508

‫ئەنەكەسە لەترسی سەرنەكەوتن‬ ‫بەشداری هەڵبژاردنی نەكرد‬ ‫ئەندامێكی نوێنەرایەتیی كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )508‬دو شةممة ‪2015/3/16‬‬

‫سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪:‬‬

‫پێش الیەنەكانی دیكە دەبێت پارتی قسە لەسەر‬ ‫كاندیدكردنەوەی مەسعود بارزانی بكات‬ ‫"هەر ئەندامێكی یەكێتی لە بارەی درێژكردنەوەی‬ ‫ویالیەتی مەسعود بارزانی قسە بكات‪ ،‬ئەوە قسەی‬ ‫بەرژەوەندی‌و تایبەتی خۆیەتی‌"‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫وادەی خولی درێــژكــراوەی سەرۆكی‬ ‫هەرێم كەمتر لەشەش مانگی مــاوەو‬ ‫هەر لەئێستاشەوە الیەنە سیاسیەكان‬ ‫لێدوانی جیاواز لەوبارەیەوە دەدەن‪.‬‬ ‫لەگەڵ باسكردنی وادەی خولی سەرۆكی‬ ‫هــەرێــم‪ ،‬مەسەلەی هــەمــواركــردنــەوەی‬ ‫پڕۆژە دەستوری هەرێمی كوردستانیش‬ ‫دێتە گۆڕێ‌‪ ،‬بەاڵم بەوتەی پارلەمانتاران‬ ‫تائێستا لیژنەی هــەمــواركــردنــەوەی‬ ‫دەستور دروستنەكراوە‪ ،‬كە لەخولی‬ ‫نوێی پارلەماندا بڕیاری لەسەر دراوە‪،‬‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتیش پێیوایە‪ ،‬پارتی‌و‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان لەدروستنەكردنی‬ ‫ئــەو لیژنەیە‪ ،‬بەرپرسیارن‪ .‬هاوكات‬ ‫لەبارەی خۆكاندیدكردنەوەی مەسعود‬ ‫بارزانی بۆ خولێكی دیكەی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬سەرچاوەیەك لەمەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬پێویستە‬ ‫پێش الیەنەكانی دیكە‪ ،‬پارتی قسە‬ ‫لەسەر كاندیدنەكردن‌و كاندیدكردنەوەی‬ ‫مەسعود بارزانی بكات‪.‬‬ ‫ســەرچــاوەكــەی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بــە "چــاودێــر"ی راگــەیــانــد‪،‬‬

‫تائێستا پارتی و سەرۆكایەتیی هەرێم لەبارەی كاندیدكردنەوە یان نەكردنەوەی مەسعود بارزانی قسەیان نەكردووە‬

‫جەنگیز چاندار‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫جەنگیز چاندار نوسەر‌و گەورە رۆژنامەنوسی توركیا‪،‬‬ ‫پێیوایە سەركەوتنی كۆبانی وایكرد توركیا پێداچونەوە‬ ‫بەسیاسەتی بەرامبەر بە رۆژئــاوای كوردستان بكات‌و‬ ‫"گفتوگۆ لەنێوان توركیا‌و پەیەدە بێتەئاراوە"‪.‬‬ ‫چــانــدار لە دیالۆگێكی تایبەتدا لەگەڵ "چــاودێــر"‪،‬‬ ‫پێشبینییەكانی خۆی لەسەر هەڵبژاردنی پارلەمانی توركیا‬ ‫لەمانگی حوزەیرانی ئەمساڵ روندەكاتەوەو دەشڵێت "ئەگەر‬ ‫بێت‌و هەدەپە وەك پارتێكی كوردستانی دەرنەكەوێت‌و‬

‫منداڵەكە‬ ‫قوربانییە‬ ‫نەك جەالد‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪2‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫فەرماندەی هێزەكانی پشتیوانی لەكۆبانێ‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫سەركەوتنی كۆبانێ‬ ‫وایكرد توركیا لەگەڵ پەیەدە‬ ‫گفتوگۆ بكات‬ ‫رێككەوتن لەگەڵ پارتە كوردییەكانی تر سازنەكات‪،‬‬ ‫ئەوا ئەستەمە لەهەڵبژاردنی پارلەمان بەربەستی ‪%10‬ی‬ ‫هەڵبژاردن ببڕێت"‪.‬‬ ‫جەنگیز چاندار‪ ،‬بە یەكێك لەو رۆژنامەنوسانەی توركیا‬ ‫ناسراوە كە بەردەوام داكۆكی لە دۆزی كورد كردووەو لەگەڵ‬ ‫الیەنە كوردییەكانی پارچەكانی كوردستاندا پەیوەندییەكی‬ ‫بەهێزی هەیە‪ ،‬لەچەند رۆژی رابردودا بەشداری لە سێیەمین‬ ‫دیداری سلیمانی كرد‪ ،‬لەم سەردانەشیدا سەردانی مام‬ ‫جەاللی كردو وەك خۆی دەڵێت "ئەم جارە بە كرمانجی‬

‫پێش هەمو الیەنەكان پێویستە پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان قسە لەسەر ئەو‬ ‫مەسەلەیە بكات‌و بۆچونی خۆی بخاتەروو‪،‬‬ ‫قسەكردنی الیەنەكانی دیكە پێش پارتی‬ ‫هەڵەیەكی قانونی‌و سیاسییە‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوەیە‪ ،‬بۆ "چاودێر"یشی‬ ‫رونكردەوە‪ ،‬تا ئێستا یەكێتی پابەندە‬ ‫بــە رێــكــەوتــنــەكــەی نێوانیان لەگەڵ‬ ‫پارتی‪ ،‬كە لە ‪29‬ی حوزەیرانی ساڵی‬ ‫‪ 2013‬بۆ درێژكردنەوەی ویالیەتەكەی‬ ‫مەسعود بارزانی ئەنجامی داوە‪ ،‬بڕیاری‬ ‫پارلەمانیشی بــۆ دەرچـــوە‪ ،‬بۆیە لە‬ ‫ئێستادا هەر ئەندامێكی یەكێتی لە بارەی‬ ‫درێژكردنەوەی ویالیەتی مەسعود بارزانی‬ ‫قسە بكات‪ ،‬ئەوە قسەی بەرژەوەندی‌و‬ ‫تایبەتی خۆیەتی‌و هەموو سەركردەیەكی‬ ‫یەكێتی دەبێت باش بزانێت‪ ،‬كە لە كاتی‬ ‫درێــژكــردنــەوەی سەرۆكایەتیی هەرێم‪،‬‬ ‫یەكێتی چ باجێكی داوە‪ ،‬ئێستاش هەق‬ ‫نییە‪ ،‬كەس لە یەكێتیدا لەم پرسەدا پەلە‬ ‫بكات‪.‬‬

‫خەڵكی كۆبانێ دان بەوەدا‬ ‫دەنێن كە پێشمەرگە نەبوایە‬ ‫كۆبانێ دەكەوت‬ ‫‪3‬‬ ‫قسەم بۆ مام جەالل كرد"‪.‬‬ ‫لە درێــژەی ئەو دیالۆگە تایبەتەدا‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫هەوڵەكانی ئاك پارتی‪ ،‬بۆ گۆڕینی سیستمی توركیا‪،‬‬ ‫چاندار دەڵێت "ئەردۆگان بەناوی سەرۆكایەتی‪ ،‬سیستمی‬ ‫سوڵتانی دەوێـــت‪ ،‬ئــەوەی ئــەردۆغــان دەیخوازێت‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی سوڵتانییە‪ ،‬كە كەس نەتوانێت رێگری لەكارو‬ ‫دەسەاڵتەكەی بكات و دەیەوێت لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە‬ ‫دەستور بۆ ئەو مەبەستە بگۆڕێت"‪.‬‬ ‫چاوپێكەوتنەكەی چاندار لەالپەڕە ‪9‬دا دەخوێننەوە‬

‫هێرتا میولەر‬ ‫لە سێ الپەڕەی‬ ‫رەخنەی‬ ‫چاودێردا‬

‫هەڵەبجە ‪ ..‬شاری پەپولە‬ ‫وتارێكی شاعیری تونسی فاتیمە بن‬ ‫مەحمود لەبارەی هەڵەبجەوە‬ ‫‪4‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )508‬دو شةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫بەساڵێك‌و شەش مانگ‪ ،‬پارلەمان نەیتوانی لیژنەی هەمواركردنەوەی دەستور دروستبكات‬ ‫سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪:‬‬

‫پێش الیەنەكانی دیكە دەبێت پارتی قسە لەسەر‬ ‫كاندیدكردنەوەی مەسعود بارزانی بكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫وادەی خــولــی درێـــژكـــراوەی ســەرۆكــی‬ ‫هەرێم كەمتر لەشەش مانگی مــاوەو هەر‬ ‫لەئێستاشەوە الیەنە سیاسیەكان لێدوانی‬ ‫جــیــاواز ل ــەوب ــارەی ــەوە دەدەن‪ .‬لــەگــەڵ‬ ‫باسكردنی وادەی خولی سەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫مەسەلەی هەمواركردنەوەی پڕۆژە دەستوری‬ ‫هەرێمی كوردستانیش دێتە گــۆڕێ‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــەوتــەی پارلەمانتاران تائێستا لیژنەی‬ ‫هەمواركردنەوەی دەستور دروستنەكراوە‪ ،‬كە‬ ‫ساڵێك‌و شەش مانگە بڕیاری لەسەر دراوە‪،‬‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتیش پێیوایە‪ ،‬پارتی‌و‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان لەدروستنەكردنی‬ ‫ئەو لیژنەیە‪ ،‬بەرپرسیارن‪ .‬هاوكات لەبارەی‬ ‫خۆكاندیدكردنەوەی مەسعود بارزانی بۆ‬ ‫خولێكی دیــكــەی ســەرۆكــایــەتــی هــەرێــم‪،‬‬ ‫سەرچاوەیەك لەمەكتەبی سیاسی یەكێتی‪،‬‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬پێویستە پێش‬ ‫الیــەنــەكــانــی دیــكــە‪ ،‬پــارتــی قسە لەسەر‬ ‫كاندیدنەكردن‌و كاندیدكردنەوەی مەسعود‬ ‫بارزانی بكات‪.‬‬ ‫مەسعود بارزانی لەكاتی سوێندخواردنی وەك سەرۆكی هەرێم‬

‫دەستورو درێژكردنەوەی ویالیەتی بارزانی‬ ‫‌‬ ‫ی‬ ‫لەساڵی‌ ‪ 2013‬دا‌و پێش تەواوبونی‌ ماوە لەگەڵ خیتابەكانیان گونجاوبێت لەسەر‬ ‫ویالیەتی‌ دوەم‪ ،‬بەهۆی‌ پێكنەهاتنی‌ هەر دەستور»‪.‬‬ ‫دو حیزبە سەرەكییەكە لەسەر ئەنجامدانی‌‬ ‫گۆران ئازاد لەبارەی ویالیەتی سەرۆكی‬ ‫راپرسی‌ لــەبــارەی‌ پــرۆژەی‌ دەســتــورەوە‪ ،‬هەرێم ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫یەكێتی‌ نیشتمانیی‌ كــوردســتــان رازیبو لەگەڵ درێژكردنەوەی ویالیەتی سەرۆكی‬ ‫بەدرێژكردنەوەی‌ ویالیەتەكەی‌ سەرۆكی‌ هەرێمدا نین‪ .‬بەدوریشی زانــی ویالیەتی‬ ‫هەرێم بۆ دوساڵ‪ ،‬بەرامبەر رازیبونی‌ پارتی‌ بارزانی درێژبكرێتەوە‌و لەوبارەیەوە وتی‬ ‫دیموكراتی‌ كوردستان بەهەمواركردنەوەی‌ «ئــەم پرسە لەبەرامبەر دەستكەوتێكی‬ ‫چەند ماددەیەكی‌ پــرۆژەی‌ دەستورەكە‪ ،‬ســیــاســی بــــوە بـــۆ خـــەڵـــك‪ ،‬ئــەویــش‬ ‫پارلەمانتارێكیش دەڵــێــت «پــارتــی ئەو هەمواركردنەوەی دەستور بوە‪ ،‬كە بەداخەوە‬ ‫بەڵێنەی نەبردۆتە سەر»‪.‬‬ ‫دوای وەرگرتنی دەستكەوتی سیاسی كە‬ ‫ـاردەی‬ ‫ـ‬ ‫ـڕی‬ ‫ـ‬ ‫ب‬ ‫ئــازاد‬ ‫لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬گــۆران‬ ‫بریتی بو لەدرێژكردنەوەی ویالیەتی سەرۆكی‬ ‫كوردستان‬ ‫لەپارلەمانی‬ ‫لیژنەی یاسایی‬ ‫هەرێم‪ ،‬دەستكەوتەكەی یەكێتی كە هەمواری‬ ‫لیژنەی‬ ‫پێكنەهێنانی‬ ‫«هــۆكــاری‬ ‫وتــی‬ ‫دەستور بوە‪ ،‬بەهەڵواسراوی ماوەتەوە‪ ،‬كە‬ ‫هــەمــواركــردنــەوەی دەســتــور نەگەیشتنی بەشێكی پەیوەندی بەپارتی‌و بەشێكیشی‬ ‫ســەرجــەم فراكسیۆنەكانە بــەتــەوافــوق‪ ،‬پەیوەندی بەسەرۆكایەتی پارلەمانەوە‬ ‫هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو وتارە هەبوە‪ ،‬لەوەرنەگرتنی ئــەو دەستكەوتە‬ ‫سیاسیانەی كە هەیانبوە لەسەر دەستور‪ ،‬بۆكۆی خەڵك‪ ،‬كەواتە ئەوە وادەكات هیچ‬ ‫ئێستا دەیانەوێ‌ هەمو حزبەكان كارەكانیان الیەنێكی تر رێگە بەخۆی نەدات گفتوگۆ‬

‫رێككەوتن بكات لەسەر درێــژكــردنــەوەی‬ ‫مــاوەی سەرۆكایەتی هەرێم لەبەرامبەر‬ ‫دەستكەوتێكی سیاسی‪ ،‬چونكە دەستكەوتی‬ ‫سیاسی نمونەی هەبوە الی یەكێتی‪ ،‬كە‬ ‫نەچۆتە بواری جێبەجێ كردن»‪.‬‬ ‫رێكەوتنەكەی ‪30‬ی نیسان‬ ‫بـــڕیـــاردەری لــیــژنــەی یــاســایــی‪ ،‬باسی‬ ‫لــەوەشــكــرد‪ ،‬خاڵێكی تــر بـــەدەق هاتوە‬ ‫لەیاساكەی ‪30‬ی حــوزەیــران كە ناكرێ‌‬ ‫جارێكی تر درێژكردنەوەی ویالیەتی سەرۆكی‬ ‫هەرێم نوێ‌ بكرێتەوە‪ ،‬واتا من ناڵێم رێگری‬ ‫یاسایی هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوە رێگری ئەخالقی‬ ‫هەیە كە ســەرۆكــی هەرێم ناكرێ‌ داوای‬ ‫درێژكردنەوەی بكاتەوە»‪.‬‬ ‫بەوتەی گــۆران ئــازاد جــاری پێشو كە‬ ‫ویالیەتی ســەرۆكــی هەرێم درێــژكــرایــەوە‪،‬‬ ‫سەرۆكی هەرێم رایگەیاند كە ئەو لەگەڵ‬ ‫ئــەو شــێــوازە نــەبــوە كــە ویــایــەتــەكــەی‬ ‫درێژكراوەتەوە‌و ئاگاداری ئەوە نەبوە‪ ،‬بۆیە‬

‫ئەگەر گریمان ئەگەر ئەوكاتە سەرۆكی هەرێم‬ ‫ئاگادار نەبوبێت‌و قسەكە وابێت ئەمجارە هەم‬ ‫دەزانێ‌ والیەتەكەی تەواو دەبێ‌‌و ئاگاداریشە‪،‬‬ ‫بۆیە ئەگەر پێشتر بیانوی ئاگادارنەبونی هەبو‬ ‫خۆ ئێستا ئاگادارە‌و دەبێ‌ ئەو لێكبدرێتەوە‬ ‫كە قبوڵی ناكات‪ ،‬ویالیەتەكەی درێژبكاتەوە‪،‬‬ ‫ل ــەراب ــردوش یەكێتی باجێكی گ ــەورەی‬ ‫لەهەڵبژاردنەكاندا لەسەر درێژكردنەوەی‬ ‫ماوەی سەرۆكایەتی هەرێم هەمو الیەنەكانیش‬ ‫لەبەرچاویانە بۆیە كەواتە یەكێتی جارێكی‬ ‫تر ناچێتە ناو ئەو یاریە كە ویالیەتەكە‬ ‫درێژبكرێتەوە چونكە باجی لەسەر داوە‪.‬‬ ‫بەوتەی ئــەو پارلەمانتارە بزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕانــیــش كــە پێشتر زۆر رەخــنــەی‬ ‫لەدرێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫گرت‪ ،‬ئێستا ئەگەر بچێتە ناو ئەویاریەوە‪،‬‬ ‫ئەوە خۆكوشتنی سیاسیە بۆ گۆڕان‪ ،‬بۆیەش‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕانیش بەنمونە دەهێننەوە‪،‬‬ ‫كە ئەگەر ئــەو دوهــێــزە یــاری نەكەن بۆ‬

‫درێــژكــردنــەوەی والیــەتــی ســەرۆكــی هەرێم‬ ‫بۆ دەستكەوتی سیاسی‪ ،‬هیچ هێزێكی تر‬ ‫لەناو پارلەمان جورئەتی ئەوەناكات‌و لەروی‬ ‫دەنگیشەوە ناتوانێ‌ ئەم دەنگە بەدەست‬ ‫بهێنێ‌‪ ،‬ل ــەروی جــەمــاوەری ـی‌و سیاسیی‌و‬ ‫راگەیاندنیشەوە ناتوانی درێژكردنەوەكە‬ ‫ســەركــەوتــبــێــت‪ ،‬ئێستاش قسە لەسەر‬ ‫درێژكردنەوەی والیەتی سەرۆكی هەرێمە‬ ‫لەپارلەمان بەشێوازی پێشو لەبەر ئەم خااڵنە‬ ‫ئەستەمە‪.‬‬ ‫رێگاكانی كاندیدكردنەوەی بارزانی‬ ‫ئێستا لەهەرێمی كــوردســتــان چەند‬ ‫ئەگەرێك دانـــراوە بــۆ ئـــەوەی بۆشایی‬ ‫ســەرۆكــی هــەرێــم دروســـت نەبێت كە‬ ‫گرنگترینیان ئەوە ‌ی پرۆژەی‌ دەستور بەب ‌ێ‬ ‫هیچ هەمواركردنێك پێش ‪‌ 19‬ی ئابی‌ ‪2015‬‬ ‫بخرێتە راپرسییەوە یــان هەمواركردن ‌ی‬ ‫پرۆژەی‌ دەستور بەجۆرێك چانسی‌ سێیەم‬ ‫بــدات بەسەرۆكی‌ هــەرێــم‪ ،‬هەتا كاندید‬ ‫بكرێتەوە ‪.‬‬ ‫هــەروەهــا بەپێی یاسای‌ ژمــارە ‪ 1‬ی‌‬ ‫ســاڵـ ‌ی ‪ 2005‬ی‌ كــارپــێــكــراو لەهەرێم‪،‬‬ ‫چانسی‌ دوجار پااڵوتن ‌ی داوە‌و دەتوانرێت‬ ‫ه ــەم ــواری ــش بــكــرێــتــەوە‪ ،‬بــەجــۆرێــك‬ ‫چانسی‌ سێبارە بــونــەوە ‌ی پااڵوتنیش‬ ‫فــەراهــەم بكات ‪ .‬ئـــەوەش پەیوەستە‬ ‫بەرێككەوتنی‌ الیەنە پەیوەندیدارەكانەوە‪،‬‬ ‫لەسەر هەمواركردنەوەی دەستور‪ ،‬یان‬ ‫دەستلەكاركێشانەوە ‌ی سەرۆكی‌ هەرێم‪.‬‬ ‫تائێستا پارتی باسی نەكردووە‬ ‫پارلەمانتارێكی كوردستان لەفراكسیۆنی‬ ‫پارتی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬تا ئێستا پرسی‬ ‫درێــژكــردنــەوەی م ــاوەی ســەرۆكــی هەرێم‬ ‫لەپارلەمان‌و تەنانەت لەالیەن سەرۆكایەتی‬ ‫هــەرێــمــیــشــەوە‪ ،‬بــاس نــەكــراوەو تــاوەكــو‬ ‫هەڵوێستی فراكسیۆنی پارتی رابگەیەنرێ‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی الی ئێمە وەك پارتی گرنگە‪،‬‬ ‫وەك پارتی‌و سەرۆكی هەرێم پابەندبونە‬ ‫بەیاسا‌و دەستاودەستكردنی دەســەاڵت‌و‬ ‫جێبەجێ كردنی دیموكراسیەت ‪.‬‬ ‫د‪ .‬فرسەت سۆفی وتیشی «لەگەڵ هیچ‬ ‫هەنگاوێك نابین كە لەگەڵ یاسا نەبێت‪ ،‬بۆ‬

‫ئەوەشی كە بۆشایی یاسایی دروست نەبێ‬ ‫لەداهاتودا‪ ،‬پێویستی بەهەنگاوی سازانی‬ ‫نیشتیمانی هەیە كە الیەنە سیاسیەكان‬ ‫گفتوگۆی لـــەبـــارەوە دەكــــەن‌و دەگــەنــە‬ ‫رێككەوتن لەسەری‪ ،‬بۆیە بەفەرمی هیچ‬ ‫باسنەكراوە تاوەكو هەڵوێستی فراكسیۆنی‬ ‫پارتی رابگەیەنم»‪.‬‬ ‫ناوبراو ئەوەشی وت «دەبوایە تاوەكو‬ ‫ئێستا ســازان لەسەر دەستور بكرایە كە‬ ‫لیژنەیەكی هەمواركردنەوەی پێكبهێنرابا‪،‬‬ ‫بـــەاڵم بـــەداخـــەوە كــاتــەكــە دواكـــــەوت‌و‬ ‫لیژنەكەشمان دروست نەكرد‪ ،‬بۆیە رەنگە‬ ‫لیژنەكەش دروســت بكەین‪ ،‬بــەوە نەگات‬ ‫كەكێشەی سەرۆكایەتی هەرێم چارەسەر‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم كاری جدی لەسەر ئەوە دەكەین‬ ‫كە بەزورتین كــات كــار لەسەر هەمواری‬ ‫دەستور بكرێ‪.‬‬ ‫یەكێـتی‪ :‬دەبێت پارتی پێشتر قسە بكات‬ ‫لە بارەی خۆكاندیدكردنەوەی مەسعود‬ ‫بارزانی‪ ،‬سەرۆكی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ســەرچــاوەیــەك لــە مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬پێش‬ ‫هەمو الیەنەكان پێویستە پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان قسە لەسەر ئەو مەسەلەیە‬ ‫بكات‌و بۆچونی خۆی بخاتەروو‪ ،‬قسەكردنی‬ ‫الیەنەكانی دیكە پێش پارتی هەڵەیەكی‬ ‫قانونی‌و سیاسییە‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوەیە‪ ،‬بۆ «چاودێر»یشی‬ ‫رونــكــردەوە‪ ،‬تا ئێستا یەكێتی پابەندە‬ ‫بە رێكەوتنەكەی نێوانیان لەگەڵ پارتی‪،‬‬ ‫كە لە ‪29‬ی حوزەیرانی ساڵی ‪ 2013‬بۆ‬ ‫درێــژكــردنــەوەی ویالیەتەكەی مەسعود‬ ‫بارزانی ئەنجامی داوە‪ ،‬بڕیاری پارلەمانیشی‬ ‫بۆ دەرچوە‪ ،‬بۆیە لە ئێستادا هەر ئەندامێكی‬ ‫یەكێتی لە بارەی درێژكردنەوەی ویالیەتی‬ ‫مەسعود بارزانی قسە بكات‪ ،‬ئەوە قسەی‬ ‫بــەرژەوەنــدی‌و تایبەتی خۆیەتی‌و هەموو‬ ‫سەركردەیەكی یەكێتی دەبێت باش بزانێت‪،‬‬ ‫كە لە كاتی درێژكردنەوەی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم‪ ،‬یەكێتی چ باجێكی داوە‪ ،‬ئێستاش‬ ‫هەق نییە‪ ،‬كەس لە یەكێتیدا لەم پرسەدا‬ ‫پەلە بكات‪.‬‬

‫جۆن كیری‪:‬‬

‫بانگەشەی بون بە زەردەشتی‬ ‫دەستپێدەكاتەوە‬

‫زەردەشتییەكان بۆ یەكەمینجار لە سلێمانی‬ ‫سیمینار دەبەستن‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە سبەینێ سێشەممە ‪٢٠١٥/٣/١٧‬‬ ‫كاتژمێر ‪ ٤‬بۆ ‪ ٧‬ی ئێوارە‪ ،‬ڕێكخراوی زەند‪،‬‬ ‫لەهۆڵی رۆشنبیریی سلێمانی سمینارێك بۆ‬ ‫زەردەشتییەكانی كوردستان ساز بكات‪.‬‬ ‫(شــۆڕشــی زەردەشـــتـــیـــان لەسلێمانی‬ ‫دەســتــیــپــێــكــرد)‪ ،‬كـــراوەتـــە بــانــگــەشــەی‬ ‫كۆبونەوەی هــەوادارانــی ئاینی زەردەشتی‌و‬ ‫یــەكــێــك لــەچــاالكــوانــە زەردەشــتــیــیــەكــان‪،‬‬ ‫لەتۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانەوە رایدەگەیەنێت‪:‬‬

‫وەك زەردەشـــت وتەنی (مەشخەڵەكەمان‬ ‫دادەگیرسێنین)و بەمارشی زەردەشتیانەوە‬ ‫كە "بۆ یەكەمجار پێشكەش دەكرێت مژدەی‬ ‫گەڕانەوەی ئاینی پیرۆزی كوردان ڕادەگەیەنین‬ ‫و بانگەشە بــۆ هــەمــوو كـــوردان دەكــەیــن‪،‬‬ ‫بگەڕێنەوە ســەر بیر و ئەندێشە و ئاینی‬ ‫باوباپیرانیان"‪.‬‬ ‫سازكردنی ئەم سیمینارە‪ ،‬بۆ یەكەمینجارە‬ ‫لەژێر نــاوی كۆكردنەوەی زەردەشتییەكان‬ ‫لەهەرێمی كوردستان رێكبخرێت‌و ئەنجومەنێك‬ ‫بیبات بەڕێوە كە ناویان ناوە (ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی زەردەشتیانی كوردستان‪ /‬زەند)‪.‬‬

‫وەك لە راگەیەنراوەكەشیاندا هاتوە‪:‬‬ ‫سمینارەكە بۆ (ئــاســرەوان) دەبەسترێت و‬ ‫تێیدا مارشی زەردەشتیان بۆ یەكەم جار‬ ‫پێشكەش دەكرێت و ئــاســرەوان سەبارەت‬ ‫بە ئاینی زەردەشــتــی زانیاریی وورد باڵو‬ ‫دەكاتەوەو بۆ یەكەمجار و لەپاش مێژوویەكی‬ ‫دوور و درێــژی خەفەكردن و قەدەغەكردنی‬ ‫ئاینەكە‪ ،‬بانگەشەی بوون بەزەردەشتی دەست‬ ‫پێدەكاتەوە‪ .‬داواكاریشن بەشدارییەكی فراوان‬ ‫بكەن و باوەش بەخۆشەویستیی ئاهورامەزدا‬ ‫بكەن و پێكەوە پرۆسەكە سەر بخەن‪.‬‬

‫ئامادەی دانوستانین لەگەڵ‬ ‫بەشار ئەسەد‬ ‫چاودێر‪-‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫لەتازەترین لێدوانیدا لەبارەی رەوشی سوریا‪ ،‬جۆن كێری وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫رایگەیاند پێویستە لەسەر دەسەاڵتدارانی ئەمەریكا دانوستاندنی راستەوخۆ لەگەڵ بەشار‬ ‫ئەسەد سەرۆكی سوریا بكەن بۆ كۆتایی هێنان بەو شەڕە ئەهلییەی لەسوریا هەیە‪.‬‬ ‫ئەم لێدوانەی كیری‪ ،‬كە دوێنێ‌ باڵوكرایەوە هاوكاتە لەگەڵ چوار ساڵ تێپەڕبوون بەسەر‬ ‫شەڕە ناوخۆییەكەی سوریاو لە میدیا عەرەبیی و جیهانییەكان دەنگدانەوەی زۆری هەبو‪،‬‬ ‫بەتایبەت كە گۆڕانێكی تازەیە لە سیاسەتی ئەمەریكا بەرامبەر رەوشی سوریاو كیری زیاتریش‬ ‫وتی‪ :‬لەكۆتاییدا هەر دەبێت دانوستاندن بكەین‪ ،‬ئێمەش وەكو ئەمەریكا هەردەم ئامادەی‬ ‫دانسوتاندن بوین لە كاتی كۆنگرەی جنێفی یەكەوە تا ئێستا‪.‬‬ ‫ئەم پێشهاتەی ئەمەریكا دوای ئەو ئیدانە گەورەو زۆرەی رێكخراوە ناحكومییەكان دێت‬ ‫كە هەفتەی رابردوو كردیانە سەر واڵتانی دونیا كە ناتوانن چارەسەرێك بۆ وەستاندنی شەڕ‬ ‫لەسوریا بدۆزنەوە كە تائێستا زیاتر لە ‪ 250‬هەزار كەس تێیدا كوژراوەو نیوەی دانیشتووانی‬ ‫ئەو واڵتەش ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشتووەو ئاوارەبوون‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )508‬دو شةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی جزیرە ملمالنێ حزبییەكان قوڵتردەكاتەوە‬ ‫ئەندامێكی نوێنەرایەتیی كانتۆنەكانی رۆژئاوا بۆ «چاودێر»‪ :‬ئەنەكەسە لەترسی سەرنەكەوتن بەشداری هەڵبژاردنیان نەكرد‬ ‫ئەنەكەسە‪ :‬پێچەوانەی رێككەوتنەكەی دهۆك بو‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم‪ :‬هەڵبژاردنەكە هەنگاوێكی تاكالیەنە بوو‬ ‫بــەشــداربــێــت لــەپــڕۆســەی سیاسی‬ ‫كانتۆنەكانی رۆژئــاوا‪ ،‬ئەگەر هەندێك‬ ‫پــارتــی وەك پــارتــی ئەنجومەنی‬ ‫نیشتیمانی نەتوانن بەرپرسیاریەتی‬ ‫خۆیان هەڵبگرن‌و لەرۆژئاوای كوردستان‬ ‫خەباتی سیاسی بكەن‪ ،‬ئەوا پەیوەندی‬ ‫بەخۆیانەوە هەیە‌و پەیوەندی بەئێمەوە‬ ‫نــیــیــە‪ ،‬چــونــكــە ئێستا قــۆنــاغــەكــە‬ ‫هەستیارە‌و دەبێت هەمو كوردێك بێت‬ ‫یارمەتی رۆژئاوا بدات‪ ،‬نەك تەشویش‬ ‫لەسەر پڕۆسەی سیاسی رۆژئاوا دروست‬ ‫بكەن‪.‬‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ئەنەكەسە بایكۆتی هەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانییەكانی كانتۆنی جزیرە دەكات‪،‬‬ ‫بــەهــۆی ئ ــەوەی تــەڤــدەم ئامادەنەبو‬ ‫هەڵبژاردنەكان دوابخات‪ ،‬سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێمی كوردستانیش هەڵبژاردنەكەی‬ ‫رەتكردەوەو بەتاكالیەنەو پێشێلكردنی‬ ‫رێــكــكــەوتــنــی دهــۆكــی لــەقــەڵــەمــدا‪،‬‬ ‫ئەندامێكی نوێنەرایەتیی كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئـــاواش لەهەرێم رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئێمە بەهیچ شێوەیەك ڕێككەوتننامەی‬ ‫دهۆكمان پێشێلنەكردوە‪.‬‬ ‫لەمانگی ئۆكتۆبەری ساڵی ‪2014‬دا‬ ‫لەشاری دهۆك‪ ،‬بە سەرپەرشتی مەسعود‬ ‫بــارزانــی‪ ،‬سەرۆكی هەرێم‪ ،‬تەڤدەم‌و‬ ‫ئەنەكەسە رێككەوتنێكیان واژۆكــرد‬ ‫بۆ بەڕێوەبردنی رۆژئــاوای كوردستان‪،‬‬ ‫رۆژی ‪13‬ی ئەم مانگەش هەڵبژاردنی‬ ‫شارەوانییەكان لەكانتۆنی جزیرەی‬ ‫رۆژئــاوای كوردستان بۆ بەڕێوەبردنی‬ ‫(‪ )12‬شارەوانی‌و بەبەشداری (‪)340‬‬ ‫كاندید‌و لــە(‪ )17‬ناوەندی هەڵبژاردن‬ ‫بەڕێوەچون‪.‬‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم‪ :‬هەڵبژاردنەكە‬ ‫پێچەوانەی رێككەوتنی دهۆكە‬ ‫وتەبێژی فەرمی سەرۆكایەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەبەیاننامەكەدا رایگەیاند‪،‬‬ ‫لـــەرۆژئـــاوای كوردستانیش بــارزانــی‬ ‫ویستویەتی‌و كــاری بۆ ئــەوە كــردوە‬ ‫هەیئەتێكی یەكگرتو هەبێت كە هەمو‬ ‫هێز‌و الیەنە سیاسییەكان بۆ خزمەتی‬ ‫زیاتری بەرژەوەندییەكانی كوردستان‬ ‫لەدەوری یەكتر كۆبكاتەوە‪ .‬لەبنەڕەتەدا‌‬ ‫رێككەوتنی هەولێر بۆ ئەو مەبەستە بو‪،‬‬ ‫بەاڵم الیەنێك جێبەجێی نەكرد‪.‬‬ ‫د‪.‬ئـــومـــێـــد ســـەبـــاح‪ ،‬ئـــامـــاژەی‬ ‫بــەوەشــكــردوە‪ ،‬رێككەوتنی دهــۆك‬ ‫دەرفــــەت‌و ئومێدێكی دیكە بــو بەو‬

‫هەڵبژاردنی جزیرە كاردانەوەی جیاوازی لێكەوتەوە‬ ‫ئامانجەی هەمو الیەنەكان پێكەوە‌و‬ ‫بەیەك گوتار‌و یەك هەڵوێست خزمەت‬ ‫بە دۆز‌و هیوای گەلەكەمان لەڕۆژئاوا‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم‌ ئەم هەنگاوەی ئێستا لەژێر‬ ‫ناوی هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی جزیرە‬ ‫لەئارادایە‌و تاكالیەنەیە‌و بەپێچەوانەی‬ ‫رێككەوتنی دهۆكە‌و ئەم هەنگاوە‌و هەر‬ ‫هەنگاوێكی دیكەی تاكالیەنە خزمەت‬ ‫بە دۆزی كــورد‌و دیموكراسی ناكات‌و‬ ‫مایەی قبوڵ كردن نییە‪.‬‬ ‫پەدەكەسە‪ :‬هەڵبژاردن كارێكی خراپ‬ ‫بو‬ ‫هاوكات سكرتێری پارتیی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‪ -‬سوریا بۆ ماڵپەڕی رەسمی‬ ‫پــارتــی‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ ،‬ئەنجامدانی‬ ‫هەڵبژاردن لەالیەن پەیەدەوە لەرۆژئاوای‬

‫كوردستان‪ ،‬كارێكی زۆر خــراپ بو‪،‬‬ ‫چونكە پێچەوانەی رێككەوتنامەی‬ ‫دهۆك بو‪ ،‬ئێمەش ئەو رێككەوتننامەمان‬ ‫هەڵپەساردوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی پێویست بو‬ ‫كارەكانمان تەواو بكەین بە هاوبەشی‪،‬‬ ‫ئەوكات هەڵبژاردن ئەنجام بدەین‪.‬‬ ‫سعود مەال‪ ،‬وتیشی «تەڤدەم بڕوایان‬ ‫بەهاوبەشی‌و هاوكاری نییە‌و بەتەنیا‬ ‫بڕیار دەدەن‌و پــرس بەهیچ الیەنێك‬ ‫نــاكــەن‪ ،‬هەڵبەت ئــەمــەش الی ئێمە‬ ‫مایەی قبوڵكردن نییە‌و ئێمە پشتگیری‬ ‫لەبەیاننامەكەی سەرۆكایەتیی هەرێمی‬ ‫كوردستان دەكەین»‪.‬‬ ‫نوێنەرایەتیی كانتۆنەكانی رۆژئاوا‪:‬‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم الیەنگیری دەكات‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی نوێنەرایەتی‬

‫كــانــتــۆنــەكــانــی رۆژئـــــاوا لەهەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫رێكەوتننامەی دهــۆك كــە لەنێوان‬ ‫( تەڤدەم‌و ئەنەكەسە)دا بو لەسەر‬ ‫بنەمای سێ خــاڵ ئیمزامان كــردوە‪،‬‬ ‫هــەنــگــاوی یــەكــەمــیــان دامــەزرانــدنــی‬ ‫مەرجەعی سیاسیە‪ ،‬لەئێستادا ئەو‬ ‫هەنگاوە تەواو بوە‌و دو هەنگاوی ترمان‬ ‫لەپێشە كە ئەویش ئەوەیە ئەو پارتانەی‬ ‫ئەنجومەنی نیشتیمانی كوردی رۆژئاوا‬ ‫بێن بەشداربن لەدەزگای دیموكراتی‬ ‫كانتۆنەكان‪ ،‬هــەنــگــاوی سێیەمیش‬ ‫بریتییە لەدروستكردنی كۆمیتەیەكی‬ ‫هاوبەشی لەشكری لەناو رۆژئاوا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێمانوایە بەیاننامەكەی سەرۆكایەتیی‬ ‫هــەرێــم یەكالیەنە بــوە‌و وەكــو یەك‬ ‫سەیری پارتەكانی رۆژئاوا ناكەن‪ ،‬ئێمە‬

‫داوادەكــەیــن سەرۆكایەتیی هەرێمی‬ ‫كوردستان بەیەك چاو سەیری رۆژئاوا‬ ‫بكات‪ ،‬پاڵپشتی ئەو پــڕۆژە سیاسیە‬ ‫بكەن كە لەرۆژئاوادایە‪.‬‬ ‫فەتحوڵاڵ حوسێنی‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫ئێمە رێــكــەوتــنــنــامــەكــەی دهۆكمان‬ ‫پێشێلنەكردوە‌و پێوەی پابەندین‌و كار‬ ‫بۆ سەركەوتنیشی دەكەین‪ ،‬ئەوە پڕۆژە‬ ‫یاسایەكە نێردراوە بۆ پارلەمانی كانتۆنی‬ ‫جەزیرە‌و پەسەندكراوە‌و بۆیە ئەنەكەسە‬ ‫بــەشــداری هەڵبژاردنەكەی نەكردوە‪،‬‬ ‫چونكە زۆر لەوە دەترسان كە نەتوانن‬ ‫سەركەوتن بەدەست بهێنن‪.‬‬ ‫نـــاوبـــراو‪ ،‬لـــەبـــارەی رەخــنــەكــانــی‬ ‫ئەنەكەسە‌و سەرۆكایەتیی هەرێم‪،‬‬ ‫هیچ الیەنێكیان فەرامۆش‬ ‫پێیوایە‪،‬‬ ‫نــەكــردوە‌و هــەمــو الیـــەك بــۆی هەیە‬

‫«جیاوازییەكان پەیوەندیی باشورو‬ ‫رۆژئاوا تێكنادات»‬ ‫الی خۆشیەوە‪ ،‬سەرنوسەری رۆژنامەی‬ ‫خەبات زمانحاڵی فەرمی پارتی‪ ،‬بۆ‬ ‫«چــاودێــر» نــەیــشــاردەوە‪ ،‬لێدوانە‬ ‫جیاوازەكان لەسەر ئــەو هەڵبژاردنە‬ ‫نابێتە مایەی تێكچونی پەوەندییەكانی‬ ‫نێوان پارتەكانی باشور‌و رۆژائـــاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەڵكو ئەگەر گلەییەكیش‬ ‫هەبێت پەیوەندی بــەوەوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫هەمو پارتە كوردەكان بەشدارییان تێدا‬ ‫نەكردوە‪ ،‬چونكە دەركەوتوە كە زیاتر‬ ‫هێزە عەرەبی‌و سریانیەكانی كانتۆنی‬ ‫جەزیرە بەشداری تیا كردوە‪ ،‬واتە زیاتر‬ ‫پەیەدە خۆیەتی‪.‬‬ ‫سەالم عەبدوڵاڵ‪ ،‬وتیشی «هەمیشە‬ ‫ناتەبایی خزمەت بەكەس ناكات‌و ئەوەش‬ ‫لەخزمەتی دوژمنانی میللەتەكەمانە‬ ‫بەتایبەتی كە ئێستا شــەڕی داعش‬ ‫لەئارادایە‌و تائێمە تەبا‌و یەكریز بین چی‬ ‫بەرامبەر داعش چی بەرامبەر بەغدا ئەو‬ ‫كاتە دەتوانین شتێك بەدەستبهێنین‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو رێكەوتنەی لەنێوان پارتەكانی‬ ‫رۆژئاوا كراوە بەتایەتی ئەوەی دهۆك جا‬ ‫ئەگەر الیەنێك لێی البدات ئەوا هەڵەیە‌و‬ ‫خۆی پێشێلی كردوە»‪.‬‬

‫فەرماندەی هێزەكانی پشتیوانی لەكۆبانێ بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫خەڵكی كۆبانێ دان بەوەدا دەنێن كە پێشمەرگە نەبوایە كۆبانێ دەكەوت‬ ‫سازدانی‪ :‬داستان ئاسۆ‬ ‫فەرماندەی كاروانی چوارەمی هێزی‬ ‫پشتیوانی پێشمەرگە لەكۆبانێ‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬توركیا هەفتانە تەنها‬ ‫دو رۆژ رێ دەدات بــە گــەڕانــەوەی‬ ‫ئاوارەكانی كۆبانێ بۆ شارەكەیان‌و‬ ‫ئێستا رۆژانەش رەوشەكە بەرەو ئارامی‬ ‫دەچێت‪ .‬دەشڵێت «ئەو كاولكارییەی‬ ‫لە كۆبانێ ئەنجامدراوە‪ ،‬لەهەر واڵتێكی‬ ‫تربوایە هــەزاران رێكخراوی جیهانی‬ ‫ئەم واڵتە وێرانەی ئاوەداندەكردەوە»‪.‬‬ ‫هــاوكــات ئــەو فەرماندەیە دەشڵێت‬ ‫«خەڵكی كۆبانێ پێشمەرگەیان زۆر‬ ‫خۆشدەوێت‌و دان بــەوەدادەنــێــن كە‬ ‫ئەگەر پێشمەرگە نەبوایە‪ ،‬كۆبانێ‬ ‫دەكەوت»‪.‬‬ ‫دۆخی كۆبانێ‬ ‫عـــەمـــیـــد یـــاســـیـــن غــــەریــــب‪،‬‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ «چاودێر»‬ ‫ئـــامـــاژە بــــەوە دەكـــــات‪ ،‬دۆخــەكــە‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی ئارامە رۆژانە لە‬

‫عەمید یاسین غەریب لەكۆبانێ‬ ‫سنوری توركیاوە خەڵكی دەگەڕێنەوە‬ ‫سەرماڵ‌و حاڵی خۆیان‪ ،‬لە هەفتەیەكدا‬ ‫توركیا تەنها دو رۆژ رێگە دەدات بە‬ ‫گــەڕانــەوەی هاواڵتیانی كۆبانی بۆ‬

‫شارەكەیان‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «بەدڵنیاییەوە ژیانی‬ ‫سەرەتایی دەستیپێكردۆتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی دەیبینم رۆژانە لە زیادبوندایە‬

‫رێژەكە‪ .‬ئێستا هەڵمەتێكی پاكردنەوەی‬ ‫ناو شار دەستیپێكردوە‌و هەمو خەڵكی‬ ‫خەریكن بــەكــاركــردنــی بێوچان بۆ‬ ‫گەڕانەوەی سیمای شارەكەیان»‪.‬‬

‫ئاوەدانكردنەوەی كۆبانێ‬ ‫لەبارەی ئاوەدانكردنەوەی كۆبانێوە‪،‬‬ ‫عەمید یاسین غەریب دەڵێت «خەڵكەكە‬ ‫خۆیان خەریكی پاككردنەوەی شارە‬ ‫وێرانەكەیانن‪ ،‬دەمەوێ ئاماژە بە شتێك‬ ‫بــدەم هەر واڵتێكی تربوایە هــەزاران‬ ‫رێكخراوی جیهانی ئەم واڵتە وێرانەی‬ ‫ئاوەداندەكردەوە‪ ،‬بەاڵم لێرە هەتائێستا‬ ‫هیچ هاوكاریەك نابینین»‪.‬‬ ‫دەربـــارەی روبــەڕوبــونــەوەی داعش‬ ‫لــەكــۆبــانــێ‪ ،‬ئـــەو فــەرمــانــدەیــەی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬بەشەڕێكی‬ ‫قــورس داعــش پاشەكشەی پێكراوە‬ ‫لەهەر چوار میحوەرە سەرەكییەكەوە‬ ‫(باشور‪ ،‬باكور‪ ،‬رۆژهــەاڵت‪ ،‬رۆژئــاوا)‬ ‫بــەرەو دەرەوەی كۆبانێ‪ ،‬تائێستاش‬ ‫شــەڕ بــەردەوامــە‪ ،‬تا ئــەو شوێنانەی‬ ‫دیــاریــكــراون‪ ،‬دەبێت پاكبكرێتە لە‬ ‫چــەكــدارنــی داعـــش‪ ،‬دەشبێت رۆڵــی‬ ‫فڕۆكەی هاوپەیمانەكانیش فەرامۆش‬ ‫نەكەین لە بۆردومانی مۆڵگەو شوێنی‬ ‫حەشارگەكانیان بەتێكڕا پێشڕەوی‬ ‫بەرچاویش كراوە‪.‬‬

‫هەماهەنگی نێوان هێزی پێشمەرگە‌و‬ ‫یەپەگە‬ ‫ئەو فەرماندەیەی پێشمەرگە لە بارەی‬ ‫هەماهەنگی پێشمەرگەو یەپەگەوە‪ ،‬باسی‬ ‫لــەوەكــرد‪ ،‬هاوكارییەكان زۆر باشن هەر‬ ‫فەرمانێك بە هێزی پیشمەرگە بكرێت‪،‬‬ ‫جێبەجێیدەكەین‪ ،‬خــەڵــكــی سڤیلیش‬ ‫پــێــشــمــەرگــەیــان زۆر خـــۆشـــدەوێ‌و دان‬ ‫بەوەدادەنێن بەهاتنی پێشمەرگە نەبوایە‪،‬‬ ‫شارەكەیان لەدەست دابو‪.‬‬ ‫دەربارەی جیایی شوێنی پێشمەرگەكانی‬ ‫یەكێتی‌و پــارتــی‪ ،‬عەمید یاسین غەریب‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬سەرلەبری ئەو هەواڵە ناراستە‪،‬‬ ‫ئ ــەوە بــەنــدە لــێــرەوە بــۆ هــەمــو خەڵكی‬ ‫كوردستان دڵنیادەكەمەوە ئێمە پێكەوەین‪،‬‬ ‫هەندێك كەناڵ‌و سایت هەواڵی بێبنەما‬ ‫باڵودەكەنەوە‪.‬‬ ‫وتیشی «ئێمە وەكـــو پێشمەرگەی‬ ‫كــوردســتــان لــەســەرخــواســتــی براكانمان‬ ‫لەخۆرئاوای كوردستان یەكەم جار هاتین‪،‬‬ ‫هەموو دنیا ئەمەی زانی‪ ،‬بو بە دەستكەوتێكی‬ ‫مێژویی بۆ گەلی كورد‪ ،‬پێشمەرگە لەهەر‬ ‫پارچەیەكی كوردستان فەرمانی پێبكرێت‬ ‫بەدڵنیاییەوە جێبەجێی دەكات»‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )508‬دو شةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫پشكۆ نەجمەدین‪ ،‬لە بەرنامەی «پەنجەمۆر»ی كەناڵی روداو‪:‬‬

‫مام جەالل یەكێك بوە لەدامەزرێنەرانی‬ ‫كۆمەڵە‌و خۆی یەكەم سكرتێری كۆمەڵە بوە‬ ‫سازدانی‪ :‬كەناڵی روداو‬ ‫ئامادەكردنی بۆ «چاودێر»‪:‬‬ ‫نەشوان ئەحمەد‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫كەناڵی ئاسمانیی روداو‪ ،‬لە بەرنامەی‬ ‫پەنجەمۆر‪ ،‬چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ‬ ‫مامۆستا پشكۆ نەجمەدین‪ ،‬ئەنجامدا‪ ،‬كە‬ ‫روداوەكانی دوای نسكۆی شۆڕشی ئەیلول‌و‬ ‫دەستپێكردنەوەی شۆڕشی نوێ‌و ملمالنێ‌و‬ ‫روداو و گۆڕانكارییەكانی ئەو قۆناغەی‬ ‫مێژوی سیاسیی كوردستان دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫بەو پێیەی مامۆستا پشكۆ نەجمەدین‪،‬‬ ‫یەكێك بوە لە كەسێتییە ئاگادارەكانی ئەو‬ ‫مێژووەو خۆشی خاوەنی كتێبی «ئەزمون‌و‬ ‫یاد»ە كە بە یەكێك لە كتێبە دانسقەكانی‬ ‫ئەو مێژوە دادەنرێت‪« .‬چاودێر» بە‬ ‫پێویستی زانی تەواوی چاوپێكەوتنەكەی‬ ‫كەناڵی روداو‪ ،‬بە شێوەی نوسراویش‬ ‫دۆكیۆمێنت بكات‌و بەچەند زنجیرەیەک‬ ‫باڵویبكاتەوە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬مامۆستا بەخێربێیت بۆ‬ ‫بەرنامەی پەنجەمۆر‪.‬‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬سوپاس‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬مامۆستا ئەگەر بەو قسەیەی‬ ‫پیرەژنێك دەست پێ بكەین‪ ،‬كە دەڵێت‬ ‫«یا عەبابەیلێ گیسكێك‌و شەشێ‪ ،‬حزبی‌و‬ ‫مەالیی بكەیتەوە بەیەكێ»‪ ،‬پاش ئەو‬ ‫هەمو ساڵە چی بەو پیرەژنە دەڵێیت؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬دیارە ئەوە زادەی‬ ‫قۆناغێكی ئێجگار سەخت‌و خوێناوی‌و‬ ‫ئاڵۆزی‌و بزوتنەوەی سیاسی كورد بوە‬ ‫بەبەرچاوی خەڵكەوە كەسەكان كوژراون‪،‬‬ ‫رۆڵەكانیان‪ ،‬براكانیان‪ ،‬مێردیان‪ ،‬ئەوە ئیتر‬ ‫وەكو شتێكی فۆلكلۆر هاتووەتە پێشەوە‪،‬‬ ‫رەنگە ئێستا پێی بڵێم پاش ئەو هەمو‬ ‫ساڵە‪ ،‬ئەوە زادەی ساڵی ‪‌ 1967‬و ‪1968‬‬ ‫كە من لەو كتێبە نوسیومە‪ ،‬لە ‪1968‬‬ ‫ـەوە تا رۆژگاری ئەمڕۆ‪ ،‬پاش ئەوە خوێنی‬ ‫براكان بەخۆڕایی رژاون‪ ،‬ئێستا دڵخۆشم‬ ‫كە ئەگەرچی ئەم یەكبون‌و یەكڕیزیە‬ ‫وەكو پێویست نییە‪ ،‬بەاڵم دیسانەوە‬ ‫كانی خوێنەكان وشكی كردوە‪ ،‬كە ئەوە‬ ‫هەنگاوێكی باشە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬مامۆستا تۆ لە سەرەتای‬ ‫حەفتاكاندا بەشێوەیەكی نزیكایەتی لەگەڵ‬ ‫سیاسەت پەیدا دەكەیت‌و‪ ،‬دەبیتە ئەندامی‬ ‫پارتی‪ ،‬بەاڵم ئەوە لە سەردەمێكدا هەبووە‬ ‫كە دانوستانی ساڵی ‪ 1970‬هەبووە‪،‬‬ ‫سااڵنی ‪ 70‬بۆ ‪ 74‬سەردەمێكی ئارام بووە‪،‬‬ ‫رەنگە ئەو كاتە هەر لە الیەنی ئەدەبی‌و‬ ‫نوسین‌و زمانەوە‪ ،‬سەردەمێك بوبێت كە‬ ‫گونجاو بوبێت؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬بەڵێ‪ ،‬دەتوانم‬ ‫بڵێم ‪ 1970‬بۆ ‪ 1974‬سەردەمی زێڕینی‪،‬‬ ‫هەم سیاسی هەم رۆشنبیری‌و میللەتی‬ ‫ئێمەیە‪ ،‬هەم لە رووی چاپ‌و چاپخانەو‪،‬‬ ‫كەوتنە بازاڕی كتێب‌و‪ ،‬بوژاندنەوەی‬ ‫شیعرو ئەدەب‪ ،‬من ئەو كاتە نە شاعیر‬ ‫بووم‪ ،‬نە نووسەر بووم‪ ،‬بەاڵم خوێنەرێكی‬ ‫باشبوم‪ .‬ئەتوانم بڵێم ئەو چوار ساڵە بۆ‬ ‫من‪ ،‬بەتایبەتیش كە ئەچمە ناو زانكۆو‪،‬‬ ‫ئەزمونی زانكۆ دەسپێدەكەم‌و‪ ،‬بەر یەك‬ ‫كەوتنم لەگەڵ كۆمەڵێك خەڵك كە ئێستا‬ ‫رەنگە نووسەری دیاربن لە كوردستان‬ ‫دەبێت‪ ،‬واتا قۆناغی خوێندنەوەی من‬ ‫دەست پێ دەكات‪ ،‬قۆناغی گرنگ دانی من‬ ‫بە زمان ئەوەش گرنگیدانێكی سەرەتایی‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم بەگشتی ئەو چوار ساڵە هێمن‌و‬ ‫پڕ ئاسایشەییە‪ ،‬دەتوانم بڵێم مۆركی خۆی‬ ‫ناوە بە ئەزموونی فكری‪ ،‬رۆشنبیری‪ ،‬هەتا‬ ‫سیاسی میللەتی ئێمەوە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬بەاڵم مامۆستا دوای ئەوە بە‬ ‫ساڵێك لە ‪ 1975‬شۆرشی ئەیلول هەرەس‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬هەرەسی شۆڕشی ئەیلول‪ ،‬بۆ‬ ‫تۆ وەكو تاك هەمیش وەكو دەوروبەرو‬ ‫جڤاك‪ ،‬چ كاریگەرییەكی هەبو؟ چ لە رووی‬

‫ئێمە دەیخوێنینەوە‌و‪ ،‬دڵنیاشم لەوەی‬ ‫جۆرێك لەجیاوازی تێڕوانین بۆ شیرازەی‬ ‫شۆڕشی نوێ یان شیرازەی بزوتنەوەی‬ ‫چەكداری لەكوردستاندا‪ ،‬پاش هەرەس‪،‬‬ ‫پاشان رێبەرایەتیكردنی ئەو بزوتنەوەیە‪،‬‬ ‫پەیوەندیەكان‪ ،‬پەیوەندی نێوان كۆمەڵەو‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‌و‪ ،‬چۆنیەتی‬ ‫سازدانی مەفرەزە سەرەتاییەكان‌و‪ ،‬پاشان‬ ‫هێزی پێشمەرگەی كوردستان‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫لێرەو لەوێ جۆرێك لە ناكۆكی هەبێت‬ ‫ئەوەش شتێكی ئاساییە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە‬ ‫دەیبیستیتەوە كە دەڵێن‪ ،‬مەسەلەن‪ ،‬كاك‬ ‫ئارام مام جەالل‪-‬ی قبوڵنەبوە‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫ئەگەر نامەیەكی كاك ئارام نەبینم بەخەتی‬ ‫خۆی لەسەر ئەم مەسەلەی نوسیبێت‪،‬‬ ‫ناتوانم قسەی لەسەر بكەم‪.‬‬

‫پشكۆ نەجمەدین‪:‬‬ ‫ساڵی ‪ 1953‬لە گوندی عەبابەیلێی شاری هەڵەبجە لە‬ ‫دایك بوە‬ ‫خوێندنی‬ ‫سەرەتای‬ ‫ی‬ ‫‌و‬ ‫ناوەند‬ ‫ی‬ ‫‌و‬ ‫ئامادەیی‬ ‫لە هەڵەبجە‬ ‫تەواو كردوە‬ ‫ساڵی ‪ 1977‬بڕوانامەی بەكالۆریسی لە زانستی‬ ‫كشتوكاڵی لەزانكۆی سلێمانی وەرگرتوە‬ ‫ساڵی ‪ 1974‬بەشداری شۆڕشی‬ ‫ئەیلولی‬ ‫كردوە‬ ‫كۆتایی ساڵی ‪ 1975‬پەیوەندی بە ریزەكانی كۆمەڵەی‬ ‫ماركسی لینینی كوردستان كردوە‬ ‫‪ 7‬ی نیسانی ساڵی ‪ 1978‬پەیوەندی بە هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان لەناوچەی هەورامان كردوە‬ ‫ساڵی ‪ 1978‬لێپرسراوی رێكخستنی كۆمەڵە بوە‬ ‫لەناوچەی هەورامان‌و هەڵەبجەو‪ ،‬ئەندامی لیژنەی ناوچەی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بوە لەناوچەی هەڵەبجە‬ ‫ئەندامی هەرسێ كۆنفرانسەكەی كۆمەڵەی رەنجدەرانی‬ ‫كوردستان بوەو‪ ،‬ساڵی ‪ 1984‬ئەندامی دەزگای ناوەندی‬ ‫راگەیاندنی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان بوە‬ ‫ساڵی ‪ 1985‬یەكێك لە دامەزرێنەرانی ئااڵی شۆڕش بوە‬ ‫لەمانگی ‪ 11‬ی ساڵی ‪ 1985‬لەسەر كێشەی ئااڵی شۆڕش‬ ‫هەتا بەهاری ساڵی ‪ 1988‬لە شاخ زیندانی كراوە‬

‫سیاسی‌و‪ ،‬لە هەموو رووەكانەوە؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬پێموابێت بۆ‬ ‫سەردەمی ئێمە كە هێشتا تەمەنمان ‪19‬‬ ‫بۆ ‪ 20‬ساڵ بو‪ ،‬ئێمە تۆشی شۆك بووین‬ ‫بەو هەرەسە‪ ،‬چونكە ئەو كاتە عەقڵ‌و‬ ‫تێگەیشتنی ئێمە‪ ،‬تێڕامان‌و بیكردنەوەی‬ ‫ئێمە‪ ،‬لە شۆڕش‪ ،‬لە سیاسەت‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫كوردی‪ ،‬سیاسەتی ناوچەكە‪ ،‬بایی ئەوە‬ ‫نەبوو كە چاوەڕێی هەرەسێكی لەو‬ ‫شێوەیە بكەین‪ ،‬كە شتێكی لەوشێوەیە‬ ‫دێتە پێشەوە‪ ،‬دیارە ئەوە پێش هەموو‬ ‫شتێك گاریگەری لەسەر الیەنی سایكلۆژی‬ ‫مرۆڤ دادەنێت‪ ،‬وا لە مرۆڤ دەكات كە‬ ‫بیربكاتەوە كە ئەمە بۆ رویدا‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫رویدا دەكرێت چی بكرێت‪ ،‬خەسڵەتەكانی‬ ‫ئەم بزوتنەوە سیاسییە چەكدارییە‬

‫ئەوكاتەش‪ ،‬بەجۆرێك لەجۆرەكان‬ ‫بەرپرسیارن بەرامبەر بەچارەنوسی ئەو‬ ‫شۆرشە‪ ،‬تەنها ئەوان نین‪ ،‬بەاڵم دیارە‬ ‫لە كۆمەڵگەی پراماتیڤ‌و كۆمەڵگەی‬ ‫سەرەتایی دا‪ ،‬هەمیشە بنەماڵە‪ ،‬سەركردە‪،‬‬ ‫كاریزما‪ ،‬دەوری هەیە لە گەشەكردن‌و‬ ‫پێشككەوتنی ئەو شۆڕشە‪ ،‬بەو شێوەیە‬ ‫كە هەر هەڵەیەك‪ ،‬هەر هەرەسێك‪ ،‬هەر‬ ‫شكستێك رودەدات‪ ،‬بەشكێ زۆری رووی‬ ‫ئەو دەگرێتەوە‪.‬‬

‫پارتیش بێت‪ ،‬بەاڵم كە دۆخێكی وادێتە‬ ‫پێشەوە ئیتر ئەم جواڵنەوە فكری‌و‪،‬‬ ‫ئایدەلۆژی‌و‪ ،‬رۆشنبیرییە بەجۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان گەشە دەكات لە ژێر كۆمەڵێك‬ ‫كاریگەری فاكتەری ناوەكی‌و دەرەكیدا‪ ،‬وای‬ ‫لێدەكات كە كۆمەڵێك خەڵكی تێكۆشەر‬ ‫خەڵكی چەپ‪ ،‬خەڵكی ماركسی بیرلەوە‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬كە دەبێت كوردستان‪ ،‬یان‬ ‫بزوتنەوەی سیاسی كورد ئەزمونی خۆی‬ ‫مورتوبە بكات بە ئەزمونەكانی بزوتنەوەی‬ ‫گەالن لەدەرەوەی كوردستان‪ ،‬كە ئەوەش‬ ‫بزوتنەوەیەكی چەپی شۆڕشگێڕی بوە‪ ،‬كە‬ ‫رەنگە یەكێك لە فاكترەكان ئەوە بێت‪،‬‬ ‫دووەمیش لە عێراقدا كۆمەڵێك بزوتنەوەی‬ ‫چەپ هەبووە‪ ،‬قیادەی مەركەزی هەبووە كە‬ ‫بڕوای بەوە هەبووە‪ ،‬كۆمەڵێك بزوتنەوەی‬ ‫فیكری‌و رۆشنبیری هەتا لەبواری ئەدەب‌و‬ ‫نوسینیشدا‪ ،‬جگە لەوەشی كۆمەڵێك‬ ‫رێكخرا‌و رێكخراوی چەپی ئێرانی كەلە‬ ‫كوردستاندا ژیاون هەڵگری ئەو جۆرە‬ ‫فیكرەبون‌و‪ ،‬هەروەها بونی كەسایەتی‬ ‫مام جەالل‪-‬یش‪ ،‬وەك سیاسەتمەداری‬ ‫بە ئەزموون‌و بەشێك لە سەركردایەتی‬ ‫ئەزموونی سیاسی كوردی‪ ،‬ئەو خۆشی‬ ‫لەژیر كاریگەری ئەو جۆرە فیكرەیە بووە‪.‬‬

‫كۆمەڵە لەساڵی ‪ 1970‬دروست دەبێت‬ ‫لە كاتێكدا پارتی هەیەو‪ ،‬شۆڕش هەیە‪،‬‬ ‫ئایا سەركردایەتی پارتی ئاگایان لەوەبو‬ ‫كە كۆمەڵەو كاژیك هەبوە‪ ،‬جواڵنەوەی تر‬ ‫هەبووە لەناو شۆڕشدا‪ ،‬ئەوانە بە چ چاوێك‬ ‫سەیری ئەو رێكخراوانەیان دەكرد؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬حەفتاكانی سەدەی‬ ‫رابردو‪ ،‬دەتوانم بڵێم قۆناغی بوژانەوەی‬ ‫فكری چەپ‌و مائویستی‌و‪ ،‬فكری‬ ‫ماركسستی شۆرشگێڕ بوە‪ ،‬نەك هەر‬

‫پەنجەمۆر‪ :‬باسی مام جەالل‪-‬ت كرد‪،‬‬ ‫مام جەالل دەوری هەبوە لەدروستكردنی‬ ‫كۆمەڵەدا؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬بەدڵنیاییەوە دەوری‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئەوەی مێژوی كۆمەڵە بخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی مێژوی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان بخوێنێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی كۆمەڵە‬ ‫لە حەفتاوە بۆ حەفتاو پێنج‌و شەش‪ ،‬مام‬ ‫جەالل كەسێك بوە لەدامەزرێنەرەكانی‬ ‫كۆمەڵە‌و‪ ،‬ئەو برادەرانەی لەناو ئەو‬

‫پەنجەمۆر‪ :‬مامۆستا‪ ،‬تۆ دەبیتە‬ ‫ئەندامی كۆمەڵەی ماركسی لینین‌و‪،‬‬ ‫پاشان كۆمەڵەی رەنجدەران‪ ،‬كۆمەڵەی‬ ‫ماركسی لینین لە ساڵی ‪ 1970‬دروست‬ ‫بوو‪ ،‬بەبڕوای تۆ هۆكاری چی بوو‪ ،‬بۆچی‬

‫ئەوەی کاک ئارام جەختی لێدەکردەوە‬ ‫سەربەخۆیی کۆمەڵەو قوڵکردنەوەی‬ ‫فكری چینایەتی بو‬ ‫فراوانە‪ ،‬كە لەژێر سەركردایەتی پارتی‌و‬ ‫خوالێخۆشبوو بارزانی‪ ،‬كە هەموو خەڵكی‬ ‫كوردی لەگەڵ بووە‪ ،‬هەرەس دێنێت‪،‬‬ ‫ئیتر مرۆڤ تووشی راچەنینێك دەبێت‪،‬‬ ‫ئەو قۆناغانە‪ ،‬لەرووی سایكۆلۆژییەوە‬ ‫یەكەمجار شۆكۆو راچنینە‪ ،‬دوایی وردە‬ ‫وردە مرۆڤ تەقەبولی راچنینەكە دەكات‪،‬‬ ‫پاشان دێیت بیری لێ دەكەیتەوە‪ ،‬رەنگە‬ ‫منیش كەسێك بووبم وەك ئەو هەزاران‬ ‫كەسەی دیكە كە گرنگیمان داوە بە‬ ‫سیاسەت‌و باری كەلتوری‌و رۆشنبیری‌و فكر‬ ‫داوە‪ ،‬لەوێدا دەویتە ئەو واقعەی جۆرێكی‬ ‫تر بیر بكەیتەوە‪ ،‬تێڕوانینێكی دیكەت‬ ‫هەبێت بۆ ئاندەی بزوتنەوەی سیاسی‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬مامۆستا ئەگەر باسی ئەوە‬ ‫بكەین‪ ،‬تۆ دوای ئەو ئەزموونەی هەتە‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی چویتە دەرەوەی واڵت‪ ،‬بۆچی‬ ‫ئەو هەرەسە‪ ،‬زیاتر بەسەر ماڵی مەال‬ ‫مستەفادا بڕا‪ ،‬یاخود خەڵكانێك هەبوون‬ ‫دەیانویست بەهەر شێوەیەك بێت ئەو‬ ‫بارە لەسەر شانی خۆیان البەرن؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬من لە شوێنی‬ ‫دیكەش ئاماژەم بەوە كردووە‪ ،‬ناكرێت‬ ‫هەرەسەكە كتومت‌و هەموی بەسەر‬ ‫ماڵی مەال مستەفادا ببڕێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مرۆڤ دەبێت ئەو راستییە بڵێت‪ ،‬كە‬ ‫بارزانی خوالێخۆشبوو‪ ،‬كەسانی نزیكی‪،‬‬ ‫رێبەرایەتی ئەوەیان كردووەو‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستانی‬

‫پەنجەمۆر‪ :‬هیچ وتارێك شتێك نییە‬ ‫لەوبارەیەوە ئەو كاتە شەهید ئارام‬ ‫نوسیبێتی؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬من زۆر ئەو شتانەی‬ ‫شەهید ئارامم بینیوە‪ ،‬ئەوانەی كە مومكین‬ ‫بوە‪ ،‬هەم ئەو رۆژنامەیەی كە كاتی خۆی‬ ‫بەناوی ئااڵی شۆڕش لەشاخ لەساڵی ‪1977‬‬ ‫دەریكردووە‪ ،‬شتی دیكەشم بینیوە‪ ،‬لەوێوە‬ ‫پێش دروستبونی كۆمەڵە‪ ،‬لەناوەڕاستی‬ ‫شەستەكانەوە كاك نەوشیروان كارەكتەرێك‬ ‫بوە كەلە بواری فیكری‌و رۆشنبیری لەو‬ ‫رۆژنامەو گۆڤارانەی كاری تێدا كردووە‪،‬‬ ‫دەورێكی هەبوە لە فیكری ماویستی‌و چەپ‬ ‫دا‪ ،‬بەاڵم لەروی پراكتكیەوە‪ ،‬ئەوەی كە‬ ‫من مێژووی كۆمەڵەم خوێندبێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫من ئەوكاتانە كۆمەڵە نەبووم‪ ،‬من كەسێكم‬ ‫بەدواداچوون بۆ مێژوو دەكەم‪ ،‬ئەوندەی من‬ ‫مێژووەكەم خوێندبێتەوە‪ ،‬كاك نەوشیروان‬ ‫لەسااڵنی سەرەتاوە‪ ،‬دەوری نەبووە‪،‬‬ ‫گروپەكەشی‪ ،‬بەهیچ جۆرێك بەشدارییان‬ ‫لە دامەزراندنی كۆمەڵە نەكردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك چاالكی‌و هاتنە ناو ریزەكانی كۆمەڵە‪،‬‬ ‫پێم وابێت دوو ساڵێكی پێچووە‪ ،‬واتا كاك‬ ‫نەوشیروان لە دەرەوەی ئەو پرۆسەیە‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬كەواتە ئەتوانین بڵێین‪ ،‬كاك‬ ‫نەوشیروان لەدوای شەهید ئارامەوە دەوری‬ ‫هەبووە لەناو كۆمەڵەدا؟ كەواتە ئەگەر‬ ‫باسی شەهید ئارام بكەین‪ ،‬شەهید ئارام‬ ‫چ دەورێكی هەبوە لەكۆمەڵەدا؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬شەهید ئارام یەكێك‬ ‫بوە لە كادیرە سەرەكیەكانی دەتوانم بڵێم‬ ‫نەوەی یەكەمی كۆمەڵە‪ ،‬ئەوانەی لەپاش‬ ‫دامەزراندنی كۆمەڵە پەیوەندی پێوەكراوە‪،‬‬ ‫كادیرێكی رۆشنبیر‪ ،‬فیكرێكی قوڵی هەبوە‪،‬‬ ‫توانیویەتی دنیاو كۆمەڵەو ماركسیەت‬ ‫بخوێنێتەوە‪ ،‬بەهەرحاڵ كۆمەڵە كە بۆ خۆی‬ ‫توشی هەندێك نەكسە دەبێت‪ ،‬پێش ئەوەی‬ ‫كاك ئارام‌و ئەو برادەرانەی كە لەدەوری‬ ‫كۆبونەتەوە وەكو كۆمیتەی هەرێمەكان‬ ‫بتوانێت رابەرایەتی كۆمەڵە بكات‪ ،‬لەوێوە‬ ‫تواناو توانست‌و بیركردنەوەو‪ ،‬قاڵبونی‬ ‫كاك ئارام دەردەكەوێت لە مەسەلەی‬

‫ناكرێت هەرەسی شۆڕشی ئەیلول كتومت‌و هەموی بەسەر‬ ‫ماڵی مەال مستەفادا ببڕێت‬ ‫لەكوردستاندا‪ ،‬بەڵكو لەهەموو ناوچەكەدا‪،‬‬ ‫لە لەرۆژهەاڵتی ناوەراستدا‪ ،‬لە ئەمریكای‬ ‫التین‪ ،‬لەئەفریقا‪ ،‬لە باشوری ئاسیا‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەشی كە دەبێت ئەوە بزانین كە چین‌و‬ ‫شۆڕشی چین‌و‪ ،‬ئەو ناكۆكیەی لەگەڵ‬ ‫روسیا هەیانبوو لەسەر شۆڕشی چەكداری‌و‬ ‫بزوتنەوەی كۆمەنیستی‪ ،‬ئەمانە هەموی‬ ‫بەجۆرێك پەڕیوەتەوە بەناو كۆمەڵگەی‬ ‫ئێمەش‪ ،‬ئێمە دەبێت ئەوە بزانین‪ ،‬لەناو‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستاندا‪ ،‬هەر‬ ‫لەسەرەتاوە رەوتێك هەبوە كە چەپ‌و‬ ‫ماركسستانە بیریكردووەتەوە‪ ،‬با ئەندامی‬

‫رەوتە فیكرییە‪ ،‬چەپە‪ ،‬ماویستیە كە لە‬ ‫كوردستاندا هەبوە‪ ،‬كە ویستویانە هەنگاو‬ ‫بۆ ئەوە بنێن كە رەوتەكە وەكو رەوتێكی‬ ‫فیكری بكەن بەرەوتێكی رێكخراوەیی‪،‬‬ ‫پێش ئەوە پرسیان بە مام جەالل كردوە‪،‬‬ ‫بەبێ مام جەالل بۆیان نەكراوە رەوتەكە‬ ‫بكەن بەرەوتێكی رێكخراوەی‪ ،‬مام جەالل‬ ‫خۆی یەكەم سكرتێری كۆمەڵە بوە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬ئەی كاك نەوشیروان مستەفا‬ ‫دەوری چی بوە لەدروستكردنی كۆمەڵەدا؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬دەتوانم بڵێم‪،‬‬

‫كاری رێكخراوەیی‌و‪ ،‬لەكاری نوسین‌و‬ ‫رابەرایەتیكردنی كۆمەڵەی رەنجدەران‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬نێوانی مام جەالل‌و شەهید‬ ‫ئارام‪ ،‬ئەمە وەك باس دەكرێت كە‬ ‫ناكۆكیەك هەبووە لەنێوانیاندا‪ ،‬ئەمە تا‬ ‫چ رادەیەك راستە‌و‪ ،‬چی لەوبارەیەوە‬ ‫دەزانین؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬بەداخەوە مرۆڤ ئەگەر‬ ‫لەشوێنێكی ئاوا قسە بكات‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫لەسەر مێژوو قسە بكات‪ ،‬بەبێ دیكۆمێنت‬ ‫ناتوانێت قسە بكات‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە‬

‫كاك نەوشیروان‌و‬ ‫گروپەكەشی‪ ،‬بەهیچ‬ ‫جۆرێك بەشدارییان‬ ‫لە دامەزراندنی‬ ‫كۆمەڵە نەكردووە‬ ‫شتێكی زەق نیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە كاك‬ ‫ئارام جەختی لەسەر كردوە‪ ،‬ئەوە بووە‪،‬‬ ‫سەربەخۆی كۆمەڵە‪ ،‬قوڵكردنەوەی فیكری‬ ‫چینایەتی ناو كۆمەڵە‪ ،‬واتا ئەوەی كە‬ ‫دەبێت ئەو شۆڕشەی كە جیاتربێت لەوەی‬ ‫كە پێشتر هەبوە‪ ،‬واتا شۆڕشی زۆرو بۆر‬ ‫نەبێت‪ ،‬وابێت كە كۆمەڵە لەئەنجامدا‬ ‫گەشە بكات‪ ،‬ببێتە پارتی پێشڕەوی‬ ‫كرێكاران‌و رەنجدەرانی كوردستان‌و‪ ،‬ئەم‬ ‫حزبە بتوانێت هەم رابەرایەتی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‌و هەم بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی جەماوەری‪ ،‬لەكوردستان بكات‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬كەواتە كاك ئارام پێداگری‬ ‫لەسەر خەباتی چینایەتی كردوە‪ ،‬ئەی‬ ‫خەباتی نەتەوایەتی لەناو كۆمەڵەدا چ‬ ‫رەنگێكی داوەتەوە؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬هەر خودی ئەوەی‬ ‫كە كۆمەڵە بوەتە دامەزرێنەری یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستانی ناوەوەی واڵت‪،‬‬ ‫چونكە یەكێتی خۆی لەدەرەوە دروست‬ ‫بوە‪ ،‬ئەوەی كە یەكێتی دروستكردوە‬ ‫لەسەرەتاوە لەساڵی ‪‌1975‬و ‪ 1976‬كاك‬ ‫ئارام‌و هاوڕێكانی و سەركردەو کادیرەكانی‬ ‫كۆمەڵە بون‪ ،‬یەكێتی نیشتمانی‬ ‫هەنگاوەكانی یەكەمی سازدانەوەی‬ ‫بزوتنەوەی چەكدارییە‪ ،‬كە تۆ بڕوات‬ ‫بەبزوتنەوەی چەكداری هەبێت‌و ئەوە‬ ‫بكەیت‪ ،‬تۆ یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانت‬ ‫پێ قبوڵ بێت جگە لە كۆمەڵە‪ ،‬كاری تێدا‬ ‫بكەیت‪ ،‬یەكێتی نیشتمانی كوردستان‬ ‫رێكخراوێكی نیمچە بەرەی بوە كە‬ ‫ئامانجی سەرەتایی‪ ،‬ستراتیژی‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫نیشتمانی‌و بزوتنەوەی نەتەوەیی بووە‪،‬‬ ‫ئەوە نیشانەی ئەوەیە كە كاك ئارام چەنێك‬ ‫پێداگری لەسەر ناوەڕۆكی چینایەتی‌و‪،‬‬ ‫فیكری چینایەتی كۆمەڵە كردوە لەناو‬ ‫یەكێتی‌و‪ ،‬بایی ئەوەش پێی وابووە دەبێت‬ ‫هاوسەنگیەك لەنێوانی فكری چەپ‌و‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی نەتەوەیی هەبێت‪ ،‬لەكۆتایشیدا‬ ‫دەبێت ئەمانە لەخزمەتی یەكتریدا بن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )508‬دو شةممة ‪2015/3/16‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫قوتابخانە ئەهلییە بیانییەكان كلتوری بێگانە باڵودەكەنەوە‬ ‫فەتحوڵاڵ گولەن ‪ 17‬قوتابخانەی لەهەرێمی كوردستاندا هەیە‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫رەخنــە لــە بونــی ژمارەیەكــی زۆری‬ ‫قوتابخانــەی بێگانەی توركــی‌و بیانی لە‬ ‫هەرێمــی كوردســتان دەگیرێــت‪ ،‬بەوەی‬ ‫جیا لــەوەی پارەیەكــی زۆر لەهاواڵتیان‬ ‫دەســتێنن‌و دەیبەنــە دەرەوەی هەرێــم‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتــدا خوێنــدكارەكان داب‌و‬ ‫نەریــت‌و هەســتی نەتەوایەتــی كــوردی‬ ‫دوردەخەنەوەو كاریگەری ئاینی‌و هەستی‬ ‫نەتــەوەی بێگانەیان ال دروســت دەكەن‪،‬‬ ‫بەوپێیەی پرۆگرامی خوێندنیان خزمەتی‬ ‫پێگەیاندنــی نەوەیەكی بەســود بۆ گەل‌و‬ ‫نیشــتمان نــاكات‪ .‬ئەندامێكــی لیژنــەی‬ ‫پــەروەردەو خوێندنــی بــااڵی پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬دەڵێت ‪":‬حكومەت‌و پەرلەمان‬ ‫كەمتەرخەمبــون لــە چاودێریكردنــی‬ ‫ئــەو قوتابخانانــە"‪ .‬بەڕێوەبەری گشــتی‬ ‫پەروەردەی سلێمانی ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫هیچ قوتابخانەیەك سزا نەدراوە‪.‬‬ ‫دەزگای فەزالەری توركی ‪17‬‬ ‫قوتابخانەی هەیە‬ ‫ســەرۆكی رێكخــراوی پــەی بــۆ‬ ‫پەروەردەو فێركردن بۆ "چاودێر"‪ ،‬ئاماژە‬ ‫ێ‬ ‫بەوەدەكات‪ :‬لە هەرێمی كوردستاندا یەك ‌‬ ‫لەو كەرتانەی لە قەیراندایە پەروەردەیە‪،‬‬ ‫جگــە لــە قوتابخانــە حكومییــەكان كە‬ ‫كۆمەڵێــك گیروگرفتیان هەیە‪ ،‬قوتابخانە‬ ‫ئەهلییەكانیش لەپاڵ ئەوەدا بێبەش نین‌و‬ ‫حاڵیان باشتر نییە‪ ،‬گەر خراپتریش نەبن‪،‬‬ ‫هەر لە خراپی بینا‪ ،‬نەگونجانی پرۆگرام‪،‬‬ ‫نەبونی مامۆستا‪ ،‬هەڵسوكەوتی نابەجێی‬ ‫هەندێــك لــە مامۆســتایان‪ ،‬ئەجێنــدای‬ ‫گومانــاوی هەندێك لەو بەنــاو قوتابخانە‬ ‫ئەهلیانە كە پەیڕەوی دەكەن‪ ،‬تا دەگاتە‬ ‫وەرگرتنــی پــارەی زیــادو روتانــەوەی‬ ‫كەســوكاری خوێنــدكاران بەنــاوی كرێی‬ ‫خوێندن‌و پێداویستیەكانیانەوە‪.‬‬ ‫ســەروەر عەبدولڕەحمــان‪ ،‬كــە‬ ‫پارلەمانتــاری پێشــوی كوردستانیشــە‪،‬‬

‫ێ لــە ئەركەكانی‬ ‫باســی لەوەكــرد‪ :‬یەكــ ‌‬ ‫پارلەمان‌و لیژنەو ئەندامانی چاودێریكردنی‬ ‫دامودەزگەكانــی حكومەتــە‪ ،‬بەداخــەوە‬ ‫وەك پێویســت بــەو ئەركــەی خۆیــان‬ ‫هەڵنەساون‪.‬‬ ‫ئــەو پەرلەمانتــارە‪ ،‬دەزگای فەزالەری‬ ‫توركــی بەنمونە دێنێتــەوە كە لەهەرێمی‬ ‫كوردســتاندا (‪ )17‬قوتابخانەی لە شارو‬ ‫شــارۆچكەكانی كوردســتاندا كردۆتەوە‪،‬‬ ‫جگە لەوەی تێبینی زۆر لەسەر پرۆگرام‌و‬ ‫ئەجێنــدای ئەم دەزگایە هەیە لە هەرێمی‬ ‫كوردســتانداو حكومەت‌و لیژنەی تایبەتی‬ ‫پارلەمان چاوپۆشیان لێكردون‪.‬‬ ‫لــەم بارودۆخەی هەرێمی كوردســتان‬ ‫تێــی كەوتــوەو قەیرانــی دارایــی روی‬ ‫تێكردوین‪ ،‬ئەم دەزگایە فشاری خستۆتە‬ ‫ســەر كەســوكاری ئــەو مندااڵنــەی لــە‬ ‫قوتابخانەكانیــان دەخوێنــن‪ ،‬كە دەبێت‬ ‫لە ئێســتاوە مانگی ئــادار‪ ،‬دەبێت كرێی‬ ‫خوێندنی ســاڵی داهاتوو (‪ )2016-2015‬قوتابخانــی ئەهلی‌و تایبــەت‪ ،‬كاریگەری‬ ‫بدەن‪ ،‬ئەگەر نەیدەن ئەوە مافی ئەوەیان خراپی بەجێهێشــتوە لەســەر خوێندكار‌و‬ ‫نابێت‪ ،‬ســاڵی داهاتــو منداڵەكانیان لەو بۆتــە هۆكارێــك بــۆ دورخســتنەوەی‬ ‫قوتابخانانــە بخوێنــن‪ ،‬كــە بەوتــەی د‪ .‬خوێنــدكار لەكلتــور‌و زمانــی ڕەســەنی‬ ‫ســەروەر ئەمــە غەدرێكــی گەورەیە لەو خــۆی‪ ،‬ئەمــەش دەبێتــە هــۆی ئەوەی‬ ‫مندااڵنــەو كەســوكاریان دەكرێــت‪ ،‬جگە هەندێــك خوێنــدكار كــە لەقوتابخانــەی‬ ‫لەوە كۆكردنەوەی پارەیەكی زۆرە لەالیەن حكومــی دەخوێنێــت‪ ،‬هەســت بە كەمی‬ ‫ئــەم دەزگا توركییەوە لەســەر گیرفانی بكات‪ ،‬لەبەرامبەریشدا ئەو خوێندكارانەی‬ ‫خەڵكی كوردستان لەم بارودۆخە خراپ‌و لەقوتابخانــە ئەهلــی‌و تایبەتــەكان‬ ‫پڕ قەیراناوییەدا كە كارێكی نایاساییە‪.‬‬ ‫دەزگای فەزالــەر لەالیــەن بانگخوازی‬ ‫توركــی دانیشــتوی ئەمریــكا فەتحوڵــا‬ ‫گولەنــەوە خاوەندارێتــی دەكرێت كە لە‬ ‫ناوخۆی توركیا لە الیەن دەســەاڵتدارانی‬ ‫ئــەو واڵتــەوە چاالكییەكانی بەرتەســك‬ ‫كراونەتــەوەو ســنوری بــۆ دانــراوەو‬ ‫قوتابخانەكانیشــی تەنانــەت لــەو واڵتــە‬ ‫داخــران‪ ،‬كەچی لە هەرێمی كوردســتان دەخوێنێــت‪ ،‬خۆیان بە نامــۆ دەزانن بە‬ ‫كەس لێی ناپرسێتەوە‪.‬‬ ‫كلتوری رەســەنی كــوردی‪ ،‬وادەزانن ئەم‬ ‫كلتورە لەئەوانەوە دورە‪.‬‬ ‫خوێندكاری كوردیان لە كەلتوری‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشــدا‪ ،‬حكومەت‬ ‫كوری دورخستۆتەوە‬ ‫بەئەركــی خــۆی هەڵنەســتاوە لــە‬ ‫جەزا عەلی‪ ،‬مامۆســتا‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬بونی چاودێریكردن‌و بەدواداچون بۆ گرفتەكانی‬

