515

‫سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپارلەمانی عیراق‪:‬‬

‫هەرێم پابەندی رێژەی هەناردەكردنی‬ ‫نەوت بوە‪ ،‬حكومەتی عیراقیش دەبێت‬ ‫هەڵوێستی خۆی ئاشكرابكات‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )515‬دو شةممة ‪2015/5/11‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫لەبەرامبەر نەناردنی بودجە‬ ‫كەركوك دوا ئاگاداركردنەوە دەداتە بەغداد‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كۆبونەوەیەكی یەكالكەرەوە بۆ دۆخەكە دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەبەرامبەر پەراوێزخستنی شــاری كەركوك‬ ‫لەالیەن بەغدادو نەناردنی بودجەی ئەو پارێزگایە‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی پــارێــزگــای كــەركــوك‪ ،‬بــۆ دواجــار‬ ‫ئاگاداری بەغداد دەكاتەوەو بڕیاریشە ئەنجومەنەكە‬ ‫كۆبونەوەیەك بە مەبەستی یەكالكردنەوەی ئەو‬ ‫بارودۆخە ئەنجامبدات‪ .‬الیخۆشیەوە ئەندامێكی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‪ ،‬بە "چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بەغداد دەستی لە كەركوك بــەرداوەو‬ ‫هەرێمی كوردستانیش دۆخەكە ناخاتە سەرشانی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەحمەد عەسكەری‪ ،‬ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‌و سەرۆكی لیژنەی‬ ‫ئەمنی پارێزگاكە‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئاگادارییەكمان داوەتە بەغداد‪ ،‬چاوەڕوانی ئەنجامی‬ ‫ئەو ئاگاداركردنەوەیە دەكەین‪ ،‬لەم هەفتەیەش وەك‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگا كۆدەبینەوە‪ ،‬بڕیارێك لەسەر‬ ‫ئەم دۆخە دەدەین‪ ،‬چونكە ناكرێ‌ شارێك برسی‬ ‫بكرێ‌‪ ،‬كێ‌ بەرپرسە لێی؟ ئێمە هەمو رێگەیەكی‬

‫مەدەنی‌و یاسایی دەگرینەبەر‌و كۆمەاڵنی خەڵكی‬ ‫كەركوكیش دەخەینە بەردەم بەرپرسیارێتییەوە‪،‬‬ ‫كە هیچ لەم دۆخە بێدەنگ نەبن لەبەرامبەر بەغداد‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬لە دیالۆگێكدا لەگەڵ "چاودێر"‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەشدەكات‪ ،‬تائێستا نازانین ئەو گرێبەستەی لە‬ ‫نێوان حكومەتی بەغداد‌و هەرێم كراوە لەسەر چ‬ ‫بنەمایەك بوە؟ ئەو ‪ 550‬هەزار بەرمیل نەوتەی‬ ‫دەڕوات كە ‪ 300‬هــەزار بەرمیلی هی كەركوكە‪،‬‬ ‫بەشەكەی كــەركــوك كێ‌ دەیـــدات؟ هــەروا ئەو‬ ‫بودجەیەی لە یاسای بودجە بۆمان تەرخانكراوە‬ ‫بــۆ جێبەجێناكرێ‌؟ چونكە تەنها كەركوك‬ ‫پــەراوێــزخــراوە‪ ،‬شارەكانی تری عیراق هەموی‬ ‫بودجەی خۆیان وەردەگرن‪.‬‬ ‫عەسكەری‪ ،‬دەشڵێت " ئێمە پێمانوایە ئەم‬ ‫مەسەلەیە هیچ پەیوەندی بە كێشەی دارایــی‬ ‫عیراقەوە نیە‪ ،‬چونكە تەنانەت پارێزگای موسڵ‬ ‫كە لەژێر دەستی داعشدایە بودجەی بۆ دەڕوات‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪4‬دا دەخوێننەوە‬

‫نوێترین راپرسی دەریدەخات‪:‬‬

‫گەنجانی عەرەب بێئومێدبون‬ ‫لەچەسپاندنی دیموكراسی لە واڵتەكانیان‬ ‫‪%92‬ی گەنجانی عەرەب هیوایان خواستووە‬ ‫لەواڵتانی دیموكراسیدا بژین‬ ‫‪2‬‬

‫‪9‬‬

‫هەدەپە‪ ،‬تێپەڕاندنی‬ ‫ئاستەنگەكانی هەڵبژاردن‬ ‫هاوژین محێدین‬

‫ده‌رباره‌ی قه‌ده‌غه‌كردنی‬ ‫كتێبەکانی ڕه‌وتی‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت‬ ‫عه‌بدوڵاڵ عااڵيی‬

‫سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتو‪:‬‬

‫لەواقیعی كاركردنی ئێستای یەكگرتو رازی نین‬

‫‪3‬‬

‫كوردەكانی باكور كام‬ ‫شێخولئیسالم دەستنیشان دەكەن؟‬ ‫محەمەد ئیسماعیل‬

‫سەركردایەتیی یەكگرتو وەاڵمی پڕۆژەكەی هادی عەلی ناداتەوە‬

‫‪9‬‬

‫وەزیری ئەوقاف بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫حزبە ئیسالمییەكان‪ ،‬خوێندنگە ئاینییەكانیان‬ ‫بۆ بەرژەوەندیی خۆيان بەكارهێناوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫كەمال موسلیم‪ ،‬وەزیری ئەوقاف‌و كاروباری‬ ‫ئاینی‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬حزبە ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە خراپی سودیان لە قوتابخانە‬ ‫ئاینییەكانی كوردستان وەرگرتوەو بەكاریانهێناوە‬ ‫بــۆ پێگەیاندنی كــادیــری حــزبــی‪ .‬هــاوكــات‬

‫ئاشكراشیدەكات‪ ،‬خەڵك هەیە لە خوێندنە‬ ‫ئیسالمییەكاندا بڕوانامەی دكتۆرای هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بڕوانامەی قۆناغی سەرەتایی نییە‪.‬‬ ‫كەمال موسلیم‪ ،‬لە دیالۆگێكدا لەگەڵ "چاودێر"‪،‬‬ ‫باس لە گرنگیی بڕیاری گواستنەوەی قوتابخانەو‬ ‫پەیمانگای خوێندنە ئیسالمییەكان دەكات بۆ سەر‬

‫ئەنفال‬ ‫لەگۆڕستانی‬ ‫چراكاندا‬ ‫سۆران عارف‬

‫وەزارەتی پەروەردەو خوێندنی بااڵ و‪ ،‬پێیوایە‪،‬‬ ‫بڕیارەكە بۆ مەبەستی چاكسازییە لەو خوێندنگە‬ ‫ئاینییانەدا‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە پاشكۆی روانگەو رەخنەدا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫داواكاری گشتی‌و‬ ‫چاودێریی دارایی‬ ‫لەپێشانگاكەى‬ ‫هەولێر دەكۆڵنەوە‬ ‫‪5‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )515‬دو شةممة ‪2015/5/11‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫نوێترین راپرسی دەریدەخات‪:‬‬

‫گەنجانی عەرەب بێئومێدبون لەچەسپاندنی دیموكراسی لە واڵتەكانیان‬ ‫‪92%‬ی گەنجانی عەرەب هیوایان خواستووە لەواڵتانی دیموكراسیدا بژین‬ ‫‪ 69%‬گەنجانی عەرەب پێیانوایە تێرۆر هەڕەشەی سەرەكییە بۆسەر ناوچەكە‬ ‫رۆژنامەی (المصریون)‬ ‫وەرگێڕانی لەعەرەبییەوە‪ :‬بابان حەمە‬ ‫رۆژنامەی (فاینینشناڵ تایمز)ی‬ ‫بریتانی‪ ،‬بە پشتبەستن بەراپرسییەكی‬ ‫دامەزراوەی (بیرسون مارستیلر) كە‬ ‫ماوەیەك لەمەوبەر ئەنجامی دابو‪،‬‬ ‫راپۆرتێكی سەبارەت بە بارودۆخی‬ ‫دیموكراسی لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫(واڵتانی عەرەبی بەتایبەت)‬ ‫باڵوكردەوەو لەو راپۆرتەدا بەوردی‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە گەنجانی‬ ‫واڵتانی عەرەبی تەواو بێهیوان‬ ‫لەگۆڕانكارییە دیموكراسییەكان‬ ‫لەناوچەكەدا‪ .‬بەتایبەت ئەو واڵتە‬ ‫عەرەبییانەی شۆڕش‌و گۆڕانكارییەكانی‬ ‫ئەو چەند ساڵەی رابردو گرتبونییەوە‪،‬‬ ‫پێشیانوایە بەهۆی ئیسالمییە‬ ‫توندڕەوەكانەوە ناوچەكە بووەتە‬ ‫ناوچەی ترس‪.‬‬ ‫بەپێی ئــەو راپــرســیــیــەی سااڵنە‬ ‫پرۆژەی (اصدا‌ء)ی سەر بە دامەزراوەی‬ ‫(بیرسون مارستیلر) ئەنجامی دەدات‪،‬‬ ‫ئاماژەی رون‌و ئاشكرا بۆ ئەوە دەكات‬ ‫كە ئەو گەنجە عەرەبییانەی لەروداو و‬ ‫گۆڕانكاری‌و شۆڕشەكانی واڵتانی عەرەبیدا‬ ‫هیوایان لەسەر دیموكراسی‌و گۆڕانكارییە‬ ‫دیموكراسییەكان هەڵچنیبوو‪ ،‬بەشێوەی‬ ‫بــەرچــاو لــەو راپرسییەدا ئــەو هیواو‬ ‫خۆزگەیەیان دابەزیوە‪ .‬لەساڵی ‪ 2011‬و‬

‫لەشۆڕشی واڵتانی عەرەبیەوە بۆ بێهیوابوون لە دیموكراسی‬ ‫سەروەختی شۆڕش و گۆڕانكارییەكان‬ ‫لەراپرسییەكدا كە لەنێوان گەنجانی‬ ‫واڵتــانــی عــەرەبــیــدا ئەنجامدرا‪%92 ،‬‬ ‫ئومێدی ئــەوەیــان دەكــرد لەواڵتێكی‬ ‫دیموكراسیدا بژین‪ ،‬بــەاڵم ئێستا ئەم‬ ‫ئومێدەیان كاڵبۆتەوەو لەراپرسی ساڵی‬ ‫‪2012‬شدا‪%42 ،‬ی بەشداربووان پێیانوایە‬ ‫غیابی دیموكراسی گەورەترین لەمپەرە‬ ‫لەبەردەم واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫لەو راپرسییەی ئەمساڵ كە كراوە‪،‬‬

‫رێــژەی ئــەو گەنجە عەرەبییانەی كە‬ ‫بــڕوایــانــوایــە بنەماكانی دیموكراسی‬ ‫لەناوچەكە بەدیدەهێنرێت‪ ،‬رێژەكەیان‬ ‫تەنها دەگاتە ‪ %15‬كە لەنێو ‪ 3‬هەزارو‬ ‫‪ 500‬كەسدا ئەنجامدراوە كە تەمەنیان‬ ‫لەنێوان ‪ 24-18‬ساڵیدان‪.‬‬ ‫بەپێی راپرسییەكە گەنجانی هەر سێ‬ ‫واڵتی یەمەن‌و قەتەر و سعودییە لەو‬ ‫باوەڕەدان كە ئاستەمە بتوانرێت خەونی‬ ‫بەدیهێنانی دیموكراسی لەناوچەكەدا‬

‫بێتەدی‪ .‬بــەاڵم گەنجانی هەریەك لە‬ ‫واڵتــانــی لیبیاو كــوەی ـت‌و عــیــراق‪ ،‬لە‬ ‫راپرسییەكەدا كەمێك گەشبینانەترن‪.‬‬ ‫‪%39‬ی ئەو گەنجانەی راپرسییەكەیش‬ ‫پێیان وایە كە دیموكراسی لەناوچەكەدا‬ ‫رێڕەو و ئاراستەی خۆی ونكردووە‪.‬‬ ‫دابــەزیــنــی هــیــوا بــەگــۆڕانــكــاریــیــە‬ ‫دیموكراسییەكان الی گەنجانی عەرەبی‪،‬‬ ‫چەندین هــۆكــارو پاڵنەری لەپشتە‪،‬‬ ‫دیارترینی ئەو هۆكارانەش هەڵگەڕانەوەی‬

‫شۆڕشەكانی بــەهــاری عەرەبییە بۆ‬ ‫چەوسانەوەكاری‌و دەسەاڵتگرتنە دەستی‬ ‫هێزە ئیسالمییەكان‌و هاوكات هەڵكشانی‬ ‫هێزە ئیسالمییە توندڕەوەكان‌و لەعیراق‌و‬ ‫ســوریــاو لیبیا‪ ،‬ســـەڕەڕای پێكدادانە‬ ‫تائیفییەكانی سوننەو شیعە‪.‬‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو ڕاپــرســیــیــە‪%37 ،‬ی‬ ‫بەشداربووان پێیانوایە كە رێكخراوی‬ ‫تــێــرۆریــســتــی داعـــــش‪ ،‬هـــەڕەشـــەی‬ ‫هـــەرەســـەركـــیـــیـــە بـــۆ نـــاوچـــەكـــە‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا ‪%32‬ی بەشداربووان‬ ‫پێیانوایە بەشێوەی گشتی تێرۆر هەڕەشە‬ ‫سەرەكییەكەیە‪%29 .‬ی بەشداربووانی‬ ‫ئەو راپرسییە پێیانوایە كە نەبوونی‬ ‫كار هەڕەشە سەرەكییەكەیە‪ .‬تەنها ‪%8‬‬ ‫ی بەشداربووان پێیانوایە كە بەرنامە‬ ‫ئەتۆمییەكەی ئێران بووەتە هەڕەشە بۆ‬ ‫ناوچەكە‪.‬‬ ‫راپرسییەكە ئەوەی رونكردۆتەوە كە‬ ‫گۆڕانكاری بەسەر بیرو بۆچونی گەنجانی‬ ‫واڵتانی عەرەبیدا هاتوە سەبارەت بە‬ ‫گەشەسەندنی ئابوری‌و روبەڕوبونەوەی‬ ‫تەنگژە سیاسییەكان‪ ،‬كە بەشێكی‬ ‫زۆریــــان لــەراپــرســیــیــەكــانــی پێشودا‬ ‫گەشبین بوون بەو گۆڕانكارییە سیاسی‌و‬ ‫ئابوریانە‪ ،‬لەساڵی ‪2012‬دا‪%72 ،‬ی ئەو‬ ‫گەنجانە پێیانوابوو كە ئەو بارودۆخە‬ ‫روی لەباشبوون كردوە‪ ،‬بەاڵم لەراپرسی‬ ‫ئەمساڵداو سەبارەت بەهەمان پرسیار‪،‬‬ ‫ئەو رێژەیە بۆ ‪ %38‬دابەزیوە‪.‬‬ ‫لە راپرسی ساڵی ‪2014‬دا سەبارەت‬

‫بە مەترسی چارەسەركردنی بێكاری‪،‬‬ ‫‪%38‬ی پێیانوابووە كە ئەو كێشەیە‬ ‫چــارەســەر دەكــرێــت‪ ،‬بــەاڵم لەراپرسی‬ ‫ئەمساڵدا‪ ،‬مەترسی چارەسەرنەكردنی‬ ‫دیاردەی بێكاری بۆ ‪ %81‬بەرز دەبێتەوە‪.‬‬ ‫تەنها سێیەكی (لەسێ بەش بەشێك)‬ ‫ی گەنجانی ئەو راپرسییە (كە ئەم‬ ‫بەشەی راپرسییەكە لەواڵتانی دەرەوەی‬ ‫كەنداوی عەرەبی كراوە)‪ ،‬پێیانوایە كە‬ ‫فەرمانڕەواكانی واڵت دەتوانن كێشەی‬ ‫بێكاری چارەسەر بكەن‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫دووبـــەش لەسێ بەشی ئــەو گەنجانە‬ ‫پێیانوایە كە فەرمانڕەواو دەسەاڵتدارانی‬ ‫واڵتەكەیان‪ ،‬ناتوانن كێشەی بێكاری‬ ‫چارەسەربكەن‪.‬‬ ‫بەپێی ئــەو راپــرســیــیــە‪ ،‬لەنێوان‬ ‫هەر (‪ )5‬گەنجێكدا‪ ،‬دوانیان پــرۆژەو‬ ‫كارەكانیان لەبەر قەیرانی سیاسی‌و‬ ‫دارایــی دواخستوە بۆ ‪ 5‬ساڵی دیكە‪.‬‬ ‫سێیەكی ئەو گەنجانەی كە واڵتەكانیان‬ ‫ئەندامی رێكخراوی (ئۆپێك)ن‪ ،‬ترسی‬ ‫راستەقینەیان لەسەر دابەزینی نرخی‬ ‫نەوت هەیە كە مەترسی بۆسەر ژیان‌و‬ ‫گوزەران‌و خزمەتگوزارییە كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫حكومییەكانییان كردوون‪.‬‬ ‫لەو راپرسییەشدا شانشینی ئیماراتی‬ ‫یەكگرتو‪ ،‬بەیەكێك لەباشترین واڵتانی‬ ‫عەرەبی بۆ ئارامی‌و ژیان دیاریكراوە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك كە لەنێوان هەر ‪ 5‬گەنجێكدا‪،‬‬ ‫یەكێكیان هیوای ئــەوەدەخــوازێــت كە‬ ‫واڵتەكەیان وەك واڵتی ئیمارات بێت‪.‬‬

‫ناوەندی (‪)SETA‬‬ ‫زانیاری لەسەر دزەكردنی جیهادییەكانی سوریاو عیراق ئاشكرادەكات‬ ‫چاودێر ‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫مەسەلەی چەكدارە توندڕەوە‬ ‫بیانییەكان‪ ،‬بابەتێكە كە جێی‬ ‫مشتومڕی رۆژنامەنوسان‪ ،‬پسپۆڕانی‬ ‫ئەكادیمی‌و سیاسییەكانە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫زۆر جێی پرسیارە ئەوەیە كە ئەو‬ ‫كوڕو كچە گەنجانەی لە ئەوروپاوە‬ ‫دێن لە سوریا‌و عێراق دەجەنگێن‬ ‫كێن‌و لەكوێوە هاتون؟ چی هانی‬ ‫ئەوان دەدات لە واڵتێكی بێگانە شەڕ‬ ‫بكەن‪ .‬بونی ئەوان بەتەنها مەترسی‬ ‫لەسەر ناوچەكە نییە‪ ،‬بەڵكو لەپاش‬ ‫روداوەكەی فەرەنسا‪ ،‬واڵتانی ئەوروپا‬ ‫دركیان بەو مەترسییە كردووە بەوەی‬ ‫لەكاتی گەڕانەوەی ئەو چەكدارانە‬ ‫دەتوانن كاری تیرۆری لەواڵتەكەیاندا‬ ‫ئەنجامبدەن‪.‬‬ ‫ژمارەكانیان ئاشكرادەكرێن‬ ‫بەپێی راپۆرتێكی شیكاری ناوەندی‬ ‫لێكۆڵینەوەی ســیــاسـی‌و ئــابــوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی (‪ )SETA‬كە ناوەندێكی‬ ‫ئەكادیمی باوەڕپێكراوی توركیایە‪،‬‬ ‫ئەو چەكدارە بیانییانەی بەشدارییان‬ ‫لەشەڕی ناوخۆی سوریا كردووە‪ ،‬پتر‬ ‫لە ‪ 80‬واڵتەوە هاتون‌و ژمارەی سەرجەم‬ ‫چەكدارە توندڕەوەكان لەنێوان ‪ 50‬بۆ ‪80‬‬ ‫هەزار دەبێت‪ .‬بەپێی ئاماری ناوەندی‬ ‫هەواڵگیری ئــەمــەریــكــا(‪sentral‬‬ ‫‪، )intelligence agency‬‬ ‫ژمارەی چەكدارانی داعش لە عیراق‌و‬ ‫سوریا زیاتر لە پێنج هەزار چەكدار لە‬ ‫واڵتانی ئەوروپاو سەدانیشیان لە روسیا‌و‬

‫زانیارییە هەواڵگریەكان‪ :‬تیرۆریستە بیانیەكان بە ئاسانی سنور و خاكی توركیا بەكاردەهێنن‬ ‫ئەمەریكاوە هاتون‪ .‬لەڕاپۆرتەكەداشدا لەسوریا‌و عیراق رایگەیاند‪ :‬ئەوانە‬ ‫هاتووە كە هەمو مانگێك بە بەردەوامی مەترسییەكی گـــەورەیـــان لــەســەر‬ ‫نزیكەی ‪ 1000‬كەسی بیانی دەچنە ناو ئــاســایــشــی نــەتــەوەیــی واڵتــەكــەی‬ ‫ریزەكانی داعشەوە لە عیراق‌و سوریا‪ .‬دروستكردووە‪ ،‬لەكاتی گەڕانەوە بۆ‬ ‫ئەوروپا ئەوا زەنگی مەترسی لەسەر‬ ‫ئاسایشی واڵتانی ئەوروپا دەبێت‪.‬‬ ‫مەترسی لەسەر ئەوروپا هەیە‬ ‫هــــەروەهــــا وەزیــــــری نـــاوخـــۆی‬ ‫لەپاش روداوە تیرۆرییەكەی فەرەنسا‬ ‫بۆ سەر گۆڤاری چارلی هێبدۆ‪ ،‬سەرنجی فەرەنسا رایگەیاندبو كە لەسەرتای‬ ‫زیاتری واڵتانی ئەوروپای راكێشا بۆ شــۆڕشــی ســـوریـــاوە نــزیــكــەی ‪700‬‬ ‫مەترسی تیرۆر بەتایبەتی داعش وەك هاواڵتی واڵتــەكــەی چونەتە سوریا‌و‬ ‫بەشدارییان لەجەنگی سوریا كردووە‪،‬‬ ‫تیرۆری سەردەم‪.‬‬ ‫دیڤد كامیرۆن‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی تــەنــانــەت ئــامــاژەی بــەوەشــكــردووە‬ ‫بریتانیا‪ ،‬سەبارەت بەوانەی دەچنە كە هەندێكیان بەخێزانەوە چونەتە‬ ‫ریــزەكــانــی گــروپــە تــونــدڕەوەكــانــەوە ناو ریزەكانی ئەلنوسرە‌و داعشەوە‬

‫لــەوێ‌ مەشقی سەربازییان كــردووە‬ ‫تەنانەت شارەزاییان لەسەر كرداری‬ ‫تەقینەوە دروستكردووە‪ ،‬بۆیە لەكاتی‬ ‫گەڕانەوەیان بۆ ئەوروپا مەترسییەكی‬ ‫گــەورەیــان لەسەر ئاسایشی واڵتانی‬ ‫ئەوروپا دەبێت‪ .‬مەترسی لەسەربونی‬ ‫داعــش لــەوادا نییە كە بونیان هەیە‬ ‫لەسوریا بەڵكو لەوەدایە كە بەشێك لە‬ ‫چەكدارە بیانییەكان بگەڕێنەوە واڵتانی‬ ‫ئەوروپاو لەوەێ‌ كــرداری تیرۆریستی‬ ‫ئەنجامبدەن‪.‬‬ ‫خاكی توركیا بەكاردەهێنن‬ ‫توركیا یەك لەو واڵتانەی دراوسێی‬

‫سوریایە كە ‪ 911‬كیلۆمەتر سنوری‬ ‫لەگەڵیدا هەیە‪،‬لەڕوی جوگرافیشەوە‬ ‫وەك پردێك لەنێوان ئەوروپا‌و سوریا‬ ‫دەبینرێت‪ .‬چــەكــدارە بیانییەكان‬ ‫كاتێ‌ لە ئــەوروپــاوە دێنە توركیا‌و‬ ‫دواتــــر بــەڕێــگــەی قــاچــاغ دەچــنــە‬ ‫سوریا‪ ،‬ئەوا بەئاسانی خاكی توركیا‬ ‫تێدەپەڕێنن‪،‬بەهۆی ئەوەی لەڕێگەی‬ ‫قاچاخچیەكانی سەرسنورەوە بەبڕی‬ ‫پارەیەكی كەم دزە بۆ ناو خاكی سوریا‬ ‫دەكەن‌و بەشداریی لەگروپە چەكدارە‬ ‫توندڕەوەكانی باكوری سوریا دەكەن‪.‬‬ ‫توركیا تاكو ماوەیەكی زۆر لەدژی‬ ‫رژێمی بەشار ئەسەد‪ ،‬رێگاخۆشكەربو‬

‫بۆ ئەوەیكەسانەی دەیانویست لەدژی‬ ‫ئەسەد لەسوریا بجەنگێن‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫بەهێزترین پشتیوانی سوپای ئازادی‬ ‫سوریا‪ ،‬لەالیەن توركیاوە هاوكاری‬ ‫كراوە‪ ،‬بەكردنەوەی چەندین كەمپی‬ ‫مەشقی سەربازیی ‌و پێدانی چەك‪،‬‬ ‫ئامانجی لێدانی رژێــمــی ئــەســەدو‬ ‫تەنانەت بونی پێكهاتەی كورد یەپەگە‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫لەراپۆرتێكی وەزارەتــی دەرەوەی‬ ‫توركیاشدا هــاتــوە لەساڵی ‪2013‬‬ ‫بەتایبەتی لــەپــاش ئـــەوەی داعــش‬ ‫لەهەندێ‌ نــاوچــەی بــاكــوری سوریا‬ ‫جێگیربووە‪ ،‬توركیا ‪ 1000‬چەكداریی‬ ‫داعــشــی دەســتــگــیــركــردووەو بۆ‬ ‫واڵتەكانی خۆیانی ناردۆتەوە‪.‬‬ ‫بەرپرسانی توركیا ئاماژەیان‬ ‫بــەوەشــكــردوە كــە ســنــوری نێوان‬ ‫توركیا‌و سوریا سنورێكی ئێكجار‬ ‫درێــــژەو كــۆنــتــرۆڵــكــردنــی كارێكی‬ ‫زەحمەتە بۆیە داوایان لەهەماهەنگی‬ ‫هەواڵگیری نێودەوڵەتی كــردووە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا لە ‪ 81‬پارێزگای توركیا‪،‬‬ ‫شەشیان دەكــەوێــتــە ســەر سنوری‬ ‫سوریاوە لەوانەش عەنتاپ‪ ،‬كیلیس‪،‬‬ ‫ماردین‪ ،‬ئورفە‪ ،‬شرناك‌و شانل ئورفە‪،‬‬ ‫لەم شارانەدا ئابوری الوازە و بواری‬ ‫قاچاخچێتی زۆرە‪ ،‬واتــە دزەكردنی‬ ‫ئـــەو چـــەكـــدارە بیانییانە زیــاتــر‬ ‫ئاسانتردەكات بۆیە توركیا لە مایسی‬ ‫‪ 2014‬بەبڕیارێك دیــواری بەربەستی‬ ‫لەنێوان ئــەو پارێزگایانە‌و سنوری‬ ‫سوریا دروستكرد‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )515‬دو شةممة ‪2015/5/11‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫هێشتا سەركردایەتیی یەكگرتو‬ ‫وەاڵمی پڕۆژەكەی هادی عەلی نەداوەتەوە‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست «چاودێر‬ ‫« كەوتون‪ ،‬پێش ماوەیەك هادی عەلی‪،‬‬ ‫كە بە باڵی «چاكسازی» ناو یەكگرتو‬ ‫ناسراوە‪ ،‬پڕۆژەیەكی چاكسازی پێشكەشی‬ ‫سەركردایەتیی یەكگرتوی ئیسالمیی‬ ‫كوردستان كرد‪ ،‬بەاڵم ماوەیەك بەسەر‬ ‫ئەو پڕۆژەیەدا تێپەڕدەبێت‌و هێشتا‬ ‫بەرپرسانی یەكگرتو خۆیان لەوەاڵمدانەوەی‬ ‫ناوبراو بەدورگرتوە‌و باس لەوەدەكەن‬ ‫كە «قسەكردن لەسەر پرۆژەكان دەبەنە‬ ‫كۆنگرەوە»‪ .‬الی خۆشیەوە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی یەكگرتو لەپارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫لە واقیعی كاركردنی ئێستای یەكگرتو‬ ‫رازی نین‪ ،‬ئەمەش یەكێكە لەهۆكارەكانی‬ ‫پێشكەشكردنی پڕۆژە چاكسازییەكان‬ ‫بۆ سەركردایەتی‪ .‬لەبەرامبەر هەوڵەكانی‬ ‫چاكسازی‌و گۆڕانكاری لەناو ئەو حزبەدا‪،‬‬ ‫شارەزایەكی بواری ئیسالمی سیاسی‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬نە گۆڕانكاری بەوان‬ ‫دەكرێت‌و نە هیچ پڕۆژەیەكیش قبوڵ‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫پڕۆژەكان چاوەڕێی وەاڵمن!‬ ‫لــەوبــارەیــەوە هــادی عەلی‪ ،‬كە بەباڵی‬ ‫چــاكــســازیــی نێو یــەكــگــرتــوی ئیسالمی‬ ‫ناسراوە لەبارەی پڕۆژەكەی بۆ «چاودێر‬ ‫«‪ ،‬وتی «ئامادەنیم قسەی لەسەر بكەم‪،‬‬ ‫چاوەڕوانی سەركردایەتیی یەكگرتو دەكەم‌و‬ ‫پێویستە لەبارەی چونەپێشەوەی پڕۆژەكەم‬ ‫لەسەركردایەتیی یەكگرتو بپرسن‪ ،‬بزانن‬ ‫بەكوێ گەیشتوە؟»‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬ئــامــادەش نــەبــو نــاوەڕۆكــی‬ ‫پڕۆژەكەی ئاشكرابكات‌و رایگەیاند‪ ،‬نایەوێت‬ ‫بچێتە سەر راگەیاندن‪.‬‬ ‫چی لەپڕۆژەكان دەكرێت؟‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬یــاریــدەدەری ئەمینداری‬

‫یاریدەدەری ئەمینداری گشتی‪:‬‬

‫پڕۆژەكانمان بۆ كۆنگرە هەڵگرتوە‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتو‪:‬‬

‫لەواقیعی كاركردنی ئێستای یەكگرتو‬ ‫رازی نین‬

‫یەكگرتوو لەچاوەڕوانیی چاكسازیدا‬ ‫گشتیی یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئێستا یەكگرتو سەرجەم پڕۆژەكان‬ ‫كــۆدەكــاتــەوە‌و دوات ــر لەكاتی كۆنگرەدا‬ ‫گفتوگۆی لــەســەر دەكـــات‌و دەیـــدات بە‬ ‫لیژنەكان‪.‬‬ ‫سەمیر سەلیم‪ ،‬وتیشی «تائێستا بەتەواوی‬ ‫پڕۆژەكەم نەخوێندۆتەوە‪ ،‬تا قسەی لەسەر‬ ‫بكەم‌و ئاگاداریش نیم هیچ پڕۆژەیەكی دیكە‬ ‫هاتبێت بۆ سەركردایەتی‌و جارێ زوە قسە‬ ‫لەسەر پڕۆژەكان بكرێت‪».‬‬ ‫«لە كاركردنی ئێستای یەكگرتو رازی‬ ‫نین»‬ ‫ســـەرۆكـــی فــراكــســیــۆنــی یــەكــگــرتــو‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫وت «لەكۆنفرانسی مانگی ئەیلولی ساڵی‬ ‫‪2014‬دا كۆمەڵێك لەپێشنیازەكان دراونەتە‬ ‫ئەنجومەنی ســەركــردایــەتـی‌و بەشێكیان‬ ‫كراونەتە كردار وەك هەڵبژاردنەوەی ئەندامانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی‌و كۆمەڵێك‬ ‫پـــڕۆژەی تریش هــەن لەسەركردایەتیدا‬ ‫گفتوگۆیان لەسەركراوە‌و ئێستا لیژنەیەكیان‬ ‫بۆ پێكهێنراوە‌و هەمو پڕۆژەكان كۆدەكاتەوە‌و‬ ‫یاداشتێكیش دراوەتە سەرجەم ئۆرگانەكان‪،‬‬

‫بۆ ئەوەی هەر سەركردە‌و كادرێك پڕۆژەی‬ ‫تایبەتی هەبێت بۆ ئایندەی یەكگرتو‪،‬‬ ‫لــەســەرجــەم بــوارەكــانــی كــاری سیاسی‌و‬ ‫بانگخوازی‌و پەروەردەیی‌و بڕیاریشە پاش‬ ‫تاتوێكردنی پێشنیازەكان لــەالیــەن ئەو‬ ‫لیژنەیەوە جارێكی تر بخرێتەوە بــەردەم‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی‪.‬‬ ‫لەبارەی پێشكەشكردنی پڕۆژەكانیش‬ ‫بەسەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی كە ئایا‬ ‫بۆ ئەنجامدانی چاكسازییە یان هۆكاری تری‬ ‫لەپشتە؟‪ ،‬ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬دو‬ ‫هۆكاری لەپشتە‪ ،‬یەكەمیان ئەوەیە كە ئێمە‬ ‫لەم واقیعەی ئێستای كاركردنی یەكگرتو‬ ‫لەكوردستان رازی نین‌و هەست بەجۆرێك‬ ‫لەوەستان دەكرێت‪ ،‬كە شایستەی رۆڵی ئەو‬ ‫حزبە نییە‪ ،‬دوەم هۆكاریش پەیوەندی هەیە‬ ‫بەواقیعی نوێی ناوخۆی هەرێم‌و رۆژهەاڵتی‬ ‫نــاوەڕاســت‪ ،‬هــەروەهــا خوێندنەوەمان بۆ‬ ‫چەندین هەڵبژاردن كە لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫ئەنجامدراوە‪ ،‬بۆ ئــەوەش پێویستە هەمو‬ ‫ئەوانە بەهەند وەربگرین‪.‬‬ ‫هەڵەدنی‪ ،‬هۆكاری چەق بەستنی كاری‬ ‫سیاسی یەكگرتوی گەڕاندەوە بۆ ئەوەی‬

‫شارەزایەكی ئیسالمی سیاسی‪:‬‬

‫بەشێكی پەیوەندی بەبونیاتی تێكەاڵوكردنی‬ ‫كارەكانەوە هەیە‌و بەشێكی تریشی ئەوەیە كە‬ ‫(شەش) كۆنگرەیە هەر لەسەر هەمان شێواز‬ ‫دەڕۆین‪ ،‬بەشێكی تریشی پەیوەندی بەواقیعی‬ ‫پێشكەوتنی كۆمەڵگا‌و جیهانگیریەوە هەیە‪،‬‬ ‫بەشێكی تری پەیوەندی بەدۆخی كاری‬ ‫ئیسالمییەكانەوە هەیە لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەپــڕۆژەكــەی هــادی عەلی‪،‬‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتو‪ ،‬نەیشاردەوە‪ ،‬پێموانییە یەكگرتو بتوانێت لەحاڵی ئێستادا‌و لەچاكسازی‌و لەو بەرنامەیەی هەیانە ناتوانن‬ ‫چەند یاداشتێكی داوەتــە سەركردایەتی لــەم قۆناغەدا هیچ چاكسازییەك لەنێو لێی دەربچن ؟‪.‬‬ ‫بەبڕوای سێوكانی‪ ،‬هاتنی «داعش» هەمو‬ ‫حزبەكەی‌و وتیشی «یاداشتەكانی ئەو ریزەكانیدا بكات‪ ،‬چونكە كاتێك دیالۆگ‬ ‫ســەرجــەم سەركردەكانی تــری یەكگرتو لەگەڵ بەشێك لەسەركردەكانیان دەكەم‪ ،‬گریمانەكانی ئیسالمییەكانی بەتاڵكردەوە‌و‬ ‫بەهەند وەردەگــیــرێ ـن‌و هەموشی قابیلی بۆم دەركــەوتــوە‪ ،‬كە ئەوانە بۆ خۆشیان هەمو فەلسەفە سیاسییەكانی یەكگرتوشی‬ ‫گفتوگۆكردنە»‌و پێشیوایە‪ ،‬بەشێكی زۆری نازانن چی دەكەن‌و بەرەو كوێ دەچن‪ ،‬ئەوان نەهێشت‪ ،‬لەبەرئەوە ئێستا ئەوان نازانن چۆن‬ ‫گۆڕانكارییەكانیش دەبێت لەناو كۆنگرەی دەڵێن هەمو ئەو پۆستانەی بەشێوەیەكی مامەڵ بكەن‪ ،‬بۆیە ناتوانن هیچ گۆڕانكارییەك‬ ‫داهاتوی یەكگرتو قسە‌و باسیان لەبارەوە گشتی لەفەیسبوك نوسیوتە لەسەر ئێمە‌و ئەنجام بدەن‪ ،‬ئەمەش دەردێكی كوشندەیە‪،‬‬ ‫بكرێت‪ ،‬كە كەمتر لــە(‪ )11‬مانگی ماوە‪ ،‬ئیسالمیەكانی تریش راستە‪ ،‬بەاڵم ناتوانین چونكە ئــەو گۆڕانكارییەی كــە خەڵك‌و‬ ‫ئێمەومانانیش داوای دەكەین‪ ،‬یان ئەوانەی‬ ‫چونكە تەنیا كۆنگرە دەسەاڵتی گەورەی هیچ بكەین‌و بۆمان چاك ناكرێت‪.‬‬ ‫هەیە بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاریی ریشەیی‪.‬‬ ‫سۆران سێوكانی‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬كەواتە پڕۆژەكانیان پێشكەشكردوە‪ ،‬بەمانای‬ ‫چاكسازییان‬ ‫«مەحاڵە لەم قۆناغەدا‬ ‫ئەوان خۆیان دان بەوەدا دەنێن‪ ،‬كە كێشەی هەڵوەشاندنەی حزبی ئیسالمی سیاسی‬ ‫پێبكرێت»‬ ‫چارەسەركردنەكەشی (‪ )%100‬دێــت‪ ،‬بۆیە نە گۆڕانكای بەوان‬ ‫قوڵیان هــەی ـە‌و‬ ‫هــەر لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬پسۆڕێكی بــواری دەبەستنەوە بەبونی كاتی زیاتر‌و پێویست‪ ،‬دەكرێت‌و نە هیچ پڕۆژەیەكیش قبوڵ دەكەن‪.‬‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪ ،‬بە «چاودێر «ی راگەیاند‪ ،‬بەاڵم من دەپرسم ئایا ئەمە خۆدزینەوە نییە‬

‫نە گۆڕانكارییان پێ دەكرێت‌و‬ ‫نە پرۆژەش قبوڵ دەكەن‬

‫كۆنگرەی پەروەردەیی‪ ...‬دیوێكی دیكەی چاكسازیی سیستمی پەروەردە‬ ‫سەرۆكی ئەنیستیوتی پەی‪ :‬دەبێت لەم كۆنگرەیەدا‪ ،‬پەروەردە سیستمێكی تازە بێنێتەدی‬ ‫وتەبێژی پەروەردە‪ :‬ئەگەر نەتوانین گۆڕانكاریی بكەین‪ ،‬كۆنگرەمان نەدەبەست‬ ‫چاودێر‪ -‬سەرخێڵ هاشم‪:‬‬ ‫ئەمڕۆ دوشەممە‪ ،‬دواین رۆژی‬ ‫هەشتەمین كۆنگرەی پەروەردەییە‪،‬‬ ‫كە لە رۆژی شەممەوە بەدروشمی‬ ‫(گەشەپێدان‪ -‬بەها مرۆییەكان)‬ ‫لەشاری هەولێر دەستی بە كارەكانی‬ ‫كردوەو شەش تەوەری بۆ وتوێژ‬ ‫هەڵبژاردوە‪ .‬سەرۆكی ئەنیستیوتی‬ ‫پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬تا ئێستا سیستمی‬ ‫پەروەردە لەگەڵ سیستمی سەردەم‬ ‫نەگونجاوە‪ ،‬بۆیە چاوەڕێ دەكەین‪،‬‬ ‫لەم كۆنگرەیەدا پەروەردە سیستمێكی‬ ‫نوێ بێنێتەدی‪ .‬الی خۆشیەوە‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە دەڵێت‬ ‫«ئەگەر نەتوانین گۆڕانكاری بكەین‪،‬‬ ‫ئەم كۆنگرەیەمان نەدەبەست»‪.‬‬ ‫تەوەرەكانی كۆنگرەكە‬ ‫شـــەش تــــەوەر بــۆ وتــوێــژەكــانــی‬ ‫ئــەم كــۆنــگــرەیــە دیــاریــكــراوە‌و بۆ‬ ‫هــەر تــەوەرێــكــیــش لیژنەیەكی بۆ‬ ‫پێكهێندراوە‪ ،‬تەوەرەكانیش بریتین‬ ‫لە‪ :‬سەرپەرشتیكردن‪ ،‬بەڕێوەبردن‪،‬‬ ‫قوتابخانەو پەیمانگا بیانییەكان‪،‬‬ ‫راهێنان‪ ،‬تاقیكردنەوەو توێژینەوە‪.‬‬ ‫الی خۆشیەوە وەزیری پەروەردەی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان لە‬

‫كۆنگرەی پەروەردەیی لەشاری هەولێر‬ ‫دەستپێكردنی كۆنگرەكەدا رایگەیاند‪،‬‬ ‫رێكخستنی دەوام‌و میالكات‪ ،‬راهێنانی‬ ‫مامۆستایان‪ ،‬چاككردنی تاقیكردنەوەو‬ ‫باشكردنی پرۆگرام‌و چەند بابەتێكی‬ ‫دیكە لەرێگەی لیژنەكانەوە وتوێژیان‬ ‫لەبارەوە دەكرێت‪.‬‬

‫پــشــتــیــوان ســـــادق‪ ،‬ئـــامـــاژەی‬ ‫بەوەشكرد‪ ،‬بۆ سازدانی كۆنگرە‪ ،‬پێنج‬ ‫مانگە ئامادەكاری دەكەن‌و پێنج هەزار‬ ‫كەس بەشداری دەكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «پرۆگرامی تایبەت‬ ‫بۆ پەرەپێدان بە زمانی ئینگلیزی‬

‫هەرلەوبارەیەوە وتەبێژی وەزارەتی پەی بۆ پــەروەردەو گەشەپێدان‪ ،‬بۆ‬ ‫پـــــەروەردەی حكومەتی هەرێمی «چاودێر»‪ ،‬وتی «بەستی كۆنگرەكە‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬گرنگە‪ ،‬بــەاڵم تەوەرەكانی كۆنگرە‬ ‫بەستی ئەو كۆنگرەیە لەكاتێكدایە زۆرێـــك لــە بابەتەكانی تێدانییە‬ ‫پێمانوایە هــەر پێشكەوتن‌و چونە وەك تـــەوەری پیشەیی‌و پــرۆگــرام‌و‬ ‫پــێــشــەوەیــەك لـــە پـــــــەروەردەوە پـــەروەردەی تایبەت‪ ،‬كە پێویست‬ ‫دەستپێدەكات‪ ،‬بۆیە ئەو كۆنگرەیە دابنرێت»‪.‬‬ ‫گرنگی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬گرفتی‬ ‫فاتح مەولەوی‪ ،‬وتیشی « ئەگەر گەورەی وەزارەتی پەروەردە ئەوەیە‪،‬‬ ‫نەتوانین گۆڕانكاری بكەین‌و كەرتی تائێستا یاسایەكی گونجاوی نییە‪ ،‬دو‬ ‫پــــەروەردە پێش بخەین‪ ،‬هەرگیز خولی پارلەمانی كوردستانە‪ ،‬نەتوانراوە‬ ‫كۆنگرەیەكی لەو شێوە نەدەبەسترا»‪ .‬كار بۆ پڕۆژەیەكی پەروەردەیی بكرێت‪،‬‬ ‫نـــاوبـــراو‪ ،‬لـــەبـــارەی كێشەكانی بۆیە دەبــێــت وەزارەتــــی پـــەروەردە‬ ‫خوێندنی ئیسالمییەوە‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬خــۆی چــاكــبــكــاتــەوەو سیستمێكی‬ ‫كێشەی پەروەردە تەنها لە مەنهەجی گونجاوی هەبێت‪ .‬وتیشی «ئەگەر ئەو‬ ‫پـــەروەردەی ئیسالمی نییە‪ ،‬بەڵكو كۆنگرەیە‪ ،‬تەنها بەستنی كۆنگرەبێت‪،‬‬ ‫كێشەی گــەورەتــر هــەیــە‪ ،‬چونكە بــەس نییە‪ ،‬بــەاڵم تائێستا هەست‬ ‫شتێك بنیاد دەنێین‪ ،‬كە هەڵێنجراوی بەملمالنێیەكی زۆر دەكرێت لەنێو‬ ‫بیروبۆچونی كۆمەڵگا بێت‪ ،‬بۆیە كۆنگرەكەدا‪ ،‬چونكە ئاراستەیەكی‬ ‫هەندێك شت بەتایبەت لە پەروەردەی داخـــراو هەستی پێدەكرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئیسالمی دەبێت گۆڕانكاری تێدابكرێت‌و چاوەڕوانین پــەروەرەدە سیستمێكی‬ ‫بخرێتەوە سیستمی پــەروەردە‪ ،‬وەك تازە لەڕێگەی ئەو كۆنگرەیە بێنێتە‬ ‫هەیەو ‪ 20‬خوێندنگا بەزمانی ئینگلیزی ئــەو پەیمانگایانەی پێشتر بڕیاری دی»‪.‬‬ ‫دەكرێنەوەو گواستنەوەی قوتابخانە لەبارەوە درا‪.‬‬ ‫ئــامــاژەی بــەوەشــكــرد‪ ،‬تائێستا‬ ‫سیستمی پەروەردە لەگەڵ سیستمی‬ ‫«دەبێ پەروەردە هەڵەكان‬ ‫ئاینییەكانیش بۆ پــەروەردە كارێكی‬ ‫سەردەم نەگونجاوەو خوێندكار نازانێت‬ ‫راستبكاتەوە»‬ ‫باشبوە»‪.‬‬ ‫الی خـــۆشـــیـــەوە د‪ .‬ســــەروەر چیبكات‪ ،‬بۆیە دەبێت پەروەردە ئەو‬ ‫هەوڵەكانی گۆڕانكاریی‬ ‫عەبدولڕەحمان‪ ،‬سەرۆكی ئەنیستیوتی هەاڵنە راستبكاتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )515‬دو شةممة ‪2015/5/11‬‬

‫دیالۆگ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫هەرێم پابەندی رێژەی هەناردەكردنی نەوت بوە‬ ‫حكومەتی عیراقیش دەبێت هەڵوێستی خۆی ئاشكرابكات‬ ‫تاریق گەردی‪ ،‬ئەندامی لیژنەی نەوت‌و غاز لە پەرلەمانی عیراق‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬

‫سازدانی‪ :‬ستار باقی‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی نەوت‌و غاز لە ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم لە ‪2015/5/1‬ەوە ئەو بڕە نەوتەی‬ ‫لەگەڵ بەغداد لەسەری رێككەوتبون‬ ‫هەناردەیكردوە‪ ،‬لە ‪4/1‬ەوە رۆژانە ‪500‬‬ ‫هەزار بەرمیلی هەناردەدەكرد‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫زیاتر لەو رێژەیەش دەنێرێت‪ ،‬بڕیارە‬ ‫بیگەیەنێتە ‪ 550‬هەزار‪ ،‬لە ‪6/1‬یشەوە‬ ‫ئەو بڕەنەوتەی ئێستا دەگەیەنێتە ‪625‬‬ ‫هەزار بەرمیلی رۆژانە‪ ،‬بۆ ئەوەی قەرەبوی‬ ‫مانگەكانی پێشوتر بكاتەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە‬ ‫ئێستا حكومەتی عیراق بە ئاشكرا‬ ‫هەڵوێستی خۆی رابگەیەنێت‪.‬‬ ‫تاریق گەردی‪ ،‬كە سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫پارتیشە‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا لەگەڵ‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬ئەوەشدەخاتەڕو‪ ،‬بۆ‬ ‫چارەسەكردن‌و بەدواداچونی كێشەكانی‬ ‫نێوان هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬بریاڕوایە هەفتەی‬ ‫ئایندە وەفدێكی بااڵ‪ ،‬پارلەمانی كوردستان‬ ‫بە سەرۆكایەتیی سەرۆكی پارلەمان‌و‬ ‫لیژنەكانی نەوت‌و دارایی‌و سامانە‬ ‫سروشتییەكان لە پارلەمان‪ ،‬سەردانی بەغداد‬ ‫بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی هەڵوێستی حكومەتی‬ ‫عیراقی بزانرێت‪ ،‬چونكە پێویستە ئەو‬ ‫حكومەتە هەڵوێستی خۆی یەكالبكاتەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەپێی دوایین راپۆرتی وەزارەتی‬ ‫سامانە سروشتییەكان‪ ،‬هەرێمی كوردستان‬ ‫پابەندبوە بە رێككەوتنەكەی لەگەڵ بەغداد‪،‬‬ ‫بەاڵم وەزارەتی نەوتی عیراق راپۆرتێكی‬

‫پێویستە بەغداد مانگانە ترلیۆنێك‌و دو سەد‌و سی ملیار دینار‬ ‫بداتە حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬ئەوە جگە لە موچەی‬ ‫پێشمەرگە‌و خەرجیی وەبەرهێنانی پارێزگاكان‬ ‫جیاوازی لەسەر هەناردەكردنی نەوت‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪ ،‬هۆكاری ئەمە چییە؟‬ ‫تاریق گەردی‪ :‬بۆ چارەسەركردن‌و‬ ‫بەدواداچونی كێشەكانی نێوان هەرێم‌و‬ ‫بەغداد‪ ،‬بریاڕوایە هەفتەی ئایندە وەفدێكی‬ ‫بااڵی پارلەمانی كوردستان بە سەرۆكایەتیی‬ ‫سەرۆكی پارلەمان‌و لیژنەكانی نەوت‌و دارایی‌و‬ ‫سامانە سروشتییەكان لە پارلەمان سەردانی‬ ‫بەغداد بكات‪ ،‬هەروا سەرۆكی فراكسیۆنە‬ ‫كوردستانییەكان تیایدا بەشداردەبن‪،‬‬

‫بێگومان ئەندامانی لیژنەی دارایی‌و نەوت‌و‬ ‫گازی عیراق بەشداردەبن‌و بریاڕیشوایە‬ ‫چەندین كۆبونەوە بكرێت لەگەڵ حكومەت‌و‬ ‫پارلەمانی عیراق‌و وەزارەتی دارایی‌و نەوتی‬ ‫عیراق‪ ،‬دەمانەوێت هەڵوێستی حكومەتی‬ ‫عیراق بزانین‪ ،‬چونكە پێویستە ئەو حكومەتە‬ ‫هەڵوێستی خۆی یەكالبكاتەوە‪ ،‬تاوەكو‬ ‫لەم دژگەرییەی هەیەتی دەربچێت‌و بۆ‬ ‫هەموالیەكیش ئاشكرابێت كە كارەكان چۆن‬ ‫دەڕۆن‪ .‬حكومەتی هەرێم لە ‪2015/5/1‬ەوە‬

‫ئەو بڕەنەوتەی لەگەڵ بەغداد لەسەری‬ ‫رێككەوتبون هەناردەیكردوە‪ ،‬لە ‪4/1‬ەوە‬ ‫رۆژانە ‪ 500‬هەزار بەرمیلی هەناردەدەكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا زیاتر لەو رێژەیەش دەنێرێت‪،‬‬ ‫بڕیارە بیگەیەنێتە ‪ 550‬هەزار‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫‪6/1‬یشەوە ئەو بڕەنەوتەی ئێستا دەگەیەنێتە‬ ‫‪ 625‬هەزار بەرمیلی رۆژانە‪ .‬بۆئەوەی‬ ‫قەرەبوی مانگەكانی پێشوتر بكاتەوە‪ .‬كەواتە‬ ‫پێویستە ئێستا حكومەتی عیراق بە ئاشكرا‬ ‫هەڵوێستی خۆی رابگەیەنێت‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬ئەگەر هەرێم پابەندە بە‬ ‫رێككەوتنەكە هۆكاری كێشەكان چین‪ ،‬ك ‌ێ بە‬ ‫كەمتەرخەم دەزانن؟‬ ‫تاریق گەردی‪ :‬حكومەتی هەرێم‬ ‫پابەندبوە‪ ،‬دیارە حكومەتی عیراق تەنانەت‬ ‫موچەش بە تەواوی رەوانەی هەرێم ناكات‪،‬‬ ‫دەب ‌ێ لەوە تێبگەین بۆچی رەوانەی ناكات‪،‬‬ ‫خۆ كێشەكە تەنها بودجە نییە‪ ،‬موچەش‬ ‫بەتەواوی رەوانەناكات‪ .‬پێویستە بەغداد‬ ‫مانگانە ترلیۆنێك‌و دو سەد‌و سی ملیار‬ ‫دینار بداتە حكومەتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ئەوە جگە لە موچەی پێشمەرگە‌و خەرجیی‬ ‫وەبەرهێنانی پارێزگاكان‪ ،‬تا ئێستا حكومەتی‬ ‫عیراق ئەو كارانەی جێبەجێنەكردوە‪ .‬بە‬ ‫رەسیمیش نەیوتوە نایدەین‪ ،‬بۆیە ئەوە دیار‬ ‫نییە كە حكومەتی عیراق دەیەوێت نەیدات‬ ‫یان دەیەوێت وەك ساڵی ‪2014‬ی ل ‌ێ بكات‌و‬ ‫نەینێرێت‪.‬‬

‫ئەزمونی حوكمڕانێتیی كورد دەكەن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بۆچی وەزیری دارایی كار بە‬ ‫دەسەاڵتەكانی خۆی ناكات‌و بودجەكەی‬ ‫هەرێم رەوانەناكات؟‬ ‫تاریق گەردی‪ :‬بەپێی دەسەاڵتەكانی نێو‬ ‫بودجەی ساڵی تازە ‪ 2015‬وەزیری دارایی‬ ‫دەسەاڵتەكانی زۆر كەمكراونەتەوە‌و جیاوازە‬ ‫لەگەڵ ئەو دەسەاڵتانەی وەزیری پێشوی‬ ‫دارایی عیراق كە عەرەب بو‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫هەندێك لە دەسەاڵتەكانییان هاوبەشكردوە‬ ‫لەگەڵ سەرۆكی حكومەت‌و هەندێكی دیكەش‬ ‫لەگەڵ وەزیری پالندانان بە هاوبەشی دەبێ‌‬ ‫بڕیاری لێبدەن‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬كەواتە عیراقێك كە ئامادەنەبێت‬ ‫موچەكەت بە تەواوی بداتێ‌‪ ،‬مافەكانی‬ ‫دیكەت چۆن پێدەدات؟‬ ‫تاریق گەردی‪ :‬راستە‪ ،‬كات ‌ێ عیراق‬ ‫چاودێر‪ :‬ئێوە بەدواداچون بۆ كۆبونەوە‌و ئامادەنەب ‌ێ موچە كە قوتی هەمو هاواڵتیانی‬ ‫كەمتەرخەمییەكان دەكەن وەك لیژنەكەتان؟ هەرێمە‪ ،‬ببڕێت دڵنیابە مافی خاكت‬ ‫تاریق گەردی‪ :‬سەرۆككۆمار‪ ،‬جێگری پێڕەوانابینێ‌‌و ناتداتێ‌‪.‬‬ ‫سەرۆكوەزیران‪ ،‬جێگری سەرۆكی پارلەمان‪،‬‬ ‫وەزیری دارایی پێویستە فشاری خۆیان‬ ‫بكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی عیراق لەوە تێبگات كە ئێمە‬ ‫فشارمان هەیە لەسەریان‪ .‬پێموایە ئەوانەش‬ ‫كەمتەرخەمیان نەكردوە‪ ،‬بەاڵم راستییەك‬ ‫هەیە ناكر ‌ێ بیشارینەوە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‬ ‫لەوەتەی ئێمە لە بەغدادین‌و لەوانەی پێش‬ ‫خۆشمان بیستوە‪ ،‬كە هاوبەشیی راستینە‬ ‫لە نێوان كورد‌و عەرەبدا نییە‪ .‬تا ئێستاش‬ ‫عەرەب بە چاوێكی نامۆ سەیری مافی رەوا‌و‬

‫دەسەاڵتەكانی‬ ‫وەزیری دارایی‬ ‫كەمكراونەتەوە‬

‫بەغداد دەستی لەكەركوك بەرداوە‌و‬ ‫حكومەتی هەرێمیش نایخاتەژێر باری خۆیەوە‬

‫ئەحمەد عەسكەری‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی ئەمنى لەئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬

‫عیراق وەاڵمی هەیە‪ ،‬نە حكومەتی‬ ‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫هەرێمیش خۆی دەكاتە خاوەنی‪ ،‬بۆ ماوەی‬ ‫نزیكەی پێنج مانگ دەب ‌ێ لە ساڵی نو ‌ێ لە‬ ‫سەرۆكی لیژنەی ئەمنى لە ئەنجومەنی‬ ‫یاسای بودجەدا بودجەمان بۆدیاریكراوە‪،‬‬ ‫پارێزگای كەركوك‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە لە یاسای بودجەشدا یاسای‬ ‫بەغداد دەستی لە كەركوك بەرداوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی لە روی سەربازی‌و ئاسایشەوە پترۆدۆالریان پێشێلكردوە‪ ،‬كە وەك ساڵی‬ ‫‪ 2013‬تەنها بڕی یەك دۆالر تەرخانكراوە لە‬ ‫لەبەردەستی نەماوەن‪ ،‬حكومەتی‬ ‫بەرامبەر هەر بەرمیلێك‪ ،‬كە تاوەكو ئێستا‬ ‫هەرێمیش نایخاتە ژێرباری خۆیەوە‌و‬ ‫لەو یەك دۆالرەش یەك دیناری نەدراوەتە‬ ‫بودجەی بۆ تەرخانناكات‌و چارەسەری‬ ‫كەركوك‪ ،‬ئەمەش كۆمەڵێك گرفتی بۆ‬ ‫گرفتە داراییەكانی ناكات‪.‬‬ ‫پارێزگای كەركوك دروستكردوە‪.‬‬ ‫ئەحمەد عەسكەری‪ ،‬لەم دیالۆگە‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەو گرفتانە چین بۆ كەركوك‬ ‫تایبەتەیدا لەگەڵ «چاودێر»‪،‬‬ ‫دروستبون؟‬ ‫ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬پارەی پترۆدۆالری‬ ‫ئەحمەد عەسكەری‪ :‬یەكێك لەو گرفتانە‬ ‫شاری كەركوك دیارنییەو نازانرێت كێ‬ ‫شەش هەزار گرێبەستمان هەیە لەسەر‬ ‫سودمەنددەبێت لێی‪ ،‬لەكاتێكدا بەپێی‬ ‫پارەی پترۆدۆالر دامەزراون‪ ،‬ماوەی پێنج‬ ‫یاسا مافی كەركوكە پارەی پترۆدۆالر‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬ئێستا كێشەی بۆ شەش هەزار مانگە پارەیان وەرنەگرتوە‪ ،‬هەروا كۆمەڵێك‬ ‫پرۆژەمان هەیە لەسەر پترۆدۆالر بەردەوامە‪،‬‬ ‫گرێبەست هەیە‪ ،‬كە لەسەر ئەو پارەیە‬ ‫كە پرۆژە هەیە بۆ ماوەی هەشت مانگە هیچ‬ ‫دامەزراون‪ ،‬ماوەی پێنچ مانگە پارەیان‬ ‫پارەیەكی بۆ خەرجنەكراوە‪ ،‬كاردانەوەی‬ ‫وەرنەگرتوە‪.‬‬ ‫خاوەن كۆمپانیاكان‪ ،‬وەستاندنی هەند ‌ێ‬ ‫چاودێر‪ :‬پارەی پترۆدۆالری شاری پرۆژە‌و دەركردن‌و كەمكردنەوەی كرێكار‪ ،‬كەركوك ك ‌ێ دەیدات؟ هەروا ئەو بودجەی‬ ‫كەركوك چی بەسەردێت؟‬ ‫ئەمەش بۆتە كاریگەریی زۆری لەسەر لە یاسای بودجە بۆمان تەرخانكراوە بۆ‬ ‫ئەحمەد عەسكەری‪ :‬ئێمەش بۆ شارەكە‌و بازار دروستكردوە‪.‬‬ ‫جێبەجێناكرێ‌؟ چونكە تەنها كەركوك‬ ‫ئەو پرسیارە رومان لەحكومەتی‬ ‫‌؟‬ ‫ێ‬ ‫نانێر‬ ‫پارە‬ ‫چاودێر‪ :‬بەغداد بۆچی‬ ‫پەراوێزخراوە‪ ،‬شارەكانی تری عیراق‬ ‫ێ‬ ‫هەرێم‌و حكومەتی بەغدادە‪ ،‬كە ك ‌‬ ‫چیە؟‬ ‫بیانوی‬ ‫هەموی بودجەی خۆیان وەردەگرن‪ ،‬ئینجا‬ ‫دەیبات؟‬ ‫ئەو نەوتە دەفرۆشێ‌‌و كێ‌‬ ‫ئەو‬ ‫نازانین‬ ‫تائێستا‬ ‫عەسكەری‪:‬‬ ‫ئەحمەد‬ ‫نازانین ئەوە گرفتێكە لە بەغداد دروستبوە‪،‬‬ ‫پارەكەشی كێ‌ سودی لێ‌وەردەگرێ‌و ك ‌ێ گرێبەستەی لە نێوان حكومەتی بەغداد‌و یان كێشەی تەكنیكییە‪ ،‬چونكە ئێمە‬ ‫سەرپەرشتیدەكات؟ چونكە ئێمە بە یاسا هەرێم كراوە لەسەر چ بنەمایەك بوە؟ پێمانوایە هیچ پەیوەندی بە كێشەی دارایی‬ ‫مافی خۆمانە پارەی پترۆدۆالر وەربگرین‪ ،‬ئەو ‪ 550‬هەزار بەرمیل نەوتەی دەڕوات عیراقەوە نیە‪ ،‬چونكە تەنانەت پارێزگای‬ ‫بەاڵم بەداخەوە تاوەكو ئێستا نە حكومەتی كە ‪ 300‬بەرمیلی هی كەركوكە‪ ،‬بەشەكەی موسڵ كە لەژێر دەستی داعشدایە بودجەی‬

‫ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‬ ‫دوا ئاگاداركردنەوەی داوەتە بەغداد‬ ‫بۆ دەڕوات‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬لەگەڵ هەرێم چ هەماهەنگییەكتان‬ ‫كردوە بۆ چارەسەركردنی ئەو گرفتانە؟ ئایا‬ ‫لەگەڵ هەرێمدا باسكراوە كە ئەو نەوتەی‬ ‫كەركوك چی بەسەردێت؟‬ ‫ئەحمەد عەسكەری‪ :‬وەك ئەنجومەن‬ ‫نامەی رەسمیمان بۆ حكومەتی هەرێم‬ ‫ناردوە‌و لەسەر ئاستی پارێزگاریش بە‬ ‫نامەی رەسمی قسە لەگەڵ سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم‌و حكومەت‌و پارلەمانی كوردستان‬

‫كراوە‪ ،‬بەاڵم تاوەكو ئێستا هیچ وەاڵمێكی‬ ‫رەسمیان نەبوە‪ ،‬تەنها بەقسە دەڵێن ئەوە‬ ‫پەیوەندی بە بەغدادەوە هەیە‪ ،‬بەغدادیش‬ ‫ئێمە یاسامان هەیە‪ ،‬یاسای ژمارە ‪21‬ی‬ ‫پارێزگاكان‪ ،‬كە باسی المەركەزیەتیی‬ ‫تەواوی پارێزگاكان دەكات‌و دەسەاڵتی‬ ‫هەشت وەزارەت گواستراوەتەوە بۆ‬ ‫پارێزگاكان‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا بڕی پێنج‬ ‫دۆالر تەرخانكراوە لە بڕی هەر بەرمیلێك‬ ‫نەوت‪ ،‬كەچی ئێستا بە یاسا یەك‬ ‫دۆالریان دانا‌و لەیەك دۆالرەكەش بۆ نیوە‬ ‫كەمیانكردۆتەوە‪ ،‬سەرەڕای ئەمەش یەك‬ ‫فلسیان رەوانەنەكراوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬وەك ئەنجومەنی پارێزگا‬ ‫فشارەكانتان چی بون بۆ بەغداد؟‬ ‫ئەحمەد عەسكەری‪ :‬ئێمە ئاگادارییەكمان‬ ‫داوەتە بەغداد‪ ،‬چاوەڕوانی ئەنجامی ئەو‬ ‫ئاگاداركردنەوەیە دەكەین‪ ،‬لەم هەفتەیەش‬ ‫وەك ئەنجومەنی پارێزگا كۆدەبینەوە‪،‬‬ ‫بڕیارێك لەسەر ئەم دۆخە دەدەین‪ ،‬چونكە‬ ‫ناكرێ‌ شارێك برسی بكرێ‌‪ ،‬كێ‌ بەرپرسە‬ ‫لێی؟ ئێمە هەمو رێگەیەكی مەدەنی‌و یاسایی‬ ‫دەگرینەبەر‌و كۆمەاڵنی خەڵكی كەركوكیش‬ ‫دەخەینە بەردەم بەرپرسیارێتییەوە‪ ،‬كە‬ ‫هیچ لەم دۆخە بێدەنگ نەبن لەبەرامبەر‬ ‫بەغداد‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬هەندێ‌ الیەن باسیان لە‬ ‫بەهەرێمبونی كەركوك كردوە‪ ،‬تاچەند‬ ‫لەگەڵ ئەوەن؟‬ ‫ئەحمەد عەسكەری‪ :‬نازانم باسیان لە‬ ‫سەربەخۆبون كردوە یاخود سەر بەهەرێمی‬

‫كوردستان‪ ،‬بەاڵم ناكر ‌ێ كەركوك ب ‌ێ‬ ‫خاوەن بێت‪ ،‬چونكە بەغداد دەستی لە‬ ‫كەركوك بەرداوە‪ ،‬لەبەرئەوەی لە روی‬ ‫سەربازی‌و ئاسایشەوە لەبەردەستی نەماوە‪،‬‬ ‫نوسراوی رەسمیمان لەبەر دەستە بەغداد‬ ‫وەك پارێزگاكانی ژێر دەسەاڵتی داعش‬ ‫مامەڵە لەگەڵ كەركوك دەكات‪ ،‬تەنانەت‬ ‫موسڵ كە لەژێر دەستی داعشدایە‌و‬ ‫پارێزگار‌و ئەنجومەنەكە لە هوتێلێك‬ ‫دەوامدەكەن بودجەیان بۆ رەوانەدەكرێ‌‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ كەركوك وەك پارێزگایەكی‬ ‫دەرەوەی دەسەاڵتی عیراق مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫دەكرێ‌‪ ،‬حكومەتی هەرێمیش نایخاتەژێر‬ ‫باری خۆیەوە‌و بودجەی بۆ تەرخانناكات‌و‬ ‫چارەسەری گرفتە داراییەكانی ناكات‪،‬‬ ‫كەواتە خەڵكی كەركوك چی بكات؟‬ ‫چاودێر‪ :‬هیچ پرۆژەیەك هەیە بۆ‬ ‫ئەنجامدانی راپرسی لەپێناو گەڕاندنەوەی‬ ‫كەركوك بۆ سەر هەرێمی كوردستان یان‬ ‫بونی بە هەرێمێكی سەربەخۆ؟‬ ‫ئەحمەد عەسكەری‪ :‬بەڵێ‪ ،‬لە مادەی‬ ‫‪140‬ی دەستوردا هاتوە كە راپرسی بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم دۆخی ئیداریی كەركوك بەرگەی ئەوە‬ ‫ناگر ‌ێ كە نزیكەی ‪ 12‬ساڵە رزگاركراوە‪،‬‬ ‫لەژێر دەستی رژێمی بەعس‌و ماوەی ‪10‬‬ ‫ساڵە عیراق دەستوری هەیە‪ ،‬كەچی رێگری‬ ‫بكرێ‌ لە ئەنجامدانی راپرسی كە رەنگە‬ ‫كۆمەڵە خەڵكێك چاویان بە كەركوك‬ ‫هەڵنەیێ‌‪ ،‬بۆیە ناتوانم بڵێم ئەنجومەن ئەو‬ ‫بڕیارە دەدات یان نا‪ ،‬چونكە دیارینەكراوە‬ ‫كێ‌ ئەو راپرسییە ئەنجامدەدات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )515‬دو شةممة ‪2015/5/11‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫داواكاری گشتی‌و چاودێریی دارایی لەپێشانگاكەى هەولێر دەكۆڵنەوە‬ ‫لەدەرەوەی وەزارەتی رۆشنبیری فشار دروستكراوە بۆ بێدەنگبون لەناشەفاف بوونی پێشانگای نێودەوڵەتی كتێب لەهەولێر‬ ‫سەرتیپ جەوهەر‪:‬‬ ‫دامەزراوەی مەدا لە هەولێر ماوەی حەوت‬ ‫ساڵە گرێبەستێكی لەگەڵ حكومەتی‬ ‫هەرێم ئیمزاكردووە بۆ بەڕێوەبردنی‬ ‫پێشانگای نێودەوڵەتی كتێب لە هەولێر‬ ‫بەهاوبەشی و تەرخانكردنی بەشێك‬ ‫لەداهاتی پێشانگاكە بۆ سندوقێكی‬ ‫تایبەت بەگەشەپێدانی رۆشنبیریی‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫نەپارەی سااڵنەی پێشانگاكە دیارەو‬ ‫نەحكومەتی هەرێمیش ئەو حەوت ساڵە‬ ‫ئاگاداری بەڕێوەچوونی كاروبارەكانی‬ ‫پێشانگاكەبووە‪ .‬ئێستاش دۆسییەكە‬ ‫لەالیەن داواكاری گشتیی جوڵێنراوە‬ ‫بۆ لێكۆڵینەوە لە گرێبەستەكەو ئەو‬ ‫پارانەی سااڵنە لەو پێشانگایە دیارنییە‬ ‫كە بە ‪ 600‬هەزار دۆالر دەخەمڵێنرێت‪.‬‬ ‫سەرەتا حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫گرێبەستێكی هەبوو لەگەڵ كۆمپانیای‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ بەڕێوەبردنی‬ ‫سااڵنەی پێشانگای نێودەوڵەتی كتێب‬ ‫لە هەولێر تا ساڵی ‪ ،2009‬لەپڕو بەبێ‌‬ ‫ئاگاداركردنەوە وەزارەتی رۆشنبیریی‬ ‫گرێبەستێكی دیكەی لە ‪2009/3/20‬‬ ‫لەگەڵ دامەزراوەی مەدا بۆ راگەیاندن‌و‬ ‫ئەدەب‌و رۆشنبیریی ئیمزاكرد‪.‬‬ ‫ئەم گرێبەستەی حكومەت لەالیەك‬ ‫دژیەك بوو لەگەڵ رێككەوتنی پێشتری‬ ‫لەگەڵ كۆمپانیای رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫كە پابەندیی یاسایی بەرامبەر هەبوو‬ ‫لەالیەكی دیكە ئەو گرێبەستەی لەگەڵ‬ ‫مەدا ئیمزاكراوە كەموكوڕیی گەوەرەی‬ ‫تێدایە بەتایبەت هیچ گرەنتییەك ناداتە‬ ‫حكومەت ئەگەر دەزگای مەدا پابەند‬ ‫نەبوو بەگرێبەستەكە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو بەڵگەنامانەی بەردەستن‬ ‫كۆمپانیای رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫بەرامبەر ئەم كارە نایاساییەی وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیریی داوایەكی لە دادگاكانی‬ ‫هەولێر تۆماركردوەو سەرەنجام لە‬ ‫‪ 2011/11/2‬دادگای تێهەڵچونەوەی‬ ‫هەولێر بڕیاریداوە بەقەرەبوكردنەوەی‬ ‫كۆمپانیای رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەالیەن‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری بە ‪ 151‬ملیۆن‌و‬ ‫‪ 546‬هەزار دینار‪.‬‬ ‫سەبارەت بەگرێبەستە نوێیەكەی‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیریی كە لە ‪2009‬‬

‫لەگەڵ مەدا ئیمزایكردووە‪ ،‬هەردوال‬ ‫بەهەماهەنگی سااڵنە پێشانگای كتێب‬ ‫بەڕێوەدەبەن و چەند پابەندییەك‬ ‫دەكەوێتە ئەستۆی هەردووالیەن لەوانە‪:‬‬ ‫هەردوال بەیەكەوە ناو زەوی پێشانگاكە‬ ‫بەكرێدەدەن‌و نرخ دیاریی دەكەن‪،‬‬ ‫هەروەها بەشێك لەداهاتی پێشانگاكە‬ ‫بۆ سندوقێكی تایبەت بەپێشخستنی‬ ‫رۆشنبیری دەبێت‪ .‬لەالیەكی دیكە ئەو‬ ‫هاوكارییانەی لەالیەن حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە بۆ پێشانگاكە دابیندەكرێت‬ ‫بەشێكی دەچێتە ئەو سندوقەی بەناوی‬ ‫پێشخستنی رۆشنبیری‪ ،‬ئەمە سەرباری‬ ‫ئەوەی هەموو خەرجی‌و داهاتی ئەم‬ ‫پێشانگایە دەكەوێـتە بەرچاودێری‌و‬ ‫وردبینی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫بەپێی چەند بەڵگەنامەیەك كە‬ ‫لەالیەن بەڕێوبەری گشتیی راگەیاندن‌و‬ ‫چاپ‌و باڵوكردنەوە ئاراستەی وەزیری‬ ‫رۆشنبیریی كراوە دەردەكەوێت دەزگای‬ ‫مەدا نەك پابەند نەبووە بەو گرێبەستەی‬ ‫لەگەڵ وەزارەت ئیمزایكردووە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئامادەنەبووە بەهیچ شێوەیەك وەزارەت‬ ‫لەكاروباری پێشانگاكە بەشداربكات‪،‬‬ ‫بەهیچ شێوەیەكیش ئامادەنەبووە‬ ‫كاروباری پێشانگاكە لەماوەی حەوت‬ ‫ساڵی رابردوو بخرێتە بەر وردبینی‬ ‫حكومەتی هەرێم تاوەكو لەداهات‌و‬ ‫خەرجی پێشانگاكان بكۆڵێتەوە كە‬ ‫سااڵنە لەهەولێر سازدەكرێت‪.‬‬ ‫چەندین دۆكومێنتی جیاواز بەردەستن‬ ‫دواترینیان‪ ،‬نوسراوێكی بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫گشتیی راگەیاندنە لە ‪ 2015/2/3‬بۆ‬ ‫وەزیری رۆشنبیریی هەرێمی كوردستان‬ ‫رەوانەكراوە‪ ،‬چەندین پێشێلكاریی‬ ‫دەزگای مەدا شیكراوەتەوەو داوای‬ ‫گرتنەبەری رێوشوێنی یاسایی لەدژی‬ ‫دەزگای مەدا بگیرێتەبەر‪.‬‬ ‫لەو نوسراوەدا هاتووە لە ‪2013‬‬ ‫ویستویانە گرێبەستی نێوان حكومەت‌و‬ ‫دەزگای مەدا جێبەجێبكەن‌و كۆتایی بەو‬ ‫پێشێلكارییەی مەدا بێنن بەتایبەت ئەوان‬ ‫داوای شەفافییەت‌و رونی لەكاروباری‬ ‫پێشانگای كتێبیان كردووە‪ ،‬كە سااڵنە‬ ‫داهاتەكەی زیاتر لە ‪ 600‬هەزار دۆالرە‬ ‫جگە لەو پارانەی لەالیەن حكومەت‌و‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم وەریدەگرێت‌و دیار‬ ‫نییە چەندەو چۆن وەرگیراوەو چۆن‬ ‫خەرجكراوە‪.‬‬

‫دەزگای مەدا نەك پابەند نەبووە بەگرێبەستی لەگەڵ‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری بەڵكو دوو ساڵە وەك میوان داوەتی‬ ‫وەزارەت دەكات‬

‫لەو نوسراوەدا كە رونكردنەوەی‬ ‫پێویست دراوە بەوەزیری رۆشنبیریی‬ ‫لەبارەی پێشێلكاریی دەزگای مەداو‬ ‫دەڵێت ئێمە لەسەر دەزگای مەدا توشی‬ ‫كێشەبوین‌و بەهۆی ئەم دەزگایەوە‬ ‫حكومەت ‪ 151‬ملیۆن دیناری غەرامە‬ ‫رۆژهەاڵتی‬ ‫كۆمپانیای‬ ‫قەرەبوی‬ ‫ناوەڕاست كردۆتەوە كە گرێبەستی‬ ‫لەگەڵ كردووە‪.‬‬ ‫بەهۆی‬ ‫زانیارییەكان‬ ‫بەپێی‬ ‫مەدا‬ ‫دەزگای‬ ‫پابەندنەبوونی‬ ‫بەگرێبەستەكەی لەگەڵ حكومەت دوو‬ ‫ساڵە لەهەردوو كابینەی حەوتەم‌و‬ ‫هەشتەم وەزیری رۆشنبیریی بەشداری‬ ‫لەپێشانگاكەدا ناكات‪ ،‬لەكاتێكدا وەزارەت‬ ‫الیەنی یەكەمی ئەو گرێبەستەیە‪ ،‬كە‬ ‫لەگەڵ دەزگاكەدا ئیمزاكراوە‪ .‬ئەمە دوو‬ ‫ساڵە دەزگای مەدا لەبری هەماهەنگی‬ ‫لەگەڵ وەزارەت تەنها نامەیەكی‬ ‫داوەتكردنی ئاسایی وەك هەرالیەكی‬ ‫داوتكراو بۆ وەزارەت دەنێرێت‌و تەنانەت‬ ‫ئەمساڵ ناوی وەزارەتی رۆشنبیری وەك‬

‫الیەنی هاوبەش لە كارتی داوەتنامە‬ ‫نەهێشتبو‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكان وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیریی دەرەقەتی دەزگای مەدا‬ ‫نایەت‌و ناتوانن رێوشوێن لەدژی دەزگاكە‬ ‫بگرنەبەر‪ ،‬سەرچاوەیەكی بەرپرس‬ ‫لە وەزارەتی رۆشنبیریی رونیكردەوە‬ ‫كە لەوانەیە هێزێكی گەورە لەپشت‬ ‫دەزگای مەدا بێت‌و رێگری لەگرتنەبەری‬ ‫رێوشوێن دەكات لەدژی مەدا‪.‬‬ ‫لەنوسراوێكی وەزارەتیش بەژمارە ‪885‬‬ ‫لە ‪ 2014/3/31‬لەیەكێك لەبڕگەكانی‬ ‫هاتووە كە هەوڵیانداوە دەزگای مەدا‬ ‫بێننە ژێرباری جێبەجێكردنی گرێبەستی‬ ‫نێوان وەزارەت‌و دەزگای مەدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫"مەدا" فشاری زۆری بۆ دروستكردوون‬ ‫لەدەرەوەی حكومەت‌و سەرەنجام‬ ‫سەركەوتوونەبوون‌و پرۆسەكە بەهەمان‬ ‫وەكو سااڵن بەناشەفافی بەڕێوەچووەو‬ ‫حكومەتیش لەبەڕێوەبردنی پێشانگای‬ ‫كتێب دورخراوەتەوە‪ .‬هەمان نوسراوی‬ ‫سەرەوە بەڕەسمیی لەالیەن وەزارەتی‬

‫رۆشنبیریی بەئیمزای كاوە مەحمود‬ ‫لە ‪ 2014/4/3‬بۆ سەرۆكی حكومەت‬ ‫رەوانەكراوە‪ ،‬بەاڵم هیچ رێوشوێنێك‬ ‫بەرامبەر دەزگای مەدا نەگیراوەتەبەر‪.‬‬ ‫"ئێستا‬ ‫وتی‬ ‫سەرچاوەكە‬ ‫دۆسییەی مەدا لەداواكاریی گشتییەو‬ ‫لەلێكۆڵینەوەدان"‪ ،‬هەروەك بەپێی‬ ‫نوسراوێكی دیكە لەماوەی چەند رۆژی‬ ‫رابردوو لەالیەن داواكاری گشتییەوە‬ ‫ئاراستەی دیوانی چاودێریی دارایی‬ ‫كراوە داوادەكرێت لێكۆڵینەوەو وردبینی‬ ‫لەو پارانە بكرێت‪ ،‬كە پەیوەندی‬ ‫بەپێشانگای نێودەوڵەتی كتێبەوە هەیە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەسندوقی گەشەپێدان‌و‬ ‫پەرەپێدانی رۆشنبیری‪ ،‬كە داهاتەكەی‬ ‫لەپێشانگای كتێب دەستدەكەوێت‬ ‫وەك لەگرێبەستەكەدا بەرونی ئاماژەی‬ ‫پێكراوە‪ ،‬تائێستا نەك هیچ پارەیەك‬ ‫بەردەست نییە بۆ گەشەپێدانی‬ ‫باری رۆشنبیری‪ ،‬بەڵكو تائێستا ئەو‬ ‫سندوقەی لەگرێبەستەكەدا هاتووە‬ ‫بوونی نییەو ماوەی حەوت ساڵە پارەی‬

‫ئەو پێشانگایە دیارنییە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكە لەبارەی خەرجی ئەم‬ ‫پێشانگایە تائێستا هیچ نوسراوێك الی‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیریی نییە تا زانیاریی‬ ‫بخاتە بەردەست بۆ الیەنی پەیوەندیدار‪،‬‬ ‫چونكە لەم پیشانگایە جگە لەخەرجی‬ ‫رێكخستنی پێشانگاكە هاوكات دەیان‌و‬ ‫سەدان میوان داوەتی پێشانگاكە‬ ‫دەكرێن لەسەر حیسابی پێشانگاكە‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا نازانرێت كێ داوەت‬ ‫دەكرێت‌و خەرجی ئەو كەسانە چەندە‪،‬‬ ‫كە داوەت دەكرێن‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكان حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان هیچ زانیارییەكی‬ ‫نییە لەبارەی داوەتكردنی ئەو‬ ‫خانەو دەزگایانەی كتێب دەهێنن بۆ‬ ‫پێشانگاكەو هەروەها ئەو ناونیشانانەی‬ ‫لە پێشانگاكە دەیخەنەڕو‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫مەترسییەكی گەورەیە بەتایبەت ئەمساڵ‬ ‫ناڕەزاییەكی زۆر هەبو‪ ،‬كە بەشێك لەو‬ ‫كتێبانەی لەپێشانگاكە خرابونەڕوو بیری‬ ‫توندڕەوی‌و توندوتیژیی هاندەدەن‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكە بەپێی نوسراوێكی‬ ‫دیكەی بەڕێوەبەرێتیی گشتیی راگەیاندن‬ ‫لە ‪ 2014/2/16‬كە ئاراستەی دیوانی‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری كراوە ئاماژە‬ ‫بەكێشەی پێشانگای نێودەوڵەتی كتێب‬ ‫دەكات لەهەولێرو چەندین گرفت‌و الدانی‬ ‫نایاسایی رونكراوەتەوەن كە بەشێكیان‬ ‫ئاماژەمان‬ ‫لەسەرەوە‬ ‫دوبارەن‌و‬ ‫پێكردووە‪ ،‬بەاڵم لەبڕگەیەكیدا دەڵێت‬ ‫"ئەو كەسانەی ئیدارەی پێشانگاكە‬ ‫دەكەن‪ ،‬چەند كەسێكی لەنەتەوەی‬ ‫عەرەبن‌و زۆر بەناڕێكی‌و بوغرایی‬ ‫هەڵسوكەوت دەكەن‌و تەنانەت ساڵی پار‬ ‫دوای دروستبونی ناڕەزایی زۆر لەالیەن‬ ‫وەزارەتەوە ئینجا رەزامەندبوون تەنها‬ ‫دێڕێكی كوردی لەژێر نوسینە ئینگلیزی‌و‬ ‫عەرەبییەكە بلكێنن!‬ ‫بەپێی دوایین زانیارییش چاودێری‬ ‫دارایی لەهەولێر دەستیكردووە بە‬ ‫بەدواداچوون لەكێشەی پێشانگای‬ ‫نێودەوڵەتی كتێب لەهەولێرو سەردانی‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیریان كردووەو دواتر‬ ‫راپۆرتی خۆیان دەدەنە داواكاری گشتیی‬ ‫بۆ بەدواداچوون‌و تۆماركردنی داوا‬ ‫لەسەر دەزگای مەدا‪ ،‬ئەگەر ساخبۆوە‪،‬‬ ‫كە گەندەڵی‌و كاری نایاسایی لەكارەكان‬ ‫داكراوە‪.‬‬

