أحسن إن‬ ‫ربك هو أعلم مبن ضل عن سبيله وهو أعلم باملهتدين‪.‬‬ ‫وإن عاقبتم فعاقبوا مبثل ما عوقبتم به ولئن صربمت هلو‬ ‫خري للصابرين»‪.‬‬ ‫به‌ڵگه‌ی سییه‌م‪:‬‬ ‫ئايه‌تی ‪ ٢٩‬ی سوره‌تی «التوبة»‪« :‬قاتلوا الذين‬ ‫ال يؤمنون باهلل وال باليوم اآلخر وال حيرمون ما حرم اهلل‬ ‫ورسوله وال يدينون دين احلق من الذين أوتوا الكتاب‬ ‫حيت يعطوا اجلزية عن يد وهم صاغرون»‪ .‬داعش كار‬ ‫ئه‌م ئایه‌ت ‌ه ده‌گات ‌ه به‌ڵگ ‌ه بۆ سه‌ندنی سه‌ران ‌ه ل ‌ه ئه‌هلی‬ ‫کیتاب‪.‬‬ ‫و زانایانی ئایینی ئیسالم و سیاسی ‌ه ئایینیه‌كانیش‬ ‫كار به‌ ئایه‌تی ‪ ٢٥٦‬ی سوره‌تی «البقره» ده‌كه‌ن‪:‬‬ ‫«ال إكراه يف الدين قد تبني الرشد من الغي فمن يكفر‬ ‫بالطاغوت ويؤمن باهلل فقد استمسك بالعروة الوثقي ال‬ ‫انفصام هلا واهلل مسيع عليم»‪.‬‬ ‫به‌ڵگه‌ی چواره‌م‪:‬‬ ‫«ملك الیمین» وات ‌ه ئافره‌تی كۆیله‌‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه ده‌سكه‌وتی‬ ‫جه‌نگ ده‌ڕفێنرێن‪ .‬ل ‌ه سوره‌تی «المٶمنون» ئایه‌تی ‪٥‬‬ ‫و ‪ ٦‬دا ڕێگ ‌ه ب ‌ه بونی دراو‌ه ك ‌ه ده‌فه‌رموێت‪« :‬الذين هم‬ ‫لفروجهم حافظون‪ ،‬إال علي أزواجهم أو ما ملكت أميانهم‬ ‫فإنهم غري ملومني»‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ل ‌ه سوره‌تی «االحــزاب» ئایه‌تی ‪ ٥٠‬دا‬ ‫هاتوه‌‪« :‬يا أيها النيب! إنا أحللنا لك أزواجك الالتي‬ ‫آتيت أجورهن‪ ،‬وما ملكت ميينك مما أفاء اهلل عليك»‪.‬‬ ‫ك ‌ه ده‌ڵێت‪« :‬مما أفاء الله عليك» یانی كۆیل ‌ه ل ‌ه‬ ‫ده‌سكه‌وتی جه‌نگ‪.‬‬

‫داعش توانیویانه‌ به‌ به‌ڵگه‌ی‬ ‫ده‌قی قورئان و فه‌رمود ‌ه پاساو‬ ‫بۆ کاره‌کانی خۆیان بهێننه‌وه‌‪،‬‬ ‫و خۆیان ب ‌ه په‌یڕه‌وکه‌ری یاسای‬ ‫ئیسالم و شوێنکه‌وته‌ی پێغه‌مبه‌ری‬ ‫ئیسالم بزانن‬ ‫به‌ڵگه‌ی یه‌كه‌م ‪:‬‬ ‫«ال تبدؤوا اليهود والنصاري بالسالم‪ ،‬وإذا لقيتم‬ ‫أحدهم يف الطريق فاضطروهم إلي أضيقه»‪« .‬ساڵو ل ‌ه‬ ‫جوله‌ك ‌ه و گاور مه‌كه‌ن‪ ،‬و ئه‌گه‌ر ك ‌ه ل ‌ه ڕێگا یه‌كێك‬ ‫له‌وانتان بینی؛ ڕێگایان لێ ته‌سك بكه‌نه‌و‌ه هه‌تا‬ ‫بوارێكی زۆر كه‌میان ل ‌ه ڕێگه‌كه‌دا بۆ ده‌مێنێته‌وه‌«‪.‬‬ ‫ئایا ئه‌مه‌ داعش نایكات؟‬ ‫و ‌ل ‌ه هه‌مان كاتدا پێغه‌مبه‌ر ده‌فه‌رموێ‪« :‬يا أيها‬ ‫الناس‪ ،‬أفشوا السالم‪ ،‬وأطعموا الطعام‪ ،‬وصلوا والناس‬ ‫نيام تدخلون اجلنة بسالم» (تیرمیژی ڕیوایه‌تی كردوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌لبانی ده‌ڵێت‪ :‬صه‌حیحه‌)‪« .‬ئه‌ی خه‌ڵكینه! ساڵوی‬ ‫زۆر و زواڵڵ بكه‌ن [به‌ده‌نگی به‌رز و ل ‌ه هه‌مو كه‌سێك]‌‪،‬‬ ‫خـــواردن بــده‌ن‪ ،‬و نوێژ بكه‌ن كاتێك ك ‌ه خه‌ڵك‬ ‫خه‌وتوون؛ ده‌چن ‌ه به‌هه‌شت ب ‌ه سه‌المه‌ت»‪ .‬ك ‌ه ئێوه‌ی‬ ‫زانایانی ئایینی پشتیوانیی ده‌كه‌ن له‌م فه‌رمووده‌یه‌دا‪.‬‬

‫داعشیش ک ‌ه كچی ناموسوڵمانیان ڕفاندوه‌؛ ئایا‬ ‫ناتوانن به‌و‌ه به‌ڵگ ‌ه بهێننه‌و‌ه ک ‌ه په‌یڕه‌وییان له‌و‬ ‫ئایه‌تانه‌ کردوه‌؟!‬ ‫كه‌وات ‌ه ل ‌ه كۆتاییدا هـه‌ردووالتــان بۆ ئایه‌ته‌کانی‬ ‫قورئان ده‌گه‌ڕێنه‌و‌ه و هه‌ردووالتان فه‌رمووده‌كانی‬ ‫پێغه‌مبه‌ر ب ‌ه سه‌رچاوه‌ی شه‌رع ده‌زانن‪ ..‬و هه‌رالیه‌كتان‬ ‫ئه‌وه‌ی لێ هه‌ڵ‌ده‌بژێرێت ك ‌ه به‌كه‌ڵكی دێت‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه‬ ‫هه‌ردوالشتان توانیویتان ‌ه خۆتان ب ‌ه شوێنکه‌وته‌ی‬ ‫پێغه‌مبه‌ری ئیسالم بزانن‪.‬‬ ‫ئیتر ڕاستیه‌كان مه‌شارنه‌و‌ه و له‌ خوا بترسن و‬ ‫ئایه‌تانه‌ش فه‌رامۆش مه‌كه‌ن ك ‌ه داعش په‌یڕه‌ویان‬ ‫ده‌كــات‪ .‬و دان بنێن بـه‌و ڕاستیه‌دا ك ‌ه داعشیش‬ ‫ده‌توانێت ب ‌ه په‌یڕه‌ویی یاسای ئیسالم به‌ڵگ ‌ه و پاساو‬ ‫بۆ خۆی بهێنێته‌وه‌‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )232‬دوشةممة ‪2015/1/19‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫ئەفسانەکانی ژیانی ڕۆژانە لە کۆمەڵگەیەکی مەسرەفیدا‬ ‫عادل خضر‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬بابان ئەنوەر‬ ‫‪1‬‬ ‫کاتێک فەیلەسوفێکی هــاوچــەرخ‬ ‫(ســاڤــۆی ژیــــژەک) کــااڵیــەکــی وەک‬ ‫«هــێــلــکــەی دەرچـــونـــی ‪Kinder‬‬ ‫‪ »Surprise‬وەردەگرێت و دەیکاتە‬ ‫دەستپێکی شیکارێک (بە گەڕانەوەیەکی‬ ‫تیۆری و جێبەجێكاری بۆ دەروونشیکاریی‬ ‫الکانی بە شێوەیەکی تایبەت) بە واتای‬ ‫ئــەوەدێــت کە گۆڕانێکی قــوڵ هاتۆتە‬ ‫ئــاراوە سەبارەت بە مێتۆدی تێڕوانین‬ ‫لە «کۆمەڵگای مەسرەفگەرا»‪ .‬هێلکە‬ ‫دەرچونەکانی کیندەر کە بە ڕواڵــەت‬ ‫بۆ ئەوە دروستکراوە منداڵ بیکڕێت و‬ ‫چۆکالتەکەی بخوات‪ ،‬بەاڵم کاتێک کڕینی‬ ‫دەبێتە ئامانجێک بە هیوای دەستکەوتنی‬ ‫سوپرایزێک‪ ،‬کە دیارییەکی بچووکە‪.‬‬ ‫ئەوکات ژیــژەک لــەم نمونەیەوە ئەوە‬ ‫بیردێنێتەوە کە بابەتی گەورەی (سااڵنی‬ ‫شەستی ســەدەی بیست) کە ڕەخنەی‬ ‫«کۆمەڵگەی مەسرەفگەرا»ی پێدەکرا‪،‬‬ ‫ئەو بابەتە لەئەمڕۆدا بۆتە فۆڕمێک لە‬ ‫ڕەخنەی ساویلکانە‪ .‬کۆمەڵگەیەک کە‬ ‫زڕە خۆشی و کامەرانی بچووک و چێژی‬ ‫ئەحمەقانە دەڕەخسێنێت‪ ،‬و ئامانج‬ ‫لە هەموو ئەمانەش مەحرومکردنمانە‬ ‫لـــە ئـــــــــارەزووە ڕاســتــەقــیــنــەکــان‬ ‫هێلکەکانی‬ ‫«‪.»desirsvrais‬‬ ‫کیندەر ئەوەمان بۆ دەرەخات کە لۆژیکی‬ ‫زاڵ لە ڕەواجپێدانی کااڵکان بریتییە لە‬ ‫ئـــارەزوو «‪ »desir‬نــەوەک لۆژیکی‬ ‫مەسرەفکردن‪ .‬هێلکەی کیندەر تاکە‬ ‫کااڵی دروستکراو نییە لەسەر ئەو شێوازە‪،‬‬ ‫بەڵکو هەرکااڵیەک جگە لەو بابەتەی کە‬ ‫بەکاریدەهێنین زیادەیەکی لەگەڵدا بێت‬ ‫ئەوا لەسەر ئەو شێوازە دروستکراوە‪،‬‬ ‫وەک ئەو بەرگەی لە کااڵیەکەوە پێچراوە‬ ‫و لەسەری نوسراوە «لەناوەوە چەندین‬ ‫دیــاری لە چــاوەڕوانــتــدایــە»‪ .‬بەبڕوای‬ ‫ژیژەک پێویستە هەژمارێکی ئەفسانەیی‬ ‫بۆ «کۆمەڵگەی مەسرەفی» بکەین کە‬ ‫هیچ ئامانجێکی نییە جگە لە نامۆکردنی‬ ‫زیاتر‪ ،‬نامۆکردنی ئێمە‪ ،‬ئەفسانەییەک کە‬ ‫ئاڕاستەکراوی شەوقە ڕاستەقینەکانمانە‪.‬‬ ‫دۆخەکە هەرچۆنێک بێت ئەوا «فکری‬ ‫نــوێ» لــەئــەمــڕۆدا لــە ســەردەمــی نیو‬ ‫ئەیج (‪)New Age‬دا پەیوەستە‬ ‫بە کۆمەڵێک سەرقاڵی نوێوە‪ ،‬دەمێکە‬ ‫کۆشکی زانینە نەمرەکانی جێهێشتووە و‬ ‫بایەخ بە کاروباری ڕۆژانە دەدات‪ ،‬بە شتە‬ ‫گەورە و بچوکەکانی‪ ،‬دیاردە نوێیەکان و‬ ‫نوێکراوەکانی‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫لە ڕاستیدا بایەخدان بە ژیانی ڕۆژانە‬ ‫و ئەفسانەکانی لەمڕۆدا سەریهەڵنەداوە‪،‬‬ ‫بەڵکو لە واقیعدا «فکری ئەڵمانیی»‬ ‫دەستپێکی ئەم بایەخدانەیە‪ .‬دەتوانین‬ ‫هێڵە سەرەتاییەکانی الی «واڵــتــەر‬ ‫بنیامین» بدۆزینەوە‪ ،‬ئەو فەیلەسوفەی‬ ‫نوسینەکانی فــرەبــابــەت بـــوون‪ ،‬ئەو‬ ‫لــە پێشینەی ئــەوانــەیــە کــە لەسەر‬ ‫وێــنــەی فۆتۆگرافی نووسیویەتی لە‬ ‫وتــارە ناسراوەکەیدا «کورتە مێژووی‬ ‫فۆتۆگرافی»‪ ،‬یاخود وتارێکی دیکەی‬ ‫دەربارەی «کاری هونەری لە سەردەمی‬ ‫دووبارە بەرهەمهێنانەوەی میكانیكیدا»‪.‬‬ ‫بەاڵم وەک دەزانین فرۆید یەکەم کەس‬ ‫بووە کە بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ ئاماژەی‬ ‫گرنگی پێداوین سەبارەت بە ژیانی ڕۆژانە‬ ‫لــە کتێبەکەیدا «سایکۆپاتۆلۆژیای‬ ‫ژیانی ڕۆژانـــە»‪ .‬زۆرێــک لە توێژەران‬ ‫ئەم کتێبە بە یەکێک لە ڕیسکەکانی‬ ‫فرۆید دادەنــێــن‪ ،‬بە ئامانجی فــراوان‬ ‫کــردنــی الیــەنــی تــیــۆری سایکۆلۆژیا‪،‬‬ ‫بــازنــەی کارکردنی فرۆید الیەنەکانی‬ ‫کولتوور و ئایین و ڕووداوەکانی ژیانی‬ ‫ڕۆژانە لەخۆدەگرێت‪ .‬فرۆید لەم کتێبەدا‬ ‫سەرنجمان ڕادەکێشێت بۆ ئەو نەخۆشییە‬ ‫سایکۆلۆژیانەی کە ژیانی ڕۆژانەمانی‬ ‫گرتۆتەوە‪ ،‬وەک لەبیرچوونەوەی ناو‬