‫رێكخراوی پەی‪:‬‬ ‫حكومەت‌و پارلەمان چاوپۆشییان لەو قوتابخانانە كردوە‬ ‫ئەو قوتابخانە ئەهلییانە‌و پێویستە ئەوەی‬ ‫بۆ قوتابخانەی تایبەت دەكرێت‪ ،‬دەبێت بۆ‬ ‫قوتابخانــەی حكومیش بكرێت‌و جیاوازی‬ ‫نەكرێت لەنێوان قوتابخانەكاندا‪.‬وتیشــی"‬ ‫ئەم قوتابخانانە تاكێك دروستدەكەن كە‬ ‫كلتور‌و زمانی بیانی‌و وشــەی نوێ دێننە‬ ‫ناو زمانی رەســەنی كــوردی‪ ،‬چونكە لە‬ ‫زۆرێــك لــەو قوتابخانانــەدا عەیبەیە كە‬ ‫وشەی كوردی بەكاربهێنێت"‪.‬‬

‫دەوڵەمەندكردنە‪ ،‬چونكــە لەزۆربەی ئەو‬ ‫قوتابخانانەدا نابینرێــت منداڵێكی هەژار‬ ‫بخوێنێــت‪ ،‬بۆیە تاكە مــەرج بۆ خوێندن‬ ‫پارەیە‌و هیچی تر‪.‬‬ ‫توێــژەرە كۆمەاڵیەتیەكــە‪ ،‬ئامــاژەی‬ ‫بەوەشــدا‪ :‬هەندێــك لــەو خوێندنگایانە‬ ‫زمانــی كوردی تێــدا ناخوێنرێــت‌و زیاتر‬ ‫كلتوری ئەو نەتەوەیەیان بۆ باسدەكرێت‪،‬‬ ‫كەخوێندنگەكــە كردویەتــی بەبنەمــای‬ ‫پــەروەردە‌و فێركردنــی قوتابییەكانــی‪،‬‬ ‫ئەمەش كاریگەری خراپی لەسەر داهاتوی‬ ‫ئەو خوێنــدكارە‌و كۆمەڵگەكەش دەبێت‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەك قوتابییەكە خۆشەویستی‌و‬ ‫ڕێزی بەرامبەر پیرۆزییەكانی نەتەوەكەی‬ ‫نابێت‌و هەســتی نەتەوایەتی‌و نیشــتیمان‬ ‫پەروەری الی خوێندكار كەمدەكاتەوە‪.‬‬

‫خۆدەوڵەمەندكردن‬ ‫هێمن مەحمود‪ ،‬توێژەری كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫باسلەوەدەكات‪ ،‬زۆرێك لەدەوڵەمەندەكان‬ ‫قوتابخانــە‌و زانكۆیەكــی زۆری ئەهلــی‌و‬ ‫تایبــەت دروســت دەكەن‪ ،‬كــە زۆربەیان‬ ‫ئامانجیــان بەدەســتهێنانی پــارە‌و خــۆ‬

‫قوتابخانە حكومییەكان باشترن‬ ‫دكتــۆر شــێركۆ حەمــە ئەمیــن‪،‬‬ ‫ئەندامــی لیژنــەی پــەروەردە‌و خوێندنی‬ ‫بااڵ‌و توێژینــەوەی زانســتی لەپارلەمانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ :‬ئەو‬ ‫پــارە زۆرەی كە قوتابخانــە ئەهلییەكان‬

‫لیژنەی پەروەردە‪ :‬حكومەت‌و پارلەمان‬ ‫بەئەركی خۆیان هەڵنەستاون‬

‫وەریدەگــرن لەئاســت ئــەو پــەروەردە‌و‬ ‫فێركردنــەدا نییە كە بــە قوتابی دەدەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر ئیدارەیەكی باشی پەروەردەیی‬ ‫هەبێــت‌و دەســتتێوەردانی حزبی نەبێت‪،‬‬ ‫ئــەوا قوتابخانە حكومییەكان لەزۆر باردا‬ ‫باشترن لەو قوتابخانانەی دیكە‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارەكە‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬هیچ‬ ‫كام لە حكومــەت‌و پارلەمانیش بەئەركی‬ ‫خۆیان هەڵنەستاون لەچاودێریكردنیاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم زیاتر كەمتەرخەمی الی دەســەاڵتی‬ ‫جێبەجێكردنە‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارە باســی لەوەشــكرد‪:‬‬ ‫سیســتەمی حكومڕانی كوردستان حەزی‬ ‫بــە جیاوازی چینایەتییــە‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫حكومــەت مۆڵــەت بــەو قوتابخانانــە‬ ‫نەدات‪ ،‬بەهیچ شــێوەیەك خۆیان ناتوانن‬ ‫قوتابخانە دروست بكەن‪.‬‬ ‫هیچ قوتابخانەیەكی ئەهلی سزا‬ ‫نەدراوە‬ ‫نەجمەدیــن عەلــی‪ ،‬بەڕێوەبــەری‬ ‫گشــتیی پــەروەردەی ســلێمانی‪،‬‬ ‫بە"چاودێــر"ی راگەیانــد‪ :‬ئــەوەی گرنگە‬ ‫لەو قوتابخانانەدا دژایەتی كورد نەكرێت‌و‬ ‫یاد‌و بۆنە كوردییەكان بكرێتەوە‌و ئەوەی‬ ‫ئەجێندایەكی دژ بەكوریدی هەبێت‪ ،‬قبوڵ‬ ‫ناكرێــت‌و تائێســتا هیــچ قوتابخانەیەكی‬ ‫ئەهلی ســزانەدراوە‪ ،‬بەهــۆی ئەنجامدانی‬ ‫پێشێلكارییەك‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرەكــە‪ ،‬وتیشــی‪ ":‬هەندێــك‬ ‫كەس حەزدەكات منداڵەكەی بەئینگلیزی‬ ‫یان زمانــی دیكە بخوێنێــت‪ ،‬بۆیە چەند‬ ‫قوتابخانــە هەیە بەزمانــی جیاواز دەرس‬ ‫دەڵێنــەوە‪ ،‬بــەاڵم لەپاڵ ئــەوەدا زمانی‬ ‫كوردیــش وەك وانەیــەك دەخوێندرێت‪،‬‬ ‫بۆئەوەی خوێندكار لە زمانی دایكی خۆی‬ ‫دورنەكەوێتەوە"‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشــدا‪ ،‬پەیڕەو‌و پڕۆگرامی‬ ‫ئــەو قوتابخانانــە وەزارەتــی پــەروەردە‬ ‫چاودێــری دەكات‌و خۆیــان ئەو مەنهەجە‬ ‫دادەنێن‪.‬‬

‫گومان دەكرێت نەوتی حكومەت لەبازاڕی رەشدا مامەڵەی پێوە بكرێت‬ ‫سەرۆكی لیژنەی سامانە سروشتییەكان‪ :‬لێكۆڵینەوەمان دەستپێكردوە‬ ‫چاودێر‪ :‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫گومان دەكرێت نەوتی سپی لە بازاڕی‬ ‫رەشــدا مامەڵەی پێوەبكرێت كە بڕەكەی‬ ‫لە بازاڕدا زۆرەو نرخی بەرمیلێك لە ماوەی‬ ‫رابردودا گەیشــتبوە نزیكــەی ‪ 200‬هەزار‬ ‫دینار‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدایە وەرزی زستان‬ ‫بەرەو تەواوبون دەچێت‌و هێشتا بەشێكی‬ ‫زۆری هاواڵتیــان نەوتیــان وەرنەگرتــوە‪.‬‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی سامانە سروشتییەكانی‬ ‫ئاماژەبــەوەدەكات‪،‬‬ ‫پارلەمانیــش‪،‬‬ ‫لێكۆڵینەوە لەفرۆشــتنی نــەوت لەبازاڕی‬ ‫رەشدا دەكەن‪.‬‬

‫ملیار دینار كە دەكاتە ‪ 44‬ملیۆن دینار‪.‬‬ ‫وەاڵمی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‬ ‫بــۆ رونكردنەوەكانــی د‪ .‬عیزەت ســابیر‬ ‫بــەم شــێوەیەیە‪ ،‬نرخێكــی ســتاندارد‬ ‫بۆگشــت كۆمپانیاكانــە‪ ،‬نــەك تەنها بۆ‬ ‫چەنــد كۆمپانیایــەك‪ ،‬ئــەو كۆمپانیایەی‬ ‫نەوتی ســپی دابینــدەكات‪ ،‬پارەكەی بۆ‬ ‫ماوەیەكــی درێژخایەن بۆ ســەرفناكرێت‪،‬‬ ‫لەوەزارەت لەبەر نەبونی پارە‪ ،‬لەباشترین‬ ‫حاڵەتــدا وەزارەت چەكێكــی بــێ كاش‬ ‫پێدەبەخشــێت‪ ،‬كە خاوەنــی كۆمپانیاكە‬ ‫دەیفرۆشــێتەوە‪ ،‬بەزەرەرێكــی گــەورە‬ ‫بۆهــەر نەوتی ســپی تادەگاتــە هەرێمی‬ ‫كوردســتان لەرێگــەی ئێرانــەوە بــڕی‬ ‫‪ 190‬دینــاری تێدەچێت‪ ،‬بەهــۆی دانانی‬ ‫گومرگ‌و كرێی گواســتنەوەو مواسەفاتی‬ ‫ئــەو نەوتەســپیەی كە كۆمپانیــاكان بۆ‬ ‫حكومەتــی هەرێمــی كوردســتان دابیــن‬ ‫دەكــەن بەرزترە لەمواســەفاتی بەرهەمە‬ ‫ئێرانییــە‪ 200 ،‬دینار جیــاوازی لەتێچوی‬ ‫بەرهەمهێنانــدا‪ ،‬ئەو جۆرە نەوتە خراپەو‬ ‫مەترســی بۆسەر تەندروســتی هاواڵتیان‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫بەهەدەردان كراوە‬ ‫د‪.‬عیــزەت ســابیر‪ ،‬ســەرۆكی لیژنەی‬ ‫دارایی لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫ســامانە سروشــتییەكان بــەوە تۆمەتبار‬ ‫دەكات‪ ،‬كەسامانی گشتی بەفیرۆ دەدات‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەو گرێبەستەی وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتیەكان لەگەڵ كۆمپانیای ماجستیك‬ ‫پاكێج ئیمــزای كــردوە بۆدابینكردنی‪100‬‬ ‫نەوتیان وەرنەگرتوە‬ ‫ملیۆن لیتر نەوتی سپی نرخی هەرلیترێك‬ ‫ســروە ســاڵح‪ ،‬هاواڵتییەكــە‪ ،‬بــاس‬ ‫‪ 1200‬دینــار خەرجــدەكات‪ ،‬بەوپێیــەش‬ ‫كۆی پارەكە دەكاتە ‪ 120‬ملیار دینار واتە لــەوەدەكات‪ ،‬وەرزی زســتان تەواو بوە‪،‬‬ ‫‪ 100‬ملیۆن دۆالر‪ ،‬دوای ئەوەی پرســیاری هێشــتا بەشــە نەوتیــان وەرنەگرتــوە‪،‬‬ ‫نرخــی نەوتم كرد لەواڵتــی ئێران هاوردە واڵتــی خۆمــان پــڕە لەنەوت‌وكەچــی‬ ‫دەكرێــت نرخی لیترێك بــە‪ 670‬دینارە‪ ،‬تائێســتا بەســەر هاواڵتیانــدا دابــەش‬ ‫قازانجی ئــەم كۆمپانیایــە بریتییە لە‪ 53‬نەكــراوە‪ ،‬لەبەرئەوەی نەوتیــان نەماوە‪،‬‬

‫بدرێتەهاواڵتیان‪.‬‬ ‫هــاوكات ئەندامێكــی لیژنــەی دارایــی‬ ‫لەپارلەمانی كوردســتان‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەپێــی بەواداچونەكانیــان لەهەولێــرو‬ ‫دهۆك كێشەی دابەشكردنی نەوت نەبوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەوەزارەتی ســامانە سروشتییەكان‬ ‫لەپارێــزگای ســلێمانی هەیبــوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫كەمی بڕی نەوتی پێویستەوە‪.‬‬ ‫جەختــی‬ ‫شــەعبان‪،‬‬ ‫دڵشــاد‬ ‫لەوەشــكردەوە‪ ،‬زۆربــەی خێــزان ئــەو‬ ‫فۆڕمانەی كە پێیان داون فڕۆشــتویانە‪،‬‬ ‫پێش وەرزی زستان بەنرخێكی هەرزان‪،‬‬ ‫بەاڵم ئــەوەی كڕیویەتــی بازرگانی پێوە‬ ‫دەكات‌و بەگــران دەیفرۆشــێت‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫ترەوە رەنگە گەندەڵیش هەبێت‪.‬‬

‫بەرهەمە نەوتییەكانی سلێمانی‪:‬‬ ‫هیچ خێزانێك بەشە نەوتەكەی نافەوتێت‬ ‫بەرمیلێكیان بــە پارەیەكی زۆر لەبازاڕی‬ ‫رەش كڕیوە‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوە دەكەن‬ ‫سەرۆكی لیژنەی سامانە سروشتییەكان‬ ‫لەپارلەمانــی كوردســتان‪ ،‬ئامــاژە‬ ‫بــەوەدەكات‪ ،‬لەلێكۆلینــەوەدان بۆ ئەو‬ ‫بابەتــە‌و كاری جدی دەكەیــن بۆ ئەوەی‬

‫بەڵگەی پێویستیان لەسەر ئەو مەسەلەیە‬ ‫دەســتدەكەوێت‪ ،‬كــە نــەوت بەنرخێكی‬ ‫زیاتر لەبازاڕی رەشدا دەفرۆشرێ‪ ،‬لەكاتی‬ ‫تەواوبونــی لێكۆڵینەوەكاندا هەڵوێســتی‬ ‫جدیان دەبێت‌و لێپرسینەوە دەكەن‪.‬‬ ‫شــێركۆ جــەودەت‪ ،‬بــۆ "چاودێــر"‬ ‫باسی لەوەشــكرد‪ ،‬لەئێستادا لەقۆناغی‬ ‫ئــەوەدان‪ ،‬الیەنــە پەیوەندیــدارەكان‬

‫لێكۆڵینەوە دەكەن‌و ئــاگادار دەكرێنەوە‬ ‫لــە دەرئەنجامــەكان‪ ،‬بۆیــە هێشــتا زوە‬ ‫بزانرێت‪ ،‬كێ بەرپرســیارە لەو مەسەالنە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشــدا بەهۆی ئەوەی بەوەجبە‬ ‫ئەو نەوتە دەكڕێت‪ ،‬بەپارەیەو ئیمكانیاتی‬ ‫حوكمــەت ئەوەنــدە نییــە‪ ،‬بەهــۆی ئەو‬ ‫بارودۆخــەوە الواز بــوە‪ ،‬بــەو خێرایــە‬ ‫ناكڕێــت‪ ،‬بەاڵم بەڵێنــدراوە دابینبكرێت‌و‬

‫هیچ هاواڵتییەك مافی ناخورێت‬ ‫الیخۆشــییەوە جێگــری بەڕێوەبــەری‬ ‫دابەشــكردنی بەرهەمــە نەوتییەكانــی‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬بە"چاودێــر"ی راگەیانــد‪،‬‬ ‫دابەشــكردنی نــەوت بەپێــی ســەرەی‬ ‫گەڕەكەكانە‪ ،‬هەركاتێك ســەرەیان هات‪،‬‬ ‫نەوتیان بەســەردا دابەشدەكرێت‪ ،‬رۆژێك‬ ‫بــۆ شــاردا دابەشــدەكرێت‌و رۆژێــك بۆ‬ ‫دەرەوەی شارە‪.‬‬ ‫جەمال جەالل‪ ،‬بە"چاودێر"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫لەبازاڕیــش قاجاخچێتی پێــوە دەكرێت‪،‬‬ ‫ئەوەئیشــی ئاسایشــی ئابورییە‪ ،‬رێگری‬ ‫لــەم كارانە بــكات‪ ،‬هاواڵتیــان دڵنیابن‪،‬‬ ‫هەموی بەشە نەوتی خۆی بەردەكەوێت‪،‬‬ ‫رۆژانە بەردەوامن لەدابەشكردنی نەوت‪.‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )508‬دو شةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بۆچی لەحەشدی شەعبی بترسین؟!‬

‫د‪ .‬دڵشاد عومەر‬ ‫حەشــدی شــەعبی‪ ،‬گروپێكــی چەكداری‪،‬‬ ‫ملیشــیایی‪ ،‬مەزهەبی‪ ،‬فەرمیــی عیراقین‪ ،‬كە‬ ‫ئــەو چەمكانەی بەدوای حەشــدی شــەعبیدا‬ ‫هاتوە‪ ،‬دەبێت شیكار بكەین‪.‬‬ ‫میلیشــیایی‪ :‬بەومانایــەی كە ئــەم گروپە‬ ‫چەكدارییــە بەپێــی ئــەو بنەمــا مەزهەبییــە‬ ‫ئایدیۆلۆجییــە شــیعەیە دەجوڵێــت‌و شــەڕی‬ ‫پێدەكرێت‌و دەبزوێنرێت‪ ،‬كە مەزهەبی شیعەی‬ ‫عیــراق‌و مەرجەعییەتــە شــیعەكانی عیــراق‬ ‫هەســت بەو مەترســییە بكات‌و خوێندنەوەی‬ ‫سیاســییانەی خۆی بۆ بكات‌و بیانخاتە گەڕو‬ ‫ئامادەباشی‌و شەڕەوە‪.‬‬ ‫مەزهەبــی‪ :‬بەومانایــەی كــە ئــەم گروپە‬ ‫چەكدارییــە‪ ،‬لەقاڵبێكــی رون‌و ئاشــكرای‬

‫ئایدیۆلۆجییەتی شــیعەدا خۆی رێكخســتوە‌و‬ ‫لەهەركوێیــەك شــەڕێك كە مەزهەبی شــیعە‬ ‫بەهی خۆی بزانێت ئەو لەوێ ئامادەیە‪.‬‬ ‫فەرمیــی‪ :‬بــەو مانایــەی كــە بەرەســمی‬ ‫لەالیــەن حكومەتــی عیراقییــەوە پڕچــەك‬ ‫كــراوەو لەبەرزتریــن دەســەاڵتی یاســاییەوە‬ ‫كە پارلەمانی عیراقە‪ ،‬ناســێنراوەو پشــكییان‬ ‫لەبودجــەی وەزارەتی بەرگری عیراقیدا هەیەو‬ ‫ئەرك‌و مەســرەفی شــەڕو تفاقیان راستەوخۆ‬ ‫لەالیــەن حكومەتــی عیراقییــەوە بــۆ خەرج‬ ‫دەكرێت‌و بون بەشــێك لەســوپاو دام‌و دەزگا‬ ‫شەڕكەرەكانی هێزی سەربازی عیراق‪.‬‬ ‫كەواتە بەهەمو پێوەرێ‪ :‬حەشــدی شەعبی‬ ‫كە لەئێســتادا لەهەندێك بەرەدا شانبەشــانی‬ ‫هێــزی پێشــمەرگەو لەهەندێــك ناوچــەی‬ ‫جیاجیای عیراقدا شــەڕی دژ بەتیرۆر دەكات‪،‬‬ ‫بوەتە بەشێك لەو هێزە شەڕكەرەی دژ بەتیرۆر‬ ‫و هەڕەشــەی تیرۆر لەعیراق‪ .‬بەومانایەشبێت‬ ‫حەشــدی شــەعبی رویەكی دیكەی ئەو هێزە‬ ‫دژەیە بەتیرۆر‪.‬‬ ‫بەو بنەمایەی كە حەشــدی شــەعبی وەك‬ ‫پێشــتر تاریفــی ئەوەمــان كرد كە بەشــێكە‬ ‫لەهێــزە فەرمییە عیراقییــەكان‪ ،‬واتا لەالیەن‬ ‫دەســەاڵتە جــۆراو جۆرەكانــی حكومەتــی‬ ‫عیراقیدا كۆنترۆڵكراوە‪ ،‬پرســیارەكە لەوەدایە‬ ‫كــە كورد بەشــێكە لەعیــراق‌و لەچوارچێوەی‬

‫حكومەتــی فیدڕاڵیزمــی عیراقیــدا بەشــێكە‬ ‫لەیاریزانــە گەورەكــە‪ ،‬ئــەی بۆچــی تــرس‬ ‫لەحەشــدی شــەعبییەو هەندێــك ئەو ترســە‬ ‫بەموبالەغەوە باســدەكەن بەوەی كە حەشدی‬ ‫شەعبی لەئایندەدا ترسێكی دیكەو بەجۆرێكی‬ ‫دیكەی هاوچەشــنی داعش بــۆ كورد هەرێمی‬ ‫كوردستان دروستدەكات؟!‬ ‫بەبــاوەڕی من ئەم بۆ چونە هیچ لۆژیكێكی‬ ‫سیاســی تێدا نییە‪ ،‬یاخود بەمانایەكی تر ئەم‬ ‫ترســە بەشــێوەیەك لەشــێوەكان بێبنەمایە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەم شیكارییانەی ئێمە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬حەشــدی شەعبی وەك پێشمەرگە‬ ‫لەبەرەیەكــی شــەڕی دژ بەتیرۆردایەو ناكرێت‬ ‫لەئێســتاوە وەك دوژمن تێی بڕوانرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێــت بــەو لۆژیكــە كولتورییــە ناوبنرێــت‬ ‫(دوژمنــی دوژمەنەكەم دۆســتمە)‪ ،‬ئیدی ئەم‬ ‫پەنــدە كولتورییــە لەوەزیاتــر شــیكاری دی‬ ‫هەڵناگرێت بۆ تێگەیشتن‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬حەشــدی شــەعبی ســنورە پــان‌و‬ ‫بەرینەكەی چەتری شــیعە مەزهــەب‌و نفوزی‬ ‫شــیعەمەزهەبیان بــەو شــێوەیە نەكەوتۆتــە‬ ‫بەرمەترســیەكی جیددی ئەو تۆ كە كەبتوانن‬ ‫لەوناوچانــەی ئێســتا شــەڕی تێــدا دەكەن‪،‬‬ ‫ببنــە مەترســی جیــددی بۆســەر ناوچەكانی‬ ‫پــاش داعــش‪ ،‬بەمانایەكــی دیكە حەشــدی‬ ‫شــەعبی بەهیچ جــۆرو كلۆجێك لەناوچەكانی‬

‫تكریــت‪ ،‬موســڵ‪ ،‬ئەنبــار‪ ،‬ســەاڵحەدین‪..‬و‬ ‫زۆرێــك لەوناوچە ســوننە نشــینانە‪ ،‬ناكرێت‬ ‫دوای كۆتایهاتــن‌و رەوینەوەی ترســی داعش‌و‬ ‫تیرۆریــزم لەوناوچانــە ســەنگ داكوتن‌و ببنە‬ ‫بەشــێك لەو هەڕەشەو تۆقاندن‌و مەترسییەی‬ ‫كە ســوننە مەزهەبەكان وەك شــەڕی تایفی‌و‬ ‫مەزهەبی نێوان سوننەو شیعە لێكیدەدەنەوە‪.‬‬ ‫ســێهەم‪ :‬حەشدی شــەعبی بۆیە ناتوانێت‬ ‫لەگەڵ كوردو هەرێمی كوردســتاندا ریســەكە‬ ‫بكاتــەوە بەخــوری! یــان مەترســی شــەڕو‬ ‫پێكــدادان لەگــەڵ هێزی پێشــمەرگەو ناوچە‬ ‫كوردســتانییە دابڕێنــراوەكان دروســتبكات‪،‬‬ ‫چونكــە حاڵی حازر حەشــدی شــەعبی هەر‬ ‫جموجۆڵێكی نایاسایی‌و سەرەڕۆیانەی لەسەر‬ ‫حكومەتــی عیراقــی مەحســوبەو حكومەتــی‬ ‫عیراقیــش لەئێســتای ئەو قەیرانە سیاســی‌و‬ ‫ئابوریــو ئەمنییە ئاڵــۆزاوەدا نایەوێت بەهیچ‬ ‫شێوەیەك لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا ئاوەكە‬ ‫لیخنتربكات!‬ ‫بۆیــە بــۆ ئێســتای هەرێمی كوردســتان‌و‬ ‫سیاســیەتێكی زیرەكانــەو شــەفاف‪ ،‬نابێــت‬ ‫كــورد‌و سیاســەتكاری كــورد لەئێســتادا‬ ‫بەگومان‌و چاوی دوژمنانەوە بڕوانێتە دوژمنی‬ ‫دوژمنەكەی‪ ،‬ئەگەر نەڵێن دۆستە هاوقەیران‌و‬ ‫هەڕشەلێكراو و بریندارەكەی!‬

‫پێش سەنگەرەكان‪ ،‬داعشی مێشك بشكێنن‬

‫ژوان ئەحمەد سەعید ‬ ‫رۆژ نیــە‪ ،‬لەواڵتانی گیــرۆدە بەپەتای‬ ‫داعــش‌و دەرەوەی ئــەو واڵتانــەش‪،‬‬ ‫رۆشــنبیر‌و پیــاوی ئایینــی‌و سیاســی‪،‬‬ ‫رەفتارەكانــی داعــش مەحكــوم نەكات‪،‬‬ ‫بەتایبــەت قوربانیانــی دەســتی داعش‌و‬ ‫بیری كۆنەپەرســتی هەمــوی هاواڵتیانی‬ ‫واڵتانــی ئیســامی‌و رۆژهەاڵتییــە‪ ،‬خــۆ‬ ‫ئەگــەر ئەركمــان بێــت مەحكومكردنــی‬ ‫تیــرۆر‌و توندوتیــژی بەرامبــەر بەمــرۆڤ‬ ‫بــەرز بنرخێنیــن‪ ،‬بەاڵم مەحكــوم كردن‬ ‫لەبۆنەكانــدا بــەس نیــە مــادام كۆمەڵ‌و‬ ‫خێزانەكانی رۆژهەاڵت بەگشــتی (لەروی‬ ‫سیاســی‌و رۆشنبیریشــەوە) ئامــادە نین‬ ‫دان بەفرەیی ئایینی‌و ئەتنی‌و فەلســەفیدا‬ ‫بنێن‪.‬‬ ‫بەچاوخشاندن بەناو دەستور‌و یاساكانی‬ ‫واڵتانی رۆژهەاڵت‪ ،‬ئەوەت بۆ دەردەكەوێ‪،‬‬ ‫كە تەنها پشــت بەشــەریعەتی ئیســامی‬ ‫دەبەســتن وەك بنەمایەك بۆ یاسادانان‪،‬‬ ‫ئەگەرچی لەعیراق‌و لەكوردستانیش باس‬ ‫لەدەستەبەركردنی مافی پێكهاتە ئایینی‌و‬

‫نەتەوەییەكانیتــر كــراوە‪ ،‬بەاڵم تائێســتا بخاتە ناو كایەكەوە؟‬ ‫تێكەڵی ئایین‌و دەوڵەت لەم ناوچەیەی‬ ‫وەك كەلتور‌و وەك فاكتیش‪ ،‬ئیسالم وەك‬ ‫تاكە ئایینی دەوڵەت ســەپێنراوە بەسەر جیهان‪ ،‬قەیرانێكی گەورەی دروستكردوە‬ ‫كۆمەڵدا‪ ،‬بۆیــە هاواڵتیبونی ئایینەكانیتر كــە بەمەحكومكــردن‌و شــەڕكردن‬ ‫دەخاتــە بەرپرســیار‌و گومانــەوە‪ ،‬هــەر لەســەر زەوی چارەســەر نابێــت ئەگــەر‬ ‫ئەمەش وایكردوە كینەیــەك بەرامبەریان ریشــەی مێژویی‌و بناغــە پتەوكراوەكەی‬ ‫دروســتبێت‌و هەمیشە ئامانجی ئاسان بن هەڵنەتەكێنــرێ‪ ،‬بەتایبەت كە رۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫ناوچەیەكــە بەوەرچەرخانــی مێژوییــدا‬ ‫بۆ كینە‌و دەستدرێژی ئاینگەراكان‪.‬‬ ‫تێپەر نەبــوە‌و گۆڕانكاری گەورە لەئەقڵ‌و‬ ‫ئەركــی رۆشــنبیر‌و ویژدان ئــازادەكان بیركردنــەوەی تاكەكانی ئــەم ناوچەیەدا‬ ‫لەبەردەم ئەم جیاكارییە رەسمیەدا چیە؟ دروست نەبوە‪.‬‬ ‫تا داهاتویەكی دوریش‪ ،‬تاكە چارەسەر‬ ‫مرۆڤی راســتەقینە (ئەوەی ئەفسانە‌و‬ ‫وەهــم عەقڵی خراپ نەكردوە) چاوەڕوانی بــۆ دۆخــی ناوچەكــە‪ ،‬ســێكیوالریزمە‪،‬‬ ‫مەحكومكــردن نــاكات‪ ،‬بەڵكو پێویســتە سیســتمی ســێكیوالریزم‪ ،‬كــە ئاییــن‬ ‫رەخنــەی جــدی بگــرن‌و كار بكــەن بــۆ لەكاروبــاری سیاســی‌و دەوڵەتــداری‬ ‫لەبەریەك هەڵوەشاندنەوەی ئەو سیستمە دوربخاتــەوە‌و لەالیــەك دەوڵــەت نەكاتە‬ ‫یاســایی‌و بەمەبەستەی دروســتكراوە كە ئامرازێكی ئایینــی‌و دەوڵەتیش ئایینەكە‬ ‫شــەریعەتی ئایینێكی دیاریكراوی كردۆتە نەكاتــە ئامــرازی بێدەنگكــردن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بنەما بــۆ فەرمانڕەوایی هەموان‪ ،‬كە هەر مانای وایە پیاچونەوەیەكی سەرتاســەری‬ ‫ئەمەشە جیاكاری‌و گێچەڵپێكردنی ئایینی بكرێت بۆ پەیوەندی شەریعە بەیاسادانان‬ ‫بەشێوەیەكی راشكاوانە بەرجەستەكردوە‪( .‬تەشریع)ەوە‪.‬‬ ‫زۆر كات دەبیســتین كەســانێك‬ ‫بەمانایەكــی تــر‪ ،‬رۆشــنبیر‌و مرۆڤــی‬ ‫ئەقڵ ئــازاد‌و ویژدان ئازاد‪ ،‬ســودی چیە رۆشــنبیرن‪ ،‬بــەاڵم ئایــا رۆشــنبیری‬ ‫كە كــردەوەی داعش یان هــەر گروپێكی چ مانایەكــی دەمێنــێ‌ كاتێــك بــڕوای‬ ‫ئایینگــەرا‌و مەزهەبگــەرا رەتبكاتــەوە‪ ،‬بەدەوڵەتــی مەدەنــی نەبێــت؟ كاری‬ ‫لەكاتێكــدا زۆرینەیــان هێنــدە بوێر نەبن رۆشــنبیر لەخوێندنەوە‌و نوســینی دەقی‬ ‫كــە ئەو بزوێنەرە ئایدۆلۆژییە رەتبكاتەوە بێكاریگــەر‌و شــرۆڤەكردنی ئایدیاكانــی‬ ‫كــە هانــی داعشــیزم دەدات‌و رەوایــی ســەدەكانی پێشــو چ ســودێكی هەیــە‬ ‫پێئەبەخشــێ؟ ئایا جیاكاری‌و توندڕەوی لەكاتێكــدا بانگەشــەكارانەی دەوڵەتــی‬ ‫لەناخی تاكەكانــدا هەمو كات ئامادە نیە ئایینی لەزیادبوندان؟‬ ‫چــۆن دەكــرێ ســەرمان بســوڕمێ‌‬ ‫بــۆ ئــەوەی وەك داعشــێك بیــری خۆی‬

‫لەدڕندەیــی داعــش‪ ،‬لەكاتێكــدا رۆژانــە‬ ‫دەبینیــن كتێبخانــەكان چەندیــن كتێبی‬ ‫بانگەشەكارانی داعشیزم‌و تەلەفزیۆنەكان‬ ‫چەندین هاوشــێوەی ئەبوبەكــر بەغدادی‬ ‫تیایــە؟ بۆچــی ســەرمان بســوڕمێ‌ كــە‬ ‫تائێستاش پێشــكەوتنی مرۆڤایەتی وەك‬ ‫ترس پیشــانی تاكەكان بدرێ؟ بەرهەمی‬ ‫مۆدێرنە‌و رۆشــنگەری‌و ئەقــڵ بەكاردێت‬ ‫بۆ كۆیلەكردنی تاكەكان؟ چۆن ســەرمان‬ ‫بسوڕمێ‌ لەو رەفتارانەی سەدەكانی جەهل‌و‬ ‫دواكەوتویی‪ ،‬لەكاتێكــدا لەپارلەمانەكانی‬ ‫ناوچەكە هێزگەلی ئایینی زۆر هەن كە بێ‌‬ ‫پــەروا داوای جێبەجێكردنی ئەوە دەكات‬ ‫كــە بەشــەریعە نــاوزەدی دەكات‌و مافی‬ ‫گشت ئەوانە دەخاتە ژێر پێی كە بڕوایان‬ ‫بەشەریعەت‌و ئایینەكەی ئەو نیە؟‬ ‫بۆچی سەیر بێت داعش سەرهەڵبدات كە‬ ‫تائێستا موسوڵمانبونی مەسیحیەك وەك‬ ‫دەسكەوت‌و بەمەسیحیبونی موسوڵمانێك‬ ‫وەك الدان‌و كوفــر‌و بێڕەوشــتی ســەیر‬ ‫بكرێ؟ بۆچی ســەیرە كە رۆژانە گوێمان‬ ‫لەبانگی موســوڵمانان ببێت‪ ،‬بەاڵم كەس‬ ‫نەبێ‌ گوێی لەزەنگی كڵێســا هەبێ‌ نەبادا‬ ‫موسوڵمانان نیگەران‌و بێزار بكات؟‬ ‫چۆن ئاسایشــی كۆمەاڵیەتــی بەرقەرار‬ ‫دەبــێ‌ لەكاتێكــدا یــەك هەینــی تێپــەڕ‬ ‫نابێــت كــە تیایــدا لەهەنــدێ مزگــەوت‌و‬ ‫كەناڵی ئیسالمگەراكان گوێمان لەگوتاری‬ ‫ئاگرینــی هەندێ لەگوتاربێــژەكان نەبێت‬ ‫كــە فەتــوای كوشــتن‌و دەرپەڕاندنــی‬ ‫كەســانی ناموســوڵمان‌و بێبــڕوا‌و عەقــڵ‬

‫ێ لەپشت‬ ‫كـ ‌‬ ‫داعشەوەیە؟‬ ‫داستان ئاسۆ‬ ‫حاڵەتێكی ئاسییە هاواڵتیەك بۆچونی وابێت واڵتە زلهێزەكانی جیهان دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫ناســراو بەداعشــیان دروســتكردوە‪ ،‬بەاڵم توشــی شــۆك دەبیت كاتێك چینێكی ناســراو‬ ‫بەڕۆشــنبیر هەمان بۆچونی هەبێت‪ ،‬چونكە دروســتبونی رەوتێكی توندڕەوی وەك داعش‬ ‫پێویستی بەخوێنەوەیەكی فكری‌و سیاسی واقیعیانە هەیە‪.‬‬ ‫كاتێــك گەنجێكــی كورد لەبەرەكانی پێشــەوە شــەڕ بۆ داعش دەكات دژی پێشــمەرگە‬ ‫پەروەردەكراوی مزگەوتەكانی كوردستانە مێشكی پڕە لەدەق‌و وتارە ئاینیەكان‪ ،‬ئەمە نەك‬ ‫بۆ گەنجانی كورد بۆ تەواوی شــەڕكەرانی داعش راســتە‪ ،‬شــەریف كوباشی ئەو چەكدارەی‬ ‫لەپاریس هێرشــی كردە ســەر داعش لەســاڵی ‪2007‬دا لەدادگاكانی ئەوروپا وتی «ئامادەم‬ ‫لەپێناو ئیسالمدا بجەنگم و بمرم»‪ ،‬تا ساڵی ‪2015‬دا روداوی شارلی ئیبدۆی ئەنجامدا‪.‬‬ ‫ئــەوەی داعش دەیكات بەشــێكی دانەبڕواوە لەمێژوی ئیســام‪ ،‬بەتایبەت بەســەردەمی‬ ‫فتوحاتی ئیســامدا‪ ،‬ئەو دەیەوێت هەمان مێژو دروســتبكاتەوە بەكرداری‪ ،‬بەاڵم بەبێئاگایە‬ ‫لەنەگونجانی ئەو جۆرە شــەریعەتە ئیســامیە لەگەڵ جیهاندا‪ ،‬ئەگەر خەلیفەی ئیسالمیش‬ ‫دروســتبكات‪ ،‬لەناو ســەلەفی جیهادیدا هەزاران خەلیفەی كە داوای خەالفەت دەكەن‪ ،‬رێگە‬ ‫بەتاجی شــاهانەی تا كۆتایی ئەبوبەكر بەغداد نایەن‪ ،‬بەنمونە‪ ،‬مەال كرێكار بەتەواو لەگەڵ‬ ‫جێبەجێكردنی شــەریعەتدایە‪ ،‬بەاڵم بەرەســمی دان بەدەوڵەتەكەی بەغدادی نانێت‪ ،‬لەبەر‬ ‫ناراستی دەوڵەتە گەورەكەی بەغدادی نا كە هێندەی روبەری واڵتی بەریتانیا دەبێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبەرئەوەی دەیەوێت خۆی خەلیفەبێت‪.‬‬ ‫بەڵگەكان لەســەر پەیوەندی واڵتانی جیهان بەداعشــەوە بەدروســتی بونی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ســەرچاوەی دارایی‌و ســەربازی ئەم رێكخراوە چۆن‌و لەكوێوە دەســتیدەكەوێت پرسیارێكی‬ ‫ســەرەكییە‪ ،‬رێگاكانــی قاچاخی (چــەك‌و خواردن‌و هاتوچۆ) لەجیهانــدا هێندە زۆرە رێگە‬ ‫بەداعــش‌و بۆكــۆ حەرامیش دەدات ســەرچاوەكانی خۆیان پەیدا بكەن‪ ،‬لەواڵتانی روســیاو‬ ‫نێجیریا‌و جۆرجیاو توركیا باندی گەورە هەن بۆ پەیداكردنی چەك‌و كەرەســتەی سەربازی‪،‬‬ ‫بەرژەوەندی هاوبەشــی ئاینی‌و سیاســیش زۆرجار نەرمی نواندنــی دەوڵەتان بوە بەرامبەر‬ ‫داعش بەنمونە توركیاو قەتەر لەبەر داخوازییەكانی سوننە‪ ،‬دژایەتی دەسەاڵتدارنی شیعە‪،‬‬ ‫یارمەتیدەری ئەو رێكخراوە بون‪ ،‬یاخود ناكۆیەكانی نێوان روسیاو ئێران‌و ئەمەریكا لەخاكی‬ ‫عیــراق‌و ســوریادا بە بەرژوەندی داعش شــكاوتەوە‪ ،‬بەاڵم هیــچ كام لەمانە نەبونەتە هۆی‬ ‫دروستبونی‪ ،‬تەنها كۆاڵنە پڕ بۆشاییەكانی جیهانە‪ ،‬كە دۆخەكەی بۆ رەخساندون‪.‬‬ ‫ئازاد دەردەكەن بێئەوەی لێپێچینەوەیەك‬ ‫هەبێ؟‬ ‫بەئاگایــی بێــت یــان نائاگایــی‪،‬‬ ‫سیاســەت‌و فەرمانڕەوایــی لەعیــراق‌و‬ ‫كوردســتاندا‪ ،‬كۆمەڵی كردوە بەخاكێكی‬ ‫بەپیــت بۆ گەشــەكردنی هەنــدێ روەكی‬ ‫زیانبەخشــی وەك داعــش‪ ،‬بەجۆرێــك‬ ‫هێــزە ســێكیوالرەكان كــە بەگوفتــار‬ ‫سێكیوالرن‌و لەرەفتاردا هێزێكی نەریتین‪،‬‬ ‫بونەتــە بەشــێك لەهەڵســوڕێنەرانی‬ ‫بزوێنــەری كارگەی دروســتكردنی هێزی‬ ‫كۆنەپەرســتی‌و دەبەنگكردنــی تاكەكان‪،‬‬ ‫هێــزە سێكیوالریســتەكان‪ ،‬ئەوەنــدەی‬ ‫خزمەتــی بەســتراتیژی ســەلەفیەت‌و‬ ‫فەرامۆشــكردنی عەقــڵ كــردوە‪ ،‬نیــو‬ ‫هێنــدە كاری بــۆ ئازادكردنــی ویــژدان‌و‬ ‫بەســەنتەركردنی عەقــڵ‌و بایەخپێــدان‬ ‫بەمرۆڤ نەكردوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر ئاسان بێت‬ ‫بەهێزی چەك بتوانین داعش لەناوببەین‪،‬‬ ‫ئــەوا لەناوبردنی داعشــە راســتەقینەكە‬ ‫كــە لەخوێندنگــە‌و مــاڵ‌و شــوێنەكانی‬ ‫پەرســتندا گەشــەدەكەن‪ ،‬كارێكی ئاسان‬ ‫نیە‌و‪ .‬پێویستی بەپیاچونەوەی پێناسەی‬ ‫سیســتمی سیاسی‌و دەســتور‌و یاساكان‌و‬

‫یادەوەری راپەڕینی ‪11‬ی ئادار‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫لەم رۆژانەدا هەر س ‌ێ كانتۆكانی خۆرئاوای‬ ‫كوردستان یادی یازدەیەمین ساڵەی راپەڕینی‬ ‫‪ 12‬ئاداری ساڵی ‪ 2004‬یان كردەوە كە تێیدا ‪36‬‬ ‫كەس گیانیان لەدەســتدا‌و بەسەدان كەسیش‬ ‫برینداربــون‌و بەســەدانیش لەالیــەن دەزگا‬ ‫ئەمنییەكانی رژێمی ســوریاوە دەســگیركران‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 12‬ئــاداری ‪ 2004‬رۆژێكــی ئاســایی‬

‫نییە‪ ،‬بەڵكــو رۆژێكی مەزنە كــە روداوەكەی‬ ‫لەمێــژوی هاوچەرخی خۆرئاوای كوردســتاندا‬ ‫تۆماردەكرێــت‪ .‬ئەو بوێری‪ ،‬ئازایــی‌و لێهاتنە‬ ‫بێهاوتایــەی كەوا رویداو‌و خەڵك تێیدا داوای‬ ‫پێدانــی مافەڕەواكانــی گەلــی كوردیان كرد‌و‬ ‫كردەوەكانــی رژێمی دیكتاتۆریان رەتكردەوە‪.‬‬ ‫ئەمــە خــۆی روداوێكــی بێهاوتای ســوریاش‬ ‫بــو كە لەپڕ بەســەدان هەزار كــەس دەڕژێنە‬ ‫سەرشــەقام‌و لــەدژی رژێم‌و بــۆ روخانی رژێم‬ ‫دروشــمیان بەرزكــردەوە‌و داوای پێكەوەنانی‬ ‫دەوڵەتێكــی دیموكراتییــان كــرد كــە ماف‌و‬ ‫ئازادییە گشتییەكان بپارێزێت‪.‬‬ ‫بێگومــان مەزڵومیەتــی گەلــی كــورد لــە‬ ‫‪12‬ی ئــادارەوە دەســتیپێنەكردوە‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫هەر لەســەرەتای دامەزراند رژێمی بەعسیەوە‬ ‫دســتیپێكردوە كاتێــك ناســنامەی كــوردی‬ ‫رەتكــردەوە‌و قانونــی ئاوارتــەی ســەپاند –‬ ‫وەكــو ســەرژمێری ســاڵی ‪‌1962‬و پــرۆژەی‬ ‫پشــتوێنەی عەرەبــی – هەروەهــا بەتۆمەتی‬

‫جیاخوازی لەدژی بزوتنەوەی كوردی دەستی‬ ‫بەدوژمنایەتی كرد‌و بەمەیش زەبری لەبرایەتی‬ ‫كورد‌و عەرەب وەشــاند وای نیشاندەدا گوایە‬ ‫بزوتنــەوەی كــورد هیچ نییە جگە لەدەســتی‬ ‫دەرەكی نەبێت!‬ ‫رژێــم كــەوا چاوەڕێــی پەرچەكــرداری‬ ‫كــوردی نەدەكرد‌و خۆی بۆ ئــەم پیالنگێڕییە‬ ‫ئامادەكردبو‌و بەسەختی دەیویست كوردیش‬ ‫ســزابدات‪ ،‬روبــەڕوی دۆخێــك بــۆوە كــەوا‬ ‫كــوردی خۆرئــاوا بەبیانــوی پشــتگیریكردن‬ ‫لەبزوتنــەوەی مافخــوازی پارچەكانیتــری‬ ‫كوردســتان بڕژێنەسەر شەقامەكان‪ .‬ئەمەیش‬ ‫لەالیــەن رژێمەوە وەكو زەبرێكی پێشــوەخت‬ ‫بو بۆ ئەوەی ئەو ســیناریۆیەی كەوا لەعیراق‬ ‫هاتبوەكایەوە‪ ،‬لەسوریا دوبارەنەبێتەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە كەوا ئەم راپەڕینە ریشــەكەی بۆ‬ ‫واقیعی كوردی دەگەڕێتەوە‪:‬‬ ‫‪-1‬دەســتور‌و قانونەكانــی ســوریا هــەر‬ ‫لەســەرەتای ســەربەخۆییەوە ناســنامەی‬

‫نەتەوەیی كــوردی پشتگوێخســتوە‌و تێكڕای‬ ‫مافە سیاســی‌و زمانییەكانی نەتەوەی كوردی‬ ‫قەدەغەكــردوە كــە لەتەنیشــت نەتــەوەی‬ ‫عەرەبیەوە دوەم نەتەوەی سەرەكی واڵتە‪.‬‬ ‫‪-2‬پەیڕەوكردنــی سیاســەتی جیــاكاری‬ ‫نەژادی‌و ئاوەاڵكردنی دەســتی ئەمن لەناوچە‬ ‫كوردییەكان‪.‬‬ ‫‪-3‬هەڵمەتــی بەعەرەبكردنــی ناوی شــارو‬ ‫گوندە كوردییەكان‌و پشتگوێخســتنی جەژنی‬ ‫كوردی‪.‬‬ ‫‪-4‬دەركردنــی ژمارەیەكــی یەكجــار زۆر‬ ‫لەبڕیار‌و فەرمانی نهێنی‌و ئاشكرا لەدژی كورد‪.‬‬ ‫لەبەرانبــەر ئەم غەدرە گەورەیەشــدا كورد‬ ‫لەسەرانســەری ناوچەكانی خۆی‌و شــارەكانی‬ ‫دیمەشق‌و حەلەب راپەڕی‌و لەماوەیەكی كەمدا‬ ‫هەموالیەكی گرتەوە‌و گرژییەكی واكەوتەوە كە‬ ‫سورییەكان شــایەتیبون‌و لەروداوەكانی حەما‬ ‫كەمتر نەبون‪ .‬ئەمەیش ئەوەندە گەورەبو كەوا‬ ‫رژێمی ناچاركرد بۆ دامركاندنەوەی ئەم ئاگرە‬

‫‪8‬‬

‫لەرێــی ناوبژیوانی حوســنی موبارەكەوە داوا‬ ‫لەسەركردە كوردەكانی عیراق بكات بۆ ئەوەی‬ ‫هەوڵی ئارامكردنەوەی شەقامی كوردی بدەن‪.‬‬ ‫ئێســتایش دوای تێپەڕینــی ‪ 11‬ســاڵ‬ ‫بەســەر راپەڕینی گەلێــری ‪12‬ی ئادار‪ ،‬هەقە‬ ‫بپرســین گەلۆ كورد لەم بەشەی كوردستاندا‬ ‫چییان دەستخســتوە؟ بێگومــان وەاڵمدانەوە‬ ‫بــەم پرســیارە هیچ پێویســتی بەمشــتومڕ‌و‬ ‫بەڵگەهێنانەوە نییــە‪ .‬ئەمڕۆ گەلی خۆرئاوای‬ ‫كوردســتان لەســەر زەمینەی واقیــع گەلێك‬ ‫دەســكەوتی گــەورەی بەدەســتهێناوە‪ .‬ئــەو‬ ‫دەســكەوتەی كــە ئەمڕۆ خــۆی لەئیــدارەی‬ ‫خۆسەری دیموكراتیدا دەبینێتەوە‌و لەهەرس ‌ێ‬ ‫كانتۆنی جزیرە‪ ،‬كۆبانی‌و عەفرین چەســپاوە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو هێزە سەربازیەشــە كەوا جیهان‬ ‫شــایەتی ئەوەیــە هێــزی وەكــو یەكینەكانی‬ ‫پاراستنی گەل‌و پاراستنی ژن لەباتی تێكڕای‬ ‫هێــزە دیموكراتییەكانــی دنیــا لــەدژی هێزە‬ ‫تاریكپەرســتەكانی تیــرۆر دەجەنگــن‪ .‬ئــەو‬

‫پیادەكردنــی بەرهەمەكانــی عەقــڵ‌و‬ ‫ســێكیوالریزمە‪ ،‬كە پیــرۆزی لەدەوڵەت‌و‬ ‫دەسەاڵت دابماڵـێ‌‌و ئایینیش لەژێر ركێفی‬ ‫پیاوانی ئایینی دەربێنێ‌ تا بەكاری نەهێنن‬ ‫بۆ كۆیلەكردنی عەقڵ‌و ویژدانی تاكەكان‪.‬‬ ‫پێویســتی بەگۆڕین‌و ریفۆرمی سیســتمی‬ ‫پەروەردە‌و فێركردن‌و هەڵكێشــانی هەمو‬ ‫ئەو تۆوە رەشــانەیە كە عەقڵی ســەلەفی‬ ‫ئایینی‌و ئایدۆلۆژی تیایدا چاندویەتی‪.‬‬ ‫ئەگــەر ئەمــە نەكەیــن‪ ،‬لەداهاتــودا‪،‬‬ ‫هەرچیــەك بكــرێ‌‪ ،‬ناتوانیــن ئاسایشــی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی مســۆگەر بكەیــن‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بیركردنەوەكانــی ناخــی خۆمــان كــە‬ ‫زەمەنــی تێپەڕبــوە وەال نەنێیــن‪،‬‬ ‫لەداهاتودا گۆڕانكاری لەقورسەوە دەبێتە‬ ‫مەحــاڵ‪ ،‬وەك چــۆن ســەرچاوە دارایی‌و‬ ‫لۆجیســتیەكانی داعش رۆژانە دەكوترێن‪،‬‬ ‫پێویســتە ئەو ســەرچاوانەش لەناوببرێن‬ ‫كە هێزی مرۆیی بەداعش‌و هاوشــێوەكانی‬ ‫دەبەخشــن‪ ،‬كە ئەویش ئایدیا‌و گوتاربێژ‌و‬ ‫ئــەو هێزانەیە كــە ژینگەیەكــی دەرونی‌و‬ ‫فكری لەباریان رەخساندوە بۆ كوێركردنی‬ ‫عەقڵــەكان‌و گۆڕینیان لەســاتەوەختێكدا‬ ‫لەمرۆڤێكەوە بۆ دڕندەیەكی داعشی‪.‬‬

‫كەشــوهەوا دیموكراتیەیە كــەوا بەئیعتیرافی‬ ‫گشت هێزە هەرێمی‌و جیهانییەكان لەخۆرئاوای‬ ‫كوردستان دەستەبەربوە‪.‬‬ ‫ئەمە هەموی بەرەنجامی رۆحی بەرخۆدانە‬ ‫كە راپەڕینی ‪12‬ی ئادار لەدڵی هەمو كوردێكی‬ ‫خۆرئاوای كوردستاندا چاندویەتی‪.‬‬ ‫راپەڕینــی ئــادار بەرجەســتەكردنی‬ ‫قۆناغێكی نوێیە لەمێژوی بزوتنەوەی سیاسی‬ ‫لەخۆرئاوای كوردســتان‪ .‬ئەمەیش خۆی وەك‬ ‫وەرچەرخانێكــی یەكالكەرەوەیــە كــەوا كورد‬ ‫لێــرەوە پێدەنێتە قۆناغێكی تازەوە بۆ ئەوەی‬ ‫تەعبیــر لەهیــوا‌و ئاواتەكانی لەمــەڕ ژیانێكی‬ ‫شەرەفمەندانە بكات‪.‬‬ ‫ئیتــر لێــرە بوارێكی ئەوتۆ بۆ قســەكردنی‬ ‫زیاتــر نییــە‪ ،‬تەنهــا ئــەوە نەبــێ‌ بەژنمــان‬ ‫لەئاســت رۆحــی شــەهیدانی راپەڕینی ‪12‬ی‬ ‫ئــادارادا دەچەمێنینــەوە‪ .‬ئــەو شــەهیدانەی‬ ‫كەوا بەخوێنی گەشــیان سەرلەنوێ نەخشەی‬ ‫خۆرئاوای كوردستانیان كێشایەوە‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )508‬دو شةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بایك‪:‬‬ ‫بەشداریی ئۆپەراسیۆنی موسڵ دەكەین‬

‫ئاكدۆوان‪:‬‬ ‫پەیامی نەورۆز گرنگ دەبێت‬

‫جەمیل بــایــك هــاوســەرۆكــی دەســتــەی‬ ‫بـــەڕێـــوەبـــەرایـــەتـــی ك ــۆم ــا جــڤــاكــێــن‬ ‫كوردستان دەڵێت «ئامادەین بەشداری‬ ‫لەئۆپەراسیۆنی موسڵ بكەین‪ ،‬پێویستە‬ ‫داعش لەناوببرێت ئێمە لەهەر شوێنێك‬ ‫بێت بەئەركی خۆمانی دەزانین روبەڕوی‬ ‫داعش ببینەوە»‪.‬‬

‫یــاڵــچــن ئـــاكـــدۆوان یـــاریـــدەدەری‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا رایگەیاند‪:‬‬ ‫چاوەڕێدەكەین ئۆجەالن لە نەورۆزدا‬ ‫پەیامی یەكالكەوەی پڕۆسەی ئاشتی‌و‬ ‫جێبەجێكردنی قۆناغی چەك دانان بە‬ ‫پەكەكە بكات‪ ،‬ئێمە وەك حكومەت ئەو‬ ‫جۆرە پەیامانە بەگرنگ دەزانین»‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫رێككەوتنەكانمان فراوانتر دەكەین‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫گفتوگۆمان لەگەڵ پارتە كوردییەكان‬ ‫بەردەوامدەبێت‪ ،‬تاكو لەگەڵ گشتییان‬ ‫دەربـــــارەی هــەڵــبــژاردن بسازێین‌و‬ ‫رێككەوتن سازبكەین‪.‬‬

‫جەنگیز چاندار‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬ ‫سەركەوتنی كۆبانی‪ ،‬وایكرد توركیا لەگەڵ پەیەدە گفتوگۆ بكات‬ ‫سازدانی‪ :‬هێژا دڵشاد‬ ‫جەنگیز چــانــدار نــوســەر‌و گــەورە‬ ‫رۆژنــامــەنــوســی تــوركــیــا‪ ،‬پێیوایە‬ ‫سەركەوتنی كۆبانی وایــكــرد توركیا‬ ‫پێداچونەوە بەسیاسەتی بەرامبەر بە‬ ‫رۆژئـــاوای كوردستان بكات‌و گفتوگۆ‬ ‫لەنێوان توركیا‌و پەیەدە بێتەئاراوە‪.‬‬ ‫چاندار لەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬پێشبینییەكانی خۆی لەسەر‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی مانگی حوزەیرانی‬ ‫ئەمساڵ روندەكاتەوەو دەشڵێت «ئەگەر‬ ‫بێت‌و هەدەپە وەك پارتێكی كوردستانی‬ ‫دەرنەكەوێت‌و رێككەوتن لەگەڵ پارتە‬ ‫كوردییەكانیتر سازنەكات‪ ،‬ئەوا ئەستەمە‬ ‫لەهەڵبژاردنی پارلەمانی بەربەستی ‪%10‬‬ ‫ی هەڵبژاردن ببڕێت»‪.‬‬ ‫جەنگیز چــانــدار‪ ،‬بــە یەكێك لەو‬ ‫رۆژنامەنوسانەی توركیا ناسراوە كە‬ ‫بەردەوام داكۆكی لە دۆزی كورد كردووەو‬ ‫لەگەڵ الیەنە كوردییەكانی پارچەكانی‬ ‫كوردستاندا پەیوەندییەكی بەهێزی‬ ‫هەیە‪ ،‬لەچەند رۆژی رابردودا بەشداری‬ ‫لە سێیەمین دیداری سلیمانی كرد‪ ،‬لەم‬ ‫هاتنەیدا سەردانی مام جەاللی كردو وەك‬ ‫خۆی دەڵێت «ئەم جارە بە كرمانجی‬ ‫قسەم بۆ مام جەالل كرد»‪.‬‬

‫بــێــدەنــگــبــونــی چــەكــەكــانــدا هــەیــە‪.‬‬ ‫پێدەچێت هەتاكو هەڵبژاردن پڕۆسەكە‬ ‫بــەمــشــێــوەیــە بــەردەوامــبــێــت‪ .‬واتــە‬ ‫نەڕێككەوتن سازبكرێت‌و نەوەك شەڕیش‬ ‫دەستپێبكاتەوە‪ .‬نــەورۆز نزیكبۆتەوەو‬ ‫نــازاشــزانــیــن ئــۆجــەالن رونــكــردنــەوەی‬ ‫ێ دەدات یاخود نا‪ ،‬پێدەچێت تاكو‬ ‫نو ‌‬ ‫هەڵبژاردن هیچ گۆڕانكارییەكی ئەووتۆ‬ ‫نەیەتەگۆڕ‪ .‬لەهەمانكاتیشدا وادەبینرێت‬ ‫هەڵبژاردن یــەكــاكــەرەوەی پڕۆسەكە‬ ‫دەبێت بەوەی بەردەوام دەبێت یاخود نا‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی هەڵوێستی حكومەت بەپێی‬ ‫ئەنجامەكانی هەڵبژاردن دەگۆڕێت‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬هەدەپە بۆ یەكەمجار وەك‬ ‫پارتی سیاسی بەشداریی هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی دەكات‪ ،‬ئایا ئەمە بەڕیسكێك‬ ‫دەبینیت؟‬ ‫جەنگیز چاندار‪ :‬هەدەپە خەونی ئەوەی‬ ‫هەیە بەربەستی ‪%10‬ی هەڵبژاردن ببڕێت‪،‬‬ ‫بەاڵم من پێموایە تائێستا ئەمە ریسكێكی‬ ‫زۆر گــەورەیــە‪ .‬نابێت بەتەنها خەون‬ ‫ببینین‪ ،‬ئەمە هەندێجار ئەنجامی هەڵەی‬ ‫ێ لەكورد‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪ .‬لەوانەشە هەند ‌‬ ‫ێ بادەنگ بە هەدەپە بدەم‪،‬‬ ‫هەبێت بڵ ‌‬ ‫بۆئەوەی بەربەستەكە ببڕێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫بێت‌و هەدەپە كاری جدی بۆ هەڵبژاردن‬ ‫بكات‪ ،‬ئــەوا بــەدور نییە بەربەستەكە‬ ‫ببڕێت‪ .‬ئەگەر بێت‌و بەربەست نەبڕێت‌و‬ ‫چاودێر‪ :‬لەدوا راگەیەنراوی عەبدواڵ لــەدەرەوەی پارلەمان بمێنێتەوە ئەمە‬ ‫ئــۆجــەالن‪ ،‬داوای بەستی كۆنگرە بۆ ریسكێكە بۆ سیاسەتی كوردو هەروەها‬ ‫كۆتایهێنان بەخەباتی چەكداری دەكات‪ ،‬پڕۆسەی ئاشتی‪-‬یش پەكدەخات‪.‬‬ ‫كەجەكە و حكومەتی توركیاش یەكتری‬ ‫چاودێر‪ :‬كــاردانــەوەی ئەنجامەكانی‬ ‫بەوە تۆمەتباردەكەن كە ئەركەكانیان‬ ‫لەمەڕ بەردەوامبونی پڕۆسەكە جێبەجێ هەڵبژاردنی حــوزەیــران بــۆ پڕۆسەی‬ ‫ناكەن‪ ،‬ئایا ئەمەكۆسپ دروست ناكات؟ ئاشتی چی دەبێت؟‬

‫دەنــگــی زیاتر‬ ‫دەبــــات‪ .‬واتــە‬ ‫ســەركــەوتــنــی‬ ‫هەدەپە و بڕینی‬ ‫بـــەربـــەســـتـــی‬ ‫هـــەڵـــبـــژاردن‬ ‫مانای ئەوەیە‬ ‫كــە ئــەردۆغــان‬ ‫ێ دەنــگــی تـــەواو بــۆ گۆڕینی‬ ‫نــەتــوانـ ‌‬ ‫دەستوری توركیا بهێنێت‪ .‬بۆیە پێموانییە‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی كۆتایی پێبهێنرێت‪.‬‬ ‫لــەبــەرئــەوەی لە رابــردوشــدا پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی هەبو‪ ،‬زۆر بەباشی بەڕێوەدەچوو‬ ‫ێ‬ ‫كە بە كۆبونەوەكانی ئۆسلۆ ناونرا‪ .‬لەو ‌‬ ‫لەنێوان بەرپرسانی میت‌و پەكەكە دیداری‬ ‫زۆر جدی سازكرا‪ .‬پەكەكە لەهەولێرەوە‬ ‫ێ كۆبونەوەیان‬ ‫دەچــوە ئــەوروپـا‌و لــەو ‌‬ ‫ســازدەكــرد‪ .‬بەمەش چەند الیەنێكی‬ ‫دەرەكی لەپڕۆسەكە بەشداربون‪ .‬دواتر‬ ‫دەقی دیدارەكان دەبرایە الی ئۆجەالن‪،‬‬ ‫دەوڵەتی توركی بەفەرمی نێوەندگیری‬ ‫لەنێوان پەكەكەو ئۆجەالن دەكرد‪.‬ئەوە‬ ‫پڕۆسەیەكی زۆر گرنگ بو‪ .‬باشە كەی‬ ‫پڕۆسەكە كۆتایی پێهات‪ ،‬ئەوكاتەی كە‬ ‫ئاك پارتی لە هەڵبژاردنی حوزەیرانی‬ ‫‪ 2011‬توانی ‪%50‬ی دەنگەكان ببات‪ .‬واتە‬ ‫ئەردۆغان خۆی بە بەهێز زانی‌و یەكسەر‬ ‫پڕۆسەكەی پەكخست‪ .‬بە روداوەكــەی‬ ‫ســیــلــڤــان كــۆتــای پــێــهــات‪.‬دواتــریــش‬ ‫هۆكارەكەی خستەسەر پەكەكە بەوەی‬ ‫پرۆسەكەیان تێكداوە‪ .‬ئەگەر ئەردۆغان‬ ‫بەردەوامی پڕۆسەی ئۆسلۆ ی بویستایە‪،‬‬ ‫ئەوا دەیتوانی ئەو روداوە نەكاتە بیانو‬ ‫و بەردەوامبێت لە پڕۆسەكە‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫لەم پرۆسەیەی ئێستادا چەندین گرفت‬ ‫ێ لەوانەش روداوەكەی فەرەنسا‪،‬‬ ‫هاتەڕ ‌‬

‫لەدوایین دیدارم لەگەڵ مام جەالل‬ ‫بەکرمانجی قسەم لەگەڵ کرد‬

‫ئەگەر هەدەپە وەك پارتێكی كوردستانی دەرنەكەوێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەناوچە كوردییەكاندا ناتوانێت ركابەری ئاك پارتی بكات‬ ‫ئاشتی‌و بەردەوامبونی‪.‬‬

‫چــاودێــر‪ :‬لــەوتــارەكــانــت ئــامــاژەت‬ ‫بەگرنگی بــونــی رێككەوتنی پارتە‬ ‫كوردییەكان لەمەڕ هەڵبژاردنی پارلەمانی‬ ‫كردووە‪،‬ئەمە تاچەند پێویستە؟‬ ‫جەنگیز چاندار‪ :‬من ئەم مەسەلەیەم‬ ‫بــە ســەاڵحــەدیــن دەمــیــرتــاش وتــوە‪،‬‬ ‫سیاسەتی بە توركیایی بون كارێكی‬ ‫باشە‪ ،‬كرانەوەی هەدەپە بەڕوی هەمو‬ ‫الیەكی توركیا گرنگە‪ ،‬بەاڵم دەشبێت‬ ‫پارتێكی كوردستانیش بێت‪ ،‬تائێستا‬ ‫هەدەپە بەتەواوەتی نەبۆتە پارتێكی‬ ‫كوردستانی‪ ،‬واتە دەبێت لە كوردستانی‬ ‫باكور هەدەپە رێككەوتنی فراوان لەگەڵ‬ ‫پارتە كوردییەكانیتر سازبكات‪ .‬هەروەك‬ ‫چــۆن لەهەڵبژاردنی گشتیی ‪،2011‬‬ ‫بەدەپە لەگەڵ چەند كەسایەتییەكی‬ ‫كورد رێككەوتنی كرد وەك شەرافەدین‬ ‫ئەلچی‪ ،‬ئەڵتان تان‪ ،‬دەبێت ئەمجارە‬ ‫خۆپیشاندەكانی پــار‪ ،‬كــە ‪ 50‬كەس رێككەوتنی زیاتر بكات‪ ،‬بۆئەوەی چانسی‬ ‫ێ و لە پارێزگاكانی وەك ئامەد‪ ،‬شرناك‪،‬‬ ‫گیانیان لەدەستدا‪ ،‬روداوەكانی كۆبان ‌‬ ‫ێ دەنگی‬ ‫هتد‪ ..‬بەاڵم كۆتایی بەپڕۆسەكە نەهێنرا‪ .‬دەرسیم‌و ئورفە‌و ئەوانتیر بتوان ‌‬ ‫نییەتی ئێستا مــاوەتــەوە ســەر دوای زۆر بهێنێت‪ ،‬بتوانێت ركابەری ئاك پارتی‬ ‫هەڵبژاردن‪ ،‬ئێستا دۆخەكە ریسكێكە بكات لەو ناوچە كوردییانە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بۆ ئەردۆغان‪ .‬دەیەوێت ژمــارەی تەواو دەبێت لەژێر دروشمێكی یەكگرتویی‬ ‫بۆ گۆڕینی دەستور بەدەستبهێنێت‪ .‬كوردی‌و كوردستانیدا ئەمە بكات‪.‬‬ ‫دەبــێــت هــەدەپــە ببێتە بەرەیەكی‬ ‫لەهەمانكاتدا ژمـــارەی بــەرچــاو كورد‬ ‫لەپارلەمان چانسێكی باشە بۆ پڕۆسەی كوردستانی كە گشت پارتە كوردییەكان‬

‫هەدەپە نەتوانێ‌ بەربەستی هەڵبژاردن ببڕێت‌و لەدەرەوەی‬ ‫پارلەمان بمێنێتەوە‪ ،‬ئەوا ریســك بۆ سیاســەتی كوردو‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی دروستدەكات‬ ‫جەنگیز چاندار‪ :‬هەركاتێك پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی لەمەسەلەیەكدا چەقبەستو بوبێت‪،‬‬ ‫هۆكاری ئەوە بوە الیەنەكان ئەركەكانیان‬ ‫رانەپەڕاندوەو بەمشێوەیەش الی ڕایی‬ ‫گشتیی یەكتری تۆمەتباردەكەن‪ ،‬لەدوا‬ ‫بــانــگــەوازی ئــۆجــەالن دا هــەمــان دۆخ‬ ‫دەبینینەوە‪ ،‬الیەنی حكومەت گرنگی‬ ‫بەپەیامەكەی ئۆجەالن دەدات‪ ،‬بەوەی‬ ‫داوای بەستنی كۆنگرە دەكات بۆئەوەی‬ ‫ئیتر درێـــژە بــەخــەبــاتــی چــەكــداریــی‬ ‫نەهێنرێت‌و لەبری ئەوە خەباتی سیاسی‬ ‫بكرێت‪ .‬كەجەكە‪-‬یش دەڵــێــت‪ :‬ئەو‬ ‫بانگەوازەی ئۆجەالن پێشەكی هەیە‪،‬‬ ‫ئەویش جێبەجێكردنی ئەو دە بەندەیە‬ ‫كە ئۆجەالن بۆ حكومەتی ئاك پارتی‬ ‫ێ لەسەر كاغەز‬ ‫پێشنیازكردووە‪ .‬كات ‌‬ ‫سەیری پڕۆسەكە بكەین‪ ،‬دەبینین هیچ لە‬ ‫بارودۆخەكە نەگۆڕاوە‪،‬ئەنجامێكی فەرمی‬ ‫لەشێوەی رێككەوتن نەهاتۆتەئاراوە‪.‬‬ ‫دەشتوانین بڵێن پڕۆسەكەبەتەواوەتی‬ ‫ئــاســتــەمــەكــانــی تــێــپــەڕنــەكــردووە‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتیشدا هیچ الیەنێكیان لە‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی پاشگەزنابنەوە‪،‬چونكە‬ ‫هـــــەردوال بـــەرژەوەنـــدیـــیـــان لــەگــەڵ‬

‫ێ پێیان‬ ‫جەنگیز چــانــدار‪ :‬هــەنــد ‌‬ ‫وایــە ئەگەر بێت‌و ئاك پارتی نەبێت‪،‬‬ ‫ئــەوا پڕۆسەی ئاشتی پەكیدەكەوێت‪.‬‬ ‫راستییەكەی وانییە‪ .‬ئەگەر بێت‌و ئەردۆغان‬ ‫دەنگی تــەواو نەهێنێت لەهەڵبژاردن‪،‬‬ ‫ئەوا ئەوكات ناچار دەبێت هەنگاو بۆ‬ ‫بەرەوپێشبردنی پڕۆسەی ئاشتی بنێت‪.‬‬ ‫واتــە ئەگەر بێت‌و ئــەردۆغــان كورسی‬ ‫تەواوەتی لەپارلەمان بەدەستبهێنێت‪،‬‬ ‫ئەوا ئەوكات كار بۆ گۆڕینی دەستوری‬ ‫توركیا لەسیستمی پارلەمانییەوە بۆ‬ ‫سەرۆكایەتی دەكات‌و دەسەاڵتی سوڵتانی‬ ‫پەیڕەودەكات‪ .‬لە ئەمریكاش سیستمی‬ ‫سەرۆكایەتی هەیە‪ ،‬بــەاڵم پارلەمانی‬ ‫ێ كاریگەری‬ ‫بەهێزیش هەیە كە دەتوان ‌‬ ‫خــۆی لەسەر ســەرۆك هەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی ئەردۆغان دەیخوازێت‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫سوڵتانییە‪ ،‬كە كەس نەتوانێت رێگری‬ ‫لەكارو دەسەاڵتەكەی بكات‪.‬‬ ‫بەناوی سەرۆكایەتی‪ ،‬سوڵتانی دەوێت‬ ‫و دەیــەوێــت لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە‬ ‫دەســتــور بۆ ئــەو مەبەستە بگۆڕێت‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەگەر بێت‌و هەدەپە بەربەست‬ ‫نەبڕێت ئەوا ئەردۆغان بەهێزتر دەبێت‌و‬

‫ئــەوەی ئەردۆغــان دەیخوازێــت‪،‬‬ ‫سیســتمی ســەرۆكایەتی نییــە‪،‬‬ ‫بەڵكــو دەســەاڵتی ســوڵتانییە‪ ،‬كــە‬ ‫هیچ شــتێك نەتوانێ‌ رێگریی لەكارو‬ ‫دەسەاڵتەكەی بكات‬

‫لــەخــۆی كــۆبــكــاتــەوە‪ .‬لــەنــاوەڕاس ـت‌و‬ ‫رۆژئــــاوای تــوركــیــاش لــەگــەڵ توركە‬ ‫دیموكراتخوازەكاندا رێككەوتن بكات‪.‬‬ ‫ئەمە كارێكی گران‌و هەستیارە‪ .‬ئەگەر‬ ‫بتوانێت ئــەوە بكات ئــەوە بەئاسانی‬ ‫بەربەستی هەڵبژاردن تێدەپەڕێنێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەپاش سەركەوتنی كۆبانی‬ ‫چەند كــۆبــونــەوەیــەك لەنێو پەیەدە‬ ‫و تــوركــیــا ســـازكـــراوە‪ ،‬ئــەمــە چــۆن‬ ‫خوێندنەوەی بۆ دەكرێت؟ ئێستا توركیا‬ ‫چۆن لە رۆژئاوا دەڕوانێت؟‬ ‫جەنگیز چاندار‪ :‬تائێستا سیاسەتی‬ ‫توركیا دەربـــارەی رۆژئــاوا رون نییە‪،‬‬ ‫ئەگەر بێت‌و داعش كۆبانی بگرتایە ئەوا‬ ‫لەمڕۆدا دۆخی كوردو ناوچەكە خراپتر‬ ‫دەبــو‪ ،‬هــەروەهــا سیاسەتی توركیاش‬ ‫رونتر دەبـــوەوە‪ .‬سەركەوتنی كۆبانی‬ ‫وایكرد توركیا دەست بەگفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫پــەیــەدە بــكــات‪،‬هــەروەهــا لەبەرئەوەی‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا بەردەوامبێت‬ ‫ئەمە دەكات‪ ،‬چونكە ئەمە كۆسپ بۆ ئاك‬ ‫پارتی دروست دەكات لەكاتی وەستانی‪.‬‬ ‫دەتوانین بڵێین تەنگەژەی بۆ هاتوە‬ ‫توركیا‪ .‬لەبەرئەوە سیاسەتی توركیا بۆ‬ ‫رۆژئاوا لەگۆڕیندایە بە ئیجابی بۆئەوەی‬ ‫پرۆسەی ئاشتی بەهێزتر بكات پەیوەستە‬ ‫پێكەوە‪.‬‬

‫چــاودێــر‪ :‬دوا كتێبت كە ئەزمونی‬ ‫رۆژنامەوانی ‪ 40‬ساڵی خۆتە‪ ،‬وەرگێڕاوەتە‬ ‫سەر زمانی كوردی‪-‬سۆرانی‪ ،‬سەرنجت‬ ‫چییە؟‬ ‫جەنگیز چــانــدار‪ :‬كتێبەكەم بینی‬ ‫لەراستیدا زۆر خۆشحاڵ بوم‪ .‬لە دونیا‬ ‫یەك زمان هەیە زۆر گرنگ بێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫ێ ئەم كتێبەم چاپ‬ ‫زمانی ئینگلیزییە‪ ،‬كات ‌‬ ‫كرا لەتوركیا زۆرترین فرۆشی هەبو‪ ،‬پێیان‬ ‫وتم وەریدەگێڕینە سەر زمانی ئینگلیزی‪،‬‬ ‫منیش وتم دەمەوێت لەپێشدا بۆ سەر‬ ‫زمانی كوردی ‌و عەرەبی وەربگێڕدرێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی باس لە مێژوی ئێمە لە‬ ‫ناوچەكە دەكــات‪ ،‬كە ئەوانیش كورد‪،‬‬ ‫عەرەب فارس‌و توركە‪ ،‬دواتر بەكرمانجی‬ ‫چاپ كرا‪ ،‬بەاڵم زۆر بەالمەوە گرنگ نەبو‪،‬‬ ‫چونكە كوردانی توركیا دەتوانن بەتوركی‬ ‫بخوێننەوە‪ .‬دواتر بە عەرەبی‌و سۆرانی‬ ‫وەرگێڕدرا‪ ،‬دڵخۆشم بەوەی كتێبەكەم‬ ‫كەوتە بەردیدەی خوێنەرانی كوردستان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ماوەیەك وانەی زمانی كوردی‬ ‫لەهجەی كرمانجی دوخوێند‪ ،‬ئێستا‬ ‫كرمانجییەكەت لە چ ئاستێكدایە؟‬ ‫ێ ساڵ‬ ‫جەنگیز چــانــدار‪ :‬مــاوەی س ‌‬ ‫لەالیەن مامۆستای تایبەتەوە وانــەی‬ ‫كرمانجیم پێدەوترایەوە‪.‬خوێندكارێكی‬ ‫سەركەوتو بــوم‪ .‬دەتوانم قسە بكەم‌و‬ ‫ێ مــام جــەالل لە بەرلین‬ ‫بنوسم‪ ،‬كات ‌‬ ‫بو‪ ،‬نامەیەكم بە كرمانجی بۆ نوسی‪،‬‬ ‫لەم سەردانەشمدا بۆالی مام جەالل‪ ،‬بە‬ ‫كرمانجی قسەم لەگەڵ مام جەالل كرد‌و‬ ‫پێموت كە كرمانجی زۆر باش فێربوم‪،‬‬ ‫بینینی ئەو زۆر خۆشحاڵی كــردم‪ ،‬من‬ ‫باسی یادەوەرییەكانمان بۆ كردو ئەویش‬ ‫بەپێكەنینەوە وەاڵمی دامەوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬بەشداریكردنتان لە دیداری‬ ‫سلیمانی‪ ،‬تێڕوانین‌و هەڵسەنگاندنتان بۆ‬ ‫دیدارەكە چییە؟‬ ‫جەنگیز چاندار‪ :‬دیداری سلێمانی زۆر‬ ‫باش بەڕێوەچو دەتوانم بڵێم لەساڵی‬ ‫پار باشتر بو‪ .‬گرنگی ئەوە لەوەدایە كە‬ ‫جگە لە باشوری كوردستان ناتوانیت‬ ‫لەهیچ شوێنێكی ناوچەكە كۆنفرانسێكی‬ ‫لەوشێوەیە بكەیت‪ ،‬بۆ نمونە لە توركیا‬ ‫دەتوانیت‪ ،‬بەاڵم كۆكردنەوەی هەمو ئەو‬ ‫چــاودێــر‪ :‬دوا وتــەت شتێك هەبێ‬ ‫سەركردانەی عیراق و كــورد كارێكی بتەوێت بیڵێیت‪:‬‬ ‫قورس دەبێت‪ ،‬لە سوریا یان ئێران ‌و‬ ‫جەنگیز چــانــدار‪ :‬ســاو رێـــزم بۆ‬ ‫ئـــوردن‪ ،‬یاخود لە بــەغــداد و بەسرە خوێنەری ئەم دیدارەمان دەنێرم‪ ،‬بەهیوام‬ ‫ناتوانیت كۆنفرانسێكی لــەم شێوەیە بەئومێد بین بۆ داهاتومان‪ ،‬لەئێستاشەوە‬ ‫سازبكەیت‪.‬‬ ‫پیرۆزبای نەورۆزتان لێدەكەم‪.‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ذمارة (‪ )508‬دو شةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫نەورۆزی ئەمساڵ جیاواز دەبێت‬

‫گەنجان بە لەبەركردنی جلوبەرگی كوردی پشتگیریی پێشمەرگە دەكەن‬ ‫فۆتۆ‪ :‬هێمن لەتیف‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‬ ‫بەهاری ئەمســاڵ جیاواز لەســااڵنی‬ ‫دیكە‪ ،‬گیانفیدایی‌و بەرگریی پێشمەرگە‬ ‫بــۆ كوردســتان وایكــردوە گەنجەكان‬ ‫جلی كوردی‌و جلی تایبەتی پێشمەرگە‬ ‫بپۆشــن‪ ،‬وەك دەربڕینی پشــتیوانی‌و‬ ‫دڵســۆزی خۆیــان بــۆ پێشــمەرگە‪،‬‬ ‫ئەمەش وایكردوە هەستی نەتەوایەتی‌و‬ ‫نیشتیمان پەروەری الی گەنجان زیاتر‬ ‫هەلبكشێت‪.‬‬ ‫خۆشەویستی بۆ پێشمەرگە‬ ‫كچــە خوێندكارێكــی پەیمانگــەی‬ ‫زانســتی كۆمپیوتــەر لــە ســلێمانی‪،‬‬ ‫بەنــاوی بەنــاز ئەبوبەكر‪ ،‬بــاس لەوە‬ ‫دەكات‪ »:‬كــە بەهــار هــات لەزۆربەی‬ ‫رۆژەكاندا جلــی كوردی لەبەر دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمســاڵ لەیــادی ڕاپەڕینەكەی‬ ‫بەهــاری ‪1991‬دا لە‪5‬ی مانــگ جیاواز‬ ‫لەهەمو ســاڵەكانی دیكە جلی كوردی‬ ‫پیاوانەی لەبەركــردووە‪ ،‬ئەمەش وەك‬ ‫پیشــاندانی خۆشەویســتی‌و پشتیوانی‬ ‫بــۆ پێشــمەرگە كــە ئێمــە لەدوژمنان‬ ‫دەپارێزن»‪.‬‬ ‫كچە خوێندكارەكە وتیشی «بەهاری‬ ‫ئەمســاڵ جیاوازە‌و تایبەتمەندی خۆی‬ ‫هەیە لــەوەی پێشــمەرگە لەبەرەكانی‬ ‫جەنگە‌و ئێمەش ئەوەی لەدەستمانبێت‬ ‫هــەر ئەوەیــە ورەیــان بەرزبكەینــەوە‬ ‫لەڕێگەی هاندانیان‌و پیشاندانی هەستی‬ ‫خۆشەویستی نیشتیمان بەلەبەركردنی‬ ‫جلی كوردی‌و جلی پێشمەرگە»‪.‬‬ ‫رەنگی خاكیی پێشمەرگە بازاڕی‬ ‫گەرمە‬ ‫كامەران محەمــەد‪ ،‬خاوەنی دوكانی‬ ‫فرۆشــتنی جلــی كــوردی پیاوانەیــە‪،‬‬ ‫باســلەوەدەكات‪ ،‬ئەمســاڵ جیــاوازە‬ ‫لەســااڵنی دیكــە‪ ،‬بەهــۆی خۆڕاگری‌و‬ ‫گیانفیدایــی‌و بەرگــری پێشــمەرگە‪،‬‬ ‫خەڵــك بەتایبــەت گەنجــەكان حــەز‬ ‫بەپۆشینی جلی كوردی‌و جلی تایبەتی‬ ‫پێشــمەرگە دەكــەن‪ ،‬بەتایبەت ڕەنگی‬ ‫خاكی كە ئەمساڵ ڕێژەیەكی باشی لێ‬ ‫فرۆشتووە‪.‬‬ ‫خاوەن دوكانەكە زیاتر وتی» لەگەڵ‬ ‫ئەوەی ئەمســاڵ قەیرانی دارایی هەیە‪،‬‬ ‫گەنجەكان بــۆ دەربڕینی پشــتیوانی‌و‬ ‫هاوخەمی خۆیان بۆ پێشــمەرگە‪ ،‬جلی‬ ‫تایبەتــی پێشــمەرگە لەبــەر دەكەن‪،‬‬

