517

‫عەبدوڵاڵ دەمیرباش‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫بەمسۆگەری بەربەستی‬ ‫هەڵبژاردن دەبڕین‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )517‬دو شةممة ‪2015/5/25‬‬

‫داوادەكرێت زیاتر كۆنتڕۆڵی مزگەوتەكان بكرێت‬

‫"ئەو تیرۆرستانەی دەستگیركراون‬ ‫بەتەنها نین‌و شانەی نوستوی دیكەشیان هەیە"‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫هــەفــتــەی رابــــردو‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫ئــاســایــشــی هــەرێــمــی كــوردســتــان‬ ‫دانــپــێــدانــانــی شـــەش تــیــرۆرســتــی‬ ‫كــوردی بــاوكــردەوە‪ ،‬كە لە رێگەی‬ ‫چەند مزگەوتێكەوە لەشاری هەولێر‬ ‫شــانــەی نوستویان دروســتــكــردوەو‬ ‫پەیوەندییان بەداعشەوە كردوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بە پێویست دەزانــرێــت‪ ،‬حكومەت‌و‬ ‫الیــەنــە پــەیــوەنــدیــدارەكــان رێبگرن‬ ‫لــەوەی مزگەوت ببێتە پەناگەیەك‬ ‫بۆ تیرۆرستان‪ .‬هاوكات بەرپرسێكی‬ ‫وەزارەتی ئەوقافیش باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئەو گروپە هەر بەتەنها نین‌و كەسی‬ ‫دیكەشیان لەگەڵدان‌و شانەی نوستوی‬

‫دیــكــەشــیــان هــەیــە"‪ .‬الیخۆشیەوە‬ ‫ســەرۆكــی لقی هــەولــێــری زانایانی‬ ‫ئاینیش‪ ،‬دەڵــێــت "رێوشوێنمان‬ ‫گرتۆتەبەر بۆ ئەوەی لەمەودوا مزگەوت‬ ‫ببێتە شوێنێك بۆ باڵوكردنەوەی بیری‬ ‫نیشتیمانی‌و نەتەوەیی‌و مرۆڤدۆستی"‪.‬‬ ‫لـــــەوبـــــارەیـــــەوە‪ ،‬بــەرپــرســی‬ ‫پــەیــوەنــدیــیــەكــان‌و پــێــكــەوەژیــانــی‬ ‫ئایینەكان ل ــەوەزارەت ــی ئــەوقــاف‌و‬ ‫كاروباری ئاینی‪ ،‬بۆ "چاودێر" باسی‬ ‫لەوەكرد‪ ،‬پێشتر چەندینجار حكومەت‌و‬ ‫الیەنە پەیوەندیدارەكان‌و تەنانەت حزبە‬ ‫سیاسییەكانیشمان لەو مەترسییە‬ ‫ئاگاداركردۆتەوە‪ ،‬پێمانوتون‪ ،‬هەندێك‬ ‫لــەو گەنجانە ســود لە كۆبونەوەی‬

‫مــزگــەوتــەكــان‌و وتـــاری بەشێك لە‬ ‫مامۆستایانی ئاینی وەردەگرن‪ ،‬ئەمەی‬ ‫ئێستاش باڵوكراونەتەوە هەر ئەوەندە‬ ‫نین"‪.‬‬ ‫مــەریــوان نەقشبەندی‪ ،‬وتیشی‬ ‫"ئەوانەی دەستگیركراون‪ ،‬تەنها نین‪،‬‬ ‫بەڵكو چەندین شــانــەی نوستوی‬ ‫دیــكــەی لــەو شێوەیە بونی هەیە‪،‬‬ ‫حكومەت‌و حزبە سیاسییەكان سازش‌و‬ ‫جۆرێك لە موجامەلەی حزبی دەكەن‌و‬ ‫دەیانەوێ بابەتەكە داپۆشن‌و مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ نەكەن"‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫ئەو گروپە تیرۆریستیەی هەفتەی رابردو لە هەولێر دەستگیرکران‬

‫تا ئێستا تەنیا یەكێتی بەرەسمی پشتیوانی (‪ )HDP‬دەكات‬ ‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪:‬‬

‫هەڵوێستی یەكێتی كوردانەیەو دەبێت پارتەكانی دیكەش وەك ئەو بن‬ ‫لەهەولێر‪ ،‬رێگەنادرێت وەزارەتێك لێكۆڵینەوە‬ ‫لە فەرمانگەیەكی خۆی بكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬دوای بەدواداچونێكی وورد و‬ ‫بەپێی ئەو دیكۆمێنتانەی بەردەستن دەردەكەوێت‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لەوانەی بەناوی كەمئەندام یاخود‬ ‫تۆڕی چاودێری خێزان لەسنوری پارێزگای هەولێر‬ ‫ناونوسكراون و موچەیان بۆ بڕاوەتەوە بەدەر‬ ‫لەیاسایەو هیچ رێنماییەك نایانگرێتەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫بە مەبەستی بەدواداچونی ئەو كێشەیە لە كابینەی‬ ‫پێشودا رێگەیان بە وەزارەتــی كار و كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتی نەدا لێكۆڵینەوە بكات‪ ،‬هەروەك لەم‬ ‫كابینەیەشدا چەند رۆژێك لەمەوبەر ئەو وەزارەتە‬ ‫ویستویەتی لێكۆڵینەوە لەو فەرمانگەیە بكات‪،‬‬

‫نامەی ویلیام‬ ‫سارویان بۆ‬ ‫نووسەرێکی‬ ‫تازەپێگەیشتوو‬

‫بەاڵم رێگەیان پێنەدراوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬پشكنەری گشتی لەوەزارەتی‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫لیژنەیەكمان دروستكردوە بۆ پێداچونەوە بە‬ ‫ناوەكانی تۆڕی پاراستنی كۆمەاڵتیی هەولێر‪،‬‬ ‫بەاڵم لەمەودای كاركردنمان زۆر جار رێگریمان‬ ‫لێكراوە‪.‬‬ ‫ئیبراهیم رۆســتــەم حــەســەن‪ ،‬جەختی‬ ‫لــەوەشــكــردەوە‪ ،‬كاتێك رێگرییان لێدەكرێت‬ ‫لەكارەكانیاندا بەپێی راپۆرتی لیژنەكان بەپێی جۆر‬ ‫و شێوازی حاڵەتەكە وەزیری لێئاگاداردەكرێتەوە‪.‬‬

‫سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫ئاسان نییە‬ ‫لیژنە (‪ )21‬كەسییەكە‬ ‫لەسەر دەستور بگاتە‬ ‫سازان‬

‫الیخۆشیەوە‪ ،‬محەمەد هاودیانی‪ ،‬وەزیری كارو‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪ ،‬ئاشكرایكرد‪،‬‬ ‫كــە ئـــەوان لیژنەیەكیان بــۆ پــێــداچــونــەوەی‬ ‫موچەخۆرانی تــۆڕی پاراستنی كۆمەاڵیەتی‬ ‫پێكهێناوە‪ ،‬تاوەكو ئەوانەی لــەدەرەوەی یاساو‬ ‫رێنماییەكان ناویان تۆماركراوە‪ ،‬موچەكانیان‬ ‫ببڕن‪ .‬ناوبراو‪ ،‬ئەوەشی رەتكردوە‪ ،‬كە رێگریی‬ ‫لەكارەكانیان بكرێت‪.‬‬

‫قورئانەكەی‬ ‫سەدام‌و‬ ‫قورئانەكەی‬ ‫ئەردۆغان‬ ‫مەحمود عەبدوسەمەد‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪5‬دا دەخوێننەوە‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫دوفاقی لەدیموكراسییەكەی‬ ‫ئاك پارتی‬ ‫‪9‬‬

‫محەمەد ئیسماعیل‬

‫چارەنوسی باكورییەكان‬ ‫‪8‬‬

‫ئەنوەر حسێن (بازگر)‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )517‬دو شةممة ‪2015/5/25‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫توركیا خاوەنی بەرزترین بەربەستی هەڵبژاردنە لەجیهاندا‬ ‫عەبدوڵاڵ دەمیرباش‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪ :‬بەمسۆگەری بەربەستی هەڵبژاردن دەبڕین‬ ‫ئۆندەر‪:‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی لە توركیا‪ ،‬چەندین راپرسیی‬ ‫باوەڕپێكراو‪ ،‬ئەوە ئاشكرادەكەن‪ ،‬كە‬ ‫پارتی ئاشتی‌و دیموكراتی (هەدەپە)‪،‬‬ ‫ئەگەری زۆرە بەربەستی رێژەی ‪%10‬ی‬ ‫دەنگەكان تێپەڕێنێت‪ .‬الیخۆشیەوە‬ ‫عــەبــدوڵــا دەمـــیـــربـــاش‪ ،‬بــەرپــرســی‬ ‫پــەیــوەنــدیــیــەكــانــی (كـــەجـــەدە)‪ ،‬بۆ‬ ‫«چــاودێــر»‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬بەپێی‬ ‫ئەنجامی راپرسییە باوەڕپێكرەوەكان‬ ‫بێت‪ ،‬هەدەپە بەربەستی هەڵبژاردن‬ ‫دەبڕێت‌و ئەگەری زۆرە ‪%12‬ی دەنگەكان‬ ‫بەدەستبهێنین‪.‬‬ ‫ئۆندەر‪ :‬لە دەرەوەی پارلەمانیش‬ ‫خەبات دەكەین‬ ‫پارلەمانتارێكی هەدەپە‪ ،‬رایگەیاند‬ ‫ئەگەر بێت‌و لەم هەڵبژاردنەدا بەربەست‬ ‫نەبڕن‪ ،‬ئەوا درێژە بەسیاسەت دەدەن‌و‬ ‫پارلەمان هیچ كاردانەوەیەك لەسەر ژیانی‬ ‫سیاسی ئەندامانی ئەو پارتە ناكات‪.‬‬ ‫سرری سورەییا ئۆندەر‪ ،‬پارلەمانتاری‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن‪ ،‬لەمیانەی‬ ‫دیدارێكی لە كەناڵی» سی ئێن ئێن‬ ‫تورك» دا سەبارەت بەوەی ئایا ئەگەر‬ ‫بێت‌و هەدەپە بەربەستی هەڵبژاردن‬ ‫تێنەپەڕێت‪ ،‬ئەوكات چی دەگوزەرێت‪ .‬لە‬ ‫ئۆندەر لەوەاڵمدا ئاماژەی بەوەكرد ئەگەر‬ ‫بێت‌و پارتەكەیان بەربەست نەبڕێت‪ ،‬ئەوا‬

‫ئەگەر نەچینە پارلەمانیش‪،‬‬ ‫ئەوا هەر لەسیاسەتكردنمان‬ ‫بەردەوامدەبین‬ ‫ئوسلو‪:‬‬

‫هەدەپە بەربەست ببڕێت ئاشتی‬ ‫بۆ توركیا دەستەبەردەبێت‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش لەکاتی بانگەشەکردن بۆ هەدەپە‬

‫ئەندامانی لەدەرەوەی پارلەمان درێژە بە بەربەستی هــەڵــبــژاردن ببڕێت تاكو‬ ‫خەباتی سیاسی دەدەن‌و لەسیاسەتكردن نوێنەرانی بنێرێتە پارلەمان‪ .‬ئوسلو‬ ‫سەبارەت بەهۆكاری پشتیوانیی خۆی‬ ‫پاشەگەزنابنەوە‪.‬‬ ‫بۆ هەدەپە وتیشتی «پێموایە هەدەپە‬ ‫بچێتە پــارلــەمــان‪ ،‬ئاشتی بۆ توركیا‬ ‫ئوسلو‪ :‬دەخوازم هەدەپە‬ ‫دەستەبەردەبێت‪.‬‬ ‫بەربەست ببڕێت‬ ‫شرۆڤەكار‌و نوسەری ناوداری توركیا‬ ‫گۆشەنوسێك‪ :‬ئاك پارتی پارێزەری‬ ‫ئێمرە ئوسلو‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكی لە‬ ‫بەربەستی هەڵبژاردنە‬ ‫كەناڵی سامانیۆڵو رایگەیاند كە خواستی‬ ‫رۆژنامەنوسێكی تایبەتمەند بەكاروباری‬ ‫لەگەڵ سەركەوتنی هەدەپە و بڕینی‬ ‫توركیا رایدەگەیەنێت كە بونی بەربەستی‬ ‫بەربەستی هەڵبژاردندایە‪.‬‬ ‫ئوسلو ئاماژەی بەوەكرد كە الیەنگری ‪ 10%‬ی هــەڵــبــژاردن لــەپــاشــمــاوەی‬ ‫هەدەپە نییە‪ ،‬بەاڵم خوازیارە ئەو پارتە كودەتاچییەكانی توركیا ماوەتەوەو ئاك‬

‫پارتی نەیویستووە ئەو یاسایە الببات یان‬ ‫بۆ رێژەیەكی كەمتر دایبەزێنێت‪.‬‬ ‫محەمەد ئیسماعیل‪ ،‬گۆشەنوسی‬ ‫«چــاودێــر» لەوتاری ئەم هەفتەیەیدا‬ ‫كــە الپــــەڕە ‪9‬دا بـــاوكـــراوەتـــەوە‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەدەكات لەسەرئاستی جیهاندا‬ ‫‪ %1 0‬گە و ر ە تر ینبە ر بە ستیهە ڵبژ ا ر د ن‬ ‫دادەنرێت‌و بونی ئەو بەربەستەش ئاك‬ ‫پارتی لێی بەرپرسیارە‪.‬‬ ‫دەمیرباش‪ :‬ئامانجمان لە سەدا ‪12‬‬ ‫بۆ ‪ 13‬یە‬ ‫ئەندامێكی كۆما جڤاكێن دیموكرات‬

‫(كەجەدە) بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‬ ‫بەپێی راپرسییە باوەڕپێكراوەكان بێت‬ ‫لەم هەڵبژاردنەدا هەدەپە بەمسۆگەری‬ ‫بەربەستی هەڵبژاردن دەبڕێت بەوەی‬ ‫ئەنجامی راپرسییەكان بێت رێژەی دەنگی‬ ‫هەدەپە لەنێوان ‪ % 10.6‬بۆ ‪ %11.4‬ی‬ ‫دەنگەكانی بردووە‪.‬‬ ‫عەبدواڵ دەمیرباش‪ ،‬سەرۆكی پێشوی‬ ‫شارەوانی قەاڵی ئامەد‪ ،‬ئێستا ئەندامی‬ ‫كەجەدە و بەرپرسی پەیوەندییەكانیشە‪،‬‬ ‫لە لێدوانێكی تایبەتدا بە «چاودێر»‬ ‫ی راگەیاند‪ :‬بەپێی راپرسی‌و كۆبونەوە‬

‫جــەمــاوەریــیــەكــان بێت‪ ،‬دەریــدەخــات‬ ‫كــە هــەدەپــە بــەئــاســانــی بەربەستی‬ ‫هــەڵــبــژاردن دەبـــڕێ ــت‪ ،‬هێرشەكانی‬ ‫ئەمدواییەی الیەنگرانی ئــاك پارتی‬ ‫بۆسەر بارەگاكانیان‪ ،‬نیشانەی ئەوەیە‬ ‫كە دەنگەكانی هەدەپە هەڵكشانێكی‬ ‫گەورەی بەخۆیەوە دیوە‪.‬‬ ‫دەمیرباش لــەدرێــژەی لێدوانەكەیدا‬ ‫وتیشی «بەبۆچونی من هەدەپە ‪ 12%‬ی‬ ‫دەنگەكان دەهێنێت بەاڵم كار بۆ ئەوە‬ ‫دەكەین كە بیگەیەنینە لە سەدا ‪ 12‬بۆ‬ ‫‪ 13‬ی دەنگەكان‪.‬‬

‫سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی‪:‬‬ ‫ساڵح موسلیم‪ ،‬جارێكی‬ ‫ئاسان نییە لیژنە (‪ )21‬كەسییەكە‬ ‫دیكە چاوپێكەوتنی‬ ‫لە ‪ 90‬رۆژدا بگاتە سازان لەسەر دەستور (رووداو)ی رەتكردەوە‬

‫سازدانی‪ :‬ئارام بۆرە‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت كە ئاسان نییە ئەو ئەو لیژنە (‪)21‬‬ ‫كەسییەی بــۆ پــێــداچــونــەوەی رەشنوسی دەستور‬ ‫پێكهاتوە‪ ،‬لەماوەی ‪ 90‬رۆژدا بگەنە سازان‌و رێككەوتن‬ ‫لەسەر دەستور‪.‬‬ ‫ئومێد خۆشناو‪ ،‬لەم دیالۆگەیدا لەگەڵ «چاودێر»‪،‬‬ ‫جارێكی دیكە تەئكید لەسەر بۆچونی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان لەسەر پرسی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم‬ ‫دەكات‌و پێیوایە كە دەكرێت سیستمی سیاسی پارلەمانی‬ ‫بێت‌و سەرۆكی هەرێمیش راستەوخۆ لەالیەن خەڵكەوە‬ ‫هەڵبژێردرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬پێتانوایە ئەو لیژنەیەی بۆ پێداچونەوەی‬ ‫دەستور پێكهاتوە‪ ،‬لەو ماوەیەی دیاریكراوە كێشەكان‬ ‫چارەسەر بكات؟‬ ‫ئومێد خۆشناو‪ :‬ئاسان نیە لەماوەی ئەو ‪ 90‬رۆژەدا‬ ‫بگەینە سازان‌و تێگەیشتنی هاوبەش دەربارەی پرسی‬ ‫دەستور‪ ،‬لەبەر ئەوەی لەماوەی چەند ساڵی ڕابردو‬ ‫ئەو بابەتە بەقوڵی خیالفاتی هەبوە لەنێوان الیەنە‬ ‫سیاسیەكان‪ ،‬مەسەلەی سازانیش ئەگەر تەنها دروشم‬ ‫نەبێت بەڵێ ئــەگــەری هەیە بگەین بەتێگەیشتنی‬ ‫هاوبەش‪ ،‬تاوەكو دەستورێك ئامادەبكرێ‌ بۆ ئەوەی‬ ‫ێ یاخود‬ ‫هاواڵتیان دەنگی خۆیان لەسەر بدەن بەبەڵ ‌‬ ‫نەخێر‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬پێتانوایە الیەنەكانی بەشدار لەو لیژنەیەو‬ ‫چاودێر‪ :‬ئامانجی پارتی دیموكراتی كوردستان لەناو‬ ‫حزبە سیاسییەكان‪ ،‬لەسەر چۆنێتی سیستمی سیاسی‬ ‫ئەو لیژنەیە بۆ دەستور چیە؟‬ ‫ئومێد خۆشناو‪ :‬لەو ‪ 7‬كەسەی بەر ئێمە كەوتوە بگەنە رێككەوتنێك؟ یان نەخێر جیاوازی الیەنەكان‬ ‫كە دەستنیشانمان كــردون دادوەرێـــك‌و ‪ 6‬كەس كە زۆرە؟‬ ‫بڕوانامەی دكتۆرایان هەیە دامانناوە‌و هێندە مەبەستمانە‬ ‫ئومێد خۆشناو‪ :‬ئێمە جیاوازیمان زۆرە‪ ،‬هیوادارین‬ ‫لەروی ئەكادیمیەوە كەسەكان دیاری بكرێن نەگەڕاینەوە ئــەمــڕۆ ‪ 5/25‬لــە یــەكــەم كــۆبــونــەوەی لیژنە ‪21‬‬ ‫بۆ كەسی حزبی‪ ،‬واتە مەبەستی ئێمە دەستورە نەوەك كەسیەكەدا‪ ،‬ئەو رابردوە سیاسیەی كە بابەتەكانمان‬ ‫جیاوازییەكان كە لەسەر مــاددە‌و بڕگەكان‪ ،‬هەروەها بەشەخسی كردبو بەالوەبنێین‌و فایلە شەخسییەكان‬ ‫دەستورێك ئامادەبكر ‌‬ ‫ێ كە واڵمــدەرەوەی ئەو قۆناغە دابخەین بابەتە شەخسیەكانی لـێ‌ دەربكەین‌و‬ ‫بێت‌و ژیانی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‌و ئابوری‌و ئیداری‌و جیاوازیەكانی نێوانیشمان هەموی قابیلی گفتوگۆیە‪،‬‬ ‫فەرمانڕەوایی رێكبخات‌و ببێتە گرێبەستێك لەنێوان ئێمە رەنگە ‪ %100‬ی هەمو تێبینیەكانی ئێمەی تیا‬ ‫دەسەاڵت‌و هاواڵتیان‪.‬‬ ‫جێگە نەبێتەوە‌و یاخود هەمو سەرنج‌و تێبینیەكان‬ ‫فەرامۆش بكرێ‌‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬وەك پارتی لەگەڵ چ جۆرە سیستەمێكی‬ ‫چــاودێــر‪ :‬بــاس لـــەوە دەكــرێــت كــە مەسەلەی‬ ‫سیاسین بۆ هەرێم؟‬ ‫ئومێد خۆشناو‪ :‬بەالی پارتیەوە دەستور گرنگی خۆی ئامادەكردنی دەستورێك بۆ ئــەوە نابێت كێشەی‬ ‫هەبوە لەسەردەمی شۆڕشەوە لەكاتی رێككەوتننامەی سەرۆكایەتی هەرێم چارەسەر بكرێ‌؟‬ ‫شومی جەزائیر‪ ،‬باوەڕمان بەسیستەمی پەرلەمانی‬ ‫ئومێد خۆشناو‪ :‬سەرۆكایەتی هەرێم دو دیوی هەیە‬ ‫هەیە‌و لەرەشنوسی دەستوریشدا هەبوە‌و ویستومانە كە بابەتێكی دەستوریە‌و بابەتێكی یاسایشە‪ ،‬ئەگەر ئەو‬ ‫ئەو رەشنوسەی پێشو بخرێتە راپرسیەوە‪ ،‬ئەوەی كە دەستورە نوێیە هەبێ‌ دەكــرێ‌ ئەو سازانە بكرێ‌‌و‬ ‫ئێستاش باس دەكر ‌‬ ‫ێ مەسەلەی هەڵبژاردنی سەرۆكی بگەین بەتێگەیشتنی هاوبەش كە دەستور شێوازی‬ ‫هەرێمە‪ ،‬كە دەكــر ‌‬ ‫ێ ســەرۆك ئەگەر سیستەمیش هەڵبژاردنی ســەرۆك رێكبخات‪ ،‬ئەگەر نەگەیشتین‬ ‫پەرلەمانی بێت ئــەوا دەتــوانــر ‌‬ ‫ێ لــەالیــەن خەڵكەو بەئەنجام دەكرێ‌ بەیاسای سەرۆكایەتی هەرێم مامەڵە‬ ‫راستەوخۆ هەڵبژێردرێ‌‌و ئێمە ئەوكاتەو ئێستاش بۆ بكەین‌و ئەو بابەتە چارەسەر بكرێ‌‪ ،‬بەدڵنیایەوە‬ ‫قوڵكردنەوەی گیانی دیموكراسی بەباشی دەزانین كە لەداهاتو گفتوگۆ‌و دانوستان لەسەر ئەو بابەتە دەست‬ ‫سەرۆك راستەوخۆ لەناو خەڵكەوە هەڵبژێردرێت‪ ،‬بۆیە پێ‌ دەكات‌و لەوێدا ورەقەی فەرمی پارتی بۆ الیەنەكان‬ ‫سیستەمی پەرلەمانی ستاندار نیە كە تەنها‌و تەنها دەخرێتەڕو‪ ،‬بۆیە ئێستا هیچ شتێكی فەرمی نیە‬ ‫سەرۆك لەپەرلەمان هەڵبژێردرێت‪.‬‬ ‫لەسەر ئەو بابەتە‪.‬‬

‫ئەگەر سیستم پەرلەمانیش بێت‬ ‫دەكرێت سەرۆك لەالیەن خەڵكەوە‬ ‫راستەوخۆ هەڵبژێردرێ‌‬

‫هەوڵی ناوبژیوانیکردنی عیزەدین تەمۆ لە ئوتێل چوارچرا‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬جارێكی تر ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پەیەدە‪ ،‬لێدوان و‬ ‫دیداری كەناڵی (رووداو) رەتدەكاتەوەو ئەمەش دوای ئەوەی ئاكۆ محەمەدی‬ ‫بەڕێوبەری تۆڕی میدیایی رووداو كۆتایی هەفتەی رابردوو لە ئوتێل چوارچرای‬ ‫هەولێر داوای لە موسلیم كردو ئەویش سوربوو لەسەر هەڵوێستی پێشووی كە‬ ‫بایكۆتی تەلەفزیۆنی رووداو دەكات‪.‬‬ ‫ئەم ناوبژیوانییە نێوان موسلیم و دامــەزراوەی رووداو رۆژی ‪2015/5/21‬‬ ‫لەسەر دەستی دكتۆر عزەدین تەمۆ رێكخرابوو‪،‬لەمبارەیەوە لەئەكاوتنی تایبەتی‬ ‫خۆی لە فەیسبوك‪ ،‬د‪.‬عزەدین تەمۆ كە خەڵكی كورستانی رۆژئاوایەو سەرۆكی‬ ‫تیمی پزیشكی پێشمەرگەبوو بۆ كۆبانێ‌‪ ،‬چەند وێنەیەكی دیداری نێوان ساڵح‬ ‫موسلیم هاوسەرۆكی پەیەدەو ئاكۆ محەمەد سەرۆكی دامــەرزاوەی رووداو و‬ ‫هێڤیدار ئەحمەدی پەیامێنری رووداوی دانــاوەو نوسیویەتی ‪ :‬بەڕێوەبەری‬ ‫تەلەفزیۆنی رووداو ئاكۆ محەمەد لەگەڵ بەڕێز ساڵح موسلیم‪ ،‬هەوڵمدا بەشێك بم‬ ‫لەچارەسەری كێشەكەی نێوانیان بەاڵم نەمتوانی و بەزمانی عەرەبی نوسیویەتی‬ ‫(فشلت!)‪.‬‬ ‫لەماوەی رابردودا‪ ،‬چەند جارێك رووداو هەوڵی لەو جۆرەی هەبووەو كەسێتی‌و‬ ‫سیاسییەكانیش بونەتە ناوبژیوان‪ ،‬بەاڵم هاوسەرۆكی پەیەدە‪ ،‬سورە لەسەر‬ ‫بایكۆتی تەلەفزیۆنەكە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )517‬دو شةممة ‪2015/5/25‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بانگەشەی هەڵبژاردنی باكور دەگاتە باشور‬

‫‪3‬‬

‫تا ئێستا تەنیا یەكێتی بەرەسمی پشتیوانی (‪ )HDP‬دەكات‬

‫ی دیــمــوكــراســی‌‌و ئاشتی‌‌و‬ ‫ســەركــەوتــنـ ‌‬ ‫ی خۆمان‬ ‫ی ناوچەكە بەستراتیژ ‌‬ ‫ئاشتەوای ‌‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫ی توركیادا‪،‬‬ ‫دەزانین‪ ،‬لەم دوڕیانە مێژوییە ‌‬ ‫ی خۆمان دەزانین هەڵوێستمان‬ ‫لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی هەڵبژاردنە بەئەرك ‌‬ ‫ی یەكێتی‌)یە‪،‬‬ ‫ی هەڵوێست ‌‬ ‫پارلەمانییەكەی توركیا‪ ،‬كە بڕیارە لە (كە رەنگدانەوە ‌‬ ‫ی رابگەیەنین‪ ،‬كەوا‪ ،‬یەكێتیی‌‌و‬ ‫‪7‬ی حوزەیراندا بەڕێوەبچێت‪ ،‬بانگەشەی بەڕاشكاو ‌‬ ‫ی (‪)1993‬‬ ‫ی مام جەالل‪ ،‬لەساڵ ‌‬ ‫هەڵبژاردنەكان گەرمتردەبێت‪ )HDP( ،‬جەناب ‌‬ ‫ی خستۆتەكار‪،‬‬ ‫ی خۆ ‌‬ ‫ش تــاكــە لیستە‪ ،‬كــە نوێنەرایەتی ەوە‪ ،‬سەنگ‌و توانا ‌‬ ‫ی تفەنگەكان سارد بكرێنەوەو‬ ‫كـــورد دەكــــات‪ ،‬بــەمــەش كاریگەریی هەتا لولە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی شەهید‌و ئازار ‌‬ ‫ی بە بەخشین ‌‬ ‫هەڵبژاردنەكەی توركیا گەیشتۆتە باشوری كۆتای ‌‬ ‫ی دراوسێدا بێت‪.‬‬ ‫كوردستان‌و تادێت پشتگیریی هاواڵتیانی قوربانییەكان لەتوركیا ‌‬ ‫ی مام جەالل‌و‬ ‫باشور بۆ پارتە كوردییەكەی باكور زیاد لەو پێناوەشدا‪ ،‬جەناب ‌‬ ‫ی هەمو الیەك‪،‬‬ ‫ی یەكێتی‌‪ ،‬ال ‌‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەاڵم لەناو حزبەكاندا تائێستا بەرپرسان ‌‬ ‫ێ درێــغ تێكۆشیون‪ .‬خۆشبەختانە‪،‬‬ ‫یەكێتی نیشتمانیی كوردستان بە رەسمی ب ‌‬ ‫ی‬ ‫پشتیوانیی (‪ )HDP‬دەكات‪ .‬لێپرسراوی هیچ نەبێ‌‪ ،‬لــەو ســااڵنــەدا سیاسەت ‌‬ ‫ی زۆرتر بااڵدەست بوەو‬ ‫دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی نەشەڕو نەئاشت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی تر ‌‬ ‫ی هــەزاران كەس ‌‬ ‫یەكێتیش‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬لەم دوڕیانە الیەنیكەم‪ ،‬گیان ‌‬ ‫ی كوردستان‪ ،‬نەبونەتە‬ ‫مێژوییەی توركیادا بەئەركی خۆمان توركیاو باكور ‌‬ ‫ی مافە‬ ‫ی دابیننەكردن ‌‬ ‫ی سیاسەت ‌‬ ‫دەزانین‪ ،‬هەڵوێستمان كە رەنگدانەوەی قوربان ‌‬ ‫ی باكور‪ .‬هەتا ئێستاش‬ ‫هەڵوێستی یەكێتییە بــەراشــكــاوی دیموكراسییەكان ‌‬ ‫ی شــەڕەكــان دامــركــاون‪ ،‬بۆیە‪،‬‬ ‫رابگەیەنین‪ .‬سیاسەتمەدارێكی كوردیش‪ ،‬ئــاگــر ‌‬ ‫ی مەدەنی‌‌و دیموكراسی‌‪،‬‬ ‫ی خەبات ‌‬ ‫پێیوایە‪ ،‬هەڵوێستی یەكێتی مایەی بەرز دەرەتان ‌‬ ‫راگرتن‌و پۆزەتیڤانەیە‌و داواشدەكات‪ ،‬ئەو هەتا هاتوە لەتوركیادا‪ ،‬فراوانتر بوە»‪.‬‬ ‫مــەال بــەخــتــیــار‪ ،‬لەبەشێكی تری‬ ‫پارتانەی تائێستا هەڵوێستیان نەبوە‪،‬‬ ‫وتــارەكــەیــدا ئــامــاژەی بــەوەشــكــردوە‪،‬‬ ‫باپشتگیری كوردانی باكور بكەن‪.‬‬ ‫ی‬ ‫(‪ )HDP‬لەم هەلومەرجەدا‪ ،‬رێگا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی توركیا ‌‬ ‫ی گەالن ‌‬ ‫ی دیموكراس ‌‬ ‫خەبات ‌‬ ‫هەڵوێستی یەكێتی لەسەر‬ ‫لەم هەڵبژاردنەدا‪ ،‬گرتەبەر‪ .‬بەم ڕێگایە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەكە‬ ‫ی ناو توركیا‪،‬‬ ‫ی گەالن ‌‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬مەالبەختیار‪ ،‬لێپرسراوی هەدەپە‪ ،‬هەم ناكۆك ‌‬ ‫ی كوردو توركی‌‪ ،‬كەمكردەوە‪،‬‬ ‫دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی بەتایبەت ‌‬ ‫ی نێوان كوردو تورك‌و‬ ‫ی ئاشتەوای ‌‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لەوتارێكدا‪ ،‬كە لــەژمــارەی هەم گیان ‌‬ ‫ی توركیا‌و ئایینزاكانی‌‪،‬‬ ‫ی دیكە ‌‬ ‫دوێنێی رۆژنامەی (كوردستانی نوێ)دا گەالن ‌‬ ‫ی دەسەاڵتی‌ توركخوازییەوە‪،‬‬ ‫ی لەقۆرغ ‌‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬دەنوسێت «لەهەلومەرج ‌‬ ‫ی ماف‌و‬ ‫ی دیموكراس ‌‬ ‫ی بۆ ناو پرۆسە ‌‬ ‫ی گۆڕ ‌‬ ‫ی ناوەڕاست‌و دوڕیان ‌‬ ‫ی رۆژهەاڵت ‌‬ ‫ئاڵۆز ‌‬ ‫ی نــێــوان دیــمــوكــرات‌و ئەركەكانی‌ گەالن‌و پێشمانوایە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چــارەنــوســســاز ‌‬ ‫ی كوردستان‪،‬‬ ‫ی باكور ‌‬ ‫ی دیموكراس ‌‬ ‫ی كێشە ‌‬ ‫ی دیموكراسیدا‪‌ )7( ،‬‬ ‫دژودوژمــنــان ـ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی سیاس ‌‬ ‫ی زوتر چارەسەربكرایە‪ ،‬دۆخ ‌‬ ‫ی (‪ ،)2015‬كۆمارو گەالن ‌‬ ‫حوزەیران ‌‬ ‫ی دەسەندو‬ ‫ی پەرە ‌‬ ‫ی جیاوازەوە‪ ،‬ناو توركیا بەشێنەی ‌‬ ‫توركیا‪ ،‬بەناوەڕۆك‌و فۆرم ‌‬ ‫ی گەالن‌و الیەنە سیاسییەكانیش‬ ‫ی توركیا هەڵدەبژێرنەوە‪ .‬بەهاوكار ‌‬ ‫پارلەمان ‌‬ ‫ی توركیا‬ ‫ی سەراپا ‌‬ ‫ی دیموكراس ‌‬ ‫ئازادانەش‪ ،‬هەمو الیەنە سیاسییەكان‌و لەبەدیهێنان ‌‬ ‫ی باشتر پێشدەكەوت‬ ‫ی دیموكراس ‌‬ ‫ی هەڵبژاردنەكەو پرۆسە ‌‬ ‫ی گەالن‪ ،‬بەشدار ‌‬ ‫نوێنەران ‌‬ ‫ی گەالن‌و پێكهاتە‬ ‫ی تەواو ‌‬ ‫ی واتا‪ :‬دیموكراس ‌‬ ‫ی بردنەوە‌و ملمالنێن‌و سەرەڕا ‌‬ ‫سەرگەرم ‌‬ ‫ی توركیا‪ ،‬دەچەسپا‪،‬‬ ‫ی ئایینی‌‌و ئاینزاكان ‌‬ ‫ی پــڕۆســە ‌‬ ‫دەســتــخــۆشــی‌‌و پــیــرۆزبــایـ ‌‬ ‫ی بەاڵم مەخابن‪ )22( ،‬ساڵ دانوستاندن‬ ‫هەڵبژاردنەكە‪ ،‬لەهەموو الیەك‌و گەالن ‌‬ ‫ی كێشاو كەمترین دەستكەوت‬ ‫ی درێــژە ‌‬ ‫ی بەشدار ‌‬ ‫توركیا‌و دەنگدەر بەدەنگدەر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی لەرۆژگار ‌‬ ‫ی خــۆم‪ ،‬كە لەو سااڵنەدا‪ ،‬هێنراوەتەد ‌‬ ‫پــڕۆســەكــە‪ ،‬بــەش بەحاڵ ‌‬

‫مەالبەختیار‪:‬‬

‫ی‬ ‫ی خەبات ‌‬ ‫(‪ )HDP‬رێگا ‌‬ ‫ی لەم‬ ‫ی توركیا ‌‬ ‫ی گەالن ‌‬ ‫دیموكراس ‌‬ ‫هەڵبژاردنەدا گرتەبەر‬ ‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪:‬‬ ‫ی‬ ‫جیهانگیری‌‌و ئازادییەكاندا‪ ،‬هێشتا زمان ‌‬ ‫ی ناناسرێ‌!‬ ‫كوردی‌‪ ،‬لەتوركیادا‪ ،‬بەرەسم ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هەیە‪ ،‬كەچ ‌‬ ‫ی سیاس ‌‬ ‫دانوستاندن ‌‬ ‫ی‬ ‫ی كورد لەزینداندا بۆ درێژەپێدان ‌‬ ‫رابەر ‌‬ ‫ی دەسەاڵت‪ ،‬ئازاد‬ ‫ی قۆرغكردن ‌‬ ‫سیاسەت ‌‬ ‫ناكرێ‌‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ناشیشارێـتەوە‪)HDP( ،‬‬ ‫ی‬ ‫ی ئاوا ‌‬ ‫ی سیاس ‌‬ ‫لەبەرامبەر پانۆرامایەك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی خەبات ‌‬ ‫ئاییندە نــادیــاردا‪ ،‬ستراتیژ ‌‬ ‫ی پەسەندكردووەو‬ ‫ی توركیا ‌‬ ‫ی گەالن ‌‬ ‫ناوكۆی ‌‬ ‫ی بۆ دەكــات‪.‬‬ ‫ی راستگۆیانەش ‌‬ ‫خەبات ‌‬ ‫ی كوردو تورك‪،‬‬ ‫ی هاوبەش ‌‬ ‫بەمەش خەبات ‌‬ ‫ئەرمەن‪ ،‬چەركەس‪ ،‬سوریانی‌‪ ،‬كلدانی‌‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ی تر‪ ،‬بۆ قۆناغێك ‌‬ ‫عەلەویی‌‌و ئایینزاكان ‌‬ ‫بااڵ بەرزدەكاتەوە‪.‬‬ ‫بۆچی یەكێتی پشتگیری باكور‌و‬ ‫(‪ )HDP‬دەكات؟‬ ‫هـــاوكـــات ئــەنــدامــێــكــی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬بــە»چــاودێــر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬وەك یەكێتی بەپشتبەستن‬ ‫بەسیاسەتی كوردستانی‪ ،‬لەخزمەت‬ ‫پــڕۆسـە‌و هەنگاوێكی ئاشتیخوازانە‌و‬ ‫دیموكراسیانەدا دەبین لە پارچەكانی‬ ‫تری كوردستان‪.‬‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ ،‬كە هاوكات‬ ‫لێپسراوی پەیوەندییە گشتییەكانی‬ ‫یەكێتیشە‪ ،‬دەشڵێت «هیچ یەكێك‬ ‫لــەالیــەنــە سیاسییەكانی بــاشــوری‬ ‫كــوردســتــان بەیاننامەی لـــەدژی هیچ‬

‫الیەنێكی توركیا دەرنــەكــردوە‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئەوەی هەیە بریتییە لەبۆچونی هەندێ‬ ‫لە تاكەكان لەسەر تۆڕی كۆمەاڵیەتی‬ ‫فەیسبوك‪ ،‬كە لەگۆشەیەك‌و لەالیەنێكی‬ ‫سیاسی دیــاریــكــراو زۆر پەستن بەو‬ ‫هەڵبژاردنە‌و پڕوپاگەندەی زۆر خراپ‬ ‫دەكەن»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وەاڵمی ئەوانەش دەداتەوە‪،‬‬ ‫كە دەڵێن بۆچی یەكێتی هەڵوێستی‬ ‫بــەرامــبــەر رۆژهــــەاڵت نییە‌و دەڵێت‬ ‫«هەڵبژاردن لەباكور هەیە‌و لەرۆژهەاڵت‬ ‫هەڵبژاردن نییە‪ ،‬كەی لە رۆژهــەاڵت‌و‬ ‫رۆژئـــاوا هــەڵــبــژاردن هــەبــو‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫یارمەتی ئەوانیش دەدەین»‪.‬‬ ‫هەڵوێستی یەكێتی پۆزەتیڤە‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬سیاسەتمەدارێكی‬ ‫كـــوردی نــزیــك لــەپــارتــی كرێكارانی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬بــۆ «چــاودێــر» هێمای‬ ‫بۆ ئەوەكرد‪ ،‬هەڵبژاردنەكانی توركیا‬ ‫نــەك تەنیا بۆ كــوردی باكور‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆ هەمو میللەتی كورد هەڵبژاردنێكی‬ ‫چارەنوسسازە‌و بۆ یەكەمجارە لەمێژوی‬ ‫میللەتی كورد‌و مێژوی توركیا‌و باكوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬پارتێكی سیاسی دەیەوێت‬ ‫بچێتە پــارلــەمــانــەوە‪ ،‬بــۆیــە ئــەوەش‬ ‫گــۆڕانــكــاریــیــەكــی گـــەورە دەبــێــت بۆ‬ ‫بەرەوپێشچونی مەسەلەی كورد‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە تــەواوی هێزەكانی هەر چوار‬ ‫پــارچــەی كــوردســتــان پشتگیرییەكی‬

‫هەڵوێستی یەكێتی كوردانەیەو‬ ‫دەبێت پارتەكانی دیكەش وەك‬ ‫ئەو بن‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪:‬‬

‫لەرۆژهەاڵت‌و رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیش هەڵبژاردن بكرێت‬ ‫وەك باكور پشتیوانییان دەكەین‬ ‫توند‌و باشی مـــاددی‌و مەعنەوی ئەو‬ ‫هەڵمەتی هەڵبژاردنەیان بكردایە لە‬ ‫باكوری كوردستان‌و توركیادا‪ ،‬چونكە‬ ‫هــەر گــۆڕانــكــاریــیــەك لـــەوێ روبـــدات‬ ‫كاریگەرییشی بۆ سەر پارچەكانی تری‬ ‫كوردستان دەبێت‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بــەهــەڵــوێــســتــی پــارتــە‬ ‫سیاسیەكانی ه ــەر چـــوار پــارچــەی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەدیاریكراویش هەڵوێستی‬ ‫شەفافانەی یەكێتی‪ ،‬محەمەدئەمین‬ ‫پێنجوێنی‪ ،‬جەختیكردەوە‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫یەكێتی رونە لەسەرەتای دەستپێكردنی‬

‫هەڵمەتی هەڵبژاردنەكەوە‪ ،‬تاكو ئێستا‬ ‫هەڵوێستێكی زۆر كوردانە‌و پۆزەتیڤانە‬ ‫بـــوە‌و لــەرێــگــەی كــەنــاڵــی سیاسی‌و‬ ‫ســەركــردەكــانــیــەوە هەڵوێستی خۆی‬ ‫ئاشكراكردوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬هیوادارین‬ ‫ئەو پارتانەی تری باشوری كوردستان‬ ‫كە هەڵوێستیان تائێستاش دەرنەبڕیوە‬ ‫یــان زۆر شەرمنانەیە‪ ،‬لــەمــەودوا كە‬ ‫دو هەفتەی مـــاوە‪ ،‬ئــەو هەڵبژاردنە‬ ‫دەستپێبكات‪ ،‬پشتگیری خۆیان دەربڕن‬ ‫تا كورد بە مافەكانی خۆی بگات‪.‬‬

‫داوادەكرێت زیاتر كۆنتڕۆڵی مزگەوتەكان بكرێت‬

‫بەرپرسێكی وەزارەتی ئەوقاف‪ :‬ئەو تیرۆرستانەی دەستگیركراون بەتەنها نین‌و شانەی نوستوی دیكەشیان هەیە‬ ‫مــزگــەوتــەكــان‌و وتــــاری بــەشــێــك لە‬ ‫مامۆستایانی ئاینی وەردەگرن‪ ،‬ئەمەی‬ ‫ئێستا باڵوكراونەتەوە هــەر ئەوەندە‬ ‫نین»‪.‬‬ ‫مـــەریـــوان نــەقــشــبــەنــدی‪ ،‬وتیشی‬ ‫«ئەوانەی دەستگیركراون‪ ،‬تەنها نین‪،‬‬ ‫بەڵكو چەندین شانەی نوستوی دیكەی‬ ‫لەو شێوەیە بونی هەیە‪ ،‬حكومەت‌و‬ ‫حزبە سیاسییەكان سازش‌و جۆرێك لە‬ ‫موجامەلەی حزبی دەكــەن‌و دەیانەوێ‬ ‫بابەتەكە داپــۆشـن‌و مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫نەكەن»‪.‬‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫هەفتەی رابردو‪ ،‬ئەنجومەنی ئاسایشی‬ ‫هەرێمی كــوردســتــان دانپێدانانی ‪6‬‬ ‫تیرۆرستی كوردی باڵوكردەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫رێگەی چەند مزگەوتێكەوە لەشاری‬ ‫هەولێر شانەی نوستویان دروستكردوەو‬ ‫پەیوەندییان بەداعشەوە كردوە‪ ،‬بۆیە بە‬ ‫پێویست دەزانرێت‪ ،‬حكومەت‌و الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەكان رێبگرن لەوەی مزگەوت‬ ‫ببێتە پەناگەیەك بۆ تیرۆرستان‪ .‬هاوكات‬ ‫بەرپرسێكی وەزارەتی ئەوقافیش باس‬ ‫لــەوەدەكــات‪ ،‬ئەو گروپە هەر بەتەنها‬ ‫نین‌و كەسی دیكەشیان لەگەڵدان‌و‬ ‫شانەی نوستوی دیكەشیان هەیە»‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە سەرۆكی لقی هەولێری‬ ‫زانایانی ئاینیش‪ ،‬دەڵێت «رێوشوێنمان‬ ‫گرتۆتەبەر بۆ ئەوەی لەمەودوا مزگەوت‬ ‫ببێتە شوێنێك بۆ باڵوكردنەوەی بیری‬ ‫نیشتیمانی‌و نەتەوەیی‌و مرۆڤدۆستی»‪.‬‬ ‫شانەی نوستوی دیكەش هەیە‬ ‫لـــــەوبـــــارەیـــــەوە‪ ،‬بـــەرپـــرســـی‬ ‫پەیوەندییەكان‌و پێكەوەژیانی ئایینەكان‬ ‫لەوەزارەتی ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی‪،‬‬

‫یەكێتی زانایان‪:‬‬ ‫رێوشوێنمان گرتۆتەبەرو لەگەڵ مامۆستایانی ئاینی كۆدەبینەوە‬ ‫شارەزایەكی ئیسالمی سیاسی‪:‬‬ ‫ئەو كەسانە زیاتر كاریگەری بانگخوازەكانیان لە سەرە‬ ‫بــۆ «چـــاودێـــر» بــاســی لـــەوە كــرد‪،‬‬ ‫پێشتر چەندینجار حكومەت‌و الیەنە‬ ‫پــەیــوەنــدیــدارەكــان‌و تــەنــانــەت حزبە‬

‫سیاسییەكانیشمان لــەو مەترسییە‬ ‫ئاگاداركردۆتەوە‪ ،‬پێمانوتون‪ ،‬هەندێك‬ ‫لــەو گەنجانە ســود لــە كــۆبــونــەوەی‬

‫زانایانی ئاینیی ئیسالمیی كوردستان‪ ،‬بۆ‬ ‫«چاودێر»ی رونكردەوە‪ ،‬بەدواداچونمان‬ ‫بۆ ئەو پرسە كردوەو بۆمان دەركەوتوە‪،‬‬ ‫كە بە هیچ شێوەیەك ئەو مامۆستایانەی‬ ‫نــاویــان هــاتــوە‪ ،‬هیچ پەیوەندییەكی‬ ‫راستەوخۆیان لەگەڵ ئەو گروپەدا نەبوە‪،‬‬ ‫بەو پێیەی مزگەوت جۆرەها كەس روی‬ ‫تێدەكات‪.‬‬ ‫مەال نیاز‪ ،‬ئەوەشی خستەڕو‪ ،‬ئەوەی‬ ‫الی ئێمە نیگەرانییە‪ ،‬ئیستیغاللكردنی‬ ‫مزگەوتە بۆ كاری تێكدەرانەو مزگەوت‬ ‫بەكار بهێنرێت بۆ كاری توندڕەوی‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەمەودوا هەوڵ دەدەیــن‪ ،‬كە مزگەوت‬ ‫ببێتە شوێنێك بۆ باڵوكردنەوەی بیری‬ ‫نیشتیمانی‌و نەتەوەیی مرۆڤ دۆستی‪.‬‬ ‫نـــاوبـــراو‪ ،‬وتــیــشــی «وەكــــو لقی‬ ‫هەولێر زۆر بەجدی لەگەڵ مامۆستایان‬ ‫كۆدەبینەوەو تاوتوێ ئەو پرسە دەكەین‪،‬‬ ‫هەنگاومان نــاوەو لەماوەی داهاتودا‬ ‫بەرهەمەكەمان دەبینرێت»‪.‬‬

‫تیرۆرستەكان زیاتر لە ژێر‬ ‫كاریگەری بانگخوازەكاندان‬ ‫الی خۆشیەوە زاید رەحمان‪ ،‬شارەزای‬ ‫یەكێتیی زانایان‪ :‬هەنگاومان ناوە‬ ‫ســەرۆكــی لقی هەولێری یەكێتیی بواری ئیسالمیی سیاسی‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬

‫راگەیاند‪ ،‬ئــەوان دانیان بــەوەدانــاوە‪،‬‬ ‫كــاریــگــەر بــون بــە فیكری سەلەفی‬ ‫جیهادی‌و كەمتر باسی مامۆستایانی‬ ‫ئاینی دەكـــەن‪ ،‬بــەاڵم یەكترناسینی‬ ‫ئەوان لەرێگەی مزگەوتەكانەوە شتێكی‬ ‫ئۆتۆماتیكییە‪ ،‬تیرۆری دینی كەسەكانی‬ ‫لە شوێنە دینییەكان یەكتر دەبینن‪،‬‬ ‫تیرۆری نادینیش كەسەكانی لە دەرەوەی‬ ‫مزگەوت یەكتر دەبینن‪ ،‬هەندێجار ئەوانە‬ ‫كاریگەرن بە كەسەكانی دەرەوەی‬ ‫مزگەوت‪ ،‬بۆ نمونە بانگخوازەكان كە‬ ‫كاریگەرییەكی زۆر خراپیان هەبوە‪ ،‬كە‬ ‫بەشێكیان لەدەرەوەی سنوری هەرێمن‌و‬ ‫تیرۆر باڵودەكەنەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «ئەوەی لە هەرێمدا‬ ‫حكومەت بەڕێوەدەبات حزبە‪ ،‬حزبیش‬ ‫مامەڵەیەكی باشی لــەگــەڵ كەیسی‬ ‫توندڕەوی دینی نەكردووە‪ ،‬بە بەرچاوی‬ ‫حكومەتەوە هەندێك چاالكی سەلەفی‬ ‫جیهادی دەكرێن‪ ،‬نەك رێگر نەبووە‪،‬‬ ‫بەڵكو هەندێجار هانی داون‪ ،‬كارەكە‬ ‫بكەن‪ ،‬لەكاتێكدا مامەڵەكردن لەگەڵ‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪ ،‬هەنگاوێك باشترە‬ ‫لەگەڵ سەلەفی جیهادی‪ ،‬حكومەت‬ ‫بەچاوكراوەیی مامەڵەی لەگەڵ ناكات»‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )517‬دو شةممة ‪2015/5/25‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫شۆڕشی كورد و چەمكی دابڕان‬

‫دانـــا زەنـــدی‬ ‫زیاتر لە نۆ هەزار ساڵ بەر لەئێستا‪،‬‬ ‫بۆیەكەمجار لەهەموو گۆی زەویدا‪ ،‬مرۆڤی‬ ‫ژیری هۆشمەند (‪Homo Sapiens‬‬ ‫‪ )Sapiens‬لــە ئەشكەوتەكانی‬ ‫چیاكانی كوردستانی باشور دەركەوتووە‪،‬‬ ‫واتە ژیری مرۆڤ و پرۆسەی هۆشمەندی‬ ‫مرۆڤایەتی لــەم نــاوچــەیــەدا كۆنترین‬ ‫مێژووی هەیە‪ ،‬لە سەرجەم مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتیدا‪.‬‬ ‫لەئەنجامی پشكنین و لێكۆڵینەوە لە‬ ‫شوێنەوارە هەرە دێرینەكان‪ ،‬لەناوچە‬ ‫شــاخــاویــەكــانــی بــاكــوری رۆژهــەاڵتــی‬ ‫نیوەبازنەی بەپیت (هیالل اخلصيب)‬ ‫لــە خــۆرهــەاڵتــی نــزیــك كــە نــاوچــەی‬ ‫هەرێمی كوردستانی باشور دەكات‪ ،‬زانا‬ ‫ئاركیۆلۆجیستەكان بۆیان روونبووەتەوە‬ ‫كــە لــەهــەمــوو جیهاندا بۆیەكەمجار‬ ‫شــۆڕشــی نیۆلیتیك لــەم نــاوچــەیــەوە‬ ‫سەریهەڵداوە‪ .‬كەواتە شۆڕشی نیۆلیتیك‬ ‫ێ‬ ‫(‪( )Neolithic‬چاخی بەردینی نو ‌‬ ‫‪ 7300 – 9600‬پ‪.‬ز) كــە بــوە هۆی‬ ‫جێنشینبوون و دۆزینەوەی كشتوكاڵ‬ ‫و بەخێوكردنی ئــاژەڵ كە سەرەتای‬ ‫راستەقینەی ئەم شارستانیەی ئێستای‬ ‫مرۆڤایەتیە‪ ،‬هەروەها شۆڕشی شارگەریش‬ ‫كە چوارچێوە سەرەتاییەكەی شارستانی‬ ‫ئێستای كۆمەڵی مرۆڤایەتی دیاریكردووە‬ ‫و تائێستاش لە بنەماكانی كۆمەڵی‬ ‫نوێدا بوونی هەیە‪ ،‬هەر مرۆڤەكانی ئەم‬ ‫ناوچەیە بەرپایانكردووە‪.‬‬ ‫ئاشكرایە‪ ،‬سەرجەم شارستانیەكان‪،‬‬ ‫ئـــەوەی كــە تائێستا مـــاوەو ئــەوەی‬

‫تێكستە هەرە دێرینەكانی پاشماوەی‬ ‫شارستانیە زۆر كۆنەكان و زانایانی‬ ‫پسپۆری ئــاركــیــۆلــۆژیــاش‪ ،‬راســتــی و‬ ‫دروستی ئەم كورتە باسەی ســەرەوە‬ ‫سەبارەت بەمێژووی دێرینی مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫پشتڕاستدەكەنەوە كە لــەم گوتارەدا‬ ‫بــواری ئەوەنیە لەمە زیاتر درێــژەی‬ ‫بدەمێ‌‪ ،‬ئەمە تەنها وەبیرهێنانەوەیەكی‬ ‫زۆر خێرایە بۆ رۆڵی باوانی ئەم گەلی‬ ‫كوردەی ئێستا لە پرۆسەی سەرهەڵدانی‬ ‫یەكەم شارستانی لەمێژووی مرۆڤایەتیدا‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەمــێــژووی نوێی گەلی‬ ‫كــوردیــش‪ ،‬ئاشكرایە و هەمووشمان‬ ‫دەیزانین و مێژووش شاهیدی داستان‬ ‫و نەبەردیەكانی مرۆڤی كوردە بەرامبەر‬ ‫بەداگیركەرانی خاكەكەی‪ ،‬هەروەها‬ ‫خەباتی هەنوكەش دژبــە گەورەترین‬ ‫گروپی تیرۆرستی لەجیهاندا‪ ،‬گەواهی‬ ‫نامەیەكی حاشاهەڵنەگری ئازایەتی‬ ‫و قارەمانی و پێشكەوتنخوازی ئەم‬ ‫گەلی كــوردەیــە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی مایەی‬ ‫ســەرنــج و هەڵوێستەكردنە‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫كە ئەم گەلە قارەمان و خۆبەختكەرە‬ ‫لەپێناو خاك و نیشتیمانەكەی كە النكی‬ ‫یەكەم شارستانی مرۆڤایەتیە‪ ،‬هەنوكە‬ ‫گەورەترین گەلە لەجیهاندا كە تائێستا‬ ‫خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆ نیە‪!!..‬‬ ‫ئەم گەلی كوردە كە خاوەنی سەرجەم‬ ‫بنەماكانی بەدەوڵەتبوونە (خاك‪ ،‬زمان‪،‬‬ ‫مێژوو‪ ،‬كلتور‪ ،‬ئابووری)‪ ،‬بۆچی تائێستا‬ ‫خاوەنی قەوارەیەكی سیاسی سەربەخۆ‬ ‫نیە؟!‬ ‫دیـــارە هــۆكــارەكــان زۆرن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بڕوانینە مێژووی دوای جەنگی جیهانی‬ ‫یــەكــەم‪ ،‬واتــە ســەد ســااڵ بەرلەئێستا‬

‫و بوونی خۆیان بسەپێنن لەناوچەكەدا؟‬ ‫لەكاتێكدا كە گەلی كورد خاوەنی ئەو‬ ‫مێژووە دێرینەیە لەناوچەكەدا كەپێشتر‬ ‫ئاماژەمان بۆكردووە‪.‬‬ ‫بـــەڕای مــن هــۆكــاری ســەرەكــی بۆ‬ ‫ئەم دەرئەنجامە نەخوازراو و نەرێنیە‬ ‫كە ماڵوێرانی و نەهامەتی و ئەنفال و‬ ‫قاتوقڕكردنی گەلی كوردی لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫دەگەڕێنمەوە بۆ نەزانین و بەهەڵە‬ ‫مامەڵەكردنی سەركردەكانی كورد لەگەڵ‬ ‫دۆزی ئایینی ئیسالم بەدرێژایی مێژووی‬ ‫بەئیسالم كردنی گەلی كورد و گەالنی‬ ‫تری ناوچەكە‪.‬‬ ‫لــەســەردەمــانــی پــاش باڵكێشانی‬ ‫هــەژمــونــی ئیسالمگەرایی كــە وەك‬ ‫رەشــەبــایــەكــی لــمــاوی لــە بیابانی‬ ‫عــەرەبــســتــانــی ســعــودیــەوە هەڵیكرد‬ ‫و ســەرجــەم مێرگەكانی شارستانی‬ ‫ناوچەكانی باكوری ئەم بیابانەی گرتەوە‪،‬‬ ‫گەالنی ناوچەكە بێجگە لە گەلی كورد‪،‬‬ ‫توانیان ئەم رووداوە مێژووییە لەخاڵێكی‬ ‫نەرێنیەوە هەڵگێڕن بۆ خاڵێكی ئەرێنی و‬ ‫بیخەنە بەرژەوەندی نەتەوەیی خۆیانەوە‪.‬‬ ‫هەرزوو هزری فارسی توانی ملمالنێی‬ ‫نێوان خانەوەدەی ئەهلولبەیت لەسەر‬ ‫دەســەاڵت‪ ،‬بقۆزێتەوە و لەداهێنانێكی‬ ‫سیاسی و دبلۆماسیدا‪ ،‬شیعەگەری‬ ‫داهێناو بــوو بــەخــاوەنــی نــیــوەی ئەم‬ ‫هەژموونە رەشەبا ئامێزەی ئیسالم و‬ ‫بەهەمان چەكی خۆیان رووبــەڕوویــان‬ ‫بووەوە‪.‬‬ ‫توركەكانیش كــە چــەنــد هۆزێكی‬ ‫پەرتوباڵوبوون لە ناوچەكانی دەوروبەری‬ ‫شــــاری كــۆســتــەنــتــیــنــای پایتەختی‬ ‫رۆمــە بیزەنتیەكان‪ ،‬توانیان بەناوی‬ ‫ئایینی ئیسالمەوە‪ ،‬بەهەمان لۆژیكی‬ ‫قوڕەیشیەكان‪ ،‬بــەزمــانــی شمشێر و‬ ‫قەتڵوعامكردن‪ ،‬خــەالفــەتــی ئیسالم‬ ‫لــەدەســتــی عــەرەبــەكــان دەربهێنن و‬ ‫ئیمپراتۆریەكی گـــەورەو بــەرفــراوانــی‬ ‫نەتەوەی تورك لەسەر مۆدێلی ئیپراتۆری‬ ‫خەالفەتی ئیسالمی دابمەزرێنن‪ .‬سەرەتا‬ ‫كــە لــەســاڵــی ‪ 1453‬بــەفــەرمــانــدەیــی‬ ‫(محمد فاتیح) شاری ((كۆستەنتینیا))‬ ‫یـــان داگــیــركــرد‪ ،‬تــوركــەكــان نــاوی‬ ‫((ئیسالمبواڵ))یان لێنا‪ ،‬پاشان كە ئیدی‬ ‫ئیسالم گڵۆڵەی كەوتە لێژی‪ ،‬لەساڵی‬ ‫‪ 1930‬لەالیەن ئەتاتوركەوە كە كۆمارێكی‬ ‫عیلمانی بۆ توركەكان دامەزراند‪ ،‬ناوەكەی‬ ‫گۆڕا بۆ ((ئیستانبواڵ))‪.‬‬ ‫هەرچی گەلی كوردیشە‪ ،‬بەدرێژایی‬

‫ئەركێكی نەتەوەیی و نیشتیمانیە‪ ،‬لەسەر شانی‬ ‫گشت بیرمەندان و رووناكبیرانی گەلەكەمان‬ ‫لە چوارچێوەی ((پالتفۆڕمی دابڕان))ی تازە‬ ‫دامەزراودا كۆببنەوە كە پێموایە ناوەكەی‬ ‫ئاماژەیە بۆ ناوەڕۆكەكەی‬ ‫لەناویشچووە‪ ،‬لە قۆناغەكانی سەرەتای‬ ‫مێژووی شارستانیەكەیاندا‪ ،‬ئەم دوو‬ ‫شــۆڕشــەیــان ئــەنــجــامــداوە‪ .‬زانستی‬ ‫شــوێــنــەوارنــاســی نــوێــش پــێــداگــری‬ ‫لەوەدەكات كە هەردوو شۆڕشی نیۆلیتیك‬ ‫و شــارگــەری‪ ،‬بۆیەكەمجار لەمێژووی‬ ‫مرۆییدا لە خۆرهەاڵتی نزیكی دێریندا‬ ‫(شــرق االدنــی القدیم) ئەنجامدراوە‪،‬‬ ‫تەنها ناوچەشە كە هەردوو شۆڕشەكەی‬ ‫بەبێ كاریگەری دەرەكــی ئەنجامداوە‪،‬‬ ‫بەمەش بووە بە نموونەی سەرەتا بۆ‬ ‫گۆڕانكاریەكانی لەوەدوواتری ناوچەكانی‬ ‫تر لەجیهاندا‪.‬‬ ‫دیـــــــارە زۆربــــــــەی ســــەرچــــاوە‬ ‫باوەڕپێكراوەكانی مــێــژووی دێرین و‬

‫كــە وواڵتـــانـــی هــاوپــەیــمــان تــیــایــدا‬ ‫سەركەوتوبوون و لەئەنجامدا لەنێوان‬ ‫خۆیاندا میراتی ئیمپراتۆڕی عوسمانیان‬ ‫دابەشكرد و بەگوێرەی بەرژەوەندیەكانی‬ ‫خۆیان نەخشەی سیاسی خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستیان گۆڕی‪ ،‬وادەردەكەوێت كە لەم‬ ‫سەردەمەدا كورد بوونێكی دیبلۆماسی و‬ ‫سیاسی ئەوتۆی نەبووە كەبتوانێت لەسەر‬ ‫خاكەكەی خۆی قەوارەیەكی سیاسی‬ ‫سەربەخۆ بەدەستبهێنێت‪ .‬هەربۆیە‬ ‫خاكی كوردستانیش دابەشكرا بەسەر‬ ‫چوار دەوڵەت و سێ نەتەوەی جیاوازدا‪.‬‬ ‫ێ نەتەوەیە (عەرەب‬ ‫ئەی بۆچی ئەم س ‌‬ ‫و تورك و فارس) توانیویانە سود لەو‬ ‫هەلومەرجەی پاش جەنگی جیهانی ببینن‬

‫مــێــژووی داگــیــركــردنــی خــاكــەكــەیــان‬ ‫لــەالیــەن عــەربــە موسڵمانەكانەوە و‬ ‫بەهەرشێوەیەكبێت‬ ‫بەئیسالمكردنیان‬ ‫لەشێوەكان‪ ،‬لەناوەڕاستەكانی سەدەی‬ ‫دووانزەهەمدا فەرماندەیەكی بەتوانایان‬ ‫تیاهەڵكەوتووە‪ ،‬ئەم فەرماندە بەتوانایە‬ ‫كەناوی (سەاڵحەدین ئەیوبی)بووە‪،‬‬ ‫لــەســەردەمــی دەوڵــەتــی عەباسیدا‪،‬‬ ‫خــەالفــەتــی فــاتــمــی لـــەنـــاوبـــردووەو‬ ‫دەوڵەتی ئەیوبی دامــەزرانــدووە‪ .‬وەك‬ ‫ئاشكرایە‪ ،‬ئەم كەسایەتیە كوردە ئەم‬ ‫هەلە زێڕینەی نەنقۆستووەتەوە بۆ‬ ‫بەرژەوەندی نەتەوەكەی‪ .‬ئەم كەسایەتیە‬ ‫(ســـەالحـــەدیـــن)‪ ،‬لــەرێــگــەی ئایینی‬ ‫ئیسالمەوە‪ ،‬بەردەوامبووە لە درێژەدان‬

‫بە بەرژەوەندی نەتەوەیی عەرەب لەسەر‬ ‫حسابی پایەكانی نەتەوەی كورد‪.‬‬ ‫ئەمە لەالیەك و لەالیەكی تریشەوە‬ ‫ئــەگــەر بــڕوانــیــنــە مــێــژووی شــۆڕشــە‬ ‫نەتەوەییەكانی گەلی كــورد‪ ،‬دەبینی‬ ‫بـــەردەوام رابــەرانــی ئەم بزووتنەوانە‪،‬‬ ‫ناوەكانیان هەڵگری نازناوێكی پیاوی‬ ‫ئایینی بــووە‪ ،‬وەك ((شێخ سەعیدی‬ ‫پیران‪ ،‬قــازی محمد‪ ،‬شێخ مەحمود‪،‬‬ ‫مەال مستەفا))‪ ،‬گشت ئەم بزوتنەوە و‬ ‫شۆڕشانەش نەگەیشتوونەتە ئامانجی‬ ‫خۆیان و شكستیان پێهێنراوە‪ .‬كەواتە ئەم‬ ‫دیاردەیە كە لە مێژووی نەتەوەی كورددا‬ ‫لە چەند دەیەێكی ناوەڕاستەكانی سەدەی‬ ‫رابـــردوودا بووبە مۆدێلێك‪ ،‬ئەوەمان‬ ‫بــۆدەردەخــات رابــەرانــی شۆڕشەكانی‬ ‫گەلی كورد كە هەڵگری فیكری ئایینی‬ ‫میانڕەو بوون‪ ،‬هەوڵیانداوە بەشێوەیەك‬ ‫لەشێوەكان لەڕێگەی ئایینی ئیسالمەوە‬ ‫مــافــازەوتــكــراوەكــانــی نــەتــەوەكــەیــان‬ ‫بەدەستبهێنن‪ .‬دیارە سەركردەكانی گەلی‬ ‫كورد لەم هەنگاوانەیاندا خوێندنەوەیەكی‬ ‫سیاسی هەڵەیان هەبووە بۆ سەردەمەكە‬ ‫و قۆناغە مێژووییەكە‪ ،‬بەكارتێكی‬ ‫سوتاو گەمەیان كــردووە‪ ،‬هەوڵیانداوە‬ ‫بەدەرمانێكی ئێكسپایەر دەردەكــانــی‬ ‫گەلەكەیان چارەسەربكەن‪.‬‬ ‫باشترین بەڵگەش بۆ ئەم بۆچوونەی‬ ‫سەرەوە‪ ،‬شۆڕشی نوێی گەلەكەمانە كە‬ ‫لەناوەڕاستی حەفتاكانی سەدەی رابردو‪،‬‬ ‫بەڕابەرایەتی كۆمەڵەی رەنجدەرانی‬ ‫ێ و بازوی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە هێزی بیری نو ‌‬ ‫رەنجدەران‪ ،‬شكستی بەشكست هێنا و‬ ‫مەشخەڵێكی نوێی بۆ شۆڕشێكی نوێی‬ ‫سەردەمیانە داگیرساند و دۆزی گەلی‬ ‫كوردی لەتەنگەژەی ناوەندە ئایینیەكان‬ ‫دەرهێنا و ئاسۆیەكی روون و گەشی بۆ‬ ‫نەتەوەی كورد دیاریكرد كە پەرلەمان و‬ ‫حكومەتی هەرێمی هێنایەبەرهەم‪ .‬لێرەوە‬ ‫بۆمان دەردەكەوێت كە شۆڕشی نوێ‌‪،‬‬ ‫دابڕانێكی دیاری هێنایەكایەوە لە زنجیرەی‬ ‫خەباتی گەلی كورد بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫مافە سروشتیە زەوتكراوەكانی‪.‬‬ ‫بــەتــێــگــەیــشــتــنــی ـــــ گــاســتــۆن‬ ‫بـــاشـــار ـــــ چــەمــكــی ((دابــــڕانــــی‬ ‫ئەپستمۆلۆژی)) بریتیە لە «چەمكی‬ ‫بــازدانــە جــۆریــەكــان لــە گەشەكردنی‬ ‫زانستەكاندا كە لەدەرئەنجامەكانی ئەم‬ ‫بازدانەشدا هەنگاونان بەسەر تەگەرە‬ ‫ئەپستمۆلۆژیەكان دێتەكایەوە»‪ .‬دیارە‬ ‫ئــەم هەنگاونانە بەسەر تەگەرەكاندا‬ ‫یەكجارەكی نیە‪ ،‬چونكە هەر قۆناغێكی‬ ‫مەعریفی زانستی تەگەرەی تایبەت بەخۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە ئەم دابڕانە ئەپستمۆلۆژیە‬ ‫لەبیری زانستیدا‪ ،‬رێگەخۆشكەرە بۆ‬ ‫جیاكردنەوەی و هێنانەكایەی بیری‬ ‫زانستی نوێ‌‪.‬‬ ‫ئەگەربێت و ئــەم تێگەیشتنەی ــ‬ ‫باشالر ــ وەرگێڕین بۆ زانستی پێكهێنانی‬ ‫شۆڕش و میكانیزمی خەباتی رزگاریخوازی‬ ‫گەالن‪ ،‬دەبینین ئەو دابڕانەی كە پێشتر‬ ‫ئاماژەمان بۆ كــرد‪ ،‬لەمیانی شۆڕشی‬ ‫نوێی گەلەكەمان‪ ،‬بەس نیە بۆ ئەوەی‬ ‫ئیدی بێخەمبین لەتەگەرەكانی بەردەم‬ ‫رەوتـــە شۆڕشگێڕیەكەمان‪ .‬چونكە‬ ‫هەروەك ئاماژەمان بۆ كرد‪ ،‬هەرقۆناغێكی‬ ‫مێژوویی تەگەرەی تایبەت بەخۆی هەیە‪،‬‬ ‫بۆیە پێموایە لەم قۆناغەی ئێستاشدا‪،‬‬ ‫بۆ جیاكردنەوەی خەباتی رزگاریخوازی‬ ‫گــەلــەكــەمــان لـــە شوێنپێكەوتنی‬ ‫هەنگاوەكانی شۆڕشەكانی رابـــردوو‪،‬‬ ‫تــەنــانــەت بــە شــۆڕشــی نوێشمانەوە‬ ‫و هــەنــگــاونــان بــەســەر تــەگــەرەكــانــی‬ ‫دواكەوتوویی و چەقبەستی ئایدیۆلۆژی‪،‬‬ ‫دابڕان پێویستیەكی حەتمیە‪.‬‬ ‫هەربۆیە پێموایە ئەركێكی نەتەوەیی‬ ‫و نیشتیمانیە‪ ،‬لــەســەر شانی گشت‬ ‫بیرمەندان و رووناكبیرانی گەلەكەمان‬ ‫لە چوارچێوەی ((پالتفۆڕمی دابڕان))‬ ‫ی تازە دامەزراودا كۆببنەوە كە پێموایە‬ ‫ناوەكەی ئاماژەیە بۆ ناوەڕۆكەكەی‪،‬‬ ‫بۆئەوەی لەم قۆناغەدا هەنگاو بەخەباتی‬ ‫چارەنوسسازانەی گەلەكەمان هەڵبهێنن‬ ‫بەسەر تەگەرەكانی سەر رێگەكەی و‬ ‫بازدانی جۆری بهێننەكایەوە‪.‬‬

‫فەرمان هیدایەت‬

‫‪4‬‬

‫باوی دەوڵەتی‬ ‫سیوكراتی نەماوە!‬

‫(سیۆكراتی‪-‬دەسەاڵتی ئاینی)‪-:‬‬ ‫(سیۆ‪+‬ئاین‪ .‬كرات‪+‬دەسەاڵت=دەسەاڵتی ئاین) ئەم زاراوەیە بۆ یەكەمینجار‬ ‫لەالیەن مێژونوسی رۆمانی (جۆزیفۆس فالفیۆس) لەپەرتوكی ((پاشانشینی‬ ‫ئیسرائیل‌و یەهودا)) لەسەدەی یەكەمی پێش زاین بەكارهاتوە‪ ،‬وشەكەو یۆنانیە‪.‬‬ ‫نمونەی دەوڵەتی ئاینی لەمێژوودا‪:‬‬ ‫‪-١‬دەوڵەتی یەهودا ‪-2‬فلورنسا ‪-3‬خەالفەتەكانی ئیسالمی‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی دەوڵەتی ئاینی مۆدێلێكی بەسەرچوی سەدەكانی‬ ‫ناوەڕاستە زیاتر لەو سەردەمەدا‪ ،‬هەردەوڵەتێك ئاینێكی دەكرد بەبنەمایەك بۆ‬ ‫ێ ئاین نەبو وەك ئیمپراتۆریەتی میدیا(‪-٦٦٥‬پ‪ .‬ز‪)٦٣٣‬كە‬ ‫خۆی‪ ،‬دەوڵەتی ب ‌‬ ‫ئاینی زەردەشتی ئاینی فەرمی دەوڵەت بو‪.‬‬ ‫نمونەی سەردەمی دەوڵەتی ئاینی‪-:‬‬ ‫‪-١‬كۆماری ئیسالمی ئێران‪:‬‬ ‫كۆمارێكە لەسەربنەمایەكی ئاینی‬ ‫دامــەزراوە‌و پیاوە ئاینیەكان زۆرترین‬ ‫دەسەاڵتیان تێیدا هەیە‪.‬‬ ‫‪-٢‬ئیسرائیل‪:‬‬ ‫ئەگەر چی بەناوەڕۆك دیموكراتیەت‌و‬ ‫هەڵبژرادن‌و فرەحزبی‌و فرە بیروباوەڕی‬ ‫جێگەیبۆتەوە لەئیسرائیل‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەشێكی زۆرلــەیــاســایــی (هــاالخــا)‬ ‫جولەكە چەسپێنراوە لەیاساكانی‬ ‫دوڵەتی ئیسرائیل‪ ،‬ئەمە بێجگە لەوەی‬ ‫وێڕای یاسای باری شارستانی كەچی‬ ‫هەر یەهودیەك هاوسەرگیری بكات‬ ‫دەبێت بەڕێگای یەهودیی بێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەتوانین بڵێن بنەمای دەوڵەتی ئیسرائیل نیمچە عەلمانی‌و ئاینییە‪.‬‬ ‫‪-٣‬پاشانشینی سعودیە‪:‬‬ ‫لەسەر بنەماكانی ئاینی ئیسالم دامەزراوەو ڕێدەكات‌و دەوڵەتێكی ئاینیە‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ڤاتیكان‪:‬‬ ‫ئاینی فەرمی دەوڵەتی ڤاتیكان‪ ،‬ئاینی مەسیحی رێبازی كاسۆلیكی رۆمانیە‬ ‫فەرمانڕەوایی ڤاتیكان پاپایە‪ ،‬كەوا لەالیەن پیاوانی ئاینی ڤاتیكان پاپا تاكو‬ ‫مردن هەڵدەبژێردرێت‪.‬‬ ‫‪-٥‬بۆتان‪:‬‬ ‫دەوڵەتێكی تیبتیە ئاینی بوزایی ئاینی بۆتانە‪.‬‬ ‫ئیسالمی رامیاری _ئیسالمیزم‪:‬‬ ‫ئیسالمی رامیاری‪ ،‬زاراوەیەكی رامیاری راگەیاندنەكی‌و ئەكادیمیە‪ ،‬ئەمانە‬ ‫پێیانوایە ئیسالم ئاینێك نیە بەتەنها بۆ خواپەرستی بەتەنها بەڵكو بناغەیەكە‬ ‫بۆ فەرمانڕەوایی‪ ،‬ئەم هێزە رامیاریە ئاینی ئیسالمیان لەئاینەوە كردوە‬ ‫بەئایدۆلۆژیا‪ ،‬بەاڵم خۆیان بەوەڕازی نین وەك ئایدۆلۆژیایەكی رامیاری تێیان‬ ‫بنواڕدرێت‪ ،‬پێیانوایە ئەوان تاكەنوێنەری ئیسالمن لەسەرزەوی هەرچۆنێك بێت‬ ‫ئەم حزبە سیاسییانە لەجیهانی ئیسالمی كارا بون تاكو سەرهەڵدانی بەهاری‬ ‫عەرەبی لەواڵتانی عەرەبی بەهۆی بەكارهێنانی ئاینی ئیسالم زۆرترین خەڵكیان‬ ‫بۆ خۆیان كێشكردبو‪ ،‬توانیان لەمیسرو تونس یبتە سەر دەسەاڵت بەاڵم ئەو‬ ‫سەركەوتنانە ئیسالمیزمی توشی شكستێكی مەزن كرد كاتێك دەسەاڵتی‬ ‫ئیسالمیەكان لەمیسرو تونس بەخێرایی شكستی هێناو دەركەوتنی خەالفەتی‬ ‫بەغدادیش لێدانێكی كوشندە بو لەبیری ئیسالمیزم‪.‬‬ ‫كوردو بیری ئسالمیزم‪:‬‬ ‫كوردایەتی‌و ئیسالمیزم دوچەمكی زۆر دورن لەیەكترەوە‪ ،‬بەهۆی گەشەسەندنی‬ ‫هەستی نەتەوایەتی كــوردی لەپاش دەركەوتنی داعشیەكان پارتە خاوەن‬ ‫ئایدۆلۆژیایی ئیسالمیزم هەوڵدەدەن هەستێك پێشكەش بكەن كەئەوانیش‬ ‫نەتەوەین‪ ،‬بەاڵم ناتوانن چونكە بەئاشكرا دژایەتی سرودی ئەی رەقیب دەكەن‌و‬ ‫پێشمەرگەش بەشەهید نازانن‪ ،‬رەنگە هەندێكیان بەراشكاوی نەڵێن ئەگەر‬ ‫پێشمەرگە لەژێر ئەو ئااڵیە خۆی بەختبكات شەهید نیە ئەو ئیسالمیانەش كەوا‬ ‫ئەو بۆچونەیان ئاشكراناكەن لەترسی توڕەیی ماڵباتی شەهیدەكانە‪ ،‬ئیسالمیزم‬ ‫ێ بگونجێت‪ ،‬بۆیە ئایندەی‬ ‫هەرگیز لەگەڵ هەستی نەتەوایەتی كوردییدا ناتوان ‌‬ ‫ئەم هێزە رۆشن نیە‪.‬‬ ‫ئیسالمیەكان لەباشوری كوردستانن‬ ‫جگە لەبەشی باشوری كوردستان‪ ،‬ئیسالمیەكان لەپارچەكانی رۆژهەاڵت‌و‬ ‫باكور ڕۆژئاوا هیچ رۆڵێكیان نیە‪ ،‬بەتەنها حزبە دیموكرات‌و نوێخوازەكان خاوەنی‬ ‫گۆڕەپانەكەن‪ ،‬لەباشوریش بەهۆی شەڕی براكوژیی كوردەوەبو‪ ،‬ئیسالمیەكان‬ ‫لەڕێگەی (رابیتەی ئیسالمی) بەناو خێرخوازیی دەیان وانەی توندڕەوییان فێری‬ ‫مناڵە بێباوكەكانیان كرد بەوشێوەیەی ئیسالمییەكان ئێستا كە هێزن راستە‬ ‫چینی دوەمی ڕامیاری باشوری كوردستان پێكدێنن‪ ،‬بەاڵم لەالوازیدان‪.‬‬

‫دەبێت وتاردانی‬ ‫ئاینی لەگشت‬ ‫سەركردەیەكی‬ ‫رامیاری قەدەغە‬ ‫بكرێت‌و تەنانەت‬ ‫پێویستە حزبی ئاینی‬ ‫قەدەغەبكرێت‬

‫روبەرووبونەوەی بیری توندڕەوی ئیسالمیزم؟‬ ‫یەكەمین هەنگاو كە بكرێت وانەكانی توندڕەوی ئیسالمیزم قەدەغەبكرێت‪،‬‬ ‫وتاردانی ئاینی لەگشت سەركردەیەكی رامیاری قەدەغە بكرێت‌و تەنانەت‬ ‫پێویستە حزبی ئاینی قەدەغەبكرێت‪ .‬باپیاوانی ئاینی لەسەر ئاین لێدوانەكانیان‬ ‫بڵێن‌و یەكێتی زانایانی ئاینی ئیسالمی كوردستان (فەتوا بدات) نەك حیزبە‬ ‫ئیسالمیەكان‪ ،‬ئەوەندە بانگەشەی ئیسالمیزم بكەن‌و ئاین تێكەڵ بەپەیامە‬ ‫رامیارییەكان بكەن‪ .‬هیچ بۆ پیاوە ئاینیەكان نەهێڵنەوە هێندە ئاین بكەنە‬ ‫بانگەشەی پەیامی رامیاری خۆیان‪.‬‬ ‫داعشیزم‌و ئیسالمیزم‬ ‫داعشیزم‌و ئیسالمیزم خاوەن یەك ئامانجن ئەویش بناغەنانی دەوڵەتی ئاینیە‬ ‫لەسەر بنەماكانی (شەریعەی ئیسالمی) لەم قوتابخانەیەوە گەنجێگی زۆر كورد‬ ‫سەری خۆی بەرەو سێبەری داعشیزم هەڵگرت‪ ،‬ئیسالمیەكان بەپێشمەرگە ناڵێن‬ ‫شەهیدەو بەهی داعشیش ناڵێن شەهید نین‪ ،‬هیچیان نەوت‪ ،‬لەسەر ئەوانەی ناو‬ ‫داعش شەڕ دەكەن دژی كوردو مرۆڤایەتی‪ ،‬بەشێوەیەكی راشكاو ئیسالمیەكان‬ ‫بەرامبەر بەداعش‌و تاوانەكانی بێدەنگیان هەڵبژاردو بەرامبەر پێشمەرگەش‬ ‫دەڵێن شەهید نیە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )517‬دو شةممة ‪2015/5/25‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫رێگە بەوەزارەتی كار نادرێ لێكۆڵینەوە لەتۆڕی پاراستنی كۆمەاڵیەتیی هەولێر بكات‬ ‫زیاتر لە ‪ 65‬هەزار موچەخۆری تۆڕی پاراستنی كۆمەاڵیەتی لەهەولێر هەن‬

‫سەرتیپ جەوهەر‬ ‫بەپێی زنجیرەیەك دیكۆمێنت لەسنوری‬ ‫پارێــزگای هەولێر هــەزاران كەس لەتۆڕی‬ ‫پاراســتنی كۆمەاڵیەتــی بەدەر لەیاســاو‬ ‫رێنمایی موچەی مانگانەیان بۆ بڕاوەتەوەو‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیــی تــۆڕی پاراســتنی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی هەولێــر‪ ،‬ســێ‌ كابینەیــە‬ ‫ئامادەنییە پشكنین بەشێوەیەكی گشتیی‬ ‫بەتایبــەت بــۆ لیســتی ناوەكانــی تۆڕی‬ ‫پاراســتنی كۆمەاڵیەتیــی بەمەبەســتی‬ ‫پێداچونــەوەو دەرخســتنی راســتی‌و‬ ‫دروســتیی لیســتی موچەخــۆری تــۆڕی‬ ‫پاراستنی كۆمەاڵیەتی بكات‪.‬‬ ‫لەهەرێــم لەكۆتایــی ‪ 2014‬نزیكــەی‬ ‫‪ 195‬هەزار كەس موچەیان لەچوارچێوەی‬ ‫تــۆڕی چاودێریی خێــزان وەرگرتوەو لەو‬ ‫رێژەیەش زیاتر لە ‪ 65‬هەزاریان لەسنوری‬ ‫پارێزگای هەولێرە‪.‬‬ ‫بــۆ ئــەو كێشــانە‪ ،‬چەندیــن لیژنــەی‬ ‫جیاواز پێكهێنراوە لەماوەی سێ‌ كابینەی‬ ‫حكومــەت‪ ،‬بــەاڵم بەئاشــكرا رێگەنادرێت‬ ‫پشــكنین‌و وردبینی دۆســییەكانی هەولێر‬ ‫بكرێــت‪ ،‬كــە ئەمــەش گومانــی گــەورە‬ ‫دروستدەكات!‬ ‫لەكابینەكانــی رابــردوو بەهــۆكاری‬ ‫ئــەوەی بەڕێوەبەرایەتی تۆڕی پاراســتنی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی هەولێر لەســنوری پارێزگای‬ ‫هەولێــرەو نابێــت وەزارەتــی كار‬ ‫دەســتوەربداتە ســنوری هەولێــر رێگریی‬ ‫كــراو چەندجارێكیش لیژنــە پێكهێنرا بۆ‬ ‫پێداچونــەوەی نــاوەكان‪ ،‬بەاڵم كێشــەكە‬ ‫چارەنەكــرا‪ ،‬لــەم كابینەیــەش لەمــاوەی‬ ‫چەنــد هەفتــەی رابــردوو جارێكــی دیكە‬ ‫لیژنەی پشكنین سەردانی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتیی گەشەپێدان‌و چاودێری كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەولێریــان كــردوە‪ ،‬بــەاڵم لەالیــەن‬ ‫بەڕێوەبــەری گشــتیی ئــەو فەرمانگەیــە‬ ‫بەئاشــكرا رێگرییــان لێكــراوە‪ ،‬بەبــێ‌‬ ‫خستنەڕوی هیچ بیانوییەكی یاسایی‪.‬‬ ‫ســەرەتای ئاشــكرابونی بەنایاســایی‬ ‫ناونوسكردنی خەڵك لەچوارچێوەی تۆڕی‬ ‫پاراستنی كۆمەاڵیەتی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی‬ ‫‪ 2010‬كاتێــك گوماندەكرێــت لەچۆنییەتی‬ ‫خەرجكردنــی موچــەی چاودێریی خێزان‬ ‫لە ســنوری (ســۆران‪ ،‬چۆمــان‪ ،‬رواندز)‪،‬‬ ‫لیژنەیەك بەئیمزای وەزیری كاروكاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتی پێكدەهێنرێت بەژمارە ‪2343‬و‬ ‫لە ‪ 2010/11/2‬سەردانی سۆران دەكەن بۆ‬

