526

‫دەمیرتاش‪ :‬ئامادەین‌و بەربەستیش دەبڕینەوە‬

‫ئەگەری دوبارەكردنەوەی‬ ‫هەڵبژاردن لەتوركیا‬ ‫زیاتر دەبێت‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )526‬دو شةممة ‪2015/8/3‬‬

‫جێگری سەرۆكی لیژنەی یاسایی‪ :‬لەوە زیاتر ناتوانین چاوەڕێی حزبەكان بكەین‬

‫لەم هەفتەیەدا پارلەمان راپۆرتی هەمواری‬ ‫یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم تەواودەكات‬

‫لە كۆبونەوەی پێنج قۆڵییەوە بۆ كۆبونەوەی فرەالیەن‪ ..‬بێئەنجامی درێژەی هەیە‬

‫شەهیدێكی كۆمەڵكوژییەكەی زارگەلی لەناو داروپەردوی ماڵە خاپوركراوەكەیان‬

‫‪3‬‬

‫شەهیدانی كۆمەڵكوژییەكەی رۆبۆسكی‬

‫لە (رۆبۆسكی)یەوە بۆ (زارگەلی)‬ ‫كۆمەڵكوژيی هاواڵتیانی سڤیل بەردەوامە‬ ‫داوادەكرێت كونسوڵی توركیا ئامادەی پارلەمانی كوردستان بێت‬ ‫عەبد ئەلنور بیدار‪ ،‬فەیلەسوفی فرەنسی‪:‬‬

‫سازان‬ ‫لە دیدێکی دیکەوە‬

‫دیموكراسى‬ ‫بەبێ عەلمانیەت مەحاڵە‬ ‫زانستیانە بەرانبەر ئەم چەمكە بخرێتەڕوو‪ ،‬بۆ ئەم‬ ‫مەبەستە دیدی چەند ئەكادیمیست و فەیلەسوفێكی‬ ‫ئەو بوارە لە چوار ژمارەدا‪ ،‬بەهاریكاری (دكتۆر عادل‬ ‫باخەوان) دەخەینەڕوو‪ .‬لەم ژمارەیەی "چاودێر"دا‪،‬‬ ‫دیــدو بۆچونی عەبد ئەلنور بیدار‪ ،‬فەیلەسوفی‬ ‫فرەنسی‌و بەرپرسیاری ‌ پــرۆژەی عەلمانیەت لە‬ ‫وەزارەتی پەروەردەی فەرەنسی‪ ،‬دەخەینەروو‪.‬‬ ‫نــاوبــراو لــەبــارەی پــەیــوەنــدیــی عەلمانیەت‌و‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بابەتی عەلمانییەت‪ ،‬بابەتێكە لەئێستادا لە دیموكراسی‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬كۆمەڵێكی دیموكرات بەبێ‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەسەروبەندی نوسینەوەی دەستوری بنەمای بااڵی عەلمانیەت بەشێكە لە موستەحیل‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬بابەتێكی وروژێنراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زانیاریی زیاتر لە پاشكۆی روانگەو رەخنەدا‬ ‫بەمەعریفەیەكی سادەوە بەرانبەر ئەم چەمكە گرنگە‬ ‫دەخوێننەوە‬ ‫قسەدەكرێت‪ ،‬بۆیە زۆر گرنگە مەعریفەیەكی ورد و‬

‫پشکۆ نەجمەدین‬

‫یادی‬

‫بێكەس‬

‫بە بێنازی دەكرێتەوە‬

‫رێگە نادرێت كافێكەی سەر مەزاری‬ ‫شێرکۆ بێکەس دروستبکرێت‬

‫‪3‬‬

‫ناسیۆنالیزمی‬ ‫دووڕوو!‬ ‫دڵشاد عومەر‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )526‬دو شةممة ‪2015/8/3‬‬

‫ئایندەی‬ ‫تاریكی توركیا‬ ‫دەیڤد فیلیپس*‬ ‫لەئینگیلیزییەوە‪ :‬بەختیار كەریم‬ ‫هەوری زریان گەاڵڵە دەبێت‪ .‬توركیا ئایندەیەكی‬ ‫تاریكی هەیە‪ .‬سەرۆك رەجەب تەیب ئەردۆگان‬ ‫بەپرسیارێتی لەئەستۆیە‪ .‬سیاسەتەكانی بوونەتە‬ ‫هۆی ئەوەی كە توركیا كەمتر ئارام‌و سەقامگیر‬ ‫بێت‌و توانای جێبەجێكردنی بەرپرسیارێتییە‬ ‫داراییەكانی نەبێت‪ .‬ئەردۆگان چاڵێك بۆ توركیا هەڵدەكەنێت‪ .‬لەجیاتی‬ ‫هاتنەدەرەوە لەم چاڵە‪ ،‬هەر بەردەوامە لەهەڵكەندن‪ ،‬خەریكی بەخشینەوەی‬ ‫تۆمەتە‌و لۆمەی خەڵكی تر دەكات بۆ كێشەكانی توركیا‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ ٢٤‬تەموز‪ ،‬ئەمەریكا‌و توركیا رێككەوتنێكیان راگەیاند‪ ،‬كە رێگەدەدات‬ ‫بەبەكارهێنانی بنكەی ئاسمانی ئێنجەرلیك لەالیەن هاوپەیمانەكانەوە بۆ پەالماری‬ ‫ئاسمانی لەدژی داعش لەعێراق‌و سوریا‪ .‬ئەردۆگان ئەم رێككەوتنەی قۆستەوە بۆ‬ ‫بۆردومانكردنی بنكەكانی پەكەكە لەچیای قەندیل لەكوردستانی عێراق‪.‬‬ ‫بۆ خۆرئاوا‪ ،‬بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر واتا شەڕكردن لەدژی داعش‪ .‬بۆ‬ ‫ئەردۆگان واتا كوشتنی كورد‪ .‬ئەردۆگان ناتوانێت نیازی راستەقینەی خۆی‬ ‫بەهاوكاریی هاوپەیمانان بشارێتەوە‪ .‬لەدوا كۆبوونەوەی ناتۆ‪ ،‬ژمارەیەك دەوڵەت‬ ‫نیگەرانی خۆیان دەربڕی كە كردنە ئامانجی كوردەكان دەبێتە هۆی بەهێزبوونی‬ ‫داعش‪.‬‬ ‫پۆزشی ئەردۆگان بۆ بوردومانە ئاسمانییەكان‪ ،‬كوژرانی دوو ئەفسەری پۆلیسە‬ ‫لەالیەن پەكەكەوە‪ .‬بەاڵم پەكەكە دەڵێت كە دوو ئەفسەرەكەی پۆلیس هاوكاری‬ ‫داعش بوون لەتەقینەوەكەی سەنتەری سروج‪ ،‬كە بووە هۆی كوژرانی ‪ ٣٢‬كەس‪.‬‬ ‫تائێستا توركیا شادەماری ژیان بووە بۆ داعش‪ .‬شەقامی خێرای جیهادییەكان‬ ‫بەتوركیادا تێپەڕدەبێت بۆ سوریا‪ .‬توركەكان هاوكاری لۆجستی‪ ،‬دارایی‪ ،‬چەك‌و‬ ‫چاودێری تەندروستی پێشكەش دەكەن بەچەكدارەكانی دەوڵەتی ئیسالمی‪.‬‬ ‫ئەردۆگان پاش سروج‪ ،‬داوێكی دانا‌و پەكەكە تێیكەوت‪ .‬ئێستا توندوتیژییەكی‬ ‫كۆنترۆڵنەكراو لەتەشەنەكردندایە‪.‬‬ ‫ئەردۆگان دەڵێت كە بوردومانەكان هەتا ئایندەیەكی نادیار بەردەوام دەبن‪.‬‬ ‫زۆر بێباكانە توركیا دەخاتە دۆخی جەنگێكی هەمیشەییەوە‪ .‬ریچارد هۆڵبروك‬ ‫دەربــارەی میلۆسۆڤیچ دەڵێت "هەوڵیدا كێشەیەك لەڕێگەی دروستكردنی‬ ‫كێشەیەكی گەورەترەوە چارەسەر بكات‪ ".‬ئەردۆگانیش هەمان شت دەكات‪.‬‬ ‫ئەم تەسعیدە لەكاتێكدایە كە شەرعیەتی ئەردۆگان لەرەوینەوەدایە‪ .‬ئەردۆگان‬ ‫جەنگ بەرپادەكات وەك سەرۆكی حزبێك كە حكومەتەكەی كاربەڕێكەرە‪.‬‬ ‫حیزبی داد‌و گەشەپێدان (ئەكەپە) لەهەڵبژاردنەكانی ‪٧‬ی ئەیلولدا‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫پەرلەمانی‌و سەروەریی ئەخالقی لەدەستدا‪.‬‬ ‫وروژاندنی پەكەكە پیالنێكی ئاشكرایە بۆ دروستكردنی قەیرانێك‪ .‬ئەردۆگان‬ ‫سواری گوتاری نەتەوەپەرستەكان بووە‪ ،‬هەوڵی بەشەیتانكردنی پەكەكە‌و‬ ‫پەراوێزخستنی كوردانی توركیا دەدات‪ ،‬كە ژمارەیان ‪ ٢٠‬میلۆن كەسە‪ .‬رۆژی‬ ‫‪ ٣٠‬ئەیلول‪ ،‬حكومەتی توركیا زیاتر لە‪ ٣٥٠‬چاالكڤانی كوردی دەستبەسەر كرد‪.‬‬ ‫پێدەچێت ئەردۆگان هەوڵی ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی تازە بدات‪ .‬هەوڵ‬ ‫دەدات وێنەی پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە) بشێوێنێت‪ ،‬ئەو حزبە‬ ‫كوردییەی كە رێژەی ‪%١٣.١‬ی دەنگەكانی بەدەستهێنا‌و بۆ یەكەم جارە دەچێتە‬ ‫پەرلەمان‪ .‬ئەردۆگان زۆر توڕەیە لەم نمایشە بەهێزەی (هەدەپە) كە رێگربوو‬ ‫لەوەی (ئەكەپە) پاڵپشتی پێویست بەدەستبهێنێت بۆ گۆڕینی دەستور‌و‬ ‫دانانی سیستەمێكی ئیمپراتۆرتیی سەرۆكایەتیی‪ .‬وەك تۆڵەیەك‪ ،‬ئەردۆگان‬ ‫هەڕەشەی هەڵگرتنی پارێزبەندیی پەرلەمانیی لەئەندام پەرلەمانەكانی هەدەپە‬ ‫دەكات‪ .‬تەنانەت هەوڵی ئاشكرای داوە بۆ داخستنی هەدەپە لەسەر پاڵپشتییان‬ ‫لەپەكەكە‪.‬‬ ‫لێدانی پەكەكە كاریگەری هەیە لەسەر تێكدانی پرۆسەی ئاشتیی‪ .‬دوو ساڵ‬ ‫لەمەوبەر‪ ،‬پەكەكە‪ ،‬تاكالیەنە ئاگربەستی راگەیاند‌و داوای وتووێژی كرد بۆ‬ ‫كۆتایهێنان بەتێكۆشانی چەكداری لەبەرامبەر مافی سیاسی‌و كولتوری زیاتر‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ دابەشبوونی كۆمەاڵیەتی لەتوركیا خراپترە لەهەر كاتێك لەمێژووی‬ ‫نزیكدا‪ .‬ئەگەری تازەبوونەوەی جەنگی ناوخۆ زۆر بەهێزە‪.‬‬ ‫جەنگخوازی ئەردۆگان‪ ،‬تێچووی ئابوریشی دەبێت‪ .‬ئابوری پڕووكاوی‬ ‫توركیا لەژێر قەرزێكی زۆردایە‪ .‬گەندەڵی لەناو بازنە تایبەتەكەی ئەردۆگاندا‬ ‫زۆر بەرباڵوە‪ .‬ئەردۆگان دەترسێت لەوەی پەرلەمانی تازە هەڵبژێردراو كەیسی‬ ‫گەندەڵی‌و بەدبەڕێوەبردن بكاتەوە‌و ئەكەپە‌و سەركردەكانی ببنە ئامانج‪.‬‬ ‫ئەردۆگان وێنەی وەهمیی دوژمنی ناوخۆیی‌و دەرەكیی دەكێشێت‪ ،‬ترس‬ ‫بەكاردەهێنێت بۆ فریودانی دەنگدەران‪ .‬بزوتنەوەی گولەن تۆمەتبار دەكات‬ ‫بەپیالنگێڕی بۆ دروستكردنی ئیدارەیەكی هاوتەریب‌و كودەتاكردن لەدژی‬ ‫حكومەت‪ .‬سەدان فەرمانبەری كارگێڕی‪ ،‬دادوەر‌و ئەفسەری پۆلیس گیراون‬ ‫بەتۆمەتی هەبوونی پەیوەندیی لەگەڵ گولەن‪.‬‬ ‫ئەردۆگان دەیەوێت توركەكان لۆمەی خەڵكی تر بكەن بۆ كێشەكانی‬ ‫واڵتەكەیان‪ .‬بەاڵم لەقۆناغێكی داهاتودا‪ ،‬خەڵك لۆمەی ئەردۆگان دەكەن بۆ‬ ‫بەدبەڕێوەبردنی كاروباری توركیا‪ ،‬دروستكردنی هەڕەشە لەسەر ئاسایشی واڵت‌و‬ ‫چاوپۆشیكردن لەدەستكەوتی دارایی هاوڕێكانی‌و ئەندامانی خێزانەكەی لەڕێگەی‬ ‫تاوانكارییەوە‪.‬‬ ‫تورك خەڵكێكی كارا‌و ماندوونەناس‌و میواندۆستن‪ .‬خەڵكێكی خانەدانن‪.‬‬ ‫ئەردۆگان خیانەتی لەمتمانەی ئەوان كرد لەكاتی هەوڵە ناشایستەكانی بۆ‬ ‫مانەوە لەدەسەاڵت‪ .‬توركیا ئایندەیەكی تاریكی هەیە‪.‬‬ ‫*دەیڤد فیلیپس بەڕێوەبەری پرۆگرامی بونیاتنانی ئاشتی‌و مافەكانە‬ ‫لەئینستیوتی توێژینەوەی مافەكانی مــرۆڤ لەزانكۆی كۆڵۆمبیا‪ .‬پێشتر‬ ‫راوێژكاری پێشكەوتوو‌و شارەزاری كاروباری دەرەوە بووە لەوەزارەتی دەرەوەی‬ ‫ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا‪ .‬دوا كتێبی بەناونیشانی (بەهاری كوردی‪:‬‬ ‫نەخشەیەكی نوێ بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست)‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪http://www.huffingtonpost.com/david-l-phillips/‬‬ ‫‪html.7906588_turkeys-dark-future_b‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئەگەری دوبارەكردنەوەی هەڵبژاردن‬ ‫لەتوركیا زیاتر دەبێت‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ :‬پێكهێنانی حكومەتی هاوبەش كارێكی قورسە‬ ‫ئەردۆغان‪ :‬حكومەتی هاوبەش شكستی واڵتەو لەگەڵ هەڵبژاردنی پێشوەختدام‬ ‫دەمیرتاش‪ :‬ئامادەی هەڵبژاردنین‌و بەربەستیش دەبڕینەوە‬ ‫ئــامــاژەی بەوەشكرد لەسااڵنی نــەوەدەكــان‬ ‫لەتوركیا حكومەتی هاوبەشی هەبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەزمونێكی شكستی لەبەڕێوەچونی واڵتدا‬ ‫هەبووە‪.‬‬ ‫رەجـــەب تــەیــب ئـــەردۆغـــان‪ ،‬لــەدرێــژەی‬ ‫لێدوانەكەیدا بۆ رۆژنامەنوسان رایگەیاند‬ ‫كە هەڵبژادرنی پێشوەخت باشترین رێگەیە‬ ‫و وتیشی « لەئایندەیەكی نزیكدا ئەگەر‬ ‫رێككەوتن لەنێوان پارتەكان بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەت نەیەتە دی‪ ،‬ئەوا واباشترە ئاك پارتی‬ ‫وەك حكومەتی كاتی دەستبەكار بێت تاكو‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجامدەدرێتەوە»‪.‬‬

‫ئەردۆغان الیەنگری هەڵبژاردنی پێشوەختە‬ ‫راپۆرتی – چاودێر‪:‬‬ ‫پــاش ئ ــەوەی ‪7‬ی حــوزەیــرانــی ئەمساڵ‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی توركیا بەڕێوەچوو‪،‬‬ ‫ئاك پارتی نەیتوانی بەتەنها دەنگی پێكهێنانی‬ ‫حكومەت بەدەیتبهێنێت‪ ،‬س ‌ێ پارتەكەی تریش‬ ‫مەرجیان بۆ پێكهێنانی حكومەتی هاوبەش‬ ‫لەگەڵ ئاك پارتیدا هەیە‪ ،‬ئەمەش وایكردووە‬ ‫ئاك پارتی رازی نەبێت بەوەی لەگەڵ یەك لەو‬ ‫پارتانەدا بسازێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی چەند كۆبونەوەیەكی نێوان‬ ‫چوار الیەنە سیاسییەكەی توركیا بەمەبەستی‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی هاوبەشی ئەنجامدراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا ئاك پارتی نەیتوانیوە لەگەڵ‬ ‫هیچ كام لەو الیەنانە بگاتە ئەنجامێك‪ .‬ئەوەش‬ ‫وایكردووە ئەگەری هەڵبژاردنی پێشوەخت‬

‫حكومەتی قورستر كردووەو بۆچونەكان لەسەر‬ ‫ئەوەش دەوەستنەوە لە ‪ 15‬ی تشرینی یەكەمدا‬ ‫هەڵبژاردن ئەنجامبدرێتەوە»‪.‬‬ ‫شێخانڵیئۆغڵو دەشڵێت «لە ‪23‬ی ئاب‬ ‫وادەی كۆتایی پێكهێنانی كابینەی نوێی‬ ‫حكومەت دەبێت‪ ،‬لەپاش ئەو وادەیە چاوەڕوان‬ ‫دەكــرێــت سەرۆككۆمار بەپێی دەســەاڵتــی‬ ‫یاسایی‪ ،‬وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەخت دیاری بكات»‪.‬‬

‫زیاتر نزیك بكاتەوە‪.‬‬ ‫حكومەتی كوالیسیۆن قورسە‬ ‫چاودێرێكی سیاسی لە كوردستانی باكور‪،‬‬ ‫پێیوایە ئەگەری پێكهێنانی حكومەت هاوبەشی‬ ‫لەتوركیا بەدوردەزانێت‌و دەڵێت «سەرەڕای‬ ‫تێپەڕبونی دو مانگ بەسەر هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمانی لەتوركیا‪ ،‬تائێستا ئــاك پارتی‬ ‫لەگەڕی كۆبونەوەكانیدا لەگەڵ س ‌ێ پارتەكەی‬ ‫دیكە‪ ،‬نەگەیشتۆتە هیچ ئەنجامێك»‪.‬‬ ‫پــڕۆفــیــســۆری یــــاریــــدەدەر حــوســەیــن‬ ‫شێخانڵیئۆغڵو‪ ،‬مامۆستای پەیوەندییە‬ ‫ئەردۆغان‪ :‬لەگەڵ هەڵبژاردنی پێشوەختدام‬ ‫نێودەوڵەتییەكان لەزانكۆی ئامەد‪ ،‬لە لێدوانێكیدا‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا‪ ،‬سەبارەت بە پڕۆسەی‬ ‫بۆ»چاودێر» وتــی «تائێستا دیدارەكانی پێكهێنانی حكومەتی نوێی توركیا‪ ،‬بۆچونی‬ ‫ئاك پارتی لەگەڵ س ‌ێ پارتەكەی تر‪ ،‬هیچ خۆی دەربارەی پێكهێنانی حكومەتی هاوبەشی‬ ‫ئەنجامێكی نەبوە‪ ،‬ئەمەش ئەگەری پێكهێنانی خستەڕوو و وەك شكستێك وەسفیكرد‪،‬‬

‫هەدەپە‪ :‬دەتوانین بەربەست ببڕینەوە‬ ‫پێرێ لەكۆبونەوەی ئەندامانی پارتی ئاشتی‬ ‫و دیموكراتی (هەدەپە)‪ ،‬لە بارەگای سەرەكی‬ ‫پارتەكەی لەئەنقەرە‪ ،‬سەاڵحەدین دەمیرتاش‬ ‫هــاوســەرۆكــی هــەدەپــە رایــگــەیــانــد‪ :‬ئەگەر‬ ‫پێشهاتەكان لەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختە‬ ‫بوەستێتەوە‪ ،‬ئــەوا پارتەكەمان ئامادەیە‬ ‫بەشداری لەپڕۆسەی هەڵبژاردن بكاتەوە‪.‬‬ ‫لەدرێژەی كۆبونەوەكەیدا لەگەڵ ئەندامانی‬ ‫پــارتــەكــەی دەمــیــرتــاش وتیشی «لەپاش‬ ‫سەركەوتنی هەدەپە لەهەڵبژاردنی ‪ 7‬ی‬ ‫حوزەیران‪ ،‬بەمەبەستی ناشرینكردنی وێنای‬ ‫پارتەكەمان هێرش‌و فشارێكی سیاسی لەسەر‬ ‫پارتەكەمان لەالیەن ئەردۆغانەوە هەیە‪ ،‬هەمو‬ ‫ئــەو هەواڵنە بۆ ئەوەیە ئەگەر هەڵبژاردن‬ ‫ئەنجامبدرێتەوە ئێمە شكست بهێنین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫من گفتی ئەوە دەدەم زۆر بەئاسانی دەتوانین‬ ‫بەربەستی هەڵبژاردن ببڕینەوە»‪.‬‬ ‫لــەدرێــژەی وتەكانیدا دەمیرتاش باسی‬ ‫لەوەشكرد كە ئەردۆغان دەیەوێت لەزەمینەی‬ ‫سیاسی دوریان بخاتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو هەواڵنەی‬ ‫دژبە هەدەپە‪ ،‬لەئەنجامی شكستی ئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنی ‪7‬ی حوزەیرانە بۆ ئاك پارتی‬ ‫و وتــیــشــی»دەســتــەی پــارتــەكــەمــان هەمو‬ ‫ئامادەكارییەكی بۆ هەڵبژاردن كردووەو هیچ‬ ‫ترسێكمان لەسەر ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن‬ ‫نییە»‪.‬‬

‫بۆ رزگاركردنی گیراوەكانیان‬

‫ئێزدییەكان پەنا بۆ ‪ UN‬دەبەن‬ ‫چاودێر – بابان‪:‬‬ ‫پاش ئــەوەی ‪2‬ی ئابی ‪ 2014‬داعش‬ ‫توانی لەهێرشێكی دڕنــدانــەدا قــەزای‬ ‫شــنــگــال كــۆنــتــڕۆڵ بــكــات‪ ،‬دوێــنــێ‪،‬‬ ‫ساڵێكی تـــەواو تێپەڕی بــەســەر ئەو‬ ‫كارەساتە مرۆییەدا‪ ،‬كە تێیدا نزیكەی‬ ‫‪ 3‬هەزار هاواڵتی ئێزدی كەوتنە دەست‬ ‫چەكدارانی داعش‌و بەشێكی هەرەزۆری‬ ‫ئــەو گــیــراوانــەش كــە پێكهاتبوون لە‬ ‫كچ‌و ژن‪ ،‬كڕین‌و فرۆشتنیان پێوەكرا‪.‬‬ ‫هاوكات دوێنێ بەبەشداری دەیان كەس‬ ‫لەشوێنكەوتووانی بیروباوەڕی ئێزدی‌و‬ ‫چەندین چاالكوان‪ ،‬گردبوونەوەیەكیان‬ ‫لەبەر دەم بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكان‬ ‫لەهەولێر ئەنجامداو داوایانكرد بەزووترین‬ ‫كــات نــەتــەوە یــەكــگــرتــووەكــان بێنە‬ ‫سەرخەت بۆ رزگاركردنی ئەو كچ‌و ژنە‬ ‫ئێزدییانەی تا ئێستا لەژێر دەستی‬

‫هێشتا ‪ 1500‬ئێزدی‬ ‫بێسەروشوێنن كە زۆربەیان ژنن‬ ‫داعشدا وەك كۆیلەو كەنیزەك مامەڵیان‬ ‫لەگەڵدا دەكــرێــت و وەك كــااڵ كڕین‌و‬ ‫فرۆشتنیان پێوە دەكرێت‪.‬‬ ‫بــەشــداربــووانــی ئــەو گردبوونەوەیە‬ ‫ســەرەڕای داواكارییان بۆ رزگاركردنی‬ ‫ئێزدییانی ژێر دەستی داعش‪ ،‬جەختیان‬ ‫لەپێكەوەژیانێكی ئارام‌و تەبایی كردەوە‬ ‫لەنێوان نــەتــەوەو ئــایـن‌و بــیــروبــاوەڕە‬ ‫جیاوازەكانداو داواكاریشبوون كە شنگال‌و‬ ‫ناوچە ئێزدییە نشینەكان زوو بەزوو‬ ‫لەژێر كۆنتڕۆڵی داعش رزگــار بكرێت‌و‬

‫شنگالیش لەقەزاوە بكرێتە پارێزگا‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی ڕۆژی ‪ 8/3‬قەزای شنگال‬ ‫و ناحیەكانی ڕەبیعەو زوومــارو سنونێ‬ ‫و خانسۆر و وانــكــێ بــە كەمتر لە‪٢‬‬ ‫سەعات كەوتنە دەستی داعش‪ ،‬ئەوكات‬ ‫سنوری قــەزای شنگال سپێردرابوو بە‬ ‫فەرماندەییەكانی (سپیلك و هەڵگورد و‬ ‫سەفین ) ڕۆژی ‪ 8/3‬سەعات ‪9‬ی بەیانی‬ ‫سەرجەم هێزەكان بەبێ تەقە هەڵدێن‬ ‫و بە ڕێگایەكی ‪ 210‬كیلۆمەتریدا بەسێ‬ ‫سەعات لە شنگالەوە تا پردی سحێال‬

‫ناوەستن و دوای شنگال ڕەبیعەو زوومارو‬ ‫سنونێ و خانەسۆر و وانكێ و ‪ 150‬گوند‬ ‫چۆڵ دەكەن بۆ داعش دواتر پاش ئەوەی‬ ‫شنگال چۆڵكرا‪ ،‬زۆربەی ئێزیدیەكان بە‬ ‫ماوەی ‪ 5‬بۆ ‪ 6‬سەعات سەركەوتن بۆ‬ ‫چیای شنگال ‌و پاشان داعش هاتنە ناو‬ ‫شنگالەوەو لە گوندەكانی دەوروبــەری‬ ‫شنگال ‪ 2000‬ئێزیدیان كوشت و سەدان‬ ‫كوردی تر لە برسان و تینوان گیانیان‬ ‫لە دەستداو نزیكەی ‪ 3‬هەزار كچ‌و ژنیان‬ ‫بەدیل گرت‪ ،‬دوێنێ ساڵێك بەسەر ئەو‬ ‫كــارەســاتــەدا تێپەڕی‌و بەپێی ئاماری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی كاروباری ئێزدییەكان‪،‬‬ ‫ئێستاش زیــاتــر لــە ‪ 1500‬كــەس لەو‬ ‫ئێزدییانە بێسەرو شوێنن كە زۆربەی‬ ‫هــەرەزۆریــان لەكچان‌و ژنــانــی ئێزدی‬ ‫پێكدێن‌و كەس‌وكارییان دەیان رێگەیان‬ ‫گرتۆتە بەر بۆ هەوڵی رزگاركردنیان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )526‬دو شةممة ‪2015/8/3‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫لە كۆبونەوەی پێنج قۆڵییەوە بۆ كۆبونەوەی فرەالیەن‪ ..‬بێئەنجامی درێژەی هەیە‬

‫لەم هەفتەیەدا لیژنەی یاسایی پارلەمان راپۆرتی‬ ‫هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم تەواودەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوەمین كۆبونەوەی پێنج الیەنە‬ ‫سیاسییەكە‪ ،‬دوێن ‌ێ لە شاری‬ ‫سلێمانی بێئەنجام كۆتاییهات‪ ،‬و لە‬ ‫راگەیەنراوێكیشدا پێنج الیەنەكە‪،‬‬ ‫جەختلەوەدەكەنەوە‪ ،‬پێویستیان بە كاتی‬ ‫زیاتر هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی بگەنەئەنجام‪.‬‬ ‫هاوكات جێگری سەرۆكی لیژنەی یاسایی‬ ‫پارلەمانی كوردستان ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫دوێن ‌ێ دواین رۆژ بو بۆ چاوەڕوانی‬ ‫رێككەوتنی پێنج الیەنەكەو لە نزیكترین‬ ‫كاتدا لیژنەكەمان كۆدەبێتەوە‪ .‬سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی یەكێتیش دوپاتیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەمنزیكانە لیژنەی یاسایی بۆ تەواوكردنی‬ ‫راپۆرتی هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم كۆدەبنەوە‪.‬‬ ‫كۆبونەوەی الیەنەكان فراوانتردەكرێ‬ ‫لە راگەیەنراوێكدا دوای شەش سەعات‬ ‫وتــووێــژ‪ ،‬كە محەمەد حەكیم نوێنەری‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی خــوێــنــدیــەوە‪ ،‬پێنج‬ ‫حزبەكە‪ ،‬رایانگەیاند‪ ،‬پێویستیان بە كاتی‬ ‫زیاتر هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتن‬ ‫دەربارەی پرسی سەرۆكایەتیی هەرێم‪.‬‬ ‫لەو راگەیەنراوەدا‪ ،‬ئاماژە بەوەشكراوە‪،‬‬ ‫هەموان رێككەوتن كۆبونەوەكان بەردەوامیی‬ ‫هەبێت‌و نــوێــنــەری حزبەكانی دیكەش‬ ‫بەشداری تێدابكەن‪.‬‬ ‫لەم هەفتەیەدا لیژنەی یاسایی دوەمین‬ ‫كۆبونەوە دەكات‬ ‫بە پێی زانیارییەكان‪ ،‬لەم هەفتەیەدا‬

‫لیژنەی یاسایی پارلەمانی كوردستان‬ ‫دوەمین كۆبونەوەی خۆی بۆ تەواوكردنی‬ ‫راپۆرتی لیژنەكە دەربـــارەی پرۆژەكانی‬ ‫هــەمــواری یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬جێگری سەرۆك ‌ی لیژنەی‬ ‫یاسایی لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫تــا ئــەمــڕۆ چــاوەڕێــی كــۆبــونــەوەی پێنج‬ ‫الیەنە سیاسییەكە دەكەین‪ ،‬لەمەودوا بە‬ ‫زوترین كات كۆبونەوەی لیژنەی یاسایی‬ ‫سازدەكەین‪.‬‬ ‫بەهار مەحمود‪ ،‬بۆ «چاودێر» ئەوەشی‌‬ ‫خــســتــەڕو‪ ،‬لــە ئــەگــەری ئامادەنەبونی‬ ‫سەرۆكی لیژنەی یاسایی لە كۆبونەوەكەدا‪،‬‬ ‫ئــەوا بەپێی مــادەی (‪ )17‬لە پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆ ‌ی پارلەمان‪ ،‬سەرۆكی پارلەمان‬ ‫دەتوانێت سەرپەرشتیی لیژنەكە بكات‪،‬‬ ‫لەم هەفتەیەشدا كۆدەبینەوە‌و وەك لیژنەی‬ ‫لیژنەی یاسایی لەئامادەكردنی راپۆرتەكەیان نزیكدەبنەوە‬ ‫یاساییش دەستمانكردوە بــە نوسینی‬ ‫راپۆرت لەسەر پڕۆژەیاسای هەمواری یاسای‬ ‫لــەنــێــوان الیــەنــەكــانــدا‪ ،‬ب ــەاڵم لــە هەمو‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم‌و بەردەوامیش دەبین‪ .‬سەرۆكایەتیی پارلەمانی بكەن‪.‬‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ ،‬وتوشیەتی «لەگەڵ حاڵەتێكدا هــەوڵــەكــان بــەردەوامــدەبــن‪،‬‬ ‫هەمواركردنەوەی یاسای سەرۆكایەتی‬ ‫پێشكەشكردنی پڕۆژەكە بە سەرۆكایەتیی كە پێش ‪ 2015/8/19‬ئەو پرسە لەناو‬ ‫هەرێم‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی سەوز لە پارلەمانی پارلەمان‌و خستنە دانیشتنی پارلەمانەوە‪ ،‬پارلەماندا یەكالببێتەوەو پڕۆژەیاساكە‬ ‫كوردستان بە سایتی رەسمیی حزبەكەی هەوڵی جدی دەدەیــن‪ ،‬پڕۆژەكە دەنگی هەمواربكرێتەوە»‪.‬‬ ‫راگەیاندوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی دانیشتنی یەكەم رێژەی یاسایی بەدەستبهێنێت‪ ،‬هێشتاش‬ ‫یەكگرتو‪ :‬سەرەتای فیتنەكانە‬ ‫بۆ هەمواركردنەوەی یاسای سەرۆكایەتیی هەوڵی الیەنەكان بــەردەوامــە بۆ سازانی‬ ‫الیــخــۆشــیــەوە‪ ،‬وتــەبــێــژی یەكگرتوی‬ ‫هەرێم لەالیەن لیژنەی یاسایی پارلەمانەوە نیشتمانی لەسەر پرسی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬ئیسالمی لە راگەیاندراوێكدا‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫ئەنجامدرا‪ ،‬چاوەڕواندەكرێت بەمنزیكانە ئەو چاوەڕوانیشدەكرێت دانیشتنی پارلەمان بــەوەكــردوە‪ ،‬خەمێكی زۆر روی لێكردوم‬ ‫لیژنەیە كۆببێتەوە بە مەبەستی تەواوكردنی لــەبــارەی پــرســی ســەرۆكــی هــەرێــمــەوە لەبارەی ئایندەی باری سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫پ ــڕۆژەی ــاس ــاك ــەو پــاشــان پێشكەشی بكەوێتە دوای گەیشتن بە ئەنجامێك كــۆمــەاڵیــەت ـی‌و چــارەنــوســی حكومەتی‬

‫بنكەفراوان‌و یەكڕیزیی ناوماڵی كوردستانی‌و‬ ‫بێنازیی گەنج‌و الوەكانمان‌و بێنیازی‌و بێباكی‬ ‫هەندێ الیەن‌و سەركردە لەم هەرێمە ماندو‬ ‫و ئایندەنادیارەدا‪ ،‬ئەم رەوشــە جێگەی‬ ‫دڵخۆشی نییە‌و ئێستا سەرەتای ئاژاوە‌و‬ ‫فیتنەكانە‪.‬‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ ،‬باسی لەوەشكردوە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆش هەست بە مەترسییەكی گەورە‬ ‫روی لێكردوم‌و بەشێكی زۆری خەمەكەم‬ ‫ئەوەیە بۆچی لەم ساتەوەختەدا‪ ،‬كە بە‬ ‫هۆی ملمالنێ‌و ناكۆكیی الیەنەكان لەسەر‬

‫شــێــوازی حوكمڕانی‌و م ــاوەی ویالیەتی‬ ‫سەرۆكی هەرێم خەریكە هەرێم روبەڕوی‬ ‫لێكترازان‌و دوبەرەیی دەبێتەوە‪.‬‬ ‫كۆمەڵ‪ :‬یاساشكێنی ناكەین‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ لە پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬هەر‬ ‫شتێك پێچەوانەی یاسا بێت لە پارلەمانی‬ ‫كوردستان وەك فراكسیۆنەكەمان پێوەی‬ ‫پابەندنابین‌و ناچینە ژێــربــاری‪ ،‬چونكە‬ ‫بەڵێنمان بە خەڵك داوە لەسەر پرسە‬ ‫هەستیار‌و چارەنوسسازەكان پەیوەست‬ ‫بین بەو پرەنسیپانەی پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫پــارلــەمــان دایـــنـــاوە‪ ،‬هـــەروا ئــەو قسە‬ ‫بەناوبانگەی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬كە وتویەتی‪،‬‬ ‫لــە هەرێمی كــوردســتــان كــەس لەیاسا‬ ‫بەرزتر نییە‪ ،‬پێویستە هەمو الیەك پێوەی‬ ‫پابەندبێت‪.‬‬ ‫مــــەروان گــەاڵڵــی‪ ،‬وتیشی «پێشتر‬ ‫بۆ هــەمــواری یاساكان ئێمە پــڕۆژەمــان‬ ‫پێشكەشكردوە‪ ،‬خــوازیــاریــن بــرادەرانــی‬ ‫پارتیش پڕۆژە پێشكەشبكەن‪ ،‬كە لەسەر‬ ‫بنەمای هــەمــواری یاسای سەرۆكایەتی‬ ‫بگەینە رێككەوتن لە پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫بەاڵم الیەنە سیاسییەكان هەر رێككەوتنێك‪،‬‬ ‫كە دەیهێننەوە پارلەمان ئارەزوی خۆیانە»‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬ئــامــاژەی بەوەشكرد‪ ،‬الیەنە‬ ‫سیاسییەكان ناگەنە هیچ رێككەوتنێك‪،‬‬ ‫چونكە تائێستا الیەنی پەیوەندیدار‪ ،‬كە‬ ‫پارتییە‪ ،‬لە دوایــن راگــەیــانــدراویــدا هیچ‬ ‫شتێكی زیادەی نییە‪.‬‬

‫لە (رۆبۆسكی)یەوە بۆ (زارگەلی) كۆمەڵكوژی هاواڵتیانی سڤیل بەردەوامە‬

‫داوادەكرێت كونسوڵی توركیا‬ ‫ئامادەی پارلەمانی كوردستان بێت‬

‫هەولێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫جارێكی دیكە فڕۆكە جەنگییەكانی‬ ‫توركیا بە پاساوی بونی گەریالكانی‬ ‫پەكەكە كۆمەڵكوژییەكیان لە گوندی‬ ‫زارگەڵی بناری قەندیل ئەنجامدا‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا ‪ 20‬رۆژی مابو بۆ تێپەڕینی چوار‬ ‫ساڵ بەسەر كۆمەڵكوژییەكی دیكەی‬ ‫فڕۆكەكانی توركیا لە چیای كورتەك‪،‬‬ ‫كە ئەم كۆمەڵكوژییانەش نە سەرەتایە و‬ ‫نەكۆتایی‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا دەسەاڵتدارانی‬ ‫هەرێم هەوڵی جدییان نەداوە بۆ‬ ‫رۆبۆسكی‬ ‫ ‬ ‫زارگەلی‬ ‫لێپرسینەوەی نێودەوڵەتی لە بەرامبەر‬ ‫ئەم كۆمەڵكوژیانەدا‪ ،‬و هەڵوێستەكانی لە‬ ‫چاودێران تەنها سەركۆنەكردن بەس نییە‪ ،‬الیەنە سیاسییەكان واز لەبەیاننامەی ئەوەی دراوسێكانت بۆردومانكرابن‪.‬‬ ‫چەند بەیاننامەیەك تێپەڕینەكردوە‪ .‬ئەمە‬ ‫بەڵكو پێویستە كار بۆ بەسزاگەیاندنی شەرمنانە بهێنن‪ ،‬داوابــكــەن‪ ،‬حكومەت‌و‬ ‫تــارا حسێن‪ ،‬وتیشی «ئــئــەو هەمو‬ ‫لەكاتێكدایە لە ‪2011/12/28‬دا فڕۆكە‬ ‫پارلەمان كۆبونەوەی نائاسایی بكەن‪ ،‬دەبێ‌ كۆمەڵكوژییانەی لە توركیا رویانداوەو‬ ‫توركیا بكرێت‪.‬‬ ‫جەنگییەكانی توركیا گوندی رۆبۆسكیان‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ ،‬بۆ»چاودێر»ی شەقام بجوڵێنن‌و هێزو الیەنە سیاسییەكان لەگەڵ چەندین تەقینەوە‪ ،‬نەمانبینی‬ ‫لە باكوری كوردستان بۆردومان كردو‬ ‫بەهۆیەوە ‪ 34‬كۆڵبەری كورد شەهید بون‌و رونــكــردەوە‪ ،‬بەیاننامەكان دو بەشن‪ ،‬وابكەن‪ ،‬پێشەنگی شەقام بن»‪.‬‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم‌و حكومەت‌و الیەنە‬ ‫سیاسییەكان بە توركیا بڵێن تكایە ئەمە‬ ‫بــەشــێــكــیــان ئـــــەوەی لـــە ســـەرەتـــای‬ ‫ژمارەیەكی دیكەش بریندار بون‪ .‬هەموو‬ ‫بۆردومانەكان راگەیەنران‪ ،‬ئەوانەی دیكەش حكومەتی هەرێم خەڵك نەكاتە قوربانی رابگرە»‪.‬‬ ‫ئەم كۆمەڵكوژییانەش بەبێ لێكۆڵینەوەو‬ ‫ناوبراو‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬دەبێ حكومەتی‬ ‫دوای بۆردومانەكەی زارگەڵین‪ ،‬بۆردومانی‬ ‫پەیوەندییەكانی‬ ‫لێپرسینەوە فەرامۆش كراون‪.‬‬ ‫هاوكات جێگری هاوسەرۆكی تەڤگەری هەرێم لە رێگەی پەیوەندییە دیبلۆماسی‌و‬ ‫زارگەڵی‪ ،‬ئامانجی خەڵكی سڤیل بو‪ ،‬بۆیە‬ ‫چاوەڕواندەكرا‪ ،‬ناوەرۆكی بەیاننامەكانیش ئ ــازادی‪ ،‬بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬لە ئابورییەكانی هەڵوێستی جددی بنوێنێ‌‪،‬‬ ‫بەیاننامەكان شەرمنانەن‬ ‫بەرەبەیانی پێرێ‪ ،‬فڕۆكە جەنگییەكانی بگۆڕێن‪ ،‬لەگەڵ پێشوتر‪ ،‬كە زۆر نەرم رۆژی شەممە چوینە بەردەمی پارلەمان ن ــەك خــەڵــكــی خ ــۆی بــكــاتــە قــوربــانــی‬ ‫توركیا گوندی زارگەڵی بناری قەندیلیان بـــون‌و مــوڕاعــاتــی تــێــدابــوە‪ ،‬كــەچــی لە بۆ دەربڕینی ناڕەزایی خۆمان لە ئاستی پەیوەندییەكانی خۆی‌و توركیا‪.‬‬ ‫بــۆردومــانــكــرد‪ ،‬و بــە هــۆیــەوە ‪ 9‬كەس هـــەردو بەیاننامەكەی سەرۆكایەتیی ئەو هێرشانە‪ ،‬و هەروا هەڵوێستوەرگرتنیش‬ ‫شەهیدبون‌و ‪ 11‬كەسی دیكەش برینداربون‪ ،‬هەرێم‌و حكومەتدا جۆرێك لە رازیكردنی بو لە بەرامبەر ئەو هەڵوێستە الوازانــەی سەرۆكایەتیی هەرێم لە ملمالنێی پارتی‌و‬ ‫سەرۆكایەتی‌و پارلەمان‌و حكومەتی هەرێم هــەردوالی تێدابوە‪ ،‬ئەویش ئیدانەكردن‌و حكومەتی هەرێم‌و هەند ‌ێ الیەنی سیاسی‪،‬‬ ‫پەكەكە دوربخرێتەوە‬ ‫بە چەند بەیاننامەیەك سەركۆنەی ئەو پێدانی جۆرێك لە شەرعیەتدان بەوجۆرە لە بەرامبەر رژانی خوێنی ئەو گەنجانە‪ ،‬زۆر‬ ‫ئەندامێكی پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫كۆمەڵكوژییەیان كرد‪ ،‬بەاڵم بە بۆچونی پەالمارانەی توركیان‪.‬‬ ‫شەرمنانە بەیاننامە دەردەكــەن‪ ،‬كە هیچ لە بــارەی ئــەو پــەالمــارو هێرشانەی‬ ‫هیوا سەیدسەلیم وتیشی «پێویستە هەڵوێستێكی جددی تێدانییە‪ ،‬هەروەك توركیاوە رایگەیاند‪ ،‬حكومەتی هەرێمی‬

‫ئــەو پــارلــەمــانــتــارەی فراكسیۆنی‬ ‫گــۆڕان‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬لە پارلەمانی‬ ‫كوردستان داوایــانــكــردوە‪ ،‬پارلەمان‬ ‫كــۆبــونــەوەی بەپەلە ئەنجامبدات‪،‬‬ ‫حكومەت ناچاربكرێ‌‪ ،‬هەوڵی جددی‬ ‫بدات بۆ راگرتنی پەالمارەكان‌و ئاوڕێك‬ ‫لــە نــاوچــەكــان بــداتــەوەو قــەرەبــوی‬ ‫زیانلێكەوتوان بكاتەوە‪ ،‬پارلەمانیش‬ ‫لــەســەریــەتــی لــەگــەڵ رێــكــخــراو و‬ ‫نوێنەری واڵتاندا هــەوڵ‌و پەیوەندییە‬ ‫دیبلۆماسییەكان بخاتە خزمەتی‬ ‫چارەسەری ئەو پرسە‪.‬‬

‫كوردستان لەپاڵیشیدا سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم‌و خــودی سەرۆكی هەرێم‪ ،‬كە‬ ‫ئـــەوان بــە گــوێــرەی یــاســا نوێنەری‬ ‫خەڵكی كوردستانن‪ ،‬پێویستە ئەو‬ ‫ئەركە بە باشی پەیڕەوبكەن‌و پەیامی‬ ‫راستەقینەی خەڵكی كوردستان بە‬ ‫دنیاو رێكخراوەكانی مافی مــرۆڤ‌و‬ ‫ئــەمــەریــكــاو ســەرجــەمــی نــاوەنــدە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان بگەیەنن‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئـــەو پــەیــامــە بــگــەیــەنــن‪ ،‬ئــەوجــۆرە‬ ‫پەالمارانە‪ ،‬پێشێلكاریی سەروەریی‬ ‫هەرێم‌و عیراقیشە‪.‬‬ ‫ئومێد حەمەعەلی‪ ،‬بە «چاودێر»یشی‬ ‫وت «كاتێك داود ئۆغڵۆ رایدەگەیەنێ‌‪،‬‬ ‫كونسوڵی توركیا بانگێشتی پارلەمان‬ ‫كە لەگەڵ سەرۆكی هەرێم باسیان لە‬ ‫بكرێت‬ ‫پەالمارەكان كــردوە‪ ،‬دەبـێ‌ سەرۆكی‬ ‫هاوكات محەمەد گۆمەشینی‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫هەرێم گوزارشت لە خەڵكی كوردستان‌و دەســتــەی مــافــی مـــرۆڤ رایگەیاند‪،‬‬ ‫دامەزراوەكانی هەرێم بكات‪ ،‬بە تایبەت پێویستە پــارلــەمــانــی كــوردســتــان‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم لە ئەداو مۆركی میوانداری كونسوڵی توركیا بكات‌و‬ ‫حــزب ـی‌و ملمالنێی حزبیانە خاڵی ناڕەزایی خەڵكی هەرێمی كوردستانی‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬بە تایبەت ملمالنێكانی پێ‌ بگەیەنێ‌‪ ،‬لە ئاستی ئەو هێرشانەی‬ ‫پــارت ـی‌و پــەكــەكــە‪ ،‬كــە نەچێتە ناو بۆ سەر موڵك‌و ماڵی هاونیشتمانیان‬ ‫دامەزراوەكانی هەرێم»‪.‬‬ ‫ئەنجامیانداوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئەوەشی خستەڕو‪ ،‬پێویستە‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬سۆران عومەر‪،‬‬ ‫ئەوەی تائیستا نەكراوە‪ ،‬بە زوترین كات ســـەرۆكـــی لــیــژنــەی مــافــی مـــرۆڤ‬ ‫بكرێ‌‌و پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێم‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ ،‬هیچ بیانویەك نییە بۆ‬ ‫حكومەت نوێنەری توركیا بانگبكات‌و بــۆردومــانــكــردنــی زارگــەڵــی‪ ،‬بەڵێنی‬ ‫ناڕەزایی هەرێمی پێبگەیەنێ‌‪ ،‬چونكە جدیشیدا‪ ،‬دەنگیان زیــاتــر بــە روی‬ ‫ئێمە سەردانی شوێنی كارەساتباری ئەو تاوانە بەرزدەكەنەوەو كار لەسەر‬ ‫زارگەڵیمان كرد‪ ،‬بینیمان چ وێرانكاری‌و یاداشتی خۆپێشاندەران دەكەن‪.‬‬ ‫جینۆسایدێك رویداوە‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )526‬دو شةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫سازان لە دیدێکی دیکەوە‬

‫پشکۆ نەجمەدین‬

‫و پاش تێپەڕینی بە فیلتەری پەرلەماندا‪،‬‬ ‫ڕاپرسیی لەسەر بکرێت!‬ ‫داخــۆ سیستێمی سیاسیی پەرلەمانی‬ ‫یان سەرۆکایەتی‪ ،‬بۆ کوردستان گونجاوە؟‬ ‫من خۆم لە وردینەکانی خەسڵەتە ئەرێنی‬ ‫و نەرێنییەکانیان دەپارێزم و لەو نموونە‬ ‫زۆر و زەوەنــدەی هەر دوو شێوازەکە کە لە‬ ‫دنیادا هەن‪ ،‬نموونەیەک ناهێنمەوە! ئاخر‬ ‫من گوتم کە کۆمەڵی کوردستان و ڕیالیتە‬ ‫سیاسییەکەی‪ ،‬بە واقیع و دۆخی سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتیی هیچ کۆمەڵ و واڵتێکی دیکە‬ ‫ناچن‪ ،‬بەاڵم سیستێمی سەرۆکایەتی‪ ،‬تەنیا‬ ‫لەو کۆمەاڵنەدا‪ ،‬نۆرماڵ و سەرکەوتووە کە‬ ‫پرۆسەی دیموکراتی لە ئەقڵ و ناخی تاک و‬ ‫کۆدا‪ ،‬ڕیشەیەکی لەمێژینەی هەیە و بووەتە‬ ‫کەلتوورێکی سیاسی‪ ،‬هەم تاک و هەم کۆمەڵ‬ ‫و هەمیش دەستەاڵت بەڕێوە دەبات‪.‬‬ ‫لە کۆمەڵە پێشکەوتووەکاندا‪ ،‬سیستەمی‬ ‫سەرۆکایەتیش هەبێت و سەرۆکیش لەنێو‬ ‫خەڵکەوە هەڵببژێردرێت‪ ،‬دیسان دەستەاڵتەکان‬ ‫لە دەسگاکانی جێبەجێکردندا‪ ،‬دابەشێنراون‬ ‫و سەرۆکیش لە بــڕیــارە گرنگەکاندا‪ ،‬بۆ‬

‫کە سیستێمی پەرلەمانی دەسەلمێنن بەاڵم‬ ‫لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆک لەنێو خەڵکەوە و‬ ‫مانەوەی دەستەاڵتەکانی مکوڕن و پێداگریی‬ ‫لێ دەکەن!‬ ‫ئــەم دوو بــۆچــوونــە جــیــاوازە کــە هەم‬ ‫لــە پــەرلــەمــانــدا و ه ــەم لــە دەســتــەاڵتــی‬ ‫جێبەجێکردندا‪ ،‬خاوەن هێز و پێگەی خۆیانن‪،‬‬ ‫ئەگەر بــەرژەوەنــدیــی ئەزموونە سیاسییە‬ ‫خۆماڵییەکە لەپێش هەر بەرژەوەندییەکی‬ ‫دیکە دابنێن‪ ،‬دەتوانن ســازان بکەن و بە‬ ‫ئەنجامێک بگەن کە لەم دۆخە نێوخویی و‬ ‫ئیقلیمییەدا‪ ،‬لەمپەر لەبەردەم مەترسییەکاندا‬ ‫دابنێن‪.‬‬ ‫سەرۆکی ئێستای هەرێم‪ ،‬هەشت ساڵ بە‬ ‫هەڵبژاردن و دوو ساڵیش بە یاسایەکی بە‬ ‫زۆرینە تێپەڕیوی نێو پەرلەمان‪ ،‬سەرۆکە و‬ ‫ئیدی بەپێی یاسای داڕێژراوی درێژکردنەوەکە‪،‬‬ ‫بواری هەڵبژاردنەوە و درێژکردنەوەی تەمەنی‬ ‫سەرۆکایەتیی سەرۆکی ئێستای هەرێم نەماوە!‬ ‫یاساکان مرۆڤەکان دایاندەڕێژن و ئەگەریش‬ ‫پێویست بێت و بــەرژەوەنــدیــی واقیعە‬ ‫سیاسییەکە بخوازێت‪ ،‬دەکرێت یاسایەک‬

