514

‫توێژینەوەیەك لەسەر وتاری مەالو بانگخوازەكان‬

‫لە دوو ساڵدا ‪ 112‬وتاری‬ ‫توندڕەويى ئیسالمی لەمیدیاو‬ ‫مزگەوتەكانەوە پەخشكراون‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )514‬دو شةممة ‪2015/5/4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫لەگەڵ نزیكبونەوەی كۆنگرەدا‪ ،‬ناكۆكییەكانی ناو كۆمەڵی ئیسالمی پەرەدەسێنن‬

‫باڵی دڵشاد گەرمیانی هۆشداریی لەئەنجامدانی‬ ‫پێشێلكاریی دەدەنە مەكتەبی سیاسی‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫هــاوكــات لــەگــەڵ نزیكبونەوەی‬ ‫سێیەمین كۆنگرەی كۆمەڵی ئیسالمی‪،‬‬ ‫ناكۆكی‌و ملمالنێكانی نێو ئەو حزبە‬ ‫قوڵتردەبنەوەو باڵێكی حزبەكەش‬ ‫هۆشداریی لە ئەنجامدانی پێشێلكاریی‬ ‫لەناو كۆنگرەدا دەدات‪.‬‬ ‫بەپێی ئــەو زانیارییانەی دەست‬ ‫"چــاودێــر" كــەوتــون‪ ،‬بــاڵــی دڵشاد‬ ‫گەرمیانی‪ ،‬بە مەبەستی رێگریكردن لە‬ ‫پێشێلكاری لەناو كۆنگرەدا‪ ،‬پێداگرییان‬ ‫كردوە كە مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵ‪،‬‬ ‫پـــرۆژە بڕیارێك بــۆ ئــەو مەبەستە‬ ‫پەسەند بكات‪ ،‬بەاڵم مەكتەبی سیاسی‬ ‫بەوە رازینەبوە‪.‬‬ ‫زانیارییەكانی "چاودێر"‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دەسەلمێنن‪ ،‬كە لەگەڵ ئەوەی مەكتەبی‬ ‫سیاسی رازینەبوە لەسەر باڵوكردنەوەو‬ ‫پەسەندكردنی ئەو پرۆژە بڕیارە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەالیەن باڵی دڵشاد گەرمیانییەوە‪،‬‬ ‫پرۆژە بڕیارەكە لەشێوەی بەیاننامەدا‬ ‫بەناو كادیران‌و ئەندامانی كۆنفرانسدا‬ ‫بــاودەكــرێــتــەوە‪ ،‬ئــەمــەش لـــەوەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتوە‪ ،‬ئەو باڵە ترسیان‬ ‫لەوە هەیە كە لە بەرژەوەندی باڵێكی‬ ‫ناو ئەو حزبە پێشێلكاریی لەكۆنگرەدا‬ ‫ئەنجامبدرێت‪.‬‬

‫پاشەكشەی (بەهاری عەرەبی)‌و‪..‬‬ ‫ئایندەی دیموكراسی‬ ‫(لە راپرسییەكدا)‬

‫مەال بەختیار‬

‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪2‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫دا‪:‬‬

‫مەال بەختیار لە‬

‫دوای ‪ 4‬ساڵ‪ ،‬لە وێرانكردنی واڵتان‪ ،‬لە كوشتنی سەدان هەزار بێتاوان‪،‬‬ ‫لە سەرهەڵدانی رێكخراوی تیرۆریستی جیاواز جیاواز‪ ،‬هێشتا هێزە‬ ‫دیموكراتەكان‪ ،‬وەكو پێویست رانەچڵەكیون‬ ‫سەرەڕای فەلسەفەی جیاوازی حیزبایەتی‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ناكۆكیەكانمان‪ ،‬پێویستە‪ ،‬هەلومەرجی ئێستا بۆ خەبات‬ ‫لەپێناوی گەشەپێدانی دیموكراسی‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫رۆشنگەری بقۆزینەوە‬ ‫ئەدۆنیس‪:‬‬ ‫دیموكراسیەت تەنیا‬ ‫لەكۆمەڵی مەدەنیدا‬ ‫دێتەدی‬

‫من‬ ‫شێرکۆ بێکەسی‬ ‫ماسیم‬

‫خەریكە چوار ساڵ بەسەر راپەڕینی ناونراو بە (بەهاری عەرەبی) تێدەپەڕێنین‪.‬‬ ‫لەم ماوەیەدا‪ ،‬جگە لە تونس‪ ،‬باقی واڵتانی عەرەبی‪ ،‬گیرۆدەی كێشە ناوخۆیی‌و‬ ‫تەنگوچەڵەمە ئابوری‌و دۆخی سیاسی دەوروبەریانن‪ .‬كوردستان كە لەناو‬ ‫واڵتانی عەرەبیدا‪ ،‬جیاواز لەو راپەڕینانە‪ ،‬ئاقاری سیاسی خۆی گرتبووەبەر‪،‬‬ ‫بەرە بەرە خەریكە‪ ،‬باشتر لەوان‪ ،‬هەلومەرجەكە بۆ سەركەوتن‌و پێشكەوتن‪ ،‬لە‬ ‫بەشەكانی كوردستان‪ ،‬دەقۆزێتەوە‪.‬‬ ‫بۆئەوەی بتوانین ئەم راستییانە رونكەینەوە‪ ،‬دوا راپرسی متمانەپێكراو‪،‬‬ ‫لەناو الوانی واڵتانی عەرەبی‌و باكوری ئەفەریقیا‪ ،‬كە راستیگەلی زۆرمان بۆ‬ ‫دەردەخەن‪ ،‬ئاماژە پێدەكەین‪ .‬پوختەكەی ئەمەی خوارەوەیە‪:‬‬ ‫كۆمپانیای (بیرسون‪ -‬مارستیلر) لەرێگای ئاژانسی تەرخانی توێژینەوەی‬ ‫جیهانیی (بین شوین ئیند بیرالند) لەماوەی (‪20‬ی كانونی دووەم بۆ ‪12‬ی‬ ‫شوبات)ی ‪ ،2015‬لەناو ‪ 3500‬الوی لەتەمەنی (‪ 18‬بۆ ‪ )24‬ساڵیی لە ‪ 16‬واڵتی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و باكوری ئەفریقیا (بەحرەین‪ ،‬كوەیت‪ ،‬عەممان‪ ،‬قەتەر‪،‬‬ ‫سعودیە‪ ،‬ئیمارات) هەروەها (جەزائیر‪ ،‬میسر‪ ،‬عێراق‪ ،‬ئوردن‪ ،‬لوبنان‪ ،‬لیبیا‪،‬‬ ‫مەغریب‪ ،‬فەلەستین‪ ،‬تونس‌و یەمەن) ئەنجامداوە‪ .‬ئەوەی مایەی دڵخۆشییە‪،‬‬ ‫وەكو بیروباوەڕ (‪)%92‬ی الوانی راپرسیپێكراو‪ ،‬باوەڕیان بە ژیان لەسایەی‬ ‫واڵتی دیموكراتی هەبووە‪ .‬بەاڵم بەهۆی سەرهەڵدانی داعش‌و كێشمەكێشەكانی‬ ‫واڵتانی عەرەبییەوە‪ ،‬ئاڵۆزیی‌و بیرورای جیاواز لەناویاندا هەبووە‪)%39( .‬یان‬ ‫پێیانوایە بەهاری عەرەبی لە بەدیهێنانی دیموكراسی سەرناكەوێت‪)%36( .‬یان‬ ‫باوەڕیان بە سەركەوتنی راپەڕینی بەهاری عەرەبی هەر ماوە‪)%25( .‬یشیان‬ ‫دوودڵ بوون لە سەركەوتن‌و سەرنەكەوتن‪ .‬كەچی لەساڵی (‪)2012‬دا (‪)%72‬‬ ‫ئومێدیان بەسەركەوتن زۆرتر بووە‪ .‬لەساڵی (‪)2013‬دا (‪ )%73‬ئومێدیان‬ ‫بەسەركەوتن هەبووە‪ ،‬بەاڵم ساڵی (‪ )2015‬تەنها (‪ )%36‬ئومێدیان ماوە‪.‬‬ ‫دوای سەرهەڵدانی داعش‪ ،‬پەژارەیەكی زۆر واڵتانی عەرەبی داگرتووە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە (‪ )%73‬پێیانوایە هێزە سەلەفییە توندڕەوەكان لە تەواوی ناوچەكەدا‬ ‫باڵودەبنەوە‪)%47( .‬یشیان پێیانوایە حكومەتەكان دەتوانن كۆتایی بە كێشەی‬ ‫سەلەفیەتی توندڕەو بێنن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئاڵوگۆڕەكان‌و زهنیەتی خەڵك‌و تێگەیشتنیان لە دیاردە تازەكان‪،‬‬ ‫لەناو ئەو واڵتانەدا‪)%47( ،‬یان پێیانوایە زمانی عەرەبی خەریكە بەهای جارانی‬ ‫لەدەستدەدات‪ .‬تەنها (‪)%34‬یان دژی ئەو بۆچونە بوون‪ .‬ئەوەی مایەی سەرنج‬ ‫بووە ‪%36‬ی الوانی واڵتانی عەرەبی‪ ،‬ئینگلیزی بەكاردەهێنن‪ .‬بەاڵم لە واڵتانی‬ ‫هاوكاری عەرەبی كەنداودا (‪ )%56‬زمانی ئینگلیزی بەكاردەهێنن‪.‬‬ ‫بــؤ‬

‫‪2‬‬

‫لەئەورو‬ ‫پا و كوردستان‬

‫زەردەشتیەكان‬ ‫‪100‬‬ ‫شوێنكەوتویان هەیە‬

‫هەزار‬ ‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )514‬دو شةممة ‪2015/5/4‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫لەگەڵ نزیكبونەوەی كۆنگرەدا‬

‫«میترۆ» توێژینەوەیەك لەسەر وتاری مەالو بانگخوازەكان باڵودەكاتەوە‬

‫ناكۆكییەكانی ناو‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫پەرەدەسێنن‬

‫لە دوو ساڵدا ‪ 112‬وتاری توندڕەويى ئیسالمی‬ ‫لەمیدیاو مزگەوتەكانەوە پەخشكراون‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫هاوكات لەگەڵ نزیكبونەوەی سێیەمین‬ ‫كۆنگرەی كۆمەڵی ئیسالمی‪،‬‬ ‫ناكۆكی‌و ملمالنێكانی نێو ئەو حزبە‬ ‫قوڵتردەبنەوەو باڵێكی ئەو حزبەش‬ ‫هۆشداریی لە ئەنجامدانی پێشێلكاریی‬ ‫لەناو كۆنگرەدا دەدات‪.‬‬ ‫بەپێی ئــەو زانیارییانەی دەست‬ ‫"چ ــاودێ ــر" كــەوتــون‪ ،‬بــاڵــی دڵشاد‬ ‫گەرمیانی‪ ،‬بە مەبەستی رێگریكردن لە‬ ‫پێشێلكاری لەناو كۆنگرەدا‪ ،‬پێداگرییان‬ ‫كردوە كە مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵ‪،‬‬ ‫پـــرۆژە بــڕیــارێــك بــۆ ئــەو مەبەستە‬ ‫پەسەند بكات‪ ،‬بەاڵم مەكتەبی سیاسی‬ ‫بەوە رازینەبوە‪.‬‬ ‫زانیارییەكانی «چاودێر»‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دەسەلمێنن‪ ،‬كە لەگەڵ ئەوەی مەكتەبی‬ ‫سیاسی رازینەبوە لەسەر باڵوكردنەوەو‬ ‫پەسەندكردنی ئەو پرۆژە بڕیارە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەالیەن باڵی دڵشاد گەرمیانییەوە‪،‬‬ ‫پرۆژە بڕیارەكە لەشێوەی بەیاننامەدا‬ ‫بەناو كادیران‌و ئەندامانی كۆنفرانسدا‬ ‫بــاودەكــرێــتــەوە‪ ،‬ئــەمــەش لـــەوەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتوە‪ ،‬ئەو باڵە ترسیان‬ ‫لەوە هەیە كە لە بەرژەوەندی باڵێكی‬ ‫ناو ئەو حزبە پێشێلكاریی لەكۆنگرەدا‬ ‫ئەنجامبدرێت‪.‬‬ ‫هاوكات لەبارەی ئەو بەیاننامەیەوە‪،‬‬ ‫"چاودێر" زانیویەتی كە بەیاننامەكە‪،‬‬

‫ئــەو سزایانەی تێدا باسكراوە‪ ،‬كە‬ ‫گومان دەكرێت لە كۆنگرەداو لەالیەن‬ ‫ئەندامانی كۆنگرەوە‪ ،‬كاریان بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش جەخت لەسەر هەوڵدان بۆ‬ ‫دەستەگەریی كراوەتەوە‪ ،‬كە سزاكەی‬ ‫دەركردنی ئەو كەسەیە لە ریزەكانی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪.‬‬ ‫هـــــەروەك لـــەو بــەیــانــنــامــەیــەدا‪،‬‬ ‫ئەنجامدانی باڵباڵێن‌و دەمارگیریی‬ ‫توندو هەوڵدان بۆ سوكایەتیكردن بە‬ ‫هەر ئەندامێكی كۆنگرەو ناوزڕاندنیان‬ ‫بە تاوان ئەژماكراون‌و بەپێی بڕیارەكانی‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆی ئەو حزبە سزاكانیان‬ ‫بۆ دیاریكراون‪ ،‬كە خۆیان لەدەركردن‬ ‫لــەحــزب‌و بێبەشبون لــە ئەندامێتی‬ ‫كۆنگرەو وەرگرتنی پۆستدا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫هــــــەر بـــەپـــێـــی ســـــەرچـــــاوە‬ ‫باوەڕپێكراوەكانی "چاودێر"‪ ،‬داوا لە‬ ‫مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵ كراوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەو بەیاننامەیە بە رەسمی باڵوبكاتەوەو‬ ‫پــەســەنــدی بــكــات‪ ،‬ب ــەاڵم مەكتەبی‬ ‫سیاسی ئەوەی رەتكردۆتەوە كە ئەو‬ ‫بەیاننامەیە پەسەند بكات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫نیگەرانی باڵە ناكۆكەكانی ئەو حزبەی‬ ‫لێكەوتۆتەوەو‪ ،‬وایكردوە كە بەشێوازی‬ ‫ناڕەسمی بەیاننامەكە لەناو كادیرانی‬ ‫كۆمەڵدا باڵوبكرێنەوە‪.‬‬ ‫بڕیارە لەم مانگەدا كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫سێیەمین كۆنگرەی خۆی ببەستێت‪،‬‬ ‫بەاڵم تاوەكو ئێستا رۆژی ئەنجامدانی‬ ‫كۆنگرەكە دیارینەكراوە‪.‬‬

‫چاودێر ‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫دوێنێ‪ ،‬هاوكات لەگەڵ رۆژی ئازادیی‬ ‫رادەربڕین‪ ،‬سەنتەری میترۆ بۆ‬ ‫داكۆكیكردن لەمافی رۆژنامەنوسان ‪،‬‬ ‫لەسلێمانی مەراسیمێكی بۆ راگەیاندنی‬ ‫توێژینەوەیەك دەربارەی گوتاری‬ ‫توندڕەی ئاینی رێكخست‌و تێیدا جەخت‬ ‫لەوەكرایەوە كە پێویستە رێگری لەو‬ ‫جۆرە وتارانە بكرێت‪ .‬هاوكات ئەوەش‬ ‫ئاشكراكرا كە لەماوەی دوو ساڵی‬ ‫رابردوودا ‪ 112‬وتاری ئاینی بارگاویی‬ ‫بە توندڕەوی ئیسالمی لەمیدیاو‬ ‫مینبەری مزگەوتەكانەوە پەخشكراون‪.‬‬ ‫الیخۆشییەوە سەرپەرشتیاری پرۆژەكە‬ ‫رایگەیاند «وتارە ئاینییە توندەكان‬ ‫كۆمەڵی كوردستانی وروژاندووەو‬ ‫هەندێك مامۆستایانی ئاینیش تەنانەت‬ ‫لەسەر سیاسەت‌و فیلم كارتۆنەكانیش‬ ‫بەتوندی قسە دەكەن»‪.‬‬

‫سەرپەرشتیاری توێژینەوەكە‪:‬‬ ‫هەندێك مامۆستای ئاینی‬ ‫لەسەر فیلم كارتۆنیش‬ ‫بەتوندی قسە دەكەن‬

‫رەحمان غەریب‪ ،‬لێپرسراوی سەنتەری‬ ‫میترۆ بۆ داكۆكیكردن لە رۆژنامەنوسان‬ ‫بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەم رۆژە‬ ‫رۆژێكە بۆ بیرهێنانەوەی هاواڵتیان لەسەر‬ ‫گۆی زەوی سەبارەت بەو رژێمانەی مافی وتــار دەدەن و پەیامی توندوتیژی‬ ‫ئازادیی رۆژنامەنوس پێشێل دەكەن و دەگەیەنن‪ ،‬بۆیە ئێمەش لەوبارەیەوە‬ ‫سانسۆر لەسەر میدیا دادەنێن و دەرگای توێژینەوەیەكمان ئەنجامداوەو چاپ‌و‬ ‫رۆژنامەكان دادەخــەن و رۆژنامەنوسان باڵومان كردۆتەوە»‪.‬‬ ‫راپێچی زیندان دەكــەن‪ ،‬بۆیە ئێمەش‬ ‫لەكۆنفرانسەكەدا ئامارێك خرایە رو‪،‬‬ ‫وەك سەنتەرەكەمان ئــەم بۆنەیەمان بەپێی ئەو ئامارە لە ماوەی ‪ 2‬ساڵدا‪،‬‬ ‫لەم ساتەوەختەدا كە واڵتەكەمان لە ‪ 112‬وتاری ئاینی بارگاوی بەتوندڕەی و‬ ‫روبــەڕوبــونــەوەی شەڕێكی سەختدایە توندوتیژی لەرێگەی میدیاكان‌و مینبەری‬ ‫لەگەڵ دڕندەترین هێزی تیرۆریستی لە مزگەوتەكانەوە پەخشكراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مێژووی هاوچەرخدا‪ ،‬سەڕەرای ئەوەش ئەوەی سەنتەری میترۆ توێژینەوەكەی‬ ‫مامۆستایانی ئاینی و وتارخوێنەرانی لەبارەیەوە كــردوون‪ 33 ،‬وتاری ئاینی‬ ‫مینبەرەكان كە زۆربــەیــان بە توندی‬

‫بون‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیاری توێژینەوەكە‪ ،‬بە‬ ‫«چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬لە مــاوی ئەم‬ ‫دوو ساڵەی رابـــردودا چەندین وتــاری‬ ‫توندڕەوی ئاینی لە رێگەی ماس میدیاو‬ ‫مینبەری مزگەوتەكانەوە باڵوكراونەتەوە‬ ‫كە هەرایەكی گەورەی ناوەتەوە‪.‬‬ ‫ئــاریــان محەمەد وتیشی «بەشێك‬ ‫لەمامۆستایانی ئاینی وتــاری توند‬ ‫لــە ســەر سیاسەت و تــەنــانــەت فیلم‬ ‫كارتۆنیش دەدەن‪ ،‬ئەو وتارە جیاوازانە‬

‫پێچەوانەی یاساو مافەكانی مرۆڤ كار‬ ‫دەكەن‪ ،‬تەنانەت بە پێچەوانەی رەهەندە‬ ‫ئاینییەكانیشەوەیە و ئاشوبێكی گەورەی‬ ‫كۆمەاڵتیی بەدوای خۆیدا دەهێنێت كە‬ ‫كاریگەریی راستەوخۆ لەسەر كۆمەڵ‬ ‫دادەنێت»‪.‬‬ ‫نــاوبــراو راشیگەیاند‪ ،‬لە جیهاندا‬ ‫نیشتمانپەروەرن‪،‬‬ ‫بانگخوازەكانیان‬ ‫بەاڵم بە داخەوە لە هەرێمی كوردستان‬ ‫هەندێكیان بە پێچەوانەوەن‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫بانگخوازمان هەیە‪ ،‬شەهیدەكانمان بە‬ ‫شەهید لەقەڵەم نادەن»‪.‬‬ ‫لێپرسراوی لقی سلێمانی یەكێتی‬ ‫زانایانی ئاینی‪ ،‬مامۆستا نەجمەدین قادر‬ ‫رەحیم‪ ،‬لە وتارێكدا لە كۆنفرانسەكەدا‬ ‫رایگەیاند ئێمەش وەك مامۆستایانی‬ ‫ئاینی هەڵگری پەیامێكین كە پەیامی‬ ‫پێغەمبەرانە‪ ،‬بۆیە مامۆستای ئاینیش‬ ‫دەبێت ژیان جوان بكەن و ئەو پەیامە‬ ‫بــە شــێــوازو وشــەی جــوان و زانایانە‬ ‫بــەرامــبــەرەكــەیــان بدوێنن و ئێمەش‬ ‫وەك ئــێــوەی رۆژنــامــەنــوســان زۆریــن‬ ‫و خەڵكانێكمان تێدایە كە روانگەی‬ ‫ملمالنێی سیاسیان هەیە‪ ،‬بۆیە نامەوێت‬ ‫بەرگری لەو مامۆستایانە بكەم‪.‬‬ ‫هانا شــوان‪ ،‬وەك چاالكێكی بواری‬ ‫ژنان‌و ئامادەبوویەكی كۆنفرانسەكە‪ ،‬بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەم كۆنفرانسە‬ ‫دەستپێشخەرییەكی گەورەیەو پێویستە‬ ‫هەوڵی راستەقینەی بۆبدرێت‪.‬‬ ‫نـــاوبـــراو‪ ،‬وتــیــشــی «بــەپــێــی ئــەم‬ ‫توێژینەوەیەی ئەمڕۆ‪ ،‬بە زمان سوكایەتی‬ ‫بەرامبەر بە كۆمەڵ كراوە‪ ،‬چونكە زمان‬ ‫و قسەكردن و وتار‪ ،‬زۆرترین كاریگەریی‬ ‫هەیەو زۆرترین ئەنجام و دەرهاویشتەی‬ ‫هەیە بۆكۆمەڵ»‪.‬‬

‫تەواوكاریی سەروتار‬

‫دیموكراسی سیاسی‪ -‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەبێ‌ هەژانی كۆمەڵ و راچڵەكاندنی بنەما ئایینی‌و‬ ‫مەزهەبییەكان‪ ،‬مەحاڵە سەركەوتن بەدەستبهێنێت‬

‫«« «‬

‫كە پرسیاریان لێكراوە ئــارەزوویــان لە‬ ‫چ واڵتێكە كە ژیانی تێدا بەرنە سەر؟‬ ‫زۆریــنــەیــان بــەســەر ‪ 20‬واڵتــــدا‪ ،‬لــەوانــە‬ ‫(ئەمریكاو ئەڵمانیاو كەنەدا) میرنشینە‬ ‫یەكگرتوەكانی عەرەبیان پەسەندكردووە‪.‬‬ ‫بەهەمان شێوە كاتێك پرسیاریان لێكردوون‬ ‫كە پێتانخۆشە واڵتەكانتان چاو لە كام‬ ‫واڵت بۆ پێشكەوتن‌و گەشەكردن بكات؟‬ ‫دیسان میرنشینە یەكگرتوەكانی عەرەب‬ ‫(‪)%22‬ی متمانەی وەرگــرتــووە‪ ،‬ئەمریكا‬ ‫(‪ ،)%15‬ئەڵمانیا (‪ ،)%11‬كەنەداو فەرەنساو‬ ‫توركیا (‪ .)%8‬هۆی پەسەندكردنی ئیمارات‬ ‫بەمشێوەیە چییە؟ وەاڵمــەكــەی رۆشنە‪،‬‬ ‫ئەویش لەبەرئەوەی ئایین بۆ تاكە‪ ،‬ژیان‌و‬ ‫تەكنەلۆژیاو بازاڕێكی ئــازادو ب ‌ێ ستەمی‬ ‫ئایینی‌و سیاسی كراوەیان دابینكردووە‪.‬‬ ‫كە ئایین‌و مەزهەب‌و عەقیدە‪ ،‬بوو بە مافی‬ ‫تاك‪ ،‬ئەوكاتە كۆسپە ئایدیۆلۆژی‌و ملمالنێی‬ ‫دەسەاڵتخوازییەكەی‪ ،‬لــەبــەردەم ئــازادی‬ ‫عەقیدەدا‪ ،‬نامێنێت‪.‬‬ ‫ئێستا خشتەی راپرسییەكە‪ ،‬تارادەیەكی‬ ‫دیــار‪ ،‬دیــارە‪ .‬ئــەوەی مایەی لەدەستدانی‬ ‫رێــژەی زۆری متمانەكەیە‪ ،‬سەرهەڵدانی‬ ‫داعـــش‌و زاڵــبــونــی بــیــری سەلەفییەت‌و‬ ‫ئیسالمگەرایە‪ .‬هەربۆیە (‪ )%92‬داوای ژیان‬ ‫لەسایەی واڵتی دیموكراتیدا‪ ،‬دەكەن‪.‬‬ ‫ئەم دۆخە سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئایینی‌و‬ ‫مەزهەبییە‪ ،‬لــەســەرەتــای سەرهەڵدانی‬

‫راپەڕینەكانەوە‪ ،‬سەرەنجامێكی چاوەڕوانكراو‬ ‫بوو‪ .‬سەبارەت بەوانەی مێژووی ناكۆكیی‌و‬ ‫ملمالن ‌ێ بنچینەییەكانی نــێــوان هێزە‬ ‫دیموكرات‌و ئایین‌و مەزهەبەكان شارەزان‪.‬‬ ‫بــەاڵم بــۆ ئــەوانــەی مــێــژوو ناخوێننەوە‪،‬‬ ‫ئەشیانەو ‌ێ حكومدانەكانیان مێژوویی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوكاتەو ئێستاش‪ ،‬دوو هەڵە لە‬ ‫بۆچونەكانیان هەبوو‪:‬‬ ‫ یەكەمیان پێیانوابوو ئیسالمییەكان لە‬‫چارەكە سەدەیەك هەتا نیو سەدە دەسەاڵت‬ ‫دەگرنەدەست‪ .‬بۆچونی ‪ -‬دووەمیش ئەوەبوو‬ ‫كە حكومەتەكان دەتوانن زاڵبن بەسەر ئەم‬ ‫دۆخەدا‪.‬‬ ‫بۆچونی یەكەمیان كورتی هێنا‪ ،‬بۆچونی‬ ‫دووەمیشیان سەری كرد‪ .‬دەركەوت‪ ،‬كاتێك‬ ‫ناكۆكیەكان پەنگ دەخۆن‌و دەگەنە دوڕیانی‬ ‫مێژوویی چارەنوسساز‌و سەرەنجام راپەڕین‬ ‫بەرپا دەبێت‪ ،‬راپەڕینەكەش بەردەوام بێت‪،‬‬ ‫حكومەتەكان چەند بەهێزیش بن‪ ،‬ناتوانن‬ ‫ئیرادەی گەالن سەركوت بكەن‪ .‬لەپاڵ ئەم‬ ‫راستییەشدا ئەو راستییەش دەركەوت‪ ،‬كە‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەراستدا‪ ،‬دووبارەكردنەوەی‬ ‫ئەزمونە ئیسالمی‌و مەزهەبیەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراست‪ ،‬ئەگەرچی ئیخوان موسلیمین یان‬ ‫هەر هێزێكی تری سەلەفی‪ ،‬بەهێزیش بووبن‪،‬‬ ‫بەاڵم لەسەردەمی جیهانگیری‌و شەپۆلەكانی‬ ‫ئاڵوگۆڕی جیهانیدا‪ ،‬بەختی سەركەوتنیان‬ ‫الوازە‪ .‬میسر‪ ،‬كە النكی ئیخوانەكان بوو‪،‬‬ ‫باشترین بەڵگەیە‪ .‬ئ ــەوا حوسیەكانی‬ ‫یەمەنیش‪ ،‬دوچاری چارەنوسێكی نەزانراو‬ ‫بــوون‪ .‬لە لیبیاشدا‪ ،‬سەرەنجام‪ ،‬توشی‬

‫شكست دەبن‪.‬‬ ‫راستە‪ ،‬لە رۆژهەاڵتی ناوەراست‌و باكوری‬ ‫ئەفریقیادا‪ ،‬خەباتی دیموكراسی‌و رۆشنگەری‪،‬‬ ‫دواكــەوت‪ .‬بــەاڵم مێژوو قــەرزی خۆی الی‬ ‫هیچ كۆمەڵێك ناهێڵێتەوە‪ .‬گەرچی هێشتا‬ ‫رەهەندی رووداوەكــان جێگەی مەترسین‪،‬‬ ‫بـــەاڵم ئــاســۆی ســەركــەوتــنــی ستراتیژی‬ ‫دیــمــوكــراســی‪ ،‬ســــەرەڕای هەمو كوشت‌و‬ ‫كوشتارو قوربانییەكان‪ ،‬ئێستا لە سەدەی‬ ‫رابوردوو ساماڵترە‪.‬‬ ‫دیموكراسی سیاسی ‪ -‬كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بەب ‌ێ هەژانی كۆمەڵ‌و راچڵەكاندنی بنەما‬ ‫ئایینی‌و مەزهەبییەكان‪ ،‬مەحاڵە سەركەوتن‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ .‬ئــەوانــەی چارەنوسی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬دەبەستنەوە بە سیاسەتی‬ ‫خۆپارێزیی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئەمانە هەلی‬ ‫سەركەوتنی دیموكراسی‪ ،‬هەڵدەدێرن‌و‬ ‫دەرەتـــانـــی ســەركــەوتــنــی ئیسالمگەراو‬ ‫كۆنەپارێزەكان‪ ،‬باشتر دەڕەخسێنن‪.‬‬ ‫سەراپا ســەدەی بیستەم‪ ،‬درۆ لەگەڵ‬ ‫دیموكراسی كرا‪ .‬سەدەیەكی تەواو بەناوی‬ ‫دیموكراسی‌و ئازادی‌و رۆشنگەرییەوە‪ ،‬رای‬ ‫گشتی چەواشە كــرا‪ .‬سەدەیەكی رەبــەق‪،‬‬ ‫دوژمــنــە كۆمەاڵیەتیەكانی دیموكراسی‪،‬‬ ‫لەسایەی هەڵەی هێزە دیموكراتەكان‪،‬‬ ‫خۆیان مەاڵسدابوو‪ ،‬بۆئەوەی هیچ هەلێك‬ ‫بۆ هەڵكوتانە سەر رێــڕەوی دیموكراسی‪،‬‬ ‫لەدەستنەدەن‪ .‬هەتا ئێستاش ئەم راستییە‌و‬ ‫ئەم هاوكێشەیە‪ ،‬زەق‌و رەق لەبەرچاودا دیارە‪.‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە‪ ،‬دوای ‪ 4‬ساڵ لە قوربانیدان‪،‬‬ ‫لە وێرانكردنی واڵتان‪ ،‬لە كوشتنی سەدان‬

‫هەزار بێتاوان‪ ،‬لە سەرهەڵدانی رێكخراوی‬ ‫تیرۆریستی كۆمەڵكوژی جیاواز جیاواز‪،‬‬ ‫هێشتا هێزە دیموكراتەكان‪ ،‬وەكو پێویست‬ ‫رانــەچــڵــەكــیــون‌و لــەئــاســت ك ــاردان ــەوەی‬ ‫كۆنەپەرستی‌و هــاتــوهــاواری پارێزەرانی‬ ‫ئەندێشەی سەدەكانی نــاوەڕاســت‪ ،‬جار‬ ‫جارە پاشەكشە دەكەن‪ .‬بەڵكو دیموكراس‌و‬ ‫سیكوالریست‌و رۆشنگەرە راستەقینەكانیش‬ ‫دەخەنە ژێر گیروگاز‪ ،‬بەب ‌ێ ئەوەی بیر لەوە‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬لەسەروبەندی دوڕیانی دیموكراسی‌و‬ ‫دوژمنانی دیموكراسیدا‪ ،‬رۆژگــاری ملمالنێ‬ ‫دەژمێرین‪.‬‬ ‫ئــەو هێزانەی لــە خەباتی رزگـــاری لە‬ ‫داگیركەرە فاشیەكان نەترسان‪ ،‬ئۆباڵی‬ ‫ئەستۆیان قورستر دەكەن‪ ،‬بۆ سەرخستنی‬ ‫بنەما كۆمەاڵیەتی‌و ئازادییەكانی ئەقڵی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬لە دەمڕاستەكانی ئەندێشەی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاست‪ ،‬كە زۆربەیان لە زەمانی‬ ‫فاشییەكاندا‪ ،‬دەستی ترسنۆكیان بەسەر‬ ‫كاڵوی بێهەڵوێستیدا گرتبوو‪ ،‬بترسن‪.‬‬ ‫لە شۆڕشی ئەیلولەوە هەتا راپەڕین‪،‬‬ ‫بەڵكو هەتا ئەم قوربانییانەی بەرامبەر بە‬ ‫داعش دەیانبەخشین‪ ،‬هەموو شەهیدێك‪ ،‬بە‬ ‫بیروباوەڕی جیاوازەوە‪ ،‬بەقەناعەتی ئایینی‌و‬ ‫مەزهەبی جیاوازەوە‪ ،‬لەپێناوی پاراستنی‬ ‫كــوردســتــان‌و پاراستنی دیــمــوكــراسـی‌و‪،‬‬ ‫پــەرەپــێــدانــی دەســتــكــەوتــەكــان‪ ،‬گیانیان‬ ‫بەختدەكەن‪ .‬هیچ كەسێك لەسەر ئایین‌و‬ ‫مەزهەب‪ ،‬لەم واڵتەدا‪ ،‬تەنانەت لەسەردەمی‬ ‫بەعسیشدا‪ ،‬بەڵكو لە دامەزراندنی دەوڵەتی‬ ‫عێراقیشەوە (‪ )1921‬نەدەچەوسێنرایەوە‪.‬‬

‫تێك‌وپێكدەدرێت‪ .‬لەحاڵەتی وادا‪ ،‬واڵتانی‬ ‫رۆژئاواو رێكخراوە مرۆیی‌و میدیاكان‪ ،‬لەبری‬ ‫پشتیوانی‌و گەیاندنی كۆمەك بە پێشمەرگە‪،‬‬ ‫پەیتا پەیتا رەخــنــە لــە پێشمەرگەو لە‬ ‫حكومەتی هــەرێــم دەگــــرن‌و دەشــكــەونــە‬ ‫دوژمنایەتیكردنی‪.‬‬ ‫لەو راپرسییەی ئاماژەمان پێكرد‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەو راستییانەی سەبارەت بە دیموكراسی‪،‬‬ ‫لــەســەردەمــی جیهانگیریداو پەیوەندی‬ ‫دیــمــوكــراســی بــە ئــەزمــونــی كــوردســتــان‪،‬‬ ‫پــێــویــســتــە‪ ،‬بــەقــوڵــیــی هــەلــومــەرجــەكــە‬ ‫بخوێنینەوەو ئامانجەكانمان لەگەڵ ئامانجە‬ ‫ستراتیژیەكانی ئێستای دیموكراسی جیهان‪،‬‬ ‫باشتر بگونجێنین‪ .‬نــەك لــەژێــر فشاری‬ ‫الوەكیی پاشەكشە بكەین‪ .‬یان لەبەرامبەر‬ ‫رەخنەی نابەجێی دوژمنانی دیموكراسی‪،‬‬ ‫لەخەباتی دیموكراسی‌و ئازادی‌و رۆشنگەری‬ ‫هاوچەرخ‪ ،‬پاشگەزبینەوە‪.‬‬ ‫مێژوو هەموو جارێك هەلی رەخساو‪ ،‬بۆ‬ ‫دیموكراتخوازان ناڕەخسێنێت‪ .‬ســەرەڕای‬ ‫فەلسەفەی جیاوازی حیزبایەتی‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ناكۆكیەكانمان‪ ،‬پێویستە‪ ،‬هەلومەرجی ئێستا‬ ‫بقۆزینەوەو خەبات لەپێناوی گەشەپێدانی‬ ‫دیــمــوكــراس ـی‌و كــۆمــەاڵیــەت ـی‌و هۆشیاری‬ ‫رۆشنگەری‪ ،‬قوڵتر بكەین‪ .‬هــەر ئەمەش‬ ‫دەستەبەری سەركەوتنی زیاتری ئێستاو‬ ‫رەوانــدنــەوەی مەترسی هەتاهەتایە لەسەر‬ ‫دیموكراسی ئایندەمان‪.‬‬

‫چــەوســانــدنــەوە لــەســەر ئــازادیــخــوازی‌و‬ ‫دیموكراتخوازی‌و چەپ‌و عەدالەتی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫هەبوو‪ .‬نەك لەسەر خواپەرستی‪ ،‬یان الئیك‬ ‫(غــەیــرە دیــن)‪ .‬تەنانەت بەعس لــەدوای‬ ‫داگیركردنی كوەیتەوە‪ ،‬فراوانترین هەڵمەتی‬ ‫ئیمانی لەعێراقدا دەستپێكرد‪ .‬هەر ئەوكاتەش‬ ‫وشەی پیرۆزی (الله اكبر)ی لەسەر ئااڵی‬ ‫عێراق دانا‪.‬‬ ‫ئێستا كە دیموكراسی لە كوردستاندا‪،‬‬ ‫پێچەوانەی واڵتانی عەرەبی‌و باكوری ئەفریقیا‪،‬‬ ‫دەریخست كە پێشكەوتن بەدەستدێنێت‪.‬‬ ‫بــووشــەتــە مــایــەی متمانەی رای گشتی‬ ‫جیهان‪ ،‬هۆیەكی سەرەكیی ئەم متمانەیەش‪،‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ بوونی رادەیــەكــی زۆر لە‬ ‫دیموكراسی‌و ئازادی لە واڵتی كوردەواریدا‪.‬‬ ‫واڵتانی رۆژئاوای دیموكراسی‌و سیكوالر‪،‬‬ ‫پەیتا پەیتا فڕۆكەكانیان كــۆمــەك بۆ‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬دادەبــەزێــنــن‪ ،‬ئەمە تەنها بۆ‬ ‫شەڕی داعش نییە‪ ،‬لەزۆر شوێنی تر شەڕی‬ ‫داعش دەكــرێ‌‌و رۆژئــاوا كۆمەكیان ناكەن‪،‬‬ ‫تایبەتمەندییەكی كوردستان لــەوەدایــە‪،‬‬ ‫ئەزمونێكی دیموكراسی‌و ئازادی لەقۆناغی‬ ‫گوزەری دیموكراسیدایە‪ .‬بۆیە بەشانازییەوە‬ ‫باسی ئەوە دەكەن كە پێشمەرگە بەرگری‬ ‫لە ئازادیی هەموو جیهان دەكــات‪ .‬ئەگەر‬ ‫بێتو پێشمەرگە دورخرێتەوە لە ستراتیژی‬ ‫دیموكراسی‌و ئـــازادی‌و بكرێتە هێزێكی‬ ‫كۆنەپەرستی مەزهەبخواز‪ ،‬بێگومان هەنگینێ‌‪،‬‬ ‫جگەلەوەی كێشەی تائیفی لەواڵتەكەماندا‬ ‫تێبینی‪ :‬داتای راپرسیەكە‪ ،‬لە رۆژنامەی‬ ‫قوڵ دەبێت‪ ،‬تاوانی گەورەش ئەنجامدەدرێت‪،‬‬ ‫حەیات‪ ،‬رۆژی ‪27‬ی نیسانی ‪ ،2015‬ژمارە‬ ‫پێكەوەژیانی ئایین‌و مەزهەب‌و تائیفەكان‬ ‫(‪ )19015‬وەرگیراوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )514‬دو شةممة ‪2015/5/4‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫داوا دەكرێت پارلەمانی كوردستان یاسایەكی نوێ‬ ‫بۆ یەكالكردنەوەی كەیسی تۆمەتبارانی ئەنفال دەربكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‬ ‫ناڕەزایی كەسوكاری ئەنفالكراوەكان‬ ‫بەرامبەر دەستگیرنەكردنی تۆمەتبارانی‬ ‫ئەنفال بەردەوامە‪ ،‬ئەوان جەخت لەسەر‬ ‫یەكالكردنەوەی كەیسەكە دەكەنەوە‪.‬‬ ‫هاوكات پارلەمانتارێك ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫ئێستا كاتێكی لەبارە بۆ یەكالییكردنەوەی‬ ‫ئەو كەیسە‪ .‬الی خۆشیەوە‪ ،‬شارەزایەكی‬ ‫بواری جینۆساید‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬كەیسی‬ ‫تۆمەتبارانی ئەنفال‪ ،‬زۆر لەوە گەورەترە‬ ‫كە بەلێبوردنی گشتی بەرەی كوردستانی‬ ‫كۆتایی بێت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫پێویستە پارلەمانی كوردستان شێوازێكی‬ ‫نوێ دیراسە بكات بۆ یەكالكردنەوەی‬ ‫ئەو كەیسە بۆیە باشترین چارەسەر‬ ‫دیراسەكردنی كەیسەكەیە لە پارلەمان‪،‬‬ ‫تاكو بەیاسایەكی نوێ كەیسەكە یەكالیی‬ ‫بكرێتەوە‪.‬‬

‫پارلەمانتارێك‪:‬‬

‫ئێستا كاتێكی لەبارە بۆ یەكالكردنەوەی‬ ‫كەیسی تۆمەتبارەكان‬ ‫شارەزایەكی بواری جینۆساید‪:‬‬

‫كەیسی ئەنفال زۆر لەوە گەورەترە‬ ‫بەلێبوردنێكی گشتی كۆتایی بێت‬

‫تۆمەتبارەكان بدرێنە دادگا‬ ‫سەرپەرشتیاری مانگرتوانی كەسوكاری‬ ‫ئــەنــفــالــكــراوان‪ ،‬بــۆ «چــاودێــر» ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬وەكو كەسوكاری ئەنفالكراوان‬ ‫خۆپیشاندانی كەسوكاری ئەنفالكراوان لەگەرمیان بەردەوامە‬ ‫هۆكاری خۆپیشاندانەكەیان بۆ ئەوەبوە‪،‬‬ ‫كە ئەو ‪ 423‬تۆمەتبارانی كەیسی ئەنفال كــردوە مستەشارەكان دەستگیر بكرێن‪ ،‬بەشداربون‪ ،‬هەروەك حاكم هاوژین‪ ،‬كە هەیە‪ ،‬لەالیەن بەڕێوەبەرایەتی پاسەوانانی‬ ‫بدرێنە داداگا‪ ،‬كە لەناویاندا ‪ 258‬كەسیان بەاڵم ئەنجومەنی دادوەری داواكە جێبەجێ سێ تۆمەتباری لەكەیسی ئەنفال دەستگیر ســـەر بـــەوەزارەتـــی نـــاوخـــۆوە بــۆیــان‬ ‫كوردن‌و دانیشتوی هەرێمی كوردستانن‪ ،‬كە ناكات‪.‬‬ ‫كــردوە‪ ،‬بۆیە داواكــاریــن لەسەرۆكایەتی دابینكراوە‪ ،‬دەسەاڵتی دادوەری نوسراوی بۆ‬ ‫ئــەو وەك ــو تاقانەیەكی ئەنفالیش‪ ،‬پارلەمان‪ ،‬بڕیاری لێخۆشبون‪ ،‬كە لە ‪ 1991‬ئەنحومەنی وەزیران كردوە‪ ،‬بە پشت بەستن‬ ‫لەدادگای بااڵی تاوانەكانی عیراقەوە ناویان‬ ‫دەرچوە‪ ،‬داواكارن بەزوترین كات ببرێنە لەئێستادا زۆر رەشبینە بــەم كەیسە‪ ،‬دەرچوە‪ ،‬رەتبكاتەوە‪ ،‬چونكە ئەو بڕیارەی بە نوسراوی دادگای بااڵی تاوانەكان‪ ،‬ئەو‬ ‫داواكــارە لەحكومەتی هەرێمی كوردستان ‪ 1991‬دەرچــو و لەمستەشارو جاشەكان تۆمەتبارانە هەمویان دەستگیربكرێن‪.‬‬ ‫بەر دادگا‪.‬‬ ‫ئەنوەر حــەمــەالو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬چیتر ئەم كەیسە پشتگوێ نەخرێت‪.‬‬ ‫خۆشبون‪ ،‬لەئێستادا ئەم كەیسە جیاوازە‬ ‫لەگەڵ ئەو كاتەی ئەو بڕیارە دەرچو‪ ،‬چونكە‬ ‫زیاتر لە ساڵێكە وەزارەتی ناوخۆ‬ ‫دەسەاڵتی دادوەری لەهەرێمی كوردستان‬ ‫ئێستا لەدادگای بااڵی تاوانەكانی عیراق‪،‬‬ ‫بەڵێنی داوە‬ ‫لێخۆشبونەكە هەڵبوەشێنرێتەوە‬ ‫بۆ بانگهێشتی بــەردەم دادگایان ناكات‌و‬ ‫هــەر لــەوبــارەیــەوە پارلەمانتارێك‪ ،‬بەشاهیدەوە ئامادەبون ئەم مستەشارانە‬ ‫لەبارەی دەستگیرنەكردنی تۆمەتبارانی‬ ‫دەستگیریان ناكات‪ ،‬پێویستە یاسایەكی‬ ‫تــازە لەپارلەمان دەربكرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی بــە»چــاودێــر»ی راگــەیــانــد‪ ،‬هیچ كاتێك بەبڕیاری داداگا تۆمەتبار دەرچون‪.‬‬ ‫كەیسی ئەنفال‪ ،‬پەرلەمانتارێكی كوردستان‬ ‫بێستون فــایــەق‪ ،‬رونــیــشــیــكــردەوە‪ ،‬ڕایــدەگــەیــەنــێــت‪ ،‬كــە ئــەركــی وەزارەتـــی‬ ‫تۆمەتبارەكان بدرێنە دادگا‪ ،‬لەئێستادا ئەم وەك ئێستا لەبار نییە بۆ یەكالكردنەوەی‬ ‫خۆپیشاندانە دەكرێت‪ ،‬دادگا خۆی داوای كەیسی ئەنفال‌و دەستگیركردنی هەمو لەئێستادا زۆربــەی زۆری تۆمەتبارەكان ناوخۆیەو ماوەی زیاتر لە ساڵێكە بەڵێنی‬ ‫ئــەو تۆمەتبارانەی لەپرۆسەی ئەنفال لەناو شاری سلێمانی‌و هەولێر پاسەوانیان دەستگیركردنیان بەپارلەمان داوە‪.‬‬

‫گۆران ئازاد‪ ،‬بە «چاودێر»یشی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئەو پرسە الی دەسەاڵتی جێبەج ‌ێ كردنەو‬ ‫ئەركی وەزارەتــی ناوخۆیەو بەپێی یاسا‬ ‫وەزارەتی ناوخۆ لێی بەرپرسە‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬وتیشی «لەخولی رابــردوی‬ ‫پارلەمانی كــوردســتــان دانیشتنێكمان‬ ‫لەگەڵ وەزارەتـــی ناوخۆ كــرد لەبارەی‬ ‫دەســتــگــیــركــردنــی ئـــەوانـــەی بــڕیــاری‬ ‫دەستگیركردنیان هەیە‪ ،‬نەك تەنها ئەوانەی‬ ‫لەكەیسی ئەنفال تێوەگالون‪ ،‬كە زیاتر لە‬ ‫دو هــەزار كەس بڕیاری دەستگیركردنی‬ ‫هەیە‌و دەستگیرنەكراون‪ ،‬ئەو كاتە وەزارەتی‬ ‫ناوخۆ باسی لە پێكهێنانی لیژنەیەك كردوە‬ ‫بۆ دەستگیركردنی ئەو كەسانە‪ ،‬بەاڵم لەو‬ ‫كاتەوە نەیانتوانیوە كەس دەستگیربكەن»‪.‬‬ ‫گــۆران ئــازاد‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬ئەو‬ ‫پرسە سیاسییەو پێویستی بەئیرادەی‬ ‫حــزبــەســیــاســیــیــەكــان هــەیــەو زۆربـــەی‬ ‫تۆمەتباران الی حزبەكانن‌و ئیمتیازاتیان‬ ‫پێدراوەو حەوێنراونەتەوە‪ ،‬بۆیە پارلەمان‬

‫تەنها دەتوانی زیاتر چاودێر بێت لەسەر ئەو‬ ‫كەیسە‪.‬‬ ‫سیغەیەكی نوێ بۆ چارەسەر‬ ‫هەر لەوبارەیەوە شارەزایەكی بواری‬ ‫جینۆساید‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬كەیسی تۆمەتبارانی‬ ‫ئەنفال‪ ،‬زۆر لەوە گەورەترە كە بەلێبوردنی‬ ‫گشتی بــەرەی كوردستانی كۆتایی بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە پارلەمانی‬ ‫كوردستان شێوازێكی نوێ دیراسە بكات بۆ‬ ‫یەكالكردنەوەی ئەو كەیسە‪.‬‬ ‫ئەو شــارەزایــەی بــواری جینۆساید كە‬ ‫لەبەر هەستیاری بابەتەكە پێی باش نەبوو‬ ‫نــاوی بهێندرێت‪ ،‬دەشڵێت «راستە ئەو‬ ‫تۆمەتبارانە لە دادگــای بــااڵی تاوانەكان‬ ‫بڕیاری دەستگیركردنیان هەیە‪ ،‬بەاڵم تەنها‬ ‫كەیسەكە بەوە چارەسەر ناكرێت‪ ،‬رەش‌و‬ ‫سپی پێكەوە بسوتێنرێ‪ ،‬بۆیە باشترین‬ ‫چارەسەر دیراسەكردنی كەیسەكەیە لە‬ ‫پارلەمان‪ ،‬تاكو بەیاسایەكی نوێ كەیسەكە‬ ‫یەكالیی بكرێتەوە»‪.‬‬

‫زەردەشتییەكان داوای بەڕەسمی ناساندنیان دەكەن‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف‪ :‬داواكەیان بۆ ئەنجومەنی وەزیران بەرزدەكەینەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫زەردەشتییەكان لە هەرێمی‬ ‫كوردستان داوا لە وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی دەكەن‪،‬‬ ‫وەك ئاینەكانی دیكە نوێنەرایەتی‌و‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی تایبەت بە خۆیان‬ ‫لەوەزارەتی ئەوقاف هەبێت‌و‬ ‫بواری كردنەوەی پەرستگاشیان‬ ‫بۆ فەراهەمبكرێت‪ .‬ئەندامێكی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی زەردەشتییەكانیش‬ ‫دەڵێت «ئێمە ئامانجمان ئاشتییە»‪.‬‬ ‫بەرپرسی پەیوەندییەكانی وەزارەتی‬ ‫ئەوقافیش‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬لەروی‬ ‫یاساییەوە‬ ‫هیچ‬

‫رێگرییەك بۆ زەردەشتییەكان نییەو‬ ‫داواكارییەكەشیان بۆ ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بەرز دەكەینەوە‪.‬‬ ‫لەڕوی یاساییەوە رێپێدراون‬ ‫بــەڕێــوەبــەری پەیوەندییەكان‌و‬ ‫پەرەپێدانی ئاینەكان لە وەزارەتــی‬ ‫ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ ،‬لـــەوەزارەتـــی ئەوقافی‬ ‫هەرێم‪ ،‬لەم چەند مانگەی دواییدا‬ ‫هــەســت بـــەگـــەڕانـــەوەی بــەهــێــزی‬ ‫زەردەشتییەكان دەكــەم لەناوەندە‬ ‫جەماوەری‌و رۆشنبیری‌و كلتورییەكانی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬بەم دواییانەش داواكاری‬ ‫رەسمیان پێشكەش بەوەزارەتی‬ ‫ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی‬ ‫كــــــردوە‪ ،‬وەك هــەر‬ ‫بیروباوەڕ‌و ئاینێكی‬ ‫دیكە نوێنەرایەتیان‬ ‫هەبێت‌و هاوكاری‌و‬ ‫ئــاســانــكــاریــیــان‬ ‫بــۆ بــكــرێــت‪ ،‬تا‬ ‫پەرستگەكانیان‬ ‫دروســــــــــــــت‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫مــــــەریــــــوان‬ ‫نــەقــشــبــەنــدی‪،‬‬ ‫وتیشی «یەكێك‬ ‫لــــــەســــــەركــــــردە‬ ‫روحـــــیـــــەكـــــانـــــی‬

‫ئەندامێكی‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫زەردەشتییەكان‪:‬‬ ‫لە ئەوروپاو كوردستان ‪100‬‬ ‫هەزار شوێنكەوتومان‬ ‫هەیە‬

‫زەردەشتییەكان‪ ،‬پێی راگەیاندم‪،‬‬ ‫ئێستا لەكوردستان زیاتر لە (‪)100000‬‬ ‫بــــاوەڕدار‌و شوێنكەوتویان هەیە‌‪،‬‬ ‫رۆژ بــەرۆژیــش لــەزیــادبــونــدان‪ ،‬ئەم‬ ‫دەركــەوتــنــەوەی زەردەشتییەكان‌و‬ ‫پێشتریش بەهائییەكان‪ ،‬كە ئەوانیش‬ ‫بــەهــەمــان شــێــوە داوای رەسمیان‬ ‫بۆ بونی نوێنەرایەتیان لەوەزارەتی‬ ‫ئەوقاف پێشكەش كــردوە‪ ،‬بەچاوی‬ ‫موئامەرە سەیر ناكەم‌ لــەوبــاوەڕەدا‬ ‫نیم دەركــەوتــنــەوەیــان پەیوەندی‬ ‫بــەدەســتــی دەرەكــــی‌و ئەمەریكاو‬ ‫ئیسرائیل‌و ماسۆنیەتی جیهانی‌و ئەو‬ ‫بالۆرانەی ترەوە هەبێت‪ ،‬كە بەردەوام‬ ‫بۆ خۆدەربازكردن لەوەاڵمی واقعی‬ ‫پێشهاتەكان لێرە‌و لەوێ لێدەدرێتەوە‬ ‫بەتایبەت ئیسالمی سیاسی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پــەیــوەنــدی بــەو شپرزەییە فكری‌و‬ ‫ئایدیۆلۆژییە ئیسالمییە جۆراوجۆرە‬ ‫توندوتیژ‌و هــاوردەكــراوانــە هەیە‪،‬‬ ‫كە سااڵنێكە یەخەی موسڵمانانی‬ ‫ئاشتیخوازی كوردستانی گرتۆتەوە‌و‬ ‫بەهۆیەوە كۆمەڵگەی زۆرینە موسڵمانی‬ ‫كوردستانیان روبەڕوی دەمارگیریی‌و‬ ‫ئــــاژاوەی ســیــاسـی‌و كــۆمــەاڵیــەتـی‌و‬ ‫نائومێدی كردوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬دوای‬ ‫هاتنی داعش‌و سەرهەڵدانی لەكوردستان‬ ‫كۆمەڵێك داواكــــاری جیا دەبینم‪،‬‬ ‫كە بەشێوەیەكی فــراوان دەستیان‬ ‫پێكردوە‪ ،‬لەوانە بەهائیەكان سەرەتا‬

‫هاتنە وەزارەت‌و داواكــاری رەسمیان‬ ‫پێشكەشكرد‪ ،‬كــە نوێنەرایەتیان‬ ‫هەبێت لـــەوەزارەت‪ ،‬ئەوانیش یاسا‬ ‫رێگەی پێداون‌و نوسراومان كردوە‬ ‫بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران‪،‬‬ ‫تاكو رەزامەندییان پێبدرێت‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرسەی وەزارەتی ئەوقاف‪،‬‬ ‫ئــامــاژەی بەوەشكرد‪ ،‬شپرزەییەكی‬ ‫ئیسالمی هـــاوردەكـــراو پــەیــدابــوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی دوای ساڵی ‪ 1991‬هاتونەتە‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬كۆمەڵێك ئەفكاری‬ ‫ئیسالمی هاتوە‪ ،‬كە پەیوەندییان بە‬ ‫شێوازی بیركردنەوەی موسڵمانانی‬ ‫كــوردســتــانــەوە نـــەبـــوە‪ ،‬ئــەمــەش‬ ‫وایــكــردوە‪ ،‬گومانی هەبێت لەهەمو‬ ‫رەوتە ئیسالمیەكانی كوردستان‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەمە وەك كاردانەوەیە بەرامبەر ئەو‬ ‫تونڕەویی‌و بیرۆكانەی كە هاتوە‪ ،‬نەك‬ ‫بابەتی موئامەرە‪.‬‬ ‫لــــــــەبــــــــارەی داواكـــــــــــــاری‬ ‫نەقشبەندی‪،‬‬ ‫زەردەشتییەكانەوە‪،‬‬ ‫وتی «داواكــە ئاڕاستەی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیــــران دەكــەیــن‌و وەكـــو ئاینێك‬ ‫بــیــروبــاوەڕێــك خــۆیــان نــاســانــدوە‌و‬ ‫خاوەنی ئەنجومەنێكی بااڵن‪ ،‬پشتیان‬ ‫بەستوە بەكۆمەڵێك بڕگەی رەشنوسی‬ ‫كوردستان‪ ،‬هاوكات یاسای وەزارەتی‬ ‫ئەوقافیش ژمارە ‪11‬ی ساڵی ‪،2007‬‬ ‫كە پارلەمانی كوردستان پەسەندی‬ ‫كردوە‪ ،‬زۆر بە رونی رێگەیان پێدەدات‬ ‫نوێنەرایەتیان هەبێت‌و پڕاكیتزەی‬

‫كـــاری خۆیان‬ ‫بكەن‪ ،‬نەك‬ ‫ئــــــەوان‪،‬‬ ‫بـــەڵـــكـــو‬ ‫هەر ئاینێك‬ ‫ئەگەر یەك كەسیش بێت‪ ،‬ئەوا مافی‬ ‫خۆیانە‪ ،‬بۆیە بە پێی ئەو یاسایە‌‪،‬‬ ‫داوكــاریــیــەكــەی زەردەشــتــیــیــەكــان‬ ‫لەوەزارەتی ئەوقاف دراسە دەكرێت‌‪.‬‬ ‫ئامانجی زەردەشتییەكان‬ ‫الی خـــۆشـــیـــەوە ئــەنــدامــێــكــی‬ ‫ئــەنــجــومــەنــی بــــااڵی رێــكــخــراوی‬ ‫زەردەشــتــیــان‪ ،‬بــە «چــاودێــر»ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ ،‬پــرســی ئــێــمــە‪ ،‬وەكــو‬ ‫ئاینەكانی تری مەسیحی‌و ئێزیدی‌و‬ ‫كلد‌و ئاشورییەكانە‪ ،‬كە هەمویان‬ ‫نوێنەرایەتی‌و بەڕێوەبەرایەتیان هەیە‬ ‫لــەوەزارەتــی ئەوقاف‪ ،‬چونكە كاری‬ ‫وەزارەت رێكخستنی بــەرژەوەنــدی‌و‬ ‫پــێــداوســتــیــیــەكــانــی هــەمــو جــۆرە‬ ‫ئاینەكانە‪.‬‬ ‫نـــەژاد نـــوری شــەریــف‪ ،‬وتیشی‬ ‫«بەنوسراوی رەسمی داوامان كردوە‪،‬‬ ‫شوێنێكی تایبەت‌و بەڕێوەبەرایەتیمان‬ ‫هەبێت‪ ،‬چاوەڕێی وەاڵمیانین»‪.‬‬ ‫لــەوەاڵمــی پرسیارێكدا كــە ئایا‬ ‫سەرهەڵدانی ئــەوان پەیوەندی بە‬ ‫داعشەوە هەیە‪ ،‬ناوبراو‪ ،‬رونیكردەوە‪،‬‬ ‫دەكرێت بەشێك لەهۆكاری داواكەمان‬ ‫پەیوەندی بەسەرهەڵدانی داعشەوە‬

‫بێت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا بەشێك‬ ‫لەخەڵكی هێشتا دەیانەوێت‬ ‫بە ئاشتی بژین‪ ،‬داواكــاری‬ ‫خــــەڵــــك‌و فــەلــســەفــەی‬ ‫داوكارییەكەمان ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫دەمانەوێت بەئاشتی بژین‪ ،‬كێشەكان‬ ‫زۆر بوە بە بۆنەی ئیسالمی سیاسی‪.‬‬ ‫جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬دەمانەوێت‬ ‫جارێكی تــر خــۆش ـی‌و بەختیاری‌و‬ ‫ئــاشــتــبــونــەوە لــەگــەڵ ســروشــت‌و‬ ‫هاوڕێیەتی میللەتانی دنیا بكەین‪.‬‬ ‫نــەژاد نــوری‪ ،‬ئەوەشی خستەڕو‪،‬‬ ‫تــەنــیــا نایبەستینەوە بــە ئــایــن‪،‬‬ ‫فــەلــســەفــەی زەردەشـــــــت خــۆی‬ ‫بــەدەزگــابــونــە بــۆ كۆمەڵگا‪ ،‬واتــە‬ ‫كۆمەڵگا رێكدەخات لەروی فەلسەفە‌و‬ ‫زانستەوە بەپشت بەستن بەعەقڵ‪،‬‬ ‫دیلی عەقڵ رەتدەكاتەوە‪ ،‬پێمانوایە‬ ‫ژیان باشترینەكەی پێویستە هەڵبژێرین‬ ‫نەوەكو خواروخێچییەكەی‪.‬‬ ‫ئەندامەكەی ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫رێــكــخــراوی زەردەشـــتـــیـــان‪ ،‬بــاس‬ ‫لەوەشدەكات‪ ،‬كۆڕو سیمینارمان زۆر‬ ‫كردوە لەشارو شارۆچكەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەپێی‌ ئەو هەڵسانگاندنەی‬ ‫هاوڕێیانمان لەئەڵمانیا كردویانە‪،‬‬ ‫دەركەوتوە‪ ،‬شوێنكەوتوانی ئاینەكەمان‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‌و ئەوروپا زیاد لە‬ ‫‪ 100‬هەزار كەس دەبێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )514‬دو شةممة ‪2015/5/4‬‬

‫دیالۆگ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫دەبێت بۆ ئەم مانگە بەغداد پابەند بێت‬ ‫بە رێككەوتنەكەی لەگەڵ هەولێر‬ ‫دڵشاد شەعبان جێگری سەرۆكی لیژنەی سامانە سروشتیەكانی پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫پێكەوە هەژماركردبێت‪ ،‬بەاڵم لەســەرەتای‬ ‫مانگی چــوارەوە پێنجســەد‌و پەنجا هەزار‬ ‫بەرمیل رادەســتی ســۆمۆ كراوە‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردستان رۆژانە پاپەندیی خۆی لە ‪%100‬‬ ‫جێبەجێكردوە‪ ،‬لە ئێســتادا ئێمە چاوەڕێی‬ ‫بەغــداد دەكەیــن‪ ،‬دەبێــت بۆ ئــەم مانگە‬ ‫بەغداد پاپەندبێت پێوەیەوە‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫دەبێــت هەشتســەد‌و پەنجــا ملیــار بــۆ‬ ‫هەرێمی كوردســتان بنێرێت‪ ،‬تاكو موچەی‬ ‫فەرمانبەرانی پێ دابینبكرێت‪.‬‬

‫سازدانی‪ :‬ئاودێر نەسرەدین‬ ‫جێگری سەرۆكی لیژنەی پیشەسازی‌و‬ ‫وزە‌و سەرچاوە سروشتییەكان لە‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫لەسەرەتای مانگی چوارەوە هەرێمی‬ ‫كوردستان پێنجسەد‌و پەنجا هەزار بەرمیل‬ ‫رادەستی سۆمۆ كردوە‪ ،‬رۆژانە پاپەندی‬ ‫خۆی لە ‪ %100‬جێبەجێكردوە‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫ئێمە چاوەڕێی بەغدادد دەكەین‪ ،‬دەبێت‬ ‫بۆ ئەم مانگە بەغداد پابەندیبێت پێیەوە‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە دەبێت هەشتسەد‌و پەنجا‬ ‫ملیار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت‪ ،‬تاكو‬ ‫موچەی فەرمانبەرانی پێ دابین بكرێت‪.‬‬ ‫دڵشاد شەعبان‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫لەرێگەی وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكانەوە دەتوانرێت وردەكاریی‬ ‫ناردنی نەوت وەربگیرێت‪ ،‬بەاڵم گرفتەكە‬ ‫ئەوەیە كە ئەو الیەنانە ئەم بابەتەشیان‬ ‫بەسیاسیكردوە‪.‬‬

‫چاودێــر‪ :‬ئەگــەر هەرێــم بەپێــی‬ ‫رێككەوتنەكــەی لەگــەڵ بەغــداد نــەوت‬ ‫رەوانەبــكات‪ ،‬بۆچــی بەغــداد پابەنــدی‬ ‫رێككەوتنەكە نابێت؟‬ ‫دڵشاد شــەعبان‪ :‬ئەو ژمارانەی لەالیەن‬

‫وەزارەتــی نەوتــی عیراقــەوە باڵوكرانەوە‬ ‫راســت نین‪ ،‬لەســەرەتای مانگی چوارەوە‬ ‫هەرێمــی كوردســتان رۆژانــە پێنجســەد‌و‬ ‫پەنجا هەزار بەرمیل نەوتی هەناردەكردوە‪،‬‬ ‫كــە ئــەوان رەنگــە كــۆی چــوار مانگیان‬

‫چاودێــر‪ :‬ئەگەروایــە لــە ئێســتادا چ‬ ‫مانایــەك بــۆ ئــەو رێككەوتنــەی هەولێر‌و‬ ‫بەغداد ماوەتەوە؟‬ ‫دڵشــاد شــەعبان‪ :‬لەكاتی دروستبونی‬ ‫قەیرانــی داراییدا لە هەرێمی كوردســتان‪،‬‬ ‫بەداخــەوە كــە ئــەوە دەڵێــم‪ ،‬هەمــو ئەو‬ ‫الیەنانــەی كــە لــە حكومەتــن‪ ،‬دژایەتیی‬ ‫سیاســەتی نەوتی هەرێمی كوردســتانیان‬ ‫كردوە‪ ،‬بەرهەمی سیاسەتی نەوتی هەرێمی‬ ‫كوردســتان لــە ئەمــڕۆدا گەیشــتۆتە ئەو‬

‫ئاســتەی كە دەتوانین لــە ‪ %100‬پاپەندیی كرودستاندا بنێن‪ ،‬دەتوانین بەبێ گەڕانەوە‬ ‫خۆمــان لە ناردنــی نەوتدا لەگــەڵ بەغداد بــۆ بەغــداد ببینــە خــاوەن ئابورییەكــی‬ ‫بكەیــن‪ .‬بەمنزیكانەش وەزارەتی ســامانە سەربەخۆی خۆمان‪.‬‬ ‫سروشتییەكان راپۆرتێك باڵودەكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫بڕی نەوتی هەناردەكراوی بۆ سۆمۆ تێدایە‪،‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬تاچەند شــەفافیەت لەناردنی‬ ‫لەســەرەتای مانگــی شەشــەوە هەرێمــی نەوتدا هەبوە‪ ،‬ئایــا ئێوە هیچ گلەییەكتان‬ ‫كوردســتان ئەوەنــدە نــەوت دەنێرێت كە لە وەزارەتی سامانە سروشتییەكان هەبوە‪،‬‬ ‫دەتوانێت پێویستی بە بەغداد نەبێت‪.‬‬ ‫چونكە لەبەرامبەر ئەو قســانەی تۆدا قسە‬ ‫لەســەر ئەوە دەكرێت كە وەزارەتی سامانە‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەگــەر هەرێم پاپەندە‪ ،‬تاكەی سروشتییەكانیش شەفاف نییە؟‬ ‫دڵشــاد شــەعبان‪ :‬گرفتەكە ئەوەیە كە‬ ‫سەركردایەتیی سیاسیی هەرێم بەوشێوەیە‬ ‫لەنــاو ئەم چــوار الیەنــە سیاســییەدا بە‬ ‫چاوەڕێی بەغداد دەكات؟‬ ‫دڵشــاد شــەعبان‪ :‬دەبێــت بگەڕێینەوە ئاراستەی ناشیرینكردنی سیاسەتی ئابوریی‬ ‫بۆ میللەت‪ ،‬یان ســەركردایەتیی زۆرێك لە هەرێمی كوردســتان كاركــراوە‪ ،‬گرفەتەكە‬ ‫الیەنە سیاسییەكان دان بەوەدابنێن كە ئەو ئەمەیە‪ ،‬ئەگەرنا هەمو شــتێك شــەفاف‌و‬ ‫سیاسەتی نەوتەی هەرێم كە پەیڕەویدەكات ئاشكرایە‪ ،‬هەر زانیارییەكت بوێت دەتوانیت‬ ‫سیاســەتی باشــە‌و پاڵپشــتی لــێ بكەن‪ ،‬بەدەســتیبهێنێت‪ ،‬لــە رێگــەی وەزارەتــی‬ ‫بەداخــەوە كە ســەركردایەتیی سیاســیی ســامانە سروشــتییەكانەوە دەتوانرێــت‬ ‫كــورد لەنــاو خۆیانــدا بەرەیەكیــان دژی وردەكاریــی ناردنــی نــەوت وەربگیرێــت‪،‬‬ ‫پارتی دروســتكردوە‪ ،‬ئەگەرنــا لەناوخۆدا بــەاڵم گرفتەكە ئەوە كە ئــەو الیەنانە ئەم‬ ‫یەكبین‌و دان بە سیاسەتی ئابوریی هەرێمی بابەتەشیان بەسیاسیكردوە‪.‬‬

‫ئەگەر پشكەكانی خۆمان پێنەدرێت لە هەولێر‪،‬‬ ‫دەنگمان بۆ پارلەمان‌و كونسوڵی واڵتان بەرزدەكەینەوە‬ ‫رێباز عەلی‪ ،‬سەرۆكی لیستی یەكێتی لەئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫سەرۆكی لیستی یەكێتی لەئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای هەولێر‪ ،‬داوا لە سێ‌‬ ‫سەرۆكایەتیەكەی هەرێم دەكات‪ ،‬كە‬ ‫ئەوان وەاڵمی ئیجابیان بدەنەوە لەسەر‬ ‫پۆستەكانی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫هەولێر‪ ،‬چونكە بێدەنگ نابن بەرامبەر‬ ‫ێ یاسای ژمارە‬ ‫ئەو كەسانەی دەیانەو ‌‬ ‫‪3‬ی ساڵی ‪ 2009‬پەكبخەن‪ ،‬تەنها داوای‬ ‫پشكەكانی خۆیان‌و جێبەجێكردنی یاسا‌و‬ ‫یەكڕیزی دەكەن‪ ،‬ئەگەر وەاڵم وەرنەگرن‪،‬‬ ‫دەنگیان بۆ پارلەمان‌و كونسوڵی واڵتان‬ ‫بەرزدەكەنەوە‪.‬‬ ‫رێباز عەلی بێركۆتی‪ ،‬لەم دیالۆگە‬ ‫تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر»دا‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬بە تێڕوانینی پارتی‪،‬‬ ‫یەكالبونەوەی پۆستەكانی بەستۆتەوە‬ ‫بە پارێزگاكانی سلێمانی‌و هەڵەبجەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێی زانیارییەكانی ئێمە‪ ،‬پارتی‬ ‫لە سلێمانی بە سێ كورسییەوە ئەو‬ ‫پۆستانەی پێدراوە‪ ،‬كە ئێمە بە شەش‬ ‫كورسییەوە داوامانكردوە لە هەولێر‬ ‫پێماننەدراوە‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬هــۆكاری یەكالنەبونــەوەی‬ ‫پۆستەكانی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‬ ‫بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫رێباز بێركۆتی‪ :‬ئێمە بە پشودرێژییەوە‬ ‫رەچــاو‌و ســەیری بارودۆخــی هەرێمــی‬ ‫كوردستانمان كرد كە شەڕی دژی تێرۆر‌و‬ ‫قەیرانی دارایی روی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫كردوەو بەهۆی دروســتبونی ئــەو ئەركە‬ ‫قورســەی سەرشــانی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان بەهۆی هاتنی ئاوارەیەكی زۆر‬ ‫لەناوخــۆ‌و دەرەوەی عیراق بۆ هەرێم‪ ،‬كە‬ ‫ئێمە لەو بارودۆخەی هەرێم تێگەیشــتین‬ ‫بۆیــە پشــومان درێژبو‪ ،‬بــەاڵم ئێمە كە‬ ‫لیســتی دوەمی پارێزگای هەولێرین داوای‬ ‫پشــكی هەڵبژاردنەكانمان كرد‪‌،‬و دوایین‬ ‫گفتوگــۆش كــە دەســتمان پێكردبــو لە‬ ‫‪ 2014/12/9‬بو‪ ،‬بەاڵم نەگەیشــتینە هیچ‬ ‫ئەنجامێــك‪ ،‬بەهۆی ئــەوەی چاوەڕوانیی‬ ‫لیســتی بــراوەی یەكەممــان دەكــرد كە‬

‫هەیــە‪ ،‬لەوانــەش كردنــەوەی حســاباتی‬ ‫دارایــی نەكــراوە‌و یاســای ژمــارە ‪3‬ی‬ ‫ســاڵی ‪2009‬ی ئەنجومەنی پارێزگاكانیش‬ ‫جێبەجێنەكــراوە‪ ،‬كــە بەگوێــرەی ئــەم‬ ‫یاســایە ئــەو ئەنجومەنــە دەســتكراوە‬ ‫ێ لەچاودێریكــردن‪ ،‬هۆكاری ئەمەش‬ ‫دەب ‌‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ دەسەاڵتی جێبەجێكردن‪،‬‬ ‫كــە حكومەتــی هەرێمــە‪ ،‬چونكــە هیــچ‬ ‫كەمتەرخەمییەك لەئەندامانی ئەنجومەن‌و‬ ‫ســەرۆكی ئەنجومەن نەبوە‪ ،‬ئەوەی بۆیان‬ ‫ێ هەوڵیانــداوە كە ئەنجومەن چاالك‬ ‫كراب ‌‬ ‫بێت‪.‬‬

‫پارتی لەسلێمانی بە سێ كورسییەوە ئەو‬ ‫پۆستانەی پێدراوە‪ ،‬كە ئێمە بە شەش‬ ‫كورسییەوە لە هەولێر پێماننەدراوە‬ ‫ێ دوای‬ ‫پارتییــە‪ ،‬بــەاڵم چــۆن دەكــر ‌‬ ‫ساڵێك تێپەڕبون بەسەر هەڵبژاردنەكانی‬ ‫ئەنجومەنــی پارێــزگا نەگەینــە هیــچ‬ ‫ێ بپرســین‌و‬ ‫ئەنجامێــك؟ بۆیــە دەبــ ‌‬ ‫پرســیارەكەش ئاراستەی ئەوان دەكەین‪،‬‬ ‫كە ئێمە دیدێكی فراوانمان هەیە‪ ،‬ئەویش‬ ‫حكومەتــی بنكەفراوانە‪ ،‬بەڵگەش بۆ ئەم‬ ‫قسانە سلێمانییە‪ ،‬كە سیاسەتەكەی تێدا‬ ‫ێ بە هەمانشێوە لە‬ ‫رەنگداوەتەوە‌و دەمانەو ‌‬ ‫هەولێریش هەمان سیاسەت رەنگبداتەوە‌و‬ ‫الیەنەكان بەشداربن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆچی پارتی هیچ وەاڵمێكی بۆ‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان‌و خزمەت نەبوە؟ پێتانوایە‬ ‫پارتــی یەكالكردنــەوەی پۆســتەكانی‬

‫هەولێــری بــە ســلێمانی‌و هەڵەبجــەوە‬ ‫بەستبێتەوە؟‬ ‫رێبــاز بێركۆتــی‪ :‬ئێمــە هەمومــان‬ ‫موعاناتمان لەیەكترەوە نزیكە لەگەڵ پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان لەپارێزگای هەولێر‪،‬‬ ‫بەاڵم بە تێڕوانینــی پارتی یەكالبونەوەی‬ ‫پۆســتەكانی بەســتۆتەوە بەپارێزگاكانی‬ ‫ســلێمانی‌و هەڵەبجــەوە‪ ،‬بــەاڵم بەپێــی‬ ‫زانیارییەكانــی ئێمــە پارتی لەســلێمانی‬ ‫بــە ســێ كورســییەوە ئــەو پۆســتانەی‬ ‫لــە ســلێمانی پێــدراوە‪ ،‬ئێمە بە شــەش‬ ‫كورســییەوە داوامانكردوە پێماننەدراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرچۆنێك بێت پرۆسەی پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی خۆجێیی نەوەستاوە‌و بەردەوامە‬ ‫بەبەشــداری الیەنەكان‪ ،‬لە هەمانكاتیشدا‬

‫پرۆســەكە بەتاكالیەنــە پێكنەهێنــراوە‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە لە هەولێر پارتی‌و كورسیی‬ ‫كۆتای توركمان‌و مەسیحییەكان تاكالیەنە‬ ‫حكومەتــی خۆجێییــان پێكهێنــاوە‌و‬ ‫الیەنەكانــی تــری یەكێتــی‌و گــۆڕان‌و‬ ‫یەكگرتــو‌و كۆمەڵیــان فەرامۆشــكردوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكــدا دوای ســاڵێك تێپەڕبــون‬ ‫بەســەر هەڵبژاردنــەكان گفتوگــۆكان بێ‌‬ ‫ئەنجامبــون‪ ،‬هــەروا ئێمە هیــچ مافێكی‬ ‫خۆمــان لەئەنجومەنی پارێــزگای هەولێر‬ ‫بەدینەكــرد‌و هیــچ بەرەوپێشــچونێكمان‬ ‫لەپشــتیوانیكردنی حكومەت لەئەنجومەن‬ ‫بەدینەكرد‪ ،‬كە بەگوێرەی یاسا ئەنجومەنی‬ ‫پارێــزگا ئەنجومەنێكــی چاودێرییــە‌و‬ ‫پێویســتی بەكۆمەڵێــك پێداویســتی‬

‫چاودێــر‪ :‬بۆچــی كاری ئەنجومەنــی‬ ‫پارێزگاكانی ناڕوات‌و خەریكە پەكدەخرێ‌؟‬ ‫رێبــاز بێركۆتــی‪ :‬پێمانوایە لــە ‪ 10‬بۆ‬ ‫ێ هیچ چاودێرییەك‬ ‫‪ 12‬ســاڵی رابردو بەب ‌‬ ‫دامــەزراوەكان كاریانكــردوە‪ ،‬ئێســتاش‬ ‫بۆیان ئەســتەمە كە لــەو بابەتە تێبگەن‬ ‫كە چاودێری بكرێن‪ ،‬ئەمەش دەگەڕێتەوە‬ ‫بــۆ ســەرۆكی ئیــدارەی ئــەو پارێزگایە‪،‬‬ ‫چونكــە وەك یەكێتی پێمانوابو یاســاكە‬ ‫جێبەجێبكــرێ‌‌و ئەركی ســەرەكیی خۆی‬ ‫ببینێ‌‌و چاودێری دامودەزگاكانی ســەر بە‬ ‫پارێزگای هەولێر بــكات‌و لە كەموكوڕی‌و‬ ‫كەمتەرخەمییــەكان بپێچێتــەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئەوان رێگەیان نەداوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەو پۆستانەی پێشتر باسكرا‬ ‫كــە بۆیەكێتــی یەكالبۆتــەوە‪ ،‬ئایــا هیچ‬ ‫یەكێك لەو پۆستانەتان وەرگرتوە؟‬ ‫رێبــاز بێركۆتــی‪ :‬لەگفتوگــۆی‬ ‫‪ 2014/12/9‬بەشــێوەی زارەكی باســمان‬ ‫ێ پۆســت كــرد‪ ،‬بــەاڵم گوتیان‬ ‫لــە هەند ‌‬ ‫وەاڵمتان دەدەینەوە‪ ،‬كە تائێســتاش هیچ‬ ‫وەاڵمێكمــان وەرنەگرتــوە‌و نەگەیشــتینە‬ ‫هیچ ئەنجامێك‪ ،‬هــۆكاری دەركردنی ئەو‬ ‫یاداشتەی هەفتەی رابردوش بۆ نەگەیشتن‬ ‫بە هیچ ئەنجامێك دەگەڕێتەوە‌و ئێستاش‬ ‫چاوەڕوانی گفتوگۆی ئەوان دەكەین‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەگەر وەاڵمی یاداشــتەكەتان‬ ‫نەدرێتەوە هەڵوێستتان چی دەبێ‌؟‬