‫چەندین كتێبی توندڕەويی ئیسالمی قەدەغەكران‬ ‫بەرپرسێكی وەزارەتی ئەوقاف‪ :‬ئەو كتێبانە لەالیەن داعش‌و توندڕەوەكانەوە بەكاردەهێنرێن‬ ‫دیوانی وەزارەتی رۆشنیری‪ :‬بڕیارەكە بۆ رێگرتنە لە باڵوبونەوەی بیری توندڕەوی‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان بەراوێژ لەگەڵ‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف‌و زانایانی ئیسالمیی‬ ‫كوردستان بڕیاری قەدەغەكردنی‬ ‫ژمارەیەك كتێبی دەكرد‪ ،‬كە فكری‬ ‫توندڕەوی باڵودەكەنەوە‪ ،‬بەرپرسێكی‬ ‫وەزارەتی ئەوقافیش رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئەم كتێبانە بەشێكیان لەالیەن‬ ‫داعشەوە بەكاردەهێنرێن‪.‬‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیریی بڕیاری‬ ‫قەدەغەكردن‌و رێگرتن لەباڵوكردنەوەی‬ ‫‪ 150‬كتێبی ئەم نوسەرانەی لە هەرێمی‬ ‫كوردستان دەكرد‪ ،‬نوسەرەكانیش‬

‫ئەمانەن(محەمەد بن ساڵح ئەلعسیمین‪،‬‬ ‫عەبدولعەزیز بن باز‪ ،‬محەمەد ناسر‬ ‫ئەلبانی‪ ،‬ساڵح بن فوزان‪ ،‬ئیبن تیمیە‪،‬‬ ‫شێخ مقبل بن هادی‪ ،‬محمەد بن‬ ‫عەبدولوەهاب‪ ،‬ئەلویسابی‪ ،‬محەمەد بن‬ ‫سەعید رسالنی‪ ،‬ئیمام ئەبی عەبدوڵاڵ‬ ‫محەمەد مسنعی‪ ،‬سدیق حەسەن خان‪،‬‬ ‫حەلەبی)‪.‬‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیریی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان لەنوسراوێكدا‬ ‫ئاماژە بەقەدەغەكردنی ئەو كتێبانە‬ ‫دەكات كە لە ‪1‬ی نیسان رۆژێك پێش‬ ‫كردنەوەی پێشەنگای نێودەوڵەتی‬ ‫هەولێر بۆ كتێب دەریكردوە‪.‬‬ ‫بەپێی نوسراوەكە‪ ،‬ئەو كتێبانەی‬

‫قەدەغەكراون‪ ،‬زیاتر ئەوانەن‪ ،‬كە‬ ‫داعش‌و توندڕەوەكان وەك سەرچاوەی‬ ‫سەرەكی بەكاریاندێنن‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە خەلیل عەبدوڵاڵ‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی دیوان لەوەزارەتی‬ ‫هەرێم‪،‬‬ ‫حكومەتی‬ ‫رۆشنبیری‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬هۆكاری‬ ‫دەركردنی ئەو بڕیارە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ رێگرتن لە باڵوبونەوەی فكرەی‬ ‫توندڕەوی‌و توندوتیژی‪ ،‬كە خزمەتی‬ ‫بیری ئیسالمی سیاسی توندڕەوی‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫وتیشی "نابێت هەر بەتەنها‬ ‫لەڕوی سەربازییەوە روبەڕوی داعش‬ ‫ببینەوە‪ ،‬بەڵكو دەبێت لەڕوی فكری‌و‬

‫سیاسیشەوە روبەڕوی ئەو فكرانە‬ ‫ببینەوە كە دەچنە بەرژەوەندی‬ ‫داعشەوەو بڕیارەكەش لە الیەن‬ ‫حكومەتی هەرێم‌و لەالیەن وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف‌و رۆشنبیری‌و چەند الیەنێكی‬ ‫دیكەوە دراوە‪ ،‬بەتەنها هی وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیری نییە"‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫خۆشیەوە‬ ‫الی‬ ‫پەیوەندییەكان‌و پەرەپێدان لەوەزارەتی‬ ‫ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬دەركەوت ئەو كتێبانەی‬ ‫قەدەغەكراون‪ ،‬زیاتر لەو جۆرانەن كە‬ ‫لەالیەن داعش‌و قاعیدەو رێكخراوە‬ ‫توندڕەوەكانەوە بەكاردەهێنرێن"‪.‬‬

‫مەریوان نەقشبەندی‪ ،‬وتیشی‬ ‫"رەنگە بونی ئەم كتێبانە‪ ،‬زیانی‬ ‫هەبێ بۆ ئاسایشی فكری‪،‬‬ ‫ئەوەش بوە سەرچاوەیەك‬ ‫بۆ هەنگاوی دیكە‪ ،‬ئەوەشی‬ ‫شرۆڤەی‬ ‫ئیسالمییەكان‬ ‫بۆ دەكەن‪ ،‬سیاسییە‪ ،‬كە‬ ‫پێیانوایە دەچێتە بازنەی‬ ‫بەرتەسككردنەوەی ئازادی‬ ‫بۆ‬ ‫ئەمە‬ ‫رادەربڕین‪،‬‬ ‫رێكخستنەوەی كاروباری‬ ‫ئیسالمی‌و روبەروبونەوەی‬ ‫فكرەی توندڕەوەی بوە"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )515‬دو شةممة ‪2015/5/11‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كاتێك موستەشارەكان لەدادگا قسەدەكەن!‬

‫‪8‬‬

‫حكومەتەكەی سلێمانی‌و‬ ‫هەڵبژاردنەكەی‬ ‫بەریتانیا‬ ‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫گرنگــی ئــەم بڕیــاڕەی ئەنجومەنــی‬ ‫دادوەری لەڕێكەوتی ‪ 2015/5/7‬لەوەدایە‪،‬‬ ‫كــە چیتــر یەكالیكردنــەوەی ڕابــوردوو‬ ‫كەدۆسیەی تاوانبارانی ئەنفالە كۆن نابێت‪،‬‬ ‫هەرچەنــدە زیاتــر لەچارەكــە ســەدەیەكی‬ ‫بەسەردا تێپەڕیووە‪ ،‬بەاڵم ئەنفال دۆسیەكی‬ ‫زیندووە‪ ،‬ئەم ڕۆحــە ئارام نابێتەوە تاوەكو‬ ‫یەكالینەكرێتەوە!‬ ‫ئــەوەی ئەم ســااڵنەی دوایی بیینمان‬ ‫بەتایبــەت لــەدوای بریــاڕی ‪2015/5/5‬‬ ‫كــە لەالیــەن دادگای ئێراقیــەوە بــۆ‬ ‫دەستگیركردنی تۆمەتبارانی ئەنفال دەرچوو‬ ‫بــوو‪ ،‬ئەوەبــوو‪ ،‬لەالیەن هەندێك كەس‬ ‫و گروپەوە گوشــار خرایە ســەر دادگاكانی‬ ‫كوردســتان بۆ ئیفلیجكردنی ئــەم بڕیاڕە‪،‬‬ ‫بەجۆرێــك كاتێــك دادوەرێكــی بەویژدانی‬ ‫وەك (حاكــم هاوژیــن حامــد) بڕیاڕدەدات‬ ‫ئەم بڕیاڕەی ســاڵی ‪ ٢٠١١‬كاری پێبكرێت‪،‬‬ ‫دەرئەنجام لەجیاتی پشتگیركردنی لەالیەن‬ ‫دەزگای دادی حكومەتــی هەرێمــەوە‪،‬‬ ‫بەفەرمانێكی ڕەســمی لەئیــدارەی گەرمیان‬ ‫دەگوازرێتــەوە‪ ،‬نــەك هــەر ئــەوە بەڵكــو‬ ‫لەژێــر گوشــار و هەڕەشــەدا كوردســتان‬ ‫بەجێدەهێلێت‪ ،‬تەنانەت ئەوانەشــی بەرگری‬ ‫لەم دۆســیەیە دەكەن وەك خۆیان دەڵێن‬ ‫لەژێر هەڕەشەدان‪.‬‬ ‫ئــەو ئەرگومێنتــەی كەدەڵێــت؛ بۆچی‬ ‫جاشــەكانی ناوچــەی یەكێتــی و گەرمیان‬ ‫ئــەم بڕیــاڕە دەیانگرێتــەوە و ئەوانــەی‬ ‫ناوچــەی زەرد و هەولێــر هەرایــان لەســەر‬ ‫نییە یاخــود بەپێچەوانەوە‪ ،‬ئەرگومێنتێكە‬ ‫بۆ پەردەپۆشــكردنی تاوانــكاران و بكەرانی‬ ‫جینۆســایدە و شــایەنی گوێگرتــن نییــە‪.‬‬ ‫ئــەم ئەقڵیەتــە حزبیــە پــڕ تەكەتــول و‬ ‫ناشــرین و ناوچەگــەرە هەنــاوی هەمــوو‬ ‫شــتێكی خــواردووە كەپێیدەڵێــن فیكری‬ ‫سیاســی و مەدەنیــەت و كوردایەتــی و‬ ‫دیموكراســی و ئــازادی‪ .‬لەناخەوە ئەم ڕایە‬ ‫بەرهەمهێنەرەوەی فاشــیزم و جینۆســایدە‬ ‫لەفۆرمێكی دیكەدا‪ ،‬ئەم ڕایە كە بە سرپەی‬ ‫حزبیانــە دەگوترێت ڕای فاشیســتەكانە و‬ ‫هیچیتر‪.‬‬ ‫دیــارە ئــەم بڕیــاڕی (كارنەكردنە) بە‬ ‫بڕیاڕی دادگای تاوانی ئێراقی ‪ ٢٠١١‬لەژێر‬ ‫گوشاری ئەو هێزو كەسانە بوون كە ڕێگربوون‬ ‫لەدادگایكردنی ئەم جاش و موستەشارانە‪،‬‬ ‫بێگومــان بــۆ ئەوە بــوو پەیوەندی خۆیان‬ ‫بــە بەعســەوە ئاشــكرانەبێت‪ ،‬ئەوانیــش‬

‫تاوانبارنەكرێن بەتاوانی جینۆساید و تاوان‬ ‫لەدژی مرۆڤایەتی‪ .‬نابێت ئەوە لەبیربكەین‬ ‫كــە لەدواجاردا موستەشــارەكان نایەنەوێت‬ ‫هــەر خۆیــان بچنــە ئەودیوو شیشــەكانی‬ ‫بەندیخانــەوە ‪ ،‬نایەنەوێت هەر خۆیان دەم‬ ‫وچاویان بۆ ئەبەد لەمێژوودا ڕەش بێت‪.‬‬ ‫خالیــدی خولــە ســوور و زۆربــەی‬ ‫مستەشارەكانی وەك عەباسی بایز بەئاشكرا‬ ‫هێز و الیەن هەبوون دەیانپاراستن و هەرگیز‬ ‫نكوڵیان لەجاشیتی خۆیان نەكردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نكوڵیشــیان لەو الیەن و كەسانە نەكردووە‬ ‫‪،‬كەئێســتا ڕیگرن لەبەردەم دادگایكردنیان‬ ‫و سەرســامی خۆیــان بــەو كەســانە‬ ‫نەشاردۆتەوە‪ .‬بەجۆرێك كەچاوپێكەوتنی‬ ‫ڕۆژنامەنوســیان ئەنجامــداوە و بەئاشــكرا‬ ‫تەعبیریــان لەجاشــێتی خۆیــان كــردووە‪.‬‬ ‫خالیــد كــوژراو نهێنیەكانی لەگەڵ خۆیبرد‬ ‫و كــەس نەیزانــی كێ كوشــتی و پۆلیس و‬ ‫دادگا لەكوێی ئەم كەیسەدا وەستابون ئەوە‬ ‫نازانین؟!‬ ‫ئەو موستەشــارانەی دیكــە كەلەژیاندا‬ ‫ماوون ســوودیان لەڕكەبەرایەتی ســادەی‬ ‫پارتــە كوردیــەكان وەرگرتــووە و لــەو‬ ‫نێوەندەدا هێشتا بەدەستە سوورەكانیانەوە‬ ‫گاڵتــە بەچارەنوســی میللەتێــك دەكەن و‬ ‫ســەیرماندەكەن‪ ،‬ســەیر لەوەدایە لەجاران‬ ‫دەوڵەمەندەتــر و بەدەســەاڵتر بــوون‪.‬‬ ‫ئێســتا كوڕی جاشەكان كەباســی باوكیان‬ ‫دەكــەن لەجیاتی ئەوەی شــەرم دایانگرێت‬ ‫و ســوورببنەوە دەڵێــن‪ :‬جەنابــی باوكــم‬ ‫! ناهەقیــان نییــە ‪ ،‬چونكــە جەنابــەكان‬ ‫ناتوانــن بوونــی خۆیــان و چارەنوســی‬ ‫خۆیــان لەبوونی جاشــەكان جیابكەنەوە ‪،‬‬ ‫چونكە باوكەكانیــان بەردەوام لەتەكیەی‬ ‫پارتەكاندا چادەخۆنەوە و داوەتیان دەكەن‬ ‫بۆ ئۆفیسەكانیان و بەرگریان لێدەكەن‪.‬‬

‫خالیــد لەچاوپیكەتنێكــدا تەعبیــری‬ ‫لەوەكرد‪ ،‬كەئەو پێی خۆشــە دادگاییكردنی‬ ‫وەهــا هەبێت‪ ،‬بــەاڵم با خەڵكیــش هەموو‬ ‫شــتێك بزانێــت و دادگا بەئاشــكرا بێــت‪.‬‬ ‫چونكــە جاشــەكان قســەدەكەن بەڕێزانم‪،‬‬ ‫كــە قسەشــیان كرد دیــووە ناشــرینەكەی‬ ‫شۆرشــی كوردی ئاشــكرا دەبێت‪ .‬لێرەوە‬ ‫ئــەم بڕیــاڕە لەكەیســێكی دادگاوە دەبێتە‬ ‫كەیســێك كەدەبێت فیكری سیاسی قسەی‬ ‫زۆر لەسەربكات‪ ،‬بێگومان كاری تێۆری زۆر‬ ‫هەڵدەگرێــت‪ .‬ئەم هەنــگاوە نێزیكبونەوەیە‬ ‫لەهەقیقەتی شۆڕشی كوردی ئەكتەرەكانی‪،‬‬ ‫نێزیكبونەوەیــە لەئــازاری كــوردی بەمانا‬ ‫ئیستاتیكی و تراژیدیەكەیەوە‪.‬‬ ‫ڕۆژانــی داهاتوو كــە هیوادارین ڕۆژانی‬ ‫داداگایكردنــی موستەشــارەكان بێــت‪،‬‬ ‫دەبێتــە ڕۆژانــی گێڕانــەوەی چیرۆكــی‬ ‫ئەوانــەی لەگەڵ بەعس و لەگەڵ ئەو هێزو‬ ‫الیەن وكەســانەی لەنێو شۆڕشــی كوردیدا‬ ‫هاریكاربــوون و خیانەتیــان لــەم میللەتــە‬ ‫كردووە و ئێســتاش ئامادەن بۆ فرۆشــتنی‬ ‫نیشــتمان‪ ،‬هونــەری گێڕانــەوەی چیرۆك‬ ‫و ڕۆمــان و فیكــر كاری زۆری لەبەردەمــدا‬ ‫دەبێت بۆ تێگەیشــتن لەو دۆســیە گەورە و‬ ‫ترسناكە‪.‬‬ ‫مــن پێموایە دەبێت هەموو كۆمەڵگە‬ ‫گوشار بخاتە سەر دادگاكان بۆ دەستگیركردن‬ ‫و چاالكردنی دادگایكردنێكی داپەروەرانە‪. .‬‬ ‫دەبێــت دادگایكــردن ئاشــكرا بێت ‪ ،‬وەكو‬ ‫چۆن دادگایكردنی نازیەكان لەنورنبێرگ و‬ ‫ئادۆلف ئایشمان لەئۆرشەلیم بەئاشكرابوو‪.‬‬ ‫ئەمە كەیســی میللەتێكی جێنۆســایدكراوە‬ ‫‪ ،‬نــەك كەیســی تایبەتی كەســێك‪ ،‬لێرەدا‬ ‫زانیــاری تایبــەت نییــە‪ ،‬چونكــە تاوانەكە‬ ‫دەرهــەق بەمرۆڤایەتیە‪ ،‬ئەوانەی ئەنفالكران‬ ‫بەشێك بوون لەمرۆڤایەتی ‪ ،‬ئەوانەی گوندو‬

‫ڕەز وباخیــان كاولكــرد تاوانبارن بەرامبەر‬ ‫ژنیگەو گەردوون‪ ،‬لێرەوە ئەوانە تاوانەكەیان‬ ‫لــەدژی هەموومانــە ‪ ،‬ئیــدی كەیســی‬ ‫تایبــەت لەداهاتــوودا جێگــەی قبوڵكردن‬ ‫نییــە‪ .‬دیارە ئەمــە ڕوونادات هەتاوەكو‬ ‫ڕۆژنامەنوســی كــوردی بــەووردی ڕەدووی‬ ‫ئــەم كەیســە نەكەوێــت‪ ،‬بێگومــان بەبێ‬ ‫ڕەچاوكردنی الیەنداری و سۆزداریان بۆ هیچ‬ ‫الیــەن و ئایدیایەك‪ ،‬كەهیــوادارام ویژدانی‬ ‫ڕۆژنامەنوسی كوردی خۆی لێ قوتاربكات‪.‬‬ ‫لێرەوە هیوادارین دادگایكردنیان ئاشكرا‬ ‫بێــت و لەودیوو پەردە ڕەشــەكانەوە نەبێت‬ ‫‪ ،‬هیواداریــن وەك دادگایكردنــی نازیــەكان‬ ‫و ئادۆلــف ئایشــمان بەئاشــكرابێت و‬ ‫پەخشبكرێت‪.‬‬ ‫ســاو لەدادوەرێكــی بەویژدانــی‬ ‫كــە‬ ‫وەك (حاكــم هاوژیــن حامــد)‬ ‫دەســتە ڕەشــەكانی ئەنفال لــە گەرمیان‬ ‫دەریدەپەڕێنن و ئێســتاش لەژێر گوشــاری‬ ‫خانــەوادەی ئەنفالكراوانــدا ئــەم بڕیاڕەی‬ ‫دادگا دەرچووە‪ .‬ئەم بڕیاڕە سەركەوتنێكە‬ ‫بۆ دۆزێك ســااڵنێكە ڕۆشنبیران لەتێزی )‬ ‫هانــا ئاڕێنت( وە بیگرە تاوەكو قســەكردن‬ ‫هۆلۆكۆســت لەڕونگــەی )‬ ‫لەســەر‬ ‫ئادۆڕنــۆ) كاریــان لەســەر كــردووە‪ ،‬ئــەم‬ ‫دۆســیەیە دۆزێكــە سیاســیە بەویژدانەكان‬ ‫و ڕۆژنامەنوســانی ئــازاد كاریــان لەســەر‬ ‫كــردووە‪ ،‬هیوادارین ویژدانــی پارێزەران و‬ ‫دادناســان و دادوەران بجوڵێت‪ ،‬یاســا بۆ‬ ‫قوڵكردنــەوەی بیروكراتیــەت نییــە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بــۆ ژیانییكی ئــازادە ‪.‬ســاو لەهەموو ئەو‬ ‫دادوەرو ئەنــدام پەڕلەمــان و پارێــزەرەرو‬ ‫چاالكاوانانەی تاوەكو ئێستا وەك سەربازی‬ ‫ونبوو بەدووی كەیسی ئەنفالەوەن‪.‬‬

‫هەنــگاوی كــرداری پێكهێنانــی حكومەتــی خۆجێیی ســلێمانی‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫دەســتكەوتێكی هێنــدە گــەورە نییــە‪ ،‬بەپێودانگــی هەڵبــژاردن‌و باوەڕبــون‬ ‫بەبنەماكانــی دیموكراســییەت‪ ،‬هێندەی ئــەوەی دەرئەنجامی پرۆســەیەكە كە‬ ‫هەموان بەئیرادەو باوەڕبون بەم پرۆســەیەوە بەدەستهاتوەو بەشداربون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ كوردســتان‌و بەتایبەت بۆ سلێمانی هەنگاوێك چونەپێشەو تەسلیمبونە بەو‬ ‫ئیرادەیەی كە حزبە سیاســییەكان قبوڵیان بوە بچنــە ناوی‌و دەرئەنجامەكەی‬ ‫قبوڵ بكەن‪.‬‬ ‫كوردســتان‌و دەســەاڵتەكەی لەچەنــد ســاڵی رابــردودا لەالیــەن دو هێــزی‬ ‫دەســەاڵتدارەوە بەڕێوەبــراوەو هەمیشــە رەخنــەو گلەیی‌و تەنانــەت روبەڕوی‬ ‫خۆپیشــاندان‌و ناڕەزایــش بونەتــەوە‪ ،‬ئەمــە ئەگەرچــی دەستكەوتیشــی تێدا‬ ‫بوبێــت بــۆ خەڵكی‪ ،‬بەاڵم هەرگیز هیــچ لەو بۆچونە ناگۆڕێت كە كوردســتان‬ ‫پێویســتی بەفرە رەنگی‌و فرە دەنگی هەیەو ســەردەمی ئێســتا تەواو جیاوازە‬ ‫لەســەردەمەكانی پێشو‪ ،‬لەسادەترین قسەشدا ئەوەیە كە كوردستان پێویستی‬ ‫بەیــەك ریزیــی‌و یەك دەنگی هەیــە‪ ،‬هەر ئەمە وا دەكات حزبە سیاســییەكان‬ ‫بەتایبەت پارتی‌و یەكێتی وەك چۆن رازین بەوەی بچنە پرۆسەی هەڵبژاردنەوە‪،‬‬ ‫ئاوهاش دەبێت دەرئەنجامەكانی قبوڵ بكەن‌و رازی بن ئەو بەشــە دەســەاڵتەی‬ ‫لەدەستیان دەچێت بیدەنە حزبەكانی دیكە‪ ،‬ئەگەر بڕیاروایە كە ئێمە رازی بین‬ ‫بەوەی دەرئەنجامی هەڵبژاردن هەرچۆنێك بێت قبوڵی بكەین‪.‬‬ ‫پــاش ســاڵێك‌و زیاتریــش ســلێمانی هەنــگاوی گرنگی بەخۆیــەوە بینی تا‬ ‫هەمــو رەنگەكان پێكــەوە خزمەتی بكەن‌و یەكێتی نیشــتمانی كوردســتانیش‬ ‫وەك یەكێك لەدو هێزە دەســەاڵتدارەكەی كوردســتان هەمو ئەو دەسەاڵتانەی‬ ‫كــە بڕیاربو بیداتە هێــزە براوەكانی دیكە‪ ،‬كردییە هەنــگاوی كرداری‌و دواجار‬ ‫وەك هەمیشــە بانگەشــەی بۆ دەكرد ئیرادەی خەڵك‌و دەنگدەری ئەمشــارەی‬ ‫قبوڵكرد‪ ،‬راستە ئەم حزبە كۆمەڵێك جومگەی دەسەاڵت‌و بەڕێوەبردن لەدەست‬ ‫دەدات‌و تاڕادەیــە لــەروی بەڕێوەبردنەوە دەســەاڵتەكانی كــەم دەبنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نابێت ئەوەشــمان لەبیر بچێت یەكێتی وەك حزب گەورەترین ســود لەمكارەی‬ ‫وەردەگرێت‌و خەڵكی‌و نەیارەكانی هێندەی تر متمانەی بەم هێزە زیاتر دەبێت‪،‬‬ ‫هەروەك لەسەرەتادا ئاماژەم بۆ كردوە (ئەمكارەی یەكێتی منەت‌و دەستكەوت‬ ‫نییــە‪ ،‬بەڵكــو رازی بونە بەئیرادەی خەڵكی)‪ ،‬لەچەند ســاڵی رابردودا یەكێتی‬ ‫زۆرینەی دەســەاڵتەكانی ئەمشارەو بەشــێكی زۆری كوردستانی لەدەستدابوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەماوەكانــی رابردودا دەركەوت‌و هەڵبژاردنــەكان پێیان وتین مەرج نییە‬ ‫زۆرینــەی جومگەكانــی حكومــەت‌و بەڕێوەبردن ببنە فاكتەری بەدەســتهێنانی‬ ‫متمانەی زۆرینەی خەڵكی‪..‬‬ ‫ئــەوەی كە گرنگــە یەكێتی لەم دۆخەدا بیكات ئەوەیە كە بەراســتی لەگەڵ‬ ‫حــزب‌و الیەنەكانــی دیكە بەوپــەڕی متمانــە بەخۆبونەوە خزمەتــی ئەم واڵتە‬ ‫بكات‌و لەمەودوا بیكاتە نەریتی حزبایەتی خۆی هەركەســێك بۆ هەر پۆســتێك‬ ‫دادەنێت دەبێت بەمانای وشــە خزمەتكاری خەڵكی بێت‪ ،‬بۆیە باوەڕموایە ئەم‬ ‫حزبە پێویســتی بەوە هەیە لەگەڵ لەدەســتدانی بەشێك لەپۆستەكانی خۆی‪،‬‬ ‫دەبێت لەو پۆســتانەی بەدەســتییەوە ماون خەڵكی خزمەتــكارو خاوەن كارو‬ ‫متمانــە لەنــاو خەڵكــدا دابنێت‪ ،‬بۆ ئــەوەی قەرەبوی ئەوەی بــۆ بكاتەوە كە‬ ‫لەدەســتیداوە‪ ،‬هەروەك چۆن دوێنێ‌ بینیمان كولتوری دەســت لەكاركێشانەوە‬ ‫لەناو بەریتانیادا ببوە شــتێكی ئاســایی‌و سەرۆكی سێ‌ حزب لەو واڵتە بەهۆی‬ ‫شكســتەوە لەهەڵبژاردندا دەســتیان لەســەرۆكایەتی حزبەكانیان كێشــایەوە‪،‬‬ ‫ئاوها لێرەش ببێتە كلتور هەر كەسێك نەیتوانی حزبەكەی لەشكستەوە بەرەو‬ ‫سەركەوتن ببات یان هەر كەسێك نەیتوانی حزبەكەی لەشكست بپارێزێت خۆی‬ ‫واز بهێنێت‪ ،‬ئیتر چ لەحكومەت بێت یان لەناو حزبدا‪..‬‬

‫كەركوك‌و داعش ‪ ..‬بژاردە نەخوازراوەكان‬

‫ئومێد مەحمود‬

‫دەركەوتنی تاقمی تیرۆرســتی داعش‌و‬ ‫بەهێزبــون‌و تەشــەنەكردنی خێــرای‬ ‫وەكــو پەتایەكــی كوشــندە‪ ،‬لەژینگــەو‬ ‫جوگرافیایەكــی بچــوك‌و دیاریكــراوی‬ ‫وەكــو شــاری (رەقــە)ی ســوریا‌و دواتر‬ ‫پەلهاویشــتنی بــۆ ناوچەیەكــی زۆر‬ ‫فراوان لەســوریاو پەڕینەوەی بۆ عیراق‌و‬ ‫بەتایبەت لــەو ناوچانەی كــە زۆرینەیان‬ ‫ســوننە مەزهەبن‌و باكگراوندی بەعسیزم‌و‬ ‫بەدوگەرایی (بدویە) رەگی تێدا چەقیوە‪،‬‬

‫چاوەڕوانكــراو بو‪ ،‬بەهەمــو پێودانگێكی‬ ‫سیاسی‌و سۆسیۆلۆجیش زۆر سروشتییە‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەگەر دۆخی سیاسی‌و ئەمنی‌و‬ ‫(سیاســەتی دژ)ی چ حكومەتــی عیراق‌و‬ ‫چ دەســەاڵتە دیكتاتۆرییەكەی بەعســیە‬ ‫ئەسەدییەكان لەبەرچاو بگرین‪.‬‬ ‫ئەگــەر چەنــد رۆژ‌و مانگێــك پێــش‬ ‫پەالماردانی موسڵ بیرخۆمان بهێنینەوەو‬ ‫دۆخی ئەمنی‌و سیاسی ئەو شارە بهێنینە‬ ‫بەرچــاو‪ ،‬كــە موســاوییەكان بەهــۆی‬ ‫رەفتاری نامرۆڤانەو نابەرپرسیارانەی هێزە‬ ‫ئەمنییەكان‌و بەتایبەت هێزەكانی(سوات)‬ ‫دەیانوت‪« :‬یەهود باشــترە لەشــیعە»‪،‬‬ ‫كــە (یەهود بــەالی ئەوانــەوە‪ ،‬لوتكەی‬ ‫ســتەمكارییە)‪ ،‬ئەو رۆژانە بیری ئینسان‬ ‫دەهێننــەوە‪ ،‬كــە ‪%95‬ی تاكــی عیراقی‬ ‫بەگشــتی‌و كورد بەتایبەت‪ ،‬بۆ رزگاربون‬ ‫لەوەحشــیگەرییەكانی بەعســییەكان‪،‬‬ ‫ئامادەبــون دەســت بخەنە نێو دەســتی‬ ‫(شەیتان)یشەوە‪.‬‬ ‫دەمەوێــت بڵێــم‪ ،‬پەیوەنــدی مــرۆڤ‬ ‫لەگەڵ شــارو نیشتمان‌و جوگرافیا‪ ،‬بەندە‬

‫بەپەیوەندییــە سیاســی‌و كۆمەاڵیەتــی‌و‬ ‫ئابورییەكانەوە‪ ،‬ئەگەر ئەو پەیوەندییانە‪،‬‬ ‫گەیشتە خاڵی بنبەستبون‌و بەرژەوەندییە‬ ‫مرۆییــەكان‪ ،‬لەسروشــتی مــرۆڤ خۆیان‬ ‫چونە دەرەوەو پرانســیپی كۆیلەو خاوەن‬ ‫كۆیلــە‪ ،‬باو بو‪ ،‬مــرۆڤ وەكو كۆیلەیەك‌و‬ ‫ئالەتێكــی بەرهەمهێنــان‌و قەڵغانێكــی‬ ‫پاراســتنی ژیــان‌و بەرژەوەندییەكانــی‬ ‫دەســەاڵت‌و خاوەن كۆیلەمامەڵەی لەگەڵ‬ ‫ێ مرۆیــی‌و‬ ‫بكرێــت‪ ،‬بێگومــان ملمالنــ ‌‬ ‫سیاسی‌و ئابوری‌و كۆمەاڵیەتییەكان بەرەو‬ ‫قەیران‌و پێكدادان‌و جەنگ دەكشێن‌و تەنها‬ ‫چارەسەرش خوێن‌و فیشەك دەبێت‪.‬‬ ‫پەالماردانــی كوردســتان‌و كەركــوك‬ ‫لەالیەن داعشــەوە‪ ،‬ســەرەڕای هەمو ئەو‬ ‫نەهامەتی‌و مەینەتییانەی كەبەســەر ئەم‬ ‫گەلەیــدا ســەپاند‌و دیســانەوە روبارێــك‬ ‫خوێنــی ئــاڵ‌و بێگــەردی ئازیزتریــن‌و‬ ‫قارەمانەتریــن رۆڵەكانمــان رژان‪ ،‬زیانی‬ ‫ملیۆنــان دۆالرمان لێكەوتــوەو رۆژانەش‬ ‫باجی قورس دەدەین‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ هەمو‬ ‫ئەو كارەســات‌و مەرگەساتەشــدا‪ ،‬داعش‬

‫فاكتەری یەكخستنی ئامانج‌و یەكگوتاری‌و‬ ‫یەكڕیزیی هەمــو گەلی كورد بو‪ ،‬بەهەمو‬ ‫دیدو بۆچون‌و ئایدیۆلۆجیاكانەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫هۆكاری ئاشكراكردن‌و دەرخستنی زۆرێك‬ ‫لەكەموكوڕییەكانمان بو‪ ،‬بەتایبەت لەروی‬ ‫سەربازی‌و ســتراتیژییەوە‪ ،‬كە دەركەوت‬ ‫ێ ئاگایــن لەخۆمــان‌و‬ ‫تاچەنــد ئێمــە بــ ‌‬ ‫دەوروبەرمان!‬ ‫كەركوك ئەگەرچــی بەدرێژایی مێژوی‬ ‫سیاســی كــورد‪ ،‬خاڵــی ناكۆكییــەكان‌و‬ ‫ملمالنێكانــی نێوان كورد‌و حكومەتەكانی‬ ‫عیــراق بوە‪ ،‬لەپرســی داعــش‪ ،‬جارێكی‬ ‫دیكە كەركوك بوە ئامانجی تیرۆرســتان‌و‬ ‫دڕندانــە پەالماریــان دا‪ ،‬بەمــەش ئــەم‬ ‫شــارە ســەرەڕای هەمو ئەو بارە قورس‌و‬ ‫كێشانەی كە دوچاری ببو‪ ،‬خەم‌و بارێكی‬ ‫قورســی دیكــە‌و ئەركێكــی نەتەوەیــی‌و‬ ‫نیشتمانی زۆر قورستری كەوتە سەرشان‪،‬‬ ‫بەاڵم جوامێرانە لەئەستۆی گرت‪.‬‬ ‫بەرپەرچدانــەوەو‬ ‫ئەگەرچــی‬ ‫بەرەنگاربونەوەی تیرۆرســتان چ لەســەر‬ ‫ســنور‌و بەرەكانــی جەنــگ‌و چ لەناوخۆ‪،‬‬

‫ئەركێكــی لەرادەبەر دژوارە‌و پێویســتی ســەرباری هەمــو ئــەو خاڵــە ئیجابیانە‪،‬‬ ‫ێ الیــەن دەیانەوێــت كەركــوك‬ ‫ێ ئەنــدازەو هەنــد ‌‬ ‫بەپشــتیوانی‌و كۆمەكــی بــ ‌‬ ‫ێ ســنورە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی تێبینــی‌و بەئاراســتەیەك‌و بژاردەیەكدا كەمەركێش‬ ‫بــ ‌‬ ‫هەســتی پێدەكرێت ئیــدارەی كەركوك‌و بكــەن‪ ،‬كــە لــەدەرەوەی خواســتی‬ ‫دانیشــتوانەكەی‪ ،‬ســەرەڕای لەخۆگرتنی كەركوكییــەكان بێــت‪ ،‬تەنانەت لەســەر‬ ‫زیاتــر لە‪ 400‬هــەزار ئاوارە‪ ،‬نــە لەالیەن داوای مافەكانــی خۆی خەریكە (تخوین)‬ ‫هەرێم‌و نە لەالیەن بەغداشەوە‪ ،‬نەك وەك دەكرێت!‬ ‫ئــەوەی گومانی تێدا نیــەو الی هەمو‬ ‫پێویســت هــاوكاری ناكرێــن‪ ،‬بەڵكو زۆر‬ ‫جاریش گرفتاری كێشەو گرفتی الوەكی‌و كــەس ئاشــكرایە ئەوەیــە‪ ،‬حكومەتــی‬ ‫ێ هەرێم‌و حزب‌و الیەنە كوردســتانییەكان‪،‬‬ ‫نالۆژیكی وا دەكرێن‪ ،‬ئینســان توشی ب ‌‬ ‫ئەگەر ئەم شــارە بەشارێكی كوردستانی‬ ‫ئومێدی‌و رەشبینی دەكات‪.‬‬ ‫كێرڤی ئــەم ئومێدی‌و رەشــبینیە رۆژ دەزانــن‌و وەكــو مانــگای شــیردار چاوی‬ ‫دوای رۆژ لەهەڵكشاندایە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی لێناكــەن‪ ،‬لۆژیك پێمان دەڵێت‪( ،‬دەبێت‬ ‫دۆخــی ئەمنی ‪ %98‬بەرەو باشــتر چوەو هەڵویستی جددی لەبەرامبەر نەهامەتی‌و‬ ‫لەدوای ســاڵی ‪ 2003‬كەركوك‪ ،‬ئارامیی‌و مەینەتییەكانــی وەرگــرن‌و ئەركــی‬ ‫ێ‬ ‫ســەقامگیریی وای بەخــۆوە نەبینیــوە‪ ،‬نەتەوەیی‌و نیشــتمانیی خۆتان جێبەج ‌‬ ‫بەتایبەت دوای پاككردنەوەی ناوچەیەكی بكەن)‪.‬‬ ‫وەكــو لەسەرەتاشــەوە ئامــاژەی بــۆ‬ ‫فراوان لەدەوروبەری ســنورەكەی‪ ،‬رێژەی‬ ‫ێ مانگی كــرا‪ ،‬پەیوەندییــە ساســی‌و مرۆییــەكان‬ ‫تاوانــی تیرۆرســتی لەد‌و و ســ ‌‬ ‫رابردودا‪ ،‬لە‪ %98‬كەمیكردوە‪ ،‬پرۆســەی بەندە‪ ،‬بەپەیوەســتبونی مرۆڤ بەخاك‌و‬ ‫ئاوەدانكردنەوە‪ ،‬سەرەڕای نەبونی بودجە نیشتمانەوە!‬ ‫هێشتا بەرادەیەكی باش بەردوامە‪ ،‬بەاڵم‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )515‬دو شةممة ‪2015/5/11‬‬

‫ئەتەاڵی‪:‬‬ ‫دوای هەڵبژاردن درێژە بەئاشتی دەدەین‬

‫بوڵدان‪:‬‬ ‫پەكەكە چاوەڕێی قۆناغی دانوستانە‬

‫بەشیر ئەتەاڵی یاریدەدەری سكرتێری‬ ‫گشتیی ئــاكــپــارتــی دەڵــێــت‪ :‬لەئێستا‬ ‫بەهۆی وادەی هەڵبژاردنەوە‪ ،‬ناتوانین‬ ‫هیچ هەنگاوێك بنێین‪ ،‬بــەاڵم لەپاش‬ ‫هەڵبژاردن درێــژە بەپڕۆسەی ئاشتی‬ ‫دەدەیـــــن‌و بــەفــەرمــی مــێــزی گفتوگۆ‬ ‫پێكدەهێنین‪.‬‬

‫پەروین بوڵدان‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن رایگەیاند‪:‬‬ ‫ئەگەر پڕۆسەی ئاشتی بچوایەتە قۆناغی‬ ‫دانوستانەوە‪ ،‬ئــەوا پەكەكە كۆنگرەی‬ ‫چەكدانانی دەبەست‪ ،‬بۆیە تا دانوستان‬ ‫ســازنــەكــرێــت‪ ،‬ئــەوا پەكەكە كۆنگرە‬ ‫نابەستێت‪.‬‬

‫كوردەكانی باكور كام شێخولئیسالم‬ ‫دەستنیشان دەكەن؟‬ ‫محەمەد ئیسماعیل‬ ‫بــەدرێــژایــی مــێــژوی كــۆمــاری توركیا و‬ ‫لە سەردەمی دەسەاڵتی ئیمپراتۆرەكانی‬ ‫ئەو واڵتە بەتایبەتی دەوڵەتی عوسمانی‪،‬‬ ‫كــوردەكــانــی بــاكــوری كــوردســتــان لەژێر‬ ‫كاریگەری دیندا دەنگیان بە كاندیدەكان‬ ‫داوە‪ .‬توركەكانیش بە قۆزتنەوەی ئەم‬ ‫كاریگەرییەی سەر كوردەكان‪ ،‬هەمیشە لە‬ ‫روانگەی دینەوە بەڵێنیان پێداون‪.‬‬ ‫ئەگەر بەخێرایی تەماشایەكی هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی توركیا بكەین كە بڕیارە لە ‪7‬ی‬ ‫مانگی حوزەیراندا بەڕێوەبچێت‪ ،‬دەبینین‬ ‫زۆرینەی بەڵێنەكان لە چوارچێوەی دیندا‬ ‫كــورت كــراونــەتــەوە‪ .‬هــەر لــە مشتومڕی‬ ‫نــاوی هاوسەرۆكی هەدەپە “سەاڵحەدین‬ ‫دەمــیــرتــاش”ەوە هەتا بەڵێنی داخستنی‬ ‫سەرۆكایەتی ئەوقاف و كــاروبــاری ئاینی‬ ‫لە الیــەن هــەدەپــەوە‪ ،‬لە دژی بزوتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی كورد بەكاردەهێندرێت‪.‬‬ ‫ئەوەتا‪ ،‬ئەحمەد داودئۆغڵو‪ ،‬سەرۆكی‬

‫ئــاك پارتی و ســەرۆكــوەزیــرانــی توركیا‪،‬‬ ‫لەبری بەڵێندان بە بوژاندنەوەی شارەكانی‬ ‫باكوری كوردستان و خستنەڕوی پڕۆژەكانی‪،‬‬ ‫بانگەشەكانی بــە رەخنەگرتن لــە نــاوی‬ ‫“سەاڵحەدین دەمیرتاش” و وتەكانی بەڕێوە‬ ‫دەبات‪ .‬داود ئۆغڵو بۆ ڕاكێشانی سەرنجی‬ ‫كوردە دیندارەكان‪ ،‬بەراوردی دەمیرتاش و‬ ‫سەاڵحەدینی ئەیوبی دەكات و دەڵێت “ئیتر‬ ‫بە تۆ ناڵێم سەاڵحەدین لە كاتێكدا كەسێك‬ ‫هەیە بــە نــاوی سەاڵحەدینی ئەیوبی”‪،‬‬ ‫هــەروەهــا لەبەرامبەر ئــەمــەدا دەمیرتاش‬ ‫لەبری ئــەوەی بڵێت“كوا بەڵێنەكانت بۆ‬ ‫چارەسەركردنی پرسی كورد” دەڵێت “تۆ‬ ‫ناوت ئەحمەدە‪ ،‬ئەحمەد ناوی حەزرەتی‬ ‫پێغەمبەرە‪ ،‬پێغەمبەر بە هەژاری ژیا و بە‬ ‫هەژاری مرد‪ ،‬ئەی تۆ چی؟”‬ ‫لێرەدا رون دەبێتەوە كە كاندیدەكان‬ ‫چەندە گرنگی بە دینداری خەڵك دەدەن‪،‬‬ ‫چونكە بــاش دەزانـــن كــە خەڵكیش ئەو‬ ‫لێدوانانەیان بەهەند وەردەگرێت‪.‬‬ ‫لــەهــەڵــبــژاردنــەكــانــی رابـــــردودا و لەم‬ ‫هەڵبژاردنەشدا‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی سەرۆككۆمار‬ ‫بەپێی دەستوری ئەو واڵتە نابێت بانگەشە‬ ‫یان دژایەتی هیچ حیزبێك بكات‪ ،‬كەچی‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان بە ناڕاستەوخۆ باس‬ ‫لە “دژایەتی دین الی هەدەپە و پەكەكە”‬ ‫دەكــات و بــەوە تۆمەتباریان دەكــات كە‬ ‫“كــار دەكــەن بۆ گۆڕینی دینی خەڵك و‬ ‫ساردكردنەوەیان لەئاینی ئیسالم”‪ .‬بەجۆرێك‬

‫لە یەكێك لە وتارەكانیدا قورئانی بەرزكردەوە‬ ‫و وتی “دەیانەوێت هاواڵتیانی واڵتەكەم لەم‬ ‫قورئانە دوور بخەنەوە‪ ”.‬لە بەرانبەردا داوای‬ ‫لە خەڵك كرد دەنــگ بــدەن بەو حیزبەی‬ ‫دژایەتی ئەوانە دەكات كە دەیانەوێت خەڵك‬ ‫لە دین سارد بكەنەوە‪.‬‬ ‫بـــەدەر لــەدەســەاڵتــی تــوركــیــا‪ ،‬حیزبە‬ ‫ئیسالمییە كوردییەكانیش دینداری خەڵكیان‬ ‫بەهەند وەرگرتووە و لە بانگەشەكانیاندا‬ ‫هەدەپە و پەكەكە بەوە تۆمەتبار دەكەن‬ ‫كە خۆیان خەریك كردووە بە باڵوكردنەوەی‬ ‫ئاینی زەردەشتی و دژایەتی ئیسالم دەكەن‪.‬‬ ‫لەزۆرێك لە هەڵبژاردنەكاندا سەرەڕای كاندید‬ ‫نەكردنی هیچ كەسێك‪ ،‬الیەنگرەكانیان‬ ‫سەرپشك كرد لە هەڵبژاردنی كاندیدەكان‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەمەرجێك كەسێك هەڵبژێرن كە‬ ‫دژایەتی دینی كوردەكان نەكات‪.‬‬ ‫هەرچەندە بۆ ئەم هەڵبژاردنە‪ ،‬پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن سودی لە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫رابـــردوو وەرگــرتــووە و گرنگی بەهەستی‬ ‫دینداریی كــوردەكــان داوە‪ ،‬بــەاڵم بەهۆی‬ ‫سیاسەتی «بــە توركیایی بــون» لەخۆ‬ ‫گرتنی الیەنە چەپەكان‪ ،‬ئەگەری لەدەستدانی‬ ‫دەنگی دیندارە كوردەكانی لەبەردەم خۆیدا‬ ‫هێشتۆتەوە‪.‬‬ ‫كاتێك هەدەپە بڕیاریدا جارێكیتر ئاڵتان‬ ‫تان كاندید نەكاتەوە‪ ،‬كە بە پەرلەمانتارە‬ ‫موحافزكارەكە ناسراوە‪ ،‬دەنگی ناڕەزایی‬ ‫لــەنــاو خــودی هــەدەپــەشــدا بــەرزبــووەوە‪،‬‬

‫بــەاڵم بەسود وەرگرتن لە ئەزمونەكانیان‬ ‫لەدواین خولەكەكانی ئاشكراكردنی ناوی‬ ‫كاندیدەكانیاندا‪ ،‬ناوی ئاڵتان تان خرایە ناو‬ ‫لیستەكەوە‪.‬‬ ‫گرنگیدان بە دینداری كاندیدەكان لەناو‬ ‫كورداندا وەنەبێت شتێكی تازە بێت‪ .‬بەڵكو‬ ‫بەدرێژایی مێژوو‪ ،‬بزوتنەوەی رزگاریخوازی‬ ‫كـــورد بــەدەســت ئــەمــەوە نــااڵنــدویــەتــی‪.‬‬ ‫رۆشنبیرو نوسەران تەنانەت زانایانی ئاینیش‬ ‫دركیان بە مەترسی ئەم بیروبۆچونە كردووە‪.‬‬ ‫ئەوەتا نوسەری بەناوبانگی دیاری كورد‪،‬‬ ‫بەدیعوزەمان سەعیدی نورسی‪ ،‬كە سەرجەم‬ ‫كتێبەكانی “تەفسیری قورئانی پرۆزە»‪ ،‬لە‬ ‫بارەی هەڵبژاردنەوە وتویەتی“من دەنگ بە‬ ‫الیەنێك دەدەم كە لە ژێر دەسەاڵتی ئەودا‬ ‫بە ئازادی بژیم‪ ”.‬لە كاتی هەڵبژاردنەكاندا بە‬ ‫ئاشكرا دەنگی داوە بە پارتی دیموكراتەكان‬ ‫نەك بە ئیسالمییەكان‪ .‬لەم بارەیەوە یەكێك‬ ‫لە قوتابییەكانی نورسی دەڵێت “خۆ ئێمە‬ ‫شێخولئیسالم هەڵنابژێرین هەتا بەپێی‬ ‫دینداری دەنگ بدەین بە كاندیدەكان»‪.‬‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی رابـــردودا كوردانی‬ ‫بــاكــور لەكاتی دەنــگــدانــدا ســودیــان لەم‬ ‫وتە بەناوبانگەی نورسی و قوتابییەكەی‬ ‫وەرنەگرت‪ .‬ئایا لەم هەڵبژاردنەدا سودی لێ‬ ‫دەبینن؟ چاوەڕێی هەڵبژاردنەكەی مانگی‬ ‫حوزەیران دەكەین بۆ ئــەوەی وەاڵمــی ئەو‬ ‫پرسیارەمان دەست بكەوێت‪.‬‬

‫هەدەپە‪ ،‬تێپەڕاندنی ئاستەنگەكانی هەڵبژاردن‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫تەنها س ـێ‌ هەفتە بــۆ ئەنجامدانی‬ ‫پڕۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا‬ ‫ماوە‪ ،‬ئەوەی تێبینی دەكرێت و بەپێی‬ ‫لێدوانی دەسەاڵتدارانی حكومەتی توركیا‬ ‫و سەرنجدانی بەرنامەی پارتەكان بۆ‬ ‫هەڵبژاردن بێت‪ ،‬كێبڕكێیەكی توند و‬ ‫فرە رەهەند لەنێوان پارتی دەســەاڵت‬ ‫(ئـــاك پــارتــی) و پــارتــی دیموكراتی‬ ‫گەالن (هەدەپە) دایە‪ ،‬چونكە بەرنامەی‬ ‫هەڵبژاردنی گــەورە پارتی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫جەهەپە خــۆی لــە كۆمەڵێك بەڵێنی‬ ‫ناواقعیدا دەبینێتەوە و زیاتر گرنگی‬ ‫بەالیەنی ئابوری بێپالن داوە‪ ،‬دەیــان‬ ‫پرسی سیاسی‪ ،‬یاسایی و دەستوری‬ ‫لەبیركردووە‪ .‬مەهەپە‪ -‬ش بەرنامەی‬ ‫هەڵبژاردنەكەی جگەلەوەی خاڵیە لە‬ ‫رەخنەی لۆژیكی و چارەسەری واقیعی‬ ‫بەهەمان شێوە پارێزبەندیان بۆ حكومەت‬ ‫و ئاكپارتی داناوە‪.‬‬ ‫هـــەدەپـــە وەكـــو پــارتــی ســەرجــەم‬ ‫گەالنی توركیا لەم هەڵبژاردنەدا بەسود‬ ‫وەرگرتن لەقۆناغی چارەسەر توانیویەتی‬

‫بەرنامەیەكی ورد و ژیرانە بۆ كــورد و‬ ‫نەتەوەكانیتری توركیا دابڕێژێت‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەم شێوازەش بانگەشەی هەڵبژاردن‬ ‫بەڕێوەدەبات‪ ،‬وێڕای ئەنجامدانی چەندین‬ ‫هێرش و رێــگــری بــۆ ســەر بنكەكانی‬ ‫هەڵبژاردنی ئەو پارتە‪ ،‬بەاڵم تێكۆشان‬ ‫و هەوڵە لێبڕوانەكەی درێــژەی هەیە‪.‬‬ ‫بەدەنگەوەهاتنی شەقامی نەتەوەكانی‬ ‫توركیا بۆ ئــەم دروشمە كاریگەرانەی‬ ‫هەدەپە‪ ،‬پارتەكانی توركیای نیگەران‬ ‫كردووە‪ .‬لەسەروی هەمویانەوە ئاك پارتی‬ ‫بەتەواوەتی نیگەرانی ئــەم هەڵكشانە‬ ‫جــەمــاوەریــەی هــەدەپــە و داكــشــانــە‬ ‫جەماوەرییەی پارتەكەیەتی‪ ،‬ئەنجامی‬ ‫راپرسیەكانی بەردەستی ئاك پارتی‪،‬‬ ‫نیشانیدا رێــژەی جەماوەری نزمبۆتەوە‬ ‫بۆ ‪ .%40‬فیگەن یوكسەكداغ هاوسەرۆكی‬ ‫هــەدەپــە لــە یــەكــێــك لــە گــردبــونــەوە‬ ‫جەماوەرییەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن‬ ‫وتی «هەركاتێك ئاك پارتی ئەنجامی‬ ‫راپــرســیــەكــان وەردەگــرێــتــەوە‪ ،‬هێرش‬ ‫دەكرێتە سەر بنكەكانی هەڵبژاردنمان»‪،‬‬ ‫ئــەم وتــەیــەی یوكسەكداغ دوو الیــەن‬ ‫لەخۆدەگرێت‪ ،‬الیەنی یەكەمیان نیشانی‬ ‫دەدا ئاك پارتی بەشێك لە جەماوەری‬ ‫لــەدەســتــداوە‪ ،‬دووەمــیــان هەڵكشانی‬ ‫جەماوەری هەدەپە دەردەخات‪.‬‬ ‫ئاك پارتی لە بانگەشەی هەڵبژاردندا‬ ‫دوا كارتی خۆی بەكارهێنا‪ ،‬كارتەكەی‬ ‫ئــەوەیــە دەیــەوێــت لەڕێگەی سەرۆكی‬ ‫پێشوی پارتەكە و سەركۆماری ئێستای‬ ‫توركیا رەجـــەب تەیب ئــەردۆغــانــەوە‬ ‫بااڵنسەكەی بەدەستبێنێتەوە‪ ،‬ئەردۆغان‬

‫سەردانی چەند شارێكی هەرێمی كوردی‬ ‫كرد و بەناوی ڕێوڕەسمی جەماوەریەوە لە‬ ‫هەر یەك لە شارەكانی‪ ،‬ئامەد‪ ،‬ماردین‪،‬‬ ‫باتمان و سیرت الیەنگرانی پارتەكەی‬ ‫كـــۆكـــردەوە‪ ،‬ئــەم كـــارەی ئــەردۆغــان‬ ‫بێدەنگبونی زۆربەی پارتەكانی توركیای‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬بــەاڵم هەدەپە سكااڵیەكی‬ ‫لە كۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنی توركیا‬ ‫تۆماركرد و لە سكااڵكەیدا‪ ،‬بە وردی باسی‬ ‫لە پێشێلكاریەكانی دەستور و ڕێساكانی‬ ‫كۆمسیۆنەكەى كرد‪ .‬لە بەشێكی سكااڵكەدا‬ ‫هاتبو‪ :‬سەركۆماری توركیا پۆستەكەی‬ ‫بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن بەكارهێناوە‪،‬‬ ‫لەبەردەم الیەنگرانیدا وتویەتی «پارتێك‬ ‫لەناو دڵمدایە» ئەمەش ئاماژەیە بۆ پارتی‬ ‫داد و گەشەپێدان‪ .‬هاوسەرۆكی هەدەپە‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هەفتەی پێشو‬ ‫لەمیانەی سەردانیدا بۆ زانكۆیەك لە ئەنقەرە‬ ‫لــەبــارەی سكااڵكەیانەوە ئاشكرایكرد‪،‬‬ ‫هەرچەندە سكااڵكەیان لەالیەن كۆمسیۆنی‬ ‫بااڵی هەڵبژاردنی توركیا رەتكراوەتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم تا رۆژی ئەنجامدانی هەڵبژاردن‬ ‫بـــەردەوام دەبــن لەڕێكارە رۆتینەكانی‬ ‫كۆمسیۆنەكە‪ ،‬دەمیرتاش ئاماژەشیكرد‪،‬‬ ‫هاوكارانی ڕاپۆرتێكیان ئامادەكردووە و‬ ‫سكااڵكەیان دەگەیەننە دادگای دەستوری‪.‬‬ ‫ئەم هەڵوێستانەی هەدەپە دەریدەخات‪،‬‬ ‫ئــەم پارتە بە بەرنامە گشتگیرەكەی‬ ‫متمانەی زۆربــەی نەتەوەكانی توركیای‬ ‫بــەدەســتــهــێــنــاوە‪ ،‬هـــەروەهـــا مــێــژوی‬ ‫سیاسی دەمیرتاش و بەشداریكردنی لە‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆماردا و ڕەخنە‬ ‫واقعیەكانی وایكردووە خۆشەویستیەكی‬

‫زۆری لەنێو شەقامی نەتەوەكانی توركیادا‬ ‫بەدەستبێنێت‪.‬‬ ‫دوا ئەنجامی ڕاپــرســی كــە لەالیەن‬ ‫نــاوەنــدی تــوێــژیــنــەوەی میترۆپۆلەوە‬ ‫ئەنجامدراوە دەریدەخستووە كە هەدەپە‬ ‫‪ %10.2‬دەنگەكانی بردووە‪ ،‬واتە ئەگەری‬ ‫زۆرە هەدەپە بەربەستی ‪ %10‬تێپەڕبكات‪،‬‬ ‫بەاڵم راپرسیەكە لەناو توركیا و لە ‪28‬‬ ‫پــارێــزگــای ئــەو واڵتـــەدا ئەنجامدراوە‪.‬‬ ‫دەنگدەرانی توركیایی لــەدەرەوەی واڵت‬ ‫نزیكەی ‪ 2‬ملیۆن و ‪ 900‬هەزار دەبن و ‪%5‬‬ ‫ی دەنگدەرانی ناو توركیا پێكدێنن‪ ،‬رێژەی‬ ‫بەشداریان لە هەڵبژاردنی سەركۆماری‬ ‫توركیا لە ساڵی رابردودا تەنها ‪%8.37‬‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم لەم هەڵبژاردنەدا ماوەی ‪22‬‬ ‫رۆژیان هەیە بۆئەوەی بتوانن بەشداری‬ ‫لە هەڵبژاردنەكەدا بكەن‪ ،‬كوردانی باكور‬ ‫رێژەیەكی بەرچاو لە دەنگدەرانی دەرەوەی‬ ‫واڵت پێكدێنن‪ .‬بەگوێرەی ئەو ڕاپرسیانەی‬ ‫لەساڵی ‪ 2012‬لە فەڕەنسا و ‪ 2013‬لە‬ ‫ئەلمانیا كراون‪ ،‬زۆربەی توركیاییەكانی‬ ‫تاراوگە دەنگ بە پارتە محافیزكارەكان‬ ‫دەدەن و نزیكەی ‪ %60‬یان پشتیوانی‬ ‫لەئاك پارتی دەكـــەن‪ ،‬ئــەم رێژەیەش‬ ‫نزیكە لە ڕێژەی هەڵبژاردنی سەركۆمار‬ ‫كە ئەردۆغان لە ساڵی ڕابــردودا لەناو‬ ‫دەنگدەرانی تاراوگە دەستی خستبوو‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەم هەڵبژاردنە بۆ كورد گرنگە‬ ‫و چوار ساڵی ئایندەی سیاسەتی كوردانی‬ ‫باكوری پێوەبەندە‪ ،‬بەاڵم بەشداریكردنی‬ ‫زیــاتــری كــوردانــی بــاكــور لــە تــاراوگــە‬ ‫ئەوەندەی دیكە گەرەنتی تێپەڕكردنی‬ ‫بەربەستی ‪ %10‬دەبێت‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫فواد قایمان‪:‬‬ ‫دەمیرتاش فاكتۆرێكی گرنگە‬ ‫فــــواد قــایــمــان گــۆشــەنــوســی تــوركــیــا‬ ‫لــەوتــارێــكــیــدا دەڵــێــت « ســەاڵحــەدیــن‬ ‫دەمیرتاش فاكتۆرێكی سیاسی گرنگە‬ ‫بــۆ ئــەم هــەڵــبــژاردنــە لــەبــەرئــەوەی لە‬ ‫وتارەكانیدا پەیامی گرنگ بۆ زۆر رەنگ‌و‬ ‫بەشی كۆمەڵگەی توركیای پێیەو دەتوانێ‌‬ ‫ببێتە سەرۆكێكی هەڵكەوتوو‪.‬‬

‫كۆبانێ‌‌و رۆژئاوا ناونیشانی ئەم‬ ‫سەدەیەی گەلی كوردستانە‬

‫شێرزاد عادل ئێزدی‬ ‫لەگەڵ بەستنی كۆنفرانسی ئامەد‪ ،‬هەوڵەكان بەردەوامن بۆ بنیادنانەوەی‬ ‫كۆبان ‌ێ كە لەسەردەستی تیرۆریستەكانی داعش روخێنرا لەپێناو بەرگریكردن‬ ‫لەجیهان بەگشتی‪ ،‬دەبوایە كۆمەڵی نێودەوڵەتیی ئەركی بنیادنانەوەی‬ ‫ئەنجامبدایە‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە كە ئەو جەنگەی سەر كۆبانێ‌‪ ،‬وەك الی‬ ‫هەموان رونە‪ ،‬جەنگێك بو بۆ سەر تەواوی مرۆڤایەتی‪ ،‬لەو روانگەیەوە كە‬ ‫شەڕی نێوان شارستانیەت‌و هەمەجیەت بو‪ ،‬رەهەندی ستەمكارانەی هەبو‪،‬‬ ‫شەڕێكی بەرگریی‌و بەرەنگاریی پارێزگاریكردن لەشارێك یان كانتۆنێك نەبو‬ ‫بەتەنیا یاخود شەڕی گەلێكی دیاریكراو‪ ،‬بەڵكو بەرەنگارییەكی گەردونیی‬ ‫بو لەپێناو بەرگریكردن لەبەها ژیارییە گەرودنیەكان رۆژئاوا تا هەنوكەش‬ ‫هەر خەندەقی یەكەم لەجەنگی یونیڤێرساڵی دژی تیرۆری نێودەوڵەتی‬ ‫پێكدەهێنێت‪ ،‬لەپێناو بەدیموكراسیكردنی سوریادا‪‌،‬و هەمواندنی مۆدیڵی‬ ‫بەڕێوەبردنی خودییانەی دیموكراسیەت وەك چارەسەرێكی ژیــاری‌و‬ ‫دیموكراسی كە گرەنتی پێكەوەژیان‌و هاو هێزی‌و سازان بكات‪.‬‬ ‫بەئومێدی ئەوە بوین ئامەد ببێتە زەمینەسازییەك بۆ كۆنفرانسێكی‬ ‫نێودەوڵەتی كــە قسەكردن دەربــــارەی بەستنی لەمانگی حــەوت‬ ‫لەئەوروپادا بەڕێوەبچێت‪ ،‬لەو روەوە كە دەبوایە كۆمەڵی نێودەوڵەتیی‌و‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان‌و هێزە نێودەوڵەتییەكان كــاراكــان‌و رێكخراوە‬ ‫ناحكومیەكان‌و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنیەت‌و كۆی چاالكییە مرۆییەكانی‬ ‫جیهان پەلە بكەن بۆ تەبەنیكردنی نۆژەنكردنەوەی كۆبانی كە بەخوێن‌و‬ ‫فرمێسك بەرگری لەجیهان بەگشتیی كرد لەبەرامبەر گروپە تیرۆریستیە‬ ‫مرۆڤكوژەكانی دوژمنانی ئازادیی‌و دیموكراسی‌و مەدەنین‪ ،‬هەروەك كۆبانێ‌‌و‬ ‫رۆژئاوا بونە ئایكۆنێك جیهانیی‌و سیمبولێك بۆ شۆڕش‌و خەبات لەپێناو‬ ‫ئازادیی‌و دادپەروەریی‌و مافەكانی مرۆڤ‌و مافی ئافرەتیشدا بەتایبەت‪،‬‬ ‫بەدرێژایی چەند مانگێك لەبەرەنگارییە ئەفسانەییەكەی‪ ،‬بە بابەتی‬ ‫یەكەم لەجیهانداو لەسەرئاستی میدیاو رایگشتی نێودەوڵەتی بەگەیشتن‬ ‫بەپایتەختەكانی دروستكردنی بڕیاری نێودەوڵەتی‪ ،‬لەو روانگەیەوە كە‬ ‫نۆژەنكردنەوەی ئەوەی گڕی كینەی تیرۆری داعش‌وێرانیكردوە خوازیاری‬ ‫دانانی ستراتیژێكی كاركردن‌و میكانیزمی رێكخەرە بۆ ئەو بنیادنانەوەیەی‬ ‫كە ناب ‌ێ تەنیا لەدروستكردنەوەی بینای ماڵەكان‌و بونیادی ژێرخانی‬ ‫خزمەتگوزاریدا كورتبێتەوە‪ ،‬بەڵكو پڕۆسەیەكی موتەكامیلەو تەنانەت‬ ‫قەرەبوكردنەوەی خەڵكی ئــازادی كۆبانێ‌‪ ،‬چارەسەری سەرجەم ئەو‬ ‫شوێنەوارە كۆمەاڵیەتی‌و دەرونیانە دەگرێتەوە كە لەجەنگ كەوتونەتەوە‌و‬ ‫دانانی بەرنامەی كار بۆ بنیاتنانەوەی سەرجەم الیەنە جیاوازەكانی‬ ‫ژیان بەمانا فراوانەكەی‪ ،‬لەروی كەلتوریی‌و كۆمەاڵیەتی‌و پەروەردەیی‌و‬ ‫ئاوەدانییەوە‪ ،‬بەجۆرێك كە ئەم شارە پاڵەوانە بۆ رەمزێك بەرێت كە‬ ‫بیسەلمێنێت كە ئەوەتا ئێمە دوای تێكشاندنی تیرۆر دەست بەبنیادنان‌و‬ ‫دامەزراندن بۆ ئایندەیەكی ئازادو ئافرێنەر دەكەین‪ ،‬لەسەر داروپەروی‌و‬ ‫هەوڵی تاریكپەرستانی تیرۆریست‪ ،‬كۆبان ‌ێ بۆ دوانگەیەك بۆ خستنەڕوی‬ ‫پرۆژە شكستخواردوەكەیان وەردەچەرخێنین‪ ،‬ئەو پرۆژە شكستخواردوە كە‬ ‫ئامانجی لەچاڵنانی ئیدارەی خودیی دیموكراسیەتە‪ .‬لە رۆژئاوا‪‌،‬و وادەكەین‬ ‫كۆبان ‌ێ ببێتە نمونە لەتەرزەی ئاوەدانكردنەوەو مەدەنیبوندا‪ ،‬وەكچۆن بو‬ ‫بەنمونەو پەند بۆ بەرگریی‌و تێكشاندنی تیرۆرو تاریكیی‪.‬‬ ‫بەستنی كۆنفرانسێك لەئامەدی پایتەختی باكوری كوردستاندا‪،‬‬ ‫كەسەرجەم بەشەكانی كوردستان خاوەنی رۆڵی میحوەرین لەهەوڵەكانی‬ ‫نۆژەنكردنەوەی شارێكدا كە بۆتە ناونیشان بۆ گەلی كوردستان لەسەدەی‬ ‫ئێستادا‪ ،‬كە خوێنی الوانی چوار بەشەكەی كوردستان لەكۆبانێدا تێكەڵ‬ ‫بەیەكتربون نەك تەنیا لەپێناو بەرگریكردن لەو‪ ،‬بەڵكو لەهەمو پنتێكی‬ ‫كوردستان كە جمكی شنگال‌و كەركوك‌و خانەقین كە هەمویان جەنگێك‬ ‫دژی تیرۆری داعش‌و دژی ئەوانە دەبەن بەڕێوە كە لەپشتیانەوە دەوەستن‬ ‫لەدوژمنانی كــوردو كوردستان‪‌،‬و لێرەدا بەشداریی هێزە كوردستانیە‬ ‫جیاوازەكان‌و چاالكیە كۆمەڵگەیی‌و ئابورییەكان لەكۆنفرانسەكەدا‪،‬‬ ‫پێویستە لەسەرزەمینی واقیعدا بۆ پالنێك بۆ فریاكەوتنی كوردستانیی‬ ‫وەربچەرخێنێت‪ ،‬كە مایەی پالنێكی نێودەوڵەتیی تێروتەسەل بێت بۆ‬ ‫بنیادنانی كۆبانێ‌‌و‪ ،‬بەشداریكردنێكی جددی‌و كارا لەنۆژەنكردنەوەی ئەم‬ ‫شارەدا كەبۆتە سیمبۆل (شاری سیمبۆل) وەك سەرۆككۆماری فرەنسا‬ ‫ناوی لێنا‪.‬‬ ‫بەسەرجەم پێوەرەكان واجبە‪ ،‬لەروی سیاسی‌و مرۆیی‌و ئەخالقییەوە‪،‬‬ ‫دەكەوێتە سەرشانی هەموان‪ ،‬لەو روەوە كە هەموان لەروی نێودەوڵەتیی‌و‬ ‫هەرێمی‌و سوریایی‌و كوردستانیەوە قەرزاری كۆبانێ‌‌و رۆژئاوا كە بەربەستێكی‬ ‫بەهێزیان بەڕوی فروانبونی پڕۆژەی تیرۆری داعش – قاعیدەدا دروستكرد‪،‬‬ ‫ئاستەنگی ئەوەی زیانەكانی بۆسەرجەم جیهان درێژ نەبنەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )515‬دو شةممة ‪2015/4/11‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫پشكۆ نەجمەدین‪ ،‬لە بەرنامەی «پەنجەمۆر»ی كەناڵی روداو‪:‬‬

‫ئەگەر بویسترایە‪ ،‬دەرچەیەك هەبو بۆ ئەوەی‬ ‫جیابونەوەی ئااڵی شۆڕش رونەدات‬ ‫سازدانی‪ :‬كەناڵی روداو‬ ‫ئامادەكردنی‪ :‬چاودێر‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫كەناڵی ئاسمانی روداو‪ ،‬لە بەرنامەی‬ ‫پەنجەمۆر‪ ،‬چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ‬ ‫مامۆستا پشكۆ نەجمەدین‪ ،‬ئەنجامدا‪،‬‬ ‫كە روداوەكانی دوای نسكۆی شۆڕشی‬ ‫ئەیلول‌و دەستپێكردنەوەی شۆڕشی‬ ‫نوێ‌و ملمالنێ‌و روداو و گۆڕانكارییەكانی‬ ‫ئەو قۆناغەی مێژوی سیاسیی‬ ‫كوردستان دەگێڕێتەوە‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫مامۆستا پشكۆ نەجمەدین‪ ،‬یەكێك‬ ‫بوە لە كەسێتییە ئاگادارەكانی ئەو‬ ‫مێژوەو خۆیشی خاوەنی كتێبی‬ ‫«ئەزمون‌و یاد»ە كە بە یەكێك لە‬ ‫كتێبە دانسقەكانی ئەو مێژوە دادەنرێت‪.‬‬ ‫«چاودێر» بە پێویستی زانی تەواوی‬ ‫چاوپێكەوتنەكەی كەناڵی روداو‪ ،‬بە‬ ‫شێوەی نوسراویش دۆكیۆمێنت بكات‌و‬ ‫بەچەند زنجیرەیەک باڵویبكاتەوە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬بەاڵم بۆ نمونە تەنانەت‬ ‫ئەو (ئازاد هەورامی) باسی ئەوە‬ ‫دەكات كە ئەگەر كاركردن لەگەڵ كاك‬ ‫نەوشیروان رەنگە ئاسانتربێت لەوەی‬ ‫كار لەگەڵ كاك ساالر عەزیزو ئەوان‬ ‫بكرێت؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬نا ئەو ئاوا ناڵێت‬ ‫بەو شێوەیە‪ ،‬راستیەكەی لە شوێنێك‬ ‫ئەو قسەیە كراوە بەینی خۆمانەو شتی‬ ‫نوسین نیە‪ ،‬بە راستی كاك ئازاد دەڵێت‬ ‫كاركردن لەگەڵ كاك نەوشیروان ئەگەر‬ ‫چەند بە گرفت‌و پر كێشە بێت‌و ناخۆش‬ ‫بێت رەنگە لەگەڵ كاك ساالر عەزیزو‬ ‫مەال بەختیاریش هەر ناخۆش بێت ئەگەر‬ ‫جیا ببێتەوە‪ ،‬یەعنی مەبەستم ئەوەیە‬ ‫كاك ئازاد پێی وابو كە دەبێت ئێمە‬ ‫درێژە بەو وەزعەی یەكێتی‌و كۆمەڵە‬ ‫بدەین هەتا ئەو شوێنەی كە دەكرێت بە‬ ‫دەروازەیەك‌و ئەو بزوتنەوە چەكداریە بە‬ ‫شوێنێك دەگات‌و كە بەشوێنێك گەیشت‬ ‫هەركەس ئازادە بۆخۆی چی دەكات‪.‬‬

‫پەنجەمۆر‪ :‬لە كاتێكدا ئەو ئاڵۆزیانە‬ ‫دروستدەبن پەیوەندیی نێوان مام‬ ‫جەالل‌و نەوشیروان مستەفا چۆن بو؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬پێم وابێت‬ ‫ئەوان هەمیشە پەیوەندیەكی دو‬ ‫الیەنانەیان هەبوە یەعنی پەیوەندیەكی‬ ‫یەكبون‌و یەكگرتویان هەبوەو هەمیشە‬ ‫پەیوەندیەكی جیاوازی تێڕوانینیشیان‬ ‫هەبوە لەو كاتەشدا كاك نەوشیروان‬ ‫سكرتێری كۆمەڵە بوەو كەسی دوەم بوە‬ ‫لەناو یەكێتی نیشتیمانی كوردستاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم مام جەالل‪ ،‬هەرگیز تەداخولی‬ ‫راستەوخۆی كۆمەڵەی نەكردوە رەنگە‬ ‫لە سیاسەتێك لە شتێك كە پەیوەندیی‬ ‫بە یەكێتی نیشتیمانی كوردستانەوە‬ ‫یان بزوتنەوەی چەكداری هەبو بێ مام‬ ‫جەالل لە كاك نەوشیروان ناڕازی بوبێ‬ ‫یان كاك نەوشیروان لە مام جەالل‬ ‫ناڕازی بوبێت ئەم جۆرە پەیوەندیە دو‬ ‫الیەنیە هەر هەبوە‪ ،‬بەاڵم لە ئەنجامدا‬ ‫هەردو الیان بە شێوەیەك بیریان‬ ‫لە بەرژەوەندیی یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫كوردستان كردۆتەوەو هەردو الیان‬ ‫رەنگە لە دژی پارچەپارچەبونی یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان بون‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چی من پێم وابێت بیشیان ‌ویستبا‬ ‫دەریچەیەك‌و دەربازەیەك هەبو بۆ‬ ‫ئەوەی ئەو جیابونەوەیە رو نەدات‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬ئەگەر باسی ئەوە بكەین‬ ‫كاك نەوشیروان باسی ئەوە دەكات‬ ‫كە خۆی قەت ماركسی نەبوە رەنگە‬

‫گەیشتوە‪ ،‬پێم وابێت راستیەكەی‬ ‫بەشێكی زۆری ناكۆكیەكانی ئێمە لە‬ ‫باڵوكراوەكانی كۆمەڵە لە فكری كۆمەڵە‬ ‫یەعنی شتێك نەبو ئینسان جیاوازی‬ ‫بكات كە دەبێت جیاوازیەك لە نێوان‬ ‫یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‌و كۆمەڵە‬ ‫هەبێت ئێمە پێمان دادەگرت لەسەر‬ ‫بەردەوامبونی یاخود گێڕانەوەی‬ ‫سەربەخۆی لەناو یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫كوردستاندا یەكێ لە خراپیەكانی ئێمە‬ ‫ئەوەبو‪.‬‬

‫هاوكاریكتان‬ ‫ئەوان‬ ‫موهتەدی‌و‬ ‫بكەن یاخود پشتگیریتان بكەن بۆ‬ ‫جیابونەوە؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬نا بە پێچەوانەوە‬ ‫رەنگە ئەوان لەگەڵ ئەوەدا نەبوبن‬ ‫كە ئێمە بەشێوەیەك كار بكەین كە‬ ‫كێشەكە بەرەو جیابونەوە بڕوات‌و‬ ‫سەربكێشێت یەعنی من چەندین جار‬ ‫لەگەڵ كاك بەختیار بەتەنیا یان لەگەڵ‬ ‫برادەرانی سەركردایەتی كۆمەڵەم‬ ‫بینیوە‪ ،‬بەاڵم لێت ناشارمەوە كە ئێمە‬

‫كاك نەوشيروان بەشێنەیی كاری بۆ كاڵبونەوەی فكری‬ ‫ماركسیزمی كۆمەڵە دەكرد‬ ‫مام جەالل چەندین جار بەمنی وتوە دڵنیام بكەرەوە‬ ‫ئەگەر جیابونەوە لەناو كۆمەڵە روبدات مەال بەختیاری‬ ‫لەگەڵدا نیە‬

‫كارەكتەری‬ ‫باشە‬ ‫پەنجەمۆر‪:‬‬ ‫كەسایەتیەكان بۆ نمونە كاك ساالر‬ ‫عەزیز هەمیشە كەسایەتیەكی بزێو‬ ‫بوەو تەنانەت ئێستاش دەیبینین‬ ‫چۆن‬ ‫ئەی‬ ‫نەبوبێت‬ ‫پێی‬ ‫ئیمانیشی‬ ‫هەر‬ ‫لەناو بزوتنەوەی گۆڕان دا دەچێتە‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬شتێ بەدی دەكرێت كە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬یەعنی ئەو كاتەش هەر وابو؟ توانیویەتی لەماوەی چەندین ساڵ مام جەالل خەمی ئەوەی بوە كە مەال‬ ‫كەسایەتیەكی وەهای هەیە؟ كاركردن سكرتێری حزبێك بێت كە بڕوای بە بەختیار نەڕوات‌و جیا نەبێتەوە وەك‬ ‫لەگەڵی چون بو؟‬ ‫پەیڕەو پرۆگرام یان ئەو بیروڕایە نەبێت كاك ساالر عەزیزو ئەوانەی تر؟‬ ‫بە‬ ‫بەش‬ ‫من‬ ‫نەجمەدین‪:‬‬ ‫پشكۆ‬ ‫چۆن‬ ‫ئەمە‬ ‫كردوە‬ ‫دروستی‬ ‫خۆی‬ ‫كە‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬بەڵێ رەنگە‬ ‫حاڵی خۆم لەگەڵ كاك ساالر كارم كەسایەتیەكەو تۆ هەڵسەنگاندنت بۆ هۆكارەكەی ئەوە بوبێ كە ئەوكاتە‬ ‫كردوە رەنگە كاركردن لەگەڵ ئەو ئەوە چۆنە؟‬ ‫كێشەكان قوڵتر بوبێتەوەو كێشەكان‬ ‫زۆر زەحمەت نەبوبێت‪ ،‬بەاڵم كێشەكە‬ ‫نەوشیروان‬ ‫كاك‬ ‫نجمەدین‪:‬‬ ‫پشكۆ‬ ‫بەرەو تەقینەوە دەڕۆیشت كاك‬ ‫ئەوەیە من لەگەڵ كەسێكدا كار دەكەم‬ ‫خۆیدا‬ ‫بیرەوەریەكانی‬ ‫لە‬ ‫بەڕاستی‬ ‫ساالر لە دەرەوەی كوردستان بوە لە‬ ‫لە كۆمیتەیەكدا ئەندام نیم لەگەڵی بۆ ئەوشتە باس دەكات رەنگە لەشاخ ئەوروپا بوە‌و‪ ،‬مەال بەختیار كەسێكی‬ ‫نمونە كاك ساالر ئەندامی سەركردایەتی قەت باسی ئەوەی نەكردبێت رەنگە هەڵسوڕاو بوەو دینەمۆیەكی دیاری نێو‬ ‫كۆمەڵە بوە ئەندامی مەكتەبی سیاسی رەخنەی لە ماركیسزم یان لیلینیزم یان یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‌و كۆمەڵە‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بوە شتێك گرتبێت‪ ،‬بەاڵم ئەو سكرتێری بوە یەعنی مام جەالل پێی وابوەو‬ ‫رەنگە كاك ئازادیش بەم شێوەیە رێكخراوێكی ماركسیزم بوە كە خۆی چەندین جاریش بەمنی وتوە دڵنیام‬ ‫بوبێت‪ ،‬كاك مەال بەختیاریش هەروەها بڕوای بەوە نەبوە‪ ،‬یەك خوێندنەوەمان بكەرەوە ئەگەر جیابونەوە لەناو كۆمەڵە‬ ‫كاك نەوشیروانیش ئەو كێشەیەی كە دەداتێ كە ئەویش كۆمەڵە رێكخراوێك روبدات مەال بەختیاری لەگەڵدا نیە‬ ‫لە نێوان ئەواندا رودەدات لەسەر یان حزبێك بوە كێشێكی تایبەتی لە كەسێك لە دەرەوەی كۆمەڵەو یەكێتی‬ ‫مەسەلەی بۆچون‌و ممارەساتی سیاسی‌و ناو یەكێتی نیشتیمانی كوردستان یان نیشتیمانی كوردستانەوە ناتوانێ ئەو‬ ‫رێكخراوەیی رەنگە لەگەڵ مندا رونەدات‪ ،‬كوردستاندا هەبوە‪ ،‬بەاڵم ئەو بەشێنەیی كاریگەریەی هەبێت لەسەر جیابونەوە‬ ‫رەنگە نەتوانم بڵێم زۆر ئاسان بێت كاری بۆ كاڵبونەوەی فكری ماركسیزمی لەناو هێزەكانی یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫لەگەڵ كاك ساالر عەزیز لە كۆمیتەیەكدا كۆمەڵەدا كردوەو بە كردەوەش ئەو كوردستان وەك ئەوەی كەسێك لەناو‬ ‫لە دەزگایەكی بااڵی كۆمەڵەدا ئەوە بێت كارەی كردوەو بەشێكی زۆری ئەو یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‌و لەناو‬ ‫یان رەنگە ئاسانیش بێت مەسەلەكە ملمالنێیانەش ئەوە بوە كە كاك كوردستاندا بێت‪.‬‬ ‫كەوتۆتە پەیوەندیی شەخسیەكان‌و نەوشیروان زۆر لەسەر خۆو هێمنانە‬ ‫سروشتی مرۆڤەكان بۆ دیالۆگ‌و بۆ كاری دەكرد بۆ ئەوەی كۆمەڵە ببێتە‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬لە دەرەوەی كۆمەڵە لە‬ ‫یەكتر قبوڵكردن‌و راگرتنی دڵی یەكتری بە حزبێكی جەماوەری‌و ببێت شتێكی دەرەوەی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‬ ‫رەنگە هەر خەتای كاك ساالر نەبێت‌و جیا لە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‌و هیچ هێزێك هەبو كە هانی ئێوە بدات‬ ‫خەتای بەرامبەرەكەشی بێت‪.‬‬ ‫لە ئەنجامیشدا بە هەڵوەشاندنەوە بۆ نمونە كۆمەڵەی ئێران عەبدواڵی‬

‫رەوتێكی رادیكاڵ بوین لەناو كۆمەڵەی‬ ‫رەنجدەرانی كوردستانداو ئەوانیش‬ ‫رەنگە ئەو كاتە تەبیعەت‌و سروشتی‬ ‫حزبی كۆمەنیست ئەوەی ئێستا نەبوەو‬ ‫كە هەیەو لەبەر ئەوە ئەوانیش هەمیشە‬ ‫پشتگیری ئەو رەوتانەیان كردوە كە‬ ‫رەوتی رادیكاڵ‌و رەوتی ماركیسزمی‬ ‫شۆڕشگێرین لە كوردستاندا رەنگە‬ ‫پەیوەندیەكە تا ئەم شوێنە بوبێت‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬ئێوە بڕیاری تەواوی‬ ‫جیابونەوەتان دابو ئەو كاتە پێشئەوەی‬ ‫دەستگیربكرێن؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئێمە‬ ‫بڕیاری جیابونەوەمان نەدابو وەكو‬ ‫بۆم باسكردیت ئێمە بڕیارماندابو‬ ‫بەشێكی هێزەكانی خۆمان كۆكردبوەوە‬ ‫بۆئەوەی بچینە قەرەداغ لەوێ‬ ‫كۆنفرانسێك ببەستین ئێمە ئەگەر‬ ‫بڕیاری جیابونەوەمان بدابا لەجیاتی‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫كوردستان یەعنی لە دۆڵی جافایەتیەوە‬ ‫دەچوینە شارباژێرو لەوێوە دەپەڕاینەوە‬ ‫بۆ قەرەداغ‌و ئێمە دەمانتوانی لە‬ ‫شارباژێر بمێنینەوەو هەمو ئەو هێزانەی‬ ‫كە هەمانە لەناو تیپ‌و هێزە جیاوازەكانی‬ ‫كوردستان‬ ‫نیشتیمانی‬ ‫یەكێتی‬ ‫دەمانتوانی لەوێ كۆیانبكەینەوەو ئێمە‬