‫یــاخــود وشــەیــەک کــە بــنــەڕەتــیــان لە‬ ‫زمانێکی بیانی دایــە‪ ،‬یادەوەریەکانی‬ ‫منداڵی‪ ،‬هەڵەی زمان‪ ،‬هەڵەی خوێندنەوە‬ ‫و نووسین‪ ...‬پێمان وانییە هیچ کام لە‬ ‫دەروونشیکارە هاوچەرخەکانی دوای‬ ‫فرۆید هێندە بایەخی بە ژیانی ڕۆژانە‬ ‫دابێت لە ڕوانگەی دەرزونشیکارییەوە‬ ‫جگە لە «دانیال سیبۆنی‪Daniel/‬‬ ‫‪ »Sibony‬کە وتارگەلێکی نووسیوە‬ ‫تێیدا بەوردی و لەنزیکەوە کار لەسەر‬ ‫کۆمەڵێک لەو ڕووداو و دیاردە نوێیانە‬ ‫کردووە کە ڕۆژانە جێیدەهێڵین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تــوزشــی ســەرســوڕمــانــمــان دەکـــەن بە‬ ‫تازەبوونەوەیان‪ ،‬یاخود بە گەڕانەوەیان‬ ‫لە فۆڕمێکی نوێدا‪ .‬کتێبەکەی سیبۆنی‬ ‫هەڵگری ناونیشانێکی گشتگیرە بۆ‬ ‫هەرسێ بەرگەکەی؛ «ڕوداووەکـــان»‪.‬‬ ‫ئەگەر «ڕووداو» ئەو بەرکەوتنە بێت‬ ‫کە لەگەڵ واقیعدا ڕوودەدات‪ ،‬یاخود‬ ‫ڕوبەڕوبوونەوەیەکی تراوماتیکی بێت‬ ‫لەگەڵ واقیعدا‪ ،‬ئــەوا ئەو ڕووداوانــەی‬ ‫کە ڕوودانــیــان سەرنجمان ڕاناکێشن‬ ‫یاخود بێئاگاین لەڕوودانیان‪ ،‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئارەزوویەکی شارەوەمان بۆ دروستدەبێت‬ ‫کە ئەگەر پێشبینی ڕوودانــی «هەموو‬ ‫شتێک» بکەین بە ئامانجی ئــەوەی‬ ‫«شــتــێــک» ڕوونـــــەدات ئـــەوا «هیچ‬ ‫شتێک»مان لێ ڕوونادات‪ .‬ئەوەی سیبۆنی‬ ‫لە وتارەکانیدا پێی هەستاوە بریتییە لە‬

‫بــخــاتــەڕوو ســەبــارەت بە‬ ‫چــەنــد ئــەفــســانــەیــەکــی‬ ‫ف ــەڕەنـــس ــی لـــە ژیــانــی‬ ‫ڕۆژانەدا‪ ،‬کە ئایدیاکانی لە‬ ‫(وتــارە ژۆرنالیستیەکان‪،‬‬ ‫وێنە فۆتۆگرافییەکان کە‬ ‫لــە گــۆڤــارە هەفتانەکان‬ ‫بــاودەکــرانــەوە‪ ،‬کاسێتە‬ ‫سینەماییەکان‪ ،‬نمایشە‬ ‫شانۆییەکان‪ ،‬یاخود هەر‬ ‫پێشانگا و نمایشێکی‬ ‫دیــکــە) وەرگــــرتــــووە و‬ ‫‪٥‬‬ ‫کردوونی بە کەرەستەی‬ ‫ئەگەر کتێبی «ئەفسانەییەکان»ی‬ ‫ڕامان و شیکردنەوە‪ .‬لەم‬ ‫بارت دەستپێکی ئاشکراکردنی سیماکانی‬ ‫وتـــارانـــەدا ڕەخنەیەکی‬ ‫پسپۆڕییەکی نوێی وەک «سیمیۆلۆژیا»‬ ‫ئایدۆلۆژیی ڕووبەڕووی ئەو‬ ‫بێت بەو پێیەی لێکۆڵینەوەی ئەفسانەکان‬ ‫زمانە کولتوورییە کردۆتەوە‬ ‫لقێکە لە سیمیۆلۆژیا‪ ،‬ئەوا «ئەمبێرتۆ‬ ‫کـــە بـــە «کـــولـــتـــووری‬ ‫ئیکۆ» لە کتێبەکەیدا «جەنگی ساختە»‬ ‫جەماوەریی» ‪culture‬‬ ‫شوێنپێی بارتی هەڵگرتووە‪ .‬الی خۆیەوە‬ ‫‪/de‬‬ ‫‪masse‬‬ ‫ئەم کتێبەش کۆمەڵە وتارێکە کە لە‬ ‫ناودەبرێت‪ ،‬ڕەخنەیەک بە‬ ‫پڕکردووە و هاوکات بوونەتە پێکهێنەری مــاوەی چەند ساڵێکدا لە ڕۆژنــامــە و‬ ‫شیکردنەوەی سیمیۆلۆژۆی‬ ‫ئەم زمانە‪ .‬بارت کاری لەسەر ئەم جۆرە کــولــتــووریــی جــەمــاوەریــی مــۆدێــرن‪ .‬هەفتەنامە ئیتاڵییەکاندا باڵوکراونەتەوە‪.‬‬ ‫«نمایشە جەماوەرییانە» کردووە وەک ئەفسانە الی بارت بە خودی بابەتەکە ئیکۆ سەرنجمان بۆ ئەو شتانە ڕادەکێشێت‬ ‫کۆمەڵە نیشانەیەکی سیستماتیک‪ ،‬بەو ناناسرێتەوە‪ ،‬بەڵکو بە مێتۆدی گوتن و کە ژیانی ڕۆژانەی داگیرکردوین و هاوکات‬ ‫هیوایەی بتوانێت لەم ڕێگەیەوە پەردە خستنەرووی بابەتەکەدا دەناسرێتەوە‪ .‬بۆتە بونیادیی ئەو ژیانەش‪ ،‬وەک تۆپی‬ ‫لەسەر ئەم سیستمە هەڵبماڵێت و هەموو هەروەها پێیوایە ئەفسانە لە سروشتی پێ‪ ،‬کاوبۆی شین‪/‬جینز‪ ،‬تەلەفزیۆن‪،‬‬ ‫ئەو فرتوفێڵ و ئەفسانانە بشکێنێت بابەتەکانەوە پەیدانابێت‪ ،‬بەڵکو وتەیەک تیرۆر‪ ،‬دیـــاردەی فاشن ‪،fashion‬‬ ‫‪،hyperrealite‬‬ ‫کەسروشتێکی گەردوونیی بەخشیوە یاخود دەستەواژەیەکی مێژووکردە‪ .‬هەر هــایــپــەرڕیــاڵ‬ ‫داهێنراوە بەردەوامەکانی تەکنەلۆژیا‪،‬‬ ‫سەرگەرمییە جــۆراوجــۆرەکــان‪ .‬ئیکۆ‬ ‫لەئایدیا سیمیۆلۆژییەکاندا دابڕاو نییە‬ ‫لە بارت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ئیکۆ لەسەرجەم‬ ‫وتارەکانی کتێبی «جەنگی ساختە»دا‬ ‫کـــاری لــەســەر کــــردووە بریتییە لە‬ ‫سەرلێشێوانادن»‪،‬‬ ‫«ستراتیژیەتی‬ ‫کۆمەڵێک ستراتیژیەتن کە الی ئیکۆ‬ ‫هیچ مانایەک ناهێڵنەوە بۆ پێکگرتنی‬ ‫«ڕاستەقینە» و «ساختە» کە هەر لە‬ ‫ناونیشانی کتێبەکەوە دەکرێت بیزانین‪.‬‬ ‫کتێبی «جەنگە ساختەکان» تەنها‬ ‫کتێبێک نییە سەبارەت بەو زڕەگوتارەی‬ ‫کە حەقیقەتی شتەکان دەشارێتەوە و‬ ‫بەکولتوریی وردە‪-‬بــۆرژوازی‪ .‬ژۆرنالیزم لەبەرئەوە کۆششی ئەو لەم کتێبەدا بۆ بەربەستیان دەکات‪ ،‬هەروەها ئەم کتێبە‬ ‫و هونەر و عەقڵی باو (‪ common‬وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارەیە‪ :‬ئەفسانە شیکارکردنی ئەو زڕەگوتارانە نییە کە‬ ‫‪ )sense‬ڕۆڵــیــیــان هــەبــووە لــە بە چۆن دروست دەبێت؟ چونکە بە زانینی مەحکومن بە حەقیقەتێکی میتافیزیکی‪،‬‬ ‫ئەفسانەکردنی ئەم واقیعە مێژووییە ڕێگاکانی دروسبوون و فۆرمولەبوونی بەڵکو هیچ شتێکی لەم جــۆرەی تێدا‬ ‫بەو ئاڕاستەیەی (ئەم واقیعە مێژووییە) دەتــوانــیــن ڕەمــزەکــانــی بکەینەوە و نییە‪ .‬ئـــەوەی ئیکۆ لــە وتارەکانیدا‬ ‫هەڵگێڕنەوە بۆ واقیعێکی سروشتی سیحرەکانی بەتاڵبکەینەوە‪ .‬دوای دەیخاتەڕوو‪ ،‬ئەو گوتارانەیە کە گوتارێکی‬ ‫بە ئەفسانەکراو‪ .‬مەراقی بارت بریتی تێپەڕبوونی نیو ســەدە لە دەرچونی دیکە دەشارنەوە‪ ،‬وەک بڵێین گوتارێکە‬ ‫بوو لە ئاشکراکردنی ئەم ئاراستە و «ئەفسانەییەکان»‪ ،‬پێدەچێت هێشتا بە ئاڕاستەی (‪ )A‬بۆ هۆشیارکردنەوەی‬ ‫ئیستغاللکردنە ئایدۆلۆژیەی کە شتەکان ئەم کتێبە بۆخوێنەری ئەمڕۆ کۆگایەکی (‪ ،)B‬یاخود پێتوایە کە گوتارێکە بۆ‬ ‫دەشارێتەوە و هاوکات لەناو شتەکانیشدا نـــاوازە بێت لــەو شتانەی کە زەمــەن (‪ )A‬ئاڕاستەکراوە‪ ،‬بــەاڵم پێویستە‬ ‫بەشێکی لەبیر بردونەتەوە‪ .‬بارت بەم وەها شیكاری بکەیت کە بۆ (‪ )B‬بووە‪،‬‬ ‫ئامادەیە‪.‬‬ ‫بارت لەم وتارانەدا کۆمەڵێک بابەتی کتێبە توانی پارێزگاری لە هەموو ئەوانە هەروەها گوتارگەلێکن کە وەها دەزانرێت‬ ‫پەراوێزیمان پێدەدات کە بە ڕووکەش بکات کە ئەگەری لەناوچونیان هەبوو و شتێک دەردەبــــڕن‪ ،‬بــەاڵم لە واقیعدا‬ ‫تەواو دوورن لە ئەدەبیات (ڕاستتر بڵێین شتگەلی لەبیرنەکراو و چەندین یادگاری خودی شتەکە بە (خۆشی و مەستی و‬ ‫بێ دەربەستی و دژبەرییە تایبەتیەکان‬ ‫دوورن لەو شیکارە ئەدەبیانەی پێشوتری لێ دروستکردن‪.‬‬ ‫و بارگۆڕان)ەکانی دەشاردرێتەوە‪ .‬بە‬ ‫کــە لــە کتێبەکەیدا «پــلــەی سفری‬ ‫شێوەیەکی گشتی ئیکۆ پێیوایە ئەم‬ ‫نووسین» لەسەریان وەستاوە) وەک یاری‬ ‫‪4‬‬ ‫لــە زنجیرەی ئــەم نــوســەرانــەی کە کۆمەڵە وتارە ئەگەر شتێک بۆ خوێنەر‬ ‫«زۆرانبازی» کە بارت لە شیکارەکەیدا‬ ‫بــە یارییەکی گــەوجــانــەی دانانێت‪ ،‬بوونەتە شوناسی نــەوەیــەک‪ ،‬کۆمەڵە بخەنەڕوو‪ ،‬ئەوا «ئەو شتە» نییە کە لە‬ ‫بەڵکو تەنها نمایشێکی هاوشێوەی ئەو نوسەرێک لە هەموو بوارە جیاجیاکاندا پشت گوتارێکی ساختەوە داپۆشراوە‪،‬‬ ‫زۆرانبازیانەیە کە لە شانۆ ڕۆمانییەکاندا کتێبێکی هاوبەشیان بــاوکــردەوە بە بەڵکو «ئــەو گوتارەیە» کە لە پشت‬ ‫ئەنجامدەدرا‪ .‬یاخود شیکاریی بۆ خولی سەرپەرشتی «جــیــرۆم گارسین» بە شتەکانەوە داپۆشراوە و حەشاردراوە‪.‬‬ ‫پاسکیلسواریی تۆردۆ فرانسکە گەیشتۆتە ناونیشانی «ئەفسانە نوێیەکان»‪.‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫ئاستێکی داســتــانــی‪ ،‬خــوێــنــدنــەوەی دیارە کە پڕۆژەی ئەم نوسەرانە لەسەر‬ ‫دەکــرێــت نــاوی مێژوونووسی فرە‪-‬‬ ‫بــۆ هــونــەری خــۆڕوتــکــردنــەوە (‪ le‬ڕێچکەی بــارت بریتییە لە هەڵماڵینی‬ ‫‪ )striptease‬کردووە‪ ،‬یاخود گوتاری ئەفسانە تازەکان‪ ،‬بەاڵم بەبێ خۆگرێدان پسپۆڕی «میشێل دی سارتۆ» بخەینە‬ ‫ڕیکالمەکان و ڕێبەری شینی گەشتیاری‪ ،‬بە بەرنامە و میتۆدی بارت لە کارکردن پاڵ ئەو کۆمەڵە نوسەرەی ســەرەوە‪،‬‬ ‫ئەویش الی خۆیەوە کتێبێکی گرنگی لە‬ ‫پاشان شیکاریی هەندێک لەو فیگورانەی لەسەر ئەفسانە ڕۆژانەییەکان‪.‬‬ ‫بە چاوخشاندنێکی خێرای بابەتەکانی بابەتی ڕۆژانەیی نووسیوە بە ناونیشانی‬ ‫کردووە کە وەرچەرخاون بۆ ئایکۆنێک‬ ‫و ئەفسانەکانی ئێستاتیکای بۆرژوازی ئــەم کتێبە‪ ،‬یــاخــود بــەم «ئەفسانە «داهێنراوە ڕۆژانەییەکان»‪ .‬ئیشکردنی‬ ‫دەشارنەوە‪ ،‬وەک دەموچاوی گاربۆ و نوێ»یانە بەسە تا دڵنیابینەوە کە ئەو لەم بەرهەمەدا ئاشکراکردنی چۆنییەتی‬ ‫ئەفسانەکانی بەرائەت و بەخشەندەیی بابەتگەلی جیاوازن لەوانەی بارت لێیان بەرهەڵستیکردنی «مرۆڤێکی ئاسایی»ـە‬ ‫کە دەموچاوی قەشە پییر نوێنەرایەتی دوابـــوو و بەرهەمی سااڵنی پەنجای بۆ ئەو بیرە تەکنیکییەی کە پێیوایە‬ ‫دەکـــات‪ ،‬هــەروەهــا خــوێــنــدنــەوەی بۆ کۆمەڵگەی فەڕەنسی بــوون‪ .‬مۆبایل‪ ،‬بەڕاستی دەزانێت چۆن زانست شوێن و‬ ‫هەندێک وێنەی شۆکهێنەر (‪ photos-‬ستار ئەکادیمی‪ ،‬بۆتۆکس‪ ،sms ،‬ڕۆڵ بۆ مرۆڤەکان و شتەکان دادەنێت و‬ ‫‪ )chocs‬و ئــەو شتانە کــردووە کە ئوتۆمبێلی‪ ،WiFi، Google ،4x4‬دەیانکاتە کەرەستەی مەسرەفکردن‪ .‬ئەو‬ ‫سەرزەمینی بۆرژوازیەتی ئاوەدانکردۆتەوە حیجاب‪ ،‬تۆپی پێ و (زەینەدین زیدان)‪ ،‬مرۆڤەی کە دەتوانین وەسفی بکەین بە‬ ‫وەک ئوتۆمبێلی (سیترۆینی نــوێ) و چەند فیگورێکی وەک كچە نمایشکار ناونیشانی ڕۆمانەکەی (رۆبەرت مۆزیل)‬ ‫لەیستۆک و یــاری مــنــدااڵن‪ ،‬چەندین (کایت مۆس)‪ ،‬جەستەی ڕوتی ئەکتەر ـەوە «مرۆڤی بێناوەرۆك»‪ ،‬ڕۆژانەیی‬ ‫بابەتی دیکە‪ ...‬کە لە ڕوانینی ئەودا (ئیمانویل بێرت)‪ ،‬هەروەها ڕیکالمە دادەهێنێت بە فەزڵی بەتوانایی و لێزانی‬ ‫کۆمەڵێک ئەفسانەن ژیانی ڕۆژانەیان ناودارەکەی کۆمپانیای(‪ )L›Oreal‬بۆ لە دوستکردن و هونەرکاری و تەکتیک‬