‫لیژنــەی فێســتیڤاڵی نــەورۆزی ســلێمانی‪ :‬چاالكیەكانــی‬ ‫ئەمساڵمان تایبەتدەبێت بە پێشمەرگەو شەهیدو نشتیمان‬ ‫لەالیەكــی دیكــەوە جلــی كــوردی‬ ‫تاڕادەیــەك وەك ســااڵنی پێشــو یان‬ ‫زیاتر دەفرۆشم»‪.‬‬ ‫ژنانیش دێنە ریزی پیاوانەوە‬ ‫هەمو ســاڵێك لەگەڵ نزیكبونەوەی‬ ‫وەرزی بەهــار‪ ،‬ئافرەتان هەوڵی كڕینی‬ ‫جلی كوردی دەدەن‪ ،‬هەروەك محەمەد‬ ‫عەلــی‪ ،‬خاوەنــی كوتاڵــی هەســتی‪،‬‬ ‫ئامــاژەی بــۆ دەكات‪ ،‬ئەمســاڵ هــەر‬ ‫وەك ســااڵنی دیكە ئافرەتــان دەچنە‬ ‫دوكانەكەی‌و قوماشــی لێدەكڕن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی جیای دەكاتەوە لەسااڵنی دیكە‬ ‫ئافرەتان بەهۆی ئەم قەیرانە داراییەوە‬ ‫قوماشــی گــران بەهــا ناكــڕن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫قوماشێكی ئاسایی دەكڕن‪.‬‬ ‫فرۆشــەكە‪،‬‬ ‫كوتــاڵ‬ ‫دەشــڵێت‪»:‬هەندێك ئافــرەت بەهۆی‬ ‫تێكۆشــان‌و بەرگرییەكانی پێشــمەرگە‬ ‫لەكوردســتان‪ ،‬جلــی كــوردی پیاوانە‬ ‫لەبــەر دەكــەن‪ ،‬واتــە ئەمســاڵ جلی‬ ‫كوردی ئافرەتان‌و پیاوانیش زۆر لەبەر‬ ‫دەكرێت»‬ ‫ســەمیرە عوســمان‪ ،‬مــاوەی ‪6‬‬ ‫ســاڵ زیاترە لەماڵەكــەی خۆیدا جلی‬ ‫ئافرەتــان دەدورێــت‪ ،‬ئامــاژە بۆئەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬ســااڵن بەهێنــدەی ئەمســاڵ‬ ‫قوماشــی جلی كوردی بۆ نەهاتوە‪ ،‬تا‬ ‫بیاندورێت‪ ،‬هۆكارەكەشی بۆ ئەو شەڕ‌و‬ ‫بەرگریكردنەی پێشــمەرگە گەڕاندەوە‪،‬‬ ‫كە زیاتر هەســتی نیشتمان پەروەری‌و‬ ‫الی گەنجەكان دروستكردووە‪.‬‬

‫هەستی نیشتیمانپەروەری‬ ‫نوێدەبێتەوە‬ ‫كۆمەاڵیەتیــش‪،‬‬ ‫توێژەرێكــی‬ ‫رونیدەكاتــەوە‪ ،‬ئاســاییە بەهــۆی‬ ‫ئــەم بەرخــۆدان‌و گیانفیدایــی‌و‬ ‫قارەمانێتیــەی پێشــمەرگە‪ ،‬خەڵــك‬ ‫هەســتی نەتەوایەتــی‌و نیشــتیمان‬ ‫پەروەرێتــی‌و خۆشەویســتی بــۆ ئااڵ‌و‬ ‫نیشــتیمان زیــاد بكات‪ ،‬بــۆ دەربڕینی‬ ‫ئــەم هەســت‌و خۆشەویســتییەش‬ ‫گەنجــەكان پەنادەبەنــە بــەر رێــگای‬ ‫جۆراو جۆر‌و جیاواز‪ ،‬بۆ نمونە هەندێك‬ ‫كەس لەڕێگــەی پۆشــینی جلوبەرگی‬ ‫پێشــمەرگە یان جلی كوردی‪ ،‬هەستی‬ ‫خۆیــان دەردەبــڕن‪ ،‬هەندێكــی دیكــە‬ ‫لەڕێگەی خوێن بەخشین یان هەندێكی‬ ‫دەكەیان بەخۆبەخش دەچنە بەرەكانی‬ ‫جەنگ‌و هاوشانی پێشمەرگە لەبەرامبەر‬ ‫داعش دەجەنگن‪.‬‬ ‫هێمــن مەحمــود‪ ،‬جەختــی‬ ‫لەوەیشكردەوە‪ ،‬ئەو گەنجانەی لەدوای‬ ‫ڕاپەڕیــن لەدایكبــون‪ ،‬بەهــۆی ئەوەی‬ ‫لــە ئاشــتی‌و ســەربەخۆیی‌و ئازادیــدا‬ ‫چاویان هەڵهێنابو‪ ،‬هاوشــێوەی كەسە‬ ‫گەورەكان خۆشەویستییان بۆ نەتەوە‌و‬ ‫نیشــتیمانیان نەبــو‪ ،‬بــەاڵم لەماوەی‬ ‫دروســتبونی داعــش‌و قارەمانێتــی‌و‬ ‫روبەڕوبونەوەكانی پێشمەرگە‪ ،‬هەستی‬ ‫نەتەوایەتی‌و خۆشەویســتی نیشتیمان‬ ‫نوێبونەوەی بۆخۆوە بینی‪.‬‬

‫نەوزرۆزی سلێمانی‬ ‫ســەرۆكی لیژنــەی ئامادەكارییەكان‬ ‫بۆ فیســتیڤاڵی نــەورۆزی ســلێمانی‪،‬‬ ‫بە«چاودێری»ی راگەیاند‪ ،‬ئەم ســاڵ‬ ‫فیســتیڤاڵی نەورۆز لەشــەقامی سالم‬ ‫لەژێر ناونیشانی لە»نەورۆزی بەرگریدا‬ ‫هەموومــان پێشــمەرگەین» لــەدوای‬ ‫نیوەڕۆوە دەســتپێدەكات‪ ،‬رێگاكەیش‬ ‫بۆهاتوچۆی ئۆتۆمبێل دادەخرێت»‪.‬‬ ‫محەمەد فەتاح‪ ،‬وتیشــی «نەورۆزی‬ ‫ئەمساڵ لەالیەن پارێزگای سلێمانییەوە‬ ‫هیــچ بودجەیەكی بــۆ تەرخاننەكراوە‪،‬‬ ‫بەڵكــو هەر كــەس‌و الیەنێك لەســەر‬ ‫بودجەی خۆی چاالكی ئەنجامدەدات»‪.‬‬ ‫سەرۆكی لیژنەكە‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫كۆمەڵێــك چاالكی لەفیســتیڤاڵەكەدا‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪ ،‬كەدورن لەئاهەنگئامێز‪،‬‬ ‫بەڵكو زۆربەیان تایبەتن بەپێشمەرگە‌و‬ ‫شەهید‌و نیشتیمان‪ ،‬لەوانە‪ :‬سێ ستەیج‬ ‫هەیە كە ستەیجی سەرەكی الی ئۆتێل‬ ‫پــااڵس دەبێت‌و پەخشــی راســتەوخۆ‬ ‫لەبەرەكانــی شــەڕەوە بــۆ ئــەوێ‌و‬ ‫فیلــم نمایــش دەكرێــت‌و پێشــەنگای‬ ‫شــێوەكاری دەكرێتــەوە‌و پێشــەنگای‬ ‫وێنەی شەهیدانی ئەم دواییەی شەڕی‬ ‫داعش كــە زیاتــر لــە(‪ )1000‬وێنەیە‌و‬ ‫چەند شوێنێك بۆ پەروەردەی سلێمانی‬ ‫كــە چاالكــی تیــا ئەنجــام دەدەن‌و‬ ‫نمایشی ســەربازی هەیە‌و لەحەوشەی‬ ‫مۆزەخانــەی ســلێمانیش پێشــەنگەی‬ ‫شێوەكاری دەبێت‪.‬‬

‫پەیوەندیی لەنێوان بێكارو خاوەنكاردا دروستدەكرێن‬ ‫رێكخراوی (‪ :)TCYO‬لەهەنگاوی یەكەمدا (‪ )180‬گەنجمان خستۆتە سەر كار‬ ‫راگەیاند» لەژێر ناونیشــانی سلێمانی‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫گەشە دەكات‪ ،‬كۆنفرانسەكە سازكراوە‪،‬‬ ‫بەهــۆی قەیرانی داراییــەوە‪ ،‬رێژەی ئەوەیش بەمەبەستی فراوانكردنی كاری‬ ‫بێــكاری لەهەرێمــی كوردســتان زۆر خاوەنكارەكان‌و رەخساندی هەلی كاری‬ ‫زیادیكــردوە‪ ،‬هاوكات بونی ژمارەیەكی باشتر بۆ گەنجان‌و ئاوارەكانی هەرێمی‬ ‫زۆری ئاوارەیش لەشارەكانی كوردستان‪ ،‬كوردستان‌و سلێمانی»‪.‬‬ ‫خالیــد نەقشــبەندی‪ ،‬وتیشــی»‬ ‫هێندەی تر بێكاری دروســتكردوە‪ ،‬لەم‬ ‫حاڵەتەیشدا حكومەتی هەرێم پالنێكی ئامانجامانە لەم كۆنفرنســەدا باشترین‬ ‫بــۆ كەمكردنەوەی بێــكاری نیە‪ ،‬بۆیە گەنــج‌و خــاوەن ئەزمــون هەڵبژێرین‪،‬‬ ‫هەندێك رێكخراو خەریكن ئەو كەلێنەی لەپێناو كەمكردنەوەی رێژەی بێكاری‌و‬ ‫حكومــەت پڕدەكەنــەوە‪ ،‬رێكخــراوی فراوانكردنی هەلی كاردا»‪.‬‬ ‫ناوبــراو رونیدەكاتەوە‪ ،‬لەهەنگاوی‬ ‫بــەرەو هاونشــتیمانی بونــی گەنجــان‬ ‫(‪ )TCYO‬یەكێكە لەو رێكخراوانەی یەكەمــدا (‪ )180‬فێرخوازیــان‬ ‫كە ئێســتا خەریكــی دۆزینەوەی هەلی دامەزرانــدوە‪ ،‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‬ ‫كارە بۆ گەنجان‪ ،‬بۆ ئەم مەبەســتەیش هەریەێكیان بەشێوەی ئەكادیمی فێری‬ ‫لەمــاوەی رابــردودا كۆنفرانســێكیان دو جــۆر كار بــون‪ ،‬ئێســتا هەمویــان‬ ‫سازدا‪ ،‬هاوكات بەڕێوەبەری رێكخراوەكە خاوەن ئیشن‪ ،‬ئەو خوالنەش بۆ هەردو‬ ‫ئاشــكرایدەكات‪ ،‬تائێستا هەلی كاریان نەتــەوەی كــورد‌و عــەرەب لــە ‪%30‬ی‬ ‫منحەیان بۆ دابینكراوە»‪.‬‬ ‫بۆ (‪ )180‬گەنج رەخساندوە‪.‬‬ ‫زەینــەب محەمــەد‪ ،‬یەكێكــە لــە‬ ‫هەلی كار بۆگەنجان دەڕەخسێنن بەشــداربوانی خولەكــە بەچاودێــری‬ ‫سەرپەرشــتیاری راگەیانــد‪ ،‬ماوەیەكــە لــە خولــدام‌و‬ ‫لەوبارەیــەوە‬ ‫رێكخراوی (‪)TCYO‬بە»چاودێر»ی باشــترین ســودمەند بــوم بەتایبەتــی‬

‫كۆمپوتەر ئێســتاش لەم كۆنفرانســەدا‬ ‫بڕوانامــەی رێزلێنــان‌و كۆمپوتەرێكــم‬ ‫وەرگرتوە هەست بەئاسودەیی دەكەم‌و‬ ‫ئێســتاش لــە دامەزراوەیەكــی كەرتی‬ ‫تایبەت كار دەكەم‪.‬‬ ‫پەیوەندیی لە نیوان خاوەنكارو‬ ‫بێكاردا زۆر باشە‬ ‫عەدنان عوســمان‪ ،‬خاوەنی كارگەی‬ ‫ئەریــن‪ ،‬لــە ســلێمانی بەچاودێــری‬ ‫راگەیاند» لــەم بارودۆخەی ئێســتای‬ ‫كوردســتاندا دەمانەویــت ئێمــەش‬ ‫هەلــی كار بۆگەنجــان بڕەخســێنین‪،‬‬ ‫دروســتكردنی پەیوەندیــش لــە نیوان‬ ‫خاوەنكارو بێكاردا كارێكی زۆر باشە»‬ ‫ئەندامێكــی رێكخراوی (‪)TCYO‬‬ ‫رونیدەكاتــەوە‪ ،‬دەیانەوێــت گەنجــان‬ ‫رابهێنین تا لە كەرتی تایبەت كاربكات‬ ‫خــۆی خاوەنی كار بێــت‪ ،‬لەئایندەدان‬ ‫سودی بۆ كۆمەڵ هەبێت‪.‬‬ ‫ئــاراس عوســمان‪ ،‬بەڕێوبــەری‬ ‫كۆمپانیــای بەهێــز بــۆ خزمەتگوزاری‬ ‫ئاســایش لە لێدوانێكیدا بە»چاودێر»‬

‫رایگەیانــد‪ ،‬بەشــداریكردنیان لــەم‬ ‫كۆنفرانســە دەگەڕێتەوە بــۆ باردۆخی‬ ‫ئێســتانی كوردســتان كــە هەلــی كار‬ ‫كەمبۆتــەوە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوان وەك‬ ‫كۆمپانیاكەیــان دەیانەوێــت زۆرتریــن‬ ‫هەلــی كاریــان هەبێــت‌و گەنجــان لە‬ ‫بوارەكانی خۆیــان دابمەزرێن‌و كاریان‬ ‫بۆ بڕەخسێنن‪.‬‬ ‫عوســمان مســتەفا‪ ،‬بەڕێوبــەری‬ ‫كــۆچ‌و كۆچبــەران لــە لێدوانێكــی‬ ‫تایبــەت بە»چاودێــر»ی رایگەیانــد‪،‬‬ ‫ئــەم جــۆرە كۆنفرانســانە جۆرێكە لە‬ ‫جۆرەكانــی زمانــی دیالــۆگ‌و هێزێكە‬ ‫بــۆ نزیكبونــەوە ئــەم جــۆرە كــۆڕو‬ ‫كۆبونەوەنــە لەم بارودۆخەی ئێســتای‬ ‫كوردســتان وەك فیشــەكی پێشەوەی‬ ‫دەســتی پێشــمەرگەیەك وایــە كــە‬ ‫بەرامبــەر فكری دواكەوتــن‌و بەرامبەر‬ ‫دوژمنــان‌و تیرۆرســتان دەیپێكێــت‪،‬‬ ‫چونكــە ئەگــەر ناوخــۆت رێكبخرێت‌و‬ ‫یەكبگریــت‪ ،‬لێكتێگەیشــتن هەبێــت‬ ‫ئەوا ســەنگەرەكانمان بەهێز تر دەبن‌و‬ ‫پێشدەكەوین‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫با هەر ژنێك چوار مێردی هەبێت!‬ ‫ئارازی حاجی مستەفا‬ ‫هاوسەرگیریی گرێبەستێكی رۆحی و كۆمەاڵیەتیی نێوان دوو مرۆڤە‪ ،‬دەسپێكێكی نوێیە‬ ‫لەژیانیانــداو دۆزینــەوەی خودی مرۆڤە‪ ،‬لەڕەگــەزی بەرامبەرداو هەڵگرتنی لێپرســراوێتی‬ ‫نوێیەو هۆكاری مانەوەو بەردەوام بونی كۆمەڵگایە‪.‬‬ ‫لەنــاو گەالنــدا هاوســەرگیریی چەند جۆرێكــی هەیە‪ ،‬لەوانــە‪ :‬هاوســەرگیریی فەرمی‪،‬‬ ‫هاوســەرگیریی «نافەرمی» مەدەنی‪ .‬هەروەها فرە هاوسەرییش‪ ،‬كە لەواڵتانی ئیسالمییدا‬ ‫هەیــە‪ ،‬زەمەنێكــە‪ ،‬ئەم بابەتە بــووە بەگۆڕەپانــی بەریەككەوتنی هەردووك جەمســەری‬ ‫لیبڕالیزم‌و كۆنەپەرســت‪ ،‬پیاوانی ئایینیش چەندین پاســاوی ســادەو بێبنەما دەهێننەوە‬ ‫بــۆ ئیدامــەدان بەفرەژنی‪ ،‬بەاڵم لەڕاســتیدا گرێدانی چوار ژن بۆ ئەبــەد بەیەك پیاوەوە‪،‬‬ ‫بەهیچ پاساوێك لۆژیك نییە‪ ،‬بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم یاسایەش دەبێت هەموو رێگەیەك‬ ‫بگیرێتەبەر‪.‬‬ ‫بۆیە پێمباشە فرە پیاویش وەكو ئیقتڕاح بدرێت بەگوێی پیاوانی ئایینیی‪ ،‬واتا هەرژنێك‬ ‫مافی ئەوەی هەبێت لەیەككاتدا چوار مێردی هەبێت!‬ ‫دیــارە هەندێك‪ ،‬بەم بۆچونەم قەڵس دەبن‪ ،‬بەاڵم منیش بەهەمانشــێوە سەرســوڕمانی‬ ‫دامدەگرێــت كــە ئەوان رەوایەتی بەفرە ژنی دەدەن! تەبعەن هەردووك بۆچونەكان جێگای‬ ‫ئەوەن كە لەكۆتایی رستەكەیا نیشانەی سەرسوڕمان «!» دابنرێت‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا من باوەڕی موتڵەقم بەیەكسانی ژن‌و پیاو هەیە‪ ،‬هەر لەم سۆنگەیەوە راموایە‬ ‫كە فرەهاوسەریی‪ ،‬دەبێت هاوشێوەی یەكتر‪ ،‬بۆهەردووكیان قەدەغە یان حەاڵڵ بێت‪.‬‬ ‫ئەوانــەی دژی ئــەم بۆچونەن‪ ،‬الی ئەوان ژن‪ ،‬مرۆڤێكــی ناكامڵ‌و ناتەواوە‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ‬ ‫زانســت‌و ئەزمونی ژیانی مرۆڤ‪ ،‬لەمێژوودا‪ ،‬پێماندەڵێت «كە لەهەموو بوارێكدا ژن‌و پیاو‬ ‫هاوتان‪ ،‬بۆیە یان بافرەپیاویش بەیاســایی بكرێــت‪ ،‬یان فرەژنیش بەیەكجاری بنبڕبكرێت‪،‬‬ ‫ئەمەش ئەركی سەرشانی رێبەرانی ئیسالمە‪ ،‬پێویستە خۆیان ئەم یاسایە هەمواربكەنەوە»‬ ‫ئایینــەكان بەگوێرەی بەرژەوەندیی پیاوانی ئایینــی خۆیان‌و میزاجی خەلیفەكانیان ئەم‬ ‫یاســایەیان داناوە! بەاڵم لەســەربنەمای عەقڵ‌و زانســت نا‪ ،‬لەم سەردەمەدا زانست بۆمان‬ ‫دەســەلمێنێت‪ :‬كە لەڕووی عەقڵ‪ ،‬هەســت‌و نەســتەوە‪ ،‬ژن‌و پیاو هاوتان‪ ،‬تەنها جیاوازی‬ ‫لــەڕووی توانایــی جەســتەییەوەیە؛ كەواتە مادام زانســت دوور لەسیاســەت‌و ئایدۆلۆژی‪،‬‬ ‫لەخزمەتی مرۆڤایەتیی رێنوێنیمان دەكات‪ ،‬عەقاڵنیەت ئەوەیە‪ ،‬كە باوەڕ بەزانست بكەین‪،‬‬ ‫نەك ئەوەی ســەركردەو خەلیفەیەك لەپێناو شــەهوەتی پیــاوە موجاهیدەكانیدا چوار ژن‬ ‫حەاڵڵ دەكات بۆ یەك پیاو‪.‬‬ ‫«شاملۆ» دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئەوانەی كە ئێمە لەهاوڕێیەتی ژن بەئاگری دۆزەخ دەترسێنن‪.‬‬ ‫خۆیان نوێژەكانیان بەهیوای جوتبوون لەگەڵ حۆرییەكانی بەهەشت دەخوێنن!»‬ ‫درك بەوەدەكەم‪ ،‬كە ئێستا زۆرێك لەخەڵكی وەكو پرسیارێكی تەقلیدی‌و كۆن‌و نالۆژیك‬ ‫دەپرســن‪ :‬ئایا ئەوانەی لەدژی فرەژنی‪ ،‬باســی فرەپیاوی دەكەن‪ ،‬بۆ ژنەكانی خۆشــیان‬ ‫قەبوڵی وەهایاسایەك دەكەن؟‬ ‫لێــرەدا ئەڵێــم‪ :‬ئەوەڵەن ئەمــە بابەتێكی فیكریــی‪ ،‬ئایینی‌و كۆمەاڵیەتییە‪ .‬پێویســتە‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەكی گشگیر مناقەشــەی فیكریی لەســەربكەین‪ ،‬نەك بابەتێكی هێندە حەساس‬ ‫بچوكبكەیتەوە لەسەر چەند كەسێك‪ .‬هەروەها‪ ،‬ئێمەمانان كە دەڵێین با ژنێك چوارمێردی‬ ‫هەبێــت‪ ،‬لەناوەڕۆكــدا باوەڕمــان پێینییە‪ ،‬تەنانەت بەسوكایەتیشــی دەزانیــن بۆژن‪ ،‬ئەم‬ ‫نوسینەشم‪ ،‬وتارێكی فیكری «تەنزئامێزە» نەك پڕەنسیپم بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬هەرپیاوێك‪ ،‬كە چوار ژن بۆخۆی بەڕەوا ببینێت‪ ،‬دەبێت‪ ،‬خیانەتی‬ ‫زەوجی ژنەكەیشی پێڕەوابێت‪ ،‬چونكە فرەهاوسەریی‪ ،‬هاوشێوەی خیانەتی زەوجییە‪.‬‬ ‫ئەمــەش بــاوەڕی هەرپیاوێكــی عەلمانی راســتەقینەیە‪ ،‬كەمافی ژن‌و پیــاو وەكو یەك‬ ‫دەبینێت‪.‬‬ ‫پاساوێكیتر كە ئیسالمییەكان بەردەوام وەكو قسەیەكی كۆن‌و سواو‪ ،‬دەیڵێنەوە ئەوەیە‬ ‫كە‪ :‬ئەگەر چنگێك گەنم لەزەوییەكدا بچێنیت‪ ،‬دواتر نازانێت كام گوڵەگەنمە‪ ،‬لەكام دنكە‬ ‫گەنمەوە‪ ،‬بەرهەمهاتووە! واتا ژن بەزەوی دەشوبهێنن‌و تۆوی پیاو بەدنكە گەنم‪ ،‬دیسانەوە‬ ‫ئەمەش پاســاوێكی نازانســتییە‪ ،‬چونكە زەوی‌و جەستەی مرۆڤ لەڕووی پێكهاتە‪ ،‬ماددە‪،‬‬ ‫چۆنێتی‌و توخمەوە زۆر جیاوازن بۆیە ژن‌و زەوی بەهیچ پێوەرێك بەیەكتر ناشــوبهێندرێن‪،‬‬ ‫هەروەها ژنانێكی زۆر مناڵیان نابێت‪ ،‬ئەی ئەوانچی؟‬ ‫پاســاوێكیتر‪ ،‬كــە بەهۆیەوە تاڕادەیەكــی زۆر قەناعەتیان بەخەڵكــە عەوامەكە هێناوە‪،‬‬ ‫كــە دەڵێــن‪ :‬كاتێك رێــژەی ژن زۆرتربو‪ ،‬لەهی پیاو‪ ،‬ئەوا فرەژنی باشــترین حەلە‪ ،‬جارێ‬ ‫هیــچ راپرســییەك نەكــراوە‪ ،‬تابزانین كام توێــژە زیاترە‪ ،‬یاخود ئێمەش دەپرســین‪ :‬ئەی‬ ‫لەوشــوێنانەی كەتێیــدا ژن لەپیــاو زۆرترە‪ ،‬بۆ حەلــی بۆدانەنــدراوە؟ بۆنمونە‪ :‬لەیەكێك‬ ‫لەشارەكانی ئۆكڕانیا‪ ،‬رێژەی ژن ‪%٨٠‬یـە‪.‬‬ ‫دیارە وەكو «حەز» زۆربەی پیاوان‪ ،‬پێیانخۆشە چوار ژنیان هەبێت‪ ،‬بەاڵم وەكو مەبدە‌ء‬ ‫ئەوانەی باوەڕیان پێیەتی‪ ،‬توشی داڕمانی ئەخالق‌و ویژدان هاتوون‪.‬‬ ‫واتا بابەتی فرەژنی‪ ،‬لەنێوان حەز‌و ویژداندایە‪ ،‬هەیە تەســلیمی حەز بووە‪ ،‬هەشــە هی‬ ‫ویژدان‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم سوكایەتیانەش كە بەردەوام بەتوێژی ژن دەكرێت لەكوردستان‪ ،‬مەالكان‌و‬ ‫حیزبە بەناو عەلمانییەكان تاوانباری ئەوەڵن‪ ،‬گەورەترین كێشەش ئەوەیە كە هیچ حیزبێكی‬ ‫عەلمانی راســتەقینەو جەریئمان نییە‪ ،‬ئەگینا لەســایەی سیســتەمی عەلمانیدا‪ ،‬كەڕامەتی‬ ‫ژن هاوشــانی پیاو پارێزراوە‪ ،‬بۆ ئەوەی قســەكەم بســەلمێنم ســەرنجتان رادەكێشــم بۆ‬ ‫ئەم یاســایانەی باری كەســێتی‪ ،‬دیقەتبدەن! چۆن مافەكانی ژنان لەهەناوی یاسایەكانەوە‬ ‫خراونەتە گۆڕەوە‪.‬‬ ‫ی ژمارە ‪ ٨‬كە رێگە بەفرەژنیی دەدات‪.‬‬ ‫ی باری‌ كەسێتیدا‪‌‌،‬بڕگە ‌‬ ‫لەیاسا ‌‬ ‫دەڵێــت‪“ :‬پیاو دەبێ رەزامەندیی ژنــی یەكەم وەربگرێ بۆ هێنانی ژنی دووەم” ئەمەش‬ ‫ژنان توشــی فشــاری جۆراوجــۆری وەك‪ :‬توندتیژیی كۆمەاڵیەتیــی‌و فیزیكیی‌و دەروونیی‬ ‫دەكاتــەوە‪ ،‬تــا رازیبــن بە‌ژنهێنانــی دووەم‪ .‬تەنانەت زۆرێك لەژنان‪ ،‬بەهەڕەشــەی تەاڵق‬ ‫ناچاری رازیكردن دەبن‪ ،‬كەواتە‪ ،‬خۆی یاســایەكی مەتاتییەو مەجالی حیلە شــەرعی زۆری‬ ‫تێدایە‪ ،‬هەر بەپێی هەمان یاسا ژن دەتوانێ لەكاتی گرێبەستی هاوسەرگیرییدا مەرج دابنێ‬ ‫ی هاوسەرگیرییاندا ژنی دووەم بێنێت‪ ،‬بەاڵم زۆر كەمن ئەو ژنانەی‬ ‫كە پیاو نەتوانێ لەتەمەن ‌‬ ‫كە ئاگاداری ئەم بڕگەیەبن‌و لەگرێبەستەكانیاندا بیچەسپێنن‪ ،‬ئینجا ئەم یاسایە بارودۆخی‬ ‫ئەوژنانەی لەبەرچاونەگرتووە‪ ،‬كەپێشتر هاوسەرییانكردوە‪.‬‬ ‫ناحەقیەكیتر كە لەژنكراوە‪ ،‬ئەوەیە‪ :‬پیاوی موســوڵمان دەتوانێ هاوســەرگیریی لەگەڵ‬ ‫ژنێكدا بكات ئەگەر موســوڵمانیش نەبێت‪ ،‬كەچی ژنی موســوڵمان ناتوانێ هاوســەرگیریی‬ ‫لەگەڵ پیاوی ناموسوڵماندا بكا‪.‬‬ ‫بۆیە لەبەرئەم هۆكارانە‪ ،‬لەئێستادا پێویستە هەموو مرۆڤێكی خاوەن ویژدان‪ ،‬ئازادیخواز‪،‬‬ ‫رۆشــنبیران‪ ،‬رێكخراوانــی كۆمەڵــی مەدەنی‌و بەتایبەت ژنان خۆیــان‪ ،‬بەهەموو جۆرەكانی‬ ‫خەباتی مەدەنی‌و ملمالنێی فیكری روبەڕوی ئەم نابەرامبەرییانە ببینەوە‪ ،‬كە ئەم یاسایانە‬ ‫لەمینبــەری مزگەوتەكانەوە هەڵقواڵون‪ ،‬پێویســتە یاســای مەدەنی‪ ،‬جێ بەم یاســایانەی‬ ‫ئەشــكەوت لێژبكا‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەم یاســایە هەڵقواڵوی سروشتی كۆمەڵگای كوردی نییە‪،‬‬ ‫یاخود ئەگەر هیچ نەكرا با ژنیش مافی چوار مێردی هەبێت‪.‬‬ ‫‪Araz_Shad@hotmail.co.uk‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )508‬دو شةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫فرۆشتنی مندااڵن لەڕێگەی تۆڕەكانی ئینتەرنێتەوە‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫لەشوێنە جیاجیاكانی چین دەڕفێنرێت‌و‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پێگەی ئەلیكترۆنی شینخوای بەشێكیان مــامــەڵــەی بازرگانییان‬ ‫چین بــاویــكــردەوە‪ ،‬بازرگانیكردن پێوە دەكــرێــت لەرێگەی تۆڕەكانی‬ ‫بەكڕین‌و فرۆشتنی منداڵەوە لەچین‪ ،‬ئینتەرنێتەوەو خواستی زۆری لەسەرە‪،‬‬ ‫لەرێگەی ئینتەرنێتەوە ئەنجامدەدرێت‪ ،‬كە هەریەك لەو مامەاڵنە تەنها ‪15‬‬ ‫گــەرچــی بــەیــاســا قـــەدەغـــەكـــراوە‪ ،‬چركە دەخایەنێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫بـــەاڵم بــەشــێــوەیــەكــی ئــاشــكــرا ئەم ئەمجۆرە بازرگانییە بۆتە هۆی تێكدان‌و‬ ‫كڕین‌و فرۆشتنە لەرێگەی تۆڕەكانی لەناوبردنی ژیانی هـــەزاران خێزانی‬ ‫چینی‪ ،‬بــەاڵم دەزگاكانی ئاسایش‌و‬ ‫ئینتەرنێتەوە بازاڕی گەرمتر كردوە‪.‬‬ ‫كاربەدەستێكی بــااڵی نــاو دەزگــا پۆلیس بەردەوامن لەگەڕان‌و پشكنین‬ ‫ئەمنیەكانی چین‪-‬یش رایگەیاند‪ ،‬بەشوێن ئەم گروپانەدا‪.‬‬ ‫ســااڵنــە نــزیــكــەی ‪ 20‬هـــەزار منداڵ‬

‫گاندی‬ ‫لەبریتانیا‬ ‫جێگیر‬ ‫دەبێ‬

‫شاری بۆستن لەپلەی یەكەمی‬ ‫ناپاكیی هاوسەرگیریدایە‬ ‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬دانایەكی بەناوبانگ بو‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی مایە‪ ،‬پێوانەیە‪ ،‬نیوەی جاوە‪.‬‬ ‫‪-3‬چارەسەری برین‪ ،‬شوێنی خوێندنە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬نیوەی كراس‪ ،‬پێداویستی خانوە‪،‬‬ ‫بۆچون‪.‬‬ ‫‪-5‬كات‪ ،‬نیوەی هۆبە‪ ،‬تەمەن‪.‬‬ ‫‪-6‬ئۆتۆمبێلێكە‪ ،‬خوای جوانی‪.‬‬ ‫‪-7‬بەشێكە لەسەر‪ ،‬قاچ‪ ،‬قەاڵیەكە‪.‬‬ ‫‪-8‬وەك یەكن‪ ،‬درەخــت دەیناسێ‌‪،‬‬ ‫گەیشت‪.‬‬ ‫‪-9‬دوان لەرزە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬رێگە‪.‬‬ ‫‪-10‬ژمارەیەكە بەبیانی‪ ،‬خەڵكی ب ‌ێ‬ ‫تاوان‪ ،‬باری سەرپشت‪.‬‬ ‫‪-11‬خواردنێكە‪ ،‬دوان لەشیلە‪ ،‬فێڵ‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-12‬نــاوێــكــی كــوڕانــەیــە‪ ،‬شاعیرێكی‬ ‫كۆچكردوی كوردە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەهۆی یادی ‪ 100‬ساڵەی گەڕانەوەی گاندی لەئەفریقای خوارو بۆ هیندستان‪ ،‬وەك دەستپێكی‬ ‫شۆڕش لەپێناو بەدەستهێنانی مافەكانی گەلی هیندستان‪ .‬بەئامادەبونی دەیڤید كامیرۆن‬ ‫سەرۆكوەزیرانی بریتانیاو وەزیری دارایی هیندستان‪ ،‬لەگۆڕەپانی پارلەمانی بریتانیا‪ ،‬لە لەندەنی‬ ‫پایتەخت‪ ،‬وەك زۆرێك لەسەركردەكانی بریتانیا پەردە لەسەر پەیكەری گاندی الدرا‪.‬‬ ‫پەیكەرەكەی لەالیەن پەیكەرسازی بریتانی فیلیپ جاكسۆن لەمادەی برۆنز دروستكراوە‪،‬‬ ‫بۆ دروستكردنیشی پشتی بەچەند وێنەیەكی گاندی بەستوە‪ ،‬كاتێك لەبەردەم نوسینگەی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی بریتانیا لەلەندەن ساڵی ‪ 1931‬وەستاوە‪ .‬ئارن گایتلی وەزیری دارایی هیندستان‬ ‫لەوتەیەكیدا رایگەیاند‪ :‬ئەمە كاتێكی مێژویی‌و گرنگە بۆ هەردو گەلی بریتانی‌و هیندی‪ ،‬ئەم‬ ‫پەیوەندی‌و یەكسانی‌و ژیانە‪ ،‬یەكێكە لەخواستەكانی گاندی كە بۆی بەجێهێشتوین‪.‬‬ ‫دوای نزیكەی حەوت دەیە لەسەربەخۆیی هیندستان لەساڵی ‪‌1947‬و بەهۆی ئەو مانگرتنە‬ ‫شارستانییەی لەسەر داواكــاری مهاتما گاندی ئەنجامدرا‪ .‬دواجــار بریتانیەكان دانیان‬ ‫بەسەربەخۆیی هیندستاندا نا‪ ،‬لەئێستادا ئەو دو واڵتە لەپەیوەندییەكی بەهێزی ئابوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیدان‪.‬‬

‫بەهۆی زو‬ ‫چونە سەر‬ ‫كار‪ 30 ،‬رۆژ‬ ‫بەند ئەكرێ‬ ‫لەسەر بەندكردنی ئــەو كرێكارە‪ ،‬كە بێزاربون‬ ‫بەدەستیەوە‪ ،‬لەالیەن داواكاری گشتییەوە سكااڵی‬ ‫لەسەر تۆماركرا‪ ،‬بەاڵم دادگا بڕیاریدا ماوەی ئەو‬ ‫‪ 30‬رۆژی بەندیەكەی‪ ،‬تەنها رۆژە كۆتاییەكانی هەفتە‬ ‫بەند بكرێت بۆ ئەوەی موچەی كۆمپانیاكەی كاری‬ ‫تێدا دەكات نەبڕدرێت‪ .‬كیمبرلی باندو كە پیشەی‬ ‫پارێزەرە رایگەیاند‪ ،‬ئەمجۆرە سزایانە لەرێگەی‬ ‫بەپێدانی بڕێك غەرامە بەندیەكە ئازاد دەكرێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەندكردنی ئەو كرێكارە لەسەر خواستی‬ ‫دانیشتوانی ناوچەكە بوە لەبەرامبەر بێزاركردنیان‬ ‫كە دەبێت هەر بەند بكرێت‪.‬‬

‫‪ 14‬ساڵە‬ ‫نەیتوانیوە‬ ‫مۆڵەتی شۆفێریی‬ ‫وەرگرێت‬ ‫تیۆری‌و پراكتیكی شۆفێری ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫لەئێستادا خـــاوەن كۆمپانیاكانی‬ ‫راهێنانی شۆفێری شــاری تشاتام‪-‬ی‬ ‫هەرێمی كینت‪ ،‬ئامادە نین مەشق بەو‬ ‫ژنە بكەن‪ ،‬چونكە بێ‌ هیوا بون لەوەی‬ ‫ببێتە خاوەنی مۆڵەتی شۆفێری‪ .‬جانین‬ ‫دەڵێت من هیچ گلەییەكم لەمامۆستاكانم‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە ترسنۆكم‌و متمانەم بەخۆم‬ ‫نییە لەكاتی شۆفێریدا‪ ،‬وتیشی دەبێت‬ ‫بێ‌ هیوا نەبم‌و سەركەوم بەسەر ئەم‬ ‫بارە دەرونیەمداو ببمە خاوەنی مۆڵەتی‬ ‫شۆفێری‪ ،‬دایكیشم پەیمانی داومەتێ‌ گەر‬ ‫سەركەوتم ئۆتۆمبێلێكی نوێم بۆبكڕێت‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی میروری بریتانی‪ ،‬راپۆرتێكی تایبەتی دەزگای‬ ‫ناپاكیی هاوسەرگیریی بۆ ساڵی ‪ 2015‬باڵوكردۆتەوە‪ ،‬لەكۆی ‪10‬‬ ‫شاردا‪ ،‬شارۆچكەی بۆستن‪-‬ی نوتنگهام شایەری بریتانی پلەی‬ ‫یەكەمە‌و لەهەر چركەیەكدا هەزار حاڵەتی ناپاكیی هاوسەرگیریی‬ ‫تێیدا تۆماركراوە‌و ژمارەی دانیشتوانەكەیشی ‪ 37‬هەزار هاواڵتیە‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە رونیكردۆتەوە رۆژانــە بەرێژەیەكی زۆر ناپاكیی‬ ‫هاوسەرگیریی لەالیەن هــەردو رەگــەزەوە ئەنجامدەدرێت‪ ،‬كە‬ ‫لــەئــەژمــاركــردن نــایــەت‪ .‬هــەر بەپێی راپــۆرتــەی شارۆچكەی‬ ‫‪Livingstone‬ی ئوسكتلەندی دراوسێی بۆستن‪-‬ە‪ ،‬بەپلەی‬ ‫دوەم دێت‌و دواتر ناوی هەشت شاری تری دیاریكردوە بۆ هەمان‬ ‫مەبەست بەرێژەی جیاجیا‪.‬‬ ‫لوسی ریدفورد پزیشكی دەرونی رایگەیاند‪ ،‬هۆكاری ناپاكیی‬ ‫هاوسەرگیریی لەناوچەیەكی بچوكی وەك بۆستن‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫بەهێزیی الیەنی سۆزداری‌و هەستناسكی خەڵكی ئەو ناوچەیە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئــەوەشــدا خێزانەكان هەوڵی پارێزگاری یەكگرتوی‬ ‫خۆیاندەدەن‪ ،‬بەاڵم لەهەمانكاتیشدا بەشوێن حەزو خواستە‬ ‫سێكسیەكانیانەوەن‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ بــەڕابــردودا بچۆرەوەو‬ ‫هــەوڵــبــدە گــۆڕانــكــاری‬ ‫دروســـــت بـــكـــەی‪ ،‬پـــارە‬ ‫هەمو شتێ‌ نییە‪ ،‬توانج‬ ‫لەخۆشەویستەكەت مەدە‪،‬‬ ‫تۆی ئەوێ‌‪.‬‬

‫ـ تـــا دەكــــــرێ‌ دڵــت‬ ‫گەورە بێ‌‪ ،‬بۆ هەمو شتێ‌‬ ‫خۆشەویستی پێویستە‪،‬‬ ‫تـــوڕە مــەبــە‪ ،‬دیـــاری بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت كارێكی‬ ‫باشە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ هەفتەكەت پڕاوپڕدەب ‌‬ ‫ێ‬ ‫لــەمــژدە‪ ،‬ب ــەدەم كێشەی‬ ‫هاوڕێكانتەوە بچۆ‪ ،‬گەر‬ ‫خــۆشــەویــســتــەكــەت زویــر‬ ‫بكەی‪ ،‬كارێكی هەڵەیە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ هـــەســـتـــانـــی زوی‬ ‫مژدەبەخشە‪،‬‬ ‫بەیانیان‬ ‫پەلەكردن لەكاردا بڕینی‬ ‫ئومێدە‪ ،‬رەزیلی بەرامبەر‬ ‫خۆشەویستی نەخۆشییە‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ هـــەفـــتـــەی بــەخــت‬ ‫چــاوەڕێــتــە‪ ،‬زۆر نهێنی‬ ‫ئاشكرا دەبـــن‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫بــەدەم ژیانەوە پێبكەنی‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت مژدەیەكت‬ ‫دەداتێ‌‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ دودڵــیــی وەالوەنــــێ‌‌و‬ ‫لەئاسۆ بــڕوانــە‪ ،‬كارێكی‬ ‫گــونــجــاو لــەڕێــگــەدایــەو‬ ‫ســــودی زۆرە‪ ،‬ئـــەوەی‬ ‫لەخۆشەویستیدا هەوڵی بۆ‬ ‫دەدەی‪ ،‬دێتە دی‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬قوڕی شل‪ ،‬زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-2‬نــاوێــكــی كۆنی پــیــاوانــەیــە‪ ،‬بۆ‬ ‫جوانكاری سەرە‪.‬‬ ‫‪-3‬كورتكراوەی ناوێكە‪ ،‬پێاڵوی واڵخ‪.‬‬ ‫‪-4‬هەڕەتی الوی‪ ،‬لەنمەدایە‪.‬‬ ‫‪-5‬خۆزگە «پ»‪ ،‬خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬نیوەی بەنا‪ ،‬چاوپێكەوتن‪.‬‬ ‫‪-7‬نیوەی سەیر‪ ،‬جۆرە جگەرەیەكە‬ ‫‪ +‬زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬سنور‪ ،‬گونجا «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬ئامێرێكی مۆسیقایە‪ ،‬نازناوی‬ ‫شاعیرێكی كورد بو‪.‬‬ ‫‪-10‬بۆ جوانكاری ژنانە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬باڵندەیەكە «پ»‪ ،‬گەڕەكێكە‬ ‫لەسلێمانی‪.‬‬ ‫‪-12‬گۆڕی شەهید‪ ،‬بەرگی لێفە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫لەوشەی «پو»‪ 30 ،‬وشە بنوسە‪،‬‬ ‫بەمەرجێ‌ وشەی «پو» كەوتبێتە‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ ... :‬پورزا‪ ،‬پوزەوانە‪،‬‬ ‫پوشكین ‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪:‬‬ ‫محەمەد دارا حەمەئەمین ‪ -‬هەڵەبجە‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دادگ ــای شــاری ساندی سبرینگزی ویالیەتی‬ ‫ئەتاڵنتای ئەمریكی‪ ،‬بەهۆی زو چونە سەركار‪ ،‬بڕیاری‬ ‫بەندكردنی كرێكارێكی بۆماوەی ‪ 30‬رۆژدا‪ ،‬كیفن‬ ‫ماكگیل‪-‬ی تەمەن ‪ 48‬ساڵ‪ ،‬كرێكاری پاكەرەوەی‬ ‫زبـڵ‌و خاشاكە لەیەكێك لەشەقامە ناودارەكانی‬ ‫شارۆچكەی ساندی‪ .‬كیفن لــەبــەردەم دادوەردا‬ ‫دانی بەتاوانەكەیدا ناوە كە سەعات پێنجی بەیانی‬ ‫دەچێتە سەر كارەكەی‪ ،‬ئەوەش وەك پێشێلكردنی‬ ‫مافی گشتی شارۆچكەكەیە كە زو بچیتە سەر كار‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی داواكاری هاواڵتیان بەهەند وەرگیرا‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنــامــەی دەیــلــی مەیلی بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬دوای ‪ 14‬ساڵی بەردەوام‪،‬‬ ‫ژنێكی بریتانی نەیتوانیوە ببێتە خاوەنی‬ ‫مــۆڵــەتــی شــۆفــێــری‪ ،‬جانین مــارس‪،‬‬ ‫دوای بەشداریكردنی چەندین كۆرس‌و‬ ‫وەرگرتنی ‪ 250‬وانە لەالیەن مامۆستای‬ ‫خولی راهێنانی شۆفێری‌و خەرجكردنی‬ ‫بڕی ‪ 7500‬دۆالر‪ ،‬تائێستاش نەیتوانیوە‬ ‫ببێتە خاوەنی مۆڵەتی شۆفێری‪ .‬جانین‬ ‫كاتێك دەستی بەخولی شۆفێری كردوە‬ ‫تەمەنی ‪ 31‬ساڵ بوە‪ ،‬كە لەالیەن پێنج‬ ‫مامۆستاوە لەماوەی ‪ 14‬ساڵدا وانەی‬

‫‪11‬‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ هەرگیز بەڕقەوە مامەڵە‬ ‫لەگەڵ دەوروبـــەردا مەكە‪،‬‬ ‫پارەیەكی باش دێتە دەستت‪.‬‬ ‫بەگومان مەبە بەرامبەر‬ ‫بەخۆشەویستەكەت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ خــەیــاڵ بەشتێكەوە‬ ‫مــەكــەرەوە ســودی نەبێ‌‪،‬‬ ‫بــەخــەیــاڵ مــــەژی‪ ،‬دڵــت‬ ‫گــەورە بێ‌‌و بێ‌ خەم بە‪،‬‬ ‫دیدارێكی خۆشەویستی‬ ‫لەئارادایە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ هەفتەكەت پــڕاوپــڕن‬ ‫لــەئــومــێــد‪ ،‬لــەكــارەكــانــتــا‬ ‫ســەردەكــەویــت‪ ،‬هەواڵێكی‬ ‫خۆش لەخۆشەویستەكەتەوە‬ ‫دەبیستی‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ كــــەلــــوی بــەخــتــت‬ ‫لەسەركەوتنایە‪ ،‬بەقسەی‬ ‫هەندێ‌ كــەس دڵــت تەنگ‬ ‫مەكە‪ ،‬لەخۆشەویستیشدا‬ ‫بەغیل مەبەو دڵپیسی الدە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ ئەوەندە بیرمەكەرەوەو‬ ‫ئاگات لەباری تەندروستی‬ ‫بــێــت‪ ،‬ســوكــە تــایــەك‬ ‫لەرێدایە بەاڵم ئاسودەیی‬ ‫بەدواوەیە‪ ،‬دڵت گەورەبێ‌‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ بیر لەپڕۆژەیەكی‬ ‫قــورس‪ ،‬ئاكامی نابێت‪،‬‬ ‫هـــەمـــو هــەنــگــاوێــك‬ ‫بوێریی دەوێ‌‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫بــەشــتــەكــان هــەرگــیــز‬ ‫رەشبین مەبە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (508) 16-3-2015‬‬

‫خاوەنی زیاتر لە ‪ 22‬فیلمی‬ ‫دێكیۆمێنتاری‌و كورتە فیلمە‬

‫پێویستە بارزانی‬

‫ئەیاد‪:‬‬ ‫ێ شێوازی‬ ‫دەكر ‌‬ ‫ێ بۆ كارەكان‬ ‫نو ‌‬ ‫بدۆزرێنەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ئەیاد جەبار‪ ،‬یەكێكە لەو هونەرمەندانەی كە زیاتر‬ ‫لــەبــواری فیلمی دێكیۆمێنتاری كــاری دەرهێنان‬ ‫دەكــات‪ ،‬گرنگی بەالیەنی نەتەوەیی‌و شوێنەوارەكان‬ ‫دەدات‪ ،‬لەچەندین فێستیڤاڵدا بەشداربوەو كارەكانی‬ ‫نمایشكردوەو چەندین خەاڵتی وەرگــرتــوە‪ ،‬خاوەنی‬ ‫زیاتر لە ‪ 22‬فیلمی دێكیۆمێنتاری‌و كورتە فیلمە‪،‬‬

‫چی بكات؟‬

‫هونەر رەسوڵ ئەحمەد‬

‫لەوانە «سەمای بێدەنگ‪ ،‬هاواری ئەڵوەن‪ ،‬ترپەی شار‪،‬‬ ‫كۆشكێك لەشارستانیەتی كورد‪ ،‬پەیامی رۆح‪ ،‬لەئامێزی‬ ‫هەولێردا‪ ،‬باخچەی ئاوارەكان‪ ،‬ولیەم یوحەنناو زۆریتر‪،‬‬ ‫سەبارەت بەوەی كە ئاخۆ فیلمی دێكیۆمێنتی كوردی لەچ‬ ‫قۆناغێكدایەو كێشەو گرفتەكان چین بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬بەهیوای دوارۆژێكی باشتر بۆ بواری كاری‬ ‫دێكیۆمێنتاری‌و فیلم‪ ،‬دەبـێ‌ لەكوردستاندا جۆرێك‬ ‫لەئاشنابون‌و تێكەاڵوبون هەبێ‌‪ ،‬دەكرێ‌ لەگەڵ واڵتاندا‬ ‫تێكەاڵو بین‪ ،‬دەشكرێ‌ شێوەی نوسین‌و دروستكردنی‬

‫چیرۆكی پیشەوەرە كۆنەكانی سلێمانی‬

‫مەرزیە زۆردار‪:‬‬ ‫پێش نیوەڕۆ بو‪ ،‬كەگەیشتمە دوكانەكەی هەروەك‬ ‫پێشتر چەند جارێك بینیبوم هیچ نەگۆڕابو‪ ،‬بەنەعلە‬ ‫دوتاڵەكەیەوە بەدیار هیتەرە دوشیشەكەوە دانیشتبو‪،‬‬ ‫كە بەشێوازی دانیشتەكەیدا وادیاربو بەهۆی پیربون‬ ‫و بەسااڵچونەوە هیتەرەكەی گەرمییەكی ئەوتۆی‬ ‫پێنەدەبەخشی‪ ،‬دواتــر عەینەكە زەڕەبینە شوشە‬ ‫ئەستورەكەی كردە چاوی‌و دەرزییە كون گەورەكەی‬ ‫هێناو بەدەستە لەرزۆكەكانی هەوڵی ئەدا تابەكرەو‬ ‫دەرزییەكە ئامادە بكات‪ ،‬دوای چەند هەوڵێك توانی‪،‬‬ ‫ئێستا دەرزی و بەكرەو قوماشی بەرگی پشتیەكەشی‬ ‫لە بەردەستدایە‪ ،‬دەست بەكاربو‪ ،‬پاش دورینی هەستا‬ ‫بەو كارەی كە لەناخی دڵیەوە حەزی پێئەكات‪ ،‬ئەویش‬ ‫كێشانی بەفرە نەتواوەكەیە لەسەر تەرازوە دوقاپییە‬ ‫كۆنەكەی‪ ،‬كە مێژوەكەی ئەگەڕێتەوە بۆ ئاخیری‬ ‫چلەكان كە یادگاری باوكییەتی‪ ،‬بەدەم ئیشەكەیەوە‬ ‫نهێنی بەفری نەتواوەمان بۆ ئاشكرابو‪ ،‬لەبەر خۆیەوە‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫سیناریۆو فیلم بگۆڕدرێت‪ ،‬هەوڵبدرێ‌ شێوازی نو ‌‬ ‫ێ‬ ‫بدۆزرێتەوە‪ ،‬وەك كێشەو گرفتیش هەیە‪ ،‬بەداخەوە ئێمە‬ ‫تاكو ئێستا لەسەر بابەتێكی شوێنەواری لەسەر هەندێ‌‬ ‫دێكیۆمێنت وەك یەك رازی نین‪ ،‬لەمەشدا دەرهێنەر‬ ‫ئەخاتە قوژبنێكی تەسكەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەپڕۆژەی ئایندەی «ئەیاد» وتی‪ :‬لەئێستادا‬ ‫سەرقاڵی وێنەگرتنی فیلمێكی نوێین لەسەر كۆچی‬ ‫مەسیحییەكان‌و ئاوارەبونیان‪ ،‬كە ئەم فیلمە بەرهەمی‬ ‫كەرتی تایبەتە‪.‬‬

‫بەفری نەتواوە‬

‫دەیگوت‪ ،‬ئای دنیا چۆن گۆڕایت‪ ،‬كاتێك مناڵبوم لەگەڵ‬ ‫باوكمدا دەهاتم بۆدوكانەكەمان لە گوزەری هەالجەكان‪،‬‬ ‫كەچاوم دەكەوت بەو هەمو لۆكە نەرم و سپی و پاكە‪،‬‬ ‫واهەستمدەكرد كەلەخەوێكی خۆشدام هەردەم بەبینینی‬ ‫هەستێكی وام بۆدروست دەبــو‪ ،‬وەك فریشتە لەناو‬ ‫هەورەكاندا ئەفڕم‪ ،‬كاتێك باوكم قوفڵە زەردە زلەكەی‬ ‫لەدەرگاكە ئەكردەوە‪ ،‬من ئەچومە ناو لۆكەكانەوە‪ ،‬باز‬ ‫بازێنم ئەكردو و یاریم پێئەكرد‪ ،‬بەاڵم ئەوەی سەرنجی‬ ‫رائەكێشام ئەوەبو‪ ،‬كولو سپیەكان بەپێچەوانەی ئەو‬ ‫كولوانەی لەئاسمان دێنە خوارێ‌ بەیاری كردن و بازبازێن‬ ‫نەدەتوانەوە‪ ،‬بەڵكو چەند زیاتر یاریم پێبكردایە قەبارەی‬ ‫گەورەترو فشڵ تر ئەبو‪ ،‬بۆیە لەو رۆژەوە ئەوەم لە‬ ‫خەیاڵی خۆمدا دروستكرد‪ ،‬كەچیتر ناوی لۆكە بۆئەو‬ ‫كولوە نەرمۆاڵنە بەكار نەهێنم‪ ،‬بۆیە لەو رۆژەوە ناوی‬ ‫بەفری نەتواوەم لێنان‪ ،‬مام فەیسەڵ لەسەر قسەكردن‬ ‫بەردەوام بو وتی هەر لەبەر خۆشەویستیم بۆ ئەم پیشەیە‬ ‫لە كۆتایی پەنجاكاندا هەستام بەكردنەوەی ئەم دوكانە‪،‬‬ ‫بۆئەوەی بەشێوەیەكی سەربەخۆ و دور لە چاوی باوكم‬

‫بەویستی خۆم لەناو دنیای كولوە نەتواوەكانمدا نوقم‬ ‫ببم‪.‬‬ ‫بەاڵم حەیف ئێستا دەستە لەرزۆكەكانم یارمەتیم‬ ‫نادەن‪ ،‬كەوەك پێشتر بەو هەمو وزەو چاالكییەوە لەناو‬ ‫دنیا خەیااڵوییەكەمدا یاری بكەم‪.‬‬ ‫ئەوچێژەی لەیەكەم رۆژەوە لە كولوە سپیەكانم‬ ‫وەردەگــرت‪ ،‬هەتا ئێستاش هەمان چێژە و رۆژ بەڕۆژ‬ ‫ئەو خۆشەویستییەی بەرامبەر كولوەكان هەمە لە زیاد‬ ‫بوندایە‪ ،‬ئەوەی كەمبۆتەوە ئەو رۆژانەن كەمن لەژیانمدا‬ ‫ماومن‪.‬‬ ‫ئەو وشانەی كەماومن بۆئەوەی كە چیرۆكەكەمی‬ ‫پێ بەكۆتایی بێنم ئەوەیە بڵێم‪ ،‬ئەم چەند رۆژەی‬ ‫لەژیانمدا ماومە‪ ،‬هەرگیز واز لە دنیا ئەفسوناویەكەی‬ ‫خۆم ناهێنم‪ ،‬ئەگەر ئێستاش بگەڕێمەوە بۆ سەردەمی‬ ‫منداڵیی بەهەمان سەرشێتی و خۆشەویستییەوە یاری‬ ‫بەكولوەكان ئەكەم چاو دائەخەم و هەرگیز بیر لە‬ ‫نەهامەتی ئەم رۆژانە ناكەمەوە‪.‬‬

‫لە ‪30‬ی حوزەیرانی ساڵی ‪ ،2013‬پارلەمانی كوردستان‪ ،‬ویالیەتەكەی بارزانی بۆ‬ ‫دوساڵ درێژكردەوەو مانگی ئابی ئەمساڵیش كۆتایی بەو وادەیەدێت‪.‬‬ ‫درێژكردنەوەی ویالیەتی بارزانی بۆ دوساڵ‪ ،‬لەوكاتەدا بو بەیەكێك لەوپرسانەی‬ ‫زۆرترین قسەی لەسەرئاستی شەقام‌و میدیا دروستكرد‌و چەندین خوێندنەوەی‬ ‫جۆراوجۆریشی بۆكرا‪ .‬كەبەشێك لەخوێندنەوەكان بەئاراستەی بەالڕێدابردنی‬ ‫واقیعەكەبو‪ ،‬بەشێكی تــریــان لــەپــەرۆشــی بــو‪ ،‬بــۆ پــرۆســەی هــەڵــبــژاردن‌و‬ ‫دەستاودەستكردنی كورسی دەسەاڵت‪.‬‬ ‫ئەمە جگەلەوەی درێژكردنەوەی ویالیەتەكەی بارزانی بۆ دوساڵ‪ ،‬بو بەیەكێك لەو‬ ‫كارتە بەهێزانەی كە لەو قۆناغەدا دەست ئۆپۆزسیۆنی ئەوكاتە كەوت‌و زیرەكانەش‬ ‫توانییان یاری پێبكەن‪.‬‬ ‫درێژكردنەوەی ویالیەتەكەی بارزانی‪ ،‬ئەگەر بۆ هەندێك ناوەندی میدیاو چاودێری‬ ‫سیاسی بازاڕگەرمیی دروستكردبێت‌و بۆ ئۆپۆزسیۆنی ئەوكاتەش كارتی بەهێزی‬ ‫دەنگ كۆكردنەوە بوبێت‪ ،‬ئەوا بۆ پارتیش بەهەمانشێوە خاڵی بەهێز بو‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫لەبەرامبەر هەمو ئەوانەدا بۆ یەكێتی زیانی گەورەی هەبو‪.‬‬ ‫چونكە ئەوەی لە‪30‬ی حوزەیران لەپارلەمانی كوردستان رویدا‪ ،‬كە ئەوكاتە‬ ‫سەرۆكی پارلەمانیش الی یەكێتی بو‪ ،‬یەكێك لەو گورزە زۆر كاریگەرانەبو كە بەر‬ ‫كەمەری یەكێتی كەوت‪ .‬سەرەنجامیش لەهەڵبژاردنی ئەیلولی هەمان ساڵ‪ ،‬یەكێتی‬ ‫توشی پاشەكشەیەكی گەورەبو‪ ،‬جەماوەری یەكێتی حیزبەكەیان سزادا‪.‬‬ ‫ئێستاش لەگەڵ ئەوەی هەرێم لەجەنگێكی قورسدایە لەگەڵ تیرۆریستان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كۆتایی وادەی بارزانی بابەتێكی گەرمی ناو میدیاكانە‌و وەكو یەكێك لەپێشهاتە زۆر‬ ‫گرنگەكانی پەیوەست بەسەرەتای قۆناغێكی تازەی هەرێم خوێندنەوەو شیكاری‬ ‫بۆدەكرێت‪.‬‬ ‫كۆتایی ویالیەتەكەی بارزانی لەقۆناغێكی جیاوازترە لەرابردو‪ ،‬چونكە لەئێستادا‬ ‫هەر بڕیارێك بدرێت بۆ درێژكردنەوەی جارێكی تری ویالیەتی بارزانی‪ ،‬یاخود‬ ‫هەمواری دەستور‪ ،‬یان هەر ئەگەرێكی تر‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنی دوێنێ كەئەمڕۆ‬ ‫لەدەسەاڵتدایە‌و لەچەندین جومگەی گرنگدایە‪ ،‬پەیوەندی راستەوخۆی هەیە بەو‬ ‫پرسەوەو‪ ،‬مەجالی موزایەدەو لێكشانی نییە‪.‬‬ ‫ئێمە لەوە دەگەڕێین الیەنەكان دەبێت چیبكەن‌و چۆن‌و چ رێگایەك بگیرێتەبەر‬ ‫بۆ چارەسەری ئەم پرسە؟‪ .‬ئەوەی لێرەدا مەبەستمە بیخەمە رو ئەوەیە‪ ،‬پێویستە‬ ‫بارزانی چیبكات‌و چ هەنگاوێك بنێت؟‪.‬‬ ‫بەبڕوای من‪ ،‬زۆر گرنگە لەئێستاوە كە نزیكەی شەش مانگ ماوە بۆ كۆتایی‬ ‫ویالیەتە درێژكراوەكەی بارزانی‪ ،‬سەرۆكی هەرێم خۆی ئەوە رابگەیەنێت كەبەهیچ‬ ‫شێوەیەك ئامادەنییە لەدوای مانگی ئابەوە سەرۆكی هەرێم بێت‪.‬‬ ‫بەم كارەش بارزانی لەالیەك رێز لەو بڕیارە دەگرێت كەلەالیەن پارلەمانەوە‬ ‫دەركراوەو دەنگی لەسەر دراوە‪ ،‬لەالیەكیتریش ئەم هەنگاوەی بارزانی سەرەتایەكی‬ ‫گرنگ دەبێت بۆ ئاڵوگۆڕی كورسی دەسەاڵت لەهەرێمی كوردستاندا‪.‬‬ ‫دەبێت ئەوەشمان بیربێت‪ ،‬هەمو گۆڕانكارییەك‌و هەمو سەرەتایەكی نوێ‪،‬‬ ‫پێویستی بەچەند هەنگاوێكی بوێرانە هەیە تاوەكو ببێت بەدەروازە‌و دەسپێكی‬ ‫سەردەمێكی تازە‪.‬‬ ‫پێموایە پێویستە هەرچی زوە بارزانی داوا لەپارلەمان‌و دامەزراوەكانی تری‬ ‫پەیوەندیدار بكات‌و ئامادەكارییەكانی هەڵبژاردنێكی ئازاد بەڕێوەبچێت‪ ،‬لەئێستاشەوە‬ ‫ئەوە رابگەیەنێت كەبەهیچ شێوەیەك قبوڵی درێژكردنەوەی ویالیەتەكەی نییە‪.‬‬ ‫چونكە ئەگەر بارزانی ئەمەبكات‪ ،‬بێگومان مێژویەكی تر دەخاتە سەر خەرمانی‬ ‫رابردوی‪ .‬بەاڵم ئەگەر بەپێچەوانەوە‪ ،‬ئەمەی نەكرد‪ ،‬یان جدی نەبو لەو داواكارییە‪،‬‬ ‫بێگومان شەقام‌و مێژو نەوەی نوێ‌و داهاتوش‪ ،‬ستایشی ئەم قۆناغەی بارزانی‬ ‫ناكەن‌و زیان لەهەنگاوەكانی بەرەو پێشچون‌و ئاڵوگۆڕی دەسەاڵتیش دەدات‪.‬‬ ‫ناشكرێت ناسكیی دۆخی هەرێم‪ ،‬ببێت بەپاساوی پشتگوێخستنی ئایندەی‬ ‫نەتەوەیەك‪ .‬چونكە ئایندەی ئەم واڵتە لەهەمو شتێك زەرورترە‪.‬‬

‫ئازارەكانی هەڵەبجە لەبریتانیا‬ ‫نیشاندەدرێن‬ ‫چاودێر – تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫ئەمڕۆ ‪ ،2015/3/16‬لەشاری بورتسموسی بەریتانیا‪ ،‬لەژێر دروشمی «ژیان لەگەڵ‬ ‫بۆمبەكان»‪ ،‬هونەرمەندی فۆتۆگرافەر «سەردەشت عوسمان»‪ ،‬لەپیشانگەیەكی‬ ‫تایبەتیدا بە هەشت تابلۆی سەرنجڕاكێش نمایشی تابلۆكانی دەكات‪ ،‬كە هەمو‬ ‫تابلۆكان باس لەئازارو مەینەتیەكانی كارەساتی ‪3/16‬ی كیمیابارانی هەڵەبجەی‬ ‫شەهید دەكەن‪ ،‬كە چۆن بۆمبەكان هەڵەبجەیان كاول كردو بیرەوەری تاڵی الی‬ ‫هاواڵتیان جێهێشت‪.‬‬ ‫«سەردەشت عوسمان» سەبارەت بەم پیشانگە تایبەتە بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەم بۆمبانە بۆ هەر تاكێكی خێزان جێگەی بیرەوەری‌و تاڵییەو مەرگ هێنەر بوە‬ ‫بۆیان‪ ،‬كە دیارە ئەم خێزانانە هەمو دەم ئەوە بەخەیاڵیاندا دێت كە ئاخۆ چۆن‬ ‫دەكرێ‌ هەمو دەم‪ ،‬یان ناخودئاگا ژیان لەگەڵ ئەم بۆمبانەدا دەگوزەرێنین‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا ئۆبجێكتێكی مەرگ هێنەر بوە بۆ ئەم خێزانانە‪.‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫تەوەر‪:‬‬

‫هونەر‬ ‫لە سەردەمی داعشدا‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )449‬دووشةممة ‪ 201٥/3/16‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫مێروولەکان بەژێر ڕووناکیی مانگدا دەڕۆن‬ ‫یەکەمین کتێبی بەختیار حەمەسوور چاپ دەکرێت‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫كاتێك خەریكی وەسفكردنی شەوێكی پڕئەستێرەی‪ ،‬هەر‬ ‫تەنیا لە جوانیی ئاسمان و جریوەی ئەستێرە زۆرەكان لەو‬ ‫ئاسمانەدا وەك گەوهەری ڕەش‪ ،‬مەدوێ‌‪ .‬لە پارچەشووشەیەكی‬ ‫شكاودا‪ ،‬درەوشانەوەی مانگ وەسف بكە‪ ،‬ئەو كاتەی لە ناكاو‬ ‫گورگێك‪ ،‬لەو شەوەدا وەك تارمایی بەبەر چاوتدا تێدەپەڕێت‌‪.‬‬ ‫ئەمە نامەیەکی ئەنتۆن چێخۆفە بۆ نیکۆالی برای‪ ،‬کە‬ ‫لە دەستپێکی کتێبی «مێروولەکان بەژێر ڕووناکیی مانگدا‬ ‫دەڕۆن»دا هاتووە‪ .‬تەنیا دوای خوێندنەوەی ئەم چیرۆکانەیە‪،‬‬ ‫کە تێ دەگەین‪ ،‬بەختیار حەمەسووری چیرۆکنووس چۆن‬ ‫جەخت لە نیشاندان و خستنەڕووی شتەکان و ڕووداو و‬ ‫بابەتەکان دەکاتەوە و خۆی وەک فیلمسازێک بە تەنیشت‬ ‫هەموو پێکهاتە و وردەڕووداو و کارەکتەری نێو چیرۆکاکەنەوە‬ ‫دەوەستێت‪ .‬ئەو وەک چیرۆکنووسێک نایەوێت هیچ قەرار و‬ ‫ڕێوشوێنێک بۆ چیرۆکەکان دابنێت‪ ،‬بەڵکوو وا دەخوازێت‬ ‫ڕووداوەکان بە سروشتی خۆیان ڕوو بدەن و ئەدەبیات تەنیا‬ ‫وەک وێنەدانەوەیەک دەبینێت‪.‬‬ ‫«مێروولەکان بەژێر ڕووناکیی مانگدا دەڕۆن» یەکەمین‬ ‫کتێبی بەختیار حەمەسوورە‪ ،‬کە ‪ ٩٦‬الپەڕەیە و لە حەوت‬ ‫چیرۆک بە ناوەکانی «پشیلەی ناو کێڵگەی قەرسیل‪ ،‬لە‬ ‫سووچێکی ئاوێنەدا‪ ،‬وێنەیەکی تۆزلێنیشتوو‪ ،‬شەقامی ژمارە‬

‫‪ ،٢٣‬پشیلەی ژێر باران‪ ،‬ئاوڕدانەوە لە دواپلیکانەدا و کوپی‬ ‫قاوە» پێک هاتووە‪ .‬ئەم چیرۆکانە بە زمانێکی وشک و‬ ‫سادەی بێ تیفتیفە و بە شێوازێکی مینیماڵییانە نووسراون و‬ ‫هەوڵیان داوە بە ڕوونی و لە سادەترین وشەکان و ئاساییترین‬ ‫ڕووداوەکاندا خۆیان دەربخەن‪.‬‬ ‫یەکێک لە ئادگارەکانی ئەدەبیاتی مینیماڵی ئەوەیە‪،‬‬ ‫کە هەرزانترین و بێبایەخترین ڕووداوەکــان لەنێو چیرۆکدا‬ ‫بەهایەکی تر وەردەگــرن و بۆ یەکەمجار کە لە ئەدەبیاتدا‬ ‫هەمان ڕووداوی هــەرزان و بێبایەخ دەبینین‪ ،‬سەرنجمان‬ ‫بەکێش دەکەن و مەودایەکی ترمان نیشان دەدەن‪ .‬ئەمە‬ ‫تایبەمەندییەکی ئەم چیرۆکانەیشە و لە زۆربەیاندا بە دی‬ ‫دەکرێت و چیرۆکنووسیش هەوڵی داوە جێبەجێی بکات‪.‬‬ ‫بەختیار حەمەسوور سەبارەت بە چاپی یەکەمین کتێبی‬ ‫خۆی‪ ،‬نووسیویەتی‪« :‬چاپکردنی کتێب لە دنیای کوردیدا‪،‬‬ ‫هەم ڕیسکە و هەم کۆمیدیا‪ .‬ڕیسکە‪ ،‬زۆر جار باجەکەی‬ ‫کەوتنە و پەشیمانی‪ .‬کۆمیدیایە‪ ،‬بەر لەوەی گەاڵڵەی کتێب‬ ‫بە زەینی نووسەردا تێپەڕ بێت و بنووسرێت‪ ،‬بە تۆمەتی‬ ‫دزی و الساییکردنەوە و هیچپێنەبوون‪ ،‬دەدرێتە بەر شەقی‬ ‫هەڵسەنگاندن و نەخوێندنەوە و پووچەڵکردنەوە!» هەروەها‬ ‫دەخوازێت ئەمە دەستپێکێک بێت بۆ زیاتر بایەخدان بە دنیای‬ ‫چیرۆک‪.‬‬ ‫ئەم کتێبە لە چاپکراوەکانی ناوەندی غەزەلنووسە‪.‬‬

‫سی کتێبی نوێ دەگەنە کتێبفرۆشییەکان‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬

‫هێرتا میولەر‬ ‫لە سێ الپەڕەدا‬ ‫‪8+7+6‬‬

‫حەفتەی ڕابردوو‪ ،‬لە شاری سلێمانی‪ ،‬پایتەختی‬ ‫ڕۆشنبیریی هەرێم‪ ،‬دوو چاالکیی ڕۆشنبیری بەڕێوە‬ ‫چوون‪ ،‬کە لە الیەن هەردوو ناوەندی "غەزەلنووس"‬ ‫و "ئەندێشە"ـوە ڕێک خرابوون و تێیاندا زیاتر لە ‪٣٠‬‬ ‫کتێب باڵو کرانەوە‪.‬‬ ‫لە ڕۆژانــی پێنجشەممە و هەینیی ڕاب ــردوودا‪،‬‬ ‫نــاوەنــدی غەزەلنووس دوو مەراسیمی ســاز دا‪،‬‬ ‫یەکێکیان کــردنــەوەی ناوەندە نوێیەکەی بوو و‬ ‫مەراسیمی دووەمیشیان باڵوکردنەوەی بیست کتێبی‬ ‫نوێ بوو کە ئەو ناوەندە چاپی کردبوون‪.‬‬ ‫لە مەراسیمی یەکەمیاندا‪ ،‬ڕەوەز حەمەساڵح‪،‬‬ ‫بەرپرسی ناوەندەکە‪ ،‬ئاشکرای کرد‪ ،‬کە هەموو‬ ‫هەوڵێکیان بۆ بەکولتوورکردنی خوێندنەوە و‬ ‫زیاتر گرینگیدانە بە کتێب‪ .‬کردنەوەی ناوەندە‬ ‫نوێیەکەشیانی وەک هەوڵێکی تر لەو بارەیەوە‬ ‫ناوزەند کرد‪.‬‬ ‫سەبارەت بە باڵوکردنەوەی ‪ ٢٠‬کتێبەکەیشیان‪،‬‬ ‫ڕایگەیاند‪" :‬ئێمە پێشتر هەر کتێبی ئەدەبیمان چاپ‬ ‫کردبوو‪ ،‬بەاڵم لەو کۆمەڵە تازەیەدا‪ ،‬کتێبی فیکری‬ ‫و زانستییشمان چاپ کردووە و لەسەر ئەو هەوڵەیش‬

‫بەردەوام دەبین‪".‬‬ ‫هەر لەو مەراسیمەدا‪ ،‬نووسەران و ڕۆشنبیران لە‬ ‫بارەی گرنگیی کردنەوە و زیادکردنی ئەو ناوەندانەوە‬ ‫قسە و لێدوانیان دا‪.‬‬ ‫فارووق ڕەفیق‪ ،‬نووسەر و فەلسەفەکار‪ ،‬جەختی لە‬ ‫گرنگیی ناوەندی غەزەلنووس و فراوانکردنی کردەوە‬ ‫و ئەوەیشی ئاشکرا کرد‪ ،‬فراوانکردنی ئەو ناوەندە‬ ‫دەروازەیەکی فراوانتر لە بەردەم ئەواندا دەکاتەوە‬ ‫بۆ زیاتر گرنگیدانیان بە فەلسەفە و بەردەوامیدانیان‬ ‫بەو دانیشتنە فەلسەفییانەی هەینیان لەوێ ئەنجامی‬ ‫دەدەن‪.‬‬ ‫هــاوکــات دیــاری قــەرەداغــیــی هونەرمەند‪ ،‬بە‬ ‫بایەخەوە باسی ناوەندەکەی کرد و پێشی وا بوو‬ ‫پێویستە پاڵپشتیی ئەو شوێنانە بکرێت کە پەرە بە‬ ‫جوانی و مرۆڤدۆستی دەدەن‪.‬‬ ‫هەروەها ڕۆژی شەممەیش‪ ،‬ناوەندی ئەندێشە‪،‬‬ ‫جگە لە مەراسیمی بــاوکــردنــەوەی نزیکەی دە‬ ‫کتێب‪ ،‬بە ئامادەبوونی وەرگێڕ و نووسەرەکانیان‪،‬‬ ‫مەراسیمێکی ڕیزلێنانیشیان بۆ نووسەری کۆچکردوو‬ ‫محەمەد موکری ســاز کــرد‪ ،‬کە تێیدا جگە لە‬ ‫خێزان و کەسوکاری موکری‪ ،‬خوێنەرانێکی زۆریش‬ ‫ئامادەیییان هەبوو‪.‬‬ ‫لەو مەراسیمەدا کە بۆ موکری ساز کرابوو‪،‬‬

‫قوبادی جەلیزادە‪ ،‬وەک هاوڕێی موکری‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫خوێندنەوەی پارچەشیعرێک‪ ،‬ئاماژەی بەوە دا‪،‬‬ ‫موکری جگە لــەوەی قەڵەمێکی جددی بــووە‪ ،‬لە‬ ‫هەمان کاتدا پێشمەرگە و خەباتگێڕیش بووە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پەیوەندیی خۆیشیان‪ ،‬ئاشکرای‬ ‫کرد‪ ،‬دوای کۆچی موکری‪ ،‬ئەو بە شێوەیەکی گشتی‬ ‫لە هەموو کۆڕ و کۆبوونەوەکان دابڕاوە‪.‬‬ ‫هاوکات سەردار عەبدوڵاڵ‪ ،‬وەک هاوڕێی موکری‪،‬‬ ‫پێی وا بوو‪ ،‬موکری لە نووسینەکانیدا ئاوڕی لە‬ ‫هەموو الیەنەکانی شۆڕش داوەتەوە و باسی لەوەیش‬ ‫کرد‪ ،‬ئەگەر کەسێک پرسیار بکات سەبارەت بە‬ ‫شۆڕش و ناخی کارەکتەرەکانی ئەوکاتە‪ ،‬ئەوا دەبێت‬ ‫ڕێنمایی بکرێت موکری بخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫وەک هێمای بۆ ئەوەیش کرد‪ ،‬موکری هەم الیەنە‬ ‫باشەکانی شــۆڕش و هەم الیــەن تاریکەکانیشی‬ ‫بینیون و دەربارەیان نووسیویەتی‪.‬‬ ‫ناوەندی غەزەلنووس و ئەندێشە‪ ،‬دوو ناوەندی‬ ‫چــاپ و بــاوکــردنــەوەن لە شــاری سلێمانی‪ ،‬کە‬ ‫چاالکانە کارەکانیان ڕێک دەخــەن و بــەردەوام و‬ ‫جگە لە چاپکردن و باڵوکردنەوەی کتێب‪ ،‬چاالکیی‬ ‫هەمەجۆری ڕووناکبیری و کولتووری ئەنجام دەدەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )449‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/3/16‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫سەت کتێب لە ساڵێکدا‬

‫خوێندنەوە چی لە بارەی نووسینەوە فێر کردم‬ ‫تا ئەو شــوێنەی تێرت دەکات لە وشە‪،‬‬ ‫هەر ئەوە گرنگە‪.‬‬ ‫هەموو شــتێک بخوێنەرەوە‪ .‬مەترسە‬ ‫لــە دەرەوەی ناوچــەی ئارامیــی خۆتدا‬ ‫بخوێنیتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەمەش شــتێکە‪ ،‬نووســەر‬ ‫دەبێــت لە خوێندنەوەدا بیکات‪ ،‬ئەوەش‬ ‫یانــی قــەت دەق نەگریــت‪ .‬ئەگــەر تۆ‬ ‫دەتەوێــت بــەس ڕۆمانــی گەنجانــە‬ ‫بنووسیت‪ ،‬کەواتە‪ ،‬بەڵێ‪ ،‬دەبێت زۆرێک‬ ‫ڕۆمانی گەنجانە بخوێنیتەوە‪ .‬بەاڵم هەموو‬ ‫شــتێکی تریش بخوێنەرەوە‪ .‬باشــترین‬ ‫کتێبــەکان‪ ،‬ئەوانەن لە ژانرەکانی تریان‬ ‫وەرگریــت‪ ،‬کــە وا لــە خوێنــەر دەکەن‬ ‫بەردەوام لە خەیاڵی خۆیاندا شتێک بڵێن‬ ‫و سەپرایزیش بن بە درێژاییی کتێبەکە‪.‬‬ ‫کەواتــە‪ ،‬هەموو شــتێک بخوێنــەرەوە‪.‬‬ ‫مەترســە لە دەرەوەی ناوچەی ئارامیی‬ ‫خۆتــدا بخوێنیتەوە‪ .‬ئەگەر ســەرەنجام‬ ‫چێــژت لــە کتێبەکە نەبینــی‪ ،‬قەیناکە‪،‬‬ ‫هێشــتا شــتێکی لێوە فێر بوویت‪ .‬هیچ‬ ‫خوێندندەوەیەک بێســوود نییە‪ ،‬کەواتە‬ ‫بەردەوام بە‪.‬‬

‫هیچ ئیمکانی نییە نووسەرێک نەتوانێت‬ ‫بخوێنێتەوە و بتوانێت شتی باش بەرهەم‬ ‫بهێنێت‬ ‫ئالێکس کووپەر‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ژوان جەالل‬ ‫بــە نووســەرەکان دەگوترێــت ئەگەر‬ ‫دەیانەوێت بنووســن دەبێت بخوێننەوە‪.‬‬ ‫قوتابییەکــی نووســینی داهێنەرانــە‪،‬‬ ‫ئالێکــس کووپــەر‪ ،‬ئامۆژگارییەکەی بە‬ ‫دڵ وەرگرت و لەگەڵ خوێندنەوەی سەت‬ ‫کتێب لە ساڵێکدا ڕووبەڕوو بووەوە‪.‬‬ ‫لــە ســاڵی ‪٢٠١٤‬دا‪ ،‬ئامانجــی‬ ‫خوێندنەوەی ســەت کتێبم بەدیهێنا‪ .‬لە‬ ‫مانگی یەکدا‪ ،‬وەکوو شتێکی زۆر ئاسان‬ ‫دەهاتە بەرچاو‪ ،‬بەاڵم لە ســەعات یازدە‬ ‫و نیوی شــەوی ســەری ســاڵی تازەدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ ســەتەم کتێبدا بە دەســتمەوە‪،‬‬ ‫کەمتــر لــە کارێکــی ئاســان دەچــوو‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی ئەم کارە وای لێ کردم زیاتر‬ ‫بیر لە گرنگیی خوێندنەوە بۆ نووسەران‬ ‫بکەمەوە‪.‬‬ ‫کتێبی باش‪ ،‬کتێبی خراپ‬ ‫عادەتــەن ئەمــە یەکــەم ئامۆژگارییە‬ ‫بــۆ هەر نووســەرێک‪ .‬ئەگــەر دەتەوێت‬ ‫بنووســیت‪ ،‬دەبێــت بخوێنیتــەوە‪.‬‬ ‫جــاران‪ ،‬ئــەم بیرکردنەوەیــە تۆقێنــەر‬ ‫بوو‪ .‬گوێم لە مامۆســتای ئەو زانکۆیانە‬ ‫دەگــرت‪ ،‬کــە ســەردانم دەکــردن‪ ،‬لــە‬ ‫کاتی گەڕانمدا بۆ شــوێنێک کۆرســێکی‬ ‫نووســینی داهێنەرانــەی لــێ بخوێنــم‪،‬‬ ‫باســی ئەو کتێبە باشــانەیان دەکرد کە‬ ‫خوێندبوویانەوە و پێشــنیاریان دەکردن‬

‫و وا دیــار بوو هەموو ئەوانەی تریش لە‬ ‫پۆلەکــەدا خوێندبێتیانەوە‪ .‬لەو کاتەدا‪،‬‬ ‫مــن بۆ 'نووســەربوون' زۆر تــازە بووم‪.‬‬ ‫هەروا ســاڵێک شتێکی وا بوو دەستم بە‬ ‫نووســین کردبوو و دووبارە خۆم لەگەڵ‬ ‫خوێندندنــەوەدا ڕادەهێنایــەوە‪ ،‬دوای‬ ‫ئــەوەی خەریک بوو لــەو بیرکردنەوەیە‬ ‫دەهاتمە دەرەوە‪ ،‬کە ماوەیەکی زۆر بوو‬ ‫پێم وا بوو کتێب وەڕسکەرە‪.‬‬ ‫هێشــتا‪ ،‬دەبێــت بڵێــم‪ ،‬هەمــوو ئەو‬ ‫مامۆســتا تۆقێنەرانە‪ ،‬کە ڕەنگە مرۆڤی‬ ‫یەکجــار باش بووبن‪ ،‬ڕاســتیان دەکرد‪.‬‬ ‫هیچ ئیمکانی نییە نووســەرێک نەتوانێ‬ ‫بخوێنێتەوە و بتوانێت شتی باش بەرهەم‬ ‫بهێنێــت‪ .‬ئەگەرچــی یەک شــت هەیە‪،‬‬ ‫هەرگیــز بە باشــی ڕوونیــان نەکردەوە‪:‬‬ ‫کتێبــی خراپیــش بەقەد کتێبــی باش‪،‬‬ ‫باشــە‪ .‬ئیتر ئایا ئەوە بێت خوێندنەوەی‬ ‫ئاسانە‪ ،‬یان بەڕاستی خراپە‪ ،‬بۆ نووسەر‬ ‫هەر کەڵکی هەیە‪.‬‬ ‫گەڕانەوە بۆ خوێندنەوە‬ ‫نموونــەی مــن بــۆ ئەمــە 'تاریــک و‬ ‫لێل'ـــی ســتیفن مایــەرە‪ .‬ئــەو کتێبــە‬ ‫بــوو کــە ســەرەنجام منــی گەڕاندەوە‬ ‫بــۆ خوێندنــەوە و تــا ڕادەیەکیش منی‬ ‫کردە نووســەر‪ .‬لە کاتــی خوێندنەوەی‬ ‫زنجیرەکانــدا‪ ،‬کــە کتێبەکــەم بــە هەر‬ ‫هۆیەک دادەخســت‪ ،‬خــۆم دەبینییەوە‬ ‫داڵغــەم لێ داوە و بــە خەیاڵ دەمگوت‬ ‫دوای ئەوە شــتێکی وەهــا ڕوو دەدات‪،‬‬ ‫دواتریــش نائومێد دەبووم کە نووســەر‬ ‫لەگەڵمــدا هاوڕا نەدەبــوو‪ .‬دوای ئەوەی‬ ‫تەواوم کردن‪ ،‬دەســتم کرد بە گەڕانێکی‬

‫بێســوود بۆ کتێبــی پێرفێکت‪ ،‬کتێبێک‬ ‫هەمــوو ئەو شــتانەی تێــدا بێت کە من‬ ‫دەمویســت ڕوو بــدەن‪ .‬بێگومان‪ ،‬ئەمە‬ ‫مەحاڵ بوو و گەیشــتمە ئــەو بڕیارەی‪،‬‬ ‫کــە تاکەڕێگە بــۆ ئــەوەی کتێبێکی وا‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەوەیە خۆم بینووســم‪ .‬شــتی‬ ‫تر کە هاوڕێ نووســەرەکانم پێیان گوتم‬ ‫ســەبارەت بە کتێبی خراپ ئەوەیە‪ ،‬کە‬ ‫نــەک هــەر پیشــانت دەدا نابێــت وەها‬ ‫بنووســیت بەڵکــوو هیــوای ئەوەشــت‬ ‫دەداتێ کە دەشــێ کارەکەی خۆت چاپ‬ ‫بکرێت‪.‬‬