‫وا پێ دەچێت ســـازان‪ ،‬خەسڵەت یان‬ ‫سیمایەکی دیار و تایبەتی پرۆسەی سیاسی‬ ‫و بەڕێوەبردن بێت لە کوردستان و بەشێک لە‬ ‫واڵتانی دنیا و لە هەر کۆمەڵێکدا کە پرۆسە‬ ‫دیموکراتی و کەلتوورییەکەی‪ ،‬جارێ لە واقیعی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و کایە و ڕەهەندە جیاوازەکانیدا‪،‬‬ ‫تازە چووزەرەی کردووە و لە پراکتیکی کاری‬ ‫سیاسی‪ ،‬فیکری‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪ ،‬ڕۆشنبیری و‬ ‫زەینیی تاکەکاندا ( بە هەڵسووڕاوانی سیاسی‬ ‫و سەرۆک و سەرکردەکانیشەوە)‪ ،‬نە جێگیرە‬ ‫و نە بزوواو‪.‬‬ ‫قەیران لە بــوارە جیاکاندا‪ ،‬لە تــەواوی‬ ‫کۆمەڵەکانی دنــیــادا‪ ،‬دەخولقێن و بەپێی‬ ‫ئەو یاسا و ڕێسایانەی کە لە دەستوورەوە‬ ‫هەڵهێنجراون و داڕێژراوان‪ ،‬چارەسەر دەکرێن‪.‬‬ ‫لە کوردستاندا‪ ،‬دەستوور وەکــوو دەقی‬ ‫نووسراو بوونی نییە و پێوەستبوونیش بە یاسا‬ ‫و ڕێساگەلێک کە لە نائامادەییی دەستووردا‬ ‫داڕێژراون‪ ،‬الوازە و چ دەسگایەکی ئاکتیڤیش‬ ‫بۆ بەدواداچوونی پرۆسەی ئەم پێوەستبوونە‪،‬‬ ‫لە مەیدانی کردەییدا‪ ،‬نابینرێت‪.‬‬ ‫ڕیــشــە و مــاکــی دەرکــەوتــنــی قەیرانە‬ ‫هەمەچەشنەکانی کۆمەڵی ئێمە(سیاسی‪،‬‬ ‫ئیداری‪ ،‬ئابووری و خزمەتگوزاری) تایبەتن‪،‬‬ ‫هــۆکــارەکــانــی لــە سۆنگە و هۆکارەکانی‬ ‫دەرکەوتنی قەیرانەکانی واڵتانی دیکە ناچن‪،‬‬ ‫هەر بۆیە ڕێگاچارەکانیش ناکرێت هاوشێوەی‬ ‫نەخشەڕێگاکانی کۆمەڵ و واڵتانی دیکە بن‪.‬‬ ‫مـــن پــێــم وایـــــە‪ ،‬دەشــــێ ئـــەوپـــەڕی‬ ‫گەوجییەتی بێت‪ ،‬ئەگەر ئەقڵە ڕۆشنگەر و‬ ‫چارەسەرخوازەکانی کۆمەڵی ئێمە‪ ،‬لە هەوڵی‬ ‫کۆپیکردنی ئەزموونەکانی دەرەوەی خۆماندا‬ ‫بن!‬ ‫تۆوی تیورەکان لە هەموو زەوینەکاندا‪ ،‬پەرلەمان یاخود ئەنجوومەنە بە دەنگی خەڵک هەموار بکرێتەوە و یاسایەکی دیکە جێگای‬ ‫ئەگەر تۆویش بکرێن‪ ،‬چەکەرە ناکەن‪ ،‬سەوز هەڵبژێردراوەکان دەگەڕێتەوە و لەبەردەم ئەو بگرێتەوە‪.‬‬ ‫مەبەستمە بڵێم لــە کاتێکدا کــات لە‬ ‫دەسگایەدا بەرپرسیارە!‬ ‫نابن و ئەنجامیش مایەپووچ دەبین!‬ ‫لە کۆمەڵی پرەمەتیڤی کوردستاندا‪ ،‬نە بــەرژەوەنــدیــی هەڵبژاردن نییە‪ ،‬نە لەنێو‬ ‫ئەوی ئێستا لە کوردستاندا دەگوزەرێت‪،‬‬ ‫بەرهەمی پرۆسەی کار و خەباتی حیزبەکان‪ ،‬ئەزموونی دیموکراتی ڕیشەیەکی هەیە و نە خەڵکدا و نە لەنێو پەرلەماندا‪ ،‬پارتی»یش‬ ‫ئەقل و تێگەیشتنەکان‪ ،‬کەلتووری سیاسی‪ ،‬خودانی کەلتوورێکی سیاسیی تەندروستین‪ ،‬لەژێر کۆمەڵێک پاساودا (قسەیەکم لەسەر‬ ‫بااڵنسی هــێــزەکــان‪ ،‬واقیعی کۆمەاڵیەتی چــڕکــردنــەوەی دەستەاڵتەکان لە دەستی لۆژیکیبوون یــان نــەبــوونــی پــاســاوەکــان‬ ‫و سیاسییە و ئەمانیش دەرهاویشتەی ســەرۆکــدا‪ ،‬جا سیستێم سەرۆکایەتی بێت نییە)‪ ،‬بەردەوامیی فەرمانڕەواییی سەرۆک‬ ‫پــرۆســەیــەکــی نــائــاســایــیــی بــزووتــنــەوەی یاخود پەرلەمانی‪ ،‬ئەگەری لێکەوتنەوەی مەسعوودبارزانیی پێ گرنگ و مەبەستە‪،‬‬ ‫هێشتا بـــواری گەیشتن بــە ئەنجامێکی‬ ‫موقاوەمەتی درێژخایەنی کۆمەاڵنی خەڵک و بەرەنجامی نەخوازراوی هەیە‪.‬‬ ‫سیستەمی سیاسیی کوردستان‪ ،‬ئەگەر سیاسەتخواز ماوە‪ ،‬ئەگەر دەرکەی خەیاڵدانی‬ ‫ئەو هەموو توندوتیژی و خوێنڕشتنەیە کە‬ ‫داگیرکارانی کوردستان‪ ،‬لەسەر جەستەی پەرلەمانیش بێت‪ ،‬دیسان گەرەکە سازان سیاسی شەتەک بدەن و تەنیا لە واقیعی‬ ‫لەسەر دابەشکردنی دەســتــەاڵتــەکــان‪ ،‬بە سیاسیی کوردستان و نێوچەکە بڕوانن!‬ ‫کۆمەڵ و واڵت‪ ،‬پراکتیزەیان کردووە!‬ ‫مەبەستم لە خەیاڵدانی سیاسی ئەوەیە‪،‬‬ ‫ئـــەم دۆخــــە قــەیــرانــاویــیــەی ئێستا‪ ،‬دەستەاڵتی سەرۆکیشەوە بکرێت‪.‬‬ ‫ئــەوەی من لە دۆخــی ئێستادا دەیبینم‪ ،‬کە تۆ سەرکردەی حیزبی خۆت بە شایستەی‬ ‫دەرهاوێشتەی ڕیالیتەی سیاسیی خۆماڵییە‬ ‫و وەک هەمیشەش فاکتەرە ئیقلیمییەکان ڕواڵــەتــی کێشەکە لە شێوازی سیستەمی سەرۆکی کــورد بزانیت و پێت وا بێت تا‬ ‫سیاسیدایە‪ ،‬بەاڵم نێوناخنی گرفنچکەکە‪ ،‬ئەوساتەی کورد بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی‬ ‫پشکیان تێدا هەیە‪.‬‬ ‫کە وایــە‪ ،‬حیزبەکان و سەرکردەکانیان‪ ،‬دابــەشــکــردنــەوەی دەستەاڵتە لە ئاست و خۆی بە ئەنجام دەگەیەنێت‪ ،‬سەرۆکبوونی‬ ‫دەشێت دوور لە هەر خەیاڵ و خەیاڵدانێکی شێوازێکدا کە لە بــەرژەوەنــدیــی پرۆسەی سەرکردەیەکی کاریزمایی‪ ،‬پێویستییەکی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ڕیالیتەی سیاسیی کوردستان دیموکراتیدا بێت و هــەمــوو حیزبەکانی ناچارییە‪ .‬بەرهەمهێنەرانی ئەم بۆچوونە لە‬ ‫بخوێننەوە و لە پرۆژەی سازانیشدا‪ ،‬ڕەهەندە بەشداربووی حکومەت‪ ،‬هەست بە شەراکەتی خەیاڵدانی سیاسییاندا‪( ،‬دیسان قسەیەکم‬ ‫ئاسۆییەکان «نـــەک شاقوڵییەکان»ی دەستەاڵت بکەن‪ ،‬وەکوو «مەحکوم» خۆیان لەسەر دروستبوون یــان نەبوونی نییە)‪،‬‬ ‫هەق وایە ئەوە ببیننن کە چۆن لە ڕابردووی‬ ‫قەیرانەکان لەبەرچاو بگرن و مامەڵەیان و ئەوی تر وەکوو «حاکم» نەبینن!‬ ‫بزووتنەوەی سیاسیی کوردستاندا‪ ،‬هێز و‬ ‫ئێستا چی بکرێت؟‬ ‫لەتەکدا بکەن! لە کردەی سازاندا‪ ،‬پێویستمان‬ ‫دوو بـــەرەی دژبـــەر لــە تێڕوانیندا بۆ دەوڵەتە دەرەکی و ئیقلیمییەکان‪ ،‬ڕێگەیان‬ ‫بە هەڵکۆڵین و ڕیشاژۆکردنی قەیرانەکان‬ ‫نییە‪ ،‬بگرە گەرەکە نێوەڕۆکی قەیرانەکان‪ ،‬سیستێمی سیاسیی کوردستان و چۆنییەتی بە واقیعکردنی خەیاڵی سیاسیی ئێمە نەداوە‬ ‫سروشت و هێزی ئەو فاکتەرانە ببینین کە هەڵبژاردنەوەی سەرۆکی هەرێم‪ ،‬مژووڵی و نەیانهێشتووە کاریزمایەک‪ ،‬بە ئــازادی و‬ ‫پرۆسەی سازانن و بەرەیەک کە لە یەکێتی‪ ،‬ئاسوودەییمان بگەیەنێت‪ ،‬ئێستاش‪ ،‬واقیع و‬ ‫خولقێنەریانن!‬ ‫گۆڕان و بەشێک لە حیزبە ئیسالمییەکانن‪ ،‬ڕیالیتەی سیاسیی کوردستان و فرەحیزبی و‬ ‫سازان لەسەر چی؟‬ ‫زۆر شت هەن کە سازانیان لەسەر بکرێن‪ ،‬پــێــداگــریــی لــە ش ــێ ــوازی پــەرلــەمــانــی و فرەبینین بۆ سیاسەت‪ ،‬لەگەڵ ئەو خواست و‬ ‫هــەڵــبــژاردنــی ســـەرۆک لــە پــەرلــەمــانــەوە‪ ،‬خەیاڵدانەدا ڕێک نایێنەوە و بەریەک دەکەون!‬ ‫بەاڵم گرنگترینیان‪:‬‬ ‫لــەنــێــوان خــەیــاڵــی سیاسی و واقیعی‬ ‫هەموارکردنەوەی یاسای دەستەاڵتی سەرۆک‬ ‫‪ _1‬سیستێمی سیاسیی کوردستان‬ ‫و بەرتەسککردنەوەی دەستەاڵتەکانی دەکەن سیاسیدا‪ ،‬ئەگەر و ڕێگاچارەکان زۆرن و‬ ‫‪ _2‬دابەشکردنی دەستەاڵت‬ ‫ئەم دووە‪ ،‬دوو بنچینەترین ڕەگەزەکانی کە زۆرینەی کورسییەکانی پەرلەمان پێک ڕەنگە گونجاوتریشیان ئەوە بێت کە‪:‬‬ ‫هەموو حیزبەکان لەسەر درێژکردنەوەی‬ ‫دەستوورێکن کە بڕیارە لەالیەن نوێنەرانی دێنن و بەرەیەکیش کە پارتیی دیموکراتی‬ ‫حیزبەکانەوە‪ ،‬لە لیژنەیەکدا‪ ،‬بنووسریتەوە کوردستان و هەندەک فراکسیۆنی چکۆلەن مەرجداری تەمەنی سەرۆکایەتیی سەرۆکی‬

‫‪,,‬‬

‫سازان و ڕێککەوتن‬ ‫لەسەر شوناسی دەستەاڵت و‬ ‫دەوڵەت لە دەستووردا‪ ،‬کارێکی‬ ‫چارەنووسسازە و ناکرێت بخرێتە‬ ‫مامەڵەی سیاسییەوە و بکرێتە‬ ‫قوربانی ئەو ملمالنێیەی کە لەسەر‬ ‫شێوازی سیستێمی سیاسی و‬ ‫سەرۆکایەتیی هەرێم‪ ،‬لە ئارادایە!‬

‫هەرێم‪ ،‬تا کۆتاییی ئەم خولەی پەرلەمانی‬ ‫کـــوردســـتـــان ڕێـــک بـــکـــەون و لـــە ڕێــی‬ ‫فراکسیۆنەکانیانەوە‪ ،‬یاسایەکی لە پەرلەماندا‬ ‫بۆ دابڕێژن!‬ ‫مەرجەکانیش‪:‬‬ ‫*سیستێمی فــەرمــانــڕەوایــی‪ ،‬ببێتە‬ ‫سیستێمیکی سیاسیی پەرلەمانی‪.‬‬ ‫*بەشێک لە دەستەاڵتەکانی سەرۆکی‬ ‫هەرێم‪ ،‬لــەم خــولــەدا‪ ،‬بدرێتە دەسگاکانی‬ ‫جێبەجێکردن لــە دەرەوەی دەســگــای‬ ‫سەرۆکایەتیی هەرێم‪.‬‬ ‫*هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم‪ ،‬لــەدوای‬ ‫هەڵبژاردنی خولی داهــاتــووی هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمان و لەنێو پەرلەماندا ئەنجام بدرێت‪.‬‬ ‫* لە سازاندا‪ ،‬دەکرێ سازان لەسەر پشک‬ ‫و جومگەکانی دەستەاڵت و حکومەتی بنکە‬ ‫فراوانی ئێستا بکرێت و هیچ الیەک هەست بە‬ ‫پەراوێزخستن و هیچ الیەکیش وەکوو حاکمی‬ ‫واڵت مامەڵە نەکات‪.‬‬ ‫لــە دنــیــای پــەرۆشــیــی حیزبەکاندا بۆ‬ ‫خورتکردنی ئەزموونی سیاسیی کوردستان‬ ‫و خــۆڕاگــری لــەبــەردەم هــەمــوو هەڕەشە‬ ‫ئیقلیمییەکان و ئــەگــەرە نـــەخـــوازراوە‬ ‫نێودەوڵەتییەکانیش‪ ،‬دەشێ ئەم ڕێگاچارەیەی‬ ‫سەرێ‪ ،‬باشترین بێ‪ ،‬لە قازانجی هەمووالیەک‬ ‫و کۆمەاڵنی خەڵکیش بێت‪ ،‬کلیلێک بێت بۆ‬ ‫کردنەوەی گرفنچکی قەیرانە ئابوورییەکان کە‬ ‫ژیانی خەڵکیان نابووت کردووە!‬ ‫ســازانــی حــیــزبــەکــان لــەســەر قــەیــرانــە‬ ‫هەنووکەییەکان‪ ،‬دەشێت بەشێک بێت لە‬ ‫سازان لەسەر وردینەی ئەسڵە بنچینەیییەکانی‬ ‫دەستوورێک کە بە ماف و ئازادییەکانی تاک‬ ‫و کۆمەڵەوە پێوەستن و دەشێت هاوواڵتبوون‬ ‫ببێتە نێوئاخن و چەقی دەستوورێکی مەددەنی‬ ‫لە کوردستاندا‪.‬‬ ‫ســـازان و ڕێککەوتن لــەســەر شوناسی‬ ‫دەستەاڵت و دەوڵەت لە دەستووردا‪ ،‬کارێکی‬ ‫چارەنووسسازە و ناکرێت بخرێتە مامەڵەی‬ ‫سیاسییەوە و بکرێتە قوربانی ئەو ملمالنێیەی‬ ‫کە لەسەر شێوازی سیستێمی سیاسی و‬ ‫سەرۆکایەتیی هەرێم‪ ،‬لە ئارادایە!‬ ‫ئەوەی داخۆ نوێنەرانی حیزبەکان لە لیژنەی‬ ‫نووسینەوەی دەســتــووردا‪ ،‬دەستوورێکی‬ ‫مەددەنی یاخود ئیسالمیمان بۆ دەنووسنەوە‪،‬‬ ‫هــەمــوو ئــەو حــیــزبــانــەی کــە بانگەشەی‬ ‫سیستێمێکی سێکوالر دەکەن‪ ،‬دەخاتە بەردەم‬ ‫تاقیکردنەوەیەکی چارەنووسسازەوە!‬ ‫هــیــوادارم حیزبە سیاسییەکان‪ ،‬لەبەر‬ ‫خاتری قورسکردنی بااڵنسی ملمالنێکان بە‬ ‫ئاڕاستەی دید و بینینەکانی خۆیاندا‪ ،‬نەچنە‬ ‫ژێر باری داخوازییەکانی ئیسالمی سیاسی و‬ ‫دەستوورێکی شەریعەتڕێژمان بۆ نەنووسنەوە!‬ ‫هەموو ئــەو حیزبانەی کە خەمخۆری؛‬ ‫ئاییندەی کۆمەڵ‪ ،‬ئازادییەکانی تاک‪ ،‬ئازادیی‬ ‫ئایین‪ ،‬ئازادیی ئایینزاکان و بێئاینەکان‪،‬‬ ‫ئازادیی ویــژدان و دەربڕین و ڕیزگرتن لە‬ ‫بەهاکانی مرۆڤن‪ ،‬ناکرێت لەپێناوی هیچ‬ ‫مەبەستێکی سیاسیدا‪ ،‬سازش لەگەڵ ئیسالمی‬ ‫سیاسیدا بکەن کە لە هەوڵی کۆنترۆڵکردنی‬ ‫هەموو کایەکانی ژیانی کۆمەڵدایە‪.‬‬ ‫نێوەندی سێکوالریزم لــە کوردستان‪،‬‬ ‫هەڵسووڕانێکی بەرچاوی بۆ ڕوونکردنەوەی‬ ‫مانا و نێوەڕۆک و خەسڵەتەکانی سیستێمی‬ ‫سێکوالر‪ ،‬وەکــوو سیستێمێکی مەددەنی‪،‬‬ ‫دیموکراتی و ئازادیپارێز وەگەڕ خستووە و‬ ‫لە بەرانبەریشدا‪ ،‬هەندەک مەال و بانگخوازی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬مینبەری بەشێک لە مزگەوتەکان‪،‬‬ ‫ماڵپەڕەکان‪ ،‬ڕادیــۆ و «تی ڤی»یەکانیان‬ ‫وەکوو بەرزەک و بڵندگۆی شێواندنی مانا‬ ‫و مەغزای سیستێمی سێکوالر و بەالڕێدابردن‬ ‫و گەوجاندنی موسڵمانان بەکار دەبەن‪ .‬ئەوان‬ ‫سەرگەرمی سووکایەتیپێکردن و تەکفیرکردنی‬ ‫نووسەران و ڕۆشنبیرانن‪.‬‬ ‫ئەم ملمالنێیەی نێوان مەددەنیخوازان‬ ‫و تاریکویستان‪ ،‬دەرووی دەورانێکی نوێی‬ ‫لەنێوان ڕۆشنگەران و جەهلخوازاندا وااڵ‬ ‫کــردووە‪ ،‬بەشێکی ئەم ملمالنییە‪ ،‬دەکرێت‬ ‫لە دەستووردا یەکال بکرێتەوە و بە هەڵویستی‬ ‫مەددەنیخوازانەی حیزبەکان و نوێنەرانیان‬ ‫لە لیژنەی نووسینەوەی دەســتــووردا‪ ،‬بە‬ ‫جێگایەکی تیشکبار بگات‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫چارەسەر لەشاخەوە‬ ‫بۆ شەقام!‬

‫ئارام محەمەد غەریب‬ ‫سەرەتایەک لە رەنگدانەوەی رامیاری سەاڵحەدین دەمیرتاش‬ ‫خۆی دەنوێنێت کە لەخۆباییبونی خودە‪ .‬ئێستە ئەو بەو هێزەوە‬ ‫لەمەیدانی جلیتبازی رامیاریدایەو ئاوزەنگی دەســەاڵت لەشانۆی‬ ‫رامیاری تورکیا دەوەشێنێت‪ .‬ئایا دەمیرتاش ئەوە پەسەند دەکات‬ ‫تاوەکو کۆتایی کاروانەکە گوێ لەعەبدوڵاڵ ئۆجەالن بگرێت و‬ ‫لەسەر فەرمانەکانی ئەو یان فەرمانەکانی پەکەکە قوڕی رێچکە‬ ‫رامیارییە ئاڵۆزەکان بشێلێت‪ .‬یان دەبێت پەکەکە گوێڕایەڵی رێ و‬ ‫بۆچونەکانی دەمیرتاش یان بێژین هەدەپە بێت‪ .‬ئەمە مەترسیەکی‬ ‫رامیاری دەسەاڵتە لەنێوان هەدەپەو پەکەکەدا‪ .‬کە دەوڵەتی سوڵتان‬ ‫ئوردوگان بەتامەزرۆوە چاوەڕوانی ئەو دژایەتییەی نێوانیان دەکات‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە پەکەکەش ئەو کارە بەڕونی دەبینێت‪ .‬رەنگە لەپاش‬ ‫ئازادبونی عەبدوڵاڵ ئۆجەالن سەردەمێکی رامیاری لەدایک ببێت‬ ‫کە پەکەکەو هەدەپە بیر لەتێکەڵبون و ئاوێتەیەکی رامیاری بکەن‬ ‫بۆ بردنە پێشەوەو گەشەپێدانی شانۆی دەسەاڵت لەتورکیادا یان‬ ‫بەپێچەوانەوە لە ملمالنێیەکی رامیاریدا بەرانبەر یەکدی بوەستنەوە‪.‬‬ ‫یاخود بارودۆخێکی رامیاری ئاڵۆزتر سەما لەسەر شانۆی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست دەکات و هەمو کارەکان لەتورکیادا پێچەوانەی ئاشتی‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬چونکە روداوە رامیارییەکانی گێتی و رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫وەک گێژەڵوکەن هەردەمەی بەشێوەیەک هەڵدەکەن و دەگۆڕێن‪.‬‬ ‫ئومێد دەکەم کە هاوتەبایی جێگەی دژایەتی بگرێتەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫هەدەپە وەک باڵێکی چەپڕەوی پەکەکە ناوزەد دەکرێت‪ .‬بەاڵم ئایا‬ ‫هەڵپەی گەمەی دەسەاڵت ئەو سنورە نابەزێنێت؟‬ ‫پەکەکە بەڕونی لەزارو گوتاری رامیاری رابەرەکەیەوە هەوڵدەدات‬ ‫تفەنگاکان بێدەنگ بکات بەتایبەتی لــەدوا پــرۆژەی ئاشتیدا کە‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆجەالن باڵویکردەوەو بانگهێشی پێکەوە ژیانی کلتوری و‬ ‫رامیاری گەالنی تورکیای کرد‪ .‬لەم سەردەمەی سوڵتان ئوردوگان و‬ ‫ئاکەپەدا تورکیا لەقەیرانێکی ئابوری و ملمالنێیەکی ئاینی ناوخۆو‬ ‫سەرگەردانیەکی پەیوەندییەکانی دەرەوەیدا دەژی و رکەبەرایەتیەکی‬ ‫گەورەی لەژێر پەردەیەکی دیبلۆماسیدا لەگەڵ ئێران دەستپێکردوە‪،‬‬ ‫خەیاڵی پێشەوایەتی ســونــنــەگــەری مەستی کــــردوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫هاونیشتمانیانی تورکیا لە دیدێکی دیکەوە بۆ چارەسەرە کۆمەاڵیەتی‬ ‫و ملمالنێ رامیارییەکان دەڕوانن و تامەزرۆن‪ .‬شەڕی ئوردوگان لەگەڵ‬ ‫فەتحواڵگولەن و ئاراستە کۆنەپەرستییەکەیدا لەناوخۆدا لەرزۆکی‬ ‫کردوە‪ ،‬عەبدوڵاڵ ئۆجەالن لەپەڕتوکی (کێشەی کوردو رێگەچارەی‬ ‫نەتەوەی دیموکراتیک)دا بەڕونی ژیرانە باسی کێشەی نێوانیان‬ ‫دەکات و ئەنجامیشی دیاریی دەکات کە لەئەنجامدا ئەو دوبەرە ەوت‬ ‫کۆنەپەرستییە دەدەن بەیەکداو دابەشبونێک لەنێو هەردو ریزدا‬ ‫دروستدەکات (وەک ڕوی)دا‪ .‬لەالیەکی دیکەوە پەیوەندییەکانی‬ ‫تورکیاو ئەوروپاو ڕۆژئاوا لەقەیرانی کەمتەرخەمیدایە‪ .‬بەاڵم ئەبێت‬ ‫ئەوە لەبیر نەکەین کە تورکیا هاوپەیمانی ناتۆیەو پشتیوانی‬ ‫لێدەکرێت لەبابەتە سەرەکیەکانی رۆژهەاڵتی ناویندا‪ .‬سنوردارکردن‬ ‫و پاڵەپەستۆ لەسەر رۆژنامەنوسان و بیری ئازاد لەسەردەمی مام‬ ‫سوڵتاندا بە بەرنامە کاری بۆ دەکرێت‪ ،‬هەروەها چارەسەر نەکردنی‬ ‫کێشەی کوردو ئەو نەتەوانەی دیکەی کە لەتورکیادا دەژین بێ‬ ‫متمانەیی سوڵتانە بۆینباخ لەملەکەی کەمکردۆتەوە بێجگە لەقەیرانی‬ ‫دارایی و زیادبونی بێکاری لەتورکیادا‪ .‬ئەمانە هۆکارن کە بەشێک‬ ‫لەرۆشنبیران و هونەرمەندە تورکەکان دەنگیانداوە بەهەدەپە‪ .‬هەروەها‬ ‫(ئۆزدەمیر)ی بەڕەسەن تورک سەرۆکی فراکسیۆنی پارتی سەوزی‬ ‫ئەڵمانیا لەم هەڵبژاردنەدا بەئاشکرا لەپلینۆم و رۆژی پارتەکەیانداو‬ ‫میدیاکانی ئەڵمانیادا لەبڵندگۆکانەوە هاواریکردو داوای لە ‪ 1.4‬ملیۆن‬ ‫لەو بێگانانە کرد کە لەپارتی سەوزی ئەڵمانیادا کاردەکەن و مافی‬ ‫دەنگدانیان هەیە لەتورکیادا کە دەنگ بەهەدەپە بدەن‪ .‬هەدەپە بەهۆی‬ ‫بەرنامە نوێیەکەیەوە هەڵبژاردنی بردەوە‪ :‬هەنوکە هەدەپە دەبێت یان‬ ‫لەگەڵ ئاکەپە بەسەرۆکایەتی ئۆردوگان هاوپەیمانی بکات یان لەگەڵ‬ ‫مەهەپەو جەهەپە یان ئاکەپەو هەدەپەو جەهەپە هاوپەیمانی بکات‪،‬‬ ‫ئەگەر رێکەوتنی رامیاری و یاسای و پارلەمانیش سەکەوتو نەبێت ئەوە‬ ‫دەبێت بچێتە دژایەتییەکی توندی سوڵتانەوە‪ .‬هەرچەندە بەرژەوەندیە‬ ‫رامیارییەکان گوێ بەستراتیژییەت و ئایدۆلۆژی سیاسی نادەن‬ ‫لەپارتەکانی تردا‪ .‬گرنگ ئەوەیە هاوپەیمانیەتیان هەبێت و دەنگیان‬ ‫بڕیاردەر بێت لەپارلەماندا‪ .‬ئەوسا پاش پێکهاتنی هەر هاوپەیمانییەکی‬ ‫هەدەپە لەگەڵ هەر الیەنێکدا دەبێت ئەو بەڵێنانەی داویەتی خەباتی‬ ‫رامیاری و شەڕی نێو پارلەمانی تورکیای بۆ بکات کە ئەو خەباتەش‬ ‫تەنها رێگەیەکە کە بڕوای دەنگدەران نەدۆڕێنێت‪ .‬بەکورتی و کوردی‬ ‫لەکۆتایدا من ئەوەی دەبێژم کە هەدەپە لەملمالنێیەکی زۆر توندو‬ ‫زۆرانبازییەکی زۆر سەختدایە لەگەڵ شەیتانەکانی رامیاریدا لەنێو‬ ‫پارلەمانی تورکیادا‪ .‬تاوەکو ئەوروپاو هاوپەیمانانی ناتۆو دێوەزلەکەی‬ ‫ئەمەریکاش زۆر لەتورکیا نەکەن ئەستەمە کە تورکیای سوڵتانی‬ ‫وابەئاسانی کێشەی پەکەکە بەشێوەیەکی ئاشتی چارەسەر بکات‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )526‬دو شةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫هەڕەشەی خۆپیشاندان‌و كوژاندنەوەی مۆبایل دەكرێت‬ ‫لەسەر گرانكردنی كارتی مۆبایل وەزیرێك بانگێشتی پارلەمانی كوردستان دەكرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا و تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫دوای چونەبواری جێبەجێكردنی بڕیاری‬ ‫سەپاندنی باج بەسەر كۆمپانیاكانی گەیاندن‬ ‫لەالیەن حكومەتی ناوەند‌و گرانكردنی‬ ‫نرخی كارتی مۆبایل‌و ئینتەرنێت لەالیەن‬ ‫كۆمپانیاكانەوە‪ ،‬ناڕەزایی هاواڵتیانی‬ ‫لێكەوتەوە‌و‪ ،‬چەند كەمپینێك لەدژی ئەو‬ ‫بڕیارە راگەیەندران‌و داوای بایكۆتكردن‌و‬ ‫بەكارنەهێنانی مۆبایل دەكرێت‪ .‬هاوكات‬ ‫سەرۆكی لیژنەی گواستنەوەو گەیاندن‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان ئاشكرایدەكات‪ ،‬كە‬ ‫وەزیری گواستنەوەو گەیاندن بانگهێشتی‬ ‫پارلەمان دەكەن‪ .‬هاوكات چەندین چاالكی‬ ‫رێكخراوی مەدەنی هەڕەشەی سازكردنی‬ ‫خۆپیشاندان دەكەن‪.‬‬ ‫گواستنەوەو گەیاندن‪ :‬بڕیارەكە لە‬ ‫بەغدادەوەیە‬ ‫وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندنی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەبارەی گرانبونی نرخی‬ ‫كارتی مۆبایلەوە رونكردنەوە باڵودەكاتەوەو‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬هەرسێ كۆمپانیاكەی بواری‬ ‫پەیوەندی مۆڵەتی كاركردنیان لەبەغدادەوە‬ ‫وەرگرتوە‪.‬‬ ‫لەرونكردنەوەكەی وەزارەتی گواستنەوەو‬ ‫گەیاندنــدا هاتــوە‪ ،‬هــەر ســێ كۆمپانیــای‬ ‫گەیاندنی (كــۆڕەك تیلیكۆم‪ ،‬ئاسیاســێڵ‪،‬‬ ‫زەین) سێ كۆمپانیای سەرانسەری عیراقن‌و‬ ‫لەهەمــو شــارەكانی عیــراق‌و بــە هەرێمــی‬ ‫كوردستانیشــەوە تــۆڕی گەیاندنیان هەیەو‬ ‫كاردەكــەن‪ ،‬مۆڵەتــی كاركردنیــان لەالیەن‬ ‫حكومەتــی فیدراڵــی عیــراق‌و دەســتەی‬ ‫راگەیاندن‌و گەیاندنی عیراق ‪ CMC‬یەوەیە‪.‬‬

‫‪,,‬‬

‫گرانكردنی كارتی مۆبایل بارگرانییەكی‬ ‫دیكە بۆ هاواڵتیان زیاددەكات‬

‫ئەوەشی راگەیاندوە‪ ،‬بڕیاری گرانكردنی‬ ‫نرخی كارتی پڕكردنەوەی بااڵنســی مۆبایل‬ ‫(پریپەید) بڕیــاری ئێمە نییەو لەبەغدادەوە‬ ‫دەرچــوە‪ ،‬ئــەو بڕیارەی هەر ســێ كۆمپانیا‬ ‫لەشــارەكانی عیــراق جێبەجێیدەكــەن‪،‬‬ ‫بەهەمــان شــێوەش لەهەرێمی كوردســتان‬ ‫پەیڕەوی دەكەن‪.‬‬

‫ئەوەش لەكاتێكدایە‪ ،‬لەرۆژی یەكی ئابەوە مۆبایــل‪" ،‬كەمپینی نا بۆ گرانكردنی كارتی‬ ‫بڕیاری باج خستنەسەر كۆمپانیاكانی مۆبایل مۆبایــل" راگەیەنــدراو‪ ،‬لەبەیاننامەیەكــدا‬ ‫جێبەجێدەكرێــت‌و بەڕێــژەی (‪)%20‬ش باج رایدەگەیەنــن‪ ،‬دوای ئــەوەی حكومەتــی‬ ‫دانراوە بۆ كۆمپانیاكان‪.‬‬ ‫عیــراق بڕیاریدا باج بخاتە ســەر كارتەكانی‬ ‫مۆبایل‌و ئینتەرنێت‪ ،‬بەاڵم ســەرباری گرژی‬ ‫لەپەیوەندییەكانی هەردو حكومەتی ناوەند‌و‬ ‫هەڕەشەی خۆپیشاندان دەكەن‬ ‫لەكاردانەوەی بڕیــاری گرانكردنی كارتی هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬لــەم كاتــەدا‪ ،‬كــە‬

‫هاواڵتیانــی هەرێمی كوردســتان بەدەســت‬ ‫چەندیــن قەیرانــەوە دەناڵێنــن‪ ،‬بــۆ زۆر‬ ‫شــت هەرێــم پابەندی ناوەنــد نییە‪ ،‬كەچی‬ ‫هاوشــێوەی بەغــداد نرخی كارتــی مۆبایل‬ ‫لەســەر هاونیشــتیمانان زیــاددەكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەمەش بەهیچ شێوەیەك مایەی قبوڵكردن‬ ‫نییە‌‪.‬‬ ‫ئاماژە بەوەشــدەكەن‪ ،‬رونكردنەوەكەی‬ ‫وەزارەتی گواستنەوە‌و گەیاندنی حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردســتانیش بەهەمو شێوەیەك‬ ‫پێچەوانــەی مافەكانــی هاواڵتیانی هەرێمە‬ ‫لەم كاتــەدا‪ ،‬بۆیە ئێمە لێــرەوە لەرێگەی‬ ‫راگەیاندنــی كەمپینێــك هەوڵدەدەیــن‪،‬‬ ‫الیەنــە پەیوەندیدارەكانــی هەرێــم وەك‬ ‫(نووســینگەی ســلێمانی پەرلەمانــی‬ ‫كوردســتان)‌و (رێكخــراوە مەدەنییەكان)‌و‬ ‫ســەرجەم (دەزگاكانــی راگەیانــدن)‬ ‫ئاگاداربكەینــەوە‪ ،‬كــە ئــەوەی پێویســت‬ ‫بێت بــۆ رێگرتن لەگرانكردنــی كارتەكانی‬ ‫پەیوەندیكــردن‌و تەنانەت خۆپیشــاندانی‬ ‫مەدەنیانە لەناوچــە جیاوازەكانی هەرێمی‬ ‫كوردســتان دەیگرینــە بــەر‌و رێگانادەین‬ ‫هــەر رۆژە هاواڵتیانی هەرێمی كوردســتان‬ ‫باجــی سیاســەتی هەڵــە‌و ئارەزومەندانی‬ ‫كۆمپانیاكان بدات‪.‬‬ ‫بایكۆتكردنی بەكارهێنانی مۆبایل‬ ‫سەرۆكی رێكخراوی ســكااڵو چاودێری‪،‬‬ ‫بە"چاودێــر"ی راگەیانــد‪ ،‬لەبەرنامەیاندایە‬ ‫لەرێگــەی یاســاییەوە لەگەڵ دامــودەزگا‬ ‫حكومی‌و وەزارەتەكان ئەوانەی بەرپرســن‬ ‫لــە گرانكردنی كارتی مۆبایل‪ ،‬بەشــێوەی‬ ‫مەیدانیانــە گفتوگۆیــان لەگــەڵ دەكــەن‪،‬‬ ‫هەروەهــا لەگــەڵ كۆمپانیاكانــی مۆبایــل‬

‫كۆدەبنــەوە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی نرخەكانیــان‬ ‫داببەزێنن‪.‬‬ ‫شڤان زەنگەنە‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چارەســەرنەكرێت‌و وەاڵمێكی بڕواپێكراومان‬ ‫دەســتنەكەوێت‪ ،‬رێگەی دوەم دەگرینەبەر‪،‬‬ ‫كــە ئــەوەش بایكۆتكردنــی بەكارهێنانــی‬ ‫مۆبایلــە لەالیەن هاواڵتیانەوە‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫خۆپیشاندان ئەنجام بدرێت‪.‬‬ ‫وەزیر بانگهێشت دەكەن‬ ‫الیخۆشــیەوە ئەیــوب عەبدوڵــا‪،‬‬ ‫پارلەمانتــاری پارلەمانــی كوردســتان‪ ،‬بۆ‬ ‫"چاودێــر"ی رونیكــردەوە‪ ،‬بڕیــارە رۆژی‬ ‫سێشــەممە‪ ،‬وەزیری گواســتنەوە‌و گەیاندن‬ ‫بەوەكالەت بانگێشــتی لیژنەكەیان بكەن لە‬ ‫پارلەمانــی كوردســتان بۆ ئەو مەبەســتە‪،‬‬ ‫چونكــە ناكرێــت بەشــی قورســی زەرەو‬ ‫زیانەكــە بخرێتــە ســەر شــانی هاواڵتی‌و‪،‬‬ ‫كۆمپانیاكانیــش دەبــێ بەشــێكی ئەو پارە‬ ‫زیادەیان بەربكەوێت‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكی عیراق‪ :‬گرانكردنی كارت‬ ‫نایاساییە‬ ‫هــاوكات ئەندامێكــی لیژنــەی دارایــی‬ ‫لەئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاندوە‪،‬‬ ‫ئەو بڕیــارە مەركەزییەو دەبێــت هەرێمیش‬ ‫پابەنــدی بێت‪ ،‬بــەاڵم رێنماییەكانی بەهەڵە‬ ‫جێبەجێدەكرێت‪.‬‬ ‫مەســعود حەیــدەر‪ ،‬وتیشــی "بەگوێرەی‬ ‫یاســای بودجــە‪ ،‬پێویســتە ئــەو باجــەی‬ ‫دەخرێتە سەر كۆمپانیاكانی پەیوەندیكردن‪،‬‬ ‫لەالیــەن كۆمپانیاكانــەوە بدرێت نەك ئەوان‬ ‫كارت لەســەر هاواڵتیــان گــران بكــەن‪ ،‬كە‬ ‫ئەگەر ئەمە بكرێت پێشێلكردنی یاسایە"‪.‬‬

‫جیاواز لەشارەكانی دیكە‬

‫گەشتوگوزاری سلێمانی دەبوژێتەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫لە ماوەی ساڵی رابردودا بە هۆی‬ ‫شەڕی داعشەوە‪ ،‬كەرتی گەشتیاری‬ ‫هەرێمی كوردستان پەكی كەوتبو‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ یەكەم جار لە مانگی رابردو‬ ‫بەتایبەت لە جەژنی رەمەزاندا كەرتی‬ ‫گەشتوگوزار لە پارێزگای سلێمانی‬ ‫بوژانەوەی بەخۆوە بینی‌و ژمارەیەكی‬ ‫زۆری گەشتیار رویان لە ناوچە‬ ‫گەشتیارییەكانی ئەو پارێزگایە كردو‪ ،‬لە‬ ‫ماوەی شەش مانگی رابردوشدا‬ ‫زیاتر لە ‪ 117‬هەزار گەشتیار هاتونەتە‬ ‫سلێمانی‪.‬‬ ‫كەرتی گەشتوگوزاری سلێمانی‬ ‫گەشەدەكات‬ ‫بەپێــی ئــەو ئامارانــەی لــە‬ ‫گەشــتوگوزاریی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیــی‬ ‫ســلێمانیەوە دەست "چاودێر" كەوتون‪،‬‬ ‫تەنهــا لەشــەش مانگی رابــردودا ‪117‬‬ ‫هــەزارو ‪ 92‬كەس هاتونەتــە پارێزگای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬كە كوردو عەرەب‌و بیانییەكان‬ ‫دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێــی ئامارەكان تەنها لە دو رۆژی‬ ‫پێــش جەژنــی رەمــەزان‌و ســێ‌ رۆژی‬ ‫جــەژن‌و دوو رۆژی دواتر لە ‪ 15‬تا ‪21‬ی‬ ‫تەمــوز‪ ،‬نزیكــەی ‪ 17‬هەزار گەشــتیار‬ ‫رویان لە شــاری ســلێمانی كردوە‪ ،‬كە‬ ‫‪%70‬ی ئەوانە گەشــتیارانی ناوەڕاست‌و‬ ‫باشوری عیراق بون‪ ،‬تەواوی شوێنەكانی‬ ‫حەوانــەوەش پڕبون لەمیــوان لەرۆژانی‬ ‫جەژندا‪.‬‬ ‫بــە پێــی ئامــارەكان دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫بەهــۆی كارئاســانی باشــی بازگەكان‌و‬ ‫پیادەكردنــی هێنانــی گەشــتیاران‬

‫‪,,‬‬

‫لەشەش مانگی رابردودا ‪117‬‬ ‫هەزار كەس بەمەبەستی‬ ‫گەشتیاری هاتونەتە پارێزگای‬ ‫سلێمانی‬ ‫بەشــێوەی گروپ‪ ،‬هاتنی گەشتیار روی‬ ‫لەزیادبون كردوە‪ ،‬بــەراورد بەبۆنەكانی‬ ‫رابردو دوای جەنگی تیرۆرەوە‪.‬‬ ‫كەرتی گەشتیاری هەرێم هێشتا‬ ‫نەبوژاوەتەوە‬ ‫ســەرۆكی لیژنــەی گەشــتوگوزار‬ ‫كوردســتان‪،‬‬ ‫لەپارلەمانــی‬ ‫ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬لەكوردســتاندا كەرتی‬ ‫گەشــتیاری كەرتێكــی مردوەو گەشــەی‬ ‫نەكــردوە‪ ،‬تائێســتا حكومەتــی هەرێــم‬ ‫نەیتوانیوە‪ ،‬رێگاوبان‌و شوێنی گەشتیاری‬ ‫لەو شوێنانە دروستبكات‪ ،‬ئەو شوێنانەی‬ ‫بەگەشــتیاری ناودەبرێــن‪ ،‬هیچیــان‬ ‫گەشتیاری نییە‪ ،‬حكومەت پالنی نییە بۆ‬ ‫گەشەكردنی كەرتی گەشــتیاری‪ ،‬هاتنی‬ ‫ژمارەیەكــی خەڵــك لەئێران‌و باشــوری‬ ‫عیــراق بــۆ كوردســتان بــۆ بازرگانــی‌و‬ ‫ســەردانی خــزم‌و كەس ناكرێــت‪ ،‬بڵێین‬

‫رێژەیەكی زۆر گەشتیار هاتوە‪.‬‬ ‫عومــەر عینایــەت‪ ،‬باســی لــەوەش‬ ‫كرد‪ ،‬نیشــانەكانی گەشــەكردنی كەرتی‬ ‫گەشــتیاری‪ ،‬زیادبونی رێژەی گەشتیارە‬ ‫بــۆ كوردســتان‌و مرافقــی گەشــتیاری‬ ‫لەشــوێنە گەشــتیارییەكان‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫هەبونــی روبەرێكــی زۆری ســەوزایی‌و‬ ‫ســەرچاوەی ئــاو و كەشــوهەوایەكی‬ ‫گونجــاوە بەپێــی وەرزەكان‪ ،‬پێویســتە‬ ‫حكومــەت پێداچونــەوە بــە پالنــی‬ ‫گەشــتیاری بكــەن‪ ،‬بــۆ ئــەوەی كەرتی‬ ‫گەشتیاری لەكوردستان گەشە بكات‪.‬‬ ‫كەرتی گەشتیاری‌و داهاتی واڵت‬ ‫پســپۆڕێكی ئابــوری گەشــتیاری‪،‬‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬بۆ ئەوەی كەرتی‬ ‫گەشــتیاری بــەرەو گەشــەكردن بــڕوات‬ ‫لەروی ئابوریەوە‪ ،‬دەبێت ژمارەی هۆتێل‌و‬

‫مۆتێــل لــه ســەیرانگاكان زیادبكرێــن‌و‬ ‫لەگــەڵ‬ ‫رێگەوبــان باشــتربكرێت‪،‬‬ ‫زیادكردنی گەشــتیار بۆ ئەو واڵتە‪ ،‬ئەمە‬ ‫دەبێتەهــۆی زیادبونی داهاتــی ئابوری‌و‬ ‫ئــەم كەرتە بەشــدارییەكەی وەك رێژەو‬ ‫فــۆرم زیادبــكات لە پێكهێنانــی داهاتی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬لەبەرئــەوە چەند‬ ‫ژمــارەی گەشــتیار زیادبــكات‪ ،‬پارەی‬

‫زیاتر خــەرج دەكرێــت لەهەرێــم داهات‬ ‫بەرەو بەرزبونەوە دەڕوات‪.‬‬ ‫د‪ .‬خالیــد حامیــد‪ ،‬رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫بەوپێیــەی داهاتە گشــتییەكەمان زیاتر‬ ‫پشــت دەبەســتێت بەداهاتی نەوت‪ ،‬كە‬ ‫رێژەكــەی ‪ %90‬بــۆ ‪%95‬ە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫بتوانیــن ئــەو رێژەیــە كەمبكەینــەوە‪،‬‬ ‫دەبێــت بــواری گەشــتیاری زیادبكرێت‪،‬‬

‫بۆ ئەوەی بەشــێوەیەكی جــوان مامەڵە‬ ‫لەگەڵ گەشتیاراندا بكرێت‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫لەئێستادا گەشتیاران ئاماژە بەوەدەكەن‪،‬‬ ‫كە خەڵك مامەڵەیان باش لەگەڵ ناكەن‪،‬‬ ‫نرخیــان لەســەر گران دەكــەن‪ ،‬ئەوەش‬ ‫كاریگــەری نەرێنــی لەســەر زیادبونــی‬ ‫ژمارەی گەشتیاران دروستدەكات‪.‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )526‬دو شةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئێران‌و ئەمریكا كام رێكەوتن!‬ ‫بەرەی توركیا بەرەو كوێ؟‬

‫ئارام ئەحمەد‬

‫هەمومــان دەبێــت بــاوەڕ بــەوە‬ ‫بهێنیــن ئــەو باهــۆزی وێرانكارییە‬ ‫روی كردۆتە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و‬ ‫ناوچــەی ئێمــە‪ ،‬هــەروا بــەردەوام‬ ‫دەبێــت‌و ســات بەســات خراپتــر‬ ‫دەبێــت‪ ،‬شــەڕەكان گــەورە دەبن‌و‬ ‫وێرانــە زیاتــر دەبێــت‪ ،‬بــا كــەس‬ ‫واتێنــەگات رێكەوتنــی ئێــران‪+‬‬ ‫ئەمریــكا ئیتــر كۆتایــی هەمــو‬ ‫شــتێكە‪ ،‬ئێســتایش لێدان لەئێران‬ ‫لەدەســتوركاری ئەمریكادایــەو ئەو‬ ‫رێكەوتنــە ســەرەتایەكی وانییــە‬ ‫كــە شــتێ زۆری لێســەوز بێــت‪،‬‬ ‫ئــەوان لەگــەڵ یــەك ناكۆكــن‌و‬ ‫بژاردەی ئاشــتی بــەم حاڵەوەو لەم‬ ‫قۆناغــەدا‪ ،‬تەنهــا دەكاتــە راگرتنی‬ ‫ئێران لەناوچەكەو دەســكاریكردنی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەپرۆسەیەكی‬ ‫نوێــداو ســەرلەنوێ داڕشــتنەوەی‬ ‫بەجۆرێكــی تــر‪ ،‬جا ئــەوە چەندە‬ ‫ئێــران لەژێــر هەیمەنــەی روســیاو‬ ‫چین دەردەچێت‌و ســیقە بەئەمریكا‬ ‫دەكات لەخەیاڵــەوە نزیكــە نــەك‬ ‫لەواقیــع‪ ،‬ئەمریكایش ئەم راســتیە‬ ‫دەزانێت بۆیە هەشــت ساڵی داناوە‬ ‫تا نەتیجەكانی ئەم دانیشتن‌و بەناو‬ ‫رێكەوتنــە دەركەوێت‌و چەندە ئێران‬ ‫پابەند دەبێت‪.‬‬ ‫ئــەوە راســتە تــا ئێســتا ئێران‬ ‫ســەركەوتنی‬ ‫لەناوچەكــەدا‬ ‫بەدەســتهێناوە‪ ،‬بــەاڵم ئەمە هەمو‬ ‫شــتێك نییــە‪ ،‬ئەوە بەنــدە بەوەی‬ ‫چەنــدە ئێــران راســتگۆ دەبێــت‪،‬‬

‫ئایــە بەرژەوەندییەكانی ئیســرائیل‬ ‫لەناوچەكــەدا دەپارێزێــت؟ پشــت‬ ‫دەكاتــە حزبــواڵی لوبنانــی‌و هەمو‬ ‫ئــەو حەرەكەتانــەی كــە خــۆی‬ ‫دروســتیكردون‌و پاڵپشــتیان بــوەو‬ ‫هەمویشــیان دوژمنی سەرســەختی‬ ‫ئیســرائیل بــون؟ ئایــە هەمــو‬ ‫ئەوانــە الواز دەكات لەبــەر خاتری‬ ‫ئیســرائیل‌و مانــەوەی خــۆی؟ ئایە‬ ‫ئیسرائیل‌و ئەمریكا ئەوەندە جێگای‬ ‫بــاوەڕ دەبــن بۆ ئێران‪ ،‬تــا تەواوی‬ ‫بەرژەوەندییەكانیــان پارێــزارو بێت‬ ‫لەالیەن ئێرانەوە؟ ئاخر هەر هێزێك‬ ‫لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا دوژمنایەتی‬ ‫ئیسرائیل بكات‪ ،‬ناتوانێ دۆستایەتی‬ ‫ئەمریــكا بــكات‪ ،‬هەمومان ئەوەمان‬ ‫بینی وەختێــك رێكەوتنی ئەمریكا‌و‬ ‫ئێــران كرا‪ ،‬هەر ئــەو رۆژە فڕۆكەی‬ ‫ئێف شانزە درا بەعیراق‪ ،‬لەچەندین‬ ‫ێ‬ ‫جێــگا داعــش تێك شــكا‪ ،‬وەلـــ ‌‬ ‫ئەمــە زۆر كاتــی بــو‪ ،‬هەفتەی دوا‬ ‫ئەوە تێكشــكانی لەشكری عیراق بو‬ ‫بەدەســتی داعش‌و ئێســتایش وەك‬ ‫یەك دایان ناونەتــەوە‪ ،‬ئەمریكایش‬ ‫خــۆی پێیوایە كە داعش تا بیســت‬ ‫ســاڵی تریــش دەمێنێــت‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫بــۆ خــۆی رونــە كــە چی لەپشــت‬ ‫ئــەم هێزانــەوە هەیە‪ ،‬بــەم مانایە‬ ‫دەبێت دەیان ساڵی تر خەڵكی ئەو‬ ‫ناوچەیــە لەناو ئەم ئازارانەدا بژین‌و‬ ‫ئارامیەكی تەواو باڵنەگرێت بەســەر‬ ‫ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫رونــە المــان تائێســتا توركیــا‬ ‫ئــەردۆگان‌و‬ ‫بەســەرۆكایەتی‬ ‫ئاكپارتــی‪ ،‬چەندیــن شكســتی‬ ‫بەنمونــەی‬ ‫تۆماركــردوە‪،‬‬ ‫ســەرنەكەوتنی بەســەر ئیــرادەی‬ ‫رۆژئاواداو مانەوەی بەشــار ئەسەدو‬ ‫الوازی لەبەرامبــەر قەڵەمــڕەوی‬ ‫ئێرانــداو هەڵبژاردنەكانــی ناوخۆی‬ ‫توركیــاو هتــددد‪ ...‬وەلــێ هــەروا‬ ‫دانانیشــێ‌و هەوڵەكانی خۆی چڕتر‬ ‫دەكاتــەوە تــا هەمو شكســتەكانی‬ ‫خــۆی قەرەبو بكاتــەوە‪ ،‬رێكەوتنی‬ ‫ئەمریكا‪ +‬ئێران بەسەرێك كردنەوەی‬ ‫دەرگایەكــە بــۆ توركیا‪ ،‬تــا تۆڵەی‬

‫خــۆی لەو هێزانــە بكاتەوە كە بونە‬ ‫هۆی شكســتەكانی‪ ،‬بەســەرێكیش‬ ‫ێ‬ ‫راكێشانی توركیایە بۆ ناو كۆمەڵـ ‌‬ ‫شــەڕو ئــاژاوەی دەرەوەی خــۆی‌و‬ ‫ناوخۆی‪ ،‬كە بەئاســانی لێی دەرباز‬ ‫نابێت‌و ناتوانێ‌ بەڕێگای شــەڕ هەم‬ ‫كوردانــی رۆژئاوا لەنــاو بەرێت هەم‬ ‫پارتی كرێكاران‪ ،‬ئەوەی كە توركیا‬ ‫پەالمــاری پارتــی كرێكارانی داو تا‬ ‫بەئێســتا بەردەوامە‪ ،‬بەرهەمی ئەم‬ ‫كێبەڕكێیەیــە‪ ،‬دەنا ئەقڵی ســەلیم‬ ‫نابێــت وا تێبــگات كــە بەڕاســتی‬ ‫توركیا دژی داعشــەو شەڕی ئەوان‬ ‫دەكات‪ ،‬ئــەم هــەوڵ‌و راكێشــانە‬ ‫هەلێكی لەبارتر دەبێت بۆ ئەمریكاو‬ ‫هــاو ســنفەكانی‪ ،‬تا باشــتر بتوانن‬ ‫لەپرۆســەكەی خۆیــان لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســت نزیكببنــەوە‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫نیمچــە رێكەوتنــی ئەمریــكا‪ +‬ئێران‬ ‫هەلومەرجێــك بهێنێتــە پێشــەوە‬ ‫ئەمریــكا باشــتر بیــر لەتوركیــا‬ ‫بكاتــەوە‪ ،‬هەڵبەتــە لەبــارەی‬ ‫تاكتیكیــەوە بەپێــی الواز بــون‪+‬‬ ‫زاڵبــون‪ ،‬خۆ ئەگــەر یارمەتی دانی‬ ‫پەیــەدەو كوردانی رۆژئاوا لەشــەڕ‬ ‫لەگەڵ داعــش تاكتیكی بوبێت‪ ،‬كە‬ ‫پێــم وانییــە‪ ،‬ئەوا بــەدور نازانرێت‬ ‫شــەڕەكان لەبەینــی توركیا‪ +‬پارتی‬ ‫كرێكاران توندتر نەبن‌و ئەمریكایش‬ ‫بێدەنگی هەڵنەبژێرێت‪ ،‬بۆ رۆژئاوای‬ ‫كوردســتان‌و پەیەدەیــش ناتوانێت‬ ‫ســنورەكانی ســوریا ببڕێــت‌و ئەمە‬ ‫لەبــارەی نێودەوڵەتییــەوە قابیلــی‬ ‫قبــوڵ نییە‪ ،‬مەگەر ئــەوەی گروپی‬ ‫چەتەی لەجۆری داعشیانە بنێرێت‪،‬‬ ‫وەلـــێ‌ بــۆ باشــور لەبــەر ئــەوەی‬ ‫مەســعود بارزانــی هاوپەیمانیەتــی‬ ‫هــەركات بیــەوێ دەتوانــێ بێتــە‬ ‫نــاوەوە‪ ،‬وەك دەیبینیــن رۆژانــە‬ ‫بارەگاكانــی پەكەكــە بۆردومــان‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ســەرەتا توركیــا ویســتی بڵێــت‬ ‫ئەمریكا پشتیوانی دەكات بۆ لێدان‬ ‫لەپەكەكە‪ ،‬دوای دەركەوت تەنها بۆ‬ ‫لێدان لەداعش پشتیوانی دەكات‪ ،‬ئەو‬ ‫گڵۆپە سەوزەیشی بۆی هەڵكردەوە‬

‫‪8‬‬

‫ناسیۆنالیزمی دووڕوو!‬ ‫تەنها راكێشــانیەتی بۆ ناو شەڕێك‪،‬‬ ‫كــە وادیارە كاتی بێت‌و ســەرلەنوێ‬ ‫توركیا روبكاتەوە پرۆسەی ئاشتی‪،‬‬ ‫بنەماڵــەی بارزانیــش بــۆ مانەوەی‬ ‫خۆیان پەیوەستن بەو سەنگەرەوە‪،‬‬ ‫ئاخر لەچوار ســاڵی رابردوداو دوای‬ ‫سەركەوتنی شۆڕشی رۆژئاوا‪ ،‬ئەوان‬ ‫هەوڵــی زۆریانــداوە بەشــی خۆیان‬ ‫بەرن‌و رۆژئــاوا والێبكەن پابەند بن‬ ‫بەوانــەوە‪ ،‬پابەند بون بەوانیشــەوە‬ ‫واتە بون بەتابیعی توركیاو ئەمەش‬ ‫شكســتێكی حەتمیــی‌و مێژوییــە‪،‬‬ ‫كــە كارێكــی ئــاوا ناكــەن‪ ،‬پارتی‬ ‫ئێســتا زۆر شــتی لەدەســتداوەو‬ ‫هەتا كورســیەكەی سەرۆكی پارتی‬ ‫لەقبــوە‪ .‬پارتی بــاش دەزانێت هەر‬ ‫ســەركەوتنێكی كوردانــی رۆژئــاواو‬ ‫باكور‪ ،‬زیانی بۆ ئەوان دەبێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫كە ئیدعای ئاشــتی بەینی كوردانی‬ ‫باكــورو توركیا دەكەن‪ ،‬ناواقعیترین‬ ‫نوكتەیەو جۆرێكە لەچەواشــەكاری‪،‬‬ ‫هەرلەبــەر ئەمەیشــە هیــچ كاتێــك‬ ‫پارتی لەگەڵ چارەســەری كێشــەی‬ ‫كــوردا نەبــوە چ لەباكــورو چ‬ ‫لەڕۆژئــاوا‪ ،‬ئەگــەر خــۆی خاوەنی‬ ‫نەبێت‪ ،‬هەمیشــە ویستویەتی خۆی‬ ‫تاكە شاسواری مەیدانەكە بێت‪.‬‬ ‫هــەر وەك وتمــان‪ ،‬هێرشــەكانی‬ ‫توركیا بۆ ســەر هەرێمی پاراستنی‬ ‫مێدیا‪ ،‬بەرهەمی هەمــان رێكەوتنی‬ ‫ئەمریــكا‪ +‬ئێرانــەو ئەوەنــدەی تــر‬ ‫بــەرەو الوازی دەیبــات‪ ،‬دەوڵەتــی‬ ‫ئێرانیــش لــەكام ســوچەوە دێتەوە‬ ‫ناو یاریەكان ئەویش دەردەكەوێت‌و‬ ‫ئــەو ناتوانێ بەرامبەر بەو جواڵنەی‬ ‫كــە لەناوچەكــەدا هــەن‌و فراوانتــر‬ ‫دەبــن بێدەنــگ بێــت‪ ،‬ئــەوەی كە‬ ‫لــەم هاوكێشــانەدا هیــچ گوتارێكی‬ ‫نیشــتمانی‌و نەتەوەیــی نییــە‬ ‫دەســەاڵتدارێتی باشــورە‪ ،‬ئــەوان‬ ‫ســەرفەن سیاســەتی وابەســتەیی‌و‬ ‫پاشــكۆیەتی پیادەدەكــەن‪ ،‬چ بــۆ‬ ‫ئێــران بێــت یانە توركیــا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ناشیرنترین جۆری سیاسەتكردنە‪.‬‬