‫شاخ كوژراوە لەناو‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪:‬‬ ‫شار تیرۆركراوە یان‬ ‫لە شوێنێكی دیكە‬ ‫ساڵی ‪ 1953‬لە گوندی عەبابەیلێی شاری هەڵەبجە لە‬ ‫كوژراوە ئەوە جیاوازە‬ ‫دایك بوە‬ ‫لەگەڵ ئەوەی كە تۆ‬ ‫خوێندنی سەرەتایی‌و ناوەندی‌و ئامادەیی لە هەڵەبجە‬ ‫سەرەكی‌و‬ ‫كادرێكی‬ ‫تەواو كردوە‬ ‫دیاری یان فەرقێكمان‬ ‫ساڵی‬ ‫‪1977‬‬ ‫بڕوانامەی‬ ‫ب‬ ‫ەكالۆریسی‬ ‫لە‬ ‫زانستی‬ ‫هەبێت كە كەسێكمان‬ ‫كشتوكاڵی لەزانكۆی سلێمانی وەرگرتوە‬ ‫ساڵی ‪ 1974‬بەشداری شۆڕشی ئەیلولی كردوە‬ ‫سەركردەی كۆمەڵەین‌و‬ ‫كۆتایی ساڵی ‪ 1975‬پەیوەندی بە ریزەكانی كۆمەڵەی‬ ‫ئەوان دەستی بۆ بەرن‌و‬ ‫ماركسی لینینی كوردستان كردوە‬ ‫بیكوژن یەعنی ئێمە ئاوا‬ ‫‪ 7‬ی نیسانی ساڵی ‪ 1978‬پەیوەندی بە هێزەكانی‬ ‫نەدەكردەوە‪،‬‬ ‫بیرمان‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان لەناوچەی هەورامان كردوە‬ ‫چونكە ئێمە خۆمان‬ ‫ساڵی ‪ 1978‬لێپرسراوی رێكخستنی كۆمەڵە بوە‬ ‫دژی دوبەرەكی‌و شەڕو‬ ‫لەناوچەی هەورامان‌و هەڵەبجەو‪ ،‬ئەندامی لیژنەی ناوچەی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بوە لەناوچەی هەڵەبجە‬ ‫ئەمشتانە بوین رەنگە‬ ‫ئەندامی هەرسێ كۆنفرانسەكەی كۆمەڵەی‬ ‫رەنجدەرانی‬ ‫یەكێك لەو خەسڵەتانە‬ ‫كوردستان بوەو‪ ،‬ساڵی ‪ 1984‬ئەندامی دەزگای ناوەندی‬ ‫ئەوە بوبێت كە ئێمە‬ ‫راگەیاندنی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان بوە‬ ‫قوربانییمان تەنانەت بە‬ ‫ساڵی ‪ 1985‬یەكێك لە دامەزرێنەرانی ئااڵی شۆڕش بوە‬ ‫شكۆی سیاسی خۆمان‬ ‫لەمانگی ‪ 11‬ی ساڵی ‪ 1985‬لەسەر كێشەی ئااڵی شۆڕش‬ ‫هەتا بەهاری ساڵی ‪ 1988‬لە شاخ زیندانی كراوە‬ ‫بۆ نمونە لە زیندان خۆت‬ ‫دەزانی نەتیجەكەی چۆن‬ ‫بەسەرماندا‬ ‫شكایەوە‬ ‫لە پێناوی ئەوەی ئێمە‬ ‫پشتمان بە ئێرانەوە هەبوەو بە سنورەوە‬ ‫هەبوەو بەشێك لەو برادەرانەی لە جیانەبێتینەوە لە یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫ئەوروپاوە هاتن كاك ساالرو ئەوان لە كوردستان‪.‬‬ ‫ئێران دەژیان‪ ،‬یەعنی بەڕاستی ئێمە‬ ‫نەماندەویست جیا ببینەوە لە یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان‪ ،‬بۆیە ئەگینا‬ ‫ئێمە ئەوەمان نەدەكرد‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬ئێوە بۆخۆتان هێزێكی‬ ‫چەكداربون‪ ،‬بەاڵم ئەگەر سەیر بكەین‬ ‫مام جەالل دەیەوێ شەوكەتی حاجی‬ ‫مشیر لە رێگەی ئەوەوە ئێوە پارێزراو‬ ‫بوبن لەالیەنی وەكو جەبار فەرمان‌و‬ ‫ئەوانە‪ ،‬یەعنی ئێوە خۆتان نەتاندەتوانی‬ ‫بەرگری لەخۆتان بكەن؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬راستیەكەی ئێمە‬ ‫بیرمان لەوە نەدەكردەوە كە ئەو هێزەی‬ ‫هاتۆتە ئەوێ بۆ لێدانی ئێمە هاتوە‪،‬‬ ‫ئێمە پێمان وابو كە بۆ پارێزگاریكردن‬ ‫لە ئێمە هاتوە یەعنی ئێمە ئەگەر‬ ‫بمانزانیبا هەتا مەسەلەكە دیفاعكردن‬ ‫لە خۆ نیە‪ ،‬بەاڵم رەنگە بمانتوانیبا‬ ‫بە نهێنی ناوچەكە جێبهێڵین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫راستیەكەی دیارە پالنەكە وردو‬ ‫دارێژرابو بەشێوەیەك كە ئێمە گومانی‬ ‫ئەوە پەیدا نەكەین تاكو رۆژی كۆتایی‬ ‫كە هیچ شتێك نەدەكرا كە ئێمە‬ ‫بەیانیەكەی ویستمان هەستین‌و ناوچەی‬ ‫قەرەداغ بەجێبهێڵین‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫ئابڵوقە درابوین‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬هۆكاری ئەمە چیبو‬ ‫ئێوە كەم ئەزمون بون‪ ،‬ئێوە ماوەیەك‬ ‫ئەزمونتان لەگەڵ یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫كوردستاندا هەبو چۆن ئێوە ئەوەندە‬ ‫خۆش باوەڕ بون؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬مەسەلەكە‬ ‫خۆشباوەڕی نەبو‪ ،‬مەسەلەكە ئەوەیە‬ ‫نیەتی ئێمەیە تۆ پێت وایە كە سااڵنێكی‬ ‫زۆرە كۆمەڵێك سەركردە پێكەوە كار‬ ‫دەكەین‌و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‬ ‫كاری تێدا دەكەیت‌و خزمەتی دەكەین‪،‬‬ ‫یەعنی پێمان وابو كە ئێمە ئەوە‬ ‫بەجێناهێڵین‌و ئەوانیش لە نیەتی‬ ‫ئێمە تێگەیشتون‪ ،‬بۆیە ناكرێت ئەوان‬ ‫پەالماری ئێمە بدەن‪ ،‬بەاڵم راستیەكەی‬ ‫وانەبو‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬بەاڵم ئێوە بۆ نمونە‬ ‫جیاوازی فكریتان هەبوە‪ ،‬خەڵك‬ ‫هەبوە كوژراوەو ئیختیال كراوە لەسەر‬ ‫ئەوشتانەو لەگەڵ ئەوەشدا چۆن ئەو‬ ‫سیقەیەتان هەبو؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬نا‪ ،‬دەكرێت‬ ‫خەڵكێك كوژراوە خەڵكێك لە‬

‫بەڕاستی ئێمە‬ ‫نەماندەویست‬ ‫جیا ببینەوە لە‬ ‫یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫كوردستان‬

‫مام جەالل‪،‬‬ ‫هەرگیز تەداخولی‬ ‫راستەوخۆی‬ ‫كۆمەڵەی نەكردوە‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬یەكێ لە سیفەتەكانی‬ ‫حزبی كوردی یان سەركردە لۆكاڵیەكان‬ ‫تەنانەت ئەوانەی بااڵش‪ ،‬ئەوەیە كاتێك‬ ‫كە بەرامبەرەكانیان تێك دەگیرێن لە‬ ‫مەسەلە فیكری‌و چەكداری‪ ،‬بەرامبەر بە‬ ‫خائین دەزانن‌و زۆر كەسیش لەناو شاراو‬ ‫لە دەرەوەی شار كوژراون لەسەر ئەم‬ ‫مەسەلەیە تۆ لەسەر ئەوە دەڵێی چی؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬پێموایە ئەمە‬ ‫خەسڵەتێكی گشتیە بۆ هەمو حزبەكان‬ ‫یەعنی وەكو بڵێم ئەوەی كە ئەمڕۆ دۆستتە‬ ‫سبەی دەبێت بە نەیارت دەبێ بە خائین‌و‬ ‫دەبێت بەوەی رەنگە پەیوەندیی لەگەڵ‬ ‫دوژمنەكانی تۆدا هەبێت كە ئەمە پاساو‬ ‫هێنانێكی زۆر الوازە بۆ ئەوكارانەی كە‬ ‫تۆ دەیكەیت بۆ پاكتاوكردنی نەیارەكەت‌و‬ ‫ئەمە لەناو پارتی هەبوە لەناو یەكێتی‬ ‫هەبوە لەناو حزبی شۆعیدا هەبوە لەناو‬ ‫حیزبەكانی رۆژهەاڵتدا هەبوە یەعنی‬ ‫ئەمە یەك خەسڵەتی هاوبەشی هەیە‬ ‫مەسەلەكەش لەالی ئێمە ئاوا كەوتەوە‬ ‫یەعنی بەشێوەیەك ئێمە كارمان بۆ ئەوە‬ ‫نەدەكردو پێمان وانەبو كە ئەمە ئاوا‬ ‫رودەدات لەگەڵ ئێمە با لەگەڵ خەڵكی‬ ‫تردا روی دابێت‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )515‬دو شةممة ‪2015/5/11‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئیلیزابێزی ‪ 89‬ساڵ‪ ،‬هەستی‬ ‫دایكایەتی وننەكردوە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدا تەمەنی‬ ‫ئیلیزابێزی دوەم گەیشتۆتە ‪ 89‬ساڵ‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا هەستی دایكایەتی ون‬ ‫نەكردوە‪ ،‬لەگەشتێكی ‪ 20‬خولەكیدا‬ ‫بۆ كۆشكی كنسینگتۆن لە لەندەنی‬ ‫پایتەخت‪ ،‬بۆ بینینی شازادەی نوێ‌‪،‬‬ ‫تاكو بەدەستەكانی خۆی شیری بۆ‬ ‫ئامادە بكات‌و دایبیەكەشی بگۆڕێت‪.‬‬ ‫شاژنی گــەورە خاوەنی كچێك‌و‬

‫‪11‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ێ كوڕو هەشت نەوەیە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫سـ ‌‬ ‫پێنج منداڵی نــەوەكــانــی‪ ،‬دوای‬ ‫ئــــەوەی رۆژی سێشەممە ‪5/5‬‬ ‫شــازادە شارلوت لەدایك دەبێت‪،‬‬ ‫بۆ بینینی شــازادە نوێیەكە خۆی‬ ‫دەگەیەنێتە الی‪ ،‬راستەوخۆش دوای‬ ‫گەیشتنیشی رودەكاتە مەتبەخ بۆ‬ ‫ئامادەكردنی شیر‪ ،‬دوای پێدانی‬ ‫شیرەكەش چەند ئامۆژگاریەكی كیت‬ ‫میدلتۆنی هاوسەری شازادە ولیامی‬ ‫كوڕەزای كرد‪ ،‬سەبارەت بەگۆڕینی‬ ‫دایبی شازادە شارلوت‪.‬‬

‫بۆ چوار رۆژ ‪ 140‬ئوتێل‬ ‫ێ دەگرن‬ ‫بەكر ‌‬

‫بەندیخانەیەك‬ ‫بۆ پاسەوانیی‬ ‫پشت بەقاز‬ ‫دەبەستێ‌‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬بەشێكە لەلەشی گیانلەبەر‪ ،‬زویر‪.‬‬ ‫‪-1‬دەستێكی ئاڵتون بو‪.‬‬ ‫‪-2‬كەسی نزیكە «پ»‪ ،‬جــۆرە بایەكە‪،‬‬ ‫‪-2‬نیوەی سەرا‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬نیوەی‬ ‫نیوەی بادە‪.‬‬ ‫شیاو‪.‬‬ ‫‪-3‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬ئۆتۆمبێلێكە‪ ،‬وچان‪.‬‬ ‫‪-3‬ئەڕازێنرێتەوە‪ ،‬گیانلەبەرێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬میهرەجانێكی جیهانیە‪ ،‬میوەیەكە‬ ‫‪-4‬حیزبی بەناو حزب‪ ،‬نیوەی بالە‪.‬‬ ‫‪-5‬نــــەرم «پ»‪ ،‬نــاوێــكــی كــوڕانــەیــە‪« ،‬پ»‪.‬‬ ‫‪-5‬نیوەی كەلو‪ ،‬شارۆچكەیەكە‪.‬‬ ‫خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬ئاوی تێئەكر ‌ێ «پ»‪ ،‬دوان لەشار‪ ،‬كۆن‬ ‫‪-6‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬سیان لەمەنو‪ ،‬ئاگری‬ ‫هەبو‪.‬‬ ‫زۆری تیایە‪.‬‬ ‫‪-7‬لــەگــوپــدایــە‪ ،‬روبارێكە لەكوردستان‬ ‫‪-7‬گوڵێكە‪ ،‬كاتی خۆی‪.‬‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬برین‪ ،‬خواردنێكە‪ ،‬زۆرجار دێتە دی‪.‬‬ ‫‪-8‬شارێكی كوردییە‪ ،‬كورتكراوەی ناوێكە‪.‬‬ ‫‪-9‬دوان لەدیل‪ ،‬خواردنەوەیەكە «پ»‪،‬‬ ‫‪-9‬گەمە‪ ،‬زیندەوەرێكە‪ ،‬لەتە شوتی‪.‬‬ ‫لەمەالدایە‪.‬‬ ‫‪-10‬بۆ دروستكردنی خانوە «پ»‪ ،‬جۆرە‬ ‫‪-10‬بەشێكە لەقاچ‪ ،‬شتی تیا دائەنر ‌ێ‬ ‫خشڵێكە‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫لەمااڵ‪ ،‬دوان لەبەن‪.‬‬ ‫‪-11‬تەلەفزیۆن زۆری هەیە‪.‬‬ ‫‪-11‬سیان لەشادی‪ ،‬عاشقێك بو‪.‬‬ ‫‪-12‬جۆرە فڕۆكەیەكە‪ ،‬قل‪.‬‬ ‫‪-12‬گۆرانیبێژێكی كۆچكردوی كوردە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی میروری بریتانی باڵویكردەوە‪ ،‬بەندیخانەی چاكسازی لویس گونزاگا‬ ‫لەهەرێمی بەیاوی بەڕازیل‪ ،‬بەهۆی كەمیی‌و نەبونی پاسەوان‪ ،‬پشت بەپاسەوانیكردنی قاز‬ ‫دەبەستن‪ ،‬بەڕێوەبەری چاكسازی بەندیخانەكە رایگەیاند‪ ،‬لەئێستادا پێویستیمان بەزیاتر لە‬ ‫‪ 1200‬پاسەوانەو حكومەتیش لەتوانایدا نییە ئەو رێژە زۆرەی پاسەوانمان بۆدابین بكات‪،‬‬ ‫بۆیە وەك ئیدارەی گرتوخانەكە بڕیارمانداوە بۆ شوێنگرەوەی پاسەوان‪ ،‬پشت بەهاوكاری‬ ‫پەلەوەری قاز ببەستین‪ ،‬چونكە قاز پەلەوەرێكی زۆر وریایەو لەكاتی هەر جموجوڵێكدا‬ ‫دەنگێكی زۆری لـێ‌ بەرز دەبێتەوەو دەقیڕێنێت‪ .‬لەرابردوشدا ئەم كارە تاقیكراوەتەوەو‬ ‫سەركەوتوبوە‪.‬‬

‫كۆشكی سپی تەلبەند دەكرێ‌‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬

‫لەوشەی «فەر»‪ 20 ،‬وشە بنوسە‪،‬‬ ‫ێ وشەی «فەر» كەوتبێتە‬ ‫بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬فەردە‪ ،‬فەرهاد‪ ،‬فەرەنجی‬ ‫‪ ...‬هتد‪.‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بۆ رێگەگرتن لەهەر هەوڵێكی نەخوازراو‪ ،‬بۆ‬ ‫چونە ناو كۆشكی سپی ئەمەریكا‪ ،‬لەرێگەی‬ ‫دیــواری بەشی دەرەوە‪ ،‬حكومەتی ئەمەریكا‬ ‫بڕیاریدا بەدروستكردنی تەلبەندێكی ئاسنین‬ ‫لەشێوەی بزمار بە بەرزی ‪ 18‬سانتیمەتر لەسەر‬ ‫دیواری دەرەوەی كۆشكی سپی‪.‬‬ ‫ستیڤن ستودیگل‪ ،‬وتەبێژی فەڕمی لیژنەی‬ ‫پالنی نیشتمانی واشنتۆن رایگەیاند‪ ،‬لیژنەكەیان‬ ‫رەزامەندی دەربڕیوە لەسەردانان‌و دروستكردنی‬ ‫ئەو تەلبەندە ئاسنینە لەسەر دیواری دەرەوەی‬

‫كۆشكی سپی‪ ،‬كە مەبەست لێی رێگریكردنە‬ ‫لەهەر هەوڵێكی چونە ناو كۆشكی سپی‪ ،‬یان‬ ‫خــاوكــردن‌و لەمپەر دروستكردنێك بێت بۆ‬ ‫سەركەوتنی‪.‬‬ ‫بڕیاری دانانی ئەم تەلبەندە دوای ئەوە هات‪،‬‬ ‫پۆلیس چەند جارێك رێگری لەچونە ناو كۆشكی‬ ‫سپی كردوە‌و لەو كەسانەی بەدیواری كۆشكدا‬ ‫سەركەوتون‪ ،‬دواترینیش سەربازێكی ئەمەریكی‬ ‫بوە لە ‪19‬ی سپتێمبەری ساڵی رابردو كە توانی‬ ‫نزیكەی ‪ 60‬مەتر بێتە ناو باخچەی كۆشكی سپی‌و‬ ‫دواتر دەستگیركرا‪.‬‬

‫رۆژنامەی لۆباریزیان‪-‬ی فرەنسی باڵویكردەوە‪ ،‬كۆمپانیای‬ ‫تینز‪-‬ی چین‪ ،‬بەمەبەستی سازدانی گەشتێكی چوار رۆژی بۆ‬ ‫نیوەی فەرمانبەرەكانی كە كۆی ژمارەیان ‪ 12‬هەزار فەرمانبەرە‪،‬‬ ‫ێ گرتوە‪..‬‬ ‫نزیكەی ‪ 140‬ئوتێلی لەپاریسی پایتەختی فرەنسا بەكر ‌‬ ‫رۆژنامەكە رونیكردۆتەوە‪ ،‬گەشتی كۆمپانیاكە نزیكەی ‪6400‬‬ ‫فەرمانبەر لەخۆ دەگرێت‌و سەردانی چەند شوێنێكی تایبەت‬ ‫دەكەن‪ ،‬لەوانە مۆزەخانەی لۆڤەر‪ ،‬كە بڕی تێچوی ئەو گەشتە‬ ‫نزیكەی ‪ 15‬ملیۆن دۆالرە‪.‬‬ ‫لەپێگەی ئەلیكترۆنی كۆمپانیاكەشدا هاتوە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫كۆمپانیاكە لی جین یوان‪-‬ە بەپێی گۆڤاری فوریس–ی ئابوری‬ ‫لەساڵی ‪ 2011‬لەڕیزبەندی ‪ 57‬ملیاردێرەكانی جیهانە‪ ،‬ساڵی ‪1995‬‬ ‫ئەم كۆمپانیایە دامەزراوە‌و لەبوارەكانی تەكنەلۆژیا‪ ،‬تەندروستی‪،‬‬ ‫هوتێل‌و گەشتوگوزار كاردەكات‪ .‬جێی وەبیر هێنانەوەیە سااڵنە‬ ‫نزیكەی ‪ 85‬ملیۆن كەس بەمەبەستی گەشتوگوزار سەردانی‬ ‫فرەنسا دەكەن كە كۆی داهاتی دەگاتە ‪ 177‬ملیۆن دۆالر‪.‬‬

‫براوەی پێشو‪ :‬دانا نەورۆز عەلی‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬ ‫‪info_chawder@yahoo.‬‬ ‫‪com‬‬

‫مەساجكردن لەیاریگایەكی تۆپی پێدا‬

‫ژمارەی پێوانەیی بشكێنن‪.‬‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەساتەوەختی بانگەشەكردنەكەشدا‬ ‫رۆژنـــامـــەی هافینگتۆن پۆستی‬ ‫ئەمەریكی باڵویكردەوە‪ ،‬بەكۆكردنەوەی بــەهــەزاران هــاواڵتــی رویــانــكــردە ئەو‬ ‫ێ یــاریــگــایــە بــۆ ئـــەوەی چــارەســەری‬ ‫هەزاران كەس لەیاریگایەكی تۆپی پ ‌‬ ‫لەشاری جینان لەهەرێمی شاندونگ‪ ،‬بۆ دەمــوچــاویــان بكرێت‪ ،‬پــاكــردنــەوەو‬ ‫پاكردنەوەو مەساجكردنی روخساریان‪ ،‬شێالن‌و چەندینكاری تری جوانكاری‬ ‫چین ناوی چوە فەرهەنگی گینسەوە‪ .‬روخــســاریــان لــەمــاوەی ‪ 30‬خولەكدا‬ ‫ئەنتۆنی یودیس وتەبێژی فەرهەنگی بــۆدەكــرا‪ .‬جێی وەبیرهێنانەوەیە‬ ‫گــیــنــس رایــگــەیــانــد‪ ،‬چــیــن تــوانــی ســەرەتــای ئــەم كــارە لەساڵی ‪2014‬‬ ‫بــەكــۆكــردنــەوەی هـــەزاران كــەس بۆ ئەنجامدرا‪ ،‬نزیكەی ‪ 287‬كەس ئامادە‬ ‫چارەسەری روخسارو مەساجكردن‌و بون لەشاری موبای هیندستان‪.‬‬ ‫پاكردنەوەی‪ ،‬لەیاریگایەكدا توانیان‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ بەهۆی زۆر كاركردنەوە‬ ‫توشی دڵەڕاوكێ‌ دەبیت‪،‬‬ ‫هــەڵــمــەچــۆ‪ ،‬هــەوڵــمــەدە‬ ‫بۆچونی خۆشەویستەكەت‬ ‫بەدڵی تۆ بێ‌‪.‬‬

‫ـ یــاخــی مــەبــە‪ ،‬ئــەم‬ ‫ماوەیە كارەكانت بێزارت‬ ‫دەكـــەن‪ ،‬بـــەاڵم ئومێدت‬ ‫دەدەنێ‌‪ ،‬لەخۆشەویستیدا‬ ‫بڕیاری توند مەدە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ كـــارەكـــانـــت بـــەرەو‬ ‫بــاشــی دەچــــن‪ ،‬كارێكی‬ ‫نـــوێ‌ دەگــریــتــە دەســـت‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫راستگۆبەو هەستی خۆتی‬ ‫پێ‌ بڵێ‌‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ هەست بەئاسودەیی‬ ‫دەكـــەیـــت‪ ،‬دڵــەڕاوكــێــت‬ ‫كــــەمــــدەبــــێــــتــــەوە‪،‬‬ ‫خۆشەویستیەكی نوێ‌ دڵت‬ ‫داگیر دەكا‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ بــــڕیــــارە نــوێــكــان‬ ‫لەكارەكانتا سەرت دەخات‪،‬‬ ‫بەهێمنی مــامــەڵــە بكە‪،‬‬ ‫زۆر شت لەخۆشەویستیدا‬ ‫سەرەتایە‪ ،‬وریابە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ راســتــگــۆیــی ویــژدانــی‬ ‫مرۆڤە‪ ،‬تەمەڵی وەالوەنێ‌‪،‬‬ ‫ئەم ماوەیە هیالك دەبی‌و‬ ‫پەیوەندییەكی خۆشەویستی‬ ‫رودەدات‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ زیــاتــر پەیوەستبە‬ ‫بەكارەكانتەوە‪ ،‬بەسادەیی‬ ‫لــەشــتــەكــان مـــەڕوانـــە‪،‬‬ ‫دەبــــێ‌ بـــڕیـــاری گــونــجــاو‬ ‫لەخۆشەویستیدا بدەی‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ چانس یاوەرتە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫ێ‬ ‫دەوروبەرەكەت رازی كەیت‪،‬‬ ‫هەڵمەچۆ‪ ،‬بۆ هەندێ‌ كاری‬ ‫ســادە خۆشەویستەكەت‬ ‫مەڕەنجێنە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ بەهۆی سەرنەگرتنی‬ ‫كارێكەوە ورەت دادەبەزێ‌‪،‬‬ ‫بەاڵم سەركەوتن لەڕێگەدایە‪،‬‬ ‫لەگۆشەگیریدا خۆشەویستی‬ ‫دەمرێ‌‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ بڕیارێكی تازە بۆ كارێكی‬ ‫تـــازە دەدەی‪ ،‬بەهێمنی‬ ‫مامەڵە لەگەڵ دەوروبــەردا‬ ‫بكە‪ ،‬شەرم لەخۆشەویستیدا‬ ‫وەالوەنێ‌‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ كـــەلـــوی بــەخــتــت‬ ‫روەو بــاشــیــیــە‪ ،‬بــاری‬ ‫دارایـــیـــت بــاشــدەبــێ‌‪،‬‬ ‫لـــەزۆر شتا سودمەند‬ ‫دەبـــــی‪ ،‬رۆمــانــســیــانــە‬ ‫خۆشەویستەكەت بدوێنە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ ئــــەم هــەفــتــەیــە‬ ‫هەفتەی بەختە‪ ،‬زۆر‬ ‫بــیــرمــەكــەرەوەو خــۆت‬ ‫هیالك مەكە‪ ،‬كەمێ‌ پشو‬ ‫هەواڵێكی‬ ‫پێویستە‪،‬‬ ‫خۆش لەڕێگەدایە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (515) 11-5-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫سەلەفییەكان‬ ‫هەڕەشە لەسینەماكارێكی كورد دەكەن‬ ‫دیپلۆماسیەتی‬ ‫رۆمانسی!‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫«كەیهان ئەنوەر» هونەرمەندی سینەماكاری كورد‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئــەوەی لەكوردستان فیلمێك لەبارەی ئاینەكان بەرهەم‬ ‫دەهێنێت لەالیەن گروپێك لەسەلەفییەكانی كوردستانەوە‬ ‫دەكەوێتە بەر هەڕەشەو ناچار كوردستان بەجێدەهێڵێ‌‌و‬ ‫ژیانی لەمەترسیدایە‪.‬‬ ‫«كەیهان ئەنوەر» سەبارەت بەفیلمەكەی بە»چاودیر»ی‬ ‫راگەیاند‪« :‬ئەو فیلمە سەبارەت بەچەمكی ئایین‌و ئاینەكانی‬ ‫ئیسالم‌و مەسیحییەت بو‪ .‬لەفیلمەكەدا بیری میانڕەوی‬ ‫ئاینەكان خرابوەڕو»‪ .‬وتیشی‪« :‬بیرۆكەی فیلمەكە لەسەر‬ ‫ئیدانەكردنی بیری توندڕەوی ئاینیی‌و سەلەفیی بو كە‬ ‫نوێنەرایەتی هێزی تاریكیی دەكەن‌و دژ بەهەمو پێشكەوتن‌و‬ ‫بەرەوپێشچونێكی كۆمەڵن»‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەو هەڕەشانەی كە بەهۆی ئەو فیلمەوە لێیكراوە‪،‬‬ ‫كەیهان وتی «لەپاش باڵوبونەوەی هەواڵی بەرهەمهێنانی‬ ‫ئەم فیلمە لەكوردستان‪ ،‬لەالیەن گروپێك لەسەلەفییەكانی‬ ‫كوردستانەوە بەشێوەی نامە‌و تەلەفۆن هەڕەشەم لێكرا‌و ژیانم‬ ‫كەوتە مەترسیی‪ ،‬بۆیە بەناچاری كوردستانم جێهێشتوە»‪.‬‬ ‫وتیشی «بەجێهێشتنی كوردستان لەترسی رۆحی خۆم‌و‬ ‫بۆ بەرگرتن بو لەو هەڕەشانەی كە لێم دەكرا‪ .‬وەك چۆن‬ ‫دەمەوێ‌ لەجێگە‌و شوێنێكی دیكەی ئەم سەر زەمینە برەو‬ ‫بەكارە هونەرییەكانی خۆم بدەم‌و پەیامی ئاشتی‌و پێكەوە‬ ‫ژیانی برایانەی ئاینزاكان‌و لێبوردەیی لەبەرهەمەكانمدا‬ ‫بەرجەستە بكەم»‪.‬‬

‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬

‫پیشانگەیەكی شێوەكاری بۆ قارەمانێتی‌و ئازارەكان‬ ‫دەكاتەوە‬ ‫هەرێم جەمال‪:‬‬ ‫كەسایەتیی‬ ‫شۆڕشگێڕو پێشمەرگە‬ ‫لەتابلۆكانمدا بەرز‬ ‫دەنرخێنم‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫دوێنێ‌ ‪ ،2015/5/10‬لەگەلەری ئازاد شەوقی‪،‬‬ ‫سەنتەری مارگرێت‪ ،‬پیشانگەیەكی شێوەكاری‬ ‫بۆ هونەرمەند «هەرێم جەمال» كــردەوەو‬ ‫ماوەی پێنج رۆژ ئەخایەنێ‌‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم پیشانگەیە‪« ،‬هەرێم جەمال»‬ ‫بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪ :‬ئەمە پێنجەمین‬ ‫پیشانگەی تایبەتیمەو لــە ‪ 24‬پیشانگەی‬ ‫هاوبەشیشدا بەشداربوم‪ ،‬ئەم كارانەم خۆی لە‬ ‫‪ 30‬تابلۆدا دەبینێتەوە‪ ،‬قەبارەكانیان جیاوازن‌و‬ ‫بەرەنگی رۆنی كراون‪ ،‬بەشێوەیەكی گشتیش‬

‫النكەی هەستێك‪..‬‬ ‫دوای پایتەختی هەرێم لەپایتەختی رۆشنبیریش‬ ‫باڵودەكرێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫«سیڤان عەباس» یەكێكە لەو هونەرمەندە الوانەی‬ ‫جێگەی خۆی لەدڵی زۆرێكدا كــردۆتــەوە‪ ،‬لەزۆرێك‬ ‫لەكۆنسێرت‌و كۆڕو فێستیڤاڵ‌و بۆنە نەتەوایەتییەكاندا‬ ‫بەشداربوە‪ ،‬یەكەم بەرهەمی تایبەتی خۆی ساڵی‬ ‫‪ 2007‬بەناوی «كۆرپەی دڵم» باڵوكردۆتەوە‪ ،‬جگە‬ ‫لەوە بەرهەمێكی دیكەی هەیە بەناوی «چاوەڕوانی»‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا ئەلبومێكی ئامادەیە بەناوی «النكەی‬ ‫هەستێك»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارانەی «سیڤان» بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئەم ئەلبومە یەكەمین ئەلبومی خۆمەو ناوی‬ ‫«النكەی هەستێك»م بۆ هەڵبژارد‪ ،‬چونكە لەهەستی‬

‫تایبەتی خۆمەوە دەرم بڕیون‪ ،‬ئەكرێ‌ بڵێم ئەوە النكەی‬ ‫هەستی سیڤانە‪ ،‬ئەلبومەكە لەهەشت تراك پێكهاتوەو‬ ‫مـــاوەی ســاڵ‌و نیوێكە سەرقاڵی ئــەم سیدییەم‪،‬‬ ‫هونەرمەند «عەدنان كەریم»ی خاڵم‌و چەند هاوڕێیەكی‬ ‫تر زۆر هاوكارییان كردوم‪.‬‬ ‫ناوبراو دەشڵێت «سەرجەم كارەكان كۆتاییان هاتوەو‬ ‫چاوەڕوانم لەبنكەی رۆشنبیری ئەندێشە باڵوببێتەوە‪،‬‬ ‫وا بڕیارە رۆژی ‪ 2015/5/14‬لەهەولێرو دواتر رۆژی‬ ‫‪ 2015/5/16‬لەسلێمانی باڵوبكرێتەوە‪ ،‬لەنێو تراكەكاندا‬ ‫گۆرانی «كۆرپەی دڵم» و «چاوەڕوانی»ش دوبارە‬ ‫بونەتەوە‪ ،‬چونكە ئەوانیش بەشێكن لەكارەكانم»‪.‬‬

‫كارەكان قەبارەیان گەورەن‪.‬‬ ‫نـــاوبـــراو وتــیــشــی «پــیــشــانــگــەكــەم بــاس‬ ‫لەقارەمانێتی‌و ئــازارەكــان دەكــات كە توشی‬ ‫گەلەكەمان هــاتــوە‪ ،‬هەمو دەم گەلەكەمان‬ ‫دوچاری مەینەتی‌و ئازارو شەڕی خۆنەویستانە‬ ‫هــاتــوە‪ ،‬بــەاڵم بەقارەمانێتی پێشمەرگەو‬ ‫شۆڕشگێڕان توانیومانە بەرگری بێوێنە بكەین‪،‬‬ ‫من ویستومە ئــەو كەسایەتی‌و شۆڕشگێڕو‬ ‫پێشمەرگانە بەتابلۆ بــەرز بنرخێنم بەبێ‌‬ ‫جیاوازی ئایدیاو دور لەحزبایەتی‪ ،‬وەك دەبینن‬ ‫نیگارەكان هەمو جۆرە كەسایەتییەكی تێدایە‪،‬‬ ‫لەهەمو چین‌و توێژێك»‪.‬‬

‫نازانم ئەو وتەیە لەسەركێ‌ ماڵە كە وتویەتی‪ ،‬ئەوەی كورد لەشەڕ بەدەستی‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬لەمێزی دانوستاندا لەدەستی ئەدا! بەاڵم هەرچۆنێك ئەو گوتراوە‬ ‫شرۆڤەو شەنوكەو بكەی‪ ،‬حاڵ لــەدو خاڵ بەدەرنییە‪ ،‬یەكەم‪ ،‬دەاللــەت‬ ‫لەهێزو جەنگاوەریی میللەتێك ئەكات‪ ،‬دوەم‪ ،‬وەسفێكی دروست‌و دیقەتدارە‬ ‫لەالوازی عەقڵی دەوڵەتداریی‌و غیابی میتۆدی دیبلۆماسی‌و نەبونی توانای‬ ‫مناوەرەی سیاسی‪ ،‬ئاخر میللەتێك ئەنفال كرابێت‪ ،‬كیمیایی بەسەردا رژابێت‪،‬‬ ‫جینۆسایدی كەلتوری لەگەڵدا كرابێت‪ ،‬میللەتێك هەمیشە لەجەنگدا قارەمان‬ ‫بوبێت‌و قوربانیی دابێت‪ ،‬سەركزیی‌و زەلیلیی نەژیابێت‪ ،‬لەسەنگەرو شەڕگەكاندا‬ ‫دوژمنانی بەزاندبێت‌و تەزاندبێت‪ ،‬میللەتێك لەمیرنشینە لۆكاڵییەكانەوە تا‬ ‫یەكەم چەخماخەی شۆڕشە هاوچەرخەكان‪ ،‬بۆساتێك بێ‌ بەرخودان‌و شەڕی‬ ‫شەرەفمەندانە نەژیابێت‪ ،‬پاڵی لێنەدابێتەوە‪ ،‬خۆی نەخستبێتە دەستی قەدەرو‬ ‫رەحم‌و سۆزی داگیركەران‪ ،‬ئەی عەجەب میللەتێك ئەمە رابردوی بێت‪ ،‬گشت‬ ‫شۆڕشەكانی بەمەرگەسات‌و كارەسات كۆتایی هاتبێت؟! میللەتێك بەژمارە‬ ‫زۆر بەخاك زۆر‪ ،‬بەخۆگرو تێكۆشان‪ ،‬بوێر‪ ،‬ئەی جێگای پرس‌و ترس نییە كە‬ ‫نەیتوانیبێت بارتەقای زۆری شۆڕشەكانی‪ ،‬لێشاوی شەهیدانی‪ ،‬كە مترین مافە‬ ‫زەوتكراوەكانی بەدەستبهێنێ‌‪ ،‬كە دروستكردنی كیان‌و ماڵی خۆی بێت؟!‬ ‫میللەتێك نە لەسەدەی دروستبونی ئیمپراتۆرەكان‪ ،‬نەلە زەمەن‌و لێكهەڵوەشانی‬ ‫ئیمپراتۆرەكان‌و لەدایكبونی دەوڵەت‪-‬نەتەوە‪ ،‬نەیتوانیبێت كیانێك چێكات‪،‬‬ ‫جێگای هەڵوەستەو رامانێكی بەژان نییە كە بپرسین ئەو هەمو قوربانیدانە‬ ‫چۆتە ئاشی كام باراش؟! دیقەتێكی عەقاڵنی بدەن نەك سۆزیاریی‪ ،‬جوەكان‬ ‫لەگەلێكی پەرتەوازەو بێ‌ نیشتمان‪ ،‬دوایین سندمی دەوڵەتی یەهودییان‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناڤین داكوتا‪ ،‬لەئاسیای نێوەڕاست‌و ئۆراسیا بەكەوتنی سۆڤیەتی‬ ‫سور‪ ،‬چەندین كۆماری نوێ چێكرا‪ ،‬لەئەفریقیای روت‌و رەجاڵ‪ ،‬دواین دەوڵەت‬ ‫لەباشوری ســودان بیناكرا‪ ،‬هەر شێخ‌و رەشماڵ‌و دەوارنشنێكی عەرەب‪،‬‬ ‫لەزەمەنی دواین خەالفەتی ئیسالمی‌و لەسایەی دیزاینی نوێی زلهێزەكان‬ ‫دەوڵەتۆچكەیەكی بونیاد نا‪ ،‬ئەی ئێمەی خاوەن نیشتمان‌و قوربانیدان چی؟!‬ ‫خەلەل لەكوێی كاركردنی رابردومان هەس؟! لەبری دروستكردنی دەوڵەت‪،‬‬ ‫پارچەبون! لەبری داهێنان‌و چونە ناو سوڕی مێژو‪ ،‬قوربانیدان‪ ،‬رشانەوەی‬ ‫نەتەوە داگیركەرەكان‌و سەردەستەكان بەسەرماندا!‬ ‫بۆچونم وایە‪ ،‬بەدەر لەخەلەلی خۆخۆری‪ ،‬كە دەیان مێژونوس‪ ،‬وەك خوی‬ ‫نەگۆڕمان لەسەریان تۆماركردوین‪ ،‬شاخەلەل‌و ئیشكالی تر‪ ،‬هەڵە تێگەیشتنی‬ ‫سەرانی كورد بوە‪ ،‬لەكایەی سیاسی‌و هەڵە هەڵسەنگاندنی‪ ،‬باری بابەتی‌و‬ ‫بەرژەوەندی زلهێزەكان لەم ناوچەیە‪ ،‬ئەگینا خۆ ناكرێ شكستەكانی رابردو‬ ‫بەقەدەرێكی ئیالهی تەفسیركەین! بنۆڕن نزیكترین نمونەی بەرجەستە كە‬ ‫رۆژانە بەركەوتنمان لەگەڵیدا هەیە‪ ،‬گوتاری سۆزاوی بێ‌ فیكرو الئەقاڵنی‬ ‫سەرانی سیاسی ئێمەیە‪ ،‬كە ناتوانێ‌ ئــەو شــەڕە توشهاتوەی‪ ،‬داعـش‌و‬ ‫قوربانیدانەكانی پێشمەرگە وەك جەنگاوەرترین هێز‪ ،‬تەرجەمەی ستراتیژی‬ ‫سیاسی نەتەوەیی بكات بەئاقاری وەرچەرخانێكی مێژو‪ ،‬تاكو ئێستا دیدگای بۆ‬ ‫جوڵەی‪ ،‬دەوڵەتانی ناوچەیی‌و زلهێزەكان هەمان دیدگای عەتفزەدەی رابردوە‪،‬‬ ‫كە یان لەپۆڵێن بەندی دۆستی گیانی بەگیانین‪ ،‬یان دوژمنی شەیتانین! بێئاگا‬ ‫لەوەی خەلقاندنی داعش لەالیەن هێزە رۆڵگێڕەكان ئەنجام ژانی قۆناغێكی‬ ‫نەخشە بۆ كێشراوی دوبــارە ئەبدەیت كردنەوەی‪ ،‬هێزە لۆكالیەكانی ئەم‬ ‫كیشوەرە گەرمەیە‪ ،‬دواجار دەترسین‪ ،‬بۆیە دەپرسین‪ ،‬سیاسەت‌و ستراتیژی‬ ‫دیپلۆماتكارانی كورد چییە‪ ،‬لەدوای چنینەوەی بەرهەم‌و پشكی دوای داعش؟‬ ‫گومان دەكەم كە ئەمجارەش كورد بتوانێ‌ توانامەندی جەنگاوەری بكاتە‬ ‫دەستكەوتی نەتەوەیی نیشتمانی‪.‬‬

‫«سەگەكان لەباوەش بگرە»‪ ،‬نوێترین‬ ‫بەرهەمی بەهمەنی قوبادی‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ساڵێك لەكاری توێژینەوە بۆ نوسین‌و سیناریۆی فیلمی «سەگ‬ ‫لەباوەش بگرە»‪ ،‬هونەرمەندی سینەماكاری كورد «بەهمەنی قوبادی»‬ ‫بەهاوكاری هاوڕێیەكی ئێرانی توانی بگاتە كۆتایی سیناریۆكەو بەنیازە‬ ‫لەكۆتایی ئەمساڵدا لەهەریەك لەئەڵمانیاو توركیا دەست بەوێنەگرتنی‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫«سەگ لەباوەش بگرە» ناوی كاتیی ئەم پــڕۆژە نوێیەی بەهمەنە‪،‬‬ ‫ناوەڕۆكی فیلمەكە داكۆكیكردنە لەمافی ئاژەاڵن‪ ،‬سەبارەت بەژیانی سەگەكان‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و ناوچەكە‪ ،‬بەتایبەت ئێران‌و هەڵسوكەوتی ئەم واڵتە‬ ‫لەگەڵ سەگ‌و پشیلەكان‪ ،‬هەروەها كەسە جۆراوجۆرەكان بەبیروبۆچونی‬ ‫جیاوازەوە‪ ،‬كە چۆن لەگەڵ ئەم ئاژەاڵنە بەشێوەی نەخوازراو ژیان بەسەر‬ ‫دەبەن‌و هەندێجار بەكردەوەكانی خۆیان‪ ،‬ژیانی ئەوان دەخەنە مەترسییەوە‪.‬‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫شوان کەمال و وەهبی ڕەسوڵ لەتەوەری‪:‬‬

‫هونەر لە سەردەمی داعشدا‬

‫ذمارة (‪ )456‬دووشةممة ‪ 201٥/5/11‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫پڕفرۆشترین کتێبی مانگی ڕابردوو بووە‬ ‫هەورەکانی دانیال لە مانگێکدا ‪ ٣٥٠٠‬دانەی فرۆشراوە‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ -‬پێشەوا محەمەد‬ ‫«هەورەکانی دانیال»‪ ،‬کە نوێترین ڕۆمانی بەختیار عەلییەو‬ ‫کۆتایی مانگی سێی ئەمساڵ باڵوی کردەوە‪ ،‬تا کۆتایی مانگی‬ ‫چوار ‪ ٣٥٠٠‬دانەی لێ فرۆشراوە و پڕفرۆشترین کتێبی مانگی‬ ‫چواریش بووە‪.‬‬ ‫سیروان مەحمود‪ ،‬بەڕێوەبەری چاپ و باڵو کردنەوە لە‬ ‫ناوەندی ئەندێشە‪ ،‬بە ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند‪« :‬لە‬ ‫کۆتایی مانگی سێ تا کۆتایی مانگی چوار‪ ،‬هەورەکانی دانیال‬ ‫‪ ٣٥٠٠‬کۆپی لێ فرۆشراوە و وەک پڕفرۆشترین کتێبی مانگی‬ ‫چواریش دەرچووە‪».‬‬ ‫هەورەکانی دانیال‪ ،‬نۆیەم رۆمانی نووسەر و ڕۆماننووس‬ ‫بەختیار عەلییەو لە الیەن ناوەندی ئەندێشەوە چاپ و باڵو‬ ‫کراوەتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو ڕۆمانە‪ ،‬پێشتر نووسەر ڕایگەیاندبوو‪:‬‬ ‫«بیرۆکەی ڕۆمانەکە دەگەڕێتەوە بۆ بیستوسێ ساڵ لەمەوبەر‪،‬‬ ‫بۆ چەند ڕۆژێک بەر لە کۆڕەوەکە‪ ،‬بۆ ساتێکی تایبەت‪ .‬لە‬ ‫ژوورێکدا خەوتبووم و بۆ ساتێکی کورت هەستم کرد هەم لە‬ ‫خەونێکدام و هەم لە دەرەوەش باران دەبارێت‪ ،‬هەم دەنگی‬

‫بارانم لە دەرەوە گوێ لێ بوو‪ ،‬هەم لە خەونەکەمدا‪ ،‬ساتێکی‬ ‫سوریالی تێکەاڵوبوونی خەون و واقیع بوو‪ .‬بیرۆکەی ڕۆمانەکە‬ ‫لەوەوە دێت‪ ،‬گەر ئەم تێکەاڵوییە لەسەر ئاستێکی گەورەتر‬ ‫ڕووبدات چی دەبێت‪ ،‬چی دەبێت گەر بە گشتی تووشی ئەو‬ ‫دەردە ببین خەون و حەقیقەتمان بۆ جیانەکرێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫بە بڕوای من تووش بووین و تەواو بووە‪ ،‬تووش بووین و‬ ‫ئێستا باجە میژووییە قورسەکەی دەدەین ‪ ...‬ئەمە ناوەڕۆکی‬ ‫ڕۆمانەکەیە‪».‬‬ ‫ڕوونیشی کــردبــۆوە‪ ،‬کە ڕۆمانەکە لەسەر پەیوەندی‬ ‫توندوتیژییە بە وەهمەکانی مرۆڤەوە و دەڵێت‪« :‬ئەوە‬ ‫خولیای سەرەکی من بووە لە ڕۆمانەکەدا‪ ،‬کە وێنەی دوژمن‬ ‫چۆن دەتوانێت ناخی کۆمەڵگەیەک بکێڵێت و بیگۆڕێت‬ ‫بۆ کۆمەڵگەیەکی داخــراو و توندوتیژ‪ .‬ڕۆمانەکە هەوڵی‬ ‫خوێندنەوەی ژیانی دوو گەنجە لە جۆرە کۆمەڵگەیەکدا کە‬ ‫بەشێوەیەکی سیستماتیک گەنجەکانی خۆی دەگۆڕێت بۆ‬ ‫جەنگاوەر و بکوژ‪ .‬هەموو ئەم پەیوەندییە لە ڕێگای پەیوەندی‬ ‫دوو شار یان دوو هەرێم یان دوو نەتەوەی خەیاڵییەوە‬ ‫دەخوێنرێتەوە‪ ،‬ئەوانیش دێالوار و مەمەدحەسارن‪ .‬دوو جێگا‬ ‫کە لە واقیعدا بوونیان نییە‪ ،‬بەاڵم ئاسەواریان لە هەموو جێگا‬ ‫ڕاستەقینە و کۆمەڵگە ڕاستەقینەکاندا ئامادەیە‪».‬‬

‫ئێمە زەریامان بەزاند‬

‫نوێترین كاری وەرگێڕدراوی دالوەر قەرەداغی‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫«ئێمە زەریــامــان بــەزانــد»‪ ،‬كە ڕۆمانی ڕۆماننووس جولی‬ ‫ئوتسوكایە‪ ،‬ناونیشانی نوێترین كتێبی وەرگــێــڕدراوی شاعیر‬ ‫و وەرگێڕ دالوەر قەرەداغییە‪ ،‬كە هەفتەی ڕابــردوو لە ناوەندی‬ ‫ئەندێشەوە باڵو كرایەوە‪.‬‬ ‫لە ڕۆمانەكەدا‪ ،‬ساڵ ساڵی ‪ ١٩١٩‬یە‪ .‬كەشتییەك بە سەر ‹›زەریای‬ ‫ئارام››ـەوەیە‪ .‬كۆمەڵێك كچی گەنج لە خوارەوە لە تاریكییەكی‬ ‫ئەنگوستەچاو و لەسەر تەختەخەوی شەق و شڕ‪ ،‬لە بنی ئەرشی‬ ‫كەشتییەكەدا ترانجاونەتە ناو یەكتری‪ .‬باوڵەكانی سەفەریان‬ ‫پڕە لەو كەلوپەالنەی كە لە ژیانە تازەكەی ئەوبەر زەریایاندا‬ ‫پێویستیانە‪ :‬جلكی كیمینۆی ئاوریشم بۆ شەوی بووكێنیی‪ ،‬فڵچەی‬ ‫خۆشنووسیی‪ ،‬كاخەزی برنج تا نامەی بۆ ماڵەوە تێدا بنووسن‪،‬‬ ‫پەیكەری بچووك بچووكی بودا لە مس بۆ بەخت و چــاوەزار و‬ ‫خۆپاراستن‪ ،‬نامە و فۆتۆی ئەو پیاوانەیان بە دەستەوەن كە هەر‬ ‫بگەنە ئەوبەر زەریا دەبنە مێردیان‪ .‬نامە و فۆتۆی ئەو پیاوە‬ ‫غەوارانەی كە گفتیان پێداون لە ئەسكەلەكەی سان فرانسیسكۆ‬ ‫چاوەڕێیان بن‪ .‬كچەكان خەون بە ئایندەوە دەبینن‪ .‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫لەوبەر زەریا و لەو واڵتە نوێیەدا چاوەڕێیان دەكا‪ ،‬پیاوانێكن كە‬ ‫پیاوی ناو فۆتۆكان نین‪ ،‬نەهامەتییەك چاوەڕێیان دەكا كە ئەمان‬ ‫هەر مەزەندەشی ناكەن و كولتوورێك چاوەڕێیان دەكا كە ئەمان‬ ‫هەوڵ دەدەن تێی بگەن‪.‬‬ ‫‹›ئێمە زەریامان بەزاند»‪ ،‬پۆرترەیتێكی شیعریی چارەنووسێكی‬ ‫بە كۆمەڵە كە چەند ژنێك بە شێوازێكی هەژێنەر دەیگێڕنەوە‪.‬‬ ‫خاتوو جولی ئوتسوكا بە هەست و سۆزەوە و وردەكارانە ژیان‬ ‫دەبەخشێتە ئەو ژنە ژاپۆنییانەی كە لە دەیەی بیستی سەدەی ڕابــردوودا‪ ،‬لەڕێی نامەگۆڕینەوەوە شوو بە‬ ‫پیاوانێكی نەناس دەكەن و بۆ كالیفۆرنیا دەڕۆن‪ .‬ڕۆمانەكە ژیانی ئەو ژنانە هەر لە یەكەم ڕۆژی سەفەرە‬ ‫تاقەتپڕوكێنەكەیانەوە بە كەشتیی‪ ،‬تا ئەو ڕۆژەی مانگی دێسەمبەری ساڵی ‪ ١٩٤١‬كە بە خاووخێزانەوە و بە‬ ‫گومانی سیخوڕیی كردن بۆ ژاپۆن‪ ،‬كۆدەكرێنەوە و ڕادەگوێزرێن‪ ،‬لە خۆ دەگرێ‪ .‬ئوتسوكا لە ڕۆمانەكەیدا بەشێك‬ ‫لەو شتانەی مێژووی نوێ دەگێڕێتەوە كە كتێبەكانی مێژوو بیریان چووە یان نەیانویستووە بینووسنەوە‪.‬‬

‫فەرهەنگی زاراوەکانی‬ ‫ئەدەب و زانستە‬ ‫مرۆڤایەتییەکان‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫"فەرهەنگی زاراوەكانی ئەدەب و زانستە مرۆڤایەتییەكان" ناونیشانی ئەو موعجەمەیە كە رۆژی یەکشەممە‪ ،‬لەتەك‬ ‫ژمارەیەك كتێبی دیكەدا‪ ،‬لەالیەن ناوەندی غەزەلنوس بۆ چاپ و بـاڵوكردنەوە‪ ،‬لە ڕۆژێكی تایبەتیدا ئیمزای لەسەر‬ ‫دەكرێت و باڵو دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم فەرهەنگە لەالیەن د‪.‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‪ ،‬ئامادە كراوەو پتر لە سەدوسی زاراوە لەخۆ دەگرێت‪ ،‬زوربەیان‬ ‫بریتین لە ڕاڤەكردنی ئەو زاراوانەی هاوبەشن لە نێوان ڕەخنەی ئەدەبی و سۆسیۆلۆژیاو سایكۆلۆژیاو ئەنترۆپۆلۆژیاو‬ ‫مێژوو و فەلسەفەو زانستی زماندا‪ ،‬بەشی هەرە زۆری ئەو زاراوانە پێشتر لە ڕەخنەی چاودێردا باڵو كراونەتەوەو وەك‬ ‫نووسەر لە پێشەكییەكەیدا دەڵێ‌‪ ،‬لە ڕاستیدا ئەم بەرهەمە كۆششی هاوبەشی نێوان نووسەر و رەخنەی چاودێر بوو‪.‬‬ ‫د‪.‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‪ ،‬لە پێشەكیی فەرهەنگەكەیدا دەنووسێت‪ :‬لە فەرهەنگسازی و كولتووری عەرەبیدا‪ ،‬بۆ‬ ‫ێ وشە بەكاردەهێنرێن‪( :‬القاموس) و (المعجم) و (الموسوعە)‪ ،‬ئێمە لە كوردیدا هەمووی هەر بە‬ ‫فەرهەنگی زاراوەكان س ‌‬ ‫(فەرهەنگ) ناودەبەین‪ ،‬یان ڕاستتر بۆ قاموس و موعجەم هەر فەرهەنگ بەكاردەهێنین كە بە ئینگلیزیش ‪Dictionary‬‬ ‫بەكار دەهێنرێت‪ ،‬ئەو زانستەیشی كە لە فەرهەنگسازی دەكۆڵێتەوە‪ ،‬پێی دەوترێت زانستی فەرهەنگ‪ -‬لێكسیكۆلۆجی‪-‬‬ ‫‪ ،Lexicology‬بە عەرەبی‪ :‬علم المعجم‪ ،‬جگە لە مەوسوعە كە دەیكەین بە ئینسایكلۆپیدیا ‪Encyclopedia‬‬ ‫و ئەمیش وشەیەكی ئینگلیزی و بەبنەچە گریكی و یۆنانییە‪ ،‬لەكاتێكدا جیاوازی هەیە لەنێوان قاموس و موعجەم و‬ ‫مەوسوعە‪ .‬قاموس بریتییە لە مانای وشە بە وشە‪ ،‬واتە مانای وشەیەك یان زاراوەیەك بە یەك وشە یان دوو وشە دەبرێت‪،‬‬ ‫مەوسوعەش بەرینترو‬ ‫فـــراوانـــتـــرەو لــەوێــدا‬ ‫هـــــەمـــــوو شــتــێــك‬ ‫دەربــارەی زانستەكان‬ ‫دەخــرێــتــەڕوو‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لــە موعجەمدا مانای‬ ‫زاراوەیــەك بە چەندین‬ ‫وشـــەو ڕســتــە دیــاری‬ ‫دەكــــرێــــت و بــگــرە‬ ‫هــەنــدێــجــار چەندین‬ ‫الپــەڕەش دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫كە ئێمە لــێــرەدا ئەو‬ ‫ڕێــگــەیــەمــان بــەكــار‬ ‫هێناوە‪ .‬ئەم كتێبەی‬ ‫ئــێــمــە لـــە ڕاســتــیــدا‬ ‫فەرهەنگە بــە مانای‬ ‫موعجەم‪ ،‬واتــە ئەمە‬ ‫موعجەمی زاراوەكانە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )456‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/11‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫بیرەوەرییەکانی سەردەمی پاڵەیی‬ ‫یەشار کەمال‬ ‫و‪ .‬لە تورکییەوە‪ :‬بەکر شوانی‬ ‫‪2-2‬‬ ‫بەهار‬ ‫هاوینی سااڵنی ‪ ١٩٤١‬و ‪ ١٩٤٢‬پاڵە بووم‪ .‬دەفتەرێکی بچووکم‬ ‫هەبــوو‪ ،‬هەمــوو ڕۆژێك چیــم دەبینی و دەبیســت‪ ،‬بەکورتی‬ ‫تیایدا دەمنووســییەوە‪ .‬ماوەیەك لەمەوبەر‪ ،‬لە سەردانمدا بۆ‬ ‫قادیرلــی‪ ،‬دەفتەرەکــەم لە باوڵی دایکمــدا دۆزییەوە‪ .‬هەر لە‬ ‫بیریشم نەمابوو‪ ،‬بۆیە بە دۆزینەوەی‪ ،‬فرە شاد بووم‪ .‬دەستم‬ ‫بە خوێندنەوەی کرد تا بزانم چیم نووسیوە‪ .‬ڕاستیت دەوێت‪،‬‬ ‫دەفتەرەکەم بابەتی شایەنی بایەخ پێدانی تێدا نەبوو‪ ،‬چونکە‬ ‫پاڵەیی بەجۆرێك کاریگەری لەسەرم داناوە‪ ،‬ئەم دەفتەرەیش‬ ‫نەبوایــە‪ ،‬هــەر لە بیرم نەدەکــرد‪ .‬ئەمڕۆیشــی لەگەڵدا بێت‪،‬‬ ‫هەمــوو شــتێك و هەر مرۆڤێکــی ئەوێ و هــەر لەبزێکی ئەو‬ ‫ڕۆژگارەم لــە بیــرە و لە پێــش چــاوە‪ .‬بیرەوەرییەکانم وەك‬ ‫ئــەوەی لە دەفتەرەکەدا هەیە‪ ،‬دەنووســمەوە‪ .‬ماوەیەکی زۆر‬ ‫بەســەریاندا تێپەڕیــوە‪ ،‬بــەاڵم پاڵەیی بەالی منــەوە هەموو‬ ‫کاتێك مایەی بایەخ پێدانە‪ .‬تەماشــام کرد و بینیم و بیســتم‬ ‫هەموو شتێك وەك خۆی لە شوێنی خۆیدا ڕاوەستاوە‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫ئەگەر بەدەســتم بێت و دیسان دەســت بە پاڵەیی بکەمەوە‪،‬‬ ‫دەگەڕێمــەوە بۆ ناو هەمان بــارودۆخ‪ .‬واتە دەمەوێت بڵێم من‬ ‫ئێســتا دەربــارەی ســااڵنی ‪ ١٩٤١‬و ‪ ١٩٤٢‬دەنووســم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێویستە ئێوە وەك ڕووداوەکانی ڕۆژانی پاڵەییی ساڵی ‪١٩٦٢‬‬ ‫لێم وەربگرن‪.‬‬ ‫‪ ١٢‬ئایار ‪١٩٤١‬‬ ‫ئەم بەیانییەیش بەهەمان شێوە بوو‪...‬‬ ‫لە دەفتەرەکەمدا هیچ تۆمارکردنێك نییە‪ .‬ئەم بەیانییەیش‬ ‫بەهەمــان شــێوەیە‪ .‬دەبێت چۆن بووبێت؟ بێگومان دیســان‬ ‫درەنگ لە خەو هەڵساوم و دایکم هەمان ئەو قسانەی کردووە‪.‬‬ ‫ئێستا ئەو ڕۆژەم بیر ناکەوێتەوە‪.‬‬ ‫تیشکی ئومێدێك پەیدا بوو‪ .‬ناتوانم بە دایکم بڵێم‪ .‬مستەفا‬ ‫چەتــەم بینی‪ .‬پێمــی گوت‪" :‬بەم نزیکانە دەســت بە کارێك‬ ‫دەکــەم‪ .‬الی ســویلەمیش زەوی بــۆ مەرەزە خــۆش دەکەم‪.‬‬ ‫بەمزووانــە الی چیــاوە کرێــکار دێــن‪ .‬تۆیــش الی مــن کار‬ ‫دەکەیــت‪ .‬بەاڵم تــۆ زۆر الوازیــت و کاری مەرەزەیش گرانە‪.‬‬ ‫پێت دەکرێت؟"‬ ‫ئەگەر تەنانەت لەسەر کار بمرم و هەرچییەکیش ڕووبدات‪،‬‬ ‫هــەر دەیکــەم‪ .‬هیچ چارەیەکــی ترم نییە‪ .‬کەواتــە لەمەودوا‬ ‫دەبم بە کرێکار‪ .‬وەك کرێکارێکی ڕاستەقینە دەژیم‪ .‬بەوپەڕی‬ ‫توانامەوە بەشداری لە بەرهەمهێناندا دەکەم‪.‬‬ ‫دڵــم خۆشــە‪ .‬بەاڵم ترســێکیش لە هەناومدا هەیە‪ .‬باشــە‬ ‫ئەگــەر ئەم کارەم پــێ نەکرێت؟ لە بەیانییەوە تا ئێوارە پاچ‬ ‫وەشاندن‪ ...‬دەیهێنمە بەرچاوی خۆم‪ .‬ئۆف‪ ،‬بەڕاستی کارێکی‬ ‫سەختە‪ .‬بەرگە ناگرم و دەمرم‪.‬‬ ‫ئەمڕۆیــش چــووم بــۆ دەوروبــەری گۆماوەکــە‪ .‬لــە نــاو‬ ‫دەوەنەکانــدا جلەکانــم داکەند‪ .‬شــوێنێکی ڕوونم لە ئاوەکەدا‬ ‫دۆزییــەوە‪ .‬چوومە ناوی و تیایدا بە ڕووتی تەماشــای خۆمم‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ناتوانم پەراسووەکانم بژمێرم‪ .‬کەواتە کەمێك قەڵەو‬ ‫بــووم‪ .‬بخۆ‪ ،‬بخۆرەوە و بنوو‪ .‬ئەمە کارت بێت‪ ،‬مەگەر قەڵەو‬ ‫نابیــت؟ پــازدە ڕۆژ لەمەوبــەر بوایە‪ ،‬مەحاڵ بــوو بتوانم لە‬ ‫مەرەزەدا کار بکەم‪ .‬ئێستا بەهێزم‪ .‬ترسم ڕەویییەوە‪ .‬دەست‬ ‫بە خۆمدا دەهێنم‪ .‬زۆر‪ ،‬زۆر بەهێز بووم‪.‬‬ ‫بە دڵی خۆشەوە خۆم فڕێدایە ئاوەکەوە‪ .‬گۆماوەکە قوڵە‪.‬‬ ‫لەمســەرەوە بۆ ئەوسەر مەلە دەکەم‪ .‬لەوانەیە بیست جار لە‬

‫نێــوان هــەردوو کەناردا هاتبێتم و چووبێتم‪ .‬باشــە ئەگەر لە‬ ‫مەلەدا یەکەم بم و یەکەمی تورکیا بم‪ ،‬کارێکی باشم دەدەنێ؟‬ ‫نایدەن‪ ،‬نایدەن‪ ،‬شاعیرم و فۆلکلۆر کۆ دەکەمەوە‪ .‬ئایا کەس‬ ‫بایــەخ بــەم کارانــە دەدات؟ بۆچی مەگەر لە پــای بە یەکەم‬ ‫دەرچوون لە مەلەدا کار دەدەن؟‬ ‫لە ئاو دەرچووم و لەبەر تیشکی هەتاو خۆم وشك کردەوە‪.‬‬ ‫مانــدوو بــووم‪ .‬زۆریش برســیم بــوو‪ ...‬بڕۆم بۆ الی وەســتا‬ ‫پاڵــەوان‪ ...‬بڕۆمەوە بۆ ماڵ‪ ...‬بۆچی مەگەر کەســێکی تری‬ ‫وەك باجــی "ئێمیــش" هەیە؟ هەموو جارێك لێم دەپرســێت‬ ‫داخۆ برسیمە؟ هەموو کاتێك دەپرسێت‪ .‬منیش ئەگەر برسیم‬ ‫بێت‪ ،‬دەڵێم برســیمە‪ .‬هیچ شــتێکی خۆمی لێ ناشــارمەوە‪.‬‬ ‫باجی ئێمیشــم لە هەموو کەســێکی تر زیاتــر خۆش دەوێت‪.‬‬ ‫مرۆڤێکی فرە باشــە‪ .‬جا توخوا ئەوە قســەیە! باجی ئێمیش‬ ‫خوشــکمە‪ .‬بەردەوام وەك خوشــکێك بیری لــێ دەکەمەوە‪.‬‬ ‫ئەگــەر خوشــکم نەبێــت و دایکــم نەیهێنابێتە دنیــاوە‪ ،‬چی‬ ‫دەبێت؟ ئەویش بەئەندازەی برایەك منی خۆش دەوێت‪.‬‬ ‫پاشــنیوەڕۆ چووم بۆ باخچە‪ .‬وەســتایش لــە ماڵە‪ .‬باجی‬ ‫ئێمیش پرســیاری کــرد‪" :‬کەمالــی خۆم‪ ،‬برســیتە؟" گوتم‪:‬‬ ‫"باجی‪ ،‬هێندە برسیمە‪ ،‬هەر مەپرسە‪"...‬‬ ‫دەمودەســت لەپەی ســاوەری گەرم کــردەوە‪ .‬تەڕەپیاز و‬ ‫ماستاویشــی لەســەر خوان دانا‪ .‬وەســتایش لە دەوری خوان‬ ‫دانیشت‪.‬‬ ‫گوتم‪" :‬وەستا‪ ،‬کارێکم دۆزیوەتەوە‪".‬‬ ‫وەستا بەپەرۆشەوە پرسی‪" :‬کاری چی؟"‬ ‫"کاری مەرەزە‪".‬‬ ‫وەك بڵێیت وەســتا ســەری ســوڕما‪ .‬پاشــان پێکەنی بۆ‬ ‫ئەوەی سەرسوڕمانەکەی لە من بشارێتەوە‪.‬‬ ‫گوتــی‪" :‬نامەوێــت لە شــادیت کەم بکەمــەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫کارێکــی زۆر ســەختە‪ .‬دوای دوو خاکەناز لێــدان و دوو پاچ‬ ‫وەشــاندن‪ ،‬دەست و بازووت لە کار دەکەون‪ .‬بەتایبەتیش لە‬ ‫بەیانییــەوە تا ئێــوارە‪ ...‬بەجارێك تێدادەچیت‪ .‬نازانم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئایا دەتوانیت بەرگە بگریت؟"‬ ‫بە وەستام گوت‪:‬‬ ‫"بەرگە دەگرم‪".‬‬ ‫وەســتا ئامــاژەی بۆ باجی ئێمیــش کرد و بــە میهرەبانی‬ ‫گوتی‪:‬‬ ‫"بــا گوێی لێ نەبیســتێت کارێکی چەنــد دژوارە‪ ،‬ئەگەرنا‪،‬‬ ‫خەفەت دەخوات‪".‬‬ ‫"با نەبیستین‪".‬‬ ‫دەمــەو ئێوارە خاترم لە وەســتا و هاوســەری خواســت و‬ ‫ڕۆیشتم‪ .‬چۆن بە دایکم بڵێم بەنیازم لە مەرەزەدا کار بکەم؟‬ ‫قیامەت دەقەومێنێت‪ .‬دەســت بە شاتەشــات و هاوار دەکات‬ ‫و دەڵێــت‪ :‬ئەیــەڕۆ کوڕی کۆجا ســادق دەبێت بــە کرێکاری‬ ‫مەرەزە!‬ ‫بڕیــارم دا پێی نەڵێــم‪ .‬دەڵێم کارێکــم دۆزیوەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کاری نووسیاری و چاودێریی کرێکاران‪.‬‬ ‫شەو دایکم نەنووستبوو‪ .‬چاوەڕێی من بوو‪.‬‬ ‫گوتم‪" :‬کارم دۆزییەوە‪ .‬کاری نووســیاری‪ .‬مســتەفا چەتە‬ ‫مەرەزە دەکات‪ .‬ژمارەیەکی زۆر کرێکار لە چیایەکانەوە دێن‪.‬‬ ‫من حسێبی کرێکارەکان ڕادەگرم‪".‬‬ ‫دایکم لە خۆشیدا دەستی بە گریان کرد‪ .‬گوتی‪:‬‬ ‫"لەو کاری نووســیارییە هەرچیت دەست کەوت‪ ،‬مەیهێنەوە‬ ‫بــۆ ماڵ‪ .‬هــەر هەمووی بدە بــە هەژاران‪ .‬بۆچــی مەگەر من‬ ‫هیچت پێ دەڵێم؟ ئا بەو جۆرە هاوکاری هەژاران دەکرێت‪".‬‬ ‫ئەو ڕۆژە دایکم شــادمان بوو‪ .‬منیش بە شــادی و بە دڵی‬ ‫خۆشــەوە چوومــە پێخــەوەوە‪ .‬لە خۆشــیدا تــا بەیانی خەو‬ ‫نەچووە چاوم‪.‬‬ ‫ئــاخ‪ ،‬دەبــا ســبەینێ ئەو کارە دەســت پێ بــکات‪ .‬چەند‬ ‫دژوارە‪ ،‬با ببێت‪ .‬با ســەخت بێت‪ .‬چەند ســەخت دەبێت‪ ،‬با‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌ینووسێت‬

‫ببێت‪.‬‬ ‫‪ ١٤‬ئایار ‪١٩٤١‬‬ ‫هێشــتا ڕۆژ نەبووەتەوە‪ .‬سەرەتا شوێنی بەرکەوتنی گزنگ‬ ‫لە زەوی دەبینم‪ .‬باش دەموچاوم شۆری‪ .‬دایکمیش هەڵساوە‪.‬‬ ‫دڵی خۆشە‪ .‬لە مێژە هێلکەی لەسەر ئاگر داناوە‪ .‬تەڕەپیازیشی‬ ‫پەیدا کردووە‪ .‬بەپەلە هێلکەکەم خوارد‪ .‬یەکسەر کەوتمە ڕێ‪.‬‬ ‫دایکم بەدوامدا ئاوی ڕژاند‪:‬‬ ‫"خێــری پێوە بێت‪ .‬ناهێڵم یەك قرووش لەم نۆبەرەی پارە‬ ‫پەیداکردنەت بهێنیتە ئەم ماڵەوە‪ .‬هەمووی بەسەر هەژاران و‬ ‫نەداراندا دابەش دەکەم‪ .‬لێم حەرام بێت ئەگەر یەك قرووشی‬ ‫لێ بخۆم‪".‬‬ ‫چووم بۆ ماڵی مستەفا چەتە‪ .‬هێشتا لە خەو هەڵنەسابوو‪.‬‬ ‫لەبەردەم دەرگا چاوەڕێم کرد‪ .‬دواتر لە خەو هەڵسا‪.‬‬ ‫"مامە مستەفا‪ ،‬هاتن؟ کرێکارەکان لە چیایەکانەوە هاتن؟"‬ ‫مستەفا چەتە بە واقوڕماوی بۆمی ڕوانی و گوتی‪:‬‬ ‫"پەلەی چیتە؟ هێشتا هەفتەیەك ماوە بۆ هاتنیان‪".‬‬ ‫تا بەیانی وەهام خســتبووە ســەری خۆمەوە ئەمڕۆ دەست‬ ‫بە کار دەکەین‪.‬‬ ‫زۆر خەمگین بووم‪.‬‬ ‫‪ ١٥‬ئایار ‪١٩٤١‬‬ ‫ئەم بەیانییە دیسان لەبەردەم دەرگای ماڵی مستەفا چەتە‬ ‫و ئەوانم‪ .‬دەزانم‪ ،‬دەزانم‪ ،‬جاڕێ کرێکارەکان نەهاتوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئومێدێك‪ ...‬کاتێك مستەفا چەتە منی لەبەردەم دەرگا بینی‪،‬‬ ‫گوتی‪:‬‬ ‫"بەو ئەندازەیە بۆی بەجۆشیت‪ ،‬بەاڵم کارێکی فرە سەختە‪.‬‬ ‫بەرگە دەگریت؟ هێندە بەجۆش و تاو مەبە‪ .‬با خۆشــیت لێ‬ ‫نەبێت بە تاڵی‪".‬‬ ‫زۆر خەمگین بووم‪.‬‬ ‫‪ ١٦‬ئایار ‪١٩٤١‬‬ ‫ئەمڕۆ تا چێشــتەنگاو بە هەر چوار دەوری ماڵی مســتەفا‬ ‫چەتەدا سوڕامەوە‪ .‬بەاڵم چەتە نەکەوتە بەرچاوم‪.‬‬ ‫دیسان بەرەو کەناری ساڤرون تێم تەقاند‪ .‬چوومە ئاوەکەوە‪.‬‬ ‫نوقمــی خەیــاڵ بــووم‪ .‬ئــەوە نییە کارێكــم دۆزیوەتــەوە‪...‬‬ ‫هەرچۆنێك بووە ڕۆژێك هەر دەست پێ دەکەم‪.‬‬ ‫شــەو هاتمەوە بۆ ماڵ‪ .‬دایکم نانی نەخواردووە و چاوەڕێی‬ ‫من دەکات‪.‬‬ ‫لەپەیەکی چەوری ساوەری لێ ناوە‪.‬‬ ‫سابوونی هێنا‪ .‬دایکم ئەمڕۆ زۆر بەخشندەیە‪ .‬گوتی‪:‬‬ ‫"دەســت و پێت بشۆ‪ .‬لە کار گەڕاویتەوە‪ .‬جگەرگۆشەکەم‪،‬‬ ‫زۆر ماندوو بوویت‪"...‬‬ ‫یەکەمجاری بوو ئەو وشــەیە‪" ،‬جگەرگۆشەکەم"‪ ،‬بە تورکی‬ ‫بڵێت‪.‬‬ ‫هەر مەپرسە چەند بە شەرمم بەخۆمدا هاتەوە‪...‬‬

‫سەباح ئیسماعیل عەشیقی وەرگێڕی‬

‫جان دۆست دەكات بە كوردی‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫وەرگێــڕی بە توانا ســەباح ئیســماعیل‪ ،‬دوای وەرگێڕانی‬ ‫"میرنامە"ی جان دۆستی ڕۆماننووس‪ ،‬ئێستا دووەم ڕۆمانی‬ ‫ئەو نووســەرەی كردووە بە كــوردی و بڕیاروایە بەم زووانە‬ ‫ناوەندی غەزەلنووس چاپ و باڵوی بكاتەوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە ناوەڕۆكــی ئــەو ڕۆمانــەش‪ ،‬وەرگێــڕ بە‬ ‫ڕەخنــەی چاودێری ڕاگەیاند‪ ،‬بابەتی ئــەم ڕۆمانە كاركردنە‬ ‫لەســەر ئاڵوگۆڕی ڕۆشــنبیریی نێوان ڕۆژهەاڵت و ڕۆژئاوا لە‬ ‫ســەرەتای ســەدەی هەژدەدا‪ ،‬كە زمانێكی شیعری ڕابردوو‬ ‫بەكاردەهێنێــت بــۆ قســەكردن لەســەر ئێســتا‪ ،‬ئیــدی لە‬ ‫ڕۆمانەكەدا ڕابردوو دەبێتە ئێستای خوێنەر‪.‬‬ ‫ئەو وتی‪" :‬ڕۆمانەكە باس لە كۆمەڵێك نەوجەوان دەكات‬ ‫هاوكات لەگەڵ كەشیشــێكدا بە مەبەســتی بــوون بەوەرگێڕ‬ ‫و فێربوونــی زمانــی التینی و ئیتاڵی ڕوو لــە ڕۆما دەكەن‪.‬‬ ‫ئیــدی ملی ڕێی گەشــتێكی هات و نەهاتی پڕ لە مەترســی‬ ‫دەگرنەبــەر‪ .‬هەڵبەت بێ ئەوەی بــە خۆیان بزانن دنیایەكی‬ ‫نوێ‪ ،‬جیاوازتر لەوی خۆیان چاوەڕوانیان دەكات‪".‬‬

‫وێــڕای ئــەو جیاوازییــە شــاراوەیەی لــە ڕۆمانەكــەدا‬ ‫بــەدی دەكەیــن‪ ،‬بــۆ نموونە‪ :‬كاتێك عەشــیقی هــەرزەكار‬ ‫دەیەوێــت ئیســتەری جــوو بخوازێــت‪ ،‬دایكی لە ســۆنگەی‬ ‫جوولەكەیییەكەیــەوە ڕەتی دەكاتــەوە‪ .‬هەرچی باوكییەتی‬ ‫لەبەر هۆكاری چینایەتی قبووڵی ناكات‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی زانایانی دەوڵەتی عوسمانی‬ ‫و موفتییەكانی ڕێگە بە موســوڵمانان نادەن ســەفەر بكەن‬ ‫بــۆ ئــەو شــوێنەی ناویان نــاوە خانــەی كفر و قایــل نابن‬ ‫كەسی موســوڵمان لەنێو بێباوەڕاندا نیشتەجێ ببێت‪ .‬ناوی‬ ‫"یوحەنای ئەنتاكی" لە عەشیقی موسوڵمان دەنێن‪.‬‬ ‫ئاشكراشی كرد‪ ،‬وێنەیەلێك لە لێبوردەیی و پێكەوەژیانی‬ ‫ئاشــتییانەی ئایینــەكان دەبینیــن‪ ،‬كــە بــۆ ئــەم ڕۆژگارە‬ ‫مایەی ســەیر و جێگەی تێڕامانن! ئەمەش لە ســۆنگەی ئەو‬ ‫دەمارگیــری و زەبروزەنگەی ئەمڕۆ لە زۆربەی شــوێنەكانی‬ ‫دنیــا بەڕێوەدەچێت و بە ملیۆنــان مرۆڤ بوونەتە قوربانیی‬ ‫ئەو ناكۆكییە مەزهەبی و ئاینییانە‪.‬‬ ‫دەشڵێت‪" :‬كەچی وێڕای جیاوازیی ئایینەكان و ناكۆكییان‬ ‫دژ بەیەكتــر‪ ،‬ئــەوە ئەوینــە لەمپــەری ئاییــن و نەتــەوە و‬ ‫سنوورەكان دەبەزێنێت‪".‬‬

‫كلیلی‬ ‫زۆری‬ ‫ێ دەرگا‬ ‫ب ‌‬

‫هــاوكات ئــەم ڕۆمانە بزاڤــی وەرگێڕانمان لە ســەرەتای‬ ‫دروستبوونی دەوڵەتی عوسمانییەوە دەخاتە بەرچاو لەگەڵ‬ ‫پێگەی گرینگ و پڕ بایەخی وەرگێڕەكان و ئەركی سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتیی وەرگێڕ لە گشت سەرەدەمەكاندا‪ ،‬وەكو ئەڵقەی‬ ‫پێوەندی و لێكگەیشــتنی نێوان سەرجەم نەتەوەكانی سەر‬ ‫ڕووی زەمین و بنیاتنەری پردێلێك ڕق و جەنگەكان وێرانیان‬ ‫كردوون‪.‬‬ ‫هەڵبــەت ئەمــە كتێبی یەكەمە و لــە ڕۆمانەكەدا چەندین‬ ‫پرســیار بەبــێ وەاڵمی ماونەتەوە‪ ،‬نووســەر دەكۆشــێت لە‬ ‫كتێبی دووەمدا (زەنگەكانی ڕۆما) وەاڵمی نوێ بۆ پرسیارە‬ ‫لەمێژینەكان بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫هاوكات لە الپەڕە ‪6‬ی ئەم ژمارەیەشــدا‪ ،‬ئەو پێشــەكییە‬ ‫باڵو كراوەتەوە كە جان دۆست بۆ هەمان ڕۆمانی نووسیوە‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫بە ڕۆژ‪ :‬چێشتی باش دەخۆین‪،‬‬ ‫وێنەی جوان دەگرین‪،‬‬ ‫سەیرانی خۆش دەكەین‪.‬‬ ‫بە شەو‪ :‬لەبارەی تەنیایی و‬ ‫مردن و عەدەمەوە دەنووسین‪.‬‬ ‫ئەمەیە دنیابینیمان؟‬ ‫ئەمەیە ڕووناكبیریمان؟‬ ‫ئایــا ڕاســتە شــیزۆفرینیا و لێكدژییــەكان‪ ،‬ژیانــی ئێمــەی‬ ‫تەنیوە؟ بە ڕۆژ جۆرێكین و بە شەویش جۆرێكیتر؟ بۆچی لەناو‬ ‫ڕۆشنبیرانماندا چاالكی و ئەكتیڤیتی كۆمەاڵیەتی كەمە؟ یان هەر‬ ‫ونە؟ بۆچی ئەدیبێك یان هونەرمەندێك لە كۆڕێك یان تەنانەت‬ ‫لە چایخانەیەكدا ئامادە نییە بە ڕووی سەلەفیەكدا بێتە وەاڵم كە‬ ‫ئــەدەب و هونەر بە حەرام دەزانێت و خوێنیان حەاڵڵ دەكات؟‬ ‫كە شەویش دادێت ئەدیبەكە تێكستی بەرگری بۆ نەبەردیەكانی‬ ‫ێ و خۆڕاگرییەكانی خۆپیشــانەدەرانی مەهاباد دەنووسێت‬ ‫كۆبان ‌‬ ‫ێ لە میوزیكــی خەیامی و دۆزەخییان‬ ‫و هونەرمەندەكەیــش گو ‌‬ ‫دەگرێــت و دەیەوێت بە مەی كفنی تەڕ بكەن؟ باوەڕم هەیە كە‬ ‫ئینسان لە شێوەی پڕتەقاڵە‪ :‬سەنتەری نییە و هەموو شوێنێكی‬ ‫ێ بەوەی‬ ‫ســەنتەرە‪ ،‬ئایا ئەوەیە كە هاشم سەراجی شاعیر دەیڵ ‌‬ ‫ئینســان لە نێوان دڵخۆشــی و دڵتەنگیدا گیری خواردووە؟ من‬ ‫لەسەرمە پرسیار بكەم‪ ،‬خۆ پرسیاریش بە قەد ژمارەی ئەوانەی‬ ‫لێیان دەكرێت‪ ،‬وەاڵمی هەیە‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫مەالكان‪ ،‬زاناكان‪ ،‬ئەدیبەكان‪ ،‬سیاسییەكان‬ ‫هونەرمەندان‪ ،‬مێژوونووسان‪:‬‬ ‫هەموو دێن و دەدوێن و بە دەمی پڕ كەفەوە‬ ‫هەر یەكەو گوایە كلیلێكی الیە‪:‬‬ ‫بەاڵم بۆ كامە دەرگا؟‬ ‫مەگەر ئێمە لە بیابانی تەنیایی نین؟‬ ‫چما ئێمە دەرنەكراوین؟‬ ‫هــەردەم واباوبــووە كــە دەرگا زۆرن و ئەركمانــە تەنیــا‬ ‫كلیلــەكان بدۆزینــەوە‪ ،‬لە ئێســتای كۆمەڵگەی ئێمــەدا دەڵێی‬ ‫كارەكــە پێچەوانە بۆتەوە‪ ،‬كلیلــەكان زۆرن و دەرگا دیار نییە‪،‬‬ ‫لەسەر ئاســتی نەتەوەیی‪ ،‬جەماوەری‪ ،‬ڕووناكبیریی‪ ،‬مێژوویی‪،‬‬ ‫لــە مامەڵەمان لەگەڵ دنیا‪ ،‬لەگەڵ زانســت‪ :‬قەرەباڵغیەكی زۆر‬ ‫لــە چاودێری سیاســی‪ ،‬لە ڕەخنەگری ئەدەبیی‪ ،‬لە نووســەری‬ ‫فەلســەفی‪ ،‬پەروەردەیی‪ ،‬ئابووریی‪ ،‬كەچی هیچمان دیار نییە‪،‬‬ ‫هەموو ئەو جۆگەالنە دەڕژێنە ناو ڕووبارێك پێی دەڵێن گلەیی‪:‬‬ ‫گلەیی لە هەموو شــت‪ ،‬گلەیی لە هەموو كەس‪ .‬خۆ نەك لەناو‬ ‫گەالن و نەتەوەیەكگرتووەكان هتد‪ . .‬كورد لە مێژوو دەركراوە‪،‬‬ ‫كار گەیشتۆتە ئەوەی خودی كورد لەناو كوردایەتیدا هەست بە‬ ‫تەنیایی و دەركراوی بكات‪ ،‬ئەوە ئەگەر لەناو ئەم چوارچێوەیەدا‬ ‫دەرنەچیــن و نەپەڕینــەوە بۆ بەهێزتریــن و بەرباڵوترین ڕەوتی‬ ‫فەلســەفی لە ماوەی سەد ســاڵی ڕابردووی جیهاندا كە بریتییە‬ ‫لە ڕەوتی بێهودەیی و پووچگەرایی؟‬ ‫‪3‬‬ ‫بیرمە بەیانیان‪،‬‬ ‫داپیرەم لە بنی بنەوەی نوێنەكان‪،‬‬ ‫خەمی قەد دەكرد ‪..‬‬ ‫دڵی الم بوو لە دەرەوە ون نەبم‪،‬‬ ‫نەیدەزانی ون بوون لە ناوەوەیە‪.‬‬ ‫ئینسان تا گەورە دەبێت‪ ،‬بەرە بەرە بەرائەت لە دەست دەدا‪،‬‬ ‫گەورە دەبێت؟ بۆ چەند دەژی؟ خاترت بگرم سەد ساڵ‪ . .‬لەناو‬ ‫ئەو گەردوونەی گەردێك نییە لە ملیارەها گەردوونیتر‬ ‫زوو یــا درەنگ تێدەگا چەمكەكانــی خێزان و خێڵ و نەتەوە‬ ‫لە شــێوەی ترســی ئەو ئەســپانەیە كە لە تەنیشــت یەكدا ڕیز‬ ‫دەبــن بۆ بەرگری كردن لە خۆیــان‪ ،‬ئەو قەرەباڵغییە بێجگە لە‬ ‫بوونی چارەنووسی هاوبەش هیچیتر نییە‪ ،‬بە مانایەكی تر‪ ،‬هەر‬ ‫یەكەمان لەو چارەنووســە دەترســێت نەوەك بــە تەنیا یەخەی‬ ‫بگرێت‪ ،‬ئەوەی باشــە هەموومان لەسەر ئەوە كۆكین كە تەمەن‬ ‫زۆر لــەوە كورتترە خۆمان بدۆزینــەوە و لە ونبوونی ناوەوەمان‬ ‫دەربازمــان بێت‪ ،‬كەواتە با هەر یەكەو ڕێزی ئەســپی ڕیزەكەی‬ ‫خۆی بگرێت‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫لەم واڵتەی تیایدا دەرمانەكانیش نەخۆشن‪،‬‬ ‫ێ ڕاست بێت‪:‬‬ ‫دەب ‌‬ ‫ئەو دەسەاڵتەی الی خەڵكە‪،‬‬ ‫مەزنترە لەو خەڵكەی الی دەسەاڵتە؟‬ ‫دڵگرانــم بەوەی ئەو وەاڵمــەی الی منە‪ ،‬مێژوو پێچەوانەكەی‬ ‫سەلماندووە!‬

