519

‫ئەندامێكی لیژنەی دارایی پارلەمانی عیراق‪:‬‬

‫ناردنی بودجەی مانگی پێنج بۆ هەرێم‪،‬‬ ‫تەنیا واژۆی عەبادی ماوە‬

‫‪4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )519‬دو شةممة ‪2015/6/8‬‬

‫نوێنەرانی كورد لە پارلەمانی توركیادا بوون بە دووهێندە‬

‫كورد بەربەستی كودەتاچییەكانی تێكشكاند‬

‫"خەونی هێنانەوەی سیستمی سەرۆكایەتی لە توركیا كۆتاییهات"‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬دوێنێ ‪ 2015/6/7‬هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی توركیا ئەنجامدراو تێیدا بۆ یەكەمینجار‬ ‫لە مێژووی ئەو واڵتەدا‪ ،‬كورد توانی وەكو پارتێكی‬ ‫سەربەخۆ‪ ،‬بەربەستی ‪%10‬ی هەڵبژاردنەكان ببڕێت‪،‬‬ ‫كە لە دوای كودەتای ساڵی ‪ ،1980‬لە دەستوری‬ ‫ئەو واڵتــەدا ئەو بەربەستە دانــرا‪ .‬هاوكات پارتی‬ ‫دیموكراتی گــەالن (هــەدەپــە) توانی سەركەوتنی‬ ‫گەورە تۆماربكات‌و بەپێی ئەنجامە بەراییەكانیش‬ ‫زیاتر لە ‪ 75‬كاندیدی گەیاندە پارلەمانی توركیا‪.‬‬ ‫هەروەك ئاك پارتیش توانی زۆرینەی دەنگەكانی ئەو‬ ‫هەڵبژاردنە بەدەستبهێنێت‪ ،‬بەاڵم رێژەی دەنگەكانی‬ ‫نەگەیشتە ئەو رێژەیەی كە بتوانێت بە تەنیا حكومەت‬ ‫پێكبهێنێت‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچونی چاودێرانی سیاسیش‪ ،‬ئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنەكان‪ ،‬رێگر دەبێت لەوەی كە ئاك پارتی‪،‬‬ ‫بتوانێت دەستور بە ئاسانی هەمواربكاتەوەو سیستمی‬ ‫سیاسیی توركیا لە پارلەمانییەوە بكاتە سەرۆكایەتی‪.‬‬ ‫هـــەروەك ســەاڵحــەدیــن دەمــیــرتــاش‪-‬یــش ل ــەدوای‬ ‫ئاشكرابونی ئەنجامە بەراییەكان جەختی لەوەكردەوە‪،‬‬ ‫كە كۆتاییان بە خەونی سیستمی سەرۆكایەتی هێنا‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬مەال بەختیار سەروتاری ئەم ژمارەیەی‬ ‫"چاودێر"ی لەسەر ئەو سەرکەوتنە مێژوییەی هەدەپە‬ ‫نوسیوە‪ .‬هەروەک ناوبراو لە چەند رۆژی رابردودا‬ ‫بۆ پشتیوانی هەدەپە سەردانی شاری ئامەدی کردو‬ ‫پێش هەڵبژاردنیش پێشبینی کردبو کــــە هــەدەپــە‬ ‫(‪ %١٢‬بۆ ‪)%١٣‬ی دەنگەکان بەدەست دەهێنێت‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە (‪)٣‬دا دەخوێننەوە‬

‫دوای بردنەوە‪ ،‬هەدەپەو‬ ‫توركیا بەرەو كوێ‌؟‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫هەڵبژاردنی ئەمجارەی توركیاو دروستكردنی پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‬ ‫و سەرنجامی هەڵبژاردنەكان‪ ،‬دوو مانگ زیاترە‪ ،‬لێكدانەوەی هەمە جۆری لەگەڵ‬ ‫خۆیدا‪ ،‬وروژاند؛ لێكدانەوەكان لەگەشبینیەوە‪ ،‬بۆ مامناوەجی‪ ،‬هەتا دەگەیەندرایە‪،‬‬ ‫رەشبینیش؛ هەقوایە گەشبینیەكان‪ ،‬سەرەنجامەكە هانیان نەدات لەخۆیان بایی‬ ‫بن‪ ،‬بەاڵم رەشبینیەكان‪ ،‬زۆربەیان الدەدەن‌و بای دەدەن‌و هەوڵیش دەدەن ببنە‬ ‫پایزە برا!!‬ ‫بردنەوەی هەڵبژاردنەكان كاریگەریەكەی تەنها پراگماتیی نیە‪ .‬بەڵكو هاوكێشە‬ ‫مێژووییەكانیشی گــۆڕی‪ .‬گۆڕینی ئەم هاوكێشانە‪ ،‬پێویستە رەهەندەكانی‬ ‫بخوێندرێتەوەو هەوڵیش بدرێ‌‪ ،‬گونجاوترین سودی لێوەربگیرێ‌‪ .‬بۆ ئەوەی سودە‬ ‫گونجاوەكەش‪ ،‬بەوردی‪ ،‬لەروانگەی خۆمانەوە باسبكەین‪ ،‬بیروڕامان لەم كاتەدا‪،‬‬ ‫رون دەكەینەوە‪.‬‬

‫هاوسەرۆکانی هەدەپە لەکاتی راگەیاندنی سەرکەوتندا‬

‫مەال بەختیار لە سەروتاردا‪:‬‬ ‫الی هەندێ‌ الیەن‪ ،‬هەڵوێستی یەكێتی‪ ،‬بۆ‬ ‫سەرخستنی دیموكراسی سەرانسەری توركیاو‬ ‫پشتیوانی بێ‌ ئەمالو ئەوالی هەدەپە‪ ،‬هێشتا‬ ‫پێویستی بەرونكردنەوەیە‬ ‫لەناخەوە پێم خۆشە‪ ،‬هەدەپە دەرفەتێكی‬ ‫باش بدەن بەدانوستانێكی بەرپرسانە لەگەڵ‬ ‫ئاكەپەداو پەلە نەكەن لەگەڵ الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆندا پەیمان ببەستن‬ ‫باسێك لەمەڕ یەشار‬ ‫کەمال و خەاڵتی‬ ‫نۆبڵی ئەدەبیات‬

‫حه‌اڵڵ و حه‌رام وه‌ك‬ ‫چه‌كێكی سیاسی الی‬ ‫ئیخوان و یەکگرتوو‬ ‫بەکر شوانی‬

‫محەمەد کەمال‬

‫یەكەم‬ ‫كێشەی كوردو هاوكێشەكان‬ ‫ێ‬ ‫كاتێك باسی بردنەوەی هەدەپە دەكەین‪ ،‬كە هاوكێشەكان دەگۆڕێ‌‪ ،‬دەب ‌‬ ‫بشپرسین‪ :‬هاوكێشە‪ ،‬لەناو كام كێشە؟ هەڵبەتە كێشەی سەرەكی‪ ،‬الوازی‬ ‫پرۆسەی دیموكراسی توركیایە‪ ،‬لەچارەسەركردنی ناكۆكییە بنچینەییەكانی‬ ‫واڵتەكە‪ .‬لەو واڵتــەدا‪ ،‬نیو هــەزارە زیاترە‪ ،‬تورك وەكو نەتەوە‪ ،‬حوكمڕانە‪.‬‬ ‫لەسەدەكانی ناوەڕاستەوە بۆ جیهانگیری‪ ،‬دەسەاڵت‪ ،‬سیستەم‪ ،‬یاسا‪ ،‬ئاساییش‌و‬ ‫سوپای واڵتەكەیان پاوانی نەتەوەیی تورك كراوە‪ .‬كوردو گەالنی توركیا‪ ،‬هەمیشە‪،‬‬ ‫نەك لەپەراوێزدا بون‪ ،‬بەڵكو هەتا هەنوكەش‪ ،‬جگە لەپێشێلی مافە سیاسی‌و‬ ‫ێ قەدەغەكراوە‪ .‬ئەمە كێشەی هەرە‬ ‫دیموكراسیەكانیان‪ ،‬زمانی زگماكیشیان لـ ‌‬ ‫سەرەكی واڵتی توركیایە‪.‬‬ ‫ێ پێوەلكێندراوی‬ ‫پەیوەند لەگەڵ ئەم كێشەیەدا‪ ،‬لەناو واڵتانی بەزۆرەملـ ‌‬ ‫كوردستان‪ ،‬كێشەی كورد‪ ،‬بەراورد لەگەڵ گەالنی دیكەی توركیا‪ ،‬عیراق‪ ،‬سوریاو‬ ‫ئێران‪ ،‬هەمیشە لەكێشە گەرمەكان بووەو گڕوتینەكەی هەرگیز دانەمركاوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی بەدرێژایی مێژوو‪ ،‬داگیركەرانی كوردستان نەیانزانیوەو زمانی دیموكراسیان‬ ‫گۆی مرۆڤایەتی نەكردووە‪ ،‬ئەوەیە كە لــەدوای شكستی هەر بزوتنەوەیەكی‬ ‫چەكداری كوردستانی‪ ،‬لەخۆیان بایی بون‌و زوڕنای كۆتایی هاتنی هەتا هەتای‬ ‫كوردایەتییان‪ ،‬ژەنیوە‪ .‬بەردەوامیش‪ ،‬بۆچونەكانیان كورتی هێناوە‪.‬‬ ‫باكور‪ ..‬لەكۆتایی سییەكان‪ ،‬دوا راپەڕینی چەكداری دامركایەوە‪ .‬دوای نیو‬ ‫سەدە‪ ،‬بوژایەوە‪ .‬بەاڵم بوژانەوەكەی ئەمجارە‪ ،‬لەساڵی ‪1984‬وە‪ ،‬هەمدیس‬ ‫دوبارەكردنەوەی رەوتی مێژوویی خەباتی چەكداری بوو‪ .‬لەدوای كۆتاییهاتنی‬ ‫جەنگی ساردو لەبەر رۆشنایی گۆڕانكاریەكانی‪ ،‬بەرە بەرە‪ )p.k.k( ،‬ئەم‬ ‫رەوتەیان‪ .‬لەخەباتی شاخەوە بۆ شار گۆڕی لەشاریشەوە‪ ،‬لەنەرمە ناڕەزاییەوە‪،‬‬ ‫بەرەو گەرمە خۆپیشاندان؛ ئینجا بەشداری هەڵبژاردنەكانی شارەوانیەكان؛‬ ‫برەوەكە گەیەندرایە هەڵبژاردنی پارلەمان‪ ،‬هەتائێرە كاری گەورە كراوە‪ ،‬ئەم كارە‬ ‫گەورەیەش‪ ،‬هەرگیز سەرنەدەكەوت‪ ،‬ئەگەر بێت‌و (‪ )p.k.k‬پشوی شۆڕشگێڕانەی‬ ‫لەراگرتنی شەڕدا درێژنەكردایە‪ ،‬لەبەرامبەر كارە خراپەكاندا‪ ،‬هانای بۆ خەباتی‬ ‫چەكداری نەبردەوە‪ ،‬بەڵكو چەقی خەباتی مەدەنی‌و دیموكراسی‪ ،‬گواستەوە‬ ‫شارەكانی باكوری كوردستان‪ ،‬لێرەشەوە بۆ ئەنقەرەو ئەستەنبوڵ‪.‬‬ ‫كە پیالن لەئۆجەالن گێڕدرا (‪ )p.k.k‬دانی بەخۆیدا گرت‪ .‬بەڵكو ئاراستەی‬ ‫ستراتیژی خۆیشی بەرە بەرە دەگۆڕی (براڤۆ!)‬ ‫كە هەلومەرجی بابەتی لەسەرانسەری توركیادا‪ ،‬رووی كردە گۆڕانكاری‪ .‬بیری‬ ‫ناسیۆنالیستی تورك‌و توركیا نەرم نەرم دەخوسا‪ ،‬بەڕێز ئۆجەالن زوو دركی‬ ‫پێكردو ئەركی نوێیشی دیاری كرد‪ :‬بەرەو دامەزراندنی پارتی دیموكراتی گەالن‪.‬‬ ‫كەم سیاسەتمەدار هەبوو‪ ،‬بیری لەوە نەكردبێتەوە‪ ،‬ئەم بڕیارە‪ ،‬بــــــۆ‬ ‫(‪)p.k.k‬یەكی كوردستانی عەیارە بیست‌و چوار‪ ،‬سەرچڵییە ببێتە نوێنەری‬ ‫دیموكراسی گەالن‪ .‬ناهەقیش نەبون‪ ،‬ئەم بادانە‪ ،‬قبوڵكردنی ئاسان نەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خوێندنەوەی هەلومەرجی بابەتیش‪ ،‬ئازایەتی بڕیاردانی دەوێ‌‪.‬‬ ‫بــؤ‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )519‬دو شةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫وەرگرتنی قەرز لە پارلەمانەوە بۆ مینبەری مزگەوتەكان‬ ‫بەرپرسێكی ئەوقاف‪ :‬پێویستە وەزیری ئەوقاف سنورێك بۆ بەحزبیكردنی مزگەوتەكان دابنێت‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫پەسەندكردنی یاسای قەرزی دەرەكی‬ ‫لەالیەن پارلەمانی كوردستانەوە مشتومڕی‬ ‫دروستكردوەو لەالیەن حزب‌و فراكسیۆنە‬ ‫ئیسالمییەكانەوە بەپاساوی بونی زیادەو‬ ‫حەرامبونی هەڵمەتێكیان لەدژی دەست‬ ‫پێكردوە‪ ،‬ئەمەش بــەرای چــاودێــران‪،‬‬ ‫ئەم پرسە لەالیەن ئیسالمییەكانەوە بە‬ ‫سیاسی كراوەو بۆ بەرژەوەندی خۆیان‬ ‫بەكاری دەهێنن‌و لەالیەنە زانستییەكەی‬ ‫داماڵراوە‪ .‬هەر ئەم پاساوەش بوەهۆی‬ ‫ئـــەوەی‪ ،‬ئــەم پــرســە لــەپــارلــەمــانــەوە‬ ‫ببرێتە مینەبەری مزگەوتەكان‌و بەشی‬ ‫زۆری وتارخوێنی حزبە ئیسالمییەكان‬ ‫بۆ مەبەستی سیاسی قۆستیانەوە‪،‬‬ ‫هاوكات بەرپرسێكی وەزارەتی ئەوقاف‪،‬‬ ‫داوا دەكات سنورێك بۆ بەحزبیكردنی‬ ‫مزگەوتەكان دابنرێت‪.‬‬ ‫بەحیزبیكردنی مزگەوتەكان‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬لێپرسراوی پەیوەندییەكان‬ ‫لەوەزارەتی ئەوقاف‌و كاروباری ئاینیی‬ ‫حكومەتی هەرێم‪ ،‬لەنوسینێكدا لەپەیجی‬ ‫تایبەتی خۆی لەفەیسبوك‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەكردوە‪ ،‬رۆژی هەینی رابردو زۆربەی‬ ‫وتارخوێنی مزگەوتەكانی كوردستان‪ ،‬كە‬ ‫ئەندام‌و الیەنگری حزبە ئیسالمییەكانن‪،‬‬ ‫لەبیریان چو‪ ،‬فەرمانبەری حكومەت‌و‬ ‫نوێنەری وەزارەتی ئەوقافن‪ ،‬بەبێ گوێدانە‬ ‫هەڵوێستی یەكێتیی زانــایــان‌و دەنگی‬ ‫زۆریــنــەی پارلەمانتارانی كوردستان‪،‬‬ ‫خۆیان كردە پسپۆڕی ئابوری‌و دارایی‌و‬ ‫دەستخۆشیان لەپارلەمانتاری فراكسیۆنە‬ ‫ئیسالمییەكان كرد‌و هەندێكیشیان هەر‬ ‫لەئێستاوە لەمینبەری مزگەوتەكانەوە‬

‫بانگەشەی حزبیان دەكرد بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫داه ــات ــو دەیـــانـــوت خــەتــای خەڵكە‬ ‫دەنگی نــەداوە‪ ،‬بەپارلەمانتارانی حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان‪.‬‬ ‫مەریوان نەقشبەندی‪ ،‬داواشدەكات‪،‬‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف لەسەرتاسەری هەرێم‬ ‫ئەم بەحزبیكردنەی مزگەوتەكان‌و وتاری‬ ‫هەینی مــزگــەوتــەكــان قبوڵ نەكەن‌و‬ ‫پێویستە وەزیــری ئەوقاف ئاستێك بۆ‬ ‫ئەو وتارخوێنانە دابنێت‪ ،‬كە مزگەوت‌و‬ ‫مینبەرەكانی مــزگــەوت بۆ مەبەستی‬ ‫حزبی‌و بانگەشەی حزبایەتی بەكاردێنن‪.‬‬ ‫‪ 5‬ملیار دەبێتە ‪ 12‬ملیار دۆالر‬ ‫الیــخــۆشــیــەوە‪ ،‬پسپۆڕێكی ئابوری‬ ‫بــە»چــاودێــری» راگــەیــانــد‪ ،‬كاتێك‬ ‫قــەرزی دەرەكـــی دەكــرێــت‪ ،‬ئــەو واڵتە‬ ‫سەربەخۆبێت‪ ،‬بەاڵم هەرێمی كوردستان‬ ‫دەیەوێت ئەو قەرزەبكات‪ ،‬سەربەخۆنییە‪،‬‬ ‫ئەگەری هەیە‪ ،‬حكومەتی ناوەند كێشەی‬ ‫زۆری بۆ دروستبكات‪ ،‬ئەمەش الیەنی‬ ‫سەرەكی خراپی وەرگرتنی قەرزەكەیە‪،‬‬ ‫لەروی ئابوریشەوە لەوانەیە دواتر زیادەی‬ ‫زۆری بچێـتەسەر‪ ،‬چونكە ئەو (‪ )5‬ملیار‬ ‫دۆالر‪ ،‬ئەگەر لــە(‪ )5‬ساڵدا بیداتەوە‪،‬‬ ‫دەبێـتە (‪ )12‬ملیار دۆالر‪.‬‬ ‫د‪.‬محەمەد رەئوف‪ ،‬وتیشی «الیەنی‬ ‫باشی وەرگرتنی قەرزەكەش ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫بتوانرێ ئەو پڕۆژانە دیاربن‪ ،‬كە بۆی‬ ‫بەكاردەهێندرێت‪ ،‬واتە پڕۆژەكان‌و بڕی‬ ‫پارەكان دیاریكراوبن»‪.‬‬ ‫سودی بۆ هەرێم هەیە‬ ‫الی خــۆشــیــەوە‪ ،‬ســەرۆكــی پێشوی‬ ‫لیژنەی دارایـــی‌و ئــابــوری پارلەمانی بانكی ناوەندی عیراقەوە بیكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەسەر فراكسیۆنی یەكێتی‪ ،‬ئەگەر حكومەتی هەرێم گەیشتبێتە ئەو‬ ‫بۆ «چاودێر»ی رونــكــردەوە‪ ،‬هەرێمی ئاستەی متمانەیەكی وای پەیداكردبێت‪،‬‬ ‫كوردستان بەپێی یاسا دەبێت لەرێگەی قەرزی پێبدرێت‪ ،‬بەهەنگاوێكی گرنگی‬

‫نوسەرێك‪ :‬یەكگرتوی ئیسالمی بۆ كاری حزبی‌و بەناوی مەال‬ ‫عوزێرەوە بەرێژەی سوی (‪ )%9‬قەرزی لەبانكی رافیدەین وەرگرتوە‬

‫شارەزایەكی بواری ئابوری‪ :‬ئەگەر حكومەتی هەرێم‬ ‫گەیشتبێتە ئەو ئاستەی متمانەیەكی وای پەیداكردبێت‪،‬‬ ‫قەرزی پێبدرێت‪ ،‬هەنگاوێكی گرنگە‬ ‫فەرمانبەرانیش بەكاربهێنرێت‪ ،‬كارێكی‬ ‫دادەنێم‪.‬‬ ‫د‪.‬ئاراس حسێن دارتاش‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬باشە‌و لەبەرژەوەندی خەڵك دەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬ئەوانەی گومانیان‬ ‫ئــەگــەر ئــەو قـــەرزە بــۆ دابینكردنی‬ ‫پــێــداویــســتـی‌و دابــیــنــكــردنــی موچەی لەوەرگرتنی قەرزەكە هەیە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬

‫خۆشیان لەحكومەتی هەرێمدا بەشدارن‪،‬‬ ‫لەشوێنە هەستیارەكاندان دەتــوانــن‬ ‫چــاودێــری بــكــەن‪ ،‬تــا بــەرژەوەنــدیــی‬ ‫هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەو واڵتانەدا‬ ‫تێكەاڵوبێت‪ ،‬كە ئێستا كۆمپانیاكانیان‬ ‫كاری دەرهێنانی نەوت دەكەن‪.‬‬ ‫حەاڵڵ‌و حەرام بۆ مەرامی سیاسی‬ ‫لـــــەبـــــارەی رەخـــــنـــــەی حــزبــە‬ ‫ئــیــســامــیــیــەكــانــەوە‪ ،‬كــە پێیانوایە‬ ‫وەرگرتنی قەرزی دەرەكی لەبەر ئەوەی‬ ‫سودی دەچێـتەسەر حەرامە‪ ،‬نوسەرێك‬ ‫لەوتارێكدا كە لەالپەڕە (‪)3‬ی پاشكۆی‬ ‫روانـــگـــە‌و رەخــنــەی ئـــەم ژمــارەیــەی‬ ‫«چاودێر»دا باڵوكراوەتەوە نوسیویەتی‬ ‫«كێشە لەوێدایە‪ ،‬لە كۆمەڵگەیەكی‬ ‫ئاینخوازدا‪ ،‬ئــەم چەمكە ئاینییە بۆ‬ ‫مەرامی سیاسی بەكاربێت‪( ،‬االخــوان‬ ‫المسلمون) دەورێكی بەرچاویان هەبوە‪،‬‬ ‫لەبەكارهێنانی ئاین بۆ مەرامی سیاسی‬ ‫خۆیان»‪.‬‬ ‫محەمەد كــەمــال‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی كوردیش بەدەر نییە‬ ‫لەم گەمەی حەاڵڵ‌و حەرامەو بەكارهێنانی‬ ‫ئاین‪ ،‬دەیــانــەوێ لــەروی ئاینییەوە بۆ‬ ‫مــەرامــی سیاسی دژایــەتــی حكومەت‌و‬ ‫یەكێتی‌و پــارتـی‌و گــۆڕان بكەن‪ ،‬وای‬ ‫پیشان بدەن ئەوانە حیزب گەلێكی دژە‬ ‫دینن‪ ،‬لەكاتێكدا قــەرەزاوی خۆی وەك‬ ‫موفتی ئیخوان كاتێك سەرۆكی لیژنەی‬ ‫ئیفتای ئەوروپی بو‪ ،‬لەفەتوای دەورەی‬ ‫چوارەمی (‪)1999/10/31‬دا فتوای داوە‪،‬‬ ‫قەرزكردن بۆ زەرورەت لەبانكی سوخۆر‬ ‫حەاڵڵەو یەكگرتوی ئیسالمی خۆشی‬ ‫پێشتر سوی لەسەدا (‪)%9‬ی بۆ كاری‬ ‫حزبی بەناوی مەال عــوزێــرەوە قەرزی‬ ‫لەبانكی رافیدەین وەرگرتوە‌و حەاڵڵ بوە‪.‬‬

‫تەواوکەری سەنگەری دیموكراسی لەكوێی ئەم ناوچەیەو جیهان بێ‌‪،‬‬ ‫سەروتار هەڵوێستی یەكێتی لەوێ‌‪ ،‬رەنگی سەوزی رشتووەو دەڕێژێ‬

‫زیاتر لەوەش‪ ،‬ئازایەتی بەرپرسیارێتی‬ ‫دەوێ‌‪ ،‬كە هەم ئۆجەالن‌و‪ ،‬هەم بەدەپەو‪،‬‬ ‫هەم (‪ )p.k.k‬لەو ئاستەدا بون‪ ،‬ئازا‬ ‫بن لەبڕیاردان‌و‪ ،‬ئازاش بن لەهەڵگرتنی‬ ‫بەرپرسیارێتی (براڤۆ)‪.‬‬ ‫ئــەمــانــە نـــەهـــاتـــن‪ ،‬لــەگــۆڕیــنــی‬ ‫ئاراستەكەدا‪ ،‬لەهێزێكی كوردستانیەوە‬ ‫بۆ هێزێكی ســەرانــســەری توركیایی‪،‬‬ ‫تۆمەت بۆیەكتر هەڵبەستن‌و لەستراتیژی‬ ‫چەكداری كوردستانیشدا‪ ،‬دۆگم نەبون‪.‬‬ ‫فشاری هیچ الیەكیشیان نە لەباكورو نە‬ ‫لەرۆژئاوادا‪ ،‬قبوڵ نەكرد‪.‬‬ ‫دوەم‬ ‫كێشەی توركیاو گۆڕانكارییەكان‬ ‫تــوركــیــا‪ ،‬هــەتــا هاتنە ســەر كــاری‬ ‫ئاكەپە‪ ،‬جگە لەسەپاندنی فەلسەفەی‬ ‫شۆڤێنیەتی توركخوازی‪ ،‬بیریان لەرێگەی‬ ‫دیكە نەدەكردەوە‪ ..‬تەنها كودەتا دوای‬ ‫كودەتا نەبێ‌!!‬ ‫دوای هاتنی ئاكەپەو خولی دوەمی‬ ‫هــەڵــبــژاردن‪ ،‬بەئەسپایی سیستەمی‬ ‫كەمالیستیان گــــۆڕی‌و گــۆڕانــكــاری‬ ‫باشیشیان لــەدەزگــا هەستیارەكانی‬ ‫توركیا‪ ،‬وەكو كەمكردنەوەی دەسەاڵتی‬ ‫سوپا لەحوكمڕانی‌و ئاساییشی واڵتدا؛‬ ‫گۆڕینی هەندێك یاساو پەسەندكردنی‬ ‫یــاســای نـــوێ‌‪ .‬كـــردنـــەوەی چەندین‬ ‫پەنجەرەی هەناسەی ئــازادی چاالكی‬ ‫سیاسی‌و روناكبیری لەتوركیا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەباكوردا‪...‬تاد‪.‬‬ ‫ئەم خولە‪ ،‬بۆ ئاكەپە‪ ،‬چوارەمین‬ ‫تاقیكردنەوەیە‪ ،‬بەاڵم لەناو هاوكێشەی‬ ‫نوێ‌‌و لەبەرامبەر دەیان كورسی نوێی‬ ‫پارلەمەنتارانی كـــوردو الیەنەكانی‬ ‫دیــكــەشــدا‪ .‬الم وایـــە‪ ،‬لــەچــوار ساڵی‬

‫دڵنیام لەخۆیان بایی نابن‌و بێباكی‬ ‫نابێتە هاوڕێیان‪ .‬بەاڵم ئەقڵی سیاسیم‬ ‫نایخوێنێتەوە راستترین بڕیاریان لەگەڵ‬ ‫ئاكەپەدا چی دەبێ‌‪.‬‬ ‫لەناخەوە پێم خۆشە‪ ،‬دەرفەتێكی‬ ‫باش بدەن بەدانوستانێكی بەرپرسانە‬ ‫لەگەڵ ئاكەپەدا‪ .‬پەلە نەكەن لەگەڵ‬ ‫الیــەنــەكــانــی ئــۆپــۆزســیــۆنــدا پەیمان‬ ‫ببەستن‪ .‬ئەم الیەنانەی ئۆپۆزسیۆن‪،‬‬ ‫وەكو سونیەكانی عیراق‪ ،‬هەمیشە زیان‌و‬ ‫تاوانیان بەرامبەر دیموكراسی‌و كورد‬ ‫كردووە‪ .‬تكایە وریایان بن!!‪.‬‬

‫سوربوبێ‌ لەسەر دیموكراسی‌و پشتیوانی‬ ‫خەباتی رزگاری نەتەوەكەمان‪ ،‬بێگومان‬ ‫لــەســەردەمــی جیهانگیریداو لەهاتنی‬ ‫شەپۆلەكانی دیموكراسی لەرۆژئاواوە‪،‬‬ ‫بەرەو رۆژهەاڵت‪ ،‬لەهەزارەی سێهەمدا‪،‬‬ ‫لەسەر رێبازی دیموكراسی بــەردەوام‬ ‫دەبێ‌‪.‬‬ ‫ئــەم هەڵوێستە‪ ،‬لــەم هەلومەرجە‬ ‫جیهانیەدا‪ ،‬لەكوێی هاوكێشەكانەوە‪،‬‬ ‫بنەوانی هەڵوێستی هەڵبەستووە؟‬ ‫ئـــایـــە‪ ..‬نــاكــۆكــی ســیــاســی قــوڵ‬‫دەكەینەوە؟‬ ‫ئایە‪ ..‬دژایەتی نەتەوایەتی‪ ،‬زیاد‬‫دەكەین؟‬ ‫ئایە‪ ..‬ئاساییشی واڵتانی ئیقلیم تێك‬‫بەردەدەین؟‬ ‫ئـــایـــە‪ ..‬مــەبــەســتــمــانــە شـــەڕی‬‫پێشمەرگانە بەردەوام بێ‌؟‬

‫لەم سۆنگەیەوە‪ ،‬بیری دەخەینەوە‬ ‫رابــــــوردودا‪ ،‬هــەنــگــاوی كــاریــگــەر بۆ‬ ‫دانوستاندن لەگەڵ (‪ )p.k.k‬نراباو كە‪ :‬باشوری ئەفریقیا‪ ،‬پێش ئازادكردنی‬ ‫چارەسەری باش دۆزرابا‪ ،‬رەنگبوو‪ ،‬ئەم ماندێالو دوای ئازادكردنی‪ ،‬سیستەمی‬ ‫پرۆژە سیاسییە نوێ‌ چەشنەی هەدەپە‪ ،‬سیاسی‌و پرۆسە دیموكراسیەكەی‪ ،‬بەرەو‬ ‫ساڵەهای تر‪ ،‬دوای رێكەوتنی (‪ )p.k.k‬كام بەستێنی سیاسی لەنگەری گرت؟‬ ‫و (ئاكەپە) دواكەوتبا‪ .‬یان هەر روی باشوری ئەفریقیا‪ ،‬كۆتایی یەكجارەكی‬ ‫بەكێشەكانی هــات‌و برینە قوڵەكانی‬ ‫نەدابا‪.‬‬ ‫ئێستا‪ ،‬ئـــەوەی رۆشـــت رۆیــشــت‪ ،‬ساڕێژكرد‪ ،‬یان خراپتر بوو؟‬ ‫حكومەت نییە لەسەر ئەرز‪ ،‬ئازادی‬ ‫هەدەپە گەمەكەی باشكرد‪ .‬گەمەكە‪،‬‬ ‫لەروی رێژەی دەنگدانەوە‪ ،‬زیانی ئاكەپەو زەوت كردبێ‌‪ ،‬یان سنوری بۆ ئازادی‬ ‫ێ دانــابـێ‌‪ ،‬گــرەوی لەمێژوو بردبێتەوە‪.‬‬ ‫قازانجی هەدەپەیشی تیا بوبێ‌‪ ،‬وەلـ ‌‬ ‫لەرەهەندی ستراتیژیدا‪ ،‬هــەر سودی هەموو حكومەتێكیش‪ ،‬قازانجی لەوە‬ ‫پرۆسەو سیستەمی دیموكراسی گەالن‌و كردوە كە رابەرانی سیاسی‌و زیندانانی‬ ‫سێیەم‬ ‫الیەنەكانی ئازاد كردبێ‌‪ .‬دوای ئەوەش‬ ‫پێكهاتەكانی توركیای تیادایە‪.‬‬ ‫یەكێتی‌و ئەركە دیموكراسیەكان‬ ‫ئــێــســتــا‪ ،‬ئــەگــەر پــەنــدی گـــەورە راستگۆ بوبێ‌ لەگەڵ ئازادیدا‪.‬‬ ‫الی هــەنــدێ‌ الیــــەن‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫ئ ــەم ســەركــەوتــنــەی دیــمــوكــراســی‬ ‫لەسەردەمی شۆڤێنیەتی توركیاو هەتا‬ ‫رادەیەك كرانەوەی سەردەمی ئاكەپەش لــەســەرانــســەری تــوركــیــادا‪ ،‬نــاكــرێ‌ یەكێتی‪ ،‬بۆ سەرخستنی دیموكراسی‬ ‫وەربگرین‪ ،‬كام سیاسەت‌و كام هەڵوێست لەناو ئاهەنگ‌و بەرژەوەندییە ئابوریە سەرانسەری توركیاو پشتیوانی بێ‌‬ ‫راستە‪ ،‬بۆ تەواوی الیەنە سیاسیەكانی‬ ‫توركیا‪ ،‬بەتایبەتی حكومەتی دوای ئەم‬ ‫ئەم رێگایەی گرتومەتە بەر‪ ،‬لەبەر هیچ پلەو پایەیەك‪ ،‬لەترسی هیچ الیەك‌و‬ ‫هەڵبژاردنەی واڵتە دراوسێكەمان؟‬ ‫باشترین‪ ،‬پەندی مێژویی ئەوەیە كە‬ ‫دەوڵەتێك‪ ،‬دەستبەرداری نابم‪ ،‬رۆژگاریش‪ ،‬ئەم قسانەم دەسەلمێنێ‌‬ ‫ئاكەپە‪ ،‬الپەڕەیەكی سیاسی نوێتری‬ ‫پەیوەندیەكانی لەگەڵ كوردو هەدەپە‬ ‫ئایە‪ ...‬نامانەوێ‌‪ ،‬ئاشتی‌و بازاڕی‬‫هەڵبداتەوەو دڵنیابێ‌‪ ،‬لەسەرانسەری تەسكەكاندا‪ ،‬سنوردار بكرێ‌‪ ،‬دەبێ‌‪ ،‬ئەمالو ئەوالی هەدەپە‪ ،‬هێشتا پێویستی‬ ‫ئازادی ناوچەكە‪ ،‬پەرەبسەنێ‌؟‬ ‫توركیا‪ ،‬لــەكــورد نزیكتر لەئاكەپەو جــومــگــە داخـــراوەكـــانـــی ســیــاســەت‌و بەرونكردنەوەیە‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە‪ ،‬هیچی ئەوانە نییە‪.‬‬ ‫جــارێ‌‪ ..‬ئەو راستیە دەبێ‌ بزانرێ‌‪،‬‬ ‫تــەواوی هێزە دیموكراتیەكانی توركیا سیستەمی توركیا‪ ،‬لــەبــەردەم ئەركە‬ ‫نیە‪ ،‬ئەگەر الپەڕەیەكی نوێی ئاوهای نوێكانی دیــمــوكــراســی ســەردەمــەكــە سەنگەری دیموكراسی لەكوێی ئەم ئەو راستیانەشمان سەلماندووە كە دژی‬ ‫سیاسی‌و دانوستاندن‪ ،‬هەڵبدرێتەوەو بكرێتەوە‪ .‬هەتا رێــژەی ئــەو جومگە ناوچەیەو جیهان بێ‌‪ ،‬هەڵوێستی یەكێتی شەڕین‪ .‬لەگەڵ ئاشتین‪ .‬بــازاڕی ئازاد‬ ‫ئازایانە‪ ،‬لەبەر رۆشنایی گۆڕانكاریەكانی داخـــراوانـــە‪ ،‬زیــاتــر بــكــرێــتــەوە‪ ،‬پتر لەوێ‌‪ ،‬رەنگی سەوزی رشتووەو دەڕێژێ‌‪ .‬دەبوژێنینەوە‪ .‬گۆشەگیری نەتەوەیی‬ ‫كاتێكیش‪ ،‬بەشەكانی كوردستان‌و نین‪ .‬گەالنمان هەموو خــۆش دەوێ‌‪.‬‬ ‫ناوچەكەو هاوكێشەكانی خودی توركیا‪ ،‬توركیا دەچێتە پێشەوەو زیاتریش‬ ‫پـــرۆژەی سیاسی هــاوبــەش داڕێـــژرێ‌‪ ،‬لەمەترسیەكانی تەقینەوەی روداوەكانی نەتەوەكەمان‪ ،‬كەمو زۆر‪ ،‬پێویستیان كەوابێ‌‪ :‬بەكوردی‌و بەكورتی‪ ،‬یەكێتی‬ ‫بەدەنگی یەكێتی‌و تفەنگی پێشمەرگە بۆچی ئەم سیاسەت‌و هەڵوێستەی هەیە؟‬ ‫لــەحــاڵــەتــی وادا‪ ،‬دیــــارە پــرۆســەی هەناوی توركیا‪ ،‬دوور دەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫لەبەر ئ ــەوەی‪ ،‬ســەردەمــەكــە‪ ،‬جگە‬ ‫سەبارەت بەهەدەپەش‪ ،‬دوای ئەم بوبێ‌‪ ،‬درێغیمان نەكردووە‪.‬‬ ‫دیموكراسی توركیا‪ ،‬بەرەو دیموكراسی‬ ‫یەكێتی‪ ..‬لەسەردەمی پیالنگێڕەكانی لەقوڵكردن‌و فراوانبونی دیموكراسی‪،‬‬ ‫راستەقینە وەردەچــەرخ ـێ‌‪ .‬توركیاش ســەركــەوتــنــە‪ ،‬هــەقــوایــە‪ ،‬زۆر قوڵتر‬ ‫لەجاران‪ ،‬بیر لەهەنگاوەكانیان بكەنەوە‪ .‬جەمسەرو پاشكۆكانی جەنگی سارددا‪ ،‬هیچ سیاسەت‌و حكومەتێكی سەنتراڵی‬ ‫بەڕاستی دەبێتە ئیسپانیای رۆژهەاڵت‪.‬‬

‫نەتەوەیی‌و ئایینی‌و مەزهەبی‪ ،‬قبوڵ‬ ‫ناكات‪:‬‬ ‫یان‪ ..‬شەڕ بونەوە لەنێوان گەریالكانی‬‫باكوری كوردستان‌و حكومەتی توركیا‪،‬‬ ‫بەروداوی چاوەڕواننەكراویشەوە‪.‬‬ ‫یــاخــود‪ ..‬پشتیوانی پەرەسەندنی‬‫دیموكراسی بەچارەسەركردنی كێشەی‬ ‫گەالنیشەوە؟‬ ‫رێگەی سێیەم‪ ،‬لەتوركیادا‪ ،‬لەئارادا‬ ‫نەماوە‪ .‬بەدڵنیاییشەوە‪ ،‬رێگەی سێیەم‪،‬‬ ‫لەسەرانسەری رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫نامێنێ‌‪ .‬شـــەڕو سەركوتكردنیش‪،‬‬ ‫لــەدوا سەرنجامدا‪ ،‬رێگا بۆ ستراتیژی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬هەر چۆڵ دەكات‪.‬‬ ‫***‬ ‫بەپێویستی دەزانـــــم‪ ،‬ســەبــارەت‬ ‫بەخۆشم‪ ،‬وەكــو (مــەال بەختیار) لەم‬ ‫كاتەدا بڵێم‪:‬‬ ‫تەنها دوو ئامانجی گەورەم لەژیانی‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬كردومەتە دورنمای چارەنوسی‬ ‫خۆم‪.‬‬ ‫یەكەمیان‪ :‬سەركەوتنی دیموكراسی‬ ‫لەناوچەكەو بەتایبەت لەبەشەكانی‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬ ‫دوەمیشیان‪ :‬سەرخستنی رۆشنگەری‌و‬ ‫سیكۆالریزم لەباشوری كوردستان‌و‬ ‫بەشەكانی كوردستان‌و ناوچەكەشدا‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە‪ ،‬هــەرچــی ئامانجی‬ ‫تایبەتی هەیە‪ ،‬ئــابــوری‌و پلەو پایە‪،‬‬ ‫لەمێشكم‌و لەسیاسەتم‌و لــەئــاوات‌و‬ ‫لەویژدانمدا‪ ،‬دەرمهێناون‪ ،‬ئەم رێگایەی‬ ‫گرتومەتە بەر‪ ،‬لەبەر هیچ پلەو پایەیەك‪،‬‬ ‫لــەتــرســی هیچ الیـــەك‌و دەوڵــەتــێــك‪،‬‬ ‫دەستبەرداری نابم‪ ،‬رۆژگــاریــش‪ ،‬ئەم‬ ‫قسانەم دەسەلمێنێ‌‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )519‬دو شةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دواجار ئاشتیخوازان بردیانەوە‬

‫‪3‬‬

‫دەنگی كورد لە پارلەمانی توركیا بۆ دوو هێندە بەرزبۆوە‬

‫یەکێک لە بریندارانی تەقینەوەکەی ئامەد لەکاتی دەنگداندا‬

‫چاودێر ‪ -‬هێژا دڵشاد‪،‬‬ ‫بابان حەمە‪:‬‬ ‫ێ لەتوركیا‪ ،‬هەڵبژاردنی گشتیی‬ ‫دوێن ‌‬ ‫پارلەمانی بەڕێوەچوو‪ 53 .‬ملیۆن‌و ‪765‬‬ ‫هــەزارو ‪ 231‬دەنگدەر مافی بەشداریی‬ ‫پڕۆسەی دەنگدانیان بۆ ‪ 25‬هەمین خولی‬ ‫پارلەمانی توركیا هەبوەو ‪ 20‬پارتی‬ ‫سیاسی لەسەرتاسەری توركیا ركابەری‬ ‫پڕۆسەی هەڵبژاردنیان كردو جگە لەوەی‬ ‫‪ 165‬كاندیدی سەربەخۆش هەبوە‪ .‬هاوكات‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن (هەدەپە)‪،‬‬ ‫توانی رێژەی دەنگی كورد لەپارلەمانی‬ ‫توركیا بۆ دوو هێندە بەرزبكاتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی یاساكانی توركیا بێت‪ ،‬ئەو پارتە‬ ‫سیاسیەی ‪ 275‬پارلەمانتار بەدەست‬ ‫بهێنێت‪ ،‬ئەوا دەتوانێت بەتەنها كابینەی‬ ‫نوێی حكومەتی توركیا پێكبهێنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچ پارتێك نەیتوانی ئەو رێژەیە‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬بەم پێیەش ئاكپارتی‬ ‫ناتوانێت جارێكی تر بەتەنها حكومەت‬ ‫پێكبهێنێت‪ .‬لــەالیــەكــی دیــكــەشــەوە‬ ‫هەروەك سەاڵحەدین دەمیرتاش لەدوای‬ ‫هەڵبژاردنەكە رایگەیاند‪ ،‬ئەوان كۆتاییان‬ ‫بــە خــەونــی سیستمی سەرۆكایەتی‬ ‫لەتوركیا هێنا‪.‬‬ ‫چاودێرێكی پڕۆسەی دەنگدان‪:‬‬ ‫ئەگەری ساختەكردن هەبووە‬ ‫گونەی ئەسلاڵن‪ ،‬نوسەرێكی ناوداری‬ ‫كوردستانی بــاكــورە‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫چاودێری پڕۆسەی هەڵبژاردنە لەسەر‬ ‫لیستی هەدەپە‪ ،‬رۆژێك پێش پڕۆسەی‬ ‫هەڵبژاردن ئــامــاژەی بــەوەكــردبــوو كە‬ ‫دەزگــای بااڵی هەڵبژاردنەكانی توركیا‬ ‫الیەنگری ئاك پارتی كردووە‬ ‫بەپێی راگەیەنراوێكی دەزگای بااڵی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی توركیا‪ 54 ،‬ملیۆن‬ ‫پسوڵەی دەنگدەر چاپكراوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫نزیكەی ‪ 54‬ملیۆن دەنگدەر لەتوركیا‬ ‫هەیە‪ ،‬واتە نزیكەی ‪ 20‬ملیۆن پسوڵەی‬ ‫زیــادە چاپكراوە‪ ،‬ئەمەش گومانی الی‬ ‫پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان دروستكردووە‬ ‫بەوەی ئەگەر رودانی ساختەكردن دەبێت‪.‬‬ ‫لە بەشێكیتری راگەیەنراوە فەرمییەكەدا‬ ‫هاتوە كە ‪ 199‬هەزار سندوقی دەنگدان‬ ‫وەك یەدەك دانراوە‪.‬‬ ‫الی خۆشییەوە لە راگەیەنراوێكی‬ ‫هەدەپە بۆ چاودێرانی پارتەكەی لەسەر‬ ‫سندوقی هەڵبژاردنی ئاگاداركردۆتەوە‬ ‫بــــەوەی بــەهــیــچ هــۆكــارێــك لــەســەر‬ ‫سندوقەكان بەجێنەهێڵن‪.‬‬ ‫لە راگەیەنراوەكە هاتووە كە پارتەكەیان‬

‫ئاهەنگی سەركەوتن سازناكەن‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی الیەنگران‌و چاودێرانی پارتەكەیان‬ ‫ئەوانەی ئەركی چاودێریكردنی پڕۆسەی‬ ‫دەنگدانیان پێڕاسپێراوە‪ ،‬بەهیچ جۆرێك‬ ‫لەسندوقی دەنــگــدان دورنــەكــەونــەوە‬ ‫تاكو پڕۆسەی جیاكردنەوەی دەنگدان‬ ‫تەواودەبێت‪.‬‬ ‫شــایــەنــی بــاســە پــێــشــتــر كــەمــال‬ ‫كڵچدارئۆغلو سەرۆكی پارتی كۆماری‬ ‫گەل‪ ،‬رایگەیاندبو دەزگای هەڵبژاردنی‬ ‫واڵتــەكــەی الیەنگیری بۆ ئــاك پارتی‬ ‫دەكات‪ ،‬لەبەرئەوە سەقامگیری‌و شەفافی‬ ‫لەپڕۆسەی دەنگدان نەبووە‪.‬‬ ‫سەرۆكی پارتەكان پەیامی خۆیان‬ ‫هەبوو‬ ‫لەكاتی بەشداریكردنیان لەپڕۆسەی‬ ‫دەنگدان سەرۆكی پارتە سیاسەكان‌و‬ ‫سەرۆككۆمارو سەرۆكوەزیرانی توركیا‬ ‫پەیامی خۆیان هەبو‪.‬‬ ‫سەلاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەر‌ۆكی‬ ‫هـــەدەپـــە‪ ،‬لــەكــاتــی بــەشــداریــكــردنــی‬ ‫لەپڕۆسەی دەنگدان لەئیستەمبوڵ وتی‬ ‫«دەنگم لەپێناو داهاتومانە»‪.‬‬ ‫دەمــیــرتــاش لــەدرێــژەی لێدوانی بۆ‬ ‫رۆژنامەنوسان وتی «لەپێناو دیموكراسی‬ ‫و داهاتویەكی ئــازاد دەنگی خۆمم دا‪،‬‬ ‫دەدەن و لەگەڵ هەموو گوشارەكانیشدا‬ ‫ئێمە هــەوڵ دەدەیـــن هەستی ئــازادی‬ ‫بەهێزتر بكەین»‪.‬‬ ‫دەمیرتاش وتیشی» ئێمە ناتواینن‬ ‫بڵێین كە كێبەركێی هەڵبژارنەكان ئازاد‬ ‫و دادپەروەرانەدا تێپەڕیوە‪ ،‬بەلاڵم پێش‬ ‫ئەوەی سندوقەكانی دەنگدان بكرێتەوە‬ ‫‪ ،‬دڵنیان كە ئێمە سەركەوتویین هەر‬ ‫ئەنجامێكی ئەرێنی ئەم هەڵبژاردنەدا‬ ‫دەبــێــتــە رێــگــایــەك بــۆ ئــاواكــردنــی‬ ‫دەستورێكی دیموكرات و ژیانی ئازاد بۆ‬ ‫گشت گەالنی توركیا»‪.‬‬ ‫لەدوا وتەی لێدوانەكەیدا دەمیرتاش‬ ‫داوای لــەگــشــت چـــاودێـــرانـــی ســەر‬ ‫سندوقەكانی دەنــگــدان كــرد كە هەتا‬ ‫كۆتایی پڕۆسەكە ئاگاداری سندوقەكان‬ ‫بن و خاوەنداری لە دەنگەكانیان بكەن‪.‬‬ ‫لــەدوای ئاشكرابوونی رێژەی دەنگی‬ ‫پــارتــەكــان‌و سەركەوتنە گــەورەكــەی‬ ‫هەدەپە‪ ،‬سەاڵحەدین دەمیرتاش جارێكی‬ ‫دیكە پەیامی خــۆی راگــەیــان ـد‌و ئەو‬ ‫سەركەوتنەی بەسەركەوتنی دیموكراسی‬ ‫لەتوركیا وەسفكرد‪ ،‬هــەروەك ئاماژەی‬ ‫بەوەشكرد كە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان‬ ‫كۆتایی بەخەونی سیستمی سەرۆكایەتی‬ ‫لەتوركیا هێنا‪.‬‬

‫هاوسەرۆکەکانی هەدەپە لەکاتی راگەیاندنی سەرکەوتندا‬

‫نیگەرانی بو‪ ،‬نەدەبوایە رێگەبدرایە ئەو‬ ‫سەرۆككۆمار‪ :‬ئەم قۆناغە هەوێنی جۆرە روداوانــە نەخوازراوانە رویبدایە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەئاگایی خەڵك توانرا دۆخەكە‬ ‫بەرقەراربونی ئاشتی دەبێت‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا رەجەب تەیب گرژتر نەبێت»‪.‬‬ ‫ئەردۆغان لە ئیستەنبوڵ بەشداریی لە‬ ‫ئیرادەی كورد لەهەڵبژاردنی ئەمجارە‬ ‫پڕۆسەی دەنگدان كردو ئاماژەیكرد كە‬ ‫بەهێزتربوە‬ ‫رێژەی بەشداریی زۆر بووە‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچونی رۆژنامەنوسان بێت‪،‬‬ ‫وتی «تــەواوی پارتە سیاسییەكان‬ ‫لە ماراسۆنێكی بەهێزدابون بۆ ئەم بەشداریكردنی هــەدەپــە وەك پارتی‬ ‫هــەڵــبــژاردنــە‪ ،‬بێگومان تــوركــیــا لە سیاسی‌و هــەروەهــا بونی بەربەستی‬

‫دەنگەری چەپەكان‌و عەلەوییەكانیش‬ ‫ڕێژەی دەنگەكانی هەدەپە و ئاكپارتی‬ ‫كاریگەری زیاتری بۆ بەرزبونەوەی رێژەی‬ ‫بەپێی ئەنجامە بەراییەكان‪:‬‬ ‫دەنگەكانی هەدەپە هەبووە‪.‬‬ ‫لە ئامەد (دیار بەكر) هەدەپە ‪%78.4‬ی‬ ‫ئیستەمبوڵ لە س ‌‬ ‫ێ بازنەی هەڵبژاردن دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫پێكدێت‌و هەدەپە ‪ 87‬كاندیدی لەوشارەدا ‪%14.7‬‬ ‫هــەبــووە‪ ،‬سەاڵحەدین دەمیرتاش كە‬ ‫لە وان هەدەپە ‪ %74‬ی دەنگەكانی‬ ‫كــانــدیــدی ئــەم شــارەبــوو‪ ،‬كاریگەری بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%19.8‬‬ ‫بـــەرچـــاوی لــەســەر بـــەرزكـــردنـــەوەی‬ ‫لە ماردین هەدەپە ‪ %72.1‬ی دەنگەكانی‬ ‫دەنگەكانی هەدەپە هەبوو‪.‬‬ ‫بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%20.1‬‬ ‫لــە ئــاگــریــن هــەدەپــە ‪ %7٧،٤‬ی‬ ‫دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫‪%١٦،٣‬‬ ‫لە باتمان هەدەپە ‪ %72‬ی دەنگەكانی‬ ‫بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%18.3‬‬ ‫لە بەتلیس هەدەپە ‪ %60.2‬ی دەنگەكانی‬ ‫بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%31‬‬ ‫لــە هــەكــاری هــەدەپــە ‪ %85.6‬ی‬ ‫دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫‪%9.3‬‬ ‫سیاسەتی بەتوركیایی بون‬ ‫لە ئغدر هەدەپە ‪ %55.3‬ی دەنگەكانی‬ ‫كاریگەریی هەبووە‬ ‫بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%11.4‬‬ ‫چــاودێــرانــی ســیــاســی‪ ،‬دەربــــارەی‬ ‫لە قارس هەدەپە ‪ %41.2‬ی دەنگەكانی‬ ‫ســەركــەوتــنــی هــەدەپــەو تێپەڕاندنی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%21.5‬‬ ‫بەربەستی ‪ ،%10‬پێیانوایە هەدەپە‬ ‫لــە مـــووش هــەدەپــە ‪ %68.7‬ی‬ ‫لەسیاسەتی بەتوركیایی بون سەركەوتو دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫بوە لەو پەیامانەی بەگەالنی توركیای ‪%26.6‬‬ ‫گەیاندووە‪ ،‬لەبەرئەوەی توانیوێتی جگە‬ ‫لە سرت هەدەپە ‪ %64.8‬ی دەنگەكانی‬ ‫لەشارەكانی باكوری كوردستان‪ ،‬لەچەند بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%28.6‬‬ ‫لە شرناخ هەدەپە ‪ %84.9‬ی دەنگەكانی‬ ‫بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%9‬‬ ‫لــە دەرســیــم هــەدەپــە ‪ %60.8‬ی‬ ‫دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫‪%10.9‬‬ ‫لە ئورفە هەدەپە ‪ %38.5‬ی دەنگەكانی‬ ‫بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%47.5‬‬ ‫لە بینگۆل هەدەپە ‪ %٤٠،٩‬ی دەنگەكانی‬ ‫بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش ‪%47.١‬‬ ‫شارێكی رۆژئاوای توركیا دەنگ بهێنێت‪،‬‬ ‫لە ئەدییەمان هــەدەپــە ‪ %22.3‬ی‬ ‫لەوانەش‪ :‬ئیستەمبول‪ ،‬ئیزمیر زیاتر ‪ %10‬دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫ی دەنگەكانی هێناوە‪ .‬هەدەپە توانیوێتی ‪%58.4‬‬ ‫دەنگی نەتەوەكانتیر ببات‪.‬‬ ‫لە گازی عەنتاب هەدەپە ‪ %15.3‬ی‬ ‫دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫دەمیرتاش‪ :‬لەئەنجامەكان رازین‬ ‫‪%٤٧.٦‬‬ ‫لـــەپـــاش پــــڕۆســــەی دەنــــگــــدان‌و‬ ‫لــە ئــــەرزڕوم هــەدەپــە ‪ %16.7‬ی‬ ‫ئاشكراكردنی ئەنجامە بەراییەكان‪ ،‬دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی ‪%52.9‬‬ ‫هەدەپە رایگەیاند‪ :‬لە ئەنجامەكان رازین‪.‬‬ ‫لــە ئــەردەهــان هــەدەپــە ‪ %٢٩،٦‬ی‬ ‫لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ رۆژنامەی دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫حــوریــەت دەمــیــرتــاش وتـــی «ئێمە ‪%26.6‬‬ ‫چــاوەڕێــمــان دەكــــرد ‪ %12‬بــۆ ‪%13‬‬ ‫لە ئەستەنبوڵ هەدەپە ‪ %12.5‬ی‬ ‫ی دەنــگــەكــان بهێنین‪ ،‬ئەنجامی دەنگەكانی بەدەست هێناوەو ئاكپارتیش‬ ‫هــەڵــبــژاردنــەكــان نزیكە لـــەوەی ئێمە ‪%40.9‬‬ ‫چاوەڕێمان دەكرد بەدەستی بهێنێن»‪.‬‬

‫ئەمجارە ئاک پارتی ناتوانێت بەتەنها‬ ‫حکومەت پێکبهێنێت‬ ‫قۆناغێكی هەستیاردایە‪ ،‬لەو باوەڕەدام‬ ‫ئەم قۆناغە بە بەرقەراربونی ئاشتی و‬ ‫ئاسایش بەدوای خۆیدا دێنێت‌و بەهیوام‬ ‫ئەنجامەكان بۆ گەلی توركیا دڵخۆشكەر و‬ ‫باشبن»‪ .‬بەاڵم دوای راگەیاندنی ئەنجامە‬ ‫بەراییەكان‪ ،‬بەشێك لەبەرپرسانی ئەم‬ ‫پارتە نیگەرانی خۆیان لەسەر لەسەر‬ ‫ئەنجامەكان دەربڕی‪.‬‬

‫‪ ،%10‬ئەگەری ئەوە هەبوە كە ئەو پارتە‬ ‫نەچێتە پارلەمان‪ ،‬ئەمەش وایكردووە‬ ‫ئیرادەی كورد لەسندوقی دەنگدان لەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا بەهێزتربێت‪ ،‬بەپێی ئەنجامە‬ ‫بەراییەكان بێت‪ ،‬رێــژەی بەشداربوی‬ ‫دەنگەكانی كورد بۆ هەدەپە لە چەند‬ ‫هەرێمێكی كوردستانی باكور زیاترە‪.‬‬ ‫لەالیەكیتریشەوە تەقینەوەكەی ئامەد‪،‬‬ ‫هەستی نەتەوەیی الی كوردانی زیاتر‬

‫دەمیرتاش‪ :‬كۆتاییمان بەخەونی سیستمی‬ ‫سەرۆكایەتی هێنا‬ ‫بەیەكسانی وادەی بانگەشەكردن‬ ‫بەڕێوەنەچوو‬ ‫ســەرۆكــی پارتێكی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫توركیا‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬لەوادەی بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردندا‪ ،‬بە پارتە سیاسییەكان‬ ‫بەیەكسانی وادەی بانگەشەكردنیان‬ ‫بەڕێنەكردووە‪.‬‬ ‫كــەمــال كــڵــچــدارئــۆغــلــو‪ ،‬ســەرۆكــی‬ ‫گشتی پــارتــی كــۆمــاری گــەل لەكاتی‬ ‫بەشداریكردنی لەپڕۆسەی دەنگدان لە‬ ‫ئەنكەرە رایگەیاند‪ :‬بەهیوام دیموكراسی‌و‬ ‫ێ الیەنی‬ ‫ئازادی بیباتەوە‪ ،‬هەرچەندە هەند ‌‬ ‫سیاسی پێشێلی یاسا كرد‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫بەیەكسانی ركابەری هەڵبژاردنمان نەكرد‬ ‫وتــیــشــی «لــــــەوادەی بــانــگــەشــەی‬ ‫هەڵبژاردندا‪ ،‬تەقینەوەكەی ئامەد جێی‬

‫كرد‪ ،‬بەوەی تائێستا مافی ئەوە نادرێت‬ ‫بــەكــورد سیاسەت بكات‪ .‬سازنەدانی‬ ‫كۆبونەوەی جــەمــاوەری لە پایتەختی‬ ‫باكوری كوردستان وایكرد ئەو كوردانەی‬ ‫كە بیروڕاشیان لە هەدەپە جیاوازە‪،‬‬ ‫ئەمجارە دەنگ بە هەدەپە بدەن‪.‬‬ ‫چانسی هەدەپە لەمێترۆپۆلەكان‬ ‫بەپێی ئەنجامە سەرەتاییەكان بێت‪،‬‬ ‫هەدەپە جگە لە هەرێمە كوردییەكان‪،‬‬ ‫لە میترۆپۆلەكانی وەك ئیستەمبول‌و‬ ‫ئیزمیرو ئەنتالیا دەنــگــی بــەرچــاوی‬ ‫هێناوە‪ ،‬بەتایبەتی ئیستەمبول كە‬ ‫زۆرترین دەنگدەری كورد لەخۆدەگرێت‬ ‫پێشبینی دەكرێت نزیكەی یەك ملیۆن‬ ‫دەنگ بۆ هەدەپە بچێت‪ .‬جگە لەوەی‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )519‬دو شةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بۆ رەوانەكردنی بودجەی مانگی رابردو‬ ‫چاوەڕێی واژوی عەبادی دەكەین‬

‫‪4‬‬

‫قادر مەال محەمەد ئەندامی لیژنەی دارایی پارلەمانی عیراق بۆ «چاودێر»‬ ‫چاودێر‪ -‬ستار باقی كەریم‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی دارایی لەپارلەمانی‬ ‫عیراق‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬ئەو بڕە پارەیەی‬ ‫بەغداد بۆ بودجەی مانگی پێج رەوانەی‬ ‫هەرێمی دەكات‪ ،‬حازر بوەو تەنیا واژوی‬ ‫حــەیــدەر عــەبــادی ســـەرۆك وەزیــرانــی‬ ‫عیراقی مــاوە‪ .‬دەشڵێت «دەبێت بڕی‬ ‫ئەو پارەیەی بۆ مانگی پێنج رەوانەی‬ ‫هەرێم دەكرێت‪ ،‬لەوەی مانگی چوار زیاتر‬ ‫بێت»‪.‬‬ ‫بڕی ناردنی نەوتی هەرێم‬ ‫ئــەنــدامــێــكــی لــیــژنــەی دارایـــــی لە‬ ‫پارلەمانی عێراق‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر» ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫بۆ مانگی ئایار وا بڕیارە ئەو بودجەی‬ ‫بۆ پارێزگاكانی دیكەی عیراق رەوانە‬ ‫دەكــرێــت‪ ،‬بــۆ هەرێمیش هــەمــان شت‬ ‫بكرێت‪.‬‬

‫قادر مەال مەحەمەد‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫حكومەتی هــەرێــم ئــەو بــڕە نــەوتــەی‬ ‫لەسەری رێككەوتبون‪ ،‬بۆ ئەو مانگانەی‬ ‫پێشتر نەیتوانیوە پێیەوە پابەندبێت‪،‬‬ ‫بۆ مانگی ‪5‬یش نەیتوانیوە پابەندبێت‬ ‫بە هەناردەكردنی ئەو نەوتەی لەسەری‬ ‫رێككەوتبون‪ ،‬كە دەبو ‪ 550‬هەزار بەرمیل‬ ‫رۆژانــە بداتە سۆمۆ‪ ،‬بەاڵم تەنها ‪405‬‬ ‫هەزار بەرمیلی پێداون‪ ،‬لەراستیشدا ‪575‬‬ ‫هەزار بەرمیلی رەوانەی دەرەوە كردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم تەنها ‪ 405‬هەزاری داوەتە سۆمۆ‪،‬‬ ‫ئەوەش بەپێی خشتەی وەزارەتی نەوتی‬ ‫ێ‬ ‫عیراقی‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا چاوەڕ ‌‬ ‫دەكرێت بڕە پارەی ئەو مانگەی هەرێم‬ ‫وەك مانگی پێشوتر نەبێ‌‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬وتیشی «لــە مانگی ‪4‬دا‬ ‫لەبەشەی بودجەی هەرێم بەرامبەر نەوتی‬ ‫هەناردەكراوی هەرێم‪ ،‬حكومەتی عیراق‬ ‫شتێكی لەپارەكەی هەرێم گلداوەتەوە‪،‬‬ ‫بــەوەیــان هەڵەیەكی یاسایی كــردوە‪،‬‬ ‫عەبادیان بەهەڵە تێگەیاندوە»‪.‬‬

‫كەی پارە دێت؟‬ ‫دەربـــارەی وادەی ناردنی بودجەی‬ ‫مانگی ‪ ،5‬ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی‪،‬‬ ‫باسی لەوەكرد‪ ،‬حیساباتی داهاتەكانی‬ ‫ئەو مانگەی عیراق تەواوبوە‪ ،‬دەشبێت‬ ‫هەرێم بەشی خــۆی لەبڕی مانگی ‪4‬‬ ‫زیاتر پێبدرێت‪ ،‬ئێستاش لەسەر عەبادی‬ ‫وەستاوە‪ ،‬چاوەڕێش دەكرێت بەمزوانە‬ ‫واژوی لەسەر بكات‪.‬‬ ‫هەرێم لە فرۆشتنی نەوت‬ ‫سەركەوتوە‪ ،‬بەاڵم لەبەكارهێنانی‬ ‫داهاتەكەی سەركەوتو نەبوە‬ ‫بەبۆچونی ئــەو ئەندامەی لیژنەی‬ ‫دارایی‪ ،‬تا ئێستا هەرێم لەفرۆشتنی نەوت‬ ‫سەركەوتوبوە‪ ،‬هەڵبەت سەركەوتنەكەش‬ ‫هەر بۆخۆیان بوە‪ ،‬چونكە كەس نازانێت‬ ‫ئەو پــارەی لە فرۆشتنی نەوت دەست ئێستا دەستەی سەرپەرشتیكردنی بۆ‬ ‫هەرێم دەكەوێت‪ ،‬چی بەسەر دێت‪ ،‬راستە‪ ،‬دیاری نەكراوە‪ ،‬بۆیە هەرێم لەفرۆشتنی‬ ‫سندوقی داهاتی نــەوت‪ ،‬لەپارلەمانی نەوتەكەی سەركەوتو بــوە‪ ،‬بــەاڵم لە‬ ‫كوردستان بڕیاری لــێــدراوە‪ ،‬بــەاڵم تا بەكارهێنانی داهــاتــەكــەی بــۆ ناوخۆ‬

‫وەزیــــرانــــی كـــــورد لـــەبـــەغـــداد بۆ‬ ‫رێككەوتنەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد‪،‬‬ ‫قادر مەال مەحەمەد‪ ،‬دەڵێت «ئەوەی‬ ‫دەكرێت بۆ ئەوەیە دۆخەكە خاوبكرێتەوەو‬ ‫لەدەرەوەی ئەوەش شتی دیكە بكرێت‪،‬‬ ‫وەك ئــەوەی هەندێك نــەوت بەالڕێدا‬ ‫ببردرێت‪ ،‬ئەگەرنا رێككنەوتن رێگایەكە‬ ‫بۆ بەالڕێدابردنی سەروەت‌و سامانی ئەم‬ ‫واڵتە»‪.‬‬ ‫كشانەوە زیانی هەیە‬ ‫ئەندامەكەی لیژنەی دارایـــی باس‬ ‫لەوەشدەكات‪ ،‬كورد بەكشانەوەی لە‬ ‫بەغداد زیان دەكات‪ ،‬چونكە كۆمەڵێك‬ ‫یــاســا هـــەن‪ ،‬بــەهــەر جــۆرێــك بێت‪،‬‬ ‫مانەوەی كورد باشترە لە كشانەوەی‪،‬‬ ‫چونكە هەر هیچ نەبێت‪ ،‬دەبینە خاڵی‬ ‫بەیەكگەیەنەری نێوان هەرێم‌و بەغداد‬ ‫لەالیەك‌و رێگەش نادەین‪ ،‬كۆمەڵێك یاسا‬ ‫سەركەوتو نەبوە‪.‬‬ ‫دەربكەن‪ ،‬كە لەدژی كورد بێت‪ ،‬چونكە‬ ‫بەدەركردنیان رەتكردنەوەیان زۆر قورس‬ ‫رێككەوتنی بەغداو هەرێم‬ ‫دەربارەی بەدواداچونی پەرلەمانتار‌و دەبێ‌ لەداهاتودا‪.‬‬

‫سەرۆكی حكومەت‌و جێگرەكەی‌و وەزیری دارایی قەرزەكە‬ ‫وەردەگرن‪ ،‬یەكێك لەمانە ناڕازی بێت پرۆسەكە جێبەجێناكرێت‬ ‫فایەق مستەفا‪ ،‬ئەندامی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫سازدانی‪ :‬ئاودێر نەسرەدین‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬لە‬ ‫فراكسیۆنی گۆڕان‪ ،‬رایدەگەنێت‪ ،‬بەپێی‬ ‫یاسای وەرگرتنی قەرز شێوازی وەرگرتن‌و‬ ‫دیاریكردنی بڕی قەرزەكە‌و سەرچاوەكەی‬ ‫لە ئەستۆی حكومەتدایە‌و پارلەمان‬ ‫چاودێریدەكات‌و سێ كەس پێكەوە لە‬ ‫سەرۆكی حكومەت‌و جێگرەكەی‌و وەزیری‬ ‫دارایــی كارەكە دەكــەن‪ ،‬یەكێك لەمانە‬ ‫ناڕازی بێت لە قەرزەكە‌و خەجكردنەكەشی‬ ‫جێبەجێناكرێت‪.‬‬ ‫فایەق مستەفا‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئاماژەبەوەشدەكات‪،‬‬ ‫كە ئیسالمییەكان پڕۆژەكەیان بە ڕوە‬ ‫ئاینییەكەیدا شكاندۆتەوە‪ ،‬بەاڵم دواجار‬ ‫یەكێتیی زانایان بڕیاردەدات‪ ،‬وەكو ئەوان‬ ‫دەڵێن ئەگەر حاڵەتەكە پێویست بێت‌و‬ ‫واڵت لە حاڵەتێكی نائاساییدا بێت‪،‬‬ ‫ئەگەر قەرزەكە لە بەرژەوەندیی گشتیدا‬ ‫بێت حــەرام نییە‪ ،‬ئێمە لە سەرەتای‬ ‫ساڵی ‪2014‬وە لە قەیرانێكی سەختداین‪،‬‬ ‫بۆیە قەرزكردنەكە حاڵەتێكی ئاساییە‪.‬‬

‫ئەمە هەیە‪ ،‬ئەو پرۆژەیە كە لەالیەن‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە درایە‬ ‫پارلەمان زیاتر لە نیوەی پارلەمانتاران‬ ‫پێی رازی نەبون‪ ،‬زۆربەی فراكسیۆنەكان‬ ‫پڕۆژەكەیان رەتــكــردەوە‪ ،‬بــەاڵم دوای‬ ‫ئــەوەی كە بە پێی راپۆرتی لیژنەكان‬ ‫نزیكەی لە ‪%70‬ی پڕۆژەكە گۆڕانكاری‬ ‫تێداكرا‪ ،‬بەوەی كە شەفافیەتی تێدابێت‌و‬ ‫لە بەرژەوەندیی گشتی قەرزەكە بكرێت‪،‬‬ ‫ئەوكات رازی بوین‪ ،‬شێوازی وەرگرتن‌و‬ ‫دیاریكردنی بڕی قەرزەكە‌و سەرچاوەكەی‬

‫ئەوەی گرنگ بو ئەوەیە كە یەك كەس‬ ‫بە تەنها نەتوانێت مامەڵە بە پارەكەوە‬ ‫بكات‪ ،‬هەم لە قەرزكردنەكە‌و هەم لە‬ ‫خەرجكردنەكە‪ ،‬لــەم پرۆسەیەدا سێ‬ ‫كەس پێكەوە لە سەرۆكی حكومەت‌و‬ ‫جێگرەكەی‌و وەزیــری دارایــی كارەكە‬ ‫دەكــەن‪ ،‬یەكێك لەمانە نــاڕازی بێت لە‬ ‫قــەرزەكـە‌و خەجكردنەكەش پرۆسەكە‬ ‫جێبەجێناكرێت‪ ،‬ئەمانەمان دڵنیاكردوە‪،‬‬ ‫لەبارەی شێوازی وەرگرتنەكەشەوە بەپێی‬ ‫پرۆژەكە هەركەس‌و الیەنێك بە كەمترین‬

‫فــایــەق مستەفا‪ :‬ئێمە كۆمەڵێك‬ ‫پـــڕۆژەمـــان هــەیــە كــە دواكـــەوتـــون‪،‬‬ ‫بەدواكەوتنی ئەم پڕۆژانە كۆمپانیا مافی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستەكەی هەیە‪،‬‬ ‫بەشێك لەو پرۆژانە ئەگەر ساڵێكی دیكە‬ ‫بوەستن سەرجەمی تێكدەچێت‌و دەبێت‬ ‫لــەســەرەتــاوە دەستیان پێبكرێتەوە‪،‬‬ ‫بــەمــەش حكومەت زیــانــی زۆری لەو‬ ‫پــرۆژانــەدا بــەردەكــەوێــت‪ ،‬كــە هێشتا‬ ‫تەواونەكراون‪ ،‬بۆیە ئەم قەرزە بەشێكە‬ ‫لە كەمكردنەوەی ئەو زیانە گەورەیە‪،‬‬

‫خەڵكی زۆر لە كرێكار‌و بەڵێندەران لە بارودۆخێكی خراپدا‬ ‫دەژین‪ ،‬بۆیە دەكرێت ئەم قەرزە لە كۆمەڵێ روەوە سودی‬ ‫گەورەی هەبێت‌و دەیان كەس لەم رێگەیەوە كاریان‬ ‫دەستكەوێتەوە‬ ‫لە ئەستۆی حكومەتدایە‌و پارلەمان‬ ‫چاودێریدەكات‪ ،‬بەاڵم بڕی پارەكە لە‬ ‫یاساكەدا دیاریكراوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬بانك‌و كۆمپانیا گەورەكانی‬ ‫جیهان مامەڵە لەگەڵ دەوڵەت دەكەن‪،‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەشێك لە چاودێران رەخنەی‬ ‫تائێستا بــاشــوری كــوردســتــان تەنها‬ ‫هەرێمە‪ ،‬ئایا هیچ شوێنێك ئامادەیە ئەو ئەوە دەگــرن كە پێویست بو قەرز لە‬ ‫چەند سەرمایەدارێكی ناوخۆیی بكرێت‪،‬‬ ‫قەرزە بدات؟‬ ‫فایەق مستەفا‪ :‬لە یاساكەدا ئەوە نەك دەرەكی؟‬ ‫چەسپێنراوە كە سەرچاوەیەكی رون‌و‬ ‫فایەق مستەفا‪ :‬كێ دەڵێت حكومەت‬ ‫یاسایی لــە قــەرزكــردنــەكــەدا هەبێت‪ ،‬قــەرز لەوانیش ناكات؟ گرنگ ئەوەیە‬ ‫هیچ حاڵەتێكی لە بابەتی دیاریكردنی كە قەرزەكە بەشێوەی یاسایی بكرێت‪،‬‬ ‫كۆمپانیاكەدا نییە‪ ،‬بــەاڵم كۆمەڵێ سەرچاوەكەی پاك بێت‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫كۆمپانیا پێشنیاریان كردبو كە پارەیەكی بێت كــە لــە بــەرژەوەنــدیــی خەڵكی‬ ‫بــاش بـــدەن‌و لــە ئــایــنــدەدا بــە نــەوت كوردستاندا بێت‪ ،‬ئەوەی بۆ ئێمە وەكو‬ ‫وەریبگرنەوە‪ ،‬واتە پارە بە نەوت‪ ،‬تەنها پارلەمان گرنگ بو ئەم خااڵنە بون‪،‬‬

‫بڕ قەرزەكە بدات لەو وەردەگیرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬قسە لەسەر ئەوە دەكرێت‪،‬‬ ‫كــە قـــەرزەكـــە بــەشــێــكــی بــۆ موچە‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪ ،‬ئەمەش وادەكــات لە‬ ‫ئایندەدا بارگرانییەكی زۆر لەسەر هەرێم‬ ‫دروست ببێت؟‬ ‫فایەق مستەفا‪ :‬قەرز بۆ بەكاربردن‬ ‫جۆرێكە لە ماڵوێرانی‪ ،‬بۆیە بەپێی یاساكە‬ ‫ئەوەمان دڵنیاكردوە كە قەرزەكە بۆ‬ ‫ژێرخانی ئابوری‌و پڕۆژەكانی وەبەرهێنان‬ ‫بەكاردەهێنرێت‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئایا پەسەندكردنی ئەم یاسایە‬ ‫لە ئێستادا لەكاتی خۆیدا بو؟‬

‫تاكو لە ئایندەدا نەگەنە ئەو حاڵەتەی‬ ‫حكومەت ئــەو زیــانــەی بەربكەوێت‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە كۆمەڵك خەڵكی زۆر‬ ‫لە كرێكران‌و بەڵێندەران لە بارودۆخێكی‬ ‫خراپدا دەژین‪ ،‬بۆیە دەكرێت ئەم قەرزە‬ ‫لەكۆمەڵێك روەوە ســودی گــەورەی‬ ‫هەبێت‌و دەیــان كــەس لــەم رێگەیەوە‬ ‫كاریان دەستكەوێتەوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬الیەنە ئیسالمییەكان رەخنەیان‬ ‫لە پرۆژەكە هەیە‪ ،‬ئایا بۆ ئیسالمییەكان‬ ‫ئابوری تیكەڵ بە شەریعەت دەكەن‪ ،‬لە‬ ‫كاتیكدا لە شەریعەت‌و مەزهەبدا قەرز‬ ‫بونی هەیە‪ ،‬ئایا رەخنەكانی ئــەوان‬ ‫زانستی بون یان ئاینی؟‬ ‫فایەق مستەفا‪ :‬ئەوان زیاتر بە روە‬ ‫ئاینییەكەدا شكاندویانەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە دواجــار یەكێتیی زانایان بڕیاری‬

‫لــەســەر دەدات‪ ،‬وەكــو ئـــەوان دەڵێن‬ ‫ئەگەر حاڵەتەكە پێویست بێت‌و واڵت‬ ‫لە حاڵەتێكی نائاساییدا بێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫قەرزەكە لە بەرژەوەندیی گشتیدا بێت‬ ‫حەرام نییە‪ ،‬ئەمە بەیاننامەكەی یەكێتیی‬ ‫زانایانە‪ ،‬بەم پێوەرە بێت كە ئێمە لە‬ ‫سەرەتای ساڵی ‪2014‬ەوە لە قەیرانێكی‬ ‫سەختداین‪ ،‬قەرزكردنەكە حاڵەتێكی‬ ‫ئاساییە‪.‬‬