‫ ‬ ‫ئەوەی ناسیۆنالیزمی دووڕوو دەستی داوەتێ‌و دەستی دەداتێ‪،‬‬ ‫هیچی لەوەی پۆپۆلیزم كەمتر نییە كە دەستی داوەتێ‌و دەستی‬ ‫دەداتێ (ئەگەر زیاتریش نەبێت)!‬ ‫ناســیۆنالیزمی دوو ڕوو چییــە؟! ئەم چەمكــە نە لەفەرهەنگی‬ ‫سیاســی‌و نە لە فەرهەنگە سۆسیۆلۆجییەكاندا دەیدۆزیتەوە! ئەم‬ ‫چەمكە داتاشراوەیەكی نوێیەو لەهەناویدا ئەو پەیامە ناسیۆنالیستییە‬ ‫پڕ درۆو دەلەسەو دوو ڕوویەی هەڵگرتووە كە خوازیارە هاوشێوەی دڵشاد عومەر‬ ‫پەیامەكانی پۆپۆلیزم شكســتێكی پێداپۆشــێت‌و‌و دارو پەردووی‬ ‫ئایدۆلۆژیاو نیازو مەبەســتێكی دیاریكراوی خۆی پێ بونیاد بنێت (یاخود بنێتەوە)!‬ ‫زۆربــەی جار ناسیۆنالیســتەكان پەنا بۆ چەمكی قەبەو زەق دەبــەن‪ ،‬زیندوكردنەوەی ڕۆحی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬دەوڵەت‌و شكۆ‪ ،‬قەبارەو مانەوە‪ ،‬شەڕی مانەوە (گوتاری مانەوە)‪ ..‬شەڕی تام‌و بۆی‬ ‫دەسەاڵت (كورسی‌و پۆست)‪ .‬كێشە گەورەكەش لەوەدایە كە هەموو ئەمشتانەی ناسیۆنالیستی‬ ‫دوو ڕوو دەیفرۆشێتەوەو پەرە دەدات بەم چەمكە زەق‌وزۆپانە‪ ،‬پڕاو پڕی هەموو بەرگی چەمكەكان‬ ‫بارگاوییە بە پەیامی پۆپۆلیستی‪ ..‬بەاڵم بەتامی ناسیۆنالیزم (ناسیۆنالیزمێكی دوو ڕوو)‪.‬‬ ‫لەدەیــان‌و بگــرە زیاتــر جار ئێمە وەك نەتەوەی كورد‪ ،‬لەنێویشــیدا حــزب (حزبی كوردی)‪،‬‬ ‫دوچاری بەریەككەوتن بۆتەوە بەهەردووكیان‪ ،‬چ وەك پۆپۆلیستی‪ ،‬چ وەك كۆنسێپتە قەبەكانی‬ ‫ناسیۆنالیزمی لێوانلێو لە دووڕوویی‪ ..‬دەپرسرێت چۆن؟‬ ‫بەركەوتنــی كــورد لەگەڵ چەمكــی دەوڵەت‪ ،‬بەركەوتنــی حزبی كوردی بە دیموكراســی‪ ،‬بە‬ ‫دەوڵەتــی مەدەنــی‪ ،‬بە عەلمانیكردنی كۆمەڵ‪ ،‬زەمینە ســازی بۆ جیابوونــەوە‪ ،‬وادەی ئاگرینی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردن‪ ،‬دانوستان‌و پۆست‌و كورسی پەرستی!‪ ...‬لەدەیان باردودۆخ‌و حاڵەتانی لەم‬ ‫چەشنەدا كورد بەردەوام بەهەر یەك لەم دوو حاڵەتە كەوتووەو لەبری چنینەوەی بەرو سەمەر!‬ ‫الژكێك (وشكەدارێكی دڕكاوی) ی بەدوای خۆیداو بۆ هەمان كوون راكێشاوە!‬ ‫كارت نەما كورد دژی حكومەتی عیراقی‪ ،‬لەسەرەتای بونیادنانی عیراقەوە تا ئەمڕۆ دژی ئەو‬ ‫حكومەتــەوە پێداگرییەكانی بۆ چەندین مەبەســت‌و بەرژەوەندیی سیاســیی‌و نەتەوەیی بەكاری‬ ‫نەهێنێت‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬مادەی ‪140‬ی تایبەت بەناوچە كوردستانییە دابڕێنراوەكان‪ ،‬یاسای نەوت و‬ ‫غاز‪ ،‬بۆدجەو مووچە‪ ،‬نەوت‌و پاكێجەكانی دەرهێنان‌و فرۆشتنی‪ ،‬یاسای بودجە‪ ،‬ناردنی بڕەبەشی‬ ‫چەك‪ ،‬شەڕی تێرۆرو هەڕەشەكانی‪ ...‬تادوایی‬ ‫لەهەمــوو ئەم كارتانەدا ‪ :‬جیابوونەوە لەدەوڵەتی عیراق‪ ،‬ســەربەخۆیی ئابووری‌و فرۆشــتنی‬ ‫نەوت‪ ،‬ســێ كەرت بوون‌و دابەشــبوونی حزب بەســەر ئینتیماو مەرجەعییەت‌و حســاببۆكردنی‬ ‫درواســێكان لەهەر بڕیارێكی سیاســی‌و حزبی‪ ..‬بەشێكبوون لەم كارتانە كە دەكرێت راشكاوانەو‬ ‫جێــی داخ‌و كەســەر بووترێت (بەڵێ زۆربــەی كارتەكان بارگاویین بە پەیامی پۆپۆلیســتییانەو‬ ‫ناسیۆنالیزمی دوو ڕوو)‬ ‫ئەوەندە باس لەدەوڵەتی كوردی كرا‪ ..‬ئێستا هەرباس‌و خواسێك سەبارەت بەم چەمكە‪ ،‬بەم‬ ‫بارودۆخــە دژوارەی ئابــووری‌و بەم رســوابوونەی نرخی نەوت‌و بەم دۆخە هەالهەالییەی شــەڕی‬ ‫تێرۆر (‌و داعش لەسەروو هەموویانەوە)‪ ،‬بووەتە چەمكێكی پێكەنیناوی! كورد ووتەنی (ئەوەنە‬ ‫بەكارهات سووا)‪.‬‬ ‫ئێســتا ئــەوەی دەركەوتــووە‪ ،‬رووە هەرە مەترســیدارەكەی ناســیۆنالیزمی دووڕووە‪ ،‬كە بەر‬ ‫یارییەكی بێئامان‌و ترســناك كەوتووە‪ ،‬ئەویش بریتییە لە لێدان لەخۆی‌و نەتەوەو بەشــێك لەو‬ ‫تەنەی كوردو جەستەی كوردی پێكهێناوە لەپارچەیەك لەپارچەكانی كوردستان‪ ..‬كەپاساوەكەیو‬ ‫پاڵنەرەكــەی بێهیــچ دوودڵییەك بریتییە لە مەترســی بۆ ســەر ئەزموون‌و وەالئـــ و ئینتیما بۆ‬ ‫مەرجەع‌و ئایدیۆلۆژیایەك كە ئیقلیمییە نەك ناوخۆیی‪ ،‬دەرســنورییە نەك ناوســنوریی! لوتكەی‬ ‫مەترسی ئەم دۆخەش‪ ،‬لەهەر ئان‌و ساتێكدا تەقینەوەی شەڕێكە كە لەنێو سنووردا ناوەستێت‌و‬ ‫سنوربڕە!‬

‫دروستكردنی دامەزراوەی مەرجەع لەهەرێمی كوردستاندا‬

‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫ئەمــڕۆ كوردســتان بەقۆناغێكــی زۆر‬ ‫هەستیاردا تێدەپەڕێت‪ ،‬هەستیاری قۆناغەكە‬ ‫بەڕادەیەكە ئەزمونی كورد لەلێواری شكست‬ ‫نزیــك دەكاتــەوە‪ .‬ئەگــەر بێــت‌و مامەڵەی‬ ‫تەندروست لەگەڵ رەوشەكەدا نەكرێت‪.‬‬ ‫كۆمەڵێــك هــۆكار لەپشــتی ئاڵۆزبونــی‬ ‫رەوشەكەوەن تاڕادەی داڕوخانی ئەزمونەكە‪،‬‬ ‫كــە لەم چەند خاڵــەدا بەكورتــی ئاماژەیان‬ ‫پێدەدەم‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬تێكەڵبونــی كۆمەڵێــك قەیرانی‬ ‫ئابــوری‌و كۆمەاڵیەتــی تاقــەت پڕوكێن‪ .‬كە‬ ‫سەرجەمیان لەدەرەوەی ئیدراكی بڕیاردەری‬ ‫كــوردن‪ ،‬ئەزمونی كورد تاكو ئێســتا لەگەڵ‬ ‫كێشەی لەم جۆرەدا روبەڕو نەبوەتەوە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬لێكەوتە عیراقی‌و هەرێمایەتییەكانی‬ ‫كێشــە داغەكانــی ناوچەكە‪ ،‬وەك كێشــەی‬ ‫پەنابەرەكان بەهەمو دەرهاویشــتەكانییەوە‪.‬‬ ‫وایكردوە بەتەواوی ژێرخانی جوڵەی سیاسی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتــی لەم هەرێمەدا تاڕادەی داڕوخان‬

‫شەكەت بكات‌و قەیرانەكەش بەردەوامە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬كێشــە سیاسییەكان‌و گرفتەكانی‬ ‫حوكم‪ ،‬بۆیە ئێستا رونتر لەسەر سایكۆلۆژیای‬ ‫هاواڵتــی‌و شــەقام دەردەكــەون‪ ،‬چونكــە‬ ‫تێكەڵــن لەگەڵ كێشــەی ئابــوری‌و دارایی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیی‌و سیاسییەكانی تردا‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ :‬حزبــەكان كــە بەشــێك‬ ‫لەچارەســەری قەیرانەكان‪ ،‬لەبنەڕەتیشــەوە‬ ‫دروســتبونی قەیرانەكان لەئەســتۆی ئەوانە‬ ‫زۆر بەقورســی مەحكومــن بەو ســایكۆلۆژیا‬ ‫بیمارەی كە بەهۆی كێشــەكانی رابردویانەوە‬ ‫بۆیــان دروســتبوە‪ .‬ســەرباری ئــەوەش‪،‬‬ ‫لەئیســتا جەمســەرگیرییە هەرێمایەتییەكــە‬ ‫بەتونــدی دابەشــیكردون‪ ،‬هەر الیەك ســەر‬ ‫بەكامپێكی هەرێمایەتییە‪ ،‬بۆیە چارەســەری‬ ‫گرفتەكە بەشێكی گاڵتەپێنەكراوی دەكەوێتە‬ ‫ســەر ئــەوەی گۆڕانكارییــەك لەسیاســەتی‬ ‫هەرێمایەتیدا دروستببێت‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ :‬نوخبــەی بڕیــاردەری كــورد‬ ‫نەیتوانیــوە بەئەقڵیەتــی شــارەوە‪،‬‬ ‫بەســایكۆلۆژیای ســاردەوە‌ مامەڵــە لەگــەڵ‬ ‫ناكۆكییەكانــدا بــكات‌و‪ ،‬هەوڵبــدات هەمــو‬ ‫بەرژەوەندییەكان لەچوارچێوەی گرێبەستێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی سیاســیدا جێبكاتــەوە‪ .‬بۆیــە‬ ‫لەهــەر چركەیەكــدا كەناكۆكییــەكان تــۆخ‬ ‫دەبنــەوە‪ ،‬دەبینیــن گوتارێــك ئامادەگیــی‬ ‫هەیــە‌و دێتە پێشــەوە كە ســیخناخە بەڕقی‬ ‫كۆنــی قۆناغەكانــی رابــردو‪ ،‬بەهەناســە‬ ‫خوێناوییەكانی رەفزكردنی یەكتر‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ :‬لەئێستادا هەم نوخبەی سیاسی‌و‬

‫هــەم بــژاردەی رۆشــنبیریش‪ ،‬نەیانتوانیوە‬ ‫پێناسەیەكی كااڵ لەقەد بااڵی ئەو واقیعەمان‬ ‫بــۆ بكەن كــە ئەزمونی كــوردی تێدایە‪ .‬ئایا‬ ‫ئــەو قەوارەیەی كە كــورد هەیەتی‪ ،‬چ جۆرە‬ ‫پێناســەیەك هەڵدەگرێت؟ ئایا ئێمە قۆناغی‬ ‫رزگاری نیشــتمانیمان بڕیــوە؟ هیچ ئامانجی‬ ‫سیاســیمان لەبەردەمــدا ماوە كە پێویســت‬ ‫بكات كاری بۆبكەین؟ یان ئێمە لەدوا قۆناغی‬ ‫كایەی دەوڵەتداریداین؟‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫ئێمە ئەوەمــان لەبیرچوە كە ئەوەی ئێمە‬ ‫دروستمان كردوە‪ ،‬دەستەاڵتە نەك دەوڵەت‪،‬‬ ‫دەستەاڵت زیاتر سروشتێكی میكانیكی رەقی‬ ‫هەیە‪ ،‬مومارەســەی هێزێكی فیزیكی ئاشكرا‬ ‫دەكات‪ .‬ئێمە خاوەنی دەوڵەت نین‪ .‬دەوڵەت‬ ‫سپۆنســەری دروســتكردنی دامەزراوەكانــی‬ ‫خــۆی‌و‪ ،‬پاراســتنی مافەكانــی هاواڵتییان‌و‬ ‫دروستكردنی فەرهەنگێكی یاساییە‪ .‬دەوڵەت‬ ‫دروستكەری رەفاهییەتی كۆمەاڵیەتییە‪ .‬ئەوە‬ ‫ئەركی دەوڵەتە‪ ،‬كە رەفاهیەت دروستبكات‪.‬‬ ‫نەك دەستەاڵت‪ .‬چونكە دەستەاڵت هەمیشە‬ ‫نوماینــدەی ئــەو هێزە فیزیكییــەی دەوڵەت‬ ‫دەكات كە فەرمانەكانی خۆی بەشــێوەیەكی‬ ‫جەبری دەسەپێنێت‪.‬‬ ‫رۆشــنبیری كــورد پێمان ناڵێــت‪ ،‬لەكام‬ ‫ئەزمونی گەالنــی زیندوی جیهاندا رەفاهیەت‬ ‫كەتۆتە پێش دورســتكردنی دەوڵەتەوە؟ تۆ‬ ‫كــە چاوەڕوانــی ئەوە لەدەســتەاڵتی كوردی‬ ‫دەكەیــت‪ ،‬وەك دەوڵەت مامەڵە بكات لەگەڵ‬ ‫خۆی‌و خەڵكــی خۆی‌و بەرانبەرەكانیشــیدا‪،‬‬ ‫ئەركــی ئــەوەش بكێشــە پێمــان بڵــێ چاو‬

‫لــەكام ئەزمــون بكەیــن؟‪ .‬هەمــو میللەتانی‬ ‫جیهان‪ ،‬پێشــەكی دەوڵەتیان دروستكردوە‪،‬‬ ‫پاشان دەوڵەت دەستیكردوە بەدروستكردنی‬ ‫دامــەزراوە یاســایییەكان‌و بەیاســاییكردنی‬ ‫مافەكان‪.‬‬ ‫بۆ نمونە ســەیر بكە لەنــاو ئەوروپادا كە‬ ‫زۆرینــەی خەونەكانــی رەفاهیەتــی مــرۆڤ‬ ‫تیایــدا كراوەتە واقیع‪ ،‬بەاڵم هەرێمی باســك‬ ‫لەئیســپانیا‪ ،‬تاكو ئێســتاش چەوســاوەیە‪،‬‬ ‫بەهــۆی ئــەوەی گەلی ئەو هەرێمــە خاوەنی‬ ‫دەوڵەتــی خۆی نیە‪ .‬گەلی بێ دەوڵەت نابێ‬ ‫چــاوەڕوان بێــت‪ .‬وەگەرنا دەبو ئەو یاســا‌و‬ ‫دامەزراوەو رەفاهیەتەی ئیســپانیا‌و لەپشتی‬ ‫ئەوانیشــەوە ئەوروپییــەكان هەیانــە‪ ،‬گەلی‬ ‫هەرێمی باسكیش هەیان بوایە‪.‬‬ ‫پوختــەی مەبەســت ئەوەیــە‪ ،‬ئێمــە‬ ‫لــەو راســتییە تــێ بگەین كــە ئێمــە تەنها‬ ‫دەســتەاڵتێكی بچوكمــان هەیــە‪ ،‬نــەك‬ ‫دەوڵەتێــك كــە تــەواوی كایەكانــی ژیانــی‬ ‫نەتەوە بەیاسا رێك دەخات‪.‬‬ ‫بۆیــە ئێمە غەدر لەمێژوی سیاســی كورد‬ ‫دەكەیــن كە چاوەڕوان دەكەین هەمو پێوەرە‬ ‫دیموكراســییەكان لەدەســتەاڵتەكەیدا رەنگ‬ ‫بداتــەوە‪ .‬لەكاتێكدا دەســتەاڵت بەسروشــت‬ ‫نوماینــدەی روكارە فیزیكــی‌و‌ حازیمەكــەی‬ ‫دەوڵەتــە‪ .‬نــەك روكارە دیموكراســیەكەی‪.‬‬ ‫ئەوە دەوڵەتە دیموكراسیەت جێبەجێدەكات‬ ‫نەك دەســتەاڵت‪ .‬ئەوە دەوڵەتە رەفاهیەت‌و‬ ‫ژێرخانــە زیندەییــەكان دروســتدەكات نەك‬ ‫دەســتەاڵت‪ .‬كە تەنها فەرمانە جەبرییەكانی‬

‫یاسا جێبەجێدەكات‪.‬‬ ‫لێــرەوە دەمەوێــت بڵێــم‪ :‬بــۆ تێپەڕیــن‬ ‫لــەم قۆناغە‪ ،‬پێویســتە بژاردەی سیاســی‌و‬ ‫حزبەكان‪ ،‬بەجۆرێك شــەقام‌و الیەنگرەكانی‬ ‫خۆیــان گــۆش بكــەن‪ ،‬كــە ئەولەویــەت بۆ‬ ‫دروســتكردنی دەوڵەتــە‪ .‬نــەك بــۆ پرســی‬ ‫الوەكی تر‪.‬‬ ‫لــەم میانەیەشــدا گرنگترین پرســیار لەم‬ ‫چركەساتەی ژیانی نەتەوەی كورددا ئەمەیە‪:‬‬ ‫چــۆن ببینــە خاوەنی دەوڵەت‌و كەســایەتی‬ ‫مەعنەوی خۆمان؟‪.‬‬ ‫كە ئەو پرســیارە بویــە ئەجێندای الیەنە‬ ‫سیاســییەكانی كوردســتان‪ ،‬ئەوجا دەكرێت‬ ‫بــەدوای ســیناریۆیەكی لەبــاردا بگەڕێین بۆ‬ ‫پەرەپێدانــی ئەزمونــی حوكمــی كــوردی‪،‬‬ ‫پەرەپێــدان بەمانــای فراوانكردنــی ئــەو‬ ‫دامەزراوانەی كە تەعبیر لەدەســتەاڵت‌و بڕیار‬ ‫دەكــەن لەكوردســتاندا‪ ،‬كــە زیاتــر خۆیان‬ ‫لەپارلەمان‌و حكومەتدا دەبیننەوە‪.‬‬ ‫ئینجــا ئێمــە كەبڕوامــان هەبــو بــەوەی‬ ‫ئەركێكی گەورەترمــان ئەوەیە دەوڵەتێكمان‬ ‫هەبێــت‪ .‬ئــەوا دەتوانیــن لەچوارچێــوەی‬ ‫پەرەپێدانــی دامەزراوەكانــی ئەزمونــی‬ ‫كوردیــدا‪ ،‬دامەزراوەیــەك دروســت بكەیــن‪،‬‬ ‫كە ئیشــی تەنها كاركردن بێت بۆ گەیشــتن‬ ‫بەئامانجــە گەورەكــەی نەتــەوەی كــورد‪،‬‬ ‫ئەویش دروســتكردنی دەوڵەتــە‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫ببێتە مەرجەع بۆ هەمو هەنگاوە گەورەكانی‬ ‫نەتەوەی كورد‪.‬‬ ‫واتــە دامەزراوەیــەك هەبێــت‪ ،‬هەمــو‬

‫كەسایەتییە بااڵكانی هەرێم تیایدا ئەندام بن‪،‬‬ ‫وەك ســەرۆكی هەرێم‪ ،‬سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران‪ ،‬سەرۆكی پەرلەمان‪ ،‬كەسی یەكەمی‬ ‫هەمــو حیزبەكانــی ناوپارلەمــان‪ ،‬ژمارەیەك‬ ‫پســپۆڕ‌و شــارەزای ناوخۆیی‌و بیانی‪ ،‬كاری‬ ‫ئــەم دامەزراوەیــە بڕیــاردان بێت لەكێشــە‬ ‫مێژوییەكانــی وەك بڕیــاردان لەســەربەخۆ‬ ‫بونــی كوردســتان‪ .‬چارەســەركردنی ئــەو‬ ‫كێشانەی كە لەچارەسەر یاخیدەبن‪ .‬بۆنمونە‬ ‫چارەسەركردنی كێشەو ناكۆكییەكانی نێوان‬ ‫حكومەت‌و پارلەمان‪.‬‬ ‫لــەو حاڵەتــەدا كە دەزگایەكــی بەوجۆرە‬ ‫دروســتبكرێت‪ ،‬پێویســتە مەرجەعێكــی‬ ‫سیاسی‌و كەســایەتییەكی بااڵی نەتەوەییش‬ ‫ســەرۆكایەتی بــكات‪ ،‬گرنگیشــە لەالیــەن‬ ‫خەڵكــی كوردســتانەوە ئــەو كەســایەتییە‬ ‫متمانەی پێبدرێت‪.‬‬ ‫كــە مەرجەعێكمــان هەبــو‪ ،‬بــۆ‬ ‫یەكالییكردنەوەی پرسە گەورەكانی نەتەوەی‬ ‫كــورد‪ ،‬ئەوكاتــە باســەرۆكایەتی هەرێمیش‬ ‫هەبێت‌و لەپارلەمانیشەوە متمانەی پێبدرێت‌و‬ ‫ئەنجومەنــی وەزیرانیــش‪ ،‬پێكــەوە لەگــەڵ‬ ‫پارلەمان بڕیار لەكێشەكانی رۆژانەی خەڵك‌و‬ ‫شــێوازی بەڕێوەبردنــی ئەزمونــی حوكمــی‬ ‫كوردی بدەن‪.‬‬ ‫بەكورتی‪ :‬كارە مێژویی‌و چارەنوسسازەكان‬ ‫لەدەســتەاڵتی ئــەو مەرجەعــە سیاســییەدا‬ ‫بێــت‌و‪ ،‬كارەكانــی رۆژانــەش لەدەســتەاڵتی‬ ‫دامەزراوەكانی ئیستای سەرۆكایەتی هەرێم‌و‬ ‫حكومەت‌و پارلەماندابێت‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )526‬دو شةممة ‪2015/8/3‬‬

‫بوڵدان‪ :‬نوێنەرایەتی ئیرادەی‬ ‫گەل دەكەین‬

‫ئەردۆغان‪:‬‬ ‫لەگەڵ هەڵبژاردنی پێشوەختم‬ ‫رەجــەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬هیچ ئەنجامێك بۆ‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی هاوبەشی نابینم‪،‬‬ ‫لــەگــەڵ ئـــەوەم تــامــاوەیــەكــی دیــاریــكــراو‬ ‫حكومەتی كاتی هەبێت‌و پاشان هەڵبژاردن‬ ‫دوبارە بكرێتەوە‪.‬‬

‫پەروین بوڵدان سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫هــەدەپــە رایــگــەیــانــد لێسەندنەوەی‬ ‫حەسانە كارێكی گرنگ نیە بەالمانەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئێمە نوێنەرایەتی ‪ 6‬ملیۆن‬ ‫كەس دەكەین و خۆمان بەنوێنەری گەل‬ ‫دەزانین‪.‬‬

‫پاساوەكانی توركیا‬ ‫درێژەپێدان بەسیاسەتی شەڕ‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫هەفتەی رابــردو‪ ،‬فەرەیدون سینرلیئۆغڵو‬ ‫راوێـــژكـــاری وەزیــــری دەرەوەی توركیا‪،‬‬ ‫بەسەردانێكی فەرمی گەیشتە سلێمانی‬ ‫بەمەبەستی چاوپێكەوتنی لەگەڵ بەرپرسانی‬ ‫هەریەك لە یەكێتی نیشتیمانیی كوردستان‬ ‫و بزوتنەوەی گــۆڕان‪ ،‬ئامانج لەم سەردانە‬ ‫پاساو هێنانەوەبو سەبارەت بە سیاسەتی‬ ‫شــــەڕی تــوركــیــا و دەســتــپــێــكــردنــەوەی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكان لەبەرامبەر پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان(پەكەكە)‪.‬‬ ‫سینرلیئۆغڵو‪ ،‬دیپلۆماتكاری دیاری ئەو‬ ‫واڵتــەیــە‪ ،‬بۆ یەكەمجار لــەئــاداری ئەمساڵ‬ ‫لەدیداری سلێمانی فۆروم لەزانكۆی ئەمریكی‬ ‫بینم‪ ،‬ئەوكات لەالیەن میوانەكانی دیدارەكە‬ ‫چاوەڕێی ئەوە دەكرا‪ ،‬وەك نێردراوێكی فەرمی‬ ‫توركیا وتار پێشكەش بكات بەو پێیەی رۆڵی‬

‫گرنگی لەڕوداوەكانی ناوچەكە هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەنهۆمی سەرەوەی هۆڵەكە چەند دیدارێكی‬ ‫نهێنی ئەنجامدا و هیچ وتارێكی پێشكەش‬ ‫نەكرد‪.‬‬ ‫كاتێ‌ لە راگەیاندنەكانەوە هەواڵی هاتنی‬ ‫شاندی ناوبراوم بیست‪ ،‬بۆچونێكم لەسەر‬ ‫سەردانەكەی شاندی دیپلۆماتی توركیا‬ ‫الدروستبوو‪ ،‬ئەویش پاساو هێنانەوە بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستان و الیەنە سیاسییەكان‬ ‫بەوەی ماوەی زیاتر لەهەفتەیەكە فڕۆكەكانی‬ ‫توركیا بۆردومانی قەندیل و دەوروبـــەری‬ ‫دەكــات‪ ،‬لەناوخۆی توركیاش ئۆپەراسیۆنی‬ ‫پۆلیسی بەشێوەیەكی گشتگیر بۆ سەر‬ ‫الیەنگران و ئەندامانی بزوتنەوەی سیاسی‬ ‫كورد دەستیپێكردوە‪.‬‬ ‫بەپێی ســەرچــاوەی هــەواڵــەكــان بێت‪،‬‬ ‫پاساوەكەی شاندەكە ئەوەبووە كە پەكەكە‬ ‫دو پۆلیسی ئەو واڵتەی كوشتووە‪ ،‬ئەمانیش‬ ‫بۆیە دەستیان بــەو هێرشانە كــردۆتــەوە‬ ‫بەمافی خۆیان دەزانن وەاڵمی توندی پەكەكە‬ ‫بدەنەوە‪ .‬لێرەدا گرنگە شیكردنەوەیەك بۆ‬ ‫ئــەم پاساوە بكەین‪ ،‬پێش هەفتەیەك لە‬ ‫كوشتنی ئەو دو پۆلیسە‪ ،‬لە پارسوس دەیان‬ ‫الوی چاالكوانی نزیك بە پارتی ئاشتی و‬ ‫دیموكراتی(هەدەپە) بەتەقینەوەكی دەست‬ ‫رەش و نادیار شەهیدكران‪ ،‬لە ‪ 5‬ی حوزەیران‬ ‫دو رۆژ پێش پڕۆسەی دەنــگــدان‪ ،‬لەئامەد‬ ‫لەكاتی كۆبونەوە جەماوەرییەكەی هەدەپە‪،‬‬ ‫دو تەقینەوە رویدا و قوربانی و برینداربونی‬ ‫سەدان كەسی لێكەوتەوە‪ ،‬لەوادەی بانگەشەی‬ ‫پڕۆسەی هەڵبژاردندا لە ئەدەنە و مەرسین‬ ‫بارەگای هەدەپە تەقێنرایەوە‪ ،‬هەمو ئەمانە‬

‫حكومەتی ئاك پارتی هیچ لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫جدی لەسەر ئەو روداوە تیرۆریستییانە نەبوە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئیدانەی تەقینەوەكەی پەرسوسی‬ ‫نەكردوه‪.‬‬ ‫ئیدانەكردنی بۆردومانەكان‪ ،‬ناكرێت ئیتر‬ ‫تەنها لەسەرئاستی لێدوان یان بەشێوەی‬ ‫راگەیەنراو بكرێت‪ ،‬لێرەدا هەڵوێستی پارتە‬ ‫سیاسیەكان و یەك گوتاری گرنگ دەبێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە لەكۆبونەوەكانی پارتە سیاسیەكان‬ ‫داخــــوازی وەســتــانــی ئۆپەراسیۆنەكان و‬ ‫تەنانەت ئامادەگی بۆ ئاشتی بە شاندەكە‬ ‫وتراوە‪ ،‬دواجار توركیا بەپێی تێڕوانینی خۆی‬ ‫سیاسەت لەگەڵ بەرامبەرەكەی دەكات‪ .‬دەشێ‬ ‫وەك حكومەتی هەرێمی شاندێك پێكبهێنرێت‬ ‫سەردانی حكومەتی ئەنكەرە بكات‪ ،‬هاوكات‬ ‫ســەردانــی قەندیلیش بكرێت‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫گفتوگۆ لــەســەر هــێــوربــونــەوەی دۆخــەكــە‪،‬‬ ‫ئەمە بەئەركێكی نەتەوەیی و نیشتیمانی‬ ‫دەبینرێت‪ .‬هەروەك چۆن لەماوەی سێ‌ ساڵی‬ ‫رابــردودا شاندی حكومەت هەرێمی زۆرترین‬ ‫سەردانی بۆ توركیا سازكردوە‪ ،‬پێموایە وەك‬ ‫حكومەتی هەرێم لەبەر ئەم هۆكارانە مافی‬ ‫خۆمانە كاردانەوەی سیاسی جدیمان لەسەر‬ ‫بۆردومانكردنەكان هەبێت‪ ،‬یەكەم‪ :‬لەماوەی‬ ‫س ‌ێ ساڵی پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا‪ ،‬جگە‬ ‫لە سێكوچكەی نێوان توركیا‪ ،‬ئیمراڵی و‬ ‫قەندیل‪ ،‬الیەنێكیتر هەبوە ئەویش هەرێمی‬ ‫كوردستان بوە‪ ،‬كە رۆڵى لەبەردەوامی سێ‌‬ ‫ساڵی پــڕۆســەی ئاشتی هــەبــوەو تەنانەت‬ ‫دەستپێشكەری لەنێوەندگیری الیەنی توركیا‬ ‫و پەكەكە هــەبــووە‪ .‬دووەم‪ :‬پەیوەندی‬ ‫نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا وەك‬

‫حەسەن سەید محەمەد‬ ‫لەپاش واژوكردنی رێككەوتنامە ئەتۆمییەكەی‬ ‫ئێران و گروپی واڵتــانــی ‪ ،1+5‬لە مانگی‬ ‫رابردودا‪ ،‬توركیا هەنگاوەكانی خێراكرد بۆ چونە‬ ‫پاڵ ئەمریكا لەشەڕی دژبــە داعــش و بەپێی‬ ‫لێكتێگەیشتنێك لەگەڵ ئەمریكادا دەستیكرد بە‬ ‫بۆردومانی داعش لەچەند ناوچەیەكی سنورداری‬ ‫رۆژئاوای كوردستان و سوریا و هاوكات هێرشێكی‬ ‫بەر باڵویشی كردە سەر گەریالكانی پەكەكە‬ ‫لە چیاكانی باشوری كوردستان و هەڵمەتی‬ ‫دەستگیركردنی چاالكوانە سیاسییەكانیشی‬ ‫دەستپێكرد لە ناو توركیا و بنكەی ئەنجرلیكیشی‬ ‫كردەوە لە بەردەم ئەمریكادا‪.‬‬ ‫ئەم سیاسەتەی توركیا دوای ئەوەدێت كە‬ ‫توركیا لە ماوەی رابردودا نەك هەر ئامادەنەبوو‬

‫دژی داعش جموجۆڵی سەربازی بكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەپێی چەندین بەڵگە هاوكاری داعشی كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم كاتێك رەجەب تەیب ئەردۆغان شكستی‬ ‫ئــاك پارتی لەهەڵبژاردنە پەرلەمانیەكەی‬ ‫‪7‬ی حــوزەیــرانــدا بینی‪ ،‬بەهۆی سیاسەتی‬ ‫پشگیریكردنی لە داعش و سەركەوتنی كورد‬ ‫لــەرۆژئــاوا‪ ،‬بەتایبەت سەركەوتنی پەكەكە و‬ ‫پــەیــەدە لــەشــەڕی داعــش و وەك هاوبەشی‬ ‫مەیدانی لەالیەن واڵتانی رۆژئاواوە سەیردەكرێن‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتیشدا بەهۆی هەڵوێستەكانی لەبەهاری‬ ‫عەرەبی و داعش لەالیەن ئەمریكاو رۆژئــاواوە‬ ‫توركیا پێگەی بەرەو الواز بون دەڕۆیشت و‬ ‫لەبەرامبەریشدا ئێران وەك هاوبەشی مەیدانی بۆ‬ ‫واڵتانی رۆژئاوا لەگۆڕەپانی سوریاو عێراق دژی‬ ‫داعش دەجەنگێت و رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی‬ ‫ڤیەنناش دەرگای زیاتری كۆمەڵگای نێودەوڵەتی‬ ‫بەڕوی تاران كردەوەو لەئێستادا وەك ئەندامێكی‬ ‫فەخری هاوپەیمانی دژی داعش دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫ئیتر توركیا و ئاك پارتی كەوتنە خۆ و لە‬ ‫بادانەوەیەكی سیاسیدا لەهەوڵی ئەوەدایە‬ ‫لــەالیــەك لــەگــەڵ ئەمریكا خــۆی هاوتەریب‬ ‫بكاتەوەو لەالیەكی دیكەشەوە زیان بەو دو هێزە‬ ‫بگەیەنێت كە لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا وەك‬ ‫ركابەری سەرەكی بۆی هاتونەتە مەیدان‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئێران و كوردە‪.‬‬ ‫ئاماژە سیاسییەكان وانیشان دەدەن كە ئەم‬ ‫سیاسەتە نەك هەر سود بە ئەردۆغان ناگەیەنێت‬

‫یەتكین‪:‬‬ ‫سیناریۆكانی ئەردۆغان هەڵەیە‬ ‫مــوراد یەتكین‪ ،‬گۆشەنوس لەرۆژنامەی‬ ‫رادیكال دەڵێت «سیناریۆكانی ئەردۆغان‬ ‫سیاسەتێكی هەڵەیە‪ ،‬بــەوەی دەیەوێت‬ ‫واڵت بگەڕێنێتەوە بــۆ رەوش ــی سااڵنی‬ ‫نــەوەدەكــان‪ ،‬ئەمەش خزمەت بە رەوتــی‬ ‫دیموكراسی ناكات»‪.‬‬

‫هەڵەكانی هەدەپە‬ ‫لە مومارەسەكردنی‬ ‫دیموكراسیدا‬ ‫پێش ‪ 10‬ساڵ لەمەوبەر نییە‪ ،‬لەم سااڵنەی‬ ‫دوایدا پەیوەندییەكان پانتایی و هەمەهانگی‬ ‫زیاتری وەرگرتوە‪ ،‬لەرێككەوتنی بازرگانی و‬ ‫سیاسی تائاستی ستراتیجی وزە لەنێوانماندا‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە ناكرێت چاوپۆشی لەهەڵەكانی‬ ‫سیاسەتی توركیا بكرێت‪ .‬سێیەم‪ :‬هەرێمی‬ ‫كوردستان لەئێستادا بەهۆی رۆڵی گرنگی‬ ‫لەڕوبەڕوبونەوەی داعش لەعێراق پێگەیەكی‬ ‫دیاری لەسەرئاستی واڵتانی هاوپەیمانی دژبە‬ ‫داعش دروستكردووە‪ ،‬ئەمەش هۆكارێكیترە‬ ‫لەبەرپەچدانەوەی سیاسی لەبەرامبەر توركیا‪.‬‬ ‫هــەرچــەنــدە پەیوەندییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان و توركیا پێویستە لەدو رووەوە‬ ‫خــوێــنــدنــەوەی بــۆ بكرێت‪ ،‬ئــەویــش پێش‬ ‫شەڕی داعش و دوای شەڕی داعشە‪ ،‬واتە‬ ‫بێهەڵوێستی توركیا لەبەرامبەر هەرێمی‬ ‫كوردستان لەدەستپێكردنی شــەڕی داعش‬ ‫و دواتریش ساڵی پار روداوەكانی كۆبانی‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی گشتیی تێڕوانینەكانی هەرێم‬ ‫و سیاسییەكانی كــورد بۆ توركیا گــۆڕی‪،‬‬ ‫ئەوەندەی ئاگادار بم چەند بەرپرسێكی بااڵی‬ ‫هەرێمی كوردستان راشكاوانە بەنوێنەرانی‬ ‫بەرپرسانی توركیا وتووە كە ئیتر چاوەڕێی‬ ‫هاوكاریی و پشتیوانی لەتوركیا ناكەن‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی پێشتر چاوەڕیان لێدەكرد‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وەاڵمێك بو بۆ وتەكەی ئەردۆغان كە ساڵی‬ ‫پار لە ئامەد وتبوی «دەنگدان بەسەرۆككۆمار‬ ‫بونی من‪ ،‬دەنگدانە بە هاوپەیمانێتی هەرێمی‬ ‫كوردستان و توركیا»‪ .‬دواجار پاساوەكانی‬ ‫توركیا‪ ،‬بۆ ئەوەیە ماف بەخۆی بــدات لە‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانی دژبە پەكەكە بەردەوامبێت‪.‬‬

‫ئەجندای ئەردۆغان لە نێوان كوردو ئێراندا‬ ‫و خەونی بە سوڵتان بونەكەی ناهێنێتەدی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫زیانی زۆری پێدەگەیەنێت چونكە راستكردنەوەی‬ ‫هەڵەكانی ئاك پارتی بەپشتگیریكردنی تیرۆر‬ ‫لەچەند ساڵی رابردودا دژی رژێمەكەی ئەسەد‬ ‫بۆ جێبەجێكردنی ئەجنداكانی دژی كورد‬ ‫هەروا كارێكی ئاسان نییە‪ ،‬بەهێرشكردنە سەر‬ ‫پەكەكە راســت نابێتەوە كە رۆڵــی گــەورەی‬ ‫لەڕوبەڕوبونەوەی داعــش بینیوە‪ ،‬توركیا لە‬ ‫زۆر وێستگەی سیاسیدا هاوتەریب نییە لەگەڵ‬ ‫سیاسەتەكانی ئەمریكا لەناوچەكەدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئێرانیش لەمەیداندا ئەوەی بۆ رۆژئاواو ئەمریكا‬ ‫سەلماندوە كە زۆر ژیرانە توانیویەتی رۆڵبگڕێت‬ ‫لەڕوبەڕوبونەوەی مەترسیی داعش‪ ،‬ئێران توانی‬ ‫بەسیاسەتەكانی شەڕی سوریا لەشەڕی روخاندنی‬ ‫ئــەســەدەوە بكاتە شــەڕی دژە تیرۆریستان‬ ‫و لەڕێگەی حیزبوڵاڵ و میلیشیاكانییەوە‬ ‫نەیهێشت رژێمی ئەسەد بڕوخێت‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫مانەوەی ئەسەد ئەگەر چی بەبچوكردنەوەی‬ ‫دەسەاڵتەكەشی بێت‪ ،‬لەالیەن واڵتانی رۆژئاواو‬ ‫ئەمریكاوە رەزامەندی لەسەرەو هەر ئەوەش‬ ‫وایكردوە لەئیستادا ئەمریكاو توركیا هاوڕا نەبن‬ ‫لەسەر مەشق پێكردنی ئۆپۆزسیۆنی ئەو واڵتە‪،‬‬ ‫چونكە ئەمریكا تائێستا لەچوارچێوەی بەرنامەی‬ ‫مەشقپێكردنی ئۆپۆزسیۆنی سوریادا مەشقی‬ ‫بەتەنها ‪ 60‬سەربازكردووە و لەو گرێبەستەشدا‬ ‫كە بە سەربازەكان ئیمزاكراوە مەرجی ئەوە هەیە‬ ‫لەدژی داعش شەڕبكەن نەوەك لەدژی ئەسەد‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫هاوكات ئێران هاوكاری باشوری كوردستان‬ ‫و بەغداشی كردووە دژی داعش و لەمەیداندا‬ ‫سەلماندویەتی كە هاوبەشی رۆژئاوایە‪.‬‬ ‫كــورد هــەر لــەگــەڵ سەرهەڵدانی داعــش‪،‬‬ ‫بــەشــداری كـــارای شـــەڕی تــیــرۆری داعــش‬ ‫بــوەو سەركەوتنەكانی باشور و رۆژئـــاوای‬ ‫كوردستان لەبەرامبەر داعــش‪ ،‬پێگەیەكی‬ ‫بەهێزی بۆخۆی مسۆگەركردووە كە ئەستەمە‬ ‫توركیا بتوانێت هەروا بەئاسانی ئەو پێگەیە‬ ‫بەبیانوی روبەڕوبونەوەی تیرۆرەوە لە كورد‬ ‫وەربگرێتەوە‪ ،‬لەالیەكیتریشەوە حكومەتەكەی‬ ‫ئاك پارتی بەهەڵگیرساندنەوەی شەڕ لەگەڵ‬ ‫پەكەكە دەرگــای شەڕێكی گــەورەی لەخۆی‬ ‫كردۆتەوە لەباكور‪ ،‬چونكە پەكەكە بەئاشكرا‬ ‫ئەوەی راگەیاندوە ئەگەر پڕۆسەی سیاسی بۆ‬ ‫چارەسەری كێشەی كورد شكستبهێنێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫كــورد ناچاردەبێت خۆی خۆی بەڕێوەببات‪،‬‬ ‫ئەگەر ئاك پارتی بەرامبەر كورد درێژە بەشەڕ‬ ‫بــدات‪ ،‬ئــەوا دوچ ــاری شەڕێك دەبێتەوە لە‬ ‫باكوری كوردستان كە هەموو ئەو ئەجندایەی‬ ‫لێتێك دەدات كە دەیەوێت لەو رێگەیەوە خۆی‬ ‫هەڵبسێنێتەوە‪ ،‬چونكە ئەوكات ناپەرژێتە‬ ‫سەر ئەوەی شەڕی داعش بكات بۆ رازیكردنی‬ ‫ئەمریكا و رۆژئاواو نە شەڕی سوریا و نە مانۆڕی‬ ‫سیاسیش دژی ئێران بكات و لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست رێگە لە بەهێزكردنی پێگەی بگرێت‪.‬‬

‫محەمەد ئیسماعیل‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا كۆتایی هات‪ ،‬ئەنجامەكە بەو جۆرە بوو‬ ‫كە سوڵتان ئەردۆغان خواستی لەسەر بوو‪ ،‬هەدەپە بەربەستی سەدا دەی‬ ‫تێنەپەڕاند‪ ،‬بەر لە هەڵبژاردنەكە هیچ تەقینەوەیەك روینەدا‪ ،‬كەس نەكوژرا‬ ‫یان بریندار نەبو‪ .‬چەندە سەیرە‪ ،‬بۆئەوەی روداوگەلی ناخۆش روو نەدات‪،‬‬ ‫پێویستە ئەنجامی هەڵبژاردن بەوجۆرە بێت كە الیەنی دەسەاڵت دەیەوێت!‬ ‫شاندی هەدەپە ناوەناوە سەردانی ئیمراڵییان دەكرد و لەگەڵ عەبدوڵاڵ‬ ‫ئۆجەالندا كۆبونەوەیان ئەنجام دەدا‪ .‬هەنگاوەكان بۆ گەیشتن بە ئاشتی‬ ‫سەرتاسەری لە توركیا هێشتا هێواش هێواش بەردەوام دەبون‪ .‬قۆناغی‬ ‫ئاشتی كۆتایی نەهاتبوو! خەڵكی توركیا هێشتا لەوە دەترسان كە لەپڕ‬ ‫شەڕ دروست ببێتەوە‪.‬‬ ‫فڕۆكەخانەی ئامەد پڕ نەكرابووەوە لە فڕۆكەی سەربازی‪ .‬تانكەكان‬ ‫نەجوڵێندرابوون‪ ،‬سەربازان مۆڵەتەكانیان لێوەرناگیرابووەوە‪ .‬لەهەموی‬ ‫گرنگتر خەڵك هێشتا ئومێدی بە قۆناغی چارەسەری پرسی كورد مابوو‪.‬‬ ‫ئەگەر هەدەپە بەربەستەكەی تێنەپەڕاندایە‪ ،‬ئەردۆغان توڕەنەبوبو‪،‬‬ ‫سەربازەكان نەجوڵێندرابون و فەرمانی هێرشیان وەرنەگرتبوو‪ ،‬خوێن‬ ‫نەڕژابوو‪ .‬پەكەكە نەكەوتبووە جوڵە و بۆرییە نەوتییەكان نەتەقێندرابونەوە!‬ ‫قەیرانێكی تریش رووی لە هەرێمی كوردستان نەكردبوو‪ .‬پەیوەندییەكانی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان و پەكەكە هێندەیتر ئاڵۆز دەبوو‪ .‬ئەگەری‬ ‫سەرهەڵدانی ئومێد بە یەكڕیزی كورد هێشتا مابوو!‬ ‫ئەم بەربەستە چی بوو هەدەپە تێیپەڕاند؟ ئەگەر تێی نەپەڕاندایە پارتی‬ ‫دەسەاڵت ئاك پارتی‪ ،‬بەتەنها كابینەی نوێی حكومەتی پێك دەهێنا‪،‬‬ ‫دەستوری هەموار دەكــردەوە و سیستمی حوكمڕانی لەواڵتدا دەگۆڕا‪.‬‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان كرابوو بەسەرۆكی ئیمپراتۆرییەتی كۆماری توركیا‬ ‫و باسی لەمافی سەرجەم نەتەوەكان دەكرد‪.‬‬ ‫هەدەپە هەڵەی كرد بەربەستی سەدا دەی دەنگەكان بۆ گەیشتن بە‬ ‫پەرلەمان تێپەڕاند‪ ،‬هەڵەیەكی هێندە كوشندە كە رەنگە سەرلەنوێ جەنگ‬ ‫هەڵبگیرسێنێتەوە و سەدان كەس بدات بەكوشت! دەسەاڵتدارانی ئەو‬ ‫پارتە هێندە نابەرپرسن تائێستا هیچ لێكۆڵینەوەیەكیان نەكردووە و نازانن‬ ‫مومارەسەكردنی دیموكراسی لەو واڵتەدا تاوانە!‬ ‫ئەگەر هەدەپە بەربەستەكەی تێنەپەڕاندایە و نەگەیشتایەتە پەرلەمان‪،‬‬ ‫شتگەلێكی جیاواز رویان دەدا‪ ،‬ئابوری توركیا زیاتر دەبوژایەوە و قۆناغی‬ ‫ئاشتی زیاتر گەشەی دەكرد‪ ،‬رەنگە واش نەبێت‪ ،‬چونكە وتەیەكی زۆر باو‬ ‫هەیە لەبارەی توركیاوە كە دەڵێت «لە ‪ 24‬كاتژمێری توركیادا ئەگەری‬ ‫رودانی هەرشتێك هەیە! واتە هیچ كەسێك شارەزا نییە لە سیاسەتی‬ ‫توركیا و كەسیش نازانێت سبەینێ لەم واڵتە چی رودەدات‪.‬‬ ‫بەر لەهەڵبژاردن‪ ،‬دەكرا سەرەتای دەستپێكی ئەم روداوانەی ئەمڕۆ‬ ‫بەدی بكرێت‪ ،‬رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەركۆماری توركیا‪ ،‬داوای گۆڕینی‬ ‫سیستمی حوكمڕانی واڵتی دەكرد لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی!‬ ‫لەوتەكانیدا بەڕونی ئاماژەی بۆ ئەوە دەكرد كە بە هەر جۆرێك بێت‪،‬‬ ‫دەبێت خۆی بگەیەنێت بە ئامانجەكەی‪ ،‬لەوالشەوە‪ ،‬سەاڵحەدین دەمیرتاش‬ ‫هاوسەرۆكی پارتی دیموكراتی گەالن‪ ،‬بەڵێنی بە دەنگدەرانی پارتەكەیدا‬ ‫رێگە نەدات سیستمی حوكمڕانی واڵت بگۆڕێت و ئەردۆغان ببێت بەسەرۆكی‬ ‫توركیا‪ .‬ئەم وەستانەوەی دەمیرتاش هۆكارێكی گرنگی بەدەستهێنانی‬ ‫ئەو رێژە زۆرەی دەنگەكان بوو‪ ،‬بەاڵم لەبەرانبەردا ئەردۆغان رازی‬ ‫نەبووە بەئەنجامی هەڵبژاردنەكە و نەگەیشتنی بەخەونەكانی تێپەڕاندنی‬ ‫بەربەستەكە لەالیەن هەدەپەوە‪ ،‬هاوكێشەكانی بەجۆرێك گۆڕی كە شیكار‬ ‫كردنییان بووە بە ئەستەم‪ .‬ئەوەتا قەیرانی پێكنەهێنانی كابینەی نوێی‬ ‫حكومەتی هێناوەتە ئاراوە كە دەمێكە توركیا ئەم قەیرانەی بەخۆیەوە‬ ‫نەدیوە‪.‬‬ ‫بەر لەهەڵبژاردن چــاوەڕوانــی ئــەوە دەكــرا كە هەدەپە و ئاكەپە‬ ‫هاوپەیمانییەتیەك پێك بهێنن بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت‪،‬‬ ‫بەجۆرێك كە هــەردووال بگەن بە ئامانجەكانیان‪ .‬كەچی هەر لەگەڵ‬ ‫دەستپێكی پڕۆسەی دەنگداندا هەموو شتێك پێچەوانە بووە و پڕۆسەی‬ ‫دیالۆگی نێوان قەندیل‪ ،‬ئیمراڵی و ئەنكەرە كۆتایی پێهات‪ .‬ئەو ئومێدەی‬ ‫كە لەئێستادا دەبینرێت بۆ سەرلەنوێ دەستپێكردنەوەی دانوستانی نێوان‬ ‫ئەنكەرە و ئیمراڵی‪ ،‬هێندە بەهێز نییە كە الیەنەكان بتوانن دڵی پێ خۆش‬ ‫بكەن‪ .‬لەڕاستیشدا‪ ،‬رێگیریكردن بینینی ئۆجەالن‪ ،‬ئاماژەیەكی ترسناكە بۆ‬ ‫كۆتاییهێنان بە پڕۆسەكە‪.‬‬

‫كۆمەاڵیەتی‌‬

‫ذمارة (‪ )526‬دو شةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫حكومەت پالنی بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكان نیە‬ ‫«‪ 135‬هەزار ئاوارە داوای گەڕانەوە بۆ زێدی خۆیان دەكەن‪ ،‬بەاڵم حكومەتی هەرێم نایاننێرێتەوە»‬ ‫زۆرە لەئاوارەی عەرەب كایگەری لەسەر‬ ‫گۆڕینی دیمۆگرافیای هەرێم هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەمێژودا سنوری كوردستان لەودیو‬ ‫پارێزگای سەاڵحەدینیشەوە بوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی وشكەساڵی‌و قەیرانەوە ڕویان‬ ‫سەاڵحەدین‌و سەعدییە‌و حەویجە كردوە‪،‬‬ ‫ئێستاش ڕێگرن بۆ گەڕانەوەی ئەو‬ ‫ناوچانە بۆ هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬ئەو ئاوارانە‬ ‫لەناوچەیەكی بیابانی‌و سەحراوە هاتون‬ ‫بۆ ناوچەیەكی شاخاوی‌و سەوزایی‌و‬ ‫لەڕوی ئەمنی‌و كەش‌و هەواوە لەناوچەی‬ ‫خۆیان جیاوازە‪ ،‬بۆیە بەخواستی‬ ‫خۆیان زەحمەتە بگەڕێنەوە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫پێویستە كەمپێكیان بۆ دروستبكرێت یان‬ ‫بگەڕێندرێنەوە بۆ ناوچە كانی خۆیان كە‬ ‫ئازاد كراون‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‬ ‫لەدوای دەستپێكردنی شەڕی داعش‌و‬ ‫داگیركردنی چەند ناوچەیەك لەعیراق‌و‬ ‫رۆژئاوای كوردستان ژمارەیەكی زۆر‬ ‫ئاوارەی عەرەب‌و كورد رویان لە‬ ‫هەرێمی كوردستان كرد‪ ،‬لەئێستایشدا‬ ‫لەگەڵ ئەوەی هەندێك ناوچە لەدەستی‬ ‫داعش ئازادكراون‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫ئاوارەكان لەهەرێم ماونەتەوە‪ ،‬هەر وەك‬ ‫بەڕێوبەری كۆچ‌و كۆچەبەرانی سلێمانی‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬لەئێستادا ‪ 135‬هەزار‬ ‫ئاوارە دەیانەوێت بگەڕێنەوە زێدی خۆیان‪،‬‬ ‫بەاڵم حكومەت لەو بارەیەوە هیچی‬ ‫نەكردوە‪.‬‬ ‫ملیۆنێك‌و ‪ 500‬هەزار ئاوارە لەهەرێم‬ ‫نیشتەجێن‬ ‫بە گوێرەی تازەترین ئاماری وەزارەتی‬ ‫كۆچ‌و كۆچبەرانی عێراق زیاتر لە ملیۆنێك‌و‬ ‫‪ 500‬هەزار ئاوارە لە هەرێمی كوردستان‬ ‫نیشتەجێبون كە لەپڕۆژە یاسای بودجەی‬ ‫گشتی عیراقدا ‪ 4‬ترلیۆن دیناریان بۆ‬ ‫تەرخانكراوە‪.‬‬ ‫حكومەت پالنی نیە‬ ‫عوسمان مستەفا‪ ،‬بەڕێوەبەری كۆچ‌و‬ ‫كۆچبەرانی سلێمانی‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬حكومەت پالنی نییە‪ ،‬بۆ‬ ‫گەڕانەوەی ئاوارەكان بۆ زێدی خۆیان‪،‬‬ ‫بەنمونە لەم ماوەیەدا ‪ 135‬هەزار ئاوارە‬ ‫خۆیان ناونوسكردوە كە بچنەوە بۆ سوریا‬ ‫یان كۆبانی‪ ،‬كە بەڕاپۆرتێك داومانە‬ ‫بەالیەنی پەیوەندیدار‪ ،‬بەاڵم حكومەت تاكو‬ ‫ئێستا وەاڵمی نەبوە‪.‬‬ ‫باسی لەوەشكرد‪ ،‬داتاكانیان زۆر وردە‌و‬ ‫لە‪2014‬ەوە تاكو ئەمڕۆ ‪ 317‬هەزار ئاوارە‬ ‫هاتونەتە سلێمانی‪ ،‬بەاڵم نەتەوەكانیان‬ ‫دیارینەكراوە كە چەندیان كوردن یان‬

‫عەرەب‪ ،‬چونكە پەیوەندییان بە نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكانەوە هەیە‪ ،‬بۆیە ناتوانن ئاین‌و‬ ‫نەتەوەی ئاوارە دیاری بكەن‪.‬‬ ‫وتیشی «لەشاری سلێمانی ‪ 5‬كەمپ بونیان‬ ‫هەیە‪ ،‬كە ڕێژەی لەسەدا ‪ 4‬ی ئاوارەكان‬ ‫لەو كەمپانەدا دەژین‪ ،‬ئاوارەكانی دیكەش‬ ‫لەناو شارەكاندا باڵوبونەتەوە‌و خانویان‬ ‫كڕیوە یان بەكرێیان گرتوە‪ ،‬هیچ پالنێك‬ ‫بۆ گەڕانەوەیان نیە»‪.‬‬ ‫پێویستە پالنێكی ورد دابنرێت‬ ‫بێستون فایەق‪ ،‬ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫حكومەت پالنی نەبوە بۆ گەڕانەوەی‬ ‫ئاوارەكان بۆ زێدی خۆیان‪ ،‬بەاڵم پێویستی‬