‫رێبــاز بێركۆتــی‪ :‬داوا لــە ســ ‌‬ ‫ێ‬ ‫ســەرۆكایەتییەكە دەكەیــن كــە وەاڵمــی‬ ‫ئەرێنیــی یاداشــتەكەمان بدەنــەوە‪،‬‬ ‫چونكــە ئەمــە یەكێكــە لــە هۆكارەكانی‬ ‫پاراستنی یەكڕیزی‌و رێزگرتنە لە ئیرادەی‬ ‫دەنگدەران‪ ،‬ئەگــەر وەاڵمیش وەرنەگرین‬ ‫ئــەوا بەگوێــرەی ئــەو نەخشــەڕێگایەی‬ ‫داماننــاوە بەردەوامدەبیــن هەنــگاو بــە‬ ‫هەنگاو‪ ،‬دڵنیاشیاندەكەینەوە كە بێدەنگ‬ ‫نابین لەبەرامبەر ئەو كەسانەی دەیانەوێ‌‬ ‫یاســای ژمارە ‪3‬ی ساڵی ‪ 2009‬پەكبخەن‪،‬‬ ‫چونكــە دڵنیابن كە ئەو ئەركە ئەخالقی‌و‬ ‫سیاســی‌و ئیدارییەی لەســەر شانمانە بە‬ ‫ئەركــی خۆمانــی دەزانین‌و تەنهــا داوای‬ ‫پشكەكانی خۆمان‌و جێبەجێكردنی یاسا‌و‬ ‫یەكڕیزی دەكەیــن‪ ،‬بەاڵم ئەگەر وەاڵممان‬ ‫نەدەنەوە‪ ،‬ئەوا بەگوێرەی نەخشــەڕێگای‬ ‫ێ گلەیی بكەن كە‬ ‫خۆمان كاردەكەین‌و ناب ‌‬ ‫لەماوەیەكــی دیاریكــراودا رێز لە ئیرادەی‬ ‫دەنگــدەران نەگــرن‌و وەاڵمنەدەنەوە‪ ،‬یان‬ ‫ئێمــە دەنگمان بۆ پارلەمان‌و كونســوڵی‬ ‫واڵتان بەرزبكەینەوە‪ ،‬پێشــمان باشە ئەو‬ ‫بابەتانە لە ناوخۆ یەكالبكرێتەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆچی كورسیی كۆتاكان دەبنە‬ ‫بەشێك لە ملمالنێی سیاسی‌و پۆستەكان‬ ‫یەكالدەكەنەوە؟‬ ‫رێبــاز بێركۆتــی‪ :‬ئێمــە بــە رێــزەوە‬ ‫ســەیری كورســیی پێكهاتەكان دەكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم پێمان باشــبو كە ئەوان تەمســیلی‬ ‫نەتەوەكانــی خۆیــان بكەن‌و پشــتیوانی‬ ‫لەهیــچ الیــەك نەكــەن بــۆ گۆڕینــی‬ ‫هاوســەنگی‌و یەكالكردنەوەی پۆستەكان‪،‬‬ ‫ئومێدەواریشــین پارلەمان ئەوە بە یاســا‬ ‫رێكبخــات‪ ،‬كــە چیتر ئــەو كورســییانە‬ ‫نەبنە شــێك لە ملمالنێ‌و یەكالكردنەوەی‬ ‫پۆســتەكان‪ ،‬وەكچۆن یەكێتی باوەڕی بە‬ ‫پێكەوەژیانی ئایــن‌و پێكهاتەكان هەبوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم نــەك ببنە بەشــێك لــە ملمالنێی‬ ‫سیاســی‌و یەكالكردنەوەی ئــەو بابەتانە‪،‬‬ ‫ئێمە لەگەڵ ئەوەدا نین‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )514‬دو شةممة ‪2015/٥/٤‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫قەیرانی كەمیی دەرمان لە نەخۆشخانە حكومییەكان بەردەوامە‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی‪ :‬بەغداد بەڵێنەكەی لەزیادكردنی دەرمان نەبردەسەر‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫بەهــۆی ئــەو قەیرانــە داراییــەی‬ ‫مــاوەی ســاڵێكە روبــەڕوی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان بۆتەوەو زۆرینەی كەرتەكانی‬ ‫گرتۆتــەوە‪ ،‬كاریگەریەكــی زۆری لەســەر‬ ‫كەرتی تەندروســتیش دروســت كــردوە‪،‬‬ ‫نەخۆشــخانە حكومییەكان بڕی پێویستی‬ ‫دەرمان‌و چارەســەری پێویســتیان نییە‪،‬‬ ‫هاواڵتی ناچــار دەبێــت لەدەرمانخانەكان‬ ‫دەرمــان بەنرخێكــی زیاتــر بكــڕێ‪ ،‬یان‬ ‫لەنەخۆشــخانە ئەهلییەكان نەشتەرگەری‬ ‫بكەن بە پارەیەكی زۆر‪ .‬وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروســتییش‪ ،‬دەڵێــت "بەغــداد بــڕی‬ ‫پێویستی دەرمانی نەناردوە و بەهۆی ئەو‬ ‫ژمارە زۆرە ئاوارەیەشی لەكوردستان هەن‪،‬‬ ‫بۆتــە هۆی كەمبونی دەرمان"‪ .‬ســەرۆكی‬ ‫سەندیكای پزیشكانیش باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫بەهیــچ شــێوەیەك نرخی نەشــتەرگەری‬ ‫لەسەر هاواڵتیان زیاد نەكراوە‪.‬‬ ‫ناتوانن دەرمان لەدەرەوە بكڕن‬ ‫ســۆزان عەلــی‪ ،‬هاواڵتــی‪ ،‬ئامــاژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬لەم رۆژانەدا توشی هەاڵمەت‬ ‫بوە‪ ،‬كاتێك چۆتە نەخۆشخانە بۆ وەرگرتنی‬ ‫چارەســەر داوای لەپزیشك كردوە دەرزی‬ ‫بۆ بنوســێت‪ ،‬بەاڵم پزیشــكەكە پێیوتوە‪،‬‬ ‫كــە دەرزیــان نەمــاوە‪ ،‬تەنهــا دو پارچە‬ ‫حەبیان بۆ نوسیوە‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی "بەناچــاری چۆتــە‬ ‫دەرمانخانــەی دەرەوە‪ ،‬دەرزی كڕیــوە‪،‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەی لەئیســتادا قەیرانی دارایی‬ ‫هەیــەو موچــە نییــە‪ ،‬ناتوانــن دەرمــان‬ ‫لــەدەرەوە بكــڕن‪ ،‬لەبــەر ئــەوە كڕینــی‬ ‫دەرمانیش پارەی دەوێت"‪.‬‬ ‫ســەعید شــەریف‪ ،‬كە پیاوێكی پیرەو‬ ‫بەنەخۆشــیەوە باســی ئەوەی بۆ كردین‪،‬‬ ‫هەركاتێك بچێت بۆ نەخۆشــخانە دەرمان‬ ‫وەرناگرێــت‌و پێــی دەڵێن دەرمــان نییە‪،‬‬ ‫ناچــارە ئەگــەر قەرزیشــی بــۆ بــكات‪،‬‬ ‫لەدەرمانخانــە بیكڕێــت‪ ،‬ئەگــەر گرانیش‬

‫بێت‪ ،‬چونكە نەخۆشی درێژخایەنی هەیە‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەلــی هاواڵتییەكــی دیكەیە‪،‬‬ ‫دەڵێــت "نەخۆشــییەكەی پێویســتی‬ ‫بەئەنجامدانــی نەشــتەرگەری هەبــوە‪،‬‬ ‫ســەرەیان بۆ دانــاوە‪ ،‬تاكــو مانگی ‪12‬ی‬ ‫‪ ،2015‬لەكاتێكــدا ئــەو نەیدەتوانی تا ئەو‬ ‫كات چاوەڕوانــی بكات‪ ،‬بۆیە بەناچاری لە‬ ‫نەخۆشــخانەی ئەهلی بــە پارەیەكی زۆر‬ ‫كردویەتی"‪.‬‬ ‫وەك هاواڵتیانیــش باســی دەكــەن‪،‬‬ ‫بەهۆی ئــەوەی هاواڵتیان بــە ناچاری رو‬ ‫لــە نەخۆشــخانە ئەهلییــەكان دەكــەن‪،‬‬ ‫بەهۆی نەبونی چارەســەر لە نەخۆشخانە‬ ‫حكومییــەكان‪ ،‬نرخیش لەو نەخۆشــخانە‬ ‫ئەهلیانەدا بەرز كراوەتەوەو ئەوەیان وەك‬ ‫هەلێك قۆزتۆتەوە‪.‬‬ ‫بەغداد بڕی دەرمانی پێویست‬ ‫نانێرێت‬ ‫وتەبێــژی وەزارەتــی تەندروســتیی‬ ‫حكومەتــی هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بــەوەدەكات‪ ،‬گرفتــی كەمبونــی هەندێك‬ ‫دەرمان لەبنكە تەندروســتییەكان بەهۆی‬ ‫نەناردنــی بــڕی پێداویســتی پزیشــكی‌و‬ ‫دەرمانــە لەالیــەن بەغدادەوە‪ ،‬تائێســتا‬ ‫ئەو بڕەیان بــۆ نەهاتوە‪ ،‬هاتنی ئەو رێژە‬ ‫زۆرە ئاوارەی رویان لەهەرێمی كوردستان‬ ‫كردوە‪ ،‬بۆیە پێویستە بڕی دەرمانی زیاتر‬ ‫لەالیەن بەغدادەوە بۆیان بنێردرێ‪.‬‬ ‫د‪ .‬خالــس قــادر‪ ،‬بــۆ "چاودێر"یشــی زیاتر بوە‪ ،‬پێشــتر بەهۆی جێبەجێكردنی دەكرێــت‪ ،‬هەمیشــە بەدواداچــون نرخی سەر ئارەزوی كەسەكە خۆی‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی " بەهیچ شــێوەیەك‬ ‫رونكــردەوە‪ ،‬وەزارەتــی تەندروســتی سیســتمی نیمچــە تایبەتــەوە لــەدوای نەشــتەرگەری لەنەخۆشــخانە تایبەتەكان‬ ‫بەڵێنیــان داوە ‪%17‬ی زیاتــری بەشــی دەوامی بەیانیان نەشــتەرگەری دەكرا‪ ،‬كە دەكەیــن‪ ،‬ئێســتاش هەمــان نرخەكانــی نرخــەكان زیــاد نەكــراون‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫هەرنەخۆشــێك بزانێــت پــارەی زیاتــری‬ ‫هەرێمی كوردستان لە دەرمان بنێرن‪ ،‬بەاڵم ‪%80‬ی پارەكــە حكومەت دەیــدا‪%29 ،‬ی پێشون‪.‬‬ ‫د‪ .‬تەها مەحوی‪ ،‬بۆ "چاودێر" جەختی لــێ وەردەگیرێــت‪ ،‬دەتوانێــت ئاگاداریان‬ ‫ئەو بڕە زیادەیان بەدەســت نەگەیشــتوە‪ ،‬هاواڵتی خۆی دەیدا‪ ،‬بەاڵم بەهۆی قەیرانی‬ ‫بەردەوامیشین بۆ دۆزینەوەی چارەسەری داراییــەوە ســاڵێك دەبێت ئــەو پرۆژەیە لەوەشــكردەوە‪ ،‬شــێوازی نەشتەرگەری بكاتــەوە‪ ،‬تا ئەوانیش لەرێگــەی لیژنەوە‬ ‫دو جۆری ســەرەكین‪ ،‬یەكێــك لەوانە ئەو بەدواداچونی بۆ بكەن"‪.‬‬ ‫كێشــەكان‪ ،‬لەالیەن ژمارەیەك رێكخراوی راگیراوە‪.‬‬ ‫تەندروســتی جیهانیــەوە كاردەكەیــن بۆ‬ ‫نەشتەرگەریانەیە كە كتوپڕن دەستبەجێ‬ ‫دابینكردنــی دەرمان‪ ،‬چونكە ئەو فشــارە‬ ‫هەر دەرمانخانەیك نرخ زیاد بكات‬ ‫لەنەخۆشخانە حكومییەكان دەكرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نرخەكانی نەشتەرگەری بەهیچ‬ ‫زۆرەی لەسەریان بەهۆی ئەو ژمارە زۆرەی‬ ‫سزا دەدرێت‬ ‫جۆری دوەمیان ئەو نەشتەرگەریانەن‪ ،‬كە‬ ‫شێوەیەك زیاد نەكراون‬ ‫ئاوارەكانەوەیە‪.‬‬ ‫لێپرســراوی لقی ســلێمانی سەندیكای‬ ‫الی خۆشــیەوە ســەرۆكی ســەندیكای نەخــۆش خۆی دەیەوێ لەنەخۆشــخانەی‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬بــاس لەوەشــدەكات‪ ،‬گرفتی پزیشكانی ســلێمانی‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬ئەو تایبــەت ئەنجامــی بــدات وەكــو حاڵەتی دەرمانســازان‪ ،‬بە"چاودێــر"ی راگەیانــد‪،‬‬ ‫سەرەی نەشــتەرگەری لەنەخۆشخانەكان نەشتەرگەریانە لەنەخۆشخانە تایبەتەكان ســارد‪ ،‬یان جوانــكاری‪ ،‬واتە دەكەوێتەوە بەهیــچ شــێوەیەك نرخی دەرمــان گران‬

‫سەندیكای دەرمانسازان‪ :‬هەر دەرمانخانەیەك گرانفرۆشی بكات دادەخرێت‬ ‫سەندیكای پزیشكان‪ :‬نرخی نەشتەرگەری لەنەخۆشخانە ئەهلییەكان زیادنەكراون‬ ‫نەكــراوە لەســەر هاواڵتی‪ ،‬بــەاڵم هەندێ‬ ‫دەرمــان خــۆی نرخەكەی گرانــە‪ ،‬چونكە‬ ‫قازانجی دەرمانخانە لەالیەن تەندروستیەوە‬ ‫دیاریكراوە‪ ،‬دەرمانی هەرزان ‪%20‬و دەرمانی‬ ‫گرانیــش ‪ %5‬دەخرێتــە ســەر‪ ،‬نرخەكان‬ ‫بەپێی جۆری دەرمانەكان دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫رازاو یوســف محەمەد‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫لیژنــەی چاودێــری كە هەفتــەی دو جار‬ ‫ســەردانی دەرمانخانــەكان دەكــەن‪ ،‬هەر‬ ‫دەرمانخانەیــەك بەپێــی رێنماییــەكان‬ ‫نــەڕوات‌و دەرمــان بەگــران بەهاواڵتــی‬ ‫بفرۆشــێت‪ ،‬بــۆ مــاوەی ســێ رۆژ‬ ‫دەرمانخانەكەی دادەخرێت‪.‬‬

‫باس لە مەترسیی بوتڵەغازە نوێیەكان دەكرێت‬

‫پارلەمانتارێك‪ :‬وەزارەتی بازرگانی‌و پیشەسازی دڵنیایی لە سەالمەتيی بوتڵە غازەكان داوە‬ ‫چاودێر‪ -‬سلێمانى‪:‬‬ ‫بڕیــارە بوتڵــی نوێــی غــاز بە ســەر‬ ‫هاواڵتیانــدا دابــەش بكرێــت‪ ،‬بەاڵم باس‬ ‫لــەوە دەكرێــت‪ ،‬كە ئــەو بوتڵــە غازانە‪،‬‬ ‫مەرجەكانــی ســەالمەتییان تێــدا نییە‌و‪،‬‬ ‫مەترســی تەقینەوەیان لەسەرە‪ .‬جێگری‬ ‫بەڕێوەبەری دابەشــكردنی سوتەمەنی لە‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬دەڵێــت "ئەو بوتڵــە نوێیانە‬ ‫هەر گرفتێكیان هەبێت ســكااڵی یاسایی‬ ‫لەســەر ئەو كۆمپانیایانــە تۆماردەكەین‪،‬‬ ‫كە بەرهەمیان دەهێنن"‪ .‬هاوكات جێگری‬ ‫سەرۆكی لیژنەی ســامانە سروشتییەكان‬ ‫لــە پارلەمانی كوردســتان‪ ،‬ئامــاژە بەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬وەزارەتی بازرگانی‌و پیشەسازی‬ ‫لە باشی ئەو بوتاڵنە دڵنیای كردون‪.‬‬ ‫كارگەی هەاڵڵەو شــەبەق‪ ،‬كە لە الیەن‬ ‫وەزارەتــی بازرگانــی‌و پیشەســازییەوە‬ ‫مۆڵەتیان پێ دراوە‪،‬لەشــاری ســلێمانی‬ ‫بوتڵی غاز دروســت دەكــەن‪ ،‬ئەو بتاڵنە‬ ‫دەدرێنــە هاواڵتیــان لــە بەرامبەر ســێ‬ ‫هــەزار دینــارو‪ ،‬بوتڵــە كۆنەكانیــش‬ ‫وەردەگیرێتەوە‪.‬‬

‫بەوەدەكات‪ ،‬لەئێستادا ئەو بوتڵەغازانەی‬ ‫هەیانــە‪ ،‬هیچ كێشــەیەكی نییــە‪ ،‬مەگەر‬ ‫تەنهــا كــۆن بوبێت‪ ،‬بــەاڵم ئێســتا‪ ،‬كە‬ ‫بەنیــازن بیگۆڕن‪ ،‬باشــتری بكەن‪ ،‬نەك‬ ‫خراپتــر بێــت‌و رۆژێك بتەقێتــەوە ماڵ‬ ‫وێران ببین‪.‬‬ ‫هاواڵتییەكــی دیكە‪ ،‬باســی لەوەكرد‪،‬‬ ‫ئەوان شتێكیان ناوێت‪ ،‬كە لەبەرژەوەندی‬ ‫ئــەوان نەبێــت‪ ،‬ئەگــەر غــازەكان بــاش‬ ‫نەبێــت‪ ،‬ئامادەیــە بەئاگــری دار ئیــش‬ ‫بكات‪ ،‬نەك بەو بوتڵەغازانە‪ ،‬چونكە لەم‬ ‫واڵتە قەزاوقەدرە هەر شتێكت لێبێت‪ ،‬كە‬ ‫بەرپرسیارێتیمان ناگرنە ئەستۆ‪.‬‬

‫داوای یاسایی تۆمار دەكەن‬ ‫جێگــری بەڕێوەبــەری دابەشــكردنی‬ ‫ســوتەمەنی لە ســلێمانی لــە لێدوانێكی‬ ‫رۆژنامەنوســیدا ئاشــكرایكردوە‪ ،‬ئێســتا‬ ‫بڕیاری گۆڕینی بوتڵی غازی مااڵن هاتوە‪،‬‬ ‫كە كۆنەكان وەردەگیرێتەوەو لەبەرامبەردا‬ ‫بتڵــی تازەیان پێدەدرێــت‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫ێ هەزار دینار وەردەگیرێ‪.‬‬ ‫س‌‬ ‫جەمال جەالل‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫وەك بەڕێوەبەراتییەكەیــان لەگــەڵ هیچ‬ ‫بڕیارێكدا نین‪ ،‬كە لەبەرژەوەندیی هاواڵتی‬ ‫نەبێت‪ ،‬چونكە سەالمەتی خەڵك لەپێش‬ ‫خراپتری مەكەن‬ ‫شــەرمین عەلــی‪ ،‬هاواڵتــی‪ ،‬ئامــاژە هەمو شــتێكەوە‪ ،‬هــەر بۆیە دەمانەوێت‬

‫كراوینەتەوە‪ ،‬قســە لەســەر ئەم پرســە‬ ‫نەكەین"‪.‬‬

‫ئەو بوتاڵنە سەرەتا پشكنینی بۆ بكرێت‪ ،‬لــەو بوتاڵنــە هەیە‪ ،‬لــەڕوی تەقینەوە‌و‬ ‫دروســتكردنی كێشــەو گرفــت لەمااڵندا‪،‬‬ ‫پاشان بدرێتە هاواڵتیان‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی "ئــەوان ترســیان هەر روداوێك یــان تەقینەوەیەك بەهۆی‬ ‫لێی دڵنیاكراون‬ ‫ئــەو بوتاڵنەوە روبدات‪ ،‬ئەوا راســتەوخۆ‬ ‫الی خۆیــەوە جێگری لیژنەی ســامانە‬ ‫داوایی یاسایی لەسەر ئەو دو كۆمپانیایە‬ ‫سروشــتییەكان لەپارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫تۆماردەكەن"‪.‬‬ ‫بــۆ دڵنیابــون لەوتەكانــی ســەرەوە‪ ،‬بــاس لــەوە دەكات‪ ،‬رۆژی ‪ 30‬نیســان‬ ‫"چاودێــر" پەیوەنــدی كــرد بــە جەمال لەگــەڵ ئەنجومەنــی پارێزگای ســلێمانی‬ ‫جــەالل‪ ،‬بەڕێوەبــەری دابەشــكردنی كۆبوینەوە‪ ،‬تێیدا وەزارەتی پیشەسازی‌و‬ ‫ســوتەمەنی‪ ،‬بــەاڵم ناوبــراو وتی"ئاگادار بازرگانــی هەمو هاواڵتیانی دڵنیاكردەوە‪،‬‬

‫بەڕێوەبەری دابەشكردنی سوتەمەنی لە سلێمانی‪:‬‬ ‫بوتڵەكان هەر گرفتێكیان هەبێت سكااڵ لەسەر‬ ‫كۆمپانیای بەرهەمهێنەر تۆماردەكەین‬

‫كــە دەچنــە ژێــر بــاری بەرپرســیارێتی‬ ‫ئەوەی هــەر كەموكورتییەك لــەو بوتڵە‬ ‫غازانەی كارگە خۆماڵییەكان هەبێت‪.‬‬ ‫شــێركۆ جەودەت‪ ،‬بە "چاودێر"یشــی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬سیستمی كوالێتی كۆنترۆڵیان‬ ‫هەیــە‪ ،‬بەچەنــد تاقیگەیــەك دەتوانــن‬ ‫بەرپرســیارێتی ئەوە هەڵبگــرن‪ ،‬كە ئەو‬ ‫بوتڵە غازانە مەترسی لەسەر نییە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )514‬دو شةممة ‪2015/5/4‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەجێندای ئەمجارەی كورد لە واشنتۆن‬

‫‪8‬‬

‫یاداشتەكەی‬ ‫(كیسنجەر)‬ ‫و پڕۆژەكەی‬ ‫سۆرنبێری‬ ‫كیسرا ئەحمەد‬

‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬

‫ســەردانی ســەرۆكی هەرێمــی‬ ‫كوردستان بۆ واشنتۆن‪ ،‬لەپاش چەند‬ ‫هەفتەیەك لەسەردانی سەرۆكوەزیرانی‬ ‫عیراق دێت‪ .‬بــەم پێودانگە مانایەكی‬ ‫رونمــان دەســتدەكەوێت‪ ،‬ئەویــش‬ ‫ئەوەیــە كــە ئەگەرچــی عەبــادی‬ ‫سەرۆكی دەســتەاڵتی جێبەجێكردنی‬ ‫عیراقە‪ ،‬عیراقیش تائێستا لەمەحفەلە‬ ‫نێودەوڵەتییەكاندا وەك یەك دەوڵەت‬ ‫ســەیر دەكرێــت‪ .‬بــەاڵم عەبــادی‬ ‫و حكومەتەكــەی لــەڕوی واقیعــی‬ ‫حاڵــەوە ناتوانــن نوێنەرایەتــی هەمو‬ ‫عیراقــە فەرمییەكــە بكــەن‪ .‬بۆیە بۆ‬ ‫لێــرەوە ئیــدی پێویســتمان بــەوە‬ ‫تەواوكردنی مەشــهەدەكە‪ ،‬پێویســتە قــوڵ هەیــە‪ ،‬پێویســتمان بــه هەڵــی ئەوەشــێنێتەوە‪ .‬لەبەرانبــەر‬ ‫قــەوارەی كــوردی بەجیــا‪ ،‬جیــاواز ‌بەراوردكــردن و وەرگرتنــی ئەزمــون چیــدا؟ بێگومــان لەبەرانبــەر ‪ 800‬هەیە ئەرگۆمێنتی زیاتر بۆ پشتیوانی‬ ‫لەعیراق‪ ،‬قسەی لەگەڵ بكرێت‪ .‬گوێی هەیــە لەمامەڵەكردنی ئەمریكا لەگەڵ ملیــۆن دۆالردا‪ .‬واتــە بــە‪ 800‬ملیۆن ئــەو خوێندنەوەیە بدۆزینەوە‪ ،‬ئەركی‬ ‫بۆ بگیرێت‪ .‬ژمارەی كوردی بەجیاواز كەیسە هاوشێوەكان لەواڵتانی تردا‪ .‬دۆالر ئەمریــكا جومگەكانــی هێــزی كەناڵەكانــی پەیوەنــدی كــوردو‬ ‫ئەگەرچــی لەكاتــی وردبونــەوەی حكومەتــی عیراقــی لــێ بچڕانــدو ئەمریكایە‪ ،‬رونكردنەوەی زیاتر لەسەر‬ ‫مامەڵەی لەگەڵ بكرێت‪ .‬تاكو بازنەكە‬ ‫زیاتردا‪ ،‬رەنگە رێمــان لەئەرگۆمێنتی دایماڵــی لــەو هێــزەی كــە دەیەوێت ئەو وەاڵمە‪ ،‬یان دژەكەی كۆبكاتەوەو‪،‬‬ ‫كامڵ ببێت‪.‬‬ ‫پێشكەشــی ســەركردایەتی كــوردی‬ ‫لێرەدا ئێمــە لەبەردەمی دو چەمك تــر بكەوێــت‪ ،‬بــەاڵم لەئێســتادا بیكاتە ئەلتەرناتیڤی سوپا‪.‬‬ ‫یــان ئەوەیــە بەمەرجــەكان قایــل بكات‪.‬‬ ‫داین‪ ،‬لەالیەكــەوە لەڕوی فەرمییەوە‪ ،‬بەرجەســتەترین بەڵگــە بــۆ ئــەوەی‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا ســەردانەكەی‬ ‫لەئاســتی راگەیاندنەكان و سیاسەتی بیكەینــە مادەیەكــی شــیكاری بــۆ نابێــت‪ ،‬لــەو حاڵەتەشــدا وەك‬ ‫ســەر كاغــەزدا‪ ،‬عیــراق وەك یــەك پــەی بــردن بەنیازەكانــی ئەمریــكا‪ ،‬لەبڕیارەكــەدا هاتــوە‪ ،‬هاوكارییەكان ســەرۆكی هەرێم لەم ئان و ساتەدایە‪،‬‬ ‫دەوڵــەت حســابی بــۆ دەكرێــت‪ .‬ســەبارەت بەوەی مامەڵە لەگەڵ كام دەگەیەنرێنــە كوردو ســوننە‪ .‬كەواتە كــە وەك دەبینیــن ئەمریكییــەكان‬ ‫لەالیەكــی تــرەوە لــەڕوی واقیعــی و عیراقــەدا دەكات‪ ،‬خەیاڵییەكــە یــان حكومەتــی عیــراق لەنەخشــەی ئامادەنەبــون ســەردانەكەی عەبادی‬ ‫وەك سەردانی تاكە مەرجەعی بڕیاری‬ ‫تــەرازوی هێزەكانــی ســەرزەوییەوە‪ ،‬واقیعییەكــە؟‪ .‬ئــەو پــرۆژە بڕیارەیە جموجوڵەكاندا دیلێت ئەكرێت‪.‬‬ ‫ســەرنجبدە لــەو داوەی بــۆ عیراق عیراق وەربگرن‪.‬‬ ‫هیــچ نوێنەرێكــی عیراقــی ناتوانێــت كەوەك بڕگەیەك لە بودجەی ‪2016‬ی‬ ‫كەوابێ‪ ،‬چۆن ئەجێندای سەردانەكە‬ ‫وەك نوێنــەری تــەواوی عیــراق ئەمریــكا چەســپیوە‪ .‬ئەویــش بریتیە تەنــراوە‪ ،‬ئەگــەر بەمەرجــەكان‬ ‫بێتــە پێشــەوە‪ ،‬ئــەوەش بەحوكمــی لە دابیــن كردنی زیاتر لە ‪ 800‬ملیۆن قایلببێــت‪ ،‬لــەڕوی واقیعییــەوە دیاریكــراوە؟ هێڵــە گشــتییەكانی‬ ‫دابەشــبونی هێزەكانە لەســەر زەوی‪ .‬دۆالر بــۆ هاوكاریكردنــی ســوپای بەئەندازەیەك الواز دەبێت كە هێزێك چیــن؟ ئایــا ئەو ســەردانە بەشــێك‬ ‫نامێنــێ بتوانێت بەرگــری لەبەغداش لەگرێ كوێرەكانی دەستنیشــانكردنی‬ ‫عیراق لەڕوی واقیعییەوە دابەشــبوە‪ ،‬عیراق‪.‬‬ ‫لەنێــو ئەو پرۆژە بڕیارەدا‪ ،‬ئەمریكا بــكات‪ .‬چونكــە بەپێــی مەرجــەكان ئایندەی كورد روندەكاتەوە؟‪.‬‬ ‫هــەم بڕیــاری دابەشــبوە‪ ،‬هــەم‬ ‫بەرلەوەی كۆتایــی بەم چەند دێڕە‬ ‫كۆمەڵێــك مەرجی دەستەوســانكاری دەبێ حەشدی میللی هەڵبوەشێتەوە‪.‬‬ ‫سەنتەرەكانی هێزیشی دابەشبوە‪.‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی بەشــێوازێكی ورد دانــاوە بــۆ حكومەتــی عیــراق‪ ،‬كــە دیــارە هەمــو گرەوێكــی شــیعەكانی بهێنم‪ ،‬دەڵێم‪ :‬ســەردانكردنی بارزانی‬ ‫ئەجێنــدای كــوردی دەستنیشــان و بەبــێ ئــەو مەرجانــە ئامادەنییــە عیــراق بــۆ بردنــەوەی یارییــەكان بۆ الی تاڵەبانی‪ ،‬بەر لەســەردانەكە‪،‬‬ ‫كارا بكرێــت‪ ،‬دەبێ ســەرەتا بەدوای هاوكاری سوپای عیراق بكات‪ .‬بەڵكو لەســەر حەشــدی میللییــە‪ .‬یان قایل چاوەڕوانیــش دەكرێــت لــەدوای‬ ‫وەاڵمــی ئەم پرســیارەدا بچیــن‪ :‬ئایا راســتەوخۆو بەبێ گەڕانەوە بۆ بەغدا نابێــت بەمەرجەكان و لەئەنجامیشــدا سەردانەكە دوبارە سەردانی تاڵەبانی‬ ‫دامەزراوەكانــی بڕیــار لەئەمریــكا‪ ،‬هــاوكاری پێشــمەرگەو ســوننەكان بەشــێوەیەكی ئۆتۆماتیكــی دیلێــت بكاتــەوە‪ .‬جگــە لەتــۆخ كردنــەوەی‬ ‫یەكڕیــزی ناوخۆیی‪ ،‬ئاماژەیە لەســەر‬ ‫بەتایبەتی ئیــدارەی ئەمریكا‪ ،‬مامەڵە ئــەكات‪ .‬ســەرنجڕاكێش ترین خاڵیش دەكرێت لەكایەكاندا‪.‬‬ ‫ئایا لەم حاڵەتەدا عیراق مەحكومە ئەوەی لەبەردەم كورددا پێشــهاتێكی‬ ‫لەگــەڵ كام لــەو دو چەمكە ئەكەن؟ لەو پــرۆژە بڕیــارەدا ئەوەیە كەوەك‬ ‫لەگــەڵ عیراقی یەكپارچــەی خەیاڵی دو دەوڵــەت مامەڵــە لەگــەڵ كورد و بەچــی؟ یەكپارچەیــی‪ ،‬یاخــود گــەورە هەیە‪ .‬پێشــهاتێك پێویســتی‬ ‫دابەشبون؟‪ ...‬سیاســییەكانی شیعە بەمجــۆرە لەیەكڕیــزی و هەماهەنگی‬ ‫نێو الپەڕەكان‪ ،‬یان عیراقی دابەشبوی سوننەكان ئەكات‪.‬‬ ‫لــەو حاڵەتەدا عیراقــە خەیاڵییەكە لەخــۆڕا نیە كەبڕیارەكە بەســەرەتای نێوان یەكێتــی و پارتی هەیە‪ .‬رەنگە‬ ‫سەر زەمینی واقیع؟‪.‬‬ ‫ئەمــە ئــەو پرســیارەیە كــە بــۆ دەكەوێتە بــەردەم دوڕیانێكەوە‪ :‬یان دابەش بونی عیراق لەقەڵەم ئەدەن‪ .‬ئــەو پێشــهاتە لەپاش ســەردانەكەی‬ ‫ئیســتا كەمێــك رون دەبێتــەوە بارزانــی بۆ واشــنتۆن رونتــر بێتەوە‬ ‫ئــەوەی بەهەڵــەدا نەچین و خەرمانی قایلدەبێــت بەمەرجەكانــی ناو پرۆژە‬ ‫رەنجــی چەند ســەدەی كورد نەدرێت بڕیارەكە‪ ،‬بەوەش بەتەواوی پەڕوباڵی كــە ئەمریــكا مامەڵــە لەگــەڵ لەبەرچاودا‪.‬‬ ‫بەبــادا‪ ،‬پێویســتمان بەوردبونــەوەی خــۆی دەكات‪ .‬بــۆ نمونــە حەشــدی عیراقــە خەیاڵییەكــە ئــەكات‪ ،‬یــان‬ ‫میللــی لەخــۆی دور دەخاتــەوەو‪ ،‬واقیعییەكە؟‪...‬‬

‫دژواریی پێكهاتەی عیراق‬

‫ئیبراهیم بالیسانی‬ ‫دوای دروســتبونی دەوڵەتــی عیــراق‪،‬‬ ‫كــورد وەك نەتەوەو پێكهاتەیەكی دیاری‬ ‫ئــەو واڵتــە نــەك هــەر بەمافەڕەواكانی‬ ‫خــۆی نەگەیشــت! بەڵكــو هەركاتێــك‬ ‫داوای مافەكانــی كــرد بــێ‌‪ ،‬بەهێز وەاڵم‬ ‫دراوەتــەوە!! بەدرێژایــی دروســتبونی‬ ‫دەوڵەتی عیراق تا دەگاتە رۆژی روخانی‬

‫لــە (‪ )2003‬دەســەاڵتدارانی عیــراق‪،‬‬ ‫هەمیشــە (ســوننەكان) جڵەو بەدەستی‬ ‫ئــەو واڵتە بــون‪ .‬لەبەر ئــەوە پەیوەندی‬ ‫نێــوان كوردو عەرەبی ســوننە هەمیشــە‬ ‫پەیوەندییەكی مەتاتیبوە!! تێگەیشــتنی‬ ‫كورد بۆ نەگەیشتن بەمافەكانی‌و بەشداری‬ ‫نەبــون لەدەســەاڵت بــۆ دیكتاتۆریەتــی‬ ‫عەرەبی ســوننە دەگێڕنــەوە! هەرچەندە‬ ‫كــورد‪ ،‬لەزۆركاتــدا نەیویســتوە ئــەو‬ ‫بۆچونــە بەســەر مەنتیقــدا زاڵبێ‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رژێمە یەك لەدوای یەكەكان ئەو شــێوازە‬ ‫لەپەیوەندیەیان دروستكردوە!‬ ‫دوای روخانــی رژێــم‌و بونــی جەنابی‬ ‫(مــام جەالل) بەســەرۆككۆماری عیراقی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬مام جــەالل لەهەوڵی بەردەوامدابو‬ ‫بۆ ئەوەی بیری (دژ) بەیەك بســڕێتەوەو‬ ‫پەیوەنــدی پێكەوە ژیان بخاتە شــوێنی‪.‬‬ ‫لەوەشــدا ســەركەوتنی بەدەســتهێنا‪..‬‬ ‫تەنانــەت مــام جــەالل هەوڵــی دەدا‬

‫پەیوەندی نێوان عەرەبی (شیعەو سوننە)‬ ‫ش ئاســاییبكاتەوەو گرفتێك نەهێڵێتەوە‬ ‫ێ‬ ‫لەبەردەم رێگای بەیەكەوە ژیانی هەرس ‌‬ ‫پێكهاتــەی ســەرەكی عیــراق‪ .‬بێگومان‬ ‫توانی لەوەشدا سەركەوێ‌‪.‬‬ ‫خەڵكــی عیراق بەگشــتی‌و سیاســی‬ ‫واڵتانــی دەرەوە هاوپەیمانــان مەزندەی‬ ‫ئەوەیــان دەكــرد كــە عیــراق دوای‬ ‫(ســەدام)و رژێمەكــەی بــەرەو ئارامی‌و‬ ‫هێمنــی‌و دیموكراتیــەت هەنــگاو دەنێ‌‌و‬ ‫شــەڕو دژایەتــی‌و ئاشــوب كۆتایــی‬ ‫پێدێــت! بەاڵم ئەم بۆچون‌و تێگەیشــتنە‬ ‫وەك خــۆی دەرنەچــو! عیــراق لــەدوای‬ ‫‪2003‬ەوە راســتە سیســتەمی دەســەاڵت‬ ‫سیســتەمێكی دیموكراتیانەو هەڵبژاردنی‬ ‫تێــدا خوڵقاوە‪،‬بــەاڵم ملمالنــێ‌‌و گرفتــی‬ ‫دژایەتــی هــەر بونــی هەبــوە لەنێوانــی‬ ‫پێكهاتەكانــەوە! ســوننەكان هەمیشــە‬ ‫خۆیــان بــە پەراوێــز‌و مافخــوراو زانیوە‬

‫بەتایبــەت لەئاســت عەرەبــی شــیعە!‬ ‫كورد بەهەمان شــێوە تــا دەگاتە ئەمڕۆ‬ ‫نەیتوانیــوە بەتــەواوی مافەكانی بكات‌و‬ ‫ســنوری هەرێمی كوردســتان بگێڕێتەوە‬ ‫سەر دەسەاڵتی هەرێم!‬ ‫ێ‬ ‫لەبــەر ئــەوەی عیراقــی نــو ‌‬ ‫بەشێوەیەكی نەخشە بۆ كێشراو نەخرایە‬ ‫ســەر ســكەی دیموكراتیــەت‌و پێكــەوە‬ ‫ژیــان! و گرفتــەكان چارەســەرنەكران‬ ‫ێ پێكهاتەكانــەوە! لەو‬ ‫لەنێــوان هەرســ ‌‬ ‫ملمالنێ‌‌و چارەســەر نەبونی كێشەكانەوە‬ ‫ئەمەریكاش لەعیراق كشایەوەو سوپاكەی‬ ‫نەما! ئەوەش كێشەكانی زیاتر ئاڵۆز كرد‬ ‫لەنێوان پێكهاتەكانەوە‪.‬‬ ‫ئەمجــارە پەیوەنــدی نێوان نەك هەر‬ ‫(شیعەو ســوننە)كان ئاڵوزتر بو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پەیوەنــدی نێــوان (شــیعەو كورد)یــش‬ ‫ئاڵــۆزی تێكەوت بەتایبەت لەســەردەمی‬ ‫دەسەاڵتی سەرۆكوەزیرانی عیراق مالكی!‬

‫وەك بــاس دەكرێت‪ ،‬تەنانەت باراك ئۆبامای ســەرۆكی ئەمەریــكا زۆر زانیاری نییە‬ ‫لەسەر دامەزراوە سەربازی‌و هەواڵگرییەكانی واڵتەكەی‪ ،‬چونكە ئەو تەنها ئەگەر بۆ چوار‬ ‫ساڵیش سەرۆك نەبێت ئەوا لەدوای هەشت ساڵی بەڕێكردنی خولی سەرۆكایەتییەكەی‪،‬‬ ‫كورســییەكەی كۆشــكی ســپی جێدەهێڵـــ ‌ێ بــۆ دیموكراتەكانــی هاوڕێــی یاخود بۆ‬ ‫كۆمارییەكانی ركابەری‪.‬‬ ‫ئــەم باســە بۆ ئەوەیە كــە كۆنگرێــس (ئەنجومەنی پیران) شــوێنی یەكالكەرەوەی‬ ‫چارەنوسی واڵتەكەیە‪ ،‬راستە داڕشتنی سیاسەتی ئەمریكا بۆ جیهان درێژخایەن‌و پالن‬ ‫داڕێژراوە‪ ،‬بەاڵم سەرۆكەكانیش رۆڵیان دەبێت لەدەرخستنی هێز یاخود شاردنەوەیان‪.‬‬ ‫بەگشتی ئەمریكا لەماوەی هەردو خولی سەرۆكایەتی ئۆبامادا پاشەكشەیەكی بەرچاوی‬ ‫بینیــوە لــەڕوی هێزو سیاســەتە توندەكانی رابردویان‪ .‬ئەمــەش چەند الیەنێكی هەیە‪،‬‬ ‫یەك لەوانە‪ ،‬پەیوەندی بەو سیاســەتەوە هەیە دیموكراتەكانی ئەمریكا (میانڕەوەكان)‬ ‫پەیڕەوی دەكەن‪ ،‬دوەمیش‪ ،‬پەیوەندی بەو بەڵێنانەوە هەیە كە لەكاتی بانگەشــەكانی‬ ‫هەڵبژاردن‌و خســتنەڕوی بەرنامەی كاری دیموكراتەكانــەوە هەیە كە بەگەلی ئەمریكاو‬ ‫دەنگدەرانی خۆیاندا‪.‬‬ ‫ئەمریكییەكان ئەوكاتەو ئێســتاش ‪11‬ی ســێپتەمبەریان بیرنەچۆتەوە‪ ،‬رژانی خوێن‬ ‫لەشەڕەكانی رێوی بیابانی عیراق‌و لەناوبردنی قاعیدەو تالیبانی ئەفغانستان‌و پرۆسەی‬ ‫ئــازادی عیراقیــان بیرنەچۆتەوە‪ ،‬بــەاڵم لەبەرئەوەی واڵت كەوتبوە ناو گێژاوی شــەڕو‬ ‫قەیرانەوە‪ ،‬دیموكراتەكان توانیان بەبەڵێنەكانیان سەركەون بەسەر كۆمارییە (توندەكان)‬ ‫ركابەرەكانیاندا‪.‬‬ ‫ئەمریــكا رۆڵ‌و پێگەكــەی جارانــی لەجیهانــدا هــەر مــاوە‪ ،‬بەمانا ســەربازییەكەی‬ ‫لەخۆرهەاڵتــی ناوەڕاســت جۆرێكــی ترە‪ ،‬ئەگەر سیاســەتی میانــڕەوی دیموكراتەكان‬ ‫نەبوایــە هەرگیــز رێككەوتنی نێــوان (ئێران‌و پێنج زائید یەك) نەدەكــرا كە بەدرێژایی‬ ‫چەندین ســاڵی دەســەاڵتی كۆمارییەكان تا هەڵبژاردنی ئۆباما لەملمالنێیەكی سەختدا‬ ‫بــون‪ .‬ئەگەر ئەو میانڕەوییەیانە نەبوایە هەرگیز نێوانی ئیســرائیل‌و ئەمریكا ســاردی‌و‬ ‫لێدوانــی توندی بەرامبــەر بەیەكتر بەدوای خۆیدا نەدەهێنا‪ .‬ئەگــەر ئەوانیش نەبونایە‬ ‫ئەوا بەئاســانی سەربازە ئەمریكییەكان لەعیراق نەدەكشانەوە‪ ،‬بۆیە هێڵی پاشەكشەی‬ ‫ئەمریكا بەخۆرهەاڵتی ناوەڕاســتەوە دیارە‪ ،‬بەاڵم ئەمە مانای دەســتبەرداربونی تەواوی‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو هێڵێكی داناوە كە هێڵی (ئاگرە ســورە لەخۆم دورە)یە‪ .‬ئەوانەی تریشــی‬ ‫كــە كراوە پەیوەندی بەسیاســەت‌و پالنــی درێژخایەتی ویالیەتــە یەكگرتوەكان خۆی‌و‬ ‫فشارەكانەوە هەیە كە لەسەر سەرۆكی واڵت هەبون‪ ،‬ئەگەر فشارەكان نەبونایە جارێكی‬ ‫تر راوێژكارە ســەربازییەكان نەدەنێردرانەوە بۆ عیراق تا مەشــق‌و راهێنان بەهێزەكان‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەگەر فەرەنســا نەبوایە هێزێكی هاوپەیمانی ئاسمانی بۆ لێدانی داعش دروست‬ ‫نەدەبــو‌و ئەمریــكا بڕیاری لێدانی نەدەكــرد لەدەوروبەری مەخمور‪ .‬خــۆ ناوەندەكانی‬ ‫توێژینــەوەی ئەمریكاش زۆرجار باس لەم پاشەكشــە سیاســییەی واڵتەكەیان دەكەن‪،‬‬ ‫زۆر جاریــش نمونەی نوســینێكی جێگرەكــەی دەیڤد پترایۆس فەرمانــدەی هێزەكانی‬ ‫ئەمریكا لەعیراق باس دەكەن كە لەكتێبی (خۆرئاوا بونی عیراق)دا دەڵێت»عیراق الی‬ ‫دیموكراتەكان وەكو شــەڕی ڤێتنام بو كە پێیانوابو هەتا زو لێی بێنە دەرەوە درەنگە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــەالی كۆمارییــەكان وەكو كۆریای باشــور بو كە دوای ‪ 60‬ســاڵ ئینجا توانیان‬ ‫واڵتێكی دیموكراســی بۆ خەڵكەكەی بێننە ئاراوە»‪ ..‬هەمان مەســەلە‪ ،‬لەدوای هاتنی‬ ‫داعش‪ ،‬ســاڵی پار رۆژنامەی (‪ )The Australian‬قســەیەكی هێنری كیســنجەر‬ ‫(كە زو وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا بوە) باسكردوە كە لەكتێبی یاداشتەكانیدا بەناوی‬ ‫(ســااڵنی كۆشكی سپی) نوسیویەتی‪ ،‬ئەو كاتەی ئەمریكا دەستیكرد بەكەمكردنەوەی‬ ‫مارێنزەكانی لەعیراق‌و باسی هەمان مەسەلەی كۆریاو عیراق دەكات‌و هۆشداری داوەتە‬ ‫ئۆباما لەدروســتبونی بۆشــایی‌و ملمالنێكانی نێوان شیعەو سوننەو بااڵدەستبونی هێزە‬ ‫تونــدڕەوەكان‪( ..‬خوێنــەران دەتوانن بەپێــی دەرفەتی خۆیان لەلینكــی كۆتاییدا ئەو‬ ‫بەشەی كیسنجەر بخوێننەوە)‪.‬‬ ‫دوای ئــەم پاشەكشــێیانەش‌وا جارێكی تــر كۆمارییەكان دێنەوە نــاو گۆڕەپانەكە‪،‬‬ ‫خۆشــیان بۆ سەركەوتنێكی گەورە ئامادە دەكەن لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی داهاتودا‪،‬‬ ‫پڕۆژەكەی كۆنگرێسمانی كۆمارییەكان (ماك سۆرنبێری)‌و پەسەند كردنی لەالیەن لیژنەی‬ ‫هێــزە چەكدارەكانی ئەنجومەنــی نوێنەرانی ئەمریكاوە بۆ هاوكاریكردنی راســتەوخۆی‬ ‫كوردو ســوننەكان‪ ،‬دەخوازن هاوكێشــەكانی عیراق بگــۆڕن‌و جارێكی تر هێزی خۆیان‬ ‫لەناوچەكە دەرخەنەوە‪ ..‬پڕۆژەكەی ســۆرنبێری قۆناغی یەكەمی بڕی‪ ،‬ئێســتا قۆناغی‬ ‫دوەی دەنگدانی ئەنجومەنی نوێنەرانەوە ســێیەم‌و كۆتایی ناردنەوەو پەســەندكردنێتی‬ ‫لەكۆنگرێس‪ ..‬ئەگەر لەداهاتودا كۆمارییەكان بێنەوە ئەوا تای تەرازوی كوردیش جارێكی‬ ‫تر بەرامبەر بەغدا بەرزدەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەهاتن‌ودروســتبونی هێزی (داعش)یش‬ ‫پەیوەندی نێوان كوردو ســونەش گرفتی‬ ‫تێكــەوت‪ ،‬چونكــە داعــش پێكهاتەیەكی‬ ‫ســونیە! كــورد روبــەڕوی شــەڕێكی‬ ‫گەورەبــوەوە لەكەڵ داعش‌و تائێســتاش‬ ‫ئەو شەڕە بەردەوامی هەیەو رۆژانە تاكی‬ ‫كورد شەهید دەبێ‌!‬ ‫رەوشــی ناو عیــراق روبەڕوی چەندان‬ ‫قەیــران بۆتــەوە‪ ،‬قەیرانــی سیاســی‌و‬ ‫بەڕێوەبردن‌و ئابوری‌و سەربازی! چەندین‬ ‫واڵت هــاوكاری عیراقــن بــۆ لەناوبردنی‬ ‫گروپــی بەنــاو داعــش‪ ،‬بــەاڵم تائێســتا‬ ‫نەتوانــراوە پارێــزگای (موســڵ) كە بۆ‬ ‫ســاڵێك نزیكبۆتــەوە كەوتۆتــە دەســت‬ ‫داعش! لەم ئانەدا كۆنگرێســی ئەمەریكا‬ ‫بڕیاریــداوە كــە هــاوكاری ســەربازی‌و‬ ‫پڕچەككردنــی (كــوردو ســوننە) بكات‪.‬‬ ‫هێشــتا بڕیارەكــە نەچۆتــە بــواری‬

‫ێ رۆژی هەینی‬ ‫جێبەجێكردنــەوە ئەوتــر ‌‬ ‫نوێنەری مەرجەعی شــیعە (سیســتانی)‬ ‫دژی ئــەو بڕیــارەی كۆنگرێســی ئەمریكا‬ ‫وەستایەوە!‬ ‫ئەمڕۆ ئەمەریكا بەشێوەو شێوازیكیتری‬ ‫ێ دەیەوێــت قەیرانەكانــی عیــراق‬ ‫نــو ‌‬ ‫چارەســەر بكات‪ .‬بەاڵم ئاخۆ وەك رابردو‬ ‫ێ‬ ‫ێ یا بۆی ئەچێتە سەر كە هەرس ‌‬ ‫دەتوان ‌‬ ‫پێكهاتەكانــی عیــراق رازی بــكات؟! یــا‬ ‫پەیوەنــدی نێوانی ئــەو پێكهاتانە بەرەو‬ ‫خراپتر دەبردرێن!‬ ‫هاوپەیمانــان‌و ئەمەریــكاو الیەنەكانی‬ ‫ناو عیراق هەمیشــە داوای یەك پارچەی‬ ‫عیــراق دەكــەن‪ .‬بەاڵم ئایــا نەهج‌و بیری‬ ‫ئەو یەك پارچەیە تاســەر دەمێنێتەوە یا‬ ‫ێ هەرێمی دەڕوا؟!‪.‬‬ ‫عیراق روەو س ‌‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )514‬دو شةممة ‪2015/5/4‬‬

‫جەودەت یڵماز‪:‬‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی درێژەی هەیە‬

‫بوڵدان‪:‬‬ ‫ئامانجمان ‪ %15‬ی دەنگەكانە‬

‫جـــــەودەت یــڵــمــاز وەزیـــــری ئـــاك پــارتــی‬ ‫رایگەیاند‪ :‬گفتوگۆكانی پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫وەك خۆی درێــژەی هەیە‌و مێزی گفتوگۆ‬ ‫پەكنەخراوە بەوەی الیەنەكان لەچواردەوریی‬ ‫كۆبونەتەوەو هەر الیەنێكیش لەسەر مێزی‬ ‫گفتوگۆ هەڵبسێت‪ ،‬ئەوا دەبێت باجەكەی‬ ‫الی خەڵك بدات‪.‬‬

‫پەروین بوڵدان‪ ،‬پارلەمانتاری هەدەپە‬ ‫دەڵێت « ئێمە نوێنەرایەتی زۆر رەنگ‌و‬ ‫نەتەوە دەكەین‌و كار بۆ بەهێزكردنی‬ ‫ئازادی‌و دیموكراسی دەكەین‪ ،‬هەدەپە‬ ‫لەخولی داهاتودا رۆڵی گرنگ دەبینێت‪،‬‬ ‫بۆیە ئامانجمان بەدەسهێنانی ‪ %15‬ی‬ ‫دەنگەكانە»‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫قەرەسو‪:‬‬ ‫هەڵبژاردن یەكالیكەرەوەی ئاشتی دەبێت‬ ‫مستەفا قــەرەســو‪ ،‬ئــەنــدامــی كۆنسەی‬ ‫كەجەكە دەڵێت «ئەگەر بێت‌و ئاك پارتی‬ ‫لەهەڵبژاردنی پارلەمانیدا دەنگی بەرچاو‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬ئەوا ئەگەری ئەوە دەبێت‬ ‫ئەوكات لەدژی كورد هەڵوێست وەربگرێت‪،‬‬ ‫بۆیە لەهەڵبژاردندا سەركەوتنی كورد و‬ ‫هەدەپە یەكالیكەرەوەی ئاشتی دەبێت»‪.‬‬

‫لەناو ئاك پارتیدا چی دەگوزەرێت؟‬

‫داعش چاو‬ ‫لەسەر رۆژئاوا‬ ‫هەڵناگرێت‬

‫تادێت ملمالنێكانی ناو ئاك پارتی قوڵتردەبێتەوە‬ ‫راپۆرتی‪ :‬چاودێر‬ ‫چەند رۆژێــك بــەر لە ئێستا‪ ،‬دوبــارە‬ ‫بولەنت ئارینج وتەبێژی حكومەتی ئاك‬ ‫پــارت ـی‌و یـــاریـــدەدەری ســەرۆكــوەزیــرانــی‬ ‫توركیا‪ ،‬تابۆیەكیتری شكاند‌و دەستی بە‬ ‫رەخنەگرتن لە رەجەب تەیب ئەردۆغان‪-‬ی‬ ‫سەرۆككۆمار‌و سەرۆكی پێشوی پارتەكەی‌و‬ ‫ئەوانەی دەوروبەرەكەیشی كردەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەماوەی دوو مانگی رابردودا‪ ،‬سێیەمجارە‬ ‫كە ناوبراو ئاوا بەو راشكاوییە پەالماری‬ ‫ئەردۆغان‌و هاوڕێ نزیكەكانی دەوروبەری‬ ‫دەدات‪ .‬ئارینج پیشتریش رایگەیاندبو‬ ‫ئەو بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ ئەوەدا نییە‬ ‫سیستەمی سیاسی توركیا لە پەرلەمانییەوە‬ ‫بكرێت بە سەرۆكایەتی‪ .‬لەوكاتەوە ناوبەناو‬ ‫لێدوانەكانی لەگەڵ ئەردۆغان پێكدادەدات‪.‬‬ ‫پێش چەند هەفتەیەكیش ئارینج بۆ‬ ‫یەكەمجار شتەكانی تەقاندەوە‪ .‬ئەو لەبەردەم‬ ‫مایكەكان بەئاشكرا رایگەیاند «بەڵێ‬ ‫گەندەڵی روی كردۆتە ناو ئاك پارتی!»‪.‬‬ ‫هەروەها بۆ دوەمجاریش بەزمانێكی توند‬ ‫بەگژ مەلیح گۆكچەك سەرۆكی شارەوانی‬ ‫ئەنكەرەدا چۆوە‌و بە گەندەڵ‌و دەستەباز‬ ‫وەسفیكرد! ئــەم هەڵوێستە توندانەی‬ ‫ئارینج‪ ،‬دواجار سەرنجی هەمو میدیاكان‌و‬ ‫نێوەندە سیاسیەكانی راكێشاوە‪ .‬لەدوایین‬ ‫هەڵوێستی ناوبراودا هەندێك لە رۆژنامەكان‬ ‫بە مانشێتی گەورە نوسیان «ئاك پارتی‬ ‫خەریكە كــەرت دەبــێــت»! هەندێكیش‬ ‫ئەمەیان بە سەرەتای داڕوخانی ئەو پارتییە‬ ‫وەسفكردوە‪.‬‬ ‫بە راستی كاتی ئەوەیە بپرسین داخۆ چی‬ ‫رودەدات؟ ئەرێ‌ لەپشت دەرگا داخراوەكانی‬

‫ئاك پارتییەوە لەم سەروبەندی هەڵبژاردنەدا‬ ‫چی دەگــوزەرێــت كە ئــەوا پەیتا‪ -‬پەیتا‬ ‫بەڕوی دەرەوەدا دەتەقێتەوە؟ ئایا كێشە‬ ‫ناوخۆییەكانی ئیتر بواری چارەسەركردنیان‬ ‫نەماوە كە ئــاوا كادیرە سەرەكییەكان‌و‬ ‫سیمبۆلەكانی پەالماری یەكتر دەدەن؟‬ ‫ئایا ئەمە نیشانەیەكە بۆ دەسپێكردنی‬ ‫پاشەكشێی ئــاك پــارت ـی‌و لەئەنجامی‬ ‫ئەمەشدا لەدەستدانی رێژەی دەنگەكانی؟‬ ‫سێ هاوڕێی یاخی كێ بون؟‬ ‫لەساڵی ‪2001‬دا‪ ،‬سێ كادیری گەنجتری‬ ‫پارتی سەعادەت (پارتی رەفاهی پێشو)‪،‬‬ ‫لە نەوەی كۆنتری ئەو پارتییە جیابونەوە‌و‬ ‫لە چەند كۆبونەوەیەكدا رایانگەیاند كە‬ ‫ئەوان «بەنیازن شتێكی نوێ بنیاتبنێن»‪.‬‬ ‫ئەم سێ كادیرە ئەو سێ هــاوڕێ گیانی‬ ‫بەگیانییە بون كەوا لە هەفتاكانی سەدەی‬ ‫پێشوەوە لەناو رێخكراوە گەنجەكانی‬ ‫«میللی گوروش»دا پێگەیشتن‌و دواتریش‬ ‫لەناو رێكخراوە خوێندكارییەكانی ئەو‬ ‫رەوتــــەدا پــلــەی بــەرزتــریــان وەرگـــرت‪.‬‬ ‫ئەمانەش‪ :‬عەبدواڵ گــوڵ‪ ،‬رەجــەب تەیب‬ ‫ئەردۆغان‌و بولەنت ئارینج بون‪.‬‬ ‫لەدوای جیابونەوە یەكسەر میدیاكان ناوی‬ ‫«نوێخوازەكان»یان بەسەردا بڕین‪ .‬دواتر‬ ‫گەشتێكی چڕوپڕیان بەناو توركیادا كرد‪.‬‬ ‫ئینجا پێكەوە لە سەروبەندی هەڵبژاردنە‬ ‫پەرلەمانییەكانی مانگی ئۆكتۆبەری ساڵی‬ ‫‪2002‬دا «پارتی دادو گەشەپێدان»یان‬ ‫پێكەوە نا كە دروشمە سەرەكییەكەی‬ ‫بریتبو لە «نەهێشتنی سێ شت‪ :‬گەندەڵی‪،‬‬ ‫قەدەغەكاری‌و هەژاری»‪ .‬هەروەها لەشاری‬ ‫ئافیۆن قەرەحەسارەوە كاروانێكی مێژوییان‬ ‫دەسپێكرد كە دواتر سەرانسەری توركیای‬ ‫گرتەوە‪ .‬ئەم پارتییە لەدوا پارتی كۆماری‬ ‫گەلی مستەفا ئەتاتورك‌و ئەردۆغانیشش‬

‫لـــەدوای مستەفا كــەمــال تاقە پارتی‌و‬ ‫تاقە كەسایەتین كەوا ئەوەندە بەهێزەوە‬ ‫توانیویانە ئەو ماوە زۆرە حوكمی توركیا‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫سەرەتا‪ :‬كێشەكان لەكوێوە هاتون؟‬ ‫لـــەدوای روداوەكــانــی گــەزی پــارك لە‬ ‫بەهاری ‪ 2013‬هەڵوێستەكانی عەبدواڵ گول‌و‬ ‫بولەنت ئارینج لەالیەك‌و هی ئەردۆغان‌و‬ ‫هاوڕێكانی لەالیەكیتر درزی تێكەوت‪ .‬گول‬ ‫سەبارەت بەو خۆپیشاندانانە رایگەیاند‪،‬‬ ‫بەڵێ پەیامەكەی خۆپیشاندان وەرگیراوە‌و‬ ‫دەبـــێ دەوڵــــەت‌و حكومەت بەخۆیاندا‬ ‫بچنەوە!‪ ،‬ئــەردۆغــان بەمە قوشقی بو‌و‬ ‫لەگەڵ داودئۆغڵو ئەمەی بەپیالنی واڵتانی‬ ‫خۆرئاوا‌و رێكخراوی هاوتەریب زانی( ناوێكە‬ ‫ئەردۆغان بۆ بزوتنەوەی فەتحواڵ گولەن‬ ‫بەكاریدەهێنێت)‪.‬‬ ‫هەر ئەوسا بولەنت ئارینجیش لەسەر ئەم‬ ‫مەسەلەیە هاتەوەاڵم‌و داوای لێبوردنی لە‬ ‫قوربانییەكان كرد‪ .‬لەمەش واوەتر ئەردۆغان‬ ‫لەدوای روداوەكانی ‪17‬دیسەمبەری ساڵی‬ ‫‪2013‬وە هەڵوێستەكانی بەئاقاری توندڕەوی‌و‬ ‫تاكڕەویدا رۆیشتون‪ .‬عەبدواڵ گول لەسەر‬ ‫مەسەلەی سەرۆكایەتی رایگەیاند سیستەمی‬ ‫پەرلەمانی بۆ توركیا باشترە‪ .‬ئارینجیش‬ ‫ئاماژەی بــەوە كرد تێكدانی سیستەمی‬ ‫پەرلەمانی‌و كردنی بە سەرۆكایەتی بۆ‬ ‫توركیا بــاش نییە‪ .‬ئا لــەمــەوە قەڵشە‬ ‫گەورەكە دەمیكردەوە‪ .‬هەروەها هەڵوێستی‬ ‫ئەم دو ئاڕاستەیە لەمەڕ جەماعەتی فەتحواڵ‬ ‫گولەنیش ئاوا جیاوازییان پێوە دیار بوە‬ ‫هەتاوەكو پێشهاتەكانی ئەمدواییانە‪.‬‬ ‫ئێستا‪ :‬كێشەكان بەرەو كوێ دەچن؟‬ ‫پــێــش ئــــەوەی ئـــەردۆغـــان خـــۆی بۆ‬ ‫پۆستی سەرۆككۆماری هەڵبژێرێ‪ ،‬ئەوە‬ ‫پڕۆژەیاسایەكی لە پەرلەمان پەسەندكرد‬

‫كەوا گول نەتوانێ بۆ جاری دوەم خۆی‬ ‫بپاڵێوێتەوە‪ .‬بەمەیش رێگاكانی لەبەردەم‬ ‫گول داخست‪ .‬دوەمیش كاتێ خۆی بوبە‬ ‫سەرۆككۆمار‪ ،‬بــواری ئــەوەی نــەدا گول‬ ‫بێتەوە ناو ئاك پارتی‌و ئەحمەد داودئۆغڵوی‬ ‫بۆ پۆستی سەرۆكوەزیران دیاریكرد‪.‬‬ ‫لـــەدوای ئـــەوەش لــەمــاوەی رابـــردودا‪،‬‬ ‫باڵەكەی ئەردۆغان بەلێشاو كەس‌وكاری‬ ‫خــۆیــان بــۆ پــۆســتــی پــەرلــەمــانــتــاری‬ ‫پارتییەكە دیاریكردوە‪ .‬ئەردۆغان جگە لە‬ ‫بەرپرسیاری نوسینگەكەی خۆی‪ ،‬جگە لە‬ ‫چەند هاوڕێیەك‌و جگە لە چەند خزمێكی‬ ‫خۆی‪ ،‬جگە لە سكرتێری هاوسەرەكەی‪،‬‬ ‫زاواكەیشی كردۆتە بەربژار! هەروەها مەلیح‬ ‫گۆكچەكیش پێی لەسەر ئەوە داچەقاندوە‬ ‫كەوا كوڕەكەی بكاتە بەربژار‪ .‬ئا لێرەدا‬ ‫مەسەلەكە تەقیەوە‌و ئارینج لەڕێی لێدانی‬ ‫مەلیحەوە راستەوخۆ ئەردۆغانی كردە‬ ‫نیشانە‪.‬‬ ‫باشە بڵێی هۆكارە سەرەكییەكە چی‬ ‫بێت؟‬ ‫چاودێران بەوردی خەریكن ئەم مەسەلەیە‬ ‫تاوتوێ دەكەن‪ .‬شتێكیتریش لەپشت ئەم‬ ‫بابەتەوە هەیە‪ :‬ئەویش بەندی سێزدەیەمی‬ ‫پەیڕەوی ناوخۆیی ئاك پارتییە‪ .‬ئەم بەندە‬ ‫چی دەڵێت‪« :‬كــەس بۆی نییە لە سێ‬ ‫جار زیاتر خۆی بۆ پۆستی پەرلەمانتاری‬ ‫هەڵبژێرێتەوە» ئاخر ئەمە مانای چییە؟‬ ‫بەڵێ ئەمە لەگەڵ بولەنت ئارینج ‪43‬‬ ‫پەرلەمانتار‌و وەزیــری سەرەكی كابینەكە‬ ‫دەگــرێــتــەوە كــە چیتر ناتوانن ببن بە‬ ‫پەرلەمانتار‌و لەمەیشەوە ئۆتۆماتیكی نابن‬ ‫بە وەزیــر‌و گزیر‪ .‬ئارینجیش ئا لێرەوە‬ ‫بەفێڵێكی پەیڕەوی ناوخۆ خەریكە پاكتاو‬ ‫دەكــرێــت‪ .‬ئــەمــەی ئــەویــش لــە دواهـــەم‬ ‫پەلەقاژەكان دەچێت‪.‬‬

‫گرێدانی توركیا بە سێ‌ وشەوە‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‌‬ ‫لە پێكهاتەی نەتەوەیی توركیا‪ ،‬هەروەها‬ ‫باكوری كوردستان‪ ،‬چەند نەتەوەیەك پێكەوە‬ ‫دەژین‪ ،‬ئەوانیش‪ :‬كورد‪ ،‬تورك‪ ،‬الز‪ ،‬چەركەز‪،‬‬ ‫ئــەرمــەنــی‪ ،‬تــوركــمــان‌و هیتریش هــەن‪ .‬لە‬ ‫پێكهاتەی ئاینیشدا ئیسالم‪ ،‬عەلەوی‪ ،‬مەسیحی‬ ‫كە ئەرمەن و كلدانی و ئاشوری لەخۆدەگرێت‪،‬‬ ‫هەروەها ئێزیدی و ئاتایستەكانیش هەن ئەو‬ ‫گروپانەی كە باوەڕیان بە هیچ ئاینێك نیە‪،‬‬ ‫دەبێت گروپی بچوكتریش هەبن‪.‬‬ ‫لــە پێكهاتەی چینایەتیشدا بڕوانین‬ ‫ســەرمــایــەدارو چینی مامناوەند و چینی‬ ‫كرێكاریش وەك پێكهاتەیەكی گــەورە لەو‬ ‫واڵتەدا بونی هەیەو لە پێكهاتەی هەمەڕەنگی‬ ‫كە ئاماژەم پێكرد‪ ،‬لە سروشتی دیموكراتیدا‬ ‫مۆزائیكێكی هەمەڕەنگی جوانە‪ ،‬لەپاراستنی‬ ‫پێكەوە ژیان‌و ئەو وێنەدا‪.‬‬ ‫بــە دامــەزرانــدنــی كــۆمــاری توركیا ئەو‬

‫مــۆزائــیــكــەی كــە نــاومــان هێنا‪ ،‬بــە هۆی‬ ‫سیاسەتی دەوڵەت‪ ،‬وردە وردە ئەو وێنەیەی‬ ‫بــەرەو كاڵبونەوەو هەندێكیشی بــەرەو لە‬ ‫نێوچون و دەربەدەری بردن‪ ،‬كە گەڕانەوەی‬ ‫ســەرچــاوەكــەی بــۆ ئــەوە دەگــەڕێــتــەوە كە‬ ‫واڵتێكی بەهێز لەسەر بنەمای سێ وشەدا‬ ‫بنیات بنرێت‪ ،‬ئەویش‪ :‬یەك واڵت‪ ،‬یەك ئااڵ‪،‬‬ ‫یەك نەتەوە ‪.‬‬ ‫لە نزیكەی سەدەیەكدا بە پالنیكی وردی‬ ‫داڕێــژراو‪ ،‬ئەو كارەسات و تراژیدیانەی كە‬ ‫بەبێ چاوپۆشی لە گروپی جیاواز دەستیان‬ ‫پێكردو بەردەوامە‪ .‬سەرەتای ئەو تراژیدیاو‬ ‫كارەساتانە‪ ،‬وەك خاڵی یەكەم بەقڕكردن‌و‬ ‫فشاربردن بۆ كــورد دەستی پێكردو‪ ،‬بە‬ ‫سەركوتكردنی ســەرهــەڵــدان و راپەڕینە‬ ‫یەك لــەدوا یەكەكانی كــورد‪ ،‬تواندنەوەی‬ ‫گروپە ئەتنیكیەكانیتر درێــژەی كێشا‪ ،‬بۆ‬ ‫داســەپــانــدنــی ئــەو ســێ وشــەیــە‪ ،‬گۆڕینی‬ ‫پێكهاتە سروشتییەكەی‪ ،‬بۆ توركیایەكی‬ ‫ئیسالمی سوننی لە هەناوداو‪ ،‬لە روكاریشدا‬ ‫توركیایەكی مۆدێرنی هەڵكشاو بــەرەو‬ ‫كۆمەڵگای‌ ڕۆژئاواو‪ ،‬بە ئەندامبون لە یەكێتیی‬ ‫ئەوروپا دەردەكەوت‪.‬‬ ‫وەك ئەنجام دەوڵەتی توركیا‪ ،‬لەالیەن‬ ‫حكومەتە یــەك بەیەكەكانی درێــژەی بەو‬ ‫سیاسەتەی داوە‪ ،‬بەاڵم سەركەوتوش نەبوە‪،‬‬

‫لەو قۆناغەشدا یەكێك لە خاڵە هەرە بێهێزەكانی‬ ‫دەوڵــەت و تاكە پارتی دەســەاڵتــداری ئەو‬ ‫واڵتە‪ ،‬كە حكومەتی ئاك پارتیە ئەو خاڵەیە‪،‬‬ ‫كە هەر پارت و گروپێكی سیاسی كار لەسەر‬ ‫ئەو كارتە سیاسییە بكات ئەوە‪ ،‬دەروازە لە‬ ‫بەردەم سەركەوتنی دەكاتەوە‪ ،‬بەتایبەت بۆ‬ ‫كۆتایهێنان بە پرسە چارەنوسسازەكانی وەك‬ ‫مافە دیموكراسییەكان و ئازادییەكانی تاك‪،‬‬ ‫لە سەروشیاندا مافی نەتەوەیی كورد و مافی‬ ‫ئاینی عەلەوییەكان و گروپە بچوكەكانیتر‪،‬‬ ‫دەیەوێت كرانەوەیەك بەڕوی ئەواندا بكات‪.‬‬ ‫توركیا لە قۆناغی هەلمەتی هەڵبژاردندایە‪،‬‬ ‫كە بــڕیــارە لە حەوتی حــوزەیــران ئەنجام‬ ‫بدرێت‪ ،‬لە ژێر چەتری پارتی دیموكراتی‬ ‫گەالن (هەدەپە)‪ ،‬كە پێكهاتەی ئەم پارتە‬ ‫لەبزوتنەوەی سیاسی كورد و توركە چەپەكان‬ ‫و خەڵكی دیموكراتخوازیش پێكدێت‪ ،‬چەرخ‬ ‫بەدەست و داڕێژەری سیاسەتەكەی عەبدواڵ‬ ‫ئۆجەالن رێبەری پەكەكە یە كە لەزیندانی‬ ‫دورگــەی ئیمراڵییەوە رەوت بە سیاسەتی‬ ‫هەدەپە دەدات‪.‬‬ ‫بە هەڵسەنگاندن و شیكردنەوە بۆ توركیاو‬ ‫پێوانە دیموكراتییەكانی سەردەم و بەیەكەوە‬ ‫ژیانێكی شایستە‪ ،‬لە تیۆریەكەی ئۆجەالن‪،‬‬ ‫ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە ئۆجەالن باش‬ ‫پەی بۆ ئەو خاڵە بێهێزەی پارتە سیاسیەكانی‬

‫توركیا بــردووە‪ ،‬لە بەرامبەریشدا هەدەپە‬ ‫ی وەك چەترێكی سیاسی دیموكراتی‬ ‫هەڵداوە كە دەتوانێت هەموو پێكهاتەكانی‬ ‫توركیا لەخۆبگرێت‪ ،‬كە لە بەرنامەی كارو‬ ‫كاندیدەكانی ئەو پارتەش دەڕوانی رون و بەر‬ ‫چاو ئامێزە‪ ،‬ئەوەش هۆكارێكی سەرەكییە بۆ‬ ‫نیگەرانی سێ‌ پارتە سیاسییە بە هێزەكەی‬ ‫توركیا‪( ،‬ئاك پارتی‪ ،‬جەهەپە و مەهەپە)‪.‬‬ ‫لە هەڵبژاردنی حەوتی حوزەیراندا‪ ،‬نەوەك‬ ‫تەنها ئەگەر هەدەپە بەربەستی هەڵبژاردن‬ ‫ببڕێت‪ ،‬سەركەوتنێكی گرنگیشە بۆ پرسی‬ ‫كــورد لە توركیا‪ ،‬بەڵكو زیندوكردنەوەی‬ ‫دیموكراسی و بــەیــەكــەوە ژیــانــە‪ ،‬لەسەر‬ ‫بنەمای ژیانێكی شایستە‪ ،‬لەدۆخی واڵتێكی‬ ‫دیموكراتیشدا هەموو كاتیش ئەو هەڵبژاردەیە‬ ‫لە بەردەم هەر نەتەوەو پێكهاتەیەكیتر كراوە‬ ‫دەبێت كە دەیانەوێت چۆن بژین و چ جۆرە‬ ‫ستاتۆیەكیان هەبێت‪.‬‬ ‫گومان و دڵە كوتەی گەورەی پارتە سیاسییە‬ ‫پاوانخوازەكانی كۆماری توركیاش لەوەدایە‬ ‫كە هەدەپە بە رێژەیەكی زۆر نوێنەرایەتی‬ ‫لەپارلەماندا بكات‪ ،‬ئەوكات دەبێتە نوێنەری‬ ‫گشت گەالنی توركیا‪ .‬لەبەرئەوە دەتوانین‬ ‫بڵێین هەڵبژاردنی ئایندە ركابەری گەورەی‬ ‫الیەنی كوردی‌و توركی دەبێت‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫حاجی عەفرینی‬ ‫لەكۆتایی مانگەكانی ساڵی پار تاكو ئێستا‪ ،‬جەنگی داعش بەرۆكی‬ ‫رۆژئاوای بەرنەداوە‪ ،‬لێرەدا دەبێت بپرسین بۆچی داعش تەنها لەناوچە‬ ‫سنورییەكانی رۆژئاوا جەنگی رژێم دەكات؟‬ ‫دیاردەیەكی سەیر‌و سەرنجراكێش لەجەنگی سوریا لەنێوان گروپە‬ ‫چەكدارەكاندا هەیە‪ ،‬كە پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بكرێت‪ .‬ئەمەیش‬ ‫لەمەڕ ئەو كەسانەی كەوا بایەخ بە كاروباری سوریا دەدەن گەلێك‬ ‫پرسیاری وروژاندووە‪.‬‬ ‫لەهەنگاوی یەكەمدا پێویستە هەڵوەستە لەسەر ئەوە بكەین‪ ،‬بزانین‬ ‫چۆنچۆنی گروپە چەكدارەكان لە سوریا دابەشبون‪ ،‬بەتایبەت داعش‌و‬ ‫بەرەی نوسرەی تیرۆریست‪ .‬ئەم دو هێزە ئێستا دەستیان بەسەر‬ ‫ناوچەیەكی بەرفراوان لە حەلەب‪ ،‬رەقە‪ ،‬دێرەزور‪ ،‬حەسەكە‌و ئیدلبدا‬ ‫گرتوە‪ ،‬هەروەها لە پارێزگاكانیتریش نفوزیان هەیە‪ ،‬بۆ نمونە هەندێكیان‬ ‫لە رەقە‌و حەلەب نفوزیان هەیە‪ ،‬بەاڵم لە حمس‌و الزقیە نفوزیان كەمترە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەمەیش گەلێك ناوچەی سوریا هەن‪ ،‬كەوا گروپی تیرۆریستی‬ ‫توندڕەویان تێدا نییە‪ .‬هەروەها گروپە تیرۆریستییەكان لەم ناوچانە‬ ‫هەوڵی روبەڕوبونەوەی رژێم نادەن‪ ،‬بەڵكو قەبارەی سەربازی خۆیان‬ ‫بەخەستی بۆ ناوچەكانی رۆژئــاوای كوردستان تەرخانكردوە‪ .‬لەم‬ ‫ناوچانەیش ئیدیعای بەرەنگاربونەوەی رژێم دەكەن‪ .‬سەرباری بااڵدەستی‬ ‫هێزەكانی رژێــم لەچاو هێزەكانی داعــش لە روی چــەك‌و ژمــارەی‬ ‫هێزەكانەوە‪ ،‬كەچی رژێم بەئاسانی لەم ناوچانە كشاوەتەوە (رەقە‪،‬‬ ‫دێرەزور‪ ،‬ئیدلب‪ ،‬حەسەكە)‪ .‬لێرەش پرسیاری سەرەكی ئەوەیە‪ :‬ئایا‬ ‫لێرەدا هەماهەنگی لەنێوان رژێمی سوریا‌و رێكخراوی داعشی تیرۆریستدا‬ ‫هەیە؟‬ ‫ئەگەر چاوێك بەنەخشەی سەربازی سوریادا بخشێنین‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫چۆنێتی باڵوبونەوەی هێزە چەكدارییەكان لە سوریا وردببینەوە بەتایبەت‬ ‫گروپە تیرۆریستییەكان‪ ،‬دەتوانین بڵێین لێرە رێكەوتنێكی ئاشكرا‬ ‫لەنێوان رژێم لەالیەك‌و رێكخراوی داعش‌و بەرەی نوسرە لەالیەكیتر هەیە‪.‬‬ ‫ئامانجیشیان ئەوەیە زەبر لە ئەزمونی دیموكراتی كورد لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان بوەشێنن كەوا خۆی لە سێ كانتۆنەكە‌و ئیدارەی خۆسەری‬ ‫دیموكراتیدا دەبینێتەوە‪ .‬هەروەها ئامانجیشیان ئەوەیە هێزەكانی سوپای‬ ‫ئازاد الوازبكەن كەوا داوای رژێمی دیموكراتی فرەیی لە سوریا دەكەن‪.‬‬ ‫بۆچی رژێم لە پڕۆژەی خۆسەری دیموكراتی لە رۆژئاوای كوردستان‬ ‫دەترسێت؟ ئەو هۆكار‌و پاڵنەرانە چین كە وا لە رژێم دەكــەن بۆ‬ ‫الوازكردنی ئەزمونی دیموكراتی لە رۆژئاوای كوردستان لەگەڵ گروپە‬ ‫تیرۆریستییەكان هاوكاری بكات؟ ئەمە لە كاتێكدایە ئیدارەی خۆسەری‬ ‫دیموكراتی لەناوچەكە مافی رەوای گەلی كوردە‪ .‬بەداخەوە رژێمی‬ ‫بەعسی‌و شۆڤێنییەكان تەپڵ دەكوتن‌و ئیدیعای ئەوە دەكــەن ئەو‬ ‫سیستەمەی لە كوردستان بنیاتنراوە‪ ،‬پڕۆژەیەكە بۆ جیابونەوە‪ .‬ئەم‬ ‫دەنگۆیە هیچ بنەمایەكی نییە‪ .‬ئیدارەی خۆسەری یەكپارچەیی سوریا‬ ‫گەرەنتی دەكات‪.‬‬ ‫رژێمی بەعس لەوەتی لەساڵی ‪1963‬وە هاتۆتەسەر حوكم‪،‬‬ ‫كورد بە جوداخوازی تۆمەتباردەكات‪ .‬مخابن هەندێك لەالیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنیش هەمان شێوازی رژێم دوبارەدەكەنەوە‪ .‬بۆ نمونە هەندێك‬ ‫لە سەركردەكانی ئیتیالفی نیشتمانی سوریا‌و سەرۆكی ئیتیالف ناوبەناو‬ ‫بەیاننامەیەك باڵودەكەنەوە‌و تێیدا خۆسەری دیموكراتی بە جوداخوازی‬ ‫تۆمەتباردەكەن‪ .‬بەشێكی زۆر لە ئۆپۆزیسیۆن‌و رژێمی بەعسی یەكتر‬ ‫تەواودەكەن‪ ،‬هەروەها ئیسالمی سیاسی هاوشێوەی داعش‪ ،‬بەرەی‬ ‫نوسرە‌و ئیخوان موسلمین كورد بە هەڕەشە دەزانن‪.‬‬ ‫ئا لێرەوە‪ ،‬تێكڕای ئەو ئیدیعایانەی كەوا دەڵێن لەنێوان رژێمی‬ ‫بەعس‌و ئیدارەی خۆسەری دیموكراتیدا هەماهەنگی هەیە گوایە لێرە‬ ‫پڕۆسەیەكی دەستاودەستكردن لەئارادا هەیە‪ ،‬ئەوە تێكڕای دەنگۆی‬ ‫ناڕاستن‌و هیچ پەیوەندییان بە راستیەوە نییە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە رژێم‬ ‫نەیدەتوانی لەسەرەتادا بەرەی بەرفراوان بكاتەوە‌و لە یەكەم رۆژەكانی‬ ‫وەرچەرخانی خۆپیشاندانە ئاشتیانەكان بۆ گۆڕانی دیموكراتیانە بەرەو‬ ‫بەرپەرچدانەوەی سەربازی‪ ،‬رژێم ناچاربو ناوچە كوردییەكان چۆڵبكات‪.‬‬ ‫لەناو ئەم ئیدیعایانەدا ئەوەیە دەڵێن ئەی بۆچی رژێم لە «چوارگۆشەی‬ ‫ئەمنی قامیشلۆ» پاشەكشێی نەكردوە؟‬ ‫بەڵێ رژێمی بەعسی بەشێوازی جۆربەجۆر دوژمنێتی گەلی كورد‬ ‫لە رۆژئاوای كوردستان دەكات‪ ،‬هەروەها داعش‌و بەرەی نوسرەیش بۆ‬ ‫گەیشتن بە مەرامەكانی دەقۆزێتەوە‪ .‬ئا ئەمەیشە هۆكارەكانی كشانەوەی‬ ‫رژێم لەناوچە كوردییەكان‌و جێهێشتنیان بۆ گروپە تیرۆریستیەكان‪.‬‬ ‫ئامانجی رژێمیش ئەوەیە جەنگی ئیستنزافی وزە لەنێوان پێكهاتەكانی‬ ‫سوریا بنێتەوە بۆ ئەوەی بە هەمو نرخێك كە بوە بمێنێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )514‬دو شةممة ‪2015/٥/٤‬‬