‫ئێمە لە سەرەتای ساڵی ‪2014‬ەوە لە قەیرانێكی سەختداین‪،‬‬ ‫قەرزكردنەكە حاڵەتێكی ئاساییە‬

‫ذمارة (‪ )519‬دو شةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫هەزاران دۆنم زەویی كشتوكاڵی داگیركراون‬

‫پارلەمانتارێك‪ :‬لەهەرێمی كوردستان ‪ 651‬هەزار دۆنم زەوی كشتوكاڵی لەالیەن حكومەتەوە زیادەڕەوی كراوەتە سەر‬ ‫لــە ناوچەكانــی خۆیانــدا‪ ،‬كەســانی‬ ‫دەوڵەمەنــدو بەرپــرس‌و پێشــمەرگەی‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫قارەمانی دوێنێن‪.‬‬ ‫تاڵەبانی راشیگەیاند‪ ،‬وەكو حكومەتی‬ ‫داگیركردنی زەوییە كشــتوكاڵییەكان‬ ‫بەردەوامــی هەیــە‪ ،‬هەربۆیــە لیژنەیەكی هەرێــم‪ ،‬لیژنــەی بااڵمان پێكهێنــاوە بۆ‬ ‫بــااڵ بەســەرۆكایەتیی قوبــاد تاڵەبانــی دۆزینەوەی چارەسەر و لیژنەی الوەكیش‬ ‫جێگری ســەرۆكی حكومەت بۆ پێشگرتن دروســت دەكرێن‌و بە هەماهەنگی لەگەڵ‬ ‫بــە زیــادەڕەوی پێكهێــن دراوە‪ ،‬بەوتەی وەزارەتــە پەیوەندیــدارەكان‪ ،‬هەنــگاوی‬ ‫بەرپرســان زۆرینــەی زیادەڕۆییەكانیــش یەكەممــان كۆكردنــەوەی داتــاو زانیاری‬ ‫لەالیــەن كەســانی دەستڕۆیشــتو و دەبێت دەربارەی جۆرو ژمارەی سەرپێچی‬ ‫بەرپرسانی حزبییەوە بوە‪ ،‬كە بەشێكیان زیادەڕۆییــەكان‌و راگرتنــی ئەنجامدانــی‬ ‫ئەو زەوییانەیــان بەدۆنم داگیركردوەو بە زیادەڕۆیی دیكەیە‪.‬‬ ‫مەتر بە هاواڵتیانی هەژاریان فرۆشتۆتەوە‪.‬‬ ‫نۆ هەزار دۆنم زەوی تەلبەندكراوە‬ ‫جێگــری ســەرۆكی حكومەتــی هەرێــم‬ ‫ئەندامێكــی لیژنــەی كشــتوكاڵی‬ ‫دەڵێــت "ئەوانــەی زەویی كشــتوكاڵیان‬ ‫داگیركــردوە‪ ،‬بەرپرس‌و دەستڕۆیشــتو و پارلەمانــی كوردســتان‪ ،‬بە"چاودێــر"ی‬ ‫پێشمەرگەی دوێنێن"‪ .‬ئەندامێكی لیژنەی راگەیاند‪ ،‬بەپێی زانیارییەكانی وەزارەتی‬ ‫كشتوكاڵی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬ئاماژە كشــتوكاڵ‪ ،‬لەهەرێمی كوردســتان ‪651‬‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬كارەكانی ئەو لیژنەیە هەر وا هــەزارو ‪ 199‬دۆنــم زەوی كشــتوكاڵی‬ ‫ئاسان نییە‪ ،‬بۆیە قۆناغی یەكەم راگرتنی لەالیــەن حكومەت بۆ خۆیەوە زیادەڕۆی‬ ‫زیادەڕۆییەكــە‪ ،‬دواتر قۆناغی گەڕانەوەی كراوەتەســەر‪ ،‬ئەویــش بەفراونكردنــی‬ ‫زەوییەكان‌و ســزادانی تۆمەتباران دەست ســنوری شارەوانی شــارو شارۆچكەكان‪،‬‬ ‫زۆرێك لەزەوییە كشتوكاڵییەكان لەالیەن‬ ‫پێدەكات‪.‬‬ ‫بەرپرسانی حیزبیەوە داگیركراوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫وتەی وەزیری كشــتوكاڵ نــۆ هەزار دۆنم‬ ‫لیژنەیەكی بااڵ پێكدەهێنرێت‬ ‫بۆ چارەسەركردنی كێشەی زیادەڕەوی زەوی تەلبەندو ســیاجی بەنایاســایی بۆ‬ ‫لیژنەیەكــی بــااڵ بەســەرۆكایەتی قوبــاد كراوە‪ 45 ،‬هەزار دۆنم زەوی كشــتوكاڵی‬ ‫تاڵەبانــی‪ ،‬جێگری ســەرۆكی حكومەتی لەالیــەن پرۆژەكانــی وەبەرهێنانــەوە‬ ‫هەرێم‌و بەئەندامێتیی وەزیرەكانی ناوخۆ‪ ،‬داگیركراون‪.‬‬ ‫لەوەشكرد‪،‬‬ ‫باسی‬ ‫عەلی‪،‬‬ ‫عەبدولڕەحمان‬ ‫شــارەوانی‪ ،‬كشــتوكاڵ‪ ،‬پێشــمەرگە‪،‬‬ ‫حكومەت خۆی زیادەڕەوی كردوە‬ ‫كوردســتان‬ ‫لەهەرێمــی‬ ‫زیــادەڕەوی‬ ‫دەســتەی ژینگــە‪ ،‬نوێنــەری ســەرۆكی‬ ‫هــاوكات جێگــری ســەرۆكی لیژنــەی‬ ‫هەرێــم‌و داواكاری گشــتی‌و دادوەری بۆتــە دیاردەیەكــی زۆر خــراپ‪ ،‬بەهۆی كشــتوكاڵ لەپارلەمانــی كوردســتان‪،‬‬ ‫پێكهێندراوە‪.‬‬ ‫ئەوەی لەســەرەتاوە چارەســەرنەكراوە‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬رێژەیەكی زۆر زەویی‬ ‫بااڵ‬ ‫لیژنەیەكی‬ ‫كردوە‪،‬‬ ‫تەشــەنەی‬ ‫ئێستا‬ ‫پارلەمانی‬ ‫رابردو‪،‬‬ ‫مانگــی‬ ‫‪26‬ی‬ ‫رۆژی‬ ‫كشــتوكاڵی خراوەتــە ناو ماســتەرپالنی‬ ‫كە‬ ‫لەزیادەڕۆی‪،‬‬ ‫رێگرتــن‬ ‫بۆ‬ ‫پێكهێنــراوە‬ ‫دەربــارەی‬ ‫كۆبونەوەیەكــی‬ ‫كوردســتان‬ ‫شــارەكانەوە‪ ،‬ئەمــەش گرفتێكــی زۆری‬ ‫پرســی زیادەڕۆیی زەویی كشتوكاڵی‪ ،‬بە لەقۆناغی یەكەمیدا بۆەســتێنرێت‪ ،‬كە تا دروســتكردوە‪ ،‬لەمــاوەی حكومڕانــی‬ ‫ئامادەبونی جێگری ســەرۆكی حكومەت‌و ئێســتاش بەردەوامە‪ ،‬دواتر گەڕاندنەوەی كوردیــدا زیاتــر لــە یەك ملیــۆن‌و ‪650‬‬ ‫وەزیــری كشــتوكاڵ‌و وەزیری شــارەوانی زەوییەكان‪ .‬ناوبراو‪ ،‬وتیشــی "بەاڵم ئەمە هەزار دۆنم زەوی كشتوكاڵی لەناوچوە‪.‬‬ ‫كارێكی ئاســان نییــە‪ ،‬هەروەها لەالیەن‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫غەریــب مســتەفا‪ ،‬بە"چاودێر"یشــی‬ ‫قوباد تاڵەبانی لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬وەزارەتــی كشــتوكاڵەوە ‪ 700‬ســكااڵو راگەیانــد‪ ،‬گەڕاندنــەوەی ئــەو زەوییــە‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ئەوانــەی زیادەڕۆییان كردۆتە شــارەوانی هەزار ســكااڵ تۆماركراون الی كشتوكاڵییانە لەشارەوانییەوە بۆ وەزارەتی‬ ‫سەر زەویی حكومەت‪ ،‬كەسانی بااڵدەستن لیژنەكە"‪.‬‬ ‫كشــتوكاڵ‪ ،‬بڕیارێكی زۆر باشە‪ ،‬دەبێت‬

‫وەزیری كشتوكاڵ‪:‬‬ ‫یەكەم هەنگاومان دامەزراندنی دادگایەك‬ ‫دەبێت بۆ لێپرسینەوە لە تۆمەتباران‬ ‫بێــت‪ ،‬هەر زەوییــەك كشــتوكاڵی بێت‪،‬‬ ‫نابێت هیچ كارێكی دیكەی لەسەر بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە بەردەوام شار لەگەورەبوندایە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشــكرد‪ ،‬تائێستا‬ ‫داتایەكــی تەواویــان لەبەردەســتدا نییە‬ ‫لەو زەوییە كشتوكاڵیانەی وەریانگرتوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ســنوری ماســتەرپالنی ســلێمانی‬ ‫‪ 472‬كیلۆمەتر چوارگۆشەیە‪.‬‬

‫لیژنەیەكی بااڵ بۆ روبەڕوبونەوەی زیادەڕەویكردنە‬ ‫سەر زەوی كشتوكاڵی پێكدەهێندرێت‬ ‫زۆرینەی ئەوانەی زیادەڕەوی دەكەن‪ ،‬بەرپرس‌و‬ ‫دەستڕۆیشتو و دەوڵەمەندەكانن‬ ‫فراوانبونی شارەكان لەروی ماستەرپالن‌و‬ ‫بیناســازی‌و نیشــتەجێبون‌و وەبەرهێنان‬ ‫لەشــوێنی بــەردەاڵن‌و لەوەڕگاكانــەوە‬ ‫بێــت‪ ،‬نەك لە زەوییە كشــتوكاڵییەكاندا‬ ‫بێــت‪ ،‬چونكە ئەو زەوییانە ســەرچاوەی‬ ‫ســەرەكی دابینكردنــی خۆراكــن‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی یەكێكە لەئاسایشــی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫ئەگەر بەوجۆرە ئەو زەوییانە لەناوببرێ‪،‬‬ ‫داهاتوی نەوەكان لەمەترسیدایە‪.‬‬ ‫بەپێی یاسا ئەو زەویانەیان‬ ‫وەرگرتوە‬ ‫بەشــی پالندانــان‬ ‫لێپرســراوی‬

‫لەشــارەوانیی ســلێمانی‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەپێی یاســا شــارەوانی دەبێتە خاوەنی‬ ‫ئەو زەوییانەی بەپێی ئەو ماستەرپالنەی‬ ‫بۆ شــاری ســلێمانی دانراوە‌و سنورێكی‬ ‫بــۆ ســلێمانی پەســەندكردوە‪ ،‬جگە لەو‬ ‫موڵكانەی تایبەتن بەئەوقاف‪ ،‬شارەوانی‬ ‫دەتوانێ سەرجەم مۆڵكی دامودەزگاكانی‬ ‫تــری حكومــەت‪ ،‬جــا كشــتوكاڵی‪ ،‬یان‬ ‫پیشەسازی بێت بەكاربێنێت‪.‬‬ ‫سامان مەحمود‪ ،‬بۆ "چاودێر" جەختی‬ ‫لەوەشــكردەوە‪ ،‬بەو پێیەی هەڵكەوتەی‬ ‫جوگرافیــاو خاكەكــەی ‪ 75‬بــۆ ‪%80‬ی‬ ‫ســلێمانی زەویــی بەكشــتوكاڵییە‪ ،‬ناش‬

‫زەوییە كشتوكاڵییەكان وەردەگرنەوە‬ ‫هەرلەمبارەیــەوە وەزیری كشــتوكاڵ‌و‬ ‫سەرچاوە ئاوییەكانی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بە"بەچاودێــر"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بەرێككەوتن لەگەڵ وەزارەتی شارەوانی‌و‬ ‫گەشتوگوزار بڕیاریانداوە‪ ،‬ئەو زەوییانەی‬ ‫سیفاتی كشــتوكاڵیان لەدەســتنەداوەو‪،‬‬ ‫پێشــتر بەمەبەستی پرۆژەی وەبەرهێنان‬ ‫شــارەوانی‪،‬‬ ‫بەوەزارەتــی‬ ‫دراون‬ ‫وەربگیرێنەوە‪.‬‬ ‫عەبدولســتار مەجیــد‪ ،‬وتیشــی "ئــەو‬ ‫زەوییانــە بەســەدەها دۆنمــەو ئێســتا‬ ‫دەســتمان پێكــردوە‪ ،‬لەشــارەزورو‬ ‫زەوییمــان‬ ‫زۆر‬ ‫ســەروچاوەش‬ ‫گەڕاندوەتــەوەو خەریكیــن زەوییــەكان‬ ‫بدەینەوە بە جوتیاران"‪.‬‬ ‫وەزیری كشــتوكاڵ لە دانیشــتنەكەی‬ ‫پارلەمــان تایبــەت بــە زیادەڕەویــش‪،‬‬ ‫ئاشــكرایكردوە‪ ،‬هەنــگاوی یەكەم‌و خێرا‬ ‫بۆ رێگرتن لە زیادەڕۆیی‪ ،‬دروســتكردنی‬ ‫دادگایەكــی تایبەتە بە ســەرپێچیكارانی‬ ‫زیادەڕۆیــی‌و پێدانــی دەســەاڵتە بــە‬ ‫ســەرۆكی یەكــە ئیدارییەكان بــۆ گرتنە‬ ‫بەری ڕێوشوێنی پێویست‪.‬‬

‫ئەم هاوینە قەیرانی كارەبا قوڵتر دەبێتەوە‬ ‫بەرپرسێكی كارەبا‪ :‬هیوایەك بۆ چاكبونی كارەبا نییە‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هەرچەنــد چەنــد رۆژێكــی كەمــە‪،‬‬ ‫گەرمــای هاویــن دەســتی پێكــردوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هــەر زو قەیرانــی كارەبــاش‬ ‫ســەریهەڵدایەوە‪ ،‬وەزارەتــی كارەباش بۆ‬ ‫چارەســەركردنی قەیرانــی كارەبــا داوای‬ ‫ێ ملیــار دۆالر دەكات‪ ،‬بەرپرســێكی‬ ‫ســ ‌‬ ‫كارەباش دەڵێــت "هیوایەك بۆ چاكبونی‬ ‫كارەبا نییە"‪ .‬ســەرۆكی لیژنەی ســامانە‬ ‫سروشــتییەكانیش‪ ،‬ئاماژە بــەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئــەم هاوینە كێشــەكانی كارەبا گەورەتر‬ ‫دەبن‪.‬‬

‫چوار هــەزارو ‪ 200‬مێــگاوات‪ ،‬ئەمەش لە‬ ‫ێ هەزار‬ ‫كاتێكدایــە‪ ،‬بەرهەمەكەی لە ســ ‌‬ ‫مێگاوات كەمتــرە‪ ،‬بۆیە چاوەڕواندەكرێت‬ ‫ئەم هاوینە شــەوو رۆژ تەنها ‪ 16‬سەعات‬ ‫كارەبا بدرێتە هاواڵتییان‌و نزیكەی هەشت‬ ‫ســەعاتیش كارەبای موەلیدەی ئەهلییش‬ ‫دەدرێ‪.‬‬ ‫شــێركۆ جــەودەت‪ ،‬رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫ســااڵنە ملیارێــك‌و ‪ 500‬ملیــۆن دۆالر لە‬ ‫دابینكردنی ســوتەمەنی بۆ وێســتگەكان‬ ‫خەرجدەكرێت‪ ،‬ســااڵنەش بایی ملیارێك‬ ‫دۆالر كارەبا لە وەبەرهێنەران دەكڕینەوە‪،‬‬ ‫بۆیە ســااڵنە چوار بۆ پێنــج ملیار دۆالر‬ ‫خەرجیــی كارەبایە‪ ،‬لــە كاتێكدا داهاتی‬ ‫كارەبا‪ 10 ،‬ملیار دینارە‪.‬‬

‫لیژنەی سامانە سروشتییەكان‪:‬‬ ‫ئەم هاوینە كێشەكانی كارەبا‬ ‫زیاتر دەبن‬ ‫ئەم هاوینە كێشەی كارەبا‬ ‫زیاتردەبێت‬ ‫سەرۆكی لیژنەی سامانە سروشتییەكان‬ ‫لە پارلەمانی كوردســتان‪ ،‬بە"چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لە هەرێمی كوردستان خواست‬ ‫لەســەر كارەبــا لــەم هاوینــەدا دەگاتــە‬

‫پێــش ئێســتادا‪ ،‬بۆیــە سیســتمێك‬ ‫جێبەجێدەكەیــن‪ ،‬هەر فیدەرێك فشــاری‬ ‫لەســەر بێــت‪ ،‬دەكوژێتــەوەو دوای‬ ‫ســاردبونەوە ئۆتۆماتیكی هەڵدەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەم كوژانەوەش ‪ 25‬جار رودەدات‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوە دەیگوازینەوە بۆ فیدەرێكی دیكە‪.‬‬ ‫ســیروان محەمــەد‪ ،‬وتیشــی "لــە‬ ‫كوردســتان پالنمان نییــەو ئێمە بۆ رۆژ‬ ‫دەژیــن‪ ،‬بۆیە هیوایەك نییە بۆ چاكبونی‬ ‫كارەبا"‪.‬‬

‫ناوبراو‪ ،‬وتیشــی "كەمپی ئــاوارەكان‪،‬‬ ‫ملیۆنێــك‌و ‪ 500‬هــەزار كەســی تێدایــەو‬ ‫كارەبایــان بــۆ دابینكــراوە‪ ،‬ئەمــەش وا‬ ‫دەكات خواســتی كارەبا زیاتربێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەم هاوینە كێشــەكانی كارەبا زۆر زیاتر‬ ‫دەبــن‪ ،‬لەكاتێكــدا بەرهەمهێنانی كارەبا‬

‫كارەبــا داوای ســێ ملیــار دۆالری لــە‬ ‫وەكو پێویست زیادی نەكردوە"‪.‬‬ ‫سیستمێكی تایبەت بۆ بڕینی كارەبا‬ ‫حكومەت كردوە‪ ،‬بەاڵم حكومەت وەاڵمی‬ ‫راگەیاندنــی‬ ‫بەڕێوەبــەری‬ ‫ئــەوە بوە‪ ،‬بە هــۆی قەیرانــی داراییەوە‬ ‫وەزارەتی كارەبا داوای س ‌ێ ملیار‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیــی كارەبــای ســلێمانی‪،‬‬ ‫توانای دابینكردنی ئەو پارەیەی نییە‪.‬‬ ‫دۆالر دەكات‬ ‫چەندجارێــك "چاودێر" پەیوەندی بە بــۆ "چاودێر" ئاماژە بــەوەدەكات‪ ،‬پلەی‬ ‫لە راگەیاندراوێكدا سەاڵحەدین بابەكر‪،‬‬ ‫وەزیــری كارەبــای حكومەتــی هەرێــم وەزیری كارەباوە كرد‪ ،‬ناوبراو بەردەســت گەرمــا بەرزبۆتــەوە‪ ،‬هاواڵتیانیش كارەبا‬ ‫زۆرتــر ســەرفدەكەن لەچــاو ماوەیــەك‬ ‫رایگەیاندوە‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی كێشەی نەبو‪.‬‬

‫زۆریی پارەی موەلیدە‬ ‫بۆ بڕی ئەمپێرێك كارەبای موەلیدە بۆ‬ ‫ئەم مانگە بڕیاردرا‪ ،‬نۆ هەزارو ‪ 500‬دینار‬ ‫وەربگیرێــت‪ ،‬بەاڵم دواتر كرا بە هەشــت‬ ‫هــەزار‪ ،‬ئەمــەش نیگەرانیــی هاواڵتیانی‬ ‫لێكەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫رێبــوار عەلی‪ ،‬خاوەنــی موەلیدەیەكی‬ ‫ئەهلییــە‪ ،‬ئامــاژە بــەوەدەكات‪ ،‬ئــەوان‬ ‫بەپێــی ئــەو رێنماییانەی بۆیــان هاتوە‪،‬‬ ‫بــۆ هەر ئەمپێرێك هەشــت هــەزار دینار‬ ‫وەردەگــرن‌و رۆژانــە حــەوت بۆ هەشــت‬ ‫سەعات كارەبا دابیندەكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "لەو كاتانەی كارەبای‬ ‫نیشــتمانی پچڕپچــڕ دەبڕێــت‪ ،‬كارەبــا‬ ‫دابینناكەیــن‪ ،‬ئــەوە تەنیا سیســتمێكی‬ ‫تازەیــەو هاواڵتیــان ئاگاداردەكاتــەوە‪،‬‬ ‫بۆیــە پێــم باشــە ئامێرەكانــی كارەبــا‬ ‫كەمبكەنــەوەو هۆشــیارانە مامەڵــە لــە‬ ‫بەكارهێنانی كارەبادا بكەن"‪.‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )519‬دو شةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫ساڵێكی خەالفەت‬

‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫دوو رۆژی تر داعش مۆمی یەك ساڵەی‬ ‫خەالفەتەكەی دەكوژێنێتــەوەو پێدەنێتە‬ ‫ساڵێكیترو مۆمی دوەمی دادەگیرسێنێت‪.‬‬ ‫لــە‪ 2014/6/9‬بەشــی الی راســتی‬ ‫پارێــزگای موســڵ بەدەســت چەكدارانی‬ ‫هۆزەكانــەوە ســقوتی كــرد‪ ،‬ئەمــە‬ ‫دەروازەیەكــی نــوێ‌و رێگایەتــی تری بۆ‬ ‫تیرۆریســتان كردەوە تا بەئاسانی خۆیان‬ ‫بخزێننــە نــاو رێــگاو دەروازە ســنورییە‬ ‫فراوانەكەی موســڵەوە‪ .‬سەرەنجام رۆژی‬ ‫دواترو لە‪10‬ی مانگدا شــارەكە لەدەستی‬ ‫حكومەتــی بەغدا دەرچــو‌و بەپارێزگارو‬ ‫قیــادەی ئەمنی‌و عەســكەرییەوە هاڕەی‬ ‫كردو هەر یەكێكیان بەهەڵەداوان هەرچۆن‬ ‫بۆی كــرا خۆی پەڕاندەوەو هاتە هەرێمی‬ ‫كوردســتان‪ .‬تا ئێستاش سەرۆكوەزیرانی‬ ‫پێشــو‌و تــازەو كاربەدەســتان‌و ئەوانەی‬ ‫ئەوكاتــە لــەوێ بــون‪ ،‬بیریــان لــەوە‬ ‫نەكردۆتەوە ئەگەر حكومەتی كوردســتان‬ ‫نەبوایــە ئــەوان رویــان بكردایەتە كوێ‌و‬ ‫چیان لێ بەســەر دەكات؟ چارەنوســیان‬ ‫چارەنوســی‌وەك ســپایكەر دەبــو؟ یان‬ ‫ســنوری واڵتێكیان دەبڕی‌و بە بەشــێكی‬ ‫ئۆتۆمبێلــە ســەربازییەكانیانەوە خۆیان‬ ‫ئاودیــو دەكــرد؟ چونكــە رێگەیەك نەبو‬ ‫بۆ دەربازبونیان جگە لەسنورو رێگەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان نەبێت‪.‬‬ ‫هاتنــی داعــش‌و كەوتنی موســڵ جگە‬ ‫لــەوەی نەگبەتییەكیتــر بــو بــۆ عیراق‌و‬ ‫عیراقییەكان‪ ،‬بەاڵم روی زۆرێك لەبابەت‌و‬ ‫مەســەلەی ناوچەیــی‌و جیهانی ئاشــكرا‬

‫كرد‪ .‬لەعیراق ئیســپاتی الوازی‌و فشۆڵی‬ ‫ســوپاو هێزەكانی كردو رەنج بەخەساری‬ ‫ئەمریكییەكانی دەرخســت كــە لەماوەی‬ ‫مانەوەیان لەعیــراق‌و راهێنانی هێزەكان‌و‬ ‫جێهێشــتنی چــەك‌و جبەخانەكانیــان‬ ‫بەشێكی هەرە زۆری لەسایەی سەری ئەو‬ ‫هێزانەوە بونە موڵكی هێزێكی توندڕەوی‬ ‫وەكو داعش كە لەدوای ‪‌2001‬وە ئەمەریكا‬ ‫گــوڕی بــۆ لەناوبردنیــان خواردۆتــەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكیتــر داعــش دەرهاویشــتەی ئــەو‬ ‫ناســەقامگیری‌و ناكۆكــی‌و ملمالنــێ‬ ‫مەزهەبییەیــە كــە لەناوچەكــەو عیراقدا‬ ‫چڕبۆتــەوە‪ ،‬ئــەوەی جێی سەرســوڕمان‬ ‫بــو ئەوەبو‪ ،‬لەكاتێكــدا حكومەتی بەغدا‬

‫كەوتنی موسڵ‌و تەسلیمكردنییەوە هەن‪،‬‬ ‫هەندێك دەڵێن‪ ،‬بەشێكی بەهۆی پەراوێزی‬ ‫ســوننەكانەوە بوەو ئەوان رێخۆشــكەری‬ ‫ئــەو مەســەلەیە بون لەكاتێكــدا لەچەند‬ ‫پارێزگایەكــی تــر گۆڕەپانــی مانگرتیان‬ ‫هەبوەو تیرۆریســتانیش خۆیان خزاندۆتە‬ ‫ناویانەوە‪.‬‬ ‫هاتنــی داعــش كرۆكــی عیــراق‌و‬ ‫هێزەكانــی‌و رواڵەتەكــەی بــۆ جیهــان‬ ‫دەرخســت‪ ،‬لەناوچەكەشــدا روی واڵتانی‬ ‫تــر دەركەوتن بۆ پشــتگیریی‌و دژایەتی‌و‬ ‫هەڵوێســتیان بەرامبــەر بەقوتكردنەوەی‬ ‫هێزێكــی تونــدڕەو‌و هەوڵەكانیــان بــۆ‬ ‫لەناوبردن یان خۆ بێدەنگكردن لێیان‪.‬‬

‫لەنــاو هەمو ئــەم هاوكێشــانەدا‬ ‫تەنها كورد سەری بەرزە‪ ،‬لەبەردەم‬ ‫توندڕەوی‌و مەترســی ئــەم گروپەدا‬ ‫قەڵغانی میللـەتی خۆیانن‬ ‫(ســەردەمی مالكــی) كــە حكومەتێكی‬ ‫هەڵبژێردراو بو لەسەر رێڕەوی كاری خۆی‬ ‫بــو‪ ،‬بەماوەیەكی كەم ژینگەیەكی وای بۆ‬ ‫تیرۆریســتان خولقانــد كــە خەالفەتێكی‬ ‫تیادا رابگەیەنرێت‪ .‬لەبەرامبەردا ئەم هێزە‬ ‫تیرۆریســتە لەژینگەیەكی ناســەقامگیری‬ ‫وەكــو ســوریادا بــواری خۆئیعالنكردنی‬ ‫نەبو!‪.‬‬ ‫كەوتنــی موســڵ تائێســتا دۆســێی‬ ‫لێكۆڵینەوەكــەی كۆتایــی نەهاتــوە‪،‬‬ ‫ئەگەرچــی دەســتیان بەپارێزگارەكــەی‬ ‫كێشــایەوە لەچەند رۆژی رابردودا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشــتا زۆر نهێنــی تر هەن كە لەپشــت‬

‫داعش لەماوەی ئەم ســاڵەی رابردویدا‬ ‫نەگبەتیش بو بۆ كــوردو پێكهاتەكانیتر‪،‬‬ ‫دوای ماوەیەكیش لەداگیركردنی موســڵ‌و‬ ‫ێ قایمكردنی‪ ،‬هێرشەكانی بۆ سەر‬ ‫ێ پ‌‬ ‫ج‌‬ ‫شــنگال‌و ناوچە دابڕێنــراوەكان‌و هەرێمی‬ ‫كوردســتان دەستپێكرد‪ ،‬نەهامەتی زۆری‬ ‫بــۆ ئێمەو هەمــو پێكهاتەكانیتــر بەدوای‬ ‫خۆیدا هێنــا بەئێستاشــەوە كە پەنجەی‬ ‫هێــزی پێشــمەرگە لەســەر پەلەپیتكەی‬ ‫تفەنگەكەیەتــی بــۆ هــەر جوڵەیــەك كە‬ ‫بەرامبەرمان بیكات‪.‬‬ ‫دوای هەڵبژاردنی حكومەتی عیراقیش‬ ‫(عەبــادی)‪ ،‬تروســكەیەك بۆ باشــبونی‬

‫دۆخــی عیــراق هەبــو‪ ،‬تروســكەكە‬ ‫لەروانگــەی بیركردنــەوەو هۆشــیاری‬ ‫سیاســییەكانەوە بو‪ ،‬بۆ پێكــەوە ژیان‌و‬ ‫ئاشتبونەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمیش عەینەن تاس‌و‬ ‫حەمامەكەیەو نەك نەیتوانی موسڵ رزگار‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬بەڵكو ئەنباریشــی نایە سەری‌و‬ ‫ترسیش لەسقوتی جارێكیترو دروستبونی‬ ‫خەالفەتی بەغدا هەیــە‪ ،‬واتە گەڕانەوەی‬ ‫ســەردەمی خەالفەتێكــی نــوێ‌و جیاواز‬ ‫بــۆ بەغدا كە لەســاڵی ‪‌1258‬وە لەســەر‬ ‫دەســتی هۆالكۆ كۆتایی پێهێنرا‪ .‬كەواتە‬ ‫تائێســتا نە ئەمەریكاو نــە هیچ واڵتێكی‬ ‫هاوپەیمانــی نەبونەتــە هۆالكۆیــەك بــۆ‬ ‫روخانی خەالفەتەكەی بەغدادی لەموسڵ‬ ‫و ویالیەتەكانی تر‪.‬‬ ‫واڵتانــی عەرەبــی لــەم مەســەلەیەدا‬ ‫رۆڵێكــی خراپیان گێــڕاوە‪ ،‬چونكە ئەوان‬ ‫بیركردنەوەیــان بــۆ زەویدانــی پشــتی‬ ‫مەزهەبــە ركابەرەكانیانــە‪ ،‬لەكاتێكــدا‬ ‫داعش‌و تیرۆریســتەكان دواجار بەاڵن بۆ‬ ‫سەر هەر یەكێكیانەوە‪.‬‬ ‫لەنــاو هەمو ئــەم هاوكێشــانەدا تەنها‬ ‫كورد سەری بەرزە‪ ،‬لەبەردەم توندڕەوی‌و‬ ‫مەترسی ئەم گروپەدا قەڵغانی میللـــەتی‬ ‫خۆیانن‪ .‬یەك ســاڵی خەالفــەت زۆرە بۆ‬ ‫تاقمێــك كە بەهەمــو ئــەو دەوڵەتانەوە‬ ‫لێــی بدرێــت‪ ،‬بــەاڵم هــەر لەشــوێنی‬ ‫خــۆی بێــت‌و ســنوری دەســەاڵتەكانی‬ ‫فــراوان بــكات‪ .‬پێویســتە بــۆ كۆتایــی‬ ‫هێنانیانــی ئــەم رەوشــە جیهــان بیــر‬ ‫لەســتراتیژییەتێكی نوێ بكاتەوە‪ ،‬واڵتان‬ ‫هێــزە شــەڕكەرەكانیان بنێــرن‪ .‬چونكە‬ ‫سەركردەكانی عیراق هۆكاری خولقاندنی‬ ‫ئــەم رەوشــەو هەڵتۆقینــی داعشــن‪.‬‬ ‫ئەگەرنــا ئــەم كەشــتییەی عیــراق زۆر‬ ‫دورە لــەو كەنارە ئارامەی لێی چاوەڕوان‬ ‫دەكرێــت پێی بــگات‪ ،‬بەو نەوعەشــەوە‬ ‫لەهەمــو الیەكییــەوە كــون بــوەو گیانی‬ ‫سەرنشینەكانیشی لەمەترسیدان‪.‬‬

‫وەاڵمێكی درەنگوەخت بۆ هەندێ كەناڵی راگەیاندن‬ ‫فاتمە محەمەد رەسوڵ‬ ‫لە ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان جۆرێك‬ ‫لــە ئازادی رۆژنامەگــەری هاتۆتە ئاراوەو‬ ‫پانتایەكــی گەورەی لە هــزری تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵگە داگیركردووە‪ ،‬تا كار گەیشتۆتە‬ ‫ئەو رادەیــەی هەریەكێكمــان لەبەرامبەر‬ ‫دیــاردەو رووداو بارودۆخــی رۆژگاری‬ ‫ئەمرۆ ببین بە شــرۆڤەكارو توێژەر راست‬ ‫ێ‬ ‫و چــەپ بكەوینــە دوای بابەتەكان بەب ‌‬ ‫ئەوەی لــە چەندێتی‌و چۆنیەتی بابەتەكە‬ ‫بكۆڵینەوە تەنها خاڵە ســلبیەكان ببینین‬ ‫ێ بەالیەنــی ئەرێنــی بابەتەكــە‬ ‫و گــو ‌‬ ‫نەدەیــن‪ ،‬میدیای ئەمڕۆ ئازادانە رووماڵی‬ ‫رووداوەكان دەكات پــەردە لەســەر‬ ‫نهێنیــەكان الدەدات هاواڵتیــان ئاگاداری‬ ‫هەموو شــتێك دەبن‪ ،‬ئەوە میدیایە توێی‬ ‫بوێــری جەربەزەیی لە ناخــی هاوواڵتیان‬ ‫دەچێنــێ‌‌و هێــزی ویــژدان پاڵ بــە ناخ‬ ‫دەنێت چــی لە ناخی دایە بیخاتە ســەر‬

‫رووپــەری رۆژنامــەكان‌و ســڵ لــە گیانی‬ ‫خۆی نەكاتەوە‌و چەندین كەس لە پێناوی‬ ‫ئــازادی رادەربرین بونەتە قوربانی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مانــای ئەوە نیــە كە تەنهــا میدیا خۆی‬ ‫ئــازاد بێت‌و الیەنی بەرامبەر بێدەنگ بێت‬ ‫و رازی بێــت بەوەی دەربارەی دەوترێت‪،‬‬ ‫هەندێــك جار ووشــە دێتە گــۆ بۆ وەاڵم‬ ‫دانەوە بەاڵم لە ووشەش بەهێز تر كردارە‬ ‫بــۆ وەاڵم دانــەوە گــەر رۆژنامەیەك بەر‬ ‫نەشــتەری رەخنەگرتنــی‌و رەخنەكانــی‬ ‫بنیاتنــەر بوون‌و لە پێنــاوی بەرژەوەندی‬ ‫گشــتی بێت ئەوە جێگای شانازیە الیەنی‬ ‫رەخنــە لێگیــراو بە ســنگێكی فراوانەوە‬ ‫وەریبگرێــت و رەخنەكــە ببێتــە هەوێنی‬ ‫چاكســازی‌و وەاڵمەكەی بەكردار دایەوە‬ ‫ئــەوە لەســەر رۆژنامەكــە پێویســتە بە‬ ‫هەمان ریتمی رەخنە گرانە دەست خۆشی‬ ‫بــكات‌و بەداوداچــون بەبابەتەكــە بكات‬ ‫بــەاڵم بەداخەوە ئێمە وا راهاتووین تەنها‬ ‫بــەدوای كــەم كورتیدا بگەرێــن‌و هەرگیز‬ ‫بیر لەو كارانە نەكەینەوە كەچاكســازین‌و‬ ‫ئەنجامدراون‪ ،‬بۆ نموونە بەر لە ماوەیەك‬ ‫چەنــد رۆژنامەیەك باســیان لــە بینای‬

‫دەستەی دەســتپاكی هەرێمی كوردستان‬ ‫كــرد كــەوا كرێیەكەی زۆرە بــۆ ئەمرۆی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‌و بــە هەدەردانــی‬ ‫ســامانە‪ ،‬لەكاتێكدا كاری ئەم دەســتەیە‬ ‫گەڕاندنــەوەی ســامان‌و موڵكی گشــتیە‪.‬‬ ‫ێ بەماوەیەكــی زۆر كەم دەســتەی‬ ‫بەڵــ ‌‬ ‫دەستپاكی وەاڵمی كرداری كردە پێشەنگ‬ ‫ئەویش بەوەی راستەوخۆ دەستەی نەزاهە‬ ‫لێژنەیەكــی پێكهینــا بــۆ كەمكردنەوەی‬ ‫كرێ بیناكەو سەرەئەنجامیش كرێیەكەی‬ ‫كەمكرایەوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا نەبووە جێگەی‬ ‫رەزامەنــدی راگەیاندنەكان‌و رای گشــتی‬ ‫بۆیە ناچاربوون لەالیەن پارێزگای هەولێر‬ ‫بینای بۆ دابینبكرێت‪ .‬قســەكە لێرەدایە‪،‬‬ ‫ئایــا رۆژنامــەكان توانیــان ئەم راســتیە‬ ‫دەرخــەن و وەك هاندانێــك بــۆ دام‌و‬ ‫دەزگاكانــی تر باس لــەم وەاڵمە كرداریە‬ ‫ێ‬ ‫بكەنەوە لێرەدا بۆمان دەردەكەوێت هەند ‌‬ ‫جــار رەخنەكانــن بەمەبەســتی بنیاتنەر‬ ‫نیــن بەڵكو رەخنــەی رووخێنەرن لێرەدا‬ ‫مێدیا ئەركە پیرۆزەكەی خۆی ناشــیرین‬ ‫دەكات‪ ،‬چونكــە هــەر وەاڵم دانەوەیەكی‬ ‫كــرداری بــۆ خــودی رۆژنامەكــە خاڵــی‬

‫ســەركەوتن‌و بەدەنگەوە هاتنە‪ .‬بۆیە زۆر‬ ‫گرنگە بۆ رای گشــتی بسەلمێنرێت رۆڵی‬ ‫مێدیا دەرخســتن‌و چاكسازیە نەك تەنها‬ ‫برینداركردنــی الیەنەكانی تر‪ ،‬بەهەرحاڵ‬ ‫بەاڵم خۆزگە بەم شێوەیە نەدەبوو‪.‬‬ ‫ســەرباری ئەمــەش خۆزگــە ئــەم‬ ‫دامەزراوەیــە بــۆ زیاتــر پاراســتنی‬ ‫ســەربەخۆیی خــۆی بینــای تایبەت بە‬ ‫خــۆی بــۆ دروســت بكرایــە پارێــزگاری‬ ‫لەســەربەخۆیی ئــەم دەســتەیە بكرایە‪،‬‬ ‫ئــەوەی لەبــارەی دەســتەی نەزاهــەوە‬ ‫گرنگــە ئەوەیــە لەالیــەن هەمــوو دام و‬ ‫دەزگاكانی هەرێم هەماهەنگی لەگەڵ ئەم‬ ‫دامەزراوەیە هەبێت‪ ،‬بۆ زیاتر كار ئاسانی‬ ‫و بنبڕكردنــی گەندەڵــی‌و گەڕاندنــەوەی‬ ‫ســامانی بەهەدەردراوی چەندین ســاڵە‪،‬‬ ‫تابزانین رەوڕەوەی ئەم دەستەیە تا كوێ‬ ‫بڕ دەكات‌و دەبێتە بەربەستی كام باهۆزو‬ ‫ڕەشــەبای گەندەڵی و راپێچانی ســامانی‬ ‫ئەم هەرێمــە غەدرلێكــراوەی كەچەندین‬ ‫ســاڵەی رژێمە یەك لــە دوای یەكەكانی‬ ‫غەدری لێدەكەن‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫هەدەپەو‬ ‫سیاسەتێكی‬ ‫نوێ لەتوركیا‬ ‫ئاسۆ كەمال‬ ‫ئــەردۆگان‌و ئەكەپە دەیانــەوێ زۆرایەتی پارلەمان بەدەســتبێنن تاكو بتوانن‬ ‫دەســتور‌و سیســتەمی توركیــا بگــۆڕن لەپارلەمانیــەوە بیكەنە ســەرۆكایەتی‌و‬ ‫لــە «نیمچــە عەلمانیــەوە» بكەنە ئیســامی‪ .‬ئــەردۆگان دەیەوێ سیاســەتی‬ ‫بەئیخوانكردنی ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەڕێگەی كۆمەكی داعش لەسوریا‌و‬ ‫عیراق‌و پشــتیوانی ئیخوانی میســر‌و تونس بباتە پێشەوە‪ .‬ئەردۆگان هێرشی بۆ‬ ‫ســەر ئازادی سیاســی‌و رۆژنامەگــەری لەتوركیادا گەیاندۆتە ئــەوەی ئەم واڵتە‬ ‫لەڕیــزی ‪١٤٩‬یەمــی ‪ ١٨٠‬واڵتدایــە لەئــازادی رۆژنامەگەریدا‪ .‬ئەكەپــە گەندەڵی‬ ‫نــاو دەزگای پۆلیــس‌و میــت‌و بیرۆكراتیەتی توركیــای گەشــەپێداوە‌و دەزگای‬ ‫دادوەری كۆنترۆڵكــردوە تــا توانای روبەڕوبونەوەی ئــەم گەندەڵیانەی نەبێ‌ كە‬ ‫گەیشــتۆتە نێوماڵی ئەردۆگان خۆیەوە‪ .‬ئەكەپە بوژانەوەی ئابوری توركیای بۆ‬ ‫هێرشــكردنە ســەر مافی مانگرتنی كرێكاران‌و گۆڕینی كۆنتراكتی هەمیشەیی بۆ‬ ‫كاتی بەكارهێنا‌و بەسیاســەتی نیولیبرالیزمی گەشەی خیرایی سەرمایەی چینی‬ ‫بورژوازی توركیای لەسەر حسابی هەژارتركردنی كرێكاران بردە پێشەوە‪ .‬ماف‌و‬ ‫ئازادیەكانی خەڵكی كوردستانی لەتوركیادا لەناو پرۆسەیەكی بێ‌ ئەنجامی بەناو‬ ‫ئاشــتیدا قەتیسكردوە‌و مافی یەكســانی هاواڵتیبونی لەكوردەكان وەك بەشێك‬ ‫لەناسێكوالربونی دەستوری توركیا هێشتۆتەوە‌و بەتوندی پێداگری لەهێشتنەوەی‬ ‫ناسنامەی ناسیونالیستی دەوڵەتی توركیە بەسەر هاواڵتیانی توركیادا‪ .‬بەكورتی‬ ‫ســەركەوتنی ئەكەپە‌و بەرنامە‌و دەســەاڵتەكەی لــەم هەڵبژاردنانەدا وەك هێزو‬ ‫بلۆكێكی كۆنەپەرست لەناوچەكەدا بەزیانی پێشكەوتن‌و ئازادییە‪.‬‬ ‫هەدەپــە وەك باڵــی سیاســی پەكەكــە‌و هاوپەیمانێتــی لەگــەڵ بەشــێك‬ ‫لەچەپەكانــی توركیــادا لەچــاو بەرنامەی ئەكەپــەدا بەرنامەیەكــی هەڵبژاردنی‬ ‫پێشكەوتوانەتری سیاســی‌و كۆمەاڵیەتی بەدەستەوە گرتوە‪ ،‬هەرچەندە بەرنامە‬ ‫ئابورییەكەی شــتێكی ئەوتۆی بۆ كرێكاران تێدانیە جگە لەزیادكردنی موچە كە‬ ‫حزبەكانــی تری نــاو هەڵبژاردنەكانی توركیاش بەرزیان كردۆتەوە‪ .‬بەاڵم گرنگی‬ ‫سەركەوتنی هەدەپە لەبەڵێنەكانی هەڵبژاردنیدا نیە لەكاتێكدا هەژمونی پەكەكە‬ ‫لەم پارتەدا پێوەرێكی باش نیە تاكو چاوەڕێی نەگۆڕینی پرەنیسبە مۆلەقەكانی‬ ‫بكەین ســەبارەت بەنەهێشــتنی دەمارگیری ناسیۆنالیســتی‌و نمونەی هێرش بۆ‬ ‫ســەر ئازادی سیاســی حزبە جیاوازەكان لەپەكەكە‪ ،‬بەڵكو گرنگی سەركەوتنی‬ ‫هەدەپە لەشكستپێهێنانی خەونی زۆرایەتی رەهای ئەكەپە‌و ئۆردوگان‌و هەروەها‬ ‫لەگۆڕینــی جــەوی سیاســی‌و كۆمەاڵیەتی خەڵكــی كوردســتانە لەتوركیادا كە‬ ‫دەتوانن لەڕێگەی پارلەمانەوە فشــارێكی زیاتر بخەنە ســەر دەوڵەتی توركیا كە‬ ‫مامەڵەی پلە دویی هاواڵتیبونیان‌و سەپاندنی ناسنامەی توركی بەسەر دەوڵەتی‬ ‫توركیــادا لەق بكات‌و كرانەوەیەكی سیاســی بۆ بەشــداری خەڵكی كوردســتان‬ ‫لەژیانــی سیاســی توركیــادا فەراهەم بێنێــت‪ .‬هەدەپە هەرچەند لەژێر فشــاری‬ ‫قەندیلــدا بێــت بۆ مانەوە لەنێو سیاســەتی ناسیونالیســتی كوردیدا‪ ،‬بەاڵم بەم‬ ‫هاوپەیمانێتیەی لەگەڵ چەپەكانی توركیادا‌و لەپێناو بەرژەوەندی سیاسیدا لەژێر‬ ‫فشاری مۆدێرنیزەبون‌و تێكەڵكردنی ناسنامەی هاواڵتیبون‌و سەراسەریبونێتی تا‬ ‫لەم هەڵبژاردنە‌و لەملمالنێی سیاسی نێو توركیادا بەرەو پێشەوە هەنگاوبنێ‌‪.‬‬ ‫هــەر بۆیــە ئەگەر ئیســامیەكانی كوردســتان‌و عەلی قەرەداغی ســەركردەی‬ ‫جیهانە ئیســامیەكەیان ئومێد‌و ستراتیژیان لەسەركەوتنی بەرەی كۆنەپەرستی‬ ‫ئوردۆگان‌و ئەكەپەدایە تاكو لەســایەی سەركەوتنی بەدیلی دەوڵەت‌و خەالفەت‌و‬ ‫ئیمپراتۆریەتی ئیخوانی ئیســامی لەتوركیادا خەونی بەئیسالمیبونی دەسەاڵت‌و‬ ‫سەركەوتنی بەدیلی ئیسالمی لەكوردستاندا ببینن‪ ،‬ئەوا سەركەوتنی هەدەپەش‬ ‫بۆ بەرەی ئازادیخواز لەكوردستان گرنگی لەوەدایە كە‪ ،‬وەك روخانی دەسەاڵتی‬ ‫مورســی‌و ئیخوانەكانــی تونــس‌و شكســتەكانی داعش‪ ،‬شكســتی ئــەردۆگان‌و‬ ‫ئەكەپەش مەترسی پێشڕەوی‌و هێرشەكانی بەدیلی ئیسالمی بۆ سەر كوردستان‬ ‫كەمدەكاتەوە‌و فرســەتی بەردەم كرانەوەی سیاســی‌و ئاشتی لەناوچەكەدا زیاتر‬ ‫دەكا‪.‬‬

‫ساڵ (‪ )1915‬بێت یان (‪!)2015‬‬ ‫شــەڕی چاڵدێران ســاڵی (‪ ،)1514‬میللەتی‬ ‫كورد دەچەوسێنێتەوە نەتەوەی توركە‪.‬‬ ‫توركەكان بۆ ئەوەی بەردەوام نەتەوەكەمان‬ ‫ژێر دەستەو لە ژێر چەپۆكی ئەوان بێ‪ ،‬سڵیان‬ ‫لە هیــچ نەكردۆتەوە و هەمــوو ئامرازەكانیان‬ ‫بەكارهێناوە لەم پێناودا‪.‬‬ ‫بەكارهێنانــی هێــزی ســەربازی‪ ،‬دەیــان‬ ‫فــروت فێڵــی سیاســی ‪ ،‬دواكەوتــووی خێڵە‬ ‫كارزان حیكمەت حەكیم‬ ‫كوردییــەكان چاندنــی تــۆوی ناكۆكــی لــە‬ ‫نێوانیــان‪ ،‬دواكەوتووی الیەنــی كۆمەاڵیەتی‬ ‫یەكێك لەو نەتەوانەی كە بەدرێژایی چەندان و هوشــیاری تاك‪ ،‬تا دەگات بە بەكارهێنانی‬ ‫ســەدەیەو بەتایبەت لــە دوای كۆتایی هاتنی هێــزی ئاینــی‪ ،‬هەمــوو ئەمانــە ئامــرازی‬

‫باكــور‪ ،‬باشــور‪ ،‬ڕوژئــاوای كوردســتان لــە‬ ‫سەركوتكردنی تاكی كورد بووە‪.‬‬ ‫لە پاڵ ئەمانەشــدا‪ ،‬ئــەوە نەبێ كوردەكان بــەردەم چارەنوســێكی نادیارو ترســناكدان‪،‬‬ ‫لە خەبات و تێكۆشــان‪ ،‬دەســت و پێ سپی لە ژێر هەڕەشــەو پیالنە گاڵوەكانی عەرەب و‬ ‫وەســتابن‪ ،‬بگرە سەدان هەوڵدراوەو چەندین فارس و بەتایبەت توركدان ‪.‬‬ ‫كوردەكانی كوردســتانی باكور پەندێكیان‬ ‫شــۆڕش بەرپاكــراوە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی رزگاریان‬ ‫بێ لە دەســت نەتەوەی خۆپەرســتی تورك‪ ،‬هەیــە دەڵێــن ‪ :‬خــوا كــەس نەخاتــە داوی‬ ‫بــەاڵم بەهــۆی زیرەكی و بەهێــزی توركەكان توركەكانــەوە‪ ،‬دیــارە كوردانــی باكــور‬ ‫و بەهێــزی الیەنــی ســەربازی‪ ،‬تێكەڵبونــی ئەوەندەیــان لــە زوڵــم و زۆرداری تەڵەكبازی‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی ڕۆژئــاوا لەگــەڵ دەوڵەتی توركــەكان دیــوەو چەشــتوە‪ ،‬بۆیــە ئــەم‬ ‫تورك‪ ،‬سەرجەم هەوڵەكان نوشستی هێناوە‪ .‬دوعایەیــان كــردووە‪ ،‬گــەر بــۆ ڕابــردووش‬ ‫ئێســتا پــاش ســەدان ســاڵ لە هــەوڵ و بگەڕێینــەوە تێ دەگەین لەخۆڕا ئەو قســەیە‬ ‫خەباتكــردن‪ ،‬جارێكــی تــر‪ ،‬كــوردەكان لە نەكراوە‪.‬‬

‫لەم ئان و ســاتە ناسكەی ئێستادا‪ ،‬دەبێ‬ ‫ســەرجەم هێزەكانــی گۆڕەپانــی سیاســی‬ ‫كوردستان لەسەرجەم خاكە دابەشكراوەكانی‬ ‫نیشــتمان‪ ،‬بەئاگابن لەوەی تورك هەر توركە‬ ‫جا ساڵ (‪ 1915‬بێ یان ‪ ،) 2015‬بۆ نەتەوەی‬ ‫فارس و عەرەبیش هەر هەمان شت!‬ ‫ئەوەی گرنگەو پێویســتە بنەمای كاركردن‬ ‫و سیاسەتكردن لەسەر ئەوە بنیادبنرێت‪ ،‬كە‬ ‫زۆرترین بەرژەوەندی ئابوری بۆ رۆژئاوا دابین‬ ‫بكرێ‪ ،‬تا لە ســایەی ئــەوان و تا دەگەین بە‬ ‫ئامانجی ســەدان ســاڵەمان كــە رزگاربونمانە‬ ‫لە ژێردەســتی ئەم ســێ نەتەوە شــەڕانگێزو‬

‫زۆردارەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست پارێزراو بین!‬ ‫ئەوانــەی پێشــیان وایە كــە بیركردنەوەی‬ ‫فــارس و عــەرەب و بەتایبەت تــورك گۆراوە‬ ‫بەرامبــەر بە كورد هەڵەیەكی گەورە دەكەن و‬ ‫لــە ناو خەونێكی قوڵــدان‪ ،‬هەر پەیوەندیەك‬ ‫بــەدەر لــەوەی كــە دەمانــەوێ لەم گۆشــە‬ ‫بچوكــەی زەمیــن لــە گــەڵ ئێوە بە ئاشــتی‬ ‫بژیــن بەزیانی گەورە بــۆ خەباتی گەلەكەمان‬ ‫دەشــكێتەوە‪ ،‬پاڵپشــتی كردنی خوشــك و‬ ‫براكانمانیــش لــە هەر كوێ ئــەم جیهانە بێ‪،‬‬ ‫ئەركەو خۆ دزینەوە لەم ئەركە خیانەتە!‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )519‬دو شةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كڵچدارئۆغلو‪:‬‬ ‫دەزگای هەڵبژاردن الیەنگری دەكات‬

‫بەڵوكەن‪:‬‬ ‫دەبێت حكومەت ستایشی ئێمە بكات‬

‫كەمال كڵچدارئۆغلو سەرۆكی گشتیی‬ ‫پــارتــی كــۆمــاری گــەل رایــگــەیــانــد‪:‬‬ ‫دەزگـــای هــەڵــبــژاردنــەكــانــی توركیا‬ ‫الیــەنــگــری بــۆ ئــاك پــارتــی دەكـــات‪،‬‬ ‫ئەمەش هۆكارێكە بۆئەوەی نەتوانێت‬ ‫ئاسایشی سندوقەكانی هەڵبژاردن‬ ‫دەستەبەربكات‪.‬‬

‫ئیدرس بەڵوكەن‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی‬ ‫دیــمــوكــراتــی گـــەالن‌و ئــەنــدامــی شاندی‬ ‫ئیمرالی دەڵێت «ئێمە وەك شاندی هەدەپە‬ ‫لــەمــاوەی پــڕۆســەی ئاشتی دا‪ ،‬لەنێوان‬ ‫بەرپرسانی حكومەتی توركیا‌و قەندیل دا‪،‬‬ ‫بەباشی پەیامەكانی ئەوانمان گەیاندووە‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت حكومەت ستایشمان بكات‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫محەمەد ئەڵتان‬ ‫تەقینەوەكەی ئامەد كودەتای دیموكراسییە‬ ‫محەمەد ئەڵتان نوسەرو گۆشەنوسی‬ ‫ناوداری توركیا‪ ،‬دەڵێت «ئاك پارتی‬ ‫بۆمانەوەی خۆی لەدەسەاڵت پەنا بۆ‬ ‫هەمو كارێكی توندوتیژی دەبات‪،‬‬ ‫تــەقــیــنــەوەكــەی ئــامــەد نیشانەی‬ ‫ئــەوەیــە و كــودەتــایــەكــە بۆسەر‬ ‫دیموكراسی لە توركیا‪.‬‬

‫بەپێی راپۆرتی رێكخراوی مافەكانی مرۆڤ لەتوركیا‪:‬‬

‫لەوادەی بانگەشەی هەڵبژاردندا‪ ،‬زۆرترین‬ ‫هێرش كراوەتە سەر هەدەپە‬ ‫تــورك رایگەیاند‪ :‬دەبێت حكومەتی‬ ‫توركیا پشتیوانی لەئێمە بكات بۆئەوەی‬ ‫سیاسەت بكەین‌و بچینە پارلەمان‪،‬‬ ‫نــــەوەك چــاوپــۆشــی بــكــات لـــەوەی‬ ‫توندوتیژی لــەبــەرامــبــەرمــان بكرێت‌و‬ ‫رێگری لەوەشبكرێت نەچینە پارلەمان‪،‬‬ ‫سیاسەتكردنمان لەشەڕكردن باشترە‪.‬‬

‫راپۆرتی‪-‬چاودێر‬ ‫رۆژی هەینی رابـــردوو‪ ،‬لــەدوا رۆژی‬ ‫وادەی بانگەشەی هەڵبژاردنی پارلەمانی‬ ‫توركیا‪ ،‬لەكۆبونەوە جەماوەرییەكەی‬ ‫ئـــامـــەد دو بــۆمــب تــەقــێــنــرایــەوەو‬ ‫برینداربونی ســەدان كــەس‌و قوربانی‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی هەدەپە‪-‬‬ ‫یش ئەو تەقینەوەیە بەپیالنگێڕییەك بۆ‬ ‫سەركەوتنی پارتەكەیان‌و پەیوەستیشی‬ ‫دەكاتەوە بەو زنجیرە هێرشانەی لەماوەی‬ ‫دو مانگی رابردوو بۆ سەر پارتەكەیان‬ ‫كراوە‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە رێكخراوی مافەكانی‬ ‫مـــرۆڤ لــەتــوركــیــا‪ ،‬راپـــۆرتـــی خــۆی‬ ‫دەربـــارەی توندوتیژی و هێرشەكانی‬ ‫وادەی بانگەشەی هەڵبژاردنی پارلەمانی‬ ‫توركیای باڵوكردەوە‪ ،‬بەپێی راپۆرتەكە‬ ‫لــەمــاوەی وادەی بــانــگــەشــەكــردنــدا‪،‬‬ ‫زۆرتــریــن هێرش كــراوەتــە ســەر پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن(هەدەپە)‪ ،‬لەو هێرش‌و‬ ‫پەالماردانانەش‪ ،‬لە تەقاندنەوەی بارەگاو‬ ‫گڕتێبەردانی ئۆتۆمبێلی بانگەشەی‬ ‫هەدەپە‌و برینداركردنی كاندیدو الیەنگرانی‬ ‫هەدەپە تۆماركراوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەنوسان‌و چاودێرانی سیاسی‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬هۆكاری ئەنجامدانی هێرشەكان‬ ‫بۆ سەر هەدەپە ئاشكرادەكەن‌و كشانی‬ ‫دەنــگــەكــانــی هــەدەپــە بــۆتــە ئــەوەی‬ ‫ركــابــەری هــەڵــبــژاردن لەنێوان پارتی‬ ‫دەســەاڵت ئاك پارتی‌و هەدەپە زیاتر‬ ‫بكات‪ ،‬هەروەها یەك لەهۆكارەكانیتری‬

‫ئۆتۆمبێلێکی بانگەشەی هەڵبژاردنی هەدەپە کە هێرشی کراوەتەسەر‬

‫بانگەشەی هەدەپە گڕیتێبەردراو قوربانی‬ ‫لێكەوە‪ .‬هەروەها لەئیستەمبول زۆرترین‬ ‫هێرش كراوەتە سەر هەدەپە‪ ،‬بەپێی‬ ‫ئاماری راپۆرتەكە بێت‪ ،‬زۆرترین لەو‬ ‫هێرشانە لە ئیستەمبول بــوە‪ ،‬وەك‬ ‫مێترۆپۆلێكی گــەورە كە گەورەترین‬

‫لەماوەی بانگەشەدا ‪ 126‬هێرشی‬ ‫جۆراوجۆر ئەنجامدراوە كە ‪ 114‬یان بۆ‬ ‫سەر هەدەپە بووە‬ ‫لێكەوتنەوەی توندوتیژی لەمەیدانەكانی‬ ‫هەڵبژاردن‪ ،‬وتاری توندی سەرۆككۆماری‬ ‫توركیا لەبەرامبەر هــەدەپــە‪ ،‬كــە بە‬ ‫پارتێكی تیرۆریستی ناودەبات‪ .‬ئەمەش‬ ‫وایكردووە شەقامی توركی لەبەرامبەر‬ ‫هەدەپە توڕەبكات‌و جوڵە بە هەستی‬ ‫ناسیۆنالیزمی توركی بكات‪.‬‬ ‫‪ 114‬هێرش بۆ سەر هەدەپە كراوە‬ ‫لە راپۆرتەكەدا هاتوە لەماوەی دو‬ ‫مانگی وادەی بانگەشەی سیاسی بۆ‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی توركیا هەدەپە‬ ‫رێكۆردی شكاندووە‪ .‬بەپێی راپۆرتەكە‬ ‫بێت لەماوەی بانگەشە ‪ 126‬هێرشی‬ ‫جۆراوجۆر ئەنجامدراوە كە ‪114‬یان بۆ‬ ‫سەر هەدەپە بووە‪ ،‬هێرشەكان بۆسەر‬ ‫بارەگا‪ ،‬ئۆتۆمبێل‌و تەنانەت كاندیدەكان‬ ‫بــوە‪ ،‬لە ئــەدەنــە و مەرسین هێرشی‬ ‫تەقینەوە بۆ ســەر بــارەگــای هەدەپە‬ ‫كرا‪ .‬لە ئــەرزروم و بینگۆل ئۆتۆمبیلی‬

‫بەوەشدەكات ئەو كەسانەی لەو وادەیەدا‬ ‫هێرشی جەستەیی كراوەتە سەریان‌و‬ ‫بــریــنــدار كـــراون‪ ،‬لــەكــۆی ‪ 49‬كــەس‪،‬‬ ‫‪47‬یــان هەدەپە بــون‪ ،‬لەو ماوەیەشدا‬ ‫رێگری كراوە دو كۆبونەوەی جەماوەری‬ ‫هەدەپە نەبەسترێت و كۆنسێرتێكیشیان‬ ‫قــەدەغــەكــراوە‪ .‬بــەم پێیەش هەدەپە‬ ‫زۆرترین پێشێلكاری لەبەرامبەر كراوە‪.‬‬ ‫ئــۆزتــورك تــوركــدۆغــان‪ ،‬ســەرۆكــی‬ ‫رێكخراوی مافەكانی مرۆڤ لەتوركیا‪،‬‬ ‫هۆكاری رودانــی ئــەو جــۆرە هێرشانە‬ ‫بــۆ ســەر پارتێكی سیاسی بــۆ ئــەوە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە كە تائێستا توركیا بەیاسای‬ ‫ئەنتی دیموكراتی پڕۆسەی هەڵبژاردن‬ ‫بەڕێوەدەبات‪ ،‬ئۆزتورك دەڵێت «بەپێی‬ ‫یاساكانی كودەتاكەی ‪ 1980‬پڕۆسەی‬ ‫هەڵبژاردن لەتوركیا بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫بەمەش ئاسایشی هەڵبژاردن نایەتەگۆڕ‪،‬‬ ‫بونی بەربەستی لەسەدا ‪ 10‬لەسیستەمی‬ ‫هەڵبژاردن رێگرە بۆ ئەوەی پارتەكان‬ ‫نوێنەریان بنێرنە پارلەمان»‪.‬‬

‫دەنگدەری كورد لەتوركیا لەخۆدەگرێت‪،‬‬ ‫لەزۆربەی ناوچەكاندا هێرش كراوەتە‬ ‫سەر ئەندامان‌و كەمپینی هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫جگە لەوەش لە پارێزگاكانی ناوەڕاست‌و‬ ‫رۆژئاوای توركیاش دەیان هێرش تۆمار‬ ‫كراوە‪ ،‬سەبارەت بە هێرش‌و پەالمارەكان‬ ‫بۆ سەر پارتەكانیتر بەم جۆرەیە‪ :‬حەوت‬ ‫هەدەپە‪ :‬لەخەباتمان كۆڵنادەین‬ ‫هێرش بۆسەر ئــاك پــارتــی‪ ،‬چــوار بۆ‬ ‫بەپێی راگەیەنراوێكی فەرمی هەدەپە‪،‬‬ ‫جەهەپە و یەك هێرش بۆسەر مەهەپە‬ ‫باس لەهۆكاری ئەو هێرشانە دەكات‬ ‫كراوە‪.‬‬ ‫بۆسەر پارتەكەیان‌و لە راگەیەنراوەكە‬ ‫زۆرترین پێشێلكاری بۆ هەدەپە بوە هاتووە كە ئەو هێرشانە رێگر نابێت‬ ‫لــە نـــاوەڕۆكـــی راپـــۆرتـــە ئــامــاژە لەكارو خەباتیان‪.‬‬

‫هەدەپە دەڵێت لەو هێرشانەی كراوەتە‬ ‫ســەر بــارەگــاكــانــمــان حكومەتی ئاك‬ ‫پارتی لێی بەرپرسیارە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫سەرۆكوەزیران‌و سەرۆككۆمار لەكاتی‬ ‫گوتارەكان هێرشی توند دەكەنە سەر‬ ‫هەدەپە‪ ،‬بــەاڵم هەدەپە لەگەڵ گشت‬ ‫گەالنی توركیا دەسازێت‌و هەوڵدەدات‬ ‫پــەیــام‌و بــەرنــامــەی خـــۆی بەباشی‬ ‫بگەیەنێت‪.‬‬ ‫الی خۆشییەوە ئیدریس بەڵوكەن‪،‬‬ ‫پارلەمانتاری هەدەپە تەقینەوەكەی‬ ‫ئ ــام ــەدی بــەپــیــانــگــێــڕیــیــەك لـــەدژی‬ ‫پارتەكەیان ناوبردو وتی «لە سەرەتای‬ ‫وادەی هەڵبژاردنەوە هێرشی جۆراوجۆر‬ ‫كــراوەتــە ســەر بــارەگــاو الیەنگرانی‬ ‫پــارتــەكــەمــان‪ ،‬تەقینەوەكەی ئامەد لەبەڕێوەچونی پڕۆسەی ئاشتی هەیە‪،‬‬ ‫دواهەمین هێرش بوو‪ ،‬هەمو ئەمانەش بۆیە دەبێت نوێنەرایەتی لەپارلەمان‬ ‫حكومەتی ئــاك پارتی‌و سەرۆككۆمار هەبێت گرنگە‪ ،‬بــەاڵم هێرشەكان بۆ‬ ‫بەرپرسە بەوەی لە مەیدانەكان وتاری ئەوەیە كە هەدەپە نەچێتە پارلەمان‪.‬‬ ‫زۆر توند لەدژی هەدەپە دەدات‌و شەقامی‬ ‫ناوبراو وتیشی «بۆ چارەسەركردنی‬ ‫توركی بۆ توندوتیژی دەجوڵێنێت»‪.‬‬ ‫پرسی كوردو بۆ پڕۆسەی بەدیموكراتیبونی‬ ‫بەڵوكەن راشیگەیاند ئەم جۆرە هێرشانە تــوركــیــاش‪ ،‬مــەرجــە هــەدەپــە بچێتە‬ ‫ئامانج ناپێكێت‪ ،‬ئێمە هۆشداریمان داوە پارلەمان‪ ،‬لەكاتێكدا زۆرترین هێرش‬ ‫الیەنگرانی پارتەكەمان هێوربن‌و نەكەونە بۆ سەر ئەوان كراوەو بە دادپەروەریی‬ ‫داوی ئەو پیالنگێڕییەوە‪ ،‬ئێمە وەك وادەی بانگەشە بەڕێوەنەچووە»‪.‬‬ ‫هەدەپە ئاشتی دەخوازین دواجار ئەوەی‬ ‫سەبارەت بەهۆكاری ئەو هێرشانە‪،‬‬ ‫بۆ ئاشتی دەكۆشێت سەردەكەوێت‪.‬‬ ‫ئەڵتان تــان پــارلــەمــانــتــاری هەدەپە‬ ‫لەدیدارێكیدا لە كەناڵی سی ئێن ئێن‪-‬‬ ‫دەیانەوێت هەدەپە نەچێتە پارلەمان‬ ‫ئـــۆزتـــورك تـــوركـــدۆغـــان لــەكــاتــی‬ ‫ئاشكراكردنی راپۆرتی رێكخراوەكەیان‬ ‫بۆ راگەیاندنەكان‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد‬ ‫وادەی بانگەشەی هەڵبژاردن بەیەكسانی‬ ‫بەڕێوەنەچووە‪ ،‬كە هەدەپە پارتێكە رۆڵی‬

‫سەرۆككۆمار ئاسایشی هەڵبژاردنی‬ ‫تێكداوە‬ ‫گۆشەنوسێكی توركیا هۆكاری گرژی‬ ‫وادەی بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ وتارەكانی‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا دەگەڕێنێتەوە‪.‬‬ ‫تەرهان ئەردەم‪ ،‬نوسەرو رۆژنامەنوسی‬ ‫ناوداری توركیا‪ ،‬لەدیدارێكیدا بۆ رادیۆی‬ ‫دەنــگــی ئەمەریكا وتــی «وتــارەكــانــی‬ ‫ســەرۆكــكــۆمــار لــە مــەیــدانــەكــانــدا‪،‬‬ ‫هــــەڕەشــــەكــــردن‌و تــەشــهــیــركــردنــی‬ ‫الیەنەكانیتر بوەو بەمەش بێالیەنی خۆی‬ ‫لەدەستداوە‪ ،‬هۆكارێكیش بوە بۆئەوەی‬ ‫ئــەو گرژییانە بێتەكایەوە‪ .‬بەمەش‬ ‫ئاسایشی هەڵبژاردنی تێكداوە»‪.‬‬ ‫نــوســەر ئــامــاژەبــەوەشــدەكــات كە‬ ‫سەرۆككۆمار لەهەر رۆژێك دو كۆبونەوەی‬ ‫جەماوەری ســازداوە بەپێی یاساكانی‬ ‫دەستور بێت‪ ،‬پێشێلكاری كردووە‪.‬‬ ‫ئـــەردەم دەڵێت «سەرۆككۆمار لە‬ ‫مــەیــدانــەكــان پــارتــە سیاسیەكان بە‬ ‫تیرۆریست‌و واڵت فرۆش ناودەبات داوای‬ ‫لەهاواڵتیان كــردوە دەنگ بە هیچ لەو‬ ‫پارتە ئۆپۆزسیونانە نــەدەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫الیەنگری لە وتارەكانیدا هەبووەو بەپێی‬ ‫دەستور پێشێلكاری یاسایی كردووە»‪.‬‬

‫ئەو كەسانەی لەو وادەیەدا هێرشی جەستەیی‬ ‫كراوەتەسەریان‌و بریندار كراون‪ ،‬لەكۆی ‪49‬‬ ‫كەس‪47 ،‬یان سەر بە هەدەپە بون‬

‫تەرهان ئەردەم نوسەرو رۆژنامەنوسی ناوداری تورکیا‪:‬‬ ‫وتارەكانی سەرۆككۆمار‪ ،‬هۆكارێك بوە بۆئەوەی ئەو گرژییانە بێتەكایەوە‬

‫ێ الیەنی‬ ‫پەیامەكانی هەدەپە‪ ،‬هەند ‌‬ ‫نیگەرانكردووە‬ ‫چاودێرێكی سیاسی پێیوایە هەدەپە‬ ‫لەبانگەشەی هەڵبژاردندا توانیوێتی‬ ‫سنوری نفوزی خۆی تێبپەڕێنێت‌و پەیامی‬ ‫خۆی بەگشت گەالنی توركیا بدات‪ ،‬بونی‬ ‫ئەوان لەپارلەمان دەبێتە ئۆپۆزسیۆنێكی‬ ‫بەهێز لەبەرامبەر دەسەاڵت بۆیە ناخوازن‬ ‫بەربەستی سەدا ‪ 10‬ببڕێت‪.‬‬ ‫نەوزاد چیچەك‪ ،‬پێشبینی ئەوەی كردبو‬ ‫كە هەدەپە رێــژەی سەدا ‪ 10‬دەبڕێت‪،‬‬ ‫بەوەی بۆتە چەترێك بۆ چەند بەرەیەك‬ ‫تاكو دەنگی خۆیان بگەیەننە پارلەمان‪،‬‬ ‫پەیامی بۆ گشت گەالنی توركیا پێبوە‪،‬‬ ‫ئەمەش هۆكارێك بوە بۆ سەركەوتنیان‌و‬ ‫ێ الیەنی نەتەوەپەرستی نیگەران‬ ‫هەند ‌‬ ‫كردووە‪ ،‬لەبەرئەوەی ئیتر هەدەپە دەبێتە‬ ‫پارتێكی فەرمی لەسەرئاستی توركیا‬ ‫ركابەری سیاسی خۆی درێژە پێدەدات‪.‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ذمارة (‪ )519‬دو شةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫دوای ‪ 1400‬ساڵ‪ ،‬بۆ یەكەمجار مۆڵەت بە زەردەشتیەكان دەدرێت‬

‫بەرپرسی رێكخراوێكی زەردەشتیەكان‪ :‬حەوت ناوەند لەهەرێمی كوردستان دەكەینەوە‬ ‫چاودێر‪-‬پەریوەش سەردار‪:‬‬ ‫دوای ‪ 1400‬ساڵ لەناوچونی ئاینی‬ ‫زەردەشتی‪ ،‬بۆ یەكەمجار لەهەرێمی‬ ‫كوردستان زەردەشتیەكان لەشێوەی‬ ‫رێكخراودا مۆڵەت وەردەگرن‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫بەرپرسانی رێكخراوی زەردەشتیش ئاماژە‬ ‫بەوە دەكات‪ ،‬كە داوایان لە وەزارەتی ئەوقاف‬ ‫كردوە‪ ،‬كە بەڕێوەبەرایەتیەك بۆ ئاینی‬ ‫زەردەشتی بكەنەوە‪.‬‬ ‫كورد لەئاینەكەی داماڵێنراوە‬ ‫بەرپرسی رێكخراوی زەردەشتیەكان‪،‬‬ ‫تایبەت بە «چاودێر»رونیدەكاتەوە‪ ،‬ئاینی‬ ‫زەردەشتی خاوەندارێتی كردنە لەخود‪،‬‬ ‫فەرهەنگی كوردیشە‪ ،‬لەالیەكی دیكەیشەوە‬ ‫ئەم ئاینە دەرهاویشتەی عەقڵی كوردییە‪.‬‬ ‫لوقمان حاجی كەریم‪ ،‬دەڵێت» كورد‬ ‫لەئاینەكەی داماڵێنراوە‪ ،‬ئێمە جارێكی دیكە‬ ‫دەیكەینەوە بە بەری خۆماندا»‪.‬‬ ‫ناوبراو رونیدەكاتەوە‪ ،‬هەندێك كەس‌و‬ ‫الیەنگری ئاینەكانی دیكە روبەڕویان دەبنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە پرسی كوردە‪ ،‬ركابەری كەمتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئاینی زەردەشتیش فەرهەنگێكی‬ ‫نەرمە‌و دەست بۆ مافی هیچ كەسێك درێژ‬ ‫ناكات‪ ،‬بەو هۆیەشەوە هێرش ناكات‌و رقیش‬ ‫دروست ناكات‪ ،‬چونكە لەسەر (بیری چاك‪،‬‬ ‫وتەی چاك‪ ،‬كرداری چاك) كاردەكات‪.‬‬

‫جەختدەكاتەوە‪ ،‬بەوروژمێكی زۆرەوە‬ ‫هاواڵتیان بەرەو رویان هاتون‪ ،‬ئەوەیش‬ ‫جێگەی باوەڕ نەبوە كە لەسەرەتای‬ ‫دەستبەكاربونیانەوە بەسەدان هاواڵتی‬ ‫لەسەرجەم شاروشارۆچكەكانەوە باوەشیان‬ ‫بۆ ئاینەكەیان كردۆتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی‪ :‬وابڕیارە حەوت‬ ‫ناوەند لەكوردستان بكرێتەوە‪ ،‬یەكەم‬ ‫ناوەندیش لەشاری سلێمانی دەكەینەوە‪،‬‬ ‫لەناوەندەكانیشدا هەوڵی باڵوكردنەوەی‬ ‫رۆشنبیری‌و فەرهەنگی كوردی دەدرێت‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە خولی جۆراوجۆر بۆ‬ ‫كادیرانی زەردەشتی دەكرێتەوە‪ ،‬ئەو شارەزاو‬ ‫مامۆستا جیهانیانەی شارەزای بواری ئاینی‬ ‫زەردەشتین دەهێنرێنە كوردستان‌و وانەی‬ ‫تایبەت دەڵێنەوە»‪.‬‬ ‫بەرپرسی رێكخراوی زەردەشتیەكانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬گەڕانەوەی‬ ‫زەردەشتی‪ ،‬بزوتنەوەیەكی فەرهەنگییە‬ ‫كە بۆ ئاسوودەیی‌و بەدەستهێنانەوەی‬ ‫كەسێتیی تاكی كوردی دەیەوێت بگەڕێتەوە‬ ‫سەر شادەمارە مێژووییەكانی خۆی‌و ئەو‬ ‫كەرەستانە بەكار بهێنێت كە موڵكی مێژوویی‬ ‫خۆیەتی‌و خاوەندارێتییان لێ بكات‪ ،‬ئەم‬ ‫بزوتنەوە فەرهەنگییەش‪ ،‬لەسەر بنچینە‌و‬ ‫پایەكانی ئاینی زەردەشتی خۆی هەڵچنیوە‬ ‫كە بریتین لە( بیرو وتە‌و كرداری چاك)‬ ‫هەر ئەو چەمكانەی بەهۆی داگیركارییەوە‬ ‫لەكۆمەڵی كورد داماڵراوە‌و پڕیانكردووە لە‬