‫پشكنینی ناوەكانی موچە وەردەگرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رێگرییان لێدەكرێت! بەپێی بەڵگەنامەیەك‬ ‫كە بەدەستوخەتی بەڕێوەبەری چاودێری‌و‬ ‫گەشــەپێدانی سۆران‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫نەیهێشــتوە پشــكنین بــۆ فەرمانگەكەی‬ ‫بكرێت! هــاوكات بەڵگەنامەیەكی دیكەش‬ ‫كــە لیژنەكە ئاراســتەی وەزیریــان كردوە‬ ‫دەڵێت‪ :‬سەرباری پێدانی فەرمانی رەسمیی‬ ‫پشــكنین‪ ،‬بەاڵم بەڕێوەبــەری چاودێری‌و‬ ‫گەشــەپێدانی ســۆران نــەك هاوكاریــی‬ ‫نەكردیــن بۆ پشــكنینی‪ ،‬بەڵكــو رێگریی‬ ‫لێكردین بەبێ‌ هیچ پاســاوێكی یاســایی!‬ ‫ئیــدی بــەم هۆیــەوە جۆرێــك لەگرژیــی‬ ‫دروســتدەبێت‌و پاشــان بڕیاردەدرێــت‬ ‫لیژنەیــەك بەبەشــداری پارێزگاری هەولێر‬ ‫پێكبهێنرێت بۆ پێداچونەوەی ناوەكان‪.‬‬ ‫بەپێــی چەند بەڵگەنامەیەكی وەزارەتی‬ ‫كاروكاروباری كۆمەاڵیەتی لەكۆی نزیكەی‬ ‫شەش هەزار موچەخۆری تۆڕی پاراستنی‬ ‫كۆمەاڵیەتی نزیكەی چوار هەزاریان بەدەر‬ ‫لەیاساو رێنمایی ناونوسكراون‪.‬‬ ‫دوابــەدوای ئــەم روداوە جارێكی دیكە‬ ‫لیژنەی پشكنین سەردانی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫تــۆڕی پاراســتنی كۆمەاڵیەتــی هەولێری‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم روبەڕوی رێگریی بونەوە‪.‬‬ ‫پێشــبینی دەكرێت دەیــان هەزاركەس‬ ‫بــەدەر لەرێنمایــی‌و لەڕێگــەی تایبــەت‬ ‫موچەیــان بــۆ بڕابێتــەوە‪ ،‬لەبەرئــەوەی‬ ‫تائێســتا رێگریــی دەكرێــت لەپشــكنین‌و‬ ‫بەدواداچونی دۆسییەكان نازانرێت ژمارەی‬ ‫ئەوانــەی بــەدەر لەیاســا موچەیــان بــۆ‬ ‫بڕاوەتەوە چەنــدن‌و لەچ رێگەیەك بۆیان‬ ‫دەكرێت‪ .‬بەتایبــەت بەپێی بەڵگەنامەكان‬ ‫دۆسییە هەیە ناسنامەی حزبیی تێدایە!‬ ‫بەپێــی بەڵگەنامــەكان لەناوەڕاســتی‬ ‫ساڵی ‪ 2011‬جموجۆڵی ناڕەزایی‌و بێزاریی‬ ‫هاواڵتیانی ناوچەی چۆمان‌و سۆران لەسەر‬ ‫موچــەی تــۆڕی پاراســتنی كۆمەاڵیەتــی‬ ‫كــە ئــەوكات پێــی دەگوتــرا چاودێــری‬ ‫خێزان دروســتبو‪ ،‬چونكە بەڵگەنامەكانی‬ ‫ناونوســكردنی نایاســایی خەڵك لەســەر‬ ‫بنەمــای مەحســوبییەت‌و مەنســوبییەت‬ ‫كەوتبــوە دەســت خەڵكەكــە‪ ،‬هــەزاران‬ ‫كەس لەدەرەوەی رێنمایی ناونوسكرابون‌و‬ ‫مانگانــە موچەیــان پێــدەدرا‪ ،‬خەریك بو‬ ‫ناڕەزاییەكان بگاتە ئاســتی خۆپیشاندان‌و‬ ‫روبەڕوبونــەوە لەگەڵ الیەنی پەیوەندیدار‪،‬‬ ‫بۆیــە وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەاڵیەتی‬ ‫بــە ئیمــزای ئاســۆس نەجیــب وەزیــری‬ ‫كاروكاروباری كۆمەاڵیەتی لە ‪2011/11/2‬‬

‫لیژنەیەكــی پێكهێنــا بــۆ پشــكنینی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتــی چاودێری‌و گەشــەپێدانی‬ ‫سۆران‪ ،‬بەاڵم بەڕێوەبەری ئەم فەرمانگەیە‬ ‫رێگری لە لیژنەكە كرد‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەبەڕێوەبەرایەتــی گشــتیی‬ ‫گەشــەپێدان‌و چاودێری خێــزان لەهەولێر‬ ‫بەپێــی بەڵگەنامــەكان زۆرتریــن كێشــە‬ ‫لەلیســتی كەمئەنداماندایەو گوماندەكرێت‬ ‫ژمارەیەكــی ئێجــگار زۆر بــەدەر لەهەمو‬ ‫رێنمایی‌و یاسایەك تۆماركرابن‪ .‬بەڵگەكانی‬ ‫بەردەســتن دەیســەلمێنێت ژمارەیەكــی‬ ‫زۆر ناو پشــكنینی پزیشــكییان بۆكراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دیاردەی ســەیری تێــدا دەبینرێت‪،‬‬ ‫گوماندەكرێــت راپۆرتــی پزیشــكییان‬ ‫بۆكرابێت بەمەبەســتی بڕینــەوەی موچە‬ ‫بۆیان!‬ ‫لــەم پرۆسەیەشــدا لیژنەی پزیشــكیی‬

‫دۆســییە لەفەرمانگــەی هەولێــر‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫دەركــەوت ئەوانــەی بــەدەر لــە رێنمایی‬ ‫ناونوسكراون بەهەزارانن‪.‬‬ ‫لەكۆنوســی لیژنــەی لێكۆڵینــەوەدا‬ ‫هاتــوە لەقۆناغــی یەكەمدا زیاتــر لە‪800‬‬ ‫كــەس ناوەكانیان دوبارەبــوەو پارەكەیان‬ ‫لەبانــك ماوەتــەوەو نزیكەی یــەك ملیار‬ ‫دینــارە! هەروەك لیژنەكە دەڵێت زۆر لەو‬ ‫دۆســیانەی مامەڵەی كەمئەندامیان كردوە‬ ‫لەشســاغن‌و كەمئەندام نین‪ ،‬بەاڵم لەالیەن‬ ‫لیژنەی پزیشكییەوە رێژەی پەككەوتەیان‬ ‫بە ‪ %40‬بۆكــراوە‪ ،‬تا رێنمایی موچەپێدان‬ ‫بیانگرێتەوە!‬ ‫لەالیەكــی دیكەوە بەپێی ئەو بەڵگانەی‬ ‫بەردەســتن‪ ،‬دەیســەلمێنێ‌ خەڵكێكی زۆر‬ ‫بەدەر لەهەمو رێنماییەك ناونوســكراون‌و‬ ‫موچەیــان بۆ بڕاوەتەوە‪ ،‬بەپێی یەكێك لە‬

‫بەڵگەیەكی دیكە كەسێكی دیكە بەناوی‬ ‫(م‪ .‬س‪ .‬خ‪ ).‬لــە ‪ 2010 /1/26‬لیژنــەی‬ ‫پزیشــكی كە ئیمزای ژمارەیەك پزیشــكی‬ ‫بەســەرەوەیە (ناوەكانیان پارێزراون الی‬ ‫ئێمە) نوســراوێكیان بۆ كــردوە بە ژمارە‬ ‫‪ 5526‬گوایــە نەخۆشــەكە نەخۆشــی‬ ‫تاالســیمایەتی‪ ،‬كەچــی هەمــان نەخۆش‬ ‫لــە ‪ 2011/10/23‬لیژنــەی پزیشــكیی‬ ‫(ناوەكانیــان الی ئێمــە پارێــزراوە)‬ ‫راپۆرتێكی دیكەیان بۆ كردووەو نوسیویانە‬ ‫‪ %85‬نەخۆشی شیزۆفرینیایەتی‪.‬‬ ‫زانیارییەكان دەریدەخەن لەنێو ئەوانەی‬ ‫موچــە وەردەگــرن خەڵكــی تێدابــووە‪،‬‬ ‫تەمەنی لەســەرو ‪ 70‬ســاڵی بوەو لیژنەی‬ ‫پشــكنین راپۆرتیــان بــۆ بەرزكردۆتــەوە‬ ‫گوایە نەخۆشــی تاالسیمایەتی‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫ئەوانەی ئەم نەخۆشــییەیانە تەمەنیان لە‬ ‫‪ 30‬ساڵ تێپەڕ ناكات‪.‬‬ ‫لەهەمــوی خراپتر بەپێــی بەڵگەنامەی‬ ‫دیكــە كــە ئێســتا الی ئێمە پارێــزراوە‪،‬‬ ‫ناســنامەی حزبیــی لەنــاو دۆســییەی‬ ‫كەمئەندامانــی فەرمانگــەی چاودێریــی‬ ‫خێزان‪-‬ی هەولێردا هەیە‪.‬‬ ‫دەســتكرا‬ ‫‪2013‬‬ ‫لەســەرەتای‬ ‫بەناونوسكردنی هاواڵتیانی تۆڕی پاراستنی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی دەیانگرێتــەوە‪ ،‬لەماوەیەكی‬ ‫كورتــدا لەبەڕێوەبەرایەتــی تــۆڕی‬ ‫پاراســتنی كۆمەاڵیەتــی هەولێــر نزیكەی‬ ‫دوو هــەزار دۆســییەیان وەرگــرت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەڕێوەبەرێتی گشتیی پشكنین وردبینیان‬ ‫لەم دۆســیانەدا كرد‪ ،‬دەركــەوت زیاتر لە‬ ‫‪ 950‬دۆســییە كێشــەی تێدایــەو لەالیەن‬ ‫ئەوانەوە رەتكرایەوە‪ ،‬داواشیانكرد دوبارە‬

‫رێژەیەكی ئێجگار زۆری موچەخۆر بەدەر لەهەمو‬ ‫یاساو رێنماییەكان تۆماركراون‬ ‫رۆڵێكی گــەورەی بینیوە بــۆ تێپەڕاندنی‬ ‫دۆســییەكان بەنایاســایی‪ ،‬پێدەچێــت‬ ‫ئیمزایان بەكۆمەڵ لەسەر دۆسییەی بەناو‬ ‫پشــكنینی پزیشــكی كردبێت‌و راپۆرتیان‬ ‫بــۆ خەڵكانێكــی زۆر دروســتكردبێت‬ ‫بەنایاسایی‪.‬‬ ‫لەئەیلولــی ‪ 2011‬جارێكــی دیكــە‬ ‫بەفەرمانــی ژمارە ‪ 1564‬لــە ‪2011/9/29‬‬ ‫لیژنەیەكــی دیكــە پێكهێنــرا بەئەندامێتی‬ ‫داواكاری گشــتیی بــۆ پێداچونەوەی ‪89‬‬

‫بەڵگەنامەكان شەش كەس بەناوەكانی (أ‬ ‫أ م‪ ،‬د ی إ‪ ،‬ر ش ا‪ ،‬ل ر ق‪ ،‬ن م ت‪،‬‬ ‫ك ف ا) گوایە ئیفلیجی مێشــكیان هەیە‪،‬‬ ‫لەكاتێكــدا فەرمانبــەری حكومەتن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی یاســا هیچ كەســێك نابێــت ببێتە‬ ‫فەرمانبەر ئەگەر ئیفلیجی مێشــكی هەبو‪،‬‬ ‫ئەمەش سەرپێچیكردنی یاسایە‪.‬‬ ‫بەپێــی بەڵگەنامــەكان هەیە ســێ‌ جار‬ ‫لیژنــەی پزیشــكی كــردووە هــەر جارەی‬ ‫بەنەخۆشییەك بۆیان كردوە؟!‬

‫لێكۆڵینەوە لەهەردو بەشی كەمئەندامان‌و‬ ‫چاودێریــی خێزانــی هەولێــر بكرێتەوە بۆ‬ ‫وردبینیكردنی دۆســیەكان‌وجیاكردنەوەی‬ ‫ئەو كەسانەی ناشایستەو نا موستەهەقن‪،‬‬ ‫دیسان وەزیری كاروكاروباری كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەئیمــزای خــۆی لیژنــەی پێكهێنــا بــۆ‬ ‫پشــكنینی فەرمانگەكانــی هەولێر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیمــزای وەزیر لەبەرچــاو نەگیراو لیژنەكە‬ ‫رەوانەی وەزارەتكرایەوە‪.‬‬ ‫لەدەرەنجامــی كاری لیژنەكــە‪،‬‬

‫دوبــارە كێشــەی ناڕونــی‌و ناشــەفافی‬ ‫لەكارەكانــی فەرمانگــەی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫تــۆڕی پاراســتنی كۆمەاڵیەتــی هەولێــر‬ ‫ســەرهەڵدەداتەوە‪ ،‬دوبــارە وەزارەتــی‬ ‫كاروكاروبــاری كۆمەاڵیەتــی لەســەرداوای‬ ‫بەڕێوەبــەری گشــتیی پشــكنین لــە‬ ‫وەزارەت بڕیــاری پێكهێنانــی لیژنەیەكــی‬ ‫نــوێ‌ دەدات‪ ،‬لیژنەكــە لــە ‪2013/5/20‬‬ ‫ســەردانی فەرمانگــەی بەڕێوەبەرایەتــی‬ ‫تــۆڕی پاراســتنی كۆمەاڵیەتــی هەولێــر‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەاڵم دوبارە رێگرییان لێدەكرێت‪،‬‬ ‫لەســەر ئەم كارە نایاساییەی بەڕێوەبەری‬ ‫ئــەم فەرمانگەیــە‪ ،‬بەئیمــزای وەزیــر لە‬ ‫‪ 2013-7-8‬ناوبــراو (ســەرنجكێش)و‬ ‫ئاگاداردەكرێتــەوە لــەوەی جارێكی دیكە‬ ‫رێگریی بكات سزای توندتر دەدرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەڕێوەبــەری فەرمانگەكە لە ‪2013/7/29‬‬ ‫جارێكــی دیكە رێگــری دەكات لە لیژنەی‬ ‫پشــكنین‪ ،‬بەبیانوی ئەوەی قسەی لەگەڵ‬ ‫پارێزگاریــی هەولێركــردوەو ئەویــش پێی‬ ‫راگەیانــدون رێگــە بەلیژنەكە مەدەن تاكو‬ ‫ئەم مەســەلەیە لــە ئەنجومەنــی وەزیران‬ ‫یەكالیی دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ســەرچاوەیەك لــە وەزارەتــی‬ ‫كاروكاروبــاری كۆمەاڵیەتــی رونیكردەوە‪،‬‬ ‫ئەگــەر لیژنەیــەك بــۆ ئــەم مەســەلەیە‬ ‫پێكبهێنرێــت‪ ،‬دەردەكەوێــت ژمارەیەكــی‬ ‫ئێجــگار گەورە بەنــاوی چاودێری خێزان‌و‬ ‫كەمئەندامیــی موچەیــان بــۆ بڕاوەتــەوە‬ ‫بەدەر لەرێنمایی‪.‬‬ ‫لەالیەكــی دیكــە بەپێــی زانیارییەكان‬ ‫فەرمانبەر هەبوە لە فەرمانگەی چاودێری‬ ‫كەمئەندامانــی هەولێــر بەنــاوی (ی ع)‬ ‫زیاتر لە ‪ 20‬كەســی لەخانەوادەكەی خۆی‬ ‫بــە كەمئەنــدام تۆماركردوە لــە (خێزان‌و‬ ‫منداڵەكانی‌و ژمارەیەكی زۆر كەســوكاری)‬ ‫و تەنانــەت خێزانەكەی خۆیشــی بەناوی‬ ‫بیركۆڵ تۆماركردبو‪ ،‬بەاڵم لێی ئاشــكرابو‬ ‫بەشی زۆریان بڕی‪.‬‬ ‫لەدواییــن هەوڵــی وەزارەتــی كارو‬ ‫كاروبــاری كۆمەاڵیەتــی لەكابینــەی نوێی‬ ‫حكومەت‪ ،‬بۆ پشــكنینی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گشتیی گەشەپێدان‌و چاودێری كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەولێر‪ ،‬لە‪ 2015/5/7‬لیژنەیەك سەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەكــە دەكات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەڕێوەبەری گشــتیی فەرمانگەكە بەرونی‬ ‫پێی راگەیاندن رێگەنادات فەرمانگەكەیان‬ ‫بپشــكنن‌و كاری لیژنەكــەی رەتكردۆتەوە‬ ‫كە بەفەرمانی وەزیری نوێ پێكهێنرابو‪.‬‬

‫سكااڵ لەسەر وەزارەتی سامانە سروشتییەكان تۆمار دەكرێت‬

‫بەرگریی شارستانیی سلێمانی‪ :‬تا ئێستا چوار ئۆتۆمبێل بەهۆی فیول پەمپەوە سوتاون‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫جارێكــی دیكــە قەیرانــی بەنزیــن لە‬ ‫هەرێمی كوردســتان ســەری هەڵدایەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم قەیرانــی ئەمجــارە وەك پێشــو‬ ‫كەمــی‌و نــۆرەی بەنزیــن نییــە‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫خراپیــی كوالێتیــی بەنزیــن‌و ســوتانی‬ ‫فیول پەمپە‪ ،‬بەم هۆیەشــەوە ژمارەیەك‬ ‫ئۆتۆمبێــل ســوتاون‌و ســەدانی دیكەش‬ ‫فیول پەمپەكانیان سوتاون‪ ،‬تا ئێستاش‬ ‫هۆكاری سەرەكی كێشەكە نەدۆزراوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەندامێكــی ئەنجومەنــی پارێــزگای‬ ‫ســلێمانیش دەڵێت "هەندێــك گومان لە‬ ‫ســەر ئەم پرســەن‪ ،‬هیــچ بڕیارێكیش بۆ‬ ‫قەرەبوكردنەوەی زیانمەندان نییە"‪.‬‬ ‫"لە ‪10‬رۆژدا دو فیول پەمپم‬ ‫گۆڕیوە"‬ ‫نەبەز مەحمود‪ ،‬فەرمانبەر‪ ،‬لە شەقامی‬ ‫مەلیك مەحمود لە تەنیشت شەقامەكەوە‬ ‫ئۆتۆمبێلەكــەی پەكــی كەوتبو‪ ،‬بە دەمو‬ ‫چاوێكــی ئارەقاویەوە وتی " لەماوەی ‪10‬‬ ‫رۆژدا دو فیول پەمپم گۆڕیوە‪ ،‬ئێســتاش‬ ‫چاوەڕێی فیتەردەكەم‪ ،‬هەر لەم شەقامەدا‬ ‫بۆم بگۆڕن‪ ،‬بۆیە پێویســتە چارەسەرێك‬

‫لە‪15‬هەزار دینارەوە‪ ،‬تا دەگاتە ‪150‬هەزار‬ ‫دینار‪.‬‬ ‫لە ئێستاشــدا بەهۆی سوتاندنی زۆری‬ ‫ژمارەی سوتانی فیولپەمپی ئۆتۆمبێلەوە‪،‬‬ ‫فیولپەمپی گەڕۆك پەیدابون‌و ئۆتۆمبێلی‬ ‫هاواڵتیان چاك دەكەنەوە‪.‬‬

‫بــۆ خراپــی كوالێتیی بەنزیــن بدۆزنەوە‪،‬‬ ‫تاكــو ئەم هەمو زیانەمــان لێ نەكەوێت‪،‬‬ ‫لەكاتێكــدا نرخــی بەنزیــن گرانــەو باری‬ ‫دارایی هاواڵتیان زۆر خراپە"‪.‬‬ ‫محەمــەد حەســەن‪ ،‬هاواڵتییەكــی‬ ‫دیكەیــە‪ ،‬باس لــەوە دەكات‪ ،‬لە كاتژمێر‬ ‫نۆی شەو تا چواری بەرەبەیان لە شاخی‬ ‫قەیــوان بەهۆی ســوتانی فیــول پەمپی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكەوە گیری خواردوە‪.‬‬ ‫تۆماركردنی سكااڵ لە سەر سامانە‬ ‫سروشتییەكان‬ ‫مــاوەی هەفتەیەكــە قەیرانیی خراپیی‬ ‫كوالێتیی بەنزین سەریهەڵداوە‪ ،‬بەاڵم تاكو‬ ‫ئێســتا چارەســەری بــۆ نەدۆزراوەتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە لەراگەیاندراوێكدا رێكخراوی سكااڵو‬ ‫چاودێــری‪ ،‬داوا لــە داواكاری گشــتی‬ ‫دەكات‪ ،‬ســكااڵ لە سەر وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشــتییەكان تۆمار بكەن‪ ،‬داواش لەو‬ ‫هاواڵتیانــە دەكات‪ ،‬كــە ئۆتۆمبێلەكانیان‬ ‫زیانــی پێگەیشــتوە‪ ،‬الی ڕێكخراوەكــە‪،‬‬ ‫سكااڵ تۆماربكات‪.‬‬ ‫چوار ئۆتۆمبێل سوتاون‬ ‫تائێســتا بەهــۆی ســوتانی فیــول‬

‫بڕیاری قەرەبوكردنەوە نییە‬ ‫رێكــەوت زەكی‪ ،‬ئەندامــی ئەنجومەنی‬ ‫پارێــزگای ســلێمانی‪ ،‬بە"چاودێــر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬هەندێــك گومان هەیە‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەوانە بەهــۆی پاككردنــەوەی پااڵوگەی‬ ‫بازیانــە‪ ،‬یــان ئەو شــوێنە جیاجیایانەی‬ ‫بەنزینــی لێــوە دێتــە ســلێمانی‪ ،‬تــا‬ ‫ئێســتاش هیــچ بڕیارێــك دەرنەچــوە بۆ‬ ‫قەرەبوكردنەوەی زیانمەندان‪.‬‬

‫سوتانی ئۆتۆمبێلێک لە هەولێر بەهۆی فیول پەمپەوە‬

‫پەمپەوە‪ ،‬ژمارەیەك ئۆتۆمبێل ســوتاون‌و‬ ‫ســەدانیش زیانیان بەركەوتوە‪ .‬وتەبێژی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیــی بەرگریی شارســتانیی‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬بە"چاودێــر"ی راگەیاند‪ ،‬لەم‬ ‫هەفتەیــەدا پێنــج ئۆتۆمبێــل ســوتاون‪،‬‬

‫هــاوكات قادر مەحمود‪ ،‬فرۆشــیارێكی‬ ‫چواریان بە هۆی فیول پەمبەوە بوە‪.‬‬ ‫رێكان جەمال‪ ،‬وتیشــی "رێژەكە زۆر فیــول پەمپــە‪ ،‬ئامــاژە بــەوەدەكات‪ ،‬لە‬ ‫بــەرزە لە ماوەیەكی كەمــدا ئەم روداوانە ماوەیەكــی كەمــدا نزیكــەی ‪ 450‬فیــول‬ ‫تۆماركــراون‪ ،‬ئەگــەر بەردەوامبێــت‪ ،‬پەمپی فرۆشــتوە‪ ،‬لە ئێســتادا زۆرترین‬ ‫كڕیــاری هەیــەو نرخەكانیــان جیــاوازە‬ ‫زیانێكی زۆر بەر هاواڵتیان دەكەوێت"‪.‬‬

‫بەرهەمەنەوتییەكان لێدوان نادات‬ ‫بۆ زانیاری زیاتر"چاودێر" پەیوەندیكرد‬ ‫بە هەریەك لە جەمال عەلی‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫دابەشــكردنی بەرهەمــە نەوتییەكانــی‬ ‫سلێمانی‌و جەمال جەاللی جێگریەوە هیچ‬ ‫یەكێكیان لێدوانیان نەدا‪ ،‬وتیان"لێدوانمان‬ ‫لێقەدەغەكراوە"‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )517‬دو شةممة ‪2015/5/25‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چارەنوسی باكورییەكان‬

‫ئەنوەر حسێن (بازگر)‬ ‫«بەدرێژایی مێژو لەهەر چوار پارچەی‬ ‫واڵت‪ ،‬هەر ئێمە كوژراوین‪ ،‬دەركراوین‪،‬‬ ‫زیندانی كراوین‪ ،‬سوكایەتیمان پێكراوە‪،‬‬ ‫كەچی هەر ئێمە بەتیرۆریست‌و لەڕێگە‬ ‫الدەر ناوبراوین‪ .‬ئەوەیە ناعەدالەتی هەمو‬ ‫دونیا لەئاست ئێمە»‪ .‬‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‬ ‫چارەنوســی پرســی ســەربەخۆیی‬ ‫باشور‪ ،‬چارەنوســی كانتۆنەكانی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەكانی (‪)7‬ی حوزەیرانی (‪)2015‬‬ ‫لەباكــورو چارەنوســی باكورییــەكان‪،‬‬ ‫نادیاری رەوشــی سیاسی رۆژهەاڵتییەكان‪،‬‬ ‫چــوار پــرس‌و ئەجێنــدای گرنگــی گەلــی‬ ‫كــوردن لەرۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نزیكتریینیــان هەڵبژاردنەكانی حوزەیران‌و‬ ‫چارەنوسی ئەو پارچەیەیە‪.‬‬ ‫پارتــی دیموكراتــی گــەالن (‪)HDP‬‬ ‫كــە پەكەكــە ســتراتیژەكەی داڕشــتوە‌و‬ ‫نوێنەرایەتی گەلی كــورد لەباكور دەكات‪،‬‬ ‫بەشــێكی زۆر لەهێزەكانــی پارچەكانی تر‬ ‫پشــتیوانی لێدەكەن‪ ،‬كەخاوەنی سیمبول‌و‬ ‫كارێزمایەكــی گەنجە ئەویش دەمیرتاشــە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫چارەنوســی باكورییــەكان بەكــو ‌‬ ‫دەگەیەنێت؟‬ ‫(‪ )HDP‬گەورەتریــن پارتــی كوردی‪،‬‬ ‫یەكەمجــارە وەكــو حــزب بەشــداری‬ ‫هەڵبژاردنــەكان دەكات‌و پێویســتە رێژەی‬ ‫(‪ )%10‬تێپەڕێنێت‪ ،‬پێشــتر لەكۆی (‪)550‬‬ ‫كورسی تەنها (‪ )27‬كورسیان بەدەستهێنا‬ ‫كە دەكاتە رێژەی (‪.)%5‬‬ ‫ئەزمونــی پار ســاڵی دەمیرتــاش وەكو‬ ‫كاندیــدی ســەرۆككۆماری لەبەرامبــەر‬ ‫ركابەرە بەهێزەكــەی (ئەردۆغان)دا توانی‬ ‫رێژەی (‪ )%9.8‬دەنگەكان مسۆگەر بكات‪،‬‬

‫ێ ملیۆن‌و نۆسەدو‬ ‫واتە (‪ )3.958.000‬س ‌‬ ‫پەنجاو هەشت هەزار كەس دەنگی پێدابو‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێســتا چەنــد فاكتەرگەلێكی نوێ‬ ‫هــاوكاری (‪)HDP‬ن بــۆ تێپەڕاندنــی‬ ‫رێژەكــە‪ ،‬لەبابەتــی بەردەوامی پرۆســەی‬ ‫ئاشــتی كە ئۆجــەالن رێبەرایەتی دەكات‪،‬‬ ‫لەقازانجی كورد دەچێتە پێش‪ ،‬بەرفراوانی‬ ‫چاالكییــە مەدەنــی‌و دیبلۆماســییەكان‌و‬ ‫راكێشانی ســەرەنجی واڵتان بۆ پشتگیری‬ ‫لەخەباتی باكور‪ ،‬پشتیوانی بەشێك لەهێزە‬ ‫ناوخۆییــە چەپەكانــی توركیــا لەبابەتــی‬ ‫(پارتــی رەنــج‪ ،‬رەنجــدەران‪ ،‬كرێكارانــی‬ ‫سۆسیالست‌و پارتی چەپ)‪ ،‬لەسەر ئاستی‬ ‫كوردســتانیش پشــتیوانییەكانی یەكێتی‌و‬ ‫گــۆڕان‪ ،‬كۆمەڵــەو دیموكــرات‪ ،‬پەیــەدە‪،‬‬ ‫ســەرەڕای هەڵكشــانی كێرڤی دەنگەكانی‬ ‫(‪ )HDP‬لەناوچــە كوردنشــینەكانی‬ ‫توركیا وەك (ئەدەنە (‪ )114.530‬دەنگ‪،‬‬ ‫بۆرســە (‪ )64.294‬دەنــگ‪ ،‬ئیســتەنبوڵ‬ ‫(‪ )650.653‬دەنــگ‪ ،‬هاتای (‪)28.237‬‬ ‫دەنــگ) جگــە لەئەنقەرەو چەند شــارێكی‬ ‫تــر كــە چاوەڕواندەكرێــت لەكۆی شــارە‬ ‫توركییــەكان (‪ )HDP‬دەنگــی زیاتــر‬

‫سێهەم‪ :‬بەشــداری گەریال لەشەڕەكانی لەئیستەنبوڵ (‪ )%6.5‬دەنگەكانی هێنابو‪،‬‬ ‫لەكاتێكــدا چاوەڕواندەكرێــت بــۆ ئەمجارە‬ ‫داعش‌و شەنگال‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ )HDP( :‬وەكــو حیزبێكــی (‪ )%13.2‬دەنگەكان مسۆگەر بكات‪.‬‬ ‫واتــە (‪ )HDP‬پێویســتە ئەمجــارە‬ ‫سەرتاسەری كوردی ‪ -‬توركی دەركەوتوە‪،‬‬ ‫(‪ )4.700.000‬چوار ملیۆن‌و حەوت ســەد‬ ‫نەك لۆكاڵی‌و كوردستان‪.‬‬ ‫ێ بــۆ ئەوەی‬ ‫پێنجــەم‪ :‬بەردەوامــی هەڵەكانــی هــەزار دەنــگ بەدەســتبهێن ‌‬ ‫(‪‌)AKP‬و ئەردۆغان كاریگەرییان لەسەر (‪)%10‬ی دەنگــەكان تێپەڕێنێــت‌و ببێتــە‬ ‫بەرزبونــەوەی دەنگەكانــی (‪ )HDP‬خاوەنی (‪ )72 – 60‬كورسی‪.‬‬ ‫هەمــو ئامــاژەكان بــاس لەتێپەڕاندنــی‬ ‫هەبوە‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ :‬پشــتیوانی سیاسی‌و ماددی‪ )HDP( ،‬دەكــەن ئەمــەش رێگرییەكــی‬ ‫میدیایــی (ی‪.‬ن‪.‬ك) لەهەمو هێزەكانی تر گەورەیــە لەبــەردەم تۆتالیتاریزمــی‬ ‫ئەردۆغانیزم كە دەیەوێت بەبەدەستهێنانی‬ ‫زیاتر بۆ پەكەكە‪.‬‬ ‫حەوتــەم‪ :‬رەخنەگرتنی راپۆرتی گروپی (‪ )367‬كورسی دەستوری توركیا بگۆڕێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم شكســتی (‪ )HDP‬چەندیــن‬ ‫قەیرانی نێودەوڵەتی لــە(‪6‬ی نۆڤەمبەری‬ ‫كاریگەری نێگەتیڤی دەبێت‪:‬‬ ‫‪ )2014‬لەتوركیا‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كورد هیچ پەرلەمانتارێكی لەناو‬ ‫هەشتەم‪ :‬شكســتی پرۆسەی كرانەوەی‬ ‫دیموكراتــی كــە ئەردۆغان بانگەشــەی بۆ پەرلەمانی توركیادا نابێت‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬خەباتــی مەدەنــی‌و نیشــتمانی‌و‬ ‫دەكرد‪.‬‬ ‫راپۆرتەكانی میدیا باس لەوە دەكەن كە سیاسی باكورییەكان پاشەكشە دەكات‪.‬‬ ‫ســێهەم‪ :‬پرۆسەی ئاشــتی دەگەڕێتەوە‬ ‫(‪ )HDP‬لەئیســتەنبول‌و بەتایبەتــی لەو‬ ‫ێ‬ ‫ناوچەیــەی كە دەمیرتاش خۆی لێ كاندید خاڵــی ســفر‪ ،‬ئەگــەری ســەرلەنو ‌‬ ‫كــردوە‪ ،‬رێــژەی دەنگدەرانــی (‪ )AKP‬دەستپێكردنەوەی شەڕو خەباتی گەریالیی‬ ‫لــە(‪ )%51‬بــۆ (‪ )%40‬دابەزیــوە كــە پەكەكە‪.‬‬

‫لۆژیكی نییە گەر وا بزانین باكورییەكان لەم پرۆسەیە سەركەوتو‬ ‫نابن‌و رێژەی پێویست ناهێنن‪ .‬ئەمەش ئەو چاوەڕوانیەیە كە هەمو‬ ‫كوردێكی نیشتمانپەروەر چاوەڕێی دەكات‬ ‫بەدەست بهێنێت‪.‬‬ ‫ســەرەڕای ئەوانە چەنــد فاكتەرێكی تر‬ ‫رۆڵیــان هەیــە لەســەركەوتنی (‪)HDP‬‬ ‫لەوانە‪:‬‬ ‫ێ لەالیەن‬ ‫یەكەم‪ :‬كۆمەڵكوژی رۆبۆســك ‌‬ ‫ئەردۆغانەوە‬ ‫دوەم‪ :‬بەرخۆدانــی كۆبانــی‌و هێزەكانی‬ ‫یەپەگەو یەپەژە‪.‬‬

‫بەقازانجی دەمیرتاشــە‪ .‬ئەوە لەكاتێكدایە‬ ‫(‪ )%18.9‬دەنگدەرانی شــاری ئستەنبوڵ‬ ‫كــوردن‪ ،‬واتــە لەهــەر پێنــج دەنگــدەر‬ ‫یەكێكیان كوردە‪ ،‬كەئەمەش رۆڵی گەورەی‬ ‫هەیە لەسەركەوتنی حیزبەكاندا وەك چۆن‬ ‫لەســاڵی (‪)2011‬دا (‪)%75‬ی دەنگــدەران‬ ‫دەنگیان دابو بە(‪.)AKP‬‬ ‫بــەاڵم ســاڵی (‪)HDP( ،)2011‬‬

‫چــوارەم‪ :‬ســەرهەڵدانی خۆپیشــاندان‌و‬ ‫پشێوی‌و شەڕ لەشارەكانی باكور‪.‬‬ ‫ســەرەڕای هەمو خوێدنــەوە پۆزەتیڤ‌و‬ ‫نێگەتیڤــەكان‪ ،‬لۆژیكی نییە گەر وا بزانین‬ ‫باكورییــەكان لــەم پرۆســەیە ســەركەوتو‬ ‫نابــن‌و رێژەی پێویســت ناهێنــن‪ .‬ئەمەش‬ ‫ئــەو چاوەڕوانیەیــە كــە هەمــو كوردێكی‬ ‫نیشتمانپەروەر چاوەڕێی دەكات‪.‬‬

‫(سێكوالریزاسیۆن)‪ ..‬پێویستیی هەنوكەیی‬ ‫كۆمەڵی كوردستان‬ ‫محەمەد چاوشین‬

‫سیاســی هەرێمــی كوردســتاندا‪ ،‬گوتاری‬ ‫تونــدڕەوی ئاینی زۆر بەباشــی كاریگەریی‬ ‫لەســەر هەســت‌و بیركردنــەوەی خەڵــك‬ ‫دادەنێــت‌و داشــی نــاوە‪ .‬هــەر لەژێــر‬ ‫كاریگەریــی ئەو بیركردنەوەیەدا‪ ،‬بەدەیان‌و‬ ‫ســەدان گەنجی كورد‪ ،‬ژیانی ناوداعشــیان‬ ‫هەڵبژاردوە‌و فكــری تەكفیری‌و جیهادییان‬ ‫قەبوڵ كردوە‪.‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬بونی ناوەند‌و رێكخراو‌و دەستەی‬

‫ناوەندی ســێكوالر لەكوردستان‪ ،‬ماوەی‬ ‫چەند هەفتەیەكە لەسەر دەستی كۆمەڵێك‬ ‫رۆشــنبیرو نوخبــەی واڵتەكەمــان پێــك‬ ‫هاتــوە‪ .‬ئامانجــی ئەو ناوەنــدە‪ ،‬بەكورت‌و‬ ‫موختەســەری‪ ،‬پێكهێنانــی كۆمەڵێكــی‬ ‫ســێكوالر‌و داماڵــراوە لەهــەر بەرگێكــی‬ ‫تائیفــی‌و مەزهەبــی‌و دینــی‌و بەگشــتی‬ ‫ئیدئولۆیكییە‪.‬‬ ‫هەڵبــەت پێشــتریش لەالیــەن ناوەندی‬ ‫رۆشــنگەری «چاودێر»و بەسەرپەرشــتی‬ ‫«مەال بەختیــار»‪ ،‬یەكەمین كۆنفڕانســی‬ ‫«دابڕان» بەســتراو ســایتی (دوڕیان) كە‬ ‫ســەر بەو ناوەندەیە كەوتەكارو بڕیاریشــە‬ ‫بەم زوانە گۆڤارێكیش دەربكەن‪.‬‬ ‫بەبۆچونــی من‪ ،‬لەم بارودۆخە تێكچڕژاو‬ ‫و ئاڵــۆزەی هەنوكەیــی ناوچەكــەدا‪،‬‬ ‫كــە بزوتنــەوە ئیســامیە تەكفیــری‌و‬ ‫جیهادییەكان‌و هەروەها بزوتنەوە رادیكاڵە‬ ‫تیرۆریســتیەكان تەراتێنــی تێدادەكــەن‪‌،‬و هاوشێوەی ناوەندی سێكوالر لەكوردستان‪،‬‬ ‫مەترسییەكی گەورەیان لەسەر كۆی ژیانی بۆ ئەمڕۆی كۆمەڵگای ئێمە زۆر پێویستن‪.‬‬ ‫بەباوەڕی من ئێمە لەهەرێمی كوردستان‬ ‫مرۆڤایەتی دروســتكردوە‪ ،‬بونی ناوەندێكی‬ ‫دەبێ ســەرلەنوێ بەپڕۆســەی پەروەردە‌و‬ ‫ئەوتۆ و هاوشێوەكانی زۆر پێویستن‪.‬‬ ‫هەرێمــی كوردســتان وەك بەشــێك فێركــردن‌و پڕۆگرامەكانــی خوێندنمانــدا‬ ‫لەجیهانی ئیســامی‪ ،‬بەداخــەوە زەمینەی بچینەوە‌و لەســەر بنەما‌و پرەنســیبەكانی‬ ‫ســەرهەڵدانی بیــری تەكفیــری‌و جیهادی «ســێكوالریزم»‌و دنیــای «مۆدێــرن»‬ ‫بەئایدیۆلۆژیا‌و باكگراوەندی ئیســامییەوە دایان‌رێژینــەوە‪ .‬لێــرەدا گرنگــی گۆڕینــی‬ ‫تیایــدا لەبــارە‪ .‬لەژینگــەی كۆمەاڵیەتــی‌و یاســاكان‌و پــەروەردە‌و ســێكوالركردنیان‪،‬‬

‫دەبێتــە هەنگاوێكی حەیاتی بــۆ داهاتوی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫جیالەوانــەش پێویســتە ســەرلەنوێ‬ ‫چەمكی ســێكوالریزم لەكوردستان پێناسە‬ ‫بكرێتــەوە‪ .‬چونكــە ئیســامی سیاســی‬ ‫لەكوردســتاندا‪ ،‬كاری زۆری لەســەر‬ ‫شــێواندن‌و ناشــیرین كردنی ئــەو چەمكە‬ ‫كــردوە‪ .‬ئەوەنــدەی ئەمنیــش تێبینیــم‬ ‫كردبــێ‪ ،‬لەو یــەك دوســاڵەی رابــردودا‪،‬‬

‫ئێســتا كە قســە لەگەڕانــەوەی دەســتور بۆ‬ ‫پارلەمان‌و هەمواركردنی دەكرێ‪ ،‬یەكێك لەخاڵە‬ ‫گرنگەكان سێكۆالركردنی دەستورە‬ ‫بزوتنەوەیەكــی بــاش لەبواری پێویســتی‬ ‫كۆمەڵگەیەكی ســێكوالر بــەدی دەكرێت‪.‬‬ ‫پێویســتە ســێكۆالریزم وەك وانەیەكــی‬ ‫خوێنــدن بچێتە ناو پڕۆســەی پەروەردە‌و‬ ‫فێركــردن لەكوردســتان دا‪ ،‬تا بەوشــێوە‬ ‫بتوانرێت هەر لەخوێندنگەی سەرەتاییەوە‪،‬‬ ‫پێــش بــەدزە‌و گەشــەی فیكــر‌و روانگەی‬ ‫بناژۆیی‌و سەلەفیەت بگیرێت‪.‬‬ ‫هەڵبــەت پرۆســەی ســێكوالر كردنــی‬

‫كۆمەڵی كوردســتان‪ ،‬پڕۆسەیەكی ئەوەندە‬ ‫ئاســان نییە‪ ،‬بــەاڵم كارێكی (نا مومكین)‬ ‫یش نییە‪ .‬لەگەڵ ئەوەی بەسێكوالر كردنی‬ ‫كۆمەڵەكەمان پشتیوانی زۆری لێدەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم دژبەرانی ســێكۆالریزم‌یش كەم نین‪.‬‬ ‫ئەگەرچی گرنگ ئەوەیە لەســەر ئامانجەكە‬ ‫بەردەوام بین‌و پێش بەگەڕانەوە بۆ دواوە‪.‬‬ ‫بگرین‪ .‬قوتاركردنی كوردســتان لەوبەرگە‬ ‫چڵكنــەی بەهــۆی تیــرۆر‌و ئایدیۆلۆژیــای‬ ‫تونــدڕەوی ئاینییــەوە بەبەریــدا كــراوە‪،‬‬ ‫كارێكــی قورســە ‪ .‬بــەاڵم كاری بــاش‌و‬ ‫پشــودرێژی دەوێ‪ .‬هەنگاوەكــە دەســتی‬ ‫پێكردوە‌و بەهیوام بەئامانج بگەین‪.‬‬ ‫بــۆ بەئامانــج گەیشــتنیش‪ ،‬ئیــرادە‬ ‫پێویستە‌و دەبێ دەسەاڵت لێبڕاوانە بڕیاری‬ ‫خۆی بدات ‪ .‬بەوشــێوەیە كــە ئێمە دەبێ‬ ‫خاوەنی دەستورێكی سێكۆالر بین‪ .‬ئێستا‬ ‫كە قسە لەگەڕانەوەی دەستور بۆ پارلەمان‌و‬ ‫هەمواركردنــی دەكــرێ‪ ،‬یەكێــك لەخاڵــە‬ ‫گرنگەكان دەبێت سێكۆالركردنی دەستور‌و‬ ‫دەرهاویشتنی هەرچی خاڵ‌و بەندی گرێدراو‬ ‫بەئاییــن‌و شــەریعەت لەو دەســتورەدایە‪،‬‬ ‫دەبــێ لەدەســتوردا راشــكاوانە جیایــی‬ ‫ئاییــن‌و شــەریعەت لەدەســەاڵت‌و هاوكات‬ ‫دەستاودەســتكردنی دەســەاڵت لەرێگــەی‬ ‫دەنگــی كۆمەاڵنــی خەڵكــەوە مســۆگەر‬ ‫بكرێ‪ .‬تەنیا لەوەهــا هەلومەرجێكدایە كە‬ ‫دەتوانین هیوامان هەبێت كە ئایەندەیەكی‬ ‫گەش‌و رو لەگەشــە چاوەڕوانی نیشــتمان‌و‬ ‫نەتەوەكەمان دەكات‪ .‬بەهیوای ئەو رۆژە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ئاسۆی نزیكی‬ ‫سەركەوتن‬ ‫لەباكورەوە‬ ‫هیوا محەمەد‬ ‫لەســەرەتای دەستپێكی هەمو شۆڕشەكانی كورد یان هەر جواڵنەوەیەك‬ ‫یان پێكەوەنانی رێكخستنێك لەهەر بەشێكی كوردستان دروشمی سەرەكی‬ ‫و خواست و ئاواتی سەرەكییان بۆ ڕزگاری كوردستان بوەو خەونی دەوڵەتی‬ ‫كوردی بوە‪.‬‬ ‫مــەرج نیــە بەدیهێنانــی مافــەكان لەرێگــەی دامەزراندنــی دەوڵەتێكی‬ ‫یەكگرتوی سەرتاســەری كوردســتان بێت چونكە لەم ســەردەمەدا زۆرێك‬ ‫هــۆكار هەن كە رێگرن لەبەردەم دروســتبونی ئــەو كیانە گەورەیە بەو مانا‬ ‫فراوانــە‪ ،‬بــەاڵم دەبێــت ئەوەمان لەبیر نەچێــت كاتێك لەئێران شۆڕشــی‬ ‫ئیســامی بەرپاكــرا ناوچە كوردســیانیەكانی ئەو واڵتە جۆرێــك لەئازادی‬ ‫بونیان بەخۆیانەوە دیت‪ ،‬ئێمەی كوردانی ئەم هەرێمە كە لەو كاتەدا لەگەڵ‬ ‫رژێمی بەعس لەشەڕدا بوین بۆ حەوانەوە رومان لەشارەكانی مەهابادو بانەو‬ ‫سەردەشــت و مەریوان و پاوەو سنە دەكردو وێڕای ئەوان ئێمەش بارەگای‬ ‫خۆمــان هەبــو‪ ،‬بۆیە ناتوانین بڵێین ئەو دەســتكەوتە ئەگەرچی كاتیش بو‬ ‫بەاڵم مایەی دڵخۆشیمان نەبو‪.‬‬ ‫هەرێمــی كوردســتان لــەوەی لەراپەڕینــدا بەدەســتیهێنابوە جێگــەی‬ ‫خۆشــحاڵی كــورد لەهەرجێگەیەكی جیهان‪ .‬كەوابو ســەركەوتنەكانی كورد‬ ‫لەهەر جێگەیەك بنێتمایەی خۆشحاڵی ئەوانی دیكەیە لەهەرجێیەك بن‪.‬‬ ‫لەئێستادا دۆزی كورد لەباكور لەدوای تێپەڕینی بەقۆناغی سەخت و شەڕو‬ ‫گەلەكۆمەكێــی نێودەوڵەتــی و گیرانی رابەری پارتی كرێــكاران بەپالنێكی‬ ‫نێودەوڵەتــی و ناوبردنیــان بەتیروریســت‪ ،‬هەمــو ئەمانــە دواتر بەهەوڵی‬ ‫بەردەوامی دڵسۆزانی كوردو لەسەرویانەوە سیاسەتی حەكیمانەی بەڕێز مام‬ ‫جەالل و زۆر كەســایەتی دیكــەش‪ ،‬هەروەها خۆڕاگری و بوێری و جێگیری‬ ‫سیاســەتی پارتی كرێكاران لەباكور توانرا سیاســەتی دانوستان و گفتوگۆ‬ ‫بكرێتە نەخشە رێگا بۆ چارەسەری كێشەی كورد لەگەڵ حكومەتی توركیا‪،‬‬ ‫ئەمەش بۆ هەمون جێگەی خۆشــحاڵی و گرنگی پێدانە‪ ،‬ئەگەرچی سەرانی‬ ‫ئــەو واڵتــەو ئاكەپــە جێگەی متمانــە نین و تا ئێســتا دورن لەوەی كە بە‬ ‫بەرەی چارەســەری كێشەی كورد پێناسەیان بكەین بەاڵم ئەم هەناگاوانەی‬ ‫لەم چەند ســاڵەی دواییدا نــراون لەم بارەیەوە باشــترو گرنگترن لەوانەی‬ ‫پێشتر‪.‬‬ ‫لێدوانەكانی ئەردۆغان ســەبارەت بە مەســەلەی كورد لەم دواییەدا كە‬ ‫چەند جارێك و لەچەند جێگەیەكی جیاوازدا وتی كێشــەیەك بەناوی كورد‬ ‫الی ئێمــە نیە‪ ،‬وادەكات كە لەچوارچێوەی بانگەشــەی هەڵبژاردن بیخەینە‬ ‫دەرەوەو بڵێیــن ئەنجامــی هەڵبژاردنەكانــی ‪٧‬ی حوزەیــران دەری دەخات‬ ‫كە كێشــەی كورد هەروەك ئێســتا دەمێنێتەوە یان بەرەو پێشتر دەچێت‪.‬‬ ‫حزبەكــەی ئەردوگان بەو پێیــەی ڕێكەوتنێكی بازرگانــی و هەناردەكردنی‬ ‫نەوتــی لەگــەڵ هەرێمدا هەیە ئــەوە دەكرێت بڵێین توركیــا نایەوێت ئەم‬ ‫بەرژەوەندییــەو ئەم گۆڕەپانی ســاخ بونەوەی كااڵ توركیانە لەســەر خۆی‬ ‫دابخات و بازاڕی ئەو هەزاران كۆمپانیا توركیانەش ببەستێت كەلە هەرێمدا‬ ‫كاردەكــەن‪ .‬كــەوا بو ئەگــەر ئاكەپە ئەوەندە دەنگ بهێنێت كە پێویســتی‬ ‫بەكــوردەكان نەبێــت ئــەوە دۆزی كوردیش لەباكور پێشــكەوتنێكی گەورە‬ ‫بەخۆیــەوە نابینێــت (بەتایبــەت لەكاتێكــدا كــە هەدەپــەش دەنگی زۆر‬ ‫نەهێنێــت)‪ .‬لــە الیەكی دیكــەوە گۆڕانكارییەكان لەســەر ئاســتی ناوخۆی‬ ‫توركیــاو هەڵكشــانی دەنگی سیاســی كــوردی لە و واڵتەداو شــەڕی دژی‬ ‫داعــش و پشــتگیری ژێــر بەژێری توركیــا بۆ ئەو تیروریســتانە لەالیەك و‬ ‫پێشكەشــكردنی نمونەی هەســتی كوردانە لەكوبانێ كە شــەهیدەكانی بەو‬ ‫پێیەی هی هەرچوار پارچەی كوردســتانبون سەلمێنەری بونی ئەو هەستە‬ ‫كوردانەیەن‪.‬‬ ‫نزیكبونــەوەی كێشــەی كوردی باكــور لەئەوروپاو ئەمریــكاوەو دەنگۆی‬ ‫دەرهێنانی ناوی پكك لەلیســتی تیرورو بەشداریكردنی گەریالكان لەشەڕی‬ ‫دژی داعش‪ ،‬هەمو ئەمانە دەڵێن كە كورد لەو بەشە بەرەو سەر هەڵدەكشێ‬ ‫و دەكرێــت ئەنجامی هەڵبژاردنیش هەر لەهەڵكشــاندا بێــت لەبەرژەوەندی‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫هەمــو ئەمانــە ســندوقی دەنگدان بڕیــاری دەدەن كە تەنهــا نزیك دو‬ ‫هەفتــەی ماوەو كوردیش هیچ كارتێكی وای بەدەســتەوە نیە كە چاوەڕوان‬ ‫بكرێــت لەپێــش تــەواو بونی وادەی بانگەشــە بــەكاری بهێنێــت تا بڵێین‬ ‫ئــەوە دەبێتــە هــۆی زۆر بونــی دەنگــەكان‪ ،‬بەڵكــو لەبەرامبــەردا ئــەوە‬ ‫هەڵوێســتی ئاشتیخوازانەی ئاكەپە دەبێت ئەگەر بیەوێت سەركەوتنی باش‬ ‫بەدەســتبهێنێت دەبێــت بەڵێنی جدی بدات بۆ چارەســەركردنی كێشــەی‬ ‫كــورد (نەك داوای دانانی چەك بكات لەالیــەن گەریالكانەوە بەاڵم خۆیان‬ ‫هیــچ هەنگاوێــك نەچنە پێش) چونكە بونی ئەو كێشــەیە گرفتە لەبەردەم‬ ‫توركیــا لەزۆر روەوە كە گرنگترینیان رێگرە لەبەردەم بەئەندامبونی توركیا‬ ‫لەیەكێتی ئەوروپادا‪ ،‬لەسەر ئاستی ناوخۆش‪ ،‬بونی كێشەیەكی لەو چەشنە‬ ‫لەتوركیادا كارتێكەری هەیە بۆ خراپبونی هەمو چەمكەكانی ژیان‪ .‬راســتە‬ ‫رێگری لەالیەن پارتە شوڤێنیســتەكانەوە زۆرن لەبەردەم چارەســەركردنی‬ ‫كێشــەی كــورد بەاڵم ئــەو دەنگانــەی دژ بەوانن زیاترن هــەر بۆیە چەندە‬ ‫ئاكاپە راســتگۆ بێت لەبەرژەوەندییەتی‪ .‬پێویستە لەسەر ئەو كەمینانەش‬ ‫كــە لەتوركیــادا دەژیــن و دڵنیان لــەوەی ناتوانن دەنگی پێویســت بهێنن‬ ‫دەنگەكانــی خۆیــان بدەن بەكورد تا هاوكێشــەكان لەتوركیادا بگۆڕدرێن و‬ ‫چیتر نەتەوەی سەردەست نەمێنێت كە هەركات ویستی مێژوی جینوسایدی‬ ‫ئەرمەنەكان بەرامبەر نەتەوەیەكی تری كەمینە دوبارە بكاتەوە‪.‬‬ ‫مــاوە بڵێیــن ئەگەر كوردانــی ئەم هەرێمە دەنگی هەژمــار بكرایە ئەوە‬ ‫هەموان دەنگمان دەدا بەهادەپە‪ ،‬بەاڵم لەبری ئەوە هیوای سەركەوتنیان بۆ‬ ‫دەخوازیــن و داوا دەكەیــن لەهەمو كوردانی باكور لەهەركوییەك هەن بچنە‬ ‫ســندوقی دەنگدان و دەنگبــدەن بەهەدەپە لەپێناوی ســەركەوتنی ڕێگەی‬ ‫چارەسەری كێشەی كورد لەباكور‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )517‬دو شةممة ‪2015/5/25‬‬

‫ئۆندەر‪:‬‬ ‫رێگە نادەن سەردانی ئیمراڵی بكەین‬

‫هۆزات‪:‬‬ ‫دەنگی كوردانی ئەوروپا یەكالكەرەوە دەبێت‬

‫ســرری سورەییا ئۆندەر‪ ،‬پارلەمانتاری‬ ‫هەدەپە‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬ئێمە وەك شاندی‬ ‫هــەدەپــە لە ‪5‬ی نیسانەوە مۆڵەتمان‬ ‫پێنەدراوە سەردانی دورگەی ئیمراڵی بۆ‬ ‫الی عەبدواڵ ئۆجەالن بكەین‪ ،‬لەم دۆخە‬ ‫هەستیارەدا حكومەت بەرپرسە لەوەی‬ ‫رێگری لەو سەردانە دەكات‪.‬‬

‫بــەس ـێ‌ هــــۆزات ه ــاوس ــەرۆك ــی كۆما‬ ‫جڤاكێن كوردستان رایگەیاند‪ :‬دەنگی‬ ‫كوردانی ئەوروپا رۆڵ‌و كاریگەری زۆری‬ ‫لەسەرسەركەوتنی هــەدەپــە دەبێت‪،‬‬ ‫بەدەنگی دەنگدەرانی ئەوروپا هەدەپە‬ ‫بەربەستی هەڵبژاردن دەبڕێت بۆیە‬ ‫دەنگی ئەوان یەكالكەرەوە دەبێت‪.‬‬

‫دوفاقی لەدیموكراسییەكەی ئاك پارتی‬

‫محەمەد ئیسماعیل‬ ‫بۆ یەكەمجار پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫(هـــەدەپـــە)‪ ،‬وەك پـــارت بــەشــداریــی‬ ‫لەهەڵبژاردنی پەرلەمانیی توركیا دەكات‪،‬‬ ‫بڕیارە لە ‪7‬ی حوزەیراندا بەڕێوەبچێت‪،‬‬ ‫بەو هۆیەوە ئەم ماوەیە زۆرترین مشتومڕ‬ ‫لەسەر بەربەستی ‪ ،%10‬بەردەم پارتەكان‬ ‫كرا بۆ گەیشتن بە پەرلەمان‪ .‬هەدەپە‪ ،‬بۆ‬ ‫یەكەمجار لەمێژوی خەباتی رزگاریخوازی‬ ‫كــورددا لەباكوری كوردستان و توركیا‪،‬‬ ‫لەبری كاندیدی سەربەخۆ‪ ،‬وەك پارت‬ ‫بوو بە كێبەركێكاری پارتەكانیترو وەك‬ ‫كیانێكی بەهێز خــۆی بۆ گەیشتن بە‬ ‫پەرلەمان ئامادەكردووە‪.‬‬ ‫پارتی داد و گەشەپێدان (ئاك پارتی)‬ ‫بــەڕواڵــەت دژی كودەتایە و بـــەردەوام‬ ‫بەڕەخنەگرتن لەكودەتاكانی مێژوی توركیا‬ ‫سەرنجی خەڵكی بەالی خۆیدا راكێشاوە‪،‬‬ ‫پشتی بەستووە بە یەكێك لەمادە هەرە‬ ‫نادیموكراسییەكانی دوای كودەتا‪ ،‬كە‬ ‫ئەویش بەربەستی سەدا ‪10‬ی هەڵبژاردنی‬

‫بەردەم پارتە سیاسییەكانە‪.‬‬ ‫دوای كودەتای سەربازیی ‪12‬ی ئەیلولی‬ ‫‪ 1980‬و بە بڕیاری ژمارە ‪ ،2839‬لە ‪10‬ی‬ ‫حوزەیرانی ‪1983‬دا بەربەستی بەردەم‬ ‫پارتەكان كرا بە سەدا ‪10‬ی دەنگەكان‪ .‬ئەمە‬ ‫لە كاتێكدایە لەنێو واڵتانی ئەندامی یەكێتی‬ ‫ئەوروپادا بەربەستی بەردەم پارتەكان بۆ‬ ‫گەیشتن بە پەرلەمان لەنێوا ‌ن سفر بۆ پێنج‬ ‫لە ســەدی دەنگەكاندایە‪ .‬لەسەرئاستی‬ ‫جیهانییش‪ ،‬سەدا ‪10‬گەورەترین بەربەستی‬ ‫هەڵبژاردن دادەنرێت‪‌ .‬ســەرەڕای هەموو‬ ‫ناڕەزاییەكان و داواكارییەكان بۆ البردنی‬ ‫ئەم بەربەستە‪ ،‬یاخود كەمكردنەوەی بۆ‬ ‫سەدا ‪ ،7‬بەاڵم ئاك پارتی رازی نەبوو‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا لەمەیدانەكاندا بانگەشە بۆ‬ ‫توركیای نوێ‌‌و دیموكراسی دەكات‪.‬‬ ‫ئــاك پــارتــی‪ ،‬بــــەردەوام ســـەرۆك و‬ ‫ئەندامەكانی لە مەیدانەكانەوە بانگەشەی‬ ‫دژایەتیی كودەتا دەكەن‪ ،‬كەچی بەهیچ‬ ‫جۆرێك رازی نابێت بەالبردنی ئەو بەربەستە‬ ‫كە پاشماوەی كودەتایە‪ .‬ئەمە جگە لە‬ ‫دژایەتی كودەتا بەگوتار و كودەتاچییەتی‬ ‫بەڕەفتار‪ ،‬چ مانایەكیتر دەبەخشێت؟‬ ‫زۆرێـــــك ل ــە پ ــارت ــە بــچــوكــەكــان‬ ‫بڕیاریاندا بەكاندیدی سەربەخۆ بەشداری‬ ‫ئــەم هەڵبژاردنە بكەن‪ ،‬بــەاڵم هەدەپە‬ ‫بەپڕۆژەیەكی جیاوازەوە هاتۆتە مەیدان‬ ‫و تــەواوی رەنگە جیاوازەكانی لەخۆی‬ ‫كــۆكــردۆتــەوە‪ ،‬بەپێچەوانەی ت ــەواوی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی رابــردوو‪ ،‬ئەمجارە وەك‬

‫پـــارت بــەشــداریــی دەكــــات‌و دەشبێت‬ ‫بەربەستی ‪ %10‬ی هــەڵــبــژاردن ببڕێت‬ ‫بۆئەوەی نوێنەرەكانی بنێرێتە پارلەمان‪.‬‬ ‫ئــەو پرسیارانەی جێی بــاس‌و قسەن‬ ‫لەئێستادا ئەوەیە ئایا هەدەپە دەتوانێت‬ ‫ئــەو بەربەستە هەڵتەكێنێت؟ ئەگەر‬ ‫ئــەو بــەربــەســتــەی تــێــپــەڕانــد‪ ،‬كــار بۆ‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی دەكــات؟ باشە ئەگەر‬ ‫تێینەپەڕاند داهــاتــوی ئــەو پارتە چی‬ ‫لێدێت؟‬ ‫هەرچەندە بەپێی زۆرێك لەڕاپرسییەكان‪،‬‬ ‫هــەدەپــە ئــەو بەربەستە تێدەپەڕێنێت‬ ‫و مەترسیی شكستهێنانی لەبەردەمدا‬ ‫نەماوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی دوو خاڵەوە دووبارە‬ ‫ئەگەری نەگەیشتن بە بەربەستەكە یەخەی‬ ‫هەدەپەی گرتووەتەوە‪ .‬یەكەم‪ :‬قۆستنەوەی‬ ‫لێدوانەكانی دەمیرتاش لەبارەی داخستنی‬ ‫سەرۆكایەتی كاروباری ئاینی‪ ،‬لەالیەن‬ ‫رەجــەب تەیب ئەردۆغانی سەركۆمار و‬ ‫ئەحمەد داودئــۆغــڵــوی سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا‌‪ .‬ئەردۆغان كە ئەزمونێكی باشی‬ ‫هەیە لە قۆستنەوەی دەرفەتەكاندا‪ ،‬ئەم‬ ‫لێدوانانەی دەمیرتاشی بەشێوەیەكی زۆر‬ ‫كارا لە دژی هەدەپە بەكارهێنا‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ئاك پارتی بەر لەگەیشتنی بەدەسەاڵت‬ ‫بەڵێنی نەهێشتنی كاریگەری سەرۆكایەتی‬ ‫كاروباری ئاینی بەسەر دینداری خەڵكەوە‬ ‫داوە و تائێستا جێبەجێی نەكردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەم كاتە هەستیارەدا توانی سودێكی باش‬ ‫لەم لێدوانەی دەمیرتاش وەربگرێت بۆ‬

‫ڕاكێشانەوەی دەنگە لەدەستچووەكانی‪.‬‬ ‫بـــەو پــێــیــەش ئـــەو كــــوردە مــەزهــەب‬ ‫سوننانەی ناو ئاك پارتیی كە بڕیاریاندا‬ ‫بــوو دەنــگ بە هەدەپە بــدەن‪ ،‬دووبــارە‬ ‫گــەڕانــەوە بۆ الی ئــاك پارتی‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەهۆی تۆمەتبەخشینەوەكانی ئەردۆغان‬ ‫و دروستكردنی كاریگەریی ئەو تۆمەتانە‬ ‫لەسەر دەنگدەران‪ .‬دووەم‪ :‬باڵوكردنەوەی‬ ‫دەنگۆی دروستكردنی هاوپەیمانییەتی‬ ‫لەنێوان ئاك پارتی و هەدەپە لــەدوای‬ ‫هەڵبژاردنەوە‪ ،‬ئەمەش دەنگی توركە‬ ‫ناڕازییەكانی لە هەدەپە كرد‪ .‬ئەو توركانە‬ ‫كە دژی مانەوەی ئاك پارتین لە دەسەاڵت‬ ‫و نایانەوێت سیستمی بەڕێوەبردنی واڵت لە‬ ‫«پەرلەمانی»ەوە بۆ «سەرۆكایەتی» بە‬ ‫سەرۆكایەتی ئەردۆغان بگۆڕێت‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫بڕیاریان دابــوو دەنگ بە هەدەپە بدەن‬ ‫تا ببێتە بەربەست لەبەردەم گەیشتنی‬ ‫ئاك پارتی بە‌و خەونانەی كە دەیەوێت‬ ‫لەپاش هەڵبژاردن بیكات‪ .‬باڵوكردنەوەی‬ ‫ئەو دەنگۆیانە و دواكەوتنی دەمیرتاش‬ ‫لە پوچەڵكردنەوەیدا‪ ،‬تۆراندنی توركە‬ ‫ناڕازییەكانی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫بـــەم پــێــیــەش‪ ،‬هــەدەپــە لــەڕێــگــەی‬ ‫دەمیرتاشەوە دەنگەكانی زیــادی كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم تاكۆتایی هاتنی كاتی بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردن دەرفەت لەبەردەم دەمیرتاشدا‬ ‫ماوە بۆ رێككردنەوەی ئەو هاوسەنگییەی‬ ‫پارتەكەی لەدەستی داوە‪.‬‬

‫هەڵكشانی جەماوەری هەدەپە‬ ‫دەربـــارەی تێپەڕاندنی بەربەستی ‪%10‬‬ ‫ی هەڵبژاردن‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ دەستپێكی‬ ‫بانگەشەكان و ئەنجامی راپرسییەكان‬ ‫دەریانخست دەنگەكانی هەدەپە بەربەستی‬ ‫هەڵبژاردنیان تێپەڕاندووە‪.‬‬ ‫هاوژین محێدین‬ ‫ئەو كاتەی پارتی دیموكراتی گەالن‪،‬‬ ‫بــڕیــاریــدا بــەشــێــوەی پـــارت بــەشــداری‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا بكات‪،‬‬ ‫لەالیەن زۆر كەس و الیەنەوە بڕیارەكە‬ ‫لێكدانەوەی جیاوازی بۆكرا و بەڕیسكی‬ ‫سیاسی دەبینرا‪ ،‬بەاڵم دواتر كۆبونەوەو‬ ‫گــردبــونــەوە جەماوەرییەكانی هەدەپە‬ ‫لەشارەكانی توركیا نیشانی دەدەن‬ ‫ئـــەم پــارتــە هەڵكشانی جــەمــاوەری‬ ‫بەرچاوی بەخۆوە بینیوە‪ .‬ئێستا زۆربەی‬ ‫نــەتــەوەكــانــی توركیا متمانەیان بەو‬ ‫پارتە هەیە و بەشێوەیەك لەشێوەكان‬ ‫پشتگیری لێدەكەن‪ ،‬گومان لەوەدا نییە‬ ‫زۆربەی ئەوانەی دەنگ بە هەدەپە دەدەن‬ ‫كــوردن‪ ،‬لەهەڵبژاردنی شارەوانییەكانی‬ ‫ساڵی رابردو‪ ،‬كورد ‪ %90-85‬دەنگەكانی‬ ‫هــەدەپــەیــان پێكدەهێنا‪ ،‬بــەاڵم ئێستا‬ ‫رێــژەی بنكەی جــەمــاوەری ئــەو پارتە‬ ‫گۆڕانگاری بەسەردا هاتووە‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫نەتەوەكانی دیكەی توركیا بەتوركیشەوە‬ ‫پشتیوانی لەو پارتە دەكەن‪ .‬هەدەپە بە‬ ‫بەرنامەیەكی گشتگیر هاتە ناو پڕۆسەی‬ ‫هەڵبژاردنەوە و كاندیدی لەسەرجەم‬ ‫نەتەوەكانی توركیا لە ‪ 81‬پارێزگای‬ ‫توركیا هەیە‪ .‬ئەم فرە رەنگیەی هەدەپە‬ ‫لێكەوتەی ئەرێنی لەناو شەقامی توركیادا‬ ‫دروستكرد‪ .‬بەرلە دەستپێكی بانگەشەی‬ ‫هــەڵــبــژاردن قسەوباسی ئ ــەوە هەبوو‬

‫هۆكارەكانی هەڵكشانی جەماوەری‬ ‫هەدەپە‬ ‫چەندین هۆكار رۆڵیان لەهەڵكشانی‬ ‫جەماوەری ئەو پارتەدا بینیوە‪ .‬قۆناغی‬ ‫چارەسەر كاریگەری راستەوخۆی هەبوو و‬ ‫وایكرد زەمینەیەكی لەبار لەڕوی یاسایی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ئابوری بڕەخسێنێت‪ ،‬قەدەغە‬ ‫سیاسیەكان هەڵگیران و هەدەپەش ژیرانە‬ ‫لەم ماوەیەدا وێڕای داكۆكیكردن لەمافی‬ ‫كورد‪ ،‬داكۆكی لەنەتەوەكانی دیكەشكرد‪.‬‬ ‫هەدەپە وەك پێشو تەنها بە ئایدۆلۆژیای‬ ‫چەپ كارینەكرد‪ ،‬بەڵكو توانی كار لەسەر‬ ‫راستڕەو و موحافیزكارەكانیش بكات‪،‬‬ ‫كاندیدیكردنی مەال و كەسایەتی دینی‬ ‫وایكرد بۆچونی چەپڕەوبونی پارتەكە‬ ‫كاڵبكاتەوەو ئەوانەی لە حكومڕانێتی‬ ‫‪13‬ساڵەی ئاكپارتی نیگەرانن یان رەخنەیان‬ ‫لەسیاسەتی ئــابــوری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی و‬ ‫دادپـــەروەری ئەو پارتە هەیەن بــەدوای‬ ‫ئەڵتەرناتیڤ بگەڕێن و هەدەپەش لەو‬ ‫گەڕانەدا پشكی زۆری بەربكەوێت‪ .‬هەدەپە‬ ‫پارتێكی تازەیە و بەپێچەوانەوە پارتەكانی‬ ‫دیكە بەشداریان لە حكومەتی توركیا‬ ‫كردووە و زۆربەیان بەڵێنیان داوە و دواتر‬ ‫نەیانگەیاندۆتە سەر‪ ،‬ئەمەش متمانەیانی‬ ‫الوازكـــــردووە‪ ،‬بەپێچەوانەوە هەدەپە‬ ‫بەڵێنەكانی لۆژیكین و دور لەبانگەشە‬ ‫ئومێدی پێشەكەشكردنی حكومڕانێتیەكی‬ ‫جیاوازی الی گەنجان‪ ،‬ئافرەتان‪ ،‬جوتیار‪،‬‬ ‫كرێكاران و بێكاراندا دروســتــكــردووە‪.‬‬ ‫سەركردەیەكی گەنج و لێهاتوی وەك‬ ‫ســەاڵحــەدیــن دەمــیــرتــاش هــاوســەرۆكــی‬

‫هەدەپە‪ ،‬هۆكارێكی سەرەكی هەڵكشانی‬ ‫دەنگەكانی هــەدەپــە یــە‪ ،‬دەمیرتاش‬ ‫لــەكــۆڕو گــردبــوونــەوە جەماوەریەكاندا‬ ‫بەشێوەیەك رەخنە لەحكومەت دەگرێت‪،‬‬ ‫زۆرجار حكومەت وەاڵمی پێویستی نییە‪،‬‬ ‫بنەماكانی سەركردە و كاریزماییبونی رۆژ‬ ‫لەدوای رۆژ زیاتر بەدیدێت‪ .‬دوركەوتنەوەی‬ ‫پەكەكە لــەو هــەڵــبــژاردنــەدا وایــكــردوە‬ ‫متمانەی زیاتری نەتەوەكانی دیكەی توركیا‬ ‫بەدەستبێنێت‪ .‬بەشێك لە توركەكان‬ ‫هەمیشە ئەو داوایەیان لە هەدەپە هەبووە‬ ‫كە‌ هێڵێك لەنێوان هەدەپە و پەكەكەدا‬ ‫هەبێت‪ ،‬لەسەرەتای قۆناغی چارەسەرەوە‬ ‫جگە لە گفتوگۆكانی سێگۆشەی ئیمڕاڵی‪-‬‬ ‫هەدەپە‪-‬پەكەكە دەستوەردانی پەكەكە‬ ‫لەكاری سیاسیانەی هەدەپە بەدینەكراوە‪،‬‬ ‫ئــەمــەش رەنــگــدانــەوەی باشی هەبووە‬ ‫و ســەرنــجــی بەشێك لــە توركەكانی‬ ‫راكێشاوە‪ .‬بەهێزی كاندیدەكانی هەدەپە‬ ‫و دابەشبونیان بەسەر نەتەوە و ئایینە‬ ‫جیاوازەكاندا بەدەنگەوەهاتنی جەماوەری‬ ‫فراوانی لێكەوتۆتەوە‪ .‬پشتگیری سەدان‬ ‫هونەرمەند‪ ،‬میدیاكار و رۆشنبیر لە‬ ‫كەمپینی هەڵبژاردنی هەدەپە‪ ،‬لێكەوتەی‬ ‫ئەرێنی بەسەر هەڵكشانی دەنگەكانەوە‬ ‫هەیە‪ .‬هاوپەیمانێتیكردن لەگەڵ كۆمەڵێك‬ ‫گروپی چەپ و هەروەها كوردانی تاراوگە‬ ‫یارمەتیدەرێكی باشی هەدەپە دەبــن و‬ ‫پێشبینی دەكــرێــت لەواڵتانی دەرەوە‬ ‫هــەدەپــە داوی ئاكپارتی پلەی دووەم‬ ‫بەدەستبێنێت‪.‬‬ ‫گردبونەوە جەماوەرییەكانی هەدەپە‬ ‫لەشارو شارۆچكەكانی توركیا سەلمێنەری‬ ‫بەهێزبونی پارتەكە دەردەخەن‪ ،‬لە هەفتەی‬ ‫پێشودا دەمیرتاش لە شاری ئەدیامان‬ ‫قسەی بۆ الیەنگرانی دەكرد‪ ،‬نزیكەی ‪30‬‬ ‫هەزار كەس لە گردبونەوەكەدا بەشداربون‪،‬‬ ‫ئەمەش دەردیدەخات دەنگی كورد لەو‬

‫شارەدا بەشێوەیەكی بەرچاو زیادیكردووە‪.‬‬ ‫لەماوەی بانگەشەی هەڵبژاردندا سەدان‬ ‫كەس لە ئاكپارتی و جەهەپە چونەتە‬ ‫ناو ریزەكانی هەدەپە‪ .‬لەشاری عەنتەب‬ ‫لێپرسراوی پێشوی جەهەپە لەو شارە‬ ‫و دەیـــان كەسی دیكە چــوونــەتــە ناو‬ ‫هەدەپەوە‪ ،‬ئەگەرچی هاتنی ئەندامانی‬ ‫پارتەكانی دیكە زیاتر لە شارەكانی‬ ‫هەرێمە كوردی توركیا بەدیدەكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاریگەری زۆریــان لە فروانبونی پێگەی‬ ‫جەماوەری هەدەپە دەبێت‪.‬‬ ‫مەترسیەكانی بەردەم هەدەپە‬ ‫سوتاندنی بــارەگــاكــانــی هــەدەپــە و‬ ‫رێگریكردن لەو پارتە ئاستەنگیان بۆ‬ ‫دروست دەكات‪ ،‬بەهۆی ئەوەی مەهەپە‬ ‫پارتێكی نەتەوەییە‪ ،‬بە بەرپرسیاری ئەو‬ ‫كارانە دەزانــرا‪ ،‬بەاڵم سەرۆكی مەهەپە‪،‬‬ ‫دەوڵـــەت باخچەلی لەگردبونەوەیەكی‬ ‫جەماوەریدا وتی «لەدەرەوەی مەهەپە بۆ‬ ‫ئەنجامدەرانی ئەو كارە بگەڕێن»‪ .‬وەكو‬ ‫دەسەاڵتدارانی هەدەپە باسی لێوەدەكەن‪،‬‬ ‫ئــاكــپــارتــی دەســتــی لــە پــەالمــاردانــی‬ ‫بارەگاكانیان هــەیــە‪ ،‬هاتنی هەدەپە‬ ‫بەشێوەی پارت بۆ ناو پەرلەمان پێگەی‬ ‫سیاسی كوردان لە سیستمی حكومڕانی‬ ‫تــوركــیــا بەهێز دەكــــات‪ ،‬مەترسیەك‬ ‫لەئارادایە كە پارتەكانی دیكەی توركیا‬ ‫رێــگــری لــە گــەشــەی سیاسی كـــوردان‬ ‫بــگــرن‪ ،‬هــەرچــەنــدە هــەدەپــە لەڕێگەی‬ ‫چاودێرەكانیەوە رێوشوێنی توندوتۆڵی‬ ‫گرتۆتەبەر‪ ،‬بەاڵم مانای ئەوە نییە ئەگەری‬ ‫گەلەكۆمە لەئاراد نەبێت‪ .‬ئەوەی جێگەی‬ ‫بایەخە ئــەم هەڵبژاردنە سەركەوتنی‬ ‫گەورەی هەدەپەی لێدەكەوێتەوە و دوای‬ ‫هەڵبژاردن و بەشداری ئەوان لەپەرلەمان‬ ‫گۆڕانكاریەكی مەزن بۆ توركیا و رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست دەبێت‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫ئاقدۆوان‪:‬‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی بەندە بە سەركەوتنی ئاك پارتی‬ ‫یــاڵــچــن ئــــاقــــدۆوان یــــاریــــدەدەری‬ ‫ســەرۆكــوەزیــرانــی تــوركــیــا دەڵــێــت‬ ‫« ئــەگــەر بــێ ـت‌و ئـــاك پــارتــی لــەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا سەرنەكەوێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی كۆتایی پێدێت‌و لەكاتی‬ ‫سەركەوتنیشمان وەك حكومەت درێژە‬ ‫بە پڕۆسەكە دەدەین»‪.‬‬

‫لەنێوان (جنێفی دوو)‬ ‫و (جنێفی سێ)دا‬

‫شێرزاد یەزیدی‬ ‫ئەو كۆبونەوەیەی لەمدواییەدا لەجنێڤ بەسترا لەنێوان نێردراوی‬ ‫نێونەتەوەیی ستیڤان دی مستورا‌و وەفــدی رۆژئــاوا كە پێكهاتبون‬ ‫لــەنــوێــنــەرانــی ئــیــدارەی خۆجێی دیــمــوكــرات ـی‌و پــارتــی یەكێتیی‬ ‫دیموكرات(پ‪.‬ی‪.‬د)‪ ،‬لەچوارچێوەی خۆئامادەكردندان بۆ كۆنگرەی جنێفی‬ ‫سێ‌‪ ،‬لەپێناو وەرچەرخاندنی پۆزەتیڤی زەبەالح لەهەڵوێستە نێودەوڵەتیی‌و‬ ‫نێونەتەوەییەكاندا لەئاست شۆڕشی رۆژئاوا‌و ئەزمونە دیموكراسیەكەی‬ ‫بەوپێیەی تاكە روبەرێكە لەسوریادا كە دەكرێت قسەی تێدا بكرێت سەبارەت‬ ‫بەشۆڕش ‌و كە مۆدێلێكی بۆ چارەسەری دیموكراسیانەی كێشەی بونی‬ ‫سوریی پێشكەشدەكات لەسەر بنەماكانی فرەیی‌و هەمەرەنگی‌و هاوبەشی‪،‬‬ ‫بەو پێیەی بەرەی پێشەوەیە لەجەنگی دژی تیرۆری نێودەوڵەتیدا‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی لەداستانی ئەفسانەیی كۆبانێدا بەئاشكرا دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫بەدرێژایی جوگرافیای رۆژئاوا لەعەفرینەوەتا خۆرئاوا تا (تل كۆچەر)‬ ‫لەخۆرهەاڵت‪ ،‬دوای درێژیی هەوڵە شكستخواردوەكان لەكۆمەڵێك هێزی‬ ‫هەرێمیی‌و سورییەوە تەنانەت كوردستانیش بۆ تەنگەتاوكردنی شۆڕشی‬ ‫رۆژئاواو ئەزمونەكەی لەئیدارەی خۆجێی دیموكراسیدا‪ ،‬كاركردن لەسەر‬ ‫ئابڵۆقەدان‌و خنكاندنی لەڕوی سەربازیی‌و دیپلۆماسی‌و ئابورییەوە‪.‬‬ ‫هەرچۆنێك بێت لەنێوان جنێف دوو و جنێف سێ‌ دا‪ ،‬فەزاییەكی‬ ‫دورو درێژ هەیە لەگەڵ روداو ‌و پێدراو گەلێكدا كە خۆیان سەپاندوە‪،‬‬ ‫وەرچەرخانگەلێكی دراماتیكی گــەورەش لەكۆی دیمەنی سوریی‌و‬ ‫هەرێمیدا‪ ،‬لەتایپە سێیەمەكەی جنێفدا بەئاشكرا دەردەكــەوێــت كە‬ ‫كورد خاوەنی سەنگێكی سیاسی‌و سەربازیین لەمیانی مۆدیلی ئیدارەی‬ ‫خۆسەریی دیموكراسییەوەو لەمیانی یەكەكانی پاراستنی گەل‪ ،‬ژن تاكە‬ ‫هێزە لەسەرخاكی خەباتگێڕی سوریی لەپێناو بەها مرۆییەكاندا كە بون‬ ‫بەالیەنێكی میحوەریی لەئامادەكاریی‌و رێكخستنەكانی بەستنی كۆنگرەی‬ ‫نێودەوڵەتیدا‪ ،‬لەكاتێكدا كە لە جنێف دوو دا‪ ،‬پیالنگێڕیی بۆ سەر كورد‬ ‫گەیشتە چڵە پۆپە‪ ،‬تا ئەو رادەیەی كە هەوڵی بەرهەمهێنانەوەی لۆزانی‬ ‫دوەم درا لەژنێڤدا‪ ،‬لەمیانی ‌ونكردنی ئەو پیالنگێڕیەوە كە بەمردویی‬ ‫ێ الیەنی‬ ‫لەدایكبو‪ ،‬لەو روانگەیەوە كە لە رۆژی بەستنی كۆنگرەكەدا بەب ‌‬ ‫كوردیی‪ ،‬بزوتنەوەی مێژو لە رۆژئاوادا هەنگاوە بنیاتنەرە مەزنەكەی خۆی‬ ‫دەنێت لەمیانی راگەیاندنی لەدایكبونی ئیدارەی خۆسەری دیموكراسی‬ ‫لەكانتۆنی جەزیرەدا‪ ،‬بۆئەوەی سەرجەم گرەوەكان بەرەو بەپەراوێزكردنی‬ ‫كورد‌و لەباربردنی شۆڕشەكەی‌و رۆڵە پێشەنگەكەی لە بەدیموكراسیكردنی‬ ‫سوریادا بچن‪.‬‬ ‫هەروەها هۆكاری سەرەكی لەشكستی جنێفدا‌و داخرانی ئاسۆی سیاسی‪،‬‬ ‫بریتیە لەنواندنی ناتەواو ‌و ئینتیقائیانەی ئۆپۆزسیۆن‌و پەراوێزخستنی‬ ‫بەڵكو ونكردنی پێكهاتە سورییە گەورەكان بەتەواویی‪ .‬رەنگە ئەوەش‬ ‫كە مایەی ئومێدە لەئەگەری سەركەوتنی جنێڤ سێ‌ دا‪ ،‬كەمترین‬ ‫لەزیندوكردنەوەی هیوا ئاشتیخوازەكاندا بێت‌و لەگەڕانەوەی ئیعتیبار بۆ‬ ‫چارەسەری سیاسیانەی تەوافوقی‪ ،‬كە ئەم نەفەسە نێونەتەوەییە نوێیەی‬ ‫لەپێدان‌و راوێژ لەگەڵ سەرجەم هێزە سەرەكیەكاندا‪ ،‬لەپێش هەموشیانەوە‬ ‫كورد كە لەگەڵ چونە ناوەوەمان بۆ ساڵی پێنجەمی تەمەنی قەیرانی‬ ‫سوریای وێرانكەردا سەلمێنراوە كە تەنیا ئەوانن خاوەنی پرۆژەیەكی‬ ‫دیموكراسییانەو هاوچەرخانەن بۆ چارەسەرو‪ ،‬بەهاوبەش لەگەڵ پێكهاتە‬ ‫جیاوازەكانی رۆژئاوادا بەعەرەب‌و سریانی‌و ‪ ..‬كە لەسەرەتای كۆنگرە‬ ‫بەدوایەكەكاندا بۆ گەڕان بەدوای دەرچەیەكدا لەزەلكاوی خوێنی سوریی‪،‬‬ ‫كورد وەك كارایەكی دەستپێشخەری مایەوە بە بەرنامەی كارو نەخشەی‬ ‫رێگاوە بۆ دەرچون لەقەیرانەكەو گشتاندنی ئەزمونەكەیان لەئیدارەیی‬ ‫خودی دیموكراسیانەدا لەسەر ئاستی سوریی وەك گشتێك بەجۆرێك‬ ‫كە گرەنتی بنیاتنانی سوریایەكی دیموكراسی فرەیی المەركەزیی بكات‪،‬‬ ‫ئــەوەش كە مایەی ئومێدە لێرەدا ئەوەیە كە جنێف سێ‌ پشت بەم‬ ‫چارەسەرە دەبەستێت كە تاكە گرەنتییە بۆ هێنانە دەرەوەی واڵت‬ ‫لەخوێنڕشتن‌و گەیشتن بەڕێكەوتنێكی نوێی نیشتمانی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫كە پایەكەی وەرگرتنی رۆحیەتی شۆڕشی رۆژئاوای بەدامەزراوە كراوە‬ ‫لەبازنەی مۆدیلە ژیارییەكەیدا ئیدارەی خۆجێی دیموكراسیانە لەسێ‌‬ ‫كانتۆنەكەدا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )517‬دو شةممة ‪2015/5/25‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫پشكۆ نەجمەدین‪ ،‬لە بەرنامەی «پەنجەمۆر»ی كەناڵی روداو‪:‬‬