‫كۆمەاڵیەتی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫پشكۆ نەجمەدین‪ ،‬لە بەرنامەی «پەنجەمۆر»ی كەناڵی روداو‪:‬‬

‫ئەوەی ناونرا ئااڵی شۆڕش‪ ،‬رەوتێكی‬ ‫دیموكراتی ناو كۆمەڵەی رەنجدەران بوو‬ ‫سازدانی‪ :‬كەناڵی روداو‬ ‫ئامادەكردنی‪ :‬چاودێر‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫كەناڵی ئاسمانی روداو‪ ،‬لە بەرنامەی‬ ‫چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ‬ ‫پەنجەمۆر‪،‬‬ ‫مامۆستا پشكۆ نەجمەدین‪ ،‬ئەنجامدا‪،‬‬ ‫كە روداوەكانی دوای نسكۆی شۆڕشی‬ ‫ئەیلول‌و دەستپێكردنەوەی شۆڕشی‬ ‫نوێ‌و ملمالنێ‌و روداو و گۆڕانكارییەكانی‬ ‫ئەو قۆناغەی مێژوی سیاسیی كوردستان‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬بەو پێیەی مامۆستا پشكۆ‬ ‫نەجمەدین‪ ،‬یەكێك بوە لە كەسێتییە‬ ‫ئاگادارەكانی ئەو مێژوەو خۆیشی‬ ‫خاوەنی كتێبی «ئەزمون‌و یاد»ە كە بە‬ ‫یەكێك لە كتێبە دانسقەكانی ئەو مێژوە‬ ‫دادەنرێت‪« .‬چاودێر» بە پێویستی زانی‬ ‫تەواوی چاوپێكەوتنەكەی كەناڵی روداو‪،‬‬ ‫بە شێوەی نوسراویش دۆكیۆمێنت بكات‌و‬ ‫بەچەند زنجیرەیەک باڵویبكاتەوە‪.‬‬

‫ئەو كۆنفرانسە بەجێ بهێڵین هەر ئەو‬ ‫كاتە الیەنێك هەبوو كە پێی وابوو ئێمە‬ ‫دەبێ لە كۆمەڵە جیا ببینەوە‪ ،‬بەراستی‬ ‫ئێمە بەگشتی بەتایبەتی ئەو بەشەی‬ ‫رابەرایەتی ئەو رەوتەی دەكرد ئێمەش‬ ‫وەكو كادیرەكان گەیشتبووینە ئەو‬ ‫قەناعەتەی كە دەبێت لەو هەلومەرجە‬ ‫سەخت‌و ئاڵۆزەی لە مفاوەزاتی بەینی‬ ‫یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‌و حزبی‬ ‫بەعس نابێ ئێمە دەركەیەك بكەینەوە‬ ‫لەناو یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬باشە كێشەكان بۆچی‬ ‫دوایی زەق بۆیەوە لەنێوان نەوشیروان‬ ‫مستەفاو مەال بەختیارو‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا بۆچی هەڕەشە لە مەال بەختیار‬ ‫دەكات؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئێمە دەمانویست‬ ‫لەو كۆنفرانسە بەشێك لە گرفت‌و‬ ‫كێشە نهێنیەكانی ناو دەروونی كۆمەڵە‬ ‫یەكالبكەینەوە لە ئەنجامی ئەم مشتومڕو‬ ‫ناكۆكیانەی ناو كۆنفرانسدا ئەنجامی یەكێتی ناو باڵەكانی یەكێتی نیشتیمانی خوێندەوە‪.‬‬ ‫كۆنفرانس ئاوا دەرچوو كە بەشێكی زۆری كوردستان بپارێزین‪.‬‬ ‫سەركردەكانی كۆمەڵە سەركردە نوێكانی‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬مەبەستی ئەوەبوو كە ئێوە‬ ‫كۆمەڵە بڵێم گروپی كاك نەوشیروان‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬دەوری مام جەالل چیبوو وەكو مۆدێلێك ئێوە وەكو بزوتنەوەی‬ ‫ئازادیخوازی فەلەستین و شتێكی لەو‬ ‫بوون‌و گروپی زیندان بوون بە رێكەوتنی لە یەكالكردنەوەی كێشەكان؟‬ ‫ئەوان دەهاتنە پێشەوە‪.‬‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬مام جەالل لە بابەتە؟‬ ‫پاش كۆنفرانسی سێ لەناو كۆنفرانسی‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬بەڵێ‪ ،‬با بڵێم ئەو‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬بەس كێشەكان چی بوون سێشدا دەوری ئەوەی دەبینی كە كاتە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان دوو‬ ‫یەعنی بۆ نمونە كە دەتانویست یەكالی گروپ‌و هێڵە جیاوازەكانی ناو كۆمەڵە باڵ بوو‪ ،‬كۆمەڵە بوو لەگەڵ یەكێتی‬ ‫بكەنەوە؟‬ ‫پێكەوە هەڵبكەن‪ ،‬ئەو ئەیوست خەتێك شۆڕشگێران كە لە ئەنجامی تێكەاڵوبوونی‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬كێشەی گرنگی بدۆزێتەوە‪ ،‬ئێمە بێجگە لە مەسەلەی بزوتنەوەی سۆسیالیست‌و خەتی گشتی‬

‫پەنجەمۆر‪ :‬دەمەوێت ئێستا باسی‬ ‫ناكۆكییەكانی ناو كۆمەڵەی رەنجدەران‬ ‫بكەین‪ ،‬ئێوە كەی لەوە تێگەیشتن كە‬ ‫ئەو ناكۆكییانە زەق بونەتەوەو ئیتر‬ ‫ناتوانن ئەمانە لەمەنجەڵێكدا دیزە‬ ‫بەدەرخۆنە بكەن؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬راستیەكەی‬ ‫ناكۆكیەكانی ناو كۆمەڵەی رەنجدەرانی‬ ‫كوردستان مێژوویەكی دوورو درێژی هەیە‬ ‫رەنگە بگەڕێتەوە بۆ حەفتاكانی سەدەی‬ ‫رابردوو لەپاش گرتن‌و شەهیدكردنی‬ ‫سەركردەكانی كۆمەڵەی رەنجدەران‌و‬ ‫دواتر دروستبوونی كۆمیتەی هەرێمەكان‌و‬ ‫پاشان هاتنە پێشەوەی شەهید ئارام‬ ‫وەكو رێبەری كۆمەڵە هەم لە رووی‬ ‫رێكخراوەیی‌و هەم لەرووی دەستەی ئێمە بەراستی‪ ،‬كۆمەڵە مۆركی چینایەتی‬ ‫چەكداری‌و پێشمەرگایەتیەوە دەتوانم تیا كاڵ ببۆیەوە مەسەلەی پێداگرتن‬ ‫بڵێم لە ساڵی ‪1979‬و ئەوانە بەشێك لە لەسەر خەباتی چینایەتی كرێكاران‌و‬ ‫سەركردەكانی كۆمەڵە لە زیندانەكانی زەحمەتكێشان‌و قوڵكردنی فیكری‬ ‫بەعس ئازاد دەبن‌و دێنەوە چیاو دێنەوە ماركسسیزم لەناو كۆمەڵەدا تا دەهات‬ ‫ناو كاری پێشووی خۆیان پێشمەرگایەتی‌و كاڵتر دەبۆیەوە یەعنی كۆمەڵە بەرەو‬ ‫رێكخراوەیی كۆمەڵە وردە وردە كێشەكان ئەوە دەچوو ببێتە حزبێكی جەماوەری‬ ‫سەری هەڵدایەوە‪.‬‬ ‫ئەوتۆ كە جیاوازیەكی ئەوتۆی نەبێت‬ ‫لەگەڵ رێكخستنەكانی تری یەكێتی‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬ناكۆكیەكان زیاتر فكری نیشتیمانی كوردستان ئێمە دەمانویست‬ ‫كۆمەڵە فەزایەكی تری ئاوەاڵتری هەبێت‪.‬‬ ‫بوون یان بۆ دەسەاڵت؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬بەشێكی مەسەلەی‬ ‫فكری بوو و بەشێكیشی مەسەلەی‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬یەعنی دیموكراتی نەبوو‬ ‫دەسەاڵت بوو‪ ،‬خۆت ئەزانی بەشێكی ئەوكاتە لەنێو كۆمەڵەدا؟‬ ‫برادەرانی زیندان ئەو كاتە سەركردەی‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬دیموكراتی نەبوو‬ ‫كۆمەڵە بوون‌و لە ماوەی ‪ 75‬بۆ ‪ 79‬بۆ بەو شێوەیە بەتایبەتی لە بڕیارەكاندا‬ ‫ماوەی ‪ 4‬ساڵێك لە ژیانی كۆمەڵە بە دیموكراتیەت نەبووە یەعنی ئەو ناكۆكیە‬ ‫دوور بوون‪ ،‬ئیتر دیارە ژیان ناوەستێ‌و وایكردبوو كارێك هەبوو پرۆسەیەك‬ ‫خەبات ناوەستێ‌و تێكۆشانی كۆمەڵە هەبوو كە تۆ لە سەركردایەتی كۆمەڵە‬ ‫ناوەستێ كە بینیان كۆمەڵێ سەركردەی یەعنی ئەو كەسانەی كە لەگەڵ الیەنی تۆ‬ ‫دیكەی گەنج شوێنی ئەوانمان گرتۆتەوە نین لەگەڵ مەنسوبی تۆ نین لەگەڵ فكرو‬ ‫ئەگەرچی ئەوان دێنەوە سەركردایەتی بۆچونی تۆ نین وردە وردە جێگایان پێ‬ ‫كۆمەڵە‪ ،‬بەاڵم لەوانەیە پێیان وابێت لێژبكرێت ئیتر وای لێهتبوو بەجۆرێك‬ ‫كە ئەوان واریسی شەرعی كۆمەڵەن‌و رەدوونان‌و چاودێری كردن‌و با بڵێم‬ ‫ئەمە جگە لەوەی كە مەسەلەی فكرو بێتاقەتكردنی الیەنگرەكانی كۆمەڵە‪.‬‬ ‫سیاسیشی لەگەڵ بووە هەندێك جار‬ ‫كە ناكۆكیەكانی دەسەاڵت‌و ناكۆكیەكانی‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬دوو الیەنە بوو ئەوە یان‬ ‫فیكرو سیاسەت‌و ئەوانە تێكەڵ دەبن‌و یەك الیەنە بوو؟‬ ‫لێك دەترژێن دواتر بە تەبیعەتی‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬نا ئەوە لەالی‬ ‫حزبی كوردی كەمتر دەرفەتی ئاشتی‌و ئێمە كە باڵە الوازەكەی ناو كۆمەڵە‬ ‫دیموكراتیانە دەبنەوە‪ ،‬ئێمە هەتا دوا بووین بەتایبەتی پاشی كۆنفرانسی ‪3‬‬ ‫قۆناغیش یەعنی ئێمە بەو حەقیقەتە بە پێچەوانەوە ئەوە ئەو باڵە دەست‬ ‫نەگەشتوین كە بواری ئەم ناكۆكیانە رۆشتوەی ناو كۆمەڵە بوو كە دەتوانم‬ ‫پێكەوە بژین‌و پێكەوە هەڵبكەن‪ ،‬بە بڵێم لە ئەنجامی كۆنفرانسی ‪ 3‬دا بوو كە‬ ‫پێچەوانەوە یەعنی ئێمە لە كۆنفرانسی سەركردایەتیەكی باڵ زاڵ لەناو كۆمەڵە‬ ‫سێی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان ئەوان بوون كە رەدووی كادیرەكانی سەر‬ ‫كە لە هاوینەهەواری مێرگەپان دەبەسترێ بە رەوتی ئێمەیان دەنا بەو حاڵەتەشەوە‬ ‫لەوێ ناكۆكیەكان زۆر توندتر دەبنەوە ئێمە لە پاش كۆنفرانسی ‪ 3‬پێمان‬ ‫دەگاتە ئەوەی كە بەشێك لە ئێمە لەسەر ئەوە دادەگرت كە ئێمە دەبێت‬

‫لە پاش كۆنفرانسی ‪ 3‬پێمان لەسەر ئەوە دادەگرت كە دەبێت یەكێتی‬ ‫ناو باڵەكانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بپارێزین‬ ‫كۆنفرانس‌و ئەمانە چەندین جار من بە‬ ‫تەنهاو لەگەڵ چەندین كادری دیكەی‬ ‫كۆمەڵەی رەوتی خۆمان لەگەڵ مام‬ ‫جەالل دانیشتوین لەگەڵ كاك نەوشیروان‬ ‫دانیشتوین هەوڵمانداوە رێگایەك‬ ‫بدۆزینەوە بۆ پێكەوەژیان‌و پێكەوە‬ ‫هەڵكردن‪ ،‬بەاڵم بە پێچەوانەوە وای‬ ‫لێهاتبوو كادیرەكانی خوارەوە بێزار بوون‬ ‫هەندێكیان كوردستانیان بەجێ دەهێشت‬ ‫چونكە رەدوو دەنران‌و محارەبە دەكران‬ ‫ئێمە بەو نەتیجەیە گەیشتین كە پاش‬ ‫دانیشتن لەگەڵ مام جەالل‌و الیەنگری‬ ‫ئەوە بوو ئەگەر ئەو دوو باڵەی كۆمەڵە‬ ‫پێكەوە هەڵناكەن‌و ناتوانن پێكەوە كار‬ ‫بكەن دەبێ بگاتە حەدی جیابوونەوە‬ ‫هەتا جارێك بەمنی وت ئێمە نامانەوێ‬ ‫تەجروبەكانی ‪64‬ی ناو پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان دووبارە ببێتەوە لەناو یەكێتی‬

‫دا دروست بوو‪ ،‬ئەو پێی وابوو ئەگەر‬ ‫دوو باڵ نەبوو با سێ باڵ بێت هیچ‬ ‫گرنگ نیە ئەو مەسەلەیە‪ ،‬ئێمە لەسەر‬ ‫ئەساسی ئەوە لە پایزی ‪ 1985‬لەگەڵ‬ ‫سەركردایەتی كۆمەڵە دانیشتین دیارە‬ ‫منی تیا نەبووم لە كۆبونەوەكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاك بەختیار لەگەڵی دانیشتبوون بە‬ ‫نوێنەرایەتی ئێمە لەسەر ئەوە رێكەوتین‪،‬‬ ‫هەتا ئەو كاتەش دەمانویست ئەگەر‬ ‫لەناو یەكێتی نیشتیمانی كوردستان دا‬ ‫بمێنینەوە بۆ ئەوەی ئەو بەرنامانەی كە‬ ‫دەمانەوێ بەرنامەی دیموكراتی‌و بەرنامەی‬ ‫رێكخراوەیی‌و سیاسی تەئسیرمان هەبێت‬ ‫بتوانین یەكێتی نیمچەبەرەیەكی فراوانترو‬ ‫دیموكراتی تر بە كۆمەك‌و هاوكاری‬ ‫هەموو الیەك ئەو كارە بكەین‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬ئەو كۆبونەوانەی كە‬

‫پشكۆ نەجمەدین‪:‬‬ ‫بۆچی‬ ‫پەنجەمۆر‪:‬‬ ‫ناویان نا ئااڵی شۆڕش‬ ‫ساڵی ‪ 1953‬لە گوندی عەبابەیلێی شاری هەڵەبجە لە‬ ‫لەبەر ئەوەی زۆرجار‬ ‫دایك بوە‬ ‫پێیان دەگوتن ئاش وەكو‬ ‫خوێندنی سەرەتایی‌و ناوەندی‌و ئامادەیی لە هەڵەبجە‬ ‫ناوە كورتكراوەكەی ئێوە‬ ‫تەواو كردوە‬ ‫خۆتان بەخۆتانتان دەگوت‬ ‫ساڵی‬ ‫‪1977‬‬ ‫بڕوانامەی‬ ‫ب‬ ‫ەكالۆریسی‬ ‫لە‬ ‫زانستی‬ ‫یان وەكو سوكایەتیەك‬ ‫كشتوكاڵی لەزانكۆی سلێمانی وەرگرتوە‬ ‫ساڵی ‪ 1974‬بەشداری شۆڕشی ئەیلولی كردوە‬ ‫بوو؟‬ ‫كۆتایی ساڵی ‪ 1975‬پەیوەندی بە ریزەكانی كۆمەڵەی‬ ‫نەجمەدین‪:‬‬ ‫پشكۆ‬ ‫ماركسی لینینی كوردستان كردوە‬ ‫نەخێر ئێمە خۆمان بە‬ ‫‪ 7‬ی نیسانی ساڵی ‪ 1978‬پەیوەندی بە هێزەكانی‬ ‫رەوتێكی ناو كۆمەڵە‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان لەناوچەی هەورامان كردوە‬ ‫زانیوەو رەوتیش خۆت‬ ‫ساڵی ‪ 1978‬لێپرسراوی رێكخستنی كۆمەڵە بوە‬ ‫ئەزانی نە دەبێ ناوی‬ ‫لەناوچەی هەورامان‌و هەڵەبجەو‪ ،‬ئەندامی لیژنەی ناوچەی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بوە لەناوچەی هەڵەبجە‬ ‫هەبێت‌و نە ناونیشانی‬ ‫ئەندامی هەرسێ كۆنفرانسەكەی كۆمەڵەی‬ ‫رەنجدەرانی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەاڵم ئێمە جارێك‬ ‫كوردستان بوەو‪ ،‬ساڵی ‪ 1984‬ئەندامی دەزگای ناوەندی‬ ‫لە كۆبونەوەكانی خۆماندا‬ ‫راگەیاندنی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان بوە‬ ‫گۆڤارێك‬ ‫بڕیارماندا‬ ‫ساڵی ‪ 1985‬یەكێك لە دامەزرێنەرانی ئااڵی شۆڕش بوە‬ ‫گۆڤارێكی‬ ‫دەربكەین‬ ‫لەمانگی ‪ 11‬ی ساڵی ‪ 1985‬لەسەر كێشەی ئااڵی شۆڕش‬ ‫هەتا بەهاری ساڵی ‪ 1988‬لە شاخ زیندانی كراوە‬ ‫وەرزی بێت‌و پاش بێنەو‬ ‫بەرەیەكی زۆر بڕیارمان‬ ‫دا ناوی بنێین ئااڵی‬ ‫شۆڕش‌و‪ ،‬ئێمە كە گیراین‬ ‫چونكە ئەو باڵوكراوانەی كە ‪ 85‬بە نهێنی‬ ‫دەرماندەكردن یەكێ لەو پرسانە ئێمە ئەو گۆڤارە هێشتا باڵونەببۆیەوەو ئەو‬ ‫زۆر دژی شەڕی ناوخۆ بوین ئێمە پێمان گۆڤارە لەگەڵ ئێمە گیراو كە ئەو گۆڤارە‬ ‫وابوو كە دەبێ بزوتنەوەی نیشتیمانی ناوی ئااڵی شۆرش بوو ئەوان ئەو ناوەیان‬ ‫كوردستان شێوازێك بدۆزینەوە بۆ ئەوەی بەسەر ئێمەدا بڕی‌و لە راستی دا ئێمە‬ ‫پێكەوە هەموو كاربكات‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬پێشتر ئێوە خۆتان بەشێك‬ ‫بوون لە شەڕی ناوخۆو ئێوە بەشداریتان‬ ‫كردبوو چۆن گەیشتنە ئەو قەناعەتە؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئەزمونی شەڕی‬ ‫ناوخۆ ئەگەر بە ووردی وشیاری‌و بە‬ ‫ئەقڵێكی فراوانەوە سەربەخۆیانە بیری‬ ‫لێبكاتەوە زووتر تێدەگات پێموابێ دواتر‬ ‫هەموو تێگەیشتن كە ئەو شەڕە شەڕێكی‬ ‫بێ ئەنجامە‪ ،‬بەاڵم پێم وابێت ئێمە‬ ‫پێش ئەوان تێگەیشتین كە شەڕێكی بێ‬ ‫ئەنجامەو دەستپێشخەر بوبین‌و داوامان‬ ‫لە سەركردایەتی یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫كوردستان‌و كۆمەڵە كردبێت بەربەستێك‬ ‫بۆ ئەو شەڕە دابنرێت‪ ،‬نەك هەر ئەوە‬ ‫لەسەر شەڕی كۆمەڵەو دیموكراتیشمان‬ ‫نوسیوە دژی ئەو شەڕەی ئەوانیش‬ ‫بوین‪ ،‬كە ئەوان بەشێك بون لە‬ ‫بزوتنەوەی دیموكراتی لە پارچەیەكی‬ ‫تری كوردستاندا‪ ،‬بەاڵم دیارە ئەوانە‬ ‫لەالی سەركردایەتی ئەوكاتەی كۆمەڵەو‬ ‫سەركردایەتی ئەو كاتەی یەكێتی‬ ‫نیتشیمانی كوردستان ئەو پرۆسە‬ ‫دیموكراتیەو پێكەوەژیانە قبوڵنەدەكرا‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬بەس كاك پشكۆ ئێوە‬ ‫لەالیەك لەگەڵ یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫كوردستان‌و الیەنەكانی تر بەشداریتان‬

‫كێشەی گرنگی ئێمە ئەوە بو كۆمەڵە مۆركی چینایەتی تیا كاڵ ببۆیەوە‬ ‫مەسەلەی پێداگرتن لەسەر خەباتی چینایەتی كرێكاران‌و زەحمەتكێشان‌و‬ ‫قوڵكردنی فیكری ماركسسیزم لەناو كۆمەڵەدا تا دەهات كاڵتر دەبۆیەوە‬ ‫نیشتیمانی كوردستان‪.‬‬ ‫ئەنجامتان دەدا بە دۆكیۆمێنت دەكرا‬ ‫یان شەفەویی بوو لەنێوان خۆتان؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئەو دوا‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬مەبەستی ئەوە بوو ئێوە‬ ‫وەكو باڵێك لەناو یەكێتی نیشتیمانی كۆبونەوەی كە دەتوانم بڵێم كۆبونەوەی‬ ‫چارەنوسسازەو هی ئەوە بوو كە لەوێدا‬ ‫كوردستان دا؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئێمە دەتوانین سود مانگێكیان بوار بە ئێمە دابوو بەرنامەی‬ ‫لە بزوتنەوەی ئازادی بەخشی فەلەستین خۆمان رێكبخەین‌و شێوەی كاری خۆمان‬ ‫وەربگرین كە رێكخراوێكی فراوانەو لەناو یەكێتی نیشتیمانی كوردستاندا‬ ‫چەندین باڵی تیایە‪ ،‬قسەكەی ئەو وابوو دیاری بكەین ئەوە راستیەكەی‬ ‫ئەگەرچی بە راستەوخۆ نەیگوت‪ ،‬گوتی نەنوسراوەو شەفەیی بوە هەموو شتێكی‬ ‫ئێوە هەتا ئەگەر نەتوانن ئێوە لەگەڵ شەفەیش دەكرێت الیەك لە الیەنەكان‬ ‫كۆمەڵە پێكەوە كاربكەن لە ناو یەك لێی پاشگەزببێتەوە‪ ،‬بە پێچەوانەوە‬ ‫چوارچێوەی سیاسی‌و رێكخراوەیی‪ ،‬لە خۆشباوەڕی‌و پەرۆشی خۆمان بۆ‬ ‫دەكرێت ئێوە باڵێك بن من ئەوەم لێ پاراستنی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‪،‬‬

‫دەكردو گفتوگۆتان دەكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هاوكاتیش بە نهێنی شتان باڵودەكردەوە‬ ‫ئەمە چۆن؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئێمە ئەوەی كە‬ ‫باڵومان دەكردەوە رەنگە هەندێك لە‬ ‫باڵوكردنەوەی رۆشنگەری بوبێ‪ ،‬مەسەلەن‬ ‫بۆ رۆشنكردنەوەی فكری ئەندامانی‬ ‫كۆمەڵە‪ ،‬بەاڵم ئەوە خەسڵەتێكی‬ ‫سەربەخۆو رێكخراوەی سەربەخۆ نەبوە‬ ‫بۆ نمونە مەسەلەن ئەوەی كە دروستبوو‪،‬‬ ‫ناوی ئااڵی شۆڕشی لێنرا‪ ،‬ئێمە تەنزیم‬ ‫نەبووین بەراستی ئێمە ناوێك بووین‬ ‫ئێمە رەوتێكی دیموكراتی ناو كۆمەڵەی‬ ‫رەنجدەرانی كوردستان بوین‌و هیچی تر‪.‬‬

‫ئێمە پێمان وانەبوو‬ ‫كە یەكێتی نیشتمانی‌و‬ ‫سەركردەكانی‬ ‫كۆمەڵە‪ ،‬بەرەو‬ ‫ئاقاری جیابونەوەمان‬ ‫بهاژوێ‪ ،‬بۆیە شتمان‬ ‫لە سەركردەكانمان‬ ‫نەدەشاردەوە‬

‫رێكخراوێكی جیاواز نەبوین‌و ناویشمان‬ ‫ئااڵی شۆڕش نەبوو و ئەو ناوە لەو‬ ‫پرۆسە زەفەر ئامێزە هاتە پێشەوە كە‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی نیشتیمانی لەسەر‬ ‫ئێمە سەپاندی‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬ئێوە لەگەڵ سەركردەكانی‬ ‫تری كۆمەڵە بۆ نمونە وەكو ئازاد‬ ‫هەورامی‪ ،‬ئێوە پەیوەندیتان هەبوە تا‬ ‫رادەیەكیش موعجیب بوون بە هەندێك‬ ‫شتی ئێوە لەگەڵ ئەمانەدا پەیوەنیتان‬ ‫چۆن بووە؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئێمە لەگەڵ هەندێك‬ ‫لە سەركردەكانی كۆمەڵە شتێكمان نەبوە‬ ‫لێیان بشارینەوەو هەمیشە ئێمە خەریكی‬ ‫مشتومڕو دیالۆگ بووین بۆ ئەوەی ئێمە‬ ‫لە ئەزمونی ئەوان كەڵك وەربگرین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان لە راستیەكەی بڕوایان وابوو بۆ‬ ‫نمونە‪ ،‬كاك ئازاد پیاوێك بوو زۆر وردبین‬ ‫بوو و كەسێكی قوڵ بوو ئەو هەمیشە‬ ‫لەگەڵ من مناقەشەی دەكردو دەیگوت‬ ‫ئەوە سەر بۆ جیابوونەوە دەكێشێت‬ ‫ئەگەر جیابوونەوەش ببێت ئێمە كۆمەڵە‬ ‫كە ئەمە وەزعمانە هەیە كە جیابوینەوە‬ ‫هیچ شتێكمان بۆ ناكرێت‪ ،‬مەبەستم‬ ‫ئەوەیە ئێمە لەگەڵ كۆمەڵێك سەركردەو‬ ‫كادیری كۆمەڵە ئەگەر چی لەگەڵ رەوتی‬ ‫ئێمە بوون‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوە نەبوون‬ ‫مەسەلەكە بەرەو ئەوە بروات ئێمە‬ ‫خۆشمان پێمان وانەبوو كە یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان‌و سەركردەكانی‬ ‫كۆمەڵە بەرەو ئەو ئاقارەشمان بهاژوێ‪،‬‬ ‫بۆیە شتمان لە سەركردەكانمان‬ ‫نەشاردۆتەوە بەراستی‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )514‬دو شةممة ‪2015/5/4‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەسەر حەبل ئاهەنگی هاوسەرگیرییان بەڕێوەبرد‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنــامــەی دەیلی مەیلی بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬لەشاری سومرسیت‪-‬ی‬ ‫بریتانی‌و بەئامادەبونی ‪ 100‬كەس‬ ‫لەكەسوكارو هاوڕێیانیان‪ ،‬بوك‌و زاوایەك‬ ‫ئاهەنگی هاوسەرگیریان بەشێوەیەكی‬ ‫ســەرنــجــڕاكــێــش ئــەنــجــامــدا‪ .‬بــەوەی‬ ‫لەساتی خوێندنەوەی بەڵێننامەی‬ ‫هاوسەرگیریەكەیان‪ ،‬بەبڵندگۆ لەسەر‬ ‫ێ‬ ‫حەبلێك كــە بــەرزایــیــەكــەی ‪ 80‬پ ‌‬ ‫هاتوچۆ دەكـــەن‪ ،‬كــە شــێــوازی ئەو‬ ‫هاوسەرگیرییەی یەكەمجارە لەبریتانیا‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫كریس بوڵ‪-‬ی ‪ 37‬ساڵ لەگەڵ فوبی‬ ‫بیكەر‪-‬ی ‪ 25‬ساڵی دەسگیرانی‪ ،‬ماوەی‬ ‫ساڵێكە خەریكی مەشقكردنی رۆیشتنی‬ ‫ســەر حەبلن‪ ،‬ئەمەش جگە لــەوەی‬ ‫لەساتەوەختی خوێندنەوەی بەڵێننامەو‬ ‫گــۆڕیــنــەوەی ئــەڵــقــەی هــاوســەریــی‬ ‫بەمەبەستی پاراستنیان پشتیان‬ ‫بەچەند پێداویستیەكی تر بەستبوە‪.‬‬ ‫لەكۆتاییشدا فوبی بیكەر بەمیدیاكانی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬مەبەستم بو لەیەكەم رۆژی‬ ‫هاوسەرگیریی‌و لەرێگەی ئەم شێوازەوە‬ ‫ناومان بچێتە مێژوەوە‪.‬‬

‫ترسناكترین‬ ‫پرد لەجیهاندا‬ ‫لەیابانە‬

‫چین هەواڵە نافەڕمییەكان‬ ‫قەدەغە دەكا‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬باڵندەیەكە ‪ +‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬ژمارەیەكە «پ»‪ ،‬خۆشەویسترین‬ ‫بوونەوەر‪ ،‬تەڕی بێ‌ سەر‪.‬‬ ‫‪-3‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬لەڤاڵڤۆدایە‪ ،‬رێگە‪.‬‬ ‫‪-4‬گەڕەكێكە لەكەركوك ‪ +‬بێز‪.‬‬ ‫‪-5‬ناوێكی كوڕانەیە «پ»‪ ،‬دوان لەپارە‪،‬‬ ‫وێرانە‪.‬‬ ‫‪-6‬خانوو «پ»‪ ،‬شەربەتێكە «پ»‪،‬‬ ‫شارێكی كوردییە‪.‬‬ ‫‪-7‬چۆن «پ»‪ ،‬درەختێكە‪ ،‬بێدەنگبە‪،‬‬ ‫لەسەحەردایە‪.‬‬ ‫‪-8‬هار‪ ،‬دوان لەكەم‪ ،‬پێداویستی خانووە‪.‬‬ ‫‪-9‬شارۆچكەیەكە لەكوردستان‪ ،‬دۆی بێ‌‬ ‫سەر‪ ،‬باڵەخانە‪.‬‬ ‫‪-10‬بــیــرەوەری‪ ،‬پێداویستی ماڵە‪ ،‬بۆ‬ ‫راوكردنە «پ»‪.‬‬ ‫‪-11‬بەچكەی بوو «پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫نیوەی نەوە‪.‬‬ ‫‪-12‬شاعیرێكی كۆچكردوی كــوردە‪،‬‬ ‫گەرماوێكە لەسلێمانی «پ»‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫پردی ئوشیما ئۆهاشی لەیابان‪ ،‬یەكێكە لەپردە ترسێنەرەكان‌و بەوتەی شۆفێرە بەتواناكانی‬ ‫یابان‪ ،‬ئەم پردە یەكێكە لەتۆقێنەرترین پردەكانی جیهان‪ ،‬كە لەسەر شێوەی یاریە ترسناكەكان‬ ‫دروستكراوە كە بە (یاری مردن) ناسراوە‪ ،‬ئوشیما ئۆهاشی سێهەم پردە لەجیهاندا كە بەم شێوەیە‬ ‫دروستكراوە‪ ،‬كە كەشتیە بارهەڵگرە گەورەكان دەتوانێت بەئاسانی بەژێریدا گوزەر بكات‪ ،‬درێژی‬ ‫پردەكە نزیكەی ‪ 1700‬مەترەو پانیەكەشی ‪ 11.4‬مەترە‪.‬‬ ‫بەوتەی شۆفێرانیش‪ ،‬ماوەی رێكردنی ئەو میلە‪ ،‬سەرنشینان ئەو ماوەیە لەنێوان ترس‌و خۆشی‪،‬‬ ‫یان لەزەت لێوەرگرتندا تێدەپەڕێنن‌و بۆ هەندێكیشیان پەڕینەوە لەو پردە بەكارێكی سەرشێتانە‬ ‫ناو دەبەن‪.‬‬

‫شاجوانی جیهان نێوەنگیریی ناكا‬

‫بۆ پاراستنی‬ ‫واڵت لەپیربون‪،‬‬ ‫حكومەت داوای‬ ‫سێكس دەكات‬

‫سكپڕ زۆرتــر بــوە‪ ،‬بۆیە پێدەچێت‬ ‫حكومەت بۆ پاراستنی واڵت لەپیربون‬ ‫پێشنیازێكی تایبەتی درێژكردنەوەی‬ ‫پشوەكان قبوڵ بكات‪ .‬بۆیە پێشنیاز‬ ‫كراوە ئەگەر دو هاوسەر بەمەبەستی‬ ‫خستنەوەی نەوە مۆڵەت وەربگرن‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئاسانكارییان بۆبكرێت‪ ،‬لەكاتی بونی‬ ‫منداڵەكەشیاندا عەرەبانەیەك‌و دایبی‬ ‫ێ ساڵیان بەدیاری پێبدرێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫سـ ‌‬ ‫ئەم رێگە چارانە مایەی پێكەنینیش‬ ‫بێت‪ ،‬ئــەوا ئــەم كێشەیە پێچەوانە‬ ‫دەبێتەوە كە لەساڵی ‪ 1969‬بەردەوامی‬ ‫ێ‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە رێژەی منداڵبون لەساڵ ‌‬ ‫‪ 2013‬دا كەمترین رێژەی تۆمار كردوە‬ ‫بەرێژەی ‪ 1.67‬منداڵ بۆ هەر ‪100‬‬ ‫ژنێك بوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ كارێكی نوێ‌ دەگریتە‬ ‫دەست‪ ،‬ورەت بەرز دەبێتەوە‪،‬‬ ‫دەحەسێیتەوە‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫دڵـــی خــۆشــەویــســتــەكــەت‬ ‫نەشكێنێت‪.‬‬

‫ـ واز لەخەمۆكی بهێنەو‬ ‫شــوێــن رابــــردو مــەكــەوە‪،‬‬ ‫لەكارەكانتا گورج‌و گۆڵ بە‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت دەیــەوێ‌‬ ‫سەفەرێك بكەن‪ ،‬بچۆ‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئەم هەفتەیە هەفتەی‬ ‫بەختەوەرییە‪ ،‬ئاگات لەزیادە‬ ‫بــەفــیــڕۆدان بــێــت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خۆشەویستەكەتدا هێمن بەو‬ ‫توڕەی مەكە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ بـــەقـــســـەی هــەمــو‬ ‫كەسێك مەكە‪ ،‬كەسانێك‬ ‫بــەرژەوەنــدی تۆیان ناوێ‌‪،‬‬ ‫وریابە لەخۆشەویستی دا‬ ‫فێڵ بەكارمەهێنە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫لەنێوان شۆڕشگێڕان‌و حكومەتی‬ ‫كــۆڵــۆمــبــیــادا بـــەردەوامـــە بۆ‬ ‫كۆتایهێنان بــەشــەڕێــك‪ ،‬كە‬ ‫تائێستا نزیكەی ‪ 220‬هــەزار‬ ‫كــەس بۆتە قــوربــان ـی‌و پێنج‬ ‫ملیۆن كەسیش ئاوارە بون‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی شینخوای چین باڵویكردەوە‪ ،‬حكومەتی چین‬ ‫سەرجەم ئەو هەوااڵنەی لەبارەی كەشوهەواوە هەیە‪ ،‬لەسەرچاوە‬ ‫نافەڕمیەكان قەدەغە دەكات‪ ،‬داواش لەهاواڵتیانی چین دەكات‬ ‫تەنها پشت بەسەرچاوەكانی حكومەت ببەستن بۆ ئەو مەبەستە‪.‬‬ ‫ێ لەنێو‬ ‫بۆ رێگەگرتن لەباڵوبونەوەی تــرس‌و دڵەراوكـ ‌‬ ‫هاواڵتیاندا‪ ،‬دەزگای كەشناسی‌و زەمینلەرزەی چین‪ ،‬لەپێگەی‬ ‫ئەلیكترۆنی تایبەتی خۆی باڵویكردەوە‪ ،‬سەرپێچیكاری ئەم‬ ‫هەوااڵنە روبەڕوی سزای یاسایی مادی و مەعنەوی دەبنەوە‌و‬ ‫هەر هەواڵێكی لەو جۆرە لەالیەن دەزگای نافەڕمی بێت‪ ،‬یان‬ ‫كەسەكان بڕی ‪ 900‬دۆالر باجی لێوەردەگیرێت‪ ،‬هەروەها زیاتر‬ ‫رونیكردۆتەوەو دەڵێت‪ ،‬ئەگەر باڵوبونەوەی ئەو هەوااڵنە ببێتە‬ ‫هۆی زیانگەیاندنی مرۆیی‌و مادیی‪ ،‬ئەوا ئەو كەسانە روبەڕوی‬ ‫دادگای تاوانەكان دەكرێنەوە‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬درەخــتــێــكــە‪ ،‬یــاریــیــەكــانــی تیا‬ ‫كۆئەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪-2‬نــیــوەی كــراس‪ ،‬میوەیەكە «پ»‪،‬‬ ‫شاعیرێكی كوردە‪.‬‬ ‫‪-3‬وەك یەكن‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-4‬عاشقێك بوو‪ ،‬میوەیەكە‪ ،‬نیوەی بانە‪.‬‬ ‫‪-5‬ژمـــارەیـــەكـــە «پ»‪ ،‬روخــســار‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵێكی جیهانیە‪.‬‬ ‫‪-6‬قایش ئەیناسێ‌‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-7‬شۆڕشگێڕێكی جیهانی بوو‪ ،‬كانی‌و‬ ‫ئاوو سەوزایی‪.‬‬ ‫‪-8‬دوان لەكەوا‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-9‬كــرم بەتێكەڵی‪ ،‬لەكەركوك زۆرە‪،‬‬ ‫بازنەیی «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬مەیگێڕ «پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی شــەدە‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-12‬كــاس‪ ،‬بەكەسێكی تەمەڵ‌و قەڵەو‬ ‫دەڵێن ‪ +‬پیتێك‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ گەرچی كەمێك زیانت‬ ‫پێدەگات‪ ،‬بــەاڵم ئاسودەیی‬ ‫بــــــەدواوەیــــــە‪ ،‬دڵــــت بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت بكەرەوەو‬ ‫دڵی لـێ‌ پیس مەكە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ ئــەو نانە نانە ئەمڕۆ‬ ‫لەخوانە‪ ،‬بەم كارەی ئێستات‬ ‫رازی بـــە‪ ،‬تــــوڕە مــەبــە‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت دیارییەكت‬ ‫پێشكەش دەكات‪.‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دەیــلــی مــیــروری بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬دوای هەڵبژاردنی‬ ‫خانمە شۆخی كۆڵۆمبی باولینا‬ ‫فیگا بەشاجوانی جیهان لەساڵی‬ ‫‪2014‬دا‪ ،‬خۆشی‌و شادی زۆری‬ ‫خستە دڵی هاواڵتیانی واڵتەكەی‌و‬ ‫بەگەرمییەوە پێشوازییان لێكرد‪،‬‬ ‫لەسەردانێكی یەك هەفتەییدا بۆ‬ ‫كۆلۆمبیا‪ ،‬لەالیەن شۆڕشگێرە‬ ‫چ ــەپ ــڕەوەك ــان ــی كۆلۆمبیا‬ ‫كــە بــە (فــــارك) نــاســراون‪،‬‬ ‫داوای لێدەكرێت بچێتە كوبا‬ ‫بــۆ بــەشــداریــكــردن لەوتوێژو‬ ‫دانوسانەكانی نێوان شۆڕشگێرە‬ ‫راگەیاند‪،‬‬ ‫چـــەپـــڕەوەكـــان‌و حكومەتی بەرۆژنامەنوسانی‬ ‫كۆلۆمبیا‪.‬‬ ‫كۆبونەوە لەگەڵ (فارك) ناكەم‌و‬ ‫شــاجــوانــە ئــەســمــەرەكــە‪ ،‬نابمە نێوانگیر‪ ،‬ئەگەر بزانم‬ ‫نــمــایــشــكــاری جــلــوبــەرگــەو سود بەوتوێژەكان دەگەیەنم‬ ‫خوێندكاری بواری بازرگانییە‪ ،‬ئەوا راستەوخۆ دەچومە كوبا‪.‬‬ ‫لەبۆگۆتای پایتەختی كۆڵۆمبیا‬ ‫مــاوەی دو ساڵە دانوسان‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنــامــەی دەیلی مەیلی بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬بەمەبەستی خستنەوەی‬ ‫ن ــەوەی نــوێ‌‪ ،‬حكومەتی دانیمارك‬ ‫بــەنــیــازی هەڵمەتێكی نیشتمانی‬ ‫بەرفراوانە بۆ هاندانی هاواڵتیان تا‬ ‫كاری سێكسی زۆر بكەن‌و پەیوەندییە‬ ‫كــۆمــەاڵیــەتــیــەكــان بــەهــێــز بــكــەن‪،‬‬ ‫بەمەبەستی خستنەوەی نەوە نوێ‌‌و‬ ‫ئایندەی دانیمارك بپارێزن لەرێژەی‬ ‫پیربونی دانیشتوان‪.‬‬ ‫بەپێی لێكۆڵینەوەیەكی نوێش لەكاتی‬ ‫پشوەكاندا ئاماری كارە سێكسیەكان‬ ‫بەرێژەی ‪ %46‬بەرز دەبێتەوەو‪ ،‬هەر‬ ‫كاتێكیش دانیماركیەكان رۆژانــی‬ ‫پشویان زیاتر بێت‪ ،‬رێــژەی دایكانی‬

‫‪11‬‬

‫ێ وشەی «جە» كەوتبێتە كۆتایی‬ ‫لەوشەی «جە»‪ 15 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ :‬خواجە‪ ،‬حەویجە‪ ،‬پەنجە‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬مارف جەمیل‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪info_chawder@yahoo.com :‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ئــــەوەنــــدە مـــــەراق‌و‬ ‫خــەم مــەخــۆ‪ ،‬نــابـێ‌ جۆش‬ ‫دابمێنی‪ ،‬ورەت بــەرزب ـێ‌‪،‬‬ ‫خــۆشــەویــســتــەكــەت درۆت‬ ‫لەگەڵ ناكا‪ ،‬مەیڕەنجێنە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ رێز لەخاوەن كارەكەت‬ ‫بــگــرە‪ ،‬گــومــانــی مــەخــەرە‬ ‫ســـــەر‪ ،‬رەزیــــــل مــەبــە‪،‬‬ ‫دەكــــرێ‌ ئ ــام ــۆژگ ــاری بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت بەزمانی‬ ‫شیرین بێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ دڵــەڕاوكــێ‌ الدەو ژیــان‬ ‫ب ــەخ ــۆش ــی بـــــەرە ســـەر‪،‬‬ ‫مــــەرج نــیــیــە هــەرچــیــیــان‬ ‫وت راســتــبــێ‌‪ ،‬نــامــەیــەك‬ ‫لەخۆشەویستەكەتەوە دێت‪،‬‬ ‫دڵخۆشكەرە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ كـــــارێـــــكـــــی نــــو ‌ێ‬ ‫لــەچــاوەڕوانــیــتــدایــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫وریــایــی‌و زیــرەكــی دەوێ‌‪،‬‬ ‫هــەوڵــبــدە مــەرجــی قــورس‬ ‫بــەســەر خۆشەویستەكەتدا‬ ‫نەسەپێنی‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ كەمێ‌ پشو پێویستە‪،‬‬ ‫ژیــــان هـــەر بــەهــیــاكــی‬ ‫ناچێ‌ بەڕێوە هەواڵێكی‬ ‫خـــۆش دەبــیــســتــی‪ ،‬با‬ ‫خۆشەویستەكەت هەندێ‌‬ ‫نهێنی نەزانێ‌‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ وریابە‪ ،‬ئەم هەفتەیە‬ ‫الیەنی داراییت باش نابێ‌‪،‬‬ ‫هەوڵبدە كارێك بگریتە‬ ‫دەست‪ ،‬ئەوەندە توڕەبون‬ ‫باش‬ ‫لەخۆشەویستیدا‬ ‫نییە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (514) 4-5-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫خوازیارە كۆنسێرتێك بۆ‬

‫خزمەتی پێشمەرگە‬ ‫چاودێر‪ -‬نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫«هەوری غەریب»‪ ،‬یەكێكە لەو خانمە هونەرمەندە‬ ‫كوردانەی كە ماوەیەكە سەرقاڵی گۆرانی وتنەو لەنەرویج‬ ‫ژیان بەسەر دەبات‪ ،‬سەرباری گۆرانیوتن‪ ،‬سەرقاڵی‬ ‫كرای جوانكارییشە‪.‬‬ ‫«هــەوری» لەدیمانەیەكی تایبەتدا بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪:‬‬ ‫یــەكــەمــكــاری هــونــەریــم ســاڵــی ‪ 1997‬بــو لەگەڵ‬ ‫منداڵپارێزی كوردستان‪ ،‬ئەوكات تەمەنم حەوت سااڵن‬ ‫بو‪ ،‬كە وەك گۆرانیبێژ بەشداریم كرد‪ ،‬بەدەر لەوەش‬ ‫وەك ئەكتەرێكی منداڵ لەكاری مندااڵندا رۆڵم بینیوە‬ ‫كە لەتەلەفزیۆنی «خاك» پەخش كراوە‪ ،‬دو ساڵیش‬

‫بكات‬ ‫هەدەپە‌و سیاسەتى‬ ‫«بەتوركیایی بون»‬

‫وەك بێژەر لەرادیۆی مەدەنیەت كارم كــردوە‪ ،‬وەك‬ ‫پەیامنێریش لەكوردتایمز كارم كردوە‪ ،‬لەئێستاشدا كاری‬ ‫جوانكاری دەكەم‪ ،‬وەك هونەر خاوەنی بەرهەمێكم كە‬ ‫لەگەڵ هونەرمەند سەفین خەراجیانی‌و كامەران مستەفا‬ ‫بەدویت وتومانەو بەرهەمەكەش ناوی «كوردستان»ە‪.‬‬ ‫دواتــر ئــامــاژەی بەوەیشدا كــە‪ :‬بــەشــداری چەندین‬ ‫كۆنسێرتم كردوەو گۆرانیە فۆلكۆرییەكانم وتۆتەوەو‪،‬‬ ‫ئەگەر سپۆنسەریش هەبێ‌ بەهیوام كۆنسێرتێك‬ ‫لەسلێمانی ساز بكەم‌و داهاتەكەی ببەخشمە پێشمەرگە‪،‬‬ ‫خوازیاریشم (‪ )CD‬ییەكی تایبەت بەخۆم بەرهەمبهێنم‪،‬‬ ‫سەرباری ئەمانەش بەنیازم لەكاری نواندندا بەشداربم‪،‬‬ ‫چونكە نواندن خەونی منداڵیمە‪.‬‬

‫هێژا دڵشاد‬

‫‪ ،2015/6/1‬دوا مۆڵەتە بۆ وەرگرتنی بەرهەمەكان‬

‫لەندەن‪ ،‬نۆیەمین فێستیڤاڵی فیلمی كوردی‌و‬ ‫پێشبڕكێی "یەڵماز گونەی" لەخۆدەگرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫وا بڕیارە رۆژانی ‪22-13‬ی تشرینی دوەمی ‪،2015‬‬ ‫نۆیەمین خولی فێستیڤاڵی فیلمی كوردی لەندەن‌و‬ ‫پێنجەمین خولی پێشبڕكێی «یەڵماز گونەی بۆ‬ ‫كورتە فیلم» لەو شارە بەڕێوەبچێت‪.‬‬ ‫ئەم فێستیڤاڵە بەبەشداری فیلمە كوردیەكان‬

‫ێ‬ ‫كە بەرهەمی سینەماكارانی كوردو بیانین‪ ،‬لەس ‌‬ ‫بەشی فیلمی بڵندی سینەمایی‪ ،‬فیلمی دێكیۆمێنتی‬ ‫«بــەڵــگــەنــامــەیــی» ئەنیمەیشن‌و كــورتــە فیلم‬ ‫بەڕێوەدەچێت‪ ،‬فیلمەكان لەسینەمای «پیكچەر‬ ‫هـــاوس» لــەنــاوچــەی هەكێنی شـــاری لــەنــدەن‬ ‫نیشاندەدرێن‌و رۆژی ‪ 2015/6/1‬دوایین مۆڵەتە بۆ‬ ‫ناردنی بەرهەمە سینەماییەكان‌و دەتوانن پەیوەندیی‬ ‫بەنوێنەرانی فێستیڤاڵ لەواڵتە جۆراوجۆرەكانەوە‬

‫بكەن‪ ،‬یاخود سەردانی ماڵپەڕی تایبەتی فێستیڤاڵەكە‬ ‫بەناونیشانی ‪ www.lkff.co.uk‬بكەن‪.‬‬ ‫بەبۆنەی ئەم روداوانــەی كە بەسەر كوردستان‌و‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هاتوە‪ ،‬ئەمساڵ فێستیڤاڵی‬ ‫فیلمی كوردی لەلەندەن تەركیزی تایبەتی دەخاتە‬ ‫سەر ئەم بەرگرییە بێوێنەیەی كوردی رۆژئاواو باشور‬ ‫بەرامبەر بەداعش‌و ئەو بارودۆخە نەخوازراوەی كە‬ ‫بەسەریاندا هاتوە‪.‬‬

‫«جەستەی ژن»‬ ‫نمایشدەكرێ‌‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫رۆژانــی ‪ ،2015/5/5-4/30‬لەهۆڵی تــەالری هونەر‬ ‫كاتژمێر پێنجی ئێوارە‪ ،‬شانۆیی «جەستەی ژن»‬ ‫نمایشدەكرێ‌‪ ،‬ئــەم شانۆییە لەنوسینی «ماتئی‬ ‫ڤیسینك»ەو مەریوان هەڵەبجەیی وەریگێڕاوەتە سەر‬ ‫زمانی كوردی‌و هونەرمەند «نەهرۆ عەبدوڵاڵ» كاری‬ ‫دەرهێنانی بۆ ئەنجامداوەو هەریەك لەهونەرمەندان‬ ‫«ئاكام تاهیر‪ ،‬هێرۆ جــەواد» رۆڵی سەرەكیی تێدا‬ ‫دەبینن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەناوەڕۆكی چیرۆكی شانۆییەكە «مەریوان‬ ‫هەڵەبجەیی» بە «چاودێر»ی راگەیاند‪« :‬جەستەی‬ ‫ژن» باس لەو بارودۆخە دەكات كە ژنان لەهەموان زیاتر‬ ‫تێیدا دەبنە قوربانیی‌و جیاواز لەوەی بەدرێژایی مێژو‪،‬‬

‫داگیركەر بەرامبەرەكەی داگیر كردوەو كوشتویەتی‌و‬ ‫زەوی‌و ماڵەكەی وێران كردوەو دەستدرێژی سێكسیی‬ ‫كــردۆتــە ســەرو جەستەیشی وەك گۆڕەپانی شەڕ‬ ‫نیشانداوە‪ ،‬لەبنەمادا ئەم دەقە بۆ بۆسنەو ئەو تراژیدیایە‬ ‫نوسراوە كە لەسەرەتای نەوەدەكاندا رویــداوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەڕاستیدا دەڵێی بۆ ئەمڕۆی ژنانی شەنگال نوسراوە‪.‬‬ ‫مەریوان ئەوەشی خستەڕو كە‪ :‬لەبنەمادا دەقی‬ ‫پەیكەری ژن‪ ،‬ناوی «پەیكەری ژن وەك گۆڕەپانی‬ ‫شەڕ» لەبۆسنەدایە‪.‬‬ ‫نوسەری دەقەكە بەرەگەز رۆمانییەو دواتر هاتۆتە‬ ‫فەڕەنساو دەقەكانی بۆ زیاتر لە ‪ 30‬زمان وەرگێڕدراون‌و‬ ‫خاوەنی كۆمەڵی خەاڵتی نێونەتەوەییەو بۆ یەكەمجاریشە‬ ‫دەقی بكرێت بەكوردی‪.‬‬

‫ماوەی چەند رۆژێكە بانگەشەی هەڵبژاردن لەتوركیا دەستیپێكردووە‪ ،‬پێشتر‬ ‫دەرفەتی ئەوە نەبووە كە كورد لەو واڵتە راستەوخۆ بەناو و پارتی سیاسی‬ ‫خۆیانەوە بەشداری لەپڕۆسەی هەڵبژاردن بكەن‪ ،‬بەڵكو بەڕێگەی كاندیدی سەربەخۆ‬ ‫بەشداربون‪ ،‬ئەمجارە بزوتنەوەی سیاسی كورد لەژێر چەتری پارتی دیموكراتی‬ ‫گــەالن(‪ ،)HDP‬وەك پارتی سیاسی بەشداریی لەهەڵبژاردن كــردووە‪ ،‬لە ‪81‬‬ ‫پارێزگا ‪ 550‬كاندیدی دەرخستووە‪ ،‬بەهۆی ئەو سیاسەتەی بەناوی «بەتوركیایی‬ ‫بون»ی گرتویەتیەبەر‪ ،‬بەتوركیای بون بەمانای سیاسەتكردنە لەتوركیایەكی‬ ‫دیموكراتی‌و یەكسانی بۆ گشت گەالنی‪ ،‬چاوەڕێ دەكرێت ئەمجارە لەمێترۆپۆلەكانی‬ ‫وەك ئیستەمبول‪ ،‬ئیزمیرو ئەنتالیا‌و هتد دەنگی بەرچاو بەدەستبهێنن‪ .‬بەپێی‬ ‫راپرسییەكان بێت‪ ،‬رێژەی دەنگەكانی هەدەپە لەنێوان ‪ %12 -% 11‬دەوەستێتەوە‪،‬‬ ‫دواجاریش پەروین بوڵدان سەرۆكی فراكسیۆنی پارتەكە‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد رێژەی‬ ‫دەنگەكانیان ‪ %15‬نزیكدەبێتەوە‪ .‬لەكاتی تێپەڕبونی بەربەستی ‪%10‬ی هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫ئەگەری ئەوە دەردەخات نزیكەی ‪ 65‬بۆ ‪ 70‬كاندیدی سەربخات‪.‬‬ ‫لەناوچە كوردییەكاندا‪ ،‬ركابەری لەنێوان هەدەپە و ئاك پارتی دەوەستێتەوە‪.‬‬ ‫سیاسەتی ئاك پارتی لەماوەی سااڵنی دواییدا بۆ پرسی كورد هەمیشە لەڕوی‬ ‫ئەمنییەوە وەك تیرۆر‪ ،‬لەڕوی سیاسیشەوە وەك سۆسیۆ‪-‬ئیكۆنۆمی تەماشای‬ ‫پرسەكەی كــردووە‪ ،‬ئەمەش بەبوژاندنەوەی ناوچەكەو جێبەجێكردنی پڕۆژەی‬ ‫وەبەرهێنان‌و دروستكردنی خوێندنگەو ئازادكردنی زمانی كوردی لەبوارەكانی‬ ‫راگەیاندن‌و كەلتورییەوە‪ ،‬بەاڵم لەمڕۆدا خواستە دیموكراتییەكانی كورد زۆر لەوانە‬ ‫زیاترە لەو دەستكەوتانەی ئێستا هەیە‪ ،‬ئەویش بەهێزكردنی زەمینەی سیاسی‌و‬ ‫خۆبەڕێوەبەرێتییە‪ ،‬كە پارتی هەرێمایەتی دیموكراتی(‪ ،)DBP‬كە درێژكراوەی‬ ‫هەدەپە یە لەناوچە كوردییەكان‪ ،‬بانگەشەی بۆ دەكات بۆئەوەی ئیتر خۆسەری‬ ‫دیموكراتی واتە خۆبەڕێوەبردن‌و نەوەك پابەندبون بەدەسەاڵتی مەركەزیەوە بەبێ‌‬ ‫جیاكردنەوەی سنورەكان‪ .‬ئەمە خواستێكە لەپاش هەڵبژاردن زیاتر دەبێتە رۆژەڤەی‬ ‫توركیاوەو چارەنوسی كورد دیاریدەكات‪.‬‬ ‫سەركردە دیارەكانی هەرێمی كوردستان‪ ،‬هەمیشە لەگەڵ ئــەوەدا بون‪ ،‬ئەو‬ ‫جەنگە كۆتایی پێبێت‌و پڕۆسەی سیاسی جێیبگرێتەوە‪ ،‬لەوبارەیەوە چەندینجار‬ ‫هۆشدارییان بەالیەنی پەكەكە و تەنانەت بەالیەنی توركیاش داوە‪ ،‬بەوەی ئیتر‬ ‫پەكەكە كۆتاییی بەخەباتی چەكداری بهێنێت‌و توركیاش هەنگاوی دیموكراتی بنێت‪،‬‬ ‫لەماوەی سێ‌ ساڵی پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا‪ ،‬عەبدواڵ ئۆجەالنیش كاتێ‌ جەخت‬ ‫لەدیموكراتیزەبونی توركیا دەكاتەوە‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات كە ئیتر خەباتی چەكداری‬ ‫پێویستییەكی ئەوتۆی بۆ ئەم قۆناغە نییە‪ ،‬تەنانەت لەپێشنیازە ‪10‬بەندەكەی بۆ‬ ‫حكومەتی توركیا‪ ،‬ئەو راستییە دوبارە دەبینینەوە‪ ،‬بەرپرسانی حكومەتی توركیش‬ ‫كە الیەنەكەیتری پڕۆسەی ئاشتین‪ ،‬ئەوانیش دەڵێت «با پەكەكە چەك دانبێت‌و‬ ‫بخزێنە مەیدانی سیاسەتەوە»‪.‬‬ ‫لێرەدا گشت الیەنەكان لەسەر ئــەوە كۆكن ئیتر خەباتی سیاسی شتێكی‬ ‫گرنگ‌و زەرورییە بۆ ئەم قۆناغەی ئێستا‪ ،‬دواتریش درێژەپێدانی ئەو سیاسەتە‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی دەستكەوت‌و ئامانجەكانیان دوبارە لەڕێگەی سیاسەتەوە ئەمە‬ ‫دەستەبەردەبێت‪ .‬هەربۆشە سەركەوتنی هەدەپە‪ ،‬بەمانای بەهێزبونی الیەنی كوردی‬ ‫دەكات بۆ سەركەوتنی پڕۆسەی ئاشتی‪ ،‬سەبارەت بەوەش لێدوانەكانی كەجەكە‬ ‫پشتیوانی بۆ سەرخستنی هەدەپە دەكەن بۆئەوەی كەناڵی سیاسییان بەهێزتربێت‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردستانیش لەڕێگەی سەردانەكانی شاندی حكومەت بۆالی بەرپرسانی‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی پشتیوانی لەپڕۆسەی ئاشتی‌و پەرەپێدانی زەمینە‌و هەلومەرجی‬ ‫سیاسەتكردن بۆ بزوتنەوەی كورد لە توركیا دوپاتكردۆتەوە‪ ،‬لەئایندە هەدەپە وەك‬ ‫پارتێكی سیاسی هەدەپە بەهێز ببینی ئەوەجێی پشتیوانی زیاتری ئێمە دەبێت‬ ‫بۆ سیاسەتكردن‪ .‬لەكاتێكدا پشتیوانی‌و الیەنگری هەرێمی كوردستان بۆ پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی بەشێكە لەو ئامانجەی كەپشتیوانی بەردەوامی بزوتنەوەی سیاسی كورد بۆ‬ ‫سیاسەتكردن‌و سەركەوتنیانە‪ ،‬ئەمەش مافێكی رەواو دیموكراتییە‪.‬‬

‫ێ بونی خۆی لەناو كۆمەڵی پیاوساالریدا بسەلمێنێ‌‬ ‫ئەركەوازی‪ :‬ژن دەب ‌‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫دوینێ‌ ‪ ،5/3‬كۆتایی بەپیشانگەی تایبەتی شێوەكاری‬ ‫كــورد «زەینەب ئــەركــەوازی» هات كە لەخانەقین‬ ‫بۆماوەی هەفتەیەك بەردەوامبو‪ .‬پیشانگەكە لە «ماڵی‬ ‫روناكبیریی سەالم» كرابوەو ‪ 65‬تابلۆی جۆراوجۆری‬ ‫لەخۆگرتبو كــە بــاس لەرەسەنایەتی كولتوریی‌و‬ ‫فەرهەنگیی‌و كەلەپوری‌و دیمەنە جوان‌و دڵفڕێنەكانی‬ ‫خانەقین‌و دەوروبەری دەكەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كــارە هونەریانە «ئــەركــەوازی» بە‬ ‫«چــاودێــر»ی راگەیاند‪ :‬ئــەم جــۆرە پیشانگەیانە‪،‬‬ ‫خزمەتكردنە بــەهــونــەرو روشنبیریی نــاوچــەكــە‪،‬‬ ‫دورخستنەوەی خەڵكە لــەفــەزای توندوتیژیی‪ ،‬كە‬ ‫ماوەیەكە لەژێر هەژمونی توندوتیژیی تاریكپەرستانی‬ ‫داعشدا دەناڵێنێ‌‪ ،‬هیوادارم ئەم هەنگاوانە بەردەوامبن‌و‬

‫هونەرمەندان زیاتر كارە هونەرییەكانیان بخەنەڕو – و‬ ‫نیشانی خەڵكی بدەن‪ ،‬چونكە ئەم جۆرە پیشانگەیانە‬ ‫زیاتر خزمەت بەرۆشنبیران‌و هونەرمەندانی ناوچەكە‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫«ئ ــەرك ــەوازی» باسی لــەوەشــكــرد كــە ژن دەبـێ‌‬ ‫گەورەیی خۆی نیشانبداو وتی‪ :‬من وەك كچێكی كوردی‬ ‫خانەقینی‪ ،‬حەزم كرد هەستی خۆم بەرامبەر هەمو‬ ‫شتە جوانەكان دەربڕم‪ ،‬بەرامبەر بەژن لەكۆمەڵگەدا‪،‬‬ ‫گەورەیی رۆڵی ژن‌و خەونی ژن‪ ،‬كە چۆن بتوانێ‌ بونی‬ ‫خۆی بسەلمێنێ‌ لەناو كۆمەڵی پیاو ساالریدا‪ ،‬دەبێ‌‬ ‫گەورەیی‌و تاوانی ژنانی شەنگالیش لەیادنەكەین كە‬ ‫زۆرێكیان بونە قوربانی تاوانەكانی دەستی داعش‪.‬‬ ‫هونەرمەند بەنیازە ئەم پیشانگەیە بگوازێتەوە بۆ‬ ‫سلێمانی‌و گەرمیان‌و شارەكانی تری كوردستان‪.‬‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫دوو چیرۆکی وەرگێڕدراو‪:‬‬ ‫ دۆناڵد بارتێلمی‬‫‪ -‬دینۆ بوتزاتی‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )455‬دووشةممة ‪ 201٥/5/4‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫من شێرکۆ بێکەسی ماسیم‬ ‫ساڵڕۆژی لەدایکبوونی شاعیرێک کە هاوسێی هەموان بوو‬

‫ڕەخنەی چاودێر‪ -‬شااڵو حەبیبە‬ ‫قورسە لەبیرکردنی کەسێک کە هەموانی لە بیرە‪ .‬بۆ شێرکۆ‬ ‫بێکەس ناتوانین بە زمانی ڕابردوو قسە بکەین‪ ،‬چونکە شیعرەکانی‬ ‫ئەو لەناو ئێمەدا هەمیشە ئامادەیییان هەیە‪ .‬ئەمەیش لەبەر ئەوەیە‬ ‫کە شیعری شێرکۆ بێکەس سەرەڕای خەمە مرۆیی و نێوەڕۆکە‬ ‫بابەتییەکەی‪ ،‬بە شێوەیەکی تایبەتتر‪ ،‬بۆ مرۆڤێکە‪ ،‬کە ناوی‬ ‫کوردە‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەدەبیاتی کوردی کەشتییەک بێت‪ ،‬ئەوا شێرکۆ بێکەس‬ ‫کاپتنی ئەو کەشتییە بوو‪ .‬لەسەر عەرشەکە دەوەستا و دەیویست‬ ‫ئاگای لە هەموان بێت‪ .‬لە مەلەوانەکانەوە بگرە تا موسافیر و زەریا‬ ‫و ماسییەکانیش‪ .‬ئەو دەیەویست ماسییە هەرە بچکۆلەکانیش لە‬ ‫بیر نەکات‪.‬‬ ‫نزیکترین شاعیر بوو لە شیعرەوە‪ ،‬ئەمەیش وای کردبوو سااڵنە‬ ‫النیکەم دوو دەفتەرەشیعر باڵو بکاتەوە‪ .‬کەمتر شاعیرێک هەبوو‬ ‫بەو چاالکییەی شێرکۆ بێکەس هەمیشە بەرهەمی نوێی هەبێت‪.‬‬ ‫بە پێداگرییەوە بــەردەوام بەو چەشنە نووسی کە ویستی‪ ،‬بەو‬ ‫چەشنەی کە پێی دەناسرایەوە و شێوازی ئەدەبیی ئەو بوو‪.‬‬ ‫شێوازێک کە بە شیعری شێرکۆیی ناسرابوو‪.‬‬ ‫شێرکۆ بێکەس‪ ،‬وەک مرۆڤێک هەوڵی دەدا هەمیشە نزیکی ئەو‬ ‫گیانە بێت کە کوردی ناوە‪ .‬لەگەڵ هەر خەمێکی مرۆڤی کورد‬ ‫و کارەساتێکی ئەم واڵتــەدا‪ ،‬شیعری ئەو ئامادە بوو‪ .‬شیعری‬ ‫شێرکۆ بێکەس هاوسێی هەمیشەییی خەمەکانی ئێمەیە‪ .‬ئێستایش‬ ‫ئەگەر وێنای بکەین دەتوانین بیهێنینە بەرچاوی خۆمان‪ ،‬کە چۆن‬ ‫دەیەوێت بێتەوە و بۆ خەمەکانی ئەم ڕۆژانەمان شیعر بنووسێت‪.‬‬ ‫ئەدەبیاتی شێرکۆ بێکەس‪ ،‬بە زمانێکی ئامێتە بە سروشت و‬ ‫گێڕانەوە و ناوەکانی واڵتەکەمان نووسراوەتەوە‪ .‬ئەو هەم ئەو‬ ‫خاکەی لە بیر بوو کە لەسەری دەژیین‪ ،‬هەمیش مرۆڤەکانی ڕووی‬ ‫ئەو خاکە‪ .‬هیچ شاعیرێکی دیکەی کورد نییە‪ ،‬هێندەی ئەو شیعری‬ ‫بۆ زامەکانی کورد نووسیبێت‪ .‬یەکەمین زام کە لە ئەدەبیاتی ئەودا‬ ‫دەردەکەوێت و دەتوانیت بیدۆزیتەوە‪ ،‬زامی مرۆڤی کوردە‪ .‬ئەویش‬ ‫شاعیرێکی کوردە کە دەیەوێت هەمیشە لە نزیک زامەکانەوە بژیت‪.‬‬ ‫لە هەر تاریکخانەیەک خەمێک هەبوایە‪ ،‬ئەو چراکەی هەڵدەکرد و‬ ‫دەگەیشتە ئەوێ‪ .‬ئەدەبیات بۆ ئەو چرا بوو‪ ،‬کە ئێستا بووەتە‬ ‫چرای گشتمان‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪ ،٢٠١٥/٥/٢‬ساڵڕۆژی لەدایکبوونی ئەو چرایە بوو‪ ،‬چرایەک‬ ‫کە بە دەستی هەموومانەوەیە و هەم ڕێی ئەدەبیاتی کوردیمان‬ ‫بۆ ڕۆشن دەکاتەوە‪ ،‬هەمیش هاوڕێی خەم و کۆستەکانمانە‪ .‬دوو‬ ‫ساڵ لەمەوبەر ئەم چرایە کوژایەوە و دنیای بەجێ هێشت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕووناکییەکەی‪ ،‬کە ڕووناکیی ئەدەبیاتە‪ ،‬هێشتا ماوە و دەیشمێنێت‪.‬‬ ‫شێرکۆ بێکەس بە «تریفەی هەڵبەست» دەستی پێ کرد‪ ،‬کە‬ ‫ڕووناکییە‪ ،‬لە دوایەمین دەفتەرەشیعریشیدا پەلەی بوو ڕووناکیی‬ ‫زیاتر پەخش بکاتەوە‪ :‬خێراکە مردن خەریکە بگات‪.‬‬ ‫ئێمە ئەومان‪ ،‬لە دوایین وێنەکانی زەینماندا‪ ،‬بە ملپێچێکی سوور‬ ‫و چاکەتێکی کایی و جگەرە هەمیشەیییەکەی اللێوییەوە لە بیرە‪.‬‬ ‫ئەم لەبیربوونە‪ ،‬وەفای ئێمەیە بۆ خۆی و ئەدەبیاتێک‪ ،‬کە هەمیشە‬ ‫ئێمەی لە بیر بووە و لە بیریشی دەبێت‪.‬‬ ‫شێرکۆ بێکەس‪ ،‬لە دواگفتوگۆیدا‪ ،‬کە ستافی «ڕەخنەی‬ ‫چاودێر» لەگەڵیدا ئەنجامیان دا‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی بە ماوەیەکی‬ ‫کەم پێش نەخۆشکەوتنەکەی ئەنجام درا‪ ،‬بەاڵم هێشتاکە تامەزرۆی‬ ‫شیعرنووسین بوو و مژدەی ئەوەی دەدا کار لەسەر تێکستێکی‬ ‫درێژ دەکات‪ ،‬تێکستێک کە دەربــارەی بیرەوەریی پایسکیلێکی‬ ‫کەرکووکییە‪ .‬ئەوەی کە شاعیرێک دوای خۆی بەرهەمی تەواونەکراو‬ ‫بەجێ دەهێڵێت‪ ،‬هەم نیشانەیە بۆ ئەوەی کە چەندێک پڕ کار بووە‬ ‫و هەمیش ئاماژەیە بۆ ڕووبەری کراوەی ئەدەبیات‪ ،‬کە چەندێک‬ ‫بێسنوور و نەبڕاوەیە‪.‬‬ ‫ئەو نەخشەکێشی شیعری کوردی بوو‪ ،‬هەرچەند شێرکۆ بێکەس‪،‬‬ ‫خۆی بە خاوەنی ڕووبەرێکی بچکۆلە دەزانــی لەسەر نەخشەی‬ ‫شیعری کوردی‪ .‬بە شێوازە جۆراوجۆرەکانی‪ ،‬لە پۆستەرە شیعرەوە‬ ‫بگرە تا شیعری درامی و ڕۆمانەشیعر و پەخشانەشیعر‪ ،‬بە کورتی‪،‬‬ ‫هەر دەرگەیەک ئەگەر داخرابا‪ -‬مەبەست لە دەرگەکانی زەینە‪ -‬ئەو‬ ‫لە دەرگەیەکی ترەوە دەهاتەوە ناو ئەدەبیاتی کوردی‪ .‬تاقەشتێک‬ ‫کە ئیتر وای لە شێرکۆ بێکەس کرد هەرگیز شیعر نەنووسێت‪،‬‬ ‫مەرگ بوو‪ .‬بەاڵم مەرگی خۆیشی شیعرێک بوو‪ ،‬کە بە ویستی خۆی‬ ‫تێکەڵ بە سروشت و تەنیایی بووە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )45٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/٤‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫بیرەوەرییەکانی سەردەمی پاڵەیی‬ ‫یەشار کەمال‬ ‫و‪ .‬لە تورکییەوە‪ :‬بەکر شوانی‬ ‫‪٢-١‬‬

‫بەهار‬ ‫هاوینــی ســااڵنی ‪ ١٩٤١‬و ‪ ١٩٤٢‬پاڵە‬ ‫بــووم‪ .‬دەفتەرێکــی بچووکــم هەبــوو‪،‬‬ ‫هەموو ڕۆژێك چیم دەبینی و دەبیســت‪،‬‬ ‫بەکورتــی تیایــدا دەمنووســییەوە‪.‬‬ ‫ماوەیــەك لەمەوبــەر‪ ،‬لە ســەردانمدا بۆ‬ ‫قادیرلــی‪ ،‬دەفتەرەکەم لە باوڵی دایکمدا‬ ‫دۆزییەوە‪ .‬هەر لە بیریشم نەمابوو‪ ،‬بۆیە‬ ‫بە دۆزینەوەی‪ ،‬فرە شاد بووم‪ .‬دەستم بە‬ ‫خوێندنەوەی کرد تا بزانم چیم نووسیوە‪.‬‬ ‫ڕاســتیت دەوێــت‪ ،‬دەفتەرەکــەم بابەتی‬ ‫شایەنی بایەخ پێدانی تێدا نەبوو‪ ،‬چونکە‬ ‫پاڵەیــی بەجۆرێــك کاریگەری لەســەرم‬ ‫داناوە‪ ،‬ئەم دەفتەرەیش نەبوایە‪ ،‬هەر لە‬ ‫بیرم نەدەکرد‪ .‬ئەمڕۆیشــی لەگەڵدا بێت‪،‬‬ ‫هەموو شــتێك و هــەر مرۆڤێکی ئەوێ و‬ ‫هــەر لەبزێکی ئەو ڕۆژگارەم لە بیرە و لە‬ ‫پێش چاوە‪ .‬بیرەوەرییەکانم وەك ئەوەی‬ ‫لــە دەفتەرەکــەدا هەیە‪ ،‬دەنووســمەوە‪.‬‬ ‫ماوەیەکــی زۆر بەســەریاندا تێپەڕیــوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پاڵەیی بەالی منەوە هەموو کاتێك‬ ‫مایــەی بایــەخ پێدانــە‪ .‬تەماشــام کــرد‬ ‫و بینیــم و بیســتم هەموو شــتێك وەك‬ ‫خــۆی لە شــوێنی خۆیــدا ڕاوەســتاوە‪.‬‬ ‫ئەمــڕۆ ئەگەر بەدەســتم بێت و دیســان‬ ‫دەست بە پاڵەیی بکەمەوە‪ ،‬دەگەڕێمەوە‬ ‫بۆ نــاو هەمان بــارودۆخ‪ .‬واتە دەمەوێت‬ ‫بڵێم من ئێســتا دەربارەی سااڵنی ‪١٩٤١‬‬ ‫و ‪ ١٩٤٢‬دەنووســم‪ ،‬بەاڵم پێویستە ئێوە‬ ‫وەك ڕووداوەکانی ڕۆژانی پاڵەییی ساڵی‬ ‫‪ ١٩٦٢‬لێم وەربگرن‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ئایاری ‪١٩٤١‬‬ ‫لە مێژە هەتاو هەڵهاتووە‪ .‬ماندووم‪...‬‬ ‫زۆر ماندووم‪ .‬ئــەم ماندووبوونەم چییە؟‬ ‫نوقمــی تاریکیم‪ .‬نامەوێت بەهیچ جۆرێك‬ ‫لە پێخەو بێمە دەرێ‪ .‬ئاخر هەڵســم چی‬ ‫بکەم!‪ ...‬بەرەو ناوشــار شــۆڕ دەبمەوە‪.‬‬ ‫ئەمســەر و ئەوســەرێکی بــازاڕ دەکەم‪.‬‬ ‫وەستا پاڵەوان دەدۆزمەوە و قسە دەکەم‪.‬‬ ‫هەردووکمان مرۆڤی دەردەدارین‪ .‬وەســتا‬ ‫لە دووکانــی کابرای پینەچییە‪ .‬پیاوێکی‬ ‫بــاش و هەتــا بڵێیت ژیرە‪ ...‬زۆر شــت‬ ‫لەبــارەی دنیاوە دەزانێت‪ .‬ئێ دوایی چی‬ ‫ڕوودەدات؟ هییییــچ‪ ...‬دەڕۆمــە کەناری‬ ‫ڕووباری ســاڤرون و ئەمسەر و ئەوسەری‬ ‫کەناری ڕووبار دەگەڕێم‪ .‬ئاوەکە ماســیی‬ ‫تێدایــە‪ .‬ماســییەکان بــەدوای یەکتــردا‬ ‫ڕیزیــان بەســتووە و بــەرەو ســەرەوە‬ ‫دەڕۆن‪ .‬بنــی ئاوەکــە ڕووناکــە‪ .‬دانە بە‬ ‫دانەی چەگلەکانی ناوی دەبیندرێت‪ .‬بنی‬ ‫ئاوەکــە لە تیشــکدا نوقمــە‪ .‬هەتاو داخ‬ ‫بــووە‪ .‬ژێر ئاوەکە لە دەرەوە ڕووناکترە‪.‬‬ ‫ئاوی ســاڤرون هەمیشــە تیشــکی هەتاو‬ ‫کــۆ دەکاتەوە و بەکێشــی دەکات بۆ ناو‬ ‫قواڵییی خۆی‪ .‬ساڤرون بەسەر زەوییەوە‬ ‫لە ڕێگایەکی لە تیشك ڕاکێشراو دەچێت‬ ‫و وەك ئــەوە وایــە لە هەتــاو کەوتبێتە‬ ‫خوارەوە‪.‬‬ ‫هەمــوو کاتێك لە ڕۆیشــتنەوە بۆ ماڵ‬ ‫و لە هەڵمژینی ئەو هەوا ســەربەگۆبەندە‬ ‫دەترسم‪ .‬ئەم ڕۆژانە نانی نیوەڕۆ ناخۆم‪.‬‬ ‫ئەوەنــدە الواز بــووم‪ ،‬لــە ئاوێنەی ئاوی‬ ‫ڕوونی ساڤروندا پەراسووەکانم دەژمێرم‪.‬‬ ‫ژماردنــی پەراســووەکانم لــە ئــاودا پێ‬ ‫خۆشە‪ .‬ئەمەم بۆ خۆم کردووە بە گەمە‪.‬‬ ‫لــە خــوا بەزیاد بێت کەس بــەم حاڵەوە‬ ‫نامبینێــت‪ .‬جلوبەرگەکانم دادەکەنم و لە‬