‫چەند پەیڕەوکارێکی زەردەشتی لە هەرێمی کوردستان‬

‫ڕق‌و كینە‌و خۆخۆری‪.‬‬ ‫باوەڕی خەڵك بەئاینی زەردەشتی‬ ‫دەبوژێتەوە‬ ‫جەلیل عەباسی‪ ،‬ئاڤێستاناس‪ ،‬تایبەت‬ ‫بە «چاودێر» رونیدەكاتەوە‪ ،‬دامەزراندن‌و‬ ‫دروستكردنی رێكخراوەكانی تایبەت بە ئاینی‬

‫زەردەشتی واڵمدانەوەیەكە بۆ داواكاری لە‬ ‫رادەبەدەری تاكی كورد‪ ،‬تا بگەڕێنەوە بۆ‬ ‫سەر رەچەڵكی ئاینی خۆیان‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی‪ :‬لەناخەوە شۆڕشێك‬ ‫خەریكە دەستپێدەكات بۆ ناسینەوەی‬ ‫شوێنەوارو ئاسەوارە ونبوەكانی فەرهەنگ‌و‬ ‫فەلسەفەدا‪ ،‬دەرئەنجامی بۆ گەڕان‌و شۆڕانەیش‬

‫دروستبون‌و راگەیاندنی رێكخراوەكانە»‪.‬‬ ‫ئاڤێستا ناسەكە‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫جواڵنەویەك ئەگەر عەقاڵنی بێت‪ ،‬دەكرێت‬ ‫كاربكات‌و لەمپەریشی لەبەردەمدا بۆ دروست‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەاڵم هەر هەنگاوێك بەشێوەیەكی نا‬ ‫عەقاڵنی‌و نا لۆژیكی توندڕەوانە هاوێژرا ئەوا‬ ‫روبەڕوی گرفت‌و بەربەست دەبێتەوە‪.‬‬

‫شوێنی پەرستشی زەردەشتیەكان‬ ‫نۆژەندەكرێنەوە‬ ‫الی خۆیشیەوە بەرپرسی رێكخراوی‬ ‫فەرهەنگ‌و فەلسەفەی زەردەشتی كوردستان‪،‬‬ ‫تایبەت بە»چاودێر» باس لەوە دەكات‪،‬‬ ‫ئەركی سەرەكیان لەئێستادا ئەوەیە كە‬ ‫تاكی كورد بگەڕێننەوە بۆ سەر بیروباوەڕی‬ ‫باو باپیرانی‌و ئاینی زەردەشتی‪ ،‬چونكە‬ ‫فەلسەفەی زەردەشتی هیچ توندڕەوییەكی‬ ‫تێدانیە‪.‬‬ ‫نەژاد نوری‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬كار لەسەر‬ ‫ئەوە دەكەن‪ ،‬كە شوێنی پەرستشی ئاینی‬ ‫زەردەشتیەكان نۆژەن بكەنەوە‪ ،‬داواش‬ ‫لە وەزارەتی ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان كراوە‪ ،‬كە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیەكان هەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫كاروبارە ئاینیەكانیان لەو رێگەوە رایی‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬حكومەتی هەرێم مۆڵەتی فەرمی‬ ‫پێداوین بۆ كاركردن‪ ،‬دوای ‪ 1400‬ساڵ لە‬ ‫داگیركاری ئەمە یەكەمین رێكخراوە بەدیدی‬ ‫زەردەشتیانەوە مۆڵەتی هەبێت‌و كاربكات»‪.‬‬

‫زانستی پزیشكی‪ ،‬عەرشی دەسەاڵتی پیاوساالری‌و خێڵەكیی ئەفغانستان دەهەژێنێت‬ ‫(‪ )DNA‬دەبێتە رزگاركەری كچێكی ئەفغانی كە باوكی دەستدرێژی سێكسی كردبوە سەر‬ ‫چاودێر ‪)BBC( -‬ی فارسی‬ ‫هەفتەی پێشو دادگای بەرایی لەكابولی‬ ‫پایتەختی ئەفغانستان‪ ،‬دۆسییەكی‬ ‫یەكالكەرەوە كە ماوەیەكی زۆرە خەڵك‌و‬ ‫دادگای بەخۆیەوە سەرقاڵكردوە‪ ،‬ئەو‬ ‫دۆسییەش بەسزادانی پیاوێك بەحوكمی‬ ‫لەسێدارەدران‪ ،‬كۆتایهات كە دەستدرێژی‬ ‫سێكسی كردبوە سەر كچەكەی خۆی‌و‬ ‫ئەو پیاوە بەوە تۆمەتبار بو‪ ،‬كەسااڵنێكی‬ ‫زۆرە دەستدرێژی سێكسی دەكاتە سەر‬ ‫كچەكەی خۆی چەندینجاریش كچەكەی‬ ‫سكی پڕ بوەو لەئێستاشدا ئەو كچە دو‬ ‫منداڵی هەیە كە هەردوكیان لەباوكی‬ ‫خۆیەتی‪.‬‬ ‫ماجەرای دادگاییەكە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ساڵی رابردو كاتێك كە یەكەمین‬ ‫دانیشتنی دادگا بەڕێوەچو لەسەر ئەو‬ ‫دۆسییە‪ ،‬بەاڵم ئەوكات بەهۆی نەبونی‬ ‫بەڵگەی پێویست‪ ،‬هیچ ئەنجامێك‬ ‫بەدینەهات‌و دانیشتنی دوەمی دادگاش‬ ‫ساڵێكی خایاند‪.‬‬ ‫ئاشكرایكردبو‬ ‫كچەكە‬ ‫ئەوكاتە‬ ‫كە ئەو كچێكی لەباوكی هەیەو ئەو‬ ‫منداڵەشی كە لەسكیدایە هەر بەرهەمی‬ ‫دەستدرێژیەكانی باوكیەتی‪ ،‬ئەوە بو‬ ‫كە دادگا داوای ئەنجامدانی پشكنینی‬ ‫(‪)DNA‬ی كرد‪.‬‬ ‫ئەنجامی پشكنینەكە‬ ‫روح الله‪ ،‬پارێزەری بەرگریكاری‬ ‫دۆسیەكە‪ ،‬دەڵێت «ئەگەر ئەو‬ ‫پشكنینە نەبوایە‪ ،‬ئەگەری زۆر بو كە‬ ‫كچەكە بەیاساكانی ئەفغانستان‌و یاسا‬ ‫ئیسالمیەكان سزا بدرایە‪ ،‬ئەو پشكنینە‬ ‫تەنیا بەڵگەیەك بو كە توانای سەلماندنی‌و‬ ‫دۆزینەوەی دەستدرێژیكارەكەی هەبوە‬ ‫كە باوكی كچەكە بوە»‪.‬‬ ‫بەرپرسانی دادوەریی ئەفغانستان ئەوە‬ ‫ئاشكرادەكەن‪ ،‬كە بەمەبەستی وەرگرتنی‬ ‫پشكنینی (‪ )DNA‬لیژنەیەك لەداواكاری‬ ‫گشتی‌و وەزارەتی دەوڵەت‌و پزیشكی داد‬ ‫پێكهات‌و نمونەی خوێن‌و لیكی كچەكەو‬

‫باوكی‌و منداڵەكانیان وەرگرت‌و نێردرا‬ ‫بۆ ئەمریكا‪ ،‬دوای ماوەیەكیش ئەنجامی‬ ‫پشكنینەكە بەمۆركراوی‪ ،‬نێردرایەوە‬ ‫ئەفغانستان‌و دواتر لەگەڵ نامەیەكی‬ ‫وەزارەتی دەوڵەت ئەنجامەكە گەیەندرایە‬ ‫دادگا‪.‬‬ ‫كچەكە ئەوەی ئاشكرا كردبو‪،‬‬ ‫منداڵەكانی ئەم دواییەی لەبارنەبردوە‬ ‫تاوەكو ببنە بەڵگەی دەستدرێژیەكانی‬ ‫پشكنینی‬ ‫ئەنجامەكانی‬ ‫باوكی‪،‬‬ ‫ێ هەفتەی‬ ‫(‪ )DNA‬كە نزیكەی س ‌‬ ‫خایاند‪ ،‬لەالیەن دامەزراوەیەكی ئەمریكی‬ ‫سەلمێنرا‪ ،‬بەو هۆیەشەوە لەدادگای‬ ‫بەرایی ئەفغانستان دادوەر رایگەیاند‪،‬‬ ‫كە ئەنجامەكانی پشكنینی (‪)DNA‬‬ ‫نیشانیدەدەن‪ ،‬باوكی كچەكە ئەنجامدەری‬ ‫دەستدرێژییەكە بوە بۆ سەر كچەكەی‪.‬‬ ‫بەپشت بەستن بەمادەی حەوتەمی‬ ‫یاسای رێگریی لەتوندوتیژی دژی ژنان‌و‬ ‫مادەی ‪ 148‬و ‪ 149‬ی یاسای سزادانی‬ ‫ئەفغانستان‪ ،‬باوكی كچەكە حكومی‬ ‫لەسێدارەدانی بۆ بڕایەوە‪.‬‬ ‫«ئەم منداڵە هەم كچمەو هەم‬ ‫خوشكمە»‬ ‫پەیامنێری (‪BBC‬ی فارسی) كاتێك‬ ‫سەردانی ئەو كچە (‪ )23‬ساڵەی كرد‬ ‫كچێكی گەنجی بینی لەماڵەكەی خۆیان‬ ‫ێ ساڵەش‬ ‫لەكابول كە كیژۆڵەیەكی س ‌‬ ‫لەباوەشیدا بو‪ ،‬هاوكات سكیشی پڕبو‪،‬‬ ‫دایك‌و براكانیشی لەهەمان خانودا‬ ‫لەگەڵیدا بون‪ ،‬لەسەرەتادا كاتێك‬ ‫كیژۆڵەكەی خۆی ناساندو وتی «ئەمە‬ ‫هەم كچی منەو هەم كچی باوكە» واتا‬ ‫بەرهەمی دەستدرێژی سێكسی باوكمە‬ ‫بۆ سەرم‪ ،‬ئێمە هەم دایك‌و كچین‪ ،‬هەم‬ ‫خوشكیش‪.‬‬ ‫ئەو كۆرپەلەیەی لەبیباندا فڕێدرا‬ ‫ئەو ژنە گەنجە دەگێڕێتەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫تەمەنی گەیشتە ‪ 14‬بۆ ‪ 15‬ساڵی‬ ‫شەوێكیان باوكی بەزۆر دەستدرێژی‬ ‫سێكسی كردۆتە سەری‪ ،‬ئەوكات هێندە‬ ‫ترساوە توشی شۆك بوەو گۆشەگیری‬

‫كەسانی دیكەو ئەم جۆرە روداوانە بەسەر‬ ‫كچانی دیكەی ئەفغانستاندا نەیەتەوە‪.‬‬

‫ئەم منداڵە هەم خوشكمەو هەم كچیشمە‬ ‫هەڵبژاردوە‪.‬‬ ‫وەك خۆشی باسی دەكات‪ ،‬باوكی‬ ‫كە هیچ‬ ‫رێگەی نەداوە بەدایكی‬ ‫شتێك لەوبارەیەوە بدركێنێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫«دەستدرێژییەكانی باوكم بەردەوامی‬ ‫هەبو تا ئەوكاتەی سكم پڕبو‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫سكم پڕبو‪ ،‬باوكم ماڵەكەمانی بۆ‬ ‫جێگەیەكی دیكە لەكابول گواستەوەو‬ ‫ێ منداڵەكەم بو‪ ،‬بەاڵم باوكم‬ ‫لەو ‌‬ ‫منداڵەكەی بردو لەبیاباندا فڕێیدا»‪ ،‬ئەو‬ ‫دەڵێت «چوار منداڵی تریشم بوە‪ ،‬ناچار‬ ‫بوم لەناویان بەرم»‪.‬‬ ‫ژنە گەنجەكە بەردەوام دەبێت‬ ‫بەسەرهاتەكەو‬ ‫لەگێڕانەوەی‬ ‫دەڵێت»جارێكی دیكەش لەئەنجامی‬ ‫دەستدرێژییەكانی باوكم‪ ،‬سكم پڕ بوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو جارە منداڵەكەم لەبار نەبردوە‬ ‫كە كچ بوە‪ ،‬دواتریش لەگەڵ كچەكەیدا‬ ‫رۆشت بۆ دەزگا دادوەری قەزاییەكان‪،‬‬ ‫تا باوكی دەستگیر بكرێت‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫ئەنجامێكی نەبوە‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێت ئەوكات دادوەر بەمنی‬ ‫وتوە‪ ،‬بۆچی خۆت نەكوشتوە‪ ،‬بۆچی‬

‫ئەو منداڵەی لەسكدا بوە‪ ،‬نەتكوشتوەو‬ ‫لەبارت نەبردوە‪ ،‬دەبوایە لەبارببرایە‪،‬‬ ‫منیش بە دادوەرەكەم وتوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بمكوشتایە‪ ،‬ئەوكات بەمنتان دەوت كە‬ ‫بێگومان ئەو منداڵە لەكەسێكی دیكە‬ ‫بوە پەیوەندیی بەباوكمەوە نەبو‪ ،‬هەر‬ ‫لەبەرئەوە هێنامە دنیاوە‪.‬‬ ‫«دەیان جار دەستدرێژی سێكسی»‬ ‫گەنجە‬ ‫ژنە‬ ‫ئەم‬ ‫چیرۆكی‬ ‫بەدەستدرێژییەك‌و دوان كۆتایی نایەت‪،‬‬ ‫ئەو لەالیەن باوكییەوە دەیان جار‬ ‫روبەڕوی دەستدرێژی سێكسی بۆتەوە‪،‬‬ ‫هەر بەوهۆیەشەوە چوار منداڵی‬ ‫لەباربردوە‪.‬‬ ‫ئەو لەبارەی دەستگیركردنی باوكی‌و‬ ‫دواین دەستدرێژی دەڵێت «شەوی جەژنی‬ ‫رەمەزان بو‪ ،‬باوكم هاتەوە بۆ ماڵەوە‪،‬‬ ‫دایكمی رەوانەی ماڵە دراوسێكەمان‬ ‫كردو دواتر هات دەستدرێژی كردە‬ ‫سەرم‪ ،‬بەاڵم داكیم پێشتر پارێزەرو‬ ‫پۆلیسی لەمەسەلەكە ئاگادار كردبۆوە‪،‬‬ ‫ئەوە بو بەرەبەیان پۆلیس باوكمیان‬

‫دەستگیركرد»‪.‬‬ ‫دواتر كە باوكی زیندانی كرا‪ ،‬رۆشت‌و‬ ‫تەواوی چیرۆكەكەی خۆی لەیەكێك‬ ‫لەتەلەفزیۆنەكانی ئەفغانستان ئاشكرا‬ ‫كردوە‪ ،‬ئەوە بو كە ژمارەیەك لەچاالكانی‬ ‫مەدەنی بونە پشتیوانی‌و دەنگیان‬ ‫گەیاندە دادگای ئەفغانستان‪.‬‬ ‫سەرئەنجام لەژێر فشاری بەرگریكاران‬ ‫لەمافی ژنان‪ ،‬دادوەر بڕیاریدا كە‬ ‫پشكنیی (‪ )DNA‬بۆ هەردو منداڵەكەو‬ ‫ژن‌و باوكەكەش بكرێت‪ ،‬دوای دەرچونی‬ ‫ئەنجامی پشكنینەكەش كە ئەوەی‬ ‫سەلماندبو‪ ،‬كە ئەو مندااڵنە لەباوكی‬ ‫كچەكە بون‪ ،‬دادگای بەرایی ئەفغانستان‬ ‫حوكمی لەسێدارەدانی بۆ باوكەكە‬ ‫دەركرد‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەم حوكمەی دادگا‬ ‫كۆتایی نیە‪ ،‬بەاڵم كچەكە دەڵێت تا‬ ‫لەسێدارەدانی باوكی راناوەستێت‪ ،‬نەك‬ ‫تەنیا لەبەرئەوەی كە ئەو روداوانە ژیانی‬ ‫ئەویان وێران كردوەو بۆتە هۆكاری‬ ‫لەدەستدانی دەستگیرانەكەی‪ ،‬بەڵكو ئەو‬ ‫دەیەوێت ئەم روداوە ببێتە پەندێك بۆ‬

‫كاریگەریی زانستی پزیشكی‬ ‫لەدۆسیەكەدا‬ ‫چیرۆكی ئەم كچە دەستدرێژی‬ ‫لەسەركراوە لەالیەن باوكییەوە‪ ،‬تەنیا‬ ‫چیرۆكێك نییە تایبەت بەم كچە‪ ،‬بەڵكو لەم‬ ‫جۆرە روداوانە لەواڵتێكی وەكو ئەفغانستان‬ ‫زۆر دوبارە دەبنەوە‪ ،‬بەاڵم جیاوازیی ئەم‬ ‫روداوە لەگەڵ ئەوانی دیكەدا‪ ،‬ئەوە بو كە‬ ‫دۆسیەكە دااڵنەكانی دادگاو دامەزراوەكانی‬ ‫دەوڵەتی بڕی‌و كۆدەنگی چاالكوانانی‬ ‫ژنان‌و مافی مرۆڤی لەسەر دروستبو‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا لەواڵتانی كلتور‬ ‫دواكەوتویی‌و خێڵەكی‌و باوكساالری‌و‬ ‫شەرع سەپێنی سەنینی پڕ لەهەڵەی‬ ‫وەكو ئەفغانستان‌و سعودیەو ئێران‌و هتد‪..‬‬ ‫هەمیشە لەم روداوانەدا ژن واتە قوربانیەكە‬ ‫جارێكی دیكە بۆتەوە بەقوربانی‌و وەكو‬ ‫كەسێتیەكی لەكەدار تەماشا كراون‪ ،‬یان‬ ‫هەرگیز روداوەكە خۆری لێهەڵنەهاتوەو‬ ‫ژنانی قوربانی لەناو ئازاری پڕ لەنهێنی‬ ‫خۆیاندا‪ ،‬درێژەیان بەژیانە سەختەكەیان‬ ‫داوە‪ ،‬بەاڵم ئەم روداوە جیاوازتر لەوانی دیكە‬ ‫زانستی پزیشكی توانی عەرشی دەسەاڵتی‬ ‫باوكساالری‌و خێڵەكەی بهەژێنێت‌و دادوەر‬ ‫دادگا شەرعنەكراوەكانیش ناچار بكات‬ ‫كە تاوانەكە بسەلمێنن‌و ئەنجامەكانی‬ ‫پشكنینی (‪)DNA‬جگە لەسزادانی‬ ‫دەستدرێژیكەرەكە‪ ،‬هیچ رێگەیەكی دیكە‬ ‫لەبەردەمیاندا نەهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫سەرەڕای سزادانی باوكەكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا چیرۆكەكە كۆتایی نایەت‪ ،‬هێشتاش‬ ‫ئەو كچە لە پالرو تانەو تەشەرەكانی‬ ‫كۆمەڵێكی وەكو ئەفغانستان رزگاری‬ ‫نابێت‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی دو منداڵ‬ ‫لەبەردەمیدان كە هەم منداڵی خۆین‌و هەم‬ ‫منداڵی باوكی‪ .‬ئەو چەند ساڵێكی دیكە كە‬ ‫كوڕو كچەكەی گەورە دەبن‪ ،‬دەبێت وەاڵمی‬ ‫ئەو پرسیارەیان بداتەوە كە باوكیان كێ‌‬ ‫بوە؟ وەك خۆیشی دەڵێت ئەگەر باوكیشی‬ ‫لەسێدراە بدرێت‪ ،‬ئەوا كاریگەریەكانی ئەو‬ ‫روداوە‪ ،‬لەكۆڵی نابنەوە‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )519‬دو شةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چارەسەری سەرئێشە بەبێ‌ دەرمان‬ ‫چاودێر‪ -‬پەریوەش سەردار‪:‬‬ ‫ێ خواردن دەبێتە‬ ‫بەكارهێنانی هەند ‌‬ ‫هــۆی چــارەســەركــردنــی سەرئێشە‬ ‫ێ دەرمــــان‪ ،‬كــە بــەهــۆی جــۆری‬ ‫بەب ‌‬ ‫ئەو ڤیتامینانەی هەیەتی‪ ،‬سەرئێشە‬ ‫كــەمــدەكــاتــەوە‪ ،‬راســتــە مــاوە مــاوە‬ ‫ئەو خواردنانە بەكاردەهێنین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــاگــاداری ئــەو ســـودە نین كــە بۆ‬ ‫سەرئێشە جێی دەرمــان دەگرێتەوە‬ ‫لەوانە‪:‬‬ ‫ماسی چـــەور‪ :‬لەماسیدا ئەسید‬ ‫ئۆمێگا ‪ 3‬هەیە‪ ،‬كە دەبێتە هۆی‬ ‫كەمكردنەوەی ئازاری سەرئێشە‪.‬‬ ‫كــــاڵــــەك‪ :‬ئــــەم م ــی ــوەی ــە پــڕە‬ ‫لەپۆتاسیۆم‪ ،‬هەر ئەوە كە یارمەتیدەرە‬ ‫بۆ كەمكردنەوەی ئازاری سەر‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫شیری كــەم چـــەوری‪ :‬كەمی ئاو‬ ‫لەلەشدا هۆكارێكە بۆ سەرئێشە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ێ جێی ئەو بێئاوییە پڕ‬ ‫شیر دەتوان ‌‬ ‫بكاتەوەو رێگری لەسەر ئێشە بكات‪.‬‬ ‫فــاســۆلــیــا‪ :‬ی ــەك ك ــوپ فاسۆلیا‬ ‫‪ %25‬پێویستی مرۆڤ بەمەگنیسیۆم‬ ‫كەمدەكاتەوە‪ ،‬مەگنیسیۆم پێویستە بۆ‬ ‫ماسولكەكان‪ ،‬بەتایبەتی ماسولكەكانی‬ ‫دەمــــاری خــوێــن كــە دەبــێــتــە هۆی‬ ‫سەرئێشە‪.‬‬ ‫ئــاو‪ :‬راگرتنی رێــژەی ئــاوی لەش‬ ‫یەكێكە لەگرنگترین ئەو كارانەی كە‬ ‫دەتوانێت سەرئێشە كەمبكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەویش بەخواردنەوەی بڕی پێویست لە‬ ‫‪ 24‬سەعاتدا‪.‬‬

‫فڕۆكەی ب ‌ێ‬ ‫فڕۆكەوان بۆ‬ ‫ئاشكراكردنی‬ ‫قۆپیكردن‬

‫كامێرای زانیاری لەسەر‬ ‫جلوبەرگ دادەنرێ‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬كـــەســـایـــەتـــی‌و پــلــەدارێــكــی‬ ‫خێرەومەندی كورد بوە‪.‬‬ ‫‪-2‬دۆستی بلۆك‪ ،‬مەیگێڕ‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-3‬زۆر بچوك‪ ،‬نیوەی بابە‪ ،‬تێر‪.‬‬ ‫‪-4‬خواردنێكە ‪ +‬هەمو روەكەكانی‬ ‫گەنم‌و جۆ‪.‬‬ ‫‪-5‬دۆخ‪ ،‬نیوەی نامۆ‪ ،‬لەسەرخۆیی‪.‬‬ ‫‪-6‬ورگ‪ ،‬واڵتێكی عەرەبیە‪ ،‬هەڵم‪.‬‬ ‫‪-7‬تین‪ ،‬نەرم‪ ،‬موی سەر‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-8‬كەری كلك بڕاو‪ ،‬باڵندەی نیشتو‪،‬‬ ‫درەختێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬جنێو نییەو ئــەوتــرێ‌‪ ،‬هۆكار‪،‬‬ ‫گەلەرییەكە لەسلێمانی‪.‬‬ ‫‪-10‬پــێــش سفر‪ ،‬ســەر دەیناسێ‌‪،‬‬ ‫لەتبو‪.‬‬ ‫‪-11‬كاس‪ ،‬ژنە گۆرانیبێژێكی فارسە‪،‬‬ ‫تەنیشت‪.‬‬ ‫‪-12‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بۆ كەمكردنەوەو رێگرتن لەقۆپیكردنی خوێندكاران لەتاقیكردنەوەكانی دوا قۆناغی ئامادەیی لەچین‪،‬‬ ‫ێ فڕۆكەوان دەبەستن بۆ دۆزینەوەی زۆرێك لەئامێرە پێشكەوتوەكانی‬ ‫هەندێك لەهەرێمەكان پشت بەفڕۆكەی ب ‌‬ ‫پەیوەندیكردن‪ ،‬كە لەالیەن خوێندكارانەوە بۆ وەاڵمی پرسیارەكان بەكاردەهێنرێت‪ .‬لەم ساڵدا ئەم فڕۆكانە‬ ‫لەهەرێمی لیوانگ‪-‬ی چین بەكارهێنرا بۆ دۆزینەوەو كەمكردنەوەی ئەو دیاردەیە‪ .‬فڕۆكەكە بە(گاوكاو) ناسراوەو‬ ‫بەبێدەنگی بەسەر خوێندكاراندا دەسوڕێتەوەو زۆر پێشكەتوە لەدیاریكردنی ئامانجەكانی‪.‬‬ ‫تاقیكردنەوەكانی گەیشتن بەزانكۆ لەچین‪ ،‬زۆر قورس‌و گرانە‪ ،‬سااڵنەیش لەهەندێك هەرێمدا رێژەكە دەگاتە‬ ‫نۆ ملیۆن خوێندكار‪ ،‬كە تاقیكردنەوە ئەنجامدەدەن‌و تاقیكردنەوەكەش لەشوێنە گشتییەكانی وەك یاریگا‌و‬ ‫گۆڕەپانە گەورەكان دەبێت‪ ،‬كە توانای لەخۆگرتنی هەزاران خوێندكاری هەیە‪.‬‬

‫بۆ‬ ‫دۆزینەوەی‬ ‫مین‪ ،‬مەشق‬ ‫بەمشك‬ ‫دەكەن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رێــكــخــراوی ئــەبــویــو‪-‬ی ناحكومی‬ ‫لەبەلجیكا رایگەیاند‪ ،‬مشك لەتوانایدایە‬ ‫سااڵنە هەزاران مرۆڤ لەمەترسیەكانی‬ ‫مــردن بەمین رزگــار بكات‪ .‬ئەبویو‪،‬‬ ‫لــەســاڵــی ‪‌1997‬و بــۆ یــەكــەمــجــارو‬ ‫لەپرۆژەیەكی تایبەتدا مەشق‌و راهێنانی‬ ‫بەمشك دەستپێكرد‪ ،‬بۆ دۆزینەوەی‬ ‫مینی دژە مرۆڤ‪.‬‬ ‫رێكخراوەكە لەپرۆژەكەیدا پشتی‬ ‫بەمشكی ئەفریقی بەستبو‪ ،‬چونكە‬ ‫هەست‌و توانایەكی باشی هەیە بۆ بۆنی‬ ‫مادەی ‪TNT‬و دۆزینەوەی‪ ،‬ئەمەش‬

‫بێجگە لەهەستە بەهێزەكەیی‌و كەمیی‬ ‫كێشی‪ ،‬لەكاتی وەستانیشی لەسەر‬ ‫مینی دژە مرۆڤ ناتەقێتەوە‪ .‬بەپێی‬ ‫راپۆرتێكیش راهێنانی هەر مشكێك‬ ‫مـــاوەی حـــەوت مانگی پێویستەو‬ ‫نزیكەی هەشت هەزار دۆالریش خەرجی‬ ‫دەوێــت‪ .‬رێكخراوەكە رونیكردۆتەوە‪،‬‬ ‫لەساتی دەستپێكردنیان بــۆ ئەم‬ ‫پــرۆژەیــە‪ ،‬تائێستا هیچ مشكێكیان‬ ‫بەمین نــەكــوژراوە‌و بەپێی ئاماری‬ ‫رێكخراوەكەش تەنها لەساڵی ‪ 2013‬دا‬ ‫رۆژانە نۆ كەس لەكیشوەری ئەفریقیا‬ ‫بەمین گیانی لەدەستداوە‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ خـــۆت بــەكــارێــكــەوە‬ ‫خەریك مەكە دەردی سەریت‬ ‫بۆ بنێتەوە‪ ،‬زو هەڵمەچۆ‪،‬‬ ‫خــۆشــەویــســتــەكــەت بۆ‬ ‫ئاواتەكان لەگەڵتایە‪.‬‬

‫ـ هەوڵبدە بخوێنیتەوە‪،‬‬ ‫خــۆشــیــیــەك لــەڕێــدایــە‪،‬‬ ‫پــڕۆژەیــەك ئاواتت دێنێتە‬ ‫دی‪ ،‬لــەخــۆشــەویــســتــیــدا‬ ‫هەرگیز پەلەمەكە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ هــەنــدێ‌ شــتــی تــازە‬ ‫دێتە رێــت‪ ،‬ئــەم هەفتەیە‬ ‫بــەخــت یــاوەرتــە‪ ،‬بینینی‬ ‫خۆشەویستەكەت دیارییەكی‬ ‫بەسودی پێوەیە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ زۆرێـــك لەپەیوەندی‬ ‫البەال لەم رۆژانەدا رودەدەن‪،‬‬ ‫ئامانجی بــاشــە‪ ،‬ژیانێكی‬ ‫خۆشی رۆمانسیانە بەسەر‬ ‫دەبەی‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ بــۆ پــــڕۆژە تــازەكــەت‬ ‫هەندێ‌ بەربەست دێنە رێت‪،‬‬ ‫ب ــەاڵم ئاسایی دەبــێــتــەوە‪،‬‬ ‫توڕەبون بۆ خۆشەویستەكەت‬ ‫باش نیە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ واز لـــەشـــتـــە‬ ‫هەڵپەسێردراوەكان بهێنەو‬ ‫كـــاری نــوێ‌ بــگــرە دەســت‪،‬‬ ‫تـــرس البــــەو هــەســتــت بۆ‬ ‫خۆشەویستەكەت دەربڕە‪.‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیلی بریتانی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬هەمو خانمێك دەیەوێت‬ ‫لەساتی ئاهەنگەكەیدا بەشێوەیەكی‬ ‫زۆر شــی ـك‌و جـــوان دەركـــەوێـــت‌و‬ ‫ئاهەنگی بوكێنیەكەی ئاهەنگێكی‬ ‫ئاسایی نەبێت‌و جیاواز بێت‪ ،‬بەاڵم‬

‫بەكریستۆفەری هــاوســەری وتــوە‪،‬‬ ‫گەرچی سەری سوڕماوە لەشێوازی‬ ‫ئــامــادەبــونــەكــەی‪ ،‬بـــەاڵم رێــگــری‬ ‫لێنەكردم‪ ،‬جێی وەبیر هێنانەوەیە‬ ‫جینی لــەرابــردودا لەكۆمپانیایەكی‬ ‫تایبەت بەئامادەكردنی مەراسیم‌و‬ ‫مۆمیاكردنی مردو كاری كردوە‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەهەنگاوێكی نوێداو بۆ زیاتر متمانەبونی‬ ‫هاواڵتیانی لەندەنی پایتەختی بریتانیا بەدەزگاكانی‬ ‫پۆلیس‪ 20 ،‬هــەزار كامێرا لەسەر جلوبەرگی‬ ‫پۆلیس دادەنرێت‪ ،‬كە دەبێتە هاوكارێكی باشی‬ ‫كۆكردنەوەی زانیاری‪ .‬برنارد هوجان رێپێدراو‬ ‫لەپۆلیسی پایتەخت رایگەیاند‪ ،‬ماوەیەكە هەندێك‬ ‫دواكەوتن هەیە لەناردنی زانیاریەكان لەرێگەی‬ ‫ئامێرە تەكنەلۆژیاكانەوە لەئان‌و ساتی خۆیدا‪ .‬بۆ‬ ‫دانانی ئەم كامێرایانە لەسەر جلوبەرگ دەبێتە‬ ‫هۆی زو تۆماركردنی روداوەكــەو گواستنەوەی‪،‬‬ ‫تاكو بتوانین بەزوترین كات چارەسەری بكەین‪.‬‬ ‫لەیەكەم تاقیكردنەوە كە بۆ هــەزار پۆلیس‬ ‫ئەنجامدراوەو ئەفسەرێكی بەشداربوی خولەكەش‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ئەم كامێرایە تەنها كاری گواستنەوەی‬ ‫روداوەكــان نییە‪ ،‬بەڵكو هەڵسوكەوت‌و وتوێژی‬ ‫پۆلیس‌و ئەفسەرەكانیش لەگەڵ هاواڵتیان دەخاتە‬ ‫ژێر كۆنترۆڵی خۆیەوە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی پاڵپشتی‬ ‫دادگاكان دەكات بۆ دەستخستنی زیاتری بەڵگەی‬ ‫پێویست‪ ،‬بڕیارە لەئازاری ‪ ،2016‬بەفەڕمی كاری‬ ‫ئەم كامێرایانە بخرێنە بواری جێبەجێكردنەوە‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬چـــاو دەیــنــاس ـێ‌‪ ،‬ئێسقان نیەو‬ ‫لەگۆشتایە ‪ +‬بێدەنگ بە‪.‬‬ ‫‪-2‬پیتێك ‪ +‬قوماشەو پیرۆزكراوە‪،‬‬ ‫دوری بەتێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-3‬جوانكردنی جامی وێنە‪ ،‬نەتەوەیەكن‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬سیان لەدەشت‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫شەوق‪.‬‬ ‫‪-5‬كــانــزایــەكــە‪ ،‬بەشێكە لــەلــەش‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬خەڵكی ئەو واڵتەیە‪ ،‬خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-7‬پیتێك ‪ +‬جــۆرە چەكێكە‪ ،‬جۆرە‬ ‫یارییەكە‪.‬‬ ‫‪-8‬لەمەیدایە‪ ،‬هەڵئەگیرێ‌‪ ،‬لەسینەما‬ ‫هەبو‪.‬‬ ‫‪-9‬زۆر تیژە‪ ،‬زیرەك‪ ،‬دوان لەكەوا‪.‬‬ ‫‪-10‬باڵندە «پ»‪ ،‬كەسی خراپ‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی كندی‪ ،‬دو دانە «پ»‪ ،‬ناڵە‪.‬‬ ‫‪-12‬گەڕەكێكی كۆنی سلێمانییە ‪+‬‬ ‫پیتێك‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫بوكی ناو تابوت‪ ،‬بەسواری ماتۆڕ هێنرایە ناو هۆڵەوە‬

‫بــەپــێــچــەوانــەوە ئــاهــەنــگــی جینی‬ ‫باكلیف‪-‬ی تەمەن ‪ 58‬ساڵی بریتانی‪،‬‬ ‫زۆر جــیــاواز لەئاهەنگەكانی تر‬ ‫ئەنجامدرا‪ ،‬كە لەناو تابوتێكی رەشداو‬ ‫بەسواری ماتۆڕ هێنرایە ناو هۆڵی‬ ‫ئاهەنگەكەوە‪ ،‬جینی رایگەیاند‪ ،‬پێشتر‬ ‫بیرۆكەی ئامادەبونی لەئاهەنگەكەدا‪،‬‬

‫‪11‬‬

‫ێ وشەی «بۆ» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫لەوشەی «بۆ»‪ 30 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ :‬بۆز‪ ،‬بۆشایی‪ ،‬بۆكان‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬مەجید محەمەد حەمە‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪info_chawder@yahoo.com :‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ ئــەم هەفتەیە هەفتەی‬ ‫بەختە‪ ،‬كارێكی دڵخۆشكەرە‬ ‫دێــتــە رێــــت‪ ،‬بــەرپــەرچــی‬ ‫خۆشەویستەكەت مەبەرەوەو‬ ‫گوێی لـێ‌ بگرە‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ لەگەڵ هیچ كەسێكدا‬ ‫كــێــشــە دروســـــت مــەكــە‪،‬‬ ‫بەڵێنی درۆ بەكەس مەدە‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆشەویستەكەتدا‬ ‫كات بەفیڕۆ مەدە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ رۆژەكــــــــان روداوی‬ ‫جــــۆراوجــــۆریــــان تــیــایــە‪،‬‬ ‫ســەركــەوتــو دەبــیــت‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێك لەخۆشەویستەكەت‬ ‫مەشارەوە راستی پێ‌ بڵێ‌‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ پــارەیــەكــی بــاش دێتە‬ ‫دەستت‪ ،‬كات بەفیڕۆ مەدە‪،‬‬ ‫دڵــت پیس نەبێ‌‪ ،‬لەقسەی‬ ‫خۆشەویستەكەت رامەكەو‬ ‫بیدوێنە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ نهێنی كاركردنت الی‬ ‫كــەس مەدركێنە‪ ،‬سود‬ ‫لەدەستڕەنگینی كەسانی‬ ‫تر ببینە‪ ،‬توڕەبون هەرگیز‬ ‫دادی كەس نادات‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـــــ هــەلــومــەرجــێــكــی‬ ‫گــونــجــاوت بــۆ دروســـت‬ ‫دەبــــێ‌‪ ،‬بـــیـــقـــۆزەرەوە‪،‬‬ ‫كەسێك دێتە دڵــتــەوەو‬ ‫خۆشەویستیەكی پاكت‬ ‫دەداتێ‌‪.‬‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (519) 8-6-2015‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەم نزیكانە گوێبیستی‬ ‫«بادە»كەی كەركوكی دەبن‬ ‫چاودێر‪ -‬نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫هونەرمەندی گۆرانیبێژ حەمە رەوف‬ ‫كــەركــوكــی‪ ،‬لەخۆئامادەكردندایە بۆ‬ ‫نوێترین بەرهەمی خۆی كە گۆرانییەكە‬ ‫بەناوی «بــادە» و زۆرێك لەكارەكانی‬ ‫تـــەواو بـــون‌و لەئایندەیەكی نزیكدا‬ ‫گوێبیستی دەبن‪ ،‬سەبارەت بەم بەرهەمە‬ ‫نوێیە‪ ،‬محەمەد رەوف بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪:‬‬ ‫«بادە» نوێترین بەرهەممەو هۆنراوەی‬ ‫زۆردار عەبدولقادرە‪ ،‬شیعری ئەم گۆرانییە‬ ‫هاوشێوەی شیعری عیرفانی‌و خەڵوەتییە‪،‬‬ ‫باس لەتەنیایی‌و حەسرەت‌و غوربەت‌و‬ ‫بادە دەكات‪ ،‬ئاوازو مۆزیكی گۆرانییەكە‬ ‫لــەالیــەن خەلیل عــەبــدوڵــاوە كــراوە‪،‬‬ ‫موزیك‌و میلۆدی گۆرانییەكە شێوازی‬ ‫پــاپ سوننەتی لەخۆگرتوەو ستۆدیۆ‬ ‫«ڤینو» ریكۆردو ماسترینگی كردوە‪،‬‬ ‫ئەم كلیپە لەشاری سلێمانی بەكامێرای‬ ‫ئەحمەد تەها وێنە گیراوەو بەم نزیكانە‬ ‫لەالیەن ئارام حەسەنەوە كاری مۆنتاژو‬ ‫رەنگی بۆ دەكرێ‌‪ ،‬گۆرانییەكە بەرهەمی‬ ‫گروپی «تابلۆی ژیانە»‪.‬‬

‫لەئایندەدا «خۆش ئاواز» بەرهەمدەهێنن‬ ‫سەرپەرشتیاری گروپی موزیكی لوڕ‪:‬‬

‫لەڕوی داراییەوە لەبارودۆخێكی زۆر خراپداین‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫گروپی موزیكی لــوڕ‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ 2008‬لەسلێمانی دامـــەزراوەو‬ ‫لە ‪ 10‬ئەندامی هــەردو رەگەز‬ ‫پێكهاتوە‪ ،‬چەندین چاالكیی‬ ‫جۆراوجۆریان بەرهەمهێناوەو‬ ‫پــێــشــكــەشــكــراون‪ ،‬گــەرچــی‬ ‫ب ــاری دارایــیــان زۆر خــراپــە‪،‬‬ ‫بـــــەاڵم بــەرۆحــێــكــی پـــاك‌و‬

‫عەشقێكی جــوانــەوە مامەڵە‬ ‫لەگەڵ كارەكانیاندا دەكــەن‪،‬‬ ‫دەربــــــــارەی هـــەنـــدێ‌ كـــارو‬ ‫چــاالكــیــی‪ ،‬ســەرپــەرشــتــیــاری‬ ‫ئــەم گروپە «نــزار زێوێ‌«یی‬ ‫بــە «چ ــاودێ ــر»ی راگــەیــانــد‪:‬‬ ‫بەیارمەتی دۆستان‌و ئەندامانی‬ ‫گروپ‌و سەنتەرەكەمان‪ ،‬لەچەند‬ ‫واڵتێكی دەرەوەی هەرێمی‬

‫ك ــوردس ــت ــان كــۆنــســێــرتــمــان‬ ‫ئــەنــجــامــداوە وەك‪ :‬نەمسا‪،‬‬ ‫ئیسپانیا‪ ،‬فەڕەنسا‪ ،‬ئێران‪،‬‬ ‫جــۆرجــیــا‪ ،‬تــوركــیــا‪ ،‬چەندین‬ ‫بانگهێشتنامەشمان پێگەیشتوە‬ ‫بۆ ســازدانــی كۆنسێرت بەاڵم‬ ‫لــەبــەر خــراپــی بـــاری دارایـــی‬ ‫نەمانتوانیوە بەشداربین‪ ،‬یاخود‬ ‫سەفەر كەین‪.‬‬ ‫«ن ــزار زێــوێ‌«یــی ئەوەشی‬ ‫خــســتــەڕو‪ :‬ك ــە بـــەداخـــەوە‬ ‫لەئێستادا لــەڕوی دارایــیــەوە‬ ‫لەبارودۆخێكی زۆر خراپداین‪،‬‬ ‫تا كار گەیشتۆتە ئەو ئاستەی‬ ‫كە كرێی بیناكەمان بەشێوەی‬ ‫كۆكردنەوە دابین بكەین‪.‬‬ ‫سەبارەت بەكاری داهاتوشیان‬ ‫وتـــی‪ :‬لــەئــایــنــدەدا بەهیوای‬ ‫(‪)CD‬یەكین بەناوی «خۆش‬ ‫ئاواز» بۆ چەند هونەرمەندێكی‬ ‫الو و بەئەزمون‪.‬‬

‫لەسەر ئەركی خۆی‪ ،‬گەلەرییەكی لەشاخی بەمۆ كردۆتەوە‬ ‫بەختیار بەمۆ‪:‬‬ ‫گەر كارەكانم نەفەوتانایە‪،‬‬ ‫دەبرانە مۆزەخانەی دەرەوەی واڵت‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هونەرمەندی پەیكەرساز «بەختیار‬ ‫بــەمــۆ» ســەربــەســتــانــەو جــیــاوازتــر‬ ‫لەكەسانی تــر‪ ،‬كــارو چاالكییەكانی‬ ‫خۆبەخشانە‬ ‫بەئەنجامدەگەیەنێ‌‌و‬ ‫لەشاخی بەمۆ گەلەرییەكی كردۆتەوە‬ ‫بۆ كارو چاالكییەكانی‌و هەر لەوێشدا‬ ‫ئەنجامی دەدات‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەشــێــوازی كــاركــردنــی‬ ‫لەئێستادا بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ێ بینەر بگەڕێنمەوە بۆ‬ ‫دەمــــەو ‌‬ ‫رابـــــردو‪ ،‬چــونــكــە لــەدروســتــكــردنــی‬ ‫پەیكەرەكاندا گەڕاومەتەوە بۆ كەرەستە‬ ‫كولتورییەكان‪ ،‬كە تا ئێستا هەندێكیان‬ ‫بونیان نــەمــاوە‪ ،‬مــن بــۆ جارێكیتر‬ ‫ێ زیندویان‬ ‫دروستم كردونەتەوەو دەمەو ‌‬ ‫بكەمەوە‪ ،‬تاكو ئێستا زۆر كارم كردوەو‬ ‫گرنگیدانی ڤ‪ .‬ف‪ .‬مینوڕسكی‬ ‫بەشاری هەمەدان‪ ،‬تەنها رێكەوت نەبو‪،‬‬ ‫بەڵكو بەتەواوەتی مانادار بو‪ ،‬هەمەدان‬ ‫یەكێكە لەگەورەترین‌و كۆنترین شارەكانی‬ ‫ئێران‪ ،‬و لەسەدە كۆنەكانی پێش زاینیدا‬ ‫پایتەختی مەملەكەتی مــادی بــوە‪،‬‬ ‫ناونرابو بەئیكباتان (هەمكمەتانە)‪.‬‬ ‫بەدیاریكراویش ڤ‪ .‬ف‪ .‬مینوڕسكی‬ ‫بو‪ ،‬كە ئەو ناوەی لێنا‪ ،‬بەپشت بەستن‬ ‫بەزانیارییە مێژویی‌و زمانەوانییەكان‪،‬‬ ‫لەكاتی پێشكەشكردنی راپۆرتەكەیدا‬ ‫لەخولی بیستەمینی رۆژهەاڵتناسان‬ ‫لەساڵی (‪ )1938‬لەبرۆكسلدا وتی‪:‬‬ ‫مــادەكــان باپیرانی كـــوردن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دەسپێكی دروستبونی متمانەیە بەبونی‬ ‫بناغەی مادەكان لەبنچینەی یەكگرتویی‬ ‫كورددا‪ ،‬ئەم راپۆرتە لەساڵی (‪)1940‬دا‬ ‫چاپكرا‪ ،‬ڤ‪ .‬ف‪ .‬مینوڕسكی تەنها كەس‬ ‫نییە كە گەیشتبێتە ئەم دەرەنجامە‪،‬‬ ‫بەڵكو چەندین زانای دیكە هاوڕای ئەون‌و‬ ‫پشتیان بەچەندین بەڵگە بەستوە‪ ،‬كە‬ ‫ێ لەڕێگەی پەرتوكی مێژونوسە‬ ‫دەكر ‌‬ ‫كوردەكانیشەوە ئەوە بسەلمێنرێت‪.‬‬ ‫بەكامێرای ڤ‪ .‬ف‪ .‬مینوڕسكی‬ ‫ســەرچــاوە‪ :‬كتێبی (نیشتمانی داستان)‬ ‫كەلتوری كوردی لەچاوی توێژەرانی روسی‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫كارەكانم لەژماردن نایەن‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫«میناتۆر»‪ ،‬ئەوەندە لەقەبارەدا بچوكن‬ ‫ێ بەزەڕەبین سەیریان بكەی‪.‬‬ ‫كە دەب ‌‬ ‫باسی لەوەیش كرد كە‪ :‬لەم چەند‬ ‫ســاڵــەی رابـــــردودا چــەنــدیــن كــاری‬ ‫ناوازەی فەوتاوە كە داوایان لێكردوە‬ ‫لــەمــۆزەخــانــەكــانــی دەرەوەی واڵت‬ ‫دابــنــرێــن‪ ،‬بــەاڵم فــەوتــاون‌و دەستی‬ ‫نەكەوتونەتەوەو لەناوچون‪.‬‬ ‫دەربارەی گەلەری «بەمۆ»یش وتی‪:‬‬ ‫لەشاخی بەمۆ گەلەرییەكم لەسەر‬ ‫ئەركی خۆم دروستكردوە‪ ،‬كارەكانیشم‬ ‫لەو شاخ‌و كێوە دروستكردون‪ ،‬تەنانەت‬ ‫وەك فیسیۆلۆجی فەحسی بەردەكان‬ ‫دەكەم‪ ،‬ئەوجا دەیانكەم بەپەیكەر‪ ،‬كام‬ ‫ێ بەكاریدەهێنم‪ ،‬نەك‬ ‫بــەردە شیاو ب ‌‬ ‫هەمو بەردێ‌‪.‬‬

‫نیشتمانی داستان‬

‫حكومەتی موفلیس‪،‬‬ ‫میللەتی موخلیس‬

‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬ ‫دژبەربونی ئیسالمییەكان‪ ،‬نەیتوانی پــڕۆژەی قەرزی دەرەكــی لەپارلەمان‬ ‫پەكخات‪ ،‬چونكە وەك پیشەی سەرەكییان پێوەری حەاڵڵ‌و حەرامیان كردە‬ ‫چەكی دژبەربون‪ ،‬نەك فاكتی زانستی‌و ئارگۆمێنتی عەقاڵنی‌و لێكەوتە خراپەكانی‬ ‫قەرزداری دەرەكی‪ .‬ئەو هەرایەی ئیسالمییەكان‌و پەرلەمانتارانیان‪ ،‬ئەو جەدەلە‬ ‫نامەعقولەی زانایانی سەردەمی عەباسییەكانی هێنامەوە بیر‪ ،‬كە هۆالكۆ ئەگاتە‬ ‫دەروازەكانی بەغدا‌و دیجلە سور ئەكات بەخوێن‪ ،‬ئەوان لەبری بەرگری بوێرانە‌و‬ ‫تەوجیهكردنی خەڵك‪ ،‬لەمژۆڵ‌و جەدەلی فیقهی ئەوەدان‌و رێكناكەون (ئاخۆ مردو‬ ‫ێ یان شیلەتێن)! ئێستای دۆخی ئابوری ئێمە‌و‬ ‫دەبێت بەئاوی سارد بشۆردر ‌‬ ‫هەرای ئیسالمییەكان‪ ،‬تەشبیهێكی كوتومتە‪.‬‬ ‫بابەتی حەرام‌و حەاڵڵی ئیسالمییەكان‌و دنیادیدی دینەكان‌و هەرواش پێوەر‌و‬ ‫لێكدانەوە ئابورییەكان جێدێڵم بۆ ئەهلی شارەزاو لێزانانی بوارەكە خۆی‪ ،‬من‬ ‫نیازمەندم لێرە‪ ،‬لەرەهەندیتر‌و تۆزێك شەعبیترو پەیوەست بەئێستای قەیرانی‬ ‫دارایی‌و بازاڕسستی‌و پەككەوتنی پڕۆژەكان‌و دۆخی خراپی فەرمانبەران بدوێم‌و‬ ‫بەو پرسیارە داخل بین‪ ،‬ئاخۆ بژاردەی تری حكومەتی موفلیس بۆ سەبری‬ ‫میللەتی موخلیس چییە جگە لەقەرزكردن؟‪.‬‬ ‫ماوەی ساڵێكە لەشەڕی دژ بەداعشدا خەڵك چاوپۆشی لەمافی خۆی دەكات‪،‬‬ ‫دەنگ هەڵنابڕێ‌‪ ،‬گوشار دروستناكات‪ ،‬بەخاتری ئەوەی نەیارانمان ئیستغاللی‬ ‫شێواوی نێو ماڵمان نەكەن‪ ،‬میللەتێك بەرگەی حەساری چەند ساڵەی گرت‪،‬‬ ‫میللەتێك چاوی نوقاند لەئاست شەڕی ناوخۆ‪ ،‬میللەتێك پشودرێژ لەئاست‬ ‫خولقانی ئەو فەزا ناعەدالەتییەی كە چەندین ساڵە نوخبەیەكی سیاسی لەم‬ ‫واڵتە خەریكی گەورەكردن‌و رەنگكردنی فەزای چینایەتین‪ ،‬چەندین ساڵە ماندوی‬ ‫هەڵنانی چینێكی بچوكی پڕ‌و هەاڵوێردكردنی چینێكی زۆرینەی قڕ لەسامانی‬ ‫نەتەوەیین! ئاخر بڕواناكەم هیچ میللەتێك بەئەندازەی ئێمە خاترگیر بوبێت‬ ‫بەرانبەر حكومڕانان‌و نوخبەی سیاسی موستەفیدی واڵتەكەی خۆی‪ ،‬كە ئێستاش‬ ‫بابەتی موفلیسی حكومەت‌و قەرزكردن‪ ،‬وەك مۆتیڤی بوژانەوەی ژێرخانی ئابوری‬ ‫كراوە بەڕۆژێڤ‪ .‬زەرورە كە ئەم هەنگاوە وەاڵمی پرسیارێكی دەستە جەمعی ئەهلی‬ ‫بازاڕ‌و ریاڵیەتی گوزەرانی خەڵك بداتەوە‪ ،‬ئاخۆ چی لەژیانی ئەو‪ ،‬بەوەرگرتنی‬ ‫قەرزی دەرەكی ئەگۆڕدرێت؟ ئاخۆ كەڵەكەكردنی ئەم چەندان ملیار دۆالر قەرزە‪،‬‬ ‫بەكام پێوەری زانستی‌و بەكام تیۆر‌و ستراتیژی ئابوری لێكدراتەوە‌و ئاكامەكانی‬ ‫بۆ دورمەودا چین؟ كە قەرز وەرگیرا چۆن مامەڵەیەك بەو قەرزە ئەكرێ؟ یان‬ ‫ئەویش ئەچێتە خزمەت گروپێكی بەئەسڵ بازرگان‌و بەرێكەوت سیاسی‪ ،‬یان‬ ‫بۆئەوەیە باری الرمان راست كاتەوە؟ یان دەبێت قەرزكردن دەرچەیەك بێت بۆ‬ ‫دەربازبون لەدۆخێكی نائاسایی‪ ،‬بێتە بەردەبازی پەڕینەوە لەقەیران؟‪.‬‬ ‫ێ پالن لەم هەرێمە وەاڵمی دڵخۆشكەر‌و‬ ‫ئەزمونی چەند ساڵەی ئیدارەدانی بـ ‌‬ ‫ئومێدبەخش بەو پرسیارە ناداتەوە‪ ،‬چونكە لەكاتێكدا لە‪ ،2003‬بەپێی ئامارە‬ ‫فەڕمییەكان زیاد لە‪ 60‬ملیار دۆالری كاش هاتۆتە هەرێم‪ ،‬كەچی نەتوانراوە‬ ‫ژێرخانێكی ئابوری پتەو بنیادبنرێ‪ ،‬كەرتە جۆراوجۆرەكانی وەبەرهێنان ئاوا‬ ‫بكرێ‪ ،‬نەك هەر ئەمە‪ ،‬ئێستا حكومەت ‪ 11‬ملیار دۆالر قەرزدارە‪ ،‬ئەی پرسیار‪،‬‬ ‫ێ بەو دۆخە ناهەموارەی هەرێم‌و قەرزداریی‬ ‫ئەوە ئەم چەند ملیار دۆالرە ئەتوان ‌‬ ‫حكومەت چ موعجیزەیەك بخولقێنێت؟! ئەڵبەت من تەنها پرسیار ئەكەم‌و‬ ‫ئەمەش باسی شەرع‌و رەوایەتی قەرز نییە‪ ،‬بەڵكو دەبێت وەاڵمی ئەو پرسیارانە‬ ‫درابێتەوە‪ ،‬ئینجا ئەو بابەتە خرابێتە بەرنامە‪ ،‬لەسەروی هەمو ئەم پرسیارانەش‪،‬‬ ‫گرنگە حكومەتی موفلیس یەك بەڵێن بكاتە كردار كە قەرزی دەرەكی راستەوخۆ‬ ‫ژیانی میللەتی موخلیس ئەباتە دۆخێكی ئەرێنی تر‪.‬‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬

‫دەزگــای ئایدیا‪ ،‬لەنوێترین پڕۆژەیدا‪،‬‬ ‫چەند كتێب‌و نامیلكەیەكی باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫كە بەشێكیان تایبەتن بەكێشەی كورد‬ ‫لەتوركیاو‪ ،‬هەروەها گەشەكردنی هێزە‬ ‫فێندەمێنتالیزمەكانی جیهانی عەرەبی‪،‬‬ ‫لـــەوانـــەش‪ :‬كتێبی (نهێنییەكانی‬ ‫دەستگیركردنی ئــۆجــەالن‪ ،‬یۆتۆپیا‬ ‫پــاش پێنج ســەدە‪ ،‬بــەهــاری عەرەبی‌و‬ ‫مەترسییەكانی فێندەمێنتالیزم)‪.‬‬

‫ژمارەی داهاتوو‪:‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫نوێترین چیرۆکی چیرۆکنووس‬ ‫سیامەند هادی‬

‫ذمارة (‪ )460‬دووشةممة ‪ 201٥/6/8‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫"گەشتکردن بۆ وێنەی سەر فەیسبووک"‬

‫شانۆکاران ڕەخنە لە گەشتی پەرلەمانتاران دەگرن‬ ‫بۆ فێستیڤاڵە شانۆییەکان‬

‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬نیهاد جامی‬ ‫ئــەگــەرچــی ئـــەوە یــەکــەمــجــار نییە‬ ‫بەرپرسانی حکومی و ڕاوێژکارەکانیان‬ ‫بۆ فێستیڤاڵ و بۆنە ڕووناکبیرییەکان‬ ‫سەردانی دەرەوەی واڵت دەکەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ســەفــەری ئــەم دوایــیــەی بەشێک لە‬ ‫پەرلەمانتاران و ڕاوێژکارانی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان بۆ فێستیڤاڵێکی شانۆیی‬ ‫لە واڵتــی ئەڵمانیا‪ ،‬نــاڕەزایــی فراوانی‬ ‫بەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬بەتایبەت لەالیەن‬ ‫هونەرمەندانی شانۆکارەوە و ئاشکرای‬ ‫دەکــەن‪ ،‬پێویستە ئەو پەرلەمانتار و‬ ‫ڕاوێــژکــارانــە ســەرەتــا بچن بۆ بینینی‬ ‫شانۆییەکانی ناوەوەی واڵت‪ ،‬پاشان بچن‬ ‫ئەوانەی ئەوروپا ببینن‪.‬‬ ‫ئەنوەر قادر ڕەشید‪ ،‬شانۆکاری دێرین و‬ ‫نووسەر‪ ،‬ڕایگەیاند‪ ،‬ئه‌و جۆر‌ه سه‌فه‌رانه‌و‬ ‫تا گه‌یشتن به‌و ئاست ‌ه شتێك نییه‌ جێی‬ ‫سەرسوڕمان بێت‪ ،‬بۆی ‌ه ده‌ڵێت‪« :‬لەو‬ ‫هەرێمەی لەمەڕ خۆمان هەر کەسێک‬ ‫دەرفەتێکی بۆ بڕەخسێ بۆ (خــۆی)‬ ‫قۆرخی دەکات‪ ،‬چونکە ئەو کارە بووە بە‬ ‫دیاردەیەکی سەلمێنراو و خەریکە دەبێتە‬ ‫نەریت‪ ،‬بۆیە من پرسەکە بە دیوێکی‬ ‫تردا دەبینم‪ ،‬ئەویش پرسیاری ئەوەی‬ ‫لە هەموو ئەو سەفەرانەی کە کراون‬ ‫بێجگە لە چەند وێنەیەکی فەیسبووک‪،‬‬ ‫چیان بۆ شانۆکاران هێناوەتەوە و چی‬ ‫بۆ دەهێننەوە کە بە الیەنی کەمەوە‬ ‫دەمەتەقێیەکی جددی و پرسێکی نوێی‬ ‫شانۆیی بووروژێنن؟»‬ ‫ب ـه‌بــڕوای ئــه‌و‪ ،‬ئــه‌وه‌ی لـ ‌ه ئـه‌مــڕۆدا‬ ‫پێویست ‌ه ئه‌و جــۆر‌ه سه‌فه‌ران ‌ه نییه‌‪،‬‬ ‫چونك ‌ه ده‌ركـــه‌وتـــوو‌ه جگ ‌ه ل ـ ‌ه وێن ‌ه‬

‫بــاوكــردن ـه‌وه‌ی فه‌یسبووكی شتێكی‬ ‫تریان نه‌هێناوه‌ته‌وه‌‪ ،‬بۆی ‌ه ب ‌ه پێویستی‬ ‫ده‌زانێت‪ ،‬کە شانۆکار بە لێکۆڵینەوە‬ ‫و توێژینەوەی زانستی و وەرگێڕان و‬ ‫ئەرشیفکردن و بەرهەمهێنانی نماییشی‬ ‫جــددی بوونی خۆیان و جێگیرکردنی‬ ‫شانۆ بسەلمێنن‪.‬‬ ‫لەالیەکی تریشەوە‪ ،‬شوان کەریم‪-‬ی‬ ‫شانۆکار‪ ،‬ئاماژەی بەوە دا‪ ،‬کەس دژی‬

‫پەیوەندیانەتان چی بووە لە ماوەی ئەم‬ ‫پێنج ساڵەی دواییدا؟»‬ ‫‌وتیشی‪« :‬برەودان بە توانای شانۆکار‬ ‫هەر دەبێت لە ڕێگای بینینی نمایشەکانی‬ ‫دەرەوەی واڵت بێت؟ ئازیزی موسافیر‬ ‫تۆ جارێ بچۆ بۆ نمایشەکانی ناوەوەی‬ ‫واڵت ئینجا باسی سەفەرمان بۆ بکە‪.‬‬ ‫هــەر یــەک لەوانە با پێمان بڵێن لەم‬ ‫دووساڵەدا چەند نماییشی شار و قەزا و‬

‫په‌رله‌مانتارە ده‌ڵێت‪ ،‬ك ‌ه ڕۆیشتوون بۆ‬ ‫فێستیڤاڵی شانۆ ل ‌ه ئه‌ڵمانیا‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫له ‌گ ـه‌ڕان ـه‌وه‌دا نه‌توانن ده‌ستكه‌وت و‬ ‫ده‌ره‌نجامی سه‌فه‌ره‌ك ‌ه ڕوون بكه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وا ده‌بێت ئه‌و په‌رله‌مانتاران ‌ه دادگایی‬ ‫بكرێن‪.‬‬ ‫ل ‌ه نووسینێكدا ك ‌ه ل ‌ه ئه‌كاونتی تایبه‌تی‬ ‫خۆی له ‌تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبووك‬ ‫باڵوی كردۆته‌وه‌‪ ،‬شانۆكار مه‌هدی جاف‪،‬‬

‫خەرمان هیرانی‪ :‬پێش هەر شتێک پێویستە‬ ‫دۆخی قەیراناوی شانۆ لە ناوخۆدا چارەسەر بکرێت‬ ‫مەهدی جاف‪ :‬دەبێت ئەو پەرلەمانتارانە‬ ‫داوای لێبووردن لە شانۆکاران بکەن‬ ‫سەفەری هونەرمەند نییە و بگرە هەموو‬ ‫مرۆڤێک مافێکی ڕەوای خۆیەتی‪ .‬بەڵکوو‬ ‫وەک ئەو دەڵێت‪ ،‬قسەکردنەکان لەسەر‬ ‫ئەو سەفەرانەن کە بە نــاوی شانۆوە‬ ‫دەنجام دەدرێن‪.‬‬ ‫‌ئــەو وتـــی‪« :‬زۆربــــەی زۆری ئەم‬ ‫سەفەرانە لەسەر حسابی وەزارەت و‬ ‫دروشمەکەشیان‬ ‫بەڕێوبەرایەتیەکانە‪.‬‬ ‫یان ئاڵوگۆڕی پەیوەندی یان پەرەپێدان‬ ‫و گەشەی تــوانــای شانۆکارانە‪ .‬ئەم‬ ‫دیماگۆجیەتەی وەزارەت ئیتر نابێت‬ ‫بەسەر کەسدا تێبپەڕێت‪ .‬بۆ بەستنی‬ ‫پەیوەندی ئایا ‪ ٢٠‬کەست پێویستە؟‬ ‫پاشان با بزانین و تێبگەین ئەنجامی ئەو‬

‫ناحیەکانیان بینیوە‪ ،‬تا لەوە گەیشتبێتن‬ ‫نمایشێکی لەندەن لە نمایشێکی هەڵه‌بجە‬ ‫باشترە و سودی بینینی زیاترە؟ ئاخر‬ ‫برای موسافیر تۆ تا دوو شت نەبینیت‬ ‫ناتوانی بەراورد بکەیت و بڕیار بدەیت‪».‬‬ ‫هێمای بۆ ئــەوەش کــرد‪‌ ،‬ئێوە دێن‬ ‫و باسی جوانی و ڕەوشــت و چاکە و‬ ‫ئازایەتی و هەڵوێست دەکــەن لەسەر‬ ‫شانۆ و دەڵێت‪« :‬ئەگەر وایە من سەیرم‬ ‫لێ دێت ویژدانی هونەریت چۆن ڕێگات‬ ‫پێ دەدات سەفەر بکەیت و لە هەولێردا‬ ‫شانۆکارێک هەبێت بۆ بژێوی پێاڵو بۆیاغ‬ ‫بکات؟»‬ ‫هاوکات شانۆكارێكی كورد به‌و چەند‬

‫باس له‌و‌ه ده‌كات ك ‌ه په‌رله‌مانتاره‌كان‬ ‫چیمان بۆ دێننه‌و‌ه له‌باره‌ی تێگه‌یشتنیان‬ ‫بۆ شانۆی ئه‌وروپی و چیكردن بۆ شانۆی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫به‌بڕوای ئه‌و شانۆكاره‌‪ ،‬ده‌بێت دوای‬ ‫ئه‌و سه‌فه‌ره‌ په‌رله‌مانتاره‌كان قس ‌ه له‌و‌ه‬ ‫بكه‌ن ك ‌ه چۆن شانۆ ب ‌ه پیش ‌ه ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫به‌وه‌ی ل ‌ه ده‌زگایه‌كی حزبیه‌و‌ه بگۆڕدرێت‬ ‫بۆ ده‌زگایه‌كی نه‌ته‌وه‌یی‪.‬‬ ‫جەختیش لەوە دەکاتەوە‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌و‬ ‫په‌رله‌مانتاران ‌ه نه‌یانتوانی وه‌اڵمــی ئه‌و‬ ‫پرسیاران ‌ه بده‌نه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‌ه ده‌بێت بدرێن ‌ه‬ ‫ی بۆ سه‌فه‌ره‌ك ‌ه‬ ‫دادگــا و ئه‌و خەرجیە ‌‬ ‫بۆیان کراوە بگه‌ڕێندرێته‌و‌ه بۆ خه‌زێنه‌ی‬ ‫ده‌وڵه‌ت و ئەو پەرلەمانتارانەش داوای‬ ‫لێبووردن بکەن‪.‬‬ ‫لەالیەکی تریشەوە‪ ،‬خەرمان هیرانیی‬ ‫شانۆکار‪ ،‬هێما بۆ ئەوە دەکات‪ ،‬کە ئه‌مڕۆ‬ ‫نییە ئەو قەدەرەی بەرۆکی واڵت و بزاڤی‬ ‫هونەری ئێمە گرتۆتەوە‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫بزاڤی شانۆیی لە واڵت لە قەیراندایە‬

‫و دەبــێ لــەوێ هەوڵەکانی سەرلەنوێ‬ ‫وەگەڕخستن و ژیاندنەوەی بزاڤەکە چڕ‬ ‫بکرێنەوە‪ ،‬کەچی هەوڵەکان ڕوویان لە‬ ‫هەندەرانە بۆ جۆشدانی بزاڤی شانۆیی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫ئــەو وتــی‪« :‬هونەرمەندانیش وەک‬ ‫هەمووانی دی و لەوانەیە زیاتریش مافی‬ ‫سەفەر و گەشت و نزیکبوونەوە و ناسینی‬ ‫شانۆ و هونەری دەرەوەی کوردستانیان‬ ‫هەیە لە ڕێگەی فێستیڤاڵ و گەشت و‬ ‫بەیەکگەیشتنە هونەریەکانەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی ئەزموونی ڕابــوردووی ئەمجۆرە‬ ‫گەشتانە پێمان دەڵێت ئــەوەیــە‪ ،‬کە‬ ‫کەمجار ئــەو گەشتانە ئامانجەکانی‬ ‫خۆیان دەپێکن و سروشتی گەشتەکەش‬ ‫لە مەغزای هونەرییەوە دەگۆڕدرێت بۆ‬ ‫گــەڕان و گەشتی ئاسایی‪ ».‬هیرانی‬ ‫پرسیار دەکــات و دەڵێت‪« :‬لە دۆخی‬ ‫قەیرانی ئابووری کوردستاندا‪ ،‬ئەو توانا‬ ‫مادییانە بۆ ئاوا سەرف بکرێن؟ داخۆ‬ ‫ئەم گەشتانە ئامانجەکانیان دەپێکن؟»‬

‫ئەنوەر قادر ڕەشید‪:‬‬ ‫ئەو سەفەرانە بۆ وێنەی سەر فەیسبووکە‬ ‫شوان کەریم‪ :‬پێمان بڵێن لەم دوو ساڵەدا چەند‬ ‫نماییشی شار و قەزا و ناحیەکانتان بینیوە تا لەوە‬ ‫گەیشتبێتن نماییشێکی لەندەن لە نماییشێکی هەڵه‌بجە باشترە‬

‫ژمار ‌ه (‪ )4٦٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/6/٨‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫فەیلەسوفەکان چۆن سێکسیان کردووە؟‬ ‫وەرگێڕانی لە دانیمارکیەوە‪:‬‬ ‫ئاالن پەری‬ ‫(فرانســوا بینیل)‪ ،‬سه‌رنووسه‌ری گۆڤاری‬ ‫‪ Lire‬ی فه‌ڕه‌نســی‪ ،‬لــ ‌ه ســه‌روتاری‬ ‫گۆڤاره‌کــه‌ی ده‌نووســێ کــ ‌ه هیچ پێویســت‬ ‫ی ‪68‬‬ ‫ناکات لە ‪1‬ی ئایار کە دەکاتە ســاڵیاد ‌‬ ‫هەمینــی دەرچوونی گۆڤاره‌که ته‌رخان بکات‬ ‫بــۆ ئه‌و یــاده‌‪ ،‬به‌ڵکوو ئه‌بێ جیــاواز بێت و‬ ‫ئه‌و جیاوازییه‌ش بیرۆکه‌ی ژماره‌ی گۆڤاره‌که‬ ‫‌تەرخــان کرا بــۆ (چۆنییه‌تی سێکســکردنی‬ ‫فه‌یله‌سوفه‌کان)‪.‬‬ ‫ی شۆڕشی ئایار ئه‌و‌ه‬ ‫یه‌کێک ل ‌ه ناونیشــان ‌‬ ‫بوو‪( :‬خۆش بژین و لەگەڵ سێکسدا بێ هیچ‬ ‫به‌ربه‌ســتێک چێژ وه‌رگــرن) له‌و ڕوانگه‌یه‌و‌ه‬ ‫(جــان مونتنینــو) هه‌وڵــی ئاماده‌کردنــی‬ ‫دۆســێیەک له‌ســه‌ر چۆنیه‌تــی سێکســی‬ ‫فه‌یله‌سوفه‌کان ته‌رخان کرد و به‌و ناونیشان ‌ه‬ ‫ده‌ری کرد‪( ،‬چۆن فه‌یله‌ســوفه‌کان ســه‌یری‬ ‫ســێکس ده‌که‌ن و چۆن په‌یــڕه‌وی ده‌که‌ن؟)‬ ‫فایله‌کــ ‌ه بریتی بوو ل ‌ه چه‌ندین فه‌یله‌ســوفی‬ ‫ناوداری جیهان که‌ ئه‌مانه‌ هه‌ندێکیان بوون‪:‬‬ ‫(دیوجین)ـی دەسه‌تپه‌ڕچی‬ ‫دیوجیــن یه‌کێکە ل ‌ه فه‌یله‌ســوف ‌ه ئاوا‌ر‌ه و‬ ‫بێ النه‌کان و ئه‌وانه‌ی شوێنی نیشتەجێبونی‬ ‫نەبووە‪ ،‬هاوەڵەکانی ژیانەکەیان چواندووە بە‬ ‫(ژیانی ســه‌گ)‪ .‬ناوبانگی نــاوی دیوجین ب ‌ه‬ ‫(دیوجین‪-‬ی سه‌گ) ناسراو‌ه ‪ ،‬ئه‌و‌کاته‌ی ک ‌ه‬ ‫هه‌وڵی ته‌زویرکردنی پاره‌ی دا‪ ،‬کاتێک له‌الی‬ ‫باوکــی کاری ده‌کــرد و له‌وێــو‌ه ده‌رگاکانــی‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ی ژیانی بۆ کرایه‌وه‌‪ :‬قبوڵ نه‌کردنی‬ ‫بابه‌تــه‌کان به‌شــێوازێکی تایبه‌تمه‌ند وای لێ‬ ‫کرد بینینیکی جیاوازی هەبێت بۆ شته‌کان‪.‬‬ ‫دیوجیــن بــ ‌ه شــه‌قامه‌کانی ئه‌ســینا یان‬ ‫میــگار یان هه‌ر شــارێکی یۆنانــی وه‌ک بێ‬ ‫چاره‌یــه‌ک ده‌گــوزه‌رێ بــ ‌ه جلێکــی پیس و‬ ‫بۆگه‌نــه‌و‌ه لــە نا وبەرمیلێــک دەخەوت‪ ،‬بێ‬ ‫ئه‌وه‌ی جێی خه‌وی بگۆڕێ‪ .‬هه‌تا کار وای لێ‬ ‫هات ئه‌سکه‌نده‌ری گه‌ور‌ه بڕیاریدا یارمه‌تی و‬ ‫ده‌ستی کۆمه‌کی بۆ ڕابکێشێ‪ ،‬به‌اڵم دیوجین‬ ‫بــه‌م شــێوه‌ی ‌ه وه‌اڵمی ئه‌ســکه‌نده‌ری گه‌ور‌ه‬ ‫ده‌داته‌وه‌‪ :‬الچۆ تۆ ب ‌ه سێبه‌ره‌که‌ت هه‌تاو ل ‌ه‬ ‫ڕووخسارم الده‌ده‌ی!‬ ‫هه‌رچه‌نــد‌ه دیوجیــن ب ‌ه ئازایه‌تــی و زوو‬ ‫هه‌ڵچــوون ناســراوه‌‪ ،‬بــه‌اڵم له‌گــه‌ڵ ئه‌وه‌ش‬ ‫یه‌کــه‌م پاڵه‌وان ‌ه لــ ‌ه ده‌ســتپه‌ڕ و تێڕوانینی‬ ‫خۆی هه‌ی ‌ه بۆ مه‌ســه‌له‌ی هاوســه‌رگیری ک ‌ه‬ ‫پێی وای ‌ه پڕۆسه‌ی هاوســه‌رگیری مه‌یدانێک ‌ه‬ ‫بۆ چه‌ند گرێ کوێره‌ی هه‌میشه‌یی‪.‬‬ ‫بــه‌و پێیــ ‌ه زیاتــر الیه‌نگری شــتێک ئه‌کا‬ ‫کــ ‌ه بۆتــ ‌ه پیشــه‌یەک و دواتــر لــ ‌ه ڕێیــه‌و‌ه‬ ‫داخوازیه‌کانی خۆی به‌ده‌ســتی خۆی بەدی‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر نا ئه‌وا ده‌ستپه‌ڕ ب ‌ه باشترین‬ ‫ڕێگــ ‌ه داده‌نێ‪ :‬چه‌ند جوڵه‌یه‌کــی خۆییە بۆ‬ ‫به‌ده‌ســتهێنانی خودێتی بێ ڕکابه‌ر ‪ ...‬به‌ڵێ‬ ‫ئه‌مه‌ش (دیوجین)ـه‌!!‬ ‫قه‌دیس ئوگستین‪-‬ی تۆبه‌کار‬ ‫پێــش ئــه‌وه‌ی ب ‌ه قه‌دیســێکی مه‌ســیحی‬ ‫بناســرێ‪ ،‬پیاوێک ل ‌ه باکوری ناوه‌ڕاســته‌وه‌‪،‬‬ ‫حــه‌زی زۆر لــ ‌ه شــه‌هوه‌ت و له‌زه‌تته‌‪ ،‬وه‌ک‬ ‫چۆن ده‌وترێ ئه‌گه‌ر له‌شــوێنێک گوره‌گه‌کان‬ ‫زۆربــوون هــه‌ر لــه‌و شــوێنه‌ش لێبــوردن‬ ‫ده‌بــێ‪ ،‬به‌اڵم ئــه‌و پیاو‌ه هه‌ر خــۆی بڕیاری‬ ‫لێبوردنــی خــۆی لــ ‌ه شــه‌هوه‌ت ‌ه زاتییه‌کانی‬ ‫خۆی ڕاده‌گه‌ێنێ و هێرشــیش ده‌کات ‌ه ســه‌ر‬ ‫شــه‌هوه‌ت ‌ه جه‌ســته‌ییه‌کان‪ ،‬ئوگســتین وازی‬ ‫ل ‌ه هه‌مــوو کاره‌کانی جارانــی هێنا و تۆبه‌ی‬ ‫خۆی ڕاگه‌یاند و ده‌ڵێ نیکاح جوڵه‌ی عه‌قڵی‬ ‫مرۆڤ ده‌شــکێنێ‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی پێمان بڵێ ک ‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌که‌ی ڕاسته‌!‬ ‫نه‌خۆشی ئوگست کونت‬ ‫ژیانی سێکســیی ئه‌و بلیمه‌ت ‌ه فه‌یله‌ســوف ‌ه‬ ‫به‌سه‌ر ‪ 3‬ژندا دابه‌ش بووه‌‪:‬‬ ‫یه‌که‌میــان بولین ی دایک‪ :‬ئه‌م ژن ‌ه مانای‬ ‫خۆشه‌ویســتی پــێ به‌خشــی‪ ،‬ئوگوســت ل ‌ه‬ ‫ته‌مه‌نــی ‪ 20‬ســاڵییه‌و‌ه بولیــن‪-‬ی ناســی‬ ‫کاتێک دایکێکی ‪ 25‬ساڵه‌ بوو‪.‬‬ ‫دووهه‌میان کارۆلین ی ســۆزانی‪ :‬ئوگســت‬ ‫ل ‌ه یه‌کێک له‌گه‌شــته‌کانی ل ‌ه ناوچه‌ی «بالی‬ ‫روایــال» لــ ‌ه پاریــس چــاوی بــ ‌ه کارۆلین‬