‫من كەسێكم بۆ حزبایەتی دروستنەكراوم‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪:‬‬

‫سازدانی‪ :‬كەناڵی روداو‬ ‫ئامادەكردنی‪ :‬نەشوان‬

‫ساڵی ‪ 1953‬لە گوندی عەبابەیلێی شاری هەڵەبجە لە‬ ‫دایك بوە‬ ‫خوێندنی سەرەتایی‌و ناوەندی‌و ئامادەیی لە هەڵەبجە‬ ‫تەواو كردوە‬ ‫ساڵی ‪ 1977‬بڕوانامەی بەكالۆریسی لە زانستی‬ ‫كشتوكاڵی لەزانكۆی سلێمانی وەرگرتوە‬ ‫ساڵی ‪ 1974‬بەشداری شۆڕشی ئەیلولی كردوە‬ ‫كۆتایی ساڵی ‪ 1975‬پەیوەندی بە ریزەكانی كۆمەڵەی‬ ‫ماركسی لینینی كوردستان كردوە‬ ‫‪ 7‬ی نیسانی ساڵی ‪ 1978‬پەیوەندی بە هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان لەناوچەی هەورامان كردوە‬ ‫ساڵی ‪ 1978‬لێپرسراوی رێكخستنی كۆمەڵە بوە‬ ‫لەناوچەی هەورامان‌و هەڵەبجەو‪ ،‬ئەندامی لیژنەی ناوچەی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بوە لەناوچەی هەڵەبجە‬ ‫ئەندامی هەرسێ كۆنفرانسەكەی كۆمەڵەی رەنجدەرانی‬ ‫كوردستان بوەو‪ ،‬ساڵی ‪ 1984‬ئەندامی دەزگای ناوەندی‬ ‫راگەیاندنی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان بوە‬ ‫ساڵی ‪ 1985‬یەكێك لە دامەزرێنەرانی ئااڵی شۆڕش بوە‬ ‫لەمانگی ‪ 11‬ی ساڵی ‪ 1985‬لەسەر كێشەی ئااڵی شۆڕش‬ ‫هەتا بەهاری ساڵی ‪ 1988‬لە شاخ زیندانی كراوە‬

‫بەشی هەشتەم‬ ‫كەناڵی ئاسمانی روداو‪ ،‬لە بەرنامەی‬ ‫پەنجەمۆر‪ ،‬چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ‬ ‫مامۆستا پشكۆ نەجمەدین‪ ،‬ئەنجامدا‪،‬‬ ‫كە روداوەكانی دوای نسكۆی‬ ‫شۆڕشی ئەیلول‌و دەستپێكردنەوەی‬ ‫شۆڕشی نوێ‌و ملمالنێ‌و روداو و‬ ‫گۆڕانكارییەكانی ئەو قۆناغەی مێژوی‬ ‫سیاسیی كوردستان دەگێڕێتەوە‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی مامۆستا پشكۆ نەجمەدین‪،‬‬ ‫یەكێك بوە لە كەسێتییە ئاگادارەكانی‬ ‫ئەو مێژوەو خۆیشی خاوەنی كتێبی‬ ‫«ئەزمون‌و یاد»ە كە بە یەكێك لە‬ ‫كتێبە دانسقەكانی ئەو مێژوە دادەنرێت‪.‬‬ ‫«چاودێر» بە پێویستی زانی تەواوی‬ ‫چاوپێكەوتنەكەی كەناڵی روداو‪ ،‬بە‬ ‫شێوەی نوسراویش دۆكیۆمێنت بكات‌و‬ ‫بەچەند زنجیرەیەک باڵویبكاتەوە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬كاك نەوشیروان دێ‬ ‫بۆالتان بۆ زیندان‌و داوا دەكات‬ ‫راپۆرتێك بنوسیت چیت نوسی؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئێستا نازانم چیم‬ ‫نوسیوە‪ ،‬بەاڵم رەنگە بایی ئەوەم‬ ‫نوسیبێت كە ئەوان پێی رازی ببن‬ ‫بە حەقیقەت‪ ،‬هەڵبەتە ئەوە چەند‬ ‫قۆناغێك بوە من لە كتێبەكەمدا بە‬ ‫درێژی باسم كردوە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬هەر خۆت بوی یان بە‬ ‫كاك مەال بەختیار‪-‬یشیان نوسی؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬نا من هەر خۆم‬ ‫بەتەنیا بووم‪ ،‬بەاڵم پێشتر قسەیان‬ ‫ئێمە‬ ‫لەگەڵ ئەوانیش كردبو‪،‬‬ ‫پێكەوەش پاش ئەوەی ئەوان كۆنفرانس‬ ‫دەبەستن یان كۆبونەوەیەكی فراوان‬ ‫دەبەستن‌و ‪ 58‬كەس ئیمزای دەكات‬ ‫كە ئێمە لە سێدارە بدرێین‌و پاشان‬ ‫مەسەلەكە دێتە سەر سەركردایەتی‬ ‫كۆمەڵەو بەتایبەت كاك نەوشیروان‬ ‫دەڵێت بۆ منی بەجێبهێڵن‌و پاشانیش‬ ‫ئاوا دەردەكەوێت كە یان بە بڕیاری‬ ‫بە كۆمەڵ سێدارە دەكرێین یان ئەوەتا‬ ‫پاشگەز دەبینەوە بەو شێوەیەی كە‬ ‫ئێمە دەمانەوێت‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬ئێوە چاوەڕێی ئەوەتان‬ ‫دەكرد كە ئەو ژمارە زۆرە لەهاوڕێكانی‬ ‫پێشتری سەنگەرت ئیمزای ئەوە بكەن‬ ‫كە ئێوە لە سێدارە بدرێن؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬نا‪ ،‬راستیەكەی‬ ‫مرۆڤ توشی شۆك دەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫بەڕاستی ئێمە لە پەروەردەكردنی ناو‬ ‫كۆمەڵەو ژیانی رێكخراوەیی ناو كۆمەڵە‬ ‫فێری كادیرانمان كردبوو یەعنی ئەوە‬ ‫نەبوو لەژێر كاریگەریی كەسێك كە‬ ‫ئەم سیاسەتەی پێباشەو بەشێوەیەكی‬ ‫زۆر ویژدان مردوو یەعنی بیانەوێت تۆ‬ ‫بخەنە سەر وەزعێكی ئاواو ئەگەرچی‬ ‫ئەوانیش هەمووی ئەندامی كۆمەڵە‬ ‫نەبوون یەعنی كۆمەڵە زۆر كادیری‬ ‫لەوە زیاتری هەبوو‪ ،‬بەاڵم دیارە ئەوانە‬ ‫كۆكرابوونەوە كە دەكرا ئەو كارەیان پێ‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەگینا كادری كۆمەڵە هەبووە‬ ‫ئاگاداریشیان كردۆتەوەو نەهاتوە ئەو‬ ‫كادیرانەی كە لەوێبوون بەڕاستی هیچ‬ ‫پەیوەندیەكیشی بە ئێمەوە نەبوەو بە‬ ‫تەنها خۆی ‪ 58‬كەس بوون‌و بەتەنها‬ ‫ئەو ئیمزای نەكردوە‪ ،‬وتویەتی من‬ ‫ئیمزای كوشتنی سەركردەكانی خۆم‬ ‫ناكەم‪ ،‬چونكە سبەینێ لەوانەیە‬ ‫بۆمنیش هەر وا بكەن‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬مامەڵەكردنی ئەوان لە‬

‫زیندان لەگەڵ ئێوە بۆ نمونە جۆری‬ ‫خواردن دەیانهێشت ئێوە بخوێننەوە‬ ‫كتێبیان دەدانێ؟ بە چ شێوەیەك‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ دەكردن؟ جیاوازی‬ ‫چیە لە نێوان زیندانی كوردو بەعس؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬قۆناغەكان‬ ‫زۆر جیاواز بوون قۆناغی واهەبووە‬ ‫كەسێك بە هەفتە نەیزانیوە ئێمە‬ ‫لەكوێ زیندان بوین‪ ،‬رۆژگارێكیش‬ ‫هەبوە خەڵك هاتۆتە المان خزمەتی‬ ‫كردوین‌و كتێبیان بۆ هێناوین خواردنی‬ ‫باشیان بۆ هێناوین كەسوكارمان‬ ‫هاتونەتە المان كە لە زیندانەكانی‬ ‫ئەواندا بووین زۆر جار زیندانی تەنها‬ ‫بوین ‪ 5‬مانگ‌و ‪ 6‬مانگ خەڵك چی‬ ‫خواردوە لە مقەڕەكان ئێمەش ئەوەمان‬ ‫خواردوە‪ ،‬كەسێك نەیتوانیوە بێ‬ ‫هاتوچۆمان بكات جاری واش هەبوە‬ ‫لە زیندانی نێوەندی بوین‌و لە بەرگەڵو‬ ‫بەشێوەیەك ئەگەر شەڕو شتیش‬ ‫هەبوبێت خەڵك هاتوە هاتوچۆی‬ ‫كردوین‪ ،‬بەاڵم رەنگە جیاوازیەكە‬ ‫ئەوەبێت تۆ لە زیندانی حكومەتدا یان‬ ‫هەر دەوڵەتێك ئەگیرێیت با لەسەر هەر‬ ‫تاوانێك بێت كە تۆ حكوم دەدرێیت تۆ‬ ‫دەزانی كە ئەوەندە مەحكومی ‪ 10‬ساڵ‬ ‫ئەتبەنە قاوشێك پاڵی لێ ئەدەیتەوەو‬ ‫بەرنامەیەك بۆ خۆت دادەنێیت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تۆ كە لە زیندانی شاخدایت لە زیندانی‬ ‫شۆڕشدایت یەعنی ژیانت مسۆگەر نیە‬

‫هەندێ لە قۆناغەكانی زینداندا تەبعەن‬ ‫لە كتێبەكەشدا بە درێژی باسم كردوە‬ ‫كە توانیومە بخوێنمەوەو بنوسم بۆ‬ ‫نمونە گۆڤارمان لە شارەوە بۆ هاتوە‬ ‫لەالیەن برادەرانەوە‪ ،‬یەعنی ئەوە‬ ‫بۆ من بە سەرەتای بەخۆداچوونەوە‬ ‫بەتایبەتی بۆ ئەوە بوە بۆ مشتومڕی‬ ‫نوسین‌و شیعر‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬دەكرێ بڵێین بەبۆنەی‬ ‫ئەنفالەوە ئێوە رزگارتان بوو؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬رەنگە بەبۆنەی‬ ‫ئەنفالەوە كاك شێخ عەلی‪ ،‬لە ئەنفال‬ ‫لەبەر ئەوەی تەندروستی زۆر خراپ بوو‬ ‫لە زینداندا بۆیە بڕیاریاندا بیگوێزنەوە‬ ‫بۆ ئێران بە كۆپتەر یان بە هێستر‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی ناوچەكە زۆر سەخت بوو‬ ‫بە هەر حاڵ بڕیاریاندا كە ئەو ئازاد‬ ‫بكەن‌و من‌و كاك بەختیار بڕیاری‬ ‫ئازادكردنمان نەبو‪ ،‬كاك بەختیار‬ ‫ئەوكاتە لە مەڵبەندی ‪ 3‬بوو ئەو كاتە‬ ‫لە قەندیلەوە بردیانین بۆ قاسمە رەش‌و‬ ‫ساڵێك پاش ئێمە هەر لە زینداندا‬ ‫مایەوەو لە سەرەتاوە پەیوەندیمان‬ ‫هەبوو بەشێوەیەك لە شێوەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر پەیوەندیمان نەما‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من بەبۆنەی ئەنفال‌و رەقبوونەوەو‬ ‫دەردەسەریەی نەجاتم بوو گەیشتمە‬ ‫ئێران لە ئێران دەرفەتم هێناو خۆم‬ ‫دەرباس كردو وەكو پەناهەندەیەك‬

‫لێكۆڵینەوەو ئەمری ئیعدام‌و ئەم شتانە‬ ‫ئەو نامەیەیان بۆ هێناین وتیان دەبێ‬ ‫ئێوە ئاوا بنوسن ئێمە سێ چوار جار‬ ‫ئەو نامەیەمان نوسی‌و ئەوان بە دڵیان‬ ‫نەبوو ئاخر جار خۆیان كڵێشەیەكیان‬ ‫نوسی‌و وتیان دەبێ ئێوە ئاوا بینوسن‌و‬ ‫ئێمە قەناعەتمان پێنەبوو راستیەكەی‬ ‫مەسەلەكە ئەوەیە تۆ رێگا دەدەیت‬

‫دەگاتە ئەودیو پێم وایە لە سەردەشت‬ ‫كە دەگەیتە ئەوێ لەوێ هەست بەوە‬ ‫دەكەیت كە تۆ ئازادیت‌و رزگارت بوە؟‬ ‫یاخود دیسانەوە دەكەویتە زیندانێكی‬ ‫ترەوە؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬نا دیسانەوە بۆ‬ ‫یەكەمجار بوو دوای سێ ساڵ كە من‬ ‫بڕۆم بە رێگاداو البكەمەوە پاسەوانێك‬

‫پێم وابێت لە ئەزمونی فكرو رۆشنبیری‌و ئەدەب‌و نوسین‌و‬ ‫لێكۆڵینەوە رەنگە كارێكم كردبێت توانیبێتم هیچ نەبێ‬ ‫تەعویزی ئەو فەشەلبوونەم بهێنمەوە كە لە سیاسەتدا بینیم‬ ‫برادەرەكانی خۆت بتكوژن لەسەر‬ ‫ئەوەی كە تۆ پارچەیەك كاغەزیان‬ ‫بۆ نانوسیت من خۆم هەمیشە ئاوەها‬ ‫بیرم دەكردەوە كە تۆ ئەم هەموو‬ ‫سەركردەیە لەشەڕی ناوخۆدا بەدەستی‬ ‫یەكتر كوژراون‌و شتەكانیش وەك خۆی‬ ‫رۆشتون یەعنی بۆ تۆ نەمێنیتەوە بۆ‬ ‫تۆ ئەگەر لە زیندانی بەعسدا ئیعتراف‬ ‫بكەیت یان پاكانە بنوسیت‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫ئەگەر بۆ برادەرەكانت ئەگەر هیچ نەبێ‬

‫لە دوامەوە نەبێت ئەوە جۆرێكە لە‬ ‫زیندان‪ ،‬بەاڵم دیسانەوەش تۆ زیندانی‬ ‫مەینەتەكانی مێشكی خۆت‌و فیكری‬ ‫خۆت‌و ئەو وەزعەی بەسەر ئێمەدا‬ ‫هات‌و كە نەدەبوو بەسەر ئێمەدا بیهێنن‬ ‫دیارە بە هەقیقەت بە شێوەیەك لە‬ ‫شێوەكان هەست بەو ئازادیە ناكەیت‬ ‫كە من دەچمە ئێران‌و بەپێی ئەو‬ ‫ئەزمونەی كە خۆم هەمبوە من بڕوام‬ ‫بەهیچی نەماوە‪ ،‬چونكە پێشتر من‬

‫دوای لێكۆڵینەوەو فەرمانی لەسێدارەدان نامەیەكیان بۆ هێناین وتیان دەبێ ئێوە ئاوا‬ ‫بنوسن‪ ،‬ئێمە سێ چوار جار ئەو نامەیەمان نوسی‌و ئەوان بە دڵیان نەبوو ئاخر جار خۆیان‬ ‫كڵێشەیەكیان نوسی‌و وتیان دەبێ ئێوە ئاوا بینوسن بەاڵم ئێمە قەناعەتمان پێنەبو‬ ‫نە ئەزانی تا كەی زیندانی دەبیت نە‬ ‫دەزانی بەرنامەیەكت هەیە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬بیری راكردنتان نەكردەوە‬ ‫كە رابكەن؟‬ ‫مامۆستا پشكۆ‪ :‬چەندینجار لەو‬ ‫كتێبەدا باسم كردوە تۆ نەك لە شاخ لە‬ ‫كۆشكێكیشدا زیندانی كرابیت كە هەموو‬ ‫شتەكانی ژیانی تێدا فەراهەم كرابێت‬ ‫دیسانەوە بیر لە ئازادی دەكەیتەوەو‬ ‫بیر لە راكردنیش دەكەیتەوە‪ ،‬لە‬

‫خۆم تەسلیمی كۆماری ئیسالمی كرد‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬یەك شت هەیە كە زۆر‬ ‫جار باسی دەكرێت‌و وەكو بەڵگەش‬ ‫باڵودەكرێتەوە خۆشت رەنگە باش‬ ‫بیزانیت وەكو بەڵگە درابێت بە‬ ‫حزبەكانی تر ئەو نامانەی پێی‬ ‫دەگوترێت پاكانە ئێوە ناوی چی‬ ‫لێدەنێن‌و چۆن نوسیتان؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئەو نامەیە ئێمە‬ ‫لە زیندان بوین هەر سێكمان پاش‬

‫هەست بەچی دەكەیت؟ تەنانەت‬ ‫نەك كوردستان واڵتێكی دراوسێی‬ ‫كوردستانیش بەجێدەهێڵیت؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئەو كاتە هەست‬ ‫بەجۆرێك ئازادی دەكەیت هەست‬ ‫بە بونی خۆت دەكەیت كۆمەڵێك‬ ‫خەونت هەیە دەتەوێ لە ئەوروپا‬ ‫بەجێی بهێنی‪ ،‬بەاڵم دیسانەوە لەوێش‬ ‫دەكەویتە زیندانی غوربەت‌و تەنهایی‬ ‫بەشێوەیەك كە تۆ هەست دەكەیت‬ ‫ئەو ئازادیەی كە تۆ دەتەوێت وەكو‬ ‫مرۆڤێك مومارەسەی بكەیت لە هیچ‬ ‫شوێنێكی ئەم دنیایەدا نیە‪ ،‬بەاڵم‬

‫قۆناغێك لە شكۆی سیاسی ئێمەی‬ ‫كەم كردۆتەوە‪ ،‬بەاڵم سەرەنجام ئێمە‬ ‫توانیمان خوێنی خۆمان لە گەردنی‬ ‫ئەوان لێبكەینەوە‪ ،‬بەشێوەیەك لە‬ ‫شێوەكان ئێستا دەبێ ئەوان مەمنونی‬ ‫ئێمە بن كە ئێمە ئەو هەڵوێستەمان‬ ‫هەبوە‪ ،‬چونكە ئەگەر ئێمە بكوژراینایە‬ ‫هەرسێكمان چی دەبوو‪.‬‬

‫بڕوام بەوە نەبوە تەنزیمێك دروست‬ ‫بكەین‌و لە یەكێتی جیا ببینەوە ئێستا‬ ‫تەنزیمەكە دروست بوە دوای شەش‬ ‫مانگ جێم هێشت جگە لەوەی لە روی‬ ‫سایكۆلۆژیەوە زۆر ماندوو بوم بەراستی‬ ‫پێوسیتم بە پشودان‌و ئیسراحەت‬ ‫هەبوو بۆیە من ئێرانیشم بەجێهێشتو‬ ‫چومە ئەوروپا‪.‬‬

‫پەنجەمۆر‪ :‬دوای ئەوەی رزگارتان‬ ‫دەبێت‌و ئەنفال دێت‌و خەڵك هەمووی‬

‫پەنجەمۆر‪ :‬كە ئێران بەجێدەهێڵیت‬ ‫ئەو كاتەی سواری فڕۆكەكە دەبیت‬

‫دیارە موقارەنە ناكرێت بە زیندانەكانی‬ ‫بەرگەڵو ئەوروپاش بۆ من دەرگایەك‬ ‫بوو بۆ ئەوەی خۆم بناسم‌و بە فیكرو‬ ‫بۆچونی خۆمدا بچمەوە‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬بەاڵم بەرهەمی جوانت‬ ‫نوسی لە ئەوروپا پێم وابێ ئەزمون‌و‬ ‫یادت هەر لەوێ نوسیوە؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬جگە لە ئەزمون‌و‬ ‫یاد من ‪ 13‬بۆ ‪ 14‬كتێبم نوسیوە لە‬ ‫بواری ئەدەب‌و شعرو سیاسەتدا ئەویش‬ ‫بەشێوەیەك كە من دەگەمە ئەوێ‬ ‫بە دوو ساڵ واز لە ئااڵی شۆڕشیش‬ ‫دەهێنم واز لە هەموو حزبێك دەهێنم‬ ‫من كەسێكم‪ ،‬دروست كراوم هی‬ ‫حزبایەتی نیم‪.‬‬ ‫پەنجەمۆر‪ :‬ئەوان واز لە تۆ دەهێنن؟‬ ‫پشكۆ نەجمەدین‪ :‬ئەگەر وازیان‬ ‫نەهێنابێ ئێستا گەیشتونەتە ئەو‬ ‫قەناعەتەی كە وازبهێنن‪ ،‬راستە‬ ‫هەموویان هەوڵیانداوەو من سوپاسیان‬ ‫دەكەم كە هەوڵیان داوەو وجودیان بۆ‬ ‫من داناوە‪ ،‬بەاڵم بە رای من بەتەنها‬ ‫بە حزب‌و سیاسەت شەرت نیە بتوانی‬ ‫خزمەتی میللەتەكەت بكەیت كە لە‬ ‫ئەزمونێكدا فەشەلت هێنا ئەزمونی‬ ‫دیكە ئەزمون بكەیت من ئێستا پێم‬ ‫وابێت لە ئەزمونی فكرو رۆشنبیری‌و‬ ‫ئەدەب‌و نوسین‌و لێكۆڵینەوە رەنگە‬ ‫كارێكم كردبێت توانیبێتم هیچ نەبێ‬ ‫تەعویزی ئەو فەشەلبوونەم بهێنمەوە‬ ‫كە لە سیاسەتدا بینیم‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )517‬دو شةممة ‪2015/5/25‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەپایتەختی رۆشنبیری‪ ،‬شانۆیی «سەیركە‪ ،‬ئاوێنەكەت خۆڵی مردوی لێنیشتوە» نمایشدەكرێ‌‬ ‫هۆرێن غەریب‪ :‬سود لەرۆمانەكانی دادگایی‌و مەسخ – ی كافكا وەرگیراوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارە ئەمڕۆ ‪ 5/25‬لەهۆڵی تەالری هونەر‪،‬‬ ‫تیپی كۆڕی شانۆی با‪ ،‬شانۆگەری «سەیركە‪،‬‬ ‫ئاوێنەكەت خۆڵی مردوی لێنیشتوە» نمایش‬ ‫بكات‌و‪ ،‬تا رۆژی ‪ 2015/5/31‬بەردەوامدەبێت‪،‬‬ ‫ئەم شانۆییەش نوێترین بەرهەمی كۆڕی شانۆی‬ ‫«با»یە‪.‬‬ ‫لــەوبــارەیــەوە دەرهــێــنــەری ئــەم شانۆییە‬ ‫«هۆرێن غەریب» بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫شانۆییەكەمان زیاتر لەشەش مانگە پڕۆژەی‬ ‫لەسەر دەكەین‪ ،‬هێڵی چیرۆكی كارەكەشمان‬ ‫هاوشێوەی كارەكانی دیكەمان گەڕاوینەتەوە بۆ‬ ‫چیرۆكە لەبیركراوەكانی ژیانی رۆژانە‪ ،‬تەریب‬ ‫بەمەش ســود لەرۆمانەكانی «دادگــایــی» و‬ ‫«مەسخ»‪-‬ی كافكا وەرگیراوە‪ ،‬چیرۆكی سیان‬ ‫لەكارەكتەرەكانی ئەم نمایشەمان لەو دو‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫رۆمانەوە سەرچاوەی گرتوە‪.‬‬ ‫دەربارەی ناوەڕۆكی شانۆییەكە هۆرێن وتی‬ ‫«كارەكە لەو بەیانییەوە دەست پێدەكات كە‬ ‫یەكێك لەكارەكتەرەكان لەخەوێكی ناخۆشدایەو‬ ‫خەون بەكوشتنی خۆیەوە دەبینێت»‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬كارەكە بەگشتی‬ ‫لەم الیەنانەوە جیاوازە لەسەرجەم كارەكانی‬ ‫دیكەی كۆڕی شانۆی با‪ ،‬دەقی ئەم جارەمان‬ ‫لەزماندا سادەو لەمانادا قوڵە‪ ،‬لەگەڵ بونی زیاد‬ ‫لە دە حیكایەتی كارەكتەرەكان‪ ،‬لەسەر ئاستی‬ ‫ئەكتەریش‪ ،‬زۆرترین ژمــارەی ئەكتەر بونیان‬ ‫هەیە كە ‪ 13‬ئەكتەرن‪.‬‬ ‫وتیشی «وەك سینۆگرافیاو الیەنی بینینی‬ ‫كارەكە‪ ،‬ئەم كارە دیكۆرێكی گەورەی هەیە‪،‬‬ ‫یەكەمجارە لەكارێكی كۆڕدا‪ ،‬بەوشێوەیە دیكۆر‬ ‫ئامادەیی هەبێت»‪.‬‬

‫لەگەڵ یەكتردا‬ ‫‪ 69‬جار ئاهەنگی‬ ‫هاوسەرگیرییان‬ ‫ئەنجامداوە‬

‫تیپە خۆبەخشەكەی‬ ‫پیرەمەگرون بەنیازن‬ ‫«شۆڕشی قەڵەم» بەرهەمبهێنن‬

‫جوانترین پڕۆژە یاسا سەبارەت بەخواردن‬

‫دوای پێنج‬ ‫ساڵ شاجوان‬ ‫دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ سینەما‬ ‫لەسەركەوتوترین ئەكتەرەكانی بۆلیۆد‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ئەم فیلمە نوێیە‪ ،‬بواری‬ ‫بۆمن رەخساند كە بتوانم وەك كچە‬ ‫ئەكتەرێك جارێكی تر تواناكانی خۆم‬ ‫دەرخـــەم‪ ،‬بەتایبەتی لەئێستادا كە‬ ‫ئاستەنگی نوێ‌‌و جۆربەجۆر روبەڕومان‬ ‫دەبێتەوەو ئێمەش لەسەرمانە بەسەریدا‬ ‫زاڵ بین‪ .‬شاجوانی جیهانی ساڵی ‪1994‬‬ ‫هــاوســەری ئیهیشیك باتشان كوڕی‬ ‫ئەكتەری بەناوبانگ ئەمیتاب باتشان‪-‬ە‪،‬‬ ‫هاوسەرەكەشی ئەكتەرە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ بەهۆی ماندوبونەوە‬ ‫پێویستیت بەحەوانەوەیە‪،‬‬ ‫لــەكــاركــردنــدا پەلە مەكە‪،‬‬ ‫دەب ـێ‌ بزانی خۆشەویستی‬ ‫یەكجار بەختەوەرت دەكا‪.‬‬

‫ـ ســــەردانــــی شــوێــنــە‬ ‫مێژوییەكان گرنگە‪ ،‬لەو كارە‬ ‫نوێیەی هاتۆتە پێش دودڵ‬ ‫مــەبــە‪ ،‬خۆشەویستەكەت‬ ‫رێـــزت دەگــــرێ‌‪ ،‬ب ـێ‌ دڵــی‬ ‫مەكە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئــەم هەفتەیە بەخت‬ ‫یـــــاوەرتـــــە‪ ،‬هـــەلـــەكـــان‬ ‫بقۆزەرەوەو لەكیسیان مەدە‪،‬‬ ‫كەسێ‌ دڵی خۆیت دەداتێ‌‬ ‫بەوریاییەوە مامەڵە بكە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ سەفەرێك دێتە پێش‪،‬‬ ‫دیــاریــیــەكــیــش لــەڕێــدایــە‪،‬‬ ‫هـــەوڵـــمـــەدە بـــەم زوانـــە‬ ‫خۆشەویستی نــوێ‌ پەیدا‬ ‫كــەیــت‪ ،‬چــاوەڕوانــی هەلی‬ ‫گونجاو بكە‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ رۆژانێكی پڕ لەهیالكی‬ ‫دەبـــەیـــتـــە ســـــەر‪ ،‬بـــەاڵم‬ ‫لەدواجاردا پڕ دەبێ‌ لەئومێد‪،‬‬ ‫وریابە لەقسەكردندا بەرامبەر‬ ‫خۆشەویستەكەت هەڵە مەكە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ دو دڵیی‌و راڕایی بخەالوە‪،‬‬ ‫كــاركــردن هیالكی دەوێ‌‪،‬‬ ‫پەشیمان مەبەرەوە لەوەی‬ ‫كە دەیكەی‪ ،‬خۆشەویستیەك‬ ‫لەڕێگەدایە‪.‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی میلی بریتانی باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫فرەنسا لەخۆسازدانی هەڵمەتێكی نیشتمانیدایە‬ ‫بۆ دەركردنی پرۆژە یاسایەك‌و سزاو باج بخاتە‬ ‫ســەر ماركێت‌و ئــەو فرۆشگایانەی خــواردنــە‬ ‫نەفرۆشراوەكانیان هێشتا بەكەڵكی خــواردن‬ ‫دێت‌و فڕێدەدەن‪ ،‬بەشێوەیەكی گشتی یاساكە‬ ‫بــاس لەپاراستنی ژینگەو وزە دەكـــات‪ ،‬داوا‬ ‫دەكات لەتەموزی ‪ 2016‬بەدواوە‪ ،‬ئەو ماركێتانەی‬ ‫روبەرەكەیان ‪ 400‬مەتر چوارگۆشەیە‪ ،‬واژۆ بكەن كە‬ ‫ئەو خواردنەی نافرۆشرێت‌و بەكەڵكی بەكارهێنان سەرپێچیكار دەگاتە ئاستی بەند كردن بۆ ماوەی‬ ‫دێت پێویستە بیدەنە دامەزراوە خێرخوازییەكان‪ ،‬دو ساڵ‌و غەرامەكردن بەبڕی ‪ 75‬هەزار یۆرۆ‪.‬‬ ‫یان ئەو كارگانەی خواردنی گیانلەبەران ئامادە وەزارەتـــی ژینگەی فرەنساش رایگەیاند‪ ،‬كە‬ ‫دەكەن‪ ،‬یان بدرێتە ئەو كۆمپانیانەی لەبواری هەر تاكێكی فرەنسی سااڵنە ‪ 20‬كیلۆ خواردن‬ ‫ئــامــادەكــردنــی مـــادەی كیمیایی كشتوكاڵیدا فڕێدەدات‪ ،‬كە كۆی ئەم پارە بەهەدەردانە دەگاتە‬ ‫كاردەكەن‪ ،‬یاساكە باس لەوەیش دەكات‪ ،‬سزای ‪ 12‬بۆ ‪ 20‬ملیار یۆرۆ‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫تیپی شانۆی پیرەمەگرون‪ ،‬یەكێكە لەو تیپە سەركەوتوانەی‬ ‫كە ساڵی ‪ 2004‬لەالیەن ژمارەیەك گەنجی شارۆچكەكەوە‬ ‫دامەزراوە‪ ،‬سەرباری ئەم ماوە كورتەی دامەزراندن‪ ،‬توانیویانە‬ ‫دەیان كاری جوان‌و شایستە بێننە بەرهەم‪ ،‬یەكەم بەرهەمیان‬ ‫شانۆیی «خەونێك» بوە لەنوسین‌و دەرهێنانی «ئومێد‬ ‫كەمال»‪.‬‬ ‫ئومێد سەرپەرشتیاری ئەم تیپە بە «چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئێمە لەدروستبونی ئەم تیپە شانۆییەوە خۆبەخشانەو لەسەر‬ ‫ئەركی ئەندامانی تیپ‪ ،‬ئەم كارە شانۆییانەمان بەرهەمهێناوەو‬ ‫نمایش كراون‪« :‬خەونێك‪ ،‬سندوقی سكااڵ‪ ،‬شێتەكانی واڵتی‬ ‫من‪ ،‬خەون لەگەڵ چراكاندا‪ ،‬ئیتر بەخەونیش ناتانبینمەوە‪،‬‬ ‫هەڵەبجەو ئەنفال لــەژوانــی شەهیدبوندا‪ ،‬ئــەو قەڵەمەی‬ ‫لەسەرەتای تابلۆیەكا شكا‪ ،‬وەرن بەگریانمان پێبكەنن‪ ،‬گرەو‪،‬‬ ‫رەجەب تاوانبار نییە‪ ،‬ئەوانەی هەن نین ئەوانەی نین هەن‪،‬‬ ‫جەژنانەی جەژنمان خوێنە‪ ،‬مەملەكەتێكی سەیر‪ ،‬كوڕەكەی‬ ‫پاشاو شۆڕشی برسیەكان‪ ،‬شێتبون لەپێناو ئازادیدا‪»..‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ :‬جگە لەم كارە شانۆییانە چوار‬ ‫كورتە فیلمیشمان بەرهەمهێناوە ئەوانیش‪:‬‬ ‫«ئــاواتــی پاساریەكان‪ ،‬هەڵە‪ ،‬بمبورە هــاوڕێ‌‪ ،‬ئاكامی‬ ‫هەڵەكان»‪ ،‬سەرجەم ئەم كارانە لەنوسین‌و دەرهێنانی بەندەن‪،‬‬ ‫هەنوكە ئەندامەكانمان ‪ 12‬ئەندامن بەكوڕو كچەوەو سااڵنە دو‬ ‫چاالكیی نمایش دەكەین‪ ،‬لەئێستاشدا بەنیازی بەرهەمهێنانی‬ ‫كورتە فیلمێكین بەناوی «شۆڕشی قەڵەم»‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬رقی لەپۆلیس بو ‪ +‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی خــەوت‪ ،‬پرسیارە‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن‪ ،‬لەزەوادایە‪.‬‬ ‫‪-3‬نیوەی لولە‪ ،‬خواردنێكە‪ ،‬بێدەنگ‪.‬‬ ‫ێ ســەر‪ ،‬دوان لەكۆگا‪،‬‬ ‫‪-4‬كــەوی ب ‌‬ ‫نادیار‪ ،‬نیوەی بەخت‪.‬‬ ‫‪-5‬چیا‪ ،‬زیندەوەرێكە‪ ،‬لوت ئەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬زیرەك‪ ،‬نیوەی رەفە‪ ،‬هار‪.‬‬ ‫‪-7‬جۆرە بەرگێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬پایتەختێكی عەرەبیە‪ ،‬سیان‬ ‫لەسەبە‪ ،‬بچوك‪.‬‬ ‫‪-9‬دراوێكە‪ ،‬لەسازشدایە‪ ،‬مو‪ ،‬بەو‬ ‫ئەكوژێتەوە‪.‬‬ ‫‪-10‬نیوەی مراك‪ ،‬خەوی دوا بڕاو‪،‬‬ ‫ئارەزو‪.‬‬ ‫‪-11‬بــــچــــوكــــكــــردنــــەوەی ج ــل‪،‬‬ ‫روناككەرەوەیە‪.‬‬ ‫‪-12‬شاعیرێكی كۆچكردوی كوردە‬ ‫«پ»‪ ،‬مۆسیقا دەیناسێ‌‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬كاتژمێر ئەیناسێ‌‪ ،‬نەتەوەیەكن‪.‬‬ ‫‪-2‬قسەكردنی دو كەس‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-3‬خاپور‪ ،‬نیوەی قەومە‪.‬‬ ‫‪-4‬بچوك «پ»‪ ،‬نهێنی‪ ،‬بەلەشەوەیە‪.‬‬ ‫‪-5‬قاچ ‪ +‬پەڵە‪ ،‬درەختێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬نەخۆشییەكە «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫سەوز‪.‬‬ ‫‪-7‬حەزێكی مرۆڤە‪.‬‬ ‫‪-8‬خشڵێكە «پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-9‬وەك نەخۆشی وایە‪ ،‬خواردنەوەیە‪،‬‬ ‫لەگەڵ تەمەندایە‪.‬‬ ‫‪-10‬بــــۆ قــایــم كـــردنـــە‪ ،‬بەشێكە‬ ‫لەروخسار‪.‬‬ ‫‪-11‬شــاعــیــرێــكــی كــۆچــكــردوی‬ ‫فەڕەنسیە‪ ،‬زۆر «پ»‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-12‬بـــڕیـــنـــی زیـــــادەی گــۆشــتــە‪،‬‬ ‫شارۆكەیەكە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫زۆرن ئەوانەی هاوسەرگیرییان كــردوەو پەشیمانن‪ ،‬هەیە نەیكردوەو تامەزرۆیەتی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێچەوانەوە ئەلیكس‌و لیسای بریتانی تائێستا ‪ 69‬جار لەواڵتە جیاوازەكانی جیهان ئاهەنگی‬ ‫هاوسەرگیری خۆیان ئەنجامداوەتەوە‪ ،‬ئەلیكس تەمەنی ‪ 39‬ساڵەو لیسا تەمەنی ‪ 37‬ساڵ‪ ،‬لەنوێترین‬ ‫دوبارە كردنەوەی ئاهەنگەكەیان كە ‪ 70‬هەمینە‪ ،‬شاری بەترای گەشتوگوزری ئوردونیان هەڵبژارد كە‬ ‫‪ 230‬كیلۆمەتر لەعەمانی پایتەختەوە دورە‪ ،‬ئاهەنگی ئەلیكس‌و لیسا بەگۆرانی‌و موزیك‌و ئامادەبوانی‬ ‫ناوچەكە بەڕێوەچو‪ ،‬هەندێكی بەپێ‌ دەڕۆیشتن‌و جار جارەش بەسواری ئەسپ‪.‬‬ ‫جێی وەبیرهێنانەوەیە ئەم دو هاوسەرە لەشاری مانشستەر‪ ،‬لەساڵی ‪ 2011‬بۆ یەكەمجار‬ ‫ێ رەخساندن بــەردەوام سەرگەمەری‬ ‫هاوسەرگیرییان ئەنجامداوە‪ ،‬لەو مێژوە بــەدواوە بەپێ ‌‬ ‫گەشتكردنن‌و لەو كاتانەشدا بەپێی كلتورو دابونەریتی ئەو شوێنە ئاهەنگی هاوسەرگیریەكەیان‬ ‫نوێدەكەنەوە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دوای وەستانی بۆ مــاوەی پێنج‬ ‫ســاڵ بەهۆی ئەركی دایكایەتیەوە‪،‬‬ ‫خانمە ئەكتەری بۆلیود ئەیشیوارا رای‬ ‫باتشان لەرێی فیلمی (‪،)Jazbaa‬‬ ‫جارێكی تر گەڕایەوە نێو سینەما‪ ،‬لەو‬ ‫فیلمەكەدا ئەیشیوارا رۆڵــی دایكێك‬ ‫دەبینێت كــە مــنــداڵــەكــەی لــەالیــەن‬ ‫گروپێكەوە دەڕفێنرێت‪ .‬فیلمەكە كاری‬ ‫دەرهێنەری لەالیەن سانجای جوبتاوە‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪.‬‬ ‫شاجوانی جیهانی رابردو‪ ،‬كە یەكێكە‬

‫‪11‬‬

‫ێ وشەی «مە» كەوتبێتە كۆتایی‬ ‫لەوشەی «مە»‪ 35 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ :‬سەگرمە‪ ،‬بێخمە‪ ،‬برمە‪ ،‬قاورمە ‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬خەلیل مەستی‪.‬‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪info_chawder@yahoo.com :‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ئــەم رۆژانــــە كارێكی‬ ‫گونجاو دەگــریــتــە دەســت‪،‬‬ ‫ســـەرەتـــا الوازەو دواتـــر‬ ‫ئاواتت دێتە دی‪ ،‬دیارییەك‬ ‫لەخۆشەویستەكەتەوە دێت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ هەمو هەنگاوێك چێژێكی‬ ‫تــایــبــەتــی خـــۆی هــەیــە‪،‬‬ ‫هەواڵێكی خۆش لەڕێدایە‪،‬‬ ‫بەرامبەر خۆشەویستەكەت‬ ‫مۆنی مەنوێنە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ هەر تەنیا تۆ بێئومێد‬ ‫نەبویت‪ ،‬كاركردن بەرنامەی‬ ‫دەوێ‌‪ ،‬چاوەڕوانی‌و سەبریش‬ ‫دروشمی مرۆڤە‪ ،‬ناز بەسەر‬ ‫خۆشەویستەكەتدا مەكە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ئەم رۆژانە رۆژی بەختە‪،‬‬ ‫چــاوەڕوانــبــە بــۆ هەواڵێكی‬ ‫سەیر‪ ،‬پارەیەكی باش دێتە‬ ‫الت‪ ،‬لەخۆشەویستیدا بزەو‬ ‫خەندە ببارێنە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ هەتا دەكــرێ‌ ئاگات‬ ‫لەخۆت بێ‌‌و خۆت هیالك‬ ‫مــەكــە‪ ،‬كـــاری ب ـێ‌ سود‬ ‫بــیــركــردنــەوەی نـــاوێ‌‪،‬‬ ‫كــەســێــك دڵـــی خــۆیــت‬ ‫دەداتێ‌‪ ،‬وریابە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ مـــەرج نییە هەمو‬ ‫هــەوڵــەكــان ئامانجیان‬ ‫هەبێ‌‪ ،‬گرنگ كۆڵنەدانە‪،‬‬ ‫بەخەیاڵ مــەژی‪ ،‬لەوتەی‬ ‫خـــۆشـــەویـــســـتـــەكـــەت‬ ‫مەكەوەرە شكەوە‪.‬‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (517) 25-5-2015‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫(گفتوگۆ لەگەڵ مێژودا) باڵوكرایەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەزنجیرەی باڵوكراوەكانی ناوەندی‬ ‫رۆشنگەریی «چاودێر»‪ ،‬كتێبی (گفتوگۆ‬ ‫لەگەڵ مێژودا) تازەترین بەرهەمی ئەم‬ ‫ناوەندەیەو لەدو توێی (‪ )820‬الپەڕەی‬ ‫قەوارە گەورە بەچاپ گەیەندرا‪.‬‬ ‫ئەم كتێبە‪ )22( ،‬دیداری رۆژنامەوانی‬ ‫لەگەڵ كەسایەتییە دیارەكانی جیهاندا‬ ‫لەخۆگرتوە‪ ،‬كە رۆژنامەنوس‌و نوسەری‬ ‫بەناوبانگی ئیتاڵی (ئۆریانا فاالچی)‬ ‫ئەنجامیداون‪.‬‬ ‫كــتــێــبــەكــە (مــســتــەفــا زاهـــیـــدی)‬ ‫لەفارسییەوە وەریگێڕاوەتە سەر زمانی‬ ‫كوردی‌و نوسەرو رۆژنامەنوس (رزگار‬

‫گروپێك لەژنانی‬ ‫كورد‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫مندااڵن بەجلی‬ ‫كوردییەوە‪،‬‬ ‫هەرێمی كارا‪،‬‬ ‫گوندی گۆزلوجە‪،‬‬ ‫نزیك پاشماوەی‬ ‫شاری ئانی‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪،1912‬‬ ‫بەكامێرای‬ ‫(ا‪.‬لۆریس‪-‬كاالنتار)‬

‫فایەق) پێداچونەوەی بۆ كردوە‪.‬‬ ‫ئەم كتێبەی (فاالچی) گرنگییەكەی‬ ‫لەوەدایە كە ناوبراو توانیویەتی بوێرانەو‬ ‫راشــكــاوانــە ژیـــان‌و كەسێتی‌و روداوە‬ ‫سیاسییەكانی تایبەت بەو كەسانە كە‬ ‫چاوپێكەوتنی لەگەڵدا كردون بخاتەڕو‪،‬‬ ‫بەجۆرێك فاالچی توانیویەتی قۆناغێك‬ ‫لەقۆناغە هەرە پڕ روداو و كێشەكانی‬ ‫كۆتایی سەدەی بیستەم لەرێگەی دیدارە‬ ‫رۆژنامەنوسیەكانیەوە تۆمار بكات‪ .‬ئەم‬ ‫كتێبە تێكەڵەیەكە لەكاری رۆژنامەنوسی‌و‬ ‫نوسینەوەی مێژو‪ ،‬دەرخەری سایكۆلۆژیای‬ ‫چەندین كەسێتیی گرنگە‪ ،‬كە چۆن رەوتی‬ ‫روداوەكانیان لەدەستدا بوە‪.‬‬ ‫لەبارەی بایەخی ئەم چاوپێكەوتنانەو‬

‫گرنگی كــاری رۆژنامەنوسی‪ ،‬فاالچی‬ ‫لەپێشەكی ئــەم كتێبەدا دەڵــێــت‪:‬‬ ‫مێژوی ئەمڕۆ لەكاتی رودانــی خۆیەوە‬ ‫تۆماردەكرێت‪ ،‬دەتوانین وێنەی بگرین‪،‬‬ ‫دەتوانین بیكەین بەفیلم‪ ،‬دەتوانین‬ ‫لەسەر كاسێت تۆماری بكەین‪ ،‬هەروەكو‬ ‫مــن لەگفتوگۆكانمدا لــەگــەڵ چەند‬ ‫كەسێكی فــەرمــانــڕەوای جیهان‪ ،‬یان‬ ‫تێكدەرێكی رەوتی روداوەكان كردومە‪.‬‬ ‫دەتــوانــیــن یەكسەر باڵویبكەینەوە‪:‬‬ ‫لــەرۆژنــامــە‪ ،‬لــەرادیــۆ‪ ،‬لەتەلەفزیۆن‪،‬‬ ‫دەتــوانــیــن بــەگــەرمــاوگــەرمــیــی باسی‬ ‫بكەین‌و گفتوگۆی لەسەر بكەین‪ ،‬هەر‬ ‫لەبەرئەوەیشە من حەز لەرۆژنامەگەری‬ ‫دەكەم‌و هەر لەبەرئەوەیشە لێی دەترسم‪.‬‬

‫نیشتمانی داستان‬

‫ســەرچــاوە‪ :‬كتێبی «نیشتمانی‬ ‫داستان» كەلتوری كوردی لەچاوی‬ ‫توێژەرانی روسی‬

‫ئەردۆغان بۆ‬ ‫دەیەوێت خودا‬ ‫بەكوردی قسە بكات؟‬

‫ئیسالم بۆ ئێمە‪ ،‬وەك شمشێرێكی دو سەرە بوە‪ ،‬نەتەوە سەردەستەكانی وەك عەرەب‌و‬ ‫تورك‌و فارس‪ ،‬هەرجارەی بەسەرێكی‪ ،‬رۆحی نەتەوەیی ئێمەیان كوشتوە‪ .‬جارێك بەوەی‬ ‫ئیسالم نین‌و مافیانە بمانكوژن‪ ،‬جارێك بەوەی ئیسالمین‌و دەبێت شوێنكەوتەو غواڵمیان‬ ‫بین‪ .‬دەركەوتنی ئەردۆغان بەقورئانێكەوە لەناوچە كوردنشینەكانی توركیا‪ ،‬كە هاواری‬ ‫دەكرد» ئەوە ئێمەین‪ ،‬دەزگای دیانەت قورئانی بۆ كردون بەكوردی»‪ .‬واتە دیاری‌و‬ ‫دەسكەوتی ئەم سوڵتانە نوێیە قورئانە بەكوردی‪ ،‬وەك ئەوەی لەڕێی ئەم سوڵتانە‬ ‫فاشییەوە خودا بەكوردی قسەبكات‌و ئینسانی كورد بتوانێت لەخوداكەی تێبگات‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا كێشەكە نە خودایە‌و نە قورئان‪ ،‬چیرۆكەكە ئەوەنییە قورئان بەكوردی هەیە‬ ‫یان نا‪ ،‬بەڵكو ئەوەیە نەتەوەیەكی زیاتر لە‪ ٢٠‬ملیۆن كەسیی‪ ،‬تاڕادەی لەناوچون براون‪،‬‬ ‫سەرۆكەكەیان‌و هەزاران ژن‌و پیاو لەزینداندان‪ ،‬تەنها لەبەرئەوەی بەرگری لەكوردبونیان‬ ‫دەكەن‪ .‬دیوێكیتری تراژیدی وێنەكە بەرگری بەرەیەكی كوردییە لەهەرێم‌و لەباكوریش‬ ‫لەم فێڵكارییە كۆنەی سوڵتان رەجەب‪ ،‬كە زیاتر بەرەی پارتی‌و ئیخوانەكانە‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫بەتەواوی لەوتارەكەی عەلی قەرەداخی دەركــەوت‪ ،‬كە لەڕاستیدا گوتاری زۆرینەی‬ ‫ئیخوانەكانی كوردستانە‪ ،‬چاودێرانێكیش دەڵێن‪ ،‬ئەم بانگەشەیەی قەرەداخی لەسەر‬ ‫داواكاری بوەو تەواوكەری ئەو بانگەشە كوردییە ئیسالمییەیە بۆ سوڵتانەكەی توركیا‪.‬‬ ‫هێزی ئیسالمیی كوردی گەورە نابێت‪ ،‬تێناگەن كێشەی ئێمە‪ ،‬بەرگرییە لەبونمان‪،‬‬ ‫ئیتر پێش ئەوەی مسوڵمان بین یان نا‪ ،‬دینمان هەبێت یان نا‪ ،‬ئەوە هیچ بیانویەك‬ ‫نییە بۆ ئەوەی ئێمە نەتەوەیەكی جیاوازین‌و مافی ئازادبونمان هەیە‪ .‬ئەوانەیشی‬ ‫دەیانەوێت لەبایەخی سەركەوتنی هەدەپە كەمبكەنەوە‪ ،‬كە بوە بەئەگەرێكی بەهێز‪،‬‬ ‫یان لەسەرنەكەوتنی‪ ،‬دەبێت ئەوە لەبەرچاوبگرن كە‪-١ :‬ئەگەر هەدەپە رێژەی ‪%10‬ی‬ ‫بڕی‪ ،‬ئەوا بەهێزی تەواوی كوردەكانەوە ئەچێتە پارلەمان‌و ئومێدێكی زیاتر دەبەخشێت‬ ‫بەچارەسەری كێشەی كورد‌و چارەسەرەكان لەقەندیلەوە دەباتەوە ئەنقەرە‌و چەكی‬ ‫پەكەكە‌و سوپا بێدەنگ دەكات‪-٢ .‬بەبڕینی ئەو رێژەیە دەنگەكانی خۆی لە ئاك پارتی‬ ‫وەردەگرێتەوە كە پێشتر بەهۆی شێوازی كاندیدی سەربەخۆ‌و نەبونی لیستی حزبێكەوە‬ ‫دەنگیان زۆر بۆ ئەوان دەڕۆیشت‪ ،‬بەمەیش كورسییەكانی ئەردۆغان كەمتردەكات‌و دەبنە‬ ‫رێگر لەوەی بتوانێت دەستوربگۆڕێت بەئاراستەی سەرۆكایەتی‌و تاكڕەوی لەواڵتێكی فرە‬ ‫نەتەوەو فرە ئاینی‌و فرە كێشەی وەك توركیا‪ .‬وەك زۆرێك لەچاودێرانیش دەڵێن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەردۆغان ئەوەی بۆ بچێتە سەر‪ ،‬دۆخی توركیا وەك میسری لێدێت‌و ئەگەری كودەتا‬ ‫بەهێزە‪-٣ .‬بەهێزبونی ئەردۆغان لەسەر حسابی كورد‪ ،‬كارتی دەستی بەهێزتر دەكات‬ ‫بەرامبەر هەرێمی كوردستان‪ ،‬بەپێچەوانەوە بەهێزبونی كوردەكان‌و چونە پێشەوەی‬ ‫دۆسییەی كورد‪ ،‬زیاتر بااڵنسی هەرێمی كوردستان دەباتە پێشەوە‪.‬‬

‫ئاین بۆ تاك و دیموكراسی بۆ هەمووان‬ ‫رۆشنگەر خوازان!‬ ‫هەروەك لە كۆنفرانسی دابڕان (‪ 26‬و ‪ 27‬ی ئاداری ‪ – 2015‬سلێمانی)‬ ‫گفت درا سایتی «دوڕیان» دابمەزرێت؛ لە یەكەمین كۆبوونەوەی گشتی‬ ‫رۆشنگەرانیشدا (‪ 23‬ی نیسانی ‪ )2015‬ئاراستە گشتیەكەی پەسەندكرا؛‬ ‫شارەزایان راسپێردران‪ ،‬دیزاین‌و بەش‌و بڕگەكانی‪ ،‬بنەخشێنن‪ .‬لە دوا‬ ‫كۆبوونەوەی دامەزرێنەرانی دابڕانیشدا‪ ،‬دیزاینەكە هەڵسەنگێندراو دوا‬ ‫تێبینی لەسەر دراو ئیدی ‪ ..‬كاتی كردنەوە فەرمیەكەی هات‪.‬‬ ‫وا ‪ ..‬سایتی دوڕیان‪ ،‬بە پەیامی رۆشنگەری هاوچەرخەوە‪ ،‬دەكرێتەوەو‬ ‫بە رێبازی كرانەوەش‪ ،‬كردنەوەی ئەقڵ‌و رەخنەی ئەقاڵنی‪ ،‬لەم جیهانەی‬ ‫ماس میدیادا‪ ،‬دادەبەزێتە مەیدانی میدیای ئەلكترۆنی‪.‬‬ ‫دوڕیــان ‪ ..‬نەدەهاتە كایە‪ ،‬ئەگەر دڵنیا نەبین لەوەی هەناسەی‬ ‫رۆشنگەریمان‪ ،‬درێژ نەبێ‌و نەشبێتە مایەی مەیینی رەخنە مەعریفییەكان‬ ‫(ئەبستمۆلۆژیا)‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ‪ ..‬دەزانین‪ ،‬توێشەبەرەی سەفەرێكی سەختمان هەڵگرتووەو‪،‬‬ ‫هەڵەموتی جۆراوجۆری ئیسالمگەرای ئەقڵ داخراو‪ ،‬هەروەها كاردانەوەی‬ ‫سەلەفییە (فوندەمینتالیزم) چەشناو چەشنەكانمان لە بەردەمدایە‪.‬‬ ‫دەشزانین پێویستە هەڵمەت بۆ هەڵەموت هەڵەموت بەرین‌و پشت‬ ‫ئەستور بە رۆشنگەرانی راستەقینەش‪ ،‬بیری ورد لە سەركەوتنیشی‬ ‫بكەینەوە‪.‬‬ ‫دوڕیان ‪ ..‬دوڕیانی نێوان سەكۆی (مینبەر – تریبون) رۆشنگەرانی‬ ‫هاوچەرخ‌و سەكۆی كۆنەپەرستی‌و كۆنە پارێزانی سەدەكانی ناوەڕاستە‪.‬‬ ‫دوڕیان ‪ ..‬دوڕیانی ئەقڵی رەخنەی ئازادی سەردەمە لە بەرامبەر‬ ‫ئەقڵی داخراوی سەدەكانی ناوەڕاستدا‪.‬‬ ‫دوڕیــان ‪ ..‬رێی ئازادیخواز‌و یەكسانخوازان‪ ،‬لە رێی دەسەاڵتی‬

‫سەركوتكردن‌و‪ ،‬هەژمونی دواكــەوتــوی كۆمەاڵیەتی‌و‪ ،‬حوكمەكانی‬ ‫باوكساالری ‪ ..‬جوێ دەكاتەوە‪.‬‬ ‫دوڕیــان ‪ ..‬بۆ ئــازادی ویژدانە‪ ،‬لە بەرامبەر ئااڵ هەڵگرانی ئەو‬ ‫بێویژدانانە‪ ،‬كە بەناوی بەرگری لە خواوەندو ئاینەكان‪ ،‬ئازادی ئەندێشەو‬ ‫رەخنەی ئازاد‪ ،‬بە جەنجەڕی رقی چەق بەستوو‪ ،‬ئەنجن ئەنجن دەكەن‪.‬‬ ‫دوڕیان ‪ ..‬زادەی هەلومەرجێكی بابەتی ئەم جیهانە گۆڕدراوەیە‪،‬‬ ‫كە ئااڵ هەڵگرانی‪ ،‬بەرەو سیستەمێكی دیموكرات‌و سیكۆالر؛ ئەقڵ‌و‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیەكەشی‪ ،‬روەو رۆشنگەری‌و مۆدێرنێتە ‪ ..‬رێگای‬ ‫مێژووییان گرتووەتەبەر‪.‬‬ ‫رۆشنگەرانی ئازیز!‬ ‫پشت ئەستور بە یەكە یەكەتان‪ ،‬لە دەرەوەو ناوەوەی واڵت‪ ،‬دابڕان‪،‬‬ ‫خۆی لە سایتە باوەكان‪ ،‬لە بۆچونە سواوەكان‪ ،‬لە زوڕناژەنەكانی ژورە‬ ‫تاریكەكان‪ ،‬لە وتنەوەی توتیانەی دەقە چەقبەستووەكان ‪ ،‬دابڕا‪ .‬دە‬ ‫ئێوەش رۆشنگەران‪:‬‬ ‫دابڕان‪ ،‬بە ڕێی خۆتان لە بەرامبەر رێی كۆنەپەرستی‌و سەلەفیەتدا‬‫بزانن‪.‬‬ ‫بابەتی جۆراوجۆری بۆ بنێرن‪.‬‬‫هەواڵی بەردەوامی ئیسالمگەراو‪ ،‬سەلەفی‌و‪ ،‬دوژمنانی ئازادی‪ ،‬لە‬‫جیهان‌و ناوچەكەو كوردستاندا‪ ،‬بۆ بنێرن‪.‬‬ ‫رەخنەی لێبگرن‪ ،‬تێبینی پێشكەش بكەن‪.‬‬‫لەم رێیەدا ‪ ..‬هاوڕێی دابــڕان بن‪ ،‬هەتا هەموان ئامانجە دورو‬‫نزیكەكانی هەموان ‪ ..‬بهێنینە دی‪.‬‬ ‫دڵنیاش بن ‪ ..‬دابــڕان‪ ،‬دورە لە ئایدیۆلۆژیاو هەژمونگەری ‪..‬‬‫حزبەكان‌و دەسەاڵتەكان‪ .‬تەنها دەسەاڵتی رەخنەو ئەقڵە رۆشنگەرەكان‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی ئەبستمۆلۆژیان لەناو دابڕاندا هەیەو بەس!‬

‫بڕوا بەرزنجی‬

‫‪t‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪w‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪www‬‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫گفتوگۆیەکی باڵونەکراوە‬ ‫لەگەڵ دایکی فروغ فەروخزاددا‬

‫ذمارة (‪ )458‬دووشةممة ‪ 201٥/5/25‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫السلۆ کراسناهورکایی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫مامۆستای ئاخرزەمان‬

‫براوەی خەاڵتی ئەدەبیی مەن بووکەری ‪٢٠١٥‬‬

‫شااڵو حەبیبە‬ ‫السلۆ کراسناهورکایی‪ ،‬ڕۆماننووس‬ ‫و فیلمنامەنووس‪ ،‬بـــراوەی خەاڵتی‬ ‫ئەدەبیی مەن بووکەری جیهانیی ‪،٢٠١٥‬‬ ‫لەدایکبووی ‪١٩٥٤‬ــــی مەجاڕستانە‪.‬‬ ‫نووسەری ڕۆمانی «تانگۆی شەیتان»ـە‪،‬‬ ‫کە بێالتار کردوویە بە فیلم و ماوەی‬ ‫فیلمەکە حەوت کاتژمێرە‪.‬‬ ‫ڕۆمانی «تانگۆی شەیتان»ـی السلۆ‬ ‫کراسناهورکایی‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٨٥‬نووسراوە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩٤‬کراوە بە فیلم و ساڵی ‪٢٠١٢‬‬ ‫وەرگێڕدراوە بۆ سەر زمانی ئینگلیزی‪.‬‬ ‫خەاڵتی مەن بووکەر‪ ،‬کە بڕەکەی شەست‬ ‫هەزار پاوەندە‪ ،‬دوو ساڵ جارێک دەدرێت‬ ‫بە نووسەرێک؛ کە بەرهەمەکانی یان‬ ‫بە ئینگلیزی نووسیبێت‪ ،‬یان کرابن بە‬ ‫ئینگلیزی‪.‬‬ ‫السلۆ کراسناهورکایی لە نێوان دە‬ ‫ناودێرکراوی دیکەدا هەڵبژێردراوە‪ ،‬لە‬ ‫واڵتانی وەک لیبی‪ ،‬مۆزەمبیک‪ ،‬ئەفریکای‬ ‫باشوور و کۆنگۆوە‪ .‬ئەو کێبەڕکێی ئەم‬ ‫نووسەرانەی دەکــرد‪ :‬ئامیتاڤ گووش‪،‬‬ ‫ئیبراهیم ئەلکوونی‪ ،‬میتا کۆتۆ و فانی‬ ‫هۆ‪.‬‬ ‫ئەم خەاڵتە لە ‪٢٠٠٥‬ـــەوە دەستی بە‬ ‫کارەکانی کــردووە و یەکەمجار دراوە‬ ‫بە ئیسماعیل کــادارێ‪ .‬هەروەها فیلیپ‬ ‫ڕۆت و ئالیس مونرۆیش وەریان گرتووە‪.‬‬ ‫خەاڵتی مەن بووکەر دەدرێت بە تەمەنێک‬ ‫کاری ئەدەبی‪ .‬هەروەها هاوکاتی خودی‬

‫کراسناهورکایی‪ ،‬دوو وەرگێڕەکەیشی‬ ‫یەکی بە بڕی ‪ ١٥‬هەزار پاوەند خەاڵت‬ ‫دەکرێن‪ .‬وەرگێڕەکانی کتێبەکانی السلۆ‬ ‫کراسناهورکایی‪ ،‬بریتین لە «جــۆرج‬ ‫سیرتس» و «ئۆتیلی مالزێت‪».‬‬ ‫السلۆ کراسناهورکایی‪ ،‬بە بەرهەمە‬ ‫دوورودرێــژ و پێچەڵپێچەکانی ناسراوە‪.‬‬ ‫ئەدەبیاتی کراسناهورکایی زیاتر بە‬ ‫ئەدەبیاتی فرانز کافکا و ساموێل بیکێت‬ ‫بەروارد دەکرێت‪.‬‬ ‫مارینا ڤارنەر‪ ،‬مامۆستای زانکۆ و‬ ‫سەرۆکی کۆمیتەی داوەرانی ئەم خولەی‬ ‫خــەاڵتــی ئــەدەبــیــی مــەن بــووکــەر‪ ،‬لە‬ ‫ستایشی السلۆ کراسناهورکاییدا گوتی‪:‬‬ ‫«ئەدەبیاتی کراسناهورکایی بە هەمان‬ ‫شێوە دژوارە کە ئەدەبیاتی ساموێل‬ ‫بیکێت و دانتێ و کافکا دژوارن‪».‬‬ ‫الســلــۆ کــراســنــاهــورکــایــی کــە خۆی‬ ‫سەوداسەری کافکایە‪ ،‬دەڵێت‪« :‬کاتێک‬ ‫کافکا ناخوێنمەوە‪ ،‬بیری لێ دەکەمەوە‪.‬‬ ‫کاتێک بیر لە کافکا ناکەمەوە‪ ،‬دڵم بۆ‬ ‫تێفکرین لەو تەنگ دەبێت‪ .‬پاش ماوەیەک‬ ‫کە ئــەم دڵتەنگییە درێــژە دەکێشێت‬ ‫دیسان دەست دەبەم بۆ کتێبەکانی و‬ ‫دەیانخوێنمەوە‪».‬‬ ‫ســـــوزان ســۆنــتــانــگ‪ ،‬نـــووســـەر و‬ ‫بیرمەندی ئەمەریکی‪ ،‬ســەبــارەت بە‬ ‫السلۆ کراسناهورکایی گوتوویەتی‪« :‬ئەو‬ ‫مامۆستای ئاخرزەمانە‪».‬‬ ‫ڕۆمـــانـــەکـــانـــی دیـــکـــەی الســلــۆ‬ ‫کراسناهورکایی بریتین لە‪« :‬سیوبۆ‪ ،‬لەو‬ ‫خوارەوە»‪« ،‬جەنگ و جەنگ»‪.‬‬

‫ماڵئاوا کەریم شارەزا‬

‫السلۆ کراسناهورکایی‪ ،‬نووسەری ڕۆمانی تانگۆی شەیتانە‪ ،‬کە بێالتار کردوویە بە فیلم‬

‫ئەمڕۆ ئاوێنەکانتان خۆڵی مردووی لێ دەنیشێت‬ ‫ئا‪ :‬پێشەوا محەمەد‬

‫نووسەر و لێکۆڵەری کورد‪ ،‬کەریم شارەزا‪ ،‬شەوی هەینی ماڵئاوایی لە‬ ‫ژیان کرد‪.‬‬ ‫شارەزا‪ ،‬کە خاوەنی چەندین پەرتووکە لە بواری لێکۆڵینەوەی ئەدەبیدا‪،‬‬ ‫ماوەی چەند ڕۆژێک بوو باری تەندروستیی ناجێگیر بوو و بەهۆیەوە‪ ،‬شەوی‬ ‫هەینی ڕابردوو لە تەمەنی ‪ 85‬ساڵیدا گیانی لەدەست دا‪.‬‬ ‫كه‌ریم شاره‌زا خاوه‌نی زیاتر ل ‌ه ‪ ١٥‬كتێبی چاپكراو‌ه جگه‌ ل ‌ه بوونی‬ ‫چه‌ندین به‌رهه‌می تری ده‌ستنووس و خاوه‌نی سروودی (نه‌ورۆز‌ه مه‌ستم به‬ ‫‌نه‌غمه‌ی بوولبل‪ ،‬مه‌ستم ب ‌ه عه‌تری بنه‌وشه‌و سومبول)‪.‬‬ ‫كه‌ریم شــاره‌زا ل ‌ه ساڵی ‪ ١٩٢٨‬له‌ شاری كۆیه‌ له‌دایك بووه‌‪ ،‬یه‌كه‌م‬ ‫به‌رهه‌می ساڵی ‪ ١٩٥٢‬له‌ گۆڤاری هه‌ولێر باڵو كراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬یه‌كێك بوو‌ه‬ ‫ل ‌ه دامه‌زرێنه‌رانی لقی هه‌ولێری یه‌كێتـی نووسه‌رانی كورد‪ ،‬له‌ گرنگرترین‬ ‫به‌رهه‌مه‌ چاپكراوه‌كانی بریتین له‌‪( :‬ئازار و ژیان‪ ،‬گفتوگۆیەكی ئەدەبی‪،‬‬ ‫ئەفسانە لە شیعری كوردی و ڕێگەی دوور‪).‬‬ ‫بەیانی ڕۆژی شەممە‪ ،‬کەریم شــارەزا‪ ،‬لە ڕێوڕەسمێکدا لە گۆڕستانی‬ ‫دەروێش خدر لە کۆیە بە خاک سپێردرا‪.‬‬

‫کاتژمێر شەشی ئێوارەی ئەمڕۆ‪ ،‬کۆڕی‬ ‫شانۆی با‪ ،‬نوێترین نماییشی شانۆیی‬ ‫خۆیان لەژێر ناونیشانی «سەیرکە‪،‬‬ ‫ئاوێنەکەت خۆڵی مردووی لێ نیشتووە»‪،‬‬ ‫لــە تـــەالری هــونــەری شــاری سلێمانی‬ ‫پێشەکەش دەکات و بڕیاریشە تا ‪٣١‬ـی‬ ‫مانگ بەردوام بێت‪.‬‬ ‫«سەیركە‪ ،‬ئاوێنەكەت خۆڵی مردووی‬ ‫لێ نیشتووە»‪ ،‬نوێترین بەرهەمی كۆڕی‬ ‫شانۆی بایە‪ ،‬لە دەرهێنانی هۆرێن غەریبە‪،‬‬ ‫كە ماوەی زیاتر لە شەش مانگە پڕۆڤەی‬ ‫بۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫بە وتەی ڕێژەن جەمال‪ ،‬یاریدەدەری‬ ‫دەرهێنەری شانۆییەکە‪ ،‬ئــەم كــارەش‬ ‫هــاوشــێــوەی كــارەكــانــی دیــكــەی كــۆڕی‬ ‫شانۆی بــا‪ ،‬گــەڕاونــەتــەوە بۆ چیرۆكە‬ ‫لەبیركراوەكانی ژیانی ڕۆژانــە‪ ،‬تەریب‬ ‫بــەوەش‪ ،‬سوود لە ڕۆمانەكانی دادگایی‬ ‫‌و مەسخی كافكا وەرگــیــراوە و وتی‪:‬‬ ‫«چیرۆكی سیان لە كارەكتەرەكانی ئەم‬ ‫نمایشەمان لەو دوو ڕۆمانەوە سەرچاوەی‬ ‫گرتووە‪ .‬كارەكە لەو بەیانیەوە دەست پێ‬ ‫دەكات كە یەكێك لە كارەكتەرەكان لە‬ ‫خەوێكی ناخۆشدایەو خەو بە كوشتنی‬ ‫خۆیەوە دەبینێت‪».‬‬ ‫ڕێژەن جەمال ئاشکرای کرد‪ ،‬كارەكە‬

‫ژمارەی داهاتوو‪ :‬یادی چێخۆف‬

‫بە گشتی لــەم الیەنانەوە جــیــاوازە لە‬ ‫ســەرجــەم كــارەكــانــی دیــكــەی كــۆڕی‬ ‫شانۆی با‪« :‬لەسەر ئاستی دەق‪ :‬دەقی‬ ‫ئەمجارەمان لە زماندا سادە‌و لە مانادا‬ ‫قــوڵــە‪ ،‬لــەگــەڵ بــوونــی زی ــاد لــە (‪)10‬‬ ‫حیكایەتی كارەكتەرەكان‪ .‬لەسەر ئاستی‬ ‫ئەكتەر‪ :‬ئەم كارەی كۆڕ زۆرترین ژمارەی‬ ‫ئەكتەر بوونیان هەیە كە (‪ )13‬ئەكتەرن‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی سینۆگرافیاو الیەنی بینینی‬ ‫ئیشەكە‪ :‬ئەم كارە دیكۆرێكی گەورەی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە یەكەمجارە لە كارێكی كۆڕدا‬ ‫بەو شێوەیە دیكۆر ئامادەیی هەبێت‪».‬‬ ‫سەبارەت بە ئامادەبوونی ئەکتەر لەم‬ ‫کارە نوێیەیاندا‪ ،‬یاریدەدەری دەرهێنەری‬ ‫شانۆییەکە وتی‪« :‬ئەم نماییشە نوێیەمان‬ ‫لە ڕووی ئامادەبوونی ئەكتەرەوە تەواو لە‬ ‫كارەكانی تری كۆڕی شانۆی با جیاوازترە‪،‬‬ ‫ئەكتەر لەم كارەدا پێویستی بە وزەیەكە‬ ‫كە ئاسان بەدەست نایەت‪ ،‬لە سەروو ئەو‬ ‫وزەیەی كە هەر ئەكتەرێكی ئەم ئیشەمان‬ ‫بە درێژایی ئەزموونی خۆی كۆیكردۆتەوە‪،‬‬ ‫ئێمە پێویستمان بەئێنێرژییەكی زیاتر‬ ‫بووە‪».‬‬ ‫کۆڕی شانۆی با‪ ،‬ساڵی ‪ ٢٠٠٠‬دامەزراوەو‬ ‫تا ئێستا نۆ کاری شانۆییان ئامادە کردووە‬ ‫و هاوکات دوو وۆرکشۆپی تایبەت بە کاری‬ ‫شانۆیی ئەنجام داوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )458‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/25‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫الوانی ئەڵمانیا‬

‫لە ڕۆمانی «بەهەشتەکانی جیهاد»ی ئانا کوشنارۆڤادا‬ ‫ئاینی ئیســامە‪ ،‬بــە باڵوکردنەوەی ڕۆمانی‬ ‫«بەهەشــتەکانی جیهــان»‪ ،‬جارێکــی تــر‬ ‫سەرنجی خوێنەران و ڕەخنەگران و ناوەندە‬ ‫ئەدەبــی و میدیایییەکانــی ئەڵمانیــای بۆ‬ ‫ســەر باڵوبوونەوەی دیاردەی ســەلەفییەت‬ ‫و ڕادیکاڵبوونــی الوانــی ئەڵمانیا ڕاکێشــا‪.‬‬ ‫کۆشــنارۆڤا کە بە پلــەی یەکەم بۆ توێژی‬ ‫الوان دەنووســێت‪ ،‬لە ‪٢٠٠٩‬وە تا ئێســتا ‪٩‬‬ ‫کتێبی بــە چاپ گەیاندووە کــە ‪ ٣‬دانەیان‬ ‫ڕۆمانن‪.‬‬ ‫ئا‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬بەکر شوانی‬ ‫بەپێــی ئامــار و زانیارییەکانــی دەزگای‬ ‫هەواڵگریــی ناوخۆیــی‪ ،‬ســەلەفییەت‬ ‫چاالکترین بزووتنەوەی ئیســامییە لەسەر‬ ‫خاکی ئەڵمانیا‪ .‬بەشی زۆری سەلەفییەکانی‬ ‫ئەڵمانیــا نــەوەی ئــەو خێزانانــەن کە لە‬ ‫ســەردەمی جیــاوازدا وەك کۆچبــەر‪ ،‬یان‬ ‫پەنابــەر ڕوویان لــە ئەڵمانیا کــردووە‪ .‬لە‬ ‫ئەوروپایش‪ ،‬ســەلەفییەکان بۆ دامەزراندنی‬ ‫کۆمەڵگەیەکــی هاوشــێوەی کۆمەڵگــەی‬ ‫سەردەمی سەرەتاکانی ئیسالم تێدەکۆشن‬ ‫و بــۆ ئەو مەبەســتەیش پەنا بــۆ هەندێك‬ ‫کــردەوە دەبەن کە لە ئەڵمانیا و کۆمەڵگە‬ ‫ڕۆژئاوایییەکاندا دەخرێنە خانەی توندوتیژی‬ ‫و تیرۆر بە هەموو جۆرەکانییەوە‪ .‬بەگوێرەی‬ ‫هەمــان ســەرچاوەی پێشــوو‪ ،‬ژمــارەی‬ ‫ســەلەفییەکانی ئەڵمانیــا لــە ئۆکتۆبــەری‬ ‫ڕابردوودا گەیشتووەتە ‪ ٦٣٠٠‬کەس‪ .‬هەموو‬ ‫ســەلەفییەکانی ئەڵمانیا لەژێــر چاودێریی‬ ‫دەزگا ئەمنییەکانی دەوڵەتدان و ‪ ١٠٠‬تا ‪١٥٠‬‬ ‫کەسیشیان کە لە شارە جیاوازەکانی واڵت‬ ‫دەژین‪ ،‬خراونەتە خانەی «مەترسیدار»ەوە‬ ‫و لەژێــر چاودێریی تایبەتدان‪ .‬نزیکەی ‪٦٠٠‬‬ ‫ســەلەفی لە ئەڵمانیاوە چوونەتە سووریا و‬ ‫عێــرا ق و لــە ڕیزەکانــی داعــش و بەرەی‬ ‫نوسرەی سووریاییدا شەڕ دەکەن‪ .‬تا ساتی‬ ‫ئامادەکردنی ئەم بابەتە (ئادار ‪٦٠ ،)٢٠١٥‬‬ ‫کەس لەو ‪ ٦٠٠‬کەســە لە ســووریا و عێراق‬ ‫کوژراون‪ .‬لەگەڵ چڕبوونەوەی پەالمارەکانی‬ ‫ڕێکخراوی داعشــدا بۆ ســەر کوردســتان و‬ ‫عێراق و ســووریا‪ ،‬بابەتی ســەلەفییەکان و‬ ‫هەوڵەکانیان بۆ بە ئیســامکردنی کچان و‬ ‫کوڕانی ئەڵمان و ناردنیان بۆ ناو ڕێکخراوە‬ ‫توندڕەوەکانــی ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‪،‬‬ ‫جارێکــی تر بەهێــزەوە بۆ نــاو ئەجێندای‬ ‫سیاســی و کۆمەاڵیەتی و میدیای ئەڵمانیا‬ ‫گەڕایــەوە و تەنانــەت بــواری ئەدەبیاتــی‬ ‫ئەڵمانیشی گرتەوە‪.‬‬

‫ناوەڕۆك‪:‬‬ ‫ڕۆمیا کچی بنەماڵەیەکی باشە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ڕاستیدا دایك و باوکی زۆر نابینێت‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەوان کاتی خۆیان بە کار بەخشیوە‪ .‬هەتا‬ ‫ئــەو کاتەی داخوازییەکانــی دایك و باوکی‬ ‫(پلەی باشی خوێندن‪ ،‬ئارەزووی شتی تر)‬ ‫جێبەجــێ بکات‪ ،‬هیچ کێشــەیەك لە ئارادا‬ ‫نییە‪ .‬کاتێــك خوێندکارێکی نــوێ بەناوی‬ ‫یولیــان بۆ پۆلەکەی ڕۆمیــا دەگوازرێتەوە‪،‬‬ ‫شــەیدای ڕۆمیا و چاوە ســەوزە تۆخەکانی‬ ‫دەبێــت‪ .‬هــەوڵ دەدات ڕازی بــکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕەتکردنەوەیەکــی ڕوون لــە ڕۆمیــاوە‬ ‫وەردەگرێــت‪ .‬کەچــی دوای ماوەیــەك و‬ ‫بەشــێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو و سەرباری‬ ‫ئــەوەی لــە دوو جیهانی جیــاوازەوە دێن‪،‬‬ ‫دەبــن بــە هــاوڕێ‪ .‬دایکــی یولیــان پێش‬ ‫ماوەیەك خێزانی بەجێهێشتووە و باوکیشی‬ ‫خەمــی هیچــی نییــە و بــەردەوام لەســەر‬ ‫قەنەفە خەریکی بیرە خواردنەوەیە‪ .‬یولیان‬ ‫بــە فرۆشــتنی مــادەی بێهۆشــکەر الیەنی‬ ‫کەمی ژیانی خۆی و باوکی دابین دەکات‪.‬‬ ‫سەرباری ئەو جیاوازییانە‪ ،‬شتێك یولیان‬ ‫و ڕۆمیا پێکەوە دەبەســتێت؛ تامەزرۆبوون‬ ‫بــۆ ژیانێکــی تــر و هەرئەوەیــش بناغەی‬ ‫پەیوەندییەکەیانــە‪ .‬بــەاڵم پــاش ماوەیەك‬ ‫شتێکی چاوەڕوان نەکراو ڕوودەدات کاتێك‬ ‫بڕیــار دەدەن بەرلیــن بەجێبهێڵــن و ڕوو‬ ‫لــە بەرشــەلۆنە بکــەن‪ .‬لــەوێ‪ ،‬یولیان لە‬ ‫دیســکۆیەك حەپی هۆشبەر بە پۆلیسێکی‬ ‫مەدەنی دەفرۆشێت‪ ،‬بەو هۆیەوە دەستگیر‬ ‫دەکرێــت و ڕادەســتی ئەڵمانیــا دەکرێت و‬ ‫ناچار دەبێت سزای شەش مانگ زیندانیکردن‬ ‫بەسەرببات‪ .‬پەیوەندی ئەو جووتە دڵدارە‪،‬‬ ‫ئــەو تەنگژەیــەش تێدەپەڕێنێــت‪ .‬دواتــر‬ ‫یولیــان دەخرێتە قۆناخی تاقیکردنەوەوە و‬ ‫لەژێر چاودێریدا لــە زیندان ئازاد دەکرێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم یولیــان لــە ڕێــی هاندانی مــورادی‬ ‫هاوزیندانییــەوە بووە بە موســڵمان‪ .‬ڕۆمیا‬ ‫ناتوانێــت ئاینە نوێیەکــی یولیان تێبگات‪،‬‬ ‫کاتێــك مورادیش لە زینــدان ئازاد دەکرێت‬ ‫و الی یولیــان نیشــتەجێ دەبێــت‪ ،‬ئیــدی‬ ‫هەمــوو کێشــەکان پێکــەوە و بەجارێــك‬ ‫دەتەقێنەوە‪...‬‬

‫مژاری سەلەفی و ئیسالمی ڕادیکاڵ لە‬ ‫سیاسەت و میدیاوە بۆ دنیای ئەدەب‬ ‫بەدرێژایــی دوو دەیــەی ڕابــردوو‬ ‫بابەتــی ئیســامی سیاســیی ڕادیــکاڵ و‬ ‫هەڵسەنگاندن‪:‬‬ ‫پەرەســەندنی ڕەوتی ســەلەفی لە ناوەندە‬ ‫لــە ڕاســتیدا ڕۆمانــی «بەهەشــتەکانی‬ ‫سیاســی و کۆمەاڵتییەکان و لە میدیاکانی جیهــاد» بەشــێوەیەکی جیــاواز لــەوەی‬ ‫ئەڵمانیادا کاری لەســەر کــراوە‪ .‬بەاڵم لەم مــن لــە گێڕانەوەیــدا بــەکارم هێنــاوە‪،‬‬ ‫ســااڵنەی دواییدا بابەتی بە ئیســامکردنی دەســت پــێ دەکات‪ :‬یولیــان دەبێــت لــە‬ ‫گەنجانی ئەڵمانی و بردنیان بە ئاراســتەی یەکێــك لــە وێســتگەکانی ترامــی بەرلین‬ ‫ڕادیکاڵبوونــدا گەیشــتە تخووبەکانــی خــۆی بتەقێنێتەوە‪ ،‬بۆیە بە پشــتوێنێکی‬ ‫نووســینی ئەدیبــی و ڕۆمانیش‪ .‬تا ئێســتا بۆمبڕێژکراوەوە بەو ناوەدا دێت و دەڕوات‪.‬‬ ‫هەندێك لە نووسەرانی کتێب بۆ الوان دوای کاتێــك خەریکە خــۆی بتەقێنێتەوە‪ ،‬ڕێك‬ ‫ئــەو پرســیارە کەوتوون کــە بۆچی الوانی لــەو کاتــەدا ڕۆمیا دەبینێت کــە ماوەیەك‬ ‫ئەڵمانی دەچنە سەر ئاینی ئیسالم‪ ،‬ئەمجار زۆر لەوەوبــەر وازی لــە ئەم هێنــاوە‪ .‬لەو‬ ‫دەبــن بە کەســانی توندڕەو لە ئاکامیشــدا ســاتەدا گومانەکانی یولیان لــەوەی داخۆ‬ ‫بــە تاوانباری خۆتەقێنــەرەوە‪ .‬بۆ نموونە؛ کارێکی ڕاســت دەکات‪ ،‬زیاتر دەبن‪ .‬لێرەوە‬ ‫ئــەو بابەتــە لە کتێبــی پیشــەیی «بالك چیرۆکەکە بــۆ دواوە دەگەڕێتەوە و هەموو‬ ‫بۆکس جیهاد»ی مارتین شــۆبلەدا‪ ،‬یان لە شــتێك لەســەرەتاوە دەســت پێ دەکات‪:‬‬ ‫ڕۆمانی گەنجانــی «پەیڕەوکردنی ئاین»دا ڕۆمیا و یولیان چۆن یەکیان ناســی‪ ،‬چۆن‬ ‫لە نووسینی ئاگنێس هامەردا تاوتوێ کراوە بڕیاریان دا پێکەوە بژین‪ ،‬چۆن یولیان بوو‬ ‫و ئەو دوو نووســەرە چەند ســەرەداوێکیان بــە موســڵمان‪ ،‬چۆن دەبێت بە کەســێکی‬ ‫بۆ وەاڵمی ئەو پرسیارە دۆزیوەتەوە‪ .‬بەاڵم ڕادیــکاڵ و لەبــەر ئــەو هۆیــەش ڕۆمیا لە‬ ‫هەندێــك لە ڕەخنەگران هێشــتا دڵیان بەو دەســت دەدات و هتد‪ ...‬خوێنەر لە ڕەوتی‬ ‫کتێبانــە ئاو ناخواتــەوە و وەاڵمی تەواوی چیرۆکەکــە تێدەگات‪ ،‬بەاڵم جارێ نازانرێت‬ ‫پرسیاری هۆکارەکانی بە ڕادیکاڵبوونەوەی داخــۆ یولیــان خــۆی دەتەقێنێتــەوە‪ ،‬یان‬ ‫تێــدا نادۆزنــەوە‪ .‬ژنــە نووســەری ئەڵمان نــا؟ وەاڵمی ئەو پرســیارە لــە الپەڕەکانی‬ ‫ئانــا کوشــنارۆڤا (ســاڵی ‪ ١٩٧٥‬لە دایك کۆتاییدایە و ئەمەیش ڕۆمانەکە لە قاڵبێکی‬ ‫بــووە) کە لە زانکۆی الیپســتیگ زانســتی ورووژێنەردا دەهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫میسرناســی و شــوێنەوارزانی خوێنــدووە‬ ‫ئــەوەی بەتایبــەت لــەم بابەتــەدا‬ ‫و لــە نزیکەوە شــارەزای زمانی عەرەبی و سەرنجڕاکێشە‪ ،‬وەك لە پێشەکیشدا ئاماژەی‬