‫سەت کتێب دواتر‬ ‫ئەمانە هەندێک پێشــنیار و کتێبن من‬ ‫لەم ساڵەدا لێیانەوە فێر بووم‪:‬‬ ‫هەرچــی شــتێکی نیــڵ‬ ‫• ‬ ‫گەیمــان بێت‪ .‬ئەو یەکێک لە نووســەرە‬ ‫پەســندەکانی منــە و پێرفێکتە بۆ هەر‬ ‫کەســێک بۆ نموونەی بــاش دەگەڕێت‪،‬‬ ‫بــۆ دروســتکردنی کارەکتــەر و دنیــای‬ ‫فەنتازی‪.‬‬ ‫'ئــەو کچــەی هەرچیی شــتە‬ ‫• ‬ ‫هەیبــوو'‪ ،‬ئێــم‪ .‬ئــاڕ‪ .‬کاری‪ .‬ئەمە لەم‬ ‫دوایییانــەدا زۆری بــاس دەکرێــت‪ .‬من‬ ‫تەنانــەت جامخانەیەکــی کتێبفرۆشــیی‬ ‫وەتەرســتۆنم بینی‪ ،‬بــە دەرزەنێک لەم‬ ‫کتێبە ڕازێندرابووەوە و هیچی تری تێدا‬ ‫نەبــوو‪ .‬لەبەر هەرچــی بێت‪ ،‬ئەم کتێبە‬ ‫بــە نایابترین شــێوە‪ ،‬زمان و ناســکیی‬ ‫ڕاوییەکی منداڵــی بەکار هێناوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫لەوە ناچێت چیرۆکەکە بابەتی تۆ بێت‪،‬‬ ‫لەبەر زمانەکەی بیخوێنەرەوە‪.‬‬ ‫'سەرکێشەکە'ـــی کۆرنیلیــا‬ ‫• ‬ ‫فەنکــە‪ .‬ئــەم زنجیرەیــە لــە ئێســتادا‬ ‫لــە دوو کتێــب پێــک دێت‪ ،‬بــەاڵم من‬ ‫هیــوادارم زیاتــر ببێــت‪ .‬بــەاڵم ئەگەر‬ ‫ئەمە شــتێکی فێری من کردبێت و هەر‬ ‫کەسێکش بیر لە نووسینی زنجیرەڕۆمان‬ ‫دەکاتــەوە‪ ،‬کتێبــی یەکەمیــان جێــی‬ ‫بایەخە‪ .‬زۆربەی ئەوانەی دەیانناســم و‬ ‫ئەمەیان خوێندووەتەوە پێیان گوتووم؛‬ ‫'سەرکێشــەکە' وەکوو کتێبــی یەکەمی‬ ‫زنجیرەیەک نییە‪ .‬بەاڵم کتێبێکی باشــە‬ ‫و بــە دوایشــیدا یەکێکی باشــتر دێت‪،‬‬ ‫'نەترس'‪ ،‬یەکەمیان خوێنەر بە هێواشی‬ ‫دەخاتە چیرۆکەکەوە بە جۆرێک کتێبی‬ ‫دووەم و ســێیەم دەبێــت بیکەن‪ ،‬بەس‬ ‫بێگومان یەکەم نا‪.‬‬ ‫ڕێک نەوەتوحەوت کتێبی تر هەن‪ ،‬کە‬ ‫دەتوانــم بەم هۆیە و بەو هۆیە باســیان‬ ‫بکەم‪ ،‬بەاڵم ئەوانە سیانن لەسەر ڕەفەی‬ ‫کتێبەکانم یەکســەری دێنە مێشکمەوە‪.‬‬ ‫تــۆ ئەوانــە بخوێنیتەوە یان نا‪ ،‬کێشــە‬ ‫نییــە‪ ،‬هەر بەردەوام بە لــە خوێندنەوە‬ ‫و بــەردەوام بە لە نووســین‪ .‬وشــەکان‬ ‫بخــۆرەوە و هەڵیانڕێــژەوە‪ .‬منیــش‬ ‫هیوادارم لە داهاتوودا بیانخوێنمەوە‪.‬‬

‫خۆراکی ئەدەبی‬ ‫لەگەڵ ئەوەیشــدا‪ ،‬هیچ شــتێک وەک‬ ‫کتێبی باش نییە‪ .‬یەک دانە هەیە کە من‬ ‫بە تایبەت خۆشــم دەوێت ناوی 'شــاری‬ ‫خەون'ـە‪ ،‬وۆڵتەر مۆویرس نووسیویەتی‪،‬‬ ‫کــە بوونەوەرگەلی وەهای تێدایە‪ ،‬بڕوام‬ ‫وایە زۆربەی نووســەران دەیانناسنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی من ناتوانم ناویــان بهێنم بۆ‬ ‫ئەوەی تامەکەی تێــک نەدەم‪ ،‬خۆراکی‬ ‫ئەم بوونەوەرانە ئەدەبیاتی باشە‪ .‬ئەگەر‬ ‫شتێک بخوێننەوە‪ ،‬بەشی بەردەوامبوون‬ ‫خۆراکــی لــێ وەردەگــرن‪ .‬وا هەســت‬ ‫دەکــەم زۆربەی نووســەران بــەم جۆرە‬ ‫توانیویانــە بنووســن‪ .‬ئەوانــە خۆیــان‬ ‫بــە خوێندنەوە تێــر دەکەن‪ ،‬شــێوازی‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫زمانەکــە هەڵدەمــژن‪ ،‬ڕێکــی دەخەن و‬ ‫‪http://blog.write-track.‬‬ ‫تۆنــی دەدەنێ‪ ،‬بەر لــەوەی بە تەواوی ‪co.uk/goal-setting/100-‬‬ ‫بیکەن بە هیی خۆیان و بیکەنە شتێکی ‪b o o k s - 1 - y e a r - w h a t - i -‬‬ ‫تازە و ســەرنجڕاکێش‪ .‬بڕواشــم وایە کە ‪/learned-about-writing‬‬ ‫گرنــگ نییە چــی دەخوێنیتــەوە‪ ،‬باش‬ ‫بێت‪ ،‬یان خراپ‪ ،‬یان مەزن‪ ،‬یان نایاب‪،‬‬

‫كوشتنی باوك و‬ ‫یاخیبوون لە شانۆیی‬ ‫ماڵی باوكمدا‬

‫دیمەنێكی شانۆییەكە لە شاری هەڵەبجە‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫پرسی كوشتنی باوك لە چیرۆكی ئۆدیب‌و ئەو ئوستوورە یۆنانییەوە كە‬ ‫الیوس‌و ژوكاست لە ڕێگای پێشبینیكەرێكەوەو پێش لەدایكبوونی ئۆدیب‪،‬‬ ‫دەزانــن كوڕەكەیان باوكی دەكوژێت‌و ژیانی هاوســەری لەگەڵ دایكی پێك‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬تا ئەمڕۆ بەشێوەی جۆراوجۆر و جیاواز كاری لەسەر دەكرێت‪ .‬لە‬ ‫پاش چەندین سەدەو لە ئێستادا هاوشێوەی هەمان چیرۆك بەشێوەیەكی تر‬ ‫دەبێتە دەستمایەی شانۆیی ماڵی باوكم‪.‬‬ ‫دەربارەی دەق‬ ‫کوشــتنی باوک بە دەســتی کوڕ لە ئەدەبی کوردیشــدا کاری زۆر لەسەر‬ ‫کراوە‪ ،‬کە دیارترینیان (حەسار و سەگەکانی باوکم)ە‪ ،‬بەاڵم کوشتنی باوک‬ ‫لە ماڵی باوکمدا ئەو وێرانەیە درووست ناکات کە لە حەساردا هەیە‪ ،‬لێرە بە‬ ‫سەفەری یەکێک لە کوڕەکان کۆتایی دێت کە کتێب ژیانی گۆڕیوە‪.‬‬ ‫دەربــارەی دەقی شــانۆیی ماڵی باوكم‪ ،‬لە دەرهێنانــی ڕاڤیار نەوزاد‪ ،‬كە‬ ‫هەر خۆی نووسەری دەقەكەیە‪ ،‬كەڵكی لە ڕووداوە كۆمەاڵیەتییەكانی ژیانی‬ ‫ڕۆژانەی كۆمەڵگەكەی‌و كێشە خێزانییەكان وەرگرتووەو لە بینای ئەو ماڵەی‬ ‫لە دەقەكەیدا بونیادی ناوە‪ ،‬ســ ‌ێ براو خوشــكێك لەگەڵ باوك‌و دایكیاندا‬ ‫لە ماڵێكی ب ‌ێ ڕۆ ‌ح و ســاردو پڕ لە شــەڕو ناكۆكیدا دەژین‪ .‬قەرەجێك پێش‬ ‫چەندین ســاڵ بە دایكەكەی وتووە شــوو دەكا ‌ت و منداڵی دەبێت‪ ،‬دوو كوڕ‬ ‫و كچێكی دەبێت‪ ،‬یەكێك لە كوڕەكان ڕۆژێك باوكی لەســەر جگەرەكێشــان‬ ‫دەیكاتە دەرەوەو لە دوڕیانێكدا ئۆتۆمبیلێك لێی دەدات‌و دەیكوژێت‪ .‬كچی‬ ‫ماڵەكە خۆی دەكوژێت‪ ،‬كوڕی دووەم (یاوەر) باوكی دەكوژێت لەبەرئەوەی‬ ‫بۆنی دەمی دەهات! دواجار خۆشــی دەكوژێت‪ .‬كوڕی ســێیەم دوای ئەوەی‬ ‫لەســاتگەلێكی تەواو ئۆدیبانەدا عاشقی دایكی دەبێت‪ ،‬لە ماڵی باوك یاخی‬ ‫ت و ســەفەر دەكات‪ .‬نووســەر ناوەڕۆكێكی هەڵبژاردوە زۆر ئاشــنایەو‬ ‫دەبێ ‌‬ ‫بێشــومار كاری لەســەر كراوە‪ ،‬بــەاڵم توانیوێتی گێڕانــەوەو نیگای تایبەت‬ ‫بەخۆی هەبێت‪ .‬چیرۆكی نمایشــەكەی لەســەر یەك هێ ‌ڵ و بەشــێوەی باو‬ ‫ناباتە پێشــەوەو تێكشكاندنی زەمەنەكا ‌ن و ڕووداوەكانی بەشێوەیەكی ناباو‬ ‫و تەواو مودێرن جێبەج ‌ێ بكات‪ .‬كۆتایی ڕووداوی هێناوەتە سەرەتای ڕووداو‬ ‫و لۆژیكی دراماتیكیانەی پڕ لە جوڵەو هەســت‌و كێشمەكێشی لەسەرەتاوە‬ ‫تا كۆتایی بە باشی پەیڕەو كردووە و بونیادی هەریەك لە كەسایەتییەكانی‬ ‫بەشــێوەیەكی تۆكمــەو بەهێــز دانــاوەو هەریەكەیان بــەو ڕادەیەیی دەبێت‬ ‫كاریگەر ‌ن و هیچ زیادەڕەویەك لە كەسایەتییەكانیاندا نابیندرێت‪.‬‬ ‫دەربارەی داهێنان‬ ‫دەرهێنەر بە هەڵبژاردنی شــێوازێكی تایبە ‌ت و جەســورانەو دوور لەهەر‬ ‫كڵێشــەیەكی بــاو‪ ،‬كە لەالی شــانۆكارانی الو دەیبینیــن‪ ،‬كاری كردووەو لە‬ ‫فەزایەكــی بچوكدا كە نیشــاندەری ماڵــی كوردیە‪ ،‬میزانســینی زۆر جوانی‬ ‫دروســت كردووە‪ ،‬وێنەكانی لە جێگای خۆیداو كاریگەر و ڕیتمی دروســت و‬ ‫پڕ لە وزەو سەرنجڕاكێشــن‪ .‬بە باشــی ئەو فۆڕمە دەناسێت كە هەڵیبژاردوە‬ ‫و هوشیارانە مامەڵەی لەگەڵ تەختەی شانۆ و مەودای نێوان كارەكتەكانیدا‬ ‫كردووە‪ ،‬هەر ئەمەش وای كردووە بینەر لەگەڵ خۆی بهێڵێتەوەو وا بكات لەو‬ ‫كاتژمێر و چەند خولەكەدا‪ ،‬هەست بە ژیان بكەن لەگەڵ نمایشەكەداو چاوی‬ ‫دەرهێنەر ببێتە چاوی بینەر‪ ،‬ڕەگەزە نمایشــییەكان بە دروســتی‌و كاتی‌و‬ ‫شوێنی خۆیاندا ئەتمۆسفیرێكی كاریگەریان خوڵقاندووە‪.‬‬ ‫دەربارەی نواندن‬ ‫نوانــدن لــە شــانۆیی (ماڵــی باوكــم)دا هاوئاســتی دە ‌ق و دەرهێنــان‬ ‫نەبــوو‪ ،‬هەر شــەش ئەكتەرەكــە هەوڵی ئەویان دابــوو كار بكەن بۆ چوونە‬ ‫نــاو كارەكتەرەكانیانەوە‪ ،‬كەشــی پڕ لە توندوتیــژی‌و نائارامی ماڵی باوك‬ ‫بەرجەســتە بكەن‪ ،‬بــەاڵم ڕەنگە پێویســتیان بە كاتێكی زیاتــر هەبێت بۆ‬ ‫پڕۆڤەكردن‌و قوڵبوونەوە لە ڕۆڵەكانیاندا‪.‬‬ ‫ڕووناكی‌و دیكۆر‬ ‫بوونی پەردەی خۆڵەمێشــی‌و تاڕادەیەك تاریك لەســەر كۆی شــانۆكە‪،‬‬ ‫نیشانەو خوێندنەوەیەكی وردو دروستە بۆ كەشی غەمگی ‌ن و تراژیدی ماڵەكەو‬ ‫بوونــی كەمترین ئامراز لەســەر شــانۆ لە كردارە دروســتەكانی نمایشــەكە‬ ‫بوو‪ .‬ڕووناكی وەك پێویســت بەكارنەهێنرابــوو‪ ،‬بەتایبەت دەكرا لە دیمەنی‬ ‫خۆكوشتنی ئاسودە (تەنیا كچی ماڵی باوكم)‪ ،‬یان لەو دیمەنەی كە وێنەی‬ ‫شەڕی براكان‌و هەڵكوتانە سەر ماڵێك نیشان دەدات‪ ،‬بەکاربهێندرێت و لەو‬ ‫ڕێگەیەوە جوانیناسی تایبەت بە نماییشەکە ببەخشێت‪ .‬دەکرێت ئەم گروپە‬ ‫الو و پڕ لە وزەیە چاوەڕوانی ئاییندەیەکی گەشتر و جوانتریان لێ بکرێت و‬ ‫شاییستەی دەستگرتن و هاوکاریکردنی زیاترن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )449‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/3/16‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫تەوەر‪ :‬هونەر لە سەردەمی داعشدا‬ ‫ئامادەكاری تەوەر‪ :‬پێشەوا محەمەد‬ ‫هونەر‪( ،‬بە شێوەیەکی گشتی و بۆ هەموو بوارەکان)‪ ،‬وەک کایەیەکی‬ ‫جوانیناســی و مرۆڤدۆســتی‪ ،‬لەو ســەردەمانەدا کە جەنگ و ناشــیرینی‬ ‫بوونیــان هەیە‪ ،‬دەشــێت هــەم وەک قوربانی ســەیر بکرێــت‪ ،‬هەم وەک‬

‫فریادڕەســیش‪ .‬قوربانییە بەوەی کە هەموو شتێکی جەنگ دژی جوانی و‬ ‫مرۆڤدۆستییە و فریادڕەسیش‪ ،‬وەک تەنها ئامرازی پارێزەری مرۆڤبوونمان‬ ‫و پاراســتنی جوانییەکانمان‪ .‬لەم سەردەمەدا کە داعش لەبەردەرگامانە و‬ ‫ڕۆژانە خوێن و سووتان و سەربڕینمان پیشان دەدرێت‪ ،‬چۆن باسی هونەر‬

‫بکەین‪ ،‬هونەر و جوانی لە کوێی ئەم ســەردەمەدان کە داعشــی تێدایە؟‬ ‫هونەر چی پێ دەکرێت؟‬ ‫ڕەخنەی چاودێر بە پێویستی زانی هونەر لە سەردەمی داعشدا‪ ،‬بکاتە‬ ‫تەوەرەیەک و هەرجارە و هونەرمەندێک بدوێنێت‪.‬‬

‫دیاری قەرەداغی‪:‬‬

‫که‌ داعش دێت‪ ،‬یه‌که‌م شت که‌ زه‌بری به‌رده‌که‌وێت کولتووره‌‬ ‫*بەڕێزتان وەک هونەرمەندێک‪ ،‬چۆن بیر‬ ‫لە داعش دەکەنەوە‪ ،‬پێتانوایە ئەو ڕێکخراوە‪،‬‬ ‫نموونەیەکی زیندوو و بەرجەســتەی دونیای‬ ‫مۆدێرن بێت‪ ،‬یاخــود گرێدراوی مێژوویەکی‬ ‫هەزاران ساڵەی لەپێشینەیە؟‬ ‫دیــاری قەرەداغــی‪ :‬هه‌رچه‌ند‌ه واقیعێکی‬ ‫ســه‌پاو و تاڵیــش بــێ‪ ،‬بــه‌اڵم ته‌نانه‌ت ب ‌ه‬ ‫‌وه‬ ‫بیرکردنه‌وه‌شی ڕازی نیم‪ ،‬چونک ‌ه بیرکردنه ‌‌‬ ‫لــ ‌ه داعش‪ ،‬بڕیاردان ‌ه له‌داخســتنی پانتایی‬ ‫جوانیــی و بگــر‌ه دورکه‌وتنــه‌و‌ه لــ ‌ه جوانی‬ ‫بۆیــه قوڵبوونــه‌و‌ه بــۆ ئــه‌و‬ ‫خواوه‌ندیــش‪‌‌ ،‬‬ ‫دیارده‌یــه مه‌ترســیی ‌ه ک ‌ه من بــ ‌ه نموونه‌ی‬ ‫زینــدووی نازانــم‪ ،‬هێنده‌ی ده‌رهاویشــته‌ی‬ ‫کۆمه‌ڵێک هه‌لومه‌رجی سیاسیی و ئایدۆلۆژییه‬ ‫و هه‌ڵتۆقــاوی خه‌وشــه‌کان ‌ه ل ‌ه خودی بیری‬ ‫خۆیــان و ئێمــه‌ش‪‌.‬داعــش بــ ‌ه هێنــده‌ی‬ ‫وابه‌ستبوونی ڕاســتیی ‌ه مێژوویه‌کانی به‌ر ل ‌ه‬ ‫هه‌زاران ساڵ ‌ه بێ‪ ،‬ب ‌ه هێنده‌ش قه‌رقۆزێک و‬ ‫دومایه‌کی نێو په‌نجه‌ی هه‌ڵسوڕاوی پیاوانی‬ ‫ســه‌رده‌می مۆدێرنه‌یه‌‪ ..‬که ‌دروســتکه‌رانی‬ ‫ســودمه‌ندن ل ‌ه ڕیوایه‌ت و ڕاڤه‌ی جیاجیا بۆ‬ ‫ش قس ‌ه زۆر هه‌ڵده‌گرێ‬ ‫مه‌رامی ئێستا‪ ،‬ئه‌م ‌ه ‌‬ ‫و ده‌تخاتــ ‌ه نێو کون و که‌له‌به‌ر و لێکچوون ‌ه‬ ‫مێژوییه‌کانی به‌ر ل ‌ه دروستبوونی داعش‪.‬‬ ‫*ئــەوەی دەردەکەوێــت‪ ،‬داعــش دژی‬ ‫هەمــوو بەهایەکــی مرۆڤایەتــی و جوانیــی‬ ‫دەوەســتێتەوە‪ ،‬ئایــا لەم بارودۆخــەدا‪ ،‬کە‬ ‫داعــش هەیــەو ڕۆژانە ڤیدیۆی ســەربڕین و‬ ‫ســوتاندن دەخاتە بەردەم هەســتەکانمان و‬ ‫تێکدانی مۆزەخانەو مێژووی هەزاران ســاڵە‬ ‫باڵو دەکاتەوە‪ ،‬چۆن بیر لە هونەر بکەینەوە‬ ‫لە سەردەمێکدا کە داعشی تێدا دەژی؟‬ ‫دیــاری قەرەداغی‪ :‬ئه‌وه‌ی داعش ده‌یکات‬ ‫دوو جه‌نگــه‌‪ :‬یه‌کێکیــان له‌ســه‌ر ئاســتی‬ ‫کاولکردنی مێژوو و شارســتانیی و به‌هاکان‪.‬‬ ‫ئــه‌وی تــر جه‌نگــی ده‌روونییــه‌‪ ،‬جه‌نگ ‌ه بۆ‬ ‫ســه‌ربڕنی هیوا و خۆشنوودی‪ ،‬بۆ تۆقاندنی‬ ‫ش ده‌ستیشــی‬ ‫نه‌وه‌یــه‌ک که گه‌ر بێت و داع ‌‬ ‫پێی نه‌گات به‌ســه بۆ ‌ی کــ ‌ه هێزی تاریکیی‬ ‫خــۆی بداتــێ و بیچێنێ‪ ...‬داعــش ناتوانێ‬ ‫دنیــا کۆنتــڕۆڵ بکات و ئه‌مــ ‌ه زۆر دوور‌ه ل ‌ه‬ ‫لۆجیکی سه‌ربارزیی و سیاسیی‪ ،‬به‌اڵم هه‌وڵ‬ ‫ئه‌دا بۆ په‌لهاویشــتنی فه‌لسه‌فه‌و سیسته‌می‬ ‫ئیشــکردن و ئایدۆلۆژیای خۆی بۆ نێو بیرو‬ ‫هــزری زۆرینــه‌‪ ،‬ک ‌ه بــ ‌ه بڕوای مــن‪ ،‬ماک و‬ ‫زه‌بــری ئه‌مه‌یــان هێجــگار مه‌ترســیدار‌ه و‬ ‫درێژخایه‌نه‪ ..‌.‬تۆ ته‌ماشا بکه‌‪ ،‬گه‌ر ته‌مه‌نی‬ ‫ســته‌م و جه‌وری ده‌ســه‌اڵتی ڕژێمی به‌عس‬ ‫ل ‌ه نێو ئێمه‌د‌ا زیاتر ل ‌ه ‪ 35‬ساڵ حکومڕانی‬ ‫بــوو‪ ،‬ک ‌ه پڕی بــوو ل ‌ه تۆقین و کوشــتن و‬ ‫کاولکردن و ســه‌رگه‌ردانی و ڕه‌شپۆشکردنی‬ ‫دایــکان و هه‌تیــو بوونــی نه‌وه‌یــه‌ک و‬ ‫کاره‌ســات ‌ه گه‌وره‌کان‪ ،‬کــ ‌ه هه‌مووی چوون ‌ه‬ ‫قاڵبی جینۆســایدی جیهانییــه‌وه‪ ،‬به‌اڵم له‬ ‫‌ته‌ک ئه‌مانه‌شــدا به‌عسیزم کاریگه‌رتر ڕه‌گی‬ ‫داکوتــا لــ ‌ه ئــاکار و مۆڕاڵی زۆرینــەدا‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ویســت و بێ ویست الســایی کرانه‌وه‌‪ ...‬ک ‌ه‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه ئێستاشی له‌سه‌ر بێ هێشتا ماتریالی‬ ‫ئیشــکردنی به‌عس وه‌ک ئیدیــا ل ‌ه ڕه‌فتاری‬ ‫ڕۆژانه‌ی زۆرینه‌ماندا به‌رجه‌سته‌یه‌‪.‬‬ ‫کــ ‌ه داعــش دێــت‪ ،‬یه‌کــه‌م شــت کــ ‌ه‬ ‫زه‌بــری به‌رده‌کــه‌وێ کولتــووره‌‪ ...‬چونکــ ‌ه‬ ‫لــ ‌ه په‌رچه‌کــرداری کولتــوور و ســتاتیکاو‌ه‬ ‫گروپێــک توڕه‌و یاخییــ ‌ه و نامۆ و بێ جێگا‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪ ...‬جا بۆ ئه‌وه‌ی تاسه‌ر بێ جێگا‬ ‫نه‌بــێ‪ ،‬ئه‌و دێــت و هه‌موو جێــگاکان کاول‬ ‫ده‌کات و ده‌نگه‌کان بێده‌نگ ده‌کات‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫جێــگای ئــه‌و گه‌رمیــی مۆزه‌خانــ ‌ه نییه‌‪...‬‬ ‫تێڕامانی ئه‌و گروپ ‌ه بۆ تابلۆ و په‌یکه‌ر نییه‪،‬‬

‫ئه‌وه‌ی ئه‌م جه‌نگه‌ی هه‌ڵگیرساندووه‌ خودی جوانیی‬ ‫هونه‌ره‌‪ ،‬که‌ل ‌ه بنه‌چه‌دا ته‌با نیی ‌ه له‌گه‌ڵ دێوەزمه‌ی‬ ‫ڕه‌فتاری تیرۆری مرۆڤ ل ‌ه هه‌موو ئایدیاکاندا و ب ‌ه‬ ‫داعشیشه‌وه‌‬ ‫ئاخر هونه‌رمه‌ند چۆن کار بکات ل ‌ه واڵتێکی بێ‬ ‫سیسته‌م و بێ بازاڕی هونه‌ر؟ کام به‌رهه‌می هونه‌ریی‬ ‫جێگره‌وه‌ی ئه‌و وتار‌ه ئاگراوییانه‌ی نێ‌و مزگه‌وت‬ ‫و مینبه‌ره‌کان بێ؟ ل ‌ه کاتێکدا تۆ ده‌یان و سه‌دان‬ ‫که‌ناڵی ئاسمانی (ئێچ دی)ت هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم بێ به‌رهه‌می‬ ‫هونه‌ریی‪ ...‬بێ کااڵی کولتووری‬ ‫بگر‌ه ئه‌وان هه‌راسان ‌ن ب ‌ه ده‌نگی ئه‌هریمه‌نی‬ ‫میوزیــک هه‌ر بۆی ‌ه الشــیان تابۆیــه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫خــۆ ده‌شــبێ ده‌نگێــک ئه‌لته‌رناتیڤ بێ ل ‌ه‬ ‫الیــان‪ ،‬بۆیــ ‌ه هه‌ڵبژاردنــی ئــه‌و ده‌نگ ‌ه الی‬ ‫ئه‌وان شه‌ڕه‌ته‌قه‌و شــریخه‌ی گولله‌و هه‌رای‬ ‫شێتانه‌ی ڕمانی بیناو ته‌قینه‌وەی ئاسه‌واری‬ ‫مێژووه‌‪.‬‬ ‫خۆی ل ‌ه ڕاســتیدا ئه‌وان نه‌هاتوون شــه‌ڕ‬ ‫ب ‌ه دنیا بفرۆشــن‪ ،‬به‌ڵکو بێ ئاگا ل ‌ه خۆیان‬ ‫هونــه‌ر و کولتوور و ئه‌ده‌ب ئه‌م جه‌نگه‌ی ل ‌ه‬ ‫مێژ‌ه هه‌ڵگیرســاندوو‌ه و ئه‌مان سه‌ر شێتان ‌ه‬ ‫قبوڵــی فه‌نابــوون ناکه‌ن ل ‌ه نێو پڕشــنگ و‬ ‫ڕووناکــی‪ ،‬لێــم ببــوور‌ه بڵێم پرســیارێکی‬ ‫ســاویلکانه‌یه‌‪ ،‬بڵێــم هونــه‌ر چــی ئــه‌کات‬ ‫له‌سه‌رده‌می داعشدا؟ باشتر‌ه بوترێ ئه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م جه‌نگه‌ی هه‌ڵگیرساندوو‌ه خودی جوانیی‬ ‫هونــه‌ره‌‪ ،‬کــه‌ل ‌ه بنه‌چه‌دا ته‌بــا نیی ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫دێوەزمه‌ی ڕه‌فتاری تیرۆری مرۆڤ ل ‌ه هه‌موو‬ ‫ئایدیاکاندا و ب ‌ه داعشیشه‌وه‌‪.‬‬ ‫*لە هەرێمی کوردســتاندا‪ ،‬لە به‌رانبەر‬ ‫کۆلێژێکــی هونــەر‪ ،‬ســەدەها مزگــەوت و‬ ‫قوتابخانــەی ئایینــی بوونیــان هەیە‪ ،‬وەک‬ ‫ئاشــکرا کراوە‪ ،‬زیاتر لە ‪ ٥٠٠‬کورد چوونەتە‬ ‫ناو داعش‪ ،‬لە دوای داعشەوە‪ ،‬پێویست نییە‬ ‫جارێکــی تر بــە پێگەی هونەر لــەم واڵتەدا‬ ‫بچینــەوە و هونەر بە گشــتی لە پانتاییەکی‬ ‫زۆر زیاتر فراواندا کاری لەسەر بکرێت؟‬ ‫دیــاری قەرەداغی‪ :‬به‌رله‌وه‌ی پێناســه‌ی‬ ‫هونــه‌ر و گرنگییه‌کانی بکــه‌م له‌نێو کایه‌ی‬ ‫ژیانــدا‪ ...‬ده‌بێ لــه‌و‌ه بگه‌ین کــ ‌ه کۆمه‌ڵگا‬ ‫هونه‌ر دروســت ئه‌کا؟ یــان هونه‌ر کۆمه‌ڵگا‬ ‫دروســت ئه‌کا؟ له‌م کاته‌دا کــە ئه‌م وه‌اڵم ‌ه‬ ‫ده‌نووســم‪ ،‬ده‌بوو منی هونه‌رمه‌ند خه‌ریکی‬ ‫هونــه‌ر بوومایه‌و کاتی تــرم نه‌بوای ‌ه بۆ هیچ‬ ‫لێدوانێــک‪ ...‬بــه‌اڵم ده‌زانــی به‌تاڵتریــن و‬ ‫مایه‌پوچتریــن توێــژ هونه‌رمه‌نــده‌؟ ده‌زانی‬ ‫موفلیســترین کای ‌ه هونه‌ره‌؟ بێ ئه‌رزشترین‬ ‫توێــژ هونه‌رمه‌نــدان و کااڵکه‌یه‌تــی‪ ...‬نــ ‌ه‬ ‫ناســکین و ن ‌ه هه‌ســتیار‪ ...‬نــ ‌ه بزانین و ن ‌ه‬ ‫کارامــه‌‪ ...‬به‌ڵکــو بــ ‌ه ڕێکه‌وتێک بــه‌ر ئه‌م‬ ‫کایه‌یــ ‌ه که‌وتین له‌م نیشــتمان ‌ه پڕ خوێن و‬

‫هه‌رایه‌‪ ،‬ک ‌ه بووین ‌ه گاڵته‌چی جوێنفرۆشان و‬ ‫سیاسه‌تمەداران و بازرگانان و بگر‌ه منداڵ و‬ ‫خێزانه‌کانیشمان‪ .‬ده‌زانی ک ‌ه ب ‌ه ئاسته‌میش‬ ‫ژیان ته‌با نیی ‌ه ب ‌ه هونه‌ر و هونه‌رمه‌ندان؟ خۆ‬ ‫گه‌ر هونه‌رمه‌ندێک که‌مێک ژیان و گوزه‌رانی‬ ‫لــ ‌ه گچکــ ‌ه سیاســه‌تمادارێک یــان گردۆک ‌ه‬ ‫بازرگانێک یا هه‌ر توێژێکی پار‌ه په‌یداکه‌ری‬ ‫ئــه‌م واڵت ‌ه نزیــک بێتــه‌وه‌‪ ،‬ئــه‌وا ده‌یکه‌ن ‌ه‬ ‫په‌ندی زه‌مانه‌و بۆ هه‌تای ‌ه ڕیســواو ناپاک و‬ ‫سه‌رزه‌نشتی ده‌که‌ن‪ ...‬ده‌یکه‌ن ‌ه چاوه‌ش‪...‬‬ ‫ده‌یکه‌نــ ‌ه لۆتــی‪ ...‬ده‌یکه‌نــ ‌ه ســه‌ماکه‌ر و‬ ‫ماکیاژکــه‌ر‪ ...‬ده‌یکه‌نــ ‌ه جه‌رده‌و گــه‌واد و‬ ‫بێ شــه‌ره‌ف‪ ...‬ده‌زانــی مه‌رجیش نیی ‌ه ئه‌م‬ ‫سوکایه‌تیی ‌ه ته‌نها ل ‌ه خه‌ڵکی نه‌خوێنده‌وار و‬ ‫نه‌فــام و عه‌وامەو‌ە بێ‪ ،‬نا هه‌رگیز‪ ...‬به‌ڵکو‬ ‫زۆرمان بینی ل ‌ه قه‌ڵه‌م ب ‌ه ده‌ستان و ب ‌ه ناو‬ ‫ڕۆشنفکران و الیەنگرانی حیزب ‌ه ناشرینه‌کانی‬ ‫خۆمــان و هه‌ندێکجار خــودی هونه‌رمه‌ندان‬ ‫خۆشــیان لــ ‌ه ژێر عه‌بــای ڕه‌شــی تاریک و‬ ‫ده‌مامک ‌ه شــاراواکان ده‌که‌وتن ‌ه ســوکایه‌تی‬ ‫بــ ‌ه هونه‌رمه‌ندانی هاوپیشــه‌یان و به‌رهه‌م ‌ه‬ ‫هونه‌رییه‌کانیان‪ ...‬مــن نازانم تۆ بۆ لۆمه‌ی‬ ‫مزگه‌وت ئه‌که‌ی ک ‌ه ئه‌وان خوڵقێنه‌ری بیری‬ ‫داعشن‪ ،‬ل ‌ه کاتێکدا بیر و فه‌لسه‌فه‌ی داعش‬ ‫ڕۆژانــ ‌ه وان له‌نێو میدیاکانی ئێمه‌ی کورد‌‪...‬‬ ‫ڕۆژان ‌ه هونه‌ر ڕیسوا ئه‌کرێ؟ هونه‌رمه‌ند به‌ر‬ ‫توانــج و تان ‌ه ئه‌که‌وێ‪ ...‬برســی ئه‌کرێ‪...‬‬ ‫په‌راوێز ئه‌خــرێ‪ ...‬ده‌کرێ ب ‌ه په‌نگ و فڕێ‬ ‫دەد‌رێتــ ‌ه ســه‌ر شــه‌قامێک بێ ئیــش و بێ‬ ‫کار‪ ...‬ئاخــر هونه‌رمه‌نــد چۆن کار بکات ل ‌ه‬ ‫واڵتێکی بێ سیســته‌م و بێ بازاڕی هونه‌ر؟‬ ‫کام به‌رهه‌می هونه‌ریی جێگره‌وه‌ی ئه‌و وتار‌ه‬ ‫ئاگراوییانــه‌ی نێــ ‌و مزگــه‌وت و مینبه‌ره‌کان‬ ‫بێ؟ ل ‌ه کاتێکدا تۆ ده‌یان و ســه‌دان که‌ناڵی‬ ‫ئاســمانی (ئێــچ دی)ت هه‌یــه‌‪ ،‬بــه‌اڵم بــێ‬ ‫به‌رهه‌می هونه‌ریی‪ ...‬بێ کااڵی کولتووری‪.‬‬ ‫تۆ ل ‌ه ‪ 24‬کاتژمێر وه‌شــاندنی که‌ناڵێکی‬ ‫کــوردی ڕابمێن ‌ه یان گوێبگــره‌‪ ،‬بزان ‌ه چه‌ند‬ ‫جــار ئه‌ڵێ (داعــش) و چه‌ند جاریش ده‌ڵێ‬ ‫(هونــه‌ر)‪ ...‬ده‌زانی بێ ئاگا ئێم ‌ه بووینه‌ت ‌ه‬ ‫بڵندگــۆی گروپێکــی دوژمــن و کاولکــه‌ر‪.‬‬

‫یــان بــ ‌ه وتــه‌ی هاوڕێیه‌کم‪ ،‬کــ ‌ه جوانیپێکا‬ ‫و وتــی‪« :‬بووینه‌تــ ‌ه جاش میدیــای داعش‬ ‫و تیرۆریســتان»‪ .‬ئاخــر ناحه‌قــی نییــه‪‌،‬‬ ‫ته‌نانــه‌ت که‌نــاڵ هه‌بــوو دزه‌ی بــ ‌ه پالنــی‬ ‫ســه‌ربازیش ئه‌کــرد‪ ...‬ئاخــر بــۆ میدیاکان‬ ‫ڤیدیۆی ده‌یا ‌ن سه‌ڕبڕین و سوتان و تۆقان و‬ ‫لێدوانی ئاگرینی تیرۆریستان باڵو بکاته‌وه‌؟‬ ‫ده‌پرســم ئایا میدیاش هه‌زاران ته‌ماشاکه‌ری‬ ‫ئه‌و گرتانه‌ی ســه‌ڕنه‌بڕیو‌ه بــه‌م کاره‌؟ ئایا‬ ‫ده‌روونــی منداڵــی کورد تا ئه‌به‌د ســه‌ربڕاو‬ ‫نابــێ؟ ئازیــزان زۆرجــار لــ ‌ه دوور و نزیک‬ ‫پێشــنیارم بۆ زۆرێک ل ‌ه که‌ناڵه‌‌کانی خۆمان‬ ‫کــردوو‌ه بــۆ بــه‌رده‌وام بوون بــ ‌ه جوانیی و‬ ‫پشــتگیری کردنی هونه‌ر و ئه‌ده‌ب و ئه‌دیب‬ ‫و هونه‌رمه‌ندان‪ ،‬که‌چی نه‌ک هه‌ر ب ‌ه قسه‌یان‬ ‫نه‌کرودیــن‪ ،‬بگر‌ه گاڵته‌شــیا ‌ن بــ ‌ه عه‌قڵ و‬ ‫قســه‌مان هاتوو‌ه‌و ب ‌ه زمانێکی زبر و بازاڕیی‬ ‫پێت ئه‌ڵێن‪ :‬توو شه‌رەف که‌ی کاتی میوزیک‬ ‫و گۆرانییه‌؟ که‌ی کاتی شیعره‌؟ که‌ی کاتی‬ ‫ئــه‌ده‌ب و کولتووره‌؟ که‌ی کاتی ســینه‌ما و‬ ‫شــانۆیه‌؟ که‌ی کاتی ســه‌مایه‌؟ که‌ی کاتی‬ ‫کۆنســێرته‌؟ که‌ی کاتــی درامایه‌؟ کوا پار‌ه‬ ‫بۆ ئه‌م شــتانه‌؟ تکای ‌ه بچنــه‌و‌ه ماڵ‪ ،‬برایا ‌ن‬ ‫ســه‌رده‌م ســه‌رده‌می تاریکییه‌‪ ،‬ســه‌رده‌می‬ ‫ســوڕی متبوونــه‌‪ ...‬مه‌یه‌نــ ‌ه ده‌ر ل ‌ه ماڵ تا‬ ‫خۆمــان پێتان ئه‌ڵێیــن‪ ...‬ده‌م نه‌که‌نه‌و‌ه تا‬ ‫ده‌نێرین ب ‌ه دووتانا‪ ،‬چه‌ک هه‌ڵگرن و بجه‌نگن‬ ‫دوا د‌هر‌فه‌تی نه‌مانی داعش شه‌ڕی ئێوه‌یه‌؟‬ ‫*قسەیەک هەیە دەڵێت‪ ،‬ئەوەی سیاسەت‬ ‫تێکــی دەدات‪ ،‬هونەر درووســتی دەکاتەوە‪،‬‬ ‫لەم سەردەمەشــدا کە داعــش هەیە‪ ،‬هونەر‬ ‫دەتوانێــت چــی شــتێکی مرۆڤایەتــی و‬ ‫مرۆڤبوونمان بیربخاتەوەو بیپارێزێت؟‬ ‫دیاری قەرەداغی‪ :‬ئه‌م ‌ه ئیشکردن ‌ه له‌نێوان‬ ‫و ئومێــد و نائومێدیدا‪ ،‬ئــه‌م دوو چه‌مکه‌ش‬ ‫پێکه‌و‌ه ئیشده‌که‌ن و پێم وانیی ‌ه لێکبترازێن‪.‬‬ ‫به‌اڵم ن ‌ه هونه‌ر ده‌توانێ تا ســه‌ر گه‌شــبین‬ ‫بێــت به‌ڕه‌هایــی و ن ‌ه ڕه‌شــبینیش ڕه‌های ‌ه‬ ‫تا سه‌ر‪ ...‬ئومێدبوون ناکات ‌ه ئه‌وه‌ی تاریکی‬ ‫دنیــا نه‌بینی و به‌ری نه‌که‌وی‪ ،‬ده‌شــبێ زۆر‬ ‫به‌ئاگا بین ل ‌ه گه‌شــبینییه‌کی گێالن ‌ه له‌نێو‬

‫دۆخێکی کپ و وه‌ســتاو و چه‌قبه‌ســتوودا‪،‬‬ ‫ســ ‌هر‌چاوه‌ی ئومێد مرۆڤــه‌‪ ،‬ئه‌و مرۆڤه‌ی ل ‌ه‬ ‫که‌وتــن و ســه‌رکه‌وتن به‌رده‌وامــه‌‪ ...‬ده‌بێ‬ ‫بڕوامــان بــه‌و‌ه هه‌بــێ ک ‌ه مرۆڤ هه‌میشــ ‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ی کێشه‌کانی سه‌ر ئه‌م هه‌ساره‌یه‌ی ‌ه‬ ‫و خوڵقێنه‌ریه‌تــی‪ ...‬ئــه‌وه‌ی بــ ‌ه هزرێکــی‬ ‫تاریک و کۆن و ته‌قلیدی پاوانخواز‌ه هه‌میش ‌ه‬ ‫لــ ‌ه جه‌نگــی که‌له‌پچه‌کردنی به‌رانبــه‌ره بۆ‬ ‫ئه‌فرانــدن و خوڵقاندنــی بیری نــوێ و ڕای‬ ‫تازه‌ی ‌ه ب ‌ه هه‌زاران ڕێگاو شێوه‌ی جیاجیا‌‌‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه ل ‌ه به‌رده‌م دوو ڕێگاداین و ســێهه‌می‬ ‫نابینم‪ ،‬یان ته‌ســلیمبوون ب ‌ه ئیراده‌ی (تۆ)‬ ‫یــان به‌رده‌وامــی ب ‌ه خۆم‪ ،‬له‌نێــو ئه‌و (تۆ)‬ ‫و (خــۆم)‌ه دا‪ ،‬هــه‌زارا ‌ن ســاڵ ‌ه مرۆڤایه‌تی‬ ‫ده‌جه‌نگێ و ده‌ناڵێنێ‪ ...‬سیاسه‌ت کار له‌سه‌ر‬ ‫تێکدان ناکات‪ ،‬به‌ڵکو مرۆڤ سه‌رگه‌ردان ‌ه به‬ ‫‌سیاســه‌ته‌وه‌و نازانێ بۆ دروســتی ده‌کات و‬ ‫پاشــان تێکی ده‌شکێنێ‪ ،‬له‌هونه‌ردا مرۆڤ‬ ‫تێک ناشکێنرێ‪ ،‬به‌ڵکو هونه‌ر وێنای ڕۆحت‬ ‫ده‌کاتــه‌و‌ه و ده‌ربازکه‌ری نه‌خشــه‌ڕێگایه‌کن‬ ‫که سیاســییه‌کان تیایدا خۆیان و ئێمه‌شیان‬ ‫ون کردووه‌‪ ...‬ل ‌ه هونه‌ردا په‌نهانه‌کانی ژیان‬ ‫و مرۆڤبــوون ده‌کرێنه‌وه‌و ئاشــکرا ده‌کرێن‪،‬‬ ‫ئه‌ویــش ب ‌ه وه‌اڵمێکی ســتاتیکی و ئاســان‪،‬‬ ‫به‌اڵم گران ل ‌ه کرده‌دا وه‌اڵمد‌هد‌رێته‌وه‪ ...‬ڕێک‬ ‫ئه‌م ‌ه پێچه‌وانه‌ی گرێ ئاڵۆزه‌کانی سیاسه‌ت ‌ه‬ ‫ک ‌ه داعش ئاســا‌کان به‌رهــه‌م دێنێ و نازانێ‬ ‫چۆنیــش لێــی قوتار بێت و بــۆ هه‌تاهه‌تای ‌ه‬ ‫بناڵێ‪ .‬شۆڕشی هونه‌ریی‬ ‫‌‌‬ ‫مرۆڤایه‌تی پێوه‌ی‬ ‫لــ ‌ه قه‌یراندا بااڵ ناکات و به‌په‌ل ‌ه فریادڕه‌س‬ ‫نابێ‪ ،‬شۆڕشــی کولتووری له‌ســه‌ر ئاگرێکی‬ ‫هێواشــه‌و باکی نیی ‌ه ل ‌ه دنیا چ کوده‌تایه‌کی‬ ‫سه‌ربازیی و سیاسیی وا به‌ڕێوه‌یه‌‪ .‬ئازیزان‪،‬‬ ‫هونــه‌ر کــرده‌ی قۆناخێکــی مێژووییــ ‌ه ک ‌ه‬ ‫هه‌میش ‌ه جێگای ڕێز و پێزانین و هه‌ڵوێست ‌ه‬ ‫بــێ و بــه‌رده‌وام کاری بۆ بکرێ و فه‌رامۆش‬ ‫نه‌کــرێ‪ ،‬ده‌زانی چ کۆمیدیایه‌کــی گه‌وره‌ی ‌ه‬ ‫سه‌دان ساڵ ‌ه هونه‌ر و جوانی غائیب ده‌کرێ‬ ‫و سوک ده‌کر ‌ێ له‌م مه‌مله‌که‌ته‌دا‌‪ ،‬که‌چی تۆ‬ ‫دێی ده‌ته‌وێ شه‌ڕێکی گه‌وره‌ی پێ بکه‌ی له‬ ‫‌زه‌مەنێکی ناسک و دژواردا؟!‬

‫ئه‌مــ ‌ه جێــگای تێڕامــان و بــ ‌ه‬ ‫خۆداچوونه‌وه‌یــه‌‪ ...‬پێویســت ‌ه هونــه‌ر و‬ ‫کولتوور و ئه‌ده‌ب و ئه‌رشیف و ڕۆشنگه‌ریی‪،‬‬ ‫مه‌قامــی خــۆی هه‌بێــت و نه‌که‌وێتــ ‌ه ژێــر‬ ‫هه‌ڕه‌شــه‌ی بازرگانان و سیاســه‌تمه‌دا‌ران و‬ ‫عه‌قڵ ‌ه خێڵه‌کییه‌کان‪ ،‬ئه‌گینا ل ‌ه دواجاردا ن ‌ه‬ ‫هونــه‌ر ده‌توانێ به‌رجه‌ســته‌ی ژیان بکات و‬ ‫ن ‌ه ژیانێکی بێ هونه‌ریش ده‌توانێ ب ‌ه جوانی‬ ‫به‌رده‌وامی بدات ‌ه مرۆڤه‌کانی‪.‬‬ ‫*سەبارەت بە ڕووبەڕووبوونەوەی فیکری‬ ‫ئەو ڕێکخراوە تیرۆریستییە‪ ،‬هونەر دەتوانێت‬ ‫چ ئەرکێــک بگرێتە ئەســتۆ لــە کۆمەڵگەی‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬دەتوانێت چ ڕۆڵێک بگێڕێت‪ ،‬کامانەن‬ ‫ئەو وەزارەت و ســەرچاوە پەیوەندیدارانەی‬ ‫کە بــە گرنگییەوە هونەر وەک کۆڵەکەیەکی‬ ‫گرنگی ڕووبەڕووبوونەوە بەکاربهێنن؟‬ ‫دیاری قەرەداغی‪ :‬بــۆ ئه‌وەی ڕووبه‌ڕووی‬ ‫زۆرێــک لــه‌لێشــاوی تــری چاوه‌ڕوانکروای‬ ‫هاوشێوه‌ی داعش ببینه‌وه‌‪ ،‬پێویست ‌ه ب ‌ه یه‌ک‬ ‫جــۆر چه‌ک نه‌جه‌نگین‪ ...‬پێشــمه‌رگ ‌ه بوون‬ ‫فر‌ه شێوه‌یه‌‪ ...‬من له‌م کاته‌دا مامۆستایه‌کی‬ ‫کــوردی بــێ مووچ ‌ه ک ‌ه به‌رده‌وامــی ده‌دات ‌ه‬ ‫نه‌وه‌یه‌ک لــ ‌ه فێرگــه‌کان و قوتابخانه‌کان و‬ ‫فێری خوێندن و په‌روه‌رده‌یان ده‌کات‪ ،‬الی من‬ ‫ســه‌ربه‌ر‌ز و پێشمه‌رگه‌یه وه‌ک پێشمه‌رگه‌ی‬ ‫ســه‌نگ ‌هر‌‪ ،‬ئه‌م قســه‌یه‌ش بۆ په‌رســتیار و‬ ‫دکتۆرێــک هاوچوون ‌ه بــۆ ژینگه‌پارێزێک ک ‌ه‬ ‫پیســی و خــۆڵ و خاشــاک ڕاده‌ماڵــێ هه‌ر‬ ‫پێشــمه‌رگه‌بوونه‌‪ .‬که‌ره‌ســته‌ی گــه‌وره‌ی‬ ‫شارســتانیی میلله‌تێــک ئــه‌ده‌ب و هونه‌ره‌‪،‬‬ ‫زیاده‌ڕۆییــش نییه بڵێ‌م ک ‌ه هه‌راســان بوون‬ ‫و جه‌نگی تیرۆریستان ل ‌ه دژی مرۆڤایه‌تی ن ‌ه‬ ‫نه‌وتــه‌‪ ،‬نه خاکه‌‪ ،‬به‌ڵکو لێدانی شارســتانی‬ ‫و مێژووه‌‪ ،‬لێدانی شــکۆی هونه‌ره‌‪ .‬سوتانی‬ ‫ئه‌ده‌به‌‪ ...‬ڕمانی جوانیی ‌ه‌‪ ،‬ئه‌و جوانی و به‌ها‬ ‫پیرۆزانه‌ی ل ‌ه مێژ‌ه ئه‌وان لێی بێبه‌ش بوون و‬ ‫ڕۆژان ‌ه ل ‌ه جوگرافیای جوانیدا ته‌ریک و نامۆ‬ ‫و گۆشــه‌گیرن‪ ...‬بۆی ‌ه تا (هێڵی به‌یانی)ی‬ ‫هونــه‌ر و ئه‌ده‌ب ل ‌ه هه‌ڵکشــاندا بێ هه‌موو‬ ‫هێزێکی تاریک ل ‌ه داکشاندا ئه‌بێ‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )449‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/3/16‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫شاعیر چۆن دەمرێت؟‬ ‫دەربارەی وڕێنەی ئەنتۆنیۆ تابوكی‬ ‫فەهد عەتیق‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫ژیانــی ئەوانــی دیكە بەشــێكە لە ژیانی‬ ‫ئێمە‪ ،‬ژیانی ئێمەش بەشێكە لە ژیانی ئەوان‬ ‫و ئەمەش لە یادەوەرییەكی دەستەجەمعیدا‬ ‫بەركەمــاڵ دەبێت‪ ،‬نەك لــە یادەوەرییەكی‬ ‫تاكەكەسیدا كە ڕەنگە لە هەر چركەساتێكی‬ ‫مێژووییدا پەكی بكەوێت‪ .‬تەنانەت ژیاننامەی‬ ‫تایبەتی خۆشت بەبێ ئەوانی دی (ئەوانەی‬ ‫لێتــەوە نزیك بوون و تەنانەت ئەوانەشــی‬ ‫دوور بوون لێت)‪ ،‬نوقسان دەبێت‪.‬‬ ‫گرنــگ ئــەوە نییــە چــی دەنووســین‪،‬‬ ‫لــەوە گرنگتــر ئەوەیە چۆنی دەنووســین‪.‬‬ ‫ســەروەختێك (وڕێنــە)م خوێنــدەوە كــە‬ ‫بەڕاســتی دەقێكــی داهێنەرانەیــە‪ ،‬بــەو‬ ‫دەرەنجامە گەیشــتم‪ .‬ئێمە تائێســتاش بە‬ ‫نووسەر و ڕەخنەگر و رۆژنامەنووسمانەوە‪،‬‬ ‫دەپرســین كوا ڕۆمانی پۆلیسیی خۆماڵی؟‬ ‫ئەی لە رۆمانەكەدا دایك و هاوســەر یاخود‬ ‫لەشفرۆش بۆ نابینین و بۆ بزرن؟‬ ‫ئەم پرســیارانە دەری دەخــەن ئێمە تا‬ ‫هەنوكەش دەمانەوێت ڕۆمان بنووسین‪ ،‬بێ‬ ‫گوێدانــە ئەوەی چۆن چۆنی دەینووســین؟‬ ‫هەر لەبەرئەوەشــە لەئێســتادا ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لە ڕۆمان دەبینین‪ ،‬بەاڵم بەشی زۆریان‬ ‫كەڵكی خوێندنەوەیان نییە‪.‬‬ ‫هەنــدێ جار لەنــاو جێگادایــت و لەبەر‬ ‫ماندوویەتی لەسەر پشت پاڵ كەوتوویت‪ ،‬وا‬ ‫هەستدەكەیت بەبێ ویست و ئیرادەی خۆت‬ ‫تێكەڵ بە ژیانی كەســانێكی دیكە بوویت‪.‬‬ ‫خــەو دەتباتــەوە و خەریكــە پێڵووەكانت‬

‫پــێ لێــك دەنێــت‪ .‬دەنگەدەنگــێ دەگاتە‬ ‫گوێت‪ ،‬بە هەندێ لەو دەنگانە ئاشــنایت و‬ ‫هەندێكیشــیان ناناسیت‪ .‬لەنێویاندا دەنگی‬ ‫خۆت یان دراوســێكەت یاخود هاوكارێكتی‬ ‫لە شوێنی ئیشەكەت تێدایە‪.‬‬ ‫بیری ژیانی پێشووتر و ژیانی ئێستاكێت‬ ‫دەكەوێتەوە و زۆر شتیشــت بیر نایەتەوە‪،‬‬ ‫لەوالشــەوە وێنەگەلێكی بێشومار مێشك و‬ ‫بیركردنەوەت داگیر دەكات‪ .‬ســەروەختێك‬ ‫ســەیری خۆت دەكەیت‪ ،‬دەبینیت چەندین‬ ‫كەســی جیاجیــا تێكەڵ بە یەكــدی بون‪..‬‬ ‫ئــەوكات تەواو دڵنیا دەبیــت لەوەی‪ ،‬ئێمە‬ ‫هەموومان بەیەكــەوە ڕێ دەكەین و تاك و‬ ‫تەنها نارۆین‪.‬‬ ‫ئەم حاڵەتە زۆر بە ڕون و ڕەوانی لەگەڵ‬ ‫"فێرنانــد پێســوا"ی شــاعیردا دەبینین كە تەنهــا ســێ رۆژدا (مــاوەی مانــەوەی لە ژیانیانــدا ڕۆ دەچێــت و ئەوانیش بەهەمان‬ ‫داخڵ بە نەخۆشــخانە دەبێت و تەنها ســێ نەخۆشخانە)‪ ،‬چاوی بە زۆربەی هاوڕێكانی شــێوە‪ ..‬پرســیاریان لێدەكات و ئەوانیش‬ ‫ڕۆژی تێــدا دەمێنێتــەوە و دەمرێت‪ ،‬بەاڵم دەكەوێت‪ ،‬ئەو هاوڕێیانەی زۆر دەمێك بوو پرســیاری لێدەكەن‪ ،‬وەك ئــەوەی گفتوگۆ‬ ‫لەماوەی ئەو ســێ ڕۆژەی كۆتایی تەمەنیدا نەیبینیبــون‪ .‬ئەوان قســەی بــۆ دەكەن و لەگەڵ ئەو تارماییانەدا بكات كە بەدرێژایی‬ ‫ژیانی لەگەڵیدا بوون و لێی نەبوونەوە‪.‬‬ ‫(كە بەهۆی نەخۆشــیی جگــەرەوە كۆچی ئەمیش قسەیان بۆ دەكات‪.‬‬ ‫دوایــی دەكات)‪ ،‬ژیانێــك دەژی زۆر بــە‬ ‫دەرهــەق بــەم ڕۆمانە قــەوارە بچوك و‬ ‫ئەو هاوڕێیانەی پزیشــك و مامۆســتا و‬ ‫بڕشتتر لەو ژیانە كورتەی گوزەراندی‪.‬‬ ‫شــاعیر و فەیلەســوفیان تێدایــە‪ .‬ئەوانــە مەزنەی (وڕێنە) كە لە نووســینی نوسەری‬ ‫بتاشــم‪،‬‬ ‫وتــی‪ :‬یەكەمجار دەبێت ڕیشــم‬ ‫خەنیمەكانی "پێســوا"ن و مشتومڕەكان بە ئیتاڵی "ئەنتۆنیۆ تابوكی"یە‪ ،‬دەتوانین هەر‬ ‫هاتووەوە‬ ‫حەز ناكەم بە ڕیشــێكی سێ ڕۆژ‬ ‫جۆرێــك ڕوودەدەن‪ ،‬وەك ئەوەی شــانۆی ئەوەنــدە بڵێین‪ .‬لــەو ڕۆمانــەدا "تابوكی"‬ ‫بچــم بــۆ خەســتەخانە‪ .‬تكاتــان لێدەكەم وڕێنەیەكــی گــەورە بێــت‪ .‬خەنیمەكانــی زۆر بەتاســەوە‪ ،‬باس لــە ژیانی یەكێك لە‬ ‫سەرتاشــەكە(بەرێز ماناسیس) م بۆ بانگ (ئەوانەی خــۆی خوڵقاندبوونی)‪ ،‬چەندین نوسەرە گەورەكانی سەدەی بیستەم دەكات‬ ‫بكەن‪ ،‬ماڵیان لەســەرەتای شەقامەكەدایە‪ .‬دەنــگ بوون لەناو خۆیدا قســەیان دەكرد‪ .‬كە ئەویش "فێرناندۆ پێســوا"ی شــاعیری‬ ‫لەوەاڵمــدا پێیــان وت‪( :‬واز لــەوە بێنــە‪ ،‬هەریەكەیــان ژیانــی ئۆتۆنۆمیــی خۆیان و پرتوگالە و ســێ رۆژ دوای ئەوەی داخڵ بە‬ ‫كاتمــان نییــە)‪ .‬ئەویــش وەاڵمــی دانەوە‪ :‬ژیاننامــەی ســەربەخۆ و تایبەتــی خۆیان یەكێك لە نەخۆشــخانەكانی شاری لشبۆنە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬كۆچی دوایی دەكات‪.‬‬ ‫(هەمیشــە كاتمــان هەیــە)‪ .‬دەیەوێــت هەبوو‪.‬‬ ‫سەروڕیشی بتاشێ‪ ،‬وەك ئەوەی بۆ ئاهەنگ‬ ‫ڕۆمانەكــە بــە قەوارە بچوكە و شەســت‬ ‫شــاعیرە نەخۆشــەكەمان بەدرێژایی ئەو‬ ‫بچێت‪.‬‬ ‫سێ شەو و سێ رۆژەی ناو نەخۆشخانەكە‪ ،‬الپەرەیەك زیاتر نابێت‪ .‬بەاڵم پرسارگەلێكی‬ ‫بە فیعلیش هەروا دەبێت‪ .‬ئاخر لەماوەی قســەیان لەگەڵــدا دەكات‪ .‬بەقوڵــی بــە وەها دەوروژێنێت‪ ،‬ڕەنگە ڕۆمانێكی شەسەد‬

‫دیدەنی‪.‬‬ ‫لەســەرەتادا "ئەلفــارۆ دی كامپــۆس"‬ ‫ســەردانی دەكات و دوای ئەویش چاوی بە‬ ‫"ئەلبرتۆ كایــرۆ" ی مامۆســتای دەكەوێت‬ ‫كە نایەوێت و قبوڵی نییە مامۆســتای ئەو‬ ‫شاعیرە مەزنە بێت‪ ،‬بەاڵم "پێسوا" هەرسور‬ ‫دەبێت لەسەر ئەوەی "كایرۆ" مامۆستایەتی‪.‬‬ ‫تەوژمی ژیان كە لێوان لێوە لە هاوڕێ و‬ ‫دۆســت و خەڵكی هەمەجۆر‪ ،‬لەو تێكســتە‬ ‫بچوكــەدا ئامادەیــە و ســەروەختێكیش تۆ‬ ‫دەیخوێنیتەوە هەســت دەكەیــت‪ ،‬هونەری‬ ‫نووسین پێویستی بە خۆڕەسیەكی زۆرهەیە‪،‬‬ ‫بۆئەوەی ببێتە نووســینێكی ڕاســتەقینە و‬ ‫شایستەی خوێندنەوە بێت‪.‬‬ ‫ئەڵبەتــە دیالــۆگ هەمیشــە لەڕۆمانــدا‬ ‫بااڵدەست بووە و رۆڵێكی بەرچاوی هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم دیالۆگی نێوان كەســایەتیەكانی ئەم‬ ‫ڕۆمانــە شــتێكی ترە ‪ .‬ئەو شــتە تازەیەی‬ ‫لــەم ڕۆمانەوە فێری دەبیــن ئەوەیە گرنگ‬ ‫نییە بنووســین‪ ،‬گرنگ ئەوەیە بزانین چۆن‬ ‫دەنووسین‪.‬‬ ‫ئــەو شــاعیرە مەزنــەی پرتــوگال بــە‬ ‫شێوازێكی گێڕانەوەی سەیر دنیا جێدێڵێت‪،‬‬ ‫شێوازێك كە ڕۆماننوسی ئیتاڵی "ئەنتۆنیۆ‬ ‫تابوكــی" نوســیویەتی‪ .‬بایوگرافیایەكــی‬ ‫ئەندێشــە كراو‪ ،‬بــەاڵم هــاوكات كتێبێكی‬ ‫گێڕانەوەی واقعی و هونەری گەورەشە‪.‬‬

‫الپەڕەیــی پێــی نەكرێــت‪ ،‬بەتایبــەت ئەو‬ ‫ڕۆمانانــەی رۆحیــان تێدانییــە و لەهەموو‬ ‫قواڵیەكی هونەری و فیكری بێبەشن‪.‬‬ ‫هونــەری ڕۆماننووســینی مۆدێــرن‪ ،‬بەم‬ ‫شــێوەیە گرێــی تەقلیدیــەت دەكاتــەوە و‬ ‫ریزبەنــدی گێڕانەوەی باو تێكدەشــكێنێت‪.‬‬ ‫بێگومــان ئەوانەش لەڕێــی ئەلتەرناتیڤ و‬ ‫شــێوازی هونەری نــوێ و داهێنانی تازەوە‬ ‫ئەنجام دەدات‪.‬‬ ‫هونەری ڕۆماننووســینی نوێ‪ ،‬بە ناخی‬ ‫كارەكتەرەكاندا شۆڕ دەبێتەوە و لە ئاستی‬ ‫ڕوكــەش و رواڵەتــدا ناوەســتێت‪ .‬زەمەنی‬ ‫باو (ئەو زەمەنەی لەســەریەك راســتەهێڵ‬ ‫ڕێــدەكات)‪ ،‬تێكوپێــك دەدات‪ ،‬ئەویش بۆ‬ ‫خاتری ئەوەی زیاد لە ئاستێكی زەمەنیمان‬ ‫هەبێــت و چەندیــن ئاســتمان لەخــەون و‬ ‫واقیــع دەســگیر بێت‪.‬تا بگەینــە ئەو زۆنە‬ ‫تەلیســماوی و پەنهانەی "ئێدوارد خەرات"‬ ‫نــاوی دەنێت (لەنێوان ســەبژێکتەکاندا) و‬ ‫پێیوایە‪ ،‬لە ئێســتادا دەبێتە ئەلتەرناتیڤی‬ ‫ئۆبژێکتگەراییەکی گریمانەكراو‪.‬‬ ‫كاتێــك ئــەو ئۆتۆمۆبێلــەی بــەرەو‬ ‫نەخۆشــخانەی دەبرد‪ ،‬بەبەردەم كڵێســای‬ ‫(ئێســترێال) دا ڕەت دەبێــت‪ ،‬بیــری‬ ‫خۆشەویستیە گەورەكەی و "ئۆڤیلیا"ی تاقانە‬ ‫خۆشەویستی دەكەوێتەوە‪ .‬سەروەختێكیش‬ ‫لەسەر چرپای نەخۆشخانەكە پاڵ دەكەوێت‬ ‫و دەیەوێت چاولێك بنێ‪ ،‬كاتی تارماییەكان‬ ‫دەســتی پێــدەكات‪ .‬نیوەشــەو بــوو‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫سیســتەرەكە دەرزیەكی خەوی لێدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫الپــەڕەی (اداب و فنــون)ی رۆژنامــەی‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا بەتەواوتی خەوی لێنەكەوت (الحیاة)‪.‬‬ ‫ولەنێــوان خەو و بە ئاگایدا مابووەوە‪ .‬لێرە‬ ‫بەدواوە دۆســت و هاوڕێ كۆنەكانی دێن بۆ‬

‫هه‌ڵه‌بجه‌‪ ...‬شارى په‌پوله‌‬ ‫شــاره‌كه‌دا هه‌ڵیكــرد له‌ماوه‌یه‌كــى كورتــدا‬ ‫تر نییه‌‪.‬‬ ‫لــ ‌ه چانســى منــدا رۆژى جیهانیــى هــه‌زاران رۆحى له‌نێو بــرد‪ ،‬عومه‌رى خاوه‌ر‬ ‫فاتیم ‌ه بن مه‌حمود‪ -‬تونس‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬ڕەخنەی چاودێر به‌ره‌نگاربونــه‌وه‌ى توندوتیــژى دژى ژنــان كۆرپه‌كه‌ى له‌ئامێز گرتوه‌و ده‌یه‌وێ له‌مه‌رگ‬ ‫هاوكات بو له‌گه‌وڵ چاالكییه‌كانى فێستیڤاڵى بیپارێزێــت‪ ،‬بــه‌اڵم هه‌ردوكیــان له‌به‌رده‌مى‬ ‫هه‌نــدێ لــ ‌ه شــاره‌كانى دنیا بــ ‌ه باخچ ‌ه گه‌الوێژدا‪ ،‬به‌و بۆنه‌یه‌و‌ه قاوه‌خانه‌ى كولتورى ماڵه‌كه‌یــدا كه‌وتن‪ ،‬ره‌شــه‌باى ژه‌هر به‌زه‌یى‬ ‫هه‌ڵواسراوه‌كانى یان ب ‌ه شور‌ه مێژوییه‌كانى كه‌رنه‌ڤاڵێكى جوانى ساز كردو ژن ‌ه بیرمه‌ندى بــ ‌ه كۆرپه‌كه‌یــدا نه‌هات ك ‌ه ده‌مــى بۆ گاز‌ه‬ ‫یان ب ‌ه تاوه‌ر‌ه زه‌به‌الحه‌كانى ده‌ناســرێنه‌وه‌‪ ،‬میسرى (د‪.‬نه‌وال سه‌عداوى)یان بانگهێشت ژه‌هراوییه‌ك ‌ه كردبۆو‌ه تا ســك ‌ه بچكۆله‌كه‌ى‬ ‫بــه‌اڵم شــارى وایــش هه‌ی ‌ه ب ‌ه جینۆســایدو كردبو‪ ،‬به‌شێك ل ‌ه چاالكییه‌كانى قاوه‌خانه‌ى تــژى بكات‪..‬عومــه‌رى خــاوه‌ر له‌گــه‌ڵ‬ ‫پاكتــاوى ره‌گه‌زى ده‌ناســرێته‌وه‌‪ ،‬بۆ نمون ‌ه كولتورى بریتى بو ل ‌ه ســه‌ردانیكردنى شارى كۆرپه‌كه‌یدا چاویان لێكنا ل ‌ه شێوه‌ى باوكێك‬ ‫هه‌ڵه‌بجه‌‪..‬ئه‌م ‌ه بۆ من ده‌رفه‌تێكى جوان بو عاشــقى منداڵه‌كه‌یه‌تــى‪ .‬عومــه‌رى خــاوه‌ر‬ ‫هه‌ڵه‌بجه‌‪.‬‬ ‫مــن لــ ‌ه نۆڤه‌مبــه‌رى ‪2014‬دا لــ ‌ه كــ ‌ه ســه‌ردانیى یه‌كێك ل ‌ه برینــ ‌ه قوڵه‌كانى مــردو لــه‌و باوه‌ڕه‌دا بــو مــه‌رگ به‌زه‌یى ب ‌ه‬ ‫كۆرپه‌كه‌یــدا دێته‌وه‌و رێگــه‌ى ده‌دات گه‌م ‌ه‬ ‫كوردستان بوم‪ ،‬ل ‌ه هه‌ژده‌یه‌مین فێستیڤاڵى كوردستان بكه‌م‪.‬‬ ‫هه‌ڵه‌بجه‌‪..‬ده‌شــێت ئــه‌م ناو‌ه ل ‌ه شــارى له‌گــه‌ڵ به‌رده‌كانــدا بكات‪ ،‬عومــه‌رى خاوه‌ر‬ ‫ئه‌ده‌بیى گه‌الوێژدا ئاماد‌ه بوم‪ ،‬خۆشــییه‌كى‬ ‫زۆرم لــه‌م واڵتــ ‌ه جوانــه‌دا بینــى‪ ،‬واڵتێــك حه‌ڵه‌بــه‌و‌ه وه‌رگیرابێــت كــ ‌ه له‌جوانیــدا مــردو نه‌یده‌زانى ده‌بێت ب ‌ه هێماى شــارێك‬ ‫به‌خه‌یاڵمدا نه‌هاتبو رۆژێ له‌رۆژان سه‌ردانیى هاوتــاى یه‌كدین‪ ،‬هه‌ڵه‌بج ‌ه شــارێكى بچوك ‌ه به‌بارســتایى په‌پوله‌یه‌ك شایسته‌ى ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫بكه‌م‪ ،‬بــه‌اڵم هه‌مو رۆژێك هه‌وڵم ده‌ده‌ا ئه‌و به‌قــه‌ده‌ر په‌پوله‌یه‌ك‪ ،‬ئه‌ژدیهایه‌كى خورافى بــژى‪ .‬له‌والتر ژنێــك ده‌مرێت له‌ته‌نیشــتى‬ ‫وێن ‌ه ناشیرین و حوكم ‌ه پێشوه‌ختان ‌ه له‌سه‌ر ل ‌ه ئه‌شــكه‌وتى رقێكى كوێره‌و‌ه هات ‌ه ده‌رێ ته‌نــورى نانه‌كه‌یــه‌وه‌‪ ،‬نانێــك بــرژاوه‌و‬ ‫كــورد ل ‌ه زه‌ینى خــۆم بســڕمه‌و‌ه ك ‌ه كاتى و چۆكــى به‌ســه‌ر ئه‌م شــاره‌دا گیــر كردو ده‌ســتێك نیی ‌ه بیجوڵێنــێ‪ ،‬كۆمه‌ڵێ منداڵ‬ ‫خۆى دروستیان كردبو‪ ،‬له‌الیه‌ك راگه‌یاندنى بــه‌گازى كیمیایــى په‌المــارى دا‪ ،‬ده‌شــیا لــ ‌ه گۆڕه‌پانه‌كه‌دا كه‌وتون‪ ،‬بوكه‌شوشــه‌كان‬ ‫عه‌ره‌بى هه‌وڵى ده‌دا بیشێوێنێت و له‌الیه‌كى هۆالكــۆى رژێمــى به‌عس رێگه‌یه‌كــى تر بۆ شایه‌تن به‌سه‌ریانه‌وه‌‪ .‬كچێكى هه‌رز‌ه مردوه‌و‬ ‫تر خۆم زانیارییه‌كى كه‌میشــم له‌سه‌ر كورد مــردن هه‌ڵبژێرێــت‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌شــیا مردن جلى بوكێنییه‌كه‌ى له‌بــاوه‌ش گرتوه‌‪ ،‬چه‌ند‬ ‫نه‌بــو‪ ،‬دواتــر ئه‌و هه‌ســتم له‌ال دروســت بو چه‌ند رێگه‌یه‌كى مرۆیى و كه‌متر توندوتیژى منداڵێك به‌ســه‌ر كتێــب و ده‌فته‌رى ئیمالدا‬ ‫ك ‌ه كوردســتان و خه‌ڵكه‌كه‌یم خۆش بوێت‪ ،‬هه‌بوایه‌‪ ،‬به‌اڵم هۆالكۆ رێگه‌یه‌كى فێڵبازانه‌ى كه‌وتون‪ ،‬چه‌ندین كه‌س به‌ره‌و ده‌ره‌وه‌ى شار‬ ‫له‌هه‌مو هه‌نگاوێكمدا بۆچونى جوانم له‌باره‌ى هه‌ڵبــژارد‪ ،‬ئه‌وه‌ند‌ه به‌س بو خه‌ڵكه‌ك ‌ه بۆنى هه‌اڵتن‪ ،‬به‌اڵم مه‌رگ پێشى دانه‌وه‌‪.‬‬ ‫خودایه‌ك بــ ‌ه بێده‌نگییه‌كى گوماناوییه‌و‌ه‬ ‫كــورده‌و‌ه له‌زه‌ینمــدا هه‌ڵده‌گرت‪ ،‬كاتێكیش گازى كیمیاییان ب ‌ه عه‌ترى سێو هه‌ڵمژیبایه‌و‬ ‫به‌دواى روداوه‌كاندا ده‌چێت‪.‬‬ ‫به‌ناو شــار‌ه جوانه‌كه‌ى ســلێمانیدا پیاسه‌م ده‌موده‌ست له‌جێگه‌ى خۆیاندا بمردنایه‌‪.‬‬ ‫نه‌متوانى خۆم بگرم و دام ‌ه پڕمه‌ى گریان‬ ‫عومه‌رى خاوه‌ر پیاوێكى ســاده‌ى شــارى‬ ‫كرد‪ ،‬ئه‌و هه‌سته‌م له‌الدا قوڵتر بۆوه‌‪ ،‬له‌وێدا‬ ‫ده‌ســتم ل ‌ه پاكیى خه‌ڵكه‌كه‌و پێگه‌یشتنیان هه‌ڵه‌بجــ ‌ه بــو‪ ،‬هیــواى ئه‌وه‌ى ده‌خواســت كاتێــك ناوى پێنج هه‌زار شــه‌هیدم له‌ســه‌ر‬ ‫دا‪ ،‬ئــه‌و واڵته‌م وه‌ك واڵتێكى كراوه‌و خاوێن كوڕێكــى ببــێ پاش ئــه‌وه‌ى ماڵه‌كــه‌ى پڕ چه‌ندین پارچه‌ى بلوریدا بینى‪ ،‬به‌خوڕ گریام‬ ‫بینى‪ ،‬له‌هه‌مو شــه‌قامێكدا دیمه‌نى جوان و ببــو لــ ‌ه هه‌راوزه‌ناى حه‌وت كــچ‪ ،‬كاتێكیش كاتێك ئه‌و هه‌مو دیمه‌ن ‌ه دڵڕه‌قانه‌م بینى ك ‌ه‬ ‫بینــاى ســه‌رنجڕاكێش ده‌بینیت‪ ،‬سه‌رســام خــودا خه‌ونه‌كه‌ى بۆ هێنایــ ‌ه دى‪ ،‬هۆالكۆى به‌ر رۆح ده‌كه‌ون و دڵ ده‌توێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫مۆزه‌خانه‌كــه‌ى هه‌ڵه‌بجــ ‌ه گه‌وره‌یــه‌و‬ ‫بــوم بــ ‌ه ئاماده‌بونــى كۆمه‌ڵگــه‌ى مه‌ده‌نى رژێمى به‌عس ل ‌ه عێراقدا په‌یدا بو نه‌یهێشت‬ ‫لــ ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كدا ب ‌ه شــێنه‌یى خۆى بنیات به‌ئاره‌زوى دڵى خــۆى كۆرپه‌كه‌ى له‌باوه‌ش چه‌ندیــن به‌ش له‌خۆ ده‌گرێت‪ ،‬هه‌ربه‌شــێك‬ ‫ده‌نێ‪ ،‬به‌تایبه‌تــى ئاماده‌بونى ژنان له‌هه‌مو بگرێــت و به‌كامــى دڵ ماچى بــكات‪ ،‬خودا الیه‌نێكى قه‌ســابخانه‌ك ‌ه به‌رجه‌ست ‌ه ده‌كات‪،‬‬ ‫شــوێنێكدا‪ ،‬ژنانێك ده‌یانه‌وێ به‌شــدارى ل ‌ه خه‌ونه‌كه‌ى عومه‌رى خــاوه‌رى هێنای ‌ه دى و به‌شــێك بۆ وێنه‌ى فۆتۆگرافى‪ ،‬به‌شــێك بۆ‬ ‫بنیاتنانى ئه‌م واڵت ‌ه دێرینه‌دا بكه‌ن ك ‌ه ناوى هۆالكــۆش خه‌ونه‌كــه‌ى دزى‪ ،‬هۆالكۆ هه‌مو دۆكیومێنتكردنى ده‌نگــه‌كان ك ‌ه گوێمان ل ‌ه‬ ‫كوردســتانه‌و رۆچۆت ‌ه نێو قواڵیى مێژوه‌وه‌‪ ،‬منداڵــه‌كان و چۆله‌كــه‌كان و دره‌خته‌كانــى ده‌نگى عه‌لى كیمیاوى ده‌بێت فه‌رمان ده‌دات‬ ‫ئه‌م خاك ‌ه هى كورده‌و هى هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌كى كوشــت‪ ،‬ئه‌و ره‌شــه‌با ژه‌هراوییه‌ى به‌ســه‌ر هه‌ڵه‌بجــ ‌ه بۆردومــان بكرێــت و خه‌ڵكه‌كه‌ى‬

‫جینۆســاید بكرێــت‪ .‬هۆڵێكــى گــه‌ور‌ه بــۆ‬ ‫سیمینارو كۆبونه‌و‌ه هه‌یه‌‪.‬‬ ‫مــن له‌ته‌نیشــتى د‪.‬نــه‌وال ســه‌عداوى‬ ‫دانیشتبوم ك ‌ه باسى دڕنده‌یى كاره‌ساته‌كه‌ى‬ ‫ده‌كرد‪ ،‬پاشان ســاوم ل ‌ه خه‌ڵكى هه‌ڵه‌بج ‌ه‬ ‫كردو دو قه‌سیده‌م بۆ كوردستان خوێنده‌وه‌‪،‬‬ ‫لــ ‌ه شــه‌رماندا ده‌نگم ده‌لــه‌رزى به‌هۆى ئه‌و‬ ‫كاره‌ســاته‌ى به‌ســه‌ر ئــه‌م شــار‌ه جــوان و‬ ‫بچوكه‌دا هاتــو‌ه ك ‌ه به‌قــه‌ده‌ر په‌پوله‌یه‌كه‌‪،‬‬ ‫مــن هه‌وڵم ده‌دا فرمێســكه‌كانم بشــارمه‌و‌ه‬ ‫لــ ‌ه به‌رامبــه‌ر ئــه‌و وێنــ ‌ه كاره‌ســاتبارانه‌ى‬ ‫وه‌حشــیه‌تى ئینســان به‌رامبه‌ر ب ‌ه ئینسان‬ ‫ده‌رده‌خات‪ .‬هه‌ستێكى به‌نێویه‌كداچوم هه‌بو‬ ‫له‌نێوان خۆشــیى ئه‌وه‌ى ك ‌ه من ســه‌ردانیى‬ ‫هه‌ڵه‌بجــ ‌ه ده‌كــه‌م و ناخۆشــیى ئــه‌وه‌ى‬ ‫به‌سه‌ریاندا هاتوه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌م دیمه‌نان ‌ه پێمان‬ ‫ده‌ڵێــن‪ :‬لێره‌دا میلله‌تێك هه‌ی ‌ه نامرێت‪ .‬ئه‌و‬ ‫میلله‌تــه‌ى به‌ناهه‌ق به‌ســه‌ر چــوار پارچه‌دا‬ ‫دابه‌ش كراو خه‌ڵكه‌كه‌ى ده‌ركرا‪ ،‬ئه‌مڕۆ وه‌ك‬ ‫پشــكۆیه‌كى گــه‌ش له‌ژێر خۆڵه‌مێشــه‌كاندا‬ ‫زینــدو ده‌بێتــه‌وه‌و ژیــان دروســت ده‌كات‪،‬‬ ‫من پێم ســه‌یر نیی ‌ه ك ‌ه ده‌بینم ئه‌م میلله‌ت ‌ه‬ ‫زوڵم ره‌ت ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم دنیایان سه‌رسام‬ ‫كردو‌ه به‌و ژن ‌ه شــه‌ڕڤانانه‌ى ل ‌ه كۆبانێ دژى‬ ‫تاریكى ده‌جه‌نگن‪.‬‬ ‫ژنانــى كــورد له‌ماڵــه‌و‌ه خۆیان حه‌شــار‬ ‫نه‌داوه‌و ده‌رگایان له‌سه‌رخۆیان دانه‌خستوه‌‪،‬‬ ‫له‌كاتێكــدا ژنانــى هه‌نــدێ شــوێنى دیكــ ‌ه‬ ‫له‌ترســاندا هه‌ڵده‌لــه‌رزن‪ ،‬ژنانى كورد رویان‬ ‫لــ ‌ه چیاكان كردو چه‌كیان به‌روى چه‌ته‌كانى‬ ‫داعشــدا هه‌ڵگرت تــا داكۆكى ل ‌ه شــه‌ره‌فى‬ ‫نیشــتیمان بكــه‌ن‪ .‬ســه‌رم ســوڕما كاتێك‬ ‫ژن ‌ه شــاعیرێكم بینى هــاوكات جه‌نگاوه‌ر بو‬ ‫و پێشــتر لــ ‌ه به‌ره‌كانى شــه‌ڕدا بو‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫شاعیرو وه‌رگێڕ دلشا یوسفه‌‪ ،‬ئه‌و ژن ‌ه ئازایه‌ى‬ ‫ئه‌وینــى خــۆى بــۆ دڵخوازه‌كــه‌ى (لوقمان‬ ‫مه‌حمودى شاعیر) دواخست بۆ كاتێكى ترو‬ ‫خۆشه‌ویســتیى نیشتمانى هه‌ڵبژارد تا دواتر‬

‫بگه‌ڕێته‌وه‌و ب ‌ه شــیعر لــ ‌ه دژى داگیركه‌ران‬ ‫بجه‌نگــێ‪ ،‬كۆمه‌ڵــێ ژنــى چه‌له‌نگــم بینى‬ ‫جیاوازییــان نه‌ده‌كــرد له‌نێــوان ئــه‌وه‌ى ل ‌ه‬ ‫ســه‌نگه‌ردا بجه‌نگن یاخود ل ‌ه دامه‌زراوه‌كانى‬ ‫كۆمه‌ڵگــه‌ى مه‌ده‌نیدا كار بكــه‌ن‪ ،‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫چرۆ شه‌هاب و بڵێس ‌ه فه‌رمان و هه‌اڵڵ ‌ه رافع‬ ‫و ئه‌مــه‌ل جه‌الل محه‌مه‌دو به‌هر‌ه عوســمان‬ ‫و ســوزان شــه‌هاب و ســه‌بیح ‌ه شێرو چنور‬ ‫عه‌لــى حمــ ‌ه ئه‌میــن و كه‌ژاڵ خــدرو زۆرى‬ ‫تریش‪ ،‬هه‌ندێكیان ل ‌ه ده‌زگاكانى كۆمه‌ڵگه‌ى‬ ‫مه‌ده‌نیــدا كار ده‌كــه‌ن و هه‌ندێكیــان كارى‬ ‫داهێنانیان هه‌ڵبژاردوه‌‪ ،‬به‌اڵم ســه‌رجه‌میان‬ ‫باكگراوندى ژنى جه‌نگاوه‌رى كورد پیشــان‬ ‫ده‌ده‌ن‪ ،‬ئــه‌و ژنانــه‌ى ده‌زانن مامه‌ڵ ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫كالشــینكۆفدا بكــه‌ن و له‌كاتــى پشوشــدا‬ ‫شــیر ب ‌ه منداڵه‌كانیان بده‌ن‪ ،‬ژنانى شه‌ڕڤان‬ ‫سه‌رسوڕمانى هه‌مو دنیایایان بۆالى خۆیان‬ ‫راكێشــاو هه‌مــو دنیایــان والێكــرد كاڵوى‬ ‫سه‌رســامییان بــۆ به‌رزبكه‌نــه‌وه‌و بۆیــان‬ ‫بچه‌مێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫بــاوه‌ڕم وای ‌ه كوردســتان له‌هه‌مو واڵتانى‬ ‫دنیــا زیاتــر ویــژدان و یادوه‌ریــى منــى‬ ‫جواڵنــدوه‌‪ ،‬من كوردســتانم له‌میانى برین و‬ ‫ئه‌و مۆســیقایه‌دا خۆسویستو‌ه ك ‌ه خه‌مێكى‬ ‫جوانــى تیادایــه‌‪ ،‬مۆســیقاى خه‌مهێــن و‬ ‫ره‌نگــى جوان ك ‌ه تژییــ ‌ه ل ‌ه ژیان‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ئــه‌و تێڕوانین ‌ه خه‌مهێنانه‌ى ده‌یان چیرۆكى‬ ‫كاره‌ساتبار ده‌گێڕنه‌وه‌و دره‌ختى بڵندو چیا‬ ‫سه‌ركه‌شه‌كان به‌رجه‌ست ‌ه ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ك ‌ه گه‌ڕامه‌و‌ه بــۆ واڵته‌كه‌ى خۆم تونس‪،‬‬ ‫ئیدمــان ببوم بــ ‌ه هه‌واڵى ژنانى شــه‌ڕڤانى‬ ‫كۆبانــى‪ ،‬هه‌ســتم ده‌كــرد ده‌نگــى پێیــان‬ ‫له‌ســه‌ر جه‌رگــم و له‌نێــو الپه‌ڕه‌كانمــدان‪،‬‬ ‫ئه‌مانــ ‌ه تێڕوانینــى منیان بۆ ژیــان گۆڕى‪،‬‬ ‫ئه‌م ژنان ‌ه ده‌ســته‌وئه‌ژنۆ له‌ســه‌ر فه‌رشــى‬ ‫سور دانانیشــن چاوه‌ڕێ بكه‌ن ئازادییان له‌‬ ‫ده‌فرێكى ئاڵتونیدا بۆ بێت‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌مان ‌ه ل ‌ه‬ ‫كاڵشینكۆف و نه‌واى گۆرانى و گوڵى به‌رده‌م‬