‫ده‌که‌وێ و بڕیاری ماره‌کردنی ده‌دات‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫له‌و شــوێن ‌ه کاری ده‌کرد و ئیشه‌که‌شــی زۆر‬ ‫هیالکی ده‌کرد‌‪ ،‬بۆی ‌ه پێوســتی ب ‌ه که‌ســێک‬ ‫بــوو‌ه ک ‌ه ئاگاداریــی لێ بکات و له‌گه‌ڵی بێ‪،‬‬ ‫ئــه‌م ژن ‌ه لــه‌دوایدا واز ل ‌ه ئۆگســت ده‌هێنی‬ ‫به‌هۆی ئــه‌وه‌ی خۆی نه‌یتوانــی واز ل ‌ه کار‌ه‬ ‫خراپه‌کانــی بێنێــت و هه‌روه‌هــا نه‌گونجانی‬ ‫له‌گه‌ڵ ئوگوست‪-‬ی ئه‌توار سه‌یر که‌ هه‌میشه‬ ‫‌ڕێک نه‌ده‌که‌وتن بەیەکەوە‪.‬‬ ‫ســێهه‌میان کلوتیلد‪-‬ی قه‌دیســه‪‌:‬کلوتیلد‬ ‫چه‌ندیــن جــار ڕه‌تی کرده‌و‌ه به‌ شــێوه‌یه‌کی‬ ‫هه‌ســت و جه‌ست ‌ه له‌گه‌ڵ ئوگست په‌یوه‌ندی‬ ‫بگــرێ و بــ ‌ه خوشــکه‌که‌ی خــۆی وتــوو‌ه‬ ‫«ئوگست چه‌ند ناشرین ‌ه چه‌ند ناشرینه‌!» ل ‌ه‬ ‫ڕوانگه‌ی ئه‌وه‌ی ئوگســت شێو‌ه ئیلتیهابێکی‬ ‫ســوور بــ ‌ه ده‌مووچاویه‌و‌ه هەبــوو‪ ‌،‬ئه‌م ژن ‌ه‬ ‫پێــش ئــه‌وەی بمرێــت‪ ،‬ڕۆژێکیان ئوگســت‬ ‫له‌به‌رده‌م قه‌بره‌کــه‌ی ئه‌وه‌ی وت‪« :‬ناتوانین‬ ‫هه‌مــوو کاتێک بیربکه‌ینه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌توانیین‬ ‫هه‌میش ‌ه خۆشه‌ویستی بکه‌ین!»‬ ‫ڕاستیی دیدردو‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه هه‌موومان نووسینه‌کانی دیدرو‬ ‫بــ ‌ه باســکردنی دواێن پیســی ده‌ناســین‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم ژیانی تایبه‌تی دیــدرو زۆر جیاواز‌ه ل ‌ه‬ ‫شێوازی نووسیه‌نه‌کانی ب ‌ه تایبه‌ت سه‌باره‌ت‬ ‫بــ ‌ه به‌ده‌وروخول نه‌هاتنه‌وه‌ی هاوســه‌ره‌که‌ی‬ ‫(نانیــت) و دره‌نــگ هاتنه‌وه‌ی بــۆ ماڵه‌که‌ی‬ ‫و په‌رۆشــی بۆ بینینی (ســۆفی یان هنریت‬ ‫فولــون) خۆشه‌ویســت ‌ه گه‌وره‌که‌ی هه‌روە‌ها‬ ‫په‌یوه‌ندیی ‌ه ســێهه‌مینه‌که‌ی له‌گه‌ڵ ژنێکی تر‬ ‫و ته‌نانــه‌ت چه‌ندین جار ویســتویه‌تی له‌گه‌ڵ‬ ‫دوو ژنی الســبیان کە بەیەکەوە دەســتبازی‬ ‫بکەن و دیدردو لەگەڵیان بخەوێت‪.‬‬ ‫کارل مارکس و به‌خێوکه‌رەی مناڵەکەی‬ ‫ئه‌وه‌نــد‌ه ئاســان نییــ ‌ه لــ ‌ه نووســین و‬ ‫کتێبه‌کانی مارکس شــتێک له‌سه‌ر سێکس و‬ ‫ژیانی ئه‌زموونی پیاو ســه‌باره‌ت ب ‌ه ســێکس‬ ‫بدۆزینــه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی ک ‌ه ڕوویــدا ک ‌ه غه‌ریزه‌ی‬ ‫سێکســی لــه‌الی کارل مارکــس به‌رزبووه‌وە‬ ‫و لــ ‌ه ماڵــ ‌ه له‌نده‌نییه‌که‌ی لــ ‌ه مه‌نفا له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌خێوکه‌ری منااڵندا په‌یوه‌ند‌یه‌کی سێکســی‬ ‫ده‌گرێت و مناڵێکیشــی لێ ده‌بێت‪ ،‬ئه‌ی هه‌ر‬ ‫کارل مارکــس نیی ‌ه ک ‌ه ده‌ڵێت‪« :‬فه‌لســه‌ف ‌ه‬ ‫لــه‌ واقیع وه‌ک ئه‌و‌ه وای ‌ه کاری سێکســی لە‬ ‫ئالوده‌بوونی ده‌ستپه‌ڕکردن چڕ ببێتەوە»‬ ‫هایدگەر و کچه‌ جوله‌کە جوانه‌که‌‬ ‫هایدگــه‌ر به‌و‌ه ناســراو‌ه ک ‌ه زۆر ســه‌خت‬

‫نازی‬ ‫نووسین‬ ‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌ینووسێت‬

‫‪1‬‬ ‫ئایــا ئەدیــب و هونەرمەنــدی گەورە لە شــاری بچــووك پەیدا‬ ‫دەبن؟ لەوانەیە ئەم پرسیارە وەك ژوورێك بێت چەندین دەرگای‬ ‫هەبێــت‪ ،‬لــە هــەر دەرگایەكــدا وەاڵم بدەیتــەوە دەرگاكانی ترت‬ ‫پێشــێل كــردووە‪ ،‬ئەمــە وێــڕای پەنجەرەكانی‪ .‬ئایــا ئەزموون و‬ ‫بەریەككەوتنی نووســەر بە شــارێكی یەك زمان و یەك فەرهەنگ‬ ‫و یــەك كولتــوور دەبێتە مایەی دەســتەبەر كردنی ئــەو فۆرم و‬ ‫تەكنیــك و میكانیزمانــەی داهێنانی گــەورەی ئەدەبی و هونەری‬ ‫لــێ بكەوێتەوە؟ هەموومان كۆكین لەوەی ئێمە تا ڕادەیەكی باش‬ ‫مۆدێرنێتەی ماددیمان هەیە‪ :‬مۆڵ و پرد و ئۆتۆمبێلی دوا مۆدێل و‬ ‫هتد‪ . .‬بەاڵم مۆدێرنێتەی فكریمان نییە‪ ،‬بەردەوام كۆمەڵناسەكان‬ ‫بــاس لــەوە دەكەن واڵت وەكو مرۆڤ وایە گــەر ئەندامێكی لەكار‬ ‫بكەوێت و نەیگۆڕیت ئەوا ئەندامەكانی تریشــی تووشــی سســتی‬ ‫و وەســتان دەبێــت‪ ،‬دەزگاكانی ئێــرە بە دەســەاڵتەكانی یەكەم‬ ‫و دووەم و ســێیەم و چوارەمیــش‪ ،‬خۆیــان دان بــە سســتی و‬ ‫وەســتانی خۆیانەوە دەنێن و پێویستی بە بەڵگە و بوختان نییە‪،‬‬ ‫لەنــاو ئــەو كۆمەڵگایەدا ئەدەبیات چی پــێ دەكرێت جگە لەوەی‬ ‫ببێتــە پەراســتۆل؟ تەنانەت ئەو بیانووانەی دەزگا نەخۆشــەكان‬ ‫دەیهێننــەوە بۆ سســتی و وەســتانیان‪ ،‬هێندە كۆنــە بە كەڵكی‬ ‫رۆمان و فیلمیش نایەن‪ ،‬لەم چەشــنە كۆمەڵگایانەدا تاوانەكانیش‬ ‫بە شێوەیەكی سەرەتایی ئەنجام دەدرێن‪ :‬گەر وا نەبووایە دەبوایە‬ ‫ئێستا ئێمە باشترین و ناوازەترین ئەدەبیاتی پۆلیسیمان هەبوایە‪.‬‬ ‫بوو‌ه له‌گه‌ڵ خوێندکاره‌کانی کاتێک ک ‌ه وانه‌ی‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ی وتۆته‌‌و‌ه ل ‌ه زانکۆ‪ ،‬هه‌روه‌ها وایان‬ ‫ده‌وت کــ ‌ه چــاو‌ه تیژه‌کانــی راهیبه‌یــه‌ک ب ‌ه‬ ‫چۆک ده‌دات‪.‬‬ ‫مارتــن هایدگەر له‌گــه‌ڵ ئه‌لفریــد‌ه بیتری‬ ‫ژیانــی هاوســه‌ری پێکــه‌و‌ه نــاوه‌‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫کچێکــی جوانکیله‌ی جوله‌کایــی خوێندکاری‬ ‫فه‌لســه‌ف ‌ه ده‌بێت ل ‌ه زانکۆی ماربورگ ژیانی‬ ‫مامۆســتاکه‌ی ده‌گۆڕێت‪ ،‬نــاوی هانا ئارێنتە‬ ‫و زۆر بــ ‌ه هایدگەر سه‌رســام ده‌بــێ و ب ‌ه (‬ ‫پاشای نهێنی هزر)ـی لە قەڵەم دەدات‪.‬‬ ‫هایدگەر ده‌یویست له‌و کچ ‌ه ل ‌ه سه‌رسامیی‬ ‫زیاتــری چنگ کــه‌وێ‪ ،‬به‌اڵم ژیــان وای له‌و‬ ‫دوانــ ‌ه کرد کــ ‌ه نه‌توانن هه‌ســتی خۆیان بۆ‬ ‫یه‌کتری ئاشکرا بکه‌ن‪ ،‬هانا به‌و‌ه ماویه‌و‌ه که‬ ‫ل ‌ه یادی هه‌شــتا ســاڵه‌ی هایدگەردا‌ ته‌نها و‬ ‫ته‌نها به‌و‌ه یــادی بکاته‌وە و پێی بڵێ‪( :‬من‬ ‫له‌ هایدگەره‌وه‌ فێری بیرکردن بووم‪).‬‬

‫نه‌زۆکیی سارته‌ر‬ ‫من زیاتر گیرۆده‌ی ئالوده‌بوونی دەســتپەڕ‬ ‫بــووم وه‌ک له‌وه‌ی تینوو به ســێکس‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫قســه‌ی ســارته‌ر بــوو‪ ،‬ســارته‌ر ســه‌ره‌ڕای‬ ‫خۆشه‌ویســتی زۆری بۆ ژنان‪ ،‬به‌اڵم هه‌میش ‌ه‬ ‫ســارد بــوو‌ه به‌تایبــه‌ت له‌گــه‌ڵ هــاوڕێ‬ ‫هاوسه‌ره‌که‌ی سیمون دو بوڤوار‪.‬‬ ‫سارته‌ر ده‌ڵێ من هیچ شه‌رمێک له‌و‌ه ناکه‌م‬ ‫ک ‌ه زه‌که‌رم زوو هه‌ڵده‌ستێ‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‌ه بێزارم‬ ‫ده‌کا کــ ‌ه ناتوانم ب ‌ه چێژی ڕاســته‌قینه‌بگه‌م‬ ‫و ته‌نها هه‌ســت ب ‌ه له‌رزینێکی که‌م ده‌که‌م ل ‌ه‬ ‫کۆتایی هه‌ر په‌یوه‌ندییه‌کی سێکسی‪.‬‬ ‫ســیمون دو بوڤــوار بۆ بیلســۆن ئالگرین‬ ‫ده‌نووسێ‪ :‬ســارته‌ر که‌سێکی زۆر هه‌ستیار‌ه‬ ‫و ل ‌ه هه‌موو شتێک چوست و چاالک ‌ه ته‌نها ل ‌ه‬ ‫جێگای خه‌و نه‌بێت!‬ ‫ســارته‌ر خۆی ب ‌ه ئاشکه‌را ده‌ڵێت من حه‌ز‬ ‫ئه‌که‌م له‌گه‌ڵ ژنێک بکه‌وم ‌ه ده‌ســتبازی وه‌ک‬ ‫لــه‌وه‌ی تێکه‌ڵی بــم و جووت بین‪ .‬ســارته‌ر‬ ‫ئه‌توانــێ واز لــ ‌ه هه‌موو شــتێ بێنــێ‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ناتوانێ له‌گه‌ڵ له‌ززه‌ت بگاته‌ یه‌ک‪.‬‬ ‫هۆمۆسێکسواڵی پارت و فۆکۆ‬ ‫هه‌ندێ که‌س له‌وانه‌ی ‌ه تووشی سه‌رسوڕمان‬ ‫بێت کاتێک ده‌بیســتێ ک ‌ه پارت دوای مردنی‬ ‫دایکی وه‌ک ســولرس‪-‬ی لێ دێت و باوەڕ بە‬ ‫هۆمۆسێکســواڵی خۆی دەکات‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌و‌ه‬ ‫پارت بایه‌خێکی فیکری گه‌وه‌رەی ‌ه و پێویست ‌ه‬ ‫له‌ســه‌رمان پارت‪-‬مان خــۆش بوێ‪ .‬فۆکۆش‬ ‫الیەنگــری هه‌مــان بۆچــوون دەکات بــه‌اڵم‬ ‫که‌سێکی مه‌زنه‌‪.‬‬ ‫له‌ کۆتاییدا ناتوانین باسی ژیانی سێکسی‬ ‫ئــه‌و هه‌مــوو فه‌یله‌ســوفان ‌ه بکه‌یــن کــ ‌ه ل ‌ه‬ ‫گۆڤاره‌کــ ‌ه هاتووه‌‪ ،‬به‌اڵم بــ ‌ه دوو تێڕوانینی‬ ‫فرۆیــد ســه‌باره‌ت به‌و مه‌ســه‌له‌یه‌و‌ه کۆتایی‬ ‫دێنین ب ‌ه باسه‌که‌مان‪:‬‬ ‫یه‌که‌میــان‪ ،‬فرۆیــد دوای چه‌ندیــن ســاڵ‬ ‫لــ ‌ه خوێندنــه‌وه‌ی ڕۆحــی ژن‪ ،‬ســه‌باره‌ت‬ ‫بــه‌ حەزەکانــی مێ لــ ‌ه کاتی سێکســدا هه‌ر‬ ‫بــێ ئه‌نجــام مایــه‌و‌ه و نه‌یزانی کــ ‌ه ژن چی‬ ‫ده‌وێت‪ .‬دووه‌میان‪ ،‬ل ‌ه گشــتگیری باسه‌کانی‬ ‫بۆ ســێکس‪ ،‬فرۆید ده‌ڵێ ژیانی سێکســیمان‬ ‫ڕووبارێکــی به‌ســتوو نییــه‌‪ ،‬به‌ڵکــو بــ ‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌و‌ه هه‌ڵگیرســانی هه‌موو بڕبڕەکانی‬ ‫ژیانی ده‌روونیمانه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫سایتی گۆڤاری لیر ی فەڕەنسی‬ ‫‪http://www.lexpress.fr/‬‬ ‫‪culture/livre/la-philosophie-et-le‬‬‫‪html.813977_sexe‬‬

‫‪2‬‬ ‫ماوەیەكی زۆر پرســیاری ئەوە دەكرا بۆچی ڕۆژنامە حزبیەكان‬ ‫پێشــناكەون؟ ئەوانــەی لــەو ڕۆژنامانە كاریان دەكــرد كۆمەڵێك‬ ‫وەاڵمی هەمەجۆریان دەدایەوە‪ ،‬یەكێك لەو وەاڵمانە كە من لێرەدا‬ ‫مەبەســتمە ئەوە بوو كــە (نازی خەبات)ی ئــەو هەڤااڵنەیان كە‬ ‫ێ ڕۆژنامە حزبیەكان‬ ‫ماوەیەك پێشــمەرگایەتیان كردووە لێناگــەڕ ‌‬ ‫بــەرە و پانتایــی و ئاقــاری دیكــەدا بڕۆن‪ ،‬ئەو نــازی خەباتە لە‬ ‫ئێســتادا بواری ئەدەبیشی گرتۆتەوە‪ ،‬هەندێك لەوانەی ماوەیەكی‬ ‫زۆرە دەنووســن نایانەوێــت دان بــەو ڕاســتییە تاڵــەدا بنێن كە‬ ‫ســەردەمەكە تێیپەڕانــدوون‪ ،‬نــازی خەباتــی ئەدەبــی دەكــەن‪،‬‬ ‫ێ ڕەتدەكەنەوە‪ .‬بە داخــەوە لە زۆر‬ ‫ڕاســت و چەپــی نەوەی نــو ‌‬ ‫كاتیشــدا خاوەنەكانی نازی خەبات و خاوەنەكانی نازی نووســین‬ ‫یەكدەگرنەوە و لە ســەندیكا و ڕێكخراوە هونەری و ئەدەبیەكاندا‬ ‫پلە و پایە دەبەخشــنەوە‪ ،‬وەرگێڕانی ئەو ســەرمایە مەعنەوییەی‬ ‫نازی خەبات و نازی نووســین بۆ دەســكەوت و پلەوپایە كارێكە‬ ‫مێژوو بەزەیی پێدا نایەتەوە‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫لــە زۆر شــوێندا‪ ،‬لــە زۆر بۆنــەدا‪ ،‬بــە تایبەتــی لــە گفتوگۆ‬ ‫ئەدەبیەكاندا‪ ،‬لە دەیەها نووســەرم خوێندۆتــەوە كە تكا دەكەن‬ ‫كتێبەكانیان‪ ،‬تێكستەكانیان ببنە بابەتی قسەوباس‪ ،‬نەك لێدوانە‬ ‫ڕۆژنامەوانی و ژیانی شەخســییان‪ ،‬لێرەدا چەند نموونەیەكی كەم‬ ‫دەهێنمــەوە (چونكــە الی هەموومان نموونــەكان زۆرن)‪ :‬ماركیز‬ ‫بــە هــۆی هاوڕێیەتی لەگەڵ فیدل كاســترۆ و عومەر تۆریخۆس و‬ ‫چەند ســەركردەیەكی دیكەی ئەمریكای التین‪ ،‬هەمیشــە تووشی‬ ‫پرســیار و لێدوانــی نەشــیاو دەبۆوە‪ ،‬وێڕای ئــەوەی بەرگری لەو‬ ‫دۆســتایەتیە دەكــرد‪ ،‬بــەردەوام داوای دەكــرد كــە ڕۆمانەكانی‬ ‫ببنە جێی قســەوباس‪ ،‬ئەو لە ڕۆمانەكانیدا بوونی خۆی پێناســە‬ ‫كــردووە‪ ،‬ئۆرهــان بامــۆك چەندان جــار داوا لەو كەســانە دەكا‬ ‫دیالۆگی لەگەڵ دەكەن باســی (بەفر) و (ناوم ســوورەیە) بكەن‬ ‫نەك قســەكانی لەبــارەی جانتای باوكیەوە‪ ،‬ئەدۆنیس هەمیشــە‬ ‫دەیەوێت باســی شــیعر بكات نــەك پەیوەندی و هەڵوێســتی لە‬ ‫ڕژێمــە عەرەبیەكانــەوە‪ .‬الی ئێمــە بــە پێچەوانەوە‪ ،‬بەشــێك لە‬ ‫ئەدیــب و هونەرمەنــدەكان هێندەی ژیانی شەخســی و ژنهێنان و‬ ‫تەاڵقدان و هەڵوێستیان لەبارەی دەستوور و خۆكاندیدكردنیان بۆ‬ ‫پەرلەمان و پەیوەندیەكانیان بەم و بەوەوە بۆتە پێانســە و باس‬ ‫و خۆاس‪ ،‬قەت نووســینیان‪ ،‬فكریــان‪ ،‬نوێگەریان بوونی نەبووە‪،‬‬ ‫ئــەوان هێندەی لەناو زاكیــرەی كۆمەاڵیەتی ( هەموو جاریش بە‬ ‫فەزیحەیەكەوە) بوونیان هەیە‪ ،‬ئەوەندە لەناو تێكستدا نین‪ ،‬قسە‬ ‫دەكات‪ ،‬لێدوان دەدات‪ ،‬لەبارەی هەموو شتێكەوە دەدوێت تێكست‬ ‫نەبێــت‪ .‬بــۆ ئەدیب گرنگە تێكســتی هەرا بنێتــەوە نەك فەزیحە‬ ‫شەخســییە بچووكەكانــی‪ ،‬بــۆ هونەرمەنــد گرنگــە گۆرانیەكەی‬ ‫بەرامبەر بە كۆن و باو نوێگەر بێت نەك جیابوونەوە لە ژنەكەی‪،‬‬ ‫ێ لە ئەدیب و هونەرمەندانی ئێمە لە تێكست‬ ‫سەیر لەوەدایە هەند ‌‬ ‫و بەرهەمیاندا تا ســەر ئێســقان تەقلیدی و كۆنەپەرســتن‪ ،‬بەس‬ ‫دەیەوێت لە ژیانی كۆمەاڵیەتیدا السایی ئەو وێنانە بكاتەوە كە لە‬ ‫وێنەگرە پەپەرازیەكانەوە دەیبینێت‪.‬‬ ‫هــەر نووســەرێكی باشــی دنیا دەگریــت‪ :‬لە ژیاندا ڕاســتگۆ و‬ ‫ڕەفتــار جوان بووە‪ ،‬لە تێكســتدا تێكــدەر و بەڕەاڵیە‪ ،‬بەس الی‬ ‫ئێمــە هەندێكیــان لە ژیاندا بەڕەاڵیە و لە تێكستیشــدا بۆینباخی‬ ‫بەستووە و بە زمانی كۆن و بە فۆرمی كۆن و بە فكری كۆن وەك‬ ‫شەستەكانی سەدەی ڕابردوو بیر دەكاتەوە و دەنووسێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )4٦٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/6/٨‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫«لە ناوبانگەوە بۆ خۆکوژی»‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ بەتول وەزیری تەبار‪ ،‬دایكی فروغ فەرۆخزاد‬ ‫سازکردنی‪ :‬مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫بەشی دەووەم‬ ‫ڕەخنــەی چاودێر‪ :‬ئەی بۆچی زۆر زوو‬ ‫لە یەك جیابوونەوەو نەیانتوانی درێژە بە‬ ‫ژیانی هاوسەریی بدەن؟‬ ‫بەتــول وەزیری تەبار‪ :‬هۆكارێكی ئەوە‬ ‫بوو فــروغ تەمەنــی كەم بــوو‪ ،‬نەدەبوو‬ ‫دوای ئەو عەشــقە ئیحساسییە بكەوتایە‪،‬‬ ‫زۆر زوو بــوو ژیانــی هاوســەرێتی‪ ،‬زۆر‬ ‫زوش منداڵیــان بــوو‪ ،‬فــروغ لــە ماڵــی‬ ‫خۆمــان بەردەوام خەریكــی خوێندنەوەو‬ ‫نووســین بــوو‪ ،‬لــە ماڵــی پەروێزیشــدا‬ ‫وابوو‪ ،‬نەیدەتوانــی لە یەك كاتدا ژنێكی‬ ‫نــاو موبەق و ناو خزم و كەســوكار بێت‬ ‫و بــەدوای خــەون و خەیااڵتی خۆشــیدا‬ ‫بڕوات‪ ،‬ماڵی پەروێزیش حەزیان نەدەكرد‬ ‫فروغ وەك شــاعیر دەركەوێت‪ .‬كێشەكان‬ ‫لێرەوە دەســتیان پێ كردو هەر ئەمەش‬ ‫بــووە هــۆی جیابوونەوەیان و دەشــبوو‬ ‫هەروای لێ بهاتایە‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬بۆچی پێــت وایە‬ ‫دەبوو هەر بەو ئەنجامە بگەیشتایە؟‬ ‫بەتــول وەزیــری تەبــار‪ :‬چونكە فروغ‬ ‫بەرگــەی ئەو ژیانــەی نەدەگرت و چەندە‬ ‫هەوڵمــان دا ژیانی تێك نەچێ‌‪ ،‬ئەو هەر‬ ‫ڕازی نەدەبــوو‪ ،‬ئــەو بــۆ ئــازادی تەواو‬ ‫ێ لە‬ ‫دەگــەڕا‪ ،‬دەیویســت هیچ بەربەســت ‌‬ ‫بەردەمیدا نەبێ‌‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێر‪ :‬باوكــی لەوكاتانەدا‬ ‫ێ لەگەڵ فروغ‪ ،‬بۆچی؟‬ ‫زۆر توند دەب ‌‬ ‫بەتــول وەزیری تەبــار‪ :‬باوكی دەیوت‬ ‫هەوڵــی دونیامــان لەگــەڵ داو وتمــان‬ ‫ێ ژیانی هاوســەری‬ ‫تەمەنت نییــەو ناكر ‌‬ ‫پێــك بهێنیــت‪ ،‬ڕازی نەبــوو‪ ،‬ئێســتا‬ ‫ێ جیابێتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫منداڵێكی هەیەو ناكر ‌‬ ‫هۆكارەكــەی بــوو‪ ،‬ماوەیەكــی كەم بوو‪.‬‬ ‫دواتر باش بوو‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬بــەاڵم دوای‬ ‫جیابوونــەوەش هەر توند بووە لەگەڵیداو‬ ‫فــروغ بە ناچار لــە مــاڵ جیابووەتەوەو‬ ‫خانویەكی سەربەخۆی بۆ خۆی گرتووە‪،‬‬ ‫وایە؟‬ ‫بەتول وەزیری تەبار‪ :‬نا‪ ،‬دەزانی ئەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی دوای جیابوونەوەو‬ ‫هاتنەوە بۆ ماڵەوەو ئەو كاتانەی میوانی‬ ‫زۆری دەهــات و بەردەوام ماڵمان بووبوو‬ ‫بە كۆڕی شاعیران و نووسەران‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫بــوو كە فروغ ناوبانگــی دەركردبوو وەك‬ ‫شــاعیرو باوكــی زۆر پێی ناخــۆش بوو‪.‬‬ ‫بەتایبەتیش لەدوای باڵوبوونەوەی یەكەم‬ ‫شیعری‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئەوكاتەی كە شیعری‬ ‫(گوناه) باڵوبوویەوە؟‬ ‫ێ‬ ‫بەتــول وەزیــری تەبار‪ :‬بەڵــێ‌‪ ،‬كات ‌‬ ‫ێ‬ ‫ســكااڵی لەســەر تۆمــار كــراو كۆمەڵ ‌‬ ‫مــەالو كەســایەتی ڕۆحانــی جەختیــان‬ ‫ێ بدرێتە‬ ‫لەســەر ئــەوە دەكــردەوە دەبــ ‌‬ ‫دادگاو باوكیشــی كەســێكی ناسراو بوو‪،‬‬ ‫زۆر كاریگەری خراپی لەســەر دانا‪ .‬ئیتر‬ ‫ڕۆیشت و ماڵەوەی بەجێهێشت‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬هەر ئەمەش هۆكاری‬ ‫ئــەوە بــوو بــۆ ماوەیەكــی زۆر بكەوێتە‬ ‫نەخۆشخانەی دەرونییەوە؟‬ ‫بەتــول وەزیری تەبار‪ :‬فــروغ دووجار‬ ‫كەوتــە نەخۆشــخانەی دەروونــی‪،‬‬ ‫ســەرەتاكانی بوو كە لە دۆخێكی خراپدا‬ ‫دەژیــا لەگــەڵ پەروێــزو باوكــی دەیوت‬ ‫نابێــت جیابنەوە‪ ،‬جارێكــی تریش چەند‬ ‫ساڵێك دواتر بوو‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێر‪ :‬هەر ئەو عەشــقەی‬ ‫بۆ پەروێز شــاپور هــۆكار بوو بۆ ئەوەی‬ ‫نەتوانێــت درێــژە بــە خوێندن بــدات و‬ ‫نەتوانێت ئامادەیی بخوێنێت؟‬ ‫بەتول وەزیــری تەبار‪ :‬دیــارە یەكێك‬ ‫لــە هــۆكارەكان ئــەو عەشــقە زۆرەو‬ ‫هاوســەرگیری بــوو لــە تەمەنــی كەمدا‪.‬‬ ‫هۆكارێكــی تریش ئەوە بــوو فروغ بڕوای‬ ‫بــە ئەزمــوون و ژیــان بــوو‪ ،‬بــڕوای بە‬

‫قوتابخانەو زانكۆو ئەكادیمیا نەبوو‪ .‬پێی‬ ‫وابوو دەبێت مرۆڤ لە ژیانەوەو لە ڕێگای‬ ‫ئەزموونكردنەوە فێــر بێت‪ .‬دواتریش كە‬ ‫ســەفەری دەرەوەی واڵتی كرد دەیتوانی‬ ‫بخوێنێت‪ ،‬بەاڵم نەیخوێند‪.‬‬ ‫ک‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬پوران دەڵێت كاتێ ‌‬ ‫باوكمــان ژنــی دووەمی هێنــا كاریگەری‬ ‫دەرونــی زۆر خراپــی لەســەر ئێمــە بــە‬ ‫ێ‬ ‫گشــتی و بەتایبەتی فــروغ دانا‪ ،‬دەكر ‌‬ ‫بزانین هۆكاری ئــەوە چی بوو لەكاتێكدا‬ ‫تۆ لــە ژیانیدا بوویــت و وەك ئاماژەتان‬ ‫پــێ كــرد خێزانێكــی بەختــەوەر بوون‪،‬‬ ‫بۆچی سەرهەنگ محەمەد فەرۆخزاد ژنی‬ ‫دووەمی هێنا؟‬ ‫بەتــول وەزیــری تەبــار‪ :‬لەڕاســتیدا‬ ‫ئێمــە هیچ كێشــەیەكمان نەبوو‪ ،‬زۆریش‬ ‫بەختــەوەر بووین‪ ،‬من جگە لە موحیبەت‬ ‫هیچم لەو نەدەویســت‪ ،‬پێم وایە زۆربەی‬ ‫ێ لە‬ ‫ژنانیــش تەنیــا موحیبەتیــان ئــەو ‌‬ ‫هاوســەرەكانیان‪ ،‬لــە بەرامبــەر ئــەوەدا‬ ‫هەمــوو شــتێك دەكــەن بۆ هاوســەر و‬ ‫منداڵەكانیان‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬تۆ خۆشەویســتی‬ ‫تەواو و ئەو موحیبەتەی باســی دەكەیت‬ ‫هەت بوو بۆ هاوســەرەكەت؟ ئەگەر هەت‬ ‫پوران فەروخزادو بەتول وەزیری تەبار‬ ‫بوو بــۆ ئافرەتێكــی تر هاتــە ژیانییەوە‬ ‫بــووە هۆی پشــێوی و دۆخــی نالەباری‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬باشــە پەروێــز‬ ‫خێزانەكەتان؟‬ ‫هێنــدە فروغی خــۆش دەویســت بۆچی‬ ‫بەتــول وەزیــری تەبــار‪ :‬مــن هەمــوو نەیدەهێشــت كامیــار ببینێــت؟ یان گەر‬ ‫خۆشەویســتی خــۆم دابوویە هاوســەر و خێزانەكــەی پەروێــز هۆكاربــوون بۆچی‬ ‫منداڵەكانــم‪ ،‬بــەاڵم بەداخــەوە ئەو وەك ئەو نەیدەتوانی پاشــگەزیان بكاتەوە لەو‬ ‫زۆر پیاوی شەهوانی تر كەوتە دوای كچە كارەیان؟‬ ‫هەتیوێــك و ماوەی زیاتر لە چەند ســاڵ‬ ‫بەتــول وەزیــری تەبــار‪ :‬پەروێز خۆی‬ ‫شــەوانە زۆر بــە دەگمــەن دەهاتەوە بۆ كەســێكی زۆربــاش و میهرەبــان بــوو‪.‬‬ ‫ماڵەوەو ئێمە زۆر درەنگ پێمانزانی‪ ،‬هەر كێشــەی گــەورەی ئــەوە بــوو لەژێــر‬ ‫ئەمەش بووە هــۆی بێتاقەتی منداڵەكان كاریگەری ماڵەوەیاندا بــوو‪ ،‬خێزانەكەی‬ ‫و بەتایبەتیــش فــروغ كە لــە هەموویان پێیــان ناخــۆش بــوو فــروغ شــیعری‬

‫فروغ دەیتوانی بەپێی یاسا كامیار‬ ‫بهێنێتە الی خۆی‪ ،‬بەاڵم لەبەر‬ ‫پەروێز دڵی نەدەهات و دەیوت‬ ‫پەروێز بە جیابوونەوەمان كەوتوەتە‬ ‫دۆخێكی خراپەوە‪ ،‬ئەگەر بێت و‬ ‫كامیاری لێ بسەنم شێت دەبێت‬ ‫هەســتیارتر بوو‪ .‬بەداخەوە زۆرجار سەیر‬ ‫نییە پیــاوان ئارەزووە شــەهوانیەكانیان‬ ‫زاڵ بێــت بەســەر غەریزەكانــی تریانداو‬ ‫وەفاداری لەبیربكەن‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬بــەدەر لەو ڕووداوە‬ ‫جیابوونــەوەی فروغ لە پەروێز شــاپوور‬ ‫و دووروكەوتنــەوەی لە كامیــاری كوڕی‬ ‫لە تەمەنێكــی زۆر كەمدا‪ ،‬كاریگەری زۆر‬ ‫خراپــی لەســەر فروغ دەبێــت‪ ،‬لە ڕووی‬ ‫یاســاییەوە فروغ دەیتوانی داوای كامیار‬ ‫بــكات و وا بكات الی خۆی بێت‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫كارەی نەكرد لەكاتێكــدا خێزانی پەروێز‬ ‫شــاپور نەیان دەهێشت مانگی جارێكیش‬ ‫فروغ كوڕەكەی ببینێت؟‬ ‫بەتــول وەزیــری تەبار‪ :‬ڕاســتە فروغ‬ ‫دەیتوانی بەپێی یاسا كامیار بهێنێتە الی‬ ‫خــۆی‪ ،‬بەاڵم لەبەر پەروێز دڵی نەدەهات‬ ‫و دەیــوت پەروێــز بــە جیابونەوەمــان‬ ‫كەوتوەتــە دۆخێكــی خراپــەوە‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بێت و كامیاری لێ بســەنم شێت دەبێت‪.‬‬ ‫كێشــەی زۆری باوكیشــی لەگــەڵ فروغ‬ ‫هــەر ئــەوە بــوو بــەردەوام پێــی دەوت‬ ‫فروغ تۆ دەبێت كامیاریان لێ بســەنێت‪،‬‬ ‫فروغیش قبوڵی نەدەكــرد‪ .‬ئەمە فروغی‬ ‫خســتە دۆخێكی خراپی دەرونی و كەوتە‬ ‫نەخۆشخانەوە بۆ ماوەیەكی زۆر‪.‬‬

‫ێ‬ ‫دیمەنێكی فیلمەكەشــدا دەیبینین‪ .‬كات ‌‬ ‫یەكەمجار حسەینت لەگەڵ فروغ دی كەی‬ ‫بوو چی هەستێكت هەبوو؟‬ ‫بەتــول وەزیری تەبار‪ :‬فروغ كێشــەی‬ ‫زۆر بــۆ دروســت بــوو تا توانــی مۆڵەت‬ ‫وەربگرێــت و لەگەڵ ســتافەكەیدا بچێتە‬ ‫ناو گوڵخانەكەوە‪.‬‬ ‫لــە تارانەوە بۆ تەبرێز هاتوچۆی زۆری‬ ‫كردو چەند جار الی وەزیرەوە نامەی برد‬ ‫بۆ بەڕێوبەری ئەوێ‌‪ .‬چونكە ئەو جێگایە‬ ‫ئاســایی نەبــوو‪ ،‬ئەگەری گواســتنەوەی‬ ‫ئــەو نەخۆشــییە زۆر بــوو بــۆ كەســی‬ ‫تــر‪ ،‬تەنیا تیمی پزیشــكی بــۆی هەبوو‬ ‫بچێتــە ئــەو جێگایــە‪ .‬فروغ كۆڵــی نەدا‬ ‫تا توانی مۆڵەتــی وێنەگرتنی فیلمەكەی‬ ‫ێ حســەین و خێزانەكەی‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬لەو ‌‬ ‫ناســی و زەحمەتێكــی زۆری كێشــا تــا‬ ‫توانــی بەشــێوەیەكی فەرمــی حســەین‬ ‫ێ بهێنێتــە دەرەوە‪ .‬بــۆ یەكەمجــار‬ ‫لــەو ‌‬ ‫ڕۆژێــك هات بۆ ماڵەوە و وتی دایە ئەمە‬ ‫حسەینەو هێناومە وەك كوڕی خۆم لەالم‬ ‫بێــت‪ .‬منداڵێكــی هێمــن و بێدەنگ بوو‪.‬‬ ‫دیارە بەردەوام فروغ دەچووە الی باوك‬ ‫ێ و هاوكاری‬ ‫و دایكــی و پــارەی دەدانــ ‌‬ ‫زۆری دەكردن‪.‬‬ ‫بەهەمان شێوە سەردانی خوشكەكەشی‬ ‫دەكرد‪ .‬فروغ زۆر ئاســودەبوو بە حسەین‬ ‫و زۆری خۆش دەویســت‪ ،‬منیش خۆشــم‬ ‫دەویســت و هەركات دەیهێنا بۆ الم وەك‬ ‫منداڵی خۆم بەخێوم دەكرد‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬پەیوەندی حســەین‬ ‫و منداڵەكانــی تر چۆن بــوو‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫لەگــەڵ ئەمیــر مەســعودو فەرەیــدون‬ ‫و گلوریــا‪ ،‬وا بزانــم لەوكاتــەدا فروغ بۆ‬ ‫مــاوەی درێژخایەن چووە دەرەوەی واڵت‬ ‫و حسەین زیاتر الی تۆ بوو؟‬

‫دەنووسی و ناســراو بوو‪ ،‬ناوبانگی فروغ‬ ‫بێــزاری كردبــوون‪ .‬حەزیــان دەكرد ژنی‬ ‫ئاســایی و كەسێكی ماڵەوە بێت‪ ،‬پەروێز‬ ‫نەیدەتوانــی فــروغ لەبیــر بــكات و لێی‬ ‫جیابێتەوە‪ ،‬نەشــیدەتوانی دەستبەرداری‬ ‫خێزانەكــەی بێت‪ ،‬فروغیــش نەیدەتوانی‬ ‫واز لە شیعر و هونەرەكەی بهێنێت‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێر‪ :‬هەر لەو كاتەدا بوو‬ ‫فروغ هەوڵی خۆكوشتنی دا؟‬ ‫بەتــول وەزیــری تەبــار‪ :‬بەڵــێ‌‪ ،‬مــن‬ ‫ێ ئاگادار كرام فروغ‬ ‫درەنــگ زانیم و كاتــ ‌‬ ‫لە نەخۆشــخانە بــوو‪ ،‬چوومە الی و تازە‬ ‫هاتبویــەوە هــۆش و ڕەنگــی مــردووی‬ ‫ێ جــاری تر لەو‬ ‫لــێ نیشــتبوو‪ .‬دوو ســ ‌‬ ‫قۆناغەداو تا پێش سەفەری بۆ دەرەوەی‬ ‫واڵت تووشی ئەو حاڵەتە بوویەوە‪.‬‬ ‫بەتــول وەزیری تەبار‪ :‬حســەین وەك‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬كاتێک فروغ ڕۆیشت چۆن زۆر زوو ڕاهــات بە فروغ‪ ،‬بەهەمان‬ ‫بــۆ تەبرێز بە مەبەســتی دروســتكردنی شــێوە ڕاهات لەگــەڵ مــن و منداڵەكانم‬ ‫فیلمی (ماڵەكە ڕەشــە) لەو گوڵخانەیەدا و مــن هیــچ جیاوازیــم نەدەكــرد لەگەڵ‬ ‫كــە گوڵەكانی تیا دەژیــاو فیلمەكەی تیا منداڵەكانمداو زۆر زۆرم خۆش دەویســت‬ ‫دروســت كرد‪ ،‬منداڵێكی بەناوی حسەین و هەرچیم بۆ منداڵەكانی خۆم دەكرد بە‬ ‫هەڵگرتەوەو ڕەزایەتنامەی لەدایكو باوكی زیادەوە بۆ ئەویشم دەكرد‪.‬‬ ‫لــە قوتابخانــەدا زۆر زیــرەك بــوو‪،‬‬ ‫منداڵەكە وەرگرتوو هێنایەوە بۆ تاران بۆ‬ ‫الی خــۆی‪ ،‬وەك دەگێڕنــەوە لــە ماوەی دوای تەواوكردنــی قۆناغــی ئامادەیــی‬ ‫ئەو چەند ڕۆژەی ئەو فیلمەیان دروســت نــاردم بۆ بریتانیــا‪ .‬ماوەیەك خوێندی و‬ ‫كــردوە زۆر هۆگــری حســەین بــووەو لە دواتــر گەڕایەوەو وتی حــەزم لە بریتانیا‬

‫نییە‪ .‬پاشــان ناردم بــۆ ئەڵمانیا بۆ الی‬ ‫ێ‬ ‫منداڵەكانــی ترم‪ .‬ئێســتاش هــەر لەو ‌‬ ‫دەژی و تا ئاســتێكی باش خوێندوێتی و‬ ‫شــیعرەكانی فروغی كردوە بە ئەڵمانی و‬ ‫پێشوازی باشی لێ كراوە‪.‬‬ ‫بــە ئەڵمانی و فارســی دەنووســێت و‬ ‫چەنــد كتێبی وەرگێڕاوە‪ ،‬كوڕێكی زۆر بە‬ ‫وەفایــەو زوو زوو تەلەفونــم بــۆ دەكا و‬ ‫زۆر قســە دەكەین پێكــەوە‪ .‬ئەو یەكێك‬ ‫لە یادگارییە جوانەكانی فروغە بۆ ئێمە‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێر‪ :‬خێزانــی فەڕۆخزاد‬ ‫ناســراون بە دەستكراوەیی و ئەوەی زۆر‬ ‫هاوكاری خەڵكیان كردوەو ڕۆڵیان هەبووە‬ ‫لە هاوكاریكردنی دەوروبەرەكەی خۆیاندا‪.‬‬ ‫ئەمــە بەتایبەت لە ژیانی فروغ و پوراندا‬ ‫زۆر ڕەنگی داوەتەوە‪ ،‬لەگەڵ كەسانی وەك‬ ‫ئەحمەد ڕەزا ئەحمەدی‪ ،‬جەالل خوسرەو‬ ‫شــاهی‪ ،‬مەنوچەر ئاتەشــی و زۆر كەسی‬ ‫تــری هاوڕێیدا گفتوگــۆم كردوەو جەخت‬ ‫دەكەنەوە لەسەر ئەو الیەنەی ژیانی فروغ‬ ‫وەك تایبەتمەندییەكــی بەرچاو‪ ،‬فروغ لە‬ ‫منداڵــی و مێردمنداڵییــەوە ئــەوەی تیا‬ ‫بەدی دەكرا؟‬ ‫بەتــول وەزیــری تەبــار‪ :‬زۆر ڕاســتە‪،‬‬ ‫ئەو دڵ كراوەیی و دەســتكراوەییە تەنیا‬ ‫پەیوەســت نییە بــە فــروغ و پورانەوە‪،‬‬ ‫بگــرە فەرەیــدون و ئەمیــر مەســعود و‬ ‫گلۆریاش زۆر وابوون‪ ،‬وەك خەسڵەتێكی‬ ‫بۆماوەیی وابوو‪.‬‬ ‫لــە هەموویانــدا هەر لــە منداڵییانەوە‬ ‫هەستم پێ كرد‪ .‬بۆ نموونە پوران زۆربەی‬ ‫ڕۆژ لــە قوتابخانــە ڕۆژانەكــەی لەگــەڵ‬ ‫هاوڕێیەكــی دابــەش دەكــرد‪ .‬دەهاتەوە‬ ‫بــۆ ماڵەوە لــە ڕێگاوە دەیــوت مردم لە‬ ‫برســا‪ ،‬دەموت ئازیزم ئەو هەموو پارەت‬ ‫ێ بــۆ ئەوەیە خەرجــی بكەیت و‬ ‫دەدەین ‌‬

‫ێ بەو جلە تازانەوەی‬ ‫دەیوت دایــە نامەو ‌‬ ‫بۆم دەكڕن بڕۆم بــۆ قوتابخانە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫قوتابییەكان جلی شــڕیان لەبەردایەو من‬ ‫پێم ناخۆشــە بەو جلە نوێیانەوە بمبینن‪.‬‬ ‫زۆرجــار جلەكانــی دەدڕی بــۆ ئەوەی لە‬ ‫كــۆن بچــن‪ ،‬فروغ لە ســاڵەكانی كۆتایی‬ ‫ژیانیــدا بــەردەوام هــاوكاری هاوڕێكانی‬ ‫دەكــرد‪ ،‬زۆرجــار قەرزی بــۆ دەكردن لە‬ ‫كەسانی نزیكی خۆی‪ .‬پورانیش وایەو تۆ‬ ‫خــۆت لە نزیكییــەوە دەژیت و دەتوانیت‬ ‫هەســت بەو ڕاســتییە بكەیــت‪ .‬لەبیرمە‬ ‫خەسرەو گوڵســورخی و عاتیفە گورگین‬ ‫سااڵنێك یەكیان خۆش دەویست و لەبەر‬ ‫نەبوونیــی نەیاندەتوانــی هاوســەرگیری‬ ‫ێ و هاوكاریان بوو‬ ‫بكــەن‪ ،‬پــوران هــاوڕ ‌‬ ‫لــە ڕادیۆ‪ ،‬ڕۆژێك بڕیــاری دا چی پارەی‬ ‫پاشــەكەوت كــردوە بیــدات بــە ئــەوان‬ ‫بــۆ ئــەوەی هاوســەرگیری بكــەن‪ ،‬ئەو‬ ‫كارەی كــردو ڕۆژێــك هات بــۆ ماڵەوەو‬ ‫زۆر دڵخــۆش بوو‪ ،‬وتــم چییە پوران زۆر‬ ‫دڵت خۆشــەو و ئەمڕۆ هەر پێدەكەنیت‪.‬‬ ‫كارتێكــی دەرهێناو وتــی پارەكەم دا بە‬ ‫عاتیفــەو خەســرەو و ئەمشــەو ئاهەنگی‬ ‫هاوسەرگیرییانە‪ .‬بەداخەوە دوای ئەوەی‬ ‫چەند ســاڵێك بە عەشقەوە پێكەوە ژیان‬ ‫و كوڕێكیان بوو‪ .‬خەسرەو دەستگیركراو‬ ‫لە سێدارە درا‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬لەبەرئەوەی ئیبراهیم‬ ‫گوڵســتان بە هیچ شێوەیەك ئامادە نییە‬ ‫قسە لەبارەی پەیوەندی خۆی و فروغەوە‬ ‫بــكات‪ ،‬ناچــارم لەگــەڵ زۆربــەی ئــەو‬ ‫كەسانەی گفتوگۆ دەكەم پرسیاری تایبەم‬ ‫لەوبارەیــەوە هەبێت‪ ،‬تۆ چەندە زانیاریت‬ ‫لەوبارەیــەوە هەیەو چــۆن دەڕوانیتە ئەو‬ ‫پەیوەندییەی فروغ و ئیبراهیم گوڵستان؟‬ ‫بەتــول وەزیــری تەبــار‪ :‬بێگومــان‬

‫فروغ بڕوای بە ئەزموون و ژیان بوو‪ ،‬بڕوای بە‬ ‫قوتابخانەو زانكۆ و ئەكادیمیا نەبوو‬ ‫بیــدە بە خواردن بۆ ئەوەی وزەت هەبێت‬ ‫لــە پۆلــدا‪ ،‬زۆر درەنــگ پێی وتــم دایە‬ ‫دەیــدەم بە هاوڕێكانم‪ ،‬ئەوان زۆر هەژارن‬ ‫ێ‬ ‫و پــارەی خواردنیــان پێ نییــەو ناكر ‌‬ ‫بــە بەرچاوی ئەوانــەوە ئەو پارانە خەرج‬ ‫بكەم و خواردن بخۆم‪ .‬لەو ساتەوە زانیم‬ ‫ئــەو مندااڵنەم چەندە هەســتیارن‪ .‬فروغ‬ ‫جلــی تازەمــان بۆ دەكــڕی دەهاتەوە لە‬ ‫قوتابخانــە دەمبینی جلەكانی بەڕادەیەك‬ ‫پیس و چڵكنە بە ئەستەم دەمناسییەوە‪،‬‬ ‫ئەمــوت بۆ ئــەو جالنەت وا لــێ كردوە؟‬

‫گوڵســتان و فــروغ زۆر یەكیــان خــۆش‬ ‫دەویست و ئەوە شتێكە هەمووان بە باشی‬ ‫دەزانن‪ ،‬ڕەنگە من كەســێك بم كەمترین‬ ‫زانیاریم هەبێت لەوبارەیەوە‪ .‬تەنیا دەزانم‬ ‫فــروغ دوایین ســاڵەكانی ژیانی هەمووی‬ ‫بووبوویــە چوون بۆ ســتۆدیۆ گوڵســتان‬ ‫ێ‬ ‫و عەشــقی ئیبراهیــم گوڵســتان‪ ،‬دەكر ‌‬ ‫وردەكاریی ئەو پەیوەندییە لە گوڵســتان‬ ‫بپرســرێت‪ .‬فــروغ جگە لــەو كاتانەی لە‬ ‫سەفەری دەرەوەی واڵت بوو‪ ،‬بەودەگمەن‬ ‫ڕۆژێك هەبوو نەچێتە الی گوڵستان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )4٦٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/6/٨‬‬

‫‪4‬‬

‫باسێك لەمەڕ یەشار کەمال و‬ ‫خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبیات‬ ‫بەکر شوانی‬ ‫لــە تورکیــا‪ ،‬کاتێك باس دێتە ســەر‬ ‫یەشــار کەمال‪ ،‬نزیکەی هەموو خوێنەران‬ ‫و ڕەخنەگــران پێیــان وایە لــەو ڕووەوە‬ ‫ناهەقییەکــی گــەورە لــەو نووســەرە‬ ‫جیهانییە بەناوبانگە کراوە‪ .‬پێدەچێت تا‬ ‫لە داهاتوویشدا ئەو گەنگەشەیە بەردەوام‬ ‫بێت‪ .‬باشە ئەکادیمیای شاهانەی سوێدی‬ ‫بــۆ زانســتەکان بۆچــی ئــەم نووســەرە‬ ‫گەورەیــەی لە خەاڵتی نۆبڵــی ئەدەبیات‬ ‫بێبەش کرد؟ با ســەرەتا ســەرنجێك لەو‬ ‫بارودۆخــە بدەین کــە ڕێی خۆش کرد بۆ‬ ‫پااڵوتنی یەشار کەمال بۆ ئەو خەاڵتە‪...‬‬ ‫نووســەر ســااڵنی ‪ ١٩٥٤-١٩٥٣‬بەرگــی‬ ‫یەکەمــی ڕۆمانــی «حەمــەدۆك»ی بــە‬ ‫زنجیــرە لە ڕۆژنامــەی «جمهورییەت»دا‬ ‫بــاو کــردەوە و ڕۆمانەکە ســاڵی ‪١٩٥٦‬‬ ‫«خەاڵتــی گۆڤاری ڤارلــك بۆ ڕۆمان»ی‬ ‫وەرگــرت‪ .‬ئــەو گۆڤــارە تــازە خەاڵتــی‬ ‫ڕۆمانــی داهێنابــوو و یەکــەم خەاڵتی بە‬ ‫یەشار کەمال بەخشی‪ .‬بەاڵم ئەو هەنگاوە‬ ‫زۆرێــك لە ناوەندە سیاســی و ئەدەبی و‬ ‫میدیایییەکانــی تورکــی تــووڕە کــرد و‬ ‫گوشارێکی زۆر خرایە سەر یەشار کەمال‬ ‫و گۆڤــاری «ڤارلــك»‪ ،‬بۆیــە گۆڤارەکە‬ ‫ناچار بوو ئــەو نەریتی خەاڵتبەخشــینە‬ ‫بــۆ هەتاهەتایە ڕابگرێت‪ .‬یەشــار کەمال‬ ‫لــە دوای بەرگی یەکەمی «حەمەدۆك»‪،‬‬ ‫ساڵی ‪« ١٩٥٤‬تەنەکە»ی نووسی‪ .‬دوای‬ ‫ئــەوە چەنــد ڕۆمانێکــی تری نووســی و‬ ‫ئیــدی نووســەر لە پــای ڕۆمانەکانی‪ ،‬لە‬ ‫تورکیا و جیهان دەستی بە کۆکردنەوەی‬ ‫خــەاڵت کــرد‪ .‬یەشــار کەمــال دەڵێــت‪:‬‬ ‫«حەمەدۆك لەســەرەتادا لــە زۆر واڵتی‬ ‫جیهــان لە لیســتی پڕفرۆشــترین کتێبدا‬ ‫بوو؛ ســەرەتا لــە بەریتانیا‪ ،‬پاشــان لە‬ ‫ئەســکەندناڤیا‪ ،‬ئەڵمانیــا‪ ،‬فەڕەنســا‪...‬‬ ‫تەنانەت لە ئەمریکایش بوو بە ڕۆمانێکی‬ ‫خۆشەویســت‪ .‬هەر ئەمەیش زیانی زۆری‬ ‫بــە من گەیانــد‪ .‬لە واڵتی خــۆم ژمارەی‬ ‫خەڵکانــی تینــوو بە خوێنی مــن زیادی‬ ‫کــرد‪ .‬تەنانەت دەزگای ئاسایشــی میللی‬ ‫ڕایگەیانــد مــن بــە پشــتیوانی پارتــی‬ ‫کۆمۆنیســتی فەرەنســا خەاڵتــی نۆبڵــم‬ ‫وەرگرتــووە‪ .‬بابەتەکەیش تەنیا ئەوە بوو‬ ‫بــۆ خەاڵتی نۆبڵ پاڵێورابووم‪ ،‬ئەویش بە‬ ‫پشــتیوانی کەس نا‪ ،‬بەڵکو بە پشتیوانی‬ ‫نزیکــەی بیســت کتێبــم کــە لە ســوێد‬ ‫چــاپ کرابــوون و زۆر دەخوێندرانەوە‪...‬‬ ‫ناتوانــم ئــەو هەمــوو دەردە بژمێــرم کە‬ ‫لــە پــای ‹حەمــەدۆك› بەســەرم هات‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ ١٩٦٤‬کۆمپانیایەکــی گــەورەی‬ ‫ئەمریکایــی مافی ‹حەمــەدۆك›ی کڕی‪،‬‬ ‫سیناریســتێکی گــەورە ســیناریۆی بۆی‬ ‫نووســی‪ ،‬بــۆ وێنەگرتــن پەیوەنــدی بە‬ ‫تورکیــاوە کــرا‪ ،‬بــەاڵم حکوومەتی ئێمە‬ ‫ڕەتــی کردەوە‪ .‬وەزیــری کولتوور نامەی‬ ‫بۆ ئەمریکایییەکان نووسیبوو و گوتبووی‬ ‫ئەگــەر لە واڵتێکی تری جیهانیش وێنەی‬ ‫ئەو فیلمە بگرن‪ ،‬ئەوا زیان بە پەیوەندی‬ ‫دووقۆڵــی دەگات‪ ...‬سیناریســتی‬ ‫‹حەمــەدۆك› لــە لەنــدەن دەقــی ئــەو‬ ‫نامەیــەی بــۆم خوێنــدەوە‪ .‬دواتریــش‬ ‫سەرئێشــە و بەســەرهاتی ‹حەمــەدۆك›‬ ‫درێژەی کێشا‪.)١( »....‬‬ ‫وا دەردەکەوێــت یەشــار کەمال بەهیچ‬

‫شــێوەیەك بــەدوای خەاڵتــی نۆبڵــی‬ ‫ئەدەبیاتــەوە نەبووبێــت‪ .‬ئەوەتا ســاڵی‬ ‫‪ ١٩٩٥‬لــە دیمانەیەکدا بــە ڕوونی گوزارە‬ ‫لەو هەڵوێستەی خۆی دەکات‪« :‬خۆ من‬ ‫نەبووم بە پاڵێوراوی خەاڵتی نۆبڵ‪ .‬کەس‬ ‫ناتوانێت خۆی بۆ ئەو خەاڵتە بپاڵێوێت‪...‬‬ ‫ئەوەندەی من بزانم‪ ،‬بەپێی وەسێتی نۆبڵ‪،‬‬ ‫دوو شــوێن دەتوانــن پاڵێوراو پێشــنیار‬ ‫بکــەن؛ یەکێتیــی نووســەرانی ســوێد و‬ ‫ئەکادیمیای زانســتیی ســوێدی‪ .‬ســاڵی‬ ‫‪ ١٩٧٣‬ڕۆژنامەکانــی ســوێد نووســییان‬ ‫کــە مــن بــۆ خەاڵتی نۆبــڵ پاڵێــوراوم‪.‬‬ ‫هەرچۆنێــك بــوو‪ ،‬ڕۆژنامەکانی ئێمەیش‬ ‫دواتــر هەواڵەکەیان باڵو کردەوە‪ .‬ئێ خۆ‬ ‫مــن لێرەدا هیــچ تاوانێکم نەکــردووە‪...‬‬ ‫تاکەکەســیش نیم لە جیهانــەدا بۆ نۆبڵ‬ ‫پاڵێورابێت و وەری نەگرتبێت‪ .‬تۆلستۆی‬ ‫و ســتریندبێرگ و چەندیــن نووســەری‬

‫بەشێکی بۆ یەشار کەمال و پرسی خەاڵتی‬ ‫نۆبــڵ تەرخــان کــردووە و دەنووســێت‪:‬‬ ‫«ئەمســاڵ نــاوی یەشــار کەمــال زۆر‬ ‫هێنــرا‪ .‬هەموو ســاڵێك لــە ڕۆژنامەکاندا‬ ‫دەخوێنینــەوە کــە یەشــار کەمــال بــۆ‬ ‫خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبیات پاڵێوراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی لە ســااڵنی ڕابردوودا ئاواتی ئێمە‬ ‫و خۆزگەی خوێنەرانی یەشار کەمال بوو‪،‬‬ ‫ئەمســاڵ هاتە دی و ئێســتا نووســەر لە‬ ‫نێــوان ئــەو نووســەرانە جیهانییانەدایە‬ ‫کە لەالیەن یانەی قەڵەمی ســوێدەوە بۆ‬ ‫خەاڵتی نۆبڵ پێشــنیار کــراون‪ .‬چەندین‬ ‫ڕۆمانــی بــۆ ســەر زمانەکانــی جیهــان‬ ‫وەرگێڕدراون‪ ،‬بەتایبەتیــش لەبەرئەوەی‬ ‫چەنــد ڕۆمانێکــی کــراون بــە ســوێدی‪،‬‬ ‫بەڕاستی شــیمانەی بەدەســتهێنانی ئەو‬ ‫خەاڵتە هەبــوو‪ .‬هەروەها لــە میدیاکانی‬ ‫جیهانــدا گۆڕانکارییەکانــی تورکیــا و‬

‫ئوســترالی پاتریك وایتی تەمەن ‪ ٦٠‬ساڵ‬ ‫بەخشی‪ .‬کەســمان ئەم وایتە ناناسین و‬ ‫لە دۆخێکدا نین بڵێین باشە‪ ،‬یان خراپ‪.‬‬ ‫بــەاڵم لێرەدا ئاواتی ناو وەســێتنامەکەی‬ ‫ئەلفرێــد نۆبــڵ‪ ،‬واتە ‹جیــاوازی نەکردن‬ ‫لــە نێــوان نەتەوەکانــدا› حســێبی بــۆ‬ ‫نەکراوە‪ .‬ئەگەر ئامانج بەخشینی خەاڵت‬ ‫بێــت بە بەرهەمە ئاشــتیخواز و هەڵگری‬ ‫توخمەکانی خزمەتکــردن بە مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫ئــەوا ئەو ئامانجە تەنیــا بە خەاڵتکردنی‬ ‫بەرهەمەکانــی نووســراو بــە زمانەکانــی‬ ‫ئەنگلــۆ ئەمریکان‪ ،‬فەرەنســی‪ ،‬ئەڵمانی‪،‬‬ ‫ئیتاڵــی‪ ،‬یــان ڕووســی بــەدی نایــەت‪.‬‬ ‫ئەکادیمیای ســوێدی هەمیشە ‹الیەن›گر‬ ‫بووە و کەسانی نزیك لە خۆی پێ باشتر‬ ‫بووە‪)٣( »...‬‬ ‫نووســەر و گۆرانیبێژی تــورك زویلفو‬ ‫لیڤانەلــی لە کتێبــی بیرەوەرییەکانیدا بە‬

‫لە دژی یەشار کەمال خووالندەوە‪ .‬ئەمانە‬ ‫بە ئەکادیمیای ســوێدییان گوتووە ‹ئێوە‬ ‫شــارەزای ئەدەبی تورکی نین و یەشــار‬ ‫کەمال نووسەرێکی پلە پێنجە و ناهەقییە‬ ‫ئەگەر تەنیــا لەبەرئەوەی کتێبەکانی ئەو‬ ‫وەرگێــڕدراون‪ ،‬خەاڵتــی نۆبڵی بدرێتێ‪›.‬‬ ‫هاوکات هەندێك لە کوردەکان دەســتیان‬ ‫دایە هەڵمەتێك و گوتیان یەشــار کەمال‬ ‫لە کاتێکدا خۆی کوردە‪ ،‬کەچی بە زمانی‬ ‫تورکی دەنووســێت‪ .‬بە بۆچوونی ئەوان‪،‬‬ ‫یەشــار کەمال نووســەرێکی دەوڵەت بوو‬ ‫و ئەرکی ئەوە بوو داســتانە کوردییەکان‬ ‫ببــات و بیانــکات بە ســامانی تورك‪...‬‬ ‫بەوجۆرە لەسەر بنەمای قسەی نەستەقی‬ ‫‹تورك خــۆرەی تورکە› و لە ســۆنگەی‬ ‫ئیرەیی و حســابی بچووکەوە تەگەرەیان‬ ‫خســتە پێش بەخشــینی خەاڵتــی نۆبڵ‬ ‫بە یەشــار کەمــال‪ .‬هەروەها ئــەو دۆخە‬

‫تریش بۆ نۆبڵ پاڵێوران و وەریان نەگرت‪.‬‬ ‫ئەگــەر من نەتوانــم وەری بگرم‪ ،‬قیامەت‬ ‫دەقەومێت؟ لە ئەدەبیاتی ئێمەی ڕوو لە‬ ‫گەشەسەندندا کەســێکی تر پەیدا نابێت‬ ‫خەاڵتــی نۆبــڵ وەربگرێــت؟ بــا خەمبار‬ ‫نەبیــن‪ ،‬پەیدادەبێــت‪ ...‬پااڵوتن یەکێك‬ ‫لــە قۆناغەکانی وەرگرتنــی خەاڵتەکەیە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٣‬من لێرە وا خرامە ڕوو وەك‬ ‫ئــەوەی پاڵێــوراوی نۆبڵی سیاســی بم‪،‬‬ ‫بێگومان ئەگەر خەاڵتی نۆبڵ بە سیاسەت‬ ‫بدرایە‪.‬ئەوانــەی لــەو دنیایــە بێئــاگان‪،‬‬ ‫دەبێــت بزانــن نۆبڵ بە سیاســەت نا‪ ،‬بە‬ ‫ئەدەبیات دەبەخشرێت‪ .‬منیش پاڵێوراوی‬ ‫سیاسەت نا‪ ،‬پاڵێوراوی ئەدەبیات بووم‪.‬‬ ‫ئەگــەر دنیــا بــە چەند نووســینێکی من‬ ‫ڕابووبێتە سەرپێ‪ ،‬لەبەر سیاسەتم نا‪ ،‬لە‬ ‫ڕووی ئەدەبیاتمــەوە بووە‪ .‬ئەوانە ئەگەر‬ ‫هێزی بینینی نووکــی کەڕەنای درۆکانی‬ ‫خۆیان هەبوایە‪ ،‬دەیانزانی ئــەو کارە‬ ‫بوون بە ســەربازی‬ ‫بــەو جۆرەیە‪.‬‬ ‫فەرمــان‪ ،‬هونــەر‬ ‫ڕ ا پە ڕ ێنــە ر ی‬ ‫توانــای ناســینی‬ ‫نییــە‪ .‬هونــەر‬ ‫هونــەر نییــە‪»...‬‬ ‫دنیایە‪ .‬درۆیش‬ ‫(‪)٢‬‬ ‫تــورك ئۆکتــای‬ ‫نو و ســە ر ی‬ ‫ئاکباڵ لە کتێبی «بــژی ئەدەبیــات»دا‬ ‫کە ســاڵی ‪ ١٩٧٧‬بە چاپــی گەیاندووە‪،‬‬

‫گەڕانــەوە بــۆ کارکــردن بە سیســتەمی‬ ‫پەرلەمانتاریــی دیموکــرات و کرانــەوە‬ ‫بــە ڕووی چەپــدا و ئەگەری گەیشــتنی‬ ‫پێشــەوایەکی سۆسیال دیموکراسی وەك‬ ‫ئەجەڤیــد بە دەســەاڵت ســتایش کرا و‬ ‫گشــت ئەمانەیش شانســی نووســەرێکی‬ ‫تورکی بۆ وەرگرتنــی خەاڵتەکە بەهێزتر‬ ‫کرد‪ .‬نەبوو و نەتوانرا ببێت‪ .‬ئەکادیمیای‬ ‫ســوێدی خەاڵتەکــەی بــە نووســەری‬

‫ناونیشــانی «ئەڤیندارم ژیان» کە ساڵی‬ ‫‪ ١٩٩٧‬بە چاپی گەیاندووە‪ ،‬دەنووســێت‪:‬‬ ‫«جارێك یەشــار کەمال لە خەاڵتی نۆبڵ‬ ‫زۆر نزیــك ببــوەوە‪ .‬وەك بەهێزتریــن‬ ‫پاڵێــوراو نــاوی دەبــرا و پاشــان وەك‬ ‫ئاگــەدار بوویــن‪ ،‬هیچ هۆیــەك نەبوو بۆ‬ ‫ئــەوەی خەاڵتەکــە وەرنەگرێت‪ .‬ڕێك لەو‬ ‫کاتــەدا هەندێك تــورك و کوردی تورکیا‬ ‫کەوتنە نێوانــەوە و چەرخی بەدزمانییان‬

‫ڕەهەندێکی تریشــی هەبــوو؛ ئەویش ئەو‬ ‫ڕاســتییەیە کــە تەنیا تورك نــا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫‹کوردیش خۆرەی کوردە›‪)٤( »...‬‬ ‫بــە تێپەڕبوونــی ســااڵن‪ ،‬گفتوگۆکان‬ ‫دەربــارەی یەشــار کەمــال و خەاڵتــی‬ ‫نۆبــڵ ڕوو لــە زیادکردن بوون‪ .‬نووســەر‬ ‫ســاڵی ‪ ٢٠٠٨‬لــە دیمانەیــەك لەگــەڵ‬ ‫ڕۆژنامــەی «لێسپرێســۆ»ی ئیتاڵیــدا‬ ‫خۆی بە کۆمۆنیســت دادەنێت و باوەڕی‬

‫بە تێپەڕبوونی سااڵن‪ ،‬گفتوگۆکان دەربارەی یەشار کەمال‬ ‫و خەاڵتی نۆبڵ ڕوو لە زیادکردن بوون‪ .‬نووسەر ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٨‬لە دیمانەیەك لەگەڵ ڕۆژنامەی «لێسپرێسۆ»ی‬ ‫ئیتاڵیدا خۆی بە کۆمۆنیست دادەنێت و باوەڕی وایە‬ ‫لەبەرئەو هۆیە خەاڵتی نۆبڵی پێ نابەخشن‪ .‬ڕۆژنامەکە‬ ‫لەو دیمانەیەدا یەشار کەمال بە پێغەمبەری بۆغازئیچی‬ ‫«تەنگەی بۆسفۆر» وەسف دەکات‬

‫««‬

‫وایــە لەبەرئەو هۆیە خەاڵتــی نۆبڵی پێ‬ ‫نابەخشــن‪ .‬ڕۆژنامەکــە لــەو دیمانەیەدا‬ ‫یەشــار کەمال بە پێغەمبەری بۆغازئیچی‬ ‫«تەنگــەی بۆســفۆر» وەســف دەکات‪.‬‬ ‫نووســەر لە درێژەی قســەکانیدا دەڵێت‪:‬‬ ‫« خەاڵتی نۆبڵ نادەن بە کۆمۆنیستێکی‬ ‫وەك مــن‪ .‬من وای بۆ ناچم‪ .‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫ئێــوە وای بــۆ دەچن‪ ،‬فەرمــوون وای بۆ‬ ‫بچن‪ »...‬هاوکات «لێسپرێســۆ» یەشار‬ ‫کەمــال وەك «بابەگــەورەی ئەدەبیاتــی‬ ‫جیهان» بە خوێنەرانی خۆی دەناسێنێت‪.‬‬ ‫(‪)٥‬‬ ‫دوای چەندین ساڵ لە پێشبینییەکانی‬ ‫یەشــار کەمال و لە ‪ ١٢‬تشرینی یەکەمی‬ ‫ساڵی ‪٢٠٠٦‬دا خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبیات بە‬ ‫نووسەری تورك ئۆرهان پاموك بەخشرا‪.‬‬ ‫ســەرۆکی یانەی قەڵەمی ســوێدی بیۆرن‬ ‫لینێل لەمەڕ بەخشــینی ئــەو خەاڵتە بە‬ ‫ئۆرهان پامــوك دەڵێت‪« :‬نووســەرێکی‬ ‫بەشــکۆیە‪ ،‬لەســەر لووتکــەی پیشــەی‬ ‫نووسینە‪ ،‬بەهۆی بۆچوونی پێچەوانەیەوە‬ ‫و بــێ ئــەوەی خــۆی بخوازێــت‪ ،‬بوو بە‬ ‫پاڵەوانی سیاسی‪ ،‬کێشەی ئەرمەنییەکانی‬ ‫گرتە دەست و پەالماری خاڵی هەستیاری‬ ‫تورکەکانــی دا‪ »...‬لینێل مەبەســتی لە‬ ‫لێدوانێکی ئۆرهان پاموك بوو بۆ گۆڤاری‬ ‫«داس ماگازین»ی سویسرایی کە تیایدا‬ ‫گوتبــووی‪ ٣٠« :‬هــەزار کورد و ‪ ١‬ملیۆن‬ ‫ئەرمەنی کوژران‪ .‬جگە لە من‪ ،‬کەسی تر‬ ‫نەیوێراوە باسی ئەم بابەتە بکات‪ ».‬دوای‬ ‫ئەو لێدوانە‪ ،‬ئۆرهــان پاموك بە تۆمەتی‬ ‫«سووکایەتیکردن بە تورکایەتی» درایە‬ ‫دادگا و ئەوەیش بوو بە هۆی دروستبوونی‬ ‫ئاڵۆزی لە پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا‬ ‫و یەکێتیــی ئەوروپــادا‪ .‬بــەاڵم دوای‬ ‫بەخشینی خەاڵتی نۆبڵ‪ ،‬دۆزەکانی دژ بە‬ ‫ئۆرهان پاموك لە دادگا داخران‪ ...‬مێژوو‬ ‫ئەو هەڵوێســتە جوانە بۆ ئۆرهان پاموك‬ ‫تۆمــار دەکات‪ ،‬بەاڵم نابێــت ئەوەمان لە‬ ‫بیر بچێت یەشــار کەمال لە ماوەی نێوان‬ ‫ســااڵنی ‪١٩٩٠-١٩٧٠‬دا کــە بە تاریکترین‬ ‫ســاڵەکانی تورکیــا دادەنرێــن‪ ،‬چەندین‬ ‫بابەتی ورووژاندووە و نووســیوە کە هیچ‬ ‫کەســێکی تر نەیوێراوە خۆی لە قەرەیان‬ ‫بــدات‪ .‬هــەر لــەو ســۆنگەیەوە چەندین‬ ‫جــار دادگایــی کــراوە‪ .‬وەك خۆیشــی‬ ‫لــە کتێبــی «یەشــار کەمال ســەبارەت‬ ‫بەخــۆی دەدوێــت»دا دەیگێڕێتــەوە‪ ،‬لە‬ ‫تافی الویشــدا چەرمەســەری زۆری دیوە‬ ‫و بــە بێ هــۆ زیندانی کــراوە‪ .‬زۆرینەی‬ ‫ڕای گشــتی کورد هۆکاری نەبەخشــینی‬ ‫خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبیات بە یەشار کەمال‬ ‫دەگێڕنــەوە بۆ کوردبوونــی‪ .‬منیش خۆم‬ ‫لــەو چوارچێوەیــەدا دەبینمــەوە و وەك‬ ‫لیڤانەلــی پێم وایە‪ ،‬جگــە لە کوردبوون‪،‬‬ ‫هیــچ هۆکارێــك نەبــوو بۆ نەبەخشــینی‬ ‫خەاڵتــی نۆبڵــی ئەدەبیــات بــە یەشــار‬ ‫کەمــال کــە تاکە هــەل و هیــوای کورد‬ ‫بوو بۆ بەدەســتهێنانی‪ .‬خــۆی گوتەنی‪،‬‬ ‫بــە وەرنەگرتنــی خەاڵتی نۆبــڵ قیامەت‬ ‫ناقەومێــت‪ ...‬بۆیــە مــن پێــم وایــە لە‬ ‫بەخشــینی خەاڵتــی نۆبڵــی ئەدەبیــات‬ ‫گرنگتــر ئەوەیــە ئێمەی کــورد لە ناخ و‬ ‫دڵی خۆماندا هەمیشە باوەڕمان وابێت تا‬ ‫مرۆڤایەتی مابێت‪ ،‬یەشار کەمال پاڵێوراو‬ ‫و شایەنی خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبیاتە‪.‬‬ ‫‪[1]Andaç,‬‬ ‫‪Feridun:‬‬ ‫‪“Yaşar‬‬ ‫‪Kemal’in‬‬ ‫‪Sözlerinde‬‬ ‫‪Yaşamak.”Adam Sanat, 197.‬‬ ‫‪2002, s. 6-22‬‬ ‫‪[2]Kemal, Yaşar: “Edebiyat ve‬‬ ‫‪Kürt Sorunu Üstüne Konuşma”.‬‬ ‫‪Bu Bir Çağrıdır. YKY. İstanbul,‬‬ ‫‪2012, s. 69-116‬‬ ‫‪[3]Akbal, Oktay: Yaşasın‬‬ ‫‪Edebiyat. Sander Yay. İstanbul,‬‬ ‫‪1977, s. 6-77‬‬ ‫‪[4]Livaneli, Zülfü: Sevdalım‬‬ ‫‪Hayat.‬‬ ‫‪Remzi‬‬ ‫‪Kitabevi.‬‬ ‫‪İstanbul, 2007, s. 206-207‬‬ ‫‪[5]Erus, Reha: Hürriyet‬‬

‫««‬ ‫گوللەکانی شااڵو حەبیبە‪ ،‬تراژیدیای گریمانە شیعرییەکان‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )4٦٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/6/٨‬‬