‫بــۆ کــراوە‪ ،‬ئەوەیــە‬ ‫چــۆن ڕادیکاڵبوونی‬ ‫نجێــك‬ ‫گە‬ ‫بە شــێو ە یە کی‬ ‫ژیرانــە دەخرێتــە‬ ‫ڕوو‪ .‬هەندێــك لــە‬ ‫ڕەخنەگــران پێیــان‬ ‫وایە ئانا کوشــنارۆڤا‬ ‫لــەم بــوارەدا لــەو‬ ‫نووســەرە‬ ‫دوو‬ ‫ناوهێنراوەی سەرەوە‬ ‫سەرکەوتووتر بووە‪.‬‬ ‫یولیــان ئەگەرچــی‬ ‫دوای بوونــی بــە‬ ‫موســڵمان‪ ،‬نــاوی‬ ‫خــۆی بــۆ عەبــدول‬ ‫دەگۆڕێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لــە ڕەفتــار و‬ ‫هەڵســەوکەوتەکانیدا‬ ‫شــتێك لــە یولیــان‬ ‫دەمێنێتــەوە و ئــەم‬ ‫ڕەهەندەیشی جاروبار‬ ‫لــە ڕووداوەکانــی‬ ‫ڕۆمانەکــەدا دێتــە‬ ‫پێشــەوە‪ .‬ڕۆمیایش‪،‬‬ ‫پاش ماوەیەك لەژێر‬ ‫کاریگەریــی یولیاندا‬ ‫دەچێتە سەر ئاینی ئیسالم‪ ،‬بەاڵم ئەم زۆر کۆمەڵگە ئیســامییەکان هەیە‪ .‬هەندێك لە‬ ‫لــە مژارەکەدا قوڵ نابێتەوە و وەك یولیان ڕەخنەگــران پێیــان وایە «بەهەشــتەکانی‬ ‫جیهــاد» باشــترین ڕۆمانــە ســەبارەت بە‬ ‫نابێت بە سەلەفییەکی توندڕەو‪.‬‬ ‫وەســفکردنی چۆنییەتی بە موسڵمانبوونی‬ ‫گەنجێکــی ئەڵمان و پاشــان قوڵبوونەوەی‬ ‫سەرئەنجام‪:‬‬ ‫بــە خوێندنــەوەی چەنــد وتارێکــی بەرەو ڕادیکاڵبوون و تێکەڵبوون بە ناوەندە‬ ‫ڕەخنەگرانــی ئەڵمــان ســەبارەت بــە ســەلەفییە وشك و توندڕەوەکان‪ .‬الیەنێکی‬ ‫ناســاندنی و خســتنەڕووی ناوەڕۆکــی ئەرێنیــی ئــەم ڕۆمانە ئەوەیــە چ لە ڕووی‬ ‫ڕۆمانــی «بەهەشــتەکانی جیهــاد»‪ ،‬بەســەرهات و چ لــە ڕووی کاراکتــەرەوە‬ ‫دەگەینــە ئــەو ئەنجامەی کە کۆشــنارۆڤا یــەك ڕەهەنــدی نییــە‪ .‬تەنیــا کاراکتــەرە‬ ‫هەمــوو هەنگاوەکانــی بە ســەرکەوتوویی سەرەکییەکان نا‪ ،‬الوەکییەکانیش بەوپەڕی‬ ‫ئەنجام داوە؛ بەســەرهات لێهاتووانە بنیات قورسایی خۆیانەوە دێنە ناو ڕۆمانەکەوە و‬ ‫نراوە‪ ،‬نووسەر ســەرکەوتووانە چیرۆکێکی بوونی خۆیان بەسەر خوێنەردا دەسەپێنن‪.‬‬ ‫ئەڤینــی ئاوێتــەی ئیســامی تونــدڕەو دوای «خەونــی کینشاســا» و «کچــی‬ ‫کــردووە و خوێنەر بــۆی دەردەکەوێت کە نەخــوازراو»‪« ،‬بەهەشــتەکانی پارادیس»‬ ‫نووســەر زانیاریی زۆری دەربــارەی ئاینی سێیەم ڕۆمانی ئانا کوشنارۆڤایە‪.‬‬ ‫ئیســام و یاســا و ڕێســاکانی ئەم ئاینە و‬

‫مونەمنەمات‬ ‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌ینووسێت‬

‫ێ تازە دەســتم بە نووســینی شــیعر دەكرد‪ ،‬وێنەی شــاعیرەكان‬ ‫كات ‌‬ ‫لە كتێبی مێژووی ئەدەبیاتی كوردی مامۆســتا عەالدین سەجادی جێی‬ ‫ســەرنجی بەردەوامــم بــوون‪ ،‬زیادەڕۆیــی نییە گەر بڵێم حــەزم دەكرد‬ ‫ێ لــە ڕۆژان منیــش ببمە یەكێك لەو ســوڵتان و میرانەی كە لەژێر‬ ‫ڕۆژ ‌‬ ‫وێنەكانیاندا ئیمزایەكی سەیر هەبوو (تا دواتر زانیم ئیمزای هونەرمەندی‬ ‫گەورە بەدیع باباجانە)‪ .‬وێنەی شــاعیرە كالسیكەكانی كوردم لەدوتوێی‬ ‫كتێبەكــەدا دەبینی‪ ،‬بە سەرســوڕمانەوە ســەیری جلوبــەرگ و ڕیش و‬ ‫سەروســیمام دەكردن‪ ،‬نالی‪ ،‬مەحوی‪ ،‬مەولەوی‪ ،‬بابەتاهیری هەمەدان‪،‬‬ ‫مــەالی جەبــاری و ســالمی ســنە و حەریــق و ئــەدەب و بێســارانی و‬ ‫مەجــدی و ئەحمــەدی خانی ‪ ..‬هتد‪ ،‬مێزەرەی جیــاواز لەوەی باوكم و‬ ‫ســەدریەی جیــاواز لەوانەی حاجییەكانی مزگەوتــە نزیكەكەی ماڵمان‪.‬‬ ‫ێ و قەڵەمكراو‪ ،‬هەنیەی ســاف و نوورانی‪،‬‬ ‫ێ گر ‌‬ ‫ڕدێنی لوول ‪ ..‬بەاڵم ب ‌‬ ‫یەخــەی بــە نەقش و پــاك‪ ،‬قۆپچەی زیوینی جــوان و مەحكەم‪ ،‬برۆی‬ ‫باریك و ســمێڵ ئەســتوور‪ ،‬لووتــی بچووك و بەرز‪ ،‬مــوو ڕەش و چاو‬ ‫گــەورە‪ ،‬برژانــگ كورتی چەناگە درێژ‪ .‬ئەوســا حەزم دەكرد منیش ئاوا‬ ‫نەقــش بكرێم‪ ،‬ئەو وێنانــە وایدەكرد چەندین جار لەبەرخۆمەوە دیالۆگ‬ ‫لەگەڵ ئەو شــاعیرانە ئەنجام بدەم‪ ،‬پێموابوو شــاعیربوون ئەو هەیبەت‬ ‫و ویقــار و پۆشــتەییە مســۆگەر دەكات‪ ،‬خــۆ لەوانەیشــە جوانــی ئەو‬ ‫وێنانە الی من لەوەوە هاتبێت كە نەمدەویســت دانیپیابنێم چەند خۆم‬ ‫ێ دەچن؟‬ ‫بە ناشــرین دەزانی‪ .‬هەمیشــە پرســیارم دەكرد ئەمانە لە ك ‌‬ ‫تەنانەت پێشــم ســەیر بوو ئەو ســوڵتان و میرانە ئەو كوردییە جوانە‬ ‫ێ فێریبوون؟ تا گەورەتر بــووم و زانیم‬ ‫بزانــن‪ ،‬دەمگــوت ئاخۆ لە كــو ‌‬ ‫ئەو وێنانە لە ســوڵتانەكانی عوســمانی و میرەكانی فارس و والیەكانی‬ ‫ئیســامی دەچــن‪ ،‬بە تایبەتی هونــەری وێنەی دەستنووســە كۆنەكان‬ ‫كــە پێــی دەڵێــن مونەمنەمــات كە فارســەكان لە ســەدەی حەفتەمی‬ ‫زاینیەوە دەســتێكی بااڵیان تیادا هەبووە‪ ،‬هەرچەندە بیزنتی و هندی و‬ ‫ێ‬ ‫عوســمانیەكان‪ ،‬تەنانەت پێشتر چینیەكانیش ئەو دەستنووسانەیان پ ‌‬ ‫ڕازاندۆتەوە كە لەســەر پێستی ئاژەڵ تۆمار دەكران‪ .‬مونەمنەمە مانای‬ ‫فــراوان لەخــۆ دەگرێت‪ ،‬بەو وێنە و زەخرەفــە بچووكانە دەگوترێت كە‬ ‫دیكۆمێنــت و دەستنووســەكانی پێدەڕازایەوە‪ ،‬بەرگی ڕەنگداری بۆ ئەو‬ ‫داســتان و ئەفســانانە پێدەكرا كە لە مەجلیسی سوڵتانەكاندا دەخرانە‬ ‫بەر قســەوباس‪ ،‬هەروەها پۆرترێتی ســوڵتان و میرەكانیشــی پێكراوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئیسالم دژی ئەو جۆرە هونەرە بووە و بە حەرامی لە قەڵەم‬ ‫داوە و هەمیشــە هونەرمەندەكانــی ئــەو هونەرە لە پەراوێــزدا ژیاون و‬ ‫نەیانتوانیوە لە سەردەمی خۆیاندا ئیمزا لەسەر وێنەكانیان بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ســەردەمی عەباســیەكاندا مونەمنەمە پەرە دەسەنێت و خەلیفەكانی‬ ‫عەباسی كۆمەڵێكی زۆر لەو وێنانە دەگوازنەوە بەغدا‪ .‬تەنانەت ئێستاش‬ ‫لــە ئێــران و توركیا ئــەو هونەرە قوتابخانــەی تایبەتــی هەیە و وەك‬ ‫میراتێكــی فەرهەنگــی و كلتــووری گرنگی زۆری پێدەدرێــت‪ .‬من لەوە‬ ‫دەگــەم كــە هونەرمەندێكــی گەورەی وەكــو بەدیع باباجــان لە ڕێگەی‬ ‫ئەم جۆرە تەماهی كردن و وێكچواندنە ویســتویەتی وەكو میر و شــا و‬ ‫سوڵتان نەقشیان بكا و پایەی شاعیرانی كورد بەرز بكاتەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەو وەســفانەی مامۆســتا عەالدین ســەجادی لە نامەیەكدا بۆ باباجان‬ ‫ێ‬ ‫شــێوەی و ئەدگاری شاعیرەكانی بۆ وێنا دەكا وەكو خۆی دەریدەهێن ‌‬ ‫و نەقشــیان دەكا‪ ،‬لەوەشــدا هونەرمەند بەدیع باباجان باشی بۆچووە‪،‬‬ ‫چونكــە لە ســەردەمی عوســمانی و قاجاریــدا‪ ،‬تەنانەت لــە خۆرئاوای‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاستیشدا ئەدەب و هونەر وابەستەی مەجلیسی سوڵتان‬ ‫و شا و میرەكان بوون‪ ،‬ئەدەب و هونەر بۆ سەواد و عامی خەڵك نەبوو‪:‬‬ ‫هەر چێژیشیان لێوەرنەدەگرت‪ ،‬ئەوەندەی چێژیان لە بەیت و بالوورە و‬ ‫هونــەری میللیەوە وەردەگرت‪ ،‬خۆ بتهۆڤن پیانۆی بۆ خەڵك نەدەژەنی‬ ‫گەر لە چینی ئوروستوكرات نەبووا‪ ،‬ئەو هۆاڵنەیش كە دەكرا مۆسیقای‬ ‫تێــدا بژەنرێت هەر الی میر و شــاكان دەســتدەكەوت‪ .‬لێرەوە باباجان‬ ‫مافــی خۆیەتــی هەمــان پلەوپایە بداتە شــاعیرانی كوردیــش‪ .‬لەوەش‬ ‫دەگەم كە ئەوە ئەوپەڕی خۆشەویســتی بووە بۆ بەرهەم و كەســایەتی‬ ‫ئەو شــاعیرانە‪ .‬بەاڵم كــە گەورەتر بووم و تا ڕادەیەك تاقەتم بەســەر‬ ‫خوێندنــەوەی شــیعری كالســیكدا پەیدا كرد‪ :‬ئەو وێنانــە ورد و خاش‬ ‫بوون‪ ،‬زانیم شــاعیرانی كــورد زۆربەیان ( ئەوە گەر نەڵێم هەموویان )‬ ‫نــەك وێنە و مونەمنەماتیان نەبووە‪ ،‬بەڵكو زۆربەیان گۆڕغەریب بوون‪،‬‬ ‫حاجی قادر نەك میر و شــاهانە نەژیاوە‪ ،‬ناشــزانین كە لە كۆیە دەركرا‬ ‫بــە كوێشــدا گوزەری كــرد ؟ ئەو كۆیەیــەی حاجی خــۆی لەبارەیەوە‬ ‫ێ (هەر وەكو شــارانیتر كەس ئاشــنای كۆیە نەبوو‪ . .‬شــوهرەتی‬ ‫دەڵ ‌‬ ‫ئەبیاتــی من خەڵكی لەســەر كۆكــردەوە)‪ .‬نالی ئەو كاتەی لە شــاری‬ ‫ێ بزنی بەخێو دەكرد (وەك مەســعود محەمــەد لە زاری‬ ‫مەككــەدا ســ ‌‬ ‫باوكی دەیگێڕێتەوە) زۆر لەوە نەدارتر بووە‪ ،‬دانیشــێت و پۆرترێتی بۆ‬ ‫بكێشــرێت‪ ،‬ڕاســتە شــیعرەكانی هەزاران میر و شا دێنێ‌‪ ،‬بەس ئەدگار‬ ‫و ســەرو ســیمای ‪ :‬زارە وەكو هیالل‪ ،‬نەحیفە وەكو خەیاڵ‪ ،‬پۆرترێتی‬ ‫ێ ‪ :‬هێندەی بەســە بكەوێتە زار و بە دڵدا بكا خوتوور‪.‬‬ ‫شــاهانەی ناو ‌‬ ‫بەرامبــەر ئەو خەیاڵە خۆشــانەی بە شــاعیربوونەوە دەمبینی‪ ،‬ســاتی‬ ‫بە ئاگا هاتنەوەم هێشــتا نەهاتووە‪ ،‬ئێســتایش بە خەیاڵ حەز دەكەم‬ ‫شــاعیرە كالســیكیەكانمان هەر بەو بەرگە پاك و پۆشتانەوە وێنا بكەم‬ ‫كە لەگەڵ ئاســتی بەرزی شــیعریان یەكدەگرێتەوە‪ ،‬هەرچەندە بینینی‬ ‫وێنەی ڕاستەقینەی ناری و قانع و بێكەس و ئەسیری و عەبدولاڵ گۆران‬ ‫بەو هەموو الوازی جەســتە و لۆچی ڕوخسار و بەرگی تۆزاوی ئەندێشە‬ ‫و موعاناتەوە‪ ،‬جار جارە نقورچ لە خۆشباوەڕیم دەدەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )458‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/25‬‬

‫‪3‬‬

‫ئۆلیسی جەیمز جۆیس‬ ‫خۆرخە لویس بۆرخیس‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬شادی نیکخا‬ ‫من یەکەم موسافیری ئیسپانیم کە پێم‬ ‫ناوەتە کەناراوەکانی ئۆلیس‪ ،‬مەڵبەندێکی‬ ‫شکۆداری کەوینەکراو‪ ،‬کە بەرلەمە "والێری‬ ‫الربــروود" بــە وردبینیــی ئەندازیارێکــی‬ ‫داڕشــتنی خەریتــە‪ ،‬لــە نووســینە بــە‬ ‫ئەژمارەکانی خۆیدا‪ ،‬هێمای بۆ داناوە‪.‬‬ ‫بەم حاڵەوە‪ ،‬ئەوەی کە من باسی دەکەم‪،‬‬ ‫هێشــتا بازدانــە بەســەر ســنوورگەلێکی‬ ‫سەرســەخت و تێپــەڕدا‪ .‬باســی هەمــوو‬ ‫ئــەو شــتانەتان بۆدەکــەم کــە منەتبارم‬ ‫پێیــان‪ .‬ستایشــێکی سوپاســگوزارانە‬ ‫لــە تاریکوڕوونێکــی تێکتەنــراودا‪ .‬وەکو‬ ‫گێڕانــەوەی ئــەو گەشــتیارانەی زەمەنی‬ ‫کــۆن‪ ،‬کاتێــک واڵتــە تازەدۆزراوەکانیان‬ ‫بــۆ بیاباننشــینەکان وەســف دەکــرد‪.‬‬ ‫چیرۆکگەلێک ســەبارەت بە ئامازۆنەکان و‬ ‫ئیمپراتۆرییەکان‪ .‬تێکەاڵوێک لە ڕاســتی و‬ ‫ئەفسانە‪.‬‬ ‫دانــی پێــدا دەنێــم کــە مــن هەمــوو‬ ‫رێگاکەمــم‪ ،‬لەم ‪ ٧٠٠‬الپەڕەیــەدا بەڕوونی‬ ‫نەبینییــەوە‪ .‬دانــی پێدا دەنێــم کە تەنیا‬ ‫پارچــە پارچەیەکــی بــەر مــن کــەوت و‬ ‫ئەوەندەی کە تائێســتا پێی گەیشــتووم‪،‬‬ ‫نەترســی و ڕەوابوونێکــی دڵنیاکەرەوەیە‬ ‫لــە هەموو لێــدوان و زانیارییەکانی ئێمە‪،‬‬ ‫ســەبارەت بــە شــارێک کــە بەبــێ هیچ‬ ‫مەبەســتێک‪ ،‬پێوەندییەکــی نزیکانــە‪،‬‬ ‫هەموو شەقامەکانی دەگرێتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بیهێنێتە ناو واقیعێکی بەرھەستەوە‪.‬‬ ‫جەیمــز جۆیــس ئیرلەندییــە‪.‬‬ ‫ئیرلەندییــەکان لــە دورگــەی بەریتانیادا‪،‬‬ ‫بــۆ سەرکێشــی و یاخیگەری ناســراون‪.‬‬ ‫ئەوان کەمتر لە خزمە لۆردەکانی خۆیان‪،‬‬ ‫گوێیان بە ڕێسا و ڕێزمانی زمان دا‪ .‬کەمتر‬ ‫نیــگای خۆیان بۆ ســاف و بریکەدارکرنی‬ ‫مانــگ تەرخان کرد‪ .‬کەمتــر بەھرەیان بۆ‬ ‫کردنــەوەی نھێنیــی ڕووبــارە تێپەڕەکان‬ ‫لە دێڕی ھۆنــراوە خەماوییەکاندا تەرخان‬ ‫کــرد‪ .‬نووســینی ئینگلیــزی‪ ،‬بەتونــدی‬ ‫لەالیەن ئەوانەوە ھێرشــی کرایەسەر و بە‬ ‫پڕکێشــییەکی کافرانەوە‪ ،‬لقوپۆپی چڕی‬ ‫ڕەوانبێژیی ئەدەبییــان‪ ،‬تەفروتوونا کرد‪.‬‬

‫"جاناتان سویفت"‪ ،‬تێزابێکی داڕزێنەر بوو‬ ‫بۆ ھەموو ھیوای سەرخۆشانەی مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫"ماگرۆمگاس" و کاندیدی "ڤۆڵتێر" ھێندە‬ ‫لە نێھیلیزمی تاقەتپڕووکێنی نووسینەکانی‬ ‫ئەو بێبایەختر نییە‪" .‬لۆرێنس ســتێرن"‪،‬‬ ‫بــە ڕێکارێکــی ھاروھاجانــە‪ ،‬ڕۆمانــی لە‬ ‫بگرەوبــەردەی چاوەڕوانییەکانــی خوێنەر‬ ‫ڕزگار کــرد و ئــەو ڕێگاھەڵەکردنە الڕێیە‪،‬‬ ‫ھەمان ئەو شتەیە کە بووە ھۆی ناوبانگی‬ ‫گشتگیری ئەو‪" .‬بێرنارد شاو"‪ ،‬زمانخۆش‬ ‫و ڕووخۆشــترین نووســەری ریالیســتی‬ ‫سەردەمی ئێمەیە‪ ،‬بەاڵم جۆیس؛ سەبارەت‬ ‫بە جۆیس! دەتوانم بڵێم ئەو بێپەردەبێژی‬ ‫و ڕوونبێژیی بوێرانەی ئیرلەندیی پێگەیاند‪.‬‬ ‫ژیانی ئەو لە کەشوهەوا و سەردەمێکدا‬ ‫بوو‪ ،‬کە لەســەر‌هێڵی ڕێکــەوت دەچووە‬ ‫پێشــەوە‪ ،‬هەرچەنــد کەمیــی زانیاریــی‬ ‫مــن‪ ،‬نەختێــک کورتــی دەکاتــەوە‪ .‬ئەو‬ ‫لــە ســاڵی ‪ ١٨٨٢‬لــە "دوبلیــن" لەدایک‬ ‫بــوو؛ لــە بنەماڵەیەکــی خانەدانــی‬ ‫ئیمانــداری کاســۆلیکدا‪ .‬لــە قوتابخانەی‬ ‫"ژۆزیئیت"ـــەکاندا خوێنــدی‪ ،‬ئێمــە ئەوە‬ ‫ســەبارەت بەو دەزانین کــە لە کولتووری‬ ‫کالســیکی شــارەزا بــوو و تاڕادەیــەک‬ ‫ئیسکۆالستیک(زانســتی قوتابخانەیــی–‬ ‫ئەکادیمی)یشی دەناســی‪ ،‬چونکە ئەوەی‬ ‫بە التین نووسیویەتی‪ ،‬هەڵەیان تێدا نییە‪.‬‬ ‫بە ســەرنجدان بەوەی کــە ئەو بە واڵتانی‬ ‫ئەورووپیــدا گەشــت و ســەفەری دەکرد‪،‬‬ ‫منداڵەکانــی لــە ئیتالیــادا لەدایک بوون‪.‬‬ ‫ئینجا ئەوەی کە ئەو شــیعری هەستیاریی‬ ‫دەنووســی؛ هەروەهــا کورتەچیــرۆک و‬ ‫ڕۆمانێک بەقەدەر کلێســەی گشتی‪ ،‬مەزن‬ ‫و خاوەن شکۆ‪ ،‬کە هاندەری نووسینی ئەم‬ ‫دەقەشە‪.‬‬ ‫ئۆلیــس بەشــێوەیەکی جیــاواز‬ ‫دەدرەوشــێتەوە‪ ،‬وادەردەکەوێت کە ژیان‬ ‫لە فڕۆکەیەکی یەک کەســیدا تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫بــە بێ هیچ پلیکانەیەک کــە ڕۆحی ئێمە‬ ‫لە جیهانی بەرهەســتەوە هەڵبکێشێت بۆ‬ ‫شــانۆیەکی ناو خەیاڵ؛ لــە خەونگەڵێکی‬ ‫پڕهەوەســی ناخۆوریــای تاکەکەســیی‬ ‫پیاوێکــەوە‪ ،‬بــۆ هاتووچــۆی بەنــۆرەی‬ ‫خەونەکان لە ناخۆوریای کۆمەڵدا‪ .‬بۆچوون‬ ‫و گومــان‪ ،‬بەدگومانــی‪ ،‬بیرۆکــەی خێرا‪،‬‬ ‫بیرەوەری‪ ،‬هزری تەمبەڵ و خاووخلیچک‪،‬‬

‫و ســەرەنجام‪ ،‬بەدەســتهێنانی چێژێکــی‬ ‫ئــارام کە هەمــان تایبەتمەندیی جیاوازی‬ ‫ئــەم کتێبەیــە‪ .‬ھەرچــی کــە دەکەوێتــە‬ ‫بەرچاو‪ ،‬بەچەشــنێکی ئاشــکرا‪ ،‬نادیارە‪.‬‬ ‫ئەم لێکئااڵنەی خەون و ڕاستی‪ ،‬دەکرا بە‬ ‫باشی رەزامەندیی "شــۆپنهاور" و "کانت"‬ ‫ببزوێنێت‪ .‬ستایلەکانی پێشوو نەیاندەتوانی‬ ‫پێوەندییەک لەنێــوان لێک جیاکردنەوەی‬ ‫خەون و ڕاستیدا دابمەزرێنن‪ .‬ڕەوابوونێک‬ ‫بەھۆی زنجیــرە ڕێکەوتــە جێگیرەکانەوە‬ ‫لــە ژیانــی رۆژانەدا‪ .‬هەموو ئەو شــتانەی‬ ‫کــە لە خەونێکــەوە بۆ خەونێکــی دیکە‪،‬‬ ‫ئیتر بوونیــان نامێنێێــت‪ .‬بەپێی ئەمەی‬ ‫دووهەم‪ ،‬بوون و جیاکردنەوەی خەونەکان‬ ‫لە ڕاستی‪ ،‬شــتێکە زیاتر لە چوارچێوەی‬ ‫ڕەهــای گریمانــە دیاریکــراوەکان لــە‬ ‫وشیاریدا‪ .‬ئەو بە وردبینییەکی وەستایانە‪،‬‬ ‫ژیان و جیهانی خەونەکان‪ ،‬لە الپەڕەکانی‬ ‫کتێبەکــەدا کۆدەکاتــەوە بەچەشــنێک‬ ‫کــە ژیانــی ڕاســتەقینە و خەونــەکان لە‬ ‫الپەڕەکانی کتێبەکەدا یەک دەگرن و ئەوەی‬

‫ئەویش لە دوانووســینەکانی پاش "تاوان‬ ‫و ســزا"یدا‪ ،‬بۆ ئەم مەبەســتە بدۆزمەوە‪.‬‬ ‫کەواتــە وەرن بــا ئــەم پەرجــووە تاک و‬ ‫بێوێنەیە ستایش بکەین‪.‬‬ ‫جۆیــس لــە گــەڕان و دۆزینــەوە‬ ‫بێســنوورەکانیدا‪ ،‬لــە بچووکتریــن‬ ‫وردەکارییەکانــدا‪ ،‬کە بێچم بــە ناخۆوریا‬ ‫دەدەن‪ ،‬ڕەوتی زەمەن دەوەستێنێت تا بە‬ ‫ڕواڵەتێکــی کەویکــراو و نەیارەوە‪ ،‬بیکات‬ ‫بــە ملدانێکــی پڕگێچــەڵ لە شــانۆیەکی‬ ‫ئینگلیزیــدا‪ .‬ئــەو ملدانــەی کــە ژیانــی‬ ‫پاڵەوانەکان لە حەســاری تەسکی خۆیدا‬ ‫کۆنترۆڵ دەکات‪ ،‬واتە ڕەوتێکی بەدەسەاڵت‬ ‫لە کاتژمێرە پڕ سەرسامییەکاندا‪.‬‬ ‫ئەگــەر شێکســپیر ئیســتعارەکانی‬ ‫بەچەشــنێک بــەکار ھێنا کە ســاڵەکان‪،‬‬ ‫وەک پاشــەکەوتی نــاو کاتژمێــری زیخی‬ ‫بگەڕێنێتــەوە بــۆ دواوە و کەڵکیــان‬ ‫لێوەربگرێــت‪ ،‬جۆیــس بــە ڕێگایەکــی‬ ‫الڕێ‪ ،‬تەنیــا ڕۆژی پاڵەوانــی کتێبەکەی‪،‬‬ ‫بــە شــێوەیەکی پێچەوانــە‪ ،‬لەنــاو رۆژە‬

‫ھەموو الپەڕەکانی ڕۆمانی ئۆلیس‪،‬‬ ‫تەژین لە جۆرێک ڕاستیی ڕەھا و پێداگر‬ ‫کــە بەپێی نەریت‪ ،‬پێی دەوترێت جیهانی‬ ‫وا‌قیع‪ ،‬لە ڕیگای ئەو الپەڕانەوە کە هەڵیان‬ ‫دەدەینەوە و لەنێوان خەونگەلێکی سست‬ ‫و تێپەڕەوە‪ ،‬بە بەردەوامی دەخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫ئیستا باشترە ئەو بابەتە بێتەوە بیرمان‬ ‫کە "گۆســتاو سپیلێر" بە ڕوونی سەبارەت‬ ‫بە زەینی مرۆڤ باسی دەکرد‪" :‬پێوەندیی‬ ‫نێــوان بینینــی ڕاســتەقینەی دیمەنێکی‬ ‫بەرهەســت و وێناکردنــی هەمان دیمەن و‬ ‫دواجار دووبارەکردنەوە و دروستکردنەوەی‬ ‫بەردەوامی‪ .‬ئەو بابەتەکە بەم جۆرە چارە‬ ‫دەکات کە هەرســێکی ئەمانە‪ ،‬ڕاســتین و‬ ‫بەقەدەر یەک‪ ،‬لە جەو داگیر دەکەن‪.‬‬ ‫وەک ئــەوەی کەســێک بتوانێــت داری‬ ‫زەیتوونــی "مینڕوا" ببینێت کە ســێبەری‬ ‫ئارامی خۆی بە جوانی بەســەر ئۆلیســدا‬ ‫دەکات بە سابات‪ .‬من ناتوانم هاوشانێکی‬ ‫ئەدەبیی دیکە بێجگە لە "داستۆیۆڤسکی"‪،‬‬

‫بێئەژمارەکاندا‪ ،‬بۆ خوێنەر ئاشکرا دەکات‪.‬‬ ‫(من باســی ئەو چەندیــن خەونووچکەی‬ ‫نیوەڕۆیان لەم نێوەدا ناکەم‪).‬‬ ‫ھەمــوو الپەڕەکانــی ڕۆمانــی ئۆلیس‪،‬‬ ‫تەژین لە جۆرێک ڕاســتیی ڕەھا و پێداگر‪.‬‬ ‫ڕاســتییەک نــەک لــە جــۆری نیوەچڵــی‬ ‫کەســانێک کە لە دونیادا‪ ،‬تەنیا کارکردی‬ ‫ئابســتراکی زەیــن و ترســی ڕوولەپەرەی‬ ‫زەین‪ ،‬لــە بێدەرەتانی لە ھەمبەر مەرگدا‪،‬‬ ‫دەبینــن و‪ ،‬نــەک لــەو جــۆرەی دیکــەی‬ ‫ڕاستییەکانیش‪ ،‬کە لە ڕیگای ھەستەکانەوە‬ ‫درکیــان پێدەکەین؛ بەڵکو مەبەســت ئەو‬ ‫ڕاســتییەیە کە گۆشتی جەستەمان (واتە‬ ‫غەریزەکانمــان) لەگەڵ شــەقام و مانگ و‬ ‫چاڵ‪ ،‬دەخاتە الی شانی یەکترەوە‪.‬‬ ‫کاراکتەرەکانی ئەم کتێبە‪ ،‬دووچەشنەن‬ ‫و بێقەراریــی ئــەوان بــۆ ناســینی کەون‪،‬‬ ‫سەرســاممان دەکات‪ ،‬نــەک تەنیــا لەبەر‬

‫ھەبوونیــان‪ ،‬بەڵکو لەبــەر جێگیربوونیان‬ ‫لــەم جیھانــە تایبەتــەدا‪ .‬شــوێنێک کە‬ ‫دەروازەکانی‪ ،‬وشــەکانی‪ ،‬کارتەکانی یاری‬ ‫و کارەبایــی‪ ،‬لــە خەرمانەیەکــی تاریکیی‬ ‫شــەودا پێچراونەتەوە‪ .‬لــە ھیچ کتێبێکی‬ ‫دیکــەدا‪( ،‬ڕەنگە جگە لە نووســینەکانی‬ ‫گۆمز دۆ لە ســرنا) ئێمە ڕاستیی شتەکان‬ ‫بەم چەشــنە ســەقام و پتەوییە نابینین‪.‬‬ ‫ھەموو شتێک شاراوەیە و بە ئامادەبوونی‬ ‫دەنگــەکان دەردەکــەون و خوێنــەر لــە‬ ‫رێگادا دەخەنە تەک خۆیان‪ .‬دۆکوینســی‪،‬‬ ‫(وتارنووسی ئینگلیزی) دەڵێت بۆ جۆیس‬ ‫ئەوەنــدە بەس بوو کە ناوی ئەفســەرێکی‬ ‫ڕۆمــی لــە خەونەکانی خۆیــدا بھێنێت‪،‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی خەیااڵتێکی بزوێنــەر‪ ،‬لە ئااڵ‬ ‫شــەکاوەکان و سوپایەکی پڕ زاق و بریق‪،‬‬ ‫بخاتە خۆنواندن‪ .‬جۆیس لە وەرزی پانزەی‬ ‫کتێبەکەیــدا‪ ،‬دیمەنــی قەحبەخانەیەکــی‬ ‫کــەالوە دەنەخشــێنێت و تێیــدا ســەدان‬ ‫بابەت و ئایدیای دژواز‪ ،‬خەڵکێکی زۆربڵێ‬ ‫و رێکەوتــە نامومکینــەکان‪ ،‬لە تەنیشــت‬ ‫یەکدیدا دادەڕێژێت‪ .‬مــن بابەتەکە گەورە‬ ‫ناکەمەوە و ئەمە ڕێک وایە‪.‬‬ ‫جۆیــس لــە کتێبــی ئۆلیســدا‪ ،‬ڕۆژێک‬ ‫لــە ژیانێکی مودێرن دەخاتــەڕوو و تێیدا‬ ‫چیرۆکگەلــی جیاجیــا کۆدەکاتەوە کە لە‬ ‫ناخدا‪ ،‬لە ڕووداوەکانی ناو کتێبی ئۆدیسە‬ ‫دەچن‪.‬‬ ‫ئەو میلیۆنێرێکە خاوەن ملیۆنان وشە و‬ ‫ستایل‪ .‬جگە لە دەنگە سەیروسەمەرەکانی‬ ‫کــە لــە زمانــی ئینگلیزیــدا کەڵکیــان‬ ‫لێوەرگیــراوە‪ .‬بازرگانییەکەی ئەو (کاری‬ ‫ھونەری وەک بازرگانی) تا ھەر شــوێنێک‬ ‫کــە شــەمێلەی ئینگلیزی شــین دەبێت‪،‬‬ ‫تەشــەنای کــردووە‪ .‬لــە ســکەی زێــڕی‬ ‫کاســتیلیی ئیســپانی و دراوی بــرەوداری‬ ‫جوولەکەوە بگرە تا دوناری ڕۆمی و سکە‬ ‫کۆنەکانی دیکە‪ ،‬لە پێنووسە بەھێزەکەیدا‪،‬‬ ‫ھەمــوو زانســتی ھێرمێنۆتیــک بــەدی‬ ‫دەکرێــت‪ .‬ھەر چیرۆکێکــی‪ ،‬شــانۆیەکی‬ ‫نوانــدن و دەرکەوتنی یەکێک لە شــیوازە‬ ‫شــاعیرانەکان و وشــە تایبەتەکانی ئەوە‪.‬‬ ‫یەکێکیــان بــە ســتایلی بەراوردکــردن‬ ‫نووســراوە و یەکێک پرســیار و وەاڵمە و‬ ‫ئــەوی دی‪ ،‬گێڕانەوەیەکــی درێژەدارە‪ .‬لە‬ ‫دوو چیرۆکیدا‪ ،‬شێوازی تاکبێژیی بێدەنگیی‬

‫««‬

‫بــەکار ھێناوە کە ســتایلێکی کۆن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەرنەکەوتــووە و لە کۆتایی چیرۆکەکەدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ ھزری کاراکتەرەکاندا ئاشنا دەبین و‬ ‫ئەمە ھەمان ئەو ستایلەیە کە وەک جۆیس‬ ‫بە "والێری الربود" (نووسەری فەڕەنسی)‬ ‫دەڵێت‪ ،‬لە ســتایلی "ئیدوارد جێراردین"ی‬ ‫فەڕەنســییەوە وەریگرتــووە‪ .‬لــەالی ئەم‬ ‫گەپوگاڵتە ناڕێکەدا و لەنێوان پەخشان و‬ ‫ھۆنراوەی ڕازاوە و گەپوگاڵتەی بەتوانجی‬ ‫قەحبەخانەییــدا‪ ،‬جۆیــس پێکھاتــەی‬ ‫جیددی و وردی التینیش بەکار دێنێ ڕێک‬ ‫وەک دیالۆگەکــەی نێوان کابرای میســری‬ ‫لەگەڵ مووسادا‪.‬‬ ‫جۆیــس‪ ،‬ڕەقــە وەک ڕەقیــی پــۆزەی‬ ‫کەشــتییەک و گشتییە (جیھانییە) وەک‬ ‫جەمســەرنوێنی دەریاوانی‪ .‬دە ساڵ پێش‬ ‫ئێســتا (‪ )1942‬ڕەخنەگرێک توندتر و‬ ‫باشــتر لە من کتێبەکەی جۆیسی شرۆڤە‬ ‫کــرد و ئێمــە ھێشــتا لــە خوێندنــەوەی‬ ‫چێــژ وەردەگرین‪ .‬من ئەوەندە خۆویســت‬ ‫نیــم کــە بمەوێت ئۆلیس ببەم بۆ شــاری‬ ‫نیۆکۆین (شــارێکی گەورەی ئارژانتین) و‬ ‫لە ســووچێکی تەریکدا‪ ،‬دەســت بکەم بە‬ ‫خوێندنــەوەی‪ .‬بەڵکو دەمەوێت الســایی‬ ‫وشە ڕیزدارانەکانی "لۆپ دۆ ڤێگا" (شاعیر‬ ‫و شانۆنامەنووســی ئیســپانی) سەبارەت‬ ‫بە "گۆنگۆریا" (شــاعیر و قەســیدەبێژی‬ ‫ئیســپانی) بکەمەوە و سەباەت بە جۆیس‬ ‫بڵێــم‪ :‬لــە ھەر رێگایەکەوە بــۆم بکرێت‪،‬‬ ‫ھەمیشــە بەھرەی داھێنانی ئاسمانیی ئەو‬ ‫خانەدانزادە‪ ،‬ســتایش دەکەم‪ .‬سەری ڕیز‬ ‫نەوی دەکەم و بە ھەموو تێگەیشتنمەوە و‬ ‫بە ھەموو خاکەڕایی و بڕوای ستایشکەرانەم‬ ‫و ھەموو ئەوانەشــەوە کــە نەمتوانی لێی‬ ‫تێبگەم‪ ،‬باسی دەکەم‪.‬‬ ‫‪1952‬‬

‫دۆستۆیڤسكی و كارەكتەری پارادۆكسی‬ ‫گەیالن محەمەد‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫باس كردن لە جیهانی دۆستۆیڤســكی‪،‬‬ ‫لە یەك كاتدا نزیك بوونەوەیە لە بابەتێكی‬ ‫ئەدەبــی و فكــری‪ ،‬واتە بۆ ئەوەی قســە‬ ‫لەســەر دۆستۆیڤســكی بكەیــت‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئاســتی فكــری و پرســیاری فەلســەفی‬ ‫تــەوەرەی گرنگیپێــدان بێــت لەڕێگــەی‬ ‫گــەڕان بەدوای بیرۆكــەی بنەڕەتی كە لە‬ ‫كەســایەتی و ملمالنێی دەروونی گرێچنی‬ ‫ڕۆمانەكانییەوە دەیخاتە ڕوو‪( ،‬لە كارەكانی‬ ‫دۆستۆیڤســكیدا فكــرو ئەدەب بــە تەوای‬ ‫ئاوێتەی یەكتر دەبن‪ ،‬بەاڵم پێكگەیشتنی‬ ‫ئەم دوو جەمسەرە لە پانتایی ڕۆمانەكانی‬ ‫ئەم داهێنــەرەدا بەشــێوەیەكی تەقلیدی‬ ‫نییە)(‪.)1‬‬ ‫ڕەهەندی فەلسەفی بەردەوام بەشێوەی‬ ‫تۆڕێك هەمــوو كارەكانی دۆستویفســكی‬ ‫بەیەكەوە دەبەستێتەوە لێرەوە تێدەگەین‬ ‫بۆچی خوێندنەوەی دۆستوفیسكی وئاشنا‬ ‫بوون بەشــێوازو تێگەیشــتن لەپێكهاتەی‬ ‫كەســایەتیەكانی كارێكــی ئاســان نی یە‬ ‫ێ بەپێــی میكایزمێكــی تەقلیدی‬ ‫و ناكــر ‌‬ ‫ڕۆمانەكانــی بخوێنرێتــەوە هێنری میللەر‬ ‫دەڵێــت‪ ،‬لــە كارەكانی دۆستۆفیســكیدا‪،‬‬ ‫خوێنــەر هەســت دەكات كــە فریشــتەو‬ ‫شــەیتان دەســتیان گرتــووەو بەیەكەوە‬ ‫دەڕۆن‪ ،‬هەردووكیان لە یەكتری تێدەگەن‬ ‫و لێبوردنیــان بەرامبــەر یەكتــر هەیــە‪.‬‬ ‫بابەتەكانی ئەم داهێنەرە زیاتر كار لەسەر‬ ‫ئەو الیەنانە دەكات كە شــۆڕبۆتەوە بەرەو‬ ‫ناخــی مــرۆڤ و ئــەو گۆشــە تاریكانەی‬

‫كــە دۆستۆیڤســكی لــە دەرونــی مرۆڤدا‬ ‫دەریدەخات كەمجار دەرونناس و شرۆڤكارە‬ ‫دەرونییــەكان دەركی پــێ دەكەن‪ ،‬فرۆید‬ ‫ێ كە ویســتبێتم باسی‬ ‫دەڵێت‪ ،‬هەر بابەت ‌‬ ‫لێوە بكەم ســەیرم كردووە دۆستۆیڤسكی‬ ‫پێش من كەوتووە لە باسكردنیدا‪ .‬هەروەها‬ ‫ئەندریە جیــد دەڵێــت‪ ،‬بیروبۆچونەكانی‬ ‫دۆستۆیڤسكی لە یەك كاتدا بیروبۆچوونی‬ ‫دەروننــاس و كۆمەڵنــاس و توێــژەری‬ ‫ئاكارییە‪ ،‬ئەو هەموو ئەم ســیفەتانەی لە‬ ‫ێ ئەوەی ســیفەتی‬ ‫خۆیدا كۆكردۆتەوە بەب ‌‬ ‫ڕۆماننووس ون بكات‪)2(.‬‬ ‫لەوەیش كە پەیوەندیدارە بە مەسەلەی‬ ‫بوونــی ئینتیما الی مــرۆڤ‪ ،‬كەس پێش‬ ‫دۆستویڤســكی نەكەوتــووە‪ ،‬پاڵەوانــی‬ ‫ڕۆمانەكــەی (بیــرەوەری پیاوێــك لەژێر‬ ‫زەویــدا) زۆر زیاتر لــە پاڵەوانی (نامۆ)ی‬ ‫ێ‬ ‫ئەلبێر كامۆ هەســت بــە پوچگەرای و ب ‌‬ ‫ێ بڵێین پاڵەوانی‬ ‫هودەیــی دەكات و دەكر ‌‬ ‫ێ‬ ‫ڕۆمانەكەی دۆستۆیڤســكی كەســێكی ب ‌‬ ‫شوناســە‪ ،‬لە كەســێتی ئەو كارەكتەرەوە‬ ‫دەردەكەوێت كە چۆن هەندێك جار دەكرێ‌‬ ‫لــە یەك کاتدا تێڕوانینێكی مازۆشــیانە و‬ ‫سادی لە یەك كیاندا كۆببنەوە‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫(كۆلــن ولســون) لــە كتێبەكەیدا (ب ‌‬ ‫ئینتمایی)‪ ،‬بەشــێكی زۆر تەرخان دەكات‬ ‫بۆ شیكردنەوەی كارەكانی دۆستۆیڤسكی‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــش گرنگــی دەدات بــە ڕۆمانی‬ ‫(برایانی كارامازۆف) و (بیرەوەری پیاوێك‬ ‫لەژێر زەویدا)‪ .‬ڕەخنەگری گەورەی ڕوسی‬ ‫(میخائیل باختین) بەراورد دەكات لەنێوان‬ ‫داهێنانەكانــی (ئەنیشــتاین لەبــواری‬ ‫فیزیــا و داهێنانەكانــی دۆستۆیڤســكی‬ ‫لــە بــواری ڕۆمانــدا‪ ،‬لــەو بڕوایەدایە كە‬

‫تاڵتــر دێتــە ڕێگــەی‪ ،‬ئەویش كوشــتنی‬ ‫باوكیەتی لەالیەن ئەو جوتیارانەی كاریان‬ ‫بۆ دەكرد‪ ،‬دوای ئەم ڕووداوە بۆ هەمیشــە‬ ‫ئەو هەســتەی ال دروســت دەبێت كە ئەو‬ ‫باوكی كوشتووە‪ ،‬دیارە زۆربەی لێكۆڵیاران‬ ‫بــاس لــەوە دەكــەن كەســایەتی (ئیڤان‬ ‫كارامــازۆف) درێژكــراوەی كەســایەتی و‬ ‫سێبەری ناخی نووســەرە لە ڕۆمانەكەدا‪،‬‬ ‫(ئیڤــان) دوای مردنی باوكی هەســت بە‬ ‫گوناهێكی گەورە دەكات تەنها لەبەر ئەوەی‬ ‫كــە خەونی بە مردنــی باوكییەوە دەبینی‬ ‫و خۆزگــەی بۆ دەخواســت‪ .‬ڕووداوێك كە‬ ‫بەتــەواوی ژیانــی دۆستویڤســكی بــەرەو‬ ‫قۆناغێكی كە دەبات‪ ،‬دەســتگیركردنیەتی‬ ‫لــە ســاڵی (‪)1849‬دا‪ ،‬دوای ئــەوەی كە‬ ‫گومانــی پەیوەندیكردنی لــێ دەكرێت بە‬ ‫گروپــی (تشرنیڤســكی) فەوزەویــەوە و‬ ‫بڕیــاری لەســێدارەدانی دەردەچێــت‪ ،‬ئەو‬ ‫لــە نامەیەكیدا بــۆ براكەی بەم شــێوەیە‬ ‫ســاتەكانی چاوەڕێكردنــی مــەرگ بــاس‬

‫شۆڕشــەكەی دۆستۆیڤســكی لــە ڕۆماندا‬ ‫هاوتــای شۆڕشــەكەی (ئەنیشــتاین)‬ ‫ە لــە فیزیــادا‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئەو كێشــەو‬ ‫گرفتانــەی ڕووبــەڕووی دۆستۆیڤســكی‬ ‫دەبێتــەوە لە ڕۆمانی فرەدەنگدا زۆر قوڵو‬ ‫و ئاڵۆزترە لەو كێشانەی دێتە ڕێگەی هەر‬ ‫ێ لە نوسینی ڕۆمانی (یەكدەنگدا)‬ ‫نووسەر ‌‬ ‫(‪.)homompoinc‬‬ ‫بەشێكی زۆری كارەكانی دۆستۆیڤسكی‬ ‫ڕەنگدانەوەی بارودۆخ و ملمالنێی ناوەكی‬ ‫و ئــەو ئەزمونە ســەختانە بووە كە پێیدا‬ ‫تێپەڕیوە و كاریگەری قوڵی بەجێهێشتووە‬ ‫لەســەر ئەقڵیــەت و دنیابینــی ئــەو‪ .‬لە‬ ‫ســەرەتای ژیانیدا مردنی دایكی بە توندی دەكات‪« :‬حوكمــی لەســێدارەدانیان‬ ‫كاری تــێ دەكات‪ ،‬ئــەوەی وادەكات ئــەو خوێنــدەوە‪ ،‬خاچمان ماچ كــردو هەروەها‬ ‫ێ بێت لە هەســت و شمشێریان لە سەرماندا شكاند‪ ،‬پۆشاكی‬ ‫ڕووداوە زیاتر بەســو ‌‬ ‫دەرونیــدا خراپ مامەڵەكردنی باوكی بووە ســپیمان پۆشی‪ ،‬پاشان سیانیان لە ئێمە‬ ‫ێ‬ ‫لەگــەڵ دایكیــدا‪ ،‬پــاش ئــەوەی دەچێتە وەستان بۆ جێبەجێكردنی حوكمەكە‪ ،‬س ‌‬ ‫ێ بانگیان دەكردیــن‪ ،‬من لە كۆمەڵەی‬ ‫(سانبترســبۆرگ) و دەبێتــە خوێندكاری ســ ‌‬ ‫كۆلیجی ئەندازیاری ســەربازی ئەزمونێكی دووەم بووم‪ ،‬ژیان تەنها چەند چركەیەكی‬

‫مابــوو‪ ،‬لــەو كاتــەدا تــۆم بیركەوتــەوە‪،‬‬ ‫منداڵەكانــی تــۆم بیركەوتنــەوە‪ ،‬بــۆم‬ ‫دەركەوت تاچ ڕادەیك تۆم خۆشــدەوێت‪،‬‬ ‫لــەو ســەرو بەنــدەدا زەنگــی حەوانــەوە‬ ‫لێــدرا‪ ،‬پێیــان ڕاگەیاندیــن كــە بڕیــاری‬ ‫لێبوردن دەرچووە لەالیەن قەیسەرەوە‪».‬‬ ‫یەكێــك لــە هاوڕێكانــی دۆستۆیڤســكی‬ ‫كاتێك گوێبســتی ئەو هەواڵە دەبێت‪ ،‬بۆ‬ ‫هەتــا هەتایــە ئەقڵی لە دەســت دەدات‪،‬‬ ‫ئــەم ئەزموونــە وادەكات دۆستویڤســكی‬ ‫بەشــێوەیەكی دیكە وێنــای ژیان بكات و‬ ‫لە نامەیەكــی دیكەدا بۆ براكەی‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫«ژیان بەختەوەرییە‪ ،‬لە هەموو چركەیەكدا‬ ‫ســەدەیەك خۆشــگوزەرانی هەیــە‪».‬‬ ‫كاتێكیش دوور دەخرێتەوە بۆ ســیبیریا‪،‬‬ ‫ئاشــنای جیهانێكی دیكەو جۆرێكی كە لە‬ ‫ئەزموونی ژیان دەبێت‪.‬‬ ‫بێگومان تەنها لە توانای بلیمەتەكاندایە‬ ‫ئــازارو نەهامەتیەكانــی ژیان بگــۆڕن بە‬ ‫سەرچاوەی داهێنان‪( ،‬ئەلفرید دی موسیە)‬

‫ئامانــج لێــی كات بەســەربردن و چێژ لێ‬ ‫وەرگرتنی کاتی بێت‪ ،‬لەبەر ئەوە زەحمەتە‬ ‫بــە شــێوەیەكی ڕاگوزەر بــاس لە هەموو‬ ‫كارەكانی بكرێت‪ ،‬بەڵكوو پێوســتە چەند‬ ‫نموونەیــەك لە كارەكانی دیــاری بكرێت‪،‬‬ ‫لــەو نموونایەیــش الیەنێــك وەربگیرێــت‬ ‫ێ لەسەر توخمێكی‬ ‫ێ كار بكر ‌‬ ‫یاخود دەكر ‌‬ ‫ئــەو نموونانە‪ .‬بێگومان یەكێك لە توخمە‬ ‫بنچینەییەكانی ژانەری ڕۆمان (كاراكتەرە)‪،‬‬ ‫واتە مەحاڵە كارێكی ڕۆمان جێگەی خۆی‬ ‫بگرێت ئەگەر كەســایەتی لــە پێكهاتەیدا‬ ‫بوونــی نەبێت‪ ،‬ڕاســتە لە ئێســتادا باس‬ ‫ێ كە مــەرج نییــە كاراكتەر‬ ‫لــەوە دەكــر ‌‬ ‫لــە ڕواڵەتی مرۆڤــدا دەربكەوێ‌‪ ،‬دەشــێ‌‬ ‫لە شــێوازو فۆرمی دیاردەی سروشــتی و‬ ‫تەنانــەت لــە كەلوپەلیشــدا دەربكەوێت‪،‬‬ ‫ێ هەرچۆنێك بێت كارەكتەر لە ژانەری‬ ‫وەل ‌‬ ‫ڕۆمانــدا ڕۆڵــی ون نابێــت‪ ،‬ئەگــەر چــی‬ ‫لەوانەیە هەندێجار گرنگی كەمتر پێ بدرێ‌‪.‬‬ ‫ێ بە‬ ‫ێ زیاتر گرنگی بدر ‌‬ ‫لێرەدا هەوڵ دەردر ‌‬

‫دۆستۆیڤسکی لە نامەیەکدا‪« :‬ژیان بەختەوەرییە‪ ،‬لە‬ ‫هەموو چركەیەكدا سەدەیەك خۆشگوزەرانی هەیە‪».‬‬ ‫ی شــاعیری گەورەی فەڕەنســا‪ ،‬دەڵێت‪،‬‬ ‫لە پشــت هەمــوو داهێنانێكــی گەورەوە‬ ‫ئازارێكــی گــەورە ئامادەیــی هەیــە‪ .‬ئەم‬ ‫وتەیە تەواو بەســەر ژیانی دۆستۆیڤسكی‬ ‫و شــاكارەكانیدا دەچەســپێت‪ ،‬دیــارە‬ ‫كارەكانی دۆستۆیڤســكی كاری شــیكاری‬ ‫و تێڕامانە‪ ،‬گێڕانەوەكاریەكی ســادە نییە‬

‫پێكهاتەو سروشتی كەسایەتی‪ .‬ڕۆمان الی‬ ‫دۆستۆیڤسكی (پاڵەوان الی دۆستۆیڤسكی‬ ‫گرنگی تایبەتی خۆی هەیە‪ ،‬بەو سیفەتەی‬ ‫تێڕوانینێكــی دیاریكراوە بــۆ جیهان و بۆ‬ ‫خودی خۆی و زیاتر هەڵوێستێكی فكرییە‬ ‫و هەڵســەنگاندنی مرۆڤە بــۆ خۆی و ئەو‬ ‫واقیعەی تێیدا دەژی)‪)3(.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )458‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/25‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫ئاری خەیات و شێواندنی زمانی ڕۆمانی هەورەکانی دانیال‬ ‫دیار محەمەد‬ ‫‪٢_١‬‬ ‫ســەرەتا کــە نووســینەکەی بەڕێز ئاری‬ ‫عوســمان خەیاتم لەســەر ڕۆمانەکەی کاک‬ ‫بەختیــار عەلــی بەرچاوکەوت‪ ،‬بــە زوویی‬ ‫خوێندمــەوە‪ .‬چــاوەڕوان بووم نووســەری‬ ‫وتارەکە ســوودێکی بە ئێمەی خوێنەر یان‬ ‫بە نووســەری ناوبــراو گەیاندبێــت‪ .‬لەگەڵ‬ ‫خوێندنەوەدا تێگەیشــتم‪ ،‬بابەتەکە لەالیەن‬ ‫نووســەرەوە هەقی خــۆی نەدراوەتێ‪ .‬ئەو‬ ‫تێبینــی و خااڵنەی ئاری عوســمان خەیات‬ ‫وەک هەڵەی زمان دایناون‪ ،‬مایەی سەرنجن‬ ‫و زۆریشیان لە ڕاستی بە دوورن‪ .‬قسەکانی‬ ‫ئــاری عوســمان خەیــات لەســەر ڕۆمانــی‬ ‫هەورەکانــی دانیــال‪ ،‬بەداخــەوە الوازن‬ ‫و لــە نەشــارەزاییەکی زۆرەوە هاتــوون‪.‬‬ ‫سەرچاوەی هەڵەکانی بەڕێز ئاری لەم چوار‬ ‫خاڵەدا کورتدەکەمەوە‪.‬‬ ‫یەکــەم‪ :‬بەرهەمــی نەشــارەزاییەکی‬ ‫زۆرە لــە شــێوەزارە کوردییەکانــدا‪،‬‬ ‫بەجــۆرێ لە ڕەخنەکەیدا ئــەو دەربڕین و‬ ‫ئیدیەمانەی لە ناوچەکانی تری کوردستاندا‬ ‫بەکاردەهێنرێن‪ ،‬بە هەڵە تێیان گەیشــتووە‬ ‫یان نەیبیســتوون‪ .‬لە بەرئەوە سەرپێی بە‬ ‫هەڵە لەقەڵەمی داون‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بەرهەمی جیانەکردنەوەی زمانی‬ ‫قسەی ڕۆژانە و زمانی ئەدەبییە‪.‬‬ ‫ســێهەم‪ :‬بەرهەمــی تێنەگەیشــتنە لــە‬ ‫ڕۆمانەکە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬بەرهەمی ڕوانینێکی تەسکە بۆ‬ ‫زمان‪.‬‬ ‫مــن تەنیــا خوێنەرێکــم و خــۆم زۆر بە‬ ‫نووســینەوە سەرقاڵ ناکەم‪ ،‬بەاڵم بە ڕەوام‬ ‫نەزانی چاوپۆشی لەو هەاڵنە بکەم کە ئاری‬ ‫عوسمان لەم نووسینەدا تووشیان بووە‪.‬‬ ‫خاڵێک یان دووان نەبێت‪ ،‬خاڵەکانی تری‬ ‫نووسینەکەی‪ ،‬شتی داتاشراون‪ ،‬و لە ڕووی‬ ‫زمانەوانییەوە بەشی هەرە زۆریان هەڵەن‪.‬‬ ‫لێرەدا هەڵەکان ڕاستدەکەمەوە بێئەوەی‬ ‫کۆمێنت بدەم‪.‬‬ ‫‪ .1‬ئاری عوســمان لە ســەرەتادا وتوێتی‬ ‫("هه‌مــوو به‌ میر ئــه‌وداڵ بانگیان ده‌كرد‪،‬‬ ‫مــن نه‌بێــت كــه‌ بــه‌ زمانێكی ڕه‌ســمی و‬ ‫وشــك‪ ،‬به‌اڵم پڕ ڕێزو بێخه‌وش بانگمده‌كرد‬ ‫(جه‌نابــی میــر)‪ ،‬جــۆره‌ بانگێشــتێك ك ‌ه‬ ‫هه‌نــدێ جــار دڵخــۆش و هه‌نــدێ جاریش‬ ‫توڕه‌یده‌كرد‪( ".‬ل‪( .)6‬جۆر‌ه بانگێشتێك)‬ ‫هه‌ڵه‌یــه‌و (بانگكــردن) ڕاســته‌كه‌یه‌تی‪،‬‬ ‫چونكــه‌ (بانگێشــت) به‌ واتــای (داوه‌ت)‬ ‫دێت‪ ،‬ك ‌ه په‌رچڤه‌ى (ده‌عوه‌)ی عه‌ره‌بییه‌‪).‬‬ ‫لــە دێــڕی یەکەمــەوە ئــاری کەوتۆتــە‬ ‫هەڵەوە‪ .‬ڕێنوار ئیشی ئەوەیە نەخۆشەکان‬ ‫لە ســاڵۆنی چاوەڕوانییەوە بــۆ الی دکتۆر‬ ‫ســیا بانگێشــت بــکات‪ ،‬واتــە داوەتــی‬ ‫نەخۆشــەکان دەکات بــۆ ژووری دکتــور‪.‬‬ ‫بــە مانای فەرموویان لێــدەکات و داوەتیان‬ ‫دەکات بۆ ژوورەوە‪.‬‬ ‫وەک چــۆن لــە عەرەبیدا دەڵێــن (بای‬ ‫اســم ادعوک) واتە (بە چ ناوێک بانگێشتت‬ ‫بکەم) جیاوازە لە (باي اســم انادیک) (بە‬ ‫چ ناوێــک بانگت بکەم) بەاڵم هەر دووکیان‬ ‫یــەک واتان‪ .‬لێرەدا ئیشــی ڕێنوار (دعوة)‬ ‫یە نە (نداء)‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئــاری عوســمان نووســیوێتی‬ ‫"پانكه‌یه‌كی كۆن‪ ،‬ب ‌ه جــۆری جانه‌وه‌رێكی‬ ‫گێژو ماندوو له‌ســه‌قفه‌كه‌دا ده‌ســوڕایه‌وه‌‪".‬‬ ‫دەڵێــت ئــەم داڕشــتنە هەڵەیــە‪ ،‬دەبێــت‬ ‫بوترێت (بەسەقفەکەدا)‪.‬‬ ‫لــە ســەقفەکەدا دەســوڕایەوە‪ ،‬و‬ ‫بەسەقفەکەوە هەڵگری یەک واتان‪ .‬دەڵێین‬ ‫گڵۆپەکــە لــە ســقفەکەدایە یــان گڵۆپەکە‬ ‫بە ســەقفەکەوەیە‪ .‬دەڵێین دە ســەیارە بە‬ ‫جادەکــەوە بــوون‪ ،‬دەشــتوانین بڵێیــن لە‬ ‫جادەکەدا بوون‪ .‬دەتوانین بڵێین فڕۆکەیەک‬ ‫بــە ئاســمانی شــارەکەدا دەســوڕێتەوە و‬ ‫بشــڵێین فڕۆکەیەک لە ئاسمانی شارەکەدا‬ ‫دەسوڕێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئــاری خەیات وتوێتی "مام ‌ه ســیام‬ ‫بــه‌ ســتایش و لێدوانــی بــاش ده‌ربــاره‌ی‬ ‫مــن شــتێك له‌ ڕێــزو نرخــی الی هه‌مووان‬ ‫بــۆ دروســتكردم‪(".‬ل‪ .)38‬ئــه‌رێ بــ ‌ه‬ ‫ستایشــكردن و (لێدوانــی بــاش!) مــرۆڤ‬ ‫(نـــرخ) په‌یــدا ده‌كات؟ باشــتر نه‌بوو هه‌ر‬ ‫وشــه‌ی (نرخ)ی نه‌خستبایه‌ت ‌ه پاڵ (ڕێز)و‬ ‫ئه‌ویشی ناشیرین نه‌كردایه‌!‬ ‫ئــەی مرۆڤ بە ســتایش نــرخ و قیمەت‬ ‫پەیــدا ناکات چی بەســەر دێــت؟‪ .‬هەموو‬ ‫مرۆڤێــک کاتێــک قســەی باشــی لەســەر‬ ‫دەکرێــت‪ ،‬ڕێــز و نرخی بۆ پەیــدا دەبێت‪.‬‬ ‫دیارە ئاری وایزانیوە‪ ،‬نرخ بۆ شت و مەکی‬ ‫بازاڕە و مرۆڤ نرخی نییە‪.‬‬ ‫‪ . 4‬لە ڕەخنــەی چوارەمیدا وتوێتی‪ :‬بۆ‬

‫شــوبهاندن دەبێــت چــوون بەکاربهێنرێت‪،‬‬ ‫نەوەک (لەیەک کردن)‪ .‬ئەمەش تێبینییەکی‬ ‫هەڵەیــە‪ .‬لە کوردیــدا دەڵێین من و براکەم‬ ‫لەیەک ناچین‪ ،‬بەاڵم دەشڵێین من و براکەم‬ ‫لە یەک ناکەین‪ ،‬دەڵێین کورد و عەرەب لە‬ ‫یەک ناچن‪ ،‬دەشــڵێین کــورد و عەرەب لە‬ ‫یــەک ناکەن‪ .‬هەر دووکیان وەک یەک و بە‬ ‫ئەندازەی یەک ڕاستن‪.‬‬ ‫‪ .5‬لــە ڕەخنــەی پێنجەمــدا ئــاری‬ ‫وتوێتــی (گونــی خۆی و گوێــزەر لە یەک‬ ‫جیاناکاتــەوە) هەڵەیــە‪ ،‬چونکــە گوێــزەر‬ ‫درێــژە و گــوون خــڕە‪ .‬بــە ڕوونــی دیارە‬ ‫ئــاری ئیدیەمەکــەی نەبیســتووە‪ ،‬گەر بەر‬ ‫گوێی بکەوتایە وای نەدەنووســی‪ .‬کەس لە‬ ‫کوردیــدا ناڵێت (کێری خــۆی و گێزەر لە‬ ‫یەک جیاناکاتەوە)‪ .‬ئەوە قسەیەکی باوە و‬ ‫ســەدان ساڵە دەوترێت‪ .‬کورد بۆ ئەوەی لە‬ ‫مەجلیســدا ناوی کێر نەهێنن‪ ،‬لەبری ئەوە‬ ‫وشــەی گــوون بەکاردەهێنن کە موخەفەف‬ ‫تــرە‪ .‬لە زمانی کوردیدا ناوهێنانی وشــەی‬ ‫گــوون باوتــر و ئاســاییترە تــا کێــر‪ ،‬کە‬ ‫وشــەیەکە لە جنێودا نەبێت کەمتر لە پەند‬ ‫و ئیدیەمــدا بەکارهاتــووە‪ .‬دیارە نووســەر‬ ‫ئــاگای لــە ئیدیەمەکــە و ئــاگای لە هۆی‬ ‫گۆڕانەکەی نییە‪.‬‬ ‫‪ .6‬لــە خاڵــی شەشــەمدا نووســیوێتی‬ ‫(پیادا ناگات) هەڵەیە و پێی ناگات ڕاستە‪.‬‬ ‫پیادانــاگات‪ ،‬کورتکــراوەی پێیداناگاتە‪،‬‬ ‫کــە پێــی ناگاتەکــەی ئاریــش هــەر خۆی‬ ‫شــێوەی گۆراوی ئەو پێی ناگاتەیە‪( .‬پیادا‬ ‫ناگات‪ ،‬پێیدا نــاگات‪ ،‬پێی ناگاتەوە‪ ،‬پێیدا‬ ‫نەدەگەیشــت‪ ،‬پێــی نەدەگەیــی ‪ ...‬هتد)‬ ‫شــێوەی گۆڕاو و داتاشــراوی یــەک مانان‬ ‫لــە چاوگــی (پێنەگەیشــتن)‪ .‬هەمــوو بە‬ ‫ئەنــدازەی یەک ڕاســتن و بەپێــی هەرێم و‬ ‫ناوچە یەکێکیان لەویتریان زۆرتر بەکاردێت‪.‬‬ ‫‪ .7‬ئــاری خەیــات وتوێتــی ("وای‬ ‫به‌بــاش ده‌زانم ئێوه‌ چاوتــان ب ‌ه هه‌ندێ ل ‌ه‬ ‫زیندانــه‌كان بكه‌وێت و چیرۆكه‌كه‌یان وردتر‬ ‫بزانن تــا بتوان ڕاپۆرتی خۆتان ب ‌ه باشــی‬ ‫بنووسن‪("...‬ل‪ .)68‬جارێ (چیرۆكه‌كانیان)‬ ‫ڕاســته‌‪ ،‬نــه‌ك (چیرۆكه‌كه‌یــان)‪ ،‬چونكــ ‌ه‬ ‫وشــه‌ی (زیندانــه‌كان) بــه‌ مۆرفیمی (ان)‬ ‫كۆكراوه‌ته‌وه‌)‪.‬‬ ‫زیندانەکان‪ ،‬هەموو یەک چیرۆکیان هەیە‬ ‫کــە چیرۆکی ئــەو خەونەیە کــە دەیبینن‪.‬‬ ‫زیندانــەکان چیرۆکــی جیاوازیــان نییــە‪،‬‬ ‫چیرۆکەکەیان بە مانای چیرۆکی هاوبەشــی‬ ‫هەمــوو زیندانییــەکان‪ .‬گەر لێرەدا وشــەی‬ ‫(چیرۆکەکانیــان) بەکاربێــت‪ ،‬واتــە هــەر‬ ‫زیندانییەک و چیرۆکی تایبەتی هەیە‪ .‬ئەمە‬ ‫دەبێتە هەڵە و ڕۆمانەکە دەشێوێنێت‪ .‬کاک‬ ‫ئاری دەبــوو لەم خاڵەدا ڕۆمانەکە باشــتر‬ ‫بخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .8‬لــە کوردیدا ســیفەت وەک ســیفەت‬ ‫شــوێنی ناو دەگرێتــەوە‪ .‬دەڵێین (تاقمی‬ ‫جوانــەکان بە پۆل هاتنە خــوار) ‪ .‬لە بری‬ ‫بڵێیــن (تاقمــی کچــە جوانــەکان بە پۆل‬ ‫هاتنــە خوار) جوان ســیفەتە کە شــوێنی‬ ‫نــاوی گرتووە‪ .‬لێرەشــدا دەتوانیــن بڵێین‬ ‫(چــاوم بە زیندانــەکان بکەوێــت) لە بری‬ ‫ئەوەی بڵێین (چــاوم بە پیاوە زیندانەکان‬ ‫"یــان زیندانییــەکان" بکەوێــت)‪ .‬ڕاســتە‬ ‫زیندان ناوی شــوێنە بەاڵم لــە پاڵ ئەوەدا‬ ‫سیفەتیشــە‪ .‬لــە کوردیــدا دەڵێیــن (وەک‬ ‫زینــدان وام) (ژیانــم دەڵێــی زیندانــە)‪.‬‬ ‫زیندان لێرەدا سیفەتە‪ ،‬هەر یەک لە زیندان‬ ‫و زیندانی لە کوردیدا دەبنەوە بە ســیفەت‪.‬‬ ‫گەر بە گوێی ئاری بکەین کە دەڵێین (کاک‬ ‫ئەحمــەد زیندانــە)‪ ،‬دەبێــت کاک ئەحمەد‬ ‫لــە گــەچ و چیمەنتــۆ دروســت بووبێــت‪،‬‬ ‫چونکە ئەو وشــەی زیندان تەنیا بە شــوێن‬ ‫تێگەیشتووە و نازانێت کە زیندان ئاوەڵناوە‬ ‫و لە وەسفی مرۆڤیشدا بەکاردێت‪.‬‬ ‫‪ .9‬لــە مەســەلەی کۆ و نونــی کۆتایدا‬ ‫ئاری زۆر هەڵەی کــردوە‪ .‬هەندێکیان وەک‬ ‫نمونە دەخەمە بەرچاو‬ ‫ئاری وتوێتی (دیمه‌نی یه‌كه‌می شته‌كان‬ ‫هه‌میشــه‌ درۆزن و نادروســته‌‪( .‬ل‪)164‬‬ ‫ڕاســته‌كه‌ی‪ :‬دیمه‌نــی یه‌كه‌مــی شــته‌كان‬ ‫هه‌میش ‌ه درۆزن و نادروستن)‪.‬‬ ‫ئــەوەی درۆزن و نادروســتە دیمەنــی‬ ‫یەکەمە‪ .‬گەر بەختیار بینووسیایە (شتەکان‬ ‫درۆزن و نادروســتە) کاک ئــاری ڕاســتی‬ ‫دەکرد‪ ،‬بەاڵم ئەو دەڵێت (دیمەنی یەکەم)‬ ‫نــەوەک (دیمەنــە یەکەمــەکان)‪ ،‬دیمەنــی‬ ‫یەکــەم تاکە‪ ،‬لێــرەوە درۆزن و نادروســت‬ ‫راستە نەوەک درۆزن و نادروستن‪.‬‬ ‫لــە نووســینەکەی ئــاری دا هاتــووە‬ ‫(ده‌موچاوی نه‌خۆشه‌كان به‌جۆرێكی خراپ‬ ‫زامداربووبوو‪( .‬ل‪ )166 – 165‬ڕاسته‌كه‌ی‪:‬‬ ‫‪ ... ...‬زامداربووبوون)‪ .‬دەموچاو لە رووی‬ ‫ڕێزمانییــەوە تاکە‪ ،‬لێرەدا زامدار ســیفەتی‬ ‫وشە تاکەکەیە‪.‬‬

‫ئەمــە یەکێکــە لــە کێشــەکانی زمانــی‬ ‫کوردی‪ .‬لە هەندێ شــوێندا گەر نیشــانەی‬ ‫جەمع بخەینە ســەر وشەی دووەم ماناکان‬ ‫دەگۆڕێــن ‪ .‬بــە بــڕوای من ئەداتــی جەمع‬ ‫باشــترە لــە ســەر وشــەی یەکــەم بێــت‬ ‫نــەوەک دووەم‪ .‬لــە هەندێ شــوێندا زمان‬ ‫خــۆی جەمع قبــوڵ نــاکات‪ ( ،‬دەموچاوی‬ ‫دزەکان ناشــیرینە یاخــود ناشــیرینن)‬ ‫بێگومان هەموو دەڵێین (ناشــیرینە)‪ ،‬گەر‬ ‫بڵێیــن (دەموچــاوی دزەکان ناشــیرینن)‬ ‫ڕســتەیەکی شــێوامان بــۆ دەردەچێــت‪،‬‬ ‫دوو نیشــانەی کۆ لەســەر یــەک لە هەموو‬ ‫شــوێنێکدا ناگونجێــت‪ .‬یــان کــەس ناڵێت‬ ‫(لووتــی کوردەکان گەورەن) هەموو دەڵێن‬ ‫(لووتــی کوردەکان گەورەیە)‪ .‬کەس ناڵێت‬ ‫(گیرفانی گەندەڵەکان پڕن) هەموو دەڵێین‬ ‫(گیرفانــی گەندەڵەکان پــڕە)‪ ،‬دانانی دوو‬ ‫کۆ پێکەوە لە ســەر زمان قورســە‪ .‬زمانی‬ ‫کوردی لێرەدا نەرمییەکی هەیە و یاسایەکی‬ ‫ڕوونی دانەناوە‪ ،‬هەم کۆ و هەم تاک جایزە‪.‬‬ ‫چونکە شتێکی ستاندارادیشمان نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هــەر نووســەرە و بە پێی ســەلیقەی خۆی‬ ‫ئەوانە دەنووسێت‪.‬‬ ‫رەخنەگر وتوێتی (هه‌وره‌كان نیشــانه‌ى‬ ‫هه‌ســتی ناوه‌وه‌مانه‌‪( .‬ل‪ )203‬ڕاسته‌كه‌ی‪:‬‬ ‫‪ ... ...‬ناوه‌وه‌مانــن) لێــرە ئــاری تێکەڵی‬ ‫کردوە‪ .‬ئەو ئەلف و نونە پەیوەندییەکی بە‬ ‫نیشــانەی تاک و کۆ وە نییــە‪ .‬ناوەوەمانن‬ ‫ئەســڵەن جەمــع نییــە‪ .‬ئــاری وای زانیوە‬ ‫(ناوەوەمانــن) جەمعــی (ناوەوەمانە)‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکدا جەمعی ناوەوەمان (ناوەوەکانمانە)‪.‬‬ ‫هــەورەکان نیشــانەن‪ ،‬نیشــانەی چییــن؟‬ ‫هەستی ناوەوەمان‪ ...‬ڕستەکەی کاک ئاری‬ ‫هەڵەیە‪.‬‬ ‫ئــاری عوســمان وتوێتــی (چاوانــی‬ ‫تووڕه‌ییه‌كــی نهێنــی تێدا بــوو‪( .‬ل‪)216‬‬ ‫ڕاسته‌كه‌ی‪ ... :‬نهێنییان تێدا بوون) نهێنی‬ ‫لێرەدا ســیفەتی توڕەییەکەیە‪ ،‬ئەو ئەلف و‬ ‫نونــەی کاک ئــاری دایناوە ئەلــف و نونی‬ ‫جەمع نییــە‪ ،‬جەمعی نهێنــی نهێنییەکانە‪،‬‬ ‫نــەوەک نهێنیان‪ .‬ئــەوە دەکرێت دابنرێت‬ ‫و دەکرێــت الببرێــت بەپێــی شــێوەزارە‬ ‫جیاوازەکان‪.‬‬ ‫‪ .10‬ئەمــە ڕەخنەکەی ئارییە (ده‌توانین‬ ‫به‌پێــی فه‌رمانــی كاربه‌ده‌ســتانی بــااڵ‬ ‫ده‌ســتبكه‌ین بــه‌ كێشــانی نیــگاری ئــه‌و‬ ‫خه‌ونــه‌‪(.‬ل‪ ،)91‬هه‌روه‌هــا لــ ‌ه (ل‪)118‬‬ ‫دا ده‌نووســێت‪" :‬هه‌مــوو ئــه‌م به‌یانییــ ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌ندازیار مســته‌فا باسیلیدا خه‌ریك‬ ‫كێشانی نه‌خشــه‌یه‌كی سه‌ره‌تایی بووین بۆ‬ ‫شــێتخانه‌كه‌"‪ ...‬دیســانه‌وه‌ لــ ‌ه (ل‪)224‬دا‬ ‫ده‌نووسێت‪" :‬به‌ڕاست چۆن ده‌كرێت كێشانی‬ ‫وێنه‌ى خه‌ونێك وا بشــكێته‌وه‌؟)‪ ،‬له‌و سێ‬ ‫ڕســته‌یه‌دا هێنــد بــه‌ ناڕێكــی كرداره‌كانی‬ ‫(نه‌خشه‌كێشــان)‬ ‫(نیگاركێشــان)و‬ ‫و (وێنه‌كێشــان) به‌كارهێنــاوه‌‪ ،‬خوێنــه‌ر‬ ‫هێڵنجــی دێ‪ ،‬كاتــێ ده‌یانخوێنێتــه‌وه‌‪ .‬بۆ‬ ‫یه‌كــه‌م (‪ ...‬نیگاركێشــانی ئــه‌و خه‌ونــه‌)‬ ‫و دووه‌م (‪...‬خه‌ریكــی نه‌خشه‌كێشــانی‬ ‫ســه‌ره‌تایی بووین‪)...‬و سێیه‌میشیان (‪...‬‬ ‫وێنه‌كێشــانی خه‌ونێــك‪ )...‬ڕاســته‌‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌و‌ه له‌به‌رچــاو نه‌گرین‪ ،‬كه‌ (وێنه‌)‬ ‫ده‌گیرێت و (نیگار) ده‌كێشرێت‪.).‬‬ ‫کێشــانی نیــگار جۆرێکە لە ڕســتە کە‬ ‫تێیدا کردار و کراوی تێدایە‪ ،‬ئەمە ڕستەیە‪،‬‬ ‫کێشان کردارەکەیە و نیگار مەفعولە‪ .‬ئەمە‬ ‫جیاوازە لە نیگارکێشان کە خۆی سەربەخۆ‬ ‫کردارێکە و یەک وشەیە‪.‬‬ ‫(کێشــانی نیگار )جۆرێکە لــە دەربڕین‬ ‫و (نیگارکێشــان) جۆرێکــی تــرە‪ .‬کــە‬ ‫نیگارکێشــان هەبــوو‪ ،‬خۆ کێشــانی نیگار‬ ‫هەڵــە نییــە‪ .‬کــە نەخشەکێشــان هەبــوو‬ ‫کێشانی نەخشە هەڵە نی یە‪.‬‬ ‫ئــاری خەیــات دەڵێت وێنــە دەگیرێت و‬ ‫نیگار دەکێشــرێت‪ .‬ئێمە لە منداڵیدا وانەی‬ ‫وێنــە و ئیشــی دەســتمان مــان هەبــوو‪،‬‬ ‫لــەوێ کامێرا نەبوو وێنــە بگرین‪ ،‬وێنەمان‬ ‫دەکێشا‪ .‬ئێســتاش زۆرجار بە ڕەسامەکان‬ ‫دەڵێیــن وێنەکێــش‪ ،‬بــە هونــەری رەســم‬ ‫دەڵێن وێنەکێشان‪ ،‬نەوەک وێنەگر‪ .‬وێنەگر‬ ‫فۆتۆگرافەرە و وێنەکێش ڕەسام‪.‬‬ ‫‪ .11‬ئــاری وتوێتی ئەم ڕســتانە هەڵەن‬ ‫و دووبارەییــان تێدایە (من هه‌شــت مانگ‬ ‫له‌مه‌وبــه‌ر بــۆ ئــه‌وه‌ی لــ ‌ه حه‌قیقــه‌ت تێ‬ ‫بگــه‌م‪ ،‬برا گیان تێگه‌یشــن لــه‌ حه‌قیقه‌ت‬ ‫ئاســان نییه‌‪ .‬هه‌شــت مانــگ له‌مه‌وبه‌ر بۆ‬ ‫ئــه‌وه‌ی لــه‌ حه‌قیقــه‌ت تێبگــه‌م‪ ،‬به‌ڵــێ‪،‬‬ ‫هه‌شــت مانــگ له‌وه‌وبه‌ر‪ ،‬چــووم بۆ ناوچ ‌ه‬ ‫سنوورییه‌كان) ئەمە قســەی کاراکتەرێکە‬ ‫بە نــاوی بۆقبۆقیلەیە لــە کۆبوونەوەیەکدا‬ ‫لــە بــەردەم ســەی ئەســاندا‪ ،‬زمانــی‬ ‫تەتەڵەدەکات‪،‬حەماســەت گەرووی گرتووە‪.‬‬ ‫ڕەخنەگر لە بەرئەوەی نەیزانیوە قســەکەر‬

‫لێرەدا کێیە‪ ،‬باری دەروونی چۆنە‪ ،‬کەوتۆتە‬ ‫هەڵــەوە‪ .‬لێــرەدا نووســەر بــەو ڕێگایەوە‬ ‫دۆخی شــڵەژانی دەروونی و شــێوە قسەی‬ ‫کاراکتەرەکە دەگوێزێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .12‬ڕەخنەگــر دەڵێــت "هه‌ســتده‌كه‌م‬ ‫ویســتبووی بێتــ ‌ه ده‌رێ‪ ،‬كه‌مێــك هــه‌وا‬ ‫بخــوات و ڕووناكی به‌ربكه‌وێت‪("...‬ل‪–111‬‬ ‫‪ ،)112‬ئــه‌رێ هــه‌وا ده‌خورێــت؟ یــان بــۆ‬ ‫(هه‌ڵمژینه‌)؟‪.‬‬ ‫هــەوا خواردن جــۆرە قســەیەکە لە ناو‬ ‫کوردانــی خۆرهەاڵتــدا زۆر باوە و بەردەوام‬ ‫بەکارێــت‪ ،‬کە دیارە لە فارســییەوە هاتۆتە‬ ‫ناو کوردی‪ .‬فارسەکان دەڵێن (می روم یە‬ ‫کم هوا بخورم) کەســێک‪ ،‬هەندێ لە زمانی‬ ‫بەختیار شارەزا بێت دەزانێت کاریگەرییەکی‬ ‫زاری کوردانــی خۆرهەاڵت لەســەر شــێوە‬ ‫نووســینی هەیە‪ ،‬ئەوەش خسوســییەتێکی‬ ‫بــاش و تایبەتــی بە زمانی ئــەو داوە‪ ،‬ئەو‬ ‫شتە بە شیعرەکانیشەوە دەبینرێت‪ .‬لە زۆر‬ ‫ناوچەدا خەڵک وشــەی هەڵمژیــن نازانن و‬ ‫نەیانبیستووە‪ .‬هەوا خواردن لێرەشدا واتەی‬ ‫هــەوا هەڵمژین نایەت وەک ئاری لێی حاڵی‬ ‫بــووە‪ ،‬یەعنــی بچین بایەکــی باڵی خۆمان‬ ‫بدەیــن یان وەک خۆمــان دەڵێین هەوایەک‬ ‫لێمــان بدات‪ .‬قســەکەی ئاری لەوە دەچێت‬ ‫بڵێیــن دەی کاکە خۆ ئێمــە باڵمان نییە و‬ ‫بــاش نایەت لــە دەرەوە‪ ،‬کەواتە چۆن بای‬ ‫باڵمــان بەین‪ .‬نەشــارەزایی ئــاری خەیات‬ ‫لە زمانی کوردی و شێوەزارەکانیدا‪ ،‬مایەی‬ ‫ئەو هەڵەیەیە‪.‬‬ ‫‪ .13‬لــە خاڵــی چــواردەدا وتوێتــی‪:‬‬ ‫("هه‌ڵبه‌تــه‌ ئێمــه‌ ناوی نانێین شــێتخانه‌‪،‬‬ ‫وشــه‌یه‌كی وه‌هــا كاریگه‌رییه‌كــی خراپــی‬ ‫له‌ســه‌ر بــاری ده‌روونــی نه‌خۆشــه‌كان‬ ‫و كه‌ســوكاریان ده‌بێــت‪ ،‬نــاوی ده‌نێیــن‬ ‫سه‌نته‌ری ته‌ندروستی ده‌روونی‪( ".‬ل‪.)118‬‬ ‫(سه‌نته‌ری ته‌ندروستی ده‌روونی) هه‌ڵه‌یه‌و‬ ‫(سه‌نته‌ری ده‌رووندروستی) یان (دروستیی‬ ‫ده‌روونی) ڕاســته‌كه‌یه‌تی‪( .‬ته‌ندروســتی)‬ ‫وات ‌ه (به‌ده‌ندروســتی)‪ ،‬ئێ ده‌روون ته‌ن و‬ ‫به‌ده‌نی كوا؟!)‪.‬‬ ‫پێشــنیارەکانی ئــاری زۆر چەوتــن‪.‬‬ ‫یەکــەم دەروون بەشــێکە لــە تــەن و لێی‬ ‫جیــا نابێتــەوە‪ ،‬خۆ دەروون لــە جێگایەک‬ ‫نییــە و لەش لە جێگایەکی تر بێت‪ .‬دووەم‬ ‫تەندروســتی بەرامبــەر وشــەی (صحة) ی‬ ‫عەرەبــی دێت کە (صح��ة بدني) و (صحة‬ ‫نفســي) دەگرێتــەوە‪ .‬بۆیــە ڕەخنەکەی لە‬ ‫جێگای خۆیدا نییە‪.‬‬ ‫‪ .14‬ئاری عوسمان وتوێتی (نووسیوێتی‬ ‫هاتنیان بۆ الى من بۆ ئه‌و‌ه نه‌بوو پرسیارم‬ ‫پێ بكه‌ن‪("...‬ل‪ .)143‬مادامه‌كێ (پرسیار)‬ ‫له‌گۆڕێدایــه‌‪ ،‬ئه‌وا (لێ كــردن) گونجاوتره‌‪،‬‬ ‫چونكــه‌ (پــێ كردن) هه‌ر له‌گــه‌ڵ (پرس)‬ ‫دا جوانه‌)‪.‬‬ ‫ئەمجۆرە قسانە دەچنە بابی ڕاوبۆچوونی‬ ‫شەخســییەوە و تــۆ ناتوانێــت لەخۆتــەوە‬ ‫خەت بکێشــی و بڵێی هەڵەیە‪( .‬پرســیارم‬