‫ماڵه‌كانیاندا ژیان ده‌گوشن تا ئازادى بچنن‪.‬‬ ‫گه‌ڕامــه‌و‌ه بۆ تونس بــێ ئه‌وه‌ى ئاره‌زوى‬ ‫ئه‌وه‌م هه‌بێ كوردستان به‌جێ بهێڵم‪ ،‬بۆ من‬ ‫زه‌حمه‌ت بو واڵتێك جێبهێڵم پڕ بو ل ‌ه جوانى‬ ‫و ئه‌فسون و قوڵى و پاكى و سۆز‪.‬‬ ‫من ئێستا ده‌نوسم و گوێم ل ‌ه ئاوازێك ‌ه ژن ‌ه‬ ‫شــه‌ڕڤانێك ل ‌ه گۆڕه‌پانى جه‌نگدا ده‌یژه‌نێت‬ ‫پاش ئه‌وه‌ى ده‌نگى كاڵشــینكۆفه‌كان هێور‬ ‫بونه‌ته‌وه‌‪ ،‬ده‌ڵێى یه‌كه‌مجار‌ه له‌ژیانمدا گوێم‬ ‫لــ ‌ه ده‌نگى نــاى ده‌بێــت‪ ،‬وه‌ك بڵێى خه‌م ‌ه‬ ‫قوڵه‌كــه‌ى كه‌شــف ده‌كــه‌م كاتێــك فه‌زاى‬ ‫دور ده‌بڕێــت و به‌ئاراســته‌ى رۆژانى داهاتو‬ ‫ده‌فڕێت‪.‬‬ ‫ده‌نوســم و نامــه‌وێ نوســینه‌كه‌م ته‌واو‬ ‫بكه‌م‪..‬ئه‌و واڵته‌م چه‌ند‌ه خۆشویست‪.‬‬

‫• فاتیم ‌ه بن مه‌حمود ژن ‌ه شاعیرێكى‬ ‫تونسییه‌و مامۆستاى فه‌لسه‌فه‌یه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫هه‌ژده‌یه‌مین فێستیڤاڵى گه‌الوێژ‬ ‫‪ 2014/11/25-20‬بانگهێشت كرابو‬ ‫و چه‌ندین شیعرى بۆ ژنانى شه‌ڕڤانى كورد‬ ‫نوسیوه‌‪ ،‬پاش گه‌ڕانه‌وه‌ى بۆ تونس ئه‌م‬ ‫بابه‌ته‌ى ل ‌ه رۆژنامه‌ى (العرب) و گۆڤارى‬ ‫(الدوحه‌)دا باڵو كرده‌وه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )449‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/3/16‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫دانابــم‪ :‬رۆژێک مالــدۆرۆر بەسەرســوڕمان‬ ‫و جۆرێــک لــە حەپەســاوییەوە دیقــەت‬ ‫دەدات خەڵکــی پێدەکەنن‪ .‬ئەمیش چونکە‬ ‫لــەو دەموچاوگۆڕکێ ســەیرەی ئــەدگاری‬ ‫خەڵکەکــە بــۆ ســیمایەکی پێکەنینــاوی‬ ‫تێنــاگات و دەیەوێت وەک ئەوانی لێ بێت‪،‬‬ ‫دەچێــت چەقۆیەکی هەڵکۆڵین دەهێنێت و‬ ‫دوو چــاڵ دەکاتە تەختی ڕوومەته‌كانی‪ ،‬تا‬ ‫وەک کەسێکی پێکەنیناوی دەربکەوێت‪.‬‬ ‫لەبــەردەم تیڤییەکــەدا دادەنیشــم‪،‬‬ ‫ئــەو پرۆگرامــەی کــە من ســەیری دەکەم‬ ‫دەنگەکــەی زۆر بــەرزە و چەندین کەســی‬ ‫جیاوازی لە خۆ گرتووە‪ :‬پێشکەشکارەکەی‪،‬‬ ‫ئەکتــەرەکان‪ ،‬ئەســتێرەکانی ســینەما‪،‬‬ ‫نووسەر‪ ،‬گۆرانیبێژ‪ ،‬فۆتۆمۆدێلەکان‪ ،‬ئەندام‬ ‫پەرلەمانەکان‪ ،‬وەزیرەکان و ژنە وەزیرەکان‪،‬‬ ‫هــەر هەموویــان‪ ،‬بە هــەر بیانوویەک بێت‬ ‫دەمیان لــێ پان کردووەتــەوە و دەنگێکی‬ ‫هەتــا بڵێــی بڵندیــان لێ بــەرز دەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمــە جگە لەوەی کــە زێدەڕۆیانە دەبزوێن‬ ‫و جموجۆڵیانــە‪ :‬بەمانایەکی تر‪ ،‬قاقالێدان‬ ‫و پێکەنینیانــە‪ .‬منیش دەیهێنمە بەرچاوی‬ ‫خــۆم کــە چــۆن لــە پڕێکــدا (یێڤگینــی‬ ‫پاڤلۆڤیــچ) لــە نێویانــدا قــووت دەبێتەوە‬ ‫و ئــەو کۆمیدیــا بێ کۆمیکــەرە دەبینێت‪.‬‬ ‫پاڤلۆڤیچ سەرەتا مەدهۆش دەبێت و سەری‬ ‫دەسوڕمێت‪ ،‬پاشان هێدی هێدی گومڕابوون‬ ‫و ســەرلێتێکچوونەکەی نامێنــن و ئــارام‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬لەکۆتاییشدا‪ ،‬كه‌شی ئەو کۆمیدیا‬ ‫بێ کۆمیکــەرە‪ ،‬ئەو پێکەنینــە خاڵییە لە‬ ‫مرۆڤی پێکەنیناوی‪ ،‬وای لێدەکەن کتوپڕ بە‬ ‫پڕمەیەک‪ ،‬ب ‌ه پێکەنین و قاقایەکی پڕ لە بەزم‬ ‫و شــادی کە لەناخی دڵــەوە هەڵدەقوڵێت‪،‬‬ ‫بەرجەســتەی بکات‪ .‬ئا لەو چرکەســاتەدا‪،‬‬ ‫هەموو ئەوانەی کەمێک پێشتر بە گومانەوە‬ ‫لــە پێکەنینــە کتوپڕەکــەی پاڤلۆڤیچیــان‬ ‫دەڕوانــی‪ ،‬ده‌ده‌نه‌و‌ه پڕمــە و لەو جیهانه‌دا‬ ‫کە بەبێ بوونی هیــچ گاڵتەوگەپێک‪ ،‬به‌بێ‬ ‫بوونی هیچ هۆكارێك بۆ پێكه‌نین پڕپڕ بووە‬ ‫لــە پێکەنین‪ ،‬دیســانەوە بە دەنگێکی بەرز‬ ‫قاقایان لێ به‌رزده‌بێته‌وه‪ :‬ئه‌و جیهانه‌ی کە‬ ‫تاز‌ه به‌ده‌ست خۆمان نیی ‌ه و ناچارین تێیدا‬ ‫بژین‪.‬‬

‫کۆمێدیا بەبێ کۆمیکەر‬ ‫دۆستۆیڤسكی‪ :‬گه‌مژه‌‬ ‫میالن كوندێرا‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه سوێدییه‌وه‌‪ :‬بڕوا عه‌الدین‬ ‫فه‌رهه‌نگــی زمــان ئاوەهــا پێناســەی‬ ‫پێكه‌نیــن دەکات‪(( :‬جۆرێــك كاردانه‌وه ‌‌‬ ‫‌یه‬ ‫كــ ‌ه ده‌بێتــ ‌ه مایه‌ی چه‌شــنێك لــ ‌ه به‌زم و‬ ‫خۆشــی‪ ،‬شــادی و گاڵته‌وگــه‌پ))‪ .‬بــه‌اڵم‬ ‫ئایــا ئه‌م پێناســه‌ی ‌ه بۆ پێكه‌نین ڕاســته؟‬ ‫ئێمــە هه‌ر ب ‌ه ته‌نیا لــە ڕۆمانی (گەمژە)ی‬ ‫دۆستۆیڤســکییەو‌ە دەتوانیــن گوڵبژێرێكی‬ ‫تەواو لــە پێکەنین بهێنین‪ .‬ئــەوەی کە لە‬ ‫کارەکانی دۆستۆیڤســکیدا زیاتر سەرنجمان‬ ‫ڕادەکێشــێت بوونــی ئــەو فیگەرانەیــە کە‬ ‫زیاتریــن پێکەنیــن پێدەکەنن‪ ،‬لــە کاتێکدا‬ ‫هیچ هەســت و زەوقێکیان بــۆ گاڵتەوگه‌پ‬ ‫و پێکەنیــن خــۆی نییــە‪ .‬كاره‌كته‌ره‌كانی‬ ‫دۆستۆیڤســكی ڕووخۆش نیــن و هەموویان‬ ‫ڕووگــرژ و ئه‌دگارمۆنــن‪ ،‬بــ ‌ه جۆرێــك کە‬ ‫دەکرێــت بڵێیــن پێچەوانــەی پێکەنینــە‬ ‫زۆرەکانیان‪ ،‬لە بنەڕەتدا تەواو ناكۆك و دژ‬ ‫ب ‌ه شۆخی و پێکەنینن‪ .‬ل ‌ه ڕۆمانی (گه‌مژه‌)‬ ‫دا کۆمەڵێک هاوڕێ ده‌بینین ك ‌ه بۆ پیاســه‌‬ ‫دەچــن بــۆ نــاو کێڵگەیەکی کشــتوکاڵی‪،‬‬ ‫لــە نێویانــدا (یێڤگینی پاڤلۆڤیچ) و ســێ‬ ‫هاوڕێــی کچی هەن کــە ئــەم (پاڤلۆڤیچ)‬ ‫بــە نوکتەکانــی ســەرگەرمیان دەکات و‬ ‫دەیانخاتــە پێکەنیــن‪ :‬وا دەردەکەوێت کە‬ ‫هه‌ر ســێ کچەکە بــێ هیــچ بیرکردنەوە و‬ ‫لەسەر وەستانێک‪ ،‬زۆر ئاسان ب ‌ه قسه‌كانی‬ ‫بكه‌ونــ ‌ه پێکەنیــن‪ ،‬هــەر بۆیە لــەو کاتەدا‬ ‫(پاڤلۆڤیچ) توشــی جۆرێک لە بەدگومانی‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەدگومان لەوەی کە ڕەنگە هەر لە‬ ‫بنەڕەتەوە ئەم کچانە گوێیان لێ نه‌گرتبێت‪،‬‬ ‫ئەگەرنا چۆن وا بێ تێگەیشتن یان بیستنی‬

‫تەواوی نوکتەکە‪ ،‬ده‌موده‌ست قاقا لێده‌ده‌ن‬ ‫و پێده‌کەنن! هەر خودی ئەم (بەدگومانی)‬ ‫یــە وا لــە (پاڤلۆڤیــچ) دەکات لــە پڕێکدا‬ ‫ده‌ســتبكات بــ ‌ه قاقالێــدان و بدات ‌ه پڕمه‌ی‬ ‫ك پڕم ‌ه و قاقا کە لە ناخی‬ ‫پێکەنین‪ :‬جۆرێ ‌‬ ‫دڵیــەوە دێنــە دەرێ‪ .‬لێــرەدا تێبینییەکی‬ ‫ســەرنجڕاکێش هەیە کە نابێت هەروا ســانا‬ ‫بە ســەرماندا تێپەڕێت و پێویستە بە هەند‬ ‫وەریبگرین‪ ،‬کە ئه‌ویش بریتییە لە چەشن و‬ ‫جــۆری پێکەنینی هەریەکە لە و ســێ کچە‬ ‫گەنجە و خودی (پاڤلۆڤیچ)یش‪ :‬گەر باسی‬ ‫پێکەنینی هاوبەشی کچە گەنجەکان بکەین‬ ‫دەبینین کاتێک ئەوان پێدەکەنن‪ ،‬لەبیریان‬ ‫دەچێتەوە کــە بۆچی پێدەکەنن‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫بێئەوەی هیچ هۆیەک بۆ پێکەنینیان هەبێت‪،‬‬ ‫زیاتر و زیاتر لــ ‌ه پێكه‌نینه‌كه‌یان بەردەوام‬ ‫دەبــن‪ ،‬ئینجــا پێکەنینەکــەی (یێڤگینــی‬ ‫پاڤلۆڤیــچ) کە زۆر دەگمەن و نائاســاییە‪،‬‬ ‫چونکــە کاتێــک دەبینێت هیــچ هۆکارێکی‬ ‫کۆمیدی و پێکەنینــاوی نییە وا لەو کچانە‬ ‫بکات قاقا لێبده‌ن و پێبکەنن‪ ،‬ئەمیش خۆی‬ ‫بێوەاڵم و‌حەپەســاو لەبەردەم ئەو کۆمیدیا‬ ‫بــێ کۆمیكه‌ره‌دا‪ ،‬لەبەردەم ئەو پێکەنینەدا‬ ‫کە خاڵییە لە بوونی كه‌سێكی قۆشمه‌چی و‬ ‫گاڵتەباز‪ ،‬دەداتە قاقای پێکەنین‪.‬‬ ‫هەر لە پیاسەیەکدا و لە هەمان پارکدایە‬ ‫کە (ئەگالیا) کورســییەکی سەوز پیشانی‬ ‫(میشــکین) دەدات و پێــی دەڵێت کە ئەم‬ ‫هەموو بەیانییەک کاتژمێر‌حەوت کە هێشتا‬ ‫خەڵکی لە خەودان‪ ،‬ئەم دێت و لەسەر ئەو‬ ‫کورسییە سەوزە دادەنیشێت‪ .‬بۆ شەوەکەی‬ ‫ئاهەنگی جەژنی لەدایکبوونی (میشــکین)‬ ‫دەگێڕن‪ ،‬ئەو کۆبوونەوە دژوار و کارەساتبارە‬ ‫شــەوێ درەنگ کۆتایی دێت‪ :‬میشــکین لە‬

‫جیاتــی ئــەوەی بچێــت ڕاکشــێت‪ ،‬ماڵەکە‬ ‫بەجێدەهێڵێــت و دەچێــت لــە باخچەکەدا‬ ‫هاتوچــۆ دەکات و دەســووڕێتەوە‪ .‬لــە‬ ‫باخچەکەدا ئەو کورسیە سەوزە دەبینێتەوە‬ ‫کــە ئەگالیــا نیشــانی دا‪ .‬ئەو ((لەســەر‬ ‫کورســیەکە دادەنیشــێت و لەپڕ بە دەنگی‬ ‫بــەرز دەداتە قاقای پێکەنین))‪ .‬ئاشــکرایە‬ ‫کە ئــەو پێکەنینە هیچ هۆکارێکی کۆمیدی‬ ‫وای نییە کە مرۆڤ وا لێبکات قاقا لێبدات‪.‬‬ ‫پاشــتریش بــەم دەربڕینە زیاتــر جەختی‬ ‫لــێ دەکرێتەوە‪(( :‬ئەو وا هەســتی دەکرد‬ ‫کە هێشــتا زۆر خەمگینە‪(( ،))...‬پاشــان‬ ‫هەر بە قنەوە لەســەر کورســییە سەوزەکە‬ ‫خــەوی لێدەکەوێت‪ ،‬دواتــر (پێکەنینێکی‬ ‫شاد و پڕ لە خۆشی) خەبەری دەکاتەوە))‪.‬‬ ‫((ئەگالیا لەبەردەمیدا وەستاوە و بەدەنگی‬ ‫بــەرز پێدەکەنێت))‪ ]...[ .‬ئــەو (ئەگالیا)‬ ‫پێدەکەنــی‪ ،‬بەاڵم هــاوکات وایش دیار بوو‬ ‫کە توڕە بێت))‪ .‬ئەم پێکەنینەی ئەگالیایش‬ ‫فیلــم لە پراگ دەخوێنم و بەو خوێندکارانە‬ ‫بۆ خــۆی هیــچ هۆکارێك یــان پاڵنەرێکی‬ ‫چــواردەور دراوم کــە نوکتــە دەکــەن و‬ ‫کۆمیدیــی و پێکەنینــاوی ئەوتــۆی نییــە‪:‬‬ ‫پێدەکەنن‪ .‬لەناو ئەو خوێندکارانەدا کەسێک‬ ‫(ئەگالیــا) بــەوە پڕمــەی لێــدا و کەوتــە‬ ‫هەیــە بەنــاوی (ئەلۆیــس د‪ ،).‬کوڕێکــی‬ ‫پێکەنین کە چۆن دەبێت (میشکین) تا ئەو‬ ‫گەنج کە زۆر‌حەزی بە شــیعرە‪ ،‬کەســێکی‬ ‫ڕادەیــە بێزەوق بێت لەکاتێکــدا چاوەڕوانی‬ ‫میهرەبان‪ ،‬تۆزێک لوتبەرز و نارسیســتییە‪،‬‬ ‫ئەم (ئەگالیــا) دەکات‪ ،‬خەوی لێبکەوێت!‬ ‫هەتــا بڵێــی زۆر وشکیشــە‪ .‬ئەلۆیــس‬ ‫هەر بۆیە (ئەگالیــا) بەدەنگی بەرز دەداتە‬ ‫تــەواوی دەمی دەکاتــەوە و دەنگێکی بەرز‬ ‫قاقای پێکەنین تا لەو خەوە هەڵیبسێنێت‪،‬‬ ‫دەردەپەڕێنێــت‪ ،‬مەبەســتمە بڵێم دەســت‬ ‫تا (میشکین) بۆی دەربکەوێت و بزانێت کە‬ ‫دەکات بە قاقــا و پێکەنین‪ .‬بەاڵم ئەلۆیس‬ ‫بــووە بە چ گاڵتەچییەک‪ ،‬تا بەو پێکەنینە‬ ‫وەک ئەوانــی تر پێناکەنێت‪ :‬پێکەنینەکەی‬ ‫ســەیر و نامۆیەی خۆی‪ ،‬وریــا و ئاگاداری‬ ‫ئــەم وەک کۆپی پێکەنینێکی ڕاســتەقینە‬ ‫بکاتەوە‪.‬‬ ‫وایە‪ .‬ك ‌ه هێشــتا ئــەو ڕووداوە بێمانایەم لە‬ ‫یەکێکــی تر لەو پێکەنینە بێهۆیانەی کە‬ ‫یاد‌ه و بیــرم ناچێتەوە هۆكاره‌كه‌ی ئه‌وه‌یه‌‬ ‫لە یادەوەریمدا ماونەتەوە و هەرگیز لەیادم‬ ‫کە بۆ خــۆی لەو کاتەدا بۆ من ئه‌زمونێكی‬ ‫ناچــن ئــەو کاتەیە کە من لــە ئەکادیمیای‬

‫نوێ بوو‪ :‬کەســێکم بینی پێدەکەنێت بەبێ‬ ‫ئەوەی خۆی هیچ هەســتێکی بۆ خۆشی و‬ ‫بەزم و شــادی هەبێت‪ ،‬بەبــێ ئەوەی هیچ‬ ‫هۆکارێــک یان دیمەنێکــی کۆمێدی هەبێت‬ ‫کــە شایســتەی پێکەنیــن بێــت‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫پێکەنینەکــەی تەنها بۆ ئەوە بوو تا لەوانی‬ ‫تر جیانەبێت‪ ،‬تا ڕادەیەک هاوشــێوەی ئەو‬ ‫ســیخوڕەی کە پۆشاکی ســەربازیی فەرمی‬ ‫دوژمنەکەی دەپۆشێت تا هەست بە بوونی‬ ‫وەک بێگانەیــەک نەکەن و لە خۆیانی جیا‬ ‫نەکەنەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ڕەنگــە هــەر بە بۆنــەی ئــەو ڕەفتارەی‬ ‫‪Milan Kundera: Ett Mötte,‬‬ ‫(ئەلۆیــس د‪).‬ـــەوە بێــت کــە هــاوکات‬ ‫کۆپلەیــەک لــە (گۆرانییەکانــی مالدۆرۆر) ‪Essäer. Översättning: Anna‬‬ ‫کاریگەرییەکــی لــەو چەشــنەی لەســەر ‪Petronella Foultier. ALBERT‬‬ ‫‪.BONNIERS FÖRLAG‬‬

‫شیعری سۆزبەزێن‬ ‫خوێندنەوەی شیعرێکی شااڵو حەبیبە‬ ‫عەبدولخالق یەعقووبی‬ ‫شــیعری شــااڵو حەبیبــە شــیعرێکی‬ ‫ساکارە‪ ،‬چ بۆ خوێندنەوە‪ ،‬چ بۆ ڕاڤەکردن‪.‬‬ ‫شــیعرێک نییە زمان و هــزری خۆی بکات‬ ‫بــە کەرەســتەی نواندنی فۆرمــی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫فۆرمەکەی دەکات بە شــانۆی دەســەاڵتی‬ ‫گوتاریی زمانی و هزریی خۆی‪ .‬لە شــیعری‬ ‫شااڵودا زمان شــەفاف و ڕوونە‪ ،‬بەاڵم واتا‬ ‫لێڵە؛ لێڵییەکی جوانیناسانە؛ لێڵییەک کە بۆ‬ ‫خوێنەرەوە دەرەتانی تێڕامان و هزراندنێکی‬ ‫شاعیرانە دێنێتە ئاراوە‪ .‬هەر بۆیە شیعری‬ ‫شااڵو نە شیعری گرێ پووچکەکانی زمانە‪،‬‬ ‫نە شــیعری ڕەهەندە قووڵەکانی فەلسەفە؛‬ ‫شــیعرێک کە بــەر لە هــەر دڵەڕاوکێیەکی‬ ‫زمانی و واتایی خولیای شیعربوونی هەیە‪،‬‬ ‫واتە هەســتێک کە لەگــەڵ هزرەکەی تەبا‬ ‫و ڕەبایــە و لە دەســت هەســت و ســۆزی‬ ‫شەخســیی شــاعیر و هــزر و فەلســەفەی‬ ‫تاکەکەسیی ئەو نەک ڕزگاری بووە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دژی دەســتتێوەردانی ڕێکوراســتی هەست‬ ‫و هزرێکــی ئەوتۆش لە فــۆرم و ناوەڕۆکی‬ ‫دەقی شــیعری ڕادەوەســتێتەوە‪ .‬شااڵو لە‬ ‫شیعرەکانیدا هەم خۆیەتی‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە‬ ‫کە جیهانە شیعرییەکەی لە بێژینگی هەست‬ ‫و هــزری ئەو دراوە‪ ،‬هەمیش دژە خۆیەتی‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی جیهانێکی ئەوتۆ لە دووتوێی‬ ‫شەخســییەتی خــودی شــااڵودا کــورت‬

‫نابێتــەوە‪ ،‬بەڵکــو لە جیهانــی ئۆرگانیکی‬ ‫شیعرەکانیدا خوویا دەبێت‪.‬‬ ‫شیعری شااڵو لەم سەرەوە ئەزموونێکی‬ ‫تازەی شــیعری نەوەی نوێی کوردستانە‪،‬‬ ‫نەوەیــەک کــە نائاگامەندانــە ســۆزە‬ ‫شەخســی و خولیــا فەردییەکانــی خۆی‬ ‫بــە خەونــی گــەورەی مرۆڤایەتیــی بــە‬ ‫خوێنەرەوە دەفرۆشێت‪ .‬ناتاکەکەسیکردنی‬ ‫(‪ )impersonality‬شــیعر لە دنیای‬ ‫شیعری شااڵودا بە پێچەوانەی ڕەوتی باوی‬ ‫ئەزموونی شاعیرانی گەنجی ئەم یەک‪-‬دوو‬ ‫دەیــەی دواییــدا بەرچــاو و گرینگە‪ .‬لەم‬ ‫دنیایەدا‪ ،‬شــاعیر مەودایەکی جوانیناسانە‬ ‫لەگــەڵ جیهانــی بــوون و بوونــی جیهان‬ ‫دەگرێــت و لەوێــوە دەچێتــە نێــو قاڵبی‬ ‫مرۆڤ و شــتەکانەوە و قســە و مەبەستی‬ ‫خــۆی دەکات و دەگەیەنێــت‪ .‬شــااڵو لــە‬ ‫جیهانی شــیعرەکانیدا لە خــۆی نادوێت‪،‬‬ ‫گەرچی خۆیشــی لەو جیهانەدا بزر نییە؛‬ ‫خۆی ناکاتە دەورگێڕی سەرەکیی شانۆی‬ ‫شــیعرەکانی‪ ،‬هەرچەند نەفەسی خۆی بە‬ ‫بەر ڕۆحی ئەکتەرەکانیدا دەکات‪ .‬شیعری‬ ‫شــااڵو‪ ،‬کــورت و کرمانجی‪ ،‬بەســەرهاتی‬ ‫خۆی نییە‪ ،‬بەڵکو بەسەرهاتی خۆیەتی لە‬ ‫دووتوێی ناخۆیدا؛ خوایەک کە چێ دەکات‬ ‫و پاشــان خۆی لە چــاوی چێکراوانی بزر‬ ‫دەکات بــۆ ئەوەی ئــەو چێکراوانە بوونی‬ ‫خۆیان بژین‪ .‬شــیعری مەزن پێویستی بە‬

‫ســۆز و نییەتــی داهێنەرەکــەی ناکات بۆ‬ ‫ئــەوەی لە ناســنامەی زمانیــی و هزریی‬ ‫بێبــەری نەبێــت‪ ،‬بەڵکــو ئــەوە بڕشــتی‬ ‫جوانیناســانەی داهێنــەرە کــە دواجــار‬ ‫دەبێتــە پێناســەی دەق‪ .‬وا باشــە بــۆ‬ ‫پشتڕاستکردنەوەی بیرۆکەکانی ئەم کورتە‬ ‫وتارە ســەرنج بگرینە ئەم شیعرە کورتەی‬ ‫شااڵو حەبیبە‪:‬‬ ‫گەڕانەوە لە جەنگ‬ ‫ناوی هیچ گوڵێکم بیر نییە‬ ‫چۆنت بانگ بکەم؟‬ ‫ناوی هیچ شەقامێکم بیر نییە‬ ‫بۆ کوێت بەرم؟‬ ‫ناوی هیچ هاوڕێیەکم بیر نییە‬ ‫بە کێت بناسێنم؟‬ ‫بێ گوڵ و شەقام و بەبێ هیچ هاوڕێیەک‬ ‫تۆ کێیت‬ ‫کە ئاوا من دەناسیتەوە؟‬ ‫لــەم شــیعرەدا فــۆرم و زمــان‬ ‫هەندەسەیەکی ســاکار و بێ پێچوپەنایان‬ ‫هەیە؛ خوێنەرەوە بۆ ڕاڤەکردنی شیعرەکە‬ ‫پێویســتییەکی ئەوتــۆی بــە پشــکنینی‬ ‫فۆرمی و شیکردنەوەی زمانیی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە هەمان کاتدا بەبێ ئاوڕدانەوە لە الیەنی‬ ‫جوانیناســانەی فــۆرم و زمانــی ســادەی‬ ‫شــیعرەکە ئەســتەمە لــە واتــا و جیهانی‬

‫هزریــی تێبگەین‪ .‬ئەگەر ئەم شــیعرە بە‬ ‫شــانۆیەک بزانین‪ ،‬ئەوە ناوی شیعرەکە‪،‬‬ ‫واتــە "گەڕانــەوە لــە جەنــگ"‪ ،‬دەوری‬ ‫لۆکەیشــن و دیکۆری شانۆکە دەگێڕێت‪،‬‬ ‫چونکی تەنیا لە ڕێگای ئەم ناوەوەیە کە‬ ‫خوێنەرەوە ناڕاستەوخۆ تێدەگات "دەنگی‬ ‫شــیعریی" (‪)speaking voice‬‬ ‫ئــەم دەقــە کەســێکە کــە لــە جەنــگ‬ ‫گەڕاوەتەوە‪ .‬لە الیەکی ترەوە لە زەمینە‬ ‫و گرێچنی پرســیارەکانی نێو دەقی ئەم‬ ‫شــیعرەدا دەردەکەوێت کە وا بەردەنگی‬ ‫دەنگە شــیعرییەکە بریتییە لە کەســێک‬ ‫کــە کۆنەهــاوڕێ یــان کۆنەدڵــداری ئەو‬ ‫دەنگەشیعرییە بووە‪" .‬دەنگی شیعری" بە‬ ‫پرسیارەکانیدا پێمان دەڵێت ئەو لە پاش‬ ‫جەنگ هەموو نیشانەکانی خۆشەویستی و‬ ‫ژیانی (نــاوی گوڵ‪ ،‬ناوی شــەقام‪ ،‬ناوی‬ ‫هاوڕێ) بزر کردووە (فەرامۆشــی جۆرێک‬ ‫بزرکردنــە)‪ .‬ئــەو لە جەنــگ گەڕاوەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ژیانی دوای جەنگ ژیانی لەبیرکردنی‬ ‫نــاوی گوڵ و شــەقام و هاوڕێیــە‪ .‬خاڵی‬ ‫لووتکەی نیشاندانی کارەساتی جەنگ لەم‬ ‫شیعرەدا ئەوکاتە ئاشکرا دەبێت کە دەنگە‬ ‫شــیعرییەکە تەنانــەت بەردەنگــی خــۆی‬ ‫(واتــە کۆنەهاوڕێ یــان کۆنەدڵدارەکەی)‬ ‫ناناســێتەوە و لــەوەی کــە ئــەو ئــەم‬ ‫دەناسێتەوە پرسیار دەکات و سەری سووڕ‬ ‫دەمێنێــت (بە بڕوای من‪ ،‬پێویســت بوو‬

‫لە پاش دوایین پرســیار لەگەڵ نیشانەی‬ ‫پرســیار نیشــانەی سەرســووڕمانیش‬ ‫هەبێت)‪ .‬هەڵبەت ئەم دواپرسیارە شتێکی‬ ‫گرینگــی ترمان پێدەڵێت لــە پەیوەندیی‬ ‫نێوان دەنگە شیعرییە گەڕاوە لە جەنگەکە‬ ‫و بەردەنگەکەی کە لە دۆخی بێ گوڵ و بێ‬ ‫شەقام و بێ هاوڕێیەتییشدا دەیناسێتەوە‪:‬‬ ‫بەردەنــگ ئەمەگــداری هاوڕێیەتــی یــان‬ ‫خۆشەویســتیی کەسی گەڕاوە لە جەنگە‪.‬‬ ‫جەنــگ گــوڵ و شــەقام و هاوڕێیــان بزر‬ ‫دەکات‪ ،‬بــەاڵم ناتوانێت خۆشەویســتیی‬ ‫بکوژێــت‪ .‬لەم شــیعرەدا‪ ،‬پرســیاری "تۆ‬ ‫کێیــت؟" پتــر لــەوەی بــە دوای نــاوی‬ ‫کەســێکدا بگەڕێت‪ ،‬عەبداڵــی دۆزینەوەی‬ ‫خەسڵەتی ڕۆحی و ڕێژەی خۆشەویستیی‬

‫ئەو کەســەیە کە کەسی گەڕاوە لە جەنگ‬ ‫دەناسێتەوە و بە سەری دەکاتەوە‪.‬‬ ‫لەم شیعرەدا ئەم هەموو ڕاڤە چەندتوێ‬ ‫و واتــا لێاڵنە لە ئەنجامــی وردبوونەوە لە‬ ‫داڕشــتنی ئەندازیارانەی ئەو زمانە ســاکار‬ ‫و فۆرمــە ســادەیەدایە کە شــااڵو حەبیبە‬ ‫دەیکاتــە بــەردی بناغــەی شــیعرێکی‬ ‫ســۆزبەزێن‪ ،‬شــیعرێک کە لە چنگ ســۆز‬ ‫و هەســتیاریی عاتیفیی خۆی بە نیسبەت‬ ‫جەنــگ و دەرهاویشــتەکانی لەســەر‬ ‫جەنــگاوەر ڕادەکات و دەرەتانــە واتایی و‬ ‫جوانیناســییەکانی دەقەکــەی لــە بۆتەی‬ ‫پێکهاتــەی گشــتیی شــیعرەکەیدا (واتــە‬ ‫ئاوێتەیــەک لە فۆرم و زمــان و ناوەڕۆک و‬ ‫تەنانەت ناوی شیعرەکەی) دەتوێنێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )449‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/3/16‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫هەمنگوەی‪ :‬جەژنی هاوبەش‬ ‫سەبارەت بە "پاریس جەژنی نەبڕاوە"‬ ‫ماریۆ ڤارگاس یۆسا‬ ‫و‪.‬لەفارسییەوە‪ :‬مستەفا شێخە‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫بــە گوتــەی هاوســەرەکەی ئێرنســت‬ ‫(مــاری‪ )،‬هەمنگوەی جەژنــی نەبڕاوەی لە‬ ‫نێوان پاییــزی ‪ ١٩٥٧‬و پاییزی ‪١٩٦٠‬دا بە‬ ‫مەودایەکی زۆر لەم نێوەدا نووســیوە‪ .‬لەم‬ ‫ماوەیەدا بوو کە تووشــی قەیرانی بەردەوام‬ ‫و خەمۆکیــی دەروونــی و ژیانتاڵــی هات و‬ ‫کەمتر و کەمتر لەنێو خەڵکدا دەردەکەوت‪.‬‬ ‫پێچەوانەکەی ڕواڵەتێکی شاد و نەترسانەی‬ ‫‌مێردەزمەئاســای بەردەوامــی لــە خۆیەوە‬ ‫پێشان دەدا کە پڕ بوو لە بزۆکی و ڕووناکی‬ ‫و ئــارەزوو‪( .‬لــە هاوینی ‪ ١٩٥٩‬لە پالســا‬ ‫دێ تــورووس لە مادریــد‪ ،‬تەنیا جارێک کە‬ ‫لــە دوورەوە ئــەوم لە کاتێکــدا دیت قۆڵی‬ ‫خســتبووە قۆڵــی ئەفســانەیەکی دیکــەی‬ ‫زیندووی ئەو رۆژگارە واتا ئاواگارندەر‪ ،‬ئەوم‬ ‫بەم شێوەیە هاتە بەر چاو‪).‬‬ ‫لــە ڕاســتیدا مێردەزمەیەکــی بریندار و‬ ‫کەم‌هێزبــوو‪ ،‬بێهێزتــر لــەوە بیرکردنەوەی‬ ‫بۆ ئــەوە چڕبکاتەوە و بتوانێ شــان بداتە‬ ‫بەر کارێکی گرینگ‪ .‬هەراسانی لەدەستدانی‬ ‫هێــزی بیرکردنــەوە‪ .‬کەموکوڕییــەک بــۆ‬ ‫ئــەو کەســەی کــە ڕۆڵــی خــوا دەگێڕێت‬ ‫بــە تــەواوی کەموکوڕیەکــی کوشــندیە‪.‬‬ ‫(ڕۆماننووس‪ ،‬ئەو کەســەیە جارێکی دیکە‬ ‫ڕاســتی دەخوڵقێنێتــەوە) دیــارە ئەگــەر‬ ‫بیرگــەی ئافرێنــەر وردەوردە پــاک بێتەوە‬ ‫و تەلیســمی حیکایەت ساتبەسات بە هۆی‬ ‫وێکنەچــوون و هەڵەکردنەوە تێکبشــکێت‪،‬‬ ‫چــۆن دەکرێــت جیهانێکــی گێڕانــەوەی‬ ‫پێکەوەگرێــدراو بخوڵقێــت کــە گشــت و‬ ‫پــاژ بــە تەکــووزی بەیەکەوە گــرێ بدرێن‬ ‫و جیهانــی راســتەقینە واتــا هەمــوو ژیان‬ ‫بورووژێنێــت؟ واڵمــی هەمنگــوەی بۆ ئەم‬ ‫پرســیارەی ســەرەوە هەر ئەم کتێبە بوو‪:‬‬ ‫نووسینی چیرۆکێک لەژێر رواڵەتی گۆڕینی‬ ‫بیرەوەریــدا دەگێڕدرێتەوە کە بگێڕەوە یان‬ ‫وەبیرهێنــەرەوە یــان نووســەر کاریگەریی‬ ‫سروشــتی لێکدابڕاو و پارچەپارچەی خۆی‬ ‫بە یەکگرتووییەوە بەســەردا دەسەپێنێت و‬ ‫ئەم سروشــتە لێکدابڕاو و پارچەپارچەیەی‬ ‫پێ دەشارێتەوە‪.‬‬ ‫بیــرەوەری لــە جەژنــی نەبــڕاوەدا‬ ‫کەرەســتەیەکی ئەدەبییــە بۆ چاکســازیی‬

‫هەوەســبازانەی بیرگــەی نووســەر کــە‬ ‫ئیدی ناتوانێت لەســەر شــتێکی دیاریکراو‬ ‫چــڕ بێتــەوە یــان وەاڵمــدەری داڕشــتنی‬ ‫پێکهاتــەی چیرۆکێکــی درێژ بێــت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بــێ ئــەوەی هیــچ چەشــنە بەردەوامــی و‬ ‫هاوئاهەنگییەکی هەبێت‪ ،‬وێڵ و شــێواو لە‬ ‫وێنەیەکــەوە بۆ وێنەیەکــی دیکە قەڵەمباز‬ ‫داوێت‪ .‬لە ڕۆماندا‪ ،‬ئەم جۆرە دابەشکردنە‪،‬‬ ‫وردەکاری کارەکــە دەشــێوێنێت‪ .‬بــەاڵم‬ ‫لــە کتێبــی بیرەوەرییەکاندا لــە نێوان ئەو‬ ‫ڕووخســار و شوێنانەی لە ڕووباری زەمەندا‬ ‫لــە مەلەکردنــدان‪ ،‬پێچەوانــەی خەڵکێکی‬ ‫زۆر کــە فەرامــۆش کــراون‪ ،‬تێکەاڵوییەکی‬ ‫شوێندانەر بەدەستەوە دەدات‪ .‬هەر بەشێک‬ ‫لە کتێبەکە چیرۆکێکــی کورتە لە ڕواڵەتی‬ ‫گــۆڕاودا‪ .‬وێنەیەکــی خێرایە کــە بە الیەنە‬ ‫باشــەکانی چیرۆکەکانــی ڕازێنراوەتــەوە‪:‬‬ ‫پەخشــانێکی پوختە‪ ،‬وتووێــژی پتەوە کە‬ ‫بەردەوام زیادتر لەوەی کە دەیهەوێ بیڵێت‬ ‫(هێندێــک جــار پێچەوانەی ئەو) پێشــان‬ ‫دەدات و ئــەو گێڕانەوانــەی کــە وادەزانــی‬ ‫زەقبوونەوەی ئاشــکرایان داوامان لێدەکەن‬ ‫سەرێتیی خۆیانیان پێ ببەخشین‪.‬‬ ‫سەرەرای هەموو ئەوانە‪ ،‬شانبەشانی ئەم‬ ‫کورتە مێژووە ڕاستەقینەیە‪ ،‬لە هەر کام لەم‬ ‫وێنە ناسکە خێرایانەدا بەالڕێدابردن زۆر لە‬ ‫بەڵگەکان باوڕپێکراوترە‪ .‬بەاڵم چ بایەخێکی‬ ‫هەیە؟ ئەم بابەتە الی الیەنگرانی ئەدەبیات‬ ‫لــە بڕواپێهێنــان و هەســتبزوێنبوونی کەم‬ ‫ناکاتــەوە‪ .‬یانــی کەســێک کــە چاوەڕوانە‬ ‫ڕۆماننووس کتێبێکی وا بنووســێت بتوانێ‬ ‫نەک وەک پێویست بە مانای گشتی راستیی‬ ‫پــێ بڵێت‪ ،‬بەڵکو ڕاســتەقینەی تایبەت بە‬ ‫ڕۆمانەکــەی بۆ بەیان بــکات‪ ،‬بەو مەرجەی‬ ‫بــە چەشــنێک بــڕوا هۆشــیارانە و پێکراو‬ ‫بێــت کە خوێنــەر جگە لەوەی بــڕوای پێ‬ ‫بهێنێت‪ ،‬رێگەیەکی دیکەی بۆ نەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫هەمنگــوەی لــەم چیرۆکــەی ئاخریــدا کە‬ ‫ژیاننامەی خۆیەتی‪ ،‬بە شکۆ و گەورەییەوە‬ ‫بە ئەم شتە گەیشتووە‪.‬‬ ‫وێــڕای ئەمەش‪ ،‬هەرچەنــد ئەو وێنەیەی‬ ‫کــە لەم کتێبەدا لە ســەردەمی گەنجیەتیی‬ ‫خــۆی پێشــانی دەدات لە یەکچــوو نییە‪،‬‬ ‫هێندێک لە تایبەتمەندییە ســەرەکییەکانی‬ ‫لەوێدا پێشان دراون‪ .‬بۆ وێنە دژایەتیکردنی‬ ‫لەگــەڵ ڕووناکبیرخــوازی‪ .‬بــەردەوام ئــەم‬ ‫تایبەتمەندییەی هەبوو و لە سااڵنی کۆتایی‬

‫تەمەنیــدا لەم بــوارەدا بــە زیادەڕەوییەوە‬ ‫هەنــگاوی نا‪ .‬لەم کتێبەشــدا بــە جۆرێکی‬ ‫بڕواپێکــراو (نــەک بــە شــێوازی کتێبی)‬

‫و خۆڕاگریییــەوە ژیانــی تەندروســت و‬ ‫جەستەی تەندروست دەگەیەنێتە ئەوپەڕی‬ ‫خــۆی و دەیکات بە هیی خۆی‪ .‬ئەم بڕوایە‬ ‫کــە دەبوایــە هونەر و ئەدەب بە شــێوازی‬ ‫جۆراوجــۆر لە پانتایــی بێوێنەی بیرگە چڕ‬ ‫بێتــەوە و ژیانــی رۆژانە جــێ بهێڵێت‪ ،‬لە‬ ‫ســەرچاوە بێ پایانە نەناســراوەکاندا مەلە‬ ‫بکات‪ ،‬یان تەکــووزی عەقڵباوەڕانەی بوون‬ ‫بەجووڵە بخات‪ ،‬بە بێ درێخیکردن لە الیەن‬ ‫هەمنگوەیــە و بەالوە نــراوە و گاڵتەی پێ‬ ‫کــراوە‪ .‬بــەم هۆیەوە ئەوجــۆرەی کتێبەکە‬ ‫باس لە ئێــزرا پاوەنــد دەکات‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫زینــدوو و دەســت‌ئاوەاڵیانەیە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫تەنانەت لە رووکەشی سروشتی دژوازیاویی‬ ‫پاوەندیش نزیک نابێتەوە‪ .‬ســەرەڕای ئەمە‬ ‫ئاشکرایە کە هەمنگوەی لە هێنانە بەرچاوی‬ ‫تەنگژەکانــی نێــوان ئــەم دابونەریتانــەی‬ ‫ژیانــی ئیزنپێدراویش بە تــەواوی بێ توانا‬ ‫نەبــووە و هــەر ئەمەمــەش لــە ژیانەکەی‬ ‫دیکــە (ژیانــی نێــو قوواڵییــەکان‪ ،‬ژیانی‬ ‫یاساخکراوی دەرچوون لە فەرمانی خوا) بێ‬ ‫نیازی دەکــرد‪ .‬ئەمە جیهانێک بوو کە لێی‬ ‫دەترســا و هەمیشە لە دۆزینەوەی پاشگەز‬ ‫دەبــۆوە‪ ،‬هەڵبەتە جگە لە رووکەشــیترین‬ ‫دەرکەوتەکانی (وەک ڕێوڕەسمی بێڕەحمانە‬ ‫و سەرنجڕاکێشــی گەمەی گابــازی)‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەیزانــی ئەمانە هەن و دەیتوانی ئەو ڕوحە‬ ‫نەفرینکراوانەی کە لە نێویدان‪ ،‬بیانناسێت‪،‬‬ ‫وەک ڤینــدەم لۆیــس کــە لــەم کتێبــەدا‬ ‫بەدڕەفەتاریی لەگەڵدا کــراوە‪ .‬ئەو بووەتە‬ ‫ئیلهامــی باشــترین و دڵەڕاوکێیانەتریــن‬ ‫رســتەی کتێبەکە و هەمنگــوەی بەمجۆرە‬ ‫باســی دەکات‪" :‬هێندێــک لە پیســییەکان‬ ‫بە چەشــنێک پێشــان دەدەن وەک ئەوەی‬ ‫مەیدانــی کێبڕکێــی ئەســپەکان پێشــان‬ ‫بــدەن‪ .‬ئەوان ویقاری کەســێکیان هەیە کە‬ ‫نەخۆشیی سفلیسی شاراوەی هەبێت‪".‬‬ ‫یەکێکــی دیکە لــە دەمارگرژییەکانی کە‬ ‫لەم کتێبەدا شــەپۆل دەدات ماچیسموویی‬ ‫(خۆبەزلزانیــی پیاوانە)یــە کــە لەگــەڵ‬ ‫ئارەزووی کوشــتنی گیانلەبەران و جادووی‬ ‫وەرزشــە توندوتیژەکانەوە بەســەریدا زاڵە‪.‬‬ ‫ئەم دەمارگرژییە‪ ،‬خوو و خدە و یاسایەک لە‬ ‫ژیاندا دەخوڵقێنێت کە لەگەڵ خوو و خدەی‬ ‫ئــەدەب وەک لێهاتووییەکــی جەســتەیی فیمینیســم و راســتییە پەیوەندیدارەکانــی‬ ‫ڕەنگــی داوەتــەوە‪ .‬نووســەر وەک و پاراســتنی ژینگــە و خەبات بــۆ ئازادیی‬ ‫وەزشــکارێکی لێهاتوو لە ڕێگەی تەکووزی کەمنییەکانــی رەگەزەی یــەک ناگرێتەوە‪.‬‬

‫خولیایەکی زۆری بۆ لێکۆڵینەوە لە هێرشی‬ ‫زمانەوانی تۆتالیتاریانیزم هەیە‪ .‬بۆیە ڕەنگە‬ ‫میولەر پلــەی ئۆنتۆلۆگییەکــی تایبەت بە‬ ‫پەیڤیــن ببەخشــێ‪ ،‬لە کتێبی 'فریشــتەی‬ ‫برسێتی' (‪)٢٠٠٩‬دا‪ ،‬زمان شتێکی زیندووە‪،‬‬ ‫ئافرێنراوێکــە تێکــەڵ بــە کارەکتەرەکانی‬ ‫دیکــەی نێو چیرۆکەکە بــووە‪ .‬لە ڕوانگەی‬ ‫کارەمانــی‪ -‬گێــڕەرەوە (ی چیرۆکەکــەوە)‬ ‫زمانی ڕووســی ''زمانێکە تووشی نەخۆشی‬ ‫بــووە'' ئــەو وەك جۆرێــك لە چەوســێنەر‬ ‫لــە زمان تێــدەگا‪'' :‬وشــەگەلێك هەن هەر‬ ‫چییەکیــان بــوێ لەگــەڵ منــدا دەیکەن''‪.‬‬ ‫لە کتێبــی 'بەڵێنی دیدەنییەکــە' (‪)١٩٩٧‬‬ ‫دا بــە تەنیــا زمــان دەســەاڵتی گۆڕانــدان‬ ‫بــە جیهانی ڕاســتەقینەی هەیــە‪'' :‬هەندێ‬ ‫شــت خــراپ نین‪ ،‬تاکــو تۆ دەســتدەکەی‬ ‫بــە ئاخافتــن لەبارەیانــەوە''‪ .‬هەرچەنــدە‬ ‫حەزی میولەر بۆ لێکۆڵینەوە لە پەیوەندی‬ ‫نێــوان زمــان و سیاســەت درێژنابێتەوە بۆ‬ ‫نێو هەمــوو ڕۆمانەکانی‪ ،‬بــەاڵم ئەو حەزە‬ ‫لە گۆتارەکانیشــیدا پەرچێنــدراوە‪ ،‬کتێبی‬ ‫'کریســتینا و دووانەکــەی' گەواهیــدەرە بۆ‬ ‫ئەمە‪ .‬نووســینەکانی ئــەو کۆمەڵە گۆتارە‬ ‫بەتــەواوی خــۆ‪ -‬ژیننامەیین؛ لــەم ڕووەوە‬

‫بــە ســیخوڕ‪ .‬ئــەو هەڵمەتە لــە ناوەڕۆکدا‬ ‫لەبارەی ڕووشــاندن‪ ،‬چوار پەلی شــکاو‪ ،‬و‬ ‫پەنجەرەی وردوخاشــکراوەوە نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەبــارەی شــتی نەبینراوە‪ .‬بە شــێوەیەکی‬ ‫ســەرەکی توندوتیــژی ڕژێمــی تۆتالیتاری‬ ‫هۆشــەکییە‪ ،‬نەك جەســتەیی‪ .‬بۆیە لێرەدا‬ ‫کێڵگەی شەڕ جەستەت نییە‪ ،‬بەڵکو هۆش‬ ‫و زمانــی ئاخافتنتە‪ .‬تۆ لە مێشــکتدا نەك‬ ‫لەسەر شەقامەکان بەرگری لە خۆت دەکەی‬ ‫دژی ئەو جۆرە ڕژێمە‪.‬‬ ‫میولەر لە کتێبی (کریستینا و دووانەکەی)‬ ‫و لــە شــوێنی دیکەشــدا‪ ،‬گەورەتریــن‬ ‫دەستکەوتی ئەوەیە‪ ،‬کە ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫تاکەکان لە بەرانبەر سیستەمی تۆتالیتاری‬ ‫وەك شــەڕ لەسەر وشەکان‪ ،‬دیسکورزەکان‬ ‫(فەرمی یــان هەڵگــەڕاوە)‪ ،‬چیرۆکی ژیان‬ ‫(گــەورە یان بچووك)‪ ،‬ژمێــرەی مێژوویی‪،‬‬ ‫گێڕانــەوەی شــاد‪ ،‬کتێبی‪-‬خوێندنــی‬ ‫مێژوویی و ئەرشیفەکان دیاردەهێنێ‪ .‬بۆیە‬ ‫تۆتالیتاریانیــزم بە پلــەی یەك پڕۆژەیەکی‬ ‫زمانەوانییە‪ .‬تەنانەت لەنێو ستەمکارانەترین‬ ‫زنجیــرەی هاڤڕکێیەکانــی میولــەر لەگــەڵ‬ ‫پۆلیســی نهێنی زمان‪ -‬نێوەنــدە‪ .‬ئەوان بە‬ ‫لێکۆڵینەوە لە میولەر سەرەتادەگرن‪ ،‬ئاخر‬

‫بیرەوەری لە "پاریس جەژنی نەبڕاوە"ـدا‬ ‫کەرەستەیەکی ئەدەبییە بۆ چاکسازیی‬ ‫هەوەسبازانەی بیرگەی نووسەر کە ئیدی‬ ‫ناتوانێت لەسەر شتێکی دیاریکراو چڕ بێتەوە‬

‫زمانی بەرگریی هێرتا میولەر‬

‫کۆستیکا براداتان‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫نەبەز سەمەد‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫زمــان وەك هەوا وایە‪ .‬تەنیا کاتێ پیس‬ ‫ببێت‪ ،‬تۆ تێدەگەیــت چەندە گرنگە‪ .‬ئاخر‬ ‫زمان دەتوانێ تۆ بکوژێ‪ ،‬ئەو کەسانەی بۆ‬ ‫ڕژێمە تۆتالیتارییەکان ئیشــیان کردووە لە‬ ‫هەموو کەس باشتر ئەوە دەزانن‪ .‬گۆڕاندان‬

‫بە زمان دەشــێ ببێ بە ئامرازێکی کاریگەر‬ ‫بۆ کۆنتڕۆڵکردنی سیاسی‪.‬‬ ‫ئەو جۆرە ڕژێمانە هەموو کات پێویســت‬ ‫نییــە خەڵــك زیندانی بکــەن؛ هەندێ جار‬ ‫ئەوەندە بەســە‪ ،‬کە بیر و هۆشــیان بەڕێی‬ ‫زمانــەوە داگیربکــەن‪ .‬جــۆرج ئۆرویــل لە‬ ‫کتێبی )هەزار و نۆســەد و هەشتا و چوار)‬ ‫دا زۆر بــە وردی ئــەوەی ڕوونکردۆتــەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم تۆ ناتوانی بەتــەواوی لەوە تێبگەی‬ ‫داگیرکاری زمانەوانــی واتای چی‪ ،‬تاکو تۆ‬ ‫بەدبەختــی بوون بە قوربانــی ئەوت نەبێ‪.‬‬ ‫پاشــان تۆ تێدەگەی چۆن کاتێ ڕژێم دێتە‬ ‫نێو زمانتەوە‪ ،‬دەتوانێ هەر شتێك بکا‪ ،‬کە‬ ‫تــۆ دەتەوێ‪ .‬تۆ هیچی دیکە خۆت نی؛ تۆ‬ ‫لەژێر داڕنینی سیاســیدای‪'' .‬تۆ بە سەئات‬ ‫دەتوانی دەمت بکەیەوە و دایبخەی‪ ،‬بئاخڤی‬ ‫بەبێ ئەوەی هیچ شتێك بڵێی''‪.‬‬ ‫ڕەنگــە ئەو بەدبەختییە بــێ‪ ،‬وەهای لە‬ ‫هێرتا میولەر کردووە زۆر گرنگی بە زمان بدا‪،‬‬ ‫گرینگیدان بە دەسەاڵت و ڕەهەندی سیاسیی‬ ‫زمان‪ ،‬هەروەها بە ناسکی و جوانییەکەشی‪.‬‬ ‫میولەر لــە ڕۆمانیای کۆمۆنیســتی هاتۆتە‬ ‫ژیــان و گەورەبووە‪ ،‬ئــەو وەرگری خەاڵتی‬ ‫نوبێڵــی ئەدەبییە بۆ ســاڵی ‪ .٢٠٠٩‬میولەر‬

‫ئــەوان گۆتــارن لەنێــو هەقیقەتــدا‪ ،‬بــە‬ ‫تێگەیشــتنی مۆنتاین بۆ وشــەکە‪ .‬مۆنتاین‬ ‫دەبێژێ ''گەر هۆشم بتوانێ پنتێکی چەسپ‬ ‫بباتەوە‪ ،‬ئەوا مــن نامەوێ گۆتار چێبکەم‪،‬‬ ‫دەمــەوێ بڕیاربدەم‪ .‬بەاڵم هەمیشــە ئەوە‬ ‫لەنێــو کــردەی فێربــوون و دادگەییکردندا‬ ‫دەمێنێتەوە''‪.‬‬ ‫ڕەنگــە میولەر ببێژێت‪ ،‬گەر بتوانم تۆڵە‬ ‫لە ڕابــردوو بکەمــەوە‪ ،‬ئەوا ســەبارەت بە‬ ‫شــتێکی دیکە دەنووســم‪ ،‬بەاڵم ڕابردوو لە‬ ‫کۆڵــم نابێتــەوە‪ ،‬بەجۆرێك بۆ خودی خۆم‬ ‫بوومە بــە 'مەتەڵ'‪ .‬بۆئــەوەی بگوازمەوە‪،‬‬ ‫گەرەکە بۆ ڕابردوو بگەڕێمەوە‪.‬‬ ‫میولــەر پــاش دەرچوونــی لــە کۆلێــژ‪،‬‬ ‫بــۆ ســااڵنێك لەالیــەن پۆلیســی نهێنیــی‬ ‫ڕۆمانیــا‪ ،‬ســێکیوریتێ (‪)Securitate‬‬ ‫ی بــەد نــاوەوە هەراســانکرابوو‪ .‬کاتــێ‬ ‫میولەر ڕەتیکردەوە ببێ بە ســیخوڕ‪ ،‬ئەوان‬ ‫هەڵمەتێکیــان لە دژی ڕێکخســت‪ .‬میولەر‬ ‫خرایە ژێر چاودێریکردن و پرسیارلێکردنێکی‬ ‫ستەمکارانەی پۆلیسی نهێنییەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫هەڕەشەی کوشــتن‪ ،‬دەنگۆی ناڕاستیان لە‬ ‫دژی میولەر باڵودەکردەوە بۆ لەکەدارکردنی‪،‬‬ ‫تەنانەت دەنگۆی ئەوەش‪ ،‬کە میولەر بووە‬

‫گفتوگــۆ لەگــەڵ گرترۆد ســتاین کە لەوێدا‬ ‫هــەوڵ دەدات هاودەردیی ئەو بۆ الی ژنانی‬ ‫هاوڕەگەزباز بکێشێت‪ ،‬ئەویش بە شێوازێک‬ ‫قســەکردن کــە ئەمــڕۆ هــەر کچۆڵەیەکی‬ ‫قوتابخانە دەخاتە پێکەنینەوە و کورتبێژی‬ ‫وەاڵمەکانی لــەم بوارەیەوە بــۆ لێفێربوون‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەمانە ئەو شتە پێشان دەدەن کە‬ ‫دابونەریت چەندە بەرەوپێشەوە چووە و ئەو‬ ‫بایەخانەی کــە هەمنگوەی لە ڕۆمانەکانیدا‬ ‫رێزیــان لێدەگرێت‪ ،‬چەندە کۆن بوونە و لە‬ ‫باو کەوتوونە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەم کتێبــە بچووکــە پێچەوانەی‬ ‫ماوەبەســەرچوونی زۆر چێژبەخشــە‪.‬‬ ‫سیحری ســووکەڵەیی‪ ،‬سادەییەکی شاراوە‬ ‫و وردبینیــی فلۆبێرانــە‪ ،‬هۆگــری بە توخم‬ ‫و توانــا جەســتەییەکان و خوڵقاندنــەوەی‬ ‫پــڕ لــە جوانیــی پاریســی تاراوگەنشــینە‬ ‫ئەمەریکایییەکانــی نێــوان دوو جەنگــی‬ ‫جیهان و هەروەها جێگیربوونی نووســەری‬ ‫کتێب‪ ،‬نیشانەی بەرچاویەتی‪( -‬سەلماندنی‬ ‫بەبڕشــتانەی نووســەربوون لە کاتێکدا کە‬ ‫خــۆی وەک نووســەر نەدەناســرا) هەمــوو‬ ‫ئەمانەی تێکەڵ کردووە هەتا گەیاندوویەتە‬ ‫ئەو جێگایەی کە بێهاوتایی خۆی بۆ ئەوشتە‬ ‫پێشان داوە کە پێویستە ببێ بە بەڵگەنامەی‬ ‫ئەدەبی بۆ ئەو‪ .‬ئەگەرچی لە ئاستی ڕۆماندا‬ ‫لە هەڵســەنگاندن لەگەڵ ژیان‪ ،‬شتی زیادە‬ ‫و جیاوازیی زۆری هەیە‪ ،‬ئەوەی دەمێنێتەوە‬ ‫بەڵگــەی باســکردنی بارودۆخێکی گرینگە‬ ‫و بــە هەمــوو بێبەریبوونێکی لە ڕاســتییە‬ ‫بەرچاوەکانــی‪ ،‬وێنەیەکــی بێبەرانبەری لە‬ ‫بــێ بەندوبارییەکانــی تێکەاڵو بە شــادیی‬ ‫ئەوکاتــی فەرەنســا پێشــان دەدات کە لە‬ ‫نێــوە و دەرەوەی ســنوورەکانی دۆخ بــۆ‬ ‫پەرەپێدانــی وێرانییەکانــی پێــک دەهات‪.‬‬ ‫بەاڵم لە هەمووی ســەرووتر ئەمەیە الپەڕە‬ ‫بــە الپەڕەی ئەم بەرهەمە کە وەک ڕووباری‬ ‫زواڵڵــی کوێســتانەکانە و نەغمەخوێنــە‪،‬‬ ‫بــە هــۆی بێپێبەندنەبوونی ڕۆمانئاســایانە‬ ‫ســەرکەوتووانە ئەم هێزەمان وەبەر دەنێت‬ ‫لە نهێنییە هونەرییەکان نزیک بینەوە‪ .‬هەر‬ ‫ئەو نهێنییانەی کە هەمنگوەی ئەم ئیزنەی‬ ‫هەیە ژیانی ڕاســتەقینەی خۆی لەگەڵ ئەو‬ ‫ژیانــە کــە ئاواتــی بۆ دەخواســت‪ ،‬بۆ ئەم‬ ‫جەژنە هاوبەشە بگۆڕێت کە ئەویش ئەدەبە‪.‬‬ ‫لەندەن‪ 23 ،‬ژوالی ‪1987‬‬

‫میولــەر بە 'ڕاگەیانــدی دژایەتــی بەرانبەر‬ ‫بــە دەوڵــەت' تۆمەتبارکــراوە‪ .‬لەتەك ئەو‬ ‫جــۆرە تۆمەتبارکردنــەدا‪ ،‬پرســیارلێکەر‬ ‫(ی پۆلیس) ئامرازی ئەشــکەنجەدان دژی‬ ‫میولەر بەکارناهێنێ‪ ،‬بەڵکو وشــە‪ .‬میولەر‬ ‫دەبێژێ ''لە ماوەی قۆناغە سەرکەشییەکانی‬ ‫هاڤڕکێکەدا‪ ،‬لێکۆڵەرەکە پێی دەگۆتم سلە‬ ‫گوو‪ ،‬پیس و چەپەڵ‪ ،‬مشــەخۆر‪ ،‬سۆزانی‪.‬‬ ‫کاتێ هێمنتر دەبوو پێی دەگۆتم سێکسفرۆش‬ ‫یان دوژمن''‪ .‬هەڕەشــەی مەرگ لە قۆناغی‬ ‫دواتر دەهات‪ ،‬دوای ئەمەش هێشتا بەرگەی‬ ‫دەگیــرێ‪ ،‬ئاخر ''ئەوانە بەشــێکن لە تاکە‬ ‫ڕێگەی ژیان‪ ،‬کە کەســێك هەیەتی‪ ،‬چونکە‬ ‫کەس ناتوانێ لەوە زیاتری هەبێ''‪ .‬دەشــێ‬ ‫ڕووبەڕووبوونــەوەی هەڕەشــەی مەرگ‪ ،‬تۆ‬ ‫بەهێزتــر بــکا‪ .‬میولەر دەبێــژێ ''تۆ قووڵ‬ ‫لەنێو ڕۆحتدا‪ ،‬بەرهەڵستی ترس دەکەی''‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا‪ ،‬هەڕەشــەی مــەرگ فۆرمێکی‬ ‫دانپێدانانە‪ :‬تۆ وەك دوژمن ڕەفتارت لەگەڵ‬ ‫دەکــرێ‪ ،‬تــۆ وەك شــتێك دانپێدانــراوی‪،‬‬ ‫ڕژێــم دەبێ ژمێرەت بــۆ بکا؛ واتا بەهەندت‬ ‫وەربگرێ‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )449‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/3/16‬‬

‫‪7‬‬

‫ئەڵمانیا هاوواڵتییە‬ ‫تاراوگەنشینەکانی‬ ‫خۆی لە بیر دەکات‬ ‫ڕۆڵی کاره‌کته‌رێک‌ دەبینێ هه‌وڵ ده‌دا پار‌ه‬ ‫به‌ یاری ڕۆلێت بباته‌وه تا بتوانێ مامه‌له‌ی‬ ‫هێرتا میولەر‬ ‫شوناسنامه‌ دەرهێنانی پێبکڕێ‪ ،‬به‌رله‌وه‌ی‬ ‫لە سوێدییەوە‪ :‬دالوەر قەرەداغی‬ ‫بتوانێ هه‌ڵبێت‪ ،‬سێ مانگ له‌ ئه‌ڵمانیا لە‌‬ ‫زیندان ئاخنراوە‌‪ .‬ترود بەرلینه‌ر‪ ،‬یه‌کێکی‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫تر لە یاریکه‌رانی ڕۆلێت له‌ فیلمه‌که‌دا‪،‬‬ ‫ئـه‌و هونه‌رمه‌نده‌‌ جووله‌کانه‌ی که‌ له‌ ساڵی ‪ ١٩٣٣‬له‌ ڕێــی پــراگـه‌وه‌ خــۆی بۆ‬ ‫سەردەمی نازییه‌کاندا ناچارکران ئەڵمانیا هۆڵه‌ندا ده‌رباز کردووە و له‌وێشه‌وه‌ خۆی‬ ‫جێبهێڵن و مه‌نفا هه‌ڵبژێرن؛ دوای کۆتایی گه‌‌یاندووە‌ته‌ لیشبۆن و پاشان ئه‌مریکا‪.‬‬ ‫هاتنی جه‌نگ و کاتێ بۆ واڵت دەگەڕێنەوە‪ ،‬هانس هایرنیک ڤون تواردۆڤسکی؛ کە ڕۆڵی‬ ‫سووکایەتییان پێدەکرێ و دژایه‌تی دەکرێن‪ .‬یه‌کێک له‌ ئه‌فسه‌ره‌کانی ستراشه‌ر ده‌بینێ؛‬ ‫ئه‌وانەشیان که‌ له‌ مه‌نفا دەمرن‪ ،‬هه‌ر هیچ هۆمۆسێکسوێڵ بــووه‌ و ه ـه‌ر لـه‌ ساڵی‬ ‫هەژمار ناکرێن‪ .‬هێرتا میوله‌ر لەم وتارەدا؛ ‪١٩٣٣‬ـ ـه‌وه‌ له‌ ئه‌ڵمانیا هەاڵتووە‌‪ .‬ئه‌وانه‌‬ ‫بە شوێن وەرگرتنەوەی به‌ها و ئیعتیبارەوەیە‌ ته‌نها چه‌ند ئه‌کته‌رێکی ئەڵمانیین له‌ تاراوگه‌‪.‬‬ ‫بۆ ئ ـه‌و که‌سانه‌ی‪ ،‬که‌ لــەو ســەردەمــەدا ته‌نانه‌ت کۆمپۆسیتۆری فیلمه‌که‌ش‪ ،‬ماکس‬ ‫شتاینەر ئه‌گه‌ر خۆی نه‌گه‌یاندایە‌ ئه‌مریکا‪،‬‬ ‫به‌رخۆدانیان دژی دیکتاتۆریه‌ت نواندووە‌‪.‬‬ ‫فیلمی ‹›کازابالنکا›› بۆ یەکەمین جار له‌ ئه‌وا نازییه‌کان سەریان بە فەتارەت دەبرد‪.‬‬ ‫‹›ئیریک ولفگانگ کورنگولد››ـی موزیک‬ ‫ساڵی ‪١٩٤٢‬دا له‌ نیویۆرک پیشان دەدرێ‪.‬‬ ‫فیلمه‌که‌ حه‌کایه‌تێکی خۆشه‌ویستییە و دانــەر؛ کە هۆلیود زۆرترین ڕێزی لێناوە؛‬ ‫چیرۆکێکیشه‌ له‌باره‌ی خەونی ئازادیی‪ ،‬له‌ ساڵی ‪١٩٣٤‬ــــه‌وه‌ له‌ ئه‌مریکا ده‌ژیــا‬ ‫چـه‌وســانــدنـه‌وه‌‪ ،‬تــراژیــدیــا و نائومێدیی و یارمه‌تی خێزانه‌که‌شی دا‌ تا له‌ ساڵی‬ ‫هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌وه‌‌ که‌ هه‌وڵ دەدەن له‌ ‪١٩٣٨‬ـــدا له‌ ئه‌ڵمانیا ڕابکەن‪ .‬کورنگولد‬ ‫مۆسیقای بۆ نــۆزده‌ فیلم دانــاوه‌ و دوو‬ ‫ئه‌ڵمانیاکه‌ی هیتله‌ر هه‌ڵبێن‪.‬‬ ‫رێـــک هــــەروه‌ک فیلمی کــازابــانــکــا؛ ئۆسکاریشی وه‌رگــرتــووه‌‪ .‬به‌ر له‌ جه‌نگ‬ ‫هــونـه‌رمـه‌نــد‪ ،‬مامۆستا‪ ،‬ئارشیتێکت و له‌ شاره‌که‌ی خۆی‪ ،‬له‌ ڤێنا وه‌ک نەوەی‬ ‫سیاسه‌تمه‌دار له‌ سه‌رانسه‌ری ئه‌وروپادا بلیمه‌تی سه‌مفۆنیای مۆدێرن تەماشای‬ ‫خــۆیــان ح ـه‌شــار دەدەن – زوربــه‌یــان دەکــرا‪ .‬دوای جەنگ هەمان ئەو شاره‌ی‬ ‫جووله‌که‌ن – چاوه‌ڕێی ڤیزان تا بگەنه‌ هه‌ر خۆی حاشای لێکرد؛ لەبەرئەوەی گوایه‌‬ ‫جێگه‌یه‌ک و خۆیان له‌ چه‌نگاڵی هیتله‌ر ڕۆحی خۆی به‌ هۆلیود فرۆشتووه‌‪.‬‬ ‫دواجــــار ل ـه‌ ســاڵــی ‪١٩٥٢‬ـــــدا فیلمی‬ ‫ڕزگار بکەن‪.‬‬ ‫فیلمه‌که‌ هەر ته‌نها له‌باره‌ی خه‌ڵکانێکه‌وه‌ کازابالنکا لە سینه‌ماکانی ئه‌ڵمانیا پیشان‬ ‫نییە له‌ تاراوگه‌‪ ،‬به‌ڵکو به‌ شێوه‌یه‌کی تایبه‌تیی دەدرێ؛ به‌اڵم به‌ ڤێرشیۆنێکی ‪ ٢٥‬ده‌قیقه‌‬ ‫له‌ باره‌ی ئه‌کته‌رانی تاراوگەشە‌‌وه‌یە‪ .‬کونڕاد کورتتر له‌ ڤێرشیۆنە ئۆرگیناڵه‌که‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫فەیت ڕۆڵی ستراشه‌ر‪ ،‬ئه‌و سەرگوردە نازییە هه‌موو ئه‌و ئاماژانه‌ی لێ دەقرتێنرێ که‌‬ ‫ناحەزە‌ ده‌بینێ که‌ له‌ ساڵی ‪١٩٣٣‬ـ ـه‌وه؛ ڕایه‌ڵیان به‌ تــاراوگـه‌وه‌ هه‌یه‌‪ .‬سەرگورد‬ ‫ل ـه‌ب ـه‌رئ ـه‌وه‌ی ژن ـه‌ک ـه‌ی جووله‌که‌ بــووه‪ ،‬ستراشه‌ر و نازییه‌کانی تر له‌ فیلمه‌که‌دا‬ ‫‌ئه‌ڵمانیای جێهێشتووه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ئه‌وه‌ش نامێنن‪ .‬که‌سێتی سه‌ره‌کی فیلمه‌که‌‪ ،‬ڤیکتۆر‬ ‫مایه‌ی پێکه‌نینه‌ که کونراد فەیت به‌ زۆری السلو‪ ،‬که‌ نازییه‌کان بە دوایەوەن‪ ،‬دەکرێ‌‬ ‫ڕۆڵی کەسایەتییە نازییه‌کانی له‌ هۆلیود به‌ ڤیکتۆر الرسین؛ فیزیکوانێکی نه‌رویژی‬ ‫که‌ ئه‌نترۆپۆل (پۆلیسی نێودەوڵەتیی) بە‬ ‫بینیوه‌‪.‬‬ ‫پەیته‌ر لـــورێ‪ ،‬ئـه‌کــتـه‌ری بــە تــوانــا؛ دوایەوەیەتی‌‪ .‬تا ساڵی ‪ ١٩٧٥‬ڤێرشیۆنه‬ ‫که‌ له‌ فیلمه‌که‌دا ڕۆڵــی کەسێک دەبینێ ئۆرگیناڵه‌که‌ی ‹›کازا‌بالنکا›› له‌ ته‌له‌فزیۆنی‬ ‫شمەک بە ڕەش دەفرۆشێت‪ ،‬له‌ نه‌مساوه‌ ئه‌ڵمانیدا پیشان نادرێ‪.‬‬ ‫‹›کازابالنکا›› نموونه‌یه‌که‌ بۆ ئێدیت و‬ ‫هه‌اڵتووه‌‪ .‬مارسیل دالیو‪ ،‬جووله‌که‌یه‌ک که‌‬ ‫له‌ فیلمه‌که‌دا ڕۆڵی کارتی قوماردابه‌شکه‌ر سڕینه‌وه‌ی توانا و ئه‌زموونه‌کان له‌ ڕۆژگاری‬ ‫ده‌بــیــنــێ؛ ل ـه‌ ف ـه‌ڕه‌نــســاوه‌ هــه‌اڵتــووه‌ و ئه‌ڵمانیای دوای جه‌نگدا‪ .‬ئه‌مڕۆ به‌ حاڵ ناوی‬ ‫خێزانه‌که‌ی له‌ ئۆردوگا نازییەکانی قڕکردندا ستێفان گروسمان؛ وەک ناوێکی ئاشنا به‌ر‬ ‫تیاچوون‪ .‬هێلموت دانتینە؛ کە لە فیلمەکەدا گوێمان ده‌که‌وێت‪ .‬کەچی ئه‌و له‌ یه‌که‌مین‬

‫ئ ـه‌و‌ ڕۆژنــامـه‌نــووســانــەیـە‌ کـه‌ ڕاشکاوانە‬ ‫ڕه‌خنه‌ی له‌ هیتله‌ر گرتووە‌‪ .‬له‌ مانگی مارتی‬ ‫ساڵی ‪١٩٣٣‬ـدا فه‌رمانی ده‌سگیرکردنی بۆ‬ ‫ده‌ردەچــێ‪ .‬به‌یانییه‌ک شه‌به‌قیی پۆلیس‬ ‫هەڵدەکوتنە سەری و له‌ ده‌رگه‌ی ماڵه‌که‌ی‬ ‫ده‌ده‌ن تا دەسگیری بکەن‪ ،‬ژنه‌ سوێدییه‌که‌ی‬ ‫پێیان ده‌ڵێ مێردەکەی هێشتا لە جێگەدایە‬ ‫و نوستووه‌‪ ،‬ده‌شێ له‌و ڕۆژگاره‌دا پۆلیس‬ ‫هێشتا شتێک ئەدەبیان تێدا مابێ‪ ،‬ده‌شێ‬ ‫به‌ بینینی ژنێکی به‌ژن زراڤ و پرچ زه‌ردی‬ ‫سوێدیی شــەرم دایگرتبن و شڵه‌ژابن‪،‬‬ ‫بۆیە به‌ رێگه‌ی خۆیاندا دەگــەڕێــنــەوە‪.‬‬ ‫ئیدی گرۆسمان و ژنه‌که‌ی ماڵ جێدێڵن و‬ ‫ده‌سبه‌جێ خۆیان ده‌گه‌یه‌نن ‌ه ڤێنا‪ .‬وه‌ک‬ ‫زوربه‌ی زۆری خەڵکانی تر‪ ،‬ئه‌مانیش هه‌موو‬ ‫شتێکیان جێدێڵن و بە تاقە جانتایەکی‬ ‫سه‌فه‌رەوە سەر هەڵدەگرن‪ .‬ئاخر تا ساڵی‬ ‫‪ ١٩٣٣‬هێشتا نەختێک شانس له‌ناو ئەو‬ ‫هه‌موو به‌دبه‌ختییه‌دا هەبوو‪.‬‬ ‫دواتر ئه‌و نه‌خته‌ به‌خت و شانسه‌ بووە‬ ‫شتێک که‌ به‌ خه‌ویش نه‌ده‌بینرا‪ .‬زۆر که‌س‬ ‫له‌ نائومێدییدا له‌ کونجی زیندان ئاخنران‪.‬‬ ‫لەوانە واڵته‌ر بینیامین کە له‌ ساڵی ‪١٩٤٠‬ـدا‬ ‫له‌ پێرینێ؛ کە ڕادەکــا ته‌نها جانتایه‌کی‬ ‫بچووکی پێده‌بێ و‌ ده‌شێ پڕی بووبێ له‌‬ ‫سیناریۆ‪ .‬پۆلیسێکی سنوور له‌ ‪Port‬‬ ‫‪ Bou‬پێی ده‌ڵێ بۆی نییە به‌بێ ڤیزای‬ ‫فه‌ڕه‌نسا؛ بۆ ئیسپانیا بپه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬ڕه‌نگبی‬ ‫بینیامین ویستبێتی کێشه‌که‌ به‌ پێدانی‬ ‫شتێک به‌رتیل چاره‌سه‌ر بکا‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫کۆڵ ده‌دا و به‌ ژه‌هرخواردکردنی خۆی؛‬ ‫کۆتایی به‌ ژیانی ده‌هێنێ‪.‬‬ ‫خەڵکانێکی تر سااڵنێک دوای هه‌اڵتنیان؛‬ ‫دیقیان کرد‪ .‬له‌ناو ئه‌وانه‌دا ئێرنست تۆله‌ر‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬که‌ له‌ هۆتێلێکدا له‌ نیۆرک خۆی‬ ‫هه‌ڵدەواسێ‪ .‬ستیفان زویگ له‌ به‌رازیل‪،‬‬ ‫به‌رگه‌ی وێرانکردنی ‹›ماڵه‌ ڕۆحی››یه‌که‌ی‬ ‫نــاگــرێ و پــێــکــەوە لــه‌گــه‌ڵ (لــۆتــێ)ی‬ ‫خێزانیدا خۆیان دەکــوژن‪ .‬چاره‌نووسێکی‬ ‫دڵته‌زێنانه‌ی تــر‪ ،‬چارەنووسی (ئێلسی‬ ‫السکه‌ر‪ -‬شولەر)ـه‌ که‌ هەر ته‌واو سووک و‬ ‫هاسان؛ گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ سویسرا لێ قه‌ده‌خه‌‬ ‫دەکرێ‪ ،‬بیانووی قەدەغەکردنەکەش گوایە‬ ‫بەرگرتنە لە‌ ‹›دزه‌کردنی خه‌ڵکی بیانی!››‪.‬‬ ‫چاره‌نووسی (نێللی ساکس) یش به‌ تاقه‌‬ ‫پەالمارێک یه‌کال نابێتەوە‌‪ ،‬به‌ڵکو ترس لە‬ ‫ناخیدا ڕه‌گ دادە‌کوتێ و لە ڕۆحیدا پژوپۆ‬ ‫دەردەکـــا‪ .‬ئه‌گەرچی ساکس جێگه‌یه‌کی‬

‫دڵنیای له‌ ستۆکهۆڵم بۆ دابین بووە؛ به‌اڵم‬ ‫زه‌نده‌قچوونی له‌ نازییه‌کان به‌ره‌و شێتبوونی‬ ‫دەبا‪ .‬لێکدا لێکدا دەڵێت‪››:‬نازییه‌کان له‌‬ ‫بەلوعە و بۆرییه‌کانی ئــاودان‪ .‬نازییه‌کان‬ ‫له‌ناو دیواره‌کاندان‪››.‬‬ ‫ه ـه‌راس ـه‌ ده‌روونــیــیـه‌کــانــی ساکس له‌‬ ‫سوێد جــۆرە زه‌نده‌قچوونێکە زیاتر لەو‬ ‫تاراوگەنشینانەدا وەدیار دەکەوێت کە لە‬ ‫تاراوگه‌کەی‌ هۆڵه‌ندای داگیرکراودا ده‌ژین‌‪.‬‬ ‫کۆنڕاد مێرز که‌ یه‌که‌مین ڕۆمانی له‌ تاراوگه‌‬ ‫بــە نــاوی ‹›مــرۆڤــێــک لـه‌ ئه‌ڵمانیا دیــار‬ ‫نییه‌‹› دەنووسێ؛ له‌ هۆڵه‌ندا بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫کـه‌س نه‌یدۆزێته‌وه؛‌ خــۆی له‌ دۆاڵبێکدا‬ ‫دەشــارێــتــەوە‌‪ .‬میرز جــاروبــار به‌ پیریی‬ ‫سه‌ردانی به‌رلین ده‌کا‪ ،‬من چەند جارێک‬ ‫لەوێ بینیومە و هه‌موو جارەکانیش کوڵی‬ ‫گریانی به‌رده‌بوو‪ .‬ئاخر په‌رۆشیی ئەو بۆ‬ ‫واڵت‪ ،‬وه‌ک خودی خۆی پیر بووبوو‪.‬‬ ‫ئه‌وانه‌ی له‌ تاراوگه‌ مردن قه‌ت حسابیان‬ ‫بۆ نه‌کرا و هەژمار نــەکــران؛ ئه‌وانەشی‬ ‫ناچار کــران واڵت جێبهێڵن قه‌شمه‌رییان‬ ‫پێکرا‪ .‬کاتێ (کــاوس مــان)ی لە واڵت‬ ‫ڕاکردوو؛ ڕه‌خنه‌ی له‌ (گوفێرد بێن) به‌هۆی‬ ‫نزیکایه‌تییه‌وه‌ له‌ نازییه‌کان‪ ،‬گرت؛ بین‬ ‫وه‌اڵمی دابۆوه‌ گوتبووی‪›‹ :‬ئێوه‌ لە شوێنی‬ ‫پشووی کاری خۆتان لە دەرەوەی واڵت قاچ‬ ‫لەسەر قاچ دانیشتبوون و قسه‌تان بە ئێمە‬ ‫ده‌گوت‪ ،‬لەبەرئەوەی ئێمه‌ خه‌ریکی رۆنانی‬ ‫نه‌وه‌یه‌کی نوێ بووین!››‬ ‫ده‌وروبــــه‌ری نیوه‌شه‌وی ‪٨‬ـــی ئایاری‬ ‫ساڵی ‪١٩٤٥‬؛ سوپای ئەڵمانیا لە هه‌موو‬ ‫به‌ره‌کاندا خۆی به‌ ده‌سته‌وه دەدا‌‪ .‬تێر‌مه‌‬ ‫سه‌ربازییه‌که‌ی ‹›سه‌عاتی سفر›› به‌ مانای‬ ‫سه‌ره‌تایه‌کی نوێوه‌ دەلکێ‪ ،‬ب ـه‌اڵم وه‌ک‬ ‫زانیار‌ییه‌کی پراگماتی خه‌فه‌که‌ر‪ .‬هێرمان‬ ‫لــوبــی‪ ،‬کـه‌ چیدی ک ـه‌س بیر‌ی نەمابوو‬ ‫جــاران ئه‌ندامی حیزبی نازییەکان بووه‌‪،‬‬ ‫چه‌مکی ‹›بۆشایی پەیوەندی›› دادەهێنێ؛‬ ‫وه‌ک مەرجێک لــەســەر ئه‌ڵمانه‌کان بۆ‬ ‫خۆئاوێته‌کردن له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵته‌ نوێ و‬ ‫دیموکراته‌که‌یاندا‪ .‬کۆنراد ئادینوه‌ر کەڵک‬ ‫لــەو ‹›بــۆشــایــی››یــه وەردەگــــرێ‪ ،‬کاتێ‬ ‫نازییه‌کانی جاران وه‌ک خه‌ڵکانێکی پێویست‬ ‫بۆ ڕۆنانه‌وه‌ی ئه‌ڵمانیایەکی خۆرئاوای نوێ‬ ‫هەژمار دەکــا‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ی گوایە ئه‌وان‬ ‫خه‌ڵکانێک بــوون که‌ ‹›ل ـه‌ به‌شێک له‌و‬ ‫ڕابردووه‌ حاڵی ده‌بوون››‪.‬‬ ‫مه‌خابن ئه‌م مامه‌ڵه‌یه‌ ئه‌زموونی ژیانیش‬ ‫الی ئەو توێژه‌ره‌وه‌ و هونه‌رمه‌ند و پیشه‌ساز‬ ‫و سیاسه‌توان و فۆتۆگرافه‌ر و پارێزه‌رانە‬ ‫دەگرێته‌وه‌ که‌ هەتا ناو تاراوگە ڕاونراوبوون‬ ‫و دوای جه‌نگ بووبوونه‌ خه‌ڵکانی ڕەزاقورس‬ ‫و نه‌خوازراو‪ .‬گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ بۆ واڵت‪،‬‬ ‫نیگه‌رانیی الی ئه‌و که‌سانه‌ دروست ده‌کا که‌‬ ‫جاران لە خزمەتی نازییه‌کاندا بوون‪ ،‬یاخود لە‬ ‫دەوروزەمانی نازییەکاندا چ به‌ره‌نگارییه‌کیان‬ ‫نه‌نواندبوو‪ .‬له‌ ڕۆژی هه‌ڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫گرووپی ‪)47 Gruppe( *٤٧‬؛ له‌ ساڵی‬ ‫‪١٩٦٣‬دا‪ ،‬ئادێناوەر گاڵته‌ به‌ (و‌یللی برانت)‬ ‫دەکا لەسەر ئه‌و ڕۆژانه‌ی که‌ له‌ ئاواره‌ییدا‬ ‫له‌ نه‌رویژ و سوێد به‌سه‌ری بردووه‌‪ .‬فرانس‬ ‫یوسف ستراوس‪ ،‬تێکه‌ڵوپێکه‌ڵ دەنووسێ‪:‬‬ ‫‹›ئێمه‌ ده‌بێ مۆڵه‌ت بدرێین پرسیارێک‬ ‫ئاراسته‌ی ئاغای برانت بکه‌ین‪›‹ :‬باشە ئێوه‌‬ ‫بۆ ماوه‌ی دوازده‌ ساڵ له‌ ده‌ره‌وه‌ی واڵت‬ ‫چیتان کــردووە؟ ئێمه‌ ده‌زانین خۆمان له‌‬ ‫ناوه‌وه‌ی واڵتدا خەریکی چیی بووین‪››.‬‬ ‫وه‌ک زۆر له‌ خه‌ڵکانی تری تاراوگەنشین‌‪،‬‬ ‫ویللی برانت له‌ ده‌ره‌وه‌ی واڵت به‌ره‌نگاریی‬ ‫نازییه‌کان دەب ـۆ‌وه‌‪ .‬ئاژانسێکی هــەواڵ له‌‬ ‫ستۆکهۆڵم دادەمــەزرێــنـێ‌ تا ده‌نگوباس‬