‫نێــوان درەختەکانــدا خۆم دەشــارمەوە‪.‬‬ ‫تەماشایەکی ئەمال و ئەوال دەکەم‪ ،‬پاشان‬ ‫دەچمــەوە ئاوەکــەوە و خۆم دەشــۆرم‪.‬‬ ‫خۆشووشتن کەمێك زیاتر برسیم دەکات‪.‬‬ ‫شــیعر دەربارەی هەنگ دەنووسم‪ .‬دەڵێم‬ ‫با باش برســێتی بچێژم بۆ ئەوەی بتوانم‬ ‫لە نووســینی داهاتوومدا زۆر باش باسی‬ ‫برســێتی بنووســمەوە‪ .‬هەمیشــە ئەوەم‬ ‫لــە خەیاڵدایە‪ .‬لە خــەون و خەیااڵتدام‪.‬‬ ‫هۆنینەوەی چیرۆك و داڕشــتنی شــیعرم‬ ‫پێ خۆشە‪.‬‬ ‫ماندووم‪ ...‬ناتوانم هەڵسم و لە پێخەو‬ ‫بێمــە دەرەوە‪ .‬خوازیاریش نیم هەڵســم‪.‬‬ ‫دایکم هاتە ژوورەوە‪ .‬ســەرم خســتە ژێر‬ ‫ســەرینەکەمەوە‪ .‬کەمێك قســەی کرد و‬ ‫چووە دەرەوە‪ .‬پاش ساتێك دیسان هاتە‬ ‫ژوورەوە‪ .‬وەك هەمــوو ڕۆژێــك تووڕە و‬ ‫پڕ بوو‪ .‬خۆی نابینم‪ ،‬بەاڵم هەســتی پێ‬ ‫دەکــەم‪ .‬یەکەم قســەیم لەبەرە‪ .‬ئێســتا‬ ‫شتێکی لەم بابەتە دەڵێت‪:‬‬ ‫"هێشــتا خەوتووە‪ ،‬هێشــتا خەوتووە‪.‬‬ ‫ئامان پەروەردگارم‪"...‬‬ ‫هیــچ بیــری نەکــردەوە و یەکســەر‬ ‫تەقییەوە‪:‬‬ ‫"ئامــان پــەروەردگارم‪ ،‬ئامــان‬ ‫پــەروەردگارم‪ ،‬کــەس هەبــووە تــا ئەم‬ ‫کاتــە‪ ،‬تــا نیــوەڕۆ بخەوێــت؟ بۆیە هیچ‬ ‫ڕزقمان نییە‪ .‬بۆیە لەم ماڵەدا خێر و فەڕ‬ ‫نەمــاوە‪ .‬وای خاك بەســەرم‪ .‬ئامۆزاکەی‬ ‫نەیخوێند‪ ،‬نۆ ساڵ لە پۆلی یەکەم مایەوە‬ ‫و سەرباری ئەوەیش بوو بە پیاو‪ .‬بوو بە‬ ‫خاوەنی کار و بژێو‪ .‬تۆیش بڕۆ لە ئەدەنە‬ ‫و ئــەو نــاوە بخوێنــە و خــۆت بڕەتێنە‪،‬‬ ‫دیســان بــە کەڵکــی کار نایەیــت‪ .‬ئاخر‬ ‫کارت نادەنــێ‪ ...‬چمــا کارت دەدەنــێ؟‬ ‫کاری نووســیاریت دەدەنێ؟ تۆ بڵێ نان‬ ‫و زەوی دەدەم بــە هــەژاران و نەداران و‬ ‫بەرەنگاری حکوومەتمــان ببەرەوە و ببە‬ ‫بــە بێ ئاین و ئەمجار چاوەڕێ بکە کاری‬ ‫نووســیاریت بدەنــێ! وانییــە؟! نایدەم‪،‬‬ ‫منیش لە جێی حکوومەتمان بم‪ ،‬نایدەم‪..‬‬ ‫دەزانیــت چی! بڕۆ بــۆ الی حکوومەت و‬ ‫بڵێ ئەمە منم و هیچ شتێکم لە دژی ئێوە‬ ‫نییە‪ .‬مــن زیاتر الیەنگری ئاغاکان بووم‪.‬‬ ‫ئەگەر هەڵەیەکمان کردبێت‪ ،‬نەمزانیوە و‬ ‫نەزان بووین‪ .‬بەندە بێ هەڵە نابێت‪ .‬بڵێ‬ ‫بــە لێکەوتووییمانــدا مەڕوانــن‪ ،‬ئێمەیش‬ ‫ئاغــا و بەگی ئۆردووی چــوارەم بووین‪.‬‬ ‫شــتی زۆرمــان بەســەرهاتووە‪ ،‬کۆچــەر‬ ‫بووین و لــەم چوکورئۆڤایە کەوتینە ئەم‬ ‫ڕەوشەوە‪ .‬کەوتینە سەر نەبوونی‪ .‬ئەگەر‬ ‫نا‪ ،‬ئێمە ئاغای یەکەمی ئۆردووی چوارەم‬ ‫بوویــن‪ ...‬هەڵەیەکمــان کــرد و کەوتینە‬ ‫ســەر ڕێــگای هەژاران‪ .‬بڵــێ باوکم پێش‬ ‫ئــەوەی بکوژرێت‪ ،‬فــرە دەوڵەمەند بوو‪.‬‬ ‫تەنیــا خوایــە ناکەوێــت‪ ...‬ئاوەها بڵێ‪.‬‬ ‫ئەگــەر تۆ نەیڵێیت‪ ،‬من خۆم دەچمە کن‬ ‫حکوومەتمــان و وا و وا دەڵێــم‪ .‬کــوڕی‬ ‫مــن ئاغایە‪ ،‬بەگــە‪ .‬مەگەر ئێمــە دەبین‬ ‫بە الیەنگری هەژارانی ســەر ڕێی چەوت؟‬ ‫توێژی هەژاران خراپن‪ .‬بۆچی مەگەر ئێمە‬ ‫نازانیــن؟ ئەوان هەرگیــز نابن بە مرۆڤ‪.‬‬ ‫ئەوانە خوا هەر بە هەژاری خوڵقاندوونی‪.‬‬ ‫خۆ ئێمە بە هــەژاری نەخوڵقێندراوین تا‬ ‫بکەوینە سەر ڕێی ئەوان‪ .‬ئەفەندییەکانی‬ ‫ئەدەنــە کــوڕی منیان لەخشــتەبرد و لە‬ ‫ڕێــی ڕاســت وەریانگێــڕا‪ .‬هــەژاران چی‬ ‫لــە زەوی بکــەن‪ ،‬چــی لــە نــان بکەن؟‬ ‫ئەوەتــا لە ژیان بەردەوامن‪ .‬خوا بەشــی‬ ‫هەرکەسێك لە گوێرەی خۆی دەدات‪ .‬من‬ ‫ئێســتا دەچم بۆ کن حکوومەتمان و یەك‬ ‫بە یەکی ئەم قســانە بــە قایمقام دەڵێم‪.‬‬ ‫ئێمــە بەگــی یەکەمی ئــۆردووی چوارەم‬ ‫بوویــن‪ .‬هیچ کاتێك ناکەوینە ســەر ڕێی‬ ‫هــەژاران‪ .‬دەڵێم کار بدەن بە کوڕی من‪،‬‬ ‫نووســیاری بدەنــێ‪ .‬بــە قایمقــام دەڵێم‬ ‫وەرە و کتێبەکانــی کوڕەکــەم لە ماڵەوە‬ ‫ببینــە‪ ،‬شــەو و ڕۆژ دەخوێنێــت‪ .‬کوڕی‬ ‫مــن ئەقڵێکی هەیــە بە هەموو شــتێکدا‬ ‫دەشــکێت‪ .‬ئاگای لــە ڕووس و ئەڵمانە‪.‬‬ ‫یــەك بە یەکــی ڕووداو و پێشــهاتەکانی‬ ‫ئەو واڵتانە دەزانێت‪ .‬باوکیشــی دەیزانی‪.‬‬ ‫وا بۆمــان مەڕوانــە ئەییــی قایمقام‪ ،‬ئەو‬ ‫کاتــەی باوکی هێشــتا لــە ژیانــدا بوو‪،‬‬

‫خوانمان لە زەوی هەڵنەدەگیرا‪ .‬چەندین‬ ‫مێگــەل مەڕمان هەبوو‪ .‬هەموو ســاڵێك‬ ‫ئەســپی عەرەبیمــان بە پێدەشــتەکاندا‬ ‫بــاو دەبوونــەوە‪ .‬بە ســندووق پارەمان‬ ‫هەبــوو‪ .‬ئەییــی قایمقــام‪ ،‬ئەگــەر درۆ‬ ‫دەکــەم‪ ،‬بــا هەر ئێســتا هــەردوو چاوم‬ ‫کوێر بن‪ .‬دوازدە ســاڵی ڕەبەق خوانمان‬ ‫لــە زەوی هەڵنەگیرا‪ .‬ســەرجەم هەژاران‬ ‫و دەســتکورتەکانی چوکورئۆڤا لەســەر‬ ‫خوانی قۆجا ســادق تێر دەبــوون‪ .‬گای‬ ‫دەدا بــە کەســانی بێ گا و تــۆوی دەدا‬ ‫بە ئەوانەی تۆویــان نەبوو‪ .‬ئەگەر باوەڕ‬ ‫ناکەیــت‪ ،‬بڕۆ لە گوندی قۆجا گوێغجەلی‬ ‫بپرســە‪ .‬ئاری ئەحمەد هاوسێم بوو‪ ،‬لەو‬ ‫بپرســە‪ .‬شــەڤچە کایا برامان بوو‪ ،‬ڕیش‬ ‫چەرمووە و درۆ ناکات‪ ،‬لەو بپرســە‪ .‬هەر‬ ‫ئێســتا دەڕۆم و ڕێك و ڕەوان بە قایمقام‬ ‫دەڵێم‪"...‬‬ ‫لە کاتێکدا خۆی ئامادە دەکرد بڕوات‪،‬‬ ‫مــن بــە تووڕەیی ســەرم لەژێر ســەرین‬

‫چەندین عەمبار گەنمت هەبێت بۆ ئەوەی‬ ‫لــە بەهــاردا بەســەر هەژاراندا دابەشــی‬ ‫بکەیت‪ .‬تۆ ئێستا کەللـــەڕەقی دەنوێنیت‬ ‫و بەم کارەت خۆت برســی دەمێنیتەوە و‬ ‫ناتوانیت هاوکاریی هەژارانیش بکەیت‪ .‬لە‬ ‫دەستت نایەت پاروویەك نانیان بدەیتێ‪.‬‬ ‫بۆچی کوڕی شــیرینم مەگەر من هەژارانم‬ ‫خۆش ناوێت؟‪ ...‬ئــەدی بە چاوی خۆت‬ ‫نەتدی کوڕەکەی ڕەسووڵی کوردم هێنایە‬ ‫ماڵــی خۆم و بەم بێ حاڵی و هەژارییەی‬ ‫خــۆم مانگێك بەخێوم کــرد؟ تۆ ببە بە‬ ‫نووســیار‪ ،‬ئەگــەر دایکــت قرووشــێکی‬ ‫تۆی خوارد و هەمووی بەســەر هەژاراندا‬ ‫نەبەخشــییەوە‪ ،‬ئــەوا ســەری خــۆت‬ ‫هەڵبگرە‪ ،‬ڕوو لــە نامۆیی بکە و هەرگیز‬ ‫ڕووی مــن مەبینــەوە‪ ...‬یەك قرووشــت‬ ‫ناخۆم‪ ،‬نــا‪ .‬ئەگەر خــواردم‪ ،‬لێم حەرام‬ ‫بێت و لە دۆزەخدا بسووتێم‪".‬‬ ‫من لەو ســاتانەدا سەرم دەخستە ژێر‬ ‫ســەرینەکەمەوە و دەگریــام‪ .‬ئەمجاریش‬

‫مایەوە‪ .‬مەگەر بە دوو ســاڵ دەســتی لە‬ ‫بن هەمانەکەوە دەرنەچوو؟ ســەرلەبەری‬ ‫دەرخــواردی دەوڵەمەنــدەکان نــەدا؟‬ ‫ســەرباری ئەوەیش‪ ،‬پێت دەڵێم دەســت‬ ‫لەو شــێتییە هەڵبگــرە‪ .‬ئەگەر دەتەوێت‬ ‫هاوکاریی هــەژاران بکەیــت‪ ،‬دەوڵەمەند‬ ‫ببــە‪ .‬ماڵــی ســپی بــۆ ڕۆژی ڕەشــە‪...‬‬ ‫ئــەو دەوڵەمەندانــە دەتکــوژن‪ .‬ئاخر لە‬ ‫دەستیان دێت‪ ...‬دەبێت تۆ گشت ماڵ و‬ ‫سامانی ئەوان ببەیت و دابەشی بکەیت؟‬ ‫پێت وایە ناتکوژن؟"‬ ‫مــن هیچــم نەگــوت‪ .‬ئەمڕۆیــش‬ ‫بەوجــۆرە‪ ...‬ئەو گوتــی و گوتییەوە‪...‬‬ ‫پاشان بە پێکەنینەوە هات و لەسەریەك‬ ‫ماچمی کرد‪ .‬گوتی‪:‬‬ ‫"لە دایکی خۆت ببوورە جگەرگۆشەی‬ ‫شــیرینم‪ .‬زۆر دڵــت دەشــکێنم‪ .‬بــەاڵم‬ ‫کوڕی قۆجا ســادق بەوجــۆرە بێت‪ ،‬دڵم‬ ‫ئاســوودە نابێت‪ ...‬با کوڕانی دەست بە‬ ‫چڵم و هیچ نەخوێندووی دەوڵەمەندەکان‬

‫دەرهێنا‪ .‬هەمیشــە وابوو‪ ،‬هەموو ڕۆژێك‬ ‫هەمان شــت ڕوویدەدا‪ .‬لە تاو تووڕەیی‪،‬‬ ‫لەژێر سەرینی گەرمدا شێت بووم‪ .‬دەنگی‬ ‫ترپەی دڵم ڕۆژە ڕێیەك دەڕۆیشت‪.‬‬ ‫"ئەگــەر بڕۆیــت و بەجــۆرە قســە بۆ‬ ‫قایمقــام بکەیت‪ ،‬هەرگیز من نابینیتەوە‪.‬‬ ‫ســەری خۆم هەڵدەگرم و دەڕۆم‪ .‬ڕوو لە‬ ‫دوورەواڵتــان دەکــەم‪ .‬دە بــڕۆ‪ ...‬بڕۆ با‬ ‫بتبینین‪"...‬‬ ‫دایکــم خاو بــووەوە و کەمێك هاتەوە‬ ‫ســەرخۆی‪ .‬ئــەم بەزمە هەمــوو ڕۆژێك‬ ‫بەهەمان شێوە بوو‪.‬‬ ‫هاتە المەوە و دەســتی بە قژمدا هێنا‪.‬‬ ‫چاوانــی پڕ بوون لە فرمێســك‪ .‬من هیچ‬ ‫کاتێك بەرگەی ئــەو دیمەنەم نەدەگرت‪.‬‬ ‫حاڵی ئەو ژنە منی دەکوشــت‪ .‬بەڕاستی‬ ‫مەمــرە و مەژی ڕۆژ بەڕێ دەکەین‪ .‬مامم‬ ‫کەمێــك گەنم و ئاردمــان دەداتێ‪ .‬ڕووی‬ ‫ڕۆن نابینین‪ .‬کار پێویستە‪ ،‬بەاڵم نییە‪.‬‬ ‫دایکــم دەســتی بــە ســەرمدا هێنا و‬ ‫دیسان دەستی پێ کردەوە‪:‬‬ ‫"بۆچــی مەگەر لە ناو ئــەو تورکانەی‬ ‫ئەم ناوچەیەدا کەسی وەك تۆیان تێدایە؟‬ ‫کەســێکی خوێنــدەواری وەك تــۆ کە تا‬ ‫ئەدەنــە و ئەو ناوە چووە و لە قوتابخانە‬ ‫گــەورەکان خوێندووتــە؟ بڕوانــە کوڕی‬ ‫خۆم‪ ،‬ئەگەر کۆمەك بە هەژاران بکەیت‪،‬‬ ‫وەك منــت بەســەردێت‪ .‬وەك باوکــت‬ ‫دەوڵەمەنــد ببــە‪ .‬دیوەخانێکــی گــەورە‬ ‫دابمەزرێنە‪ ،‬خــوان ڕابخە با ئەوەی دێت‬ ‫و دەڕوات‪ ،‬نانــی تێــدا بخوات‪ .‬دەتەوێت‬ ‫هاوکاریــی هــەژاران بکەیــت؟ ببــە بــە‬ ‫نووســیارێکی گەورە‪ ،‬مەخۆ و مەخۆرەوە‬ ‫و دەوڵەمەند ببە‪ .‬ئەوسا گا بۆ هەژارانی‬ ‫بێ گا بکڕە‪ .‬تۆویان بدەرێ‪ .‬ئەوان لەگەڵ‬ ‫هاتنی وەرزی بەهاردا برسی دەبن‪ .‬با تۆ‬

‫هەروام کرد‪ .‬کاتێك من وام دەکرد‪ ،‬دایکم‬ ‫بە هەر چوار دەوری پێخەوی پەرپووت و‬ ‫شیتاڵمدا دەخووالیەوە‪.‬‬ ‫ئەمجــار گوتی‪" :‬نا‪ ،‬نــا‪ ،‬ناڕۆم بۆ الی‬ ‫قایمقام‪ .‬تۆیش مەڕۆ‪ .‬خوا بەخشــندەیە‪.‬‬ ‫دەرگایەك دادەخات‪ ،‬هەزار دەکاتەوە‪".‬‬ ‫دایکم بەردەوام و و گوتی‪:‬‬ ‫"مــن ئەقڵم بڕ ناکات‪ .‬هیــچ بڕ ناکات‬ ‫کــوڕم‪ .‬تــۆ خوێندووتــە و نووســیوتە و‬ ‫خوێــن لە قەڵەمــت دەتکێــت‪ .‬هەمووان‬ ‫دەڵێــن کەس لە کوڕی تــۆ ئاقڵتر نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم خوا ســەری لێ شێواندووە‪ .‬ئاینی‬ ‫لە دەســت داوە و بەرەنگاری حکوومەت‬ ‫بووەتــەوە‪ .‬پێم گوتن کوڕی من دەســت‬ ‫لــە ئایــن هەڵناگرێــت‪ .‬باپیــری‪ ،‬حەوت‬ ‫جــار چووە بۆ حەج‪ .‬باوکی‪ ،‬هیچ کاتێك‬ ‫نوێــژی بــە قــەزا نەدەگێڕایــەوە‪ .‬قۆجا‬ ‫سادق ســەری بچوایە‪ ،‬نوێژی نەدەچوو‪.‬‬ ‫کــوڕی من نابێت بە ڕووس‪ .‬ئێمە خۆمان‬ ‫لــە دەســتی ڕووس ڕامانکــردووە و لەم‬ ‫نــاوە گیرســاوینەتەوە‪ .‬لــە ڕووی ئــەو‬ ‫گاورانــەوە کەوتینە ئــەم حاڵەوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫نا‪ ،‬ئێمە بەگی یەکەمی ئۆردووی چوارەم‬ ‫بوویــن‪ .‬گوتــم گولیخــان بــەگ مامێکی‬ ‫ڕاســتەقینەی کوڕی منە‪ .‬گوتم گولیخان‬ ‫بــەگ هەڵۆی ئــۆردووی چــوارەم بوو‪...‬‬ ‫خوا ڕێگایەکی ڕووناك پێشــانی ئێمەیش‬ ‫دەدات‪ ...‬واز لــە دابەشــکردنی زەوی و‬ ‫ســامانی ئــەو دەوڵەمەندانــە بهێنە‪ .‬ئایا‬ ‫هــەر پێنج پەنجەی دەســت وەك یەکن؟‬ ‫خــوا هەژاری بە هــەژاری و دەوڵەمەندی‬ ‫بە دەوڵەمەنــدی ئافرانــدووە‪ .‬ئەگەر تۆ‬ ‫سامانی دەوڵەمەندەکان ببەیت و بیدەیت‬ ‫بــە هــەژاران‪ ،‬ئــەوان دەیبەن و دیســان‬ ‫دەیدەنــەوە بە دەوڵەمەنــدەکان‪ .‬بڕوانە‪،‬‬ ‫ئــەو هەموو ســامانەی باوکــت بۆ مامت‬

‫دەســتیان لە نان و ڕۆنــدا بێت و کوڕی‬ ‫قۆجا سادقیش بەو شێوەیە بە هەژاری و‬ ‫پەرێشانی بمێنێتەوە‪ .‬من بەرگەی ئەوەم‬ ‫پێ ناگیرێت هەمووان قســەی ناشیرینت‬ ‫پــێ بڵێــن و بە بــێ ئاین و بــێ باوەڕت‬ ‫دابنێن‪ ...‬دەڵێن بووە بە ڕووس و هەموو‬ ‫ڕۆژێــك دەچێتــە ســەر شــاخ و لەگەڵ‬ ‫ڕووســەکان قســە دەکات‪ .‬مــن بەرگەی‬ ‫ئەمەم پێ ناگیرێت‪ .‬درۆ‪ ،‬درۆ‪ ،‬درۆزنان‪".‬‬ ‫دەستمی گرت و گوشی‪:‬‬ ‫"هەڵسە‪ ،‬برسیتە‪ .‬مریشکەکە هێلکەی‬ ‫کردووە‪ .‬لەسەر ئاگرە‪ .‬هەڵسە بخۆ‪"...‬‬ ‫هەڵمیساند و ڕاستمی کردەوە‪.‬‬ ‫هیچ حەزم لە هێلکە نییە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫نەیخۆم‪ ،‬دایکم قیامەت دەقەومێنێت‪.‬‬ ‫هەڵســام‪ ،‬خــۆم گــۆڕی‪ ،‬چوومــە‬ ‫دەرەوە و دەموچــاوم شــۆری‪ .‬لەبەردەم‬ ‫خوان دانیشــتم‪ .‬دایکم لێکدالێکدا قسان‬ ‫دەکات‪ .‬گریــان بەری قوڕگمی گرتووە و‬ ‫پارووەکانم پێ قووت نادرێت‪ .‬بۆ خواردن‬ ‫زۆر لــە خــۆم دەکــەم‪ .‬ئــەم بەرچایییە‬ ‫تــەواو بێت و خۆم بگەیەنمە کن وەســتا‬ ‫پاڵــەوان بۆ ئــەوەی دەربارەی ســتەم‪،‬‬ ‫خراپە‪ ،‬جوانی و باشییەکانی مرۆڤ قسە‬ ‫بکەین‪ .‬وەستا پاڵەوان ڕزگارکەری گیانی‬ ‫منــە‪ .‬خــۆش دەبــوو الی وەســتا کارم‬ ‫بکردایــە‪ ...‬زۆر لــە مێــژە خەیاڵی پێوە‬ ‫لــێ دەدەم‪ .‬لە ڕابــردوودا‪ ،‬پێش ئەوەی‬ ‫بچمــە قوتابخانــەی ناوەنــدی‪ ،‬لەکن وی‬ ‫کارم کردبــوو‪ .‬لە درکاندنی ئەم قســەیە‬ ‫دەترســم‪ ،‬بــەاڵم ڕاســتی ئەوەیــە کاری‬ ‫وەستا کز بووە و کەمیش پارەی دەست‬ ‫دەکەوێــت‪ .‬دەزانم ئەوە پێــی ناگوترێت‬ ‫کارکردن‪ .‬دواجار لە بەرامبەر کارکردنمدا‬ ‫پارەیشــم دەداتێ‪ .‬بەاڵم ئەوە واتای وایە‬ ‫دەبم بە هاوبەشــی ئــەو پارە کەمەی کە‬

‫پەیدای دەکات‪ .‬بەاڵم پێویســتم بە کارە‪.‬‬ ‫ئەگــەر نا‪ ،‬لەبەر خەفــەت و ئەم دۆخەی‬ ‫هەموو ڕۆژێکی دایکم دەتەقم و دەمرم‪.‬‬ ‫بەپەلــە هێلکەکەم خوارد و دەرپەڕیمە‬ ‫دەرەوە‪.‬‬ ‫دایکم لە دواوە بانگی کرد‪:‬‬ ‫"خوا یار بێت بە کارێکی پڕ لە خێرەوە‬ ‫دێیتەوە‪"...‬‬ ‫هیــچ ئومێدێك نییە‪ ،‬بەاڵم هەرچۆنێك‬ ‫بووە دەبێــت هەوڵێك بــدەم‪ ...‬دەتوانم‬ ‫چــی بکەم؟ چووم بۆ کەناری ســاڤرون‪.‬‬ ‫لەوێوە چووم بۆ سویلەمیش‪ .‬لە چوونمدا‬ ‫بۆ ســویلەمیش دەترســم‪ .‬ئاخــر ئەگەر‬ ‫کەســێك لێــرە بمبینێــت‪ ،‬دەمگرێــت و‬ ‫یەکســەر دەمبات بۆ بــارەگای ژەندرمە‪.‬‬ ‫ژەندرمەکانیش داوای شوێنی ئەو بێتەلەم‬ ‫لێ دەکەن کە گوایە من لەگەڵ ڕووسیادا‬ ‫قســەی پێ دەکەم‪ .‬چەنــد جارێك ئەمە‬ ‫ڕوویــداوە‪ .‬مــن دەڵێــم بێتــەل و شــتی‬ ‫لــەو بابەتەم نییــە و لە ژیانمــدا بێتەلم‬ ‫نەبینیــوە‪ ،‬کەچــی ئەوان بــاوەڕ ناکەن‪.‬‬ ‫ئەفســەرێك هەیە پیاوێکی کەمێك ژیرە‪.‬‬ ‫دەمخاتە ژێــر لێکۆڵینەوەوە‪ ،‬پرســیاری‬ ‫بێتەلەکــەم لــێ دەکات و پــێ دەچێــت‬ ‫ئەویــش بــاوەڕی کردبێــت‪ .‬مــن تووڕە‬ ‫دەبــم و پێدەکەنــم‪ .‬ئەویــش ســەرەتا‬ ‫تــووڕە دەبێت و پاشــانیش پێدەکەنێت‪.‬‬ ‫بێتەلەکــەی مــن ڕازێکە‪ .‬ئەویــش بەدڵ‬ ‫حەز بــە چوون بۆ ســویلەمیش دەکات‪.‬‬ ‫کەمێــك کەللـــەڕەقی دەنوێنم‪ .‬دەمەوێت‬ ‫بڵێــم مــن دەچمە ســویلەمیش و چیتان‬ ‫لە دەســت دێت‪ ،‬بیکــەن‪ .‬چوکورئۆڤا لە‬ ‫بان سویلەمیشــەوە دیمەنێکــی دڵڕفێنی‬ ‫هەیە‪ ...‬پێدەشــتێکی شینی هاوشێوەی‬ ‫دەریا‪ ...‬پاشــان زنجیرە شاخی سەر بە‬ ‫بەفر و وەك هێڵ کشاو‪.‬‬ ‫لەســەر چیمەنی حەوشــەی بــارەگای‬ ‫ژەندرمــە ڕاکشــام‪ .‬چییان لێــم دەوێت؟‬ ‫دەیانەوێت چی قســەیەکم لێ دەربهێنن؟‬ ‫باشــە مــن چیم لــەو مرۆڤانە کــردووە؟‬ ‫هێندەیش ســتەم دەکرێت؟ گەیشتووەتە‬ ‫بینم و خەریکە لە داخاندا دەمردم‪.‬‬ ‫ئومێدێکی سەرســوڕهێنەر لە هەناومدا‬ ‫هەیــە‪ .‬ئــەم مرۆڤانــە وەهــا بــە کوێری‬ ‫نامێننــەوە‪ .‬هەمیشــە وەهــا دەبەنــگ‪،‬‬ ‫بێبەزەیــی و وەك بــەردی ڕەق و کــەڕ‬ ‫نامێننەوە‪.‬‬ ‫تــۆ بڵێیت ئەمــڕۆ پۆلیس بــۆ ناوچە‬ ‫هاتبێــت؟ پێویســتە بــڕۆم و هاوڕێکــەم‬ ‫بدۆزمەوە‪ .‬ئــەو‪ ،‬خــاوەن پەیپێبردنێکی‬ ‫بەهێزە‪ .‬یەکسەر دەزانێت ئەگەر لە ناوچە‬ ‫پۆلیــس هەبێت‪ ،‬یــان نەبێت‪ .‬شــەویش‬ ‫دێت و دەڵێت‪" :‬ئەمڕۆ پۆلیســێك هات و‬ ‫چاودێری تۆی کرد‪ .‬منیش بەدوای ئەودا‬ ‫ڕۆیشتم‪ .‬ئەو لە دوای تۆوە و دوور لە تۆ‬ ‫لە کەناری ساڤرون دەسووڕایەوە‪ .‬منیش‬ ‫بەدوایــەوە بــووم‪ .‬تــۆ بە هیــچ جۆرێك‬ ‫هەســتت پێ نەکرد‪ .‬باشــە نابێت مرۆڤ‬ ‫ســەیرێکی پاش و پێشــی خــۆی بکات؟‬ ‫پۆلیسەکە تا بەر لووتت هات‪ ،‬کەچی تۆ‬ ‫نەتبینی‪"...‬‬ ‫مــن‪ ،‬ئەو مەســەلەی پۆلیســە ناچێتە‬ ‫ئەقڵمەوە‪ .‬ئەو پۆلیســە بۆچی دوای من‬ ‫دەکەوێت؟ هەر بەڕاســتی‪ ،‬بۆچی بەدوای‬ ‫منەوەیــە؟ ئەگــەر پۆلیســە‪ ،‬پێویســتە‬ ‫منەی بکەم‪ .‬دەترسم‪ .‬ئەو پۆلیسە بۆچی‬ ‫دوای مــن دەکەوێــت؟ دیــارە دەیەوێــت‬ ‫بمکوژێــت‪ ...‬ئەگەر وانییــە‪ ،‬بۆچی دوام‬ ‫دەکەوێت؟‬ ‫لەســەرخۆ بەنــاو دەوەنەکاندا چوومە‬ ‫کەنــاری ســاڤرون‪ .‬دەڕۆم و دەڕۆم‪.‬‬ ‫پاشــنیوەڕۆ داهات‪ .‬تــا گۆماوەکەی ژێر‬ ‫دیکیرلــی ڕۆیشــتم‪ .‬پاشــان گەڕامەوە و‬ ‫کەســیش بەدوامــەوە نەبــوو‪ .‬بــە خۆمم‬ ‫گــوت ئەوە پۆلیس نەبووە‪ .‬هیچ تاوانێکم‬ ‫نییە‪ .‬ئیتر حکوومەت بۆچی بە کوشــتنم‬ ‫بــدات؟ وانییــە؟ بۆچــی ئەگــەر پۆلیس‬ ‫بەدوامەوە بێت‪ ،‬پێی نازانم؟ برادەرەکەم‬ ‫ترســنۆکە‪ .‬ســەرباری ئەوەیش‪ ،‬زیاد بە‬ ‫قســەوە دەنێت‪ .‬خۆشــحاڵیش دەبێت بە‬ ‫هاتنــی پۆلیس بــۆ ناوچەکەمان‪ ،‬چونکە‬ ‫خەڵکــی ناوچــە بــە هاتنــی پۆلیس‪ ،‬لە‬ ‫ناخــی خۆیاندا بایەخێکی تــر بۆ خۆیان‬ ‫دادەنێن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )45٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/٤‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫کتێب نامرێت‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ ئومبێرتۆ ئێکۆ‬

‫لە ئەڵمانییەوە‪ :‬کەریم پەڕەنگ‬ ‫ئەم گفتوگۆیەی ئیکۆ‪ ،‬بە بۆنەی ڕۆژی‬ ‫جیهانیی کتێبەوە ئەنجام دراوە‪.‬‬ ‫ژان‪ -‬کلود کاریــر‪ :‬لە کاتی کۆڕبەندی‬ ‫ئابووریی لە داڤۆس لە ساڵی ‪٢٠٠٨‬دا ئەو‬ ‫ڕووداوانەیان لە ئایندەناسێک پرسی‪ ،‬کە‬ ‫بە بۆچوونی ئەو لە ماوەی پانزە ســاڵی‬ ‫داهاتــوودا مرۆڤایەتــی دەهەژێنن‪ ،‬وتی‪،‬‬ ‫بە دڵنیاییەوە تەنیا چوار شــتی بنەمایی‬ ‫پێشــبینی دەکرێت‪ .‬یەکەمیان نەوتە کە‬ ‫نرخی هەر بۆشــکەی دەگاتە ‪ ٥٠٠‬دۆالر‪.‬‬ ‫دووەمیــان پەیوەنــدی بە ئــاوەوە هەیە‪،‬‬ ‫کــە خەریکە ببێتە شــمەکێکی بازرگانیی‬ ‫وەکــو نــەوت‪ :‬ئەمجــا نرخی بۆرســە بۆ‬ ‫ئــاو دێتــە ئاراوە‪ .‬ســێیەمین پێشــبینی‬ ‫ئــەوە بوو‪ ،‬ئەفریقا لــە دەیەی داهاتوودا‬ ‫دەبێتــە هێزێکــی ئابووریی‪ ،‬کــە هەموو‬ ‫بــە ئاواتی دەخوازن‪ .‬چــوارەم ڕووداو بە‬ ‫گوێــرەی ئەم پەیامبــەرە نەمانی کتێبە‪.‬‬ ‫کەواتە پرســیارەکە ئەوەیە‪ ،‬کە فەوتانی‬ ‫یەکجارەکی کتێب‪ ،‬ئەگەر بە ڕاســتی ڕوو‬ ‫بــدات‪ ،‬بــۆ مرۆڤ بــۆ نموونــە ئەنجامی‬ ‫هاوشــێوەی دەبێت وەکــو کەمبوونەوەی‬ ‫ئاو کــە بە ئامانج گیــراوە یان نەوت کە‬ ‫مرۆڤ دەستی پێی ناگات‪.‬‬ ‫ئومبێرتــۆ ئێکۆ‪ :‬کتێــب دەفەوتێت لە‬ ‫بەر ئــەوەی ئینتەرنێت هاتۆتــە ئاراوە؟‬ ‫زیاتــر لە بیســت ســاڵ پێش ئێســتا لە‬ ‫بارەی ئەم تێمایەوە نووســیم‪ ،‬کاتێ ئەم‬ ‫پرســیارە یەکەمجــار ســەری هەڵدا و بە‬ ‫ڕاســتی گرنگ دەرکەوت‪ .‬لەو کاتەوە کە‬ ‫داوام لێ دەکرێت قســەی لە بارەوە بکەم‬ ‫دەتوانم هەمیشــە و دووبارە هەمان شت‬ ‫بڵێمەوە‪ .‬کەس هەست بەوە ناکات‪ ،‬پێش‬ ‫هەموو شتێک‪ ،‬لە بەر ئەوەی هیچ شتێک‬ ‫وەکو شــتێکی باڵوکــراوە ئامــادە نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬لە بەر ئەوەیش کە ڕای گشــتیش‬ ‫(یان بــە الی کەمــەوە ڕۆژنامەوانەکان)‬ ‫هەمیشــە ئەو بیرۆکە چەسپاوەیان هەیە‪،‬‬ ‫کە کتێب دەفەوتێت (یان ڕۆژنامەوانەکان‬ ‫لــەو بڕوایەدان‪ ،‬کــە خوێنەرەکانیان ئەو‬ ‫بیرۆکە چەســپاوەیان هەیە) و بەم جۆرە‬ ‫پەیدەرپــەی هەمیشــە هەمــان پرســیار‬ ‫دەکەنەوە‪.‬‬ ‫لــە ڕاســتیدا دەتوانرێــت زۆرکــەم لە‬ ‫بــارەی ئەم تێمایــەوە بوترێــت‪ .‬لە ڕێی‬ ‫ئینتەرنێتــەوە گەڕاوینەتــەوە بۆ قۆناغی‬ ‫ئەلفبا‪ .‬ئەگەر ڕۆژێک لە ڕۆژان لەو بڕوایەدا‬ ‫بوویــن‪ ،‬کــە چووینەتە نــاو کەلتورێکی‬ ‫وێنەوە‪ ،‬ئــەوا کۆمپیوتەر دەمانگێڕێتەوە‬ ‫بــۆ چاخــی گوتنبێــرگ و ئەمــڕۆ هەموو‬ ‫کەســێک خــۆی ناچــار دەبینێــت‬ ‫بخوێنێتــەوە‪ .‬بــۆ خوێندنــەوە مــرۆڤ‬ ‫پێویســتی بــە زانیارییهەڵگر(میمــۆری)‬ ‫ە‪ .‬کۆمپیوتــەر بــە تەنیــا ناتوانێت ئەم‬ ‫هەڵگــرە بێــت‪ .‬دوو ســەعات لــە ســەر‬ ‫کۆمپیوتەرێــک دابنیشــن و ڕۆمانێــک‬ ‫بخوێننــەوە چاوتان وەکو تۆپی تێنســی‬ ‫لــێ دێت‪ .‬من لــە ماڵــەوە چاویلکەیەکی‬ ‫پۆالرۆیــدم هەیــە‪ ،‬بــۆ ئەوەی چــاوم لە‬ ‫ئەنجامــە زیانبەخشــەکانی خوێندنەوەی‬ ‫درێژ لە ســەر شاشە بپارێزم‪ .‬جگە لەوە‬ ‫کۆمپیوتــەر پشــت بــە تەوژمــی کارەبا‬ ‫دەبەســتێت‪ ،‬واتە مرۆڤ ناتوانێت لە ناو‬ ‫بانیۆ بخوێنێتەوە و ناتوانێت لە جێخەودا‬ ‫لــە ســەر ال پاڵبکەوێــت و بخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫کتێب زۆر نەرمتر خۆی پیشان دەدات‪.‬‬ ‫یــان ئەمــە – یان ئەوە‪ :‬یان کتێب‬ ‫هەڵگــری مادیی خوێندنەوە دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫یــان شــتێک دەبێــت‪ ،‬هاوشــێوەی‬ ‫ئــەوە بێــت‪ ،‬کە کتێــب لەوەتــەی هەیە‬ ‫بــەو جــۆرە بــووە‪ ،‬پێــش دۆزینــەوەی‬ ‫چاپکردنــی کتێبیش‪ .‬پەرەســەندنەکانی‬ ‫بابەتی کتێب زیاتر لە پێنج ســەت ســاڵ‬ ‫توانیویەتی نە لە وەزیفەی نە شێوەکانی‬ ‫بەکارهێنانــی شــتێکی بنەمایی بگۆڕێت‪.‬‬ ‫کتێــب وەکو کەوچک‪ ،‬چەکــوش‪ ،‬چەرخ‬

‫یــان مقەســت وایــە‪ :‬جارێک لــە جاران‬ ‫ئــەم شــتانە دۆزرانــەوە‪ ،‬شــتێکی لەوە‬ ‫باشــتر ناکرێــت‪ .‬کەوچک هیچ شــتێکی‬ ‫باشــتر ناکرێــت‪ .‬دیزاینــەرەکان هــەوڵ‬ ‫دەدەن تەپەدۆرهەڵکێــش باشــتر بکەن‪،‬‬ ‫بە ســەرکەوتنی کەمــەوە و زۆربەی ئەم‬ ‫شــتانە ئیــش ناکەن‪ .‬فیلیب ســتارک لە‬ ‫مەکینــەی شــەربەتدا هەوڵێکی نوێی دا‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە بەر ئەوەی ویســتی شــێوەی‬ ‫ئیســتاتیکی بپارێزێــت‪ ،‬ئامێرەکــەی‬ ‫پێشــدەزگای نییە‪ ،‬بۆ ئــەوەی نەیەڵێت‬ ‫ناوکەکان بچنە خوارەوە‪ .‬کتێب لە چەند‬ ‫الیەنەوە خۆی ســەلماندووە و ئەوە دیار‬ ‫نییــە‪ ،‬مرۆڤ چــۆن دەتوانێت بۆ هەمان‬ ‫مەبەست شــتێکی لە کتێب خۆی باشتر‬ ‫بخوڵقێنێــت‪ .‬ڕەنگ بێت لە بەشــەکانیدا‬ ‫پەرەی پێ بدرێت‪ ،‬ڕەنگ بێت پەڕەکانی‬ ‫ئیتــر کاغــەز نەبــن‪ .‬بــەاڵم بــەو جۆرە‬

‫دەپرســم‪ ،‬ئایا لە کاتــی داواکارییەکانی‬ ‫خوێندنەوە تەکنەلۆژیای باش گونجێنراو‬ ‫بە ڕاســتی بەسوودە‪ ،‬شــەڕ و ئاشتی لە‬ ‫ســەر کتێبێکی ئەلکترۆنی بخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫بــا ببینین‪ .‬بــە هەر حاڵ هــەر زوو ئیتر‬ ‫ناتوانین تۆڵستۆی و هەموو ئەوانی تر لە‬ ‫سەر کاغەزی چاپکراو بخوێنینەوە‪ ،‬سووک‬ ‫و سانا لە بەر ئەوەی لە کتێبخانەکانماندا‬ ‫دەســتیان بە داڕزان کردووە‪ .‬کتێبەکانی‬ ‫ســاڵەکانی پەنجاکانــی گالیمــار و ڤرین‬ ‫تــا ڕادەیەکــی زۆر داڕزاون‪ .‬فەلســەفەی‬ ‫چاخەکانی ناوەڕاســتی ئێتیەن گیلسۆن‪،‬‬ ‫کە ئــەو کاتــەی خەریکــی ئامادەکردنی‬ ‫دکتۆرانامەکــەم بــووم زۆر بــە ســوود‬ ‫بــوو‪ ،‬ئەمــڕۆ ناتوانم بیگرمە دەســتەوە‪.‬‬ ‫الپــەڕەکان بە مانای وشــە هەڵدەوەرێن‪.‬‬ ‫بێگومــان دەتوانم چاپێکــی نوێی بکڕم‪،‬‬ ‫بــەاڵم هێندە وابەســتەی چاپە کۆنەکەم‬

‫دوو سەعات لە سەر کۆمپیوتەرێک دابنیشن و‬ ‫ڕۆمانێک بخوێننەوە چاوتان وەکو تۆپی تێنسی لێ دێت‬ ‫شــیاوە‪ .‬کتێب دەتوانێت سبەی تەنیا بۆ‬ ‫عاشــقانی کتێب کــە ڕای خۆیان ناگۆڕن‬ ‫بــە پەنجــەی دەســت دەژمێردرێن گرنگ‬ ‫بێت‪ ،‬کــە کونجکۆڵیی ڕوو لە ڕابردوویان‬ ‫لە مۆزەخانە و کتێبخانەکان دابین بکەن‪.‬‬ ‫ژا – فیلیــپ دو تۆنــاک‪ :‬ئەگەر کتێب‬ ‫مابێت‪.‬‬ ‫ئومبیرتۆ ئێکۆ‪ :‬بەاڵم بە هەمان شێوە‬ ‫مــرۆڤ دەتوانێت وێنای ئەوە بکات‪ ،‬ئەم‬ ‫دۆزینەوە نایابە‪ ،‬کە ئینتەرنێتە نەمێنێت‪.‬‬ ‫ڕێک وەکو باڵۆن‪ ،‬کە لە ئاســمانەکەمان‬ ‫ونبوو‪ .‬کاتێ ماوەیەکی کەمی پێش جەنگ‬ ‫هندنبورگ لە ئەمەریکا ئاگری تێبەر بوو‪،‬‬ ‫ئەمە لەناوچوونی باڵۆنی گەیاند‪ .‬ئەمە بۆ‬

‫کتێب وەکو کەوچک‪ ،‬چەکوش‪ ،‬چەرخ یان مقەست‬ ‫وایە‪ :‬جارێک لە جاران ئەم شتانە دۆزرانەوە‪ ،‬شتێکی‬ ‫لەوە باشتر ناکرێت‬ ‫دەمێنێتەوە کە هەیە‪.‬‬ ‫ژا‪ -‬کلــود کاریــر‪ :‬مــن وام بــۆ‬ ‫دەردەکەوێــت‪ ،‬لە تازەتریــن دەرکەوتیدا‬ ‫کتێبــی ئەلکترۆنی دەبێتە کێبەرکێکەری‬ ‫ڕاســتەوخۆی کتێبی چاپکــراو‪ .‬مۆدێلی‬ ‫«ڕیدەر» توانای خەزنکردنی ‪ ١٦٠‬کتێبی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئومبێرتــۆ ئێکــۆ‪ :‬بێگومــان بــۆ‬ ‫داواکارێکــی گشــتیی ئاســانترە ‪٢٥٠٠٠‬‬ ‫پەڕەکاغــەزی دادگاییــەک لــە کتێبێکی‬ ‫ئەلکترۆنیــدا لە گــەڵ خۆی بــۆ ماڵەوە‬ ‫بباتەوە‪ .‬لە زۆر بواردا کتێبی ئەلکترۆنی‬ ‫بــۆ بەکار‌هێنەر نــاوازە ســوودی هەیە‪.‬‬ ‫بــەاڵم وەکــو پێشــووتر مــن لــە خــۆم‬

‫بە هەموو تێبینــی قەراغەکان بە ڕەنگی‬ ‫جیــاواز‪ ،‬کــە خوێندنــەوە جیاوازەکانــم‬ ‫ڕەنگ پێدەدەنەوە‪.‬‬ ‫ژا – فیلیپ دو تۆناک‪ :‬ئەگەر هەمیشە‬ ‫زانیارییهەڵگــری نوێ پەرەی پێ بدرێت‪،‬‬ ‫کە لە گەڵ پێویســتییە جیاوازەکاندا‪ ،‬جا‬ ‫ئەگەر لــە بەر هاوپەیوەندیی ســەرچاوە‬ ‫بێــت یان لە بــەر خوێندنــەوەی ڕۆمانی‬ ‫ئۆنالیــن‪ ،‬هەمیشــە باشــتر دەگونجێــن‪،‬‬ ‫بۆچــی دەبێــت مــرۆڤ لە گــەڵ هەموو‬ ‫ئەوانەشــدا نەتوانێــت وێنای ئەوە بکات‪،‬‬ ‫کە خۆشەویســتیی بۆ بابەتــی کتێب لە‬ ‫شێوە نەریتییەکەیدا بەکاوەخۆ وندەبێت؟‬ ‫ئومبێرتــۆ ئێکــۆ‪ :‬هەمــوو شــتێک‬

‫کۆنکۆردیش ڕاســتە‪ :‬بەدبەختیی گۆنێس‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠٠٠‬دا بووە کارەسات‪ .‬لە گەڵ‬ ‫ئەوەشــدا ئەم چیرۆکە مایەی ســەرنجە‪.‬‬ ‫مــرۆڤ فڕۆکەیــەک دەدۆزێتــەوە‪ ،‬کە بۆ‬ ‫پەڕینەوە لە ئەتڵەنتیک لە جیاتی هەشت‬ ‫ســەعات تەنیا سێ ســەعاتی پێویستە‪.‬‬ ‫کــێ ویســتی نکوڵــی لــەوە بــکات‪ ،‬کە‬ ‫ئەمە پێشــکەوتنێکی مەزنە؟ بەاڵم دوای‬ ‫کارەســاتی گۆنێس مرۆڤ دەستبەرداری‬ ‫ئەو ئەرگومێنتە بوو‪ ،‬کۆنکۆرد زۆر گرانە‪.‬‬ ‫ئایــا ئەمــە هۆکارێکــی جدییــە؟ بۆمبی‬ ‫ئەتۆمیش زۆر گرانە!‬ ‫ژا – فیلیــپ دو تۆنــاک‪ :‬دەمەوێ لەم‬ ‫بارەیــەوە گوزارشــتێکی هێرمان هێســە‬

‫ئیقتباس بکەم‪ ،‬ڕەنگ بێت هی سەرەتای‬ ‫ســاڵەکانی پەنجــاکان بێــت‪ .‬لەوێــدا لە‬ ‫بارەی ئەگەری «بەها بەخشــینەوە» بە‬ ‫کتێــب دەڵێت‪ ،‬کە لە ڕێی پەرەســەندنی‬ ‫تەکنیکییەوە دێتە ئاراوە‪ ]...[« :‬لە گەڵ‬ ‫بەسەرچوونی کاتدا هەتا زیاتر پێویستیی‬ ‫دیاریکراوی ســەرگەرمکردن و پێویستیی‬ ‫فێرکردنــی دیاریکــراوی گەلیــی بتوانــن‬ ‫لــە ڕێی دۆزینەوەی تــرەوە ڕایی بکرێن‪،‬‬ ‫ئەوەندە زیاتر کتێب شــکۆ و سەروەریی‬ ‫وە دەست دەهێنێتەوە‪ ]...[ .‬ئێمە هێشتا‬ ‫بە تەواوی بەو خاڵە نەگەیشــتووینە‪ ،‬کە‬ ‫دۆزینــەوە تــازە کێبەرکێکەرەکانی وەکو‬ ‫ڕادیــۆ‪ ،‬فلیم و هەتا دوایی ئەو بەشــە لە‬ ‫وەزیفەی کتێبی چاپکراو بگرنە ئەســتۆ‪،‬‬ ‫کە بۆی بەداخەوە بین‪».‬‬ ‫ژا‪ -‬کلود کاریر‪ :‬لەم گۆشــەنیگایەوەبە‬ ‫هەڵــەدا نەچــووە‪ .‬ســینەما‪ ،‬ڕادیــۆ و‬ ‫تەنانــەت تەلەفزیــۆن هیچیــان لە کتێب‬ ‫نەبردووە‪« ،‬کە بۆی بە داخەوە بین‪».‬‬ ‫ئومبێرتۆ ئێکۆ‪ :‬مرۆڤ ڕۆژێک لە ڕۆژان‬ ‫لە مێژوودا نووسینی دۆزییەوە‪ ،‬دەتوانرێ‬ ‫وەکو درێژکردنەوەی دەســت لە نووسین‬ ‫بڕوانــرێ و لــەم تێگەیشــتنەوە نزیکــە‬ ‫بایۆلۆژییە‪ .‬تەکنەلۆژیایەکی ڕاســتەوخۆ‬ ‫بە جەســتەوە بەســتراوە‪ .‬کاتــێ مرۆڤ‬ ‫شــتێکی لــەو جــۆرەی دۆزییــەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫ناتوانێــت دەســتبەرداری ببێت‪ .‬جارێکی‬ ‫تریــش‪ :‬ئەمــە دۆزینــەوەی چەرخــە‪.‬‬ ‫چەرخەکانی ئەمڕۆمان بە هەمان شــێوە‬ ‫چەرخــی پێــش مێــژوون‪ .‬لــە کاتێکــدا‬ ‫دۆزینــەوە مۆدێرنەکانمــان – ســینەما‪،‬‬ ‫ڕادیۆ‪ ،‬ئینتەرنێت – بایۆلۆژی نین‪.‬‬ ‫ژا‪ -‬کلود کاریر‪ :‬ئێوە ڕاست دەکەن کە‬ ‫جەخــد لەوە دەکەن‪ :‬هەرگیز پێویســتی‬ ‫نەکــردووە مــرۆڤ هێنــدە بنووســێت و‬ ‫بخوێنێتــەوە وەکــو لەم ســەردەمەماندا‪.‬‬

‫مرۆڤ ناتوانێت کومپیوتەر بەکار بهێنێت‪،‬‬ ‫ئەگەر نەتوانێت بنووسێت و بخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫تەنانــەت بــە شــێوەیەکی ئاڵۆزتــر لــە‬ ‫جــاران‪ ،‬لە بــەر ئەوەی نیشــانەی نوێ‪،‬‬ ‫کۆدی نوێیان هاتۆتە ســەر‪ .‬ئەلفوبێمان‬ ‫فراوانتــر بــووە‪ .‬فێربوونــی خوێندنــەوە‬ ‫هەمیشــە ســەختتر دەبێــت‪ .‬گەڕانەوەی‬ ‫زارێتی بە چاوی خۆمان دەبینین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫کۆمپیوتەر ڕاستەوخۆ ئیش لەوەدا بکات‬ ‫کــە دەیڵێین‪ .‬بــەاڵم ئەمە پرســیارێکی‬ ‫تــر دەهێنێتە ئاراوە‪ :‬ئایــا ئەگەر مرۆڤ‬ ‫نەتوانێــت بنووســێتو بخوێنێتــەوە‬ ‫دەتوانێت باش گوزارشت بکات؟‬ ‫ئومبێرتــۆ ئێکۆ‪ :‬بێگومــان هۆمیرۆس‬ ‫دەیوت‪ :‬بەڵێ‪.‬‬ ‫ژا‪ -‬کلــود کاریــر‪ :‬بــەاڵم هۆمیــرۆس‬ ‫ســەر بــە وەچــەی زارەکییــە‪ .‬زانیاریی‬ ‫و مەعریفەکــەی لــە ڕێی ئــەم نەریتەوە‬ ‫وە دەســت هێنــاوە‪ ،‬لە کاتێکدا هێشــتا‬ ‫هیچی نووســراو لە یۆنــان نەبوو‪ .‬مرۆڤ‬ ‫دەتوانێــت ئەمــڕۆ وێنــای نووســەرێک‬ ‫بکات‪ ،‬کە ڕۆمانەکەی دەڵێت و کەســێک‬ ‫بــۆی دەنووســێتەوە‪ ،‬بــە بــێ وەزیفەی‬ ‫نێوەنــدکاری نووســراوەکە و کە هیچ لە‬ ‫بــارەی ئەدەبی پێش خۆیــەوە نەزانێت؟‬ ‫ڕەنــگ بێت کارە ئەدەبییەکەی دڵڕفێنیی‬ ‫ســاویلکەی هەبێت‪ ،‬دڵڕفێنیی دۆزینەوە‪،‬‬ ‫دڵڕفێنیــی بڕوانەکردەنــی‪ .‬بەاڵم من وام‬ ‫بۆ دەردەکەوێت‪ ،‬شــتێکی کەمە‪ ،‬شتێک‬ ‫کــە ئێمە لە بەر نەبوونــی وتەزایەکی تر‬ ‫پێــی دەڵێیــن کەلتوور‪ .‬ڕامبــۆ کوڕێکی‬ ‫گەنجی بەهرەمەنــدی نایاب بوو‪ ،‬دانەری‬ ‫شــیعری بێهاوتا بوو‪ .‬بــەاڵم ئەوە نەبوو‬ ‫کە مــرۆڤ ئەوتۆدیداکتی پێ دەڵێت‪ .‬بە‬ ‫شــانزە ســاڵی پەروەردەیەکــی تۆکمەی‬ ‫کالســیکی هەبــوو‪ .‬دەیتوانــی شــیعری‬ ‫التینی بنووسێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )45٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/٤‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫پێرسۆنا کتێبخانەیەکی سینەمایی بەنرخە بۆ‬ ‫هەموو ئەوانەی دەیانەوێت ئاگاداری سینەما بن‬ ‫شاهۆ عارف‪ ،‬خاوەنی سەنتەری پێرسۆنا بۆ ڕەخنەی چاودێر‬ ‫سازدانی‪ :‬پێشەوا محەمەد‬ ‫ســەنتەری پێرسۆنا‪ ،‬وەک سەنتەرێکی‬ ‫دیــار لــە بواری دەسخســتنو فرۆشــتنی‬ ‫فیلمدا‪ ،‬لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوویدا‪،‬‬ ‫بووەتە ســەنتەرێکی گرنگ بۆ هەوادارانی‬ ‫ســینەما و بینەرانی فیلم‪ .‬ئەو سەنتەرە‪،‬‬ ‫ســەرەڕای ئەرشــیفکردنی ســینەمای‬

‫بــۆ بەردەوامبوونمان‪ .‬هیــچ کام لە ئێمە‬ ‫چاوەڕوانــی مــاددی گەورەی لەم ئیشــە‬ ‫نەبووە‪ ،‬بەاڵم هەریەکەمان بەدوای چێژی‬ ‫کەشفکردنی توحفە هونەریەکانەوە بووین‬ ‫کە دونیای ئێمە لێی بێ ئاگابوو‪ ،‬ڕاســت‬ ‫ئــەم حیســەبوو کــە پاڵــی پێوەناین بە‬ ‫گیرفانــی خاڵی و چەند ســەد فیلمێکەوە‬ ‫شــان بدەینــە بــەر درووســتکردنی‬ ‫ســەنتەرێکی هونەری کــە خۆی بۆ فیلم‪،‬‬

‫ســینەماییەکان‪ .‬لەالیەکــی تــرەوە ئــەو‬ ‫بۆشــاییە گەورە ئەکادیمی و مەعریفیەی‬ ‫کە لە مەجالی ســینەمادا هەبوو کە هەتا‬ ‫ئەم چرکەســاتەش بەردەوامی هەیە‪ ،‬وای‬ ‫کردبــوو کــە نەوەیەکی تینو بــە وێنەی‬ ‫جــواڵو پەیدا ببێت کە ســیحری ڕامکردن‬ ‫و ئاگاداربــوون لــەم هونــەرە لە دەســت‬ ‫خۆی نەدات‪ .‬لەم ڕووەوە پێرســۆنا بووە‬ ‫پێشەنگی ئەم ویستە کولتووریە‪.‬‬

‫میوزیک و پۆستەر تەرخان بکات‪.‬‬ ‫بەڵــێ‪ ،‬ســەنتەرەکەمان کــردە ســێ‬ ‫بــەش و لــە ڕۆژی ‪٢٠‬ی ئابــەوە هەتــا‬ ‫‪١٠‬ی ســێپتەمبەر‪ ،‬ڕۆژی کردنــەوەی‬ ‫ســەنتەرەکە بەشــی فیلمەکەمان ئامادە‬ ‫کــرد‪ ،‬بــۆ درووســتکردنی ئەم بەشــەی‬ ‫ســەنتەرەکەمان ســودمان لە ئەرشــیفی‬ ‫فیلمی چەندین دۆست و هاوڕێ وەرگرت‪،‬‬ ‫ئەمە ســەرەڕای کڕیــن و پەیداکردنی زۆر‬ ‫فیلمی دیکەش لەسەر ئینتەرنێت‪ .‬نزیکی‬ ‫مانگێــک پــاش ئــەوە بەشــی میوزیک و‬ ‫پۆستەرەکانمان کردەوە و بەمجۆرە ئێمە‬ ‫مێــژووی کارێکی گــەورەی کولتووریمان‬ ‫خســتەڕێ‪ .‬پاش پێنج بۆ شــەش مانگی‬ ‫تەمەنی سەنتەرەکە‪ ،‬فیدباکی کارەکانمان‬ ‫و پێشــوازی خەڵکمان لەســەر هەر ســێ‬

‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬وەک دوکانێکــی‬ ‫فیلمفرۆشی ســەیری پێرسۆنا بکەین یان‬ ‫باکگراوندی تریشی هەیە؟‬ ‫شاهۆ عارف‪ :‬دەتوانین چەندین سیفات‬ ‫و خاڵی جیاکەرەوە دەست نیشان بکەین‬ ‫کــە ســەنتەری پێرســۆنا دادەبڕێــت لە‬ ‫هەموو دوکانێکی فیلمفرۆشــی تر و زیاتر‬ ‫لە پڕۆژەیەکی کولتوری نزیکی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫یەکــەم‪ :‬بــۆ یەکەمجار لە کوردســتان‬ ‫و تەنانــەت عێراقیشــدا‪ ،‬ئێمــە بیرمــان‬ ‫لــەوە کــردەوە کە گرنگی ســینەما وەک‬ ‫هونەرێکــی چــاالک بخەینە پێــش دیوە‬ ‫بازرگانیەکەیــەوە‪ .‬هەڵبــەت کارێکی لەم‬ ‫جــۆرەش قوربانــی و دڵســۆزی گەورەی‬ ‫دەوێــت‪ ،‬بــە شانازیشــەوە ئێمــە ئــەو‬ ‫قوربانیەمــان دا‪ .‬بــە لەبەرچاوگرتنــی‬

‫خۆمان بکەین و فیلمەکان ئامادە بکەین‪،‬‬ ‫لەالیەکــی تریــش ســەرنجی بینەرمان بۆ‬ ‫گرنگی دەرهێنەر و ڤیســتیڤاڵەکان کێش‬ ‫کــرد‪ .‬ئەمــە جگــە لــەوەی کە دەســتی‬ ‫کڕیاریش ئاســانتر دەگەیشــتە ئەوەی کە‬ ‫دەیخواست‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬لەبەر ئەو هۆیەی کە پێرسۆنا‬ ‫تەرکیزی لە سەر فیلمە هونەریەکان بوو‪،‬‬ ‫فیلمەکانیش هەڵبژێردە و پەســەندکراوی‬

‫کــورد دەکات بە زمانی خــۆی لە ڕۆحی‬ ‫ئەو تێکســتانە نزیک بێتەوە و لێکدانەوە‬ ‫و تەفســیریان بــۆ بــکات‪ ،‬هەمان شــت‬ ‫ســەبارەت بە وەرگێڕانی فیلمیش ڕاستە‪.‬‬ ‫زۆربــەی بینەرانــی فیلم لە کوردســتاندا‬ ‫ئالــودەی تەماشــاکردنی فیلم بــوون بە‬ ‫زمانــە بیانییــەکان! یەکێک لــە هۆکارە‬ ‫ڕیشــەییەکانی ئەم دیاردەیــە ئەوەیە کە‬ ‫زمانــی فیلم بە کولتــووری ئێمە نامۆیە‪،‬‬

‫لە پڕۆژەماندایە کۆبەرهەمی‬ ‫دەرهێنەرە مەزنەکانی سینەما و‬ ‫کارەکانیان بۆ زمانی کوردی وەربگێڕین‬

‫جیهانی‪ ،‬هاوکات تا ئێســتا دەیان فیلمی‬ ‫گرنگیشــی کردووە بە ژێرنووسی کوردی‪.‬‬ ‫لەم بەســەرکردنەوەیەدا‪ ،‬شــاهۆ عارف‪،‬‬ ‫خاوەنی ســەنتەری پێرســۆنا‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بــە وردەکاری ســەنتەرەکەیان و ئیش و‬ ‫کار و ئامانج و پڕۆژەکانیان ڕوونکردنەوە‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬بیرۆکەو دامەزراندنی‬ ‫سەنتەری پێرسۆنا چۆن بوو؟‬ ‫شــاهۆ عــارف‪ :‬مێــژووی دامەزراندنی‬ ‫پێرســۆنا دەگەڕێتەوە بــۆ کۆتایی مانگی‬ ‫ئابــی ســاڵی ‪ ،٢٠١٠‬ئێوارەیەکی درەنگ‪،‬‬ ‫مــن و هاوڕێــم حەمــە قــادر بیرمــان لە‬ ‫درووســتکردنی جێگایەکــی هونــەری‬ ‫کردەوە‪ .‬ئــەم بیرکردنەوەیە بەرئەنجامی‬ ‫چەند هۆیەکی لەپێشینە بوو‪ .‬یەکەمیان‪،‬‬ ‫ئــەو ئــارەزووە بــوو کە ئێمە بە گشــتی‬ ‫بــۆ هونــەر هەمان بــوو‪ ،‬هەر لــە ماوەی‬ ‫خوێندنمانەوە لە زانکۆ‪ ،‬بینەرێکی باشــی‬ ‫فیلم و گوێگرێکی جددی میوزیک بووین‪.‬‬ ‫هــەر ئەم هۆیەش بــوو کە وای کرد ئێمە‬ ‫لە پــاش تەواوکردنــی خوێندنی زانکۆوە‬ ‫بەردەوامی بە گەشتەکەمان بدەین لەگەڵ‬ ‫هونەردا‪ .‬دووەمیان‪ :‬نەبوونی شــوێنێکی‬ ‫جددی‪ ،‬بەتایبەت لە شــاری سلێمانیدا بۆ‬ ‫فرۆشــتنی فیلم و میوزیک‪ ،‬هۆیەکی تری‬ ‫دامەزراندنــی ســەنتەرەکەمان بوو‪ ،‬ئەمە‬ ‫ســەرەڕای ئــەوەی کە ئێمــە دوو گەنجی‬ ‫بــێ کار و دەســت بەتــاڵ بوویــن لەگەڵ‬ ‫هیوایەکی گەورەمان بە ژیان‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئامانجەکانتان بزنس‬ ‫بوو یان خەمێکی کولتووری؟‬ ‫شاهۆ عارف‪ :‬دامەزراندنی سەنتەرێکی‬ ‫لەوجــۆرە‪ ،‬ئەگەرچــی دەچێتــە قاڵبــی‬ ‫بزنســەوە‪ ،‬بەاڵم ڕەهەندێکــی کولتووری‬ ‫و فەرهەنگی گەورەشــی هەیە‪ ،‬ئێمە هەر‬ ‫لەو ســەرەتایەوە درکمــان بەمە کردبوو‪،‬‬ ‫بەدڵنیایشــەوە لــە مــاوەی پێنج ســاڵی‬ ‫ڕابردودا ئــەوە تاقە پاڵنەری گرنگ بووە‬

‫ســتافەکەمان بــوون‪ ،‬ئەرشــیفکردنی‬ ‫فیلمەکان بۆ ئێمــە کارێکی زەروری بوو‪.‬‬ ‫بۆیــە ئێســتا هیــچ فیلمێــک نییــە بێتە‬ ‫پێرســۆنا و دواتر نەمێنێــت و بفەوتێت‪.‬‬ ‫لــەم ڕووەوە‪ ،‬دەتوانیــن بڵێین پێرســۆنا‬ ‫کتێبخانەیەکــی ســینەمایی بــە نرخە بۆ‬ ‫هەموو ئەوانەی کــە دەیانەوێت ئاگاداری‬ ‫سینەما بن‪ ،‬خزمەتێکی گەورە بە پەیمانگا‬ ‫هونەریــەکان و کۆلێــژە ســینەمایەکانی‬ ‫شــارەکانی کوردســتان دەکات‪( ،‬کــە‬ ‫خەریکە لە شــاری سلێمانیشدا بناغەکەی‬ ‫دادەڕێژن)‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ :‬وەک دیاربوو ســتافەکەمان‪،‬‬ ‫لــە چەنــد سینەمادۆســتێکی ئۆرگانــی‬ ‫پێکهاتبــوو‪ ،‬کــە مەعریفەیــان بەرامبــەر‬ ‫مێــژووی درووســتبوونی ئــەم هونەرە و‬

‫بۆ یەکەمجار لە کوردستان و تەنانەت عێراقیشدا‪،‬‬ ‫ئێمە بیرمان لەوە کردەوە کە گرنگی سینەما وەک‬ ‫هونەرێکی چاالک بخەینە پێش دیوە بازرگانیەکەیەوە‬ ‫بەشــەکە هەست پێ کرد‪ .‬بەشی میوزیک‬ ‫و پۆســتەرەکانمان بــە نزیکەیــی وەکــو‬ ‫خــۆی مایــەوە و جۆرێــک بارگرانــی بۆ‬ ‫درووستکردین‪ ،‬کە هەتا ‪ ٢‬ساڵ دواتریش‬ ‫نەمان توانی بە ئاسانی لە ژێر زیانە ماددی‬ ‫و ئیدارییەکانــی دەرچیــن‪ .‬بەمشــێوەیە‬ ‫و پــاش دوو ســاڵ‪ ،‬بەهــۆی پێشــوازی‬ ‫گەرم لە بەشــی فیلمەکەمان‪ ،‬ســەنتەری‬ ‫پێرســۆنامان تەرخان کرد بۆ فرۆشــتنی‬ ‫فیلم‪ .‬البردنی ئەو دوو بەشــە و گرنگیدان‬ ‫بە فیلم هۆی تریشی هەبوو‪ ،‬وەک نەبوونی‬ ‫شوێنێکی فیلمفرۆشی لە شاری سلێمانیدا‬ ‫کــە لــە غیابی نەبوونی هۆڵی ســینەما و‬ ‫فیلمی ســینەماییدا ســەرنج بخاتە ســەر‬ ‫فیلمە هونەریــەکان و دەرهێنەر و بزاوتە‬

‫ئــەو ئامانجە‪ ،‬لــە ســەرەتاکانی مێژووی‬ ‫سینەماوە دەستمان پێ کرد و گرنگترین‬ ‫فیلمەکانــی ئــەم مێــژووە کورتــەی‬ ‫سینەمامان ئامادە کرد‪ .‬بە خۆشحاڵیەوە‬ ‫ئێســتا لــە کورتــە فیلمەکانــی برایانــی‬ ‫لۆمێرەوە هەتا دەگاتە دوایین فیلمەکانی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٥‬هیچ فیلمێکی گرنگ نییە کە‬ ‫سەنتەرەکەمان لەدەستی دابێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬هــەر لەســەرەتاوە چەندیــن‬ ‫کاتیگــۆری جیاجیامان بــۆ فیلمەکانمان‬ ‫درووســت کرد‪ ،‬وەک جیاکردنەوەی فیلم‬ ‫لەسەر ئاستی دەرهێنەر‪ ،‬ئەکتەر‪ ،‬ژانەر‪،‬‬ ‫ڤیستیڤاڵ و ئەکادیمیا‪ .‬ئەم جیاکردنەوەیە‬ ‫چەندین سوودی هەبوو‪ ،‬لەالیەک یارمەتی‬ ‫ئێمەی دا کە لەسەر ئەو بنەمایە سێرچی‬

‫قۆنــاغ و گۆڕانکاریەکانی هەبوو‪ .‬ئەمەش‬ ‫وای کــرد کــە پێرســۆنا ڕێخۆشــکەری‬ ‫گردبوونەوەیەکی هونەری بێت و چەندین‬ ‫دەرهێنەری گەنج و عاشــقی ســینەما لە‬ ‫پێرســۆنادا لە دەوری یەکتر خڕبکاتەوە‪،‬‬ ‫واتــە پێرســۆنا جگــە لــە ئاشــناکردنی‬ ‫بینەر‪ ،‬یارمەتی درووســتبوونی فەزایەکی‬ ‫ســینەمایی دا کــە تێیــدا ســینەفایەڵ و‬ ‫شــەیدایانی ســینەما بکەونــە گفتوگۆ و‬ ‫پەیوەندیەوە لەگەڵ یەکدیدا‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ :‬یەکێکــی تــر لــە‬ ‫تایبەتمەندیەکانــی پێرســۆنا‪ ،‬پــڕۆژەی‬ ‫ژێرنووســکردنی فیلمــە‪ ،‬هــەروەک چۆن‬ ‫لە فیڵــدی ئەدەبیدا وەرگێڕانی تێکســتە‬ ‫ئەدەبیەکانــی دونیا هــاوکاری خوێنەری‬

‫ئەگەر ودتریش قســە بکەین‪ ،‬نەک تەنیا‬ ‫فیلم‪ ،‬بەڵکوو فۆتۆش کە بە چەشنێک لە‬ ‫چەشــنەکان دایکی سینەمایە‪ ،‬هونەرێکی‬ ‫فەرامۆشــکراوە لــەم کولتــوورەدا‪.‬‬ ‫فۆتۆگرافــی و ســینەما (وێنــە و وێنەی‬ ‫جواڵو) نەبووەتە بەشــێک لــە کولتووری‬ ‫کــوردی‪ .‬هێشــتا ئێمە توانــای ئەوەمان‬ ‫نییە ئەو بەربەســتە بشکێنین و بیکەینە‬ ‫بەشــێک لە خۆمان و بیری پێ بکەینەوە‬ ‫و دونیای پێ بخوێنینەوە‪ .‬هەســتدەکەم‬ ‫ئــەم بابەتە زۆر لەوە ئاڵۆزترە کە لێرەدا‬ ‫قسەی لەسەر بکەین‪ ،‬بەاڵم ئەوەی کە بۆ‬ ‫ئێمــە گرنگ بوو‪ ،‬هەوڵدان بوو بۆ ئەوەی‬ ‫سینەما بە زمانی دایک بە بینەری خۆمان‬ ‫ئاشنا بکەین‪ ،‬هەڵبەت ئەمە جگە لەوەی‬ ‫کــە یارمەتی گەشــەکردنی زمانی کوردی‬ ‫دەدات لەگەڵ فیلمەکاندا‪ ،‬لەالیەکی ترەوە‬ ‫ڕێخۆشکەر دەبێت بۆ نەوەکانی دواتر کە‬ ‫لەگەڵ فیلم و ســینەمادا ئاسانتر بکەونە‬ ‫پەیوەندیــەوە‪ .‬لەبــەر ئــەم گرنگیانەی‪،‬‬ ‫هەر لە ســەرەتاوە ستافێکی وەرگێڕانمان‬ ‫درووســت کرد‪ ،‬کە خۆبەخشــانە کاریان‬ ‫دەکــرد و هەتــا ئێســتا بەردەوامــن و‬ ‫کۆمەڵێــك شــاکاری ســینەمایی هەموو‬ ‫ســینەما ئامــادە و زیندوەکانی ئەمڕۆیان‬ ‫بۆ زمانی کوردی وەرگێڕاوە‪ .‬لە سینەمای‬ ‫ڕۆژهەاڵتەوە‪ ،‬ئێــران‪ ،‬کۆریا‪ ،‬یابان‪ ،‬هەتا‬ ‫ســینەمای فەڕەنسی و ئیتاڵی و ئەڵمانی‬ ‫و ئەمریکی و مەکسیکی ‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ :‬یەکێکی تر لــە گرنگیەکانی‬ ‫پێرسۆنا شڵەقاندنی گۆمی مەنگی فەزای‬ ‫ســینەمایی بوو لە کوردســتانی باشوور‪.‬‬ ‫وەک ئاشکرایە سینەما بە مانا تەواوەکەی‬ ‫لە کوردســتاندا بوونی نییە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەمەشدا چەند ڕەگەزێکی ئامادەی هەیە‪.‬‬ ‫وەک بەڕێوەبەرێتــی ســینەما‪ ،‬بودجــەی‬ ‫فیلــم‪ ،‬دەرهێنــەر و ئەکتەرهتد‪ .‬ســااڵنە‬ ‫چەندیــن فیلم درووســت دەکــرا و کەس‬ ‫نــەی دەبینی‪ ،‬کەس نەی دەپرســی ئەم‬ ‫فیلمانــە چیان لێ دێت؟ لــە کاتێکدا کە‬

‫بــە پــارەی خەڵک درووســت دەکرێت بۆ‬ ‫خەڵک نایان بینێــت؟ بۆ لە تیڤیەکانەوە‬ ‫نیشان نادرێن؟ ئەمانە و دەیان پرسیاری‬ ‫تر لەسەر نەزۆکبوونی ئەو مەجالە هەبوو‪،‬‬ ‫کە ســتافەکەی ئێمــە و بەتایبەت هاوڕێم‬ ‫حەمە قــادر بە نووســینە ڕەخنەییەکانی‬ ‫و بــە پــڕۆژە پراکتیکیەکــەی بــۆ دۆخی‬ ‫سینەما‪ ،‬ئەم پرسانەی جواڵند‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێر‪ :‬ئێــوە فیلمەکان لە‬ ‫بازاڕی ڕەشەوە وەردەگرن؟‬ ‫شاهۆ عارف‪ :‬زۆرێک ڕەخنەی ئەوەمان‬ ‫لێ دەگــرن کە کارەکەمان ڕەســمی نییە‬ ‫و دەچێتــە قاڵبــی بــازاڕی ڕەشــەوە‪ .‬لە‬ ‫وەاڵمی ســەرەتایی ئەمەدا زەرورە بڵێین‬ ‫ئێمە ســەنتەرێکی نایاسایی نین! بەڵکوو‬ ‫مۆڵەتــی فەرمیمــان لــە دام و دەزگا‬ ‫پەیوەندیدارەکانــی حوکمەت وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بە سروشتی کارەکەمان‪ ،‬ئێمە‬ ‫نیگەرانین لە نەبوونــی مافی کۆپی‪-‬ڕایت‬ ‫لــە عێراقدا‪ ،‬ئــەوە تاوانێکە کە ئێمە پێی‬ ‫مەحکومیــن‪ ،‬نــەک ئەوەی کــە ئێمە لێی‬ ‫بەرپــرس بین! ئەگــەر ڕۆژێک ئەم گرفتە‬ ‫گەورەیــە چــارە بێت و لینکــی بازرگانی‬ ‫لەنێــوان عێــراق و کۆمپانیــا گەورەکانی‬ ‫دابەشکردنی فیلمدا درووست ببێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫یەکەمیــن ســەنتەر دەبین کــە ئامادەین‬ ‫ڕێــز لەو ڕێ و شــوێنە یاســاییانە بگرین‬ ‫و لەچوارچێــوەی ئەوەدا کارەکانمان ڕێک‬ ‫بخەین‪ .‬بەاڵم ئێســتا کە ئەم یاســایە لە‬ ‫عێراقــدا بوونی نییە‪ ،‬بۆچی ئێمە تاوانبار‬ ‫بکرێیــن؟ ســەرەڕای ئەمانــەش ئێمــە‬ ‫ســینەمامان خۆشدەوێت و ڕێزی جوهد و‬ ‫ماندووبونــی هونەرمەنــدان و دەرهێنەران‬ ‫دەگرین‪ .‬النی کــەم‪ ،‬لەم کولتوورە هەژار‬ ‫و بــێ ســینەمایەدا‪ ،‬بــە ئیبرازکردنــی‬ ‫کارەکانیــان خزمەتمان کــردوون‪ .‬بە هیچ‬ ‫جۆرێــک ڕەوا نییە کە بە مشــەخۆربوون‬ ‫تۆمەتبار بکرێین‪ ،‬وەک پێشتر ئاماژەم بۆ‬ ‫کرد‪ ،‬ئێمە تەرکیزمان لەسەر دیوە جددی‬ ‫و هونەریەکــەی ســینەمایە و لــە مێژوی‬ ‫سەنتەرەکەماندا لەم بنەمایە المان نەداوە‪.‬‬ ‫کارێکــی بەو جۆرەش ئەگەرچی لە قاڵبی‬ ‫کاردایە‪ ،‬بەاڵم ڕەچاوی پرنسیپەکانی کار‬ ‫ناکات و هیچ داهاتو سەرمایەیەکی ماقوڵی‬ ‫لێ چــاوەڕوان ناکرێت! هەموو دۆســتانی‬ ‫پێرســۆنا ئاگادارن کــە هەوڵەکانی ئێمە‬ ‫چەنــد ماندوکەرو خۆکوژانەیــە و ئەوەی‬ ‫دەســتمان دەکەوێت هیچ کات نیوەی ئەو‬ ‫ماندووبونە نەبووە کە سەرفمان کردووە‪.‬‬ ‫لە مــاوەی ئــەم پێنج ســاڵەدا تووشــی‬ ‫چەندین قەیرانی ماددی و ئیداری بووین‪،‬‬ ‫بەبێ پشت بەستن و هاوکاری هیچ الیەن‬ ‫و ڕێکخراوێــک توانیومانــە بەردەوامــی‬ ‫بــە کارەکانمان بدەیــن‪ .‬دواجاریش ئەوە‬ ‫شــتێکی ڕوونە ئەوانــەی کاری کولتووری‬ ‫دەکەن زۆرتر قوربانین‪ ،‬نەک تەماحکار و‬ ‫چاوچنۆک بن‪.‬‬ ‫پــڕۆژەی داهاتومان‪ ،‬گرنگیدانی زیاترە‬ ‫بــە ژێرنووســکردنی فیلمــە گرنگــەکان‪،‬‬ ‫پێمــان وایــە لــەم ڕێگەیــەوە دەتوانیــن‬ ‫ســینەما دەســتەمۆ بکەین و هانی بینەر‬ ‫بدەیــن هەســت بە نزیکــی زیاتــر بکەن‬ ‫لەگەڵ وێنە و ناوەڕۆکی فیلمەکاندا‪ .‬لەناو‬ ‫ئەم پڕۆژەیەشدا بڕیاری ئەوەمان داوە کە‬ ‫تەرکیزی زیاتر بخەینە ســەر کۆبەرهەمی‬ ‫دەرهێنــەرە مەزنەکانــی ســینەما و‬ ‫کارەکانیان بۆ زمانی کوردی وەربگێڕێن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )45٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/٤‬‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆمانی "کۆڵۆنێل"‬ ‫تۆم پەتردەیڵ‬ ‫وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫ئازاد بەرزنجی‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫ئەم نووسینە بریتییە لەو پاشەکییەی‬ ‫کــە وەرگێڕی ئینگلیزیی ڕۆمانی کۆلۆنێل‬ ‫بۆ چاپە ئینگلیزییەکەی نووسیوە‪.‬‬ ‫کۆڵۆنێل‪:‬‬ ‫کاراکتــەری ســەرەکیی ڕۆمانەکــە‪،‬‬ ‫کۆڵۆنێلێکــە کــە ناوی نەهێنــراوە و‪ ،‬لە‬ ‫ســوپاکەی محەمەد ڕەزاشــادا ئەفســەر‬ ‫بــووە‪ .‬ســەربازێکی خــاوەن پرنســیپ‬ ‫بــووە؛ نیشــتمانپەروەرێک کە لە ئاســت‬ ‫ســوێندی خۆیــدا بــۆ خزمەتکــردن بــە‬ ‫بەرژەوەندییەکانــی واڵتەکــەی ئەمەکدار‬ ‫بــووە و‪ ،‬خــۆی لــە شــێوە و قاڵبــی‬ ‫کاراکتــەری مێژوویی کۆڵۆنێــل محەمەد‬ ‫تەقــی خــان پەســیاندا بینیوەتــەوە کە‬ ‫نیشــتمانپەروەرێکی ئەفســانەیی بــووە‬ ‫و‪ ،‬بەرامبــەر بــە دەوڵەتــی گەندەڵــی‬ ‫پاش یەکەمین جەنگــی جیهانی خەباتی‬ ‫کــردووە‪( .‬لــە لیســتی ناوەکانــدا ناوی‬ ‫هاتووە)‪.‬‬ ‫ناونیشــانە فارســییەکەی ڕۆمانەکــە‬ ‫«کۆڵۆنێل»ە‪ .‬پەســیان کــە خوێندن و‬ ‫مەشــقی ســەربازیی خۆی لــە ئەوروپادا‬ ‫تــەواو کردبوو‪ ،‬هەمیشــە لەبری وشــەی‬ ‫«سەرهەنگ»ی فارسی‪ ،‬بە «کۆڵۆنێل»‬ ‫بانگیان دەکرد‪ .‬لەم ڕۆمانەشــدا‪ ،‬نازناوی‬ ‫«کۆڵۆنێل» بە کاراکتەرە ســەرەکییەکە‬ ‫دراوە‪ ،‬لەبەرئــەوەی هەمــوو ئەوانــی تر‬ ‫زانیویانە کە چەند بە پەســیان سەرسام‬ ‫بــووە و ئەوەندەی نەمابــوو بەتەواوەتی‬ ‫ئەمیش وەکو پەسیانی لێ بێت‪.‬‬ ‫کاراکتەرە سەرەکییەکان‪:‬‬ ‫پێنــج مناڵەکــەی کۆڵۆنێــل نوێنەری‬ ‫تەوژمە سیاســییە جیاوازەکانی شۆڕشن‪.‬‬ ‫لە سەردەمی شۆڕشی ‪١٩٧٩‬دا و سااڵنی‬ ‫دواتریــدا‪ ،‬زۆربــەی خێزانــە ئێرانییەکان‬ ‫لــە ئەنجامــی ئەمجــۆرە ناکۆکییــە‬ ‫ئایدیۆلۆجییانــەوە لەیــەک ترازابــوون‪.‬‬ ‫ئەمیــر‪ ،‬کــوڕە گەورەکــەی کۆڵۆنێــل‪،‬‬ ‫نوێنــەری حیزبــی کۆمۆنیســتی ئێرانــی‬