‫عەباس بۆسکانی‬ ‫لــە دووتوێی دیوانێکــدا « كتێبێك ل ‌ه‬ ‫بــاره‌ی ئــه‌و گولله‌یه‌وه‌كــ ‌ه هه‌زار ســاڵ ‌ه‬ ‫ته‌قێنــراو‌ه و چه‌نــد هــه‌زار ســاڵ ‌ه لێــم‬ ‫ده‌گه‌ڕێــت» شــااڵو حەبیبــە هەژموونی‬ ‫چەند ئاســتێکی سایکۆلۆژی لە گومان‪،‬‬ ‫تــرس و ڕامانێکی ســەیر لە دەوروبەرێک‬ ‫کە بەخشندەیەکی ڕەســەنی چارەنوسی‬ ‫کوشتن و تیرۆری ڕۆحییە‪ ،‬دەخەمڵێنێت‪.‬‬ ‫گرنگی ئــەم کۆمەڵــە شــیعرییە ئەوەیە‬ ‫ئــەو فەزای قــەدەر و قوربانیبوونە وەک‬ ‫تێکســتێکی یەکگرتــوو لــە بازنەیەکــی‬ ‫تۆقێنەردا وێنا دەکات‪.‬‬ ‫گوللەکانی ناو شــیعری شااڵو حەبیبە‬ ‫دەربــڕی پەیوەندیەکە کە خودی شــاعیر‬ ‫نازانێت عەشــقە یان شتێکی تر‪ .‬هەندێک‬ ‫جــار دەوێرێت بڕوانێتــە دەرەنجامی ئەو‬ ‫فیشەک و ئەو قوربانیانەی وێنا دەکرێن‪:‬‬ ‫له‌به‌ر ده‌ركه‌‬ ‫ ‬ ‫گولله‌یه‌كی وێڵ‬ ‫ك ‌ه فاڵنكه‌س له‌ فاڵنكه‌سی گرتبوو‬ ‫سینگتی سمی!‬ ‫هەرچەنــدە وشــەی «فاڵنکــەس»‬ ‫وشــەیەک نییە بۆ نەناسراوی بکەرێک بە‬ ‫قەدەر ئەوەی مانایەکــی ناواخنی تێدایە‬ ‫لەوەی کە شــاعیر بە پێویســتی نازانێت‬ ‫بکەری تەقەکەر کەشــف بکات‪ ،‬جارێکی‬ ‫تــر وشــەی «فاڵنکــەس» لەوانەیــە بۆ‬ ‫کەمکردنەوەی گرنگیی بە ناونانی بکەری‬ ‫کارێکە کە الی شــاعیر ناسراوە‪ ،‬لێرەدا‪،‬‬ ‫ئەو گووللەیە وێڵ نییە‪ ..‬بە مەبەست بێ‬ ‫یان بێ مەبەســت‪ ،‬شااڵو پشــت دەکاتە‬ ‫پێناســکردنی گوللەهاوێژ‪ ،‬جا هۆکارەکە‬ ‫دۆخێکی بوونەیی ترسە‪ ،‬گومان یان هەر‬ ‫هۆکارێکی دی‪ ،‬دەتوانرێت لە کۆنتێکستی‬ ‫ئەنالیزەکردنێکــی ســایکۆلۆژیدا نیشــان‬ ‫بکرێن‪.‬‬ ‫لــە ئاســتێکی تــردا‪ ،‬شــااڵو حەبیبە‬ ‫خەریکی پێکەوە نانەوەی پەیوەندییەکی‬ ‫زۆر تایبەتە لەگەڵ گوللە‪ ،‬دەگاتە ئاستی‬ ‫پیشــاندانی بێباکــی و وەســفکردنێکی‬ ‫بێالیەنانە بۆ فیشەک‪:‬‬ ‫دیسان له‌ نووشتانه‌وه‌دا‬ ‫گولله‌یه‌ك ل ‌ه من تێده‌په‌ڕێ‬ ‫ده‌بێت ‌ه هێڵ‬ ‫ل ‌ه هه‌وادا‬ ‫گرنگــی ئــەو فیشــەکەی نەیتوانــی‬ ‫بیپێکێــت ئــەوە نییــە ژیانێکــی تــری‬ ‫بەخشــیوە بە شــاعیر یان هەر کەسێکی‬ ‫تــر‪ ،‬بەڵکــوو ئەوەیــە هێڵێکی تــر زیاد‬ ‫دەکاتە ســەر هەوا‪ ..‬هــەوا وەک تەختی‬ ‫وێناکێشــانێکی کەرەســەکانی مەرگن کە‬ ‫شــااڵو بێباکانە وێنایــان دەکات‪ .‬گرنگی‬ ‫خــود بــە مەبەســتێکی نادیــار لەالیەن‬ ‫شاعیرەوە وەالخراوە‪:‬‬ ‫كه‌ نووشتامه‌وه‌ و گولله‌كه‌ت تێپه‌ڕی ل ‌ه من‬ ‫ده‌بوومه‌ ته‌م پێت وا بوو ل ‌ه هه‌وادا‬ ‫شــایانی باســە شــااڵو باس لــە هێج‬ ‫بکەرێکــی نێگەتیڤــی گوولەهاوێژ ناکات‪،‬‬ ‫هەڵوێســتی نییــە بەرامبەریــان‪ ،‬وەک‬ ‫حاڵــەت و وجودێکــی کارا و بێالیــەن‬ ‫وێنایان دەکات‪ .‬لێرەشــەوە ئەو هەســتە‬ ‫ناوەکییــە الی خوێنــەری تێکســتەکانی‬ ‫دروســت دەکات کە هیچ پێداویســتییەک‬ ‫بــۆ پەنجــەی تاوانبارکــردن نیشــاندان‬ ‫بــۆ بکــوژ نەبینێت‪ ،‬خولیایــەک نییە بۆ‬ ‫تاوانبارکردن‪ .‬گوولە وجودێکی ڕەســەنی‬ ‫دەوروبەرە‪ ،‬ئەگەر ئەم بێالیەنییەی شااڵو‬ ‫بۆ کەرەستەی کوشتن‪ ،‬کە گوللەیە‪ ،‬ئاوا‬ ‫بێت‪ ،‬هەڵبەتە پەنجەی تاوانبارکردنی بۆ‬ ‫خاوەن گوللەکان هێشتا ڕووەو هیچکەس‬ ‫نەکــراوە‪ ،‬ئەویش یان لەبــەر ئەوەیە کە‬ ‫دیســان کوشتن بە بەشــێک لە قەدەری‬ ‫بەردەوامیــی دەوروبــەری دەبینێــت‪،‬‬ ‫یــان نەســتێکی جواننــاس قــەدەری‬ ‫ئــەو شــاردنەوەیە دەکاتــە هەقیقــەت‪،‬‬ ‫هەقیقەتێکی ناوازە و غەمگین‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ئەمانە گشــت لە کاتێکی زۆر تراژیدیدا‬ ‫کــە «خوێن فیچقــە دەکا و دێنە دەر»‪.‬‬ ‫ئەو هاوکێشــەیەی شــااڵو حەبیبە لێرەدا‬ ‫کێشاویەتی‪ ،‬هاوشــانکردنی فیچقەکردنی‬ ‫خوێنــە بە «پەیڤــی ناڵێــن» تالنەوەی‬ ‫ئەم تێکســتانە لە هەقیقەتی کوشــتن و‬ ‫نەکوشــتندا نین‪ ،‬وەک بڕیارێکی پێشــین‬ ‫دراو‪ ،‬مــردن لــەو کۆنتێکســتە ئاڵۆزەدا‬ ‫گرنگ نەبووە و نییە بۆ ئەو‪:‬‬ ‫ڕاده‌كه‌ن مرۆڤه‌كان و ل ‌ه هه‌ڵهاتندا‬ ‫هــه‌ر گولله‌یــه‌ك لــه‌ بــری په‌یڤێــك‬ ‫ئه‌ژنۆیه‌ك سست ده‌كا‪.‬‬ ‫دیســان ئــەوەی گرنگە کەرەســەکانی‬ ‫پەیوەندییە کەرەسەکانی «پەیڤ» ن‪:‬‬ ‫خوێن فیچقــ ‌ه ده‌كا و دێن ‌ه ده‌ر یه‌ك‪-‬‬ ‫دوو په‌یڤ‬ ‫نه‌ك په‌یڤی ناڵین‬ ‫له‌ زارم‬ ‫نه‌ك زاری پڕخوێن‪،‬‬ ‫به‌اڵم خوێن فیچقه‌ ده‌كا‬ ‫له‌م ده‌ماره‌وه‌ بۆ ئه‌و ده‌مار‪،‬‬ ‫ك ‌ه په‌یڤی منت‬ ‫نایه‌ته‌ سه‌ر زار‬ ‫ئینجــا بەخشــینی ڕۆڵێکــی گومڕاو و‬ ‫گومانزا بە کەرەســەی ئــەو تراژیدیایەی‬ ‫وێنە شــیعرییەکانی شــااڵوی تێدا کاران‪،‬‬ ‫ئەویش بە پاســاو هێنانەوە بۆ گوتراوێک‬ ‫لــە هەقیقەتی گوللە و پێــکان و بکەری‬ ‫پێکانەکانــەوە‪ ،‬شــاعیر جــوان خــۆی‬ ‫لــەم هەقیقەتــە جێگیرانــەی کۆمەڵــگا‬ ‫دەشــارێتەوە و لــە ئاســتێکی بااڵتــردا‬ ‫تاریفی گوللە دەکاتەوە‪:‬‬ ‫فیشه‌ك په‌یڤێكی پێشتر نه‌گوتراوه‌‬ ‫فیشه‌ك په‌یڤێكی پێشتر گوتراوه‌‬ ‫ئەم گێڕانەوەو وێناکردنی «فیشــەک»‬ ‫وەک ســەرچاوەیەکی مێــژوو پێکهێــن‪،‬‬ ‫بەردەوامیــی بــەو چیرۆکە کە دروســتی‬ ‫دەکات‪ ،‬دەدات‪ .‬هەموو گووللەیەک پێش‬ ‫و پــاش تەقینــی‪ ،‬گــۆڕەری چیرۆکێک و‬ ‫بەردەوامی یان دابڕانیشــە لە چیرۆکێک‪،‬‬ ‫پێــش ئــەوەی گوللــە شــتێک بپێکێــت‬ ‫ڕۆڵــی کۆنتڕۆڵکردنــی مەودایەکی هەیە‪،‬‬ ‫ئــەو مەودایــە هەرچیەکــە‪ ،‬کۆمەڵگایە‪،‬‬ ‫ئینســانێکە‪ ،‬عاشــقێکە هتــد‪ .‬لــەدوای‬ ‫پێکانــی جەستەیەکیشــدا دیســان‬ ‫خوڵقێنــەری چیرۆکێکــی دییــە‪ ،‬دابــڕی‬ ‫بەردەوامی شــتێکە بۆ ئەوەی شــتێکی‬ ‫تر جێی بگرێتەوە‪ ،‬مەرج نییە ئەم سوڕی‬ ‫دابڕانــدن و بەردەوامبوونە لە ئاســتێکی‬ ‫ماددیدابــن‪ ،‬نەخێــر‪ ،‬لەوانەیــە تەواو لە‬ ‫ئاســتێکی میتافیزیکیــدا کارا بێت‪ ،‬هەر‬ ‫لەوێشــەوە خالیقی هەموو ئەو پڕۆســەی‬ ‫«پەیڤیــن»ە بێــت وەک وەهــم‪ ،‬وەک‬ ‫سەدای شتێکی نەناسراو لە ئانوساتێکی‬ ‫نەناســراودا‪ ،‬شــااڵو نەیتوانیووە تارییفی‬ ‫ئەو وەهمەی بکات‪ ،‬ئەوەندە نەبێت پەی‬ ‫بــەو هەقیقەتە بردووە کە فیشــەک وا لە‬ ‫ســەنتەردا و زۆر ئاکتیڤانــە دەربڕی ئەو‬ ‫دوو دێڕە پارادۆکسیەی سەرەوەیە‪.‬‬ ‫لە ئاســتێکی تردا‪ ،‬شــااڵو خودبوونی‬ ‫«شیعر» دەکاتە «شت»ەکانی دەوروبەر‪،‬‬ ‫بۆ نموونە «دیوار»‪ ،‬کە هەســتکردنێکی‬ ‫بێســنوور تێیــدا چــڕ دەبێتــەوە بــۆ‬

‫هەوڵــدان بۆ ئەنجامدانی تاوانێک‪ .‬خودی‬ ‫پڕۆســەکە‪ ،‬ئەو وێناکردنەی کۆنتێکستی‬ ‫پێکانەکەی تێدایە شیعرییەتێکی بااڵ وێنا‬ ‫دەکات و دەربڕی خسوســیەتێکی تازەیە‬ ‫لە شیعری هاوچەرخی کوردیدا‪.‬‬ ‫یــان بــە شــێوازێکی تــر‪ ،‬لەڕێــی‬ ‫ئینکارکردنێکی سایکۆلۆژی لە هەنووکەی‬ ‫کوشــتنێکی حەتمیدا‪ ،‬لە شیعرێکی یەک‬ ‫دێڕیدا بە ناونیشــانی «یه‌ك په‌یڤی ماو‌ه‬ ‫بــۆ مــردن» شــااڵو دەتوانێــت دەربڕی‬ ‫ئــەو گریــان و پرســیارە کارەســاتاوییە‬ ‫کە پرســیار لەســەر شوناسی بکوژەکەی‬ ‫بکات‪ ،‬ببێتەوە‪:‬‬ ‫ئه‌م فیشه‌كه‌ كه‌س نازانێ هیی كێیه‌‪.‬‬

‫دەشــارێتەوە‪ .‬بە پرســیارێک «بۆ کوێ‬ ‫چوو؟» هەقیقەتی ئەو ترسە زیاتر بەیان‬ ‫دەکات کاتێک سێ جاران هەمان پرسیار‬ ‫دەکاتــەوە‪ ،‬دەیەوێــت هەقیقەتــی ئــەو‬ ‫داشۆرانە لە ئینســانبوون‪ -‬لە دیواربوون‬ ‫بشارێتەوە‪:‬‬ ‫چیم كردبا‬ ‫من دیوارم‬ ‫النیكه‌م تۆ‬ ‫هێند ‌ه بڵیند هەڵت نەهێنابام‬ ‫تا هه‌ڵگه‌ڕێ به‌سه‌ر مندا و‪...‬‬ ‫بۆ كوێ چوو؟‬ ‫بۆ كوێ چوو؟‬ ‫وێڵه گولله‌ی ‌هك‌ به‌ دوای خۆیدا‪.‬‬ ‫بۆ كوێ چوو؟‬ ‫یەکێــک لــە خاســیەتە گرنگەکانــی‬ ‫شــیعری شــااڵو حەبیبە‪ ،‬ئەو شــاردنەوە‬ ‫زیرەکانەیــە بــۆ تراژیدیــا زەقــەکان و‬ ‫تەرکیزکردنیەتی لەســەر گۆڕانکاریەکانی‬ ‫دەوروبــەری تراژیدیاکــە‪ ،‬لێــرەوە‬ ‫شــیعرییەت چڕتــر و بەمانتــر دەبێــت‪.‬‬ ‫وەرگری تێکســتە شیعرییەکان بۆ خۆیان‬

‫دەیەوێــت بکوژێــت و ناتوانێــت‪ ،‬ئەوەی دەکاتــەوە‪ ،‬دەیەوێــت هەقیقەتــی ئــەو‬ ‫دەیەوێت مێژووی ویســاڵێک بسڕێتەوە و داشۆرانە لە ئینســانبوون‪ -‬لە دیواربوون‬ ‫بشارێتەوە‪:‬‬ ‫ناتوانێت‪.‬‬ ‫بۆ كوێ چوو؟‬ ‫پەڕینــەوە لــە دونیــای کوشــتنی‬ ‫بۆ كوێ چوو؟‬ ‫واقیعیانــەوە بــۆ دونیــای کوشــتنێکی‬ ‫وێڵه گولله‌یه‌ك‌ به‌ دوای خۆیدا‪.‬‬ ‫میتافیزیکی دیوێکی تری شــیعری شااڵو‬ ‫بۆ كوێ چوو؟‬ ‫حەبیبەیە‪ .‬کاتێک پڕۆســەی هەوڵدان بۆ‬ ‫دواتر لەڕێی پێکهێنانی چیرۆکی نادیار‬ ‫کوشــتن یان پڕۆســەی کوشــتن دەبێتە‬ ‫بازنەیەکــی داخــراو‪ ،‬لــە پەڕینەوەیەکی و هەڕەشــەی ڕســتەوخۆوە زیاتــر ترس‬ ‫میتافیزیکیدا شااڵو دەرەنجامی فەنابوونی دێتەوە دونیای شیعری شااڵو‪:‬‬ ‫مه‌پرسه‌ هیچ‬ ‫مەعشــوقە ناباتە ئەوپــەڕی گریمانەکانی‬ ‫مه‌ترسه‌ هیچ‬ ‫قوتاربوون یان نەبوون‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەوپەڕی‬ ‫مانــا‪ ،‬لە دونیایەک و وجودێکی دیدا‪ ،‬کە‬ ‫یه‌ك‪ -‬دوو ڕۆژه‌ گولله‌ هه‌واڵت ده‌پرسێ‬ ‫لە گریمانەی هەبوونی مەعشــوقەکەی لە‬ ‫شاره‌كانی بڕیون و په‌یڤه‌كانت گشت ده‌ناسێ‬ ‫شیعرێکی تردا بەدی دەکاتەوە‪:‬‬ ‫مه‌پرسه‌ هیچ‬ ‫هێنده‌ جوان خه‌وتووی ده‌ڵێی كوژراوی‬ ‫مه‌ترسه‌ هیچ‬ ‫له‌ شیعرێكی تردا‬ ‫شــااڵو جۆرێکــی تر لە تــرس لە ڕێی‬ ‫هه‌سته‌ له‌ خه‌و‬ ‫گێڕانــەوەی ئاســتێکی تراژیدیایــی چــڕ‬ ‫ده‌نووسم‪:‬‬ ‫بۆ تیــرۆری ژنان دەنووســێتەوە‪ ،‬لە نێو‬ ‫هاتبــووم شــیعرێكت بــۆ بخوێنمه‌وه‌ یەکێک لە جوانترین شــیعرەکانیدا‪ ،‬ترس‬ ‫خه‌وتبووی له‌ شیعرێكی تردا‬ ‫دەکاتــە دایەلۆگێکــی بێهــودەی نێــوان‬ ‫كێ نووسیبووی؟‬ ‫ ‬‫ژنێکی قوربانی و بکوژەکەی‪ ،‬گرنگی ئەو‬

‫یەکێک لە خاسیەتە گرنگەکانی شیعری شااڵو حەبیبە‪ ،‬ئەو شاردنەوە‬ ‫زیرەکانەیە بۆ تراژیدیا زەقەکان و تەرکیزکردنیەتی لەسەر گۆڕانکاریەکانی‬ ‫دەوروبەری تراژیدیاکە‪ ،‬لێرەوە شیعرییەت چڕتر و بەمانتر دەبێت‬ ‫لەزەتی گەورەتر لە پڕۆسەی کەشفکردنی‬ ‫تراژیدیــا گــەورەکان وەردەگرن‪ .‬هەردەم‬ ‫هێمایەکــی ڕاســتەوخۆ بــۆ کارەســات‬ ‫یــان بکەری نییــە‪ ،‬بەاڵم لــە وێناکردنی‬ ‫تەواوی وێنە شــیعرییەکاندا ئیشارەتێکی‬ ‫شــاردراوە‪ ،‬وەک چــۆن نســرمی بایــەک‬ ‫هێواش خەڵوزێک دەگەشــێنێتەوە‪ ،‬ئاوا‪،‬‬ ‫هەســت بە مەترســی ئاگرکەوتنەوەیەک‪،‬‬ ‫ئاشوبێک‪ ،‬یان کوشتنێک دەکەین‪.‬‬ ‫پڕۆسەی گرنگی نەدان یان شاردنەوەی‬ ‫بکــەری گوللــە تەقێن لــە فۆرمێکی دیدا‬ ‫خــۆی مانیفێســت دەکات‪ .‬ئــەو کاتــەی‬ ‫خودی شاعیر وەک پڕۆژەی بە بکەربووی‬ ‫کوشتن دەکاتە گریمانەیەک‪ ،‬گریمانەیەک‬

‫دیسان ئەوی بەرامبەری خاوەن پەیڤ‬ ‫«کــێ نوســیبووی؟» دابەشــبوونێکی‬ ‫ناوەکی شــاعیر لەگەڵ دەنگــی ناوەوەی‬ ‫شــیعرەکە‪ ،‬کــە تێیــدا زەمەنییەتــی‬ ‫شــیعرەکە بــە تەکنیکێکــی ســوریالی‬ ‫دەچێتە ئاست زەمەنێکی ترەوە‪ ،‬یەکەم‪:‬‬ ‫«ده‌ڵێی كــوژراوی ل ‌ه شــیعرێكی تردا»‬ ‫یــان دووەم‪« :‬خه‌وتبووی ل ‌ه شــیعرێكی‬ ‫تردا» تاقە گرفتی زەمەنییەتی شــیعریی‬ ‫لــەم پارچەیــەدا ئەوەیــە‪ ،‬لــە یەکەمــدا‬ ‫زمانــی دەربڕیــن ڕاســتەوخۆیە لەگــەڵ‬ ‫ئەوی تر «دەڵێی کــوژراوی» لەکاتێکدا‬ ‫لــە دووەمدا وەســفییە باس لــە ڕابردوو‬ ‫دەکات! «خەوتبووی»‪.‬‬

‫شااڵو حەبیبە‪ ،‬جیاواز لە زۆرینەی هاوچەرخەکانی خۆی‪ ،‬لە گێڕانەوەی‬ ‫ئۆتۆگرافییانەی هەژموونە خودییەکانی‪ ،‬خۆی بەدوور گرتووە‪ ،‬ئەم‬ ‫بێالیەنییە‪ ،‬ئەم خەمساردییە تراژیدییە ئەزموونێکی تازەیە بۆ‬ ‫هاوچەرخەکانی شااڵو و بگرە بۆ نەوەی شیعرنووسی پێش ئەویش‬ ‫هەســتکردن بــە شــتە هەناســەنەدەرە‬ ‫ژیــاوەکان‪ ،‬دیــوار نەک تەنهــا حزورێکی‬ ‫بینراوی دەبێت‪ ،‬سەرەڕای ئەوە‪ ،‬دەکرێتە‬ ‫خودێکی هەســتبکەر و ژیاو‪ ،‬دیوار وەک‬ ‫بونیادێکــی پارێــزەر‪ ،‬وشــەی دیــوار‪،‬‬ ‫هەســتێک بە هەبوونی «پشــتوپەنایی»‬ ‫دروســت دەکات‪ ،‬هەســتێک بە هەبوونی‬ ‫پارێزەری شــتێک‪ ،‬چییــە؟ کێیە؟ وەک‬ ‫دوو پرســیاری بــێ وەاڵم بــە ئاســمانی‬ ‫شــیعرەکانیدا هەڵواســراون‪ ،‬شــایانی‬ ‫باسە ســەرقاڵبوونی وتاری شیعرەکە بە‬ ‫وەســفی دیواربوونی‪ ،‬ترســێکی ناواخنی‬

‫بە دەرەنجامێکی تراژیدییەوە‪:‬‬ ‫نا تۆ ئه‌و كه‌سه‌ نیت كه‌ من ده‌مویست بیكوژم‬ ‫نا من ئه‌و كه‌سه‌ نیم كه‌ بتوانم تۆ بكوژم‬ ‫ناونیشان هه‌ڵه‌یه‌ و‬ ‫من هه‌ڵه‌م و‬ ‫تۆیش به‌ هه‌ڵه‌ لێره‌دا نووستووی‬ ‫گۆڕینــەوەی هەســتە دژبەیەکــەکان‬ ‫دیســان پارالێڵێکی تر دەخاتە تەنیشــت‬ ‫دراوەکانــی تــر‪ ،‬پڕۆســەی دانپیانەنان و‬ ‫پێنــاس نەکردنی گوللەتەقێــن و بکەری‬ ‫کوشتن دەپەڕێتەوە بۆ ئاستی وێناکردنی‬ ‫خــود وەک بکەرێکــی پاســیڤ‪ .‬ئەوەی‬

‫ترس‪ ،‬پارالێڵی هەرە گەورە‬ ‫بۆ گوللە‪:‬‬ ‫شــیعری شــااڵو حەبیبــە بــە داوێکی‬ ‫زەمەنیی ڕاســتەوخۆ کە گوللە دروســتی‬ ‫کــردووە‪ ،‬تەنراوە‪ .‬ترس بە بەردەوامیدان‬ ‫بــە کۆمێنتێــک‪ ،‬بــە دووبارە و ســێبارە‬ ‫کردنــەوەی پرســیارێک‪ ،‬بــە چەندەهــا‬ ‫تەکنیکی تر شــاردراونەتەوە‪« .‬بۆ کوێ‬ ‫چــوو؟ بۆ كوێ چوو؟ بــۆ كوێ چوو؟»‬ ‫هەقیقەتی ئەو ترســە زیاتر بەیان دەکات‬ ‫کاتێــک ســێ جــاران هەمــان پرســیار‬

‫دایەلۆگەش لەوەدایە‪ ،‬کە بە مەبەســتەوە‬ ‫چاونوقانــدن یــان دانپیانەدانێکــی بــۆ‬ ‫گەیشتنی کاتی کوشتن تێدایە‪:‬‬ ‫با منداڵه‌كان بخه‌وێنم‪ .‬پیاڵه‌یه‌ك چای‬ ‫ببه‌م بۆ مێرده‌كه‌م‪ .‬جگه‌ره‌یه‌ك بكێشــم‪.‬‬ ‫دوانامه‌ بنووسم بۆ دایكم‪ .‬ددانم بشۆم‪.‬‬ ‫النیكــه‌م بچم ‌ه به‌ر ئه‌م بارانه‌ و چه‌تره‌كه‌م‬ ‫هه‌ڵده‌م جارێكی تر‪ ،‬یــان هه‌ر هیچ نه‌بێ‬ ‫ئه‌م شیعره‌ ته‌واو بكه‌م و‪...‬‬ ‫ ببووره‌ خانــم! گولله‌یه‌ك له‌و ‌ه زیاتر‬‫ناتوانێ چاوه‌ڕێ بێ!‬ ‫لەبەرامبەریشــدا لــە هۆنــراوەی‬ ‫«لەســەرەوە لــە خــوارەوە ڕوانین‪ ،‬یان‬ ‫كورته‌فیلمێكــی یه‌كچركه‌یــی» تیــرۆری‬ ‫عاشقانی پیاو دەبێتە سەنتەری گێڕانەوە‪،‬‬ ‫ترس بەرامبەر هەموو شــتە ئاســاییەکان‬ ‫بۆتــەوە بەرامبــەر هەبوونــی ئەزمونــە‬ ‫سێکســییەکان‪ ،‬دیســان ڕێنیشــاندەرە‬ ‫بــۆ دەرەنجامی پێکانێک کــە کۆتایی بە‬ ‫هەموو ئەو مانا چڕانە دەدەن کە «شت»‬ ‫ەکان «كراوات و ســتیانی سه‌ر كاشی و‬ ‫كۆنــدۆم و پاكه‌تێك جگه‌ره‌« دروســتی‬ ‫کردوون‪:‬‬ ‫تێپه‌ڕیم به‌ په‌نجه‌ره‌دا و منداڵێكم بینی‬ ‫ده‌گریــا و ژن و پیــاو ڕووت له‌ پێخه‌فدا و‬ ‫زه‌نگی تێلیفۆن و كراوات و ســتیانی سه‌ر‬ ‫كاشــی و كۆنــدۆم و پاكه‌تێــك جگه‌ره‌ و‬ ‫ده‌نگی تێپه‌ڕینی ماشێنه‌كان له‌ ده‌رێ و‪...‬‬ ‫شــاق! خۆم كێشــا بــه‌ وێنه‌ی ســه‌ر‬ ‫دیواردا‪.‬‬ ‫«گولله‌یه‌كی چه‌ند به‌دبه‌خت بووم من!»‬ ‫ســەیر ئەوەیــە تەنانەت لــە نەپێکانی‬ ‫قوربانییەکەشدا جۆرێک پێکانی تراژیدیی‬ ‫هەیــە کە هاوتایە بە تــاوان‪ ،‬دۆزینەوەی‬ ‫ئــەو گۆشــەنیگا شــیعرییە گرنگی خۆی‬ ‫هەیە‪ .‬دەرەنجامــی بەقوربانیکردن گرنگ‬ ‫نییە بۆ گێڕانەوەی چیرۆکی تاوانێک یان‬

‫تاکبوونەوە لە «ئەو»دا‪:‬‬ ‫لە ئەتمۆسفیرێکی تەنراو بە هەژموونی‬ ‫تێکەڵبوون لەگەڵ «ئەو»ـــی مەعشــوق‬ ‫و هەقیقەتــی ئاکتیڤــی گوللەدا‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫ئاوێتەبــوون لەگــەڵ «ئەو» بااڵنســێکی‬ ‫بــاش بداتــە ئــەو لەقییــەی تــرس و‬ ‫حەپەســان لەبەرامبەر سەتوەتی گوللەدا‬ ‫دروستی کردووە‪:‬‬ ‫مه‌ترسه‌ هیچ‬ ‫یه‌ك‪ -‬دوو ڕۆژ ‌ه گولله‌ هه‌واڵت ده‌پرسێ‬ ‫خــود‪ ،‬وەک دۆزینەوەیەکــی ســەیر‬ ‫لە «ئــەو»دا شــکۆدار دەبێــت‪ ،‬لێرەوە‬ ‫مانیفێستی ئەوەش کە خودی «ئەو»یش‬ ‫لە پڕۆسەی ئاوێتەبوونێکی سەرتاسەریدا‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬کراوە‪:‬‬ ‫خه‌یاڵم له‌ گولله‌ خێراتر ده‌گا به‌ تۆ‬ ‫خۆم ال بده‌م تۆم ده‌مری‬ ‫النه‌ده‌م خۆم منت ده‌مرم‬ ‫گولله‌یه‌ك وا به‌ڕێوه‌ و‬ ‫ئێمه‌‪:‬‬ ‫یان ده‌بین به‌ من‬ ‫یان ده‌بین به‌ تۆ‬ ‫«ئــەو» لە شــیعری شــااڵو حەبیبەدا‬ ‫لە چەند ئاســتێکدا وێناکراوە‪ .‬لە ئاستی‬ ‫هاوسەرییدا کە پێکەوە شایەتی پرۆسەی‬ ‫ئەنجامدانــی کوشــتنێکدان‪ ،‬جارێک ئەو‬ ‫قوربانییــە و کۆنتێکســتی شــیعرەکە‬ ‫گێــڕەرەوەی هاوســەرە‪ .‬جارێکــی تــر‬ ‫کۆنتێکســتە شــیعرییەکە گێڕەرەوەیەکی‬ ‫بێالنی ساردە‪.‬‬ ‫هه‌ر چه‌ند ده‌كه‌م هیچم پێ ناكرێ و له‌‬ ‫كۆتاییی ئه‌م شیعره‌مدا‬ ‫تۆ كوژراوی!‬ ‫چەندەهــا جاریــش «ئەو» شــایەتی‬ ‫بــە قوربانیبوونی «خود»ـــی کــوژراوە‬ ‫لە شــیعرەکەدا‪« ،‬ئەو» تەواوکەری ئەو‬ ‫هاوکێشە تراژیدیانەیە کە شیعرییەت الی‬ ‫شااڵو حەبیبە دروستیان دەکات‪« ،‬ئەو»‬ ‫خەمســاردانە و لێزانانە خراوەتە داپژانی‬ ‫وێنە شــیعرییەکانەوە و خەمســاردانەش‬ ‫بــە قوربانیکراون لەڕێــی فەنابوونیانەوە‬ ‫یان لە ڕێی هاوبەشــکردنیان لە پڕۆسەی‬ ‫بیناکردنی تراژیدیاکانی گوللەوە‪.‬‬ ‫شــااڵو حەبیبــە‪ ،‬دیوانێکی نــاوازە بە‬ ‫دەنگێکی ڕاســتەقینەی خۆی پێشــکەش‬ ‫کتێبخانەی کوردی کردووە‪ ،‬دەنگی خۆی‬ ‫کپکراوە‪ ،‬تا ئاستی نیمچە ئیلغاکردنێک‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە تــەواوی شــیعرەکانی ئــەم‬ ‫دیوانەیــدا‪ ،‬دەنگــی تاوانێکــی قەومــاو‬ ‫وێناکراوە‪ ،‬تاوانێک کە زۆر خەمســاردانە‬ ‫گێڕدراوەتەوە‪ ،‬ئەمەش شیعرییەتی چڕتر‬ ‫وێنــا کــردووە‪ ،‬لەزەتــی ســەرقاڵکردنی‬ ‫خوێنەر لە پڕۆســەی کەشفکردنی ئاستی‬ ‫تاوانەکــە و قووڵــی زامــەکان ئەزموونی‬ ‫خوێندنەوەی شیعرەکان جوانتر و جوانتر‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫شــااڵو حەبیبــە‪ ،‬جیاواز لــە زۆرینەی‬ ‫هاوچەرخەکانــی خــۆی لــە گێڕانــەوەی‬ ‫ئۆتۆگرافییانــەی هەژموونە خودییەکانی‪،‬‬ ‫خۆی بــەدوور گرتووە‪ ،‬ئــەم بێالیەنییە‪،‬‬ ‫ئــەم خەمســاردییە تراژیدییە ئەزمونێکی‬ ‫تازەیە بۆ هاوچەرخەکانی شــااڵو و بگرە‬ ‫بۆ نــەوەی شیعرنوســی پێــش ئەویش‪،‬‬ ‫ئــەم ئەزموونــە شــیعرییە‪ ،‬دەرگاکانــی‬ ‫بەگلۆباڵبــوون بۆ شــیعری کــوردی وااڵ‬ ‫دەکات‪ ،‬ئاسمانی بەخودبوون دەگۆڕێتەوە‬ ‫بــە ئاســمانی وێناکــردن لــە دوورەوە‪،‬‬ ‫ئەزمونێکە هەم جوانە‪ ،‬هەم پێداویستییە‬ ‫بۆ هەنووکەی شیعری کوردی‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )4٦٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/6/٨‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫کارەساتی جیابوونەوە‬ ‫سەبارەت بە لەدایکبوونی تاک لە ڕۆحی جیابوونەوەوە‬ ‫بەکر عەلی‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫ ‬ ‫لــەالی مــن بــا وجــودی نــاس و‬ ‫ئەجناس‪ ....‬کەســی کــەی تیا نییە ئەم‬ ‫شارە بێ تۆ‪ .‬نالی‬ ‫کەلەڕادەبــەدەر‬ ‫هاوڕێکــەم‪،‬‬ ‫خۆشــم دەویســت‪ ،‬ئــەو کــە لەهەمــوو‬ ‫نەهامەتییەکاندا لەگەڵمدا بوو‪ ،‬ڕۆشــت و‬ ‫تەنیا جێی هێشتم ‪.‬‬ ‫کۆچــی ئــەو چارەنووســی خۆمــی‬ ‫گەلگامیــش لەمەرگــی‬ ‫پیشــاندام‪.‬‬ ‫ئەنگیدۆی هاوڕێیدا‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا من سەرســام بووم بەوەی‬ ‫کەســانیتر هێشــتا زینــدوون و کەچــی‬ ‫ئــەوەی مــن خۆشــم دەویســت مــرد‪...‬‬ ‫لــەوەش زیاتــر من بــەوە حەپەســابووم‬ ‫کــەوا خودی خۆشــم‪ ،‬کە منــی دووەمی‬ ‫ئــەو بــووم‪ ،‬هێشــتا زینــدووم و دەژیم‪،‬‬ ‫ئەگەرچی ئەو مردووە‪ .‬ئەوگوستینوس‪.‬‬ ‫دانپێدانانەکان‪.‬‬ ‫الی من تاک نییە‪ ،‬بەڵکو جووت هەیە‪.‬‬ ‫سلۆتەردایک‬ ‫مــرۆڤ بوونەوەرێکە بــەردەوام لەنێو‬ ‫کایەکانــدا دەژی‪ .‬هەبوونــی مــرۆڤ لــە‬ ‫بنەڕەتــدا هەبوونێکــی کایەدارییە‪ ،‬بگرە‬ ‫مێــژووی مــرۆڤ بریتییــە لــە مێــژووی‬ ‫دروســتکردنی کایــەکان‪ .‬کایەش بریتییە‬ ‫لەو شــوێنە ڕۆحییانەی لە جەمسەرێک و‬ ‫بەکر عەلی لەگەڵ فەیلەسووف سلۆتەردایک‬ ‫لە الیەنێک زۆرتــری تێدایە‪ .‬هیچ هزرێک‬ ‫ناتوانێــت وێنــای کایەیــەک و شــوێنێک ڕەوینــەوەی ئــەم فانتۆمــی نامۆییــە و دووانەکە ئیتر تاک لەدایک دەبێت‪ .‬بەاڵم بــە تاکبوونی خۆم بکەم ڕۆشــتنی ئەوە هەبــووە‪ .‬چیرۆکــی فەرهەنگــەکان بــەم لــە هەنــاوو قوواڵیــی دەروونمانــدا چێ‬ ‫بــکات کــە تەنیــا تاکێــک و الیەنێکــی دەخوازێت دووبارە خۆی یەک بخاتەوە و لەڕەوتی ژیانــداو لەنێو هەلومەرجە توند و مانــەوەی منــە‪ ،‬کۆچکردنــی ئــەوە و جۆرە هاتوون‪ ،‬گــەر لەکایە بچووکەکاندا دەبــن‪ ،‬وەک ترس‪ ،‬نیگەرانــی‪ ،‬تەنیایی‪،‬‬ ‫ڕووتی تێدا هەبێت‪ .‬چونکە گەر تەنانەت ببێتەوە بە خودانی خۆی‪ .‬هەموو تێۆری و تاڵەکانی ژیاندا شتی سامناک ڕووداوی بەجێمانــی منــە‪ .‬گەرتێڕامانیــش لــەم شکســتیان هێنا بێت‪ ،‬ئەم شکستییەیان وەڕزی‪ ،‬بێــزاری‪ ،‬خۆشــی و کامەرانــی‬ ‫تاکێکیــش لــەڕووی فیزیکییــەوە لە ناو مارکــس بــۆ نامۆبــوون و هەمــوو دیدی لەدایکبوون نییە‪ ،‬بەڵکو سامناکی بریتییە تیۆرییە بکەین‪ ،‬ئەوا دەبینین لەنێوخۆیدا کردۆتە مادەیەکی باش بۆ گواســتنەوە و هەمــوو ئەو هەســتانەن کە پەیوەســتن‬ ‫بــە ڕووداوەکانــی دەرەوە‪ .‬واتــە دەرەوە‬ ‫شــوێنکدا بەتەنیــا هەبێت‪ ،‬ئــەوا خودی هایدیگەر لەســەر ناڕەســەنبوونی دازاین‬ ‫فاکتــۆری نــاوەوەی منە‪ .‬دروســتبوونی‬ ‫ئــەو تاکــە بەرەنجامــی دابەشــبوونی لەم دەستنیشانکردنەدا کورت دەبێتەوە‪،‬‬ ‫پســایکۆلۆگی ڕێــک بۆ ئیشــکردنە لەناو‬ ‫جووتەکانە‪ ،‬هێشتا ئەو تاکە دەرەنجامی لەگــەڵ خودنامۆبووندا مرۆڤ کار بۆئەوە‬ ‫ئەو فاکتۆرە دەرەکییانەی لە ناوەوەماندا‬ ‫دووکەرتبوونــی ئۆبیەکتە دووانەییەکانە‪ .‬دەکات ببێتــەوە بــە خودانــی خــۆی‪.‬‬ ‫دەبنە مۆتیڤ و بزوێنەری پســیکۆلۆگی‪.‬‬ ‫لێرەوەیــە مرۆڤەکان هەمیشــە ســیفەتی نامۆبــوون الی هیــگڵ و دواتــر مارکس‪،‬‬ ‫لێرەوەیە ڕۆح یان دەروون‪ ،‬کە بریتییە لە‬ ‫ســوریالیزمییان هەڵگرتــووە ‪ ،‬چونکــە هەروەها کەوتن و ناڕەســەنبوونی دازاین‬ ‫دیوی ناوەوەمان‪ ،‬پێکهاتەیەکی خودگەراو‬ ‫مرۆڤــەکان هیچــکات تــاک نیــن‪ ،‬بەڵکو الی هایدێگــەر بریتیــن لــەو کارەســاتە‬ ‫و بابەتگەرایە‪ .‬گەر بەچەمکێکی فەلسەفی‬ ‫مــرۆڤ هەمیشــە دووان و زیاتــرە‪ .‬گەر دڵتەزێنــە نێگەتیڤــەی کە مــرۆڤ بەرەو‬ ‫وەک ســلۆتەردایک بڵێیــن‪ ،‬ئەوا چەمکی‬ ‫مرۆڤ بوونەوەرێکی تاک بووایە لە خۆیدا‪ ،‬دۆخێکی پۆزەتیڤ هان دەدەنەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫(( ڕۆحــی جیهــان)) واتــە شــتەکان و‬ ‫ئەوا بوونەوەرێکی هەژار و کەم ســیفەت ئەگــەر جیــاوازی جــۆر و چۆنایەتی ئەو‬ ‫دەردەچــوو‪ ،‬بــەاڵم بــەوەدا ئــەو هەموو نامۆبــوون و کەوتنــە لەنێــوان مارکس و لــە ڕووداوی مەرگــی ئەویتــر کە الی من جۆرێــک حەســرەت و خــەم و دڵتەنگی گۆڕان بەرەو کایــەی گەورەتر‪ .‬بیرۆکەی ڕووداوەکانــی دەرەوە وەکــو ناوەوەیەکی‬ ‫دەبێتە مۆتیڤ و بزوێنەری ســەرهەڵدانی هەڵگرتووە‪ ،‬بەڕادیــەک زۆرێک لە دابڕان داهێنانی ژیانی ئەودیو لەڕاستیدا جۆرێکە گــەورە تەماشــا بکرێــن‪ .‬هەڕەشــەکانی‬ ‫تیۆرییــە جۆراوجــۆرەی ناســینی مرۆڤ هایذیگەردا لەبەرچاوبگرین‪.‬‬ ‫هەیــە و زۆرینەیــان جەخت لــە فرەیی و‬ ‫لــەم هەوڵەمــدا بــۆ ناســینەوەی تاک هۆشــیاری ســەبارەت بــە هەبوونی خۆم و کۆچــەکان دەبنە مایەی دروســتبوونی لەو تەکنیکانەی مرۆڤ بۆ بەرگریکردن لە دەرەوە ببنــە بزوێنــەری ترســەکانی‬ ‫پڕێتــی و چەندینەیــی نــاوەوەی مــرۆڤ لــە کایەکانــدا ناگەڕێمــەوە ســەر دیدی و ژیانــی خــۆم‪ .‬لەنێــو جیهاندابوونــم و خــەم و پرســەی دراماتیکیــش‪ ،‬وەک لە هەڕەشــەکانی جیهانی ئەمدیو دایهێناوە‪ .‬نــاوەوە‪ .‬لەوکاتــەوەی مــرۆڤ دەرکــی‬ ‫لەمــڕووەوە ئایــن ڕەنگە بریتــی بێت لە بەهەڕەشەکانی دەرەوە کردووە‪ ،‬لەناوەوە‬ ‫دەکەنــەوە ئــەوا شــتێکی دروســتە گەر ئــەو دوو فیلۆســۆفە کــە لەجێــی تــردا لەنیو ژیاندا بوونم لەڕێی خودی خۆمەوە حاڵەتی مەرگی ئازیزانماندا‪.‬‬ ‫مرۆڤ بوونەوەرێکە هەمیشە پێشبینی تۆکمەترین سیستەمی ئیمون کە کولتورە ترسی بۆ خودی خۆی الدرووست بووە‪.‬‬ ‫مــرۆڤ وەک بووونەوەرێکــی دەوڵەمەند لەســەریان دوواوم‪ ،‬بەڵکــو زۆرتــر دەرک بە کۆتادارییەکەی ناکەم‪ ،‬هەســت‬ ‫پێناس بکرێت‪.‬‬ ‫هەڵبــەت ئــەم ڕووداوەش ســەرەتا‬ ‫ســەروکارم لەگــەڵ تیــۆری کایەناســی ناکــەم بوونم بەرەو کۆتایــی بریتی بێت لەکیســدانی کەســەکانی خــۆی دەکات‪ .‬بااڵکان دایان هێنابێت‪ ،‬وەک سلۆتەردایک‬ ‫هەڕەشــە لــە ئەویتــری نزیکــم دەکات‬ ‫لــەڕووی ئۆنتۆلۆگییــەوە ئــەوە ســلۆتەردایکدا دەبێــت‪ .‬لەبەرئــەوەی لە هۆشــیارییەکی زگماک و خۆڕســکانە پێشــبینی مــەرگ و کــۆچ و دابــڕان و دەیبینێت‪.‬‬ ‫تێگەیشــتنی باو‪ ،‬عەقلی ترادیســیۆنی و لەمــەوە خــود دەرک بە هەڕەشــەکە‬ ‫ســەلمێنراوە کــەوا بوونــی مــرۆڤ پــڕۆژەی کایەناســی ئــەو هەمەکیتریــن و لەگــەڵ خۆمــدا هەڵم گرت بێت‪ ،‬بەڵکو جیابوونەوەی ئەویتری دۆســتی دەکات‪.‬‬ ‫بوونــە لەگــەڵ ئەوانیتــردا‪ ،‬لــەڕووی تیۆری شــوێنمان پێشــکەش دەکات‪ ،‬کە ســەرەتا تەنیا لەڕێی مەرگــی ئەویترەوە ڕوودانی کارەساتی جیابوونەوە‪ ،‬لەدووای هەمیشــە و تەنیا ڕووداوە دەرەکییەکانی بۆ ســەر خــۆی دەکات‪ .‬مەرگــی ئەویتر‬ ‫سۆسیۆلۆگیشــەوە‪ ،‬مرۆڤ بوونەوەرێکی شــوێنەکان تەنیــا جێگــە فیزیکییەکان هۆشــیاری کۆتاداریــم تیا چــێ دەبێت‪ .‬ڕوودانــی یەکەمین لەدایکبــوون‪ ،‬بریتییە بینیــوە‪ ،‬تەنیــا لەڕێــی ســەرهەڵدانی ڕووداوێکــە لەنێــو من دا ترســی هەمان‬ ‫کۆمەاڵیەتییــە‪ .‬بەاڵم ئێمــە دەبێت لە چ نیــن‪ ،‬بەڵکــو دیــوە ڕۆحییەکانیشــن‪ ،‬ئەویتــر دەمرێــت و دواتر هۆشــیاریم بۆ لە زادگــەی لەدایکبوونی تاک لەجۆرێکی پســایکۆلۆگیاوە وەرچەرخانێک دروســت چارەنووس دەوروژێنێت‪ .‬لەبەرچاوگرتنی‬ ‫تردا‪ .‬بەاڵم لەم ڕووداوە کارەســاتاوییەدا بــوو کــە ئاراســتەکە بەرەونــاوەوە پێچ ئەوەی کە ڕۆژێک دەبێت ئەویتری نزیکم‪،‬‬ ‫ڕوویەکــەوە و لەکام کایەیەدا بگەڕێین بۆ ئــەو پانتاییانــەن کــە لەنێوبەندیدا ئێمە مەرگ دەپژێت‪.‬‬ ‫هاوڕێکەم‪ ،‬خۆشەویســتەکەم‪ ،‬یاوەرەکەم‬ ‫ســۆراغی تاک؟ تاک لەکوێــدا دەبینرێت هەین‪ ،‬وەک خۆشەویســتی و هاوڕێیەتی‬ ‫لە کیــس بــدەم‪ ،‬ســەرەتای دەرککردنە‬ ‫و تــاچ مــەودا و دووراییــەک دەتوانێــت کــە بریتین لــەو بوارانەی ئێمــە پێکەوە‬ ‫بــە کۆتاداری بوونی خۆشــم‪ .‬وەک چۆن‬ ‫وەک تاک لەنێــو میکرۆکایەدا بژی؟ ئایا دەبەســتنەوە‪ ،‬واتە ئەو کایانەن کە زیاد‬ ‫گەلگامیش لە مردنی ئەنگیدۆی هاوڕێیدا‬ ‫تاک لــەچ ڕووداوێکــەوە کایەی بچووک( لــە تاکێــک لەخۆدەگرن‪ .‬ئەوانە شــوێنە‬ ‫چارەنووسی خۆی دەبینێتەوە‪ .‬بەاڵم هەر‬ ‫میکرۆســفێر)ی خــۆی دەگوێزێتــەوە بۆ گیانلەبەرەکانن‪.‬‬ ‫کایەی گەورەتر (ماکرۆسفێر)؟‬ ‫لەو ســاتەوە خــود لەشــوێن دۆزینەوەی‬ ‫یەکەمین شــۆک بەر مــرۆڤ دەکەوێت‬ ‫یاوەر و هاوبەشــی تری ژیاندا بووە‪ ،‬واتە‬ ‫ڕەنگــە یەکێــک لــە دڵتەزێنترین ئەو مــەرگ نییە‪ ،‬بەڵکــو لەدایکبوونە‪ .‬مەرگ‬ ‫لە پاش مەرگ و دابڕانی خود لە ئەویتری‬ ‫ڕووداوانــەی دەبنــە مایــەی وروژاندنــی بەســەر مندا بێــت کۆتاییم دێــت و هیچ‬ ‫نزیکی‪ ،‬هێشتا دەستبەرداری ژیان نەبێت‪،‬‬ ‫ئــەم جــۆرە پرســیارانەی هــەر تــاک و مانــا و شــۆکێکم بــۆ دروســت نــاکات‪،‬‬ ‫بەڵکو بەبێ ئەوانیش هەر درێژە بە ژیان‬ ‫هــەر خودێــک لەخــۆی بکات‪ ،‬لــەڕووی مەگــەر مەرگــی ئەوانیتر نەبێــت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بدات‪ ،‬وەک ســلۆتەردایک دەڵێت‪ :‬مەرگ‬ ‫مەعریفییــەوە نەبێت‪ ،‬بەڵکــو ڕووداوێکی ئــەوەی مانــا الی خــود دەئەفرێنیــت‬ ‫ئەویتــر وەک‪ ،‬دۆســت‪ ،‬وەک هــاوڕێ‪ ،‬مــرۆڤ بۆئــەوەی بەرگــەی ئــازارەکان پــێ بکاتــەوە‪ .‬دەروونئارایــی بووەتــە دەبێتە شرینقەیەک بۆ دروستکردنی کایە‬ ‫زۆر وجودییانــە بێــت کــە پتــر وەک ســەرەتا تەنیا لەدایکبوونە‪ ،‬هاتنە دنیایە‬ ‫هەســتی نامۆبــوون و بەخودبێگانەبوون لــە کایەیەکــی داخــراوو دابــڕاوەوە‪ ،‬کە وەک خۆشەویســت‪ ،‬وەک کــەس و و ئەشــکەنجەکانی بگرێــت توانیویەتــی جــۆرە تەوژمێــک وامــان لــێ دەکات و پەیوەندی تر‪ ( .‬کایەکان‪ .‬گۆ‪ .‬ل‪.)١٦١‬‬ ‫دەناســرێت‪ .‬خودبێگانەیــی بریتییــە لە منداڵدانی دایکە‪ ،‬بۆ نێو کایەیەکی کراوە هتــد بریتییە لەو بەشــەی تــری من کە کارەســاتی جیابوونــەوە بگۆڕێــت بــۆ شــتەکانی دەرەوەش وەک ناوەوەیەکــی وەک چۆن ئەوگوســتینوس بیری مەرگی‬ ‫دووانەیی بوونی هەستی مرۆڤ لە دۆخی و وااڵ کــە جیهانە‪ .‬ئــەم ڕووداوە بریتییە لەناوەوەمــدا تــەواوم دەکات‪ ،‬تەنیــاش شێوەیەکی تری ژیان‪ ،‬تا بتوانێت لێوەی گــەورە ببینین‪ ،‬ئەوەی ســلۆتەردایک لە هــاوڕێ نزیکەکــەی دەکاتــەوە و ئەوەی‬ ‫ژیــان و لەنــاو بــوارە تایبەتمەندییەکەی لــەو تەقینەوە گەورەیــەی لێوەی مرۆڤ بەهــۆی جیابوونــەوە و دابڕانــەوە لێــی درێــژە بە هەبوونی خۆی بدات‪ .‬بەنموونە پــرۆژەی کایەناســیدا ســاغی کــردەوە‪ :‬تیــا دەبینێت کە ئەگەرچــی منی دووەم‬ ‫هەبوونی خۆیدا‪ .‬بەڕادەیەک تاک لەڕووی لەئەنجامیــدا وەک تــاک دێتــە دنیــاوە‪ ،‬دەرک بە بۆشایی و بە کەماسی ناو خۆم لە دژی کارەســاتی مردن‪ ،‬مرۆڤ هەر لە ئێمــە لــە ناوەوەیەکدایــن کــە دەرەوەی و تەواوکــەری ئەو بووە‪ ،‬کەچی ئەو هەر‬ ‫هۆشــیاری و ڕۆحییەوە دووکەرت دەبێت بــەر لەتەقینەوەکــە‪ ،‬مــرۆڤ لەهەنــاوی دەکەم‪ ،‬لەگــەڵ جیابوونــەوەی ئەویتردا کولتــورە دێرینــە بااڵکانەوە گــەڕاوە بە هەڵگرتــووە‪ .‬دەرخســتنی ئەو ســیفاتە بەردەوامە لە ژیــان و دەگەڕێت بەدووای‬ ‫کــە چیتر خۆی ال دەبێتە نامۆ و بێگانە‪ .‬دایکیــدا وەک دووان دەبینرێــت‪ ،‬تەنیــا ئیتــر هەســت بــە تەنیایــی و تاکانەیی دووای نەمــری دا‪ ،‬خولیایــی دۆزینەوەی ئاوێتەییــەی دەرەوە و ناوەوەیــە لەیەک هێزێکــی بــااڵی نادیــاردا کــە خودایە و‬ ‫لێــرەوە دەســت دەداتــە خەباتکردن بۆ دوای هاتنە دنیاوە‪ ،‬دووای دابەشــبوونی خۆم دەکەم‪ .‬ئەوەی وادەکات من هەست هێــزە نادیــارە بــااڵ میتافیزیکییەکــەی کایەدا‪ .‬بێهۆ نییە هەموو ئەو هەســتانەی مایەی دڵنەوایی و دڵدانەوەیەتی‪.‬‬

‫دەروونئارایی بووەتە جۆرە تەوژمێک وامان لێ دەکات شتەکانی دەرەوەش‬ ‫وەک ناوەوەیەکی گەورە ببینین‪ ،‬ئەوەی سلۆتەردایک لە پڕۆژەی‬ ‫کایەناسیدا ساغی کردەوە‪ :‬ئێمە لە ناوەوەیەکداین کە دەرەوەی هەڵگرتووە‬

‫یەکەمین شۆک بەر مرۆڤ دەکەوێت مەرگ نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەدایکبوونە‪ .‬مەرگ بەسەر مندا بێت کۆتاییم دێت و هیچ مانا و‬ ‫شۆکێکم بۆ دروست ناکات‪ ،‬مەگەر مەرگی ئەوانیتر نەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی مانا الی خود دەئافرێنیت سەرەتا تەنیا لەدایکبوونە‬

‫ژمار ‌ه (‪ )4٦٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/6/٨‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫ئەی ڕەقیب‬ ‫ئامادەیی شۆڕشگێڕانە و نائامادەیی هونەری‬ ‫عەبدولموتەڵیب عەبدوڵاڵ‬ ‫دڵــدار‪-‬ی شــاعیر لــە ســاڵی ‪1938‬‬ ‫دەچێتە پااڵ حیزبی هیوا‪ ،‬بە هۆی زرنگی‬ ‫و لێهاتووییــەوە لــە ماوەیەكــی كەمــدا‬ ‫دەبێتە سكرتێری ئەو حیزبە‪1.‬‬ ‫ئەو ڕســتەیەم بــۆ ئــەوە وەرگرتووە‪،‬‬ ‫كــە بڵێم‪( :‬ئــەی ڕەقیب) لــەو ماوەیەدا‬ ‫نووســراوە‪( .‬واتــە ئەگەرچــی مێــژووی‬ ‫نووســینی وەك پێویســت دیــار نییــە‪،‬‬ ‫بــەاڵم زێتــر لەگــەاڵ ئــەو دەقانــە دێت‪،‬‬ ‫كە لە شــاری كەركوك و بەر لە ســاڵی‬ ‫‪ 1940‬نووسراون)‪ 2‬پێش ئەوەی (دڵداری‬ ‫شــاعیر) قۆناغی ســانەوییە تەواو بكات‪،‬‬ ‫دەمەوێــت هــەر ئــەو ڕســتەیەش وەك‬ ‫بنەڕەتێــك بۆ بەدواداچوونی دەق بە كار‬ ‫بهێنم و لەوێشــەوە ئامــاژە بە واقیع و‬ ‫هەســتی ناسیونالی و ستەمی بەرانبەر و‬ ‫ژیانی خودی شاعیر لە شاری (كەركوك)‬ ‫بكەم‪.‬‬ ‫كەواتــە ئەگــەر بــۆ ڕســتەی ناوبــراو‬ ‫بگەڕێینــەوە كەمەكێــك لــە پڕۆســەی‬ ‫نووســینی نزیــك بكەینــەوە‪ ،‬وەك لــە‬ ‫(ماوەی نووســین) بۆمان ئاشــكرا بوو‪:‬‬ ‫ێ بەشێكی زۆری ئەو دەقە لەالیەك‬ ‫دەش ‌‬ ‫بە ســەردەمی نەشــونماكردنی (هەستی‬ ‫ناســیونالی كوردی) و لەالیەكی دیكە بە‬ ‫(قۆناغی گەنجی دڵدار) و هەردووكیشیان‬ ‫بە چەمكی شۆڕشــگێرییەوە پەیوەســت‬ ‫بكەیــن؟! بــەو مانایەش شۆڕشــی دڵدار‬ ‫بۆ بەرجەســتەكردنی هەستی ناسیونالی‬ ‫لە ڕێــگای زمانەوەیە‪ ،‬دڵدار دەیەوێت لە‬ ‫(ڕێــگای زمانەوە) ئااڵی كوردایەتی بەرز‬ ‫بكاتــەوە و لــە ڕێگای زمانــەوە بە دژی‬ ‫ئەویدیكــەی نەیــاردا بچێتــەوە؟! بــەاڵم‬ ‫دڵــدار لەو بە گــژدا چوونەوەیــەدا وەك‬ ‫چۆن وێنەی خۆی (وەك شاعیر) دەكاتە‬ ‫قوربانی نەتەوە‪ ،‬نەك وەك شۆڕشــگێر!‬ ‫لــە هەمــان كاتــدا زمانیش لــە خزمەت‬ ‫ئــااڵی نەتــەوە بــە كار دەهێنــێ‌‪ ،‬نەك‬ ‫شیعرییەت؟!‪ 3‬بەاڵم لە بەرانبەر ئەوەشدا‬ ‫ێ بەشــێكی ئەی رەقیب بە هەستی‬ ‫دەش ‌‬ ‫ناوەوەی دڵدار و شۆڕشی (فیزیۆلۆجی‪/‬‬ ‫‪)Physiology‬یانــەی‪ 4‬جەســتەی‬ ‫دڵدارەوە ببەستینەوە؟!‬ ‫كەواتــە ئــەوەی لــە (ئــەی ڕەقیــب)‬ ‫ڕاســتەوخۆ دەیبینیــن و زۆر بــە جوانی‬ ‫هەستی پێ دەكەین ئەوەیە‪ ،‬كە بەر لەوەی‬ ‫(ئەی ڕەقیب) وەك (جەســتەی شــیعر)‬ ‫خــۆی لەبەردەم خوێنــەر بكاتەوە‪ ،‬وەك‬ ‫(جەستەی نەتەوە) لە ئااڵی كوردایەتیدا‬ ‫دەشــەكێتەوە!! لــە نێــوان جەســتەی‬ ‫شــیعر و جەستەی نەتەوە‪ ،‬دوو جیاوازی‬ ‫ســەرەكی هەیە‪ :‬یەكەمیان پەیوەندی بە‬ ‫ماناكانی واقیعی كوردی و تووندوتیژی و‬ ‫پەڕگیری و ســنوری دیاریكراوەوە هەیە‪،‬‬ ‫دووەمیــان پەیوەندی بە ماناكانی خەیاڵ‬ ‫ێ‬ ‫و نەرمــی و ئیســتێتیكا‪ 5‬و مەجاز و ب ‌‬ ‫ســنورییەوە دەكات! وەك دیــارە ئەوەی‬ ‫ئەو دوو جەســتەیە بە یەكەوە دەلكێنێ‌‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫خــودی مانایە؟! بەاڵم لــە بیرمان نەچ ‌‬ ‫(ڕەهەندەكانــی مانــا) دوو شــێوە لــە‬ ‫كاركردنمــان بۆ دیاری دەكەن‪ :‬یەكەمیان‬ ‫لــە مانای حــازر بە دەســت پێكهاتووە‪،‬‬ ‫واتــە شــاعیر لەنێــو مانــای حــازر بــە‬ ‫دەســت كار دەكات‪ ،‬ئەویدیكــە لەســەر‬ ‫بەرهەمهێنانی مانا وەســتاوە‪ ،‬هەمیشــە‬ ‫مانای حازر بە دەست سنورەكانی (چێژ)‬ ‫و (بیركردنــەوە) و (جیــاوازی) تەســك‬ ‫دەكاتــەوە‪ ،‬بــەاڵم بەرهەمهێنانــی مانــا‬

‫لەسەر (وزەی خوێنەر) و بەشداریكردنی‬ ‫ئەویدیكەی خوێنەر وەســتاوە و سنوری‬ ‫دیاریكــراو نــاس ناكات‪ .‬مانــای حازر بە‬ ‫دەســت ڕەهەندەكانــی چێــژ دادەخات‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەرهەمهێنانی مانــا ڕەهەندەكانی‬ ‫چێــژ دەكاتەوە‪ ..‬قســەكردن لەو بابەتە‪،‬‬ ‫هــەر تەنهــا قســە كــردن نییە لەســەر‬ ‫چەمكــی جیاوازی‪ ،‬بەڵكو قسەكردنیشــە‬ ‫لەســەر دنیابینی!! بۆ ئــەوەی زێتر ئەو‬ ‫دنیابینییــە ڕوون بكەینــەوە‪( ،‬دڵــدار)‬ ‫ی شــاعیر لە نووســینێكدا بە ناونیشانی‬ ‫(ئــەدەب بە خــواری تەماشــا دەكرێت)‬ ‫دەڵێــت‪« :‬ئــەدەب زۆر لە تیشــكی ڕۆژ‬ ‫دەكات‪ ،‬كە تیشــكی ڕۆژ بــە تایبەتی چ‬ ‫ڕەنگێكی مەعلومی نییە‪ ،‬بەڵكو لە چەند‬ ‫ڕەنگێكــی زانــراوەوە پێكهاتــووە‪ ،‬ئــەو‬ ‫ڕەنگە زانراوانەش تا تیشكی ڕۆژ نەدەیتە‬ ‫بەر بەللور بۆمان دەرناكەوێت‪».‬‬ ‫جوانــی ئــەو ڕســتەیە وەك دنیابینی‬ ‫لــە بــە یەكچوواندنــی (ئــەدەب) بــە‬ ‫(تیشــك) خــۆی هەڵدەگرێتــەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەیەكچوواندنــی ئــەدەب بــە (تیشــكی‬ ‫خۆر) لەالیەك جۆرێك لە ســەرچاوەداری‬ ‫وێنا دەكات‪ ،‬لەالیەكی دیكە ئاڕاستەكانی‬ ‫ئەدەب دەسنیشان دەكات! چونكە ئەگەر‬ ‫بۆ تیشــكی ڕۆژ خودی (ڕۆژ سەرچاوە)‬ ‫بێــت‪ ،‬ئەوە بــۆ ئەدەب نووســەر دەبێتە‬ ‫سەرچاوە‪ ،‬كەواتە ئەگەر (بەللور) ڕەنگی‬ ‫زانــراوی خۆر دەسنیشــان بــكات‪ ،‬ئەوە‬ ‫ێ بۆ نووسەر پەیوەندی بە واقیعەوە‬ ‫دەش ‌‬ ‫بكەین! لەو قســانەدا دەمەوێت بڵێم الی‬ ‫دڵــدار دەق بــە واقیــع و واقیعبینییەوە‬ ‫بەندە؟!‬ ‫ێ لــەو ڕاڤەكردنــەی ســەرەوە‬ ‫دەشــ ‌‬ ‫بەشــێكی زۆری مەبەســتی (دڵــدار)‬ ‫مــان پێكابێــت‪ ،‬بــەاڵم هــەوڵ دەدەم‬ ‫ڕوویەكــی دیكــەی ئــەو ڕســتەیە‪ ،‬یــان‬ ‫جوانــی ئەو ڕســتەیە‪ ،‬لــە پەیوەندی بە‬ ‫(پرشــنگی خۆر) و (پرشنگی نووسین)‬ ‫ەوە بخوێنمــەوە‪ ،‬بــەو مانایەش تیشــك‬ ‫دەبێتــە هەڵگری جوانی و فــرە مانایی‪،‬‬ ‫یــان لەوێــوە جوانییــە‪ ،‬كــە خــودی‬ ‫درەوشــانەوە جیاوازیگەلێگــی لەخــۆدا‬ ‫هەڵگرتــووە‪ ،‬بەاڵم دڵــدار جارێكی دیكە‬ ‫لەوێوە بە بنبەستبوونی دەگەیەنێت‪ ،‬كە‬ ‫نامەعلوم بە مەعلوم دەبەســتێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫بەیەكگەیاندنــە دواجار تــەواوی ڕاڤەكان‬ ‫دەكوژێــت‪ ،‬وەك چــۆن لــە ســنووری‬ ‫واقیعێكــی دیاریكــراو قەتیســی دەكات‪،‬‬ ‫بەو مانایەش بیروڕای (دڵدار) دەكەوێتە‬ ‫دوتوێــی (ســنورەكان) و (مانا حازر بە‬

‫ئامــاژە بۆكراوەكان یەكناگرێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەردەوام بەرەو پرسیار ڕامان دەكێشێت‬ ‫كە لەگەاڵ پرسیارێكی دیكەدایە‪.‬‬ ‫لێرەوە دەتوانین بڵێین (ئەی ڕەقیب)‬ ‫وەك (شــێوەی داڕشــتن‪-‬پەیكەر) و‬ ‫وەك (مانا‪-‬بابــەت) لەیــەك دەچن‪ ،‬یان‬ ‫جیاوازیــان نییە‪ ،‬بە مانایەكــی دیكە بە‬ ‫قــەد ئــەوەی زمانــی (ئــەی ڕەقیب) لە‬ ‫بەرژەوەندی ئاماژە بۆ كردنی (جەستەی‬ ‫نەتــەوە) و ئااڵی كــوردی دایە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫لــە بەرژەوەنــدی (جەســتەی شــیعر) و‬ ‫شــیعرییەت وزەكانی بــەكار ناخات‪ ..‬بۆ‬ ‫ئەو بۆچوونەشــمان پشت بە دوو الیەنی‬ ‫(مانــا) و (پەیكــەر) دەبەســتین‪ ،‬ئــەو‬ ‫پشتبەســتنەش لەوێــوە دێــت كە دەقی‬ ‫(ئــەی ڕەقیــب) وەك پەیكەر‪-‬شــێوەی‬ ‫داڕشتن‪ ،‬هەڵگری جەســتەیەكی سەخت‬ ‫و تووندوتۆڵــە و تــا ئەندازەیەكــی زۆر‬ ‫خاوەنــی شــورەیەكی پتــەوی داخراوە‪،‬‬ ‫وەك چــۆن وەك مانا‪-‬بابــەت‪ ،‬هەڵگــری‬ ‫چاونەترســی و ئازایــی و ســەرفرازیی‬ ‫میللەتی كوردە‪.‬‬ ‫ئەگــەر لە ســەر ئــەو بنەمایــە (ئەی‬ ‫ڕەقیــب) وەك (پەیكــەر) جەســتەیەكی‬ ‫داخــراو بێــت‪ ،‬یــان شــێوەیەكی داخراو‬ ‫بنوێنێــت‪ ،‬ئــەوە وەك مانــاش (دڵدار)‬ ‫لەبــری ئــەوەی مانا بەرهــەم بهێنێت لە‬ ‫ســەر مانای حازر بە دەســت وەستاوە‪،‬‬ ‫یــان لەبری ئــەوەی وزەی زمان لە پێناو‬ ‫شــیعرییەت كار پێ بــكات‪ ،‬لە ئاماژە بۆ‬ ‫كردنــی واقیع كورتــی دەكاتەوە‪ ،‬دواجار‬ ‫هــەر ئــەو ڕووەی ماناشــە لــە بونیادی‬ ‫پەیكــەری دەق ڕەنگدەداتــەوە و وێنەی‬ ‫پەیكــەری دەق بەو شــێوەیەی كە هەیە‬ ‫دەكێشــێت‪ .‬لێرەوە ئەگــەر بمانەوێت بۆ‬ ‫مانــای حــازر بــە دەســت پەیوەندی بە‬ ‫ێ دەســتەواژەی‬ ‫دەقــەوە بكەیــن‪ ،‬دەشــ ‌‬ ‫(ئــەی رەقیــب) لــە دەســپێكدا بێتــە‬ ‫ســەرەتایەكی بەڵگــە نەویســت‪ ،‬جگــە‬ ‫لــە (ئێمە‪ ،‬میدیــا‪ ،‬كەیخوســرەو) وەك‬ ‫رەمــز و ئینجــا دەســتەواژە پەڕگیــر و‬ ‫تۆتالیتێرەكانــی دیكەی وەك (زیندووە‪-‬‬ ‫زینــدووە) (قــەت نامــرێ) (جانفیدایــە‬ ‫جانفیدایە)‪...‬‬ ‫‌لــە كۆكردنــەوەی نەتــەوە لــە نێــو‬ ‫جەســتەیەكی سنور بۆ داڕێژراو‪ ،‬لە كۆی‬ ‫ئــەو هەموو دیســپلین و گوێڕایەڵییە‪ ،‬لە‬ ‫ناخی ئەو هەمــوو قوربانیدانە‪ ..‬جگە لە‬ ‫گوتارێكــی نەتەوەیــی پەڕگیــر‪ ،‬جگە لە‬ ‫ئەمركــردن و بیركردنەوەی تۆتۆلۆژیانە‪..‬‬ ‫دەقی ئەی ڕەقیب تەواوی زمان وەك هەل‬

‫دڵداری شاعیر‬

‫لەگــەاڵ مانادا بــكات و مانــا بدوێنێت‪:‬‬ ‫بڕوانــە ئــەو توونــدو تیژییــەی كە دەق‬ ‫بەرامبەر ئەویدیكــە دەینوێنێت‪ .‬ئەوەش‬ ‫وەك چــۆن جۆرێــك لــە ئیشــكالییەتی‬ ‫هونــەری و پشتگوێخســتنی وزەی‬ ‫زمــان و خەیــاڵ و جوانــی زمانــە‪ ،‬بــە‬ ‫هەمان شــێوەش كاركــردن لە نێو مانای‬ ‫حــازر بــە دەســتی بنبەســت‪ ،‬هەرگیــز‬ ‫كاركــردن نییــە لە نێو پــرس و گومان‬ ‫و دڵەڕاوكێی شــیعریی‪ ،‬بەڵكو كاركردنە‬ ‫لە نێو دنیابینییەكی بەرتەســك‪ ،‬كەواتە‬ ‫(ئــەی ڕەقیــب) لە جوڵــە و جوانكاری‬ ‫ناوكۆییــەوە لە دایك نەبووە‪ ،‬لە گەڕان و‬ ‫پرس و گومــان هەڵنەقواڵوە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫پڕۆسیسەكردنی جۆرێك لە ئەخالق دێت‪،‬‬ ‫كە هەســتی نەتەوایەتــی دەیخاتە پێش‬ ‫(ڕەقیب)‪ ،‬وەك جەستەیەكی ئامادەكراو‬ ‫هەستی نەتەوایەتی دروستی كردووە‪.‬‬ ‫لێــرەوە دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی كە‬ ‫بەر لــەوەی (دڵدار) بە كردەی شــیعری‬ ‫هەڵبســێت بیری لــە جەســتەی نەتەوە‬ ‫كردۆتــەوە‪ ،‬بەرلەوەی ئااڵی شــیعرییەت‬ ‫بــەرز بكاتــەوە‪ ،‬ئــااڵی ناســیونالییەت‬ ‫هەڵــدەكات‪ ،‬كەواتــە الی (دڵــدار) دەق‬

‫دەقی ئەی ڕەقیب وەك پەیكەر‪-‬شێوەی داڕشتن‪ ،‬هەڵگری‬ ‫جەستەیەكی سەخت و تووندوتۆڵە و تا ئەندازەیەكی زۆر‬ ‫خاوەنی شورەیەكی پتەوی داخراوە‪ ،‬وەك چۆن وەك مانا‪-‬بابەت‪،‬‬ ‫هەڵگری چاونەترسی و ئازایی و سەرفرازیی میللەتی كوردە‬ ‫دەســتەكانەوە) و ناتوانێــت تەجاوزیان‬ ‫بكات و تێكیان بشكێنێت‪.‬‬ ‫ئەگــەر كاركردنــی (دڵــدار) لە دەقی‬ ‫(ئــەی ڕەقیــب) بــە كاركــردن لــە نێو‬ ‫مانــای حــازر بە دەســت بچوێنین‪ ،‬ئەوە‬ ‫هەڵوێســتی (دڵدار) لەگەاڵ زانراوەكان و‬ ‫ئامــاژە بۆكــراوەكان یەكدەگرێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫یەكگرتنەوەیەش هەر تەنها ڕەهەندەكانی‬ ‫مانا دووچاری بنبەستبوون ناكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هیچ ئەرزشــێك بۆ (گومانی شــیعری) و‬ ‫(پــرس) و (دۆزینەوە) ناهێڵێتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫تەنها هەنگاونان بــەرەو نادیار دووچاری‬ ‫لەنگی ناكات‪ ،‬بەڵكو جوانی دەسڕێتەوە!!‬ ‫لــەو خاڵــەوە دەكرێــت ســنورەكانی‬ ‫هەڵوێســتی (دڵدار) بــە واقیع و ئاماژە‬ ‫بۆكراوەكان پەیوەســت بكەین‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫واقیع سنورەكانی نووسینی شیعر دیاری‬ ‫دەكات ئیتــر زمان دەبێتە وەســیلەیەك‬ ‫بــۆ گەیانــدن‪ 6.‬دەقــی شــیعری لەگەاڵ‬

‫و ئەگەرێــك بۆ بەهێزكردن و دەركەوتنی‬ ‫جەســتەی نەتــەوە نیشــان دەدات‪ ،‬بــە‬ ‫دیوەكەی دیكەش بەشــێكی زۆری جوانی‬ ‫دەق و جوانــی ژیان دەســڕێتەوە‪ ،‬وەك‬ ‫ێ خــودی ئــەو تۆتالیتێرییە‬ ‫چۆن دەشــ ‌‬ ‫و توونــد و تیژییــە لە نــاوەوەی دەق و‬ ‫پەیكــەری دەق‪ ،‬نــەك هەر بە شــێوەی‬ ‫داڕشــتن و وێنەكردنــەوە پەیوەســت‬ ‫بكەیــن‪ ،‬بەڵكــو دەكرێــت لــە دەرەوەی‬ ‫دەق بــە قۆناغــی منداڵی شاعیریشــەوە‬ ‫بیبەستینەوە‪7 .‬‬ ‫بە مانایەكی دیكە لە كاتێكدا كە زمان‬ ‫هەوڵــی بەرجەســتەكردن و جوانكردنی‬ ‫یــەك ڕووی مانــای بابــەت دەدات‪ ،‬لــەو‬ ‫كاتەدا بابەتخوازی دەبێتە تاكە ڕەهەندی‬ ‫دیــارو بەرچــاوی دەق‪ ،‬لەو حاڵەتەشــدا‬ ‫مانــا هەمــوو ڕووەكانــی دیكــەی خۆی‬ ‫لەناو دەبات‪ ،‬ســەرەڕای ئەوەش (دڵدار)‬ ‫نەیتوانیــوە بە شــێوەیەكی نەرم مامەڵە‬

‫پەیوەنــدی نێــوان شــاعیر و نەتەوەیە‪،‬‬ ‫نــەك پەیوەندی ناپەیوەســتیانەی نێوان‬ ‫وشــە و شــتەكان‪ ،‬مــرۆڤ و دنیا‪ ..‬كە‬ ‫وشــەی ناپەیوەســت بەكار دەبەین‪ ،‬بەو‬ ‫مانایە دێــت كە پەیوەندییەكان نە دەقی‬ ‫شیعری دەیســەپێنێت نە شاعیر‪ ،‬بەڵكو‬ ‫راســتەخۆ بــە ســاتەوەختی پرۆســەی‬ ‫نووســینی شــیعرەوە بەنــدە‪ ،‬دەكەوێتە‬ ‫دوتوێــی پرۆسیســەكردنێكی هونەری و‬ ‫خەیاڵی ئیستێتیكییەوە‪.‬‬ ‫ێ لە بری‬ ‫بــە مانایەكی دیكەش دەشــ ‌‬ ‫وشــەی (ســەپاندن) وشــەی نزیكایەتی‬ ‫بەكار بەریــن‪ ،‬ئەگەر وشــەی نزیكایەتی‬ ‫بــەكار بهێنین‪ ،‬ئەوە لە بری بەكارهێنانی‬ ‫پەیوەنــدی ناپەیوەســتانە‪ ،‬دەتوانیــن‬ ‫بــە نزیكایەتیكردنــی نهێنی وشــەكان و‬ ‫شــتەكان‪ ،‬نهێنی مرۆڤ و دنیا‪ ..‬تەعبیر‬ ‫لە رســتەی پێشــوو بكەیــن! پەیوەندی‬ ‫ناپەیوەســتانە یــان نزیكایەتیكردنــی‬