‫ژۆرنالیزم و هونەر و عەقڵی باو (‪common‬‬ ‫‪ )sense‬ڕۆڵییان هەبووە لە بە ئەفسانەکردنی‬ ‫ئەم واقیعە مێژووییە بەو ئاڕاستەیەی (ئەم واقیعە‬ ‫مێژووییە) هەڵگێڕنەوە بۆ واقیعێکی سروشتی بە‬ ‫ئەفسانەکراو‬ ‫چاودێریکردنێکی وردی ئەو ڕووداوانەی‬ ‫کە پەیوەستن بە «وەرزش‪ ،‬ئایدز‪،‬‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و بۆسنە‪ ،‬ڕاکێشران‬ ‫بەرەو پارە‪ ،‬بێکاری‪ ،‬جیاکاریی قەومیی‬ ‫بەردەوام‪ ،‬ئەشکەنجەدان‪ ،‬هاتنی ساڵی‬ ‫‪ ،٢٠٠٠‬هەڵبژاردنەکانی فەڕەنسا‪ ،‬تۆپی‬ ‫پێ‪ ،‬ئالودەبوون بە کحول‪ ،‬شەڕەنگێزیی‬ ‫ل ــە قــوتــابــخــانــەکــان‪ ،‬کــۆپــیــکــردن‪،‬‬ ‫فیلمەکانی سپیلبێرگ‪ ،‬لێدوانی زۆر‬ ‫لەسەر فیلمەکان‪ )...‬شیکاریی لەم‬ ‫وتارانەدا تەنها لە چوارچێوەی فەکوس‬ ‫خــســتــنــەســەر»ڕووداو»ـــە لە شێوەی‬ ‫بازنەیەکی ڕۆشــنــکــەرەوەدا‪ ،‬یاخود لە‬ ‫شێوەی گرتەیەکی وەرگیراو لە واقیع‬ ‫یان چرکەساتێک لە ڕووداوێــک‪ ،‬یاخود‬ ‫ڕووداوێــکــی ڕۆژان ــە کەبە تێپەڕین لە‬ ‫بــازنــەی دۆخئامێزی دیمەنە هەڵچوو‬ ‫وشــێــواوەکــانــی دیــكــە دەردەکـــەوێـــت‪،‬‬ ‫بەشی بینراوی ڕووداوەکە لەژێر جەبری‬ ‫هێزەکانی دیــکــەدا بــەدیــاردەکــەوێــت؛‬ ‫هێزی یــادەوەری و فەنتازیا و پاڵنەرە‬ ‫کۆنەکان و چەپێنراوە لێڵ و نادیارە‬ ‫لەڕووشاردراوەکان‪ ،‬وادەکــات ڕوداوەکە‬ ‫خــۆی پیشانبدات‪ ،‬لــەبــەردەم نیگا‬ ‫زەقەکانماندا خۆی نمایش بکات و توشی‬ ‫واق وڕمان و بێهۆشیمان بکات‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫لـــەم بــابــەتــەدا «ڕۆالن بـــارت»‬ ‫جێدەستی دیــارە‪ ،‬کاتێک ناونیشانی‬ ‫«خانەدانەکان» دەبەخشێتە بابەتی‬ ‫رۆژانە و ئەفسانەکانیان‪ ،‬بۆ یەکەم جار‬ ‫لە شوباتی ساڵی ‪ ١٩٥٧‬کتێبەکەی‬ ‫باڵو کردەوە بە ناوی «ئەفسانەییەکان‬ ‫‪ .»Mythologies /‬ئــەم کتێبە‬ ‫(‪ )٣٥‬وتــاری دەربــارەی ئەفسانەکانی‬ ‫کۆمەڵگەی فەڕەنسی لەخۆگرتووە‪ ،‬کە‬ ‫بە شێوەیەکی مانگانە نووسیونی و‬ ‫لە نێوان سااڵنی (‪ )١٩٥٦ - ١٩٥٤‬لە‬ ‫ڕۆژنامە پاریسییەکاندا باڵوکراونەتەوە‪.‬‬ ‫لەوێدا بارت هەوڵی داوە بیرکردنەوەکانی‬

‫بابەتی جوانکاری‪« :‬چونکە بە ڕاستی من‬ ‫شایستەی ئەوەم» کاتێک لەم دروشمەدا‬ ‫بابەتەکە «بــەهــا» دەبەخشێت بە‬ ‫کەسەکە‪ ...‬هەموو ئەمانە ئەفسانەگەلی‬ ‫ڕیشە جــیــاوازن لــەوانــەی بــارت کاری‬ ‫لەسەر کردوون‪ ،‬لەبەرئەوەی هەر تایبەت‬ ‫نین بە کۆمەڵگەی فەڕەنسی (یاخود‬ ‫کۆمەڵگەیەکی دیاریکراو بە تەنها)‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەفسانەگەلی كۆچەرین (‪)nomade‬‬ ‫كە هەموو کەسێک مەسرەفیان دەکات‬ ‫کاتێک کااڵکەی پێدەگات‪.‬‬

‫و پالنی ڕوبەڕوبوونەوە کە بەهۆیەوە‬ ‫خۆی لە شتە تازەکان یاخود ڕێڕەوەکانی‬ ‫الدەدات‪ ،‬پاشان سەرلەنوێ دەستگرتنەوە‬ ‫بەسەر فەزاکەدا و بەکارهێنانەوەی بەو‬ ‫جۆرەی خۆی دەیەویت‪ .‬عەوام و زۆرینەی‬ ‫جــەمــاوەر بە تــەواوی گوێڕایەڵ و بێ‬ ‫ئیرادە نییە‪ ،‬بەڵکو پراکتیزەی جۆرێک‬ ‫لە جێگۆڕکێ دەکات کاتێک ئەو کااڵیانە‬ ‫بەکاردەهینێت کە بەسەریدا سەپێنراون‪،‬‬ ‫تا بە بەهۆی ئازادییەکی بێ پــەرواوە‬ ‫هەموو تاکێک ئامادەبێت بە جۆرێکی‬ ‫باشتر لەگەڵ سیستمە کۆمەاڵیەتییەکە و‬ ‫زەبری شتەکاندا بژیت‪.‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫ئەگەر کارکردن لەسەر ئەفسانەکان‬ ‫و ڕووبــەڕوبــوونــەوەی ئــەو وەهمانەی‬ ‫کە بوونەتە قەڵغانێک بۆ ئەو شتانەی‬ ‫ژیانی ڕۆژانــەیــان داپۆشیوین مەیدانی‬ ‫کارکردنی سیمیۆلۆژیا بن‪ ،‬ئەوا زۆرینەی‬ ‫ئەو کارانەی پەیوەستن بە شتەکانی‬ ‫ژیانی ڕۆژانە یاخود ڕووداوەکانی ڕۆژانە‪،‬‬ ‫جــا لــەهــەر ڕووانــگــەیــەکــی جــیــاوازەوە‬ ‫بێت (فینۆمینۆلۆژی‪ ،‬سیمیۆلۆژی‪،‬‬ ‫دەروونــشــیــکــاری‪ ،‬ئــەنــتــرۆپــۆلــۆژی‪،‬‬ ‫ســۆســیــۆلــۆژی‪ ،‬مــیــدیــۆلــۆژی‪ )...‬ئــەوا‬ ‫بریتییە لە هۆشیارییەکی تەواو سەبارەت‬ ‫بە ئاڵۆزاندنی دیمەنی ڕۆژانە‪ .‬خوێندنەوە‬ ‫بــۆ ژیــانــی ڕۆژانــــە و دەرهــاویــشــتــەی‬ ‫ڕۆژانەی هەموو دیاردەکان و شتەکان و‬ ‫ڕووداوەکان و ئەفسانەکان و فەنتاسیاکان‬ ‫پیویستیان بە شارەزاییەکی گەورە هەیە‬ ‫بۆ ئاشکراکردنی ئاڵۆزییەکانی دیمەنە‬ ‫ڕۆژانەییەکان لە میانەی خوێندنەوەی‬ ‫نیشانەکان و ئەو خەماڵندنانەی دەاللەت‬ ‫لە وەرچــەرخــان دەکـــەن‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئــەو وەرچــەرخــانــە لــە «کۆمەڵگەی‬ ‫مەسرەفی»دا ڕوونادات بەڵکو لە خودی‬ ‫چەمكی «مەسرەفکردن»دا ڕوودەدات‪.‬‬ ‫کاتێک «شار» دەروازە و سنورەکانی‬ ‫دەخاتە سەرپشت تاوەکو کااڵکان بە‬ ‫ئــازادی پێیدا تێپەڕن‪( ،‬کــە لەمڕۆدا‬ ‫خەڵک لەم تایبەتمەندییە بەهرەمەند‬ ‫نــابــێــت)‪ ،‬ک ــردن ــەوەی فـــەزای شــار و‬ ‫پێشوازیی کااڵ و شمەک نایگۆڕێت بۆ «نا‬ ‫شار»‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەوە «دەستکرد»ـە‬ ‫شار داگیردەکات و دەیکاتە زبڵخانە و‬ ‫جێیەک بۆ کەڵەکەبوونی خاشاک و‬ ‫پاشماوە و پاشان دەیگۆڕێت بۆ «نا‬ ‫شار»‪ ،‬چونکە سەرمایەداریی لە ئەمڕۆدا‬ ‫بۆتە «كۆچەر یان نۆماد»‪ ،‬ستراکتوری‬ ‫خودی سەرمایەداریی بە تەواوی بریتییە‬ ‫لە ستراکتوری «سوبێکتێکی كۆچەر»‬ ‫بەبێ شوناسێکی جێگیر‪ ،‬لەهەرکوێیەک‬ ‫هەڵبوەشێت «دووبارە لە بوارێکدا خۆی‬ ‫بونیاد دەنێتەوە»(دوڵۆز)‪ ،‬ئێستا لە‬ ‫بوارەکانی چێژ و ئارەزوودا خۆی بونیاد‬ ‫دەنێتەوە و لە ڕێگاکانی دروستکردنی‬ ‫ئەفسانەکانیاندا خۆی تازەدەکاتەوە‬ ‫بە خۆ فۆرمولەکردنی ڕۆژانە لە وێنەی‬ ‫دیــکــەدا‪ .‬بە بۆچوونی ژیــژەک ئــەوەی‬ ‫لەسەرمانە لەمڕۆدا ڕەخنەی لێبگرین‬ ‫بریتییە لە خودی ئایدیای مەسرەفکردن‪،‬‬ ‫ئــەو دەپــرســێــت‪ :‬ئــایــا تــا ئێستا لە‬ ‫کۆمەڵگەیەکی مەسرەفیدا دەژین؟ ئەم‬ ‫فەیلەسوفە هەرخۆی وەاڵم دەداتــەوە‪:‬‬ ‫ئەگەر جەوهەری کااڵ لەمڕۆدا بە پێوەری‬ ‫«قاوەی بێ کافاین» بێت‪ ،‬یاخود بیرەی‬ ‫بێ کحول و قەیماغی بێ چەوری‪ ،‬ئەمە‬ ‫واتای ئەوەیە کە ترسەکەمان هاوشان‬ ‫لەگەڵ مەسرەفکردندا لە زیادبووندایە‪.‬‬ ‫دەمانەوێت بەکاربەر بین بەاڵم بێ ئەوەی‬ ‫نرخەکەی بدەین‪ .‬گەر بمانەوێت ڕەخنە‬ ‫لە کۆمەڵگەی مــۆدێــرن بگرین‪ ،‬ئەوا‬ ‫ناکرێت بەردەوام تەنها دەست بە ئایدیای‬ ‫«مەسرەفکردن»ـەوە بگرین بۆ ڕەخنە‬ ‫لێگرتن‪ ،‬لــەبــەرئــەوەی سەرمایەداریی‬ ‫كۆچەر بە شێوەیەکی ڕیشەیی خودی‬ ‫پێکهاتەکانی مەسرەفکردنی گۆڕیوە‪ .‬ئایا‬ ‫ئەم ئەفسانە نوێیانەی ژیانی ڕۆژانە لەو‬ ‫گۆڕینەدا بەرجەستە دەبن؟‬ ‫سەرچاوە‬ ‫‪http://www.alawan.org/‬‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )232‬دوشةممة ‪2015/1/19‬‬

‫ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬بۆشایی و ئه‌ویتری ناته‌واو‪:‬‬