‫لــێ کردن یان پرســیارم پێ کــردن) یەک‬ ‫شتن و بە موو جیاوازیان نییە‪.‬‬ ‫‪ .15‬ئاری عوســمان وتوێتــی (من هه‌م‬ ‫جورمم بچوك بوو‪("...‬ل‪( .)146‬جورم) ب ‌ه‬ ‫گه‌وره‌یی و بچوكی نییه‌‪ ،‬به‌ زۆر و كه‌مییه‌‪.‬‬ ‫بۆیــ ‌ه ئه‌و جۆره‌ ئاوه‌ڵنــاوه‌ له‌گه‌ڵ جورمدا‬ ‫به‌كار نایه‌ت) ‪.‬‬ ‫جورم وشــەیەکی عەرەبیە و هاتۆتە ناو‬ ‫کــوردی (جرم) مانای تەن‪ ،‬قەوارە‪ .‬تەن و‬ ‫قــەوارەش گەورە و بچوکیان هەیە‪ .‬جورمی‬ ‫بچوک ڕاســتە و واتە لەشــی بچــوک‪ ،‬گەر‬ ‫کابــرا بڵــێ جورمم کەم بوو‪ ،‬مانای لەشــم‬ ‫کەم بــوو‪ ،‬ئەوەش هەڵەیــە‪ .‬لەش بە کەم‬ ‫و زۆری ناپێورێــت‪ ،‬بــە گــەورە و بچوکــی‬ ‫دەپێورێت‪.‬‬ ‫‪ .16‬ئاری خەیات دەڵێت (كاتێك دكتۆر‬ ‫سوعاد باســی ئه‌و ڕۆژ‌ه بۆ ڕێنوار ده‌كات‪،‬‬ ‫كــ ‌ه ته‌له‌فۆنی بۆ كردووه‌‪ ،‬ده‌ڵێت‪" :‬من ئه‌و‬ ‫زه‌نگه‌م بۆ دایت‪("...‬ل‪ .)230‬نازانم (لێ)ی‬ ‫(دایت)ه‌كــه‌ بۆچی قرتێنراوه‌؟ ئه‌م هه‌ڵه‌ی ‌ه‬ ‫له‌ زۆر شــوێنی تــری ڕۆمانه‌كــه‌دا دووبار‌ه‬ ‫كراوه‌تــه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی (لێ)یه‌كان زیاد‌ه‬ ‫بن‪ ،‬ئاوا‪ .‬بڕوانــ ‌ه ئه‌م دێڕ‌ه بێ (لێ) چه‌ند‬ ‫ناشــرینه‌‪" :‬وه‌ك فـــێ هاتــوو لــ ‌ه به‌رده‌م‬ ‫خۆمه‌و‌ه ده‌مگوت‪( "...‬ل‪ ،)454‬مه‌به‌ســتی‬ ‫ئه‌وه‌یــه‌ بڵێــت‪( :‬وه‌ك فـــێ لێهاتــوو)‪...‬‬ ‫(لــێ) له‌جێی خۆی دابنــرێ زۆر جوانه‌‪...‬‬ ‫ئه‌وجا ده‌یان گوزاره‌ى هه‌ڵه‌ی وه‌ك "خه‌وم‬ ‫پێداده‌كه‌وێــت‪( ...‬ل‪")549‬مــان بۆ ده‌كات‬ ‫بــ ‌ه (خه‌وم لێ ده‌كه‌وێت)و به‌مه‌ش خوێنه‌ر‬ ‫وه‌ڕس نابێ!)‬ ‫(بۆ لێدان) لە کوردیدا واتایەکی خراپی‬ ‫هەیــە‪ .‬جگە لەوە (لێ) لــەزۆر ناوچە هەر‬ ‫بەکارنایــەت‪ .‬دەوترێت (فێی هاتۆتێ) (لە‬ ‫دەرگەی دا) (زەنگم بۆ دا) (ساڵوی کرد)‪.‬‬ ‫بــۆ خەویــش لــە بەشــی زۆری ناوچەکانی‬ ‫کوردستان دەڵێن (خەوی پێدا کەوت)‪ .‬لەم‬ ‫جۆرە شــتانەدا ئاری زۆر کەوتۆتە هەڵەوە‪.‬‬ ‫باشــترە تۆزێــک زانیــاری زمانەوانی خۆی‬ ‫فراوان بکات و وانەزانێ ئەوەی لە حەوشــی‬ ‫ماڵی ئەوان نەوترا ئیتر کوردی نییە‪.‬‬ ‫‪" .17‬پڕمه‌ى چه‌ند قاقایه‌كی گه‌ور‌ه وه‌ك‬ ‫چه‌نــد به‌ردێكی گه‌ور‌ه بــن و‪("...‬ل‪.)236‬‬ ‫(پڕمــه‌) دوو واتــای هــه‌س‪ :‬ده‌نگی لوتی‬ ‫یه‌كسم‪ ،‬ده‌نگی گریانی له‌ناكاو‪ ،‬ئیدی نازانم‬ ‫(پڕمه‌)و (قاقا) چۆن له‌وێدا خراونه‌ت ‌ه پاڵ‬ ‫یه‌كتر؟‪.‬‬ ‫پڕمــە بۆ گریــان و پێکەنین و کۆمەڵێک‬ ‫شــتی تریشــە‪ .‬بۆ نمونــە دەوترێت (پڕمە‬ ‫پــڕم)‪ ،‬واتــە دەنگێکــی بەرز کە لــە ناکاو‬ ‫دێتــەدەرێ‪ .‬قاقاش شــتێک نییــە زیاتر لە‬ ‫پێکەنیــن‪ .‬کاک ئــاری فەرامۆشــی کردوە‬ ‫ئەمــە کاری ئەدەبــە‪ .‬لــە ئەدەبــدا دەڵێن‬ ‫(پرمــەی خــەم) (پڕمــەی ناســۆرەکان)‪.‬‬ ‫دەکرێت هەزاران رستە لەم وشەیە دروست‬ ‫بکەین‪ ،‬بێئەوەی کاک ئاری بیستبێتی‪.‬‬ ‫‪ .18‬ئــاری عوســمان وتوێتــی ‪":‬بــ ‌ه‬ ‫پۆســتاڵی درێژه‌و‌ه به‌ناو به‌فری زســتاناندا‬

‫بــڕۆم‪ ،‬ملپێچی خــوری بئاڵێنــم و پاڵتۆی‬ ‫ئه‌ستوور له‌به‌ر بكه‌م و‪( "...‬ل‪ ،)264‬ئه‌رێ‬ ‫پۆســتاڵی كــورت هه‌یــه‌؟ ئایــا ناوهێنانی‬ ‫پۆســتاڵ به‌س نیی ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی خوێنه‌ر تێ‬ ‫بــگات‪ ،‬ئیدی چ پێویســتی بــ ‌ه ئاوه‌ڵناوی‬ ‫(درێژ)هه‌یــه‌؟ مه‌گــه‌ر پێــاو و پۆتیــن و‬ ‫پۆســتاڵ‪ ،‬ســێ جــۆره‌ ناســراو و باوه‌كــ ‌ه‬ ‫نییــ ‌ه الى هه‌مووان؟ دواتر (ملپێچی خوری‬ ‫بئاڵێنــم) یانی چی؟ تۆ بڵێــی (له‌ ملم)ی‬ ‫نێــوان (خــوری)و (بئاڵێنم) چی به‌ســه‌ر‬ ‫هاتبێ؟ ئایا ئه‌ویش هه‌ڵه‌ی تایپه‌؟‬ ‫لــەوە دەچــێ ئــاری تەنیــا یــەک جۆر‬ ‫پۆســتاڵی دیبێ و وابزانی هەموو پۆستاڵی‬ ‫دنیا بە کورتی و درێژی وەک یەکن‪ .‬پۆستاڵ‬ ‫هەیە تا ســەر ئەژنۆ و زیاتریش دەکشێت‪،‬‬ ‫پۆســتاڵیش هەیــە قوالنجێــک لــە پێــوە‬ ‫هەڵدەکشێت‪ .‬نووســەر کە دەڵێ پۆستاڵی‬ ‫درێژ واتە تا نزیکی ئەژنۆ هەڵکشاوە‪ .‬ئەمە‬ ‫کەی ڕەخنەیە‪.‬‬ ‫لــە ڕەخنەی دووەمدا پێچەوانەی یەکەم‪،‬‬ ‫لــە یەکەمدا دەڵێت درێژەکــە زیادە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــۆ مــل پێچەکە دەڵێــت بۆ نەینووســیوە‬ ‫(ملپێچــی خــوری لە ملــم بئاڵێنــم)‪ .‬خۆ‬ ‫(ملپێــچ ) لە قــاچ نائاڵێت‪ ،‬کە وتت ملپێچ‬ ‫ئیتر (لە ملی) بۆچییە‪.‬‬ ‫‪ .19‬کاک ئــاری وتوێتی "مــن به‌رده‌وام‬ ‫بــه‌ ئــاوی ســارد دوش ده‌گــرم‪(".‬ل‪)302‬‬ ‫دووش ناگیــرێ‪ ،‬ده‌كــرێ‪( .‬من بــه‌رده‌وام‬ ‫به‌ ئاوی ســارد دووش ده‌كــه‌م)‪ ،‬ئه‌وه‌تا بۆ‬ ‫خوێندنه‌و‌ه جوانتر و له‌ســه‌ر زمان ڕه‌وانترو‬ ‫له‌ نووسیندیشدا ڕاستتره‌‪.‬‬ ‫دوش گرتــن ڕاســتترە لــە دوش کردن‪.‬‬ ‫کوردستانی ڕۆژهەالت هەمو دەڵێن دوشێک‬ ‫دەگــرم‪ .‬دوش شــتێکی تازەیــە لــە زمانی‬ ‫کوردیــدا‪ ،‬لە زمانەکانی تــرەوە هاتۆتە ناو‬ ‫کــوردی‪ .‬ئینگلیزەکان دەڵێــن ‪to take‬‬ ‫‪ . a shower‬فارســەکان دەڵێــن دوش‬ ‫بگیــرم ‪ .‬عــەرەب دەڵێــت ﯾﺄﺧذ دوﺷﺎ‪.‬‬ ‫لــە هەمــوو زمانەکانــدا دوش دەگیرێــت‪.‬‬ ‫دووبارەکردنــەوەی زۆری وشــەی (کردن)‬ ‫الوازییە بۆ زمان‪.‬‬ ‫‪ .20‬ئاری خەیات نووسیوێتی "هێند له‌یه‌ك‬ ‫ترازابووین‪ ،‬وێرانبوونی دونیاش نه‌یده‌توانی‬ ‫بمانلكێنێته‌و‌ه به‌یه‌كــه‌وه‌‪(".‬ل‪ .)317‬ئاخر‬ ‫لــه‌ وێرانبوونی دونیادا كوا شــتی لێكترازاو‬ ‫چانسی جارێكی تر پێكه‌وه‌لكانیان هه‌یه‌؟‪.‬‬ ‫لــە کوردیدا دەڵێین (دنیاش کاول بێت‪،‬‬ ‫جارێکی تر ســاوی لێ ناکەم یان ناچمەوە‬ ‫بۆ الی) (دنیا وێران بێت هەقم بەسەرییەوە‬ ‫نییــە)‪ .‬ئەمــە شــتێکی ســەرەتایی زمانە‪.‬‬ ‫ڕێنــوار (قارەمانــی رۆمــان) دەڵێت (گەر‬ ‫دنیــاش کاول بووایــە‪ ،‬مــن و مامم یەکمان‬ ‫نەدەگرتــەوە)‪ ،‬واتــە کارەســاتی گەورەش‬ ‫نەیدەتوانی لێکمان نزیک بکاتەوە‪.‬‬ ‫‪ .21‬کاک ئــاری نووســیوێتی (له‌مڕۆوه‌‬ ‫ده‌بێــت ده‌ســت بكــه‌ن بــ ‌ه هه‌ڵكه‌نــدن و‬ ‫قووڵكردنه‌وه‌‪ ،‬سه‌عاتێكی تر ئه‌ندازیاره‌كان‬ ‫ده‌گه‌ن ‌ه به‌ره‌وه‌‪("...‬ل‪ .)350‬ده‌ دوانز‌ه جار‬ ‫ئه‌م دێڕه‌م خوێنده‌وه‌‪ ،‬ئه‌وســا تێگه‌یشــتم‪،‬‬ ‫مه‌به‌ســتی لــ ‌ه (ده‌گه‌نــه‌ بــه‌ره‌وه‌) واتــ ‌ه‬ ‫(ده‌گه‌نه‌ شــوێنی كاركردنه‌كه‌یان)‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫(ده‌گه‌نــه‌ بــه‌ره‌وه‌) داتاشــراوێكی نوێــی‬ ‫به‌ختیار عه‌لی خۆیه‌تی و فڕی به‌س ‌ه زمانی‬ ‫كوردییه‌وه‌ نییه‌!)‬ ‫هــەر کوردێک شــتێک لە زمــان بزانێت‬ ‫ناتوانێت بــەم پەرەگرافە پێنەکەنێت‪ .‬کاک‬ ‫ئاری (گەیشتنە بەرەوە)ی نەبیستبوو‪ .‬من‬ ‫باوەڕناکــەم کــورد هەبێت لــە ژیانیدا ئەم‬ ‫وشــەیەی نەبیســتبێت یان بە دۆســتێکی‬ ‫نەوتبێت (ئەرێ نەگیتشنە بەرەوە؟) (وا‬ ‫هاتنە بــەرەوە) (بۆ نایەنە بەرەوە) (کەی‬ ‫دەگەنە بەرەوە)‪.‬‬ ‫‪( .22‬ئــال مــوراد ده‌ڵێــت‪" :‬كابرا هه‌ر‬ ‫شــتێكی بۆ دابنابام‪ ،‬چاوم ده‌نا ب ‌ه لووله‌ی‬ ‫دووربینه‌كه‌وه‌و‪( "...‬ل‪ .)370‬من له‌ژیانمدا‬ ‫ته‌ققه‌م نه‌كردووه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌شــزانم دووربین‬ ‫لووله‌ی نییه‌!)‪.‬‬ ‫لەوە دەچێت ئاری لە فیلمیشــدا تفەنگی‬ ‫قەناسەی نەدیبێت‪ .‬دووربینی سەر تفەنگی‬ ‫قەناســە جۆرە لوولەیەکی درێــژە‪ .‬ئەوەی‬ ‫بەوجــۆرە تەقــە دەکات چــاو دەنێــت بــە‬ ‫لوولەی دووربینەکەوە‪ ،‬نەوەک بە ئاســن ی‬ ‫تفەنگەکەوە‪.‬‬ ‫‪"( .23‬مــن ســه‌یری داودم كــردو‬ ‫چاوێكــم بــه‌ ڕوخســاری ئه‌وانــی تــردا‬ ‫خشــاندو‪("....‬ل‪ .)376‬نه‌خێــر بــۆ‬ ‫چاوپیاخشــاندن‪( ،‬چــاوم بــ ‌ه ئه‌وانی تردا‬ ‫گێڕا)‪ ،‬جوانتره‌‪).‬‬ ‫ئەمــەش قســەیەکی زیــاد و تێبینیەکی‬ ‫بێســوودە‪( .‬چاوم بە شــتەکاندا خشــاند)‬ ‫(چاوێکــم پیــا خشــاندن) دروســتە و‬ ‫مەســەلەی کامیــان جوانــە و کامیــان‬ ‫ناشیرینە‪ ،‬مەسەلەی زەوقە‪ .‬هەقی بەسەر‬ ‫ڕێزمانەوە نییە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )458‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/25‬‬

‫‪5‬‬

‫سەباح ئیسماعیل لە جانتای سەفەری براکەمدا‬

‫شادان ئەحمەد‬ ‫ـ چیــت پێویســتە بــۆت بێنــم کــە‬ ‫گەڕامەوە لە سەفەر؟‬ ‫ـ نەکەی ترشــی کوتراوو قەرەخەرمان‬ ‫و زیــرەو زەردەچــەوەم بۆ بێنــی‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئــەو کتێبانەم بۆ بهێنــە کە ئەو برادەرە‬ ‫نووسەرەم بۆی داناوم‪....‬‬ ‫براکەم کاتی گەشتەکەی لەکوردستان‬ ‫تــەواو بــوو گەڕایــەوە بۆهێلســنکی‬ ‫بەجانتایــەک کتێبــەوە‪ ،‬ئــەو کتێبانەی‬ ‫کــە بۆی هێنابووم ئەوەنــدە نایاب بوون‬ ‫حــەزم دەکــرد هــەر یەکەم شــەو هێزو‬ ‫توانای ئەوەم هەبێت هەموویان بەیەکجار‬ ‫بخوێنمەوە‪.‬‬ ‫ســەیری بەرگــی کتێبەکانــم کــرد‬ ‫حەوتیان لە وەرگێڕانی سەباح ئیسماعیل‬ ‫بوون لە عەرەبیەوە بۆ کوردی‪ ،‬هەمووی‬ ‫شــاکاری بەرزی ئەدەبی رۆمانی عەرەبی‬ ‫بــوون کــە هەندێکیانــم هــەر بەزمانــی‬ ‫عەرەبــی خوێندبوونەوە‪ ،‬هەروەها لەگەڵ‬ ‫دوان لەرۆمانەکانی جان دۆست‪.‬‬

‫وەک سەرەتا گەشــتی خوێندنەوەکەم‬ ‫لە میرنامەوە دەســت پێ کرد‪ ،‬رۆمانێکی‬ ‫کــوردی بەزاری کرمانجی ژوورو‪ ،‬جارێکی‬ ‫تــر تەرجەمەکردنــی بۆ زمانــی عەرەبی‪،‬‬ ‫هەمدیســان ئیســماعیل وەرگێڕاوەتــەوە‬ ‫بــۆ زاری کرمانجــی خــواروو‪ ،‬ئەمــە‬ ‫گومانی ال دروســت کــردم لە کاتێکدا کە‬ ‫پێشەکیەکەیم خوێندەوە‪.‬‬ ‫ـ ئەبێــت ئەم تێکســتە بەهــای خۆی‬ ‫لەدەســت نەدابێت دوای دووجار رۆیشتن‬ ‫بەپرۆسەی وەرگێڕاندا؟‬ ‫کەدەستم کرد بەخوێندنەوەی رۆمانەکە‬ ‫هەســتم کرد لەگەڵ دواســاتی مردنەکەی‬ ‫ئەحمــەدی خانیــدام و بەدیارســەرییەوە‬ ‫دانیشــتووم و ئایەتولکورســی بــۆ دوا‬ ‫هەناســەکانی ئەخوێنــم‪ ،‬وامئەزانی جان‬ ‫لەبیری چووە کارەکتەرەکەی منیش بباتە‬ ‫رۆژی ناشــتنەکەی خــان و چیرۆکێکم بۆ‬ ‫دروست بکات‪ ،‬لێرەدا باسی ئەو شاکارەی‬ ‫جان ناکەم‪ ،‬بەقەد ئەوەی ئەمەوێت باسی‬ ‫توانای وەرگێڕانە کەی سەباح ئیسماعیل‬ ‫بکــەم کە گەیاندمی بــەو بڕوایەی من وا‬ ‫خەریکم بە کرمانجی ژوورو ئەخوێنمەوە‪.‬‬ ‫ئەم زمانە کۆنە کوردییە لەدەســت چووە‬ ‫چــۆن وا بە جوانــی هاتۆتە گۆ‪ ،‬باســی‬ ‫ســەردەمی ئەحمــەدی خانــی ئــەکات‬ ‫لەســەرەتای هــەزارو شەشســەدەکاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەندە نەرم ونیانە کە تەنیا چارە‬ ‫خوێندنەوەیەتــی‪ ،‬ئامادەبوونی وەرگێڕان‬ ‫لە ئاســتێکدایە هەر ئەڵێی بە پرۆســەی‬ ‫وەرگێڕانــدا نەڕۆیشــتووە‪ ،‬میرنامە وەک‬ ‫رۆمــان و وەکو وەرگێڕانیش قســەی زۆر‬ ‫هەڵئەگرن‪.‬‬

‫ســەمۆیل وەک گەنجێکــی مەســت و بێ‬ ‫جێــگا لە پاریــس لەخەیاڵی ئەوەدا بووە‬ ‫ببــێ بــە ســینەماکار‪ ،‬هەرگیزیــش بەو‬ ‫خەونەی نەگەیشــت‪ ،‬پاشــان گەڕانەوەی‬ ‫بۆ یادەوەرییەکانی و ماڵی مناڵی و چونە‬ ‫الی کیــکا لــە حەبانیــە‪ ،‬هەرچەنــدە لە‬ ‫چەنــد دێڕێکدا باش باســی کورد ناکات‪،‬‬ ‫بەاڵم لە کاتی وەرگێڕاندا بێ سڵەمینەوە‬ ‫هەموو رۆمانەکەی وەرگێڕاوە بەبێ البردن‬ ‫و قرتاندن‪ ،‬ســادەو ســاکاری زمانەکەش‬ ‫پارێزراوە‪...‬‬ ‫بەغــداد ئــەی شــاری خوێــن لەبــەر‬ ‫رۆیشــتوو‪ ،‬بڕیاربــوو کــە وەک جوانترین‬ ‫پایتەختەکانــی دنیــا بیــت‪ ،‬کەچــی‬ ‫ئێســتا جگــە لــە ســندووقێکی بەتاڵــی‬ ‫بەجێماوی عەبدولستارناســر زیاتر هیچی‬ ‫تــر نیــت‪ ،‬کــێ بەنــد ئەکرێــت و کێ لە‬ ‫دەرەوەی بەندیخانەیــە‪ ،‬خوێندنــەوەی‬ ‫رۆمانــی (شــەماعیە) پێویســتیەکە بــۆ‬ ‫هەمــوو کەســێک کــە رۆژێک لــە رۆژان‬ ‫لــە چوارچێــوەی ســنووری واڵتیکــدا‬ ‫ژیــا بێــت کــە نــاوی عێراقە‪ ،‬پێــم وایە‬

‫یەکەمی کوردییە یان عەرەبی‪.‬‬ ‫دوایەمیــن رۆمــان کــە خوێندمــەوە‬ ‫(وەرزی کۆچ بەرەو باکووری) تەیب ساڵح‬ ‫بوو‪ ،‬کە جارێک لە کوردستان بەعەرەبی‬ ‫و جارێکــی تریــش لەگــەڵ گەیشــتم بە‬ ‫ئەوروپا هەر بەعەرەبــی خوێندبوومەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمجارە خوێندنەوەی ئەم تێکستە‬ ‫پــڕ لــە رووداوەی تەیــب ســاڵح جیاواز‬ ‫بــوو‪ ،‬چونکە من لە تێکســتە عەرەبیەکە‬ ‫هەندێک هــۆرەی ســودانیی عەرەبی تیا‬ ‫بــوو کە لێیــان تێنەگەیشــتبووم‪ ،‬لەڕێی‬ ‫ســەباحەوە ئەمجــارە زۆر بەقووڵتر لێی‬ ‫تێگەیشتم‪....‬‬ ‫ســەباح ئیســماعیل ئــەو جــۆرە‬ ‫وەرگێڕەیــە بەهیــچ شــێوەیەک لــەالی‬ ‫ســڵەمینەوە و نەتوانین نیــە‪ ،‬وەرگێڕان‬ ‫رۆ چوونــە بــە ناخــی وشــەکاندا‪،‬‬ ‫لێکوڵینەوەیەکە بۆ گەیشــتن بە هەستی‬ ‫نووسەر‪ ،‬تا لەو رێگەیەوە ئێمەش لەگەڵ‬ ‫تێکســتە وەرگێڕاوەکــەدا بژین‪ ،‬زمان ون‬ ‫ناکات‪ ،‬سەرت لێ ناشێوێنێت‪ ،‬تێگەیشتن‬ ‫لــە بیرکردنــەوەی زمــان لەوپــەڕی‬

‫(عەشــیقی وەرگێڕ)یــش هیچی کەمتر‬ ‫نەبوو لە میرنامە‪ ،‬بەڵکو پڕ بوو لە عیشق‬ ‫و دابڕان کە هێواش هێواش عاشــقەکانی‬ ‫ئەو دەڤــەرە ئەســووتێنێ بەبێ دەنگی‪،‬‬ ‫جــان ئەگێڕێتــەوەو ســەباحیش میرنامە‬ ‫بۆمان ئەکات بە کوردی‪.‬‬ ‫ئــەو دەنگدانــەوە گەورەیــەی ئەدەبی‬ ‫عەال ئەســوانیش بەهای خــۆی هەبوو لە‬ ‫دنیــای رۆژئاوادا‪ ،‬هەرچەنــدە (عیمارەی‬ ‫یاقوبیانم) بەعەرەبــی خوێندبۆوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جارێکی تر لەگەڵ شیکاگۆدا خوێندمنەوە‪،‬‬ ‫هەڵبــەت ئەمجــارە بەزمانێکــی تــەواو‬ ‫شــارییانەو مۆدێرنی کوردی‪ ،‬کە کۆمەڵە‬ ‫خوێندکارێکی میســری روو لە شیکاگۆی‬ ‫ئەمەریــکا ئەکــەن‪ ،‬ئەوانــن خوێندەوارن‬ ‫و بەزمانی شــار قســە ئەکەن‪ ،‬کەهەمان‬ ‫ریتمی زمانی نووسەرە بەکوردی‪ ،‬ئەوەی‬ ‫جێی ســەرنجم بوو ئــەو وردەکارییە بوو‬ ‫کە لــە کاتی وەرگێڕاندا تێیدا کرابوو‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە ئەگەر زاراوەیەکی عەرەبی جیاواز‬ ‫بــەکار هاتبێــت لێــرەش بە شــێوەیەک‬ ‫زاراوەیەکی جیاوازی کوردی بەکار هاتووە‬ ‫کە بەرامبەر هەمــان زمانە عەرەبیەکەیە‬ ‫لە دەقەکــەدا‪ ،‬ئنجا بــۆ تەرجەمەکردنی‬ ‫ئایەتــە قورئانیەکانــی تەرجەمەکانــی‬ ‫هەژاری موکریانی بەکار هێناوە‪.‬‬ ‫پێنجەمیــن رۆمانــی وەرگێــڕدراوی‬ ‫ئیســماعیل کــە خوێندمــەوە ســەمۆیل‬ ‫شــەمعونی عێراقــی بوو لــە پاریس‪ ،‬کە‬ ‫ئەمیشــم بــە عەرەبی خوێندبــۆوە بەاڵم ئیســماعیلیش هەر بەو لێپرســراوێتیەوە تێگەیشــتندایە‪ ،‬بەدرێژایی ئەو پرۆسەیە‬ ‫لە ئاســت ئــەو وەرگێڕانــە جوانەی کاک ئەو رۆمانەی بــۆ وەرگێڕان هەڵبژاردووە‪ ،‬بەشــێوەیەک کاری لەسەر کردووە‪ ،‬دوای‬ ‫ســەباحدا بەرگــەم نەگــرت‪ ،‬کەوتمــە لە کاتــی خوێندنــەوەی ئــەم ئەدەبەدا‪ ،‬خوێندنــەوەی ســوپاس گــوزار بیت کە‬ ‫خوێندنــەوەی ئــەو ئەزموونــە قوڵــە کە زۆر بەســادەیی لێــت تێکدەچێــت زمانی شانست هەبوو خوێندنەوەی ئەم رۆمانەت‬

‫««‬

‫لە کیس نەچوو‪.‬‬ ‫نایشــارمەوە هەمیشــە حــەزم‬ ‫لەخوێندنەوەی ئەدەبە بە زمانی کوردی‪،‬‬ ‫بۆ گەیشتن بە تێگەیشتنێکی قوڵ و چێژ‬ ‫وەرگرتن‪ ،‬کەمن لەم حەوت رۆمانەدا تەواو‬ ‫هەستم پێ کردن‪ ،‬هەر یەک لەو رۆمانانەی‬ ‫کە تەرجەمەی کــردوون لەدنیادا ئەدەبی‬

‫هەریەک لەو ڕۆمانانەی سەباح ئیسماعیل وەری‬ ‫گێڕاون‪ ،‬پێویستییەکی بەرچاون بۆ کتێبخانەی کوردی‬ ‫بــەرزن و پێویســتییەکن بــۆ کتێبخانەی‬ ‫کوردی‪ ،‬بەهیوای بەردەوامیم بۆ ســەباح‬ ‫ئیسماعیلی وەرگێڕ‪.‬‬

‫هونەر و سیاسەت‬

‫عادل محەمەد كەریم‬ ‫ماستەر لەبواری زانستی مۆزیك‬

‫گروپی مۆزیكی مەحوی‪ ،‬ڕەنگە بڵێین‬ ‫ئــەم خوێندنەوەیە زیــادەڕۆیــیــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خوێندنەوەی هونەرمەندێكی مۆزیسیان‬ ‫كاتێ‌ كە ئاوێزانی كۆنسێرتێك دەبێت و‬ ‫خەو و خەیاڵی تێكەڵ بە هەستی ژەنیاران‬ ‫و دەنگێكی جوان دەبێت‪ ،‬لەگەڵیشیدا‬ ‫لێتان ناشارمەوە لە ئامانجی مەغزای‬ ‫كۆنسێرتەكە بۆ ئەو ئامانجە گەورەیە‬ ‫بێت ئەوا نەك ئەم چەند پەیڤە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫سەدان و هەزار جار لەم پەیڤانە هاوتای‬ ‫ئەو ساتانە نابێتەوە كاتێ‌ لە ڕێی سازو‬ ‫ئــاوازو گۆرانیەوە دڵ ڕەنجاوێك ئاشت‬ ‫دەكەیتەوە‪ ،‬بێئومێدێك دەهێنینەوە ناو‬ ‫ژیانی ئاسایی‪ ،‬ئەم كاریگەریانەیە بە‬ ‫درێژایی مێژوو هەمیشە ترس و دڵەڕاوكێی‬ ‫الی سیاسییەكان دروستكردووە دەرهەق‬ ‫بە كارە هونەرییە مۆزیكیەكان‪ .‬لەهەمان‬ ‫كاتدا پێچەوانەكەشی دروستە‪ ،‬كاتێ‌ كە‬ ‫سیاسییەكان لەوە دەگەن كە هونەری‬ ‫مۆزیك و كاریگەریە ئەرێنیەكانی چ‬ ‫فریادڕەسێكە بۆ دامركاندنەوەو هێنانەوە‬ ‫سەرباری تاكەكانی كۆمەڵگاو هاندانی‬ ‫خەڵك بەالی كردەوە چاكو دروستەكان‬ ‫بۆ خزمەتی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫فەیلەسوفی یۆنانی ئەفالتون هەروا‬ ‫ئاسایی نەبوو كاتێ‌ كە زۆر هەستیارانە لە‬ ‫هونەری مۆزیكی دەڕوانی و وای دادەنا كە‬ ‫شمشێرێكی دوو سەرەیە لەالیەك الیەنە‬ ‫ئەرێنیەكەی و لەالیەكی تریش بە ئاگاوە‬ ‫لێی دەڕوانــی كە مۆزیك پێچەوانەكەی‬ ‫تاكەكانی كۆمەڵگا بەرەو الیەنی نەرێنی‬ ‫دەبــات و لە خشتەی دەبــات بۆ كاری‬

‫كۆنسێرتی گروپی مۆزیكی (مەحوی)*‬ ‫و دەنگە بەسۆزەكەی (عەدنان كەریمی)‬ ‫هونەرمەند‪ ،‬تەنها كۆنسێرتێك نەبوو بۆ‬ ‫هەواداران و عاشقانی مۆزیك و گۆرانی‪،‬‬ ‫بەڵكو كۆنسێرتێك بوو بۆ میهرەبانی‬ ‫و شكۆی پێشمەرگە قارەمانەكانی‬ ‫كوردو كوردستان كە ئێستا بەو پەڕی‬ ‫لــێــبــوردەیــیــەوە دیــفــاع لــە شـــەرەف و‬ ‫كەرامەتی خەڵكی كوردوستان دەكەن‪،‬‬ ‫پێشمەرگە بە جەستە گیانی فیدا دەكات‬ ‫و دەبەخشێت‪ ،‬بەاڵم گروپی مەحوی و‬ ‫دەنگە پڕ سۆزو خرۆشەكەی عەدنانی‬ ‫هونەرمەند‪ ،‬ڕۆحمان پێ دەبەخشن و‬ ‫دووبــارە گیانی پێشمەرگە شەهیدەكان‬ ‫ئاو دەدەنــەوەو مۆزیك و گۆرانی دەبنە‬ ‫سونبولی بـــەرخـــۆدان و بــەرانــگــاری‬ ‫شەمشەكوێران و قەلەڕەشەكان‪ ،‬ئەمە‬ ‫زمــان و دیالۆگی سەردەمیانەیە بۆ‬ ‫بــەرەنــگــاربــوونــەوە و زرنگی نەتەوەو‬ ‫زیندوێتی گەلەكەمان دەسەلمێنێ‌‪.‬‬ ‫نكوڵی ناكرێ‌‪ ،‬ڕاستە پێشمەرگەمان‬ ‫هەیە بە كردار جەستەوگیان فیدا دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ڕێی هونەر بەگشتی و بەتایبەتیش‬ ‫پلو پەنجەی ژەنیاران و دەنگی پڕ سۆزی‬ ‫هــەنــدێ‌ لــە گۆرانیبێژانیشەوە ڕۆحــە‬ ‫مــردووەكــان زیندوو دەكرێنەوەو هیوا‬ ‫دەبەخشنەوە بە نائومێدان و ئاسودەیی‬ ‫و زەردەخــەنــە دەبەخشێتەوە بە دڵە‬ ‫تــۆراوەكــان‪ .‬ئەمەیە سیحرو جوانیی‬ ‫هونەرێكی ڕاستەقینەو ڕاستگۆ‪ ،‬كاتێ‌‬ ‫كە ڕاستەوخۆ بە زمانێكی ڕۆحی نامۆ‬ ‫و بێوێنە لەگەڵ دڵەكان گفتوگۆ دەكات‪،‬‬ ‫ڕەنگە هەموو ئەم وتانەی پێشەكیم كەم چەوت و نادروست و دوور لە دابونەریتی‬ ‫بێت كاتێ‌ كە شەوی ‪2015/5/15‬پەخشی گشتی‪.‬‬ ‫ئــەمــەی ئــەم جــارە بینیمان الیەنە‬ ‫كۆنسێرتی هونەرمەند (عەدنان كەریم)م‬ ‫بینی لە كەناڵی ئاسمانی زاگرۆس لەگەڵ جوانەكەی و بەها بەرزەكەی هونەری‬

‫گروپی میوزیکی مەحوی لەگەڵ عەدنان کەریمدا‬

‫مۆزیك و گۆرانی بوو كە تیایدا لەم كاتە‬ ‫هەستیارەدا ئەو ژەنیارە الوە بەتوانایانەی‬ ‫گروپی مۆزیكی مەحوی تەواو ئاوێزانی‬ ‫ئـــاوازە نــاوازەكــانــی عــەدنــان ببوون و‬ ‫دڵنیایان كردینەوە كە بەڵێ‌ پێشمەرگە‬ ‫ســەربــەرزەو لە سەنگەردایەو وا تاجی‬ ‫سەركەوتن دەنێتە ســەرو‪ ،‬شاخەكانی‬

‫مەحوی و دەنگە ئەفسوناویەكەی عەدنان‬ ‫لە داهێنانی بــەردەوامــدان و نمایشی‬ ‫مۆزیك و گۆرانیش بە واتای ئاشتی و‬ ‫ئاسایش و ئاوەدانی واڵت‪ .‬بەڵێ‌ ئەم كارە‬ ‫هونەرییەو هاوشێوەكانی پێمان دەڵێن‬ ‫ئەم گەلە ستەمدیدە غەدرلێكراوە بێ‌‬ ‫مافە وا هەنگاوی ئەوە هەڵدێنی مافەكانی‬

‫پلو پەنجەی ژەنیارانی ( مەحوی ) و دەنگە‬ ‫ئەفسوناویەكەی (عەدنان كەریم ) بوونە فریادڕەسی‬ ‫ئازار و خەمی ئامادەبووانی كۆنسێرتی (ئاواز و‬ ‫گۆرانیمان بۆ تۆیە پێشمەرگە)‬ ‫كوردستان بجوڵێن ئەمان ناجوڵێن و‬ ‫لەسەر یەك بستی خاكی كوردستان خۆش‬ ‫نابن‪ ،‬لە پشتی سەنگەریش واڵت ئاوەدانەو‬ ‫ئەوەتا پل و پەنجەی ژەنیارە الوەكانی‬

‫بۆ بگێڕدرێتەوە لە كەناری سەربەستی‬ ‫و سەربەخۆیی یەكجارەكییەو نەفرەت‬ ‫دەكات لە بڕیارە سیاسییە چەپەڵەكانی‬ ‫پێشوو‪ ،‬مژدەی سەرفرازی دەدات بەگوێی‬

‫هاونیشتیمانیانی كوردی هەر چوار پارچە‬ ‫شەقار كراوەكەی كوردوستانی گەورە‬ ‫و شەهیدان و خانەوادە سەبەرزەكانی‬ ‫ئارام دەكاتەوەو لە سایەی خوێنی ئەوان‬ ‫ئاسۆی سەرفرازی و سەربەستیمان ڕوونە‪.‬‬ ‫بەڵی باشووری كوردوستان ئاوەدانە‪،‬‬ ‫چونكە خاوەنی پێشمەرگەو هونەرمەندە‪،‬‬ ‫چونكە بە واتای ئەوەی پێشمەرگە لە‬ ‫كاتی ناخۆش و هەستیارەكاندا گیان‬ ‫لەسەردەستە بــۆ خــاك و نیشتیمان‬ ‫هونەرمەندی ڕاستەقینەش هەمیشە‬ ‫هونەرەكەی ڕۆحێتی لە هەموو كات‬ ‫و ساتێكدا لــە خۆشی و ناخۆشیدا‬ ‫پێشكەشی تاكەكانی نــەتــەوەكــەی و‬ ‫كۆمەڵگاكەی دەكــات‪ .‬لەم ڕوانگەیەوە‬ ‫واتە پێشمەرگەو هونەرمەندی ڕاستەقینە‬ ‫لە ڕۆحــەوە یەكانگیرن و دوانەیەكی‬ ‫لێكدانەبڕاون‪.‬‬ ‫ئەم كۆنسێرتە لە هەولێری پایتەخت‬ ‫ڕۆژی ‪ 2015/5/14‬لە هۆڵی (سەعد‬ ‫عەبدواڵ) نمایش كراو هەر شەوەكەشی‬ ‫كەناڵی زاگرۆس نمایشی كردەوەو هەمان‬ ‫كۆنسێرت چەند هەفتەیەك لەمەوبەر لە‬ ‫شاری سلێمانیش نمایش كراوە‪ .‬ژەنیارانی‬

‫ئەم كۆنسێرتە هەریەك لە ڕەوەند كەمال‬ ‫دڵشاد بە ئامێری عودو دانا محێدین بە‬ ‫ئامێری سێتارو سۆما ساالر بە ئامێری‬ ‫تارباس و عەبدواڵ ئەمین بە ئامێری‬ ‫تارو جەنگی جەالل بە ئامێری رێتم و‬ ‫بەڕێز نەورۆز بە ئامێری دەفو ئیبراهیم‬ ‫نەقدیان بە ئامێری جۆزە (كەمانچە)‬ ‫بەشداریان كردووەو سەرپەرشتی گروپ‬ ‫سەنتورژەنی بە توانا مامۆستا ڕێبین‬ ‫ســـاالر و بــە هــاوكــاری كــاك عــەدنــان‬ ‫كەریم‪ .‬لەم كۆنسێرتەدا كاك عەدنان‬ ‫چەند بەستەو مەقامێكی لە كارەكانی‬ ‫پێشكەش بە ئامادەبووان كردو تیایدا‬ ‫گروپەكە زۆر بە سەلیقەیەكی جوانەوە‬ ‫كارەكانیان ئامادە كردبوو‪ ،‬ئینسجامێكی‬ ‫بێوێنە بەدی دەكرا لە هەموو ڕویەكەوە‬ ‫هەر لە دەستپێك و كۆتایی گۆرانییەكان‬ ‫و كۆپلە مۆزیكیەكان و مۆزیكی هاوشانی‬ ‫ساتی گۆرانی و هەروەها دینامیكیەت‬ ‫بەشێوەیەكی بەرچاو جێبەجێ دەكراو‬ ‫زۆر بەجوانی ئامێرەكان و دەنگی سازی‬ ‫كاك عەدنان و ئاوازەكان ئاوێزان ببوون و‬ ‫تەواوكەری یەكدی بوون‪ .‬ئەمەش هۆكاری‬ ‫سەركەوتنی هەموو كارێكی هونەری‬ ‫مۆزیك و گۆرانیە‪ .‬جێی خۆیەتی ئاماژە‬ ‫بەوە بدەین كە ڕێژەیەكی زۆر لە خەڵكی‬ ‫ئامادەی كۆنسێرتەكە بوون كە مەزەندە‬ ‫دەكرێت بە نزیكەی (‪ )1700‬كەس لەگەڵ‬ ‫ئەوەی بە بەرامبەریش بووە واتە بە بلیت‬ ‫بووە‪ ،‬داهاتی ئەم كۆنسێرتەش لەڕێگەی‬ ‫(هۆرایزن ریلیف فاوندەیشن)و ڕێكخراوی‬ ‫(دڵــنــەوا)وە بەخشراوەتە (وەزارەت ــی‬ ‫شەهیدان)‪ .‬هەروەك لە رێبەری پڕۆگرامی‬ ‫كۆنسێرتەكەش ئــامــاژەی پــێــدراوە كە‬ ‫(ســەرجــەم داهــاتــی كۆنسێرتەكە بۆ‬ ‫خێزانی شەهیدانی بەرگری لە خاكی‬ ‫كوردستان دەبێت)‪.‬‬ ‫دووبــارە دەستخۆشی لەم هەڵوێستە‬ ‫جوامێرانەیەی كاكە عەدنان و گروپی‬ ‫مــەحــوی دەكــــەم‪ ،‬ه ــەروەه ــا ستافی‬ ‫ئەندازیاری دەنگ و ستافی وێنەگران و‬ ‫روناكی و سەرجەم بەشداربووانی ئەم‬ ‫كۆنسێرتە دەكەین‪.‬‬ ‫*‪-‬گروپی مۆزیكی مەحوی‪ :‬ساڵی ‪ 2011‬لەسەر‬ ‫دەستی چەند ژەنیارێكی الوی شاری سلێمانی‬ ‫دامـــەزراوەو‪ ،‬ئامانجی كاركردنیان هــەروەك لە‬ ‫ڕێبەری پڕۆگرامەكەدا هاتووە خزمەتكردنی مۆزیك‬ ‫و گۆرانی فۆلكلۆری كوردیە‪ ،‬هەروەها پاراستنی‬ ‫كلتورو ڕەسەنایەتی هونەر لە تایبەتمەندییەكانی‬ ‫ئەم گروپەیە‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫««‬ ‫«نووسینی هەر چیرۆکێک لە بەرامبەر دۆڕاندنی نەیارێکە››‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )458‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/25‬‬

‫نامەی ویلیام سارویان بۆ نووسەرێکی تازەپێگەیشتوو‬ ‫وەرگێڕانی ‪ :‬ئاالن پەری‬ ‫دەمــەوێ باســی هەنــدێ شــتت بــۆ‬ ‫بکــەم‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانی لە ئیشــەکەتدا‬ ‫بــەرەو پێــش بڕۆیت‪ ،‬بە شــێوەیەک فێر‬ ‫بیت بنووســیت بە هەمــان متمانەی هەر‬ ‫نووسەرێک کە بیەوێت بنووسێت‪.‬‬

‫ســوک بیــت‪ ..‬ئەوەش بزانە کــە لە دڵی‬ ‫هــەر تراژیدیایــەک بەردەوام خۆشــیەک‬ ‫هەیــە‪ ،‬هەروەها لە دڵــی هەر خراپەیەک‬ ‫هەمیشــە پاکیــەک هەیــە‪ .‬لەبــەر ئەوە‬ ‫بێوچــان هەوڵ بــدە کارەکەت بە هەردوو‬ ‫دیوەکە ببەسترێت‪.‬‬

‫داوات لــێ دەکــەم بــە شــێوازێک‬ ‫بنووســیت کە هیچ نووســەرێک جگە لە‬ ‫تۆ نەینووســیوە‪ ،‬نووســەری ڕاستەقینە‬ ‫دەتوانێــت ئــەوە بــکات‪ .‬بەشــێوەیەک‬ ‫زمانێکــی تایبەتی خۆتت هەبێت کە هەتا‬ ‫ئێســتا بە بیری هیچ کەســدا نەهاتووە‪،‬‬ ‫ئــەو زمانــە زیاتــر گەشــە دەکات ئەگەر‬ ‫ســەرەتایەکی ڕاســتت هەڵبژارد‪ ،‬دەنا بە‬ ‫پێچەوانە هەرگیز ناتوانی خۆت لەقەرەی‬ ‫نوسین بدەیت‪.‬‬

‫منیش لــە الی خۆمەوە هــەوڵ ئەدەم‬ ‫باســی چیرۆک و پەخشــانت بــۆ بکەم‪.‬‬ ‫ئەوە لــە یاد بکە کە تۆ نووســەرێکی بیــرت نەچێت هەموو ئەوەی لێرە باســی‬ ‫و تا ئێســتا هیچت بۆ باڵو نەکراوەتەوە‪ ،‬دەکەم ئێجگار گرنگە بۆ تۆ‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی بە شــێوازێک بنووســیت کە‬ ‫خۆت دابنێ یەکەمین نووسەری جیهانیت‪.‬‬ ‫ڕۆشــنایی‪ ..‬دواتر گونجاندن و ســانا‪ ،‬پێشــتر پێی نەنووســراوە ئەوا پێویستە‬ ‫ئەم مەســەلەیە زۆر گرنگە‪ .‬ئەمە ناچێتە‬ ‫قاڵبــی لوتبەرزیی و خۆویســتیەوە‪ ،‬زۆر هەوڵ بدە دەقەکەت بێ زەحمەت گونجاو بگەڕێییتــەوە بــۆ دونیــا‪ ..‬بــۆ خــودی‬ ‫بــە ســادەیی ئەمە بۆچونێکی پێویســتە بێت‪ ،‬ئاســان‪ ،‬بهێڵە وشەکان بە ئاسایی دونیا‪ ..‬بۆ هەســت و نەســتی الشەیەکی‬ ‫بۆ نووســەرێکی جیــدی‪ .‬دەبێت باوەڕت بچنە شوێنەکانی خۆیانەوە‪ ،‬نووسینەکەت زینــدوو‪ .‬بتوانــی بــە شــێوازی تایبەتی‬ ‫بەوە هەبێت کە تۆ تەنها کەســیت لە نێو بە دەنگی بەرزی خــۆت بخوێنەرەوە‪ ،‬لە خۆت وەرگێڕانێک بکەیت بۆ ئەوشــتانەی‬ ‫هەموو نووسەرەکانی جیهان کە چیرۆکی کاتی نووســیندا‪ ،‬چونکــە لەڕێی ئەوەوە دەیانبینیــت و بۆنی دەکەیت و گوێی لێ‬ ‫ژیانەوە دەنووســێت‪ .‬هەوڵ بدە‪ ،‬وا خۆت دەزانیت لە چ ڕستەیەک بڕگەیەک نەشاز دەگریــت و بەریــی دەکەویــت و خەیاڵی‬ ‫ڕابهێنە کــە ناخت هێمن بێت‪ .‬هەوڵ بدە دەرچــووە‪ .‬مــن دڵنیام لە ڕێــی زمانەوە دەکەیت و خەونی پێ دەبینیت‪ ..‬هەرچی‬ ‫لە ژیان ڕابمێنیت‪ ،‬بە چاوێکی بێگەردەوە دەتەوێ مەبەســتەکەتم بــۆ بینا بکەیت‪ ،‬بکــەر و بیرۆکــە و ڕووداو هەیە بە زمانی‬ ‫ســەیری دیــوی خێر و خراپەکــەی بکە‪ ،‬شتێک من پێی نازانم‪ ،‬هیچ نووسەرێکیش تایبەتی خۆت وەربگێڕە‪ ،‬ئەمە بیر مەکە!‬ ‫هــەوڵ بدە بە دڵێکی پاکەوە یەکێک بیت جگە لە تۆ ناتوانێت ئەوە بکات‪.‬‬ ‫من داوات لێ دەکەم کە ســەرەتایەکی‬ ‫لە جیهان‪ ،‬لە هەمان کاتدا کەسێکی ڕۆح‬

‫ســەرکەوتووت هەبێت‪ ،‬چونکە ئەگەر بە‬ ‫ســەرکەوتوویی دەســتت پــێ کــرد هیچ‬ ‫هێزێک نییە بتوەستێنێت‪ .‬پشت بە خۆت‬ ‫ببەســتە‪ ،‬متمانــەت هەبێت بــەو کارەی‬ ‫دەتەوێــت ئەنجامــی بدەیــت‪ ،‬هەرگیــز‬ ‫نەبــووە کــە تــۆ هەســت بــە قەرزاریی‬ ‫چاکــەی کەســێک بیــت و دواتــر ببیتە‬ ‫مەزنترین نووسەر‪.‬‬ ‫پێویستە لەسەرت دەستباڵو بیت‪ ،‬نەک‬ ‫بــۆ ڕوانین لــە تاکە کەســێک‪ ،‬بەڵکو بۆ‬ ‫بیرۆکە‪ ..‬تەنها بۆ خودی بیرۆکە‪.‬‬ ‫پێویستە لەسەرت تەنها بیت‪ ،‬ئەتوانیت‬ ‫لەگــەڵ ئەوانی تــر ڕێبکەیت و بیاندوێنی‬ ‫و بیانخەیتــە پێکەنین‪ .‬بــەاڵم تەنیا بە‪،‬‬ ‫تەنانەت لەگەڵ ئەوانی تریش‪ ،‬پێویســتە‬ ‫لەســەرت کــە تەنیــا بیــت‪ .‬هەروەها لە‬ ‫هەموو ئەوانــی تر وردبینتربە‪ ،‬لەوانی تر‬ ‫ئازاتربە‪ ،‬ئەمە تەنها ڕێگەیەکە بۆ ئەوەی‬ ‫نووسینێکی گەورەو مەزن بنووسیت‪.‬‬ ‫دوای خوێندنەوەی ئەم نامەیە‪ ،‬هەستە‬ ‫ســەرپێ و پیاســەیەک بکــە‪ .‬بــە خۆت‬

‫بڵــێ با بــڕوات بۆ دۆزەخ‪ ،‬بــا هەموویان‬ ‫بچنــە ئاگــری دۆزەخ‪ .‬ئینجــا دوای ئەوە‬ ‫دەتوانیت دەست پێ بکەیت‪.‬‬ ‫ئــەوە بزانە کــە بۆ ئادەمیزاد وشــەی‬ ‫هاندان باش نییە‪ ،‬ئەمە جەنگە‪ ،‬نووسینی‬ ‫هــەر چیرۆکێک لــە بەرامبــەر دۆڕاندنی‬ ‫نەیارێکــە‪ .‬ئەمــە نامــە درێژدادڕەکەمــە‬ ‫ڕەنگــە دوای زەمەنێکی دوور ئینجا بۆت‬ ‫بنووســمەوە‪ .‬مــن ســەرنجی خۆمــم بۆ‬ ‫نووســیت‪ ،‬دواتر خۆت بڕیار دەدەیت کە‬ ‫بە ئاڕاســتەی نووســین بڕۆیــت یان نا‪..‬‬ ‫ولیام سارویان‬ ‫بــەاڵم ئەگــەر بە هۆکارێک یــان بە هۆی‬ ‫ڕۆماننــووس و نووســەری شــانۆیی‬ ‫دودڵیــەک دونیاکە ڕاگیــرا‪ ،‬یان بە هۆی‬ ‫جەنگێک یان ڕەش و ڕوتی یان نەخۆشی ئەمریکی بە ڕەگەز ئەرمەنی ‪١٩٠٨‬ـ‪.١٩٨١‬‬ ‫و برسێتی خۆت بێت‪ ..‬تکایە مەنووسە و تێکــڕای شــانۆکانی ســیفەتی تراژیدیا و‬ ‫هەوڵی نووسین مەدە‪ ،‬نووسین فەرامۆش ناخۆشــی بــە شــێوازێکی گەشــبینی و‬ ‫بکــە‪ ،‬فەرمانبەرێکی ڕێزلێنراوبە‪ ،‬بچۆ بۆ خۆشــی دەگێڕێتــەوە‪ .‬بــراوەی خەاڵتی‬ ‫سینەما‪ ،‬خەو ببینە‪ ،‬وەک هەر کەسێکی ‹›پولیتزەر››ە بۆ یەکێک لە باشترین لە‬ ‫ئاســایی هەســتە و بنوو‪ .‬چونکە ئەگەر شــانۆکانی‪ ،‬بەاڵم خەاڵتەکەی ڕەتکردەوە‬ ‫هەرشتێک ڕێگری لێ کردی کە بوونسیت‪ ،‬بــە هــۆی نەویســتنی هــەر خەاڵتێکــی‬ ‫تۆ نووســەر نیــت! بە گێــژاوی ئاگرینی ئەدەبی‪.‬‬ ‫دۆزەخ سەر دەردەکەیت‪ ..‬بەخت یاوەرت‬ ‫بێت و هیوای باشیت بۆ دەخوازم‪.‬‬ ‫سەرچاوە ‪ :‬کتێبی گەمەی ئەدەب‬

‫بنەما هەمنگوەیییەکان بۆ چیرۆکنووسین‬ ‫حەمە مەنتک‬ ‫دەکــرێ لــەو پرســیارەوە دەســت پێ‬ ‫بکەین‪ ،‬ئایا تەنێ تیۆرزان و ڕەخنەگرانی‬ ‫ئەدەبی دەتوانن بنەما و دەســتوورەکانی‬ ‫دەق دیــاری بکەین؟ ئایا چیرۆکنووســان‬ ‫خۆیان ئاگەداری ئەو بنەما و یاســایانەن‪،‬‬ ‫کــە چیرۆکــی پــێ دەنووســن؟ ئــەوەی‬ ‫مــن لــە یادنووســی (پاریــس جەژنــی‬ ‫نەبـــــــــــڕاوە)ی (هەمنگوەی) تێفکریم‪،‬‬ ‫دەکارێ چیرۆکنــووس هەنــدێ بنەمــا و‬ ‫دەستوور وەکوو شێوازی نووسینی خۆی‬ ‫دیاری بکات‪ .‬هاوکات دواتر ئەو بنەمایانە‬ ‫ببنە بنەمای گشــتی بۆ نووســینی دەقی‬ ‫چیــرۆک‪ ،‬یــان ڕۆمــان‪ .‬ئــەم کتێبە‪ ،‬کە‬ ‫نووســەر دەڵــێ‪ :‬دەکارێ بە ڕۆمانیشــی‬ ‫دابنێیــن‪( ،‬ژوان جەالل) لە ئینگلیزییەوە‬ ‫کردوویە بە کوردی‪.‬‬ ‫یادنــووس زۆر کەلێــن و قوژبــن لــە‬ ‫ژیانــی نووســەران دەردەخــات‪ .‬لــە ڕێی‬ ‫ئــەم یادنووســەوە زانیــم نووســەربوون‬ ‫نــە بــە عەبەســی خۆنمایشــکردنە‪ ،‬نــە‬ ‫بــە ملپێچە‪ ،‬نــە بە جلی ســەیر و نە بە‬ ‫لەنــاکاو داکردنــی فرمێســکە‪ .‬نووســەر‬ ‫بوون چۆنیەتی ئیشــکردنە لەگەڵ وشــە‬ ‫و ڕستە‪ .‬هەمنگوەی عاشقی کافێیەکانە‪،‬‬ ‫بەاڵم کافێیەکانی پاریس‪ ،‬نەك چایخانەی‬ ‫شەعب و مەچکۆ‪.‬‬ ‫هێندەی لە ڕستە و پەرەگرافەکانی ئەم‬ ‫یادنووســە وردبوومــەوە‪ ،‬هەمنگــوەی بە‬ ‫ناراســتەوخۆ گەلێک بنەما و دەســتووری‬ ‫بــۆ چیرۆکنووســین دیــاری کــردوون‪.‬‬ ‫ئەمەیــش بێگومان بایەخــی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫چونکی شێوازی ئەو چیرۆکنووسەمان بۆ‬ ‫دیــاری دەکەن‪ .‬لێــرەدا چەند دانەیەکیان‬ ‫لێ هەڵدەێنجم و ڕاڤەیان دەکەم‪.‬‬ ‫یەکــەم‪ :‬دوای ئــەوەی لــە کافێیــەک‬ ‫چیرۆکێــک دەنووســێ‪ ،‬دەڵێــت‪:‬‬ ‫((هەمیشــە دوای نووســینی چیرۆکێک‬ ‫خاڵــی و هەروەهــا هــەم خەمگیــن و‬ ‫هــەم شــادمانیش بــووم‪ ،‬وەک ئــەوەی‬ ‫خۆشەویســتیم لەســەر جێــدا کردبێ‪)).‬‬ ‫بە بــڕوای هەمنگوەی چــۆن مرۆڤ دوای‬ ‫سەرجێی کردن لەگەڵ خۆشەویستەکەیدا‬ ‫هەســت بە ئارامی و بارسووکی دەروونی‬ ‫دەکات‪ .‬دوای نووســینی چیرۆکــدا دەبێ‬ ‫هەمان هەســت چیرۆکنووس داگیر بکات‪.‬‬ ‫ئاخــر دەقنووســین واتە چێــژ‪ ،‬چێژبردن‬ ‫لە ســاتێک کــە دەقی تیدا دەنووســیت‪.‬‬ ‫(ڕۆالن بــارت) لە کتێبی (چێژی دەق)دا‬

‫دەڵێت‪ :‬چیــژی دەق ئەوەیە قەناعەتمان‬ ‫پێ دەکات و دلخۆشــمان دەکات‪ .‬ڕاســتە‬ ‫ئــەم ڕەخنەگرە ڕووی دەمی لە خوێنەرە‪،‬‬ ‫بەاڵم نووسەریش هێندەی خوێنەر‪ ،‬دوای‬ ‫تەواوبوونی دەقەکەی چێژی بەتاڵبوونەوە‬ ‫وەرگرێت‪ .‬مرۆڤ لە ســاتی سەرجێیدا نە‬ ‫دەزانی کات کەیە؟ نە دەزانێ لە دەرەوەی‬ ‫ئەو چــی دەگوزەرێ؟ چیرۆکنووس دەبێ‬ ‫وەهــا بێ‪ ،‬لە ســاتی نووســینی چیرۆکدا‬ ‫فەزایــەک بــۆ خــۆی درووســت بــکات‪،‬‬ ‫دوور لــە هەموو کــەس و چت‪ ،‬نێزیک لە‬ ‫چیرۆک‪ .‬تا ئاستی ونبوون دەبی ڕۆبچێتە‬ ‫ناو چیرۆکەکە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬هەمنگــوەی گرینگــی زۆر‬ ‫بــە ڕیتم و بــە کارهێنانی وشــە دەدات‪.‬‬ ‫ئــەم الیەنەی نووســینی چیــرۆک لە کن‬ ‫زۆربــەی چیرۆکنووســانی کــورد بوونــی‬ ‫نییــە‪ .‬زۆرمــان لەبارەی ڕیتم لە شــیعردا‬ ‫بیســتووە و خوێندۆتــەوە‪ .‬لــە زۆر‬ ‫دانیشــتنان لەگەڵ چیرۆکنووس و شاعیر‬ ‫(بــەڕۆژ ئاکرەیی) بابەتــی ڕیتم و دانانی‬ ‫وشەمان بەرباس داوە‪ .‬ئەلحەقەن لەوەوە‬ ‫زانیــم ڕیتم لە نــاو چیرۆکــدا چ گرینگی‬ ‫و بایەخێکــی هــەس‪ .‬بەتایبــەت ڕیتم لە‬ ‫چیرۆکەکانــی (هۆشــەنگی گوڵشــیری)‪،‬‬ ‫چیرۆکنووســی دیــاری فــارس‪ .‬ناچار بۆ‬ ‫پتــر زانیــن و وردبوونــەوە لــەو الیەنەی‬ ‫چیــرۆک‪ ،‬کۆچیرۆکی (نیمــە تاریک ماە)‬ ‫ی (گولشیری)م‪ ،‬کڕی‪ .‬ئەو چیرۆکنووسە‬ ‫سەیر کاری لەبارەی ڕیتمەوە کردووە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە دەســپێکی چیرۆکی (پرندە فقط‬ ‫یک پرنــدە بود)‪ ،‬ســەیرکەن چ ڕیتمێکی‬ ‫هەیە‪(( :‬روزی بود و روزگاری و شــهری‬ ‫بود بە اسم «علی آباد» کە چنین بود و‬ ‫چنان‪ ...‬تا آن روز کە همە مردم این شهر‬ ‫از بهار و پاییز‪ ،‬طلوع غروب و خالصه از‬ ‫اینکــە بهارها‪ ))...‬ئەگەر کەســێک زمانی‬ ‫فارســیش نەزانێــت‪ ،‬تەنــی بــە ڕیتمی و‬ ‫دەنگ و وشەکان دەتوانێ ئاشنای فەزای‬ ‫چیرۆکەکــە بێت‪ .‬بە بڕوای من ڕیتم چەند‬ ‫گرینگییەکــی هەیە‪ .‬ڕیتم دەبێتە هۆی بە‬ ‫خەســارنەدانی وشــە‪ .‬واتە ڕیتم ناچارت‬ ‫دەکات وشــەی گونجاو بۆ شوێنی گونجاو‬ ‫هەڵبژێریــت‪ ،‬نەك لە خۆرا هەڵڕشــتنی و‬ ‫ڕیزکردنی وشە‪.‬‬ ‫لەالیەکی دیکە کۆمەکی خوێنەر لەسەر‬ ‫بەردەوامــی خوێندنــەوە دەکات‪ .‬لێــرەدا‬ ‫بــە هۆی ڕیتمەوە خوێنەر هەســت ناکات‬ ‫وشــەی زیــادە لەناو ڕســتەکاندا هەبێت‪.‬‬ ‫ئەمەیــش جۆرێکی دیکەیە لــە تەکنیک‪،‬‬ ‫چیرۆکنووس لە وشەی زیادە و بۆشاییگر‬

‫دەپارێزێت‪.‬‬ ‫دەنووســن؟ بەمەیش بەردەوام ئاگەداری‬ ‫ســێیەم‪ :‬هەمنگــوەی دەنووســێت‪ :‬بەرهەمی خەراپ و باش دەبێت‪ .‬لێرەوەیە‬ ‫((وەختێک دەمنووسی بۆ من وا پێویست لێکۆڵینەوە و ڕەخنەی زانستیانە بەرهەم‬ ‫بوو‪ ،‬دوای نووســین بخوێنمــەوە‪ ،‬ئەگەر دێــت‪ ،‬چونکــێ ئەگــەر چیرۆکنــووس‬ ‫هــەر خەریکی بیرلێکردنــەوەی بوویتایە‪ ،‬ئاگەداری چیرۆکی سەردەمی خۆی نەبێت‬ ‫ئەو شــتەت لی ون دەبوو کە دەتنووسی‪ ،‬و‪ ،‬ڕۆژانــە لەگەڵیــان نەژەیــەت‪ ،‬چــۆن‬ ‫نەدەگەیشــتیتە ئــەوەی ڕۆژی دوایــی دەتوانێ ئــەو ئەزموونانــە رەخنە بکات‪،‬‬ ‫لەگەڵی بەردەوام بیت‪ )).‬هەســت دەکەم یان تێیانپەڕێنێ‪ .‬یەکێك لە ئاریشــەکانی‬ ‫ئەمە خوویەکی ئەم چیرۆکنووســە بووە‪ .‬نووســەری کــورد ئەوەیە‪ ،‬تەنێ لەســەر‬ ‫بۆ وایکردووە؟ هێندەی من تێیگەیشــتبم مێزی خواردنەوە و مەجلیسی بارەگاکان‪،‬‬ ‫زۆر بیرکردنــەوە لــەو تێمەیــەی دەتەوێ دەتوانــێ بڵێ فاڵن چیرۆک‪ ،‬فیســار دەق‬ ‫بە چیرۆک بینووســیت‪ ،‬تووشی پەرتی و خەراپــە‪ ،‬بــەاڵم ئامادەیی نییــە‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫البەالییت دەبات‪ .‬تازە گاگۆڵەی نووسینم دەقە دانیشێ و بە وردی بیخوێنێتەوە و‪،‬‬ ‫بوو‪ ،‬ئەو پرســیارەم لــە (عەزیز گەردی) چەند پەرەگرافێکی لەبارەوە بنووسێت‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ :‬ئەم چیرۆکنووســە پێوەندی‬ ‫کرد‪ ،‬مامۆستا بۆ هەندێ جار کە دەنووسم‬ ‫لــە شــوێنێک دەوەســتم و ناتوانــم یەک کۆمەاڵیەتــی زۆر‪ ،‬بەشــێکی زۆری کاتت‬ ‫وشــەی دیکە بنووسم؟ لە وەرامدا گوتی‪ :‬دەبات‪(( .‬تەنیا شــتێک‪ ،‬کــە دەتوانێت‬ ‫لە کوێ وەســتای دەســتی لێ هەڵگرە و ڕۆژێکی باشــت لــی تێک بــدات خەڵکە‪،‬‬ ‫بڕۆ خۆت بە شــتی دیکەوە خەریک بکە‪ .‬ئەگــەر بتوانیــت خــۆت لــە وادەدانــان‬ ‫هەمان ئامۆژگاری هەمنگوەیە‪ .‬من دڵنیام بپارێزیــت‪ ،‬ئیتــر ڕۆژەکان بێســنوورن‪.‬‬ ‫هەمنگــوەی مەبەســتی ئەوەیــە لە کوێ هەمیشــە خەڵکن ســنووریان بۆ ڕۆژەکان‬ ‫نەتتوانــی بنووســی بوەســتە‪ .‬ئەمەیــش دانــاوە‪ )).‬ئایا چیرۆکنــووس بۆی هەیە‪،‬‬ ‫سوودی ئەوەی هەیە‪ ،‬نەکەویە ناو ملمالنێ مرۆڤێکــی کۆمەاڵیەتــی بێــت؟ بێگومان‬ ‫و مێشکگوشــین بــۆ دۆزینــەوەی بیــر و بــۆ نا‪ ،‬بەاڵم نەک پێوەنــدی کۆمەاڵیەتی‬ ‫وشە‪ .‬ڕەنگە کاتێ دەستی لێ هەڵدەگریت خێڵەکی‪ .‬نووســەر دەبی خــۆی بە دوور‬ ‫و خەریکی خوێندنەوە دەبیت‪ ،‬وشەیەک‪ ،‬بگرێت لە وادەدانــان‪ ،‬بۆ ئەوەی زۆرترین‬

‫نووســەر دادەبڕێنــن‪ .‬کــەم نووســەری‬ ‫جیهانــی هەیــە‪ ،‬حــەزی بــە وادەدانان و‬ ‫چاوپێکەوتن بووبێــت‪ .‬نموونەی (جەی‪.‬‬ ‫دی‪ .‬سالنجەر)مان هەیە‪ .‬لە ناو کوردیش‬ ‫دیارتریــن نموونــە (عەزیــز گەردی)یــە‪.‬‬ ‫تەنێ بــە تەماشــاکردنی بەرهەم و کاری‬ ‫ئــەم وەرگێڕە دەزانیــن چ قازانجێکی لەو‬ ‫خۆ درووکردنەوەیە بینیوە‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ :‬چیرۆکنــووس دەبــێ چۆن‬

‫یادنووس زۆر کەلێن و قوژبن لە ژیانی نووسەران دەردەخات‪ .‬لە ڕێی‬ ‫ئەم یادنووسەوە زانیم نووسەربوون نە بە عەبەسی خۆنمایشکردنە‪،‬‬ ‫نە بە ملپێچە‪ ،‬نە بە جلی سەیر و نە بە لەناکاو داکردنی فرمێسکە‬ ‫ڕســتەیەکی ئەو کتێبــەی دەیخوێنیتەوە‬ ‫دواتــر کۆمەکــی باشــت بــۆ تەواوکردنی‬ ‫چیرۆکەکــە‪ ،‬بــە تەکنیک و شــێوەیەکی‬ ‫ئێستاتیکی بکات‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬هەمنگوەی لەو یادنووســەیدا‬ ‫دەنووســێ‪(( :‬بۆ ئەوەی بیر لە نووسین‬ ‫نەکەمــەوە‪ ،‬هەنــدێ جــار دوای کار‪ ،‬ئەو‬ ‫نووســەرانەم دەخوێنــدەوە‪ ،‬کە ئەو کات‬ ‫دەیانووســی‪ .‬وەکــوو ئاڵدس هۆکســلی‪،‬‬ ‫دی‪.‬هەیچ‪.‬لۆرەنس‪ )).‬زۆرن ئەو نووســەر‬ ‫و چیرۆکنووســانەی کــورد‪ ،‬کە نەک هەر‬ ‫نووســەرانی ئێســتا ناخوێننەوە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫هەر لە خوێندنــەوەی کتێب چوونەتەوە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی نووســەرانی ئێستا گرینگی‬ ‫لەوەدایە‪ ،‬چیرۆکنووس بەردوان ئاگەداری‬ ‫نووســین دەبــێ‪ .‬ئاگــەداری ئــەوەی‬ ‫چیرۆکنــووس و نووســەری دیکــە چــی‬

‫کاتــی بــۆ بیرکردنــەوە و خوێندنــەوە و‬ ‫نووسین تەرخان بکات‪ .‬لەم یادنووسانەی‬ ‫هەمنگــوەی‪ ،‬زۆرترین کاتی بۆ نووســین‬ ‫و خوێندنــەوە دانــاوە‪ .‬هــاوکات خــۆی‬ ‫لــە دانیشــتن لەگــەڵ هاوســەر و گەڕان‬ ‫نەبــواردووە‪ .‬بۆ نموونە لە پاریس زۆرجار‬ ‫لەگەڵ خانوونێک بە نێوی (مس ستاین)‬ ‫دانیشتووە‪ ،‬بەاڵم دانیشتنێک‪ ،‬سەری زمان‬ ‫و بنــی زمانیان قســەکردن بووە لەبارەی‬ ‫چیرۆک و ڕۆمان و بەرهەمی نووســەرانی‬ ‫هاوســەردەمیان‪ .‬هەمیشە نووسەر دەبێت‬ ‫کەمترین کاتی بۆ خەڵک بێت‪ ،‬پتر لەگەڵ‬ ‫کتێــب و نووســیندا بژیــت‪ .‬نووســەری‬ ‫بــاش هەموو کات لە ناو پرۆسێســەیەکی‬ ‫بیرکردنــەوە و پرســیارکردندا دەژیــەت‪،‬‬ ‫بــەاڵم وادەدانــان و پێوەندییــە زۆرە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان لــەو فەزا و جیهانبینیە‬

‫مامەڵــە لەگــەڵ تێمە و زمانــی چیرۆکدا‬ ‫بکات؟ هەمنگوەی بە ڕســتەیەک وەرامی‬ ‫ئــەو پرســیارەمان دەداتــەوە‪(( .‬لــە‬ ‫نووســیندا شتەکان دەبێ بکەنە ڕاستی و‬ ‫باش دەربهێنرێن‪ ،‬نەك وەســف بکرێن‪)).‬‬ ‫هێندەی مــن لە چیرۆکی کوردیم نۆڕیوە‪،‬‬ ‫هێنــدەی چیرۆکنووســان گرینگیــان بــە‬ ‫وەســف داوە‪ ،‬هێنــدە گرینگیــان بــە‬ ‫پیشــاندان نــەداوە‪ .‬تەکنیکــی وەســف‬ ‫لــە چیرۆکــدا‪ ،‬زۆر گرینگە‪ ،‬بــەاڵم دەبێ‬ ‫چیرۆکنــووس بزانێــت چــۆن وەســف‬ ‫دەکات‪ .‬بۆچوونێکــی ڕەخنەیــی هەیــە‪،‬‬ ‫دەڵێ ئەو چیرۆکنووس و ڕۆماننووسانەی‬ ‫زۆر ڕووداو‪ ،‬شــوێن و کارەکتــەر وەســف‬ ‫دەکەن‪ ،‬تەنێ مەبەســتیانە وشەی پتر بە‬ ‫کار ببــەن‪ .‬بێگومــان ئەمەیش کاریگەری‬ ‫لەســەر الیەنــی هونــەری دەقــە دەبێت‪.‬‬

‫دەبینیــن تەکنیکی وەســف لە حەکایەت‬ ‫و چیرۆکە فۆلکلۆرییەکاندا بە شێوەیەکی‬ ‫زۆر بــە کار دێــت‪ .‬وەســفیش پتــر بــۆ‬ ‫ڕازاندنەوەی ڕووداو‪ ،‬یان ڕاڤەکردنی پەنای‬ ‫وەبــەر دەبــرا‪ .‬بۆیەیــش چیرۆکنووس لە‬ ‫چیرۆکی نوێدا دەبێ خەریکی پیشــاندانی‬ ‫ڕووداو و کارەکتەرەکان بێت‪ ،‬بچووکترین‬ ‫جووڵەیــان پیشــان بــدات‪ .‬بەمەیــش‬ ‫دەتوانێــت قەناعەتی تەواو لە کن خوێنەر‬ ‫درووست بکات‪ .‬واتە قەناعەت بە خوێنەر‬ ‫دەکات‪ ،‬کە ئەم شتانە هەمووی ڕاستن‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ :‬کاتێک چیرۆکنووس بیرۆکەی‬ ‫چیرۆکێکی بۆ درووست دەبێت‪ .‬با یەکسەر‬ ‫دەســت بــە نووســین نەکات‪((.‬لێگەڕی‬ ‫فشــار بنیشــێتە ســەر یــەک‪ .‬تــا ئەوە‬ ‫حاسڵ دەبێت‪ ،‬چیرۆکێکی درێژ دەنووسم‬ ‫دەربــارەی هــەر شــتێک زۆرترینــی لــی‬ ‫دەزانم‪ )).‬ئەمە واتەی ئەوەیە چیرۆکنووس‬ ‫زوو دەست بە نووسین نەکات‪ ،‬بەڵکوو تا‬ ‫ئەو چیرۆکە هێندە فشــاری بۆ دەهێنێت‪،‬‬ ‫ژیانی تاڵ دەکات‪ .‬هەر نووسینێک ئەگەر‬ ‫بە بیرۆکەی سەرەتاوە‪ ،‬یان بە کرچوکاڵی‬ ‫نووســیت‪ ،‬ئەوا زۆربەی الیەنە هونەری و‬ ‫تەکنیکییەکانی دەبێتــە قوربانی‪ .‬وەکوو‬ ‫هێلکــەی دەڵەمەی لێدێت‪ .‬بۆیەیش دەبێ‬ ‫تەواو پێ بگات‪ ،‬بۆ ئەوەی تەواو تاموبۆی‬ ‫خــۆی بگرێت‪ ،‬کە خوێنــەر خوێندییەوە‪،‬‬ ‫چێــژ لــەو تاموبۆیــە وەرگرێــت‪ .‬ئــەم‬ ‫دواخســتنەی نووســین کەڵکــی ئــەوەی‬ ‫هەیــە‪ ،‬پتر لەگەڵ نووســینەکەتدا بژیت‪،‬‬ ‫زانیاری زۆرتری لەبارەوە کۆبکەیتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم یادنووســەی هەمنگــوەی‪ ،‬زۆر‬ ‫چتــی دیکــەی لەبــارەی نووســینی‬ ‫ڕۆمــان و چیرۆکــەوە تیدایــە‪ .‬تەنانــەت‬ ‫شــیوازی نووســینی یادنووسەکەیش هەر‬ ‫گێڕانەوەیەکــە بــە تەکنیکــی ڕۆمان‪ .‬بە‬ ‫بڕوای من ئەم کتێبە ڕۆمانە‪ ،‬یادنووســە‪،‬‬ ‫هــاوکات کتێبێکــی تیۆرییــە لەبــارەی‬ ‫چیرۆک و ڕۆمانەوە‪.‬‬ ‫(ژوان جــەالل) وەکــوو لــە وتارێکــی‬ ‫دیکەشەمدا گوتوومە‪ ،‬بە سەلیقەوە کتێب‬ ‫بۆ وەرگێــڕان هەڵدەبژێرێت‪ ،‬چونکی ئەو‬ ‫چەنــد کتێبــەی وەریگێــڕاون‪ ،‬کتێبگەلی‬ ‫هەڵبــژاردەن‪ .‬وەرگێڕێکــە بــۆ پارە ئیش‬ ‫ناکات‪ ،‬بە ڵکــوو بۆ خوێنەر کار دەکات‪.‬‬ ‫وەرگێڕێک نییە‪ ،‬چاوەدێری بازاڕی کتێب‬ ‫بــکات‪ ،‬لەگــەڵ خــاوەن کتێبخانــەکان‬ ‫ڕێککەوتبێ ئــەوان کتێبی بــۆ هەڵبژێرن‬ ‫وەکــوو کااڵیــەک‪ .‬وەرگێڕێکــە‪ ،‬چونکــی‬ ‫خــۆی خوێنەرێکی چاکە‪ ،‬کتێبی چاکیش‬ ‫وەردەگێڕێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )458‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/25‬‬

‫‪7‬‬

‫خه‌مناسیی نالی‬ ‫هه‌رێم عوسمان‬ ‫‪٢-2‬‬ ‫خه‌م ده‌دوێت‬ ‫نه‌وعه‌ ئینسانێ هه‌یه‌ غه‌م قوتییە‬ ‫من غه‌می خۆم و غه‌می عاله‌م ده‌خۆم‬ ‫غه‌م ده‌ڵێ‪‹ :‬نالی› ک ‌ه غه‌م‌خواریم نه‌کا‬ ‫ناعیالجم من به‌نی ئاده‌م ده‌خۆم‬ ‫ئه‌م به‌شــه‌ی شیعره‌ک ‌ه گه‌لێک گرنگه‌‪.‬‬ ‫گرنگیه‌کــه‌ش لــ ‌ه مامه‌ڵــ ‌ه و ئیــراده‌ی‬ ‫هێنانه‌گۆی خه‌مه‌‪ ،‬یاخود زه‌مینه‌سازکردن ‌ه‬ ‫بــۆ دواندنــی خــه‌م‪ .‬هاتنه‌گــۆی خــه‌م‬ ‫په‌یوه‌ســت ‌ه بــ ‌ه جــۆری مامه‌ڵه‌کردنــی‬ ‫که‌ســه‌کان له‌گــه‌ڵ دیارده‌کانــدا‪ .‬کاتێک‬ ‫شــاعیر لــ ‌ه دێڕی یه‌که‌مدا باســی جۆری‬ ‫ئــه‌و مرۆڤان ‌ه ده‌کات ک ‌ه خه‌م خواردونی‪.‬‬ ‫خه‌مــی رۆژان ‌ه گوزارشــت ‌ه لــ ‌ه مرۆڤێکی‬ ‫رۆژانه‌یی (ب ‌ه زمانی هایدیگه‌ر ناڕه‌سه‌ن)‪،‬‬ ‫بێگومان ئه‌م که‌سان ‌ه ناتوانن له‌گه‌ڵ خه‌م‬ ‫بدوێــن و گوێیــان ل ‌ه (خه‌م)دیــارده‌کان‬ ‫بێت‪ ،‬چونک ‌ه ئه‌مان ‌ه له‌بری خه‌م ده‌دوێن‪.‬‬ ‫هــاوکات روانینیــان بــۆ دیــارده‌کان هی‬ ‫خۆیــان نییــه‌‪ ،‬به‌ڵکــو هه‌ڵهێنجــراوی‬ ‫کولتــوورو فه‌رهه‌نگی کۆمه‌ڵگه‌یه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫بڕیار‌ه خه‌م دوژمن بێت ئه‌وا ئیدی دوژمن‬ ‫دوژمنه‌و دۆستایه‌تی ناکات‪ .‬دێڕی دووه‌م‬ ‫باســی مرۆڤێک ده‌کات کــ ‌ه مامه‌ڵه‌یه‌کی‬ ‫جیــاواز له‌گــه‌ڵ خــه‌م ده‌کات و خــه‌م‬ ‫دوژمنــی نییه‌و له‌روانینــی ئه‌وانه‌و‌ه لێی‬ ‫تێناگات‪ .‬ئه‌م که‌س ‌ه خه‌می خۆی و خه‌می‬ ‫هه‌مــوو خه‌ڵــک و خه‌مــی خه‌م خۆشــی‬ ‫ده‌خوات(مرۆڤێکــی ره‌ســه‌ن)‪ .‬کاتێــک‬ ‫مرۆڤێک خه‌می خه‌م بخوات وات ‌ه دۆستی‬ ‫خه‌مه‌‪ ،‬دۆستیش ده‌توانێت راستی بوونی‬ ‫خــۆی بۆ دۆســته‌که‌ی ده‌ربخــات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫خه‌م راســتی بوونی خۆی بۆ دوژمنه‌که‌ی‬ ‫ده‌رناخــات‪ .‬لێره‌دای ‌ه تێده‌گه‌ین جیاوازی‬ ‫ئــه‌م دوو جــۆره‌ی مرۆڤ بۆ تێگه‌یشــتن‬ ‫ل ‌ه دیارده‌کان ل ‌ه کوێدایه‌و مامه‌ڵه‌کردنیان‬ ‫چه‌ند جیاوازی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫وه‌ک لێکدانه‌وه‌یه‌کی وجودی بۆ خه‌م‪،‬‬ ‫ئه‌م شیعر‌ه چه‌ند راستییه‌کمان پێده‌ڵێت‪.‬‬ ‫یه‌که‌م خــه‌م بوونی هه‌یه‌‪ ،‬بوونه‌که‌شــی‬ ‫هه‌ســتیارانه‌یه‌‪ .‬ده‌توانیــن له‌گــه‌ڵ خه‌م‬ ‫بدوێیــن‪ ،‬به‌اڵم خه‌م له‌گه‌ڵ کێ ده‌دوێت؟‬ ‫شاعیر ل ‌ه دێڕی یه‌که‌مدا تان ‌ه له‌و که‌سان ‌ه‬ ‫ده‌گرێــت کــ ‌ه مامه‌ڵه‌یــان له‌گــه‌ڵ خه‌م‬ ‫مامه‌ڵه‌یه‌کــی وجودیان ‌ه نییــه‌و ‹ڕق›یان‬ ‫لــە خەمــەو دژی خەمــن بیانتوانیایــە‬ ‫دەیانکوشــت‪ .‬بێگومــان خه‌م له‌گه‌ڵ ئه‌م‬ ‫جــۆر‌ه مرۆڤانــ ‌ه نادوێــت‪ .‬به‌اڵم شــاعیر‬ ‫مامه‌ڵه‌یه‌کــی وجــودی له‌گــه‌ڵ ده‌کات‪،‬‬ ‫کاتێــک خه‌مــی خــۆی و خه‌مــی عاله‌م‬ ‫ده‌خــوات‪ .‬بێگومــان ئه‌م خــه‌م خواردن ‌ه‬ ‫لــ ‌ه خه‌م‌خواردنــی خه‌ڵک جیــاوازه‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫خه‌ڵکــ ‌ه خه‌مــی بچــوک ده‌خۆن(خــه‌م‬ ‫ده‌یانخوات) له‌به‌رئه‌و‌ه تێگه‌یشتنیشــیان‬ ‫بــۆ خــه‌م بچوکه‌‪ ،‬بــه‌اڵم شــاعیر خه‌می‬ ‫گــه‌ور‌ه ده‌خــوات‪ ،‬تێگه‌یشتنیشــی بــۆ‬ ‫خــه‌م گه‌وره‌یــه‌‪ .‬خه‌ڵکــی خه‌میــان بــۆ‬ ‫ژیانــی رۆژانه‌یــان ده‌وێت چــۆن ژیانیان‬ ‫به‌ڕێ‌بکه‌ن و پاره‌و خواردن ده‌ســتبخه‌ن‪،‬‬ ‫به‌اڵم شــاعیر ئه‌م جــۆر‌ه خه‌م ‌ه ناخوات‪.‬‬ ‫له‌به‌رئــه‌و‌ه مامه‌ڵه‌کردنــی له‌گــه‌ڵ خه‌م‬ ‫مامه‌ڵه‌کردنێکی سودخوازان ‌ه نیه‌‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫مامه‌ڵه‌یه‌کی وجودیانه‌یه‌‪ .‬ئه‌وان خه‌میان‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی ‌ه دژی خه‌م بووه‌ستن‪ ،‬خه‌میان ‌ه‬ ‫ئه‌وکاتــه‌ی نانیــان ده‌ســتناکه‌وێت‪ ،‬گه‌ر‬ ‫نانیــان هه‌بوو خه‌میــان ناوێت(بیر له‌و‌ه‬ ‫ناکه‌نــه‌و‌ه خه‌میش پێویســتی ب ‌ه ئه‌وانه‌)‬ ‫به‌اڵم شــاعیر خه‌می خه‌م ده‌خوات‪ .‬ئه‌م‬ ‫مامه‌ڵــ ‌ه وجودی ‌ه له‌گه‌ڵ خه‌م بوار ده‌دات ‌ه‬ ‫خــه‌م بدوێت و خۆی به‌یانبکات‪ .‬خه‌م ل ‌ه‬ ‫هاتنه‌گۆیــدا ده‌ریده‌خــات که‌ بۆچی خه‌م‬ ‫خه‌ڵکی ده‌خوات؟ خــه‌م ده‌ڵێت خه‌ڵکی‬