‫ژمار ‌ه (‪ )456‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/11‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫جه‌مال سوره‌یا (‪)1990-1931‬‬

‫جێکردنه‌وه‌ی جوانی له‌ په‌یڤی که‌مدا و ترس له‌ دۆزه‌خی جودا‬ ‫به‌ خوێندنه‌وه‌ی هه‌ندێ به‌رهه‌می زۆر کورت و پوختی له‌و ‌ه‬ ‫حاڵی ده‌بین که‌ جه‌مال سوره‌یا چه‌ند ده‌ستی به‌ وشه‌وه‌ گرتووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و کاره‌ی هه‌ر ده‌بێت له‌ خۆشه‌ویستی وشه‌وه‌ بێت‬ ‫سیروان ڕه‌حیم‬ ‫پارڤه‌کردنی چێژ و جوانی‪:‬‬ ‫به‌شــبه‌حاڵی خۆم که‌سێکم خوێنه‌ری‬ ‫شیعر‪ ،‬پالنم بۆ خوێندنه‌وه‌ی شیعر نییه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر شــیعرێک‪ ،‬به‌رهه‌می هه‌ر شاعیرێک‪،‬‬ ‫هه‌ڤۆکی هه‌ر نووسه‌رێک شیعرسازیی تێدا‬ ‫بێت و چێــژ ببه‌خشــێت‪ ،‬ده‌یخوێنمه‌وه‌‪.‬‬ ‫گرنــگ نییه‌ جوانــی و ده‌ربڕینی کاریگه‌ر‬ ‫ســه‌ر بــ ‌ه کام قۆنــاغ و دیــرۆک و زمان‬ ‫و کولتــوور بێــت‪ .‬نووســه‌رانیش وه‌کــو‬ ‫هه‌مــوو مرۆڤه‌کانــی تر بــه‌رده‌وام جوان‬ ‫نیــن‪ ،‬به‌اڵم هه‌مــوو ئه‌وانه‌یان جوانن‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫چ کاتێکــدا‪ ،‬لــه‌و ده‌مه‌دا شــیعری جوان‬ ‫به‌رهــه‌م ده‌هێنــن‪ .‬جوانــن لــه‌و ده‌مه‌دا‬ ‫ده‌نووســن‪ ،‬لــه‌و ده‌مه‌دا جوانــی به‌رهه‌م‬ ‫ده‌هێنن‪ ،‬ده‌مێک ‌ه له‌ ده‌ره‌وه‌ی کاتی باو‪،‬‬ ‫ده‌مێک ‌ه تێیدا نووســه‌ر و شــاعیر خاڵین‬ ‫ل ‌ه شــت ‌ه دزێوه‌کان‪ .‬شیعری جوان ته‌مه‌ن‬ ‫و قۆنــاغ و ناســنامه‌ی نییــه‌‪ .‬شــیعری‬ ‫جــوان و پــڕ چێژ پیــر نابێت‪ ،‬ســه‌ر ب ‌ه‬ ‫هه‌مــوو ڕۆژگاره‌کانــ ‌ه و موڵکــی هه‌مــوو‬ ‫کولتووره‌کانــ ‌ه و ده‌یشــتوانێت ببێــت ب ‌ه‬ ‫هه‌ڵگری ناســنام ‌ه جوداکانیش‪ .‬شــیعری‬ ‫جوان نه‌ک خــۆی پیر و که‌نه‌فت نابێت‪،‬‬ ‫به‌ڵکــو وز‌ه بــ ‌ه خوێنــه‌ر و جوانــی بــ ‌ه‬ ‫گوێگریشی ده‌به‌خشێت‪ .‬کاتێک به‌رهه‌می‬ ‫شاعیرێک ده‌خوێنمه‌وه و چێژم ده‌داتێ و‬ ‫ئاسوده‌ییم به‌سه‌ردا ده‌بارێنێت‪ ،‬ل ‌ه په‌یڤ‬ ‫و ده‌ربڕینه‌کانیدا خۆشی و شادی ده‌بینم‪،‬‬ ‫ده‌مه‌وێــت ئه‌و خۆشــی و شــادیی ‌ه به‌ش‬ ‫بکــه‌م‌‪ .‬ب ‌ه هیوام لێر‌ه بــه‌دواو‌ه ده‌رفه‌تی‬ ‫ئــه‌وه‌م بــۆ بڕه‌خســێت به‌رهه‌مــی هــه‌ر‬ ‫شــاعیرێکم خوێنــده‌و‌ه و جوانی و چێژی‬ ‫پێبه‌خشــیم‪ ،‬بتوانم له‌گه‌ڵ که‌سانی تردا‪،‬‬ ‫له‌گــه‌ڵ تۆی هێــژادا‪ ،‬ئه‌و هه‌ســت ‌ه به‌ش‬ ‫بکه‌م‪ ،‬پارڤه‌کردنی ئه‌و هه‌ســت و چێژان ‌ه‬ ‫ل ‌ه شــت ‌ه هه‌ر‌ه جوانه‌کانــی ژیانن‪ ،‬جوان‬ ‫وه‌کو شــیعر و وه‌کــو بزه‌ی دڵــداره‌کان‬ ‫کاتێــک ده‌که‌ونــ ‌ه یه‌که‌میــن دۆڵــی پــڕ‬ ‫چێــژی ئه‌ڤینه‌وه‌‪ ،‬مینا جه‌مال ســوره‌یا‬ ‫ده‌ڵێت‪ ،‬تووشــیان ب ‌ه توشــی "جوانترین‬ ‫بێچاره‌یی"یه‌وه‌ ده‌بێت‪.‬‬

‫"تۆ که‌ له‌ نێوان‬ ‫ئاوه‌ز و دڵمدا گیرت خواردووه‌‬ ‫جوانترین بێچاره‌یی منیت‪".‬‬ ‫جێکردنه‌وه‌ی جوانی له‌ په‌یڤی که‌مدا‪:‬‬ ‫ل ‌ه شــیعری کورتدا‪ ،‬کــ ‌ه نموونه‌ی ئه‌م‬ ‫جــۆر‌ه لــ ‌ه کن ســوره‌یا زۆره‌‪ ،‬بــ ‌ه ناوی‬ ‫(ته‌نها قه‌ده‌غه‌) ده‌نووسێت‪:‬‬ ‫ئه‌و ڕۆژه‌ی ئازادی دێت‬ ‫ئه‌و ڕۆژه‌ مردن قه‌ده‌غه‌یه‌!‬ ‫بێگومان ڕۆژی ئازادی ل ‌ه الی ســوره‌یا‬ ‫نرخــی خــۆی هه‌یه‌‪ ،‬نرخێکــی تر هه‌موو‬ ‫که‌سێک نایزانێت‪ .‬ڕۆژی ئازادی ڕه‌نگێکی‬ ‫هه‌ی ‌ه هه‌موو چاوێک نایبینێت‪ ،‬چاوه‌کانی‬ ‫ســوره‌یای لــ ‌ه زێــد هه‌ڵکه‌نــدراو لــ ‌ه‬ ‫ته‌مه‌نێکی یه‌کجار بچوکدا‪ ،‬با ئه‌و ڕۆژه‌ی‬ ‫نه‌بینیبێت‪ ،‬با نه‌ژیابێت و با هێشتا وه‌کو‬ ‫تاڵه‌تیشکێکی خه‌یاڵ بێت‪ ،‬به‌اڵم چونک ‌ه‬ ‫لــ ‌ه هه‌ناویدایه‌‪ ،‬ل ‌ه هــزر و ل ‌ه خه‌یاڵگه‌یدا‬ ‫دێــت و ده‌چێت‌‪ ،‬ده‌زانێــت جێوی ڕۆژی‬ ‫ئازادی و مردن پێکه‌و‌ه هه‌ڵناکه‌ن‪ .‬ڕۆژی‬ ‫ئازادی نــ ‌ه کاتێکی له‌بار‌ه بۆ مردن و ن ‌ه‬ ‫مردنیــش له‌و ڕۆژه‌دا شــوێن و واتایه‌کی‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬سوره‌یا ل ‌ه هه‌شت وشه‌دا چ جوانی‪،‬‬ ‫چ واتــا و چ خه‌یاڵێکــی کۆکردووه‌ته‌وه‌!‬ ‫ئه‌م جێکردنه‌وانه‌ی جوانی و ئه‌م شێواز‌ه‬ ‫ل ‌ه کۆکردنه‌وه‌ی ڕه‌نگاڵه‌یی ل ‌ه یه‌ک چاو‌ه‬ ‫شــیعری یه‌کجــار بچوکــدا‪ ،‬کاری هه‌موو‬ ‫شــاعیر و هه‌موو نووســه‌رێک نییه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫کاران ‌ه جێکردنه‌وه‌ی جوانین و پاشــانیش‬ ‫جوانی خۆیانن‪ ،‬جوانی ب ‌ه له‌شی ڕووته‌وه‌‪.‬‬ ‫***‬ ‫ده‌بێــت هه‌مــوو گو‌ناهه‌کانــت له‌گــه‌ڵ‬ ‫به‌شبکه‌م‪.‬‬ ‫ل ‌ه هه‌مان په‌رداخدا عه‌ره‌ق و‬ ‫به‌ هه‌مان گه‌روویش کفر بکه‌ین‬ ‫ده‌ترسم‪،‬‬ ‫تــۆ بڵێی بــه‌ره‌و دوو دۆزه‌خــی جودا‬ ‫بچین!؟‬ ‫تــرس لــ ‌ه چــوون بــۆ دوو دۆزه‌خــی‬

‫جــودا چ ئه‌فســوونێکه‌! ئه‌فســوونێک ل ‌ه‬ ‫ده‌ســه‌اڵتی زمان‪ ،‬ده‌ربڕیــن و هاوکاتیش‬ ‫لــ ‌ه خه‌یاڵگه‌ی شــاعیرێکه‌و‌ه ســه‌رچاو‌ه‬ ‫ده‌گرێت که‌ که‌ســێکی تر ئــه‌و زه‌اللی و‬ ‫ڕوونییه‌ی بۆچوون و تێڕامانی ل ‌ه ال چاالک‬ ‫نییه‌‪ ،‬یان هه‌ر شکی نابات و ته‌نها ل ‌ه الی‬ ‫شاعیرێک هه‌ی ‌ه به‌م چه‌شنه‌ ده‌توانێت ب ‌ه‬ ‫شــێوه‌یه‌کی بێ ســنوور‪ ،‬دڵگر و ساده‌‪،‬‬ ‫باس ل ‌ه ڕێگه‌ی ئاڵۆز و ترســناکی دۆزه‌خ‬ ‫و چوونه‌ دۆزه‌خ بکات‪.‬‬ ‫سه‌لیقه‌ی که‌م بێژی ده‌رباره‌ی بابه‌تی‬ ‫درێــژ‪ ،‬نه‌خشــاندنی وێنــه‌ی بچــوک بۆ‬ ‫دیمه‌نــی گــه‌ور‌ه و ب ‌ه شــکۆ‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫لــ ‌ه نرخی بابه‌ته‌کان کــه‌م بێته‌وه‌‪ ،‬یا به‬ ‫‌جۆرێــک نرخێکی تر بدات بــه‌و مژارانه‌‪،‬‬ ‫نرخێکــی ناســک‪ ،‬نرخێک هانــده‌ر بێت‬ ‫تــۆ وێڵ بیــت لــ ‌ه دووی بابــه‌ت و حه‌ز‬ ‫بکه‌یــت ئه‌و کااڵیــه‌ت ده‌ســتگیر ببێت‪،‬‬ ‫به‌ریه‌ککه‌وتنت له‌گه‌ڵیدا بۆ بڕه‌خســێت و‬ ‫نازی بده‌یت‪ ،‬ئه‌م ‌ه هونه‌ری نووســه‌رێک ‌ه‬ ‫بزانێت چۆن شــتگه‌لی ئاڵۆز ب ‌ه ساده‌یی‬ ‫ده‌خات ‌ه به‌رده‌ســت و شــت ‌ه قورســه‌کان‬ ‫ئاسان ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫بــ ‌ه خوێندنــه‌وه‌ی هه‌نــدێ به‌رهه‌مــی‬ ‫زۆر کــورت و پوختی لــه‌و‌ه حاڵی ده‌بین‬ ‫کــ ‌ه جه‌مــال ســوره‌یا چه‌ند ده‌ســتی ب ‌ه‬ ‫وشــه‌و‌ه گرتووه‌‪ ،‬ئه‌و کاره‌ی هه‌ر ده‌بێت‬ ‫ل ‌ه خۆشه‌ویســتی وشــه‌و‌ه بێت‪ ،‬ده‌نا بێ‬ ‫خۆشه‌ویســتی وشــه‌‪ ،‬بــێ ئه‌ڤینداربوون‬ ‫له‌گــه‌ڵ په‌یــڤ و ده‌ربڕیــن‪ ،‬کــه‌س بۆی‬ ‫نالوێت سه‌باره‌ت ب ‌ه ئه‌ڤین خۆیشی بدوێ‬ ‫و بنووسێت!‬ ‫***‬ ‫ئه‌م شه‌ویش هه‌ر هه‌مان شته‌‬ ‫عه‌ره‌قی نوێ و ژانی دێرین!‬ ‫عه‌ره‌قی نوێ "یه‌نی راکی" مارکه‌یه‌کی‬ ‫ئــه‌و جــۆر‌ه کحوله‌ی ‌ه تایبه‌ت لــ ‌ه تورکیا‬ ‫به‌رهه‌م ده‌هێندرێت‪.‬‬ ‫***‬ ‫درێژترین دڵدارییه‌کان‬ ‫ئه‌وانه‌ن له‌ نیوه‌دا ده‌مێننه‌وه‌‪! .‬‬

‫ئه‌گه‌ر وه‌کو ژن بێم‪،‬‬ ‫ده‌بم به‌ هاوڕه‌گه‌زباز‪.‬‬ ‫****‬ ‫ده‌زانی له‌ ده‌نگتدا چی هه‌یه؟‬ ‫په‌رژ و باڵوی ماڵ هه‌یه‬ ‫ناوبه‌ناو ده‌ستی به‌ره‌و سه‌رێ ده‌برد‬ ‫ته‌نهاییت ڕێکده‌خه‌یت‬ ‫که‌ له‌ نێو با په‌رت بووه‌‪.‬‬

‫***‬ ‫ده‌زانی له‌ ده‌نگتدا چی هه‌یه؟‬ ‫ل ‌ه دووره‌وه‌ خۆشمده‌وێی‬ ‫ئه‌و وشانه‌ هه‌ن که‌ نه‌تگووتوون‬ ‫بێ ئه‌وه‌ی بۆنم کردبیت‬ ‫له‌وه‌ی ‌ه شتی بچوک بن‬ ‫یان بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫به‌اڵم له‌م ساته‌ی ڕۆژدا‬ ‫باوه‌شم پێداکردبیت‬ ‫په‌یکه‌ر ئاسا به‌ پێوه‌ن‪.‬‬ ‫بێ ئه‌وه‌ی‪،‬‬ ‫****‬ ‫ده‌ستێکم ب ‌ه ڕوخسارتدا هێنا بێت‬ ‫ته‌نها خۆشم ده‌وێی‬ ‫بێگومان ئازاربه‌خــش ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬جه‌مال‬ ‫***‬ ‫ســوره‌یا و که‌ســانی تریــش‪ ،‬چ کــورد‪،‬‬ ‫ده‌مه‌وێ به‌ره‌و الی تۆ گه‌شت بکه‌م‬ ‫چ نووســه‌ران و داهێنه‌رانــی نه‌تــه‌و‌ه‬ ‫بلیتێک ببڕه‌ به‌ره‌و دڵی ئه‌و‬ ‫بــا شــوێنی دانیشــتن لــ ‌ه ته‌نیشــتی ناتورکه‌کانــی تورکیــا لــ ‌ه مێــژ‌ه ناتوانن‬ ‫بــ ‌ه زمانی خۆیان بنووســن‪ .‬سیســته‌می‬ ‫"روح"ه‌و‌ه بێت!‬ ‫ده‌ســه‌اڵتدارێتی لــه‌ تورکیــا هه‌موو ئه‌و‬ ‫***‬ ‫ســه‌رچاوانه‌ی داهێنانی بۆ خــۆی داگیر‬ ‫له‌ ده‌ره‌و‌ه باران‪،‬‬ ‫کــرد و لــ ‌ه ڕێی قه‌ده‌غــه‌ و داگیــرکاری‬ ‫ل ‌ه دڵمدا حه‌سره‌ت‪،‬‬ ‫زمــان و کولتوره‌کانــی تــره‌وه‌‪ ،‬هه‌ســت‬ ‫له‌ بیریشمدا تۆ‪.‬‬ ‫ی ڕه‌نگاوڕه‌نگ ڕژانــ ‌ه ناو زه‌وی‬ ‫و نه‌ســت ‌‬ ‫ده‌زانی چۆن ده‌بارێن‬ ‫زمانــی تورکییــه‌وه‌‪ ،‬زامانێک هــه‌ژار له‌و‬ ‫هه‌رسێکتان پێکه‌وه‌!‬ ‫بــه‬ ‫ڕێیــه‌وه‌‪ ،‬بــ ‌ه درێژایــی ڕۆژگار بــوو ‌‌‬ ‫***‬ ‫زمانێک ئه‌ده‌بیاتی گرنگ و شایسته‌ی پێ‬ ‫به‌رهــه‌م بێت‪ .‬ته‌نها ئه‌وه‌ند‌ه هه‌ی ‌ه مرۆڤ‬ ‫باڵنده‌یه‌کی سووره‌ هه‌ناسه‌م‬ ‫ئه‌گریجه‌ت له ئاسمانێکی سوورباو دا دڵ بــه‌و‌ه خــۆش ده‌کات داهێنانه‌کان ب ‌ه‬ ‫چ زمانێــک ده‌بن با ببن‪ ،‬زمانی ده‌ربڕین ‌ه‬ ‫به‌ره‌و ئامێزم ده‌تهێنم‬ ‫جوانه‌کان چین گرنگ نین‪ ،‬گرنگ ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫پوزت بێ پێناسه درێژده‌بێته‌وه‌‬ ‫ده‌ربڕین و ده‌ســته‌واژه‌کان ل ‌ه چ ئاستێک‬ ‫دان و داڕشــتنه‌کان چــۆن مرۆڤ ب ‌ه دیار‬ ‫ده‌بێت ب ‌ه ئه‌سپێکی سوور هه‌ناسه‌ ‌م‬ ‫خۆیانه‌و‌ه گیرۆد‌ه ده‌که‌ن‪ .‬شیعری جه‌مال‬ ‫له‌ سووتانی سیمام تێده‌گه‌م‬ ‫ســوره‌یا‪ ،‬چونک ‌ه له‌و جۆره‌یه‌‪ ،‬مرۆڤ ل ‌ه‬ ‫هه‌ژارین شه‌وه‌کانمان زۆر کورت‬ ‫پێویسته‌ ب ‌ه چوارناڵه‌ ‪-‬ئه‌ڤین‪ -‬بکه‌ین‪ .‬الی خــۆی ڕاده‌گرێــت و هۆگری ده‌کات‪،‬‬ ‫زمانه‌که‌ی شــتێکی ئه‌وتــۆ له‌ جوانی‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫نه‌مری و ل ‌ه دڵبه‌ری ناگۆڕێت‪ .‬ئه‌و هه‌موو‬ ‫****‬ ‫هه‌ســت و ده‌ربڕین ‌ه ناوازانه‌ی ســوره‌یا و‬ ‫ژیام‪ ،‬خودای من‪،‬‬ ‫هونه‌ری جێکردنــه‌وه‌ی جوانی ل ‌ه په‌یڤدا‬ ‫نیواو نیو و ئاشکرا‬ ‫لــ ‌ه الی وی هۆکارن ســوره‌یا بــه‌رده‌وام‬ ‫له‌ ژیانێکی تردا‬ ‫بخوێندرێته‌وه‌‪ ،‬چێژ ب ‌ه ئه‌ڤیندارانی وشــ ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر ژیانێکی وه‌ها هه‌بێت‬ ‫و جوانی ببه‌خشێت و خۆیشی نه‌ک به‌ر‌ه‬ ‫نازانم شیعر ده‌نووسم یان نا‪،‬‬ ‫دۆز‪ ،‬به‌ڵکــو به‌ره‌و به‌هه‌شــت ‌ه نــاواز‌ه و‬ ‫نازانم‪.‬‬ ‫نه‌مره‌کان هه‌نگاو بنێت‪.‬‬ ‫به‌اڵم ژنان‪ ،‬خودای من‪،‬‬ ‫سه‌‌باره‌ت ب ‌ه ژیانی جه‌مال سوره‌یا‪:‬‬ ‫ئه‌وه‌ند‌ه ژنانم خۆشویست‪،‬‬ ‫جه‌ماله‌دیــن ســه‌به‌ر کــ ‌ه پاشــان بــ ‌ه‬ ‫له‌ گه‌شتی داهاتوومدا‬ ‫جه‌مال ســوره‌یا ده‌ناســرێت و ده‌بێت ب ‌ه‬ ‫بۆ جیهان‬

‫یه‌کێــک لــ ‌ه شــاعیر‌ه هــه‌ر‌ه گرنگه‌کانی‬ ‫ئه‌ده‌بیاتــی نوژه‌نــی تورکیــا‪ ،‬ســاڵی‬ ‫‪ 1931‬لــ ‌ه ئه‌رزنجــان ل ‌ه دایــک بووه‌‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه ســه‌رچاو‌ه تورکییه‌کان ئاماژ‌ه‬ ‫بــه‌و‌ه ناکه‌ن‪ ،‬به‌اڵم ئــه‌و کوردێکی دملی‬ ‫(زازا) بــوو‪ .‬لــ ‌ه ســۆنگه‌ی پێڤــاژۆی‬ ‫ی کورده‌وه‬ ‫تواندنه‌وه (ئاسیمیالســیۆن) ‌‬ ‫لــ ‌ه الیه‌ن سیســته‌می کۆمــاری تورکیای‬ ‫نوێوه‌‪ ،‬ئه‌میش وه‌کو زۆرێک ل ‌ه که‌ســانی‬ ‫تر بۆی نه‌لوا فێری زمانی کوردی ببێت و‬ ‫تا به زمانی خۆی ئه‌ده‌ب به‌رهه‌م بهێنێت‬ ‫و بنووسێت‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ ،1938‬پــاش ڕاپه‌ڕینــی‬ ‫ده‌رسیم‪ ،‬کاتێک ئه‌م ته‌مه‌نی حه‌فت ساڵ‬ ‫ده‌بێــت‪ ،‬له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌که‌یــدا ده‌ربه‌ده‌ر‬ ‫ده‌کرێن و ل ‌ه شــاری بیله‌جیک‪ ،‬ل ‌ه نزیکی‬ ‫ئانکارای پایته‌خت‪ ،‬لــ ‌ه ڕۆژئاوای تورکیا‬ ‫ده‌گیرسێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1954‬ل ‌ه زانســتگه‌ی ئانکارا‬ ‫زانســتی ئابــوری تــه‌واو ده‌کات‪ .‬پــاش‬ ‫ته‌واوکردنــی خوێنــدن لــه‌و بــواره‌ی‬ ‫خۆیــدا لــ ‌ه شــوێنی جۆراوجــۆر کاری‬ ‫کــردووه‌‪ .‬لــ ‌ه بــواری کاری ئابــوری و‬ ‫ژمێریاریــدا وه‌کو کارمه‌نــدی ده‌وڵه‌ت ل ‌ه‬ ‫چه‌ندین شــوێنی جیــاواز کار ده‌کات‪ .‬ب ‌ه‬ ‫درێژایی مێژووی کارکردنیشــی سه‌رقاڵی‬ ‫باڵوکردنه‌وه‌ی به‌رهه‌می شــیعری ده‌بێت‬ ‫و هه‌روه‌هــا سه‌رپه‌رشــتی چه‌ندین گۆڤار‬ ‫و هه‌فته‌نامــه‌ی ئه‌ده‌بی کردووه‌‪ .‬ســاڵی‬ ‫‪ 1978‬بــوو‌ه ب ‌ه ڕاوێــژکاری ئه‌ده‌بی ل ‌ه‬ ‫وه‌زاره‌تــی کولتــووری کۆمــاری تورکیا‪.‬‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی ســاڵی ‪ 1982‬خانه‌نشــین‬ ‫ده‌بێــت‪ ،‬وه‌کــو ڕاوێــژکاری وه‌شــانخان ‌ه‬ ‫و ره‌داکتــۆری (سه‌رپه‌رشــتی زمــان و‬ ‫ڕاستکردنه‌وه‌ی زمان) ئه‌نسکلۆپێدی کار‬ ‫ده‌کات‪ .‬ســوره‌یا هه‌روه‌هــا لــ ‌ه گۆڤاری‬ ‫بــه‌ره‌و ‪ 2000‬یش بــۆ ماوه‌یه‌کی درێژ‬ ‫گۆشه‌نووس بووه‌‪.‬‬ ‫جه‌مــال ســوره‌یا کــ ‌ه بــ ‌ه پێشــه‌نگی‬ ‫نــه‌وه‌ی دووه‌مــی نووســه‌رانی نوێخوازی‬ ‫وه‌اڵته‌کــ ‌ه ده‌بیندرێت‪ ،‬یه‌که‌مین شــیعری‬ ‫ل ‌ه ساڵی ‪ 1953‬ب ‌ه ناوی "سترانه‌که‌ی‪-‬‬ ‫ســپی" وات ‌ه ستران ‌ه سپییه‌که‌ی ئه‌و‪ ،‬باڵو‬ ‫کردووه‌ته‌وه‌‪ .‬ســاڵی ‪ 1990‬ل ‌ه شــاری‬ ‫ئیســتانبوڵ ده‌مرێــت و پــاش مردنــی‬ ‫خه‌اڵتێکــی شــیعری بــ ‌ه نــاوی جه‌مــال‬ ‫سوره‌یاو‌ه ڕێکده‌خرێت‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬

‫‪Cemal Süreya, Sevda Sözleri /‬‬ ‫‪.Bütün Yapitlari. Şiirler. 53 baski‬‬

‫پۆرترەیتی هونەرمەند‪ -‬ڕوس ڕەندڵ‬ ‫چاوپێکەوتن‪ -‬گاردیان‪ :‬لۆرا بارنێت‬ ‫لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ژوان جەالل‬

‫کەســێکی زۆر بەناوبانــگ جارێکیــان‬ ‫گوتــی کتێبەکــەی منــی لــە جامــی‬ ‫تاکسییەکەوە فڕێداوە‪.‬‬ ‫*تــۆ ســەرەتا کــەی دەســتت بــە‬ ‫ڕۆماننووسین کرد؟‬ ‫ لە بیستەکانی تەمەنمدا‪ .‬بە نووسینی‬‫کورتەچیرۆک دەســتم پێ کرد‪ ،‬بەس زۆر‬ ‫بــاش نەبوون؛ لــە زۆر گۆڤاردا هەوڵم بۆ‬ ‫دان و هیچ کامیان باڵو نەکرانەوە‪ .‬ئەوسا‬ ‫خەڵک لە ڕەتکردنەوەدا میهرەبانتر بوون‬ ‫لە ئێســتا‪ ،‬بۆیە من دڵم سارد نەبووەوە‪-‬‬ ‫بــەردەوام بووم لە نووســین و زۆر کتێبم‬ ‫نووســی‪ ،‬یەک یــان دوانیانم تەواو کرد و‬ ‫ئەوانی ترم نەکرد‪.‬‬ ‫*بۆچــی تۆ هێندە حــەزت لە ڕۆمانی‬ ‫تاوان بووە؟‬ ‫‪ -‬حــەزم لــێ نەبــوو‪ :‬هــەر وەک‬

‫ئەزموونێــک کەوتمــە نووســینی یەکەم‬ ‫ڕۆمانــی چاپکــراوم‪ ،‬لە دوومــەوە لەگەڵ‬ ‫مەرگــدا‪ ،‬بۆ ئــەوەی بزانم ئایــا دەتوانم‬ ‫چیرۆکــی لێکۆڵەرەوەی تاوان بنووســم‪.‬‬ ‫ئیتر جۆن لۆنگی چاپەر‪ ،‬پێشــەکییەکی‬ ‫‪ ٧٥‬پاوەندیی بۆ ئەوە دامێ؛ ئینجا ساڵی‬ ‫دواتر‪ ،‬چاپەرێکی ئەمەریکی هات‪ ،‬حەزی‬ ‫لێــی بــوو و ‪ ١٥‬هێنــدەی ئــەو پارەیەی‬ ‫پێشکەش کردم‪.‬‬ ‫*لــەم دواییانــەدا هەندێــک گفتوگــۆ‬ ‫هەبوون ســەبارەت بە الیەنە خراپەکانی‬ ‫ڕۆمان و فیلمی پۆلیســی و سیخوڕی‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتیــش لــە تیڤیدا‪ ،‬کــە زۆربەی جار‬ ‫ژن وەک قوربانــی پیشــان دەدات‪ .‬تــۆ‬ ‫هەڵوێستت لەسەر ئەوە چییە؟‬ ‫ بــە پێی داتــا زیاتر لــەوە دەچێت‪،‬‬‫کە ژنــان لەبەر ئــەوەی الوازتــرن‪ ،‬ببنە‬ ‫قوربانــی‪ .‬توندوتیژییەکــی زۆر لەگــەڵ‬ ‫ئێمەدایە و ئێمەش حەز دەکەین بیبینین‪:‬‬ ‫گومانــم هەیە لــەوەی تــۆ بتوانیت ئەوە‬ ‫بگۆڕیت و دڵنیاشــم لەوەی نابێت بتەوێ‬ ‫بیگۆڕیت‪ .‬جارجار ڕوویداوە زۆر ناڕەحەت‬

‫بووم بە شتێک کە نووسیومە‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫زۆر بە دەگمەن‪ :‬نووسینەکانم زۆر جیاواز‬ ‫لە ژیانی خۆم ڕادەگرم‪.‬‬ ‫*کام نووسەرانە زیاتر مایەی ستایشی‬ ‫تۆن؟‬ ‫ مــن هەمیشــە گوتوومــە باشــترین‬‫ڕۆمانی من 'سەربازی باش'ە‪( ،‬ڕۆمانێکی‬ ‫فــۆرد مادۆکــس فــۆڕدە‪-‬و‪.‬ک‪ ،).‬بــەس‬ ‫دڵنیانیــم ئەگــەر شــوێنەکەیم لەگــەڵ‬ ‫'تلیاککێــش'ی جۆن ولیەمســدا لێ تێک‬ ‫نەچووبێــت‪ ،‬کە تازە وا چاپ کراوەتەوە‪.‬‬ ‫کتێبێکــی سەرســووڕهێنە‪ ،‬ڕووداوەکانی‬ ‫لــە کۆلێجێــک لــە خۆرئــاوای ناوەنــددا‬ ‫ڕوودەدەن‪ :‬ســادە و بــێ پێچوپەنایــە و‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا پڕە لە شتی خەمگین لە‬ ‫جێی هەڵەدا‪.‬‬ ‫*تۆ ناوبانگت بۆ گرنگە؟‬ ‫ ڕەنگە‪ :‬نامەوێ ناوبانگ شتێکی زۆر‬‫گرنــگ بێت لــە ژیانمدا‪ ،‬بــەاڵم پێم وایە‬ ‫دەبــێ وابێــت‪ .‬ئەگــەر بێتو لە دەســتم‬ ‫بچێت‪ ،‬پێم وایە زۆرم پێ ناخۆش دەبێت‪.‬‬ ‫*ناخۆشــترین شــت کــە لــە ژیانتدا‬

‫کەسێک پێی گوتبیت چی بووە؟‬ ‫ کەســێکی زۆر بەناوبانــگ‬‫جارێکیــان گوتی ســەیرێکی کۆبەرهەمی‬ ‫کورتەچیرۆکەکانمــی کردووە و لە جامی‬ ‫تاکســییەکەوە فڕێیداوە‪ .‬ئەوە زۆر پێش‬ ‫ئێستا بوو‪ ،‬بەس قەتم بیر ناچێت‪.‬‬ ‫*چ ئامۆژگارییەکــت بۆ نووســەرێکی‬ ‫گەنج هەیە؟‬ ‫ مــن هەمیشــە ئامۆژگاری نووســەرە‬‫خاڵــی الواز‪" :‬ناتوانــم بڵێــم زۆرم‬ ‫گەنجەکان دەکەم‪ .‬دەڵێم‪" :‬هەر بەڕاستی بمێنیتەوە؟‬ ‫تــۆ دەتەوێ بنووســیت؟ ئەوەنــدە بۆی‬ ‫ زۆر مەسەلە نییە بۆ من‪ .‬کەس نییە هەبــوون‪ :‬من هەمیشــە خاوەنی بیرۆکەم‬‫پەرۆشــی کــە ناتوانــی نەیکەیــت‪ -‬حەز بــۆ ماوەیەکــی زۆر درێژ لــە بیرەوەریدا و عاشقی نووسینم‪".‬‬ ‫خاڵی بەهێز‪" :‬ناوم چۆتە شۆرتلیستی‬ ‫دەکەیت بنووســیت و کە دەشنووســیت بمێنێتــەوە‪ ،‬مەگــەر یان شەکســپێر یان‬ ‫چێــژی زۆری لــێ دەبینیــت؟ ئەگــەر وا میڵتــن بیت‪ .‬هیچ بەهیوای لە بیرەوەریدا خەاڵتەکانەوە‪".‬‬ ‫هەســت ناکەیــت – ئەگــەر مەبەســتی مانەوە نیم‪.‬‬ ‫ڕاستەقینەی تۆ ئەوەیە کتێبەکەت لەسەر‬ ‫ڕەفەی کتێبخانەیەک ببینی‪ -‬لە بیری کە‪،‬‬ ‫‪http://www.theguardian.com/‬‬ ‫بڕۆ شتێکی تر بکە‪".‬‬ ‫‪books/2013/aug/27/ruth-rendell‬‬‫بە کورتی‪:‬‬ ‫*گەورەترین شانازی تۆ چییە؟‬ ‫‪novelist-portrait‬‬ ‫لەدایکبوون‪ ،١٩٣٠ :‬لەندەن‪.‬‬ ‫ مــن شــانازی ناکــەم‪ .‬ئــەوە وەک‬‫کار‪ :‬زیاتر لە ‪ ٥٠‬ڕۆمانی گومانئامێز و‬ ‫شتێکی زۆر ناخۆش دێتە پێشچاوی من‪ .‬لێکۆڵەری تاوانی چاپ کردووە‪.‬‬ ‫*حەزدەکەیــت چــۆن لــە بیرەوەریدا‬

‫ژمار ‌ه (‪ )456‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/11‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫غه‌ریبچییه‌کان‬ ‫وه‌رگێران و نووسینی‪:‬‬ ‫وریا غه‌فوری_یونس حسه‌ینی‬ ‫ســاڵی ‪ 1941‬زایینی‪ ،‬کتێبی "غه‌ریب" ل ‌ه‬ ‫واڵتــی تورکیا چاپ و باڵو کرایه‌وه‌‪ .‬ئه‌م کتێبه‌‪،‬‬ ‫شــیعر و مانیفێســتی سێ شــاعیری نوێخوازی‬ ‫ئــه‌و واڵته‌ی له‌ خۆ ده‌گرت به‌ ناوه‌کانی ئورهان‬ ‫وه‌لــی‪ ،‬ئوکتــای ڕه‌فعــه‌ت و مه‌لیح جــه‌وده‌ت‪.‬‬ ‫مانیفستی (جووڵه‌ )یان بزاوتی ئه‌م شاعیرانه‌‪،‬‬ ‫بوو به‌ سه‌ره‌تاێکی نوێ له‌ شیعری ئه‌و واڵته‌دا‪،‬‬ ‫شــاعیرانی ئــه‌م بزاوتــه‌ هه‌مــوو هه‌وڵێکیــان‬ ‫خســتبووه‌ گه‌ر بۆ داهێنان و پێشــه‌نگ بوونێ‬ ‫که‌ ئورهان وه‌لی له‌ پێشــه‌کی کتێبی "غه‌ریب"‬ ‫ئاماژه‌ی پێ کردبوو‪.‬‬ ‫لــه‌ الی ئــه‌م شــاعیرانه‪ ،‬شــیعر هونه‌رێکه‌‬ ‫ســه‌ر به‌ زبان‪ ،‬نه‌ ئه‌و پێنج هه‌ســته‌ی مرۆڤ‬ ‫خاوەنیه‌تــی‪ .‬شــیعر بوونێکــه‌ جوڵــه‌ ده‌خاته‌‬ ‫مێشــک و تایبه‌ت به‌ جیلــی بورژوا و پاره‌داری‬ ‫کومه‌ڵگا نییه‌‌ و ئامانجی ڕاکێشــانی ســه‌رنجی‬ ‫زۆرینــه‌ی خه‌ڵکــه‌ بــۆ الی خۆی‪ ،‬هــه‌وڵ ده‌دا‬ ‫قاوخ‪ ،‬وێنه‌‪ ،‬ده‌نگ و له‌حنی شیعری باو ڕەچاو‬ ‫نه‌کــه‌ن و له‌ زبان و نورمی شــیعری ســه‌رده‌م‬ ‫خۆیــان بپارێــزن‪ .‬هــاوکات خۆیــان لــه‌زبانی‬ ‫ڕۆژانه‌ی کۆمه‌ڵگا نزیک ده‌که‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫ته‌قــه‌الی ئورهــان وه‌لــی بــۆ تازه‌گــه‌ری و‬ ‫ســه‌رهه‌ڵدان و یاخــی بوون‪ ‌،‬توانــی تاڕاده‌ێک‬ ‫خۆی بسه‌پێنێ و ئه‌وه‌ی ئه‌ده‌بی کالسیک فێری‬ ‫کردبــوو وەالی بنــێ و به‌ زبــان و بۆچوونیکی‬ ‫نوێــوه‌ گێڕانــه‌وه‌ی ژیانــی ده‌ســت پــێ کرد‪.‬‬ ‫هاوکات به‌ توندی دژایه‌تی ئه‌ده‌بی کۆنی ده‌کرد‬ ‫تــا ڕاده‌یه‌ک جگە له‌ نازم حکمه‌ت‪ ‌،‬نووســه‌ران‬ ‫به‌ توندی به‌ر په‌رچیان ده‌دایه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئورهــان وه‌لی ده‌نووســێ‪ :‬شــاعیر مرۆڤێکه‌‬ ‫تواناکانــی ده‌خاته‌گــه‌ڕ تــا بتوانــێ نه‌ســتی‬ ‫ناهوشــیار خۆی له‌ چه‌قبه‌ستوویی ڕزگار بکات‬

‫و بــه‌ پرۆڤــه‌ و چه‌نپاته‌ کردنه‌وه‌ شــاراوه‌کانی‬ ‫ڕۆحی بنوێنی‪.‬‬ ‫ئه‌وانه‌ی ته‌نیا نه‌ژیاون‬ ‫فام ناکه‌ن‬ ‫مرۆڤ‬ ‫له‌ بێده‌نگی چه‌ن ده‌ترسێ‬ ‫چلون له‌گه‌ڵ خۆیا ده‌دوێ‬ ‫فام ناکه‌ن نا‬ ‫مرۆڤ چۆن بۆ الی ئاوێنه‌ هه‌ڵدێ‬ ‫به‌و ئاوا‌تەی هاوده‌مێ بدوزێته‌وه‌‪.‬‬ ‫مه‌لیــح جــه‌وده‌ت ده‌نووســێ‪ ،‬ئورهــان لــه‌‬ ‫شــیعرێکدا ده‌ڵێ‪" :‬کاتێ بمرین‪ ،‬هه‌موو ده‌بینه‌‬ ‫مرۆڤێکی باش"من بۆی گریام‪ ،‬دڵنیام مه‌به‌ستی‬ ‫ئۆرهــان مرۆڤــی چاک و خراپ نه‌بــوو‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫مه‌به‌ســتی ســڕینه‌وه‌ی ئــه‌و نه‌ریتــه بــوو که‌‬ ‫خه‌ڵکان دوای مردن باســی ده‌که‌ن‪ ،‬ئۆرهان تا‬ ‫ئه‌و کاته‌ی ژیا جه‌ماوه‌ر خۆشــیان ده‌ویســت و‬ ‫ستایشیان ده‌کرد‪.‬‬ ‫جه‌وده‌ت ده‌ڵێ ئۆرهان شــاعیرێکی هه‌ستیار‬ ‫بوو‪ ،‬هیچ کات به‌ پشتیوانی که‌سانی تر هه‌وڵی‬ ‫نه‌دا خوی بنوێنێ‪ .‬به‌ڵکو به‌ شــیعر سه‌لماندی‬ ‫چه‌ند سه‌رکه‌وتووه‌‪ .‬پول ڤالێری گه‌وره‌ شاعیری‬ ‫فه‌ڕه‌نسی ده‌ڵێ‪ ،‬بێجگه‌ له‌ شیعری (گوڕستانی‬ ‫ده‌ریا) ناونیشانی منی شاعیر له‌ هیچ شیعرێکما‬ ‫نادوزیتــه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئۆرهان و هاوڕێکانی ته‌نیا و‬ ‫ته‌نیا له‌ پشــتی شیعره‌کانیانه‌وه‌ن‪ .‬هه‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫که‌ســانیتر له‌ شیعره‌کانیانا ده‌دوێن پیشانده‌ری‬ ‫ئه‌و ڕاستیه‌یه‌‌‪.‬‬ ‫کاراکتێــری شــیعری ئــه‌م شــاعیرانه‪،‬‬ ‫هه‌ڵبــژارده‌ی جه‌مــاوەره‌ و هــاوکات هه‌وڵیــان‬ ‫نووسین به‌ زبانی ساده‌ی کۆمه‌ڵگایه‌‪:‬‬ ‫برینی چه‌قوی سه‌ر ته‌وێڵم‬ ‫له‌ به‌ر تۆیه‌؛‬ ‫پاکه‌تی جگه‌ره‌که‌م دیاری تۆیه‌‬ ‫ته‌لگرافت کرد"ده‌ســتت گه‌ر له‌ ناو خوێندایه‌‬ ‫جێی بێڵەو وه‌ره‌"‬

‫چۆن ده‌توانم له‌ بیرتکه‌م‬ ‫پاکیزه‌‌ خوێن شیرینه‌که‌م‬ ‫له‌کوتاییدا ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫له‌ ده‌ستێکیدا مووکێشه‌‬ ‫ئه‌و ده‌سته‌که‌ی ئاوێنه‌‬ ‫گه‌ردوون ئاو بیبا گرنگ نییه‌‬ ‫ئورهان وه‌لی‬ ‫خوه‌ێنه‌ری به‌ڕێز ده‌بێ بڵێم شیعر سێ جۆر‌ه‬ ‫‪_1‬شــیعری ئپیک (حه‌ماسی)‪_2‬شــیعری‬ ‫دراماتیک ‪ _3‬شیعری لیریک‪.‬‬ ‫له‌ شیعری ئپیکدا"هومێر" نموونه‌ی به‌رچاوه‌و‬ ‫له‌م چه‌شــنه‌ شــیعره‌دا هــه‌م پاڵــه‌وان و هه‌م‬ ‫شــاعیر ده‌دوێن‪ ،‬له‌ شــیعری دراماتیکدا شاعیر‬ ‫ناپه‌یڤێ و نادوێ‪ ،‬به‌ڵکو کاراکتێره‌کانن ده‌دوێن‬ ‫و له‌ شانۆیشــدا له‌م چه‌شــنه‌ نووســینه‌ که‌ڵک‬ ‫وه‌رده‌گــرن‪ ،‬نموونه‌ی هــه‌ره‌ به‌رچاو کاره‌کانی"‬ ‫سوفوکوله‌"‪.‬‬ ‫جوری سێهه‌م شیعری لیرک ‌ه‬ ‫لــه‌م چه‌شــنه‌ شــیعره‌دا خه‌یاڵ و هه‌ســت‪،‬‬ ‫بۆچوونی خودی شــاعیر ده‌رده‌که‌وێ‪ ،‬نوێنه‌ری‬ ‫ئه‌م جۆره‌ نووســینە لــه‌ ئه‌ده‌بی کۆنــدا ته‌نیا‬ ‫ده‌توانیــن ئامــاژه‌ به‌ ســافۆ ‪ safo‬بکه‌ین‪ .‬له‌‬ ‫نێوان ئه‌م ســێ جۆره‌ نووسینه‌دا ئۆرهان وه‌لی‬ ‫و هاوڕێکانــی زیاتــر ده‌چنه‌ خانه‌ی شــاعیرانی‬ ‫گرووپی دووهه‌مه‌وه‌ واته‌ شاعیره دراماتیکه‌کان‪.‬‬ ‫غه‌ریبچییــه‌کان‪ ،‬ناوێکــه‌ ئۆرهــان وه‌لــی‬ ‫گرووپه‌که‌ی خۆی پێ بانگ ده‌کرد‪ ،‬واته‌ ئۆکتای‬ ‫ڕه‌فعــه‌ت و مه‌لیــح جه‌وده‌ت و خودی شــاعیر‪.‬‬ ‫ئه‌م سێ شــاعیره‌ له‌ گۆڤاری وارلیق ‪varlik‬‬ ‫(هه‌بوون) شیعره‌کانی خۆیان باڵو ده‌کرده‌وه‌ و‬ ‫به‌ سه‌رسه‌ختی دژایه‌تی شیعری کۆنی تورکیان‬ ‫ده‌کرد‪ .‬شــیعری ئه‌م شــاعیرانه دوور له‌ زمانی‬ ‫شــیعری باو بوو‪ ،‬دوای نازم حیکمه‌تی شــاعیر‬ ‫ته‌نیــا ڕه‌خنه‌گرێک که‌ پشــتیوانی ئه‌م بزاوته‌ی‬

‫کــرد نووره‌ڵاڵ‬ ‫ئاتاج (‪ )1957-1898‬بوو‪.‬‬ ‫ئــه‌و خااڵنــه‌ی غه‌ریبچییــه‌کان له‌ شــیعردا‬ ‫ڕەچاویان ده‌کرد بریتین له‌‪:‬‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی زمانی شاعیرانه‌ له‌ نێو‬ ‫‪ 1‬‬‫جه‌رگه‌ی زمانی ئاخافتن و ڕۆژانه‌ی شه‌قام‪.‬‬ ‫خــۆ نزیککردنــه‌وه‌ لــه‌ ژیــان و‬ ‫‪ 2‬‬‫گوزه‌رانی خه‌ڵکانی ساده‌ و سانای کۆمه‌ڵگا‪.‬‬ ‫خۆ دوورخستنه‌وه‌ له‌ هێنانه‌ ئارای‬ ‫‪ 3‬‬‫دۆخی دژواربێژی و نووسینی گران‪.‬‬ ‫خۆ بواردن له‌ گه‌مه‌ی زمانی‪.‬‬ ‫‪ 4‬‬‫ئازاد و سه‌ربه‌ست نووسین هاوکات‬ ‫‪ 5‬‬‫بیرکردنه‌وه‌ به‌ شێوه‌ی گڵۆباڵ‪.‬‬

‫ئۆرهان وه‌لی‬

‫به‌ڕێکم گرت له‌ دارێ‬ ‫به‌رده‌که‌م نه‌که‌وته‌ سه‌ر عه‌رز‬ ‫به‌رده‌که‌م نه‌که‌وته‌ سه‌ر عه‌رز‬ ‫دار به‌ردی خوارد‬ ‫برده‌که‌مم ده‌وێ‬ ‫به‌رده‌که‌م‬ ‫له‌گه‌ڵ ئۆکتای ڕه‌فعه‌ت نووسراوه‌ ‪-‬‬ ‫ ‬‫چاوه‌کانم‬ ‫چاوه‌کانم‬ ‫کوان چاوه‌کانم‬ ‫شه‌یتان گرتی و بردی‬ ‫بۆی نه‌فرۆشراو هێنایه‌وه‌‬ ‫چاوه‌کانم‬ ‫کوان چاوه‌کانم‬

‫به‌الش‬ ‫به‌الش ده‌ژی‬ ‫هه‌وا به‌الش‪ ،‬هه‌ور به‌الش‬ ‫دۆڵ و ده‌شت به‌الش‬ ‫گڵ و باران به‌الش‬ ‫له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئۆتۆمبێله‌کان‬ ‫درگای سینه‌ماکان‬ ‫جامخانه‌کان به‌الش‬ ‫به‌اڵم نان و په‌نیر نا‬ ‫ئاو به‌الش‬ ‫ئازادی باسی سه‌ره‌‬ ‫دیلبوون به‌الش‬ ‫به‌الش ژیان به‌ڕێ ده‌که‌ین‬ ‫به‌الش به‌الش‪.‬‬ ‫دره‌خت‬

‫مه‌لیح جه‌وده‌ت‬ ‫بۆ ژنه‌که‌م‬ ‫گۆزه‌ به‌ تۆوه‌ فێنک‬ ‫ژووره‌کان گه‌وره‌ و‬ ‫ڕۆژ پڕ به‌ من‬ ‫شاد و بڵند‬ ‫به‌یانییه‌ک الت هه‌ڵده‌ستم‬ ‫سێو‬ ‫نیوه‌ی من‪ ،‬نیوه‌ی تۆ‬ ‫ڕۆژ‪ ،‬شه‌و‬ ‫ماڵ و پارکمان یه‌کێکه‌‬ ‫خۆشبه‌ختی‬ ‫مێرگوزارێکه‌‬ ‫له‌ کوێ بیچێنی‬ ‫ده‌ڕوێ و‬ ‫ته‌نیایی‬

‫له‌و ڕێگه‌وه‌‬ ‫ده‌ڕواته‌وه‌‬ ‫تۆ‬ ‫ئه‌رێ تۆ پێیدا گوزه‌ر ده‌که‌ی‬ ‫چه‌تر‬ ‫باران به‌ لێزمه‌ ده‌بارێ‬ ‫به‌ چه‌تره‌وه‌ ڕێ ده‌پێوم‬ ‫به‌ته‌نیشتما الفاو هه‌ڵده‌ستێ‬ ‫بیر ده‌که‌مه‌وه‌‬ ‫له‌ ڕۆژی خۆره‌تاو‬ ‫له‌ ئه‌وین و ده‌ریا‬ ‫ئومێد و ئاره‌زوو‬ ‫له‌ ژێر چه‌ترا ڕێگه‌ ده‌بڕم‬ ‫له‌ ژێر چه‌تری سه‌وز و شیندا‬ ‫لێره‌‬ ‫لێره‌ "با" هه‌ڵده‌کا‬ ‫لێره‌ باران داده‌بارێ‬ ‫خۆر به‌ گه‌ردنتا هه‌ڵواسه‌‬ ‫تۆ که‌ له‌ ئاسمانه‌وه‌ دێی!‬ ‫په‌ڕه‌سێلکه‌‬ ‫له‌ سه‌وزایی دره‌خته‌وه‌‬ ‫په‌ڕه‌سێلکه‌ئاسا‬ ‫به‌ره‌و شینی زه‌ریا ده‌فڕێم‬ ‫پێم له‌ هه‌ور ده‌سوێ و‬ ‫سه‌ر له‌‌ ماسی‪.‬‬

‫كۆمەڵە شیعری «دڵی خۆتە لە سینەمدا» بە تەقەڵی ورد تەنیاییمان دەدورێتەوە‬ ‫ێ سلێمان‬ ‫هەژار فەق ‌‬ ‫بــۆ ڕزگاربوون لــەم جەنجاڵییەی ژیان‬ ‫و بــۆ شــەونماوی كردنــی ڕۆحمــان و بۆ‬ ‫شۆردنی چاوەكانمان بە شیعر‪ ،‬لەم ساڵدا‬ ‫(ئیدریس عەلی) شاعیر‪ ،‬بوخچەیەكی پڕ‬ ‫لە وێنەی هونەری و ئیســتاتیكی خســتە‬ ‫بەرچــاوی خوێنەرانــی شــیعر‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫ئەزموونی ئەم شاعیرە و بە تایبەتیتر ئەم‬ ‫كۆمەڵە شیعرەی لە وانی تر جیادەكاتەوە‪،‬‬ ‫بوونــی ئــەو هەمــوو وێنــە میتافۆرییــە‬ ‫بەرزەیە كە لەم كۆمەڵە شــیعرەدا خۆیان‬ ‫بەیــان كردووە و شــیعرییەتێكی ناوازەی‬ ‫بە دەقەكان بەخشــیوە‪ ،‬هونەری میتافۆر‬ ‫داڕێژەری بونیاتی وێنەی شیعرییە‪ ،‬كەم‬ ‫ژانری شیعر هەیە هونەری میتافۆری تێد‬ ‫بەكارنەهاتبێــت‪ ،‬بەو مانایــەی هەرجۆرە‬ ‫الدانێكــی واتایــی و زمانــی لە شــیعردا‬ ‫و هەرجــۆرە تێكەڵكردنێــك لــە وشــە و‬ ‫هەرجــۆرە لەجێدانانێكی شــتەكان لەبری‬ ‫یەكتــری و گۆڕینــەوەی تایبەتمەندییان‪،‬‬ ‫هونەری میتافۆری لێ دەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫هەر دەقێكیش هونەری میتافۆری تێدا‬ ‫بەكارببرێــت بەردەوامییــەك بە دەقەكە‬ ‫دەبەخشــێت ‪،‬چونكــە (بەمێتافۆربوونی‬ ‫دەق بەهــای كــراوەو چێژ و ئێســتاتیكا‬ ‫دەخولقێنێت‪ ،‬هەمیشە تەماشاكانی ئێمە‬ ‫بۆخــۆی گل دەداتــەوە‪ ،‬وا لە دیدی ئێمە‬ ‫بەرامبــەر بەخۆی دەكات كە پڕۆسێســی‬ ‫هەڵكەندن و شــۆڕبوونەوە لە هەناوی ئەو‬ ‫دەقانــە جێبەجــێ بكەین)‪ ،‬ئــەم هونەرە‬ ‫نەك لە شــیعری كۆندا‪ ،‬بەڵكــو بوارێكی‬ ‫فراوانــی بەخشــیوەتە شــیعری نــوێ و‬ ‫تاڕادەیەكیــش زمانــی ئــەو مرۆڤانەی كە‬ ‫هۆشیارییەك و ڕۆشنبیرییەكییان هەیە لە‬ ‫بوارەكانــی تری ژیاندا جگــە لە ئەدەب‪،‬‬ ‫چونكە میتافــۆر كاریگەری و جێكەوتێك‬ ‫لــە ســەر خەیــاڵ و هۆشــی گوێگــر یان‬ ‫خوێنەر درووســت دەكات ئەویش بەهۆی‬ ‫ئــەو تێكەڵكــردن و گواســتنەوەیەی كە‬ ‫لــە ســیفات و تایبەتمەنــدی شــتەكاندا‬

‫دەكرێــت ئەگــەر پــەی پێببرێــت دیارە‬ ‫وەك ئاماژەمــان پێدا ئــەم تێكەڵ كردن‬ ‫و گواســتنەوەیە پێویســتی بە پاشخان و‬ ‫هۆشــیارییەكی مەعریفی هەیە و لەخۆوە‬ ‫نابێــت‪ ،‬بەڵكو پێویســتە شــاعیر توانای‬ ‫لێك نزیككردنەوەیەكی باشــی شتەكانی‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئــەم گرنگی و بایەخەی هونەری‬ ‫میتافۆر نوێ نییــەو مرۆڤایەتی لەزووەوە‬ ‫كاری لەســەر كــردووە‪ ،‬دەتوانین بۆ ئەو‬ ‫كاتەی بگەڕێنینەوە كە مرۆڤەكان هەوڵیان‬ ‫داوە كار لەسەر زمان بكەن و نهێنییەكانی‬ ‫دەربخــەن و ویســتوویانە توانــای خۆیان‬ ‫لــە زمانــدا دەربخــەن و دواجار شــیعر و‬ ‫ئەدەبیش لەخاكــی زمانداگەورە دەبێت و‬ ‫دێتە بەر‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــەم كۆمەڵــە شــیعرەدا‬ ‫جێــی تێڕامــان و لێوردبوونەوەیــە‪،‬‬ ‫بەدواییەكداهاتنــی ئەو هەموو میتافۆرەیە‬ ‫بە یەك هەناسە لە یەك شیعردا‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئەمــەش وردێتی و وریایــی و ئاگاییەكی‬ ‫گــەورەی دەوێت تاوەكو وەها وێنەگەلێك‬ ‫وەبەرهــەم بێــت‪ ،‬بــۆ نموونە شــاعیر لە‬ ‫شــیعری (وێنــەی ئەبەدیــی مــن )دا بە‬ ‫یەكجــار دوازدە وێنــەی بــەرزی هونەری‬ ‫كــە لــە جــۆری میتافــۆری تێكەڵكردنی‬ ‫تایبەتمەندی شــتەكانە و یان بەمانایەكی‬ ‫تر بەرجەســتەكردنی ئەو بابەتە نادیار و‬ ‫مەعنەویــی و واتاییانەیە كە لە زیهنماندا‬ ‫هەن و شــاعیر لە ڕێگەی شتێكی دیارەوە‬ ‫بۆمان ڕوون دەكاتەوە و‪ ،‬دەبینین دوازدە‬ ‫وشە لە شتێكەوە بۆ شتێكی تر خوازراوە‬ ‫و شاعیر دەڵێت‪:‬‬ ‫لە وێنەكەدا كوێم ئەدەیتە‬ ‫بەر دەستڕێژی خەندە و‬ ‫چیــم ئەخەیتــە ژێــر بۆردوومانــی‬ ‫میهرەبانیت؟‬ ‫لە وێنەكەدا عەیارانە هێرشم بۆ دێنیت‬ ‫لە وێنەكەدا بە تەقەڵی ورد‬ ‫تەنییایم دەدوریتەوە‬ ‫عەتر ئەپژێنی بەسەر چاوەڕوانیما‬ ‫دەنگی غەریبیم كز ئەكەیت‬

‫بەلوعەی گریانم دەگریتەوە‬ ‫دڵی ڕۆیشتووم دێنیتەوە جێی خۆی‬ ‫حەدێك بۆ بێدەنگیم دادەنێت‬ ‫تیشك دەخەیتە سەر گومانم و‬ ‫ئوتوو دێنیت بە خەیاڵما‬ ‫بە دلەیەكی مۆر دەكەیتە بەرم و‬ ‫سوێندم ئەدەیت لە وێنەكەدا پێبكەنم‪.‬‬ ‫لــەو شــیعرەدا وشــەی دەســتڕێژ بۆ‬ ‫خەندە خوازراوە و بۆردومان بۆ میهرەبانی‬ ‫و دوورینەوە بۆ تەنیایی و ‪....‬هتد‪.‬‬ ‫بە ســەرنجدان لــە كۆمەڵە شــیعرەكە‬ ‫وێنەگەلێكــی تــری میتافــۆری هــەن‪،‬‬ ‫كــە هێندەی تــر هێز و چێژی شــیعریان‬ ‫بەخشیوەتە دەقە شیعرییەكان و بوونەتە‬ ‫فۆكەســی شــیعرەكە و لــە تۆبۆگرافیای‬ ‫واتایــی شــیعرەكەدا هەمیشــە بوونەتــە‬ ‫ســەنتەری دەقــە شــیعرەكە و هەســت‬ ‫دەكەیــت وشــەكانی تر بــە دەوری ئەودا‬ ‫دەســوڕێنەوە ‪ ،‬ئەمەش چەند نمونەیەكی‬ ‫بەرزی ترە كە هەریەكە و لە شــیعرێكەوە‬ ‫هێناومانە‪:‬‬ ‫((بێزاریم دەخەیتە ناو بازنەوە))‬ ‫((كەس موورووی برینێكمان ناكاتەوە‬ ‫بەدەمی ژیانەوە))‬ ‫(( بە سنگە خشێ خۆم دەگەینمە دوا‬ ‫بڕیاری هەڵوەرین))‬ ‫(( خەیاڵــە شــۆردراوەكان دەدەم‬ ‫بەسەر تەنافەكەدا))‬ ‫(( درەختەكان سەرو بست سێبەریان‬ ‫لێبەرداوەتەوە))‬ ‫((بەقاڵــەكان بــە دەســتی خۆیــان‬ ‫دڵتەنگی خۆیان كێشانە دەكەن))‬ ‫((بەبــارێ‌ گومانــەوە لــە ســنووری‬ ‫چاوەڕوانی ئاودیو بووم))‬ ‫((شەرتكردنی ئومێد))‬ ‫((كڕینی متمانە بە قیست))‬ ‫((قەرزدانەوەی بەختەوەری))‬ ‫((سەرەگرتن بۆ پێكەنین))‬

‫ئــەو وێنــە میتافۆرییانــەی ســەرەوە‬ ‫بونیاتــی درووســت بوونیــان لەســەر‬ ‫بەكاربردن و ئاڵوگۆڕكردنی (وشــە) بوو‪،‬‬ ‫ئەوەی جێی تێڕامان و قسەلەســەركردنە‬ ‫كــە شــاعیر جۆرێكــی تــری میتافــۆری‬ ‫بەكارهێناوە كە لەسەر ئاستی كردار(كار)‬ ‫دایــە‪ ،‬كــە گواســتنەوە و گۆڕینــی كارە‬ ‫بنچینەییەكەیــە ‪ ،‬بەوتــەی (جان كۆهن)‬ ‫شــیعرییەتەكە لێــرەوە بەهــۆی الدانەوە‬ ‫درووست دەبێت‪ ،‬وەكو لەم سێ نمونەیەدا‬ ‫بەكارهاتــووە و لــە وێنــەی یەكەمیانــدا‬ ‫شاعیر كاری بیستنی بۆ چاو بەكارهێناوە‬ ‫و لــە دوەەمیانــدا كوێربوونــی بۆ گوێ و‬ ‫لە ســیەمیاندا كەڕبوونی بۆ چاو دووبارە‬ ‫خواستووە‪ ،‬دەنووسێت‪:‬‬ ‫((تۆ هیچ مەڵی‬ ‫من خۆم هەموو شتەكان‬ ‫بەچاو دەبیستم‪)).‬‬ ‫لە وێنەی دووەمدا دەڵێت‪:‬‬ ‫((خودا گوێیەكان كوێركات‬ ‫خودا چاوەكانم كەڕكات‬ ‫ئەوەی لەو شەوەدا بینم‬ ‫ئەوەی لەو تابلۆیەدا بیستم‪.))......‬‬ ‫یەكێكی تر لەو تێما و بابەتانەی كە لەم‬ ‫كۆمەڵە شیعرەدا پڕ لە جوانی و لە ناسكی‬ ‫و نەمتوانی لەم نوســینە كورتەدا دەست‬ ‫بــەرداری ببــم‪ ،‬بوونی ئــەو چیرۆكانە كە‬ ‫لەهەناوی زۆربەی ئەم شیعرانەدا وجودی‬ ‫هەیە و(ئیدریس عەلی) بەتەكنیكێكی ورد‬ ‫و تەصویركردنێكــی نــاوازە و بێ بچڕان‬ ‫دایڕشــتۆتەوە و هێڵەكان و تەكنیكەكانی‬ ‫بــوون بــە چیرۆكی تێدا بــەدی دەكرێت‪،‬‬ ‫كە گومانم نییە دەتوانێت بەو نەفەســەوە‬ ‫چیرۆكی جــوان بەرهەم بهێنێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫زیاتــر بــە بەتایبەتی لە هەردوو شــیعری‬ ‫(دایكــم‪ ..‬ئایشــێ) و(پێنــج تفەنگی پڕ‬ ‫لــە شــیلە‪ ،‬پێنــج چەكــداری گوڵبەدەم)‬ ‫بە ڕوونی دیارە‪ ،‬لە زۆر شــوێند هەســت‬ ‫دەكەیت چیرۆكت بــۆ دەگێڕێتەوە و وات‬ ‫لێدەكات دوای حیكایەتەكان بكەویت‪.‬‬

‫كۆتاخاڵیــش كــە جێــی ئاماژەیــە‪،‬‬ ‫هەبوونی (نەگونجان و ئاوەژووبوونەوەی‬ ‫واتا)یــە كە درووســتكەری شــیعرییەتی‬ ‫دەقە‪ ،‬لە دوو ناونیشــانی ئەم شیعرانەدا‬ ‫دەردەكەوێت و شاعیر نەی هێناوەتە نێو‬ ‫شیعرەكەوە(دەشێتیش ئێمە (پەی)ـمان‬ ‫پێ نەبردبێــت) ‪ ،‬بەڵكو وەكو بابەتێكی‬ ‫ســەرنجكێش تەنها لە ئاستی ناونیشاندا‬ ‫كاری كــردووە‪ ،‬ئەوانیــش هــەردوو‬ ‫ناونیشانی (بارانێك لە دڵما دەسووتێت‪،‬‬ ‫وەســتان بە ڕێــوە)‪ ،‬ئەمــەش بەهەمان‬ ‫شــێوەی هونەری میتافۆر‪ ،‬پێویستی بە‬ ‫توانایەكــی بــاش و پاشــخانێكی زمانی‬ ‫گــەورە هەیــە و ئــەم جــۆرە ئــاوەژوو‬ ‫بوونەوەیە لەخۆوە نابێت بەڵكو بیروردی‬ ‫و بیرتیژییەكــی پێویســتە‪ ،‬و گۆڕانەكــە‬ ‫بە گوتەی ( سۆســێر و چۆمســكی) لە‬ ‫ئاســتی پارادیگمایــە و كاركردنــە لــە‬ ‫ئاستی ســتوونی ڕستەدا‪ ،‬نەك سینتاگما‬ ‫سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە‪:‬‬ ‫كە كاردنە لە ئاســتی ئاســۆیی ڕستەدا‪،‬‬ ‫‪ 1‬هونــەری شــیعر‪ ،‬ئەرســتۆ‪ ،‬وەرگێڕانی لە‬‫بــۆ ئــەم نمونە ئەگــەر دێڕە شــیعرێكی ئینگلیزی و پێشەكی و پەراوێزی‪ :‬عەزیز گەردی‪،‬‬ ‫(مەحوی)ی شاعیر وەربگرین كە دەڵێت خانــەی چــاپ و پەخشــی ڕێنما‪ ،‬چاپــی دووەم‪،‬‬ ‫بــە ئاهی ســاردی یار ‪ ،‬دڵم ســووتاوە و سلێمانی ‪2011 ،‬ز‪.‬‬ ‫دەڵێــت‪ ((:‬لە ناڵەی گەرمــی دڵ باكت‬ ‫‪2‬خوێندنــەوەی مێتافــۆر‪ ،‬ســتاری پیرداود‪،‬‬‫نەبوو تۆ* بە ئاهی ســەردی (مەحوی) دەزگای توێژینــەوەو باڵوكردنــەوەی موكیانــی‪،‬‬ ‫مــن دڵــم ســووت))‪ ،‬یــان جەنراڵــی چاپی دووەم‪ ،‬هەولێر‪2010،‬ز‪.‬‬ ‫پایز(محەمەد عومەر عوســمان)ی شاعیر‬ ‫‪ 3‬اســتعارە‪ ،‬ترنــس هاوكــس‪ ،‬ترجمــەی‬‫بــە شــۆردنەوەی دڵ بە گڕ ســەرنجمان فرزانــە گاهــری ‪،‬نشــر مركــز‪ ،‬چــاپ چهــارم‪،‬‬ ‫دەخاتە ســەر ئەو شــیعرەی كــە دەڵێت تهران‪1390،‬ش‪.‬‬ ‫((خۆزگــە ئەمتوانی لــە ناوپێكێكا* ئا‬ ‫‪4‬دیوانی مەحوی‪،‬لێكۆڵینەوەولێكدانەوەی(مەل‬‫ئەو هەورانە گشــت بخۆمــەوە* بە پلەی ا عبدالكریمی مدرس و محمدی مەالكریم) ‪،‬انتشارات‬ ‫پەیژەی بروســكەیەكا* ســەركەوم بەگڕ كردستان‪،‬چاپی سێیەم‪،‬سنندج‪1381،‬هەتاوی‪.‬‬ ‫دڵ بشۆمەوە))‪.‬‬ ‫‪5‬لــە غوربەتــا‪ ،‬محمــد عومــەر عوســمان‪،‬‬‫ئــەوەی ســەرەوە كورتەیــەك بوو لەو چاپخانــەی ڕەنــج‪ ،‬چاپــی دووەم‪ ،‬ســلێمانی ‪،‬‬ ‫بابەتانــەی كــە شــیعرییەتێكی جوانــی ‪.2002‬‬ ‫بــە كۆمەڵــە شــیعرەكە بەخشــیوە‪ ،‬كە‬ ‫‪6‬دڵی خۆتە لە ســینەم دا ‪ ،‬ئیدریس عەلی‪،‬‬‫ئەگــەر بــوار هەبــوو بەنیازم لــە كات و چاپخانــەی ســەردەم‪ ،‬چاپی یەكەم‪ ،‬ســلێمانی‪،‬‬ ‫ســاتێكی تردا لــە كوچــە و كۆاڵنەكانی ‪.2015‬‬ ‫ئەم شــیعردانە وەها پشوویەكی تر بدەم‬ ‫و هونەرەناوازەكانــی تــری بەپێی توانا و‬ ‫درككردن بەرباس بدەم‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )456‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/11‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫میشیما و مارکیسینان دی ساد‬ ‫دانا ڕەئووف‬ ‫نووسەری ژاپۆنی یوکیو میشیما ‪-١٩٢٥‬‬ ‫‪ ١٩٧٠‬لە دوا ســاڵەکانی تەمەنیدا دەبێتە‬ ‫کەســێکی جەنگاوەر و ناسیونالیستێکی‬ ‫تونــدڕەو و گروپێکــی چەکــدار لەژێــر‬ ‫چاودێــری و بــە ڕەزامەنــدی حوکومەت‬ ‫دادەمەزرێنێــت‪ .‬لــە ‪٢٥‬ی مانگی یانزەی‬ ‫ســاڵی ‪١٩٧٠‬دا‪ ،‬لەگەڵ چەنــد گەنجێکی‬ ‫ئــەو گروپــەدا هێــرش دەکەنــە ســەر‬ ‫وەزارەتی بەرگــری ژاپۆن و بۆ ماوەیەک‬ ‫داگیری دەکەن‪ .‬میشــیما لە بانیژەی ئەم‬ ‫وەزارەتــەوە مانێڤێســتێک دەخوێنێتەوە‬ ‫و باســی الوازی پڕۆســەی دیموکراســی‬ ‫دەکات‪ ،‬بەاڵم سەربازەکان گوێی لێ ناگرن‬ ‫و لەبــری ئەوە هووهای لێ دەکەن‪ .‬دوای‬ ‫ئەوە بە ریتواڵێک شمشــێرەکەی لەســەر‬ ‫سنگی توند دەکات و لەسەر داوای خۆی‬ ‫یەکێک لە هاوکارە نزیکەکانی ســەری لە‬ ‫جەســتەی جیادەکرێتەوە و بەو شێوەیە‬ ‫کۆتایی بــە ژیانی خــۆی دەهێنێت‪ .‬ئەو‬ ‫ریتواڵەیش‪ ،‬بەشــێوەیەک لە شــێوەکان‬ ‫لــە هەمــوو ڕۆمــان‪ ،‬نۆڤێلــت‪ ،‬گووتار و‬ ‫دەقە شــانۆییەکانیدا ڕەنگــی داوەتەوە‪:‬‬ ‫لەالی میشــیما مەرگ جەســتەیە‪ .‬هەموو‬ ‫وشــەیەک‪ ،‬هەمــوو وێنەیــەک‪ ،‬هەمــوو‬ ‫گێڕانەوەیەک لە نووسینەکانیدا گەشتێکی‬ ‫پیــرۆزی چاوەڕوانکراوە بــەرەو قوربانی‬ ‫و مــەرگ‪ ،‬ئەمەیــش بۆ میشــیما کۆتایی‬ ‫ئــەو هونەرەیــە‪ ،‬کە کۆتایی بــە دوالیزم‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬ ‫مەرگ ســەرکەوتنی بێدەنگییە بەسەر‬ ‫وشــەدا‪ ،‬ســەرکەوتنی کــردارە بەســەر‬ ‫ڕەهەندەکانی بیرکردنەوەدا و سەرکەوتنی‬ ‫ویســتە بەسەر چارەنووســدا‪ ،‬ئەمانەیش‬ ‫لەالی میشــیما دوا خاڵ و ســنوورەکانی‬ ‫ئەندێشــەن‪ .‬میشیما لە یەکێک لە ڕۆمانە‬ ‫بیوگرافیاکانیدا‪ ،‬باسی منداڵی خۆی وەک‬ ‫مردوویــەک لــە ژیانــدا دەکات‪ ،‬کە دواتر‬ ‫لــە ڕۆمانی (خۆر و پــۆاڵ)دا ڕەهەندێکی‬ ‫تراجیــدی پێ دەبەخشــێت‪ .‬خۆر و پۆاڵ‬ ‫ژیانــی میشــیما دابەش دەکات بەســەر‬ ‫(بــەر لە) و (لە دوای) ‪ .‬بەر لە‪ :‬تەنها‪،‬‬ ‫بێڕەنگ‪ ،‬ناشیرین و خەیاڵئامێز‪ .‬لە دوای‪:‬‬ ‫پیاوی ناو پیاوانە‪ ،‬لەش و الرێکی جوان و‬ ‫پتەو‪ ،‬ئەسمەر‪ ،‬دەم بە خەندە و بێدەنگ‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکانی تریشــی بۆ نموونە‪ ،‬داخوازی‬ ‫عیشــق ‪ ،١٩٥٠‬دڵدارییەکــی قەدەغەکراو‬ ‫‪ ،١٩٥١‬کە زیاتر باس لە هەســتکردنێکی‬ ‫خودگەرایانەیــە بــە گونــاه‪ .‬هەروەهــا‬ ‫لەنێــوان ســااڵنی ‪١٩٦٠-١٩١٢‬دا چــوار‬ ‫ڕ ۆ ما نــی‬

‫و ئــەوەی ئەو پێی خۆشــە بیکات‪ ،‬چیتر‬ ‫بــۆ رێنــێ‪ ،‬کە هــەژدە ســاڵ چاوەڕوانی‬ ‫کــردووە هیــچ شــتێک ناگەیەنێــت‪ .‬کە‬ ‫ئــەو لە کۆتاییــدا دەگەڕێتەوە بۆ ماڵەوە‬ ‫قەڵەو بووە‪ ،‬پیســە‪ ،‬ددانەکانی کەوتووە‬ ‫و جلەکانی بەری شــڕە و بۆنی جەستەی‬ ‫ڕزیووییان لێ دێت‪ ،‬ڕێگای پێ نادرێت بێتە‬ ‫ژوورەوە‪ :‬سەربەســتی لــە هەندێک کاتدا‬ ‫ڕووخانە‪ .‬مارکیز دی ســاد‪ ،‬بە چەشــنی‬ ‫گۆدۆ لەم دەقە‪/‬نەمایشــەدا دەرناکەوێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەشــێوەیەکی بەردەوام لەنێوەندی‬

‫میشیما ژمارەیەکی زۆر درامای نووسیوە‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٦٣‬شدا پێنج دەقی مۆدێرنی‬ ‫شانۆی (نوو)ی نووسیوە و هەر لە ڕێگای‬ ‫شانۆیشەوە ناوبانگی گەورەی جیهانی بە‬ ‫دەســت دەهێنێت‪ .‬دەقە شانۆییەکانیشی‬ ‫لە دیدێکی پالســتیکی و ئێستاتیکایەکی‬ ‫فیزیکییەوە نووسیوە و ڕووداو و کارەکتەر‬ ‫و ســتراکتوری دەقەکانــی بنەمایەکــی‬ ‫فیزیکییــان هەیــە و لــە دەرەوەی بنەما‬ ‫سیکۆلۆژی و ڕیالیزمییەکانەوە داڕێژراوە‪.‬‬ ‫میشــیما یەکێــک لــە شــانۆنامە‬ ‫گرینگەکانــی‪ ،‬کــە لــە ســاڵی ‪١٩٦٥‬دا‬ ‫نووســیویەتی ســەبارەت بــە نووســەر‬ ‫و کەســایەتی کولتــووری فەڕەنســی‪،‬‬ ‫(مارکیــس دی ســاد)ە ‪،١٨١٤-١٧٤٠‬‬ ‫کە ئێســتا لەســەر شــانۆی پادشایەتی‬ ‫(دراماتــن) لــە ســتۆکهۆڵم پێشــکەش‬ ‫دەکرێــت‪ .‬خــۆ ئەگــەر دوانەی ئــازار و‬ ‫چێژ‪ ،‬ســووکایەتی پێ کردن و نەشــئە‪،‬‬ ‫بنەما ســەرەکییەکانی ئەدەبی میشــیما‬ ‫پێک بهێنێت‪ ،‬ئەوا دەقێک ســەبارەت بە‬ ‫مارکیز دی ســاد‪ ،‬هەموو دیدە ســادییە‪،‬‬ ‫سێکســییە پــڕ لــە نەشــئەکەی لەخــۆ‬ ‫دەگرێــت‪ .‬شــانۆنامەی (مارکیســینان‬ ‫دی ســاد) نموونەیەکــە لــەو هەژموونــە‬ ‫بەهێزەی ئەدەبی کالسیکی فەڕەنسی‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتیش (ڕاسین) کە بەسەر میشیماوە ڕووداوەکاندایــە و تێکڕای ڕووداوەکان بە‬ ‫هــەی بــووە‪ .‬دەقەکــە تەنهــا لــە یەک چواردەوری ئەودا دەسوڕێتەوە و دیالۆگی‬ ‫شــوێن‪ /‬ژووردا ڕوودەدات‪ ،‬چەند ڕۆڵێکی هەموو کارەکتەرەکانیش هەر باســی ئەو‬ ‫دیاریکــراو لەخــۆ دەگرێت و هێز و وزەی دەکەن‪ .‬لە کۆتایی شــانۆنامەکەیش‪ ،‬کە‬ ‫دیالۆگــەکان‪ ،‬هەمــوو شــتەکان دەخاتە دوای بەربوونــی لە دەرگا دەدات‪ ،‬ڕێگای‬ ‫ڕوو‪.‬‬ ‫لەم دەقەدا ژنێک (رێنێ) هەموو ژیانی‬ ‫خۆی دەبەخشــێت بــە مێردەکەی (دی‬ ‫ســاد)‪ .‬خاتــوو رێنــێ لە مــاوەی هەژدە‬ ‫ســاڵدا چاوەڕوانی دی ســاد دەکات‪ ،‬کە‬ ‫بە تاوانی سێکسەناســازی و دژی ڕێســا‬ ‫سروشتییەکان لە بەندیخانە توند کراوە‪.‬‬ ‫هــەر چەندە دی ســاد ســووکایەتی پێ‬ ‫کــردووە‪ ،‬تەنانەت بــە بەردەوامی القەی‬ ‫کــردووە‪ ،‬بەاڵم ڕێنێ ئامــادە نییە واز لە‬ ‫دی ســاد بهێنێت و دەســت بەرداری ئەو‬ ‫نابێت‪ .‬هەموو ئەوانەیشــی‪ ،‬کە ئاگاداری‬ ‫ئــەم ژیانە تراجیدییــەی رینێن داوای لێ‬ ‫دەکەن دەستبەرداری دی ساد بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو زیاتر بە دی ســادەوە دەنووســێت‪،‬‬ ‫بەرگری لێ دەکات و بە هیچ شــێوەیەک‬ ‫ئامــادەی ئــەوە نابێــت دەســتبەرداری‬ ‫جەالدەکەی بێت‪ .‬داوێنپاکی خاتوو رێنێ‬ ‫هێندەی داوێنپیسی دی ساد گەورەیە‪.‬‬ ‫میشــیما ســەبارەت بەم دەقەی خۆیی‬ ‫و چۆنییەتی نووســینەکەی دەڵێت‪( :‬کە پێ نادەن بێتە ژوورەوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەالیەکــی تــرەوە‪ ،‬لەژێــر‬ ‫ژیانــی مارکیــز دی ســادم خوێنــدەوە‪،‬‬ ‫وەک نووســەرێک کەوتمە ژێر هەژموونی ڕواڵەتەکانــی ئەم ڕووداوانەدا‪ ،‬درامایەکی‬ ‫ئــەو نهێنییە پــڕ لە ڕاز و نیــازەوە‪ ،‬کە تــر‪ ،‬کــە مەســەلەکانی خۆڕزگارکــردن‪،‬‬ ‫مارکیســینان دی ســاد‪ ،‬بــە هەمــوو قووتاربــوون و سەربەســتییەکی ڕەهــا‬

‫چاوەڕوانییە ســەختەی مێردەکەی (دی‬ ‫ساد) لە ڕەوشێکی توندڕەوی فەناتیزمێکی‬ ‫ڕۆمانســی نزیک دەبێتــەوە‪ .‬خاتوو رێنێ‬ ‫مرۆڤێکــە هەمــوو ژیانــی لەنێــو جــۆرە‬ ‫ملمالنێیەکــی چــڕ و دژواری خودگەرایزم‬ ‫و نۆرمالیتیزمــدا دەبینێتــەوە‪ ،‬هــاوکات‬ ‫لە ڕێــگای خۆبەدەســتەوەدان دووڕوویی‬ ‫چینە کولتوورییەکەی ساڵۆنەکان لەخۆی‬ ‫دوور دەخاتــەوە‪ .‬ئــەم دووڕوویــی و‬ ‫دەمامکە کولتووری و بەریەککەوتنە دژە‬ ‫جەمســەرانە‪ ،‬بەتایبەتــی لەنێوان خاتوو‬

‫دەقە شانۆییەکانی میشیما لە دیدێکی پالستیکی و‬ ‫ئێستاتیکایەکی فیزیکییەوە نووسیوە و ڕووداو و کارەکتەر‬ ‫و ستراکتوری دەقەکانی بنەمایەکی فیزیکییان هەیە و لە‬ ‫دەرەوەی بنەما سیکۆلۆژی و ڕیالیزمییەکانەوە داڕێژراوە‬ ‫(دی مۆنترێیــل)ی دایکــی رێنێ و رێنێ‬ ‫خۆیــدا دەردەکەوێــت؛ دی مۆنترێیــل بە‬ ‫هەموو شــێوەیەک دەیەوێــت مارکیز دی‬ ‫ســاد هەرگیز لــە بەندیخانــەکان نەیەتە‬ ‫دەرەوە و لە پشــت دەرگا داخراوەکانەوە‬

‫جەســتەی بڕزێــت و وەک مۆمێکــی بێ‬ ‫کەڵک و هەرزانبەها زوو بتوێتەوە‪.‬‬ ‫لەم کێشەیەی نێوان خۆبەختکردنێکی‬ ‫تــەواو و مورالێکــی پەرگراماتیکیــدا‬ ‫گەمــەی ئــەم کــچ و دایکەیــش دەگاتە‬