‫کاریگه‌ریی ئاڵتوسێر له‌سه‌ر ژیژه‌ک‬ ‫د‪ .‬به‌ختیار سه‌جادی‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگڵیزییه‌وه‌‪:‬‬ ‫قوتبه‌دین ئه‌حمه‌دی (سنه‌)‬ ‫(‪)2-2‬‬

‫پاشان ژیژه‌ک ل ‌ه هه‌مان به‌رهه‌مدا‬ ‫هـه‌نــگــاوی زیــاتــر ل ـ ‌ه لێکۆڵینه‌وه‌ی‬ ‫ئ ـه‌م پــرسـه‌دا هه‌ڵده‌گرێ و قس ‌ه له‬ ‫ئه‌ویتری گـــه‌وره‌ی ڕەمـــزى ده‌کــات؛‬ ‫ئه‌و ئه‌ویتره‌ی بـــه‌رده‌وام پێشوه‌خت‬ ‫ناته‌واو و ناهاوچه‌شنه‌‪ .‬ئه‌و شته‌ی‬ ‫لــێــره‌دا زۆر سه‌رنجڕاکێش ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ک ‌ه ژیژه‌ک ئه‌ویتری ناته‌واو و هێڵدار‬ ‫یان خەت خەت وه‌کــو ئایدۆلۆژیا ل ‌ه‬ ‫به‌رچاو ده‌گرێ‪ .‬ئایدیۆلۆژیا بۆ ژیژه‌ک‬ ‫”مەحاڵێكى بنه‌ڕه‌تیی ‌ه ک ‌ه ب ‌ه ده‌وری‬ ‫ناوکه‌یه‌کی نامومکین و ترۆماییدا‬ ‫درووســت بــووە‌‪ ،‬واتـ ‌ه ل ‌ه ده‌وروبــه‌ری‬ ‫بۆشاییه‌کی سەنتراڵدا دارێـــژراوه‌‪“.‬‬ ‫چ ـه‌مــکــی «بــۆشــایــی ســەنــتــراڵ»‬ ‫(‪ )central lack‬بۆ ژیــژه‌ک ئه‌و‬ ‫خه‌سڵه‌ته‌ی ‌ه ک ‌ه ئایدۆلۆژیا هه‌ڵگرێتی‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و خاڵ ‌ه سه‌رنجڕاکێشه‌ی لێره‌دا‬ ‫پێویست ‌ه بیدرکێنم ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه گه‌رچی‬ ‫ژیــژه‌ک ئه‌ویتری ناته‌واو و هێڵداری‬ ‫(‪ )barred‬ڕەمزى وه‌کو ئایدۆلۆژیا‬ ‫پێناس ‌ه ده‌کـــات‪ ،‬بـــه‌اڵم قـــه‌رزداری‬ ‫ه‬ ‫خــۆی بــۆ ئاڵتوسێر ده‌شــارێــت ـه‌و‌ الیه‌ن ئانتۆنی ئیلیۆت‪-‬ه‌و‌ه خراوه‌ت ‌ه به‌ر‬ ‫چونک ‌ه ئاڵتوسێر پێشتر وتبووی شرۆڤه‌کارییه‌وه‌ بخه‌مه‌ به‌ر ده‌ست‪:‬‬ ‫هـه‌ر جــۆر‌ه چاالکییه‌ک ل ‌ه ڕەمزیدا‪،‬‬ ‫ژیـــژه‌ک ه ـه‌وڵــی چه‌مکاندنه‌وه‌ی‬ ‫جگ ‌ه ل ‌ه هونه‌ری راسته‌قینه‌‪ ،‬خۆی چوارچێوه‌ی الکانی‪-‬ئاڵتوسێری ده‌دات‬ ‫له رواڵه‌ت ‌‬ ‫ی ئایدیۆڵۆژیدا ده‌بینێته‌وه‌‪ .‬و ئاوڕ ل ‌ه ده‌ڤه‌ری شاراوه‌ی فەنتازیای‬ ‫‌واوی‬ ‫ه‬ ‫نات‬ ‫‌ویتری‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ک‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫وات ـه‌‪ ،‬ئ ـه‬ ‫ناخودئاگا(نەست) ده‌دات ـه‌و‌ه ئه‌ویش‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫پێشتر‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ئایدیۆلۆژیی‬ ‫‌مان‬ ‫ڕەمزى هه‬ ‫به‌و جۆره‌ی ل ‌ه فۆرمە کۆمه‌اڵیه‌تی و‬ ‫الیه‌ن ئاڵتوسێره‌و‌ه ئاماژه‌ی بۆ کرابوو‌‪ .‬ئایدیۆلۆجیکه‌کانی فه‌رهه‌نگی مودێڕندا‬ ‫هه‌مان ئه‌م نموونه‌یه‌‪ ،‬به ‌ئاشکرا ئه‌و‌ه ده‌رکه‌وتوون‪ .‬ئایدیۆڵۆجی بۆ ژیژه‌ک‪،‬‬ ‫ده‌خات ‌ه روو ک ‌ه کاریگه‌ریی ئاڵتوسێر رێک وه‌ک روانگه‌کانی ئاڵتوسێر بۆ‬ ‫ل ـه‌س ـه‌ر ژیـــژه‌ک ل ـ ‌ه الیـــه‌ن زۆربـــه‌ی هه‌مان چه‌مک‪ ،‬به‌ستێنێکی خه‌یاڵکرد‌ه‬ ‫پسپۆڕانی ئه‌ندێشه‌ی ژیــژه‌ک‪-‬ه‌و‌ه به ک ‌ه هه‌میش ‌ه ل ‌ه هه‌ناوی خۆیدا مانای‬ ‫‌‌‬ ‫‌زۆری پشتگوێ‬ ‫خراوه و تا راده‌یه‌ک ب ‌ه پێوه‌ندییه‌کی هاوبه‌شی بــۆ شێو‌ه‬ ‫‌‪.‬‬ ‫ه‬ ‫کراو‬ ‫‌رامۆش‬ ‫ته‌واوه‌تی فه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‪-‬سیاسییه‌کان وه‌کوو چین‪،‬‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫خوێندن‬ ‫بۆ‬ ‫‌ک‬ ‫ه‬ ‫ژیژ‬ ‫‌وڵی‬ ‫وێڕای هه‬ ‫ره‌گه‌ز و جنس هه‌ڵگرتووه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت‌‪،‬‬ ‫چه‌مکی «لێپرسینه‌وه» ب ‌ه وردبینییه‌کی ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی ئاڵتوسێر‪ ،‬ژیژه‌ک پێی‬ ‫ده‌روون‪-‬شیکارانه‌وه‌‪ ،‬نزیکایه‌تییه‌کی وای ـ ‌ه ئایدیۆلۆجی هه‌رگیز ناتوانرێ‬ ‫ته‌نگانه‌ی دیکه‌ی الکان و ئاڵتوسێر‬ ‫ل ‌ه به‌رهه‌مه‌کانی ژیژه‌کدا ده‌بینرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌م سه‌رنج ‌ه ئاماژه‌بۆکراوانه‌ی سه‌ره‌وه‌‪،‬‬ ‫ی ره‌خنه‌گران ‌ه‬ ‫ژیژه‌ک ئاوڕ ل ‌ه سێ چه‌مک ‌‬ ‫(‪ )‌critical concept‬ده‌داته‌و‌ه و‪،‬‬ ‫ب ‌ه به‌رکاوکردنه‌وه‌یان‪ ،‬تێزه‌که‌ی خۆی ل ‌ه‬ ‫سه‌ر کارکردی فەنتازیای کۆمه‌اڵیه‌تیی‬ ‫ئاراسته‌ ده‌کا‪ .‬ئه‌م سێ چه‌مک ‌ه بریتی ‌ن‬ ‫ل ‌ه لێپرسینه‌و‌ه (‪)interpellation‬‬ ‫‪ ،‬فەنتازیا (‪ ، )fantasy‬و دژکاری‬ ‫(‪ . )antagonism‬ژیــژه‌ک‪ ،‬به‬ ‫‌چه‌شنێکی پوخته‌تر‪ ،‬به‌ ره‌چاوکردنی‬ ‫واتا الکانییەكەى فەنتازیا‪ ،‬ل ‌ه چه‌مکی‬ ‫لێپرسینه‌وه‌ی ئاڵتوسێری نزیک‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ .‬ژیــژه‌ک له‌وه‌یدا بۆچوونی‬ ‫باتیی‬ ‫الکانی به‌رکاو کردۆته‌وه‌ ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫ته‌نها بۆ به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگیی‬ ‫ی‬ ‫‌‬ ‫فەنتازیا‬ ‫فەنتازیای الکانی قسه‌ ل ‌ه‬ ‫ماناکان داببه‌زێندرێ و كورت بكرێتەوە‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫‌ش‬ ‫ه‬ ‫روو‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌کات و له‌م‬ ‫(‪ ،)reduced‬واته‌‪ ،‬ناکرێ ته‌نها بۆ‬ ‫لـ ‌ه پێناو رێکخستنی خــۆی لە‌گه‌ڵ تۆڕی مانابه‌خشی زمان بێته‌ دابه‌زاندن‬ ‫بۆچوونی ئاڵتووسێردا قس ‌ه ل ‌ه ده‌ور و و كورتكردنەوە ‪.‬‬ ‫کارکردی ئایدیۆلۆجی ده‌کا و ل ‌ه باتیی‬ ‫ب ‌ه پێی بۆچوونه‌که‌ی ئیلیۆت‪ ،‬ژیژه‌ک‬ ‫که‌ڵکوه‌رگرتنێکی ساکار ل ‌ه چه‌مکی ده‌گــه‌ڵ ئاڵتوسێردا هــاوڕای ـه‌ و له‌و‬ ‫ئاڵتوسێریی لێپرسینه‌و‌ه ئــاوڕ ل ‌ه ئاسته‌دا بۆچوونه‌که‌ی به‌رکاو ده‌کاته‌و‌ه‬ ‫ناته‌بایی نێوان ڕەمزى ده‌داته‌وه‌‪.‬‬ ‫ک ‌ه فانتازیا پێوه‌ندیی ده‌درێته‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫‌نجامدا‬ ‫ه‬ ‫ئه‌گه‌رچی ئه‌م سه‌رنجان ‌ه ل ‌ه ئ‬ ‫ئایدیۆلۆجییه‌وه‌‪ .‬واتـه‌‪ ،‬ده‌بێ بوترێ‬ ‫‌مان‬ ‫ه‬ ‫خاڵ‬ ‫بــه‌ره‌و ئاراسته‌کردنی ئـه‌و‬ ‫سیناریۆوه‬ ‫‌‌‬ ‫فەنتازیا بۆی هه‌ی ‌ه ئه‌و‬ ‫ده‌بـه‌ن ک ‌ه بۆی هه‌ی ‌ه ژیــژه‌ک ده‌گه‌ڵ بێت ک ‌ه چ ل ‌ه ره‌وتــی لێپرسینه‌وه‌ی‬ ‫چوارچێوه‌ی بیری الکانی‪-‬ئاڵتوسێریدا ئایدیۆلۆجیکدا و چ ل ‌ه دوای ئه‌م‬ ‫یه‌کگرتوو و ته‌با بکرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ره‌وتـه‌دا ئاراست ‌ه ده‌کــرێ‪ .‬ئه‌و شته‌ی‬ ‫ئه‌م پرس ‌ه ل ‌ه به‌رهه‌مه‌کانی ژیژه‌کدا ژیــژه‌ک ل ‌ه ئاڵتوسێر جیا ده‌کاته‌و‌ه‬ ‫نموونه‌یه‌کی ب ‌ه راستی تاقانه‌یه‌؛ واته‌‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ی ـ ‌ه ک ـ ‌ه ژیـــژه‌ک قامک ده‌خات ‌ه‬ ‫ژیژه‌ک له‌م پرسه‌دا هه‌ر وا ب ‌ه ئاسانی س ـه‌ر بۆشایی پێش‪-‬ئایدیۆلۆجیکی‬ ‫خۆی نادا ب ‌ه ده‌سته‌وه‌‪ .‬لێره‌دا باشتر ئایدیۆلۆجی (‪pre-ideological‬‬ ‫وای ‌ه ئه‌و کاردانه‌و‌ه دووالیه‌نه‌ی ژیژه‌ک ‪ . )lack of ideology‬ئه‌مه‌ش‬ ‫بۆ ئاڵتوسێر و هه‌روه‌ها به‌رکاوکردنه‌وه‌ی تایبه‌تمه‌ندێتیی کارکردی به‌رده‌وامی‬ ‫”چوارچێوه‌ی الکانی‪-‬ئاڵتوسێری“ ک ‌ه ل ‌ه‬

‫ئایدیۆلۆژیا دابین ده‌کــات‪ .‬هه‌روه‌تر‪،‬‬ ‫ئــه‌و شــتـه‌ی ژیـــژه‌ک ده‌یــخــاتـ ‌ه سه‌ر‬ ‫ئاڵتوسێر و ته‌نانه‌ت الکان‪-‬یش ئه‌و‬ ‫پێوه‌ندییه‌ی ‌ه کـ ‌ه فەنتازیا ده‌گــه‌ڵ‬ ‫بابه‌تی پێش‪-‬ئایدیۆڵۆژیا هه‌یه‌تی‪.‬‬ ‫وات ‌ه ده‌بێ بوترێت‪ ،‬ژیــژه‌ک فەنتازیا‬ ‫پێش‪-‬ئایدیۆڵۆژییه‌که‌یدا‬ ‫ل ‌ه شێو‌ه‬ ‫ل ـ ‌ه بــه‌رچــاو ده‌گــــرێ‪ ،‬ئ ـه‌م ـه‌ش ئه‌و‬ ‫شوێنه‌ی ‌ه ک ‌ه فەنتازیا پێش یان دوور‬ ‫ل ‌ه لێپرسینه‌و‌ه ده‌ور ده‌بینێ‪ .‬ئیلیۆت‪،‬‬ ‫ل ‌ه پۆڵینبه‌ندییه‌کدا بۆ کۆتایی به‌شی‬ ‫”دڵه‌ڕاوکێی پاش‪-‬بنه‌ماخوازه‌کان“ ل ‌ه‬ ‫کتێبه‌که‌یدا‪ ،‬به‌ره‌وپێشبردنی بیری‬ ‫الکان و ئاڵتوسێر ل ‌ه الیه‌ن ژیژه‌که‌و‌ه‬ ‫ده‌خات ‌ه روو‌‪ .‬به‌م پێیه‌‪ ،‬له‌ کاتێکدا‬ ‫الکان ب ـه‌رده‌وام خه‌ریکی لێکۆڵینه‌و‌ه‬ ‫بــوو له‌سه‌ر ”خــود (‪ )self‬وه‌کــوو‬