‫بەپالنێكی ورد هەیە‪ ،‬چونكە بەشێك لەو‬ ‫ناوچانەی داعش داگیری كردون ئازادكراوە‪.‬‬ ‫لەئێستادا سەعدییە‌و جەلەوال‌و بەشێك‬ ‫لەدیالە‌و بەشێك لە سەاڵحەدین ئازادكراوە‌و‬ ‫بەدەست پێشمەرگە یان هێزەكانی عێراق‌و‬ ‫حەشدی شەعبییەوەیە‪ ،‬بەاڵم وەك‬ ‫پەرلەمانتارەكە ئاماژەی بۆدەكات‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی ئەو ناوچانەی ئازادكراون‪ ،‬وێرانبون‌و‬ ‫تائێستا خزمەتگوزاری وەك پێویستی بۆ‬ ‫نەكراوە‌و لەڕوی ئەمنییەوە پارێزراونییە‪،‬‬ ‫ئەو ئاوارانە هەر لەناو هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫كەركوك دەژین‌و نەگەڕاونەتەوە بۆ شوێنی‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارەكە وتیشی» پێویستە‬ ‫زەمانەتێك بۆ ئەو ئاوارانە بكرێت‪ ،‬كە‬

‫ئەو ئاوارانە بگەڕێنەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئەو‬ ‫بارگرانییەی سەر حكومەت كەم دەبێتەوە‌و‬ ‫خۆشیان دەكەونە ئارامی خۆیانەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەژیانی ناو خێمە رزگاریان دەبێت»‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارە بەپێویستی دەزانێت‬ ‫حكومەت لەڕوی ماددی‌و مەعنەوییەوە‬ ‫هاوكاری ئاوارەكان بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بگەڕێنەوە‪.‬‬ ‫هیچ ئاوارەیەك رەگەزنامەی لەسلێمانی‬ ‫بۆ نەكراوە‬ ‫بەپێی نوسراوێكی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫رەگەزنامەی سلێمانی بە ئاگاداری ئاسایش‬ ‫رێگە دەدات ئاوارە عەرەبەكان تۆماری‬ ‫رەگەزنامەكانیان لە ناوچەكانی دیكەی‬

‫عێراقەوە بگوازنەوە بۆ هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری ڕەگەزنامە‌و باری شارستانی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬محەمەد سەعید‪ ،‬لەوبارەیەوە‬ ‫بە»چاودێر»ی ڕاگەیاند‪ ،‬هیچ ئاوارەیەك‬ ‫ڕەگەزنامەی لەسلێمانی بۆ نەكراوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەوەی بۆی كراوە تەنها ئەو كەسانەبون‬ ‫كە كوردبون‌و سااڵنێك لەخواروی عیراق‬ ‫ژیاون‌و ئێستا هاتونەتەوە هەرێمی‬ ‫كوردستان یان بۆئەو كەسانە كراوە كە‬ ‫هاوسەرگیرییان لەگەڵ كوردێك كردوە‪.‬‬ ‫زۆربونی ئاوارەكان دیمۆگرافیای‬ ‫كوردستان دەگۆڕن‬ ‫دكتۆر كاوە ڕەزا‪ ،‬مامۆستا زانكۆ‪،‬‬ ‫بە»چاودێر»ی ڕاگەیاند‪ :‬بونی ئەم ڕێژە‬

‫رێژەی دانیشتوانی هەرێم ‪%28‬‬ ‫بەرزبوەتەوە‬ ‫بەمەبەستی زانینی پالنی حكومەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬هەوڵماندا پەیوەندی بەوەزیری‬ ‫پالندانان‌و وتەبێژی حكومەتی هەرێم‬ ‫بكەین‪ ،‬بەاڵم كەسیان بەردەست نەبون‪،‬‬ ‫بەاڵم عەلی سندی وەزیری پالندانانی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان لە میانی‬ ‫پانێڵێكدا لە كۆربەندی ئابوری جیهانی‬ ‫لە ئوردن ڕایگەیاندوە‪ ،‬حكومەتی عێراق‬ ‫هیچ هاوكارییەكی ئاوارەكانی نەكردوە‬ ‫كە ڕویان لە هەرێمی كوردستان كردوە‌و‬ ‫دەشڵێت‪ ،‬ڕێژەی دانیشتیوانی هەرێم ‪%28‬‬ ‫بەرزبوەتەوە بەهۆی هاتنی ئاوارەكانەوە‪.‬‬ ‫عەلی سندی ڕاشیگەیاند‪ ،‬كە هاتنی‬ ‫ئەو ڕێژە زۆرەی ئاوارە كاریگەری‬ ‫لەسەر دانیشتیوانی هەرێمی كوردستان‬ ‫هەبوە‌و ئاوارەكان بە سەرجەم شارەكاندا‬ ‫باڵوبونەتەوە كە زۆرترین ڕێژەشی لە‬ ‫پارێزگای دهۆكە‪.‬‬

‫عیراق زیندانێكی گەورە بۆ ژنان‬ ‫ئا‪ -‬مەرزیە زۆردار‪ ،‬ژاڵە رەفیق‬ ‫ئەو سیستەمە پەككەوتەیەی ئاسایشی عیراق‬ ‫لەدوای ساڵی ‪ 2003‬بەشێوەیەكی زۆر گەورە‬ ‫كاری لەژیانی ژنانی عیراق كرد‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەو كۆتوبەندانەی كە هەر لەبنەڕەتدا‬ ‫كۆمەڵ لەسەر ئەو ژنانە داینابو‪ ،‬پاش هاتنە‬ ‫ناوەوەی سوپای ئەمەریكا ئەم كۆتوبەندانە‬ ‫زیاترو قوڵتربونەوە بەپاساوی ئەوەی نەوەك‬ ‫لەالیەن ئەو هێزەوە دەستدرێژیان بكرێتەسەرو‬ ‫ناوناوبانگی خۆیان‌و خانەوادەو خێڵەكانیشیان‬ ‫لەكەدار بێت‪ ،‬بەاڵم ئەو كۆتوبەندە قوڵەش‬ ‫نەبونە رێگر لەبەرامبەر دەستدرێژی كردنە‬ ‫سەر ژنانی عیراق بەدرێژایی ماوەی بونی‬ ‫سوپای ئەمەریكا ئەم دەستدرێژیانە بەردەوام‬ ‫بون‪ ،‬ژمارەیەكی زۆر لەژنان دەستبەسەركرد‬ ‫كە زۆربەیان بەبێ‌ هیچ پاساوێك راپێچی‬ ‫زیندان‌و گرتوخانەكانیان كردبون‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫كۆمەڵێكیان بۆ ئەوە گرتوە كە ئەو‬ ‫خێزانانەی كوڕەكانیان دژی دەسەاڵتی‬ ‫ئەمەریكا دەجەنگان راپێچی هێزەكانی ئەوان‬ ‫بكەن لەبەرامبەر ئازادكردنی كچەكانیاندا‪.‬‬ ‫سوپای ئەمەریكا هەر زو دركی بەخاڵی‬ ‫الوازی خەڵكی عیراق كرد كە ئەویش ژنانن‬ ‫لەكۆمەڵدا هەر زو زانییان كە نزیكبونەوە‬ ‫لەو ژنانە هەستیاری بۆ خێزان‌و كۆمەڵگە‬ ‫دروستدەكات‪ ،‬سوپاكەش ئەم خاڵەیان‬ ‫قۆستەوەو سەرجەم ئامانجەكانی خۆی بۆ‬ ‫دەستبەسەردارگرتنی چەكداران لەبەرامبەر‬ ‫ئازادكردنی ژنەكاندا هێنایەدی‪.‬‬ ‫شكستخواردنی سیستمی ئاسایشی عیراق‬

‫بەمەبەستی تۆڵەسەندنەوە لەو تایەفانەی‬ ‫كە ئەم ژنانە سەر بەوانبون چارەنوسی ئەو‬ ‫كچانە بریتی بو لەمردن‪.‬‬ ‫كچێكی عیراق كە خوێندكاری كۆلێژی‬ ‫پەروەردە بو لەزانكۆی بەغداد بەناوی مریەم‬ ‫عامر) یادەوەریەكانی خۆی لەكاتی شەڕی‬ ‫تایفی عیراق دەگێڕێتەوە و دەڵێت‪ :‬من لەوە‬ ‫دەترسام كە بەئۆتۆمبێلی كرێ‌ هاتوچۆ بكەم‬ ‫ترسەكەم لەوەدابو كە شۆفێرەكە یەكێك‬ ‫نەبێت لەگروپە مافیاكان‌و هەستێت بەڕفاندنم‬ ‫زۆرجار ناچار دەبوم بەپاس هاتوچۆ بكەم‌و‬ ‫لەگەڵ كۆمەڵێك خەڵكدا خۆم تێكەڵ بكەم‬ ‫تاكو پارێزراوبم لەوەی كە بمڕفێنن‪ ،‬دەشڵێت‪:‬‬ ‫ئەمە بارودۆخی زۆربەی ئەو كچانە بون كە‬ ‫لەزانكۆ لەگەڵمدا بون‪.‬‬

‫لەالیەن‬ ‫دەستبەسەرداگرتنی‬ ‫لەدوای‬ ‫ئەمەریكاوە وایكرد كە دیاردەیەكی تازە بێتە‬ ‫ئاراوە ئەویش دیاردەی سەرهەڵدانی گروپی‬ ‫تیرۆریستی‌و مافیاكان بو كە هەڵدەستان‬ ‫بەڕفاندنی ژنان لەناو پارێزگای بەغدا‌و‬ ‫پارێزگاكانی تری عیراقیش كە بۆ مەبەستی‬ ‫جیاواز بەكاریان دەهێنان وەك فرۆشتنی‬ ‫ئەندامەكانی جەستەیان یاخود بەكارهێنانیان‬ ‫بۆ كاری لەشفرۆشی‪ ،‬یاخود خانەوادەكانیان‬ ‫ناچار دەكرد كە بڕێكی زۆر پارەیان پێبدەن‬ ‫بۆ رزگاركردنی كچەكانیان كە دەستیان‬ ‫بەسەردا گرتبون‪.‬‬ ‫توێژەری یاسایی (عەبدوڵاڵ حمودان) بۆ‬ ‫رۆژنامەی (جیل العربی الجدید) دەربارەی‬ ‫بارودۆخی ژنانی عیراق دوای ساڵی ‪2003‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬دروستبونی ئەو هەمو شەڕە‬ ‫لەناوچە كێشە لەسەرەكان بوارێكی فراوانی‬ ‫بارودۆخی ژنان لەدوای ‪2013‬‬ ‫رەخساند بۆ بازرگانیكردن بەژنانەوە لەكانونی دوەمی ساڵی ‪ 2013‬لەهەندێ‌‬ ‫لەرفاندنیان‌و پاشان بەزۆر رەوانەكردنیان پارێزگای عیراق ناڕەزایی دەربڕین سەریهەڵدا‬ ‫بۆ دەرەوەی عیراق بەهۆكارە جیاوازەكان بۆ داواكردنی یان دەركردنی ئەو ژنانەی كە‬ ‫بۆ نمونە فرۆشتنی ئەندامەكانی جەستەیان‌و لەزیندانی سەرۆكوەزیرانی پێشو (نوری‬ ‫بازرگانیكردنی سێكسی پێیانەوە سەرەڕای مالكی) بەندكرابون كە لەپێشڕەوی ئەم‬ ‫ئەوەش دابونەریتەكانی عیراق كێشەیەكی تر پارێزگایەدا پارێزگای ئەنبار بوو‪ ،‬لەرۆژئاوای‬ ‫بۆ ژنان دروستكرد كە رفاندنیان بەئابڕوچون عیراق‪ ،‬ئەم خۆپیشاندانە زیاتر لەساڵێكی‬ ‫دادەنا‪ ،‬ئەمەش وایدەكرد كچان نەتوانن خایاند بەبێ‌ ئەوەی كە هیچ كام لەزیندانیەكان‬ ‫هەوڵی راكردن‌و خۆرزگاركردنی بدەن‪.‬‬ ‫ئازاد بكرێن‪.‬‬ ‫لەدرێژەی قسەكانیدا ئەوەی خستەڕو كە لەگەڵ زیادبونی كاولكاری‌و داڕوخانی‬ ‫سەرهەڵدانی شەڕی تایفی لەساڵی ‪ 2006‬داو ئاسایش‌و كەوتنە ژێر دەستی پارێزگای‬ ‫دركەوتنی میلیشا چەكدارە تیرۆریستەكان موساڵ بۆ ژێردەستی چەكدارانی داعش‬ ‫لەبەغدادو پارێزگاكانی دیكە ژنانی زیاترو لەمانگی شەشی ‪ 2014‬دا ژنانی عیراق یەكەم‬ ‫زیاتر خستە كێشەوە‪ ،‬ئەم چەكدارانە ژنانی توێژبون كە كرانە ئامانجی داعش بەتایبەت‬ ‫سەرجەم تایفە جیاوازەكانیان دەڕفاند كە هەستان بەڕفاندنی سەدان ژنی ئێزدی‌و‬

‫بازرگانیكردن پێیانەوە‪ ،‬بەبیانوی ئەوەی كە‬ ‫ئەوان كەنیزەن لەبەر دەستی ئەواندا‪.‬‬ ‫لەلێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی (جیل العرب‬ ‫الجدید) بەڕێوەبەری دەستەی مافی مرۆڤی‬ ‫عیراقی (مستەفا سعدون) دەربارەی ئەم‬ ‫بابەتە وتی‪ :‬لە ‪15‬ی حوزەیرانی ‪2014‬‬ ‫رێكخراوی داعش هەستا بەڕفاندنی زیاتر لە‬ ‫‪ 5000‬هەزار ژنی ئێزدی‌و رێژەیەكی زۆر كەم‬ ‫لەوان توانیان رابكەن لەژێر دەستی داعشدا‪،‬‬ ‫ئەوانەی كە ماونەتەوە كاری كڕین‌و فرۆشتنیان‬ ‫پێوەكرا لەبازاڕی (النخاسە) ئەو رێژەیەشی‬ ‫كە مانەوە لەژێر دەستی داعشدا بەشێوەیەكی‬ ‫نامرۆڤانە مامەڵەیان لەگەڵدا كراوەو لەلێدان‌و‬ ‫پەیوەندی سێكسی بەكۆمەڵ‪.‬‬ ‫یەكێك لەو ژنانەی كە لەژێر دەستی داعشدا‬ ‫هەاڵتوە‪ ،‬چیرۆكی خۆی‌و ئەو ژنە رفێنراوانەی‬ ‫لەگەڵیدا بون دەگێڕێتەوە دەڵێت‪ :‬داعش ئەم‬ ‫ژنانەی لەخانویەكی گەورەدا بەند دەكردو‬ ‫هەستان بەنمایشكردنیان بۆ پیاوانی ناو‬ ‫رێكخراوەكە بۆئەوەی ئەوان بەویستی‬ ‫خۆیان ئەو ژنانە دیاری بكەن كەویستیان‬ ‫لەسەریەتی‪ ،‬ئەوەشی وت‪ :‬بەیەكدادان‬ ‫لەنێوان چەكدارەكان‌و ژنە رفێنراوەكان رویدا‪.‬‬ ‫هەروەها لەالیەكی تریشەوە لەكاتی‬ ‫لەالیەن‬ ‫عیراق‬ ‫دەستبەسەرداگرتنی‬ ‫ئەمەریكاوە بارودۆخی ژنانی عیراق رۆژ‬ ‫بەرۆژ بەرەو خراپ بون رۆشتوەو بەهۆی ئەو‬ ‫بارودۆخە خراپەی كەرێخراوی مافی مرۆڤی‬ ‫عیراقی هەیەتی بارودۆخی ژنانی عیراق‬ ‫لەخراپەوە بۆ خراپتر دەڕوات بەبێ‌ ئەوەی‬ ‫كەسێك هەبێت كە گوێ‌ لەداواكانیان بگرێت‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )526‬دو شةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫رەشپێسترین منداڵی سەدەی ‪ 21‬لەدایكبو‬ ‫چـــاودێـــر‪ -‬پـــەریـــوەش‬ ‫سەردار‪:‬‬ ‫لەچەند رۆژی رابــردوداو‬ ‫لەیەكێك لەنەخۆشخانەكانی‬ ‫ئــەفــریــقــیــای بـــاشـــور‪،‬‬ ‫رەشــپــێــســتــریــن مــنــداڵ‬ ‫لــەدایــكــبــو‪ ،‬ئ ــەم منداڵە‬ ‫منداڵی‬ ‫بەرەشپێسترین‬ ‫ســـەدەی ‪ 21‬نــاودەبــرێــت‪،‬‬ ‫دایـك‌و باوكی منداڵەكەش‬ ‫خەڵكی ئەفریقای باشورن‌و‬ ‫ئـــەوە رادەگـــەیـــەنـــن‪ ،‬كە‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫لەئێستادا بەختەوەرترین‬ ‫دایــك‌و باوكن لەجیهانداو‬ ‫دەڵێن‪ :‬ئاسودەیی هەمو‬ ‫كاتێك رونــاكــاتــە مــرۆڤ‪،‬‬ ‫بەاڵم كە هات بەم شێوەیە‬ ‫دێــت كــە ئێمە هەمانەو‬ ‫بینیمان‪.‬‬ ‫پـــزیـــشـــكـــەكـــانـــیـــش‬ ‫رایدەگەیەنن كە ئەم منداڵە‬ ‫تەندروستی‬ ‫رەشپێستە‬ ‫زۆرباشەو هیچ نەخۆشییەكی‬ ‫پێوە دیار نیە‪.‬‬

‫دەرچوانی سااڵنەی‬

‫لەبەیروت رۆژانە حەوت هەزار‬ ‫تەن خاشاك هەیە‬

‫كۆلێژی ئەندازیاری‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-١‬دوا خۆزگەی زۆرێك لەسیاسییەكانە‪.‬‬ ‫‪-2‬گـــــەورە «پ»‪ ،‬بــۆ بەستنە‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-3‬ژمارەیەكە‪ ،‬وەك یەكن‪ ،‬لەقاسەدایە‪.‬‬ ‫‪-4‬سەیركردن بۆ دواوە ‪ +‬درەختێكە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-5‬هەرێمی بێ‌ سەر‪ ،‬خەست «پ»‪،‬‬ ‫پاشماوەی زۆرێك لەشلە‪.‬‬ ‫‪-6‬ســیــان لەسەرسار‪ ،‬ئــەرز ئــەدڕێ‌‬ ‫«پ»‪ ،‬شتی تیا دائەنرێ‌‪.‬‬ ‫‪-7‬دوان لەپەت‪ ،‬درەختێكە‪ ،‬بۆچون‪.‬‬ ‫‪-8‬وەك یەكن‪ ،‬نیوەی كراس‪ ،‬بێدەنگ‬ ‫بە‪.‬‬ ‫‪-9‬خواردنێكە‪ ،‬نیوەی شەرم‪ ،‬بەچكەی‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-10‬لــــەدێــــڕا هــەیــە‪ ،‬درەخــتــێــكــە‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-11‬دوان لەتاژ‪ ،‬ئەگیرێ‌‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-12‬وەك دڵــــۆپ وایــــە «پ»‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬

‫روسیا بەپلەی‬ ‫یەكەم دێن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەپێی راپۆرتێكی مونتەدای ئابوری جیهانیی‪ ،‬گۆڕانێكی گەورە بەسەر دەرچوانی كۆلیژو‬ ‫پەیمانگە ئەندازیارییەكانی جیهاندا هاتوە‪ ،‬ئەم مونتەدا جیهانییە سااڵنە ئامارێك رادەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكەش روسیا پلەی یەكەمی واڵتانی جیهانی گرتوە لەزۆری دەرچوانی كۆلیژە‬ ‫ئەندازیارییەكانیدا‌و زیاتر لە ‪ 454‬هەزار خوێندكار بوە‪ ،‬ئەمەریكا بەپلەی دوەم دێت بە ‪ 238‬هەزار‬ ‫دەرچو‪ ،‬ئێرانیش بە ‪ 233‬هەزار خوێندكاری ئەندازیاری دەرچو لەپلەی سێهەمدایە‪.‬‬ ‫ئامارەكە ئاماژەی بەهەندێك واڵتی تازە پێشكەوتو داوە‪ ،‬كە ژمارەی دەرچوانی كۆلیژی ناوبراو‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە وەك ڤێتنام‌و ئەندەنوسیا‪ ،‬كە ناویان لەلیستی ‪ 10-1‬واڵتی جیهاندا هاتوە‪،‬‬ ‫ئامارەكە بەهۆی ئەوەی هیچ زانیاریەكی لەسەر هیندستان‌و چین بەدەست نەگەیشتوە هیچ‬ ‫شتێكی لەبارەوە باڵو نەكردوەتەوە‪.‬‬

‫سعودیە‪ ،‬چوار ملیۆن قەیرە كچی تێپەڕاند‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنـــامـــەی (مــەكــە)ی ســعــودی‪،‬‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكی سەبارەت بەرێژەی‬ ‫كچانی تەمەن قەیرە باڵوكردۆتەوەو‬ ‫تــیــادا هــاتــوە‪ ،‬كچانی ئــەم تەمەنە‬ ‫بەشێوەیەكی بــەرچــاو رێــژەكــەیــان‬ ‫لەهەڵكشاندایەو چــوار ملیۆن كچی‬ ‫تێپەڕاندوە‪ ،‬كە رێــژەی ئەم ژمارەیە‬ ‫بەجیاواز لەساڵی ‪ 1.5 2010‬ملیۆن كچی‬ ‫قەیرە بوە‪ ،‬ئەحمەد ئەلسنان پسپۆڕی‬ ‫ب ــواری كۆمەاڵیەتی بەرۆژنامەكەی‬

‫راگەیاندوە‪ ،‬هۆكاری ئەم رێژە زۆرە‪،‬‬ ‫بۆ مارەیی زۆرو ئەو بڕە پارە زۆرەی‬ ‫كە لەهاوسەرگیرییدا خەرجدەكرێت‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬زۆرێك لەباوكان لەكاتی‬ ‫بــەشــودانــی كچەكانیان خواستیان‬ ‫لەسەر پارەیە‪ ،‬ئەو پسپۆڕە وتیشی‪،‬‬ ‫لەم سااڵنەی دواییدا رێژەی بێكارییش‬ ‫زۆربوە‪ ،‬ئەمە جگە لەئەزمەی شوێنی‬ ‫نیشتەجێبون‪ ،‬هەروەها نەبونی رۆڵی‬ ‫دامەزراوە كۆمەاڵیەتی‌و خێرخوازییەكان‬ ‫لەم بوارانەدا‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ كــۆشــش‌و هــەوڵــدان‬ ‫بـــەری رەنــجــی دەبــێــت‪،‬‬ ‫هــەوڵــبــدە تـــوڕە نەبیت‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا شتێك‬ ‫هەیە ئەویش وەفایە‪.‬‬

‫ـ رەزیــلــی‌و دڵپیسی‌و‬ ‫م ــۆن ــی‪ ،‬مــــرۆڤ ریــســوا‬ ‫دەكــــات‪ ،‬لــــەدوای تاڵی‬ ‫شیرینی هــەیــە‪ ..‬ئەگەر‬ ‫راستگۆ بیت خۆشەویستیت‬ ‫لەلوتكەدایە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئەوەندە مەكڕوزێرەوە‪،‬‬ ‫رابردوت شتێكەو ئێستات‬ ‫شــتــێــكــی تـــر‪ ،‬كەسێك‬ ‫خۆشەویستیت‬ ‫بەڵێنی‬ ‫دەداتێ‌‪ ،‬درۆ دەكات‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ خــۆشــەویــســتــی‌و‬ ‫دڵــكــرانــەوە بــۆ خەڵك‬ ‫گـــەورەیـــیـــە‪ ،‬ئـــەوەنـــدە‬ ‫مـــۆن مــەبــە‪ ،‬بــزانــە كە‬ ‫خۆشەویستەكەت دڵگرانە‬ ‫لێت‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ پـــارەیـــەك دەگــاتــە‬ ‫دەســتــت‪ ،‬بـــەاڵم وریــابــە‪،‬‬ ‫لــەبــەڵــێــنــدا راســتــگــۆبــە‪،‬‬ ‫كەسێك ناونیشانی خۆیت‬ ‫دەداتێ‌‪ .‬وریابە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ گــــەورەیــــی مـــرۆڤ‬ ‫لــەرەوشــتــیــدایــە‪ ،‬بچوكی‬ ‫مـــرۆڤ لــەبــێــوەفــایــدایــە‪،‬‬ ‫ێ خۆشی‬ ‫بەرامبەر بەكەس ‌‬ ‫دەوێی سست مەبە‪.‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنـــامـــەی دەیــلــی مەیلی‬ ‫بریتانی بــاویــكــردەوە‪ ،‬چین‬ ‫بـــڕیـــاریـــدا بــــەتــــەواوی واز‬ ‫لــەســیــاســەتــی یـــەك مــنــداڵ‬ ‫بهێنێت‪ ،‬كە لەساڵی ‪1979‬دا‬ ‫ئــەو بــڕیــارە جێبەجێدەكات‪،‬‬ ‫بۆیە لەئێستادا بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫پــانــدانــانــی خێزانیی چین‪،‬‬ ‫ێ پــەیــڕەو‬ ‫سیاسەتێكی نـــو ‌‬

‫دەكــات‌و رێگە بەهاوسەرەكان‬ ‫دەدات‪ ،‬دەتوانن ببنە خاوەنی‬ ‫دو مــنــداڵ‪ .‬ل ــەراب ــردوش ــدا‌و‬ ‫لەنۆڤەمبەری ساڵی ‪2013‬دا‬ ‫ێ نشین‪،‬‬ ‫لەهەندێك ناوچەی الد ‌‬ ‫حكومەت رێــگــەیــداوە بــەوەی‬ ‫ببنە خاوەنی منداڵی دوەم‪،‬‬ ‫هــەر لەبەر ئــەم هۆكارەشە‌و‬ ‫نەبونی هاوكارێك‪ ،‬جوتیارەكان‬ ‫لەساڵی ‪ ،2011‬زۆربەی كێڵگە‬

‫كشتوكاڵیەكانیان بەجێهێشتوەو‬ ‫رویان لەكارگەكانی ئیشكردن‬ ‫كــردوە‪ .‬ئەم رێژەیەش لە ‪30‬‬ ‫ساڵی رابردودا بەو شێوەیە بەرز‬ ‫نەبۆتەوە‪ ،‬جوتیار زەوی خۆی‬ ‫جێبهێڵێت‪ ،‬لەساڵی ‪2014‬دا‬ ‫رێــژەی لەدایكبونیش لەچیندا‬ ‫‪ 8.16‬ملیۆن منداڵ بوە‪ ،‬كە‬ ‫‪ 470‬هەزاری كەمتر بوە لەساڵی‬ ‫‪.2013‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەدا لوبنان بەواڵتێكی گەشتیاری ناسراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیمەنی فڕێدانی زبڵ لەشەقامەكاندا بۆتە دیاردەیەكی زۆرو‬ ‫كاریگەری راستەخۆی دروستكردوە لەسەرجەم ئاستەكانی‬ ‫ژیاندا‪ .‬بۆیە وەك هەستكردنێك بە بەرپرسیارەتی ئەو رەوشە‪،‬‬ ‫چەند گەنجێكی شانۆكار‪ ،‬لەگۆڕەپانی شورای بەیروتی باشور‬ ‫هەستان بەنمایشكردنی شانۆیەك بەناوی (خاشاك)‪.‬‬ ‫سارە قەسیر‪ ،‬دەرهێنەرو خاوەن بیرۆكەی شانۆگەریەكە‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ماوەیەكی زۆرە لەناو ئەم كارەساتەدا دەژین‪،‬‬ ‫بۆیە هەستاین بەنمایشكردنی چەند تابلۆیەكی هونەریی‌و‬ ‫تێیدا رەخنەمان لەهاواڵتیان گرت بەفڕێدانی پاشماوەو زبڵ‬ ‫لەسەر شەقامە گشتییەكان‌و هیچ نەبێت پاشەرۆكان بكەنە ناو‬ ‫عەالگەی گەورە بۆ ئەوەی باڵو نەبێتەوەو هاوكاری كرێكارەكان‬ ‫بن‌و ئاسانكارییان بۆ بكەن‪.‬‬ ‫شانۆكار فاتمە بەزی‪-‬یش رایگەیاند‪ ،‬كاتێك جەماوەر‬ ‫نایەنە ناو هۆڵی شانۆ‪ ،‬ئێمە دەچینە الیان‪ .‬بۆ ئەوەی رونیی‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬فڕێدانی زبڵ‌و خاشاك لەشوێنە گشتییەكاندا‪،‬‬ ‫هیچ سیمایەكی شارستانی پێوە دیار نیە‪ .‬لوبنان یەكێكە‬ ‫لەو واڵتانەی ماوەی چەند ساڵێكە گیرۆدەی پاشماوەو زبڵ‌و‬ ‫خاشاكەو رۆژانە حەوت هەزار تەن پاشماوەی هەیەو بەتایبەتی‬ ‫لەناوچەكانی بەیروت‌و چواردەوریدا‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬چـــاوئـــەیـــنـــاســـێ‌‪ ،‬یــەكــێــكــە‬ ‫لەپەنجەكان‪.‬‬ ‫‪-2‬پیتێك ‪ +‬سەردان‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬گۆرانیبێژێكی كۆچكردوی كوردە‬ ‫«پ»‪ ،‬كێشانەیە‪.‬‬ ‫‪-4‬زیندەوەرێكە‪ ،‬دوا كەس‪ ،‬نیوەی‬ ‫نەوت‪.‬‬ ‫‪-5‬دیـــقـــی بـــێ‌ ســــەر‪ ،‬نــەخــێــر‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬لەناو گۆشتایە ‪ +‬یاسا ئەیسەپێنێ‌‬ ‫‪ +‬كاری قاچە‪.‬‬ ‫‪-7‬شاعیرێكی كۆچكردوی كوردە ‪+‬‬ ‫بەشێكە لەروخسار ‪ +‬درەختێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬دوان لەسەد‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬سك‪.‬‬ ‫‪-9‬درەخــتــێــكــە‪ ،‬تامێكە «پ»‪،‬‬ ‫خواردنەوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-10‬بێ‌ ژن‪ ،‬بەزۆر كەس ئەوترێ‌‪.‬‬ ‫‪-11‬فـــاســـی بــێ‌ ســـەر‪ ،‬جۆرێكە‬ ‫لەنوسین‪ ،‬خوری ئەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-12‬قوچانی ‪ +‬هەوڵ‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫چین بڕیاری‬ ‫لەدایكبونی‬ ‫یەك منداڵ‬ ‫هەڵدەوەشێنێتەوە‬

‫‪11‬‬

‫ێ وشەی «سی» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫لەوشەی «سی» ‪ 25‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ ... :‬سیقەتۆرە‪ ،‬سیم‪ ،‬سیاچارە‪ ..‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬نەجیب شێخ ستار‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪info_chawder@yahoo.com :‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ هــەواڵــێــكــی خــۆش‬ ‫دەبــیــســتــیــت‪ ،‬كــەســێــك‬ ‫دەبــیــنــیــتــەوە كـــە حــەز‬ ‫بەبینینی دەكەیت‪ ،‬نامەیەك‬ ‫لەخۆشەویستەكەتەوە دێت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ پەنا مەبەرە بەر قسەی‬ ‫ێ لــەهــاوڕێــكــانــت‪،‬‬ ‫هــەنــد ‌‬ ‫پاشەرۆژ لەبیركردنەوەی‬ ‫خـــۆتـــدایـــە‪ ،‬كــەســێــك‬ ‫ئاسودەییت دەداتێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ خـــــاوەن كـــارەكـــەت‬ ‫كەسێكی دڵ گــەورەیــە‪،‬‬ ‫كــەمــتــەرخــەمــی بــەرامــبــەر‬ ‫مەنوێنە‪ ،‬بیر لەكەسێكی تر‬ ‫مەكەرەوە بۆ خۆشەویستی‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ كـــەس نــیــیــە تاڵیی‬ ‫نـــــەچـــــێـــــژێ‌‪ ،‬گـــرنـــگ‬ ‫خۆڕاگرییە‪ ،‬بەاڵم تانەدان‬ ‫نەخۆشییە‪ ،‬الی كەس باس‬ ‫لەخۆشەویستەكەت مەكە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ێ پــەنــدەكــان‬ ‫ـ دەبـــ ‌‬ ‫ێ نــەخــەیــت‪،‬‬ ‫پــشــتــگــو ‌‬ ‫پەندێك ژیانت ئاسودە‬ ‫دەكات‪ ،‬ئاشتبونەوەیەك‬ ‫لەڕێگەدایە‪ ،‬چاوەڕوانبە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ دو دڵ مەبە لەكاتێكدا‬ ‫ێ هانا بۆ كەسێك‬ ‫دەتەو ‌‬ ‫بـــەریـــت‪ ،‬ئــاســایــیــە‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت دڵی‬ ‫لەالتە‪ ،‬تۆش وابە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (526) 3-8-2015‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ێ تۆیی» داوای‬ ‫لوقمان سەلیم لەبەر «ب ‌‬ ‫لێبوردن دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫یەكەمین كاری هونەرمەندی گۆرانیبێژ‬ ‫«لوقمان سەلیم»‪ ،‬پارچە مەقامێك‬ ‫بو كە لەنەوەدەكاندا بەسیستمی «دی‬ ‫ئێچ ئێف» بــاویــكــردەوە‪ ،‬ئێستاش‬ ‫ئەو هونەرمەندە خاوەنی دە بەرهەمە‬ ‫بەشێوەی تــاك‌و دو (ســی دی)یشی‬ ‫بەناوەكانی «ئێوارەی شار» و «هەمیشە‬ ‫عەشق» باڵوكراونەتەوە‪ ،‬دوا كاریشی‬ ‫ێ‬ ‫«سی دی» یەكی نوێیە بەناوی «ب ‌‬ ‫تۆیی» و بەم نزیكانە باڵودەبێتەوە‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەم كــارە نوێیە‪ ،‬لوقمان‬ ‫سەلیم بە «چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ێ‬ ‫«سی دی»یە نوێیەكەم بەناوی «ب ‌‬ ‫تۆیی» ئامادەیە بۆ باڵوكردنەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫بەرهەمە نوێیەم لەنۆ تراك پێكهاتوە‪،‬‬

‫من لێرەوە داوای لێبوردن لەگوێگران‌و‬ ‫عاشقانی دەنگم دەكــەم كە دەبــو ئەو‬ ‫«سی دی»یە بۆ جەژن باڵوبكرایەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی دروستبونی بارودۆخەوە‬ ‫ئـــەو «ســـی دی»یـــــەم لــەتــوركــیــاوە‬ ‫نەگەڕێنراوەتەوە بۆ هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫كـــاری «ســی دی»یــەكــەشــم لــەالیــەن‬ ‫سەنتەری «ئـــارۆ»ەوە كــراوەو ئــەوان‬ ‫ناردویانە بۆ توركیا‪ ،‬بڕیاریشە لەماوەی‬ ‫چەند رۆژێكی تردا بهێنرێتەوە بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬دو گۆرانییان بریتین لە‬ ‫«قیمەت» و «غەریبی» و هەردوكیان‬ ‫كلیپیان بۆ كراون‪ ،‬لەئایندەشدا بڕیارە دو‬ ‫گۆرانی تریان كلیپیان بۆ بكەم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائێستا بڕیارم نەداوە كە كام گۆرانییان‬ ‫كلیپ بكەم‪.‬‬

‫فەیسبوك ‪ 12‬خانمە هونەرمەند بەرەو‬ ‫پێشانگەیەك دەبات‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫بــڕیــارە رۆژانـــی ‪،2015/8/3-1‬‬ ‫لەهۆڵی تەوار‪ ،‬پیشانگەی هاوبەشیی‬ ‫كاری دەستی بەناونیشانی «گروپی‬ ‫خانمانی سلێمانی لەپێشانگەیەكی‬ ‫هــــاوبــــەش»دا بــكــرێــتــەوە‪ ،‬لــەم‬ ‫پیشانگەیەدا ‪ 12‬خانمی هونەرمەند‬ ‫بــەشــداریــیــان تــێــدا كـــردوەو كــارە‬ ‫هــونــەریــیــە دەســتــیــیــەكــانــیــان‬ ‫نیشاندەدەن كە سەرجەمیان لەسەر‬ ‫ئەركی خۆیان ئەنجامیان داوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم پیشانگەیە هونەرمەند‬ ‫«ئاشنا محەمەد» بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪:‬‬ ‫هەمو بەشداربوانی پیشانگەكە‬ ‫لــەڕێــگــەی تــــۆڕی كــۆمــەاڵیــەتــی‬ ‫فــەیــســبــوك كــۆبــویــنــەتــەوە‪ ،‬ئــەم‬ ‫ێ‬ ‫پێشانگەیەمان كــردۆتــەوە بەب ‌‬ ‫سپۆنسەر‪ ،‬خۆشبەختانە لەسەر‬ ‫ئەركی خۆمان ئەنجاممان داوە‪،‬‬ ‫دەمانەوێت هەمو كارێكی هونەری‬ ‫ئێمە بچێتە نێو ماڵەكانەوەو حەزو‬ ‫ئارەزویان لەال دروست ببێت‪ ،‬هەر‬ ‫هونەرمەندێكیش بەپێی حــەزو‬ ‫ئارەزوەكانی خۆی كارەكانی ئامادە‬ ‫كردوە‪ ،‬من الی خۆمەوە ئەوە دەڵێم‬ ‫كە ئەم پیشانگەیە دەرگایەك بێت بۆ‬ ‫كاری باشترو زیاتر‪.‬‬

‫نیشتم‬ ‫انی داستان‬

‫گروپێك لەژنانی كورد لەگەڵ‬ ‫مندااڵن‪ ،‬ساڵی ‪ ،1916‬ویالیەتی وانی‬ ‫ئیمپراتۆریەتی عوسمانییەكان‪.‬‬ ‫بەكامێرای أ‪ .‬ئەلیشۆ‬ ‫سەرچاوە‪ :‬كتێبی (نیشتمانی داستان) كەلتوری‬ ‫كوردی لەچاوی توێژەرانی روسی‬

‫سازی سازان‌و‬ ‫ئاوازی ترازان‬ ‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬ ‫سیستەمە سیاسییەكان‪ ،‬حكومەتە دیموكراتییەكان‪ ،‬حیزب‌و بزوتنەوە كۆمەاڵیەتییەكان‪،‬‬ ‫كاتێك درۆو راستی دروشم‌و گوتاریان سەر ئاو ئەكەوێت كە ئەكەونە بەردەم تاقیكردنەوەی‬ ‫چارەنوسسازی مێژویی‪ ،‬دەسەاڵتی دیموكرات كاتێك ڕاستینەی دیموكراتبونی بەسەردا‬ ‫ئەچەسپێت‪ ،‬ئاخۆ تا چەندە فرەیی حیزبیبونی ڕێكخراوەیی مەدەنی‌و ئازادی چاپەمەنی‪،‬‬ ‫نەریتی ڕەخنەی عەقاڵنی‪ ،‬خۆپیشاندان‌و گردبونەوەی جەماوەریی‪ ،‬ئامادەگی هێزی‬ ‫بەرهەڵستكارو ئینجا لەهەمو ئەوانەش گرنگتر دەستاو دەستكردنی دەسەاڵت تیایدا وەك‬ ‫پرەنسیپ‌و سەوابتێك قەبوڵكراو ڕێپێدراوبێت؟ خۆ هیچ دەسەاڵتێكی تۆتالیتار‪ ،‬هیچ هێزێكی‬ ‫فاشی لەمێژودا نادۆزیتەوە خۆی بەخۆسەپێن‌و دیكتاتۆر وەسفكردبێت‌و ڕەوایەتی تەنها‬ ‫لەمەنتقی هێز وەرگرتبێت و بێ پەردەو دەمامك ئیعالنی فاشیەت‌و دیكتاتۆریەتی خۆی‬ ‫كرد بێت‪ ،‬ئێوە بنۆڕن ئاخۆ یەك نمونە لەڕۆژژمێری دیكتاتۆرەكان سوڵتەپەرست‌و كورسی‬ ‫ویستەكان ئەدۆزنەوە یان وەهادانپێدانانێكیان هەبێت ؟ ئەو چەند وشەیەم بۆ ئەوە بو‬ ‫كە ئەو ڕاستییە جێگیركەین كە ماهیەت‌و جەوهەری هەر سیستەمێك‪ ،‬حكومەتێك‪ ،‬هێزو‬ ‫گروپێك‪ ،‬من ئەڵێم تەنانەت كارەكتەرێكی سیاسیش لەسیفەتی بەرجەستەوە رەفتاری لەگەڵ‬ ‫چركەساتی تاقیكردنەوەكاندا لەسەر ئەژمار ئەبێت‪ ،‬چونكی بەگوفتار دیموكرات‌و بەڕەفتار‬ ‫پێچەوانە! هیج نییە ئەوە نەبێت كە بەڵگەی نامۆڕاڵی و خسوسیەتی جۆرێك لەدیكتاتۆریەت‬ ‫ئەدا بەدەستەوە‪ ،‬كە بێ نمونە ناوازە بێت! ئێستا بەرمەبنای ئەو قاعیدە مەنتیقییەی كە‬ ‫ئەڵێ (وەسف لەسیفەتەوەیە)‪.‬‬ ‫ئەگەر پێوانەو رەفتاری رابردوی هێزە سیاسییەكان بكەینە پێوەرو محەكی هەڵسەنگاندن‬ ‫دەرحەق بەئەزمونی ‪ 24‬ساڵەی باشوری كوردستان‪ ،‬ئاوڕێك لەپانۆرامای ڕەفتاری سەرجەمی‬ ‫هێزە سیاسییەكان بەراورد لەگەڵ دروشم‌و گوتارو پەیڕەوی پێڕەو نەكراویان! بدەینەوە ئەوا‬ ‫وەك چۆن وێرانەیەك نابەرانبەرییەك دۆخێكی چینایەتی‪ ،‬ترسناكیی گەندەڵیی‌و ناعەدالەتی‬ ‫تا دواپلە نامرۆیانە خولقێنراوە! كە هەر كەسێك چاوی هەبێت‌و بەئەندازەی گەردێك عەقڵی‬ ‫لەكەللەیدا شكبەرێ‪ ،‬ناتوان ‌ێ ئەو تفتی‌و تاڵیی‌و نەهامەتییەی میللەتەكەی لەبەرچاوا نەبێت‪،‬‬ ‫لەباری ئەو حكومڕانیە ناشرین دەسەاڵتە بێباكەی كە بۆتە باعیسی ئەو هەمو قەیرانانەی كە‬ ‫چارەكردنی تا ئێستا بەڕۆژگار ئەسپێردرێ! كەچی لەوالشەوە لەباری بارهێنان‌و فرچكدانی‬ ‫ئەندام‌و هەوادارانیانیش نەتوانراوە رۆحی تۆلێرانس‌و دیالۆگی عەقاڵنی‪ ،‬ملمالنێی مەدەنی‪،‬‬ ‫وەك پێش مەرج‌و خەمڵینی كەلتوری دیموكراسیش سەر ڕێگا بخرێ! بەواتا وەك چۆن‬ ‫لەبابەتی ئیدارەدان فەشەلیان هێناوە! وەهاش لەباری بەكەلتوركردنی دیموكراسی‌و چێكردنی‬ ‫دامودەزگای دەوڵەتیی‪ ،‬دور لەبەرژەوەندی تەسكی حیزبی‪ ،‬تا حەز بكەی ئەزمونێكی هەژارو‬ ‫نەداریان بونیاد ناوە!‬ ‫هەر بۆیە عەنتیكە نییە كە ئەمڕۆ لەقەیرانێكی ئیزافەی وەك پرسی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫یاساو دیموكراسی لەژێر ئیرادەو بەرژەوەندی بەهێزی حیزبی ویستی كەسیدا‪ ،‬دوایین قسەی‬ ‫پ ‌ێ ڕەوانابینرێ ؟ و چەمكێكی شێوێنراوی وەك سازان‌و تەوافق بۆتە پێناوی یاساو‬ ‫گەمەی دیموكراسی! دیقەت بدەن ئەڵێم شێوێنراو‪ ،‬چونكە ئەو چەمكە لەسیاقی سەرزەمینی‬ ‫پڕاكتیكی خۆی دەرهێنراوەو‪ ،‬كراوەتە دەستورو میكانیزمی عەمەلیەی سیاسی‪ ،‬كە لەكاتێكدا‬ ‫ئەو س ‌ێ شارۆكەی هەرێم نە پێكهاتە‌و ئیتنی‌و مەزهەبی جیاواز لەگۆڕێدایە نە كەلتور ئاینی‬ ‫جیاواز هەموی كوردی ئاری یەك زمان‪ ،‬ئاین ئیسالم‌و مەزهەب شافعی‪ ،‬بەڵكو تەنها بڕوای‬ ‫لەق بەدیموكراسی‌و یاساكان‪ ،‬بۆتە فاكتەری عەسفكردنی سازی سازان! ئەمما عەیبێك لەو‬ ‫عەسفكردنەدا ئەوەیە سازان لەالیەن هێزێكی سیاسی واتای ڕازیبونی ئەوانیتر بەخواست‌و‬ ‫ویستی ئەو! هەر بۆیە لەئێستاوە ئەو عەسفە لەبری ئاوازی سازان‪ ،‬ئاوازی ترازانمان بۆ‬ ‫ئەژەنێ! دور نییە بەو ئاوازە ناسازە‪ ،‬لەبری سازان‪ ،‬ترازان و لەبری دروشمی دەوڵەت‪،‬‬ ‫دولەتكردنی هەرێم جارێكیتر بمانگێڕێتەوە بۆ دۆخێكی لەو خراپەی ئێستا خراپتر! دەی‬ ‫ئێستا بۆ ئەوەی ئەو گریمانە رەشە رونەداو یاساو گەمەی دیموكراسیتان پەكخست! سەودا‬ ‫بەسازان مەكەن لەسەر وەزنی مەوالنا خالید ئەڵێم ویفاق رێكخەن‪ ،‬بەاڵم بێ نیفاق‪.‬‬

‫حەوت واڵت بەشدارن‬ ‫دوەمین سمپۆزیۆمی‬ ‫شێوەكاری لەسلێمانی‬ ‫دەكرێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژانی ‪ ،2015/8/7-5‬لەهۆڵی‬ ‫تــەالری هــونــەر‪ ،‬دوەمــیــن سمپۆزیۆمی‬ ‫ێ رۆژ‬ ‫شـــێـــوەكـــاری بـــۆ مـــــاوەی ســـ ‌‬ ‫ئەنجامبدرێت‪ ،‬كە چەندین شێوەكاری‬ ‫كــوردو بیانی بــەشــداری تێدا دەكــەن‬ ‫لەوانە‪ :‬عەلی جۆاڵ‪ ،‬ماهیر ستار‪ ،‬ساڵح‬ ‫نەجار‪ ،‬نەرمین مستەفا‪ ،‬ناز حەكیم‪،‬‬ ‫ساكار عەبدوڵاڵ‪ ،‬لەمیا حسێن‪ ،‬ئەیوب‬ ‫رەوف‪ ،‬سامان ئەبوبەكر‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫بەختیار سەعید سەرپەرشتیاری‬

‫پـــرۆژەی سمپۆزیۆمی شێوەكاری بە‬ ‫«چــاودێــر»ی راگەیاند‪ :‬ئەمە دوەم‬ ‫جـــارە ئــەم پــڕۆژەیــە لــەســەر ئاستی‬ ‫عیراق‌و هەرێمی كوردستان‪ ،‬هەر لەالی‬ ‫ێ كـــراوەو بیرۆكەی‬ ‫ئێمەوە جێبەج ‌‬ ‫لەم جۆرە كارانە دێتە ئــاراوەو دواجار‬ ‫پیشەنگەیان بۆ كــراوەتــەوە‪ ،‬ئەمساڵ‬ ‫حــەوت واڵتــی جیهانیش بەشدارییان‬ ‫كردوە‪ ،‬پێشانگەكەشمان بەسپۆنسەری‬ ‫دەزگــای رۆشنبیریی جەمال عیرفان‌و‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی گشتیی رۆشنبیری‌و‬ ‫هونەریی سلێمانییە‪.‬‬

‫نوێترین دەقی‬ ‫دڵشاد عەبدواڵ‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫ذمارة (‪ )467‬دووشةممة ‪ 201٥/8/3‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ڕێگە نادرێت كافێكەی سەر مەزاری شێرکۆ بێکەس دروستبکرێت‬ ‫شێرکۆ بێکەس دەنگی هەمیشەی میللەتێک‬

‫ئا‪ :‬پێشەوا محەمەد‬ ‫سبەی سێشەممە‪ ،2015/8/4 ،‬یادی دووساڵەی كۆچی‬ ‫دواییی شاعیری گەورەی كورد‪ ،‬شێركۆ بێكەسە‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫ئەو یادە‪ ،‬بەرنامە و مەراسیمی تایبەت بوونی نییە و ناوەند‬ ‫و دەزگا ڕۆشنبیرییەكانیش قەیرانی دارایی بە هۆكار دەزانن‪،‬‬ ‫هاوكات دەزگای سەردەمیش ڕای دەگەیەنێت‪ ،‬ئەوان ناتوانن‬ ‫ئەمساڵ خەاڵتی شێركۆ بێكەسیش بدەن‪.‬‬ ‫ئــازاد بەرزنجی‪ ،‬سەرۆكی دەزگــای چــاپ و پەخشی‬ ‫سەردەم‪ ،‬بە ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند‪ ،‬ئەوان لەمساڵدا‬ ‫تەنها دەتوانن ئێوارەیادێك لەسەر مەزارەكەی ئەنجام بدەن‪.‬‬ ‫بەرزنجی وتی‪« :‬بۆ ئەمساڵ كاتژمێر شەشی ئێوارەی‬ ‫ڕۆژی سێشەممە‪ ،‬ئێوارەیادێك لەسەر مەزارەكەی لەناو‬ ‫پاركی ئازادی ڕێك دەخەین كە چەند شیعرێكی شێركۆ‬ ‫بێكەسی تێدا دەخوێنرێتەوە و هاوكات پێشانگایەكیش‬ ‫دەكرێتەوە بۆ كاری پۆرترێی شێركۆ بێكەس و هەندێك‬ ‫لەو تابلۆیانەش كە ئیلهامیان لە شیعرەكانی شێركۆ‬ ‫بێكەسەوە وەرگرتووە‪ ،‬هەروەها دیاری قەرەداغییش یەكێك‬ ‫لە گۆرانییەكانی پێشكەش دەكــات كە شیعری شێركۆ‬ ‫بێكەسە‪».‬‬ ‫سەبارەت بەو خەاڵتەش كە بە ناوی شێركۆ بێكەسەوەیە‬ ‫و سااڵنە دەدرێت بە باشترین نووسەر و وەرگێڕ‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم ئاماژەی بەوە دا‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەو قەیرانە دارایییەی دەزگاكەیانی پێدا تێپەڕ دەبێت‪ ،‬پێ‬ ‫ناچێت ئەمساڵ ئەو خەاڵتە ڕابگەیەندرێت‪.‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬شاعیری گــەورە و نوێخوازی كورد‪،‬‬ ‫لە ‪ ،2013/8/4‬لە واڵتــی سوێد و بەهۆی نەخۆشیی‬ ‫شێرپەنجەوە‪ ،‬كۆچی دواییی كرد و لەسەر داوای خۆیشی‪،‬‬ ‫لە پاركی ئازادیی شاری سلێمانی بە خاك سپێردرا‪.‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی ڕۆشنبیریی سلێمانی‪،‬‬ ‫پالن و بەرنامەیان بۆ ئەو یادە نییە‪.‬‬ ‫بابەكر دڕەیی‪ ،‬بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی ڕۆشنبیریی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬هێمای بۆ ئەوە كرد‪ ،‬ئەوان هیچ بەرنامەیەكی‬ ‫تایبەتیان بۆ ئەو یادە نییە‪ ،‬بەاڵم بە دەزگای سەردەمیان‬ ‫ڕاگەیاندووە كە دەتوانن هاوكارییان بكەن‪.‬‬ ‫ئەو وتی‪« :‬ئەگەر قەیرانی دارایــی نەبوایە بێگومان‬ ‫مەراسیمێكی تایبەتمان بەو یادە دەبــوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫ناتوانین و ئەوەی هەیە ئەوەیە كە بنەماڵەكەی یادێك‬ ‫لەوبارەیەوە ڕێك دەخەن‪».‬‬ ‫هاوكات وا بڕیارە‪ ،‬لە ڕۆژی ‪8/14‬ـدا‪ ،‬بنەماڵەی شاعیری‬ ‫كۆچكردوو مەراسیمێكی یادكردنەوە بەو بۆنەیەوە ساز بكەن‬ ‫و هاوكات پەردە لەسەر مۆنۆمێنتی شاعیریش هەڵبدرێتەوە‬ ‫كە لەالیەن هونەرمەندی پەیكەرساز شوان كەمالەوە ئامادە‬ ‫كراوە‪.‬‬

‫ئیلیان‪ ،‬گۆڤارێكی تایبەتە‬ ‫بە كورتەچیرۆكی وەرگێڕدراو‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫گۆڤاری ئیلییان‪ ،‬كە ئێستا ژمارە‬ ‫یەكی لە كتێبفرۆشییەكاندایە‪ ،‬گۆڤارێكە‬ ‫تایبەتە بە وەرگێڕانی چیرۆكی بیانی‬ ‫و لەو ژمارەیەشدا‪ ،‬پێنج مەلەفی لەخۆ‬ ‫گــرتــووە‪ ،‬هــەر مەلەفە و تایبەتە بە‬ ‫زمانێك و چیرۆك لە زمانەكانی ئینگلیزی‬ ‫و فەڕەنسی و ئەڵمانی و عەرەبی و‬ ‫فارسییەوە وەرگێڕدراوە‪.‬‬ ‫ێ سلێمان‪ ،‬سەرنووسەری‬ ‫هەژار فەق ‌‬ ‫گۆڤارەكە بە ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫«لە ئێستادا لە هەوڵداین لە ژمارەكانی‬ ‫داهاتوودا‪ ،‬مەلەفی چەند زمانێكی ترمان‬ ‫هەبێت‪ ،‬پالنیشمان هەیە لەگەڵ هەر‬

‫ژماریەكیشدا كتێبی تایبەتمان هەبێت‪،‬‬ ‫هەروەها مەلەفی تایبەتیمان دەبێت كە‬ ‫هەر ژمارە و بۆ چیرۆكنووسێكی دیاری‬ ‫هەر یەك لەو زمانانە تەرخان دەكرێت‪،‬‬ ‫بۆ نموونە ژمــارەی داهــاتــوو‪ ،‬مەلەفی‬ ‫تایبەتمان دەبێت بۆ چیرۆكنووسی ئێرانی‬ ‫ئەحمەد غواڵمی كە لە الیەن مەریوان‬ ‫هەڵەبجەیی وەرگێڕەوە ئامادە كراوە‪».‬‬ ‫ئەو سەرنوورە ئاماژەی بەوەش دا‪،‬‬ ‫ستافێكی ئەدەبدۆست و بەتایبەتیتر‬ ‫چیرۆكدۆست و وەرگێڕگەلێكی وەكو‬ ‫مــەریــوان هەڵەبجەیی و سەالحەددین‬ ‫بایەزیدی و سەیوان محەمەد و فازڵ‬ ‫مەحمود و چەند وەرگێڕێكی تر‪ ،‬هاوكاری‬ ‫سەرەكی و خەمخۆری گۆڤارەكەن‪.‬‬ ‫ئاشكراشی كرد‪ ،‬لە هەناوی ئیلیاندا‬ ‫چیرۆك و وەرگــێــڕان بــەدی دەكرێت‪،‬‬ ‫چــیــرۆك وەكــــو پــایــەیــەكــی گرنگی‬

‫ئەدەبییاتی گێڕانەوە ژیانێكی ترمان‬ ‫بۆ دەگێڕێتەوە و وتی‪« :‬ڕوونتر بڵێین‬ ‫لە ڕێگەی گێڕانەوەی جــیــاوازەوە بەر‬ ‫دنیایەك و ژیانێكی جیاوازتر دەكەوین‪،‬‬ ‫بــەر دنیابینی و تێڕوانینی جیاوازتر‬ ‫دەكەوین‪ ،‬كەشفی ئــەوی تر دەكەین‪،‬‬ ‫ئەوی تر خۆیمان بۆ ڕادەخات‪ .‬ئەدەبی‬ ‫جیهانی وەك ژانرێكی زیندوو تەماشای‬ ‫چیرۆك دەكات‪ ،‬پاڵپشتی ئەم ڕایەشمان‬ ‫نۆبڵی ئەدەبیات بۆ ساڵی ‪ 2013‬یە كە‬ ‫درا بە چیرۆكنووسی كەنەدی (ئەلیس‬ ‫مۆنرۆ)‪».‬‬ ‫زیاتر وتیشی‪« :‬وەرگــێــڕان هونەری‬ ‫گواستنەوەیە‪ ،‬گواستنەوەی ڕۆحی دەقە‪،‬‬ ‫گواستنەوەی فەرهەنگ و كولتووری‬ ‫ئــەوی تــرە‪ ،‬گواستنەوەی ئەزموونە‬ ‫ئینسانییەكانە‪ ،‬لە وەرگێڕاندا لە خۆمان‬ ‫و ئەوی تر تێدەگەین‪».‬‬