‫یــان ئەو لێكچوونەی كە دەكەوێتە نێوان‬ ‫تۆكمەیــی پەیكــەری داخــراوی دەق و‬ ‫تۆكمەیی تاك ماناییەوە‪.‬‬ ‫كەواتە ئەگــەر بمانەوێت لــەو دەقەدا‬ ‫بــەدوای دەركەوتنــی مانا‪-‬بابەتدا بڕۆین‬ ‫بەشــێكی زۆری شــیعرییەت لە دەســت‬ ‫دەدەیــن‪ ،‬چونكــە دەقــی شــیعری هەر‬ ‫تەنها تەعبیركــردن نییە‪ ،‬یان راڤەكردنی‬ ‫واقیعێكی دیاریكــراو نییە‪ ،‬بەڵكو نهێنی‬ ‫دەقــی شــیعری لــە مەجازدایــە‪ ،‬زمانی‬ ‫مەجازیش زمانی ســیحرە و هەتا هەتایە‬ ‫وێنەكانی نوێیە و زۆرترین مانا بەكەمترین‬ ‫واژە دەگەیەنێــت‪ ،‬لــە مەجــازدا (دیار)‬ ‫قســە ناكات‪ ،‬بەڵكو (نادیارە) دێتە گۆ‪،‬‬ ‫یان بــە مانایەكی دیكــە زمانی مەجازی‬ ‫ئەوەیــە كــە گومان دەخاتــەوە‪ ،‬دەقیش‬ ‫لەوێــوە ســیحرە‪ ،‬كــە مەجاز لــە رێگای‬ ‫وێنــە و رەمــزەوە دنیا راڤــە دەكاتەوە‪،‬‬ ‫هەر لەوێشــەوە دەچێتە فەزای خەیااڵ و‬ ‫ئازادییەوە‪ ،‬خەیاڵیش بە چاوی خەیاڵەوە‬ ‫درك دەكرێــت‪ ،‬نــەك هەســت‪ ،‬ئــازادی‬ ‫دەقیــش لەوێوە دێت كە سەرســامبوون‬ ‫دەســت پێــدەكات‪ ،‬ئــازادی دەقــی بــە‬ ‫روانینی ئازادانــەوە بەندە‪ ،‬نەك حوكمی‬ ‫عەقــا‪ ..‬بــەاڵم ئەگەر بە دوای هەســتی‬ ‫ناســیونالیانە بكەویــن بــە ئامانجێكەوە‬ ‫پەیوەســت دەبین كە بەرەو سیاسەت و‬ ‫شــتی دیكەمان دەبات‪ ،‬بەمجۆرەش وەك‬ ‫نێــوان وشــەكان و شــتەكان‪ ،‬مرۆڤ و‬ ‫ئەدۆنیــس دەڵێت‪ :‬بە هــۆی وەزیفەكەی‬ ‫دنیــا‪ ..‬پەیوەندیەكــی گومانــاوی و‬ ‫لــە مردن نزیك دەبێتەوە چونكە بە پێی‬ ‫نادیارە بــە جیــاوازی خوێندنەوەكانەوە‬ ‫چاالكی وەزیفەكەی مامەڵە دەكات‪8.-‬‬ ‫بەنــدە‪ ،‬جیــاوازی خوێندنەوەكانیــش بە‬ ‫دنیابینــی و ئاگایــی خوێنەرەكانــەوە‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫دەلكێت‪ .‬بەو مانایەش كوشــتنی وەسف‬ ‫لــە ‪ 2014/2/3‬دەســكاری كــراوە و دووبــارە‬ ‫و رووە جیــاوازەكان‪ ،‬لەالیــەك داخرانی داڕێژراوەتەوە‪.‬‬ ‫رەهەندەكانــی بیركردنــەوە و دڵەڕاوكێی‬ ‫سەرچاوە و پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫مەعریفــی لەخۆدا هەڵگرتووە‪ ،‬لە الیەكی‬ ‫عەبدولخالــق عالئەدیــن ‪ ،‬دڵــدار‬ ‫‪ -1‬‬ ‫دیكــە كوشــتنی جوانی و شــیعرییەتی شــاعیری شۆڕشگێری كورد‪ ،‬چ‪/1‬بغداد‪.-1985-‬ل‬ ‫لێدەبێتــەوە‪ ،‬لەنێوانی كوشــتنی جوانی ‪.88‬‬ ‫‪ -2‬بۆ نموونە (الوی كورد)‪ .‬ه‪.‬س‪.‬پ‪ .‬ل‪.60‬‬ ‫داخرانی رووە جیاوازەكان (ئەی رەقیب)‬ ‫‪( -3‬واتە تــەواوی رەهەندەكانی زمان لە مانا‬ ‫لــە الیــەك دەبێتــە هەڵگــری ویژدانــی حازربەدەســتەكانی مێــژووەوە بــەرەو گوتــاری‬ ‫نەتەوە‪ ،‬لە الیەكی دیكە دەبێتە هەڵگری ناسیونالی كێش دەكات و دواتر لە كێشانی ئااڵی‬ ‫كوردایەتیدا كورتی دەكاتەوە)‪.‬‬ ‫جەستەی داخراوی دەق‪.‬‬ ‫‪ -4‬فیزیولوجیــا (‪ )Physiology‬یــان‬ ‫بە‬ ‫نەتــەوە‬ ‫ویژدانی‬ ‫ئەگــەر هەڵگــری‬ ‫ناســینی وەزیفــەی ئەندامــەكان‪ ،‬فیزیولوجیا لە‬ ‫بیركردنــەوەی ناســیونالیانە پەیوەســت وەزیفــە زیندەگیەكانــی بوونــەوەرە زیندووەكان‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەوە هەڵگری جەســتەی شــیعر دەكۆڵێتەوە‪ ،‬جا چ شێوە كیمیاوییەكانی بێ‌‪ ،‬یان‬ ‫فیزیاوی و میكانیكییەكان بێت‪.‬‬ ‫بــە داخران و داخرانــی پەیوەندییەكانی‬ ‫املص��در ‪ :‬منتــدی الدعم العربــی‪http:// :‬‬ ‫نــاوەوەی دەقــەوە بەنــدە‪ .‬مەبەســتمە ‪-ahlamontada.com/t116.hadir16‬‬ ‫بڵێم (دڵدار) لە بری ئەوەی هەڵوێســتی ‪topic#ixzz2t2Dnh1AU‬‬ ‫‪ -5‬كانــت وای دەبینــی كــە ئیســتێتیكا بەو‬ ‫خــۆی لە بەرامبــەر زمان دیــاری بكات‪ ،‬خەســڵەتانەوە دەنازێــت كــە دەكەوێتــە نێــوان‬ ‫راســتەوخۆ لە واقیع راســتدەبێتەوە‪ ،‬لە دەســەاڵتی عەقــڵ ‌و دەســەاڵتی سروشــتی‪.‬‬ ‫بری ئەوەی بەرەو هونەر بچێت لە ئاكاردا دەســەاڵتی ئیســتێتیكا لە چێژەوە هەڵدەقوڵێت‪،‬‬ ‫چێژیــش لــە رازیبوونێكەوەیــە كــە پشــت بــە‬ ‫كورتی دەكاتەوە‪ ،‬كاتێــك ویژدان بەرەو ســوودمەندی نابەســتێت‪ ،‬واتــە چێــژی هونەری‬ ‫واقیــع دەچێــت چێــژی شــیعری بوونی گرنگــی بــە راســتی بابــەت نــادات‪ ،‬ئــەوەش‬ ‫نامێنێــت‪ ،‬كاتێكیش بەرەو ئاكار دەچێت پێچەوانــەی چێــژی هەســتییە‪ ،‬كــە داوای‬ ‫هەســتی دەروونی رقمان نیشان دەدات‪ ،‬خاوەندارێتــی دەكات‪ ،‬بە پێچەوانــەی رازیبوونی‬ ‫سروشت‪ ،‬كە داوای سەپاندنی بابەتەكەی دەكات‪،‬‬ ‫كەواتــە ویژدانی كوردانــەی (دڵدار) یان بۆ نموونە نیگاركێش بە (میوە) یان وێنەی میوە‬ ‫هەســتی ئاكارخوازانەی (دڵدار) لە رووە سەرسام دەبێت‪ ،‬بەاڵم رەنگە ئارەزووی خواردنی‬ ‫دیارەكەی (ئــەی رەقیب) تووندو تیژی‪ ،‬نــەكات‪ ،‬یــان وەك هونەرمەندێــك ئــارەزووی‬ ‫فرۆشــتنی نەكات‪ ،‬ئیســتێتیكا ناكەوێتە دوتوێی‬ ‫یان رقێكــە بەرامبەر رەقیب‪ ،‬ئەو رقەش ســوودمەندیەوە‪ ،‬بەڵكو وەك ئەو سروشتە رووتە‬ ‫ێ ئەوەی‬ ‫لە حەز و ئارەزووە ناسیونالیستەكەیەوە تەماشا دەكرێت‪ ،‬كە چێژ دەبەخشێت‪ ،‬ب ‌‬ ‫هیچ ســوودێك بگەیەنێت‪ ،‬بــەو مانایەش ئەدەب‬ ‫بەرهەم هاتووە‪.‬‬ ‫تەنها بۆ چێژ وەرگرتنە لە جوانی‪ ،‬نەك بۆ ئاماژە‬ ‫خوێندنــەوەی‬ ‫لــە‬ ‫خوێنــەر‬ ‫لێــرەوە‬ ‫كــردن بە چاوگە دەرەكیــەكان‪ ..‬بڕوانە‪ _:‬محمد‬ ‫ئامادەیی‬ ‫نێــوان‬ ‫دەكەوێتــە‬ ‫دەقــە‬ ‫ئــەو‬ ‫غنیمــی هالل‪ :‬النقد االدبــی الحدیپ‪ ,‬دار العودە‪-‬‬ ‫شۆڕشــگێڕانە و نائامادەیی هونەرییەوە‪ ،‬بیروت‪,1972-‬ل‪.)300‬‬ ‫‪( -6‬ئیمبرتۆ ئیكۆ) دەڵێت‪ :‬ئەوەی لە شــیعر‬ ‫ئەگەر ئامادەیی شۆڕشــگێرانە راستەخۆ‬ ‫بــە گرنــگ دەكەوێتــەوە هەڵوێســتی شــاعیر و‬ ‫لەدەركەوتنــی دەســەاڵتی بابەتــەوە خوێنــەر نییە بەرامبەر واقیع‪ ،‬بەڵكو هەڵوێســتی‬ ‫بێــت‪ ،‬ئــەوە نائامادەیــی هونەریــی لــە شــاعیرە بەرامبــەر بــە زمــان‪ ،‬ئــەو زمانەی كە‬ ‫دەرنەكەوتنی دەسەاڵتی ئیستێتیكییەوە خوێنەر هوشــیار دەكاتەوە و لەوێشــەوە خوێنەر‬ ‫وەك هۆیــەك بــۆ گەیانــدن بــەكاری دەهێنێت‌و‬ ‫خۆی دەبینێتەوە‪ ،‬یان بە مانایەكی دیكە دەتوانێــت لە نوێوە ســەیری بونیادی زمانەكە و‬ ‫ئەگەر دەركەوتنی بابەت خۆی بە عەقڵەوە بونیــادی دنیای پێ بــكات‪ ..‬جان كوهین‪ ،‬البنیە‬ ‫پەیوەست بكات‪ ،‬حاڵەتێكی دیار بخاتەوە اللغە الشعریە‪-‬ل ‪.65‬‬ ‫‪ -7‬شــاعیر لــە یادەوەریەكانیدا دەنووســێت‪:‬‬ ‫‪ ،‬ئــەوە دەرنەكەوتنــی هونەری لە الیەك دایكم نەیهێشت بچمە كۆاڵن‌و لەگەاڵ مندااڵن یاری‬ ‫بە داخرانی ئاســۆكانی جەستەی دەقەوە بكــەم بۆ ئەوەی كە لــە ماڵەوە عاجز نەبم دایكم‬ ‫بەنــدە و لە الیەكی دیكــەش نەیتوانیوە ئافرەتێكــی بە خێو دەكرد دوو كوڕی پارچەڵەی‬ ‫هەبوو یەكیان نــاوی (خدر) بوو ئەویتریان ناوی‬ ‫حاڵەتە مەجاز و نادیارەكە بكێشێت‪.‬‬ ‫(عەزیز) بوو‪ ،‬ئەو دوو كوڕە لە حەوشەدا یارییان‬ ‫بابەت‬ ‫ئــەوەی ئامادەیی دەركەوتنــی‬ ‫لەگــەاڵدا دەكردم ئەغڵب یاریمان عیبارەت بوو لە‬ ‫بەرجەســتە دەكات مانایــە‪ ،‬ئــەوەی كە تەمســیلی ئاغا و نۆكەر‪ ،‬منیــان دەكردە (ئاغا)‬ ‫جیاوازی نێوان ماناكانیش رەشدەكاتەوە و خۆشــیان دەبــوون بــە (نۆكەر) ئیتــر ئەمرم‬ ‫دەكرد‪ ..‬بڕوانە دڵدار‪ -‬ه‪.‬س‪.‬پ‪ .‬ل‪.17.‬‬ ‫لێكچوونە‪ ،‬ئەو لێكچوونەی كە دەكەوێتە‬ ‫‪ -8‬ادونیــس‪ /‬النص القرانی و افاق الكتابە‪ -‬دار‬ ‫نێوان جەستەی دەق و جەستەی نەتەوە‪ ،‬االداب‪-‬بیروت‪ 1993/‬ل‪.)114‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )4٦٠‬دووشه‌ممه‌ ‪2015/6/٨‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫ئه‌و شاره‌ی له‌ ده‌موچاو نزیكتره‌‬

‫شیعری‪ :‬ئه‌دۆنیس‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬عه‌بدولڕه‌حمان فه‌رهادی‬ ‫‪1‬‬ ‫ڕۆژگاری ئه‌و شاره‌ له‌ژێر ئه‌و كه‌وانانه‌ به‌ڕێوه‌ ده‌چێ كه‌ وێرانه‌ دایمه‌زراندوون‬ ‫شوێنه‌ك ‌ه پڕ له‌و تارماییانه‌ن و خه‌ریكی سه‌یرانن و تاریكی ڕێبه‌ریه‌تی‬ ‫ب ‌ه كووڕه‌كووڕ ده‌چم ‌ه ژووره‌و‌ه و كه‌مه‌رم خه‌ریك ‌ه بۆردوومان ده‌كرێ‬ ‫كازیوه‌ش خۆی دڵنیای كردم كه‌ ئه‌و كه‌مه‌ره‌ی ڕووناكییه‌‬ ‫ل ‌ه چ شوێنان تاریكاییم نه‌بینیوه‌ به‌مجۆر‌ه دڵخۆش بێ‪.‬‬ ‫هه‌ور به‌ پسته‌پست قسه‌بارانی ده‌چڕی و‬ ‫باش باسی كه‌زیی تۆزوبای ده‌كرد‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی شه‌هوه‌تی ژیان له‌نێو شه‌هوه‌تی مه‌رگدا بتوێته‌وه‌‪.‬‬ ‫* له‌ هه‌موو الو‌ه سیاسه‌تی خۆڵه‌مێش ده‌پارزنرێ‬ ‫* خۆڵه‌مێش بانگڕاهی ئاسۆیه‌‬ ‫* به‌س شه‌و له‌خه‌و ڕاكه‌‪ ،‬ئه‌ی ئه‌ستێره‌ی خه‌وتوو‪.‬‬ ‫له‌سه‌ر ده‌ستی خێروخۆشی‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫به‌كووڕه‌كووڕ ده‌چم ‌ه ژووره‌و‌ه و كه‌مه‌رم خه‌ریك ‌ه بۆردومان ده‌كرێ‬ ‫كازیوه‌ش خۆی دڵنیای كردم كه‌ ئه‌و كه‌مه‌ره‌ی ڕووناكیی ‌ه‬ ‫موزیقا خیانه‌تی كرد‬ ‫هیچ ئامێرێ نییه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌ست ده‌كه‌ی ده‌نگت ژێیه‌كی پچڕپچڕه‌‪،‬‬ ‫نابینرێ‪ ،‬ده‌نگه‌كانیش به‌فرێكی ناوه‌ختن‪ ،‬ل ‌ه شوێنێكن بۆ ئه‌وان نییه‌‪.‬‬ ‫ئاوریشم خیانه‌تی كرد‪.‬‬ ‫ته‌ماشای ئه‌و نان ‌ه بكه‌ن ك ‌ه ده‌چن ‌ه شوێنێكی بێجێ‪ ،‬شه‌ڕابی توو له‌گه‌ڵ خۆتان ببه‌ن ك ‌ه‬ ‫له‌نێو جامێكدا بێ وه‌ك كرمۆكه‌ی ئاوریشم وابێ‪.‬‬ ‫هێلكه‌ش خیانه‌تی كرد‪.‬‬ ‫هه‌موو ڕووكارێ تاوانبار‌ه و هه‌موو ناخێكیش بێگوناهه‌‬ ‫به‌بیر خیانه‌تی كرد‬ ‫چاوه‌نواڕی كه‌س ناكا‪ ،‬چاوه‌نۆڕی هیچ ناكا‬ ‫جه‌سته‌یه‌كه‌ و وه‌ك گۆچانێ وه‌ستاو‌ه ك ‌ه با خۆی خستبێت ‌ه سه‌ر‬ ‫گه‌وره‌ خیانه‌تی كرد‬ ‫ئه‌و دره‌خت ‌ه چه‌ند‌ه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌‬ ‫ل ‌ه ڕۆیشتن ناكه‌وێ به‌اڵم ڕووه‌و به‌رزایی‬ ‫ئاسمان پێش ئاسمان‪.‬‬ ‫شێخ مه‌كاریه‌ خیانه‌تی كرد‬ ‫ڕێگای ماڵی ئه‌و ژنه‌ی ك ‌ه خۆشیده‌وێ‪ ،‬پێچاوپێچه‌ و ته‌واو نابێ‬ ‫ئه‌وه‌تا خه‌ریكی مردن ‌ه و هۆردوو قۆڵی كردۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫ثابت خیانه‌تی كرد‬ ‫ده‌موچاوی ئه‌و گه‌شت ‌ه چه‌نده‌ چرچولۆچه‌‬ ‫چااڵیی جه‌سته‌ی ئه‌م كاروان ‌ه چه‌نده‌ قووڵه‌‪.‬‬ ‫بازاڕی ته‌ویله‌ خیانه‌تی كرد‬ ‫منداڵیی بزاڤ ده‌بردرێ‬ ‫به‌اڵم ساڵ به‌ ساڵ‬ ‫چوون ‌ه ده‌ره‌وه‌ تێیدا گه‌ور‌ه ده‌بێ و هاتن ‌ه ژووره‌وه‌ بچیك‬ ‫سه‌عیداغا خیانه‌تی كرد‬ ‫ده‌ستی سه‌فه‌ر له‌سه‌ر سه‌رك ‌ه و‬ ‫خۆشییش سه‌ره‌كه‌ی دیكه‌ته‌‬ ‫چۆن دووری نابێت ‌ه خوێنبه‌ری نزیكی؟‬ ‫ئایا سییه‌كانی ڕه‌هه‌ندیش گه‌شتیارن؟‬ ‫* بڵێن‪ :‬به‌یانی بۆ ئه‌مڕۆ نییه‌‬

‫* بزربوون له‌سه‌ر په‌پكه‌ی خۆر چاپكراوه‌‪.‬‬ ‫ده‌ته‌وێ مه‌رگ ببینی له‌به‌رده‌متا ژیان وه‌كو تۆپ غلكاته‌وه‌؟‬ ‫ده‌ته‌وێ ئه‌م ساته‌ بنووسییه‌وه‌ له‌ بارودۆخه‌ تایبه‌تییه‌كانیدا ده‌ستی به‌سه‌ردا بگری‪،‬‬ ‫له‌خۆگه‌وزاندن و گرژبوون و خاوبوونه‌وه‌یدا‬ ‫له‌كاتێكدا هيچ سات و شوێنێ به‌شداریی له‌گه‌ڵدا ناكه‌ن؟‬ ‫كه‌واته‌ هه‌ر ده‌بێ له‌سه‌رێكی دۆزه‌خدا بژی‪ ،‬له‌سه‌ر كه‌ناری جه‌هه‌ننه‌مێك‪،‬‬ ‫له‌ باوبژێكدا كه‌ ل ‌ه نووكی سه‌ری نێزه‌ هه‌ڵده‌كا‪،‬‬ ‫له‌ ڕێوبانێك ك ‌ه مێروستان خۆی نه‌توانێ به‌سه‌ریدا بڕوا‬ ‫ل ‌ه جه‌نازه‌ی هاوڕێیه‌تی و خۆشه‌ویستیدا‪ ،‬پرسه‌ی ناشتنی بیر‪.‬‬ ‫* له‌ هه‌موو شاران هه‌ر شه‌قامێ دایك و بابێكی هه‌ی ‌ه و‬ ‫هه‌موو شه‌قامه‌كانی ئه‌م شاره‌ سێوین‬ ‫* لێره‌دا ده‌ستی زه‌مین زۆر به‌توندی كار له‌گه‌ڵ ده‌ستی ئاسمان ده‌كا‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ئه‌و‌ه خۆره‌ له‌ گۆڕه‌پانی ناندا ده‌ستی ل ‌ه چۆكی وه‌ریناوه‌ و دانیشتووه‌‪،‬‬ ‫ده‌موچاوت چوارده‌وری داوم‬ ‫له‌كاتێكدا دوورده‌كه‌ویه‌و‌ه و دوور ده‌كه‌ویه‌وه‌‬ ‫ئه‌ی ئه‌و شاره‌ی له‌ ده‌موچاو نزیكتری‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬ژ ‪ 10972‬ی الحیاة‬

‫‪3‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٥١‬دوشةممة ‪2015/٦/٨‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪2٥١‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٥١‬دوشةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫میانڕەوی یان عەقڵی تەكفیری‬ ‫ئومێد قەرەداخی‬ ‫مــیــانــڕەوی لــە هـــزر و پراكتیكی‬ ‫ئیسالمیدا‪ ،‬یەكێكە لــە گرنگترین‬ ‫بانگەشەكانی رەوتی ئیخوان موسلمین لە‬ ‫زۆربەی ناوچەكانی جیهانی ئیسالمیدا‪.‬‬ ‫ئەم بانگەشەیە هەوڵیداوە وا نیشانبدات‬ ‫كە هێڵی كاركردنی سیاسی و فیكری‬ ‫خــۆی لە رەوتــی جیهادی و تەكفیری‬ ‫جیاكردۆتەوە‪ ،‬زیاتر لــەوەش لە زۆر‬ ‫بــاردا هەوڵیداوە ئــەوە نیشانبدات كە‬ ‫بــــاوەڕی بــە دیــمــوكــراســی و فرەیی‬ ‫سیاسی و كەلتووری هەیە و رێــز لە‬ ‫جیاوازییەكان ئەگرێت‪ .‬لە كوردستانیشدا‬ ‫ئەم حاڵەتە بوونی هەیە‪ ،‬بانگەشەی‬ ‫میانڕەوی ئیسالمی لە الیەن رێكخستنی‬ ‫ئیخوانیەوە لە كوردستان كە یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمیی كــوردســتــان نوێنەرایەتی‬ ‫دەكــات‪ ،‬خاوەندارێتی لێكردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە راستیدا نە لە كوردستان و نە لە‬ ‫هیچ شوێنیكی جیهانی ئیسالمیشدا‪،‬‬ ‫رەوتـــی ئیخوانی نەیتوانیوە بینای‬ ‫دیدێكی ئیسالمی بكات كە بە شێوەیەكی‬ ‫بنچینەیی لــە رەوتـــی تــونــدرەویــی و‬ ‫سڕینەوەی جیاوازییەكان بە ناوی ئاینەوە‬ ‫خۆی داببڕێت‪ .‬نەیتوانیوە هێلی فیكریی‬ ‫خۆی جیا بكاتەوە لەو پرەنسیپە ئایینیە‬ ‫تەقلیدیانەی كە بەدرێژایی چەندین سەدە‬ ‫ســەرچــاوەی تــونــدڕەوی و چەپاندنی‬ ‫فیكری و سیاسی بــوون‪ ،‬نەیتوانیوە‬ ‫خۆی لە تەكفیری بەرانبەر و بەكارهێنانی‬ ‫پیرۆزییەكانی ئایین دژ بــە نەیارە‬ ‫سیاسی و فكرییەكانیان قوتار بكات‪،‬‬ ‫ئیدی لێرەوە لە چەندین فۆرمی جیاوازدا‬ ‫و لەچەندین بۆنەدا ئەم هزرە تەكفیری و‬ ‫توندڕەوییەی یەكگرتووی ئیسالمی خۆی‬ ‫ئاشكرا كردوە‪ ،‬هەر لە گوتارە توندڕەو‬ ‫و دەمــارگــیــرانــەكــانــی ژمــارەیــەك لە‬ ‫مەالكانیانەوە ‪ ،‬تا هەڵویستی فراكسیۆنی‬ ‫پەرلەمانیان دژ بە ئازادیی خەیاڵ و‬ ‫ویژدان و ‪ ،‬دەستوەردان لە شیعر و ئەدەب‬ ‫و دنیای هونەر و ‪ ،‬پشتگیریكردنی پرۆژە‬ ‫یاسای پاراستنی پیرۆزییە ئایینیەكان و‬ ‫زۆری تر‪ ،‬فۆرمی جیاوازی دەركەوتنی‬ ‫بیری توندرەوی بوون‪ ،‬كە تێكڕای ئەوانە‬ ‫ئاماژەی گرنگ بــوون كە یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی نەیتوانیوە نوێكردنەوەی‬ ‫پێویست لە دید و دنیابینیە ئایینیەكەیدا‬ ‫بخولقێنێت‪ ،‬بەڵكو ئەو دیدە ئایینیە‬ ‫ئسولییە كە بناغەكەی باوەربوونە بە‬ ‫نوێنەرایەتیكردنی ئایین و ملمالنێكردن‬ ‫بە ناوی ئایینەوە وەك خۆی ماوەتەوە‪،‬‬ ‫هەر بۆیە ناتوانێت وەك حزبێكی مەدەنی‬ ‫رێز لە جیاوازییەكان بگرێت و بە ناوی‬ ‫ئایین و پاراستنی بەهاكانییەوە شەڕی‬ ‫لێسەندنەوەی ئـــازادی و سڕینەوەی‬ ‫ئەوانیدی نەكات‪.‬‬

‫لە چەند رۆژی رابردووداشدا یەكێكی‬ ‫تر لە دەركەوتە گرنگەكانی ئەم هزرە‬ ‫توندرەوییە خۆی ئاشكرا كرد‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كاتێك پەرلەمانی كوردستان یاسای‬ ‫قەرزی دەرەكی پەسەند كرد‪ .‬ئەم یاسایە‬ ‫رێگە بە حكومەت ئەدات بۆ بەهێزكردنی‬ ‫ژێــرخــانــی ئــابــووری و پــڕكــردنــەوەی‬ ‫پێویستییە داراییەكان و لەو رێگەوە‬ ‫حــكــومــەت قـــەرز لــە دەرەوە بكات‪.‬‬ ‫بێگومان بە پێی رێسای قبوڵكراویش‬ ‫لــە دنــیــای ئـــەمـــرۆدا پــێــدانــی قــەرز‬ ‫بەرانبەر نرخی سودە‪ .‬لەبەرانبەر ئەم‬ ‫پرۆژەدا لیستە ئیسالمییەكان‪ ،‬هەم لە‬ ‫دانیشتنە پەرلەمانییەكە كشانەوە و هەم‬ ‫دژایەتی توندی خۆیان نیشاندا‪ ،‬یەكێك‬ ‫لە دیارترین ئــەو دژایەتیانە لەالیەن‬ ‫پەرلەمانتار و بانگخوازی ئیسالمی‬ ‫حاجی كــاروان بوو‪ .‬ئەو لەمەڕ پرۆژە‬ ‫یاسای قــەرزی دەرەكــی‪ ،‬كە پەرلەمان‬ ‫بەم زوانە پەسەندی كرد‪ ،‬بەراشكاوی‬ ‫لە چاوپێكەوتنێكی كەناڵی( ئێن ئاڕ‬ ‫تی ) وتی «وەرگرتنی قەرزی دەرەكی‬ ‫بە ســوود بە دەقــی ئایەت شەڕكردنە‬

‫ئیستاش حاجی كاروان و هاوشێوەكانی بەو دیدگایەوە واقع و‬ ‫پەیوەندییەكان و ملمالنێكان ئەخوێننەوە كە كەسانێك و هێزگەلێك‬ ‫هەن ئیعالنی جەنگ ئەكەن بەرانبەر خوا و قورئان و پێغەمبەرەكەی‪،‬‬ ‫لە بەرامبەریشدا كەسانێكیش هەن كە بەرگری لە خوا و‬ ‫پێغەمبەرەكەی ئەكەن‬ ‫لەدژی خوا و قورئان» ئەم تێروانینە‬ ‫بە روون و ئاشكرایی تەكفیركردنی‬ ‫پەرلەمانی كوردستانە كە ئەو پرۆژە‬ ‫یاساییەی پەسەند كردوە‪ ،‬تەكفیركردنی‬ ‫حكومەتیشە وەك الیەنی جێبەجێكاری‬ ‫پــرۆژەی قەرزەكە‪ .‬ئەم تەكفیركردنەی‬ ‫حاجی كاروان بۆ پەرلەمان و حكومەت‬ ‫لە راستیدا هەمان ئەو تەكفیركردنەیە‬

‫نە لە كوردستان و نە لە هیچ شوێنیكی جیهانی ئیسالمیشدا‪ ،‬رەوتی ئیخوانی‬ ‫نەیتوانیوە بینای دیدێكی ئیسالمی بكات كە بە شێوەیەكی بنچینەیی لە‬ ‫رەوتی توندرەویی و سڕینەوەی جیاوازییەكان بە ناوی ئاینەوە خۆی داببڕێت‬

‫کۆنگرەی سێی کۆمەڵ‬ ‫عەلی باپیر یەکەمی بێ رکابەر‬ ‫‪2‬‬

‫زانا ئەكرەم‬

‫كە ئەبوبەكری بەغدادی بەرانبەر بە‬ ‫حكومەتی هەرێم و پەرلەمان كردوێتی‬ ‫و لەوێشەوە رەوایەتی بە پەالماردانی‬ ‫ســەربــازی و روخــانــدنــی حكومەت و‬ ‫داگیركردنی پەرلەمان دەبەخشێت‪.‬‬ ‫هەمیشە هەوڵمداوە خۆم دووربگرم‬ ‫لە باوەڕكردن بەو تێزە كە تێڕوانینی‬ ‫داعــشــیــانــە بنەمایەكی گرنگی ناو‬

‫ئیسالمییەكانی كــوردســتــانــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەداخەوە لە گەڵ رودا و پێشهاتێكی‬ ‫تازەدا‪ ،‬لەگەڵ هەموو رەفتار و گوتارێكی‬ ‫نوێی ئیسالمییەكاندا زیاتر لەوە نزیك‬ ‫ئەبینەوە كە بەڵی داعش تەنها هێزێكی‬ ‫جەنگاوەر نییە لە دەرەوە دژ بە ئیرادەی‬ ‫هــاواڵتــیــان و ســەرجــەم واڵتــەكــەمــان‬ ‫دەجەنگێت‪ ،‬بەڵكو داعش وەك ئایدیا‬

‫و بیركردنەوە‪ ،‬وەك كەڵكەڵەی تەكفیر‬ ‫و سرینەوەی ئەویدی‪ ،‬بونێكی زیندووی‬ ‫هەیە لەنێو ئیسالمییەكانی كوردستاندا‪.‬‬ ‫ئەوەتا كــادری حزبێكی ئیسالمی كە‬ ‫‪ 20‬ساڵی رەبەقە بانگەشەی میانڕەوی‬ ‫و دورخستنەوەی عەقڵییەتی تەكفیری‬ ‫ئەكات‪ ،‬لە سادەترین بەریەككەوتندا‬ ‫تەكفیری ئەو پەرلەمانە ئەكات كە لە‬

‫پێشتر یەکگرتوی‬ ‫ئیسالمی سوی وەرگرتوە‬ ‫‪3‬‬

‫محەمەد کەمال‬

‫«وەرگرتنی قەرزی‬ ‫دەرەكی بە سوود‬ ‫بە دەقی ئایەت‬ ‫شەڕكردنە لەدژی‬ ‫خوا و قورئان»‬ ‫ئەم تێروانینە بە‬ ‫روون و ئاشكرایی‬ ‫تەكفیركردنی‬ ‫پەرلەمانی كوردستانە‬ ‫كە ئەو پرۆژە‬ ‫یاساییەی پەسەند‬ ‫كردوە‪ ،‬تەكفیركردنی‬ ‫حكومەتیشە وەك‬ ‫الیەنی جێبەجێكاری‬ ‫پرۆژەی قەرزەكە‬ ‫سایەیدا حەساوەتەوە و تەكفیری ئەو‬ ‫حكومەتە ئەكات كە داعش بە هەموو‬ ‫توانایانەوە سەرقاڵی تەكفیركردن و‬ ‫لەناوبردنیتی‪.‬‬ ‫بــەردەوامــی ئــەم عەقڵە تەكفیر و‬ ‫توندرەوییەی ناو یەكگرتووی ئیسالمی‪،‬‬ ‫راستەوخۆ بەرهەمی ئەوەیە كە بانگەشەی‬ ‫میانڕەوی و قبوڵكردنی جیاوازاییەكان و‬ ‫فرەیی ‪ ،‬لە چوارچێوەیەكی دروشمێكی‬ ‫سیاسی تێنەپەڕیوە و نەبوە بە بەشێك‬ ‫لە هــزر و بــیــروبــاوەری ئەندامانیان‪.‬‬ ‫بــانــگــەشــەی مــیــانــەڕەوی نــە بــوە بە‬ ‫پرەنسیپ و دنیابینی ئــەوان بۆ دین‬ ‫و دنــیــا‪ .‬ئیستاش حاجی كـــاروان و‬ ‫هاوشێوەكانی بەو دیدگایەوە واقــع و‬ ‫پەیوەندییەكان و ملمالنێكان ئەخوێننەوە‬ ‫كە كەسانێك و هێزگەلێك هەن ئیعالنی‬ ‫جەنگ ئەكەن بەرانبەر خوا و قورئان‬ ‫و پێغەمبەرەكەی‪ ،‬لە بەرامبەریشدا‬ ‫كەسانێكیش هەن كە بەرگری لە خوا و‬ ‫پێغەمبەرەكەی ئەكەن‪ .‬سیاسەتكردن بەم‬ ‫دیدگایەوە هیچ شتێك بەرهەمناهێنێت‬ ‫جگە لە داعــش‪ ،‬بەرهەمی هیچ شتێك‬ ‫نییە لە جگە لــەو تێزە توندرەوی و‬ ‫دەمــارگــیــیــەی كــە لــەمــێــژووی ئیسالم‬ ‫و گروپە ئیسالمییە هاوچەرخەكاندا‬ ‫روبارێك خوێنی خولقاندوە‪.‬‬

‫خودای دەرنشین و‬ ‫خودای ناونشین‬ ‫ئازاد قەزاز‬

‫‪38‬‬

‫ذمارة (‪ )2٥١‬دوشةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫دیاردەی یەكەمی بێڕكابەر لەناو تەوژمی ئیسالمی سیاسیدا‬ ‫«كۆنگرەی سێی كۆمەڵی ئیسالمی وەک نموونە»‬

‫زانا ئەكرەم‬ ‫دیــاردەی پاوانخوازی‌و پێگیریكردن‬ ‫لە پۆست‌و پایەو قۆرخكردنی تەواوی‬ ‫كایەكانی ژیانی هاواڵتیان لە نێو میتۆدی‬ ‫ئیسالمگەراكاندا هەر بەوەوە نەوەستاوە‬ ‫كە لەرووی ئەدەبیاتی سیاسی‌و دینی‌و‬ ‫شۆڕبوونەوە بۆنێو ئازادی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ێ‬ ‫هــاواڵتــیــان خـــۆی نـــوانـــدووە‪ ،‬بەڵ ‌‬ ‫میتۆدی كاركردنی ئیسالمگەرا بریتییە‬ ‫لەقاڵبدانی ئەتەكێت‌و بیركردنەوەو‬ ‫لۆژیكی هاواڵتیان‌و بریتییە لەقەڵسكردن‌و‬ ‫دروستكردنی قەمتی مــەزن لەبەردەم‬ ‫ئــازادی عەقڵ‌و هۆشدا‪ ،‬هەموو ئەوانە‬ ‫بەدرێژایی مێژووی ئیسالمی بەردیدە‬ ‫دەكەوێت‌و سەلمێنراوە‪ .‬خاڵی جەوهەری‬ ‫لێرەكانێدا برێتییە لە قسەكردن لە‬ ‫تاكپەرستی‌و وێــنــاكــردنــی پــیــرۆزی‌و‬ ‫سێبەرو رەنگی خوا لەتاكە كەسێكدا‪.‬‬ ‫ئــەم تاكەكەسە وەك چــۆن رەوایەتی‬ ‫هەیە لەدیاریكردنی هەناسەو جوڵەی‬ ‫هەر كەسێكدا تەنها كەسێكی جیاوازە‬ ‫لەنێو كۆمەڵگەی ئیسالمیداو ئیدی‬ ‫هەموو كۆمەڵگە دەبێت وەك یەك بن‪.‬‬ ‫بۆنموونە لەنێو ئیسالمگەراكانی ئێرەدا‬ ‫گەر عەلی باپیر وەك ئەمیرو سەرداری‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی بەنموونە وەربگرین‬ ‫دەبینین ئەو نەك هەر جیاوازە بەڵكو‬ ‫خەونی ئەو جیاوازەو تواناو قابیلییەتی‬ ‫جــیــاوازەو بیرو نوسینی جــیــاوازەو لە‬ ‫زیهنی كادیرەكانیدا مرۆڤێكی ئاسایی‬ ‫نییەو لەو دیو حیكمەتەكانی كەسێكی‬ ‫حەكیمەوە خۆی نواندووە‪ .‬بەڕادەیەك‬ ‫كەسێك بۆی نیە وەك ئەو بێت‌و لەشوێن‬ ‫ئەودا بێت‌و تەنانەت پێچەوانەی هەموو‬ ‫حزب‌و هێزەكان‌و سەرۆكی ئەمریكا‪ ،‬ئەو‬ ‫جێگری نییە نەك هەرئەوە قسەكردن‬ ‫لەسەر جێگرێكیش بۆ ئەو بڤەو یاساغ‬ ‫بــوو‪ .‬عەلی باپیر لەئەتواریدا خۆی‬ ‫واشوبهاندووە كە كارەكانی لەسەرووی‬ ‫تواناكانی مــرۆڤــەوەن‌و گــەڕانــەوە بۆ‬ ‫بۆچوونی ئەوانی دی بەمەحاڵ دەزانێت‬ ‫مەگەر بۆ كارگەلێكی الوەكی كە قسەكردن‬ ‫لەسەریان بە ئیشی خۆی نەزانێت‪ .‬ئەم‬ ‫هێزەی عەلی باپیر دەجوڵێنێت بەتەواوی‬ ‫لە كۆنگرەدا دەركەوت چوون بەتەواوی‬ ‫رێگری كــرد لەنەیارەكانی‌و دەرگــای‬ ‫گفتوگۆی لەسەر هــەمــووان داخست‌و‬ ‫بوویە هەوەڵ‌و كۆتای حزب‌و پارتەكەی‪.‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە كۆنگرەی كۆمەڵ‬ ‫راستیەكی مەترسیداری لەسەر میتۆدی‬ ‫سیاسی كۆمەڵی ئیسالمی دوپاتكردەوە‪،‬‬ ‫چون لــەتــەواوی دونیادا دروستبوونی‬ ‫داعش هەڵوێستەی جدی بەئیسالمییەكان‬ ‫ێ بۆ كۆمەڵی ئیسالمی لەپرسی‬ ‫كرد وەل ‌‬ ‫چارەنوسازی كۆنگرەیاندا بەبچوكترین‬ ‫شێوەش قسە لەسەر ئەو بابەتە نەكراو‬ ‫بەخۆداچوونەوە بەپێویست نەزانراو‬ ‫گوێی لێخەوێنرا‪ ،‬هاوكات مەترسییەكی‬ ‫تری ئەم مۆدێلەی كۆنگرە بەستنە لەوەدا‬ ‫بینرایەوە كە مەفهوم‌و مەغزای كۆنگرە‬ ‫جوانییەكانی لــەدەســت بــدات‌و تەنها‬ ‫ببێتە گردبوونەوەیەكی كاتی‌و روكەش‌و‬ ‫لەخشتەبردنی رایگشتی میدیاكان‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە كۆنگرە دیوێكی تری‬ ‫پیشانداین كە بووەتە سەكۆیەك یان‬ ‫چەكێكی ستراتیژی بۆ سەركۆنەكردن‌و‬ ‫قوپاندن‌و توانەوەی نەیارەكان لەجیاتی‬ ‫ئەوەی ببێتە نێوەندێك بۆ حسابكردنی‬ ‫دەن ـگ‌و رەنگی جیاوازو گردبوونەوەو‬ ‫تــاوتــوێــكــردن‌و چــارەســەری ئاریشەو‬ ‫گرفتەكان‪ .‬لەكۆنگرەكەی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمیدا هیچ گۆڕانكارییەكی جوان‌و‬ ‫بــەرچــاو روویــنــەدا‪ ،‬بەڵكو دنیایەك‬ ‫سلبیات‌و مــەتــرســی هــەم بــۆ خــودی‬ ‫كۆمەڵ‌و هەم وەك دیاردەیەك بۆسەر‬ ‫ئیسالمییەكانی تر هاتە بەرهەم‌و كاریان‬ ‫لــەســەركــرا‪ .‬چــوون دەرهاویشتەكانی‬ ‫كۆنگرە پێی وتین كە ئیسالمییەكان‬ ‫هــێــشــتــا نـــــەوەی هــــزری رادیـــكـــاڵ‌و‬ ‫سەركوتكردن‌و بڕینەوەی ئەوانی دەنگی‬

‫ئەو کۆنگرەیەی کە نە باسی ‪ ١٠٠‬بەدیلەکەی عەلی باپیرو تەنانەت جێگرەکەشی نەکرا!‬

‫جیاوازن‪ .‬كۆنگرە پێی وتین كە لەناو‬ ‫ئیسالمییەكاندا رۆحی گۆڕان‌و ریفۆرم‌و‬ ‫بــەخــۆداچــوونــەوە ئەستەم‌و مەحاڵەو‬ ‫سەرهەڵدانی وێرانەیەكی وەك داعش‬ ‫لەپەناگ وێماندا ئەوان راناچڵەكێنێت‌و‬ ‫بچوكترین ئەگەری بەخۆداچوونەوەیان‬ ‫لەنێودا بەرجەستە نــاكــات‪ .‬هاوكات‬ ‫كۆنگرەی كــۆمــەڵ پێی وتین ئــەوان‬ ‫نموونەی بااڵی خۆیان لەتاریكاییەكانی‬ ‫مێژووی ئیسالمەوە دەبینن‌و ئەتوارو‬ ‫ئــەدگــاری خــۆیــان لــە پــیــاوانــی وەك‬ ‫موعاویەو یەزیدو حەجاج‌و موتەوەكیل‌و‬ ‫عەباسی سەفاحدا دەبیننەوە‪ .‬چوون‬ ‫تاكڕەوی‌و نەبوونی جێگرو دیارینەكردنی‬ ‫سنوورێك بۆ هەتاهەتایی لە دەسەاڵتداو‬ ‫قۆرخكردنی پایەو دەســەاڵت بۆ كەسە‬

‫هێشتا ئەوانەش كە ئەندام بوون بەشێكی‬ ‫بەرچاویان بەدەم گلەیی‌و پەڵپ‌و بۆڵەوە‬ ‫گەڕانەوە بۆ سلێمانی‪ .‬چوون بە كورتترین‬ ‫پێناسە كۆمەڵی ئیسالمی پاوانكرایە‬ ‫سەر دەست‌و پێوەندەكانی عەلی باپیرو‬ ‫مۆركی پشتدەریبوونی بەنێوچاوانەوە‬ ‫نــرا‪ .‬تەنانەت كادێرێكی پێشكەوتوو‬ ‫وتبووی ئەمە كۆنگرەی ناونای كۆمەڵە بە‬ ‫كۆمەڵی پشتدەری كوردستان‪ .‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە ئەوەی لەم كۆنگرەیەدا دەكرێت‬ ‫ئێستا خوێندنەوەی بۆ بكەین بریتییە‬ ‫لەم خااڵنەی خوارێ‌‪:‬‬ ‫یەكەم‪ -‬كۆنگرەی كۆمەڵ بچوكترین‬ ‫گۆڕانكاری تێیدا رووی نەدا كە بە ئاقاری‬ ‫ســەردەم‌و خۆنوێكردنەوە پەلبهاوێت‪،‬‬ ‫بەڵكو بەتەواوی قاڵبی پارتەكەی دا‬

‫دڵشاد گەرمیانی تەنانەت هەستانەوە لە کۆنگرەی حزبەکەشیدا بە جائیز نازانێ!‬

‫نەكەنەوە‪ .‬دیارترینی ئەوان ئارام قادر‬ ‫بوو‪ .‬ئارام قادر لەهەوەڵەوە بەجۆرێك‬ ‫لەگەڵ عەلی باپیر رێك كەوت تاوەكو‬ ‫عەلی باپیر بیكاتە جێگری خۆی‪ ،‬چون‬ ‫پێی وابوو ئەمیش وەك مەال سدیقێكی‬ ‫ێ سیاسەت رازییە بەوەی‬ ‫دڵ پاك‌و ب ‌‬ ‫جێگری بێت ‪ ،‬بــەاڵم لەم كۆنگرەیەدا‬ ‫یەك پێشنیارو تێبینی‌و خواستی ئارام‬ ‫شوێنی نــەكــرایــەوە‪ ،‬نــەك هــەر رازی‬ ‫نەبوون ببێتە جێگر بەڵكو عەلی باپیر‬ ‫لە وتاری سوپاسكردنی ئەندامانی پێشوو‬ ‫و كادێرانی مــانــدودا ناویشی نەبردو‬ ‫بەناڕاستەوخۆیش وتــی ئــەوانــەی كە‬ ‫خۆیان كاندید نەكرد هیچ لەمەسەلەكەی‬ ‫نەگۆڕی‌و بوون‌و نەبوونیان وەكو یەك‬ ‫بــوو‪ .‬هــاوكــات سەلەفییەكانیش وەك‬

‫بزووتنەوە دەزانێت زیاد لە دە كەسی‬ ‫لەسەركردایەتی تێدابێت كە لەسنوری‬ ‫ێ هەورامییەكی تێدا‬ ‫پشتدەردان وەل ـ ‌‬ ‫نەبێت كە پێش هەموو كەس عەلی باپیر‬ ‫خــۆی دەزانــێــت كە رابــوونــی ئیسالمی‬ ‫چــەنــد قــــەرزاری ئــەوێــیــەو چەندیش‬ ‫ئاتاجی بە ئەوێیە‪ .‬لەم بارەیەوە مەال‬ ‫كرێكار زۆر بەروونی ئەوەی دركاند كە‬ ‫كۆمەڵ هەوڵێكە بۆ راكێشانی بەرەی‬ ‫تەریقەتە ئیسالمییەكان بــۆ بــەرەی‬ ‫ئیسالمێكی مەبەستداری ئەغەواتی‬ ‫كە تێیدا سەرچاوەكانی بەعەلی باپیر‬ ‫كۆكرانەوەو رواڵەتێكی ئەغەواتی درایە‬ ‫كارو بارەكانی‪.‬‬ ‫چـــوارەم‪ -‬عەلی باپیر رازی نەبوو‬ ‫جێگری هەبێت‪ ،‬نەك هەر بوونی جێگری‬

‫عەلی باپیر رازی نەبوو جێگری هەبێت‪ ،‬نەك هەر بوونی جێگری بەرەوا‬ ‫نەزانی‪ ،‬بەڵكو بوونی بەدیلیشی بەكارێكی ناڕەوا زانی‌و تەنانەت بوار‬ ‫لەسەر كردنەوەی قسە لەوبارەوە قەدەغەكرا‬ ‫نێزیكەكانی خۆی‌و نەخوێندنەوەی هەموو‬ ‫ئەوانی دی‌و پەرتكردن‌و دەركردنیان نیازو‬ ‫نواڕین‌و جیهانبینی ئەم خێزە ترسناكەمان‬ ‫پیشاندەدات‪ .‬هێزێك لەسەردەمێكی وەك‬ ‫ئەوڕۆداو لەكۆبوونەوەی سەدان كادێری‬ ‫پێشكەوتووی كــوڕو كـچ‌و ژن‌و پیاودا‬ ‫گەورەترین موناقەشەو كێشەو هاتو‬ ‫هاواری نێو كۆنگرەكە بریتی بووە لەوەی‬ ‫ئایا خوشكان تێكەڵ دانیشن یان جیابن؟‬ ‫ئەمە بۆخۆی زەرورەتــی ئەم هێزەمان‬ ‫بۆدەخاتە ژێر پرسیاری جدییەوە‪.‬‬ ‫كــۆمــەڵــی ئــیــســامــی سێهەم‬ ‫كۆنگرەی خــۆی گرێدا‪ ،‬كۆنگرەیەكی‬ ‫ساردو سڕ‪ ،‬دوور لە دیالۆگ‌و مشتومڕو‬ ‫خوێندنەوەیەكی بابەتی‪ .‬لەو كۆنگرەیەدا‬ ‫چەندین جار دەنگی ئەندامانی كۆنگرە‬ ‫بــەرزدەبــوویــەوەو هــاواردەكــرا گەر بوار‬ ‫نـــادەن قسە بكەین بابچینە دەرێ‌‪.‬‬ ‫بەبچوكترین شێوە وەســتــان لەسەر‬ ‫قەیران‌و كۆسپەكان‌و قسەكردن لەسەر‬ ‫هزرو هێزی ئیسالمگەرایی‌و ئەجێنداو‬ ‫پالن نەبوو‪ .‬كۆنگرەكە تەنها شتێكی‬ ‫رووكـــــەش بـــوو‪ .‬تـــــەواوی رۆژەكــــان‬ ‫مەشغوڵبوون بە رۆتینیات‌و پلەبەندی‌و‬ ‫وتارگەلێكی كالسیكی بەڕێكرا‪ .‬تەنانەت‬ ‫سەرەداوێك لەبارەی تەزویرو شاردنەوەی‬ ‫دەن ـگ‌و مشتومڕێكی جدییەوە وەختە‬ ‫بتەقێتەوە‪ .‬بەهەرحاڵ پاش ئەوەی زیاد‬ ‫لەساڵێك كۆنگرەی كۆمەڵ لە ئان‌و ساتی‬ ‫محەمەد‬ ‫شێخ‬ ‫دەوروبەری‬ ‫بزووتنەوەكانی‬ ‫مەجیدو حەسەن بابەكرو رێبوار حەمەدو گەرەكییەتی كاتێك ئــەم پرسە بێتە‬ ‫خۆی دواكــەوت‪ .‬هەفتەی رابــردوو وەك بــەرزنــجــی‪ .‬چـــوون لــەم كۆنگرەیەدا سەلیم كۆیی‌و زۆربەی تریان‪ .‬ئەوانەی بەرباس كە كوڕەكانی خۆی كە ئێستە‬ ‫خۆیان دەڵێن كۆنگرەكە كۆتایی هات‪ .‬بەتەواوی نەهزەكان لەپەل‌و پۆ كەوتن‌و سنوری هەڵەبجەو هەورامانیش بەتەواوی زاڕۆن‌و خەریكی گەمەی سیاسەتن بێنە‬ ‫بــەدەر لــەوەی دنیایەك تێبینی لەسەر هێزی رێكخستنیان لەدەست دەرهێنراو دەركـــران‌و كــوژانــەوە‪ .‬چــون مەنتیقی پێشەوەو كلیلی ئەمیرایەتییەكەی وان‬ ‫بوون بەئەندام كۆنگرەیی هەبوو‪ ،‬وەل ‌‬ ‫ێ زۆرترینیان ناچاركران‪ ،‬كە خۆیان كاندید نییە كۆمەڵێك كە خۆی بە میراتگری بەمیرات بۆ وان بەجێبهێڵێت‪.‬‬ ‫تــاوەك پارتێكی چەقبەستوو بچوك‬ ‫بمێنێتەوەو بـــــەردەوام لەگیرفانی‬ ‫كۆمەڵێك ئارەزوو مەندی پۆست‌و پارەدا‬ ‫بسورێتەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ -‬كۆمەڵ بەتەواوی نەك هەر‬ ‫چــارەســەری باڵە جیاوازەكانی نەكرد‬ ‫بەڵكو ناكۆكییەكانی لــەمــەو دوای‬ ‫گەیاندە لوتكە‪ .‬ئێستە رەوشی كۆمەڵ‬ ‫لە سێكوچكەیەكی ئێجگار ترسناكی‬ ‫ناكۆكیدا دەســوڕێــتــەوە كــە بریتییە‬ ‫لــە ناكۆكی نــەهــزەو سەلەفییەكان‌و‬

‫چۆن پاڵیان نا بە ئــارام قــادرەوە بەو‬ ‫جۆرەیش پاڵ بە دڵشاد گەرمیانییەوەنراو‬ ‫لەبازنەكە كرایە دەرەوە‪ .‬لەهەمووی‬ ‫گرنگتر ئەوەبوو كە ئەندامانی پێشووی‬ ‫بزووتنەوە جگە لە پشتدەری‌و هەولێری‌و‬ ‫كۆییەكان هەموویان ئاشبەتاڵیان پێكرا‪.‬‬ ‫سێهەم‪ -‬كۆمەڵ بەتەواوی مەفهومی‬ ‫ناوچەگەریەتی لەخۆیدا بەرجەستەكرد‪،‬‬ ‫چوون هەموو ئەوانەی مەكتەب سیاسی‌و‬ ‫سەركردایەتیان پێك هانی بریتی بوون‬ ‫لە خــودی عەلی باپیر و عەبدولستار‬

‫بەرەوا نەزانی‪ ،‬بەڵكو بوونی بەدیلیشی‬ ‫بەكارێكی ناڕەوا زانی‌و تەنانەت بوار لەسەر‬ ‫كردنەوەی قسە لەوبارەوە قەدەغەكراو‬ ‫هاوكات عەلی باپیر رێگەی نەدا كە قسە‬ ‫لەسەر بابەتی ئەمیرایەتییەكەی بكرێت‌و‬ ‫سنوری بۆدابنرێت بۆ چەند ساڵەو بۆ‬ ‫چەند خولە‪ .‬چــوون لە نیازو نواڕینی‬ ‫ئەو كابرایەدا نییە تاوەكو لەژیاندا ماوە‬ ‫دەست لەو پۆست‌و پێگەیە وەربگرێت‪.‬‬ ‫جیا لــەوەش جێگر قبوڵنەكردنەكەی‬ ‫خــۆی لــــەوەدا دەبــیــنــێــتــەوە كــە ئەو‬

‫عەلی باپیر زۆرێك لەنزیكەكانی خۆی‪ ،‬لەوانە‬ ‫عەبدوستار مەجیدی زاوای كردەوە بەدەسەڕاستی‬ ‫خۆی‪ ،‬بەجۆرێك نێوبراو لەكاری حزبیدا هێندە‬ ‫كەمتەرخەمە‪ ،‬كەكادیرەكانی كۆمەڵ بە‬ ‫مەكتەب سیاسی بندیوار نێوی دەبەن‬

‫پێنجەم‪ -‬هــاوكــات بـــوون‌و شوێنی‬ ‫خوشكانیان بەتەواوی كڵۆم دراو هیچ‬ ‫بــوارێــك بۆ رۆڵــی وان نەهێڵرایەوە‪.‬‬ ‫تەنها وەك سیاسەتێكی گاڵتە ئامێز‬ ‫بە شوێنەواری شێخی بەرزنجی كیژێكی‬ ‫ئەویان بردە پێشەوەو سۆراخی كوڕەكانی‬ ‫ئەویان ونكردو تەنانەت نەیانهێاڵ سەباح‬ ‫بەرزنجی پیتێك لەو بارەوە بڵێت‪ ،‬ئیدی‬ ‫ناچار لەگەڵ راگەیاندنەوەی عەلی باپیر‬ ‫بە ئەمیری كــۆمــەڵ‪ ،‬ئــەو لەماڵەكەی‬ ‫خۆیداو لەسەر الپتۆپەكەی ئەم نوسینەی‬ ‫بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ رووبــەرووی‬ ‫عەلی باپیركردەوە كە دەڵێت‪ »:‬حب‬ ‫التسلگ فگرە ال یفصح احد عنها بجال‌و‬ ‫مپل االگفال ‪ ,‬فكل متسلگ یجسد گفولە‬ ‫حقیقە لكن فی وجه رجولی مخادع !»‬ ‫شەشەم‪ -‬وەكو پێشتر وتمان پۆستی‬ ‫پێشەوا هــەر لــەســەرەتــاوە بــۆ گاڵتە‬ ‫جاری بوو بۆ ئەوەبوو پشتی بزوتنەوە‬ ‫بشكێنن‌و شێخ محەمەد بەرزنجی فریو‬ ‫بـــدەن‪ .‬ئــەوەبــوو پــاش نەمانی شێخ‬ ‫بەرزنجی دانەنانەوەی پۆستی پێشەوا‬ ‫وەك گــاڵــتــەكــردن بەشێخ محەمەد‬ ‫شرۆڤە دەكرێت‪ ،‬چون دانەنانەوەی یانی‬ ‫زەرووری نەبووەو دانانی ئەو تەنها بۆ‬ ‫رازیكردنی بوە‪ ،‬كە ئەمەیش بۆ سەباح‬ ‫بەرزنجی سەختە قبوڵ بكرێت‪ .‬ئەوەبوو‬ ‫ئەو دەنگۆیەك هەبوو كە داوای كردووە‬ ‫ببێتە پێشەواو لەشوێنی باوكی بێت‬ ‫بەاڵم ئەم قسەیە دەستو پێوەندەكانی‬ ‫عەلی باپیر هێند پێیان گاڵتە ئامێز بووە‬ ‫رەنگە تەنها وەك نوكتەیەك بۆ عەلی‬ ‫باپیریان باسكردبێت‌و بەس‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ -‬لەم كۆنگرەیەدا عەلی باپیر‬ ‫زۆرێك لە كوتلەكانی سەركوتكرد لەوانە‬ ‫بنەماڵەی سدیق سەرگەتی‌و بەگشتی‬ ‫هەورامییەكان‌و سەلەفییەكان‪ .‬هاوكات‬ ‫عەلی باپیر زۆرێك لەنزیكەكانی خۆی‪،‬‬ ‫لــەوانــە عەبدوستار مەجیدی كــردەوە‬ ‫بەدەسەڕاستی خۆی‪ ،‬بەجۆرێك نێوبراو‬ ‫لەكاری حزبیدا هێندە كەمتەرخەمە‪،‬‬ ‫كــەكــادیــرەكــانــی كــۆمــەڵ بــە مەكتەب‬ ‫سیاسی بندیوار نێوی دەبەن‪ .‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە نەهزە جدیەكانی بەتەواوی‬ ‫دورخستەوە لەوانە ئــارام قــادرو نازم‬ ‫عەبدواڵو شێخ موحسین كە هەر نەیهێشت‬ ‫خــۆی هەڵبژێرێت لەگەڵ دارا حەمە‬ ‫ئەمین‪ .‬هەروەها هەڵەبجەییەكانیشی‬ ‫بەرەبەرە دورخستەوە كە دیارترینیان‬ ‫عــەبــدورەحــمــان عــەبــدورەحــی ـم‌و سان‬ ‫ئەحمەدو قاسم موستەفا بوون‪ .‬دیارە‬ ‫هەموو ئــەم كارانە بــەتــەواوی مۆركی‬ ‫شكستیان دایە كۆمەڵ تەنانەت عەلی‬ ‫باپیر رێی لــەتــەواوی ئەوانە گرت كە‬ ‫لە میدیاشدا قسەی دڵی خۆیان بكەن‬ ‫بەجۆرێك بەشێك لە كادێران بە ئارام‬ ‫قادریان دەوت چاوەرێی ئەوە ناكەین‬ ‫كە بێدەنگ بێت تا لەناو واندا كەسێك‬ ‫هەڵدەسێتەوەو دەڵێت بەو جۆرەی كە‬ ‫ئارام قادر قسان ناكات دەكرێت بڵێین‬ ‫كە دوعای دەمبەستی بۆ كراوە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )2٥١‬دوشةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫حه‌اڵڵ و حه‌رام وه‌ك چه‌كێكی سیاسی الی ئیخوان و یەکگرتوو‬ ‫محەمەد کەمال‬ ‫حه‌اڵڵ و حـه‌رام وه‌ك چه‌مكێك ل ‌ه‬ ‫فیقهی ئیسالمیدا زۆر جێگای ئیجتیهادو‬ ‫گــۆڕانــكــاریــی ـ ‌ه ه ـه‌تــا ئـــه‌و ڕادەیــــە‌ی‬ ‫كـ ‌ه بنه‌مایه‌ك لـ ‌ه فیقهی ئیسالمیدا‬ ‫سه‌لمێنراوه‌‪ ،‬ك ‌ه ده‌ڵێت‪« :‬الچروریات‬ ‫تبیح المحڤورات»؛ ب ‌ه واتای پێویستیی ‌ه‬ ‫زه‌رورییه‌كان حه‌رامه‌كان حه‌اڵڵ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫تا ئێر‌ه كێش ‌ه نیی ‌ه ك ‌ه پێویست ‌ه مرۆڤ‬

‫بــــه‌رواری ‪٢٩‬ی ‪٤‬ی ‪ ٢٠١٣‬وتارێكی‬ ‫هه‌ینی قه‌ره‌زاوی باڵوكرده‌و‌ه ك ‌ه داوا ل ‌ه‬ ‫ئه‌مریكا ده‌كات دژی (به‌شار ئه‌سه‌د)‬ ‫هــاوكــاری سورییه‌كان بــكــات‪ ،‬ته‌نها‬ ‫له‌به‌ر ئـه‌وه‌ی به‌شار له‌به‌ره‌ی ئیخوان‬ ‫نییه‌‪ .‬به‌اڵم دوای دروستبونی داعش و‬ ‫دروستبونی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی دژی‬ ‫داعش؛ لە ‪ ١٣‬ی ‪٩‬ی ‪ ٢٠١٤‬قـه‌ره‌زاوی‬ ‫ل ‌ه تویته‌ر بــه‌ڕه‌وای نه‌بینی به‌شداری‬ ‫له‌و هاوپه‌یمانیه‌ته‌دا بكرێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی داعش تا ڕادایه‌ك خزمه‌ت‬

‫توركیا ب ‌ه هه‌وای ئیخوان ده‌خوێنێت‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه فتواكه‌ی قه‌ره‌زاوی و ڕۆڵی توركیا‬ ‫دو شتی لەخۆوە و ڕێکەوت نین!‬ ‫یه‌كگرتوی ئیسالمی كوردیش به‌ده‌ر‬ ‫نیی ‌ه ل ـه‌م گه‌مه‌ی ح ـه‌اڵڵ و حه‌رامه‌و‬ ‫بـه‌كــارهــێــنــانــی ئــایــن‌‪ ،‬لــ ‌ه هه‌ڵمه‌تی‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌كاندا دروشــمــی ئیسالمی‬ ‫بەرزدەکەنەوە و باسی ئه‌وه ‌ده‌كه‌ن ك ‌ه‬ ‫ده‌نگدان شه‌هاده‌ته‌و سزای قیامه‌تی ل ‌ه‬ ‫دوایه‌‪ ،‬له‌دوای هه‌ڵبژاردنیش فوده‌كه‌نه‌و‌ه‬ ‫ب ‌ه چه‌مكه‌كانی دیموكراسی و ده‌وڵه‌تی‬

‫یه‌كگرتوی ئیسالمی خۆشی پێشتر سوی له‌سه‌دا‬ ‫‪ ٩‬بۆ كاری حزبی به‌ ناوی مه‌ال عوزێره‌وه‌؛ قه‌رزی‬ ‫له‌به‌ناكی ڕافیده‌ین وه‌رگرتوه‌ و حه‌اڵڵبوه‪ ‌،‬به‌اڵم‬ ‫ئێستا بۆ حكومه‌ت حه‌رامه‌‬ ‫یاسای تایبه‌تی بۆ حاڵه‌ت ‌ه تایبه‌ته‌كان‬ ‫هـه‌بــێــت‪ ،‬بـــه‌اڵم كێش ‌ه ل ـه‌وێــدای ـ ‌ه ك ‌ه‬ ‫ل ـ ‌ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ئــایــنــخــوازدا؛ ئه‌م‬ ‫چه‌مك ‌ه ئاینی ‌ه بــۆ م ـه‌رامــی سیاسی‬ ‫به‌كاربێت‪ .‬برایانی موسوڵمان (االخوان‬ ‫المسلمون) ده‌ورێكی به‌رچاویان هه‌بوه‌‪،‬‬ ‫له‌به‌كارهێنانی ئاین بۆ مه‌رامی سیاسی‬ ‫خۆیان‪ ،‬له‌چه‌ند حاڵه‌تێكدا ده‌توانین ئه‌م‬ ‫ئیددیعایه‌ پشتڕاستبكه‌ینه‌وه‌‪.‬‬ ‫یوسف قه‌ره‌زاوی ك ‌ه موفتی و ئیمامی‬ ‫ڕۆحــی ئیخوانه‌‪ ،‬زۆر جار له‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫په‌ت ‌ه یاریكردوه‌‪ ،‬الی هه‌ندێك خه‌ڵك‬ ‫وه‌ك فه‌قیهێكی سەردەمی ده‌رده‌كه‌وێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌ ڕاستیدا ته‌نها ب ‌ه ئاوازی سیاسی‬ ‫ئیخوان ده‌خوێنێت‪.‬‬ ‫له‌کاتی شه‌ڕی لیبیادا قه‌ره‌زاوی فتوای‬ ‫دا ك ‌ه ڕه‌وای ‌ه پشت ب ‌ه ناتۆ ببه‌سترێت‬ ‫بۆ له‌ناوبردنی قه‌زافی‪ ،‬ل ‌ه به‌رنامه‌ی‬ ‫(شۆڕش فیتنەی ‌ه یان ڕه‌حمه‌ت؟) ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫‪١٦‬ی نۆی ‪ ٢٠١١‬په‌خشكرا‪ ،‬له‌جه‌زیر‌ه ك ‌ه‬ ‫دواتر هه‌ندێ ڕاگه‌یاندنی دژ ب ‌ه ئیخوان‬ ‫ناوی قه‌ره‌زاویان نا موفتی ناتۆ‪.‬‬ ‫ڕۆژنــامــه‌ی (قــودســی ع ـه‌ره‌بــی) ل ‌ه‬

‫ب ـه‌ت ـه‌یــاری ســون ـه‌ی ئیسالمی دژ ب ‌ه‬ ‫تایه‌فه‌ی شیعه دەکەن‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه كۆبه‌ندی ئینقالبی میسردا هه‌مو دنیا‬ ‫بینی چۆن ئیخوان باسی شه‌رعیه‌تیان‬ ‫ده‌كرد ل ‌ه میسرو دژی ئینقالبی سیسی‬ ‫بون‪ ،‬هه‌تا (محه‌مه‌د به‌دیع)ی مورشیدی‬ ‫ئیخوان ل ‌ه ب ـه‌رواری ‪٢٥‬ی ‪ ٧‬ی‪٢٠١٣‬دا‬ ‫وتــی‪ :‬البــردنــی مورسی له ڕوخاندنی‬ ‫كه‌عب ‌ه گه‌وره‌تره‌‪ .‬ل ‌ه لیبیا ئیخوانه‌كان‬ ‫ل ‌ه ئینتیخاباتی ‪ ٢٠١٣‬نه‌یان توانی‬ ‫سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ستبێنن‪ ،‬بۆی ‌ه هه‌ستان ب ‌ه‬ ‫ئینقیالب به‌سه‌ر ئه‌و شه‌رعیه‌ته‌ی ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫مسیر په‌رستشی بۆ ده‌كه‌ن و ته‌رابلوس‬ ‫و داموده‌زگاكانی حكومه‌تیان به‌زۆری‬ ‫جـه‌ك كۆنترۆڵكرد‪ ،‬هه‌تا لـه‌و دوایی ‌ه‬ ‫فرۆكه‌خانه‌ی سرتیان ته‌سلیم ب ‌ه داعش‬ ‫كرد ك ‌ه سه‌رۆكی په‌رله‌مانی لیبیا؛ وتی‬ ‫فه‌جری لیبیا ده‌موچاوێكی تری داعشن‪.‬‬ ‫گه‌ر دیقه‌ت بدرێت هه‌مو واڵتانی دونیا ب ‌ه‬ ‫خۆویستان ‌ه ل ‌ه هاوپه‌یمانێتی دژ‌ه داعش‬ ‫به‌شدارن‪ ،‬به‌اڵم توركیا به‌شداری نه‌كرد‪،‬‬ ‫ده‌یتوانی ڕۆڵــی گــه‌وره‌ی هه‌بێت‪ .‬له‌و‬ ‫ماوه‌یه‌ش دیار‌ه ك ‌ه سیاسه‌تی ڕه‌سمی‬

‫مه‌ده‌نیدا‪ .‬له‌سه‌روبه‌ندی قه‌رزكردنی پار‌ه‬ ‫له‌الیه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمه‌و‌ه ب ‌ه وه‌ی ك ‌ه‬ ‫پێی دوترێت سو له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی پێشتر‬ ‫باسمان كرد ل ‌ه فیقهی ئیسالمیدا شت ‌ه‬ ‫زه‌روریه‌كان حه‌رامه‌كان حه‌اڵڵده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫خۆ گه‌ر قه‌رزه‌كه‌ش حه‌رام بێت؛ ئه‌وا‬ ‫زه‌روره‌تــی كوردستان حه‌اڵلی ده‌كات‪،‬‬ ‫به‌اڵم (مه‌ال كاروان)ی یه‌كگرتو ‌و چاالك ‌ه‬ ‫مەدەنییە‌كانیان ل ‌ه تۆڕ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‬ ‫باسی حه‌رامبونی ق ـه‌رزه‌ك ـه‌ده‌ك ـه‌ن‌‪،‬‬ ‫ده‌یانه‌وێ ل ‌ه ڕوی ئاینیه‌و‌ه بۆ مه‌رامی‬ ‫سیاسی دژایه‌تی حكومه‌ت و یه‌كێتی و‬ ‫پارتی و گۆڕان بكه‌ن‌‪ ،‬وای پشانبده‌ن‬ ‫ئه‌وانە حیزبگەلێكی دژه‌ دینن!‬ ‫ئه‌م ‌ه ل ‌ه كاتێكدا ك ‌ه قه‌ره‌زاوی خۆی‬ ‫وه‌ك موفتی ئیخوان؛ کاتێک سه‌رۆكی‬ ‫لیژنه‌ی ئیفتای ئه‌وروپی بوو‪ ،‬ل ‌ه فه‌توای‬ ‫ده‌وره‌ی چواره‌می ‪٣١‬ی ‪١٠‬ی ‪ ١٩٩٩‬دا‬ ‫فتوای داو‌ە ك ‌ه قه‌رزكردن بۆ زه‌روره‌ت‬ ‫له‌ بانكی سوخۆر حه‌اڵڵه‌و ‌و یه‌كگرتوی‬ ‫ئیسالمی خۆشی پێشتر سوی له‌سه‌دا ‪٩‬‬ ‫بۆ كاری حزبی ب ‌ه ناوی مه‌ال عوزێره‌وه‌؛‬ ‫ق ـه‌رزی له‌به‌ناكی ڕافیده‌ین وه‌رگرتو‌ه‬

‫دوای دروستبونی داعش و دروستبونی هاوپه‌یمانی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی دژی داعش؛ لە ‪ ١٣‬ی ‪٩‬ی ‪٢٠١٤‬‬ ‫قه‌ره‌زاوی ل ‌ه تویته‌ر به‌ڕه‌وای نه‌بینی به‌شداری له‌و‬ ‫هاوپه‌یمانیه‌ته‌دا بكرێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫داعش تا ڕادایه‌ك خزمه‌ت به‌ته‌یاری سونه‌ی‬ ‫ئیسالمی دژ ب ‌ه تایه‌فه‌ی شیعه دەکەن‬ ‫و حه‌اڵڵبوه‪ ‌،‬به‌اڵم ئێستا بۆ حكومه‌ت‬ ‫ح ـه‌رام ـه‌‪ .‬هه‌ڵبژاردنه‌كانی توركیاش‬ ‫له‌م گه‌م ‌ه به‌ده‌رنه‌بو‪ ،‬عه‌لی قه‌ره‌داغی‬ ‫ل ‌ه وتارێكی ك ‌ه ل ‌ه ‪٢٦‬ی ‪٤‬ی ‪ ٢٠١٥‬دا‬ ‫بــاوبــویـه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه ئه‌نادۆڵی توركی ك ‌ه‬

‫دیاره ئیخوان و یه‌كگرتو چۆن بۆ كاری‬ ‫‌‌‬ ‫ل ‌ه دیاربه‌كر دابــوی‪ ،‬ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌وانه‌ی‬ ‫دژایه‌تی توركیا ده‌كه‌ن‪ ،‬كه ‌مه‌به‌ستی سیاسی خۆیان ئاین و چه‌مكه‌كانی‬ ‫دژایــەتــی ئـــۆردۆغـــان بـــوو‪ ،‬دوژمــنــی به‌كارده‌هێنن‌!!‬ ‫ئیسالمن‪ ،‬به‌واتای دژایه‌تی ئۆردۆغان‬ ‫سزای قیامه‌تی ل ‌ه دوایه‌‪ .‬چەند به‌ڕونی‬

‫مورسی و هه‌ندێ ڕاستیی نه‌وتراو‬ ‫سه‌ركه‌وت شه‌ریف‬ ‫پاش چاره‌ك ‌ه سه‌ده‌یه‌ك له‌حوكمڕانی‬ ‫(مــحــەمــەد حــوســنــی مـــوبـــاره‌ك)ی‬ ‫ســه‌رۆكــی پــێــشــووی میسر‪ ،‬دواجـــار‬ ‫شه‌پۆلی ئه‌و گۆڕانكاری و ڕاپه‌ڕینه‌ی‬ ‫ناوچه‌كه‌ی گرته‌وه‌و به‌به‌هاری عه‌ره‌بی‬ ‫نــاســرا‪ ،‬میسریشی گــرت ـه‌وه‌و له‌پاش‬ ‫مانگێ له‌خۆپیشاندان و پێكداهه‌ڵبژان‬ ‫له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی ئاسایش و پۆلیس‪،‬‬ ‫خــۆپــیــشــانــده‌رانــی میسر مــوبــاره‌كــی‬ ‫سه‌رۆكیان ناچاركرد ده‌ست له‌پۆستی‬ ‫سـه‌رۆكــایـه‌تــی بكێشێته‌وه‌و قۆناغی‬ ‫پــاش مــوبــاره‌ك ده‌ستپێبكات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫قۆناغێك هێند‌ه ئاڵۆزی و پشێوی و‬ ‫پاشاگه‌ردانی تێكه‌وت؛ خه‌ڵكی میسر‬ ‫هه‌زار ڕه‌حمه‌تیان بۆ كفن دز ده‌نارد‪.‬‬ ‫هه‌رچۆنێك بوو دۆخه‌ك ‌ه كه‌مێ ئارام‬ ‫بــوه‌و هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌ستی پێكرد‪،‬‬ ‫سـه‌ره‌تــا له‌ئه‌نجومه‌نی نیشتیمانه‌و‌ه‬ ‫ده‌ستی پێكرد‪ ،‬ئیخوان موسلمین وه‌ك‬ ‫نێچیرێكی برسی كه‌سااڵنێكی زۆربــوو‬ ‫چاوه‌ڕێی هه‌لێكی ئاوایان ده‌كــرد‪ ،‬تا‬ ‫نێتی ڕاسته‌قینه‌ی خۆی ده‌ربخات ك ‌ه ئایا‬ ‫ئامانجه‌كانی چین‪ ،‬ده‌عه‌وی ‌ه یا سیاسی؟‬ ‫هێز‌ه سه‌له‌فییه‌كانیش كه‌ل ‌ه بنچینه‌دا‬