‫زمان ئه‌و ئاقاره‌ی ‌ه که‌ هه‌ر‬ ‫دوو چه‌مکی ناخودئاگای‬ ‫الکانی و ئایدیۆلۆژیاى‬ ‫ئاڵتوسێری پێكه‌و ‌ه گرێ‬ ‫ده‌دات‬ ‫چه‌وت‌تێگه‌یشتنی خۆشه‌یدایان ‌ه ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫نه‌زمی ڕەمزیى زماندا ده‌نوێنرێته‌وه‌‹›‬ ‫و ل ‌ه کاتێکدا ک ‌ه ئاڵتوسێر هه‌وڵی‬ ‫ده‌دا «تـــاک» (‪)individual‬‬ ‫وه‌کوو سوبێكتىی چه‌وت‌تێگه‌یشتنی‬ ‫ئایدیۆڵۆژییانە“ شی‌بکاته‌وه‌‌‪ ،‬ژیژه‌ک‬ ‫ل ‌ه ئه‌نجامدا ده‌په‌رژێته‌ سه‌ر تێزێکی‬ ‫پێیه ”خود ب ‌ه‬ ‫مه‌عریفه‌ناسانه که‌ به‌و ‌‌‬ ‫بۆنه‌ی بۆشایی پێشئایدۆڵۆژیی ئاواته‌و‌ه‬ ‫بــه‌رده‌وام ب ‌ه شێوه‌ی چه‌ق‌نه‌به‌ستوو‬ ‫(‪ )decentred‬ده‌مینێته‌وه‌‌‪“.‬‬ ‫ئه‌و شته‌ی ده‌مه‌وێت بیخه‌م ‌ه سه‌ر‬ ‫سه‌رنجه‌کانی ئیلیۆت له‌سه‌ر ژیژه‌ک‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ده‌کرێت تێزه‌که‌ی ژیژه‌ک‬ ‫ل ‌ه دوو گۆشه‌نیگای دیکه‌و‌ه بخرێت ‌ه به‌ر‬ ‫تاقیکارییه‌وه‌‪ .‬سه‌ره‌تا‪ ،‬به‌ڵگاندنه‌که‌ی‬ ‫ژیــژه‌ک جه‌خت له‌سه‌ر ئ ـه‌و قۆناغ ‌ه‬ ‫ده‌کاته‌و‌ه ک ‌ه هێشتا سووژ‌ه نه‌چۆت ‌ه‬ ‫ناو بابه‌تی هێمایینه‌وه‌‪ ،‬یان ئه‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫سووژه‌ ل ‌ه ره‌وتی چوون ‌ه ناو ڕەمزییەوە‬

‫هێشتا بۆی نه‌بوو‌ه ببێ ب ‌ه ئایدیۆڵۆژیی‬ ‫و‪ ،‬که‌وات ‌ه ئاواتیش له‌م ئاسته‌دا چیدی‬ ‫ئایدیۆڵۆجیک نییه‌‪ .‬دووه‌م ئه‌وه‌ی که‌‪،‬‬ ‫هه‌مان تێز له‌‪-‬خۆ‪-‬گری قۆناغی به‌ر‬ ‫یان ته‌نانه‌ت دوای لێپرسینه‌وه‌یه‌؛ وات ‌ه‬ ‫ده‌کرێ بوترێ ل ‌ه شوێنێکدا ل ‌ه نێوان‬ ‫نه‌زمی ڕەمزیى الکانی و لێپرسینه‌وه‌ی‬ ‫ئایدیۆڵۆژیی ئاڵتوسێریدا ئاواتێکی‬ ‫پێشئایدیۆڵۆژی ل ‌ه ئــارادای ـ ‌ه ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫ئاستی چێژوه‌رگرتنی زه‌ینیدا و ل ‌ه‬ ‫رێگه‌ی پــڕکــردنـه‌وه‌ی بۆشایی پێش‬ ‫ئایدیۆڵۆجیکی ئاواته‌و‌ه ده‌ور ده‌گێڕێ‪.‬‬ ‫ئه‌م ئاوات ‌ه پێش ئایدیۆڵۆژیی ‌ه به‌رده‌وام‬ ‫ل ‌ه هه‌موو وێستگه‌کانی ژیانی سوبێكت‌د‌ا‬ ‫هۆکار و به‌رپرس ‌ه ل ‌ه چێژ وه‌رگرتنی‬ ‫سوژه‌ له‌ کاتی پڕکردنه‌وه‌ی بۆشاییدا‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ژیژه‌ک توانیوێتی ده‌سته‌به‌ری‬ ‫بکات پێوه‌چوونێکی گرنگ ‌ه بۆ ئه‌ندێشه‌ی‬ ‫فه‌لسه‌فی ل ـ ‌ه رێــگ ـه‌ی ده‌رخستنی‬ ‫روانــگـه‌ی ره‌خنه‌گرانه‌و‌ه و ب ‌ه هۆی‬ ‫لێکدانی ئه‌ندێشه‌کانه‌و‌ه ل ‌ه به‌ستێنه‌کانی‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌دا به‌چه‌شنێکی داهێنه‌رانه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه مارکسیزم و ده‌روونشیکارییه‌وه بگر‌ه‬ ‫ت‌ا خوێندنه‌وه‌ی فیلم و فه‌رهه‌نگی باو و‬ ‫گشتی‪ .‬ژیژه‌ک ب ‌ه ئاشکرا‪ ،‬ل ‌ه الیه‌که‌وه‌‪،‬‬ ‫ره‌هـه‌نــدێــکــی سیاسی ده‌به‌خشیت ‌ه‬ ‫ده‌روونـــشـــیـــکـــاری و‪ ،‬لــ ‌ه الی ـه‌کــی‬ ‫دیکه‌شه‌وه‌‪ ،‬واتایه‌کی ده‌روونشیکاران ‌ه‬ ‫بۆ ئایدیۆڵۆژیا داده‌ڕێژێ‪ .‬به‌و جۆره‌ی‬ ‫ل ‌ه سـه‌ره‌و‌ه ئاوڕی لێدرایه‌وه‌‪ ،‬ژیژه‌ک‬ ‫ت ل ‌ه رێگه‌ی‬ ‫ده‌یه‌وێ شوناسی سووبێک ‌‬ ‫روانین ‌ه ئاڵتوسێری و الکانییه‌کانه‌و‌ه‬ ‫بخات ‌ه به‌ر لێکۆڵینه‌و‌ه و شیکارییه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم‌‪ ،‬ئه‌و شته‌ی وه‌کوو که‌مایه‌سییه‌ک‬ ‫ل ‌ه خوێندنه‌وه‌ی ژیــژه‌ک بۆ ســووژه‌دا‬ ‫ده‌رده‌کــــــه‌وێ ئــه‌وه‌یــه‌ کــ ‌ه ژیـــژه‌ک‬ ‫هیچ کــات ئــاوڕ لـه‌و ناهاوچه‌شنێتی‬ ‫(‪)incongruity‬و ناته‌بایی ‌ه تیۆریک ‌ه‬ ‫نــادات ـه‌و‌ه ک ‌ه ل ‌ه نێوان ناخودئاگای‬ ‫الکانی وه‌کوو شوێنگه‌ی ئاواتی ونبوو‬ ‫و ئایدیۆڵۆژیی ئاڵتوسێری وه‌کــوو‬ ‫ژیوارێکی به‌رهه‌ست ک ‌ه به‌چه‌شنێکی‬ ‫حاشاهه‌ڵنه‌گر لـ ‌ه هـه‌مــوو شوێنێک‬ ‫ل ‌ه ژیانی سوبێكتدا ده‌بینرێته‌وه ل ‌ه‬ ‫گۆڕێدایه‌‌‪ .‬زمان ئه‌و ئاقاره‌ی ‌ه ک ‌ه هه‌ر‬ ‫دو چه‌مکی ناخودئاگای الکــانــی و‬ ‫ئایدیۆلۆژیاى ئاڵتوسێری پێكه‌و‌ه گرێ‬ ‫ده‌دات‪ .‬ئه‌مه‌ش لێره‌دا زیاتر ده‌وری‬ ‫گرنگی زمان ده‌رده‌خات ک ‌ه ده‌بێ دوایی‬ ‫‌ینه‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌کی ورده‌کارانه‌تر بیخه ‌‌‬ ‫به‌ر شرۆڤه‌کارییه‌وه‌‪.‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫یەکێتی و گۆڕان لە پارادۆکسی‬ ‫ئاڵوگۆری دەسەاڵتدا‪:‬‬ ‫وەرین ئەسوەد‬ ‫سوکرات لە پردێکەوە دێت کە پاسەوانێكى بەهێزى هەیە‪ ،‬پاڕایەوە بۆ ئەوەی رێی‬ ‫پێبدرێت بپەرێتەوە‪ .‬ئەفالتۆن وەاڵمی دایەوە‪:‬‬ ‫سوێند دەخۆم ئەگەر وتەکانی ئەم دواییەت راست بێت لێتدەگەرێم بپەڕیتەوە‪،‬‬ ‫بەالم ئەگەر هەڵە بوو فڕیتدەدەمەوە ئاوەکەوە‪.‬‬ ‫بەپێی لێکدانەوەی جەین بۆردین بێت‪ ،‬مەعریفە تاكە چاوەڕوانییەکی قورسە کە‬ ‫هەبێت بۆ ئەفالتۆن ئەم پەیمانەی خۆی جێبەجێبکات‪ ،‬ئەگەر بێتو وتەکانی سوکرات‬ ‫راست یان هەڵەبن‪ .‬بەاڵم سوکرات لەسەرخۆ ئەوی وەڕز کرد‪.‬‬ ‫دوای حەوت مانگ زیاتر لە کێشمەکێشی یەکێتی و گۆران بۆ پۆستی پارێزگای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬خەڵکییان وەڕسکرد بــەالم بە مەعریفە نا‪ ،‬بەڵکو بە بەرژوەندییە‬ ‫سیاسیەکانی لەمەڕ حیزبەکانیان‪ .‬لە هەمانکاتدا‪ ،‬پارادۆکسی حیزبەکانی تر پاساوێكى‬ ‫لۆژیکیی دا بە هاوسەنگیی کێشمەکێشەکە‪ .‬گۆڕان بزوتنەوەیەکە لەالیەن کاریزماوە‬ ‫فەرمانڕەوایی دەکرێت‪ ،‬کە جەوهەری شتەکان کەمتر دیار دەکەون لە پشتەوەی‬ ‫ڕووە میللییەکەی‪ ،‬تا کاریزما زیاتر دەرکەوێ جەهالەت زیاتر دەردەکەوێت‪ .‬کێشە‬ ‫نییە تا چەند هەوڵ بخرێتە گەڕ تا ئەم جەهالەتە بشاردرێتەوە؛ لە کۆتاییدا هەروەک‬ ‫بەڵگەیەک دەردەکەوێتەوە‪ ،‬لەگەڵ ترسێکی زۆر و گوماێکی زۆر لە خەڵک‪ .‬یەکێتیش‬ ‫سیاسەتی لەگەڵ بازرگانیدا تێکەڵ بوە‪ ،‬هەرکاتێكیش ئەم دووانە لەگەل یەکتریدا‬ ‫کەوتنە بەرابەرکێ‪ ،‬کە لە زۆر کاتدا روودەدات‪ ،‬بە ئاسایی سیاسەتمەدار فاشیل‬ ‫دەبێت‪ ،‬و بازرگان هەڵدێت‪ ،‬کە هەردووکیان بەهەمانشێوە‪ ،‬بۆ بەختەوەریی خەڵک‬ ‫ترسناکن‪ .‬بەهەرشێوەیەک بێت لەم هاوکێشەیەدا‪ ،‬هیچیان زەرەرمەند نین چونکە‬ ‫ئاستی هۆشیاریی خەڵک کزە‪.‬‬ ‫بەشێکی سەرەکی بوونی هەیە لێرەدا‪ ،‬لەم کێشمەکێشەدا زەرەرەکانی بەردەکەوێت‪:‬‬ ‫خەڵکی کوردستان بە گشتی و بەتایبەتی خەڵکی سلێمانی‪ .‬ئایا یەکێتی و گۆڕان‬ ‫چۆن قەرەبووى ئەم زیانە دەكەنەوە؟ ئایا خەلكی سلێمانی بە ئاگان لە مافی خۆیان؟‬ ‫خەڵکی سلێمانی لە بەردەم پارادۆکسی‬ ‫یانسیبی ئالۆگۆری دەسەاڵتدا چیان دەستکەوت؟‬ ‫حیزبەکان سێ دەرگای داخراویان خستەبەردەم خەڵک وەک یانسیب‪ .‬دەرگای‬ ‫دەنگەکانی گۆران و یەکێتی و حیزبەکانی تر‪ .‬دەرگایەکی جۆالنەیی لەسەرەتاوە‬ ‫لەالیەن یەکێتی و گۆڕانەوە جێی بایەخ نەبوو کە دەنگی حیزبەکانی تر بوو‪ ،‬کە‬ ‫لە ئیختیاردا نەما‪ .‬ئێستا خەلک تەنیا لەبەردەم دوو ئیختیاردایە‪ ،‬ئیختیاری خەلک‬ ‫کەم کرایەوە بۆ دوو دەرگا‪ ،‬ئەم کەم کردنەوەی ئیختیارە پارادۆکسی ئالۆگۆرکردنی‬ ‫سیاسییە لە ئیختیارکردندا لەبەر دەم خەڵک بۆ ئەوەی ئیختیارەکان بچوکتر و بچوکتر‬ ‫بکەنەوە‪ ،‬لە پێناو بەرژەوەندی خۆیان‪ .‬لەگەڵ بچوکكردنەوەی ئیختیاریش‪ ،‬دڵەڕاوکێ‬ ‫بۆ خەلک زیاد دەکەن‪ .‬سەرەنجام‪ ،‬خەڵک لێرەدا تەنیا دوو دەرگایان لەبەردەمە‪.‬‬ ‫لە واقیعدا‪ ،‬ئەم دوو دەرگایە دەبوو خەڵک ئیختیاری بکات‪ ،‬بەاڵم تەنانەت لەپشتی‬ ‫دەرگا داخراوەکانیشیدا‪ ،‬لە جیاتی یەک پارێزگا هەبێت‪ ،‬کەچی هەردوو دەرگاکە‪،‬‬ ‫پارێزگایەکی لەخۆیدا هەڵگرتبوو‪ .‬کەواتە لێردا کام ئیختیار لەبەردەم خەڵکدا هەبوو؟‬ ‫لەدەستدانی زەمەن لە پرۆسەی جێبەجێکردندا‬ ‫حەوت مانگ زەمەن‪ :‬هەر رۆژێک لەم حەوت مانگەدا کە تێپەڕیوە بێ پارێزگار‪.‬‬ ‫هەر توندوتیژیەک هاتبێتە ئەنجام‪ ،‬چ لەڕووی ئاسایشی شارو‪ ،‬کاروباری کۆمەاڵیەتی‬ ‫یاخود لە هەر بوارێک پەیوەست ببوبێت بەخەڵکەوە لە ئەستۆی ئەم دواکەوتنەدایە‪.‬‬ ‫یاخود دواکەوتنی هەر پرۆژەیەکی نیشتمانی و ژینگەیی و خۆشگوزەرانی بەهەمان‬ ‫شێوە دەبێت قەرەبوو بکرێتەوە‪ .‬لە هەمووشیان گرنگتر تێکدانی باری سایکۆلۆژیی‬ ‫خەڵکە‪ .‬سالڤوی ژیژەک لە کتێبی "داواكردنی مــەحــاڵ‪demanding the-‬‬ ‫‪"impossible‬دا لە وەاڵمێکدا دەڵێت‪ :‬زۆربەی کات بۆ ئەوەی بارۆدۆخەکانت‬ ‫بناسیت کە نادادپەروەرییە‪ ،‬بەالیەنی کەمەوە پێویستە ئەزمونی جۆرێک لە دڵنیایی‬ ‫ئازادی ئایدیۆلۆژی بکەیت؛ چونکە یەکەم هەنگاو بەرەو ئازادی بەرەو بێداربوونەوەیە‬ ‫لە بارودۆخی خۆت‪ ،‬بارودۆخی نادادپەروەی و بێ مافی‪ .‬خەڵکی کوردستان پێوستی‬ ‫بەلێکدانەوەی مەعریفی هەیە بۆ تێگەیشتن لە رووداوەکانی دەوروبەری نەک بەها‬ ‫کولتوورییەكان‪ .‬ئەم رووە نێگەتیڤەی ڕەخنەی کولتوری لە مەعریفە کە وادەکات‬ ‫کاریگەری بەهاکانی کولتووری گرنگتربن لە مەعریفە‪ ،‬لە بارودۆخێکدا دەردەکەوێت‬ ‫کە پۆزەتیڤ و گرنگی بنەماو داڕشتن بۆ هەڵسەنگاندن و ناساندنی جەوهەری فکر‬ ‫بۆ خەڵک ببنە بەها‪ .‬کە لە کوردستاندا کەم تا زۆر لە سەرهەڵداندایە‪ .‬ئەمە وادەکات‬ ‫حیزبەکان دژ بە مەعریفە بوەستن و بە دین و کولتوور جێی پڕبكەنەوە‪.‬‬ ‫حیزبەکانی تر‪:‬‬ ‫لەبەرنەبوونی بەرژەوەندیەکی ساقامگیری بۆیان‪ ،‬هەڵکشانوداکشانی خۆیان لەسەر‬ ‫حسابی خەڵک دەکرد‪ ،‬پێش رێکەوتنی یەکێتی و گۆڕان‪ ،‬پرۆژەو بەرنامەکانیان بۆ‬ ‫یەکێتی و گۆڕان وادەردەخست لە پێناو خەڵکی سلێمانیدا پێویستە رێکبکەون‪،‬‬ ‫ئەوانیش زۆربەی رێکەوتنەکانیان پەسند دەکەن لە پێناو خەڵکدا‪ .‬ئایا پرۆژەی‬ ‫حیزبەکانی تر بەراست لە پێناو خەڵکدا بوو‪ ،‬ئەی بۆچی ئێستا خۆیان بە مەغدور‬ ‫دەزانن؟ حیزبەکانی تر مەبەستیان بوو لەم کێشمەکێشەدا درزێکی تر بۆ فریودانی‬ ‫خەڵک بدۆزنەوە و لەم درزەوە ملمالنێى سیاسیانەی خۆیان بکەن‪ ،‬بەاڵم لە کۆتاییدا‬ ‫درزەکە لەالیەن یەکێتی و گۆرانەوە قەتماخەی بەست‪.‬‬ ‫پێش هەر ڕووداوێک‪ ،‬ئایدۆلۆژیای هەر حیزبێک قسەکردنە لەسەر بەرژەوەندیی‬ ‫خەڵک‪ ،‬بەاڵم لە کاتی رووداو و بەرئەنجامی رووداو بێگومان ئایدۆلۆژی حیزب بازێكى‬ ‫خێرا دەدات لە بەرژەوەندیی خەڵکەوە بۆ بەرژەوەندیی حیزبەکەی‪ ،‬ئەوەی لە بیر‬ ‫نامێنێت پێکەوەبوون و بەرژەوەندیی خەڵکە‪ .‬هەر لەم کتێبەی سالڤوی ژیژەک‬ ‫باسێکی پڕاوپری ئەم دۆخەی ئێستایە‪ .‬لە بیرمانە پێش رێکەوتنەکەی یەکێتی‬ ‫و گۆران‪ ،‬حیزبەکان زۆر قسەیان دەکرد‪ .‬سالڤوی ژیژەک دەڵێت‪ :‬لە سلۆڤینیا‬ ‫حیکمەتێک هەیە دەڵێت‪ :‬ئەگەر زۆر قسەت کرد شتێکت دەوێت‪ ،‬بەراستی لەوە‬ ‫دەترسیت شتێک رووبدات‪ ،‬بەالم تۆ زۆر قسەدەکەی بۆئەوەی هیچ روونەدات‪ .‬هەموو‬ ‫حیزبەکان قسەیان دەکرد بۆ ئەوەی یەکێتی و گۆران رێکەون لەبەر بەرژەوەندی‬ ‫خەڵک‪ ،‬ئێستا کە ئەوان بەرەو رێکەوتنن‪ ،‬هەموو لەوە دەترسن کە ڕێبكەون‪ .‬بەهەمان‬ ‫شێوە نمونەی میسر دەهێنێتەوە‪( :‬هەموو ڕۆژئاوا قسە لەسەر بە دیموکراسیکردنی‬ ‫ڕۆژهەالت دەکەن‪ ،‬بەاڵم کە رووداوەکانی میسر دەستی پێکرد هەموو رۆژئاوا لەوە‬ ‫دەترسان بەراست دیموکراسى لە رۆژهەاڵت سەقامگیر بێت)‪ .‬ئەمەی لەم کوردستانە‬ ‫ڕوودەدات شتێکی بەدەر نییە لەمەی سالڤوی ژیژەک باسی دەکات‪ ،‬خەڵک پێوستی‬ ‫بە بڕیار دانە‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا‪ ،‬با لە دووبارەکردنەوە نەترسین وەک دۆلۆز دەڵێت‪ :‬دووبارەبوونەوە‬ ‫هیچ ناگۆرێت لەو شتەی دووبارەدەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم‪ ،‬تێڕوانین و وردبوونەوە دەگۆرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )232‬دوشةممة ‪2015/1/19‬‬