‫ئەگەر دوانەی ئازار و چێژ‪ ،‬سووکایەتی پێ کردن و نەشئە‪،‬‬ ‫بنەما سەرەکییەکانی ئەدەبی میشیما پێک بهێنێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەقێک سەبارەت بە مارکیز دی ساد‪ ،‬هەموو دیدە سادییە‪،‬‬ ‫سێکسییە پڕ لە نەشئەکەی لەخۆ دەگرێت‬ ‫تر دەنووســێت‪ ،‬کە یەکتــر تەواو دەکەن‬ ‫و یــەک یەکــەی فیکــری و هونەری پێک‬ ‫دەهێنن؛ لەم چوار ڕۆمانەدا باســی یەک‬ ‫کەس دەکات‪ ،‬کە لە چوار ڕۆحی جیاوازدا‬ ‫ژیــاون‪ :‬وەک گەنجێکــی ئەرســتۆکرات‪،‬‬ ‫سیاســییەکی فەناتیــزم‪ ،‬شــازادەیەکی‬ ‫تایالندی و گەنجێکی بێالنە و بێفەرزەندە‪.‬‬ ‫بنەمــا هزرییەکانــی ئــەم بەرهەمــە و‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەی کەسایەتییەکە لە هەر‬ ‫چوار ڕۆمانەکەدا‪ ،‬سەبارەت بە مەرگە‪.‬‬ ‫بــۆ میشــیما لە پــاڵ ڕۆماندا‪ ،‬شــانۆ‬ ‫بەرزترین ئاستەکانی جوانییە و ئامڕازێکی‬ ‫گرینگــی فیزیکیشــە بۆ گوزارشــتکردن‪:‬‬

‫تیــژڕەو و زوو دەگەینــە لێوارەکانــی‬ ‫کۆتایــی ژیان‪ .‬کات تێ دەپەڕێت‪ ،‬ڕەنگی‬ ‫جلەکان لە ســوورێکی تۆخی شەرابییەوە‬ ‫دەبێتە خۆڵەمێشــییەکی تــۆخ‪ ،‬کە زیاتر‬ ‫لە خۆڵەمێشــی جەســتەیەکی ســووتاو‬ ‫دەچێــت‪ .‬ڕووداوەکانی پەردەی یەکەم لە‬ ‫ساڵی ‪١٧٧٢‬دا ڕوودەدات‪ ،‬دووەم لەساڵی‬ ‫‪ ١٧٧٨‬و پــەردەی ســێیەمیش لەســاڵی‬ ‫‪١٧٩٠‬دا ڕوودەدات‪ .‬هەروەهــا لە پەردەی‬ ‫ســێیەمدا‪ ،‬وەک هێماگەلێک بۆ شۆڕشــی‬ ‫فەڕەنســی لــە ســاپیتەی ژوورەکــەوە‪،‬‬

‫لەنێوان ســۆزانی و ئاغاژنەکانی ســاڵۆنە‬ ‫بۆرژوازییەکانــدا دروســت دەکات یــان‬ ‫بەواتایەکــی تــر لەنێوان دی ســاد و ئەو‬ ‫ئافرەتە بۆرژوازییانەی قێز لەو دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ئەم دەقە لە گفتوگۆیەکی فەلســەفیدا‬ ‫ســەبارەت بــە خواســت‪ ،‬داواکــردن و‬ ‫میکانیزمــی سەربەســتیدا چــر بۆتەوە‪.‬‬ ‫کارەکتــەرە ئافرەتــەکان‪ ،‬وەک دارێکــی‬ ‫وشــکی گەمەیەکی شــەترەنج بەبێ گیان‬ ‫دەجووڵێنــەوە‪ .‬ئەم ئافرەتانە هەرچەندە‬ ‫باســی دی ساد دەکەن‪ ،‬کە لە بەندیخانە‬

‫شــێوەیەک وەفا و داوێنپاکی و پێداگری‬ ‫خــۆی بۆ مێردەکەی‪ ،‬لەو مــاوە درێژەی‬ ‫بەندیخانەدا دەربڕیــووە‪ ،‬بەاڵم لە هەمان‬ ‫کاتدا‪ ،‬کــە بەر دەبێت و هــەوای ئازادی‬ ‫هەڵدەمژێــت‪ ،‬وازی لــێ دەهێنێــت و‬ ‫دەســتبەرداری دەبێت‪ .‬ئەم نهێنییە بووە‬ ‫سەرەتا و دەستپێکی شانۆنامەکەی من‪،‬‬ ‫کــە هەوڵێکە بــۆ ئەوەی چارەســەرێکی‬ ‫لۆژیکی پێ ببەخشم‪).‬‬ ‫دی ســاد‪ ،‬دوای هــەژدە ســاڵ‪،‬‬ ‫ئــازاد دەکرێــت‪ ،‬بــۆ ئەوەی ســەرلەنوێ‬ ‫قامچییەکــەی دەســتی‪ ،‬وەکــوو تــەرزە‬ ‫بەسەر پشــتی ڕووتی ژناندا ببارێنێتەوە‬

‫دەوروژێنێ‪ ،‬لە گەشەیەکی بەردەوامدایە‪.‬‬ ‫چاوەڕوانییەکەی مارکیســینان دەروازە و‬ ‫ســەرەتایەکە بــۆ پەرچەکردارێکی بەهێز‬ ‫و بــۆ کردارێکــی جــودا و چوونــە نێــو‬ ‫قۆناخێکــی تری پڕ لە سەربەســتییەوە‪.‬‬ ‫لەالیەکی تریشــەوە چاوەڕوانییەکەی ئەم‬ ‫خانمە سازش و ڕێککەوتنە لەگەڵ جۆرە‬ ‫دووروویی و ڕیــا و دەمامکە درۆزنەکانی‬ ‫ســالۆنە کولتوورییــە باوەکانــی ئــەو‬ ‫دەمەی پاریس‪ ،‬کە بە هەموو شــێوەیەک‬ ‫پێداگرییــان لــە داب و نەریتــەکان‬ ‫کردۆتەوە‪.‬‬ ‫مارکیســینان (رێنــێ) بەرامبــەر بەو‬

‫ئاســتە بەرزەکانــی نوانــدن و دراماکــە‪.‬‬ ‫لــە ڕەوشــێکی هێمنــی نزیــک لــە بــێ‬ ‫جووڵەییەوە‪ ،‬دیوارێکی ڕەشــی نەبینراو‬ ‫و نادیــار بــوارە دەروونییەکانی ئەم دوو‬ ‫کارەکتــەرە‪ ،‬لە شــەڕێکی ئەبەدی نزیک‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬چەندە رێنێ پێداگەری بکات‪،‬‬ ‫هێنــدە خاتوو دی مۆنترێیلی دایکی وەک‬ ‫ئاژەڵێکــی کێــوی لــێ دێــت و دەیەوێت‬ ‫پەالمــاری قووربانییەکــەی بەردەمــی‬ ‫(رێنێ) بدات‪ .‬ئــەم ڕووبەرووبوونەوەیە‪،‬‬ ‫لە فۆرمێکی ئێســتاتیکی و لە گەمەیەکی‬ ‫هونــەری و ئاســتێکی بــەرزی نوانــدا‪،‬‬ ‫زەمەنمــان بــۆ دەکاتــە کاتژمێرێکــی‬

‫ئاوێک بەشێوەی تاڤگەیەکی هێمن بەسەر‬ ‫ئەکتەرەکانــدا دێتە خــوارەوە و دەبن بە‬ ‫داهــۆڵ‪ .‬ئەمەیــش هێماگەلێکــە بۆ پاک‬ ‫کردنــەوەی گوناهەکانییان و ســەرلەنوێ‬ ‫دەرکەوتنــەوەی کەســایەتییەکانییان‬ ‫بەشێوەیەکی تر‪.‬‬ ‫جەســتەی ئەکتــەرەکان‪ ،‬لــەم ژوورە‬ ‫ڕەشــە چوارگۆشــەییەدا‪ ،‬بەتێپەڕبوونــی‬ ‫کات‪ ،‬وەک ئاوێنەیەکــی تەڵــخ لەســەر‬ ‫دیوارەکان دەبریسکێنەوە و دەردەکەون‪.‬‬ ‫ئــەم جەســتە تارمایــی ئاســایانەی‬ ‫کارەکتــەرەکان‪ ،‬لەســەر دیــوارە ڕەشــە‬ ‫بەبــاق و بریقەکانــی ژوورەکــە‪ ،‬چەندین‬ ‫مــەودای بیرکردنەوە‪ ،‬خوێندنەوەی جودا‬ ‫و بیرۆکــەی هەمەچەشــن دەخوڵقێنێت‪،‬‬ ‫بــۆ نموونــە بیرکردنــەوەی موراڵــی‪،‬‬ ‫ئایدۆلــۆژی و ئاینییەکانی ئەمرۆیشــمان‬ ‫لە شــەڕێکی گــەورەدا بــۆ دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫ئەمەیــش وامان لێ دەکات‪ ،‬کە هەســت‬ ‫بە پێویستی بەریەکەوتنێکی ڕاستگۆیانە‬ ‫و ڕووبەرووبوونەوەیەکــی ئــازاد و‬ ‫چاونەترســانە بکەین بۆ بنەما ســەرەکی‬ ‫و ســەرەتاییەکانی ئەو چەمکە فەلسەفی‬ ‫و مورالییانــە و ئاوێتەبوونییــان و‬ ‫ڕەنگدانەوەشیان لە ژیانی هەموو تاکێکی‬ ‫کۆمەڵگاکانی ئێمەدا‪.‬‬ ‫دی ســاد دەیەوێــت ئــەوە دووپــات‬ ‫بکاتــەوە‪ ،‬کــە کەســێکی بوونگــەرا و‬ ‫هەڵگری ڕاستییە‪ .‬هەر ئەویش نمایندەی‬ ‫موراڵێکــی مۆدێرنی واقیعی و سروشــتی‬ ‫دەکات‪ ،‬مەسەلەکانی داب و نەریت تەنها‬ ‫درۆ و ئەفســانەیەکی بەتاڵــی کۆمەڵــە‪،‬‬ ‫کــە بــە هەمــوو شــێوەیەک لــە هەوڵی‬ ‫سەرکۆنەکردن و چەوساندنەوەی خەڵکی‬ ‫ژێردەســتە دان‪ .‬هەر لــەم دەروازەیەوە‪،‬‬ ‫مارکیــز دی ســاد وەک ئازادترین رۆح و‬ ‫کەســێکی تەنهای ڕەها و سەرچاوەیەکی‬ ‫گرینگــی مۆدانیــزم ئاماژەی بــۆ کراوە‪.‬‬ ‫مارکیــز دی ســاد لــە کتێبی (ســەد و‬ ‫بیســت رۆژی سێکسەناسازی)دا دەڵێت‪:‬‬ ‫چەندین جــار ئاواتەخوازی ئــەوە بووم‪،‬‬ ‫کە پەالمــاری خۆر بدەم‪ ،‬لــە گەردوونی‬ ‫بســەندمەوە یان بۆ ئەوە بــەکاری بهێنم‬ ‫تــا ئاگر بەربدەمە دونیا‪ ).‬دی ســاد ئەم‬ ‫کتێبەی لە دوای شۆڕشــی فەڕەنسییەوە‬ ‫نووســیوە‪ ،‬کە تــا ئەو کاتەیــش هەر لە‬ ‫بەندیخانــەدا بــووە‪ .‬هــەر دی ســاد لــە‬ ‫ســااڵنی ‪١٨٠٠‬ەکاندا‪ ،‬زاراوەی ســادیزمی‬ ‫بەخشــی بەو کــردارە توندوتیــژە الدەرە‬ ‫سێکســییانەی لە کتێبەکانیدا دەیخستنە‬ ‫ڕوو‪ .‬لەوانەیە فەلســەفەی مــوراڵ لەالی‬ ‫هەریەک لە دی ســاد و میشیما ڕێگایەک‬ ‫بێــت بۆ دۆزینەوەی فەلســەفەیەکی تری‬ ‫موراڵ‪ ،‬کە ئێمە بۆ نموونە لەم ڕۆژگارەدا‪،‬‬ ‫زۆر پێویستمان پێیەتی‪.‬‬ ‫میشیما لەم دەقەدا لێکچوونێکی بەهێز‬

‫توند کراوە‪ ،‬بەاڵم خۆیان بەندی جەســتە‬ ‫و دەروونی خۆیــان و ئەو بەندیخانەیەن‪،‬‬ ‫کــە بۆ خۆیــان درووســتییان کــردووە‪:‬‬ ‫خاتوو رێنــێ بەندی ئەو بــڕوا پتەوەیە‪،‬‬ ‫کە بە مێردە داوێن پیســەکەی هەیەتی‪،‬‬ ‫دایکــی خاتوو دی مۆنترێیل بەندی بنەما‬ ‫و داب و نەریتەکانــی کۆمەڵــە‪ ،‬هەندێکی‬ ‫تریان بەندی دینن‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫رووداوەکانــی شــانۆنامەکە‪ ،‬لــە‬ ‫ســاڵۆنەکەی (دیوەخــان) خاتــوو دی‬ ‫مۆنترێیل روودەدات‪ .‬هەرچەندە شوێنەکە‬ ‫هەمــان شــوێنە‪ ،‬بــەاڵم بــە تێپەربوونی‬ ‫کات‪ ،‬هــەر وەک ژنــەکان گۆڕانــکاری‬ ‫بەسەردا دێت‪ .‬خاتوو دی ساد لە هەموو‬ ‫کارەکتەرە ژنەکانی تــر زیاتر گۆرانکاری‬ ‫بەســەردا دێــت‪ ،‬بەدرێژایی هەژدە ســاڵ‬ ‫چاوەڕوانــی مێردەکــەی دەکات‪ ،‬ئــەم‬ ‫چاوەڕوانییەیــش بــە ســیما و هەڵــس و‬ ‫کــەوت و بــاری دەروونییەوە دیــارە‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتیــش کە هەمــوو ئامڕازێــک بەکار‬ ‫دەهێنێــت بۆ ئەوەی ئــازادی بکات‪ .‬لەم‬ ‫ڕووەوە دەقەکە تەنها باســی مارکیز دی‬ ‫ســاد و خاتــوو رێنێــی خێزانــی ناکات‪،‬‬ ‫بەڵکو باســی کاتیش دەکات؛ کە چی لە‬ ‫ئێمــەی مــرۆڤ دەکات‪ .‬جــل و بەرگ و‬ ‫کــەل و پەلــی ماڵەکــە کاڵ دەبنەوە‪ ،‬قژ‬ ‫تەنک دەبێتەوە و شۆڕشیش کون دەکاتە‬ ‫هەمــوو شــوێنێکەوە و هەمــوو شــتێک‬ ‫ســەروژێر دەکات‪ ،‬لــەم نەمایشــەدا لەو‬ ‫دەالقــە گەورەیەی دەکەوێتە ســاپیتەی‬ ‫ژوورەکــەوە‪ ،‬بەرجەســتە دەبێــت‪.‬‬ ‫هەروەهــا گۆرانکارییــەکان‪ ،‬بەتایبەتــی‬ ‫ئەو گۆڕانکارییانەی شۆڕشــی فەڕەنســی‬ ‫دروستییان دەکات‪ ،‬بە ڕوونی بە ڕەفتاری‬ ‫کەنیزەکەی ئەم ماڵەوە دەردەکەوێت‪ ،‬لە‬ ‫بەشــی یەکەم و دووەمدا‪ ،‬بە ئارامی‪ ،‬بە‬ ‫ئەدەبەوە‪ ،‬وەک بەردەســتێک پێشــوازی‬ ‫لــە میوانــەکان دەکات و دەرگاکانیان بۆ‬ ‫دەکاتەوە و دایان دەخات‪ ،‬بەاڵم لە بەشی‬ ‫کۆتاییدا دەستی دەخاتە گیرفانەکانییەوە‬ ‫و وەک شــاژنێک‪ ،‬بە ســەرێکی بەرزەوە‬ ‫باســی ورگــە زلەکەی دی ســاد و ددانە‬ ‫زەردە ڕزیو و پیسەکانی دەکات‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪Markisinnan De Sade, -1‬‬ ‫‪Yukio Mishima. Dramaten‬‬ ‫‪Ragnar Stromberg, -2‬‬ ‫‪Yukio Mishima, sjomannen‬‬ ‫‪som foll I onod hos havet,‬‬ ‫‪oversettning: Birgit och‬‬ ‫‪Morten Edlund. Lind &CO‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )456‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/11‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫(راشۆمۆن)ی‬

‫بۆچی‬ ‫عەشیقی‬ ‫وەرگێڕم‬ ‫نووسی؟‬

‫جان دۆست‬ ‫نها ئێمە لە چاخی ڕقدا دەژین‪ .‬چاخی‬ ‫ئەوپــەڕی توندڕەویی ئایینی و دەمارگیریی‬ ‫مەزهەبــی و ناكۆكیی نەتەوەیــی‪ .‬تێرۆری‬ ‫نابینــا لەژێر پــەردەی ئایندا لەمســەر بۆ‬ ‫ئەوســەر دنیا دادەپڵۆسێت‪ .‬توندڕەوییەك‬ ‫بەتایبــەت لە دەڤــەری ئێمــەدا مرۆڤەكان‬ ‫لەنــاودەدات‪ .‬باهۆزێكــی ڕاســتەقینەیە‬ ‫دەبێــت بە هەمــوو شــێوەیەك خۆمان بۆ‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی ئامادە بكەین‪.‬‬ ‫ئەی ئــەدەب چییــە؟ بەتایبەت ڕۆمان‪،‬‬ ‫ئامرازێكە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم باهۆزە‪،‬‬ ‫ئەدەب چەپەرێكە بۆ بەڕووداوەســتانەوەی‬ ‫توندڕەوی بە هەموو شێوەكانییەوە‪ .‬منیش‬ ‫ئەودەمــی دەســتم بــە نووســینی ڕۆمانی‬ ‫«عەشــیقی وەرگێڕ» كرد‪ ،‬ویســتم دەنگم‬ ‫بــە ڕووی تاریكیدا بەرزبكەمەوە‪ ،‬خواســتم‬ ‫مۆمێك لە شــەوی توندڕەویــدا گڕ بدەم و‬ ‫چەنــد دڵۆپــە مەرەكەبێك بەســەر ئاگری‬ ‫دەمارگیریدا بپژێنم‪.‬‬

‫ئەم ڕۆمانەم‬ ‫بانگەشەیەكە‬ ‫بۆ پەنابردن‬ ‫بۆ ئاوەز و‬ ‫دانایی‪ ،‬لە‬ ‫سەردەمێكدا‬ ‫خەریكە دەبێتە‬ ‫دارستانێكی‬ ‫وشك و ئاگری‬ ‫توندڕەوی‬ ‫لووشی دەدات‬ ‫ئــەم ڕۆمانــەم تەنیــا بانگەشــەیەكە‬ ‫بــۆ پەنابــردن بــۆ ئــاوەز و دانایــی‪ ،‬لــە‬ ‫ســەردەمێكدا خەریكە دەبێتە دارستانێكی‬ ‫وشك و ئاگری توندڕەوی لووشی دەدات‪.‬‬ ‫ئاییــن و مەزهــەب و نەتــەوەكان بــۆ‬ ‫هەڵگیرســاندنی جەنگی ڕیشەكێشــكردنی‬ ‫یەكتر لە ناســنامەی جیاجیادا ڕووبەڕووی‬ ‫یەكدی بوونەتەوە‪ .‬جەنگەیلێك بە یەكجاری‬ ‫دەنگی ئاوەزیــان تێدا ونە‪ ،‬بگرە دەتوانین‬ ‫بڵێیــن ئــاوەز بــە یەكجاری لە دەســەاڵت‬ ‫دوورخراوەتــەوە و وەالنــراوە‪ ،‬لەبــەر‬ ‫بەرژەوەندیــی ئــەو غەریــزە ئاژەڵیییانەی‬ ‫لەپــڕ بێداربوونەوە و لەژێر خۆڵەمێشــەوە‬ ‫دەرهاتــن‪ .‬ئایــا دەكرێــت دوور لەشــەڕ‬ ‫ئایینــەكان دیالــۆگ بكــەن و نەتــەوەكان‬ ‫نزیك ببنەوە؟ ئەمەیە ڕۆمانی «عەشــیقی‬ ‫وەرگێڕ» دەیەوێت بەرسڤی بداتەوە‪.‬‬ ‫وای بــۆ دەچــم ئەركــی وەرگێــڕ لــەم‬ ‫ڕۆمانــەدا قورســتر بووبێت لــە وەرگێڕانی‬ ‫ڕۆمانی «میرنامە»‪ .‬ئەو لێرەدا ڕۆمانەكەمی‬ ‫گەڕانــدەوە ســەر زمانــە بنچینەیییەكــەی‬ ‫خــۆی‪ ،‬وای وەرگێــڕا وەكو من دەمویســت‬ ‫بینووســم‪ ،‬مخابــن نەمتوانــی ئــەم ڕۆمانە‬ ‫بــە كوردی بنووســم‪ ،‬بە زمانــی دایك‪ ،‬كە‬ ‫شەیدای بوومە و بە پیرۆزی دەزانم‪.‬‬ ‫ئیدی لەســەری نــاڕۆم‪ ،‬چونكە ئێســتا‬ ‫پیرەی وەرگێڕ خــۆی ئامادە دەكات‪ ،‬تاكو‬ ‫بە كوردی باسی ئازارەكانی خۆشەویستی و‬ ‫خــودی خۆی و لێبووردەیی و توندڕەویتان‬ ‫بۆ بكات‪ ،‬لەگەڵ پێوەندیی نێوان زمانەكان‬ ‫و زۆر شتی تریش‪.‬‬

‫كۆرۆساوا‬

‫ئیبراهیم ئەلعەریس‬ ‫شوان ئەحمەد كردویەتی‬ ‫بەكوردی‬ ‫تا ئێســتاو دوای چەندین ساڵ‬ ‫لە مردنی‪ ،‬بێ چەندو چوون هەر‬ ‫ئیمپراتۆری ســینەمای ژاپۆنییە‪.‬‬ ‫سەروەختێك لە بواری سینەمادا‬ ‫دەڵێیــن ئیمپراتیــۆر‪ ،‬زەحمەتــە‬ ‫كەســێك هەبێــت پێــی وابێــت‬ ‫ئــەوە پێویســتی بــە شــرۆڤە و‬ ‫ڕقونكردنەوەی زیاتر یان تەنانەت‬ ‫ناســاندن هەبێــت‪ .‬بەتایبــەت‬ ‫كاتێــك ئــەو هونەرمەندە مەزنە‪،‬‬ ‫بەو نازناوە ئیمپراتۆریەیەوە ناوی‬ ‫دەهێنرێت‪.‬‬ ‫النــی كەمی لەنێــو هەوادارانی‬ ‫هونــەری حەوتەمدا كــە دەڵێیت‬ ‫ئیمپراتۆر لە جیهانی ســینەمادا‪،‬‬ ‫مانای وایە مەبەســتت «ئەكۆرۆ‬ ‫كۆرۆساوا»یە كە لە ساڵی ‪1998‬‬ ‫و لــە تەمەنی هەشــتاو هەشــت‬ ‫ســاڵیدا كۆچی دوایی كرد‪ .‬پاش‬ ‫ئەوەی بــە ئامادەگــی ناوازانەی‬ ‫جیهانــی ســینەمای هەژانــد‪،‬‬

‫خۆیشی‬ ‫نەدەزانــی‪.‬‬ ‫بگــرە تەنانــەت كــەس هیچــی‬ ‫دەربارەی ئەو شتانەش نەدەزانی‬ ‫كە سەروكاریان لەگەڵ كولتووری‬ ‫یابانیدا هەبوو‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1951‬لــە پڕێكــدا‬ ‫(راشۆمۆن) نمایش دەكرێت‪ ،‬ئەو‬ ‫فیلمەی «كۆرۆســاوا» ســاڵێك‬ ‫بــەر لەوە بەرهەمی هێنا بوو‪ .‬بە‬ ‫بینینی‪ ،‬عاشــقانی ســینەما واق‬ ‫وڕمــا و دەبن‪ ،‬نــەك تەنها لەبەر‬ ‫ســەیرو ســەمەرەیی فیلمەكــەو‬ ‫بابەتی فیلمەكــە‪ ،‬هەروەها نەك‬ ‫لەبەرئەوەی ئەوان لەســەردەمی‬ ‫پەیبــردن بــەو فیلمانــەی لــە‬ ‫دەرەوەی ئەمریــكاو ئەوروپــاوە‬ ‫دەهاتــن‪ ،‬جیهانێكی ســینەمایی‬ ‫دیكەیــان دۆزیبێتــەوە‪ ،‬نەخێــر‪،‬‬ ‫واقوڕمانەكەیــان بەشــێوەیەكی‬ ‫تایبەتــی پەیوەنــدی بــەوەوە‬ ‫هەبــوو كە(راشــۆمۆن) بــەالی‬ ‫هەموویانــەوە‪ ،‬لــە ڕووی مانــاو‬ ‫شێوازی بەرهەم هێنانیەوە‪ ،‬تەواو‬

‫هونەرمەندە‬ ‫لە واڵتەكەی‬ ‫خۆیــدا‪ ،‬وەك‬ ‫كە ســێكی‬ ‫ئە و ر و پــی ‪-‬‬ ‫خۆ ر ئا و ا یــی‬ ‫ســەیر كــراوەو‬ ‫لە بە ر ئــە و ە ش ‪،‬‬ ‫هەمیشــە بــە ســاردو‬ ‫ســڕیەكەوە پێشــوازی لــە‬ ‫بەرهەمەكانی كراوە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا‬ ‫دەبێــت لێــرەدا بــە‬ ‫ئاگابیــن لەوەی كە (راشــۆمۆن)‬ ‫بــۆ خۆی‪ ،‬لە هەمــوو فیلمەكانی‬ ‫دیكەی «كۆرۆساوا»؛ ژاپۆنیترە‪.‬‬ ‫لــەڕووی بەرهــەم هێنانیــەوە‬ ‫لەنێو لیســتی فیلمەكانی ئەودا‪،‬‬ ‫دوانزەهەمیــن بەرهەمیەتــی‪ .‬بەر‬ ‫لە(راشــۆمۆن) و لەگەڵ كۆتایی‬ ‫هاتنــی دووەم جەنگی جیهانیدا‪،‬‬ ‫«كۆرۆســاوا» ژمارەیەكــی زۆر‬ ‫لــە فیلم بەرهــەم دێنێت و دواتر‬ ‫دەگەڕێنــەوە‬ ‫ســینەماكاران‬ ‫ســەریان و بینەران ئاشــنا دەبن‬ ‫پێیان‪.‬‬ ‫ئەڵبەتــە ئــەوەی وا دەكات‬ ‫بڵێین ئەو فیلمە تەواو ژاپۆنییە‪،‬‬ ‫پەیوەندی بەوەوە هەیە لەبنەڕەتدا‬ ‫لــە بەرهەمی ئەدەبی یەكێك لەو‬ ‫گەورە نووســەرانە وەرگیراوە كە‬ ‫ســەروكاریان لەگەڵ كەلەپووری‬ ‫ژاپۆنیــدا هەبووەو ئەو کەســەش‬ ‫(ریۆنۆسۆكا ئاكاتا گاوا)یە‪ .‬بگرە‬ ‫دەبێــت بڵێین لە دوو تێكســتی‬

‫كردووە‪ .‬بەاڵم ئەمە هیچ لە بایەخ‬ ‫و نوێگــەری ئــەو بەرهەمەی كەم‬ ‫ناكاتەوە‪ ،‬بەرهەمێك وەك پێشتر‬ ‫باســمان كرد‪ ،‬لە دوو چیرۆكەوە‬ ‫وەری گرتــووەو زانیویەتــی‬ ‫چــۆن پێكیانەوە گــرێ دەدات و‬ ‫دەیانكاتە ســەرچاوەی یەكێك لە‬ ‫بەرهەمە ناوازەكانی خۆی‪.‬‬ ‫بەرهەمەكانــی‬ ‫ئاشــكرایە‬ ‫«كۆرۆســاوا» هەمیشــە بریتــی‬ ‫بــوون لــە فلیمــی مێژوویــی‬ ‫(كەلەپــورو کەلەشــانۆی نــو و‬ ‫كابۆكیەوە)‪ ،‬ســەرچاوە دەگرن‪،‬‬ ‫لەگــەڵ فیلمــە كۆمەاڵیەتییــە‬ ‫هاوچەرخەكانــدا‪« .‬كۆرۆســاوا»‬ ‫بــەردەوام پێــی خــۆش بــووە‬ ‫دەربــارەی خــۆی و فیلمەكانــی‬ ‫بڵێــت‪( :‬بەر لە هەموو شــت من‬ ‫مرۆڤێكی هەست ناسكم و هەرگیز‬ ‫ناتوانــم خوێن ســاردانە لە واقیع‬ ‫بڕوانم)‪.‬‬ ‫بێگومــان كاتێــك ســەیری‬ ‫(راشــۆمۆن) دەكەیــن‪ ،‬راســتی‬ ‫ئەو قســەیەمان بۆ دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە ئەو واقیعــەی لەوێدا‬ ‫نیشــانمانی دەدات‪ ،‬واقیعێكــی‬ ‫مێژووییــەو بــۆ كەســانێكی‬ ‫وەك ئێمــەی خۆرهەاڵتــی بــە‬ ‫چیرۆكەكانــی (هــەزارو یــەك‬ ‫شەوە) دەچێت‪.‬‬ ‫ڕووداو و بەســەر هاتەكانــی‬ ‫(راشــۆمۆن) لە ژاپۆنی ســەدەی‬ ‫دەیەمــدا ڕوو دەدەن‪ .‬بەتایبەتی‬ ‫لەو قۆناغەدا ڕوو دەدەن كە واڵت‬ ‫بــە دەســت شــەڕی ناوخۆییەوە‬

‫تێیدا بەشدار بوو بن‪.‬‬ ‫ئەوەتا چوار كەســی ناكۆك بە‬ ‫یەك لەبەردەم دادوەردا‪ ،‬خەریكن‬ ‫بەســەرهاتی خۆیان دەگێڕنەوە‪.‬‬ ‫ڕووداوەكــە خــۆی پەیوەندی بە‬ ‫جەنگاوەرێكی ســامورایەوە هەیە‬ ‫كــە لەگەڵ هاوســەرەكەیدا بەنێو‬ ‫دارستانێكدا دەڕۆن و لەوكاتەدا‪،‬‬ ‫ڕێگــر و چەتەیەكــی ترســناك و‬ ‫دڕنــدەی وەك «تاگــۆ مــارۆ»‬ ‫پەالماریــان دەدات‪ .‬پێدەچێــت‬ ‫كابــرای ســامۆرای‪ ،‬لەكاتــی‬ ‫پەالماردانەكــەدا كوژرابێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەبێ ئەوەی هەقیقەتی ڕووداوەكە‬ ‫وەك خۆی ئاشكرابێت‪.‬‬ ‫ئایــا تــۆ بڵێــی ژنەكــە القــە‬ ‫كرابێــت‪ ،‬یاخــود ئــەو ژنــە‬ ‫ناڕاســتەوخۆ ڕازی نەبــوو بێــت‬ ‫بەوەی ڕوویــداوە؟ واتە لەوانەیە‬ ‫لەگەڵ ڕێگرەكەدا دەستی تێكەڵ‬ ‫كردبێــت و فیتــی هەردووكیــان‬ ‫بووبێــت؟ ئــەی مێردەكــەی‬ ‫چــی؟ تــۆ بڵێــی بەرەنــگاری‬ ‫«تاگۆمــارۆ»ی چەتەی كردبێت‪،‬‬ ‫یــان هەرئەوەنــدەی بینیویەتــی‬ ‫ژنەكــەی پەالمــار دەدرێــت‪،‬‬ ‫ئیدی ترســنۆكانەو بێشــەرمانە‪،‬‬ ‫هەاڵتبێــت؟ تــۆ بڵێــی كابــرا‬ ‫كوژاربێت؟ یان خۆی كوشتبێت‪،‬‬ ‫نە بادا حەیای بچێت؟‬ ‫ئەم پرسیارانەو پرسیارگەلێكی‬ ‫هاوشێوەی دیكە‪ ،‬لە دادگاییەكەدا‬ ‫دەوروژێنرێــن و چەندیــن جــار‬ ‫ڕووبەڕووی ئەوانە دەكرێتەوە كە‬ ‫شایەدحاڵی ڕووداوەكە بوون‪ .‬ئایا‬

‫کۆرۆساوا لە واڵتەكەی خۆیدا‪ ،‬وەك‬ ‫كەسێكی ئەوروپی‪ -‬خۆرئاوایی‬ ‫سەیر كراوەو لەبەرئەوەش‪،‬‬ ‫هەمیشە بە ساردو سڕیەكەوە‬ ‫پێشوازی لە بەرهەمەكانی كراوە‬ ‫بەتایبەتــی بــەو فیلمــە زۆرو‬ ‫زەوەندانــەی كــە قەڵەمبازێكــی‬ ‫گــەورەی بــە ســینەمای یابانی‬ ‫داو بووە مایەی ئەوەی ســنوری‬ ‫واڵتەكەی ببڕێت‪ ،‬ئەمەش وایكرد‬ ‫ســەیرترین نــاوە یابانیــە ئاڵۆزو‬ ‫بەگــرێ و گواڵەكان‪ ،‬بناســرێن و‬ ‫باس بكرێن‪.‬‬ ‫نیو سەدە بەر لە ئێستاو كاتێك‬ ‫بۆ یەكەمین جار لە ڤێســتیڤاڵی‬ ‫ڤینیسیا فیلمی (راشۆمۆن) نمای‬ ‫شــكرا‪ ،‬ســەركەوتنێكی وای بــە‬ ‫دەســت هێنا كە بوو بە بەشێكی‬ ‫ســەرەكی لــە مێــژووی هونەری‬ ‫حەوتەم و هەروەها بوو بە بەشێك‬ ‫لــە مێژووی ڤێســتیڤاڵەكانی ئەو‬ ‫هونەرە‪ .‬بــەاڵم تا ئەوكاتە كەس‬ ‫هیچی دەربارەی دەرهێنەری ئەو‬ ‫فیلمەو خودی ســینەمای یابانی‬

‫مۆدێــرن بوو‪ .‬فیملێــك بوو پێی‬ ‫دەوتن لە ژاپۆندا‪ ،‬دەرهێنەرێكی‬ ‫مــەزن هەیە و كۆلە ئەزمونگەری‬ ‫و لــە ڕســككردن ناكاتــەوە (چ‬ ‫لــە فــۆرم و چ لــە ناوەڕۆكــدا)‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی ســڵ لــەوە بكاتەوە‬ ‫كــە كارەكانــی وەك خۆیــان‬ ‫نەگەن و بەدحاڵیبوون دروســت‬ ‫بكــەن‪ .‬لــەو مێــژووە بــەدواوە‬ ‫ســینەماكاران و پاشان توێژێكی‬ ‫بــااڵ لە جەماوەرێكی پان و پۆڕ‪،‬‬ ‫بەناوی «كۆرۆساوا» و هەروەها‬ ‫بــە فیلمەكانی ئاشــنا دەبوون و‬ ‫دەست و پەنجەیان لەگەڵ فەزای‬ ‫سینەمای ژاپۆنیدا نەرم دەكرد‪.‬‬ ‫ئەمانــە دواجــار بۆیــان‬ ‫دەردەكەوێــت‪« ،‬كۆرۆســاوا»‬ ‫ئــەو ژاپۆنیەنییە كــە مەزندەیان‬ ‫كــردووە و تێدەگــەن ئــەو‬

‫ئــەو نووســەرەوە وەرگیــراوە‪.‬‬ ‫ڕەنگــە ئــەو نوێگەریــەش كە بە‬ ‫فیلمەكــەوە دیار بــووە‪ ،‬بۆ ئەمە‬ ‫بگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫گرنگ ئەوەیە لەو ڤێستیڤاڵەدا‪،‬‬ ‫(راشۆمۆن) بینەرانی ئەوق كردو‬ ‫خەاڵتی گەورەی ڤیستیڤاڵەكەشی‬ ‫وەرگــرت‪ .‬بەمجــۆرە و لە ماوەی‬ ‫چەند ســاڵێكدا‪« ،‬كۆرۆســاوا»‬ ‫لەگــەڵ «میزۆگۆشــی و‬ ‫یۆســیگیرۆئۆزۆ»دا‪ ،‬دەبێتــە‬ ‫یەكێــك لــە ســێ گــەورەی‬ ‫ســینەماكارەكەی ســینەمای‬ ‫كالسیكی ژاپۆنی‪.‬‬ ‫بڵێیــن‬ ‫دەتوانیــن‬ ‫«كۆرۆســاوا» زۆر لــەو دوانەی‬ ‫دیكــە‪ ،‬ئەزمونگەرتــر بــووەو‬ ‫ئەزمونگەرێتیشی هەر لە زووەوە‬ ‫و پێش (راشــۆمۆن) دەستی پێ‬

‫دەناڵێنێــت و هــەر ناوچەیــە و‬ ‫دەرەبەگێــك تێیــدا حوكمڕانــەو‬ ‫ســەرۆك هــۆزو میرەكانی جەنگ‬ ‫و چەتەو ڕێگرەكان بااڵدەســتن‪.‬‬ ‫لە دەســپێكی فیلمەكــەدا داربڕو‬ ‫پیاوێكی ئایینــی دەبینین‪ ،‬نزیك‬ ‫پەرستگایەك دانیشتوون و دەردە‬ ‫دڵ بــۆ یەكتــر دەكــەن و دادو‬ ‫بێدادیانــە لە دەســت نەهامەتی‬ ‫ئەو ڕۆژگارەی دەیگوزەرێنن‪.‬‬ ‫قســەكانیان‬ ‫پاشــان‬ ‫سەردەكێشــێت بۆ بەسەرهاتێك‬ ‫كــە هێنــدە زۆر نییــە ڕوویداوە‪.‬‬ ‫ڕووداوێكی خوێناوی دەقەومێت و‬ ‫بە چوار شــێوەی جیاجیا باســی‬ ‫لێ دەكرێت‪ .‬چوار كەس لە كاتی‬ ‫دادگاییەكەدا‪ ،‬باس لە ڕووداوەكە‬ ‫دەكــەن وەك چــۆن بینیویانــەو‬ ‫ئــاگاداری بوون و یان لەوانەشــە‬

‫وەاڵمەكان وەك پێویســت دەبن‪،‬‬ ‫بۆ گەیشــتن بــە هەقیقەتی یەك‬ ‫جارەكی ڕووداوەكە؟ بەاڵم دادوەر‬ ‫چــۆن دەتوانێ بگاتــە هەقیقەتی‬ ‫كۆتایــی‪ ،‬لەكاتێكــدا هەریەك لە‬ ‫شــایەدحاڵەكان یاخــود لەوانەی‬ ‫بەشــدار بوون لــە ڕووداوەكەدا‪،‬‬ ‫لە دیــدگای خۆیانەوە ڕووداوەكە‬ ‫بــاس دەكــەن و هەریەكەشــیان‬ ‫بەشــێكی كەمــی هەقیقەتــی‬ ‫بەسەرهاتەكەیان دەگێڕانەوە‪.‬‬ ‫هەریــەك لەوانــەی لــە‬ ‫ڕووداوەكەدا بوون و شــایەدحاڵی‬ ‫بەســەرهاتەكە بــوون ‪-‬تەنانــەت‬ ‫رۆحــی كابــرای ســامۆراش‪ -‬كە‬ ‫ئەویــش لەبــەردەم دادوەردا‬ ‫ئامادەبــوو‪ ،‬بە شــێوازی خۆیان‬ ‫بــاس لــە ڕووداوەكــە دەكــەن و‬ ‫دەیگێڕنــەوە‪ ،‬بــێ ئــەوەی ڕای‬

‫هیچ یەكێكیان بتوانێت‪ ،‬دەســت‬ ‫بخاتــە ســەر هەقیقەتــی كۆتایی‬ ‫ڕووداوەكە‪.‬‬ ‫ئــەی كەواتــە ئــەو هەقیقەتە‬ ‫لەكوێدایــەو كــێ دەتوانێت الفی‬ ‫ئەوە لێ بدات هەقیقەت الی ئەوە‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەو داربــڕەی لەبەردەم‬ ‫كاهینەكەدا وردەكاری ڕووداوەكە‬ ‫باس دەكات‪ ،‬لەڕاستیدا هەقیقەتی‬ ‫تایبــەت بــە خــۆی دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫نــەك هەقیقەتی ڕووداوەكە‪ .‬ئەی‬ ‫دەبێــت بــاوەڕ بــە كــێ بكەین؟‬ ‫دەبێــت لــە یــەك كاتــدا بــاوەڕ‬ ‫بــە كــەس نەكەین و بــە هەموو‬ ‫كەسێكیشــی بكەین‪ .‬چونكە ئەو‬ ‫دەرئەنجامــەی كاهینەكــە خۆی‬ ‫و لەبــری ئێمــەش پێــی دەگات‪،‬‬ ‫ئەوەیــە مــرۆڤ بــە سروشــتی‬ ‫خــۆی بوونەوەرێكــی الوازە‪،‬‬ ‫الوازیەكەشــی تەنها لە گەیشــتن‬ ‫بــە یەقیــن و دڵنیایــی نییــە‪،‬‬ ‫بەڵكو لە مامەڵەكردنیدایە لەگەڵ‬ ‫ئــەو یەقینــەدا‪ ،‬ســەروەختێك‬ ‫ڕووبەڕووی دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەمجــۆرە خۆمــان لەبــەردەم‬ ‫ئــەو پرســیارەدا دەبینینــەوە‬ ‫كە ڕێــك و ڕاســت‪ ،‬دەمانباتەوە‬ ‫ســەر جیهانەكەی «بێراندیللۆ»‪.‬‬ ‫بەاڵم «كۆرۆســاوا» بــۆ ئەوەی‬ ‫كۆتایــی بــە فیلمەكــەی بهێنێ‪،‬‬ ‫كۆتاییــەك دەخوڵقێنێ زەحمەتە‬ ‫بتوانیــن بڵێیــن ئــەوە كۆتایــی‬ ‫یەكجارەكــی و بــێ چەندوچونی‬ ‫كارەكەیــە‪( :‬كاتێك داربڕەكە لە‬ ‫گێڕانەوەی قســەكانی دەبێتەوە‪،‬‬ ‫گوێبیســتی گریانــی منداڵێــك‬ ‫دەبێت‪ .‬شــوێن‪ ،‬دەنگی گریانەكە‬ ‫دەكەوێــت و لــە دارســتانەكەدا‬ ‫منداڵێكــی فڕێــدراو دەدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫منداڵەكــە هەڵدەگرێتــەوەو بڕیار‬ ‫دەدات بەخێــوی بــكات‪ .‬بەبــێ‬ ‫ئەوەی وەك پێویســت نهێنی ئەو‬ ‫منداڵەنمــان بــۆ ڕوون بێتــەوەو‬ ‫بزانیــن‪ ،‬بۆ لەوێدایــەو پەیوەندی‬ ‫بــەو ڕووداوەوە چییــە كــە بــەو‬ ‫شێوازە جیاجیانە‪ ،‬لەبەردەمماندا‬ ‫باس كرا)‪.‬‬ ‫ئەوەی سەیرە لەم مەسەلەیەدا‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬هەرچی جارێك لەبارەی‬ ‫چیرۆكــی ئەو منداڵەوە پرســیار‬ ‫لە»كۆرۆساوا» كرابێت‪ ،‬بزەیەك‬ ‫دەیگــرت بەبێ ئــەوەی وەاڵمێك‬ ‫بداتەوە‪( .‬راشــۆمۆن) دوای ئەو‬ ‫هەموو ساڵە لە بەرهەمهێنانی‪ ،‬بە‬ ‫یەكێــك لە جوانتریــن فیلمەكانی‬ ‫ســینەمای ژاپۆنــی و لوتكــەی‬ ‫فیلمەكانی «ئەكۆرۆ كۆرۆساوا»‬ ‫‪ 1998-1910‬دادەنرێت‪.‬‬ ‫ئەڵبەتــە پێــش و پــاش‬ ‫چەندیــن‬ ‫(راشــۆمۆن)یش‪،‬‬ ‫فیلمــی دیكەی بەرهــەم هێناوەو‬ ‫زۆربەی زۆریشــیان‪ ،‬لــە ناوەندە‬ ‫جیهانییەكانــدا دەنگدانــەوەی‬ ‫گەورەیــان هەبــووە‪ .‬هەنــدێ لە‬ ‫فیلمەكانی دیكەی «كۆرۆســاوا»‬ ‫ئەمانەن (ژیان‪ ،‬ران‪ ،‬کاگیمۆشا‪،‬‬ ‫حەوت ســامورای‪ ،‬دیرسۆ ئۆزاال‪،‬‬ ‫دود ســكارن و‪...‬هتــد)‪ .‬ئەمانــە‬ ‫و كارەكانــی دیكەشــی لەمڕۆدا‪،‬‬ ‫بە شاكاری ســینەمای كالسیكی‬ ‫جیهانی و ژاپۆنی ئەژمار دەكرێن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫پاشــكۆی (فنــون و اداب)ی‬ ‫ڕۆژنامەی (الحیاة)‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )456‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/11‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫ئەنفال‬ ‫لە گۆڕستانی چراكاندا‬ ‫لە گۆڕستانی چراكاندا‬

‫سۆران عارف‬ ‫‪2-2‬‬ ‫سنووری جوگرافیای ئەنفال لە گۆڕستانی چراكاندا‬ ‫ســنوور‪ :‬دیــاری كردنــی هێڵێكە بــۆ جیاكردنەوەی خــاك و ناوچەیەك‬ ‫لــە دەڤــەر و ناوچەیەكــی تر‪ ،‬یــان بریتییە لــە‪( :‬ڕووبەرێــك زەوی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ســنوورەكان هێڵن)‪ 1‬لێرەشــدا باس لــەو هێاڵنە دەكەین كە لە گۆڕســتانی‬ ‫چراكاندا ئاماژەی بۆ كراوە و شــاعیر لەم ڕێگەیەوە داخ و دەردەدڵی خۆی‬ ‫لــە ئاســت ئەو هۆڵۆكۆســتەی كورد دەربڕیــوە‪ ،‬هەڵبەت لێرە شــاعیر لەم‬ ‫بەرهەمەیدا زیاتر و بەشــێوەیەكی ڕوون باس لە ســنووری گەرمیان دەكات‬ ‫و پاشــان بە (كوێســتان و بەفر) ئاماژە بە چەند ناوچەی تری كوردســتان‬ ‫دەكات كە بەر ئەم شااڵوە ڕەشەی ئەنفال كەوتوون‪ ،‬لە الپەڕەكانی بەراییدا‬ ‫بە چەند دێڕێك پێمان دەڵێت ئەم باس و بەســەرهات و چیرۆكە زۆر دوور‬ ‫ناڕوات و دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەمجارەیان زۆر دوور ناڕۆم‬ ‫هەتا سنووری باشووری ئەم زمانە و‬ ‫جوگرافیام‪ ،‬ئەدەم بە كۆڵی مێژوودا و‬ ‫ێ و ئەسپیش سەری‬ ‫مێژوو ئەسپێرم بە ئەسپ ‌‬ ‫خۆی بە سەحرای پەراگەندەكان ئەسپێرێ‌‪2.‬‬ ‫بۆمان ئاشــكرا دەكات بەســەرهاتی نێو ئەم پەرتوكە گوزارشــت لە ئازار‬ ‫و مەینەتییەكانــی گەلێــك دەكات لــە ســنووری ئەم زمانەدایــە‪ ،‬ئەم زمانە‬ ‫مەبەســتی لەو زمانەیە كە ئەم ڕۆمانەشــیعریەی پێ نووسراوە‪ ،‬كە بێگومان‬ ‫كوردیە‪ .‬واتە پێمان دەڵێت زۆر دوور ناڕۆم و تا سنووری كوردستان دەڕۆم‪،‬‬ ‫پاشان لە گێڕانەوەی دیاری كردنی ئەو سنوورەی ئەنفالی تێدا كراوە سەرێك‬ ‫لــە ســەحرا دەدات‪ ،‬بەو مانایەی بیابان بــووە بە جێگە و گۆڕی ژمارەیەكی‬ ‫زۆری مرۆڤی كورد‪ ،‬دواتر پێمان دەڵێت‪:‬‬ ‫من بەسەر پشتی ئەسپەوەم‬ ‫هەتا بەر دیواری بابل ئەیئاژوم‬ ‫لەوێوە ڕا سەریش لە خاكی سۆمەر و‬ ‫مەملەكەتی تەمووز ئەدەم‪3)...‬‬ ‫دواتــر لە ڕێگەی چەند پرســیارێكەوە ئاماژە بــە هەریەكێك لەو ناوچانە‬ ‫دەكات كە گۆڕی بە كۆمەڵی تێدایە و دەڵێت‪:‬‬ ‫بە قسەی كام ڕەنگی پەلكە گیا و‬ ‫كام پوش و پەاڵشی ڕومادی و كەربەال و‬ ‫بە قسەی كام الڕێی ڕەشەبا و‬ ‫كام داڵی نوگرەكەی سەلمان و‬ ‫كام جرجی خوار بەغداد بكەم و‬

‫كوردی تێدا كرا بە ژێر لمەمەوە‪ .‬ئەم شــوێنە لە گۆڕســتانی چراكاندا بەم‬ ‫شێوە تۆمار كراوە و پێناسە كراوە‪.‬‬ ‫نوگرە سەلمان!‬ ‫قەاڵ قەاڵی ئازارێكی ڕەش داگەڕاو‪.‬‬ ‫تینویەتیەكی ئەزەلی و‬ ‫پێناسەیەك بۆ ونبوون و بۆ تاریكی و‬ ‫ێ بۆ زەمانی غەدر و‬ ‫شوێن ‌‬ ‫جێگایەك بۆ پیاسەی زوڵم و‬ ‫گاڵتەی تاوان!‪6...‬‬ ‫هەڵبەت هەریەك لەو دەقانەی كە دەیخۆنیتەوە جۆرێك لە بەرچاوڕوونیت‬ ‫بــۆ دەكات‪ ،‬لەم دەقەشــدا وێنەی ئەو قەاڵیــەی بیابانت دێتە پێش چاو كە‬ ‫چەند هەزار كوردی تێدا بێســەر و شــوێن كران و دران بەدەم ســەگە وە و‬ ‫ئەوانیتریش زیندەبەچاڵ كران‪.‬‬ ‫وەك ئاماژەمان پێدا لە پێشــدا بە گومانەوە دەســتی بە ســەفەر كرد و‬ ‫ێ بكات‪ ،‬بەاڵم دواتر لە گومــان قوتاری دەبێت و‬ ‫نەیدەزانــی بــە قســەی ك ‌‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫ئێوە بڕۆن لە عەمباری‬ ‫حەفارەی ئەو دنیاوە‬ ‫كە بۆ هەڵكەندنی دۆزەخ دانراوە‬ ‫ئالەوێوە‬ ‫ئێوە حەفارەی خودا بێنن‬ ‫حەفارەیەك بە یەك كەڕەت‬ ‫لە زاخۆوە هەتاكو فاو‬ ‫سەری عێراق هەڵباتەوە!‪7...‬‬ ‫ێ بچێت و‬ ‫لــەم دەقەی ســەرەوەدا قوتــاری دەبێت لەو گومانەی بــۆ كو ‌‬ ‫لەكوێوە دەســت پێ بكات و دەگات بەو ئەنجامەی كە لە زاخۆوە تاكو فاو‪،‬‬ ‫كە زاخۆ لە باكورەوە دواشــاری عێراقە و لە باشوریشــەوە فاو دوا شــاری‬ ‫عێراقە‪ ،‬بۆیە دەڵێت لە هەموو عێراقدا لە هەر شار و شارۆچكەیەك بگەڕێیت‬ ‫گۆڕی كورد بەدی دەكەیت‪.‬‬ ‫لە جێگەیەكی تردا شــاعیر باس لە قافڵە دەكات‪ ،‬ئەم پەیڤە بەو واتایە‬ ‫دێت كە ئەمە تەنها چەند كەسێك نەبوون بە چەند ئۆتۆمبیلێك بە جیاجیا‬ ‫برابــن‪ ،‬بەڵكــو چەندین ئۆتۆمبیل هەموویان پێكەوە بــوون‪ ،‬بۆ یەك ئامانج‬ ‫بەدوای یەكدا دەڕۆشتن لە كوردستانەوە بۆ بیابان و جارێكی تر گەڕانەوەیان‬ ‫بــۆ بردنــی كۆمەڵێكــی تر لە هاوواڵتی بێتاوان‪ ،‬بۆ باشــتر تێگەیشــتن لەم‬ ‫بەسەرهاتە‪ ،‬شاعیر دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەگەڕێمەوە بیابان‪.‬‬ ‫قافڵەكەش بە بەتاڵی گەڕایەوە‬ ‫بۆ كوردستان‪..‬‬ ‫«تۆپزاوا»باری هەیە دیسانەوە چاوەڕوانە؟‬ ‫تۆپزاوا باری هەیە و باری قورسە‬ ‫باری ژان و‪ ،‬باری قیژە‪ ،‬باری نوزە‪8‬‬ ‫گەڕانەوە بە واتای ئەوەی لێرەوە ڕۆیشتن و جارێكی تر دێنەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫(بەتاڵــی) بــە واتــای لێــرەوە (بەپڕ) لە مرۆڤــەوە ڕۆیشــتوە و لەوێوە بە‬ ‫بەتاڵی گەڕاوەتەوە‪ .‬هەروەها پێمان دەڵێت تۆپزاوا چاوەڕوانە و باری هەیە‪،‬‬

‫لەوجێگایانــەی كــە باســی مافی مرۆڤ دەكرا دانیشــتبوون و ســەیری ئەم‬ ‫دیمەنە تراژیدیایەیان دەكرد‪ ،‬لە گۆڕستانی چراكاندا باسی ئەم تەنیاییەمان‬ ‫بۆ كراوە و دەڵێت‪:‬‬ ‫ئای كە تەنیام‪ .‬چەندە تەنیام‬ ‫چەندە‪،‬چەندە‪.‬چەندە‪ .‬لەم وەختەدا‬ ‫لەتۆ تەنیاتر خودایە‬ ‫لەتۆ بێكەستر خودایە‬ ‫تەنها كوردە!!‪9‬‬ ‫لــە بەشــێكی تری ئــەم بەرهەمــەدا زۆر بە جوانی باســی ئــەو بێڕێزیە‬ ‫دەكرێت كە بە ئینسانیەت كراوە لە پڕۆسەی بەدناوی ئەنفالدا‪ .‬لەم شااڵوەدا‬ ‫ژمارەیەكــی زۆر ژن گیــران و ڕاپێچكران‪ .‬لە زیندانەكانــدا بە بەرچاوی ئەو‬ ‫عەرەبە ڕەشتااڵنەوە منداڵیان دەبوو‪ ،‬بەبێ‌ گوێدانە هیچ بنەمایەكی دینی و‬ ‫دنیایی‪ .‬لەو دەمەدا كەســێك نەبوو ئاوڕیان لێ بداتەوە‪.‬لەوالشــەوە ڕێكخراو‬ ‫و واڵتــان باســی ئــازادی و ئــازادی تاك و ئــازادی لەدایكبوونیــان دەكرد‪،‬‬ ‫بەیاننامەیــان دەردەكرد‪ ،‬بۆ نموونە لە جاڕنامەی گەردونی مافەكانی مرۆڤدا‬ ‫كــە لە ســاڵی ‪ 1948‬دا پەســەند كــراوەە‪ ،‬دەڵێت‪( :‬هەموو ئینســانەكان‬ ‫بــە ئــازادی لەدایكبــوون و بایــەخ و مافی وەك یەكیان هەیــە)‪ 10‬بەاڵم لەو‬ ‫زیندانانەدا كەســێك نەبوو فریای كەســێك بكەوێت‪ ،‬چەندین منداڵ لەدایك‬ ‫دەبــوون و پاش چەند ســاتێك دەمردن‪ ،‬شــێركۆ ئەم بەســەرهاتەمان بەم‬ ‫شێوە بۆ وێنا دەكات‪:‬‬ ‫ئەڵقەیەك ژن‪ .‬لە ڕەگەزی گەاڵڕێزان‪ ،‬لە توخمی‬ ‫شەوی تەمتومان‪ ،‬بووبوون بە پەرژین بۆ ژنێ‌‬ ‫لە ناوەنددا ئەی زریكان‪ .‬ژنەی ناوەند پاڵكەوتووەو‬ ‫لەسەر پشتە و نیوەی لەشی لە باوەشی چەند ژنێكدا و‬ ‫ێ ئازار گرژ ئەبووەوە‪،‬‬ ‫نیوەكەی تری بەرەاڵ‪ ،‬وەخت ‌‬ ‫بەپڕاوپڕی بەنگەڵە و بە پڕاوپڕی زەمان و ئەم دنیایە‬ ‫ئەی قریشكان‪11.‬‬ ‫دواتــر بــەردەوام دەبێت لەســەر ئەم كورتــە چیرۆكەی نێو گۆڕســتانی‬ ‫چــاركان و بــاس لــەوە دەكات لە شــەوێكی پایــزدا بوو‪ ،‬بــەدەر لە هەموو‬ ‫بەهایەكی ئینسانی و ویژدانی ئەو ژنە كوردانە منداڵیان دەبوو‪ ،‬بەاڵم لەبەر‬ ‫ئەوەی ئەسڵی كورد بوو‪ ،‬لە ژنی كورد دەبوون‪ ،‬هیچ ڕێزێكیان بۆ ئەو منداڵە‬ ‫بێزمانانەش دانەدەنا‪ ،‬كە هیچ شتێكیان لە بارەی دنیا و هزری دیكتاتۆری‬ ‫و ئەوانــەوە نەدەزانی‪ ،‬بۆیە بەهانایانەوە نەدەچوون و دەمردن‪ ،‬بەم شــێوە‬ ‫بەردەوام دەبێت و دەڵێت‪:‬‬ ‫لەپایزدا نیوە شەوێ‌‬ ‫بەدەر لە ویژدانی دنیا‬ ‫لە بەنگەڵەی فەنابووندا‪ ،‬كچێكی بوو‬ ‫بەقەد پەپولەیەك نەژیا!‪12)...‬‬ ‫لە سیســتەم و پڕۆگرامی حیزبی بەعســدا هیچ كەسێك بۆی نەبوو دەنگ‬ ‫هەڵبــڕێ‌ و لــەو بەرنامەی ئەوان دایان نابوو البــدات‪ .‬هەروەها نابێت بیر لە‬ ‫هیچ هزر و ڕایەك بكرێتەوە كە پێچەوانەی پڕۆگرامەكانی حیزبی بەعسن‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكــدا لە بەیاننامەكەی جاڕی گەردونــی مافەكانی مرۆڤدا و (لە ماددەی‬ ‫‪ 18‬دا دەقێك هەیە لەســەر مافی مرۆڤ و سەربەســتی لە بیر و ڕا و فیكر‬ ‫ێ قبوڵ‬ ‫و ئاین)‪ 13‬بەاڵم دەســەاڵتی دیكتاتۆری عێراق هیچ یەك لەمانەی پ ‌‬

‫شێركۆ بێكەس باسی پێچەوانەبوونەوەی ژیانمان بۆ‬ ‫دەكات‪ ،‬چۆن دەستووری ژیان پێچەوانە كراوەتەوە‪،‬‬ ‫هیچ شتێك لە جێگەی خۆیدا نەماوە‪ .‬سەگ لە النكەی‬ ‫منداڵدا دەنوێ‌ و دەیكات بە جێگەی حەوانەوە و‬ ‫مندااڵنیش ئاوارەی دەشت و كێو و بەندینخانەكان دەبن‬

‫كام گومان بكەمە‬ ‫ڕێبەری سۆراغی سەفەرم؟!‪4‬‬ ‫هەریــەك لەو ناوچانەی كە لێرەدا ئاماژەی پێ كراوە لە دوای پڕۆســەی‬ ‫ئــازادی عێــراق و ڕووخانــی ڕژێمــی بەعــس‪ ،‬گــۆڕی بــە كۆمەڵیــان تێدا‬ ‫دۆزراوەتەوە‪ ،‬واتە زۆر شوێنی عێراق بوون بە گۆڕستانی كوردان و دەڵێت‪،‬‬ ‫بۆچ الیەك بچم و سەر لە چ شوێنێك بدەم‪ ،‬بۆ هەرشوێنێك بڕۆم هەر گۆڕی‬ ‫كــوردە و پیاناگــەم لە یەك كاتدا ســەر لە هەموویان بــدەم‪ ،‬هەروەها باس‬ ‫لە (جرج) دەكات‪ .‬لێرە ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئێســك و پروســكی ئەنفالەكان‬ ‫لــە خاكدان‪ ،‬جرجەكانی خواروی بەغــداد خواردویانە‪ ،‬بۆیە ئەوان هەواڵیان‬ ‫ێ بكەم و لە كوێوە دەست پێبكەم؟ بە‬ ‫دەزانن‪ ،‬لەم سەفەرەدا متمانە بە ك ‌‬ ‫قسەی پوش و پەاڵش بكەم یان داڵ یان جرجەكان؟‬ ‫لــە پــاش ئاماژەكردنــی بۆ هەریەك لــەو پارێزگا عەرەبیانــەی گۆڕی بە‬ ‫كۆمەڵــی تێدابــوو‪ ،‬دێتــەوە بۆ كوردســتان و ( تۆپــزاوا) دەكات بە یەكەم‬ ‫جێگەی نیشتەجێبوونی بەر لە مەرگ‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫« تۆپزاوا» یەكەم هاوینە هەواری خێڵی مردن!‬ ‫یەكەم ئێزگەی دەنگی تیژی پەپولەیەكی شەوە زەنگی‬ ‫باڵە لە ئاسن‬ ‫تۆپزاوا دەشتێكە لە ترسی ترساو‪5...‬‬ ‫كە باس لە تۆبزاوا دەكات شــوێنی جوگرافیــای ناوچەكەمان پێ دەڵێت‬ ‫كــە دەشــتاییەكە‪ ،‬هێندە چۆڵە ترس تێیدا بوونــی هەیە‪ ،‬بێگومان تۆبزاوا‬ ‫دەكەوێتــە ســنووری پاریزگای كەركوك و ناوچەیەكی تەختایی و دەشــتە‪،‬‬ ‫ئەمە دەمانباتەوە سەر ئەوەی شاعیر چەند بە وردی و بە ئاگاییەوە هاتووە‬ ‫باسی ئەو شوێنە دەكات كە سەرەتای دەسپێكی مەرگێكی بە كۆمەڵە‪.‬‬ ‫دواجــار ئەم ســەفەرە بۆ كــوێ‌؟ بۆ واڵتێك بە فەرهەنگــی كوردەواریش‬ ‫نامۆ‪ ،‬بۆ نوگرە سەلمان‪ ،‬ئەو ناوچە بیابانیەی كە ژمارەیەكی زۆری هاوواڵتی‬

‫نەخشــەیەكمان بــۆ دروســت دەبێت لە نێوان شــاخ و بیابان یــان لە نێوان‬ ‫كوردســتان و عەرەبســان‪ ،‬واتە لەم نێوەندە جوگرافیەدا پڕۆســەی ئەنفال‬ ‫ئەنجام دراوە‪.‬‬ ‫دواجار لە خوێندنەوەی هەریەك لەم دەقانە جۆرێك لە پێزانین و زانیاری‬ ‫لە بارەی ئەو ناوچانە لەال پەیدا دەبێت‪ ،‬كە شاعیر لە دووتوێی پەرتوكەكەیدا‬ ‫بۆمانــی باس كــردووە‪ ،‬لەم تێكســتەدا تێدەگەی لەگەڵ ئەوەی شــاعیر لە‬ ‫هەندێك كاتدا باس لەوە دەكات كە لە هەموو شوێنێكی ئەم عێراقەدا گۆڕی‬ ‫بە كۆمەڵی كوردان هەیە‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشــدا چەند ناوچەیەكی وەك خواروی‬ ‫بەغــداد و ڕومــادی و بیابانەكانی خوارو و كەربەال و نوگرەســەلمان و چەند‬ ‫شــوێنی تر جێگەی ســەرەكی گۆڕە بــە كۆمەڵەكانن‪ ،‬كــە كوردەكانی تێدا‬ ‫زیندەبەچاڵ كراون‪.‬‬ ‫نرخی مرۆڤ لە گۆڕستانی چراكاندا‬ ‫باسكردن و خستنەڕووی بەها و نرخی مرۆڤ لەم بەرهەمە شیعریەدا زۆر‬ ‫بــە جوانی بەدی دەكرێت‪ ،‬بە ئەندازەیەك مرۆڤ توشــی ڕاچڵوكین دەبێت‪،‬‬ ‫چــۆن مرۆڤ والە مــرۆڤ دەكات؟ بۆ دەبێت مرۆڤ بەوشــێوەیە بێڕێزی بە‬ ‫یەكتر بكات؟ ئەمانە و چەند پرسیاری تر دێنە گۆڕێ‌‪.‬‬ ‫وێنەی ئەو شااڵوە بەدناوەمان بۆ دەكێشرێت كە چۆن بێڕێزی بە مرۆڤ‬ ‫ێ گوێدانە هیچ بەهایەكی ئینســانی‪ ،‬لە ســەردەمێكدا دەكرێت‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەب ‌‬ ‫كە چەندین واڵت باســی مافی مرۆڤ و ئــازادی دەكەن‪ ،‬نەتەوەیەگرتوەكان‬ ‫جەختیــان لــە پابەندبــوون بــە جێبەجێكردنــی بنەماكانــی مافــی مرۆڤ‬ ‫دەكەنــەوە‪ ،‬لەو ســەروبەندەدا زوڵمێكی هێندە مەزن لە كورد كرا‪ ،‬مێژووش‬ ‫بە شــەرمەوە لە ئاســت تۆماركردنیدا ســەرهەڵدەبڕێت‪ ،‬لەو تاوانە ڕەشــەدا‬ ‫كــورد بە تەنها بــوو‪ ،‬بەس تەنها خۆی و چیاكان‪ ،‬هەمــوو واڵتان بێدەنگ‪،‬‬

‫نەبوو‪ ،‬لە گۆڕســتانی چراكاندا ئەمەمان بۆ ڕون دەبێتەوە و ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫كــراوە كە زۆر كەس دەترســان لــەو گفتوگۆ و خەیااڵتانەی لە مێشــكیاندا‬ ‫دروســت دەبوو‪ .‬ئەمەش بەو مانایە دێت ترسیان لەوە هەبوو كە هەر جۆرە‬ ‫گومانێك لەســەریان دروست ببێت یەكسەر ڕووبەڕووی مەرگ دەبنەوە‪ .‬ئەم‬ ‫خورپانەش لە زاری ئەفسەرێكەوە بۆمان باس دەكرێت و دەڵێت‪:‬‬ ‫من ئەترسم خەیاڵی خۆم‬ ‫ێ و ڕۆژێ‌ بڕواو‬ ‫تۆقین زۆری بۆ بهێن ‌‬ ‫دەرگای ژووری شیر و شمشێر بكاتەوە و‬ ‫قاچ لەسەر قاچ بەرامبەری‬ ‫وێنەی قعقاع دابنیشێ‌ و‬ ‫ێ دەربارەی ناو و‬ ‫چی دەزان ‌‬ ‫چرپەچرپ و وڕێنەكانی شەوگارم‬ ‫هەمووی بڵێ‌!‪14...‬‬ ‫لەم دەقەدا ڕەمز دەبینرێت‪ ( ،‬ژوری شــیر و شمشێر) ڕەگەزی خواستنە‬ ‫و بۆ ئەو ئەفسەرە بەعسیانە بەكار هێنراوە كە جگە لە لێدان و مل پەڕاندن‬ ‫ێ ئازار و‬ ‫هیچ شتێكی تریان نەزانیوە‪ ،‬هەركەس ڕۆیشتبێتە بەردەستیان بەب ‌‬ ‫لێدان نەگەڕاوەتەوە یان چارەنووسی مەرگ بووە‪.‬‬ ‫بێگومــان ئــەدەب دەبێــت بــە ژێــدەر و تۆمــار و بەڵگە بۆ ئــەوەی كە‬ ‫ڕوودەدات‪،‬واتەهیچی لە تۆمارە مێژوییەكان كەمتر نییە‪ ،‬نوسەری گۆرستانی‬ ‫چراكانیــش ئەمــەی باش ڕەچــاو كردوە و هاتــووە لەگەڵ باســكردنی ئەو‬ ‫مەرگەســاتەدا باسی ئەو جۆرە فیكرەمان بۆ دەكات كە دەسەاڵتی ئەوكات‬ ‫دەیویست و هەوڵی دەدا دارودەستەكەی پەیڕەوی بكەن‪ .‬دەڵێت‪:‬‬ ‫وەختێ‌ هاتم هەر لە ڕێوە‬ ‫من بەزەییم فڕێدایە چاڵێكەوە و‬

‫هەتا نەمرد بەجێم نەهێشت‪.‬‬ ‫هەر لە ڕێوە من فرمێسكم‬ ‫لەم چاوانەم قەدەغە كرد‬ ‫هەتا نەمكوشت‬ ‫بەجێم نەهێشت!‪15...‬‬ ‫ئەوەمان پێ دەڵێت كە باوەڕیان بە بەهای ئینســان و ڕێزگرتن نەبووە‪،‬‬ ‫باوەڕیان بە بەزەیی نییە‪ ،‬بەڵكو بەعس دەیویست گیانی توند وتیژی و تۆڵە‬ ‫و كوشــتن لە هزری تاكەكانیدا بچێنێت‪ ،‬واتە ئەو جۆرە مرۆڤەی دەویســت‬ ‫ێ بەزەیــی بێــت و بكوژێت و مرۆڤگەلێكبن دەســەاڵتی دارســتان پەیڕەو‬ ‫بــ ‌‬ ‫بكەن‪.‬لە شــوێنێكی تردا باسی پێچەوانەبوونەوەی ژیانمان بۆ دەكات‪ ،‬چۆن‬ ‫دەستووری ژیان پێچەوانە كراوەتەوە‪ ،‬هیچ شتێك لە جێگەی خۆیدا نەماوە‪.‬‬ ‫ێ و دەیكات بە جێگەی حەوانە و مندااڵنیش‬ ‫ســەگ لە النكەی منداڵدا دەنو ‌‬ ‫ئاوارەی دەشت و كێو و بەندینخانەكان دەبن‪ .‬دەڵێت‪:‬‬ ‫لەو ساڵەدا لەجێی كوالنەی داڕوخاو‬ ‫سەگەكانی ئەو گوندانە‬ ‫النكە و بێشكەی بەجێماوی‬ ‫مندااڵنی ئێمەیان كرد‬ ‫بە كواڵنە!‪16...‬‬ ‫بە درێژەدان بە خوێندنەوەی ڕۆمانەشــیعرەكە تادێت دڵت توندتر دەبێت‬ ‫لــە بەرامبەر تــەواوی كارەســاتەكان و خوێنەر بــە بەردەوامبوونی چەندین‬ ‫كارەســاتی تراژیدی تری بەرچاو دەكەوێت كە لە هیچ دەســتوورێكی دنیا و‬ ‫ئاسمانیدا نییە و دەڵێت‪:‬‬ ‫لەو ساڵەدا‬ ‫سەگی بیابانی خوارو‬ ‫گورگی بیابانی خوارو و‬ ‫بە تازەیی‬ ‫ئەوەندە كوردیان خواردبوو‬ ‫خۆیان لە كۆنە بەرماوەی‬ ‫قەل و داڵ و‬ ‫لە الكی تۆپیو الئەدا‬ ‫لەو ساڵەدا!‪17...‬‬ ‫لەو ســاڵەدا بە واتای ســاڵی ‪ 1988‬دێت‪ ،‬ئەو ساڵەی پڕۆسەی بەدناوی‬ ‫ێ كرا‪ .‬هەڵبەت لێرە باســی گوزەرانی ئەو مرۆڤانەمان‬ ‫ئەنفالــی تێدا جێبەج ‌‬ ‫بــۆ دەكات بەرلە زیندەبچاڵبوونیان لە زیندانەكانی تۆپزاوا و نوگرەســەلمان‬ ‫ێ بەهــۆی خراپی شــوێن و زۆری خەڵك‬ ‫و چەنــد شــوێنی تــردا بوون‪ .‬لەو ‌‬ ‫و نەبوونــی چاودێری تەندروســتی و خزمەتگوزاری و لێــدان و ئازاردانەوە‪،‬‬ ‫ژمارەیەكــی زۆریــان مــردن‪ ،‬بەاڵم چــۆن مردنێــك؟ هەریــەك لەوانەی كە‬ ‫مردن وەك دەســتووری دینی ئیســام نەنێژران‪»،‬كە دەڵێم دینی ئیســام‬ ‫مەبەســتم ئەوەیە هەموو ئەوانەی لەوێبوون‪ ،‬بە ستەمكار و ستمەلێكراوەوە‬ ‫موسڵمان بوون»‪ ،‬بەڵكو بە جل و بەرگەكانیانەوە دەكران بە ژێر خۆڵەوە‬ ‫یــان فڕێدەدرانــە دەوروبەری بەندیخانەكە و دواتر ســەگەكانی ئەو ناوچەیە‬ ‫مردوەكانیــان دەخوارد‪.‬لە گۆڕســتانی چراكاندا چەندیــن نموونەی تری لەم‬ ‫شــێوەیە بەرچــاو دەكەون و شــاعیر باســی لێــوە كردن‪ ،‬كــە چ بێڕێزی و‬ ‫بێحورمەتیەك بەرامبەر بە مرۆڤایەتی كراوە‪ .‬بێگومان ئەمانە هەمووی لەژێر‬ ‫ێ كراون و بۆ لە ناوبردنی كورد و نەژادی‬ ‫ســایەی حیزبی بەعســدا جێبەج ‌‬ ‫كورد بوون‪.‬‬ ‫دەگەینە ئەو باوەڕەی كە ئەو زوڵم و زۆرداری و بێڕێزیەی بە مرۆڤی كورد‬ ‫كرا‪ ،‬لەمێژوی مرۆڤایەتیدا كەم وێنەیە و لەهیچ دەستور بنەمایەكی دنیای و‬ ‫دینیدا ڕێگەی پێنەدراوە‪ ،‬بەڵكو تەنها ئامانج ئەوە بووە بە هەر شــێوەیەك‬ ‫بێت كورد وەك میللەت و ناسنامە لەناوببرێت‪.‬‬ ‫كۆتایی‬ ‫ئەم بەرهەمە هەوڵێكی جوانە بۆ ناســاندنی كارەســاتی ئەنفال لەڕێگەی‬ ‫ئەدەبەوە‪ ،‬جگە لەمانەی كە لێرەدا تیشكمان خستۆتە سەر‪ ،‬چەندین دێڕی‬ ‫تری تێدایە كە شــایانی هەڵوێســتە لەســەر كردن و لێكدانەوەن‪ ،‬هەروەها‬ ‫شــاعیر ئەوەشــمان پێدەڵێت كە مەبەســتی لە باســكردنی ئەم كارەســاتە‬ ‫لەڕێگــەی ئەدەبــەوە بــۆ ئەوەیە كە ناهێلێــت هەرگیز دیــرۆك و بیرەوەری‬ ‫ئەنفــال لــە زیهن و خەیاڵی هیچ تاكێكی كورد (نەوەی ئێســتا و ئایندە) و‬ ‫دونیادا كاڵ ببێتەوە و دەڵێت‪:‬‬ ‫من ناهێڵم‬ ‫ئەم گریانە هەرگیز ڕەنگی بچێتەوە‬ ‫من ناهێڵم ئەم مردنە ژیان بیری بچێتەوە‬ ‫من ئەم زوڵمە لەناو شوشەبەندی شیعرا‬ ‫دائەنێم بۆ!‬ ‫ئەو زارۆكەی‬ ‫ێ دێت و ئەزێ‌ و‬ ‫دوای چەند قەڕن ‌‬ ‫لە ڕەحمی ئەم واڵتەوە سەردەردێنێ‌ و‬ ‫ئەلف و بێی چرا فێرئەبێ‌ و‬ ‫ئەم غەدرە ئەخوێنێتەوە!‪18‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬

‫دەوڵەت و كێشە نێودەوڵەتیەكان‪،‬د‪.‬عبدوڵاڵ عەتەوی‪،‬وەرگێڕانی‪.‬د‪.‬جەزا تۆفیق‬ ‫‪ .1‬‬ ‫تالیب‪،‬چاپی دووەم‪،‬سلێمانی‪،2007،‬ل‪.271‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬سەرچاوەی پێشوو ‪ ،‬ل‪.19‬‬ ‫‪ .2‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.20-19‬‬ ‫‪ .3‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.28‬‬ ‫‪ .4‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.35‬‬ ‫‪ .5‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬سەرچاوەی پێشوو‪ ،‬ل‪.134‬‬ ‫‪ .6‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪،‬ل‪.158‬‬ ‫‪ .7‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.181‬‬ ‫‪ .8‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪190-189‬‬ ‫‪ .9‬‬ ‫خالدشێخ محمد ئەحمد‪،‬مافەكانی مرۆڤ چین؟‪،‬سلێمانی‪،2004،‬ل‪.2‬‬ ‫‪ .10‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬سەرچاوەی پێشوو‪ ،‬ل‪.42‬‬ ‫‪ .11‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.43‬‬ ‫‪ .12‬‬ ‫د‪.‬صالح محمدعزیز‪،‬دەســتپێك بۆ‪..‬مافەكانی مرۆڤ لەكوردســتان‪-‬عێراق‪،‬چاپی‬ ‫‪ .13‬‬ ‫یەكەم‪،2001،‬ل‪.146‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬سەرچاوەی پێشوو‪ ،‬ل‪.125-124‬‬ ‫‪ .14‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.51‬‬ ‫‪ .15‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.67‬‬ ‫‪ .16‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.73‬‬ ‫‪ .17‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬هەمان سەرچاوە ‪ ،‬ل‪.73‬‬ ‫‪ .18‬‬

‫ماری‪ ،‬ماری‪،‬‬ ‫توند خۆت بگرە‬

‫دۆناڵد بارتێڵمی‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان محەمەد‬

‫ڕۆژی چوارشەممە‪ ،‬بیستوشەشی نیسان‪ ،‬هێنری ماکی‬ ‫و ئێدوارد ئەشــەر و هاوارد ئێتڵ ڕووبەڕووی باوبۆرانەکە‬ ‫دژ بــە دۆخــی‬ ‫بوونەوە بۆ ئەوەی خۆپیشاندان‬ ‫دەبــوو‬ ‫مــرۆڤ بکــەن (مــاری‪ ،‬تــۆ‬ ‫بۆیەی دژەئاوت بەکاربهێنایە؛‬ ‫الفیتــەکان دوای نیو ســەعات هیچ‬ ‫کەڵکیان نەما)‪ .‬سەعات‬

‫یە کو نیــو‬ ‫الی کەنیســەی‬ ‫ســەینت جــۆن لــە شــەقامی‬ ‫ژمارە شەســتونۆوە دەســتیان پێ کرد و لەسەر الفیتەکانیان‬ ‫نووسرابوو‪ :‬مرۆڤ دەمرێت!‪ /‬جەستە قێزەوەنە!‪ /‬من بیر دەکەمەوە کەواتە من‬ ‫هیچ نیم!‪ /‬دەســتبەرداری عەشــق بن! ئاگادارییشیان بۆ وانەکەی هێنری ماکی‬ ‫باڵو کردەوە کە ئێوارەی دواتر لە پالیمۆر لەینز پێشکەشی دەکرد‪ .‬بایەخێکی‬ ‫زۆر الی تەماشاکەرانی دەوروپشتی کەنیسەکە بوو‪ .‬ئەو پیاوەی کە گوتی ناوم‬ ‫ویلیام ڕۆچێســتەرە هاتە پێشــەوە بۆ ئەوەی هانمان بــدات‪ :‬گوتی‪« :‬دەبێت‬ ‫وابێت!» نزیک سەعات یەک و پەنجا خولەک پیاوێکی قەڵەو کە یاریدەدەری‬ ‫قەشــە بوو و جلــی گرانبەهای لەبەردا بوو لە کەنیســەکە هاتــە دەرەوە بۆ‬ ‫ئەوەی مشــتومڕمان لەگەڵ بکات لەبارەی مافی ڕێکخســتنی گردبوونەوەوە‪.‬‬ ‫غەبغەبەی بە شێوەیەکی ناشیرین داکەوتبوو و‪ ،‬بمبوورن کە وا دەڵێم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شێوەی لە پیاوێکی باش نەدەچوو‪.‬‬ ‫گوتی‪« :‬زۆر باشــە‪ ،‬ئێســتا بڕۆن‪ ،‬دەبێت لێرە بڕۆن‪ ،‬ناتوانن الی ئێمە‬ ‫گردبوونەوە ڕێکبخەن!» گوتی الی کەنیسەکە هەرگیز گردبوونەوە نەکراوە‬ ‫و بەبێ ڕوخسەتیش ناکرێت گردبوونەوە بکرێت‪ ،‬گوتیشی کە شۆستەکەیش‬ ‫هــی ئەوانــە و هەرچــی زووە تەلەفۆن بــۆ پۆلیــس دەکات‪ .‬هێنری ماکی‬ ‫و ئێــدوارد ئەشــەر و هــاوارد ئێتــڵ کەمێک بەخت یاوەریان بوو و پێشــتر‬ ‫مۆڵەتیــان لــە پۆلیس وەرگرتبوو بــۆ خۆپیشــاندانەکە‪ ،‬ئێمەیش ئەوەمان‬ ‫پشتڕاســت کــردەوە کاتێک ئەو نووســراوەمان پیشــان دا کە لــە بارەگای‬ ‫ســەرەکی پۆلیســەوە دەســتمان کەوتبوو‪ .‬یاریدەدەرەکە بەوە زۆر شپرزە‬ ‫بوو و بەپەلە گەڕایەوە بۆ ناو کەنیســەکە بۆ ئەوەی بە کەســێکی لە خۆی‬ ‫بەرزتری ڕابگەیەنێت‪ .‬هێنری ماکی گوتی‪« :‬باشە‪ ،‬ئامادەی هەورەگرمەکە‬ ‫بن‪ »،‬ئێدوارد ئەشەر و هاوارد ئێتڵ دەستیان کرد بە پێکەنین‪.‬‬ ‫بایەخــی خۆپیشــاندانەکە لــە نێــوان ڕێبوارانی ســەر شــەقامی ژمارە‬ ‫‪ ٦٩‬زیــادی کــرد و ژمارەیــەک خەڵــک باڵوکراوەکەمانیان بــە دڵ بوو و‬ ‫دەســتیان کرد بە پرســیارکردن لە ڕێکخەرانی گردبوونەوەکە‪ ،‬پرسیاری‬ ‫وەکــو «مەبەســتتان چییە؟» و «ئایــا ئێوە لە کەنیســە پەروەردە‬ ‫بوون؟» ئەوانیش وەاڵمی ئەو پرســیارانەیان دەدایەوە بە هێمنی و‬ ‫بــەاڵم بە گورجی و هێندەیش بــە وردەکارییەوە کە چاوەڕێ بیت‬ ‫ســەرنجی ڕێبوارێکی ئاســایی ڕابکێشــێت‪ .‬هەندێک لە ڕێبواران‬ ‫قســەی قۆڕیان دەکرد– «من بیردەکەمــەوە کەواتە قونت»‬ ‫یەکێک بوو لەو قسانەی لەبیرم ماون– بەاڵم هەڵسوکەوتی‬ ‫ڕێکخــەران بــە درێژایــی کات نموونەیــی بــوو‪ ،‬تەنانەت‬ ‫دواتریش کە شتەکان وایان لێ هات‪ ،‬وەک هێنری ماکی‬ ‫دەیگــوت‪« ،‬کەمێک توندتر بــوون‪( ».‬ماری‪ ،‬جێی‬ ‫شــانازیی تۆ بووین‪ ).‬ئەو کەســانەی بایەخیان بۆ‬ ‫مافی ڕێکخســتنی گردبوونەوە هەیە دەبێت بزانن‬ ‫مافانە بەزۆری لەالیەن پۆلیســەوە هەڕەشەیان‬ ‫کــە ئــەو‬ ‫کە بە گشــتی ئەگەر ڕێوشوێنە ڕەسمییەکان‬ ‫لەسەر نییە‪،‬‬ ‫بگریتەبــەر وەکو مۆڵــەت وەرگرتن‪ ،‬بێزارت‬ ‫بــە ڕێکوپێکی‬ ‫لەالیەن ئەو کەســانەوە کە دێنە پێشــەوە‬ ‫ناکــەن‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫الفیتەکانــت لە دەســت بســێنن‪ ،‬یان لە‬ ‫و هەوڵــدەدەن‬ ‫تفیشــت لــێ دەکەن‪ .‬ئەو پیــاوەی کە‬ ‫هەندێــک باریــدا‬ ‫ئەنجام دا سەرمان لێی سوڕما چونکە‬ ‫ئــەوەی دواییانــی‬ ‫بــوو‪ .‬لەگــەڵ تاکێکــی وەک ئەوەدا‬ ‫پیاوێکــی زۆر ڕێکپۆش‬ ‫ئــەو تەنانــەت پرسیاریشــی نەکرد‬ ‫چیــت پــێ دەکرێــت؟‬ ‫مەبەســتی خۆپیشــاندانەکە‪ ،‬هەر‬ ‫دەربــارەی سروشــت و‬ ‫یــەک وشــەی‬ ‫تفێکی تێکردین و ڕۆیشت‪.‬‬ ‫بووین؟‬ ‫نەگوت‪ .‬ئێمە زۆر سەرســام‬ ‫د و و‬ ‫لــە نزیــک ســەعات‬ ‫جلی‬ ‫کارگێڕێکــی پلە بــەرز بە‬ ‫ڕەشــی قەشــەییەوە هاتە‬ ‫دەرەوە و پرســیاری‬ ‫ئــەوەی کــرد ئاخــۆ‬ ‫ئێمــە هەرگیــز نــاوی‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ -‬شااڵو حەبیبە‬