‫هه‌ر بیر ل ‌ه خۆیان ده‌که‌نه‌وه‌و هه‌رگیز بیر‬ ‫ل ‌ه من(خه‌م) ناکه‌نه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وکاته‌ی نانیان‬ ‫ده‌ســتکه‌وت ئیدی منیان له‌بیر ده‌چێت‪،‬‬ ‫نازانــن خه‌میش پێویســتی ب ‌ه که‌ســێک ‌ه‬ ‫خه‌می بخوات و هاوده‌می بێت‪ .‬لێره‌وه‌ی ‌ه‬ ‫هاوده‌مــی خــه‌م ئیدی لــه‌و‌ه ده‌رده‌چێت‬ ‫خه‌م ناشیرین بێت‪.‬‬ ‫په‌نابردنــی خه‌م بۆ شــاعیر ده‌رخه‌ری‬ ‫ئــه‌و ڕوانینــ ‌ه وجودییەیــە‌‪ ،‬کــ ‌ه شــاعیر‬ ‫وه‌ک که‌ره‌ســه‌و ئامێــر مامه‌ڵــ ‌ه له‌گــه‌ڵ‬ ‫وجــوددا نــاکات‪ .‬مامه‌ڵه‌کردنــی له‌گــه‌ڵ‬ ‫خــه‌م ئایدۆلۆژیانــ ‌ه نییه‌‪ ،‬بــه‌و مانایه‌ی‬ ‫ته‌نیا رووی شــته‌کان بۆ مرۆڤ و له‌پێناو‬ ‫مرۆڤدا ببینێت‪ .‬هاوکات هه‌ستی بوونیش‬ ‫ده‌کات‪ ،‬بــۆ نمون ‌ه هه‌ســتکردن ب ‌ه بوون‬ ‫ئه‌وه‌یــ ‌ه ک ‌ه نالی گوێ بــۆ خه‌م ده‌گرێت‬ ‫تــا خــۆی به‌یان بــکات‪ .‬الی خه‌ڵکی ک ‌ه‬ ‫ته‌نیــا خه‌مــی رۆژانه‌یانــه‌و مامه‌ڵــه‌ی‬ ‫ئایدۆلــۆژی و رۆژانه‌یــی له‌گــه‌ڵ خه‌مــدا‬ ‫ده‌که‌ن ته‌نیا ل ‌ه چاوی خۆیانه‌و‌ه سه‌یری‬ ‫خــه‌م ده‌کــه‌ن؛ بــه‌اڵم لێره‌دا لــ ‌ه چاوی‬ ‫شــاعیر و خه‌م خۆیه‌و‌ه ســه‌یری خه‌م و‬ ‫مــرۆڤ کــراوه‌‪ .‬فینۆمینۆلۆژیانــ ‌ه بڵێین‬ ‫ئه‌م ‌ه په‌راوێزخســتن و لــ ‌ه که‌وان ‌ه دانانی‬ ‫ئه‌و بیرکردنه‌وه‌و وێنانه‌ی ‌ه بۆ خه‌م هه‌یه‌‪،‬‬ ‫الیانده‌بــات و بــوار بــۆ خــه‌م ده‌کاته‌و‌ه‬ ‫خــۆی ده‌ربخــات‪ .‬ک ‌ه خه‌م لێــره‌دا خۆی‬ ‫به‌یانــده‌کات و ده‌ڵێــت منیــش برســیم‬ ‫و پێویســتم ب ‌ه که‌ســێک ‌ه خه‌مم بخوات‪.‬‬ ‫ئــه‌و روانینــ ‌ه ئایدۆلۆژی ‌ه فه‌رامۆشــکراو‌ه‬ ‫کــ ‌ه ته‌نیــا به‌چــاوی خۆمان خــه‌م وێنا‬ ‫بکه‌یــن و ئه‌ویتــر له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆمان‬ ‫به‌کاربهێنیــن‪ .‬نالــی خه‌مــی بیســتووه‌‪،‬‬ ‫گوێی بۆ خه‌م گرتوو‌ه تا خۆی به‌یانبکات‬ ‫نه‌ک ئــه‌وه‌ی ئه‌و روانینی خۆی به‌ســه‌ر‬ ‫خه‌مدا بسه‌پێنێت‪ .‬ئه‌م روانین ‌ه پێشمه‌رج‬ ‫و ئایدۆلۆژیای ‌ه بۆ دنیا و شته‌کان هۆکاری‬ ‫ده‌رنه‌که‌وتنی رووی راســتی دیارده‌کانه‌‪.‬‬ ‫چونک ‌ه کاتێک دیارده‌کان ب ‌ه تێگه‌یشتنی‬ ‫ئایدۆلــۆژی و پێشــینه‌ بــارگاوی ده‌بــن‬ ‫و بــواری ئازادانــه‌ی خۆده‌رخســتنیان‬ ‫لێداده‌خرێت؛ ئیدی رووی راســتی خۆیان‬ ‫ده‌رناخه‌ن‪ .‬کاتێک خه‌م ده‌بێت ‌ه که‌ره‌سه‌و‬ ‫هۆکارێک بۆ تێپه‌ڕکردنی هه‌ستی ناخۆشی‬ ‫و برســێتی و مامه‌ڵــه‌ی دوژمنکارانــه‌ی‬ ‫له‌گــه‌ڵ ده‌کرێت(خه‌م لــ ‌ه ژیانی رۆژانه‌دا‬ ‫ئــه‌و شــته‌ی ‌ه کــ ‌ه ده‌بێــت هه‌وڵبده‌ین ل ‌ه‬ ‫خۆمانــی دووربخه‌ینــه‌وه‌) ئــه‌وکات خه‌م‬ ‫به‌ڕاســتی ده‌بێتــ ‌ه دوژمن‪ ،‬بــه‌اڵم کاتێک‬ ‫بواری ئازادان ‌ه بۆ خه‌م ده‌کرێته‌و‌ه چیدی‬ ‫خه‌م دوژمن نییه‌و ده‌کرێت خه‌م شادی و‬ ‫به‌رهه‌مهێن بێت‪.‬‬ ‫لــه‌م بوارکردنه‌وه‌یــ ‌ه بــۆ خــه‌م‪ ،‬خه‌م‬ ‫راســتیه‌ک به‌یانــده‌کات کاتێــک ده‌ڵێــت‬ ‫‹ناعیالجم من به‌نی ئاده‌م ده‌خۆم› لێره‌دا‬

‫ده‌زانیــت‪ ،‬ئــه‌وا ته‌نیا تۆیــت ده‌توانیت‬ ‫خه‌می من بخۆیت‪ ،‬خه‌ڵکی من ب ‌ه دوژمنی‬ ‫خۆیــان ده‌زانن و ناتوانــن له‌و‌ه تێبگه‌ین‬ ‫خه‌م هــی خۆیانه‌و لــ ‌ه ده‌ره‌وه‌ی خۆیان‬ ‫نییــه‌‪ .‬ئه‌مــه‌ش ئه‌زموونکردنی خه‌م ‌ه ک ‌ه‬ ‫ئــه‌وان به‌رده‌وام باســی خــه‌م ده‌که‌ن و‬ ‫ئه‌زموونــی ناکــه‌ن‪ .‬هاوکات ده‌شــتوانین‬ ‫بڵێین ئه‌م ‌ه تێپه‌ڕکردنی ئه‌زموون ‌ه ب ‌ه مانا‬ ‫باوه‌که‌ی کاتێک خه‌م ده‌خورێت‪ .‬پێموای ‌ه‬ ‫ئــه‌م خوێندنه‌وه‌ی ‌ه زیاتــر بوونخوازانه‌یه‌و‬ ‫ل ‌ه خــواره‌وه‌ش هه‌وڵده‌ده‌م خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫جیاوازی بۆ بکه‌م‪.‬‬ ‫ده‌شــتوانین جیــاواز و تێهه‌ڵکیــش‬

‫پشتڕاســتی خه‌مخــواری نالی بۆ خه‌ڵکی‬ ‫ده‌کات و ده‌ڵێــت خه‌ڵکینــ ‌ه گــه‌ر نالــی‬ ‫نه‌بێــت مــن هه‌مووتــان ده‌خــۆم‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌و‌ه نالی وه‌ک موســا یان قازی محه‌مه‌د‬ ‫ی‬ ‫کــ ‌ه له‌بری گشــت خــۆی کــرد‌ه قوربان ‌‬ ‫ی ئێوه‌و من‬ ‫ئه‌ویش خــۆی ده‌کات ‌ه قوربان ‌‬ ‫ده‌خــوات بۆ ئه‌وه‌ی ئێو‌ه ل ‌ه ده‌ســت من‬ ‫رزگارتــان بێت‪ .‬شــاعیر بۆ ئــه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫خۆبااڵکردنــه‌ی خــۆی بشــارێته‌و‌ه خه‌م‬ ‫خــۆی هێناوه‌ته‌گــۆ تاوه‌کــو لــ ‌ه ده‌مــی‬ ‫ئــه‌وه‌و‌ه دڵســۆزی و خه‌مخــواری خــۆی‬ ‫نیشــانبدات‪ .‬بــه‌اڵم لــه‌م خوێندنه‌وه‌یه‌دا‬ ‫پێموای ‌ه ئــه‌م مامه‌ڵه‌کردنــ ‌ه له‌گه‌ڵ خه‌م‬

‫له‌ناوبردنی خه‌م له‌ناوبردنی وجودیانه‌‪.‬‬ ‫بێگومــان کاتێک خه‌م وه‌ک به‌شــێکی‬ ‫وجــودی دانه‌بــڕاو مامه‌ڵــه‌ی له‌گه‌ڵــدا‬ ‫ده‌که‌ین‪ ،‬تێده‌گه‌یــن خه‌م ل ‌ه کوێو‌ه دێت‬ ‫و ده‌ره‌کــی نییــه‌‪ ،‬ناوه‌کیــه‌و ده‌ره‌کــی‬ ‫ده‌بێتــه‌وه‌‪ .‬چونکــ ‌ه مــرۆڤ بوونێکــی‬ ‫خه‌ماوی هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیه‌ی مرۆڤ‬ ‫واده‌کات خه‌مــی خۆیان و یه‌کدی بخۆن‪.‬‬ ‫مــرۆڤ له‌گه‌ڵ مرۆڤ و شــته‌کاندا ده‌ژی‬ ‫و لێیــان دابڕاو نییــه‌و خه‌میان ده‌خوات‬ ‫و نیگه‌رانیانــه‌‪ .‬گــه‌ر مــرۆڤ بوونێکــی‬ ‫خه‌مــاوی نه‌بێــت ناتوانێــت نیگــه‌ران و‬ ‫خه‌می ئه‌وانیترو شته‌کانی دیک ‌ه نه‌خوات‪.‬‬

‫شاعیر ڕاست ‌ه شادمانی ب ‌ه بێوه‌فا نیشان ده‌دات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌شی ده‌رخستووه‌‪ ،‬ک ‌ه گه‌ر خه‌م بوونێکی دانه‌بڕاو‬ ‫و وجوی هه‌بێت‪ ،‬ئه‌وا شادیش به‌هه‌مانشێوه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دۆخی ژیان به‌جۆرێک ‌ه ک ‌ه خه‌م وه‌فادارو شادی بێوه‌فایه‌‬ ‫‹ناچاری› مه‌به‌ســت ئه‌وه‌یــ ‌ه ک ‌ه خه‌ڵک‬ ‫خۆیانن بــ ‌ه دوژمنایه‌تی من واده‌زانن من‬ ‫له‌ناو ده‌به‌ن نازانن ئه‌م دوژمنایه‌تی کردن ‌ه‬ ‫ده‌بێت ‌ه هــۆی خه‌م بۆیان‪ .‬کاتێک خه‌ڵک‬ ‫من ب ‌ه دوژمنی خۆیان ده‌زانن و له‌خۆیانم‬ ‫دوور ده‌خه‌نــه‌وه‌‪ ،‬مــن زیاتــر ده‌بمــ ‌ه‬ ‫دوژمنیــان نــه‌ک له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌ڕاســتی‬ ‫مــن حه‌ز به‌ دوژمنایه‌تیان ده‌که‌م‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫ئــه‌وان خۆیــان له‌بیرکــردوو‌ه کــ ‌ه خه‌م‬ ‫به‌شــێکی دانه‌بڕوای خۆیانه‌و دوژمنایه‌تی‬ ‫له‌گــه‌ڵ خۆیان ده‌کــه‌ن؛ دوژمنایه‌تی من‬ ‫دوژمنایه‌تــی خۆیانــه‌‪ .‬هێنانه‌گۆی خه‌م‪،‬‬ ‫مــن خه‌می خۆم و خه‌مــی عاله‌م ده‌خۆم‬ ‫لێره‌دای ‌ه ک ‌ه خه‌م ده‌ڵێت نالی به‌ڕاســتی‬ ‫تــۆ مادام خه‌م ب ‌ه دانه‌بڕاو له‌بوونی خۆت‬

‫لــه‌ خوێندنه‌وه‌کــه‌ی ســه‌ره‌و‌ه ئــه‌م‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌شی بۆ بکه‌ین‪ .‬له‌م شیعره‌دا‬ ‫نالــی وه‌ک مرۆڤدۆســت و پێخه‌مبــه‌ر‬ ‫(موسائاسا) خۆی نیشانده‌دات‪ ،‬ک ‌ه خۆی‬ ‫ی ده‌کات‪ .‬ل ‌ه دێڕی‬ ‫له‌بری گشــت قوربانــ ‌‬ ‫یه‌که‌مــدا باســی ئه‌و خه‌ڵکــه‌ ده‌کات ک ‌ه‬ ‫به‌ناوی خه‌مخواردنه‌و‌ه ته‌نیا هه‌ڵپه‌ی نان‬ ‫و ئاویانه‌و بیر له‌که‌ســی دیک ‌ه ناکه‌نه‌وه‌و‬ ‫به‌رده‌وامیــش ده‌ڵێــن خه‌مــی یه‌کــدی‬ ‫ده‌خۆین و دڵسۆزی یه‌کدین؛ به‌اڵم ته‌نیا‬ ‫بیریــان الی خۆیانه‌و بــه‌س‪ .‬نالی خۆی‬ ‫ل ‌ه خه‌ڵک جیاده‌کاته‌وه‌و ده‌ڵێت من جگ ‌ه‬ ‫له‌وه‌ی خه‌می خۆمم ‌ه خه‌می خه‌ڵکیشمه‌‪.‬‬ ‫بــۆ ئــه‌وه‌ی راســتی خه‌مخۆریه‌کــه‌ی‬ ‫بسه‌لمێنێت خه‌م ده‌هێنێت ‌ه گۆ‪ ،‬خه‌میش‬

‫مامه‌ڵه‌کردنێکــی ئایدۆلۆژیانه‌یــه‌و خــه‌م‬ ‫ناکرێت له‌بــری یه‌کدی بخورێــت‪ .‬به‌ڵکو‬ ‫هه‌ریه‌که‌و خه‌می خۆی ده‌خوات‪ ،‬ده‌کرێت‬ ‫نیگــه‌ران و دڵمــان الی یه‌کــدی بێــت و‬ ‫خه‌مــی یه‌کدی بخۆین‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م ‌ه مانای‬ ‫رزگارکردنــی به‌رامبــه‌ر لــ ‌ه خــه‌م نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵکو مانای دڵســۆزی و هاوبه‌شیکردنه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش ئه‌و راستیی ‌ه ناشارێته‌و‌ه ک ‌ه به‌م‬ ‫هاوبه‌شیکردن ‌ه خه‌م له‌ناونابرێت‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫له‌ناوبردنی خه‌م یه‌کســان ‌ه ب ‌ه له‌ناوبردنی‬ ‫خۆمــان‪ .‬وات ‌ه گــه‌ر لێــره‌دا نالی خه‌می‬ ‫خه‌ڵکــی له‌ناوبردێــت ئــه‌وا وه‌ک ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫خه‌ڵکی له‌ناوبردبێــت‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌م ‌ه‬ ‫ســازکردن و باڵوکردنــه‌وه‌ی وه‌همــ ‌ه بــ ‌ه‬ ‫خه‌ڵــک بڵێیت من خه‌متــان له‌ناوده‌به‌م‪،‬‬

‫لێره‌وه‌ی ‌ه شــاعیر له‌و‌ه تێگه‌یشــتووه‌ ک ‌ه‬ ‫خه‌م بوونی ئــه‌وه‌و دابڕاو نیی ‌ه لێی بۆی ‌ه‬ ‫خه‌میان ده‌خوات‪.‬‬ ‫هاوڕێیه‌تی خه‌م‬ ‫شــادمانی بــێ وه‌فایه‌‪ ،‬یــاری تێری و‬ ‫مه‌ستییه‌‬ ‫یــاری ته‌نگانــه‌م غه‌م ‌ه با هــه‌ر غه‌می‬ ‫خۆم‪ ،‬خۆم بخۆم‬ ‫لێــره‌دا باشــتر وێنــه‌ی خــه‌م‬ ‫روونده‌بێتــه‌وه‌‪ ،‬کاتێــک به‌رامبــه‌ر خه‌م‪،‬‬ ‫شــادی ده‌هێنێت‪ .‬شــاعیر جیاوازی خه‌م‬ ‫و شادی نیشــانده‌دات‪ .‬شادی بۆ شاعیر‬ ‫بــێ وه‌فایــه‌‪ .‬بێ وه‌فــا بریتییــ ‌ه له‌وه‌ی‬ ‫هاوده‌مــی نییه‌و لێــی هه‌ڵدێــت‪ .‬یاخود‬

‫««‬ ‫شادی هاوده‌می تێری و مه‌ستیه‌‪ ،‬خه‌ڵکی‬ ‫کاتێک تێرو شادو مه‌ستده‌بن‌و خه‌م له‌بیر‬ ‫ده‌که‌ن‪ ،‬به‌اڵم خه‌م وه‌فاداره‌‪ .‬جگه‌له‌وه‌ی‬ ‫ده‌توانین خوێندنه‌وه‌یه‌کی ره‌وشــتیان ‌ه بۆ‬ ‫خه‌م و شادی بکه‌ین‪ ،‬ک ‌ه خه‌م ڕه‌وشتدارو‬ ‫شــادی بــێ ڕه‌وشــته‌‪ ،‬له‌به‌رئــه‌وه‌ی بێ‬ ‫وه‌فایه‌‪ .‬که‌ســی بــێ وه‌فــا و خیانه‌تکار‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ په‌یمانی دۆستایه‌تی ده‌شکێنێت‪.‬‬ ‫هــاوکات ده‌شــتوانین بــ ‌ه مامه‌ڵــ ‌ه‬ ‫بوونخوازییه‌کــ ‌ه بڵێیــن شــاعیر ڕاســت ‌ه‬ ‫شــادمانی بــ ‌ه بــێ وه‌فا نیشــان ده‌دات‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم ئه‌وه‌شــی ده‌رخســتووه‌‪ ،‬ک ‌ه گه‌ر‬ ‫خــه‌م بوونێکی دانه‌بڕاو و وجوی هه‌بێت‪،‬‬ ‫ئــه‌وا شــادیش به‌هه‌مانشــێوه‌یه‌‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫دۆخــی ژیان به‌جۆرێک ‌ه ک ‌ه خه‌م وه‌فادارو‬ ‫شــادی بێوه‌فایه‌‪ ،‬یاخود خــه‌م به‌رده‌وام‬ ‫ئاماده‌یه‌و شــادی نائامــاده‌‪ .‬وات ‌ه کاتێک‬ ‫خه‌ڵکی نانیان ده‌ستده‌که‌وێت شاد ده‌بن؛‬ ‫ئه‌مه‌ش مه‌ســتی و بێوه‌فایی ‌ه بۆ خه‌م ک ‌ه‬ ‫پێش ده‌ستکه‌وتنی نان هاوده‌میان بووه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم شــاعیر وه‌ک دۆســت و یار مامه‌ڵ ‌ه‬ ‫له‌گــه‌ڵ خــه‌م ده‌کات‪ .‬هه‌روه‌ها خاڵێکی‬ ‫جه‌وهــه‌ری ئه‌وه‌یــ ‌ه خه‌می خــۆی‪ ،‬خۆی‬ ‫ده‌یخوات‪ .‬وات ‌ه لێره‌دا ئه‌و‌ه ده‌رخراو‌ه ک ‌ه‬ ‫خــۆم ده‌توانــم خه‌می خــۆم بخۆم که‌س‬ ‫ناتوانێت خه‌می من بخوات(وه‌کچۆن که‌س‬ ‫ناتوانێــت له‌بری یه‌کدی بمرێت)‪ .‬تێبینی‬ ‫بکه‌ین ل ‌ه پشــت واتای شــیعره‌که‌و‌ه ئه‌و‬ ‫واتا نه‌رێنیه‌ی خه‌م تێکشکێنراوه‌‪ ،‬شاعیر‬ ‫لــ ‌ه دێڕی یه‌که‌مدا سه‌رزه‌نشــتی شــادی‬ ‫ده‌کات و به‌بــێ وه‌فــا دایده‌نێت‪ .‬هاوکات‬ ‫هاوڕێ ب ‌ه تێری و مه‌ستی ده‌یهێنێت‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫شاعیر دژی تێرییه‌و مه‌یلی بۆشایی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها شــادی ناتوانێت خۆی بناسێت‪،‬‬ ‫چونک ‌ه له‌گــه‌ڵ مه‌ســتیدا تێکه‌ڵه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫خــه‌م یــارو هاوده‌مه‌‪ ،‬نه‌ک ل ‌ه خۆشــیدا‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ل ‌ه ته‌نگانه‌شــدا لێمدورناکه‌وێته‌وه‌‪.‬‬ ‫هــه‌روه‌ک ده‌یه‌وێــت بڵێیــت له‌گه‌ڵ خه‌م‬ ‫بــوون یه‌کســان ‌ه بــ ‌ه هۆشــیاری نــه‌ک‬ ‫مه‌ســتی‪ .‬لێره‌دای ‌ه خه‌م ته‌نیــا رووکاری‬ ‫نه‌رێــی نییــه‌و وه‌فــاو به‌ده‌نگه‌وه‌هاتنــی‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬کولتووری کــورد له‌زۆر باردا دژی‬ ‫ســه‌گه‌‪ ،‬به‌اڵم کاتێک وه‌فــا ده‌درێت ‌ه پاڵ‬ ‫ســه‌گ‪ ،‬ئه‌و روو‌ه ناشــیرینه‌ی ناهێڵێت‪،‬‬ ‫لێره‌شــدا وه‌فــاداری خــه‌م نه‌هێشــتنی‬ ‫روو‌ه نه‌رێنیه‌کــه‌ی خه‌مــه‌‪ .‬هــاوکات لــ ‌ه‬ ‫شــیعره‌که‌دا جۆر‌ه که‌سایه‌تیه‌کی دڵسۆز‬ ‫ب ‌ه خه‌م به‌خشــراوه‌‪ .‬ئــەم نزیکبوونەوەو‬ ‫خۆهەڵواســینە بــە خەمــدا بــۆ شــاعیر‬ ‫رۆڵێکــی بنەڕەتــی هەیــە لــە رامکردنی‬ ‫ئەزموونە ئازاربەخشــەکاندا‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫گرانــەکان ئاســان دەکاتەوە؛جگەلەوەی‬ ‫ئەمــە خۆپێگەیاندنە لە رێگەی ئازارەوە‪.‬‬ ‫ســەالمەتی رێگەیەکی روون و بێ گرێیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هیچی تازەت تــوش نایەت هیچی‬ ‫تــازە ناناســیت‪ ،‬وەلــێ لــە ئازاروخەمدا‬ ‫شــتگەلی نــوێ دێنــە رێمــان؛ نالــی‬ ‫لــەم رێگــەی رامکردنــی ئــازارەوە ئازار‬ ‫دەچێژێت؛ ئەزموونی نوێ دەکات‪ .‬باشتر‬ ‫لەو کەسانەی رقیان لە خەم و ئازارە ژیان‬ ‫دەچێژێــت؛ ئەزمــوون دەکات‪ .‬هەربۆیــە‬ ‫لەم شــیعرەدا خۆی وەک ســەرکردەو پڕ‬ ‫ئەزموون نیشــاندەدات؛ ئەگەر سەرکردە‬ ‫نەبێت سوپا دەڕوخێت‪.‬‬ ‫منم سه‌رکرده‌تان بۆ له‌شکری غه‌م‬ ‫ده‌ترسم بڕۆم‪ ،‬بشکێ سوپاتان‬ ‫لێــرەدا ئــەوان بەو بــێ ئەزموونی و‬ ‫ترســە زۆرەیان لە خــەم ناتوانن خۆیان‬ ‫رووبەڕووببنــەوە؛ لەبەرئــەوە کەســێکی‬ ‫وەک نالیــان گەرەکــە رێنیشــاندەرو‬ ‫ترسشــکێنەر بێت‪ .‬ئەمــە دەرخەری ئەو‬ ‫رووەی ئەوانــە کە بەردەوام باســی خەم‬ ‫دەکــەن و خــەم وەک هێزێکی رووخێنەر‬ ‫دەبینین‪ ،‬بەاڵم سەرکردەی نالی هۆکاری‬ ‫فێرکردنی تەکنیکی جەنگە لەگەڵ خەم‪،‬‬ ‫ئەم جەنگە لــە دژایەتیەوە نایەت بەڵکو‬ ‫لــە دۆســتایەتی خەمــەوە دەبێــت؛ لــە‬ ‫هاوڕێیەتیکردنەوە؛ ئــەوەی ئەوان نازانن‬ ‫و لێی دەترسن‪.‬‬ ‫* ئــەم نووســینە بەشــێکە لــە کتێبێــک‬ ‫لەبارەی شــیعرەکانی نالیــەوە‪ ،‬لەبەرئەوە لێرەدا‬ ‫ســەرچاوەکان دانەنراوەو تەنیا ئاماژە بە ژمارەی‬ ‫الپەڕەی دێڕە شیعرەکان کراوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )458‬دووشه‌مم ‌ه ‪201٥/٥/25‬‬

‫‪8‬‬

‫چاکەتی ئەفسووناوی‬

‫چیرۆکی‪ :‬دینو بوتزاتی‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬رەووف بێگەرد‬ ‫من حەزم لە جل و بەرگی جوانە‪ ،‬بەاڵم ئاسایی‬ ‫گــوێ بە جوانپۆشــی یــان بەدپۆشــی هاوڕێکانم‬ ‫نــادەم‪ .‬هەرچۆنێکــە‪ ،‬لــە شــەوێکی میوانداریی‬ ‫ماڵێکــدا لــە میــان تووشــم بــوو بــە تووشــی‬ ‫پیاوێکــەوە کــە تەمەنی نزیک بە چل ســاڵ بوو‪.‬‬ ‫بەڕاســتیی بەهۆی ئەوەی جلەکانــی زۆر جوان و‬ ‫لە هەمان کاتدا ســادە بوو‪ ،‬دەدرەوشایەوە‪ .‬نازانم‬ ‫کــێ بــوو‪ .‬یەکەمجارم بوو بیبینــم و لە کاتی خۆ‬ ‫بەیەکتر ناســیندا‪ ،‬وەک هەمیشە وا دەکەوێتەوە‪،‬‬ ‫لە ناوەکەی نەگەیشــتم‪ .‬لێ ئەو شــەوە‪ ،‬دەرفەتم‬ ‫هێنــا و لێی نزیک کەوتمــەوە و کەوتینە گفتوگۆ‪.‬‬ ‫پێ دەچوو کەســێکی بە وێڵ و وەجاخزادە بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم غەمبار دیاربوو‪ .‬زۆر ڕاســتگۆیانە تاریفێکی‬ ‫لــە ڕادەبــەدەری چاکــەت و پانتۆڵەکەیــم کــرد‬ ‫ خــۆزگا زمانــم الڵ بوایــە و ئــەوەم نەکردایە ‪-‬‬‫تەنانەت پڕکێشــیی ئەوەیشــم کرد کە لێی بپرسم‬ ‫کێ بۆی دووریوە‪.‬‬ ‫زەردەخەنەیەکــی گەلێــک ســەیری هاتــە بان‬ ‫لێــو‪ .‬لەوەدەچــوو چاوەڕێــی ئەو پرســیارەی لێ‬ ‫کردبێتــم‪ .‬وتــی‪« :‬وابزانــم کــەس نایناســێت‪،‬‬ ‫بەهەرحاڵ وەســتایەکی گەورەیە‪ .‬تەنیا کاتێکیش‬ ‫کاردەکات کــە ئیلهامــی بۆ بێــت‪ ،‬بەتایبەتیی بۆ‬ ‫مشتەریەکانی»‬ ‫«کەوابێت من ناتوانم‪»...‬‬ ‫«تاقــی بکــەرەوە‪ ،‬تاقــی بکــەرەوە! نــاوی‬ ‫کورتیچالیە‪ ،‬ئالفونســو کورتیچال شەقامی فیرارا‬ ‫خانووی ژمارە حەڤدە»‬ ‫«دیارە هەق دەستەکەی زۆرە»‬ ‫«وابزانم‪ ،‬بەاڵم سوێند دەخۆم نایزانم‪ .‬سێ ساڵ‬ ‫لەمەوبــەر ئەم چاکەت و پانتۆڵەی بۆ دووریووم و‬ ‫هێشتا پسووڵەی پارەکەی بۆ نەناردووم»‬ ‫«وتــت کورتچیــا‪ ،‬شــەقامی فیــرارا‪ ،‬ژمــارە‬ ‫حەوت؟»‬ ‫وتی‪« :‬تەواوە» ئیتر ئێمەی بەجێهێشت و چوو‬ ‫بەالی چەند میوانێکی ترەوە‪.‬‬ ‫خانــووی ژمــارە حەڤدە لە شــەقامی فیرارا کە‬ ‫گەلێــک لە ماڵەکانــی تر و لە ماڵی زۆربەی بەرگ‬ ‫دروەکانی تــر دەچوو‪ ،‬ماڵی ئالفونســو کورتچیال‬ ‫بوو‪ .‬خۆی دەرگاکەی لێ کردمەوە‪ ،‬پیرەمێردێکی‬ ‫ژیکەڵەی قژڕەش بوو‪ .‬دیارە قژی بۆیەکردبوو‪.‬‬ ‫بە پێچەوانــەی ئەوەوە چاوەڕێی بووم‪ ،‬کارەکە‬ ‫زەحمــەت نەبــوو کــە داوای دوورینــی چاکەت و‬ ‫پانتۆڵــی لــێ بکەیــت‪ .‬بەڕاســتیی‪ ،‬لەوەدەچــوو‬ ‫زۆری پــێ خۆش بێت من ببم بە مشــتەریی ئەو‪.‬‬ ‫پێم وت لە کوێ ناونیشــانەکەیم دەســت خستوە‪.‬‬ ‫تاریفــم لە کارەکەی کرد و ڕام ســپارد چاکەت و‬ ‫پانتۆڵێکم بۆ بدوورێت‪ .‬قوماشــێکی ئاوریشــممان‬ ‫هەڵبژارد‪ .‬پاشــان ئەنــدازەی گرتم و پێش نیازی‬ ‫کــرد بۆ پرۆڤەکــەی خۆ بێت بــۆ ئاپارتمانەکەم‪.‬‬ ‫لەبــارەی کرێکەیەوە لێم پرســی‪ ،‬وەاڵمی دامەوە‬ ‫کــە پەلــەی نیە و پێــک دەگەین‪ .‬لە ســەرەتاوە‬ ‫وام هاتــە بــەر زەین خۆشــم لێی بێــت‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫گەڕانــەوەدا بــۆ ماڵــەوە زانیــم ئــەو پیرەمێردە‬ ‫ژیکەڵەیــە هەســتێکی نادروســتی تیــا دروســت‬ ‫کــردووم (ڕەنگە لەبەرئەوەبێت زیاد لە پێویســت‬ ‫بــە دەممەوە پێکەنــی و لەگەڵما گەرم و گوڕبوو)‬ ‫بە کورتی حەزم نەکرد جارێکی تر بیبینمەوە‪ .‬لێ‬ ‫ئیــدی چارنەبوو‪ ،‬چونکــە داوای دوورینی چاکەت‬ ‫و پانتۆڵــم لێ کردبوو کە لە ماوەی نزیکەی ســێ‬ ‫هەفتەی تردا تەواو دەبێت‪.‬‬ ‫کــە چاکــەت و پانتۆڵەکەیــان بــۆ هێنــام‬ ‫لەبــەردەم ئاوێنەدا تاقیم کــردەوە و تەواو پڕ بە‬ ‫بــەرم بــوو‪ .‬کەچی نازانــم بۆ‪ ،‬ڕەنگە هــەر لەبەر‬ ‫ئەو کاریگەریە نادروســتە بێت کــە پیرەمێردەکە‬ ‫لەســەر منی دانابوو‪ ،‬حەزم نەکرد لەبەری بکەم‪.‬‬

‫چەنــد هەفتەیەکــی بەســەردا تێپەڕی تــا بڕیاری‬ ‫لەبەرکردنیم دا‪.‬‬ ‫هەرگیز ئەو ڕۆژە لەیادناکەم‪ .‬ســێ شەموانێکی‬ ‫مانگــی ئەپریل بوو‪ ،‬نمەنمە باران دەباری‪ .‬کاتێک‬ ‫جلەکانــم لەبەرکرد ‪ -‬چاکــەت و پانتۆڵ و هێلەک‬ ‫ بە خۆشــحاڵی و بە پێچەوانەی هەموو بەرگێکی‬‫تازەوە پڕ بە بەرم بوو‪ .‬نە تەنگ و نە گەورە‪.‬‬ ‫من هەرگیز هیچ ناخەمە گیرفانی الی ڕاستمەوە‪.‬‬ ‫کارتەکانــم لە گیرفانی چەپدا دادەنێم‪ .‬بۆیە دوای‬ ‫چەند ســەعاتێک‪ ،‬کاتێک لە ئۆفیسەکەمدا دەستم‬ ‫بە گیرفانی الی ڕاســتی چاکەتەکەدا کرد‪ ،‬پارچە‬ ‫کاغەزێکــم تیا هەســت پــێ کرد‪ .‬ئایا پســووڵەی‬ ‫پــارەی بەرگدروەکــە بوو؟ نەخێــر‪ .‬گەاڵیەکی دە‬ ‫هەزار لیرەیی بوو‪ .‬ســەرم ســووڕما‪ .‬بێگومان من‬ ‫ئەو پارەیەم نەخستبوە گیرفانمەوە‪ .‬بە ئەقڵیشدا‬ ‫نەدەچــوو گاڵتەیەکی کورتیچــای بەرگدروو بێت‪.‬‬ ‫هەرگیــز ئەگــەری ئەوەیش نەبوو کــە بڵێم دیاری‬ ‫بەردەســتەکەم بێت ‪ -‬مەبەســتم تەنیا کەســێکە‬ ‫کــە جگــە لــە بەرگدروەکە دەســتی بــە جلەکانم‬ ‫گەیشتبێت ‪ -‬ناشێ پارەیەکی قەڵب بێت؟ گەاڵکەم‬ ‫دایە بەرهەتاوەکــە و لەگەڵ ئەوانی تردا بەراوردم‬ ‫کــرد‪ ،‬چ جیاوازیەکی نەبوو‪ .‬تاقــە ئەگەرێکی دی‬ ‫لەئارادابــوو‪ ،‬هەســت بــە بیرپەرتیــی کورتیچال‪.‬‬ ‫ڕەنگە هەق دەستی یەکێک لە مشتەریەکانی بێت‪.‬‬ ‫لەوکاتەدا بەرگدروەکە کیفی پارەکەی النەبوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئــەوەی پارەکە لەبەردەســتا نەبێت خســتوویەتە‬ ‫گیرفانەکەی منەوە کە هێشــتا لەبــەرم نەکردوە‪.‬‬ ‫ئەم ڕێکەوتەیان بە دوور نازانم‪.‬‬ ‫زەنگــم بۆ ســکرتێرەکەم لێدا‪ ،‬ویســتم نامە بۆ‬ ‫کورتیچال بنووســم و ئەو پارەیــەی هی من نەبوو‬ ‫بۆی ڕەوانە بکەمەوە‪ .‬بەاڵم (نایشزانم بۆ) دیسان‬ ‫دەســتم بــە گیرفانمدا کردەوە‪ .‬ســکرتێرەکەم کە‬ ‫لەوکاتەدا هاتبوە ژوورەوە پرســی‪« :‬قوربان هیچ‬ ‫ڕوویــداوە؟ حاڵت بــاش نیە؟» بێگومــان ڕەنگم‬ ‫وەک ڕەنگیــی مردووی لێ هاتبــوو‪ .‬پەنجەکانم لە‬ ‫گیرفانمــدا بەر پارچە کاغەزێکــی تر دەکەوت کە‬ ‫لەپێش چەند دەقیقەیەکدا تێیدا نەبوو‪ .‬وتم‪« :‬نا‪،‬‬ ‫نــا‪ ،‬هیچ نیە‪ ،‬تەنیا کەمێک ســەرم گێژ دەخوات‪.‬‬ ‫هەندێــک جــار وام لێ دێت‪ .‬ڕەنگــە هی ئەوەبێت‬ ‫کەمێک ماندووم‪ .‬تۆ دەتوانیت بڕۆیت‪ ،‬دەمویســت‬ ‫نامەیەک بنووسم‪ ،‬بەاڵم بۆ دوایی»‬ ‫دوای ڕۆیشتنی ســکرتێرەکە جورئەتم دایە بەر‬ ‫خۆم و کاغەزەکەم لە گیرفانم دەرهێنا‪ .‬گەاڵیەکی‬ ‫دە هەزار لیرەیی تر بوو‪ .‬بۆ جاری ســێیەم تاقیم‬ ‫کردەوە و گەاڵیەکی تر دیسان هات بە دەستمەوە‪.‬‬ ‫دڵم زۆر توند لێی دەدا‪ .‬وام هەست دەکرد تووشی‬ ‫چیرۆکێکی ئەفسانەیی بووم‪ .‬وەک ئەو چیرۆکانەی‬ ‫بۆ منداالنی دەگێڕنەوە و کەس باوەڕ بە ڕوودانیان‬ ‫ناکات‪.‬‬ ‫بــە بیانووی لــەش گرانیــەوە لە ئۆفیســەکەم‬ ‫هاتمە دەرەوە و چوومەوە بۆ ماڵەوە‪ .‬پێویستم بە‬ ‫تەنیایی بوو‪ .‬باشبوو بەردەستەکەیشم ڕۆیشتبوو‪.‬‬ ‫دەرگاکانــم داخســت و کەڕکــەڕەی پەنجەرەکانــم‬ ‫هێنایــە خــوارەوە‪ .‬گەاڵکانــم یەک بــەدوای یەکدا‬ ‫خێــرا لــە گیرفانــم هێنایــە دەرەوە‪ .‬وەک ئەوەی‬ ‫گیرفانــم لێ تەوق بێت وابوو‪ .‬تووڕەیی و دوودڵی‬ ‫بەرکیــان گرتبووم‪ ،‬لەوە دەترســام موجیزەکە لە‬ ‫هەر چرکەســاتێکدا بێت نەمێنێت و کۆتایی بێت‪.‬‬ ‫پێم خۆشبوو شەو و ڕۆژ بەردەوام بێت تا بلیونان‬ ‫لیرەم بۆ کۆبێتەوە‪ .‬بەاڵم بەســەرهاتی پارەکە لە‬ ‫قۆناغێکی دیاری کراودا کۆتایی پێ هات‪.‬‬ ‫ســەفتەیەکی گەورەی پــارەم لەبەردەمدا بوو‪،‬‬ ‫هەنووکــە گرنــگ ئەوەبــوو بیشــارمەوە تــا هیچ‬ ‫کەســێک لێی بەئاگا نەبێت‪ .‬ســنووقێکی گەورەی‬ ‫پــڕ لــە مافــوورم خاڵــی کــرد و پارەکــە کە بە‬ ‫دەســتە بچووکەکانم دابەشــم کردبــوون کردە ناو‬ ‫سنووقەکەوە‪ ،‬پاشان لەسەرخۆ کەوتمە ژماردنی‪،‬‬ ‫پەنجا و هەشت ملیون لیرە بوو‪.‬‬ ‫بەیانیی ڕۆژی دوایی‪ ،‬پاش هاتنی بەردەستەکە‬ ‫لــە خەو هەســتام‪ ،‬ســەری لەوە ســووڕمابوو کە‬ ‫چــۆن تــا ئەوکاتە هەر بــە چاکــەت و پانتۆڵەوە‬ ‫لەناو جێگادا بووم‪ .‬هەوڵی پێکەنینم دا و بۆیشــم‬ ‫ڕوون کردەوە کە شــەوی پێشــتر هەندێک زیاترم‬ ‫خواردبوەوە و لەپڕێکدا نوستبووم‪.‬‬ ‫کێشەیەکی تر هاتە ئاراوە‪ :‬ئەو دەیویست چاکەت‬ ‫و پانتۆڵەکە دابکەنم بۆئەوەی هیچ نەبێت بۆم پاک‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬لە وەاڵمدا وتم پێویستە هەر ئێستا بڕۆمە‬ ‫دەرەوە و دەرفەتی جل پاک کردنەوەم نیە‪ .‬ئینجا‬ ‫بەپەلە چووم بۆ فرۆشــگایەک کــە بەرگی حازری‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ -‬شااڵو حەبیبە‬

‫دەفرۆشــت‪ .‬بۆئەوەی چاکــەت و پانتۆڵێکی وەک‬ ‫ئــەوەی خۆم بکڕم‪ .‬چاکــەت و پانتۆڵە تازەکەمم‬ ‫دایــە بەردەســتەکەم و ئــەوەی خــۆم‪ ،‬ئەوەیــان‬ ‫کــە دەبوو لــە ماوەی چەنــد ڕۆژێکــدا بمکات بە‬ ‫دەوڵەمەندترین کەســی دنیا‪ ،‬لە شوێنێکی پەنادا‬ ‫بشــارمەوە‪ .‬نەم زانــی خەون دەبینم‪ ،‬شــادمانم‪،‬‬ ‫یــان لەژێر گوشــاری چارەنووســێکی زۆر دژواردا‬ ‫خەریکە خەفەدەبم‪ .‬کە بە شەقامەکاندا دەڕۆیشتم‬ ‫بەردەوام دەســتم بــە گیرفانە ئەفســوناویەکەمدا‬ ‫دەکــرد و هەمووجارێــک هەناســەیەکی خۆشــیم‬ ‫تێ دەگەڕا‪ .‬خشەخشــی دڵ خۆشــکەری پارەکەم‬ ‫دەهاتە بەرگــوێ‪ .‬بەاڵم ڕێکەوتێکی ســەیر چێژە‬ ‫خۆشــەکەمی نەهێشــت‪ .‬ســەردێڕی ڕۆژنامەکانی‬ ‫بەیانیــی هەواڵــی دزیکردنێکیــان باڵوکردبــوەوە‬ ‫کــە ڕۆژی پێشــتر ڕوویدابــوو‪ .‬ماشــینێکی زرێ‬ ‫پۆشــی بانک‪ ،‬دوای ســەردانی هەموو بەشــەکان‪،‬‬ ‫هەرچــی پارەیەکی دەســت کەوتی ئــەو ڕۆژە بوە‬ ‫بردوویەتی بۆ مەڵبەندیی سەرەکیی‪ ،‬لە ڕێگا و لە‬ ‫شەقامی پالمانڤا چوار ڕێگر ڕێگای پێ دەگرن و‬ ‫هەرچیەکــی تیایە دەیبەن‪ .‬لەبەرئەوەی خەڵکێکی‬ ‫زۆر لەوناوەبــوە‪ ،‬یەکێــک لە دزەکان دەســتی بە‬ ‫تەقە کردوە بۆئەوەی باڵوەیان پێ بکات‪ .‬ڕێبوارێک‬ ‫کوژراوە‪ .‬بەاڵم لە هەمووی گرنگتر ئەو بڕە پارەیە‬ ‫بوو کە دزەکان بردبوویان و مایەی سەرسووڕمانی‬ ‫من بوو‪ ،‬ڕێک پەنجا و هەشــت ملیــون لیرە‪ ،‬واتا‬ ‫تــەواو بــە ئەندازەی ئــەو پارەیەی کە مــن لەناو‬ ‫ســنووقەکەدا دامنابوو‪ .‬بــەو مانایەی لەنێوان ئەو‬ ‫ســامانەی لەناکاوێکدا بۆ مــن هاتبوو لەگەڵ پارە‬ ‫دزراوەکەدا کە تاڕادەیەک لەیەک کاتدا ڕوویاندابوو‬ ‫پەیوەندیەک هەیــە؟ بیرکردنەوەیەکی گەمژانەیە‪.‬‬ ‫جگــە لەمــە‪ ،‬منێک کــە بڕوام‬ ‫بە خورافات نیــە ئەم ڕووداوە‬ ‫تــەواو تووشــی ســەرەگێژەی‬ ‫کردبووم‪.‬‬ ‫مــرۆڤ چەند دەســتکەوتی‬ ‫زۆرتر بێت‪ ،‬زیاتر سووردەبێت‬ ‫لە ســەری‪ .‬بە بــەراورد لەگەڵ‬ ‫ئــەو ژیانە مام ناوەندەی مندا‪،‬‬ ‫وائێســتا بوومەتــە کابرایەکی‬ ‫دەوڵەمەند‪ .‬بــەاڵم بیرکردنەوە‬ ‫لــە خــۆش گوزەرانیەکــی بێ‬ ‫ســنوور خۆفریودانــە‪ .‬هەمان‬ ‫عەســری ئــەو ڕۆژە کەوتمەوە‬ ‫کارکــردن‪ .‬ئەمجارەیــان هێور‬ ‫و لەسەرخۆتر‪ ،‬کەمتر گوشارم‬ ‫دەخستە ســەر ئەعسابم‪١٣٥ .‬‬ ‫ملیون لیرەی ترم خســتە سەر‬ ‫گەنجینەکەی پێشووم‪.‬‬ ‫ئەو شــەوە چاوم لێک نەنا‪.‬‬ ‫ئایــا هەســتم بــە مەترســی‬ ‫دەکــرد؟ یــان تووشــی ئازاری‬ ‫ویژدان بووبووم کە بەناهەق بوومەتە خاوەنی ئەو‬ ‫هەموو ســامانە؟ یان جۆرە پەشیمانیەکی تێکەڵ‬ ‫بــە گێــژی؟ بەیانیــی زوو لە خەو هەســتام‪ ،‬جلم‬ ‫لەبەرکرد و بۆ ڕۆژنامەکڕین چوومە دەرێ‪.‬‬ ‫کە کەوتمە خوێندنەوەی ڕۆژنامە هەناسەم گیرا‪.‬‬ ‫ئاگرێکی ترسناک لە ئەنبارێکی نەوت کەوتبوەوە‪،‬‬ ‫تەالرێکــی ســەر شــەقامێکی ســەرەکیی شــار‪،‬‬ ‫شــەقامی کلوری نیمچەوێران کردبوو‪ .‬بڵێسەکانی‬ ‫ئاگــر قاســەی کۆمپانیایەکی گەورەی نیشــتەجێ‬ ‫بوونــی‪ ،‬کــە زیاتر لــە ‪ ١٣٠‬ملیون لیــرەی تیابوو‬ ‫لووشــی دابــوو‪ .‬دووکەس لە ئاگــر کوژێنەوەکانی‬ ‫تیا سوتابوو‪.‬‬ ‫دەبێــت یەکەیەکــە تاوانەکانم بژمێــرم؟ بەڵێ‪،‬‬ ‫چونکــە ئێســتا دەزانم ئــەو پارەیــەی چاکەت و‬ ‫پانتۆڵەکــە پێی دابووم بەرهەمــی ئەو تاوانانەیە‪.‬‬ ‫بەرئەنجامــی خوێــن ڕشــتن‪ ،‬داماویــی‪ ،‬مــەرگ‬ ‫و دۆزەخ بــوو‪ .‬بــەاڵم هەنووکەیــش لــە دەســت‬ ‫ئەقــڵ ڕزگارم نەبووبــوو‪ ،‬کاتێــک کــە نکوولی لە‬ ‫هــەر بەرپرســیاریەتێکی مــن دەکــرد‪ ،‬دوای هەر‬ ‫دوودڵیەک دەســتی پێ دەکردەوە‪ .‬دەست ‪ -‬چەند‬ ‫بە ئاسانی! ‪ -‬دەچوە ناو گیرفان‪ ،‬پەنجەکان خێرا‬ ‫و بە شــەوقەوە بەردەوام ســووچی گەاڵیەکی تری‬ ‫دەگرت‪ ،‬پارە‪ ،‬پارەی پیرۆز!‬ ‫ئاپارتمانــە کۆنەکەمم واز لێ نەهێنا (بۆئەوەی‬ ‫سەرنجی کەس ڕانەکێشم) بەاڵم زۆر زوو ڤێالیەکی‬ ‫گــەورەم کڕی‪ ،‬بووم بە خاوەنی کۆمەڵێک تابلۆی‬ ‫پڕ بەها‪ .‬ســواری ماشینی گران بووم‪ .‬بە بیانووی‬ ‫(نەخۆشــیەوە) وازم لە کارەکەم هێنابوو‪ ،‬لەگەڵ‬

‫««‬

‫مــاوەی ســێ مەترێک ‪ -‬گوێم لە دەنگی کەســێک‬ ‫بــوو (دوای چــی‪ ،‬دوای چی!) لە ترســا ڕاپەڕیم‪،‬‬ ‫بەاڵم کەسم نەدی‪.‬‬ ‫هەموو ناوچەکە گەڕام‪ ،‬لە تاشــە بەردێکەوە بۆ‬ ‫ئەوی دی‪ ،‬بازم دەدا و دادەپەڕیم تا ئەو نەفرەتیە‬ ‫بگرم‪ ،‬بەاڵم جگە لە بەرد هیچی تر نەبوو‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی زۆر ترســابووم‪ ،‬بــەاڵم بــە کەمێک‬ ‫ئارامیەوە گەیشــتمە کۆتایــی دەربەندەکە‪ .‬ئیدی‬ ‫ئازادبــووم و خۆش بەختانەیش دەوڵەمەند‪ .‬بەاڵم‬ ‫ماشــینەکەم لــە ســەوزەاڵنیەکەدا نەمابــوو‪ ،‬کــە‬ ‫گەڕامەوە ناو شار‪ ،‬ڤیال کەشخەکەیشم دیارنەمابوو‪،‬‬ ‫لە شــوێنەکەیدا تەنیا کێڵگەیەکی نەکێڵراو هەبوو‬ ‫بــەم ئاگاداریەوە‪( :‬زەویی بۆ فرۆشــتن) حســابە‬ ‫بانکیەکــەم چۆڕبڕ بووبوو‪ .‬لــێ نازانم بڵێم چۆن‪.‬‬ ‫لــە ســنووقە ئەمانەتیە لە ژمــارە نەهاتوەکانم چ‬ ‫ئاســەوارێک نەمابوو‪ .‬ســنوقە کۆنەکەیش جگە لە‬ ‫تەپ و تۆز هیچی تیا نەمابوەوە‪ ،‬هیچ‪.‬‬ ‫وائێستا بە سەختی کەوتوومەتەوە سەر کار‪ ،‬بە‬ ‫دژواریی ڕۆژ بە شەو دەگەیەنم‪ .‬سەیر ئەوەیە هیچ‬ ‫کەســێک ســەیری بەم حاڵ خراویە کتوپڕەی من‬ ‫نایەت‪ .‬دەیشــزانم هێشتا ئەمە کۆتایی چیرۆکەکە‬ ‫نیــە‪ .‬دەزانم لــە ڕۆژێک لەم ڕۆژانــەدا‪ ،‬لە زەنگی‬ ‫دەرگای ماڵەکــەم دەدرێــت‪ .‬دەرگا دەکەمــەوە‪،‬‬ ‫ئەو بــەرگ دروە نەفرەتیە‪ ،‬بە هەمان زەردەخەنە‬ ‫نەفرەتیەکەیــەوە‪ ،‬بەرانبــەر بە خــۆم دەبینم کە‬ ‫داوای قەرزەکەم لێ دەکات‪.‬‬

‫کام ژن جوانە سەفەری دنیام دەکرد‪.‬‬ ‫مــن دەمزانــی هەرکاتێــک پــارە لــە گیرفانی‬ ‫ئــەو چاکەتــە دەردەهێنم‪ ،‬ئاشــووبێکی گەورە لە‬ ‫جیهانــدا دەقەومێــت‪ .‬بــەاڵم ئەمە هوشــیاریەکی‬ ‫نادیــار و بەڵگەیەکــی لۆجێکی لــە دواوە نەبوو‪.‬‬ ‫لــەم نێوەندەدا‪ ،‬هەرجارە و کە پارەیەکم دەســت‬ ‫دەخســت‪ ،‬ویژدانــم زەبوون ئازاراویــی تر دەبوو‪.‬‬ ‫بەرگ دروەکە چی بەسەرهات؟ تەلەفوونم لەبارەی‬ ‫هەق دەســتەکەیەوە بۆ کــرد‪ ،‬بەاڵم کەس وەاڵمی‬ ‫نەدامــەوە‪ .‬کاتێــک بەدوایــدا چووم بۆ شــەقامی‬ ‫فیرارا‪ ،‬پێیان وتم چوە بۆ هەندەران‪ .‬بەاڵم نەیان‬ ‫دەزانی بۆ کوێ‪ .‬هەموو شــتەکان ئاوا دەستی بە‬ ‫دەســتیان دەکرد بۆئەوەی پێــم بڵێن‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫خۆم بزانم‪ ،‬دەستم لەگەڵ شەیتاندا تێکەاڵوکردوە‪.‬‬ ‫بەیانیەکیــان‪ ،‬لەو تــەالرەدا کە ســااڵنێک بوو‬ ‫تیایــدا دەژیــام‪ ،‬تەرمــی ژنێکی تەمەن شەســت‬ ‫ســاڵەی خانەنشینیان دۆزیەوە کە بەهۆی گازەوە‬ ‫خــۆی خنکاندبــوو‪ .‬هۆی خۆکوژیەکــەی ئەوەبوو‬ ‫کە بــەردەوام مانگانە ســی هــەزار لیرەکەی‪ ،‬کە‬ ‫ڕۆژی پێشــتر وەری گرتبوو (لەدواییدا گەیشتبوە‬ ‫دەستی من) ون کردبوو‪.‬‬ ‫ئیــدی تــەواو‪ ،‬تــەواو! بۆئــەوەی لــەوە زیاتر‬ ‫نەکەومە قواڵیی زەلکاوەکەوە‪ ،‬پێویستە خۆم لەم‬ ‫بــەاڵی چاکــەت و پانتۆڵە ڕزگار بکــەم‪ .‬ئەمەیش‬ ‫نەک بیــدەم بە یەکێکی تر‪ ،‬چونکە لەو حاڵەتەدا‬ ‫هەراســانیەکە هەر دەمێنێت (جــا کێ دەتوانێت‬ ‫لــە بەرانبەر ئەو وەسوەســەیەدا خــۆی بگرێت؟)‬ ‫ســەرچاوە‪ :‬کۆمەڵــە چیرۆکــی معامەلــەی پــر ســود و‬ ‫پێویستە ئەم جالنە لەناوبەرم‪.‬‬ ‫داستانهای دیگر‬ ‫بە ماشین بەرەو دەربەندێکی‬ ‫چەپەکــی چیاکانــی ئەڵپ‬

‫ڕ ۆ یشــتم ‪.‬‬ ‫ماشــینەکەم لە‬ ‫ســەوزەاڵنێکی‬ ‫بە ر فر ا و ا نــد ا‬ ‫دانــا و بــەرەو‬ ‫د ا ر ســتا نێک‬ ‫چــو و م ‪.‬‬ ‫زیندەوەر مانای‬ ‫لــێ نەبــوو‪ .‬کە‬ ‫لــەوێ تێ پەڕیم‬ ‫بــە زەویەکــی‬ ‫بە ر د ە اڵ نــی‬ ‫گەیشتم‪ .‬لە بەینی‬ ‫دوو تاشــەبەردا‪،‬‬ ‫چا کە تــە‬ ‫نە فر ە تیە کــە م‬ ‫لــە کۆڵەپشــتەکە‬ ‫دەرهێنــا‪ ،‬نەوتــم‬ ‫پیاکرد و ســوتاندم‪.‬‬ ‫چەنــد‬ ‫دوای‬ ‫دەقیقەیــەک جگــە‬ ‫لــە خۆڵەمێــش چ‬ ‫ئاسەوارێکی نەما‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەگــەڵ دوا‬ ‫پڕیشــکی ئاگرەکەدا‪،‬‬ ‫لــە پشــت‬ ‫ســەرمەوە ‪-‬‬ ‫هەرئــاوا بۆ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )24٩‬دوشةممة ‪2015/5/٢٥‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪24٩‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )24٩‬دوشةممة ‪2015/5/٢٥‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫قورئانەكەی سەدام‌و قورئانەكەی ئەردوغان‬ ‫هەمو گەورەییەكەی ئەردۆغان كە مامۆستا‬ ‫شــانــازی پێكرد بو گوایە هەڵوێستی‬ ‫ئەرێنی بوە لەكەیسی فەلەستین‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەبەرێزی دەپرسم‪« :‬یەكێك بەتانک‌و‬ ‫تــۆپ لەمامەڵە لەگەڵ خەڵكی واڵتی‬ ‫خۆیدا بكات‪ ،‬چۆن سۆزی راستەقینەی‬ ‫بۆگەالنی دیكە دەبێت؟» ئەم هەڵوێستەی‬ ‫مامۆستا لەخۆڕایی‌و نامۆی نیە‪ .‬ئەوەبو‬ ‫ێ (مامۆستا محەمەد عەلی قەرەداغی‬ ‫كات ‌‬ ‫پێشمەرگەو زانــای ئاینی‌و روناكبیری‌و‬ ‫نوسەرو ئەندامی كــارای كۆڕی زانیاری‬

‫مەحمود عەبدوسەمەد‬ ‫دیكتاتۆرەكان هەمویان گەوج‌و ملهوڕن‪،‬‬ ‫بــەاڵم ملهوڕیی ســەدام لەرادەبەدەربو‪،‬‬ ‫شریتی تاوانە سیاسییەكانی لــە‪1959‬‬ ‫دەستپێدەكات‌و هەتا ئەو رۆژەی وەك‬ ‫مشك لەكون دەرهێنراو راپێچی دادگایی‬ ‫تاوان كرا‪ ،‬ئەم (نێرون)ە كە (كوێت)ی‬ ‫داگیركرد سەیریكرد دنیا لێی هەڵساوە‪،‬‬ ‫كەسی بۆ نەماوەتەوە‪ ،‬ناچار دەستی‬ ‫دایــە قورئان خوێندن‪ ،‬بــەاڵم خۆیشی‬ ‫دەیزانی (روپایی – ریا)یە و لەهۆڵی‬ ‫دادگــا قورئانێكی دەگــرت بەدەستیەوە‬ ‫بۆ راكێشانی سۆزی دادوەرو بینەران‪،‬‬ ‫بەاڵم كەس بــاوەڕی پێنەكرد‪‌،‬و ئەویش‬ ‫پەشیمانی دەرنەبڕی!‪.‬‬ ‫ئێستاش سوڵتان ئــەردۆغــان‪ ،‬دوای‬ ‫ئەو هەمو كــردارە نامرۆییەی ئاینداری‬ ‫– قورئانی كردوە بەدروشم‌و ریاباز ئاسا‬ ‫ێ بۆ‬ ‫شار بەشاری كوردانی باكور دەگەڕ ‌‬ ‫سواڵی دەنگی ئەو كوردانەی كە ‪ 100‬ساڵە‬ ‫خوێنیان لێدەچۆڕێ‌‪ .‬سوڵتان خۆی دەزانێ‌‬ ‫الی كورد متمانەی لەدەستداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە قورئان دنەی سۆزی ئاینیان دەدات‪،‬‬ ‫ئەی ئایا كوردانی باكور نایناسن؟ چۆن‬ ‫هەڵدەخەڵەتێن‌و دەنگی پێدەدەنەوە؟‬ ‫(ئیماندار دوجار لەیەك كونەوە ناگەزرێ‌)‪.‬‬ ‫هەڵوێستی سەرانی (ئیخوان) لەم‬‫قۆرخچییەی دەسەاڵت‪:‬‬ ‫ســــەرانــــی ئــیــخــوان مــوســلــمــیــن‪-‬‬ ‫بەئیسالمیەكانی الی خۆیشمانەوە‪-‬‬ ‫زیارەتی سوڵتان‌و بابی عالی دەكــەن‪،‬‬ ‫(د‪ .‬یوسف قــەرزاوی) ناودارترینیانە‪،‬‬ ‫كە لــەحــزوری سوڵتاندا فــەتــوای دژی‬ ‫(پ‪.‬ك‪.‬ك) دەركرد و بەندەش هەر لەم‬ ‫رۆژنامەیەدا ‌وەاڵمێكی گونجاوم دایەوە‪.‬‬ ‫ێ بڵێم گلەییم لەئەردۆغان نیە‪،‬‬ ‫لێرەدا دەب ‌‬ ‫چونكە ئەو وەك هەر ئیسالمگەرایەكی‬ ‫كــۆنــەپــەرســت هــەر بــۆ رابـــردویـــی پڕ‬ ‫لەشەرمەزاریی سەردەمی سوڵتانەكان‬ ‫ێ‌و كاریش بۆ دەسەاڵت‌و پۆست‬ ‫دەڕوان ‌‬ ‫دەكات‪( ،‬د‪ .‬قەرزاوی)ش كە عروبەویەكی‬ ‫ئیسالمەوییە‪ ،‬زیاتر لەدەرباری ئومەرا و‬ ‫پاشاكانی كەنداو دەردەكــەوێ‌‪ ،‬بەاڵم كە‬ ‫بەرێز (د‪ .‬عەلی قــەرەداغــی‪ -‬سەرۆكی‬ ‫یەكێتی جیهانی زانایانی ئیسالمی) دێتە‬ ‫قسەو لــەدور واڵتـــە‌وە پڕوپاگەندە بۆ‬ ‫ئەردۆغان هاوبیری ئیخوانیی خۆیدەكات‪،‬‬ ‫بەوە كوردبون‌و نیشتمانپەروەری خۆی‬ ‫دەخاتە بازنەی گومانەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو ئەبێ‌‬ ‫وابێ‌‪ ،‬چونكە عەرەب وتویانە‪( :‬یمتحن‬ ‫الصدیق عند الضضيق)‌و ئێستاش‬ ‫ئەردۆغان لەتەنگەشەدایە‪ .‬الم سەیر نیە‬ ‫(م‪ .‬شێخ عەلی) ئەمڕۆ ئەو قسانە تەواو‬ ‫ێ قەرزاوی كردی ‌و ئەمڕۆ‬ ‫بكات كە دوێن ‌‬ ‫دەرفەتی تەنگكراوەتەوە‪.‬‬ ‫ێ لەنوسەر‬ ‫ئـــەوەم الســەیــرە هــەنــد ‌‬ ‫و خـــاوەن سایتە بــەرێــزەكــان دەڵێن‪:‬‬ ‫(چــاوەڕوانــی ئەوەمان لە د‪.‬قــەرەداغــی‬ ‫نەدەكرد) بەاڵم ئەبوایە چاوەڕوانی لەوە‬

‫ێ‬ ‫سوڵتان خۆی دەزان ‌‬ ‫الی كورد متمانەی‬ ‫لەدەستداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە قورئان دنەی‬ ‫سۆزی ئاینیان دەدات‪،‬‬ ‫ئەی ئایا كوردانی‬ ‫باكور نایناسن؟ چۆن‬ ‫هەڵدەخەڵەتێن‌و‬ ‫دەنگی پێدەدەنەوە؟‬

‫ئەوەندەی من بزانم لەمێژوی ئیسالمدا (‪ )3‬جار قورئان بۆ سیاسەت‬ ‫بەكارهێنراوە‪ :‬یەكەم‪ :‬موعاویە بۆ خەڵەتاندنی (عەلی) لەپێناوی‬ ‫خەالفەتدا‪ ،‬دوەم‪ :‬سەدام بۆ قوتاركردنی ملی لەپەتی قەنارە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێسودبو‪ ،‬سێیەم‪ :‬ئەردۆغان بۆ مانەوەی خۆی لەلوتكەی دەسەاڵتدا‬ ‫زیاتریان لێبكردایە‪ ،‬ئــەوەی ئــەو وتی‬ ‫گوزارشتی راستەقینەیە لەوەی لەناخی‬ ‫هەمو ئیسالمگەراێكدایە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫بەرێزیان لەناز و نیعمەتی قەتەر و‬ ‫سێبەری وەهابیەكاندا‪ ،‬وەك (زنیم*)ێك‬ ‫لەبەری رەنجی خۆبەخشی چەند ساڵەی‬ ‫خۆی دەخــوا‪ .‬ئەو بەو چەشنە داكۆكی‬ ‫بكات لە شۆفێنی رەفتارێكی دوژمــن‬ ‫بەمیللەتەكەی خۆی‪ ،‬ئەگەر خوانەكردە‬ ‫تائێستا (مورسی) هاوبیری لەدەسەاڵتدا‬

‫داعش نوێنەری پراكتیكیی هێزە‬ ‫ئیسالمییەكانە‬

‫‪3‬‬

‫هەرێم جەمال‬

‫بمایەتەوە ئەبوایە چۆن ستایشی ئەو رژێمە‬ ‫پێشكەوتنخوازەی ئیخوانی بكردایە؟!‬ ‫ئـــەو بـــەرێـــزە دەپـــرســـێ‌‪( :‬بــۆچــی‬ ‫هەڵمەتی جیهانی دژی توركیا؟!) ئەی‬ ‫بۆ وانەبێ‌؟ رۆڵــی باشی ئەردۆغانمان‬ ‫لەجیهاندا كامەیە؟‪ .‬ئەی جیهان ستایشی‬ ‫كــورد كــوژی‌و رەفتارەكانی گۆڕەپانی‬ ‫تەقسیم بكات؟‪ .‬ئینجا دەڵـێ‌‪ :‬پرۆسەی‬ ‫ئاشتی لەگەڵ كورد كرد»‪ .‬دەی فەرمو‬ ‫پێمان بڵـێ‌‪ :‬كوا ئەو پرۆسە وەهمییە؟‬

‫ئایا ئەردۆغانمان هێزەكانی پاراستنی عەرەبەوە شایەتی بۆ بدات؟ پێم وایە تەنها‬ ‫گوندەكانی چەككرد؟ سوپا‌و ناوچەی لەپێناوی پاراستنی شۆرەت‌و پێگەی خۆی‬ ‫ك ــوردەواری بەسەرباز و تانك ‌و تۆپ‌و لەكوردستاندا‪ ،‬نەدەبو مامۆستا ئەو جۆرە‬ ‫ێ ببیسرایە‪ ،‬دەبوایە‪،‬‬ ‫وتار و دەربڕینانەی لـ ‌‬ ‫هەمو چەكێك نەتەنیوە؟‪.‬‬ ‫لێبوردنی گشتی دەركـــردوە؟ كەسی با شەرمنانەش بوایە‪ ،‬ئــاوڕی باسێكی‬ ‫قەرەبو كردوە؟ سەرۆك ئۆجەالنی لەزیندان لەقارەمانێتی كچانی كۆبانێ‌‌و شنگالیش‬ ‫دەرهــێــنــاوە؟ گفتوگۆی راســتــەوخــۆی بكردایە‪ ،‬ناوێكی هەدەپەی بهێنایە‪ ،‬خۆ‬ ‫لەگەڵ پ‪.‬ك‪.‬ك ئەنجامداوە؟ ئەی ئیدی ئەوانیش لەهەڵبژاردنی چارەنوسسازی‬ ‫كامەیە ئەو مافەی كورد كە ئەردۆغان باكوردان‪ ،‬ئایا ئەو ئاوڕدانەوەیە دەیخستە‬ ‫جێبەجێیكردوە‪ ،‬تا بەرێزیان لەناو واڵتانی بەر غەزەبی فەلەستین‌و غــەززە؟!‪ ،‬ئیتر‬

‫ئاین دەیەوێت دەستەمۆی‬ ‫نهێنیەکانی بین‬

‫‪5‬‬

‫خەسرەو مەحمود‬

‫عیراق‌و دەستەی كــورد) لەزیندانەكانی‬ ‫رژێــمــی پێشوی عــیــراقــدا بـــەرەو ڕوی‬ ‫ئەشكەنجەو مەرگ دەبۆوە‪ ،‬بەرێزی كاری‬ ‫بۆ فەراهەم كرابو بۆ خوێندنی دوكتۆرا و‬ ‫لەئیخوانخانەكانی میسردا‪ ،‬دیارە باشیان‬ ‫هەڵسەنگاندبو‪.‬‬ ‫ئەوەندەی من بزانم لەمێژوی ئیسالمدا‬ ‫(‪ )3‬جار قورئان بۆ سیاسەت بەكارهێنراوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬موعاویە بۆ خەڵەتاندنی (عەلی)‬ ‫لەپێناوی خەالفەتدا‪ ،‬دوەم‪ :‬سەدام بۆ‬ ‫قوتاركردنی ملی لەپەتی قەنارە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێسودبو‪ ،‬سێیەم‪ :‬ئەردۆغان بۆ مانەوەی‬ ‫خۆی لەلوتكەی دەسەاڵتدا‪ ،‬ئیتر نازانرێ‌‬ ‫(شێخ) چۆن ئەم شایەتیەی بۆئەدا!!‬ ‫بۆ ئەو كەسانەی كە لەفرت‌و فێڵی‬ ‫سیاسەتدا (ئاین) بەكاردێنن‪ .‬پیرەمێردی‬ ‫نەمر وتویەتی‪:‬‬ ‫ێ مام رێوی ئەهات‬ ‫رۆژ ‌‬ ‫دەم بەویرد و سەاڵوات‬ ‫دوایی ئەیگوت بە ئاواز‬ ‫لەعنەتی خوا لەفێڵباز‬ ‫رێوی لە فێڵ ناوەستێ‌‬ ‫ێ‬ ‫مەگەر تەڵەپێی بەست ‌‬ ‫*زنیم‪ :‬ئەو كەسەیە لەریزی دوژمندا‬ ‫دژی گەل‌و كەسی خۆی دەجەنگێ‌‪ ،‬لەبەر‬ ‫رێزی مامۆستا هاومەعنا كوردییەكەیم‬ ‫نەوت‪.‬‬

‫قەرەداغی ناوی باکووری کوردستان‬ ‫بەهیچ جۆرێك ناهێنێت‬ ‫ئیبراهیم مەالزادە‬

‫‪38‬‬

‫ذمارة (‪ )24٩‬دوشةممة ‪2015/5/٢٥‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫كۆرسە پەروەردەییەكانی داعش‪ ..‬لەحوجرەی ئیسالمییەكانی كوردستانەوە‬ ‫«هەوێنی توندڕەوی لەتیۆری ئیخوانگەراكانەوە»‬

‫گەرا پێگەییوەکانی ئیخوان لە کوردستانەوە پابەندی و دڵسۆزییان بۆ ئیخوانی دایکیان دوپات دەکەنەوە‬

‫توانا ئەكرەم‬ ‫لــەپــەراوێــزی دەستگیركردنی چەند‬ ‫تیرۆریستێكی كورد‪ ،‬كە تەواوی ئەوانە‬ ‫لە هاموشۆی مزگەوتەكان‌و لە ژینگەی‬ ‫مزگەوتەكانی كوردستانەوە پــەروەردە‬ ‫ببوون‪،‬دەگەینە راستییەك‪ ،‬كە لە مەیدانی‬ ‫هۆشیاری پــەروەردەیــی‌و خەمخۆریی‬ ‫حــكــومــەتــی هــەرێــم بــۆ وەســتــانــدنــی‬ ‫ئەوبێسەروبەرییەی لەكەڵك وەرگرتن لە‬ ‫ێ‬ ‫ئیسالم‪ ،‬ئیسالمییەكان دەستیان داوەت ‌‬ ‫هیچ هونەرێكی زانستی‌و هۆشیارییەكی‬ ‫پـــەروەردەیـــی‌و خەمخۆرییەكی جدی‬ ‫دەستی بۆنەبراوە‪.‬دەگەینە ئەو ئاكامەی‬ ‫كــە هەرێمی كــوردســتــان ژینگەیەكی‬ ‫بــازی بۆ ئــەتــوارە نامۆكان‌و ئەجێندا‬ ‫دەرەكییەكان رەخساندووەو بێئاگاییەكی‬ ‫بەرین رووی لە نەوەی نوێ‌‌و بیری رەسەنی‬ ‫ئیسالمەتی كۆمەڵگەی كوردی كردووە‪.‬‬ ‫دیارە یەكێك لەو بیرۆكە ترسناكەی كە‬ ‫مەكری ئیسالمییەكان لە تێگەیشتنی‬ ‫مەدا چاندوویانە بریتییە لە بیرۆكەی‬ ‫جیاكردنەوەی ئیسالمییە سیاسییەكان‌و‬ ‫زەقكردنەوەی جیاوازییەكانی نێوانیان‌و‬ ‫پۆلێنكردنیان بۆ ئیسالمی میانەڕەوو‬ ‫توندڕەوو رادیكاڵ‪ .‬زەقترین هەڵە كە‬ ‫چەواشەی بیرو هزری بەرامبەری پێكراوە‬ ‫بریتییە لەو تێگەیشتنە سەقەتە‪.‬هاوكات‬ ‫بێئاگابوونمان لــە تــۆرەمــەو ریشەی‬ ‫ئیخوان بەگشتی‌و ئیسالمی سیاسیی‬ ‫لەو نێوەندەدا دیسانەوە بیانویەكی تری‬ ‫داوەتە دەست ئیسالمییەكان تا شوێن‬ ‫پای خۆیان لە كەشی ئــارام‌و ئامینی‬ ‫كوردستاندا بــكــەنــەوە‪ .‬خاڵی گرنگ‬ ‫لەم نوسینەدا ئاوڕدانەوەی خێرایە لە‬ ‫سەرەداوەكانی سەرهەڵدانی توندڕەوی لە‬ ‫مێژووی ئەو هێزانەدا كە خۆیان لە بەرگی‬ ‫توندڕەویدا نومایان كردووە‪ .‬بەتایبەتی‬ ‫گەڕان بۆ سەرەداوەكانی توندڕەوی لە‬ ‫ئیخوانەوە مرۆڤ توشی شۆك دەكات‌و‬ ‫پێمان دەڵێت كە ئیخوانی مێشكی الوانی‬ ‫كورد بریتی نییە لەو ئیخوانەی كە بە‬ ‫ئیسالمێكی ســادەو سانا وێناكراوە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئیخوان بریتییە لەهێزێك‪ ،‬كە‬ ‫هەم رەگی عروبەی تێدا زیندووەو هەم‬ ‫رەگــی تــونــدڕەوی بەئاسانی گەمەی‬ ‫پێكراوەو بارهێنراوەو لەدنیای ئیسالمیدا‬ ‫چێندراوەو سەوز بووە‪.‬‬ ‫گــــەر بــــــەوردی ســەرگــوزشــتــەی‬ ‫سیمبوڵەكانی نێو ئیخوان بخوێنینەوە‬ ‫ئیدی تێدەگەین‪ ،‬كە ئــەوان داهێنەری‬ ‫چ تارماییەكی تاریكن لــە مــێــژووی‬ ‫كۆمەڵگە موسڵمانەكاندا‪ ،‬تێدەگەین‬ ‫كە ئەوان داهێنەری سوتاندنی مرۆڤی‬ ‫نەیاری خۆیان‌و داهێنەری ئەفسانەی‬ ‫خۆتەقاندنەوەو بڕینەوەی بەرامبەرن‪.‬‬ ‫گــــەر ن ــم ــوون ــەی یــەحــیــا عــەیــاشــی‬ ‫ســەركــردەی دیــاری نێو كەتیبەكانی‬

‫عیزەدین قەسام بهێنینەوە تێدەگەین‬ ‫كە لە ئیخوانەوە چ رەهەندێكی تاریكی‬ ‫مێژووی هەزار ساڵی رابــردووی ئیسالم‬ ‫زیندوو كراوەتەوە كە برێتییە لە كاری‬ ‫خۆتەقاندنەوەو ئینتیحاریی‪ .‬ئیخوان‌و‬ ‫ئێستەی ئیسالمییەكان بە شیكردنەوەی‬ ‫وردی حوكم‌و ئەقوالی نێو مەزهەبەكان‌و‬ ‫بــە خــوێــنــدنــەوەی ســەقــەتــی سیرەی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالم كەڵكی تەواویان لە‬ ‫كارە توندوتیژەكانی خۆیان وەرگرتووە‪.‬‬ ‫یەحیا عەیاش لە نەوەدەكانەوە پاش‬ ‫ئەوەی وەك الوێك بە رۆچوونی لەحفزی‬ ‫قــورئــان‌و هاموشۆی مزگەوتەكانەوە‬ ‫گەیشتە بڕوایەك كە چاالكی ئینتیحاری‬ ‫لە ئیسالمدا زیندو رابگرێت‪ .‬ئەو توانی‬

‫گرت كە دەمیان بگات بە كانیاوەكانی‬ ‫بەدر‪ .‬مەسعود محەمەد دەڵێت ئەگەر‬ ‫لە فەتحی مەكەشدا پێشنیازێك بكرایە‬ ‫ئەو هەڵیە نەدەقەوما‪.‬وەستان لەسەر‬ ‫ئــەم پرسە شتێك نییە لەئەدەبیاتی‬ ‫پێغەمبەردا نەبووبێت‪ ،‬بەڵكو پێغەمبەر‬ ‫ێ جاران بۆچوونی ئەوانیدی‬ ‫بۆخۆی گەل ‌‬ ‫پەسەند كردووە‪ ،‬بۆخۆی وتوویەتی ئێوە‬ ‫لەكاروباری دنیاتاندا لەمن شارەزاترن‪.‬‬ ‫ێ ئەوڕۆ ئیسالمییە سیاسییەكان هەر‬ ‫وەل ‌‬ ‫لەسەر دەهۆڵی رابردوو دەڕۆن ‪،‬دەهۆڵێك‬ ‫بــەرژەوەنــدیــیــەكــانــی خۆیانیان تێدا‬ ‫دەكوترێت‪ .‬ئەگین سەداقەت‌و راستگۆیی‌و‬ ‫ئیمانداریی لەبوونی واندا بەدیناكرێت‪.‬‬ ‫بۆنموونە هەموو دەق‌و تێكستێكی زانایان‬

‫بە دار تاوەكو دەمرێت روونكراوەتەوە‬ ‫بۆ نموونە هاتووە «وقتل صربا بالسيف‬ ‫‪ .‬وقال ابن سريج من أصحاب الشافعي‬ ‫يضرب باخلشب حتى ميوت ‪ ،‬ألنه أبطأ‬ ‫قتال من السيف املوحي ورمبا استدرك‬ ‫به التوبة ‪ ،‬وإذا قتل مل يغسل ومل يصل‬ ‫عليه»‪ .‬هاوكات دیسانەوە گێرانەوەكان‬ ‫بــاس لــەوە دەكــەن كە ئیمامی عەلی‬ ‫ئەوانەی كە زەنادقەو بێباوەڕ بوون بە‬ ‫زیندویی سوتاندونی‪« ،‬أخربنا سفيان بن‬ ‫عيينة عن أيوب بن أبي متيمة عن عكرمة‬ ‫قال ‪ :‬ملا بلغ ابن عباس أن عليا رضي‬ ‫اهلل تعاىل عنه حرق املرتدين أو الزنادقة »‬ ‫هەموو ئــەم زانیارییان لە كــردەی‬ ‫خۆتەقاندنەوەو سوتاندن‌و لەملدان‌و‬

‫ئیخوان بریتییە لەهێزێك‪ ،‬كە هەم رەگی عروبەی تێدا زیندووەو‬ ‫هەم رەگی توندڕەوی بەئاسانی گەمەی پێكراوەو بارهێنراوەو‬ ‫لەدنیای ئیسالمیدا چێندراوەو سەوز بووە‬ ‫مۆدیلی خۆكوشتن‌و تەڕووشك سوتاندن‬ ‫پێكەوە زیــنــدووبــكــاتــەوە‪ .‬ئیدی كێ‬ ‫هەیەنكوڵی لەو راستییە بكات كە بۆ‬ ‫هەوەڵجار لە نێو رێكخستنە ئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكاندا ئەوە یەحیا عەیاش بوو‬ ‫كە كردەی ئینتیحاری‌و عبوە ناسیفەو‬ ‫تــەقــیــنــەوەی نێو قەرەباڵخییەكانی‬ ‫زیندووكردەوە‪.‬خاڵی گرنگ لێرەدا ئەوەیە‬ ‫كە ئیسالمییە سیاسییەكان سەرچاوە‬ ‫كار كردن‌و باوەڕیان بریتییە لە سیرەی‬ ‫پێغەمبەرو قورئان‌و ئەحكامی پێشەوای‬ ‫نێو مەزهەبەكان‪ .‬لەهەموو ئەوانەدا‬ ‫كــە ئیسالمییەكان پــێــوەی پابەندن‬ ‫سەرەداوی ژەهراوی‌و توندڕەوی‌و تێكدانی‬ ‫ژیان دەخوێنرێتەوە‪ .‬پشت بەستن بە‬ ‫ێ رەچاوكردنی‬ ‫بۆچوونێكی پێغەمبەر بەب ‌‬ ‫كات‌و زەمەن مەهزەلەی عەقڵی مرۆڤی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪ .‬ئەوەتا مەسعود محەمەدی‬ ‫گەورە بیرمەندی كورد فرە بەباشی لەسەر‬ ‫ئەم پرسە راوەستاوە‪ .‬ئەو دەڵی ئەوكات‬ ‫ئیسالم خێری بەخشرا كە پێغەمبەر ماڵی‬ ‫ئەبوو سوفیانی یەكسانكرد بەكەعبەو‬ ‫لە فەتحی مەكەدا وتی ئــەوەی بچێتە‬ ‫كەعبە یاخۆ ماڵی ئەبوو سوفیان ئەوە‬ ‫پارێزراوە‪ .‬ئەو لێرەدا قەسدییە بڵێت‬ ‫هەڵەیەك لێرەدا هەیە‪ ،‬نەك هەڵەیەكی‬ ‫وەحی‌و هەڵەیەكی پەیامی خوایی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەڵەی پێغەمبەر وەك مرۆڤێكی ئاسایی‬ ‫و وەك كەسێكی نێو بــواری تەكتیكە‬ ‫سەربازییەكان‪ .‬چوون دەڵێت لەو دەمەدا‬ ‫كــەس نــەبــووە ئــەو هەڵەی بۆ راست‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬ئیدی سەرەتایەك بۆ كوشتنی‬ ‫عەلی‌و حوسەین‌و نەوەكانی پێغەمبەر‬ ‫ێ لە جەنگی‬ ‫دروست بوو‪ .‬هاوكات دەڵ ‌‬ ‫بەدردا پێغەمبەر شوێنێكی بۆ مۆڵدانی‬ ‫ێ یەكێك‬ ‫سوپای ئیسالم دیاریی كرد‪ ،‬وەل ‌‬ ‫لە هاوەاڵن پێشنیازی كردو شوێنەكەی‬ ‫پێگۆڕین‪ ،‬بەجۆرێك رێگەیان لەنەیاران‬