‫لەمەدینە دروشم ئەمە بو‪:‬‬

‫‪8‬‬

‫كافرەكان بكوژن! ئەمە پڕۆگرامی حكومەتێكی ئیسالمییە‬ ‫داعش نوێنەری یۆتۆپیایی ڕزگارییە بە یارمەتیی ئایین‬ ‫و‪ :‬مستەفا زاهیدی‬

‫وتوێژ ڕۆژنامەی (دیسایت) لەگەڵ‬ ‫(حــامــد عــەبــدولــســەمــەد) یەكێك لە‬ ‫ئەندامانی پێشتری ئیخوان موسلمین‪.‬‬ ‫دیــســایــت‪ :‬بــەڕێــز عــەبــدولــســەمــەد‬ ‫ئیسالمییەكان لە عێراق خەالفەتیان‬ ‫ڕاگەیاندوە‪ .‬ئەمە چ مانایەكی هەیە‪.‬‬ ‫حامد عەبدولسەمەد‪ :‬شەڕكەرەكان‬ ‫خــۆی بــە شــوێــنــكــەوتــووی ئەبوبەكر‬ ‫خەلیفەی یەكەمی موسڵمانەكان‪ ،‬دوای‬ ‫محەمەد دەزانــن كە بۆ ڕزگــار كردنی‬ ‫ئیسالم دەستی دایــە شــەڕی خوێنین‪.‬‬ ‫ئیسالمیستەكان خۆیان لە دۆخێكی‬ ‫هــاوشــێــوەی ئــەو دۆخـــەی ســەردەمــی‬ ‫ئەبوبەكر(خەلیفەی یەكەمی موسڵمانان)‬ ‫ئەبینن‪ .‬بەاڵم لەمە خراوتر ڕوهێنانی‬ ‫موسڵمانانی ئاساییە بۆ خەالفەت كە‬ ‫دین و دەوڵەت بە یەك دەبینێت و بە‬ ‫دو شتی لەیەكتر گرێدراویان ئەزانێت‪.‬‬ ‫من چــاوەڕوانــی ئــەوە دەكــەم سەرجەم‬ ‫ناوەندە ئیجتیهادییەكانی دنیای ئیسالم‬ ‫ڕایگەیەنن‪ ،‬خەالفەت شتێك نییە لەگەڵ‬ ‫ئەم سەردەمەدا بگونجێت و خەالفەت‬ ‫ئەبێتە هۆی توندوتیژی نواندن دژ بە‬ ‫بیرجیاوازان‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬بەاڵم لە قورئان لە ژمارەیەك‬ ‫لە سورەتەكاندا داوا لە موسڵمانان دەكات‬ ‫لەگەل ئەوانەی “بــاوەڕیــان نەهێناوە”‬ ‫هەڵبكەن‪.‬‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬ئەم سورەتانە سورەتە‬ ‫مەكییەكانن و ئەو سورەتانەن كە لە‬ ‫سەرەتایی ڕاگەیاندنی پێغەمبەرایەتی‬ ‫محەمەددا هاتون و ئەو كاتەی ئەو تازە‬ ‫بانگەوازی ئیسالمی دەكــرد‪ .‬بەداخەوە‬ ‫دواتر ئەم سورەتانە دەكەونە ژێر سێبەری‬ ‫سورەتە شەڕخوازە مەدەنییەكانەوە‪.‬‬ ‫لە مەدینە دروشم ئەمە بو‪ :‬كافرەكان‬ ‫بكوژن! ئەمە پڕۆگرامی حكومەتێكی‬ ‫ئیسالمییە‪ .‬ئــەو كــەســەی بـــاوەڕ بە‬ ‫ئیسالم نەهێنێت و نەچێتە سەر ئایینی‬ ‫ئیسالم‪ ،‬یان ئەوە قبوڵ نەكات لە ژێر‬ ‫دەسەاڵتێكی ئیسالمیدا بژی و دەسەاڵت‬ ‫و مەزنێتی ئیسالم قبوڵ نەكات‪ ،‬ئەبێ‬ ‫بكوژرێت‪ .‬ژمارەیەكی زۆر لە نوێنەرانی‬ ‫ئیسالمی سیاسی لە ئەوروپا خۆیان بە‬ ‫پێڕەوكەرانی سورەتە مەكییەكان دەزانن‬ ‫و باس لە دۆستی و پێكەوە ژیان ئەكەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئامانجی كۆتاییان دامــەزرانــی‬ ‫خەالفەتە‪.‬‬ ‫دیــســایــت‪ :‬بــۆچــی داعــــش وەهـــا‬ ‫سەركەوتنێكی بە دەستهێناوە‪.‬‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬داعــش كە خۆی بە‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی ناودەبات‪ ،‬نوێنەری‬ ‫یۆتۆپیایی ڕزگارییە بە یارمەتی ئایین‪.‬‬ ‫ئایدیاییەك كە كات و شوێنی گونجاوی‬ ‫دەســت كەوتوە بۆ ئــەوەی بە خێرایی‬ ‫گەشە بكات‪ .‬سوریا و عێراق دو واڵتی‬ ‫شكستخواردون كەئیتر لەو دو واڵتە‬ ‫ناسیۆنالیسم و پان عەرەبیسم الیەنگری‬ ‫نییە و لە هەمانكاتدا دیمۆكراسیش‬ ‫نــەیــتــوانــیــوە شــوێــن پێیەك بۆخۆی‬ ‫بــدۆزێــتــەوە‪ .‬ڕێــك لــێــرەدا تیۆرییەكی‬ ‫پێش مێژویی بەختی ئـــەوەی هەیە‬ ‫گەشە بكات‪ .‬گــەڕانــەوە بۆ سەردەمی‬ ‫سەرهەڵدانی ئیسالم‪ .‬دوای شۆڕشەكانی‬ ‫ئــەم دواییانەی واڵتانی عەرەبی ئەو‬ ‫دەرفەتە كەوتە بەردەست جەماوەری‬ ‫خەڵك خۆیان ڕزگاركەری خۆیان بن‪.‬‬ ‫هــەر ئــەو جــەمــاوەرەی كە بە دەست‬ ‫نەخۆشی بەرباڵوی خۆ بەكەم زانین لە‬ ‫الیەن ڕۆژئاواوە دەینااڵند‪ ،‬بە درێژایی‬ ‫مێژو خۆی بە قوربانی هەڵسوكەوتی‬ ‫ناعاداڵنەی دونیای ڕۆژئاوا لە گەڵ خۆی‬ ‫دەبینی‪ .‬ئێستا داعش وەاڵمێكی گونجاوی‬ ‫خستۆتە بەردەستی‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬گەڕانە بۆ ڕەگەكانی ئیسالم؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬گەڕانەوە بۆ سەرەتا‪.‬‬ ‫بەشێكی زۆر لە عەرەبەكان خۆیان لە‬ ‫دۆخــی پێش سەرهەڵدانی ئیسالمدا‬ ‫دەبــیــنــن‪ .‬پــەرتــەواز و پــرژ و بــاو و‬ ‫ئەسیر و دیلی دەستی زل هێزەكانی‬ ‫دونیا‪ .‬لە سەدەی هەفتەمدا ئەم هێزە‬ ‫سەركوتگەرانە دەسەاڵتی بیزانس(رۆم)‬