‫««‬

‫اری‪،‬‬ ‫ۆت بگرە‬

‫ژمار ‌ه (‪ )456‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/11‬‬

‫‪8‬‬

‫کیرکەگاردمــان بیســتووە‪ .‬بــاران بە خوڕ بەســەریدا دایدەکرد‪ ،‬هەروەک بەســەر‬ ‫ڕێکخەرانیشــدا‪ ،‬بــەاڵم وا دیاربــوو گوێی پێنــەدەدا‪ .‬گوتی‪« :‬ئەم خۆپیشــاندانە‬ ‫ڕۆحێکــی کیرکەگاردییانــەی لە خۆی گرتــووە وەک ئەوەی من لێــی تێ بگەم‪»،‬‬ ‫ئینجــا داوای کــرد گردبوونەوەکەمــان بگوێزینەوە بۆ شــوێنێکی تر‪ .‬هێنری ماکی‬ ‫گفتوگۆیەکــی زۆر سەرنجڕاکێشــی بــۆ مــاوەی دە خولەک لەگەڵ ئــەو کارگێڕەدا‬ ‫کــرد و لەو ماوەیــەدا وێنەی زۆریان دەگیرا لەالیەن پەیامنێرانی نیویۆرک پۆســت‬ ‫و نیوزویک و ســی بی ئێس‪-‬ەوە کە هێنری ماکی پێش خۆپیشــاندانەکە ئاگاداری‬ ‫کردبوونەوە‪ .‬وێنەگرەکان وایان لە پیاوەکەی کەنیســە کرد کەمێک شــپرزە بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبێت بڵێین کە تاڕادەیەک هەڵوێســتە بە ئەدەبە ڕووکەشــییەکەی خۆی تا‬ ‫کۆتایی پاراســت‪ .‬چەند شــتێکی تا ڕادەیەک فشــەوفاتاڵی گوت‪ ،‬وەکو‪« :‬دۆخی‬ ‫مــرۆڤ ئەوەیە کــە دراوە‪ ،‬ئەوەی بەو دۆخە دراوە دەکەیت گرنگە» و گوتیشــی‪:‬‬ ‫«جەســتە تەنیا پەرســتگایەکە کە ڕۆح تێیدا نیشــتەجێیە» کە هێنری ماکی بە‬ ‫پرســیارە بەناوبانگەکەی ڕووبەڕووی بووەوە «ئــەی بۆ دەبێت بەو جۆرە بێت؟»‬ ‫بەمەیش زۆر بیرمەند و ئاییناســی ئۆرسۆدۆکســیی بێدەنــگ کردبوو و کە لە ڕێی‬ ‫ئەوەیشە بە پلەی یەکەم ئێمەی (ڕێکخەرانی تری) ڕاکێشابوو بەالی الفیتەکەیدا‪.‬‬ ‫کابرای کەنیســە ســەری ســوڕما و گوتی‪« :‬بۆ؟» ئاشــکرابوو کــە بە تەواوی‬ ‫حەپەســاوە بە پرســیارەکە‪« .‬چونکە هەر بەو شــێوەیەیە‪ .‬دەبێت لەگەڵ ئەوەدا‬ ‫مامەڵە بکەیت کە هەیە‪ .‬لەگەڵ واقیعدا‪».‬‬ ‫«بــەاڵم بۆچــی دەبێــت بــەو شــێوەیە بێــت؟» هێنــری ماکی پرســیارەکەی‬ ‫دووبارەکردەوە‪ ،‬ئەوەیش شــێوازێکی پرســیارکردنە کە بەوجۆرە بەکاردەبرێت کە‬ ‫وەاڵم نادرێتەوە‪ .‬بەهۆی تووڕەیی و شــڵەژانەوە ســوورهەڵگەڕان بە سەروســیمای‬ ‫کابراوە هەستی پێدەکرا (ڕەنگە لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەکەی تۆ دەرنەکەوتبێت‪،‬‬ ‫ماری‪ ،‬بەاڵم من لەوێ بووم‪ ،‬من بینیم– دیمەنێکی جوان بوو)‪.‬‬ ‫«دۆخی مرۆڤ حەقیقەتێکی بنەڕەتییە‪ »،‬کارگێڕەکە گوتی‪« .‬بەڵگەنەویست و‬ ‫جێگیر و نەگۆڕە‪ .‬بە مانایەکی تر‪»...‬‬ ‫«دروست وایە‪ »،‬هێنری ماکی گوتی‪« ،‬بۆیە دەبێت بەگژ ئەوەدا بچینەوە‪».‬‬ ‫«بەالم‪ »،‬قەشەکە گوتی‪« ،‬ئەوە ویستی خودایە‪».‬‬ ‫«بەڵێ‪ »،‬هێنری ماکی بە بایەخەوە گوتی‪.‬‬ ‫ئینجا قەشەکە بەدەم پرتەوبۆڵەوە سەری ڕاوەشاند و گەڕایەوە بۆ ناو کەنیسەکە‪.‬‬ ‫بارانەکە الفیتەکانی تاڕادەیەک تێکدابوو بەاڵم دروشــمەکان هێشــتا دەخوێنرانەوە‬ ‫و بەهەرحاڵ الفیتەی زیادەیشــمان هەبوو کە لە ئۆتۆمبێلەکەی ئێدوارد ئەشــەردا‬ ‫بوو‪ .‬ژمارەیەک خەڵکی دیندار بەناو هێڵی ڕێکخەراندا تێپەڕین بۆ خواپەرســتی و‬ ‫لە نێویشــیاندا چەند کەســێک بوو کە لەوە دەچوون ئێف بی ئای بن‪ .‬ڕێکخەران‬ ‫لە کاتی پالنداناندا هەســتیان بەو مەترســییە کردبوو کە ڕەنگە بە کۆمیونیستیان‬ ‫بزانــن‪ .‬ئەمەیش بە لەبەرگرتنەوەی ئەو باڵوکراوانە چارەســەرکرا کە بە وریاییەوە‬ ‫ئــەوەی ڕووندەکــردەوە کە ڕێکخەران کۆمیونیســت نەبوون و تێیــدا ئاماژەیش بە‬ ‫خزمەتــی ســەربازی ئێدوارد ئەشــەر و هــاوارد ئێتڵ کرابوو‪ ،‬لەنێویانــدا مەدالیای‬ ‫ڕێزلێنانەکــەی ئەشــەر‪ .‬لە باڵوکراوەکەدا هاتووە «ئێمەیــش‪ ،‬وەک ئێوە‪ ،‬هاواڵتی‬ ‫ئەمەریکیی ملکەچی یاســاین کە پاڵپشــتی دەستوور دەکەین و باج دەدەین‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێمە بە ڕاشکاوانە دژی ئەو شێوازە دڕندانەیەین کە دۆخی مرۆڤی بە ڕێکخستنێک‬ ‫سەپاندووە کە شتێکی بە نرخی تێدا نییە و نایشتوانن لێی دەرباز بن‪ .‬بۆچی دەبێت‬ ‫بەوجۆرە بێت؟» باڵوکراوەکە بە زمانێکی سادە بەردوام دەبێت لە باسکردنی الیەنە‬ ‫جۆراوجــۆرە پڕ چەرمەســەرییەکانی دۆخی مرۆڤ‪ ،‬لە نێویشــیاندا مەرگ و ئەرکە‬ ‫جەستەییە شەرمەزارکەر و بۆگەنەکان و سنوورداریی تێگەیشتنی مرۆڤ و خەونی‬ ‫ئەســتەمی عەشــق‪ .‬بالوکراوەکە بە بەشــێک کۆتایی دێت کە لە سەرەوەی هاتووە‬ ‫«چی بکرێت؟» کە هێنری ماکی دەڵێت دروشــمێکی شۆڕشگێڕانەی بەناوبانگە و‬ ‫هەروەک بە زمانێکی ڕوون و سادە نەخشەی پرۆگرامەکەی هێنری ماکی دادەڕێژیت‬ ‫بۆ پتەوکردنی سەرلەبەری دۆخی مرۆڤ‪.‬‬ ‫ژنێکی ڕەش پێســت هاتە پێشــەوە و باڵوکراوەکەی برد و بە وردی خوێندییەوە‬ ‫و ئینجا گوتی‪« :‬شێوەیان لە کۆمیونیست دەچێت بەالی منەوە!» ئێدوارد ئەشەر‬ ‫گوتی کە گرنگ نییە چەند شــتەکانت بۆ خەڵکەکە ڕوون بکردایەتەوە ‪ ،‬خەڵکەکە‬ ‫بــەردەوام دەیانویســت بــاوەڕ بەوە بهێنن کە کۆمیونیســتیت‪ .‬باســی کرد کاتێک‬ ‫لە مەیامی خۆپیشــاندانی کردبوو دژی قڵیشــاندنی الشــەی ئاژەڵی پەککەوتوو بۆ‬ ‫مەبەستی زانستی‪ ،‬بە نازییەکی کۆمیونیست تۆمەتبارکرابوو کە‪ ،‬وەک خۆی گوتی‪،‬‬ ‫تەنانەت چەمکەکانیش دژی یەکن‪ .‬گوتی زۆرجار ژنان خراپترینن‪.‬‬ ‫ئــەو کاتــە حەشــاماتە گەورەکە کــە لەگەڵ هاتنــی پەیامنێرەکانــی تی ڤی دا‬ ‫هاتبــوون‪ ،‬باڵوەیــان لێکرد‪ .‬بۆیــە ڕێکخەران بــە ئۆتۆمبێلەکەی ئێدوارد ئەشــەر‬ ‫شوێنی خۆپیشاندانەکەیان گۆڕی بۆ ڕۆکەفێڵەر پالزا لە مەیدانی ڕۆکەفێڵەر‪ .‬لەوێ‬ ‫خەڵکێکــی زۆر خەریکــی نان خــواردن و جوین و هتد بوون و ئێمەیش دروشــمە‬ ‫زیادەکانمان بەکارهێنا کە پەیامی تریشی دەگرتەخۆی‪ ،‬لەوانە‬ ‫تۆ بۆچی وەستاویت‬ ‫لەو شوێنەی کە وەستاویت؟‬ ‫ڕۆح نییە!‬ ‫هونەر‬ ‫کولتور‬ ‫عەشق‬ ‫چیتر نین‬ ‫لەبیرت بێت تۆ تۆزیت!‬ ‫بارانەکە وەســتا و گوڵەکان بۆنێکی زۆر خۆشــیان هەبــوو‪ .‬ڕێکخەران لە نزیک‬ ‫خواردنگەیەکــەوە وەســتان (خۆزگــە لــەوێ دەبوویــت‪ ،‬ماری‪ ،‬چونکە شــتێکی‬

‫بیرمخستەوە‪ ،‬شتێک ئەو شەوە تۆ پێتگوتم کاتێک ڕۆیشتین بۆ کۆگەی بلومینگدەیڵ‬ ‫و قاتــە ڕەنگ ئاڵەکەت کڕی‪« :‬ئەو ڕەنگەی منداڵی بچووک هەیەتی‪ »،‬تۆ گوتت‪،‬‬ ‫گوڵەکانیــش بەوشــێوەیە بوون‪ ،‬هەندێکیان)‪ .‬خەڵکانێک کــە کامێرەیان بە ملەوە‬ ‫هەڵواســی بــوو وێنەیان دەگرتیــن وەک ئەوەی هەرگیز پێشــتر خۆپیشــاندانیان‬ ‫نەبینێــت‪ .‬ڕێکخــەران لەنێو خۆیاندا دەیانگوت کە شــتێکی پێکەنیناوییە بیر لەوە‬ ‫بکەیتەوە گەشتیاران لە ئەلبومەکانیاندا وێنەی ئێمەیان البێت خۆپیشاندان دەکەین‬ ‫لە کالیفۆرنیا و ئایاوا و میشیگەن‪ ،‬خەڵکێک نەماندەناسین و ئەوانیش نە ئێمەیان‬ ‫دەناسی و نە بایەخیان بۆ خۆپیشاندانەکە هەبوو و نە بۆ کێشەکەیش‪ ،‬بۆ دۆخی‬ ‫مــرۆڤ‪ ،‬کە هێندە تێیــدا چەقیبوون نەیاندەتوانی هەســتنەوە و لێی بڕوانن بزانن‬ ‫چۆنە‪« .‬دۆخێکی نمونەییە‪ »،‬هێنری ماکی گوتی‪« ،‬بۆ پیشاندانی مەودای نێوان‬ ‫ئەوانەی کە دیدگایەکی ماقوڵیان لەبارەی جهیانەوە هەیە و ئەوەی دەبێت بزانرێت‪،‬‬ ‫کە لێیان عاسی دەبێت کاتێک بەدوای بوونە تەڵخەکەیاندا دەگەڕێن‪».‬‬ ‫ئــەو کاتــە (دوو و چلوپێنــج خولەکــی پاشــنیوەڕۆ) کۆمەڵێــک گەنجــی لــە‬ ‫خۆپیشــاندانەکە نزیکبوونــەوە کــە تەمەنیــان لە نێــوان دەتوانم بڵێم شــازدە بۆ‬ ‫بیستویەکدا بوو‪ .‬چاکەت و تی شێرت و پانتۆڵی تەسک و ئەو شتانەیان لەبەردا بوو‬ ‫و بە ڕوونی دیاربوو کە گەنجی السارن و لە ژینگەی خراپ و ماڵی شیرازە بچڕاوەوە‬ ‫هاتبوون کە هیچ خۆشەویســتییان پێنابەخشــرێت‪ .‬بە شێوازێکی هەڕەشەئامێز بە‬ ‫دەوری ڕێکخەراندا ئەڵقەیان بەســت‪ .‬نزیکەی حەوت کەس بوون‪ .‬سەرگەورەکەیان‬ ‫(ماری‪ ،‬کە لە هەموویشیان گەورەتر نەبوو بەڵکو لە هەندێکیان گەنجتر بوو‪ ،‬بااڵی‬ ‫بــەرز و ڕوخســارێکی نامۆی هەبــوو‪ ،‬لە هەمان کاتدا بێبــاک و زیرەکانە دیاربوو)‬ ‫دەســووڕایەوە و بە فزوڵێکی لەڕادەبەرەوە تەماشــای دروشمەکانی دەکرد‪« .‬ئێوە‬ ‫چین کوڕینە؟» دواجار گوتی‪« ،‬چییە‪ ،‬هەندێک خەڵکی هیچوپووچن‪ ،‬یان چی؟»‬ ‫هێنــری ماکــی بە هێمنــی وەاڵمیدایەوە کە هاواڵتی ئەمەریکین و بە ئاشــتییانە‬ ‫مافی خۆپیشاندان لەژێر سایەی دەستووردا جێبەجێ دەکەن‪.‬‬ ‫سەرگەورەکە تەماشای هێنری ماکی کرد‪ .‬گوتی «ئێوە نێربازن‪ ،‬کوڕینە‪ ،‬ها؟»‬ ‫ئینجا دەســتەیەک باڵوکراوەی لە دەســتی ئێدوارد ئەشــەر دەرهێنــا و کاتێکیش‬ ‫ئێدوارد ئەشــەر هەوڵیدا لێی بســێنێتەوە بە ســەماکردن دوورکەوتــەوە و دووانی‬ ‫تر ڕێگەیان لە ئەشــەر بڕی‪ .‬گوتی «نێربازینە‪ ،‬پێتانوایە چی دەکەن؟ ئەم گووە‬ ‫چییە؟»‬ ‫«تۆ هیچ مافی ئەوەت نییە‪ »....‬هێنری ماکی دەســتیکرد بە قسەکردن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرگەورەی گەنجەکان هاتەپێشەوە لێی‪.‬‬ ‫گوتی «مەبەستت چییە؟ باوەڕت بە خوا نییە؟» ئەوانی تریش نزیکتربوونەوە‪.‬‬ ‫«ئــەوە پرســیارەکە نییە‪ »،‬هێنری ماکی گوتی‪« .‬باوەڕ یان بێباوەڕی کێشــە‬ ‫نییە‪ .‬دۆخەکە هەر وەکو خۆی دەمێنێتەوە باوەڕ بهێنیت یان نا‪ .‬دۆخی مرۆڤ‪»....‬‬ ‫«گوێبگــرە‪ »،‬ســەرگەورەکە گوتــی‪« ،‬وامزانــی کوڕینــە ئێوە هەمــوو ڕۆژێک‬ ‫دەڕۆیشــتن بۆ کەنیســە‪ .‬ئێستا پێم دەڵێن کە ئەم نێربازانە باوەڕیان بە خوا نیە‪.‬‬ ‫ئێوە من دەخەڵەتێنن؟»‬ ‫هێنری ماکی دووپاتیکردەوە کە باوەڕ پەیوەندی بە کێشەکەوە نییە و گوتیشی‬ ‫کێشــەکە پتر پرســی بێدەرەتانی مرۆڤە لەژێرچەپۆکی پێناسەیەکدا بۆ بوونی کە‬ ‫خۆی نەیکردووە‪ ،‬کە بە کردەی مرۆیی ناگۆڕێت‪ ،‬ئەوەیش لە ملمالنێی بنەڕەتیدایە‬ ‫لــە هــەر بیرکردنەوەیەکــی مرۆیی لەبارەی ئــەوەی چی بە دەســت بێنێت‪ .‬گوتی‬ ‫ڕێکخەرانی خۆپیشاندانەکە زۆر بە سانایی ئەو دۆخە دەخەنە ژێر پرسیارکردنێکی‬ ‫ڕیشەییەوە‪.‬‬ ‫«ئێــوە مــن دەخەڵێتنن‪»،‬گەنجەکە وای گوت و ویســتی بدات لە هێنری ماکی‪،‬‬ ‫بــەاڵم ماکی دەســتبەجێ خــۆی الدا‪ .‬بــەاڵم گەنجەکانــی تر هەڵیانکوتایە ســەر‬ ‫ڕێکخــەران‪ ،‬ڕێــک لە ناوەڕاســتی مەیدانی ڕۆکەفێڵــەردا‪ .‬هێنری ماکییان لەســەر‬ ‫شۆستەکە خست و بەردەوام دەیانکێشا بەسەریدا‪ ،‬چاکەتەکەی ئێدوارد ئەشەر لە‬ ‫پشــتەوە یەکااڵبووەوە و چەندین لێدانی الی گورچیلە و شــوێنی ترەوە بەرکەوت‬ ‫و هــاوارد ئێتڵیش پەراســوویەکی شــکێنرا لەالیەن گەنجێکەوە کــە پێیان دەگوت‬ ‫«کەتەر» ئێتڵی لە دیوارێک توند کرد و زۆر بە توندی لێیدا‪ ،‬هەرچەندە ئەوانەی‬ ‫لــەوێ وەســتابوون هەوڵیانــدا ناوبژی بکــەن (کەمێکیان)‪ .‬هەموو ئەو شــتانە لە‬ ‫ماوەیەکی زۆر کورتدا ڕوویاندا‪ .‬الفیتە و دروشــمی ڕێکخەران شــکێنران و دڕێنران‬ ‫و باڵوکراوەکانیشــیان هەموو بەوناوەدا پەرشــوباڵوبوونەوە‪ .‬پۆلیســێک بانگکرا و‬ ‫هەوڵیدا گەنجەکان بگرێت بەاڵم ئەوان بەناو هۆڵی پرســگەی بینای ئەسۆشــیەیتد‬ ‫پرێســدا ڕایانکرد و پۆلیسەکە بە دەســتبەتاڵی گەڕایەوە‪ .‬فریاگوزاری تەندروستی‬ ‫بۆ ڕێکخەران بانگکرا‪ .‬وێنەی زۆریشیان گیرا‪.‬‬ ‫«توندوتیــژی بێمانــا‪ »،‬دواتر ئێدوارد ئەشــەر گوتی‪»« .‬ئەوان تێنەگەیشــتن‬ ‫کە‪»....‬‬ ‫«بەپێچەوانــەوە‪ »،‬هێنــری ماکــی گوتی‪« ،‬هەموو شــتێک زۆر باشــتر لە هەر‬ ‫کەسێک تێدەگەن‪».‬‬ ‫ئێوارەی دواتر لە کاتژمێر هەشــتی ئێوارە‪ ،‬هێنری ماکی وانەکەی پێشکەشــکرد‬ ‫لــە ژووری کۆبوونەوەی نهۆمی ســەرەوە لە پالیمــۆر لەینز‪ ،‬وەک لە باڵوکراوەکەدا‬ ‫ئامــاژەی پێکرابــوو‪ .‬ئامادەبــووان زۆر کەم بــوون بەاڵم زۆر بایەخ و ســەرنجیان‬ ‫هەبوو‪ .‬ســەری هێنری ماکی بە لەفافی ســپی پێچرابوو‪ .‬وانەکەی بە ناونیشــانی‬ ‫«چی بکرێت؟» بە شــێواز و ئاوازێکی باش و دەنگێکی بەهێزەوە پێشکەشــکرد‪.‬‬ ‫زۆر ڕەوان بــوو‪ .‬ڕەوانــی‪ ،‬هێنــری ماکــی دەڵێت‪ ،‬لە ڕاســتیدا هەموو شــتێکە کە‬ ‫هەریەکەمان هیواخوازی بین‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )247‬دوشةممة ‪2015/5/11‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪247‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )247‬دوشةممة ‪2015/5/11‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫گواستنەوەی خوێندنی ئاینی‬ ‫بۆ وەزارەتەكانی پەروەردە و خوێندنی بااڵ بۆچی؟‬ ‫ێ چاوێكی خێرا بخشێنرێ‌ بەقۆناغەكانی مێژوی ئەم خوێندنەدا‬ ‫وەاڵمی ئەم پرسیارە دەخواز ‌‬ ‫مەحمود سەمەد‬ ‫قۆناغی یەكەم‪:‬‬ ‫لەسەرەتای گەیشتنی ئاینی ئیسالم بەكوردستان‪،‬‬ ‫هەر كتێب ‌و نوسراوێكی نائیسالمی لەواڵتدا هەبوە‬ ‫لەناوبراون ‌و خوێندن ‌و روناكبیری كورتكراونەتەوە‬ ‫لەخوێندن‌و رێنمایی ئاینیدا‌و هەر بەزمانی عەرەبی‬ ‫‌و بێجگە لەوە هیچی تر نەخوێنراوە‪ .‬فێرخوازەكانیشی‬ ‫(فەقێ‌) بەناچاری د ‌ێ بەد ‌ێ‌و كۆڵ بەكۆڵ بەشوێن‬ ‫ئەو خوێندنەدا گەڕاون‌و هەمو كەسێكیش بۆی نەلواوە‬ ‫بخوێنێ‌‪ ،‬ئەوەشی خوێندنی تەواوكردب ‌ێ ئومێدی‬ ‫نەبوە لەسەركارێك دابمەزرێنرێ‌‪ ،‬مەگەر پێشنوێژی‬ ‫بەچاو لەدەستی خێرۆمەندان‪ ،‬ئەم نائومێدیە هۆیەكی‬ ‫سەرەكی بوە لەكەمبونی خوێندەواران‪ .‬شایەنی باسە‬ ‫ئەم سیستەمی خوێندنە گۆڕانكاری ‌و پێشكەوتنی‬ ‫بەخۆیەوە نەبینیوە تا شۆڕشی ‪14‬ی گەالوێژ ‪.1958‬‬ ‫قۆناغی دوەم‪:‬‬ ‫ئەو شۆڕشە مەزنە بایەخی زۆری دا بەپرۆژەی‬ ‫بەرەنگاربونەوەی نەخوێندەواری ‌و لەبەر كەمێتی‬ ‫ژمـــارەی مامۆستا ئــاوڕدرایــەوە بەخوێندەوارانی‬ ‫ئاینیدا و بڕیاریاندا تاقیكردنەوە (اختبار)ێكیان ناڕەزایی گواستنەوەی خوێندنگا ئاینیەكان لەبەردەم مزگەوتی سەوافدا‬ ‫بكەن ‌و خولێكی پەروەردەیی بۆ سەركەوتوەكانیان‬ ‫بكرێتەوە و بیانكەن بەمامۆستای سەرەتایی‪،‬‬ ‫بەوەش ئەگەر ئەو هەرا و هەاڵیە لەبەر خوا و ئاینە‪ ،‬با پارلەمانتار و ئەمیر و رابەر و‬ ‫ژمارەیەكی بەرچاو لەخوێندكاری ئاینی‌و پێشنوێژ و‬ ‫‌وتارخوێنی مزگەوتەكان لەناو هەژاری ‌و‬ ‫بێدەرامەتی ئەمینداری حزبە ئیسالمیەكان‪ ،‬پێش نوێژ و وتاربێژ و بانخوازەكانیان پێمان بڵێن‬ ‫بون بەمامۆستای سەرەتایی‪ .‬ئەوانیش مزگەوتا ‌و‬ ‫حوجرەكانیان بەجێهێشت‌و ئەم روداوە وەرچەرخانێكی بۆچی مزگەوتەكانیان بەجێهێشت بەرەو پارلەمانی عەلمانی‌و شیعە؟ ئەی‬ ‫گەورە بو لەواقیعی خوێندنی ئاینیدا‌و چیتر زۆربەی‬ ‫هەرە زۆری مەال و بنەماڵە ئاینیەكان كوڕەكانیان چەندیان كوڕەكانیان كردوە بە(مەال و پێش نوێژ و‪ ،‬بانگبێژ‪ ،‬قورئان خوێن؟)‬ ‫نەدەكرد بە (مــەالو پیاوی ئاین) ‌و دەیانخستنە‬ ‫بەر خوێندنی رەسمی ‌و هەركامیان توانای بوایە‬ ‫قۆناغی سێیەم‪:‬‬ ‫بەكەڵكی دامەزراندن بێن لەدائیرەكانی حكومەتدا‪ ،‬بەهزر و مێشكیاندا‪ .‬ئەمەش بە بەرچاوی بەرپرسانی‬ ‫دەیانناردن بۆ دەرەوەی واڵت بۆخوێندنی ئاكادیمی‌و‬ ‫كە حكومەتی عیراقی لــــە(‪)1974‬دا پــرۆژەی بۆیە دەرچونیان لەكارمەندی گشتیدا دانامەزرێن‪ .‬خوێندنەوە! هــیــوادارم هەستكردن بەمەترسیی‬ ‫بااڵ‪ ،‬فەقێكانیش لەڕێی خۆیانەوە هەر هەوڵیاندەدا كە ئۆتۆنۆمییە یەكالیەنەكەی سەپاند بەسەر هەرێمی هەر لەبەر ئەمەیشە زۆربەی سەرۆكی الیەنی ئیسالمی دەراویشتەی ئــەو دۆخــە حكومەتی بزواندب ‌ێ كە‬ ‫خوێندنی ئاینی بخرێتە ژێر سەرپەرشتی‌و راستەوخۆی كوردستاندا‪ ،‬مامۆستا (عەالدین سەجادی) یان دانا سیاسی ‌و پێشەوا ئاینیەكان كوڕەكانیان نانێرنە هەنگاوی بوێرانە هەڵبگر ‌ێ بۆگواستنەوەی خوێندنی‬ ‫وەزارەتــی پەروەردە(مەعاریف) ‌و‪ ،‬بەو هیوایە كە بە(ئەمینی ئەوقاف)‪ ،‬ئەویش داوايكردبو دەسەاڵتی خوێندنگای ئاینی ‌و نایانكەن بە(مەالو كارمەندی ئاینی بۆ ‌وەزارەتی پەروەردە‪ -‬هەرچەند لەخوێندنی‬ ‫خوێندنیان تەواوكرد ددان بنر ‌ێ بەشەهادەكەیاندا و بدرێت ‌ێ هەرچی خوێندەواری ئاینی هەیە لەكوردستاندا مزگەوت)‪ .‬شایەنی ئاماژەیە‌وەزارەتی ئەوقاف ناتوانێ‌ بــااڵدا كۆلێژ و خوێندنی ئاینی هەیە‪ ،‬چونكە لەو‬ ‫لەوەزیفەیەكدا دابمەزرێن ‌و ئیتر چاویان لەدەست ‌و دوای (اختبار) لەسەر میالكی ئەمانەتەكەی دایان پێگە وەزیفیەكانی هونەری ‌و ژمێریاری ‌و هێڵسازیی پلەیەدا كلۆیژی شەریعە هەیە و ئەویش دەرچوی پۆلی‬ ‫منتەی خێرۆمەندان نەبێ‌‪ .‬خوێنەری بەرێز سەرنجبدە‪ ،‬بمەزرێن ‌ێ‌و هەركەس بەپێی توانا و خوێندەواری خۆی‪‌ ،‬و دیزاین لەدەرچوانی خوێندنی ئاینی دابین بكات ‌و ‪ 12‬ئامادەیی وەردەگیرێ‌‪ -‬ئەوەی سەرنجڕادەكێشێ‌‬ ‫شەهادەكان ئەوەندە ب ‌ێ پێگەبون (كاك حەمەی هەر لەمودەڕیسەوە تامجێور و خزمەتگوزار لەمزگەوت ناچارە لەدەرچوی خوێندنگای ئاكادیمی‌و رەسمیەكان ئەوەیە كە هەر لەدەرچونی بڕیارەكەوە هەند ‌ێ مەال و‬ ‫مامۆستا مەال كەریم) لەكۆڕی زانیاری عیراقی جێگای ‌و شوێنە ئاینیەكاندا‪ ،‬ئەمەش وەرچەرخانێكی دیكە بو دابینیان بكات‪ ،‬چونكە ئەوان هەر مادەی ئایینی الیەنی ئیسالمی سیاسی‪ -‬هەرچەندە مناڵەكانی خۆیان‬ ‫نەبۆوە!!‪ .‬ئیتر ئەب ‌ێ ئەو سیستەمە خوێندنە سودی لەبونیادی خوێندنی ئاینیدا‪.‬‬ ‫نانێرنە خوێندنگای ئاینی‪ -‬كەوتونەتە بەرەنگاری‬ ‫(الهوتی) روتیان خوێندوە‪.‬‬ ‫چی بێ‌؟ ئەی ئێستا خێرە‪ ،‬ئەومەال بەرێزانە كە دوێنێ‌‬ ‫شیوەنی هەریسەكە‬ ‫قۆناغی چوارەم‪:‬‬ ‫پرۆژەكە‪ ..‬بێگومان ئەوە لە هونەرییان لەسەر ئاین‬ ‫داخوازیی بەجێهێنانی ئەم بڕیارەیان لە حكومەتی‬ ‫دوای راپەڕین (‪‌)1991‬و بنیاتنانی حكومەتی هەرێم‪،‬‬ ‫چاودێرانی خوێندنی ئاینی دەبینن چۆن لەمڕۆدا نەهاتوە‪ ،‬بەڵكو پەژارەی ئەوەیانە چیتر دەرفەتیان‬ ‫بەغدا ئەكرد‪ ،‬ئەمڕۆ لەدژی بەجێهێشنانی ئەو داوایەی وەزارەتی ئەوقاف كرایە سەر كەسانی سەر بە ئیسالمی زۆربـــەی خوێندنگا ئاینیەكان بــون بەمەیدانی نەمێن ‌ێ بۆ باڵوكردنەوەی بیری سەلەفیە جیهادیەكەیان‬ ‫خۆیان دەوەستنەوە كە لەسەردەستی حكومەتی سیاسی ‌و ئەویش‪ -‬بەهاندانی ئیسالمۆسیاسییەكان‪ -‬باڵوكردنەوەی بیری توندڕۆی سەلەفی‪-‬جیهادی‪ ،‬لەناو خەڵكدا‌و نەتوانن مێشكی گەنجەكان بشۆنەوە‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردستاندا بێ‌؟ بش ‌ێ زمانی حاڵی ئەمانە چەند خوێندنگایەكی ئاینیان كــردەوە‪ ،‬بەاڵم لەبەر سەرباری هەند ‌ێ پرۆفیسۆر و دكتۆری زانكۆكانیش دواتریش بەخشیشەكانی وەزارەتی ئەوقاف ‌و كرێ‌‬ ‫بڵێت (ئێمە حوجرە ‌و مزگەوتەكانمان دەو ‌ێ بیری نەبونی مادە زانستیەكان كە گرنگییەكی زیندەییان كە سەر بەئیسالمی سیاسین‪ ،‬بێباك لەهەمو عورفێكی بـــەدۆالری كۆرسی نــاو بنكە حزبیەكان لــەوەالوە‬ ‫سەلەفی –جیهادی‪ -‬تەكفیرییان تێدا باڵوبكەینەوە‌و هەیە لەخوێندنی ئەمڕۆدا ‌و هەروەها نەبونی زمانی ئاكادیمی ‌و زانكۆیی‪ ،‬گاڵتە بەتیۆرییە فیزیایی ‌و بوەست ‌ێ‌و خەونی خەالفەتەكەش هەر هیچ‪ ...‬پرسیار‬ ‫كاریشمان لەحكومەت نیە بۆ دابینكردنی پێداویستیە بیانیش‪ ،‬زمانی كوردیشی لەگەڵدابێ‌‪ -‬لەبەرنامەی بایۆلۆجیەكان دەكەن‌و نەك خوێندكارەكانیان فێری ئەوەیە‪ ،‬ئەگەر ئەو هەرا و هەاڵیە لەبەر خوا و ئاینە‪،‬‬ ‫داراییەكانمان نەبێ‌‪ .‬ئەگینا ئێمە‌و حكومەتی عەلمانی خوێندنیاندا شەهادەكەیان ناگاتە ئاستی خوێندنی زانست‌و بیركردنەوەی زانستیانە ناكەن‪ ،‬بەڵكو ژاری با پارلەمانتار و ئەمیر و رابەر و ئەمینداری حزبە‬ ‫كوجا مەرحەبا؟)‬ ‫ئاكادیمی ‌و شــارەزایــی روناكبیری ســـەردەم كە دژە دیموكراسی ‌و نەتەوەیی ‌و نیشتمان دەكەن ئیسالمیەكان‪ ،‬پێش نوێژ و وتاربێژ و بانخوازەكانیان‬

‫ئايندارەكان لەسیستمی‬ ‫سیكیۆالردا دەتوانن كاری خۆیان‬ ‫ئەنجامبدەن‬

‫‪2‬‬

‫ئیبراهیم مەالزادە‬

‫گه‌وره‌ترين په‌تای كاری‬ ‫ئيسالميی له‌مڕۆدا‬ ‫موجامه‌له‌ی سه‌له‌فييه‌ته‌‬

‫‪3‬‬

‫عه‌بدوڵاڵ عااڵيی‬

‫پێمان بڵێن بۆچی مزگەوتەكانیان بەجێهێشت بەرەو‬ ‫پارلەمانی عەلمانی‌و شیعە؟ ئەی چەندیان كوڕەكانیان‬ ‫كــردوە بە(مەال و پێش نوێژ و‪ ،‬بانگبێژ‪ ،‬قورئان‬ ‫خوێن؟)‪ ،‬كوڕەكانیان لەكو ‌ێ دەخوێنن‪ ،‬فەقێی كام‬ ‫حوجرەن؟ ئەوانە ئیسالمیان هەر بۆ خزمەتی خۆیان‬ ‫دەوێت‪ ،..‬ئیتر ئەم هات‌و هاوارەی پارلەمانتارەكانیان‬ ‫لەچییە؟ ئــەوان كە رازی نابن خوێندنی ئاینی‬ ‫بگوێزرێتەوە بۆ پەروەردە و جیای دەكەنەوە‪ ..‬ئیتر‬ ‫بۆچی دژی پرۆژەی جیاكردنەوەی ئاین لەدەسەاڵت‬ ‫دەوەستنەوە؟‪ .‬كە ئەوان هەر خوێندنی ئاینەكەیان‬ ‫هەیە جیای دەكــەنــەوە‪ ،‬حەق وایــە لەدەسەاڵتیش‬ ‫جیابن‪ .‬مادام خۆیان هەوڵی جیاكردنەوە دەدەن‪‌..‬و‬ ‫دەیانەو ‌ێ لەهەمو شتێكا جیابن‪ ،‬لەسەرو یاساوەبن؟‬ ‫بەئارەزوی خۆیان بیری توندڕۆیی بن‪ ،‬هیچ ئەركێ‌‬ ‫نەگرنە ئەستۆ‪ ،‬بەاڵم لەدەسەاڵت ‌و دەستكەوتدا‬ ‫بەشی شێریان دەوێت‌و رازیش نابن ئاین لەدەسەاڵت‬ ‫جیابكرێتەوە‪.‬‬ ‫پرۆژەی گواستنەوە‬ ‫ئەم پرۆژەیە ئەمڕۆ سەریهەڵنەداوە‪ ،‬كۆنە‪ ،‬ئاواتێكی‬ ‫دێرینی خوێندكارانی ئاین بوە‪ ،‬هەنگاوێكی زۆر چاكە‪،‬‬ ‫پێداویستی كۆمەڵگای سەردەمە‪ ،‬پێویستە حكومەت‬ ‫بەهەند وەریبگر ‌ێ ‌و بیكاتە بەربەستی شااڵوی بیری‬ ‫توندڕۆ‪ ،‬ئاقاری فیكریی مامۆستاكانیش رەچاو بكرێ‌‪.‬‬ ‫لەم بوارەدا دەپرسین‪ :‬ئایا ئەو بنكانە خوێندنگای ئاینی‬ ‫بون یان كێڵگەی بەرهەمهێنانی توندڕۆ و داعشیزم بون؟‬ ‫تاكەی خوێندكاری ئاینی تەنها ریوایەتی پیاوانی عەرەب‬ ‫بجونەوە‪ ،‬بەسەر بەستەڵەكی راڤە و فەتوای چەقبەستوی‬ ‫هەزار ساڵەدا هەڵخلیسكێنرێن بەرەو دورخستنەوەیان‬ ‫لەزانستی سەردەم‪ ،‬مێشكیان بشۆرێتەوە و نەهێڵرێ‌‬ ‫روناكی زانست ببینن؟ لەپرەنسیپەكانی دیموكراسی‬ ‫نیشتمانی نەتەوەكەیان بێئاگا بكرێن؟ ئەی بۆچی‌وەك‬ ‫خوێندەواری ئاینیەكانی دیكە زانستەكانی سەردەم‬ ‫نەخوێنن ‌و نەبن بەزانا و پێشەنگی رێنیسیانسی‬ ‫واڵت؟ ئەی زۆربەی پێشەنگەكانی رێنیسانسی ئەوروپا‬ ‫پیاوی ئاین ‌و زانای كەنیسە نەبون؟‪ .‬بریا حكومەت‬ ‫زوتر ئەو بڕیارەی دەربكردایە چونكە چیتر دواخستنی‬ ‫هەڵنەدەگرت‪ ،‬ئینجا ئەگەر ئەو الیەنانە بەگواستنەوەكە‬ ‫هەر ناڕازی بون ‪ ،‬حكومەتیش ناچار نابێت ددان بنێت‬ ‫بەو بڕوانامانەدا كە لەو چەشنە خوێندنگا نایاساییانەوە‬ ‫دەردەچن ‌و پاپەندیش نابێت بەدامەزراندنیان‪ ،‬ئەگەر‬ ‫حكومەت ئەم بڕیارە نەسەپێنێ‌‪ ،‬ئەوا داخوازیی نارەوای‬ ‫تریشی بەسەردا دەسەپێنرێ‌‪ ،‬سروشتی ئیسالمگەراكانە‬ ‫لەسەرەتاوە دژی هەمو (نوێباو)ێك بوەستنەوە ‌و‬ ‫دواییش ملی بدەنێ‌‪ ،‬پراكتیزەی ئەم پرۆژەیە چەند‬ ‫سودی بۆ ئاستی خوێندەواری ئاینی هەیە‪ ،‬ئەوەندەش‬ ‫خزمەت بەخودی ئاین‌و كۆمەڵگا دەكات‪ .‬چونكە ئەمە‬ ‫سەنگەرێكی ستراتیژیە لەدژی بیری دۆگما و توندڕۆ‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتیشدا رۆڵی كاریگەری دەبێت لەجۆشدانی‬ ‫ئەو چینە كۆمەاڵیەتیە گرنگەدا لەگەڵ بیر و هزری‬ ‫شارستانێتی سەردەمدا و البردنی كۆسپیشە لەبەردەم‬ ‫كاروانی پێشكەوتنی كۆمەڵگادا‪.‬‬

‫وەزیری ئەوقاف‪ :‬خەڵك هەیە‬ ‫بڕوانامەی دكتۆرای هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بڕوانامەی سەرەتایی نییە‬

‫‪38‬‬

‫ذمارة (‪ )247‬دوشةممة ‪2015/5/11‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫سێکوالریزم‪ ،‬پێویستییەکی هەنوکەیی ژیانی سیاسیی‪ ،‬یان نەفرەت؟!‬ ‫ئیبراهیم مەالزادە‬ ‫سیستمی سیاسی لە واڵتانی ئیسالمیدا‬ ‫تــا ئــەو چــرکــە ســاتــەش بــە کۆمەڵێك‬ ‫قەیرانی جیاوازدا تێپەڕ دەبێت‪ ،‬یەکێکیش‬ ‫لەوانە قەیرانی ناسنامەیە‪ .‬لە هەرێمی‬ ‫کوردستانیشدا ئەو قەیرانە بە ئاشکرا دیارە‬ ‫و تا ئێستا حکومەت و دامەزراوەکانی‬ ‫لــەبــەردەم وەهــا قەیرانێکدان کە هێشتا‬ ‫هەست بە دەرهاوێشتەکانی ناکرێت و‬ ‫سیماتەکانی بەتەواوی بەدەر نەکەوتوون‪.‬‬ ‫بــەو مــانــایــەی نــەبــوونــی ناسنامەیەکی‬ ‫دیاری دەستەاڵت لە هەرێمی کوردستاندا‪،‬‬ ‫بەدواخستن و گواستنەوەی ئەو قەیرانەیە‬ ‫بۆ مێژوویەکی دواتر و کەڵەكەبوونی ئەو‬ ‫خاڵە نێگەتیڤانەی کە لەو قەیرانەدا لە‬ ‫ئایندەدا دەبنە کێشەیەکی گەورە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئێستاش کێشە نەبن‪ .‬ئەمەش مانای وایە‬ ‫هەرێمی کوردستان بەهەمان ئەو قۆناغانەدا‬ ‫تێپەڕ دەبێت کە واڵتانی عەرەبی پێیدا‬ ‫تێپەڕ بــوون و تا هەنوکەش لەناو ئەو‬ ‫دەرهاوێشتانەدا دەژین کە ڕەگوڕیشەیان‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ سااڵنێکی درێژ‪ .‬دووان لەو‬ ‫ناسنامە ساختانەش کە واڵتانی عەرەبی‬ ‫هەر یەك بە شێوەیەکی جیاواز و یەکێك‬ ‫لەو ناسنامانەیان کــردوون بە دروشــم و‬ ‫دژایەتی هەموو ناسنامەیەکی دیکەیان‬ ‫پێکردووە‪ ،‬یا ئیسالم بووە یان سێکوالریزم‪.‬‬ ‫لێرەدا پێویستە بپرسین ئایا هەرێمی‬ ‫کوردستان خاوەنی سیستمێكی ئیسالمییە‬ ‫یــان سێکوالریست‪ ،‬یــان تێکەڵەیەکی‬ ‫بێسەروبەری فەلسەفەی حوکمە و وەکو‬ ‫دیوارێکی بێ چیمەنتۆ یان گەچ‪ ،‬ڕۆژانە‬ ‫لەبیناکردن دایە و چەند بەرزبێتەوە‪ ،‬زیاتر‬ ‫الواز دەبێت و هێــزی خۆڕاگرتنی کەمتر‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬پەلەقاژێی ئەم سیماتانەش لە‬ ‫کێشەی نوسینەوەی دەستووردا بەڕوونی‬ ‫بەبەرچاو دەکەون‪.‬‬ ‫لەالیەکی دیکەوە‪ ،‬هەرچەندە پێکهاتە‬ ‫سیاسییە دەســتــەاڵتــدارەکــانــی هەرێمی‬ ‫کوردستان لەڕووخساردا وەکو پێکهاتەی‬ ‫سێکوالر خۆیان خستۆتە ســەر شانۆ‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە نــاوەرۆکــدا گیرۆدەی کۆمەڵێك‬ ‫کۆنترادیکشن و ڕووخــســاری دژ بەیەك‬ ‫بـــوون‪ .‬هیچێك لــەو حیزبانە هەڵگری‬ ‫فەلسەفەیەکی کۆمەاڵیەتی یا سیاسی‬ ‫سێکوالری دیاریکراو نین‪ .‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫سێکوالریزم پێویستیەکی نەتەوەییش‬ ‫بێت‪ ،‬نەیانتوانیوە‪ ،‬یا نەیانویستووە‬ ‫فەلسەفەیەکی سێکوالریستی نەتەوەیی‬ ‫بگرنە خۆ و جەماوەری خۆیانی لەسەر‬ ‫پەروەردە بکەن‪ ،‬بێجگە لەچەند دروشمێكی‬ ‫هەنووکەیی و چەند سەرەدێڕێك کە نەك‬ ‫چاوەکانی نەتەوەیەك‪ ،‬بەڵکو چاوەکانی‬ ‫تاکێكیش پڕ ناکەن و لە فەراغی فیکری‬ ‫سێکوالریستی ئەوانە تێدەگەین‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫لــەنــاو ئــەو حیزبانەش خەڵكی بوێر و‬ ‫ڕۆشنبیر‪ ،‬لێرەولەوێدا سەر دەربێنن و قسە‬ ‫بەو ئاڕاستەدا بکەن‪ ،‬بەاڵم ئەمە لە چەند‬ ‫دۆخێكی تایبەتەوە تێپەڕیان نەکردووە و‬ ‫نەبووە بە دیاردە‪ .‬ئەمە وای کردووە هەم‬ ‫دیموکراسیەتەکەیان سەقەت دەربکەوێت‬ ‫و هەمیش ســێــکــوالربــوونــیــان‪ ،‬چونکە‬ ‫یەکێك بێی ئەوی دی سەقەت و ناهەش‬ ‫دەبێت‪ .‬هەر ئەمەش بووە کە وای کردووە‬ ‫نە دیموکراسیەت و نە سێکوالریزمیش‬ ‫لە واڵتە عەربیەکان و زۆرێك لە واڵتانی‬ ‫جیهانی سێیەم سەقامگیری سیاسی‬ ‫بەدەست نەهێنن و دیموکراسیەت نەبێت‬ ‫بە کولتوریكی ڕۆچوو لەژیانی کۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫بەدەر لەو حیزبە خۆ بەنەتەوەیی زان و‬ ‫خاوەن هێزە بەتااڵنەش‪ ،‬هێزە ئیسالمیەکان‬ ‫هەن‪ ،‬کە گومان لەوەدا نیە ئەوان هەڵگری‬ ‫فیکرێکی دیارن و خاوەنی ستراتیژیەتێكی‬ ‫فیکرین و بەوردی و بە پشوودرێژیەوە کار‬ ‫بۆ پڕۆژەکەیان دەکەن‪ .‬ئەمەش وادەکات‬ ‫ئــەم پــڕۆژە دینییە بەهەموو پاشخانە‬ ‫فیکریە نێگەتیفەکانیەوە لــەڕووی ئیدارە‬ ‫و فەرمانڕەوایەتی و بەرتەسكکردنەوەی‬ ‫ئازادییەکان؛ زوو یا درەنگ بتوانێت جێگا‬ ‫بەو هێزانەی کە تا ئەمڕۆ فەشەلیان هێناوە‬ ‫و نەیانتوانیوە سیستمێکی دیموکراسی‪/‬‬ ‫سێکوالر و خاوەن دامەزراوەیی دەوڵەتی‬ ‫سێکوالر‪ ،‬لەچوارچێوەی دەستورێکی‬

‫دەستگرتنی حیزبە دینیەکان‪ ،‬وەکو‬ ‫دەستەاڵتێكی ڕۆحیی تازەی دونیای‬ ‫مسوڵمانەکان‪ ،‬بەسەر کاروباری ڕۆحی و‬ ‫ژیانی ڕۆژانەی خەڵك (زەمەنی)‪ ،‬هەڕەشەیەکی‬ ‫ترسناکە لەسەر سەربەخۆیی مرۆڤ نەك هەر‬ ‫لەسەر ئاستی ئەخالقی و سیاسی‪ ،‬بەڵکو لەسەر‬ ‫ئاستی مەعریفیش‬ ‫سێکوالردا دابمەزرێنن‪ ،‬بۆ ئەوەی ببێتە‬ ‫گرەنتی ئایندەی پاراستنی دیموکراسیەت‬ ‫و ســێــکــوالریــزم لــەو واڵتـــانـــەدا‪ ،‬چۆل‬ ‫بکەن‪ .‬ئەمەش لەو وێستگە مێژووییانەدا‬ ‫دەردەکــەوێــت کە هەرگیز هێزی فیزیك‬ ‫بەرامبەر هێزی فیکر‪ ،‬ئەگەر فیکرەکە‬ ‫هەرچەندە الڕێ و سەقەتیش بووبێت‪،‬‬ ‫توانیبێتی تــا کۆتایی خــۆی بگرێت‪.‬‬ ‫ئەم درزە گەورەیەی ئەمڕۆی نێوان ئەو‬ ‫هێزە بێ بەڕواڵەت سێکوالرانە و هێزە‬ ‫ئایدیۆلۆژیستەکان‪ ،‬بێگومان زوو یان درەنگ‬ ‫بااڵنسی هێزەکان پێچەوانە دەکاتەوە و‬ ‫بەهەمان دەردی کۆمەڵگای عەرەبیان‬ ‫دەباتەوە‪ ،‬کە ‪ ٦٠‬تا ‪ ٨٠‬ساڵە گوزەری‬ ‫پێدا دەکەن و نە حیزبە دەستەاڵتدارەکان‬ ‫توانیویانە بەخۆداچوونەوەیەکی جیددی‬ ‫بەخۆیاندا بکەن‪ ،‬نە فشارێکی جەماوەریش‬ ‫بەو ئاراستەیەدا دروست بووە و توانیبێتی‬ ‫ئەو فشارە دروستبکەن‪ ،‬بۆ ئــەوەی ئەو‬ ‫دەستەاڵتانە لەچوارچێوەی بزووتنەوەیەکی‬ ‫سێکوالری زیندوودا خۆیان ڕێكبخەنەوە‪.‬‬ ‫لــە پــەراوێــزی ئــەو هــەوڵــە تــازەیــەی‬ ‫کــە لــەم دوو هەفتەیەی ڕابــــردوودا لە‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بە دروستکردنی “نــاوەنــدی‬ ‫سێکوالر”‪ ،‬ڕاگەیەندرا‪ ،‬پرسیار ئەوەیە‪،‬‬ ‫کام فەلسەفەیەك بۆ کۆمەڵگای ئەمڕۆی‬ ‫کوردستانی و سیستمی سیاسی پێکهاتەکانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬گرنگە‪ ،‬ئایا خۆگلدانەوەیەتی‬ ‫لە سیستمێکی دیموکراسی‪ /‬سێکوالر و‬ ‫بیناکردنی دامەزراوەکانی حوکم لەسەر ئەو‬ ‫بنەمایە‪ ،‬یا زیاتر خۆگلدانەوە لە ڕەهەندە‬ ‫دینیەکان و درێــژەدان بەو کولتورەی کە‬ ‫لە ئێستادا حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫پێیدا تێپەڕ دەبێت؟ لەو پێودانگەشەوە‪،‬‬ ‫دەمەوێت لەو بابەتەدا ئاماژە بەچەند خاڵێك‬ ‫بکەم و پێشبینی چەند دەرهاوێشتەیەك‬ ‫لەو ڕووەوە بخەینە ڕۆژەڤ ــەوە‪ ،‬لەپێناو‬ ‫دروستبوونی ناسنامەیەکی دیاری سیستمی‬

‫سیاسی و فەلسەفەی حوکم‪.‬‬ ‫دیموکراسیەت‪ /‬بە ناسنامەی سێکوالریزم‬ ‫یەکێکە لەو خاڵە گرنگانەی کە پێویستی‬ ‫بە قسەلێکردن و لێکۆڵینەوەیە‪ .‬ئایا‬ ‫دیموکراسیەت بەبێ سێکوالریزم دەتوانێت‬ ‫گــرەوی فەلسەفەیەکی دادپــەروەرانــە و‬ ‫یەکسان لەنێوان پێکهاتەکانی کۆمەڵگادا‬ ‫بەڕێوەببات؟ ئایا سیستمی دیموکراسی‬ ‫سێکوالر پەنا بۆ تۆقاندن و سنووردارکردنی‬ ‫ئازادییەکان و بەکارهێنانی زەبروزەنگ‬ ‫بــەشــێــوەیــەکــی سیستماتیك دەبـــات؟‬ ‫بەشێوەیەکی بنەرەتی سێکوالریزم ڕووی‬ ‫دووەم و حەتمی دیموکراسیەتە و دوو‬ ‫ڕووی یەك دراون‪ .‬هیچێکیان بەبێ ئەوی‬ ‫دی ناتوناێت گەشە بکات و ببێت بە‬ ‫فەلسەفەی دەســتــەاڵت‪ .‬دیموکراسیەت‬ ‫بەبێ سێکوالریزم‪ ،‬هەموو سنوورەکانی‬ ‫ئازادییە تاکەکان بەرتەسكدەکاتەوە و‬ ‫دین لە گۆڕەپانە ڕاستەقینەکەی خۆیەوە‬ ‫دەخزێنیتە چەند گۆڕەپانێکی ساختە‬ ‫و داماڵینیەتی لە ئەرك و بەها بنەڕەتی‬ ‫و سەرەکییەکانی خــۆی‪ ،‬کە تێرکردنی‬ ‫الیەنی ڕۆحیی تاکەکانە و بەهێزکردنی‬ ‫بنەما ئەخالقییەکانی خەڵکە بەشێوەیەکی‬ ‫ئیندیڤیدوال‪ .‬هەرچەندە لە کۆمەڵگایەکی‬ ‫دیموکراسی ســێــکــوالردا‪ ،‬ئــەم خاڵەش‬ ‫دەکەویتە ژێر پرسیارەوە‪ ،‬بەوەی کە چەند‬ ‫دەوڵەت تۆکمە و هەڵگری فەلسەفەیەکی‬ ‫دیموکراسی سێکوالر بێت‪ ،‬هێندەش پێوەر‬ ‫و کۆتوبەندە سەپێندراوە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫بەرتەسكدەبنەوە بۆ خۆبەستنەوەی تاکەکان‬ ‫بە شێوەیەکی خۆبەخشانە بــەو بنەما‬ ‫فەلسەفیە دیموکراسی‪ /‬سێکوالریستانەی‬ ‫کە دەوڵەت و دامەزراوەکانی لەسەر بینا‬ ‫دەکــرێــن‪ .‬ئــەم خۆبەستنەوەی تاکەکان‬ ‫بەبنەما فیکری و ئەخالقیەکانەوە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەکی خۆبەخشانە‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫کۆمەڵگا بیانسەپێنێت‪ ،‬قۆناغێکە کە لەگەڵ‬

‫هاتنی دەوڵەت ـ نەتەوە و دروستبوونی‬ ‫سیستمێکی دیموکراسی سێکوالر دروست‬ ‫دەبێت‪ .‬لەم ڕووەشەوە‪( ،‬نۆربێت ئەالیاس)‬ ‫بە دوورودرێژی لەچوارچێوەی تیۆریەکەی‬ ‫خۆیدا لەسەری وەستاوە و جەختی لەسەر‬ ‫کــردۆتــەوە‪ ،‬کە بە بەشێك لە پڕۆسەی‬ ‫بەرەو شارستانیەت چوون دەژمێردرێت‪.‬‬ ‫کۆمەڵگای هــاوچــەرخ‪ ،‬تــەنــانــەت لە‬ ‫بــاشــووری کــوردســتــانــیــش‪ ،‬بــەهــۆکــاری‬ ‫گلۆبالیزە و هەڵکشان و زۆربوونی ژمارەی‬ ‫دانیشتوان و توندبوونی ملمالنێی پیشەیی‬ ‫و وەزیفی و بۆ دواجاریش دابەشبوونی‬ ‫وەزیفەکان‪ ،‬لێوانلێوە لە فرەیی ئیتنی و‬ ‫دینی و سیاسی و ئایدیۆلۆژی‪ .‬ئەم فرەییە‬ ‫پێویستی بە کۆمەڵێك میکانیزمی هاوچەرخ‬ ‫هەیە بۆ گلدانەوەی لە وەها چوارچێوەیەك‬ ‫و سەپاندنی جۆرێك لە ئاشتیی کۆمەاڵیەتی‬ ‫و پێکەوەژیان‪ .‬تەنانەت ئەو فرەییە لەناو‬ ‫خــودی هێزە دینییە جیاوازەکاندا بۆتە‬ ‫دیاردەیەکی نەگۆڕ و ڕۆژ بە ڕۆژ قوڵتر‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬کام هێزی سەلەفی هەیە ئەو‬ ‫حیزبانەی کە لەسەر بنەمای دین دامەزراون‬ ‫تەکفیر نەکات و رەتیان نەکاتەوە؟ کام‬ ‫هێزی ئیسالمی هەر لە ئیخوانەکانەوە بگرە‬ ‫تا دەگاتە ئەوپەڕی توندڕەوەکان‪ ،‬گاڵتەیان‬ ‫بە ئەقڵ و بیرکردنەوەی سۆفییەکان نایەت و‬ ‫هەر لە رەدکردنەوەی ئەو جۆرە دینداریەوە‬ ‫بگرە تا دەگاتە تەکفیرکردنیان؟ کام دوو‬ ‫هێزی ئیسالمی چەکداری هەن توانیبێتیان‬ ‫بەیەکەوە هەڵبکەن و بنەمایەکی کارکردن‬ ‫بۆخۆیان بــدۆزنــەوە و لەنێوان خۆیاندا‬ ‫لێ بووردە بن؟ کام کۆمەڵگای ئیسالمی‬ ‫هەیە لەنێوان شیعە‪ ،‬سوننە‪ ،‬سۆفی و‬ ‫سەلەفی و ئیخوانەکان و ڕەوتــە دینییە‬ ‫تەقلیدیەکانەوە دابــەش نەبووبێت؟ خۆ‬ ‫وێستگە مێژووییەکانی جەنگی خوێناوی‬ ‫نێوان ســەرکــردە مسوڵمانەکانی زووش‬ ‫گەواهی ئــەوە دەدەن کە نەیانتوانیوە‬

‫لەگەڵ جیاوازیەکانیان هەڵبکەن‪ .‬ئەوەتا‬ ‫جەنگێکی خوێناوی نێوان دەستەاڵتی‬ ‫مەرکەزی مەدینە و ئەوانەش کە ڕەتیان‬ ‫کــردەوە زەکــات بدەن بە ناوەند و دانی‬ ‫پێدا بنێن‪ ،‬بۆ دواجاریش سازکردنی سوپا‬ ‫و هێرشکردنە ســەریــان! جەنگی نێوان‬ ‫عائیشە و عەلی کوری ئەبوتالیب‪ .‬جەنگی‬ ‫نێوان موعاویە و عەلی لەالیەکی دیکەوە‪.‬‬ ‫ئینجا جەنگە نەبڕاوە و نەپساوەکانی نێوان‬ ‫هەوادارانی عەلی و دەوڵەتە یەك لەدوا یەکە‬ ‫مەرکەزیەکانی ئەمەوی و عەبباسیەکان‪.‬‬ ‫جەنگی نێوان سەرکردە جیاوازەکانیان و‬ ‫هەڵگەڕانەوە لەیەکدی و لە ناوەند و تاد‪.‬‬ ‫ئەو جەنگانەی لەدژی گروپە جیاوازەکان‬ ‫و خاوەنی فیکرە تــازەکــانــەوە‪ .‬ئەمە و‬ ‫چەندین نموونەی جــیــاوازی دی‪ .‬ئەوە‬ ‫چش لەو کۆمەڵگا تازانەی کە بەشێك‬ ‫لەسروشتەکەیان فرەییەکی زۆر لە ئیتنیك‬ ‫و دینە جیاوازەکان و حیزبە سیاسییە‬ ‫جیاوازەکانە‪.‬‬ ‫بــەو پێیەش ســێــکــوالریــزم بــەدیــوی‬ ‫دووەمی سیستمی دیموکراسیەوە‪ ،‬دەکرێت‬ ‫ببێتە ئەو فریاد رەسەی کە هەموو ئاین‬ ‫و ئاینزاکان و ئیتنیك و حیزبە سیاسیە‬ ‫جــیــاوازەکــان و پێکهاتە کۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئایدیۆلژیە جیاوازەکان لەژێرباڵی خۆیدا‬ ‫کۆبکاتەوە و لەژێر دیسسیپلینی ئەو‬ ‫سیستمەدا هەموو الیەنەکان بتوانن بە‬ ‫ئاشتی‪ ،‬بە بەشداربوونێکی ڕاستەقینە‬ ‫لە سیستمی حوکمرانیدا بژین‪ ،‬بێگومان‬ ‫بە کۆمەڵێك مەرج و پێوەری تایبەتەوە‬ ‫کە پێویستن بۆ لەسەر پێ وەستانی‬ ‫ئەو سیستمە و پابەندکردنی هەمووان بە‬ ‫بنەماکانیەوە‪.‬ئەمەش مانای وایە یەکێتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و پــڕۆســەی نوێبوونەوەی‬ ‫کۆمەڵگا لەچوارچێوەی وەها سیستمێکدا‬ ‫بەهێز تر و لەبار تر دەبێت بۆ هەموو‬ ‫پێکهاتە بچووك و گەورەکانەوە‪.‬‬ ‫دەستگرتنی حیزبە دینیەکان‪ ،‬وەکو‬ ‫دەستەاڵتێكی ڕۆحیی تــازەی دونیای‬ ‫مسوڵمانەکان‪ ،‬بەسەر کاروباری ڕۆحی‬ ‫و ژیانی ڕۆژانـــەی خەڵك (زەمــەنــی)‪،‬‬ ‫هـــەڕەشـــەیـــەکـــی تــرســنــاکــە لــەســەر‬ ‫سەربەخۆیی مــرۆڤ نــەك هــەر لەسەر‬ ‫ئاستی ئەخالقی و سیاسی‪ ،‬بەڵکو لەسەر‬ ‫ئاستی مەعریفیش‪ .‬ئەم هەڕەشەیە ڕۆژانە‬ ‫لە وێستگە و سەکۆی تایبەتەوە خۆی‬ ‫دەخــاتــە ســەر شانۆ و لەچوارچیوەی‬ ‫تایبەتەوە دووبــارە دەبێتەوە‪ .‬سیاسەت‬ ‫و فەرمانڕەوایەتی کۆمەڵگا‪ ،‬ئەندامانی‬ ‫ئـــەو کــۆمــەڵــگــایــە بـــەڕێـــوەی دەبـــەن‪.‬‬ ‫ئەوانەی سەر بە زۆرینە دەبن‪ ،‬زۆرن و‬ ‫ئــەوانــەش کە ســەر بە کەمینە دەبــن‪،‬‬ ‫کەم‪ ،‬بەاڵم لەچوارچێوەی تایبەتمەندی‬ ‫و پرۆفێسیونالیتی هــەمــوو ئــەوانــەی‬ ‫کە دەگەنە ئەو ئاستانەی دەستەاڵت‪.‬‬ ‫بێگومان زیاتریش لەو نێوەندەدا حیزبە‬ ‫دینیەکانن‪ ،‬کە لە ئێستادا جێگای ئەو‬ ‫کڵێسایانەیان گرتۆتەوە کە لەسەدەکانی‬ ‫ناوەڕاستدا بەهەشتیان بە میتر بەسەر‬ ‫خەڵکدا دابەش دەکرد و لەبەرامبەریشدا‬ ‫چەکی لێخۆشبوونیان دەبەخشی‪ .‬ڕاستە‬ ‫لەو قاڵبەدا شتێكی وەهــا ڕووی لەناو‬ ‫حیزبە ئیسالمیەکاندا ڕووی نەداوە‪ ،‬بێجگە‬ ‫لــەوەی کە لە ملمالنێی هەڵژاردنەکاندا‬ ‫مژدەی بەهەشت بە خەڵکەکەیان دەدەن‪،‬‬ ‫و وێڕای ئەوەی کە وتارەکانی ڕۆژانەی ئەو‬ ‫حیزبانە و بەکافرکردن وبە فاسقکردن و‬ ‫پڕگوناهکردنی ئەو خەڵکانەی کە بەگوێرەی‬ ‫پێوەرە دینیەکان‪ ،‬یا ئەو پێوەرە فیکرییە‬ ‫دینیانەی ئەوان دایدەڕێژن‪ ،‬ناڕۆن بەڕێوە‪،‬‬ ‫دەکەونە بەر هێرشی نەبراوە و نەپساوەی‬ ‫ئەوان‪ .‬ئەم هێرشانە هەمیشە تایبەتن بە‬ ‫هەژموونی هێزیان و الوازبوونیان‪ .‬جگە‬ ‫لەوەی کە بەڵگەی حاشا هەڵنەگرن لەسەر‬ ‫نەبوونی ئازادیی فیکری و سیاسی لەناو‬ ‫خودی خۆیاندا‪.‬‬ ‫فیکری دینی و هەوادارانی ئەو فیکرە‪،‬‬ ‫لە سیستمێکی سێکوالردا دەتوانن کاری‬ ‫خۆیان بەجوانترین شێوە ئەنجامبدەن‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆر نموونەمان لەمێژوودا هەن کە‬ ‫چۆن نەیارانی خۆیان لەهەمان دیندا‪،‬‬ ‫لەسەر فیکری دینی جیاواز خستوونەتە‬ ‫بەر نەفرەتی خۆیان و لەناویان بردوون‪.‬‬

‫نموونەی موعتەزیلەکان‪ ،‬خەواریجەکان‪،‬‬ ‫پاشان قەرامیتەکان و موەحیدینەکان و‬ ‫دەوڵەتی عەلەویەکانی میسر و چەندین‬ ‫گروپی فیکری جیاوازی سۆفییەکان و‬ ‫هەڵواسینی سەرکردەکانیان لەشێوەی‬ ‫حــەالج و ســەهــرەوەردی کە بە تیزاب‬ ‫ســوتــێــنــدرا‪ .‬هــەمــوو ئــەوانــە بەڵگەن‬ ‫کە لەمێژوودا فیکر و فیکری جیاواز‬ ‫لەقەیراندا بوون و دەستەاڵتە دینیەکان‬ ‫لەهەر چ ئاستێكی جیددی و ناجیددیدا‬ ‫بووبن‪ ،‬نەیانتوانیوە لەگەڵ جیاوازییەکاندا‬ ‫هەڵبکەن‪ .‬لەمێژووی تازەشدا‪ ،‬گەڕانەوەی‬ ‫گروپ و حیزبە جیاوازەکانی ئەفگانستان‬ ‫بۆ کابول لە سەروبەندی سەرکەوتنیان‬ ‫بەسەر ڕووسەکان‪ ،‬بەڵگەیەکی زیندووی‬ ‫دیــکــەیــە کــە نــەیــانــتــوانــی نـــەك هــەر‬ ‫دیموکراسیانە‪ ،‬بەڵکو مسوڵمانانەش‪ ،‬واتە‬ ‫بەپێی بنەما دینیەکان کە مسوڵمانەکان‬ ‫لەنێوان خۆیاندا یەکدی بە برا وەسف‬ ‫دەکەن‪ ،‬بتوانن بەیەکەوە لەسیستمێکی‬ ‫نەك دیموکراسی‪ ،‬بەڵکو لە سیستمێکی‬ ‫ئیسالمیشدا‪ ،‬ئەگەر هەبێت‪ ،‬دەستەاڵت‬ ‫دابــەش بکەن و واڵت بەڕێوە بــەرن‪ .‬تا‬ ‫بۆ دواجار ئەفگانستان‪ ،‬لە جەنگی نێوان‬ ‫ئیسالمییەکان (برایەکان) خۆیانەوە‪،‬‬ ‫خوێنی یەکدیان لەسەر دەستەاڵت حەاڵڵ‬ ‫کرد و کابول و تــەواوی واڵتیان نقومی‬ ‫خوێن کردەوە‪ .‬لەسوداندا‪ ،‬عومەر حەسەن‬ ‫بەشیری سەرکردە لە حیزبەکەی حەسەن‬ ‫تورابی‪ ،‬نەیتوانی لەگەڵ جیاوازیەکانی‬ ‫مامۆستاکەی و وەلی نیعمەتەکەی خۆی‬ ‫کە خودی حەسەن تورابی بوو‪ ،‬هەڵبکات‬ ‫و لەگەڵ جیاوازییەکانی یەکدی بژین‬ ‫و بــۆ چەند ساڵێك حــەســەن تورابی‬ ‫لەگرتووخانەدا قایم کرد و قسەکردنیشی‬ ‫لێ قەدەغە کرد‪ .‬لە مالیزیاش بەهەمان‬ ‫شێوە دۆســت و هاوڕێیانی دوێنێ‪ ،‬لە‬ ‫سەرکردەیەکی خۆیان کە ئەنوەر ئیبراهیم‬ ‫بوو‪ ،‬کەوتنە تەقە و نەك هەر بەشێوەیەکی‬ ‫جوامێرانە لەگرتووخانەیان نەئاخنی‪،‬‬ ‫بەڵکو تۆمەتی بێئەخالقیشیان دایە پاڵ‬ ‫و تا ئێستاش لەگرتووخانەدا قایمکراوە و‬ ‫بەردەوام بۆی درێژدەکرێتەوە‪.‬‬ ‫ئیسالمییە شیعەکانیش لــە ئێران‬ ‫کە شۆڕشەکەیان ســەری گــرت‪ ،‬هەموو‬ ‫نەیارەکانیان تەفروتونا کردن و ڕووێکی‬ ‫شیعایەتیان بەخشیە دەوڵەتەکەیان و‬ ‫چەندین کڵێسا لە تارانی پێتەخت هەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم ڕێگا بە مزگەوتێکی سوننیەکان‬ ‫نـــادەن هەبێت‪ .‬ئــەم قــەیــرانــە لەژیان‬ ‫لەگەڵ جیاوازییەکاندا‪ ،‬سێکوالریزم نەك‬ ‫هــەر بــەنــەفــرەت نــاکــات‪ ،‬وەکــو ئــەوەی‬ ‫لەناو فیکری ئیسالمییەکان و پۆست‪-‬‬ ‫ئیسالمیەکاندا بە توندوتیژیش ڕووبەڕووی‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬ناکاتە نەفرەت‪ ،‬بەڵکو دەکاتە‬ ‫فریادڕەسێك بۆ ئایندەی پێکەوە ژیانی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و سیاسی هەموو ناوچەکە‪.‬‬ ‫ئا لێرەدایە‪ ،‬دیموکراسیەت‪ ،‬بە باڵە‬ ‫چارەنوسسازەکەیەوە کە سێکوالریزمە‪،‬‬ ‫دەکاتە حەتمیەت و هەموو پێکهاتەکان‬ ‫لەژێریدا بە ئاشتی بتوانن بژین‪ .‬ئەم سیستمە‬ ‫لەهەموو ئــەو واڵتــانــەی کە لەسایەیدا‬ ‫دەژیــن‪ ،‬تا ئاستێكی زۆر سەرکەوتوو‬ ‫بووە‪ ،‬تەنانەت لەو واڵتە مسوڵمانانەی‬ ‫کە ئەگەر بەشێوەیەکی ڕێژەییش بێت‬ ‫پێڕەوی لێ دەکەن‪ .‬ئەندۆنیزیا‪ ،‬مالیزیا‪،‬‬ ‫تورکیا‪ ،‬مەغریب‪ ،‬تونس و هەندێك واڵتی‬ ‫دی تــاد‪ .‬ئەم واڵتانە بەڕێژەی جیاواز‬ ‫توانیویانە جۆرێك لە مۆدێلێکی خۆماڵی‬ ‫سێکوالریزم کە لەگەڵ کولتور و ئادابی‬ ‫ناوخۆی خۆیان بگونجێت‪ ،‬داهێنانی تیادا‬ ‫بکەن و کۆمەڵگاکەیان بەرەو ئاڕاستەیەکی‬ ‫سەقامگیر بەرن‪ .‬لێرەدا‪ ،‬خۆڕێکخستنی‬ ‫هــەوادارانــی دەوڵەتێکی دیموکراسی‪/‬‬ ‫سێکوالر و خۆڕێكخستنیان بۆ فشار‬ ‫دروستکردن و پێشکەشکردنی پرۆژەی‬ ‫جیاواز و بەهێزکردنی کۆمەڵگای مەدەنی‬ ‫لەو ڕووەوە‪ ،‬زوو یا درەنگ‪ ،‬دەبێتە هۆی‬ ‫دەوڵەمەندی کۆمەڵگا و پێکهاتەکان و‬ ‫بەئەنجام گەیشتنی واڵتێك لەسەر بنەمای‬ ‫ناسنامەی نیشتمانی و دین بۆ تاکەکان و‬ ‫نیشتمانیش بە بەرگێكی دیموکراسیانەی‪/‬‬ ‫سێکوالر بۆ هەمووان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )247‬دوشةممة ‪2015/5/11‬‬

‫‪3‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫ده‌رباره‌ی قه‌ده‌غه‌كردنی كتێبەکانی ڕه‌وتی سه‌له‌فييه‌ت‬ ‫عه‌بدوڵاڵ عااڵيی‬ ‫سه‌له‌فييه‌تی دينيی‪ ،‬مادام ل ‌ه بنه‌چه‌دا‬ ‫گوتارێكی دينييه‌‪ ،‬ده‌بێت ل ‌ه ڕێی فۆڕمێكی‬ ‫تر ل ‌ه گوتاری دينيی‪ ،‬پڕۆژه‌ی ل ‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫دابنرێت‪ .‬يانی ب ‌ه هه‌مان كه‌رسته‌‪ ،‬مامه‌ڵه‌ی‬ ‫چاره‌سه‌ريی له‌گه‌ڵدا بكرێت‪ .‬به‌شێكی زۆر له‌‬ ‫ڕۆشنبيران‪ ،‬ل ‌ه كۆده‌كانی گوتاری سه‌له‌فييانه‌‬ ‫تێناگه‌ن‪ ،‬بۆي ‌ه ب ‌ه كرۆكی ڕێچكه‌كه‌يان‬ ‫ناگه‌ن‪ .‬ڕۆشنبير گه‌ر بييه‌وێت چاكسازيی‬ ‫دينيی بــكــات‪ ،‬ده‌بــێــت ببێت ‌ه (فه‌قيهـ)‬ ‫و ڕۆشنبيرييه‌كی تــه‌واوی ب ‌ه ماريفه‌ت و‬ ‫كه‌له‌پووری دينيی هه‌بێت‪ .‬به‌هه‌مان شێوه‌‪،‬‬ ‫بابای (فه‌قيهـ)و دينييش‪ ،‬تا نه‌بێت به‌‬ ‫ڕۆشنبير‪ ،‬ل ‌ه دۆگم و سه‌له‌فييه‌ت‪ ،‬قوتاری‬ ‫نابێت‪ .‬مه‌به‌ستم ‌ه بڵێم‪ :‬بۆ چاكسازيی دينيی‬ ‫و‪ ،‬گرتنه‌به‌ری هه‌ر ڕێوشوێنه‌كی ميريی بۆ‬ ‫ڕێگريی ل ‌ه توندڕه‌ويی‪ ،‬ده‌بێت (ڕۆشنبيرانی‬ ‫دينيی) سه‌رمه‌جليسی كۆڕ و دانيشته‌كان‬ ‫بن‪ ،‬ڕێنوومايی و پێشنيازه‌كانيان‪ ،‬به‌هه‌ند‬ ‫وه‌ربگيرێن‪ .‬له‌م سۆنگه‌يه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ميريی‬ ‫گوێ ب ‌ه سه‌رنج و پێشنيازی بيرمه‌ند و‬ ‫نووسه‌ر و گه‌نج ‌ه ڕۆشنبير‌ه دينداره‌كان‬ ‫بدات‪ ،‬جێيی ده‌ستخۆشيي ‌ه و كارێكی باشه‌‪.‬‬ ‫به‌ڵێ باش ‌ه و مايه‌ی خۆشحاڵييه‌‪ ،‬ك ‌ه به‌شێك‬ ‫ل ‌ه ده‌سه‌اڵتدارانی ميريی‪ ،‬هۆشياريان له‌‬ ‫موجامه‌له‌ی سه‌له‌فييه‌ت و سه‌له‌فييه‌كان بۆ‬ ‫درووست بووبێت‪.‬‬ ‫لــــ ‌ه هـــه‌نـــدێـــك مـــاڵـــپـــه‌ر و تــــۆره‌‬ ‫كۆمه‌اڵيه‌تييه‌كانيش باڵوكرايه‌وه‌ته‌و‌ه كه‌‪:‬‬ ‫«وەزارەت ــی رۆشنبیربی بە پشت بەستن‬ ‫بەراسپاردەی وەزارەتی ئەوقاف و زانایانی‬ ‫ئیسالميی‪ ،‬نەیهێشتووە سەتان كتێبی (بن‬ ‫ته‌يمييه‌‪ ،‬بن عوسه‌يمين‪ ،‬بن باز‪ ،‬ئه‌لبانيی‪،‬‬ ‫سالح فه‌وزان) لەكوردستان باڵو ببنەوە»‪.‬‬ ‫دوای باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌م هه‌واڵ و بڕياره‌‪،‬‬ ‫هه‌ندێك ل ‌ه بانگخواز‌ه ئيسالميی و نووسه‌ره‌‬ ‫ئيسالمگه‌راكان‪ ،‬په‌نجه‌ی تۆمه‌تيان بۆ‬ ‫ئێمه‌مان درێژ كردووه‌‪ ،‬گواي ‌ه خه‌تا ل ‌ه ده‌سه‌اڵت‬ ‫نييه‌‪ ،‬به‌ڵكو له‌و ڕه‌وت ‌ه ديندار‌ه عه‌قاڵنييه‌يه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه پاشخانێكی ئيعتزاليی و عيرفانيانه‌يان‬ ‫هه‌يه‌‪ ،‬ئه‌وان ل ‌ه پشتی ئه‌م برياره‌وه‌ن‪ .‬ئه‌وه‌تا‬ ‫نووسه‌رێكی به‌رچاويان ده‌نووسێت‪« :‬خه‌تای‬ ‫ئه‌وان (مه‌به‌ستی حكوومه‌ته‌) نیی ‌ه به‌ڵكو‬ ‫خه‌تای ئه‌و كه‌سانه‌ی ‌ه ك ‌ه خاوه‌نی فیكری‬ ‫ئیسالمین‪ ،‬به‌اڵم له‌خۆیانه‌و‌ه ئه‌و‌ه ئه‌ڵێن‬ ‫ك ‌ه داعش به‌رهه‌می سه‌له‌فییه‌ته‌‪ .‬ئه‌وان ‌ه كه‌‬ ‫به‌شێكیان موعته‌زیله‌ن و گوای ‌ه پله‌ی عه‌قڵ‬ ‫به‌رز ئه‌كه‌نه‌وه‌»‪ .‬يه‌كێكی تر ده‌نووسێت‪:‬‬ ‫« ئه‌م ‌ه كۆمه‌ڵ ‌ه كه‌سێكی ل ‌ه پشته‌وه‌يه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫ل ‌ه كاتی پێشه‌نگه‌ی نێوده‌وڵه‌تيی كێتبدا‪،‬‬ ‫پرت ‌ه و بۆڵه‌يان له‌سه‌ر كتێب ‌ه سه‌له‌فييه‌كاندا‬ ‫هه‌بوو» هه‌ڵبه‌ت ‌ه ئه‌م دوو نموونه‌يه‌‪ ،‬ده‌نگی‬ ‫ئيسالمييه‌كانه‌‪ ،‬نه‌ك ڕه‌وتی سه‌له‌فييه‌تی‬ ‫مه‌دخه‌ليی‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕاستييدا ڕاست ‌ه ئێم ‌ه ل ‌ه چه‌ندان‬ ‫چاوپێكه‌وتنی تيڤيی و ڕاديۆيی‪ ،‬هه‌م ل ‌ه كۆڕ‬ ‫و سيميناره‌كاندا‪ ،‬ل ‌ه ترسناكيی سه‌له‌فييه‌ت‬ ‫له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی كورديی‪ ،‬دواوين و قسه‌مان‬ ‫بۆی هه‌بووه‌‪ .‬ئه‌وه‌ش ڕاست ‌ه ك ‌ه ڕه‌خنه‌مان‬ ‫لـ ‌ه بێسه‌روبه‌ريی پێشانگه‌ی هه‌ولێری‬ ‫نێوده‌وڵه‌تيی بۆ كتێب هه‌بوو‌ه و‪ ،‬ب ‌ه نووسين‬ ‫و چاوپێكه‌وتن‪ ،‬ب ‌ه ڕای گشتييمان گه‌ياندووه‌‪.‬‬ ‫وه‌لێ بۆ ئه‌م بڕياره‌‪ ،‬هه‌رگيز پرس ب ‌ه ئێمه‌‬ ‫نه‌كراوه و ئاگامان لێی نه‌بووه‌‪ .‬ئێمه‌ش‬ ‫وه‌ك ئه‌م خه‌ڵكه‌‪ ،‬ل ‌ه ڕێی ماڵپه‌ره‌كان‪،‬‬ ‫پێيمان زانيوه‌‪ .‬هه‌واڵه‌ك ‌ه بڕێك ناڕوونه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست ل ‌ه ڕێگريكردنی ئه‌م كتێبانه‌‬ ‫ل ‌ه پێشانگه‌كه‌دا بووبێت‪ ،‬ئه‌م ‌ه هه‌نگاوێی‬ ‫چاك و بوێرانه‌ي ‌ه و‪ ،‬مايه‌یی ده‌ستخۆشيی‬ ‫و پێزانينه‌‪ .‬ل ‌ه بڕی لۆمه‌كردنی ئێمه‌‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫ستايش بكرێين‪ ،‬به‌وه‌ی ڕۆڵێكمان هه‌بووه‌‬ ‫ل ‌ه كه‌مكردنه‌وه‌ی ڕێژه‌ی كتێبی توندڕه‌وان‬ ‫له‌م پێشه‌نگ ‌ه نێوده‌وڵه‌تييه‌دا‪ .‬وه‌لێ ئه‌گه‌ر‬ ‫مه‌به‌ست پێی گشتاندن بێت و‪ ،‬ئيتر به‌‬