‫ێ یــەك‌و دوو پەسەندە‪ ،‬هیچ‬ ‫لێرە ب ‌‬ ‫هێزێكی ئیسالمی سیاسی كوردی نییە‬ ‫كە نكوڵی لە حوكمەكانی ئیمامی شافعی‬ ‫بكات كە لە ئەحكام سوڵتانییەی ئیمامی‬ ‫شافیعیدا هاتووە‪ .‬راڤەی ئەو لە فەسڵی‬ ‫یەكەمدا لەمەڕ كوشتن‌و برین‌و لەملدانی‬ ‫بێباوەڕان روون‌و رەوانە بۆ نموونە بەم‬ ‫جۆرە لەچەندین شوێنەوە نوسراوە ك‪:‬‬ ‫«قتل رس��ول اهلل صلى اهلل عليه وسلم‬ ‫بالردة امرأة كانت تكنى أم رومان»‪ ،‬وال‬ ‫جيوز إقرار املرتد على ردته جبزية وال عهد‪،‬‬ ‫وال تؤكل ذبيحته‪ ،‬وال تنكح منه امرأة‪.‬‬ ‫هاوكات بە روونی ئاماژە دراوە كە ئەو‬ ‫كەسانەی لە دینی خوا هەڵدەگەڕێنەوەو‬ ‫سەر بەهیچ ئایین‌و ئایینزایەك نین ئەوا‬ ‫كوشتیان الزمــەو تەنانەت تەوبەشیان‬

‫سەربڕین كە داعش لە زەمینەیەكدا كە‬ ‫لەقەڵەمڕەوی خۆیدایە كاری پێدەكات‬ ‫ێ‬ ‫زەمینەیەكە كە بۆی رەخساوە‪ ،‬وەل ‌‬ ‫لێرەدا گرنگ ئەو ئەدەبیاتەیە كە پشتی‬ ‫پێبەستووە‪ ،‬مەگەر هەر ئەو زانیاری‌و‬ ‫سەرچاوانە نین كە كۆمەڵ‌و یەكگرتوو‬ ‫ێ‬ ‫بزووتنەوەش بە پیرۆزیان دەزانن‪ .‬بەڵ ‌‬ ‫تەنها جیاوازییەكان لێرەدا بریتین لەوەی‬ ‫كە ئــەوان زەمینەیان بۆ رەخــســاوەو‬ ‫تیۆرەكان پراكتیك دەكەن‪ ،‬ئەو تیۆرانەی‬ ‫كە كۆمەڵگەی فرە دین‌و باوەڕ‪ ،‬خەڵكانی‬ ‫ئ ــازادی خــوازو لیبراڵ‌و فرەبۆچوونی‬ ‫تێدا رێنابێتەوە‪ .‬چوون لەهیچ كام لەو‬ ‫دەقانەی كە دروشمی كۆمەڵ‌و بزووتنەوەو‬ ‫یەكگرتوو سەلەفییەكانن فــرە ژیــان‌و‬ ‫پێكەوە ژیان‌و هاوژینی رێگەی پێنەدراوە‪.‬‬

‫بەم تیۆرو تانە رەشانەی ئیسالمییەكان‬ ‫نەبوونەتە ژینگەو ژیانی كۆرسەكانی‬ ‫داعش‌و ئەوان بەرهەم ناهێنن بۆ نەینەواو‬ ‫رەقەو رومادییە؟!‬ ‫لێرەدا هۆشیارییەكی ئەوتۆ لە میدیای‬ ‫كــوردی‌و لە دامــەزراوەی پەروەردەیی‌و‬ ‫خــوێــنــدنــی بــــااڵی كــــوردیــــدا وەك‬ ‫ئاتاجێكی تــەواو خێرا رووی لێناوین‪.‬‬ ‫هــەوســارگــرتــنــی ئــەو تــیــۆرە رەشــانــە‬ ‫پێویستییەكی هەنوكەیی‌و عاجلی ئەم‬ ‫قۆناغەی كۆمەڵگەی كوردییە‪ .‬چوون لە‬ ‫زانیارییەكانی سیرەو فەرمودەو قورئان‌و‬ ‫ســوونــەدا كاتێك بكرێنە دروشمێكی‬ ‫هەوەڵ‌و كۆتایی بۆ بریاردان لەسەر ژیانی‬ ‫ئەمرۆ ئیدی توندوتیژییەكان دروست‬ ‫دەست پێدەكەن‪ .‬چوون لەهەموو ئەو‬ ‫زانیاریانەدا و شرۆڤەكردنیان بە عەقڵی‬ ‫مــرۆڤ‌و دوور لە تایبەتمەندی وەحی‌و‬ ‫ســەردەم‌و كات مرۆڤ دەخەنە هەڵەی‬ ‫جدییەوەو كۆمەڵگە تاریك‌و چەقبەستوو‬ ‫دەكـــەن‪ .‬ئــەوانــە شتانێك بـــوون كە‬ ‫پێغەمبەری ئیسالمیش لە پراكتیكیاندا‬ ‫كەوتووەتە هەڵەی جدییەوەو بۆ خۆیشی‬ ‫دانی بەو هەاڵنەدا ناوە‪ ،‬قسەكردن لە سەر‬ ‫ئەدەبیاتی مەحسومبوونی پێغەمبەرو‬ ‫حوجەبوونی قەولی سەحابی‪ ،‬بەتەواوی‬ ‫مرۆڤ‌و گروپەكان كەمەندكێش دەكەن بۆ‬ ‫نێو بیری پەڕگیری‌و توندڕەوی‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫ێ‬ ‫ئەو گروپانەش باس لە پیرۆزی‌و ب ‌‬ ‫چەندو چوونی ئەو دەقانەدەكەن تەنها‬ ‫بۆ راگرتنی لۆژیك‌و عەقڵی بەرامبەرو بۆ‬ ‫وەستاندن یاخۆ شۆرینی مێشكی الوان‌و‬ ‫تــازە نەوجەوانانە‪ .‬چــوون فەلسەفەی‬ ‫حوجە بوونی قسەی سەحابی‌و هەڵە‬ ‫نەكردنی پێغەمبەری پێشەوا لەكاروباری‬ ‫رۆژانــەدا هیچی تر نییە جگە لەهەوڵی‬ ‫ئیسالمییەكان بۆ توندوتۆڵكردنی مەهام‌و‬ ‫نیازو نواڕینی سیاسیانەی خۆیان‪ .‬هەر‬ ‫ئەمەیش دواكەوتووی‌و چەقبەستوویی‌و‬

‫هەوێنی كردە توندڕەویی‌و تیرۆریستییەكان تەنهاو تەنها لەسەر‬ ‫دەستی ئیسالمییە شلڕەوەكاندا هاتووەتە دی‪ ،‬كەنموونەی بااڵی بریتییە‬ ‫لەئیخوان موسلیمینی میسرو هاوشێوەكانی‪ ،‬یاخۆ لقەكانی لەفەلەستین‌و‬ ‫سوریاو ئوردون‌و ئێراق‌و یەمەن‌و باكوری ئەفریقاو كوردستان‬ ‫لێقبوڵ ناكرێت‪ .‬هاوكات جزیەو سەرانەو‬ ‫خستنە نێو چوارچێوەی ئەهلی زیمەیش‬ ‫نایانگرێتەوە‪ .‬ئەوەتا لێرەدا بۆچوونەكان‬ ‫بەروون‌و رەوانی هاتوون‪« .‬فإذا ارتدوا عن‬ ‫اإلسالم إىل أي دين انتقلوا إليه مما جيوز‬ ‫أن يقر أهله عليه كاليهودية والنصرانية‪ ،‬أو‬ ‫ال جيوز أن يقر أهله عليه كالزندقة والوثنية‬ ‫مل جيز أن يقر من ارتد إليه ‪ ،‬ألن اإلقرار‬ ‫باحلق يوجب التزام أحكامه» ‪ .‬قال رسول‬ ‫اهلل صلى اهلل عليه وسلم ‪« :‬من بدل دينه‬ ‫فاقتلوه»‪ .‬هەروەها لەشوێنێكی تردا‬ ‫خێرا كوشتن‌و شێوازی كوشتنەكەیش‬

‫ئەوان لەرووی تیۆرییەوە ئیمانیان بەو‬ ‫كتێبانە هەیە‪ ،‬چوون كتێبخانەی كام‬ ‫بەرپرسی ئیسالمی هەیە كە ئەحكام‬ ‫سوڵتانییەی ئیمامی شافعی لێنەبێت‪.‬‬ ‫كام مزگەوت هەیە كە پیاوێكی ئاینی‬ ‫بەم ئەدەبیاتەوە لەگەڵ ئامادەبووانی‬ ‫رۆژی هەینیدا نەدوێ‌‪ ،‬ئایا سەرگەردانی‌و‬ ‫لەخشتە بــردنــی ئــەو گەنجانەی كە‬ ‫بەشێكیان دەرچووی زانكۆو خوێندكاری‬ ‫زانكۆ بوون خۆی لەو رەگە دەمارگیرییە‬ ‫ئاینییە نابینێتەوە كە دەیخزێننە مێشكی‬ ‫وانــەوە‪ .‬ئایا مزگەوتەكانی كوردستان‬

‫فەلسەفەی مێشك شۆری‌و كوژانەوەی‬ ‫عەقڵی داوەتــــە جـــەمـــاوەری گروپە‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬هەر ئەمەیش ئەتواری‬ ‫بەپیرۆز زانینی تاكەكان‌و مەغزی تاكرەوی‌و‬ ‫دیكتاتۆی بەخشیوەتە ئایدیۆلۆژیای‬ ‫ئیسالمی بناژۆو لەو سۆنگەیەوە تەراتێن‬ ‫بەجوانییەكانی ژیان دەكەن‌و دواڕادەی‬ ‫بێویژدانی‌و سەرگەردانی لەتاكی مرۆڤدا‬ ‫بەرجەستەدەكەن‪ ،‬هەر ئەمەش مرۆڤ‬ ‫دەكــاتــە مرۆڤێكی دڕنـــدەو یاخی كە‬ ‫ێ نــەچــۆڕێ ـت‌و وەك‬ ‫ئینسانییەتی ل ـ ‌‬ ‫ئــاژەڵ بــەدووی جنس‌و هــەواو ئــارەزوو‬

‫بكەوێت‌و چەندین دیـــاردەی بێزراوی‬ ‫وەك سەربڕین‌و دیــل كوشتن‌و مرۆڤ‬ ‫كردنە نێو قەفەزی ئاسنین‌و دەستدرێژی‬ ‫سێكسی‌و ژن رفاندن‌و خۆتەقاندنەوە‬ ‫لە شوێنە گشتییەكاندا بكەنە كاری‬ ‫رۆژانەیان‪.‬ئەوڕۆ ئەدەبیاتی ئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكان ئەدەبیاتێكی روون‌و‬ ‫رەوانەو لەتەواوی كۆڵینەوە ئەكادیمی‌و‬ ‫زانستییەكاندا بۆ ئەم هێزانە جیاوازییەك‬ ‫بەدیناكرێت لەنێوان هیچ كام لەو توخمە‬ ‫سیاسییانەدا‪ ،‬چوون بە ئاشكراو پاش‬ ‫رووخانی خەالفەتەكان‌و بۆ هەوەڵجار‬ ‫لەسەر دەستی دیارترین رێكخستنی‬ ‫ئیسالمی سیاسیدا ئــەم داهــێــنــراوە‬ ‫قێزەونانە وەك كــردەی ئینتیحاری‌و‬ ‫غافڵكوژی‌و ژنفرۆشی دروستبوونەوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك دەكرێت بڵێین كە هەوێنی‬ ‫كــردە تــونــدڕەوی ـی‌و تیرۆریستییەكان‬ ‫تەنهاو تەنها لەسەر دەستی ئیسالمییە‬ ‫شلڕەوەكاندا هاتووەتە دی‪ ،‬كەنموونەی‬ ‫بــااڵی بریتییە لەئیخوان موسلیمینی‬ ‫میسرو هاوشێوەكانی‪ ،‬یاخۆ لقەكانی‬ ‫لەفەلەستین‌و سوریاو ئــوردون‌و ئێراق‌و‬ ‫یەمەن‌و باكوری ئەفریقاو كوردستان‪.‬‬ ‫ئەوان‌و ئیسالمییە سێبەرەكانیان‌و یاخۆ‬ ‫گروپەكانی هاوتەرزو هاو ئەجێندای وان‬ ‫بەتایبەتی وەهابییەكان كە بەشێكی‬ ‫گــەورەی ئیسالمییەكانی كوردستانیش‬ ‫بەوەهابی یان ئیخوانی یاخۆ بە زاراوەی‬ ‫وشــكــە ئیسالم دەنــاســرێــن تەنانەت‬ ‫سەلەفییەكانی ئەوڕۆیش كە هەر لەو‬ ‫هەوێنە سیاسییەوە ترەكاون ئیمامی‬ ‫تەواویان بە تێكست‌و دەقەكانی رابردوو‬ ‫هەیەو لە خوێندنەوەی ئەو تێكست‌و‬ ‫دەقانەدا جگە لە چەقبەستووی دۆگمایی‬ ‫هیچیتریان پێنییەو بواری گەورەیان بۆ‬ ‫عەقڵكوژی‌و غیابی لۆژیك هێشتووەتەوە‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان لەم میتۆدەیاندا نەك هەر‬ ‫مێشك‌و لۆژیكیان كوشتووە بەڵكو پەیامی‬ ‫وەحی‌و خوێندنەوەی ئەودیو رووداوەكان‌و‬ ‫هۆكاریان بەهەند نەگرتووەو بەڵكو تەواوی‬ ‫خوێندنەوەكانیان بۆ ئیسالم‌و پرەنسیپە‬ ‫سەرەكییەكانیان خوێندنەوەیەكی سەید‬ ‫قوتبانەیەو لە چوارچێوەی زیندانی‬ ‫عەقڵدا نوسینەكانیان‌و ئەفكارەكانیان‬ ‫دەبـــەخـــشـــنـــەوە‪ .‬چــــوون رەگــــەزی‬ ‫سەرەكی پــەروەردەی بەشێكی گەورە‬ ‫لەئیسالمییەكان رەگەزێكی رەشبینییەو‬ ‫فەلسەفەی نەبوونی بەرنامەیە بۆ ژیان‌و‬ ‫تاریكییە‪ ،‬بەجۆرێك لە ژیــن بێزارن‬ ‫كە ئامادەن خۆ بتەقێننەوەو خۆیان‌و‬ ‫خەڵكیش لە ژیان مەحروم بكەن‪،‬دیارە‬ ‫كە ئەوە دەرهاویشتەیشرۆڤەی هەڵەیە‬ ‫بۆ قورئان ‪ ،‬قورئانێك كە بۆنی ئازادی‬ ‫ێ كەسێكی وەك سەید‬ ‫دەدات‪ ،‬وەلــ ‌‬ ‫شرۆڤەو تەفسیرەكەی لە چوارچێوەی‬ ‫زینداندا نوسیوە‪ ،‬هەربۆیەشە بەسەر‬ ‫جوانییەكانیا تێپەڕیوەو وێنای تەلبەندو‬ ‫دیـــوارو تاریكیی بــەســەر دێڕەكانیدا‬ ‫زاڵكردووە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )24٩‬دوشةممة ‪2015/5/٢٥‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫بەشداریی بانگخوازانی ئیسالمیی لە پڕۆسەی‬ ‫بەئەویتركردن و لەمرۆڤخستن و بەئاساییكردندا‬ ‫(جینۆسایدكردنی یەزیدییەكان وەك نمونە)‬

‫هەرێم جەمال‬ ‫(‪)2-٢‬‬ ‫هەنگاوی دوای ئـــەوەی مرۆڤەكان‬ ‫«بەئەویتركران و لەمرۆڤبوون خران»‬ ‫و كوشتنیان و سڕینەوەیان لە واقیعدا‬ ‫دەستیپێكرد‪ ،‬بریتییە لەپرۆسەی بە‬ ‫ئــاســایــیــكــردن((‪normalization‬‬ ‫‪، process‬واتــە پیشاندانی دۆخی‬ ‫كوشتنی بەرامبەر وەك دۆخێكی سروشتی‬ ‫و ئاسایی‪ .‬ئەگەر گروپی بەرامبەر لەئێمە‬ ‫نەبن و لەمرۆڤبونیش خرابن‪ ،‬كەواتە‬ ‫سڕینەوەیان وەك پانكردنەوەی قالۆنچەیەك‬ ‫ئاساییە‪.‬لەبەرئەوە‪« ،‬بەئاساییكردن»‬ ‫بەرئەنجامێكی لۆژیكی هەنگاوەكانی‬ ‫بەئەویتركردن و لەمرۆڤخستنە‪ .‬لەهەمان‬ ‫كاتدا ئەم بەئاسیاییكردنەش دەتوانێت‬ ‫بەئەویتركردن و لەمرۆڤخستنی تر بەدوای‬ ‫خۆیدا بهێنێت و وزەیەكی زۆریش بدات‬ ‫بە دڕندەیی پرۆسەكە‪ .‬نازییەكان كاتێك‬ ‫جولەكەكانیان لەكەمپەكان دادەنـــا‪،‬‬ ‫نەك ئامادەبوون بیانكوژن‪ ،‬بەڵكو بەبێ‌‬ ‫شۆكبوون وەك مشكی تاقیگە دەرمانیان‬ ‫لەسەر تاقیدەكرایەوەو جەستەی كوژراویان‬ ‫دەكرا بەهەندێك مەتریاڵ و بەكاردەهێنرا‪،‬‬ ‫ئەم ئاسایبوونەش لەوەوە هاتبوو كە چیدی‬ ‫جوولەكەكان وەك مرۆڤ سەیرنەدەكران‪.‬‬ ‫تەنانەت پرۆسەی لەمرۆڤخستنی ئەوانی‬ ‫دی هێندە الی دەوڵەتی توركی بەهێزە‬ ‫تا ئێستاش ئامادەنین دان بەوەدا بنێن‬ ‫كە ئەرمەنەكانیان كۆمەڵكوژكردبێت‪،‬‬ ‫بەڵكو پێیان وایـــە ئـــەوەی رویـــداوە‬ ‫پرۆسەیەكی ئاساییە‪ .‬هەروەها كاتێك‬ ‫بەعسییەكان مــنــداڵــە كــوردەكــانــیــان‬ ‫بــەزیــنــدوویــی زیــنــدەبــەچــاڵ دەكـــرد‪،‬‬ ‫وەك پرۆسەیەكی ئاساییان دەبینی‪،‬‬ ‫لــەبــەرئــەوەی پێشتر لەئایدۆلۆژیای‬ ‫بەعسیزمدا كورد لەمرۆڤبوون خرابوو‪.‬‬ ‫هەروەها جینۆسایدكردنی یەزیدییەكان‬ ‫شۆكێكی گەورەی لەكۆمەڵكەی كوردی و‬ ‫بەتایبەت الی هێزە ئیسالمییەكان دروست‬ ‫نەكرد و تــاڕادەیــەك ئاسایی وەرگیرا‪،‬‬ ‫چونكە پێشتر لەمیدیاكان و بەتایبەت‬ ‫لەڕێگەی بانگخوازانەوە بەشێوەیەكی‬ ‫تیۆریی ئەم گروپە بەئەویتركرابوون و‬ ‫لەمرۆڤبوون خرابوون‪ .‬هێزە ئیسالمییەكان‬ ‫كاتێك خۆیان بەنوێنەری خودا دادەنێن‪،‬‬ ‫بەرامبەریش دەكەن بەشەیتان و مرۆڤێتی‬ ‫لێدەسننەوە‪ ،‬ئەگەر ئەوانی تر شەیتان‬ ‫بن كوشتنیان نــەك شتێكی ئاساییە‪،‬‬ ‫بەڵكو پێویستە‪ ،‬چونكە ئەو كەسەی‬ ‫بەكوشتنی شەیتان هەڵدەستێت فەرمانی‬ ‫خودا جێبەجێدەكات‪ .‬لەبەرئەوەی ژیان‬ ‫لــەالیــەن خـــوداوە بــەخــشــراوە و هێزە‬ ‫ئیسالمییەكانیش نوێنەری خودان‪ ،‬كەواتە‬ ‫ئەوان تاكە خاوەنی ڕاستەقینەی ژیانن‪،‬‬ ‫ئەوە ئەمانن مافی ژیان و شێوەژیانی‬ ‫گروپەكانی تــر دیــاریــدەكــەن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫گروپەكانی تر بتوانن بێنە سەر شوناسە‬ ‫پیرۆزەكەی ئەمان‪ ،‬ئەوا ژیانیان لەگەڵ‬ ‫بەشدەكرێت‪ ،‬ئەگەرنا ئەوا شایستەی‬ ‫ئەوە نین ژیانیان پێبدرێت و نوێنەری‬ ‫خودا نین‪ ،‬هەر لێرەشەوە مرۆڤ نین‪.‬‬ ‫ئەم ئارگومێنتە كە هێزە ئیسالمییەكان‬ ‫تــیــۆریــزەی دەكـــەن و وەكــو ژەهــرێــك‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەڕێگەی بانگخوازانەوە‪ ،‬باڵوی‬ ‫دەكــەنــەوە‪ ،‬داعــش زۆر بەئاشكرایانە‬ ‫پراكتیكی دەكات‪ .‬واتە داعش نوێنەری‬ ‫پراكتیكیی هێزە ئیسالمییەكانە‪ .‬بەشێكی‬ ‫زۆری ئەندامانی داعش هەر لەم پاشخانە‬ ‫جیهادیەی ئــەم هــێــزانــەوە هــاتــوون‪،‬‬ ‫واتــە پێشتر پــڕكــراون بەتەفسیرێكی‬ ‫خاڵی لەڕۆحانییەت بــۆ ئایین‪ ،‬زۆر‬ ‫بەئاسانی دەتوانن گروپەكانی بەرامبەر»‬ ‫بەئەویتربكەن « و وەكو مرۆڤ سەیریان‬ ‫نەكەن و كوشتنیشیان ئاسایی بێت‪ .‬هەر‬

‫جینۆسایدی یەزیدیەکان بەدەستی داعش‬

‫سیاسی و بانگخوازانی و بیریارانی وەك‬ ‫سەیدقوتب و دوركەوتنەوەیەكی تەواو‬ ‫لەفەلسەفە لەتاریكترین ساتەكانی خۆیدا‬ ‫دەژی‪ .‬هەر لێرەوە‪ ،‬دەرئەنجامی لۆجیكیی‬ ‫بیركردنەوەی ئەم هێزە ئیسالمییانە‪،‬‬ ‫لەواقیعدا قاعیدە و داعشی لێكەوتۆتەوە‬ ‫كە دەكرێت وەك دەوڵەتە یۆتۆپیاكەی‬

‫بۆیە ئەوانەی بەشدارن لەقۆناغەكانی‬ ‫پرۆسەی جینۆسایدكردنی یەزیدیەكاندا‪،‬‬ ‫ئەو هەستەیان هەیە كەكارێكی پیرۆز و‬ ‫ێ ئەوەی‬ ‫پاك دەكــەن‪ ،‬لەبەرئەوەی بەب ‌‬ ‫بەخۆیان بزانن بــەدەرزیــی ئایدۆلۆژیا‬ ‫بەنجكراون و كراون بە بورغویەكی بچوك‬ ‫لە ماشێنە گەورەكەی بەرهەمهێنانی ڕق‪.‬‬ ‫بێگومان ئایینی ئیسالم ‪ ،‬وەك هەر‬ ‫ئاینێكی تر‪ ،‬ڕەهەندی ڕۆحانی هەیەو‬ ‫هەر تەنها بانگخوازان و داعش دروست‬ ‫ناكات‪ ،‬بەڵكو مەوالنای ڕۆمــی و ئیبن‬ ‫عەرەبیش دروستدەكات‪ .‬ئەوە پەیوەستە‬ ‫بەوەی تەفسیری ئێمە چییە بۆ قورئان‪،‬‬ ‫ئایا تەنها تەفسیرێكی تەسكی لەڕوانگەی‬ ‫شەریعەتێكی ڕووتــەوە بۆ بكەین‪ ،‬وەك‬ ‫ئــەوەی بانگخوازان دەیكەن‪ ،‬كە تەنها‬ ‫هێزی ئیسالمی و جیهادی دروستدەكات‬ ‫كەمرۆڤبوون لە گروپەكانی تری دەرەوەی‬ ‫ئیسالم دەسێنێتەوە‪ ،‬یاخود تەفسیرێكی‬ ‫عیرفانیانەی بۆ بكرێت كە پێی وایە هەموو‬ ‫مرۆڤەكان خاوەنی جۆرێك لەحەقیقەتن‬ ‫و بــەیــەكــەوە دەتــوانــن سیستەمێكی‬ ‫گــەردونــی دروستبكەن‪ .‬لە تەفسیری‬ ‫یەكەمیاندا چەمكی ڕق دەبێت بەسەنتەر‪،‬‬ ‫لەتەفسیری دووەمـــدا چەمكی عەشق‪.‬‬ ‫لە تەفسیری یەكەمیاندا بانگخوازان ( المدینە الفاچلە )ی ئیسالمیی سیاسی‬ ‫نوێنەری ئیسالمن‪ ،‬لەدووەمیاندا كەسانی سەیربكرێت‪.‬‬ ‫پارادایمی باو الی هێزە ئیسالمییەكان‬ ‫وەك نالی و مەحوی‪ .‬هەر بۆیە ئەگەر‬ ‫ئیسالم لەسەردەمی بیریارانی وەك فارابی بریتییە لەبەكارهێنانی ئایین وەك‬ ‫و ئیبن روشددا سەردەمی زێڕینی خۆی سیستەمێكی پاداشت و سزا بۆ ڕێكخستنی‬ ‫ژیابێت‪ ،‬ئەوا لەئێستادا لەسایەی ئیسالمی ژیانی مرۆڤ‪ ،‬نەك دابینكردنی ئارامیی‬

‫ڕۆحیی‪ .‬بەبێ ئەوەی ئەوە لەبەرچاوبگرن‬ ‫كە ئەم سیستەمە یەكێكە لە ئیشەكانی ئەو‬ ‫شتەی كە پێی دەڵێن دەوڵەتی مۆدێرن‪.‬‬ ‫هــەر لەغیابی دەوڵــەتــی مۆدێرنەوەیە‬ ‫لــەڕۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســتــدا ئــەم هێزانە‬ ‫گەشەدەكەن و خۆیان بەتاكە سەرچاوەی‬ ‫حەقیقەت دەزانن و دەتوانن بڕیار لەسەر‬

‫هێزە ئیسالمییەكان و بانگخوازان لەجیاتی‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬وەكو تارماییەك بەسەرمانەوە‬ ‫دەتوانن حوكمی ژیانی ئێمە بكەن و بڕیار‬ ‫ێ مرۆڤ‬ ‫ێ مرۆڤەو ك ‌‬ ‫لەسەر ئەوە بدەن ك ‌‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫بــێــگــومــان‪ ،‬دروســتــبــونــی هێزێكی‬ ‫وەك داعــش چەندین هۆكاری سیاسی‬

‫جینۆسایدكردنی یەزیدییەكان شۆكێكی گەورەی‬ ‫لەكۆمەڵكەی كوردی و بەتایبەت الی هێزە‬ ‫ئیسالمییەكان دروست نەكرد و تاڕادەیەك ئاسایی‬ ‫وەرگیرا‪ ،‬چونكە پێشتر لەمیدیاكان و بەتایبەت‬ ‫لەڕێگەی بانگخوازانەوە بەشێوەیەكی تیۆریی ئەم‬ ‫گروپە بەئەویتركرابوون و لەمرۆڤبوون خرابوون‬ ‫شێوە ژیانی كۆمەڵگە بدەن‪ .‬مۆدیلی باو‬ ‫لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا بریتییە لەبوونی‬ ‫كۆمەڵیك دەوڵەتی تایفی و مەزهەبی‪ ،‬یان‬ ‫وەك ئەوەی لەكوردستاندا هەیە و بریتییە‬ ‫لەئیدارەكردنێكی مافیایانەی كۆمەڵگە‪ .‬هەر‬ ‫لەمڕوەوەیە یاسا نەنوسراوە بێشومارەكانی‬

‫و كۆمەاڵیەتی و ئــابــوری و ملمالنێی‬ ‫ناوچەیی و نێودەوڵەتی لەپشتەوەیە‪.‬‬ ‫وەك فەرامۆشكردنی هێزە سوننیەكان‬ ‫لەالیەن حوكمی شیعەكانەوە و بوونی‬ ‫ژینگەیەكی نادادپەروەر لەم ناوچەیەدا‪،‬‬ ‫یاخود ڕێككەوتنی چەند هێزێكی ناوخۆیی‬

‫ئایا ئیسالم تەنها تەفسیرێكی تەسكی لەڕوانگەی شەریعەتێكی ڕووتەوە بۆ بكەین‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی بانگخوازان دەیكەن‪ ،‬كە تەنها هێزی ئیسالمی و جیهادی دروستدەكات كەمرۆڤبوون‬ ‫لە گروپەكانی تری دەرەوەی ئیسالم دەسێنێتەوە‪ ،‬یاخود تەفسیرێكی عیرفانیانەی بۆ بكرێت كە‬ ‫پێی وایە هەموو مرۆڤەكان خاوەنی جۆرێك لەحەقیقەتن و بەیەكەوە دەتوانن سیستەمێكی‬ ‫گەردونی دروستبكەن؟ لە تەفسیری یەكەمیاندا چەمكی ڕق دەبێت بەسەنتەر‪ ،‬لەتەفسیری‬ ‫دووەمدا چەمكی عەشق‪ .‬لە تەفسیری یەكەمیاندا بانگخوازان نوێنەری ئیسالمن‪ ،‬لەدووەمیاندا‬ ‫كەسانی وەك نالی و مەحوی‬

‫و ناوچەیی بۆ دروستكردنی هێزێكی ئاوا‬ ‫توندوتیژ و بەكارهێنانی و جواڵندنی دژ‬ ‫بە نەیارەكانیان‪ .‬یان ئــەوەی دەوترێت‬ ‫چەند دەوڵەتێكی ڕۆژئــاوا لەپشتی ئەم‬ ‫هێزەوەیە و دەیەوێت بەكاری بهێنێت‬ ‫بــۆ ڕوخــانــدنــی چەند نەیارێكی وەك‬ ‫ســوریــا و ئــێــران‪ ،‬وەك چــۆن پێشتر‬ ‫قاعیدە بەكارهێنرا لە ئەفغانستاندا دژ‬ ‫بە سۆڤێت‪ .‬بەاڵم هەرچۆنێك بێت‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕاستییە ناشاردرێتەوە كە دروستبوونی‬ ‫هــەرهــێــزێــكــی تــونــدوتــیــژ پێویستی‬ ‫بەپاشخانی فیكری و مێشك شۆردنەوە‬ ‫و دەرس دادان(‪) indoctrination‬‬ ‫هەیە‪ ،‬بەشداری هێزە ئیسالمییەكان و‬ ‫بانگخوازان هەر لەم قۆناغە گرنگەدایە‪،‬‬ ‫واتــە وەكــو كارگەیەكی بەرهەمهێنانی‬ ‫مەتریاڵی خاو ئیشدەكەن‪ ،‬تا دواتر هێزە‬ ‫«سیاسییەكان»ی دی ئەم مەتریااڵنە‬ ‫بەكاربهێنن بۆ دروستكردنی هەر هێزێك‬ ‫بۆ مەرامەكانی خۆیان‪ .‬واتە بەبێ ئەوەی‬ ‫بەخۆیان بزانن بە پرۆسەی بەكارهێنان‬ ‫(‪)exploitation‬ی سیایسیدا دەڕۆن‬ ‫تا هێزگەلێكی وەك داعش دروستبكەن‪،‬‬ ‫كە توانای ئەنجامدانی جینۆسایدی هەیە‪.‬‬ ‫لـــە كــۆتــایــیــدا‪ ،‬ئـــــەوەی بــاســكــرا‬ ‫ێ رەهــەنــدی گرنگی‬ ‫بریتی بــوو لــە سـ ‌‬ ‫جینۆساید»بەئەویتركردن و لەمرۆڤخستن‬ ‫وبەئاساییكردنی» كە هەرچەند ئەمە‬ ‫هەموو ڕەهەندەكانی نییە‪،‬بەاڵم ڕودانی‬ ‫ێ ئەم هەنگاوانە‬ ‫هەر جینۆسایدێك بەب ‌‬ ‫مەحاڵە‪.‬هەروەها باس لەڕۆڵ و بەشداریی‬ ‫هێزەئیسالمییەكان كــرا ‪،‬بەتایبەت‬ ‫بانگخوازان كە مانیفێستی سەرەكی ئەم‬ ‫هێزانەن كە هەرچەند جیاوازی تەواو هەیە‬ ‫ێ بابەتی سادەی‬ ‫لەنێوانانیاندا لەسەر هەند ‌‬ ‫وەك دەنگی پێاڵوەكانی پێی ئافرەت‪،‬بەاڵم‬ ‫لە بابەتە گرنگەكانی وەك» بەئەویتركردن‬ ‫و لەمرۆڤخستنی « تەواو لێكچون هەیە‬ ‫لەنێوانیاندا(هەر لە سەلەفییەكانەوە‬ ‫تا ئەوانەی سەربە ئیسالمی سیاسین‬ ‫ێ الیەنی‬ ‫و ئەوانەشی كە بانگەشەی ب ‌‬ ‫دەكەن) ‪،‬وە ئەمانە پیسبوونی «شوناسی‬ ‫پاكی خۆیان» و قەیرانەكانی كۆمەڵگە‬ ‫دەخــەنــە ئەستۆی گــروپــەكــانــی تــر و‬ ‫‪،‬وەك ئــەوەی بەرامبەر یەزیدیەكان و‬ ‫گروپەكانی تر دەیكەن‪.‬وە ئەوەی جێی‬ ‫بایەخی ئەم وتــارەبــوو ئەو ڕەگوڕیشە‬ ‫فكریانەن كە ئامادەیی تەواویان الی هێزە‬ ‫ئیسالمییەكان هەیە‪،‬وە بەردەوام لەڕووی‬ ‫سیاسییەوە هێزی داعشئاسا و لەڕووی‬ ‫كەلتورییەوە بانگخوازان بەرهەمدەهێنن‪،‬وە‬ ‫بۆ ڕۆحانییەتیش ئەوەی پێیانە بریتییە لە‬ ‫دینێكی بیرۆكراتییانە‪ .‬هیوادارین ئەم وتارە‬ ‫وەك ڕەخنەیەكی جدیی لە و تەفسیرە‬ ‫ێ ڕۆحانییەتە وەربگیرێت‬ ‫شەرعییە ڕووتە ب ‌‬ ‫كە ئەم هێزانە سەرقاڵی سەر ڕێگاخستنین‬ ‫و لەباشترین حاڵەتیدا ئامادەكرنی مەتریال‬ ‫بووە بۆ دروستبوونی هێزی توندوتیژ‪.‬‬ ‫وە ئەم تەفسیرەش نەك ئارامی ڕۆحیی‬ ‫الی مرۆڤەكان دروستنەكردووە ‪،‬بەڵكو‬ ‫كۆمەڵگەی تووشی قەیرانی زیاتركردووە و‬ ‫زیانی گەورەشی لە ئایین داوە‪ .‬هەر بەهۆی‬ ‫نەبوونی ڕەخنەی جدیی ‪،‬چونكەزۆرینەی‬ ‫ڕەخنەكان بریتین لەجنێودان بەئایین و‬ ‫پەیامبەران‪ ،‬وەبەهۆی نەبوونی پەروەردەی‬ ‫لیبڕاڵ و دەوڵەتێكی سێكیوالر ‪ ،‬وە‬ ‫سوپاس بۆ میدیای مۆێرن‪ ،‬ئەم تەفسیرە‬ ‫و نوێنەرەكانی لە لوتكەدان لەكۆمەڵگەی‬ ‫ئێمەدا‪.‬‬

‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪1) Robert Strayer، Ways‬‬ ‫‪of the World: A Brief Global‬‬ ‫‪History with Sources، 2nd‬‬ ‫‪edition. Bedford/St. Martins،‬‬ ‫‪2013،3‬‬ ‫‪h t t p : / / w w w .‬‬ ‫‪genocidewatch.org/‬‬ ‫‪genocide/8stagesofgenocide.‬‬ ‫‪html (2‬‬

‫ذمارة (‪ )24٩‬دوشةممة ‪2015/5/٢٥‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫ت و ئیسالم‬ ‫بەند‌وباوی ئەدەبیاتی ئیسالمیی کوردی‪ ،‬دەربارەی عەلمانیە ‌‬ ‫وەاڵمێك بۆ (كورتە وەاڵم)ـەكەی عەلی باپیر‬

‫سەروەر پێنجوێنى‬ ‫بەشی هەشتەم‬ ‫«ئیلحاد»‪ ،‬و ڕەخنەگرتن لە ئایین‬ ‫مــەال (عــەلــی بــاپــیــر)‪ ،‬لــە کۆتایی‬ ‫«کورتە وەاڵم»ـەکەیدا دێتە سەر ئەو‬ ‫بابەتەی کە بــەالی ئیسالمیەکانەوە‬ ‫لە هەمو شتێكی تر زیاتر جەوهەری‬ ‫بو‪ ،‬و زۆر هەلپەرستانە بەکاریان هێنا‬ ‫بۆ ناشیرین‌کردنی پەیام و ئامانجی‬ ‫ڕاگەیەنراوی ڕێکخراوی (دابڕان)‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەو هەندە ئاماژەی (مەال بەختیار) بو‬ ‫بە هەندێک بیروباوەڕ و ڕێسا و یاسای‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬لە میانەی وەاڵمی بەشداری و‬ ‫پرسیاری ئامادەبوانی کۆنفڕانسدا‪.‬‬ ‫بۆیە ناوبراو باسێکی تر بەم ناونیشانە‬ ‫دەکاتەوە‪« :‬مولحید نی ‌ه و‪ ،‬ڕه‌خن ‌ه ل ‌ه خوا‬ ‫و قوڕئان ده‌گرێ‌‪ ،‬شه‌ل نیه‌‪ ،‬به‌اڵم پای‬ ‫شكاوه‌!»‪ ،‬و دەڵێت کە مەال بەختیار لە‬ ‫وتارەکەیدا وتویەتی‪« :‬ئێمە نە مولحیدین‬

‫و زیانبەخشە‪.‬‬ ‫ئەمە لە کاتێکدا ئەو لێدوانە خێرا و‬ ‫سەرپێییەی کاک مەال بەختیار لەسەر‬ ‫ئەو بابەتە هەوڵێک بوە بۆ پشکنینێکی‬ ‫عەقڵی بۆ یاسای قەدەغەکردنی گۆشتی‬ ‫بەراز لە ئیسالمدا‪ ،‬و ئامانجەکەی ئەوە‬ ‫بوە کە بڵێت‪ :‬ژینگە و بەرهەمهێنان‬ ‫کاریگەریی هەیە لەسەر هەندێک یاسای‬ ‫ئایینی‪ ،‬و نمونەش ئــەوەیــە‪ :‬مرۆڤی‬ ‫عەرەبی زۆر پشتی بەستوە بە وشتر‪،‬‬ ‫بۆ گۆشتەکەی و شیرەکەی و سواربونی‬ ‫و بــارەبــەری (و هەتا میزەکەیشی!)‪،‬‬ ‫ئەمەش لە ئیسالمدا ڕەنگی داوەتەوە و‬ ‫بۆیە لە ئیسالمدا گۆشتی وشتر حەاڵڵە و‬ ‫بە هەمان شێوەی عەرەبی پێش ئیسالم‬ ‫مرۆڤی عەرەبی موسوڵمان سودی بینیوە‬ ‫لە وشتر و گۆشتەکەی‪ ..‬لە کاتێکدا لە‬ ‫(تەوڕات) ـدا گۆشتی وشتر حەاڵڵ نیە!‬ ‫لە بەرامبەرەوە گۆشتی بەراز لەبەر ئەوەی‬ ‫پێشتریش الی عەرەب (و ئارامیەکان و‬ ‫زۆر گەلی تری ناوچەکە) پەسەندکراو‬

‫نمونە لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمدا‬ ‫بەو شێوەیە نەبوە؛ نیشانەی گەڕانەوە‬ ‫دوای کۆمەڵگای موسوڵمان‌نشینە‪ ،‬بە‬ ‫کاریگەریی تەوژمی ـ بە ناو ـ «ڕابونی‬ ‫ئیسالمی»‪.‬‬ ‫‪ .٤‬هەروەها مەال بەختیار پرسیاری‬ ‫کردوە و تویەتی‪« :‬په‌روه‌ردگار بۆچی‬ ‫چوار ژنه‌ی بۆ پیاو ـ به ‌مه‌رجی توانای‬ ‫ماددی‌و سێكسی ـ حه‌اڵڵ كردوه‌و ژنیش‬ ‫ت و به‌ند خراوه‌ت ‌ه گه‌ردنی؟»‪.‬‬ ‫ده‌یان كۆ ‌‬ ‫الی عەلی باپیر ئەمەش ناڕازی‌بون و‬ ‫ڕەخنەگرتنە لە خوا و قورئان‪ .‬و دەشڵێت‬ ‫کە فرەژنی دەقی قورئانی لەسەرە‪ .‬و‬ ‫دەڵێت‪ :‬مەرجی بڕواداری؛ ڕازی‌بونە بە‬ ‫حوکم و بڕیارەکانی خوا و پێغەمبەر‪.‬‬ ‫کە ئێمە پێمان وایە ئەو پرسیارانە مافی‬ ‫ڕەوای هەمو مرۆڤێکن‪ ،‬و بــڕوام وایە‬ ‫موسوڵمانێکیش لەم ســەردەمــەدا ئەو‬ ‫پرسیارەی بە مێشکدا دێت‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ڕەنگە لەبەر دەسەاڵتی پیاوانی ئایینی‬ ‫نەتوانێت بیدرکێنێت‪ .‬بۆ نمونە‪ :‬بڕوام‬

‫سڵ‌کردنەوە لە «ئیلحاد» بە بێ‌پاساو دەزانم و پێم‬ ‫وایە ئەوەی پێی دەوترێت «ئیلحاد» هیچ نیە جگە‬ ‫لە هۆشیاریی زانستی وەکو بەدیلێک بۆ هۆشیاریی‬ ‫ئەفسانەیی‪ ،‬و ئەمەش مەرجێکی سەرەکیی مرۆڤی‬ ‫ڕوناکبیری سەردەمە‬ ‫‪ .٦‬هەروەها دەربــارەی کۆکردنەوەی‬ ‫قورئان و بژاردنی فەرمودە‪ ،‬وتویەتی‪:‬‬ ‫ێ ك ‌ه‬ ‫«چـــۆن چــۆنــی یه‌قینمان هـه‌بـ ‌‬ ‫قــوڕئــان دوای ده‌یـــان ســاڵ له‌كۆچی‬ ‫دوایــی پێغه‌مبه‌ر كۆكراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌ناو‬ ‫ســه‌دان هــه‌زار ف ـه‌رمــووده‌ی پێغه‌مبه‌ر‬ ‫دوای سه‌ده‌یه‌ك فه‌رموود‌ه بژێركراون‌و‪،‬‬

‫عەلی باپیر پێشانی خوێنەرانی خۆی دەدات کە نە دەزانێت‬ ‫«ئیلحاد» چیە‪ ،‬و نە توانیویەتی «ڕەخنە و سەرنج و پرسیار»‬ ‫لە «گاڵتە‌پێ‌کردن» جیا بکاتەوە‪ .‬ئەمەش دەردێکی فیکریی‬ ‫هەمیشەیی ئیسالمیەکانە‬ ‫و نە ئیلحادیش قبوڵ دەکەین»‪ ،‬و دواییش‬ ‫لە وەاڵمی پرسیارەکاندا چەند قسەیەک‬ ‫دەکات دەبارەی هەندێک حەرام‌کردن و‬ ‫حەاڵڵ‌کردن (گۆشتی بــەراز و گۆشتی‬ ‫وشــتــر)‪ ،‬و هەندێک یاسای ئیسالمی‬ ‫(بااڵپۆشی‪ ،‬و یاسای چوار ژن بۆ پیاو)‪،‬‬ ‫و دەربارەی کۆکردنەوەی قورئان‪ ..‬کە بە‬ ‫بڕوای مەال عەلی باپیر ئەو قسانە هەم‬ ‫بە «ڕه‌خنه‌گرت ‌ن له ‌خوا و قوڕئان» و‬ ‫هەم بە « گاڵته‌كردن بە قوڕئان‌ و چه‌ند‬ ‫حوكمێكی قوڕئان» حسێبن!‬ ‫لێرەدا ناوبراو پێشانی خوێنەرانی‬ ‫دەدات کە نە دەزانێت «ئیلحاد» چیە‪،‬‬ ‫و نە توانیویەتی «ڕەخنە و سەرنج و‬ ‫پرسیار» لە «گاڵتە‌پێ‌کردن» جیا‬ ‫بکاتەوە‪ .‬ئەمەش دەردێــکــی فیکریی‬ ‫هەمیشەیی ئیسالمیەکانە‪ ،‬کە بەشێکی‬ ‫گەمەکردنە بە زاراوەکان بۆ ناشیرین‌کردنی‬ ‫ئامانجێک کە دەیانەوێت ناشیرینی بکەن‪،‬‬ ‫و بەشێکیشی نەزانی و تێنەگەیشتن و‬ ‫«درشتی» ـە لە بەراورد و لێکدانەوەدا‪.‬‬ ‫با ئێمەش سەرنج بدەین‪:‬‬ ‫‪ .١‬مــەال بەختیار وتویەتی‪« :‬ئه‌ی‬ ‫خوا! بۆ گۆشتی به‌راز حه‌ڕام كراوه‌؟!»‪.‬‬ ‫ئەمە کە دەکرێت وەکو پرسیارێک بۆ‬ ‫تێگەیشتن لە هۆکاری قەدەغەکردنی‬ ‫گۆشتی بەراز لێک‌بدرێتەوە؛ الی عەلی‬ ‫باپیر «ڕه‌خنه‌گرتن ‌ه ل ‌ه خوا ك ‌ه بۆچی‬ ‫گۆشتی بـــه‌رازی ق ـه‌ده‌غ ـه‌كــردوه‌؟!»‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا مافی هەمو مرۆڤێکە ئەو‬ ‫پرسیارە بکات و هەوڵ بدات لە نهێنیی‬ ‫ئەو یاسا ئایینیانە تێ‌بگات و پرسیار و‬ ‫سەرنجی هەبێت لەسەریان‪.‬‬ ‫‪ .٢‬هەروەها وتویەتی‪ :‬ئیسالم گۆشتی‬ ‫وشتری حەاڵڵ کردوە‪ ،‬و گۆشتی بەرازی‬ ‫حەرام کردوە‪ ،‬و ئینجا وتویەتی‪ « :‬ده‌ی‬ ‫به‌ویژدانتان گۆشتی حوشتر خۆشتر‌ه یان‬ ‫گۆشتی به‌راز؟!»‪ .‬بەالی عەلی باپیرەوە‬ ‫ئەمەش ڕەخنەگرتن و گاڵتەپێ‌کردنە‪ ،‬و‬ ‫ئەو ئەنجامەشی لێ بەدەست دەهێنێت‬ ‫کە گوایە ئەو قسەیەی مەال بەختیار‬ ‫نیشانەی ئەوەیە بــڕوای وایــە گۆشتی‬ ‫بەراز لەپێشتر بوە بۆ حەاڵڵی چونکە لە‬ ‫گۆشتی وشتر خۆشترە! و ئینجا دەقێکی‬ ‫قورئان دەکات بە گژی ئەو قسەیەدا‪،‬‬ ‫کە دەڵێت‪َ « :‬و ُي ُِّل َُل ُم َّ‬ ‫الط ِّي َب ِ‬ ‫ي ِّر ُم‬ ‫ات َو ُ َ‬ ‫َع َل ْي ِه ُم ْ َ‬ ‫ال َبا ِئ َث» (األعــراف‪ )157 :‬کە‬ ‫یانی‪ :‬هەرچی حــەاڵڵ کــراوە؛ خۆش و‬ ‫بەسودە‪ ،‬و هەرچی قەدەغە کراوە؛ پیس‬

‫نەبوە و باو نەبوە و بەرازیان ڕانەگرتوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئیسالمیش ـ بە شوێن تەوڕاتدا ـ‬ ‫گۆشتی بەرازی بە «گاڵو» و قەدەغە‬ ‫داناوە‪ .‬ئەمە لە کاتێکدا ڕەنگە گۆشتی‬ ‫بەراز لە کۆمەڵگایەکدا کە بەرازی تێدا‬ ‫ڕابگیرێت پەسەندکراوتر و «خۆشتر»‬ ‫بێت لەچاو گۆشتی وشتر‪ ..‬یانی تام و‬ ‫خۆشیەکە لێرەدا ڕۆڵێکی نەبوە بەڵکو‬ ‫ژینگە و ئاژەڵداریی باو کاریگەریی خۆیی‬ ‫هەبوە لەسەر ئەو یاسایانە (سەرباری‬

‫وایە ژنێکی موسوڵمانیش ئەو پرسیارەی بــاقــی ـه‌ك ـه‌ی ن ـه‌س ـه‌لــمــێــنــراون‪ ،‬چــۆن‬ ‫بە دڵــدا دێــت و سکااڵی دەبێت لەو چــۆنــی؟!»‪ .‬بـــەالی عــەلــی باپیرەوە‬ ‫جیاوازی‌کردنە لەنێوان ژن و پیاودا‪ ،‬ئــەم قسەیەش «گومان‌خستنە سەر‬ ‫چونکە ژنیش وەکو پیاو پێی ناخۆشە قورئان»ـە‪ ،‬بەو پێیەی دوای پێغەمبەر‬ ‫«شەریک» ی هەبێت لە هاوسەرەکەیدا! کۆ کــراوەتــەوە‪ .‬ئینجا دەڵــێــت‪« :‬ل ‌ه‬ ‫‪ .٥‬هەروەها دیسان لەسەر فرەژنی و قوڕئان له ‌گوماندا بــوون»؛ «کوفر»‬ ‫ێ پێچ و پەنایە‪ .‬ئینجا ڕەخنەی‬ ‫بەرەنجامەکانی دواوە و وتویەتی‪« :‬ئه‌گه‌ر ێکی ب ‌‬ ‫هه‌مو پیاوێك به‌پێی ئ ـه‌و قاعیده‌ی ‌ه ئــەوە دەگــرێــت کە نــاوبــراو وتویەتی‪:‬‬ ‫هه‌قی چوار ژنه‌ی هه‌بێ‌؛ كه‌وات ‌ه هه‌موو «دەیـــان ســاڵ» دوای پێغەمبەر کۆ‬ ‫ێ کراوەتەوە‪ .‬و ئەمە بە «درۆیەکی زەق»‬ ‫پیاوێكی مسوڵمان له‌سه‌ر زه‌وی ده‌توان ‌‬

‫تاوسەندنی دیاردەی بااڵپۆشیی ئیسالمی بۆ ژن لە‬ ‫کاتێکدا بۆ نمونە لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمدا‬ ‫بەو شێوەیە نەبوە؛ نیشانەی گەڕانەوە دوای‬ ‫کۆمەڵگای موسوڵمان‌نشینە‪ ،‬بە کاریگەریی‬ ‫تەوژمی ـ بە ناو ـ «ڕابونی ئیسالمی»‬ ‫بیرکردنەوە ئەفسانەییەکە دەربــارەی‬ ‫گۆشتی بەراز و هەروەها سەگ و هەندێک‬ ‫گیانداری تریش‪ ،‬کە ئەمانە لە کۆندا‬ ‫پیرۆز بون و لە قوربانیدا بەکار هاتون‪،‬‬ ‫و بە هۆی ئەمەشەوە دواتر نەخوراون و‬ ‫قێزیان لێ کراوەتەوە)‪.‬‬ ‫‪ .٣‬هــەروەهــا باسی لە تاوسەندنی‬ ‫داب‌ونــەریــتــی بااڵپۆشی و سەرپۆش‬ ‫کـــــردوە‪ ،‬و وتــویــەتــی «تــه‌نــانــه‌ت‬ ‫دواكه‌وتوانه‌تر ل ‌ه سااڵنی شه‌سته‌كان»‪.‬‬ ‫ئەمەش واتە بااڵپۆشیی ئیسالمی بۆ ژن‬ ‫بە «داب‌ونەریت» ێک دادەنێت‪ ،‬و بە‬ ‫شتێکی «دواکەوتوانە» یشی دادەنێت‪،‬‬ ‫لە کاتێکدا دەقی قورئان هەیە لەسەر‬ ‫بااڵپۆشی و سەرپۆش بۆ ژنی موسوڵمان‪،‬‬ ‫بۆ نمونە‪َ « :‬ولْ َي ْض ِر ْبنَ ِ ُ‬ ‫ب ُم ِره َِّن َع َلى‬ ‫ُج ُيو ِبه َِّن» (النور‪ .)31 :‬ڕاستە بااڵپۆشیی‬ ‫ژن لە ئیسالمدا یاسایەکی ئایینیە و تەنها‬ ‫داب‌ونەریتێک نیە‪ ،‬بەاڵم لە سەرەتای‬ ‫سەردەمی نوێدا داب‌ونەریتێکی باو نەبو‪،‬‬ ‫و گەڕانەوەی ئەم داب‌ونەریتە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ هەژمونی تەوژمی ئیسالمگەراکان‬ ‫لە کۆمەڵگا موسوڵمان‌نشینەکاندا‪ .‬و‬ ‫تاوسەندنی ئەم دیاردەیە لە کاتێکدا بۆ‬

‫به‌ئاسانی بـ ‌ه پێنچ دۆالر چــوار ژن‬ ‫بێنێ‌!!»‪ .‬ئەمەش بەالی عەلی باپیرەوە‬ ‫«گاڵتەکردن»ـە بە یاسای فرەژنی لە‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬و دەڵێت‪ :‬گاڵتەکردن بە خوا و‬ ‫«ئایەت»ـەکانی خوا و پێغەمبەر؛ بەپێی‬ ‫دەقی قورئان «کوفر»ە‪.‬‬

‫ناو دەبات‪ ،‬و بەڵگە بەوە دەهێنێتەوە‬ ‫کە هەر لە ژیانی پێغەمبەر خۆیدا نوسەر‬ ‫هەبون لە بەردەستیدا کە دەست‌بەجێ‬ ‫«ئایەت»ـەکانیان نوسیوەتەوە‪.‬‬ ‫لــێــرەدا «کــۆکــردنــەوەی قــورئــان»‬ ‫مەبەست دەرکردنی نوسخەی ستاندارد‬

‫بــوە کە لە ســەردەمــی (عوثمان) ـدا‬ ‫کراوە‪ ،‬و ئەمەش دوا کەوتوە بۆ ساڵی‬ ‫(‪ ٢٥‬ک‪ ،).‬ڕاستە ئەم ماوەیە ناکاتە‬ ‫دەیان ساڵ‪ ،‬بەاڵم گرنگ ئەوەیە دوای‬ ‫پێغەمبەریش نوسخەی جیاوازی قورئان‬ ‫هــەبــون هەتا لیژنەیەک بــە فەرمانی‬ ‫خەلیفەی سێیەم نوسخەی ستاندارد‬ ‫دەردەکەن‪ ،‬کە بێ گومان ئەم نوسخەیە‬ ‫جیاوازیی هەبوە لە هەندێک نوسخەی تر‪.‬‬ ‫و ئەم بابەتە ـ واتە کۆکردنەوەی قورئان‬ ‫ـ یەکێکە لە بابەتە تەم‌ومژاویەکانی‬ ‫مێژوی قورئان‪ ،‬و مافی هەمو مرۆڤێک‬ ‫و هەتا موسوڵمانیشە بە چاوی ڕەخنە‬ ‫و پشکنینەوە بۆ هەواڵ و گێڕانەوەکانی‬ ‫ئەم باسە بڕوانێت و هەوڵ بدات بزانێت‬ ‫بــە چ پێوەرێک نوسخەی ستاندارد‬ ‫دەرکـــراوە‪ ،‬و ئایا لەم «کۆکردنەوە»‬ ‫کۆتاییەدا هیچ لە دەقی قورئان نەفەتاوە‬ ‫یان بە شێوەیەکی جیاواز تۆمار نەکراوە؟‬ ‫بەاڵم عەلی باپیر چاوی لە قۆناغی‬ ‫یەکەمی «کۆکردنەوەی قورئان» ـە‪،‬‬ ‫کە مەبەست کۆکردنەوەی دەقەکانیەتی‬ ‫کاتێک لەبەر کــراوە و لە «سنگ»ـدا‬ ‫هەڵ‌گیراوە‪ ،‬ئیتر لە ژیانی پێغەمبەردا‬ ‫لە شێوەی کتێبدا نەبوە‪ .‬و چاو لەوە‬ ‫دەپــۆشــێــت کــە دەرکــردنــی نوسخەی‬ ‫کۆتایی دواکەوتوە بۆ سەردەمی خەلیفەی‬ ‫سێیەم‪.‬‬ ‫ئیتر عەلی باپیر ئەم قسانە هەموی بە‬ ‫«کوفر» دادەنێت‪ ،‬و ئەمەیە ئامانجەکەی‬ ‫کە لە وتەکانی مەال بەختیاردا «کوفر»‬ ‫هەیە‪ .‬و دەڵێت گرنگ نیە ناوبراو بچێتە‬ ‫ڕیزی ئەوانەی باوەڕیان بە خوا و ئیسالم‬ ‫و قورئان نیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی کە ناکرێت‬ ‫لێی بێدەنگ بین ئەوەیە کەسێک ڕەخنە‬ ‫لە خوا و قورئانەکەی بگرێت و گاڵتە‬ ‫بە «حوکم»ـەکانیان بکات و بیشڵێت‬ ‫«بێ‌بڕوا و مولحید» نیم!‬ ‫عەلی باپیر لێرەدا لە دو الوە بابەتەکان‬ ‫تێکەڵ دەکات‪:‬‬ ‫ـ لە الیەکەوە ڕەخنەگرتن لە ئایینێک‬ ‫لە ئایینەکان‪ ،‬کە لێرەدا ئیسالمە‪ ،‬بە‬ ‫«ئیلحاد» دەزانــێــت! ئــەوەی کەمێک‬ ‫ئاگادار بێت و چەمکەکان تێکەڵ نەکات؛‬ ‫دەزانێت «ئیلحاد» ـ کە لە بنەڕەتدا‬ ‫زاراوەیەکی ئیسالمیە ـ بە «ئاتێیزم»‬ ‫دەوترێت کە بریتیە لە (بێ‌خواگەرایی)‪،‬‬ ‫واتــە نەبونی بــاوەڕ بە «خــوا» وەکو‬ ‫دروستکەر و بەو شێوەیەی لە ئایینەکاندا‬ ‫هەیە‪ .‬ئەمەیە کە کاک مەال بەختیار‬

‫نایەوێت ڕێکخراوەکەی تێی بکەوێت‬ ‫(هەرچەند من بۆ خۆم ئەم سڵ‌کردنەوەیە‬ ‫لە «ئیلحاد» بە بێ‌پاساو دەزانم و پێم‬ ‫وایە ئــەوەی پێی دەوترێت «ئیلحاد»‬ ‫هیچ نیە جگە لە هۆشیاریی زانستی‬ ‫وەکو بەدیلێک بۆ هۆشیاریی ئەفسانەیی‪،‬‬ ‫و ئەمەش مەرجێکی سەرەکیی مرۆڤی‬ ‫ڕوناکبیری ســەردەمــە‪ .‬لەگەڵ ئــەوەی‬ ‫منیش شێوازی خۆم هەیە بۆ خستنەڕوی‬ ‫بابەتەکە و مەرج نیە هەرچی لەژێر ئەو‬ ‫ناونیشانەدا دەوترێت پەسەندی بکەم)‪.‬‬ ‫بەاڵم عەلی باپیر ڕەخنەگرتن لە هەندێک‬ ‫ڕێسا و یاسای ئایینێک و بەتایبەتی‬ ‫ڕەخنەگرتن لە زیندوکردنەوەیان لە‬ ‫ئێستادا؛ بە «ئیلحاد» دەزانێت! کە‬ ‫ئەمەش تێکەڵ‌کردنێک (ی بێ‌ئاگایانە‬ ‫یان بەمەبەست)ـە‪ ،‬یان ئەو وا دیارە‬ ‫لەسەر پێناسە و چەمکە کۆنەکە ڕۆشتوە‬ ‫کە «ئیلحاد» (یــان «دەهرییەت»)‬ ‫لە کۆندا بە «نکولی‌کردن لە بــڕوای‬ ‫پەیامی خــوایــی و پێغەمبەرایەتی»‬ ‫پێناسە کــراوە‪ .‬عەلی باپیر دەزانێت‬ ‫کە «ئیلحاد» لە کۆمەڵگای ئیسالمیدا‬ ‫ناوبانگێکی خراپی هەیە‪ ،‬بۆیە ئەمە‬ ‫بەکار دەهێنێت‪ ،‬و سەرنج و تێبینیەکانی‬ ‫مەال بەختیار لە هەندێک یاسا و ڕێسای‬ ‫ئیسالمی بە «ئیلحاد» ناو دەبــات‪ .‬و‬ ‫ئەم ڕەخنانەی کە دەگیرێن لە ئیسالم و‬ ‫دەقە پیرۆزە سەرەکیەکەی ـ کە قورئانە‬ ‫ـ بە ڕەخنەگرتن لە «خوا» دەزانێت!‬ ‫بــەم شێوەیە بــــاوەڕداری موسوڵمان‬ ‫خوا لە «الله» ـدا کورت دەکاتەوە‪،‬‬ ‫و ڕەخنەگرتن لەو بــاوەڕ و یاسایانەی‬ ‫لــە ئیسالمدا دراونــەتــە پــاڵ «الله»‬ ‫بە «ڕەخنەگرتن لە خــوا» دادەنێت!‬ ‫موسوڵمان هێشتا لەوە نەگەیشتوە کە‬ ‫بۆی نیە چەمکی «خوا» بۆ خۆی قۆرخ‬ ‫بکات و هەمو باسێک دەربارەی «خوا»‬ ‫بە باس دەربارەی «الله» لێک‌بداتەوە‪.‬‬ ‫ـ لە الیەکی تریشەوە عەلی باپیر‬ ‫ـ وەکــو زۆرب ــەی ئیسالمیەکانی تر و‬ ‫مــەالکــان ـ هەمو ڕەخنە و سەرنج و‬ ‫تێبینی و پرسیارێک لەسەر چەمک و‬ ‫دەقە ئایینیەکان ـ بە «گاڵتە‌پێ‌کردن»‬ ‫لە قەڵەم دەدات‪ .‬ئەمانە هێشتا ناتوانن‬ ‫ڕەخنە جیا بکەنەوە لە گاڵتە‌پێ‌کردن‬ ‫و سوکایەتی‪ ،‬کە ئەمەش کێشەیەکی‬ ‫بــەردەوامــە و لێک‌تێنەگەشتنی زۆری‬ ‫دروست کردوە‪.‬‬

‫کۆکردنەوەی قورئان یەکێکە لە بابەتە‬ ‫تەم‌ومژاویەکانی مێژوی قورئان‪ ،‬و مافی هەمو مرۆڤێک‬ ‫و هەتا موسوڵمانیشە بە چاوی ڕەخنە و پشکنینەوە‬ ‫بۆ هەواڵ و گێڕانەوەکانی ئەم باسە بڕوانێت و هەوڵ‬ ‫بدات بزانێت بە چ پێوەرێک نوسخەی ستاندارد دەرکراوە‬

‫ذمارة (‪ )24٩‬دوشةممة ‪2015/5/٢٥‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫ئایین‪..‬نهێنی‪ ..‬سەرسامی‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫بونی نهێنی‪ ،‬سەرسامی الی مرۆڤ‬ ‫دروستدەكات‪( ،‬سەرسامی)ش مرۆڤ‬ ‫بۆ ئاراستە وەرگــرتــن بــەرەو ئــەو دیو‬ ‫دنیای مەئلوف پەلكێش دەكات‪ ،‬ئەو دیو‬ ‫بازنەی مەئلوفیش بریتیە لەجیهانی ئاین‌و‬ ‫ئەفسانە‪ ،‬لەفەزا فانتازیەكانی هونەر‌و‬ ‫ئەدەب‪.‬‬ ‫ئەگەر بونی نهێنی بەدیوێكدا مرۆڤ‬ ‫بەرەو پشكنینی پەنهانەكان بەرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەبەرامبەریشدا ئەو پشكنین‌و كەشفەش‬ ‫فەزای نهێنی گەورەترو گەورەتر دەكەن‪.‬‬ ‫هەروەها گەر پرۆسەی كەشفكارییەكە‬ ‫لێرەدا پێویست‌و سەرنجڕاكێش بێت‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا مــانــەوەی نهێنیەكەش‬ ‫بەكەشفنەكراویی دیسان مایەی سەرنجە‪.‬‬ ‫وا دیارە سروشتی مرۆڤ بەشێوەیەك‬ ‫بێت كە گەرچی بۆ پشكنینی نهێنی‬ ‫بەتاسەوەیە‪ ،‬لەهەمانكاتدا مانەوەی‬ ‫نهێنیەكەش پێویست بێت بــۆی‪ .‬واتە‬ ‫نهێنی نهێنی لـــەوەدایـــە كــە نابێت‬ ‫لەنهێنیبون بكەوێت‪ .‬مرۆڤ بۆ ئەوەی‬

‫الوە‪ ،‬بەڵكو ئاین لەبنەڕەتدا دەیەوێت‬ ‫پێمانبڵێت ئێوەی مرۆڤ هیچ نازانن‪،‬‬ ‫چونكە ئاین بونی هەیە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫نهێنی نهێنیەكان‪ ،‬گەورەترین نهێنی‬ ‫لەئارادایە‪ ،‬كە نهێنی بونی خودایە‪ ،‬واتە‬ ‫خودا دەیەوێت ئاگادارمان بكات لەوەی‬ ‫كە مادامەكی من هــەم ئێوە نوقمی‬ ‫نهێنین‪ ،‬نەك هەر ئەمەش‪ ،‬بەڵكو ئەوە‬ ‫خودی بون‌و نهێنی خودایە كە لێشاوێك‬ ‫لەنهێنی بەدوای خۆیدا دەهێنێت‪ .‬نهێنی‬ ‫مەرگ‪ ،‬نهێنی قیامەت‪ ،‬نهێنی ماهیەت‌و‬ ‫كاری فریشتە‌و جنۆكە‪ ..‬بەڵكو بەڕونی‌و‬ ‫راشكاویی پێماندەڵێت (وما اوتیتم من‬ ‫العلم اال قلیال)‪ ،‬لەزانستێكی كەم بەو‬ ‫الوە هیچتان پێنەدراوە! بۆ؟! چونكە‬ ‫فەزا بەرینەكەی زانست‌و زانین (من أمر‬ ‫ربی) (لەبابەتی پەروەردگارمە) ‪ ،‬ئەدی‬ ‫(أمر)ی ئینسان‪ ،‬واتە بابەت‌و روبەری‬ ‫دەسەاڵتی زانینی مرۆڤ چیە؟ لەراستیدا‬ ‫ێ مرۆڤ زۆر بیر لەتواناو لەسنوری‬ ‫دەب ‌‬ ‫زانینی خۆی نەكاتەوە ئەوەندەی هەوڵی‬ ‫راوەستان لەبەردەم نهێنیدا دەدات‪ ،‬لەو‬ ‫سۆنگەیەوە كە گــەر ئــەو دەوروبـــەری‬ ‫هەمو بەنهێنی تەنرابێت‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫نهێنیەكان‌و گەورەترینیشیان بەئاشكرا‬ ‫پێی بڵێت نهێنی مافی منە‪ ،‬ئەوا مافی‬ ‫ئێمە لەئاست نهێنیدا تەنیا دەبێتە‬ ‫ێ بەجێبەجێكردنی‬ ‫واقــوڕمــان‪ ،‬ه ــاوڕ ‌‬ ‫فەرمانەكانی ئەو هەبوەی كە خاوەنی‬ ‫نهێنی‌و‪ ،‬نهێنی ئەمرو نەهیە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لێرەدا مایەی سەرنجە‬ ‫ئ ــەوەی ــە كــە ئــایــن دەیـــەوێـــت ئێمە‬ ‫دەستەمۆی نهێنی بین‪ ،‬بونی نهێنیەكان‌و‬ ‫چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵیاندا لەناو‬ ‫ئایندا دۆخێك دروستدەكات كە نهێنی‬

‫بەوەدا کە ئاینەکان بۆ خۆیان نهێنین‪ ،‬مرۆڤەکان لە کەشفی نهێنیەکان دەکەن‬

‫یەكێك لەدیارترین تایبەتمەندییەكانی ئاین ئەوەیە‬ ‫كە هەندێك بابەتی دەبێت بەنهێنی‌و نەزانراویی‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە كە ئاسودەیی دەرونیی الی‬ ‫خەڵك بەگشتی‪ ،‬لەمانەوەی نهێنیدایە بەنهێنی‬ ‫وەك مــرۆڤ بمێنێتەوە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫هاوسەنگییە گیانیی‌و دەرونــیــەكــەی‬ ‫پارێزراو بێت‪ ،‬دەبێت بەردەوام بەشێك‬ ‫لەنهێنی لەژیانیدا هەر بمێنێت‪ ،‬ئیدی ئەو‬ ‫مرۆڤە سەر بەهەر ئاستێكی پێشكەوتنی‬ ‫ژیاریی‌و زانستیی بێت‪.‬‬ ‫كەواتە گــەر نهێنیەكان بەتەواویی‬ ‫كەشفبون‪ ،‬ئــەوا مــرۆڤ لەمرۆڤبون‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬لەخولیای گــەڕان‌و عەشقی‬ ‫بۆ ژیــان دەكــەوێــت‪ .‬هەر بۆیە دەبێت‬ ‫پرۆسەی گــەڕان‌و كەشفەكە هەمیشە‬ ‫ێ بێت بەنهێنی‪‌،‬واتە گەڕان بەدوای‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫نهێنیدا لەخودی خۆیدا هەڵگری گەلێك‬ ‫نهێنی بێت‪.‬‬ ‫بەگوزارشتێكی دیكە‪ ،‬دەكرێت بڵێین‬ ‫دیاردەی بون‌و مانەوەی سەرسامیەكە پڕ‬ ‫نهێنیترە‪‌ ،‬و نهێنی نهێنییەكە لەبنەڕەتدا‬ ‫لەسەرسامیدایە‪ ،‬لەمانەوەی دەهشەت‌و‬ ‫وەاڵمنەدرانەوەی پرسیارو درێژبونەوەی‬ ‫گومان‌و ڕاڕایدایە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەدیاردەی ئاین‌و پرۆسەی‬ ‫ئاینداریی‪ ،‬ئــەوەنــدەی ئاین دەیەوێت‬ ‫روبــەڕوی (نهێنی)مان بكاتەوە‪ .‬هێندە‬ ‫مەبەستی نیە بەكەشفبون ئاشنامان‬ ‫بكات‪ ،‬بەرامبەر بەویستی كەڵەكەكردنی‬ ‫پرسیار‪ ،‬ئامانجی گەیاندن بــەوەاڵم‬ ‫لـــەالی گەلێك الوازە‪ .‬لــەمــەش بەو‬

‫نهێنیبونی خۆیان لەدەستبدەن‪ ،‬چونكە‬ ‫مــرۆڤ بۆی نیە پرسیاریان لەبارەوە‬ ‫بكات بەڵكو هەڵوێستی ئەو تەنیاو تەنیا‬ ‫تەسلیمیبونە‪ .‬لەم حاڵەتەشدا بونی نهێنی‬ ‫سیفەتی سەرسامیبون لەدەستدەدات‪،‬‬ ‫لەو روەوە كە دەرگــا بــەڕوی پرسیار‌و‬ ‫گوماندا دادەخــات‪ ،‬داخستنی دەرگاش‬ ‫بـــەڕوی پــرســیــارو گــومــانــدا لــەخــودی‬ ‫خۆیدا بریتیە لەپرۆسەیەك بەئاراستەی‬ ‫بــەتــاڵــكــردنــەوەی نهێنی لەسیفەتی‬ ‫نهێنیبون‪ ،‬بەو پێیەی كە تەنیا ئەوكاتە‬ ‫(نهێنی) مانای دەمێنێت‪ ،‬یاخود چێژو‬ ‫بەهاو كاریگەریی‌و سەرسامیی دەمێنێت‬ ‫كە هەوڵی كەشفكردنی بدەین‪ ،‬وەك‬ ‫دیـــارە ئــەمــەش لــەرێــگــەی پرسیارو‬ ‫گومانكردنەوە بەئەنجام دەگات‪ ،‬كەواتە‬ ‫گــەر ئێمە لەئاست نهێنیدا بێپرسیار‬ ‫بین ئیدی ئەو نهێنیە وەك كەشفكراوی‬ ‫لێدێت‌و نهێنیبونی خۆی لەدەستدات‪،‬‬ ‫لــەو روانــگــەیــەوە كــە سیفەتی تابۆو‬ ‫حــەرام‌وەردەگــرێــت‪ ،‬موقەدەس دەبێتە‬ ‫ماڵی‪.‬‬ ‫خاڵێكی دیكە لێرەدا ئەوەیە كە مرۆڤ‬ ‫بەگشتی لەبەرامبەر بونی نهێنیدا الوازیی‬ ‫خۆی لەبیرخۆی دەباتەوە‪ ،‬یاخود نهێنی‬ ‫دەكــاتــە دەمامكی دەستەوەستانیی‌و‬ ‫بچوكی خۆی‪‌ ،‬وەكئەوەی نهێنی لێرەدا‬

‫ســەرداردا‪ ،‬كەچی ئایندارە یاخییەكان‬ ‫لەعەشقی بونبەسەرداریدا دەژین‪ ،‬دەڵێن‬ ‫تاخۆمان بەسەردار نەزانین ئەستەمە‬ ‫بگەینە سەردار‪.‬‬ ‫لێرەوە لەناو ئایندا بابەتگەلێك هەن‬ ‫كە بۆ خەڵكە گشتیەكە بۆ ئەبەد بە‬ ‫نەناسراویی‌و نهێنی دەمێننەوە‪ ،‬وەك‬ ‫مەسەلەی قــەزاوقــەدەر‪ ،‬نهێنی ئایەتە‬ ‫موتەشابیهەكان‪ ،‬نهێنی ئەو بابەتانەی‬ ‫دیكەش كە پێشتر ئاماژەمان پێدان‪،‬‬ ‫ئــەوەی لەم نێوەندەدا لەهەموی زیاتر‬ ‫مــایــەی ســەرنــجــە‪ ،‬ئــەوەیــە كــە ئــەم‬ ‫بابەتە نهێنیانە تەنانەت الی زانایانیش‬ ‫یــەكــانــەكــراونــەتــەوە‪ ،‬لەفەرهەنگی‬ ‫مەعریفەی ئەوانیشدا تەمومژاویی‌و‬ ‫چــارەســەر نــەكــراون‪ ،‬بەڵكو مایەی‬ ‫نــاكــۆكــیـی‌و دژایــەتــیــشــن! لەنمونەی‬

‫هاوشێوەی باوكێك بیگەیەنێت بەئارامیی‪،‬‬ ‫لەو روانگەیەوە كە كەسە الوازەكــان‪،‬‬ ‫كۆیلە ئاسا ئاتاجی ئاغاو سەردارن‪ ،‬واتە‬ ‫مانەوەی نهێنی وەك سەردارو خاوەنی‬ ‫دەســـەاڵت‪ .‬ئــەو جــۆرە مرۆڤانەش كە‬ ‫كەشفكردنی نهێنی دەبێتە مەراقیان‪،‬‬ ‫بـــەردەوام كەسانێكی دەگمەنن‪ ،‬ئەو‬ ‫تەرزەن لەئینسان كە خوازیارو شەیدای‬ ‫كامڵبونن‪ ،‬هەتا عەشقی گەیشتنە‬ ‫كەماڵیش زیاتر بێت‪ ،‬مــرۆڤ كەمتر‬ ‫هەست دەكــات پێویستی بەپاراستن‌و‬ ‫چاودێریی‌و ئاگالێبونە‪ ،‬ئەمجۆرە بونەوەرە‬ ‫دانسقانەش یاخییەكانن‪ ،‬یاخی لەهەمو‬ ‫شتێك‪ ،‬تەنانەت یاخی لەخودی خۆیان‪،‬‬ ‫چونكە قەیرانی الوازیـــی‌و ئاتاجیەكە‬ ‫لەبنەڕەتدا لەناو خۆیاندایە‪.‬‬ ‫وەك سۆفیە مەزنەكانیش دەڵێن‪،‬‬ ‫ئاین بەمانا باو و گشتیەكەی‪ ،‬بەكۆی‬ ‫پێداویستی‌و فەرمانەكانیەوە‪ ،‬بۆ خەڵكە تیگەیشتن لەئایەتەكانی ئەسمائو سیفاتی‬ ‫گشتیەكەو لەپێناو جەماوەردا هاتوە‪ ،‬خودا بەپلەی یەكەم‪ ،‬لەپاڵ ناكۆكیی‬ ‫لەكاتێكدا كە نوخبەكە بریتین لەمرۆڤە تەفسیرو لێكدانەوەی ئایەت‌و فەرمودەو‬ ‫كەموێنە یاخییەكان‪ ،‬دەبێت بەجۆرێكی حەقیقەتی ئەو بابەتانەی دیكەدا كە‬ ‫دیكە ئاین‌و ئەركەكانی بخوێننەوەو ناوبران‪ .‬دەبینین لەراڤەكردنی ئایاتی‬ ‫ج ــی ــاواز ئــایــنــداریــی ئــەنــجــامــبــدەن‪ ،‬سیفاتی خودادا تەنانەت بەئاشكرا یەكتر‬ ‫بەچەشنێك لــەگــەڵ مــەی ـل‌و عەشقی نەفی‌و تەكفیر دەكەن‪ ،‬زاناو بیریارانی‬ ‫ئەماندا بۆ كامڵبون‪ ،‬بسازێت‪ .‬ئایندارە لەسەر دەكوژن‌و لەسێدارە دەدەن! رەنگە‬ ‫ئاساییەكان ناچاری گەڕانن بــەدوای مەسەلەی خەلقی قورئان لەمبارەیەوە‬

‫لەكۆی بابەتەكانی دیكە رونتر‌و باوتر‬ ‫بێت!!‬ ‫لەكاتێكدا كە هیچ یەكێك لەم بابەتانە‬ ‫الی سۆفیە راستەقینەكان‪ ،‬كە نوخبەو‬ ‫یاخیبون‪ ،‬نەبونەتە مــایــەی كێشەو‬ ‫ناكۆكیی‪ ،‬چونكە بەپێچەوانەوە ئەمان‪،‬‬ ‫كام بابەتە سەختترو نهێنیئامێزتر بوبێت‪،‬‬ ‫پتر بەعەشقەوە هەوڵی یەكااڵكردنەوەو‬ ‫كەشفكردنیان داون‪.‬‬ ‫كێشەو ناكۆكیەكانی زانایان‪ ،‬خودی‬ ‫ئایەتەكانی قــورئــان‌و فەرمودەكانی‬ ‫پەیامبەریان‪ ،‬ناچار بەناكۆكی‌و پارادۆكس‬ ‫كــردوە‪ ،‬هەرچەنددەكەن نازانن چۆن‬ ‫هەوڵی پێكەوە گونجاندنی ئەو ئایەتانە‬ ‫بدەن كە بەالیانەوە لەگەڵ یەكتر ناكۆك‌و‬ ‫ناتەبان!! كێشەو قەیرانەكانی خۆیانیان‬ ‫بردۆتە ناو دەقــەوە‪ ،‬لەجیاتی ئەوەی‬

‫بكەن‪ .‬لەو راستیە سادەیە تێنەگەیشتون‬ ‫كە یەكێك لەدیارترین تایبەتمەندییەكانی‬ ‫ئاین ئەوەیە كە هەندێك بابەتی دەبێت‬ ‫بەنهێنی‌و نەزانراویی بمێنێتەوە‪ ،‬لەو‬ ‫سۆنگەیەوە كە ئاسودەیی دەرونیی الی‬ ‫خەڵك بەگشتی‪ ،‬لەمانەوەی نهێنیدایە‬ ‫بەنهێنی‪.‬‬ ‫پــرۆســەی كەشفكاری لەبنەڕەتدا‬ ‫كــاری زانایانی بــوارە سروشتیەكان‌و‬ ‫كــایــە زانستیەكانی دیــكــە‪‌،‬و كــاری‬ ‫فەلسەفەو بیركردنەوەی قوڵی فیكرییە‪.‬‬ ‫بەزانستكردن‌و بەفەلسەفەكردنی ئاین‬ ‫گەورەترین گرفتی بۆ ئاین‌و ئاینداری‬ ‫دروســتــكــردوە‪ ،‬توشی الدانــی كــردوەو‬ ‫بەئاراستەی دیكەیدا بــردوە! ئــەوەی‬ ‫دەتوانێت ئاین بەئاراستەی دیكەدا بەرێت‌و‬ ‫سەركەوتوش بێت‪ ،‬ئەو جۆرە زانایانە‬ ‫نین كە وەك گوتمان دەخوازن كێشەكان‬ ‫بۆ جــەمــاوەر بەشێوەیەكی نوخبەیی‬ ‫چارەسەر بكەن كە ئەمەش سەرلەخۆیان‌و‬ ‫لەجەماوەریش دەشێوێنێت‪ ،‬ئە‌وكەسانە‬ ‫نین كە دەیانەوێت سادەفیكریی جەماوەر‬ ‫بكەنە دەمامكی دەستەوەستانیی خۆیان!‬ ‫چونكە ئــەوە تەنیا جــەمــاوەرو ئەقڵە‬ ‫جەماوەرییەكەی بەناو زانــاو بیریارانە‬ ‫كە نانەوەی ئەم ناكۆكیە‪ ،‬و چارەسەرە‬ ‫مۆنۆپۆلكارە دژە جیاوازییەكەش وەك‬ ‫حەقیقەت قەبوڵ دەكات!‬ ‫دەبێت ئەوە بزانین كە خودا بۆخۆی‬ ‫(غــیــب)ە (الــذیــن یــؤمــنــون بالغیب)‬ ‫لەهەمانكاتدا خودا‪ ،‬ناوی بە(باطن)یش‬ ‫هاتوە‪ ،‬واتە نــاوەوەو كرۆكی شتەكان‪،‬‬ ‫لەبەرامبەردا نــاوی (ظاهر)یشە‪ ،‬واتە‬ ‫دیــارو ئاشكرا! واتــە خــودا لەیەككاتدا‬ ‫دیارە‌و نادیاریشە‪ ،‬ئاشكرایەو پەنهانیشە!‬ ‫(خــودا) تەنها (نهێنی) نیە بەڵكو‬ ‫(دیار)یشە‪ ،‬نەك هەر ئەوەندەش‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بونی سەرجەم نهێنیەكان بەوەوەبەندن‌و‬ ‫لــەوەوە سەرچاوەیان گرتوە‪ .‬كەواتە‬ ‫مادامەكی (خودا) بۆ خۆی گەورەترین‬ ‫نــهــێــنــی بــێــت‌و دروســـتـــكـــەری كــۆی‬ ‫نهێنیەكانیش بێت‌و هەموشیانی لەدەستدا‬ ‫بێت‪ ،‬ئــەوا مــرۆڤ لەبەرامبەر بونی‬ ‫نهێنیەكی لەمچەشنەدا هێندە هەست‬ ‫بەبچوكی دەكات كە لەالیەكەوە رەنگە‬ ‫بیری بچێتەوە كە بۆ خۆیشی نهێنیەكی‬ ‫زۆر گــەورەیــە‪‌،‬و لەالیەكی دیكەشەوە‬ ‫لەوانەیە ئەبڵەقبون لەبەرامبەر نهێنیەكی‬ ‫ئاوادا‪ ،‬كە خودایە‪ ،‬دەستەوەستانی بكات‬ ‫لــەوەی بیر لەكەشفكردنی (نهێنیی)‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬بەو پێیەی لەئاست نهێنیەكی‬ ‫ێ مرۆڤ بەتەمای‬ ‫مەزنی‌وەك خودادا دەب ‌‬

‫وا دیارە سروشتی مرۆڤ بەشێوەیەك بێت كە گەرچی‬ ‫بۆ پشكنینی نهێنی بەتاسەوەیە‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫مانەوەی نهێنیەكەش پێویست بێت بۆی‪ .‬واتە نهێنی‬ ‫نهێنی لەوەدایە كە نابێت لەنهێنیبون بكەوێت‬

‫سەبارەت بەدیاردەی ئاین‌و پرۆسەی ئاینداریی‪ ،‬ئەوەندەی ئاین دەیەوێت‬ ‫روبەڕوی (نهێنی)مان بكاتەوە‪ .‬هێندە مەبەستی نیە بەكەشفبون ئاشنامان‬ ‫بكات‪ ،‬بەرامبەر بەویستی كەڵەكەكردنی پرسیار‪ ،‬ئامانجی گەیاندن بەوەاڵم‬ ‫لەالی گەلێك الوازە‬