‫(توودە)یــە کــە شــوێنهەڵگری خەتــی‬ ‫مەکتەبی سیاســیی مۆســکۆ بــوو و‪ ،‬بۆ‬ ‫ماوەی چەند ســاڵێک دوای شــۆڕش‪ ،‬لە‬ ‫نزیکەوە هاوکاریــی ڕژێمە تازەکەی کرد‪،‬‬ ‫تــا ئەوکاتــەی ڕژێم چیتر پێویســتی بە‬ ‫هاوکاریی ئەوان نەما و‪ ،‬ســەرەنجام پۆل‬ ‫پــۆل ئەندامەکانــی ئەم حیزبــە لەالیەن‬ ‫ڕژێمــی ئیســامییەوە لەســێدارە دران‪.‬‬ ‫کەمتەرخەمی و خاڵی الوازیی ئەمیر نەک‬ ‫هەر بەتەنها ڕەنگدانەوەی مەرگی حیزبی‬ ‫توودەیــە‪ ،‬بەڵکو لەهەمانکاتــدا ئاماژەیە‬ ‫بــۆ کۆتاییهاتنــی ڕۆشــنبیرانی ئێران کە‬ ‫لە زۆربــەی ناوچەکانی ئێراندا بەرگرییان‬ ‫لەم بزووتنەوەیە دەکــرد‪ .‬هاوکاریکردنی‬ ‫هەلپەرســتانەی حیزبی تــوودە لە ڕژێمی‬ ‫کۆماری ئیســامی لە ســااڵنی سەرەتای‬ ‫شۆڕشــدا‪ ،‬خیانەت بوو لــە ئامانجەکانی‬ ‫خــۆی‪ .‬دوای ئەمە‪ ،‬زۆربەی ئەندامەکانی‬ ‫ئــەو حیزبە تووشــی جۆرێک لە نیهیلیزم‬ ‫(عەدەمییەت) بوون‪.‬‬ ‫کــوڕی دووەمــی کۆڵۆنێــل‪ ،‬محەمــەد‬ ‫تەقــی‪ ،‬ئەندامــی حیزبــی کۆمۆنیســتی‬ ‫فیدائیانی خەلقە‪ .‬لە ڕۆژانی سەرهەڵدانی‬ ‫شۆڕشــدا‪ ،‬دەکــوژرێ‪ .‬ئەو لە ســەرەتادا‬ ‫وەکو تێکۆشــەرێک ئافەرینی لێ دەکرێ‪،‬‬ ‫بــەاڵم دواتــر وەکو هەزاران تێکۆشــەری‬ ‫تــری غەیرە ئیســامی و دژ بە شــا‪ ،‬بە‬ ‫«نەیــار» لــە قەڵــەم دەدرێ و لەالیەن‬ ‫ڕژێمی تازەوە دەکوژرێ‪.‬‬ ‫بچووکترین کوڕی کۆڵۆنێل‪ ،‬مەسعوود‪،‬‬ ‫الیەنگری ئیمام خومەینییە‪ .‬ئەو کە وەکو‬ ‫سەربازێکی خۆبەخش دەچێت بۆ بەرەی‬ ‫جەنگی ئێران ‪ -‬عیراق لە شەڕدا دەکوژرێ‬ ‫و دواتر بە «شەهید» لە قەڵەم دەدرێ‪.‬‬ ‫پەروانــە‪ ،‬کە هێشــتا بە تەمــەن زۆر‬ ‫مناڵــە‪ ،‬ئەنــدام یان النی کــەم الیەنگری‬ ‫حیزبــی موجاهیدینــی خەلقــە‪ ،‬ئــەو‬ ‫ڕێکخراوەی کە ڕەگوڕیشەیەکی ئیسالمیی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم بە شــێوەیەکی بەرچاو زیاتر‬ ‫مەیلی بــەالی چەپدا هەبــوو نەک بەالی‬ ‫ئایینــدارە موحافەزەکارەکانــدا‪ .‬ئــەوان‬ ‫بەدرێژایــی جەنگــی ئێــران و عیــراق‪،‬‬ ‫بەرگرییــان لە عیراق دەکــرد و ئۆردووگا‬ ‫ســەربازییەکەیان لە کامپی ئەشرەف بوو‬ ‫لەودیو ســنوور‪ .‬ئەمانــە الی خەڵکانێکی‬ ‫زۆر بــە خائینــی نیشــتمان لــە قەڵــەم‬ ‫دەدران و دوای ئەوەی لەگەڵ حکوومەتی‬ ‫نوێی عیراقیشــدا کێشــەیان بۆ دروســت‬

‫نووسەری ئەم ڕۆمانە لە هیچ کەسێک و هیچ‬ ‫شتێک سڵ ناکاتەوە و بە ئاشکرا ڕووبەڕووی‬ ‫هەموو جۆرەکانی تابووە ئەدەبی و ئەخالقی و‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان دەوەستێتەوە‬ ‫بوو‪ ،‬ئێســتا خۆیان بە دۆســتی خۆرئاوا‬ ‫دەزانن‪.‬‬ ‫چ موجاهیدینــی خەلــق و چ فیدائیانی‬ ‫خەلق‪ ،‬کە دوو گرووپی ژێرزەمینیی دژ بە‬ ‫ڕژێمی شا بوون و ڕۆڵێکی پێشڕەوانەیان‬ ‫لە شۆڕشــدا بینی‪ ،‬لەو ڕێکخراوانە بوون‬ ‫کــە هــەر لــە ســەرەتاوە ڕژێمــی دینیی‬ ‫نــوێ بەرنامــەی بــۆ ڕێشەکێشــکردنیان‬ ‫دانــا‪ .‬هەرچەنــد بــۆ ماوەیەکــی زۆر‬ ‫بەرەنــگار بوونەوە‪ ،‬بەاڵم ڕژێم خەڵکێکی‬ ‫زۆری لەگەڵدابــوو‪ .‬لــە ســاڵی ‪١٩٨٨‬دا‪،‬‬ ‫ژمارەیەکی زۆر لە چەپەکان دەسگیرکران‬ ‫و لەســێدارە دران‪ ،‬ئەو شــتەی کە شــا‪،‬‬ ‫تەنانــەت لەکاتــی ئەوپــەڕی دڕندەیــی‬ ‫ســاواکدا‪ ،‬نەیتوانــی بیــکات‪ .‬شــۆڕش‬

‫مناڵەکانــی خــۆی قــووت دا‪ ،‬هەروەکــو‬ ‫چۆن لە ئەفســانە ئێرانییەکەدا‪ ،‬ڕۆستەم‬ ‫کوڕەکەی خۆی (واتە زۆراب) دەکوژێت‪.‬‬ ‫فەرزانە‪ ،‬کچــە گەورەکــەی کۆڵۆنێل‪،‬‬ ‫شــووی بــە قوربانــی حەجــاج کــرد کە‬ ‫لەنــاوەوە دنیایــەک بــوو لــە فڕوفێڵ و‬ ‫بیروبــاوەڕی فریــودەر‪ .‬ئــەم زاوایــەی‬ ‫کۆڵۆنێــل یەکێکــە لــەو کەســانەی کــە‬ ‫زەمانــە چۆن بــوو‪ ،‬ئەو خــۆی لەگەڵیدا‬ ‫دەســازێنێت و هەوڵ دەدات لە ســەرەوە‬ ‫بێت‪ .‬ئەمجــۆرە بەکرێگیراوانە لە پێناوی‬ ‫ئــەوەی دەســەاڵتیان هەبێــت‪ ،‬ئامادەن‬ ‫خەڵــک بۆ هەموو شــتێک هــان بدەن و‪،‬‬ ‫هــەر شــتێکیش بەرژەوەندیــی خۆیانــی‬ ‫تیابێــت‪ ،‬بیکــەن‪ .‬فەرزانە ملــی بۆ ئەم‬

‫پشیلەی میوان‬ ‫گاردیان‪ :‬نیکۆالس لیزارد‬ ‫لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ژوان جەالل‬ ‫هەندێــک کتێــب بــە جۆرێکــی‬ ‫چاوەڕواننەکــراو دەبنــە کتێبی باشــترین‬ ‫فرۆش‪ .‬ئەمە کارێکی ناســک و زیرەکانەیە‬ ‫و بــە بەهرەیەکی قووڵەوە کراوە‪ ،‬بێ هیچ‬ ‫ڕواڵەتبــازی یــان ئاگربازییــەک‪ ،‬لە الیەن‬ ‫شــاعیرێکی جاپانییەوە‪ ،‬تاکاشــی هیراید‪،‬‬ ‫لــە شەســتەکانی تەمەنیــدا و – زیاترێک‬ ‫مەیلی ئەوەم هەیە بڵێم "لەگەڵ ئەوەشدا"‪-‬‬ ‫پشــیلەی میوان بــە غاردان ســەرکەوتنی‬ ‫لــە فڕانــس و ئەمریــکا بە دەســت هێنا؛‬ ‫هەروەها خەریکە لە بەریتانیاش بە شوێنی‬ ‫دەکــەون‪ ،‬دەرکەوتنیشــی لەم ســتوونەدا‬ ‫مانای ئەوەیە‪ ،‬من هیوای ســەرکەوتنی بۆ‬ ‫دەخوازم‪.‬‬ ‫بڵێی ســەرکەوتنەکەی هیــی ئەوە بێت‬ ‫لەبــارەی پشــیلەوەیە؟ دواجــار‪ ،‬تەنیــا‬ ‫جاپانییــەکان نین کە عاشــقی پشــیلەن‪.‬‬ ‫پشیلەی ناونیشانەکە‪ ،‬یەکێکە لەوانەی ئێمە‬ ‫زۆربەمان پێی ئاشــناین‪ :‬پشــیلەکە خۆی‬

‫هیی خەڵکی ترە‪ ،‬بەاڵم دێتە ماڵی ئێمەش‬ ‫بۆ خواردنی زیاتر و بۆ سەرخەوشکاندنێکی‬ ‫زۆرتر‪ .‬لەم بارودۆخانەدا گومانێک دروست‬ ‫دەبێــت‪ :‬ئــەم پشــیلەیە بــە ڕاســت هیی‬ ‫کێیــە؟ یــان خاوەندارییەکــەی هیی چەند‬ ‫کەســێک بــووە یەک لــە دوای یەک؟ ئەی‬ ‫کاریگەرییەکــەی چییە لەســەر پەیوەندی‬ ‫تــۆ و ئــەو هاوســێیەتان کــە خاوەنــی‬ ‫پشــیلەکەیە؟ دەتوانــی وێنــای بکەیــت‬ ‫چۆن ئەم پرســیارانە بــە جۆرێکی تایبەت‬ ‫گرنگییان هەیە لە کۆمەڵگەیەکی ڕەســمیی‬ ‫وەک جاپانییەکاندا‪.‬‬ ‫چیرۆکەکــە لــە کۆتایــی ‪١٩٨٠‬کانــدا‬ ‫ڕوودەدات و ئێمــە هەمــوو هۆیەکمــان‬ ‫پــێ دراوە‪ ،‬تــا وەهــا بــڕوا بکەیــن ئەمە‬ ‫ئۆتۆبایۆگرافییــە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬ئەمە‬ ‫نە لە گێڕانەوە هونەرییە ناســکەکەی کەم‬ ‫دەکاتــەوە و نە سازشــی لەســەر دەکات‪،‬‬ ‫بگــرە لــە ڕاســتیدا کۆمەکێکــی بەهێــزی‬ ‫لێهاتووییەکــەی کــردووە‪ .‬کەپڵێکــی ژن‬ ‫و مێــردن‪ ،‬یەکیــان نووســەرە‪ ،‬ئــەوی تر‬ ‫ئێدیتــۆری کتێبــە‪ ،‬خانوویەکی بچکۆلەیان‬ ‫لەســەر ســووچی باخێــک گرتــووە‪ ،‬کــە‬ ‫خانوویەکــی گەورەتریشــی تێدایــە؛ بەاڵم‬ ‫ئەمــە بــۆ ماوەیەکــی کاتییــە‪ ،‬بــە هۆی‬ ‫بەرزبوونەوەی نرخــی خانوو و ناجێگیریی‬ ‫ئابوورییەوە‪ .‬ڕاستیی‪ ،‬کتێبەکە‪ ،‬بە شێوازی‬

‫خۆی‪ ،‬مێدیتەیشنێکە لەســەر گۆڕانکاری‪.‬‬ ‫ئامــاژە کراوە بــە فۆرتونا لە ســەدەکانی‬ ‫ناوەڕاســت و ڕێنیسانســدا (بەتایبەتــی‪،‬‬ ‫الفــاوی وەرزی ئارنــۆ لــە فلۆرەنــس و‬ ‫بەکارهێنانــی ئەمە لەالیــەن ماکیاڤیلییەوە‬ ‫وەک مێتافۆرێــک لــە شــازادەدا)‪ .‬باخەکە‬ ‫بــە وردی بە گوڵ چێنراوە‪ ،‬تاوەکوو گوڵی‬ ‫جیاواز لە کاتی جیاوازی ســاڵدا بپشکوێن؛‬ ‫دەبینیــن ســەرەمێکوتەکان دەبنــە بۆق و‬ ‫پووشکەبەقوونەکان بەدەم فڕینەوە لەگەڵ‬ ‫هاوەڵەکانیانــدا لە شــێوەی "دڵێکی الردا"‬ ‫جــووت دەبن‪ .‬هاوڕێ و ناســیاوەکان‪ ،‬پیر‬ ‫دەبــن‪ ،‬یان نەخــۆش دەکــەون و دەمرن‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەمانەدا‪ ،‬کەپڵەکە –منداڵیان نییە‬ ‫و ڕاوییەکەش ئەسڵەن زۆر حەزی لە پشیلە‬ ‫نییــە‪ -‬دەبینن پشــیلەکە ئەوانی گرتووەتە‬ ‫خــۆی‪ .‬جا ئیتر‪ ...‬بەاڵم مــن حەز دەکەم‬ ‫خۆت شوێنی بکەویت چی ڕوودەدات‪.‬‬ ‫"کە ئێســتا تەماشای دەکەمەوە‪ "،‬ڕاوی‬ ‫دەڵێت‪" ،‬تەمەنی سییەکانی هەر کەسێک‪،‬‬ ‫سااڵنێکی سەختن‪ .‬لەم جێیەدا‪ ،‬وەک کاتێک‬ ‫بیریان لێ دەکەمەوە‪ ،‬کە بەفیڕۆم دان‪ ،‬بێ‬ ‫ئاگا لەو هەڵکشان و داکشانەی کە دەشێت‬ ‫ناکاوێکلــە تەنکاییەکانــەوە بتهاوێتەنــاو‬ ‫دەریای میحنەت و تەنانەت مردنیشــەوە‪".‬‬ ‫ئەمە هەرەتەسریحیترین ساتی کتێبەکەیە‪،‬‬ ‫کە بە گشــتی ئەوەی تێدایە ئێمە چاوەڕێ‬

‫دەکەین لــە گێڕانەوەیەکی ژیانی ئاســایی‬ ‫خۆمانــدا هەبێــت‪ :‬کار‪ ،‬بێدەنگــی نێــوان‬ ‫کەپڵــەکان‪ ،‬گــەڕان بــۆ شــوێنێک تێیــدا‬ ‫بژیــن‪ ،‬تێپەڕاندنی کات‪ .‬وشــەکلیلەکە "بێ‬ ‫ئاگا"یە؛ ئەوە نییە کتێبەکە لەو ڕێچکەیەی‬ ‫دەرچووبێت بــۆ ئــەوەی ئاماژەیەکی دیار‬ ‫بە گرنگــی ڕووداوەکانی خۆی بکات‪ .‬ئەمە‬ ‫لــەو جــۆرە کارانەیە‪ ،‬کــە وات لێ دەکات‬ ‫لە نووســەرەکەی بپرســیت‪" :‬ئاخر ئەمەی‬ ‫چــۆن کــردووە؟" لــە کاتێکدا دەســت بە‬ ‫چاوتــدا دەهێنێــت و بــە خەمگینییــەوە‬ ‫تەماشــای دوور دەکەیت‪( .‬وەرگێڕانەکەی‬ ‫بۆ ئینگلیزی لە الیەن ئێریک ســێالندەوە‪،‬‬ ‫تامێکــی ئەمریکی هەیە‪ ،‬بەس وەک هیراید‬ ‫دەڵێت ئەگەر بەیسبۆڵ هەر دوو کەڕەتێک‬ ‫بێ‪ ،‬کێشە نابێت‪).‬‬ ‫لــە کۆتاییدا‪ ،‬تــۆ لــە ڕووبەڕووبوونەوە‬ ‫لەگەڵ نهێنییەکدا خۆت دەبینیتەوە؛ ڕەنگە‬ ‫نهێنییەکــی بچــووک بێت‪ ،‬بــەاڵم لەوانەیە‬ ‫کــە بە دڵنیایــی ڕاتدەوەســتێنێ بیری لێ‬ ‫بکەیتەوە‪ .‬تۆ حەزدەکەیت پشیلەی میوان‬ ‫زیاد لە جارێک بخوێنیتەوە‪ ،‬ئەوسا دەتوانی‬ ‫وردەکاری زیاتــر ببینیــت‪ ،‬بــە هەمان ئەو‬ ‫شێوەیەی دەتوانیت لە ژیاندا بیکەیت‪.‬‬ ‫‪http://www.theguardian.com/‬‬ ‫‪books/2014/dec/30/the-guest-cat-by‬‬‫‪takashi-hiraide-review-meditation-change‬‬

‫خەتــە کــەچ کــرد‪ ،‬گەرچی ئــەم خەتە‬ ‫ئێستا دەیترسێنێت‪.‬‬ ‫خــدر جاویــد کــە پۆلیســی نهێنییە‪،‬‬ ‫خۆگونجێــن و کابرایەکی بێ پرنســیپە‪،‬‬ ‫کــە بوودەڵەییەکــەی وای لــێ دەکات‬ ‫ببێــت بە پیاوی ســاواک‪ .‬ئەو شــانازی‬ ‫بــەوەوە دەکات کە لە ســەردەمی شــادا‬ ‫ئەشــکەنجەی کۆمەڵێــک نەیاری شــای‬ ‫داوە و لێپرســینەوەی لەگەڵــدا کردوون‪.‬‬ ‫لــە هەمانکاتــدا‪ ،‬هیــچ پێودانگێکــی‬ ‫ئەخالقیــی ال نییــە و کاتێــک ڕژێمــی‬ ‫ئیســامییش دێتە ئــاراوە‪ ،‬پەیوەندییان‬ ‫پێــوە دەکات و هەمــان کاری پێشــوو‬ ‫بــۆ ئەمانیش دەکات‪ .‬کــەس بە تەواوی‬ ‫نازانێت ژمارەی ســاواک و هەواڵگرەکانی‬

‫««‬ ‫حکوومەتی شــا چەند بوو‪ ،‬بەاڵم هەزاران‬ ‫ســیخوڕیان لەناو ڕێکخــراوە دەوڵەتی و‬ ‫نادەوڵەتییەکاندا هەبوو‪ .‬ئەوانە تەنانەت‬ ‫لەناو خێزانەکانیشــدا کەشــێکی پڕ ترس‬ ‫و بێمتمانەییان دروســت کردبوو‪ .‬ساواکە‬ ‫خــاوەن بڕوانامەکان بــە نەزاکەت بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەشکەنجەدەرەکان لەناو مناڵە بێ‬ ‫دایــک و باوکەکانــدا هەڵدەبژێردران و لە‬ ‫سۆزانیخانە فەرمییەکاندا دەردەهێنران‪.‬‬ ‫ئەو شــتەی وا لەم ڕۆمانە دەکات لەناو‬ ‫ئەدەبــی هاوچەرخــی فارســیدا بێوێنــە‬ ‫بێت‪ ،‬ڕاشــکاوییەکەیەتی‪ .‬نووســەرەکەی‬ ‫لــە هیــچ کەســێک و هیچ شــتێک ســڵ‬ ‫ناکاتەوە و‪ ،‬بە ئاشکرا ڕووبەڕووی هەموو‬ ‫جۆرەکانی تابــووە ئەدەبی و ئەخالقی و‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان دەوەستێتەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەو شتانەش کە لە کەلتووری ئیسالمیدا‬ ‫بە موقەددەس لە قەڵەم دەدرێن‪ .‬ئەو بەم‬ ‫کارەشــی‪ ،‬جەخت لەســەر ئەو دژوازییە‬ ‫قوواڵنە دەکاتەوە کــە هەموو کۆمەڵگای‬ ‫دووچاری شکست کردووە‪.‬‬ ‫کۆڵۆنێل مرۆڤێکی لیبراڵە کە مناڵەکانی‬ ‫فێرکردووە بۆ خۆیان بیربکەنەوە و ڕێگای‬ ‫خۆیان هەڵبژێرن و‪ ،‬ئەنجامەکەشی بەوە‬ ‫شــکایەوە کــە هەمــوو کــوژران‪ .‬ئەو کە‬ ‫لەهەمانکاتــدا‪ ،‬بــە ئەخالقێکــی بــاوەوە‬ ‫بەســتراوەتەوە‪ ،‬لەمــڕووەوە پیاوێکــی‬ ‫تەســکبینە و‪ ،‬لەبەرئەوەی هاوسەرەکەی‬ ‫ئابــڕووی لەکــەدار کــردووە‪ ،‬دەیکوژێت‪.‬‬ ‫ئــەم دژوازییــە لەنێــوان بەهــا کــۆن و‬ ‫نوێکانــدا‪ ،‬ملمالنێــی بنەڕەتیــی ئێرانــی‬ ‫ئێستایە‪ .‬کۆمەڵگای ئێرانی هێشتا بەندە‬ ‫بە وەفاداریــی خێزانییەوە‪ .‬دوای ئەوەی‬ ‫ئیسالمییەکان دەسەاڵتیان گرتە دەست‪،‬‬ ‫هەوڵیــان دا هەمــوو میللەتەکە بکەن بە‬ ‫ســیخوڕ بەسەر یەکترەوە‪ :‬ڕابەڕی گەورە‬ ‫داوای کــرد کە هەمــوو چاودێری خێزان‬ ‫و دراوســێکانی خۆیــان بــن تــا نەوەکو‬ ‫یەکێک پێی لــەو خەتە زیاتر درێژ بکات‬ ‫کە بۆی دیاری کــراوە‪ ،‬یان لە ئەحکامی‬ ‫یاســای شەریعەت ســەرپێچی بکات‪ .‬ئەو‬ ‫بە ئاشــکرا لە تەلەفزیۆندا‪ ،‬ئەو ژنەی بە‬ ‫«دایکی ســاڵ» ناو برد کە خیانەتی لە‬ ‫مناڵەکــەی خــۆی کردبوو‪ .‬شــێوازەکانی‬ ‫ســتالین لەنــاو چەپەکانــدا دەبینــرا کە‬ ‫شۆڕشیان بە دیاری هێنابوو‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )45٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/٤‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫گەمژە‪ ...‬ئەوەی ئێمە نایناسین‬ ‫دۆستۆیڤسكی و پەیامەكەی‬

‫نەجات نوری‬ ‫(ئیــدی ئەم وەهم و خەیااڵتە بەســە!‬ ‫كاتــی ئەوە هاتووە گوێ لە دەنگی ئەقاڵ‬ ‫بگریــن)‪ .‬ئەمــە پەیامــی دوا دێڕەكانــی‬ ‫نــاو ڕۆمانــی (گەمژە)یــە‪ ،‬پەیامێك كە‬ ‫دۆستۆیڤســكی ڕووبەڕووی ئەو مرۆڤانەی‬ ‫دەكاتــەوە كــە لەنــاو وەهــم و خەیااڵتە‬ ‫ســەیرەكانی خۆیاندا درێژە بە تەمەنیان‬ ‫دەدەن و دونیــای كەســانی تریش وێران‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئیتر ئەو مرۆڤانە هەچ كەســێك‬ ‫بــن و لــە هەچ پلــە و شــوێنێكدابن ئەم‬ ‫پەیامــە بۆ ئەوانە‪ ،‬ئەم دەنگە كە دەنگی‬ ‫مرۆڤێكی ونبووی نــاو كۆمەڵگایە و جار‬ ‫جــار دەردەكەوێــت و ڕوو دەكاتە هەموو‬ ‫شــوێنێك و مرۆڤ دەخاتــە بەردەم ئەو‬ ‫پرسیارە هەستیارەوە‪ ،‬كە چیتر ئەوانەی‬ ‫لــە دەرەوەی ئەقــا ڕەفتــار دەكــەن و‬ ‫پــەی بە گرنگــی ئەقاڵ نابــەن ئەوانە لە‬ ‫وەهمێكــی كوشــندەدا دەژیــن و دەبنــە‬ ‫كەسانی شــەڕەنگێزو كوشندەو وێرانكەر‬ ‫لــە هەر الیــەك بن‪ ،‬ســەرجەمی تاوان و‬ ‫كارە قێزەونــەكان و لێكهەڵوەشــانی‬ ‫شارســتانییەكان دەكەوێتــە ئەســتۆی‬ ‫ئــەو مرۆڤانــەی كە لــە دەرەوەی بەهای‬ ‫ئەقــل ڕەفتار دەكــەن و بڕیــار دەدەن‪،‬‬ ‫لە كــۆی هەموو ئەو بەهــا وێرانكەرانەی‬ ‫كــە ڕوویانــداوە‪ ،‬ڕاســتەوخۆ پەیوەندی‬ ‫بــەو گروپانەوە هەبووە كــە هیچ كاتێك‬ ‫ئەقڵیــان ال گرنگ نەبووە و پشــتیان بە‬ ‫ئــەو ســەرچاوانە بەســتووە كــە خۆیان‬ ‫بڕوایــان پێی هەبووە تا ئەوپەڕی نەزانی‬ ‫و ســەرگەردانی‪ ،‬لەپــای ئــەم هــۆكارە‬ ‫ترســناكانە كە وەهــم بەرهەمیان دێنێت‬ ‫مــرۆڤ دەبێتــە قوربانــی‪ ،‬دەكەوێتــە‬ ‫دەرەوەی مرۆڤدۆستی و ڕێگاكانی ئازارو‬ ‫مەرگ بۆ خۆی و كەسانی تریش دەگرێتە‬ ‫بەر‪ ،‬لە سەر دەســتی ئەم مرۆڤانەدا كە‬ ‫وەهــم هەمــوو ژیانــی تەنیون و هێشــتا‬ ‫پێیان وایە ڕاســتی الی ئەوانــە‪ ،‬ڕوداوە‬ ‫نەخوازراوەكانیان كە بەرهەمی ئەم جۆرە‬ ‫وەهمانەیە دەبێتە ســەرچاوەی كێشــەی‬ ‫گــەورە بــۆ تــاك و كۆمەڵــگا‪ ،‬گەلێــك‬ ‫جاریش ئەوانەی تاوان دەكەن هیچ كاتێك‬ ‫هەســت ناكەن كــە ڕەفتارێكیان كردووە‬ ‫گوناه بێت یان دژ بە بەهای مرۆڤ بێت‪،‬‬ ‫چونكــە هیــچ كاتێك ئەقڵیــان ال گرنگ‬ ‫نەبــووە و نەگەڕاونەتەوە بۆی تا ڕێڕەوی‬ ‫ژیانی پێ دیاری بكەن و كەموكوڕیەكانی‬ ‫خۆیانی پێ چارەســەر بكــەن‪ ،‬لە غیابی‬ ‫ئەقــا و ئــەم جــۆرە وەهمــەدا‪ ،‬دواجار‬ ‫مرۆڤایەتــی پێی ناوەتــە ڕۆژگارە تاریك‬ ‫و كارە نەخوازراوەكانــەوە‪ ،‬خــۆ ئەگــەر‬ ‫ئەم پەیامــەی دۆستۆیڤســكی وەكو ناو‬ ‫بۆ ڕووداوەكانی جیهــان وەربگرین‪ ،‬ئەوا‬ ‫هەســت دەكەین كــە زۆركات دەوڵەت و‬ ‫شارســتانیەتەكان كاتێك وێران بوون كە‬ ‫رۆحیەتی مرۆڤــە نائەقاڵنیــەكان باڵیان‬ ‫بــە ســەردا كێشــاوە و گوێیــان بۆ هیچ‬ ‫پەیامێكــی تر نەگرتــووە جگە لە وەهمە‬ ‫كوشــندەكەی خۆیــان نەبێــت‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫دۆستۆیڤسكی لەم دەقەدا ڕایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بۆ ئــەو جۆرە مرۆڤانەی كــە لە وەهم و‬ ‫گەمژەیغــدا دەژین ئەمەیە كــە لە زمانی‬ ‫یەكێك لە پاڵەوانــی ناو ئەم ڕۆمانەوەیە‬ ‫بە نــاوی (ئاگالیا)وە (مــن نامەوێ لەم‬ ‫بارەیــەوە گەنگەشــەیان لەگــەاڵ بكــەم‪،‬‬ ‫چونكە هەندێجار هەیە ئینســان ناتوانێ‬ ‫ناچاریــان بــكات گوێ لــە دەنگی ئەقاڵ‬ ‫بگرن)‪ .‬گەیشــتن بــەم مانایانــە ئەوەیە‬ ‫كــە ژیــان لــەالی زۆركــەس ئیتــر چەق‬ ‫دەبەســتێت و كــەم هێز هەیــە بتوانێت‬ ‫ئــەم بارە كوشــندەیە وا زوو بگۆڕێت بە‬ ‫دیاردەیەكــی باشــتر لــەوەی كــە هەیە‪،‬‬ ‫رۆمانەكەی دۆستۆیڤســكی ئەو بیرۆكەیە‬ ‫زاڵــە بەســەریدا كە ئەوانــەی رۆژێك لە‬ ‫ڕۆژان دەیانەوێت لە گۆشــەگیری خۆیان‬ ‫بێنــە دەرەوەو پەیامی خۆیان بۆ خەڵك‬ ‫ڕابگەیەنن كە نــەك گەمژە نین‪ ،‬بەڵكوو‬

‫ئەو پەیامبەرانەن كە ئیتر هەست دەكەن‬ ‫دەبێت قســەی خۆیان هەبێــت و بتوانن‬ ‫دەرگا داخراوەكان لەســەر ئــەو مرۆڤانە‬ ‫بكەنەوە كە توشی داڕمان و وەهم هاتوون‪،‬‬ ‫بەمەش توشی ئەو بەرەنگاریە كوشندەیە‬ ‫دەبنەوە لەالیەن بەشــێك لە كەسانی ناو‬ ‫كۆمەڵــگاوە و دەردە ســەریەكان دێتــە‬ ‫ڕێگەیــان كە ئیتــر ناچاردەبــن جارێكی‬ ‫تــر بگەڕێنەوە بــۆ هەمان چارەنووســی‬ ‫خۆیــان كە ڕۆژانی گۆشــەگیریە‪ ،‬چونكە‬ ‫دەزانــن ئــەو مرۆڤانە بڕوا بــە پەیامێك‬ ‫ناكــەن كە دووریان دەخاتەوە لە وەهم و‬ ‫نەزانی‪ ،‬دەزانن هەندێك مرۆڤ وا خۆیان‬ ‫فێــر كردووە كــە جگە لە نەزانــی‪ ،‬ئیتر‬ ‫هیچی تر فێــر نابن و ئامادەش نین هیچ‬ ‫پەیامێــك لــە دەرەوەی ئــەم نەزانینانە‬ ‫قبــواڵ بكەن‪ ،‬لەم دەقەدا ئەو درك كردنە‬ ‫هەیــە كە ئەو خەڵكــە دەتوانن گوێ لەو‬ ‫هەموو وەهم و درۆ و ناحەقیانە بگرن كە‬ ‫كەسانی ناسراو و پارەدار بۆیان دەكەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم ناتوانن گوێ لەو بانگەوازانە بگرن‬ ‫كــە لــە ئەقڵــەوە ســەرچاوەی گرتووە‪،‬‬ ‫ئــەم ئاماژەیە لەالی دۆستۆیڤســكی ئەو‬ ‫پێكدادانە دوورودرێژەیە كە بەشــی زۆری‬ ‫ڕۆژگاری ئینسانەكانی بە خۆیەوە سەرقااڵ‬ ‫كردووە و لەنێوان ئەم ملمالنێیانەیشدا كە‬ ‫ڕۆژگارێكی ســەخت و درێژ بووە زۆركات‬ ‫وەهم بەســەر ئەقڵدا سەركەوتووە و پێی‬ ‫ناوەتە ئاســتی وێرانبوونی گەلێك بەهای‬ ‫جوان و گرنگ‪.‬‬ ‫دەچمەوە ســەر ئەوپەیامــە‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫ناوەكانی تر‪ ،‬ئەو ناوانەی كە وەكو مرۆڤی‬ ‫بەئــاگاو ئەقاڵنی گەشــتە كوشــندەكەی‬ ‫خۆیان دەســت پــێ دەكەن و هەمیشــە‬ ‫ویســتویانە تاك و كۆمەڵــگاكان بە ئاگا‬ ‫بهێننــەوە‪ ،‬ویســتویانە بانــگ لە تاك بە‬ ‫تاكــی مــرۆڤ بكەن كــە ئێــوە خاوەنی‬ ‫ئەقڵن‪ ،‬بەاڵم لــە كوێتان داناوە و بۆچی‬ ‫بە ئەقاڵ ڕەفتار ناكەن و كەسانی ژیرو بە‬ ‫ئاگا فڕێ دەدەنە دەرەوەی ژیانی خۆتان؟‬ ‫گەشــتی ئــەم كەســانە زۆركات بۆتــە‬ ‫گەشتێكی نائومێد‪ ،‬كاتێك ئیتر هەستیان‬ ‫كــردوە دەنگی ئەوان كەس نایبیســتێت‬ ‫و الی خەڵــك بوونەتە كەســی گەمژە و‬ ‫نــەزان‪ ،‬ئیتر ئەمانە دەبێت بگەڕێنەوە بۆ‬ ‫ناو ناخی خۆیــان‪ ،‬دەبێت ئیتر بۆخۆیان‬

‫كە الی دۆستۆیڤسكی ناوێكن بۆ ڕزگاری‬ ‫مرۆڤ و كەسانی بە ئاگان و دۆستایەتی‬ ‫و گۆڕینی ڕێڕەوە تاریك و شــەرمنەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم لەالی كۆمەڵگا ئەمانە لە كەســانی‬ ‫گەمــژە زیاتــر هیچی تــر نیــن‪ ،‬چونكە‬ ‫ناتوانن بــڕوا بە هیچ پەیامێكی تر بكەن‬ ‫جگــە لەوەی كە خۆیــان هەڵیان گرتووە‬ ‫و ناتوانن لێی داببڕێن و تا مردن پێوەی‬

‫ڕابگەیەندرێت‪ ،‬تێگەیشــتن بۆ ئەم جۆرە‬ ‫ڕاگەیاندنانــە زۆركات بانگەشــەكە قوڵتر‬ ‫دەكاتەوە یــان خوێناوی دەكات‪ ،‬چونكە‬ ‫هەندێــك جار ئــەم شــێوازە الی خەڵك‬ ‫پێچەوانە دەكەوێتەوە و نایانەوێت خۆیان‬ ‫ماندو بكەن تا بە ڕاستی شتەكان بگەن‪،‬‬ ‫(بــە تەبیعەت حەزناكەم كەس ناڕەحەت‬ ‫بكــەم‪ ...‬پێم وایە ئێمە لــە ڕواڵەتدا زۆر‬

‫نەدەزانــی‪ ،‬ئێســتاش شــتێكی ئەو تۆی‬ ‫دەربارە نازانم‪)...‬‬ ‫گەڕانــەوەی میــرزادە میشــكین و‬ ‫پەیامەكــەی بــۆ نــاو ئــەم واڵتــە ئــەو‬ ‫ئاماژەیەیــە كــە ئەمجــارە لــە ڕووی‬ ‫ئەقڵیــەوە پــێ دەچێــت تــەواو بێــت و‬ ‫شــتێكی بۆ وتــن و ڕاگەیانــدن پێ بێت‬ ‫جیــا لەوانــەی پێشــوتری‪ ،‬هەوڵەكانــی‬ ‫مرۆڤێكە كە دەیەوێت پەیامە شاراوەكەی‬ ‫بــۆ هاونیشــتیمانیەكانی ڕابگەیەنێــت‪،‬‬ ‫كە خــۆی لە ڕزگاری كێشــە گەورەكانی‬ ‫خەڵكدا دەبینێتەوە‪ ،‬بەاڵم دۆستۆیڤسكی‬ ‫لێرە ڕامان دەگرێت و سەرنجمان بۆ ئەوە‬ ‫ڕادەكێشــێت كــە پەیامی ئــەم گەنجەش‬ ‫(میرزادە میشكین) وەكو هەموو پەیامی‬ ‫چاكەكارانــی تر كەس گوێــی لێ ناگرێت‬ ‫و هەمــوو هەوڵــە جوانــەكان دواجــار‬ ‫دەكرێنە قوربانــی كارە قێزەونەكانی ناو‬ ‫كۆمەڵــگا و بكــوژ و درۆزن و ســۆزانی‬ ‫و كەســانی گاڵتەجاڕ ئیرادەیان بەســەر‬ ‫ئــەم هەمــوو هەواڵنــەدا ســەردەكەوێت‪،‬‬ ‫دۆستۆیڤســكی پێ دەچێت لــەم دەقەدا‬ ‫وەكــو خۆی ئیتــر ئــەوە ڕابگەیەنێت كە‬ ‫هیچ چاكەكارێــك ناتوانێت ئەم كۆمەڵگا‬ ‫شێواو و نائەقاڵنیانە بەرەو ئاراستەیەكی‬ ‫باشــتر بگۆڕێت‪ ،‬بــڕوای بە هیچ هەوڵێك‬ ‫نامێنێــت كە مرۆڤە ئەقاڵنیــەكان بتوانن‬ ‫خــووە خراپەكانی تــاك و خەڵك بەرەو‬ ‫چاكــە بگۆڕن‪ ،‬ئەم پەیامەش لەم دەقەدا‬ ‫بــە ئاشــكرا خوێنــەر بــۆ ئــەو قواڵییە‬ ‫ڕادەكێشێت‪.‬‬ ‫دیوەكــەی تری ئەم دەقە بــەرەو ئەو‬ ‫بڕوایەمــان دەبــات و ئەوەمــان نیشــان‬ ‫دەدات‪ ،‬كــە زۆرن ئەو ئینســانانەی هیچ‬ ‫دەربــارەی ژیــان نازانن‪ ،‬بــەاڵم دەتوانن‬ ‫لەبــارەی ژیانــەوە بدوێــن و پەیامیــان‬ ‫بــۆی هەبێت‪ ،‬بــەاڵم ئەوانەی كە دەگەنە‬ ‫كۆتایی ئەم ڕۆمانە لە خۆیان دەپرســن‪:‬‬ ‫ئەم فریادڕەسانە لە ناو كەسانی درۆزن و‬ ‫داوێنپیــس و بكوژو تاوانبارو فێڵبازدا كە‬ ‫بەشــێكی زۆری كۆمەڵگاكانیان خستۆتە‬ ‫ژێر ڕكێفی خۆیانەوە چیان پێ دەكرێت؟‬ ‫پرســیارێكە كــە كۆی هەمــوو دەقەكەی‬ ‫تێــدا كۆدەبێتــەوە‪ ،‬بەم جــۆرە دەكرێت‬ ‫ڕووبــەرە فراوانەكــەی نــاو ئــەم ڕۆمانە‬ ‫لەسەر ئەم دوو دیدە كە لە ساڵی ‪1867‬‬

‫لەم دەقەدا ئەو درككردنە هەیە كە ئەو خەڵكە دەتوانن گوێ لەو هەموو‬ ‫وەهم و درۆ و ناحەقیانە بگرن كە كەسانی ناسراو و پارەدار بۆیان دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانن گوێ لەو بانگەوازانە بگرن كە لە ئەقڵەوە سەرچاوەی گرتووە‬ ‫بدوێــن و پەیامی خۆیان بۆ ڕۆحی خۆیان‬ ‫بێت نەك ئەو كۆمەڵگاو تاكانەی كە هیچ‬ ‫بەهایەكــی گرنــگ فێرنابــن‪ ،‬پەیامەكەی‬ ‫دۆستۆیڤســكی لێــرەوە دەردەكەوێــت‪،‬‬ ‫وێنەكە تەواو پێچەوانە دەبێتەوە‪ ،‬مرۆڤە‬ ‫ژیــرو فریادرەســەكان لــەالی بەشــێكی‬ ‫كۆمەڵــگاكان دەبنــە كەســانی گەمــژەو‬ ‫بێئــاگاو دەردەكرێنــە دەرەوەی بازنــەی‬ ‫خەڵــك و كــەس نایەوێــت گوێیــان لــێ‬ ‫بگرێــت‪ ،‬بــە دیوەكەی تــردا خەڵك یان‬ ‫بە شــێكی زۆری تاكەكانــی ناو كۆمەڵگا‬ ‫لەگەاڵ وەهمەكــەی خۆیاندا هەڵدەكەن و‬ ‫خۆیان لێ دەبێتە كەســی بە ئاگاو گوێ‬ ‫بە هیــچ پەیامێك نادەن كە ڕووبەڕوویان‬ ‫دەبێتــەوە‪ ،‬ئەمــە كاری بەشــێكی زۆری‬ ‫نــاو ڕێــڕەوی ڕووداوەكانی مێــژوو بووە‪،‬‬ ‫هەمیشــە پەیامبــەرو زانــاو ڕۆشــنبیرو‬ ‫حەكیمــەكان لەگــەاڵ یەكــەم بانگەوازی‬ ‫پەیامەكەیانــدا بــۆ هەڵــەو چــاك بوونی‬ ‫خەڵك ڕووبەڕووی ســوكایەتی و كوشتن‬ ‫و دەربەدەركــردن بوونەتــەوە‪ ،‬كاركردنی‬ ‫دۆستۆیڤســكی لەم دەقــەدا كاركردنە لە‬ ‫ســەر گەمژەو ناوەكانــی تر‪ ،‬ئەو ناوانەی‬

‫ســەرقاڵن‪ ،‬لــە پۆلێنكردنی ڕێــگای ئەم‬ ‫مرۆڤانــەدا ئەو جەنگە دێتــە كایەوە كە‬ ‫ئیتــر دواجــار مرۆڤە بە ئــاگاو ژیرەكان‬ ‫بەشــیان هەڵهاتــن و ســەرگەردانیە و‬ ‫دەبێــت ئەو كۆمەڵگایانە بــە جێ بهێڵن‬ ‫كــە درك بە ڕاســتی شــتەكان ناكەن و‬ ‫لەســەر كارە پیســەكانی خۆیان دەژین‪.‬‬ ‫ڕۆژگاری نائەقاڵنی ئەو دیوە تاریكە بووە‬ ‫كە زۆركات تێیدا ڕۆشنبیرو كتێبەكانیان‬ ‫ســوتێنراون‪ ،‬نووســەرو بیرەكانیانــی‬ ‫تێدا خراونەتە گۆشــەی ســوكایەتی پێ‬ ‫كردنــەوە و دەرگای گرتوخانەكانیــان بۆ‬ ‫كراوەتــەوە لەبــری گــوێ لــێ گرتنیان‪،‬‬ ‫خــاوەن ئەقڵــەكان و پەیامەكانیــان بێ‬ ‫پەروا كراونەتە دەرەوەی كۆمەڵگاو وەكو‬ ‫نەخــۆش و شــێت و گەمــژە ڕەفتاریــان‬ ‫لەگەڵدا كراوە‪ ...‬ئەمە جەنگی نەبڕاوەی‬ ‫نێوان كەسە نائەقاڵنی و كەسە بەئاگاكان‬ ‫بووە لە ســەرجەم شارستانییەتەكاندا تا‬ ‫بە ئێستا دەگات‪.‬‬ ‫جیاوازیــە گەورەكــە ئــەو كاتانــە‬ ‫دەســت پــێ دەكات كە حــەق و دیاردە‬ ‫زیندووەكان دەبێت بە خەڵك و كۆمەڵگا‬

‫لێكــدی جیاوازیــن‪ ...‬لــە بــەر زۆر هۆ‪ ،‬دۆستۆیڤسكی نووسیوێتی‪ ،‬بنیات نرابێت‪،‬‬ ‫خاڵی هاوبەشــی زۆرمان لە نێواندا نییە‪ ،‬ڕووبــەری ئەو بیــرو واتایانەی كە لە ئەم‬ ‫هەرچەندە من لەالی خۆمەوە زۆر باوەڕم ڕۆمانــەدا جێگەی كراوەتــەوە ڕووبەرێك‬ ‫بــەو بۆچوونــە نییە‪ ،‬چونكــە زۆرجار لە نییــە بۆ بە ئاســانی تێگەیشــتن و درك‬ ‫رواڵەتــدا خاڵی هاوبەش نابیندرێ‪ ،‬بەاڵم كردنی‪ ،‬نایشــكرێت خوێنەر لە خۆڕا ئەم‬ ‫لە حەقیقەت و جەوهەردا خاڵی هاوبەش دەقە بخوێنێتەوە و بە شوێن واتا سادەو‬ ‫هــەن‪ ...‬خەڵكی لــە تەمەڵیــی خۆیاندا گونجاوەكانــدا بگەڕێــت‪ ،‬چونكــە ئەگەر‬ ‫بڕیار لەسەر ڕواڵەت دەدەن و بە گوێرەی لــەم ڕێگەیەوە ئــەم دەقــەی خوێندەوە‬ ‫ڕواڵەت خەڵكــی پۆلێن دەكەن و ناتوانن دڵنیــام هیــچ لــە مانای دەقەكــەو بیری‬ ‫نووســەرەكەی تێنــاگات‪ ،‬چونكە گەمژە‬ ‫حەقیقەتی خەڵكی بدۆزنەوە‪)...‬‬ ‫ئەمە ڕاگەیەندراوەكەی دۆستۆیڤسكییە بــە تەنیا ناوێــك نییە لە خــۆڕا درابێتە‬ ‫بــۆ مــرۆڤ و جیاوازیەكانــی نێوانیان‪ ،‬پەنــا پاڵەوانی ناو ئەم ڕۆمانە‪( ،‬میرزادە‬ ‫پەیامــی ئەو گــەورە ڕۆماننووســەیە بۆ میشــكین) یان خــۆ ئەگەر لــە ڕوانگەی‬ ‫خەڵك و بیركردنەوەیان‪ ،‬لە زمانی یەكێك ئەوەوە بێت ئێمە ویستبێتمان بەرهەمێكی‬ ‫لــە پاڵەوانەكانــی ناو ڕۆمانــی (گەمژە) تری ئەم ڕۆماننووســە بخوێنینەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫وە كــە (میــرزادە میشــكین )ی تەمەن دەكرێت واز لە خوێندنەوەی ئەم ڕۆمانەی‬ ‫‪ 26‬ســاڵەیە‪ ،‬ئــەو كــوڕە نەخۆشــە بێ دۆستۆیڤســكی بهێنیــن‪ ،‬چونكــە قواڵیی‬ ‫كەسوكارەی كە دوای سااڵنێك لە وەرزی ئەم دەقــە پێویســتی بــە خوێندنەوەی‬ ‫توانەی بەســتەڵكدا‪ ،‬بە شەمەندەفەرێك ئــەو خوێنەرانەیە كە دەتوانــن جیاوازی‬ ‫لە هەندەرانەوە دەگەڕێتەوە بۆ واڵتەكەی‪ .‬بكــەن لە نێوان ئەو كەســانەی كە لەالی‬ ‫(من چــوار ســاڵە لە روســیانیم‪ ،‬كە خەڵك بە گەمژە دادەنرێن و بۆخۆیشیان‬ ‫ســەفەرم كرد‪ ،‬لە رووی ئەقڵییەوە تەواو ئــەو كەســە گەمەژەیە نین كــە وا لێیان‬ ‫نەبــووم‪ ،‬ئەوكاتە هیچــم دەربارەی ژیان دەڕوانرێــت‪ ،‬لــە دەقەكەیشــدا وا بــە‬

‫ئاسانی هەســت بە پەیامی پاڵەوانەكەی‬ ‫ناكەیــن‪ ،‬بــۆ ئەمــە دەقەكــە دەتخاتــە‬ ‫بــەردەم ئــەو پرســیارە گەورەیــەوە كە‬ ‫گەمژە درێژكراوەی ناوی زۆركەسە كە لە‬ ‫ڕۆژگارە جــۆر بە جۆرەكاندا و دواجاریش‬ ‫خەڵــك دركیــان بــە گەمــژەی خۆیــان‬ ‫نەكردوە كە چەند خراپ دژی ئەو مرۆڤانە‬ ‫ڕاوەســتاونەتەوە كــە مرۆڤــی ژیــرو بــە‬ ‫توانابوون لە دەرەوەی بیری ئەوان‪ ،‬لەمە‬ ‫زیاتر تێگەیشــتنی خوێنەرە بۆ گەیشــتن‬ ‫بــە بیری دۆستۆیڤســكی و خوێندنەوەی‬ ‫ســەردەم و ژیانی ئەم ڕۆماننووســە‪ ،‬ئەو‬ ‫خوێنەرانەی كە واهەست دەكەن ڕۆمانەكە‬ ‫بۆ خۆی ڕۆمانێكی ســادە بێت و دەتوانن‬ ‫بیخوێننــەوە‪ ،‬ئەمەیان تێنەگەیشــتنە لە‬ ‫دەقەكــە و دووركەوتنەوەیانە لە تەواوی‬ ‫ماناو وێنە شاراوەكانی ناوی‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ناكرێت گەمژەو دۆستۆیڤسكی لەم دەقەدا‬ ‫لە یــەك جیابكرێنەوە‪ ،‬ئەمەش مانایەكی‬ ‫تــری شــاردراوەی نــاو ئــەم دەقەیە كە‬ ‫دەبێــت ئێمە دركی پێ بكەین‪ ،‬دەبێت لە‬ ‫خۆمان بپرســین گەمژەكان كێن؟ ئایا لە‬ ‫گەمژەیــەك زیاتر یان گەمــژەو ناوەكانی‬ ‫تر هــەن و چ جیاوازیەكــی تریان لەگەاڵ‬ ‫كەســانی تردا هەیە؟ ئەمە ئەو پرسیارە‬ ‫قواڵنەن كە ئێمە لەم دەقەدا ڕووبەڕوویان‬ ‫دەبینــەوە‪ ،‬لەو خاڵەدا بــە یەك دەگەین‬ ‫و خاڵی بنەڕەتی دەقەكەش لەســەر ئەم‬ ‫كــردارە بنیات نراوە‪ :‬كــە گەلێك مرۆڤ‬ ‫زۆركات گیــرۆدەی ئەخالقیەتی خۆیەتی‪،‬‬ ‫چونكــە ناتوانێت و شــەرم دەكات خۆی‬ ‫وەكــو چاكەكارو فریادرەس و ئەقاڵنی بە‬ ‫خەڵك بناســێنێت‪ ،‬كاتێكیش ئەمەی بۆ‬ ‫ناكرێت‪ ،‬ئەوا دەبێتە ئەو مرۆڤە گەمژەیەی‬ ‫كــە ئیتر بەردەبێتەوە بۆنــاو قواڵیی ئەو‬ ‫كۆمەڵگایانەی كە هەمیشــە بــە رواڵەت‬ ‫مرۆڤ دەناســن و هەســت بە حەقیقەت‬ ‫و جوانی دەرونی كەســانی ترناكەن‪ ،‬ئەم‬ ‫مرۆڤانە ئیتر دەخرێنە پەراوێزی هەستی‬ ‫ئەو كۆمەڵگاو شارستانیانەوە كە ناتوانن‬ ‫ببنــە پشــت و پەنای ئــەو مرۆڤانەی كە‬ ‫دەیانەوێــت ئیرادەی ون بــووی كۆمەڵگا‬ ‫بدۆزنەوەو بە ڕاســتی شــتەكانیان ئاشنا‬ ‫بكەنــەوە ‪...‬ئاخــر ئەو مرۆڤانــە خۆیان‬ ‫نــا‪ ،‬بەڵكــوو لەالی گەلێك دەســەاڵتدارو‬ ‫خوداپێــداو و كەســانی ســادەی تــری‬ ‫نــاو كۆمەڵــگا بــە گەمــژە نــاو دەبرێن‪،‬‬ ‫ئیتــر جێگەیــان نییــە بۆ قســەكردن و‬ ‫بۆ تەرحكردنــی كــردارو بەرنامەكانیان‪،‬‬ ‫لەالیەن ئــەم جــۆرە كۆمەڵگایانەوە ئەم‬ ‫مرۆڤانــە فڕێ دەدرێنــە دەرەوەی هەموو‬ ‫بەهــاكان و زۆركاتیــش دەبنــە گەمەچی‬ ‫دەســتی ڕۆژگارێــك كە هەموو شــتێكی‬ ‫تێدا لــە دەســت دراوە‪ ،‬دۆستۆیڤســكی‬ ‫لــە زۆر شــوێندا لــەم دەقــەدا ڕامــان‬ ‫دەگرێــت و پێمان دەڵێت‪ :‬چارەنووســی‬ ‫ئــەو مرۆڤانەی كە لە نموونــەی میرزادە‬ ‫میشــكین و خەڵك بە گەمژەیان دەزانن‬ ‫بە كوێ دەگات؟ لێناگەڕێت ئێمە بۆ وەاڵم‬ ‫بگەڕێین‪ ،‬چونكــە دواجار ئەم پەیامبەرە‬ ‫دەبێت بگەڕێتەوە بۆ ئەو شوێنە نامۆیەی‬ ‫كــە لێــوەی هاتبــوو‪ ،‬ئــەو نەیتوانی نە‬ ‫بــە عەشــق و نــە بــە گفتوگــۆ و نە بە‬ ‫تێڕامانەكانــی شــتێك لــە كۆمەڵگاكەی‬ ‫بگۆڕێــت‪ ،‬چونكــە هەمیشــە نمونەكانی‬ ‫میرزادە میشــكین لەالی خەڵك نەخۆش‬ ‫و ناتەواون‪ ...‬پەیامی دۆستۆیڤســكی بۆ‬ ‫هەموو سەردەمەكان ئەوە یە كە دەڵێت‪،‬‬ ‫ئەوە میرزادە میشكین نییە كە گەمژەیە‪،‬‬ ‫بەڵكــوو ئەوە ئێوەن كە تا مردن شــوێن‬ ‫گەمــژەی خۆتان دەكــەون‪ ...‬ئەمەش بە‬ ‫مانای مردنی ئەو كۆمەڵگایانەیە كە درك‬ ‫بە جوانی و فریادرەســی كەســانی وەك‬ ‫میرزادە میشــكین ناكەن و شوێن وەهم و‬ ‫ناتەواویەكانی خۆیان دەكەون‪.‬‬ ‫• گەمــژە ‪ /‬بەرگــی یــەك و دوو ‪ /‬فیــۆدۆر‬ ‫دۆستۆیڤسكی‬ ‫• وەرگێڕانی‪ /‬حەمەكەریم عارف‬ ‫لــە باڵوكراوەكانــی دەزگای چاپ و پەخشــی‬ ‫سەردەم ‪2014 /‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )45٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/٤‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫ئەنفال‬

‫لە گۆڕستانی چراكاندا‬ ‫* سۆران عارف‬ ‫‪2-1‬‬ ‫گۆڕســتانی چــراكان‪ ،‬یەكێكــە لــەو‬ ‫دەقــە شــیعریە دریژانەی كە شــاعیر بە‬ ‫ڕۆمانەشــیعر ناوی بردووە و لە دووتوێی‬ ‫پەرتوكێكــی قەبــارە مامناوەندیدا باڵوی‬ ‫كردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئــەو ســاتەی خوێنــەر دەســت بــە‬ ‫خوێندنــەوەی ئــەم بەرهەمــە شــیعریە‬ ‫دەكات ‪،‬لەگــەڵ خوێندنەوەی الپەڕەكانی‬ ‫ســەرەتای پەرتوكەكــەدا حەزێك بەرەو‬ ‫ئەوەت دەبات بەدوای مەبەستدا بڕۆیت و‬ ‫لەوێوە بەرەو ناوەڕۆك و دواجار بە جۆرێك‬ ‫ئاڵودەت دەكات‪ ،‬ناتوانی دەســتبەرداری‬ ‫بیت‪ ،‬بەو مەبەســتەی جۆرێك لە ئەنجام‬ ‫و وەاڵمــت دەســتگیر ببێــت‪ .‬وەك چۆن‬ ‫نووســەر بە ڕۆمانەشــیعر نــاوی بردووە‪،‬‬ ‫بە هەمان شــێوە لە نووســینەوەی دەقە‬ ‫شیعریەكەشــدا ڕەچاوی كات و شــوێن و‬ ‫ڕووداو و كەســایەتی كــردووە‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئەم جۆرە بەرهەمانەش بە دنیای شــیعر‬ ‫و ئەدەبی كــوردی نوێیە‪ ،‬بۆیە دەتوانین‬ ‫بڵێین‪ ،‬شاعیر یەكێكە لەو نووسەرە ڕچە‬ ‫شكێنانەی ئەدەبی كوردی‪ ،‬كە خوێنەری‬ ‫كوردی بە جۆرێك لە تازەگەری لە هۆزاندا‬ ‫ئاشــنا كــردووە‪ .‬لەبــارەی تازەگەریەوە‬ ‫بەختیــار علــی دەڵێــت‪« :‬هــەر دەقێك‬ ‫كەلــە تاریكیــەوە دێت‪ ،‬هــەر ئایدیایەك‬ ‫كــە لــە بەرگــی نادیــاری دۆزراودا خۆی‬ ‫دەخاتە ڕوو‪ ..‬مافی ئەوە دەدات بە خۆی‬ ‫نــاوی تازەگەر بەخۆیــدا ببڕێت»‪ .1‬ئەم‬ ‫بەرهەمانــە دەتوانیــن بڵێیــن لە مێژووی‬ ‫ئەدەبی كوردیــدا دەگمەنن‪ ،‬ڕەنگە جۆرە‬ ‫بەرهەمێكی وەكو مەم و زینی خانی بەدی‬ ‫بكرێــت‪ ،‬كە بێگومــان ئــەو بەرهەمەش‬ ‫یەكێكە لە پەرتوكە شیعریە بەنرخەكانی‬ ‫ئەدەبــی كوردی و لە كات و ســەردەمی‬ ‫خۆیــدا نوێ بــووە‪ ،‬بــەاڵم بەرهەمەكانی‬ ‫شــێركۆ بێكــەس لەگەڵ دنیای شــیعری‬ ‫نوێــدا یــەك دەگرێتەوە‪ ،‬واتــە لە ڕووی‬ ‫شــێوازی نووســین و نــاوەڕۆك و قاڵبی‬ ‫شیعریشەوە نوێیە‪.‬‬ ‫بەهەرحــاڵ ئــەوەی لێرەدا مەبەســتی‬ ‫ئەم لێكۆڵینــەوەی ئێمەیە‪ ،‬ڕەنگدانەوەی‬ ‫كارەســاتی ئەنفالــە لــەم بەرهەمــەدا‪،‬‬ ‫كــە بێگومــان بەرهەمەكــە زادەی هــزر‬ ‫و تێفكرینــی نوێــی نووســەرەكەیەتی‪،‬‬ ‫وەك خــۆی لــە چەنــد دێڕی ســەرەتای‬ ‫پەرتوكەكەدا دەڵێت‪:‬‬ ‫بە جلی تازەی شیعرەوە‬ ‫ئەو جالنەی كــە خەیاتە باریكەلەكەی‬ ‫خەیاڵی خۆم‬ ‫لــە ژوورە نســرمەكانی تەنیــای و‬ ‫تەریكیدا‬ ‫هێور هێور كەبە فانۆزێكی هیالك‬ ‫بۆی بڕیم و بە تەقەڵی وردە هەنســكی‬ ‫شەوانە‬ ‫بۆیشی درووم! ‪2‬‬ ‫كەواتــە شــاعیر بەگوێــرەی پێزانین و‬ ‫كاریگەربوونــی بــە ڕووداوەكــە و توانای‬ ‫مەعریفــی خۆی ئەم بەرهەمــەی دوریوە‬ ‫و هەڵســەنگاندنی بۆ ڕووداوەكە كردووە‬ ‫وەك شــاعیرێك‪ ،‬بێگومــان شــاعیریش‬ ‫لە كەســانی ئاســایی كۆمەڵگە جیاوازە‪،‬‬ ‫چونكە (شــاعیر مرۆڤێكی هەست ناسك‬ ‫و دڵ فراوانــە و زیاتــر پەیوەندی لەگەڵ‬ ‫جیهانی نــاوەوە و دەرەوەی خۆیدا دەكا‬ ‫و كاریــان تــێ دەكات‪ ،‬شــاعیر هەڵگری‬ ‫ڕازو گلەیــی و خۆشەویســتی و پەیامــی‬ ‫ێ‬ ‫ناو كۆمەڵ و ســوود لە كۆمــەڵ دەبین ‌‬ ‫و ســودیش بە كۆمەڵ دەگەیەنێ‪ ،‬كەواتە‬ ‫شــاعیر مرۆڤێكە هەڵوێســتێكی تایبەتی‬ ‫خــۆی هەیــە لــە ژیانــدا‪ ...‬تاریكــی و‬ ‫ڕوناكی‪ ...‬شــیرینی تاڵیەوە‪ ...‬كە(بیر)‬ ‫ێ پێكدێت)‬ ‫یا(ناوەڕۆك)ی هۆنراوەكانی ل ‌‬ ‫‪ .3‬بۆیە ئەو پەیام و مەبەستە دەگەیەنێت‬ ‫جیاوازە لە كەســێكی تــر‪ ،‬هەروەها ئەم‬

‫ڕووداوەی شاعیر لێرەدا دەیگێڕێتەوە هی‬ ‫سەردەمێكی زوو نییە‪ ،‬بەڵكوو لە كۆتایی‬ ‫ســەدەی بیســتدا ڕوویــداوە و ئــەوكات‬ ‫نووسەر خۆی لەناو سەردەمەكەدا ژیاوە‪،‬‬ ‫واتە باس لە مێژوویەكی كۆنینە ناكات لە‬ ‫ڕێگەی نووسین و گێڕانەوەی دەماودەم بە‬ ‫چەند نەوەیەك پێی گەیشتبێت و ئەوكات‬ ‫هاتبێــت لە بۆتەی دەقێكی ئەدەبیدا دای‬ ‫بڕێژێتەوە‪ ،‬بۆیە (شاعیر ئەمڕۆ ئەركێكی‬ ‫ێ چۆن‬ ‫سەختی كەوتوەتە ئەستۆ و دەزان ‌‬ ‫ێ دەكات و شــیعر پڕ‬ ‫ئــەم ئەركە جێبەج ‌‬ ‫لە ســۆزی ترپەی دڵ پێشكەش دەكات‪.‬‬ ‫شــیعرێك كــە ڕەنگدانــەوە و هەڵقواڵوی‬ ‫ێ و ســەر بەو جیهان و ژیانە بێ‬ ‫واقیع ب ‌‬ ‫كە ئێمەی تێدا دەژین) ‪.4‬‬ ‫گۆڕســتانی چراكانیــش یەكێكــە لــە‬ ‫بەرهەمی شــاعیرێكی ئەمڕۆ و پڕیەتی لە‬ ‫سۆز و ترپەی دڵ و لە پاش خوێندنەوەی‬ ‫تــەواوی بەرهەمەكە خوێنــەر جۆرێك لە‬ ‫حەماســەت و شــوعورێكی ئینسانی وای‬ ‫لــەال درووســت دەبێــت هەمــوو تەمەنی‬ ‫خــۆی تەرخــان بــكات لە پێنــاو ئەوەی‬ ‫خۆشــگوزەرانی بــۆ ئــەو گەلــە ســتەم‬ ‫دیدەیە بە دەســت بهێنێت‪ .‬ئەم بەرهەمە‬ ‫لــە دووتوێی بەرگێكدا بــە قەبارەی ‪202‬‬ ‫الپەڕە باڵو كراوەتــەوە‪ ،‬لێرەدا و ئەوەی‬ ‫دەمانەوێت زیاتر تیشــكی بخەینە ســەر‪،‬‬ ‫الیەنی مێژوو و جوگرافیای ئەنفالە‪ ،‬واتە‬ ‫شیكردنەوە و لێكدانەوەی ئەم دوو الیەنە‬ ‫لەم تێكستەدا لە ڕووی كات و شوێنەوە‪،‬‬ ‫ێ كراوە‪،‬‬ ‫لــە چ كاتێكــدا بــووە و لەكــو ‌‬ ‫بێگومــان بوونــی ئــەم دوو الیەنــە لەم‬ ‫دەقــەدا زۆر گرنگە بۆ ئەوەی لە ئایندەدا‬ ‫نەوەكانی تر ســودی لــێ وەربگرن وەك‬ ‫بەڵگەیەكی ئەدەبــی‪ ،‬هەروەها ئاماژە بە‬ ‫بەهــای ئینســانی دەكەین چــۆن لە نێو‬ ‫گۆرســتانی چراكانــدا ڕەنگــی داوەتەوە‬ ‫و شــاعیر چــۆن توانیویەتــی كــرداری‬ ‫لەگەڵدا بكات و باسی بكات‪ ،‬بێگومان لە‬ ‫پڕۆسەیەكی وەكو ئەنفالدا ئەوەی بایەخی‬ ‫پێ نەدرابێت بەها و نرخی مرۆڤ بووە‪.‬‬ ‫دەستپێك لە گۆڕستانی چراكاندا‬ ‫ئەگــەر ئاماژەیــەك بــە ناونیشــانی‬ ‫ئــەم پەرتوكــە بكەیــن تێدەگەیــن لــە‬ ‫دێڕەكانیــدا چ تااڵو و كارەســاتێك خۆی‬ ‫وێنــا دەكات‪،‬لــە كاتێكدا شــاعیر پەنای‬ ‫بردوەتەبەر ڕەگەزی خواســتن و كوردە‬ ‫ئەنفــال كراوەكانــی بە چرا شــوبهاندوە‪،‬‬

‫سەفرێ بەپێی پەتی خەمان‬ ‫ێ بە سواری تراویلكەو‬ ‫سەفەر ‌‬ ‫ێ بە سواری هەواڵی ناوەخت و‬ ‫سەفەر ‌‬ ‫ێ بە سواری دووكەڵێ‌‬ ‫سەفەر ‌‬ ‫كە پاشكۆ و خورجینی‬ ‫پڕ كردوە لە چاوی كوژراوی باران‬ ‫سەفەرێكی تازە‬ ‫ێ لەشارەكانی خۆڵەمێش‬ ‫بۆ مەملەكەت ‌‬ ‫بــۆ مەملەكەتــێ‌ لە كوچە و شــەقامی‬ ‫بێدەنگی‬ ‫بەاڵم پڕ لە خەڵكی‪6 .‬‬ ‫كەواتە ســەفەری ئەمجارە سەفەرێكی‬ ‫پــڕ لە تراژیدیــا و پڕ لە گریان و فیغانە‪،‬‬ ‫باس كردنی بە سەرهاتێكی تااڵوڕژێنە بە‬ ‫جۆرێــك هەموو كەس بەرگــەی ناگرێت‪،‬‬ ‫ئەم سەفەرە دەرخستنی ئەو بێبەهاییەیە‬ ‫كــە بە ئینســان دەكرێــت‪ ،‬وەك دەڵێت‬ ‫خورجینــی پڕ كردوە لــە چاوی كوژراوی‬ ‫بــاران‪ .‬هەروەهــا لــە جێگەیەكــی تری‬ ‫سەرەتای ڕۆمانە شیعریەكەدا دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەمجارەیان من سەرزەمین بەجێدێڵم‬ ‫هیــچ كارێكم بە ئەســتێرە و بە دار و‬ ‫باری سەرەوە و‬ ‫بە شەقام و بە تەالر و بە خۆرنییە‬ ‫هەر بەرەوبن دائەچۆڕێم‬ ‫لەناونیشتیمانی گڵدا‬ ‫لە واڵتی خۆڵ و قوڕدا‬ ‫بۆ ئاوی كوژراو ئەگەڕێم‪7 .‬‬ ‫كەواتــە دەگەین بەو بــاوەڕەی كە ئەو‬ ‫ناونیشــانەی بۆ بەرهەمەكــە دانراوە زۆر‬ ‫بــە بایەخــەوە بیری لــێ كراوەتــەوە تا‬ ‫لەگــەڵ ناوەڕۆكــدا تەبا بێــت‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەردەوامیش دەبێت لەوەی خوێنەرەكانی‬ ‫ئــاگادار بكاتــەوە كــە بــاس لــە مەرگ‬ ‫دەكات‪ ،‬بــاس لــە زوڵــم و زۆرداری و‬ ‫ناعەدالەتی دەكات‪ ،‬بەاڵم چ جۆرە مەرگ‬ ‫و ناعەدالەتی و زوڵمێك؟‬ ‫بــەم جۆرە شــاعیر دەڕوات و خوێنەر‬ ‫بــەدوای خۆیــدا كێــش دەكات بــۆ‬ ‫ئاشــكراكردنی ئەو مــەرگ و ناعەدالەتی‬ ‫و زلۆمــە‪ ،‬كە تــا كۆتایــی ناهێڵێت ئەم‬ ‫پەرۆشــیەی خوێنــەر بۆ بەدەســتهێنانی‬ ‫وەاڵم ببڕێت‪ ،‬دیارە ئەمەش بۆ شارەزایی‬ ‫و سەلیقەی و توانای شاعیر دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە بەر لە گێڕانەوەی بەسەرهاتی‬ ‫گۆڕســتانی چراكان دڵنیامــان دەكاتەوە‬ ‫ئەمە واقیعە و خەیاڵ نییە و دەڵێت‪:‬‬ ‫شوێنم كەوە!‬ ‫ئەمە نەوڕینەی شیعرە و‬

‫هاواڵتــی تێدایــە و گەورەتریــن ناوچەی‬ ‫كوردســتانی باشــوورە‪ ،‬ئــەو دەڤەرەش‬ ‫گەرمیانە‪ ،‬دواتر لەگەڵ بەســەرهاتی ئەم‬ ‫ناوچەیــەدا ئاماژە بە چەنــد ناوچەیەكی‬ ‫تری كوردســتان دەكات‪ ،‬بەاڵم شــوێنی‬ ‫ســەرەكی ئەم تێكســتە ( تۆپــزاوا) یە‪،‬‬ ‫وەك خــۆی لە بەرهەمەكەیدا پێناســەی‬ ‫كــردوە‪ ،‬ئەو شــوێنە دەشــتاییەیە چەند‬ ‫خانویەكی تێدایە و ئەنفالكراوەكانی تێدا‬ ‫كۆكراوەتــەوە و لەوێوە گواســتراونەتەوە‬ ‫بــۆ ناوچــە عەرەبیەكان و بەو شــێوەیە‬ ‫بۆمان باس دەكات و دەڵێت‪:‬‬ ‫« تۆپــزاوا» یەكــەم هاوینــە هەواری‬ ‫خێڵی مردن!‬ ‫یەكــەم ئێزگــەی دەنگــی تیــژی‬ ‫پەپولەیەكی شەوە زەنگی‬ ‫باڵە لە ئاسن! ‪11‬‬ ‫لێــرە شــاعیر خێڵــی وەك ڕەمزێــك‬ ‫بەرامبەر ئەو كۆمەڵە خەڵكە بەكارهێناوە‬ ‫لەوشــوێنەدا كۆكراونەتــەوە‪ ،‬بێگومــان‬ ‫لــە خێڵ دەچــون و خێڵی كــورد بوون‪،‬‬ ‫چونكە خێڵ بریتییە لە كۆمەڵێك خەڵك‬ ‫كە بەرژەوەندیەك یان پێویســتییەك یان‬ ‫مەبەستێك كۆیان دەكاتەوە‪.‬‬ ‫بەڵگەی مێژوویی كارێكی ئاسان نییە‪،‬‬ ‫پێویســتی بە ســەلیقەیەكی تەواو هەیە‪،‬‬ ‫شــاعیر زۆر جــوان ئــەم بــارەی ڕەچاو‬ ‫كردوە و دەســتی كــردوە بە تۆماركردنی‬ ‫ئــەو مێــژووە‪ ،‬ئەمــەش لەڕێگــەی تاكە‬ ‫كەسێكەوە كە خەڵكی ناحیەی ( زینانە)‬ ‫ی ناوچــەی گەرمیانە‪ ،‬دەیگێڕێتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫ناحیەیە بەر شــااڵوی ئەنفــال كەوتووە‪.‬‬ ‫وەكــو گوتمان لــەم بەرهەمە شــیعریەدا‬ ‫هەســت بەوە كــراوە كە تاكە كەســیش‬ ‫بەشێكە لە كۆمەڵ‪ ،‬ئازار و مەینەتیەكانی‬ ‫ئەو‪ ،‬ئازار و مەینەتیەكانی كۆمەڵە‪ .‬بۆیە‬ ‫(كاڵێ‌) دەبێت بە پاڵەوان و دەســت بە‬ ‫باســكردن و تۆماركردنــی ئــەم مێژووە‬ ‫دەكات و دەڵێت‪:‬‬ ‫سەرگوزەشتەی دۆزەخ و دۆزەخەوان و‬ ‫بەیتی حەشــر و قیامەت و حیكایەتی‬ ‫دابڕان و‬ ‫هەڵقرچان و هاتنەوە لەو دنیاوە‬ ‫لەالی منە! ‪12‬‬ ‫هاتنــەوە لەو دنیــا بەواتای ڕۆیشــتن‬ ‫تــا كەناری مــەرگ دەگەیەنێــت‪ ،‬تا ئەو‬ ‫ئاســتەی مــرۆڤ واز لە هەمــوو هەوڵ و‬ ‫بەرەنگارێــك دەهێنێــت و خــۆی دەداتە‬ ‫دەست قەدەر و دەبێت بە هاوڕێی مەرگ‪.‬‬

‫مێــژووە تاڵەمــان بــۆ دەگێڕێتــەوە و‬ ‫دەڵێت‪« :‬لــە تاریكی شــەوێكی هاوینی‬ ‫‪1988‬دا‪ ،‬هــەر لــە ڕۆژئاوای»تۆپــزاوا»‬ ‫وە بــە چەنــد كیلۆمەتــرێ دوور‪ .‬دەحام‬ ‫لەسەر گردۆڵكەیەك ڕاوەستا بوو‪ .‬لەوێوە‬ ‫چاودێری هەڵكەندنــی ئەو ڕیزە چااڵنەی‬ ‫دەكرد‪ ،14.‬دواتر لە شوێنێكی تردا و هەر‬ ‫لەسەر زاری (دەحام)ەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫من لەسەر گردێ‌ وەستاوم‬ ‫گرد نوزەی دێ‌ و لە دامێندا‬ ‫شەوقی تیژی شۆفڵەكان‬ ‫ڕیزەچاڵی نیشان ئەدا‪..‬‬ ‫ڕیزەچاڵی هەڵكەنراون‬ ‫چاوەڕوانی پڕ بونەوەن‪..‬‬ ‫ێ كە غەریبن‬ ‫بە حەرف و وشــەی زمان ‌‬ ‫بە زمانم‪.‬‬ ‫بە دیرۆكێك كە یاخیە لە دیرۆكم‪15.‬‬ ‫بێگومان ئــەو چااڵنەی كە پڕ كرانەوە‬ ‫بــە مرۆڤ گەلێك پڕ كــراون كە زمانیان‬ ‫ێ كەرانی ئەنفال‬ ‫جیاوازبوون لە جێبەجــ ‌‬ ‫و مێژوویشــیان جودایە‪ ،‬لێرەدا ئەوەمان‬ ‫بۆ ئاشــكرا دەبێت ئەوانەی زیندە بەچاڵ‬

‫مرۆڤەكان نەبوو تا بۆ گەشت بڕۆن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە زۆر برابوون وەك لە دەقەكەیشــدا بە‬ ‫جوانــی دەردەكەوێــت و ڕوون دەبێتەوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ڕەمزی تێدا بەكار هاتووە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونــە لەبری ئەوەی بڵێــت پەنجەرەی‬ ‫ئۆتۆمبیلەكان قەپات بوون و دەرەوەمان‬ ‫نەدەبینی‪ ،‬دەڵێت (كوێر) یان(دنیا ون)‬ ‫بوو‪ ،‬هەروەها دەڵێت (شوێن بزر و شەو‬ ‫بــزر و ڕۆژ بزر)‪،‬لێرە دا بــەو واتایە دێت‬ ‫ئاگایــان لــەوە نەبــووە ڕۆژە یان شــەو‪،‬‬ ‫كاتژمێــر چەندە و چەنــدی مانگە‪ ،‬ئەمە‬ ‫بــێ ئاگایی مســافیرە بە زۆر بــراوەكان‬ ‫ێ دەچن و‬ ‫نیشان دەدات كە نازانن بۆ كو ‌‬ ‫ڕۆژ و شــەو چۆن دێت و دەڕوات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەمەدا بەســەرهات و خورپە و ئەو ترسە‬ ‫تۆمار دەكات كە دەرونی یەك بە یەكیانی‬ ‫داگیركردبوو‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەندێشــەمان شــریتێكی بچــڕ بچــڕ‪.‬‬ ‫جواڵنەوە‬ ‫بەئاســتەم و گەر پێی ڕاستت لە پێی‬ ‫چەپت بكەوتایە‬ ‫دائەچڵكەیت‪ .‬ترســمان وەك مریشكە‬ ‫كــڕە‪ ،‬لەســەر دەقیقــە و ســەعاتی ئەم‬ ‫سەفەرە كڕ كەوتبوو‪17 .‬‬ ‫لێرەوە دەگەین بەوەی كە ئەم تێكستە‬ ‫تا ڕادەیەكی باش بەرچاوڕوونی بۆ خوێنەر‬ ‫دەكات كە ئەم كارەســات و ڕووداوە لە‬ ‫چ كات و سەردەمێكدا ڕوویداوە و چی بە‬ ‫سەر كورددا هاتووە‪.‬‬