‫يه‌كجاريی كتێبی ناوبراوان قه‌ده‌غ ‌ه بكرێت‪،‬‬ ‫بۆ ئه‌مه‌يان سه‌رنج و قسه‌ی خۆمان هه‌يه‌‪.‬‬ ‫ب ـه‌ر لـ ‌ه قسه‌كردن لـه‌سـه‌ر بڕياره‌كه‌‪،‬‬ ‫ده‌م ـه‌وێــت قس ‌ه لـه‌سـه‌ر ئ ـه‌م نــووس ـه‌ر و‬ ‫بانگخواز‌ه ئيسالمييان ‌ه بكه‌م‪ ،‬ك ‌ه په‌نجه‌ی‬ ‫تۆمه‌ت بۆ ئێم ‌ه ڕاده‌كێشن‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی‬ ‫تاوانبارێكی هه‌ر گه‌وره‌ی وه‌اڵت بين‪ .‬له‌م‬ ‫گوتانه‌ياندا‪ ،‬سه‌له‌فييه‌ت ل ‌ه به‌رهه‌مهێنانی‬ ‫داعشێتيی پاكژ ڕاده‌گرن و‪ ،‬ئه‌م هه‌نگاوه‌ی‬ ‫ميرييش‪ ،‬ب ‌ه تاوانێكی گــه‌وره‌ی دينداره‌‬ ‫ڕۆشنبيره‌كان ده‌زانن (خۆش ئه‌مه‌يه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ئه‌م نووسه‌ر و به‌ناو بيرمه‌ند‌ه ئيسالمييانه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئه‌م قسان ‌ه ده‌كه‌ن‪ ،‬ل ‌ه كوێدا بزانن شنه‌ی‬ ‫ئيعتزال تۆی مه‌رامه‌كانيان ده‌گه‌شێنێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕووی خــۆيــان و هــه‌وادارانــيــان ئاراسته‌‬ ‫ده‌كه‌ن)‪ ،‬خۆيان له‌م كه‌له‌پوور‌ه ئيرهابييه‌‬ ‫داعشييه‌ی سه‌له‌فييه‌تی جيهانی غافڵ‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬پر ده‌ده‌ن ‌ه بيری كراوه‌يی و عه‌قاڵنيی‬ ‫و عيرفانيی ئيسالميی‪ .‬ناحه‌قيان نييه‌‪ ،‬ئه‌ی‬ ‫نابينن‪ :‬سه‌تان بيرمه‌ند و نووسه‌ر و گه‌نجی‬ ‫موعته‌زيله‌يی له‌نێو داعشن! به‌ڵێ قسه‌ی‬ ‫ئه‌وانه‌‪ ،‬چوونكێ ئه‌و‌ه گه‌نج و ڕه‌وت ‌ه دينداره‌‬ ‫موعته‌زيله‌كان بوون‪ ،‬كوردستانيان كردبووه‌‬ ‫گۆڕستان و ئه‌فغانستان‪ .‬ئا به‌ڵێ‪ ،‬گه‌نجه‌‬ ‫ديندار‌ه عاريفه‌كان بوون‪ ،‬مه‌زارگ ‌ه و مزگه‌وتی‬ ‫شێخانی هه‌وڕامانيان ته‌فروتونا و خاپوور‬ ‫كرد‪ .‬قسه‌ی ئه‌مانه‌يه‌‪ ،‬سه‌له‌فييه‌ت به‌ريئه‌‬ ‫ل ‌ه هه‌موو تونده‌ڕه‌ويی و ئيرهابێك‪ .‬ئه‌وه‌‬ ‫موعته‌زيليی و ئه‌قاڵنييه‌كان بوون‪ ،‬سه‌تان‬ ‫گه‌نجی به‌سته‌زمانی واڵتيان ب ‌ه وه‌همی جيهاد‬ ‫ب ‌ه كوشتدا‪ ،‬موعته‌زيله‌كان بــوون‪ ،‬ده‌يان‬ ‫دوكان و كتێبخانه‌يان ته‌قانده‌و‌ه و سووتاند‪.‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬موعته‌زيله‌كان بوون‪ ،‬فه‌توای كافراندنی‬ ‫سه‌تان ڕۆشنبير و شاعير و دانايان ده‌ركرد‪.‬‬ ‫به‌ڵێ موعته‌زيله‌كانن‪ ،‬الباڵێكی كۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫كورديی ب ‌ه كافر و موشريك و سه‌رلێشێواو‬ ‫ده‌زانن‪ ،‬ب ‌ه به‌هانه‌ی سۆفييبوون‪.‬‬ ‫گه‌وره‌ترين په‌تای كــاری ئيسالميی له‌‬ ‫ئ ـه‌مــڕۆدا‪ ،‬موجامه‌له‌ی سه‌له‌فييه‌ته‌‪ .‬له‌‬ ‫كوردستانی خۆماندا‪ ،‬ل ‌ه ئێستا‌دا‪ ،‬دوو‬ ‫ڕه‌وتــی سه‌ره‌كيی دينيی چاالكن‪ .‬يه‌ك‪:‬‬ ‫ئيسالمييه‌كان‪ .‬دوو‪ :‬سه‌له‌فييه‌كان‪ .‬ئه‌گه‌ر به‌‬ ‫ورديی لێوردبوونه‌و‌ه و لێكۆڵينه‌و‌ه بكه‌يت‪،‬‬ ‫ده‌بينيت‪ :‬ته‌نيا ل ‌ه فۆرم ‌ه سياسييه‌كه‌دا له‌‬ ‫يه‌كتری جودان‪ ،‬ئه‌گينا ل ‌ه ئاقيد‌ه و تێفكرين‪،‬‬ ‫هاوته‌ريب و ته‌بان‪ .‬دژايه‌تيی ئيسالمييه‌كان‬ ‫بۆ سه‌له‌فييه‌كان‪ ،‬ل ‌ه غه‌می ماريفه‌تيی‬ ‫دينيی و‪ ،‬نه‌شێواندنی كلتووريی و‪ ،‬پشێويی‬ ‫كۆمه‌اڵيه‌تيی و‪ ،‬ترسی ئاسايشی نه‌ته‌وه‌يی‬ ‫و فه‌رهه‌نگيی نييه‌‪ .‬نــا‪ ،‬ته‌نێ له‌سه‌ر‬ ‫ملمالنێ سياسيی و حزبييه‌كه‌يه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫به‌يانيی سه‌له‌فييه‌ت‪ ،‬دان ب ‌ه شه‌رعييه‌تی‬ ‫كار و حزبێتيی ئيسالميی دا بنێت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ئيسالمييانه‌ی ئه‌مڕۆ ك ‌ه ل ‌ه ڕووكه‌شدا نه‌ياری‬ ‫سه‌له‌فييه‌كانن‪ ،‬ئه‌وكات يار و دۆستی گيانيی‬ ‫ب ‌ه گيانيی ئه‌وانن‪ .‬جاروبار ئومێدمان به‌‬ ‫چه‌ند كه‌سايه‌تييه‌كی ئيسالميی ده‌بێت‪،‬‬ ‫وه‌لێ ئه‌مانيش ل ‌ه حاڵه‌ت و بارێكی ئه‌وهادا‪،‬‬ ‫بێ هيوا و نائومێدمان ده‌كه‌ن‪ .‬ئاخر ئه‌وانه‌ی‬ ‫بۆ هه‌ر بريارێكی وه‌ها و‪ ،‬باسوخواسه‌كانی‬ ‫نێزيك له‌م بابه‌تانه‌دا‪ .‬تيغی تۆمه‌ت و‬ ‫پيالنگێريی ئاراسته‌ی سينه‌ی ڕۆشنبيرانی‬ ‫دينيی ده‌كــه‌ن‪ ،‬ب ‌ه حسێب كه‌سايه‌تييه‌‬ ‫ميانڕه‌و و ڕۆشنبيره‌كانی نێو ئيسالمييه‌كانن‪.‬‬ ‫ده‌ی ئه‌م ‌ه حاڵی ميانڕ‌ه و ڕۆشنبيره‌كانيان‬ ‫بێت‪ ،‬چی ب ‌ه حاڵی تاريكبير و دۆگماكانيان؟!‬ ‫گوتاری سه‌له‌فييه‌تی نادينيی ده‌ڵێت‪ :‬له‌گه‌ڵ‬ ‫هزرم ته‌بای‪ ،‬دۆست و برای‪ .‬ناته‌بای‪ ،‬دوژمن‬ ‫و بــه‌اڵی‪ .‬هه‌رچی گوتاری سه‌له‌فييه‌تی‬ ‫دينييه‌‪ ،‬ده‌ڵێت‪ :‬له‌گه‌ڵ هزرم ته‌بای‪ ،‬دۆست‬ ‫و برای‪ ،‬ناته‌بای‪ ،‬دوژمنی خۆم و خودای‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ت ‌ه بانگخواز و نووسه‌ر‌ه سه‌له‌فييه‌كانی‬ ‫نێو ئيسالمييه‌كان نابينيت‪ ،‬بۆ هه‌ر پرۆژه‌‬ ‫و په‌يامێك‪ ،‬له‌گه‌ڵ پرۆژ‌ه و ئه‌جندای وی‬ ‫ڕێك و ته‌با نه‌بێت‪ ،‬يه‌كسه‌ر ب ‌ه دوژمنی خۆی‬ ‫و دين و خوداكه‌شی هه‌ژمارت ده‌كات‪ .‬له‌‬ ‫بری ئه‌وه‌ی بێت گفتووگۆ بكات‪ ،‬ئارگۆمێنت‬ ‫عه‌رز بكات‪ ،‬ده‌مه‌ته‌قێی بابه‌تيان ‌ه بكات‪،‬‬ ‫دێت تۆمه‌ت و ته‌شهير و دواجار ته‌كفيرت‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كات‪ .‬ئه‌وانه‌شيان ك ‌ه ب ‌ه ته‌واويی‬ ‫ماريفه‌تی دينيی و ڕۆشنايه‌تيی ل ‌ه هزرياندا‬ ‫چه‌قيوه‌‪ ،‬شوێنيان له‌نێوياندا نه‌مايه‌و‌ه و‬ ‫بۆی ده‌رچوون‪ ،‬ك ‌ه حه‌ق واي ‌ه ئه‌وانی تريش‪،‬‬

‫هه‌موو لێی ده‌رچن‪.‬‬ ‫ئێمه‌مانان‪ ،‬ك ‌ه دوور ل ‌ه مه‌رامی حزبيی‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫غه‌می ماريفه‌تی دينيی بووينه‌‪ ،‬سااڵنی ساڵه‌‪،‬‬ ‫قوربانيی نێوان توندڕه‌ويی دينيی و نادينيی‬ ‫بووينه‌‪ .‬ئه‌و ئازاديی و ڕێگه‌خۆشكردنه‌ی بۆ‬ ‫بير و به‌رهه‌می سه‌له‌فييه‌ت و ئيسالمييه‌كان‬ ‫ل ‌ه ڕابردوودا كراوه‌‪ ،‬بۆ نووسه‌رانی دينداری‬ ‫سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬نه‌كراوه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر ئێست ‌ه ميری‬ ‫و ده‌سه‌اڵت‪ ،‬له‌مه‌ياندا به‌هۆش هاتۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫مايه‌ی ده‌ستخۆشيی و دڵخۆشييه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم‪:‬‬ ‫‪ _١‬ڕاستييه‌كه‌ی ڕاست ‌ه ك ‌ه هه‌موو ئه‌و‬ ‫(بن)انه‌‪ ،‬ل ‌ه (سه‌ر)انی سه‌رچاوه‌كانی‬

‫‪ _٥‬سه‌تان كتێب و ناميلكه‌ی كورديی‬ ‫دانراوی كورد‌ه سه‌له‌فييه‌كان (نه‌ك هی‬ ‫ئه‌م ئيبنانه‌) له‌نێو كتێبخانه‌كاندا هه‌يه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫پڕ‌ه ل ‌ه ته‌حقير ب ‌ه دين و ژينی ئه‌م خاك‬ ‫و نه‌ته‌وه‌يه‌‪ ،‬ده‌بێت هه‌ژمارێك بۆ ئه‌وانيش‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫‪ _٦‬كتێب له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌ی‬ ‫فيكريی يه‌كه‌ميانه‌‪ ،‬وه‌لێ ل ‌ه ئێسته‌دا و‬ ‫ل ‌ه وه‌اڵتــی ئێمه‌دا‪ ،‬چاالكيی و گه‌شه‌ی‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت‪ ،‬زێده‌تر ل ‌ه ڕێگه‌ی گوتاری‬ ‫بانگخوازانی سه‌له‌فييه‌ت و ڕاگه‌ياندنه‌وه‌يه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ی به‌ند‌ه موتابه‌عه‌م كردبێت‪،‬‬ ‫زێده‌تری ئه‌وانه‌ی به‌م دواييان ‌ه بوونه‌ته‌‬ ‫سه‌له‌فيی‪ ،‬ل ‌ه ڕێگه‌ی وه‌عز و كه‌ناڵه‌كانيان‬

‫سه‌له‌فييه‌ت تێيدا ته‌شه‌ن ‌ه بسه‌نێت‪ .‬به‌دوور‬ ‫نازانرێت‪ ،‬بــاوكــردنـه‌وه‌ی سه‌له‌فييه‌ت‬ ‫به‌مشێوه‌ي ‌ه ل ـ ‌ه سلێمانیی‪ ،‬پيالنی‬ ‫غافاڵندنی كۆمه‌اڵيه‌تيی بێت‪ ،‬چوونكه‌‬ ‫ئێم ‌ه پێمان وايه‌‪ ،‬سه‌له‌فييه‌ت به‌ر له هه‌ر‬ ‫اليه‌ن و ڕووێك‪ ،‬كاريگه‌ريی نه‌رێنيی له‌سه‌ر‬ ‫اليه‌ن ‌ه كۆمه‌اڵيه‌تيی كۆمه‌ڵگه‌يه‌‪ .‬وشياریی‬ ‫كۆمه‌ڵگ ‌ه ل ‌ه وه‌اڵتانی ئيسالميی‪ ،‬ته‌نێ له‌‬ ‫ڕێی دينداريی سه‌له‌فييی‪ ،‬ده‌گه‌وجێندرێت‪.‬‬ ‫سه‌له‌فييه‌كانی كوردستان‪ ،‬ل ‌ه ئێسته‌دا‪،‬‬ ‫خــاوه‌ن كه‌ناڵێكی چاالكی ئاسمانيين‪،‬‬ ‫بۆ ئامۆژگاريی به‌ره‌و سه‌له‌فييه‌ت‪ ،‬ئايا‬ ‫ئه‌م ‌ه ڕه‌وايه‌؟! دۆستێكی هێژا و ژيرم له‌‬ ‫پێگه‌يه‌كی ميريی ئه‌م ده‌سه‌اڵت ‌ه گوتی‪:‬‬

‫ل ‌ه كوردستانی خۆماندا‪ ،‬ل ‌ه ئێستا‌دا‪ ،‬دوو ڕه‌وتی سه‌ره‌كيی دينيی‬ ‫چاالكن‪ .‬يه‌ك‪ :‬ئيسالمييه‌كان‪ .‬دوو‪ :‬سه‌له‌فييه‌كان‪ .‬ئه‌گه‌ر ب ‌ه‬ ‫ورديی لێوردبوونه‌و ‌ه و لێكۆڵينه‌وه‌ بكه‌يت‪ ،‬ده‌بينيت‪ :‬ته‌نيا ل ‌ه‬ ‫فۆرم ‌ه سياسييه‌كه‌دا له‌ يه‌كتری جودان‪ ،‬ئه‌گينا ل ‌ه ئاقيد ‌ه و‬ ‫تێفكرين‪ ،‬هاوته‌ريب و ته‌بان‬ ‫توندڕه‌ويی دينيينه‌و‪ ،‬ه ـه‌رده‌م ئيلهام‪-‬‬ ‫به‌خشی گرۆه ‌ه ئيرهابييه‌كان بــوون‪.‬‬ ‫وه‌لێ بڕياری قه‌ده‌غه‌كردنی كتێبه‌كانيان‬ ‫ب ‌ه ته‌نێ‪ ،‬چاره‌سه‌ريی توندرۆيی گوتاری‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت نييه‌‪ ،‬چوونك ‌ه سه‌له‌فييه‌تي‬ ‫هه‌ر له‌مان ‌ه و كتێبه‌كانيان پێكنه‌هاتووه‌‪.‬‬ ‫‪_٢‬ده‌بێت ئه‌و گوت ‌ه باو‌ه سه‌لماوه‌مان‬ ‫لـ ‌ه يــاد بێت (كــل ممنوع مــرغــوب)‪..‬‬ ‫زه‌قكردنه‌وه‌ی ڕێوشوێنيكی وه‌های ئه‌منيی‬ ‫ل ‌ه ڕێی ئيعالميی‪ ،‬هه‌ڵه‌يه‌كی گه‌وره‌يه‌‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ئێم ‌ه ل ‌ه سه‌رده‌می ته‌كنه‌لۆجيا‬ ‫و سۆشيال ميدياين‪ ،‬ب ‌ه يه‌ك كليك‪ ،‬له‌‬ ‫مــاوه‌ی يـه‌ك خوله‌كدا‪ ،‬كتێبخانه‌يه‌كی‬ ‫زه‌خمی سه‌له‌فييه‌ت‪ ،‬دێت ‌ه نێو الپتۆپ و‬ ‫ئايپاد و الپتۆپه‌كانمان‪ .‬ويستمان له‌سه‌ر‬ ‫كام ‌ه كتێب هه‌بێت‪ ،‬زۆر ب ‌ه ئاسانيی‬ ‫كۆپيی ده‌كه‌ين و‪ ،‬ده‌يخه‌ين ‌ه نێو ڕه‌فه‌ی‬ ‫كتێبخانه‌كانمانه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ _٤‬بابای توێژه‌ر ل ‌ه ڕه‌وتی سه‌له‌فييه‌ت‪،‬‬ ‫بێگومان بۆ لێكۆڵينه‌و‌ه و توێژينه‌وه‌كانی‬ ‫ده‌بێت بۆ خودی سه‌رچاوه‌كانی خۆيان‬ ‫بگه‌رێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر چنگی نه‌كه‌وێت‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫ل ‌ه توێژينه‌و‌ه و لێوردبوونه‌و‌ه ده‌كه‌وێت‪.‬‬

‫كه‌وتوونه‌ت ‌ه ژێر هه‌ژموونی سه‌له‌فييه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫نه‌ك ب ‌ه كتێب‪ .‬ئاخر من كه‌سانێك ده‌ناسم‪،‬‬ ‫ژنی ماڵه‌وه‌ي ‌ه و خوێنده‌واريی نييه‌‪ ،‬كه‌وتۆته‌‬ ‫ژێــر كاريگه‌ريی گوتاری سه‌له‌فييه‌ت‪.‬‬ ‫گه‌نجی كاسب ده‌ناسم‪ ،‬نازانێت ناوی خۆی‬ ‫بنووسێت‪ ،‬چ جای كتێب خوێندنه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر ل ‌ه ڕێی وتار و كه‌ناڵه‌كانيان‪ ،‬بووه‌ته‌‬ ‫سه‌له‌فيی‪ .‬بۆي ‌ه به‌ر ل ‌ه هه‌ر شتێك‪ ،‬پێش‬ ‫س ـه‌رچــاو‌ه فيكرييه‌كان‪ ،‬با سه‌رچاوه‌‬ ‫ماددييه‌ك ‌ه دابخرێت‪ .‬ئاخر ماقووڵه‌‪ ،‬له‌نێو‬ ‫جه‌رگه‌ی شاری سلێمانيی‪ ،‬مزگه‌فتێگ به‌‬ ‫س ـه‌رووی ‪ ٨٠‬قوتابيی سه‌له‌فييه‌وه‌‪ ،‬له‌‬ ‫كۆششی به‌رهه‌مهێنانی سه‌تان گوتاربێژی‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت بێت بۆ كوردستان؟! ڕاگرتنی‬ ‫ســه‌رووی هه‌شتا فه‌قێ‪ ،‬پاڵپشتييه‌كی‬ ‫مادديی‪-‬مانه‌ويی‪-‬ئه‌منيی‬ ‫ب ـه‌هــێــزی‪:‬‬ ‫گ ـه‌ره‌ك ـه‌! چه‌ند ساڵێكی تــر‪ ،‬سه‌تان‬ ‫گوتاربێژی سه‌له‌فيی‪ ،‬به‌سه‌ر مينبه‌ره‌كانی‬ ‫كوردستان ده‌ك ـه‌ون و‪ ،‬مزگه‌فته‌كانيان‬ ‫وه‌چنگ ده‌كه‌وێت‪ .‬گه‌شه‌كردنی خێرای‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت ل ‌ه سلێمانيی‪ ،‬جێگه‌ی پرس‬ ‫و له‌سه‌ر وه‌ستانه‌‪ ،‬شارێك پر ل ‌ه چاالكيی‬ ‫ڕۆشنبيریی و كــراوه‌يــی‪ ،‬سه‌ير‌ه وه‌ها‬

‫ئه‌مڕۆ ك ‌ه بڕياری قه‌ده‌غه‌كردنی ئه‌م‬ ‫كتێبان ‌ه باڵو ده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬هه‌ر دوێنێ‪،‬‬ ‫گـــه‌وره‌ی سه‌له‌فييانی كوردستان‪ ،‬له‌‬ ‫وه‌زاره‌تــی نێوخۆدا‪ ،‬ب ‌ه ڕه‌سميی ڕێگه‌‬ ‫ب ‌ه ئۆتۆمۆبێل ‌ه درع ـه‌ك ـه‌ی دراوه‌! خۆ‬ ‫ئێو‌ه باشتر ده‌زانــن‪ ،‬چه‌ند به‌رپرسێكی‬ ‫ساويلك ‌ه (خۆش ئه‌وه‌ي ‌ه سه‌ربازييش)‬ ‫به‌و پێيه‌ی دۆستی گيانيی ب ‌ه گيانييانه‌‪،‬‬ ‫ڕێگه‌خۆشيی بۆ گه‌وره‌ی سه‌له‌فييان و ‪١٢‬‬ ‫مه‌الی سه‌له‌فيی تر كردووه‌‪ ،‬تا چاويان به‌‬ ‫سه‌رۆكی هه‌رێم بكه‌وێت و عه‌رزی حاڵيان‬ ‫بۆی بكه‌ن‪ .‬الباڵێكی ده‌سه‌اڵتی كورديی‪،‬‬ ‫ل ‌ه هه‌ردوو حيزب ‌ه بااڵده‌سته‌كه‌‪ ،‬شه‌وان‬ ‫پشتگيريی ل ‌ه سه‌له‌فييه‌ت ده‌ك ـه‌ن‪ ،‬به‌‬ ‫ڕۆژيش‪ ،‬وه‌ك نه‌ياری سه‌له‌فييه‌ت‪ ،‬خۆيان‬ ‫نمايش ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌م دوو فاقييه‌ت ‌ه ڕابگرن‪،‬‬ ‫عه‌شايريی گوته‌نی‪ :‬سه‌له‌فييه‌ت ل ‌ه خه‌ت‬ ‫ده‌گرن‪.‬‬ ‫ڕێــگــريــی لــ ‌ه تــونــدڕه‌ويــی گــوتــاری‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت و پــووكــان ـه‌وه‌ی ده‌مــاری‬ ‫سه‌له‌فييانه‌‪ ،‬ئه‌وها ده‌كرێت‪:‬‬ ‫‪ _١‬گرنگيی ب ‌ه سيسته‌می په‌روه‌رده‌‬ ‫بــدرێــت‪ .‬زۆربــــه‌ی نه‌هامه‌تييه‌كانی‬

‫واڵتــی ئێمه‌‪ ،‬به‌ره‌نجامی نه‌نگييه‌كانی‬ ‫پـه‌روه‌رده‌يـه‌‪ .‬چاكسازيی ل ‌ه پ ـه‌روه‌رده‌‪،‬‬ ‫ئۆكسجينی واڵتمانه‌‪ .‬زوو پێی ڕانه‌گه‌ين‪،‬‬ ‫وه‌اڵت ده‌خنكێت‪ .‬سيسته‌مێك‪ ،‬كلتوورێكی‬ ‫وه‌ها بێنێته‌ئاراوه‌‪ ،‬ك ‌ه تاكی كورديی به‌‬ ‫سرووشتی حاڵ‪ ،‬ئاور ل ‌ه گوتار و ته‌وژمی‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت نه‌داته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ _٢‬گوتمان‪ :‬قه‌ده‌غه‌كردنی ئه‌م كتێبانه‌‬ ‫به‌شێو‌ه گشتگيريیه‌كه‌‪ ،‬هيچ به‌ره‌نجامێكی‬ ‫ئه‌رێنيی نابێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر نه‌رێنيش درووست‬ ‫نه‌كات‪ .‬قه‌ده‌غه‌كردنی كتێب‪ ،‬كلتوورێكی‬ ‫سه‌له‌فييانه‌يه‌‪ .‬ل ‌ه ڕێبازی سه‌له‌فييه‌ت‬ ‫(حصر المصادر) پياد‌ه ده‌كرێت‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه پێويست ‌ه هه‌بێت‪ ،‬فلته‌رێكی به‌هێزه‌‪.‬‬ ‫ته‌نگكردنه‌وه‌ی ئه‌م ده‌رفه‌ت ‌ه فراوانه‌ي ‌ه به‌‬ ‫باڵوكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌كانی سه‌له‌فييه‌ت‪.‬‬ ‫فلته‌رێكی به‌هێز ل ـه‌س ـه‌ر چاپكردنی‬ ‫كتێبی سه‌له‌فييه‌كان له‌نێوخۆدا‪ ،‬هه‌م‬ ‫ل ‌ه ده‌روازه‌كــــان‪ ،‬بۆ هاتنی كتێبه‌كانی‬ ‫سه‌له‌فيی ده‌ره‌و‌ه هه‌بێت‪.‬‬ ‫‪ _٣‬چاوخشاندنه‌و‌ه بـ ‌ه مه‌نهه‌جی‬ ‫خوێندنگ ‌ه دينييه‌كان‪ ،‬چون تا ئێسته‌‪ ،‬له‌‬ ‫به‌شێكيان‪ ،‬كتێبه‌كانی ئه‌م (ابن)نان ‌ه به‌‬ ‫ده‌رس ده‌خوێندرێت و مه‌نهه‌جن‪.‬‬ ‫‪ _٤‬بنبڕكردنی يارمه‌تيی ماددييی‬ ‫سه‌له‌فييه‌كان‪.‬‬ ‫‪ _٥‬داخستنی كه‌ناڵ ‌ه ئاسمانيی و‬ ‫لۆكاڵيي ‌ه سه‌له‌فييه‌كان‪.‬‬ ‫‪ _٦‬چــاوخــشــانــدن ـه‌و‌ه ب ـ ‌ه مۆڵه‌تی‬ ‫ڕێگه‌پێدانی هه‌فته‌نام ‌ه و كۆواره‌كان‪ ،‬كه‌‬ ‫به‌شێكيان ميبنه‌ری گوتاری سه‌له‌فييه‌ته‌‪.‬‬ ‫‪ _٧‬چاوخشاندنه‌و‌ه ب ‌ه قوتابخانه‌‬ ‫دينييه‌كانی سه‌له‌فييه‌كان‪.‬‬ ‫‪ _٨‬پاڵپشتيی مادديی و مه‌عنه‌ويی‪ ،‬له‌م‬ ‫پڕۆژ‌ه و دامه‌زراوان ‌ه بكرێت‪ ،‬ك ‌ه به‌ديلی‬ ‫گوتاری دينيی سه‌له‌فييه‌تن‪ .‬ل ‌ه به‌رانبه‌ر‬ ‫گوتاريی سه‌فه‌ييی دينيی‪ ،‬خاوه‌ن پرۆژه‌ی‬ ‫ماريفه‌تيی دينيی پڕ ل ‌ه ئه‌قاڵنييه‌ت و‬ ‫مه‌عنه‌ويه‌تن‪.‬‬ ‫‪ _٩‬ل ‌ه خوێندنگ ‌ه و كه‌ش ‌ه ديندارييه‌كه‌‪،‬‬ ‫بايه‌خ ب ‌ه پێكه‌وه‌گرێدانی ئه‌قالنييه‌ت و‬ ‫مه‌عنه‌ويتی دينيی بدرێت‪ .‬گرنگيی به‌‬ ‫ئه‌قڵ و ديدی ڕه‌وتی ئه‌قاڵنيی ئيسالم و‪،‬‬ ‫ڕۆحيه‌تی سۆفيزم بدرێت‪.‬‬ ‫‪ _١٠‬ل ‌ه ڕاگه‌ياندن‪ ،‬بواری زێده‌تر به‌‬ ‫ڕۆشنبيرانی دينيی و بيرمه‌ند و ڕه‌خنه‌گرانی‬ ‫بواره‌ك ‌ه بدرێت‪ ،‬تا زێده‌تر كاريگه‌ريان له‌‬ ‫وشياكردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگ ‌ه هه‌بێت‪.‬‬ ‫ئـه‌م ‪ ١٠‬خاڵ ‌ه و چه‌ندان خاڵی تر‪،‬‬ ‫حكوومه‌تی كوردستان ئه‌گه‌ر له‌سه‌ری‬ ‫بڕوات‪ ،‬ب ‌ه به‌رهه‌مێكی چاكی چاكسازيی‬ ‫ديــنــی ده‌گــــات‪ .‬ئ ـه‌گ ـه‌ر ئــه‌م هه‌نگاوه‌‬ ‫بگرێت‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی ڕێگيری ل ‌ه كتێبی‬ ‫سه‌له‌فييانيش بكات‪ ،‬گه‌نجی وه‌اڵت ئاوڕ‬ ‫به‌الی سه‌له‌فييه‌ت ناداته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاوه‌ش گوتم‪ ،‬ب ‌ه گشتيی‬ ‫ئ ـه‌م بــڕيــار‌ه نيشانه‌ی وشــيــاربــوونـه‌وه‌ی‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه و جێيی ده‌ستخۆشييه‌‪ .‬وه‌لێ ل ‌ه‬ ‫ورده‌كارييه‌كه‌دا ته‌با نين و‪ ،‬پێويست ‌ه وه‌ها‬ ‫بكرێت ك ‌ه له‌اليه‌ن دڵسۆزان و شاره‌زايانی‬ ‫بواره‌كه‌دا ده‌گووترێت‪ .‬ده‌بێت سه‌له‌فيی‬ ‫و ئيسالمگه‌راكانيش‪ ،‬ئه‌م بڕيار‌ه زۆر ب ‌ه‬ ‫ئاسايی وه‌ربگرن‪ .‬دوور ل ‌ه تۆمه‌تی دژ‌ه دين و‬ ‫ئيسالمه‌تيی‪ .‬چوونكێ‪ :‬ئه‌مری وه‌لی ئه‌مره‌‪،‬‬ ‫ده‌سه‌اڵت به‌پێی ئاقيده‌ی سه‌له‌فييه‌ت‪ ،‬بۆ‬ ‫سه‌له‌فييه‌كان (ولی األمــر)ه‌‪ .‬هه‌ر به‌پێی‬ ‫دينی سه‌له‌فييه‌تيش‪ ،‬سه‌مع و تاعه‌تی‬ ‫وه‌لی ئه‌مر‪ ،‬واجبه‌‪ .‬بۆ ئيسالمگه‌راكانيش‪،‬‬ ‫گوته‌يه‌كی (يوسف قه‌ره‌زاويی) شێخيان‬ ‫وه‌بير دێنمه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه ياداشته‌كه‌يدا ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ب ‌ه منداڵيی كاتێك ل ‌ه ئه‌زهه‌ر ده‌مان خوێند‪،‬‬ ‫كتێبه‌كانی (ابن تيميه‌‪ ،‬ئيبن قه‌يم‪ ،‬ئين‬ ‫عه‌بدولوه‌هاب) قه‌ده‌غ ‌ه بوون! ئه‌وه‌شمان‬ ‫ل ‌ه بير نه‌چێت‪ ،‬ل ‌ه سه‌رده‌می خيالفه‌تی‬ ‫عوسمانيی‪ ،‬كتێبه‌كانی بن ته‌يمي ‌ه و بن قه‌يم‪،‬‬ ‫مه‌منووع بوون‪ .‬ئيدی ئه‌گه‌ر ئه‌و هه‌نگاوه‌ی‬ ‫ئێست ‌ه دژ‌ه دين و ئيسالمه‌تيی بێت‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫بڕياره‌كانی ئه‌زهه‌ر و ده‌وڵه‌تی عوسمانيش‪،‬‬ ‫دژ‌ه دينيی و ئيسالميی بووبێت‌! دياره‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫(بن)انه‌‪ ،‬ب ‌ه ئيمان و ئيسالمه‌تيی‪ ،‬يه‌كسانن!‬

‫ذمارة (‪ )247‬دوشةممة ‪2015/5/11‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫ت و ئیسالم‬ ‫بەند‌وباوی ئەدەبیاتی ئیسالمیی کوردی‪ ،‬دەربارەی عەلمانیە ‌‬ ‫وەاڵمێك بۆ (كورتە وەاڵم)ـەكەی عەلی باپیر‬ ‫سەروەر پێنجوێنى‬ ‫بەشی شەشەم‬ ‫سەرچاوەی توندڕەویی گروپی وەکو داعش‪:‬‬ ‫سێکیوالریزم یان ئیسالم؟!‬ ‫(عەلی باپیر)‪ ،‬لە «کورتە وەاڵم»ـەکەیدا‪،‬‬ ‫باسێکی تر‪ ،‬بە ناونیشانی «هۆكاری سه‌ره‌كیی‬ ‫په‌ڕگیری؛ سته‌می زلهێزان ‌و فشاری ڕژێم ‌ه‬ ‫سیكۆالریسته‌كانه‌‪ ،‬نه‌ك ئیسالم»‪ ،‬دەکاتەوە‪.‬‬ ‫لــەژێــر ئــەم ناونیشانەدا دەیــەوێــت ئــۆبــاڵ و‬ ‫لێپرسراوێتیی تــونــدڕەوی و تــێــرۆری گروپە‬ ‫ئیسالمیەکانی وەکو (داعش) و هاوشێوەکانی؛‬ ‫بخاتە ئەستۆی (سێکیوالریزم)(!) و بە هەمو‬ ‫شێوەیەک ئیسالم و بیری ئیسالمی لەو توندڕەویە‬ ‫بەری بکات!!‬ ‫ئەم باسەش بەو بیانوە دەهێنێتەوە کە گوایە‬ ‫(مەال بەختیار) لە وتاری دەستپێکی كۆنفڕانسی‬ ‫دامەزراندنی ڕێكخراوی (دابــڕان) ـدا «ئاماژ‌ه‬ ‫به‌و‌ه ده‌كات ك ‌ه ئیسالم سه‌رچاوه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫(داعش)ـه‌»! بەم شێوەیە و بەبێ گواستنەوەی‬ ‫ورد و «ئەمین» ی دەقی قسەکان‪ ،‬بە شێوەیەک‬ ‫تەنها دەبێتە کورتکردنەوەیەکی ستەمکارانەی‬ ‫کۆی قسەکان‪.‬‬ ‫سەرەتا با بزانین کاک (مەال بەختیار) لەو‬ ‫وتــارەدا چیی وتوە دەربــارەی ڕیشە و بنچینە‬ ‫ئایینیەکانی داعش‪:‬‬ ‫سەرەتا ئاماژە بۆ «ڕوبــاری كۆنەپەرستیی‬ ‫ئیسالمگەرایی سەلەفی»‌و «عەقڵی دواكەوتویی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كە تا ئێستاش ژنكوژی لە بەشێكی‬ ‫واڵتی ئێمەدا كارێكی زۆر ئاساییە»‪ ،‬دەکات‪ ،‬و‬ ‫ئینجا دەڵێت‪« :‬ئەو بێباكی‌و تێنەگەیشتنە‪ ،‬ئەو‬ ‫بەسەقەتی تێگەیشتنە لە كۆمەڵێك لەو چەمكانە؛‬ ‫بێ گومان لە ئەنجامدا وای كرد هەم لە عیراق‬ ‫‌و لە كوردستانیشدا بینیمان داعش هەڵست‌ا و چ‬ ‫كارەساتێكیشی خوڵقاندوە»‪ ،‬و هەروەها دەڵێت‪:‬‬ ‫«بە داخەوە هەموو كەسێك نازانێت بنەماكانی‬ ‫داعش‪ ،‬سەرچاوەكانی بیركردنەوەی‪ ،‬سەرچاوە‬ ‫ئیسالمیەكانی‪ ،‬سەرچاوە مەزهەبیەكانی بیری‬ ‫داعش‪ ،‬سەرچاوە كۆمەاڵیەتیەكانی داعش‪ ،‬تا‬ ‫ئێستا بە داخەوە وردبونەوەی لەسەر نەكراوە»‪.‬‬ ‫پاشان ئاماژەی ڕونتر دەکات بۆ بانگخواز و مەال‬ ‫سەلەفیەکان و دەڵێت‪« :‬داعش شەڕت لەگەڵ‬ ‫ت و ئەمەش ئاشكرایە‪ .‬بــەاڵم دەبینین‬ ‫دەكــا ‌‬ ‫ێ چــۆن باسی‬ ‫كە هەندێك كــەس لێرە و لــەو ‌‬ ‫ئــااڵی كوردستان ‌و داعــش دەكــات‪ ..‬هەندێك‬ ‫لە مزگەوتەكان دەبینن‪ ،‬كە مــەالی سەلەفی‬ ‫خیتابیان بۆ دەدەن ‌و بە عەقڵی سەلەفی‪ ،‬بە‬ ‫بیركردنەوەی دواكەوتوانەی كۆنەپەرستانەی‬ ‫سەلەفی‪ ...‬دەزانین تائێستا چی لە كۆمەڵی ئێمە‬ ‫دەكات؟ كەناڵە سەلەفییەكان دەبینن؟ مزگەوتە‬ ‫سەلەفیەكان دەبینن؟ حوجرە سەلەفیەكان‬ ‫دەبینن؟ پەیمانگە سەلەفیەكان دەبینن؟»‪.‬‬ ‫لێرەوە بەڕونی دیــارە کە (مــەال بەختیار)‬ ‫ڕاستەوخۆ داعــش ناگێڕێتەوە بۆ (ئیسالم)‬ ‫وەکــو ئایینێک کــە لــە ســـەدەی (‪ ٧‬ز‪ ).‬دا‬ ‫سەری هەڵ‌داوە‪ ،‬بەڵکو ئاماژە بۆ ئاڕاستەیەکی‬ ‫سەلەفی و کۆنەپارێز دەکات کە «ئیسالمگەرا»‬ ‫یە واتە ئیسالم بۆ ئەم سەردەمە وەکو بەدیلی‬ ‫هەمو دەستکەوتە شارستانیەکان تەرح دەکات‪،‬‬ ‫ئینجا ئەمەش بە شێوازە سەلەفیەکەی کە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ڕێبازە وەههابیەکە کە لەسەر‬ ‫کوفراندنی کۆمەڵگەی موسوڵماننشین وەستاوە‪.‬‬ ‫بۆیە لە وتارەکەدا نە ئیسالمی سەدە کۆنەکان‬ ‫تۆمەتبار کــراوە بە دروستکردنی داعــش‪ ،‬نە‬ ‫ئیسالمی خۆماڵی‌کراوی کوردەواری‪ ،‬بەڵکو ڕونە‬ ‫پەنجەی ئاماژە ڕو دەکاتە کێ‪ :‬گروپ و الیەنە‬ ‫سەلەفیەکان‪ ،‬و بەتایبەتییش ئەوانەی مەیلێکی‬ ‫ڕونیان هەیە بەالی باڵە جیهادیەکەی تەوژمی‬ ‫سەلەفیدا‪ .‬لە واڵتی ئێمە حیزبە ئیسالمیەکانی‬ ‫(بزوتنەوەی ئیسالمی) و (کۆمەڵی ئیسالمی)‬ ‫[و «بــزوتــنــەوەی ڕاپــەڕیــن» و «بزوتنەوەی‬ ‫یەک‌بون» لە ڕابردودا] لە بنەڕەتدا لەو ئاڕاستە‬ ‫سەلەفی‪-‬جیهادیەوە هاتون‪ ،‬هەرچەند بۆ ئێستە‬ ‫هەوڵ دەدەن لە بزوتنەوەی چەکداری بکەون و‬ ‫ببنە حیزب و هێزی سیاسی‪ ،‬بەاڵم ئەو فیکرە‬ ‫سەلەفی‪-‬جیهادیە هێشتا لەناویاندا وەکو فیکر‬ ‫ئامادەیە‪ ،‬ئەگەرچی وەکو گروپە جیهادیەکان‬ ‫کــار ناکەن (بەکورتی دەتوانین بڵێین ئەم‬ ‫حیزبە ئیسالمیانەی کوردستان کە باکگراوندی‬

‫جیهادییان هەیە؛ ئێستە وەکو درێژەی ئاڕاستەی‬ ‫«ص��ةحــوە» ی سعودییە وان‪ ،‬کە کەسانی‬ ‫وەکــو مــەال «ســەفــەر حــەوالــی» و «سەلمان‬ ‫ئەل‌عۆدە» دایان‌مەزراندوە و لەژێر کاریگەریی‬ ‫قوتابخانەی سەیید قوطبدان‪ .‬ئەم ئاڕاستەیە‬ ‫ی‬ ‫ڕێک قۆناغێکە لەنێوان سەلەفی‌بون و جیهاد ‌‬ ‫«تێرۆریست» بــون‪ ،‬و ڕۆڵــی گــوێــزەرەوە و‬ ‫پەرەپێدەر دەبینێت‪ ،‬واتە فیکرە سەلەفیەکە بە‬ ‫بارێکی سیاسیدا پەرە پێ دەدات و مەیدان و‬ ‫شێوازی کاری دەگوازێتەوە هەتا ببێتە تەوژمێک‬ ‫بۆ ڕوبەڕوبونەوەی سیستەمەکان‪ ،‬جا بە شێوەی‬ ‫سیاسی بێت یان چەکداری و تێرۆر)‪ .‬ئەمە جگە‬ ‫لە هەندێک گروپی جیهادی (تێرۆریست) کە لە‬ ‫کوردستاندا و لەو میراتیەی ئاڕاستە جیهادیەی‬ ‫کوردستان دروست بون‪ ،‬وەکو گروپی «تەوحید‬ ‫و جیهاد» و هەروەها «جوندولئیسالم» و پاشان‬ ‫«ئەنصارولئیسالم»‪ .‬ئەم ئاڕاستە ئیسالمگەرایە‬ ‫سەلەفی‪-‬جیهادیە لە کوردستاندا‪ ،‬کەس ناتوانێت‬ ‫نکولی لەوە بکات کە سەدان کوردی تێرۆریستی‬ ‫دروست کردوە و ئاوقای کوردستان و ناوچەکەی‬ ‫کردون و لە ڕێکخراوە تێرۆریستیەکانی کوردستان‬ ‫و عێراق و سوریا بەشداریی پێ کــردون و‬ ‫کردونی بە دوژمنی کوردستان و ئەزمونەکەی‬ ‫و ئازادیەکەی‪ .‬سەرباری ئەوەش ئاڕاستەیەکی‬ ‫سەلەفییش کە نا‪-‬جیهادی یان نا‪-‬حیزبیە‪ ،‬لە‬ ‫کوردستاندا تەشەنەی کــردوە‪ ،‬کە لە الیەنی‬ ‫بیروباوەڕ و فیقهەوە لەگەڵ سەلەفیە جیهادیەکان‬ ‫جیاوازییان نیە‪ ،‬و جیاوازیەکە تەنها لە شێوازی‬ ‫کاردایە‪ :‬دوژمنی ئاڕاستە سەلەفیەکە زیاتر ئەهلی‬ ‫تەصةووف و ئیسالمە خۆماڵی‌کراوەکە و ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکانی تری وەکو ئەشعەری و شیعە و‬

‫ڕاستەوخۆ (ئیسالم و قورئان و شەریعەت)‬ ‫تۆمەتبار کرابێت بە دروستکردنی داعش! ئەو‬ ‫دەزانێت بەم شێوەیە دەتوانێت سۆزی کۆمەڵێک‬ ‫خوێنەر ببزوێنێت و لەپەنای پیرۆزیی (ئیسالم‬ ‫و قورئان و شەریعەت) دا تەوژمی سەلەفی‪-‬‬ ‫جیهادی لە قەفەزی تۆمەتباری بباتە دەرەوە‪.‬‬ ‫کە ئەمە تەنها چەواشەکاریە‪ ،‬و لە الیەکی‬ ‫تریشەوە خۆبێئاگاکردنە لە ڕاستییەکی زۆر سادە‬ ‫کە ئەویش گەشەکردنی گروپی وەکو داعشە لە‬ ‫چوارچێوەی تەوژمە سەلەفی‪-‬جیهادیەکەدا‪.‬‬ ‫* ئینجا لە هەموی کۆمیدیاییتر؛ ئەوەیە پەنا‬ ‫دەبــات بۆ هەندێک لێدوانی سیاسیی هەندێک‬ ‫سیاسەتمەداری وەکــو (بــاراك ئۆباما)! بۆیە‬ ‫دەڵێت‪« :‬زۆرێــك ل ‌ه سیاسه‌تمه‌دارانی دیاری‬ ‫جیهان‪ ،‬له‌نێویاندا (بــاراك ئۆباما)‪ ،‬دانیان‬ ‫به‌و ڕاستیه‌دا هێناوه‪ ،‬ك ‌ه ئیسالم ‌و قوڕئان‬ ‫ل ‌ه (داعش) و بیروڕاو ڕه‌فتار‌ه په‌ڕگیرانه‌كانی‬ ‫دورن»! باشە ئەگەر ئۆباما بۆ ڕاگرتنی هەستی‬ ‫هاواڵتیە موسوڵمانەکانی بەو شێوەیە لێدوان‬ ‫بــدات؛ دەکرێت ئیتر عەلی باپیر ئۆبامای لێ‬ ‫ببێتە «ئیمام» و وتەبێژی ئیسالم و قورئان و لە‬ ‫ئۆباماوە هەڵسەنگاندنی بیروڕاو ڕه‌فتاری داعش‬ ‫بە پێوەری ئیسالم و قورئان وەربگرێت؟! ئەمە‬ ‫لە کەیەوە ئیسالمیەکان لە ئۆباماوە پێوەرەکانی‬ ‫ئیسالم و قورئان وەردەگرن و لە زمانی ئۆباماوە‬ ‫هەڵسەنگاندنی گروپە ئیسالمیەکان دەسەلمێنن؟!‬ ‫* پاشان ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە «زۆربه‌ی‬ ‫ه ـه‌ر‌ه زۆری الیه‌ن ‌ه ئیسالمییه‌كان ‌و‪ ،‬زانــا و‬ ‫شاره‌زایانی موعته‌به‌ری هاوچه‌رخی جیهانی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ڕایانگه‌یاندوه‌‪ :‬ك ‌ه ئیسال ‌م و شه‌ریعه‌ت‬ ‫لـــه‌وه‌ی ڕێــكــخــراو‌ه په‌ڕگیره‌كان ‌و ـ له‌پێش‬

‫داعش هیچ قورساییەکیان نیە (چونکە ئەمان‬ ‫باش دەزانــن بنەمای «جیهاد» لە ئیسالمدا‬ ‫چۆنە و کاریشی پێ دەکــەن)‪ ،‬و لێرەوە ڕون‬ ‫دەبێتەوە کە شەریعەتی ئیسالمی مادەم یاسای‬ ‫«جیهادی هجومی» ی تێدایە (کە ڕێک ئەو‬ ‫تاوانەیە پێی دەوترێت «تێرۆر»)؛ کەواتە بەری‬ ‫نیە لە کاری ڕێکخراوە تێرۆریستەکان و لەپێشی‬ ‫هەمویانەوە داعش‪ ،‬بەڵکو بنچینە و هاندەر و‬ ‫مایەی «شەرعیەت» ی کاری ئەو گروپانەیشە‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬درێژەی ئەم باسە (جیهادی دیفاعی‬ ‫و جیهادی هجومی) لــە لێکۆڵینەوەیەکمدا‬ ‫بە ناونیشانی «جیهاد و غـه‌زو ل ‌ه ئیسالمدا‪:‬‬ ‫عه‌قڵیه‌تی پشتی جه‌نگ ‌ه پیرۆزه‌كانی ئیسالم‬ ‫یان هه‌ڵمه‌تی داگیركاری (فتوحات) ی ئیسالمی‬ ‫ـ چمكێك ل ‌ه ئه‌ده‌بیاتی ئیسالمیی (جیهاد) و‬ ‫(غه‌زو)»‪ ،‬خستومەتە ڕو‪ ،‬لەگەڵ بەڵگە قورئانی‬ ‫و حەدیثی و فیقهیەکانی‪ .‬هەر خوێنەوارێکی‬ ‫ئیسالمی گومانی لەو باسە هەیە؛ دەتوانێت‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ ئــەو لێکۆڵینەوەیە‪ ،‬و ئەگەر‬ ‫دەتوانێت نکولیی لێ بکات؛ دەتوانێت وەاڵمی‬ ‫ئەو لێکۆڵینەوەیە بداتەوە‪.‬‬ ‫* ناوبراو هۆكاری سه‌ره‌كیی سه‌رهه‌ڵدان‌ و‬ ‫ته‌شه‌نه‌كردنی توندڕەوی و بەتایبەتی ‌ڕێكخراوی‬ ‫ی شێواو و‬ ‫(داعــش)‪ ،‬دەگێڕێتەوە بۆ «حاڵه‌ت ‌‬ ‫شیرازه‌ی تێكچوی جیهانی ئیسالمی»‪ ،‬لە دو‬ ‫الیەنەوە‪:‬‬ ‫‪« .١‬دوریی موسوڵمانان ‌و به‌جێماوییان ل ‌ه‬ ‫قوڕئا ‌ن و سوننه‌ت»‪ .‬ناوبراو ئەمە بە هۆکاری‬ ‫دروست‌بونی داعش دەزانێت‪ ،‬و ئەمەش بەڕواڵەت‬ ‫بــەوە دەفامرێتەوە کە پەیدابونی داعــش و‬ ‫بیروباوەڕ و کاری داعش لە خۆیدا دورکەوتنەوەیە‬

‫الوەکیی سێکیوالریزمە! ئەمە چۆن؟! بەو پێیەی‬ ‫«دیکتاتۆریی ڕژێمە نائیسالمیەکانی واڵتانی‬ ‫موسوڵمان‌نشین (کــە ئیسالمیەکان ـ هەتا‬ ‫میانەڕەوەکانیشیان ـ لە زیندان توند دەکەن و‬ ‫ئەگەریش لە هەڵبژاردندا ئیسالمیەکان بیبەنەوە؛‬ ‫کودەتایان بەسەردا دەکەن) پاڵ بە خەڵکانی‬ ‫ئیسالمیەوە دەنێت توشی نائومێدی ببن و هەست‬ ‫بکەن بە بنبەست گەیشتون و ئیتر بیر لە ڕێگەی‬ ‫توندوتیژی دەکەنەوە»‪.‬‬ ‫سەرەتا ئێمەش ئەوە دەزانین کە هەمیشە‬ ‫دیــکــتــاتــۆریــەت و نەبونی ئــازادیــی سیاسی‬ ‫ژینگەیەکی لەبار و بەڵکو پاڵنەرێکیشە بۆ‬ ‫گەشە و تەشەنەی تێرۆریستان‪ .‬ئەم ڕاستیە لە‬ ‫مێژوی سەرهەڵدانی تێرۆریزمی ئیسالمیی نوێدا‬ ‫بەرجەستە بوە‪ :‬دیکتاتۆریەتی حوکمی ئیسالمی‬ ‫و بنەماڵەیی ئال‌سعود‪/‬ئال‌شەیخ لە سعودیە‪ ،‬کە‬ ‫هیچ تروسکاییەکی بۆ ئازادیی سیاسی (سەرباری‬ ‫ئازادی و مافەکانی تر) نەهێشتوەتەوە‪ ،‬و لەگەڵ‬ ‫ئــەوەشــدا هاواڵتیانی لەسەر بیری سەلەفیی‬ ‫توند پــەروەردە کــردوە‪ ،‬خۆیشی لەگەڵ الیەنە‬ ‫خۆرئاواییەکان بۆ بەرژەوەندی دەستی تێکەڵ‬ ‫کردوە‪ ،‬ئیتر لە ئەنجامدا و لەو ژینگە لەبارەدا‬ ‫یەکەم جار تێرۆریزمی ئیسالمیی نوێ شاخی‬ ‫دەرکرد و دەرکــەوت‪ ،‬و گوازرایەوە بۆ واڵتانی‬ ‫دەوروبەریش‪.‬‬ ‫ئینجا ئیتر ڕژێمە دیکتاتۆرە خۆرهەاڵتیەکانی‬ ‫تــر‪ ،‬کە ڕژێمی «ئیسالمی» نین و بنەمای‬ ‫ڕەوایەتیی دەسەاڵتیان لە ئایینەوە وەرنەگرتوە‬ ‫بەڵکو لەسەر بنەمای تاکە حیزب یان دەسەاڵتی‬ ‫سوپا و کودەتای سەربازی دامەزراون‪ ..‬ئەمانەش‬ ‫بە هەمان شێوە بە سەرکوتکردنی ئازادیەکان‬

‫ئەوە چەواشەکاریە کە نوسەرە ئیسالمیەکان هەر ڕژێمێکی نا‪-‬ئیسالمیی خۆرهەاڵت‬ ‫بە نوێنەری عەلمانیەت و بە «سێکیوالریست» لە قەڵەم دەدەن تا لەم ڕێگەیەوە‬ ‫شەڕێک بە فیکری عەلمانیەت بگێڕن‪ .‬سێکیوالریزم چوارچێوەی فیکریی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬نا‪-‬ئیسالمی‌بونی دەسەاڵتێک بەتەنها نایکاتە «سێکیوالریست»‬ ‫موعتەزیلەیە‪ ،‬و بە شێوازی گروپی چەکدار و‬ ‫حیزب کار ناکات بەڵکو زیاتر وەکــو ئەڵقەی‬ ‫دەوری «شەیخ» و مەال وەههابیەکانی سعودییە‬ ‫تەشەنە دەکەن‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا ئەم تەوژمە‬ ‫قوتابخانەی یەکەمی تەوژمە جیهادیەکەیە‪ .‬هەمو‬ ‫جیهادیەکان لە بنەڕەتدا قوتابیی «شەیخ» و‬ ‫مەالکانی ئەم تەوژمە سەلەفیە بون‪ ،‬و دوایی‬ ‫ویستویانە ئەوەی فێری بون و وەریان‌گرتوە؛‬ ‫جێبەجێی بکەن‪ ،‬لە بــیــروبــاوەڕی «وەالء و‬ ‫بەڕاء» و لە یاسای «جیهاد» و لە پۆلێن‌کردن‬ ‫و «ئەحکام» ی «کافیر» و «موشریک» و‬ ‫«موڕتەدد» و‪ ...‬هتد‪ .‬جیاوازیی ئەم سەلەفی‪-‬‬ ‫جیهادیانە ئــەوەیــە دوژمــنــی ڕاستەوخۆیان‬ ‫سیستەمەکانە‪ ،‬بەتایبەتی هێزە خۆرئاواییەکان‪،‬‬ ‫و پاشان سیستەمە نیشتمانیەکان ئەوانەیان کە‬ ‫نا‪-‬ئیسالمین یان نا‪-‬سوننین‪ .‬ئیتر (داعش) یش‬ ‫تەنها گروپێکی هەڵتۆقیوی بزێو و لەخۆبایی‬ ‫ئەم تەوژمە سەلەفی‪-‬جیهادیەیە‪ ،‬و ئەو ڕەخنە و‬ ‫دژایەتیەیش کە لە تەوژمە جیهادیەکەوە ڕوبەڕوی‬ ‫داعش دەبێتەوە؛ هۆکارەکەی ملمالنێ و هەوڵی‬ ‫داعشە بۆ قوتدان و تواندنەوەی گروپەکانی تر لە‬ ‫خۆیدا نەک جیاوازییەکی جەوهەری لەنێوانیاندا‪.‬‬ ‫کەواتە بیری ئیسالمیی نوێ‪ ،‬و ـ بە دیاریکراوی‬ ‫ـ تەوژمە سەلەفی‪-‬جیهادیەکە‪ ،‬قوتابخانەی‬ ‫پێگەیاندنی گەنجی ئیسالمیی خۆبەکوشت‌دەری‬ ‫ڕیزەکانی داعشە‪ .‬ئیتر ئەمە ڕاستییەکە عەلی‬ ‫باپیر و هاوشێوەکانی ناتوانن بیشارنەوە‪.‬‬ ‫نــاوبــراو بۆ شــاردنــەوەی ئــەو ڕاستیە پەنا‬ ‫بۆ چەند شێوازێک دەبــات کە یــەک لە یەک‬ ‫مەکشوفترن‪:‬‬ ‫* پێش هەمو شتێک خوێنەر چەواشە‬ ‫دەکات و سەرنجی خوێنەر لە تەوژمە سەلەفی‪-‬‬ ‫جیهادیەکە هەڵ‌دەگرێت و خۆی بێئاگا دەکات لەو‬ ‫ئاماژە ڕون و ئاشکرایەی کراوە بۆ ئەو تەوژمە‬ ‫سەلەفی‪-‬جیهادیە‪ ،‬و هەوڵ دەدات بە شێوەیەک‬ ‫کێشمەکێشەکە بــەڕێــوە ببات وەکــو ئــەوەی‬

‫هه‌موویانه‌و‌ه (داعــش) ـ ده‌یــكـه‌ن؛ به‌رین»‪.‬‬ ‫ئەمە دیارە ئاماژە دەکات بۆ «نامە کراوەکە»‬ ‫ی کۆمەڵێک لە زانایانی ئایینیی ئیسالمی کە‬ ‫ئاڕاستەی (ئەبو بەکری بەغدادی) ـیان کردبو‪،‬‬ ‫بە ناونیشانی «رسالة مفتوحة إلى الدكتور‬ ‫إبراهيم عواد البدري الملقب بـ أبو بكر البغدادي»‪.‬‬ ‫لەم نامەیەدا ئەو مەال و کەسایەتیە ئیسالمیانە‬ ‫هەوڵ دەدەن بڵێن ئەم کارانەی گروپی وەکو‬ ‫داعش لە ئیسالمدا جێیان نابێتەوە‪ .‬بەاڵم بۆچی‬ ‫نەیانتوانی بەم نامەیە ئەبو بەکری بەغدادی و‬ ‫شوێنکەوتوانی لەو «نافەرمانی و پێچەوانەییەی‬ ‫ئیسالم» بگێڕنەوە؟! بۆچی هێشتا داعش پێی‬ ‫وایە ڕێنماییەکانی ئیسالم جێبەجێ دەکات؟! من‬ ‫لێرەدا بواری ئەوەم نیە لەسەر دەقی «رسالة‬ ‫مفتوحة‪ »..‬بڕۆم‪ ،‬بەاڵم تەنها ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫دەکەم کە لەم دەقەدا هەوڵ دراوە بوترێت کە‬ ‫«جیهاد» لە ئیسالمدا تەنها جیهادی «دیفاعی»‬ ‫ـە و بۆ بەرگریە لە داگیرکاری و هێرشی دوژمن‪،‬‬ ‫و ئیتر گوایە جیهادی «هجومی» لە ئیسالمدا‬ ‫نیە! کە ئەمە خۆبێئاگاکردنە لەو کەلەپورە‬ ‫ئیسالمیە دەوڵەمەندەی «جیهاد» کە بەڕونی‬ ‫دو جۆر جیهادی تێدا جیا کراوەتەوە‪ :‬یەکەم‪:‬‬ ‫جیهادی «دیفاعی»‪ ،‬دوەم جیهادی «هجومی»‬ ‫کە ئەمەیان زیاتر بە «جهاد» ناو براوە و ئەوەی‬ ‫یەکەمیان زۆر جار هەر بە «دفــع الصائل»‬ ‫ناو براوە‪ ،‬و دەتوانین بڵێین‪ :‬هەمو «غەزوە»‬ ‫و «فەتح» ـەکانی ئیسالم لە بابەتی جیهادی‬ ‫«هجومی» بون‪ .‬ئەم جۆرە جیهادە «هجومی»‬ ‫ـــە؛ کۆدەنگی «ئیجماع» ی فیقهزانەکانی‬ ‫ئیسالمی لەسەر بوە کە «فەڕزی کیفایە» یە‪.‬‬ ‫کەواتە ئەو زانا ئایینیانەی بە ڕێزەوە نامەیەکیان‬ ‫ناردوە بۆ (بەغدادی) ی تێرۆریست؛ بەو قسەیە‬ ‫سەلماندویانە کە نە ئاگاداری فیقهی ئیسالمین‬ ‫نە لە مێژوی ئیسالمی تێگەیشتون‪ ،‬یان خۆیان‬ ‫بێئاگا دەکەن لێی‪ .‬ئیتر ئینجا دیارە بۆچی ئەو‬ ‫جۆرە قسانە الی جیهادیەکان و ـ بەتایبەتی ـ‬

‫لە ئیسالم! بەاڵم ئایا وایە؟ ئایا کێشەی داعش‬ ‫ئەوەیە دور کــەوتــوەتــەوە لە ئیسالم و ـ بۆ‬ ‫نمونە ـ لە بیری خۆرئاوایی نزیک بوەتەوە‪،‬‬ ‫یان کێشەکەی ئەوەیە دەیەوێت بە شێوەیەکی‬ ‫دەقاودەق و پیت‌بەپیت و تەقلیدی و ڕواڵەتبینانە‬ ‫ئیسالم جێبەجێ بکات؟ کێشەی داعش ئەوەیە‬ ‫نیە لە ئیسالم دور کەوتوەتەوە‪ ،‬بەڵکو کێشەکەی‬ ‫ئەوەیە نوساوە بە شێوەیەکی کۆن و تەقلیدیی‬ ‫ئیسالمەوە و گۆڕانکاریەکانی سەردەم نابینێت‬ ‫یان نایەوێت دانیان پێدا بنێت‪ .‬بەاڵم ئەمە تەنها‬ ‫تێگەیشتنێکی ڕواڵەتیە بۆ قسەی ناوبراو‪ ،‬ئێمە‬ ‫لە کۆدی ئەم قسەیە تێدەگەین و دەزانین کە‬ ‫مەبەست ئەمەیە‪ :‬موسوڵمانان دور کەوتونەتەوە‬ ‫لە جێبەجێ‌کردنی ئیسالم‪ ،‬و ئەمەش وای کردوە‬ ‫گروپی وەکو داعش دروست ببێت بۆ گێڕانەوەی‬ ‫چەرخی زێڕینی جێبەجێکردنی ئیسالم‪.‬‬ ‫ڕاستە داعش بە شێوەیەک ناشیرین بوە کە‬ ‫تازە ئیسالمیەکان ناتوانن پەسەندی بکەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە دڵنیاین کە خەونی گێڕانەوەی حوکمی‬ ‫ئیسالم خەونی هەمو ئیسالمیەکانە‪ .‬بەبێ ئەوەی‬ ‫بزانن ئایا ئەمە «مومکین» ـە یان زیاتر لە‬ ‫«موستەحیل» ـەوە نزیکە‪ ،‬و بەبێ ئەوەی بزانن‬ ‫کە هەر چۆن بکرێت؛ لە هەوڵەکانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی و سعودیە و تالیبان و داعش جوانتر‬ ‫نابێت‪ .‬حوکمێک لەسەر دابەشکردنی کۆمەڵگا و‬ ‫مامەڵەی جیاواز و نایەکسان لەگەڵ «تائیفە»‬ ‫و گروپە ئایینی‪/‬مەزهەبیەکان دامەزرابێت؛‬ ‫هەر چۆن بیری لێ بکرێتەوە؛ هەر ناشیرینە و‬ ‫نەگونجاوە‪.‬‬ ‫‪« ‌ .٢‬سته‌ ‌م و ده‌ستدرێژیی زلهێزان ‌و‪ ،‬خۆ‬ ‫فه‌ڕزكرد ‌ن و زه‌بر و زۆر و دیكتاتۆریی ڕژێم ‌ه‬ ‫سیكۆالریسته‌كان له ‌الیه‌كی دیكه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه به‬ ‫‌ئاگر و ئاسن حوكمڕانیی بـه‌سـه‌ر كۆمه‌ڵگا‬ ‫مسوڵماننشینه‌كاندا ده‌ك ـه‌ن»‪ .‬لێرەدا ناوبراو‬ ‫«خەتا» ی سێکیوالریزم دەگرێت و پێی وایە‬ ‫ئەو توندڕەویەی گروپە ئیسالمیەکان بەرهەمێکی‬

‫ـ بەتایبەتی ئازادیی سیاسی ـ و بە ترساندنی‬ ‫خەڵک و پەنابردن بۆ هەمو کارێک بۆ پاراستنی‬ ‫کورسیە لەقەکانیان؛ ژینگەی لەبار بۆ تێرۆریزم‬ ‫دەسازێنن‪ .‬جا ئەمانە ئەگەر دوژمن و ڕکەبەرە‬ ‫سیاسیەکانیان هێزی ئیسالمی بن؛ ئەوە ئیتر‬ ‫خۆیان بە بنەمای عەلمانیەتدا هەڵ‌دەواسن و‬ ‫بەوە پاساو بۆ خۆیان دەهێننەوە کە ئەگەر ئەمان‬ ‫بڕۆن؛ جێگرەوەیان هێزە ئیسالمیە توندڕەوەکانە!‬ ‫کە ئەمانە لە ڕاستیدا «زڕە عەلمانی» ـن‪ ،‬و بە‬ ‫هەمو شێوەیەکیش ئایین لە بەرژەوەندیی خۆیان‬ ‫بەکار دەهێنن‪.‬‬ ‫جا عەلی باپیر ئــەم سیستەمە دیکتاتۆر‬ ‫و گــەنــدەاڵنــەی خــۆرهــەاڵت دەکــاتــە نمونەی‬ ‫سێکیوالریزم و بە «ڕژێم ‌ه سیكۆالریسته‌كان»‬ ‫نــاویــان دەبـــات! وەکــو ئـــەوەی کێشەی ئەم‬ ‫سیستەمانە ئــەوە بێت کە «سێکیوالریست»‬ ‫ـن! ئاخر سیستەمێک لەسەر بنەمای دەسەاڵتی‬ ‫تاکە حیزب «الحزب الواحد» دامەزرابێت کە‬ ‫هەر باویشی نەماوە؛ چۆن دەبێتە هەڵگری بیری‬ ‫بنەمای «سێکیوالریزم»؟! سیستەمێک هەمو‬ ‫هێزێکی ناڕازی و ئۆپۆزیسیۆن سەرکوت بکات؛‬ ‫ئیتر چۆن متمانەی پێ دەکرێت کاتێک الفی ئەوە‬ ‫لێ دەدات کە بە ڕاوەدونانی «ئیسالمیەکان»‬ ‫هەوڵ بۆ پاراستنی ئەزمونی حوکمى عەلمانی‬ ‫دەدات؟!‬ ‫گریمان سیستەمێک لەم سیستەمانە بەڕاستی‬ ‫لەسەر بنەمای بیری عەلمانی دامەزرابێت؛‬ ‫هێشتا چۆن دەبێت کار و هەڵوێست و مەبەستە‬ ‫تایبەتیەکانی و خۆسەپاندن و گەندەڵیەکانی‬ ‫لەسەر بنەمای «عەلمانیەت» حساب بکرێت؟‬ ‫ئەمە هەمان ئەو هەڵە نیە کە عەلی باپیر لە‬ ‫کۆتایی ئەم قسانەیدا ڕوبەڕوی ئەوانەی داعش‬ ‫لەسەر تــەوژمــە ئیسالمیەکە حساب دەکــەن‬ ‫هــاوار دەکــات کە هەڵەیە؟! کاتێک دەڵێت‪:‬‬ ‫«بێ‌ئینسافی ‌و سته‌م ‌ه ك ‌ه به‌هه‌ڵ ‌ه لێ‌تێگه‌یشت ‌ن‬ ‫ك‬ ‫و موماره‌سه‌كردنی ده‌قه‌كانی ئایی ‌ن و به‌رنامه‌یه‌ ‌‬

‫و‪ ،‬خراپ ‌ه و تاوانی په‌یڕه‌وانێكی الده‌ری‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌و ئایین‌و به‌رنامه‌ی ‌ه حیساب بكرێ‌«‪.‬‬ ‫لــێــرەدا سەرنجی نــاوبــراو و خوێنەرانیش‬ ‫ڕادەکێشین بۆ جیاوازییەکی گرنگ‪ :‬لەنێوان‬ ‫«عەلمانی» ‪ ،secular‬واتــە «دونیایی»‬ ‫یان «نا‪-‬ئایینی»‪ ،‬و نێوان «عەلمانیەت‌گەرا»‬ ‫‪ secularist‬واتــــە هــەڵــگــری بــیــری‬ ‫«جــیــاکــردنــەوەی دیــن و دەوڵــــەت»‪ .‬ڕاستە‬ ‫گەلێک لــەم ڕژێمانەی خــۆرهــەاڵت ڕژێمی نا‪-‬‬ ‫ئایینین و بەم پێناسەیە دەکرێت بە «عەلمانی»‬ ‫‪ secular‬پۆلێن بکرێن‪ ،‬بەاڵم بەدڵنیاییەوە‬ ‫«عەلمانیەت‌گەرا» ‪ secularist‬نین و‬ ‫هەڵگری ئــەو بیرە نین‪ .‬ئــەوە چەواشەکاریە‬ ‫کە نوسەرە ئیسالمیەکان هــەر ڕژێمێکی نا‪-‬‬ ‫ئیسالمیی خۆرهەاڵت بە نوێنەری عەلمانیەت و‬ ‫بە «سێکیوالریست» لە قەڵەم دەدەن تا لەم‬ ‫ڕێگەیەوە شەڕێک بە فیکری عەلمانیەت بگێڕن‪.‬‬ ‫سێکیوالریزم چوارچێوەی فیکریی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫نا‪-‬ئیسالمی‌بونی دەسەاڵتێک بەتەنها نایکاتە‬ ‫«سێکیوالریست»‪.‬‬ ‫* هەر لە درێژەی ئەو چەواشەکاریەدا‪ ،‬ناوبراو‬ ‫«هۆکاری سەرەکیی په‌یدابون ‌و ته‌شه‌نه‌كردنی‬ ‫ڕێــكــخــراوی داعـــش» لــە «ڕژێــمــی بەششار‬ ‫ئەسەدی سیكۆالریستی دیكتاتۆر ل ‌ه سوریا»‬ ‫و «حوكمڕانی ‌ه تائیفی ‌ه تاكڕه‌وانه‌كه‌ی نوری‬ ‫مالیكی ل ‌ه عێراق» دەبینێتەوە‪ ،‬و پێی وایە ئەمە‬ ‫ڕاستییەکە کە ناگونجێت نکولیی لێ بکرێت‪.‬‬ ‫لێرەدا سەرنجی ئەم پۆلێن‌کردن و ناونانە‬ ‫پڕ چەواشەکاریە بکەن‪ :‬ڕژێمی ئەسەد بەالی‬ ‫ناوبراوەوە ڕژێمی «سێکیوالریست» ـە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕژێمی نوری مالیکی ـ کە خۆیشی بە «حوکمڕانیی‬ ‫تائیفی» ناوی دەبات ـ ڕژێمێکی «ئیسالمگەرا»‬ ‫نیە! ئایا هەمو حوکمڕانییەکی مەزهەبی و تائیفی‬ ‫لە کۆتاییدا حوکمڕانییەکی ئایینی نیە؟! ئەگەر‬ ‫ئەو مەزهەب و تائیفەیە سەر بە ئیسالم بێت؛ لە‬ ‫کۆتاییدا حوکمڕانیەکەی حوکمڕانییەکی ئیسالمی‬ ‫نیە؟! ئیتر بۆچی ڕژێمی ئەسەد (کە تائیفییشە)‬ ‫«سێکیوالریست» ـــە‪ ،‬بــەاڵم ڕژێمی شیعەی‬ ‫عێراق ڕژێمێکی ئایینی نیە؟!‬ ‫نابێت ئـــەوەش لــە نــاوبــراو بسەلمێنین و‬ ‫بهێڵین بەسەرماندا تێپەڕێت کە ڕژێمی ئەسەد‬ ‫بە «عەلمانی» دەزانێت‪ .‬ڕاستە لە سوریا ئەو‬ ‫دروشمە هەیە‪« :‬دین بۆ خوا‪ ،‬و نیشتمان بۆ‬ ‫هەموان»‪ ،‬و تا ڕادەیەکیش ئەو ڕژێمە لە ڕابردودا‬ ‫ئازادیی ئایینیی دابین کردوە‪ .‬بەاڵم لە ڕاستیدا‬ ‫ڕژێمی ئەسەد لە کۆتاییدا ڕژێمی تائیفیە‪ ،‬و‬ ‫شــارراوە نیە کە نوێنەری دەسەاڵتی تائیفەی‬ ‫«عەلەوی» ـە‪ ،‬و لە ماوەی جەنگی ناوخۆیی‬ ‫سوریادا ئەو ڕاستیە ڕونتر بۆ هەموان دەرکەوت‪.‬‬ ‫هەر بۆیە ئەو ڕژێمە پشتگیریی ڕژێم و هێزە‬ ‫شیعیەکانی دەوروبەری هەیە‪ ،‬و هەر بۆیە ڕژێم‬ ‫و هێزە سوننیەکانی ناوچەکە هەوڵی خستنی‬ ‫دەدەن و ئەمە بە «جیهاد» دەزانن!‬ ‫* لەو شێوە قسەکردنەی نــاوبــراوەوە ڕون‬ ‫دەبێتەوە کە هێشتا ئەو و ئیسالمیەکانی تر لەوە‬ ‫نەگەیشتون کە ئێمە باسی باکگراوندی سیاسیى‬ ‫سەرهەڵدانی داعش ناکەین‪ .‬ڕاستە دیکتاتۆریەتی‬ ‫شیعەکانی عێراق و بەتایبەتی بەڕێوەبردنی‬ ‫مالیکی بوەتە هۆی پەنگخواردنەوەی ناڕەزایی‬ ‫و ڕقی ئەهلی سوننە لە سێگۆشەی سوننی‪،‬‬ ‫و داعش سودی لەم واقیعە بینی (هەرچەند‬ ‫پێشینە و ڕەگ‌وڕیــشــەکــانــی یەکەمی داعــش‬ ‫دەگــەڕێــنــەوە بــۆ پێش قــەیــرانــاوی‌بــونــی ئەو‬ ‫بــارودۆخــەش)‪ ،‬بەڵکو ئێمە باسی کارەکانیان‬ ‫و جێبەجێکردنی حوکمە شەرعیەکان دەکەین‪.‬‬ ‫داعش ئەحکامی «موشریک» و «جیهاد» ی‬ ‫«کافران» لە کوێوە هێناوە؟ بە چ بەڵگەیەک‬ ‫بەو شێوەیە مامەڵەی کرد لەگەڵ مەسیحیەکان و‬ ‫ئێزیدیەکان؟ بە چ بەڵگەیەک پیاوی ئێزیدیەکان‬ ‫دەکــوژێــت و ژنەکانیان دەڕفێنێت؟ یاسای‬ ‫کوشتنی «مــوڕتــەدد» ی لە کوێوە هێناوە؟‬ ‫یاسای «ڕەجم» و «جەڵد» و ئەوانەی تری لە‬ ‫کوێوە هێناوە؟!‬ ‫کاکی خۆم! داعش بەوە ناشیرین نەبو کە گوایە‬ ‫بە ڕوی دیکتاتۆریەتی مالیکیدا هەڵ‌شاخاوە‪،‬‬ ‫بەڵکو بە جێبەجێکردنی ئەو حوکمە شەرعیانە‬ ‫و ـ بۆ نمونە ـ قەتڵ‌وعام و ئەتکی ئێزیدیەکان‬ ‫ناشیرین بو‪ .‬ئێوە تا کەی خۆتان ناحاڵی پێشان‬ ‫دەدەن؟!‬

‫ذمارة (‪ )247‬دوشةممة ‪2015/5/11‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫ئیسالم و داعش‬ ‫جەمال حسێن‬ ‫بێگومان داعش یەكەم گروپی ئیسالمی‬ ‫توندرەو نیە‪ ،‬یەكەم هێز نیە هەمو بەها‬ ‫مرۆییەكان بخاتە ژێرپێی و بەدڕندانەترین‬ ‫شێوە روبـــەروی هــەمــوان نەبێتەوە و‬ ‫دواینیشیان نابێت‪ .‬بەاڵم تائێستا هیچ‬ ‫هێزێك نەبوە ئەوەندەی داعش دەنگدانەوەی‬ ‫ئیعالمی بەدوای خۆیدا بێنێ‪ ،‬بەشێكی ئەم‬ ‫دەنگدانەوەیەی ئەم هێزە لەئاستی جیهان‬ ‫بۆسروشتی درندەیی و بێشەرمی ئەو هێزە‬ ‫دەگەرێتەوە لە پیادەكردنی توندرەویی و‬ ‫بەشەكەی تریشی لەو حەزو مەیلە زۆرەی‬ ‫ئەو هێزەوەدێـت بۆنمایشكردنی كردەوە‬ ‫قێزەونەكانی و باڵوكردنەوەی بەجیهاندا‪،‬‬ ‫هــەر لەسوتاندنی دیــل و سەربرین و‬ ‫تەكنیكەكانی تری پیشەسازی مەرگ‪.‬‬ ‫لێرەوە قسەكردنی بــەردەوام لەسەر ئەو‬ ‫هێزە‪ ،‬فــەزای هــەرە زۆری راگەیاندن و‬ ‫نوسەران و خەڵكی ئاسایشی داگیركردوە‪.‬‬ ‫بەجۆرێك كەساڵێك زیاترە هیچ بابەتێك‬ ‫بەئەندازەی داعش و كردەوەكانی نەبوە‬ ‫بە مادەیەك بۆ قسەكردن‪ .‬پرسیارەكانیش‬ ‫بەگشتی ئەوانەبون ‪ :‬ئەم هێزە لەكوێوە‬ ‫هــاتــوە؟ گــوتــارە فیكریەكەی چییە؟‬ ‫هۆكارەكانی دەركەوتن و زاڵبونی چین؟‬ ‫كێ لەپشتیەوەیەتی و هاوكارەكانی كێن؟‬ ‫سەرچاوە مادیەكانی كامانەن و داهاتوی‬ ‫بەرەو كوێ دەچێ و چیش لەدوای خۆی‬ ‫جێدێڵێ و زۆر پرسیاری تری هاوشێوە؟‬ ‫ئێمە لێرەدا بەسەر هەمو ئەوانەدا بازەدەین‬ ‫و هەوڵدەدەین لەرێی ئەم كورتە نوسینەوە‬ ‫رایەكی تر لەسەر پەیوەندی داعش بە‬ ‫ئیسالمەوە بخەینەرو‪.‬‬ ‫لەماوەی رابــردودا‪ ،‬قسەیەكی یەكجار‬ ‫زۆر لــەســەر پــەیــوەنــدی داعـــش وەكــو‬ ‫بزوتنەوەیەكی توندرەوی ئیسالمی سیاسی‬ ‫بە ئاینی ئیسالمەوە كراوەو دەكرێ‪ ،‬الیەك‬ ‫هەیە پێی وایــە داعــش هیچ نیە جگە‬ ‫لەجەوهەرو روحی ئیسالم‪ ،‬كردەوەكانی‬ ‫ئەو دەقـــاودەق جێبەجێكردنی پەیامی‬ ‫ئیسالمەو الیەكی تریش هەیە بــەردەوام‬ ‫ئــەوە دەڵێتەوە كە ئیسالم لە كــردەوە‬ ‫و سلوكی دڕندانەی داعش بێبەرییە وە‬ ‫ئەوەی ئەمان دەیڵێن و دەیكەن نەدایكی‬ ‫هەیەو نەباوك‪ .‬بەواتایەكی تر بەگشتی‬ ‫بەشی زۆری قسەكردن لەسەر داعش وەكو‬ ‫ئاراستەیەكی فیكری و وەكو گوتارێكی‬ ‫مەزهەبی دابەش دەبێتە سەر دووبەرەی‬ ‫تەواو ناكۆك‪ ،‬بەرەیەك پێمان دەڵێ داعش‬ ‫ئیسالمی راستەقینەیە‪ ،‬بەرەكەی تر بە‬ ‫دەرچو لە ئیسالم و هەڵگەراوە لە مێژوی‬ ‫ئاینی سەیری دەكەن‪ .‬پێش ئەوەی هیچ‬ ‫قسەیەك لەسەر ئەو دوو تێگەیشتنە كورت‬ ‫و خێرایە بكەین بۆ داعش‪ ،‬دەبێ سەرەتا‬ ‫بەیەكەوە بگەرێینەوە بۆدوو فۆرمی تەواو‬ ‫جــیــاواز لەدەركەوتنی ئاینداری لەناو‬ ‫كۆمەڵگادا‪ .‬كەیەكێكیان بەپێی میتۆدی‬ ‫كۆمەڵناسی پێی دەوتری ئاینداری میللی‬ ‫و ئەویتریان ئاینداری فەندەمەنتالیست‬ ‫یان ئایدۆلۆژی‪ .‬لەدۆخی یەكەمیاندا‪ ،‬دین‬ ‫هەمو شوناسی كۆمەڵگا پێك ناهێنێ‪،‬‬ ‫بەڵكو رەگەزێكی سەرەكیە بەتەنیشت‬ ‫چەندین رەگــەزی تری كۆمەاڵیەتیەوە‪،‬‬ ‫تاكە ســەرچــاوەی سلوكی سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی نیە‪ ،‬بەڵكو بەشێكیەتی‪.‬‬ ‫ئــایــنــداری میللی كــۆی بــیــرو بـــاوەرو‬

‫رێورەسمە ئاینیەكانی هەركۆمەڵگایەكە‬ ‫لە قۆناغێكی مێژووییدا‪ ،‬بەشێكە لە‬ ‫وشیاری گشتی‪ ،‬تێكەڵەیەكە لەئاین و داب‬ ‫و نەریتی كۆمەاڵیەتی‪ .‬لەم قۆناغە دین‬ ‫بونەوەرێكی ئیجابی كۆمەڵگایە‪ ،‬پیاوانی‬ ‫ئاینیش تەنها نوخبەی ئاینی نین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نوێنەرایەتی دنیاشن‪ ،‬پێگەی ئاینی ئەوان‬ ‫لەهەمانكاتدا پێگەیەكی كۆمەاڵیەتیشە‪.‬‬ ‫بەم واتایە دینداری دۆخی نەرم و سروشتی‬ ‫كۆمەڵگایە‪ ،‬بونەوەرێكی كۆمەاڵیەتیەو‬ ‫بەشدارێكە لەفیعلی كۆمەاڵیەتی و سیاسی‪،‬‬ ‫بەاڵم تاكە بەشدارنیە‪ ،‬كاریگەریی دیاری‬ ‫هەیە بەسەر كۆی پرسە دنیاییەكان‪ ،‬بێ‬ ‫ئەوەی تەحریمی كاریگەری و تەكفیری‬ ‫رەگــەزە نائاینیەكانی تربكات‪ .‬فۆرمی‬ ‫دووەمی ئاینداری‪ ،‬ئەوەیە كە تیایدا دین‬ ‫بەئایدۆلۆژیادەكرێ‪ ،‬تەنها لەگۆشەنیگای‬ ‫دیــن و حــەاڵڵ و حەرامەكانیەوە كۆی‬ ‫دیاردەو پرسەكۆمەاڵیەتیەكان دەپێورێن‪.‬‬ ‫لەم قۆناغە دین دەبێتە تاكە مەرجەع‌و‬ ‫ك ــۆی مــەرجــەكــانــی ت ــری پێكهێنانی‬ ‫وشیاری كۆمەاڵیەتی و كاریگەر بەسەر‬ ‫ژیاندا دەكاتە دەرەوە‪ ،‬لێرەوە ئیدی‬ ‫دین دەگــۆرێ بۆ گوتارێكی زاڵ و بێ‬ ‫ركابەر‪ .‬كەدین كرا بە ئایدۆلۆژیا‪ ،‬كۆی‬ ‫حەقیەتی ژیان لەالیەن پیاوانی ئاینیەوە‬ ‫قۆرغدەكرێ و هەمو شتێك دەخرێتەوە‬ ‫بەر پێوەرەكانی بیرو باوەرو شەریعەت‪.‬‬ ‫زۆر هۆكاری ئابوری و سیاسی و كەلتوری‬ ‫هەن لەپشت ئەم بازدانەی دیندارییەوە‬ ‫دەوەستن لەدیاردەیەكی كۆمەاڵیەتیەوە بۆ‬ ‫دیاردەیەكی ئایدۆلۆژی‪ ،‬بەاڵم سەرەنجام‬ ‫ئەوەی رودەدات بریتیە لەهەڵتەكاندنی‬ ‫دینداری میللی و گۆرینی بەوزەو هێزێكی‬ ‫سیاسی و ئایدۆلۆژی‪ .‬رەنگە ســەدەی‬ ‫هــەژدەو سەرەتاكانی ســەدەی نــۆزدە‪،‬‬ ‫قۆناغی یەكەمی ئــەو ئاڵوگۆرە بوبن‬ ‫كەبەسەر ئاینداری میللیدا هات لەجیهانی‬ ‫عــەرەبــی‪ ،‬بەتایبەت دوای دەركەوتنی‬ ‫بزوتنەوەی وەهابی لە حیجازی ئەوكات‬ ‫و سعودیای ئێستا‪ ،‬بەتایبەتتر دوای‬ ‫دەركەوتنی ئیسالمی سیاسی لە چارەكی‬ ‫یەكەمی سەدەی رابردوو‪ ،‬ئیدی ئیسالمی‬ ‫ئایدۆلۆژی رۆژ بەرۆژ فشارەكانی بۆسەر‬ ‫ئاینداری میللی زیــادی كــرد و لەبری‬ ‫نوخبەی پیاوانی ئاینی كۆن‪ ،‬كە بەزۆری‬ ‫موتەسەوف و دەروێــش و شێخەكانی‬ ‫تەكیەكان بون‪ ،‬نوخبەیەكی تری ئاینی‬ ‫وەهابی و بانگەوازخوازی سیاسی خستە‬ ‫شوێنیان‪ .‬داعش وەكو بزوتنەوەیەكی‬ ‫ئایدۆلۆژی و سیاسی لەروی كەلتوریەوە سەر‬ ‫بەقۆناغی دوەمی ئاینداریە‪ ،‬لقێكە لەداری‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪ ،‬سەرێكە لەسەرەكانی‬ ‫عەزیایەك‪ ،‬كەالشەكەی ئیسالمی سیاسیە‬ ‫و چەندین ســەری تریشی هەیە‪ .‬ئەمە‬ ‫مانای ئەوەنیە كە هەمو هێزێكی ئیسالمی‬ ‫سیاسی داعشە‪ ،‬بــەاڵم بێگومان داعش‬ ‫ئیسالمی سیاسیە‪ .‬لــێــرەوە لەقۆناغی‬ ‫ئاینداری میللیدا‪ ،‬هەمان ئەو ئیسالمە‪،‬‬ ‫خانی و جەزیری و مەوالناو نالی و مەالی‬ ‫گەورە و حاجی قادرو سەدان موتەنەورو‬ ‫ژیاندۆستی لەكۆمەڵگادا پەروەردەكردوە‪،‬‬ ‫ئیسالمی سیاسیش جگەلەجەنگاوەرو‬ ‫كــادری حیزبی و بانگەوازخواز شتێكی‬ ‫تری لێ نەكەتۆتەوە‪ .‬لێرەوە لەو پرسیارە‬ ‫دەگەین كەنوسەرێكی عەرەب لەشوێنێكدا‬ ‫دەیكات‪ ،‬كاتێك دەڵێ نهێنی ئەوە چییە‬ ‫ئیخوان كە خاوەنی دورو درێژترین مێژوی‬ ‫سیاسیە لەمیسری هاوچەرخ‪ ،‬نەیتوانیوە‬ ‫تا ئێستا هونەرمەندێك‪ ،‬سینەماكارێك‪،‬‬ ‫شانۆكار یان شاعیرێك یان وەرزشوانێك‬ ‫بەرهەم بێنێ‪ ،‬بەاڵم بە ملیۆنان بانگخواز‬ ‫و مەالی توندرەو و جەنگاوەرو كادری‬ ‫دڵسۆزی دروستكردوە؟ بەپێچەوانەشەوە‬ ‫دەیان هونەرمەندی لەپیشەكانی خۆیان‬ ‫پەشیمانكردۆتەوە؟ لێرەوەیە مێژوی‬ ‫ئاینداری میللی مێژوی عیرفان و شاعیرو‬ ‫فەیلەسوفە ئایندارەكان و متەسەوفە‬ ‫گەورەكانی وەكو ئیبن عەرەبی و جەاللەدینی‬