‫گوای ‌ه باوه‌ڕیان به‌حزب نیه‌و به‌بیدعەی‬ ‫له‌قه‌ڵه‌م ئه‌ده‌ن‪ ،‬دۆخه‌كه‌یان قۆسته‌وه‌و‬ ‫پارتێكی سیاسیان دروستكرد به‌ناوی‬ ‫(نـــوری سه‌له‌فی) و خــۆیــان خزاند‌ه‬ ‫ناو ئه‌نجومه‌نی نیشتیمانیه‌وه‌‪ .‬هێز‌ه‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی و لێبڕاله‌كانیش كه‌به‌رچاوڕونی‬ ‫ته‌واویان نه‌بوو له‌سه‌ر دۆخه‌كه‌و وه‌ك‬ ‫پێویست به‌شدارییان نه‌كرد‪ .‬هه‌ڵبژاردنی‬ ‫ئه‌نجومه‌نی نیشتیمانی كۆتایی هات و‬ ‫ئیخوانه‌كان و سه‌له‌فییه‌كان زۆرینه‌ی‬ ‫كورسییه‌كانی ئه‌نجومه‌نیان بــرده‌وه‌و‬ ‫سته‌یچی ئه‌نجومه‌ن و شێوازی كاری‬ ‫په‌رله‌مانتاریان كرد به‌گاڵته‌جاڕییه‌ك‬ ‫وێنه‌ی نه‌بوو‌ه له‌دیرۆكی زۆرینه‌ی ڕه‌های‬ ‫واڵتانی دیموكراسی دنیادا‪ .‬دواتریش‬ ‫هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی به‌ڕێوه‌چوو‬ ‫له‌نێوان چه‌ند به‌ربژێرێكدا‪ ،‬كه‌یه‌كێكیان‬ ‫پیاوی سـه‌رده‌مـه‌كـه‌ی مــوبــاره‌ك بوو‪،‬‬ ‫و نــیــوه‌ی ك ـه‌مــتــری ده‌نــگــده‌رانــیــش‬ ‫به‌شدارییان له‌هه‌ڵبژاردنه‌كه‌دا كرد‪.‬‬ ‫له‌ئه‌نجامدا محەمەد مورسی كاندیدی‬ ‫ئــیــخــوانـه‌كــان‪ ،‬بـه‌جــیــاوازیــیـه‌كــی كه‌م‬ ‫له‌ڕكابه‌ره‌كانی بــرده‌وه‌و بوو‌ه سه‌رۆكی‬ ‫واڵت‪ ،‬ئینجا كـه‌وتـ ‌ه جێبه‌جێكردنی‬ ‫ئه‌جێندا له‌مێژینه‌كه‌ی ئــیــخــوان و‬ ‫له‌هه‌موو جومگ ‌ه گرنگه‌كانی ده‌وڵه‌ت و‬ ‫حكومه‌تیشدا ئه‌ندامانی ئیخوانی دانا‪،‬‬ ‫سه‌رباری ئه‌مه‌ش مورسی ببو‌ه ئامێرێك‬ ‫و مورشید و مه‌كته‌بی بااڵی ئیخوان چی‬

‫فه‌رمانێكیان بكردای ‌ه جێبه‌جێی ده‌كرد‪،‬‬ ‫به‌شێوه‌یه‌ك دۆخی میسر به‌ره‌و خراپی‬ ‫ڕۆیشت چاوه‌ڕوان نه‌كراوبوو‪ ،‬خه‌ڵكیش‬ ‫ده‌ســتــیــان به‌خۆپیشاندان كـــرده‌وه‌و‬ ‫دوو هێنده‌ی ئه‌و ده‌نگانه‌ی كه‌مورسی‬ ‫له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا به‌ده‌ستی هێنا‪،‬‬ ‫داوای وازهێنانیان ئه‌كردو ئه‌میش گوێی‬ ‫به‌داواكانیان ن ـه‌داو ژماره‌یه‌كی زۆری‬ ‫لێكوشتن‪ .‬هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكرد سوپای‬ ‫میسر كه‌بااڵترین و گرنگترین ده‌سه‌اڵت ‌ه‬ ‫لـه‌و واڵت ــەدا‌؛ به‌ڕێبه‌رایه‌تی (عه‌بدول‬

‫كاریگه‌ری مورشیدو مه‌كته‌بی ئیرشاددا قسمه‌ت وابوو بۆ خوێندن ڕێگام كه‌وت ‌ه‬ ‫چاوقایمی كردو وازی نه‌هێنا‪ ،‬تاسوپا میسرو كه‌وتم ‌ه گ ـه‌ڕان ب ـه‌دوای ڕاستی‬ ‫قۆڵبه‌ستیان كــردو ڕاپێچی زیندانیان ئه‌م باسه‌دا‪ .‬هه‌ر له‌گه‌ڵ گه‌یشتنم به‌و‬ ‫كرد‪ .‬ئه‌م ڕووداو‌ه الی هێز‌ه ئیسالمیی ‌ه واڵت ‌ه كه‌وتم ‌ه پرسیاركردن له‌ژماره‌یه‌كی‬ ‫كوردییه‌كان و هه‌ندێ كاره‌كته‌ری دیك ‌ه زۆری خه‌ڵكی ئه‌وێنده‌ر له‌هه‌موو چین و‬ ‫به‌جۆره‌ها شێوه‌ی جۆراوجۆر باسكراو تویژه‌كان‪ ،‬له‌سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنه‌كانی‬ ‫مورسیان وه‌ك مه‌زڵومترین مرۆڤی مانگی ئایاری ‪ 4201‬كه‌خه‌ڵكی به‌هه‌موو‬ ‫گه‌ردون ناوبردو سوپاو سیسیشیان كرد چین و توێژه‌كانه‌و‌ه هاوارو بانگه‌شه‌یان‬ ‫به‌ئه‌هریمه‌ن‪ ،‬وه‌ك ئـه‌وه‌ی گه‌وره‌ترین بۆ سیسی ئه‌كرد‪ ،‬كاتێ لێم ئه‌پرسین‬ ‫كۆستیان كه‌وتبێ؛ ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێ بۆچی پشتگیری سیسی ئه‌كه‌ن؟ ئه‌وه‌یان‬ ‫له‌ڕاگه‌یاندنه‌كانیانه‌و‌ه شین و گریانیان بۆ پێده‌وتم له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی‬

‫گه‌ر سوپاش مورسی له‌كارنه‌خستایه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ خه‌ڵكی‬ ‫به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك بو ‌ه توانای مانه‌وه‌یان نه‌بوو‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی مورسیداو به‌هه‌ر شێوازو‬ ‫ڕێگایه‌ك بوایه‌ دوریان ئه‌خسته‌وه‌‬ ‫ف ـه‌تــاح ســیــســی)‪ -‬وه‌زیــــری ب ـه‌رگــری‬ ‫ئه‌وكاته‪ ‌،‬بڕیاری له‌كارخستنی مورسی‬ ‫بده‌ن‪ ،‬كاتێ سوپاش نامه‌ی وازهێنانیان‬ ‫ئاراسته‌كرد‪ ،‬له‌ماوه‌یه‌كی دیاریكراودا واز‬ ‫له‌پۆسته‌كه‌ی بهێنێ‪ ،‬باڵم مورسی له‌ژێر‬

‫ده‌كه‌ن‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی مورسی فریادڕه‌سی‬ ‫كێشه‌ی كوردو گه‌لی میسریش بێ‪ ،‬ئه‌م‬ ‫هه‌ڵوێسته‌یان كه‌ڵكه‌ڵه‌ی ئه‌وه‌ی خست ‌ه‬ ‫مێشكمه‌و‌ه هه‌رچونێك بو‌ه سه‌ره‌داوی‬ ‫ڕاستی ئه‌م باسه‌م بۆ ده‌ربكه‌وێ‪ .‬دواجار‬

‫مورسیدا بارودۆخی واڵت زۆر خراپ بووه‌‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت كاره‌با وه‌ك پێویست نه‌بووه‌‪ ،‬ئاو‬ ‫و‌سه‌رجه‌م الیه‌ن ‌ه خزمه‌تگوزارییه‌كانی تر‬ ‫باش نه‌بوون‌‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ی میسری بینیبێ‬ ‫ده‌زانێ گه‌ر كاره‌با نه‌بوو‪ ،‬مرۆڤ ناتوانێ‬

‫ته‌نانه‌ت ته‌ولێتیش بــكــات! چ جای‬ ‫كــار‌ه گرنگه‌كانی تــر‪ ،‬له‌واڵتێكی ‪100‬‬ ‫ملیۆنی وه‌ك میسردا؛ كه‌سامانی ژێر‬ ‫زه‌وی كه‌مه‌و هه‌یه‌و نیان ‌ه ڕوباری نیل ‌ه‬ ‫كشتوكاڵی له‌سه‌ر بكه‌ن‪ ،‬گه‌ر كاره‌باو‬ ‫ئاو باش نه‌بوو‪ ،‬ده‌بێ ژیان چۆن بێ؟!‬ ‫خراپی ئه‌م دۆخه‌ش به‌هۆی كاره‌كانی‬ ‫مورسییه‌و‌ه هاتنه‌گۆڕێ‪ ،‬چونك ‌ه سه‌وداو‬ ‫مامه‌ڵه‌یه‌ك له‌نێوان میسرو ئیسرائیلدا‬ ‫هه‌ی ‌ه بـــه‌وه‌ی میسر گــازی سروشتی‬ ‫پــێــده‌داو له‌به‌رامبه‌ریشدا ئیسرائیل‬ ‫كاره‌بای پێ ده‌به‌خشێ‪ ،‬مورسی هات‬ ‫سستیی خست ‌ه ئه‌م ڕێكه‌وتنه‌وه‌و له‌بری‬ ‫ئه‌م ‌ه ده‌روازه‌كانی به‌ڕووی ڕێكخراوێكی‬ ‫تــونــدڕه‌وی وه‌ك حه‌ماسی فه‌له‌ستین‬ ‫و گروپه‌ توندڕه‌وه‌كانی تردا كــرده‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆ مێژوو ئه‌م ‌ه ئه‌ڵێم به‌پێی وته‌ی ئه‌و‬ ‫میسریانه‌ی قسه‌یان بۆ من كــردوه‌‪،‬‬ ‫بارودۆخی میسر له‌سایه‌ی ده‌سه‌اڵت ‌ه یه‌ك‬ ‫ساڵیه‌كه‌ی مورسیدا هێند‌ه خراپ ببوو‪،‬‬ ‫گه‌ر سوپاش مورسی له‌كارنه‌خستایه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و‌ه خه‌ڵكی به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك بو‌ه توانای‬ ‫مانه‌وه‌یان نه‌بوو له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی‬ ‫مورسیداو به‌هه‌ر شێوازو ڕێگایه‌ك بوای ‌ه‬ ‫دوریان ئه‌خسته‌وه‌‪ ،‬بۆی ‌ه باشتر‌ه ئه‌وانه‌ی‬ ‫لێره‌و‌ه شین بۆ مورسی ئه‌كه‌ن پێش‬ ‫ئه‌و‌ه بڕۆن له‌ژیانی خه‌ڵكی میسر بپرسن‬ ‫له‌سایه‌ی ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی مورسیدا كه‌چۆن‬ ‫بووه‌؟!‬

‫ذمارة (‪ )2٥١‬دوشةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫(كاڵوی بابردوو) لە مەزەبگەرایی و مێژوودا‬ ‫موعتەسەم ساڵەیی‬ ‫هــەروەكــو دەیــزانــیــن و بیستومانە‬ ‫پەندێكی نەستەقی كوردەواری هەیە كە‬ ‫پڕ بە پێستی ڕاستی و دروستیەكانی‬ ‫ئەم سەردەمەی ئێمەیە‪ .‬پەندەكەیش بۆ‬ ‫نموونە دەڵێت (فاڵنە كەس دوای كاڵوی‬ ‫بابردوو كەوتووە)‪ .‬ئێمە لێرەدا ڕێزی‬ ‫تەواومان بۆ پەندی پێشینان و كاڵوی‬ ‫كوردەواری هەیە كە بەشێكی دانەبڕاوە لە‬ ‫كولتوری نەتەوایەتیمان‪ .‬ئەم پەندەیش‬ ‫دەرهەق بە كەسێك دەوترێت كە خولیای‬ ‫شتێكی ئەوتۆی كەوتبێتە ســەر‪ ،‬كە‬ ‫بچێتە خانەی ڕابـــردووی لەبیركراوی‬ ‫وەخت بەسەرچووەوە‪ ،‬لە هەمان كاتیشدا‬ ‫گەیشتن بەو ئامانجە كارێكی ئاستەم و‬ ‫مەحاڵ بێت هەروەكو ڕاكــردن بەدوای‬ ‫سەراب و تەراویلكەدا‪ .‬بۆی هەیە ئەم‬ ‫پەندە كوردییە سەبارەت بە پرۆسەی‬ ‫سیاسی و مەزەبگەرایی و توندڕەویی‬ ‫ئاینی و نەتەوایەتیی ئەم سەردەمەی‬ ‫ناوچەكەماندا بەكاربێت‪ .‬بەسەر ئەو‬ ‫كەس و گرۆو الیەنانەیشدا بسەپێت كە‬ ‫ێ بەدووی‬ ‫ێ و پەلەپروز ‌‬ ‫بە هەناسە‌بڕك ‌‬ ‫وەهم و ئەندێشەیەكی بێ‌‌بنەما كەوتوون‪.‬‬ ‫دەرئەنجام هەموو هــەوڵ و كۆشش و‬ ‫هیواو ئاواتێكی هەڵچنراویان بە شێوەی‬ ‫كاڵوێكی پەڕۆین بەدەم ڕەشەباوە دەڕوات‬ ‫و ڕەنج‌بەخەسار دەبن‪ .‬كاروباریش هەر‬ ‫بەوەندەوە ناوەستێت و بەڵكو خۆیان‬ ‫و خەڵكیش تــووشــی مــاڵ‌وێــرانــی و‬ ‫ڕەنجەڕۆیی دەكەن‪ .‬لە مێژوودا كۆمەڵێك‬ ‫فەیلەسوف و پەیامبەر و حەكیم و زانا‬ ‫و كەسانی چــاك‌خــواز و مرۆڤ‌دۆست‬ ‫سەریان‌هەڵداوە كە لە پێناوی پەیامێكی‬ ‫پیرۆزدا كۆششیان كــردووە‪ .‬لە هەمان‬ ‫كاتدا چەندین ستەمكار و خوێن‌ڕێژ و‬ ‫دیكتاتۆر پەیدابوونە و ڕووی زەوییان‬ ‫بە خوێنی خەڵكانێكی بێ‌‌تاوان سوور‬ ‫كردووە‪ .‬گەر بچینە قوواڵیی مێژووەوە‬ ‫و بۆ نێو ناخ و دەروونــی خوێنڕێژ و‬ ‫دیكتاتۆرەكان شــۆڕ ببینەوە؛ بۆمان‬ ‫دەردەكــەوێــت كە زۆربەیان لە مناڵیدا‬ ‫هەتیوو و بێناز بوونە‪ .‬ئەم حاڵەتەیش‬ ‫گرێی دەروونیی دایكی لەالیان دروست‬ ‫كردووە‪ .‬نموونەیش زۆرن وەكو‪ :‬هۆالكۆ‬ ‫و جەنگیزخان و هیتلەر و مۆسۆلینی و‬ ‫ستالین و سەدام و‪ ..‬هتد‪ .‬ستەمكارێكی‬ ‫وەكـــو مــوعــاویــەی یــەكــەم خەلیفەی‬ ‫ئومەویەكان‪ ،‬بە درێژایی ژیانی گیرۆدەی‬ ‫گرێی دەروونیی دایك ببوو‪ .‬دایكی كە‬ ‫ناوی «هیندی كچی عوتبە» بوو چەند‬ ‫شوویەكی كردبوو‪ ،‬كە دوایینیان ئەبو‬ ‫سوفیانی باوكی موعاویە بوو‪ .‬حەمزەی‬ ‫مامی پێغەمبەر بە پیالنی ئەم ئافرەتە‬ ‫كوژرا‪ .‬هەرچی بازنگ و ملوانكەی هەبوو‬ ‫هەمووی بەخشی بە (وەحشی) ناوێك‬ ‫بۆ ئەوەی لە تۆڵەی كوژراوانی غەزوەی‬ ‫بەدر حەمزە بكوژێت‪ .‬ئەوەبوو وەحشی‬ ‫لە غەزوەی ئوحوددا زەفەری بە حەمزە‬ ‫برد و كوشتی‪ .‬ئەوسا هیندی دایكی‬ ‫مەعاویە لەگەڵ چەند ژنێكی تردا چوونە‬ ‫سەر تەرمی موسوڵمانە كوژراوەكان‪،‬‬ ‫لــووت و گوێیانیان بڕین و كردنیان‬ ‫بە ملوانكە‪ .‬ئەو ئافرەتە بەوەیشەوە‬ ‫نەوەستا و جەرگی حەمزەی دەرهێنا و‬ ‫قەپی پێدا كرد و لە پاشاندا تفاندییەوە‪.‬‬ ‫دواتریش لەگەڵ ژنەكاندا بەدیار كوژراوە‬ ‫موسوڵمانەكانەوە وەستان و دەستیان‬ ‫كرد بە دەف‌لێدان و كەوتنە گۆرانی وتن‬ ‫و شیعر خوێندنەوە‪:‬‬ ‫أن تقبلوا نعانق * ونفرش النمارق‬ ‫أو تدبروا نفارق * فراق غیر وامق‬ ‫یاخود بە دەنگێكی بەرز دەی‌وت‪:‬‬ ‫ويها بني عبد الدار * ويها حماة األدبار‬ ‫ضربا بكل بتار(‪)1‬‬ ‫كاتێك موسوڵمانەكان شاری مەکكەیان‬ ‫گرت ناوی چەند كەسێكیان پێ بوو بۆ‬ ‫سزادانیان‪ ،‬بــەاڵم لەبەر ئــەوەی هیند‬ ‫ژنی كەسایەتییەكی ناسراوی وەكو ئەبو‬ ‫سوفیان بوو بۆیە دەستیان بۆی نەبرد‪..‬‬ ‫(زیاد بن أبیە) كە ناوەكەی بە مانای‬

‫(زیادی كوڕی باوكی خۆی) دێت كەس‬ ‫نەیدەزانی كــوڕی كێیە‪ .‬بــەاڵم دەوتــرا‬ ‫گوایە كوڕی ناشەرعیی ئەبو سوفیانە‪.‬‬ ‫موعاویە بە برای خۆیی دادەنا و كردبووی‬ ‫بە دەستە ڕاستی خۆی بۆ لەنێوبردنی‬ ‫نەیارەكانی‪( .‬زیاد) هێرشی دەكردە سەر‬ ‫خەواریجەكان و هەر ژنێكیانی بكەوتایەتە‬ ‫بەر دەست ڕووت و قووتی دەكردنەوە‪.‬‬ ‫ژنە خەواریجەكانیش لە ترساندا خۆیان‬ ‫دەشاردەوە و ئەگەر داوایان لێ بکرایە‬ ‫بێنە دەرەوە؛ دەیــان‌وت (لوال التعریة‬ ‫لسارعنا) واتــە‪ :‬ئەگەر ڕوت‌کــردنــەوە‬ ‫نەبوایە؛ زوو دەهاتین(‪.)2‬‬ ‫حەججاجی كوڕی یوسفی سەقەفیش‬ ‫وەكــو هــەر خوێنڕێژێكی مێژوو گرێی‬ ‫دەروونی دایكی هەبوو‪ .‬دەوترێت دایكی‬ ‫(الفارعة بنت همام) چوار شووی كردبوو‪.‬‬ ‫قوربانیانی دەستی حەججاج بە (‪)150‬‬ ‫هەزار كەس هەژمارە دەكرا‪( .‬الثعالبي)‬ ‫یش دەڵێت ژمارەی سەرجەم كوژراوانی‬ ‫دەستی حەججاج گەیشتنە هەزار هەزار‬ ‫كەس‪ .‬ژمارەی بەندكراوەكانیشی لە ژن و‬ ‫پیاو دەگەیشتنە (‪ )300‬هەزار كەس(‪.)3‬‬ ‫(سەدام) كوڕی پیاوێكی شێت و وێت‬ ‫بوو بە ناوی حوسێن‪ .‬دەوترێت گوایە‬ ‫هەر زووبەزوویی لە الیەن بنەماڵەكەیەوە‬ ‫سەرنگوم دەكرێت‪ .‬دایكی سەدامیش بە‬ ‫مامی سەدام شوو دەكاتەوە‪ .‬دڵڕەقیی‬ ‫سەدامیش لەوەوە سەرچاوە دەگرێت كە‬ ‫ئەویش گرێی دەروونــی دایكی هەبوو‪.‬‬ ‫سەدامیش وەكو ڕەگەز‌پەرستێك بەدووی‬ ‫كــاوی بــابــردوودا كەوتبوو‪ .‬خــۆی بە‬ ‫تاكە سوارچاك و سەركردەی عەرەب‬ ‫و جێنشینی نەبوخەزنەسەر دادەنــا‪.‬‬ ‫وەهای دادەنا گوایە ڕابەر و سەركردەی‬ ‫ســەرانــســەری عــەرەبــە لــە كــەنــداوەوە‬ ‫بۆ ئوقیانوس‪ .‬بەاڵم زۆری پێ نەچوو‬ ‫خەونەكەی پوكایەوە و خەڵكێكی زۆری‬ ‫لەناودا و خۆیش سەری تیا چوو‪..‬‬ ‫عــەمــامــە بــە سەرێكیش بــە نــاوی‬ ‫مــەزەبــگــەرایــیــەوە ویــســتــی دەســت‬ ‫بــەســەر نــاوچــەكــەدا بگرێت‪ ،‬ئەویش‬

‫سەرجۆنی ئەکەدی‪ ،‬نمونەی یەکەمی پاڵەوانی فریادڕەس‬

‫لە سێبەری پڕ لە میهرەبانیی خێزانی‬ ‫گوزەرانیان كردووە‪ .‬وەهایان گێڕاوەتەوە‬ ‫كە لە مناڵییاندا گەلێك شەوان لەنێو‬ ‫بــۆڕیــی ڕێــگــا و بانەكانی دەرەوەدا‬ ‫نوستوون‪ .‬ئەوە بوو چارلی چاپلن ئەو‬ ‫ژیانە سەختە پڕ لە مەینەتیەی خۆی‬ ‫گواستەوە بــەرەو داهێنان لە دنیای‬ ‫سینەمادا‪ .‬خەندە و پێكەنینی نەخشاند‬ ‫بەسەر لێوی دانیشتووانی سەر گۆی‬

‫نەبوخەزنەسەر ڕایگواستبوونەوە بۆ بابل‪،‬‬ ‫ئەم سەر‌بوردەیە دەقۆزنەوە و دەیدەنە‬ ‫پاڵ موسا و دەیئاخننە نێو تەوڕاتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەتا شا سەرجۆن لەو دەقەدا دەڵێت‪:‬‬ ‫من سەرجۆنم پاشای ئەكەدیی بەهێز‬ ‫دایكم ژنە ڕەبەنی پلە یەك بوو‬ ‫من نازانم باوكم كێیە‬ ‫مامم هۆگری چیاكان بووە‬ ‫شارەكەم (ئەزوبیرانی) بوو‬

‫هەڵگرتنی ئااڵی مەزەبگەرایەتی و بیری شۆڤینی لە كوێرەوەری‬ ‫و ماڵ‌وێرانی بەوالوە هیچ شتێكی تری ل ‌ێ سەوز نابێت‬ ‫پێش لەنێوچوونی ســەدام خەونەكەی‬ ‫پووكایەوە‪.‬‬ ‫نموونەیەكی تری هاوشێوەی سەدام‬ ‫هیتلەر بــوو‪ .‬ئــەو دیكتاتۆرەیش لە‬ ‫ســەردەمــی مناڵییدا لــەســەر سفرەی‬ ‫خێزانێكی یەكگرتوودا خوانی نەكردبوو‬ ‫تووشی گرێی دایك و خێزان ببوو‪ .‬دووای‬ ‫كــاوی بابردوو كەوتبوو بەو ڕادەیــەی‬ ‫دەیویست بە زەبری چەك دەست بگرێت‬ ‫بەسەر سەرجەم گۆی زەویدا‪..‬‬ ‫گرێی دایك و كوێرەوەری و نەبوونی لە‬ ‫سەردەمی مناڵیدا‪ ،‬یا ئەو كەسە بەرەو‬ ‫دڵ‌ڕەقی دەبات‪ ،‬یاخود كەسێكی داهێنەر‬ ‫ێ دروست‬ ‫و مرۆدۆست و خێرخوازی ل ‌‬ ‫دەكات‪ .‬بگرە زۆربەی پێغەمبەرەكانیش‬ ‫لە سەردەمی مناڵییاندا هەتیو بوونە و‬ ‫لە گەورە‌بوونیاندا ئەم حاڵەتانەیان لێ‬ ‫دەركەوتووە‪.‬‬ ‫هەریەك لە (مۆسۆلینی) ی دیكتاتۆری‬ ‫ئیتالیایی و هونەرمەندی سینەمایی‬ ‫كۆمیدی (چارلی چاپلن) لە سەردەمی‬ ‫مناڵییاندا بێ‌‌نەوا و پەرتەوازە و‪ ،‬دوور‬

‫زەویــدا‪ .‬بە پێچەوانەوە مۆسۆلینی ئەو‬ ‫ێ دەروونیەی سەردەمی مناڵیی لە‬ ‫گر ‌‬ ‫تاوانكاری و خوێن‌ڕێژیدا بەرجەستە‬ ‫كرد‪ .‬هیتلەر و مۆسۆلینی بوونە هۆی‬ ‫لەنێوبردنی زیاتر لە پەنجا ملیۆن كەس‬ ‫لە جەنگی دووەمی جیهانیدا‪.‬‬ ‫شا سەرجۆنی ئەكەدی (‪2371‬ـ ‪2316‬‬ ‫پ‪ .‬ز‪ ).‬بە شێوەی كەسایەتییەكی بەزەبر‬ ‫و زەنگ لە مێژوودا‪ ،‬وەكو هەر زۆردارێكی‬ ‫تــر دووچــــاری گرێی دایــك بــبــوو‪ .‬لە‬ ‫دەقێكی مێخیی هەڵكۆڵدراوی كۆندا دان‬ ‫بەوەدا دەنێت كە زۆڵ بووە و نازانێت‬ ‫بــاوكــی كێیە‪ .‬بــاس لــەوە دەك ــات كە‬ ‫چۆن دایكی لە ئاهەنگی هاوسەرگیریی‬ ‫سااڵنەدا بەنهێنی سكی بە سەرجۆن پڕ‬ ‫بووە‪ .‬لە پاشاندا بەكۆرپەیی خراوەتە‬ ‫نێو سەبەتەیەكەوە و دراوە بە دەم‬ ‫ئاوی فوراتەوە‪ .‬گوایە لە پاشاندا ژنە‬ ‫خواوەند (عیشتار) دڵی تێی چووە و‬ ‫تەختی پاشایەتیی پێ بەخشیوە‪ .‬لێرەدا‬ ‫ڕاستیەكانی مێژوو تێكەڵ بە داستان‬ ‫بوون‪ ،‬و پاشتریش ئەو جولەكانەی كە شا‬

‫كە لەسەر ڕۆخی فورات بوو‬ ‫دایكم بەنهینی سكی بە من پڕ بوو‬ ‫دەمخاتە نێو سەبەتەیەكی لە زەل‬ ‫دروست‌كراوەوە‬ ‫بە قیر سەبەتەكە سواق دەدات‬ ‫لە پاشاندا فڕێم دەداتــە نێو ئاوی‬ ‫فوراتەوە‬ ‫بە دەم ئاوەكەوە ڕۆیشتووم‬ ‫(ئاكی) ی ئاودێر دەمگرێتە خۆی‬ ‫(ئاكی) دەمكات بە كوڕی خۆی‬ ‫دەمكات بە باخەوان لە باخەكەیدا‬ ‫ئەوسا ژنە خواوەند عیشتار‬ ‫سەرسام دەبێت پێم‬ ‫لە پاشاندا بە درێژایی پەنجا و پێنج‬ ‫ساڵ‬ ‫پاشایەتی دەكەم‬ ‫توانیم چیا سەركەشەكان‬ ‫بخەمە ژێر ڕكێفی خۆمەوە(‪)4‬‬ ‫شا نەرام سین (‪ 2223-2260‬پ‪ .‬ز‪).‬‬ ‫كوڕەزای شا سەرجۆنی ئەكەدی‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەوپەڕی لەخۆباییەوە وەكو «شای چوار‬ ‫قوڕنەی زەوی» خۆی ناودێر دەكرد‪.‬‬

‫ئــەســكــەنــدەری مەكەدۆنیش وەكــو‬ ‫كەسایەتییەكی مێژوو تووشی گرێی‬ ‫دەروونیی دایك ببوو‪ .‬دایكی ئەسكەندەر‬ ‫شا فیلیپی باوكی ئەسكەندەری بە‬ ‫كوشت دابـــوو‪ .‬ئەسكەندەریش دوای‬ ‫كــاوی بابردوو كەوتبوو‪ .‬بە خەیاڵی‬ ‫خــاوی وەهــای تێ‌دەگەیشت گوایە بۆ‬ ‫كۆتایی ڕووی زەوی لەشكركێشی دەكات‪.‬‬ ‫هەر كە گەیشتە واڵتانی هیند و چین‬ ‫بەنائومێدی و دەست‌خەڕۆیی پاشەكشەی‬ ‫ێ كرد و گەڕایە دواوە‪ .‬لە شاری بابل‬ ‫ل‌‬ ‫مێشوولەی وردیلە زەفــەریــان پێ برد‬ ‫و تووشی نەخۆشیی مەالریایان كرد‪.‬‬ ‫لە تافی الوێتیدا و لە تەمەنی سی و‬ ‫دوو ساڵیدا لە ڕێكەوتی (‪ 323‬پ‪ .‬ز‪).‬‬ ‫ماڵئاوایی یەكجارەكیی لە دنیا كرد(‪.)5‬‬ ‫ســەدام حوسێن و كوڕەكانی و دارو‬ ‫دەستەكەی یەكەم كــەس نەبوونە لە‬ ‫مێژووی ئەم واڵتــەدا كە زوڵم و زۆر و‬ ‫ستەمیان لە خەڵكی كردبێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مێژوو دەری‌دەخات كە پاشاو حوكمڕان‬ ‫و تەنانەت دانیشتووانی ئەم واڵتەیش‪،‬‬ ‫هەردەم بەالی توندوتیژی و خوێن‌ڕشتندا‬ ‫دایان‌شكاندووە‪ .‬ئەوەتا لە دەقی كۆنی‬ ‫داستانی (گیلگامێش)دا باس لە زوڵم و‬ ‫ستەمی ئەم پاشایە دەكات و دەڵێ‌‪:‬‬ ‫گیلگامێش هیچ كوڕێكی‬ ‫بـــەســـەربـــەســـتـــی بــــۆ بـــاوكـــی‬ ‫بەجێ‌نەدەهێشت‬ ‫بە شەو و بە ڕۆژ خەڵكی دەچەوساندەوە‬ ‫حاكمی شاری ئۆروك و شوورەكانی‬ ‫بوو‬ ‫گەرچی سەرۆكایەتی و حوكمڕانیی‬ ‫دەكرد‬ ‫بەاڵم خەڵكیی دادەپڵۆسی‬ ‫كەسێكی ئازا و بوێر و قۆز بوو‬ ‫هیچ كچێكی بەسەالمەتی‬ ‫بۆ خۆشەویستەكەی نەدەهێشتەوە‬ ‫تەنانەت دەست‌درێژیی دەكردە سەر‬

‫شا سەرجۆنی ئەكەدی‪ ،‬لە دەقێكی مێخیی هەڵكۆڵدراوی كۆندا باسی ئەوەی‬ ‫کردوە کە بەكۆرپەیی خراوەتە نێو سەبەتەیەكەوە و دراوە بە دەم ئاوی‬ ‫فوراتەوە‪ .‬پاشتریش ئەو جولەكانەی كە شا نەبوخەزنەسەر ڕایگواستبوونەوە بۆ‬ ‫بابل‪ ،‬ئەم سەر‌بوردەیە دەقۆزنەوە و دەیدەنە پاڵ موسا و دەیئاخننە نێو تەوڕاتەوە‬

‫كــچــی جــەنــگــاوەر و دەزگــیــرانــی‬ ‫پاڵەوانیش(‪)6‬‬ ‫گــەرچــی لــە داســتــانــەكــەدا نــاوی‬ ‫گیلگامێش هاتووە؛ بەاڵم لە ڕاستییشدا‬ ‫لە مــێــژووی سۆمەریەكاندا پاشایەك‬ ‫بە ناوی «گیلگامێش» هەر هەبووە‪،‬‬ ‫كە لە شاری ئۆروكدا وەكو پاشایەكی‬ ‫ستەمكار خەڵكەكەی چەوساندۆتەوە‪ .‬لە‬ ‫داستانەكەدا هاتووە كە گیلگامێشیش‬ ‫بەدووی كاڵوی بابردوو كەوتبوو‪ .‬بە تەمای‬ ‫ئەوە بووە گوایە ڕووەكی زیندەگانی و‬ ‫جاویدانی بە دەست دەهێنێت و نەمری‬ ‫بۆ خۆی دابین بكات‪ .‬لە بەدبەختییدا لەو‬ ‫كاتەیدا كە دەم و چاوی لەسەر كانیاوێكدا‬ ‫دەشــوات؛ مارێك هەلی بۆ دەڕەخسێت‬ ‫ێ دەڕفێنێت و‬ ‫و ڕووەكـــی نەمریی لـ ‌‬ ‫دەیخوات‪ .‬پێش ئەوەی گیلگامێش بگاتە‬ ‫ئامانجی خۆی و ڕووەكەكە بە دەست‬ ‫بهێنێت بەسەر ڕێیەكەیەوە بۆ حەسانەوە‬ ‫لە مەیخانەیەك الدەدات‪ .‬كاتێك ئافرەتی‬ ‫سەرپەرشتیاری مەیخانەكە تێ‌دەگات‬ ‫كە گیلگامێش بــەدووی گیای نەمریدا‬ ‫وێڵە؛ گاڵتە بە عەقڵی دەكــات و تێی‬ ‫دەگەیەنێت كە خەیاڵی خاوەو ئەوسایش‬ ‫بەدنیا‌دیتەییەكەوە ئامۆژگاریی دەكات و‬ ‫پێی دەڵێت‪:‬‬ ‫بەدووی چیدا وێڵیت ئەی گیلگامێش!‬ ‫ئەو ژیانەی تۆ دەتەوێت‬ ‫هەرگیز دەستت ناكەوێت‬ ‫كاتێك خواوەندە مەزنەكان مرۆیان‬ ‫خوڵقاند‬ ‫مردنیان كردە چارەنووسی‬ ‫كەچی بۆ خۆیان نەمرییان هەڵبژارد‬ ‫بۆیە وەها چاكە ئەی گیلگامێش!‬ ‫بەردەوام زگت تێر بكەیت‬ ‫بە شەوانیش بەختەوەر بیت‬ ‫هەموو ڕۆژێكیشت هەر شادی بێت‬ ‫بە شەو و بە ڕۆژ سەما بكە‬ ‫یاری و گەمەیش ساز بكە‬ ‫با هەردەم جل و بەرگت هەر خاوێن‬ ‫بێت‬ ‫سەرت بشۆ و لە ئاویش مەلە بكە‬ ‫ئـــەو مــنــاڵــەی دەســتــت دەگــرێــت‬ ‫بەختەوەری بكە‬ ‫ئەو ژنەی لە ئامێزتدایە شادی بكە‬ ‫هەر ئەمەیش بەتەنیا بەشی مرۆڤە(‪)7‬‬ ‫لە بەدبەختیدا؛ ئێمە لە ناوچەیەكدا‬ ‫دەژیــن كە زۆرێــك لە حاكم و خاوەن‬ ‫دەســــــەاڵت و تـــەنـــانـــەت زۆربـــــەی‬ ‫ێ بەرنامەی‬ ‫دانیشتووانەكانیشی بەب ‌‬ ‫ێ‬ ‫تۆكمە ژیانیان بەسەر دەبــەن‪ .‬بەب ‌‬ ‫ئــاوڕدانــەوەی ژیرانەیش لە ڕابــردوو بۆ‬ ‫وەرگرتنی پەند و عیبرەت لە ڕووداوەكانی‬ ‫مێژووی دوور و نزیك‪ .‬ئوسامە بن الدن‬ ‫و تیرۆریستانی قاعیدە هەمان ڕێچكەی‬ ‫پڕ لە تاوان و هەڵەشەیی بێ‌‌ئاكامیان‬ ‫گــرتــەبــەر‪ .‬ب ـێ‌گــومــان دەرئــەنــجــامــی‬ ‫گرتنەبەری خەون و خەیاڵی بێ‌‌بنەما‬ ‫زیاتر ناوچەكە غەرقی خوێن دەكات‪.‬‬ ‫هەڵگرتنی ئااڵی مەزەبگەرایەتی و بیری‬ ‫شۆڤینی لە كــوێــرەوەری و ماڵ‌وێرانی‬ ‫ێ سەوز نابێت‪.‬‬ ‫بەوالوە هیچ شتێكی تری ل ‌‬ ‫بیرۆكەی گێل و وێالنەی زیندووكردنەوەی‬ ‫ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی و سەفەوی‬ ‫بریتیە لە ڕاكردنی بێ‌‌ئاكام بەدووی كاڵوی‬ ‫بابردوودا‪ .‬یاخود هەوڵدانی داعشەكان‬ ‫لەپێناوی دامــەزرانــدنــی خیالفەت و‬ ‫قەڵەمڕەویی ئیسالمی گوایە لە ئەوروپاوە‬ ‫تاوەكو چین‪ ،‬لە خەون و خەیاڵی شێتانە‬ ‫بەوالوە هیچ شتێكی تر نییە‪.‬‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫‪ .1‬ابن كثري‪ .‬البداية والنهاية‪ .‬دار ابن اهليثم‪.‬‬ ‫القاهرة‪ .‬اجمللد الثاني‪ .‬اجلزء الرابع‪ )2006( .‬ص‪.‬‬ ‫(‪.)64‬‬ ‫‪ .2‬شامل عبدالقادر‪ .‬الطاغية والطغيان‪ .‬دار‬ ‫ميزوبوتاميا‪ )2012( .‬ص‪. )58 ( .‬‬ ‫‪ .3‬سەرچاوەی پێشوو‪ .‬الپەڕە (‪. )88‬‬ ‫‪ .4‬فوزى رشيد‪ .‬سرجون األكدي‪ .‬وزارة الثقافة‬ ‫واإلعالم العراقية‪ )1990( .‬ص‪. )98( .‬‬ ‫‪ .5‬طه باقر‪ .‬مقدمة فى تاريخ احلضارات القدمية‬ ‫فى بالد ما بني النهرين‪ .‬دار الوراق للنشر‪)2009( .‬‬ ‫ص‪. )658( .‬‬ ‫‪ .6‬طه باقر‪ .‬ملحمة كلكامش‪ .‬وزارة اإلعالم‬ ‫العراقية‪ )1975( .‬ص‪. )57( .‬‬ ‫‪ .7‬سەرچاوەی پێشوو‪ .‬الپەڕە (‪.)120‬‬

‫ذمارة (‪ )2٥١‬دوشةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫محەمەد ئەركۆن‌ و پرۆژەكەی‬ ‫هاشم ساڵح‬ ‫و‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫زۆرجار ئەم پرسیارەم لێدەكرێت‪( :‬ئەو‬ ‫ی و سوربوونە لەسەر‬ ‫هەموو پێداگیر ‌‬ ‫ئەركۆن لەپای چی؟ پێتوانییە لەبایە ‌خ‬ ‫و گرنگی ئەودا پڕكێشی دەكەیت؟ ئەی‬ ‫ئەو شتە چییە كە ئەو پێشكەش بەهزری‬ ‫عەرەبی یاخود ئیسالميی كردووە؟)‪.‬‬ ‫بەڕاشكاوانە دەیڵێم‪( :‬هەموو جارێك‬ ‫پرسیارگەلێكی لەوجۆرە دەمحەپەسێنێ‬ ‫‌‌و توشی سەرسوڕمانم دەكات‪ ،‬چونكە لەو‬ ‫باوەڕەدابووم ئەو وەرگێڕانانەی تا ئێستا‬ ‫ب و هەزاران‬ ‫ئەنجامم داوە ‪-‬نزیكەی دەكتێ ‌‬ ‫الپــەڕە‪ ،‬سەر و زیــادە بۆ سەلماندنی‬ ‫گرنگی ئەو پرۆژەیەو پێویستبونی بۆ‬ ‫ب و تەواوی موسڵمانان بەگشتی‪.‬‬ ‫عەرە ‌‬ ‫من دڵنیام لەوەی بایەخی ئەوكارەش ڕۆژ‬ ‫لــەدوای ڕۆژ زیاتر و زۆرتــر بۆ خەڵكی‬ ‫دەردەكــەوێــت‪ ،‬گەرنا ئــەوا دەبێت من‬ ‫بیست ‌و پێنچ ساڵم لەتەمەنی خۆم‬ ‫بەهەوانتە بەهەدەردابێت!)‪.‬‬ ‫سەروەختێك دەستم بە وەرگێڕانی‬ ‫ئەركۆن كرد‪ ،‬هێشتا پرسی فێندەمێنتالیزم‬ ‫س و خواسی‬ ‫وەك ئەمڕۆكە نەبووبووە با ‌‬ ‫خەڵك ‌و خواو گەربچویتایە بۆ گوێگرتن‬ ‫لــە لێكچەرەكانی‪ ،‬دەربــــارەی هــزری‬ ‫ئیسالميی لەسۆربۆن‪ ،‬پێت پێدەكەنین‬ ‫‌و پێیان دەوتیت (ئێمە قۆناغی هزری‬ ‫ئایینیمان تــێــپــەڕانــدووەو بووینەتە‬ ‫ماركسی‌ و پێشكەوتوخوازی نمونەیی!‬ ‫ئیتر تۆ بۆچی خۆت بەو شتە كۆنانەوە‬ ‫خەریك دەكەیت كە باویان نەماوە و‬ ‫بەسەرچون؟)‪.‬‬ ‫ێ لەو ڕۆشنبیرە‬ ‫ئەوشتەی الی هەند ‌‬ ‫پێشكەوتوخوازانەی عـــەرەب توشی‬ ‫سەرسوڕمانی دەكـــردم‪ ،‬كورتبینی ‌و‬ ‫دەستە پاچەیی بوو‪ ،‬تانەڵێم هەرزەیی‬ ‫فیكری بوو‪ .‬بەاڵم من بۆخۆم لەلێكچەرە‬ ‫هەفتانەییە بەناوبانگەكەی ئەركۆندا‪،‬‬ ‫تــەواو پێچەوانەی ئەوانم تێدادەبینی‪.‬‬ ‫ئــەركــۆن ترادسیۆنی ئایینی بەجدی‬ ‫دەگرت ‌و لەكێش‌ و قورسایی مێژویشی‬ ‫ئاگاداربوو‪ .‬دەشیزانی تێپەڕاندنی ئەو‬ ‫ت و دروست‪،‬‬ ‫میراتیە بەشێوەیەكی ڕاس ‌‬ ‫تو‬ ‫تەنها بەوە مەیسەر دەبێت كە دەس ‌‬ ‫پەنجەی لەگەڵدا نەرم بكەی ‌ن و ڕووبەڕوو‪،‬‬ ‫مشتومڕێكی فیكریی كــراوەی لەگەڵدا‬ ‫دەست پێبكەین‪.‬‬ ‫بۆچی پرۆژەكەی ئەركۆن سەركەوت‌و‬ ‫تەواوی پرۆژەكانی نوێكردنەوەی كەلەپور‬ ‫یو‬ ‫ی و چ‌‬ ‫و ڕەخنەگرتن لە ئەقڵی عەرەب ‌‬ ‫چی‪ ..‬شكستیان هێنا؟‬ ‫لەبەر هۆكارێكی ســادە و ساكار‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە ئەركۆن دەست دەبات‬ ‫بۆ كێشە سەرەكیەكان‌و وێڵیان ناكات‪.‬‬ ‫لــێــرەدا دەبــێــت ئــــەوەش بڵێین كە‬ ‫كاركردنی ئەو لە زانكۆیەكی ئەوروپیدا‪،‬‬ ‫ئــــازادی بــیــركــردنــەوەی بــۆ فــەراهــەم‬ ‫دەكردو ئازادییەكی لەو جۆرەش لەهیچ‬ ‫زانكۆیەكی عەرەبیدا بونی نییە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كەمەسەلەكە پەیوەندی بە لێكدانەوە و‬ ‫تاوتوێكردنی هزری ئایینیەوە هەبێت‪.‬‬ ‫كــەواتــە خـــاوەن پــرۆژەكــانــی دیكە‬ ‫کەلەو دەسكەوتەی ئەو بەهرەمەندنین ‌و‬ ‫ئەوەیان بۆ نەلەواوە‪ ،‬گلەییان لێناكرێت‬ ‫‌و دەترسن خۆیان لەقەرەی بابەتگەلێكی‬

‫یاساغ بــدەن‪ .‬بــەاڵم ئــەوەش بەتەنها‬ ‫بەس نیە بۆئەوەی گۆکاری سەرکەوتنی‬ ‫ئەركۆنى پێ‌ لێكبدەینەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لــەوەدا كەتوانی كێشە سەرەكیەكانی‬ ‫هزری ئیسالمی دەست نیشان بكات‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە هۆكارگەلێكی دیكەی تریش‬ ‫بۆ سەرکەوتنی ئەو لــەوبــوارەدا هەن‪،‬‬ ‫وەك ئــەوەی(بــەتــەواوەتــی دەستی‬ ‫ت‬ ‫بەسەر زاراوە و میتۆدەكاندا دەشكێ ‌‬ ‫و هەروەها دەتوانێت زانستە مرۆییەكان‬ ‫بەسەر ترادسیۆنی عەرەبی ئیسالمیدا‬ ‫پراكتیزە بكات‪ .‬بێئەوەی هەست بكەین‬ ‫ئەوە بەشێوەیەكی زۆرملێیانە بكرێت‬ ‫وەك ئەوەی لە دەرەوەڕاسەپێنرابێت‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەوانەش ئەو بۆخۆی بیریارێكی‬ ‫ش و چاونەترسە)‪.‬‬ ‫سەركێ ‌‬ ‫ێ دەوێرێت لە دیدگایەكی مێژویی ‌و‬ ‫ك‌‬ ‫ێ‬ ‫بەراوردكارییەوە‪ ،‬دیاردەی وەحی تاووتو ‌‬ ‫ێ دەزانێت ئەودیاردەیە لەڕێی‬ ‫بكات؟ ك ‌‬ ‫سێ‌ كەلەپوری ئایینی یەكتاپەرستیەوە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫نەك یەك كەلەپوورەوە باس بكات‪ ،‬بەب ‌‬ ‫ئەوەی لەچەمكی ترانسندنتالی داببڕێت؟‬ ‫ێ میتۆدی جیاجیا‬ ‫ێ دەزانێت س ‌‬ ‫یان ك ‌‬ ‫بەسەر دەقی قورئاندا پراكتیزەبكات‪:‬‬ ‫(میتۆدی زمانەوانی ‌و میتۆدی مێژویی‬ ‫‌و ســۆســیــۆلــۆژی هــەروەهــا میتۆدی‬ ‫فەلسەفی؟)‪.‬‬ ‫دوای ئــەوە واهەست دەكەیت وەك‬ ‫ئــەوەی‪ ،‬قورئانت لەهەموو ڕوەكانیەوە‬ ‫بۆ ڕونــاك بوبێتەوەو هەموو ڕەهەند‬ ‫و ماناكانی خۆی وەرگرتبێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫لــەڕێــی بەستنەوەی بــەو چركەساتە‬ ‫مێژووییەوە كەتیایدا سەریهەڵدا‪ -‬واتە‬ ‫سەدەی حەوتەمی زایینی‪ .-‬پاشان لەڕێی‬ ‫گرێدانەوەیەوە بەتێكستەكانی دیكەی‬ ‫پێش خۆیەوە‪ .‬ئەڵبەت دوای ئەوە هەست‬

‫دەكەیت‪ ،‬باری قورسی ڕابردوت بەكۆڵەوە‬ ‫نەماوەو گەرد و تۆزی سەدەكانی پێشوت‬ ‫لەخۆت كــردۆتــەوە‪ .‬ئەوكات دەزانیت‬ ‫گەیشتوتە سەرچاوەی سەرەكی‌و بنج‌و‬ ‫بناوان‌و دوا ئامانج‪.‬‬ ‫لــەبــەرئــەوە زیــاد لە جارێك وتومە‬ ‫كە میتۆدی ئەركۆن بۆ تاوتوێكردنی‬ ‫كـــەلـــەپـــور‪ ،‬كــتــومــت بـــە مــیــتــۆدی‬ ‫ت و دەبێتە مایەی‬ ‫دەرونشیكاری دەچێ ‌‬ ‫ئازادكردنی كارەكتەری عەرەبی ئیسالمی‬ ‫لەناوەوەو ئەو پرۆسەیەش‪ ،‬پلە بە پلەو‬ ‫هەنگاو بەهەنگاو بەڕێوە دەچێت‪.‬‬ ‫ئــەوە پرۆسەی ئــازادكــردنــی مرۆڤی‬ ‫موسڵمانە‪ ،‬لەهەموو دیــدو بۆچونێكی‬ ‫ی و میتۆلۆژی‪.‬‬ ‫هەڵەو دنیابینی غەیبان ‌‬ ‫دنیابینییەك كە هــەر لەمنداڵییەوە‬ ‫دەكرێت بەمێشكیداو پێی پــەروەردە‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەو شتانە وەها دەخرێنە مێشكیەوە‪،‬‬ ‫وەك ئــەوەی ڕاستی حاشاهەڵنەگربن‪.‬‬ ‫بــەاڵم دواتـــر ئــەركــۆن دێــت بــۆئــەوەی‬ ‫بــەرد بــەبــەردو دیــوار بــەدیــواری‪ ،‬ئەو‬ ‫قەناعەتانەی لێكهەڵوەشێنێ‌‌و پێی بڵێت‬ ‫چۆن چۆنی شتەكان ڕویانداوە‪ .‬ئەوكات‬ ‫لەو دەستەواژە تۆقێنەرەی نیتشە حاڵی‬ ‫دەبێت كەدەڵێت‪( :‬ئای ئەی هەقیقەت‪،‬‬ ‫ئەی گەورەترین درۆ لە مێژوودا!)‪.‬‬ ‫ئەوكات دەتوانێت وێنەیەكی مێژویی‬ ‫ڕاست ‌و دروست‪ ،‬دەربــارەی كەلەپوری‬ ‫خۆی بكێشێت‌و دەستەواژەكەی گەورە‬ ‫فەیلەسوفی ڕۆشنگەری ئیمانوێل كانتیش‬ ‫بــەدی بێنێت‪ .‬وەك ئاشكرایە كانت‬ ‫پێناسەی ڕۆشنگەری بەو جۆرە دەكرد زانست ‌و هەقیقەتە مێژوییەكاندا‪ .‬واتە‬ ‫ێ‬ ‫كە بریتیە لە دەرچونی مرۆڤ لە قۆناغی لەو مێژووە بــەدواوە مەسیحیەتیان ب ‌‬ ‫ئیفلیج ‌‬ ‫ی و دەستەوستانی‪ ،‬بەرەو قۆناغی چەند و چون قبوڵ نەبوو‪ ،‬وەك جاری‬ ‫ی و كامڵبون‪.‬‬ ‫ژیر ‌‬ ‫جاران‪.‬‬ ‫موسڵمانان كــەی دەگــەنــە قۆناغی‬ ‫كامڵی‌ و هزریان ڕوناك دەبێتەوە؟‬ ‫ســەروەخــتــێــك ئـــەوە ڕودەدات كە‬ ‫قایل بن بــەوەی‪ ،‬لەقۆناغی منداڵیی‬ ‫بیركردنەوە دەرچــن‌و ڕابــردوی خۆیان‬ ‫ێ بكەن‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی زانستی تاوتو ‌‬ ‫وەك ئەوەی گەالنی پێشكەوتوی ئەوروپا‬ ‫پێی هەستان‪.‬‬ ‫ئێوە وادەزانــن ترادسیۆنی مەسیحی‬ ‫دڵــخــوازی ئــەوروپــایــیــەكــان نــەبــووە‪،‬‬ ‫ترادسیۆنێك كە بەدرێژایی هەژدە سەدە‬ ‫تەوقی دابوون؟‬ ‫بــەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا لەسەردەمی‬ ‫ڕۆشنگەری ‌و تەنانەت ماوەیەك بەرلەو‬ ‫قۆناغەش دەستیان دایە تاوتوێكردنی‬ ‫ئەو ترادسیۆنە‪ ،‬لەبەر ڕۆشنایی ئەقڵ ‌و‬

‫ئەڵبەتە دوای ئەو پرۆسە دژوار و‬ ‫نەشتەرگەرییە ترسناكەش‪ ،‬كەلەپوریان‬ ‫نەمردو كۆتایی نەهات‪ ،‬بەڵكو بوو بە‬ ‫كەلەپورێكی تۆلێرانستر و ئــازادتــر‪.‬‬ ‫بەمجۆرە كەم تازۆر لەفەزای بیركردنەوەی‬ ‫هاتنەدەرێ و پێیان‬ ‫‌‌‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاست‬ ‫نایە ناو فەزای بیركردنەوەی سەردەمە‬ ‫نوێیەكان‪.‬‬ ‫ێ پێی وتن ئێمەومانانیش هەمان‬ ‫ك‌‬ ‫ێ ناڵێت‪،‬‬ ‫دیــاردە ئەزمون ناكەین ‌و ك ‌‬ ‫لەئێستادا پێمان نەناوەتە ئەو قۆناغەوە؟‬ ‫ێ دەڵێت قوتاربوون لە لێكدانەوەی‬ ‫ك‌‬ ‫كــۆنــی تــرادســیــۆنــی ئایینی‪ ،‬واتــای‬ ‫ناپاكیكردنە لە ئایین‪ ،‬یاخود دەستبردنە‬ ‫بۆ بنەماو پیرۆزیەكانی ئومەی ئیسالمی؟‬ ‫دوای پــرۆســەی ڕۆشــنــگــەری ئایین‬

‫بێنە و بەردەیەكی بێئامان ڕونــادات‪.‬‬ ‫لەئێستاشدا كتومت ئەوە ڕوودەدات‪.‬‬ ‫تــا چــەنــد لــە هەقیقەتی پەنهان‬ ‫‌و شــاراوەمــان نزیكتربینەوە‪ ،‬خوێن‬ ‫بەربوون ‌و كێشمەكێشەكان زیاتردەبن‪.‬‬ ‫خاڵی لێكچونی ئەم پرۆسەیەش لەگەڵ‬ ‫دەرونشیكاریدا لێرەدایە‪ .‬بەجیاوازی‬ ‫ئــەوەی دەرونشیكاری لــەم حاڵەتەی‬ ‫ئێمەدا‪ ،‬یەك ملیاركەس دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ێ دەرونییە‬ ‫وەك ئاشكرایە تا زیاتر لە گر ‌‬ ‫سەختەكانت نزیك بیتەوە (ئەو گرێیانەی‬ ‫لەسەرەتای قۆناغی منداڵیدا لەناختدا‬ ‫س و لــەرزت زیاتر‬ ‫دروســت بــوون)‪ ،‬تر ‌‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫وەك ئاشكرایە مــرۆڤ تابتوانێت‬ ‫هــەوڵــدەدات‪ ،‬ئەو چركەساتە دژوارەی‬ ‫ڕوبەڕوبوونەوە لەگەڵ خوددا دوابخات‬ ‫‌و بـــەهـــەر كــلــۆجــێــك بــــووە خــۆی‬ ‫لێبەدوربگرێت‪ .‬بەاڵم ئەو نزیك بوونەوە‬ ‫و ڕوبەڕوبوونەوەیە‪ ،‬مەرجێكی گرنگە بۆ‬ ‫قوتاربوونت‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ئەم پرۆسەیەش بۆ كەلەپوری ئایین ‌‬ ‫و هەقیقەتە شــاردراوەكــانــی هەمان‬ ‫شتە‪ .‬تاچەند لە زۆنی ئەو هەقیقەتە‬ ‫مەزنانە نزیك بینەوە كەلە سەرەتاكانی‬ ‫سەرهەڵدانیدا دروست بوون‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫هەژا ‌ن و دادڕانی ناخمان زیاد دەكات‪.‬‬ ‫ئەو چركەساتەی فێندەمێنتالیزمیش‬ ‫كە لەئێستادا دەیگوزەرێنین ‌و بەگڕی‬ ‫ئاگرەكەی دەسوتێین‪ ،‬جگە لە گوزارشت‬ ‫لەو دۆخە شتێكی دی نییە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە زیــاد لە جارێك وتومەو‬ ‫ئێستاش دەیــڵــێــمــەوە كــە دیـــاردەی‬ ‫فێندەمێنتالیزم‪ ،‬جگە لە تەقەلالیەكی‬ ‫نامورادانەو دواین تەقەلال‪ ،‬بۆ دواخستنی‬ ‫پرۆسەی ڕوبەڕبوونەوەی مێژویی خودی‬ ‫ئیسالمی لەگەڵ خۆیدا‪ ،‬شتێكی ترنییە‪.‬‬ ‫ترسێكی لــەڕادەبــەدەر هەیە لەوەی‪،‬‬ ‫زۆرێك لەو دیدوبۆچونە بنجداكوتاوانەمان‬ ‫لەدەستبدەین كــە بــۆ ســـەدان ساڵە‬ ‫بڕوامان پێیانەو لەسەریان دەژین‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەمەبوو بیریارانی ئەوروپا ڕاوەدوونرا ‌ن‬ ‫ێ جــاریــش ڕوبــــەڕوی تێرۆر‬ ‫و هــەنــد ‌‬ ‫دەبوونەوەوە‪ ،‬بەتایبەت كاتێك خۆیان‬ ‫لەقەرەی زۆنــی هەقیقەتە گەرمەكانی‬ ‫ترادسیۆنی مەسیحی دەدا‪ .‬بەاڵم تەنها‬ ‫ئەوكاتەش ئەوروپاییەكان قەڵەمبازی‬ ‫شارستانیاندا كە لەزۆنی ئەو هەقیقەتە‬

‫ئەوە پرۆسەی ئازادكردنی مرۆڤی موسڵمانە‪،‬‬ ‫لەهەموو دیدو بۆچونێكی هەڵەو دنیابینیی‬ ‫ی و میتۆلۆژی‪ .‬دنیابینییەك كە‬ ‫غەیبان ‌‬ ‫هەر لەمنداڵییەوە دەكرێت بەمێشكیداو پێی‬ ‫پەروەردە دەكرێت‬

‫لەبەرئەوە زیاد لە جارێك وتومەو ئێستاش دەیڵێمەوە كە‬ ‫دیاردەی فێندەمێنتالیزم‪ ،‬جگە لە تەقەلالیەكی نامورادانەو‬ ‫دواین تەقەلال‪ ،‬بۆ دواخستنی پرۆسەی ڕوبەڕبوونەوەی‬ ‫مێژویی خودی ئیسالمی لەگەڵ خۆیدا‪ ،‬شتێكی ترنییە‬

‫كۆتایی نایەت‪ ،‬بەڵكو بەرگێكی نو ‌‬ ‫ێ گەرمانە نزیكبوونەوەو حساباتی خۆیان‪،‬‬ ‫دەپۆشێت ‌و مانایەكی دیكەی دەبێت‪ .‬لەگەڵ ئەو میراتیە قورسەی ڕابردوودا‬ ‫تەنانەت دەتوانم بڵێم‪( :‬ناوەڕۆكی ئایین‪ ،‬یەكالیكردەوە‪.‬‬ ‫تەنها دوای بەگه‌ڕخستنی پرۆسەی‬ ‫هــەرلــەبــەر ئــەو هــۆیــەشــە لــەمــڕۆدا‬ ‫ڕەخنەی مێژویی بەدەردەكەوێت)‪ .‬بەاڵم ڕۆشنبیرانی واڵتانی عەرەبی‌و ئیسالمی‪،‬‬ ‫لە ساتەوەختی ئێستادا بووە بەژێرباری ڕاوەدوو دەنــرێــن ‌و لــەو نێوەندەشدا‬ ‫زۆرشتەوەو بزربووە‪ .‬بڕوانە هەموو ئەو دەستێكی پەنها ‌ن و بەكۆمەڵ ‌و گەورە‬ ‫كتێبە زەردو كۆنانە‪ .‬كەئەم قسەیەش هەیە‪ ،‬دەیەوێت ڕێگیريیان لێبكات ‌و‬ ‫دەكەم پۆزش بۆ ئەبو ئەعالی مەعەڕی نەهێڵێت لەو زۆنە یاساغانە نزیك ببنەوە‪.‬‬ ‫دێنمەوە‪:‬‬ ‫كەواتە باهەوڵبدەین بەهێمنی و هەنگاو‬ ‫بەهەنگاو (وەك ئەوەی محەمەد ئەركۆن‬ ‫وقبيح بنا وان قدم العهد‬ ‫دەیــكــات)‪ ،‬لێی نزیك ببینەوە‪ .‬لەو‬ ‫هوان األبا‌ء واآلجداد‪...‬‬ ‫تو‬ ‫پرۆسەیەشدا تاپێمان دەكرێت‪ ،‬هەس ‌‬ ‫نەستی خەڵك ‌و خوا ڕابگرین ‌و هێدی‬ ‫بــەاڵم ڕاستر وایــە بڵێین پرۆسەی هێدی‪ ،‬خۆما ‌ن و ئەوانیش بەرەو ڕوناكی‬ ‫هــەنــگــاونــان لــەدیــدگــای تــیــۆلــۆژی هەقیقەت بەرین‪.‬‬ ‫دیسپۆتیزمی سەدەكانی ناوەڕاستەوە‪،‬‬ ‫بۆ دیدگای عەلمانی لیبرالی سەردەمی‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی (الشرق االوسط)‬ ‫ێ خوێنبەربونێكی زۆرو‬ ‫مۆدێرن‪ ،‬بەب ‌‬

‫ذمارة (‪ )2٥١‬دوشةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫کریس هارمان‬

‫خه‌باتگێڕ‪ ،‬مامۆستا‪ ،‬نووسه‌ر و هاوڕێ‬ ‫نووسینی‪ :‬ئه‌لێکس کالینیکۆس‬ ‫و‪ .‬له‌ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬ئازاد ئارمان‬ ‫کریس هارمان بۆ ماوه‌ی زیاتر له ‌‪20‬‬ ‫ساڵ سه‌رنووسه‌ری رۆژنامه‌ی «کرێکاری‬ ‫سۆسیالیست» بوو‪.‬‬ ‫کــریــس هـــارمـــان‪ ،‬ســه‌رنــووســه‌ری‬ ‫گۆڤاری سۆسیالیزمی ئەنتەرناسیونالی‬ ‫‪International‬‬ ‫‪Socialism‬‬ ‫‪،‬هه‌روه‌ها پێشتریش بۆ ماوه‌ی چه‌ندین‬ ‫ساڵ سه‌رنووسه‌ری ڕۆژنامه‌ی کرێکاری‬ ‫سۆسیالیست ‪Socialist Worker‬‬ ‫بوو‪ .‬زۆر کتوپر ب ‌ه نه‌خۆشی سه‌کته‌ی دڵ‬ ‫ل ‌ه قاهیر‌ه ل ‌ه رۆژی ‪ 7-6‬نۆڤێمبه‌ری ‪2009‬‬ ‫کۆچی دوایی کرد‪ ،‬شه‌وێک پێش جه‌ژنی‬ ‫له‌دایک بوونی ‪ 67‬ساڵه‌ی‪.‬‬ ‫کریس بوو به ‌مارکسیستێکی لێهاتوو‬ ‫ل ‌ه ده‌ورانی رادیکاڵێتیی سیاسیی مه‌زنی‬ ‫کۆتایی ساڵی ‪ 1960‬و سه‌ره‌تای ساڵی‬ ‫‪ 1970‬ل ‌ه به‌ریتانیادا‪ .‬ئه‌و ڕووناکبیرێکی‬ ‫دروستکه‌رو بنچینه‌یی سه‌رسورهێنه‌ر بوو‬ ‫له‌پۆلینکردن و لێکۆلینه‌وه‌ی باسه‌کاندا‪.‬‬ ‫ب ـه‌اڵم‪ ،‬له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا پشت به‌ستوو‬ ‫بوو به‌نه‌ریته‌کانی مارکس‪ ،‬ئه‌نگڵس‪،‬‬ ‫لینین و ترۆتسکی‪ ،‬لۆکسه‌مبۆرگ و‬ ‫گرامشی‪ .‬ئه‌و شۆڕشگێرێکی پیشه‌یی بوو‬ ‫و هه‌موو ژیانی خۆی ته‌رخانکردبوو بۆ‬ ‫بنیاتنانی پارتی کرێکارانی سۆسیالیست‬ ‫‪.Socialist Workers Party‬‬ ‫کــریــس لــ ‌ه ســـاڵـــی‪ 1942‬لــه‌دایــک‬ ‫بـــووه‌‪ .‬په‌یوه‌ندییکردووه ‌بــه ‌گروپی‬ ‫لێکۆلینه‌وه‌ی سۆسیالیستی‪Review،‬‬ ‫‪ Group Socialist‬دواتـــر‬ ‫نــاوه‌کــه‌ی گـــۆردرا بــۆ سۆسیالیست ‌ه‬ ‫‪Socialists‬‬ ‫ئه‌نته‌رناسیوناله‌کان‬ ‫‪ (IS) International‬دوای ئه‌وه‌ش‬ ‫بوو به ‌(پارتی كرێكارانی سۆسیالیست)‬ ‫– کریس خوێندکار بوو له ‌قوتابخانه‌ی‬ ‫کوڕانی وه‌تفۆرت (‪ )Watford‬دواتریش‬ ‫ل ـه‌ســااڵنــی ‪ 1965-1962‬خوێندکار‬ ‫بــوو ل ـه‌زانــکــۆی لییدس (‪Leeds‬‬ ‫‪ .)University‬ئـــه‌و چـــوو بۆ‬ ‫سۆراخکردنی ڕێبازی دکتۆراکه‌ی له سه‌ر‬ ‫لێکۆلینه‌وه‌ی زانستی ل ‌ه زانکۆی له‌نده‌نی‬ ‫ئابووریناسی ‪London School‬‬ ‫‪. )of Economics(LSE‬‬ ‫له‌به‌شی دووهه‌می سااڵنی ‪1960‬دا‬ ‫زانکۆی له‌نده‌نی ئابووریناسی ببوو‌ه‬ ‫ب ـ ‌ه سـه‌نــتـه‌ری پشێوی بــزووتــن ـه‌وه‌ی‬ ‫خوێندکارانی به‌ریتانیا‪ .‬کریس بوو‬ ‫بـه‌سـه‌رکــرده‌یـه‌کــی خه‌باتگێڕیی ئه‌م‬ ‫زانکۆیه‌‪ .‬هه‌روه‌ها دواتریش وازی له‌پیشه‬ ‫‌ئه‌کادیمییه‌که‌ی هێنا‪.‬‬ ‫ل ‌ه دوای ئـه‌وه ‌تــه‌واوی ژیانی کاری‬ ‫پراو پرو به‌رده‌وام بوو بۆ سۆسیالیست ‌ه‬ ‫ئه‌نته‌رناسیوناکان (‪ ،)IS‬یه‌که‌م جار‬ ‫سه‌رنووسه‌ری گۆڤاری سۆسیالیزمی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی بـــوو‪ ،‬ل ـه‌گ ـه‌ل ئـه‌وشــدا‬ ‫رۆژنامه‌نووس بوو له‌رۆژنامه‌ی کرێکاری‬ ‫سۆسیالیست‪ .‬کریس له‌سااڵنی ‪-1975‬‬ ‫‪ 1977‬سه‌رنووسه‌ری رۆژنامه‌ی کرێکاری‬ ‫سۆسیالیست بوو‪ .‬هه‌روه‌ها دووبار‌ه له‬ ‫‌نێوان ساڵه‌کانی ‪ 1984-1982‬هه‌مان‬ ‫کاری ده‌کــرد‪ .‬له‌کۆتاییدا گه‌ڕایه‌وه ‌بۆ‬ ‫سه‌رنووسه‌ری سۆسیالیزمی نێونه‌ته‌وه‌یی‬ ‫تاوه‌کو ئێستا‪ .‬ئه‌وه‌ی کریس ئه‌نجامی دا‬ ‫ئه‌رکێکی زۆر به‌رهه‌مدار بوو‪.‬‬ ‫له‌کۆتایی سااڵنی ‪1960‬دا تاوه‌کو‬ ‫سه‌ره‌تای سااڵنی حه‌فتاکان‪ ،‬سه‌دان‬ ‫هــه‌زار ل ‌ه که‌سی گه‌نج ئ ـه‌و کاره‌یان‬ ‫ده‌کرد که ‌کریس هارمان هه‌ڵی بژارد‪.‬‬ ‫به‌اڵم که‌مایه‌تییه‌کی کۆلنه‌ده‌ر مانه‌وه‌‪،‬‬ ‫دوای ئه‌وه‌ی ئه‌م خرۆشانه‌به‌ره‌و کزبوون‬ ‫ده‌چوو له‌ ناوه‌ڕاستی حه‌فتاکاندا‪.‬‬ ‫کریس ته‌نها کۆڵنه‌ده‌ر نه‌بوو‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫له ‌سه‌ره‌تای ته‌مه‌نی بیست ساڵیدا بۆ‬ ‫پێشه‌و‌ه هه‌نگاوی ده‌نا‪ .‬نووسینه‌کانی‬ ‫ئه‌و گه‌شه‌ی دا به‌ مارکسیزمی شۆڕشگێر‪،‬‬

‫ڕێنوێنی یه‌کانی پێشره‌و بــوون له‌م‬ ‫ئاڵۆسکاوی و ڵێڵییه‌ی ده‌یه‌ی کۆتایی‬ ‫س ـه‌ده‌ی بیسته‌م و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی‬ ‫بیست و یه‌که‌م‪.‬‬ ‫تــۆنــی کلیف (‪)Tony Cliff‬‬ ‫بــنــیــاتــنـه‌ری مــیــراتــی سۆسیالیست ‌ه‬ ‫ئه‌نته‌رناسیوناله‌کان‪ ،‬ده‌یسه‌لمێنێ هه‌ر‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تای خالی ده‌ستپیکردنیانه‌وه‬ ‫‌کریس له‌گه‌ڵ بنیاتنانی تیۆرییه‌کانی‬ ‫بــه‌شــدار بـــوو‪ .‬تــۆنــی کلیف ئــه‌وه‌ی‬ ‫شیکرده‌وه‌تەوە که ‌یه‌کێتیی سۆڤیه‌ت‬ ‫و واڵتانی تری به ‌ناو «سۆسیالیست»‬ ‫وه‌کو یه‌ک بیرۆکراتی و سه‌رمایه‌داریی‬ ‫ده‌وڵه‌تین‪ .‬ئه‌مان ‌ه یارمه‌تیمان ده‌دا بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام بین له‌سه‌ر مارکسیزمی‬ ‫شۆڕشگێران ‌ه وه‌کو ئه‌وه‌ی ئێستا ل ‌ه ناویدا‬ ‫ده‌ژین‪ .‬ته‌نها له‌سه‌ر ئه‌م بناغه‌یه ‌بوو‪،‬‬ ‫کلیف نیشانی دا‪ ،‬به‌تێگه‌یشتنی مارکس‬ ‫له‌سۆسیالیزم به‌ناونیشانی ڕزگاریی چینی‬ ‫کرێکاران به‌ده‌ستی خۆیان ده‌توانرێ مانا‬ ‫و درێژه‌ی هه‌بێت‪.‬‬ ‫بنیاتنان لـه‌سـه‌ر ده‌سکه‌وته‌کانی‬ ‫کیلف‪ ،‬کریس به ‌سه‌ربه‌رزییه‌وه ‌توانی‬ ‫درێژه‌بدا ب ‌ه پۆلینکردن و چوون ‌ه قواڵیی‬ ‫تیۆریی مارکسیستی لــه‌زۆر الیــه‌ن و‬ ‫پانتایی جیاوازه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه سه‌رووی هه‌موو‬ ‫ئ ـه‌وان ـه‌ش ـه‌وه ‌ئ ـه‌و کــاران ـه‌ی به‌رهه‌می‬ ‫هێنابوو ل ‌ه به‌رزترین ئاستدا بــوون‪،‬‬

‫ئه‌وان ئه‌م ڕێگا شۆرشگێرانه ‌بگرن ‌ه بۆ‬ ‫ڕووخانیان له‌خواره‌وه‌‪ .‬ئه‌م لێکدانه‌و‌ه‬ ‫دروست و به‌جێی ‌ه بوو ئه‌نجامه‌که‌ی بوو‌ه‬ ‫هۆی ڕوخانی ستالینزم لە ‪ 20‬ساڵی‬ ‫رابردوودا‪.‬‬ ‫کریس پێشبینیی به‌رئه‌نجامێکی‬ ‫ئاواشی ده‌کرد له‌پۆلۆنیا‪ :‬نووسراوه‌یه‌کی‬ ‫نووسی به‌ناوی «قەیرانی سه‌رمایه‌داریی‬ ‫ده‌وڵه‌تی» له‌سااڵنی (‪.)1977-1976‬‬ ‫له‌م نووسراوه‌یه‌دا شیکارییه‌کی له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌م ده‌وڵه‌تان ‌ه کرد ک ‌ه پێیان ده‌گوتن‬ ‫واڵتــانــی «سۆسیالیست» جەوهەری‬ ‫بوونیان جیاوازی نیی ‌ه و یه‌کده‌گرنه‌و‌ه‬ ‫لەگەڵ سه‌رمایه‌داریی جیهانی هاوئاوازن‬ ‫له‌کڕین و فرۆشتنی مرۆڤایه‌تیدا‪.‬‬ ‫کریس ئ ـه‌م شکسته‌ی نــاو نابوو»‬ ‫گۆران بۆ الیه‌که‌ی دی» ل ‌ه سه‌رمایه‌داریی‬ ‫ده‌وڵه‌تییه‌و‌ه بۆ سه‌رمایه‌داریی بازاڕی‬ ‫ئــــازاد‪ .‬کــه ‌لــه ‌پشێویی و شکانی‬ ‫ڕووداوه‌کانی ساڵی ‪1990‬ـــەوە دروست‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫توانایی کریس وه‌کو مێژوونووسێک‬ ‫یه‌که‌م جار ئه‌و کات ‌ه ب ‌ه ته‌واوی ده‌رکه‌وت‬ ‫ل ـ ‌ه گــێــران ـه‌وی چــیــرۆکــی یاخیبوونی‬ ‫کــرێــکــاران لــه‌نــێــوان بــیــرۆکــراســی و‬ ‫شــۆڕشــدا‪ .‬کــریــس لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی‬ ‫زانیستیانه‌ی ئه‌نجام دا له‌سه‌ر شۆڕشی‬ ‫ئه‌ڵمانیا له‌ساڵی (‪ )1923-1918‬دواتر‬