‫دەبــن‪ ،‬هیــچ تاوانێكیــان نەبــووە جگە‬ ‫لــەوەی كورد بــوون و عــەرەب نەبوون‪،‬‬ ‫لــە كوێســتان دەژیــان نەك لــە بیابان‪.‬‬ ‫بیابــان تــا ئەوكات لــە هــزر و مێژووی‬ ‫تاكــی كوردیــدا وەكو ڕەمزێــك بۆ زوڵم‬ ‫و زۆرداری نەبــوو‪ ،‬وەك زەنگێــك نەبوو‬ ‫لەگــەڵ بیســتنیدا یادەوەریەكــی ترش و‬ ‫تاڵ بهێنێتــەوە خەیاڵی خێزانی كوردی‪،‬‬ ‫بەاڵم لێرەوە لەم ساڵەوە ئیتر بیابان بوو‬ ‫بە بەشێك لە ژیان و دیرۆك و بیرەوەری‬ ‫ئێمەی كــورد‪ .‬لەم تێكســتەدا‪ ،‬جارێكی‬ ‫تر شــێركۆ بیكــەس لە ڕێگــەی (كاڵێ‌)‬ ‫وە ســەفەری بیابان و گــوزەران و ژیانی‬ ‫مرۆڤی كوردمان لە بیابان بۆ باس دەكات‬ ‫و لەگەڵ قافڵەیــەك بۆ بیابان دەڕوات و‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫قافڵە بوو‪ ،‬پەنجەری ماشینمان كوێر و‬ ‫دنیا ون‪ ،‬هەرخۆمان‪ ،‬ئەبینی‬ ‫كات بــزر بوو‪ ،‬شــوێن بزر بوو‪ .‬شــەو‬ ‫بزرو‬ ‫ڕۆژ بــزر و‪ ،‬پەیڤیش لەگەڵ یەكدا بزر!‬ ‫‪16‬‬ ‫ئــەو قافڵەی ســەفەرە بە خواســتی‬

‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئاســۆ‬ ‫یەكەم‪،2002،‬ل‪.30‬‬ ‫‪ .2‬شــێركۆ بێكەس‪ ،‬گۆڕستانی چراكان‪،‬چاپی‬ ‫دووەم‪،‬سلێمانی‪،2004،‬ل‪.6‬‬ ‫‪ .3‬ســابیر ڕەشید‪ ،‬شیعرومەبەســتی شاعیر‪،‬‬ ‫گۆڤاری ڕامان‪،‬ژمارە‪،1‬تموزی‪،1996‬ل‪20‬‬ ‫‪ .4‬عزەدیــن مســتەفا ڕەســوڵ‪،‬چیرۆكی نوێی‬ ‫كوردی شیعری نوێی كوردی‪،‬ل‪..183‬‬ ‫‪ .5‬گەالوێــژی نــوێ‌‪ ،‬ڕوبەڕوو لەگەڵ شــێركۆ‬ ‫بێكەسدا‪ ،‬ژمارە‪،10‬تشرینی‪،1998‬ل‪،.166‬‬ ‫‪ .6‬شێركۆ بێكەس‪ ،‬سەرچاوەی پێشوو‪ ،‬ل‪-12‬‬ ‫‪.13‬‬ ‫‪ .7‬شــێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل‪-20‬‬ ‫‪.21‬‬ ‫‪ .8‬شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.24‬‬ ‫‪ .9‬یوســف دزەی‪ ،‬ئەنفال كارەسات ئەنجام و‬ ‫ڕەهەندەكانی‪ ،‬چاپی یەكەم‪،‬هەولێر‪.2001،‬‬ ‫‪ .10‬عەتــا قەرەداغــی‪ ،‬گــەڕان بــەدوای‬ ‫ناسنامەدا‪،‬سلێمانی‪،2001،‬ل‪.4‬‬ ‫‪ .11‬شــێركۆ بێكــەس‪ ،‬ســەرچاوەی پێشــوو‪،‬‬ ‫ل‪.25‬‬ ‫‪ .12‬شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.3‬‬ ‫‪ .13‬شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.41‬‬ ‫‪ .14‬شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪46‬‬ ‫‪ .15‬شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.53‬‬ ‫‪ .16‬شــێركۆ بێكــەس‪ ،‬هەمــان ســەرچاوە ‪،‬‬ ‫ل‪.88‬‬ ‫‪ -17‬شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.89‬‬

‫لەم تێكستەدا‪ ،‬جارێكی تر شێركۆ بێكەس لە ڕێگەی (كاڵێ‌) وە سەفەری‬ ‫بیابان و گوزەران و ژیانی مرۆڤی كوردمان لە بیابان بۆ باس دەكات‬ ‫لێــرەوە ئــەوەت بــۆ ڕوون دەبێتەوە كە‬ ‫نووسەر زۆر گرنگی بە ناونیشان دەدات‪،‬‬ ‫وەك چــۆن خــۆی لــە چاوپێكەوتنێكدا‬ ‫دان بەمــەدا دەنێــت و ئامــاژە بــۆ‬ ‫مێژوو لە گۆڕستانی چراكاندا‬ ‫ئــەوە دەكات ناونیشــان زۆر ســەرنجی‬ ‫(یەكەم قۆناغی شااڵوی ئەنفال لە ‪22‬ی‬ ‫ڕادەكێشــێت و دەڵێــت‪ « :‬زۆرجــار شوبات تا ‪19‬ی مارتی ‪ 1988‬دەستی پێ‬ ‫ناونیشــانی قەســیدەیەك ڕای گرتــووم كردووە و دوا قۆناغیش بۆ ســەر بادینان‬ ‫لــە نووســینی قەســیدەكە‪ ،‬هەرچەنــدە بووە لە ‪25‬ی ئاب تا ‪6‬ی ئەیلوی هەمان‬ ‫ئەمــە حاڵەتێكــی ئیبداعــی نییــە‪ ،5».‬ساڵی خایاندوە‪ .‬ئەم شااڵوەش بە هەشت‬ ‫هەربۆیە لەگەڵ خوێندنەوەی ناونیشــانی قۆنــاغ ئەنجام دراوە) ‪ ،9‬لێرەدا شــاعیر‬ ‫ڕۆمانەشیعریەكەدا‪ ،‬دەمودەست پرسیاری ئــەم مێژووەمــان بەشــێوەیەكی ئەدەبی‬ ‫ئــەوەت لــەال گەاڵڵەدەبێــت گۆڕســتانی جوان بۆ دەگێڕێتەوە و لەوە گەیشــتووە‬ ‫ێ پەیامێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫چــراكان بــۆ؟ شــاعیر مەبەســتی چــی كە‪« ،‬ئەدەب دەب ‌‬ ‫بێت؟ مەبەســتی لە چرا چی بێ‌؟ ئەمانە مێژوویی شارستانی هەبێت‪ ،‬ئەمەش ئەوە‬ ‫و چەندیــن پرســیاری تر دەتبــات بەرەو ناگەیەنێت كە ئەو دەقانەی بەرجەستەی‬ ‫خوێندنەوەی دەقەكە بۆ بەدەســتهێنانی ئــازار و خواســتەكانی تاكەكەس دەكەن‬ ‫وەاڵم‪ .‬هەربۆیــە شــاعیر خــۆی زۆرباش دەقــی زیندو نین‪ ،‬نەخێر لە بارێكی تردا‬ ‫دركی بــەوە كردووە كــە دەبێت بەرچاو تاكەكەسیش بەشــێكە لە كۆمەڵ و ئازار‬ ‫ڕوونیــەك بــدات بــە خوێنەرەكانــی و و ویســتەكانی ئــەو‪ ،‬ئازارو ویســتەكانی‬ ‫پێویســتە ئاگاداریان بكاتەوە لەوەی كە كۆمەڵە‪ ،10 ».‬بۆیە لە ڕێگەی كەســێكی‬ ‫ئــەم دەقە بەرەو كوێیان دەبات‪ ،‬بۆیە لە گــەڕاوەی ئــەم پڕۆســەیە دەســت بــە‬ ‫چەند دێڕی دەستپێكدا دەڵێت‪:‬‬ ‫گێڕانەوەكــە دەكات و باســی یەكێك لەو‬ ‫ناوچانــە دەكات كــە ژمارەیەكــی زۆری‬ ‫سەفەرێكی تازەم لەبەرە‬ ‫نەڕێشكەوپێشكەی بەرچاوی خەوە و‬ ‫نە ڕایەڵەكانی فەنتازیتی خەیاڵ‪8 .‬‬

‫شەو بەشێكە لە دەقی ئەم ڕۆمانەشیعرە‪،‬‬ ‫چونكــە زۆربــەی جێبەجێكردنــی ئــەم‬ ‫كــردارە نامرۆڤانەیــەو جێبەجێكردنــی‬ ‫پڕۆســەی زیندەبەچاڵكردنەكە لە شەودا‬ ‫بووە‪ ،‬ئەمەش لەبەر ئەوەی كەس بە ئەو‬ ‫تاوانــە مەزنە نەزانێت‪ ،‬شــاعیر لە تۆمار‬ ‫كردنی ئەم كردارەدا پێمان دەڵێت‪:‬‬ ‫تۆپزاوا!‪ ،‬لە پایزا نیوەشەوی‬ ‫بەدەر لە تەقویمی دنیا‬ ‫هی زەمانێ‌‪ ،‬كە كاتژمێر‬ ‫سەعاتی خۆی تیا سەر ئەبڕێ‌ و‬ ‫چــاڵ بــۆ خولەكــی جەســتەی هــەڵ‬ ‫ئەكەنێ‌ و‬ ‫بە خۆڵی چركەكانیشی دای ئەپۆشێ‌!‬ ‫‪13‬‬ ‫لــە شــەودا بــەدەر لــە هەموو یاســا‬ ‫و ڕێســاكانی دنیــا و نامــۆ بــە هەمــوو‬ ‫دەستوورێك‪ ،‬مرۆڤ خۆی چاڵ بۆ مرۆڤ‬ ‫ێ و خۆڵ‬ ‫ێ و لە نێو چاڵی دەن ‌‬ ‫هەڵدەكەن ‌‬ ‫دەكات بە سەریدا‪.‬‬ ‫لــە زاری یەكێك لەو ئەفســەرانەی كە‬ ‫دەســتیان لــە جێبەجێكردنی پڕۆســەی‬ ‫ئەنفالــدا بــووە‪ ،‬بەشــێكی تــری ئــەو‬

‫جەبــار‪،‬‬

‫تازەگەری‪،‬چاپــی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )45٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/٤‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫شەهید‬

‫تەمەننام بوو‪،‬‬ ‫هەر پەیڤێک و‬ ‫هەر هەناسە و‬ ‫هەر شیعرێکم‪،‬‬ ‫کااڵی بااڵی شەهیدێک با‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەفسووس‪...‬‬ ‫پەیڤم‪ :‬پەنگر‬ ‫هەناسەم‪ :‬سارد‬ ‫شیعر‪ ،‬کورت و‬ ‫قامەتی شەهید‪ ،‬دوندێکی‬ ‫پیرەمەگروون!‬

‫جەربەزە‬

‫‪2‬ی فیبریوەریی‪2015‬‬

‫پشکۆ نەجمەدین‬

‫یەڵدا‬

‫شەوی یەڵدایە‪ ،‬بوو‪ ،‬دەبێ‪،‬‬ ‫شەو هەر چی بێ‪،‬‬ ‫بێ نیگای تۆ‪ ،‬عیشق نابینا و نەزۆک و‬ ‫نە تۆ‪ ،‬نە من‪،‬‬ ‫نە هیچکەسێک‪ ،‬لەدایک دەبێ!‬

‫‪21‬ی دێسامبەری‪2014‬‬

‫چەخماخەت نا‪،‬‬ ‫تاڵێ تیشکت‪،‬‬ ‫کێوی «توور» نا‪،‬‬ ‫با ماڵی دڵ‪،‬‬ ‫ببێت بە کل‪.‬‬

‫هەناسە‬

‫نە زگۆڵەی چەپی دڵم‪،‬‬ ‫نە خوێنبەرێک‪،‬‬ ‫تنۆکێ خوێنیان تیا ماوە!‬ ‫دەزانی من بە چی دەژیێم؟‬ ‫بۆی هەناسەت‪،‬‬ ‫چۆڕاوی شیلەی لێوانت‪،‬‬ ‫لە گیانمدا داگیرساوە!‬

‫‪12‬ی مای‪2014‬‬

‫بۆنی ژن‬

‫‪16‬ی دێسامبەری‪2014‬‬

‫تاسان‬

‫وەکوو هەموو دڵشکاوێک‪ ،‬دڵم‬ ‫لەسەر بەردی دڵت وردوخاش بوو‪،‬‬ ‫کەچی بەرچنەی دابڕان‪ ،‬پارچەیەکی‬ ‫نەچنییەوە‪.‬‬ ‫گۆزەی عیشق‪ ،‬بەرامەی شکانی دڵ و‬ ‫منیش‪ ،‬ناڵەی قەفەزی تۆ‪ ،‬دەمتاسێنێ!‬

‫‪25‬ی مای‪2014‬‬

‫تاشتی‬

‫ئاسوودە‬

‫هێشتا قاوە؛‬ ‫تامی لێوت‪،‬‬ ‫ڕەنگی چاوت‪،‬‬ ‫بۆنی هەناسەی پڕ عیشقت‪.‬‬ ‫هێشتا زمانم؛‬ ‫وەک گۆی مەمکت‪،‬‬ ‫لە زارمدا هەر دەگڕیێ‪.‬‬ ‫هێشتا لەپم‪،‬‬ ‫ستیانێکی پەمەیییە و‬ ‫سەری پەنجەم‪،‬‬ ‫بە ئاونگی بەیانیانێ‪،‬‬ ‫هەر تێراوە!‬ ‫چ ئاسوودەم‪،‬‬ ‫چرای عیشقم‪،‬‬ ‫لە تاریکیی تاراوگەدا‪،‬‬ ‫داگیرساوە!‬

‫لە سەوزاییی چڵوپۆپی چاوەکانی ڕادەمێنم‪.‬‬ ‫دەڵێم خوایە!‬ ‫فریشتەیەک دەرگای زیندانی بەهەشتی شکاندووە‪،‬‬ ‫لە کۆاڵنێکی جەنجاڵی دارستانی دڕنداندا‪،‬‬ ‫بێ باک ‪ ،‬بێ ترس‪،‬‬ ‫سەما دەکات!‬ ‫خوا دەفەرمووێ‪:‬‬ ‫( میهرەبانی و چاوقاییمیی‬ ‫سیحری ئێمەی هەڵگرتووە‪،‬‬ ‫چیرۆکی « لە پەراسووی چەپ‪»...‬‬ ‫هەڵبەستراوە‪،‬‬ ‫من ئەو ژنە جەربەزەیەم‬ ‫لە ڕووحی خۆم چێ کردووە!)‬

‫‪18‬ی نۆڤەمبەری‪2014‬‬

‫کل‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ -‬شااڵو حەبیبە‬

‫کەشتیی دڵم‬ ‫بەسەر یاڵی شەپۆلەوە‪،‬‬ ‫پێل لە دوای پێل‬ ‫مەودای فیراق دەخواتەوە‪.‬‬ ‫نیگاکانت مەنزڵنمای*‬ ‫نێو تاریکایی و زریانن‪.‬‬ ‫پیرەکاپتنی مەیزەدە‬ ‫لە گوڵجاڕی وەسڵی تۆدا‪،‬‬ ‫لە کەناری ئارامییدا‬ ‫لەنگەر دەگرێ!‬ ‫لە ئاستانەی بەهەشتی عیشق دێمە خوارێ‪.‬‬ ‫هەر بۆ شەوێک‪،‬‬ ‫هەموو تەمەن‬ ‫پڕ دەبێ لە بەرامەی تۆ‪،‬‬ ‫تاپۆی «مردن»‬ ‫بە کەوشوکاڵش ڕاناگا‪،‬‬ ‫جیهانی من‬ ‫لە ژیاندا وەنەوز دەدات‪.‬‬ ‫مەنزڵنما‪ :‬بە هاوتای قیبلەنما داڕێژراوە‪.‬‬

‫پیاڵەیەک شیر‪،‬‬ ‫کەمێک هەنگوینی پەیڤی تۆ‪،‬‬ ‫پڕ کەوچکێک سیحری خەندەت‪،‬‬ ‫نیوکووپ هاواری منداڵێک‪،‬‬ ‫بۆ باوەشی خوێناویی دایک‪،‬‬ ‫تاڵێ لە پرچی تۆزاویی‬ ‫کیژێکی تووڕەی کۆبانێ‪،‬‬ ‫سێ ئەستێرەی بەجێماوی‬ ‫سەر بەرگی خاکیی خانمێک‪،‬‬ ‫سەمای دایکێک لەسەر تەرمی‬ ‫هێشتا گەرمی سووری شەهید‪،‬‬ ‫تاڵێکی سپی‪ ،‬لە ڕیشی دووکەاڵویی شێخی اللش‪،‬‬ ‫لە ئاویلکەی کەرامەت و سەربڕینی کبریادا‪،‬‬ ‫لەسەر خوانی بەیانیانێ‪ ،‬خۆ ڕادەخەن‪.‬‬ ‫من بۆ ئەبەد تاشتی ناکەم!‬ ‫* تاشتی‪ :‬نانخواردنی بەیانیان‪.‬‬

‫‪11‬ی ئۆکتۆبەری‪2014‬‬

‫شەڕگە‬

‫ئێستا عیشقم بۆ کۆبانێ و‬ ‫عیشقم بۆ تۆ‪،‬‬ ‫شەڕگەی دڵیان ئاگرداوە!‬ ‫لەشکری کێ دەیباتەوە؟‬ ‫کێ ئااڵی خۆی‪،‬‬ ‫لەسەر دوندی دڵ هەڵدەکا؟‬ ‫تۆ یاخود ئەو؟‬

‫‪10‬ی ئۆکتۆبەری‪2014‬‬

‫ئااڵی شیعر‬

‫‪26‬ی ئاپریڵی ‪2014‬‬

‫عیشق‬

‫بااڵی عیشقم‪،‬‬ ‫چەند بڵندە بۆ جوانیی ژن‪،‬‬ ‫لەو ساتەوە‪ ،‬ژنی « کۆبانێ»م بینیوە‪،‬‬ ‫هێندەی بڵندیی حەساڕۆست‪،‬‬ ‫هێندەی بەرزیی بەژنی ئەوان‪،‬‬ ‫هەڵکشاوە ئەڤینی من!‬

‫*‬

‫لە دیواری زگۆڵەی دڵ‬ ‫نیگاری تۆ هەڵدەکۆڵم‪.‬‬ ‫شاخوێنبەرم لێوانلێو لە سیحری نیگات‪،‬‬ ‫دەزوولەی خوێن پڕ دەبن لە تامی سینگت‪،‬‬ ‫هەناسەم لە بۆنی میهرت‪.‬‬ ‫خەیاڵم بە باڵی عیشقت‬ ‫دەمباتە دوندی «ئاسۆس» و‬ ‫لە بەرزاییی بەرزییەوە‬ ‫تۆ دەبیتە ئااڵی شیعری واڵتی من‪.‬‬

‫‪23‬ی ئۆکتۆبەری‪2014‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪18‬ی یولیی‪2014‬‬

‫ذمارة (‪ )24٦‬دوشةممة ‪2015/٥/٤‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪246‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )246‬دوشةممة ‪2015/5/4‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫دەستی تیرۆرستی دەبەنگ نەگرین‪،‬‬ ‫بەدەردی مەملەکەتی خوارەزم دەچین!‬ ‫توانای کیمیاوی و بایۆلۆژیان‪ ،‬و توانییان بەکاری‬ ‫بهێنن لەدژی واڵتانیتر‪ ،‬و هــەزاران قوربانی لێ‬ ‫کەوتەوە! ئەگەر زاڵبوون بەسەریشیان ئاسان‬ ‫نەبوو بە شەڕێکی تەقلیدی‪ ،‬ئەگەر هەر بەردەوام‬ ‫بوون لە دوژمنکاری و ریسکی مندااڵنە‪ ،‬بۆیە بە‬ ‫دووری دەزانیت کە واڵتانی بە توانای تەکنۆلۆژیای‬ ‫چەك و سەربازی بە چەکی کۆکوژی ئەتۆمی و‬ ‫کیمیاوی و هایدرۆجینی لێیان دەن‪ ،‬کە وەك‬ ‫کارەساتەکەی مەملەکەتی خوارەزم ببێتە هۆی‬ ‫کوشتنی ســەدان هــەزار خەڵکی بێ تــاوان و‬ ‫لەناوچوونی دەیەها وسەدەها واڵت‪ .‬تۆ بڕوانە بە‬ ‫سەربڕینی ئەو چەند ڕۆژنامە نووسە ئەوروپاییە‬ ‫و ئەمریکاییانە‪ ،‬و هێرشەکەی شارلی هیبدۆی‬ ‫فەرەنسا‪ ،‬چۆن خەڵکی ئەو واڵتانەی وروژاندوە‪،‬‬ ‫و کاردانەوی خراپیان پەیدا بوە لەدژی خودی‬ ‫ئیسالم و موسڵمانان‪ .‬ئەی ئەگەر خوانەخواستە‬ ‫توانیان چەندین کردەی تیرۆرستی گەورەی وەك‬ ‫‪١١‬ی سەپتەمبەر و گەورەتر ئەنجامدەن‪ ،‬دەبیت‬ ‫کــاردانــەوەی زلهێزی خــاوەن هەموو چەکێکی‬ ‫کوشندە دەبێت چی بێت؟!‬ ‫چۆن منداڵی السار ئەگەر دەستی نەگریت و‬ ‫سزای نەدەیت ڕۆژانــە شەڕت بۆ پەیدا دەکات‬ ‫و مەترسیەکی بــەردەوام دەبێت بۆ بوونت لە‬

‫محەمەد هەریری‬ ‫ئەمڕۆ لە جیهاندا زۆر هێزی دەوڵــەتــی و‬ ‫ڕێکخراوەیی کاری کوشتن و کاولکردن لە ژێر‬ ‫الفیتەی هەر ناوێك بێت‪ ،‬دەکەن ‪ ،‬بەاڵم کەم هێز‬ ‫هەیە وەك هێزی ئیسالمیی جیهادی لوتکەی هونەر‬ ‫بنوێنێت لە کوشتن و نامرۆیی و کاولکاریدا‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەوەی یەك بیانووش بهێنێتەوە‪ .‬ئەمریکا کاتێ‬ ‫ڕۆکێتێك دەنێت بە خەڵکی مەدەنی‪ ،‬دەیان و‬ ‫سەدان پۆزش دەهێنێتەوە‪ ،‬کە ئەو هەڵەی کردوە‪،‬‬ ‫جارێکی تر هەوڵ دەدەن دووبارە نەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبەنگەکانی قاعیدە و داعش و نوسرە و بۆکۆ‬ ‫حەڕام بە هیچ جۆرێك نازانن شتێك هەیە بە ناوی‬ ‫داوای لێبوردن لە کافران! ئەگەر ئیبن تەیمیەی‬ ‫مامۆستایان بڵێت کافر هەتا مافی نان خواردنی‬ ‫نییە لە دنیا چونکە خوا دەڵێت‪( :‬یا أیها الناس‬ ‫كلوا مما فی االرض حالال طيبا) کافریش حەاڵڵی‬ ‫بۆ ڕەوا نیە‪ ،‬کەوابوو مافی خواردنی نییە!‬ ‫ئەمڕۆ سەلەفیەتی جیهادی لە سەرتاسەری‬ ‫جیهان کاری بۆتە بەدناوکردنی موسڵمانان و‬ ‫دزێوکردنیان لەبەردەم خەڵکی جیهان و گومان‬ ‫خستنە سەریان لە هەر کوێیەك بن‪ .‬هــەزاران‬ ‫موسڵمان لەسەراسەری ئەو جیهانە ئەو باجەی‬ ‫بەدناوکردنی ئەوان بە جۆرەها شێوە دەدەن!‬ ‫وروژانــدنــی جیهان و نــاحــەزان‪ ،‬چیرۆکێکی‬ ‫دەبەنگانەمی بیر خستەوە کە کاتی خۆی لە مێژوو‬ ‫ڕوویــداوە لە نێوان عەالئەدین شاهی خــوارزم و‬ ‫جەنگیزخانی پاشای تەتارەکان‪ ،‬کە وای وروژاندن‬ ‫لە ئەنجامدا بوە هۆی لە نێوبردنی واڵتی خۆیی و‬ ‫خەالفەتی عەباسیش‪.‬‬ ‫عەالئەدین شاهی خوارزم پاشای مەملەکەتی‬ ‫خــوارەزم بوو‪ ،‬کە لە مەزنی و پێشکەوتوویدا‬ ‫زۆر لە خەالفەتی عەباسیش مەزنتر و بەهێزتر‬ ‫بوو‪ ،‬سوپاکەی لە سوپای تەتارەکانی هاوسێشی‬ ‫بەهێزتر بوون!‬ ‫جەنگیزخان رێزی لە ئازادی ئاینی موسڵمانان‬ ‫و هەر دینێك دەگــرت لە واڵتەکەی‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ ٦١٥‬هـ لەگەڵ سێ بازرگانی موسڵمان دیاریەکی‬ ‫گران بەهای نارد بۆ عەالئەدین شاهی خوارزم‬ ‫بۆ بنیاتنانی پەیوەندی سیاسی و بازرگانی‪،‬‬ ‫عەالئەدین شاهی خــوارزم بە ناردنی دیارییەك‬ ‫وەاڵمی دایەوە‪ ،‬بەاڵم وادیارە لە خۆی بوغرابوو کە‬ ‫چۆن جەنگیزخان دەستپێشخەری کرد لە ناردنی‬ ‫دیاریەکان!‬ ‫لە هەمان ئەو ساڵەدا والی عەالئەدین شاهی‬ ‫خوارزم لەسەر شاری ئەترار [یەنال خان]‪ ،‬کاتی‬ ‫خۆی زیانمەندببوو لەسەر دەستی جەنگیزخان‪،‬‬ ‫بەدوای هەلێک دەگەرا بۆ تۆڵەسەندنەوە‪ .‬کاتێ‬ ‫بازرگانەکانی تەتەر کە ژمارەیان ‪ ٤٠٠‬کەس دەبوو‬ ‫گەیشتنە شارەکەی‪ ،‬یەکسەر گرتنی و دەستی‬ ‫بەسەر هەموو پارەو و تفاقیدا گرتن‪ ،‬هەواڵی نارد‬ ‫بۆ عەالئەدین شاهی خوارزم کە ئەوانە سیخوڕن!‬ ‫ئەویش لە دەبەنگی خۆی گووتی بیانکوژن و‬ ‫هەموویان کوشتن!‬ ‫کە جەنگیزخان بەو هەواڵەی زانــی‪ ،‬تەنها‬ ‫داوای دانەدەستی والیەکەی ئەتراری کرد‪ ،‬زانی‬ ‫لە ژوور سەری ئەوە‪ ،‬بەاڵم لەبەر هەڵەشەیی و‬ ‫بوغرایی عەالئەدین شاهی خوارزم نەك هەوڵی‬ ‫هێورکردنەوەی بــارە گــرژەکــەی نــەدا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫پەیامهێنەرەکەی جەنگیزخانیشی کوشت‪ ،‬کە‬ ‫ئــەوەش لە عورفی نێوان دەوڵەتەکان مانای‬ ‫جاڕدانی دوژمنایەتی وجەنگ دێت!‬ ‫ئەوەش بوە هۆی زۆر توڕەبوونی جەنگیزخان‪،‬‬ ‫بـــەاڵم عــەالئــەدیــن شــاهــی خــــوارزم بــەوەنــدە‬ ‫دەبەنگیەش بەسی نەکرد‪ ،‬بەڵکو ئەو سوپای‬

‫ئەمریکا کاتێ ڕۆکێتێك دەنێت بە خەڵکی مەدەنی‪ ،‬دەیان و سەدان پۆزش‬ ‫دەهێنێتەوە‪ ،‬کە ئەو هەڵەی کردوە‪ ،‬جارێکی تر هەوڵ دەدەن دووبارە‬ ‫نەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم دەبەنگەکانی قاعیدە و داعش و نوسرە و بۆکۆ حەڕام بەهیچ‬ ‫جۆرێك نازانن شتێك هەیە بە ناوی داوای لێبوردن لە کافران!‬ ‫خۆی ئامادەکرد و هێرشی کردە سەر دەوڵەتی‬ ‫تەتار‪ ،‬کە لە ئانی هێرشەکەدا جەنگیزخان‬ ‫سەرقاڵی شەڕێکی دوور لە ئاوەدانی خۆیان بوون‬ ‫لە دژی پاشایەکی چین‪ ،‬بۆیە سوپای عەالئەدین‬ ‫شاهی خــوارزم کە جگە لە منداڵ و ژنی زیاتر‬ ‫نەدیت لە شارەکە‪ ،‬ئەو منداڵ و ژنانەی تەتاری‬ ‫بە کۆیلە برد! دوایێ تەنها لەشکرێکی سوپای‬ ‫جەنگیزخان کە گەرانەوە بە باسەکەیان زانی‪،‬‬ ‫ســەرەرای بچوکی ژمارەیان لــەبــەراوردا لەگەڵ‬ ‫سوپای عەالئەدین شاهی خوارزم‪ ،‬بەاڵم توانییان‬ ‫سێ ڕۆژی تەواو شەڕی تەواوی سوپای خوارەزم‬ ‫بکەن و هیالکیان بکەن‪ ،‬بۆیە شەڕی بێ وێنەی‬ ‫ئەو لەشکرەی تەتار ترسێکی زۆری خستە دڵی‬ ‫عەالئەدین شاهی خوارزم‪ ،‬زانی ڕۆژانێکی ڕەش‬ ‫چاوەڕوانی دەکات!‬ ‫لە ساڵی ‪ ٦١٦‬جەنگیزخان و کوڕەکانی‬ ‫سوپایان دابەش کردە سەر چوار لەشکر‪ ،‬هەر‬ ‫یەکەی هێرشی کردە سەر بەشێك لە مەملەکەتی‬ ‫مەزنی خوارەزم‪ ،‬وەك ڕەشەبایەکی ڕوخێنەری‬ ‫هەڵتەکێنەر ئەو شار و شارستانیەی بوخارا و‬ ‫سەمەرقەندیان یەك بە دوای یەك وردووخاش‬ ‫کرد‪ ،‬سەدان هەزار کەسیان کوشت‪ ،‬مزگەوتێکیان‬ ‫بە پێوە نەهێشت! ئەو مەملەکەتەی کە خەالفەتی‬ ‫عەباسیشی لە ژێر دەست بوو‪ ،‬لە هێز و توانای‬ ‫دا بوغرا ببوو‪ ،‬خودی جەنگیزخان مەرایی بۆی‬ ‫دەکــرد‪ ،‬لەبەر ســەرەڕۆیــی منداڵکارانەی وای‬ ‫لێهات لە ماوەیەکی کەمدا ببێتە کەالوەیەکی بێ‬ ‫گیان!هەتا دایك و ژنی و منداڵەکانی عەالئەدین‬ ‫شاهی خوارزم کەوتنە ژێر دەستیی جەنگیزخان‬ ‫کە نێرینەکانی کوشتن و مێینەکانی دابەش کردە‬ ‫سەر سوپاکەی و کوڕەکانی!‬ ‫ئــەوەی سەلەفیەتی جیهادی دەیکات لەو‬

‫کــوشــت و کوشتار و ســەربــڕیــنــەی خــەڵــك و‬ ‫ڤیدیۆکردن و ئەرشیفکردنی هەموو تاوانەکانیان‪،‬‬ ‫هەموو جیهانی لێ وروژاندوون‪ ،‬بەاڵم جارێ ‪%٩٩‬‬ ‫زیانەکانیان بۆ گیانی خودی موسڵمانانە بۆیە‬ ‫جارێ توڕەییەکی سەرتاسەری جیهان لە دژیاندا‬ ‫دروست نەبوە! بەاڵم کاتێ ئەو دەستدرێژیانەیان‬

‫گەیشتە واڵتانێکی غەیری ئیسالم‪ ،‬بە دووری‬ ‫مەزانە‪ ،‬ئەنجامی کاری ئەو منداڵکارانە لەناوبردنی‬ ‫هەموو جیهانی ئیسالمی لێ بکەوێتەوە! بۆ نموونە‬ ‫ئەگەر توانیان دەســت بەسەر زۆربــەی واڵتە‬ ‫موسڵمانەکان بگرن‪ ،‬چەکێکی کۆکوژیان کەوتە‬ ‫دەســت‪ ،‬کە ئێستا ڕاپۆرتی زۆر هەیە لەسەر‬

‫لە ژمارەی داهاتودا‪:‬‬ ‫وەزیری ئەوقاف لەبارەی‬ ‫گواستنەوەی خوێندنگە ئاینیەکان‬ ‫بۆ «چاودێر» دەدوێت‬ ‫لەدیمانەیەكدا كە (ساالر تاوەگۆزی) تایبەت بە «چاودێر» لەتەكیدا سازیداوەو لەژمارەی‬ ‫داهاتوودا باڵو دەبێتەوە‪ ،‬وەزیری ئەوقاف و كاروباری ئاینی (كەمال موسلیم) ڕایدەگەیەنێت‪:‬‬ ‫* هۆكاری گواستنەوەی قوتابخانە و خوێندنگە ئاینیەكان بۆ سەر وەزارەتی پەروەردە و‬ ‫خوێندنی بااڵ ئەوە بووە كە وەزارەتی ئەوقاف نەیتوانیوە پێداویستی ئەو قوتابخانانە دابین‬ ‫بكات و هاوكات لەناو قوتابخانەكاندا پشێوی هەبووە‪.‬‬ ‫* ئەو قوتابخانانە بۆ پێگەیاندنی كادیری حیزبی لەالیەن ئیسالمیەكان و تێپەڕاندنی‬ ‫بڕوانامەی ساختە كەڵكیان لێوەرگیراوە‪.‬‬ ‫* لە دوایین هەواڵی ڕێوشوێنە یاساییەكانی گەڕاندنەوەی پارەی ئەو حاجییانە دەكات‬ ‫كە لەالیەن كۆمپانیایەكی سەعودیەوە خورابوو‪.‬‬ ‫* باس لە خولی ڕۆشنبیركردنی مەالكان دەكــات و ڕەتی دەكاتەوە ڕێگرییان لە‬ ‫دروستكردنی مزگەوت كردبێت‪.‬‬

‫شوێنێکدا‪ ،‬بە هەمان شێوە توندڕەوی و تیرۆرستی‬ ‫ئاینی کاری یەکەمی موسڵمانانە ڕێگای پی بگرن‬ ‫و دەستی ببڕن‪ ،‬دەنا ئەو ئومەتە لەبەر ڕەزا‬ ‫قورسبوونی و ترسناکی بە دەردی مەملەکەتی‬ ‫خوارەزم دەچێت!‬

‫ذمارة (‪ )24٦‬دوشةممة ‪2015/٥/٤‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫ستراتیژداڕێژەری تیرۆر‪:‬‬

‫فایلە نهێنییەکان پەیکەری دەوڵەتی ئیسالمی ئاشکرادەکەن‬ ‫بەبێ ترسی پەالمار‪.‬‬ ‫بەاڵم شەش مانگ دواتر‪ ،‬پاش ئەوەی‬ ‫داعـــش مــوســڵــی گـــرت و دەســتــیــگــرت‬ ‫بەسەر کۆگا زەبەالحەکانی چەک لەوێ‪،‬‬ ‫جیهادییەکان هەستیان کرد کە وەک ئەوەندە‬ ‫بەهێزن بتوانن پەالماری ئەوانە بدەن کە‬ ‫پێشتر یارمەتیان دەدان‪ .‬چەکدارانی داعش‬ ‫پەالماری (بنکەی ‪)١٧‬یاندا و هەمان ئەو‬ ‫سەربازانەی ماوەیەک پێشتر دەیانپاراستن‪،‬‬ ‫ڕەشەکوژی کردن‪.‬‬

‫پەیوەندیی دەیــان ساڵەی لەگەڵ دەزگا خۆکوژانەی لەماوەی چەند هەفتەیەکدا‪،‬‬ ‫لەدژی شۆرشگێڕەکان بەکاریهێنا زۆر زیاتر‬ ‫هەواڵگرییەکانی ئەسەد‪.‬‬ ‫نووسینی‪ :‬کریستۆف ڕۆیتەر‬ ‫لــە ســاڵــی ‪ ٢٠٠٣‬ڕژێــمــی دیمەشق بوو لە ژمارەی ئەو خۆکوژانەی بەدرێژایی‬ ‫وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫دەتــرســا کــە ســەرۆکــی ئــەوکــاتــەی واڵتــە ساڵێک لەدژی سوپای سوریا بەکارهێنران‪.‬‬ ‫بەختیار کەریم‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا‪ ،‬جــۆرج بوش‪ ،‬سوپاش بۆ پاڵپشتی ئاسمانی‪ ،‬داعش توانی‬ ‫پاش سەرکەوتنی بەسەر (سەدام حسین) ئەو ناوچانە بگرێتەوە کە لەدەستی دابوون‪.‬‬ ‫بەشی دوەم و کۆتایی‬ ‫روونـــتـــریـــن ئـــامـــاژە بـــۆ گــۆڕیــنــی‬ ‫دا‪ ،‬سوپاکەی ئاراستەی سوریا بکات بۆ‬ ‫ڕوخاندنی ئەسەد‪ .‬لەبەرئەوە لە سااڵنی هاوپەێمانێتییەکان بەشێوەیەکی تاکتیکی‪،‬‬ ‫کۆمەڵەی دووەمی بەڵگەنامەکان‬ ‫دەوڵــەتــەکــەی حاجی بەکر تەنانەت دواتردا‪ ،‬کاربەدەستانی هەواڵگری سوریا‪ ،‬بریتییە لە چارەنووسی یەکەی ‪١٧‬ی سوپای‬ ‫بەبێ دامەزرێنەرەکەشی بــەردەوام بوو لە ڕێکخەری گواستنەوەی هەزاران ئیسالمی سوریا‪ .‬ئەم بنکە دابڕاوە لەنزیک ڕەقا‪ ،‬بۆ‬ ‫کارکردن‪ .‬چۆنێتی جێبەجێکردنی پالنەکان‪ ،‬ڕادیکاڵ بوون لە لیبیا‪ ،‬سعودیە و تونسەوە مــاوەی زیاتر لە ساڵێک لەژێر گەمارۆی‬ ‫چی لە ئایندەدا چاوەڕوان دەکرێت‬ ‫خــاڵ بــە خـــاڵ‪ ،‬لــەڕێــگــەی دۆزیــنــەوەی بۆ نــاو ڕیزەکانی ئەلقاعیدە لە ئێراق‪ .‬شۆڕشگێڕەکاندا بــوو‪ ،‬بــەاڵم چەکدارانی‬ ‫شکستەکانی ئـــەم چــەنــد مانگەی‬ ‫فایلێکی تــرەوە ڕوون دەبێتەوە‪ .‬کاتێک لەسەدا نــەوەدی خۆکوژەکان بەڕێگەی داعش شکتستیان بە شۆڕشگێڕەکان هێنا‬ ‫لە کانوونی دووەمی ‪ ٢٠١٤‬داعش ناچارکرا سوریادا دەچوون بۆ ئێراق‪ .‬پەیوەندییەکی و ڕێگەیان خۆش کرد بۆ هێزی ئاسمانی دوایی داعش – تێکشکانیان لە ناوچەی‬ ‫بنکە سەرەکییەکانی لە حەلەب چۆڵ سەیر لەنێوان ئەفسەرانی سوریا‪ ،‬جیهادییە ئەسەد جارێکی تر بنکەکە بەکاربهێنێت کوردییەکانی وەک کۆبانی‪ ،‬لەدەستدانی‬ ‫بکات‪ ،‬هەوڵیاندا ئەم ئەرشیفە بسووتێنن‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕووبەڕووی هەمان کێشەی ‪ ٢٥‬ساڵ‬ ‫لــەوەوبــەری پۆلیسی نهێنی ئەڵمانیای‬ ‫خۆرهەاڵت بوونەوە‪ :‬ژمارەیەکی ئێجگار زۆر‬ ‫فایلیان هەبوو‪.‬‬ ‫هەندێکیان بەسەالمەتی کەوتنە دەست‬ ‫(لیوای ئەلتەوحید)‪ ،‬گەورەترین گروپی‬ ‫چــەکــداری ئــەوکــاتــە لــە حــەلــەب‪ .‬پاش‬ ‫دانوستانی زۆر‪ ،‬گروپەکە ڕازیبوون مافی‬ ‫حەسری باڵوکردنەوەی بەڵگەنامەکان بدەن‬ ‫بە (‪ ،)SPIEGEL‬هەموو بەڵگەنامەکان‬ ‫جگە لە لیستی ناوی سیخوڕەکانی داعش‬ ‫لەناو گروپی (ئەلتەوحید)دا‪.‬‬ ‫پشکنینی ســەدان الپــەڕە بەڵگەنامە‪،‬‬ ‫ئاماژە دەکات بۆ سیستەمێکی زۆر ئاڵۆز‬ ‫کە دزەی کردۆتە ناو هەموو گروپەکان و نێودەوڵەتییەکان و ئەفسەرانی پێشووی‬ ‫چاودێری هەموویان دەکات‪ ،‬لەوانە ئەندامانی ڕژێمی ســەدام دروســت بــوو‪ ،‬پرۆژەیەکی‬ ‫خودی داعش‪ .‬ئەرشیفەکانی جیهاد لیستی هاوبەشی دوژمنە سەرسەختەکانی جاران‪،‬‬ ‫درێژی تێدایە کە ئاماژە دەکات بۆ ئەوەی کە زۆر کۆبوونەوەیان دەکرد لە خۆرئاوای‬ ‫کام سیخوڕ لەناو کام گروپ یان میلیشیای دیمەشق‪.‬‬ ‫لـــەو کـــاتـــەدا‪ ،‬ئــامــانــجــی ســەرەکــیــی‬ ‫حکومیدا چێنراوە‪ .‬هاوکات سەرنجی تێدایە‬ ‫لەسەر ئەو چەکدارانەی ناو شۆڕشگێڕەکان ئــەوەبــوو کــە ژیــانــی ئەمریکییەکان لە‬ ‫کە سیخوڕی دەزگای هەواڵگری ئەسەدن‪ .‬ئێراق بکرێت بە دۆزەخ‪ .‬دە ساڵ دواتر‪،‬‬ ‫هەڵگری بەڵگەنامەکان وتی «زۆر لەوە بەشار ئەسەد پاڵنەرێکی جیاوازی هەبوو‬ ‫زیاتریان دەزانی کە ئێمە دەمانزانی»‪ .‬لەناو بۆ زیندووکردنەوەی هاوپەیمانێتییەکە‪:‬‬ ‫بەڵگەنامەکاندا فایلی تاکەکەسیی تێدایە‪ ،‬دەیویست خۆی وەک باشترینی خراپەکان‬ ‫لەگەڵ نامەی داواکــاری بیانییەکان‪ ،‬بۆ پێشکەشی جیهان بکات‪ .‬تیرۆری ئیسالمی‪،‬‬ ‫نموونە نامەی داواکاری (نیزال ئەبو عیش) هەتا دڕاندانەتر بێت باشترە‪ ،‬زۆر گرنگ بوو‬ ‫ی ئوردونی‪ ،‬کە جگە لە ناوی پاڵپشتەکانی کە دەستی تیرۆریستەکان ئاوەاڵ بکرێت‪.‬‬ ‫بۆ تیرۆر‪ ،‬ژمارە تەلەفۆنەکانیشیانی ناردبوو پەیوەندی ڕژێم لەگەڵ دەوڵەتی ئیسالمی‪،‬‬ ‫لەگەڵ ژمارەی دۆسیەیەکی تاوان کە لە دژی هاوشێوەی پەیوەندییەکی دە ساڵ پێشتری‬ ‫کرابوەوە‪ .‬ئاماژەی بە ئارەزوەکانی دابوو لەگەڵ ئەلقاعیدە‪ ،‬تەنها پەیوەندییەکی‬ ‫کە بریتی بوون لە‪ :‬ڕاوکــردن‪ ،‬بۆکسێن‪ ،‬تاکتیکی و پراگماتیکی بوو‪ .‬هەردوو الیەن‬ ‫هەوڵیان دەدا الیەنەکەی تر بەکاربهێنن‪،‬‬ ‫دروستکردنی بۆمب‪.‬‬ ‫داعش دەیویست هەموو شتێک بزانێت‪ ،‬بە ئومێدی ئەوەی لەکۆتایدا خۆی بەهێزتر‬ ‫بەاڵم هاوکات دەیویست هەموو کەسێک بێت و شکست بە هاوپەیمانەکانی دوێنێی‬ ‫فرویبدات دەربارەی ئامانجە ڕاستەقینەکانی‪ .‬بهێنێت‪ .‬ســەرکــردەکــانــی داعـــش هێچ‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬ڕاپۆرتێکی چەند الپەڕەیی‪ ،‬کێشەیان نەبوو لە وەرگرتنی هاوکاریی‬ ‫لیستی ناو ئەو شارەزایانەی تێدایە کە داعش لە هێزە ئاسمانییەکانی ئەسەد‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫دەتوانێت بەکاریانبهێنێت بۆ پۆزشهێنانەوە گروپەکە پەیمانی لەناوبردنی داعشی دابوو‪.‬‬ ‫بۆ دەستبەسەرداگرتنی گەورەترین ئاشی سەرەتا لە کانوونی دووەمی ‪ ٢٠١٤‬فڕۆکە‬ ‫باکوری سوریا‪ .‬پۆزشی وەک دزیکردن و سورییەکان بەتەنها بۆردومانی بنکەکانی‬ ‫ڕەفتاری نائایینیی کارمەندانی ئاشەکە‪ .‬گروپە شۆڕشگێڕەکانیان دەکــرد‪ ،‬کاتێک‬ ‫لەڕاستیدا‪ ،‬بڕیاردرابوو کە دەستبگیرێت لەدژی داعش دەجەنگان‪.‬‬ ‫لە شەڕەکانی کانوونی دووەمی ‪٢٠١٤‬ی‬ ‫بــەســەر هــەمــوو شوێنە پێشەسازییە‬ ‫ستراتیژییەکانی وەک فڕنەکان‪ ،‬سایلۆکان نێوان داعــش و گروپە شۆڕشگێڕەکان‪،‬‬ ‫و موەلیدەکان و کەرەستەکانیان بنێرن بۆ فڕۆکەکانی ئەسەد بــەردەوام بۆردومانی‬ ‫پایتەختی نافەرمی خەالفەت لە ڕەقا و بنکەکانی گروپە شۆڕشگێڕەکانی دەکرد‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا کە ئەمیری دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫لەژێر کۆنترۆڵی خۆیاندا بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫جـــار لــــەدوای جـــار بــەڵــگــەنــامــەکــان فەرمانی بە جەنگاوەرەکانی کرد تەقە لە‬ ‫ئاماژەدەکەن بۆ پەیوەستبوون بە پالنەکانی سوپا نەکەن‪ .‬ئەم ڕێککەوتنە بووە هۆی‬ ‫حاجی بەکر بۆ دامەزراندنی داعــش‪ ،‬بۆ بێئومێدبوونی ژمارەیەکی زۆر لە چەکدارە‬ ‫نموونە هاندانی هاوسەرگیری لەگەڵ کچی بیانییەکان‪ ،‬ئــەوان پێشبینی جیهادێکی‬ ‫کەسە دەسەاڵتدارەکان‪ .‬فایلەکانی حەلەب جیاوازیان دەکرد‪.‬‬ ‫هێڵکارییەکی هەیکەلی دەوڵەتی‬ ‫داعش هەموو تواناکانی خۆی ئاراستەی‬ ‫لیستی ناوی ‪ ٣٤‬چەکداری تێدایە کە داوای‬ ‫ئیسالمی بەدەستنوس‬ ‫ژن و کەرەستەی ناوماڵیان کردوە‪ .‬ئەبو شــۆرشــگــێــرەکــان کـــرد‪ ،‬ژمـــــارەی ئــەو‬ ‫لوقمان و ئەبو یەحیای تونسی داوای‬ ‫شوقەیان کــردوە‪ .‬ئەبو سوهەیب و ئەبو‬ ‫ئەحمەد ئوسامە داوای کەلوپەلی ژووری‬ ‫نووستیان کردوە‪ .‬ئەبو بەرائی دیمەشقی‬ ‫داوای هــاوکــاریــی دارایـــی و کەلوپەلی‬ ‫تەواوی ناوماڵی کردوە‪ ،‬ئەبو عەزمی داوای‬ ‫غەسالەی فول ئۆتۆماتیکی کردوە‪.‬‬

‫تکریت لە ئێراق‪ ،‬بوونە هۆی ئەوەی ئەو‬ ‫بۆچوونە دروست ببێت کە کۆتایی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی حەتمییە‪ .‬وەک بڵێی داعش‬ ‫پاش ئەوەی لە قەبارەی خۆی دەرچوو‪،‬‬ ‫تەلیسمەکەی لەدەستداو و لە پاشەکشەدایە‬ ‫و ماوەیەکی تر نامێنێت‪ ،‬بەاڵم لەوانەیە‬ ‫هێشتا زوو بێت بۆ ئەم بۆچوونە گەشبینە‪.‬‬ ‫لەوانەیە داعش چەکداری زۆری کوژرا بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە سوریا هێشتا لە گەورەبووندایە‪.‬‬ ‫راستە کە تاقیکردنەوەکانی پێشتری‬ ‫جیهادییەکان بۆ حوکمکردنی ناوچەیەکی‬ ‫جــوگــرافــی دیــاریــکــراو لــە ڕابـــــوردودا‬ ‫شکستیهێنا‪ .‬هۆکاری سەرەکیی کەمی‬ ‫زانیاری بوو لەسەر چۆنێتی بەڕێوەبردنی‬ ‫ناوچەیەک‪ ،‬یان تەنانەت دەوڵەتێک‪ .‬ئەمە‬

‫لە شەڕەکانی کانوونی دووەمی ‪٢٠١٤‬ی نێوان داعش و گروپە شۆڕشگێڕەکان‪،‬‬ ‫فڕۆکەکانی ئەسەد بەردەوام بۆردومانی بنکەکانی گروپە شۆڕشگێڕەکانی‬ ‫دەکرد‪ ،‬لەکاتێکدا کە ئەمیری دەوڵەتی ئیسالمی فەرمانی بە جەنگاوەرەکانی‬ ‫کرد تەقە لە سوپا نەکەن‪ .‬ئەم ڕێککەوتنە بووە هۆی بێئومێدبوونی ژمارەیەکی‬ ‫زۆر لە چەکدارە بیانییەکان‪ ،‬ئەوان پێشبینی جیهادێکی جیاوازیان دەکرد‬

‫گۆڕینی هاوپەیمانێتییەکان‬ ‫لە مانگەکانی سەرەتای ‪ ٢٠١٤‬میراتێکی‬ ‫تری حاجی بەکر ڕۆڵێکی گــەورەی گێڕا‪:‬‬

‫لەکاتێکدا کە چاوی واڵتانی خۆرئاوا لەسەر ئەگەری پەالماری‬ ‫تیرۆریستییە‪ ،‬ئەگەرێکی جیاواز پشتگوێخراوە‪ :‬شەڕی چاوەڕوانکراوی نێوان‬ ‫شیعە و سوننە‪ .‬ئەم شەڕە ڕێگەخۆش دەکات بۆ داعش‪ ،‬لە ڕێکخراوێکی‬ ‫تیرۆریستی بێزراوەوە‪ ،‬بگۆڕێت بۆ دەسەاڵتێکی نێوەندیی خوازراو‬

‫ئەو الوازییەیە‪ ،‬کە ستراتیژ داڕێژەی داعش‬ ‫هەر لەسەرەتاوە دەیزانی و سەرکەوتوانە‬ ‫هەوڵی نەهێشتنیدا‪ .‬لەناو «خەالفەت»دا‬ ‫ئــەوانــەی لــە دەســـەاڵتـــدان ڕژێمێکیان‬ ‫دروستکرد کە لەناوەوە زۆر سەقامگیرتر و‬ ‫دینامیکیترە لەوەی کە لە دەرەوە دیارە‪.‬‬ ‫لەوانەیە ئەبوبەکری بــەغــدادی وەک‬ ‫سەرکردەی فەرمی ناوببرێت‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫ڕوون نییە کە چەند دەســەاڵتــی هەیە‪.‬‬ ‫کاتێک کە سەرکردەی ئەلقاعیدە‪ ،‬ئەیمەن‬ ‫ئەلزەواهیری‪ ،‬پەیوەندی کرد بە دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمییەوە‪ ،‬پەیوەندی کرد بە حاجی‬ ‫بەکر و ئەفسەری تری هەواڵگرییەوە‪ ،‬نەک‬ ‫ئەبوبەکر بەغدادی‪ .‬دواتــر ئەلزەواهیری‬ ‫وتی کە «ئەم مارە فێڵبازانە خیانەت لە‬ ‫جیهادی ڕاستەقینە دەکەن‪».‬‬ ‫لــەنــاو داعــشــدا‪ ،‬پــەیــکــەری دەوڵـــەت‪،‬‬ ‫بیرۆکراسی و دەسەاڵت هەیە‪ ،‬بەاڵم هاوکات‬ ‫پەیکەرێکی فەرماندەیی هاوتەریب هەیە‪:‬‬ ‫یەکە دەستەبژێرەکان لەپاڵ چەکداری‬ ‫ئاساییدا‪ ،‬فەرماندەی زیاتر لەپاڵ فەرماندەی‬ ‫ئاسایی چەکدارەکان کە (عومەر چیچانی)‬ ‫یــە‪ ،‬کەسانی دەســەاڵتــدار کــە ئەمیری‬ ‫ناوچەکان دەگوێزنەوە یان دەردەکەن یان‬ ‫تەنانەت بێسەروشوێنیان دەکــەن ئەگەر‬ ‫بیانەوێت‪ .‬هاوکات بڕیارەکان لە ئەجومەنی‬ ‫شورا نادرێن‪ ،‬کە بەناو بااڵترین یەکەی‬ ‫بــڕیــاردەرە‪ .‬لەجیاتی ئــەوە لەالیەن ئەو‬ ‫کەسانەوە دەدرێت کە ناودەبرێن بە (اهل‬ ‫الحل والعقد)‪ ،‬بازنەیەکی نهێنی و نەناسراو‬ ‫کە ناوەکەیان لە ئیسالمی سەدەکانی‬ ‫ناوەڕاست وەرگیراوە‪.‬‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی توانای هەیە هەست‬ ‫بە هەموو ڕاپەڕینێکی ناوخۆیی بکات و‬ ‫خەفەیان بکات‪ .‬هاوکات پەیکەری چاودێری‬ ‫ورد سوودبەخشە بۆ سوودوەرگرتنی دارایی‬ ‫لە خەڵکی ژێر دەسەاڵتی‪.‬‬ ‫لــەوانــەیــە پــەالمــارە ئاسمانییەکانی‬ ‫هــاوپــەیــمــانــان‪ ،‬بــە ســەرۆکــایــەتــی واڵتــە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا‪ ،‬بیرە نەوتەکان‬ ‫و پااڵوگەکانی وێران کردبێت‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫کــەس ڕێگە لــە دەســەاڵتــدارانــی دارایــی‬ ‫خەالفەت ناگرێت ئەو ملیۆنەها خەڵکەی‬ ‫ژیڕ دەسەاڵتی خۆی بڕوتێنێتەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەڕێگەی باج و سەرانەوە‪ ،‬یان لەڕێگەی‬ ‫داگیرکردنی موڵکەوە‪ .‬داعــش لەڕێگەی‬ ‫جاسوسەکانییەوە هەموو شتێک دەزانێت‪،‬‬ ‫هەروەها لەڕێگەی ئەو زانیارییانەی لە بانکە‬ ‫تااڵنکراوەکان‪ ،‬فەرمانگەی تۆماری زەوی‬ ‫و خانووبەرە و نووسینگەکانی حەواڵەی‬ ‫پــارەى دەستیکەوتوون‪ ،‬دەزانــن کێ کام‬ ‫خانوو یان کێڵگەیەی هەیە‪ ،‬دەزانــن کێ‬ ‫چەند سەر مەڕ یان چەند پــارەی هەیە‪.‬‬ ‫لەوانەیە خەڵکەکە ناڕازی بن‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫دەرفەتێکی خۆڕێکخستن‪ ،‬خۆچەکدارکردن‬ ‫و ڕاپەڕینیان نییە‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا کە چــاوی واڵتانی خۆرئاوا‬ ‫لەسەر ئەگەری پەالماری تیرۆریستییە‪،‬‬ ‫ئەگەرێکی جیاواز پشتگوێخراوە‪ :‬شەڕی‬ ‫چاوەڕوانکراوی نێوان شیعە و سوننە‪ .‬ئەم‬ ‫شــەڕە ڕێگەخۆش دەکــات بۆ داعــش‪ ،‬لە‬ ‫ڕێکخراوێکی تیرۆریستی بێزراوەوە‪ ،‬بگۆڕێت‬ ‫بۆ دەسەاڵتێکی نێوەندیی خوازراو‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەمڕۆ‪ ،‬لە بەرەکانی پێشەوەی‬ ‫سوریا‪ ،‬ئێراق و یەمەن بەپێی ئەم هێڵە‬ ‫مەزهەبییە شەڕ دەکرێت‪ ،‬لە سوریا شیعە‬ ‫و سوننەکانی ئەفگانستان لەدژی یەکتر‬ ‫شەڕدەکەن و داعش سوودمەندە لە تاوانە‬ ‫بەربەرییەکانی میلیشیا شیعەکان‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئەم شەڕە دێرینەی ئیسالم زیاتر تەشەنە‬ ‫بسەنێت‪ ،‬لەوانەیە بگوێزرێتەوە بۆ ناو ئەو‬ ‫واڵتانەی ئەم مەزهەبە جیاوازانەیان تێدایە‪،‬‬ ‫وەک سعودییە‪ ،‬کوەیت‪ ،‬بەحرەین و لوبنان‪.‬‬ ‫لــە دۆخـــی ل ــەم جـــــۆرەدا‪ ،‬لــەوانــەیــە‬ ‫پروپاگەندەکانی داعش لەسەر کۆتایی جیهان‬ ‫ببێتە ڕاستیی‪ .‬لەوانەیە دیکتاتۆریەتێکی‬ ‫ڕەها بەناوی خوداوە دابمەزرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪http://www.spiegel.de/‬‬ ‫‪international/world/islamic-state‬‬‫‪files-show-structure-of-islamist‬‬‫‪terror-group-a-1029274.html‬‬

‫ذمارة (‪ )24٦‬دوشةممة ‪2015/٥/٤‬‬

‫‪3‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫وێنای ئیسالمییەكانی كوردستان لەئیسالمێكی وشك و رمۆزندا‬ ‫«بۆچی ئیسالمییەكانی كۆمەڵی كوردەواری بە وشكە ئیسالم ناوزەد دەكرێن؟»‬

‫توانا ئەكرەم‬ ‫لەگەڵ سەرهەڵدانی رەوتی ئیسالمی‬ ‫سیاسیی لــەكــوردســتــانــدا‪ ،‬چەمك‌و‬ ‫چوارچێوەیەكی دیاریكراویان بۆ داتاشرا‪،‬‬ ‫ئەوان لەنێو خەڵكی ئیماندارو ئیسالمی‬ ‫میللیدا بــەوشــكــە ئیسالم نــاســران‌و‬ ‫جیاكرانەوە‪ .‬ئــەم ناتۆرەیە بۆ سەر‬ ‫كەسایەتی‌و ئەتواری ئەوان هەوانتەو هەر‬ ‫لەخۆوە نەبوو‪ ،‬بەڵكو راستییەك بوو‬ ‫لەدەرهاویشتەی ئەدەبیات‌و ئەجێندای‬ ‫ئـــەوان‌و پێناسەی ئــەوانــەوە بۆ ژیان‬ ‫هاتبووە بەرهەم‪.‬هەمیشە كۆمەڵگەی‬ ‫كـــوردەواری ئــەو پرسیارەی لەزیهنی‬ ‫خۆیدا دەوروژانــد بۆچی ئیسالمێك كە‬ ‫زانیارییەكانی بەخشندەیی‌و میهرەبانی‬ ‫دەوتـــەوەو لەبخەندی بــەرووی ئەوانی‬ ‫دیدا بەخێرو ئیحسان ئەژمارد دەكرد‪،‬‬ ‫ێ كەسایەتیی گەلێكی دڵڕەق‌و‬ ‫ئێستەكان ‌‬ ‫زبــرو گــرژو لەهەمانكاتدا ژیانكوژی‬ ‫بەخشیوەتە كۆمەڵگە‪.‬‬ ‫ئــەوان‪ ،‬كە هاتن هیچ بەرامەیەكی‬ ‫ژیــنــگــەو كــــۆاڵن‌و شـــاری خۆیانیان‬ ‫لێنەنیشتبوو‪ ،‬نەك جل‌و بەرگی جیاوازو‬ ‫شكڵ‌و شێوەی نامۆ‪ ،‬بەڵكو رەفتارو‬ ‫رەونەقێكی گوماناوییان لێنیشتبوو‪،‬‬ ‫لەهەر سوچێكی ئەم دەڤــەرەدا بونیان‬ ‫هەبووایە كەسایەتییەكی دابڕاوو تاكێكی‬ ‫شــەرم ـن‌و مرۆیەكی مــات‌و پــەژارەیــان‬ ‫لێدەبینرا‪ ،‬ئەوان پشت لەجوانی‌و نیانی‬ ‫بوون‌و لەبەردەم هەموو ئاكارو خوویەكی‬ ‫كۆمەڵگەو لــەوەاڵمــی هەموو شــادی‌و‬ ‫نۆشێكی ئەم كۆمەڵگەی كوردەوارییەدا‬ ‫ئەتواری نامۆو نەیارییەتی سەختیان‬ ‫پێ بوو‪ .‬ئەوان دژی نوكتەو قسەو دژی‬ ‫دڵــداری‌و ئەوین‌و دژی سەیران‌و سەفاو‬ ‫دژی خوێندن‌و زانكۆو دژی بۆنەو گەڕان‌و‬ ‫شەونشینی‌و تێكەڵی بوون‌و بەتەواوی واتا‬ ‫فیلمێكی سەیرو فۆنەتیكێكی جیاوازی‬ ‫قسەو داهێنەری كۆمەڵێ‌ چەمكی دژوارو‬ ‫نامۆبوون بەكۆمەڵگەی كوردی‪ ،‬ئەوان‬ ‫لەجیاتی وشەی براو اللەو خاڵە‪ ،‬وشەی‬ ‫ئەخی‌و لەجیاتی لەفزو كەالمی شیرینی‬ ‫خۆشهاتی‌و هەواڵپرسی كوردانە وشەگەلی‬ ‫عەرەبی خەلیج‌و بادییەیان پێبوو‪.‬‬ ‫ئەوان كەهاتن نوێژی جیاو دەستنوێژی‬ ‫جیاو بانگ‌و سەاڵی جیاو ویردو زیكری‬ ‫جیایان هێنا‪ ،‬دوعاكانی كوردەوارییان‬ ‫سڕییەوەو مەوال یەسەلییان قەدەغەكردو‬ ‫دەفی دەروێش‌و بەرماڵی سۆفی‌و مێزەرەی‬ ‫كــوردەواریــیــان سڕییەوە‪ ،‬خونەریتی‬ ‫جەژنە دینییەكان‌و نەتەوەییەكانیان‬ ‫ێ گۆڕی‪ .‬ئیسالمییەكان فاتیحەو‬ ‫سەرلەنو ‌‬ ‫نەریتی مــردو ناشتن‪ ،‬پــیــرۆزی مەال‬ ‫سەنگینەكان‌و یاسای چەندین ساڵەی‬ ‫زەكاتیان لەگیرفانی خەڵك دەرهێناو‬ ‫كەمەندكێشی بارەگا حزبییەكانیان كرد‪.‬‬ ‫ئەوان سەفی مزگەوتیان درز تێخست‌و‬ ‫الوانــیــان گـــروپ گـــروپ جــیــاكــردەوە‪.‬‬ ‫مــیــهــرەبــانــی دیــنــیــان بــەدڵــرەقــی‌و‬ ‫چــەك‌و جیهاد شرۆڤەكردومیمبەری‬ ‫مزگەوتەكانیان كــردە شوێنی ئایات‌و‬ ‫حەدیسی توندڕەوی‌و ئیسالمیان لەلولەی‬ ‫چەك‌و فەتوای سەربڕین‌و سەركوتكردندا‬ ‫كورتكردەوە‪ .‬نەشیدە میللییەكانیان‬ ‫كوشت‌و دەستیان نایە دەستی شوعەرای‬ ‫عەرەب‌و بادیەو ئاوازێكی وشك‌و ساردیان‬ ‫بەگوێی خەڵكدا دا‪ .‬سیحری مۆسیقاو‬

‫ئاوازی كوردەوارییان كوشت‪ .‬بۆخەڵكی‬ ‫رونبوویەوە ژینگەی دڵخوازی ئەوان چ‬ ‫ێ گۆرانی‌و‬ ‫ژینگەیەكە‪ ،‬ژینگەیەكی ب ‌‬ ‫ێ هاوكاری‌و‬ ‫ێ مۆسیقا‪ ،‬ژینگەیەكی ب ‌‬ ‫ب‌‬ ‫ێ ئەوین‌و‬ ‫یەكتربینین‪ ،‬ژینگەیەكی ب ‌‬ ‫ێ پرسیویەتی بۆچی‬ ‫ێ سەیران‪ .‬كەس ‌‬ ‫ب‌‬ ‫لەرۆژانی هەینیدا ئەحمەدئاوای هەورامان‌و‬ ‫ئاوێسەری تەوێلە‌و باخاتی بیارە ئەو‬ ‫هەموو خانەوادەی لەخۆ گرتووە‪ ،‬ئەو‬ ‫هەموو رووە كەیفخۆش‌و ئــەو هەموو‬ ‫ێ‬ ‫ئاپۆڕای خێزان‌و هەڵپەڕكێیە؟ كەس ‌‬ ‫پرسیوییەتی بۆ لەسەردەمی تەوێڵەی‬ ‫تەحسینی مــەال عەلی‌و ئەحمەدئاوای‬ ‫ســەردەمــی عەلی باپیرو هەڵەبجەی‬ ‫سەردەمی مەال عەلی‌و بیارەی سەردەمی‬ ‫جوندولئیسالمدا بۆچی تەنها گەشتیارێك‬ ‫لەو هاوینە هەوارانەدا نەدەبینرا؟ بۆچی‬ ‫خوێندكارانی قوتابخانەكان بەهارە‬ ‫ێ نەبوو؟ بۆچی‬ ‫گەشتەكانیان بۆ ئەو ‌‬

‫دونیا‪ ،‬ئەو ئیسالمەی ئەندەنوسییەك‬ ‫جـــاڕی بـــــۆدەداو رەنــگــی خـــۆی ون‬ ‫نەكردووە‪ .‬ئەو ئیسالمەی رۆژهەاڵتی دوور‬ ‫لەبۆتەی نەتەوەییدا هێز وەردەگرێت‪،‬‬ ‫ئەو ئیسالمەی فارسێكی عەجەم بااڵی‬ ‫نــەتــەوەیــی خــۆی پــێ هەڵدەكێشێت‪،‬‬ ‫لێرە بەكوردێكیان رەوا نەبینی‪ .‬تا ئەو‬ ‫كاتەی ئیسالمێكی كوردەواری‌و شێخێكی‬ ‫تەریقەتە كوردییەكان بــەو ئیسالمە‬ ‫میللیە رەسەنە كۆمەڵگەی گۆشدەكرد‬ ‫‪ ،‬عەرەبەكان لەباكوری ئەفریقاوە تا‬ ‫ئاسیای نــاوەڕاســت‌و ئاسیای بچوك‬ ‫دەستی شێخە مەزنەكانی كوردیان ماچ‬ ‫ێ ئەوڕۆ هەر ئەو عروبانەی‬ ‫دەكرد‪ .‬وەل ‌‬ ‫بــاكــوری ئەفریقا لەسایەی ئیسالمی‬ ‫سیاسیدا سەری كورد دەبڕن‌و لەهەزار‬ ‫كیلۆمەتری سنووریدا لەمەتەرێزدان بۆ‬ ‫رۆڵەی كورد سەریان دەبڕن‪.‬‬ ‫ئــەجــێــنــدای ئــیــســامــی ســیــاســی‬

‫ئایندەی كوردانی ئەودیون‪ .‬كوردانی‬ ‫باكوریش بەهەمان شێوە نومایانی‬ ‫ســـەركـــەوتـــن‌و بــەرەڤــانــی لــەپــارتــە‬ ‫نــەتــەوەیــیــەكــانــی بــاشــوردا دەبینن‌و‬ ‫كەیفسازی نەتەوەییان لەپێشمەرگەدا‬ ‫دەبیننەوە‪ .‬لێرەوە پرسیارێك دێتە‬ ‫گــۆڕێ‌‪ ،‬ئەویش ئەوەیە چ هێزێك رێی‬ ‫لەوە گرتووە كە كوردانی پارچەكانی‬ ‫دی تەماشایەكی پۆزەتیڤیان بۆ ئیسالمی‬ ‫یاسی كوردستانی باشوور نەبێت‪ .‬خۆ‬ ‫ئەگەر رێگرییەك لەالیەن دەسەاڵتی‬ ‫سیاسیی واڵتانی هەرێمییەوە هەبێت‬ ‫بــۆ پەیوەستبوونیان بەپێشمەرگەو‬ ‫ئەزموونی سێكیۆالرو لیبراڵ‌و نەتەوەیی‬ ‫كــوردســتــانــی بـــاشـــوورەوە‪ ،‬ئ ــەوا ئەو‬ ‫رێگرییە بۆ پەیوەستبوونیان بەئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكانی ئێرەوە نییە‪ .‬هەربۆیە ئەو‬ ‫بزووتنەوە ئیسالمییەی لەكوردستانی‬ ‫بــاشــووردا هەیە‪ ،‬هیچ پشتیوانییەكی‬

‫شوباتدا بوونە هاندەری خەڵك‌و وەختبوو‬ ‫لەتمەی گەورە لەئارامی كوردستان بدەن‪.‬‬ ‫بەاڵم بەسستبوونی ئیخوان لەدەرێدا‬ ‫ئــیــدی بــەشــێــوەیــەكــی راســتــەوخــۆ‬ ‫یەكگرتووەكانیش بەرەبەرە بەرەو ستی‌و‬ ‫الوازی چوون‌و ئەم الوازییەیش لەئاكامی‬ ‫هەڵبژاردنەكانەوە رەنگی دایەوە‪ .‬چوون‬ ‫ئیدی بۆ هەموو ال روونــبــوویــەوە كە‬ ‫ئیخوانیزمی جیهانی چۆن كاریگەری‬ ‫راستەوخۆی لەسەر ئیخوانی كوردی هەیەو‬ ‫چۆن گەشە‌و سستبوونیان وابەستەیە‬ ‫بەیەكترییەوە‪ .‬لەمڕۆدا ئیسالمییەكان‬ ‫بەگشتی‌و بەتایبەتی یەكگرتوو وەك‬ ‫هێزێكی بچوك‌و رێكخستێكی الوازو‬ ‫كەئیب تەماشا دەكرێن‪ .‬دیــارە چەند‬ ‫هــۆكــارێــك لــەم نوسینەدا خراونەتە‬ ‫روو كە بــەوردی زەمینەی الوازبوونی‬ ‫ئیسالمگەرایانی تێیاندا شرۆڤە كردووەو‬ ‫نامۆبوونی ئــەوانــی وەك پرۆژەیەكی‬

‫ئەوان كەهاتن نوێژی جیاو دەستنوێژی جیاو بانگ‌و سەاڵی جیاو‬ ‫ویردو زیكری جیایان هێنا‪ ،‬دوعاكانی كوردەوارییان سڕییەوەو‬ ‫مەوال یەسەلییان قەدەغەكردو دەفی دەروێش‌و بەرماڵی سۆفی‌و‬ ‫مێزەرەی كوردەوارییان سڕییەوە‬ ‫كیژۆڵیەك زاتی بینینی ئەو سروشتەی‬ ‫نەبوو؟ ئایا ئەوە جگە لەوشككردنەوەی‬ ‫ئیسالم لەچ پێناسەو شرۆڤەیەكدا شوێنی‬ ‫دەبێتەوە؟ ئایا ئەو تقوسە وشكەی كە‬ ‫ئەوان كاری لەسەردەكەن ژینگەیەكی لەو‬ ‫جۆرەی نەدەویست‪.‬‬ ‫لــێــرەدا مەبەستمانە جــەخــت لەو‬ ‫خالەبكەینەوە كە زۆرترینی كاركردنی‬ ‫ئیسالمی سیاسی وەك پرۆژەیەكی نامۆ‬ ‫بەكۆمەڵگەی كــوردەواری خۆی لەوەدا‬ ‫بینییەوە كە بەسەختی نەیارییەتی خۆی‬ ‫دژ بەئیسالمخوازی كۆمەڵگەی كوردی‬ ‫خستەكار‪ .‬چــوون یەكەمین لەتمەی‬ ‫ئەوان لەمزگەوتەكانەوە دەستی پێكردو‬ ‫ێ كرد لەسەر جۆری‬ ‫خەڵكییان دڵكرم ‌‬ ‫عیبادەت‌و بەندایەتییان‌و موسڵمانانیان‬ ‫دابــەشــكــرد بــەســەر ئــەو پلەبەندییە‬ ‫ئیمانییەی كە دروســت لەسەدەكانی‬ ‫ناوەڕاستی ئــەوروپــادا سیاسەتخوازە‬ ‫دینییەكان كاریان لەسەردەكرد‪ .‬ئەوان‬ ‫وێنای تاكی موسڵمانیان لەبۆن‌و بەرامەی‬ ‫مەحوی و مەولەوی‌و خانای قوبادی‌و‬ ‫ســەیــدی هــەورامــی‌و مـــەالی گـــەورەی‬ ‫كۆیەو مودەریس‌و شێخانی پیاوچاكی‬ ‫تەریقەتەكانی تیجانی‌و سلێمانی‌و‬ ‫نەقشبەندی‌و قــادری سەندەوەو دایانە‬ ‫دەســت ئەبو عەمرو حەنزەڵەو ئەبوو‬ ‫عەبدواڵی شافیعی‌و ئەبووەكانی دنیای‬ ‫عـــەرەب‪ .‬ئــەو ئیسالمە میللیەی كە‬ ‫مالیزییەك لــەكــواالالمــپــوردا بەبەرگی‬ ‫ماالیاوەو بەناوو شوناسی ماالوییەوە‬ ‫فــەرهــەنــگـی‌و فــەنــی نــەتــەوەیــی خۆی‬ ‫پێگەیاندووەتە واڵتە پێشكەوتووەكانی‬

‫لەكوردستاندا بەگوێرەی ئەو ئەزموونەی‬ ‫لەرابردوودا نواندویانەو بەگوێرەی ئەو‬ ‫رەوتەی لەرێكخستنەكانیاندا زاڵەو بەپێی‬ ‫ئەو دەرهاویشتەیەی خزاندویانەتە نێو‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی‪ ،‬ئیسالمێكی وشك‌و‬ ‫زبرو ژیانكوژەو لەگەڵ الیەنی رۆحی‌و‬ ‫دەرونی‌و ژینگەی ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئاینییی‌و نەتەوەی كورددا پێك نایەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو ئیسالمەی ئیسالمییەكان دەستی‬ ‫بۆ دەبــەن ئیسالمێكی پر دڕك‌و داڵی‬ ‫بادییەیەو تەمومژە بەگەردەلولی بیابان‌و‬ ‫وشكە بەتینویەتی ئەوێ‌‪ ،‬هەربۆیە لەگەڵ‬ ‫سەرهەڵدانی ئەم فۆرمە لەئیسالم‪ ،‬لەناو‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیدا تاكەكانیان بەوشكە‬ ‫ئیسالمەكان ناسران‌و وێناكران‪ .‬ئێستەش‬ ‫لەنێو كوردانی رۆژهەاڵتدا هەر بەوشكە‬ ‫ئیسالمەكان ناودەبرێن‪ ،‬چوون لەساتە‬ ‫وەخــتــی دروستبوونیان لەرۆهەاڵتی‬ ‫كوردستان‌و لەنێو ئۆردوگاكانی ئەودیودا‬ ‫بۆ ئەوانیش نومایان بوون‪ ،‬هەربۆیە تا‬ ‫نەوترێت وشكە ئیسالمەكان شوناسیان‬ ‫بۆ كوردانی رۆژهەاڵتیش روون نییە‪.‬‬ ‫راڤــەی ئــەم فۆرمە لەئیسالم تــەواوی‬ ‫كوردانی پارچەكانی تریشی گرتووەتەوە‪.‬‬ ‫هەربۆیە سەیر نییە تــاوەكــو ئێستە‬ ‫بچوكترینی ئومێدی كوردانی پارچەكانی‬ ‫دی بــەم فــۆرمــە لەئیسالمی سیاسی‬ ‫نییە‪ .‬بۆنموونە تاوەكو ئێستە لەنێو‬ ‫كوردانی رۆژهەاڵتدا بەكرماشان‌و سنەو‬ ‫مەهابادەوە هیچ ئەوین‌و ئیمانێك بەم‬ ‫فۆرمە لەئیسالمگەرایی نەبینراوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەپێچەوانەوە حزبەنەتەوەییەكانی كورد‬ ‫مایەی خــەون‌و خــەیــاڵ‌و چاوتێبڕینی‬

‫رۆحی‌و مەعنەوی‌و جەماوەری كوردانی‬ ‫پارچەكانی تریشی لەگەڵدا نییەو بەڵكو‬ ‫بەتەواوی بەهێزێكی نامۆو بەكەڵچەرێكی‬ ‫غـــــەوارەو بــەپــرۆژەیــەكــی دەرەكــــی‌و‬ ‫مەڵكەموتێكی زیــادەی نێو جەستەی‬ ‫ئەزموونی سیاسی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستانیان دەزانن‪ .‬ئەوە لەكاتێكدایە‬ ‫كۆمەڵگەی كـــوردەواری لەكوردستانی‬ ‫رۆژهــــەاڵت‌و بــاكــووردا كۆمەڵگەیەكی‬ ‫وابــەســتــەن بــەبــنــەمــا نــەگــۆڕەكــانــی‬ ‫ئیسالمەوەو شوێنی چاالكی تەریقەتە‬ ‫ئاینییەكانی كوردەواریین‪ .‬هەر ئەمەیش‬ ‫وایكرد كە نامۆیەتی بەتەواوی لەئەورۆدا‬ ‫بەرۆكی ئیسالمگەراكانی كوردی تەنیوە‪.‬‬ ‫دیارە كەپاش ئەوەی بەهاری عەرەبی‬ ‫لەنێوچەكەدا گوزەراو ئیخوانەكانی میسر‬ ‫و لقەكانیان لەدنیای ئیسالمیدا دەنگیان‬ ‫زاڵ بــوو‪ ،‬هــاوكــات تــوانــیــان لەچەند‬ ‫واڵتێكی وەك میسرو تونس سەركەوتن‬ ‫ێ هەر زوو نییەتی‬ ‫بەدەست بهێنن‪ ،‬وەل ‌‬ ‫راستەقینەیان بۆ جــەمــاوەری واڵتانی‬ ‫ئیسالمی دەركەوت‪ .‬ئەوەبوو لەماوەیەكی‬ ‫زوودا تەخت‌و تاراجیان پێچرایەوەو‬ ‫بەتایبەتی لەمیسردا كە وەكــو سەری‬ ‫ماری ئیخوانیزم تەماشا دەكرا لەئێستادا‬ ‫قاچاخ‌و یاساغن‪ .‬دیــارە لەكوردستان‬ ‫ئیسالمگەرایان بەتایبەتی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی بەپاڵپشتی رۆحی‌و مادی وان‬ ‫كەوتبوونە جـم‌و جــوڵ‌و لــەو رەوشــەدا‬ ‫وەك هەمیشە كوردستانیشیان تێكەڵ‬ ‫بەئاژاوەی دنیای عەرەبی كردو لەئارامی‌و‬ ‫ئاسایشی كوردستان كەوتنە گومان‌و‬ ‫دروستكردنی وەیشومەو لەحەڤدەی‬