‫جگە لــەوانــەش‪ ،‬لیژنەی ڕۆشنبیری لە پەرلەمانی‬ ‫گ زانینی یادكردنەوەی ئەو‬ ‫كوردستان‪ ،‬سەرەڕای بە گرن ‌‬ ‫شاعیرە‪ ،‬هەروەها ڕەخنە لە ڕۆشنبیران و هونەرمەندان و‬ ‫وەزارەتی ڕۆشنبیری و بازرگانان دەگرێت لەوبارەیەوە‪.‬‬ ‫زانا عەبدولڕەحمان‪ ،‬جێگری سەرۆكی لیژنەی ڕۆشنبیری‬ ‫لە پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬باسی لەوە كرد‪ ،‬ئەوان وەك‬ ‫لیژنەی ڕۆشنبیری كە ئەركیان یاسادانان و چاودێریكردنە‪،‬‬ ‫تەنها دەتوانن بە بەیاننامە بەشداریی ئەو یادە بكەن‪،‬‬ ‫یاخود‪« ،‬لەناو پەرلەماندا قسەمان لەوبارەیەوە دەبێت و‬ ‫كارێك دەكەین‪ ،‬بەاڵم ڕەنگە نەتوانین دانیشتنی تەواوەتی‬ ‫ێ‬ ‫بۆ بكەین‪ ،‬بەتایبەتیش كە ئێستا بارودۆخەكە ڕێگریمان ل ‌‬ ‫دەكات‪».‬‬ ‫عەبدولڕەحمان پێی وا بوو‪ ،‬وەزارەتی ڕۆشنبیری بە پلەی‬ ‫یەكەم و هونەرمەندان و ڕۆشنبیران و دەزگا تایبەتییەكان‬ ‫پــڕۆژە و پالن و كــاری جددیان نییە و لەبەر گرفت و‬ ‫ملمالنێكانیان ناپەرژێنە سەر ڕێكخستن و ئەنجامدانی چەند‬ ‫مەراسیمێك و پێشكەشكردنی چەندان پڕۆژەی ڕۆشنبیریی‬ ‫جددی‪.‬‬ ‫بە بــڕوای ئەو پەرلەمانتارە‪ ،‬ڕاستە قەیرانی دارایــی‬ ‫بەشێكی هۆكارەكەیە‪ ،‬بەاڵم وەك ئەو دەڵێت‪ ،‬دەیان و‬ ‫سەدان بازرگان لەم كوردستانەدا هەن كە ملیۆنان دۆالر‬ ‫پەیدا دەكەن‪ ،‬بۆ نایەن هاوكاریی كولتووری و فەرهەنگی‬ ‫بكەن و چەندان پــڕۆژەی جددی و پێویست بۆ شێركۆ‬ ‫بێكەس و پیاوە گەورەكانی تری ناو ڕۆشنبیری و فەرهەنگی‬ ‫كوردی بكەنەوە‪.‬‬ ‫ســەرەڕای ئەوانەش‪ ،‬ڕەخنەی لە حكوومەتی هەرێم و‬ ‫وەزارەتی ڕۆشنبیری گرت و ڕای وا بوو‪ ،‬نە حكوومەت و‬ ‫نە وەزارەتی ڕۆشنبیری بوارەكەیان بەالوە گرنگ نییە و بە‬ ‫پالن و بەرنامە كاری بۆ ناكەن و لە كارنامەكەیاندا نییە‪.‬‬ ‫شێركۆ بێكەس‪ ،‬چەند ساڵێك پێش ئەوەی كۆچی دوایی‬ ‫بكات‪ ،‬لە ڕێگەی ڕەخنەی چاودێرەوە وەسیەتنامەیەكی باڵو‬ ‫كردەوە‪ ،‬كە تیادا چەندان داواكاریی هەبوو‪ ،‬كە یەكێكیان‬ ‫ناشتنی بوو لەناو پاركی ئــازادی و یەكێكی تریشیان‬ ‫درووستكردنی كافێیەكی تایبەت بوو لەسەر مەزارەكەی كە‬ ‫تەواوی بەرهەم و ئەرشیفی خۆی تێدا بێت و بەردەوام‬ ‫میوزیك و گۆرانیی تێدا لێ بدرێت‪ .‬بەاڵم جێگری لیژنەی‬ ‫ڕۆشنبیریی پەرلەمانی كوردستان تەئكید لەوە دەكاتەوە‬ ‫كە پڕۆژەی لەوجۆرە هەبووە‪ ،‬بەاڵم شارەوانیی سلێمانی‬ ‫ڕێگەی نەداوە‪.‬‬ ‫زانا عەبدولڕەحمان وتی‪« :‬چەند گەنجێكی سلێمانی‬ ‫پڕۆژەی كافتریایەكی تایبەتیان هەبوو لەسەر مەزارەكەی‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە شارەوانیی سلێمانی ڕێگەی نــەدان‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا ئێمە ئەوساوئێستاش پشتگیریی تەواوەتی ئەو‬ ‫پڕۆژەیە دەكەین‪».‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )467‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/3‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫كیتاب‬

‫دوێنێی‬ ‫شوێنی ئێستا‬

‫پەخشیعر‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌ینووسێت‬

‫مەنیفێستێکی تر‬

‫ئەحمەدی مەال‬ ‫شــیعر دەبێ بێتەوە ناومان‪ .‬یان دەبێ بە‬ ‫شــێوەیەکی دیکە بەرەوپیریی شیعر بچین‪.‬‬ ‫لە «روانگــە»وە بۆ راپەڕینی ‪ ،٩١‬بۆ چەند‬ ‫دەیەیــەک‪ ،‬شــیعر لە توانای خــۆی زیاتری‬ ‫بەخشی ؛ بوو بەو ئاوێنەیەی کە نسکۆ و خەم‬ ‫و خەباتــی کوردی تیا رەنگی دایەوە‪ .‬شــان‬ ‫بە شانی ئەمەش‪ ،‬دەقی شیعریی هێشتا‪ ،‬لە‬ ‫هەندێ رووەوە‪ ،‬وابەستەی وێنەی زەینی بوو‪،‬‬ ‫خۆی بە عەشقی یارێکی نەبینراوەوە‪ ،‬زاد و‬ ‫کەلەپووری سەدەی نۆزدەهەم‪ ،‬هەڵدەواسی‪.‬‬ ‫راپەڕین راچەڵەکینێک بوو نەک تەنها دەقی‬ ‫ئەدەبی‪ ،‬بەڵکو ئاســۆی نووســینی کوردی‬ ‫دەخاتــە بــەردەم تاقیکردنەوەیەکی نوێوە‪.‬‬ ‫زمــان وەکــو هەموو کایەکانــی دیکە چاالک‬ ‫و بــزۆز و بزێــو دەردەکەوێــت‪ ،‬لــە خــۆی‬ ‫دەگــەڕێ‪ ،‬لە جەســتەیەک دەگەڕێ هێشــتا‬ ‫برینە قووڵەکانی مێژووی پێوەیە‪ .‬بارستاییە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان کە پاشــماوەی چاخەکانی‬ ‫ناوەنــدن‪ ،‬بە هێز خــۆی لە کۆمەڵگەی ئێمە‬ ‫یــخ دەکات‪ ،‬ئایدیۆلۆژیاکان پووک دەبنەوە‪،‬‬ ‫چەمکــی ئاینیی لە دەقــی ئەدەبی دەمێکە‬ ‫خۆری ئاوا بووە‪ ،‬بۆشاییەک لە گۆڕێدایە‪ ،‬بە‬ ‫«من»ێکی تینوو پڕ نابێتەوە‪.‬‬ ‫«من» زۆر بە هێز و پێزەوە‪ ،‬بە وزەیەکی‬ ‫لــە رادەبەدەر لــە دەقی شــیعریی لە دوای‬ ‫راپەڕینەوە دەردەکەوێت‪ ،‬بێ ماســک‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گوتــاری «مــن» لــە دەقی شــیعریی خۆی‬ ‫دووپات دەکاتەوە‪ ،‬چونکە ئەو پانتاییەی کە‬ ‫کۆمەڵگە لەسەر خۆی رێکدەخات و لەسەری‬ ‫دەجوولێ ؛ دوو فاقیی دروست دەبێت دەقی‬ ‫رەهــا بەرامبەر بــە کۆمەڵگــەی تەقلیدیی‪.‬‬ ‫دووفاقییــەک دەق دەگەیەنێتــە شــوێنێکی‬ ‫نەخوازراو‪.‬‬ ‫شــیعری کــوردی ســەدەی نۆزدەهــەم و‬ ‫ســەرەتاکانی سەدەی بیســتەم بە تەواویی‬ ‫و بــە تیروتەســەلییەوە بابەتەکانی عیشــق‬ ‫و غەزەلییاتــی گەیاندییــە چلوپۆپــەی‬ ‫خــۆی‪ .‬بۆیە‪ ،‬بیر لــە دەقێک دەکرێتەوە کە‬ ‫پاکبووبێتەوە لە ئایدیۆلۆژیایەک کە خەباتە‬ ‫جیاوازەکانی چین و نەتەوە بکاتە گۆڕەپانی‬ ‫مشــتومڕە شــیعرییەکانی‪ ،‬پاکبووبێتــەوە‬ ‫لە»من» ێکی رۆمانسی کە زۆرجار هاوەڵ و «پەخشــیعر» ‪ :‬لە راســتیدا لــە دوو بەش‬ ‫هاوڕێی «منێکی» شۆڕشــگێرە و کە پێکڕا پێکهاتــووە‪« ،‬پەخــش»ی پەخشــان و‬ ‫ئااڵ هەر شــەکاوەکانییان بە دەستەوە بووە «یعر»شــیعر‪ .‬نە شــیعرە بە مانای ڕووت‪،‬‬ ‫؛ کەچــی دوای چەندین دەیە دەمانگەیەنێتە نــە پەخشانیشــە بــە مانــای رووت و نــە‬ ‫بنبەســتێک کــە هەمــوو لــە نێــوان دوو پەخشانەشیعریشــە‪ ،‬مەبەســت ئەو ژەنرەیە‬ ‫رێیانێــک بەجێدە‌هێڵێ ‪ :‬یــا ئەوەتا خۆمان کــە شــارل بۆدلێر لــە ســەدەی نۆزدەهەم‬ ‫دووپــات دەکەینەوە یا ئەوەتا‪ ،‬وەکو هەموو دایدەهێنــێ وەکــو ئاداتێــک‪ ،‬شــێوازێک بۆ‬ ‫ئەزموونێکی ئەدەبی بەرە و نەناسراو هەنگاو ئەوەی شــار و سەرهەڵدانی مۆدێرنیتێی پێ‬ ‫دەنێن‪.‬‬ ‫بنووســێتەوە‪ .‬ئەو پەخشــانە شــیعرەی کە‬ ‫نەناسراوێک کە خۆمانی تیا دەدۆزینەوە‪ ،‬کە لەســەرەتاکانی هەشتاکان‪« ،‬زەردک»م‬ ‫هۆشیارییەکی نوێ پەیدا دەکەین‪ ،‬بەردەوام پێــی نووســیوەوە‪ .‬الدانێــک بوو لــە زمانی‬ ‫دەبین لە گەڕان و پشکنین و پیستی یەکەمی شــیعریی باوی ئەو دەمە و ئاوازێک بوو کە‬ ‫زمــان هەڵدەدینەوە و لە خۆمان دەگەڕێین‪ .‬لە کەلەپــوور و دەقی نوێیدا تیشــووەکانی‬ ‫نەناســراوێک کە وەک البۆرێک‪ ،‬کە تیایا لە دەقۆزتــەوە ‪ :‬ســان جۆن پێــرس‪ ،‬بۆدلێر‪،‬‬ ‫ســەرخۆ هەنگاو دەنێین ودەســت لە رەگەز رامبــۆ و دەقــی فۆلکلۆری و دەقــی ئاینیی‬ ‫و بەرجەســتەی دیکە دەدەین و پێی ئاشــنا و کەلەپووری شــیعریی کالســیکی کوردی و‬ ‫دەبێن و لە دوو خۆمان جێی دەهێڵین‪.‬‬ ‫ئەزموونێک تاڵی وجوودی‪.‬‬ ‫ئــەم نەناســراوەیە کــە من نــاوی دەنێم‬ ‫«پەخشــیعر» هــەوڵ دەدات‪ ،‬بــە هێــز‪،‬‬

‫پەخشیعر‪ ،‬نە شیعرە بە مانای ڕووت‪ ،‬نە پەخشانیشە‬ ‫بە مانای ڕووت و نە پەخشانەشیعریشە‬ ‫چاالکانــە‪ ،‬هەمــوو هەوڵێک بخاتــە گەڕ بۆ‬ ‫ئەوەی بوونی «من» لە دەقی شیعریی کەم‬ ‫بکاتەوە تا ئاســتی سڕینەوەی یەکجارەکی‪.‬‬ ‫جــا ئەو «مــن»ە منێکی لیریکــی بووبێت‪،‬‬ ‫یــا «من»ێکــی خــوازراو‪ .‬ئەمجــۆرە دەقە‬ ‫ئەدەبییــە لە چەند ئاســتێک دەیەوێ خۆی‬ ‫رێکبخات وەکو ‪:‬‬ ‫_ نەهێشتی «من» لە دەقی شیعرییدا ؛‬ ‫_ کارکــردن لــە ســەر زمان لــە هەموو‬ ‫ئاستەکاندا‪ ،‬دەنگ و شێوە ؛‬ ‫_ نەهێشــتنی هەمــوو جــۆرە کێــش و‬ ‫سەروایەکی لە دووگەڕاو ؛‬ ‫_ نانەوەی تەڵەی زمانەوانیی و لە پێناو‬ ‫حەپەساندن و راچەڵەکاندن ؛‬ ‫_ تێبینیکرنی واقیع بە شێوەیەکی سارد‬ ‫و ســڕ و ئیشــکردن لەو ئاســتە‪ ،‬ئەویش ‪:‬‬ ‫بە بەکارهێنانی وشــەگەلێک کە لە کۆزەینی‬ ‫خوێنەر بە ناشــیعریی ناســراون ؛ کارکردن‬

‫لە سەر زمان وەکو بەردەوامییەکی مێژوویی‬ ‫و زیندووکردنەوە وشــەگەلی فەرامۆشــکراو‬ ‫و ئەرکــی نوێیــان پــێ بســپێردرێ؛ پەنــا‬ ‫بردن بــۆ کایە جیاوازەکان وەکو زانســت و‬ ‫ئەزموون و تاقیکردنــەوە هەنووکەییەکان و‬ ‫گواستنەوەیان بۆ ئاستێکی ئەدەبی‪...‬‬ ‫_ پشــتکردن لــە هەمــوو وێنەیەکی باو‬ ‫و ســواو کــە لە الی هــزری خوێنــەر وەکو‬ ‫کڵێشــەیەکی ئەدەبــی بــێ رۆح و بێ گیانی‬ ‫دووبارە دەبێتەوە‪.‬‬ ‫_ بوێریی لە پێشــنیار و دۆزینەوەی ئەو‬ ‫پانتاییانەی کە تاکو ئێستا نەناسراون ؛‬ ‫_ جڵەوکردنــی خەیــاڵ لــە پێنــاو‬ ‫ئافراندنێکی نوێدا ؛‬ ‫_ لە پێناو بەرهەمهێنانی هۆشــیارییەکی‬ ‫شیعریی نوێدا‪.‬‬ ‫‪٢٠١٥/٠٧/٣٠‬‬

‫ێ‬ ‫ئەم ناونیشانەی سەرەوە كتێبێكی شیعری ئەدۆنیسە و لە س ‌‬ ‫بەرگــدا چاپ كراوە‪ ،‬لە نێوان ســاڵەكانی (‪ 1995‬تا ‪)2001‬‬ ‫نووســیویەتی‪ ،‬لە هەر الپەڕەیەكدا سێ‌ شیعر بە یەكەوە دەڕوات‪،‬‬ ‫ێ ســەربەخۆ بیانخوێنیتەوە و دەشكرێت بەیەكەوە‪ :‬چونكە‬ ‫دەكر ‌‬ ‫یەك ئەتمۆســفێریی شــیعرییان هەیــە‪ ،‬گەر یادەوەریــم خیانەتم‬ ‫لێنەكات‪ ،‬ســاڵی ‪ 2002‬یەكەم جار ئەو كتێبە شیعرییەم لەالی‬ ‫هاوڕێی ئازیزم دڵشــاد عەبدولاڵی شــاعیر بینی‪ ،‬گوتی لە قاهیرە‬ ‫بۆم هاتووە و بەرهەمێكی شیعریی نوێی ئەدۆنیسە‪ ،‬كە خوێندمەوە‬ ‫بە دڵم نەبوو‪ ،‬ئەو وێنایەی لەبارەی زمان و ئەدای ئەدۆنیســەوە‬ ‫هەمبــوو كەمێك جیاوازتر بوو لەو تێكســتە‪ ،‬دواتر وێڕای ئەوەی‬ ‫كتێبەكەم بۆ خۆم دەسكەوت كەچی هەر بەو تێڕوانینەی یەكەمم‬ ‫نەچوومەوە ســەری‪ ،‬تا ئەدۆنیس هاتە كوردســتان و لە سلێمانی‬ ‫ێ باس هاتە ســەر‬ ‫ماوەی هەفتەیەك زیاتر بە یەكەوە بووین‪ ،‬كات ‌‬ ‫ئەو كتێبەی من گوتم بەدڵم نەبووە‪ ،‬چونكە زیاتر پەیوەســتە بە‬ ‫مێژووی ئیســام و كوشــتاری ئەمەوی و عەباســیەكان‪ ،‬گوتیشم‬ ‫من لە شــیعردا شــیعریەتم ال مەبەســتە نەك گەورەیی ڕووداو و‬ ‫وەرچەرخانــە مێژووییەكان‪ ،‬لەوێدا ئەدۆنیس قســەیەكی ئەوتۆی‬ ‫نەكــرد‪ ،‬بەس پێدەچوو لەبیری مابــێ‌‪ ،‬چونكە ئەو ڕۆژەی لەگەڵ‬ ‫ئەودا چوومە بینای ئەمنە ســوورەكەی ســلێمانی و ژوور بە ژوور‬ ‫مەرگەساتەكانی دەبینی‪ ،‬داوی لێكردم نووسینەكانی سەر دیواری‬ ‫زیندانەكانی بۆ تەرجومە بكەم‪ ،‬كە زۆربەیان بە خوێن نووسرابوون‪،‬‬ ‫كاتــێ‌ هەمووییــم بــۆ تەرجومە كرد ئینجا گوتی پێویســتە من و‬ ‫تــۆ لەبارەی كیتابەوە قســە بكەینەوە‪ ،‬گوتی ئــەو كتێبەت بۆیە‬ ‫بــەدڵ نەبووە چونكــە دەرفەتی تەواوت پێنەداوە‪ ،‬نەتویســتووە‬ ‫ئەو وێنەیە درزی تێكەوێت كە لەبارەی شــیعریەتەوە هەتە‪ ،‬دەنا‬ ‫ئەو مەرگەســات و خوێن و كوشــتارەی كیتاب دەیگێڕێتەوە الی‬ ‫ئێــوە بە ڕوونیی پەیڕەو كــراوە‪ ،‬ئێوە پێش هەمــووان قوربانیی‬ ‫كوشــتارگەی بیری تەسكی ئاینی و تایەفی و عڕوبەن‪ .‬لەوكاتەوە‬ ‫ێ بەرگیــەم خوێندۆتەوە‪ ،‬جار‬ ‫مــن چەند جارێــك ئەو كتێبە ســ ‌‬ ‫دوای جار پەیوەندیم لەگەڵ ئەو تێكستە بەهێزتر دەبێت‪ ،‬خوێنەر‬ ‫تووشــی سەرســوڕمان دەبێت ئەو شــاعیرە چــۆن دەتوانێت لەو‬ ‫ئۆقیانووســەی مێژووی ئیســامەوە ئەو هەموو كوشــتنە پێناسە‬ ‫ێ‬ ‫بــكات؟ بە هەزاران ســەرچاوەی لەبــارەی ڕووداوەكانەوە لەكو ‌‬ ‫بــوو؟ جوانیەكەیشــی لەوەدایــە ئەدۆنیــس ئــەو تێكســتە وەك‬ ‫دەستنووســێكی موتەنەبــی دەناســێنێت‪ ،‬بەاڵم شــت و ڕووداوە‬ ‫ســەردەمیەكانی بۆ زیاد كــردووە‪ ،‬بێگومــان گەورەیی موتەنەبی‬ ‫كــە ئەدۆنیــس پێی وایە لە ماوەی هەزار ســاڵدا مرۆڤایەتی یەك‬ ‫شاعیر بەرهەم دێنێت‪ ،‬كە هەزارەی یەكەم هۆمیرۆسە و هەزارەی‬ ‫دووەمیش موتەنەبییە‪ ،‬تێكەڵ بوونی موتەنەبی لە گێڕانەوەی ئەو‬ ‫هەموو كوشتارەدا ختۆكەی شاعیرێتی ئەدۆنیس دەدا تاوەكو شت‬ ‫و ڕووداوەكان لەدەمی گەورەترین شاعیر باس بكرێت كە خۆیشی‬ ‫كوژراوە‪ ،‬ئەو موتەنەبییەی كە ئیمامی شافعی لەبارەیەوە دەڵێت‬ ‫ێ ئابڕوو و چەقاوەسوو نەبوایە ئەوا هەموو زانستی خۆم‬ ‫(ئەگەر ب ‌‬ ‫لەوەوە وەردەگرت)‪.‬‬ ‫ێ پێی گوتم (ئەو كتێبەم هەوڵێكە‬ ‫ئەدۆنیس ڕاســتی كرد كات ‌‬ ‫بــۆ نووســینەوە كۆمیدیــای خواوەنــدی موســڵمانان)‪ .‬خوێنــەر‬ ‫دەستەوەســتان دەبێت لەو هەموو خوێنــە بە ناهەق ڕژاوەی ئەم‬ ‫ڕۆژهەاڵتــە‪ .‬لەوانەیشــە خوێنەری كورد ناونیشــانی كتێبەكەی ال‬ ‫سەیر بێت (دوێنێی شوێنی ئێستا) بەاڵم لە ڕاستیدا كورتكراوەی‬ ‫تێكڕای دنیابینی ئەدۆنیسە بۆ مێژووی عەرەب و ئیسالم‪ ،‬كە پڕە‬ ‫لە غەدر و پاوانخوازی و دوواكەوتوویی و كوشــتار و ســووتاندن‬ ‫و ســەربڕین و میتافۆری ئەشــكەنجە و نادادی‪ .‬ئەدۆنیس لەڕێی‬ ‫ئــەو ناونیشــانەوە پێی وایە ڕابردووی ئەم شــوێنەی ئێســتامان‬ ‫كــە خۆرهەاڵتە‪ ،‬لەڕووی شارســتانی و ژیارییــەوە هیچ گۆڕانێكی‬ ‫بەســەردا نەهاتووە‪ ،‬هەمان كوشتارەكەی جاران‪ ،‬هەمان نواندنی‬ ‫هونەری یەكتر ســڕینەوەیە‪ ،‬دوێنێی شوێنی ئێستامان ڕووبارێكە‬ ‫و جۆگەلــەی تــازەی لێبۆتەوە كە قاعیــدە و وەهابیەت و گرووپە‬ ‫توندڕەوە دینیەكانن‪:‬‬ ‫شار ‪ /‬بیابان‪ :‬پۆستەی ناوەستێ‌‬ ‫ ‬‫نامەكان تەنیا لمیان تێدایە‪.‬‬ ‫ســەیرە هەمــوو شــتێكی جــوان لەم شــارەدا ســاتی‬ ‫ ‬‫لەدایكبوونی دەمرێت‬ ‫كوشــتنیش تیایدا ســروودێكە تەنیا لە قورگی (با) دا شوێنی‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم شارە جێی هەموو شتێكی لێدەبێتەوە‪:‬‬ ‫ ‬‫تەنیا ئەو ئەندامە بچووكە جوانە نەبێت‪،‬كە دڵە‪.‬‬ ‫سیســتەمی ئەم شــارە چەند پتەوە‪ ،‬ئاسایشــی چەند‬ ‫ ‬‫بەهێزە‬ ‫پتەوترین و بەهێزترین شت تیایدا‪ ،‬بێوەژن و سەگەكانن‪:‬‬ ‫بێوەژنەكان بۆ ڕازاندنەوەی شەقامەكان‪.‬‬ ‫سەگەكانیش بۆ پاسەوانی‪.‬‬ ‫لە هەر كوێ‌ بیبینم بە یەقین دەڵێم‪:‬‬ ‫ ‬‫ڕاستە لێوت هەورە‪ ،‬بەاڵم سەرت بەردە‪.‬‬ ‫ئەم شارە بە یەك مەرج شیعری خۆشدەوێ‌‪:‬‬ ‫ ‬‫كوتكێك بگرێتە دەست و لە شەقامەكان بسووڕێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )467‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/3‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫هاوین دەرفەتێكە بۆ خوێندنەوە‬ ‫ڕەبیع جابر‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫بــۆ خوێندنەوە ئیبن ســینا چاوەڕێی‬ ‫هاوینــی نەدەكــرد‪ .‬هەمــوو وەرزەكان‬ ‫دەیخوێنــدەوە‪ .‬لــە ڕۆژدا دەیخوێندەوە‪،‬‬ ‫لەشەویشدا بەهەمان شێوە‪ .‬شەوانە گەر‬ ‫لــە خوێندنەوە ماندووبوایــە‌ یان خەوی‬ ‫بهاتایــە‪ ،‬ئەوا قاوەیەكــی دەخواردەوەو‬ ‫دەكەوتــە پیاســەكردن‪ ،‬بۆئەوەی وزەی‬ ‫تێبێتەوەو بگەڕێتەوە الی خوێندنەوە‪.‬‬ ‫خوێندكارەكــەی باســی ڕۆنیشــتنی‬ ‫لەنێــو‬ ‫دەكات‬ ‫درێژخایەنــی‬ ‫دەستنوســەكاندا‪ .‬الپــەڕە زەردەكان‬ ‫هەڵدەداتــەوەو ســەرنج لەپیتــەكان‬ ‫دەدات كــەوەك مێروولــە قەتارەیــان‬ ‫بەســتووە‪ .‬لەئێــوارەوە تــا بانگــی‬ ‫بەیانــی دەخوێنێتــەوەو دەخوێنێتەوەو‬ ‫دەخوێنێتــەوە‪ .‬ئــەو پزیشــكە كۆنــە‬ ‫ترســی لەخوێندنــەوە نەبــوو‪ .‬خــۆ ئەو‬ ‫دۆنكیشــۆت نییــە‪ .‬ئــەو پیــرە مێــردە‬ ‫ئیســپانیە نیــە كــە ڕۆمانــەكان هۆش‌و‬ ‫بیریان النەهێشــت‌و ڕویكردە پێدەشــتە‬ ‫ســەوزەكان‪ ،‬بەمەبەستی بەگژاچونەوەی‬ ‫ڕێگرو پیاوخراپان‪.‬‬ ‫ئیبن ســینا پێش دۆنكیشــۆت ژیاوە‪.‬‬ ‫لەســەردەمی بەرلە دۆزینــەوەی ئامێری‬ ‫چاپدا گوزەراندویەتی‪ .‬چاپخانە ژمارەی‬ ‫كتێبە ناپێویستەكانی لەدنیادا زیادكرد‪.‬‬ ‫ڕەنگــە بەكتێبی كەمتــرەوە گوزەرانمان‬ ‫چاكتربێــت‪ .‬لەشــاری دادپــەروەری‌و‬ ‫چاكەكاریــی ئایندەدا‪ ،‬ڕەنگــە چاپخانە‬ ‫یاســاغ بكرێــت‪ .‬دەگەڕێینــەوە بــۆ‬ ‫چاخــە دێرینــەكان‪ .‬وەك ئیبــن ســینا‬ ‫بەكتێبــی چاپكراو ئاشــنا نابیــن‪ .‬تەنها‬ ‫دەستنوســەكان دەخوێنینــەوە‪ ،‬ئــەو‬ ‫دەستنوســانەی الپەڕەكانیــان لەنێــوان‬ ‫پەنجەكانماندا هەڵدەوەرێن‪.‬‬ ‫ئایــا هاوین بۆ خوێندنەوە گونجاوە؟‬ ‫ئــەی ئــەو ئایرۆنییەتــە چییــە كــە‬ ‫بۆرخیس ئاماژەی بــۆدەكات‪( :‬پیاوێك‬ ‫كوشــتەی كتێبــە بەرگ ئەســتورەكانە‪،‬‬ ‫خــوی بەخوێندنــەوەو دووبــارە‬ ‫خوێندنەوەی دەستنوسەكانەوە گرتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەگــەڵ ئەوەشــدا داوادەكات‬ ‫چاپخانەكان بســوتێنرێن‌و ئاســەواریان‬ ‫نەمێنێــت)‪ .‬کەســێک کوشــتەی کتێبــە‬ ‫کەچــی دەخوازرێــت كتێــب كــەم بێت‪.‬‬ ‫نایەوێــت كتێب زۆربێــت‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫دەخوازێت دەگمەن بێ‌‌و بەئاسان دەست‬ ‫نەكەوێت!‬ ‫چاپخانــە‬ ‫لەهەبونــی‬ ‫بــەر‬ ‫ئینســكلۆپیدییەكی وەك ئیســدۆری‬ ‫ئەشــبیلی ڕەزوباخی زیتونی دەفرۆشت‪،‬‬ ‫تــا دەستنوســێكی تەمەن دەســااڵنەی‬ ‫پێبكرێت‪.‬ماڵەكەی دەفرۆشێت بۆخاتری‬ ‫ئــەوەی چەند الپەڕەیەكــی لە (ڕێبەری‬ ‫گژوگیــا) پێبكڕێــت كــە لــە غەرناتــە‬ ‫نوسراوەتەوە‪.‬‬ ‫كۆمیدیاكــەی دانتــێ‌ بەهــۆی چەنــد‬ ‫ڕێكەوتێكــی ســەیرەوە‪ ،‬لەتیاچــون‬ ‫ڕزگاری بــوو‪ .‬گومانــی نێدانییــە چاپ‌و‬ ‫چاپخانە كتێــب لەفەوتان قوتاردەكەن‪.‬‬ ‫ئێمــە (مــروج الذهب و معــادن الجوهر)‬ ‫مان لەدەســت نەدا‪ ،‬بەاڵم زۆربەی زۆری‬ ‫بەرهەمەكانــی دیكــەی مەســعودیمان‬ ‫لەدەســت چــوو‪ .‬چەندیــن كتێبخانە لە‬ ‫بازاڕەكانــی بەغــدادا فەوتــان‌و لەئــاوی‬

‫ڕوباری دیجلەدا بزربوون‪.‬‬ ‫بەهۆی مەرەكەبی زۆری كتێبەكانەوە‪،‬‬ ‫ئاوی ڕوبارەكــە ڕەش دەبێت‪ .‬هەرتەنها‬ ‫هۆالكۆ كتێب لە مێژوو نادزێت‌و الپەڕەكان‬ ‫شەق‌و پەق ناكات‪ ،‬مارو مێرووش كاری‬ ‫لەو جۆرەدەكەن‪ .‬ســەرماو گەرما‌و شێ‌‌و‬ ‫وشكە ســاڵیش بەهەمان شــێوە‪ .‬كتێب‬ ‫بەئاســانی دەفەوتێ‌‪ ،‬بەتایبــەت كتێبی‬ ‫ڕۆژگارە كۆنەكان‪.‬‬ ‫هاویــن بۆخوێندنــەوە دەســت‬ ‫دەدات‪ .‬وەرزی پشــووەو كاتێكــی زۆر‬ ‫لەبەردەستدایە‪..‬‬ ‫ئایا دەخوێنینەوە؟‬ ‫كتێــب لەژمــاردن نایــەت‪ ،‬چــی‬ ‫بخوێنینەوە؟‬ ‫خەڵكــی ئەم ســەردەمە چــاو بەهەر‬ ‫الیەكدا بگێڕێت‪ ،‬كتێــب دەبینێت‪ .‬ئەمە‬ ‫شــتێكە بەرلە دۆزینــەوەی ئامێری چاپ‬ ‫بونی نەبووە‪ .‬ئەو دەمانە كتێب شتێكی‬ ‫دەگمــەن‌و دانســقەبوو‪ .‬دەســتنوس‬ ‫هەبــووە‪ ،‬بەقــەد كێشــی خــۆی زێڕیان‬ ‫پێــداوە‪ .‬مێــژووی تەبــەری ئەگــەری‬ ‫لەناوچونــی هەبووە‪ ،‬گــەر قوتابیەكانی‬ ‫نەبوونایــە كە حەزیان بەلەبەرگرتنەوەی‬ ‫نوســینەكانی كردووەو مامۆستاكەشیان‬ ‫خۆش ویستووە‪.‬‬ ‫پیرەمێردێــك لەژێرزەمینێكــی پــان‌و‬ ‫پــۆڕدا دانیشــتووە‪ ،‬لــە یادەوەریدا چی‬ ‫بیرمابێت باســی دەكات بــۆ ئەو حەوت‬ ‫كەسەی خەریكی نوسینەوەین‪ .‬ئەبێ‌ ئەو‬ ‫پیرە مێردە كێ‌ بێت؟ ئوســامەی كوڕی‬ ‫مونقیــزە یاخود ســاموئێل جۆنســۆنە؟‬ ‫دووەمیان ژیانی بەئاســانی بەڕێكردووە‪.‬‬ ‫هــەر فەرهەنگێــك لەدانانــی بوبێتەوە‪،‬‬ ‫خێــرا بــە ژمارەیەكــی زۆر چاپكــراوەو‬ ‫ێ‬ ‫گەیشــتۆتە ماڵ بەماڵــی لەندەن‪ .‬وەل ‌‬ ‫یەكەمیــان ژیانــی زەحمەتربــووە‪ .‬ئــەو‬ ‫دوانــە یەكێكیان ماوەو ئــەوی دیكەیان‬ ‫لەناو گۆڕدایە‪.‬‬ ‫ســەروەختێك مێژوی تــەواو دەبێت‪،‬‬ ‫كێ‌ گرەنتــی مانەوەی دەداتــێ‌؟ ڕەنگە‬ ‫دەستنوســەكەی بفەوتێ‌‪ .‬بســوتێ‌ وەك‬ ‫ئەوەی لەڕۆمانی (مامۆســتاو مارگرێتا)‬ ‫دا ڕودەدات‪ ،‬یاخود زەمانە شەق‌و پەقی‬ ‫بكات‪ ..‬كێ‌ ناڵێت كەیبانویەك پەنجەرەی‬ ‫پێناســڕێت؟ یــان قەســابێك نایپێچێت‬ ‫لەگۆشــتەوە؟ بازرگانێــك لەسەروشــەو‬ ‫دێــڕ بەدێــڕی ئەو دەستنوســە بەنرخە‪،‬‬ ‫ژمارەو حساباتەکانی نانوسێت؟‬ ‫بۆچــی كەســێك كــە حــەزی بــە‬ ‫خوێندنەوەیــە‪ ،‬داوا دەكات چاپخانــە لە‬ ‫دنیــادا نەمێنــێ‌؟ بۆچــی داوای ژمارەی‬ ‫كتێبی كەمتر دەكات؟ تۆبڵێی لەترســی‬ ‫ئەوەبێت نەبادا دەرزیەكی زێڕ لەســەرە‬ ‫لوێنكێكــدا بزربێــت؟ یاخــود تەنهــا بۆ‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬یەك كتێب بە بەردەوامی‌و جار‬ ‫لەدوای جار بخوێنێتەوە؟‬ ‫ستیڤنســۆن خوێندنــەوەی یەكــەم‬ ‫بەپرۆڤــە دادەنێــت‪ .‬دی كۆیســنی‬ ‫دەڵێــت‪( :‬خوێندنەوەی یەكەم حســاب‬ ‫ناكرێــت‪ ،‬ئــەوەی حســاب دەكرێــت‬ ‫خوێندنــەوەی دووەمجارە‪ .‬بەاڵم ئەوەش‬ ‫هــەر بەس نییــە‪ .‬لەســێیەم خوێندنەوە‬ ‫بــەرەووژور لە كتێبەكــە حاڵی دەبین)‪.‬‬ ‫دی كۆینســی كابرایەكی سەیرە‪ .‬هێندە‬ ‫بەســە (دانپێدانانەكانی ئەفیونخۆرێكی‬ ‫ئینگلیزی) بخوێنینەوە‪ ،‬تالەوە تێبگەین‪.‬‬ ‫دەیەوێــت چەنــد جــار بیخوێنینەوە‪ ،‬تا‬ ‫بیناسین؟‬

‫ستیڤنسۆنیش وەك ئەو وایە‪ .‬یەكەم‬ ‫خوێندنــەوەی‪ ،‬هەقــی خۆیــی ناداتــێ‌‪.‬‬ ‫(دكتــۆر جیكڵ‌و میســتەر هایــد) دوای‬ ‫ســێیەم جــار خوێندنــەوەی‪ ،‬پــەی بە‬ ‫گەوهەرەكــەی ناخــی دەبەیــن‪ .‬خەڵك‌و‬ ‫خــوای ســەدەی نۆزدەهــەم كاتیــان‬ ‫لــە ئێمــە زیاتــر هەبــوو‪ .‬هەرچەنــدە‬ ‫ستیڤنســۆن لەتەمەنی چل‌وچوار ساڵیدا‬ ‫كۆچــی دوایكــرد‪ .‬دەبێــت چەندجــار‬ ‫(دانپێدانانەكانــی ماركــۆس ئۆریلیۆس)‬ ‫ی خوێندبێتــەوە؟ ئەوە كتێبی دڵخوازی‬ ‫ئەوبوو‪ .‬زســتانان بەدەم پایپ كێشــانی‬ ‫بــەردەم ئاگردانــەوە دەیخوێنێتــەوە‪،‬‬ ‫هاوینانیــش ســەروەختێك دۆڵ‌و‬ ‫كێــوەكان دەبــڕێ‌و لــە بەرزاییەكانەوە‬ ‫ســەیری دەریــای پــان‌و پــۆڕی دەكرد‪،‬‬ ‫دەیخوێندەوە‪.‬‬ ‫كارەكتەرەكانی ستیڤنسۆن ئارەزویان‬ ‫لەخوێندنەوەیــە‪ .‬لەژورێكــی گــەرم‌و‬ ‫قایمدا پارێزەرە كەدوای شــێوی ئێوارە‪،‬‬ ‫دادەنیشــێت‌و كتێبێــك دەخوێنێتــەوەو‬ ‫خوێندنــەوەی ئەو كتێبەش بۆ دنیایەكی‬ ‫دوری دەبــات‪ .‬خوێندنــەوە دەتكاتــە‬ ‫ئیماندار‪.‬ســەروەختێك‬ ‫كەســێكی‬ ‫ڕۆمــان دەخوێنیتەوە‪ ،‬هەســت دەكەیت‬ ‫كارەكتەرێكــی لەڕۆمانەكــەدا‪ .‬تــۆ‬ ‫خەیاڵیــت‌و هەقیقیشــیت‪ ،‬بەســەرهاتت‬ ‫لەسەرەتاوە نوسراوە‪.‬‬ ‫جورجــی زەیدانــی بەیــروت زادە‪،‬‬ ‫لەژورێكــی شــێداری مۆتێلەكەی باوكیدا‬ ‫دەژیــا كەبەســەر گۆڕەپانــی (بورج)دا‬ ‫دەیڕوانــی‪ .‬شــەوتابەیانی لەبەر ڕوناكی‬ ‫مۆمــدا‪ ،‬كتێبــی دەخوێنــدەوە‪ .‬باوكــی‬ ‫لەنیــوەی شــەودا دەرگای ژورەكــەی‬ ‫دەكاتــەوەو دەیەوێــت لێــی بپرســێت‪،‬‬ ‫بۆچی مۆمەكان دەگڕێن؟‬ ‫دەبینــێ كوڕەكــەی ڕەنگــی زەرد‬ ‫هەڵگــەڕاوەو چــاوی بــزەی دێــت‪ .‬ئەو‬ ‫شەوق‌و ڕوناكیە چییە لەچاویدا؟ لەسەر‬ ‫نوێنەكانی كتێبێك بەكراوەیی دەبینێ‌‪.‬‬ ‫جورجــی زێــدان بیرەوەریەكانــی‬ ‫كاریگەرتــرە لەڕۆمانەكانی‪ .‬دوای ئەوەی‬ ‫دەچێــت بۆ قاهیــرە‪ ،‬گەنجێكی ڕوســی‬ ‫دێت بۆ بەیروت‪ .‬لەشوێنێك دادەبەزێت‪،‬‬ ‫زۆر دوورنییە لەو مۆتێل‌و ڕیســتۆرانتەی‬ ‫باوكــی جورجــی زەیــدان خاوەنی بوو‪.‬‬ ‫كریمســكی چەند ساڵێك لە (ڕمێل) كە‬

‫بۆچی كەسێك كە حەزی بە خوێندنەوەیە‪،‬‬ ‫داوا دەكات چاپخانە لە دنیادا نەمێنێ‌؟‬ ‫بۆچی داوای ژمارەی كتێبی كەمتر دەكات؟‬

‫دەكەوێتە خۆرهەاڵتــی گۆڕەپانی بورج‪،‬‬ ‫دەمێنێتــەوە‪ .‬بــەاڵم ئــەو چەندســاڵە‬ ‫ێ‬ ‫بەســە بۆئــەوەی نامەگەلێكمــان بۆج ‌‬ ‫بێڵێــت كەژیانــی شــاری بەیروتمان لەو‬ ‫سەردەمەدا بۆباس دەكەن‪.‬‬ ‫خەڵکــی ئەوکاتە ژەمەخواردنیان چی‬ ‫بــووە؟ هەڵســوکەوت و داب‌و نەریتیان‬ ‫لەڕوانگــەی كەســێكی بیانیــەوە چــۆن‬ ‫بــووە؟ هاوینــان لەبازاڕەكانــدا چــی‬ ‫فرۆشــراوە؟ لەگەڵ هاتنی پایزدا‪ ،‬نرخی‬ ‫چ میوەیەك گران بووە؟‬ ‫چەنددەیەیــەك بــەر لــە كریمســكی‪،‬‬ ‫ڕۆســتەم باز ســەفەری شــازادە بەشیر‬ ‫شەهابی بۆ تاراوگە تۆماركردووە‪ .‬نرخی‬ ‫شتومەكی لە ئەستانبولی ئەو سەردەمەدا‬ ‫نوسیووە‪ .‬پەیوەندیەكانی شازادە لەگەڵ‬ ‫كچ‌و ژناندا‪ .‬پەیوەندیگەلێك كە لەچیای‬ ‫(بەتەدیــن) دەســت پێدەكات‌و لەســەر‬ ‫كەنارەكانی بۆ سفۆر دوایی نایەت‪.‬‬ ‫هەنــدێ‌ دەســتنوس هــەن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫دوای چاپكردنیشــیان هەرنابــن‬ ‫بەكتێــب‪ .‬كەس پێی نازانێــت‌و بەنهێنی‬ ‫دەمێنێتــەوە‪ .‬وەك ئــەوەی بەنهێنــی‬ ‫چاپكرابێــت‌و بەنهێنیــش باڵوكرابێتەوە‪.‬‬ ‫هەركەســێكیش خوێندبێتیەوە‪ ،‬بەنهێنی‬ ‫خوێندویەتیەوە‪.‬بــە پەنهانــی‌و دوور‬ ‫لەچاوی ئــەم‌و ئەو‪ ،‬لــەدەرەوەی مێژوو‬ ‫‌و بەبێ‌ جێهێشــتنی هیچ شوێن دەستێ‌‪.‬‬ ‫هاوین هات‪ ،‬چی بخوێنینەوە؟‬ ‫دەگەڕێینەوە بۆ كتێبە كالسیكیەكان‪.‬‬ ‫ســەرەتا دەچینــە الی هۆمیــرۆس‪.‬‬ ‫خوێندنــەوەی ئەلیــادە ئاســانە‪ ،‬وەك‬ ‫ئــەوەی ڕۆمانێكــی مۆدێــرن بێــت‪.‬‬ ‫ئۆدیســەش هەروەهــا‪ .‬ڤێرجیــل قورس‬ ‫نییــە‌و دانتێش جیهانێكی تــرە‪ .‬هەموو‬ ‫كتێبێكــی كالســیكی‌و هەمــوو كتێبێكی‬ ‫چــاك‪ ،‬دنیایەكــی تەواوەتــی لەبەردەم‬ ‫خوێنەردا دەكەنەوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم خەڵك‌و خوای ئەم ســەردەمە‬ ‫لەكۆن دەترســن‪ .‬دەیباشــە لەســەدەی‬ ‫بیســتەمەوە دەخوێنینــەوە‪ .‬هەرچــی‬ ‫شــتێك خۆرخەلویــس بۆرخیــس‬ ‫نوســیبێتی‪ .‬یەكەمجــار چیرۆكەكانــی‌و‬ ‫دوای ئەوە وتارو قەسیدەكانی‪ .‬هەروەها‬ ‫ژیاننامــە كورتەكەشــی كــە لەگــەڵ‬ ‫تۆمــاس دی جیۆڤانیــدا بەئینگلیــزی‬ ‫نوسیویانەتەوە‪.‬‬ ‫ئــەو بایۆگرافیایــە دەتوانێــت‬ ‫بەرچاوڕونیمــان بداتێ‪ ‌،‬دەربــارەی ئەو‬ ‫كتێبانــەی بۆرخیــس خوێندونیەتــەوە‪.‬‬ ‫دەبێــت پیاوێكــی نابینــا چــۆن‬ ‫بخوێنێتــەوە؟ پیاوێك پیتەكان لەســەر‬ ‫الپەڕە نابینێت‪ .‬هەڵهاتن‌و ئاوابونی خۆر‬ ‫ێ‬ ‫نابینێ‌‪ .‬لە ئاوێنەدا سیمای خۆی نابین ‌‬ ‫كەچۆن ساڵەكان دەیگۆڕن‪.‬‬ ‫چــۆن‬ ‫نابینــا‬ ‫پیرەمێردێكــی‬ ‫دەخوێنێتەوە؟‬ ‫پۆڵ تیرۆ بەشەمەندۆفێر لە ئەمریكای‬ ‫باكورەوە دەچێت بۆ ئەمریكای باشوور‌و‬ ‫لــە بۆینس ئایرس لــە ماڵە گچكەكەیدا‪،‬‬ ‫ســەردانی بۆرخیــس دەكات‪ .‬دەمــەو‬

‫ئێــوارە ماڵئاوایــی دەكات‪ .‬بۆرخیــس‬ ‫بەتەنها دەمێنێتــەوەو لەبەرخۆیەوە ئەو‬ ‫ســۆناتایانەی شكســپیر دەڵێتــەوە كە‬ ‫ێ‬ ‫لەبەریەتــی‪ .‬چەنــد كۆپلەیەكــی دانت ‌‬ ‫دەڵێتــەوەو جارێكــی تر ئەســتێرەكانی‬ ‫ئاســمان دەبینــێ‌‪ .‬بێ‌ بینایــی لەناخیدا‬ ‫پەرەگرافێــك دەربــارەی یــادەوەری‬ ‫بلینــۆس دەخوێنێتــەوە‪ .‬هەروەهــا‬

‫بۆرخیس هەر‬ ‫كتێبێك حەزی‬ ‫پێی بووبێت‪،‬‬ ‫زیاد لە جارێك‬ ‫خوێندوویەتییەوە‬ ‫دواالپەڕەكانــی كتێبــی یەكەمــی‬ ‫(دۆنكیشۆت) دەخوێنێتەوە‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫بەمنداڵی بۆیەكەمجــار خوێندویەتیەوە‪.‬‬ ‫ئەڵبــەت بەزمانی ئیســپانی نــا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەزمانی ئینگلیزی‪.‬‬ ‫بۆرخیــس هەركتێبێــك حــەزی پێــی‬ ‫بوبێت‪ ،‬زیــاد لەجارێك خوێندویەتیەوە‪.‬‬ ‫ئەو كتێبەی دڵخوازی بووە‪ ،‬لەســینەیدا‬ ‫هەڵیگرتووە‪ .‬بۆیە گەر هەموو نوســخەی‬ ‫كتێبەكــەو كتێبخانەكانــی دنیــاش‬ ‫بســوتێنن لە بۆینس ئایــرس‌و لەندەن‌و‬ ‫بابــل‌و ئەســكەندەریە‪ ،‬ئــەو كتێبــە‬ ‫نافەوتــێ‌‪ .‬لەچەنــد ڕۆژێكــدا دەتوانێت‬ ‫ســەرلەنوێ‌ بینوســێتەوە‪ .‬دێــڕ بەدێــڕ‬ ‫بینوســێتەوە‪ .‬تەنانــەت بەنابینایشــەوە‬ ‫دەتوانێت ئەوكارەبــكات‪ ،‬یاخود یەكێك‬ ‫بێنــێ‌‌و ئــەم لەبــەر بیڵێتــەوەو ئەویش‬ ‫بینوسێتەوە‪.‬‬ ‫هاویــن وەك هەمــوو وەرزەكانــی‬ ‫دیكــە‪ ،‬بــۆ خوێندنەوە دەســت دەدات‪.‬‬ ‫كتێــب زۆرەو كتێبــی بــاش كەمــە‪.‬‬ ‫كەمــە‪ ,‬بەاڵم بەشــی تا مــردن دەكات‪.‬‬ ‫ئــەو كتێبــەی خوێندوتەتــەوە‪ ،‬كەڵكی‬ ‫ئــەوەت دەگرێــت بیــرت بێت كــە تەنها‬ ‫جارێك خوێندوتەتــەوە‪ ،‬یاخود دووجار‬ ‫خوێندوتەتەوە‪.‬ئەوەشــتێكی باشــەو‬ ‫پێویســتە جارێكی دی بیخوێنیتەوە‪ .‬تۆ‬ ‫نازانی لەنێوان شــەو‌و ڕۆژێك‌و ساڵ بۆ‬ ‫ســاڵێكی تردا‪ ،‬كتێب چەنــد دەگۆڕێت‌و‬ ‫تــۆ گۆڕاویــت‌و جیهانیش گــۆڕاوە‪ .‬واتە‬ ‫ئەو كتێبەی یەكەمجار نەماوە‪.‬‬ ‫ئەم هاوینە چی دەخوێنینەوە؟‬ ‫شــانۆنامەكانی شكســپیر وەهــا‬ ‫دەخوێنرێنــەوە‪ ،‬وەك ئەوەی ڕۆمان بن‪.‬‬ ‫خوێندنەوەیان بەخوێندنەوەی شانۆگەری‬ ‫ناچێت‪( .‬شــالیر) ڕۆمانــە‪( ،‬هاملێت)‌و‬

‫(ماكبێس)یش بەهەمان شێوە‪ .‬ماكبێس‬ ‫لەقەاڵیەكــی بــەرزدا لەنێــوان دۆســت‌و‬ ‫دوژمنانیدایــە‪ .‬دەیانبینیت بە بەرچاوتدا‬ ‫دێــن‌و دەچــن‪ .‬زیندوتــر دەیانبینی لەو‬ ‫سیاســەتمەدارانە دەیانبینیت کە شــەو‬ ‫‌و ڕۆژ وەك تارمایــی‪ ،‬لەســەر شاشــەی‬ ‫تیڤییەكان دەردەكەون‪.‬‬ ‫شكســپیرو هۆمیــرۆس‌و تەوراتــت‬ ‫حەزپــێ‌ نییــە؟ ئەدەبێكــت دەوێــت‬ ‫لەسەدەی بیســتەم؟ بچۆرە ویب سایتی‬ ‫خەاڵتی نۆبڵ بۆ ئەدەبیات لەسەر تۆڕی‬ ‫ئەنتەرنێــت‪ .‬ناوگەلێكــی زۆر دەبینــی‪،‬‬ ‫هەموویان شــایەنی ئەوەن سەعاتێك لە‬ ‫كاتــی بەنرخت بەرن‪ .‬نەك ســەعاتێك‪،‬‬ ‫بگرە چەندین سەعات‌و ساڵیشت لێبەرن‪.‬‬ ‫بۆنمونە (برســێتی) كانت هامســۆن‪،‬‬ ‫چامەكانــی ئەلیــۆت‪ ،‬بەشــی یەكەمــی‬ ‫(دۆنــی ئارام)ی شــۆلۆخۆف‪( ،‬بەفر)ی‬ ‫كاواباتــا‪( ،‬سەدســاڵ تەنهایی) ماركیز‪،‬‬ ‫(حەرافیــش)ی نەجیــب مەحفــوز‪،‬‬ ‫(هــاواری بێدەنــگ)ی ئــەوی‪( ،‬كێــوی‬ ‫ڕۆح)ی كســینگیان‪.‬ئەمە ژمارەیەك لەو‬ ‫كتێبانەیە كە شایستەی خوێندنەوەن‪.‬‬ ‫دەبێــت ئەندرێتیــچ چەنــد كتێبێكــی‬ ‫خوێندبێتەوە‪ ،‬بەرلەوەی دنیای بۆســنە‬ ‫بەدرێژایــی ســێ‌ ســەدە لەمێشــكیدا‬ ‫گەاڵڵــە بووبێت؟ دەبێــت قۆڵی بەقۆڵی‬ ‫چەنــد پیرەمێــرددا كردبێــت‌و گوێــی‬ ‫لەبیرەوەریەكانیــان گرتبێــت؟ یــان‬ ‫بۆنوســینی (كێــوی ڕۆح)‪ ،‬دەبێــت‬ ‫كســینگیان چەنــد گونــدی چینــی‬ ‫ڕاستەقینەو خەیاڵی تەیكردبێت؟‬ ‫ئــەی دەبێــت چەنــد مۆتەكــەو‬ ‫زیندەخــەون خۆیــان بەشــەوەكانی‬ ‫فرانزكافكادا كردبێت‪ ،‬بۆئەوەی چیرۆك‌و‬ ‫ڕۆمان‌و یاداشــتەكانی بنوسێت؟ ئاگرێك‬ ‫خەریكــە لــە كتێبخانەیــەك بەردەبێت‪،‬‬ ‫چی لەو كتێبخانەیە ڕزگار دەكەیت؟‬ ‫چاپــی یازدەهەمــی (بریتانیــكا)‪،‬‬ ‫بیســت‌و نۆ بەرگــە‪( ،‬كۆتایــی جیهان‌و‬ ‫واڵتی سەیرو سەمەرەكان)‌و (ڕاوی مەڕە‬ ‫كێــوی) هارۆكی مۆراكامی‪ ،‬ســێینەكەی‬ ‫ئەگۆ تاكریســتۆڤ دەربــارەی (برایانی‬ ‫لــۆكاس‌و كالوس)‪ .‬ڕۆمانەكانــی ئیتالــۆ‬ ‫كالڤینیــۆ‪ .‬گەشــتەكانی ماركــۆ پۆلــۆ‪.‬‬ ‫(ژیانــی مایــكل‪ .‬ك‌و ســەردەمەكەی)‬ ‫كوتیــزی‪( .‬كتێبــی ڕەش)ی ‌ئۆرهــان‬ ‫پامۆك‪ .‬یاداشــتەكانی فێرناندۆ پێســوا‪.‬‬ ‫گەشــتی ئیبن بەتۆتە‪ .‬ئاشنابون بەئیبن‬ ‫خەلــدون‪( .‬موعجەمول بولدانی) یاقوتی‬ ‫حەمەویی‪.‬‬ ‫(شــەڕو ئاشــتی)‌و (ئانــا كارنینا)ی‬ ‫تۆلســتۆی‪ .‬بیرەوەریەكانــی ڤاندایــك‌و‬ ‫وەرگێڕانەكانــی‪ .‬كتێبی (ئەلف)‌و (لم)‌و‬ ‫(یــادەوەری شكســپیر)ی بۆرخیــس‪.‬‬ ‫(نارایامــا)ی فــۆكازاوا‪( .‬مەســنەوی)‬ ‫جەاللەدینــی ڕۆمــی‪ .‬عەتــر‌و كۆتــر)ی‬ ‫پاتریــك زۆســكێند‪ .‬نامەكانــی فلوبێر‪.‬‬ ‫(ســربیای ‪)1862‬ی قەشــە دانتــۆن‪.‬‬ ‫(پیدرۆ پارامۆ)ی خوان ڕۆڵفۆ‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتەكانــی گەشــەی مرۆڤایەتــی‬ ‫ئومێدبەخش نین‪ .‬واڵتانی عەرەبیی ئێمە‬ ‫ناخوێننــەوە‪ ،‬كەمێكی كــەم نەبێت‪ .‬بە‬ ‫پاییزدا ناخوێننەوە‪ .‬زســتان‌و بەهاریش‬ ‫بەهەمان شــێوە‪ .‬لەهاوینــدا ئاو‌و هەوا‬ ‫خــۆی گەرمە‪ ،‬لەکەشــی کەگەرمیشــدا‪،‬‬ ‫زەحمەتــە مــرۆڤ حەوســەڵەی باشــی‬ ‫هەبێــت‌و كۆكراوەبێت‪.‬گیانێكمــان بــە‬ ‫پانكەو كۆنددێشن‌و سپلیتە‪.‬‬ ‫لەكاتــی هەڵگــەڕان بەلوتەكــەی‬ ‫چیاكانــداو لەســەفەركردن بــۆ واڵتــە‬ ‫ســاردەكان‌و تەنانەت لەكاتی گەرماشدا‪،‬‬ ‫هەردەبێت هەندێك خوێنەرهەبن‪.‬‬ ‫هاویــن وەرزێكــە بــۆ خوێندنــەوە‬ ‫دەســت دەدات‪ ..‬ئیبــن ســینا گوناحە‪،‬‬ ‫لەدنیایەكــدا ژیا كتێبی كــەم بوو‪ .‬ئیبن‬ ‫سینا خۆشــبەختە‪ ،‬چونكە بەدڵی خۆی‬ ‫حەزی بەچی بوو خوێندیەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫پاشكۆی (أفاق)ی ڕۆژنامەی (الحیاە)‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )467‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/3‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫كتێبی بە دەم ڕێگاوە گوڵچنین‬ ‫لە نێوان كۆمەڵناسی و مێژوودا‬ ‫ئاكۆ قادر *‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫لــەم ماویــەدا كتێبی (بــەدەم ڕێگاوە‬ ‫گوڵچنیــن) كتێبــی یەكەمــی بەرگــی‬ ‫دووەمــی لە ژێر ناوێكــی فەرعیدا “چەند‬ ‫بابەتێكــی كۆمەڵناســی” لــە نوســینی‬ ‫(نەوشیروان مستەفا ئەمین) باڵوبویەوە‪،‬‬ ‫ئــەوەی ئــەم كتێبــە لــە كتێبەكانــی‬ ‫تــری نوســەر جیادەكاتــەوە وەك لــە‬ ‫ناونیشــانە فەرعیەكەیدا دیارە‪ ،‬هەوڵێكی‬ ‫كۆمەڵناســیانەیە بــۆ خوێندنــەوەی‬ ‫كێشــەیەك یاخــود پرســێكی گرنگــی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی ئەویــش “گــرێ‌ی خێــڵ‪،‬‬ ‫ناوچەگەرییــە لــە دەروونــی كــورددا”‪،‬‬ ‫ســەرەتا با لە دوو ســەرنجی جیاوازەوە‬ ‫ێ بكەین كە بۆ هەر خوێنەرێك‬ ‫دەســت پ ‌‬ ‫دێتە ئاراوە‪ ،‬ناونیشانی كۆی پرۆژەكە كە‬ ‫ئەم كتێبە بەشێكە تێیدا (بەدەم ڕێگاوە‬ ‫گوڵچنیــن)ە‪ ،‬واتــە وەك ئەوەیــە بڵێــت‬ ‫ســەرنجی خێرایە لە ئەزمونی ڕێبوارێكدا‬ ‫بــۆ بابەتــەكان‪ ،‬لێكردنــەوەی چەنــد‬ ‫گوڵێك‪ ،‬پرســێك‪ ،‬وێنەیەك‪ ،‬نیگارێك لە‬ ‫الیەن ڕێبوارێكەوە كە چاو وچارەنوســی‬ ‫بــۆ شــوێنێكی تــرە‪ .‬بــەاڵم ســەرنجی‬ ‫دووەم لــە یەكــەم الپــەڕەی كتێبەكەوە‬ ‫ێ دەكات لە بەشــی “ســەرەتا‬ ‫دەســت پ ‌‬ ‫ل ‪ ”11‬ئــەو كاتەی ئــەم گوڵچنینە پالنە‬ ‫میتۆدیەكانــی خــۆی ئاشــكرا دەكات‪ ،‬و‬ ‫لــەوە دەكەوێــت تەنهــا گوڵچنیــن بێت‬