‫و ئێران بون و ئێستا ڕۆژئاوا و ڕوسیا‪.‬‬ ‫ئێستا بەشێكی زۆر لە موسڵمانەكان‬ ‫دەوڵەتەكانیان بە دەستكرد و نۆكەری‬ ‫دونیای ڕۆژئاوا دەزانن‪.‬‬ ‫دیــســایــت‪ :‬ئێستە داعـــش ئـــەوان‬ ‫ئازاد دەكــات؟ چۆن دەكرێت باوەڕ بە‬ ‫سوپایەكی وەها بهێنرێت؟‬ ‫عــەبــدولــســەمــەد‪ :‬لــەبــەر ئـــەوەی‬ ‫محەمەدیش بــە سوپاكەیەوە چۆكی‬ ‫بەسەرجەم عەرەبستان دادا‪ .‬ئەم ئاواتە‬ ‫كۆنە ئێستا لە سوریا و عێراق دوبارە‬ ‫زیندودەبێتەوە‪ .‬سوپاییەكی بچوك كە‬ ‫پێشڕەوییەكانی ئەكرێت بە چەقۆیەكی‬ ‫گەرم لە ناو كەرەدا بشوبهێنین‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬هەرچەند داعــش لەگەڵ‬ ‫مــوســڵــمــانــەكــان زۆر تــونــدوتــیــژانــە‬ ‫هەڵسوكەوت دەكات ‪ ،‬بۆچی لە ئەلقاعیدە‬ ‫خۆشەویستترە؟‬ ‫عــەبــدولــســەمــەد‪ :‬ئەلقاعیدە واتــە‬ ‫ئەساس و بنەما‪ .‬ناوێكی دنیایی بۆ‬ ‫گروپێك كە كــاری خۆی تەرخان كرد‬ ‫بۆ ئەوەی تۆڵە لە ڕۆژئاوا بسێنێتەوە‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەوە داعش مزگێنی هێنەری‬ ‫بەڵێنییەكی پیرۆزە‪ .‬پرەنسیپی نوێی‬ ‫دونیا ئەبێ جارێكیتر بكەوێتە دەست‬ ‫خودا و لە الیەن خوداوە دابمەرزێت نەك‬ ‫بەریتانیاییەكان‪ ،‬فەرانسەوییەكان یان‬ ‫ئەمریكاییەكان‪ .‬جیهاد چەند الیەنێكیتری‬ ‫گرتۆتەوە‪ .‬داعش دەیهەوێت لە دۆخی‬ ‫بــەرگــری كــردن ڕزگـــاری بێت‪ .‬داعش‬ ‫ئەنجامی لۆژیكی ئیسالمی سیاسییە‪.‬‬ ‫لەسەر ئەم باوەڕەیە‪ :‬ئیسالم گەنجترین‬ ‫ئایینە كە بڕوای بە تاك پەرەستی هەیە‬ ‫و بانگەشەی تاك پەرەستی ئەكات‪ .‬بە‬ ‫دەربڕینێكیتر دوایین وتەی خودایە لە‬ ‫زمانی مرۆڤێكەوە‪ .‬ئێستا ئەركی ئێمەیە‬ ‫دونیا لە ڕێگای ئیسالمەوە ڕزگار بكەین‪.‬‬ ‫دیــســایــت‪ :‬ڕزگـــاركـــردن لــە ڕێگای‬ ‫جەنگەوە؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬داعش الی وایە خودا‬ ‫بەڵێنی سەركەوتنی داوە و كاتالۆگێكی‬ ‫تەواو لە هۆكارەكانی ئەم پێش بینییە‬ ‫دەخاتە ڕو‪ :‬چەند سورەتێك لە قورئان‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك ئەزمون لە ژیانی پێغەمبەر‬ ‫و فتوحاتە مێژوییەكانی ئیسالم‪.‬‬ ‫شەڕكەرانی داعش بە توندی پێڕەوكەری‬ ‫نەریتن‪ ،‬چ ئەوكاتەی كافرێك دەكوژن‪،‬‬ ‫چ ئەوكاتەی شارێك داگیردەكەن یان‬ ‫ئەو كاتەی لەو ناوچانەی داگیری دەكەن‬ ‫دەچنە سەر مینبەر‪ .‬ئەم نەریتە نەك‬ ‫تەنها فۆندەمێنتاڵەكان‪ ،‬بەڵكو سەرجەم‬ ‫موسڵمانان پێكەوە گــرێ دەداتـــەوە‪.‬‬ ‫هەربۆیە سوپاییەك بە ‪ 8000‬بۆ ‪20000‬‬ ‫ســەربــاز دەتــوانــێــت بكەوێتە ڕێ و‬ ‫هاوپەیمانەكانی خۆی بدۆزێتەوە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەی زۆرن ئەوانەی ئاواتێكی كۆن و لە‬ ‫مێژینەیان هەیە‪.‬‬ ‫دیـــســـایـــت‪ :‬كـــە داعـــــش شــارێــك‬ ‫داگــیــردەكــات‪ ،‬دەستبەجێ خەالفەت‬ ‫ڕادەگەیەنن‪ .‬وەها شتێك مومكین و ڕێگە‬ ‫پێدراوە؟‬ ‫عــەبــدولــســەمــەد‪ :‬ب ــەڵ ــێ‪ ،‬ئـــەوان‬ ‫دەستبەجێ یاسا خواوەندیییەكان‬ ‫دادەسەپێنن‪ .‬جگەرە ئاگر تێبەردەدەن‪،‬‬ ‫نوێژنەخوێنەكان ئەدەنە بەر قەمچی و‬ ‫شەالق‪ ،‬سزای ئەو كەسانە دەدەن پارە‬ ‫بە سو دەدەن بە خەڵك و بەم شێوەیە‬ ‫خەڵك دەخەنە دۆخی ڕاپەرینەوە (دژ بە‬ ‫دونیای كوفر)‪ .‬وا دەردەكەوێت تا دوێنی‬ ‫دەســەاڵت بە دەست كەسێكی فاسد و‬ ‫گەندەڵ و خراپكارەوە بــوە و ئێستا‬ ‫عەداڵەت جێبەجێ دەكرێت‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬بــەالی موسڵمانەكانەوە‬ ‫چ شتێك لە وەهــا حوكمێكی قورس‬ ‫و تەنانەت كوشتندا هەیە كە ڕایــان‬ ‫دەكێشێت؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬لەبیرتان بێت بە‬ ‫ڕوخــانــی ســــەدام و شــۆڕشــی واڵتــە‬ ‫عەرەبییەكان ئەمنییەتی ئەو واڵتانە‬ ‫توشی كێشە بو‪ .‬دوای ئەم دیكتاتۆرانە‬ ‫بێ سەرو بەرەیی چەتری بەسەر ئەو‬ ‫واڵتانەدا كێشا و تەنانەت بینیمان بە‬ ‫بەرچاوی خەڵكەوە دەستدرێژی كرایە‬ ‫سەر كەسانێك و هەروەها ملهوڕی و‬ ‫سەرەڕۆیی بوە بە باو‪ .‬خەڵك بەو باوەڕە‬

‫گەیشتون دیكتاتۆرەكان ئەوەندەش‬ ‫كە دەوتـــرا خــراپ نەبون و بەڕاستی‬ ‫تامەزرۆیی نەزم و پرەنسیپن‪ .‬هەربۆیە‬ ‫میسرییەكان دەنگیان دا بە ئیخوان‬ ‫موسلیمن و هەروەها ژمارەیەك خەڵك‬ ‫سەركەوتنی داعــش لە موسڵ و ڕەقە‬ ‫دەكــەن بە جێژن‪ .‬خەڵك سەقامگیری‬ ‫دەوێت‪ .‬ئیسالمیستەكان ئەڵێن‪ :‬بۆچی لە‬ ‫یاسای خودا دەترسن؟ مەگەر تاوانێكتان‬ ‫كــردوە؟ ئەگەر دز نەبن ئێمە دەستان‬ ‫ناپەڕێنین‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬بەاڵم كارەكە بەوە كۆتایی‬ ‫نایەت كە دەستی دزەكە بپەڕێنن؟‬ ‫عـــەبـــدولـــســـەمـــەد‪ :‬یـــاســـا كـــاری‬ ‫سەربەخۆیانە و سەرەڕۆیانە دەكــات‪.‬‬ ‫ئەمە لۆژیكی كوشت‌وبڕە كە كۆتایی بۆ‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬تۆ خۆت پێشتر ئەندامی‬ ‫ئیخوان موسلمین بــویــت‪ .‬ســەرەتــای‬ ‫شۆڕشی واڵتە عەرەبییەكان هێشتا بڕوات‬ ‫بە سەركەوتنی ئیسالمی و شەریعەت‬ ‫هەبو؟‬ ‫عــەبــدولــســەمــەد‪ :‬نــەخــێــر‪ .‬كتێبی‬ ‫سەردەمی ڕوخانی ئیسالم سێ مانگ‬ ‫بەر لە شۆڕشی واڵتانی عەرەبی چاپ‬ ‫بو‪ .‬من ئاگاداریم دا بەوەی ئەو جەنگە‬ ‫ناخۆییەی لە جەزایر و سۆماڵ بینیمان‪،‬‬ ‫زۆر زو لە ســوریــا‪ ،‬میسر و ئــەردەن‬ ‫دەســت پێدەكات‪ .‬بــەاڵم كە كــەش و‬ ‫هەوای شۆڕش زاڵ بو‪ ،‬نەمویست بڕوا بە‬ ‫تیۆرییەكەی خۆم بكەم و هیوای ڕزگاری‬ ‫لە مندا زیندو بۆوە‪ .‬لە گۆڕەپانی تەحریر‬ ‫دژ بە مبارەك خۆپیشاندانم كرد و بینیم‬ ‫گەنجەكان ژیانێكی تریان دەوێت‪ .‬هەر‬ ‫ئــەو گەنجانە ئێستا پەیوەست دەبن‬ ‫بە ئیسالمیستەكانەوە یان دەچنە ناو‬ ‫سوپاوە‪ .‬لەبەر ئەوەی ئەڵترناتیڤێكی‬ ‫نــاوەنــد بونی نییە‪ .‬دیمۆكراتەكان‬ ‫هــەر ئــەوەیــە قسەی زل زل ئەكەن‪.‬‬ ‫حیزبیییەت‪ ،‬ئـــازادی و یاسای واڵت‬ ‫بۆ جەماوەری خەڵك وتەی ئینتزاعی‬ ‫و ئەبستراكتە و شتێك نییە هەستی‬ ‫پێبكەن‪ .‬ئیسالمیستەكان دەست ئەدەنە‬ ‫كاركردن‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬كاری خوێنین‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬لە كوشتندا بەڵێنییەكی‬ ‫شاراوە بونی هەیە‪ .‬بۆ ڕەزای خوا‪ .‬ئەگەر‬ ‫یاساكانی جێبەجێ بكەین دەستی خوا‬ ‫لە پشتمانە‪ .‬ئەمە شتێك نییە تەنها‬ ‫ئیسالمیستەكان بیڵێن‪ .‬قسەی بەشێكی‬ ‫زۆر لە خەڵكانی ئاسایی نەریتییە كە لە‬ ‫خوێندنگە و مزگەوتەكان خوێندویانە و‬ ‫پــەروەردە كــراون‪ .‬بەالی بەشێكی زۆر‬ ‫لە خەڵكانی گەنجەوە ئەوەی كە ژیان‬ ‫و مــەرگــی كەسانێك بــە دەســتــی تۆ‬ ‫بێت شتێك سەرنجڕاكێش و بزوێنەرە‪.‬‬ ‫لە ناو ئەو كەسانەی پەیوەست بون‬ ‫بە داعشەوە ژمارەیەك موسڵمان هەن‬ ‫خەڵكی میسر و ئەڵمان یان واڵتانیتری‬ ‫ئەوروپایی كە لە واڵتەكەی خۆیان كەس‬ ‫هیچ گرینگییەكیان پێنادات‪ .‬ئێستا‬ ‫لە شــارە بچوكەكانی عێراق بۆخۆیان‬ ‫دەسەاڵتیان بەدەستە ‌و وەك سوڵتانێك‬ ‫دەسەاڵتدارن‪ .‬ئەمیرێك ئەو تواناییەی‬ ‫هەیە ژیان ببەخشێت یان بیگرێتەوە‪.‬‬ ‫چەند هێزێكی سەرنجڕاكێش و سەیر!‬ ‫دیسایت‪ :‬لەسەر ئەو بــاوەڕەی لەم‬ ‫ڕێگاوە داعش ئەگەری سەركەوتنی لە‬ ‫سوریا و عێراق هەیە و ئەگەر واش بێت‬ ‫توانای پاراستنی ئەو ناوچانەی هەیە؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬نــە‪ ،‬بــەاڵم دەتوانن‬ ‫ێ ناوچەی سوننە نشین‬ ‫كۆنتڕۆڵی هەند ‌‬ ‫بگرنە دەست‪ .‬لە ناوچە شیعە نشینەكان‬ ‫هیچ چانس و بەختێكیان نییە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەگەر بگەنە بەغداد یان كەربەالش‪،‬‬ ‫توانای ئەوەیان نییە ڕایبگرن‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬تا ڕادەیەك جێگای هیوایە‪.‬‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬هــەر ئــەوەی كە لە‬ ‫ت و یەكەمدا‪ ،‬س‪,‬پایەكی‬ ‫سەدەی بیس ‌‬ ‫بچوك ئەوەندە سەركەوتنی بەدەست‬ ‫هێناوە جێگای سەرسوڕمانە‪ .‬توركیاش‬ ‫دەوڕێكی گوماناوی هەیە لەم نــاوەدا‪.‬‬ ‫ئەو ئەوروپیانەی بۆ جیهاد ڕودەكەنە‬ ‫داعش لە توركیاوە دەڕۆن‪ .‬من الم وایە‬ ‫ئیسالمیستەكان لە دونیادا باڵوبونەتەوە‬