‫له‌باره‌ی ئه‌ڵمانیاوه‌ باڵوبکاتەوە؛ ژیانی‬ ‫خۆی به‌ گه‌ڕانه‌وه‌گه‌لی قاچاخ بۆ ئه‌ڵمانیا‬ ‫دەخاتە‌ به‌ر هەڕەشەی مه‌رگه‌وه‌‪ .‬هێربێرت‬ ‫فرام ناوە ڕاستەقینەکەی ویللی برانت دەبێ‌‪.‬‬ ‫لە دوای ساڵی ‪١٩٤٥‬ـــیــشــەوە بــه‌رده‌وام‬ ‫دەبێ له‌ به‌کارهێنانی ناوه‌ خوازراوه‌که‌ی؛‬ ‫تا به‌رخۆدانی خۆی دژی نازییه‌کان به‌رز‬ ‫و زیــنــدوو ڕابــگــرێ‪ .‬بــه‌اڵم دوای جەنگ‬ ‫قه‌تاوقەت ددان به‌ به‌رخۆدانی ئه‌م له‌ واڵت‬ ‫وه‌ده‌رنراوانەدا‌ نانرێ‪ .‬تا ئیدی ڕۆژێک دێت‬ ‫کە به‌رخۆدانه‌کانیان له‌ حه‌کایه‌ته‌کانی‬ ‫مــێــژووی ئه‌ڵمانیادا ده‌ردەهــێــنــرێــن‪ .‬له‌‬ ‫بەرامبه‌ریشدا یــادی به‌رگریی سه‌ربازیی‬ ‫ئه‌فسه‌ران دەکرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچی ئه‌وانه‌‬ ‫ئێجگار زۆر الیـه‌نــگــری جێگه‌متمانه‌ی‬ ‫هیتله‌ریش بوون‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی بنیاده‌م له‌و چه‌مکه‌ نوێیه‌ی‬ ‫‹›‪( ›‹ ‌Stunde Null‬سه‌عاتی سفر)‬ ‫و ‹› ‪« Innere Emigration‬‬ ‫(کۆچی ناوه‌کیی) تێبگا‪ ،‬ئەوا ‹›بۆشایی‬ ‫پــەیــوەنــدی›› شتێکی پێویست بــوو‪.‬‬ ‫ئه‌ندامه‌کانی گرووپی ‪ ٤٧‬ڕابردووی سه‌ربازیی‬ ‫خۆیان دیزەبەدەرخۆنە دەکــەن‪ .‬گۆنته‌ر‬ ‫گراس لە مەسەلەی دامه‌زراندنە کاتییەکەی‬ ‫له‌ که‌رتی ‹› فروندسبێرگ››ی ئێس ئێس‬ ‫دا قوڕوقەپ دەکا و گونته‌ر ئیچ مەسەلەی‬ ‫پیه‌سه‌ ڕادیۆییه‌که‌ی ساڵی ‪ ١٩٤٠‬ی خۆی؛‬ ‫‹›شـــۆڕش لە گۆڵدستات››؛ کە تیایدا‌‬ ‫پشتگیری لە که‌مپه‌ینه‌که‌ی گۆبڵز (وەزیری‬ ‫ڕاگەیاندن و ڕۆشنبیری نازییەکان) دژی‬ ‫به‌ریتانیا دەکا‪ ،‬حەشار دەدا‪ .‬سه‌ربازه‌کانی‬ ‫جاران خۆیان وه‌ک قوربانیی ده‌بینن‪ ،‬خۆیان‬ ‫وه‌ک نه‌وه‌یه‌کی به‌دکه‌ڵک لێ وه‌رگیراو و‬ ‫سووکایه‌تی پێکراو ده‌بینن‪ ،‬که‌ بێتاوانانه‌ له‌‬ ‫شه‌ڕەکانە‌وه‌ گلێنراون و به‌ ڕیفۆرمکراویی بۆ‬ ‫ماڵه‌وه‌ گه‌ڕاونەتە‌وه‪.‬‬ ‫نووسه‌ران له‌ تاراوگه‌ زوربه‌یان ئومێدەوار‬ ‫بوون بتوانن دوای جه‌نگ ئه‌زموونی خۆیان له‌‬ ‫سه‌رله‌نوێ ڕۆنانه‌وه‌ی ئه‌ڵمانیای خۆرئاوادا‬ ‫بەکا‌ربهێنن‪ ،‬بــه‌اڵم سووکایه‌تییان پێ‬ ‫دەکرێ‪ .‬ئه‌وان پێشوه‌خت و هه‌ر له‌ ساڵی‬ ‫‪ ١٩٣٣‬و ئه‌و کاته‌وه‌ چووبوونه‌ ساڵی سفری‬ ‫خۆیانه‌وه‌‪ ،‬که‌ له‌ واڵت ڕاوەدوو دەنرێن‪ .‬به‌‬ ‫بەراورد به‌ ئەندامانی گرووپی ‪ ،47‬سەعاتی‬ ‫سفر بۆ ئه‌مان‪ ،‬مانای زه‌نده‌قچوونێکی‬ ‫ڕۆژانه‌ی دەگەیاند‪.‬‬ ‫کاتێ پاول سیالن قه‌سیده‌که‌ی خۆی؛‬ ‫‹›مــردنــی فـــوگ›› ل ـه‌ ســاڵــی ‪١٩٥٢‬ــــدا‬ ‫له‌به‌رده‌م گرووپی ‪47‬ـدا دەخوێنێتە‌وه‌‪ ،‬بە‬ ‫دوژمنایه‌تی و کینه‌ و سووکایەتی پێشوازیی‬ ‫دەکــرێ‪ .‬واڵته‌ر جێنز دەنووسێ‪ ››:‬کاتێ‬ ‫نۆره‌ی سیالن بۆ خوێندنه‌وه‌ی شیعره‌که‌ی‬ ‫هات‪ ،‬خه‌ڵکه‌که‌ هاواریان کرد‪‹ :‬گوێمان لێ‬ ‫نییه‌‪ ،‬بیڵێرەوە!› ئەوسا سیالن به‌ ده‌نگێکی‬ ‫شانۆییانه‌ هەمدیس شیعره‌که‌ی خوێنده‌وه‌‪،‬‬ ‫ئێمه‌ پێی پێکه‌نین‪ .‬یه‌کێک گوتی‪›:‬ئەوە‬ ‫خۆ وه‌ک گۆبڵز دەیخوێنێته‌وه‌‪ ›.‬هانس‬ ‫ڤێرنه‌ر یستێر گاڵته‌ی پێکرد و گوتی‪›:‬‬ ‫به‌ یه‌ک تۆن ده‌یخوێنێته‌وه‌‪ .‬ده‌ڵێی له‌‬ ‫سیناگوگا(کڵێسای جوولەکەکان) دایــه‌‪›.‬‬ ‫که‌سیان حه‌زیان به‌ چاره‌ی تۆماس مان‪،‬‬ ‫ستیفان زویگ‪ ،‬هێنریچ مان‪ ،‬ئالفرێد دۆبلن‪،‬‬ ‫تیۆدۆر کرامه‌ر یان ماسچا کالیکو که‌ ساڵی‬ ‫‪ ١٩٥٩‬بۆ وه‌رگرتنی خه‌اڵتی فۆنتان کاندید‬ ‫کرا‪ ،‬نه‌ده‌کرد‪ .‬کالیکو له‌ وه‌رگرتنی خه‌اڵتەکە‬ ‫پاشەکشە دەکــا‌ کاتێ دەزانـــێ ئیگون‬ ‫هولتهوسین‪ ،‬ئه‌فسه‌رێکی پێشووی ئێس‬ ‫ئێس له‌ لیژنه‌ی بەخشینی خه‌اڵته‌که‌دایه‌‪.‬‬ ‫ل ـه‌الی ـه‌ن سکرتێری گشتی ئه‌کادیمیای‬ ‫به‌رلینه‌وه‌ پێوه‌ندی بە (کالیکو) وە‌ ده‌کرێ‬ ‫و پێی ده‌گوترێ‪››:‬ئه‌گه‌ر کۆچبه‌رێک پێ‬

‫««‬

‫خۆش نییه‌ که‌ ئێمه‌ چۆن لێره‌ شته‌کان‬ ‫ڕێک ده‌خه‌ین‪ ،‬ئه‌وا با بۆ خۆی له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫واڵت دانیشێ و نه‌گەڕێتە‌وه‌!››‬ ‫به‌اڵم ئه‌وان تەنها بۆ ئەوە دەگه‌ڕێنه‌وه‌‬ ‫تا چیدی په‌راوێز نه‌خرێن‪ .‬به‌های ئەوان له‌‬ ‫بازاڕی کولتووردا زۆر دادەبــەزێ‪ .‬ئه‌وانه‌ی‬ ‫نا‌گه‌ڕێنه‌وه‪ ،‬لەبیر دەکرێن‌‪ .‬لوتێ لەیزەشتاین‬ ‫ساڵی ‪١٩٣٧‬ـدا بۆ پیشانگایه‌کی نمایشکردنی‬ ‫تابۆکانی لـــه‌‪Gallerie Moderne‬‬ ‫له‌ ستۆکهۆڵم بانگهێشت دەکـــرێ‪ .‬ئەو‬ ‫پێشانگایە‌ ژیانی ڕزگار دەکا‪ .‬ئەو سه‌فه‌ر بۆ‬ ‫سوێد دەکا‪ ،‬تا له‌ ساڵی ‪١٩٩٣‬ـدا دەمرێ؛ له‌‬ ‫شاری کالماری سوێد دەژی و قه‌ت قەت بۆ‬ ‫ئه‌ڵمانیا نا‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬تابلۆکانی لەیزەشتاین‪،‬‬ ‫ژنانی نێره‌مووک پیشان ده‌ده‌ن به‌ دژه‌ڕۆڵی‬ ‫ژێنده‌رییەوە‪ .‬تابلۆکانی چ سه‌رنجێکی ئه‌وتۆ‬ ‫له‌ ئه‌ڵمانیا ناوروژێنن‪ .‬ته‌نها له‌م سااڵنه‌ی‬ ‫دواییدا به‌های تابلۆکانی به‌رزدەبنه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ Städelmuseet‬له‌ فه‌ڕه‌نسا تابلۆی‬ ‫‹›کچێکی ڕووسی به‌ قوتووی سپیاوه‌وه‌‹›‬ ‫ی ئه‌و له‌ کۆمۆنی شــاری نیبرۆی سوێد‬ ‫دەکــڕێــتــە‌‌وه‌‪ .‬پۆرتره‌یتی ئــەو کچەی که‌‬ ‫ئاوێنه‌یه‌کی بچووکی بـه‌ده‌ســتـه‌وەیـه‌ و‬ ‫له‌ ئاوێنه‌یه‌کی گـه‌وره‌تــردا ده‌رکـه‌وتــووه‌‪،‬‬ ‫سه‌رکەوتنێکی گــه‌وره‌ له‌ پیشانگا‌که‌دا‬ ‫به‌ده‌ست دەهێنێ و له‌ ساڵی ‪١٩٢٨‬ـــدا‬ ‫دەبێته‌ باشترین پۆرتره‌یتی ژنی ئه‌ڵمانی‪.‬‬ ‫بەاڵم چه‌ند ساڵێک دواتر ئەو هونەرە دەبێتە‌‬ ‫‹›هونه‌ری گەندەڵ*››‪.‬‬ ‫یه‌کێک له‌ ئامانجه‌کانی نازییه‌ت جگه‌‬ ‫له‌ قڕکردنی جووله‌که‌‪ ،‬ڕیشه‌کێشکردنی‬ ‫نوێگەریی‌ دەبــێ‪ .‬ئارشیتێکتور و هونه‌ر‬ ‫و مۆسیقای مۆدێرن چ ڕووبه‌رێکیان له‌‬ ‫ڕایخی سێیه‌مدا نابێ‪ .‬ئامانج لە مه‌نجه‌نیقی‬ ‫کتێب و چاالکی نواندن دژی خۆپیشاندان‬ ‫بۆ به‌ڕه‌نگاربوونه‌وه‌ی هونه‌ری گەندەڵ‬ ‫و مۆسیقا؛ ته‌نها ریشه‌کێشکردنی خودی‬ ‫نوێگەریی نابێ‪ ،‬به‌ڵکو وێرانکردنی هه‌ر‬ ‫هه‌موو یاده‌وه‌رییه‌کانیشی دەب ـێ‌‪ .‬وێڕای‬ ‫ڕاگەیاندنە نازیستی و دژە جوولەکانەکانی‬ ‫هــونــەرمــەنــدێــکــی وەک ئیمیل نــولــدێ‪،‬‬ ‫کەچی تابلۆکانی تێکوپێک دەشکێنرێن‪.‬‬ ‫مومارەسەی ڕەخنەیی نەدەکرا لەو دونیا‬ ‫سنووردارەدا دەربکەوێ‪ .‬زۆر کەس واڵتیان‬ ‫جێهێشت تا لەسەر وەفــاداریــی بەرامبەر‬ ‫بە خۆیان بمێننەوە‪ .‬ئەگەرچی ژیانیان بە‬ ‫شێوەیەکی ڕاستەوخۆش لەبەر مەترسیدا‬ ‫نەبووبێ‪ ،‬بــەاڵم هونەرمەندانی تاراوگە‬ ‫هەستیان دەکـــرد مەحاڵە لــە واڵتێکدا‬ ‫بمێننەوە‪ ،‬کە کار و داهێنان و هەموو ئەوەی‬ ‫دەیکەن لەژێر پرسیار و چاودێرییدا بێ‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫• گرووپی ‪ ٤٧‬ئەنجوومەنێکی نووسەران‬ ‫بوو کە ساڵی ‪ ١٩٤٧‬لە ئەڵمانیای دوای‬ ‫جەنگدا دامــەزرا‪ .‬ژمارەکە بە ناوی ساڵی‬ ‫دامەزراندنەکەیەتی‪.‬‬ ‫• هونەری گه‌نده‌ڵ‪ :‬ناوێک بوو بە‬ ‫بەرهەمی ئــەو هونەرمەندانەدا دابڕێنرا‬ ‫کە نازییەکان چارەیانی نەدەویست و‬ ‫بەرهەمەکانیانی قەدەغە دەکــرد‪ .‬ئەوانە‬ ‫بریتی بــوون لە هونەرمەندانێکی وەک‬ ‫ماکس بێکمان‪ ،‬کــارل کاسپەر‪ ،‬شاگال‪،‬‬ ‫ماکس ئێرنست‪ ،‬ڕاول هاوسمان‪ ،‬ڤاسیلی‬ ‫کاندینسکی و‪ ...‬زۆری تر‪ .‬وەرگێڕ‬ ‫سەرنج‪ :‬ئەم نووسینە کورتکراوه‌ی ئەو‬ ‫وتارەیە کە هێرتا میولەر(وەرگری خەاڵتی‬ ‫نۆبێڵی ئەدەبیاتی ساڵی ‪ )٢٠٠٩‬لە سیمیناری‬ ‫ڕۆژی یەکشەممە‪ ،‬لە ‹سەنتەری کولتووریی‬ ‫جوولەکە› لە ستۆکهۆڵم خوێندیەوە‪.‬‬

‫ئه‌وانه‌ی ل ‌ه تاراوگ ‌ه مردن قه‌ت حسابیان بۆ‬ ‫نه‌کرا و هەژمار نەکران؛ ئه‌وانەشی ناچار‬ ‫کران واڵت جێبهێڵن قه‌شمه‌رییان پێکرا‬ ‫یه‌کێک ل ‌ه ئامانجه‌کانی نازییه‌ت جگ ‌ه‬ ‫ل ‌ه قڕکردنی جووله‌که‌‪ ،‬ڕیشه‌کێشکردنی‬ ‫نوێگەری بوو‬

‫ژمار ‌ه (‪ )449‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/3/16‬‬

‫«««‬

‫‪8‬‬

‫بۆق‬ ‫ئاشەكە بێدەنگە‪ .‬بێدەنگن دیــوارەكــان‬ ‫‌و سەربانەكان‪ .‬چەرخەكانیش بێدەنگن‪.‬‬ ‫ڤیندیش پەنجەی بە دوگمەی پالكەكەدا‬ ‫ناوە و گڵۆپەكەی كوژاندووەتەوە‪ .‬لەنێوان‬ ‫چەرخەكاندا شەوە‪ .‬هەوای زوڵمەت تۆزی ئارد‬ ‫و مێشومەگەز و گوێنییەكانیشی قوت داوە‪.‬‬ ‫پاسەوانی شەو لەسەر بەستی ئاشەكە‬ ‫دانیشتووە‪ .‬خــەوتــووە‪ .‬دەمــی داچەقیوە‪.‬‬ ‫چــاوەكــانــی سەگەكەی لەبن بەستەكەوە‬ ‫دەترووسكێنەوە‪.‬‬ ‫ڤــیــنــدیــش گــوێــنــیــیــەكــی بــە دەســــت‌ و‬ ‫ئەژنۆكانی هەڵگرتووە‪ .‬بە دیواری ئاشەكەوە‬ ‫هەڵیدەپەسێرێت‪ .‬سەگەكە تەماشا دەكات ‌و‬ ‫باوێشك دەدات‪ .‬دانە سپییەكانی قەپاڵێكن‪.‬‬ ‫كلیلەكە لە كیلۆنی دەرگــای ئاشەكەدا‬ ‫دەسووڕێت‪ .‬كیلۆنەكە لەنێوان پەنجەكانی‬ ‫ڤیندیشدا كرتەی دێت‪ .‬ڤیندیش دەبژێرێت‪.‬‬ ‫ڤیندیش گوێبیستی لێدانی الجانگێتی‌ و بیر‬ ‫دەكاتەوە‪( :‬سەری من دەمژمێرە‪).‬‬ ‫كلیلەكان دەخاتەوە ناو گیرفانی‪ .‬سەگەكە‬ ‫دەوەڕێت‪ .‬ڤیندیش بە دەنگی بڵند دەڵێت‪:‬‬ ‫(هەتا ئیسپرنگەكان دەپسێن دەیانكشێنم‪).‬‬ ‫پاسەوانی شەو كاڵوەكەی دەنووسێنێت بە‬ ‫ناوچاوانییەوە‪ .‬چاوی دەكاتەوە و باوێشك‬ ‫دەدات‌ و دەڵێت‪( :‬سەرباز لە ئێشكدا‪).‬‬ ‫ڤیندیش بۆ الی حەوزی ئاشەكە دەڕوات‪.‬‬ ‫سەر كەناری حەوزەكە كادێنێكە‪ .‬كادێنەكە‬ ‫لــەنــاو وێــنــەی مــەنــگــاوەكــەدا پەڵەیەكی‬ ‫ڕەشە‪ .‬پەڵەكە وەك ڕەحەتی بە قوواڵییدا‬ ‫دەچێت‪ .‬ڤیندیش پاسكیلەكەی لە شارەكە‬ ‫دەردەهــێــنــێــت‪ .‬پــاســەوانــی شــەو دەڵێت‪:‬‬ ‫(جرجێك لەناو خەرمانەكەدایە‪).‬‬ ‫ڤیندیش پــوشــوپــەاڵشــەكــە لــە كوشنی‬ ‫پاسكیلەكە دەكاتەوە‪ .‬پووشەكان فڕێ دەداتە‬ ‫ناو ئاوەكەوە و دەڵێت‪( :‬بینیم‪ .‬خۆی فڕێدایە‬ ‫ناو ئاوەكەوە‪).‬‬ ‫پووشەكان سەر ئاو كەوتوون‌و مەلە دەكەن‪.‬‬ ‫گێژەڵوكەی چكۆالنە چكۆالنە دەیانخولێننەوە‪.‬‬ ‫ڕەحەتییە ڕەشەكە مەلە دەكات‪ .‬ڤیندیش لە‬ ‫وێنە هەڵسووڕاوەكەی ڕادەمێنێت‪ .‬پاسەوانی‬ ‫شــەو شەقێك لە ورگــی سەگەكە دەدات‪.‬‬

‫سەگەكە دەقرووسکێنێت‪ .‬ڤیندیش سەیری‬ ‫نــاو ڕەحەتییەكە دەكــات لەژێر ئاوەكەوە‬ ‫گوێبیستی ئەو قرووسکەیەیە‪ .‬پاسەوانەكە‬ ‫دەڵێت‪( :‬شەوەكان درێژ بوونەتەوە‪).‬‬ ‫ڤیندیش هەنگاوێك پاشەكشێ دەكات‪ .‬لە‬ ‫كەنارەكە دوور دەكەوێتەوە‪ .‬وێنەی وەستاوی‬ ‫كادێنە پشت لە كەنارەكە دەبینێت‪ .‬وێنەیەكی‬ ‫هێمنە‪ .‬سەروكاری لەگەڵ ڕەحەتییەكەدا نییە‪.‬‬ ‫ڕۆشنە‪ .‬لە شەو ڕۆشنترە‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەیەك خشەی لێوە دێت‪ .‬پاسەوانی‬ ‫شەو دەڵێت‪( :‬گەدەم خاڵییە‪).‬‬ ‫سەموون ‌و گۆشتی وشك لە بوخچەیەك‬ ‫دەردەكــێــشــێــت‪ .‬چەقۆكە لــەنــاو دەستیدا‬ ‫بریسكەی لێوە دێت‪ .‬دەجوێت‪ .‬بە نووكی‬ ‫چەقۆكە مەچەكی خۆی دەخورێنێت‪ .‬ڤیندیش‬ ‫پاسكیلەكە بەتەنیشت خۆیەوە پاڵ دەنێت‪.‬‬ ‫تەماشای ناو مانگ دەكات‪ .‬پاسەوانەكە بە‬ ‫جوین‌ و دەنگێكی كــزەوە دەڵێت‪( :‬مرۆڤ‬ ‫لەسەر ئەم زەمینە قڕقاوڵێكی گەورەیە‪).‬‬ ‫ڤیندیش گوێنییەكە بڵند دەكات‌و دەیخاتە‬ ‫سەر پاسكیلەكە و دەڵێت‪( :‬مرۆڤ بەهێزە‪،‬‬ ‫لە مااڵت بەهێزترە‪).‬‬ ‫ڕۆژنامەكە سیلەیەكی باڵداری هەیە‪ .‬بایەكە‬ ‫وەك دەستێك ڕاپێچی دەكات‪ .‬پاسەوانی شەو‬ ‫چەقۆكە لەسەر بەستەكە دادەنێت‌ و دەڵێت‪:‬‬ ‫(كەمێك نوستم‪).‬‬ ‫ڤیندیش بەسەر پاسكیلەكەدا چەمیوەتەوە‪.‬‬ ‫ســـەری هــەڵــدەبــڕێـت‌ و دەڵــێــت‪( :‬منیش‬ ‫بەخەبەرم هێنایت‪).‬‬ ‫پــاســەوان دەڵــێــت‪( :‬تــۆ نــا‪ ،‬ژنــەكــەم بە‬ ‫خەبەری هێنام‪).‬‬ ‫وردەســـەمـــوونـــەكـــان لــە چــاكــەتــەكــەی‬ ‫دەتەكێنێت ‌و دەڵێت‪( :‬دەمــزانــی ناتوانم‬ ‫بخەوم‪ .‬مانگ گەورەیە‪ .‬من خەونم بە بۆقی‬ ‫وشكەوە بینی‪ .‬زۆر ماندوو بووم‪ .‬نەشمتوانی‬ ‫بڕۆم بنووم‪ .‬بۆقەكە لەسەر سیسەمەكە پاڵ‬ ‫كەوتبوو‪ .‬من لەگەڵ ژنەكەمدا قسەم كرد‪.‬‬ ‫بۆقەكە بە چاوەكانی ژنەكەمەوە تەماشای‬ ‫دەكـــرد‪ .‬پرچی ژنەكەمی هــەبــوو‪ .‬عەزیی‬ ‫خەوی ئەوی لەبەردابوو و هەتا سەر زگی‬ ‫هەڵكشابوو‪ .‬منیش پێم گوت‪ ،‬خۆت داپۆشە‪،‬‬

‫پاسەوانەكە تەماشای پەڵەهەورە سوورەكە‬ ‫دەكات‪ .‬ڤیندیش دەڵێت‪( :‬پوزەكانی كچەكەم‬ ‫وەك شووتین‪ .‬وەك تــۆ دەڵێیت منیش‬ ‫چیدیكە ناتوانم تەماشای ناو چاوی بكەم‪.‬‬ ‫سێبەرێك لە چاوەكانیدا هەیە‪).‬‬ ‫سەگەكە ئــاوڕ دەداتــــەوە‪ .‬پاسەوانەكە‬ ‫دەڵێت‪( :‬چاو درۆ دەكات‪ ،‬پوز درۆ ناكات‪،).‬‬ ‫پێاڵوەكان لێك دوور دەخاتەوە و دەڵێت‪:‬‬ ‫(تەماشای كچەكەت بكە چۆن دەڕوات‪ .‬گەر‬ ‫لە ڕێكردندا نووكی پێاڵوەكانی بەالدا بنێتە‬ ‫سەر زەوی‪ ،‬ئەوا كار لە كار ترازاوە‪).‬‬ ‫پاسەوانەكە كــاوەكــەی لەناو دەستیدا‬ ‫هەڵدەسووڕێنێت‪ .‬سەگەكە پاڵ كەوتووە و‬ ‫سەیر دەكات‪ .‬ڤیندیش بێدەنگە‪ .‬پاسەوانەكە‬ ‫دەڵێت‪( :‬شەونم دەكەوێت‪ .‬ئاردەكە شێ‬ ‫دەگرێت‪ .‬سەرۆك‪-‬شارەوانی بێزار دەبێت‪).‬‬ ‫باڵندەیەك بەسەر حەوزەكەوە لە شەقەی‬ ‫بــاڵ دەدات‪ .‬هێواش‌ و ڕێــك بە درێژایی‬ ‫تاڵەدەزوویەك بەسەر ئاوەكەوە نووساوە‪.‬‬ ‫وەك ئەوەی زەوی بێت‪.‬‬ ‫ڤیندیش لە دوای دەڕوانــێ ـت‌ و دەڵێت‪:‬‬ ‫(وەك پشیلە‪).‬‬ ‫پاسەوانەكە دەڵێت‪( :‬وەك كوندەپەپوو‪).‬‬ ‫دەستی لەسەر دەمی دادەنێت‪( ،‬كرۆنەری پیر‬ ‫سێ شەوە گڵۆپەكەی دەسووتێت‪).‬‬ ‫ڤیندیش پاڵ بە پاسكیلەكەوە دەنێت‪.‬‬ ‫دەڵێت‪( :‬ناتوانێت بمرێت‪ .‬كوندەپەپوو‬ ‫لەسەر یەك سەربان نانیشێتەوە‪).‬‬ ‫ڤیندیش بەناو گیاكەدا دەڕوات ‌و تەماشای‬ ‫تریفە دەكات‪ .‬پاسەوانەكە بانگی لێ دەكات‪:‬‬ ‫(من پێت دەڵێم‪ ،‬ڤیندیش‪ ،‬ژنان خیانەتكارن‪).‬‬

‫ڕانەكانت سیسن‪ .‬بە ژنەكەمم گوت‪ .‬بۆقەكە‬ ‫عەزیەكەی دایــەوە بەسەر ڕانــیــدا‪ .‬من بە‬ ‫تەنیشت سیسەمەكەوە لەسەر كورسییەك‬ ‫دانیشتم‪ .‬بۆقەكە بە لێوی ژنەكەم بزەی‬ ‫دەكرد‪ .‬بۆقەكە گوتی‪ ،‬كورسییەكە جیڕەی‬ ‫دێت‪ .‬كورسیەكە جیڕەی نەدەهات‪ .‬بۆقەكە‬ ‫پرچی ژنەكەمی هاویشتە سەر شانی‪ .‬هێندەی‬ ‫عەزییەكە درێژ بوو‪ .‬من پێم گوت‪ :‬قژت درێژ‬ ‫بووە‪ .‬بۆقەكە سەری هەڵبڕی‌ و قیژاندی‪ :‬تۆ‬ ‫مەستیت‪ ،‬ئێستا لە كورسییەكە بەردەبیتەوە‪).‬‬ ‫مانگ پەڵەهەورێكی ســـووری پێوەیە‪.‬‬ ‫ڤیندیش پاڵ بە دیواری ئاشەكەوە دەداتەوە‪.‬‬ ‫پاسەوانەكە دەڵــێــت‪( :‬مــرۆڤ بێمێشكە‪.‬‬ ‫هەمیشە ئامادەی بەخشینە‪).‬‬ ‫سەگەكە پارچەیەك چــەوری دەخــوات‪.‬‬ ‫پاسەوانەكە دەڵێت‪( :‬لە هەموو شتێكی‬ ‫خۆش بــووم‪ .‬نانەواكەی لێ خۆش بووم‪.‬‬ ‫برینپێچەكەی ناو شاری لێ خۆش بووم‪،).‬‬ ‫پاسەوانەكە سەری پەنجەی بەسەر نووكی‬ ‫چەقۆكەدا دەخشێنێت‪( ،‬هەموو گوند پێم‬ ‫پێكەنی‪).‬‬ ‫ڤیندیش هــەنــاســەیــەك هەڵدەكێشێت‪.‬‬ ‫پاسەوانەكە دەڵێت‪( :‬چیدیكە لە توانامدا‬ ‫نەبوو تەماشای ناو چاوی بكەم‪ .‬تەنها تاكە‬ ‫شتێك‪ ،‬ئەوەی كە زۆر خێرا مرد وەك ئەوەی‬ ‫كەسی نەبووبێت‪ .‬من هەرگیز ئــەوەی لێ‬ ‫خۆش نەبووم‪).‬‬ ‫ڤیندیش دەڵێت‪( :‬خــوا دەزانێت بۆچی‬ ‫هەن‪ ،‬ژنان‪).‬‬ ‫پاسەوانی شەو شانی ‌هەڵدەتەكێنێت‪( :‬بۆ‬ ‫ئێمە نین‪ .‬بۆ من نین‪ ،‬بۆ تۆ نین‪ .‬نازانم بۆ‬ ‫كێن‪).‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫پاسەوانەكە دەست بە سەری سەگەكەدا‬ ‫‪Der Mensch ist ein grosser‬‬ ‫دەهێنێت‪ .‬ڤیندیش دەڵێت‪( :‬ئەی كچەكانمان‪.‬‬ ‫‪Fasan auf der Welt,Herta‬‬ ‫خوا دەزانێت‪ ،‬ئەوانیش هەر دەبن بە ژن‪).‬‬ ‫بەسەر پاسكیلەكەوە سەهەندێك وەستاوە‪Mueller, Fischer Taschenbu- ،‬‬ ‫سەهەندێكی دیكەش لەناو گیاكەدا وەستاوە‪ch Verlag, November 2010 .‬‬ ‫ڤیندیش دەڵێت‪( :‬كچەكەی من) و سەنگی‬ ‫ڕستەكە لەناو مێشكی خۆیدا دەكێشێت‪،‬‬ ‫(ئامالییەكەی منیش پاكیزەیی خــۆی لە‬ ‫دەست داوە‪).‬‬

‫هێرتا میولەر‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ -‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )240‬دوشةممة ‪2015/3/16‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪240‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )240‬دوشةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫منداڵەكە قوربانییە نەك جەالد‬

‫(ئایا مرۆڤایەتی دەتوان ‌ێ منداڵەكە رزگاربكات؟)‬

‫دیمەنێک لەو ڤیدۆیەی منداڵێکی داعش وەکو بکوژ دەردەکەوێت‬

‫ئەم دوا ڤیدۆیە پەیامێكی تایبەتی تێدایە كە لە ڤیدۆكانی‬ ‫پێش خۆیدا نابینرێت‪ ،‬ئەویش دەرخستنی منداڵە وەكو جەالد‬

‫عەلی مستەفا‬ ‫ئــەم وێنەیە گوزارشتە لــەو قۆناغە ترسناكەی‬ ‫كە دیــاردەی تیرۆر بەتایبەتی و جەنگ لە سوریا‬ ‫و ئێراق بەگشتی پێی گەشتوە‪ .‬ئــەم وێنەیە لەو‬ ‫ڤیدۆ چەند خولەكیە وەرگــیــراوە كە تیایدا كەسە‬ ‫تۆمەتبارەكە(بەپێی گێڕانەوەكانی داعش) لە فیلمێكی‬ ‫دیكۆمێنتاریدا دوا گەشتی ژیانی لە فەلەستینەوە‬ ‫دەستپێدەكات بۆ نێو سوریا و لەوێدا نزیكدەبێتەوە لە‬ ‫چەكدارانی گروپی داعش و دواتر بەتۆمەتی سیخوڕی بۆ‬ ‫ئیسرائیل و موساد دەستگیردەكرێت و پاش ماوەیەك‬ ‫لە زیندانیكردن پەلكێشی دەشتێك دەكرێت‪ ،‬لەوێدا‬ ‫لەبەردەم كامێرادا بەدەستی مێرمنداڵێك دەكوژرێت‪.‬‬ ‫ئەم دیاردە و كورتە فیلمە دیكۆمێنتاریە چەندین الیەن‬ ‫و دۆزی فراوان لە خۆ دەگرێت‪ :‬لەوەی كە كەسێك دوا‬ ‫گەشتی ژیانی دیكۆمێنت دەكرێت و دەكوژرێت‪ ،‬هەر‬ ‫لەوەی كە تیرۆریزمی ئاینی بە چ قۆناغێك و سیمایەك‬ ‫گەشتوە‪ ،‬بۆ الیەنی ئەو تەكنیك و ئاستی فیلمی‬ ‫دیكۆمێنتارییەی كە الی داعش چۆن بەكاردەهێنرێت‪،‬‬

‫بۆ الیەنی تازەترین بەكارهێنانی جۆری كوشتن كە‬ ‫بەكارهێنانی منداڵ و مێرمنداڵە وەكو جەالدێك‪ .‬ئەوەی‬ ‫لە هەموی سەرنجڕاكێشترە ئەوەیە كە چۆن مێرمنداڵێك‬ ‫وەكو جەالد وێنادەكرێت‪.‬‬ ‫ئەم ڤیدۆیە كە رۆژی سێشەمە ‪ 2015 /3 /10‬لە‬ ‫ئەنتەرنێت دانراوە‪ ،‬تاكو ئەمڕۆ دوا ڤیدۆ و دوا تەكنیكی‬ ‫كوشتنە كە داعش بە فەرمی باڵویكردبێتەوە‪ .‬داعش‬ ‫زۆرجــار هەفتانە و نــاوەنــاوە ‪ ،‬ڤیدۆی كوشتار و‬ ‫سەربڕین لە شێوەی دیكۆمێنتاری و ئاست بەرز لە روی‬ ‫هونەرییەوە باڵودەكاتەوە‪ .‬هەریەك لەو ڤیدۆیانە پەیامی‬ ‫تایبەت و مەبەستی جۆراوجۆریان هەیە‪ .‬ئەم دوا ڤیدۆیە‬ ‫پەیامێكی تایبەتی تێدایە كە لە ڤیدۆكانی پێش خۆیدا‬ ‫نابینرێت‪ ،‬ئەویش دەرخستنی منداڵە وەكو جەالد‪.‬‬ ‫ئەو منداڵە وەكو باسكراوە فەرەنسیە و لە ڤیدۆیەكدا‬ ‫ئەو كەسەی بەردەستیان دەكوژێت‪ .‬كوژراوەكە لە‬ ‫دەست خانەوادەكەی و نەتەوەكەی و مرۆڤایەتی رۆشت‬ ‫و قەرەبوناكرێتەوە و ناگەڕێتەوە‪ .‬ئەوەشی كە لە‬ ‫راستەوەیە ئەویش تازە بوەتە تیرۆریستێك و ئەگەر‬ ‫نەكوژرێت پێناچێت بمێنێت‪ ،‬ئەگەر بشمێنێت دەبێت لە‬ ‫زینداندا تاهەتایە بمێنێتەوە‪ .‬كێشەی گەورەی ئەخالقی‬ ‫و مرۆییانەی ئــەم دیمەنە و ئــەم پەیامەی داعش‬ ‫ئەوەیە كە منداڵێكی كردوەتە جەالد‪ .‬ئەمە لە كاتێدا‬ ‫ئەخالقی مرۆڤ لە كۆنەوە بۆ ئەمڕۆ‪ ،‬هەمیشە لە جەنگ‬ ‫و تەنگژەكاندا ژن و منداڵ و پیر و پەككەوتەكانی‬ ‫وەكو قوربانییەك پیشانداوە و وێناكردوە‪ .‬تەنانەت‬

‫ئەمڕۆ مرڤایەتی هەمیشە لە جەنگ و تەنگژەكاندا‬ ‫بەگشتی خەڵكیی سیڤیل وەكو قوربانیی وێنادەكات‬ ‫و دەردەخات‪ ،‬بەاڵم گەورەترین و تازەترین لە ئەخالق‬ ‫دەرچون و الدانەكانی داعش لەو ڤیدۆیەدا بە جەالد‬ ‫ناساندنی منداڵە‪.‬‬ ‫وەكو یاسا و وەكو ئەخالق و بە پێوانەی مرۆڤ‪،‬‬ ‫ئەو منداڵە كە لە دیمەنەكەدایە جەالد نیە‪ ،‬چونكە‬ ‫نە تەمەنی و نە ئاستی هۆشیاریی و ئەقڵی گەشتۆتە‬ ‫ئەوەی كە بڕیار بدات بچێتە چ بەرە و الیەنێك جەنگ‪،‬‬ ‫یان بڕیاری كردارێكی لەمجۆرە بدات كە لە دیمەنەكەدا‬ ‫ئەنجامی دەدات‪ .‬بۆیە ئەم منداڵە قوربانیی نێو ئەو‬ ‫ژینگە و جەنگەیە كە گەورەكان هەڵیانگیرساندوە و‬ ‫ێ خستوە‪ ،‬ئەم‬ ‫هەمو ماناكانی ژیانی هاڕیوە و ژێرپ ‌‬ ‫منداڵە قوربانیی ئەو ئایدۆلۆجیا تیرۆریزمیەیە كە لە‬ ‫هەمو بەها و ئەخالقیاتێكی مرۆییانەی ســەردەم و‬ ‫تەنانەت كلتوریانەش الیداوە و كلتورە قێزەونەكانی ناو‬ ‫مێژویشی زیندوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ و بۆ ئایندەش‪ ،‬ئەو منداڵەی كە بە كاری‬ ‫كوشتنەكە هەڵدەستێت گەورەترین تەحەدایە بۆ‬ ‫مرۆڤایەتی‪ ،‬كە ئایا مرۆڤایەتی دەتوانێت لەو ژینگە‬ ‫تاوانكاریی و جەهەنمیە رزگــاری بكات و بیكاتەوە‬ ‫مرۆڤێكی بەسود؟! ئەو منداڵەش نمونەیە بۆ هەمو ئەو‬ ‫نەوەیەی ئەمڕۆ منداڵە و بوەتە قوربانیی ئەم جەنگە‬ ‫نەگریسە‪ ،‬كەچی لە دیمەنێكی لەمجۆرەشدا وەكو جەالد‬ ‫وێنادەكرێت‪.‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫بەخێربێن‬ ‫بۆ بیابانى ڕیاڵ!‬ ‫ئا‪ :‬ڕوانگەوڕەخنە‬

‫ڕۆژى هەینیى ڕابردوو كتێبى «بەخێربێن بۆ بیابانى ڕیاڵ» كە «وەلید‬ ‫عومەر» وەرى گێڕاوە‪ ،‬لە ناوەندى غەزەلنوس باڵو بووە‪ .‬كتێبەكە لە نوسینى‬ ‫فەیلەسوفى هاوچەرخى سلۆڤینى «سالڤۆى ژیژەك»ـە و ئاوڕ لە چەندین‬ ‫كێشەى ئەمڕۆى سیستەم دەداتەوە‪ .‬كتێبەكە ‪11‬ـى سێپتەمبەر دەكاتە بیانوو‬ ‫تاكو كۆمەڵێك بابەتى چارەنوسساز و هەنوكەیى بداتە بەر ڕەخنە‪ .‬ئیدى لە‬ ‫تیرۆر و جەنگى تازەمۆدێلەوە تا دەگاتە فەندەمێنتاڵیزم و كێشەى ئیسرائیل‪-‬‬ ‫فەلەستین و قوربانییە تازەكان‪ .‬ژیژەك لەناو سیاقى سیستەمى سەرمایەداریدا‬ ‫تەفسیرى كێشەكان دەكات‪ .‬بەش(جزء) دەبەستێتەوە بە گشت(كل)ـەوە‪.‬‬ ‫واتە هەر بەش و پەراوێزێكى جیهان‪ ،‬پەیوەندیى بە كۆى جیهانەوە هەیە‪ .‬بە‬ ‫مانایەكى تر‪ :‬هەموومان نیشتەجێى ناو ئەم سیستەمەین‪.‬‬ ‫ئەمریكییەكان(یان بە مانایەكى تر‪ ،‬خۆرئاواییەكان) كەوتنە بەردەم پەالمارى‬ ‫«ڕیــاڵ»‪ .‬ڕیاڵ چەمكێكى سەرەكیى ژاك الكانى دەروونشیكارە و ژیژەك‬ ‫پەرەى پێداوە‪ .‬ڕیاڵ سەرەڕاى هەموو ڕەهەندەكانى‪ ،‬ئاماژەیە بۆ ئەو شتانەى‬ ‫كە نایەنە ناو واقیعەوە‪ .‬ئەو پچڕان و بۆشییانەن كە واقیع بۆى ناگیرێت‪.‬‬ ‫هەركە هاتیشە ناو واقیعەوە‪ ،‬ئیدى لە شێوەى هێرشێكى كتوپڕ و ترسناك و‬ ‫وێرانكەردا ئەزموونى دەكەین‪11 .‬ـى سێپتەمبەر جۆرێك بوو لە ڕیاڵ‪.‬‬ ‫ژیژەك پێى وایە ئەوە لیبراڵیزمى ڕۆژئاواییە كە ڕێگە بۆ فەندەمێنتاڵیزم‬ ‫خۆش دەكــات‪ .‬هاوكات ئــەوە فەندەمێنتاڵیزمیشە كە لەژێرەوە ئیرەیى‬ ‫بە ژیانى رۆژئاواییەكان دەبەن‪ .‬واتە كێشەكە پتر ئەمدونیایى و زەمینییە‬ ‫و پەیوەندییەكى ئەوتۆى بە بەهەشت و حۆرى و ئیمانەوە نیە‪ .‬النیكەم‬ ‫ئەوە جێى گومانە‪ .‬ئەوە هاوكێشە سیاسى و ئابورییەكانى سیستەمە كە‬ ‫ئەم ملمالنێیەى درووســت كــردووە‪ .‬ژیــژەك ڕەخنەیەكى ڕادیكاڵ دەگرێتە‬ ‫رۆژئاواییەكان و دەڵێت‪ :‬ئێمەى سست و پاسیڤ و بێ پرەنسیپ كەوتووینەتە‬ ‫بەرامبەر خەڵكانێكى فەندەمێنتاڵەوە كە مەبدەئیان هەیە و ئامادەن بۆ بمرن‪.‬‬ ‫ئەى ئێمەى ڕۆژئاوا بۆ ئامادە نین لە بەرامبەر ئامانج و ئایدیاڵەكانماندا بمرین؟‬ ‫تۆ بڵێى كێشەكە ئەوە بێت «ئەزمونى ستالین»مان بینیوە‪ ،‬یاخود كاریگەریى‬ ‫سەردەمى پۆستمۆدێرنەیە كە هەموو شتێكى ڕێژەیى كردۆتە و پرەنسیپ و‬ ‫مەبدەء پاشەكشەى كردووە؟ ژیژەك لەوەش زیاتر دەڕوات و‪ ،‬بەپەیڕەوى لە‬ ‫قەشە پۆڵسى مەسیحى‪ ،‬دەڵێت‪ :‬پێناچێت ئێمەى رۆژئاوایى زیندوو بین‪ ،‬ئەوە‬ ‫تیرۆریستە خۆكوژەكانن كە زیندوون‪ ،‬ئەوانەن كە ئامادەن بەزیندوویى بۆ‬ ‫ئامانجێك بمرن‪ ،‬نەك ئەو سەربازە ئەمریكییەى كە لەپشتى كۆمپیوتەرێكەوە‬ ‫دانیشتووە و دەجەنگێت؛ یان ئەو بۆچوونەى كۆڵن پاوڵ كە دەیوت‪ :‬ئێمە‬ ‫جەنگى بێ زیانمان دەوێت‪ ،‬جەنگى بێ كوشتار‪ ،‬شەڕى بێ شەڕكردن‪.‬‬ ‫* ژیژەك فەیلەسوفێكى بەناوبانگى ئەمڕۆیە‪ .‬خەڵكى سلۆڤینیایە و كۆمۆنیستە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )240‬دوشةممة ‪2015/3/16‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫داعش‌و مەیدانخوازییەكانی ئیسالمییزمە نوێییەكان‬ ‫نوسینی‪ :‬د‪ .‬مارك لینچ‬ ‫و‪.‬لەئینگلیزییەوە‪ :‬توانا ئەكرەم‬ ‫پاشئەوەی ساڵی رابــردوو‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی لە ئێراق‌و شام توانی دەست‬ ‫بگرێت بەسەر قەڵەمڕەوێكی بەرفراوان‬ ‫لە سوریاو ئێراق‌و دەوڵەتی خەالفەت‬ ‫دابمەزرێنێت‪ ،‬ئیدی ئەمریكییەكان‌و‬ ‫جیهان راچەنین‌و توشی شۆك بوون‪.‬‬ ‫چوون خواست‌و خولیای وان بۆ نواندنی‬ ‫دیمەنگەلی سامناكی توندوتیژ لە‬ ‫سەرپەڕاندنی بارمتەكانیان‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫سوتاندنی فــڕۆكــەوانــە ئەردەنییەكە‪،‬‬ ‫بەتەواوی دنیای كەمەندكێشكرد بۆ بەد‬ ‫ڕەفتاریی‌و رقی پیسی ئەم گروپە‪.‬‬ ‫دیارە دەوڵەتی ئیسالمی بەبەراورد بە‬ ‫ئەزموونی هاوشێوەكانی رابردووی وەك‬ ‫قاعیدە‪ ،‬رێكخراوێكی بەهێزترو كارامەتر‬ ‫لــەرووی توندڕەوییەوە سەریكێشاوەتە‬ ‫نێو گوڵمەزی سیاسەتەوەو خــۆی لە‬ ‫نومایانی دەوڵەتێكدا دیتۆتەوە كە‬ ‫هەوادارو هاوكیفی لە شوێنانی تر بەدەر‬ ‫لە ئێراق‌و سوریەدا سەریان هەڵداوە‪،‬‬ ‫لەوانە لە لیبیاو لە سینادا‪ .‬خەڵتانكردن‬ ‫لە خوێندا لە رووداوی رۆژنامەنوسەكانی‬ ‫شارڵی ئیبدۆ لە پاریس‌و هێرشی سەر‬ ‫سۆپەرماركێتی جووەكان لە فەرەنسا‪،‬‬ ‫هاوشێوەی ئەو تاوانانەی بۆكۆ حەرام‬ ‫دەیانكات‪ ،‬یاخۆ ئــەوەی لە سوریادا‬ ‫دەگوزەرێت‪ ،‬بەتەواوی سایەو سەهەندێكی‬ ‫تاریكی بەسەر ئاسمانی جیهاندا كێشاوەو‬ ‫ترسێك لە ئەوڕۆی پاو قەدەمی ئیسالمی‬ ‫سیاسیدا نومایانە‪ .‬تــاوەكــو ئێستە‬ ‫ئەوەی ئەمەریكا كردوویەتی پێكهێنانی‬ ‫هاوپەیمانییەتێكی كــاراو بەهێزە بۆ‬ ‫رووبەڕوبوونەوەی سەرچاوە داراییەكانی‬ ‫ئەم گروپەو گرتنەبەری رێ‌و شوێنی‬ ‫ئاسایشییە بۆ دابڕینی پەیوەندیەكانی‬ ‫وان‌و هــاوكــات پێكهێنان‌و لێدانی‬ ‫لەتمەی بەهێزی سەربازییە لەرێگەی‬ ‫لێدان‌و بۆردومانی ئاسمانی بۆ سەر‬ ‫مۆڵگەكانیان‌و هاوكات پارمەتی سەربازی‬ ‫گروپ‌و هێزە لۆكاڵییەكانی نەیاری ئەم‬ ‫رێكخراوە تێرۆریستییە‪ .‬ئەمریكا تا ئێستا‬ ‫ستراتیژێكی تۆكمەی هەیەو توانیویەتی‬ ‫بەالیەنی كەمەوە رەوشەكە لە خراپتر‬ ‫بوون‌و ئەگەری رووداوی نەخوازراوی تر‬ ‫بپارێزێت‪.‬‬ ‫هـــەربـــۆیـــە قــۆنــاغــی دووەم لە‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی داعشدا‪ ،‬بریتییە لە‬ ‫قەتیسكردنیان‌و گەمارۆدانیان لەرووی‬ ‫ســەربــازی‌و رێگریكردنییان لــە هەر‬ ‫بەرفراوانبوونێكی تر و پەلكشانیان بۆ‬ ‫نێوچە جێدەبەستەكانی دیكەیان‪ .‬هاوكات‬ ‫لە چوارچێوەی ستراتیژیی هەماهەنگیی‬ ‫رووبەڕووبوونەوەیاندا پێویستە تەركیزی‬ ‫تەواو بخرێتە سەر خاڵی الوازی داعش‌و‬ ‫لەپەل‌و پۆبخرێن‪ ،‬بەجۆرێك رووبەڕووی‬ ‫گروپە هاوشێوەكانی تری وەك داعش‬ ‫ببنەوەو پشتیوانە هزری‌و هێزییەكانیان‬ ‫بخرێنە چوارچێوەی رووبەڕووبوونەوە‪.‬‬ ‫هاوكات پێش هەموو شت پێویستە رێ لە‬ ‫پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤ بگیرێت‌و‬ ‫هانای خەڵكی بێدەرەتان ببێتە پرەنسیپی‬ ‫كاری هاوپەیمانان‌و ئەو چەمكە برەوی‬ ‫پێبدرێت كە هاوپەیمانان‌و ئەمریكا لە‬ ‫جەنگێكدا نین لەتەك ئیسالمدا ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫وان لەجەنگی توندڕەوی‌و تێرۆردان‪.‬‬ ‫دیــــارە ســەركــەوتــنــەكــانــی داع ــش‪،‬‬ ‫برەوێكی تەواوی پڕوپاگەندەی میدیایی‬ ‫وانـــی لــەپــشــتــەوە بــــووە‪ ،‬كــەوێــنــای‬ ‫هێزەكەو دەوڵــەتــەكــەی وەك شتێكی‬ ‫دەگمەن لە مێژووی جیهاندا نیشانداوەو‬ ‫ئـــەوەی پێشچاو هــــەوادارو الیەنگرو‬ ‫شــوێــنــكــەوتــووانــی خــســتــووە‪ ،‬كــەوان‬ ‫هەڵگری میراتی خەالفەتن‌و زەمینەی‬ ‫بۆ كەسانێك رەخساندووە كە لەتەمامی‬ ‫دونـــیـــاوە پــێــوەنــدیــیــان پــێــوەبــكــەن‌و‬ ‫بێنە ریزەكانیانەوە‪ .‬داعــش بــەردەوام‬ ‫هەڕەشەیەكی جدیی‌و واقعییەو لەهەوڵی‬ ‫فراوانكردنی دەسەاڵتدارێتی خۆیدایە‬ ‫بۆ ناوچەكانی دی‌و مەترسییە بۆ سەر‬ ‫بیرو هزری خەڵكی ناوچەكان‌و لەهەوڵی‬

‫شاری کۆبانی بەرهەمی وەحشیگەری داعش‬

‫بەدەستهێنانی ســەرچــاوەی لۆكاڵی‌و‬ ‫پشتیوانی دەرەكیشدایە‪.‬‬ ‫هـــاوكـــات داعـــــش لـــە ئــێــســتــەدا‬ ‫بەهۆی دژایەتی غــەوارەو دانیشتوانە‬ ‫نێوچەییەكانی سەر بەئاینزای تر بووەتە‬ ‫ێ لــە تــونــدڕەوە‬ ‫ێ مەبەستی گــەلـ ‌‬ ‫جـ ‌‬ ‫كارەكتەرەكانی ئەمڕۆی دونیاو شەپۆلێكی‬ ‫توندڕەوی بەرینی لەنێو گروپەكانی تردا‬ ‫زیندوو راگرتوە‪ .‬بەشێوەیەكی بەرچاو‬ ‫داعش تایبەتمەندی لەنەزمی كاریدا هەیە‪.‬‬ ‫هەربۆیە ئێستە لەهەوەڵ كاردانەوەدا‬ ‫هاوپەیمانان پرسی سەفەركردنیان بۆ‬ ‫ئەو نێوچەیە لەتەواوی دونیاوە خستوەتە‬ ‫ژێــرچــاودێــریــی وردیـــانـــەوە‪ .‬بەمەش‬ ‫هەوڵێكی تری هاوپەیمانان بیركردنەوەیە‬ ‫لە بوونی لقەكانی تری داعش لەدونیاداو‬ ‫سڕینەوەی ئەو هەستەیە كە ئەم هێزە‬ ‫نوێنەرایەتی خەالفەتی موسڵمانان بكات‌و‬ ‫دابڕانیان لە پەیوەستی لقەكانی تری‬ ‫بەوانەوە‪.‬‬ ‫دیارە لەوبارەیەوە فرە نوسراوە كە‬ ‫چلۆن خراپی رەوشــی بەڕێوەبردن لە‬ ‫ئێراقداو لەسەردەمی سەرۆك وەزیرانی‬ ‫پێشوو نوری مالكی نەزمی تایفی ئێراقی‬ ‫گرتەوەو سونییەكانی تاودا تا لەریزی‬ ‫بەرەی دژ بە میریدا خۆیان ببیننەوەو‬ ‫ببنە بەشێك لە ئەجێنداكانی داعش‪،‬‬ ‫هاوكات لەو روانگەیەوە فرە نوسراوە كە‬ ‫چلۆن ئێراقیش بووە بەشێك لەو بگرەو‬ ‫بــەردەو هەرایەی لەسوریادا واڵتەكەی‬ ‫پێوە گــیــرۆدەیــە‪ .‬هــاوكــات هـــەوادارو‬ ‫پشتیوانانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا فرەجار‬ ‫رژێمی ئەسەد بە تۆمەتبار دەزانــن لە‬ ‫چێبوونی داعشداو بەبەشێك دەیزانن‬ ‫لە زەمینەسازی بۆ سەرهەڵدانی داعش‪،‬‬ ‫چــوون ویستی ئــەســەد لــەم میانەدا‬ ‫لەوەدا خۆی دەبینێتەوە كە تەنها خۆی‬ ‫بەدیلی بەڕێوەبردنی وریایەو مەبەستی‬ ‫سەرەكیشی لە داعشدا بریتی بوە لەوەی‬ ‫كە رەوایەتی ئۆپۆزسیۆنیی نێوەندگیرو‬ ‫شلڕەو بمرێنێت‪ .‬بــەاڵم ئــەوە بەشێك‬ ‫نییە لە پشتیوانییەكان لە چێبوونی‬ ‫داعــشــدا‪ ،‬چــوون چیرۆكەكە بەشێكی‬ ‫لە واڵتانی كەنداودایە‪ ،‬چوون تاوەكو‬ ‫ئێستا بزووتنەوە چەكدارییە سەلەفیە‬ ‫جیهادییەكان شوێن بایەخ‌و دڵپەسەندی‬ ‫كۆمەڵگەی كــەنــداو‌و بەشێكی بەرین‬ ‫لەواڵتانی عەرەبین‪.‬‬ ‫تاوەكو ئێستاش بزووتنەوەو گروپە‬

‫مــیــانــڕەوەكــان هــێــنــدەی بــزووتــنــەوە‬ ‫جیهادییەكان بەبایەخ نین‌و گوتاری‬ ‫توندڕەوی لە تەواوی ناوچەكەدا بووەتە‬ ‫گوتاری نیشتمانپەروەری‌و شۆڕشگێڕی‌و‬ ‫داعش بۆ خەڵگی ئازادی خوازی عەرەبی‬ ‫بووەتە سومبولی رووبــەڕووبــوونــەوەی‬ ‫خــــۆرئــــاواو تـــــەواوی ئـــەو گــوتــارە‬ ‫بەعسگەرایەی دەیــان ســاڵ بەعسی‌و‬ ‫قەومییەكان چاندبوویان هەرهەمووی‬ ‫لەبەرژەوەندی‌و بە كامی دڵی داعشدا‬ ‫وەرچـــەرخـــاوە‪ .‬ئــەو كــۆنــگــرەیــەی لە‬ ‫هاوینی ‪ 2012‬گیرا بۆئەوەی ئەمریكا‬ ‫یاریدەی ئۆپۆزسیۆنی ناوەندگیر بكات‪،‬‬

‫ئیسالمییەكانیان لەپشتەوە نەبوو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەنگی مەرجەعێكی قوڵی سیاسی‌و‬ ‫هــاواری داتەپیوی رەوشــی ئابووری‌و‬ ‫ریفۆرمی ریشەیی خۆشگوزەرانی بوون‪.‬‬ ‫تــەنــانــەت قــاعــیــدە لــەســەرەتــاوە‬ ‫كــــاردانــــەوەی بــەجــۆرێــك بـــوو كە‬ ‫خۆپیشاندانەكان بە ئاراستەیەكی واتادارو‬ ‫گۆڕانێكی سیاسی ئاشتی ئامێزدا بەرێت‪.‬‬ ‫ێ ئاكامەكان بــەتــەواوی بەجۆرێك‬ ‫وەلـ ‌‬ ‫شكایەوە كە دوو رەوتــی ئیسالمی‌و‬ ‫سیكۆالر لە نێو راپەڕینەكانەوە ببنە‬ ‫جڵەوگیری رەوشەكە‪ ،‬دیارە ئەمە وەك‬ ‫دیارییەك وابوو بۆ ستراتیژی قاعیدەو‬

‫داعش خاڵێكە بۆ تێگەیشتن‬ ‫لەمەرجەعە رۆشنبیرییەكانی‬ ‫دنیای هاوچەرخی ئەمڕۆو مایەی‬ ‫قسەكردنێكی نوێیە بۆ پرسی‬ ‫دیموكراسیی‌و دەرهاویشتەكانی‬ ‫لەواڵتانی ئیسالمیی‌و رۆژهەاڵتدا‬ ‫ئێستە بەتەواوی لەگۆڕنراوەو ئەمەریكا‬ ‫نایەوێت پشتیوانی هێزێك بكات بەناوی‬ ‫ناوەنگیرەوەو ئەمەش دیسانەوە ئاراستەی‬ ‫توندڕەوەكانی بەرزتر راگرتووە لەوەی كە‬ ‫الیەنی رۆحی‌و متمانەی نەبوونی نەیارێكی‬ ‫بەهێزی ناوچەیی لەناخیاندا بچێنن‪.‬‬ ‫دیارە ئەم غرورو نەخوێندنەوە واقعیەی‬ ‫داعــش لەپەلكشان بــەرەو ناوچەكانی‬ ‫دی لەوەوە سەرچاوەی گرت كە بەهارو‬ ‫راپەرینی واڵتانی عەرەبی تێگەیشتن‌و‬ ‫دەرهاویشتەیەكی نــەخــوازراوو هەڵەی‬ ‫خستەوەو گۆمی سەقامگیری لەناوچەكەدا‬ ‫بەئاراستەیەكی لێڵتر شلەقاند‪ .‬چوون‬ ‫توندڕەوە ئیسالمییەكان ناڕەزاییەكانی‬ ‫‪ 2011‬یان قۆستەوەو بوونە تێكدەری‬ ‫خواستەكانی خەڵكی‪ .‬ناڕەزاییەكان كە‬ ‫لەتونس‌و میسرو بەحرەین‌و یەمەندا‬ ‫لەدایكبوون‌و كڵپەیان سەندن توندرەوە‬

‫داع ـش‌و ئیسالمییە پەڕگیرەكانی ترو‬ ‫سودیان لەدەرهاویشتەكانی ئەو گوڵمەزە‬ ‫ێ پالن‌و بەرنامەدا بینی‪ .‬چون شكستی‬ ‫ب‌‬ ‫تەواوی هەستانەوەكانی دونیای عەرەب‪،‬‬ ‫جگە لە تونس‪ ،‬ئەو هەستەی لە نێو‬ ‫خەڵكدا چاند كە ئەستەمە گۆڕانكاری‬ ‫ئاشتیخوازانەو گــۆڕانــی سیاسی لە‬ ‫خۆپیشاندانەكانەوە دروستبێت‌و ئیدی‬ ‫بیری توندڕەوی‌و تیرۆرو چەكی لەناخی‬ ‫كۆمەڵگەكاندا بەهێزتركرد‪ .‬بەتایبەت‬ ‫زاڵــبــوونــی ســەربــازانــی میسر بەسەر‬ ‫رەوشی پاش هەڵبژاردنەكانی ئەو واڵتە‪،‬‬ ‫دیسان هۆیەكی تری ئەو هەستە بوو كە‬ ‫ئەمریكاش گەرەكییەتی نەزمی ئاشتی‌و‬ ‫رەوەندی خەڵك بۆ دیموكراسی بكوژێت‪،‬‬ ‫هەربۆیە دەمارگیریی بۆ توندڕەوانی‬ ‫دژ بەخۆرئاواو هاوپەیمانانیان وێنای‬ ‫داعشیان لەپێشچاو خەڵكی خوازیاری‬

‫گــۆڕانــكــاری ئاشتیانە زەریــفــكــرد‪.‬‬ ‫هەربۆیە لەئێستادا پێش هەموو شتێك‬ ‫پێویستە گــۆڕانــكــاریــیــەكــی هــزریـی‌و‬ ‫برەودانێكی سیاسیی تۆكمە‪ ،‬كەرەهەندی‬ ‫ئاشتیخوازیی‌و پشتیوانی لەمافی مرۆڤ‌و‬ ‫دیموكراسیی بدات بەواڵتانی عەرەبیی‌و‬ ‫ئیسالمیی لــە خـــۆرئـــاواوە پێشنیاز‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەگین راستكردنەوەی رەوشەكە‬ ‫بەتەنها سەركوتی داعــش نابێت لەو‬ ‫نێوچە بەرتەسك‌و دیاریكراوەدا‪ ،‬چوون‬ ‫شێرپەنجەی هزری ئیسالمی رادیكاڵی‬ ‫تــەواوی واڵتانی عەرەبی گرتووەتەوە‪،‬‬ ‫هەژانێكی رۆحی‌و بێپەرواییەكی جەرگبڕ‬ ‫جیلی نوێی عەرەبی ئاراستەدەكات بۆ‬ ‫فەوزا‪.‬‬ ‫ئـــەوڕۆ لەنێو عــەرەبــدا خوێنەوارو‬ ‫بیرمەندو جەمسەرە گرنگەكانی ئەدەب‬ ‫مــردون‌و زەمەنێكی پڕ جەهل تــەواوی‬ ‫واڵتــانــی گــرتــووەتــەوە‪ .‬سەرەتایەكی‬ ‫مەترسیدار لە زۆنــی عەرەبیدا گەمە‬ ‫دەكات‌و وەختە سەركەوتن لەو گەمەیەدا‬ ‫بۆ تــونــدڕەوی ‌و تیرۆرو جەنگ بێت‪.‬‬ ‫لەالیەكی تــرەوە بەبڕوای ئێمە داعش‬ ‫بــوویــە مۆدیلێك لەنێو بــزووتــنــەوە‬ ‫ئیسالمییەكاندا‪ .‬چوون داعش هەوەڵ‬ ‫هەنگاوی پراكتیكی دامەزرانی خەالفەت‬ ‫بــوو لــە پــاش عوسمانییەكان‪ .‬ئــەوە‬ ‫یەكەمجار بوو رێكخراوێكی سیاسی ئەم‬ ‫هەنگاوە بنێت‪ .‬هەرچەند لە میتۆدی‬ ‫حزبێكی ئیسالمیدا نییە كە نەیهەوێت‬ ‫خەالفەتی ئیسالمی رابگەیەنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان بەروونی‌و بەئاشكراو هەنوكەش‬ ‫ئەوكارەیان كرد‪ .‬داعش گەر لەنێویش‬ ‫بچێت‪ ،‬بــووەتــە مــێــژوو‪ ،‬مــێــژوویــەك‬ ‫خانەكانی بــەزیــنــدوویــی لــە تـــەواوی‬ ‫ئەفریقاو واڵتــانــی عــەرەب ـی‌و ئاسیای‬ ‫نــاوەڕاسـت‌و ناو پەنابەرانی موسڵمان‬ ‫لە ئەوروپادا هەیە‪ .‬زیندووبوونەوەیان‌و‬ ‫دەرمانكردنیان وابەستەیە بە میتۆدی‬ ‫ئیسالمگەرایی‌و هــزری تەشەنەكردنی‬ ‫سەلەفییەت كە ئەوڕۆ لە تەواوی واڵتانی‬ ‫ئیسالمی‌و عەرەبیدا لەبرەودان‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫تەحەدای هزر‌و هێزی داعش‪ ،‬تەحەدایەك‬ ‫نیە تەنها لە سوریاو ئێراقدا بكرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو تەحەدایەكە پێویستە هەموو‬ ‫بزووتنەوەیەكی ئیسالمی بگرێتەوە‪،‬‬ ‫هەموو ئەو بزووتنەوە ئیسالمییانە لە‬ ‫بۆتەی یەك سیاسەت‌و یەك خەیاڵدانی‬ ‫مــێــژوویــدان‪ ،‬كــە خــۆی لــە خــەالفــەت‌و‬

‫لەئێستادا پێش هەموو شتێك پێویستە گۆڕانكارییەكی هزریی‌و‬ ‫برەودانێكی سیاسیی تۆكمە‪ ،‬كەرەهەندی ئاشتیخوازیی‌و پشتیوانی‬ ‫لەمافی مرۆڤ‌و دیموكراسیی بدات بەواڵتانی عەرەبیی‌و ئیسالمیی و لە‬ ‫خۆرئاواوە پێشنیاز بكرێت‬

‫دەوڵەت‌و نەبوونی ئەوی تردا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫چوون لە پرەنسیپی دەوڵەتی خەالفەتدا‬ ‫ژیان تەواو كڵۆمدراوە لە دەوڵەتێكدا‪.‬‬ ‫سیاسەت‌و هزری یەك پێغەمبەر كە كۆتا‬ ‫پێغەمبەرە‪ ،‬دروست یەك دەوڵەت كە كۆتا‬ ‫دەوڵەتە‌و یەك كتێب‌و میتۆدو سیاسەت‬ ‫كە كۆتا سیاسەتە‪ ،‬سیاسەتێكە تاك‬ ‫بەتاكی موسڵمانانی لەسەر گۆشدەكرێت‪.‬‬ ‫بڕیاری ژیان لەگەڵ دەوڵەتێكی تردا‪،‬‬ ‫بڕیارێكە وابەستەیە بە یاسای دەوڵەتی‬ ‫خەالفەتەوەو دەبێت لەژێر رێنوماییەكانی‬ ‫دەوڵەتی خەالفەتدا بگوزەرێت‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئەمڕۆ لە دونیای ئیسالمیداو لە زیهنی‬ ‫بزووتنەوە ئیسالمییەكاندا هەیە هەر‬ ‫ئــەوەیــە كــە ئێستە داعــش دەیــكــات‌و‬ ‫دەیڵێت‪ .‬توێژەرانی ئەمریكاو خۆرئاوا‪،‬‬ ‫ئـــەوانـــەی لــەســەر پــرســی ئیسالمی‬ ‫سیاسیی كۆڵینەوە دەكەن‪ ،‬لەم راستییە‬ ‫بێئاگابوون‪ .‬چوون لە خۆرئاوا دەتوانین‬ ‫دوو قۆناغ لە خاڵی وەرچــەرخــان بۆ‬ ‫تێگەیشتن لــە ئیسالمی سیاسیی‬ ‫دەستنیشان بكەین‪ ،‬ئەو دوو قۆناغە‬ ‫هەردوكیان نیشانەی شۆكن بۆ توانای‬ ‫ناسینی ئیسالم لەخۆرئاواو ئەمریكاو‬ ‫لەهەمانكاتدا نیشانەی سەرەتایی بوونی‬ ‫هزری خۆرئاوان لەبەرامبەر خوێندنەوەی‬ ‫واقعییاندا بــۆ ئیسالم‪ .‬بــۆ نموونە‬ ‫قۆناغی یەكەمی چاوخشانەوەی نوسەرو‬ ‫بیرمەندو تەنانەت سیاسییەكانیش بە‬ ‫مامەڵەو ناسینی ئیسالم بریتی بوو‬ ‫لە هێرشەكانی یــازدەی سێپتەمبەر‪.‬‬ ‫قۆناغی دووەمــیــش بێگومان بریتییە‬ ‫لــە ســەرهــەڵــدانــی داعـــش‌و دامــەزرانــی‬ ‫خەالفەتی ئیسالمی‌و مژوڵكردنی دونیا‬ ‫بەئاكارو رەفتارە دزێوییەكانییەوە‪ .‬ئایا‬ ‫ئەوە دواقۆناغی ناسینی خۆرئاوایە بۆ‬ ‫ئیسالمی سیاسیی؟ ئایا چی دەكرێت بۆ‬ ‫ئەوەی پێشبینییەكی دروستی قۆناغی‬ ‫سێیەمی ئیسالمی سیاسیی بكرێت لە‬ ‫نێو بۆچونی بیرمەندو كۆڵەرانیدا‪ .‬ئەوڕۆ‬ ‫ئیسالمی سیاسیی‪ ،‬بەكۆی هەموو ئەو‬ ‫بزووتنەوانەی كە رەگێكی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سیاسی‌و تەنانەت ئابوری‌و مەدەنییان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەو بزووتنەوانەی كە بێدەنگ‌و‬ ‫ێ سەدان‌و نموونەی جوان لەرابردویان‬ ‫ب‌‬ ‫هـــەبـــووە‪ ،‬جــێــگــەی خــوێــنــدنــەوەی‬ ‫نــوێــن‌و مــایــەی هەرپێشبینییەكی‬ ‫چاوەڕێنەكراون‪ .‬دیسانەوە داعش خاڵێكە‬ ‫لە روبەڕووبوونەوەی دووبــەرەدا كە بە‬ ‫هێڵێكی تــۆخ لەمێژووماندا هاتووە‪،‬‬ ‫ئــەویــش بریتییە لەپەیوەندییەكانی‬ ‫رۆژهــەاڵت‌و خۆرئاوا‪ .‬داعش خاڵێكە بۆ‬ ‫تێگەیشتن لەمەرجەعە رۆشنبیرییەكانی‬ ‫دنــیــای هــاوچــەرخــی ئــەمــڕۆو مایەی‬ ‫قــســەكــردنــێــكــی نــوێــیــە بـــۆ پــرســی‬ ‫دیموكراسیی‌و دەرهاویشتەكانی لەواڵتانی‬ ‫ئیسالمیی‌و رۆژهەاڵتدا‪ .‬ئەمڕۆ ئاڵۆزییەك‬ ‫دراوەتە سەرنجەكان لەسەر دیموكراسی‌و‬ ‫تەنگژەیەك لە دۆزینەوەی مانای مامەڵەی‬ ‫دروســـت هەیە لــەتــەك نــەخــوازراوانــی‬ ‫دیموكراسیدا‪ .‬ئایا هەڵەكە لەمامەڵەی‬ ‫دیموكراسیدایە‪ ،‬یان لە تێنەگەیشتن‬ ‫لــە دیموكراسیی‪ ،‬ئایا هــەڵــەكــان لە‬ ‫خــودی بــزووتــنــەوە ئیسالمییەكانایە‬ ‫یان لە نەیارانیان؟ هەموو ئەوانە كۆی‬ ‫تەنگژەكانی ئـــەوڕۆن‪ .‬ئــەوڕۆی پڕ لە‬ ‫كێشە‪ ،‬ئەوڕۆی پڕ لەسوكایەتی بەمرۆڤ‌و‬ ‫پــڕ لــە وەحــشــیــگــەری‌و بەربەرییەت‪.‬‬ ‫ئــەوڕۆی سەربڕین لەپێشچاوی كامێرا‬ ‫دیجیتاڵەكانەوە‌و سوتان لەپێشچاوی‬ ‫دەرهــێــنــەرە رۆح رۆمانسییەكانەوە‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانە نەنگییەكن بۆ هونەر‌و بۆ‬ ‫ئەدەب‪ ،‬نەنگین بۆ تەكنەلۆژیاو نیشانەی‬ ‫سەركەوتنی مێژوون بەسەر داهاتوودا‪.‬‬ ‫داهـــاتـــووی نــاوچــەكــە جــگــە لـــەوەی‬ ‫وێنەگەلێكی نــەخــوازراوی مێژوو تێیدا‬ ‫بەرجەستە دەكرێتەوە چ هەنگاوێكی‬ ‫لــەگــەڵ خــۆیــدا هێناوە كــە خــۆی لە‬ ‫نوێگەرییەكی ئینسانیدا ببینێتەوە؟‬ ‫ژێدەر‪:‬‬

‫_‪www.cnas.org/...pdf/CNAS‬‬ ‫\‪Marc-Lynch_HASC-Tesitm‬‬

‫ذمارة (‪ )240‬دوشةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪3‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫ئایا ئیسالمی سیاسی دەتوانێت حوکمی دەوڵەت ـ نەتەوە بکات؟‬ ‫ئیبراهیم مەالزادە‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫ڕاستەوخۆ دوای داڕمانی سەڵتەنەتی‬ ‫عوسمانی لە ڕۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت و‬ ‫هەژموونی هێزە کۆلۆنیالیستەکان لەو‬ ‫دەڤـــەرەدا‪ ،‬دوو دیـــاردەی تایبەت لە‬ ‫تــەواوی ناوچەکەدا بەرچاو دەکــەون‪.‬‬ ‫یەکەمیان دروستبوونی دەوڵەت ـ نەتەوە‪،‬‬ ‫دووەمیشیان دوای ئاوابوونی خۆری‬ ‫هەژموونێك بەناوی خیالفەت‪ ،‬لەژێر‬ ‫هەژموونی شااڵوی مۆدێرنە و قۆناغێکی‬ ‫سیاسی تازەدا‪ ،‬یەکەم حزبی ئیسالمی‬ ‫دامەزرا‪ .‬گرنگترین پرسیار لێرەدا ئەوەیە‪،‬‬ ‫لەژێر هەژموونی مۆدێرنەدا‪ ،‬ئایا ئیسالمی‬ ‫سیاسی دەتوانێت بەهەمان دیکۆری‬ ‫خیالفەت حوکمی دەوڵ ــەت ـ نەتەوە‬ ‫بکاتەوە؟ مەگەر کۆنترادیکشنێك لەنێوان‬ ‫سیستمی دەوڵەت ـ نەتەوە وەکو یەکێك‬ ‫لە دیاردەکانی مۆدێرنە‪ ،‬لەگەڵ مۆدێلی‬ ‫خیالفەتدا نییە؟ ئایا ئیسالمی سیاسی‬ ‫دەتوانێت خەونەکانی خــۆی لە وەها‬ ‫چوارچێوەیەکی بچوکی وەکو دەوڵەت‬ ‫ـ نەتەوەدا بچووكبکاتەوە؟ بۆ زانینی‬ ‫ئەو وەاڵمانە‪ ،‬سەرەتا پێویستە بزانین‬ ‫دەوڵەت ـ نەتەوە چییە‪ ،‬بۆ ئەوەی دوایی‬ ‫بێینە سەر لێکدانەوەی پرسی دووەم و‬ ‫ڕەوتی ئیسالمی لە چوارچێوەی دەوڵەت‬ ‫ـ نەتەوەدا‪.‬‬ ‫یەکەم‪ :‬دەوڵەت‪-‬نەتەوە لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست و باکووری ئەفریکا‬ ‫لێرەدا ناتوانین بە وردی بچینەوە‬ ‫سەر تەواوی ئەو بنەما مێژووییە دوور‬ ‫و درێژەی نزیکەی ‪ ١٤‬سەدە ئەزموونی‬ ‫دەسەاڵتی ئیسالمی لە ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا‪ ،‬بەاڵم بە گشتی‪ ،‬ئاماژە بە‬ ‫هەندێك خاڵی مێژووی قورەیشییەکان‬ ‫دەکەم‪ ،‬وەکو یەکەم کرۆکی دەسەاڵتی‬ ‫عەرەبی قورەیشی و پەرەسەنندنەکانی؛‬ ‫تا دەگاتە چرکە ساتی هاتنی ئیسالم‪.‬‬ ‫هۆکارەکەش ئەوەیە؛ دوایی بەبێ ئەو‬ ‫باسکردنە ناتوانین لە پڕۆسەکە تێبگەین‪.‬‬ ‫بێگومان لە نوسینێکی پێشوومدا ئاماژەم‬ ‫بە چەند خاڵێك‪ ،‬سەبارەت بە یەکێك لە‬ ‫هۆکارەکانی شکستی ڕیفۆرم لە ئیسالمدا‬ ‫کرد‪ ،‬ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ سروشتی‬ ‫ستراکتۆری ئاسۆیی (‪Horizon‬‬ ‫‪ )Stracture‬لە دامەزراوە دینیەکانی‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬کە ئەم سروشتە‪ ،‬نەك هەر‬ ‫لە بــواری دامــەزراوەیــی دینیدا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تا ئاستێکی زۆر‪ ،‬بە دەسەاڵتیشەوە‬ ‫دیاربووە‪ .‬ئەم سروشتەش لە بنەڕەتدا‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ سروشتی ستراکتۆری‬ ‫بیاباننشینی و هەژموونی بەسەر دامەزراوە‬ ‫دینییەکاندا‪ .‬عەرەبەکان بەر لە ئیسالم؛‬ ‫ئەزموونێكی ئەوتۆیان لە دەوڵەتداریدا‬ ‫نەبوو‪ ،‬بێجگە لە هەوڵەکانی (قوسەی‬ ‫کوڕی کیالب) کە گەورەی قورەیش بوو‬ ‫و باپیرە گەورەی پێغەمبەر‪ .‬ئەم هەواڵنە‬ ‫لە کتێبی خەلیل عەبدولکەریم لە کتێبی‬ ‫(قوڕەیش لە خێڵەوە بۆ دەوڵــەت) و‬ ‫هەندێك سەرچاوەی دی‪ ،‬بەوردی باسیان‬ ‫لێکراوە‪ .‬قوسەی کوڕی کیالب هەوڵی دا‬ ‫مەککە و لە مەککەش قوڕەیش بکات بە‬ ‫سەنتەری دەسەاڵت‪ ،‬ئەم بە سەنتەرکردنە‬ ‫لە ئیسالمیشدا درێژەی هەبووە‪ .‬ئەمەش‬ ‫بە گرتنە بەری چەند ڕێوشوێنێك‪ ،‬کە‬ ‫لێرەدا بە کورتی باس لە هەندێك خاڵی‬ ‫گرنگ دەکەم‪.‬‬ ‫یەکەم‪ :‬بەستنی هاوپەیامنێتییەك‬ ‫لەگەڵ خێڵە عەرەبەکانی دانیشتووی‬ ‫نێوان واڵتی شام و حیجاز بۆ تەناهی‬ ‫کــردن و پاراستنی ئاساییشی گەشتە‬ ‫بازرگانییەکان‪ ،‬کە بە (ئیالف) ناوی‬ ‫دەرکــردووە و لە قورئانیش باسکراوە‬

‫بەوەی کە ئەو هاوپەیمانێتییە‪ ،‬ئاساییش‬ ‫و خۆراکی بۆ عەرەبەکان مسۆگەرکردوە‪.‬‬ ‫بەمەش توانی مەککە و شام بەیەکەوە‬ ‫بــبــەســتــێــتــەوە بــەبــێ ئــــەوەی کــەس‬ ‫هێرشبکاتە سەر کاروانی بازرگانی و‬ ‫گەشتیاران‪ .‬لێرەشەوە یەکەم هەنگاوی‬ ‫بۆ بە سەنتراڵکردنی ئــاوایــی مەککە‬ ‫دەستی پێکرد‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬قوسەی هەوڵێکی بێوچانی‬ ‫دا بۆ ئەوەی مەککە بکات بە ناوەندێكی‬ ‫ئاینی‪ .‬یەکەم هەنگاوی ئەوەبوو خێڵە‬ ‫عەرەبەکانی ڕازیکردن خوایەکان (بتە‬ ‫گ ــەورەک ــان)ی خــۆیــان بــگــوازنــەوە بۆ‬ ‫کەعبەی مەککە‪ .‬ئەمەش دوو ئامانجی‬ ‫پێکا‪ ،‬لــەالیــەك ئــەو کەعبانەی کە‬ ‫لەو ناوچە خێڵەکیانەدا هەبوون هیچ‬ ‫بایەخێكیان نەما و وردە وردە لە‬ ‫بەینچوون‪ .‬لەالیەکی دیکەش‪ ،‬ئاوەدانی‬ ‫مەککە کــرایــە نــاوەنــدێــکــی دیــنــی و‬ ‫گرنگییەکی دیکەی پەیداکرد‪ ،‬بەوەی‬ ‫کە هەموو ساڵێك عەرەبەکان ئەرکی‬ ‫حەجکردن‪ ،‬یا سەردانی خوایەکانیان‬ ‫دەک ــرد‪ .‬بەمەش دووەم هەنگاوی بە‬ ‫ناوەندیکردنی مەککەی هاوێشت و بوو‬ ‫بە ڕووگەیەکی سەنترالی بازرگانی و‬ ‫دینی‪ ،‬وێڕای ئەوەی کە کەعبەی مەککە‬ ‫تاهەتایە‪ ،‬لە ئیسالمیشدا ڕەهەندێکی‬ ‫پیرۆزی وەرگرت و بە تەواوەتی بوژایەوە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬بۆ ئەوەی ئەو دوو هەنگاوەی‬ ‫پێشووتر سەربگرن‪ ،‬دەبوایە ئاوەدانیی‬ ‫مــەکــکــە‪ ،‬نــاوچــەیــەکــی ئـــارام بێت و‬ ‫ئاسایشی پارێزراو بێت‪ .‬بۆیە قوسەی‬ ‫کوڕی کیالب پەیوەندی بە هەموو ئەو‬ ‫خێڵ و بنەمااڵنەوە کــرد کە لــەڕووی‬ ‫هێزەوە هەژمووندار و بااڵدەست بوون‪،‬‬ ‫بۆ دروستکردنی هاوپەیمانێتییەك‪ ،‬کە‬ ‫بە هاوپەیمانێتی فضول (حلف الفضول)‬ ‫ناوی دەرکرد‪ .‬بەپێی ئەو هاوپەیامنێتییە‪،‬‬ ‫هــەر یەکێك لــە خەڵكی مەککە و‬