‫بەڵكو دەبێتە توێژینەوە‪ ،‬نوسەر لە یەك‬ ‫اڵپەڕەدا بە ڕوونی بابەت وپرســیارەكانی‬ ‫توێژینەوەكەی ئاشكرا دەكات‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە بابەتــی توێژینەوەكە‪”:‬بریتییە لەوەی‬ ‫كۆمەڵــگای كــوردی كۆمەڵگایەكــی‬ ‫خێڵەكــی بووە ئەمەش دەروازەیەك بووە‬ ‫بــۆ ئاســان كۆنتڕۆڵكردن وحەشــدكردن‬ ‫و چەكداركردنــی خێــڵ و تیــرەكان‬ ‫لــە الیــەن عوســمانیەكان دژ بــە كورد‬ ‫خــۆی ودژ بــە ڕووســەكان‪ ،‬حكومەتــی‬ ‫پاشــایەتی عێــراق دژ بــە كــورد‪ ،‬حزبی‬ ‫بەعس دژ بــە بزوتنــەوەی ڕزگاریخوازی‬ ‫كــوردی‪ ،‬لە گــەڵ ئەوەشــدا هێشــتاكە‬ ‫زۆرینەی ڕۆشــنبیرەكان‪ ،‬ئەكادیمیەكان‪،‬‬ ‫سیاســیەكان‪ ،‬لــە پێشــبڕكێدان بــۆ‬ ‫زیادكردنــی پاشــگری خێــڵ‪ ،‬ناوچــە بۆ‬ ‫ناوەكانیان‪ .‬پرسیارەكانی توێژینەوەكەش‬ ‫ێ پرسیار‪ ،‬كە ئەوانیش‬ ‫پێك دێت لە ســ ‌‬ ‫ێ‬ ‫لەسەر ئاســتی دەرونی‪ :‬هۆی زاڵی گر ‌‬ ‫ێ‬ ‫ی خێــڵ لــە دەرونی تاكی كــوردی نو ‌‬ ‫دا؟ لەســەر ئاستی كۆمەاڵیەتی‪ :‬هۆكاری‬ ‫زاڵبوونــی ئینتمــا بــۆ ناوچــە و خێــڵ‬ ‫بەســەر ئینتما بۆ كوردســتان؟ هەروەها‬ ‫لەڕووی كۆمەاڵیەتی سیاسیشەوە‪ :‬بۆچی‬ ‫ێ‬ ‫حیزبەكانیكوردســتان هاوشــان بەم گر ‌‬ ‫یــە دەڕۆن ومەكتەبــی كۆمەاڵیەتییــان‬ ‫خستۆتە جێگای دەزگای قەزایی؟‬ ‫بەمشــێوەیە توێژینەوەكــە دەبێتــە‬ ‫خاوەنــی بابــەت و پرســیاری خــۆی كە‬ ‫پرســیاری كۆمەڵناســیانەی جدیین‪ ،‬كە‬ ‫پێویســت بــوو تا ئێســتا بە بەشــداری‬

‫هەمــوو الیەك بــە تایبەت كۆمەڵناســی‬ ‫ئەكادیمــی كــوردی زیــاد لــە تیۆرێــك‬ ‫لەمباریــەوە لە بەردەســتدا بوایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ێ بەشــە‬ ‫بەداخــەوە كتێبخانەی كوردی ب ‌‬ ‫لــەم جــۆرە خوێندنــەوەو توێژینەوانــە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بە پرســیارەكان دەبێت ئەوە‬ ‫بڵیین كە تەنها پرسیار نین بەڵكو حوكم‬ ‫وبڕیاری پێشوەختن لە بارەی ئەوەی كە‬ ‫تــاك و كۆمەڵی كورد وابەســتەی خێڵن‬ ‫وەك لــەوەی وابەســتەی شوناســێكی‬ ‫لــە خێــڵ گەورەتربن كە نەتــەوە یاخود‬ ‫نیشــتیمانە‪ ،‬ئەمە بڕیارێكی پێشوەختەو‬ ‫دەبێــت پێشــتر ئەمــە بســەلمێنرێت كە‬ ‫ئایــا وایــە یاخود وانیە‪ ،‬بــۆ نمونە تەنها‬ ‫قوتكردنــەوەی پرســیارێك لــە بەرامبەر‬ ‫ئەم پرســیاری توێژینەوەیەدا پرسیارەكە‬ ‫بەتاڵ دەكاتەوە‪ ،‬دەكرێت بپرسیین چۆن‬ ‫دەزانرێــت تــاك و كۆمەڵــی كــورد خێل‬ ‫دەخەنــە پێش نەتــەوەو ئەی ئەو هەموو‬ ‫پێشــمەرگەو خەباتــكارەی كــورد كە لە‬

‫بزوتنــەوەی ڕزگاری خــوازی كوردیــدا‬ ‫خۆیان دا بەكوشــت بۆ كورد بوو یان بۆ‬ ‫خێڵەكەیان‪ ،‬ئەوەی ئێســتا لە بەرەكانی‬ ‫پێشــەوەی جەنگدا لە بەرامبەر داعشــدا‬ ‫ڕاوەســتاون بــۆ بەرگری لــە خێڵەكەیان‬ ‫یاخــود ناوچەكەیــان ڕاوەســتاون یــان‬ ‫بــۆ بەرگــری لــە شوناســێكی گەورەتر؟‬ ‫وەك دیــارە ئەم پرســیاری توێژینەوەیە‬ ‫گومانــی دەكەوێتــە ســەر لــە گــەڵ‬ ‫ڕووبەڕووكردنەوەیــان بــەم پرســیارانە‪،‬‬ ‫پرســیاری توێژینەوە دەبێت بەدووربن لە‬ ‫حوكمدان و بڕیاردان‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی ســەبارەت بــەم كتێبەیە‬ ‫ئەوەیــە بــە هیــچ جۆرێــك هاوشــان بە‬ ‫وەاڵمدانەوەی ئەم پرســیارانە نەڕۆشتوە‬ ‫وڕەوتێكــی دیكــەی خــۆی وەرگرتــوە‪،‬‬ ‫ڕاســتەبابەتەكانی نــاو كتێبەكــە‬ ‫بەشــێوەیەكی ناڕاســتەوخۆ پەیوەستنبە‬ ‫بابەتیپێشــنیازكراو بۆ توێژینەوەكە‪ ،‬بەو‬ ‫ێ یەی تایبەتن بە سیســتەمی خێڵەكی‬ ‫پ‌‬

‫یەكێك لە لقە نوێیەكانی كۆمەڵناسی‪،‬‬ ‫كۆمەڵناسیی ئەدەبە‪ ،‬كۆمەڵناسیی ئەدەب‬ ‫لەو سۆنگەیەوە پەیدا بووە كە ئەدەبیش‬ ‫دیاردەیەكی تری گرنگی كۆمەڵگایە‬

‫كوردی وژیانی خێڵەكی‪ ،‬ئەدەب‪ ،‬حەیران‪،‬‬ ‫جاف‪ ،‬خۆشــناو‪ ،‬میراوەدەلی‪ ،‬هەورامی‪،‬‬ ‫مەوالنــا خالــدی نەقشــبەندی‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ڕاســتەوخۆ وەاڵم نین بۆ پرســیارەكانی‬ ‫توێژینەوەكەش‪ ،‬ئەمە ســەرباری ئەوەی‬ ‫كــەوا بەهیچ شــێوەیەك ئێمــە ناتوانین‬ ‫دەســتمان ڕابــگات بــە وەاڵمەكانــی ئەو‬ ‫سێ پرســیارە‪ ،‬هەربۆیە دەتوانین بڵێین‬ ‫پێدەچێــت دوای نوســینی كتێبەكــە‬ ‫پــان و پرســیارەكانی توێژینەوەكــە‬ ‫داڕێژرابێت‪ ،‬بوونی ئەو پرسیارانە بە زیان‬ ‫دەكەونەوە بۆ كتێبەكە‪ ،‬بۆ وەاڵمدانەوەی‬ ‫پرســیارەكان دەبێــت توێژینەوەیەكی تر‬ ‫بنوســرێت و زیاتــر پەیوەســت بێــت بە‬ ‫پرســی خێڵ دوای ‪ 1958‬نەك ســەدەی‬ ‫‪18‬و‪19‬كە كۆی بابەتە كۆمەڵناســیەكانی‬ ‫كتێبەكــەی لــە خــۆ گرتــووە‪ ،‬دەبێــت‬ ‫توێژینەوەیەك بێت وەاڵمی ڕاستەخۆ بێت‬ ‫بۆ ئەو پرسیارانە‪ ،‬هەرچەندە بابەتەكانی‬ ‫كتێبەكــە هەوڵێكــی ناڕاســتەوخۆن بــۆ‬ ‫وەاڵمدانەوەی ئەو پرسیارانە‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫دەیەوێــت بڵێــت مانــەوەی پابەندبوونی‬ ‫مرۆڤــی كــورد بە خێڵەوە ســەڕەرایی لە‬ ‫بەریەكترازانــی ژێرخانــی ئابــوری خێــل‬ ‫دوای بڕیــاری ئیســاحی زەراعی ‪1958‬‬ ‫و چۆلپێكرانــی گونــدەكان وگەورەبــوون‬ ‫ودروستبوونی شــارەكان دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ئــەو پێشــیینە كەلتوریــەی ئــەم مرۆڤە‬ ‫كــوردە دەبەســتێتەوە بــە خێڵــەوە لە‬ ‫چەندەها ســەدەی ڕابــردووەوە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ڕاســتیدا وەاڵمی پرسیارەكانی توێژینەوە‬

‫دەبێــت ڕاســتەوخۆبن‪ ،‬هەروەها كۆتایی‬ ‫توێژینەوەكە هیچ دەرئەنجامێكی تیا نیە‬ ‫كە بڵێــت ئەمە كورتەی دەرئەنجامەكانی‬ ‫كــۆی “بابەتــە كۆمەڵناســی”ەكەیە‪،‬‬ ‫ئێمــە دەڵێین و پێمان وایــە بابەتەكانی‬ ‫توێژینەوەكــە بــە فەرامۆشــكردنی ئــەو‬ ‫پرســیارانە لێكۆڵینەوەیەكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ومێــژووی قوڵــن‪ ،‬و پــڕن لە ســەرنجی‬ ‫شــێكەرەوانەی مێژویــی وكۆمەڵناســی‪،‬‬ ‫هەروەهــا هەوڵێكــە بــۆ هێنانــی مێژوو‬ ‫بــۆ نــاو كۆمەڵناســی‪ ،‬هــەروەك چــۆن‬ ‫هەوڵێكیشــە بە پشــت بەستن بە ئەدەب‬ ‫وهونــەر بۆ خوێندنەوەی كۆمەڵگالە گەڵ‬ ‫بوونی هەندێك ســەرنجدا كە لە خوارەوە‬ ‫ئاماژەیان پێ‌ دەدەیین‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‬ ‫محمــد علــی البــدوی‪ ،‬علــم أجتماع‬ ‫‪ -1‬‬ ‫ااڵدب‪ ،‬اإلســكندریە‪ ،‬دار المعرفە الجامعیە‪،2011 ،‬‬ ‫ل ‪.97-96‬‬ ‫بیتر بروك‪ ،‬علــم االجتماع والتاریخ‪،‬‬ ‫‪ -2‬‬ ‫ت‪:‬داوود صالــح رحمــە‪ ،‬دمشــق‪ ،‬دار عال‌و الدین‪،‬‬ ‫‪ ،2011‬ل ‪.49‬‬ ‫ه ‪ .‬س‪ .‬پ ‪ ،‬ل ‪.57‬‬ ‫‪ -3‬‬ ‫بەدرخــان ســندیی‪ ،‬كۆمەڵــگای‬ ‫‪ -4‬‬ ‫كوردەواری لە دیدی ڕۆژهەاڵتناسیدا‪ ،‬و‪:‬ئیسماعیل‬ ‫ئیبراهیم ســەعید‪ ،‬هەولێــر‪ ،‬دەزگای توێژینەوەو‬ ‫باڵوكردنەوەی موكریانی‪ ،2008 ،‬ل ‪189‬‬ ‫*ماستەر لە كۆمەڵناسیدا‬

‫ڕۆمان و فیلم‬ ‫ماردین ئیبراهیم‬ ‫ئیمبه‌رتــۆ ئیکــۆ به‌بــه‌راورد بــه‬ ‫ڕۆماننووســانی تــر دره‌نگ ده‌ســتی کرد‬ ‫به ڕۆماننووسین‪ .‬ئه‌و که یه‌که‌م ڕۆمانی‪،‬‬ ‫ساڵی ‪‹ ١٩٨٠‬ناوی گوڵه‌باخ›ی به زمانی‬ ‫ئیتالــی باڵوبۆوه له ته‌مه‌نی چل‌وهه‌شــت‬ ‫ســاڵیدا بــوو‪ .‬بــه‌اڵم یه‌که‌میــن ڕۆمانی‬ ‫پێده‌چێــت گرنگتریــن ڕۆمانیشــی بێت‪.‬‬ ‫ئیکــۆ یه‌کێکــه لــه‌و ڕۆماننوســانه‌ی ب ‌ه‬ ‫به‌راورد به ڕۆماننوسانی تر کاری ئه‌ده‌بی‬ ‫که‌مــه‪ .‬ئــه‌و تاکــو ئێســتا کــه ته‌مه‌نی‬ ‫هه‌شتاوســێ ساڵه ته‌نیا شــه‌ش ڕۆمانی‬ ‫باڵوکردۆته‌وه‪ .‬ســه‌ره‌ڕای ئــه‌وه‌ی دووای‬ ‫‹نــاوی گوڵه‌باخ› چه‌نــد ڕۆمانێکی گرنگ‬ ‫و نــاوازه و ســه‌نگینی نووســیوه وه‌کو‪:‬‬ ‫په‌ندۆڵــی فۆکــۆ ‪ ،١٩٨٨‬دورگــه‌ی ڕۆژی‬ ‫پێشــتر ‪ ،١٩٩٤‬باودۆلینۆ ‪ ،٢٠٠٠‬بڵێسه‌ی‬ ‫ڕازئامێزی شاژنه لۆنا ‪ ،٢٠٠٥‬وه هه‌روه‌ها‬ ‫دووا ڕۆمانــی کــه ســاڵی ‪ ٢٠١٠‬باڵوبۆوه‬ ‫به‌اوی گۆڕســتانی پراگ‪ ،‬که‌چی هێشــتا‬ ‫زایه‌ڵــه‌ی یه‌که‌میــن ڕۆمانی لــه جیهانی‬ ‫ئه‌ده‌بدا ده‌نگ ده‌داته‌وه‪.‬‬

‫ئیمبه‌رتۆ ئیکۆ یه‌کێکه له ڕۆماننووسه‬ ‫زۆر هۆشیار و ڕۆشــنبیره‌کانی دنیا‪ .‬ئه‌و‬ ‫لــه ڕۆمانی ‹ناوی گوڵه‌باخ›دا ئاســتێکی‬ ‫به‌رزی ئیســتاتیکی و داڕشــتنێکی چڕ و‬ ‫تۆکمــه ده‌خاته‌ڕوو‪ .‬خوێنــه‌ر که له‌گه‌ڵ‬ ‫تۆکمه‌یی و قووڵی کۆمه‌ڵێک ڕۆمانی وه‌کو‬ ‫‹ســوکه‌ڵه‌‌یی لەتاقەتبــەدەری بــوون›ی‬ ‫میــان کۆندێــرا و ‹من ناوم ســووره›ی‬ ‫ئۆرهان پامۆک و ‹مندااڵنی نیوه‌شــه‌و›ی‬ ‫ســه‌لمان ڕوشــدی و ‹عه‌تــر›ی پاتریک‬ ‫ســوزکیند و ‹ته‌پڵی ته‌نه‌که‌‹ی گوینته‌ر‬ ‫گراس به‌ره‌وڕوو ده‌بێت یه‌کسه‌ر بێویستی‬ ‫خۆی تۆکمه‌یی و قووڵی هێزی داڕشــتنی‬ ‫نــاوی گوڵه‌بــاخ ی بیرده‌که‌وێتــه‌وه‪ .‬به‬ ‫بۆچوونی من ‹ناوی گوڵه‌باخ› ئارکیتایپی‬ ‫ڕۆمانی چاکه‪.‬‬ ‫کارکــردن له‌ســه‌ر مێــژوو یه‌کێــک‬ ‫لــه ڕه‌هه‌نــده هــه‌ره ســه‌ره‌کییه‌کانی‬ ‫ڕۆمانه‌کانی ئیمبه‌رتۆ ئیکۆ پێکده‌هێنێت‪.‬‬ ‫توانای ئه‌و له به‌رجه‌سته‌کردنی زه‌مه‌نێک‬ ‫کــه به‌ســه‌رچووه و زیندووکردنه‌وه‌ی له‬ ‫کارێکــی ئه‌ده‌بی بــه هه‌مــوو ورده‌کاریه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تــی و ژیــاری و فیکریه‌کانــی‬ ‫یه‌کێکــه لــه‌و خه‌ســڵه‌ته دیارانــه‌ی که‬ ‫ئه‌ده‌بی ئیکۆ ی پێ ده‌ناســرێته‌وه‪ .‬هیچ‬ ‫ڕۆمانێکــی ئیکــۆ نیــه بــارگاوی نه‌بێت‬ ‫بــه‌و تێمایــه کــه شــان داده‌داته ســه‌ر‬ ‫خولقاندنــه‌وه‌ی مێژوو وه‌ک ئه‌وه‌ی خۆی‬ ‫ده‌یه‌وێت و بــه دیاریکراویش قووڵ به‌ناو‬ ‫مێژووی سه‌ده‌کانی ناوه‌راستی ئه‌وروپادا‬ ‫ڕۆده‌چێــت‪ .‬هه‌رچه‌نده ئــه‌و ڕووداوانه‌ی‬ ‫له ڕۆمانه‌که‌دا ڕوو ده‌ده‌ن دروســتکراوی‬ ‫خه‌یاڵی نووســه‌رن‪ ،‬بــه‌اڵم که‌ش‌وهه‌وای‬ ‫ڕۆمانه‌کانــی تــه‌واو به‌رجه‌ســته‌ی‬ ‫مێژوویه‌کــی دێریــن ده‌کــه‌ن بــه هه‌موو‬ ‫وورده‌کاریه‌کانه‌وه‪ .‬ڕۆشــنبیری فراوان و‬ ‫تواناو شاره‌زایی و بوواری کارکردنی ئیکۆ‬ ‫که فه‌لسه‌ف ‌ه و سیمیۆتیکایه به‌ته‌واوی له‬ ‫کاره ئه‌ده‌بیه‌کانیدا ڕه‌نگ ده‌اته‌وه‪.‬‬ ‫له نــاوی گوڵه‌باخدا کــه ڕۆمانێکه به‬ ‫نهێنــی و ڕه‌مــزوڕازی چه‌نــد ڕووداوێکی‬

‫تاوانــکاری و کوشــتن ته‌نــراوه باســی‬ ‫کۆمه‌ڵێک کوشــتنمان بــۆ ده‌کات که له‬ ‫دێرێکــی به‌نه‌دیکتیــی ئیالیــای ده‌یــه‌ی‬ ‫دووه‌می ســه‌ده‌ی چووارده‌دا رووده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ویلیامــی خه‌ڵکــی باســکه‌رڤیل کــه‬ ‫ڕه‌به‌نێکــه و له په‌یڕه‌وکارانی که‌نیســه‌ی‬ ‫فرانسیســکانیه کــه هه‌وادارانــی قه‌دیس‬ ‫فرانسیسکۆســن‪ ،‬کاراکتــه‌ری ســه‌ره‌کی‬ ‫ڕۆمانه‌که‌یه‪ .‬ئه‌و که پێشتر لێکۆڵه‌ر بووه‬ ‫له دادگاکانی پشکنین و وازی له‌و کاره‌ی‬ ‫هێنــاوه چونکه پێــی وابــووه کاره‌کانی‬ ‫دادگای پشــکنین له‌گــه‌ڵ ڕۆحی په‌یامی‬ ‫مه‌ســیحیه‌تدا نایه‌تــه‌وه و ڕاســپێردراوه‬ ‫بچێــت لێکۆڵینه‌وه له کۆمه‌ڵێک ڕووداوی‬ ‫کوشــتن بــکات کــه لــه ڕه‌به‌نگه‌یه‌کــی‬ ‫به‌نه‌دیکتیــه‌کان ڕوو ده‌دات‪ .‬ئه‌و زنجیره‬ ‫تاوانه کــه ته‌رکه‌دنیــا و ڕه‌به‌نه‌کانی ناو‬ ‫ڕه‌به‌نگه‌کــه‌ی کردۆتــه ئامانــج به‌ته‌واوی‬ ‫سه‌رنجی کڵێسه‌ی ڕاکێشاوه و کوشتنه‌کان‬ ‫له ئه‌تمۆســفێرێکی پــڕ ڕه‌مز و ڕازدا ڕوو‬ ‫ده‌ده‌ن کــه که‌س نازانێــت تاوانکاره‌کان‬

‫بۆیه له که‌شــێکی پڕ ته‌نگژ‌ه و ملمالنێدا‬ ‫ده‌که‌وێته گه‌ڕان به‌دووای بکوژه‌کاندا‪.‬‬ ‫ویلیــام دووای کوژرانی هه‌ر که‌ســێک‬ ‫سه‌ره‌داوێکی بچووکی ده‌ست ده‌که‌وێت که‬ ‫هانی ده‌دات گومان له‌و هۆکاری کوشتنانه‬ ‫بــکات و زیاتر لــه‌وه‌ش گومان له‌و ڕاڤانه‬ ‫بکات کــه سه‌رپه‌رشــتیاران و پله‌دارانی‬ ‫ڕه‌به‌نگه‌کــه ده‌یخه‌نه ڕوو‪ .‬به پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌وانــی تــره‌وه کــه ئه‌رخایــه‌ن و ڕازی‬ ‫کوشــتنه‌کان و به‌هانه‌کان قبوڵ ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫ویلیام زیاتر و زیاتر ده‌که‌وێته گومانه‌وه‪.‬‬ ‫دیاره گومانی ویلیام گو‪،‬مانێکی هاملێتی‬ ‫نییه که ته‌نیا پشت به شهودێکی غه‌یبی‬ ‫ببه‌ســتێت و تارمایــی باوکی بێت و ڕاڤ ‌ه‬ ‫کوشــتنه‌که‌ی و هۆکاری کوشتنه‌که‌ی که‬ ‫مامــی هاملێتــه ڕوون بکاتــه‌وه‪ .‬نه‌خێر‪،‬‬ ‫ویلیــام بــه قووڵبوونــه‌وه لــه تێکســته‬ ‫فه‌لسه‌فی و میستیکی و ئایینییه‌کان و به‬ ‫پشت به‌ستن به لۆژیک هه‌وڵی کردنه‌وه‌ی‬ ‫کــۆده نهێنییــه‌کان و خوێندنــه‌وه‌ی‬ ‫نیشانه‌کانی کوشــتنه‌کان ده‌کات ده‌گاته‬

‫که ئه‌م ده‌رئه‌نجامه به ئاســانی به‌ده‌ست‬ ‫نایات‪ ،‬به‌ڵکو به‌رهه‌می ڕه‌نجی ســه‌ختی‬ ‫ویلیــام لــه چاودێکردنــی ڕووداوه‌کان‪،‬‬ ‫لێکدانه‌وه‌ی ئاماژه‌کان‪ ،‬ڕاڤه‌ی نیشانه‌کان‬ ‫و هه‌روه‌هــا گه‌ڕانــی زۆری ئــه‌و به‌نــاو‬ ‫تێکســت ‌ه میســتیکییه‌کانی پێشینان که‬ ‫له‌ناو کتێبخانه‌ی ڕه‌به‌نگه‌که‌دا سه‌رقاڵیان‬ ‫ده‌بێت‪.‬‬ ‫رۆمانه‌که ڕۆمانێکی پۆســت مۆدێرنه‪،‬‬ ‫پرۆتاگۆنیســته‌که‌ی ویلیامــی خه‌ڵکــی‬ ‫باســکه‌رڤیله و گێڕه‌ره‌وه‌کــه قوتابــی و‬ ‫شــاگرده‌که‌ی هاوه‌ڵیه‌تــی کــه ئه‌ویــش‬ ‫ئادسۆی خه‌ڵکی مێلکه‪،‬دیاره ئادسۆ هه‌م‬ ‫شاگردی ویلیامه هه‌م به‌نه‌دێکتییه‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫زۆر له‌ژێــر کاریگــه‌ری مامۆســتاکه‌یدایه‬ ‫هــه‌م لــه‌رووی الهووتیه‌وه هــه‌م له‌ڕووی‬ ‫ژیانــی تایبه‌تییــه‌وه‪ ،‬به‌‌ڕاده‌یــه‌ک ڕێگــه‬ ‫بــه مامۆســتاکه‌ی ده‌دات قســه لــه‬ ‫تایبه‌تیتریــن مه‌ســه‌له‌کانی ژیانــی ئه‌وه‬ ‫بــکات‪ ،‬ئه‌مه‌ش به ته‌واوی له‌و شــوێنه‌ی‬ ‫ڕۆمانه‌کــه‌دا به‌رجه‌ســته ده‌بێت – دیاره‬

‫ڕۆمانه‌که به شێوه‌یه‌کی جوان ئاماد ‌ه کراوه بۆ سینه‌ما‪ .‬هه‌رچه‌نده‬ ‫وه‌ک هه‌موو ئه‌و ڕۆمانانه‌ی تر که فیلمیان له‌سه‌ر دروست کراوه‪،‬‬ ‫فیلمه‌که نه‌یتوانیوه سه‌رجه‌م ڕه‌هه‌نده‌کانی ڕۆمانه‌که بخات ‌ه ڕوو‬ ‫کێــن‪ .‬ویلیامی خه‌ڵکی باســکه‌رڤیکل به‬ ‫تایبــه‌ت خۆی بۆ زانین و ده‌ســتکه‌وتنی‬ ‫هۆکاره‌کانی پشت ئه‌و کوشتنانه ته‌رخان‬ ‫ده‌کات‪ .‬ئــه‌و پیاوێکــه پشــت بــه عه‌قڵ‬ ‫و لۆژیــک ده‌به‌ســتێت بــۆ تێگه‌یشــتن‬ ‫لــه دیــارده‌کان بۆیه ڕاڤه‌ی که‌نیســه بۆ‬ ‫ڕووداوی کوشــتنه‌کان و هۆکاره‌کانیــان‬ ‫بــه دیدێکی خورافــی پــووچ ده‌زانێت و‬ ‫ڕه‌تیان ده‌کاته‌وه‪ .‬ویلیام تاکه که‌ســێکه‬ ‫کــه گومان لــه راڤه‌ی نه‌ریتیــی پیاوانی‬ ‫ئایینــی ڕه‌به‌نگه‌که که ڕۆحه به‌ده‌کان به‬ ‫ئه‌نجامده‌ری کوشتنه‌کان ده‌زانن‪ ،‬ده‌کات‪.‬‬

‫ئه‌و بڕوایه‌ی که پاڵنه‌ری ئه‌و کوشــتنانه‬ ‫ئــه‌و ملمالنــێ ئاینیی و ســیۆلۆژیه‌یه که‬ ‫لــه نێوان ده‌ســته و مه‌زهــه‌ب و گرووپه‬ ‫مه‌ســیحییه‌کاندا هه‌یــه‪ .‬ده‌گاته خاڵێک‪،‬‬ ‫ه‌ڵبه‌تــه بــه پشتبه‌ســتن بــه کۆمه‌ڵێک‬ ‫به‌ڵگــه‪ ،‬که نهێنی پشــت ئــه‌و ڕووداوانه‬ ‫ڕۆحــه بــه‌ده‌کان نیــن وه‌ک پله‌دارانــی‬ ‫به‌نه‌دیکتــی ده‌یخه‌نــه ڕوو به‌ڵکــو ئــه‌و‬ ‫تاوانانه به‌شێکن له پرۆسه‌ی ملشکاندنی‬ ‫گرووپێــک بــۆ گروپێکی تر کــه ناکۆکی‬ ‫ســیۆلۆژیان هه‌یه‪ .‬گرنگه هه‌م خوێنه‌ری‬ ‫ڕۆمانه‌کــه و هه‌م بینه‌ری فیلمه‌که بزانێت‬

‫له‌نو فیلمه‌که‌شــدا ئــه‌م دیالۆگه به‌ڕوونی‬ ‫خراوه‌تــه ڕوو‪ ،-‬کاتێــک ئادســۆ له‌نــاو‬ ‫ڕه‌به‌نگه‌کــه کچێک قه‌شــه‌نگ ســه‌رنجی‬ ‫ڕاده‌کێشــێت بــۆ ویلیامی بــاس ده‌کات‪.‬‬ ‫ئه‌و به ویلیام ده‌ڵێت عاشــق بووم‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ویلیام پێی ده‌ڵێت وریابه ئینسان زۆر به‬ ‫ئاسانی عه‌شق و ئاره‌زوو تێکه‌ل ده‌کات‪.‬‬ ‫ئــه‌و دیالۆگه لــه زمانــی ئینگلیزیدا زۆر‬ ‫دڵگیــره چونکه یاریکردنێکــی تێدایه به‬ ‫هه‌ردوو ووشــه‌ی –له‌ڤ‪ -‬و –له‌ست‪ -‬که‬ ‫مانای عه‌شق و هه‌وه‌س ده‌گه‌یه‌نن‪.‬‬ ‫ڕۆمانه‌کــه پۆســتمۆدێرنه به‌و مانایه‌ی‬

‫کــه بــه پێچه‌وانــه‌ی ڕۆمانــی کالســیک‬ ‫پێکداچوونێکــی چــڕو یه‌کتربــڕ هه‌یه له‬ ‫ڕۆمانه‌کــه‌دا بــه واتای چیرۆکێــک له‌ناو‬ ‫چیرۆکێکــی تردا‪ ،‬لــه کاتێکدا له ڕۆمانی‬ ‫کالسیکدا هه‌م گێڕانه‌وه و هه‌م ڕووداو به‬ ‫ڕیتمێکی یه‌کنــه‌وا ده‌ڕوات‪ .‬جگه له‌وه‌ش‬ ‫سه‌ره‌ڕای نیشــاندانی کۆمه‌ڵێک سه‌ره‌داو‬ ‫و هــه‌وڵ و بــڕوای ویلیام بــه‌وه‌ی کۆد و‬ ‫نیشــانه‌ی پشــت تاوانه‌کانــی هه‌ڵهێناوه‬ ‫و ئــه‌و ملمالنێیــه‌ی له‌گــه‌ڵ پله‌دارانــی‬ ‫ڕه‌به‌نگه‌کــه بــه‌ره‌وڕووی ده‌بێتــه‌وه‬ ‫له‌ســه‌ر راڤــه‌ی جیاوازیان بــۆ فاکته‌ری‬ ‫پشــت ڕووداوه‌کان‪ ،‬به‌اڵم هێشــتا بڕێکی‬ ‫دیاریکراو لــه نادڵنییایی ده‌مێنێته‌وه که‬ ‫ئیکــۆ بــه ووریاییــه‌وه ئه‌وه‌ی کــردووه‪.‬‬ ‫ئه‌مــه‌ش بووارێکــی زۆر بۆ ڕاڤه‌ی جیاواز‬ ‫ده‌هێڵێته‌وه‪.‬‬ ‫ڕۆمانه‌کــه بــه شــێوه‌یه‌کی جــوان‬ ‫ئاماده‌کراوه بۆ سینه‌ما‪ .‬هه‌رچه‌نده وه‌ک‬ ‫هه‌مــوو ئــه‌و ڕۆمانانه‌ی تر کــه فیلمیان‬ ‫له‌سه‌ر دروستکراوه‪ ،‬فیلمه‌که نه‌یتووانیوه‬ ‫ســه‌رجه‌م ڕه‌هه‌نده‌کانــی ڕۆمانه‌کــه‬ ‫بخاتــه‌ڕوو‪ ،‬بــه‌اڵم دوواجــار فیلمێکــی‬ ‫تایبــه‌ت و جوانه‪ .‬ده‌رهێنــه‌ری فیلمه‌که‬ ‫ده‌رهێنــه‌ری به‌تووانــای فه‌ڕه‌نســی جان‬ ‫جاک ئه‌ناوده کــه ده‌رهێنه‌ری کۆمه‌ڵێک‬ ‫فیلمی جوانه له ناویاندا ‹دوژمن له‌به‌رده‌م‬ ‫ده‌روازه‌کاندا› و ‹حه‌وت ساڵ له تیبت›‪.‬‬ ‫ئه‌کتــه‌ری لێهاتــوو ســین کۆنــری ڕۆڵی‬ ‫ویلیامــی خه‌ڵکی باســکه‌رڤیل ده‌گێڕێت‪.‬‬ ‫کۆنــری ســیمایه‌کی دیاری ســینه‌مایه و‬ ‫به‌به‌رده‌وامــی چاالک بووه له ســاڵه‌کانی‬ ‫په‌نجای سه‌ده‌ی ڕابردووه‌وه و تاکو ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٢‬ئاماده‌ییه‌کــی زینــدووی هه‌بــووه‬ ‫لــه کۆمههلیــک فیلمــی گرنگــی مێژووی‬ ‫ســینه‌مادا‪ .‬هه‌روه‌ها کریستیان سله‌یته‌ر‬ ‫که ئه‌کته‌رێکی پڕکاری بوواری سینه‌مایه‬ ‫و ئه‌وکاته تاڕاده‌یه‌ک زۆر گه‌نج بوو ڕۆڵی‬ ‫ئادسۆی خه‌ڵکی میلک ده‌بینێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )467‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/3‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫چیرۆکە کپ و بێدەنگەکان‬

‫خوێندنەوەیەک بۆ کۆمەڵەچیرۆکی «مێروولەکان بەژێر ڕووناکیی مانگدا دەڕۆن»ـی بەختیار حەمەسوور‬

‫سیروان کەریم‬ ‫ئەگــەر ئــەدەب گــەڕان و وردبوونەوە‬ ‫و کەشــفکردن بێــت‪ ،‬بــە دڵنیایییەوە لە‬ ‫ئەدەبــی مینیماڵــدا ئەم ئەرکە قورســتر‬ ‫و ســەختر دەبێتــەوە‪ .‬ئەدەبــی مینیماڵ‬ ‫سەروکاری لەگەڵ وردەکاری و چوونە ناو‬ ‫درز و چاڵەکانەدا هەیە‪ ،‬هێندەی کاری بە‬ ‫سێبەری شتەکانە‪ ،‬هێندە ناپەرژێتە سەر‬ ‫خودی شتەکان‪ .‬نووسەر ئەگەر لێزان بوو‬ ‫لــە بەکارهێنانی ئەم ســتایلەدا‪ ،‬دەرفەت‬ ‫بــە خوێنــەر دەدات هــەم بەشــدارێکی‬ ‫چاالک بێــت‪ ،‬هەم لە کردنــەوەی کۆد و‬ ‫کەشــفکردنی نێوان دێڕەکان چێژی تەواو‬ ‫وەبگرێــت‪ .‬کتێبــی «مێروولــەکان بەژێر‬ ‫ڕووناکیــی مانگــدا دەڕۆن»ـــی بەختیار‬ ‫حەمەســوور‪ ،‬نموونەی ئەدەبی مینیماڵە‬ ‫و چیرۆکی کۆدەکانە‪ .‬کۆدێک لە هەندێک‬ ‫شوێن دەبنە ماتماتیک و ڕەنگە پێویست‬ ‫بــکات قەڵــەم و کاخــەز بــە تەنیشــت‬ ‫خۆتەوە دابنێت و هاوکێشەکان هاوسەنگ‬ ‫بکەیتــەوە‪ .‬ئــەم کۆمەڵەچیرۆکــە یــەک‬ ‫پاڵەوانی بەرەڵاڵی هەیە و نەبەستراوە بە‬ ‫یەک لۆکەیشــنەوە‪ ،‬هەرجارە و دەکەوێتە‬ ‫شوێنێکەوە‪ :‬شەقام‪ ،‬چایخانە‪ ،‬بازاڕ‪ ،‬ماڵ‪،‬‬ ‫جەنگ‪ :‬فالشباک‪ .‬ئەم پاڵەوانە‪ ،‬پیاوێکە‬ ‫جووڵەیەکی نییە پلەیستەیشنی‪ ،‬جووڵەی‬ ‫ئــەم پیــاوە جووڵەیەکی ئەتمۆســفێرییە‬ ‫دەق داوای دەکات‪ ،‬لەمسەر بۆ ئەوسەری‬ ‫کتێبەکــە چوار ڕســتە ناڵێت و بەردەوام‬ ‫لە دیبەیتــەکان هەڵدێت‪ .‬خوێنەر زۆر لە‬ ‫چاوەڕوانیــی لێوجوواڵندنێکیدایــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نووســەر لە جیاتی قسە ســوودی تەواو‬ ‫لە جووڵــەکان وەدەگرێت‪ :‬مللەقاندنێک‪،‬‬ ‫دەستجوواڵندێک‪ .‬ئەم پیاوە بەردەوام لە‬ ‫خۆشاردنەوەدایە‪ .‬نایەوێت لەگەڵ ئەوانی‬ ‫تــردا تێ بکەوێــت‪ .‬هەر ئەم ســیفەتەی‬ ‫کردوویەتی بە کەســێکی تەڵخ و لێڵ الی‬ ‫ئەوانی تر‪.‬‬ ‫ئەم پیاوە‪ ،‬بە شــێوەیەکی کەرتکەرت‬ ‫بــە چیرۆکەکانــدا پەرش بــووە‪ ،‬لە هەر‬ ‫چیرۆکێکــدا کەرتێکــی دەبینین‪ :‬تەمەن‪،‬‬ ‫بااڵ‪ ،‬جلوبەرگ و بۆ هەموو ئەمانە دەبێت‬ ‫بگەڕێیت و بگەڕێیت و بگەڕێیت‪ ...‬لە ڕێی‬ ‫گەڕانــی وردەوە‪ ،‬تەمەن‪ ،‬حەز‪ ،‬ڕابردوو‪،‬‬ ‫ئێســتا و داهاتووی ئەم پیــاوە دەزانین‪.‬‬ ‫ئــەم هاوکێشــە ماتماتیکییە هاوســەنگ‬ ‫دەکرێتەوە بێ ئەوەی تەرکیزت پەرت بێت‬ ‫و دەقەکەیش لــەق بێت‪ ،‬لەحیمکردنێکی‬ ‫زۆر جوان لە ڕســتەکاندا هەیە و خوێنەر‬ ‫چێژی تــەواوی لێ دەبینێت‪ .‬ئەم پیاوە‬ ‫لــە جلەکانیەوە‪ ،‬کە فۆڕمێکی هارمۆنیان‬ ‫نییە‪ ،‬دەردەکەوێت پیاوێکی بێسەروبەرە‪،‬‬ ‫زۆر گوێ بە ژیان نادات‪.‬‬ ‫زمان لەم کتێبەدا بە یەک ڕیتم دەڕوات‬ ‫و خوێنەر هەست بە هیچ لەو بەربەستانە‬ ‫نــاکات کە گرێی زمان دروســتی دەکەن‪،‬‬ ‫لــەم چیرۆکانــەدا هەوڵــدراوە زمان وەک‬ ‫مەکینەیەک‪ ،‬لە پێنــاو ڕووداودا بکەوێتە‬ ‫کار‪ .‬تەنانەت لە دیبەیتەکانیشدا زمان تا‬ ‫کرابێت گوشــراوە لە هەســت و سۆز‪ .‬لە‬ ‫هــەر شــوێنێک ڕاوی دەگۆڕێت‪ ،‬زمانیش‬ ‫یەکبەخۆ دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫چیرۆکی یەکەم‬ ‫دەســتپێکی چیــرۆک‪ ،‬مریشــکێک‬ ‫دەگارێنێــت و دەنــووک لــە ڕســتەکان‬ ‫دەدات‪ ،‬کەڵەشــێرێک سواری مریشکەکە‬ ‫دەبێت‪ .‬مریشکەکە دەنیشێت‪ ...‬نووسەر‬ ‫لە بری مرۆڤ ویستوویەتی پەلەوەرەکان‬ ‫و ئــاژەڵ لــەم کتێبەدا قســەیان هەبێت‪.‬‬ ‫زۆر کــەم لە چیرۆکــی کوردیدا بەر ئەوە‬

‫دەکەویــت‪ ،‬لــە دەســپێکدا ئــاژەڵ بــەو‬ ‫قورســاییە داخلــی دەق کرا بێت و کاری‬ ‫لەســەر کرا بێت‪ .‬لەم چیرۆکەدا پیاوەکە‬ ‫زیخێــک دەچێتــە نــاو پێاڵوەکانیــەوە‪،‬‬ ‫زیخەکــە دەچەقێتــە پێی‪ .‬کێشــەی ئەم‬ ‫زیخانــە ئەوەیــە بــەر لەوەی بچنــە پێدا‬ ‫دەچنە دەماخەوە‪ .‬هەمیشــە ئەم زیخانە‬ ‫بە ناچاری پێاڵوت پێ دادەکەنن‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــەم چیرۆکەدا بــۆ من گرنگ‬ ‫بوو‪ ،‬بینینــی ئەو دوو فەزا جیاوازەیە لە‬ ‫دوو زەمەنی جیــاوازدا بەریەک دەکەون‪،‬‬ ‫زەمەنــی ئێســتای پیاوەکــە‪ ،‬زەمەنــی‬ ‫ڕابــردوو واتــە زەمەنــی جەنــگ‪ .‬ئــەم‬ ‫پیــاوە ڕابردوویەکی جەنگــزەدەی هەیە‪.‬‬ ‫جەنــگ کاریگەری تەواوی بەســەر ژیانی‬ ‫ئــەم پیــاوەوە هەیە بــێ ئــەوی زوومی‬ ‫زۆری لەســەر کــرا بێــت‪ .‬لەرینــەوەی‬ ‫چینکــۆی ســەر کوالنەیــەک و چینکۆی‬ ‫ســەر ســەنگەرێک خوێنەر کەرت دەکات‬ ‫و جیاوازییەکانــی دوو شــوێن دەبینــی‪،‬‬ ‫ڕۆحلەبــەرەکان یەک دەســەاڵتیان هەیە‪.‬‬ ‫مریشــکێک لــە کوالنەیەکدا دەنیشــێت‪،‬‬ ‫هــەروەک ســەربازێک وایــە کــە لــە‬ ‫سەنگەرێکدا دابنیشێت‪ ،‬هەردووکیان یەک‬ ‫دەســەاڵتیان هەیە‪ .‬مریشــک لە کوالنەدا‬ ‫کەڵەشــێرێک ســەرهەنگێتی و تەنانــەت‬ ‫دەتوانێــت لەســەر هێلکە هەڵیســێنێت‪.‬‬ ‫لە سەنگەرێکیشدا ئەفسەرێک دەسەاڵتی‬ ‫ئەوەی هەیــە ســەربازەکان بجووڵێنێت‪.‬‬ ‫لەم چیرۆکەدا دەســەاڵتی نێــوان کوالنە‬ ‫و ســەنگەر‪ ،‬دەســەاڵتێکی یەکســانە لە پشــیلەی ئەم واڵتــە ئوتومبێــل لەناوی‬ ‫نێــوان گیانلەبەر و مرۆڤــدا‪ ،‬لە بنەڕەتدا دەبات‪.‬‬ ‫ئەمانــە خاوەنی یەک تێمای دەســەاڵتن‪.‬‬ ‫چیرۆکی سێیەم‬ ‫پشــیلەیەک دەچێتە کوالنە و مریشکێک‬ ‫ئــەم چیرۆکــە فێری ئەوەمــان دەکات‬ ‫دەبێتە قوربانی‪ ،‬پشــیلە لــەم چیرۆکەدا‬ ‫هــەم جــەالدە و هــەم قوربانــی‪ ،‬لــە چــۆن چا لــێ بنێیــن‪ ،‬ئەم واڵتــە چای‬ ‫شــوێنێکدا پشــیلە دەچێتــە کوالنەوە و ناخــۆش گاوێتــی‪ ،‬بۆ ئەوەی لــە ماڵەوە‬ ‫مریشــک دەخوات لە شــوێنێکی تریشدا چایەکــی بــاش بخۆیت‪ ،‬دەبێــت بە دیار‬ ‫لە ســەنگەرێک بە دەست سەربازەکانەوە قۆرییەکەوە بوەستیت و گڕی ئاگرەکەیش‬ ‫دەبێتــە بێژنــگ‪ .‬بۆیــە لــە کۆمەڵگــەی کــز بێــت‪ .‬ئارامــی زۆری دەوێــت‪ ،‬لــە‬ ‫خۆیشــماندا پشــیلە بوونەوەرێکــی سەردەمێکی زۆر نائارامدا‪ .‬نیوەی کابانی‬ ‫دوالیزمــە‪ .‬هەندێک جار لــە کوالنەیەکی کورد ئەمە نازانێت بە دایکی منیشــەوە‪.‬‬ ‫گەورەدا جێی نابیتەوە‪ ،‬هەندێک جاریش لــەم پەراگرافــەدا تەنیایییەکــی گــەورە‬ ‫دەبینــی‪ .‬ئەم پیاوە بەردەوام هەڵدێت لە‬ ‫لە ژووری نوستندا دەخەوێت‪.‬‬ ‫دروســتکردنی چا‪ ،‬بەو ماناییەی بەتەنیا‬ ‫چای پــێ ناخورێتەوە‪ .‬بۆیە حەز دەکات‬ ‫چیرۆکی دووەم‬ ‫ژنێــک چووەتە ســەر دارێــک‪ .‬ژنەکە خۆی لە چالێنان بدزێتەوە‪.‬‬ ‫خاڵێکی تری ئەم چیرۆکە قسە لەسەر‬ ‫منداڵێکی لەگەڵدایە‪ .‬چیرۆکنووس قســە‬ ‫لەســەر ڕۆحلەبەرێکی تر دەکات؛ ئەویش کردنــی هــەواڵ و ناشــیرینیەکانیەتی‪،‬‬ ‫دارە‪ .‬ئەو دارانەی سێبەرمان بۆ دەکەن‪ .‬ئەو هەوااڵنــەی ڕۆژانە لــە تیڤییەکانەوە‬ ‫ئــەم ژنە کار بۆ ئــەوە دەکات ئەم دارانە دەیبینیــن‪ ،‬بــۆ دەبێــت ئــەم هەواڵــە‬ ‫هەناسە بدەن‪ ،‬ئیستاتیکای ئەم چیرۆکانە ناخۆشــانەی دنیا کچێکــی جوان بیدا بە‬ ‫ئەوەیــە لە پاڵ ڕۆحلەبەرەکانی تردا ئاوڕ گوێماندا‪« :‬کچەکە هەواڵی تەقینەوەیەک‬ ‫لــە داریش دراوەتــەوە‪ .‬ژنەکــە دەڵێت‪ :‬ڕادەگەیەنیــت‪ ،‬ئوتومبێلێک تەقیوەتەوە‬ ‫«ئــەم وایەرانــە نایەڵن‪ ،‬ئــەم دارە توو و تەنیــا بۆدییەکــەی ماوەتــەوە‪ ».‬ئەم‬ ‫بگرێت و هەناسە بدات‪ ،‬داریش ڕۆحلەبەرە بێژەرانــە بــە درێژی مێــژووی میدیا دوو‬ ‫ئیتر‪ ».‬ئەم ژنە نەچووەتە سەر ئەو دارە هەواڵی خۆشیان نەخوێندۆتەوە‪ .‬نووسەر‬ ‫بــۆ ئــەوەی توو لێ بکاتــەوە و بیخوات‪ .‬دەیەوێت ئاماژە بۆ ئەوە بکات‪ ،‬هەمیشــە‬ ‫هەمــی ئەم ژنــە هەمێکی ئینســانییە بۆ ئــەم هەوااڵنە چای نــاو چایخانەکان تاڵ‬ ‫پشیلەکان‪ ،‬کە بە هۆی وایەری مۆلیدەوە دەکــەن‪ .‬ئــەم پیاوە کاتێک لــە تەنیایی‬ ‫لــە ناوچوون‪ ،‬چونکە ڕۆژانە بە هۆی ئەو هەڵدێــت بــۆ ئــەوەی چایــەک بەتەنیــا‬ ‫وایەرانــەی لە دارەکە ئااڵون پشــیلەکان نەخواتەوە‪ ،‬دیســان چایــەکان لە دەمیدا‬ ‫لەنــاو دەچــن‪ .‬لــەم چیرۆکــەدا وایەری تــاڵ دەبــن‪ .‬ئەوەی کــە پیاوەکــە تەنیا‬ ‫مۆلیــدە بکــوژی پشــیلەکانە و هەڵگری دەکات لــە ماڵــەوە هەڵدێــت ڕەگــەزی‬ ‫پەتای مۆدێرنەیە‪ .‬هەمیشــە مۆدێرنە بە بەرامبــەرە‪ .‬ئەوەیش کە چاکە لە دەمیدا‬ ‫هەموو ناشــیرنیەکانیەوە ڕۆحلەبەرەکانی تاڵ دەکات هــەر بێژەرێکی ئافرەتە! لەم‬ ‫تــر لەنــاو دەبات‪ .‬لە بەشــێکی تری ئەم چیرۆکەدا جاریکی تر لە ڕێی ئاودەســتی‬ ‫چیرۆکەدا قسە لەسەر ئوتومبێل دەکات‪ ،‬غەربیــەوە گــوو بە مۆدێرنــەدا دەکرێت‪،‬‬ ‫ئەو ئوتومبێالنەی کە هێڵی کاڵ لەســەر تــرس لەم جۆرە ئاودەســتانە ترســە لە‬ ‫جــادەکان دەکێشــن و تــۆخ کاریگەریان دەرکەوتەکانــی مۆدیرنــە‪« :‬پیــاو گــوو‬ ‫بەســەر ئێمــەوە دەبێــت‪« :‬بەشــێک لە بخوات بەس لەم جۆرە ئاودەستانەدا گوو‬ ‫هاوســەنگی دنیا ئــەم خوێڕیانە تێکیان نەکات‪».‬‬ ‫داوە‪ ».‬ئــەم ڕســتە کاتێــک دەوترێــت‬ ‫چیرۆکی چوارەم‬ ‫ئوتومبێلێــک هێڵێــک لەســەر جادەکــە‬ ‫لــە ڕادیۆوە باســی گۆشــتی مریشــک‬ ‫دەکێشــێت‪ .‬وایەری مۆلیــدە و ئوتومبێل‬ ‫کە هەڵگری فەزای مۆدێرنەن لەم چیرۆکدا و گۆشــتی کەروێشــک دەکریــت‪ .‬لێرەوە‬ ‫پێکاویانــە‪ ،‬بــە کورتی قســەی تەواویان تێدەگەین‪ ،‬کۆمەڵگەی ئێمە کۆمەڵگەیەکی‬ ‫لەســەر ئەو دنیایــە کــردووە هەموومان گۆشــتخۆر و نەخۆشــە‪ ...‬بیرێکی وردی‬ ‫پێوەی گرفتاریــن‪ .‬ئوتومبێلەکانن ڕۆژانە ســادقیانە لــەم چیرۆکــەدا دەبینرێــت‪،‬‬ ‫چەندیــن پشــیلە لەنــاو دەبــەن‪ .‬نیوەی ڕووبــەڕووی خواردنی گۆشــت دەبێتەوە‪.‬‬

‫زمان لەم کتێبەدا بە یەک ڕیتم دەڕوات و خوێنەر هەست‬ ‫بە هیچ لەو بەربەستانە ناکات کە گرێی زمان دروستی دەکەن‬ ‫مەکسییەکەت داکەنە‪».‬‬ ‫ئــەم جۆرە سێکســە ئەتکردنی ئەوی‬ ‫ترە‪.‬‬