‫په‌رتووک ‌ه ئه‌وه‌یه‌تێگه‌یشتنی ئه‌و نیشان‬ ‫ده‌دات له ‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ی که ‌پێیده‌ڵێن‬ ‫کۆمۆنه‌ی «سه‌ره‌تایی»‪ .‬کریس سه‌ره‌تا‬ ‫ده‌ستی کرد ب ‌ه زانیاری کۆکردنه‌و‌ه بۆ‬ ‫لێتوێژینه‌وه‌ی ئەنترۆپۆلۆژیی له‌سه‌ر‬ ‫ئ ـه‌و کۆمه‌لگای ‌ه ل ـه‌و س ـه‌رده‌م ـه‌دا بوو‬ ‫ک ‌ه مشتومرێکی به‌هێز هه‌بوو له‌سه‌ر‬ ‫کێشه‌ی ڕزگاریی ژنان ل ‌ه کۆتایی سااڵنی‬ ‫حه‌فتاکاندا‪ .‬بــۆ ئ ـه‌و به‌ڵگه‌نه‌ویست‬ ‫بــوو‪ ،‬بــاوەڕی وابــوو ئه‌و کاته ‌ژنــان و‬ ‫پیاوان ده‌توانن به‌یه‌کسانی بژین کاتێ‬ ‫چ ـه‌وســانــدن ـه‌وه‌ی چینایه‌تی کۆتایی‬ ‫پێهاتبێت‪.‬‬ ‫ئه‌م شێو‌ه نموونه‌یییه ‌ل ‌ه ڕووناکبیریی‬ ‫کریس‪ ،‬ئه‌و خۆشی له‌م هه‌وه‌سداریییه‬ ‫‌ده‌بینی به تایبه‌تی له‌و کێشانه‌ی زۆربه‌ی‬ ‫زۆری له‌به‌ر سوودی و ئــاره‌زووی خۆی‬ ‫نه‌بوو‪ .‬به‌ڵکو بۆ ئه‌وه‌ی بوو ده‌ستنیشانی‬ ‫مشتومڕ‌ه سیاسیییه‌کانی پێبکات‪.‬‬ ‫بۆ نموون ‌ه نــووســراوه‌ی پێغه‌مبه‌ر و‬ ‫پرۆلیتاریا (‪ ]1[)1994‬خوێندنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫پــێــشــڕه‌وان ـه‌ی مارکسیستی بــوو بۆ‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪ ،‬ئه‌مه‌پارتی کرێکارانی‬ ‫سۆسیالیستی پڕچه‌ک کرد بۆ مشتومڕ و‬ ‫تیکۆشان دوای ڕووداوی ‪11‬ی سێپتێمه‌ر‪.‬‬ ‫هه‌ندێک لــه ‌گرنگترین باسه‌کانی‬ ‫کریس کـه‌ ڕاســتــەو‌خــۆ بــۆ ئێم ‌ه بوو‬ ‫له‌سه‌ر کێشه‌ی ستراتیژ و تاکتیکی‬

‫ه ـه‌مــان خوڵیا پێوه‌گرتن له‌گەڵ‬ ‫پێشکه‌شکردنی ک ــاری سیاسی‪ ،‬به‬ ‫‌بزواندن و زانیاری ل ‌ه کۆتایی و ناوەڕاستی‬ ‫نــووســیــنـه‌کــانــی کــریــس پۆلێنکردن‬ ‫و لــێــکــدان ـه‌وه‌ی خـــودی سیستەمی‬ ‫سه‌رمایه‌دارییه‌‪ ،‬ئه‌و زۆر ب ‌ه قوڵی و له‬ ‫‌بناغه‌و‌ه ل ‌ه ئابووری سیاسی مارکسیستی‬ ‫تێگه‌یشتبوو‪ .‬هه‌ر ئه‌و کات ‌ه زۆر بلیمه‌تان ‌ه‬ ‫ئه‌م ئامانجه‌ی نیشان دا له دیالۆگه‌کانی‬ ‫له‌کۆتایی ساڵی ‪1960‬دا له‌گه‌ل ئه‌رنێست‬ ‫مـه‌نــدڵ (‪، )Ernest Mandel‬‬ ‫ڕێبه‌ری ئه‌نته‌رناسیونالی چواره‌م‪.‬‬ ‫ئه‌و کۆمه‌ڵه ‌وتارانه‌ی به‌م دوایییه‬ ‫‌کۆیکردوه ‌له‌ ژێــر نــاوی «راڤه‌کردنی‬ ‫قه‌یرانه‌کان»(‪Explaining The‬‬ ‫‪ )1983،CRISIS‬ک ‌ه ل ‌ه سه‌ر بنچینەى‬ ‫کــاره‌کــانــی پــێــشــووی مــایــک کــیــدرون‬ ‫(‪ )Mike Kidron‬بنیاتنرابوون‪.‬‬ ‫کیدرون نیشانیدا چۆن مه‌سه‌له‌ی خه‌رجی‬ ‫چه‌ک گه‌یشت ‌ه به‌رزتیرین ئاستی خۆی‬ ‫و هه‌روه‌ها سه‌رمایه‌داری بۆ ماوه‌یه‌کی‬ ‫کاتی جێگیر بوو له‌دوای جه‌نگی جیهانی‬ ‫دووه‌مدا‪.‬‬ ‫کریس دریــژه‌یــدا ب ـه‌م لێکدانه‌وانه‬ ‫‌بۆ نیشاندانی ڕه‌وایــی ئه‌م ڕاڤه‌کردن ‌ه‬ ‫ی سه‌ره‌کیی‬ ‫و گــەڕانــه‌و‌ه بــۆ قـه‌یــرانـ ‌‬ ‫سیسته‌مه‌که‌‪ .‬ئه‌م کاره‌شی له‌سه‌ره‌تای‬ ‫ساڵه‌کانی ‪1960‬دا به‌ره‌و پێش برد‪.‬‬

‫تۆنی کلیف ئه‌وه‌ی شیکرده‌وه‌تەوە که‌یه‌کێتیی سۆڤیه‌ت و واڵتانی تری‬ ‫به‌ناو «سۆسیالیست» وه‌کو یه‌ک بیرۆکراتی و سه‌رمایه‌داریی ده‌وڵه‌تین‬ ‫ل ‌ه بنچینه‌دا لێکۆلینه‌وه‌کانی له‌سه‌ر‬ ‫بیروباوه‌ڕ و شیکردنه‌و‌ه ڕه‌سه‌نه‌کان‬ ‫بوو‪ .‬بۆ به‌دواداچوونی پوخته‌ی که‌م و‬ ‫کوڕییه‌کان‪.‬‬ ‫سه‌ره‌تای کاری کریس گه‌شه‌پێدانی‬ ‫شیکارییه‌کانی کلیف بــوو له‌سه‌ر‬ ‫ستالینیزم‪ .‬یه‌که‌مین په‌رتووکیشی‪:‬‬ ‫بیروکراسی و شــۆڕش لـ ‌ه ئ ـه‌وروپــای‬ ‫ڕۆژهـــه‌اڵت (له‌ساڵی ‪ ،1974‬دووبــار‌ه‬ ‫له‌چاپ درایـــه‌و‌ه له‌ژێر نــاوی خه‌باتی‬ ‫چینایه‌تیی ل ‌ه ئه‌وروپای ڕۆژهــه‌اڵت) ‪،‬‬ ‫لێکۆلینه‌وه‌یه‌ک بوو له‌سه‌ر مێژووی پڕ ل ‌ه‬ ‫ناجێگیری و ناکۆکی ڕژێمی سه‌رمایه‌داریی‬ ‫ده‌وڵه‌تی دوای سااڵنی ‪.1945‬‬ ‫ئه‌گه‌ر چی له‌و کاته‌شدا کریس ب ‌ه‬ ‫ئاشکرا ئـه‌م تیۆرییه‌ی ڕه‌تــده‌کــرده‌و‌ه‬ ‫که ‌پێیوابوو ده‌توانێ سه‌رتاپای رژێمی‬ ‫ستالینی ڕیفۆرم بکات له‌سه‌ره‌وه‌‪ .‬ده‌کرێ‬

‫به‌ناوی «شکستی شــۆڕش «(‪The‬‬ ‫‪ )1982،Lost Revolution‬له‌ساڵی‬ ‫(‪ )1982‬چاپیکرد‪ .‬هه‌روه‌ها له‌و کاته‌دا‬ ‫له‌ده‌ورانی هه‌ستانه‌وه‌کانی کۆتایی ساڵی‬ ‫شه‌سته‌کان و سه‌ره‌تایی حه‌فتاکاندا‬ ‫ئه‌م په‌رتووکه‌ی نووسی (‪The Fire‬‬ ‫‪. )1988،Last Time‬‬ ‫زیاد له‌وه‌یش کریس چه‌ند وتارێکی‬ ‫گرنگی نووسی له‌سه‌ر تیۆریی مارکسیستی‬ ‫بۆ مێژوو‪ .‬به‌اڵم به ‌نووسینی په‌رتووکی‬ ‫به‌شکۆی «مرۆڤ دروستکەری مێژووی‬ ‫جیهانە» (‪ )1999‬وه‌کو مێژوونووسێک‬ ‫به‌رهه‌مه‌که‌ی گه‌یشت ‌ه ئه‌و په‌ڕی به‌رزی‪.‬‬ ‫به‌سه‌رکه‌وتنێکی مه‌زن ده‌ژمێردرا له‌ناو‬ ‫جه‌ماوه‌ردا به‌تایبه‌تی له‌دوای دووباره ‌ل ‌ه‬ ‫چاپدانه‌وی له‌م ماوه‌یه‌دا له‌الیه‌ن ده‌زگای‬ ‫چاپی ڤێرسۆ (‪. )Verso‬‬ ‫یه‌کێک ل ‌ه خاڵ ‌ه به‌هێزه‌کانی ئه‌م‬

‫شۆڕشگێرانه‌‪ .‬نــووســراوه ‌سه‌ره‌تایییه‬ ‫‌نایابه‌که‌ی‪« ،‬حیزب و چین» (‪،)1968‬‬ ‫کـ ‌ه لـ ‌ه بنچینەدا لـ ‌ه نــووســراوه‌یـه‌کــی‬ ‫ناوخۆییه‌و‌ه هاتبوو بۆ ب ‌ه دواداچــوون‬ ‫و ڕازیکردنی ڕادیکالیزمی خوێندکاران‬ ‫که ‌ئه‌و کات ‌ه گاڵته‌یان به ‌سۆسیالیسته‬ ‫‌ئه‌نته‌رناسیوناله‌کان (‪ )IS‬ده‌کرد له‌سه‌ر‬ ‫زه‌روره‌تــی بنیاتنانی پارتی پێشڕە‌وی‬ ‫لینینی‪.‬‬ ‫له ‌ناوه‌ڕاستی سااڵنی حه‌فتاکاندا‪،‬‬ ‫له‌و کاتانه‌دا که‌سه‌رلێشێواویی چه‌پی‬ ‫ڕادیکال ل ‌ه نه‌شونماکردندا بوو‪ .‬کریس‬ ‫چه‌ندین کۆبوونه‌وه‌ی گرنگی ڕێکخستن‬ ‫له‌ناویاندا‪ .‬به‌تایبه‌تی له‌ده‌ورانی شۆڕشی‬ ‫پورتوگالی له‌ساڵی ‪75-1974‬دا‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫دژایه‌تیکردنی ئـه‌وانـه‌ی که‌ته‌قه‌الیان‬ ‫ده‌کــرد ئه‌نتۆنیۆ گرامشی بگۆڕن بۆ‬ ‫بیرمه‌ندێکی ڕیفۆرمیزم‪.‬‬

‫لـه‌م کــات و ساتانه‌ی ئابووریناسه‬ ‫‌مارکسیسته‌کان خـه‌ریــکــی پشێوی‬ ‫ئه‌کادیمی بــوون‪ .‬ئه‌ویش ل ‌ه هه‌وڵدانی‬ ‫بــــه‌رده‌وام دا بــوو بــۆ تێگه‌یشتن له‬ ‫‌تیۆریی مارکس ل ‌ه یاساکانی بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫سه‌رمایه‌داری‪.‬‬ ‫کــریــس لــه‌نــووســیــن ســه‌بــاره‌ت به‬ ‫‌ئابوویی سیاسی بۆ ده‌یــان ساڵی دی‬ ‫به‌رده‌وام بوو‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و له‌کۆتایی ئه‌م‬ ‫ساڵیدا گەڕایه‌و‌ه بۆ سه‌ر باس ‌ه قوڵه‌کانی‬ ‫دەربارەى ئەم مەسەلەیە‪ ،‬نەشونماکردنی‬ ‫دیالۆگه‌کانی له‌گەڵ ڕابـه‌رانــی دیكەى‬ ‫ئابووریناسیی مارکسیستی‪ .‬له‌گەڵ‬ ‫ئ ـه‌وه‌شــدا په‌رتووکی «سـه‌رمــایـه‌داری‬ ‫مــــــردووی گـــیـــان بــــه‌بــــه‌رداکــــراو»‬ ‫(‪ )Zombie Capitalism‬ته‌واو‬ ‫کرد و له‌سه‌ره‌تای ئه‌م ساڵه‌دا چاپی‬ ‫کــرد‪ .‬خوێندنه‌وه‌یه‌کی به‌شکۆی ‌ه بۆ‬

‫ده‌ســت نیشانکردنی ئــه‌م قه‌یرانه‌ی‬ ‫ئێستا‪ ،‬له‌زه‌مینه‌ی مێژوویی و دینامیکی‬ ‫سیستەمی سه‌رمایه‌داریدا به‌شێوه‌یه‌کی‬ ‫گشتی‪.‬‬ ‫لــێــره‌دا به‌شێک ل ـه‌م ده‌سکه‌وتانه‌‪،‬‬ ‫له‌وانه‌ی ‌ه زۆر کاری ئه‌کادیمی بێنێته‌دی‪.‬‬ ‫به‌اڵم کریس هه‌موو ئه‌مانه‌ی به‌رهه‌م هێنا‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها زۆر له‌مه‌ش زیاتر‪ ،‬ئامانجی ئه‌وه‬ ‫‌نه‌بوو دڵنه‌وایی و خۆشگوزه‌رانی یاخود‬ ‫پایه‌بڵندیی ئه‌کادیمی به ‌ده‌ست بێنێت‪،‬‬ ‫به‌ڵکو ئ ـه‌م کــاره‌ی سـه‌رومــڕ (‪Full‬‬ ‫‪ )Time‬ده‌کــرد بۆ پارتی کرێکارانی‬ ‫سۆسیالیست بــه ‌ک ـه‌مــتــریــن کرێی‬ ‫کرێکارێک‪.‬‬ ‫گه‌وره‌ترین ئه‌رکی حیزبی سه‌رنووسه‌ری‬ ‫رۆژنامه‌ی کرێکاری سۆسیالیست بوو‪،‬‬ ‫له‌سه‌ره‌تای ساڵی ‪1980‬دا ک ‌ه دووبار‌ه‬ ‫که‌وته‌وه ‌ئه‌ستۆی کریس‪ .‬ئەو ڕابه‌ری‬ ‫رۆژنامه‌که‌ی ده‌کرد ل ‌ه هه‌موو الیه‌که‌وه‬ ‫‌بۆ زۆرانــبــازیــی لەگەڵ تاتچه‌ریزم –‬ ‫له‌سه‌روی هه‌موو ئه‌وانه‌شه‌وه ‌مه‌زنترین‬ ‫داستانی مانگرتنی کرێکارانی کانگه‌کان‬ ‫بوو له‌سااڵنی (‪)19841985‬دا‪ -‬هه‌روه‌ها‬ ‫ده‌ورانی خامۆشی ساڵی ‪ ،1990‬تاوه‌کو‬ ‫ده‌یه‌ی رابردوو سه‌رله‌نوێ نیشاندانه‌وه‌و‬ ‫ڕادیکالیزه‌بوونه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی ئه‌نتی‬ ‫سه‌رمایه‌داری و –بزووتنه‌وه‌ی دژی شه‌ڕ‪.‬‬ ‫کریس لێهاتوویی ‌ه بێسنوورییه‌کانی خۆی‬ ‫داده‌پۆشی‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌ستکه‌وته‌کانی له‬ ‫‌به‌رامبه‌ر شه‌رمنی ڕووبـــه‌ده‌ره‌وه‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫به‌ته‌واوی و به‌هیچ جۆرێک له‌جۆره‌کانی‬ ‫خۆی ده‌رنه‌ده‌خست‪.‬‬ ‫به‌اڵم‪ ،‬ئه‌و هه‌میش ‌ه په‌ره‌ی ده‌دا به‬ ‫نەریت و ره‌وشتی شۆڕشگێرانه‌‪ .‬کریس ل ‌ه‬ ‫کۆبوونه‌وی تازه‌ی زانکۆی ئابووریناسیدا‬ ‫رۆژه‌کانی پێشووی خه‌باتی خوێندکارانی‬ ‫ده‌هاته‌وە یاد له ‌ساڵی شه‌سته‌کاندا‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌م کۆبوونه‌وه‌یه‌دا رایگه‌یاند ئه‌گه‌ر‬ ‫خانه‌نشین ببێت‪ ،‬ئینجا کاتی زیاتری‬ ‫ده‌بێت بۆ چااڵکی سیاسی‪.‬‬ ‫کریس ده‌بــووایــه ‌تا ته‌مه‌نی پیری‬ ‫‌به‌به‌خته‌وه‌ری بژیایه‌‪ .‬به‌اڵم بێبه‌زه‌یانه‌ی‬ ‫ژیـــان ئــه‌م ه ـه‌ل ـه‌ی لــێ بـــرد‪ .‬ئــه‌و ب ‌ه‬ ‫نووسینه‌کان و نه‌ریته‌سیاسییه‌کانی هه‌ر‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌و نامرێ‪ ،‬ک ‌ه بوونه‌ته‌میراتێک‬ ‫بــۆ پــارتــی کرێکارانی سۆسیالیست‬ ‫و ده‌ســت ـه‌خــوشــک ـه‌کــانــی لــه ڕه‌وتـــی‬ ‫سۆسیالیستی ئەنتەرناسیونالی‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌مه‌ش ‌ب ‌ه مانای ئه‌و‌ه نییه ‌له‬ ‫‌ده‌ستدانی مه‌رگه‌ساتی ئه‌و خه‌ساره‌تێکی‬ ‫گـه‌وره ‌نییه‌‪ -‬له ‌سـه‌روی هه‌موویانه‌وه‬ ‫‌بۆ هاوسه‌ری ژیانی ته‌له‌ت (‪)Talat‬‬ ‫و مناڵه‌کانی سیز (‪ )Seth‬و سینید‬ ‫(‪ ، )Sinead‬به‌اڵم زیاد له‌وه‌ش بۆ‬ ‫بازنه‌یه‌کی زۆر فراوانتر ئه‌وانه‌ی ئه‌و‬ ‫کاری تێکردوون‪.‬‬ ‫من شه‌خسی خۆم که‌سێکم ل ‌ه ده‌ستدا‬ ‫بۆ مــاوەی زیاتر لە ‪ 35‬ساڵ هاوڕێ‪،‬‬ ‫براده‌ر‪ ،‬مامۆستام بوو‪ .‬ئه‌م سات ‌ه بۆ من‬ ‫غه‌مگینی و ئێش وئازاره‌‪ ،‬پێش ئه‌وه‌ی‬ ‫(هه‌روه‌کو کریس ئــاره‌زوو چاوەڕوانی‬ ‫ده‌کـــات) دووبـــار‌ه ده‌ستبکه‌ینه‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫خه‌بات‪.‬‬ ‫ئـه‌م وتــار‌ه ل ‌ه نووسینی (ئه‌لێکس‬ ‫کالینیکۆس)‌ه ل ‌ه ژماره‌ی تازه‌ی (‪)2177‬‬ ‫رۆژنــامـه‌ی «کرێکاری سۆسیالیست»‬ ‫باڵوکراوه‌ته‌وه‌‬ ‫• زۆربـــه‌ی زۆری په‌رتووکه‌کانی کریس‬ ‫هـــارمـــان ل ـه‌کــتــێــبــخــان ـه‌ی م ــارک ــس ده‌س ــت‬ ‫ده‌که‌وێت به‌م ناونیشانه‌ی خــواره‌وه‌‪www. :‬‬ ‫‪bookmarksbookshop.co.uk‬‬ ‫• ب ـه‌شــێــک لــه‌ن ــووس ــراوه‌ک ــان ــی کــریــس‬ ‫هــارمــان له‌ماڵپه‌ری (ئه‌رشیفی ئه‌نته‌رنێتی‬ ‫مارکسیسته‌کان) ده‌بینرێت به‌م ناونیشانه‌ی‬ ‫خواره‌وه‌‪:‬‬ ‫‪www.marxists.org‬‬ ‫[‪ ]1‬كتێبی پێغەمبەر و پرۆلیتاریا‪ ،‬نووسینی‬ ‫كریس هارمەن‪ ،‬هاوڕێمان‪« ،‬پێشڕەو محەمەد»‬ ‫كردوویەتی بە كوردی و بڕیارە بەم نزیكانە چاپ‬ ‫و باڵوبببێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٥١‬دوشةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫ئەكرەمی میهرداد‬ ‫«چینی دەسەاڵتداری» ئەوروپا لەبەرامبەر‬ ‫بەهێزی و بردنەوەی چەپی رادیكالی یۆنان‬ ‫(سیریزا) تووشی سەرسامی و «تاسان»‬ ‫بووە‪ .‬چەند دەهەیەك لە ئەوروپا تێپەڕیوە‬ ‫و راستڕەوە كۆنەپارێز و چەپە میانڕەوەكان‬ ‫هەمیشە لە دەسەاڵتدا بوون و ئەوروپاش‬ ‫خۆی لەسەر ئەم هەلومەرجە راهێنابوو‪،‬‬ ‫تەنانەت لەسەردەمی دەســەاڵتــی یەكێتی‬ ‫سۆڤیەتیشدا پارتە كۆمۆنیستەكانی سەربە‬ ‫سۆڤیەت و بزاڤە چەپخوازەكان یــان زۆر‬ ‫الواز بوون‪ ،‬یان هەمیشە لە پەراوێزدا بوون‪.‬‬ ‫هەلومەرجەكە بە جۆرێك بــوو كە پارتە بۆیەش داوا دەكات كە برۆكسل چاوێك بە‬ ‫سۆسیالیست و سۆسیال دیموكراتەكان و قەرزەكانی یۆنان و مەرجەكانی ئەو قەرزانەدا‬ ‫پارتەكانی كرێكارانیش بەرەو پەیڕەوكردنی بگێڕێتەوە‪ ،‬بــەاڵم بە سووربوونی لەسەر‬ ‫شێوازێكی ناڕاستەوخۆی نیولیبرالیزم لە بەردەوامی نەهێشتنی یاساكانی تەقەشوف و‬ ‫ئاڕاستەدا بوون‪ .‬چەپی میانڕەو (سۆسیال هەژاركردنی رابردوو بۆ زیادبوونی پشتیوانی‬ ‫دیموكراتەكان) لە بەریتانیا و فەرەنسا جەماوەری لە واڵتێكدا كە زیاتر لەنیوەیان‬ ‫بەئاشكرا بــەرەو ئەو رێبازە دەڕۆیشتن و لەژێر هێڵی هەژاریدا دەژین‪.‬‬ ‫تەنانەت سیاسەت و ریفۆرمەكانی پارتی‬ ‫هەرچەندە رەوت و جەنگی سیریزا لەناو‬ ‫كرێكارانی بەریتانیا بە سەركردایەتی «تۆنی یەكێتی ئــەوروپــادا گــران و ئــاڵــۆزە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بلێر» و بەڕێنمایی رێگای سێهەمی «ئەنتۆنی ئاماژەیەكی گرنگ و چارەنووسسازیشە بۆ‬ ‫گیدنز» زیاتر لە لیبرالیزمی نوێ نزیكتر گەڕانەوەی چەپ بۆ ناو سیاسەت و دەسەاڵت‬ ‫بوو تا لە سۆسیال دیموكراسی مۆدێرن‪ .‬و فەرهەنگ و كۆمەاڵیەتی لە كیشوەرە‬ ‫هاوپەیمانی بەردەوامی تۆنی بلێر و پارتی كۆنەكەی سیاسەتی جیهانیدا‪ .‬كیشوەری‬ ‫كرێكاران لەگەڵ ئەمریكا‪ ،‬یەكێكی دیكە بوو هەرە كۆنی سیاسەت و شارستانی و فەرهەنگ‬ ‫لە تایبەتمەندییەكانی ئەو چەپە میانڕەوە كە ئێستا لەبەرامبەر بزاڤە پۆپۆلیستەكانی‬ ‫لەژێر كاریگەری نیولیبرالیزمدا بوو‪ ،‬تەنانەت (راســـت و چـــەپ)دایـــە و بــە نــەیــاری و‬ ‫موزایەدەكانی فرانسوا هۆاڵند لەبەرامبەر نیكۆال دژایەتی فەرمانەكانی برۆكسل ئەم بزاڤانە‬ ‫ساركۆزی راســتــڕەودا بۆ ژیانەوەی نەمری لــەدژی دەس ــەاڵت و سیاسەت و ئابووری‬ ‫و دەسەاڵتەكانی ئیمپریالیزمی فەرەنسی نیولیبرالیزمی یەكێتی ئەوروپا كەوتوونەتە ناو‬ ‫لە ئەفریقا و خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬زیاتر سیاسەت و هاندانی خەڵكەوە‪ ،‬كە هەندێكیان‬ ‫وەرگەڕانی ئاڕاستەی ئەو چەپە میانڕەوەی بەرامبەر سیاسەت و رێوشوێنی هەژاركردن‬ ‫سۆسیال دیموكراتەكانە بەرەو راستڕەوی یان و تەقەشوفی ئابووری برۆكسل ئاڕاستە و‬ ‫نزیكبوونەوە لە نیولیبرالیزم كە راستڕەوترین ئامانجی خۆیان راگەیاندووە‪.‬‬ ‫باڵی ناو لیبرالیزمی جیهانیە بە سەركردایەتی‬ ‫سەركردەی سیریزا و پارتە چەپەكانی‬ ‫ئەمریكا و بەریتانیا‪.‬‬ ‫دیكەی (ئەوروپای باشوور) ئێستا لەسەر‬ ‫بەاڵم ئەوەی لە یۆنان روویدا‪ ،‬سەرسامی ژێ ــی كــەرامــەتــی بــریــنــدار و سوكایەتی‬ ‫و تاسانێكی گـــەورە بــوو بــۆ ئــەو حزبە پێكراوی هاوواڵتیانیان دەژەن ــن و باسی‬ ‫دەســـەاڵتـــدارانـــەی كــە هەمیشە وێــنــای رەوشی ئابووریی سەخت و ناخۆشی ئەوان‬ ‫سەركەوتنیان دەكرد و‪ ،‬پێویستیان بە گۆڕین دەكەن‪ .‬تێكڕای دەرامەتی تاك لە یۆنان‪ ،‬لە‬ ‫و ریفۆرم و نوێبوونەوە نەبوو‪ ،‬چونكە كەس ‪ 600‬یۆرۆ تێناپەڕێت و ‪%25‬یــش بێكارن و‬ ‫نەبوو ركابەریان بێت‪ ،‬واڵتان و نەتەوەكانی لەدوای قەیرانی ئابووریی ئەوروپا و جیهان‬ ‫ئەوروپا بەئارامی تەسلیمی واقیع بوون و لەساڵی ‪ ،2008‬ئابووری یۆنان بەڕێژەی ‪%25‬‬ ‫زاراوەی «چەپ» و سیاسەتی چەپ وەكو دابەزیوە و رێژەی قەرزەكانی بۆتە ‪ %175‬و‬ ‫جــۆرێــك لــە جنێو یــان نــاوزڕانــدن بــوون‪ ،‬ئەو قەرزانەی كە ترۆیكای ناوبراو داویەتێ‬ ‫بەاڵم ئەوانەی كە بڕوایان بە بزووتنەوە و ئێستا ‪ 240‬ملیار یۆرۆیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ئێستا‬ ‫گەشەی مێژوویی هەبوو‪ ،‬ئەم ئاڵوگۆڕەیان بە سەرنجی هەموو ئەوروپای راكێشاوە‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫چاوەڕوانكراو دەزانی‪ ،‬هەرچەند بیرمەندانی كە سەركەوتنی سیریزا پرسی مانەوەی یۆنان‬ ‫باڵی راستی سیاسەتی ئەمریكی و ئەوروپی لەناو یەكێتی ئەوروپا و مانەوەی لەناو زۆنی‬ ‫بانگەوازی سەركەوتنی لیبرالیزمیان بەگوێی یۆرۆدا دەخاتە بەردەمی گومان و پرسیار‪،‬‬ ‫جیهاندا دا‪ ،‬بەاڵم هەر خۆیان لەوە پەشیمان كــە بێگومان واڵتــانــی دیــكــەی بــاشــووری‬ ‫بوونەوە و «كۆتایی مێژوو»كەیان ناكام ئەوروپا (ئیسپانیا‪ ،‬ئیتالیا و پورتوگال)‬ ‫مایەوە و دەیانوت‪ :‬نەبوونی سیاسەتی چەپ تووشی هەمان ئەگەر دەبن‪ .‬لەبەرامبەریشدا‬ ‫و روانگەی رزگاریخوازی چەپ‪ ،‬لیبرالیزمی ترۆیكای ئەوروپی دەبێت هەڵوێستی رۆشن‬ ‫نوێی بەرەو فاشیزم بردووە و ئێستا جیهان بكاتەوە لەبەرامبەر داواكانی سیریزا و پارتە‬ ‫پێویستی بە بوون و سیاسەتی چەپ هەیە‪ .‬سیاسییە هاوشێوەكانی بــۆ سوككردنی‬ ‫(فرانسیس فۆكۆیاما)‪.‬‬ ‫رەوشی سەختی ئابووری و ئەو كێوە قەرزە‬ ‫سەرهەڵدانەوەی چەپی یۆنان تەنها تایبەت زۆرانــەی كە برۆكسل داویەتی بە یۆنان و‬ ‫نییە بەو واڵتە‪ ،‬بەڵكو لە ئیسپانیا و ئیتالیا واڵتانی دیكەی باشووری ئەوروپا‪ .‬یان ئەوەتا‬ ‫و پورتوگال و فەرەنساش لەدژی سیاسەتی یەكێتی ئەوروپا سوور دەبێت لەسەر داواكانی‬ ‫نیولیبرالیزمی یەكێتی ئەوروپا پەیدا بوون و ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی كە سیاسەتی‬ ‫و برۆكسلی پایتەختی یەكێتی ئەوروپاش هەژاركردن و تەقەشوف زیاتر بەسەر خەڵكی‬ ‫یەكێك لــەو پارتە چەپە رادیــكــاالنــەی لە واڵتانی ناوبراودا بسەپێنێت‪ .‬ئەم رەوشە و‬ ‫دەســەاڵتــدا بینی‪ .‬بــەاڵم لەبەرامبەر ئەم ئەگەری بەهێزبوونی بزاڤە راست و چەپەكانی‬ ‫چەپە دەسەاڵتدارەی ئێستای یۆنان گەلێك دژی یەكێتی ئەوروپا و دژی سیاسەتەكانی‬ ‫ئاستەنگی گــەورە لەڕێگادایە و ئەمریكا و ترۆیكای ناوبراو‪ ،‬وا دەكات كە ئایندەی واڵتان‬ ‫یەكێتی ئەوروپا بێگومان لەدژی دەوەستن لەناو یەكێتی ئەوروپادا بەرەو ئاڕاستەیەكی‬ ‫و هەرچیان بۆ بكرێت لەبەرامبەری درێغی نــەخــوازراو یــان نــادیــار بــڕوات لەڕوانگەی‬ ‫ناكەن و لەناوخۆی واڵتیش حزبەكانی دیكە برۆكسل‪-‬ەوە‪.‬‬ ‫و ئۆلیگارشی سیاسی و دارایــی یۆنانیش‬ ‫بێگومان دەچنە بــەرەی دژەوە‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫یەكێتیی ئەوروپا و چەپی نوێ‬ ‫لە روسیا هەندێك لەالیەنگرانی سیریزا لەناو‬ ‫كارێكی سەیر‌و سەرسووڕهێنەری سیاسەتی‬ ‫حكومەتی روســیــادا پشتیوانی لە سیریزا ئــەم ســەردەمــە‪ ،‬ئــەوەیــە كــە ســەركــردەی‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەاڵم لەم كاتەدا روسیا لەبەر رەوشی «بـــەرەی نیشتمانی» راستی تــونــدڕەوی‬ ‫گران و خراپی خۆی ناتوانێ پشتیوانی بەهێز فەرەنسا «مــاریــان لۆپین»‪ ،‬پشتیوانی‬ ‫بێت بۆ سیریزا‪ .‬سیریزا لەهەمووان باشتر و پیرۆزبایی بۆ سەركەوتنی هاوپەیمانی‬ ‫دەزانێت كە زۆر پێویستی بە یەكێتی ئەوروپا «سیریزا»ی ئەوپەڕی چەپی یۆنان بنێرێت‪،‬‬ ‫و بانكی گشتیی ئەوروپا و سندوقی دراوی كە لە هەڵبژاردنی ‪25‬ی یەنایەری ئەمساڵدا‬ ‫نێودەوڵەتی دەبێت‪ ،‬بۆیە دەبێت گوتاری سەركەوتنی گــەورەی بەدەست هێنا‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەرامبەر بەم (ترۆیكایە) نەرم بێت و هەر راســتــیــەكــەی ئــەوەیــە كــە نابێت تووشی‬

‫سەرسامی ببین‪ ،‬چونكە سیریزا و هاوپەیمانە‬ ‫چەپەكانی دیكەی ئەوروپا لەالیەك و «بەرەی‬ ‫نیشتمانی» فەرەنسی و پارتە راستڕەوە‬ ‫ئەوروپییەكانی لەالیەكی دیكە‪ ،‬نەیارن‬ ‫بەرامبەر دامەزراوەی رەسمی و دەسەاڵتداری‬ ‫یەكێتی ئەوروپا‪ .‬ئەو دوو بەرەیە بڕوایان بە‬ ‫رەوتێكی سیاسی شۆڕشگێڕ هەیە كە خەریكە‬ ‫هەموو كیشوەرە كۆنەكەی جیهان (ئەوروپا)‬ ‫دەگرێتەوە و ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی‬ ‫كە جارێكی دیكە مانای سەرەكی بۆ كاری‬ ‫سیاسی و جیاوازییەكانی نێوان «چەپ» و‬ ‫«راســت» بگێڕێتەوە و‪ ،‬لەهەمان كاتیشدا‬ ‫یارمەتی سەرۆكی روسیا دەدات بۆ بەردەوامی‬ ‫لە كاروپالنەكانی‪.‬‬ ‫بۆ تێگەیشتنی ئەوەی روویــداوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫سەرنجێكی خێرا بەمێژووی سیاسی ئەوروپا‬ ‫لەم قەیرانەدا بگێڕینەوە‪ .‬لــەدوای جەنگی‬ ‫جیهانی دووەم‪ ،‬سیستمی دوو حزبی‬ ‫فەرمانڕەوا باڵی بەسەر تــەواوی ئەوروپادا‬ ‫كێشابوو‪ ،‬كــە لــەو سیستمەدا «راستی‬ ‫میانڕەو» و «چەپی میانڕەو» تــەواوی‬ ‫دەسەاڵت و بەڕێوەبردنی حوكمیان لەدەستدا‬ ‫بوو‪ .‬لە فەرەنسا رەوتــی دیگۆلی راستڕەو‬ ‫لەناو «یەكێتی لەپێناوی بزوتنەوەی میللی»‬ ‫لەگەڵ (پارتی سۆسیالیست)‪ ،‬لە ئەڵمانیا‬ ‫«دیــمــوكــراتــی مەسیحی» و «سۆسیال‬ ‫دیموكراتەكان» و لە بەریتانیا هــەردوو‬ ‫حزبی «موحافزین» و «كرێكاران» و لە‬ ‫ئیسپانیا لەنێوان هەردوو پارتی «گەل» و‬ ‫«سۆسیالیست» و سەرئەنجام لە یۆنانیش‬ ‫لــەنــێــوان حــزبــی «دیــمــوكــراتــی نـــوێ» و‬ ‫«پــاســۆك»ی سۆسیالیست دەســەاڵت ناو‬ ‫بەناوی پێدەكرا و ئەوان لە هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫دەیانبردەوە‪.‬‬ ‫لە رابردوودا ئەگەر ئەم دوالیزمەی نێوان‬ ‫چەپ و راستی ئەوروپا لە ركابەری و جیاوازیدا‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم ئاڕاستە و مەیلی خۆیان لەگەڵ‬ ‫ئاڵوگۆڕە سیاسی و ئابوورییەكاندا هەتا دەهات‬ ‫لە یەكتری نزیك دەكردنەوە و هەندێك جاریش‬ ‫دەسەاڵت و بەڕێوەبردنی حوكمیان بە تەواوی‬ ‫لەیەك دەچوو‪ .‬بۆ نموونە لە فەرەنسا هیچ‬ ‫كام لەهێزە سیاسییەكان ناتوانن موزایەدەی‬ ‫راستڕەوانەی «فرانسوا هۆاڵند» بكەن بۆ‬ ‫داكۆكی لە كۆمپانیا و سەرمایەدارەكان و‪،‬‬ ‫هەروەكو چۆن سیاسەت و بەناو ریفۆرمەكانی‬ ‫بە تەواوی لەالیەن خاوەن كار و سەندیكای‬ ‫بەڕێوەبەرانەوە پشتیوانی دەكــرا‪ .‬ئەنجێال‬ ‫مێركلی رابــەری دیموكراتە مەسیحییەكان‬ ‫زۆر بە ئاسانی دەیتوانی لەگەڵ (‪)SPD‬‬ ‫ی ئەڵمان لە هاوپەیمانییەكی دەسەاڵتداردا‬ ‫كۆببێتەوە‪ .‬لە دوو دەیەی دواییدا سیاسەتی‬ ‫دەسەاڵتدارێتی پارتی كرێكارانی بەریتانیا زۆر‬ ‫بە سەختی لە سیاسەتی راستی موحافەزەكار‬ ‫جیا دەكرایەوە و‪ ،‬سەرئەنجام بەرنامەكانی‬ ‫پاسۆكی یۆنانیش لەگەڵ سیاسەتی پارتی‬ ‫راستڕەوی موحافەزەكار(دیموكراسی نوێ)‬ ‫هیچ جیاوازییەكی بەرچاویان نەبوو‪.‬‬ ‫هەرچەندە هەڵوێستی ئێمە جیاواز بێت‬ ‫بەرامبەر سیاسەت و بیروڕای پارتەكانی‬ ‫ئـــەوپـــەڕی «راســـــت» وەكــــو «بــــەرەی‬ ‫نیشتمانی» فەرەنسا و حزبی «سەربەخۆیی‬ ‫نەتەوەیی» لە بەریتانیا‪ ،‬یــان بەرامبەر‬ ‫پرەنسیپ و بیروڕاكانی ئەوپەڕی «چەپ»‬ ‫وەكو «سیریزا»ی یۆنان و «پۆدیمۆس»ی‬ ‫ئیسپانیا و «پێنج ئەستێرە»ی ئیتالیا و‬ ‫«هاوپەیمانی هێزە سۆسیالیستەكان»ی‬ ‫بەریتانیا‪ ،‬بــەاڵم النیكەم هــەردوو بەرەكە‬ ‫بــیــروڕای دیــار و رۆشــن دەخــەنــەڕوو‪ .‬ئەم‬ ‫بڕوایانە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی سادە و رووكەشن‪،‬‬

‫بەاڵم دەتوانن لەگەڵ جەماوەری زۆر و پان‬ ‫و بەریندا گفتوگۆ بكەن و جیاوازیی خۆیان‬ ‫لەگەڵ هەردوو باڵی راست و چەپی میانڕەوی‬ ‫جاران رۆشن بكەنەوە‪ .‬بۆ ئەوەی زیاتر ئەم‬ ‫پرسە شارەزا بین‪ ،‬دەبێت بزانین كە هەردوو‬ ‫بەرەی «راست» و «چەپ»ی تازە هاوبەشن‬ ‫لەنەیاری و ڕقی زۆریان بەرامبەر بەڕێوەبەران‬ ‫و تەكنۆكراتەكانی یەكێتی ئــەوروپــا و‬ ‫دامودەزگاكانی لە برۆكسل و لەم نێوەشدا ئەم‬ ‫نەیارانە هاوسۆزن لەگەڵ روسیا و فالدیمیر‬ ‫پۆتن لەدژی یەكێتی ئەوروپا‪ .‬هەموو حزب‬ ‫و هێزە (پۆپۆلیستە) چەپ و راستەكانی‬ ‫ئەوروپا بەرپرسیاریی سەپاندنی قەیرانی‬ ‫ئابووری و تەقەشوف و هەژاركردنی خەڵكی‬ ‫واڵتانیان دەخەنە ئەستۆی یەكێتی ئەوروپا و‬ ‫دامەزراوەكانی وەكو (بانكی ناوەندی ئەوروپا)‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی كە سزاكانی سەر روسیا لەالیەن‬ ‫یەكێتی ئەوروپاوە سەپێندراوە‪ ،‬بۆیە ئەوانیش‬ ‫هاوسۆز و پشتیوانی مۆسكۆ دەكەن لەدژی‬ ‫برۆكسل‪ .‬ئەمەش هەمان ئەو هەڵوێستەیە كە‬ ‫سەركردەی سیریزا «ئەلێكسیس تسیبراس»‬ ‫رایگەیاند‪« :‬جەنگی ئابووری لەدژی روسیا‬ ‫كێشەی ئۆكراین چارەسەر ناكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنها دەبێتە هــۆی ئــەوەی كە كۆمەڵێك‬ ‫ناخۆشی و دەردەســــەری تووشی هەموو‬ ‫یەكێتی ئەوروپا و بەتایبەتی واڵتانی باشوور‬ ‫بــكــات»‪ .‬رابـــەری حزبی «پــۆدیــمــۆس»ی‬ ‫ئیسپانیاش «پابلۆ ئیگلیسیاس» لەدژی‬ ‫سیاسەتی دوالیزمی بانێك و دوو هەوای‬ ‫یەكێتی ئەوروپا لە مامەڵەی بەرامبەر روسیا‬ ‫و ئیسرائیل هۆشداری دا و دەیوت یەكێتی‬ ‫ئەوروپا بەرامبەر ئیسرائیل هیچ كارێك ناكات‬ ‫و تەنانەت پشتیوانیشی دەكات‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫سیاسەتی روسیا و ئیسرائیل بەرامبەر ئۆكرانیا‬ ‫و عەرەبەكان هەمان سیاسەتە و لەوەش زیاتر‬ ‫دەیوت بەاڵم لە ئۆكرانیادا جیاوازییەك هەیە‪،‬‬ ‫كە ئەویش ئەوەیە نازییە تازەكان ئێستا‬ ‫بەشێكن لە دەسەاڵتی ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫لــەنــاو هــەمــوو ئــەو هێزە سیاسییانەی‬ ‫كە نەیارن بەرامبەر دامـــەزراوە كۆنەكەی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬تەنها «سیریزا» توانی دەسەاڵت‬ ‫لە یۆنان بەدەست بهێنێت‪ ،‬بەاڵم ئەم تەنها‬ ‫سەركەوتنەش رێگا ناگرێت لە زیادبوون و‬ ‫گەشەكردنی مەترسییەكانی ئەوروپا بۆ ئەو‬ ‫هەواڵنەی كە بەرامبەر دراوی یەكگرتووی‬ ‫ئەو كیشوەرە دەكرێت‪ ،‬كە ئێستا رێژەی‬ ‫دابەزینی بەهاكەی هێندە زۆرە كە لەساڵی‬ ‫‪ 2003‬بــەدواوە تا ئەو ئاستە دانەبەزیوە‪.‬‬ ‫ئەمەش لەوە دەچێت سەرەتای سەركەوتنی‬ ‫هێزە نەیارەكانی دەسەاڵتی یەكێتی ئەوروپا‬ ‫بێت‪ ،‬بەتایبەتی ئەگەر ئــەوە بزانین كە‬ ‫راپرسییەكان لە ئیسپانیا پێمان دەڵێن كە‬ ‫پارتی «پۆدیمۆس»ی زیاتر چەپڕەو لە‬ ‫سیریزا بەرەو بەهێزی و پێشكەوتن دەچێت‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم هێزە سیاسییە لە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫ساڵی ئایندە سەركەوتن بەدەست بهێنێ‪،‬‬ ‫ئەوروپا دەچێتە قۆناغێكی دیكەی نائارامی‪،‬‬ ‫چونكە ئیسپانیا پێنجەمین هێزی ئابووری‬ ‫ئەوروپایە و‪ ،‬بێگومان «پۆدیمۆس»ی زیاتر‬ ‫رادیكال لە سیریزا‪ ،‬كاری رادیكالتر دەكات لە‬ ‫واڵتی خۆی‪.‬‬ ‫لە بەریتانیاش دیمەنی رەوتی بەهێزبوونی‬ ‫رادیكالیزمی هێزە چەپەكان لەوانەیە بەرەو‬ ‫دوو ئاكام بڕوات‪:‬‬ ‫یـــەكـــەم‪ ،‬بــریــتــیــیــە لــە بــەهــێــزبــوونــی‬ ‫«ســــەوزەكــــان» كــە ن ــەی ــارن بــەرامــبــەر‬ ‫سیاسەتەكانی تەقەشوفی ئــەوروپــی‪ ،‬كە‬ ‫ئەوانیش بە تەواوی هەمان بڕوای «سیریزا»ی‬ ‫یۆنانیان هەیە‪.‬‬ ‫ئاكامی دووەمیش‪ ،‬لە هاوپەیمانیی نێوان‬ ‫سەندیكاكانی كرێكاران و «هاوپەیمانی‬ ‫هێزە سۆسیالیست و چەپەكان»دا خۆی‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬كە هەردوویان زۆر لە پارتی‬ ‫«كرێكاران» دوور كەوتوونەتەوە‪ .‬دەبێت‬ ‫ئەوەش بزانین كە ئەم هاوپەیمانە كرێكاری و‬ ‫سۆسیالیستیە بڕیاریان داوە لە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫ئایندەدا بە (هەزار) كاندید بەشداری بكەن‬ ‫لە هەڵبژاردنی شار و ناوچەكان و بە (‪)100‬‬ ‫كاندید بەشدار بن لە هەڵبژاردنی پەرلەماندا‬ ‫كە هەندێك لەوان ئەندامانی پێشووی پارتی‬ ‫«كرێكاران»ن كە لەو حزبە دەركراون بەهۆی‬ ‫هەڵوێستی نەیاریان بەرامبەر سیاسەتەكانی‬ ‫تەقەشوف و هەژاركردن‪.‬‬

‫من و‬ ‫ئه‌وانی تر!‬

‫گەڕانەوەی چەپی ئەوروپا‬

‫نوسینی ‪:‬شارا تاهیر‬

‫شاعیر‪ :‬ستەمکاری چەوساوە‬

‫(‪)٣‬‬

‫پاش ئــامــاژەدان بە چەمکی (چــۆرا) وەک ئەو پەناگە ئارامەی‬ ‫شاعیر کە فانتازی دەکات و بــەردەوام بە دەمامکی یار و عاشقێکی‬ ‫سەرهەڵگرتوو و دڵشکاوەوە بۆی دەگەڕێتەوە‪( ،‬چۆرا) وەک سیمبولی‬ ‫مناڵدانی دایک‪ ،‬پێم باشە بۆ تەواوکردن و زیاتر چەسپاندنی ئەم تێزەیە‬ ‫پەنا ببەمە بەر چەمکێکی تری گرنگ و تاڕادەیەک ئاڵۆزی کریستیڤا کە‬ ‫بریتییە لە چەمکی ئابجێکشن (‪ .)Abjection‬سەرەتا بە پێویستی‬ ‫دەزانم ئەوە ڕوون بکەمەوە کە وەرگێڕانی ئابجێکشن بۆ زمانی کوردی و‬ ‫دۆزینەوەی هاوتایەک بۆی‪ ،‬گەر مە‌حاڵ نەبێت ئەوا هەر زۆر ئەستەمە‪،‬‬ ‫هۆکارەکەیشی دەگەڕیتەوە بۆ فرە ڕەهەندی و فرە مانایی ئەم چەمکە‬ ‫کە لە کۆنتێکستی جیاوازدا ماناو دەاللەتی جیاواز لەخۆدەگرێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫سەرباری ئەوەی کە لە زۆربەی زمانە ئەوروپیەکانیشدا هەر بە ئابجێکشن‬ ‫ناو دەبرێت‪.‬‬ ‫لە کتێبی ((دەسەاڵتی تۆقاندن‪:‬ووتارێک دەربارەی ئابجێکشن)) دا‪،‬‬ ‫کرستیڤا باس لە ئابجێکشن وەک هەستێکی زۆر بەهێز دەکات کە هەم‬ ‫جەستەییە و هەم سیمبۆلیکیشە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی کە شۆڕشێکیشە‬ ‫دژ بە هەر هێزێکی دەرەکــی کە هەڕەشە بێت بۆ سەر قــەوارە و‬ ‫شوناسی مرۆڤ‪ ،‬هەربۆیە دەبێت خۆتی لێ بە دووربگریت‪ .‬ئابجێکشن‬ ‫ئارەزووی جیابوونەوەیە بۆ ئۆتۆنۆمی‪ ،‬ئەگەرچی هاوکات دەرککردن و‬ ‫هەستکردنیشە بەوەی کە مە‌حاڵ و سەختە بتوانیت ئەو کارە بکەیت‪.‬‬ ‫بە ڕای کرستیڤا ئابجێکت شتێکی قێزەونە چونکە لە یەک کاتدا‪ ،‬هەم‬ ‫بە الی خۆیدا ڕاتدەکێشيیت و سەرنجت دەبات‪ ،‬هەم ڕەتیشت دەکاتەوە‪،‬‬ ‫سەرباری قێزلێکردنەوە‪ ،‬هێڵنجدان و دڵتێکهەاڵتنیشت لێی‪ ،‬هەر لێت‬ ‫نابێتەوە‪ .‬ئابجێکت بریتیە لەو شتەی کە دەکەوێتە سەر سنوور‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچ ڕێزێک لە سنوور ناگرێت‪ .‬نە سوبێکتە و نە ئۆبێکتیش‪ ،‬بەڵکو شتێکە‬ ‫لە نێواندا‪ ،‬تەواو ئاڵۆز و تەمومژاویە‪ .‬کرستیڤا خۆی بەم شێوەیە وەسفی‬ ‫ئابجێکت دەکات‪ ،‬ئەو دەڵێت‪ ( :‬ئابجێکت تیرۆرێکە شاراوە و پەنهان‪،‬‬ ‫ڕق و کینەیەکە کە بەدەمتەوە پێدەکەنێت‪ ،‬عەشقێکە لەجیاتی ئەوەی‬ ‫بۆ جەستەی بەرامبەر بسوتێت‪ ،‬ئاڵوگۆڕی پێدەکات و بە شتێکی تری‬ ‫دەگۆڕێتەوە‪ ،‬قەرزارێکە‪ ،‬لەبری ئەوەی قەرزەکەت بداتەوە دەتفرۆشێت‪،‬‬ ‫هاوڕێیەکە کە پێت پێدا دەنێت‪.)...‬‬ ‫کەواتە ئابجێکت بریتیە لەو شتەی کە نە (ئەم) ە و نە (ئەو) یشە‪،‬‬ ‫وەکچۆن سیفەتێکیش نیە بۆ خۆی لە خۆیدا‪ ،‬بەڵکو بوونی پەیوەندیە‬ ‫بە سنورێکەوە‪ ،‬نوێنەرایەتی هەموو ئەو شتانەیش دەکات کە دەکەونە‬ ‫دەرەوەی ئەو سنورە‪ ،‬بەمانایەکی تر‪ ،‬دیوەکەی تری ئەو سنورەیە‪:‬‬ ‫پەراوێزەکەیەتی‪ .‬ئابجێکت بریتیە لە هەڕەشە بۆ سەر شوناس‪ ،‬نە باشە‬ ‫و نە خراپیشە‪ ،‬وەکچۆن نە ئیگۆیە و نە نەستیش‪ ،‬بەڵکو هەڕەشەیەکە بۆ‬ ‫سەر خودی سنورە جیاکەرەوەکان‪ .‬ئابجێکت بریتی نییە لەو ئۆبێکتەی‬ ‫کە لەگەڵ ئیگۆ تەبایە‪ ،‬بەڵکو ئەو شتەیە کە لە الیەن سوپەرئیگۆوە‬ ‫دوورخراوەتەوە‪.‬‬ ‫بە ڕای کریستیڤا هاوتابوون لەگەڵ سنوردا‪ ،‬یان باشترە بڵێین‬ ‫هاوتابوون لەگەڵ ئەوەی کە سنور (واتە سنوری ناوەوە و دەرەوەی‬ ‫جەستە) دەشکێنێت‪ ،‬لە زۆر ڕوەوە کاریگەری زۆری لەسەر دۆخی‬ ‫ئۆیدیپۆسی دەبێت‪ ،‬چونکە مناڵ (بەتایبەتی ڕەگەزی نێر) لە دایکی‬ ‫توڕە دەبێت‪ ،‬لەبەرئەوەی کە لە مناڵدانی خۆیدا هەڵیگرتووە و بێبەشی‬ ‫کردووە لە هەبوونی شوناسێکی ئۆتۆنۆم و سەربەخۆ‪ .‬پرسیارەکە بۆ‬ ‫ڕەگەزی نێر ئەوەیە کە چۆن دەتوانێت ببێت بە پیاو لە کاتێکدا ئەو‬ ‫ڕۆژێک لەڕۆژان ژن بووە‪ ،‬هاوتای جەستەی دایکی بووە و بەشێک بووە‬ ‫لە ژن؟ ئەمێستا ئەو بریتیە لەو بەشە دەردراوە دەرکراوەی جەستەی‬ ‫ژن (دایک)‪ ،‬وەک ڕشانەوەیەک هێنراوەتەوە و دەردراوتە دەرێ‪ ،‬ئیدی‬ ‫چۆن بتوانێت ببێت بە پیاوێک و ژنێکی خۆشبوێت؟!!!!‬ ‫بەڕای کریستیڤا پێویستە مناڵ _ بەتایبەتی ڕەگەزی نێر_ دایکی بکات‬ ‫بە دوو بەشەوە تاوەکو بتوانێت شوناسێکی سێکسی خۆی دروستبکات!‬ ‫لەتکردنی دایــک بۆ دوو بــەش‪ :‬بەشێکیان ئابجێکت (‪)Abject‬‬ ‫و بەشەکەی تریشیان بااڵنمابوو (‪ )Sublime‬ڕێخۆشکەرە بۆ‬ ‫جیابوونەوەی مناڵ لە جەستەی دایک و بونیاتنانی قەوارەیەکی ئۆتۆنۆم‬ ‫و سەربەخۆ‪ .‬بەاڵم گەر دایک بەتەنها وەک ئابجێکتێک ببینرێت ئەوا‬ ‫پاشتر دەبێتە ئۆبێکتێکی فۆبیکی تۆقێنەر و خودی مناڵەکە دەبێتەوە‬ ‫بە ئابجێکت‪ .‬بەمانایەکی تر‪ ،‬گەر دایک هەر وەک ئابجێکت بمێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا هەرگیز نابێتە ئۆبێکت‪ ،‬بەتایبەتی ئۆبێکتێک بۆ خۆشەویستی‪،‬‬ ‫هەربۆیە پێویستە بااڵنما بکات تاوەکو سێکسوالیتێی نێرینە بتوانێت‬ ‫ژنێک بکاتە ئۆبێکتی خۆشەویستی بۆ خۆی‪ ،‬بەاڵم گەر هەر بەتەنها‬ ‫بااڵنما بێت‪ ،‬ئەو کات مناڵەکە لێی جیانابێتەوە‪ ،‬واتە مناڵەکە نە وەک‬ ‫سوبێکت و نە وەک ئۆبێکتیش هیچ شوناسێکی نابێت‪ ،‬وەک چۆن بەر‬ ‫هیچ پڕۆسەیەکی سەرەکی و الوکیانەی چەپاندنیش ناکەوێت‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ئەوی تر بەتەواوی قەدەغە دەبێت‪ ،‬هەرگیز خۆی دیارناخات‪ ،‬ئەمەش وا‬ ‫دەکات کە مناڵ ببێتە کەسێکی سیکۆس‪ .‬یەکێک لە تایبەتمەندێتیەکانی‬ ‫کەسێتی سیکۆسییش ئەوەیە کە ئەوی تر‪ ،‬ئۆبێکت لە ژیانیدا بوونیان‬ ‫نیە‪ .‬هەربۆیە دەبێت هەردوو ئابجێکت و بااڵنمابوو پێکەوە لە ژێر چەتری‬ ‫باوکایەتیدا خۆیان دەربخەنەوە تاوەکو ئۆبجێکتی خۆشەویستی بۆ مناڵ‬ ‫دروست ببێت‪ .‬بەکورتی‪ ،‬مناڵ بەتەنها لەڕێی نێوەندگیری باوکەوە‬ ‫(باوەک وەک خۆشەویست) دەتوانێت بەسەر دایکدا وەک ئابجێکت‪،‬‬ ‫زاڵ ببێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٥١‬دوشةممة ‪2015/٦/٨‬‬

‫‪8‬‬

‫پەیامبەرێتی لە بۆتەی‬ ‫ڕۆحیگەریدا‬ ‫ئازاد قەزاز‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫پەیامبەرێتی لە بۆتەی ڕۆحیگەریدا‬ ‫هەروەک لە هەموو سەردەم و کاتێك‬ ‫و لە گشت کەلتورو گەلێکدا ئەو کەلتورە‬ ‫ڕۆحیگەرییە لە الیەن هەندێ کەسەوە‬ ‫قــۆرخــدەکــرێ و هەندێجاریش خــراپ‬ ‫بەکاردەهێنرێ‪ ،‬هــەرواش لەسەردەمی‬ ‫پەیامبەر موحەمەدا و پێش دەرکەوتنی‬ ‫ئیسالم‪ ،‬ئــەو کــەلــتــورە تــا ئــەوپــەڕی‬ ‫خراپ بەکارهێنراوە و لە بەرژەوەندیی‬ ‫دەســەاڵتــداران و هەندێ کەسانی تردا‬ ‫بینراوەتەوە‪ .‬واتــە گەلی عــەرەب لەو‬ ‫سەردەمەدا لەناو قەیرانێکی ڕۆحیگەریی‬ ‫وادا خۆی بینیوەتەوە‪ ،‬وای لە مرۆڤی‬ ‫دڵسۆز کردووە تا چارەی بۆ بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫پەیامبەر موحەمەد یەکێک بووە لەو کەسە‬ ‫ڕۆحیگەرانەی کە دەرکــی بەو قەیرانە‬ ‫کــردووە و لە دووی چارەسەرێکدا وێڵ‬ ‫بووە‪ .‬ئیدی لێرەوە؛ واتە لەم دێڕەوە‪،‬‬ ‫دەزانـــم کــە ڕێـــژەی پەستانی خوێنی‬ ‫ئیسالمییەکان بەرزدەبێتەوە و هەناسەیان‬ ‫ســوار دەبــێــت‪ ،‬کــە دەبینن موحەمەد‬ ‫وەک چاکسازێکی کۆمەاڵیەتی نەک‬ ‫وەک کەسێک کە خوا ڕەوانەی کردووە‪،‬‬ ‫دەناسێنرێ‪ .‬وای دەبینن بــەم جۆرە‬ ‫بۆچوونە‪ ،‬خوداوەندێتی لە پەیامەکەی‬ ‫موحەمەدا دەسڕێنرێتەوە‪ .‬خۆتان بگرن‬ ‫و بەردەوام بن لە خوێندنەوە تا کۆتایی‪،‬‬ ‫ئیدی ئەم خەمەتان دەڕەوێتەوە‪.‬‬ ‫کۆتا پنت کە مــرۆڤ لە گەشتی‬ ‫ڕۆحیگەریدا دەیگاتێ‪ ،‬هەڵکشانە بەرەو‬ ‫خوداگەری‪ ،‬واتە لە کەلتوری ڕۆحیگەریدا‬ ‫مــرۆڤ لــە دووی خــودایــا وێڵدەبێت‪.‬‬ ‫بەمانایەکی تــر‪ :‬مـــرۆڤ لــە خــۆیــەوە‬ ‫دەستپێدەکات و لە خودایا؛ واتە لە دوا‬ ‫خاڵی گەیشتن یان لە بنەڕەتی بووندا‬ ‫دەوەستێ و بۆ الی خۆی جارێکی تر‬ ‫دەگــەڕێــتــەوە‪ .‬ئــەم گەشتە هەرچەندە‬ ‫مرۆڤ لە خۆیەوە دەستپێدەکات‪ ،‬پاشان‬ ‫لە خۆی دەردەچێت و لە کۆتاییدا بەرەو‬ ‫ڕووی خۆی دەبێتەوە‪ .‬وەلێ مرۆڤ لەم‬ ‫گەشتەیدا ئەزمونێک بەدەستدەهێنێت کە‬ ‫بە ئاسانی دەستناکەوێت‪ ،‬ئەزمونێکی‬ ‫دەگمەن و نــاوازە و مــرواری ئاسا‪ ،‬واتە‬ ‫ئەزمونێکی گرانبەهای بۆ دەڕەخسێ‬ ‫و هەگبەیەکی ماریفی پڕ‪ ،‬لەگەڵ خۆی‬ ‫دەهێنێتەوە‪ .‬هەر لێرەوە دەڵێم کە ئایین‬ ‫و تەسەوف و فەلسەفە تێکڕا‪ ،‬دەرکەوتەی‬ ‫ئەو کەلتورە ڕۆحیگەرییەن‪.‬‬ ‫ئیدی ئێمە لەم خاڵەوە بەرەو مەبەستی‬ ‫ســەرەکــی ئــەم بابەتە دەگەڕێینەوە‪.‬‬ ‫دەمانەوێ بێژین کە پەیامبەرێتی یەکێکە‬ ‫لە دەرکەوتەکانی ئەم کەلتورە ڕۆحیگەرییە‬ ‫و لە بازنەی ئەو کەلتورەدا‪ ،‬نە دەرچووە و‬ ‫نە سەرچووە‪ .‬ئێمە لە بازنەی ڕۆحانیەتەدا‬ ‫تەنها باسی تەسەوفمان بیستووە و‬ ‫بەشێوەیەکی گشتی الی خەڵکی بەوانەوە‬ ‫بەستراوەتەوە‪ .‬بەاڵم الی ئێمە هەنووکە‬ ‫وا کەوتۆتەوە کە ڕۆحیگەری ئاڕاستەیەک‬ ‫بێت لــەوە فراوانتر بێت‪ .‬بە بۆچوونی‬ ‫ئێمە تەنها سۆفیگەری نییە سەربە‬ ‫ڕۆحانیەت بێت‪ ،‬بەڵکو ڕۆحانیەت گشت‬ ‫ئەو چاالکییانەی مرۆڤ دەگرێتەوە کە‬ ‫دەکەوێتە دەرەوەی بازنەی فیزیکاوە‪،‬‬ ‫هەر لەبەرئەوەشە زاراوەی ڕۆحیگەری‬ ‫بەکاردەهێنن تا گشت ئەو چاالکییانەی‬ ‫مرۆڤ بگرێتەخۆی کە مرۆڤ لە فیزیکا‬ ‫و جەستەوە بــەرەو هێزێکی شــاراوەی‬ ‫مرۆڤ و میتافیزکا‪ ،‬ئاڕاستە وەردەگرێت‪.‬‬ ‫تەنانەت ئایین و تەسەوف و فەلسەفە‪،‬‬ ‫زۆرجار ئاڵوگۆر لەنێوانیان ڕوودەدات و‬ ‫هەندێجار ئاشتی و هەندێجاریش ملمالنێ‬ ‫لە نێوانیاندا دەکەوێتەوە‪ .‬ئەوەی لێرەدا‬ ‫جێگەی بایەخ بێت ئەوەیە کە ئاماژە بەوە‬ ‫بدەین؛ هەر وەک لەسەرەتاوە جیاوازیی‬ ‫کەلتوری ڕۆحیگەریمان لە نێوان گەلی‬

‫عەرەب و گەلی جولەکە و گەلی مەسیحیدا‬ ‫ئــاشــکــراکــرد‪ ،‬کــە هــەر کۆمەڵگەیەک‬ ‫کەلتورێکی تایبەتی خۆی هەبووە‪ ،‬ئەو‬ ‫کــەلــتــورەش کــاریــگــەری خــۆی بەسەر‬ ‫ڕۆحیگەرییەوە لەو کۆمەڵگەیەدا داناوە‪.‬‬ ‫لەم بۆچوونەدا پەیامبەرێتی جگە لە‬ ‫چاالکییەکی ڕۆحیگەریانەی مرۆڤ بەرەو‬ ‫خودا‪ ،‬شتێکی تر نابینم‪ .‬واتە ئەو گەشتە‬ ‫ڕۆحییەی کە لە ناو جیهانی سۆفیگەریدا‬ ‫زۆرجــار ئاماژەی پێدەدرێت و بەناوی‬ ‫خوداوە پەیامی خۆی ڕادەگەیەنێت‪ ،‬هەمان‬ ‫ئەو گەشتە ڕۆحییەیە کە پەیامبەران‬ ‫کردوویانە و بەناوی خوداوە دەیگەیەنن‪.‬‬ ‫وەلێ ئەوەی لێرەدا جێگەی پرسیار بێت‪،‬‬ ‫ئەوەیە؛ بۆ سۆفییەکی وەک ئیبن عەرەبی‬ ‫و حەلالج و سوهرەوردی و ڕۆمی و زۆری‬ ‫تر نابنە پەیامبەر‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی ئەوانیش‬ ‫هەندێ لە وتەکانیان بەناوی خــوداوە‬ ‫دەخــەنــەڕوو‪ ،‬کەچی موحەمەد دەبێتە‬ ‫پەیامبەر و وتەکانی ئەو دەبنە کەالمی‬ ‫خودا؟ بۆ وتەکانی ئەو سۆفیانە کە بەناوی‬ ‫خوداوە دەیگێڕنەوە پیرۆزی وەرناگرن و‬ ‫لە کەالمی خودا ناچن‪ ،‬کەچی وتەکانی‬ ‫پەیامبەر موحەمەد کە بەناوی خوداوە‬ ‫دەیگێڕێتەوە لە کەالمی خودا دەچن و‬ ‫پیرۆزی وەردەگرن؟ وەاڵمی ئەم پرسیارە‬ ‫لە دوو گۆشەوە دەدرێتەوە‪ ،‬ئەوانیش‪:‬‬ ‫گۆشەنیگای کەلتور و گۆشەنیگای‬ ‫دەســەاڵتــە‪ .‬واتــە‪ :‬ئــەو دوو ئاڕاستەیە‬ ‫کاریگەرییان دەبێت لەوەدا کە وا بکەن‬ ‫ئەمیان ببێتە کەالمی خودا و ئەوی تریان‬ ‫نەبێتە کەالمی خودا‪ ،‬ئەمیان پیرۆز بێت‬ ‫و ئەوی تریان ناپیرۆز بێت‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫سۆفییەکی وەک ئیبن عەرەبی سەبارەت‬ ‫بە دانانی کتێبە بەناوبانگەکەی بەناوی‬ ‫(الفتوحات المکیە)ەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫فوالله ما کتبت منه حرفا إال عن إمال‌و‬ ‫إالهی و إلقا‌و ڕبانی أو نفپ ڕوحانی فی‬ ‫ڕوع کیانی‪.‬‬ ‫واتە‪« :‬بە خودا؛ یەك پیتم لە خۆوە‬ ‫نەنوسیوە‪ ،‬هەر هەمووی پێگوتنەوەیەکی‬ ‫خودایانە و ناردنێکی پەروەردگارانە بووە‪،‬‬ ‫یاخود هەناسەیەکی ڕۆحانیانە بووە کە‬ ‫وەبەر بوونمدا کراوە»‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم پەڕتوکەی ئیبن عەرەبی‬ ‫وەک خۆی دەڵــێ‪ ،‬هەمووی لە خوداوە یەکانەییت کێشم بکە‪ ،‬ئەو کاتەی وا کە خۆوە نا ئاخافتێ‪ ،‬وەلێ بۆ ئەویش سێ ئەوە لە سۆفیەکان ڕوودەدات‪ ،‬ئەوەشی‬ ‫بێت و یەک پیتی هی خۆی نەبێت‪ ،‬ئەی خەڵکەکەت منیان بینی‪ ،‬ئەو کات ئەوان جۆر وتەی بۆ جیاکراوەتەوە؛ ئەوانیش کە لە ڕێگەی فریشتەوە پەیامی خودای‬ ‫بۆ نابێتە کەالمی خودا؟ بۆ وەک قورئان دەڵێن‪ ،‬ئەوە من نیم وام لە وێدا‪ ،‬ئەوە هەر فــەرمــودەی ئاسایی خــۆی‪ ،‬فەرمودەی پێدەگات‪ ،‬ئەوەیان دەبێتە کەالمی خودا‪،‬‬ ‫پیرۆز نابێت؟‬ ‫قودسی و قورئان‪ ،‬کە بەناخ و زمانی کە قورئان ئەم جۆرەیانە‪.‬‬ ‫خۆتی الی ئەوان لەوێدا بینراویت»‪.‬‬ ‫گومان لــەوەدا نییە کە لە مێژووی ئــەودا هاتونەتەدەر‪ .‬لەگەڵ ئــەوەی کە‬ ‫ئەوەتا سۆفییەکی تری وەک بایەزیدی‬ ‫بــەهــەرحــاڵ لــەگــەڵ ئــــەوەی ئــەو‬ ‫بەستامی‪ ،‬ئەویش وەك ئیبن عەرەبی هــزری ئیسالمدا ئاماژە بۆ ئــەم جۆرە لە یەك شوێنەوە هەرسێکیان بە ئێمە دابەشکردنەی کە کەالمی خودا لە نێوان‬ ‫ئەو بانگەشەیە دەکات و گفتوگۆی خۆی بەرهەمانە کراوە و پێگە و پایەی خۆیان دەگـــات‪ ،‬کە وتــەی سێیەمان پیرۆزی ئیلهام و وەحــیــدا لە نێوەندی هزری‬ ‫لەگەڵ خــودا بــەم شێوەیەی خــوارەوە وەرگرتووە‪ ،‬وەلێ لە ڕووی جۆرەکییەوە‪ ،‬وەردەگرێ و دەبێتە کەالمی ڕاستەوخۆی ئیسالمیدا کراوە‪ ،‬بەاڵم الی ئێمە ئێستە‬ ‫ئاشکرا دەکــات‪ :‬جارێکیان ئەو بەرەو زۆر جــیــاوازی لە نێوان ئــەم دوو جۆر خودا‪ .‬بۆ شیکاری و شرۆڤەکردنی ئەم وا کەوتۆتەوە‪ ،‬کە ئەو دابەشکردنە‪ ،‬جگە‬ ‫الی خــۆی بــەرزی کــردمــەوە‪ ،‬لە پێش کەالمەی خودایا دانــراوە‪ ،‬کە یەکێکان دیاردەیە‪ ،‬واتە دیاردەی گوتنەوە بەناوی لە یەک واتا هیچی تر نییە‪ .‬جا وشەی‬ ‫خۆیدا داینام‪ ،‬پێی وتم‪« :‬ئەرێ بایەزید‪ ،‬لەسەر خودا حیسابکراوە و ئەوی تریان خوداوە‪ ،‬زانایانی ئیسالم و پسپۆڕانی ئەو وەحی یان ئیلهام یان هەرکامیان بەکار‬ ‫بە ڕاستی خەڵکەکەی خــۆم خواستی لــەو حسابەی خــودا کــراوەتــە دەرەوە‪ .‬بوارە‪ ،‬دوو تێرمی (ئیلهام و وەحی) یان بێت‪ ،‬بۆ ئێمە گرینگ نییە‪ ،‬تەنها ئەوەمان‬ ‫بینینت دەکەن‪ .‬منیش لە وەاڵمدا وتم‪ :‬تەنانەت وتەکانی پەیامبەر موحەمەد خۆی جیاکردۆتەوە‪ .‬ئەوەی کە مرۆڤ ڕاستەخۆ پێدەبەخشێت کە مــرۆڤ لە دۆخێکی‬ ‫دەی بە تاقانەیی خۆت جوانم بکە‪ ،‬بە ئەو جیاکارییەی بۆ کــراوە‪ .‬هەرچەندە هەست دەکــات لە ناخی خۆیدا خودا تایبەتا‪ ،‬هەندێ مانا و واتــای وای بۆ‬ ‫زاتی خۆشت پۆشتەم بکە‪ ،‬ئەوجا بەرەو قورئان دەڵێ کە موحەمەد هیچ شتێك لە بۆی دەدوێ خرایە بازنەی ئیلهامەوە کە هەڵدەقوڵێ و لە وشەی تایبەت و وێنەدرای‬

‫گەشتە ڕۆحییەی کە لە ناو جیهانی سۆفیگەریدا‬

‫زۆرجار ئاماژەی پێدەدرێت و بەناوی خوداوە پەیامی‬

‫خۆی ڕادەگەیەنێت‪ ،‬هەمان ئەو گەشتە ڕۆحییەیە کە‬ ‫پەیامبەران کردوویانە و بەناوی خوداوە دەیگەیەنن‬

‫زانایانی ئیسالم و پسپۆڕانی ئەو بوارە‪ ،‬دوو تێرمی (ئیلهام و‬ ‫وەحی) یان جیاکردۆتەوە‪ .‬ئەوەی کە مرۆڤ ڕاستەخۆ هەست‬ ‫دەکات لە ناخی خۆیدا خودا بۆی دەدوێ خرایە بازنەی ئیلهامەوە‬ ‫کە ئەوە لە سۆفیەکان ڕوودەدات‪ ،‬ئەوەشی کە لە ڕێگەی‬ ‫فریشتەوە پەیامی خودای پێدەگات‪ ،‬ئەوەیان دەبێتە کەالمی‬ ‫خودا‪ ،‬کە قورئان ئەم جۆرەیانە‬

‫وادا دەریدەبڕێت‪ ،‬کە لە کاتێکی تردا ئەوەی‬ ‫بۆ ناکرێت و بۆی نایەتە پێش‪ .‬ئەم دۆخە‬ ‫تایبەتە کە تایبەتمەندییەکی ڕۆحی مرۆڤە‪،‬‬ ‫کەلتور و کات و دەسەاڵتیش لە پاڵیاندا‪،‬‬ ‫ئاڕاستە و ڕەنگڕێژییەکەی دیاری دەکەن‪.‬‬ ‫ئێمە لە پێشەوە کەلتوری ڕۆحیگەری‬ ‫گەلی عەرەب و جولەکە و مەسیحیمان‬ ‫جیاکردەوە‪ ،‬بەاڵم دەبێ ئەوەش بزانین‬ ‫کە هەر ناوچەو کیشوەرێکیش کەلتوری‬ ‫تایبەتی ڕۆحیگەری خۆیان هەیە‪ .‬نەک‬ ‫هەر ئــەوە‪ ،‬تەنانەت جۆری باوەڕکردن‬ ‫بە خــودا‪ ،‬کەلتوری جیاواز سەبارەت‬ ‫بە ڕۆحیگەری دەخوڵقێنێ‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫جــۆری بــاوەڕی مۆنۆتەیسمی کە تاقە‬ ‫خودایەک لە ئاسماندا جێگیر دەکات‪،‬‬ ‫کارگێڕ و فەرمانبەر لە دەوری عەرشی ئەو‬ ‫خودایە دیاریدەکات بەناوی فریشتەوە‪،‬‬ ‫پەیوەندییان بە خــوداوە جــیــاوازە‪ ،‬بە‬ ‫بــەراورد لەگەڵ ئەو بــاوەڕەی کە خودا‬ ‫لە هەموو شوێن و شتێکدا دەبینێ‪،‬‬ ‫واتە خودا لە بەرزاییەکی دوورە دەستدا‬ ‫دانانێت‪ .‬کەلتوری ڕۆحیگەری یەکەم لە‬ ‫کەلتوری ئیبراهیمیدا دەبینرێتەوە کە‬ ‫جولەکە و مەسیحی و ئیسالم دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم کەلتوری ڕۆحیگەری دووەم لە‬ ‫هیندۆسی و بوزی و کۆنفیشیۆس و تاویدا‬ ‫دەبینرێتەوە‪ .‬خودا الی ئەوان خودایەکی‬ ‫دەرنشینە و الی ئەمانیش خودایەکی‬ ‫ناونشینە‪ .‬خودایەکی دووری دەرنشین‬ ‫یان ئەوەتا خودا ڕاستەوخۆ لەگەل مرۆڤدا‬ ‫دەدوێ‪ ،‬وەک خودا لە سەر کێوی توور‬ ‫لەگەڵ پەیامبەر موسا دواوە‪ ،‬یان وەک‬ ‫پەیامبەر عیسا خودا خۆی لەودا دەرخست‬ ‫و هاتە ســـەرزەوی‪ ،‬یــان ئــەوەتــا وەک‬ ‫پەیامبەر موحەمەد خودا لەو دوورەوە‬ ‫فریشتەیەک بە ناوی جوبرائیل دەنێریت‬ ‫و پەیامی خۆی بــەودا بەو پەیامبەرە‬ ‫دەگەیەنێت‪.‬‬ ‫ئــەم ڕوونــکــردنــەوەیــەی ســـەرەوە بۆ‬ ‫ئەوەبوو تا وەک سەرەتایەک بچینە ناو‬ ‫فاکتەری یــەکــەم؛ مەبەستم فاکتەری‬ ‫کەلتورە کە چۆن مرۆڤێك دەکاتە پەیامبەر‬ ‫و پاشان چۆن دەسەاڵتێک؛ چ دەسەاڵتی‬ ‫ماریفی بێت یان دەسەاڵتی سیاسی بێت‪،‬‬ ‫ئەو پێگەیە دادەمەزرێنێت و پتەوی دەکات‬ ‫و پاشان چ کاریگەرییەکی سایکۆلۆژی ئەو‬ ‫پایەیە بە درێژایی مێژوو دەپارێزێت و بۆ‬ ‫نەوەکانی داهاتوو دەیهێڵێتەوە‪.‬‬