‫ئیسالم تەنها عەبایەك بووە بەسەر شان و شکۆی سوڵتانەوەو شەرعیەتی بۆ سوڵتانەکان‪ ،‬لەڕێی نوێنەرەکانیەوە‪ ،‬مسۆگەرکردوەو هەژموونی خۆی سەپاندووە‬

‫لەوانە بازرگان بوون و بەشێك بوون لەو‬ ‫سیستمە خێڵەکییە دەوارنشینەی کە‬ ‫هەموو ناوچەکەی بەخۆیەوە گرێدابوو‪،‬‬ ‫وێــرای دەنگوباسێکی کەمی شێوازی‬ ‫حوکمرانیکردنی فارس و ڕۆمانەکان‪.‬‬ ‫ئینجا دوای کۆتایی هاتنی ئەزموونی‬ ‫چوار خەلیفەکە و سیستمی خیالفەت‪.‬‬ ‫هـــەروەهـــا هـــــەردوو ئــەزمــوونــەکــەی‬ ‫ئەمەوی و عەبباسییەکان‪ ،‬کە شێوازی‬ ‫دەسەاڵتەکەیان‪ ،‬سوڵتانی بووە و هەموو‬ ‫ناوچەکان لەڕێگای والییەکانەوە‪ ،‬کە‬ ‫جۆرێك بوون لە نوێنەرەکانی سوڵتان لەو‬ ‫ناوچانەدا‪ ،‬واڵت بەڕێوەبراوە‪ .‬تەنانەت ئەم‬

‫هاتەئاراوە کە بە مۆدێلی “وێستڤالیا”‬ ‫ناسراوە‪ .‬بەپێی ئەم مۆدێلە‪ ،‬دەوڵەت‬ ‫ـ نەتەوەکان خاوەنی سەروەرین‪ ،‬دەبێ‬ ‫ئەو دەوڵەتانە ڕێز لە ســەروەری یەك‬ ‫بگرن‪ ،‬سنوورەکانی یەکدی نە لەڕووی‬ ‫ماددییەوە‪ ،‬نە لــەڕووی مەعنەوییەوە‪،‬‬ ‫نابێت ببەزێنن‪ ،‬واتــە نابێت دەست‬ ‫بخەنە کاروباری یەکدی‪ ،‬ئەگەر هێز و‬ ‫قەبارەی ئەو واڵتانە هەرچەندە جیاواز‬ ‫و ناهاوسەنگ بێت‪ ،‬دەبێت ڕێــز لەو‬ ‫ســەروەریــیــە بگیرێت‪ .‬ئەمە حەزێك‬ ‫نییە دەوڵەتەکان بەتایبەتیش ڕۆژئاوا‬ ‫خواستبێتیان‪ ،‬بەڵکو واقیع و هاوسەنگی‬

‫جۆرێك لە سەنترالیزم چەکەرەی کرد‬ ‫و ناوەندە سەربازییە لۆکاڵییەکان وردە‬ ‫وردە کۆتاییان پێ هات و نەمان‪ .‬بەمەش‬ ‫سیستمی دەرەبەگایەتی لەو یەکانەدا‬ ‫پاشەکشەی کرد و ڕوخسارەکانی جۆرێك‬ ‫لە دەوڵەتی سەنترال گەاڵڵە بوون‪ .‬تا بۆ‬ ‫دوا جار لە ساڵی ‪ ١٦٤٨‬پەیماننامەی‬ ‫(ویستڤالیا) پێك هــات لەنێوان ئەو‬ ‫یەکە سیاسییانەی کە بریتیبوون لە‬ ‫ئیمپراتۆریەت و شانشین و پێکهاتەی دی‪،‬‬ ‫کە لە دوای ملمالنێیەکی زۆر لە ئەوروپا‬ ‫دەیانویست جۆرێك لە سەقامگیری‬ ‫ســیــاســی و ســـەربـــازی و ئاساییش‬

‫حزبی سیاسی ئیسالمی بەو مانا و مەغزایەی ئەمڕۆوە‪ ،‬بێجگە لە دیاردەیەکی مۆدێرنە‪،‬‬ ‫هیچ پەیوەندییەکی بە ڕەهەندەکانی ئیسالم و دینداریەوە نییە‪ ،‬بەڵکو بزووتنەوەیەکی‬ ‫سیاسی ڕووتە و دین وەکو ئامرازێك دەکات بە داینەمۆی گەیشتن بە دەستەاڵت‬ ‫ناوچەکانی حیجاز هێرشی بکرابایە سەر‪،‬‬ ‫وەکو ئەوە وابــوو هێرش کرابێتە سەر‬ ‫هەمووان‪ .‬بەمەش هەنگاوێكی دیکەی‬ ‫الیەنی ئاسایشی تــەواوی ناوچەکەی‬ ‫پتەوتر کــرد‪ .‬تەنانەت پێغەمبەریش‬ ‫خۆشحاڵی خۆی بەو هاوپەیامنێتییە‬ ‫دەربڕیوە و گوتوویەتی ئەگەر دووبارە‬ ‫بێتەوە بەشداریی دەکەم‪.‬‬ ‫چـــوارەم‪ :‬هــەر پەیوەست بە خاڵی‬ ‫ســێــیــەمــەوە‪ ،‬قــوســەی (دار الــنــدوە)‬ ‫ی دامــەزرانــد‪ .‬زۆربــەی ئەوانەی کە لە‬ ‫(حیلفی فزوڵ)دا بەشداربوون‪ ،‬بوون بە‬ ‫ئەندامی نەدوە‪ .‬بەمەش مەککە بوو بە‬ ‫ناوەندێكی سیاسی و سێیەم هەنگاوی بە‬ ‫ناوەندیکردنی مەککەی هاوێشت‪.‬‬ ‫ئــەم هــەواڵنــەی قوسەی وایــان کرد‬ ‫مەککە گرنگییەكی زۆر پەیدابکات و‬ ‫قورەیشیش لەو نێوەندەدا قورساییەكی‬ ‫تـــەواو بــۆ هــەژمــوونــی خــۆیــان بەسەر‬ ‫تـــەواوی عــەرەبــەکــانــدا دروستبکەن‪.‬‬ ‫ئیدی تا هێرشی مسوڵمانەکان بۆ سەر‬ ‫مەککە و دەست بەسەردا گرتنی تەواوی‬ ‫ناوچەکە‪ ،‬ئەو سیستمەی قوسەی کوڕی‬ ‫کیالب هەر بەردەوام بوو‪ .‬دوای دەست‬ ‫بــەســەردا گرتنی مەککە و کۆچکردن‬ ‫بۆ یەثریب (مەدینە)‪ ،‬گرنگییەکەی‬ ‫لــەڕووی سیاسییەوە کەم دەبێتەوە و‬ ‫بە ئاوەدانی مەدینەوە دەبەسترێتەوە‪،‬‬ ‫ئــاوەدانــی مەدینەش وەکــو ناوەندێكی‬ ‫سیاسی مسوڵمانەکان دەبینرێت‪.‬‬ ‫بێگومان ئەم سیستمە ئاسۆییەی کە‬ ‫هــەر لــەو کاتەوە هەبوو‪ ،‬ڕەهەندێکی‬ ‫گرنگ بوو بۆ موسوڵمانەکانیش چونکە‬ ‫زۆربەیان ئاشنابوون بەو سیستمەی کە‬ ‫مەککەی تێدا ژیابوو‪ .‬تەنانەت زۆرێك‬

‫مۆدێلە لە سەردەمی عوسمانییەکانیشەوە‬ ‫بــە هــەنــدێــك دەســکــاریــەوە دووبـــارە‬ ‫کراوەتەوە‪ .‬هەرچەندە ئەو سوڵتانانە بە‬ ‫خەلیفە ناوبراون‪ ،‬بەاڵم بە کوژرانی عەلی‬ ‫کوڕی ئەبوتاڵیبی یەکێك لە نەوەکانی‬ ‫قوسەی کوڕی کیالب‪ ،‬موعاویە سیستمی‬ ‫خیالفەتی کۆتایی پێهێنا و جۆرێك لە‬ ‫پادشایەتی‪ ،‬بە ناوەرۆکێکی سوڵتانی‬ ‫و بە نازناوی خەلیفە هەژموونی خۆیان‬ ‫سەپاندووە‪ ،‬ئەگینا شێوازێكی دیاریکراو‬ ‫یا قاڵبێك نییە بۆ دەستەاڵتێك پێی‬ ‫بگوترێت خیالفەت‪ .‬ئەوەی لە سەرەتاوە‬ ‫هــەبــووە جــۆرە دەسەاڵتێكی ئاسۆیی‬ ‫بووە بەسەر ناوچەکاندا و خەلیفەکان‬ ‫ڕاستەوخۆ پەیوەندیان بە فەرماندارەکان‬ ‫یــا والییەکانەوە هــەبــووە‪ .‬تەنانەت‬ ‫سەردەمی هەر چوار خەلیفەکەش هەر‬ ‫بەو شێوازە بەڕێوەبراون‪.‬‬ ‫دوای داڕمانی سەڵتەنەتی عوسمانی‬ ‫لەژێر زەبــری کۆلۆنیالیزمی ڕۆژئــاوا‪،‬‬ ‫لەبەر کۆمەڵێك هۆکار کە لێرەوە بواری‬ ‫باسکردنی نییە‪ ،‬مۆدێلێکی تــازە لە‬ ‫دەسەاڵت لەژێر هەژموونی کۆلۆنیالیزم‬

‫هێز ئــەو جـــۆرە هــاوکــێــشــەیــەی لەو‬ ‫سەردەمەدا سەپاندووە‪ .‬بەاڵم بۆ ئەوەی‬ ‫بەرچاو ڕوونییەکمان بۆ دەوڵەت ـ نەتەوە‬ ‫هەبێت‪ ،‬دەبێ بزانین دەوڵەتی نەتەوە‬ ‫چییە؟ لێرەدا بە کورتی ئاماژەیەك‬ ‫بە دەوڵەتی نەتەوە دەکەین و دوایی‬ ‫لە خاڵی دووەمـــدا دەگــەڕێــمــەوە سەر‬ ‫هەڵسەنگاندنەکان‪.‬‬ ‫سەبارەت بە سەرەتاکانی پڕۆسەی‬ ‫دروستبوونی دەوڵەت‪ ،‬بەپێی تێڕوانینی‬ ‫نۆربێرت ئەالیاس “دروستکردنی دەوڵەت‪،‬‬ ‫پڕۆسەیەکی ملمالنێی توندوتیژ بووە‪،‬‬ ‫لەڕێگای سەرهەڵدانی یەکەی ناوچەیی‬ ‫فراوانەوە‪ ،‬کە خاوەنی مۆنۆپۆلکردنی‬ ‫کەرەستەی کاریگەر بوون” (دوننینگ‬ ‫و هیوجس‪ .)٢٠١٢:٣٦ ،‬مەبەست لە‬ ‫یەکەی ناوچەیی‪ ،‬ئەو هەرێمانە بوون‬ ‫کە لۆردەکان یا دەرەبەگەکان بەڕێوەیان‬ ‫دەبـــردن‪ ،‬ئــەو لــۆردانــە هەوڵیان دەدا‬ ‫دەست بەسەر هەرێمی دیکەدا بگرن و‬ ‫قەڵەمڕەوی خۆیان فراوان بکەن‪ .‬دوای‬ ‫ئەوەش بەهۆی بیرۆکەی مۆنۆپۆلکردنی‬ ‫هێزی سەربازی و داهێنانی سیستمی باج‬

‫خودی بیرۆکەی دەوڵەت ـ نەتەوە‬ ‫کۆتایی هاتنە بە دەستەاڵتی‬ ‫ئیمپراتۆریەت و سوڵتانەکان بە‬ ‫پڕۆژەی خیالفەتیشەوە‬

‫بەدەستبێنن‪ .‬ئەمەش نەدەکرا بێ ئەوەی‬ ‫بتوانن هاوپەیمانێتییەك لەنێوان خۆیاندا‬ ‫دروستبکەن‪ ،‬بۆ ئەوەی ڕێز لە قەوارەی‬ ‫سیاسی یەکدی بگرن‪ ،‬ڕێز لە سەروەری‬ ‫ئەو دەستەاڵتانە بگرن کە لەو چوارچێوە‬ ‫سیاسییانەدا فەرمانڕەوایی ناوچەکە‬ ‫دەکــەن‪ ،‬هەروەها دەست لە کاروباری‬ ‫ناوخۆی یەکدی وەرنــەدەن‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ئــەو پەیماننامەیە نەیتوانی ئاشتیی‬ ‫سەرتاسەری دابینبکات‪ ،‬بەاڵم جۆرێك‬ ‫لە مافی چارەی خۆ نوسینی نیشتمانی‬ ‫بۆ ئەندامەکان دروستکرد‪ .‬جەنگی نێوان‬ ‫هۆڵەندا و ئەسپانیاشی کۆتایی پێهێنا‬ ‫و لە ئەنجامیشدا هۆڵەندا وەکو کۆماری‬ ‫هۆڵەندای سەربەخۆ ناسێندرا‪ .‬هەموو‬ ‫ئەم مالمالنێ توندوتیژە ئەنجامەکەی‬ ‫سەرهەڵدانی دەوڵەت ـ نەتەوە بوو لە‬ ‫ئەوروپا‪ .‬بێجگە لەو ملمالنێ توندوتیژەش‪،‬‬ ‫شــۆڕشــی کــولــتــوری و پیشەسازیش‬ ‫بەرپاکران‪ ،‬هەموو ئەمەش بووە هۆی‬ ‫دروستبوونی کاپیتاڵیزم و پەرەسەندنی‬ ‫شارنشینی و بەهێزبوونی پیشەسازی‬ ‫و دروستبوونی دەوڵەت ـ نەتەوە‪ ،‬بەو‬ ‫فۆرمانەی کە زۆربــەی ئەو دەوڵەتانە‬ ‫ئێستاش لــە قۆناغی پێشکەوتوودا‬ ‫بەڕێوەدەبرێن‪ ،‬دیارترینیشیان بەریتانیا‪،‬‬ ‫فەرەنسا و ئەڵمانیا‪.‬‬ ‫بەپێی تێڕوانینی سریڤاستاڤا‪ ،‬دەوڵەت‬ ‫بریتییە لــە پێکهاتەیەکی سیاسی‬ ‫و جــوگــرافــی‪ .‬نــەتــەوەش بریتییە لە‬ ‫پێکهاتەیەکی ئیتنی و کولتوری‪ .‬کەواتە‬ ‫پێکهاتە ئیتنی و کولتورییەکان بەدوای‬ ‫چوارچێوەیەکی سیاسی و جوگرافیدا‬ ‫گــــەڕاون بــۆ ئـــەوەی بــتــوانــن لــەوەهــا‬ ‫چوارچێوەیەکدا ســەروەری و ئاسایشی‬

‫خۆیان مسۆگەربکەن‪ .‬بێگومان ئەمەش‬ ‫لــەســەر ڕەگــــەزی هێز (‪)Power‬‬ ‫وەســتــاوە‪ .‬ئەوانەی نەیانتوانیوە ئەو‬ ‫هێزە دابینبکەن‪ ،‬بەناچاری کەوتونەتە‬ ‫ژێر هەژموونی نەتەوە و دەستەاڵتەکانی‬ ‫دی‪ .‬هــەروەهــا زۆر فۆرمی دەوڵــەت ـ‬ ‫نــەتــەوە هــەن‪ ،‬لــەو کورتە بابەتەشدا‬ ‫ناتوانین هەموو ڕەگەزەکانی دەوڵەت‬ ‫و نــەتــەوە بە قووڵی شڕۆڤە بکەین‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لێرەدا گرنگە ئاماژەکردنە‬ ‫بەوەی کە قــەوارەی دەوڵــەت ـ نەتەوە‬ ‫دەکرێت لە دەوڵەتێکەوە بۆ یەکێکی دی‬ ‫بگۆڕێت‪ ،‬بەاڵم خودی بیرۆکەی دەوڵەت‬ ‫ـ نەتەوە کۆتایی هاتنە بە دەستەاڵتی‬ ‫ئیمپراتۆریەت و سوڵتانەکان بە پڕۆژەی‬ ‫خیالفەتیشەوە‪ .‬کۆتایی هاتنە بە‬ ‫بیرۆکەی فراوانکردنی قەڵەمڕەوی‪ ،‬کە‬ ‫بریتی بوو لە فراوانکردنی ناوچەکانی‬ ‫ژێر دەسەاڵتی خۆیان تا شمشێرەکانیان‬ ‫بڕ دەکــات‪ ،‬تا دەتوانن ئەسپەکانیان‬ ‫تاو بــدەن‪ .‬بەم جــۆرەش لەپێناو ئەو‬ ‫دەســەاڵتــەدا و لەژێر تاجی پادشا و‬ ‫هــەژمــوونــی جــەنــگــاوەرە لــۆردەکــان و‬ ‫دەرەبەگەکان‪ .‬لە ڕۆژەهەاڵتیشدا‪ ،‬لەژێر‬ ‫تاجی سوڵتان و هەژموونی دەرەبەگە‬ ‫ناوچەییەکان چەندین نەتەوەیان بەهێز‬ ‫و توندوتیژییەوە‪ ،‬لە پاڵ شەرعیەتی‬ ‫دینیەوە‪ ،‬خستوونەتە ژێر هەژموونی‬ ‫خــۆیــانــەوە‪ .‬ئــەم فــەرمــانــڕەوایــەتــی و‬ ‫فراوانکردنی قەڵەمڕەوییە؛ بەشێکە‬ ‫لــە ســەردەمــی پێش مــۆدێــرنــە‪ .‬لەم‬ ‫سەردەمانەدا‪ ،‬دەسەاڵتە لۆکاڵییەکان‬ ‫نوێنەرایەتی سوڵتانیان کردووە‪ ،‬باجیان‬ ‫بۆ سوڵتان کۆکردۆتەوە و پشتیوانی‬ ‫و وەالئــیــان بــۆ سوڵتان دەربــڕیــوە‪.‬‬ ‫سروشتی پەیوەندیی نێوان هەرێمەکان‬ ‫و ناوەند‪ ،‬ئاسۆیی بووە و لە شێوەی‬ ‫زنجیرێكی ئاڵقەیی‪ ،‬بەیەکەوە گرێدراون‪.‬‬ ‫سروشتی دەستەاڵتی دەرەبەگەکان‪ ،‬کە‬ ‫پارەیان لەبەردەستدا بووە بە پشتیوانی‬ ‫ژمارەیەك چەکدار‪ ،‬لە پاڵ شەرعییەتی‬ ‫نوێنەرایەتی خەلیفە‪ ،‬پــێــڕەویــان لە‬ ‫سروشتێکی خۆسەپێنەرانە و زۆردارانە‬ ‫کردووە و توانیویانە هەژموونی سوڵتان‬ ‫بەسەر ناوچەکانەوە مسۆگەربکەن‪.‬‬ ‫دەکرێت لەو سەردەمانەدا دین دابەش‬ ‫بکەینە سەر دوو ڕوو‪:‬‬ ‫ڕووی یــەکــەم‪ :‬ئــەو ڕەهــەنــدە بووە‬ ‫کە لەڕێی موفتیی گشتیی سوڵتانەوە‪،‬‬ ‫فــەرمــانــی جــەنــگ و ئاشتی دراوە و‬ ‫شەرعییەت بە هەموو کار و کردەوەکانی‬ ‫ســوڵــتــان (خــەلــیــفــە) دراوە‪ .‬لــەو‬ ‫نێوەندەشدا‪ ،‬هەرکەسێك لە دەرەوەی‬ ‫شەرعیەتی سوڵتانەوە لەژێر هەر ناوێکی‬ ‫دینی یا غەیرە دینی‪ ،‬هەر جموجۆڵێکی‬ ‫سیاسی یا دینی ئەنجامدابێت‪ ،‬مسۆگەر‬ ‫بە الدەر و بە دژە خیالفەت و ئیسالم‬ ‫لە قەڵەمدراوە‪ .‬ئەمەش مانای وایە کە‬ ‫ئیسالم تەنها عەبایەك بووە بەسەر شان‬ ‫و شکۆی سوڵتانەوە و شەرعیەتی بۆ‬ ‫سوڵتانەکان‪ ،‬لەڕێی نوێنەرەکانیەوە‪،‬‬ ‫مــســۆگــەرکــردووە و هــەژمــوونــی خۆی‬ ‫سەپاندووە‪.‬‬ ‫ڕووی دووەم‪ :‬ئەو بیروباوەڕە سادە‬ ‫و ئاساییە دینیە بـــووە کــە خەڵك‬ ‫هەڵی گرتووە و لەو چوارچێوەیەشدا‬ ‫خواپەرستی خۆیان کردووە‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫لــە تـــەواوی ناوچەکانی کوردستان‪،‬‬ ‫بەبێ ئــەوەی دین ببێت بە ئامرازێك‬ ‫بۆ سەپاندنی هەژموونی پیاوانی ئاینی‬ ‫وەکو ئەمڕۆ‪ .‬تا ناوەڕاستەکانی سەدەی‬ ‫بیستەمیش لە الدێکانی کـــوردەواری‪،‬‬ ‫کار و وتاری مەالیەکان لە مزگەوتەکاندا‬ ‫باسی ژیانی ڕۆژانەی خەڵك و دەستپاکی‬ ‫و درۆنەکردن و خیانەت نەکردن بووە‪،‬‬ ‫وێڕای گرنگیدان بە نوێژ و ڕۆژوو و تاد‪.‬‬ ‫ئەمەش ئــەوە دووپـــات دەکــاتــەوە‪،‬‬ ‫کە حزبی سیاسی ئیسالمی بەو مانا‬ ‫و مــەغــزایــەی ئـــەمـــڕۆوە‪ ،‬بێجگە لە‬ ‫دیاردەیەکی مۆدێرنە‪ ،‬هیچ پەیوەندییەکی‬ ‫بە ڕەهەندەکانی ئیسالم و دینداریەوە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو بزووتنەوەیەکی سیاسی‬ ‫ڕووتە و دین وەکو ئامرازێك دەکات بە‬ ‫داینەمۆی گەیشتن بە دەستەاڵت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )240‬دوشةممة ‪2015/3/16‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫واقعیەتی نوێكردنەوە لە ئایین‌ و كۆمەڵگادا‬ ‫مەحمود عەبدولسەمەد‬ ‫ێ كەسایەتی و‬ ‫لــە ئێستادا هــەنــد ‌‬ ‫الیەنی سیاسی‌ و ئایینی‌ و (پرۆفیسۆ‌ر‬ ‫و ئەكادیمی پسپۆڕ) لە بــواری ئاییندا‬ ‫قسە لە وەهمی (نوێكردنەوە) ی ئایین‬ ‫دەكـــەن‪ ،‬ئــەزانــن پــرۆســەكــە وەهــمــە و‬ ‫خەڵكیش داوای دەكەن‪ ،‬بەاڵم ئایا ئەم‬ ‫پرۆسەیە واقیعیەتی هەیە‌ و ئەگەری‬ ‫هەیە؟ و لە چی‌ و لە كام بواردایە؟ چۆن‌‬ ‫و بە كێ‌ ئەنجام دەدرێ‌؟ ئەی هەر بە‬ ‫(نوێكردنەوە) ی ئایین عەدالەت بەرقەرار‬ ‫دەبێ‌؟ هەوڵ دەدەم لەم بابەتەدا وەاڵمی‬ ‫ئەم پرسایارنە بدەمەوە بە پشت‌بەستن بە‬ ‫دەق‌ و بەڵگەی نكول‌نەناس‪:‬‬

‫پێڕەوەكانی خستبوە ژێر پرسیارەوە‪،‬‬ ‫تا جامی ستەم لێوان‌لێو بو و لێی ڕژا‪،‬‬ ‫ئیتر هەل گونجاو بو كە قەشە (مارتن‬ ‫لۆسەر) بچێت بەدەم هاواری ئەو هەمو‬ ‫مرۆڤە ئەشكەنجە‌زەدەوە‌ و گۆڕانكاری لە‬ ‫بەڕێوەبردنی ئاییندا ـ نەك نوێكردنەوە‬ ‫– رابگەێنێ‪ .‬ئاخر نــوێ‌‌ و نوێكراوە‪،‬‬ ‫چاكسازی‌ و گۆڕین جیاوازییان زۆرە‪ ،‬لە‬ ‫ڕاستیدا نوێكردنەوە لە ئایین‌ و سیاسەتدا‬ ‫گەڕانەوەیەكی رادیكاڵیزمییە بۆ سەرەتا‪،‬‬ ‫بۆ پێشینە‌ و رابردو (سەلەفیەت)‪.‬‬ ‫ئایا لۆژیكە ئەمڕۆ موسوڵمانانی دنیا‬ ‫ئایینەكەیان نــوێ بكەنەوە بۆ ئــەوەی‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ رۆژگاری شەڕی دو بنەماڵەی‬ ‫هاشمی‌ و ئومەوی‪ ،‬بۆ سەردەمی یەزید و‬ ‫حەججاج‪ ،‬و روسیا بۆ سەردمی قەیسەری؟‬ ‫فــرەنــســا بــۆ پێش شــۆڕشــی مـــەزن؟‪،‬‬ ‫چین بۆ پێش ماو؟! هەمو گەڕانەوە و‬ ‫نوێكردنەوەیەك ‪ -‬نەك گۆڕان ‪ -‬ناواخنی‬ ‫كۆنەپەرستی لە خۆ دەگــرێ‌‌ و قبوڵ‬ ‫نییە‪ ..‬ئایینزا نوێ‌چەشنەكەی (لۆسەر)‬

‫تازە و نزیكن‌ و دەیسەلمێنن كە میتۆدی‬ ‫هەمو ئایینەكان ئایدیۆلۆژیای توندوتیژی‬ ‫داخــراوە‪ .‬لە دوا جار دا ئەو بارودۆخە‬ ‫هێدییەی كە ئێستا كە نیسەی كریستیانی‬ ‫‌و ئایینەكانی دیكەش دەیگوزەرێنن؛‬ ‫هەر ئاكامی وەالنان ‌و گۆشەگیركردنیان‬ ‫و ڕوتاندنەوەیانە لە دەســەاڵت‪ ،‬ئەگینا‬ ‫هەروەكو خۆیان ماونەتەوە و نە ڕیفۆرم‌‬ ‫و نە نوێكردنەوەیان قبوڵ نیە‌ و ئەوەش‬ ‫سیفەتی هــاوبــەشــی هــەمــو ئــایــیـن‌ و‬ ‫ئایدیۆلۆژیاكی داخراوە‪.‬‬ ‫ج‪ .‬ئایینی ئیسالم‌ و زێدی سەرهەڵدانی‬ ‫ئەم ئایینە ئاسمانییەش لە هەناوی‬ ‫كۆمەڵگایەكی خێڵەكیی چینایەتیی‬ ‫نــەخــوێــنــدەواری بیابانیی بتپەرستدا‬ ‫سەری‌هەڵداوە‪ ،‬و زۆر لە ڕێنماییەكانیشی‬ ‫هێشتا مــۆركــی خێڵەكی‌ و نەریتی‬ ‫ئــەو ســەردەمــانــەیــان لە شانی خۆیان‬ ‫نەتەكاندوە‌ و هەندێكیشیان لەگەڵ واقع‌‬ ‫و دەراویشتەی زانست‌ و پێداویستیەكانی‬ ‫قۆناغی سەردەمدا یان نایەنەوە یان هەر‬

‫و (مەریوان هەڵەبجەیی) ی دەبەن‪ ،‬ئیتر‬ ‫بالۆرە و رێتمی (نوێكردنەوە) ی چی؟!‬ ‫ئەوەی بشێ‌ لەم بــوارەدا ئەنجام بدرێ‌‬ ‫ئەبێ‌ هەر لێكدانەوە و راڤەی راستەوخۆی‬ ‫وتە (لەفز) ەكانی قورئان بێت‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫پێچ‌‌و‌پەنا‪ ،‬چونكە (فيه آيــات بينات)‬ ‫هەرچی لــەوە زیاتر بكرێ‌ ‪ -‬گۆڕین‪،‬‬ ‫نوێكردنەوە‪ -‬فیقهـ و مەزهەبە‌ و شەریعەت‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫‪ .4‬نوێكردنەوە لــە چــی بابەتێكی‬ ‫ئیسالمیدا؟‬ ‫ئەگەر ئامانجی نوێكردنەوە و ڕیفۆرم‬ ‫پرۆژەیەكی گشتگیر بێ‌ بۆ خزمەتی‬ ‫مرۆڤ؛ ئەوا ئەوە بەس نیە پرۆژەكە هەر‬ ‫بابەتە ئیسالمیەكان بگرێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەخــوازرێ‌ هەمو جومگە و بابەتەكانی‬ ‫پێویست بە چاكسازییش بگرێتەوە‪،‬‬ ‫ئایا ئەبێ‌ نوێكردنە و چاكسازی پێنج‬ ‫«ســەوابــیــت» ـــەكــەی بــاوڕ (ئیمان)‬ ‫بگرێتەوە؟‬

‫‪ .1‬سەرهەڵدان‌ و میتۆدی ئایین‪:‬‬ ‫ئــایــیــن دیـــاردەیـــەكـــی مــێــژویــی‌ و‬ ‫كــۆمــەاڵیــەتــیــە‪ :‬هــــەروەك لــە قۆناغی‬ ‫جیاجیادا سودی بوە؛ هەروەها سەرچاوەی‬ ‫زۆر لە نەهامەتی‌ و ئازاری مرۆڤایەتییش‬ ‫بــوە‪ ،‬ئــەوەنــدە فرەچەشن ‌ە و لە هەمو‬ ‫كۆمەڵگایەك لە تەشەنەدایە تا هەندێ‌‬ ‫ئەڵێن‪« :‬ئایین مەسەلەیەكی (فيطری)‬ ‫ـە»‪ ..‬بە هەر حاڵ؛ ئایین بەگشتی دو‬ ‫میتۆدی هەیە‪:‬‬ ‫‪ .1‬میتۆدی مرۆیی (زەمینی)‪ :‬ئەو‬ ‫ئایینانە دەگرێتەوە كە خــودی مرۆڤ‬ ‫دایــهــێــنــاون‌ و ســەرچــاوەكــەیــان بــەرز‬ ‫نەكردۆتەوە بۆ ئاسمانەكان‌ و فــەزای‬ ‫میتافیزیكی‪ ‌،‬و هەر خۆشیشیان هەموار و‬ ‫دەستكاریی پێویستیان تێدا ئەنجام‌داوە‪،‬‬ ‫وەك ئایینەكانی (بــودی‪ ،‬كۆنفۆشی‪،‬‬ ‫لەگەڵ‬ ‫دیكەشیان‬ ‫بڕێكی‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫‌‬ ‫نەچون‬ ‫بۆی‬ ‫شینتۆ‪ ،)...‬كە ئامانجی بابەتەكەی ئێمە لە الیەك‪ ،‬لە الیەكی دیكەشەوە بیرمەندان‌‬ ‫هەرگیز نەئـ! چونكە ئەو سەوابیتانە‬ ‫نین‪.‬‬ ‫و زانایانی گۆڕانخوازی دیكە لە هەناوی لۆژیك‌ و زانست‌ و عەقڵدا یەكتربڕن‪ ،‬هەر هێڵی سورن‪ ،‬پەیوەندیی تەواوكارییان‬ ‫‪ .2‬میتۆد و ســەرچــاوەی ئاسمانی خودی كەنیسەدا سەریان‌هەڵدا (هیگڵ‪ ،‬ئەو ئاست‌ و عەقڵیەتەیە كە تا ئێستاش هەیە‪ ،‬واتە بە ڕوخانی یەكێكیان ئەوانی‬ ‫(سروش)‪ :‬ئەوەش ئەو ئایینانە دەگرێتەوە دیكارت‪ ،‬ماركس‪ ‌)...‬و بانگەشەی ڕزگاریی لە هەر كوێ‌ داهێنانێكی زانستیانەی دیكەش دەڕوخێن‪ ،‬ئەی پێنج پایەكەی‬ ‫كە لە بانسروشتەوە‌ و لە ڕێی سروشەوە ڕیشەییان بەرز كردەوە ‪ -‬نەك چاكسازی‌ نوێ‌چەشن دەربكەوێت؛ یەكەم الیەن كە ئیسالم؟ ئەوانیش هــەر نەئـ! چونكە‬ ‫بە مرۆڤ راگەێنراون‌ و (دەق) ی پیرۆزن‌ و نوێكردنەوە ‪ -‬لــەدژی مرۆڤخۆرەكانی دژی دەوەستێتەوە و حەرامی دەكات ئەمانیش هەر لە بازنەی تەواوكاریدا‬ ‫و دەستكارییان قبوڵ نییە‪ ،‬ئەوانیش وەك فیودالیزم‌ و تیۆكراسی‌ و دەسەاڵتی كەسایەتی‌ و پێگە ئایینیەكانن‪ ،‬كەچی لە دەخولێنەوە (پەرستن‌ و كـــردارن)‪،‬‬ ‫سێ ئایینە ئاسمانیەكە‪:‬‬ ‫بەهای پاشاكانی سێبەری كەنیسە‪ .‬دواییدا بێدەنگەی لێ‌دەكەن‌ و حەاڵڵیشی ئــەی پــاراســتــنــی مــافــی ژن؟ تــەاڵق‪،‬‬ ‫بۆ‬ ‫هەڵپەی‬ ‫زیاتر‬ ‫كەس‬ ‫هەمو‬ ‫لە‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫‌‬ ‫دەكە‬ ‫أ‪ .‬ئایینی جولەكە‪ :‬كە (ت ــەوڕات ‪ -‬خۆش‌بەختانە تراژیدیاكە بە شۆڕشی‬ ‫فرەهاوسەرگیری‪ ،‬نیوە میراتی‪ ،‬نیوە‬ ‫سەردەمی دێرین «العهد القدیم») كتێبی مەزنی فرەنسا كۆتایی پێ‌هێنرا‪ ،‬ئیتر دەكەن‪ ‌،‬و بەو كارەشیان خۆیان ڕاستگۆ شایەتی‪ ،‬شیربایی‪ ،‬مــارەیــی (كرێی‬ ‫پیرۆزیەتی‪ ،‬سەرگوزشتەكانی لە قواڵیی لەوێوە گۆڕینی بنەڕەتی سیستەم ـ بە نین لەگەڵ ئایین‌ و پێڕەوەكانیدا‌ و بەوەش جوتبون)‪ ،‬ستایلی پۆشاك‪ ،‬گەشت‌وگوزار‪،‬‬ ‫مێژودان‪ ‌،‬و دۆكیومێنتەكانیشی لەژێر كەنیسە و دەوڵەتەوە ‪ -‬هەمو جومگەكانی متمانە لە دەست دەدەن‪.‬‬ ‫چونە دەرەوە بەبێ‌ پرسی نێرینە‪ ،‬خوێن‪،‬‬ ‫پرسیاردان‪ ،‬و ئێستاش خودی ئایینەكە ژیــانــی كۆمەڵی ئــەوروپــای گــرتــەوە‪،‬‬ ‫نیكاحی (میسفار‪ ،‬میسیار‪ ،‬میمتاع‪،‬‬ ‫یەك رەوت نیە و رەنگە هەر ناوەكەی دەسەاڵتی كەنیسە (بو بە دامــەزراوە)‌‬ ‫واقیعیەتی نوێكردنەوە لە ئایینی میجهاد‪ -‬لەشفرۆشخانەكەی داعــش)‬ ‫ماوە‪.‬‬ ‫دا(‪ .)2‬ئــەی بــڕی زەكــات بــگــۆڕرێ؟‪،‬‬ ‫لــە دەســـەاڵتـــی ســیــاســی (دەوڵــەتــی ئیسالمدا بەتایبەتی‬ ‫ب‪ .‬ئایینی كریستیانی‌ و نوێكردنەوە‪ :‬دامەزراوەیی) جیا كرایەوە‪ ،‬دەستدرێژییش‬ ‫شەریعەتی ئیسالم قورئانە‪ ‌،‬و ئەویش ژمارەی ڕكات‌ و كاتی نوێژەكان؟ وەرزی‬ ‫(ئینجیل‪ -‬ســەردەمــی نــوێ‌ «العهد نەكرایە ســەر ئایینی كــەس (ئازادیی لە ڕێی سروشەوە بە پێغەمبەری ئیسالم حەج‌ و رۆژو بگۆڕین؟ ئایەتی جیهاد و‬ ‫الجدید»)(‪ )1‬كتێبی پیرۆزیانە‪ ،‬ئایینەكە بیروباوەڕ)‪ ..‬ئەگەر لەو سەردەمانەدا محەمەد (د‪ .‬خ‪ ).‬ڕاگەێنراوە‪ ‌،‬و بە ئایەتی ئەنفال‌ پوچ «نەسخ» ی بكەینەوە؟‬ ‫َ‬ ‫جۆرە درێژبونەوەیەكی ئایینی جولەكەیە‪ ،‬بومەلەرزەكەی قەشە مارتن‌ لۆسەر و‬ ‫(أ ْك َم ْل ُت َل ُك ْم ِدي َن ُك ْم) (سورەتی المائدة ‪ /‬گۆشتی بەراز حەاڵڵ بكەین؟ پرەنسیپی‬ ‫چونكە لە سەردەمی عیسا پێغەمبەردا بیرمەندانی رێنیسانس‌ و گڕكانی شۆڕشی ئایەتی ‪ ،)3‬كۆتایی بە سروش هێنراوە‪( ،‬وأطيعوا أوىل االمر منكم) وەال بنێن؟‬ ‫نوسراوەتەوە و ئەحكامی ئایینیی زۆریشی فرەنسا رویان نەدایە و سەرنەكەوتنایە؛ و بە ئایەتی ( َو َل ِك ْن َر ُس َ‬ ‫��ول َّ ِ‬ ‫�ات ئەمانە و سەدانی حوكمی دیكە لە بواری‬ ‫الل َو َخ� َ َ‬ ‫تێدا نیە‪ ،‬لــە زۆربـــەی حوكمەكانیدا تا ئێستاش لە واڵتە كریستیانەكاندا بە َّ‬ ‫النب ِِّي َ‬ ‫ني) (سورەتی االحــزاب‪ /‬ئایەتی پەرستن‌ و ئەحكامدا‪ ،‬هەر یەكەیان بە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ (تـــەوڕات) كە ئەویش ســەدان‌ و هــەزاران ریشیلیۆ و بن الدن‌ ‪ ،)40‬مۆر (ختم) لەسەر دۆسیەی هاتنی دەقی (موحكەم) لە قورئاندا بڕاونەتەوە‌‬ ‫جێگەی بگرە و بــەردەیــە‪ .‬ئەم ئایینە و قــەرزاوی‌ و زەرقــاوی‌ و مەالعومەریان پێغەمبەری تر دانــراوە‌‪ ،‬و قورئانیش‪ -‬و پێویستە موسوڵمانن پاپەند بن بەو‬ ‫اس َت ِق ْم‬ ‫هەرچەندە لە هەندێك بابەتی ئینجلەكاندا تێدا دەبـــو‪ ،‬واڵتەكانیشیان چەندان سەرچاوەی شەریعەت‪ -‬ئەو دوا فۆڕمە شێوەیە كە فەرمانیان پێ‌دراوە ( َف ْ‬ ‫باس هەر باسی خۆشەویستی‌ و لێبوردن‌ ئەوەندەی واڵتە ئیسالمی‌ و عەرەبیەكان یەكگرتوەیە كە لە جیهانی ئیسالمدا هەیە َك َما ُأ ِم ْرتَ ) (سورەتی هود‪ /‬ئایەتی‪.)112‬‬ ‫و مرۆڤ‌‌ویستیە؛ بەاڵم لە واقیعدا ئەمیش دۆزەخ دەبو‪ .‬هەر سەبارەت بە ئایینی و موسوڵمانان باوەڕیان پێیەتی‌ و بە بۆیە وڕێنەی نوێكردنەوە‌ و چاكسازی لە‬ ‫داوای بــااڵدەس ـت‌بــونــی لــە ئــەوروپــادا كریستیانی؛ ئەوەی كە ئێستا جەرەیانی كلیلی هەمو دەرگایەكی داخراوی دەزانن‪ .‬ئاییندا تەنها چەواشەكاری‌ و چاوشاركێی‬ ‫مێژویەكی نــەخــوازراوی بۆ تۆمار كرا هەیە بە ناوی ئایینەوە پەیوەندییەكی ئەم الیحەی شەریعەتە ئاسمانییە قابیلی ئەوانەیە كە ئیشیان بەو جۆرە یوتۆپیایە‬ ‫لەسەر دەستی كەنیسە و پاشاكاندا‪ -‬كە قایمی بە جەوهەری ئایینەكەوە نیە‪ ،‬هیچ نوێكردنەوەیەك نیە چ جای گۆڕین‪ ،‬هەیە‪.‬‬ ‫خودی كەنیسە تاجی لەسەریان دادەنا‪ ،-‬ئەوەی كە هەیە‌ و ماوەتەوە لە ڕاستیدا چون ئەوەی لێی زیاد بكرێ‌ قورئان نابێ‌‌ و‬ ‫گۆڕانكاری‌ و چاكسازی ئەركی كێیە؟‬ ‫زوڵم‌ و زۆری لەڕادە‌بەدەر لە گەلەكانیان‪ ،‬هەندێ‌ سورەت‌ و ڕێ‌وڕەسمی مرۆڤ‌كردە كەسیش پابەندی نابێ‌‪ ‌،‬و كەمكردنەوەشی‬ ‫كۆمەڵگا جۆرەها كەس‌ و تاقم‌ و الیەنی‬ ‫پێكهێنانی دادگاكانی پشكنین‌و‪ ،‬كوشتن‌ نەك ئاسمانی‪ ،‬پێم وایە ئێستاش ئەگەر هەر قبوڵ ناكرێ‌‪ ،‬مەگەر پێغەمبەرێكی‬ ‫و سوتاندنی بەرهەڵستكارانیان بە تۆمەتی بوار ئاوەاڵ بێت بۆ زۆرێك لە قەشەكان؛ نوێ‌ بە كتێبێكی نوێوە سەرهەڵ‌بدات كە مشەخۆر و گەندەڵی تیایە‪ ،‬دەستیان‬ ‫كوفر و جادو (پێ‌دەچێ‌ ئەمڕۆ (داعش) هیچیان كەمتر نابێ‌ لــە بــەغــدادی‌ و ئەوەش مەحاڵە‪ ،‬هەر خودی ئایینگەراكان گەیشتوە بــە دەســـەاڵت‌ و گەندەڵی‌‬ ‫لە تــاوانــی خەڵك سوتاندندا السایی نایجیری‪ .‬كــردەوەی قەشەكانی ساڵی ئەگەر پسپۆڕێكی بواری ئایین راڤە یان و ناعەدالەتیی زۆریــان كــردوە‪ ،‬بەهێز‬ ‫پیاوەكانی كەنیسە بكاتەوە)‪ ،‬فرۆشتنی رابــردوی بورما و قورئان سوتاندنەكەی شرۆڤەی نوێ‌ بۆ ئایەتێك باڵو بكاتەوە؛ بون‪ ،‬بنجیان لە دەسەاڵت‌ و كۆمەڵگادا‬ ‫چەكی لێ‌خۆشبون‪ ،‬لە سێبەری خاچدا قەشە (تێری جۆنز) ی ئەمەریكی بەڵگەی ئەوا بە دەردەكەی (عەبدولخالق مەعروف) داكــوتــاوە‪ ،‬بەئاسانی بەجێی ناهێڵن‪،‬‬ ‫داگیركردنی واڵتانی یەكتر‪ ،‬كۆلۆنكردنی‬ ‫واڵتانی ئاسیا و ئەفریقیا‪ ،‬بەكۆیلەكردنی‬ ‫خەڵكەكانیان‌ و بازرگانی‌كردن پێیانەوە‪،‬‬ ‫هەڵمەتە خوێناوییەكەیان بــۆ سەر‬ ‫فەلەستین (جەنگی خاچپەرستان) بە‬ ‫پــاســاوی رزگاركرنی (خاكی پیرۆز)‪‌،‬‬ ‫و حەاڵڵ‌كردنی حەرامەكانی ناو دەقی‬ ‫كتێبی پیرۆز‪ ،‬بەدۆزەخ‌كردنی سروشتی‬ ‫بەهەشت‌ئاسای ئەوروپا بۆ ڕەشە‌خەڵكە‬ ‫هەژارەكەی ئەو كیشوەرانە‪ .‬تێكڕای ئەو‬ ‫رەفتارانە جەوهەری باوەڕ و ئایینداریی‬ ‫راســتــەقــیــنــەی قــەشــە و كــەنــیــسـە‌ و‬

‫ڕزگاربونیش لەوانە تەنها بە هەند ‌‬ ‫ێ‬ ‫پینەوپەڕۆ ناكرێ‌ بە نــاوی چاكسازی‌‬ ‫و وەالنانی ئایینەوە‪ ،‬ئەو رێگایە دور و‬ ‫سەختە ئەركی هەمو تاك‌ و الیەنێكە كە‬ ‫لە هەوڵی گەرمدابن بۆ چاككردنەوەی‬ ‫كۆمەڵگا كە بێگومان لە خۆیەوە خراپ‬ ‫نەبوە‪.‬‬ ‫ئــەركــی ئیسالمیەكانە كــە خۆیان‬ ‫ئەزانن خــودی شەریعەت دەقگەلێكی‬ ‫ئاسمانییە و َ‬ ‫�اط� ُ‬ ‫(ل َي� ْ�أ ِت��ي � ِه الْ � َب� ِ‬ ‫�ل)‬ ‫(ســورەتــی فصلت‪ /‬ئــایــەتــی‪ )42‬و نە‬ ‫چاكسازی‌ و نــە خــراپــەســازیــی قبوڵ‬ ‫نیە‪ ،‬هەرچەندە زۆر كەسایەتی‌ و الیەن‌‬ ‫و پرۆفیسۆر و ئەكادیمیی ـ بەتایبەتی‬ ‫ـ (ئیسالمگەراكان)‌ و شان‌بەشانی‬ ‫ئەوانیش هەندێ‌ لە (عەلمانیەكان)‬ ‫ـ باسی ‌وەهمی نوێ‌كردنەوی ئیسالم‬ ‫دەكــــەن‪ ،‬جــیــاوازیــی چەمكی نــوێ‌‌ و‬ ‫نوێكردنەوە‪ ،‬چاكسازی‌ و گــۆڕان‌‪ ،‬ڕون‬ ‫ناكەنەوە‪ ..‬ئەوانەی باسی نوێ‌كردنەوەی‬ ‫ئیسالم دەكەن بە ڕاستیان نیە‪ ،‬رەنگە‬

‫ل و كۆبانی) ـ كە بون بە سیمبولی خەباتی‬ ‫ئیسالمیەكان؛ سۆزیان بۆ (شەنگا ‌‬ ‫ڕزگاریخوازان ‪ -‬ناگاتە سۆزیان بۆ غەززە و (رابیعە)‪ .‬ناوی ئۆجەالن ناهێنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شیوەنیان گەرمە بۆ (مورسی)! لە بواری چاكسازیی ئاییندا هیچیان بە دەستەوە نیە‪،‬‬ ‫دەق دەرفەتی بۆ نەهێشتون‪ .‬تا ئێستاش هەڵوێستی هەندێکیان بەرانبەر داعش‬ ‫دەبارێ و ئەوەشی دەیڵێن جێی متمانە نیە‬ ‫‌‌‬ ‫شەرمی لێ‬

‫لە ڕاستیدا بۆ سەركەوتنی پرۆژەی گۆڕانکاری و چاکسازیی‬ ‫ێ‬ ‫م و ئیسالمگەراكان بگیر ‌‬ ‫ئایینی؛ نابێت هەر بەرۆكی ئیسال ‌‬ ‫بۆ ریفۆرم‌‪ ،‬و الیەنە دەستڕۆیشتوەكانی دیكەی بەناو‬ ‫سیكیوالر و دیمۆكرات‪ ،‬بەو پەڕی بێباكییەوە سەرقاڵی‬ ‫ن و «حەصانە» شیان هەبێ‌‬ ‫ی و خۆدەوڵەمەندكردن ب ‌‬ ‫گەندەڵ ‌‬

‫دوڕو بن‪ ،‬لە الیەكەوە عەلمانیەكان رازی‬ ‫دەكەن‪ ،‬لەبەرانبەر رەفتارە دزێوەكانیان‬ ‫بێ‌دەنگن‪ ،‬بەدەمیانەوە پێ‌دەكەنن‪،‬‬ ‫لە ڕاگەیاندنەكانیاندا قسەیەك ناكەن‬ ‫خوا پێی خۆش بێ‌‌ و لە هەمان كاتدا‬ ‫الیەنەكان پێیان ناخۆش بێ‌‪ ‌،‬و لە الیەكی‬ ‫دیكەشەوە لەگەڵ گروپە ئیسالمیەكاندا‬ ‫دەست‌ و پەنجە گەرم دەكەن‪ ،‬گوێ‌ بە‬ ‫ڕەفتاری سیاسی‌ و ڕاڕایـی‌ و ئەمبەر و‬ ‫ئەوبەرەكانیان نادەن‪ ،‬ئەو جۆرە خەڵكانە‬ ‫ئایینداریی راستەقینە ناكەن‪ ،‬سیاسەت‬ ‫دەكــەن‪ ،‬بەرژەوەندی‌گەران‪( ،‬د‪ .‬عەلی‬ ‫وەردی) باشی ناساندون‪.‬‬ ‫ئــەوەی پێویستیی بە چاكسازی‌ و‬ ‫ی و سیاسیدا؛‬ ‫گۆڕینە لە ڕەفتاری ئایین ‌‬ ‫خودی خەڵك‌ و كاراكتەرەكانە (تاك‪،‬‬ ‫كۆمەڵگا‪ ،‬حــزب‪ ،)..‬نەك دەقە ئایینی‌‬ ‫و یاساكان‪ .‬خۆ لە هەردوكیاندا دەقی‬ ‫چاك هەیە بــەاڵم ڕێزیان لێ ناگیرێ‌!‬ ‫پێویستە كاراكتەر و چاالكەكان كردەیان‬ ‫هاوتەریبی وتەیان بێ‌‪ ،‬خۆیان یەكالیی‌‬ ‫و یەكهەڵوێست و سەقامگیر بكەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە كێشەكانی ‌واڵت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ئەمڕۆ حەاڵڵە سبەینێ‌ حەرامی نەكەن‌‬ ‫و بەپێچەوانەشەوە‪ ،‬دڕدۆنگییان بەرانبەر‬ ‫تیرۆر‪ ،‬ئەوروپا و ئەمەریكا‌ و خودی‬ ‫سوڵتان ئۆردوگان لە هەوڵی سڕینەوەی‬ ‫ناوی (پ‪.‬ك‪.‬ك‪ ).‬دان لە لیستی تیرۆر‪،‬‬ ‫كەچی ئەمان وەك بەبەغا فەرمودەكانی‬ ‫قەرزاوی دەڵێنەوە‪ ،‬سۆزیان بۆ (شەنگال‌‬ ‫و كۆبانی) ـ كە بون بە سیمبولی خەباتی‬ ‫ڕزگاریخوازان ‪ -‬ناگاتە سۆزیان بۆ غەززە‬ ‫و (رابیعە)‪ .‬نــاوی ئۆجەالن ناهێنن‪،‬‬ ‫بــەاڵم شیوەن گەرمە بۆ (مــورســی)!!‬ ‫ئیسالمیەكان لە بواری چاكسازیی ئاییندا‬ ‫هیچ (‪ )0‬بەدەستن‪ ،‬دەق دەرفەتی بۆ‬ ‫نەهێشتون‪ ،‬تا ئێستاش هەڵوێستی‬ ‫هەندێ‌ لە ئیسالمیەكان بەرانبەر داعش‬ ‫شەرمی لێ دەبارێ‌‌ و ئەوەشی دەیڵێن‬ ‫جێی متمانە نیە‪.‬‬ ‫حەق‌ وایە مامۆستا ئایینیە بەڕێزەكان‬ ‫– بێالیەنەكانیان – لــە قــۆزاخــەی‬ ‫دورەپەرێزی بچنە دەرەوە‪ ،‬خزمەتی ئایین‌‬ ‫و پێشكەوتن‌ و ئازادی بكەن‪ ،‬دەست لە‬ ‫هەوڵی پاشەكشەپێ‌كردنی كۆمەڵگا‬ ‫هەڵبگرن بــە پــاســاوی دەق‌پــارێــزی‌ و‬ ‫عەرەب‌پیرۆزی‪ ،‬ئیسالم چیتر (ریشیلیۆ)‬ ‫ی ناوێ‌ پێویستیی بە (لۆسەر) ە‪ .‬و‬ ‫لە بواری گۆڕین‌ و چاكسازیی ئایینیدا‬ ‫هەرچی بڵێن هەر چەواشەكارییە‪ ،‬با‬

‫نوێخوازانی ئایین كــەرەم بكەن پێمان‬ ‫بڵێن كام ئایین نوێ دەكــەنــەوە و بە‬ ‫كــام رێگا ئەنجامی دەدەن؟ ئەشـێ‌‬ ‫نــەزانــن كە ئــەو نوێییە لە جەوهەری‬ ‫ئیسالم نابێ‌؟! ( َف َم ْن َب َّد َل ُه َب ْع َد َما َ ِ‬ ‫س َع ُه‬ ‫ِنا إ ُْ‬ ‫َفإ َّ َ‬ ‫ِث ُه َع َلى الَّذِينَ يُ َب ِّدلُو َنهُ) (سورەتی‬ ‫البقرة ئایەتی‪ .)181/‬كاتێ‌ كە لە دنیادا‬ ‫دەسەاڵتی ئایین كرا بە (دام ــەزراوە)؛‬ ‫پیاوانی ئایینەكان خۆیان نەیان‌كرد و‬ ‫ڕازییش نەبون بكرێ‌‪ ،‬بــەاڵم دەوڵــەت‬ ‫كــردی‪ ،‬ئەگەر دوڕو نەبین؛ دەخــوازرێ‌‬ ‫ددانی پێدا بنێین كە (شەریعەت دەقی‬ ‫ئاسمانییە و دەستكاریی قبوڵ نیە‪،‬‬ ‫نوێ ناكرێتەوە)‪ ،‬لەبەر ئەوە پرۆسەی‬ ‫ســەرتــاســەریــی چاكسازیی كۆمەڵگا‬ ‫لەپێشەوە لە بەرجەستە‌بونی ئیرادەی‬ ‫جدیی دەسەاڵتەوە دەست پێ‌دەكات‪ -‬لە‬ ‫هەمو جومگەكانی كۆمەڵگادا‪ -‬ئەویش‬ ‫بە سڕینەوەی ئاسەواری ناعەدالەتی‪ ،‬بە‬ ‫مەرجێ‌ لە خۆیانەوە دەست‌پێ‌بكەن‪ ،‬ببن‬ ‫بە سەرمەشق لە پێناوی گێڕانەوەی متمانە‬ ‫و ئاشتكردنەوەی گەلدا‪ ،‬ئەگینا چۆنێتیی‬ ‫نوێژ و دەستنوێژ كاریگەریی پۆزەتیڤی‬ ‫نابێت بۆ كۆمەڵگا‪ ،‬ئەنجامەكانیشی شۆڕ‬ ‫نابنەوە بۆ باشتركردنی ژیانی چینە‬ ‫بــەش‌خــوراوەكــان‪ .‬كــە ئەبێ‌ ئامانجی‬ ‫خۆشگوزەرانیی ئــەو چینانە خولیای‬ ‫هەمو چاكسازییەك بێت‪ ،‬هەر لە بازنەی‬ ‫ئەم كەیسەدا دەرفــەت هەیە كە ڕاڤە‬ ‫و شرۆڤەی نوێ‌‌ و سەردەمییانە بكرێ‌‬ ‫بۆ بابەتە فیقهییەكان نەك شەریعەت‪،‬‬ ‫ئــەوەش بە ئاقاری تەرخانبونی پیاوی‬ ‫ئایینی بــۆ ئایین‌ و دەس ـت‌بــەرەاڵیــی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسییش بۆ كاری دەوڵەت‌‬ ‫و چــاكــســازی‌ و گــــۆڕان‪ ،‬ئــەوەیــە لە‬ ‫قورئاندا هاتوە (الْ َي ْو َم َأ ْك َم ْل ُت َل ُك ْم ِدي َن ُك ْم‬ ‫ال ْس َل َم‬ ‫َو َأ ْ َت ْم ُت َع َل ْي ُك ْم ِن ْع َم ِت َو َر ِض ُ‬ ‫يت َل ُك ُم ْ ِ‬ ‫ِدي ًنا) (سورەتی المائدە‪ /‬ئایەتی ‪‌ )3‬و‬ ‫نەگوتراوە (أكملت لكم دنياكم‪ ،‬وأمتمت‬ ‫عليكم السلطة‪ ،‬ورضيت لكم السياسة‬ ‫دينا)‪ ،‬دەبینین مەسەلەكە هەر (ئایین)‬ ‫ـە‪ ،‬باسی دنیا و دەسەاڵت‌ و سیاسەت‬ ‫لە ئــارادا نیە‪ ،‬ئەمە دەیسەلمێنێ‌ كە‬ ‫ئیسالم ئایینە‪ ،‬ڕێگای دنیاكەی دیكەیە‬ ‫نەك سیاسەت‌ و حزبایەتی‪ .‬با هەندێكیش‬ ‫پێیان خــۆش نــەبـێ‌‪ ،‬بــەو پێیە جێی‬ ‫خۆیەتی هەر الیەنێك بەپێی پسپۆڕی‌ و‬ ‫پرۆفیشناڵی‌ و پیشەیی خۆی سەرقاڵی‬ ‫كاری خۆی بێت‌ و كەس دەست لە كاری‬ ‫کەسی تر وەرنــەدات‪ ،‬ئەگەر ‌وا نەكرێ‌‬ ‫پرۆسەی (پیاوی گونجاو بۆ جێگای‬ ‫گونجاو) بەرجەستە نابێ‌‪ .‬بەجێهێنانی‬ ‫ئــەم كــارە پێویستیی بــە دەركــردنــی‬ ‫مانیفێستی ڕون‌ و پالتفۆرمی واقعی‌‬ ‫و جدی هەیە‪ .‬ئــەوەش بۆ چاكسازیی‬ ‫ستایلی ئامۆژگاری‌ و پەروەردەی ئایینی‬ ‫روت (ئەبستراكت)‪ ،‬بۆ ئــەوەی ئایین‬ ‫ئایین بێت‪ ،‬نەك حزب‌ و سیاسەت‌ و‬ ‫چەواشەكاری‌ و هاندان بۆ توندوتیژی‬ ‫ ئەمەش بە نیازی سانسۆركردن نا‪،‬‬‫بەڵكو بۆ چاودێری‌ و سەرپەرشتی‌ و‬ ‫چاودێریكردنی بەرنامەكانی خوێندنی‬ ‫ئایینی بۆ ئەوەی پێگا ئایینییەكان نەبن‬ ‫بە كێڵگەی بەرهەمهێنان‌ و پێگەیاندنی‬ ‫توندڕە‌و و تیرۆریست‌ و مرۆڤی داخراو‪.‬‬ ‫لە ڕاستییشدا بۆ سەركەوتنی پرۆژەیەكی‬ ‫‌وا نــابــێــت هـــەر بــەرۆكــی ئــیــســام‌ و‬ ‫ئیسالمگەراكان بگیرێ‌ بۆ ریــفــۆرم‌ و‬ ‫الیەنە دەستڕۆیشتوەكانی دیكەی بەناو‬ ‫عەلمانی‌ و سیكیوالر و دیمۆكرات‪ ،‬بەو‬ ‫پەڕی بێباكییەوە سەرقاڵی گەندەڵی‌ و‬ ‫خۆدەوڵەمەندكردن بن‌ و «حەصانە»‬ ‫نەبێ و كەسێك‬ ‫شیان هەبێ‌‪ ،‬ئەگەر وا ‌‌‬ ‫لە دەرەوەی چاكسازیدا‪ ،‬بمێنێتەوە ئەوا‬ ‫هەرچی ڕێستی پرۆژەكە هەیە دەبێتەوە‬ ‫بە خوری‌ و كێشەكانیش قوڵتر دەبنەوە‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )1‬چەمكی «عهد» م بە «سەردەم» كردوە‬ ‫نەك پەیمان‪ ،‬چونكە لەو شوێنەدا سیاقی زەمەن‬ ‫هەیە نەك پەیما ‌ن و سوێند‪.‬‬ ‫(‪ )2‬أ‪ .‬میسفار‪ :‬هاوسەرگیری گەشتوگەڕان‪ .‬ب‪.‬‬ ‫میسیار‪ :‬هاوسەرگیریی بێ‌مەسرەف‪ .‬جـ‪ .‬میمتاع‪:‬‬ ‫هاوسەرگیری ڕابــواردن (وەختی)‪ .‬د‪ .‬میجهاد‪:‬‬ ‫هاوسەرگیریی جیهاد‪ .‬تێبینی‪ :‬چەمكەكانی (أ‪،‬‬ ‫جـ‪ ،‬د) داڕشتنی خۆمە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )240‬دوشةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪5‬‬

‫فەلسەفەی مەرگ و سیمیولۆژیای پێشمەرگە‬ ‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‬ ‫« بەهای ژیان لەدرێژبوونەوەیدا نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبەكارهێنانێتی‪ ،‬ژمارەی ساڵەكانیش نین بڕیار‬ ‫بدەن كە داخۆ بەپێی پێویست‪ ،‬ژیابم!»‬ ‫میشێل دی مۆنتانی‬

‫پێش ئەوەی لێكدانەوەیەكی ئاماژەناسی‬ ‫‪ Sémiologie‬بۆ چەمكی پێشمەرگە‬ ‫بكەین‪ ،‬سەرەتا لەهەندێ ئاستی ماناو‬ ‫دەاللەتی «مەرگ» خۆی وردەبینەوە‬ ‫وەك پرۆسە‪ .‬مەرگ‪ ،‬بەمانا سادەكەی‪،‬‬ ‫كۆتایی گیانە‪ ،‬ساتەوەختی دەرچوونی‬ ‫گیانە لەجەستە‪ ،‬لەكاركەوتنی جەستەو‬ ‫هەموو ئۆرگانەكانی لەشە‪ .‬لەمەدا‪،‬‬ ‫ئێمەی مــرۆڤ‪ ،‬هەموومان‪،‬چوونیەك‪،‬‬ ‫بەم ساتەوەختە نادیارەدا تێپەڕدەبین‪،‬‬ ‫هەموو هەمان چارەنووسمان لەبووندا‬ ‫دەبێت‪ ،‬وەكیەك ژیــان بەجێدەهێڵین‬ ‫و وەكــیــەكــیــش گــیــانــمــان لەجەستە‬ ‫جیادەبێتەوە‪ ،‬واتە دواجار‪ ،‬هەر هەموو‬ ‫وەكیەك‪ ،‬تێپەڕو كۆتادارین!‪ .‬هەروەك‬ ‫بیرمەندی عەرەب» ئیمام عەبدولفەتاح‬ ‫ئیمام»یش دەڵــێــت‪»:‬مــەرگ‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەموواندا سیاسەتێكی دیموكراتییانە‬ ‫پەیڕەو دەكات كە بریتییە لەیەكسانیی‬ ‫رەها!»‪.‬‬ ‫مەرگ‪ ،‬بەم مانایە‪ ،‬هەموومان یەكسان‬ ‫دەكات و كەس نابوێرێت‪ ،‬پەروەردگاریش‬ ‫هەر وامان پێدەڵێت‪ « :‬كل نفس ذائقة‬ ‫الموت‪ -‬ال عمران ‪ .»185‬بەچەمكێكی‬ ‫ئاینییش بێت‪ ،‬ئەمە قەدەری بەندەكانی‬ ‫خــودایــە تــەنــانــەت بــەوانــەشــیــەوە كە‬ ‫بەندایەتیی ناكەن!‪ .‬مەرگ‪ ،‬ئەو دێوەزمە‬ ‫نەناسەیە كە هەقی بەسەر شوناسەوە‬ ‫نییە‪ ،‬ئەو لەپرۆسەی گیانكێشانا ناپرسێت‬ ‫ئێمە – بەدەستەواژە میللییەكە‪ -‬كوڕی‬ ‫كێین؟ مەرگ كە دێت تەنها یەك ئەركی‬ ‫هەیە‪ ،‬یەك كاری لەئەستۆیە!‪ ،‬ئەویش‬ ‫كۆتاییهێنان بەژیانی مرۆڤ لەسەر رووی‬ ‫زەوی‪ ،‬ئەم مرۆڤە‪ ،‬كێیە‪ ،‬كێ نییە؟‬ ‫پرسیاری جەوهەریی ئەو نییە‪ ،‬بە لۆژیكە‬ ‫ئاینییەكەش بێت‪ ،‬ئیشی فریشتەی مەرگ‬ ‫تەنها جێبەجێكردنی فەرمانی خوداو‬ ‫مانفێستكردنی ئەجەلە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێمە‪ ،‬جگە لەمەرگ بەم مانایە‪،‬‬ ‫مــەرگ‪-‬ی نایەكسانیشمان هەیە!‪ .‬واتە‬ ‫مەرگ وەك پرۆسە نا‪ ،‬وەك ئەوە نا ئاخۆ‬ ‫چییە لەسیاقی پرۆسەدا‪ ،‬بەڵكو مەرگمان‬ ‫هەیە وەك رووداو‪ ،‬وەك ئەوەی بە چی‬ ‫مەرگ روودەدات؟‪ .‬لەمەدا‪ ،‬رەنگە هیچ‬ ‫دەروازەیەك وەك ماسمیدیا‪ ،‬یارمەتیدەر‬ ‫نەبێت بۆ روونكردنەوەی جیاوازیی مەرگ‬ ‫لەنێوان مرۆڤەكاندا‪ .‬رووداوی مەرگ‬ ‫لێرەدا‪ ،‬بەزمان و سیستەمی زاراوەیــی‬ ‫ماسمیدیا‪ ،‬دەكەوێتە ب ــەردەم شەش‬ ‫پرسیاری گرنگ كە رەگــەزی هەواڵن‬ ‫لەزانستی میدیادا‪،‬ئەوانیش بریتین‬ ‫لەپرسیارەكانی‪ :‬چــی؟ كــێ؟ كــەی؟‬ ‫لەكوێ؟ چۆن؟ بۆچی؟‪.‬‬ ‫ئێمەی مرۆڤ‪ ،‬هەرگیز دڵمان بەوە ئاو‬ ‫ناخواتەوە كە تەنها بزانین مەرگ هەیەو‬ ‫چییە‪ ،‬مــەرگ رووبـــەرووی هەموومان‬ ‫دەبێتەوەو هەاڵوێردی تیا نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەگەڵ ئەوەدا‪ ،‬زۆرجار‪ ،‬بە ئاگاوە بێت‪،‬‬ ‫یان بە نەریت و نائاگا‪ ،‬لەدوای ئەوەی‬ ‫ئەزانین چی روویـــداوەو بــەوە دەزانین‬ ‫كە بابەتی رووداو بریتییە لەمەرگ‪،‬‬ ‫پرسیاری ترمان هەیە‪ ،‬لەپەیوەندیدا‬ ‫بە مەرگی هەر مرۆڤێكەوە‪ ،‬دەمانەوێ‬ ‫بزانین «كێ « پەیوەستە بە مەرگەوە؟‬ ‫كاتی مــەرگ «كـــەی»ە؟ لــە»كــوێ»‬ ‫روویــداوە؟ «چۆن» روویدا؟ «بۆچی»‬ ‫روویـــدا؟ واتــە‪ ،‬بەزگماگ لەسەر ئەو‬ ‫پرسیارانە راهاتووین!‪ .‬رەنگە هەندێجار‬ ‫پاڵنەری ئێمەی مرۆڤ لەم پرسیارەدا‪،‬‬ ‫زانین بێت‪ ،‬بەاڵم دەشێت‪ ،‬هەندێجار‪،‬‬ ‫تــرس و دڵــەڕاوكــێ‪-‬یــش بێت لەخودی‬ ‫مــەرگ خــۆی!‪ ،‬گرێی یادكەوتنەوەی‬ ‫مــەرگ بێت الی مـــرۆڤ!‪ ،‬شۆكی ئەو‬ ‫دێوەزمەیە بێت كە زۆرجار هەزارویەك‬ ‫بۆنە لەژیانماندا دەدۆزینەوە تا لەبیری‬ ‫خۆمانی بەرینەوە بەبێ ئەوەی هەرگیز‪،‬‬

‫بۆ هەمیشە‪ ،‬لەبیرمان بچێتەوە!‪ ،‬چونكە‬ ‫مـــەرگ خــۆی رۆژانــــە‪ ،‬لــێــرەو لــەوێ‪،‬‬ ‫لەتەنیشتمان‪ ،‬روودەدات‪ ،‬بەمەش ئێمەی‬ ‫مــرۆڤ‪ ،‬بەسروشتی حــاڵ‪ ،‬مەحكومین‬ ‫هەستیارترین و هۆشیارترین بونەوەر بین‬ ‫بە پرسی مەرگ!‪ .‬ڤۆڵتێر‪-‬ی فەیلەسوفی‬ ‫فەرەنسی (‪1694‬ز‪1778-‬ز) لەم بارەیەوە‬ ‫سەرنجێكی هەیە دەڵێت‪« :‬رەگــەزی‬ ‫مرۆیی تاقە رەگەزە كە دەزانێت دەمرێت‪،‬‬ ‫مرۆڤ لەرێگەی تاقیكردنەوەوە بەمەرگی‬ ‫خۆی دەزانێت»‪ .‬واتە‪ ،‬مەرگی ئەویتر‪،‬‬ ‫دەشــێ باشترین تاقیكردنەوە بێت بۆ‬ ‫زانینی فەنابوون و كۆتایی خۆت!‪.‬‬ ‫لەالیەكی تــرەوە‪ ،‬پرسیارەكانی‬ ‫ئێمەی مـــرۆڤ لــەگــەڵ مــەرگــی هەر‬ ‫كــەســێــكــدا‪ ،‬هــەنــدێــجــار‪ ،‬دەشــێــت بۆ‬ ‫خــۆبــەراوردكــردنــیــش بێت بـــەرووداوی‬ ‫مەرگی مرۆڤێكی دیاریكراو‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كە زانستی دەروونناسی پێماندەڵێت‪،‬‬ ‫هیچ مرۆڤێك نییە‪ ،‬بەر لە مەرگ‪ ،‬خەیاڵ‬ ‫لەمەرگی خۆی نەكاتەوە‪ ،‬ئەو كەژاوەیە‬ ‫لەقیژەو هــاواری كەسوكارو حەسرەتی‬ ‫خزم و دۆستان و خەڵك نەهێنێتە پێش‬ ‫چاوی خۆی‪ ،‬یان بە راكشاوی خۆی لەناو‬ ‫تابوتێكدا وێنا نەكات كە مرۆڤگەلێك‬ ‫خستویانەتە سەرشان‪ ،‬یان خەڵكانێك‬ ‫كــۆبــوونــەتــەوەو دەیــخــەنــە گـــۆڕەوەو‬ ‫دەینێژن!‪.‬‬ ‫بەمانایەكی تر‪ ،‬پرسیارەكان لەمەرگی‬ ‫هەر كەسێك‪ ،‬راستەوخۆ پەیوەستیشە‬ ‫بەخودی خۆمانەوە‪ .‬مەرگ و وردەكاریی‬ ‫پرسیارەكانی مەرگ‪ ،‬هەندێجار‪ ،‬شێوەی‬ ‫دڵخوازی مەرگ الی مرۆڤ دیاری دەكات‪.‬‬ ‫بــۆ نموونە‪ ،‬مــەرگــی ئــەم دواییانەی‬ ‫پیاوێكی قارەمان و فەرماندەیەكی بوێرو‬ ‫گەورەی وەك « حسێن مەنسور» یان‬ ‫عەمید «شێركۆ» كە دەیــان و بگرە‬ ‫سەدان هەزار هاوواڵتی لەواڵتدا بۆیان‬ ‫بەداخ ئەبن و رێز لــەرووداوی مەرگیان‬ ‫دەگــرن‪ ،‬لــەو مەرگە دەگمەنانەیە كە‬ ‫دەشێت هەندێجار مرۆڤ‪ ،‬بە بیركردنەوە‬ ‫لەسیناریۆی نــادیــاری مەرگی خۆی‪،‬‬ ‫ئەڵهای بــكــات‪ ،‬ئــــارەزووی ســروت و‬ ‫رێورەسمەكەی بكات بۆ خۆی!‪ ،‬حەزبكات‬ ‫مەرگێك بمرێت ئاوها ئەوانیتر بۆی بەداخ‬ ‫بــن‪ ،‬بۆشایی دروســت بــكــات!‪ .‬ئەگەر‬ ‫بەزمانی دەروونناسی‪-‬یش راڤەی بكەین‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەگەڵ هەرەمەكەی دەرووناسی‬ ‫ئەمریكی ئیبراهام ماسلۆ‪-‬دا(‪1908‬ز‪-‬‬ ‫‪1970‬ز)‪،‬ئەوا ئەم حاڵەتە‪ ،‬پاڵنەرێكیشە‬ ‫لەپاڵنەرەكانی مرۆڤ تەنانەت بۆ دوای‬ ‫كۆتایی هاتنی ژیانیش!‪ .‬مــرۆڤ ئەو‬ ‫پاڵنەرەی تیایە كە جێی رێزو ستایشی‬ ‫ئەوانیتر بێت تەنانەت لەپاش مەرگیش‪،‬‬ ‫بۆ ئەمەش ساتەوەختی مەرگ‪ ،‬سروت و‬ ‫رێورەسمەكانی‪ ،‬پرسەو یادكردنەوەكانی‪،‬‬ ‫ماتەمە كۆمەاڵیەتییەكانی‪ ،‬هەمیشە‬ ‫بەشێكە لەپێوەرەكان بۆ سەرلەنوێ‬ ‫پــێــنــاســەكــردنــەوەی مــرۆڤــەكــان‪ .‬ئەم‬ ‫پێوەرانە نەك هەر بەتەنها خەیاڵ و‬ ‫سایكۆلۆژیای مــرۆڤ لەپێش مەرگداو‬ ‫لەبەرامبەر مەرگ ئاراستە دەكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەرووی سۆسیۆلۆژیشەوە دەبنە مایەی‬ ‫داوەریی كۆمەاڵیەتییش‪ .‬نێوبانگی مردوو‪،‬‬ ‫ئەزموونی ژیانی‪ ،‬پێگەی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫لەكۆمەڵگەدا‪ ،‬بەمانا ئاینیەكەش»‬ ‫چاكەی لەدنیادا»‪ ،‬هەر هەموو ئەمانە‬ ‫دەشێت تێكەڵ بەسیستمێك لەبەهاو‬ ‫مانای كۆمەاڵیەتیی ببن و ببنە بەشێك‬ ‫لــەویــژدانــی گشتی و لەساتەوەختی‬ ‫مردوو‪/‬كۆچكردوو‪/‬شەهید‪-‬دا‬ ‫مەرگی‬

‫شەهید عەمید شێرکۆ و لیوا حسێن مەنسور‬

‫ببنە كانگای رێزو پێزانینی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بۆی‪ ،‬رێزو ستایشێك كە وەك پاڵنەر‬ ‫لەسایكۆلۆژیای هەموو مرۆڤێكدا هەیە‪.‬‬ ‫بەمانایەكی تــر‪ ،‬مــرۆڤ تەنانەت‬ ‫لەپرسی مەرگیشدا خاڵی نابێتەوە‬ ‫لەگەڕان بەدوای مانا بۆ مەرگی خۆی‪.‬‬ ‫الی مــرۆڤ‪ ،‬بەگشتی‪ ،‬رووداوی مەرگ‬ ‫دەشێ رووداوێكی مەعنەوی بێت‪ ،‬واتە‬ ‫هەروا بەسادەیی دنیا بەجێنەهێڵێت!‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەش‪ ،‬هەندێجار‪ ،‬رووداوی مەرگی‬ ‫ئەوانیتر‪ ،‬خەیاڵێك ‪ -‬تێپەڕ بێت یان‬ ‫زیندوو ‪ -‬الی مرۆڤەكان دروست دەكات‬ ‫بۆ مەرگی هــاوشــێــوە!‪ ،‬بــەاڵم یاسای‬ ‫ژیان خۆی وەهایە كە‪ ،‬ئەم خەیاڵ و‬ ‫ئارەزووە‪ ،‬هەروا بەئاسانی و لەبۆشاییەوە‬ ‫نەیەت!‪ ،‬چونكە رەگەزێكی تری مەرگ‪،‬‬ ‫لەسیاقی رووداودا‪ ،‬بریتییە لە «كێ؟»‪،‬‬ ‫واتە پرسیاری ئــەوەی‪ :‬كێیە مردووە؟‬ ‫كێیە ژیانی بەجێهێشتووە؟ ئەمەیان‬ ‫ئــەو پرسیارەیە كــە ئــاســان نییە بۆ‬ ‫هەموو كەس بێتەدی‪ ،‬چونكە هەموو‬ ‫كەسێك‪ ،‬دواجــار‪ »،‬كێ»یەكی تایبەت‬ ‫بەخۆی هەیە!‪ .‬ئێمە نابێ بیرمان بچێت‬ ‫كە مەرگی یەكسان‪ ،‬بەهیچ جۆرێك‬ ‫یەكسان نییە بــە مــرۆڤــی یەكسان!‪،‬‬ ‫ئێمە هەریەكە بە ئەزموونێكی جیاواز‬ ‫لــەپــەروەردە‪ ،‬پێگەیشتن‪ ،‬هەڵكەوتن‪،‬‬ ‫پێگەی كۆمەاڵیەتی دێینە دنیاوە‪ ،‬چەند‬ ‫هەڵگری كۆمەڵێك خەسڵەتی مرۆیی و‬ ‫كۆمەاڵیەتیی هاوبەش بین و تەنانەت‬ ‫لەیەك ژینگەشدا بژین و گەورەبین‪،‬‬ ‫هێشتا هەر بڕێك تایبەتمەندی و شتێك‬ ‫جــیــاوازیــمــان لــەگــەڵ ئــەوانــیــتــردا هەر‬ ‫دەمێنێتەوە كە رێگە لەتەماهیبوونمان‬ ‫دەگرێت‪ .‬واتــە دواجــار ناچینە پێست‬ ‫و گیانی یەكترەوە‪ ،‬هەر لێرەوەشە كە‬ ‫رەگەزی « كێ؟» لە پرسیاری مەرگدا‪،‬‬ ‫رەگەزێكی گرنگە لـــەرووداوی مــەرگ‪.‬‬ ‫هەرچی رەگەزەكانی لەكوێ و كەی‪-‬ین؟‬ ‫ئەوا دیسانەوە هەڵگری ماناو دەاللەتی‬ ‫خۆیانن!‪.‬‬ ‫«حسێن مەنسور»‪ ،‬یــان «عەمید‬ ‫شێركۆ»‪ ،‬لەجێگەدا بمردنایە شتێكی‬ ‫تر بــوو‪ ،‬بــەاڵم كە لەسەنگەری پێشی‬ ‫پێشەوەی بەرگری لەخاك و خەڵكی‬ ‫واڵتەكەیان دەڕۆن‪ ،‬شتێكی ترە‪ .‬حسێن‬ ‫مەنسور و عەمید شێركۆ لە پیری و‬ ‫‪ 80-70‬ساڵیدا ژیانیان بەجێ بهێشتبایە‬ ‫شتێك بوو‪ ،‬بەاڵم لەو تەمەنە كە دەشیا‬ ‫تیایدا بــەری رەنــج و ماندوبوونیان‬ ‫بچنەوەو لەپاڵ هەموو ئــەرك و رۆڵە‬ ‫جوانەكانی تریاندا لەژیان رۆڵی باوكیش‬

‫لەناو مــاڵ و منداڵ و خێزانەكەیاندا‬ ‫درێژە پێبدەن‪ ،‬بەاڵم بۆ بەهایەكی پیرۆز‬ ‫بەنیشتمانیان بەخشی‪ ،‬شتێكی ترە!‪.‬‬ ‫ئێمە دەتوانین بڵێین كە مەرگی ئەوان‪،‬‬ ‫بە ئیمتیاز‪ ،‬مەرگێكی سوكراتییانەیە‪.‬‬ ‫ئــەوان دەیانتوانی لەمەرگ هەڵبێن!‪،‬‬ ‫دەیــانــتــوانــی وەك ئــەزمــوونــی دزێــوی‬ ‫جەنەراڵ و روكندارەكانی سوپای عێراق‬ ‫لەموسڵ و وەك هەندێ ( ئەفسەری‬ ‫خۆشمان لەشەنگال) گۆڕەپانی جەنگ‬ ‫بەجێبهێڵن و مانەوەیەكی ناجوامێرانە‬ ‫بــژیــن!‪ ،‬بــەاڵم ئـــەوان وەك سوكراتی‬ ‫فەیلەسوف (‪399‬پ‪.‬ز‪469-‬پ‪.‬ز) لەمەرگ‬ ‫نەترسان‪ ،‬بەڵكو بەویست و ئایدیاڵی‬ ‫خۆیان هەڵیانبژارد‪ ،‬ئەمەش لەپێناوی‬ ‫بەهایەكی پیرۆزدا‪ .‬كاتێك عەمید شێركۆ‬ ‫لەگەرمەی رێژنەی گوللەو ئاگربارانی‬ ‫مەیدانی جەنگدا هاوار دەكات‪ »:‬ناتوانم‬ ‫دابنیشم و ســەردانــەوێــنــم»‪ ،‬مــرۆڤ‬ ‫لەبەردەم فیلمێكی سینەمایی جەنگیی‬ ‫فیلمەكانی هــۆلــیــۆد‪-‬دا نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەجەرگەی واقعەوە ئەم دیمەنانەی بۆ‬ ‫رووماڵدەكرێ و دەگوێزرێتەوە!‪ .‬ئێمە‬ ‫لەگەڵ نموونەیەكی گیانبازیی وەهادا‬ ‫لەحزوری مرۆڤێكی ئاساییدا نین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبەردەم جەنگاوەرێكداین كە بەهای ژیان‬ ‫حەتمییەتی مەرگی لەبیردەباتەوە ئەمە‬ ‫لەدەمێكدا كە گۆڕەپانی جەنگ خۆی‬ ‫هەمیشە بریتییە لەتارماییەكی نەبڕاوەی‬ ‫مــەرگ و بەسەر ســەری جەنگاوەراوە‬ ‫دەسوڕێتەوە!‪.‬‬ ‫لە ئاستێكی تــردا‪ ،‬ئێمە ئەگەر بە‬ ‫رەگەزەكانی « چۆن؟» و « لەبەرچی؟»‬ ‫لەسەر رووداوی مەرگ بوەستین‪ ،‬ئەوا‬ ‫دیسان جیاوازی و وردەكارییەكان زیاترو‬ ‫زۆرتر ئەبن‪ .‬لێرەدا دەشێ هەریەكەمان‬ ‫بەجۆرێك بمرین‪ ،‬هەریەكەمان لەكۆتاییدا‬ ‫حیكایەتێكی دیاریكراوی مەرگی هەبێت‪،‬‬ ‫هەبێت بەمەرگی ئاسایی بــڕوا‪ ،‬هەبێ‬ ‫بەنەخۆشییەكی دیاریكراو‪ ،‬تیاماندا بە‬ ‫رووداوی هاتوچۆ‪ ،‬تیاشمانا بێت بەخنكان‬ ‫و سووتان‪ ،‬یان بەشێوازو جۆری تر مەرگ‬ ‫كە هەریەكەیان هۆكارێكن بۆ رووداوی‬ ‫مەرگ و فۆرمێكن لەفۆرمە جیاوازەكانی‪،‬‬ ‫بــەاڵم مــردن لەرێی رێگرتن لەمەرگی‬ ‫ئەوانیتر‪ ،‬مردن لەپێناوی ئەوەی خەڵكی‬ ‫تر بمێنێ و لەنێونەبرێت‪ ،‬بەئاسایی و‬ ‫ئاسایش بژی‪ ،‬مەرگێكە پیرۆز‪ ،‬مەرگێكە‬ ‫ژیاندۆست!‪ ،‬مەرگێكە بە نسیبی هەموو‬ ‫كەسێكیش نابێت‪ ،‬شەرەفێكە هەموو‬ ‫كەسێك پێی نابڕێت‪ ،‬چونكە تەنها‬ ‫مەرگی پارادۆكسییانەی ئەو بوونەوەرەیە‬