‫لــەم چیرۆکــەدا زوومێکی کــەم خرواتە‬ ‫ســەر گۆشــت‪ ،‬دەکرێت ئەم گۆشــتە کە‬ ‫لە ڕادیۆیەکەوە بانگەشــەی بۆ دەکرێت‪،‬‬ ‫جۆرێک لەو عەوامێتی میدیای ئیمە بخاتە‬ ‫چیرۆکی پێنجەم‬ ‫ژیــر پرســیارەوە‪ ،‬بەردەوام بــە ڕیکالمی‬ ‫دەمەوێت لە ناونیشــانی چیرۆکەکەوە‬ ‫جۆراوجــۆر دەبینرێــت و دەبیســترێت‪.‬‬ ‫باســکردنی گۆشــت لــەم چیرۆکــەدا دەســت پێ بکەم‪ .‬ناونیشانی چیرۆکەکە‬ ‫نەفیکردنی خواردنی گۆشــتە بە بیرێکی «پشــیلەی ژێــر باران»ـــه‪ .‬لەنــاو ئەم‬ ‫ســادقیانە‪ .‬بیرمان دەخاتــەوە خواردنی دەقــەدا ناوی پشــیلە نەهاتــووە‪ .‬کەچی‬ ‫هەر گۆشتێکی ســەر سفرە ڕۆحلەبەرێک قورسایی گەورە لەسەر پشیلەیە‪.‬‬ ‫ئــەم پاڵەوانــە بوونەوەرێکی بێدەنگە‪،‬‬ ‫لەنــاو دەبــات‪ ...‬لە جێیەکــی تری ئەم‬ ‫چیرۆکە لە پڕ کەســێک قووت دەبێتەوە‪ .‬بێدەنگــی لــەم کتێبــەدا و بــە تایبــەت‬ ‫کەســەکە کۆنەســەربازیکی هاوڕێیەتــی ئــەم چیرۆکە‪ ،‬بە فۆڕمێکی ئیســتاتیکی‬ ‫کاتی خۆی سەربازبوون لە سەنگەرێکدا‪ .‬چنراوە‪ .‬هەر لە یەکەم چیرۆکەوە خوێنەر‬ ‫دیــارە ئــەم کەســایەتییە لــە چیرۆکــی چاوەڕێــی ئــەم پیاوەیە شــتێک بڵێ لە‬ ‫یەکەمیشــدا بە کاڵــی دەرکەوتنی هەیە‪ .‬قســە بچێ‪ ،‬بەاڵم جگە لە «بڵمەیەک!»‬ ‫لە چیرۆکــی یەکەمدا دەڵێ‪« :‬کەســێک هیچی تــری لێ چــاوەڕوان ناکرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫کۆکــی‪ ،‬ڕەنگــە دواتریش‪ ،‬نەبیســترا‪ ».‬بێدەنگییە لەم چیرۆکانەدا زیاد لە جارێ‬ ‫لێرەیــش دەکۆکــێ و پیاوەکە هاوڕێکەی خزمەتە بەم دەقە کردووە‪.‬‬ ‫کچێکــی کارمەنــد لە هۆتێلــدا لەگەڵ‬ ‫ناناسێتەوە‪ .‬ئیتر خوێنەر تێدەگات ئەوەی‬ ‫ئەم پیاوەی بێدەنگ کردووە جەنگە‪ .‬هەر ئەم پیاوەدا بە چڕی دەکەوێتە قســەوە‪،‬‬ ‫کاریگــەری ئەو جەنگەیشــە ئــەم پیاوە جگــەرەی لــێ داوا دەکات‪ ،‬لــە بــارەی‬ ‫لــەم گفتوگۆیــەدا هیچ شــتێکی نییە بۆ کاروبــاری هۆتێلــەوە دەدوێــت‪ ،‬باســی‬ ‫گوتــن‪ .‬ئەم بێدەنگییــەی پەیوەندی بەو پشــیلەیەکی لەگەڵــدا دەکات‪ ،‬هەر هیچ‬ ‫وێنەیشــەوە هەیە لە چیرۆکی شەشەم و ناڵیت‪ .‬لە شــوێنێنکی تــردا دەچیتە ناو‬ ‫حەوتەمــدا تەواو دەبێــت و دوای نەمانی پــاس‪ ،‬سەرنشــینەکەی تەنیشــتی هەر‬ ‫هاوڕێکــەی بۆ جێ دەمێنێ‪« .‬پیاوێک لە دەڵێــت و دەڵێت و دەڵێــت‪ ...‬ئەم هیچ‬ ‫کەنار زەریا دانیشتووە‪ ».‬ئەم وێنەیە لە قسەیەک ناکات‪ .‬ئەم پیاوە لە بێدەنگیدا‬ ‫زۆرتریــن قســەی کــردووە‪ ،‬خــودی ئەم‬ ‫ماڵەکەیدا هەڵواسراوە‪.‬‬ ‫هێڵێکــی تری ئەم چیرۆکە سێکســە‪ ،‬بێدەنگییە زۆر لە نووســەری کتێبەکەوە‬ ‫ئــەو سێکســەی ناهۆشــیارانە دەکرێت‪ ،‬نزیکــە‪ ،‬چونکــە بەختیــار‪ ،‬یەکێکە لەو‬ ‫پێویســتە خوێنەر کۆتایی ئــەم چیرۆکە چیرۆکنووسانەی لە ڕۆژێکدا دوو ڕستە و‬ ‫وەک خۆی لەمس بکات و ئەو مەشــهەدە نیو ناڵێت‪ ،‬بۆ ســەلماندی ئەمە پێویست‬ ‫لە زینیدا بجووێت‪ .‬من نایشارمەوە دەقی بــە نزیکــی زۆر نــاکات لە نووســەرەوە‪،‬‬ ‫ئێمە کە دێتە ســەر ســێکس و ئێرۆتیکا بەڵکــو بینینێکــی دووراودوور بەســە‪،‬‬ ‫زۆر لە خۆکردنێکی زمانی تیایە و خوێنەر تــا درک بەو هالــە بێدەنگ و کپە بکەین‬ ‫هەندێک جــار بروایان پێ نــاکات‪ .‬بەاڵم دەوری نووسەری تەنیوە‪.‬‬ ‫خوێنەر بۆ تێگەیشــتنی تــەواوی ئەو‬ ‫لەم دەقــەدا لە ڕووداوێکــی زۆر تەنکدا‪،‬‬ ‫هەڵەشــەی سێکســی دەبینی‪ .‬تێدەگەی وردەکارییــەی نووســەر لــەم چیرۆکــەدا‬ ‫ئەمــەی دەکرێــت هەمــوو شــتێکە بەس کردوویەتــی‪ ،‬پێویســتی بــە گەڕانەوەیە‬ ‫ســێکس نییە‪ .‬ئەم پیــاوە خواپێداوە لە (پێویســتییەکی ناچــاری نــا) بــۆ‬ ‫کونی ژوورەکەیەوە‪ ،‬ماڵەکەی تەنیشتیان چیرۆکەکــەی «ئێرنیســت هەمنگــوەی‪:‬‬ ‫و دیمەنی ژن و پیاوێک دەبینێت لە کاتی پشــیلەی ژێــر بــاران»‪ ،‬ئــەم چیرۆکەی‬ ‫سێکســدا‪ .‬لە کاتی سێکســدا جلەکانیان بەختیــار حەمەســوور ئیشــکردنێکی‬ ‫هەریەکە لە الیەکی ژوورەکە باڵو بووتەوە‪ .‬ئاگایانــە و وردە لەنــاو چیرۆکەکــەی‬ ‫ئــەم ژن و پیــاوە بێ ماچ و ئەم شــتانە هەمنگوەیدا‪ ،‬بێ ئەوەی ببێت بە ســێبەر‬ ‫یەکســەر داخلی ســێکس دەبن‪ .‬بەختیار و پاشکۆی چیرۆکەکە‪.‬‬ ‫دەڵێــت بەم شــێوەیە ســێکس ناکرێت‪.‬‬ ‫چیرۆکی شەشەم‬ ‫تەنانەت ئەم پیاوەی دراوسێیان لە کاتی‬ ‫ناونیشــانی کتێبەکــە لــە دیمەنێکــی‬ ‫سێکسیشدا تووڕەیە‪ ،‬دەڵێ‪« :‬تۆ جارێک‬

‫بچکۆلــەی ناو ئەم چیرۆکەوە وەرگیراوە‪.‬‬ ‫لــە شــوێنێکی ئەم چیرۆکــەدا منداڵێک‪،‬‬ ‫ڕێــک بە زمانی خۆی باســی (ورچ‪ -‬ولچ)‬ ‫دەکات‪ ،‬کــە پەنیــرەکان دەبــات‪ ،‬دایکی‬ ‫منداڵەکە لە ڕێی گفتوگۆوە ئەم حیکایەتە‬ ‫بۆ منداڵەکەی دەگیڕێتەوە‪« :‬ورچ حەزی‬ ‫لە پەنیرە‪».‬‬ ‫ئەم پیــاوە بەرەڵاڵیەکی گوناحە‪ ،‬هەر‬ ‫لــە چیرۆکــی یەکەمەوە بە دزینی شــتی‬ ‫زۆر بچــووک دەســت پێــدەکات‪ :‬دزینی‬ ‫هێلکــە و پــان بۆ دزینی مریشــکەکان‪.‬‬ ‫چیرۆکــی ســێیەم‪ :‬دزینی ســەموون‪...‬‬ ‫ڕەنگــە ئەم جــۆرە دزییانە بۆ ئەم پیاوە‬ ‫حــەاڵڵ بێــت‪ .‬کاتێک ئەم پیــاوە دزیش‬ ‫دەکات‪ ،‬خوێنــەر هــەر خۆشــی دەوێ‪.‬‬ ‫دیســان وێنــەی ئەو پیــاوە دەبینیتەوە‪،‬‬ ‫کە لە چوارچێوە گیراوە‪ ،‬خاڵێکی گرنگی‬ ‫تری ئەم چیرۆکە ئەوەیە‪ ،‬زیاد لە جارێک‬ ‫شــتە بێ گیانەکانی ناو ماڵەکە دەســت‬ ‫بــە جوواڵندنەوە دەکەنــەوە و بە زەینی‬ ‫خوێنەردا دەچەقن‪.‬‬ ‫ئــەم چیرۆکــە یارییەکــی جــوان بــە‬ ‫گەڕانەوەی سێ ئێوارەی پیاوەکە دەکات‬ ‫بــە هەمان کۆاڵندا‪ ،‬هەرجارە و دیمەنێک‪.‬‬ ‫ئــەم تێکەڵکــردن و لێکدانــە‪ ،‬ڕیتمــی‬ ‫چیرۆکەکەی خێرا و بەرجەستە کردووە‪.‬‬ ‫چیرۆکی حەوتەم‬ ‫ئــەم چیرۆکــە بەشــێک لــە تێمــا و‬ ‫ڕووداوەکانــی چیرۆکەکانــی پێــش خۆی‬ ‫تــەواو دەکات‪ ...‬لــە چیرۆکــی یەکەمدا‪:‬‬ ‫«ژنێک لەســەربان جل هەڵدەخات‪ ،‬خۆر‬ ‫لە پشت ژنەکەوە‪ ،‬دەچەقێتە ناوچاوت‪».‬‬ ‫دوایــی لەم چیرۆکەدا دەڵێ‪« :‬ســێبەری‬ ‫تەنافێــک جــل‪ ،‬بــە تــەڕی کەوتووەتــە‬ ‫ســەر چیمەنتۆی حەوشــە‪ .‬ســێبەرەکان‬ ‫خڕ بــوون و‪ »...‬هەمان ئەم مەشــهەدە‬ ‫هیی چیرۆکی یەکەمە و لێرە خۆی تەواو‬ ‫دەکات‪ .‬پیاوەکــە دەســت بۆ ســێبەری‬ ‫ســەر چیمەنتۆکــە دەبــات و پەنجەکانی‬ ‫برینــدار دەبــن‪ .‬تێدەگــەی ئــەم پیــاوە‬ ‫تینووی سێکســە و لەگەڵ جلەکانی سەر‬ ‫تەنافێکــدا دەکەوێتــە دەســتبازی‪ .‬بــێ‬ ‫ئــەوەی گرتەیەکی گەورە بوونیەتی ببێت‬ ‫کــە ئــەم پیاوە حــەزی بە سێکســە‪ ،‬بۆ‬ ‫هەموو حاڵەتە دەروونییەکان ئاماژەیەکی‬ ‫زۆر بچووک هەیە‪.‬‬ ‫لــەم چیرۆکــەدا ســەرچاوەی وێنــەی‬ ‫ســەر دیوارەکەمــان بــۆ دەردەکەوێــت‪،‬‬ ‫وێنەی پیاوەکــەی هاوڕێی‪« :‬بەر لەوەی‬ ‫بڕۆیت‪ ،‬لە گیرفانیدا وێنەیەکت دۆزییەوە‪،‬‬ ‫دەرتهێنــا و جێــت هێشــت‪ ».‬ئیتــر ئەو‬ ‫وێنەیە لــەم چیرۆکەدا فیگۆرەکانی پێش‬ ‫خۆی تەواو دەکات‪ :‬چیرۆکی یەک‪ ،‬چوار‪،‬‬ ‫شەش» وێنەکە پاشماوەی ئەو جەنگەیە‬ ‫کــە هاوڕێکەی لــێ ســەندووەتەوە‪ .‬ئەو‬ ‫ڕۆژەی هاوڕێکــەی دەکوژرێــت‪ ،‬ڕۆژێکی‬ ‫بارانە‪ .‬نووسەر لەم دیمەنەدا دامانباتە ناو‬ ‫سەنگەرەکانەوە و بەشداری جەنگەکەمان‬ ‫پێ دەکات‪ ،‬لەگەڵ کوشــتنی هاوڕێکەیدا‬ ‫ئێمەیش دەســتمان تەڕ دەبێت‪ ،‬تەڕێکی‬ ‫لینــج‪ ...‬ئــەم دیمەنە یەک لــەو دیمەنە‬ ‫ســینەمایی و جوانانەیــە‪ ،‬کــە ســارد و‬ ‫تیــژ زەیــن دەبڕێت‪ .‬چیرۆکــی یەکەم بە‬ ‫دەنگی مریشــک دەســتی پــێ دەکات و‬ ‫کۆتاچیرۆک بە دەنگی پشــیلەیەک دێت‪.‬‬ ‫قەلەڕەش‪ ،‬چۆلەکە‪ ،‬مریشــک و پشــیلە‬ ‫لــەم کتیبــەدا جرتوفرتیانــە‪ ،‬ئایــا ئەمە‬ ‫لــە نائومێــدی قووڵەوەیــە لە ئینســان‪،‬‬ ‫یان لــە خۆشەویســتی زۆرەوە بۆ ئاژەڵ‬ ‫و گیانــداران؟ دیمەنی کۆتایی ئەم کتێبە‬ ‫دیمەنێکی ڕیالیزمی جادوویی‪ -‬تێکەڵ بە‬ ‫ئەنیمەیشن‪ :‬پشیلەیەک لە کوپی قاوەکە‬ ‫دێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫دەنگێکــی کــز و لــەرزۆک لــە دوایین‬ ‫وشــەی کتێبەکەدا دەبیســتین‪ ،‬دەنگێک‬ ‫بــۆ هەمیشــە لــە دەماخــی خوێنــەردا‬ ‫دەمێنێتەوە‪:‬‬ ‫میاو!‬

‫‪6‬‬ ‫««‬ ‫لە نەزانراو و كێشە بەوالوە شتێكی دیكەمان لەبەردەمدا نییە‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )467‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/3‬‬

‫ئەدۆنیس‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪:‬‬ ‫خەسرەو مەحموود‬ ‫پ‪« :‬نووســینی مەزن تەنیا لە لوتكە‬ ‫یاخود لە نزماییەوە دێت»‪.‬‬ ‫«ئەم ئێوارەیە گوێچكەكانم دەبەخشمە‬ ‫موزیكێك لە وێرانەوە بێتە دەر»‪.‬‬ ‫ئێمەش ئەمڕۆكە مۆزیكێك دەبیســتین‬ ‫لــە وێرانــەی عەرەبییــەوە ســەرچاوە‬ ‫دەگرێت‪.‬‬ ‫ئایــا ئەو موزیكە دەبیســتیت كە حەز‬ ‫دەكەیت گوێت لێی بێت؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬بەڵــێ‌‪ ،‬بەاڵم هێشــتا هەر‬ ‫دەنگی كزە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ئــەی ســەبارەت بەكاولبوونــی‬ ‫گەردونی؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬موزیكــی وێرانەی عەرەبی‬ ‫كۆن بووە‪ ،‬بــەاڵم وێرانەكە گەردوونییە‪،‬‬ ‫بــە شــێوەیەك لە شــێوەكان‪ ،‬كــەم یان‬ ‫زۆر‪ .‬جیاوازییەكــە ئەوەیــە كــە جیهــان‬ ‫گوێڕادێرێت‪ ،‬عەرەبیش گوێگرتن دەخەنە‬ ‫الوە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ئەدۆنیــس ئــەو زەمەنــە بــەچ‬ ‫زەمەنێكــی مێژوویــی دەچوێنێــت كــە‬ ‫عەرەب تێیدا دەژین؟‬ ‫و‪ :‬ئەم ماوە عەرەبییەی ئێستا بێوێنەیە‬

‫لە پەرتەوازەیی‌و داڕمان‌و دواكەوتووییدا‪.‬‬ ‫جــاران لەداڕمانــی ســەردەمەكانی‬ ‫دواكەوتنــدا دەژیاین‪ ،‬بــەاڵم ئەمڕۆكە لە‬ ‫چاخەكانی پێشكەوتندا دادەڕمێین‪.‬‬ ‫پ‪ :‬نووســیوتە «گفتوگــۆ هێــز و‬ ‫پێویســتی بەدی ناكات تەنیا لەدانپیانان‬ ‫بەدەستەوەستانیی خۆیدا نەبێت»‪« .‬لە‬ ‫لێبوردەییــدا روانینــی بااڵگەرانــە بونــی‬ ‫هەیە»‪.‬‬ ‫ڕوونكردنــەوەت چییــە بــۆ دیــاردەی‬ ‫رێكخســتنی كۆنگــرە نێودەوڵەتییــەكان‬ ‫لە دەوڵەتانی كەنداویشــدا بەتایبەت‪ ،‬كە‬ ‫گفتوگــۆو تۆلێرانــس دەكەنە درووشــمی‬ ‫خۆیان؟ ئایا هەمو سەردەمێك سیمایەكی‬ ‫فیكریــی‌و ئیســتاتیكیی خــۆی هەیە كە‬ ‫خزمــەت بەبەرژەوەندیــی برەوپێدەرانــی‬ ‫بكات؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬دیــدارو گفتوگــۆكان هەر‬ ‫بەســودمەند دەمێننــەوە – بــەو مەرجە‬ ‫پ‪ :‬چــۆن لەگــەڵ بەهەڵەدانانــی‬ ‫لەنــاو پــڕۆژەو پــان‌و جیهانبینییەكاندا جەمــاوەری عەرەبیــدا یەكتــر دەبــڕن‪،‬‬ ‫ریزبەند بن‪.‬‬ ‫لەگــەڵ بونــی هەریــەك لەگوتەزاكــەی‬ ‫پ‪ :‬خۆرئــاوا پێشــوازیی لێكــردن‪ ،‬و ئانیشتاین‪« :‬تێشكاندنی ئەتۆم ئاسانترە‬ ‫بۆ دۆزینەوەی خۆتــان یاریدەیدان‪ ،‬و بۆ لەتێشــكاندنی ئایدیا سەرســەختەكان‪ ،‬و‬ ‫گەڕان بەدوای كرۆكی بون‌و گۆڕانەكانیدا‪ .‬فەرمودەی‪« :‬ئێوە چۆن بن بەوشــێوەیە‬ ‫ئێســتایش‪ ،‬دوای گەرمبونی ملمالنێی فەرمانڕەوایی دەكرێن؟»‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬دەشــێت یەكتربڕینێــك‬ ‫نێو مســوڵمانان‌و خۆرئاوا‪ ،‬كوا بەندەری‬ ‫ئەو داهێنەرانەی گەردەلولی سیســتەمی لەنێــوان ئــەم بەهەڵەدانانــەو ئــەم‬ ‫گوتەزایانەدا هەبێت‪.‬‬ ‫عەرەبیەكان پەڕەوازەی كردن؟‬

‫ئەدۆنیــس‪ :‬وا هەســتدەكەم لەنەزانراو‬ ‫و كێشــە بــەو الوە هیچــی دیكەمــان‬ ‫لەبەردەمدا نییە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬لەو باوەڕەدایت كە «خاكی عەرەب‬ ‫هــەر دەبێت لە نووســتن‌و دۆگماییەكەی‬ ‫دەربــاز بێــت و ئاســۆی گەشــبینیی‬ ‫عەرەبیــش ئەســتەمە بكرێتــەوە‪ ،‬مەگەر‬ ‫ئاسۆكانی بێئومێدبون لە هەنووكە»‪ .‬ئایا‬ ‫بە دیدێكی شــیعرییانەی پێشبینیگەرەوە‬ ‫دەڕوانیت؟ یان ئەوە واقیعی كەڵەكەبونی‬ ‫مەعریفییە لەم سەرزەوییەدا؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬لەپێشبینییەوە ئەوە ناڵێم‪،‬‬ ‫بەڵكــو لەمتمانەبونــەوە بەمــرۆڤ‪ .‬ئــەو‬ ‫مرۆڤەی رابردوی مەزنی مرۆیی ســازاند‪،‬‬ ‫دەشــتوانێت ئایندەیەكــی مــەزن بنیــاد‬ ‫بنێــت‪ ،‬بەڵكــو مەزنتریش‪ ،‬لەســەرجەم‬ ‫بوارە شیعریی‌و زانستیەكان‌و هی تریشدا‪.‬‬

‫دەڕوانیت؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬بەگشــتی‪ ،‬بزاڤــی فیكریی‬ ‫مەغریبیی‪ ،‬قوڵترو دەوڵەمەندترو چاالكتر‬ ‫لەبزاڤــی فیكــر لەخۆرهەاڵتــی عەرەبیی‬ ‫بەدی دەكەم‪ ،‬ناشتوانم پێشبینیی ئایندە‬ ‫بكەم‪.‬‬ ‫پ‪ :‬هەندێك پێیانوایە كە باڵوبونەوەی‬ ‫نوســین لەواڵتی شامدا‪ ،‬بەڵگەی دیدێكی‬ ‫بەكۆمەڵــە‪ ،‬ناكۆك بەڕوانینی تاكانە‪ ،‬كە‬ ‫لەژیــارە فیرعەونییــەكان‪ ،‬و ژیارەكانــی‬ ‫میزۆپۆتامیادا بەرباڵوبوە‪ ،‬بۆچونت چیە؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬بۆچونێكــە رێزی لێدەگرم‌و‬ ‫دەینرخێنــم‪ ،‬بــەاڵم دەبێــت چەنــد‬ ‫پرسیارێكی بەدەوردا بخرێتەڕو‪.‬‬ ‫پ‪« :‬ســەرنج دەدەم چــۆن خەڵكیــی‬ ‫خامەكانیــان دەخەنــە مەرەكەبدانەكانی‬ ‫مەرگــەوە‪ ،‬و بیۆگرافیــای ســەردەم‬ ‫دەنوســن»‪ .‬ئایا تۆ رازیت بەتۆماركردنی‬ ‫ســەردەمی ئێســتا لەالیــەن نوســەرانی‬ ‫عەرەبەوە؟‬ ‫ئەدۆنیــس‪ :‬هەندێكیــان شــتانێكی‬ ‫گرنــگ‌و ئیحابەخــش‌و ئافرێنەرانەیــان‬ ‫ئاخــۆ فیكــر دوای مەرگــی ئارگــۆن‌و پێشكەشكردووە‪.‬‬ ‫محەمــەد عابیــد جابیریــی بەقوڵیــی‌و‬ ‫خطوة نحو ادونیس‪ ،‬حوار مع الشــاعر‬ ‫دەوڵەمەندیــی دەمێنێتــەوە؟ یاخــود‬ ‫مەبەســتت بزاڤی فیكریــی مەغریبیەكان والمفكر ادونیس‪ ،‬حاوته وفا‌ء اخلطيب‪،‬‬ ‫دار رســان‪ ،‬ســوریا‪ ،‬دمشق ‪ ،2013‬ل‬ ‫بــوە بەگشــتی؟ چــۆن بــۆ ئاینــدەی‬ ‫بزاڤــی فیكریــی لەخۆرهەاڵتــی عەرەبیی ‪.43-41‬‬

‫ئەو مرۆڤەی ڕابردووی مەزنی مرۆیی‬ ‫سازاند‪ ،‬دەشتوانێت ئاینیدەیەكی‬ ‫مەزن بنیاد بنێت‬ ‫پ‪ :‬گوتووتــە فیكــری عەرەبیــی‬ ‫لەخۆرئــاوای عەرەبیــدا كــە لەئاركــۆن‌و‬ ‫عەبدواڵ عورەوی‌و محەمەد عابید جابیری‬ ‫و هیشــام جەعیــت‌و هــی تــردا خــۆی‬ ‫نمایشــدەكات‪ ،‬قوڵتــرو دەوڵەمەندتــرە‪،‬‬ ‫بەراورد بەوەی لەخۆرهەاڵتدا هەیە‪.‬‬

‫یاداشتەکان ناچاری ئامانجێکی نوێم دەکەن‬ ‫دانا ڕەئووف‬ ‫لە سوێدییەوە کردوویەتی‬ ‫بە کوردی و پەراوێزی بۆ داناوە‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫گرفتــە گەورەکە‪ ،‬گرفتە هەرە گەورەکە‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬کــە مــن ناتوانــم لەیــەک کاتدا‬ ‫ریژیســۆر و نووســەریش بــم‪ ،‬کاری ریژی‬ ‫بکەم و بشنووســم‪ .‬پرۆڤەکردن‪ ،‬گروپێک‬ ‫لە مــرۆڤ و پەیوەندیکردن بەوانەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫دەرگایەم لێ دادەخات‪ ،‬کە بتوانم گوێ لە‬ ‫تێکســتەکانی خــۆم بگرم و بیاننووســم و‬ ‫لەنێو خۆمدا بیانهێنمە دەرەوە‪.‬‬ ‫هەمــوو ئــەو هەســت و ســۆزانەی لــە‬ ‫کاتــی پرۆڤەکردنێکدا دەورووژێن و ســەر‬ ‫دەردەهێنــن و دێنــە دەرەوە‪ ،‬هــەر زۆر‬ ‫جوانــن و بەهێــزن‪ ،‬بــەاڵم ئەو لێشــاو و‬ ‫هروژمــی نووســینەی‪ ،‬کــە هەمــە بخەمە‬ ‫مەترســییەوە؟ من لەوەوبەر لە کۆمیدیای‬ ‫فرانســیس ئیشــم کــردووە و نەمایشــم‬ ‫پێشکەش کردووە‪ ،‬کە زۆر قایل بووم پێی‬ ‫و هەروەهــا ئەو کارە سەرنجڕاکێشــە زۆر‬ ‫بەهێزەوە بەرەو خۆی ڕامدەکێشــێت‪ ،‬ئەو‬ ‫بایەخ و جدییەتەی لەوێ هەیە‪ ،‬بەاڵم لەوە‬ ‫دڵنیــا نیم‪ ،‬کــە بتوانم ســتۆکهۆڵم بەجێ‬ ‫دێڵم و دەســتبەرداری ئــەو خوێندنەوەیە‬ ‫بم‪ ،‬کە ئارامیم پێ دەبەخشێت‪ ...‬ئەوەیان‬ ‫نازانم‪.‬‬ ‫ئاســانە لەم گرفتە بگەیت‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫کە مرۆڤ بزانێت نۆرێن چۆن دەنووسێت‪.‬‬ ‫ئەو بەشــێوەیەکی بەهێز ڕۆتینێکی جێگیر‬ ‫و چەقبەســتووی هەیە‪ ،‬هەمیشــە هەمان‬ ‫جــۆری ئامێری نووســین ‪ -‬ئای بی ئێم بە‬ ‫خڕۆکە و بەکرە و کاغەزی نووسینەوە‪ ،‬بە‬ ‫کاردەهێنێــت‪ ،‬وەک جۆرێــک لە فۆرمێکی‬ ‫ئۆتۆماتیکی نووســین وایــە‪ ،‬کە دیالۆگ و‬ ‫پارچە تێکســتەکان دەردەکــەون‪ ،‬کە ئەو‬ ‫دواتــر ســەرلەنوێ دەیانووســێت و دەیان‬ ‫نووســێتەوە‪ .‬ئــەو دەنــگ و پیاکێشــانە‬ ‫ریتمییەی لە تەختەکلیلی پیتەکانەوە دێت‬ ‫و ئــەو ئامێــرە قوورســە‪ ،‬دەبێتە جۆرێک‬ ‫لە دەســتڕەنگینی‪ ،‬لەوێدا وشــەکان شەن‬ ‫دەکرێن و بەشێوەیەکی باشتر و گونجاوتر‬ ‫دێنە دەرەوە‪>٥<.‬‬ ‫الش نۆرێــن هەنووکە دوو دەقی تازەی‬ ‫بــۆ دراماتــن نووســیوە‪ .‬یەکێکیــان لــە‬ ‫ماڵێکدا‪ ،‬ئەوی تریشــیان لــە ناوچەیەکی‬

‫گەشــت و گــوزاردا‪ ،‬ڕوودەدات‪ .‬هــەردوو‬ ‫دەقەکــە‪ ،‬کارەکتــەری وا لــە خۆدەگرن‪،‬‬ ‫کــە پیــرن و زۆر چوونەتــە تەمەنەوە‪ ،‬نە‬ ‫پیــاو و نە ژنــن‪ ،‬بەڵکو تەنها بوونەوەرێک‬ ‫یــا خودگەرایەکــن‪ .‬دەقەکــە لــە پارچــە‬ ‫تێکســتی کورت پێــک هاتــووە‪ ،‬ڕۆڵەکان‬ ‫لــە پشــێویدان‪ ،‬پەیڤەکانیــان جۆرێکن لە‬ ‫برســکان – وەکوو ئــەوەی لە ژێر ئاوێکی‬ ‫قووڵەوە بدرەوشــێنەوە‪ ،‬هــەر بە تەواوی‬ ‫خودگەرا‪ .‬دەقەکە زیاتر و زیاتر پڕ دەبێت‬ ‫لە جۆرێک لە خەم و پەژارە‪ .‬ئیریک ستوبو‬ ‫دەیەوێــت نۆرێن خۆی کاری ریژی بۆ ئەم‬ ‫دەقە بکات‪ ،‬بەاڵم ئەو دوو دڵ و ڕاڕایە‪.‬‬ ‫مــن ئیریک زۆر بــەرز دەنرخێنــم‪ .‬ئەو‬ ‫ریژیســۆرێکی زۆر باشە و بۆ دابەشکردنی‬ ‫ڕۆڵەکانی هەردوو دەقەکەخاوەنی چەندین‬ ‫دیدی هونەرییــە‪ .‬بیربکەرەوە‪ ،‬گەر ئینگە‬ ‫الندگــرێ یان لێنا گرانهاگن بەشــدار بێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم‪ ،‬وەک گوتــم‪ ،‬ئەگەر دەســت بکەم‬ ‫بــە دەرهێنــان‪ ،‬ئــەوە بۆ چەنــد مانگێک‬ ‫ناتوانــم بنووســم‪ .‬من لــەم خۆگونجاندنە‬ ‫دەترسم‪>٦<.‬‬ ‫هەروەهــا‪ ،‬کە خەریکــی کاری ریژی بم‬ ‫فریای خوێندنەوەیش ناکەوم‪ ،‬کاری ریژی‬ ‫بیست ساڵە ئەدەبی لە من زەوت کردووە‪.‬‬ ‫ئەمــڕۆ زۆر لــەو شــتانە دەخوێنمــەوە‪،‬‬ ‫کــە لــە ســااڵنی شەســت و حەفتاکانــدا‬ ‫لەخۆمــم کۆکردبوونــەوە‪ .‬کتێبەکانــم لــە‬ ‫گۆتالنــد کۆکردوونەتەوە‪ .‬هەموو هاوینێک‬ ‫لۆرییەکیان لێ دەهێنم بۆ ئەوەی‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫پێویستم نین فرێیان بدەم‪ ،‬بەاڵم بە وردی‬ ‫ســەیری هەموو ئەوانە دەکەم‪ ،‬کە فرێیان‬ ‫دەدەم‪ ،‬هەمــوو ئەدەبــی ســیکۆلۆژی‪،‬‬ ‫سیاســییەکان‪ ،‬بەشێکیشــیان سەرلەنوێ‬ ‫دەســتم کردۆتەوە بە خوێندنەوەیان‪ .‬لەم‬ ‫ڕۆژانەدا زیاتــر فەلســەفە دەخوێندمەوە‪.‬‬ ‫هایدگــەر‪ ،‬بــەرەو شــیعرەکانی ڕیلکە یان‬ ‫هوێلدێرلیــن‪-‬م دەبات و دواتر گەڕانەوە بۆ‬ ‫ئەدەبــی کالســیکی (ئەنتیکە) و هەروەها‬ ‫شانۆنامەنووســەکان‪.‬‬ ‫دەقەکانیــش‪،‬‬ ‫ئەمــە ســەرچاوە گەلێکــن‪ ،‬کــە بــەرەو‬ ‫خوێندنەوەیەکــی بەردەوامم دەبەن‪ ٧<.‬و‬ ‫‪>٨‬‬ ‫ئێســتا نووســەری فەرەنســی ســارا‬ ‫کۆفمان دەخوێنمەوە‪ ،‬کە تێکســتگەلێکی‬ ‫ســەبارەت بە فرۆید و نیتشــە نووســیوە‪.‬‬ ‫<‪>٩‬لە ڕاســتییدا ســارا کۆفمان یەکێکە‬ ‫لەو کەسانەی فۆرمولەی هەموو ئەو شتانە‬ ‫دەکات‪ ،‬کــە ناتوانرێــت گوزارشــتیان لێ‬ ‫بکرێت‪ .‬هاوکات ئەو دوو کتێبی بیوگرافیای‬

‫خۆی نووســیون‪ ،‬کە تەواو ئەفســوناوین‪.‬‬ ‫ئــەم نووســەرە ئافرەتە تا ئێســتا هیچی‬ ‫بە ســوێدی بــاو نەکراوەتــەوە‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫بە ڕاســتی ناخۆشــە‪ .‬مــن کتێبەکانی بە‬ ‫ئینگلیــزی دەخوێندمەوە‪ .‬بــە ناوبانگترین‬ ‫کتێبــی نــاوی (قۆناخە ســەرەتاییەکانی‬ ‫هونــەر)ە‪ .‬بیخوێنــەرەوە‪ ،‬ئــەوە کتێبێکی‬ ‫هەر زۆر باشە‪ .‬ئێســتاکە کۆفمان دونیای‬ ‫منە‪.‬‬ ‫کارکردن لەگەڵ الش نۆرێن‪ ،‬وەک ئەوە‬ ‫وایــە‪ ،‬بەبــێ بەربەســت لەســەر چەندین‬ ‫ئاســت بجووڵێیتەوە‪ :‬لــە ژیانی ڕۆژانەوە‪،‬‬ ‫هێنانەوەی کچە بچووکەکەی و بیرکردنەوە‬ ‫لــە ڕاکــردن لــە خانــووە بچووکەکەی لە‬ ‫شــەقامی ڕۆسالگســگاتانەوە بــۆ گفتوگۆ‬ ‫دەربارەی شــانۆ و هونەر یان نووســینێک‬ ‫لەســەر فەلسەفەیەکی ئاســتبەرز‪ .‬ئەوەی‬ ‫ڕاســتی بێت هیچ جۆرە ســنوورێکی توند‬ ‫و بەهێــز لەنێــوان ئەم بەشــانەدا نییە –‬ ‫هەموویان کاریگەرییان بەسەر یەکترییەوە‬ ‫هەیــە و یەکتــر دەوڵەمەنــد دەکــەن‪ .‬کە‬ ‫پێکەوە باســی ڕۆژمێرەکانی دەکەین‪ ،‬ئەو‬ ‫گفتوگۆکــە بە ئاڕاســتەیەکی تــردا دەبات‬ ‫و باســی بێرگســۆنی فەرەنســی دەکات‬ ‫و ئــەوەی ئــەو دووپاتــی دەکاتــەوە؛ لــە‬ ‫پێویســتی خوڵقاندنــی کاتــی خــۆت‪ ،‬کە‬ ‫مرۆڤ جیهانە‪ ،‬نەک تەنها دانیشــتوویەکی‬ ‫ئەوێیــە‪ .‬ئێمە بــە بەردەوامییــەوە بوونی‬ ‫خۆمــان دەخوڵقێنین – ئەمەیش ئەوەیە‪،‬‬ ‫کــە ڕۆژمێرەکان دەیانەوێت نموونەیەک بن‬ ‫بۆی‪>١٠<.‬‬ ‫من ئاماژە بۆ ئەوە دەکەم‪ ،‬بە تەنیشــت‬ ‫ڕۆژمێرەکانــەوە – کە لەوێــدا نۆرێن ڕێگا‬ ‫بــە خــۆی دەدات و شــەڕانگێزانە دژی‬ ‫بەشــێک لە ژیانی کلتووری سوێد بێتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هــاوکات ســەبارەت گەڕان و شــت‬ ‫کڕیــن و پــارە خەرجکردنێکی بــەردەوام‬ ‫دەنووســێت – ڕۆژمێرێکی سێبەرئاسایش‬ ‫هەیــە‪ ،‬هەموو ئەو شــتانە لە خۆدەگرێت‪،‬‬ ‫کە ئەو نایاننووســێت‪ ،‬ئەوانەی ئەو جیای‬ ‫کردونەتــەوە و لــە دەرەوەی بازنەکەدان‪.‬‬ ‫ئەم شت کڕین و پارە بەفیرۆدانە بەردەوامە‬ ‫لە کڕینی فانیلەی نیوقۆڵی ڕەشــی تازە و‬ ‫جل و بەرگی مارکە گران بەهاکاندا‪ ،‬تەنها‬ ‫نووسینەوەی شت و داخوازییەکانی تر نین‬ ‫و شــتە خۆرسک و لەخۆوەهاتوو و دەست‬ ‫بەجێیەکانی تر؟<‪>١١‬‬ ‫بێگومان تۆ ڕاســت دەکەیت و لەســەر‬ ‫حەقیــت‪ .‬وەک دەزانیــت‪ ،‬ڕۆژمێــرەکان‬ ‫لــە ئــەدەب زیاتــر هیــچ شــتێکی تــر‬

‫کارکردن لەگەڵ الش نۆرێن‪ ،‬وەک ئەوە وایە‪ ،‬بەبێ‬ ‫بەربەست لەسەر چەندین ئاست بجووڵێیتەوە‬ ‫نیــن‪ .‬مــن دەمەوێت ئــەو دەســتەواژەیە‬ ‫یــان ئــەو حاڵیبــوون و چەمکــە بخەمــە‬ ‫چوارچێوەیەکــەوە‪ ،‬کــە هایدگــەر بــە‬ ‫پۆلێمــۆس ئامــاژەی بــۆ کــردووە‪ ،‬کە لە‬ ‫نەژاددا خواوەندێکی گرێکییە‪ ،‬تا ڕادەیەک‬ ‫ڕووبەرووبوونەوە‪ ،‬واتە دژ وەســتان لەگەڵ‬ ‫دەوروبەرێکــدا‪ ،‬کە دژی خۆمــە‪ .‬هەروەها‬ ‫ڕۆژمێرێکــی تریــش‪ ،‬بــە تەنیشــت ئەوی‬ ‫تــرەوە‪ ،‬کــە نە نووســراوە‪ ،‬بوونــی هەیە‬ ‫– بــەاڵم ئەمــە ئەوەیــە‪ ،‬کە مــن ناتوانم‬ ‫بینووســم‪ ،‬هــاوکات بەرامبــەر بــە تۆیش‬ ‫ناتوانــم‪ ،‬وەک دەڵێــن خاڵ بخەمە ســەر‬ ‫وشــە‪ .‬ئەمــە لەوانەیە هیچ بەهایەکیشــی‬ ‫نەبێت‪ ،‬مەبەســت لە ڕۆژمێرەکان ئەوەیە‪،‬‬ ‫وەک مــن دەیبینــم‪ ،‬لە ڕوانگــەی ئەوەوە‬ ‫فۆرمولــەی بیروڕاکانم بکەم‪ ،‬خۆم ناچاری‬ ‫ئــەوە دەکەم بەردەوام بــم بەرەو ئامانجی‬ ‫نــوێ‪ ،‬هــەر وەکوو ئیبســن‪ ،‬کــە من زۆر‬ ‫بــەرز دەینرخێنــم‪ ،‬هەمیشــە خۆیــی و‬ ‫کارەکتەرەکانیشــی ناچار دەکات بەردەوام‬ ‫بن‪.‬‬ ‫ئەوەی ڕاســتی بێت ئێســتا پــارە زۆر‬ ‫سەرف ناکەم‪ ،‬هەموو جارێک شتێک دەکرم‬ ‫تەنها بیر لەوە دەکەمەوە‪ ،‬کە ئەو شتە لە‬ ‫دەست دەدەم – کە من دەمرم‪ .‬من ئێستا‬ ‫هەســتبەوپەڕی سەربەســتیم دەکەم‪ ،‬هیچ‬ ‫پەیوەندییەکی خۆشەویســتیم نییە‪ ،‬تەنها‬ ‫بۆ منداڵەکانم نەبێت‪ .‬لەم نزیکانەدا چووم‬ ‫بــۆ نیۆرک‪ ،‬بە تەواوی سەربەســت بووم‪،‬‬

‫هیــچ کۆبوونەوەیەکــی کار – جگە لە دوو‬ ‫کاتژمێر چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەو وەرگێڕەی‬ ‫کار لــە شــانۆنامەی ‪٣١.٩٣ .٣‬دا دەکات‪.‬‬ ‫هەستێکی ئێجگار گەورەی بەختیاری بوو‪.‬‬ ‫خواســت و تامەزرۆیی؟ ئا‪ ،‬کتێبی زیاتر و‬ ‫هونەر – ئەمەیش هەموو ئەو شتانەن‪.‬‬ ‫مــن پرســیاری ئــەوەی لــێ دەکــەم‪،‬‬ ‫ڕۆژمێرەکان وایــان نەکردووە‪ ،‬کە خەڵکی‬ ‫دەبینێت‪ ،‬بیروبۆچوونییان سەبارەت بە تۆ‬ ‫چۆنــە و ژیانی تایبەتی خۆت چۆن دەژیت‬ ‫یان وا بزانن دەتناســن‪ ،‬بــەاڵم ئەو بڕوای‬ ‫وایە‪ ،‬کە ئەو هیچ خەڵک یان کەســانێکی‬ ‫زۆر نابینێت‪ ،‬کە ئەو تا ئاســتێک نادیار و‬ ‫نەبینــراوە – ئەمەیش ئەو هەســتەیە ئەو‬ ‫هەیەتی‪ .‬ئەو لە پەراوێزی کۆمەڵدا دەژی‪.‬‬ ‫لە هاویندا شــانۆی شیلینگە یەکێک لە‬ ‫دەقەکانی هەشــتاکانی (بۆبی فیشــەر لە‬ ‫پەســەدینا دەژی) و دراماتنیش بۆ وەرزی‬ ‫پایزیان(سێبەرەکانیشــمان بــدەرەوە) لە‬ ‫ریژی ئیریک ستوبو‪ ،‬نەمایش دەکەن‪ .‬الش‬ ‫نۆرێن بە بەردەوامیش لەســەر شــانۆکانی‬ ‫ئەڵمانیا و فەرەنسا نەمایش دەکرێن‪.‬‬ ‫ئا‪ ،‬بێگومان شــتێکی خۆشــە دەقەکان‬ ‫پێشکەش دەکرێن‪ ،‬هەرچەندە من هەرگیز‬ ‫ناچم بــۆ شــەوی یەکەمی نەمایشــەکان‪.‬‬ ‫ناتوانــم هەمــوو ئەمانە وەربگــرم‪ ،‬ڕێگای‬ ‫ئەوە نادەم کاتەکانم لێ بدزرێت‪.‬‬ ‫ئــەو هەڵدەســتێتە ســەرپێ‪ ،‬لــە پــڕ‬ ‫ماندوو دیارە و دەچێت بۆ کتێب فرۆشــی‬

‫رونێلس‪ ،‬لەو بەری شەقامەکەوە تا بەدوای‬ ‫کتێبەکانی پاوڵ ریسکیۆردا بگەڕێت‪ .‬دوای‬ ‫ئــەوە ســەرلەنوێ بــۆ ماڵەوە بــۆ ئەوەی‬ ‫بنووسێت‪.‬‬ ‫پەرواێزەکانی وەرگێر‬ ‫‪ -٥‬الش نۆرێــن تــا ئێســتایش کۆمپیوتــەر بــۆ‬ ‫نووســین بەکارناهێنێــت و هــەر بە ئامێــری چاپ‬ ‫(تابعە)کەی جاران دەنووسێت‪.‬‬ ‫‪ -٦‬ئینگــە الندگــرێ‪ ،‬یەکێکە لە خانمە ئەکتەرە‬ ‫دێرینەکانی شــانۆی سوێدی و لە ساڵی ‪١٩٢٧‬دا لە‬ ‫ستۆکهۆڵم لە دایک بووە‪ ،‬هاوکات لێنا گرانهاگنیش‬ ‫ئەکتــەر و گۆرانیبێــژە و لە ســاڵی ‪ ١٩٣٨‬لە دایک‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ -٧‬ڕاینەر مارییە ڕیلکە‪ ،‬کە لیریکی نووســیوە‪،‬‬ ‫بە یەکێک لەو شاعیرە گەورانەی بە زمانی ئەڵمانی‬ ‫نووســیویانە‪ ،‬دادەنرێــت‪ .‬ئــەم شــاعیرە لە مانگی‬ ‫دوانزەی ســاڵی ‪ ١٨٧٥‬لە پــراگ لە دایک بووە‪ ،‬لە‬ ‫مانگی دوانزەی ســاڵی ‪١٩٢٦‬دا لە سویســرا کۆچی‬ ‫دایی کردووە‪.‬‬ ‫‪ -٨‬فرێدریــش هوێلدێرلیــن لــە مانگــی ســێی‬ ‫ســاڵی ‪ ١٧٧٠‬لــە دایــک بووە و لە مانگی شەشــی‬ ‫ســاڵی ‪١٨٤٣‬دا کۆچــی دوایی کردووە؛ نووســەر و‬ ‫وەرگێڕێکــی ئەڵمانییــە و بە یەکێک لە نووســەرە‬ ‫ڕۆمانسییە گەورەکانی ئەڵمانیا دادەنرێت‪.‬‬ ‫‪ -٩‬ســارا کۆفمــان لە ســاڵی ‪ ١٩٣٤‬لــە پاریس‬ ‫لــە دایک بووە و لە ســاڵی ‪١٩٩٤‬دا هەر لە پاریس‬ ‫کۆچی دوایی کردووە‪.‬‬ ‫‪ -١٠‬ساڵی پار ڕانانێکی یاداشتەکانی الش نۆرێنم‬ ‫لە ڕۆژنامــەی (ڕەخنەی چاودێر)دا بە ناونیشــانی‬ ‫(یاداشتەکانی شانۆنامەنووسێک) باڵو کردۆتەوە‪.‬‬ ‫‪ -١١‬نۆرێــن بۆ نموونــە لە یاداشــتەکانیدا‪ ،‬زۆر‬ ‫بــەوردی باســی کرینی جل و بەرگــە گرانبەهاکانی‬ ‫خۆیــی و پــارە خەرجکردنێکی بێشــومار دەکات‪،‬‬ ‫ئەمەیش ڕووبەرووی ڕەخنەیەکی توندی کردۆتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )467‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/3‬‬

‫««‬

‫‪7‬‬

‫باوڵەکەی باوکم‬

‫وتاری ڕێوڕەسمی وەرگرتنی خەاڵتی نۆبێڵ‪ ٧ ،‬کانوونی یەکەم ‪٢٠٠٦‬‬ ‫ئۆرهان پاموك‬ ‫و‪ .‬لە تورکییەوە‪ :‬بەکر شوانی‬ ‫‪٣-2‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی ببیــن بە نووســەر‪ ،‬پێش‬ ‫پشــوودرێژی و چلەکێشــان‪ ،‬پێویســتە‬ ‫هاندەرێــك هەبێــت بۆ ئــەوەی لە ناخی‬ ‫خۆماندا لە قەرەباڵەغی و دەســتە و پێڕ‬ ‫و ژیانــی ڕۆژانە و ئەو شــتانەی خەڵکی‬ ‫تر دەیکەن‪ ،‬هەڵبێین و خۆمان بخزێنینە‬ ‫ژوورێکــەوە‪ .‬پشــوودرێژی و ئومێدمــان‬ ‫دەوێــت بۆ ئەوەی بە نووســین دنیایەکی‬ ‫قوڵ و فراوان بۆ خۆمان بئافرێنین‪ .‬بەاڵم‬ ‫خواستی خۆقایمکردن لە ژوورێکی پڕ لە‬ ‫کتێبدا یەکەم هەنگاوی دەست بەکاربوونە‪.‬‬ ‫بــێ هیــچ گومانێــك یەکــەم گەورەترین‬ ‫نموونــەی نووســەری ئازاد و ســەربەخۆ‬ ‫کە لە ژوورێکــی وەهادا بە ئارەزووی دڵ‬ ‫کتێبــی خوێندووەتــەوە و تەنیا گوێی لە‬ ‫دەنگی ویژدانی خۆی گرتووە و گفتوگۆی‬ ‫لەگــەڵ وشــەی ئەوانــی تردا کــردووە و‬ ‫بــە خوێندنــەوەی بەردەوامــی کتێب بیر‬ ‫و جیهانــی خــۆی ئافرانــدووە‪ ،‬میشــێل‬ ‫دێ مۆنتێنــی ســەرەتای ســەرهەڵدانی‬ ‫ئەدەبی هاوچەرخــە‪ .‬باوکمیش بەردەوام‬ ‫بەرهەمەکانــی مۆنتێنــی دەخوێندەوە و‬ ‫ئامۆژگاری منیشی دەکرد بیانخوێنمەوە‪.‬‬ ‫دەمەوێــت خۆم وەك بەشــێك لە نەریتی‬ ‫ئەو نووسەرانە ببینم کە لە هەر شوێنێکی‬ ‫ئــەم جیهانــە بــن‪ ،‬چ لە ڕۆژهــەاڵت و چ‬ ‫لــە ڕۆژئاوا‪ ،‬خۆیــان لە ژوورێکــی پڕ لە‬ ‫کتێبــدا قایم دەکەن‪ .‬بــەالی منەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫خاڵەی ئەدەبیاتی ڕەســەنی لێوە دەست‬ ‫پێــدەکات‪ ،‬هەنــگاوی خۆقایمکردنــە لە‬ ‫ژوورێکی پڕ لە کتێبدا‪.‬‬ ‫بەاڵم لــەو ژوورەدا کە خۆمان لێ قایم‬ ‫کردووە‪ ،‬بــە پێچەوانەی ئــەوەی بیرمان‬ ‫بۆی دەچێت‪ ،‬زۆریش تەنیا نین‪ .‬سەرەتا‬ ‫قســە و بەســەرهات و کتێبــی ئەوانــی‬ ‫تــر‪ ،‬واتە ئەو شــتەی داب و نەریتی پێ‬ ‫دەڵێیــن‪ ،‬هاوڕێیەتیمــان دەکات‪ .‬باوەڕم‬ ‫وایــە ئەدەبیــات بەنرخترین ئەزموونە کە‬ ‫نــەوەی مرۆڤ بــۆ تێگەیشــتن لە خۆی‬ ‫ئافراندوویەتــی‪ .‬کۆمەڵگەکانــی مرۆڤ و‬ ‫هــۆز و میللەتان بەئەندازەی بایەخدانیان‬ ‫بــە ئەدەبیاتــی خۆیــان و گوێگرتــن لە‬ ‫نووســەرەکانیان‪ ،‬ژیــر و دەوڵەمەنــد و‬ ‫پایەبــەرز دەبــن‪ .‬وەك هەموومانیــش‬ ‫دەزانیــن‪ ،‬ســووتاندنی کتێــب و‬ ‫سووکایەتیکردن بە نووسەران‪ ،‬نوقاڵنەی‬ ‫هاتنی سەردەمی تاریكی و بێئەقییڵە بۆ‬ ‫میللەتــان‪ .‬بەاڵم ئەدەبیــات هیچ کاتێك‬ ‫بەتەنیــا بابەتێکی نەتەوەیــی نییە‪ .‬ئەو‬ ‫نووســەرەی لەگــەڵ کتێبەکانیــدا خۆی‬ ‫لــە ژوورێــك قایــم دەکات و ســەرەتا لە‬ ‫ناخی خۆیدا دەست بە گەشتێك دەکات‪،‬‬ ‫لەوێــدا و بــە تێپەڕبوونی ســااڵن ڕێســا‬ ‫دەست لێ هەڵنەگیراوەکانی ئەدەبیاتیش‬ ‫دەدۆزێتــەوە‪ :‬ئەدەبیــات بریتییــە لــە‬ ‫هونــەری توانای گێڕانەوەی بەســەرهاتی‬ ‫خۆمــان وەك ئەوەی هی خەڵکی تر بێت‬ ‫و گێڕانــەوەی بەســەرهاتی خەڵکــی تــر‬ ‫وەك ئــەوەی هی خۆمان بێت‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانیــن ئەمــە بکەین‪ ،‬لە بەســەرهات و‬ ‫کتێبی ئەوانی ترەوە دەســت پێ دەکەین‬ ‫و دەکەوینە ڕێ‪.‬‬ ‫باوکــم کتێبخانەیەکــی باشــی هەبــوو‬

‫بــە هــەزار و پێنجســەد کتێبــەوە کــە‬ ‫بەزیــادەوە بەشــی نووســەرێکی دەکرد‪.‬‬ ‫لــە تەمەنــی ‪ ٢٢‬ســاڵیمدا گشــت ئــەو‬ ‫کتێبانــەم نەخوێدبــووەوە‪ ،‬بەاڵم دانە بە‬ ‫دانــەی کتێبەکانــم دەناســی و دەمزانی‬ ‫کامیــان گرنگــە و کامیــان بەئاســانی‬ ‫دەخوێندرێتــەوە‪ ،‬کامیــان کالســیك و‬ ‫کامیــان بەشــێکی دانەبڕاو لــە جیهانە‪،‬‬ ‫کامیان پێناسەیەکی چێژبەخشی مێژووی‬ ‫خۆماڵییــە و لەالیــەن هەمــان مێژووەوە‬ ‫فەرامــۆش دەکرێت و کامیان کتێبی چی‬ ‫یەکێك لەو نووســەرانەی فەرەنســایە کە‬ ‫باوکــم زۆر بایەخیان پێ دەدات‪ .‬جاروبار‬ ‫لە دوورەوە بۆ ئەو کتێبخانەیەم دەڕوانی‬ ‫و بیــرم لەوە دەکردەوە منیش ڕۆژێك لە‬ ‫ڕۆژان لــە ماڵی خۆمدا کتێبخانەیەکی لەو‬ ‫جۆرە‪ ،‬بگرە باشتریش دادەنێم و دنیایەك‬ ‫لــە کتێــب بۆ خــۆم دەئافرێنــم‪ .‬کاتێك‬ ‫لــە دوورەوە تەماشــام دەکــرد‪ ،‬جاروبار‬ ‫کتێبخانەکــەی باوکــم وەك وێنەیەکــی‬ ‫بچووکی سەرانسەری جیهان دەهاتە پێش‬ ‫چاوم‪ .‬بەاڵم ئەوە دنیایەك بوو لە شوێنی‬ ‫ئێمەوە‪ ،‬لە ئیســتانبوڵەوە دەهاتە پێش‬ ‫چاو‪ .‬کتێبخانەکەیش هەمان شتی پێشان‬ ‫دەدا‪ .‬باوکــم ئــەو کتێبانەی لــە میانەی‬ ‫گەشــتەکانی دەرەوەی واڵتدا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لە پاریس و ئەمریکا و هەروەها ســااڵنی‬ ‫‪ ١٩٤٠‬و ‪ ١٩٥٠‬لــەو کتێبفرۆشــییانەی‬ ‫ئیستانبوڵ کە کتێبی بیانییان دەفرۆشت‬ ‫و منیش دەمناســین‪ ،‬کڕیبوو‪ .‬دنیای من‪،‬‬ ‫تێکەڵەیەکــە لە دنیــای خۆماڵی و میللی‬ ‫و دنیــای ڕۆژئاوا‪ .‬لەگەڵ هاتنی ســااڵنی‬ ‫‪١٩٧٠‬دا‪ ،‬منیش بە پێ داگرتنەوە دەستم‬ ‫کــرد بــە پێکەوەنانــی کتێبخانەیەك بۆ‬ ‫خــۆم‪ .‬ئــەو کاتە هێشــتا تــەواو بڕیارم‬ ‫نەدابوو ببم بە نووســەر‪ .‬وەك لە کتێبی‬ ‫«ئیستانبوڵ»یشــدا ئاماژەم بۆ کردووە‪،‬‬ ‫تێگەیشــتبووم ئیدی نابم بە شــێوەکار‪،‬‬ ‫بەاڵم نەشمدەزانی ژیانم بە چ ئاراستەیەکدا‬ ‫دەڕوات‪ .‬لەالیەك‪ ،‬لە هەناومدا پەرۆشــی‬ ‫و گەشــبینییەکی تاوســەندووم هەبوو بۆ‬ ‫خوێندنــەوە و فێربــوون‪ .‬لەالیەکــی تر‪،‬‬ ‫هەســتم دەکــرد ژیانــم بەشــێوەیەك لە‬ ‫شــێوەکان «ناتــەواو» دەبێــت و وەك‬ ‫کەســانی تر ناژیم‪ .‬بەشێك لەو هەستەم‪،‬‬ ‫هاوشــێوەی لــە دوورەوە ســەیرکردنی‬ ‫کتێبخانەکــەی باوکــم‪ ،‬پەیوەنــدی بــە‬ ‫دووربــوون لــە چەقــەوە هەبــوو‪ ،‬یــان‬ ‫پەیوەنــدی بــە هەســتی بەســەربردنی‬ ‫ژیانمانەوە لە دەرەوەی شــار هەبوو وەك‬ ‫ئەو هەستەی کە ئیستانبوڵ لەو سااڵنەدا‬ ‫لە هەناوماندا دەیورووژاند‪ .‬نیگەرانییەکی‬ ‫تــری هۆکاری هەســتکردنم بــە ژیانێکی‬ ‫ناتــەواو ئــەوە بوو کە بــاش دەمزانی لە‬ ‫واڵتێــك دەژیــم زۆر بایــەخ نووســەر و‬ ‫هونەرمەنــد نادات‪ .‬ســااڵنی ‪ ،١٩٧٠‬وەك‬ ‫ئــەوەی بخــوازم ناتەواوییەکانــی ژیانــم‬ ‫پــڕ بکەمــەوە‪ ،‬بــەو پارانەی لــە باوکمم‬ ‫وەردەگرت‪ ،‬بە هەڵپە و پەرۆشی زۆرەوە‬ ‫لە کتێبفرۆشــییە کۆنەکانی ئیســتانبوڵ‬ ‫کتێبــی کاڵەوەبــوو و خوێنــدراوە و تۆز‬ ‫لێ نیشــتووم دەکڕی‪ .‬هەمان کات دۆخی‬ ‫هەژارانــە و پەرپــووت و نائومێدکــەری‬ ‫مــرۆڤ و پەرێشــانی کتێبفرۆشــییەکانی‬ ‫ناو دووکانی پەڕاو و کەناری شەقامەکان‬ ‫و حەوشــەی مزگەوتــەکان و کەلەبــەری‬ ‫دیــوارە ڕووخاوەکان هێنــدەی ناوەڕۆکی‬ ‫کتێبــەکان کاریگەرییــان بەســەر منەوە‬ ‫هەبووە‪ .‬ســەبارەت بە شوێنم لە دنیادا‪،‬‬ ‫هەســتی ئەو ســەردەمەم ئەوە بوو وەك‬