‫دەرەكی بەرەوانی نیشانداوە‪:.‬‬ ‫یـــەكـــەم‪ :‬قــاچــاخــبــوونــی ئــیــخــوان‬ ‫كــە ســەرچــاوەی میتۆدو رێكخستن‌و‬ ‫ئیعازی چاالكی یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫بـــوو هــۆكــاری راســتــەوخــۆی الوازی‬ ‫یــەكــگــرتــووە ئێستە لەكوردستاندا‪،‬‬ ‫چوون بەگوێرەی سەرچاوەكان بەشێكی‬ ‫گەورە لەكەناڵەكانی دارایــی یەكگرتوو‬ ‫لەواڵتانی عەرەبیدا وشكی كردووەو ئیدی‬ ‫بەشێك لەو بەرپرسانەی یەكگرتوو كە‬ ‫سااڵنێكی زۆرە لەوێندەر گیرفانیان پڕ‬ ‫دەكەن‌و بۆن‌و بەرامەو ئەدەبیاتی ئیخوان‬ ‫بەخەڵكی كورد دەفرۆشن‪ ،‬ئیدی نائومێد‬ ‫بوون بەسەرچاوە داراییە پتەوەكانیان‌و‬ ‫خۆیان وردە وردە لەچاالكی سیاسی‬ ‫دەدزنەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئیسالمییەكان بەگشتی‌و‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی بەتایبەتی هەوڵی‬ ‫فرەیان دا كە واڵتی توركیا بەتایبەتی‬ ‫پارتی دادو گەشەپێدانی ئەردۆگان بكەنە‬ ‫بەدیلی سەرچاوە داراییەكانیان لەمیسر‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەم هەوڵەیاندا تەنها لەرێگەی‬ ‫ئابورییەوە تاڕادەیەك قازانجیان كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ بواری هزری‌و سیاسی توركیا‬ ‫ناكەنە مەرجەعی خۆیان‪ ،‬چــوون بۆ‬ ‫یەكگرتووەكان روونــە كە مەدرەسەی‬ ‫ئیخوان جیاوازە لەمەدرەسەی نورجولی‪،‬‬ ‫ه ــاوك ــات یــەكــگــرتــوو زیــاتــر لــەگــەڵ‬ ‫گولەنییەكان پەیوەندییان تۆكمەبوو‬ ‫بــەاڵم پــاش ئـــەوەی گولەنییەكانیش‬ ‫لــەتــوركــیــادا گڵۆڵەیان كــەوتــە لێژی‬ ‫ئیدی دەتوانین بڵێین كە یەكگرتوو‬ ‫سەرچاوەی دووەم‌و كاریگەری چاالكییە‬

‫ئــابــوری‌و هزرییەكانی لــەدەســت داو‬ ‫بەتەواوی لەپرۆژەی دەستگرۆیكردنی‬ ‫دەرەوە نائومێد بوو‪ .‬دیارە یەكگرتوو‬ ‫لەسەرەتاوە رێكخستنەكانی هەڵقواڵوی‬ ‫سروشتی ئابوری‌و سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫كوردستان نەبوو‪ ،‬هەربۆیە بەلەناوچوونی‬ ‫سەرچاوە دەرەكییەكان ناتوانێت لەسەر‬ ‫پێیانی خــۆی راوەستێت‌و بــەم جۆرە‬ ‫دوچاری شكست دەبێتەوە‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬هەڵبژاردنی موحەمەد فەرەج‬ ‫وەك ئــەمــیــنــداری گشتی دیــســانــەوە‬ ‫گورزێكی تری كاریگەر بوو لەیەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی وەشێنرا‪ ،‬چــوون ئەم پیاوە‬ ‫زیاتر دڵخوازی ئیخوانی میسر بوو هەر‬ ‫بۆیە وەك قیادەیەك بەغیابی باوانی‬ ‫سیاسی‌و هزری‌و ئابووری خۆی ناتوانێت‬ ‫سەربەخۆ جم‌و جوڵ‌و چاالكی سیاسی‬ ‫لەكوردستاندا بكات‪.‬‬ ‫چـــــوارەم‪ :‬بــەشــێــوەیــەكــی گشتی‬ ‫یــەكــگــرتــووی ئــیــســامــی لــــەرووی‬ ‫جەماوەرییەوە لەشكستێكی گەورەدایە‪،‬‬ ‫چــوون لەئێستادا تــەواوی كۆڵینەوەو‬ ‫بەڵگەی ئەكادیمی لەگەڵ ئــەوەدان كە‬ ‫جیاوازییەك نییە لەنێوان ئیسالمی‬ ‫توندو شلداو هەموویان لەبۆتەی یەك‬ ‫ئەجێندادان‪ ،‬ئەجێندایەك كە بەتەواوی‬ ‫لەپێشچاوی خەڵكدا روون‌و رەوانــەو‬ ‫سەرهەڵدانی ئاكارو رەفــتــاری داعش‬ ‫بەتەواوی ئیسالمی سیاسی لەپێشچاوی‬ ‫خەڵكیدا كردووەتە وەیشومەو وێرانەیەكی‬ ‫هزریی‌و ئەخالقی‌و چیدی خەڵكی ئەوان‬ ‫وەك نوێنەری بەرائەت‌و پاكی‌و سیمبوڵی‬ ‫ئایین تەماشا ناكەن‌و بەڵكو لەتەواوی‬ ‫رەفتارە ئیسالمگەراكان دەرەوێنەوە‪.‬‬ ‫هەربۆیە ئێستە بەتەواوی ئەوە روونە‬ ‫كە یەكگرتووی ئیسالمی هیچ جۆرە‬ ‫چاالكییەكی لەسەر ئاستی جەماوەری‬ ‫نەماوەو جم‌و جوڵ‌و رێكخستن‌و كاری‬ ‫حزبی بــەتــەواوی پــەكــخــراوەو بارەگا‬ ‫حزبییەكانی بەتەواوی چۆڵن‌و تەنانەت‬ ‫لەبەشێكیشیاندا دەوامـــی ئاساییان‬ ‫راگیراوەو تەنا وەك دیكۆر هێڵراونەتەوە‪.‬‬ ‫بەنیسبەت كۆمەڵ‌و بزووتنەوەشەوە‬ ‫كە هەوێنی دروستبوونیان هەریەكەیان‬ ‫وەك یەكگرتوو سەر بەقوتابخانەیەكی‬ ‫سیاسی‌و هزری دەرەكییە‪ .‬بەتایبەتی‬ ‫كــۆمــەڵ ســەر بەقوتابخانەی فیكری‬ ‫سیاسی شیعەگەراییەو لەئەتواری ئەو‬ ‫تەسدیری سەورەیەی ئێرانەوە بارگاوی‬ ‫بــووە بەكۆمەكە دەرەكییەكان‪ .‬وەك‬ ‫چۆن حەماس‌و جیهادو حزبواڵی لوبنان‬ ‫بارگاوین بەو بۆن‌و بەرامەیە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫لــەتــەوەرەی سیاسەتە هەرێمییەكانی‬ ‫ئێراندا ویستویانە كەڵك وەربــگــرن‪،‬‬ ‫ێ بەحوكمی تۆرەمەی ئیخوانگەرایی‬ ‫وەل ‌‬ ‫لەسروشتیاندا نەیانتوانیوە سەركەوتووبن‪.‬‬ ‫هەربۆیە لەسیاسەتی دەرەكیدا لەهەردوو‬ ‫ێ ئەوانیش‬ ‫قوتابخانەكە بوون‪ .‬ئێستەكان ‌‬ ‫هێزێكی سوواو بریندارن بەنەیارییەتی‬ ‫خــەڵ ـك‌و گــیــرۆدەی بچوكبوونەوەو‬ ‫ملمالنێی ناوخۆیی‌و سزادانیانن لەالیەن‬ ‫ئەو ئەندامانەی خۆیانەوە كە لەهەوەڵەوە‬ ‫بەپەروەردەیەكی رادیكاڵ باریان هانین‌و‬ ‫ئێستە بوونەتە بارگرانی بۆ سەركردایەتی‬ ‫ێ پەیتا پەیتا دزە دەكەن‬ ‫یان ئەوەتان ‌‬ ‫بــۆ دەرێ‌‌و ‌وســەرقــاپــی راستەقینەی‬ ‫ئەدەبیاتەكەی عەلی باپیر لەموسڵ‌و‬ ‫رەقەدا دەبیننەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )24٦‬دوشةممة ‪2015/٥/٤‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫بەند‌وباوی ئەدەبیاتی ئیسالمیی کوردی‪ ،‬دەربارەی عەلمانیەت و ئیسالم‬ ‫وەاڵمێک بۆ (کورتە وەاڵم)ەکەی عەلی باپیر‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫«ئایین بۆ تاک و‬ ‫دیمۆکراسی بۆ هەموان»‬ ‫عەلی باپیر‪ ،‬و هەمو ئیسالمیەکانی‬ ‫تر‪ ،‬زۆر لەوە نیگەران بون کە کۆنفڕانسی‬ ‫ڕێکخراوی (دابڕان) بە ناونیشانی «ئایین‬ ‫بۆ تاک و دیمۆکراسی بۆ هەموان» بەڕێوە‬ ‫چو‪ .‬لە تێگەیشتنی سادەی ئەوانیشدا واتای‬ ‫ئەم ناونیشانە ئاشکرایە‪ :‬ئایینداری وەکو‬ ‫مافێک بۆ تاک دابین کراوە‪ ،‬هەمو تاکێک‬ ‫دەتوانێت لە ژیانی خۆیدا ئاییندار بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو سیستەم و یاسایەی کە کۆنترۆڵی‬ ‫هەموان دەکات و دەبێتە یاسای بااڵدەست‬ ‫بەسەر کۆمەڵگاوە؛ دەبێت سیستەمێکی‬ ‫«دیمۆکرات» بێت کە هەموان کۆ بکاتەوە‬ ‫و دەوڵەتی خەڵک بێت‪ ،‬نەک سیستەمێکی‬ ‫«تیۆکرات» بێت و دەوڵــەتــی ئایینێک‬ ‫بێت‪ .‬دەبێت ئەو دەوڵەتە ڕەوایــەتــی و‬ ‫«شەرعیەت» ی لە خەڵکەوە وەرگرتبێت‪،‬‬ ‫نەک لە ئایینێکەوە و لە «پیرۆزبایی» ی‬ ‫پیاوانی ئایینیی ئایینێکەوە و لەسەر ئەم‬ ‫بنەمایە دروست بوبێت‪.‬‬ ‫ئیسالمیەکان‪ ،‬و ـ بۆ نمونە ـ عەلی‬ ‫باپیر‪ ،‬دەزانن کە ئەمە ناوەڕۆک و کڕۆکی‬ ‫عەلمانیەتە‪ .‬جا عەلمانیەت الی ئــەوان‬ ‫وەکو دێوەزمەیەک وایە و لە خەونەکانیان‬ ‫ڕایان‌دەچڵەکێنێت؛ دێن بیانو لەو دروشمە‬ ‫«ئایین بۆ تاک و دیمۆکراسی بۆ هەموان»‬ ‫دەگرن‪ .‬ئیتر دەڵێن‪ :‬ئایینی ئیسالم تەنها‬ ‫ڕێکخەری کاروباری تاک نیە‪ ،‬بەڵکو سیستەم‬ ‫و دەوڵەتدارییشە‪ .‬بۆ نمونە‪ :‬عەلی باپیر‬ ‫لێرەدا دەڵێت‪ :‬ئیسالم تەنها (بونناسی‬ ‫‌و جیهانبینی ‌و «ئیمان» ‌و «عه‌قیده»‬ ‫و «ته‌قوا» و خواپه‌رستی ‌‪ ،‬ڕه‌وشـت‌ و‬ ‫ئــاكــاری بــه‌رز و ئـــه‌ده‌ب ‌و ڕێ‌وڕه‌ســم ـه‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان) نیە‪ ،‬بەڵکو (به‌رنامه‌ی‬ ‫سیاسی و ئابوری‌و په‌یوه‌ندیه‌كان‌و ئاشتی‬ ‫و جه‌نگ‌و‪ )...‬ـیشه‌‪.‬‬ ‫لەم وتارە چەند شتێک دەخوێنینەوە‪:‬‬ ‫* ئیسالمیەکان نایانەوێت ئیسالم‬ ‫پەیامێكی ڕۆحی و ڕەوشتی بێت کە مرۆڤ‬ ‫خۆیی لەسەر پـــەروەردە بکات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەیانەوێت یاسایەکی ئایینی‪/‬مەزهەبی‬ ‫بەسەر ملی خەڵكەوە زاڵ بێت و کۆمەڵگا‬ ‫لە قاڵب بدات و بنەمای دەوڵەت لەسەر‬ ‫ڕەوایــەتــی «مــەشــروعــیــەت» ی ئایینی‬ ‫دابمەزرێت و «دەستور» هەر بریتی بێت‬ ‫لە یاسا ئیسالمیەکان‪ ،‬و کۆمەڵگا دابەش‬ ‫بکرێت بۆ چەند گروپ و «تائیفە» یەکی‬ ‫ئایینی و مەزهەبی‪ ،‬و لەسەر بنەمای‬ ‫ئەم جیاکاریە مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت‬ ‫و هەر گروپ و «تائیفە» یەک؛ هەم بە‬ ‫یاسای ئایینیی خۆیان کاروباریان ڕێک‬ ‫بخرێت‪ ،‬و هەم ملکەچی ئەو یاسایە بن کە‬ ‫ئیسالم دایناوە بۆ کەمایەتیە ئایینیەکان‬ ‫و مەرجەکانی قبوڵ‌کردنیان لە کۆمەڵگای‬ ‫ئیسالمیدا‪ .‬ئینجا لــەمــانــەش گرنگتر‬ ‫بــەالیــانــەوە؛ ئەوەیە ئــەوانــەی کاروباری‬ ‫دەسەاڵت دەگرنە دەست؛ هەر هەمان ئەو‬ ‫کەسێتیە ئایینی (ئیسالمی)ـانە بن کە‬ ‫هێمای تەوژمە ئیسالمیەکەن‪ .‬بەکورتی‪:‬‬ ‫الی ئـــەوان ئیسالم بــەتــەواوی دەبێتە‬ ‫«بەدیل» ی ئەو سیستەم و دام‌ودەزگایەی‬ ‫کە هەیە‪ .‬ئەمە نەخشەکەی ئەوانە‪ ،‬کە‬ ‫فرمان و ئامانجی تەوژمە عەلمانیەکەش‬ ‫ئەوەیە بەربەستی دڵنیایی بــەردەم ئەو‬ ‫نەخشەیە بن‪.‬‬ ‫* ئیسالمیەکان بــەوە ڕازی نین کە‬ ‫ئێستە بەرنامە و سیستەمێکی سیاسی‬ ‫و ئــابــوری و یاسایی و بــەرگــری هەیە‪.‬‬ ‫الی ئــەوان ئەمە سیستەم نیە‪ ،‬چونکە‬ ‫ئیسالمی نیە و بە ناوی ئیسالمەوە نیە‪.‬‬ ‫الی ئیسالمیەکان «حەق» حەق نیە ئەگەر‬ ‫بە ناوی ئیسالمەوە نەبێت‪.‬‬ ‫ئیسالمیەکان بۆ خۆیان لەژێر سایەی‬ ‫سیستەمە نا‪-‬ئیسالمیەکان و ـ بەگشتی ـ‬ ‫نا‪-‬ئایینیەکان دەژین و لە خێر و بێریان‬ ‫دەخۆن‪ ،‬بەاڵم ـ وا دیارە ـ خۆیان داگرتوە‬

‫بۆ ڕوخاندنی ئەو سیستەمە و دامەزراندنی‬ ‫سیستەمی خۆیان‪.‬‬ ‫ئاخر زۆرە سەیرە ئێستە ئیسالمیەکانی‬ ‫ـ بۆ نمونە ـ ئەم هەرێمە لەژێر سایەی‬ ‫«بـــه‌رنـــامـــه‌ی ســیــاســی و ئـــابـــوری ‌و‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌كان ‌و ئاشتی و جه‌نگ ‌و‪»..‬‬ ‫ی هەرێمدا دەژیــن‪ ،‬و هێشتا پێیان وایە‬ ‫ئــەم هەرێمە لــەو «بەرنامە سیاسی و‬ ‫ئابوری‪»..‬ـەی کەمە!‬ ‫خۆ تەوژمی عەلمانی تەنها ئازادیی‬ ‫ئایینداریی بۆ تاکەکان دابین نەکردوە‪،‬‬ ‫بەڵکو سیستەمێکی سیاسی و یاساییشی‬ ‫دابین کردوە کە جێی شوێنکەوتوانی هەمو‬ ‫هەمو ئایین و ئایینزا جیاوازەکانی تێدا‬ ‫دەبێتەوە بەبێ الیەنگری لە یەکێکیان و‬ ‫سەرکوتکردنی ئەوانی تر‪.‬‬ ‫دەوڵەتی نوێ تەنها ئازادیی تاکەکان‬ ‫لە هەڵبژاردنی ئایین و ئایدیۆلۆجیادا‬ ‫دابین ناکات‪ ،‬بەڵکو سیستەمێکی سیاسی‬ ‫و ئابوری و یاسایی و بەرگرییشە‪ .‬خۆ‬ ‫تەوژمی عەلمانی نەهاتوە تەنها ئازادیی‬ ‫بیروباوەڕی شەخسی دابین بکات و بڵێت‪:‬‬ ‫بۆ ڕێکخستنی کۆمەڵگا و بەرنامەی سیاسی‬ ‫و ئابوری‪ ...‬هیچمان پێ نیە! هەتا عەلی‬ ‫باپیر ڕامان‌بگرێت و بڵێت‪ :‬ئێوە «به‌رنامه‌ی‬ ‫سیاسی و ئابوری‌و په‌یوه‌ندیه‌كان‌و ئاشتی‬ ‫و جه‌نگ‪ »...‬ـتان پشت‌گوێ خستوە!‬ ‫ئەو (به‌رنامه‌ی سیاسی و ئابوری ‌و‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌كان ‌و ئاشتی و جه‌نگ ‌و‪)...‬‬ ‫ـەی ناوبراو شیوەنی بۆ دەکات؛ هەموی‬ ‫بە ئامادەیی هەیە و ـ ئەز قەزا ـ ناوبراو‬ ‫خۆیشی لەژێر سایەیدا دەژی‪ .‬هێشتا پێی‬ ‫وایە ونە و ئامادە نیە!‬ ‫بۆچی؟ تەنها لەبەر ئــەوەی بە ناوی‬ ‫ئیسالمەوە نیە!‬ ‫بۆیە دەڵێم‪ :‬الی ئیسالمیەکان «حەق»‬ ‫حەق نیە و پەسەندی ناکەن‪ ،‬ئەگەر بە‬ ‫ناوی ئیسالمەوە نەبێت‪.‬‬ ‫ئەمەیە مەترسیی ڕاستەقینەی ئەم‬ ‫تەوژمە ئایینگەرایە‪ ،‬کە ئایین دەکەنە‬ ‫«بەدیل» ی هەمو دەسکەوتە نوێیەکانی‬ ‫مرۆڤ‪.‬‬ ‫مرۆڤ ئێستە گەیشتوەتە ڕێکەوتنێک‬ ‫لەسەر شێوەی دەوڵەتی نوێ‪ .‬ئەم دەوڵەتە‬ ‫نوێیە بە پلەیەک پێشکەوتوتر و گونجاوتر‬ ‫و سەرکەوتوترە لە دەوڵەتی ئایینی و‬ ‫مەزهەبیی سەدەکانی ناوەڕاست کە هەر‬ ‫بواری بەراوردیان نیە‪.‬‬ ‫ئــەو دەوڵــەتــە ئایینی‪/‬مەزهەبیەی‬ ‫قەاڵکانی سەدەکانی نــاوەڕاســت؛ لەسەر‬ ‫جیاکاریی ئایینی و مەزهەبی وەستابو‪.‬‬ ‫هاواڵتیان یەکسان نەبون لەبەرامبەر یاسادا‪.‬‬ ‫یاسایەکی مەدەنی هەر بونی نەبو‪ .‬هەمو‬ ‫«تائیفە» یەکی ئایینی؛ یاسای ئایینیی‬ ‫خۆیی هەبو‪ .‬هەمو تائیفەکانیش ملکەچی‬ ‫ئەو یاسا ئایینیە بون کە بەپێی ئایین‪/‬‬ ‫مەهەبی تائیفەی بااڵدەست داڕێژرابو‪ .‬و ئەم‬ ‫دەوڵەت‪/‬قەاڵیە بەرامبەر دەوڵەت‪/‬قەاڵکانی‬ ‫تر؛ هیچ لێپرسراوێتییەکی یاسایی نەبو‪،‬‬ ‫هەر بۆیە هیچ شتێکیش لە داگیرکاریی‬ ‫دەوڵەت‪/‬قەاڵکانی تر نەیدەپاراست‪ ،‬مەگەر‬ ‫ڕێکەوتنە سیاسی و شەخسیەکان (کە‬ ‫ئەمەش باجی زۆری هەبو) یان سەختی‬ ‫و قایمیی قــەاڵ‪ ،‬چونکە هیچ یاسایەکی‬ ‫نێودەوڵەتی و ڕێککەوتنێکی جیهانی لەسەر‬ ‫مافی مرۆڤ و سنور و ڕێزی دەوڵەتان لە‬ ‫گۆڕێدا نەبو‪ .‬ئەوە چەرخی زێڕینی دەوڵەتە‬ ‫ئایینیەکان بو‪ .‬ئەوە «گوزەشت»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیسالمیەکان (و حیزبە ئایینیە توندەکانی‬ ‫تر لە جیهاندا) دەیانەوێت ئەو دەوڵەتە‬ ‫ئایینیەی قەاڵکانی سەدەکانی ناوەڕاست‬ ‫زیندو بکەنەوە! تەنها «عەلمانیەت» یش‬ ‫دەتوانێت پێش بەم خەونەی ئەوان بگرێت‪،‬‬ ‫ئەویش کاتێک ئەم عەلمانیەتە بڕگەیەک‬ ‫بێت لە دەســتــوری واڵت‪ ،‬ئەگەرنا هیچ‬ ‫گەرەنتییەک نیە‪.‬‬ ‫* دەکرێت پرسیار بکەین‪ :‬لە یاسای‬ ‫ئەم واڵتە خۆرهەاڵتیانەدا چی هەیە بەپێی‬ ‫یاسا ئیسالمیەکان نەبێت؟ چەند شتێکن‬ ‫کە ـ وا دیارە ـ ئامانجی ئیسالمیەکانن‪:‬‬ ‫یاسای ئیسالمیی سزادان‪ ،‬وەکو کوشتنی‬ ‫ئەوەی ئایینی گۆڕیوە‪ ،‬و بڕینی دەستی‬ ‫دز‪ ،‬و کوشتنی ئەوەی ناپاکیی هاوسەریی‬ ‫کردوە بە بەردباران‪ .‬و هەندێک شتی تر‪،‬‬ ‫وەکو جیاکردنەوەی زیاتری تائیفە ئایینی‪/‬‬ ‫مەزهەبیەکان و تەسککردنەوەی زیاتری‬ ‫ئازادیەکانیان‪ ،‬و سەندنی سەرانە لێیان‬

‫لەبەرامبەر ڕێــگــەدان بە بونیان! دیــارە‬ ‫ئیسالمیەکان بۆ ئــەم ئامانجانە داوای‬ ‫«حوکمی ئیسالمی» دەکــەن‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫یاسای ئەم واڵتە خۆرهەاڵتیانە زۆر جیاواز‬ ‫نیە لە یاسا ئیسالمیەکان‪ ،‬جگە لەوانەی کە‬ ‫باسمان کرد‪.‬‬ ‫* عــەلــی بــاپــیــر کــاتــێــک دەیــەوێــت‬ ‫بیسەلمێنێت کــە ئیسالم سیاسەت و‬ ‫دەوڵەتدارییشە؛ نمونە بە چەند دەقێک‬ ‫دەهێنێتەوە‪:‬‬ ‫ـ دەقێک باسی گێڕانەوەی سپاردە و‬ ‫«ئەمانەت» بۆ خاوەنەکەی دەکات‪« :‬إ َِّن‬ ‫َّ َ‬ ‫الل َي ْأ ُم ُر ُك ْم َأ ْن ُتَ��ؤدُّوا ْ َ‬ ‫ال َما َن ِ‬ ‫ات إ َِل َأ ْه ِل َها»‬ ‫(النساء‪ .)58 :‬ناوبراو لێرەدا سپاردە و‬ ‫«ئەمانەت» ی بە «سپارده‌ی حوكمڕانی»‬ ‫لێک‌‌داوەتەوە‪ .‬ئەم لێکدانەوەیە لەسەر‬ ‫ئەو بنەمایەوە هاتوە کە لە «تەفسیر»‬ ‫دا هاتوە کە ئــەم دەقــە ڕوی دەمــی لە‬ ‫کاربەدەست و «ئەمیر»ەکانە‪ ،‬بۆیە بە‬ ‫«ئەمانەت» ی بەڕێوەبردن و کاربەدەستی‬ ‫لێک‌دراوەتەوە‪ .‬بیروڕایەکی تریش دەڵێت‪:‬‬ ‫مەبەست هەمو «ئەمانەت» ـێکە‪ .‬خۆی‬ ‫دەبێت بزانرێت هۆکار و چوارچێوەی هاتنی‬ ‫دەقەکە لە کاتی خۆیدا چی بــوە هەتا‬ ‫بزانرێت بۆ چ مەبەستێک وتــراوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی لێرەدا سەیرە؛ دەقەکە دوای ئەوە‬ ‫ي َّ‬ ‫دەڵێت‪َ « :‬و ِإ َذا َح َك ْم ُت ْم َب ْ َ‬ ‫اس َأ ْن َ ْ‬ ‫الن ِ‬ ‫ت ُك ُموا‬ ‫بِالْ َعدْلِ » (النساء‪ ،)58 :‬کە بەڕواڵەت‬ ‫باسی دادگەری لە «حوکم» ـدا دەکات‪،‬‬ ‫کەچی ناوبراو بەسی ئەمەیان ناکات‪ ،‬کە‬ ‫ـ بە ڕواڵ ــەت ـ بۆ مەبەستەکەی خۆی‬ ‫گونجاتر و زەقترە! دیــارە دەزانێت ئەم‬ ‫«حوکم» ـە لێرەدا بەو واتا سیاسیە نیە‬ ‫کە ئێستە وشەکە هەیەتی‪ ،‬بەڵکو مەبەست‬ ‫بڕاندنەوەی کێشەی نێوان دو کەس یان‬ ‫دو الیەنە بە دیاریکردنی مافی الیەک‪ .‬ئەو‬ ‫کارەی کە ڕیشسپیی گوندێکیش دەتوانێت‬ ‫بیکات!‬ ‫ـ دەقــێــک ـ کــە دوای دەقـــی پێشو‬ ‫هــاتــوە ـ فــەرمــان دەکـــات کــە دەبێت‬ ‫موسوڵمانان گوێڕایەڵیی خوا و پێغەمبەر و‬ ‫کاربەدەستانیان ببن‪َ « :‬يا َأيُّ َها الَّذِينَ آ َم ُنوا!‬ ‫َأ ِطي ُعوا َّ َ‬ ‫ول َوُأولِ��ي ْ َ‬ ‫الر ُس َ‬ ‫ال ْمِ��ر‬ ‫الل َو َأ ِطي ُعوا َّ‬

‫دوای ڕاوێژەکەش بڕیاری کۆتایی هەر الی‬ ‫خۆیەتی‪ .‬بەاڵم ئیسالمیەکان‪ ،‬ئەوانەیان‬ ‫کە دەیانەوێت نوسخەیەکی دەستکاری‌کراو‬ ‫بەپێی فیکری خۆیان لە بنەمای دیمۆکراسی‬ ‫پەسەند بکەن؛ ئەم ڕاوێژ «شوری» یە بە‬ ‫«دیمۆکراسی» لێک‌دەدەنەوە! لە کاتێکدا‬ ‫لە شێوە و شێواز و لە مەبەست و لە‬ ‫چوارچێوەی فیکرییشدا جیاوازن‪.‬‬ ‫ـ دەقێک کە موسوڵمان هەڵ‌دەنێت‬ ‫دادگــەر و دادپــەوەر بێت‪َ « :‬يا َأيُّ َها الَّذِينَ‬ ‫آ َم ُنوا! ُكونُوا َق َّوا ِم َ‬ ‫ني بِالْ ِق ْس ِط» (النساء‪:‬‬ ‫‪.)135‬‬ ‫مەبەستی ئــەم دەقــانــە‪ ،‬کۆمەڵێک‬ ‫بابەتە کە هەر بەڕێوەبردن و دەسەاڵت و‬ ‫«مەرجیعیەت» ێکی کۆن و هاوچەرخیش‬ ‫دابینیان دەکـــات‪ :‬کــاربــەدەســت دەبێت‬ ‫کــارەکــەی و لێپرسراوێتیەکەی وەکــو‬ ‫«ئـــەمـــانـــەت» ێ ــک چـــاو ل ــێ بــکــات‪.‬‬ ‫گوێڕایەڵیی کاربەدەست و کارکردن بە‬ ‫فەرمان و ڕێنماییەکانی؛ ئەرکی هاواڵتی و‬ ‫ئەوانەیە کە لەژێر دەستیدا کار دەکەن‪.‬‬ ‫کاتێک لەنێوان خەڵک و کاربەدەستاندا‬ ‫ناکۆکی دەبێت؛ بابەتەکە بە گەڕانەوە‬ ‫بۆ «دەســتــور» چــارە دەکــرێــت‪ .‬ئەگەر‬ ‫گروپێک ئاشتەوایی نیشتمانی تێک‌بدات و‬ ‫لە دەسەاڵتی پەسەندکراوی خەڵک یاخی‬ ‫ببێت و چەک هەڵ‌بگرێت؛ وەکو دەرچو‬ ‫لە یاسا مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت‪ .‬ئەوەی‬ ‫چەتەیی و ڕێــگــری دەکـــات و ئاسایش‬ ‫تێک‌دەدات؛ سزای قورسی هەیە (لە یاسای‬ ‫نوێدا سزای قورسی گونجاو هەیە کە زۆر‬ ‫لەو سزایانە گونجاوترن کە لە دەقەکەدا‬ ‫هاتون)‪ .‬ڕاوێژکردن بە خەڵکانی تر؛ بۆ‬ ‫هەمو مرۆڤێک کارێکی بــاش و ڕاستە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی بۆ ئەوەی کارێکی بەدەستە و‬ ‫فەرمانەکانی کاریگەریی بۆسەر کۆمەڵێک‬ ‫لە خەڵک هەیە‪ .‬دادگەری بۆ هەمو مرۆڤێک‬ ‫فەزیلەتێک و ئەرکێکە‪.‬‬ ‫ئیتر ئەمانە لە هەمو گروپێکدا دەکرێت‬ ‫بێنە جێ‪ .‬دیارە لە کۆمەڵگای ئیسالمی‬ ‫و لەژێر سایەی دەســەاڵتــی ئیسالمیدا؛‬ ‫شێوازێکی تایبەتی وەردەگــــرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نــاوەڕۆکــی جەوهەریی ئەمانە لە هەمو‬

‫تائیفەگەلی جیاواز و نایەکسان‪ .‬کە ئەم‬ ‫مۆدێلە بۆ ئێستە نەک هەر گونجاو نیە‪،‬‬ ‫بەڵکو هەر کراو و «مومکین» یش نیە‪.‬‬ ‫یان دەبێت ئەو دەوڵەتە ئایینیە هەمو‬ ‫خەڵکانێکی جیاواز سەرکوت بکات (وەکو‬ ‫چــۆن دەوڵـــەت و هێزە ئیسالمیەکانی‬ ‫ئێستە وا دەکەن) بۆ ئەوەی کۆمەڵگایەکی‬ ‫ئیسالمی دروست بکات‪ ،‬و کەمینە ئایینی‬ ‫و مەزهەبیەکانیش بکاتە هاواڵتیی پلە دو‬ ‫و خوارتر‪ .‬هەمو دەوڵەتێکی ئایینییش هەر‬ ‫ئەوە بەرهەمەکەی بوە‪.‬‬ ‫بۆ ئێستە؛ بەدیل هەر دەوڵەتی نوێیە‪،‬‬ ‫دەوڵەتێک کە کۆمەڵگایەکی مەدەنی (بە‬ ‫واتــای کۆمەڵگای بەڕێوەبراو بە یاسای‬ ‫مەدەنی) دروست بکات‪ ،‬دیمۆکرات بێت‪،‬‬ ‫لەسەر بنەمای ئایین دانەمەزرابێت بۆ‬ ‫ئەوەی جیاکاریی ئایینی و مەزهەبی نەکات‬ ‫لەنێوان هاواڵتیاندا‪.‬‬ ‫جا ئیتر ئیسالمیەکان دەبێت بڕیاری‬ ‫خــۆیــان ب ــدەن‪ :‬یــان ســور دەبــن لەسەر‬ ‫ئامانجی دەوڵەتی ئایینی وەکو بەدیلێک بۆ‬ ‫دەوڵەتی نوێ‪ ،‬یان لە ئاستی سەردەمەکەدا‬ ‫دەبن و واقیعبین دەبن و واز لە ئامانجی‬ ‫دەوڵەتی ئایینی دەهێنن و دەوڵەتی نوێ‬ ‫پەسەند دەکـــەن‪ ،‬مــادەم ئــەو دەوڵەتە‬ ‫بنەماکانی دیمۆکراسی و دادپــەروەری و‬ ‫ڕێزگرتنی دەستور ڕەچاو بکات‪.‬‬ ‫چونکە ئـــەوان هــەمــو خــەڵــک نین‪،‬‬ ‫وەکــــو کــۆمــەڵــگــای خــۆرهــەاڵتــیــیــش‬ ‫هــەمــوی موسوڵمان‌نشین نیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫موسوڵمان‌نشینیش بێت؛ هەموی سەر بە‬ ‫یەک ڕێبازی ئیسالمی نیە‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫باشترین چارەسەر بۆ بەڕێوەبردنی ئەم‬ ‫کۆمەڵگایانە بە شێوەیەک هەمو الیەک‬ ‫مافی بــون و خۆبەیان‌کردنی هەبێت؛‬ ‫ئــەوەیــە لەبریی سیستەمی ئایینی و‬ ‫مەزهەبی؛ سیستەمێکی نا‪-‬ئایینی و نا‪-‬‬ ‫مەزهەبی هەبێت‪ ،‬کە هەموانی تێدا جێ‬ ‫ببێتەوە‪ ،‬بەو مەرجەی دیمۆکرات بێت و ـ‬ ‫سەرباری ئازادیی ئایینی و فیکری ـ ئازادیی‬ ‫سیاسییش دابین بکات‪.‬‬ ‫هەر ئەمەیشە ئامانج و مەبەستی «ئایین‬ ‫بۆ تــاک‪ ،‬و دیمۆکراسی بۆ هــەمــوان»‪.‬‬

‫کە ئــەو جــۆرە دەوڵــەت و دەوڵەتداریە‬ ‫لەگەڵ کۆمەڵگای نوێ و ئامانجی پاراستنی‬ ‫ئازادیەکانی تاک و ڕەچاوکردنی فرەڕەنگی‬ ‫و فرەکولتوری و مافی کەمینەکان و ئایین‬ ‫و ئایینزا جیاوازەکان ناگونجێت‪.‬‬ ‫و بـــڕوام وایــە جــەمــاوەری خەڵکیش‬ ‫یاسای ئایینییان ناوێ‪ ،‬ئەگەر بیانویستایە‬ ‫بەگشتی دەنگیان دەدا بە ئیسالمیەکان‪.‬‬ ‫خەڵک ئــەوەنــدە تێگەیشتون کە ئەگەر‬ ‫یاسای ئایینی جێبەجێ بکرێت؛ وەکو‬ ‫ئەفغانستانی ســەردەمــی تــالــیــبــان‪ ،‬و‬ ‫وەکو ئێرانی کۆماری ئیسالمی‪ ،‬و وەکو‬ ‫عەرەبستانی ژێردەستی بنەماڵەی سعودی‪/‬‬ ‫وەههابی‪ ،‬و وەکو ناوچە کارەساتبارەکانی‬ ‫ژێــر چنگی داعـــش‪ ،‬دەردەچــێــت‪ .‬و لە‬ ‫سەردەمی نوێدا (و ڕاستی؛ لە سەردەمی‬ ‫کۆنیشدا) ئــەم دەوڵــەتــە ئایینیانە بە‬ ‫زەبــری ئاگر و ئاسن و لە فــەوزای دوای‬ ‫جەنگ و دیکتاتۆریەت دامەزراون دەبێت‬ ‫ئیسالمیەکانیش لەو ڕاستیە تێبگەن کە‬ ‫دەوڵەتی ئایینی و جیاکاریی ئایینی و‬ ‫مەزهەبی سەردەمی بەسەر چوە‪ ،‬و بێنە‬ ‫سەر ئەو بڕوایەی لە دەوڵەتی نوێدا وەکو‬ ‫هاواڵتیانی تر مومارەسەی ماف و ئازادیی‬ ‫سیاسی و فیکریی خۆیان بکەن‪ ،‬نەک داوای‬ ‫سیستەمێک بکەن تەنها جێگەی خۆیانی‬ ‫تێدا ببێتەوە‪.‬‬ ‫* سەرنج دەدەیـــن‪ :‬عەلی باپیر بۆ‬ ‫سەلماندنی ئــەوەی ئیسالم ئایینی تاک‬ ‫و سیستەمی کۆمەڵگایشە؛ بەڵگەی بە‬ ‫کۆمەڵێک دەق هێناوەتەوە کە باسی‬ ‫هەندێک بنەمای گشتی دەک ــەن‪ ،‬وەکو‬ ‫دادپــەروەری و ڕاوێژکردن و گەڕانەوە بۆ‬ ‫دەستور و چۆنێتیی مامەڵە لەگەڵ ئەوانەی‬ ‫ئاسایش و ئاشتەوایی تێک‌دەدەن‪ .‬ئیتر‬ ‫باسی ئەو هەمو «حوکم» ـە ئایینەی‬ ‫تــری قــورئــان نــاکــات کــە زەقــتــر ئاماژە‬ ‫بــە فــرمــان و ئامانجەکانی «دەوڵــەتــی‬ ‫ئیسالمی» دەکـــەن و بەڵکو شێوازی‬ ‫مامەڵەی ئەم دەوڵەتە ئیسالمیە لەگەڵ‬ ‫کەمینە ئایینیەکان و شەڕ و جەنگی ئەم‬ ‫دەوڵەتە ئایینیە لەگەڵ دوژمنە ئایینیەکانی‬ ‫ڕون دەکەنەوە‪ ..‬ئەوانەش وەکو ئەو هەمو‬

‫الی ئیسالمیەکان «حەق» حەق نیە و پەسەند ناکەن ئەگەر بە ناوی ئیسالمەوە نەبێت‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو سیستەمە سیاسی و ئابوری و یاسایی و بەرگریەی کە ئێستە ئامادەیی هەیە؛ الی‬ ‫ئەوان ئەمە سیستەم نیە‪ .‬ئەو دادگەریەیان پێ قبوڵ نیە کە دام‌ودەزگای بۆ تەرخان کراوە‪،‬‬ ‫چونکە ئیسالمی نیە و بە ناوی ئیسالمەوە نیە‪ .‬ئەمەیە مەترسیی ڕاستەقینەی ئەم تەوژمە‬ ‫ئایینگەرایە‪ ،‬کە ئایین دەکەنە بەدیلی هەمو دەسکەوتە نوێیەکانی مرۆڤ‬ ‫ِم ْن ُك ْم» (النساء‪.)59 :‬‬ ‫ـ هەر ئەو دەقــە دوای ئــەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫کاتێک موسوڵمانان لەسەر بابەتێک کەوتنە‬ ‫کێشە و ناکۆک بون‪ ،‬لەنێوان خۆیاندا یان‬ ‫لەگەڵ کاربەدەستانیاندا؛ بیگێڕنەوە بۆالی‬ ‫خوا و پێغەمبەر‪َ « :‬فإ ِْن َت َنا َز ْع ُت ْم ِف َش ْي ٍء‬ ‫َف ُردُّو ُه إ َِل َّ ِ‬ ‫الر ُسولِ » (النساء‪.)59 :‬‬ ‫الل َو َّ‬ ‫ـ دەقێكی تر کە دەڵێت‪ :‬ئەگەر گروپێکی‬ ‫موسوڵمانان لەگەڵ گروپێکی تریاندا‬ ‫بەشەڕ هاتن و دوای هەوڵی ئاشتەواییش‬ ‫گروپێکیان هەر سور بو لەسەر دەسترێژی‬ ‫بۆسەر ئەوی تر؛ دەبێت لەگەڵ ئەم گروپە‬ ‫شەڕ بکرێت هەتا واز دەهێنێت‪َ « :‬فإ ِْن َب َغ ْت‬ ‫إ ِْحدَا ُه َما َع َلى ُْ‬ ‫ال ْخ َرى َف َقا ِتلُوا الَّ ِت َت ْب ِغي َح َّتى‬ ‫َت ِفي َء إ َِل َأ ْم ِر َّ ِ‬ ‫الل» (الحجرات‪.)9 :‬‬ ‫ـ دەقێکی تری قورئان کە چەند جۆرێک‬ ‫سزای سەخت دادەنێت بۆ ئەوانەی لەگەڵ‬ ‫«خوا و پێغەمبەر» دەجەنگێن یان ڕێگری‬ ‫و چەتەیی دەکــەن و ئاسایشی خەڵک‬ ‫تێک‌دەدەن‪ :‬کوشتار بکرێن یان بە داردا‬ ‫هەڵبواسرێن یان ڕاســت و چەپ دەست‬ ‫و قاچیان ببڕرێت یــان دور بخرێنەوە‪:‬‬ ‫(المائدة‪.)33 :‬‬ ‫ـ دەقێك کە ڕاوێژ بە پێویست دادەنێت‬ ‫بۆ کاروبارەکان‪َ « :‬و َأ ْم ُر ُه ْم ُشو َرى َب ْي َن ُه ْم»‬ ‫(الشورى‪ .)38 :‬ئەمە هەر «ڕاوێــژ» ە‬ ‫خێڵەکیەکەیە کە پێش ئیسالمیش هەبوە‬ ‫و وەکو خەسڵەتێکی باشی ئەمیر و پیری‬ ‫خێڵەکان باس کراوە کە پێویستە ڕاوێژ بە‬ ‫«پیاوانی مەجلیس»ـەکەی خۆی بکات‬ ‫پێش ئەوەی بڕیاری یەک‌الکەرەوە بدات‪،‬‬

‫سیستەمێکدا دەکرێت دابین بکرێن‪ .‬ئەمانە‬ ‫بەها و فێرکاریی گەردونین‪ ،‬هەرچەند‬ ‫لە هەر کولتور و سیستەمێکدا شێوە و‬ ‫شێوازی جیاواز وەردەگرن‪.‬‬ ‫ئەگەر لە سەردەمێکدا قــورئــان ئەم‬ ‫ڕێنماییانەی داوە بە خەڵک؛ لەبەر ئەوە‬ ‫بوە کە لەو کۆمەڵگایەدا هەر ئەو سیستەمە‬ ‫هەبوە کە ئیسالم دروستی کردوە‪ .‬ئێستە‬ ‫کە سیستەمێک ئامادەیە و دیمۆکراتە و‬ ‫خەڵک هەڵی دەبژێرێت و وەزارەتی دادی‬ ‫هەیە و «دەســتــور» هەیە و پارلەمانی‬ ‫هەیە و هەمو خەڵک لــەوێ نوێنەری‬ ‫هەیە؛ ئیتر چ بۆنە و «موناسەبەت» ێکی‬ ‫هەیە ئیسالمیەکان ئەو ڕێنماییانە وەکو‬ ‫ناونیشانی سیستەمێکی بەدیل بخەنە ڕو؟‬ ‫ئەگەر ناوبراو ئامانجی ئەوەیە کە بڵێت‪:‬‬ ‫لە ئیسالمیشدا سیستەم و دەوڵ ــەت و‬ ‫دەوڵەتداری هەیە و ئیسالم بەبێ سیستەمی‬ ‫سیاسی جێبەجێ ناکرێت و دەقەکان بونی‬ ‫دەسەاڵتێکی ئایینی دەخوازن کە یاساکان‬ ‫جێبەجێ بکات‪ ،‬و ئیسالم تەنها پەیامێکی‬ ‫ڕۆحی نیە بۆ تاک و دەبێت کۆمەڵگایش‬ ‫بەڕێوە ببات؛ ئێمەش ئەوە دەزانین کە‬ ‫ئیسالم لە ڕابردودا بەو شێوەیە بوە و هەر‬ ‫لە بنەڕەتەوە ئیسالم سیستەمێکی دروست‬ ‫کــردوە و هەم ژیانی ڕۆژانــەی تاکەکانی‬ ‫بەڕێوە بردوە و هەم دەوڵەتی هەبوە‪.‬‬ ‫بـــەاڵم ئــیــســام بـــەو شــێــوەیــە چیی‬ ‫دروست کــردوە؟ کۆمەڵگایەکی داخــراو و‬ ‫دەوڵەتێکی ئایینی‪/‬مەزهەبی کە لەسەر‬ ‫جیاکاری و دابەشکردنی کۆمەڵگا بۆ‬

‫ناکرێت تاکە ئایینێک و ڕێبازێک کۆنتڕۆڵی‬ ‫بارودۆخ و چارەنوسی هەموان بکات‪ .‬لێرەدا‬ ‫دیمۆکراسی بەدیلێک نیە بۆ ئایین و فیکری‬ ‫تاکەکان بەڵکو بەڕێوەبردنی فەزای گشتیی‬ ‫کۆمەڵگایە بە شێوەیەک کە هەمو تاکێک‬ ‫ماف و ئازادیی ئایینی و فیکری و سیاسیی‬ ‫خۆی وەربگرێت‪.‬‬ ‫و ئیتر عەلمانیەت سەپاندنی نا‪-‬‬ ‫ئایینی‌بون نیە‪ ،‬بەڵکو ڕێگرتنە لە هەوڵی‬ ‫سەپاندنی ئایینی‌بون‪ .‬چونکە عەلمانیەت‬ ‫لەم باس‌وخواسەدا بریتیە لە نا‪-‬ئایینی‌بونی‬ ‫دەوڵــەت‪ ،‬نەک نا‪-‬ئایینی‌بونی تاکەکان‪.‬‬ ‫ئیتر دەوڵەت سەر بە ئایینێک‪/‬مەزهەبێک‬ ‫نابێت‪ ،‬و ئەم ئایین‪/‬مەزهەبە ناسەپێنێت‪،‬‬ ‫بەڵکو ئازادیی ئایینەکان و مەزهەبەکان‬ ‫دابین دەکات‪ ،‬و مافی تاک لە شوێنکەوتنی‬ ‫هەر ئایین و مەزهەب و فیکر و ڕێبازێکی‬ ‫نا‪-‬ئایینییش دەستەبەر دەکــات‪ .‬و هەمو‬ ‫الیەکیش لەبەردەم یاسادا یەکسانن‪.‬‬ ‫بەکورتی‪ :‬تەوژمی عەلمانی‪ ،‬بەمەبەست‬ ‫ئایین دەکاتە هەڵبژاردنی تاکەکەس‪ ،‬و‬ ‫بەمەبەست تێدەکۆشێت بۆ ئەوەی دەوڵەت‬ ‫دەوڵەتی ئایینی (بۆ نمونە ئیسالمی)‬ ‫نەبێت‪ .‬الی عەلمانیەکان ئامانجە دەوڵەت‬ ‫بە ناوی ئیسالم و لەسەر بنەمای یاسای‬ ‫ئیسالمی نەبێت و ڕەوایەتی لە ئیسالمەوە‬ ‫وەرنەگرێت‪ .‬لەبەر ئەوە نیە نەزانن ئیسالم‬ ‫لە ڕابــردودا بەبێ دەوڵــەت و دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی کــاری لەبەر نەڕۆشتوە و یاسا‬ ‫ئیسالمیەکان بەبێ دەسەاڵتی ئیسالمی‬ ‫بەڕێوە ناچن‪ .‬بەاڵم دەرکی ئەوەیان کردوە‬

‫دەقانەی فەرمان دەدەن بە کوشتاری نا‪-‬‬ ‫موسوڵمانان‪ ،‬بەتایبەتی ئەوانەی سەر بە‬ ‫ئایینیە ئیبراهیمیەکان نین‪ ،‬و ئەوانەش کە‬ ‫سەر بەم ئایینە ئیبراهیمانەن؛ بە سەندنی‬ ‫سەرانە دەست‌هەڵ‌دەگیرێت لە کوشتاریان‪..‬‬ ‫ئیتر هــەر کۆمەڵێکی نا‪-‬موسوڵمانیش‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی جەنگیان لەگەڵ بکات؛‬ ‫پیاو (شەڕکەر) یان دەکوژرێن و ژن و‬ ‫منداڵ (شەڕنەکەر) یان دەکرێن بە کۆیلە‪.‬‬ ‫ناوبراو باسی ئەم «حوکم» ـە دەوڵەتیە‬ ‫زەقانە ناکات و خۆی بێدەنگ دەکات لێیان‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا ئەمانە زەقتر ئاماژە بۆ بونی‬ ‫دەوڵەت و دەسەاڵتی سیاسی لە ئیسالمدا‬ ‫دەکەن و بەڵکو نیشانەی جیاکەرەوەی ئەو‬ ‫دەسەاڵتە سیاسیە ئیسالمیەیشن‪ ..‬بەاڵم‬ ‫بۆچی خــۆی لە باسیان نــادات و باسی‬ ‫هەندێک دەقی تر دەکات کە لە هەندێک‬ ‫بنەمای گشتیی دەسەاڵتەکان دەدوێــن؛‬ ‫دیــارە‪ :‬دەزانێت ئەم «حوکم»ـانە ڕوی‬ ‫مەجلیسی هاوچەرخیان نیە‪ ،‬و دەچنە‬ ‫خانەی تێرۆر و قەدەغەی نێودەوڵەتیەوە‪،‬‬ ‫و «دەوڵەتی ئیسالمی» ـی (داعش) یش‬ ‫نمونەیەکی زەق و ناشیرینی جێبەجێکردنی‬ ‫ئەو «حوکم» و یاسا ئیسالمیانەی خستە‬ ‫بەر چاوی جیهان‪ ،‬کە ئیسالمیەکانیشی‬ ‫ناچار کردوە خۆیانیان لێ بێبەری بکەن‪،‬‬ ‫لــە کاتێکدا لــە دەقــەکــانــیــان و کتێبە‬ ‫فیقهیەکانیاندا هەن‪ .‬ناوبراو چۆن هەوڵ‬ ‫دەدات خۆیان لە داعش بێبەری بکات و‬ ‫ئیسالم لە داعش بێبەری بکات؛ ئەمە لە‬ ‫ئەڵقەی داهاتودا لەسەری دەڕۆین‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )24٦‬دوشةممة ‪2015/٥/٤‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫جیاكردنەوەی ئیسالم لەكەلتوری مسوڵمانان‪ ،‬وەهمە یان حەقیقەت؟!‬ ‫(ئایا یەكجۆری دیاریكراو لەئیسالم بونی هەیە؟)‬

‫خەسرەو مەحمود‬

‫تێڕوانینە لەالیەكەوە (هەڵە) بەدەرچون‬ ‫لەئاین دادەنێت‪‌،‬و لەالیەكی دیكەشەوە‬ ‫فاكتەرو هەلومەرجەكانی دروستبون‌و‬ ‫هاتنەكایەی هەڵەكان لەبەرچاو ناگرن‪،‬‬ ‫كە ئەمەش لەخودی خۆیدا رەتكردنەوەی‬ ‫ئــەگــەری جــیــاوازی‌و بونی جیاوازییە‬ ‫لەتەفسیردا‪ ،‬دەرنجامی بونی جیاوازی‬ ‫لــەهــەلــومــەرج‌و كــات‌و شــوێـن‌و توانای‬ ‫تێگەیشتن‌و لێكدانەوەی مرۆڤەكاندا‪.‬‬ ‫بــەو پێیەی مــادامــەكــیــی جــیــاوازیــی‬ ‫لەخوێندنەوەدا ئەگەرێكی مومكین بێت‪،‬‬ ‫ئەوا بونی هەڵەش لەخوێندنەوەدا هەر‬ ‫مومكینە‪ ،‬بونی هەڵەش لەخوێندنەوەدا‬ ‫هەڵە لەكردارو پراكتیكدا بەدوای خۆیدا‬ ‫دەهێنێت‪ .‬لەم روانگەیەشەوە هەرگیز‬

‫زۆرجار ئەو كەسانەی خۆیان بەدڵسۆز‌و‬ ‫شــارەزا لەئیسالم دەزانــن دەیانەوێت‬ ‫ئیسالم دابڕاو لەمسوڵمانان وەسفبكەن‪،‬‬ ‫واتە هەوڵی ئەوە دەدەن بەشێوەیەك‬ ‫وێنای ئیسالم بكەن كە زۆر جیاوازە‬ ‫لــەوەی مسوڵمانان لێی تێگەیشتون‌و‬ ‫تەفسیری دەكـــەن‪ ،‬یــاخــود پــیــادەی‬ ‫دەكەن‌و كاری پێدەكەن‪ .‬ئەم تێگەیشتنە‬ ‫لەزۆر روەوە خاوەنی ئیشكالی گەورەیە‪،‬‬ ‫پێش هەمو شتێك لـــەروی دابڕینی‬ ‫دەقــەوە لەواقیع‪ ،‬كە ئــەم دابڕینەش‬ ‫لەبنەڕەتدا لــەوەوە هاتوە كە یەكجۆر‬ ‫تەفسیرو خوێندنەوە بۆ دەق بڕیاردراوە‪،‬‬ ‫وەكــئــەوەی واقیعیش هەر یەك واقیع‬ ‫بێت‪‌،‬و تێگەیشتنی مرۆڤەكانیش هەر‬ ‫یەك تێگەیشتن بێت‪ .‬واتە (كات) گۆڕانی‬ ‫بەسەردا نایەت‌و شوێنەكان هەمویان‬ ‫كتومت وەكــیــەك‌وابــن‪‌،‬و گۆڕانكاریش‬ ‫لــەكــات‌و شوێندا هیچ گۆڕانكارییەك‬ ‫لــەجــۆری كێشەكاندا بـــەدوای خۆیدا ناتوانین گروپێكی وەك داعش بۆ نمونە‬ ‫نەهێنێت‪‌ ،‬وەكــئــەوەی كێشەو بابەت‌و لەئیسالمدا بكەینە دەرەوە‌و ئینتیمای‬ ‫قەیرانی بێشوماری بەردەوام‌و نەپساوە ئــەوبــەدەقــەوە نەفیبكەین‪ ،‬وەكچۆن‬ ‫لەدەقێكدا چــارەســەركــرابــن كــە ئەو لەبەرامبەردا ناشتوانین خوێندنەوە زۆرو‬ ‫دەقە سنوردارو دیاریكراوە! ئەمجۆرە جیاوازو ناكۆكەكانی دیكەش بۆ ئیسالم‌و‬ ‫هەڵوێستەش بەرامبەر بەدەق وادەكات دەق نەفیبكەین‪.‬‬ ‫بۆ كاتێك دەڵێین داعش هەڵقواڵوی‬ ‫فرە خوێندنەوەیی مەحاڵ بێت‪ ،‬واتە‬ ‫ئیجتیهاد دەكاتە كارێكی ناپێویست‌و هەناوی دەقە هەناومان دێتە دەر‪ ،‬بەالم‬ ‫كاتێك دەبینین جیهانی ئیسالمی نوقمی‬ ‫بەڵكو بیدعەو زیادە‪.‬‬ ‫لــێــرەشــەوە بۆچونی ئــەو كەسانە دۆگمایی‌و دواكەوتنە هیچ هەستێكمان لەال‬ ‫دەبێتە مایەی سەرسامیی‪ ،‬كاتێك گروپە دروستنابێت‌و زۆر ئاسایی وەریدەگرین‪،‬‬ ‫توندڕەوەكان لەئاین دەكەنە دەرەوە‪ ،‬واتە وەكئەوەی ئەم دۆگماییە قەدەری ئاینەكە‬ ‫ئینیتمای ئەوان بۆ ئیسالم وەك ئاین‌و بۆ خــۆی بێت‪ ،‬یــان لەباشترین حاڵەتدا‬ ‫قورئان وەك دەق رەتدەكەنەوە! كە ئەم لەدەرەوە بەسەرماندا سەپا بێت‪ ،‬پالنی‬

‫جولەكەو خۆرئاواو ئەم‌و ئەو بێت!‬ ‫ێ هەڵوێستی ئێمە لەبەرامبەر‬ ‫ئایا دەب ‌‬ ‫مسوڵماناندا نەفیكردنی پەیوەندییان‬ ‫بێت بەئیسالمەوە یان راستكردنەوەی‬ ‫ئەو پەیوەندییە بێت؟ چۆن كەسێك‬ ‫بێئینتیمایە بەئاینێكەوە كە حەماسەتی‬ ‫بۆی هەیەو پەیڕەویی لێدەكات‌و خۆی‬ ‫بەشوێنكەوتوی دەزانێت‌و شانازیی پێوە‬ ‫دەكات؟‬ ‫لەیەكێك لەكەناڵەكانی تەلەفزیۆندا‬ ‫دیدارێكیان لەگەڵ یەكێك لەبانگخوازە‬ ‫ئیسالمیە دیارەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫ســازدا بــو‪‌،‬و كاتێك باسی بونی هەر‬ ‫كێشەیەكیان لــەژیــان‌و تیگەیشتنی‬ ‫مسوڵماناندا دەكــرد‪ ،‬ئــەو بانگخوازە‬

‫كەلتورێكی ئەرێنیی لەمڕۆدا شكبەرین‬ ‫بیخەینە الوە بەبیانوی ئەوەی بەشێك‬ ‫نیە لەئاینەكەمان!‬ ‫دەبوایە ئەو بانگخوازە لەجیاتی ئەو‬ ‫وەاڵمــە بیگوتبایە كە ئــەم كەلتورە‪،‬‬ ‫كە بەرێزیان بەنێگەتیڤ‌و نەشیاو‌و‬ ‫حەرامی زانیوە‪ ،‬لەبەر فاڵنە هۆكارو‬ ‫هەلومەرج هاتۆتە نــاو ئاینەكەوە‪‌،‬و‬ ‫بەمشێوەیەش دەكرێت الببرێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەو البردنە مومكین بێت‪ ،‬واتە پێویستی‬ ‫بــەخــویــنــدنــەوەو شیكردنەوەیە نەك‬ ‫نەفیكردن‌و رەتكردنەوە‪ .‬هەروەها گەر‬ ‫ئێمە بۆ هەمو كێشەیەك‌و هەر بابەتێكی‬ ‫نێگەتیڤ وەاڵمــمــان تەنیا ئــەوە بێت‬ ‫كە هیچ پەیبوەندییەكی بەئیسالمەوە‬

‫یەكەمیش بۆ عەرەب هات‪.‬‬ ‫ێ كاریگەریی‌و‬ ‫هیچ كەلتورێكیش بەب ‌‬ ‫پــەیــوەنــدیــی نــیــە بــەكــەلــتــورەكــانــی‬ ‫دیكەوە‪ ،‬كەواتە ئیسالمیش مادامەكی‬ ‫كەلتورێكە‪ ،‬هاوشێوەی كەلتورەكانی‬ ‫دیكە لەپەیوەندیدایە بەكەلتورەكانی‬ ‫دەرەوەی خــۆیــەوە‪ .‬بەتایبەتیش بۆ‬ ‫سەردەمی ئەمڕۆمان كە بەسەردەمی‬ ‫جیهانگەرایی دەناسرێت‪ ،‬جیهانگەراییش‬ ‫فرە كەلتورگەراییە‪ ،‬بەو مانایەی وەكچۆن‬ ‫واڵتەكان دەبنە یەك جیهان‌و بەیەكدا‬ ‫دەچن‪ ،‬بەهەمان شێوە كەلتورەكانیش‬ ‫بــەجــۆرێــك لــەجــۆرەكــان دەبــنــە یەك‬ ‫كەلتور‪ ،‬لــەو سۆنگەیەوە كــە لەژێر‬ ‫كاریگەریی یەكتردا دەبــن‌و بەیەكدا‬

‫بۆ كاتێك دەڵێین داعش هەڵقواڵوی هەناوی دەقە‪ ،‬هەناومان دێتە دەر‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێك دەبینین جیهانی ئیسالمی نوقمی دۆگمایی‌و دواكەوتنە هیچ‬ ‫هەستێكمان لەال دروستنابێت‌و زۆر ئاسایی وەریدەگرین‬ ‫لــەوەاڵمــدا دەیــگــوت‪ :‬بەڕێزەكەم ئەمە‬ ‫بەرهەمی كەلتورەو هیچ پەیوەندییەكی‬ ‫بەئایینی ئیسالمەوە نیە!‌وەكئەوەی‬ ‫ئایینی ئیسالم بــەتــەواویــی دابڕأبێت‬ ‫لــەكــەلــتــور‪ ،‬ئــەو بــەرێــزە نەیزانیوە‬ ‫(ئیجتیهاد) مانای ئاشتكردنەوە یاخود‬ ‫گونجانی دەقە لەگەڵ كەلتوردا‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئەو كەلتورەی بەپۆزەتیڤ‌و سودمەندو‬ ‫گونجاو دەزانرێت‪ ،‬كە ئەمەش دیسان‬ ‫مایەی مشتومڕ‌و جیاوازییە‪ .‬نەك هەر‬ ‫ئەمەش‪ ،‬بەڵكو خــودی قورئان خۆی‬ ‫لەژێر كاریگەریی كەلتوری عەرەبیی ئەو‬ ‫سەردەمەی نیمچە دورگــەی عەرەبیدا‬ ‫بـــوە‪ ،‬ئــیــدی بــۆدەبــێــت ئــەگــەر ئێمە‬

‫نیە‪ ،‬لەراستیدا هیچمان نەگوتوە‪،‬‬ ‫بەڵكو خۆمان لەكێشەكە دزیوەتەوە‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتد‌ا لەحەقیقەتی كارلێكی نێوأن‬ ‫كەلتورەكانیش بێئاگابوین!‬ ‫گومانی تێدایە نیە كە ئیسالم خاوەنی‬ ‫كەلتورێكی تایبەت بەخۆیەتی‪ ،‬كە‬ ‫كەلتورێكە لەژێر كاریگەری كەلتوری‬ ‫عەرەبیدایە‪ ،‬واتــە ئیسالم كەلتورێكی‬ ‫ێ بەكەلتوری‬ ‫تارأدەیەك نوێ هێنا هاوڕ ‌‬ ‫عەرەبی‪ ،‬یاخود بەگوزارشتێكی دیكە‬ ‫كــەلــتــورێــكــی نــوێــی عــەرەبــی هێنا‪،‬‬ ‫عەرەبیبون لێرەدا مانای نەگونجان نیە‬ ‫لەگەڵ خاوەن كەلتورەكانی دیكە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەبەست ئەوەیە كە لەسەرەتاداو بەپلەی‬

‫دەچن‪ ،‬كارلێكدەكەن‌و دەچنە پەیوەندیی‬ ‫نوێ‌‌و نوێترەوە‪.‬‬ ‫ێ ئەو‬ ‫لەسەرێكی دیكەشەوە‪ ،‬دەب ـ ‌‬ ‫كەسەی ئیسالم بەیەك ئیسالم‌و قورئان‬ ‫بەخاوەنی یەكجۆر خوێندنەوەو تەفسیر‬ ‫بزانێت مەبەستی چی بێت‌و بیەوێت‬ ‫ێ بڵێت ؟ لەهەموی سەیرتر‬ ‫چیمان پ ‌‬ ‫ئــەوەیــە هەندێك لــەم بانگەشەكارانە‬ ‫تەنانەت خوێندنەوەی دەقگەرایانەی‬ ‫روكەش‌و سەلەفیانەشیان قەبوڵ نیە!‬ ‫كە گومانی تێدا نیە دەقگەرایانەترین‌و‬ ‫ئیسالمیترینیانە وەك ئیسالمی سەرەتا‪،‬‬ ‫دیــارە بەلەبەرچاوگرتنی ئــەوەی كە‬ ‫ئەم خوێندنەوە سەلەفیانەیە لێوانلێوە‬

‫لەهەڵەو ئیشكال‌و دۆگمایی‪.‬‬ ‫هــەنــدێــك لـــەو بــەرێــزانــە دەڵــێــن‬ ‫مەبەستمان لەئیسالمی راستەقینەو‬ ‫قورئانی دەق ــاو دەق تەفسیركراو‪‌،‬و‬ ‫بێكێشەو قەیران‪ ،‬ئیسالمی سەردەمی‬ ‫ژیاری ئیسالمییە‪ ،‬واتە چەند سەدەی‬ ‫سەرەتای ئیسالم‪ ،‬لەكاتێكدا كە ئەوجۆرە‬ ‫ئیسالمیە ژیارییەش لێوانلێوە لەقەیران‪،‬‬ ‫وەكچۆن لەهەمانكاتدا نزیكترین جۆری‬ ‫پراكتیكی ئیسالمی‌و (قورئانیی!) شە‬ ‫لە پەیوەندیدا بە كەلتورەكانی ترەوە!‬ ‫بەڵكو نزیكترینیانە لەخۆگونجاندن‌و‬ ‫ئاوێتە بون بەكەلتورەكانی ئاگرپەرست‌و‬ ‫مولحیدانەوە‪ ،‬لەكەلتورەكانی یۆنان‌و‬ ‫فارس‌و هیندییەكانەوە!‬ ‫ئێمە گلەییمان لـــەوە دەكـــرد كە‬ ‫سەلەفیەكان دەیــانــەوێــت بگەڕێنەوە‬ ‫بــۆ ســەردەمــی ســەلــەف‌و كتومت ‌و‬ ‫ئیسالمەكەی ئــەوان پراكتیك بكەن‪،‬‬ ‫بەهەمان میكانیزم‌و خوێندنەوەوەو‬ ‫تەفسیرو لێكدانەوەكانی ئەوان‌و‪ ،‬دنیاو‬ ‫هەلومەرجی ئەوانمان وەك دەقی پیرۆز‬ ‫بۆ ئامادە بكەنەوە!‬ ‫لەكاتێكدا كــە ئــەوانــەی بــەبــااڵی‬ ‫ژیــاری ئیسالمیدا هەڵدەڵێن زۆر لەم‬ ‫سەلەفیانە وەهمگەراترن‪ ،‬لەو روەوە‬ ‫كە ئامادەكردنەوەی مەنهەجی سەلەف‬ ‫لـــەمـــڕۆدا‪ ،‬گــەرچــی زۆر بەكەمیش‬ ‫بــێــت‪ ،‬گەلێك ئاسانترو واقیعیترە‬ ‫لەهێنانەكایەی ئەو پێشكەوتنە‪ .‬ژیاریی‌و‬ ‫زانستیی‌و فەلسەفیی‌و هونەرییەی‬ ‫لەچاخە زێڕینەكانی ئیسالمدا بونی هەبو‪.‬‬ ‫رەنگە لەبەرامبەر ئەم قسەیەدا بگوترێت‪:‬‬ ‫ئەی گوایا چۆن ئیسالم‌و موسڵمانان‬ ‫پێشبخەین‌و ریفۆرم لەئیسالمدا بكەین‪،‬‬ ‫لەوەاڵمدا دەڵێین‪ :‬پێداهەڵگوتن‌و هیوا‬ ‫بۆخواستن‌و خەونپێوەبینین شتێكەو‪‌،‬و‬ ‫كــاركــردنــی عەمەلیی‌و مەنهەجیی‪‌،‬و‬ ‫هەنگاونانی راستەقینە شتێكی دیكە‪.‬‬

‫دیموكراسیەت تەنیا لەكۆمەڵگەی مەدەنیدا دێتەدی‬ ‫ئەدۆنیس‬ ‫و‪ .‬بەهەست مەحمود‬ ‫پ‪ :‬بەڵگە بەگوتەیەكی ماركس‬ ‫دەهێنرێتەوە كە مرۆڤایەتی تەنیا ئەو‬ ‫مەسەالنە بۆ خــۆی تــەرح دەكــات كە‬ ‫دەتوانێت چارەسەریان بكات‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەوەی كە روناكبیرەكانمان بانگەشەی‬ ‫گەلەكانیانی بۆدەكەن لەمومارەسەی‬ ‫دیموكراسیەت‪ ،‬لەكاتێكدا كە ئەگەر‬ ‫دەنگدانێكی جەماوەریی لەهەر واڵتێكی‬ ‫ئیسالمیدا بەئەنجام بگات‪ ،‬ئەوا بێگومان‬ ‫ئەوە هەر ئاینە كە سەردەكەوێت‪.‬‬ ‫و‪ :‬ئەمە راستە‪ ،‬بەاڵم دیموكراسیەت‬ ‫تەنیا لەكۆمەڵگەیەكی مەدەنیدا نەبێت‬ ‫نایەتەدی‪ ،‬ئەگەر نا پەیوەندییە خێڵەكیی‌و‬ ‫ئاینیەكان هەرچی غەیری خۆیان هەیە‬ ‫هەموی قــوت دەدەن‪ .‬دیموكراسیەت‬ ‫لەسایەی ئەم پەیوەندییانەدا بونی نیە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬بــەاڵم ئایا كۆمەڵی مەدەنیی‬ ‫پێویستی بەدامەزراندنی كۆمەڵگەیەكی‬ ‫ســیــاســیــی نــابــێــت كـــە مــیــكــانــیــزم‌و‬ ‫چوارچێوەی پێویست بەهەرمبهێنێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی پرۆژەی گۆڕانكاریی لەناوەوەو‬ ‫دەرەوەدا دزەی بۆ نەكرێت وەك تەیب‬ ‫تیزینی دەڵێت؟‬ ‫و‪ :‬ئــایــا دەكــرێــت خۆپیشاندانێك‬ ‫لــەمــزگــەوتــەوە بــەنــاوی سیاسەتەوە‬ ‫بێتەدەر‪ ،‬ئەم كۆمەڵگە سیاسییە بنیاد‬ ‫بنێت وەك زەمینەسازییەك بۆ كۆمەڵی‬ ‫مەدەنیی؟ وەك خودی خۆم‪ ،‬پێموانیە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬لەكتێبەكەتدا (ابجدیە ثانیە)‪،‬‬ ‫دەڵــێــیــت‪( :‬دەكــرێــت گوڵێك لەقسە‬

‫جەنگەڵێك لــەكــوژاراوان داپۆشێت)‪‌،‬و‬ ‫هەندێك لەخواستەكانیش –بەتایبەتیش‬ ‫دەرەكیەكان‪ -‬پێش كارەكان دەكەون‪‌،‬و‬ ‫چاوەڕوانیی ئەوە ناكەن هەتاكو چوارچێوە‬ ‫پێویستەكانی كۆمەڵی مەدەنی بێنەدی‪‌،‬و‬ ‫بنیادنانی رێسای پێویستیش بۆی‪.‬‬ ‫و‪ :‬راســتــە‪ .‬ئــەمــەش سیاسەتێكە‬ ‫بــەزۆریــی دەچێتە ریـــزی پالنەكانی‬ ‫بێزاركردن‌و شپرزكردنەوە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬نوسیوتە‪( :‬ئەقڵی ئافرێنەر‌و‬ ‫ئازاد بۆ دەقەكانی جولەكەو مەسیحی‬ ‫رەخسێنراوە كە لەژێر تیشكی عەشقی‬ ‫مرۆیی بۆ مەعریفەو پێشكەوتن هەوڵی‬ ‫دوبـــارە خوێندنەوەو تەئویلكردنیان‬ ‫دەدەن)‪.‬‬ ‫بــەاڵم هەندێك لەشاعیرو بیریاران‬ ‫قــۆنــاغــی تــێــركــردنــی تــاســەی مرۆیی‬ ‫خۆیانیان بەرەو مەعریفەو پێشكەوتن‪،‬‬ ‫تێپەڕاندووە‌و كارەكانیان لەخزمەتی‬ ‫ســیــاســەتــە رەگــەزپــەرســتــانــەكــانــیــان‬ ‫تەوزیفكردوە‪.‬‬ ‫و‪ :‬دەپرسیت‪‌،‬و لەخودی پرسیارەكەشدا‬ ‫وەاڵم دەدەیتەوە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬پشتگیریی ئەو كەسە دەكەیت‬ ‫كە دەڵێت چینی نــاوەڕاســت هەڵگری‬ ‫كەلتوری كۆمەڵگەیە‪‌،‬و ئایا غیابی ئەو‬ ‫چینە فاكتەرێكی بنەڕەتیی پێكدەهێنێت‬ ‫لەدابەزینی ئاستی روناكبیریی لەهەندێك‬ ‫‌واڵتی عەرەبیدا؟‬ ‫و‪ :‬پێویستە چاو بەچەمكی (چین)‬ ‫دا بخشێنینەوە‪‌،‬و بەڕادەی گونجانی ئەم‬ ‫چەمكەشدا لەكۆمەڵگەیەكدا كە هێشتا‬ ‫لەبونیادە قوڵەكەیدایە‪ ،‬لەروی خێڵەكیی‬ ‫ئاینییەوە‪ ،‬وەك كۆمەڵی عەرەبیی‬

‫ئیسالمیی‪.‬‬ ‫پ‪( :‬لەواقیعی عەرەبیدا هیچ نابیستم‪،‬‬ ‫حیلەی واڵخگەلێك نەبێت كە جڵەویان‬ ‫لەدەستی مەرگدایە)‪.‬‬ ‫سەدای ئاشكرای بێئومێدیی لەئارادایە‬ ‫كە بەنێوان الپەڕەی كتێبەكانی دواییتدا‬ ‫دێـت‌و دەچێت‪ ،‬ســەرەڕای (شەهوەتی‬ ‫هیوا)ی ئامادە لەالی تۆ‪ .‬ئایا ئەو رێگایە‬ ‫ێ ملدەنێت‪ ،‬كە ئیسالم خولگەو‬ ‫بەرەو كو ‌‬ ‫ماڵەكەی پێكدەهێنێت بەرەو جەنگێكی‬ ‫سێیەمی گــەردونــی وەك دەڵێیت‪،‬‬ ‫چارەسەرەكە لەرێگەی پاڵەوانێتیەكی‬ ‫تاكە كەسییەوە لەبەرچاوت دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫یان لەپاڵەوانێتی بەكۆمەڵەوە؟‬ ‫و‪ :‬گەر چارەسەرێك لەئارادات بێت‪،‬‬ ‫ئەوا هەردەبێت جەماعیی بێت‪‌،‬و تاكەكان‬ ‫دایبمەزرێنن‪.‬‬ ‫پ‪( :‬ئایا ئەوە تەنیا پەنجە بڕاوەكانن‬ ‫كە دەزانن چۆن پارچە پەرتەكانی مێژو‬ ‫یەكدەگرنەوە؟)‬ ‫دروشمەكانی شۆڕشە عەرەبیەكان‬ ‫لـــەهـــەریـــەك لـــەتـــونـــس‌و مــیــســرو‬ ‫لیبیا داوای عەلمانیەتی دەوڵـــەت‬ ‫دەكـــەن‪ ،‬خواستە لوبنانیەكانیشمان‬ ‫سەبارەت بەهەڵوەشاندنەوەی دەزگا‬ ‫ێ كەوتوە‪.‬‬ ‫تایەفەگەرییەكان بــەرگــو ‌‬ ‫بۆچونی تۆ چیە؟‬ ‫ئایا دروشمگەلێكی نوێی شایستەی‬ ‫ئەو روداوە مێژوییانە بەرزدەكرێنەوە كە‬ ‫دەیانبینین؟‬ ‫و‪ :‬پێویستە هــیــوامــان هەبێت‌و‬ ‫كاربكەین‪.‬‬ ‫پ‪( :‬نەخۆشییەكە كوشندەیە‪‌،‬و‬ ‫ئــەو چــارەســەرەش كــە دیاریدەكرێت‬

‫كوشندەتر)‪.‬‬ ‫(ئــا ئەمە زەمــەنــەو هەموالیەكمان‬ ‫بەشەپۆلی رەشی خۆی تەڕدەكات)‬ ‫(سوتەمەنیی جیهان لەشوێنی خۆی‬ ‫رادەكات)‬ ‫ئاخۆ الوانی عەرەب ناشڵەژێن كاتێك‬ ‫قسەیەكیان دەربارەی حەتمیەتی هاتنی‬ ‫كارەساتەكەیان بەرچاو دەكەوێت؟‬ ‫ئایا داوا لەداهێنەرەكە ناكەن ئاماژە بۆ‬ ‫پنتە پەنهانەكانی هێزو توانا لەكۆمەڵگەدا‬ ‫بكات؟‬ ‫و‪ :‬شڵەژان‌و بێئارامیی ئەوەیە كە‬ ‫نیمانە‪ .‬دەشێت لەشڵەژان‌و پەشێوییدا‬ ‫پاڵنەر بەدی بكەین بۆ تێڕامانی باشتر‪‌،‬و‬ ‫جوانیی بیركردنەوە‪‌،‬و گەڕانی باش‪.‬‬ ‫پ‪ :‬هەڵوێست دەربــــارەی مێژوی‬ ‫هەریەك لەئەسكەندەریەو قاهیرە چی‬ ‫دەبێت؟ دەزانین كە تەمەنە عەرەبییە‬ ‫–ئیسالمییەكەیان‪ -‬تەنیا بەشێكی‬ ‫بچوك لەتەمەنی دورودرێژی خۆیان پێش‬ ‫ئــەوە پێكدەهێنێت‪ ،‬ئایا ئەم تەمەنە‬ ‫بسڕینەوە؟ (ئایا فاتمیەكان شاری‬ ‫قسەكردنی لەماڵی خۆیدا رەتكردۆتەوە تەها حسێن‪-‬سەعید عەقل‪-‬ریاض نەعسان‬ ‫قاهیرەیان دانەمەزراند؟)‬ ‫بەزمانی فەڕەنسیی نەبێت لەپێناو داوای ئاغا‪ ..‬لەپایەی موتەنەبی كەمدەكەنەوە؟‬ ‫و‪ :‬میسر بەرلەوان بونی هەبوە‪.‬‬ ‫و‪ :‬چــونــكــە لــــەروی شیعرییەوە‬ ‫پ‪ :‬لەقسەوباسێكی دكــتــۆر تەها هاوسەرە فەرەنسیەكەیدا؟‬ ‫و‪ :‬ئەمە لەگەڵ مندا روی نــەداوە‪ .‬لێیتێناگەن‪ ،‬لــەروداودا بەندی دەكەن‪‌،‬و‬ ‫حوسێندا‪ ،‬كە لــە(دبــی الثقافیە) دا‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬دەربارەی (ئەبو تەییبی من لەماڵی خۆیدا لەگەڵ تەها حوسێن بەچاوی ئەم بەندیخانەیەش بۆی دەڕوانن‪.‬‬ ‫موتەنەبیی) دواوە بەوەی كە زۆری لەخۆی بــەزمــانــی عــەرەبــی قــســەم كـــردوە‪‌،‬و‬ ‫سەرچاوە‬ ‫كردوە‪‌،‬و زۆریش هێرشیشی كردۆتە سەر بەئامادەیی ژنە فەڕەنسیەكەیشی‪ .‬ئەم‬ ‫خطوة حنو أدونيس‪ ،‬حوار مع الشاعر واملفكر‬ ‫شاعیرانی پێشو و فەیلەسوفانیشی‪.‬‬ ‫كتێبەشی‪ ،‬هەرچیەكیشی لــەبــارەوە أدونيس‪ ،‬حاورته وف��اء اخلطيب‪ ،‬دار مؤسسة‬ ‫رات چــیــە س ــەب ــارەت بەكەسێتی بگوترێت‪ ،‬هەر زۆر گرنگە‪ .‬تەها حوسێن رسالن للطباعة والنشر والتوزيع‪ ،‬سوريا دمشق‪،‬‬ ‫‪ ،2013‬ص‪.55-52‬‬ ‫تــەهــا حــوســێــن‪ ،‬كــە لەكتێبی (فی پێشەنگێكی مەزنە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬بەبۆچونی بەرێزت بۆچی هەندێك‬ ‫الشعر الــجــاهــلــی) یــەكــەیــدا گومانی‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەو دێڕانەی لەناو كەوانەدا نوسراون‬ ‫لەسەرچاوەكانی ئەم شیعرە كردوە‪ ،‬كە لەروناكبیرو بیریارانی عــەرەب‪ ،‬وەك دەقی شیعریی ئەدۆنیسن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )24٦‬دوشةممة ‪2015/٥/٤‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫بۆچی ماركس لەسەر حەق بوو؟‬