‫كە پێی دەوترێ « پێشمەرگە»‪.‬‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬مەخلوقێكە دەمــرێ‬ ‫لەپێناوی ژیانی ئەوانیتردا‪ .‬ئەمەش‬ ‫جەوهەری وەاڵمی رەگەزی «بۆچی؟»یە‬ ‫لــــەرووداوی مــەرگــدا‪ .‬لــەم بــارەیــەوە‪،‬‬ ‫مرۆڤ وتەزایەكی جوانی ڤۆڵتێر‪-‬ی بیر‬ ‫دەكەوێتەوە كە دەڵێ‪ »:‬دوا شتێك كە‬ ‫مرۆڤی ئازاد بیری لێ بكاتەوە مەرگە‪،‬‬ ‫چونكە حیكمەتی پیاوی ئازاد تێڕامان‬ ‫نییە لەمەرگ‪ ،‬بەڵكو تێڕامانە لە ژیان»‪.‬‬ ‫ئەم وتەزایە بۆ هەر بونەوەرێكی مرۆیی‬ ‫راست نەبێت‪ ،‬بۆ پێشمەرگە قەدەرێكی‬ ‫حــەتــمــیــیــە‪ .‬پــێــشــمــەرگــە‪ ،‬مرۆڤێكە‬ ‫مەحكومە كە بیر لەمەرگ نەكاتەوە‪،‬‬ ‫چونكە خۆی پرۆژەی مەرگە لەپێناوی‬ ‫ژیاندا‪ .‬وشەی لێكدراوی هەواڵییانەی‬ ‫پــێــشــمــەرگــە(پــێــش‪+‬مــەرگ‪+‬ە)‪ ،‬هــەر‬ ‫لەسەرەتاوە مانفێستێكی جوانناسییانەی‬ ‫‪ Aesthetics‬ژیــان‪-‬ە‪ .‬ئێمە هەموو‬ ‫دەزانین‪ ،‬ئەوەی پێش مەرگ دەكەوێت‬ ‫ژیانە‪ ،‬تا ئەو كاتەی مەرگ دێت ژیان‬ ‫لــەئــارایــە‪ ،‬مـــەرگ هەمیشە دواتـــرەو‬ ‫ژیــان هەمیشە لەپێشتر‪ .‬پێشمەرگە‪،‬‬ ‫بــەم نــاوە پیرۆزو فەلسەفییە قوڵەی‬ ‫خــۆی‪ ،‬سیمیولۆژیای هــەرە گــەورەی‬ ‫ژیاندۆستییە‪ ،‬خوڵقێنەری ژیــانــە‪.‬‬ ‫لەواقعیشدا‪ ،‬پێشمەرگە بۆ نەتەوەیەكی‬ ‫بێ قەوارەو بێ دەوڵەت و بەشمەینەتیی‬ ‫مێژوویی وەك كورد‪ ،‬پرۆژەیەكە گەورەتر‬ ‫لەژیانیش‪ .‬ئەو تەنانەت پرۆژەی بوون‪-‬‬ ‫مانە‪ .‬ئەو لەرابردوو و ئێستاشدا كۆجیتۆی‬ ‫گەورەی ئێمەیە‪ .‬ئێمە بە پێشمەرگەوە‬ ‫هەین!‪ .‬ئێمە یەكێك لەگەورەترین و‬ ‫دڵنیاترین گرەوەكانمان بۆ مانەوە‪،‬‬ ‫لەناونەچوون‪ ،‬خۆڕاگری‪ ،‬بەرەنگاریی‪،‬‬ ‫هەتا ئێستاش‪ ،‬ئێستای سەدەی بیست‬ ‫و یەك‪ ،‬هەر پێشمەرگەیە‪ .‬مانەوەمان‬ ‫وەك نەتەوەیەك‪ ،‬زادەی گرەوكردنە‬ ‫لــەســەر گیانبازیی ئــەو مەخولوقە‬ ‫ئەفسانەییە نەمرە ژیانخوڵقێنەی كە پێی‬ ‫دەوترێت پێشمەرگە‪ .‬ئەو بە كورتی و‬ ‫سادەیی‪ ،‬بۆیە دەمرێ تا ئێمە بژین!‪،‬‬ ‫ئەو بە مەرگی خۆی پرۆسەی مەرگی‬ ‫ئێمە دوادەخــات!‪ ،‬رەنگە هەر خۆیشی‬ ‫«هۆكار»ێك بێت لەریزی پێشەوەی ئەو‬ ‫هۆكارانەی كە یــەزدان خەڵقی دەكات‬ ‫بۆ دنیای شتەكان!‪ »،‬واتیناه من كل‬ ‫شی‌ء سبب ًا» لەسورەتی «كەهف ‪،»84‬‬ ‫واتە پێشمەرگە‪ ،‬هۆكاری مانەوەمان بێت‬ ‫لەژیاندا كە لەواقعیشدا هەر وایە‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫ئەگەر ئەو كائینەی كە پێی دەوترێت‬ ‫« پێشمەرگە» ســنــورەكــانــی واڵت‬ ‫نەپارێزێت‪ ،‬چی روونادات؟ رەنگە مەرگی‬ ‫بەلێشاوی سەدان و هەزاران مرۆڤی تر‬ ‫بەچاوی خۆمان ببینین‪ ،‬بۆیە ئەمڕۆ‬ ‫سیمیولۆژیای پێشمەرگە لەدەاللەتێكی‬ ‫ژیاندۆستیی ئێجگار گەورەدایە‪ :‬مەرگی‬ ‫من بۆ ژیانی ئەوانیتر‪.‬‬ ‫لــێــرەوە‪ ،‬مــەرگــی حسێن مەنسوور‬ ‫و عەمید شێركۆ و هەموو پێشمەرگە‬ ‫ژیاندۆستەكانی تری كوردستان‪ ،‬لەدیدی‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬مەرگێكی یەكسان نییە لەگەڵ‬ ‫مەرگی ئێمەدا‪ ،‬بۆیە نەك هەر ئەو دەمەی‬ ‫كە لەژیاندا نامێنن رێــزو ستایشمان‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬بەڵكو دەبێ پێش مەرگیشیان‬ ‫بیانكەین بەتاجی سەرمان‪ ،‬بەتایبەت كە‬ ‫ئەوان لەم پرۆسەیەدا‪ ،‬مرۆڤگەلێك نین‬ ‫یاساكانی دەوڵەت و ئەزموونەكەمان لەو‬ ‫ئەركە نیشتمانییەدا هاوشانیان بكات بە‬ ‫مرۆڤەكانی دی‪ .‬مەزنایەتییەكی ژیانی‬ ‫پێشمەرگایەتی لەواڵتی ئێمەدا ئەوەیە‬

‫ئێمە دەتوانین بڵێین كە مەرگی پێشمەرگە‪ ،‬بە ئیمتیاز‪ ،‬مەرگێكی سوكراتییانەیە‪.‬‬ ‫ئەوان دەیانتوانی لەمەرگ هەڵبێن!‪ ،‬دەیانتوانی وەك ئەزموونی دزێوی جەنەراڵ‬ ‫و روكندارەكانی سوپای عێراق لەموسڵ و وەك هەندێ ( ئەفسەری خۆشمان‬ ‫لەشەنگال) گۆڕەپانی جەنگ بەجێبهێڵن و مانەوەیەكی ناجوامێرانە بژین!‬

‫*‬

‫كە‪ ،‬یاسایەك نییە لەكوردستاندا هەمووان‬ ‫بخاتە ژێــر بارییەوە‪ .‬لەشەقامەكانی‬ ‫واڵتدا بە سەدان و هەزاران گەنج هەن‬ ‫دەسوڕێنەوەو سەرگەمی پرۆسەكانی‬ ‫ژیــانــن و بــە ئــەركــی پێشمەرگایەتی‬ ‫بارگاوی ناكرێن‪ ،‬ئەم ئەركە تائەمڕۆ‬ ‫نەكراوەتە ئەركێكی نیشتمانی‪/‬فەرمی‪/‬‬ ‫گشتی‪ ،‬شتێكمان نییە بەناوی پرۆسەی‬ ‫« بــەســەربــازكــردن‪/‬تــجــنــیــد» بۆیە‪،‬‬ ‫بەهایەكی تری گەورەی پێشمەرگایەتی‬ ‫لەهەڵبژاردنیەتی وەك ئەركێك لەپێناوی‬ ‫گشتدا تەنانەت ئەگەر پاڵنەرێكی ئەم‬ ‫هەڵبژاردنە پەیوەست بێت بەژیانی‬ ‫كەسی پێشمەرگە خۆشییەوە‪ .‬هەر‬ ‫لێرەوەیە كە هەموو كەسێك ناتوانێت‬ ‫پێشمەرگە بێت!‪ .‬بێگومان ئیمتیازێكی‬ ‫گەورەی مرۆیی و نیشتمانی كە بەر هەر‬ ‫مرۆڤێكی ئێمە بكەوێت كە پێشمەرگە‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوەیە كە‪ ،‬ئەو رێگایەك بۆ ژیان‬ ‫هەڵدەبژێرێت كە مەرگی تیایە!‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەم رێگایەدا ژیان بۆ هاوواڵتیانی ترمان‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬بەمەرگی خۆی بەر بەمەرگی‬ ‫مرۆڤی ئێمە دەگرێت‪ ،‬ئەمەش دیوێكی‬ ‫تری جەوهەری مانا سیمۆلۆژییەكەی‬ ‫وشەی « پێشمەرگە»یە‪ .‬پێشمەرگە‪،‬‬ ‫بەر بە مەرگ دەگرێت‪ ،‬بەاڵم بە مەرگی‬ ‫خۆی!‪ ،‬ئەو پرۆژەی قوربانیدانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەپێناوی ژیانا‪ .‬هەرچی فەرماندەكانی‬ ‫پێشمەرگەیە‪ ،‬هەرچی مرۆڤە مەزنەكانی‬ ‫وەك حسێن مەنسور و عەمید شێركۆ‬ ‫و هــەمــوو فــەرمــانــدەكــانــی تــرە‪ ،‬ئــەوا‬ ‫ئـــەوان‪ ،‬لـــەرووی رەمــزیــیــەوە‪ ،‬پێشی‬ ‫پێشمەرگەشن!‪.‬‬ ‫ئێمە هەموو دەزانین كە فەرماندە‪،‬‬ ‫النیكەم‪ ،‬لەئەزموونی پێشمەرگایەتیی‬ ‫بزووتنەوەی چەكداریی كورددا‪ ،‬هەمیشە‬ ‫بریتی بـــووە لەپێشڕەوایەتیكردنی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬چ لـــەرووی تــیــۆری و چ‬ ‫لەپراكتیكدا‪ ،‬چ بەدانانی نەخشە‪ ،‬چ بە‬ ‫بەشداری راستەوخۆ لەجێبەجێكردنی‬ ‫نەخشەدا‪ .‬كەلەپوری پێشمەرگایەتیش‬ ‫لــەشــۆڕشــەكــانــی گــەلــی كـــــورددا‪،‬‬ ‫فەرماندەكانی پێشمەرگەی هــەر بەو‬ ‫فەلسەفە گیانبازییە پەروەردە كردووە كە‬ ‫پێش هەر شتێك پێشمەرگە بێت‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬لەناو بزووتنەوەی كوردایەتیدا‪،‬‬ ‫هێزێكی وەكــو یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬یەكێكە لەخوێندنگە‬ ‫عەقائیدییە هەرە گەورەكانی گیانبازی‪،‬‬ ‫ژمارەی سەركردەو فەرماندە شەهیدەكانی‬ ‫ئــەم هێزە لــەمــێــژووی نوێی خەباتی‬ ‫بزووتنەوەی كوردایەتیدا‪ ،‬كەلەپورێكی‬ ‫كەم وێنەیە‪ .‬ئەم كەلەپورە‪ ،‬هەتا رۆژگاری‬ ‫ئــەمــڕۆش وزەیــەكــی سەرسوڕهێنەری‬ ‫ئیلهامبەخشینە بە مرۆڤی ئێمە بۆ ئەوەی‬ ‫گیانبازی بكات!‪ .‬جگە لــەوە‪ ،‬خەباتی‬ ‫رزگاریی خوازیی نەتەوەی كورد خۆی و‬ ‫ستراتیژی پاراستنی باشوری كوردستانی‬ ‫دوای راپــەڕیــن و ئــازادیــیــش‪ ،‬بەكۆ‪،‬‬ ‫زەمینەگەلێكی بابەتین بۆ ئەوەی ئەمڕۆ‬ ‫پێشمەرگەو فەرماندەكانی پێشمەرگە‪،‬‬ ‫بەو فۆرمە ئەفسانەییە بەرەنگاری و‬ ‫گیانبازی بكەن!‪.‬‬ ‫ئێمە ئــەمــڕۆ لــەهــەر كـــات زیــاتــر‬ ‫پێویستیمان بەوەیە كە شكۆو بەهای‬ ‫پێشمەرگە بــزانــیــن‪ .‬ســەرەتــای ئەم‬ ‫پێزانینەش پیاچوونەوەیە بە سیستەمی‬ ‫بەرگریی واڵت‪ ،‬بە دامــەزراوەكــردن و‬ ‫سیستماتیزەكردنی‪ ،‬بەنیشتمانیكردن‬ ‫و بەگشتیكردنی‪ ،‬بــەپــارەداركــردن و‬ ‫تەجهیزكردنی‪ ،‬هــەرواش بەدابینكردنی‬ ‫ژیانێكی شەرەفمەندانە بۆ پێشمەرگە‪ ،‬بۆ‬ ‫كەسوكاریان‪ ،‬بۆ شەهیدان و قوربانیان‪.‬‬ ‫بەدوای ئەوەشدا‪ ،‬رێزگرتن لەپێشمەرگە‪،‬‬ ‫دەستگرتنە بــەكــۆی ئــەو بەهایانەی‬ ‫كە پێشمەرگە لەپێناویاندا قوربانی‬ ‫دەداو گیانبازیی دەكـــات‪ :‬یەكێتیی‬ ‫خاك و خەڵك‪ ،‬ئازادی و دیموكراسی‪،‬‬ ‫دادپەوەریی كۆمەاڵیەتی و مافی ئینسان‪.‬‬ ‫• ئەم وتارە كە بە زیاتر لەمیتۆدێكی راڤەكردن و‬ ‫شیكاری ئیشی تێداكراوە‪ ،‬لەستایشی روحی شەهیدان‬ ‫«حسێن مەنسور» و «عەمید شێركۆ» و كۆی ئەو‬ ‫پێشمەرگە شەهیدو زیندووانەدا نوسراوە كە نهێنیی‬ ‫مانەوەو ژیان و خۆڕاگریی نەتەوەی ئێمەن‪..‬‬

‫ذمارة (‪ )240‬دوشةممة ‪2015/3/16‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫رێنیسانسی ئیتاڵی‬ ‫بێرتراند رەسڵ‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬بەڵێن محەمەد‬ ‫(‪)2 – 2‬‬ ‫یـــاری سیاسەتی هێز لــە ئیتالیا‬ ‫بەجۆرێكی نەشیاوی باوەڕكردن ئاڵۆز‬ ‫و دژوار بوو‪ .‬میرە بچووكەكان‪ ،‬كە بە‬ ‫گشتی ستەمكارییەتی ناوچەكەی خۆیان‬ ‫دروستكردبوو‪ ،‬جارێك لەگەڵ شارێكی‬ ‫گەورەدا یەكیان دەگرت و هەندێك جاری‬ ‫دیكەیش لەگەڵ شارێكی دیكەدا پەیوەندی‬ ‫دۆستایەتیان دەبەست‪ ،‬و ئەگەر باش‬ ‫یاریان نەكردبایە‪ ،‬ئەوا حسابیان تەواو‬ ‫بوو‪ .‬بەردەوام جەنگ لە ئارادا بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تا رۆژگــاری هاتنی فەرەنسییەكان‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ‪1494‬دا‪ ،‬ئەم جەنگانە تا ئاستێك‬ ‫بــێ خوێنڕشتن بـــوون‪ ،‬لــەبــەرئــەوەی‬ ‫ســەربــازەكــان بەكرێگیراو بـــوون‪ ،‬كە‬ ‫دەیانویست مەترسیی پیشەكەیان كەم‬ ‫بكەنەوە‪ .‬ئەم جەنگانەی ئیتالیا‪ ،‬نە‬ ‫دەبووە رێگر لە بەردەم بازرگانی و نە‬ ‫رێگریش بوو لەبەردەم كەڵەكەبوونی‬ ‫سامان و دارایی واڵت‪ .‬سیاسەتڤان زێتر‬ ‫دەبوون‪ ،‬بەاڵم سیاسەتڤانی دانا بوونی‬ ‫نەبوو‪ .‬كاتێك فەرەنسییەكان هاتن‪ ،‬واڵت‬ ‫لە پراكتیكدا بێ بەرگری بوو‪ .‬سەربازە‬ ‫فەرەنسییەكان‪ ،‬كە خەریكی كوشتارێكی‬ ‫راستەقینە بــوون‪ ،‬بوونە هۆی شۆكی‬ ‫ئیتالییەكان‪ .‬ئەو جەنگانەی دواتــر لە‬ ‫نێوان فەرەنسییەكان و ئیسپانییەكاندا‬ ‫روویــدا‪ ،‬جەنگی ترسناك بوون و ئازار‬ ‫و هەژاریان بەدوای خۆیاندا هێنا‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەوڵەتشارە ئیتالییەكان درێژەیان بە‬ ‫پیالنگێڕی و گەلەكۆمەكێ لە دژی یەكتری‬ ‫دەدا و دەستێوەردانی فەرەنسایی و‬ ‫ئیسپانییەكانی لێدەكەوتەوە لە كێشەی‬ ‫ناوخۆدا‪ ،‬بێ ئەوەی ئەوان هیچ جۆرە‬ ‫هەستێكی یەكێتی نەتەوەییان هەبێت‪.‬‬ ‫سەرەنجام هەموو شتێك لەنێوچوو‪.‬‬ ‫پێویستە ئــــەوەش ببێژین بــەهــۆی‬ ‫دۆزینەوەی ئەمەریكا و رێگەی ئومێد‬ ‫رووەو خـــۆرهـــەاڵت‪ ،‬لــەنــێــوچــوون و‬ ‫ناگرنگبوونی ئیتالیا شتێكی چاوەڕوانكراو‬ ‫و ناچارەكی بوو‪ ،‬سەرەنجام ئەم داڕمانە‬ ‫كەمتر دەیتوانی كارەساتبار و وێرانكاری‬ ‫شارستانێتی ئیتالی بێت‪.‬‬ ‫رێنیسانس قــۆنــاغــی سەركەوتنە‬ ‫مەزنەكان نەبوو لە كایەی فەلسەفەدا‪،‬‬ ‫بەاڵم لەو قۆناغەدا چەند كارێك كران‪ ،‬كە‬ ‫جەوهەری پێشەكییە مەزنەكانی سەدەی‬ ‫حەڤدەهەمی پێكهێنا‪ .‬یەكەم شكاندنی‬ ‫سیستەمی فەلسەفەى قوتابخانەیی‪ ،‬كە‬ ‫وەكو كۆت و بەندێكی فیكری لێهاتبوو‪.‬‬ ‫رێنیسانس توێژینەوە لە فەلسەفەی‬ ‫ئــەفــاتــونــی زیــنــدوو كــــردەوە و بەم‬ ‫هۆیەوە بەڕادەیەك ئازادی بیری هێنا‪،‬‬ ‫كە پێویستیی هەڵبژاردن بوو لە نێوان‬ ‫پالتۆن و ئەریستۆتێلیسدا‪ .‬لەبارەی ئەم‬ ‫دوو فەیلەسوفەوە‪ ،‬رێنیسانس زانیاری‬ ‫سەربەخۆ و رەسەنی لەبارەی ئەوانەوە‬ ‫بەدەستەوە دا‪ ،‬كە لە الی نیۆپالتۆنیست و‬ ‫راڤەكارە عەرەبزمانەكاندا قەتیس مابوو‪.‬‬ ‫لەمە گرنگتر ئەوە بوو رێنیسانس چاالكی‬ ‫بیری بە كارێكی چێژبەخشی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دادەنا و نەك وەكو لێبیرینێكی سنووردار‬ ‫و پــابــەنــد‪ ،‬كــە ئامانجێكی دیكەی‬ ‫نەبوو جگە لە خۆپاككردنەوە لە نێو‬ ‫ئۆرتۆدۆكس (ئایینزا)یەكی دیاریكراودا‪.‬‬ ‫دانانی پالتۆن لە بری ئەریستۆتێلیسی‬ ‫قۆناغی سكۆالستیسیزم‪ ،‬لە دەرەنجامدا‬ ‫بــەهــۆی ســكــۆالرە بیزەنتییەكانەوە‬ ‫پێشخرا‪ .‬تەنانەت لە كونسلی فێرارا‬ ‫(‪)1438‬دا‪ ،‬كە كڵێساكانی خۆرهەاڵت و‬ ‫خۆرئاوای لە رووی ناوییەوە‪ ،‬یەكپێگرتن‪،‬‬ ‫دێباتێك هاتە ئاراوە‪ ،‬تێیدا بیزەنتییەكان‬ ‫داوایان دەكرد پالتۆن بە بااڵتر دابنرێت‬ ‫نەك ئەریستۆتێلیس‪ .‬گێمیستوس پلێتۆ‬ ‫‪ ،‬كە گریكییەكی پالتۆنیستی دڵگەرم‬ ‫بــوو و گومانێكی زۆری ســەبــارەت بە‬ ‫بــاوەڕیــی ئــەرتــۆدۆكــســی (كڵێسایی)‬ ‫هــەبــوو‪ ،‬لــە بــرەوپــێــدانــی فەلسەفەی‬ ‫پالتۆن لە ئیتالیادا‪ ،‬كاریگەرییەكی‬ ‫زۆری نواند‪ .‬بێساریۆنی گریكی‪ ،‬كە‬

‫هونەر و تەالرسازیی ڕێنیسانس‬

‫بە پلەی كاردینالی گەیشت‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەو ئەندازەیە كاریگەری نواند‪ .‬كۆزیمۆ‬ ‫و لۆرنتزۆ دو مەدیتچی هەردووكیان‬ ‫خویان بە پالتۆنەوە گرتبوو‪ .‬كۆزیمۆ‬ ‫ئاكادیمیای فلۆرەنسی دامــەزرانــد‪ ،‬كە‬ ‫زێتر كارەكەی برێتی بوو لە لێتوێژینەوە‬ ‫لەبارەی پالتۆن‪ ،‬و لۆرنتزۆش درێژەی‬ ‫پێدا‪ .‬كۆزیمۆ لەكاتی سەرەمەرگدا گوێی‬ ‫لە دیالۆگیی پالتۆن دەگـــرت‪ .‬بەاڵم‬ ‫هیومانیستەكانی ئەو رۆژگارە ئەوەندە‬ ‫كاتی خۆیان بۆ زانست و زانینی قۆناغی‬ ‫ئەنتیكە تەرخانكردبوو‪ ،‬مــەودای هیچ‬

‫پازدەهەم‪.‬‬ ‫نــاتــوانــیــن بــە ســانــاهــی شــێــوازی‬ ‫بەریەككەوتنی سكۆالرەكانی رێنیسانس‬ ‫لەگەڵ كڵێسادا بناسێنین‪ .‬هەندێك لەو‬ ‫بیر‪-‬ئازادانە دوو الیەنە بــوون‪ ،‬كاتێك‬ ‫لە مردن نزیك دەبوونەوە‪ ،‬رێوڕەسمی‬ ‫چەوركردن یان ئەنجام دەدا و لەگەڵ‬ ‫كڵێسادا ئاشت دەبوونەوە‪ .‬زۆرێك لەوان‬ ‫لە خراپەكاری و گەندەڵی پاپاكانی‬ ‫هاوچەرخی خۆیان ئــازاریــان دەبینی‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا بەخۆشحاڵییەوە‬ ‫بەرەوپیری فەرمانەكانیان دەچــوون‪.‬‬

‫بانئاساییان هەبێت‪ .‬سەرباری ئەمە‪ ،‬ئەو‬ ‫پێگانەی من لە دەرباری چەندین پاپادا‬ ‫هەمبووە‪ ،‬منی ناچار دەكرد بۆ خاتری‬ ‫بەرژەوەندی خۆم‪ ،‬ئاواتی گەورەییخوازی‬ ‫بۆ ئەوان بخوازم‪ .‬بەاڵم ئەگەر ئەم شتە‬ ‫لە ئــارادا نەبایە‪ ،‬من مارتین لۆتەرم‬ ‫وەكو گیانی خۆم خۆشدەویست‪ .‬نەك‬ ‫بەهۆی ئەوەی من لەو یاسایانە رزگاریم‬ ‫بێت‪ ،‬كە كریستیانیتی دایناون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەو هۆیەوەی رۆژێك ببینم ئەو الت و‬ ‫درۆزنانە بێنە ژێرباری ئەمەوە بۆ ئەوەی‬ ‫ناچار ببن یان بێ نەنگی و گوناه بژین‬

‫راهیبەیانە‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫«باشترین ســزا بۆ ئــەوان ئەوەیە‪،‬‬ ‫كە خــوداوەنــد پاككردنەوەیان لەنێو‬ ‫بەرێت‪ ،‬لەو شێوەیەدا ئیدی ئەوان هیچ‬ ‫خێرێكیان نابێت و ناچار دەبن دووبارە‬ ‫خاكەنازەكانیان بەدەستەوە بگرن»‪.‬‬ ‫بــەاڵم بە پێچەوانەی لۆتر‪ ،‬ئــەو وای‬ ‫نابینێت‪ ،‬كە هاوكات پاراستنی بەشێكی‬ ‫گـــەورەی بـــاوەڕی كاتۆلیكی‪ ،‬بوونی‬ ‫پاككردنەوەیان رەتبكرێتەوە‪.‬‬ ‫تەنها كەمێك لــەو ســامــانــەی رۆم‬ ‫پەیوەندی بە دارایــیــەوە هــەبــوو‪ ،‬كە‬

‫رێنیسانس قۆناغی سەركەوتنە مەزنەكان نەبوو لە كایەی‬ ‫فەلسەفەدا‪ ،‬بەاڵم لەو قۆناغەدا چەند كارێك كران‪ ،‬كە جەوهەری‬ ‫پێشەكییە مەزنەكانی سەدەی حەڤدەهەمی پێكهێنا‪ .‬یەكەم‬ ‫شكاندنی سیستەمی فەلسەفەى قوتابخانەیی‪ ،‬كە وەكو كۆت و‬ ‫بەندێكی فیكری لێهاتبوو‪ .‬رێنیسانس توێژینەوە لە فەلسەفەی‬ ‫ئەفالتونی زیندوو كردەوە و بەم هۆیەوە بەڕادەیەك ئازادی بیری هێنا‬ ‫داهێنانێكی رەسەنی فەلسەفەییان نەبوو‪.‬‬ ‫رێنیسانس بزووتنەوەیەكی جەماوەریی‬ ‫نــەبــوو‪ ،‬بەڵكو بــزووتــنــەوەیــەك بوو‬ ‫پێكهاتبوو لە ژمارەیەكی كەمی سكۆالر‬ ‫و هونەرمەندان‪ ،‬كە لەالیەن بەرگریكارانی‬ ‫بیری ئازاد‪ ،‬بەتایبەت بنەماڵەی مەدیتچی‬ ‫و پاپا هیومانیستەكانەوە پشتگیری‬ ‫دەكران‪ .‬پێترارك و بۆكاتچیۆ لە سەدەی‬ ‫چــواردەهــەمــدا‪ ،‬لە روانــگــەی بیرییەوە‬ ‫پەیوەستن بە قۆناغی رێنیسانس‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــەهــۆی جــیــاوازیــی رەوشـــی سیاسیی‬ ‫رۆژگاری خۆیان‪ ،‬كاریگەریی راستەوخۆیان‬ ‫كەمتر بوو لە هیومانیستەكانی سەدەی‬

‫گیچیاردینی مــێــژوونــووس لە ساڵی‬ ‫‪1529‬دا وەها دەنووسێت‪:‬‬ ‫«هــیــچ كەسێك بــە ئــەنــدازەی من‬ ‫بێزار نییە لە چاوچنۆكی و زێدەخوازی‬ ‫كەشیشان‪ ،‬نە تەنها بەهۆی ئەوەی‪ ،‬كە‬ ‫هەریەك لەم گوناه و نەنگیانە لەخۆیاندا‬ ‫نەفرەت هێنە‪ ،‬بەڵكو بەم هۆیەوەش‪،‬‬ ‫كە هەریەك و هەموو ئەوان زۆر دزێون‪،‬‬ ‫كە دەڵێن پەیوەندییەكی تایبەتییان‬ ‫لەگەڵ خودادا هەیە‪ ،‬و هەروەها بەهۆی‬ ‫ئــەوەی ئــەم گوناهانە وەهــا دژبــەری‬ ‫یەكدین‪ ،‬كە كۆكردنەوەیان تەنها لەالیەن‬ ‫ئەو كەسانەوە شیاوە‪ ،‬كە سروشتێكی‬

‫یان بێ دەستەاڵت»‪.‬‬ ‫ئــەمــە دەربــڕیــنــێــكــی چێژبەخشی‬ ‫راشكاوانەیە‪ ،‬و نیشانی دەدات‪ ،‬كە‬ ‫بۆچی هیومانیستەكان نەیانتوانیوە‬ ‫ریفۆرم دەستپێبكەن‪ .‬سەرباری ئەمە‪،‬‬ ‫زۆربــەی ئــەوان نەیانتوانیوە ئاستێكی‬ ‫كەمی نیوەرێگەی نێوان ئۆرتۆدۆكسی و‬ ‫بیرینێكی ئازاد بهێننە ئاراوە‪ .‬رەوشێكی‬ ‫وەكو هی لۆتەر‪ ،‬بۆ ئەوان شتێكی نەشیاو‬ ‫بــوو‪ ،‬لەبەر ئــەوەی ئەو پەیوەندییەی‬ ‫سەدەكانی نێڤینیان نەبوو سەبارەت بە‬ ‫تیۆلۆژیی‪ .‬ماسوتچیۆ ‪ ،‬دوای باسكردنی‬ ‫گەندەڵی و خراپەكاری ئەم راهیب و‬

‫رێنیسانس بزووتنەوەیەكی جەماوەریی نەبوو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بزووتنەوەیەك بوو پێكهاتبوو لە ژمارەیەكی كەمی سكۆالر‬ ‫و هونەرمەندان‪ ،‬كە لەالیەن بەرگریكارانی بیری ئازاد‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫بنەماڵەی مەدیتچی و پاپا هیومانیستەكانەوە پشتگیری دەكران‬

‫لە هەرێمی پاپاییەوە وەردەگــیــرا‪ ،‬و‬ ‫بەشی زۆری لەو باجەوە دابین دەكرا‪،‬‬ ‫كە لەجیهانی كاتۆلیكیدا كۆدەكرایەوە‪،‬‬ ‫و ئامرازی كۆكردنەوەی ئەم باجەش‬ ‫برێتیی بوو لە سیستەمێكی تیۆلۆژیی‪،‬‬ ‫كە دەیگوت كلیلی بەهەشت لە دەستی‬ ‫پاپا دایـــە‪ .‬هــەر ئیتالییەك‪ ،‬كــە بە‬ ‫شێوەیەكی كاریگەر ئــەم سیستەمە‬ ‫تیۆلۆژییەی رەخنە بكردایە‪ ،‬ئەوا دەبووە‬ ‫هۆی مەترسی هەژاری ئیتالیا و هاوكات‬ ‫دەبــووە نەمانی پێگەی ئەو واڵتــە لە‬ ‫جیهانی خۆرئاوادا‪ .‬سەرەنجام بێ باوەڕیی‬ ‫ئیتالییەكان ســەبــارەت بــە كڵێسای‬ ‫كاتۆلیك (ئەرتۆدۆكس) لە سەردەمی‬ ‫رێنیسانسدا تەنها رەهەندێكی بیری پەتی‬ ‫هەبوو و نەبووە هۆی جیابوونەوەیەكی‬ ‫بنەڕەتی یان چێبوونی بزووتنەوەیەكی‬ ‫جەماوەری دژ بە كڵێسا‪ .‬تاكە جیاوازی‪،‬‬ ‫ئەویش جیاوازییەك‪ ،‬كە تەنها بەشێكی‬ ‫زۆر كەمی كێشەكەی لەخۆ دەگرێت‪،‬‬ ‫ساڤۆنارۆالیە‪ ،‬كە لە روانگەی بیرییەوە‬ ‫پەیوەست بوو بە سەدەكانی نێڤینەوە‪.‬‬ ‫زۆریـــنـــەی هیومانیستەكان ئــەو‬ ‫بیروباوەڕییە خورافیانەیان پاراستبوو‪،‬‬ ‫كە لە سەردەمی ئەنتیكەدا الیەنگرانی‬ ‫زۆر بوو‪ .‬جادو و جادوگەری لەوانەبوو‬

‫بە خراپ سەیر بكرێت‪ ،‬بەاڵم بە نەشیاو‬ ‫دانەدەنرا‪ .‬ئینۆسێنتی هەشتەم لە ساڵی‬ ‫‪1484‬دا فەرمانێكی دژ بە جادوگەری‬ ‫دەركرد‪ ،‬كە ئازار و ئەشكەنجەی ژنانی‬ ‫جادوگەری لە ئەڵمانیا و دەڤەرەكانی‬ ‫دیــكــەدا لــێــكــەوتــەوە‪ .‬ئەسترۆلۆژیی‬ ‫(ئەستێرەزانی) بە تایبەت لە تێڕوانینی‬ ‫بــیــرئــازادەكــانــدا پەسەندكراو بــوو‪ ،‬و‬ ‫وەهــا بـــرەوی پــەیــدا كــردبــوو‪ ،‬كــە لە‬ ‫رۆژگارەكانی دێریندا وەها پێشینەیەكی‬ ‫نەبوو‪ .‬یەكەمین كاریگەری ئازادبوون‬ ‫لە بەرانبەر كڵێسادا ئەوە نەبوو‪ ،‬كە‬ ‫خەڵكی عەقڵیانە ببیرێن‪ ،‬بەڵكو ئەوە‬ ‫بوو هۆشیان سەبارەت بە هەموو جۆرە‬ ‫دەربڕینێكی پوچی سەردەمی كۆن ئاوەاڵ‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫مــۆراڵــیــش‪ ،‬یەكەمین كاریگەریی‬ ‫رزگاربوون‪ ،‬بە هەمان ئەندازە كارەساتبار‬ ‫بــوو‪ .‬رێسا مۆراڵییە كۆنەكان هیچ‬ ‫رێزێكیان نەما‪ ،‬زۆرینەی رێسادانەر و‬ ‫دەســتــەاڵتــداران پێگەكەیان بە نــاڕەوا‬ ‫بەدەستهێنابوو‪ ،‬و بە زۆردارییەوە هەوڵی‬ ‫پاراستنیان دەدا‪ .‬كاردینالەكان كاتێك بۆ‬ ‫تاج لەسەرنانی پاپا بانگهێشت دەكران‪،‬‬ ‫لە ترسی ژەهــرخــواردكــردن‪ ،‬شــەراب و‬ ‫ویسكیان لەگەڵ خۆیاندا دەبرد‪ .‬جگە لە‬ ‫ساڤۆنارۆال‪ ،‬كەمتر ئیتالییەكان بەخاتری‬ ‫بۆنەیەكی گشتی‪ ،‬خــۆیــان دەخستە‬ ‫مەترسییەوە‪ .‬زیانەكانی گەندەڵی دەزگای‬ ‫پاپا ئاشكرا بــوو‪ ،‬بــەاڵم هیچ كارێك‬ ‫بۆ ریفۆرم تێداكردنی ئەنجام نــەدرا‪.‬‬ ‫داواكردنی یەكێتی ئیتالیا دەركەوتبوو‪.‬‬ ‫بــــەاڵم دەســـتـــەاڵتـــدارالن توانستی‬ ‫یەكگرتنیان نەبوو لەگەڵ یەكدیدا‪.‬‬ ‫مەترسی زاڵبوونی دەرەكی لە هەڵكشاندا‬ ‫بوو‪ ،‬سەرباری ئەمە‪ ،‬دەستەاڵتدارانی‬ ‫ئیتالیا بەهۆی ئەو جیاوازییەی لەگەڵ‬ ‫یەكدیدا دەهاتە ئــاراوە‪ ،‬ئامادە بوون‪،‬‬ ‫كۆمەكی دەستەاڵتی دەرەكی‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هی توركیش‪ ،‬بكەن‪ .‬لەو قۆناغەدا وای‬ ‫نابینم هیچ تاوانێك هەبێت‪ ،‬مەگەر‬ ‫لەنێوبردنی مانوسكریپەكانی كۆن‪ ،‬كە‬ ‫خەڵكی رۆژگاری رێنیسانس زۆر خۆیان‬ ‫لەم كارە نەدەدا‪.‬‬ ‫لــە دەرەوەی كــایــەی مــۆرالــیــدا‪،‬‬ ‫رێنیسانس شایستەیی مەزنی هەبوو‪.‬‬ ‫لە تەالرسازی‪ ،‬شێوەسازی‪ ،‬و شیعردا‬ ‫ئەو قۆناغە ناووبانگی خۆی پاراستووە‪.‬‬ ‫رێنیسانس چەندین مــرۆڤــی مەزنی‬ ‫وەكـــو لــیــۆنــاردۆ داڤینتچی‪ ،‬مایكل‬ ‫ئانگیلیۆ و ماكیاڤێللی هەبوو‪ .‬مرۆڤە‬ ‫پــەروەردەكــراوەكــان رزگــاریــان بــوو لە‬ ‫كولتووری خنكێنەری سەدەكانی نێڤین‪،‬‬ ‫و سكۆالرەكان‪ ،‬كە هێشتا كۆیلەی نەریتی‬ ‫كۆن بوون‪ ،‬لەو پنتە بەئاگا هاتنەوە‪ ،‬كە‬ ‫سەرچاوە ناسراوەكان لە هەر بابەتێكدا‬ ‫باوەڕیی جیاواز و لێكنەچوویان تێدایە‪.‬‬ ‫رێنیسانس لەگەڵ زیــنــدووكــردنــەوەی‬ ‫زانین و زانست ســەبــارەت بە گریك‪،‬‬ ‫وەها ژینگەیەكی بیری هێنایە ئارا‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا جارێكی دیكە ئەگەری ئەوە هەبوو‬ ‫كێبەڕكێی هێلینییەكان بكات‪ ،‬و تێیدا‬ ‫بلیمەتی تاك بە جۆرێك گەشەی كرد‪ ،‬كە‬ ‫لە رۆژگاری ئالێكساندەر بەدواوە وێنەی‬ ‫نەبوو‪ .‬رەوشە سیاسییەكانی رێنیسانس‬ ‫كۆك بوو لەسەر پەروەردەبوونی تاك‪.‬‬ ‫ناجێگیری و تاكگەرایی ‪ ،‬وەكــو ئەو‬ ‫رەوشــەی لە گریكی ئەنتیكەدا هەبوو‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكی نزیكیان لەگەڵ یەكدیدا‬ ‫هەبوو‪ .‬سیستەمێكی كۆمەاڵیەتی جێگیر‬ ‫پێویستە‪ ،‬بەاڵم هەموو ئەو سیستەمانەی‬ ‫تا ئەو كات هاتبوونە ئارا‪ ،‬رێگر بوون‬ ‫لەبەردەم گەشەسەندن و پەرەسەندنی‬ ‫توانستە هونەری و بیرییەكان‪ .‬ئایا ئێمە‬ ‫ئامادەین بەرگەی چ ئەندازەیەك كوشتار‬ ‫و ئانارشی بگرین بە خاتری ئەو بەرهەمە‬ ‫گــەورانــەی لە شێوەی بەرهەمەكانی‬ ‫رێنیسانس داهــاتــوون؟ لەمە بــەدواوە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ كەمتر‪ .‬تا ئێستا هیچ رێگەچارەیەك‬ ‫بۆ ئەم كێشەیە نەدۆزراوەتەوە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫زیادبوونی ئۆرگانی كۆمەاڵیەتی هەر رۆژە‬ ‫و لە گرنگییەكەی زیاد دەكات‪.‬‬ ‫سەرچاوە‬ ‫برتران راسل‪ :‬تاریخ فلسفە غرب‪ ،‬ترجمە نجف‬ ‫دریابندری‪ ،‬جلد دوم‪ ،‬تهران‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )240‬دوشةممة ‪2015/3/16‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫هه‌ڵه‌تێگه‌یشتن له‌ ده‌روونشیكاری‬ ‫چاوپێکەوتن له‌گه‌ڵ‌ ژاك الكان‬

‫لە ئینگلیزییەوە‪ :‬بڕوا عه‌الدین‬ ‫(‪)٣−٣‬‬ ‫ئێمیلیۆ گرانزۆتۆ‪ :‬بەاڵم تێڕوانینێکی‬ ‫زیاتر ڕەشبینانەتان هەیە بۆ ئەو شتەی‬ ‫کە پێی دەڵێن پێشکەوتن‪...‬‬ ‫ژاک الکــان‪ :‬نەخێر‪ ،‬شتێکی ترە‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە من ڕەشبین نیم‪ .‬من ڕام‬ ‫وایە کە هیچ شتێکی ئەوتۆ ڕوونــادات‪.‬‬ ‫من لەبەر یەک هۆی سادە ئەم قسەیە‬ ‫دەکـــەم‪ ،‬چونکە مــرۆڤ خــۆی هیچی‬ ‫پێناکرێت و بەکەڵکی هیچ نایەت‪،‬‬ ‫تــەنــانــەت تــوانــای نیە خۆیشی وەک‬ ‫ڕەگەزێک وێران بکات‪ .‬بەالمەوە مایەی‬ ‫سەرسوڕمان دەبێت کە مرۆڤ بتوانێت‬ ‫تاعونێک بەرهەمبهێنێت‪ ،‬ئەوسا دەڵێم‬ ‫مانای وایــە مــرۆڤ دەتوانێت هەندێک‬ ‫شت بکات کە دوورن لە دەستتێوەردانی‬ ‫هێزی سروشتی یان یەزدانی و زادەی‬ ‫بیرکردنەوە و کرداری خۆیین‪.‬‬ ‫هەموو ئەو بەکتریایانەی زیادەڕەوانە‬ ‫بەخێودەکرێن تا وەک سن و کوللە بە‬ ‫جیهاندا باڵوببنەوە‪ ،‬بۆ خۆیان نیشانەی‬ ‫سەرکەوتنی مرۆڤن‪ ،‬بەاڵم هەرگیز ئەو‬ ‫پێشکەوتنە ڕوونــادات‪ .‬زانستەکان زۆر‬ ‫سەرمەستانە بــەردەوامــن لە قەیرانی‬ ‫بەرپرسیارێتیەکانیان‪ :‬وەک ئەوان دەڵێن‪،‬‬ ‫هەموو شت دەگەڕێتەوە بۆ شوێنی خۆی‪.‬‬ ‫وەک ئەوەی کە منیش دەیڵێم‪ :‬هەمیشە‬ ‫هەر ڕیاڵ گەمەکە دەباتەوە‪ ،‬ئێمەش هیچ‬ ‫نابین جگە لــەوەی کە پێشتر خۆمان‬ ‫(ملکەچانە) هەبووین‪.‬‬ ‫ئێمیلیۆ گرانزۆتۆ‪ :‬جگە لە سەختیی‬ ‫زمــان و چەمکە ئاڵۆزەکانی‪ ،‬یەکێکی‬ ‫تر لەو پارادۆکسانەی ژاک الکــان کە‬ ‫بە بەردەوامی ڕەخنەدەکرێت‪ ،‬بریتیە‬ ‫لە گەمەکردن بە وشــەکــان‪ ،‬جۆرێک‬ ‫لە گاڵتەجاڕیی زمانەوانی‪ ،‬شاردنەوە‬ ‫و دیــارنــەخــســتــنــی کۆنسێپتەکان‪،‬‬ ‫درووستتر بڵێم‪ ،‬خودی پارادۆکسەکانی‬ ‫الکان خۆیەتی‪ ،‬بە جۆرێک کە ئەوەی‬ ‫بتخوێنێتەوە یان گوێت لێبگرێت هەست‬ ‫بە جۆرێک لە سەر لێ تێکچوون بکات‪.‬‬ ‫ژاک الکــان‪ :‬من گاڵتەوگەپ ناکەم‪،‬‬ ‫هەر چیەک کە دەیڵێم بە ڕاستیمە و‬ ‫مەبەستیشمە‪ .‬زۆر بە سادەیی پێت‬ ‫بڵێم ‪ −‬وەک پێشتریش بۆم باسکردیت‬ ‫‪ −‬چۆن زاناکان ئامێری دڵۆپاندن یان‬ ‫خولگەی ئێلکترۆنی بەکاردەهێنن‪،‬‬ ‫بــەهــەمــان شــێــوە مــنــیــش وشــەکــان‬ ‫بەکاردەهێنم‪ ،‬لێ جیاوازیەکەمان تەنها‬ ‫ئەوەیە کە من پاشخان و سەرچاوەکەم‬ ‫بریتییە لە ئەزموونەکانی دەروونشیکاری‪.‬‬

‫ئەو هەوەسە سێکسیەی کە بەرباڵوە‪ ،‬دیاردەیەکە بەس بۆ بازاڕپەیداکردن‬ ‫ئیمیلیۆ گرانزۆتۆ‪ :‬مەبەستمان لە‬ ‫واقیعە‪ ،‬واتە ئەو جیهانەی کە دەیبینین‪..‬‬ ‫ژاک الکــان‪ :‬ئێ باشە‪ .‬جیاوازی لە‬ ‫نێوان ڕیــاڵ وەک ئــەوەی کە ناتەواوە‬ ‫و نێوانی ئەوەی کە ڕەمزى‪ ،‬خەیاڵییە‬ ‫ئــەوەیــە کە ڕیــاڵ بریتیە لە جیهان‪.‬‬ ‫بۆئەوەیشی کە دەرک بەوە بکەیت کە‬ ‫جیهان بوونی نیە‪ ،‬کە هەر نیە‪ ،‬تەنها‬ ‫ئــەوەنــدە بەسە بڕوانیتە هەموو ئەو‬ ‫گەوجێتییە کۆگەلیانەی گروپە گەمژەکان‬ ‫پێیان وایە ئەوە جیهانە‪ .‬من داوا لە‬ ‫هاوڕێیانی گۆڤاری پانۆرامایش دەکەم کە‬ ‫بەر لە تۆمەتبارکردنم بە پارادۆکس و‬ ‫ناکۆکی‪ ،‬کەمێک لەو قسانە ڕابمێنن کە‬ ‫کەمێک پێش ئێستا کردم‪.‬‬

‫ئێمیلیۆ گرانزۆتۆ‪ :‬تۆ دەڵێیت‪ :‬ڕیاڵ‬ ‫بوونی نیە‪ ،‬لێ مرۆڤی ئاسایی (خەڵکی‬ ‫سادە) پێی وایە کە ڕیاڵ واتە جیهان‪،‬‬ ‫ئیمیلیۆ گرانزۆتۆ‪ :‬خەڵکی پێیان وایە‬ ‫واتــە ئـــەوەی کــە بــە چــاوی خــۆی لە‬ ‫چواردەوری خۆی دەیبینێت و بە دەستی کە لە هەر کاتێکی تر ڕەشبینتریت‪.‬‬ ‫خۆی‪ ،‬دەستی تێوەدەدات‪.‬‬ ‫ژاک الکان‪ :‬جارێ سەرەتا با هەر واز‬ ‫لەو مرۆڤە ئاساییە بهێنین‪ ،‬چونکە بوونی‬ ‫نیە و بەتەنها خەیاڵێکی ئامارییە‪ .‬هەمانە‬ ‫و نیمانە بوونی تاکەکەسەکانە‪ .‬کاتێک‬ ‫خەڵکی بــاس لە مرۆڤی ســەر جــادە‪،‬‬ ‫ڕاپرسیی گشتی یان دیاردەی کۆگەلی و‬ ‫شتی لەو جۆرە دەکەن‪ ،‬ڕاستەوخۆ بیر‬ ‫لەو نەخۆشانە دەکەمەوە کە بەدرێژایی‬ ‫‪ 40‬ساڵ گوێم لێگرتوون‪ .‬بە پێوانەیەک‬ ‫لە پێوانەکان‪ ،‬کەس لە کەس ناچێت‪.‬‬ ‫کەس هەمان فۆبیا‪ ،‬هەمان دڵەڕاوکێ‪،‬‬ ‫هەمان شێوازی قسەکردن و هەمان ترسی‬ ‫لەو شتە نیە کە تێیناگات‪ .‬ئیتر مرۆڤی‬ ‫ئاسایی ئاساییتان لە چیە؟ کێ ئاساییە؟‬ ‫من‪ ،‬تۆ‪ ،‬پاسەوانی باڵەخانەیەک یان‬ ‫سەرۆک کۆمار‪ ،‬کاممان؟‬

‫ئایین باشتر بتوانێت لەناومان ببات؟‬ ‫ئەوە کەشێکی ئاهەنگسازیی بەردەوامە‪،‬‬ ‫جۆرێکە لە چێژبینین کە هاوشێوەی‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬چەندین سەدە دەخایەنێت‪.‬‬ ‫وەاڵم ــی مــن بــۆ هــەمــوو ئــەو شتانە‬ ‫ئەوەیە کە مــرۆڤ هەمیشە دەتوانێت‬ ‫خــۆی لــەگــەڵ خــراپــەدا بگونجێنێت‪.‬‬ ‫تاکە ڕیاڵێک کە بشێت وێنای بکەین و‬ ‫‌حەزبکەین پێی بگەین‪ ،‬بریتییە لە بوونی‬ ‫پێویستی بۆ جۆرێک لە هۆکار‪ :‬وەک‬ ‫پێشتریش ئاماژەمان پێدا‪ ،‬واتە مانایەک‬ ‫ببەخشینە شتەکان‪ .‬بە دیوێکی تریشدا‬ ‫دەکرێت بڵێم مرۆڤ هیچ دڵەڕاوکێیەکی‬ ‫نیە‪ ،‬فرۆید بەناوبانگ نابێت و منیش‬ ‫دەبمە مامۆستای یەکێک لە خوێندنگە‬ ‫ئامادەییەکان‪.‬‬

‫گەمارۆدراوین کە دەبنە مایەی پەرشکردن‬ ‫و دڵەڕاوکێمان‪ ،‬بۆ نمونە تەلەڤزیۆن کە‬ ‫وەک خانەخوێیەک دەمانبینێ و لەسەر‬ ‫بەشێکی گەورەی ئێمە دەژی و دەخوا‪،‬‬ ‫زۆرمــان لێ دەبــات‪ ،‬لێ ئــەوەش خۆی‬ ‫پەیوەستە بەوەی کە توانای ملکەچی و‬ ‫خۆبەدەستەوەدان بۆ تەلەڤزیۆن شتێکە‬ ‫ژاک الکان‪ :‬ئەو هەوەسە سێکسیەی‬ ‫لە خەڵکی لە خۆیاندا‪ ،‬خۆیانن کە‬ ‫کــە بــەربــاوە‪ ،‬دیــاردەیــەکــە بــەس بۆ‬ ‫دەهێڵن لێیان ببرێت‪ ،‬بە ئەندازەیەک کە‬ ‫بازاڕپەیداکردن‪ .‬بەاڵم دەروونشیکاری‬ ‫بەهای زل و گەورە بۆ ئەو شتانە دادەنێن‬ ‫کــارێــکــی جــدیــیــە‪ ،‬وەک پێشتر وتم‬ ‫و هەڵدەبەستن کە دەیانبینن‪.‬‬ ‫زیاتر پەیوەستی پەیوەندییەکی زۆر‬ ‫بێگومان هەندێک شتی نەخۆشخەر‬ ‫تایبەتی نێوان دوو تاکەکەس‪ :‬سۆبێکت‬ ‫و ستەمکارانەی ترییش هەن‪ :‬ناردنی‬ ‫و دەروونــشــیــکــار‪ .‬شتێک نیە نــاوی‬ ‫ڕاکێت بۆ سەر مانگ‪ ،‬توێژینەوە لە بنکی‬ ‫ئیمیلیۆ گرانزۆتۆ‪ :‬ئــەی دڵەڕاوکێ دەروونشیکاریی کۆگەلی بێت‪ ،‬وەک چۆن‬ ‫دەریــادا و ‪ ...‬هتد‪ ،‬هەموو ئەم شتانە‬ ‫نیرۆس یان دڵەڕاوکێیەکیش نیە لەسەر‬ ‫بەالی دەروونشیکارییەوە چیە؟‬ ‫بە خەڵکی دەفرۆشرێنەوە‪ ،‬بەبێئەوەی‬ ‫ئاستی گروپ‪.‬‬ ‫مەبەست لێیان ئەنجامدانی شتێک بێت‬ ‫خۆ ئەو بازاڕبۆپەیداکردنەی قسەکردن‬ ‫ژاک الکان‪ :‬شتێکە دەکەوێتە دەرەوەی‬ ‫لـــەدەرەوەی ئەو درامــا و نمایشە‪ .‬من‬ ‫ئیمیلیۆ گرانزۆتۆ‪ :‬ئایا ئەوە بەتەنها جەستەمان‪ ،‬ترسە‪ ،‬بەاڵم ترس لە هیچ‪ ،‬لەسەر سێکس‪ ،‬نمایشکردنی لەسەر‬ ‫تەواو دڵنیام لەوەی گەر هاتوو بووینە سیما و خاسیەتی دڵەڕاوکێیە یان ترسێک کە دەشێت هەم جەستە و هەم شەقامەکان و مامەڵەکردنی بەشێوەیەکی‬ ‫خــاوەنــی بــڕی پيویستی ڕۆکــێــت یان دڵەڕاوکێ گرێدراوی هەندێک هەلومەرجی ئەقڵیش ببیزوێنن و دروستی بکەن‪ .‬بەردەوام وەک هەر ماتریاڵێکی تر لەسەر‬ ‫بەکورتیەکەی ترسە لە ترس‪ .‬زۆربەی تیڤییەکان‪ ،‬شتێکی دڵخۆشکەر نیە و‬ ‫هەرە زۆری ئەو ترس و دڵەڕاوکێیانە‪ ،‬شادمان ناکات‪ .‬من ناڵێم ئەوە کارێکی‬ ‫بــەو ئــەنــدازەیــەی کە وەرمانگرتووە‪ ،‬خــراپــە‪ .‬بــەاڵم دڵنیایشم لـــەوەی کە‬ ‫پەیوەستی سێکسە‪ .‬فرۆید باسی لەوە ئەوە بەتەنها بەس نیە بۆ مامەڵەکردن‬ ‫کــردووە کە سێکسواڵیتە (بۆ مرۆڤ لەگەڵ دڵەڕاوکێ و کێشە تایبەتییەکان‪.‬‬ ‫وەک ئاژەڵێکی قسەکەر) شتێکە بێ هیچ ئــەوە هیچ نیە جگە لە مــۆدەیــەک لە‬ ‫چارەسەر و ئومێدێک‪ .‬یەکێک لە کارە مــۆدە ساختەکانی لیبراڵیزم کە وەک‬ ‫گرنگەکانی دەروونشیکارییش بریتیە ئەوەی دیارییەکی خودایی بێت و ئەو‬ ‫لــەوەی کە لە گوتاری نەخۆشدا ئەو کۆمەڵگەیەی پێی دەڵێن ئاسانکار‪،‬‬ ‫نادیارە مەزنە بدۆزێتەوە‪ :‬مەبەستم لە پێمانی ببەخشێت‪ .‬بەاڵم لەسەر ئاستی‬ ‫دەروونشیکاری هیچ سودێکی نیە‪.‬‬ ‫پەیوەندیی نێوان دڵەڕاوکێ و سێکسە‪.‬‬ ‫چەندین کەناڵی تەلەڤزیۆنی بە هەموو کــۆمــەاڵیــەتــی‪ ،‬قــۆنــاغــی مــێــژوویــی و‬ ‫ئیمیلیۆ گرانزۆتۆ‪ :‬لە ئێستادا کە سێکس‬ ‫توێژینەوەکانیەوە لە شتی بێسوودا‪ ،‬ئەو شوێنگەی جوگرافییشە؟‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫کات بە دوای شتێکی تردا دەگەڕێین تا‬ ‫لە هەموو شوێنەکاندا دەبینین‪ ،‬سێکس ‪http://www.critical-theory.‬‬ ‫خۆمانی پێوە سەرقاڵبکەین‪ .‬ئەوەیش‬ ‫ژاک الکان‪ :‬ئەمڕۆ مۆدێرنترین دڵەڕاوکێ لە سینەما‪ ،‬لە شانۆ‪ ،‬لەسەر تەلەڤزیۆن‪com/this-so-called-crisis-it- ،‬‬ ‫خۆی سەرلەنوێ زیندووبوونەوەی ئایین دڵەڕاوکێی ئەو جیهانەیە کە لە دۆزینەوە لە ڕۆژنــامــەکــانــدا‪ ،‬لە گۆرانیەکاندا و ‪does-not-exist-jacques-lacan-‬‬ ‫‪on-psychoanalysis-in-1974/‬‬ ‫و خولە دۆنادۆنیەکەیەتی‪ ،‬وانیە مەگەر؟ و داهێنانەکانی خۆی دەترسێت‪ .‬بەاڵم تەنانەت لە کەنار دەریاکانیشدا‪ .‬وەک‬ ‫بــەڕای تۆ چ هۆڤ یا دێوێک هەیە لە داخۆ ئێمە چییش دەربارەی ئەو شتانەی باسی دەکەن‪ ،‬ئەمێستا خەڵکی کەمتر‬

‫فرۆید باسی لەوە کردووە کە سێکسواڵیتە (بۆ‬ ‫مرۆڤ وەک ئاژەڵێکی قسەکەر) شتێکە بێ هیچ‬ ‫چارەسەر و ئومێدێک‬ ‫ژاک الکـــان‪ :‬ڕاســت نیە‪ ،‬مــن هیچ‬ ‫پەیوەندییەکم بــە ڕەشبینەکان یا‬ ‫ئــەوانــەوە نیە کە دڵەڕاوکێیان هەیە‪.‬‬ ‫ئەو دەروونشیکارەی نەتوانيت قۆناغی‬ ‫دڵەڕاوکێ بەجێبهێڵێت ئەوا بەدبەخت و‬ ‫سەرگەردان دەبێت‪ .‬ڕاستە بە شتگەلێک‬

‫کە لەسەردەمەکانی تردا ڕوویان داوە؟‬ ‫ئایا ئێمە چی دەرب ــارەی کارەسات و‬ ‫خەم و مەراقی توێژەرەکانی تر دەزانین؟‬ ‫دڵەڕاوکێی ئەمڕۆ بریتیە دڵەڕاوکێی‬ ‫ئــەو کرێکارە بەکۆیلەگیراوەی وەک‬ ‫سەوڵلێدەرە بە کۆیلەگیراوەکانی جارانی‬ ‫ناو کەشتیەکان لە کۆمپانیایەکدا بەس‬ ‫خەریکی ڕێکخستنی بەرهەمەکانی‬ ‫کۆمپانیاکەیەتی‪ .‬ئەوە دڵەڕاوکێکەیە‪،‬‬ ‫یــان زۆر ئاسانتر بڵێم‪ ،‬ئــەو چەشنە‬ ‫دڵەڕاوکێیە پەیوەستی وشە و چەمکەکانی‬ ‫ئێستامانە‪.‬‬

‫دڵەڕاوکێیان دەربــارەی ئەو مەسەالنە‬ ‫هەیە کە تایبەتن بە الیەنی سێکسی‪.‬‬ ‫وەک دەڵــێــن‪ ،‬تــابــوەکــان کــەوتــوون‪،‬‬ ‫خەڵکیش هیچ ترسێکیان لە سێکس‬ ‫نەماوە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )240‬دوشةممة ‪2015/3/16‬‬

‫ئیسالم لە جەهلی دوەمەوە بۆ جەهلی یەکەم‬ ‫ئازاد قەزاز‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫لە قۆناخی یەكەمدا واتە سەرەتای‬ ‫سەرهەڵدانی ئیسالم‪ ،‬ئیسالم بوونی‬ ‫خۆی بەناوی خوداوە ڕاگەیاند‪ .‬واتە بە‬ ‫سود وەرگرتن لەو ئادیۆلۆژیایەی كە‬ ‫باو بووە سەبارەت بە ئایین و خودا و‬ ‫مەبەست و مەرامی خودا لەم بونەوەرەدا‪،‬‬ ‫ئیسالم هــەم بە دیــالــۆگ و ماریفە و‬ ‫لۆژیك‪ ،‬هەمیش بە ملمالنێی توند و‬ ‫جەنگ‪ ،‬توانی خۆی لەو كۆمەڵگەیەدا‬ ‫بسەپێنێت‪ .‬ئەگەر تا ئێستا ئیسالم‬ ‫قۆناخێكی هۆشیاربوونەوە و ڕۆشنگەری‬ ‫بووبێت‪ ،‬ئەوا لەمەودوا چووە قۆناخی‬ ‫دۆگــمــا و ئایدیۆلۆژیایەك كــە هێدی‬ ‫هێدی لەبیری موسڵمان دەچێتەوە كە‬ ‫ئایینەکەی مشتە ئاوێك بووە‪ ،‬لە كارێزی‬ ‫بوون هەڵگۆزراوە‪ .‬بەهێمنی ئەو كارێزە‬ ‫وندەكرێت و خۆی دەكاتە سەرچاوەكە و‬ ‫گشت مشتە ئاوەكانی تر پوچ دەكاتەوە‬ ‫و خۆی دەكاتە تاقە ڕێگای ڕزگــاری و‬ ‫ئـــازادی هـــەردوو نیا‪ .‬لــێــرەدا ئیسالم‬ ‫دەچێتە قۆناخی ئایدیۆلۆژیایەك كە‬ ‫دواجــار دەبێتە باوێك كە ڕزگاربوون‬ ‫لەو ئایدیۆلۆژیایە زۆر سەخت دەبێت‪.‬‬ ‫گەر لە قورئاندا بەوردی هەندێ ئایەت‬ ‫بخوێنیتەوە‪ ،‬دەتوانیت ئەو دوو قۆناخە‬ ‫لەیەكتری جودا بكەیتەوە‪ .‬ئەو ئایەتانەی‬ ‫بانگەشەی ئــەوە دەكــەن كە لە ئایندا‬ ‫زۆرەملێ نییە‪ ،‬داوای دیالۆگ دەكەن‪ ،‬بە‬ ‫یەك چاو ئاینەكانی تر دەبینێت و قورئان‬ ‫جیاوازی لە نێوانیاندا ناكات‪ ،‬لە قۆناخی‬ ‫یەكەمدا ڕەنگدەدەنەوە‪ .‬ئەو ئایەتانەش‬ ‫كە ئیسالم بە تاكە ڕێگە دەناسێنێت و‬ ‫گشت ئاینەكانی تر بە باتڵ دەبینێت و‬ ‫بانگەشەی جەنگ و جیهاد دەكات‪ ،‬لە‬ ‫قۆناخی دووەمدا ڕەنگدەدەنەوە‪.‬‬ ‫ئێمە لە پێشەوە گوتمان ئاینگەری وەك‬ ‫هەستێكی سروشتی لە مرۆڤدا كاردەكات‪.‬‬ ‫لە هەمانكاتدا مرۆڤی تایبەت لە نێوان‬ ‫خودا و مرۆڤدا دیاردەیەكی باوەڕپێكراوی‬ ‫مرۆڤایەتی بووە و بۆتە كەلتورێكی باو‬ ‫لە كۆمەڵگە جیاوازاەكاندا‪ .‬كۆمەڵگەی‬ ‫عەرەبیش لــەم كەلتورە بــاوە بــەدەر‬ ‫نەبووە‪ .‬بۆیە بێژان بەناوی خوداوە خۆی‬ ‫لە خۆیدا كارێكی نامۆ نەبووە‪ .‬ئەوەی‬ ‫گرنگ بووە‪ ،‬یەكەم بەناوی چ شێوازێك‬ ‫لە خــودا دەبێژێت و دووەمــیــش چۆن‬ ‫بیسەلمێنێت ئەو كەسەی بەناوی خوداوە‬ ‫دەبێژێت‪ ،‬ڕاســتــدەكــات‪ .‬واتــە دەبێت‬ ‫ئەو كەسە ڕاستێتی پەیامبەرێتی خۆی‬ ‫بەهەر هۆیەكەوە بووە بسەلمێنێت‪ .‬یان‬ ‫دەبێت بەماریفە و لۆژێكیكی نوێوە كە‬ ‫مرۆڤی ئەو سەردەمە پێویستی پێیەتی‬ ‫و لەگەڵ پرۆسەیەكی درێژخایەنی وەك‬ ‫ئاینی مەسیحی خۆی بسەپێنێت‪ ،‬یان‬ ‫دەبێت بە ماریفە و لۆژیك لەتەك جەنگ‬ ‫و ملمالنێی توندا و لەماوەیەكی كورتا‪،‬‬ ‫وەك ئیسالم خۆی بگەێنێت‪ .‬پاش ئەم‬ ‫سەپاندنە‪ ،‬ئیدی دۆگما هێدی هێدی‬ ‫خۆی ئاشكرا دەكات و ئەقڵی مرۆڤەكان‬ ‫كۆت و بەند دەكات‪.‬‬ ‫كاتێك منداڵێك چــاو دەكــاتــەوە‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك بۆچوونی ئامادەكراو‪ ،‬دەخرێنە‬ ‫بەردەستی‪ ،‬كۆمەڵێك موعجیزە دەخرێنە‬ ‫پێشچاوی‪ ،‬كۆمەڵێك پاڵەوانی پیرۆز‬ ‫دەكــرێــن بــە نموونە بــۆی‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫بەڵگەی ئەقڵی و نەقڵی پێدەگەینرێ‪،‬‬ ‫بێگومان ئەم کــارە كۆمەڵێك بنەمای‬ ‫بەڵگەنەویست بۆ ئەو مناڵە دەخوڵقێنێت‪،‬‬ ‫ناوەڕۆكەكەی ئەوە دەبەخشێت‪ :‬كە گەر‬ ‫ئەم ئایدیۆلۆژیایە زۆر تایبەت و دەگەمەن‬ ‫نەبووبێت‪ ،‬هەڵگری هەقیقەتێکی ڕەها‬ ‫نەبووبێت‪ ،‬هەرگیز ناگاتە ئەو ئاستەی‬ ‫ئەم هەموو سەركەوتنانە بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫ئیدی ئــەم مرۆڤە وەك دەرونناسان‬ ‫دەڵێن لە سەرەتای تەمەنیەوە ئەوەی‬ ‫وەریگرت و لەسەری ڕاهات و دامەزرا‪،‬‬

‫ئەگەر تا ئێستا ئیسالم قۆناخێكی هۆشیاربوونەوە و ڕۆشنگەری بووبێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەمەودوا چووە قۆناخی دۆگما و ئایدیۆلۆژیایەك كە هێدی هێدی لەبیری موسڵمان‬ ‫دەچێتەوە كە ئایینەکەی مشتە ئاوێك بووە‪ ،‬لە كارێزی بوون هەڵگۆزراوە‬ ‫بە زەحەمەت گۆڕانی بەسەردا دێت‪،‬‬ ‫ئەوەی مرۆڤ لە منداڵیەوە وەك بەدیهی‬ ‫لەسەری پەروەردە دەكرێت‪ ،‬بە سەدان‬ ‫بەڵگەی زانستی و بە ســەدان ساڵیش‬ ‫ناڕووخێت‪.‬‬ ‫لـــــەوە تــێــگــەشــتــیــن ئــەگــەر‬ ‫هوشیاربونەوەیەكی ڕیشەیی نەبوایە‬ ‫و پرۆسەیەكی درێژخایەنی لەپشتەوە‬ ‫نەبوایە‪ ،‬ئیسالم ئاوها سەریهەڵنەدەدا‪.‬‬ ‫هەر ئەو هوشیاربونەوەیە دۆگمایەكی‬ ‫دێرینی عەرەبی شكاند‪ .‬لە هەمانكاتدا‬ ‫لــەو قۆناخەش تێگەشتین كــە چۆن‬ ‫جارێكی تر ئیسالم بویەوە بە دۆگما و‬ ‫نەوە لە پاش نەوە لەسەر ئەو دۆگمایە‬ ‫پەروەردە كراوە‪ ،‬تاگەشتۆتە ئەمڕۆكەش‪.‬‬ ‫واتــە ئێمە هەنووكە هاتوینەتەوە یان‬ ‫گــەڕاویــنــەتــەوە بــۆ ئــەو قۆناخەی كە‬ ‫ئیمڕۆكەی ئیسالمی‪ ،‬ئەو ئیسالمییەی‬ ‫لــەو زەخیرە ئایدیۆلۆژیییەی ســەدان‬ ‫ساڵە كەڵەكە بــووە و شەرعیەتێكی‬ ‫تایبەتی لــە نــاو جیهانی ئیسالمیدا‬ ‫بۆخۆی بەدەستهێناوە‪ ،‬بەهەمانشێوە‬ ‫ئیسالمی سەلەفی و ئیسالمی جیهادییش‬ ‫هــەر لــەســەر هــەمــان زەخــیــرە خۆیان‬ ‫بنیاتناوە‪ ،‬پرسیارکردن و گومانکردن‬ ‫و تەحەداکردنی باوان‪ ،‬الی ئەوان هیچ‬ ‫مانایەکی نەماوە‪ .‬ئەو جەهلەی دووەم‬ ‫کە ئیسالم لەڕێگەی هۆشیاربوونەوەی‬ ‫پەیامبەرەکەیەوە پێی گەیشت و خۆی‬

‫ناسی و هەقیقەتی ڕەهای الی کۆمەڵگەی‬ ‫عەرەبی خستەوە بەر گومان و ڕەخنەوە‪،‬‬ ‫کــەچــی ئیمڕۆکە جیهانی ئیسالمی‬ ‫گــەڕایــەوە بۆ ئەو جەهلەی یەکەم کە‬ ‫ئیسالم هات و الیبرد‪ .‬واتە لە جەهلی‬ ‫دووەمــەوە بۆ جەهلی یەکەم گەڕانەوە‪.‬‬ ‫لە دیدارێکدا لە ڕۆژنامەی هاواڵتی ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٠‬ئەوەمان ڕاگەیاند کە‪ ( :‬تەوژمی‬ ‫ئیسالمی جیهادی و تەوژمی ئیسالمی‬ ‫سیاسی ئەو ئاڕاستەیەیان خوڵقاند كە‬ ‫ئیمڕۆ بە ئیسالمی سیاسی دەناسرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی الی بەندە دەركەوتووە‪ ،‬ئەوەیە كە‬ ‫ئیسالمی سیاسی بەری تۆوی ڕووەکێكە‬ ‫كە لە گیانەاڵدایە‪ .‬هەندێ رووەک كە‬ ‫دەگاتە كۆتایی ژیانی‪ ،‬بەپەلە تۆوێكی‬ ‫ناتەواو فڕێدەدات‪ ،‬تاوەكو مانەوەی خۆی‬ ‫مسۆگەر بكات‪ ،‬وەلێ تۆوێكی ناتەواو‪،‬‬ ‫بەرهەمێكی تفتوتاڵ‪ ،‬كە نە هەرس‬ ‫دەكرێت و نە پاش خۆیشی دەتوانێت‬ ‫بەرهەمی نوێ ببەخشێت)‪ .‬کاتێ ئەم‬ ‫بۆچوونەمان ڕاگەیاند‪ ،‬لە هیچ شوێنێکەوە‬ ‫ئاسەواری داعشی ئیمڕۆکە دیار نەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەوە دەچێت ئەو میتافۆرەمان بۆ‬ ‫ڕوونکردنەوەی ئەو دیدەمان زۆر گونجاو‬ ‫بووبێت‪ ،‬چونکە بەراستی داعش هەر‬ ‫ئەو تۆوە تفت وتاڵەی ڕووەکی ئیسالمی‬ ‫سیاسی ئەم سەردەمە بوو‪ .‬لێرەدا ئەم‬ ‫شوبهاندنەم وەك میتافۆرێك بەكارهێناوە‬ ‫و مەبەستێكی زانستی دەخــەمــەڕوو‪،‬‬

‫نەك سوكایەتیكردن بێت بە تاكەكانی‬ ‫نــاو ئیسالمی سیاسی‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫ڕەفتارەی ڕووەك‪ ،‬سیفاتێكی بایەلۆژییە‪،‬‬ ‫دیــاردەیــەكــی سرووشتییە و زۆرجــار‬ ‫ڕودەدات‪ .‬جگە لەوەش ڕەخنەی ئێمە‪،‬‬ ‫هێندەی ڕوودەكــاتــە ئەو تەوژمەی كە‬ ‫ئەوان خۆیانی تێدا بینیوەتەوە‪ ،‬هێندە‬ ‫ڕووناكاتە تاكەكانی ناو بزافی ئیسالمی‬ ‫سیاسی‪ .‬گومانم لەوەدا نییە لەناو ئەو‬ ‫بزاڤانەدا مرۆڤی دڵسۆز و جدی هەن‪،‬‬ ‫وەلــێ لــەوە هوشیارنەبوونەتەوە كە‬ ‫ئەو بزافە ناتوانێت ئامانجەكانی ئەوان‬ ‫بینێتەدی‪ .‬خوێنەر دەتوانێ بگەڕیتەوە‬ ‫بــۆ کتێبی (داعـــش لــە گۆشەنیگای‬ ‫سایکۆپۆلیتیکەوە) لــەم مــاوەیــەدا‬ ‫باڵوبۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی ئیمڕۆكە لە گۆڕەپاندا دەیبنین‪،‬‬ ‫كــە ئیسالمێك لــە دۆخـــی جەهلی‬ ‫یەکەمیدا بەناو خەڵكیدا شۆڕبۆتەوە‪،‬‬ ‫دەرەنجامی نەخوێندەواری و ئاستنزمی‬ ‫هۆشیاریی كۆمەڵگەیە‪ ،‬نەك دەرەنجامی‬ ‫ڕۆشنبیركردنی ئیسالمی سیاسی بووبێت‪.‬‬ ‫وەك گوتمان ئایین خۆی ئایدیۆلۆژیایەكە‬ ‫كە مرۆڤ پێویستی پێیەتی‪ ،‬ئاینگەری‬ ‫لــە ئاستە زۆر نزمەكەی ئەمڕۆكەدا‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هەستە ئاینگەرییە‬ ‫سادەیە‪ ،‬كە ئیسالمی سیاسی كاری لەسەر‬ ‫كــردووە‪ .‬لەساڵی ‪ 2000‬لەبەرنامەیەكی‬ ‫تەلەفیزۆینی یەكگرتوو خۆیدا بوو‪ ،‬ئەوەم‬

‫ئاشكراكرد‪ ،‬هەركەسێ ئاستی هٶشیاری‬ ‫بەرز بێتەوە‪ ،‬لەگەل ئیسالمی سیاسی‬ ‫هەڵناكات‪ .‬خــۆتــان دەیبینن‪ ،‬پەیتا‬ ‫پەیتا ڕوشنبیرەکانی ئیسالمی سیاسی‪،‬‬ ‫هەڵدەورێن‪ .‬تێكڕای ئەم بزاڤانە‪ ،‬بزاڤێكی‬ ‫نۆستالۆژیانەن‪ ،‬واتە شەیدای ڕابردوون‪،‬‬ ‫گرنگترین شەیدابوونیان گەڕانەوە بووە‬ ‫بۆ سەرەتای سەرهەڵدانی ئیسالم و ژیان‬ ‫و هاوەاڵنی پەیامبەر موحەمەد‪ .‬تەنانەت‬ ‫ناوی منداڵەكانیشیان بەناوی هاوەاڵن و‬ ‫بنەماڵەی موحەمەدەوە ناودەنا‪ .‬ئەمە‬ ‫جگەلەوەی كە شەیداییەكی تریان بۆ‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬گەڕانەوەی خەالفەت بوو كە بە‬ ‫سوڵتانی عوسمانی كۆتایی هات‪.‬‬ ‫مەبەستمان ئەوەیە هەستی ئاینگەری‬ ‫الی مرۆڤی هۆشیار لە ئاستێكی بەرز و‬ ‫پێشەكەوتوودایە‪ ،‬وەك ئەو ئاستە نزمە‬ ‫نییە كە الی خۆمان بــاوە و پیاوانی‬ ‫سیاسیش دەتوانن بۆ مەرامی سیاسی‬ ‫خۆیان ئەو هەستە بقۆزنەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫هۆكارێكی مەزنە وادەك ــات كە پارتە‬ ‫نائیسالمیەكانیش‪ ،‬ئەو هەستی ئاینگەرییە‬ ‫بۆ مەبەست و بەرژەوەندیی خۆیان بەكار‬ ‫بهێنن‪ .‬دەبێت سێ بنەما (ڕۆشنگەری‪،‬‬ ‫شۆڕشی زانستی و گۆڕانكاری ڕیشەیی‬ ‫لە ئاینی ئیسالمدا) وەگەڕ بخرێت تاوەکو‬ ‫مرۆڤ لە وەهمی زانینەوە بەرەو هەقیقتی‬ ‫زانین هەنگاو بنێت‪ .‬مادام هیچ الیەن و‬ ‫حزبێك بــەم کــارە هەڵنەساون‪ ،‬یان‬

‫ئەقڵیەتی ئاینی سەركردەكان و پارتە بەناو عیلمانیەكان لەگەڵ‬ ‫ئەقڵیەتی موسڵمانێكی سادە‪ ،‬هیچ جۆرە جیاوازییەكی تێدا نابینرێ‬

‫مادام ئەو شۆڕشە هێشتا ڕووینەداوە‪،‬‬ ‫ئیتر ناتوانین پارتی عیلمانی و پارتی‬ ‫ئیسالمی لەو کوردستانەی خۆمان لە‬ ‫یەكدی جیابكەینەوە‪ .‬ئەمەش هۆکارە کە‬ ‫بیری ئاینی لە كۆمەڵگەی ئیسالمیدا‪ ،‬بە‬ ‫كوردیشەوە‪ ،‬وەرچەخانی گرنگ و ڕیشەیی‬ ‫بەخۆیەوە نەبینیوە‪ .‬ئەقڵیەتی ئاینی‬ ‫سەركردەكان و پارتە بەناو عیلمانیەكان‬ ‫لەگەڵ ئەقڵیەتی موسڵمانێكی سادە‪،‬‬ ‫هیچ جۆرە جیاوازییەكی تێدا نابینرێ‪.‬‬ ‫لە ڕاستیشدا چەمكەكانی ئیمڕۆكەی‬ ‫سیكوالریزمی وەك دیموكراسیەت‪،‬‬ ‫دیالۆگ‪ ،‬ئەقڵگەری‪ ،‬پلورالیزم و فەمینیزم‬ ‫و هتد‪ ،‬گرفتی دەروونــی و لۆژیكی بۆ‬ ‫لێكدانەوەی ئیسالمییەكان خوڵقاندووە‪.‬‬ ‫بــۆ نموونە كافركردنی ناموسڵمان‪،‬‬ ‫تاكە ئایینی راستەقینە كە هەر تەنها‬ ‫لە ئیسالمدا ببینرێتەوە‪ ،‬بەهەشت بۆ‬ ‫موسڵمان بێ و دۆزەخیش بۆ كافران‬ ‫بــێ‪ ،‬ئەمانە دوالیزمیەكی وەهــای لە‬ ‫بیركردنەوەی ئەواندا وروژاندووە‪ ،‬نازانن‬ ‫چۆن خۆیانی لێدەربازبكەن‪ .‬هەندێ جار‬ ‫ئیسالمییەكان ناچار دەبن بە ڕووكەشی‬ ‫دیموكراسیەت و قبووڵكردنی فرە ئاینی‬ ‫پەسەند بکەن‪ ،‬كەچی لەالیەكی ترەوە‬ ‫خودای پێناشرین دەكەن‪ ،‬تا ئەو ڕادەیەی‬ ‫خەریكن خەتاكە ئەخەنە سەر خودا و‬ ‫دەڵێن ئەوە خودایە و خۆی وای داناوە‬ ‫و دەسەاڵتی ئێمەی تێدا نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەوەیان پەیوەندی بەئێمەوە نیە‪ ،‬ئیدی‬ ‫بەم وەاڵمە خۆیان دەرباز دەكەن‪ .‬وەلێ‬ ‫ئەو دوالیزمیە هەروەك خۆی دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫چونكی لەالیەكەوە عەقیدەی ئیسالمی‬ ‫سیاسی لە سەر قورئان دامــەزراوە كە‬ ‫ئەوە دووپــات دەكاتەوە و هەڕەشەش‬ ‫دەكات كە خودا هیچ ئاینێكی جگە لە‬ ‫ئیسالم قبوڵ نییە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە‬ ‫زەمینەی واقع داوای شتێكی لێدەكات‬ ‫كــە ئــەگــەر لــە گەڵیدا هــاوڕابــێــت‪ ،‬لە‬ ‫عەقیدەكەی دایدەبڕێت‪ .‬ئەنجامەكەی‬ ‫یان ئەوەتا ئەو كەسە ئیسالم بەو هەموو‬ ‫گرفت و دوالیزمیەوە قبوڵ بێت و وەك‬ ‫سەلەفییەك بیركاتەوە و گشت شتێكیتری‬ ‫جگە لە ئیسالم‪ ،‬ڕەتبكاتەوە‪ ،‬یان ئەوەتا‬ ‫ئیسالم ڕەتبكاتەوە و ڕۆحیگەری قبوڵ‬ ‫بكات تا لەتەك واقیعدا یەك ڕووبێت و‬ ‫بحەوێتەوە و بەبێئەوەی هەست بەكەمیی‬ ‫خۆی بكات‪ ،‬مومارەسەی ژیانی ڕۆحی‬ ‫خۆی بكات‪ .‬یاخود دەگاتە ئەوەی كە‬ ‫واز لەكاری سیاسی بێنێ و بێبیركردنەوە‬ ‫بێنێت‪ ،‬نوێژ و حەج و تاعەتی خۆی‬ ‫بكات‪ ،‬چونكی ئەو توانایەی نییە هیچ‬ ‫كام لەو دوو ڕێگایەی تر (سەلەفی یان‬ ‫ڕۆحیگەری) هەڵبژێرێت‪.‬‬ ‫کەواتە ئەگەر ئیسالم سەرەتاکەی‬ ‫ئازاد بوون بوو لە دەست ئایینێکی باوی‬ ‫ســەردەم‪ ،‬ئێستا موسڵمان خۆی بەند‬ ‫کــردووە لە ناو ئیسالمێکدا کە سەدان‬ ‫ساڵە کەڵەکە دەکــرێــت و لــە ڕۆحــی‬ ‫ئەو هۆشیاربوونەوەیەی یەکەم دوور‬ ‫دەکەوێتەوە‪ .‬ئەگەر ئیسالم سەرەتاکەی‬ ‫ڕزگــار بــوون بوو لە جەهلی یەکەم و‬ ‫تەکانی بە موسڵمان دەدا بۆ خۆناسین‬ ‫و ڕەخنەگرتن خۆیان بگوازنەوە‪ ،‬وا‬ ‫ئیستا موسڵمان گەراوەتەوە بۆ جەهلی‬ ‫یەکەم و خۆی ناناسێتەوە‪ .‬هەر ئەم‬ ‫خۆنەناسینەوەیە بــوو کــە جیهانی‬ ‫ئیسالمی بەرەو ئەوە برد‪ ،‬نەتوانێ بە‬ ‫درووستی وەاڵمی تەحەداکانی ڕۆژئاوای‬ ‫فکری و فەلسەفی و زانستی و سیاسی‬ ‫و ئابووری بداتەوە‪ .‬ڕێگەی گەڕانەوە بۆ‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬کاریگەری هەستی نۆستالۆژیای‬ ‫بیرمەندەکانی ئیسالم‪ ،‬خۆ بەندکردن لە‬ ‫دەقدا و گونجاندنی ئەو دەقانە لەگەڵ‬ ‫واقعی ئەو تەحەدایانە‪ ،‬نیشانەی ئەوە‬ ‫بوون کە خۆیان لە باوانیان گیردا بوو‪.‬‬ ‫واتە دەبوایە موسڵمان لە بری ئەوەی بۆ‬ ‫دەق و باوانیان بگەرانایەتەوە‪ ،‬دەبوایە‬ ‫بۆ سەرچاوەکە واتــە بۆ ئــەو کارێزە‬ ‫ڕۆحییەی لە ژێر زەمیندایە بچوونایەتەوە‬ ‫و لە جەهلی یەکەمی خۆیان تێبگەشتنایە‬ ‫و خۆیان بۆ جەهلی دووەم‪ ،‬واتە بەرەو‬ ‫حیکمەت بەڕێکردایە‪.‬‬