‫رومی و حافزو مەولەوی و سەدانی ترە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئاینداری ئەرسەدۆكسی مێژوی‬ ‫حەجاج و ئیبن حەنبەل و ئیبن تەیمیەو‬ ‫ئیبن وەهاب و سەدانی ترە‪ .‬لەسەردەمی‬ ‫نوێشدا‪ ،‬هەمان ئاینی ژیان دۆستی نالی‬ ‫و عیرفانی مەحوی و نیشتیمانپەروەری‬ ‫خانی و كوردایەتی حاجی قادر دەگۆرێ‬ ‫بۆ دینداریەكی پر لە قیرەقیرو هەرەشەو‬ ‫توندرەوی و هەرەشە بۆسەر كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ئەگەر لە ئەدەبیاتی فۆلكۆلۆری كوردیەوە‬ ‫ئاور لەدەركەتەی ئاینی بدەینەوە‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی گەورەترین و كۆنترین پاشماوەی‬ ‫خەیاڵدانی كۆمەاڵیەتیە‪ ،‬ئەوا تێدەگەین‬ ‫كەهیچ كات رۆلێ ئاین لەناو كۆمەڵگای‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬رۆڵێكی داخــراوو زبرو توندڕەو‬ ‫نەبوە‪ ،‬بگرە هیچی تازەمان نەوتوە ئەگەر‬ ‫بڵێین لەمێژوی ئاینداری ئێمەدا‪ ،‬تەنها‬ ‫یەك پیاوی ئاینی توندرەو و وەهابی‬ ‫بونی نیە‪ ،‬بەڵكو ئەمە دیاردەیەكی نوێ و‬ ‫ئایدۆلۆژیە‪ .‬نەمان بیستوە تەنها یەك مەال‬ ‫لەبەرامبەر گۆرانیەكانی حەسەن زیرەك‪،‬‬ ‫یان ماملێ و دەركەتنی عایشەشان و‬ ‫شیعرەكانی مەحوی‌و رشتەی مــرواری‬ ‫سوجادی تەنها جارێكیش بەزمانی حەاڵڵ‬ ‫و حــەرام قسەیان كردبێ‪ ،‬بگرە راست‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬بەشێكی ئەمانە یان مەال‬ ‫بوون‪ ،‬یان بەرهەمی حوجرەكان بوون‪.‬‬ ‫لــەو سەردەمانە مــەالی گ ــەورەی كۆیە‬ ‫بەكەڵك وەرگرتن لەپێگە كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئاینیەكەی‪ ،‬وەبــەگــەرانــەوە بۆ ئاین‬ ‫هانی دایك و باوكانی دەدا كچان بنێرنە‬ ‫بەرخوێندن‪ ،‬بەاڵم پاش تێپەرینی نزیكەی‬ ‫سەد ســاڵ‪ ،‬جارێكی تر تایپێك لەمەال‬ ‫دەركــەتــون كە ئــەم كــارە بــەحــەرام و‬ ‫بیدعەدەناسێنن‪ .‬كەواتە پەیوەندیی نێوان‬ ‫داعش و ئیسالم‪ ،‬لەو ئاڵوگۆرەوە دێت‬ ‫كەبەسەر وەزیفەی ئایندا هاتوە لەناو‬ ‫هەناوی كۆمەڵگا‪ ،‬وەبێ تێگەیشتن لەو‬ ‫گۆرانكاریە كۆمەاڵیەتیە‪ ،‬نە لەرۆڵی ئاین‬ ‫دەگەین و نەلەداعشیش وەكو فیكرو وە‬ ‫كو گوتار‪ .‬داعش دەركەوتەیەكی سیاسی‬ ‫ئایدۆلۆژیە‪ ،‬بەشێك نیە لەجەوهەری دین‪،‬‬ ‫سەردەمێك هەبوە هەمان دین هەبوەو‬ ‫پیاوانی ئاینی بونیان هەبوەو توندرەویش‬ ‫بەشێك نەبوە لە سلوكی گشتی كۆمەڵگا‬ ‫و نوخبەی ئاینی‪ .‬بەاڵم ئەمە هیچ كات‬ ‫مانای ئــەوەی نیە كەتوندرەوی ئاینی‬ ‫تەنها دیاردەیەكی مۆدێرنە‪ ،‬وە رەگ و‬ ‫ریشەكانی بۆسەردەمانی پێش مێژووی‬ ‫هاچەرخ ناگەرێتەوە‪ ،‬تەنها ئەوەنەبێ‬ ‫كەلەسەردەمی نوێدا چانسی زاڵبون و‬ ‫باڵو بونەوەی زیاترە‪ .‬كەلتوری ئیسالمی‪،‬‬ ‫تەنها خاوەنی یەك قوتابخانەی فیكری‬ ‫و یەك ئاراستەنیە‪ ،‬بەڵكو تێكەڵیەكی‬ ‫یەكجار ئاڵۆزو فرە رەهەندە‪ ،‬هەر لەشیعەو‬ ‫سونەوە تا دەگاتە موعەزیلەو متەسەوف‬ ‫و خەواریج و ئەشعەری و حەنبەلی و‬ ‫قوتابخانەی فیقهی هەمەجۆر و ناكۆك‪.‬‬ ‫لەو مێژوەدا بەهۆكاری سیاسی كەچەندین‬ ‫جاریتر بەدرێژی باسمانكردوە سەرەنجام‬ ‫قــوتــابــخــانــەی حــەنــبــەلــی لــەســەدەمــی‬ ‫متەوەكیلەوە توانی بەسەر بازاری ئاینیدا‬ ‫بسەپێنێ و گوتاری فەرمودەناسی خۆی‬ ‫زاڵبكات بەسەر هــەمــوان‪ ،‬گروپەكانی‬ ‫تری بە بیدعەو كوفر ناساند و لەكۆی‬ ‫كۆمەڵگادا قەدەغەیكردن‪ ،‬چەندی توانی‬ ‫بەرهەمەكانی سوتاندن‪ ،‬ئــەوەی پێشی‬ ‫نەكرا تەحریمی كرد‪ .‬لێرەوە راستە داعش‬ ‫بۆ هەمان ئەو كەلتورە فیقهی و عەقائیدیە‬ ‫دەگەرێتەوە كە لە ئیبن حەنبەلەوە دەگاتە‬ ‫ئیبن تەیمیەو لەویشەوە دەگاتە ئیبن‬ ‫وەهاب‪ ،‬بەاڵم خودی ئەو كەلتورە مێژوییە‪،‬‬ ‫بەرهەمی برێكی زۆر ناكۆكی و ملمالنێیی‬ ‫دنیایی و سیاسیە‪ ،‬لێكەوتەی مەیلێكی‬ ‫مرۆییە بۆ قۆرغكردنی حەقیقەتی خوایی‬ ‫و سەپاندنی جۆرێك لەبیروبارەوەری‬ ‫ئەرسەدۆكسی‪.‬‬

‫پەیوەندیی نێوان داعش و ئیسالم‪ ،‬لەو‬ ‫ئاڵوگۆرەوە دێت كەبەسەر وەزیفەی ئایندا‬ ‫هاتوە لەناو هەناوی كۆمەڵگا‬ ‫بێ تێگەیشتن لەو گۆرانكاریە‬ ‫كۆمەاڵیەتیە‪ ،‬نە لەرۆڵی ئاین دەگەین و‬ ‫نەلەداعشیش وەكو فیكرو وە كو گوتار‬ ‫خودی ئەو كەلتورە مێژوییە‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫برێكی زۆر ناكۆكی و ملمالنێیی دنیایی و‬ ‫سیاسیە‪ ،‬لێكەوتەی مەیلێكی مرۆییە بۆ‬ ‫قۆرغكردنی حەقیقەتی خوایی و سەپاندنی‬ ‫جۆرێك لەبیروبارەوەری ئەرسەدۆكسی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )247‬دوشةممة ‪2015/5/11‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫سەرەتایەك دەربارەى بەرهەمەكانی‬

‫فرۆید‬

‫• بــۆ تێگەیشتن لــە هیستریا‪ ،‬تاك‬ ‫پێویستی بە سەرنجی سایكۆلۆژیای نەخۆش‬ ‫هەیە و نەك تەنها دەمارناسی (نیۆرۆلۆژی)‪.‬‬ ‫ئەو پرۆسە زهنیانەى ناخودئاگا‪،‬‬ ‫ •‬ ‫كە نیشانەكانی هیستریا دروستی دەكەن‪،‬‬ ‫لە هۆشی تاكەكاندا‪ ،‬لە ئاستێكی پرۆسە‬ ‫و جــوڵــەكــەدان‪ ،‬كە تــاك بەرانبەر بەوە‬ ‫ئاگاییەكی تــەواوی نییە‪ ،‬ئــەم پرۆسانە‬ ‫دەتوانن كاریگەریی لەسەر رەفتاری تاكەكان‬ ‫دابنێن‪.‬‬ ‫فرۆید تێگەیشت لەگەڵ ئەوەى لەوانەیە‬ ‫رەفــتــاری تــاك بكەوێتە ژێركاریگەریی‬ ‫هیپۆنۆتیزم‬ ‫هیپۆنۆتیزمەوە‪ ،‬لە زۆربـــەى كاتەكاندا‬ ‫لێكۆڵینەوە تــازەكــان باسیان لــەوە‬ ‫ناتوانێت ئەو شتانە بەبیری خۆی بهێنێتەوە‪ ،‬دەكرد‪ ،‬كە دەكرێت ئەم مێتۆدە كاریگەری‬ ‫كە لە دانیشتنی هیپۆنۆتیزمدا روودەدات و لەسەر تاكە «نۆرماڵ»ـەكانیش هەبێت‪.‬‬ ‫ئــەم بابەتەش دەستپێكی دروستبوونی هەستیاری بەرانبەر بە هیپۆنۆتیزم‪ ،‬چیتر‬ ‫دەروونشیكاری فرۆید بوو‪.‬‬ ‫وەك نیشانەكانی زیانی مێشك یان الوازی‬ ‫لەوانەیە ئایدیاكانی فرۆید لەمڕۆدا وەك بۆماوەیی سەیرنەدەكرا‪ .‬هیپۆنۆتیزم یەكەمین‬

‫لەزانكۆى ڤییەنا تەرخانكرد‪ .‬هــەر لەو‬ ‫ڕووت سنۆودن‬ ‫ساڵەدا وتارێكی بەناوی «پرۆژەیەك بۆ‬ ‫و‪ .‬هێرۆ ئەحمەد‬ ‫سایكۆلۆژیای زانستی»ی نووسی‪ .‬ئەم‬ ‫بابەتە نیشانی دەدات ئەو دەستیكردووە بە‬ ‫(‪)2 – 1‬‬ ‫دروستكردنی پردێك لەنێوان زانستی وردی‬ ‫ناسینی دەمارەكان و زانستی پەرەسەندووی‬ ‫سایكۆلۆژی‪ ،‬كە هەروەها زۆر بە توندی‬ ‫لێكۆڵینەوە زانستییەكان‬ ‫كەوتبووە ژێــر كاریگەری بیركردنەوەى‬ ‫فرۆید لە میانەى كــاری لێكۆڵینەوەى فەلسەفییەوە‪.‬‬ ‫خۆیدا‪ ،‬ئەركێكی پێسپێردرا دەربــارەى‬ ‫ئەندامی زاوزێی مارماسی لێكۆڵینەوە بكات‪،‬‬ ‫هیستریا و هیپۆنۆتیزم‬ ‫كە لەو رۆژگــارەدا هیچ جۆرە زانیارییەك‬ ‫لــە ســاڵــی ‪ ،1885‬فــرۆیــد بــورســی‬ ‫لــەم بـــوارەدا لــەبــەردەســت نــەبــوو‪ .‬بۆیە خوێندنی بۆ لێكۆڵینەوە لەژێر چاودێری‬ ‫لێكۆڵینەوەى لە دەزگای دەماری جۆرێك لە ژان مارتین شاركۆ (‪Jean-Martin‬‬ ‫ماسی كرد و یەكەمین وتاریشی لەم بارەیەوە ‪ )Charcot‬بەدەستهێنا‪ .‬ئــەو چەند‬ ‫بوو‪ .‬لەنێوان ساڵەكانی ‪ 1887‬و ‪1897‬دا مانگەى فرۆید لە میانەى ساڵەكانی ‪-1885‬‬ ‫نزیكەى ‪ 20‬وتــاری لەم جــۆرەى نووسی‪ 1886 .‬لەم لێكۆڵینەوانەدا بەسەری بردن‪،‬‬ ‫ئەو جەختی لەسەر جۆرێك لە زانستی كاریگەرییەكی قوڵیان لەسەر بیركردنەوەى‬ ‫ئامێری دەكـــردەوە‪ ،‬كە مێشكی ئینسان ئــەو بەجێهێشت‪ .‬شــاركــۆ یەكێك بوو‬ ‫و ئاژەڵێكی وەك بــۆق‪ ،‬تەنها لە پێوانە لە ناودارەكانی ئەو ســەردەمــە‪ ،‬بۆیە بە‬ ‫ئاڵۆزەكەدا بەیەكەوە جیاوازییان هەیە‪ .‬ناپۆلیۆنی دەروونپەرێشانییەكان ناویان‬ ‫تەنانەت وەك دەرەنجامی رەوتێكی ئاڵۆزی دەبــرد‪ .‬جارەهای جار داوای لێدەكرا لە‬ ‫دەروونپەرێشانانە لە ئایدیاكانی دەڕوانی‪ .‬سەرتاسەری جیهاندا نەخۆشە دەوڵەمەند‬ ‫ئەم ئایدیا حەتمییە بۆ هەموو تەمەنی و ئەریستۆكراتەكان چارەسەر بكات‪ .‬نفوزی‬ ‫لەگەڵ فرۆیددا مایەوە‪ .‬باوەڕی وابوو تەواوی ئەو بەسەر تاكەكاندا لەسەروی ئاساییەوە‬ ‫دیاردە دەروونییەكان‪ ،‬تەنانەت خەیااڵت و بوو و فرۆیدیش زۆر بەسەختی كەوتە ژێر‬ ‫هەستەكان بەجۆرێكی سەلماو پەیڕەوی لە كاریگەری ئەوەوە‪ ،‬بە ئەندازەیەك‪ ،‬یەكەمین‬ ‫پرەنسیپی هۆكار و ئیفێكت دەكەن‪.‬‬ ‫منداڵی خۆی ناو نا شاركۆ‪.‬‬ ‫فــرۆیــد بەشێكی كاتەكانی خــۆى بۆ‬ ‫شاركۆ ئیشی لەسەر كەرەستەكانی‬ ‫لێكۆڵینەوەى كاریگەرییەكانی كۆكایین ئیفلیجی دەكــرد‪ ،‬بەاڵم هەوڵیدا رێگایەك‬ ‫تەرخانكردو تەنانەت دوای ئــەوەى بۆی بدۆزێتەوە بۆ سەلماندنی ئەوەى ئایا ئەوانە‬ ‫دەركــەوت ئەم ماددەیە لەكاتی خەمۆكی دەرەنجامی نەخۆشی دەزگــای دەمارین‬ ‫و كەمبوونەوەى وزەدا كۆمەك بە نەخۆش – واتــا نەخۆشی پەیوەست بە بونیادە‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەوا بۆخۆیشی بەكاری هێنا‪ .‬ئەو جەستەییەكان یان كردارەكانی و هاوكات ئاستەدا دەمێنێتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا ئەم ئاستە شتێكی عەجیب سەیر نەكرێن‪ ،‬بەاڵم لەو‬ ‫ماددەیە لەو سەردەمەدا قەدەغە نەبوو‪ ،‬پەیوەندی بە هیستریاوە هەیە و بنەما و دیاریكراوە لەگەڵ فیزیۆلۆژیای راستەقینەى سەردەمەدا خەڵكی زانیارییەكی كەمیان‬ ‫چونكە هێشتا زیانەكانی كەشف نەكرابوون سەرچاوەیەكی دەروونپەرێشانانەى هەیە یان سیستەمی دەروونپەرێشانانەدا ناگونجێت‪ .‬دەربارەى نەخۆشییە دەروونییەكان هەبوو‪.‬‬ ‫و لە راستیدا هەندێكجار وەك دەرمانی نا‪ .‬ئەو هیوادار بوو مێتۆدێك بۆ دیاریكردنی شاركۆ توانی لە حاڵەتی هیپۆنۆتیزمدا لــە رابــــوردوودا تــووشــبــوان بــە هیستریا‬ ‫ئەوە بە تاك بڵێت‪ ،‬كە دواى تەواوبوونی‪ ،‬لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ دەكــرا و ئــازار و‬ ‫دژەخەمۆكی سوودی لێوەردەگیرا‪ .‬فرۆید ئەم دوو جۆرە ئیفلیجییە بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫ســزا دەدران و دەخــرانــە زیندانەوە یان‬ ‫لە روانگەى پزیشكانەوە هیستریا لەچەند بازووەكەى ئیفلیج دەبێت‪.‬‬ ‫حەزی بە لێكۆڵینەوە دەربارەى بەكارهێنانی‬ ‫ئــەوانــەى تێبنی و ئامۆژگارییەكانی وەك جادوگەران دەسووتێنران و رەفتاری‬ ‫كۆكایین وەك ماددەیەكی بێهۆشكەر دەكرد الیەنێكەوە گرنگ بوو‪.‬‬ ‫• نیشانەكانی نەخۆشی جۆراوجۆرن‪ ،‬دواى هیپۆنۆتیزمیان وەرگرتبوو‪ ،‬نەدەكرا نائاسایی و هەندێك جار ترسناكی ئەوان‬ ‫و هیوادار بوو لەم رێگایەوە بەناووبانگ بگات‬ ‫وەك لەدەستدانی یادەوەری‪ ،‬دروستبوونی لەو كەسانە جیابكرێنەوە‪ ،‬كە لە راستیدا دەدرایە پاڵ شەیتانەوە‪.‬‬ ‫و جێگەى متمانە بێت‪.‬‬ ‫تەنانەت شاركۆش دەیگوت تووشبوان بە‬ ‫لەڕاستیدا‪ ،‬كاتێك لێكۆڵەرانی دیكە وەهــم‪ ،‬لەدەستدانی تــوانــای قسەكردن‪ ،‬دووچــــاری هیستریا ب ــووب ــوون‪ .‬ئــەوان‬ ‫سەلماندیان ئەو ماددەیە ئەم خاسییەتەى لــەخــەودا بەڕێگادا رۆیشتن‪ ،‬ئیفلیجی‪ ،‬نەیاندەتوانی ئەو ئامۆژگارییانەى لەالیەن هیستریا و ئەو كەسانەى لەژێر كاریگەریی‬ ‫هەیە‪ ،‬لە ساڵى ‪1883‬دا دووبــارە زۆر بە بوورانەوە و الوازی‪ ،‬بێ هەستی‪ ،‬چوونە هیپۆنۆتیزمەوە پێیان درابـــوو‪ ،‬بەیادی هیپۆنۆتیزمدان‪ ،‬بــەدەســت تێكچوون و‬ ‫فراوانی مەسرەفكرا‪ .‬لە ساڵى ‪ ،1885‬لە خــەوی بەشە جــیــاوازەكــانــی جەستە و خۆیانی بهێننەوە‪ ،‬بەاڵم نیشانەكانی ئازار‪ ،‬الدانە بۆماوەییەكان دەناڵێنن‪ .‬الی ئەو‪،‬‬ ‫نەشتەرگەرییەكی سەركەوتووانەدا بۆ چاوی تەنانەت نیشانەگەلێكی سەیروسەمەرەى فەرامۆشی‪ ،‬لــەرز‪ ،‬شۆك‪ ،‬یان ئیفلیجیان هیستریا جەستە هۆكارەكەى بوو‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو روانگەیەكی تەواو میكانیكی بەرانبەر‬ ‫باوكی فرۆید بەكارهێنرا‪ .‬فرۆید تەنانەت ئەم وەك كۆمبوونەوە لەسەر جێخەو و مانەوە نیشان دەدا‪.‬‬ ‫شاركۆ حەزی بە تاقیكردنەوەى ئەم بوارە بە بابەتەكە هەبوو‪ .‬هەروەها دەیگوت تەنها‬ ‫ماددەیەى بۆ دەزگیرانەكەى‪ ،‬مارتا‪ ،‬نارد بۆ لەو حاڵەتەدا و هاوكات زۆر زۆر نەشیاوی‬ ‫ئەوەى بەهێزتر بێت‪ ،‬بەاڵم زۆر بەزوویی پێشبینی كردنن‪ ،‬هەندێكجار بەبێ هیچ دەكرد و گەلێك نمایشی سەرسوڕهێنەری دەبێت تووشبوان بە هیستریا هیپۆنۆتیزم‬ ‫ئالودە بوو پێی و كاریگەرییە نەرێنییەكانی هۆیەك نامێنن و پاشان بەهێز و توندییەكی لــەبــەردەم خەڵكیدا ئەنجام دەدا‪ .‬فرۆید بكرێن‪ ،‬لەكاتێكدا فرۆید بیرۆكەیەكی دیكەى‬ ‫هەنگاوێك زیاتر ئەم ئایدیایەى بەرەو پێشەوە هەبوو و ئەو بابەتەى خستە بەرباس‪ ،‬كە‬ ‫دەركــەوتــن‪ .‬فــرۆیــد دوای ئـــەوەى لــەوە زیاترەوە دەردەكەونەوە‪.‬‬ ‫• دەگوترێت هیستریا تەنها لە ژناندا برد‪ ،‬بەو هیوایەى لە شێوەى كەشفكردنی ئایا دەكرێت بۆ چارەسەركردن هیپۆنۆتیزم‬ ‫تێگەیشت‪ ،‬دەبێت لە لێكۆڵینەوەى زانستیدا‬ ‫زۆر وریا بێت‪ .‬هەڵبەت خودی خۆى ئەم دروست دەبێت‪ .‬لە راستیدا‪ ،‬وشەى هیستریا نهێنیدا‪ ،‬بە ناوبانگ و متمانەیەك بگات‪ ،‬بەكاربهێنرێت یان نا‪.‬‬ ‫فرۆید كارەكەى خۆى وەك پاتۆلۆژێكی‬ ‫ماددەیەى بەكاردەهێنا‪ ،‬بەاڵم خۆشبەختانە لە وشەى یۆنانی ‪ hustera‬وەرگیراوە‪ ،‬كە لەو لێكۆڵینەوانەى دەربارەى كۆكایین‬ ‫دەمــــاری لــە ســاڵــى ‪ 1886‬بــە سەرنج‬ ‫كە مانای «رەحـــم» یــان «منداڵدان» ئەنجامی دابوون‪ ،‬پێی نەگەیشتبوو‪.‬‬ ‫هیچ كاتێك پێی مودمین نەبوو‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئەمە ریسكێكی گــەورە بوو‪ ،‬چڕكردنەوە لەسەر هیپۆنۆتیزم‪ ،‬دەستپێكرد‪.‬‬ ‫هەروەها فرۆید حــەزی لە لێكۆڵینەوە دەبەخشێت‪ .‬شاركۆ دژ بەم بۆچوونە بوو و‬ ‫پزیشكییەكانیش دەكــرد‪ ،‬بــەاڵم دەیزانی دەیگوت پیاوانیش رووبەڕووی ئەم كێشانە چونكە لەو سەردەمەدا‪ ،‬هیپۆنۆتیزم وەك یەكەمین نەخۆشی ئەو جوڵەگەلی وەسواسی‬ ‫شتێكی كاسبكارانە سەیر دەكـــرا‪ ،‬كە – دووبارەیی دەموچاو و مل و ئارەزووی‬ ‫پــارەیــەكــی تـــــەواوی بــۆ دابــیــنــكــردنــی دەبنەوە‪.‬‬ ‫• هیستریا سەری لە پزیشكان دەشێواند‪ ،‬الیەنگرانێكی هــەرزە و زۆری هــەن‪ .‬هەر كۆنترۆڵنەكراوی بۆ هاواركردن و دروستكردنی‬ ‫خەرجییەكانی ژن و منداڵی نابێـ‪ .‬بڕیاریدا‬ ‫كاری زانستی پزیشكی ئەنجام بدات و سێ چونكە نەدەكەوتە نێو شیكاری زنجیرەى چۆنێك بێت فرۆید ئەم بابەتەى بۆ گرنگ دەنگگەلی سەیروسەمەرە هەبوو‪ .‬ئێستاكێ‬ ‫ساڵ دواتر خۆى تەرخانكرد بۆ بەدەستهێنانی دەمارەكانەوە‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬لەوانەیە دەست تا نەبوو و چەند پرسیارێكی كردن‪ ،‬كە شاركۆ ئێمە ئــەم نیشانانە وەك نیشانەگەلی‬ ‫ئەزموونە زانستییەكان لە نەخۆشخانەى شان ئیفلیج ببێت‪ ،‬بەاڵم دەمارەكانی هێشتا بیری لێنەكردبوونەوە و بەم روانگە تازەیەوە‪ ،‬نەخۆشی سەندرۆم تۆریت دەبینین‪ ،‬كە‬ ‫بەدوو ئایدیای نوێ گەیشت‪ ،‬كە لە بواری نەخۆشییەكی دەروونپەرێشانانەیە‪.‬‬ ‫گشتی ڤییەنادا‪ .‬لە ساڵى ‪1885‬دا‪ ،‬لە بواری بە چاالكی بمێننەوە‪.‬‬ ‫هیچ كەسێك نەیدەزانی بۆچی هیستریا چارەسەركردندا‪ ،‬گرنگییەكی زۆرى پێدرا‪:‬‬ ‫پاتۆلۆژیای دەمارییدا خۆى بۆ وانەگوتنەوە‬ ‫دروســت دەبێت و ئــەى چــارەســەرەكــەى‬ ‫چییە؟ زۆربــەى كات پزیشكان وا بیریان‬ ‫دەكردەوە ئەم نەخۆشانە بەئەنقەست خۆیان‬ ‫وەك نەخۆش نیشان دەدەن‪ .‬هەندێكیان‬ ‫بە چارەنووسێكی تــراژیــدی دەگەیشتن‬ ‫و بە گشتی وەك نەخۆشگەلی دەروونــی‬ ‫سەیر دەكــران‪ .‬شاركۆ ئەوەى كەشفكرد‪،‬‬ ‫كە بە كاریگەری هیپۆنۆتیزم‪ ،‬ئەگەری‬ ‫نەمانی ئەم نیشانانە بوونی هەیە‪ ،‬بەڵتم لە‬ ‫زۆربەى كاتەكاندا دواى تەواوبوونی حاڵەتی‬ ‫هیپۆنۆتیزم‪ ،‬نیشانەكان دەگەڕانەوە‪ .‬ئەم‬ ‫بابەتە بووە هۆى ئەوەى شاركۆ بەو ئەنجامە‬ ‫بگات‪ ،‬كە فیكرەكانی خودی كەسی نەخۆش‬ ‫كاریگەری لەسەر پارچەى ئیفلیجبوو دابنێت‬ ‫و لەبەر ئەوەى كەسی تووچبوو وا بیری‬ ‫دەكـــردەوە‪ ،‬كە توانای ئــەو ئەندامە لە‬ ‫ئاستێكی تایبەتدا دەستپێدەكات و یان‬ ‫كۆتایی دێت‪ ،‬ئیفلیجییەكەیشی هەر لەو‬

‫شۆكی ئەلكتریكی‬ ‫لــەم ش ــێ ــوازەدا ســـوود لــە جواڵندنی‬ ‫پێست و ماسولكەكان لەالیەن پرۆسەیەكی‬ ‫ئەلكتریكییەوە وەردەگیرێت‪ .‬فرۆید وەك‬ ‫شتێكی بێكەڵك لەم مێتۆدەى دەڕوانــی‬ ‫و دەیــگــوت كاتێك كــاریــگــەری دەبێت‪،‬‬ ‫ئامانجەكەى تەنها تێگەیاندن و فێركردن‬ ‫بێت‪ .‬بە مانایەكی دی‪ ،‬ئەو هێشتا پرۆسە‬ ‫زهنییەكان (هۆشەكییەكان)ی بە كاریگەر‬ ‫لەسەر نیشانەكانی جەستەدا دەبینی‪.‬‬

‫دەگوترێت هیستریا تەنها لە ژناندا دروست دەبێت‪ .‬لە‬

‫راستیدا‪ ،‬وشەى هیستریا لە وشەى یۆنانی ‪hustera‬‬ ‫وەرگیراوە‪ ،‬كە مانای «رەحم» یان «منداڵدان»‬

‫دەبەخشێت‪ .‬شاركۆ دژ بەم بۆچوونە بوو و دەیگوت‬

‫پیاوانیش رووبەڕووی ئەم كێشانە دەبنەوە‬

‫ئەو شتە بۆ نەخۆش‪ ،‬شتێكی مەترسیدارە‪.‬‬ ‫فرۆید دەیگوت پرۆسە دوورخستنەوەى‬ ‫یادەوەرییەكان‪ ،‬جۆرێكە لە میكانیزمی‬ ‫چـــــاالك‪ .‬ئـــەو بـــەم رەوتـــــەی دەگـــوت‬ ‫سەركوتكردن و وەك شتێكی تەواو لەناكاو‬ ‫و ناخودئاگا وەسفی دەكرد‪ .‬ئەو بە پرۆسەى‬ ‫رێگەگرتنی ناخودئاگا لە رزگاربوون لە ئایدیا‬ ‫سەركەوتكراوەكانیشی دەگــوت بەرگری‪.‬‬ ‫الی ئــەو ســۆزە سەركەوتكراوەكان وەك‬ ‫كوانوو(‪)Boil‬یەك وابوون‪ ،‬كە نەیاندەتوانی‬ ‫ناوەرۆكە ژەهراوییەكەى خۆیان دەربدەن و‬ ‫نیشانەگەلی نەخۆشی دەمارییان بەدیدەهێنا‪.‬‬ ‫دەربـــــارەى هیستریا‪ ،‬ئــەم نیشانانە‪،‬‬ ‫بەجەستەییبوو و كێشەى نەخۆشیان بە‬ ‫شێوەیەكی رەمزی‪ ،‬لەجەستەدا دەردەخست‪.‬‬ ‫لە ساڵى ‪ ،1886‬فرۆید لە ئەنجوومەنی‬ ‫پزیشكانی ڤییەنا وانەیەكی دەربـــارەى‬ ‫هیستریای پیاوان پێشكەش كرد‪ .‬ئەو پێشتر‬ ‫بەهۆى الیەنگیریكردنی لە ئایدیاكانی شاركۆ‪،‬‬ ‫رووبەڕووی گاڵتەپێكردن بووبووەوە‪ .‬باسكردن‬ ‫لەو خاڵەى‪ ،‬كە دەشێت پیاوانیش دووچارى‬ ‫هیستریا ببن‪ ،‬بووە هۆى ئەوەى شەپۆلێكی‬ ‫نوێی دژایەتیكردنی فرۆید بێتەئاراوە و‬ ‫كاتێك چەند بابەتێكی دەربارەى هیستریای‬ ‫پیاوان خستنەڕوو‪ ،‬شەپۆلی ناڕەزایەتییەكان‬ ‫بەرزتر ب ــووەوە‪ .‬نەشتەرگەرێكی ناسراو‬ ‫گوتی لەبەر ئەوەى پیاوان «رەحــم» یان‬ ‫«منداڵدان»یان نییە‪ ،‬بۆیە تووشی هیستریا‬ ‫نابن‪ .‬سەیرەكە لەوەدایە‪ ،‬ئەم رەتكردنەوە‬ ‫نالۆژیكی و زیادەڕەوییانەى ئایدیا تازەكانی‬ ‫فرۆید‪ ،‬رەگەزی سەركوتكردنی زۆر بە باشی‬ ‫نیشان دەدا‪ .‬ئایدیاكانی فرۆید بۆ كۆمەڵگا‪،‬‬ ‫ئازاربەخش بوو و بۆیە دەبوو ئەم ئایدیایانە‬ ‫و باوەڕدارانیشی بخرێنە دەرەوە‪.‬‬ ‫فرۆید زوو زانی بۆچوونەكانی بەردەوام‬ ‫پێچەوانەى رێسا باوەكانن‪ ،‬بۆیە دەبێت ئەم‬ ‫كاردانەوانە وەك شتێكی ئاسایی ببینێت‪.‬‬ ‫ئەمە تەنها شتێك نەبوو‪ ،‬كە ئایدیاكانی‬ ‫رووبــــەڕووی گاڵتەپێكردن دەكــــردەوە و‬ ‫وردە وردە تێگەیشت ئــەگــەر بیەوێت‬ ‫دۆزراوەكانی باڵوبكاتەوە‪ ،‬دەبێت چاوەڕوانی‬ ‫كاردانەوەگەلی زۆر دوژمنانە بێت‪.‬‬

‫مێتۆدی چارەسەركردن بوو بۆ نەخۆشی‬ ‫دەروونپەرێشانی و سەرنجی فرۆیدی بەالی‬ ‫خۆیدا راكێشا‪.‬‬ ‫فرۆید لە ساڵى ‪ 1880‬لە پەیمانگای‬ ‫فیزیۆلۆژی سەردانی برۆیەری كــرد‪ .‬ئەو‬ ‫سەرقاڵی لێكۆڵینەوەكانی بــوو‪ .‬ئــەوان‬ ‫پەیوەندییەكی پتەویان بەیەكەوە دروستكرد‬ ‫و برۆیەر راوێژی لەگەڵ دەكرد و هەروەها‬ ‫لەڕوانگەى داراییەوە یارمەتی دەدا و هەندێك‬ ‫لە نەخۆشەكانی خۆى بۆ الی ئەو دەنارد‪.‬‬ ‫برۆیەر بەپێچەوانەى روانگەى رەخنەگرانەوە‪،‬‬ ‫بیركردنەوەى زانستی و ئەخالقی سەدەى‬ ‫خۆیشی ئەم مێتۆدەى بۆ چارەسەركردنی نۆزدەهەم‬ ‫هیستریا بەكاردەهێنا‪.‬‬ ‫بۆ تێگەیشتن لەو خاڵەى بۆچی زۆربەى‬ ‫دواجــار هەردووكیان سەرنجی خۆیان تــاكــەكــان وەك شتێكی پێكەنیناوی و‬ ‫لەسەر نەخۆشی هیستریا چڕكردەوە و بە وەسواسی لە ئایدیاكانی فرۆیدیان دەڕوانی‪،‬‬ ‫ئاڵوگۆڕی بیروڕا‪ ،‬سەرەنجام رێككەوتن ئەوا تێگەیشتن لە الیەنی زەمەنی ئەو كارێكی‬ ‫بەشێك لە دۆزراوەكانی خۆیان باڵوبكەنەوە‪ .‬زۆر گرنگە‪.‬‬ ‫كتێبی «چەند لێكۆڵینەوەیەك دەربــارەى‬ ‫• روانــگــەى میكانیكی بــۆ زانــســت‪،‬‬ ‫هیستریا» كارێكی هاوبەش بوو‪ ،‬كە دانەرە روانین لە شێوەى كاریگەریی زهن و ئایدیا‬ ‫سەرەكییەكەى برۆیەر بوو‪.‬‬ ‫كەسییەكانی بەسەر رەفتاری مرۆییدا دەكردە‬ ‫ئــەوان لــەوە تێگەیشتن‪ ،‬كە نەخۆشی شتێكی مەحاڵ‪.‬‬ ‫هیستریا دەتوانێت هەم زیانگەلی دەروونی‬ ‫• لەنێوان زانایان و بیرمەندانی ئایینی‬ ‫و هەم جەستەیی هەبێت‪ .‬هەركاتێك هۆكاری مشتومڕێك هەبوو‪ ،‬كە بە ئەندازەیەكی زۆر‪،‬‬ ‫نەخۆشی‪ ،‬دەروون ــی بێت‪ ،‬ئــەوا نەخۆش بە كارەكەى چارلز داروین دەستیپێكرد‪.‬‬ ‫رووداوەكانی بیر ناكەوێتەوە و هەوڵەكەیشی‬ ‫• روانینی عیرفانیانەى خەڵكی سەبارەت‬ ‫هیچ كاریگەرییەكی نییە‪ .‬فــرۆیــد لــەوە بە ئارەزووی سێكسی‪ ،‬كێشەى رووبەڕووی‬ ‫تێگەیشت‪ ،‬كە نلۆدنی یادەوەرییە زیانبارەكان لێكۆڵینەوە یــان تــوێــژیــنــەوەى زانستی‬ ‫یان هەڕەشەكەرەكان بۆناو ناخودئاگاوە‪ ،‬سەبارەت بەم پرسە دەكردەوە‪.‬‬ ‫بەرهەمی جۆرێك لە ناكۆكی زهنی نێوانی ئەو‬ ‫• سیستەمی كۆمەڵگا‪ ،‬پیاوساالرانە‬ ‫بەشەیە‪ ،‬كە دەیەوێت سۆزە دەرنەبڕدراوەكان بوو و پیاوان هێشتا حەزیاندەكرد بڵێین‬ ‫بەیان بكات و بەشێكیش دەیەوێت سەركوتی بەشێوەیەكی سروشتی لەژنان بااڵترن‪.‬‬ ‫بكات‪ ،‬و لەبەر ئەمەش بیركردنەوە دەربارەى‬

‫ذمارة (‪ )247‬دوشةممة ‪2015/5/11‬‬

‫‪7‬‬

‫چاوپێکەوتن لەگەڵ جیانی ڤاتیمۆ‬

‫نوسینی ‪:‬شارا تاهیر‬

‫تەنها کۆمۆنیزمێکی الواز دەتوانێت ڕزگارمان بکات‬ ‫لە ئینگلیزییەوە‪ :‬بڕوا عەالدین‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬ئەو قسەیە ڕاستە کە‬ ‫دەڵێن گوایە تۆ کۆمۆنیستیت؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬ئەی چی بم؟ بۆ شتەکان‬ ‫چۆنن؟‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬بەاڵم کۆمۆنیزم ‪ ٧٠‬ملیۆن‬ ‫مرۆڤی کوشت ‪. . .‬‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬ئەوە کۆمۆنیزم نەبوو‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬ئەی چی بوو؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬کەڵکەڵەی پیشەسازی‬ ‫(‪ .)industrialism‬لینین پێشنیاری‬ ‫ڕاکيشانی کارەبا و دانانی سانسۆری میللی‬ ‫بۆ سۆڤيه‌ت کــرد‪ ...‬کەچی سانسۆر و‬ ‫کۆنترۆڵە میللیيەکە دیارنەما و بوو بە تۆز‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬ئەی چی مایەوە؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬پیشەسازی‪ .‬ستالین‬ ‫گەشەپێدانی پیشەسازيی قورسی سەپاند‬ ‫بەسەر کشتوکاڵدا کە دەرەنجامەکەی بریتی‬ ‫بوو لە ماڵوێرانکردنی خەڵکی‪ ،‬قوربانیيەکی‬ ‫زۆر و چەندین حاڵەتی مردن‪ ..‬خەونێکی‬ ‫شێتانە‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬تۆ بڵێ تۆقاندن‪.‬‬ ‫جــیــانــی ڤــاتــیــمــۆ‪ :‬بـــەاڵم گـــەر هێزی‬ ‫پیشەسازيی ستالینیش نەبوایە نازیزم‬ ‫جەنگەکەی دەبردەوە‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬فێڵ یــان مــەرگ‪ ،‬چ‬ ‫تراژیدیایەکە!‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬کێشەکە ئەوەیە کە هەم‬ ‫کۆمۆنیزمی سۆڤيه‌تی و هەم سەرمایەداريی‬ ‫خـــۆرئـــاوایـــی ه ــەم ــان ئــایــدیــۆلــۆژیــای‬ ‫شــێــتــانــە پــەخــش و بـــاودەکـــەنـــەوە‪:‬‬ ‫زۆرەملێیانەی‬ ‫بەپیشەسازیکردنێکی‬ ‫کۆمەڵگە‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬کۆمۆنیزم ڕووخا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرمایەداری مایەوە‪.‬‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬سەرمایەدارییش بە‬ ‫قەیرانەکانی خۆیەوە دەتلێتەوە‪ .‬تۆ بڵێی چ‬ ‫پاشەڕۆژێکی هەبێت؟‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬پێم بڵێ تــۆ چۆن‬ ‫دەیبینیت؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬چەند ساڵێک بەر لەئێستا‬ ‫کرێی کرێکارێک ‪ ٢٠‬جار کەمتر بوو لە‬ ‫کرێی بەرپرسێکی جێبەجێکەر‪ ،‬لێ ئێستا‬ ‫کرێی بەرپرسەکە ‪ ٢٥٠‬کەڕەت زیاترە لە‬ ‫هی کرێکارەکە‪ .‬ئاشکرایە کە چ کەلێنێکی‬ ‫گەورە لە نێوانیاندا هەیە‪ .‬دەوڵەمەندەکان‬ ‫هەتا دێت دەوڵەمەندتر و دەوڵەمەندتر‬ ‫دەبن‪ ،‬هەژارەکانیش هەژارتر و نەدارتر‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬بەاڵم لە سیسته‌مێکی‬ ‫دیموکراتدا دەژین‪.‬‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬بـــەاڵم گــەر سەرنج‬ ‫بدەیت دەبینیت کەس حەز و ئــارەزووی‬ ‫بۆ هەڵبژاردن نەماوە‪ ،‬بووە بە شتێک کە‬ ‫خۆی چۆنە وا دەڕوات‪ .‬من نازانم ئێمە بە چ‬ ‫نمونەیەکی ئیدیاڵەوە بۆ ژیان مژدە و هیوا‬ ‫ببەخشینە کۆمەڵگە؟ بە بازاڕی ئازاد؟‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬ئەی تۆ پيشنیاری چ‬ ‫ئیدیاڵێک دەکەیت؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬من مەسیحیم‪ ،‬کەواتە‬ ‫من کۆمۆنیستم‪ .‬یەکەمین جڤات و گروپە‬ ‫مەسیحیەکان کۆمۆنیست بــوون‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫یەک جیاوازیدا کە بڕوایان بە کۆتایهاتنێکی‬ ‫دەستبەجێ و خێرای دنیا هەبوو‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬بەاڵم خۆ ئەگەری هاتنی‬ ‫ئەو رۆژە بزر نەبووە و هەر ماوە‪...‬‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬ڕێک لەبەر ئەو خاڵەیە‬ ‫کــە منیش پێشنیاری کۆمۆنیزمێکی‬ ‫هێرمۆنۆتیکی دەکەم نەوەک دۆگماتیک‪ .‬من‬ ‫بڕوام بە کۆمۆنیزمێکی الوازە و پێشم وایە‬

‫کە تەنها ئەوە دەتوانێت ڕزگارمان بکات‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬کۆمۆنیزمی الواز؟ بۆم‬ ‫ڕوونبکەرەوە‪.‬‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬مەبەستم لە کۆمۆنیزمێکە‬ ‫بەبێ بــوونــی جــەوهــەر و ڕەهاییەکان‪،‬‬ ‫کۆمۆنیزمێک کە بشێت بەهەر نرخێک بووە‪،‬‬ ‫بەدی بهێنرێت‪ .‬ئەو کۆمۆنیزمە هیچ نیە‬ ‫جگە لە ئیدیاڵی کۆمەڵگەیەکی دادپەروەر‬ ‫کە تیایدا توندوتیژی وەک دیالەکتیک‪،‬‬ ‫لــەســەرخــۆ و هــێــواش هــێــواش الواز و‬ ‫کەمدەسەاڵت دەکرێت‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬من خۆم خەریکە دەستم‬ ‫بکەوێت‪ :‬خەونێکی تر‪.‬‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬کۆمۆنیزم وەک خێوێک‪،‬‬ ‫خێوێک کە زیاتر بە هۆی ئەو شتانەوە‬ ‫پێناسە دەکرێت و دەناسرێتەوە کە من‬ ‫نامەوێن‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬ئەو شتانە چین کە تۆ‬ ‫ناتەوێن؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬کۆمەڵگەی چینایەتی‪،‬‬ ‫نایەکسانيی ئابووری (کە پتر بەرەنجام‬ ‫و زادەی مــیــراتــە!)‪ ،‬مــن ئەوروپایەکم‬ ‫ناوێت کە بانکەکان دەستیان بەسەردا‬ ‫گرتووە‪ ،‬کەنیسەیەکم ناوێت کە ڕێگرە‬ ‫لــەوەی قەشەکان هاوسەرگیری بکەن‪،‬‬ ‫پارەیەکی زۆر لە چەکدا بەهەدەر بدات و‬ ‫هاوکات بیشیەوێت نرخی بیمەی پزیشکی‬ ‫نزمبکاتەوە‪...‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬مانای وایە کە دەتەوێت‬ ‫بەبێ بــوونــی کەڵکەڵەیەکی ڕەهــاگــەرا‬ ‫(‪ )absolutism‬ئەم هەموو شتانەیشت‬ ‫هەبێت‪.‬‬

‫ئەرژەنتینی کیشنەر‪ ،‬ئێکوادۆری کۆرێیا‪...‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬ئەوە بەڕاستتە؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬بەڵێ چونکە واڵتانی‬ ‫ئەمریکای التین بەڕێوەبردنی سامان و‬ ‫بەکۆمەاڵیەتیکردنی تەندروستی و فێرکردن‬ ‫بەهەند وەردەگرن و بایەخێکی تەواوی پێ‬ ‫دەدەن‪،‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬دەتوانیت لەمبارەیەوە‬ ‫هیچ داتا و ئامارێکمان پێ بدەیت؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬ڤێنزوێال خزمەتە‬ ‫تەندروستیەکانی سێ جار زیاتر کردووە‬ ‫بۆ هاواڵتیانی‪ ،‬تێکڕای ڕێژەی مردنییشی‬ ‫سێ جار کەمکردۆتەوە‪ ،‬نەخوێندەواريی‬ ‫نەهێشتوە‪ ،‬لەساڵی ‪ ٢٠٠٣‬یشەوە‪ ،‬ئاستی‬ ‫هـــەژاری بــە پلەی ‪ %٧٢‬دابـــەزانـــدووە‪،‬‬ ‫هەموو ئەوانەیش بەبێ دژایەتیکردن یان‬ ‫دوورکەوتنەوە لە دیموکراسی‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬نەوتیش بە ئەمریکا‬ ‫دەفرۆشێت‪.‬‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬تا نەخۆشخانەکانی‬ ‫پــێ دروســتــبــکــات‪ .‬ئ ــەوەی ــان جۆرێکە‬ ‫لــە هــاوســەنــگــکــردنــەوەی ئیمپریالیزمی‬ ‫ئەنگلۆساکسۆنی لەگەڵ مۆدێلەکانی ژیانی‬ ‫جڤات‪ .‬دیموکراسی ئەوان شتێک نیە چاوی‬ ‫لێ بپۆشرێت‪ ،‬بەڵکو بە هەند وەردەگیرێت‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬داخۆ ئەمە بۆ ئەوروپاش‬ ‫ڕاستە و دەگونجێت؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬لێرە دەبێت چەپەکان‬ ‫بەرنامەیەک بۆ ئۆپۆزسیۆن دابنێن‪ ،‬نەوەک‬ ‫پــەیــڕەو و پرۆگرامەکە لە حکومەتەوە‬ ‫دابڕێژرێت‪ .‬ئەگەر دەوڵەتی چەپ لەبار و‬ ‫گونجاو نەبێت‪ ،‬ئەوا تاکە شتی چاوەڕوانکراو‬

‫مرۆڤ ئەو کاتە دەروونبیمارە کە‬ ‫پێی وایە هیچ ئامانجێکی نیە بۆی‬ ‫بجەنگێت‪ ،‬هیچ هۆکارێک نیە وای‬ ‫لێ بکات بەربەرەکانێى بکات‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬بەڵێ! ئەمڕۆ یەک جۆر‬ ‫ڕەهایی بەسەر هەمووماندا زاڵە‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬چ ڕەهاییەک؟‬ ‫جــیــانــی ڤــاتــیــمــۆ‪ :‬سکهەڵگوشین و‬ ‫دەستگرتنەوە! هەموو شتێک لە پێناوی‬ ‫دانەوەی قەرزی گشتی دا‪ .‬ئەمە بووە بە‬ ‫شتێکی ڕەها‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬هیچ واڵتێک هەیە کە لە‬ ‫خەونەکانتەوە نزیک بێت؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬ڤێنزوێالی چافیز‪،‬‬ ‫بــەڕازیــلــی لـــوال‪ ،‬بولیڤیای مــورالــێــس‪،‬‬

‫بریتیە لە بەرەنگاربوونەوە‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬مەبەستت لە خۆپیشاندان‬ ‫و ناڕەزایەتی نیشاندانە؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ملمالنێی لۆکاڵی‪.‬‬ ‫ژیان هەر ئەوە نیە کە دڵت خۆش بکەیت‬ ‫و چێژی خۆت ببینیت‪ ،‬بەڵکو خەباتکردن‪،‬‬ ‫دژایەتیکردن و بەرەنگاربوونەوەیشە‪ .‬ئەوە‬ ‫شتێکی باش و پێویستە بۆ تەندروستی‬ ‫سایکۆلۆژییش‪ .‬خۆی ڕیشەکانی نەخۆشی‬ ‫و دەردی سایکۆلۆژی لە هەستکردندا بە‬

‫من و‬ ‫ئه‌وانی تر!‬

‫کۆمۆنیزمی هێرمۆنۆتیک‪:‬‬ ‫لە هایدگەرەوە بۆ مارکس‬

‫كؤنت َيكست‬

‫نەبوونی هیچ هۆکارێک بۆ خەباتکردن‬ ‫پەنهانن‪ ،‬مرۆڤ ئەو کاتە دەروونبیمارە‬ ‫کە پێی وایــە هیچ ئامانجێکی نیە بۆی‬ ‫بجەنگێت‪ ،‬هیچ هۆکارێک نیە وای لێ بکات‬ ‫بەربەرەکانێى بکات‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬شەڕکردن و بەرەنگاری‬ ‫وەک ئەندام پەرلەمانێک لە پەرلەمانی‬ ‫ئەوروپا؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬من پێشنیاری سیاسەتی‬ ‫چەپێکی تۆلێرانت دەکەم تاوەکو خۆم بە‬ ‫دوور بگرم لە توندوتیژی تیرۆریستیانە‪،‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬مۆنتی (سەرۆکوەزیرانی‬ ‫ئیتاڵیا) چۆن لە ئیتاڵیا کار دەکات؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬مۆنتی تەکنۆکراتێکی‬ ‫باشە‪ :‬ئەو لە جیاتی سەروەرەکان چاکسازی‬ ‫لە سیستەمەکەدا دەکات‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬ئەی باشوری ئەوروپا‪،‬‬ ‫ئیسپانیا چۆن دەبینیت؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬دەمانتوانی چیمان بوێت‬ ‫بەرهەمی بهێنین‪ ،‬بــەاڵم ئــەوە خۆمانین‬ ‫کــە پــارە بــە هـــەدەر دەدەیــــن‪ .‬دواجــار‬ ‫ئەنجامەکەمان وەک ئەو کۆڵۆنیانەی لێ‬ ‫دێت کە پشتی بە سەرمایەی سەروەرەکان‬ ‫بەستووە‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬کوان ئەو سەروەرانە؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬نازانم‪ ،‬بەڵآم ئەوەندە‬ ‫دەزانــــم ‪ %١‬ی ئیتاڵیەکان خــاوەنــی‬ ‫سەروەتوسامانی ‪ %٥٠‬ی دانیشتوانەکەین‪.‬‬ ‫ئێمە دەمانتوانی کەمتر فڕۆکە بکڕین و زیاتر‬ ‫خوێندنگەی باشتر دروستبکەین‪ .‬ئەوەی کە‬ ‫کۆمۆنیزمی خنکاندووە ناواقیعیبوونی سوود‬ ‫و قازانجی پیشەسازیە‪ ،‬لە ئێستایشدا‬ ‫ســوودی واقیعیانەی سامان خــۆی‪ ،‬بۆتە‬ ‫مایەی پلیشاندنەوەی سەرمایەداریی‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئــەمــیــا‪ :‬دژ بــە قــەیــران و‬ ‫بەرهەمهێنان؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬کەمتر لەوەی کە کەڵکەڵە‬ ‫پیشەسازییە کۆنەکە بەرهەمی دەهێنا‪ :‬با‬ ‫تەنها ئەوەندە بەرهەمبهێنین کە پێویستمان‬ ‫پێیەتی‪ .‬ئۆتۆمبێلی کەمتر‪ ،‬شتومەک و‬ ‫کااڵی کەمتر‪ ،‬لەجیاتی ئەوەیش زیاتر بایەخ‬ ‫بە کشتوکاڵێکی ناوخۆیی باشتر بدەین!‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬گەر بەو لۆژیکە بێت‪،‬‬ ‫مانای وایە کە هەتا دێت هەژارتر و هەژارتر‬ ‫دەبین‪.‬‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬بەاڵم لەوە باشترە کە‬ ‫خەڵکی یەکتری بکوژن‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی کە‬ ‫جیاوازی کۆمەاڵیەتی کەمتر دەبێتەوە‪ .‬گەر‬ ‫وا نەکەین‪ ،‬ئەوە توندوتیژی هەڵدەکشێت‪،‬‬ ‫با تۆزێک پراگماتیکیانە بیربکەینەوە و ڕێ‬ ‫لە سەرهەڵدان و پەرەسەندنی توندوتیژی‬ ‫بگرین‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬ئــەی تۆ چی بۆ ئەو‬ ‫ئیدیاڵە دەکەیت کە خۆت پێت باشە؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬بە من بێت زیاتر بیمەی‬ ‫خوێندن بۆ خويندکارە الوەکانی بواری‬ ‫تەندروستی دابین بکەم‪ .‬بە کردنی کارێکی‬ ‫وەها‪ ،‬خۆشحاڵ دەبم‪.‬‬ ‫ڤیکتۆر ئەمیال‪ :‬چی تر؟‬ ‫جیانی ڤاتیمۆ‪ :‬لــە کۆتایی هەموو‬ ‫رۆژێکیشدا نوێژ و دوعا بۆ باشتربوونی‬ ‫ژیان دەکەم‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫گۆڤاری‪:‬‬ ‫‪Monthly Review،http://‬‬ ‫‪mrzine.monthlyreview.‬‬ ‫‪org/2013/vattimo050113.‬‬ ‫‪html.‬‬

‫شاعیر‪ :‬ستەمکاری‬ ‫چەوساوە‬

‫(‪)٢‬‬ ‫مەرگ زەقترین دیاردەی ناو تێکستی شیعرییە لە ئەدەبی کوردیدا!‬ ‫مەرگ وەک تاکە ئەڵتەرناتیڤيک بۆ گەشتن بە باوەش و خۆشەویستيی‬ ‫یار‪ ،‬یار وەک شەونمی نێوان کتێبە دۆزەخییەکان و تاقانەترین شەرابی‬ ‫ناو تاعونەکان‪ :‬یاری بێ مروەت و بێوەفا‪ ،‬دڵفریو ‪ ،‬فیتنه‌گەر و کافری‬ ‫خوونخوار‪ ،‬پەری ڕوخسار‪ ،‬زاڵمی غەدار و بەدی بەدکار‪.‬‬ ‫ئەم مەرگە تا توندوتیژتر بێت‪ ،‬هێندە شیرینتر و نەرمتر خۆی‬ ‫نمایشدەکات بە جۆرێک کە ناتوانین لە خودی شاعیری جیايبکەینەوە‪،‬‬ ‫شاعیر وەک عاشقێکی بێچارە و سەرگەردان‪ .‬بۆ ئەوەی شوناسی‬ ‫شاعیری کوردت بۆ یەکااڵ بێتەوە و باوەڕ و متمانە بەو تۆن و ڕیتۆریکە‬ ‫سادۆمازۆشی‪ ،‬دەسەاڵتخواز‪/‬خۆچەوسێنەرەوەیەی بکەیت‪ ،‬دەبێت پەردە‬ ‫لە سەر نهێنیەکانی ئەو یارە دڵدارە هەڵماڵیت کە شاعیری توشی ئەو‬ ‫قەیرانە ميالنخۆلييه‌ سایکۆلۆژییە کردووە‪ .‬ئەم کارەش وامان لێدەکات‬ ‫بڵێین‪ :‬ئیدی کاتی ئەوە هاتوە بزانین ئایا ئەو یارە بوونی هەیە؟‬ ‫وەک درێژەپێدانيک بۆ ستونی پێشووم‪ ،‬ئەمجارەیان بە تێرمێکی‬ ‫تری (جولیا کرستیڤا) کە بریتیە لە (چــۆرا‪ ،)chora-‬هەوڵدەدەم‬ ‫لە ڕەهەندە دەروونیيەکانی ئەم خەسڵەتە شیعرییەی شاعیری کورد‬ ‫بکۆڵمەوە و ڕاڤەی بکەم ‪.‬‬ ‫بە ڕای کرستیڤا مناڵ لە شەش مانگی تەمەنیدا بە جۆرێک لەگەڵ‬ ‫جەستەی دایکی هاوژین و هاوتایە کە هیچ جیاوازییەک لە نێوان خۆی‬ ‫و ئەو جەستەیەدا نابینێت‪ ،‬ئەو قۆناغەی کە الی فرۆید بە (نه‌رجسيه‌تى‬ ‫سەرەتایی ) ناودەبرێت‪ ،‬واتە بوونی سوبێکت لە خاڵی سفردا‪ ،‬قۆناغێکە‬ ‫پڕە لە کايۆس و قەیران‪ .‬لەم قۆناغەدا جەستەی دایک هەم ژیانبەخشە‬ ‫و هەم مەرگئامێزیش‪ ،‬ژیانبەخشە چونکە سەرچاوەی ژیان و ئارامییە بۆ‬ ‫مناڵ و خۆراک و پێداویستیەکانی خۆی لێوە وەردەگرێت‪ ،‬مەرگئامێزیشە‬ ‫چونکە باوەش و ئامێزی دایک ڕێ لە مناڵ دەگرێت بۆ خۆی ببێتە‬ ‫کەسێکی سەربەخۆ‪ .‬کرستیڤا ئەم پەناگە سەرەتاییەی مناڵ بە (چۆرا)‬ ‫ناودەبات ‪ .‬چۆرا ووشەیەکی گریکیيە و کریستیڤا وەک زاراوەیەک لە‬ ‫پالتۆوە وەریگرتووە کە بە مانای شوێن یان فەزایەک دێت‪ ،‬به‌اڵم الی‬ ‫ئەم وەک هاومانای مناڵدانی دایک بەکاردێت لەو قۆناغەدا کە هێشتا‬ ‫توانای زمان گەشەی نەکردووە و دۆخێکە پڕ لە هەڵچوون‪ ،‬کايۆس‪،‬‬ ‫ئاژاوە و ژاوەژاوی هەستەوەر و پێداویستیەکان‪ ،‬دۆخێک کە هێشتا مناڵ‬ ‫تیایدا نازانێت ئەویتر لە دەرەوەی خۆی و جەستەی دایکی بوونی هەیە‪.‬‬ ‫ئەوەی کە لەم قۆناغەدا جڵەوی مناڵ دەکات هەردوو غەریزەکانی ژیان‬ ‫و مەرگن‪.‬‬ ‫کریستیڤا پێی وایە مانەوە لەم قۆناغەدا یان گەڕانەوە بۆی لە‬ ‫قۆناغەکانی تری تەمەندا‪ ،‬واتە توشبوون بە نەخۆشيی دەروونی و‬ ‫سیکۆس کە لە فۆڕمی میالنخۆلیا ( خەمۆکی و ڕەشبینی)دا خۆیان‬ ‫نمایش دەکەن ‪ .‬کەسی میالنخۆلی لە زماندا ويڵی ئەو دایکەیە کە لە‬ ‫قۆناغی پێش ئۆدیپیدا هەیبووە‪ ،‬دایکێک کە ئەستەم بووە بتوانێت لێی‬ ‫جیاببێتەوە‪ ،‬هەر بۆیە ئەم تازێباری و ناسۆرییەی شاعیر وەک کەسێکی‬ ‫مێالنخۆلی دەگەڕيیتەوە بۆ ئەو جیابوونەوە سەرەتاییەی یەکەمجار لە‬ ‫جەستەی دایک کە کریستیڤا بە (ئابجێکشن) ناویدەبات‪ ،‬منیش و لە‬ ‫ستوونی ئایندەدا باسی دەکەم‪.‬‬ ‫بۆ ڕونکردنەوەی خاسیەتەکانی کەسێتی مێالنخۆلی کرستیڤا لە‬ ‫کتێبی (خۆری ڕەش) دا باس لە بوونی شتێک (‪ )Thing‬دەکات‪،‬‬ ‫شتێک وەک خۆرێکی فانتازی کە هەم ڕۆشنە و هەم تاریک‪( :‬شت)‬ ‫ێکە کە کەسی مێالنخۆلی بە هۆی نەبوون و لەدەستدانی (ئەوی‬ ‫دی) یەوە ئاوێزانی بووە‪ ،‬ئەوی دییەک کە هەم جوانە‪ ،‬هەم خراپ و‬ ‫دزێویش‪ .‬کریستیڤا دەڵێت‪(( :‬من ڕقم لەو (شت)ە دەبێتەوە چونکە‬ ‫خۆشم دەوێت‪ ،‬تاوەکو لێم ون نەبێت‪ ،‬دەیخەمە ناو خۆمەوە و توند لە‬ ‫خۆمیەوە دەئاڵێنم‪ ،‬بەاڵم لەو کاتەشدا هەر ڕقم لێیەتی‪ .‬ئەوی دیی ناو‬ ‫من‪ ،‬منێکی ناشرین و دزێوە‪ ،‬هەر بۆیە من خراپم‪ ،‬من بوونم نیە‪ ،‬من‬ ‫دەمەوێت خۆم بکوژم))‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی کەسی مێالنخۆلی هەستێکی بەردەوامی خۆشەویستی‪/‬‬ ‫ڕقی بۆ ئەو (شت)ـە (جەستەی دایک) هەیە‪ ،‬دەبیین کە چەندەها جار‬ ‫خۆی کەمنرخ و بچووک دەکاتەوە‪ .‬ئەو (شت)ە دۆخێک لە سەرلێشێوان‬ ‫و شپرزەیی ئیرۆتیکی بۆ دروستدەکات‪ ،‬هەر بۆیەش کەسی مێالنخۆلی‬ ‫لەگەڵ کەمترین ناڕە‌‌حەتی ژیانی ڕۆژانەدا ئامادەیە خۆی فڕێبداتە ناو‬ ‫جۆرێک لە فەوتان و لە ناوچوونی ئەبەدیيەوە تا بە ئۆبێکتە لەدەستچووە‬ ‫کۆنەکەی (جەستەی دایک) شاد بێتەوە‪.‬‬ ‫پەنابردنی من بۆ ئەم تێرمەی کرستیڤا لەبەرئەوە بوو تا تیشک‬ ‫بخەمە سەر ئەو ڕەهەندە بەرلەئۆیدیپۆسیەی شاعیری کورد بە هەموو‬ ‫دەرکەوتە سیکۆسی و مێالنکۆلیەکانیەوە لە تێکستەکانیدا‪ .‬تامەزرۆیی و‬ ‫عەوداڵی شاعیر بۆ چۆرا (جەستەی دایک) کە لە شیعردا بە دەمامکی‬ ‫فیگەری (یار)ـەوە خۆی نیشاندەدات و دەردەکەوێت‪ ،‬دیارکەوتنەکانی‬ ‫توندوتیژ و مەرگئامێزن‪ ،‬زیاتر بریتین لە خودسزادانێکی مازۆخیانە‪،‬‬ ‫خۆدارکاریکردنێک پڕ لە هەستی پەشیمانی‪ ،‬بوونی عەشق و ‌حەزێکی‬ ‫سێکسی فیتیشییانە کە هیچیان مژدەی پەیوەندیيەکی تەندروستيی‬ ‫نێوان دوو عاشق نین‪ ،‬بەڵکو باشترین گوزارشتن لە ڕەفتارێکی الدەرانە‪،‬‬ ‫لە فۆبیای جیابوونەوە‪ :‬جیابوونەوە لە جەستەی دایک‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )247‬دوشةممة ‪2015/5/11‬‬

‫قوتابخانە ئاینیەكان لەالیەن حیزبە ئیسالمیەكانەوە‪ ،‬لەڕووی‬ ‫شەخسی و حیزبییەوە بەخراپی سوودیان لێوەرگیراوە‬ ‫وەزیری ئەوقاف و كاروباری ئاینی (كەمال موسلیم) بۆ «چاودێر»‬ ‫دیمانەی‪ :‬ساالر تاوەگۆزی‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف یەكێكە لەو وەزارەتانەی‬ ‫ێ‬ ‫كە چەندین ساڵە و كابینە دوای كابینە بەب ‌‬ ‫ریفۆرم و گۆڕانكاری دەگوزەرێنێ‌‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫هەشت ساڵی كۆتایی ئەم وەزارەتە بەدەست‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمییەوە بوە و تەنانەت لەم‬ ‫كابینە نوێیەشدا زۆر جەختی لەسەر ئەوە‬ ‫دەكرد پێیبدرێتەوە‪ .‬لەم كابینە نوێیەشدا‬ ‫لەسەر داوای خۆیان‪ ،‬وەزارەتی ئەوقاف درا‬ ‫بە بزوتنەوەی گۆڕان‪ .‬هەر لە سەرەتاوە‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان هیچ بەرنامە و ئەجێندایەكی‬ ‫بۆ گۆڕانكاری و ریفۆرم لەم وەزارەتەدا‬ ‫رانەگەیاند‪ ،‬بەاڵم لە مانگەكانی سەرەتای‬ ‫ێ چەند گۆڕانكاری و‬ ‫ئەمساڵەوە وەزیری نو ‌‬ ‫دەستكاریكردنێكی دەستپێكردوە‪ ،‬دیارترینیان‬ ‫گواستنەوەی خوێندنگا و پەیمانگا ئاینیەكانە‬ ‫بۆ وەزارەتەكانی پەروەردە و خوێندنی بااڵ‪.‬‬ ‫بۆ تێگەشتن لەو وردەكاری و گۆڕانكارییانە‬ ‫پاشكۆی (روانگە و رەخنە) بەباشی زانی‬ ‫چاوپێكەوتنێكی لەگەڵدا سازبدات‪.‬‬ ‫لەئەم دیمانەیەدا‪ ،‬وەزیری ئەوقاف و‬ ‫كاروباری ئاینی (كەمال موسلیم) تایبەت‬ ‫بە «چاودێر»ی ڕادەگەیەنێت هۆكاری‬ ‫گواستنەوەی قوتابخانە و خوێندنگە ئاینیەكان‬ ‫بۆ سەر وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی بااڵ‬ ‫ئەوە بووە كە وەزارەتی ئەوقاف نەیتوانیوە‬ ‫پێداویستی ئەو قوتابخانانە دابین بكات‬ ‫و هاوكات لەناو قوتابخانەكاندا پێشێوی‬ ‫هەبووە‪ .‬هەروەها باس لەوە دەكات ئەو‬ ‫قوتابخانانە بۆ پێگەیاندنی كادیری حیزبی‬ ‫لەالیەن ئیسالمیەكان و تێپەڕاندنی بڕوانامەی‬ ‫ساختە كەڵكیان لێوەرگیراوە‪ .‬لەوێدا ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات كە هەیە دكتۆرای هەیە‪ ،‬كەچی‬ ‫بڕوانامەی سەرەتایی نییە؟ لەگەڵ ئەوەی‬ ‫هەبونی چەندین بڕوانامەی ساختە لەو‬ ‫خوێندنگایانەدا ئاشكرادەكات‪.‬‬ ‫ساالر تاوەگۆزی‪ :‬بۆچی كە بوویت بە‬ ‫وەزیری ئەوقاف و كاروباری ئاینی هیچ‬ ‫پالنێكی پێشوەختەت ڕانەگەیاند؟‪.‬‬ ‫كــەمــال موسلیم‪ :‬پــانــەكــەی ئێمە‬ ‫لەچوارچێوەی پالنی كابینەی هەشتەمی‬ ‫حكوومەتی هەرێمدا بوو‪.‬‬ ‫ساالر تاوەگۆزی‪ :‬لەمدواییەدا بڕیارێكتان‬ ‫سەبارەت بە قوتابخانە و خوێندنگە ئاینیەكان‬ ‫دەركرد‪ ،‬بۆچی ئەو بڕیارە كاردانەوەی نەرێنی‬ ‫الی هەندێك كەس و الیەن لێكەوتەوە؟‪.‬‬ ‫كەمال موسلیم‪ :‬ئەوان وایانزانی بڕیارەكەی‬ ‫ئێمە لێدانە لە قوتابخانە ئاینیەكان و خوێندنی‬ ‫ئاینی‪ ،‬بــەاڵم كاتێك مەبەستەكەی ئێمەیان‬ ‫بۆ ڕوون بوویەوە و زانیان ئێمە مەبەستمانە‬ ‫خــزمــەتــی خــوێــنــدنــی ئــیــســامــی بــكــەیــن و‬ ‫پێداویستییە سەردەمیەكانیان بۆ دابین بكەین‬ ‫كە نەدەكرا لەوەزارەتی ئەوقاف دابین بكرێن‪،‬‬ ‫ئیدی بڕیاری گواستنەوەیانمان بۆ سەر هەردوو‬ ‫وەزارەتــی پــەروەردە و خوێندنی بااڵ دا‪ .‬ئیتر‬ ‫ئەوانەی بەهەڵە تێگەیەندرابوون بۆیان ڕوون‬ ‫بــوویــەوە ئێمە مەبەستمان خزمەتكردنە بە‬ ‫خوێندنی ئاینی‪ ،‬بــەاڵم هەندێك لــەوانــەی‬ ‫ناڕەزاییان دەربڕی لەپێناو بەرژەوەندی شەخسی‬ ‫و حیزبیدابوو‪ ،‬لەبەرئەوەی لەبەرژەوەندییەكەیان‬ ‫دراوە ناڕەزایەتیەكەیان هەردەمێنێت‪.‬‬ ‫ســاالر تــاوەگــۆزی‪ :‬ئــەو پێداویستییانەی‬ ‫خوێندنی ئاینی چی بــوون كە ئێوە وەكو‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف نەتانتوانی دابینیان بكەن؟‪.‬‬ ‫كەمال موسلیم‪ :‬نەبوونی بااڵخانە و فەرمانبەر‬ ‫و مامۆستای میالك و پێداویستیەكانی خوێندن‬ ‫و یەكەی سەرپەرشتیاری و نەبوونی لێژنەیەكی‬ ‫تاقیكردنەوەی تۆكمە و گورجوگۆڵ‪ ،‬بوونی‬ ‫كێشەی بەدواداچوون و كۆنترۆڵكردن و ڕێگە‬

‫با ئەو پرسیارەی‬ ‫تاقیكردنەوەی بەكالۆ‬ ‫ری‬ ‫ق‬ ‫وتا‬ ‫بخ‬ ‫انە‬ ‫ئا‬ ‫ینی‬ ‫نیشان بد‬ ‫ەكانت‬ ‫ەم كە هەرچی سیفەتی‬ ‫پر‬ ‫سیا‬ ‫ری‬ ‫ت‬ ‫اقی‬ ‫كر‬ ‫دنە‬ ‫وە‬ ‫هەیە تێیدا نییە‪،‬‬ ‫سەیری ئەم پرسیارانە‬ ‫بكە‪ ،‬پێنج پرسیاری‬ ‫هێناوەتەوە‪ ،‬لەپر‬ ‫سیاری یەكەمدا نوسراو‬ ‫ە‪ :‬پێنج لەم ئایەتانەی‬ ‫قورئان تەواو بك‬ ‫ە‪ ،‬یەكێك لەو ئایەتانە‬ ‫ئ‬ ‫ەم‬ ‫ئ‬ ‫ایە‬ ‫تەی‬ ‫ە‪":‬‬ ‫قد‬ ‫سمع‬ ‫الله ‪. "...‬‬ ‫كەچی لە پرسیاری دوو‬ ‫ەم‬ ‫نو‬ ‫سی‬ ‫ویە‬ ‫تی‬ ‫یە‬ ‫كێ‬ ‫ك لەم‬ ‫ئایەتانە ڕاڤە بكە‪،‬‬ ‫یەكێك لەو ئایەتانە ئ‬ ‫ایەتی "قد سمع الله"یە‬ ‫و خۆی بۆی تە‬ ‫واو كردووە‪ ،‬واتە لە پر‬ ‫سیاری دووەمدا وەاڵمی‬ ‫پرسیاری یەكەم دەب‬ ‫ینیت‪ .‬سەیر لەوەدایە‬ ‫لە‬ ‫پر‬ ‫سیا‬ ‫ری‬ ‫سێ‬ ‫یە‬ ‫مدا‬ ‫دەڵێت‪:‬هۆی داب‬ ‫ەزینی یەكێك لەم ئای‬ ‫ەت‬ ‫انە‬ ‫با‬ ‫س‬ ‫بك‬ ‫ە‪،‬‬ ‫د‬ ‫یسان‬ ‫هەمان ئ‬ ‫ایەتی " قد سمع الله"ی‬ ‫ه‬ ‫ێنا‬ ‫وە‬ ‫تە‬ ‫وە‬ ‫و‬ ‫ئ‬ ‫ایە‬ ‫تەكەیشی بۆ‬ ‫تەواو كردووە‪،‬‬ ‫هەروەها جارێكی دیكە‬ ‫لە پرسیاری پێنجەمدا‬ ‫دەڵێت‪ :‬هۆكاری‬ ‫دابەزینی " قد سمع الل‬ ‫ه"‬ ‫ڕو‬ ‫ون‬ ‫بك‬ ‫ەر‬ ‫ەو‬ ‫ە‪.‬‬ ‫ئ‬ ‫ایا‬ ‫ئەوە هیچ سیفا‬ ‫تی پرسیاری بەكالۆری‬ ‫تاق‬ ‫یك‬ ‫ردن‬ ‫ەو‬ ‫ەی‬ ‫ت‬ ‫ێد‬ ‫ایە ؟‪.‬‬

‫گرتن لە‬ ‫ساختەكاری و بڕوانامەی بێبنەما‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەمانە وەهایان لێكردین لەگەڵ خەڵكی پسپۆڕ‬ ‫كۆببینەوە و قسەیان لەبارەوە بكەین‪ ،‬بۆیە‬ ‫كە پێداویستیەكان لەالی ئێمە دابین نەكران‬ ‫و كێشەكان چارە نەكران‪ ،‬گەیشتینە ئەوەی‬ ‫باشترین چارەسەر ئەوەیە بخرێنە سەر الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار‪.‬‬ ‫یەكێكی دیكە لەكێشەكانمان ڕێگریكردن‬ ‫بوو لە چاكسازی لەالیەن خــودی قوتابخانە‬ ‫ئاینیەكانەوە‪ ،‬تەنانەت كاتێك سەردانی قوتابخانە‬ ‫ئاینیەكانم كرد تاوەكو چارەی كەموكوڕییەكانیان‬ ‫بكەین‪ ،‬گوتیان‪ « :‬وەزیــری ئەوقاف بەدزی‬ ‫سەردانی قوتابخانەكان دەكات‪ ،‬چۆن دەبێت‬ ‫بــەدزی بچێت»‪ .‬وەكــئــەوەی پێشتر دەبێت‬ ‫مۆڵەت لەوان وەربگرم تاوەكو بڕۆم سەردانی‬ ‫دامەزراوەیەكی سەر بە وەزارەتەكەم بكەم‪ .‬من‬ ‫دڵنیام لەو ‪ 39‬قوتابخانە ئاینیەی لەكوردستاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬دەبوایە چەندین قوتابخانەیان دابخرێن‬

‫دڵنیام لەو ‪ 39‬قوتابخانە ئاینیەی لەكوردستاندا هەیە‪ ،‬دەبوایە چەندین‬ ‫قوتابخانەیان دابخرێن چونكە هیچ مەرجێكی قوتابخانەیان تێدا‬ ‫نەبووە‪ .‬قوتابخانەی ئاینی هەیە پۆلی یەكەمی نەبووە‪ ،‬پۆلی دووەمی‬ ‫هەبووە‪ ،‬پۆلی سێیەمی نەبووە‪ ،‬كەچی پۆلی چوارەمی هەبووە‪ ،‬یانی‬ ‫بەشێوەیەكی زۆر ناڕێكوپێك بوون‬

‫چونكە هیچ مەرجێكی‬ ‫قوتابخانەیان تێدا نەبووە‪.‬‬ ‫قوتابخانەی ئاینی هەیە‬ ‫پۆلی یەكەمی نەبووە‪ ،‬پۆلی‬ ‫دووەمی هەبووە‪ ،‬پۆلی سێیەمی نەبووە‪ ،‬كەچی‬ ‫پۆلی چوارەمی هەبووە‪ ،‬یانی بەشێوەیەكی زۆر‬ ‫ناڕێكوپێك بوون‪ .‬بەاڵم سەرباری ئەوانەیش‬ ‫تاكە یەك قوتابخانەمان دانەخست‪ ،‬ئەگەر تاكە‬ ‫یەك قوتابخانەمان داخستبایە ئەو هەڵاڵیەی‬ ‫ئێستا دروستیان كردووە‪ ،‬گەورەتریان دەكرد و‬ ‫دەیانگوت‪ :‬وەزیر قوتابخانەی ئاینی دادەخات‪.‬‬ ‫من پێموایە قوتابخانە ئاینیەكان لەالیەن‬ ‫حیزبە ئیسالمیەكانەوە‪ ،‬لــەڕووی شەخسی و‬ ‫حیزبییەوە بەخراپی سوودیان لێوەرگیراوە‪،‬‬ ‫تاوەكو لەو ڕێگەیەوە كادیری حیزبی پێبگەیەنن‬ ‫و بڕوانامەی بێبنەما و ساختە تێبپەڕێنن‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە چەندین بڕوانامەی ماستەری ساختە‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫ســاالر تــاوەگــۆزی‪ :‬ئایا حیزبە ئیسالمیە‬ ‫سیاسیەكان بەخراپی كەڵكیان لەو قوتابخانانە‬ ‫وەرگرتووە ؟‪.‬‬

‫كــەمــال موسلیم‪ :‬بــەڵــێ‪ ،‬بەدڵنیاییەوە‪،‬‬ ‫ڕەنگە خەڵكانێك بەخراپ كەڵكیان لە پشێوی‬ ‫قوتابخانە ئاینیەكان كردبێت‪ ،‬خەڵك هەیە‬ ‫بڕوانامەی دكتۆرای هەیە‪ ،‬بــەاڵم بڕوانامەی‬ ‫سەرەتایی نییە‪ ،‬ئەو جۆرە بڕوانامە تێپەڕیون‪.‬‬ ‫ئێستا بۆ نموونە با ئەو پرسیارەی تاقیكردنەوەی‬ ‫بەكالۆری قوتابخانە ئاینیەكانت نیشان بدەم كە‬ ‫هەرچی سیفەتی پرسیاری تاقیكردنەوە هەیە‬ ‫تێیدا نییە‪ ،‬چەندین نموونەی دیكە باسكراون‪،‬‬ ‫وەك لە كوردەواریدا دەڵێت‪ »:‬مشتێك نموونەی‬ ‫خەروارێكە»‪ .‬سەیری ئەم پرسیارانە بكە‪ ،‬پێنج‬ ‫پرسیاری هێناوەتەوە‪ ،‬لەپرسیاری یەكەمدا‬ ‫نوسراوە‪ :‬پێنج لەم ئایەتانەی قورئان تەواو‬ ‫بكە‪ ،‬یەكێك لەو ئایەتانە ئەم ئایەتەیە‪ »:‬قد‬ ‫سمع الله ‪ . »...‬كەچی لە پرسیاری دووەم‬ ‫نوسیویەتی یەكێك لەم ئایەتانە ڕاڤــە بكە‪،‬‬ ‫یەكێك لەو ئایەتانە ئایەتی «قد سمع الله»یە‬ ‫و خۆی بۆی تەواو كردووە‪ ،‬واتە لە پرسیاری‬ ‫دووەمــدا وەاڵمــی پرسیاری یەكەم دەبینیت‪.‬‬ ‫سەیر لەوەدایە لەپرسیاری سێیەمدا دەڵێت‪:‬هۆی‬ ‫دابەزینی یەكێك لەم ئایەتانە باس بكە‪ ،‬دیسان‬

‫هەمان ئایەتی « قد سمع الله»ی هێناوەتەوە‬ ‫و ئایەتەكەیشی بــۆ ت ــەواو ك ــردووە‪،‬‬ ‫هەروەها جارێكی دیكە لە پرسیاری‬ ‫پێنجەمدا دەڵــێــت‪ :‬هۆكاری‬ ‫دابەزینی « قد سمع الله»‬ ‫ڕوون بـــكـــەرەوە‪ .‬ئایا‬ ‫ئـــەوە هــیــچ سیفاتی‬ ‫پرسیاری بەكالۆری‬ ‫تاقیكردنەوەی تێدایە‬ ‫؟‪.‬‬ ‫ساالر تاوەگۆزی‪:‬‬ ‫نەخێر؟‪.‬‬ ‫كەمال موسلیم‪:‬‬ ‫ئـــــــەوە یــەكــێــكــە‬ ‫لەونیشانانەی بەدیاری‬ ‫دەخــات ئەو قوتابخانە‬ ‫ئاینیانە هیچیان بەسەر‬ ‫هیچەوە نەبووە‪.‬‬

‫خەڵك هەیە‬ ‫بڕوانامەی دكتۆرای‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم بڕوانامەی‬ ‫سەرەتایی نییە ‪ ..‬چەندین‬ ‫بڕوانامەی ماستەری‬ ‫ساختە هەیە‬

‫بوونی كێشەی بەدواداچوون و كۆنترۆڵكردن و ڕێگە گرتن لە ساختەكاری و بڕوانامەی‬ ‫بێبنەما‪ ،‬هەموو ئەمانە وەهایان لێكردین لەگەڵ خەڵكی پسپۆڕ كۆببینەوە و قسەیان‬ ‫لەبارەوە بكەین‪ ،‬بۆیە كە پێداویستیەكان لەالی ئێمە دابین نەكران و كێشەكان چارە‬ ‫نەكران‪ ،‬گەیشتینە ئەوەی باشترین چارەسەر ئەوەیە بخرێنە سەر الیەنی پەیوەندیدار‬