‫و بون بە دیاردەیەكی جیهانی و ئەمەش‬ ‫یەكێكە لە هێماكانی‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬چیچانییەكانیش لە عێراق‬ ‫دەبیندرێن‪.‬‬ ‫عــەبــدولــســەمــەد‪ :‬بۆسنییەكان و‬ ‫ئەفغانستانییەكانیش‪ .‬داعــش شوێنی‬ ‫كۆكردنەوەی فۆندەمێنتاڵە گەنجەكانە‬ ‫كە هەمویان ئەو كەسانە‪ k‬پەیمانیان‬ ‫بە داعش داوە‪ .‬جا لە قاهیرە بن‪ ،‬یان‬ ‫بەغداد‪ ،‬لە سەنعا بن یان دیویسبۆرگ‪:‬‬ ‫ئەبێ تەنها پێڕەوكەر و شوێنكەوتوی‬ ‫پێغەمبەری خودا بین بۆ ئەوەی دونیا‬ ‫لــەبــەردەمــمــانــدا چــۆك دابـــدات و ئەو‬ ‫كارەی كە ئەو گروپە بچوكە لە مەدینە‬ ‫دەستییان پێكرد‪ ،‬بە ئەنجام بگەیەنین‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬تۆ ئیسالمی وەك دوایین‬ ‫یۆتۆپیا دەناسێنیت‪ .‬واتە ئازادی ئیتر‬ ‫وا نییە سەرنجڕاكێش بێت و خەڵك‬ ‫خوازیاری بن؟‬ ‫عــەبــدولــســەمــەد‪ :‬ئێمە لــە ڕۆژئـــاوا‬ ‫وەچــەی سێهەم و چــوارەمــی بنەماڵە‬ ‫موسڵمانەكان دەبینین كە لە ئاشتی و‬ ‫ئازادیدا لە دایكبوە و لە هەمانكاتدا زۆر‬ ‫كەم بەرگری دەكات لەم دو دیاردەیە‪.‬‬ ‫لە الیەكیترەوە نەسڵ و وەچەیەك لە‬ ‫شــەڕكــەرە ئیسالمییەكان وەســتــاون‪،‬‬ ‫هیچ شتێكیان بۆ لە دەستدان نییە‪.‬‬ ‫جیاوازییەكە زیاتر لەوەدا دەردەكەوێت‬ ‫كە ‪ 65‬لە ســەدەی واڵتانی ئیسالمی‬ ‫تەمەنیان ژێر ‪ 30‬ساڵە‪ .‬هیچكات چونە‬ ‫سەربازی و ناو سوپاوە وەك ئێستا بە‬ ‫ئاسانی نەبوە‪ .‬لە جەنگی ئەفغانستان‬ ‫یەك كەس یەك كەس دەهاتن و ئێستا‬ ‫هەزار كەس هەزار كەس‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬لە مەرگ ناترسن؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪:‬ئەمانە جەنگ وەك‬ ‫عیبادەت و بە جێ هێنانی ئەركی ئایینی‬ ‫ئەبینن‪ .‬ئەوانەی ڕیكالم و پڕۆپاگەندە‬ ‫بۆ داعش دەكــەن سەربازێكیان ناوێت‬ ‫خــۆی بتەقێنێتەوە‪ ،‬بەڵكو ئاواتیان‬ ‫ئەوەیە سوپایەكی گەورەیان هەبێت كە‬ ‫هــەردەم سەركەوتو بێت‪ .‬دەیانهەوێت‬ ‫دونیا داگیر بكەن لەبەر ئــەوەی الیان‬ ‫وایە دونیایان لێ سەندونەتەوە‪ .‬ئەوان‬ ‫لە هەر حاڵدا خۆیان بە براوە دەزانن‪.‬‬ ‫ئــەگــەر لــەم شـــەڕەدا بمریت ئەچیتە‬ ‫بەهەشت و ئــەگــەر ســەركــەوتــو بیت‬ ‫پاداشی ئەو دونیات لە جێی خۆیەتی‪.‬‬ ‫بەتایبەت بۆ مندااڵنی كۆچبەر (مهاجر)‬ ‫ئەم خەونەی كە دەیهەوێت بێتە دی لە‬ ‫چوارچێوەی ئاییندا باشترین ڕێگاییە بۆ‬ ‫چارەسەركردنی گرێی خۆ بەكەم زانین‬ ‫كە بەهۆی شكست لە پانتای كۆمەڵگادا‬ ‫توشی هاتون‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬ئەبێ ڕۆژئاواییەكانیش‬ ‫بترسن؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬لە كورت ماوەدا نە‪.‬‬ ‫سوپای ئیسالم بەمزوانە ناگاتە دەروازەی‬ ‫ڤیەنا یــان ڕۆم‪.‬بـــەاڵم ئەبێ نیگەرانی‬ ‫پەرەسەندنی ئایدۆلۆژیایی جەنگ و جیهاد‬

‫* نوسەری می‬ ‫سریی – ئەڵمانییەو‬ ‫‪ 1972‬لە‬ ‫میسر لەدایكبوە‪.‬‬ ‫* خاوە‬ ‫نی چەند كتێبێكە‪،‬‬ ‫دیارترینی‬ ‫ان كتێبی (سقو‌ط‬ ‫اال‬ ‫العالم سالمی)‬ ‫*‬ ‫نوسەرێكی لیبراڵ و‬ ‫عە‬ ‫لمانیەو‬ ‫پێشتر ئەندامێكی‬ ‫ئی‬ ‫مو‬ ‫خوان سلمین بوە‪.‬‬

‫و پەل هاوێشتنی بین بۆ سەرجەم واڵتانی‬ ‫كەنداو‪ .‬لە واڵتانی كەنداو دەستڕاگەیشتن‬ ‫بە چەكە مۆدێڕنەكان و سەرچاوەی ماڵی‬ ‫زۆر ئاسانە‪ .‬ڕێكخراوی سەلەفییەكان لە‬ ‫ئەوروپاش كە گەڕانەوەیان لە عێراقەوە‬ ‫كۆمەڵێك دەرفەت ئەخاتە بەردەمیان‪،‬‬ ‫مەترسی دارن‪ .‬فۆندەمێنتاڵەكان لە‬ ‫ئــەروپــا ئــەوە بۆ چەند ســاڵ دەچێت‬ ‫گەنجەكان ڕادەكێشن بۆالی خۆیان و دژ‬ ‫بە كۆمەڵگاكەی خۆیان ڕێكیان دەخەن‬ ‫و ئێمە ڕو دەكەین بەو الوە و وا خۆمان‬ ‫نیشان ئەدەین كە ئەم شتە نابینین‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬بۆچی؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬لەبەر ئەوەی بەڕواڵەت‬ ‫لێكدانەوەی ئیسالم وا دەردەكــەوێــت‬ ‫هیچ مەترسییەكی نییە‪ .‬من بەشێك لە‬ ‫ئیسالم ناسەكان بە هۆكاری تێگەیشتنی‬ ‫نادروست لە سەلەفەییەت ئەزانم‪ .‬ئەوان‬ ‫خەریكن پــەرە بە تیۆری توندوتیژی‬ ‫ئەدەن‪ .‬تەنانەت ئەگەر هێشتا جیهادیان‬ ‫ڕانەگەیاندوە‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵگایان كردوە بە‬ ‫دو دەستەوە‪ ،‬دەستەی كافر و دەستەی‬ ‫بــاوەڕدار و كافر بە پێی ئامۆژەكانی‬ ‫قورئان كەسێكە كە خودا ڕەت دەكاتەوە‬ ‫و ڕەوایە خوێنی بڕژێت‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬بەشێكی زۆر لە موسڵمانە‬ ‫لیبراڵەكان جۆرێكیتر بیردەكەنەوە‪.‬‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬بەاڵم ئەمە دەرەنجامی‬ ‫ئیسالمی سیاسییە‪ .‬ئەو كاتەی قورئان‬ ‫كافرەكان بە سوكتر و بێنرختر لە ئاژەڵ‬ ‫دەزانێت‪ ،‬ئەو پرسیارە دێتە پێش ئێمە‬ ‫چی لە ئاژەڵێك دەكەین؟ سواری دەبین‪،‬‬ ‫دەیبینە بازاڕ و دەیفرۆشین‪،‬یان سەری‬ ‫دەبڕین‪.‬ئەبێ ئەم ڕێگایەش بەرامبەر بە‬ ‫كافرەكان بگرینە بەر‪ .‬ئەبێ كاتێك ئەو‬ ‫كارەش ئەكەین بڵێین “الله اكبر”‪ .‬چاو‬ ‫لە ڕێ و ڕەسمی مل پەڕاندن بكەن لە‬ ‫عێراق و سوریە‪ .‬ئەوەی كە بیرجیاواز‬ ‫بكرێن بــە كافر ڕێگا خۆشكەرە بۆ‬ ‫كردەوەی توندوتیژ ئامێز‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬چ شتێك زیاتر لە هەموان‬ ‫ئەم بیركردنەوەیە بە پاك و بێ غەش‬ ‫نیشان ئەدات؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬ئەوەی كە ناتوانیت‬ ‫دەســتــی بــۆ بــبــەیــت‪ .‬لــەبــەر ئــەوەی‬ ‫سەرچاوەكەی نەك مرۆڤ بەڵكو خودای‬ ‫قــادر و توانایە‪.‬بیركردنەوەیەك كە‬ ‫نە ئەوەیە سیاسی بێت و نە ئەوەیە‬ ‫پراگماتیستی بێت‪ ،‬بەڵكو یۆتۆپیاییە‪.‬‬ ‫ئەبێ بڕوات بە (الله) هەبێت و (الله)‬ ‫بۆ بەڕێوەبردنی دونیا كۆمەڵێك یاسای‬ ‫هەیە و تۆ وەك مرۆڤ بەڕێوەبەری ئەو‬ ‫یاسایانەی لەسەر زەوی‪ .‬ئەمە لەگەڵ‬ ‫شیعەگەری و مەسیحییەت ناكۆكە‪ .‬ئەمە‬ ‫هەمان ڕوانینی كۆتایی دنیای (عهد عتیق)‬ ‫ە كە قورئان درێژە پێدەرییەتی‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەالی مەسیحییەتی ســەدەی بیست و‬ ‫یەكەمەوە (عهد عتیق) مانایەكی سیاسی‬ ‫تــەواو جــیــاوازی هەیە لەگەڵ قورئان‬ ‫الی موسڵمانەكان‪ .‬ئەگەر كەسێك لە‬

‫ئەوروپای‬ ‫ئــەمــڕۆدا بــە پێی یــاســاكــانــی (عهد‬ ‫عتیق) بژێت‪ ،‬بەڕاستی پێی دەوترێت‬ ‫فۆندەمێنتاڵ‪ .‬بەاڵم ئەگەر موسڵمانێك‬ ‫هــەر ئــەم كــارە بكات پێی دەوترێت‬ ‫باوەڕدار‪ .‬گاڵتەجاڕە‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬چۆن بو پەیوەست بوی بە‬ ‫ئیخوان موسلمینەوە‪.‬‬ ‫عــەبــدولــســەمــەد‪ :‬ئـــەوەی ســەرەتــا‬ ‫بــــەالی مـــنـــەوە ســەرنــجــڕاكــێــش بو‬ ‫ئەندامیەت لە گروپێكدا بو كە ئایین‬ ‫و مــەزهــەب ئەندامەكانی لــە دەوری‬ ‫یەكتر كۆكردونەتەوە‪ .‬بەاڵم كۆمەڵێك‬ ‫فەرمانی بێ مانا كە ئیرادە و ویستی‬ ‫منی تێك دەشــكــانــد‪ ،‬وای لێكردم‬ ‫بكەومە دۆخی بەرگری كردنەوە‪ .‬هەستم‬ ‫دەكــرد سوكاتیم پێ دەكــرێــت‪ .‬ئێمە‬ ‫لە ڕۆژئـــاوا ئەبێ دەســتــبــەرداری ئەم‬ ‫بــاوەڕە بین كە ئیسالمیستەكان خراپ‬ ‫لە ئیسالم تێگەیشتون‪ .‬ئەلقاعیدە‪،‬‬ ‫بۆكۆ حەرام‪ ،‬داعش‪ ،‬ئیخوان موسلمین‪،‬‬ ‫ئاخوندەكان(مەبەست ئێرانە) و تەنانەت‬ ‫ئـــەردۆگـــان‪ .‬ئــەی كــێ بــە بــاشــی لە‬ ‫ئیسالم تێگەیشتوە؟ چەند هەواڵنێری‪،‬‬ ‫هەواڵنێریی تــاس بــاش لــە ئیسالم‬ ‫تێگەیشتون؟‬ ‫دیسایت‪ :‬ئەوانەی دەیانەوێت ئیسالم‬ ‫بە ئایینێكی بێ مەترسی نیشان بدەن بە‬ ‫شوێن چ ئامانجێكەوەن؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬هەندێكیان ئەترسێن‬ ‫بــەوە ناو دەربكەن كە دژە ئیسالمین‬ ‫و بە دژە ئیسالمی بناسرێن‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەمەشدا بــەرژوەنــدی ئابوریش هەیە‪.‬‬ ‫ئەو كاتەی پەیوەندی بازرگانی لەگەڵ‬ ‫ئێران بونی هەیە و چەك بۆ عەرەبستان‬ ‫هــەنــاردە دەكــرێــت‪ ،‬كــە وایــە دەبێت‬ ‫ڕوخسارێكی دۆستانەش لە ئیسالمی‬ ‫سیاسی نیشان بــدەن‪ .‬بــەدەر لەمەش‬ ‫ژمارەیەك ڕوناكبیری موسڵمان هەن كە‬ ‫دەیانەوێت وێنایەكی باش لە ئیسالم‬ ‫بدەن بەدەستەوە‪ .‬جارێك لە (نەوید‬ ‫كرمانی)یان پرسی‪ :‬چ ئامانجێكی هەیە‬ ‫لە ژیانیدا؟ ئەویش وەاڵمــی دایــەوە‪:‬‬ ‫خزمەت بە خودا‪ .‬بە لەبەرچاو گرتنی‬ ‫سەرجەم ئەو كارەساتانەی ڕو دەدەن و‬ ‫ئەو نەهامەتییانەی بەسەرماندا دێن‪ ،‬لە‬ ‫دڵەوە ئاواتەخوازم ژمارەیەك ڕۆشنبیری‬ ‫موسڵمان بێنە مەیدان و ڕاستییەكان‬ ‫بەو شێوەیەی هەیە باس بكەن‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەی بەخێراییەكی زۆر بەرەو كارەسات‬ ‫ئەڕۆینە پێش‪ .‬كەوایە ئاغای كرمانی‬ ‫ئازیز لەبری ئەوەی بەرەو دونیای شیعر‬ ‫هەڵبێت و پەنا ببەیتە بەر دونیای شیعر‬ ‫یارمەتیمان بدە‪.‬‬ ‫دیسایت‪ :‬دژ بە تۆ فتوا دەركــراوە‪.‬‬ ‫بۆچی بەهەمو ئەمانەشەوە بە ئاشكرا‬ ‫دەربارەی ئیسالم قسە دەكەیت؟‬ ‫عەبدولسەمەد‪ :‬ترس دەڕەوێنمەوە‬ ‫و دەیخەمە الوە‪ ،‬ئەگەر وانەبێت ناچار‬ ‫دەبم بێدەنگ بم‪ 200 .‬ساڵ دوای ڤۆڵتەر‪،‬‬ ‫‪ 70‬ساڵ دوای شكستی فاشیسم و ‪25‬‬ ‫ساڵ دوای ڕوخانی دیواری بڕلین شتێكی‬ ‫ناڕەوایە بڕواكانم لە ئەوروپا بشارمەوە‪.‬‬ ‫نامەوێت خەڵك بڵێن عەبدولسەمەد‬ ‫ڕاست دەكــات‪ .‬بەو شێوەیە لە ئازادی‬ ‫تێگەیشتوم كە حەقیقەتی ڕەها مانای‬ ‫نییە‪ .‬تەنها دەمەوێت بۆچونی خۆم بڵێم‪.‬‬ ‫هەرلەبەر ئەمەیە ئەوروپام هەڵبژاردوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا بیر لەوە دەكەمەوە ئێرە‬ ‫بەجێ بێڵم‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪http://gaahang.‬‬ ‫‪com/?p=4264‬‬