‫چارەسەری كێشەكانی خۆیان بەدەق‬ ‫بكەن بەپشتگیریی تواناكانی ئەقڵ‪.‬‬ ‫وایلێهاتوە زانا موسڵمانەكان چەندین‬ ‫كتێب سەبارەت بەیەكێك لەو مەسەلە‬ ‫ناكۆكئامێزانە موتااڵ بكەن‪‌،‬و هێندەی‬ ‫دیكە سەرگەردان بن‪ ،‬لەو روانگەیەوە‬ ‫كە هەتا زیاتر بگەڕێن زیاتر بەقواڵیی‬ ‫قەیرانەكان ئاشنا دەبن‪ ،‬لەنەدۆزینەوەی‬ ‫كلیلی چارەسەر بێئومێدتر دەبن!!‬ ‫نازانن كە ریشەی كۆی قەیرانەكانیان‬ ‫لەبێئاگابونی ئـــەوان لــەیــەك پنتی‬ ‫بنەڕەتیدا پەنهانە كە بریتیە لەوەی‬ ‫ئەم بابەتانە دەبێت بۆ جەماوەر (بۆ‬ ‫خودی زانایان خۆیشیان كە لەبنەڕەتدا‬ ‫لــەقــەیــران‌و پرسیارەكانی جــەمــاوەر‬ ‫خۆیدا دەژیـــن!!) هــەر بەنەزانراویی‌و‬ ‫كــەشــفــنــەكــراویــی بــمــێــنــنــەوە‪ ،‬نــەك‬ ‫بەتەئویل تەڵختریان بكەن‪‌،‬و بەناكۆكیی‬ ‫لێكدانەوەكانیان بەحەقیقەت نامۆیان‬

‫پشكنینی چ نهێنیەك بێت؟! مەگەر‬ ‫بەراورد بەخودا‪ ،‬شتێك هەیە شایستەی‬ ‫ناولێنانی (نهێنی) بێت؟!‬ ‫خاڵێكی دیكە كــە لــێــرەدا مایەی‬ ‫ســەرنــجــە ئــەوەیــە كــە ئێمە دەبێت‬ ‫لەبەرامبەر نهێنیەكی وەك خــودادا‬ ‫هیچ جۆرە هەوڵێكمان بۆ كەشفكردنی‬ ‫نەبێت جگە لەبڕوا هێنان بەو غەیبەو‬ ‫تەسلیمبون بەو نهێنیە (الذین یؤمنون‬ ‫بالغیب)‪ ،‬هەر لێرەشدایە كە لەفەرمودەدا‬ ‫هاتوە (بیر لەخودا مەكەنەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بیر لەدروستكراوەكانی بكەنەوە) كەواتە‬ ‫لێرەدا مرۆڤ بەرەو بیركردنەوە لەو شتانە‬ ‫ئاراستە دەكرێت كە دیار (و نانهێنی)ن‪،‬‬ ‫رون‌و ئاشكران! كە ئەم هەڵوێستەیەش‬ ‫لەخودی خۆیدا‪ ،‬بەجۆرێك لەجۆرەكان‪،‬‬ ‫كوشتنی یاخود الوازكــردنــی عەشقی‬ ‫كەشفكردنی نهێنیە (النیكەم بەنیسبەت‬ ‫خەڵكە گشتیەكەوە)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )24٩‬دوشةممة ‪2015/5/٢٥‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫بۆچی ماركس لەسەرحەق بوو؟‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ تێری ئیگڵتۆن‬

‫سەرمایەداری پێویستی‬ ‫بەوە نییە خەڵك پیرۆزبایی‬ ‫لێبكەن یان ستایشی‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڵكو پێویستی‬ ‫ئەوەى بەخەڵك هەیە‬ ‫تاكو النیكەم لە فۆرمە‬ ‫پاسیڤەكەیاندا‪ ،‬هاوكاریی‬ ‫سیستەم بكەن‪.‬‬

‫وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫ئەرێ‪ :‬بۆچی ماركس لەسەرحەق بوو؟‬ ‫دوێنێ شەو كەسێك دیسان ئەمەى‬ ‫پرسی و من ئاماژەم بە یۆنان كرد‪.‬‬ ‫ئایرۆنییەك لەم واقیعەدا هەیە كە لەنێوان‬ ‫دەوڵەمەندترین شارستانێتیدا‪ ،‬مێژوو‬ ‫شایەتیی لەسەر بوونی ئەو خەڵكانە‬ ‫دەدات كــە تەنەكەى خــۆڵ بــۆ تیكە‬ ‫نانێك ژێــرەوژوور دەكەن‪ .‬بە بۆچوونی‬ ‫من ئەمە ئەوجۆرە دژیەكێتییەیە كە‬ ‫ماركس لەسەری دەوەستێت و باسی‬ ‫دەكات‪ .‬من پێداگریم لەسەر ئەو خاڵەش‬ ‫كرد كە بە چ ڕادەیەك ماركس ستایشی‬ ‫ڕێگایەك دەكات كە سەرمایەداریی لە‬ ‫ماوەیەكی زۆر كورتدا سامانێكی وەها‬ ‫زۆری – ماتریالی‪ ،‬مەعنەوی و كولتووری‬ ‫– كەڵەكە كــردووە‪ ،‬كەچی ناتوانێت‬ ‫سامانێكی وەها كەڵەكە بكات بەبێ ئەم‬ ‫دژبەرییە كە نایەكسانیی بەرهەم بهێنێت؛‬ ‫لە یۆنانی ئێستادا نموونەى زیندووی‬ ‫ئەمە دەبینینەوە‪ .‬ئەمە هەر ئەو خاڵە‬ ‫بوو كە ئاماژەم پێكرد تاكو پەیوەندیی‬ ‫ماركس دەربخەم‪ .‬تەنانەت لەناو دڵی‬ ‫بزووتنەوە دژە سەرمایەدارییەكانیشدا‪،‬‬ ‫ماركس ئامادەییەكی زۆرینەى نییە‪.‬‬ ‫ئەم شتە بەڕادەیەك بەهۆى بەدناوی‬ ‫ماركسیزمەوەیە لەالیەن ستالینیزمەوە‬ ‫و ڕۆژگارێكی دەوێــت ماركسیستەكان‬ ‫دووبارە خۆیان بدۆزنەوە‪ .‬هەڵبەت تا ئەو‬ ‫كاتەى خەڵك هەڵوێستی ڕەخنەییانەیان‬ ‫دەرهەق بە دۆخی بااڵدەست هەبێت‪ ،‬من‬ ‫جەختێتییەكی شێتانەم نییە كە خۆیان‬ ‫ناوبنێن «ماركسیست»‪ .‬گرنگ نییە چ‬ ‫ناوێك لە خۆیان بنێن‪.‬‬ ‫ئایا وابیردەكەیتەوە كە لەم قۆناغەى‬ ‫مێژوودا‪« ،‬ماركسیزم»‪« ،‬كۆمۆنیزم»‪،‬‬ ‫«سۆسیالیزم» یــان «چەپگەرایی»‬ ‫لە بنچینەدا قابیلییەتی ئاڵوگۆڕ و‬ ‫مامەڵەیان هەیە؟ ئــەى ئایا ســوورن‬ ‫لەسەر جیاوازییەكی ڕوون و ئاشكرا‬ ‫لەنێوان ئەمانەدا؟‬ ‫نەخێر‪ ،‬ئەو شتەى من باسمكرد بەو‬ ‫مانایە دێت كە ئــەوان ناتوانن بگۆڕێن‬ ‫بــۆ یــەكــتــری‪ ،‬چونكە ئێوە دەتــوانــن‬ ‫چەپڕەوێكی باش و بیرمەندێكی بواری‬ ‫بزووتنەوە دژە سەرمایەدارییەكان بن بێ‬ ‫ئەوەى بەدیاریكراوی خۆتان بە قەرزاری‬ ‫ماركسیزم ببینن‪ .‬من پێداگرییەكی زۆرم‬ ‫لەسەر زەروورەتـــی لەسەرحەقبوونی‬ ‫ماركس نییە‪ ،‬ئەگەرچی من پێموایە‬ ‫ماركسیزم ڕەوتێكی بنچینەیی و شاڕێی‬ ‫ڕەخــنــەى دژەســەرمــایــەدارانــەى نێو‬ ‫گوتاری چەپە‪ .‬ئــەو شتەى سەرنجی‬ ‫مــن ڕادەكێشێت گــۆڕانــی دراماتیكی‬ ‫هەلومەرجەكانی نێو سەرەتا و دەستپێكی‬ ‫هـــەزارەیـــە‪ .‬لــە دەستپێكی هـــەزاری‬ ‫سێیەمدا‪ ،‬گریمانەى كۆتایی مێژوو زەق‬ ‫دەكرێتەوە‪ .‬سەرمایەداریی لە قۆناغی‬ ‫لەڕادەبەدەر گرنگدا كەوتبووە بەردەم‬ ‫لوتبەرزی و خۆگەورەبینیی خۆیەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەناكاو كەوتنی ژووری بازرگانیی‬ ‫جیهانیی بـــەدواوە‪ ،‬جەنگێكی ناسراو‬ ‫بە جەنگ دژ بە تیرۆریزمی گرتەبەر؛‬ ‫قەیرانی گەورەى سەرمایەداری‪ ،‬بەهاری‬ ‫عــەرەبــی‪ ،‬كۆمەڵگاكانی وەك یۆنان‬ ‫كە كەوتوونەتە بــەردەم دەروازەكــانــی‬ ‫گۆڕانێكی ڕادیــكــاڵــەوە‪ ،‬زۆریــنــەى ئەو‬ ‫گەنجە ئەمریكاییانەى دەڵێن سۆسیالیزم‬ ‫لە كەپیتالیزم بەباشتر دەزانــن‪ .‬پێش‬ ‫‪ 10‬ســاڵ هیچ كەسێك نەیدەتوانی‬ ‫پێشبینیی ئەمە بكات‪ .‬بۆیە من پێموایە‬ ‫و وابــیــردەكــەمــەوە ئــەو شتەى بــووە‬ ‫هۆى گەڕانەوەى دووبــارەى ئەنجێندای‬ ‫ماركسیزم یــان النیكەم سۆسیالیزم‬ ‫بێگومان لــە قەیرانی ســەرمــایــەداری‬ ‫بووە‪ .‬نەك لەبەر ئەوەى خەڵك لەناكاو‬

‫دەستیانكرد بە خوێندنەوەى ماركس‬ ‫و خۆبەخۆ نەوەیەكی نوێی چەپەكان‬ ‫سەریهەڵدا‪ ،‬بەڵكو قەیران هەمیشە و‬ ‫بەردەوام سیستەم پیشان دەداتەوە و [وا‬ ‫لە قەیرانەكانی سیستەم] دەكات ببینرێن‪.‬‬ ‫بەرتەسكبوونەوە و سنووردارێتییەكانی‬ ‫دەردەخــات‪ .‬و سیستەمەكان بەگشتی‬ ‫مایل بەشتێكی ئاوا نین و بۆیە خەڵك‬ ‫دەتوانن بەچاوێكی ڕەخنەگرانەى تازەوە‬ ‫لەوان بڕوانن‪.‬‬ ‫ئێوە باسی ئەوەتان كرد كە ماركس‬ ‫هــەســتــی بـــەوە ن ــەدەك ــرد شۆڕشێك‬ ‫پێویستی بە توندوتیژیی هەبێت‪ .‬ئایا‬ ‫هەست بــەوە دەكـــەن ئــەو شتەى لە‬ ‫ساتی ئێستادا لە كاردانەوەدا بەڕووی‬ ‫قەیران و ئاكامەكانیدا هەیە‪ ،‬دەستپێك‬ ‫و سەرەتایەكە بۆ شۆڕشێك؟‬ ‫پێموایە ئەمە كەمێك بێ پەروا و بێ‬ ‫باكانەیە ئەگەر شتێكی ئاوا بڵێین‪ .‬زیاتر‬ ‫حەز دەكــەم ئــارام بگرم و ببینم چی‬ ‫ڕوودەدات‪ .‬سۆسیالیستە نەریتییەكان‬ ‫قسەیان لەسەر دۆخی پێش‪-‬شۆڕشگێڕیی‬ ‫كــردووە‪ .‬دڵنیانیم لــەوەى بتوانم وەك‬ ‫ئــەوان شیكاری و شیكردنەوە بۆ ئەم‬ ‫دۆخە بكەم‪ .‬ئەگەرچی‪ ،‬بێگومان ماركس‬ ‫دژ بە پێشبینیكردن دەوەستایەوە و‬ ‫هــەمــوو ئــەو پێشبینییانەى خۆیشی‬ ‫دەیكردن‪ ،‬بەشێوەیەكی سەیروسەمەرە‬ ‫هەڵە دەبوون‪ .‬من پێموایە عەجوالنە و‬ ‫بێ باكانەیە ئەگەر دەربــارەى كەوتنی‬ ‫دەســەاڵتــی سیستەم زۆر بــۆ خۆمان‬ ‫بهێنین و لـــەڕادەبـــەدەر پێمانوابێت‬ ‫ئەمە ڕوودەدات‪[ .‬بەهەرحاڵ] ئــەوان‬ ‫تۆپ و تانكیان زیاتر لە ئێمە هەیە!‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬سەرمایەداری وەك‬ ‫هــەر سستەمێكی سیاسیی دیكە‪،‬‬ ‫بەبێ ئاست و ڕادەیــەكــی دیاریكراوی‬ ‫ئیعتیبار و متمانە‪ ،‬ناتوانێت كار بكات‪.‬‬ ‫سەرمایەداری پێویستی بەوە نییە خەڵك‬

‫پیرۆزبایی لێبكەن یان ستایشی بكەن‪،‬‬ ‫بەڵكو پێویستی ئەوەى بەخەڵك هەیە‬ ‫تاكو النیكەم لە فۆرمە پاسیڤەكەیاندا‪،‬‬ ‫هاوكاریی سیستەم بكەن‪ .‬هەلومەرجی‬ ‫هەنوكەیی یۆنان دۆخێكی ئاوا دەرناخات‪.‬‬ ‫هەلومەرجی یۆنان‪ ،‬بــەو جــۆرەى من‬ ‫دەیبینم دەركەوتنی تووڕەیی و ئاڵۆزیی‬ ‫ئەو دەستەیەى خەڵكە كە هەرگیز بە‬ ‫سروشت ڕادیكاڵ نین و ڕێی تێدەچێت‬ ‫ئەم دۆخە سەرتاپای ئەوروپا بتەنێتەوە‪.‬‬ ‫بەبۆچوونی من‪ ،‬خەڵك كاتێك بەدواى‬ ‫ئەڵتەرناتیڤێكی ڕادیكاڵدا دەچن ئەگەر‬ ‫بێتوو هەست بــەوە بكەن سیستەمی‬ ‫ئێستا هێندە تێكشكاوە كە چیتر ناكرێت‬ ‫چاكسازیی تیادا بكرێت‪ .‬تا ئەو كاتەى‬ ‫خەڵك بیر لــەوە بكەنەوە كە دواجــار‬ ‫دەگەن بە چەند سوودێكی كەم و هیچ‪،‬‬ ‫ئەوا پێیەوە دەلكێن‪ ،‬چونكە قوماركردن‬ ‫لەسەر گۆڕانێكی ڕادیكاڵ بەجۆرێكە‬ ‫خەڵك دەترسێنێت‪ ،‬بەاڵم كاتێك ڕوون‬ ‫بـــووەوە خەڵك سەرتاپا ســەر بەنێو‬ ‫تەنەكەى خــۆڵــدا دەك ــات تاكو تیكە‬ ‫نانێك پەیدا بكات و سیستەم ناتوانێت‬ ‫وەاڵمی خەڵك بداتەوە‪ ،‬ئەوسا خەڵك بیر‬ ‫لە ئەڵتەرناتیڤ دەكەنەوە و ئیشی بۆ‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫لە شوێنێكدا گوتووتە‪ ،‬پێموابێت لە‬ ‫كتێبی «دەرگــــــەوان»(‪)2002‬دا بێت‪،‬‬ ‫كە ژیاننامە و بیرەوەریی تۆیە‪ ،‬ئەوە‬ ‫دڵخۆشت دەكــات كە لە ڕەوتــی ژیاندا‬ ‫خــۆت پاراستووە لە مۆدێلێكی باوی‬ ‫دەستپێكردن لە گەنجێكی ڕادیكاڵەوە‬ ‫و پاشان ببیت بە پیرێكی موحافەزەكار‬ ‫و كۆنزەرڤاتیڤ‪ .‬بەاڵم ئایا كارەكانی‬ ‫دواتــرتــان دەربــــارەى ب ــوارە بــەرچــاوە‬ ‫میتافیزییەكانی وەك‪ :‬تراژیدیا‪ ،‬خراپە‪،‬‬ ‫ئایین‪ ،‬عەشق و مەرگ‪ ،‬جۆرێك گۆڕان‬ ‫و وەرچەرخان دەبینرێتەوە‪ .‬ئایا ئەم‬ ‫گۆڕانەی ڕوانینی تۆ ئاگاییانە بووە؟‬

‫لەبەر ئــەوەى خۆم بــەدوور گرت لە‬ ‫كڵێشەى گۆڕان لە گەنجێكی دەمارگیر‬ ‫و تــونــدڕەوەوە بـــەرەو ستەمكارێكی‬ ‫پیری كۆنەپارێز‪ ،‬ئــەوا گومانی ئەوە‬ ‫دەكەم بەڵگەیەك هەیە وەك ئەو شتەى‬ ‫لە كتێبەكەى ماركسدا باسمكردووە‪:‬‬ ‫هــۆكــاری ئــەوەى خەڵك دەستیان لە‬ ‫چەپگەرایی دەیەكانی دواتر كێشاوەتەوە‬ ‫بە زەرووری ئەوە نییە گۆڕانیان بەسەر‬ ‫تێڕوانینیان دەرهـــەق بە سیستەمدا‬ ‫هاتبێت‪ ،‬بەڵكو بەو ئەنجامە گەیشتوون‬ ‫كە هەرەسپێهێنانی سیستەم كارێكی‬ ‫قـــورس و گ ــران ــە‪ .‬بــیــركــردنــەوە لە‬ ‫ئەڵتەرناتیڤ و ڕزگاریی‪ ،‬وەك وەهمێك‬ ‫دەردەكـــــەوت ئــەویــش لــە ساڵەكانی‬ ‫سەرتاپاگیربوونی هەراوزەنای گەورەى‬ ‫تیری تاچەر‪ ،‬ڕەیگان‪ ،‬سەرمایەداریی‬ ‫كاوبۆیی (گاوانی) و نیۆلیبراڵیزمدا‪.‬‬ ‫وادەردەكــەوێــت كە هیچ ڕێگایەك بۆ‬ ‫گۆڕانی دۆخــی بااڵدەست نەبێت‪ .‬ئەم‬ ‫بابەتە لەالیەكەوە نیگەرانكەرە و لەالیەكی‬ ‫دیكەوە هیوابەخشیشە‪ .‬ئەمە خەڵك‬ ‫نەبوون بەهۆى لــەڕادەبــەر گرنگبوونی‬ ‫سیستەمی سەرمایەداریدا كاڵوەكانیان‬ ‫ڕەوانەى ئاسمان دەكرد (هەڵبەت جگە‬ ‫لە یەكێك لە ڕادیكاڵترین خوێندكارە‬ ‫ماركسیستەكانی مــن كــە بـــوو بە‬ ‫دەاڵڵێكی بۆرسە (‪،)stockbroker‬‬ ‫لــەبــەر ئ ــەوەى بــەم ئەنجامە گەیشت‬ ‫كە سەرمایەداریی لە ڕۆژگــاری مایكڵ‬ ‫ئەنجلیۆوە باشترین بژاردە بووە)‪.‬‬ ‫كەواتە‪ ،‬ئەمە هەر ئەوە بوو كە بووە‬ ‫هۆى مانەوەى من و هەروەها زۆرێكی‬ ‫دیكەی خەڵك‪ .‬بەبۆچوونی من یەكێك‬ ‫لە كەڵك و سوودەكانی دووالیــەنــەى‬ ‫الوازبوونی چەپگەرایی ئەوەیە كە كاتتان‬ ‫پێدەدات بیر لە سیاسەت بكەنەوە‪ ،‬نەك‬ ‫ئەوەى فیتیشی ( یان بت) بۆ دروست‬ ‫بكەن‪ .‬سیاسەت هەموو شتێك نییە و‬ ‫منیش هەرگیز بــاوەڕم بە شتێكی ئاوا‬

‫زۆر خەڵك لەنێوان ماركسیزم و‬ ‫كاتۆلیسیزمدا گەلێك دژیەكێتی دەبینن‪،‬‬ ‫بۆ نموونە‪...‬‬ ‫باشە‪ ،‬دڵنیا نیم بتوانم دەربارەى خۆم‬ ‫وەك كاتۆلیكییەكی ئیماندار بە كڵێسای‬ ‫ڕۆمــا قسە بكەم‪ .‬من لەو كولتوورەدا‬ ‫گـــەورە بــووم و لەڕاستیدا ئەمە بۆ‬ ‫خۆیشم كولتوورێكە‪ ،‬ئەمە یەكێكە لەو‬ ‫شتە سەرنجڕاكێشانەى دەبــێــت لێی‬ ‫وردببینەوە‪ .‬بۆ نموونە تۆ دیدار لەگەڵ‬ ‫كەسێكی كاتۆلیك لە كۆریا یان هەر‬ ‫واڵتێكی دیكەدا دەكەیت و دەبینیت لە‬ ‫زۆربــەى شت و بنەماكاندا هاوبەشن‪.‬‬ ‫وەك جوولەكەبوون‪ .‬من هیچ مامەڵەیەكم‬ ‫لەگەڵ ڤاتیكان و ئەم باس و خواسانەدا‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم گومانی ئەوە دەكەم ئەمە‬ ‫هەمان ڕەوتی بەدیاریكراوی تیۆلۆژیانەیە‬ ‫كە سەرنجی من بەالی خۆیدا ڕادەكێشێت‪،‬‬ ‫بە ئیزافەى ئەو چەمكە سیاسییانەى‬ ‫كە هەر ئەم مانایەیان هەیە‪ .‬هەڵبەت‬ ‫لە چەند ساڵی ڕابردوودا ئەم مەسەلەیە‬ ‫فراوانبوونێكی زۆری بەخۆیەوە بینیوە‪.‬‬ ‫ئەگەر بیر لە ژمارەى ئەگنۆستیكەكان‬ ‫و چەپگەرایانی ئیمانداری وەك ئاگامبێن‬ ‫و ژیژەك تا هابرماس و بادیۆ بكەینەوە‬ ‫كــە تێمە تیۆلۆژییەكانیان زیــنــدوو‬ ‫كردووەتەوە‪ ،‬پەى بەو خاڵە دەبەین كە‬ ‫نەبووە‪ .‬بەاڵم كاتێك چەپ دەسەاڵتی ئەم مەسەالنە‪ ،‬پشكی زۆر دیاریكراو و‬ ‫بەدەستەوە بێت‪ ،‬ئەوسا باوەڕ نەكردن سەرەكیی ڕۆحی زەمانە(‪)zeitgeist‬‬ ‫بە شتێكی ئاوا زۆر كێشەیە‪ .‬كەواتە ئەو ى ئەوان بووە‪.‬‬ ‫ساتەى ئێوە دەستدەكەن باسكردنی‬ ‫ئایدیاكان و بیركردنەوە دەربـــارەى‬ ‫چ ڕووداوێـــك لە جیهان‪ ،‬بریتانیا‪،‬‬ ‫بــابــەتــەكــە‪ ،‬ئــەم كـــارە بەكارهێنانی ئینگاڵند‪ ،‬ئیرلەندا یان ئەكادیمیادا هەیە‬ ‫ناوەكیی هەلومەرجەكانە و بیر دەكەمەوە حەز بكەیت لە سەردەمی خۆتدا بەچاوی‬ ‫ئەمە هەمان ئەم شتەیە من بەڕادەیەك خۆت بیبینیت؟‬ ‫ویستوومە بیكەم‪ .‬بەبێ ئــەوەى واز‬ ‫بێگومان‪ ،‬لــە داهــاتــوویــەكــی نزیك‬ ‫لە سیاسەت بهێنم هەوڵمداوە قواڵیی لــە ئــیــرلــەنــدادا ڕیــفــرانــدۆم دەربـــارەى‬ ‫پێببەخشم و مانای بۆ ئیزافە بكەم و ڕەزامــەنــدیــی [یــاخــود سەربەخۆیی]‬ ‫لە كارێكی ئاواشدا‪ ،‬ویستوومە سیانەتیی ئـــابـــووری دەكـــرێـــت‪ ،‬كــە ئــەگــەری‬ ‫موقەدەسی چینی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ڕەگەز و سەركەوتنی ئەم پالنە لەئارادایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جێندەر تێكبشكێنم‪ .‬ئەگەرچی ئەمانە بێگومان لە یۆنان شتێكی وا ڕوونادات‪.‬‬ ‫مانشێتگەلێكی بنچینەیی و گرنگن‪ ،‬ئەگەر ئەم ڕەزامەندییە نەتوانێت لە‬ ‫كەچی لــەو هێڵی ترامانە دەچــن كە یۆناندا سەربكەوێت‪ ،‬شەپۆلێك بەدواى‬ ‫كولتووری چەپ بەسەریاندا هاتوچۆ و خــۆیــدا دەهێنێت كــە ســەرتــاســەری‬ ‫جووڵەى كردووە‪.‬‬ ‫ئــەوروپــا دەگرێتەوە و ئــەم ئومێدەم‬ ‫هەیە كە بزووتنەوەى دژەڕەزامەندیی‬ ‫كــەواتــە ئــێــوە پــێــتــانــوایــە دەبــێــت لەڕادەبەدەر بەهێز دەكات‪ .‬بەبۆچوونی‬ ‫پۆتێنشیەڵێك لە یەكێتیی نێوان ئایین مــن‪ ،‬یۆنان وەك كەنارییەك وایــە لە‬ ‫و سیاسەتدا بوونی هەبێت؟‬ ‫كانی خەڵوزی بەردیندا كە ئەم تاكانە‬ ‫لــەڕوویــەكــەوە دەكرێت بڵێین ئەمە چەندەیش خۆیان فریو بدەن‪ ،‬ناتوانن‬ ‫تێمی ڕەوتــە فیكرییەكەى من بــووە‪ .‬كەنارییەكە بگرن‪ .‬هەروەها ئەگەر ئەم‬ ‫شتێكی ئاوا هەر بۆ من نا‪ ،‬بەڵكو بۆ بزووتنەوەیە بەرفراوانتر ببێت ئەوانیدیكە‬ ‫كەسانی دیكەیش هەمیشە ڕوون و چیتر ناتوانن بیگرن و كۆنتڕۆڵی بكەن‪.‬‬ ‫ئاشكرا نییە‪ .‬هەڵبەت بەم حاڵەوە‪ ،‬من هەڵبەت نامەوێت بڵێم هەرچۆنێك بووە‬ ‫ڕۆژگارێك كە لە كەمبریج لە سەردەمی خەڵك سوكانی شۆڕشیان بەدەستەوە‬ ‫الوی و پڕ جۆش و خرۆشی بێ باكانەدا‪ ،‬گرتووە و بەڕێوەی دەبــەن‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫چەپگەرایەك و لە هەمانكاتدا كاتۆلیك بارودۆخی هەنوكەیی یۆنان‪ ،‬لە ڕوودانی‬ ‫و ئەندامی ئەنجوومەنی ڤاتیكان بووم‪ ،‬شتێكی وەهاوە زۆر دوور نییە‪ .‬بەڵێ!‬ ‫ئەم ڕوانگەیەم هەڵبژارد‪ .‬ئەو شتەى ئێوە یۆنان مەودای لەگەڵ جەنگێكی ناوخۆدا‬ ‫پێیدەڵێن «مەسیحییەتی سیاسیی» نییە‪ ،‬بەاڵم النیكەم بژاردە سیاسییەكان‬ ‫وەك ڕەوت و ئاراستەیەكی بنچینەیی لە ڕوونــتــر‪ ،‬توندتر و ڕاشكاوتر دەكــات‬ ‫كارەكەى مندا هەبووە و ئێستایش كاری و ئەوانە لەسەر مێز دادەنــێــت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەسەر دەكرێت‪ ،‬تەنانەت ئەو كاتانەیش نەوەكو لەڕێگای هەوڵگەلی پاڵەوانانەى‬ ‫لە ژیانی فیكریم دابووە كە ڕەنگە ئێوە چەپەكانەوە‪ ،‬بەڵكو دەكــرێــت بڵێین‬ ‫پێیبڵێن ئاڵتووسێرگەرایی‪ ،‬قۆناغێك كە لەڕێگای لۆژیكی خودی سەرمایەدارییەوە‪،‬‬ ‫بەڕوونی لە كارەكەى مندا نەبینراوە و كە بەپێی گوتەكەى ئۆلیڤەر هــاردی‪،‬‬ ‫ڕوون نەبووە‪.‬‬ ‫بەدەستی خۆى‪ ،‬خۆى خستووەتە نێو‬ ‫گۆزەیەكی تەسكەوە و كەسانێكی كەم‬ ‫هەن بە لەخۆبوردووییەوە بیانەوێت‪،‬‬ ‫لــەم تەنگستانەدا دەریبهێنن‪ ،‬بۆیە‬ ‫من پێموایە‪ ،‬لەداهاتوودا بژاردەگەلی‬ ‫سیاسیی زیاتر دەردەكەون كە واقیعیتر‬ ‫بن‪.‬‬

‫قوماركردن لەسەر گۆڕانێكی ڕادیكاڵ بەجۆرێكە خەڵك دەترسێنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێك ڕوون بووەوە خەڵك سەرتاپا سەر بەنێو تەنەكەى خۆڵدا‬ ‫دەكات تاكو تیكە نانێك پەیدا بكات و سیستەم ناتوانێت وەاڵمی خەڵك‬ ‫بداتەوە‪ ،‬ئەوسا خەڵك بیر لە ئەڵتەرناتیڤ دەكەنەوە و ئیشی بۆ دەكەن‬

‫تێبینی‪ :‬ئەم گفتوگۆیە دوور و درێژە و لەسەر‬ ‫گەلێك مەسەلەى ئیرلەندا و ئەكادیمیا و ڕێگاكانی‬ ‫داگیركردنی فەزای گشتی و تیۆریی ئەدەبی و‬ ‫بەها كولتوورییەكان و هتد دەدەوێت‪ ،‬من زیاتر‬ ‫ئەو بەشانەم وەرگێڕاوە‪ ،‬كە پەیوەندییان بە‬ ‫كتێبەكەیەوە هەیە «بۆچی ماركس لەسەرحەق‬ ‫بوو‪ ،‬تێری ئیگڵتۆن‪ ،‬وەرگێڕانی پێشڕەو محەمەد‪،‬‬ ‫لەژێر چاپدا»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )24٩‬دوشةممة ‪2015/5/٢٥‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫گیاندانی فالوس[زه‌كه‌ر]‬ ‫ئەنتۆنی كلێر‬ ‫و‪ :‬بەختیار رەشید‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫ێ‬ ‫لەگەڵ هەڵكشانی تەمەنم و پێدەچ ‌‬ ‫ژیریشم‪ ،‬زیاتر و زیاتر درك بەو شتانە‬ ‫دەكەم كە نایانزانم‪ .‬من هێشتا نازانم‬ ‫چی خەڵك خۆشبەخت دەكــات بەاڵم‬ ‫بەڕادەیەكی زۆر زیاتر ئاگادارم لەوەی‬ ‫چی خەمباریان دەكــات‪ .‬ئێستا نازانم‬ ‫ئایا خودایەك بونی هەیە‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ڕۆژگارێك باوەڕێكی بەهێزم پێی هەبوو‪.‬‬ ‫نازانم ئایا دایكانی باش لە دایك دەبن‬ ‫یاخود بەرهەمدەهێنرێن‪ ،‬چ شتێك وا لە‬ ‫هەندێك دەكات ببن بە سەركردە و ئەوانی‬ ‫دی ببن بە شوێنكەوتوو و‪ ،‬ئــەوەش‬ ‫نازانم لە كاتی تەمەنی مندا دەتوانین‬ ‫چارەسەری شێرپەنجەو شیزۆفرێنیا و‬ ‫نەخۆشی بیرچونەوە بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫ئـــــەوەی دەیــــزانــــم ئـــەوەیـــە كە‬ ‫پیاوێتی(‪ )manhood‬چۆنە‪ .‬بەاڵم‬ ‫كە بیر لەوە دەكەمەوە من چۆن فێربووم‬ ‫لەبارەی نێرینەیی(‪)masculinity‬‬ ‫و پیاوبوون دەگــەم بەو دەرئەنجامەی‬ ‫كە زۆربەی هەرە زۆری وانەوتنەوەكان‬ ‫شاراوەبوون و فێربوونەكانیش لەخۆوە‪.‬‬ ‫بیرم نایەت كەسێك‪ :‬باوكم‪ ،‬دایكم‪،‬‬ ‫مامۆستاكانم‪ ،‬یاخود هاوكارانم‪ ،‬پێیان‬ ‫وتبێتم‪« ،‬پــیــاوێــتــی ئــەوەیــە‪ ،‬وەك‬ ‫كوڕێك‪ ،‬وەك برایەك‪ ،‬وەك دڵدارێك‪،‬‬ ‫وەك باوكێك»‪ .‬سەرباری ئەوەش من‬ ‫زۆر زوو فێربووم كەپیاو چی دەكات‪:‬‬ ‫بەوەی ئیشەكەی بەالوە زۆرگرنگترە لە‪،‬‬ ‫بگرە لەوەی كە خۆی كێیە‪ ،‬بەوەی لە‬ ‫كۆمەڵگای سەرمایەداریی مۆدیرندا پیاو‬ ‫لەسەر بنەمای كردەوە (ئیش) پێناسە‬ ‫دەكرێت نەك لەسەر بنەمای بوونیەوە‪.‬‬ ‫ئیشەكەی مــن‪ ،‬بــەتــایــبــەت ئیشە‬ ‫پزیشكیەكەم‪ ،‬هەمیشەلەالیەن خۆم و‬ ‫ئەوانی دییەوە بە شێوەیەك وێناكراوە‬ ‫و‪ ،‬لێكدراوەتەوە‪ ،‬بــەوەی گرنگترە لە‬ ‫هاوسەرو خێزان و هاوڕیكانم‪ .‬لە ماوەی‬ ‫خوێندنی زانكۆ وە پــاش زانكۆشم‪،‬‬ ‫سەرەتا پزیشكی و دواتریش پزیشكی‬ ‫دەروونـــی‪ ،‬هەرگیز نەمبینیوە بەوەی‬ ‫هاوپیشەیەكی كـــوڕم لەپێشترێتی‬ ‫(ئەولەویەت) بدات بە كاری خێزانی‪.‬‬ ‫ێ باكانە كۆبوونەوەی‬ ‫هاوكارە نێرەكان ب ‌‬ ‫ئەم لیژنە یاخود ئەو لیژنەیان دەخستە‬ ‫ئێوارانی درەنــگ و سەریان سوڕدەما‬ ‫و تــوڕە دەبــوون كە كاتێك هاوپیشە‬ ‫مێینەكان دەیانگوت ئەركە خێزانیەكانیان‬ ‫ڕێگرە لە ئامادەبوونیان‪ .‬ئەگەر پیاوێك‬ ‫قسەی لەو شێوەی بكردبایە بەوە لە‬ ‫قەڵەم دەدرا كە ئەو كەسە پەیوەست و‬ ‫دڵسۆز نیە بۆ كارەكەی‪ .‬زۆربەی هاوكارە‬ ‫نێرەكان سەرقاڵی پیشاندانی ئەوە بوون‬ ‫كەچۆن لە هەموو ئەو كاتانەی خودا پێی‬ ‫بەخشیون خەریكی كار كردنن‪ .‬وەك ئەو‬ ‫چامپازیانەی كە سنگی خۆیان دەكوتن و‬ ‫ددانەكانیان پاك دەكەنەوە‪ .‬كەبەزۆریش‬ ‫لەسەر بنەمای بەرهەمداری بوو‪.‬‬ ‫لە چاوپێكەوتنێكدا كەلە ساڵی ‪1912‬‬ ‫لە ڕۆژنامەی نییۆرك تایمز باڵو بویەوە‪،‬‬ ‫كاڕل جەنگ سەرنجی لیبیدۆی پیاوانی‬ ‫ئەمریكی دابــوو بــەوەی‪« :‬تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر تــەركــیــزی تـــەواوەتـــی لــە ســەر‬ ‫كارەكەیەتی‪ ،‬بۆیە وەك مێردێك پێی‬ ‫خۆشە بەرپرسیاریەتیی نەبێت‪ .‬تەواوی‬ ‫سەرپەرشتییكردنی خێزانەكەی دەدات‬ ‫بــە هــاوســەرەكــەی‪ .‬ئەمە ئــەوەیــە كە‬ ‫ئێوە پێی دەڵێن پێدانی سەربەخۆیی‬ ‫ژنــی ئەمریكی‪ .‬بــەاڵم من پێی دەڵێم‬ ‫تەمبەڵیی پیاوی ئەمریكی‪ .‬ئەمەش‬ ‫هۆكاری ئەوەیە كە پیاو زۆر میهرەبان‬ ‫و ڕەوشــت بەرزە لە ماڵەكەیدا و زۆر‬ ‫بەتوندی لە ملمالنێدایە لە كارەكەیدا‪.‬‬ ‫ژیانی ڕاستەقینەی ئەو لەو شوێنەیە كە‬ ‫ملمالنێیەكەی تێدایە‪ .‬تەمبەڵیەكەشی‬ ‫لەو شوێنەیە كە خێزانەكەی لێیە»‪.1‬‬

‫كــــــــاڕل جـــەنـــگ‬ ‫لەسەرەتاكانی سەدەی‬ ‫ڕابــــــردوودا لــە ســەر‬ ‫پــیــاوانــی ئەمریكی‬ ‫دەیــنــوســی‪ .‬ئــەگــەر‬ ‫ئێستاش بــمــایــە لە‬ ‫دوای هەشتا ساڵ زۆر‬ ‫بەئاسانی دەیتوانی‬ ‫لــەســەر پــیــاوبــوون‪،‬‬ ‫كار و‪ ،‬ژیانی خێزانی‬ ‫بنوسێت‪ .‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫دەیــتــوانــی لــە ســەر‬ ‫مـــن بــنــوســێــت‪ .‬بە‬ ‫لــەبــەرچــاوگــرتــنــی‬ ‫ســـــــــروشـــــــــت و‬ ‫شیكارییە‬ ‫ڕادەی‬ ‫فــیــمــیــنــیــســتــیــەكــان‬ ‫شـــــــۆڕشـــــــە‬ ‫و‬ ‫سێكسو ا ڵییە كا نی‬ ‫نــــیــــوەی دووەمــــــی‬ ‫ســـــەدەی بــیــســتــەم‪،‬‬ ‫پێدەچپت زۆر شت بۆ‪-‬‬ ‫ژنان گۆڕابێت‪ .‬بەاڵم‬‫ئەی لە پیاواندا چی‬ ‫ڕوویدا؟‬ ‫وەك پزیشكێكی‬ ‫دەروونــیــی گــەنــج لە‬ ‫كۆتایی شەستەكان‬ ‫و حەفتاكان توشی‬ ‫دیــاردەیــەك دەبووین‬ ‫كە ئەو سەردەمە بە‬ ‫«كۆنیشانەی هێالنەی‬ ‫چـــــــۆڵ»(‪empty‬‬ ‫‪n e s t‬‬ ‫‪)s y n d r o m e‬‬ ‫نــاســراوبــوو‪ .‬توشی‬ ‫ئەو ژنانە دەبوویەوە‬ ‫كـــە تــەمــەنــێــكــیــان‬ ‫لـــە بــەخــێــوكــردنــی‬ ‫خــێــزانــەكــانــیــانــدا‬ ‫تەرخانكردبوو‪ ،‬كاتێك‬ ‫بــەئــاگــا دەهــاتــن كە‬ ‫تەمەنیان لە پەنجاكاندا‬ ‫بــوو‪ ،‬منداڵەكانیان‬ ‫گــــەورەبــــووبــــوون و‬ ‫ڕۆیـــشـــتـــبـــوون و‪،‬‬ ‫مــێــردەكــانــشــیــان لە‬ ‫دەرەوە ژیــانــیــان‬ ‫بــە ئــیــش و كـــار و‪،‬‬ ‫دەرچــووەكــان و‪ ،‬نەخۆشخانە—فێری بووم و‪ ،‬ئەوە تاڕادەیەكی زۆر حساب‬ ‫یاریی گۆڵف بەڕێدەكرد‪ .‬ئێستا‪ ،‬لە ڕكابەریكردن بووم و‪ ،‬فێری ئەوە بووم بوو بۆمن‪ -‬بە هەر ڕێژەیەكیش بێت‪-‬و‬ ‫نەوەدەكاندا‪ ،‬ئەوەندە ژنی هێالنە چۆاڵم كە خۆم واپیشانبدەم كە متمانەیەكم بە بۆ منداڵەكانم بــاوك بــووم‪ ،‬هەرچەند‬ ‫بەر چاو ناكەوێت‪ .‬بەڵكو بەپێچەوانەوە خۆم هەیە كە هەرگیز نەمبووە‪ .‬ئەوە ئەو سەختبوو بمزانیبا باوكبوون چی بوو ‪.‬‬ ‫پیاوانێكی كامڵم بەرچاو دەكەوێت‪ ،‬كە شتەیە كە لە پیاوان داوا دەكرێت ئەنجامی‬ ‫ئیستا‪ ،‬تـــەواوی كێشەی پــیــاوان‪-‬‬ ‫تەمەنی خۆیان لەخزمەت ئەم كۆمپانیا بــدەن‪ .‬سەرئەنجام‪ ،‬یەكێك لە هەرە‬ ‫یاخود ئەو بەشگەدا بەسەر بردووە و‪ ،‬ترسە باوەكانی پیاوە پێگەیشتووەكان مەبەست لێیان‪ ،‬ئامانجیان‪ ،‬بەهایان‪،‬‬ ‫هەموو شتێكیان كردوەتە قوربانی بۆی ئەوەیە كە ئەوان بەشێوازی نــاڕوون و پاساویان‪-‬بابەتی تاوتوێكردنی گشتییە‪.‬‬ ‫و‪ ،‬ئیستاش ب ‌‬ ‫ێ ڕەحمانە دەردەكرێن بۆ شێواو دەربكەون‪ .‬وەك باوكێك هاوارم ڕەخنەگرگەلێكی جدیی وا هــەن كە‬ ‫الی هەرێزی باخچەكەنیان‪ ،‬خانەنشینی دەكــرد بەسەر منداڵەكەمدا بۆئەوەی بانگەشەی ئەوە دەكەن پیاوان زیادەن‬

‫لـــەگـــەڵ ئـــەوەشـــدا‪،‬‬ ‫ســەربــاری ئــەو هەمووە‬ ‫ڕەفتارە خراپەیان‪ ،‬پیاوان‬ ‫خۆشبەخت دەرناكەون‪ .‬لە‬ ‫تەواوی ئەمریكای باكور‪،‬‬ ‫ئــەروپــا و‪ ،‬ئوسترالیا‬ ‫خۆكوشتنی پیاوان زیاترە‬ ‫لە ژنــان بە ‪ 3‬یاخود ‪4‬‬ ‫نێر بەرامبەر بە مێیەك‪2.‬‬ ‫بــەرزبــوونــەوەی ڕێــژەی‬ ‫خۆكوشتنی گەنجانی نێر‬ ‫بــە دروســتــی نــاونــرابــوو‬ ‫بــە پــەتــا‪ .‬بــارودۆخــەكــە‬ ‫بــۆ پیرەكانیش باشتر‬ ‫نــیــە‪ .‬بــەرامــبــەر بــە ‪6‬‬ ‫ژنی بەتەمەن كە سااڵنە‬ ‫خۆكوژی دەكەن لە كۆی‬ ‫‪ ،100,000‬چــل پیاوی‬ ‫بەتەمەن خۆكوژی دەكەن‪.‬‬ ‫ئەم ژمــارەی خۆكوژیانە‬ ‫تەنیا وەك نوكی شاخێكی‬ ‫بەفرین لێی دەڕوانرێت كە‬ ‫ئاماژەیە بۆ خەمۆكیی‬ ‫پــیــاوان‪ ،‬كــە شاخێكی‬ ‫بەفرین شـــاردراوەتـــەوە‬ ‫تەنها لە بەرئەوەی پیاوان‬ ‫ێ دەچــێــت زۆر خۆ‬ ‫پـ ‌‬ ‫بەزلزان بن یاخود پیاوان‬ ‫قــەبــزی عاتیقەین بۆ‬ ‫داننان پێیدا لەو كاتەی‬ ‫كە هەست و سۆزیان لە‬ ‫كۆنتڕۆڵ بەدەرە‪ .‬پیاوان‬ ‫بەناوبانگن لــە تــوانــا و‬ ‫مەیلیان بۆ هۆشبردن‪،‬‬ ‫سەرخۆش بونیان یاخود‬ ‫جــورئــەتــداریــان لــەڕووی‬ ‫سێكسواڵیەوە‪ ،‬كەچی‬ ‫دەتۆقێن گەر ڕووبەڕووی‬ ‫ئــاشــكــرابــوونــی ئـــەوە‬ ‫بكرێنەوە كە ئــەوان‪-‬زۆر‬ ‫جار‪-‬خەمۆكن‪ ،‬وابەستەن‬ ‫(نــــاســــەربــــەخــــۆ) و‪،‬‬ ‫پێویستیان بە هاوكارییە‪.‬‬ ‫دەوتــــرێــــت پـــیـــاوان‬ ‫هەمیشە وا بوون و ئەوەی‬ ‫ئێستاش دەگۆڕێت ئەوەیە‬ ‫كە پیاوان كەم كەم دەست‬ ‫لە نكۆڵیكردنی عاتیفی‬ ‫هەڵدەگرن‪ .‬ئەم بۆچوونە‬ ‫پێی وایــە‪ ،‬ئــەوەی پیاوان بە گاڵتە‪،‬‬ ‫بێنرخكردن و‪ ،‬سوك تەماشای عاتفیەتی‬ ‫گریمانەكراوی ژنانی دەكـــرد‪ ،‬ئێستا‬ ‫ێ قبوڵە‪ ،‬پێگەیشتنێك‬ ‫گرنگییەكەی پ ‌‬ ‫كە‪ ،‬نەك تەنها بە نرخاندنی عاتیفە‬ ‫بەڵكو دەڕبرینیان بەشێوەیەكی كراوە و‬ ‫مەدەنی‪.‬‬ ‫هەندێكی تر مشتومڕی ئەوە دەكەن‬ ‫كە ناڕازەیەتیی پیاوان لەهەڵكشاندایە‬

‫لە سەرەتای سەدەی بیست و یەكەمدا ئاسان نییە خۆمان الدەین لەو‬ ‫ئەنجامگیرییەی كە پیاوان لە كێشەیەكی قووڵدان‪ .‬لە تەواوی جیهاندا‪،‬‬ ‫پێشكەوتو و تازەپێشكەوتوو‪ ،‬ڕەفتارە دژەكۆمەاڵیەتیەكان بەزۆری لە نێرن‬ ‫ێ دەكــرێــن و‪ ،‬وەك زێــدەكــار‬ ‫زۆرەمــل ـ ‌‬ ‫پیشاندەدرێن‪ .‬دەشڵەژێن‪ ،‬سەیرێكی‬ ‫دەوروبەر دەكەن و دەبینن منداڵەكانیان‬ ‫ڕۆیشتوون و‪ ،‬بەپێچەوانەی خۆشیانەوە‬ ‫هاوسەرەكانیان سەرقاڵن بەشتێكەوە‪.‬‬ ‫ئەوە ژنانن كە ئێستا یاری گۆلف دەكەن‬ ‫و‪ ،‬ئیش و هاوڕێی سەركاریشیان هەیە‪.‬‬ ‫ئێستا ئەوە پیاوانن كە لە هێالنەی چۆڵ‬ ‫دەترسن و‪ ،‬بەنیگەرانییەوە ڕووبەڕووی‬ ‫ئەوە دەبنەوە كەپیاو‪-‬كارێكی ئایرلەندیی‬ ‫هاوڕێم كە قسەڕەوانێكی باشیشە ناوینا»‬ ‫ئایندەی لەبیركراو»‪.‬‬ ‫هەر لەسەرەتای دەستپێكی ژیانی‬ ‫گشتیمەوە وەكو نێرێك—لە قوتابخانە‪،‬‬ ‫زانــكــۆ‪ ،‬كۆلێجی پزیشكی‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫دیبەیتەكان‪ ،‬سەنتەری توێژینەوەی‬

‫هەست بە بەهێزی بكەم و‪ ،‬جاروبار و‪ ،‬ژنــان پێویستیان پێیان نییە و‪ ،‬و‪ ،‬هۆكارگەلێكی زۆریش پێشنیاردەكەن‬ ‫ێ وەك پاڵنەر‪ ،‬لە سەرووی هەمووشیانەوە‬ ‫بەشێوەی نهێنی و ئاشكرا جاڕی ئەوەم هــەروەهــا مندااڵنیش باشترن بەب ‌‬ ‫دەدا كە كوڕی مەرد نابێت گازندە بكات ئـــەوان‪ .‬لە ســەرەتــای ســەدەی بیست زیادبوونی خۆسەپاندنەكانی ژنانە‪ .‬كە‬ ‫بەڵكو دەبێت بەهێز و بەرپرسیار بێت و یەكەمدا ئاسان نییە خۆمان الدەین دەرئەنجامی شۆڕشی فیمنیستییە‪ ،‬وەك‬ ‫و هەست بــەالوازیــكــردن بچەپێنێت‪ ،‬لــەو ئەنجامگیرییەی كــە پــیــاوان لە ئــەوەی ئەمان بانگەشەی بۆ دەكــەن‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەگەر مەبەست لێی خۆالدان كێشەیەكی قوڵدان‪ .‬لە تەواوی جیهاندا‪ ،‬ژنان لێرە بــەدواوە ئامادە نین ببن بە‬ ‫بێت لە گاڵتەپێكردنی كوڕانی دی‪ .‬وەك پێشكەوتو و تازەپێشكەوتوو‪ ،‬ڕەفتارە كــااڵی پیاوی پاتریارك (پیاوساالر)‪.‬‬ ‫مێردێك‪ ،‬هاوسەرەكەمم خۆشدەویست و‪ ،‬دژەكۆمەاڵیەتیەكان بــەزۆری لە نێرن‪ :‬لەم شۆڕشی فیمینیستیەدا دەسەاڵتی‬ ‫نێرێكی هاوسۆز و‪ ،‬ئازادبووی نوێ بووم تــونــدوتــیــژی‪ ،‬دەســتــدرێــژیــی سێكسی نێر ڕوخــێــنــرا‪ .‬پــیــاوان‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫و‪ ،‬یاخود پێموابوو وام‪ .‬بەاڵم ئێستا زۆر بۆ سەر منداڵ‪ ،‬بەكارهێنانی ماددەی ئیستعمارگەرەكان ناڕەحەتی بینینی‬ ‫داڵنیا نیم‪ .‬ئەو قوربانیی زۆریدا لەپێناوی هۆشبەر‪ ،‬خواردنەوەی زۆری كحول و‪ ،‬كەوتنی ئیمپراتۆریەتەكانیانن‪ .‬تەنها‬ ‫ئەوەی ببێت بە دایكێكی پەیوەست و قومار بەزۆری رەفتاری نێرینەن‪ .‬دادگا هەندێك لە ژنان كاتیان هەیە بۆ گرنگیدان‬ ‫فوول تایم (تــەواوی ڕۆژ)‪ .‬من كەمتر و زیندانەكان پڕن لە پیاو‪ .‬كاتێك كار بە مشتومڕی لەم چەشنە‪ .‬چونكە هێشتا‬ ‫قوربانیمدا بۆ بوون بە باوكێكی پەراوێز دەگات بە شەڕانگێزی‪ ،‬ڕەفتاری الدەرانە‪ ،‬ئــەو دەستكەوتانەی ژنــان ڕێژەیەكی‬ ‫و پــارت تایم (بەشێكی ڕۆژ)‪ .‬بەاڵم سەركەشی و پشێوی‪ ،‬پیاوان مەدالیای كەم پێكدەهێنن‪ .‬تا ئێستاش ڕێژەی‬ ‫پیاوان لە دەسەاڵتدا لە جیهان زیاترن‬ ‫مــن دابینكەری دارایـــی خــانــەوادەكــە زێر بەدەست دێنن‪.‬‬

‫لە ژنان‪ ،‬هێشتا پیاوان بە مۆڕییەوە بە‬ ‫ناو بنمیچە شوشەییەكان خوار دەبنەوە‪،‬‬ ‫تائێستاش لە واڵتانی پێشكەوتودا پیاوان‬ ‫بە فــەخــرەوە بەناو كابینە و ژووری‬ ‫بۆردەكاندا دێن و دەچن‪ ،‬وەك سەروەری‬ ‫خۆیان و خەڵكی دیــش دەردەكـــەون‪.‬‬ ‫لە واڵتانی تازە پێگەیشتوودا دۆخەكە‬ ‫زۆر نایەكسانترە‪ .‬جیاوازیی جێندەری‬ ‫لە هاوبەشیكردن لە كاری كرێپێنەدراو‬ ‫(ئیشی ماڵ) زۆر بەرچاوە و روونە و‪،‬‬ ‫لەگەڵ هەموو ئەو قسانەش كە لەسەر‬ ‫یەكسانیی ژنان دەكرێت‪ ،‬ژنان تا ئێستا‬ ‫لە سەرانسەری جیهاندا زیاتر لە پیاوان‬ ‫ێ‬ ‫ئیش دەكـــەن و كەمتر پــارەیــان پ ‌‬ ‫دەدرێــت‪ .‬ئیستعمارگەرەكان هێشتا لە‬ ‫دەسەاڵتدان‪.‬‬ ‫لەم دۆخەدا‪ ،‬پشوكورتیی مێینە لەگەڵ‬ ‫هەستیارێتی نێرینەدا قابیلی تێگەیشتنە‪.‬‬ ‫بەاڵم پێدەچێت خاڵە جەوهەرییەكە ون‬ ‫بكەن‪ .‬ڕاستە پیاوساالری نەڕوخێندراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پاساوی مانەوەشی توشی پشێوی‬

‫لە تەواوی‬ ‫ئەمریكای‬ ‫باكور‪ ،‬ئەوروپا‬ ‫و‪ ،‬ئوسترالیا‬ ‫خۆكوشتنی‬ ‫پیاوان زیاترە لە‬ ‫ژنان بە ‪ 3‬یاخود‬ ‫‪ 4‬نێر بەرامبەر بە‬ ‫مێیەك‬ ‫و ناڕێكی بــووە‪ .‬ئیستیعمارگەرەكان‬ ‫دەرنەكراون‪ ،‬بەاڵم ئیستیعماركراوەكان‬ ‫لە پالندان‪ ،‬لە وتوو وێژدان‪ ،‬ڕێكدەخرێن‬ ‫و‪ ،‬ژمــارەیــەك ڕاپەرینی بچوك بەاڵم‬ ‫تۆكمە تواناكانی دەرخستوون‪ .‬هەست بە‬ ‫دۆخێك دەكرێت‪ ،‬بەتایبەت لە كەنارەكانی‬ ‫ئیمپراتۆریەتی پیاوساالری‪ ،‬كە سەردەمی‬ ‫دەســـەاڵت و دەســت بەسەرداگرتن و‬ ‫سەروەریی نێر كۆتایی هاتووە‪ .‬لەبنەوە‬ ‫دەسەاڵتی نێر دەڕوخێندرێت‪ .‬لەتەواوی‬ ‫ئەوروپادا‪-‬لە قوتابخانەی سەرەتاییەوە‬ ‫بگرە تا دەگاتە زانكۆكان‪-‬كچان ئاستێكی‬ ‫باشتر لە كــوڕان پیشاندەدەن‪ .‬لە ناو‬ ‫یەكێتی ئەوروپادا‪ ،‬ژنان بەڕێژەی ‪%20‬‬ ‫زیاتر لە پیاوان خوێندنیان تەواو دەكەن‪.‬‬ ‫دواتــریــش ئــەگــەری دامــەزرانــدنــیــان لە‬ ‫پیاوان زیاترە‪ .‬لە ئەڵمانیادا‪ ،‬بە نمونە‪،‬‬ ‫لە نێوان سااڵنی ‪ 1995-1991‬ڕێژەی ئەو‬ ‫پیاوانەی كە ئیشیەكانیان لە دەستدا‬ ‫دوو هێندەی ژنــان بــوون‪ .‬لە راستیدا‬ ‫ژنان ‪ 210,000‬هەلی كاریان بەدەستهێنا‬ ‫لە بەرامبەریشدا پیاوان ‪ 400,000‬هەلی‬ ‫كاریان لە دەستدا‪ .‬مێرمندااڵنی كوڕ‬ ‫دڵنەوایی خۆیان دەدەنەوە بەوەی دواتر‪،‬‬ ‫لە بیست ساڵی و سی ساڵی تەمەنیاندا‪،‬‬ ‫نەزمە كۆمەاڵیەتیەكە بارەكەیان بۆ ڕاست‬ ‫دەكاتەوە و‪ ،‬پیاوان شوێنی شایستەی‬ ‫خــۆیــان وەردەگـــرنـــەوە‪-‬لـــە ســـەرەوە‪.‬‬ ‫ێ هۆكار ئەم‬ ‫بــەاڵم بە حوكمی هەند ‌‬ ‫دڵنەواییە پوچە‪ .‬ژنان بەڕێوەن‪ ،‬هەر‬ ‫چەند ڕێگەیەكی دووریــان لە پێشە بۆ‬ ‫تەیكردنی‪ ،‬زۆرێــك لە پیاوان هەست‬ ‫بەو هەڕەشەیە دەكەن لە سەریانە و‪،‬‬ ‫كاردانەوەی توندیشیان هەیە بەرامبەر بە‬ ‫ژنان و بگرە بەرامبەر خودی خۆشیان‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )24٩‬دوشةممة ‪2015/5/٢٥‬‬

‫وتاری ئیسالمییەکان لە نێوان‬ ‫ستراتیژیەت و پاشاگەردانیدا‬

‫ئیبراهیم مەالزادە‬ ‫دوابـــەدوای وتــارەکــەی دکتۆر عەلی‬ ‫قەرەداغی و پشتیوانیکردنی لە ڕەجەب‬ ‫تەیب ئەردۆگان لەو دەمانەی کە پارتی‬ ‫دیموکراتی گەالن (هەدەپ)ە و پارتی داد‬ ‫و گەشەپێدان دوو یاریزانی گەورەی سەر‬ ‫گۆڕەپانی ئێستای تورکیان‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫لەو ملمالنێیەی هەڵبژاردنە گشتییەکانی‬ ‫پەرلەمانی تورکیا‪ ،‬کە‪٧‬ی مانگی شەش‬ ‫بەڕێوەدەچێت‪ .‬لە دوای باڵوبوونەوەی‬ ‫ئەم وتارەی دکتۆر قەرەداغی‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫میدیای کوردی و تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫هێرشێکی چڕوپڕیان بۆ سەر دکتۆر عەلی‬ ‫قەرەداغی دەستپێکرد‪ .‬پرسیار لێرەدا‬ ‫ئەوەیە؛ داخۆ ئەم وتارە‪ ،‬بۆ لەو کاتەدا؟‬ ‫بۆ ئایدیۆلۆژیا بەردەوام سەرکەوتن بەسەر‬ ‫مرۆڤدا تۆماردەکات و د‪ .‬قەرەداغیش‬ ‫لەپێناو ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬بە وتارێك پشتیوانی‬ ‫خۆی بۆ ئەردۆگان ڕادەگەیەنێت و دەچێتە‬ ‫پاڵ حیزبێکی گەورەی گەلی سەردەست‬ ‫لە تورکیا؟ ئایا وتــاری ئیسالمییەکانی‬ ‫کوردستان لە چوارچێوەیەکی ستراتیژدا‬ ‫خــۆی مانیفێست دەکــات‪ ،‬یــان ئــەوەی‬ ‫ڕوودەدات بێجگە لە پاشاگەردانییەك‬ ‫شتێکی دی نییە؟‬ ‫بــۆ ئــــەوەی لــە دوا پــرســیــارەوە‬ ‫دەستپێبکەین‪ ،‬دەبێ تۆزێك بگەڕێینەوە‬ ‫دواوە‪ .‬لەسەروبەینی بەهاری عەرەبیدا‪،‬‬ ‫دوو ڕووداوی پــێــچــەوانــە‪ ،‬لـــەڕووی‬ ‫بەخۆداچوونەوە لەسەر هەردوو ئاستەکانی‬ ‫فیکری و سیاسی‪ ،‬بزووتنەوەی ئیخوان‬ ‫بەگشتی و یەکگرتووی ئیسالمی بە‬ ‫تایبەتی خستە بـــەردەم دووڕیانێکی‬ ‫پڕ لە تەنگژە و چــارەنــووســازەوە‪ .‬ئەو‬ ‫دوو ڕووداوەش بریتیبوون لە هەڕەسی‬ ‫حکومەتی ئیخوان لە میسر و سەرهەڵدانی‬ ‫داعش لە عێراق و سوریا‪ .‬ئەم دوو ڕووداوە‬ ‫ئەگەرچی پەیوەندییان بەیەکەوە نییە‪ ،‬یا‬ ‫ئەگەر هەشبێت زۆر ناڕاستەوخۆیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەردوو ڕووداوەکە ئەوەندە گرنگ و دیارن‪،‬‬ ‫هەموو چاودێران چاوەڕوانی ڕەوشێکی‬ ‫نوێیان لە یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان‬ ‫و سەرکردەکانی و ئیسالمییەکان بە گشتی‬ ‫لە کوردستان دەکرد‪ ،‬بۆ ئەوەی هەر هیچ‬ ‫نەبێت لەسەر ئاستی وتــاری ئیسالمی‬ ‫گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی ڕووبدات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەوەی بینیمان زۆر کەمتر بوو لەوەی‬ ‫چاوەڕوانی بووین‪.‬‬ ‫وتاری ڕەهەندە ئیخوانییەکە بەگشتی‬ ‫بە یەکگرتووی ئیسالمیشەوە بەتایبەتی‪،‬‬ ‫لــەدوای هەرەسی حکومەتی ئیخوان لە‬ ‫میسر‪ ،‬وتارێكە نقومبووە لە فیکری‬ ‫موئامەرە و هێرشکردنە سەر سەکوالریزم‬ ‫و ئیسرائیل و ئەمەریکا و تاد‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫بتوانن پەنجە لەسەر خودی کێشەکە دابنێن‪،‬‬ ‫بەخۆداچوونەوەیەکی قووڵ و شۆڕشئامێز‬ ‫بە ستراتیژیەت و فیکری خۆیاندا بکەن‪.‬‬ ‫بێ ئەوەی بە ئاماژەیەکیش بێت ئەوەیان‬ ‫بێتەوە بیر‪ ،‬کە لەقورئاندا هاتووە خودا‬ ‫هیچ شتێك لە هیچ نەتەوەیەك ناگۆڕێت‪،‬‬ ‫تا بۆخۆیان گۆڕان بەسەرخۆیاندا نەهێنن‬ ‫(ان الله ال یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما‬ ‫بانفسهم)‪ .‬ئەم وتارە پڕ لە ناڕۆشنی و‬ ‫ئاڵۆزە نەك هەر بیانۆ نییە بۆ ئەوەی‬ ‫کە ڕوویدا‪ ،‬بەڵکو ئاماژەیەکی وردیشە بۆ‬ ‫ئەوەی کە ئیخوان موسلیمین بەتەواوەتی‬ ‫پێچەوانەی ئەوە بوو کە خەڵك لێی حاڵی‬ ‫ببوو‪ ،‬بەوەی کە ستراتیژیەتێکی تۆکمەیان‬ ‫هەبێت بۆ حکومەتداری و پەیوەندییە‬ ‫مرۆییەکان لەسەر هەردوو ئاستی دەرەکی‬ ‫و ناوەکی و تێڕوانینیان بۆ پەیوەندیی‬ ‫نێوان کۆمەڵگا و تاکەکان لەالیەك و دەقە‬ ‫دینییەکان و توراسی ئیسالمی بە فیقهی‬ ‫ئیسالمیی لەسەر یەك کەڵەکەبووشەوە‪،‬‬ ‫لەالیەکی دی‪ .‬بزووتنەوەی ئیخوان بەهۆی‬ ‫لێکدانەوە هەڵەکانیانەوە بۆ بارودۆخی‬ ‫ئەوسا و ئەمڕۆی واقیعی میسر و تەواوی‬ ‫واڵتــانــی ئیسالمی و دونــیــا‪ ،‬ئەوکات‬

‫وەکو ئەوە وابوو کە یەکێك هەنگوینی‬ ‫لەکلۆرەدارەکان دۆزیبێتەوە و دەبێ بەخێرا‬ ‫هەڵی لوشن‪ ،‬ئەگینا کۆتایی پێ دێت‪،‬‬ ‫بۆیە کەوتنە بەدحاڵیبوون و لێکدانەوە‬ ‫لینگاوقوچەکان‪ ،‬تا وای لێهات بۆخۆشیان‬ ‫نازانن چی ڕوویدا و بۆ ڕووداوەکــان بەو‬ ‫ئــاراســتــەیــەدا چـــوون‪ .‬بێگومان بەبێ‬ ‫ئەوەی بچینە ناو وردەکارییەکانی هۆکارە‬ ‫پێچەوانەکان‪ ،‬ئایدیۆلۆژیا یەکێك بوو لەو‬ ‫هۆکارانەی کە ڕێگای ڕوونی سیاسەتکردن‬ ‫و دەوڵەتداری لێکردن بە شەوەزەنگ و‬ ‫تا هەنوکەش لە میسر نەیانتوانیوە هیچ‬ ‫جــۆرە موبادەرەیەك بگرنەوە دەست‪،‬‬ ‫بێجگە لە هەندێك کاردانەوەی توندوتیژی‬ ‫کە زیاتر بەسەرخۆیاندا شکاوەتەوە و‬ ‫دەشکێتەوە‪.‬‬ ‫ڕووداوی دووەمیش‪ ،‬نەك هەر ئیخوان‬ ‫بەڵکو هەموو ئیسالمییەکانی خستە‬ ‫بـــەردەم بەرپرسیاریەتێکی مێژوویی‬ ‫لەئاستی دینەکەیان و گەلەکەشیان‪،‬‬ ‫کــە ئــەویــش سەرهەڵدانی داعــش بوو‬ ‫لەناوچەکە‪ ،‬بەهەموو پشتیوانەکنیانەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش لەسەر چەند ئاستێکەوە جێگای‬ ‫لێکدانەوە و تێڕامانە و دەبێ جیاوازی‬ ‫لەنێوان ڕەگەزەکانیدا بکەین‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬خودی گروپی داعــش‪ ،‬وەکو‬ ‫ئەوەی لە چەند نوسینێکی پێشووتریشمدا‬ ‫ئاماژەم بەوە کردووە کە داعش لە حاڵەت‬ ‫دەرچووە و بووە بە دیاردەیەکی ڕەهەند‬ ‫ئامێز و هێزی خۆی لە قواڵیی مێژووەوە‬ ‫بەدەستدێنێت‪ .‬ئەم بزووتنەوە پۆست‪-‬‬ ‫فەندامێنتاڵە توندڕەوە هەموو ناوەندە‬ ‫ئیسالمییەکانی لەسەر چەند ئاستێکەوە‬ ‫خستە بەردەم دووڕیانێكی چارەنووسساز‪.‬‬ ‫لەالیەك سەرانی ئیسالمی خۆیان باش‬ ‫دەزانن کە داعش بەو فیکر و پاشخانەیەوە‬ ‫دوژمنی هەموانە‪ ،‬بەر لەهەموانیش دوژمنی‬ ‫خــۆیــان‪ ،‬بۆیە دەبــوایــە هەڵوەستیان‬ ‫لە ڕاڕایـــی و دڕدۆنــگــی دەربچێت‪ ،‬بۆ‬ ‫هەڵوێستێكی ئاشکرا و بێ چەندوچۆن‪،‬‬ ‫بۆ ئــەوەی هێڵەکان لەبەرچاوی گەلی‬ ‫کوردستان ڕۆشنبن‪ ،‬دوای ئەوەی هەرهیچ‬ ‫نەبا کۆنگرەیەکی چارەنوسساز ببەستن‬ ‫لەسەر ئەوەی کە ئەو فیقهەی تا ئەمڕۆ‬ ‫کەڵەکە بووە و کۆمەڵێك زانای وەکو ئیبن‬ ‫تەیمیە و ئیبن قەییم و هاوچەرخەکانی‬ ‫وەکو ئەلبانی و هاوشێوەکانی لە دونیای‬ ‫عەرەبی و ئیسالمیدا نوێنەرایەتی دەکەن‪،‬‬ ‫بەرهەمی فیکری سەدەکانی ڕابــردووە و‬ ‫لەگەڵ واقیع و سەردەمی ئەمڕۆ نایەتەوە‬ ‫و هەمووی پێویستی بە خوێندنەوەی‬ ‫تازە و گۆڕانکاری بنەڕەتی هەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫نەئەو و نەئەمەشیان کرد و بڕیاریان دا لە‬ ‫پاشاگەردانیدا بمێننەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬تەوابیعەکانی گروپی داعش کە‬ ‫پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە خەڵكی‬ ‫کوردستان و ناوچەکەوە هەیە‪ ،‬ئەویش ئەو‬ ‫هێزانەن کە پشتیوانییەکی ئاشکرا لە گروپی‬ ‫داعش دەکەن‪ .‬یەکێکیش لەوانە تورکیایە‪.‬‬ ‫تورکیا بــەدوو هۆکارەوە پشتیوانی لە‬ ‫گروپی داعش دەکات‪ ،‬لەالیەك بەهۆکاری‬ ‫ئایدیۆلۆژی و باکگراوندی حیزبی عەدالە‬ ‫و تەنمیە کە بە ئاشکرا کەوتۆتە ناو‬ ‫گەمەی جەنگی مەزهەبی و خەوبینین بە‬ ‫گەڕاندنەوەی سەروەریەکانی عوسمانیزم‬ ‫و بەو هۆیەشەوە دانانی هەیمەنە لەسەر‬ ‫گەالنی ناوچەکە‪ .‬لەالیەکی دیکەوە لەپێناو‬ ‫لەباربردنی هەموو جــۆرە ئەزموونێکی‬ ‫کــوردی چ لە ڕۆژئـــاوا‪ ،‬یا لە باکوور و‬

‫قەرەداغی ناوی باکووری کوردستان بەهیچ جۆرێك ناهێنێت‬ ‫تەنانەت لە باشووریش‪ .‬ئیسالمییەکانی جڵەوی بۆ بزووتنەوەی سیاسی کورد لە ڕوودانــی کودەتا و لە باشترین دۆخدا‬ ‫کوردستان بە یەکگرتووشەوە‪ ،‬ئاگایان تورکیا شل نەکردووە‪ ،‬بەڵکو لەالیەك لەژێر تەرخانکردنی ملیارەها دۆالر بۆ چاالکییە‬ ‫لە مێژووی میللەتەکەیان هەیە‪ ،‬دەزانن فشاری گەشەسەندووی خەڵکی باکووری سەربازییەکان و دارمانی ئابووری تورکیا‪.‬‬ ‫ئــەردۆگــان‪ ،‬لەڕواڵەتدا پەیوەندی بە‬ ‫گەلی کوردستان چەندین جــار باجی کوردستان و بزووتنەوە جەماوەریەکەیەوە‬ ‫شــەری مەزهەبی داوە‪ ،‬دەزانــن گەالنی بە ناچاری تەنها دوو ڕێگایان لەبەردەم ئیسرائیلەوە گرژ و دڕدۆنگە‪ ،‬بەاڵم بەڕێز‬ ‫سەردەستی ناوچەکە چەندین جار دینیان دا بوو‪ ،‬یا ئەوەتا وردە وردە مل بۆ ئەو قەرەداغی کە کەسێکی ئابووری ناسە‪،‬‬ ‫لەپێناو بەرژەوەندیی خۆیان بەکارهێناوە فشارە جەماوەریە کەچ بکات و هەندێك لە دەبوایە ئەوە بزانێت کە تا هەنوکەشی‬ ‫و ئەمڕۆش لەو بەکارهێنانەدا بەردەوامن و سەرسەختی شۆفێنیەتی دەوڵەتی تورکیا لەگەڵدا بێت تورکیا لــەالیــەك کلیکی‬ ‫قورئانەکەی دەستی ئەردۆگانیش باشترین دابەزن بۆ ئەوەی ئیستیعابی کاردانەوە پاراستینی ئاسایشی ئیسرائیلە لە‬ ‫گەواهیدەرە بۆ ئەو کێشەیە‪ .‬لێرەشەوەیە توند و کارەسات بارەکان بکەن‪ ،‬یا ئەوەتا ناوچەکەدا‪ ،‬بەتایبەتیش کە ئەندامی‬ ‫کــە جارێکی دی کــەوتــوونــەتــەوە ژێر بۆ دەیەیەکی دیکەش هەموو شارەکانی هێزی ناتۆیە و ناتۆش بە چاوچووقانییەوە‬ ‫هەژموونی ئایدیۆلۆژیای سیاسی ئیسالمی تورکیا ئارامییان لەبەر هەڵدەگیرا و هەزاران پارێزگاری لە ئیسرائیل دەکات‪ ،‬لەالیەکی‬ ‫و مــرۆڤ بەهەموو ڕەهەندەکانییەوە کەسی دیکەش دەبوونە قوربانی‪ ،‬سومعە دیکەوە لە سەرەتای هاتنی ئەردۆگانەوە‬ ‫لــەو زیهنیەتەدا پاشەکشێ دەکــات بۆ و ناوی ئەردۆگان و حیزبەکەشی لەوانی تا ئەمڕۆ پڕۆسەی ئاڵووگۆڕی بازرگانی‬ ‫پێش خۆی باشتر نەدەبوو‪ ،‬بەتایبەتیش لەگەڵ ئیسرائیل لە هەڵکشاندا بووە و‬ ‫فەرزکردنی ئایدیۆلۆژیا‪.‬‬ ‫لەو دوڕیانەشەوە؛ بۆ ئــەوەی بێینە هەوڵەکانیان بۆ چوونە ناو یەکێتی ئەوروپا پاشەکشەی نــەکــردووە‪ .‬لەسەر ئاستی‬ ‫پشتیوانی لــە پــرســەکــانــی واڵتــانــی‬ ‫سەر خودی مەبەستەکەمانەوە‪ ،‬پشتیوانی و باشکردنی ڕەوشی ئابووری واڵت‪.‬‬

‫ناچارم وشەی “چەواشەکاری” بەکاربێنم بۆ ئەو‬ ‫ڕستەیەی بەڕێز قەرەداغی‪ ،‬ئەگینا تا هەنوکەش‬ ‫هیچ ڕێککەوتنێكی ڕەسمی و هیچ گۆڕانکارییەکی‬ ‫دەستوری و قانونی بۆ کورد لە تورکیا دابیننەکراوە‬ ‫دکتۆر عەلی قەرەداغی لە دەستەاڵتی‬ ‫ئــەردۆگــان بــەالی چاودێرانەوە جێگای‬ ‫سەرسوڕمان نییە‪ ،‬چونکە لە تــەواوی‬ ‫پرسەکاندا نەیانتوانیوە هەم بەرپرسیارانە‬ ‫و هەمیش ستراتیژیانە هەنگاو بۆ دواڕۆژ‬ ‫بنێن‪ .‬ئەگەر بڕیاربێت ئەوان بەشێك بن لە‬ ‫گەل و نەتەوە و نیشتمانی خۆیان‪ ،‬ئەرکی‬ ‫سەر شانی ئــەوان و هەموو کەسایەتی‬ ‫و حیزبە سیاسییەکانی کوردستانە‬ ‫کە بە بەرپرسیارێتیەوە لە ئایندە و لە‬ ‫ڕووداوەکـــان بڕوانن‪ .‬لــەوە تێبگەن کە‬ ‫ئەردۆگان هەڵگری ئایدیۆلۆژیایەکی دژواری‬ ‫ناڕۆشنە بۆ ئایندەی گەالنی ناوچەکە‪.‬‬ ‫ئەردۆگان‪ ،‬لەبەرچاوی ڕەشی کورددا‬

‫ئەردۆگان‪ ،‬بە بەڕێز قەرەداغیشەوە دەبێ‬ ‫ئەوە بزانن کە گەشەی ئابووری کۆمەڵێك‬ ‫مەرجی بنەڕەتی هەن‪ ،‬یەکێکیش لەوانە‬ ‫ئارامی و ئاسایشی ناوچەکەیە‪ .‬وازهێنانی‬ ‫پەکەکە لە کاری چەکداری بەر لەوەی‬ ‫خزمەت بە خەڵكی کوردستان بکات‪،‬‬ ‫خزمەتی بە حیزبی عەدالە و تەنمیە کرد‬ ‫بەوەی کە دەرفەتی دایە ئەو حیزبە بە‬ ‫ئارامی کار لەسەر پەرەپیدانی ئەژەندای‬ ‫ئابووری واڵت بکەن‪ ،‬ئەگینا زۆر ئاسان‬ ‫بوو هەموو بەرژەوەندییە ئابوورییەکانی‬ ‫تورکیا بخرێنەوە بەر چارەنوسی نادیاری‬ ‫توندوتیژی لەالیەك‪ ،‬هەتانەوە سەر خەتی‬ ‫هێزی سەربازی تورکی لەالیەك و ئەگەری‬

‫عەرەبیشەوە تا ئەمڕۆ تورکیا بێجگە لە‬ ‫بەهێزکردنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و هەوڵدان‬ ‫بۆ بەهێزکردنی هەیمەنەی خۆی چیدیکەی‬ ‫کردووە؟ مەگەر ئاڵۆزی و پاشاگەردانی‬ ‫واڵتــانــی عــەرەبــی ناوچەکە ڕۆژ بــەڕۆژ‬ ‫لە هەڵکشاندایە یا لە ئارامبوونەوە و‬ ‫ڕاوەستان؟‬ ‫ئینجا هەر لەو وتارەدا هەندێك ئاماژەی‬ ‫ترسناك و ئایدیۆلۆژیا ئامێزی تێدان کە‬ ‫جێگای تێڕامان و وردبوونەوەن‪ .‬لەالیەك‬ ‫بەڕێز قەرەداغی ناوی باکووری کوردستان‬ ‫بەهیچ جۆرێك ناهێنێت و بەناوی ناوچەی‬ ‫خۆرهەاڵت باسی دەکات‪ .‬لەالیەکی دیکەوە‬ ‫باس لــەوە دەکــات کە الیــەق نییە هیچ‬

‫لە سەرەتای هاتنی ئەردۆگانەوە تا ئەمڕۆ پڕۆسەی ئاڵووگۆڕی‬ ‫بازرگانی لەگەڵ ئیسرائیل لە هەڵکشاندا بووە و پاشەکشەی‬ ‫نەکردووە‬

‫حیزبێك یا هێزێکی کوردی پشتیوانی لە‬ ‫حیزبە نەژادپەرستەکان بکات‪ .‬ئەم قسانە‬ ‫بەتەواوەتی ئاماژەن بۆ ئەوەی کە بەڕێز‬ ‫قــەرەداغــی بەهیچ جۆرێك لەبەرچاوی‬ ‫ڕەشی ئەردۆگان باوەڕی بە هەرێمێك نییە‬ ‫بەناوی کوردستان لە تورکیا‪ ،‬لەالیەکی‬ ‫دیکەشەوە پێی وایە هێزە کوردییەکانی‬ ‫باکووری کوردستان کەوتوونەتە ڕیزی‬ ‫حیزبە نەژادپەرستەکانەوە‪ ،‬کە ئەمەش‬ ‫هیچ بنەمایەکی تەندروستی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چونکە کوردەکان بەهەموو هێزیانەوە‬ ‫دابەزیونەتە ملمالنێی هەڵبژاردنەکان‪،‬‬ ‫ئێستا هەدەپ هێزی ڕکابەری سەرەکی‬ ‫ئەردۆگانە لە شارەکانی باکوور‪ ،‬بۆیە بۆ‬ ‫بەڕێز قەرەداغی واباشتر بوو کوردەکان‬ ‫چارەنوسی خۆیان بدەنە دەست (ئوستاذ)‬ ‫ئــەردۆگــان و بــۆ ســەدەیــەکــی دیکەش‬ ‫بیانخاپێنێت‪.‬‬ ‫لـــەوەش خراپتر‪ ،‬بــەڕێــز قــەرەداغــی‬ ‫پشتیوانی پڕۆسەی جینۆسایدکردنی‬ ‫ئەرمەنییەکانی قۆستۆتەوە و کردوویەتی‬ ‫بە بەهانە بۆ لێدانی هەدەپە و هاندانی‬ ‫کورد لە باکوور بۆ دەنگدان بۆ ئەردۆگان‪.‬‬ ‫لەالیەك ئەو بڕوبیانۆیانەی بۆ لەناوبردنی‬ ‫ئەرمەنییەکان دەیهێنێتەوە هەموویان‬ ‫وەاڵمــیــان دراوەتــــــەوە‪ ،‬لەپێشەوەی‬ ‫هەمووشیانەوە ئەگەر فــەوزای جەنگی‬ ‫جیهانی یەکەم بەهانە بێت بۆ لەناوبردنی‬ ‫دەیان هەزار خەڵکی سڤیل و ژن و منداڵ‪،‬‬ ‫خۆ جەنگی عێراق و ئێرانیش دەکرێت‬ ‫بەهانە بێت بۆ لەناوبردنی دەیان هەزار‬ ‫خەڵکی سڤیل و ژنــو منداڵی کــورد‪.‬‬ ‫پــێــوەرەکــان زۆر نالۆژیك و ئــاڵــۆزن‪،‬‬ ‫پێویست بوو بەڕێز قەرەداغی زۆر لەوە‬ ‫ورد تر لەو پرسانە بکۆڵێتەوە‪ .‬ئینجا‬ ‫کۆماری تورکیا بەهەموو پێوەرەکان‬ ‫میراتگری هەم دەوڵەتی عوسمانییە و‬ ‫هەمیش میراتگری حکومەتەکەی الوە‬ ‫تورکەکانە کە لەژێر هەیمەنەی ئەوانەوە‬ ‫جینۆسایدی ئەرمەنییەکان ڕوویدا‪.‬‬ ‫لەکۆتاییدا بەڕێز قەرەداغی بە وشەیەکی‬ ‫یەقین ئامێز باس لەوە دەکات کە دان‬ ‫بەمافەکانی کورد لە تورکیادا نرابێت و‬ ‫دەڵێت (وتم االعتراف بالحقوق المشروعة‬ ‫للشعب الکوردي)‪ .‬بەداوای بووردنەوە من‬ ‫ناچارم وشەی “چەواشەکاری” بەکاربێنم‬ ‫بۆ ئەو ڕستەیەی بەڕێز قەرەداغی‪ ،‬ئەگینا‬ ‫تا هەنوکەش هیچ ڕێککەوتنێكی ڕەسمی‬ ‫و هیچ گۆڕانکارییەکی دەستوری و قانونی‬ ‫بۆ کورد لە تورکیا دابیننەکراوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫هەیە واقیعی بەهێزی و وشیاربوونەوەی‬ ‫خەڵکی کوردستانە و ئەقاڵنیەتێکی‬ ‫لـــەڕاددە بـــەدەری ســەرانــی کــوردە لەو‬ ‫پارچەیە لەپێناو گەیشتن بە مافەکانیان‬ ‫و ناچارکردنی ئەردۆگان و حیزبەکەی بۆ‬ ‫چۆکدادان لەبەردەم مافی ڕەوای خەڵكی‬ ‫کوردستان‪ ،‬بێگومان بە ڕەچاوکردنی‬ ‫بەرژەوەندیی خۆیان و فشاری نیودەوڵەتی‬ ‫و ئاڵۆزیی ناوچەکە و ترس لەدابەشبوونی‬ ‫واڵت و کۆمەڵێك فاکتەری دی‪ .‬جگە‬ ‫لەوەش هەر بۆ بەرچاوی بەڕێز قەرەداغی‬ ‫خــۆ ئــەردۆگــان دەســتــی لــە کوشتنی‬ ‫خەڵکی سڤیل نەپاراستووە‪ ،‬کۆمەڵکوژی‬ ‫ڕۆبۆسکێش باشترین بەڵگەیە کە ‪٣٥‬‬ ‫کەسی تیادا بوونە قوربانی‪ ١٩ ،‬کەسیش‬ ‫لەوانە منداڵی چاوگەشی خەڵکی ئەو‬ ‫ناوچەیە بوون‪.‬‬ ‫ئەمانە بەشێکن لە پاشاگەردانی و‬ ‫هەژموونی ئایدیۆلۆژیا بەسەر یەکێك لە‬ ‫کەسایەتییە هەرە ناودارەکانی ئیسالمیی‬ ‫کــورد لــە ڕۆژهــەاڵتــی نــاوەراســت‪ ،‬کە‬ ‫نەیانتوانیوە لەچوارچێوەی ستراتیژیەتێکی‬ ‫ئیسالمییانە و کوردانە بجوڵێنەوە و ببن‬ ‫بە بەشێك لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی‬ ‫کــورد و بە گەواهیدەر لەسەر مێژووی‬ ‫ئێستا و ئایندەی خەڵکی کوردستان‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە هەڵوێستانە شایەنی ئەوەن کە‬ ‫ئیسالمییەکان هەڵوەستەی لەسەربکەن و‬ ‫بیکەن بە هۆکارێك بۆ بەخۆداچوونەوە‪.‬‬