‫تێری ئیگڵتۆن‬ ‫و‪ .‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫تێبینی وەرگێڕ‪:‬‬ ‫تێری ئیگڵتۆن یەكێكە لە بیرمەندە‬ ‫چەپەكانی ئەمڕۆ كە زیاتر بە تیۆریی و‬ ‫ڕەخنەى ئەدەبی ناسراوە و لەڕوانگەیەكی‬ ‫ماتریالیستییەوە لەسەر دیاردەكانی‬ ‫ئەمڕۆ دەوەستێت و مەلەسەى ئەدەب‬ ‫و ســەرمــایــەداریــی لەكاتی دەركــەوتــن‬ ‫و هــاوزەمــەنــبــوونــیــان بــەیــەكــەوە‬ ‫دەبەستێتەوە‪ .‬ئەدەبیاتی ئینگلیزی‬ ‫دەبــاتــە ژێــرپــرســیــارەوە – ئەگەرچی‬ ‫خۆیشی ســەر بە میراتی ئەدەبیاتی‬ ‫ئینگلیزییە – چونكە پێیوایە ئەم‬ ‫ئەدەبیاتە بەگشتی‪ ،‬هەرگیز نەیتوانیوە‬ ‫و نەیویستووە دۆخی بااڵدەستی ئەمڕۆی‬ ‫سەرمایەداری ڕووبەڕووی قەیران بكاتەوە‬ ‫و پرسیار لە خاوەندارێتیی تایبەتیی‬ ‫بكات و تــووشــی خەلەلی بــكــات‪ .‬بە‬ ‫ڕەخنە توندەكانی نــاســراوە و كەچی‬ ‫بیرمەندێكی مەحبوبیشە‪ ،‬بــەردەوام لە‬ ‫گاردیان دەنووسێت و ڕەخنە لە هەڵە‬ ‫و كەموكورتی بیرمەندەكانی ئەمڕۆش‬ ‫دەگــرێــت – بەتایبەت هەندێك لەو‬ ‫بیرمەندانەى بەجۆرێك خۆیان بردووەتە‬ ‫نێو ڕیزی چەپەوە و ئیشكالییەتەكانیان‬ ‫دیـــاریـــدەكـــات و تــەنــانــەت دیـــوی‬ ‫پــۆســتــمــۆدێــرنــیــســتــی زۆرێـــــك لــەو‬ ‫بیرمەندانەش دەردەخات‪ ،‬كە بەجۆرێك‬ ‫و لە ڕووكەشدا دژایەتیی پۆستمۆدێرنیزم‬ ‫دەكەن – و هەندێكجار زمانی ئایرەنیش‬ ‫بەكار دەهێنێت‪ .‬بە نموونە هەر لەم‬ ‫كتێبەدا دەڵێت ماركس ئەنتی فەلسەفە‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم نەك وەك براد پیت كە ڕقی‬ ‫لە فەلسەفەیە‪ ،‬یاخود لەم بەشەدا میل‬ ‫گیبسن بەگاڵتەوە وەك دەستكەوتە‬ ‫قێزەونەكانی سەرمایەداری سەیر دەكات‪.‬‬ ‫بەكورتی ئەمە كتێبێكە بەرگرییەكی‬ ‫ڕادیكاڵە لە ماركس و ساڵی ‪ 2011‬زانكۆی‬ ‫یەل باڵوی كردووەتەوە و تەقریبەن بۆ‬ ‫زۆربەى زمانەكان وەرگێڕدراوە‪ .‬میتۆدی‬ ‫ئەم كتێبە لەوەدایە‪ ،‬كە لە كتێبەكەدا لە‬ ‫هەر بەشێكدا پرسیارێك زەق دەكاتەوە‪،‬‬ ‫كە دژ بە ماركس و بۆ ناشیرنكردنی‬ ‫مــاركــس هــــەن‪ ،‬كــۆمــەڵــێــك وێــنــا و‬ ‫بیركردنەوە لە ماركس‪ ،‬لە سەرەتای‬ ‫هــەر چاپتەرێكدا دادەنــرێــت و پاشان‬ ‫بەپێی میتۆدی قوڵ و هەروەها ئایرۆنی‬ ‫خۆى‪ ،‬وەاڵمی پرسیارەكان دەداتەوە و‬ ‫هەڵەكانیش ڕاست دەكاتەوە‪ .‬ئەم كتێبە‬ ‫لەالیەن منەوە كراوە بە كوردی و ئێستا‬ ‫خەریكی دوایین پێداچوونەوەییم و لە‬ ‫داهاتوویەكی زۆر نزیكدا چاپ و باڵو‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬ئەمە بەشێكی كورتی بەشی‬ ‫دووەمــی كتێبەكەیە‪ .‬ماركس ئەمڕۆ لە‬ ‫هەر ڕۆژێك زیاتر زەروورەتی گەڕانەوەى‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە كار گەیشتووەتە ئەوەى‬ ‫ئەمڕۆ ژیان هیچ جۆرە ئۆپۆزیسیۆنێكی‬ ‫نییە و ئەوەى هەیە جوزئ و بەشەكانی‬ ‫ناو گشت و كوللی سەرمایەدارییە و‬ ‫بەشەكان ملمالنێ لەسەر هەژموونی خۆیان‬ ‫دەكەن‪ .‬وەك زیگموند باومەن دەڵێت‪:‬‬ ‫تەنانەت لەكاتی بوونی ئۆپۆزیسیۆنێكی‬ ‫ڕاستەقینەى وەك سۆڤێت‪ ،‬سەرمایەداریی‬ ‫لەترسی هەیمەنەى كۆمۆنیزم‪ ،‬زۆرێك‬ ‫لەئایدیالەكانی كۆمۆنیزمی بەدیدەهێنا‬ ‫و جــارەهــای جــار بەخۆڕایی و بەالش‬ ‫خزمەتگوزاریی بۆ ناوچە دوورەدەستەكان‬ ‫دەبــــرد‪ .‬ئـــەى بــا بــپــرســیــن‪ :‬ئێستا‬ ‫سەرمایەداریی چی بۆ ناوچە دوورەدەست‬ ‫و بێ پشتیوانەكان دەبــات؟ جەنگی‬ ‫تایفی و مەزهەبی و وێرانكاركردنی ژیانی‬ ‫میلیۆنان ئینسانی بێدەرەتانی ئەمڕۆ‪.‬‬ ‫ئەمەیە لەمڕۆدا خوێندنەوەى ئەم كتێبە‬ ‫دەكاتە زەروورەتێكی گەورەى ڕۆژگار‪.‬‬ ‫***‬

‫ترس و تۆقاندن‪ ،‬ستەمكاری و كوشتارە‬ ‫دەســتــەجــەمــعــیــیــەكــانــی لەئاستێكی‬ ‫ناقابیلی وێناكردندا شتێكی دیكەى‬ ‫ب ــەدوای خۆیدا نەهێناوە‪ .‬لەوانەیە‬ ‫ماركسیزم بۆ ئەكادیمییە پ ــارەدارە‬ ‫خۆرئاواییەكان ئایدیایەكی باش بێت‬ ‫كە دەتوانن ئازادی و دیموكراسی وەك‬ ‫شتگەلێكی گرنگ و یەكالییكراوە سەیر‬ ‫بكەن‪ .‬بەاڵم بۆ میلیۆنان پیاو و ژنی‬ ‫ئاسایی لەنێو قــاتــوقــڕی‪ ،‬مەینەتی‪،‬‬ ‫ئەشكەنجە‪ ،‬كاری زۆرەملێ‪ ،‬ئابووریی‬ ‫داڕمــاو و دەوڵەتە سەركوتكەرەكاندا‬ ‫ترسناك بووە‪ .‬ئەوان كە بەپێی هەموو‬ ‫ئەمانە هێشتا بەرگریی لە تیۆریی‬ ‫ماركسیزم دەكەن‪ ،‬یان عەقڵیان سووكە‬ ‫و سەریان قورسە یاخود پشتیان لە‬ ‫هەموو بەها ئەخالقییەكان كــردووە‪.‬‬ ‫سۆسیالیزم وات ــا نــەبــوونــی ئـــازادی؛‬ ‫هەروەها واتا كەمبوونەوەى دەستكەوتە‬ ‫مــاتــریــالــیــیــەكــان‪ ،‬چــونــكــە ئــەمــانــە‬ ‫دەرەنجامی تووڕەیی لەنێوبردنی بازاڕ‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫لە خۆرئاوا پیاوان و ژنانێكی زۆر‬ ‫هەن الیەنگر و هەواداری دەست لەسەر‬ ‫سنگی ئەو سیستەمانەن كە دەستیان‬ ‫پیسە بــەخــوێــن‪ .‬مەسیحییەكانیش‬ ‫لەدەرەوەى ئەم ڕێسایە نین‪ .‬بەرگریكردن‬ ‫و پارێزگاریكردنی پێرفێكتی مرۆڤە‬ ‫بەڕواڵەت بەڕێز و بە ڕوحمەكان‪ ،‬وەك‬ ‫لیبراڵەكان و كۆنزەرڤاتیڤەكان‪ ،‬لەو‬ ‫شارستانێتییانەى ســەرتــاپــا نوقمی‬ ‫خوێنن‪ ،‬شتێكی عەجیب و غەریب‬ ‫نییە‪ .‬دەوڵەتە سەرمایەدارە مۆدێرنەكان‬ ‫بەرهەمی مێژوویەكی پڕ لە كۆیلەداری‪،‬‬ ‫جینۆساید‪ ،‬توندوتیژی و چەوساندنەوەن‬ ‫كە كەمتر نین لە تاوانەكانی ڕژێمی‬ ‫مائۆ لە چین یان ستالین لە یەكێتیی‬ ‫سۆڤێتدا‪ .‬سەرمایەدارییش بە نرخ و‬ ‫بەهای خوێن و فرمێسكی میلیۆنان‬ ‫ئینسان هــاتــووەتــە بـــوون؛ بابەتەكە‬ ‫تەنها ئەمەیە كە سەرمایەداریی هێندە‬ ‫بەزیندوویی ماوەتەوە تاكو بەشێكی زۆری‬ ‫ئەم دڕندەییە لەبیر بباتەوە‪ ،‬ئەم بابەتە‬ ‫دەربارەى ڕژێمی ستالین و مائۆ ڕاست‬ ‫نییە‪ .‬ئەگەر ماركس نەكەوتووەتە بەر‬ ‫ئەم نەفرەتەوە بەهۆى ئەوەوە بووە ئەو‬ ‫لە ڕۆژگارێكدا دەژیا كە هێشتا سیستەمی‬ ‫سەرمایەداریی لەئانی دروستبووندا بوو‪.‬‬ ‫مایك دەیڤس لە كتێبی هۆلۆكۆستەكانی‬ ‫كۆتایی سەردەمی ڤیكتۆریادا دەربارەى‬ ‫دەیـــان میلیۆن هیندی‪ ،‬ئەفریقایی‪،‬‬

‫ماركس و ماركسیزم‬

‫لە جیهاندا بە دەرامەتێكی كەمتر لە‬ ‫دوو دۆالر لە ڕۆژێكدا دەژین تا ئاستی‬ ‫‪ 100‬میلیۆن كەس بەرز بووەتەوە[‪ .]1‬لە‬ ‫هەرسێ منداڵێك لە بریتانیای ئەمڕۆدا‬ ‫منداڵێك لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژیت‬ ‫و ئێستا ئەگەر بێت و بانكدارەكان‬ ‫خوانەخواستە پاداشتی سااڵنەیان بۆ‬ ‫میلیۆنێك پاوەندی ناقابیل كەم ببێتەوە‪،‬‬ ‫تووشیی كەللەیی و خەشم دەبن‪.‬‬ ‫كـــەس گــومــانــی لــــەوە نــیــیــە كە‬ ‫ســەرمــایــەداریــی لــەگــەڵ هــەمــوو ئەم‬ ‫كارەسات و بەاڵیانەدا‪ ،‬گەلێك بەرهەمیشی‬ ‫هەبووە‪ .‬بەبێ چینەكانی ناوەڕاست كە‬ ‫ماركس سەرتاپا ستایشی دەكــردن‪،‬‬ ‫ئێمە نەدەبووینە خاوەنی میراتێكی‬ ‫هێندە دەوڵەمەند و گەورە‪ .‬لەالیەكەوە‬ ‫ئازادی‪ ،‬دیموكراسی‪ ،‬مافە مەدەنییەكان‪،‬‬ ‫فیمینیزم‪ ،‬كۆماریخوازی‪ ،‬پێشكەوتنی‬ ‫زانستی و دنیایەك شتگەلی باشی دیكە‪،‬‬ ‫و لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬مێژوویەكی پڕ لە‬ ‫قەیران و داكشانەوەى ئابووری‪ ،‬بێگاری‪،‬‬ ‫فاشیزم‪ ،‬جەنگە ئیمپریالیستییەكان‬ ‫و مــیــل گیبسن‪ .‬چــیــن و یەكێتیی‬ ‫سۆڤێت هاوواڵتییەكانیان لە جیهانێكی‬ ‫دواكــەوتــووی ئــابــووریــیــەوە بــردە نێو‬ ‫جیهانی پیشەسازیی مۆدێرن و هەڵبەت‬ ‫بە بەهای گیانی میلیۆنان ئینسان؛ و ئەم‬

‫و ڕادەیەكی بێ پێشینەى یەكسانی و‬ ‫(دواجار) خۆشگوزەرانیی مادیی بۆ ئەو‬ ‫نەتەوانە بەدیاری بهێنێت‪ .‬ئەڵمانیای‬ ‫خۆرهەاڵتیی كۆمۆنیستیی دەیتوانی‬ ‫بەهۆى یەكێك لە باشترین سیستەمەكانی‬ ‫پارێزگاریكردن و پاراستنی مندااڵن‬ ‫لە جیهاندا شانازیی بەخۆیەوە بكات‪.‬‬ ‫یەكێـتیی سۆڤێت هەر تەنها ڕۆڵی لە‬ ‫لەناوبردنی خراپەى فاشیزمدا نەبوو‪،‬‬ ‫بەڵكو هەروەها ڕۆڵێكی حەماسییشی‬ ‫گێڕا لە كۆمەككردن بۆ لەناوبردنی‬ ‫هێزە كۆلۆنیالیستییەكان‪ .‬بۆیە لەنێوان‬ ‫هاوواڵتییانی خۆیدا جۆرێكی پەیوەندیی‬ ‫و بەیەكەوەبوونی دروستكرد كە نەتەوە‬ ‫خۆرئاواییەكان تەنها لەكاتی كوشتاریی‬ ‫ناوچەییەكانی سەرزەمینەكانی دیكەدا‬ ‫دەستیان پێیدەگات‪ .‬هەڵبەت هەموو‬ ‫ئەمانە جێگای ئــازادی‪ ،‬دیموكراسی و‬ ‫سۆپەرماركێت ناگرێتەوە‪ ،‬نابێت ئەمانە‬ ‫فــەرامــۆش بكەین‪ .‬كاتێك ئـــازادی و‬ ‫دیموكراسی سەرەنجام ســواربــوون بۆ‬ ‫ڕزگــاركــردنــی بلۆكی سۆڤێت‪ ،‬بەرگی‬ ‫شۆكدەرمانیی ئابوورییان لەبەر كرد‪،‬‬ ‫دزی بە ڕۆژی ڕووناك‪ ،‬كە بەتایبەتیكردن‬ ‫ناوێكی موحتەرەمانەى ئەم دزییەیە‪،‬‬ ‫واتا بێكاربوونی دەیان میلیۆن ئینسان‪،‬‬ ‫زیــادبــوونــی سەرسوڕهێنەری هــەژاری‬

‫خوێناوی و وێرانكاری بوون‪ ،‬كە ئایدیای‬ ‫سۆسیالیزمیان ناشرین كــرد‪ ،‬ئەویش‬ ‫الی ئەو كەسانەى زۆرترین پێویستییان‬ ‫بە سوودوەرگرتن لە دەستكەوتەكانی‬ ‫سۆسیالیزم هەبوو‪ .‬بەاڵم سەرمایەداریی‬ ‫چی؟ ئێستا كە ئەم دێڕانە دەنووسم‬ ‫بێكاریی لە خۆرئاوادا دەستی ناوەتە‬ ‫بینەقاقای میلیۆنان كەس و بەخێراییەكی‬ ‫وەهــاوە ئەم بێكارییە بـــەردەوام بەرز‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬و ئابوورییە سەرمایەدارییەكان‬ ‫تەنها بــە داگــیــركــردنــی میلیاردەها‬ ‫دۆالر پـــارەى بــێ نـــەوای هاوواڵتییە‬ ‫چارەڕەشەكانیان دەتوانن خۆیان لەو‬ ‫كارەساتە ڕزگــار بكەن كە بەدەستی‬ ‫خۆیان تێیكەوتوون‪ .‬بانكدارەكان و ئەو‬ ‫سەرمایەگوزارانەى سیستەمی دارایــی‬ ‫جیهانیان بەرەو كەنارەكانی وێرانبوون‬ ‫بردووە‪ ،‬بێگومان لە ڕیزە دوورودرێژەكانی‬ ‫نەشتەرگەریی پالستیكدا دەوەستن تاكو‬ ‫نەبادا هاوواڵتییە تووڕەكان بیانناسنەوە‬ ‫و پارچە پارچەیان بكەن‪.‬‬ ‫ئــەوە ڕاستە كە سەرمایەداریی لە‬ ‫بڕگەیەكی زەمەنیدا زۆر باش دەچێتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬چونكە ڕۆشنایی و سامانێكی‬ ‫بێ حسابی بۆ گەلێك ناوچە و بەشی‬ ‫جیهان بەدیاریی بردووە‪ .‬بەاڵم ڕێك وەك‬ ‫ستالین و مائۆ بە بەها و قوربانیكردنی‬

‫بەبێ چینەكانی ناوەڕاست كە ماركس سەرتاپا ستایشی دەكردن‪ ،‬ئێمە‬

‫نەدەبووینە خاوەنی میراتێكی هێندە دەوڵەمەند و گەورە‪ .‬لەالیەكەوە ئازادی‪،‬‬

‫دیموكراسی‪ ،‬مافە مەدەنییەكان‪ ،‬فیمینیزم‪ ،‬كۆماریخوازی‪ ،‬پێشكەوتنی زانستی و‬ ‫دنیایەك شتگەلی باشی دیكە‪ ،‬و لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬مێژوویەكی پڕ لە قەیران و‬

‫داكشانەوەى ئابووری‪ ،‬بێگاری‪ ،‬فاشیزم‪ ،‬جەنگە ئیمپریالیستییەكان و میل گیبسن‬

‫چینی‪ ،‬بــەرازیــلــی‪ ،‬كـــۆری‪ ،‬ڕووســی‬ ‫و ئــەوانــیــدیــكــە دەنــووســێــت‪ ،‬كــە لە‬ ‫ساڵەكانی كۆتایی سەدەى نۆزدەهەمدا‬ ‫بەهۆى قاتی وقڕییەكان‪ ،‬وشكەساڵی و‬ ‫نەخۆشییەكانەوە گیانیان لەدەستدا كە‬ ‫بە تــەواوی دەكرا بەر بەمانە بگیرێت‪.‬‬ ‫زۆرێــك لــەم كارەساتانە دەرەنجامی‬ ‫پرەنسیپە دۆگــمــایــیــەكــانــی بـــازاڕی‬ ‫ئــازاد بــوون‪( ،‬بۆ نموونە) زیادبوونی‬ ‫ســەرســوڕهــێــنــەری بــەهــای دانــەوێــڵــە‬ ‫بــووە هــۆى ئـــەوەى خەڵكی ئاسایی‬ ‫نەتوانن خــۆراك دابین بكەن‪ .‬هەموو‬ ‫ئەمجۆرە كارەساتە تۆقێنەرانە بەڕادەى‬ ‫ڕەنگە ماركسیزم وەك تیۆریی زۆر كارەساتەكانی سەردەمی ڤیكتۆریا كۆن‬ ‫باش بێت‪ .‬بەاڵم هەركاتێك كەوتە بواری نین‪ .‬لە میانەى دوو دەیــەی كۆتایی‬ ‫پراكتیكییەوە‪ ،‬دەرەنجامەكەى جگە لە سەدەى بیستەمدا ژمارەى ئەو كەسانەى‬

‫بەهایە بەڕادەیەك بەهۆى دوژمنایەتیی‬ ‫سەرمایەداریی خۆرئاواوە هێندەی دی‬ ‫قورستر بوو‪ .‬ئەو دوژمنایەتییە هەروەها‬ ‫یەكێتیی سۆڤێتیی بــەرەو پێشبڕكێی‬ ‫پڕچەككردن برد كە ئابوورییە هەاڵیساو‬ ‫و گڕگرتووەكەى زیاتر بــەزەویــدادا و‬ ‫سەرەنجام كەوتن و لەناوچوونی خۆى‬ ‫بەدوادا هات‪.‬‬ ‫هەڵبەت لەم میانەدا یەكێتیی سۆڤێت‬ ‫بەكۆمەكی مانگە دەستكردەكانییەوە‬ ‫سەركەوتوو بوو لەوەى نیشتەجێبوون و‬ ‫سووتەمەنی و ئامرازی گواستنەوە و توانا‬ ‫كولتوورییە نرخ هەرزانەكان‪ ،‬كارپێدانی‬ ‫تەواوەتی و خزمەتگوزارییە كاریگەرە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان بۆ نیوەى هاوواڵتییانی‬ ‫ئەوروپا دابین بكات و بەم هۆیەوە ئەندازە‬

‫و نــایــەكــســانــی‪ ،‬داخستنی دایەنگا‬ ‫خۆڕاییەكان‪ ،‬لەدەستچوونی مافەكانی‬ ‫ژنان و وێرانبوونی وردەوردەى تۆڕەكانی‬ ‫خۆشگوزەرانیی كۆمەاڵیەتی كە لەم‬ ‫واڵتانەدا زۆر بەباشی پێداویستییەكانی‬ ‫خەڵكیان دابین دەكرد‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەموو ئەمانەدا‪ ،‬ناكرێت بەو‬ ‫ئاسانییە بڵێین سوود و الیەنە باشەكانی‬ ‫كۆمۆنیزم عەیب و عارەكانی دەشارێتەوە‪.‬‬ ‫ڕەنــگــە لــە بـــارودۆخـــی پڕلەكێشەى‬ ‫سەرەتاكانی دروستبوونی یەكێتیی‬ ‫سۆڤێتدا بەڕادەیەك جۆرە حكومەتێكی‬ ‫دیكتاتۆریی زەرووری بووبێت؛ بەاڵم‬ ‫ئەمە هەرگیز بە مانای ڕژێمی ستالینی‬ ‫یــان شتێكی ئــاوا نــەبــوو‪ .‬بەگشتی‪،‬‬ ‫مائۆییزم و ستالینیزم ئەزموونگەلێكی‬

‫مــەتــرســیــدارانــەى میلیۆنان ئینسان‬ ‫ئــەم كــارەى ك ــردووە‪ .‬بابەتەكە تەنها‬ ‫پەیوەندیی بە جینۆساید‪ ،‬قاتوقڕی‪،‬‬ ‫ئیمپریالیزم و بازرگانیی كۆیلەوە نییە‪.‬‬ ‫سیستەم هــەروەهــا دەریخستووە كە‬ ‫ناتوانێت هیچ ڕۆشنایی و بەرفراوانبوونێك‬ ‫دروســـت بكات بەبێ ئـــەوەى گەلێك‬ ‫مەحرومكردن و بێ بەریكردنی گەورە‬ ‫بەدوای خۆیدا بەجێنەهێڵێت‪ .‬ڕاستە ئەم‬ ‫بابەتە ڕەنگە لە درێژماوەدا گرنگییەكی‬ ‫ئەوتۆى نەبێت‪ ،‬چونكە مۆدێلی ژیان‬ ‫لە سیستەمی سەرمایەداریی ئێستادا‬ ‫بەجێگایەك گەیشتووە كە هەڕەشەى‬ ‫لەناوچوون لە كۆى هەسارەى زەویی‬ ‫ئێمە دەكــات‪ .‬یەكێك لە ئابووریناسە‬ ‫دیارەكانی خۆرئاوا گۆڕانی كەش و هەوا‬

‫وەك «گــەورەتــریــن شكستی بــازاڕ لە‬ ‫مێژوودا» وەسف دەكات[‪.]2‬‬ ‫مــاركــس هەرگیز خــۆى بیری لــەوە‬ ‫نــەدەكــردەوە كە سۆسیالیزم بتوانێت‬ ‫لــە واڵتــــە مـــەحـــروم و الوازەكـــانـــدا‬ ‫دابمەزرێت‪ .‬پڕۆژەیەكی ئاوا پێویستیی‬ ‫بە خوالنەوەیەكی عەجیب و غەریب لە‬ ‫زەمەندا هەیە كە وەك ئەوە وایە وێنای‬ ‫داهێنانی ئینتەرنێت بكەین لە سەدەكانی‬ ‫نــاوەڕاســتــدا‪ .‬تاكو ســەردەمــی ستالین‬ ‫هیچ بیرمەندێكی ماركسیست بیری لەوە‬ ‫نــەدەكــردەوە شتێكی ئــاوا بڕەخسێت‪،‬‬ ‫تەنانەت لینین‪ ،‬ترۆتسكی و ڕێبەرانی‬ ‫دیكەى بەلشەڤیكیش‪ .‬مەرجی ئەوەى‬ ‫بتوانین سامانی كۆمەڵگا لە بەرژەوەندیی‬ ‫هــەمــووانــدا سەرلەنوێ ڕێكبخەینەوە‬ ‫ئــەوەیــە كە النیكەمی سامانی زیــادە‬ ‫هەبێت بۆ ئەم ڕێكخستنەوە سەرلەنوێ‬ ‫و تـــازەیـــە‪ .‬ل ــە هــەلــومــەرجــەكــانــی‬ ‫كەمبوونەوەى سەرچاوەكاندا ناتوانین‬ ‫چینە كۆمەاڵیەتییەكان لەنێو ببەین‪،‬‬ ‫چونكە كاتێك زیــادەى سامانی مادیی‬ ‫كەمتر بێت لەوەی پێداویستیی هەمووان‬ ‫دابین بكات‪ ،‬ئەوسا ملمالنێ لەسەر‬ ‫ئەم زیادەیە‪ ،‬جگە لە زیندووكردنەوەى‬ ‫دووبارەى چینە كۆمەاڵیەتییەكان شتێكی‬ ‫دیكە بـــەدوای خــۆیــدا ناهێنێت‪ .‬بەو‬ ‫جۆرەى ماركس لە كتێبی ئایدیۆلۆژیای‬ ‫ئەڵمانیدا دەنووسێت دەرەنجامی شۆڕش‬ ‫لەبارودۆخێكی ئاوادا تەنها دەركەوتنی‬ ‫دووبــارەى «هەمان چیرۆكی قێزەونی‬ ‫كۆن» دەبێت‪ .‬تەنها ئەو شتەى بەدەست‬ ‫دێــت بەسیۆسیالیستبوونی كەمی و‬ ‫كەمبوونەوەیە‪ .‬ئەگەر پێویست بێت‬ ‫سەرمایە زیاتر یان كەمتر لە پێشوو‬ ‫كەڵەكە بكەین‪ ،‬ئەوسا كاریگەرترین‬ ‫ڕێگا‪ ،‬هەرچەندێكیش دڕندە و وەحشیانە‪،‬‬ ‫بەنێو مەیل و ئــارەزووی سوودخۆریدا‬ ‫تێدەپەڕێت‪ .‬سوودخوازیی چاوچنۆكانە‬ ‫ڕەنــگــە بــەخــێــرایــیــەكــی بـــەرچـــاوەوە‬ ‫كەڵەكەكردنی سامانی بەدوادا بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە ئەگەرێكی زۆرەوە جیهانێكی هەژار و‬ ‫بێ دەرەتانیش بەدوای خۆیدا دەهێنێـت‪.‬‬ ‫هــەروەهــا ماركسیستەكان وێنای‬ ‫ئەوەیان نەدەكرد كە بشێت لە یەك واڵتدا‬ ‫دەستیان بە سۆسیالیزم بگات‪ .‬بووتنەوەى‬ ‫سۆسیالیزم یان ئەنتەرناسیۆنال بوو‬ ‫یاخود هیچ نەبوو‪ .‬ئەمە بانگەشەیەكی‬ ‫ماتریالیستی و یەكسان بوو بە واقیعە‬ ‫پراكتیكییەكان نەك ئەوەى باوەڕێكی‬ ‫ئایدیالیستیی بێت لەسەر بنەمای دۆگم و‬ ‫دەمارگیری و توندڕەوی‪ .‬ئەوان پێیانوایە‪،‬‬ ‫ئەگەر واڵتێكی سۆسیالیستی نەتوانێت‬ ‫پشتێنەیەكی نێونەتەوەیی لە جیهانێكدا‬ ‫هەبێت كە بەرهەمهێنان تیایدا ناسراوە و‬ ‫لەنێوان نەتەوە و دەوڵەتە جیاوازەكاندا‬ ‫دابەشكراوە‪ ،‬هەرگیز ناتوانێت دەستی‬ ‫بەو سەرچاوە جیهانیانە بگات كە بۆ‬ ‫زاڵبوون بەسەر كەمبوونەوەدا پێویستیی‬ ‫پێیەتی‪ .‬سامانی بەرهەمهێنراوی تاكە‬ ‫واڵتێك بــەس نییە‪ .‬وێنا و خەیاڵی‬ ‫عەجیب و غەریبی سۆسیالیزم لە تاكە‬ ‫واڵتێكدا دروستكراوی ستالین خۆى بوو‬ ‫لە دەیەى ‪1920‬دا‪ ،‬هەندێكجار بە ئامانجی‬ ‫پاساوهێنانەوەیەكی گاڵتەجاڕانە بۆ ئەم‬ ‫واقیعە كە چیتر نەتەوەكان نەیاندەتوانی‬ ‫كۆمەك بە یەكێتیی سۆڤێت بكەن‪ .‬ئەم‬ ‫خەیاڵ و وێنایە بەهیچ جۆرێك لە بیر و‬ ‫ئایدیاكانی ماركسدا نابینرێتەوە و جێگای‬ ‫نابێتەوە‪ .‬گومانی تێدا نییە شۆڕشە‬ ‫سۆسیالیستییەكان دواجــار دەبێت لە‬ ‫شوێنێكەوە دەستپێبكەن‪ ،‬بەاڵم ناتوانن‬ ‫لەناوەوەى سنوورەكانی تاكە نەتەوەیەكدا‬ ‫تەكمیلە و بەرتەسك بكرێنەوە‪ .‬بڕیاردان‬ ‫و حوكم دەربــارەى سۆسیالیزم لەسەر‬ ‫بنەمای دەرەنجام و ئاكامە بەرچاوەكانی‬ ‫لە واڵتێكی دواكەوتوو و گۆشەگیردا لەوە‬ ‫دەچێت لەكاتی لێكۆڵینەوە لە نۆخشە‬ ‫دەروونییەكان لە كاالمازۆی میشیگاندا‬ ‫بگەین بە گەلێك دەرەنجامی گشتیی‬ ‫دەربارەى كۆى ڕەگەزی مرۆڤایەتی‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ذمارة (‪ )24٦‬دوشةممة ‪2015/٥/٤‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫هاوئاهەنگ بوونەوە و كەوتنی داهاتوومان‬ ‫(دەربارەی ئێستا و هەشتاكانی ئێمە)‬

‫رایان عوسمان‬ ‫رووداوەكــــــان وەك چـــۆن زەمـــەن‬ ‫دەیانگرێتەخۆ‪ ،‬بە هەمان چەشن كات‬ ‫پارێزیشن یانی زەمەن لەناو ڕووداو دا‬ ‫پارێزراوە‪ .‬ڕووداو نەبێت زەمەنیش یان‬ ‫هەر نییە یان وەك ناوبۆش دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ێ و جیای‬ ‫ڕووداو دێت زەمەن هەڵدەگر ‌‬ ‫دەكــاتــەوە‪ .‬كاتێك دەڵــێــن حەفتا و‬ ‫هەشتاكان‪ ،‬ئەوە زەمەنەكە نییە بە تەنیا‬ ‫وەك كات‪ ،‬بەڵكە ڕووداوەكان خۆیانن و‬ ‫هەڵگیراون‪ .‬چەند ڕووداو هەڵگیرابن‪،‬‬ ‫ێ زەمـــەن‬ ‫ئـــەوەنـــدەش رێـــی تــێــدەچ ـ ‌‬ ‫دەستنیشان بكرێت‪ .‬سااڵنی هەشتاكانی‬ ‫ئێمە جیاواز بوو‪ .‬نەوەدەكان بە خێرایی‬ ‫تێپەڕین‪ ،‬لە دووهەزارەوە دونیا تێكچوو‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانە ڕووداون كە زەمەنەكانمان‬ ‫دەدەنێ‌‪ .‬نرخی ئەم زەمەنانە هەر ئەو‬ ‫ڕووداوانــە دایدەنێن‪ .‬ڕووداوەكــان رۆحی‬ ‫زەمەنەكانن‪ .‬لێرەوە دەچینە سەر ئەوەی‬ ‫كە ڕووداو چۆن زەمەنی ئێمە دیاری‬ ‫دەكـــات‪ ،‬بۆچی ئێستا ئیتر حەفتاو‬ ‫هەشتاكانێكمان نابنەوە؟ لە دەسپێكی‬ ‫سەدەی نوێوە نەوەی ئێستا دەكەوێتە‬ ‫كوێی مێژووەوە‪ ،‬هاوئاهەنگبوونەوە و‬ ‫چــەرخــی مــۆدێــرن وەك ئــەزمــوونــی‬ ‫بەكاربردن چۆن داهاتوومان دەدەنێ‌‪ ،‬ئایا‬ ‫داهاتوو لە ئێستادا بینا دەكرێ‌؟ ئەمانە‬ ‫پرسی نەوەی ئێستا نیین چونكە ئەم‬ ‫نەوەیە خەریك نییە بەوەی لە كوێی ئەم‬ ‫چركەساتانەدایە‪ ،‬هەر خەریكیش نییە‬ ‫بزانێت لە كوێی ئەم چەرخە دایە‪ .‬كورد‬ ‫خۆی دۆخێكی سەیری هەیە سەبارەت بە‬ ‫كەوتنە ناو مۆدێرنیزاسیۆنەوە‪ .‬كورد‬ ‫رەنگە هێشتا نەكەوتبێتە ناو رۆحی‬ ‫چەرخەكەوە‪ ،‬ئەوەی كە هەیە هەماهەنگی‬ ‫یە لەگەڵ دەركەوتە ئامێرییەكانی ئەم‬ ‫چەرخەوە‪ .‬زەمەنی هەشتاكان زەمەنێكە‬ ‫كات درەنــگ دێــت‪ ،‬ئەمە بەمانای چی‬ ‫دێت؟ درەنگ كەوتنی كات لە ڕاستیدا‬ ‫درەنگ كەوتنی ڕووداوە نەك سات خۆی‪.‬‬ ‫واتە ڕووداوەكان لەسەرەخۆ دەكەونەوە‪.‬‬ ‫ستراكتۆر بە هێمنی ڕووداو دەخاتەوە‪.‬‬ ‫ێ بەسەر ڕووداو دا‪ .‬ئەم‬ ‫ڕووداو ناكەو ‌‬ ‫زەمەنە هۆگری لە تەك ڕووداو پەیدا‬ ‫دەكات‪ .‬ڕووداو لێرە وەك چۆن درەنگ‬ ‫لەدایك دەبێت‪ ،‬وەك چۆن درەنگ دەگاتە‬ ‫ســەر ســەكــۆی كــۆمــەاڵیــەتــی‪ ،‬وەهــاش‬ ‫دەكەوێتە ناو زەمەنەوە و هەڵدەگیرێت‪.‬‬ ‫لێرەوە بەهای ڕووداو دەستەبەر دەبێت‪.‬‬ ‫بەهای ڕووداو لەوەدایە كە یــادەوەری‬ ‫تێدەپەرێنێت‪ .‬دەكەوێتە ناو جیهانی‬ ‫سایكۆلۆژییەوە و دەبێتە یــادەوەری‪.‬‬ ‫ڕووداو بەهانەیەكە بۆ درەنگ كەوتنی‬ ‫زەمـــەن‪ .‬زەمـــەن لــێــرە هێمنی خۆی‬ ‫لــەدەســت نـــادات‪ ،‬بۆیە ژیانیش ئەو‬ ‫هێمنییەی پێوە دیارە‪.‬یانی ڕووداوەكان‬ ‫ئیتر بە سروشتی خۆیان لەدایك دەبن و‬ ‫ئەگەر ئەوەش راست دەرەنەچێت هەر بە‬ ‫یادەوەرییەوە گرێدەدەرێنەوە‪ .‬هەر ئەو‬ ‫ڕووداوانەش ڕەنگە ئێستا هەبن و بێنەوە‬ ‫بەاڵم هەمان شوێنەوار وداگیركردنیان‬ ‫لـــەنـــاو جــیــهــانــی ســـایـــكـــۆلـــۆژی و‬ ‫كۆمەاڵیەتیماندا نابێت‪ .‬هەناوی هەشتاكان‬ ‫یــان ئەوەیە كە ڕووداوەكــانــی كەمن‪،‬‬ ‫یاخود یادەوەری توند لە پشتی هەڵگرتن‬ ‫و پاراستنی زەمەنەكەیەوە تێدا رەنگی‬ ‫داوەتــەوە‪ .‬ڕووداوەكــان لێرە گەورەترن‬ ‫وەك بڵێیت دونیا بچوك بێت‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫میدیا و هۆیەكانی گواستنەوە هاوبەشی‬ ‫گواستنەوەیان نیین‪ ،‬بەاڵم بەخێرایی و‬ ‫گـــەورەتـــر لــەخــۆیــان ئـــەو جیهانە‬ ‫ێ دەبــڕن و جێگیر‬ ‫سایكۆلۆژییەی ئەو ‌‬ ‫دەكرێن‪ .‬یادكردنەوەش هەمان دووپات‬ ‫كــردنــەوەی ڕووداوەكــانــە بۆ بەگەورە‬ ‫هێشتنەوەی ئەم یادەوەرییە‪ .‬ڕووداو‬ ‫ملكەچی یــادەوەریــیــە لــە هەشتا و‬ ‫نـــەوەدەكـــانـــدا‪ .‬وێــنــەیــەكــی ئــەوكــات‬ ‫ڕاستەوخۆ دەتباتەوە بۆ ناو ڕووداوەكە‬ ‫بێئەوەی وێنەكە چەشنی وێنەی ئێستا‬ ‫ڕوون و بێخەوش دەركەوێ‌‪ .‬وێنە لێرەدا‬

‫هەمان هەڵگرتنی یادەوەرییە كە ڕووداو‬ ‫تێیدا نامرێ‌‪ .‬ڕووداو سەرەخۆ دەكەوێتەوە‬ ‫ێ هەڵیان بگرێ‌‪.‬‬ ‫و زەمەن فریا دەكەو ‌‬ ‫هەر ڕووداوێك لێرە شوێنی خۆی هەیە و‬ ‫دەپارێزرێت‪ ،‬بۆیە پێش ئەوەی وێنە یان‬ ‫ئەرشیفی ئــەو زەمــەنــە حیكایەتەكە‬ ‫بگێرێتەوە‪ ،‬یادەوەری هاوبەشی دەكات‬ ‫بۆ مانەوەی حیكایەتەكە‪ .‬حیكایەتەكە بە‬ ‫خۆی هەیە و یادەوەری پاڵپشتی دەكات‪.‬‬ ‫ئەمە تایبەتمەندییەكە كە هەشتاكان و‬ ‫دواتــری ئێمەش پێیدا تێپەڕ دەكــات‪.‬‬ ‫هەشتاكان دیــســانــەوە ڕووداوەكــانــی‬ ‫شوێنین و ئەنجا كات دەیانگرێتە خۆی‪.‬‬ ‫ژوانــی دڵـــداران و گۆرانییەكان تێكڕا‬ ‫هەموو شوێن بەشدارییان تێدا دەكات‪،‬‬ ‫ئەوسا دەیانگووت ژوانمان هەیە‪ ،‬ئێستا‬ ‫دەڵــێــیــت‪ :‬مــەوعــیــدم هــەیــە‪ .‬ئەمە لە‬ ‫بیركردنی شوێنە‪ .‬یــادەوەری بەشێكی‬ ‫شوێن دروســتــی دەكـــات‪ .‬ژوان خۆی‬ ‫كۆكردنەوی ڕووداو و ئامادەكردنەوەی‬ ‫نەستییانەی ب ــەردەوام ــە لــە ئاستی‬ ‫پــێــویــســتــدا‪ .‬ژوان واتـــە بــەشــداری‬ ‫پێكردنەوەی ڕووداو لە شوێندا‪ .‬دووپات‬ ‫بوونەی خۆشەویستی و بیخەوش بوونی‬ ‫لە هەشتاكانی ئێمەدا هەمان ئەو هۆگرییە‬ ‫توندەبوو بە شوێنەوە‪ .‬كە گووتراوە‪:‬‬ ‫ژوان‪ ،‬پــەیــوەنــدی بــەریــەكــكــەوتــن و‬ ‫گۆڕینەوەی هەست ئامادەیی هەبووە‬ ‫بۆیە درەنگ توانراوە لەو هۆگرییە بچنە‬ ‫دەرەوە و عــاشــقــەكــان هەمیشە‬ ‫وابەستەبوونی توندیان بۆ بەرانبەر‬ ‫هەبووە‪ .‬ئەمە مانای ئەوە نییە كە زەمەن‬ ‫لە ئێستا ڕووداو دەخاتەوە وەك ئەوەی‬ ‫كــە تــەنــیــا كـــات بــكــەر بــێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ڕووداوەكانی ئێستا شوێنیان كەمترە و‬ ‫مەحكومن بەكاتەوە‪ .‬مەوعید دەمانباتە‬ ‫سەر جەخت كردنەوە لە كات ئەگەرچی‬ ‫شوێنیش وون نییە لە ڕووداوەكــانــی‬ ‫ئێستا‪ .‬ژوان هەمیشە وابەستەیی و‬ ‫دووپــات بوونەوە دەخاتەوە‪ .‬ژوانەكان‬ ‫هەمیشە خاڵی نــەبــوون لــە پەیمان‬ ‫نوێكردنەوەش دا‪ .‬هەمان ئەو پەیمانەیە‬ ‫وایكردووە هۆگری بە ئەوی تری مەعشوق‬ ‫توند بێت‪ .‬وێنەی مەعشوقیش لێرە هەر‬ ‫تەواو وپارچە نەكراوە و وەك ئێستا لێڵ‬ ‫نییە‪ .‬ئەمە رێك گواستنەوەی ڕووداوە‬ ‫وەك خــۆی و هەڵگرتنیەتی‪ .‬تێكڕای‬ ‫ڕووداوەكـــــانـــــی هـــەنـــووكـــە شــوێــن‬ ‫دەیانجوڵێنێت بەاڵم لەكات دا هەوڵی‬ ‫پاراستنیان دەدرێــت‪ .‬یــادەوەری ئێستا‬ ‫گۆڕدراوە و ئامێرەكان ئەو ئیشەمان بۆ‬ ‫ێ دەكەن‪ .‬ئامێر دێت یادەوەری‬ ‫جێبەج ‌‬ ‫لە ئێمە دەسەنێتەوە و لە خۆیدا هەڵی‬ ‫دەگرێت‪ .‬واتە ئامێر توانای یادەوەری و‬ ‫ڕووداو پارێزیمان لێوەردەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ڕووداوەكانی ئێستا بە كارە بچووكەكانی‬ ‫رۆژانەشەوە ڕووداوی كاتیین و لە ڕێگەی‬ ‫كاتەوە بە ئەنجام دەگەیەنرێن‪ .‬كات رۆلێ‬ ‫شوێنی لە ڕووداوەكاندا الواز كردووە‪.‬‬ ‫شــوێــن فــەزاگــرە و سەرئێشەیە بۆ‬ ‫هەڵگرتنی ڕووداوە خێراو ناوەختەكانی‬ ‫ئێستا‪ .‬ڕووداوەكانی ئێستا بێ‌ پرس دێن‬ ‫و داگیرمان دەكەن‪ ،‬فریای ئەوە ناكەوین‬ ‫هەموویان جێبكەینەوە‪ .‬ڕووداوەكان لێرە‬ ‫بڕێكیان هەر نامێنن و بیریشمان نییە‬ ‫وەك ڕووداو بیانبینین چ جای ئەوەی‬ ‫بكەوینە پاراستنیان‪ .‬گۆرانییەكی ئێستا‬ ‫چاو لێبكە‪ :‬بە بیانووی گۆرانكاری‬ ‫خێراوە هەرچی رەهەندی هونەریی هەیە‬ ‫ێ وەك‬ ‫خەریكە وونی كردووە و دەشیهەو ‌‬ ‫گۆرانی بێتە ناو یادەوەریمانەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫هەمووی پەیوەندی بە گۆرانكاری و‬ ‫داهێنانەوە نییە ئەوەندەی پەیوەندی بە‬ ‫فەرامۆشكردنی رۆحی كارەكەوە هەیە ‪.‬‬ ‫لێرە ئیتر گۆرانی ڕووداو نییە ولەدایك‬ ‫نابێت بەڵكو دەكرێت‪ .‬كارەكە هونەرییە‬ ‫بەاڵم كە دێتە دەرەوە هەر زوو نامێنێت‬ ‫و ئێمە دەڵێین هەمان كاریگەری ئەوسای‬ ‫نییە‪ .‬ڕووداوكانی ئێستا لەبەر خێرایی و‬ ‫زۆرییان لە ڕووداوكەوتنیان پێوە دیارە‪.‬‬ ‫بڕێكیان یــادەوەری تا ئاستێك هۆگرە‬ ‫پێیانەوە ودواتر دەبێت شوێنیان بەوانی‬

‫تر بــدات‪ .‬ئەمە چــارەنــووســی هەموو‬ ‫ڕوواوەكـــانـــی ئێستایە ویـــــادەوەری‬ ‫تەحەمولیان ناكات‪ .‬كات نییە بۆ ئەوەی‬ ‫ڕووداوەكــــان بگەن‪ ،‬پێدەگەیەنرێن و‬ ‫گــەورە دەكرێن و ســاغ دەكرێنەوە و‬ ‫دواجــار بــەســەردەچــن‪ .‬ڕووداو دەبێت‬ ‫ئەوەندە هێمن لەدایك بێت یــادەوەری‬ ‫بتوانێت ســـازی بــكــات و لــە خۆیدا‬ ‫بیهێڵێتەوە‪ ،‬بەاڵم ڕووداوەكانی ئێستا‬ ‫دەرفــەتــی ئــەوە نــادەن بزانین لەكام‬ ‫شوێنەوە دەبێت جێیان بكەینەوە‪.‬‬ ‫هەشتاكان زەمەنی سازبوونی رۆحە‬ ‫لەگەڵ ڕووداوەكانی دا‪ .‬رۆح بەشداری‬ ‫كارای هەبوو لە هێنانەدی ڕووداو دا‪.‬‬ ‫مرۆڤ لەم زەمەنەدا هەستی وابوو لەو‬ ‫شوێنەدایە كە ڕووداوەكەی لێیە‪ .‬هەمیشە‬ ‫ئــەو شوێنەی كــە ڕووداوەكــــەی لێوە‬ ‫بەرهەم دەهــات‪ ،‬سازبوو لەگەڵ ڕۆحی‬ ‫كەسەكان‪ .‬بۆیە یادەوەری لێرە ئاسان‬ ‫بوو ڕووداوەكـــان بدۆزێتەوە و تائەم‬ ‫ئامادەبوونە حزووری هەبوو‪ ،‬ڕووداویش‬ ‫ێ نەدەهێشت‪ .‬ئێستا‬ ‫یـــادەوەری بەج ‌‬ ‫ڕووداوەكان ئەوانەن كە ساز نیین لەگەڵ‬ ‫رۆحــمــان و لــە شوێنێكی تــرمــانــەوە‬ ‫سەردەردێنن كە دەڵێی هی ئێمە نیین‪.‬‬ ‫بە ڕاست هی كوێن ئەو ڕووداوانە؟ ئەمە‬ ‫پرسیاری زۆربەمانە كە هەست دەكەیت‬ ‫شتانێك هــەن هەرچۆنێك دەیگریت‬

‫ێ ڕووداو نیین‬ ‫روو لە كوێیە‪ .‬ئەوەندەش ب ‌‬ ‫بەاڵم ڕووداوەكانمان ناوبۆشن و شوێن‬ ‫ناگرن‪ .‬ڕووداوەكانی ئێستاش ئەگەرچی‬ ‫زۆرن بەاڵم یادەوەریمان نایانگرێتەخۆ‪.‬‬ ‫دەبــێــت ئـــەوە ڕوون بــكــەیــنــەوە كە‬ ‫ڕووداوســــــازی هــەشــتــاكــان بڕێكیش‬ ‫زەمەنەكە كاریگەری بەسەریەوە هەیە‪.‬‬ ‫ئـــــەوەی كـــە ســـەرەتـــا دەربــــــارەی‬ ‫ڕووداوكەوتنی زەمەن ئاماژەمان پێكرد‪.‬‬ ‫زەمەنیش دەتوانێت ڕووداو بگرێتە خۆی‪،‬‬ ‫واتە زەمەن هەندێك جار بۆ ڕووداوێك‬ ‫ساز نییە و ئەو ڕووداوە ئیتر ناچارە‬ ‫ێ بۆ ئەوەی‬ ‫خۆی وەك زەمەنەكە بگۆر ‌‬ ‫شوێنی بكرێتەوە‪ .‬رۆحی زەمەنەكە تا‬ ‫بەرلە هەشتاكانی ئێمەش (كە دەڵێن‬ ‫هەشتاكان‪ ،‬مەبەستمان لە جیاوازی‬ ‫تــەواوی قۆناغەكانی پێشووە و دواتر‬ ‫دۆخەكە تەواو جیادەكرێتەوە تا دەگاتە‬ ‫ئێستا) دۆخــی مــرۆڤ خۆیەتی و لە‬ ‫سەرجەم كایەكانی ئــەدەب و هونەر و‬ ‫ێ و‬ ‫رۆشنبیری دا ئەمە شوێنەوار دادەن ‌‬ ‫ئەم زەمەنە لە واڵتانی دەوروبەر و شوێنە‬ ‫دوورەكــانــیــش لــەســەدە جــیــاوازەكــان‬ ‫یەكانگیرییەكی سەیری هەیە‪ .‬ئەمە‬ ‫وایـــكـــردووە ڕووداوەكـــانـــی ئێمە كە‬ ‫سەربەخۆمان بــوون‪ ،‬سنووری شوێنە‬ ‫دوورەكانیش ببڕن و ببنە ڕووداو وەك‬ ‫چۆن لە بواری ئەدەب و كایەی دینی دا‬

‫خوێندن و ڕووكردنی قوتابیانی هەواداری‬ ‫فەلسەفە و ئەم ڕووداوانە گوازراونەتەوە‬ ‫بۆ شوێنەكانی تر و ڕاستتر بڵێن شوێنیان‬ ‫نییە‪ .‬ئێمە لەو زەمەنانەدا ڕووداوەكانمان‬ ‫بــرەویــان هەبووە و لەخۆیاندا گــەورە‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم ئێستامان دیار نییە چۆن‬ ‫خەریكی ڕووداسازییەكە‪ .‬مۆدێرنە هاتووە‬ ‫و هەموومان وەك بەكاربەر دەستبەكارین‪.‬‬ ‫ڕووداوەكــان هەموو لەوێوە دێن و ئێمە‬ ‫تەنیا ســەرگــەرمــی پیادەكردنیانین‪.‬‬ ‫هەرچیمان هەیە سەربەوێیە و لەناو ئەودا‬ ‫خۆمان توند كردووە‪ .‬ڕووداو ئێستا هی‬ ‫ێ نییە‪ ،‬چونكە مۆدێرنە بە خۆی‬ ‫نەوی نو ‌‬ ‫گیدنز گووتەنی‪ ،‬نایەت بە ڕوونی دەست‬ ‫بخاتە گــەرووی دوێنێمانەوە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫هەیە هاوئاهەنگبوونەمان تێدا دەچێنێت‬ ‫(سیمیلەیشن)‪ ،‬مۆدێرنە دێت ڕووداوە‬ ‫بچووكەكان دەبنە قوربانی و دەچنەوە‬ ‫ناو حیكایەتە گەورەكە و لەوێوە دێنەوە‬ ‫دەر‪ .‬بەاڵم ئایا ئەمە هاتنەدەرەوەیە‪.‬‬ ‫ڕووداوەكان هەموویان بەم بوارەدا گوزەر‬ ‫دەكەن و ڕووداوی هەموومانن بێئەوەی‬ ‫هیچیان لەبارەوە بزانین‪ .‬ئەم ڕووداوانە‬ ‫ڕوودای ئێمەن و دەبنە حیكایەتیشمان‬ ‫بێئەوەی زەمــەن و شوێنمان تێیاندا‬ ‫ئامادەبن‪ .‬هەر گیدنز خۆی دێتەوە و‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەم ((چەرخە شوێنمان پێ‬ ‫هەڵدەكەنێت))‪ ،‬ئەمە رێك واتای ئەوەیە‬

‫ئەوسا دەیانگووت ژوانمان هەیە‪ ،‬ئێستا دەڵێیت‪:‬‬ ‫مەوعیدم هەیە‪ .‬ئەمە لە بیركردنی شوێنە‬ ‫یادەوەری بەشێكی شوێن دروستی دەكات‬ ‫لەگەڵمان نایەنەوە‪ .‬ئەمە بۆ نوێگەرەكان‬ ‫كە رۆحی نوێگەرییان لە ڕواڵەتی ئەم‬ ‫چــەرخــە كـــورت ك ــردۆت ــەوە هەمیشە‬ ‫نیگەرانی دەخــاتــەوە‪ ،‬بــەاڵم هەرچەند‬ ‫ئێستا ئێمە دووریــن لە خۆمانەوە و‬ ‫ڕووداوەكـــانـــیـــشـــمـــان هـــەر هــەمــان‬ ‫دەركەوتەیان هەیە‪ ،‬كەچی ناچنە ناو‬ ‫یادەوەرییەوە و مێژوویان نییە‪ .‬ئێمە‬ ‫نــەوەی نــوێ‌ داهــاتــوومــان لە نێو ئەم‬ ‫ڕووداوە كتوپڕ و خێرایانەدا دیار نییە‬

‫تەریقەتی ئێمە سنووری زۆر واڵتــان‬ ‫ێ و لەویش جێگیر دەكرێ‌‪ .‬ئەمە‬ ‫دەبڕ ‌‬ ‫وادەكــات رۆشنبیری شارە گەورەكانی‬ ‫ئەوكات بكەوێتە شوێن ڕووداوەكانی ئێمە‬ ‫وەك ئەو قوتابخانە ئایینی یانەی كە‬ ‫لــەهــەورامــان وشــوێــنــەكــانــی دیــكــەی‬ ‫كوردستان سەردەمێك ژینگەی فیكری‬ ‫قوتابیی واڵتــانــی دەرەوە بـــوون و‬ ‫وابەستەی شوێنەكەی خۆیانیش بوون‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئێستا یۆنان نابێتە شوێنگەی‬

‫كە شوێن ئیتر ڕووداو ناخاتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫شوێن پێشمەرجی حیكایەت نییە و‬ ‫شــوێــنــە یــەكــەمــیــنــەكــان ڕەنـــگ نییە‬ ‫حیكایەتەكان بخەنەوە و هەموو ئەوەی‬ ‫كە هەیە‪ ،‬بەدەرە لە شوێن‪ .‬ئێمە دەچینە‬ ‫ناو هاوئاهەنگبوونەوە بۆ ئــەوەی كە‬ ‫نەبینە خاوەنی ڕووداو‪ ،‬حەفتا وهەشتاكان‬ ‫لەم هاوئاهەنگبوونەوەیەدا نیین وەك‬ ‫ئــەوەی كە ئێمە بە توندی دەرگیری‬ ‫بووین‪ .‬ڕووداوەكــان زۆرن وكات دەڵێت‬

‫خۆتان كۆكەنەوە چونكە ئەمرۆمان‬ ‫ێ و فریا ناكەوین و‬ ‫لەدەست دەردەچ ـ ‌‬ ‫ێ بچین‪ .‬لێرەوە‬ ‫ناشبێت لــە سبەین ‌‬ ‫پابەندمان دەكــات بە پەسەندكردنی‬ ‫ڕووداوەكــــــان كــە وەك هــی خــۆمــان‬ ‫تەماشایان بكەین و لەوێشەوە ڕووداوی‬ ‫نوێمان دەرخوارد دەدات وەك بیانووی‬ ‫خێرایی زەمەن‪ .‬ئێمە هەر تەماشاچیین‬ ‫وكایەكانیش هەمووجار بە حەزی ئێمە‬ ‫ناكەونەوە‪ .‬ڕووداو لەناو ئەم هەموو‬ ‫گێژاوەدا دەرنایەت‪ .‬زەمەنەكەش هەر‬ ‫ڕووداو كوژە ولە خزمەتمان نییە‪ .‬ئێمە‬ ‫هەشتاكانمان نییە و دووهـــــەزار و‬ ‫ئــەوەنــدەكــان هەرگیز نابن‪ ،‬هیچكات‬ ‫ناتوانین یادەوەریی هاوبەش لەسەر ئەم‬ ‫خێرایی و فریودانە ساز بكەین كە ئەم‬ ‫زەمــەنــە لــەگــەڵ خــۆی هێناویەتی‪.‬‬ ‫ڕووداوەكان چونكە هی ئێمە نیین و وەك‬ ‫هــی خۆشمانی دەزانــیــن‪ ،‬نایەنە ناو‬ ‫مێژوومانەوە و هەر ئێمەش نیین كە ئەم‬ ‫هەژارییە تەنگی پێ هەڵچنیوین‪ ،‬زۆربە و‬ ‫بگرە تێكڕای نەوەی نوێی ئەم زەمەنە‬ ‫ڕووداوســاز نیین و بەكاربەری خێرایی‬ ‫ڕووداوە دەســكــردەكــانــن‪ .‬هەشتاكان‬ ‫ڕووداوی وەهــایــان خــســتــۆتــەوە كە‬ ‫یادەوەری و رۆحی ئەو سەردەمە خۆی‬ ‫ســازبــووە لەگەڵیدا وبەمەش مێژووی‬ ‫ڕووداوەكـــان خۆی بووەتە بەیانكەری‬ ‫زەمەنەكە وئێمە دەیبینین و بەریشمان‬ ‫دەكــەوێ‌‪ .‬كاتێك بۆمان دەگێڕنەوە كە‬ ‫هەشتاكان هەبووە‪ ،‬ئێمە بەری دەكەوین‬ ‫و ڕووبەرێك هەیە دەزانین هەڵگیراوە‪،‬‬ ‫بـــەاڵم چونكە هەماهەنگی نییە بۆ‬ ‫ڕووداوەكانی ئێستا‪ ،‬لە پێویستی بنەرتی‬ ‫خۆشمانەوە ڕووداوەكان سەرچاوە ناگرن‬ ‫و وەك بلێێت بۆ دەرەوەی ئێمە ودوور‬ ‫لێمانەوە ڕوودەدەن‪ ،‬ناتوانین مێژوویان‬ ‫پێ دروست بكەین‪ .‬هەر ئەمەیە ڕەنگ‬ ‫نییە داهــاتــوومــان هەبێت‪ ،‬یــادەوەری‬ ‫هاوبەشمان هەبێت و وەك حیكایەتی هەر‬ ‫تاكێك ڕووداوگەلێكی تایبەت و سەربەخۆ‬ ‫ڕوودەدەن بــەاڵم ڕووداوی گشتیی و‬ ‫حیكایەتی هەمووان نیین و لە مەملەكەتی‬ ‫تاك بەوالوە ناچنە دەرەوە‪ .‬ئێمە ڕەنگ‬ ‫نییە هەر زەمەنمان هەبێت و دیار نییە‬ ‫هــەر چی دەچنین‪ .‬ئایا داهاتوومان‬ ‫دەبێت؟‬

‫ذمارة (‪ )24٦‬دوشةممة ‪2015/٥/٤‬‬

‫‪8‬‬

‫داعش و پارادۆكسی جیهانی ئیسالمی‬ ‫سدیق حەسەن شوكری‬ ‫بەشی دوەم و كۆتایی‬ ‫مەرجەعە ئیسالمییەكان‬ ‫مەرجەعە ئیسالمییەكان لەم بارەدا‬ ‫ســەركــەوتــوو نــیــن‪ .‬هــەتــا دەكـــرێ بە‬ ‫شــكــســتــخــواردووش هــەژمــار بكرێن‪.‬‬ ‫نەیانتوانیوە ببن بە چــارە بۆ كێشە‬ ‫و ناكۆكییەكانی كۆمەڵگەی ئیسالم‪.‬‬ ‫بــەپــێــچــەوانــەوە‪ ،‬بـــوون بــە سێبەری‬ ‫دەسەاڵتدارە ئۆلیگارشی و مۆنارشییەكان‪.‬‬ ‫ئــەم مەرجەعانە لە بــواری سیاسی و‬ ‫ئیدارییەوە بێالیەن نین و بــوون بە‬ ‫بەشێكی جیانەكراوەی سیستمی سیاسی‬ ‫و حوكمڕانی دەســەاڵتــدارانــی ناوچە‪.‬‬ ‫ئاينی ئیسالم كراوەتە قەڵغانی پاراستنی‬ ‫بەرژەوەندی سیاسی و دەسەاڵتدارێتی‬ ‫الیەنە فاشی و مۆرناشییەكان‪ .‬فقهـ و‬ ‫سیاسەت و حوكمڕانی تێكەڵ كراون‪.‬‬ ‫سیاسەت و حوكمڕانی بە دەست چەند‬ ‫بنەماڵە و كۆمەڵە كەسێكی دەستثيس‬ ‫و گــەنــدەڵــدایــە‪ .‬مەرجەعەكانیش لە‬ ‫پشت ئەم كۆمەڵە كەس و بنەمااڵنەوە‬ ‫وەستاون‪ .‬بۆیە ئیسالم لە دوایین باوەڕی‬ ‫پەرستنی خودای تاك زیاتر‪ ،‬كراوەتە‬ ‫ئامێری سیاسەت و حوكمڕانی بەدەست‬ ‫كۆمەڵە كەس و بنەماڵە حوكمڕانەكانەوە‪.‬‬ ‫ئاشكرایە ئیسالم و موسڵمانان‬ ‫دووچاری قەیرانێكی گەورە بوونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە ئەركی خودی ئەم مەرجەعانەیە‬ ‫ئاينی ئیسالم لەم قەیرانە ڕزگار بكەن‪.‬‬ ‫بـــواری ئــەوە نـــەدەن؛ ئاينی ئیسالم‬ ‫بكرێتە پەردە بۆ داپۆشینی گەندەڵی‪،‬‬ ‫بێعەداڵەتی و پیالنگێری سیاسەتمەدار و‬ ‫حوكمڕانەكان‪.‬‬ ‫پێویستە ئەم ڕاستییە ببینرێت‪ ،‬ئەو‬ ‫دەسەاڵتانەی لەنێو جیهانی ئیسالمدا‬ ‫كاری سیاسەت و ئیداری دەكەن‪ ،‬هەر‬ ‫یەكێك بەجۆرێ نوێنەری بەرژەوەندی‬ ‫بنەماڵە‪ ،‬تاكە كەس‪ ،‬پارت و الیەنێك‬ ‫دەكــات‪ ،‬كە دەستیان بە ســەر گشت‬ ‫ســەروەتــی جــوگــرافــیــای موسڵمانان‬ ‫داگرتووە‪ ،‬هەموو ســەروەت و سامانی‬ ‫هەرێمەكە لەپێناوی خۆشگوزەرانی و‬ ‫هێشتنەوەی دەسەاڵتی بنەماڵە‪ ،‬تاكە‬ ‫كەس و پارتی خۆیان بەكاردەهێنن‪.‬‬ ‫دەستیان بەخوێنی موسڵمان و گەنجە‬ ‫موسڵمانەكان سورە‪ .‬هەروەها هەژارترین‬ ‫كۆمەڵگەش‪ ،‬كۆمەڵگەی موسڵمانانە‪،‬‬ ‫كەچی جوگرافیای موسڵمانان لەڕووی‬ ‫ســەروەتــەوە‪ ،‬بەتایبەتی ڕۆژهــەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاست ــ كەنداو‪ ،‬دەوڵەمەندترین‬ ‫نــاوچــەیــە‪ .‬دەســەاڵتــەكــانــی نــاوچــەش‬ ‫گەندەڵترینن‪ .‬خۆكوژی و بكوژیی نێو‬ ‫موسڵمانانیش هــەر لــەم ناوچەیەدا‪،‬‬ ‫لەژێر سایەی سیاسەت و ئایدیای ئەم‬ ‫دەســەاڵتــدارانــەوە پــەرەی ســەنــدووە و‬ ‫بەردەوامە‪.‬‬ ‫مەرجەعەكانی ئیسالم ئاگاداری هەموو‬ ‫ئەو ڕەوش و پێشهاتانەن‪ .‬ئەو مەرجەعانە‬ ‫پێویستە بگەن بەم بڕوایەوە؛ چیتر ڕێگە‬ ‫نەدرێت ئاينی ئیسالم بكرێتە ئامێری‬ ‫سیاسەتكردن‪ .‬ئاينی ئیسالم نەكرێتە‬ ‫بەرنامەی خزمەتكردنی بنەماڵە‪ ،‬تاكە‬ ‫كەس و حزبەكان‪ .‬چونكە لێرەدا هیچ‬ ‫حزب و بنەماڵەیەك ناتوانێت نوێنەری‬ ‫ڕاستەقینەی ئاينی ئیسالم و خودا بێت‪.‬‬ ‫الیەنە سیاسی و دەســەاڵتــدارەكــان‬ ‫ئاينی ئیسالم وەكـــو ئایدیۆلۆژیای‬ ‫گۆشكردن و بەیعەتكردنی خەڵك بۆ‬ ‫خۆیان بەكاردەهێنن‪ .‬ئەمەش خراپترین‬ ‫شتە بە ئاينی ئیسالم دەكرێت‪ .‬ناشێ‬ ‫ئاينی ئیسالم بكرێتە چەكی شەڕكردن‬ ‫بە دەســت كۆمەڵە كەسێكی سیاسی‬ ‫و حوكمڕانی نـــادادپـــەروەرەوە‪ .‬ناشێ‬ ‫ناوی خودا و ئیسالم بكەن بە ئامێری‬ ‫سەپاندنی مەرامەكانیان‪ .‬ئەمە لەڕووی‬ ‫ئەخالقی و بڕواشەوە شتێكی دروست‬ ‫نییە‪ .‬لە هەمان كاتدا مەترسییەكی‬ ‫گەورەشە بۆ سەر جیهانی ئیسالم‪.‬‬ ‫مــەرجــەعــەكــان پێویستە لــێــرەدا‬

‫مەرجە ئەم مەرجەعانە لە سیاسەت و دەسەاڵتی سیاسی دوور بكەنەوە و پێكەوە بانگی‬ ‫برایەتی و مرۆڤایەتی بە جیهانی موسڵمانان بدەن‪ ،‬گەرنە جیهانی ئیسالم لەنێو ئاگری ئەم‬ ‫شەڕەدا پەرت دەبێت‪ ،‬بەها ئیسالمییەكان كاڵ دەبنەوە‬ ‫مەرجەعە ئیسالمییەكانن بتوانن كار بۆ‬ ‫چارەسەری ئەم كێشەیە بكەن‪.‬‬ ‫ســەرەنــجــام؛ سیستمی دەوڵـــەت‪،‬‬ ‫سیاسەت‪ ،‬ئــابــوری و دەســـەاڵت لەم‬ ‫نــاوچــەیــەدا بۆگەنی كـــردووە‪ ،‬مــرۆڤ‬ ‫دەكرێنە قوربانی ئەم سیستمە‪ .‬باوەڕی‬ ‫ئیسالمیش لەژێر تارمایی ئەم سیستمەدا‬

‫گەربێتو لەم قۆناغەدا ئەم سێ مەرجەعە‬ ‫بێهەڵوێست نەمێننەوە‪ .‬لــەدژی ئەو‬ ‫الیەنانە بوەستنەوە كە ئاينی ئیسالم نەبن بە یەك ئەقڵ بۆ كوتاییهێنان بەم‬ ‫دەكەن بە ئامێری بەرژەوەندی ماددی كارەساتەی نێو كۆمەڵگەی ئیسالم‪،‬‬ ‫و سیاسیی دەسەاڵتی خۆیان‪ .‬ڕاستە‪ ،‬مانەوەیان بەم ڕۆڵەی تائێستا بە ماهیەتی‬ ‫نابێ لەمبارەوە تەنیا مەرجەعەكان خۆكوژی هەژمار دەكرێت‪ .‬چونكە لە‬ ‫بە بەرپرسیار ببینرێن‪ ،‬بــەاڵم ئەركی جیهامی ئیسالمدا بەناوی ئیسالمەوە‬ ‫گـــەورەش لــەســەر شانی خــودی ئەم لـــەدژی ئیسالم و مرۆڤایەتی تــاوان‬ ‫مەرجەعانەیە‪.‬‬ ‫لێرەدا ئەرك بۆ ئەم سێ مەرجەعە‬ ‫ئەزهەر‪ ،‬مەككە(مەبەست پیاوانی ئاینی‬ ‫مەككە) و قوم دێتەپێشەوە‪ .‬ئایا داكۆكی‬ ‫لەوە دەكەن جیهانی ئیسالم بەشێوەیەكی‬ ‫ئازاد و سەردەمییانە بەڕێوەببرێت‪ ،‬یاخود‬ ‫دەسەاڵتی فاشی و مۆنارشییەكان بە‬ ‫دەسەاڵتی ئەزەلی و ئەبەدی موسڵمانان‬ ‫دەبینن و دەبێ جیهانی ئیسالم لەالیەن‬ ‫ئەم دەسەاڵتانەوە بەڕێوەببرێت؟‪ .‬چونكە‬ ‫لـــەڕووی فقهەوە ئــەم ســێ مەرجەعە‬ ‫كاریگەرییان لەسەر ڕایگشتی موسڵمانان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫قوم بۆتە دەزگای پتەوكردنی بیرۆكەی‬ ‫دەسەاڵتی ویالیەتی فەقی‪ ،‬ئەزهەر لە‬ ‫خزمەتی جەنەراڵەكاندایە و مەككەش‬ ‫لە خزمەتی دەســەاڵتــی بنەماڵەیەكی‬ ‫مــۆنــارشــی‪.‬ـــدایــە‪ .‬گەربێتو ئــەم سێ‬ ‫مــەرجــەعــە بــۆچــوون و هەوڵەكانیان ئەنجام دەدرێت‪ .‬ناتوانین خوێنڕژیی نێو مــاوەتــەوە‪ .‬پێویستی بــە نوێگەرایی‬ ‫لەپێناوی ئارامی و ئاشتی و سەقامگیری موسڵمانان بە شتێكی بەری و هەق ببین‪ .‬هــەیــە‪ .‬دووبـــارە دەڵــێــمــەوە؛ جیهانی‬ ‫جیهانی ئیسالمی یەكنەخەن‪ ،‬گەورەترین هیچ الیەنێك ناتوانێ بەناوی ئیسالمەوە موسڵمانان پێویستی بە هۆشیاری ئەقڵی‬ ‫زیان بە ئیسالم و جیهانی موڵسمانان ڕشتنی خوێنی مرۆڤ حەاڵڵ بكات‪ .‬نە سەردەمییانەیە‪.‬‬ ‫دەگەیەنرێت‪ .‬مەرجە ئەم مەرجەعانە شەرع و نە یاسا ئەم ڕێگەیە بە كەس‬ ‫ئیسالم و بەها سەردەمییەكان‬ ‫لە سیاسەت و دەسەاڵتی سیاسی دوور نــادات‪ .‬هیچ الیەنێك ئەو مافەی نییە‬ ‫جیهانی ئیسالم ناتوانێت دابڕاوبێت لە‬ ‫بكەنەوە و پێكەوە بانگی برایەتی و فتوای ئەفزەڵییەتی تیرە و مەزهەب و‬ ‫مرۆڤایەتی بە جیهانی موسڵمانان بدەن‪ ،‬ئاينێك بەسەر ئەوانی ترەوە بدات‪ .‬هیچ پێشكەوتنە سەردەمییە گەردوونییەكان‪.‬‬ ‫گەرنە جیهانی ئیسالم لەنێو ئاگری ئەم كەس لەوەدا ئازاد نییە بەناوی عیبادەتی بە واتایەكی تر ناتوانین تەكنۆلۆژییە‬ ‫شەڕەدا پەرت دەبێت‪ ،‬بەها ئیسالمییەكان خودا منداڵ‪ ،‬ژن‪ ،‬پەككەوتوو و مرۆڤ پێشكەوتووەكانی ســەردەمــی نوێ‬ ‫بكوژرێت‪ .‬لەڕووی ڕۆحییەوە تەنیا پێگە بەكاربێنین‪ ،‬لەالیەكی دیــكــەوە بەها‬ ‫كاڵ دەبنەوە‪.‬‬

‫جیهانی موسڵمانان لەنێو‬ ‫پارادۆكسێكی گەورەدا دەژیت‪.‬‬ ‫یەكێك لەم ناكۆكییانەش ئەوەیە؛‬ ‫لەبەر ڕوناكی كارەبا دادەنیشێت‪،‬‬ ‫بەاڵم داهێنەری كارەباش بە كافر‬ ‫هەژمار دەكات‬

‫سەردەمییەكانی وەكو یاسا‪ ،‬مافپەروەری‪،‬‬ ‫دادپەروەری و بنەماكانی نوێی سیستمی‬ ‫سەردەمییانە ڕەت بكەینەوە‪.‬‬ ‫جــیــهــانــی مــوســڵــمــانــان لــەنــێــو‬ ‫پارادۆكسێكی گەورەدا دەژیت‪ .‬یەكێك‬ ‫لەم ناكۆكییانەش ئەوەیە؛ لەبەر ڕوناكی‬ ‫كارەبا دادەنیشێت‪ ،‬بــەاڵم داهێنەری‬ ‫كارەباش بە كافر هەژمار دەكــات‪ .‬لە‬ ‫عەرەبستانی سعودیە قەدەغەیە ژن‬ ‫شۆفێری بكات‪ ،‬كەچی هەر لەم واڵتەدا‬ ‫سود لە پێشكەوتووترین تەكنۆلۆژیای‬ ‫ســــەردەمــــی نــــوێ وەردەگـــیـــرێـــت‪.‬‬ ‫بەكارهێنانی تەكنۆلۆژیا سودمەندبوونە‬ ‫لە خۆشیی پێشكەوتنەكانی سەردەم‪،‬‬ ‫بەاڵم قەدەغەكردنی كاری شۆفێری لە‬ ‫ژنــان لۆژیكی سەدەكانی ناوەڕاستە‪.‬‬ ‫دەشێ ئەم نموونەیە بۆ بوارەكانی دیكەی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كلتوری‬ ‫و پەروەردەیی نێو جیهانی موسڵمانان‬ ‫بەگشتی بكرێت‪ .‬بەڕاستی ئەوە بۆ من‬ ‫پرسیارە ’ئایا جیهانی موسڵمانان تاكوێ‬ ‫دەتوانێ بەم جۆرە ناكۆكییانەوە بژیت؟’‪.‬‬ ‫ئــەم واقعە وایــكــردووە سیاسەت و‬ ‫دەســەاڵت ببێت بە عیبادەت‪ .‬بۆیەش‬ ‫باشترین موسڵمان ئەو كەسەیە جیهاد‬ ‫دەكات‪ ،‬بۆ پاراستنی دەسەاڵت نەیاری‬ ‫سیاسی و فكری خۆی لەڕێی كوشت و‬ ‫بڕەوە لەنێودەبات‪ ،‬لەپێناوی سەپاندنی‬ ‫بــۆچــوونــی خــۆی مــرۆڤ دەكــوژێــت و‬ ‫بەكوژدەدات‪.‬‬ ‫ئــەم جیهانە بۆ مــاوەی ســەد ساڵە‬ ‫لەژێر تارمایی شەڕی دوو جەمسەریی‬ ‫سۆسیالیزم و ئیمپریالیزمدا بە شێواوی‬ ‫و چەواشەكردن ماوەتەوە‪ .‬لە مەعریفە‬ ‫و بــەهــا ئەخالقییە سەردەمییەكان‬ ‫پــەراوێــز خــراوە‪ .‬هــەر لــەم پێناوەشدا‬

‫مەرجەعەكانی ئیسالم ئاگاداری هەموو ئەو ڕەوش و‬ ‫پێشهاتانەن‪ .‬ئەو مەرجەعانە پێویستە بگەن بەم بڕوایە؛ کە‬ ‫چیتر ڕێگە نەدرێت ئاينی ئیسالم بكرێتە ئامێری سیاسەتكردن‪.‬‬ ‫ئاينی ئیسالم نەكرێتە بەرنامەی خزمەتكردنی بنەماڵە‪ ،‬تاكە‬ ‫كەس و حزبەكان‪ .‬چونكە لێرەدا هیچ حزب و بنەماڵەیەك‬ ‫ناتوانێت نوێنەری ڕاستەقینەی ئاينی ئیسالم و خودا بێت‬

‫بە ئەقڵییەتی سەدەكانی ناوەڕاست‬ ‫گۆشكراوە‪ .‬هۆكاری مانەوەی جیهانی‬ ‫موسڵمانان لەنێو ئەم ناكۆكییانەدا بۆ‬ ‫كاریگەریی خودی شەڕی دوو جەمسەری‬ ‫دەگــەڕێــتــەوە‪ .‬شوێنەواری ئــەم شەڕە‬ ‫بۆ جیهانی موسڵمانان بۆتە دابڕان لە‬ ‫واقعی پێشكەوتنە سەردەمییەكان‪ .‬كاتی‬ ‫خۆی ئەم دابڕانە لە بەرژەوەندی هێزە‬ ‫سەرمایەدار و زلهێزە جیهانییەكان بوو‪.‬‬ ‫ئێستاش لە بەرژەوەندی هێزی فاشیزم‪،‬‬ ‫ئۆلیگارشی و مۆنارشییەكانی ناوچەدایە‪.‬‬ ‫یـــەك ســــەدەی تـــــەواوە نــاوچــەی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەم جۆرە هاتووە‪.‬‬ ‫بەاڵم ناتوانێ بۆ یەك سەدەی تر بەم‬ ‫جۆرە لەنێو ئەم واقعە پارادۆكسییەدا‬ ‫بمێنێتەوە‪ .‬ناچارە خۆی لەگەل ڕەوتی‬ ‫پێشكەوتنە سەردەمییەكان بگونجێنێت‪.‬‬ ‫ئەمەش یا بە خوێن‪ ،‬یاخود دەبێ لە‬ ‫ڕێــگــەی ئەقڵەوە بــۆ قۆناغێكی نوێ‬ ‫بگوازرێتەوە‪ .‬بەداخەوە‪ ،‬تائێستا ڕێگەی‬ ‫خوێن هــەڵــبــژێــردراوە‪ .‬دەســەاڵتــداران‬ ‫نایانەوێت جیهانی ئیسالم لەم ناكۆییە‬ ‫ڕزگــاری بێت‪ .‬بۆیە بــژاردەكــە بووەتە‬ ‫خوێنڕشتن‪ .‬داعش ئەو سوپا ڕەشەیە‬ ‫كە دەرهاوێشتەی ئەم ناكۆكییانەیە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا كوتاییهاتن بەم ناكۆكییە‪،‬‬ ‫كوتاییهاتنە بە داعش و دەسەاڵتی سەد‬ ‫ساڵەی تاریكی و چەوساندنەوەی مرۆڤ‪.‬‬ ‫لــەم چــەرخــەدا ئەقڵی جیهادگەری‬ ‫دەرەنجامی خودی ئەم ناكۆكییانەیە‪.‬‬ ‫ڕاســتــە كــەڵــەكــەبــووی ڕق و كینەی‬ ‫مەزهەبی و تیرەگەری هەیە‪ ،‬باكگراوەندی‬ ‫مێژووییشی هەیە‪ ،‬بەاڵم لە سااڵنی دوو‬ ‫جەمسەریدا ئەم ناكۆكییانە كراونەتە‬ ‫ئایدیۆلۆژیای شەڕ لەدژی نەیارە سیاسی‬ ‫و فكرییەكان‪ .‬لە شەشتەكاندا كاری‬ ‫ڕێكخستنی مرۆیی و دارایی ناسایی بۆ‬ ‫ڕێكخراوەكانی گالدیۆ كرا‪ .‬لە ناوەڕاستی‬ ‫هەشتاكاندا لە واڵتانی ئــەوروپــا ئەم‬ ‫ڕێــكــخــراوانــە پــاكــتــاوكــران‪ .‬كەچی لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بەشێوەیەكی دیكە‬ ‫بەناوی گروپە جیهادییە ئیسالمییەكان‬ ‫بــەرەاڵكــران‪ .‬هیچ جێی گومان نییە‪،‬‬ ‫ئەلقاعیدە و داعش شێوازێكی دیكەی‬ ‫گالدیۆی نێو جیهانی ئیسالم و ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستن‪.‬‬ ‫ئەوەی ئێستا زەنگی شەڕێكی ترسناكە‪،‬‬ ‫گەربێتو ڕێگەی ئەقڵ بۆ چارەسەری‬ ‫ناكۆكی و كێشەكان نەگیرێتەبەر‪ ،‬ڕێگە‬ ‫لەبەردەم كارەساتی گەورەتر دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەم نێوەشدا تەنیا جیهانی ئیسالم و‬ ‫موسڵمانان زیانبەركەوتوو دەبن‪.‬‬