‫لەو ژوورەدا کە خۆمان لێ قایم‬ ‫کردووە‪ ،‬بە پێچەوانەی ئەوەی بیرمان‬ ‫بۆی دەچێت‪ ،‬زۆریش تەنیا نین‬

‫ژیــان‪ ،‬لە ئەدەبیاتیشــدا «لــە چەقدا»‬ ‫بــم‪ .‬هەســتم دەکــرد لــە چەقــی دنیادا‬ ‫ژیانێکی دەوڵەمەندتر و سەرنجڕاکێشــتر‬ ‫لــە ژیانی ئێمــە هەیە‪ ،‬بــەاڵم من لەگەڵ‬ ‫ســەرجەم خەڵکی ئیستانبوڵ و تورکیادا‬ ‫لە دەرەوەی ئەو دنیایە بووم‪ .‬ئەمڕۆ پێم‬ ‫وایە لەو سەردەمەدا ئەوە دنیای هاوبەشی‬ ‫مــن و زۆرینــەی خەڵکی جیهــان بووە‪.‬‬ ‫بەهەمــان شــێوە ئەدەبیاتێکــی جیهانی‬ ‫هەبــوو کە چەقێکی زۆر دووری لە منەوە‬ ‫هەبوو‪ .‬لە ڕاســتیدا بیرم لــە ئەدەبیاتی‬ ‫ڕۆژئاوا دەکردەوە‪ ،‬نەك جیهانی و ئێمەی‬ ‫تورکیش لــە دەرەوەی ئــەو ئەدەبیاتەدا‬ ‫بوویــن‪ .‬کتێبخانەکەی باوکمیش بەڵگەی‬ ‫ئــەو ڕاســتییە بــوو‪ .‬لەالیــەك‪ ،‬کتێب و‬ ‫ئەدەبیاتی ئیستانبوڵ و وردەکارییەکانی‬ ‫جیهانــی خۆماڵیمانــی تێدا بــوو کە من‬ ‫حــەزم لێیــان دەکــرد و نەمدەتوانــی‬ ‫دەســتیان لێ هەڵبگرم‪ ،‬لەالیەکی تریش‪،‬‬ ‫کتێبگەلی جیهانی ڕۆژئــاوای تێدابوو کە‬ ‫لەوانەی ئێمە نەدەچوون و شــوبهاندنیان‬ ‫بــە کتێبەکانــی ئێمــە هەم ئــازار و هەم‬ ‫ئومێدیان پێمان دەبەخشــی‪ .‬نووســین و‬ ‫خوێنــدەوە وەك ئەوە وایە لــە دنیایەك‬ ‫دەربچیت و لە جیاوازی و سەرنجڕاکێشی‬ ‫و دۆخی بەدەوی دنیایەکی تردا دڵدانەوە‬ ‫بدۆزیتەوە‪ .‬وەك ئەوەی من سااڵنی دواتر‬ ‫کردم‪ ،‬هەســتم دەکرد باوکم بەمەبەستی‬ ‫هەڵهاتــن لە ژیانی خۆیــەوە بۆ ڕۆژائاوا‪،‬‬ ‫ڕۆمانــی خوێندووەتەوە‪ .‬یان وا هەســتم‬ ‫دەکــرد لەو ســەردەمەدا کتێب شــتێکە‬ ‫پەنــای بــۆ دەبەیــن بۆ ئەوەی هەســتی‬ ‫کەمبوونی کولتووریمانی پێ پڕ بکەینەوە‪.‬‬ ‫تەنیــا خوێندنەوە نا‪ ،‬نووســینیش وەك‬ ‫ئــەوە وابوو لــە ژیانی ئیســتانبوڵمانەوە‬ ‫هاتوچــۆی ڕۆژئــاوا بکەیــن‪ .‬باوکــم‬

‫بەمەبەســتی پڕکردنــەوەی دەفتەرەکانی‬ ‫نــاو باوڵەکــەی دەچووە پاریــس‪ ،‬خۆی‬ ‫لــە ژووری هۆتێل قایم دەکرد و پاشــان‬ ‫نووســراوەکانی بۆ تورکیــا دەهێنایەوە‪.‬‬ ‫بەدەم تەماشاکردنی باوڵەکەی باوکمەوە‬ ‫هەســتم دەکرد ئەو ڕاستییە نائاسوودەم‬ ‫دەکات‪ .‬پاش ئەوەی بیست و پێنج ساڵ‬ ‫خــۆم خزاندە گۆشــەی ژوورێکەوە بۆ بۆ‬ ‫ئــەوەی بتوانــم لە تورکیا وەك نووســەر‬ ‫لەسەر پێ ڕابوەستم‪ ،‬بەدەم سەیرکردنی‬ ‫باوڵەکەی باوکمەوە یاخی دەبووم لەوەی‬ ‫نووســین کارێك بێت بــەدزی کۆمەڵگە و‬ ‫دەوڵــەت و میللەتــەوە بکرێــت و باوەڕم‬ ‫وابوو کاری نووسین ئەوەیە بە ئارەزووی‬ ‫دڵــی خۆمان بنووســین‪ .‬هــەرە زیادیش‬ ‫لەو ســۆنگەیەوە لە باوکم تووڕە بووم کە‬ ‫بەئەندازەی من بایەخی بە کاری نووسین‬ ‫نەدابوو‪.‬‬ ‫لــە ڕاســتیدا بۆیــە لــە باوکــم تووڕە‬ ‫بــووم‪ ،‬چونکە ژیانێکــی وەك ژیانی منی‬ ‫بەســەرنەبردبوو‪ ،‬بێ ئــەوەی بچووکترین‬ ‫کێشــەی لەگەڵ کەســانی تــردا هەبێت‪،‬‬ ‫لەگــەڵ بــرادەو ر و خۆشەویســتەکانیدا‬ ‫بــە پێکەنین و شــادییەوە لە کۆمەڵگەدا‬ ‫ژیابــوو‪ .‬بــەاڵم لــە خەیاڵــی خۆمــدا‬ ‫دەمزانــی دەتوانــم لەبــری «تــووڕە‬ ‫بــووم»‪ ،‬دەســتەواژەی «ئیرەییــم پــێ‬ ‫دەبــرد» بــەکار بهێنــم و لەوانەیە ئەوە‬ ‫وشــەیەکی ڕاستتر بێت و لەو ڕووەیشەوە‬ ‫نیگەران دەبووم‪ .‬ئــەو کاتە وەك هەموو‬ ‫کاتەکانــی تر بە دەنگی تووڕەم لە خۆمم‬ ‫دەپرســی‪« :‬کامەرانــی چییــە؟» ئایــا‬ ‫کامەرانــی ئەوەیــە پێت وایــە بەتەنیا لە‬ ‫ژوورێکــدا ژیانێکی قوڵ بەســەردەبەیت؟‬ ‫یان ژیانێکی ئاســوودە لەنــاو خەڵکدا و‬ ‫وەك ئەوانــی تــر باوەڕت بەهەمان شــت‬

‫هەبێت‪ ،‬یان خۆت وا پێشان بدەیت وەك‬ ‫ئەوەی باوەڕت پێی هەبێت؟ لەالیەک‪ ،‬وا‬ ‫بکەویتــە بەرچاو وەك ئەوەی بێ کێشــە‬ ‫لەگــەڵ ئەوانی تردا دەژیــت و‪ ،‬لەالیەکی‬ ‫تریش‪ ،‬بەتەنیــا و دوور لە چاوی خەڵك‬ ‫و بەنهێنی دەنووســیت‪ .‬ئایا لە ڕاســتیدا‬ ‫ئەمە کامەرانییە‪ ،‬یان ناکامەرانی؟ ئەمانە‬ ‫پرســیارگەلێکی زۆر شــەڕانی و تــووڕە‬ ‫بوون‪ .‬باشە من ئەمەم لە کوێوە هێنابوو‬ ‫کــە گوایە کامەرانــی پێوانــەی ژیانێکی‬ ‫باشــە؟ ئەوە مــرۆڤ و ڕۆژنامەکان بوون‬ ‫وایان دەسەپاند گوایە کامەرانی گرنگترین‬ ‫پێوانەی ژیانە‪ .‬باشــە من تا چ ڕادەیەك‬ ‫باوکی هەمیشــە لە خۆمــان و لە خێزان‬ ‫هەڵهاتوومــم دەناســی و تــا چ ڕادەیەك‬ ‫نیگەرانییەکانیم دەبینی؟‬ ‫یەکەمجــار بــەو دڵەخوورپەیــەوە‬ ‫دۆاڵبەکــەی باوکمم کــردەوە‪ .‬بیرم لەوە‬ ‫دەکــردەوە تــۆ بڵێیــت ناشــادییەکی‬ ‫بــەالی منەوە نەزانراو لــە ژیانی باوکمدا‬ ‫هەبووبێــت و توانیبێتــی تەنیــا بــە‬ ‫نووســینەوەی‪ ،‬خۆی لەبــەردا ڕابگرێت؟‬ ‫لەگــەڵ کردنــەوەی باوڵەکــەدا یەکســەر‬ ‫بۆنــی جانتــای ســەفەرەکانی باوکــم‬ ‫کەوتــەوە بیرم‪ ،‬بۆم دەرکــەوت هەندێك‬ ‫لە دەفتەرەکان دەناســم و باوکم چەندین‬

‫ساڵ لەوەوبەر‪ ،‬بێ ئەوەی زۆر لەسەریان‬ ‫بدوێــت‪ ،‬پێشــانی منــی دابــوو‪ .‬دانە بە‬ ‫دانــەی دەفتەرەکانم بەدەســتەوە گرت و‬ ‫بــۆم دەرکەوت زۆربەیانی لەو کاتانەدا پڕ‬ ‫کردبــووەوە کاتێك لە تەمەنــی گەنجیدا‬ ‫ئێمەی بەجێدەهێشت و دەچووە پاریس‪.‬‬ ‫ڕێك وەك ئەو نووسەرانەی خۆشم دەوێن‬ ‫و ژیاننامەکانم دەخوێندەوە‪ ،‬دەمویســت‬ ‫بزانــم باوکــم کاتێك لــەو تەمەنەی مندا‬ ‫بــووە‪ ،‬چــی نووســیوە و چــۆن بیــری‬ ‫کردووەتــەوە‪ .‬ئــەوەش حاڵی بــووم کە‬ ‫لە ماوەیەکی کورتدا ڕووبەڕووی شــتێکی‬ ‫لــەو جــۆرە نابمەوە‪ .‬جگــە لەوەیش‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکــدا چەنــد بەشــێکی دەفتەرەکانی‬ ‫باوکمــم بــەراورد دەکــرد‪ ،‬بــە دەنگــی‬ ‫نووســەرەکەیان نائاســوودە بووم‪ .‬بیرم‬ ‫دەکــردەوە ئــەوە دەنگــی باوکــم نییە؛‬ ‫ڕاستی نییە‪ ،‬یان دەنگی ئەو کەسە نییە‬ ‫کە مــن بە باوکــی ڕاســتەقینەی خۆمی‬ ‫دەزانــم‪ .‬لێــرەدا ترســێکی لــەوە گرانتر‬ ‫هەبــوو لــەوەی باوکــم نووســەر بێــت و‬ ‫باوکە ڕاستەقینەکەی خۆم نەبێت‪ :‬ترسی‬ ‫ناڕەسەنایەتی لە هەناومدا‪ ،‬سنووری ئەو‬ ‫ترســەی تێپەڕاندبــوو کە نووســینەکانی‬ ‫باوکمم پــێ باش نەبێت و زانینی ئەوەی‬ ‫باوکــم زیاد لــە پێویســت کەوتبێتە ژێر‬ ‫کاریگەریی نووسەرانی ترەوە و ترسەکەم‬ ‫وەرگەڕابووە ســەر خەمێکی ڕەسەنایەتی‬ ‫کــە بەشــێوەیەکی تایبەتی لــە تەمەنی‬ ‫گەنجایەتیمــدا هەمــوو بــوون و ژیــان و‬ ‫ویستی نووســینم و نووسینەکانی خۆمی‬ ‫دەخستە بەرپرسیار و لێپێچینەوە‪ .‬لە دە‬ ‫ساڵی یەکەمی دەستکردنمدا بە نووسینی‬ ‫ڕۆمان‪ ،‬زیاتر هەســتم بەو ترسە دەکرد و‬ ‫لە بەرەنگاربوونەوەیدا دژواریم دەچێشت‬ ‫و ڕێك وەك چۆن دەســتم لە وێنەکێشان‬ ‫هەڵگرت‪ ،‬ترســی ئەوەم هەبوو ڕۆژێك لە‬ ‫ڕۆژان بدۆڕێــم و بەو خەمەوە دەســت لە‬ ‫نووسینیش هەڵبگرم‪.‬‬ ‫باســی دوو هەســتم گێڕایــەوە کــە‬ ‫باوڵەکــەی باوکــم لــە چاوترووکاندنێکدا‬ ‫الی مــن ورووژاندنــی‪ :‬هەســتی شــاری‬ ‫نەبــوون و خەمــی ڕەســەنایەتی‪ .‬دیارە‬ ‫یەمەکجــارم نەبوو تووشــی ئەو هەســتە‬ ‫قوڵــە نائاســوودەکەرانە دەبــووم‪ .‬مــن‬ ‫خــۆم چەندیــن ســاڵ بــە خوێندنــەوە‬ ‫و نووســین لەســەر مێــزی خــۆم ئــەو‬ ‫هەســتانەم بە هەموو ڕەهەند و ئەنجامی‬ ‫الوەکی و سەرئێشــە و گرێــی ناوەکی و‬ ‫ڕەنگــە جۆراوجۆرەکانییــەوە خســتببوە‬ ‫بــەر توێژینــەوە و دۆزیبوومنــەوە و‬ ‫ڕەهەندەکانیانم فــراوان کردبوو‪ .‬من زۆر‬ ‫جــار‪ ،‬بەتایبەتیــش لە تافــی گەنجیمدا‪،‬‬ ‫لە شــێوەی ئازاری پەنهان و هەستیاریی‬ ‫چێژکوژ و ئەو سەرلێشــێوانانەی لە ژیان‬ ‫و کتێبەوە تووشم دەبوون‪ ،‬ئەو هەستانە‬ ‫ژیابووم‪ .‬بەاڵم تەنیا بە نووســینی ڕۆمان‬ ‫و کتێب (بۆ نموونە‪ ،‬بۆ شــاری نەبوون؛‬ ‫ڕۆمانــی بەفر‪ ،‬کتێبی ئیســتانبوڵ‪ ...‬بۆ‬ ‫خەمــی ڕەســەنایەتی؛ ڕۆمانــی من ناوم‬ ‫سوورە و ڕۆمانی کتێبی ڕەش) بەتەواوی‬ ‫ئاشــنای هەستەکانی وەك شاری نەبوون‬ ‫و خەمــی ڕەســەنایەتی بــووم‪ .‬بــەالی‬ ‫منەوە‪ ،‬بوون بە نووسەر ئەوەیە لە ئاست‬ ‫ئــازار و برینە شــاراوەکانی ناو هەناومان‬ ‫هەڵوێســتە بکەیــن‪ ،‬بیاندۆزینــەوە‪،‬‬ ‫بیانناســین‪ ،‬بەباشــی بیانخەینــە ڕوو و‬ ‫بیانکەیــن بــە بەشــێك لــە نووســین و‬ ‫ناســنامەی خۆمــان و بە هۆشــدارییەوە‬ ‫خۆمان بکەین بە خاوەنیان‪.‬‬

‫باوکم کتێبخانەیەکی باشی هەبوو‬ ‫بە هەزار و پێنجسەد کتێبەوە کە‬ ‫بەزیادەوە بەشی نووسەرێکی دەکرد‬

‫ژمار ‌ه (‪ )467‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/3‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫ڕۆژانێک ئۆکۆردیۆنم ئەژەند‬ ‫کۆاڵنە و کۆاڵن ئەگەڕام‬ ‫خەڵکم لێ کۆئەبوونەوە و‬ ‫مۆسیقام بەش ئەدان‬ ‫*‬ ‫ئەو ڕۆژانەی ئۆکۆردیۆنم ئەژەند‬ ‫پڕاوپڕی وشەی سادە‪،‬‬ ‫ساکار و‬ ‫بە مانای تەواوی وشەی فێنک‪،‬‬ ‫سازگار بوون‬ ‫ژیان فێنک بوو‬ ‫وەک تامی دارچین و ڤانێال‬ ‫هەوا سادە و خۆش بوو‬ ‫وەک بۆنی گڵی سوور‬ ‫*‬ ‫ ‬ ‫ئەو ڕۆژانەی ئۆکۆردیۆنم دەژەند‬ ‫شەوم دەدایە دەم ڕۆژ‬ ‫تا ناکۆتا‪،‬‬ ‫جڵەوم بۆ خەیاڵ شل دەکرد‬ ‫خەونم بە ڕاستیی و‬ ‫ئومێدم بە نائومێدیی و‬ ‫ئەفسانەم بە حەقیقەتەوە گرێ ئەدا‬ ‫*‬ ‫ ‬ ‫ئەو ڕۆژانەی بە کۆاڵنەکاندا ئەگەڕام و‬ ‫ئۆکۆردیۆنم ئەژەند‬ ‫دڵم ئەدایە شتەکان‬ ‫پەیتا پەیتا پەراوەی فڕینم ئەکرد‬ ‫کتوپڕ چواردەورم بە دەنگی گرمەیەک‬ ‫ڕائەچڵەکا‬ ‫ورد ورد گوێم ڕائەدێڕا‬ ‫بە خۆمدا ئەهاتمەوە‪،‬‬ ‫تومەز ئەوە دڵم بووە‪:‬‬

‫زرم‪ ....‬زرم‪ ....‬زرم‬ ‫لێی ئەدا!‬ ‫*‬ ‫ ‬ ‫ئەو ڕۆژانەی ئۆکۆردیۆنم ئەژەند‬ ‫کۆاڵنە و کۆاڵن‬ ‫ئەگەڕام و‬ ‫بۆ مورازێک کە بەڵکو مۆسیقا گیرای بکا‪،‬‬ ‫ژنانی دووگیانم تێ دەوروکان‬ ‫ئەو سەربازانە بۆ نزایەک بە دارشەقەکانیانەوە‬ ‫لە دەورم کۆ ئەبوونەوە‪،‬‬ ‫کە بە دەست و القی پەڕیوەوە‬ ‫لە شەڕەکان ئەگەڕانەوە‬ ‫ئەو کچە شەرمن و کوڕە بێزارانەم‬ ‫تێ دەئااڵن‪،‬‬ ‫کە نەیانئەویست تا ئەمرن‬ ‫هەر لە یەک کۆاڵن و‬ ‫لە یەک شار و یەک واڵتدا بن‬ ‫حەزیان ئەکرد‬ ‫بۆ جێگەی تر بڕۆن‪،‬‬ ‫هەوای تر هەڵبمژن و‬ ‫شوێنی تر ببیینن و‬ ‫لە مۆسیقای ئۆکۆردیۆنەکەی مندا‬ ‫بە دوای چارەنووسی نادیاری خۆیانا ئەگەڕان‬ ‫*‬ ‫ ‬ ‫ئەو ڕۆژانەی ئۆکۆردیۆنم دەژەند‬ ‫تا بەیانی سەعییم لە مۆسیقادا دەکرد و‬ ‫شەونخوونیم بە دیار ڕۆحی خۆمەوە ئەکێشا‬ ‫خەریک ئەبووم‪،‬‬ ‫ئاوازی سەیر و جوان و ئەفسووناوییم‬ ‫لە بیرەئاوێزەی ئۆکۆردیۆنەکەمدا هەڵئەگۆزان‪:‬‬ ‫کۆنشێرتۆی ڕەنگی باران‪،‬‬ ‫سۆناتای غەمی نەعامەی مەلوول و‬

‫سیاچەمانەی بۆنی ڕەشەڕەیحان!‬ ‫*‬ ‫ ‬ ‫ئەو ڕۆژانەی ئۆکۆردیۆنم ئەژەند‬ ‫ڕەنگم بە مۆسیقا دروست ئەکرد‬ ‫عەترم بە مۆسیقا ئەگرتەوە‬ ‫ڕەسمم بە مۆسیقا ئەکێشا و‬ ‫ئاوازم بە نمەی باران دەشتەوە‪،‬‬ ‫ئەو ڕۆژانە‪:‬‬ ‫ڕیتمم تێکەڵ بە تەنیایی ئەکرد و‬ ‫بە خەیاڵی حەکایەت ئەمشێال‪،‬‬ ‫کە خەریک بوو وردە وردە هەڵدەهات و‬ ‫ئەبووە سۆز‪،‬‬ ‫لەگەڵ وردە وت و وێری نەگوتراو و‬ ‫نەختێک دڵەخورپە‪،‬‬ ‫تێکم هەڵدەدا‪،‬‬ ‫ئینجا توێژاڵێکی نەرم لە حوزنم تێ دەساوی و‬ ‫لێدەگەڕام تا ئەبووە مۆسیقا‬ ‫جوان جوان ‪..‬‬ ‫لە تەنووری تەنیایی دڵدا‬ ‫ئەبرژا ‪!...‬‬ ‫*‬ ‫ ‬ ‫کەم نەبوون ئەو منداڵە نابینایانەی‬ ‫بە گوێڕادێران لە مۆسیقای ئۆکۆردیۆنەکەی من‬ ‫چاوانیان کرانەوە‬ ‫کەم نەبوون‬ ‫ئەو کوڕە زویرانەی بە سیحری مۆسیقای من‬ ‫باڵیان لێ ڕووا‪،‬‬ ‫دایان لە شەقەی باڵ و فڕین و‬ ‫چیدی نەهاتنەوە‬ ‫کەم نەبوون ئەو کیژە غەمگینانەی‬ ‫بە دەم گوێڕادێران لە شنەی مۆسیقای منەوە‬ ‫با لوولی دان و بردنی‪،‬‬

‫خۆیان دیار نەمان و‬ ‫تەنها سەرپۆشە سپییەکانیان بە تەنافی حەوشە و‬ ‫سەربان و‬ ‫دارتێلەکانی کۆاڵنەوە مانەوە‬ ‫*‬ ‫ ‬ ‫ئەو ڕۆژانەی ئۆکۆردیۆنم ئەژەند‬ ‫دونیا پڕ بوو لە شتی گرینگ‬ ‫لە دڵخۆشیی بچووک‬ ‫لە سەفەری درێژ و‬ ‫لە ڕاچڵەکینی گەورە و لە ئومێدی قەشەنگ‬ ‫ئەو ڕۆژانەی ئۆکۆردیۆنم دەژەند‬ ‫دونیا جمەی دەهات‬ ‫لە شەڕی جوان‬ ‫لە مردنی بە هەیبەت‬ ‫لە کارەسات و لە نائومێدیی و‬ ‫لە شکستی ڕەنگاوڕەنگ‬ ‫*‬ ‫ ‬ ‫ئەو ڕۆژانە کە لە ئۆکۆردیۆن ژەنین ئەبوومەوە‪،‬‬ ‫ڕۆحم ئەنیشتە سەر لەرە‬ ‫هەوا و جاددە سیخناخ ئەبوون بە تامێک‬ ‫وەک تامی ڤانێال‪،‬‬ ‫فێنک و سازگار‬ ‫پەنجەم بۆنێکی خۆشی ئەگرت‪،‬‬ ‫بۆنێک ‪ ...‬وەک بۆنی گڵی سوور‪.‬‬ ‫سادە و شێدار!‬ ‫ سلێمانی‬ ‫تەمموزی ‪٢٠١٥‬‬ ‫فۆتۆ‪ :‬سەیوان سەعیدیان‬

‫دالوەر قەرەداغی‬

‫ڕۆژانێک‬ ‫من‬ ‫ئۆکۆردیۆنم‬ ‫ئەژەند‬ ‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )258‬دوشةممة ‪2015/8/3‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪258‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )258‬دوشةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫شكستی ئایدۆلۆجیا لەبەردەم ناوچەگەرێتیدا‬ ‫«دیندار دۆسكی و یەكگرتو‪ ،‬وەك نمونە»‬ ‫دۆخی ئایدۆلۆجی و رۆشنبیری نێوخۆی‬ ‫ئەو حیزبە و هەژمونی كادێرانی هەڵەبجە‬ ‫و سلێمانی لە بڕیارەكانیدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫دۆخی ئایدۆلۆجیای ئاینی‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫دۆخی ئیخوانیزم لەم سااڵنەی كۆتاییدا‪،‬‬ ‫بــە لــەبــەرچــاوگــرتــنــی هــەمــو ئــەوانــە‪،‬‬ ‫وایدەبینین و پێشبینی ئەوە دەكەین‬ ‫كە وازهێنانەكە تاكەكەسی نابێت و‬ ‫شەپۆلێك وازهێنانی دیكە لەو ناوچەیەدا‬ ‫بەدوای خۆیدا دێنێت و ئەگەری زۆری‬ ‫هەیە كە سەربكێشێت بۆ جیابونەوەی‬ ‫بە كۆمەڵ و تەنانەت سەربكێشێت بۆ‬ ‫دروستكردنی حیزبێكی ناوچەیی تایبەت‬ ‫بە بادینان‪ ،‬بەاڵم بە هەمان ئایدۆلۆجیای‬ ‫ئاینییەوە‪ .‬واتە بەكورتی پێشبینی ئەوە‬ ‫دەكەین جیابونەوەیەك لەنێو یەكگرتودا‬ ‫روبدات لەسەر بنەمای ناوچەگەرێتی و‬ ‫دیالەكچێتی‪.‬‬ ‫دەرەنـــجـــامـــی لـــەم جــــۆرە‪ ،‬واتــە‬ ‫جیابونەوەیەكی بــە كــۆمــەڵ لەسەر‬ ‫بــنــەمــای نــاوچــە و دیــالــێــكــت‪ ،‬كە‬ ‫پێشبینی دەكەین‪ ،‬لە وازهێنانەكەی‬

‫عەلی مستەفا‬ ‫ئایدۆلۆجیاكان لەسەردەمی پۆست‬ ‫مۆدێرنە و گەشەكردنی لێبرالیزم و‬ ‫سەرمایەداری نوێدا تا ئاستێكی زۆر‬ ‫رۆڵیان كز بوە و تەنانەت ئەم قۆناغە بە‬ ‫مەرگی ئایدۆلۆجیاكان ناسێنرا‪ .‬ئەم دۆخە‬ ‫بۆ بزوتنەوە و رێكخراو و حیزبی كوردیش‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە هەرێمی كوردستان هەر‬ ‫راستە‪ .‬ئەگەر لە دۆخی تایبەتدا حیزب‬ ‫و رێكخراوە كوردییەكان توانیبێتیان خێڵ‬ ‫و شار و ناوچە و دیالێكت ببەزێنن‪،‬‬ ‫ئەوا لە دەرەنجامدا هەر حیزبە و بەپێی‬ ‫سەركردە و رێبەرەكانی رەنگ و بۆی‬ ‫ناوچە و دیالێكتێكی وەرگرتوە و هەر‬ ‫ئەو رێبەرانەشن هەژمون و دەسەاڵتیان‬ ‫هەیە و خاوەنی بڕیارن‪ ،‬ئەوانی دیكەش‬ ‫پـــەراوێـــز‪ .‬لــەم دۆخـــەی حیزبایەتی‬ ‫هەرێمدا یەكگرتو ریزپەڕییەكی هێنابوە‬ ‫ئارا كە توانیبوی لە هەمو ناوچەكانی‬ ‫هەرێمدا الیەنگر و سەركردەی هەبێت‬ ‫و شانازیشی پێوەدەكرد‪ ،‬بــەاڵم ئەم‬ ‫خاڵی هێزە و شانازییە لە حاڵەتی‬ ‫دەستلەكاركێشانەوەی دیندار دۆسكیدا‬ ‫چیتر خەریكە كۆتایی پێدێت‪.‬‬

‫دیندار دۆسکی ئەندامی دەستلەکارکێشاوەی مەکتەبی سیاسی یەکگرتو‬

‫هەمیشە كاری لەسەر ئەوە كردوە لە‬ ‫هەمو ناوچەكانی هەرێمدا‪ ،‬هەڵەبجە و‬ ‫سلێمانی و هەولێر و دهۆك‪ ،‬بادینان و‬ ‫گەرمیان ســۆران‪ ،‬الیەنگر و هــەواداری‬ ‫هەبێت‪ .‬بە پشتبەستن بە ئایدۆلۆجیای‬ ‫ئاینی‪ ،‬بەتایبەت ئایدۆلۆجیای ئیخوانی‬ ‫كــە ئــایــدۆلــۆجــیــایــەكــی گشتگیرە و‬ ‫زۆر فراوانتر و وردتــر و بەرینترە لە‬ ‫ئایدۆلۆجیاكانی سەدەی بیستەمی وەكو‬ ‫ماركسیزم و ناسیۆنالیزم و‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫یەكگرتوش وەكــو ئیخوان الیەنگر و‬ ‫ئەندامەكانی بەوجۆرە پەروەردە كردوە‬ ‫كە ئایدۆلۆجیای ئاینی پێش هەمو سۆز‬ ‫و ئینتیما و ئایدۆلۆجیایەكی دیكە بخەن‪،‬‬ ‫لەنێویشیاندا ناوچە و لەهجە(دیالێكت)‪.‬‬ ‫لــەمــەشــدا یــەكــگــرتــو لــە رابـــــردودا‬ ‫سەركەوتوبوە‪ ،‬و هەمیشە شانازیشی‬ ‫بــەوەوە كردوە كە ئەو تاكە حیزبە لە‬ ‫ســەرتــاســەری هەرێمی كوردستاندا‬ ‫الیەنگر و دەنــگــی هــەیــە‪ .‬بەتایبەت‬ ‫شانازی بــەوەوە كردوە كە لە ناوچەی‬

‫دەست لە كاركێشانەوە یان‬ ‫جیابونەوە‬ ‫پاش ئەوەی كە ئەندامانی پەرلەمانی‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی بەشدارییان كرد لەو‬ ‫دانیشتنەی پەرلەمان كە خوێندنەوە بۆ‬ ‫چەند پرۆژە یاسایەك كرا‪ ،‬لەنێوشیاندا‬ ‫لــەســەر هـــەمـــواركـــردنـــەوەی یــاســای‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬دیندار دۆسكی –‬ ‫ئەندامی دامەرزێنەر و مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكگرتو دەستی لەو حیزبە كێشایەو ە‬ ‫و وازیهێنا‪ .‬لە چەندین میدیاشدا هۆكاری‬ ‫وازهێنانەكەی بۆ ئــەوە گێڕایەوە كە‬ ‫ناوچەی سلێمانی لەو پرسە و پرسەكانی‬ ‫دیكەدا هەژمونیان بەسەر ئەو حیزبەدا‬ ‫كردوە‪ .‬وەكو ئەگەرێكی بچوك داماننابو‬ ‫كە یەكگرتو هەوڵبدات و سەركەوتوبێت‬ ‫تاكو ئەو سەركردەیەی بادینان قایلبكات‬ ‫بە گەڕانەوەی بۆ نێو ریزەكانی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیــارە ئەوە تەنها وازهێنانێكی كتوپڕ‬ ‫و سەرپێیی نییە‪ ،‬بەڵكو ئێمە وەكو‬ ‫جیابونەوە دەیبینین نەكو تەنها وازهێنان‬ ‫و دەستلەكاركێشانەوە‪ .‬ئەم وتــارەش‬ ‫باڵوكردنەوەی دواكــەوت تاكو ئەوەمان‬ ‫بۆ یەكالبێتەوە كە دۆسكی ناگەڕێتەوە و‬ ‫پێشبینی ئەوەش دەكەین كە شەپۆلیك‬ ‫لە وازهێنان‪ ،‬یان جیابونەوەی بەردەوام‬ ‫لەو حیزبە روبدات‪ ،‬تاكو دەگاتە ئاستی‬ ‫ئــەوەی كە حیزبێكی سەربەخۆ وەكو بادینان دوەم حیزبە و رێژەی دەنگدەری‬ ‫ناوچەی بادینان رابگەیەنن و بەتەواوی ئەگەر كەمتر نەبێت زیاترە لەو دەنگانەی‬ ‫لە سلێمانی و گەرمیان هەیەتی‪ .‬ئەم‬ ‫لە یەكگرتوی ئیسالمی جیاببنەوە‪.‬‬ ‫شانازییە بۆ دۆخی هەرێمی كوردستان لە‬ ‫جیگەی خۆیدا بوە‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدا كە‬ ‫یەكگرتو لەنێوان ئایدۆلۆجیا و‬ ‫حیزبەكانیتر‪ ،‬بەتایبەت یەكێتی و پارتی‪،‬‬ ‫ناوچەگەرێتیدا‬ ‫یــەكــگــرتــوی ئــیــســامــی ل ــە پێش وەكو درێژكراوەی دەسەاڵتیان‪ ،‬هەریەك‬ ‫راگەیاندنیدا و دوای راگەیاندنیشی لە ناوچەیەكدا دەنگدەر و الیەنگری هەیە‬

‫ئەم وازهێنانە و دەرەنجام و پێشبینییەكانیشی ئاماژەن بەوەی كە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمیش وەكو حیزبەكانی دیكەی هەرێم پرۆژەی‬ ‫ئایدۆلۆجییان لەبەردەم ناوچەگەرێتی و دیالێكچێتیدا شكستی هێناوە‬ ‫و لەناوچەكەی دیكەدا كەمینەیەكی‬ ‫وان كە هیچ ترس و كاریگەرییەكیان‬ ‫نییە‪ .‬بــەاڵم ئەم شانازییەی یەكگرتو‬ ‫لە دەستلەكاركێشانەوەی دۆسكییەوە‬ ‫كۆتایی پێدێت‪ ،‬چونكە ئەوە تەنها گلەیی‬ ‫و دەنگی نــاڕەزایــی نییە كە یەكگرتو‬ ‫پێشتر لەنێوخۆیدا بەخۆیەوە بینیوە‪،‬‬ ‫وەكــو لە نوسین و چاوپێكەوتنەكانی‬ ‫(هادی عەلی‪-‬ئەندام و بەرپرسی مەكتەبی‬ ‫سیاسی) و (ئەبوبەكر كاروانی‪ -‬ئەندامی‬

‫بێت‪ .‬بەڵكو ئەم وازهێنانەی دۆسكی‬ ‫نە داوایەكە بۆ ریفۆرم لەو حیزبە‪ ،‬نە‬ ‫وازهێنانە و خەریكبونە بە پــرۆژە و‬ ‫بانگەوازك تاكە كەسییەوە‪ ،‬بەڵكو ئەم‬ ‫وازهێنانە پاڵنەر و هۆكارەكانی جیاوازن‪،‬‬ ‫بۆیە دەرەنجامەكانیشی جیاواز دەبێت‪.‬‬ ‫پاڵنەر و هۆكارەكانی وازهێنانی دۆسكی‬ ‫بۆ پلەوپایە (دونیاویستی) نییە وەكو‬ ‫یەكگرتوەكان‬ ‫ئاستە شەعبییەكەی‬ ‫بانگەشەی بۆ دەكەن‪ ،‬بەڵكو هۆكار و‬

‫پێشبینی ئەوەش دەكەین كە شەپۆلیك لە وازهێنان‪ ،‬یان‬ ‫جیابونەوەی بەردەوام لەو حیزبە روبدات‪ ،‬تاكو دەگاتە‬ ‫ئاستی ئەوەی كە حیزبێكی سەربەخۆ وەكو ناوچەی بادینان‬ ‫رابگەیەنن و بەتەواوی لە یەكگرتوی ئیسالمی جیاببنەوە‬

‫خوا پێویستی بەدەستوری‬ ‫کوردستان نییە!‬

‫دیندار دۆسكییەوە نیشانە و ئاسۆكانی‬ ‫دەركەوتون‪ .‬ئەم وازهێنانە و دەرەنجام‬ ‫و پێشبینییەكانیشی ئاماژەن بەوەی كە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمیش وەكو حیزبەكانی‬ ‫دیكەی هەرێم پــرۆژەی ئایدۆلۆجییان‬ ‫لەبەردەم ناوچەگەرێتی و دیالێكچێتیدا‬ ‫شكستی هێناوە‪.‬‬ ‫بەمپێیە چیتر حیزبی كوردی لە هەرێمی‬ ‫كوردستان ناتوانێت ئەندام و الیەنگر و‬ ‫دەنگدەر لەسەر بنەمای ئایدۆلۆجیا‪ ،‬یان‬ ‫تەنانەت لەسەر بنەمای پرۆژە‪ ،‬لە خۆی‬ ‫كۆبكاتەوە و قایلیان بكات‪ .‬تەنانەت‬ ‫تازەترین و چاالكترین بزوتنەوەش كە‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانە خۆی بە ریفۆرمخواز‬ ‫و خاوەن پرۆژە بۆ گۆڕانكاری راگەیاندبو‬ ‫نەیتوانی لە ناوچەی سلێمانی و گەرمیان‬ ‫تێپەڕێت بۆ هەولێر و كەركوك بادینان‪.‬‬ ‫لە دەرەنــجــامــدا شكستی ئایدۆلۆجیا‬ ‫و تەنانەت شكستی پــرۆژە لەبەردەم‬ ‫ناوچەگەرێتی شارچێتی و دیالێكتچێتیدا‬ ‫شكستی مۆدێرنێزەكردن و گۆڕانكاری‬ ‫ریشەییە لە هەرێمی كوردستاندا‪.‬‬

‫مەكتەبی سیاسی) بینراوە كە ماوە‬ ‫ماوە وەكو ریفۆرمخواز لەنێو ئەو حیزبە‬ ‫دەركەوتون‪ .‬هەروەها ئەو وازهێنانە وەكو‬ ‫وازهێنانەكەی (عەبدولرەحمان سدیق‪-‬‬ ‫ئەندامی پێشوی مەكتەبی سیاسی)‬ ‫نییە كە بۆ خۆی لەو حیزبە دەربچێت‬ ‫و خەریكی نوسین و بە جۆرێك كە‬ ‫خەریكی بانگەوازی تاكەكەسییانەی خۆی‬

‫پاڵنەرەكان ناوچەگەرێتی و دیالێكچێتین‬ ‫و تەنانەت شارچێتییان پێوە دیــارە‪.‬‬ ‫ئەم هۆكار و پاڵنەرەش خودی ناوبراو‬ ‫نەیشاردۆتەوە و بە ئاشكرا لە میدیا‬ ‫باسی لێوەكرد‪ .‬هەر لەبەر ئەوەی هۆكار و‬ ‫پاڵنەرەكانی جیاوازن‪ ،‬بە لەبەرچاوگرتنی‬ ‫پلەو ئاستی ناوبراو و دۆخی یەكگرتو لەو‬ ‫‪ 10‬ساڵەی رابردودا لە ناوچەی بادینان و‬

‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬

‫‪38‬‬

‫چاپکراوی نوێ‬ ‫وەرگێڕان وەک ئەکتی سیاسی‬ ‫(دەربارەی پەیامی وەرگێڕانی بنیامینی و سیاسەتی هاوچەرخ)‬

‫ئەم کتێبە هەوڵ دەدات لە ڕێگای ئایدیای وەرگێڕانەوە بچێتە نێو دۆخی بااڵدەست‬ ‫و جارێکی دیکە ماتریالیزەی وەرگێڕان بکاتەوە و لەم ڕێگایەشەوە سیاسەتی‬ ‫هاوچەرخ بخوێنێتەوە و ڕاز و ڕەمزەکانی ڕیاڵ پۆلتیک (ئایدیۆلۆژیای نیۆلیبڕاڵیزم)‬ ‫کەشف بکات تاکو بتوانین دەروازەیەکی تازە بەڕووی سیاسەتی ڕزگاریدا بکەینەوە‬ ‫ئەم کتێبە هەفتەی ڕابردوو لەالیەن دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم باڵوکراوەتەوە‬ ‫و لە نووسینی هاوڕێمان‪ ،‬پێشڕەو محەمەدە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )258‬دوشةممة ‪2015/8/3‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫سەركردە ئیسالمییەكان‌و سەرابی ئیسالمەتی‬ ‫كۆمەڵ‌و یەكگرتوو لە سەردەمی عەیب‌و عاری ئیسالمیزمی جیهانیدا‬

‫زانا ئەكرەم‬ ‫لــەنــێــو یــەكــگــرتــووی ئیسالمیدا‬ ‫سەالحەدین بەهادین وازی نەهێناوە‪،‬‬ ‫بەڵكو سیناریۆیەكی كرد بۆ پتەوكردنی‬ ‫پێگەی مەعنەوی خــۆی‌و هەوڵێكی دا‬ ‫تا وێنای كەسێكی بۆ خوا سوڵحاو لە‬ ‫ژیانی سیاسی خۆیدا بەرجەستە بكات‪.‬‬ ‫ئەو ئێستە كائینێكی گێچەڵداری نێو‬ ‫رێكخستن‌و رەوگەی سیاسی یەكگرتووەو‬ ‫هەمیشە پرۆژەكانی بوونەتە مایەی‬ ‫قەڵسی‌و توڕەیی سەركردە سیاسییەكانی‬ ‫ئێستەیان‪ ،‬لەبەرامبەردا ئارام قادر لەنێو‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیدا وازی نەهێناوە ئەو‬ ‫پــاش ئــەوەی گەرەكی بــوو لە رێگەی‬ ‫جێگربوونی حزبەكەوە ببێتە بەدیلی‬ ‫عەلی باپیر‪ ،‬روانگەو رێگەی سیاسی‬ ‫عەلی باپیر ئەو بوارەیان بۆ نەڕەخساند‪،‬‬ ‫ناچار ئــەوڕۆ ئــارام قــادر بۆخۆی لە‬ ‫پێشوتر زیاتر وابەستەیە بەكادیرە‬ ‫پێشكەوتووەكانی كۆمەڵەوەو زۆرترینی‬ ‫ئەو مەكتەب سیاسی‌و سەركردایەتییەی‬ ‫كە خۆیان كاندید نەكردەوە گوێبەرداری‬ ‫پــرۆژە نوێیەكەی ئــارام قــادرن‪ ،‬كە لە‬ ‫داهاتوویەكی نوێدا رایدەگەیەنێت‪ .‬هەموو‬ ‫ئەم دابەشبوون‌و دابڕانە سەركردایەتییە‬ ‫پاساوەكانیان بۆ یەكتر بریتییە لە‬ ‫تاكڕەوی میرو ئەمیندارو وابەستەییان بە‬ ‫بڕیاری دەرەوەی خۆیان‌و سیاسەتی خزم‬ ‫خزمێنەو گوێ نەدان بە شوراو میتۆدی‬ ‫حزب‪ .‬هاوكات پاساوێكی تریان بریتییە‬ ‫لە كاڵبوونەوەی فەلسەفەی ئیسالمەتی‬ ‫لە ئەدای كاریان‌و ئامادەیی بەرژەوەندی‬ ‫مــــادی‌و كـــورســـی‌و دورخــســتــنــەوەی‬ ‫نەیارانیان‪ .‬دیــارە ئیسالمییەكان باش‬ ‫لەو راستیە تێگەیشتوون كە بۆ خۆیان‬ ‫چەندە دوورن لە فەلسەفەی ئیسالمەتی‌و‬ ‫لەو فەلسەفە مێژووییە ئیسالمییەكی‬ ‫كە خۆی لە بەندایەتیدا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە لەئێستادا گەر هەریەك لە‬ ‫یەكگرتوو و كۆمەڵ بەنموونە وەربگرین‬ ‫دەتــوانــیــن گرفتە نێوخۆییەكانیان‬ ‫بــەمــجــۆرە شــرۆڤــەو شیكار بكەین‪.‬‬ ‫هــەوەڵ یەكگرتوو لــەبــەردەم چیرۆكی‬ ‫تراژیدیای مەرگی ئیسالمییەكانی دنیادا‪،‬‬ ‫زۆرترین كاریگەری بــەركــەوت‪ ،‬چوون‬ ‫لە هەمو ئیسالمییەكانی تری نێوخۆی‬ ‫كوردستان زێدەتر وابەستە بوو بە مەدی‬ ‫ئیسالمییەكانەوەو لەگەڵ تەقلیدو تەرانەی‬ ‫واندا رامیاریی دەكرد‪ .‬هەر لەوكاتەوەی‬ ‫عەمرۆ خالید لەسەر شاشەی تیڤییەكانی‬ ‫ئیخوانەوە دەردەكــەوت‪ ،‬راستەوخۆ لە‬ ‫تەواوی كەناڵە لۆكاڵییەكانی خۆیانەوە‬ ‫وتارەكانی وەردەگــێــڕانــە ســەر زمانی‬ ‫ێ‬ ‫كـــوردی‌و پەخشدەكرانەوە‪ ،‬بۆ رۆژ ‌‬ ‫دواتــر رستەكانی لەبەر دەكـــران‌و لە‬ ‫ئوسرەی مزگەوتەكاندا بە نەوجەوانان‌و‬ ‫الوان دەوتــراو لەبەر دەكــرا‪ ،‬تەنانەت‬ ‫وێنەكانیشی لە نێو جانتای زۆرێــك‬ ‫لــە خوشكانی ئیسالمیدا ب ــوو‪ .‬ئەم‬ ‫بانگخوازە هەر هێند نەفەسی پێبوو‪،‬‬ ‫تا بەرژەوەندییە مادییەكانی‌و گیانی‬ ‫كەوتە مەترسیەوە ئیتر بایدایەوە بەالی‬ ‫دەســەاڵتــداو تفی كــرد لــە رابـــردووی‬ ‫خـــۆی‌و ئــیــخــوانــیــزم‌و لــەگــەڵ الفــاوی‬ ‫خوێنی نوێژخوێنانی رابیعەی عەدەویدا‬ ‫بزەو زەردەخەنە لەسەر لێوەكانی بوو‪.‬‬ ‫نازانین لە ئەرشیفی میدیای یەكگرتوودا‬ ‫بە چ شــەرم‌و شكۆیەكەوە تەماشای‬ ‫ئەو توراسی وەرگێڕانەی عەمرۆ خالید‬ ‫دەكرێت‪ ،‬نەك هەر ئەوە بەڵكو چەندینی‬ ‫وەك حاجی كاروانیش دروست تەقلیدی‬ ‫بێ پێچ‌و پەنای ئەویان دەكردەوە‪ ،‬نەك‬ ‫هەر حاجی كــاروان مەالكانیش‪ .‬لەنێو‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیدا ئەزموونی ئەم چەند‬ ‫ساڵە ئەو راستییەی سەلماند‪ ،‬كەرەگی‬ ‫ئیسالمگەرا لەنێو كۆمەڵگەی كوردیدا‬

‫ئەزموونی ئەم چەند ساڵە ئەو راستییەی سەلماند‪ ،‬كەرەگی‬ ‫ئیسالمگەرا لەنێو كۆمەڵگەی كوردیدا شوێنی نابێتەوەو هەرگیز‬ ‫ناتوانن ببنە هێزێكی جەماوەری‪ ،‬كە لەخەمی خواست‌و خەیاڵی‬ ‫كوردایەتیدا بن‬ ‫شوێنی نابێتەوەو هەرگیز ناتوانن ببنە‬ ‫هێزێكی جەماوەری‪ ،‬كە لەخەمی خواست‌و‬ ‫خەیاڵی كوردایەتیدا بن‪ .‬چوون بەردەوام‬ ‫لە سات‌و وەختە ناسكەكاندا هەڵوێستی‬ ‫راستەقینەی ئــەم هێزە ئیسالمیانە‬ ‫بــەتــەواوی بۆ هەمووال رووندەبێتەوەو‬ ‫ســیــاســەتــی روون‌و رەوانــــی خــۆیــان‬ ‫ناشارنەوە‪ .‬بۆنمونە هەمووال بۆی روون‬ ‫بوویەوە كە چلۆن كەسێكی وەك مەال‬ ‫عەلی قەرەداخی ئەو كەسەی كە جگە لە‬ ‫بۆن‌و بەرامەی سەحراو جگە لە تەزووی‬ ‫غەیانبوونی بەعسیزم هیچی تری نییە بۆ‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی‪ ،‬ئەو نەیشاردەوە كە‬ ‫لەبەرامبەر تەوژمی كوردخوازی باكوردا‬ ‫پشتی كرد لەو رۆحە ئازادیخوازییەی‬ ‫كورد كەتەواوی دونیا بەچاوی ئەوینەوە‬ ‫تەماشای كوڕان‌و كچانی باكوری دەكردو‬ ‫نموونەترین بەرجەستەی مرۆڤایەتیان‬ ‫كرد لە تامەزرۆییان بۆ شكانی تێرۆریزمی‬ ‫جیهانی‌و دەنگی نەفرەتی سیاسەتی‬ ‫ئەردۆگانیبوون لە پشتیوانی لە داعش‌و‬ ‫ئیسالمگەراكان‪ ،‬كەچی ئەو بەئاشكراو‬ ‫ێ پەردە داوای لە خەڵكی كورد كرد‬ ‫ب‌‬ ‫كە پشتیوانی لە ئەردۆگان بكەن‌و پشتی‬ ‫كرد لەو دەنگە بەرزو دلێرانەی كە جگە‬ ‫لە كوردبوون هیچی تریان لە هەگبەدا‬ ‫نەبوو‪ .‬ئێستەكەش ئەو وەك مەقاشێكی‬ ‫سیاسەتە ئەردۆگانییەكە ئــااڵوەتــە‬ ‫سیاسەتی ئیسالمگەراكان‌و لەسەردانی‬ ‫بەردەوامیاندایە تاوەكو ملكەچتریان‬ ‫كــا بــەو پـــرۆژە دەرەكــیــیــەی كــە بۆی‬ ‫خوڵقاون‪ .‬هەربۆیە ئیسالمگەرای جیهانی‬ ‫كە قوتبەكەیان لە میسرەو تەتبیقیان‬ ‫لــە پــاكــســتــان‌و ئــەفــغــان‌و كۆمەڵگە‬ ‫عەرەبییەكانە‪ ،‬ئەوڕۆ دزێوترین نموونەی‬

‫نێو كۆمەڵگە سەردەمییەكانن‪ ،‬لەم میانەدا‬ ‫بوونی ئیسالمییەكانی ناو كوردستانی‬ ‫باشوور لــەبــەردەم شــەرم‌و شیوەنێكی‬ ‫لــەرادەبــەدەرن بۆ ئەو عەیب‌و عارەی‬ ‫كە بە كۆڵی هزری ئیسالمییەكانەوەیە‪.‬‬ ‫ئــەوان بەهەر نرخێك بێت لە گەمەی‬ ‫دیموكراسیدا خــۆیــان حــەشــار داوەو‬ ‫شاراونەتەوە‪ .‬ئەم خۆشاردنەوەیە بووەتە‬ ‫ئاگرێك‌و بەربووەتە جەستەی نێوخۆی‬ ‫حزبەكانیان‪ ،‬هەربۆیە كاریگەرییەكانی‬ ‫شــكــســتــی پــــــرۆژەی ئــیــســامــەت ـی‌و‬ ‫یەكالبوونەوەی هزری ئیسالمییەكان بۆ‬ ‫كوشتن‌و بڕین‌و كەوتنە شوێنی كاڵوی‬ ‫بــابــردووی خــەالفــەت‪ ،‬هــەمــوو ئەمانە‬ ‫وایــكــردووە ئیسالمییەكانی باشووری‬ ‫كوردستان دابەش بن بۆ رەنگ‌و دەنگی‬ ‫جیاوازو بە زمان‌و تۆنی جیاواز برواننە‬ ‫هەلو مــەرجــە سیاسییەكانی ئــەوڕۆ‪.‬‬ ‫ئێستە یەكگرتوو پرۆژەیەكی پوچەڵ‌و‬ ‫كاڵ‌و كرچی سەردەمی ئیخوان دەالوێنێ‌‌و‬ ‫هەموو تایبەتمەندییەكی زیندوویەتی‬ ‫لــەدەســتــداوە‪ ،‬چـــوون ئــەم هــێــزە نە‬ ‫چــاالكــی الوانـــی مـــاوە نــە خوشكان‌و‬ ‫خوێندكاران‪ ،‬هاوكات دەرس‌و دەوری‬ ‫نێو مزگەوتەكانیشیان وشكی كردووەو‬ ‫میدیایشیان میدیایەكی دوواكــەوتــوو‬ ‫ێ ئیتیك‌و نا كاریگەرە‪.‬‬ ‫ناسەردەمیانەو ب ‌‬ ‫لەروی سیاسییەوە بڕواو هێزی الوازەو‬ ‫رێكخستنەكانی ناوخۆیان بــەتــەواوی‬ ‫لەچاالكی كەوتوون‌و گردبوونەوەكانی‬ ‫شــورایــان پــڕ ناكۆكی‌و سەرقاڵن بە‬ ‫بــگــرەو بـــــەردەی شــەخــس ـی‌و كــاری‬ ‫الوەكییەوە‪ .‬لەم میانەدا سەالحەدین‬ ‫محەمەد بەهادین لە تەقلیدی نەوشیروان‬ ‫مــوســتــەفــادا گــەرەكــیــیــەتــی بــە سود‬

‫وەرگرتن لە رێكخستنەكانی یەكگرتوو‬ ‫‪ ،‬لــــەدەورو خــولــی خــۆیــدا هەمیشە‬ ‫كەسانێك بهێڵێتەوەو لەرێی ئەوانەوە‬ ‫بۆچوونەكانی لە سیاسەتی یەكگرتوودا‬ ‫ئاراستە بكات‪ .‬ئێستە نەیارییەتییەكی‬ ‫فرە لەنێو سەركردایەتی یەكگرتوو هەیە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك بەشێكیان بە سەالحەدینیەكان‬ ‫دەناسرێن‌و بەشەكەی تر وابەستەن بە‬ ‫محەمەد فەرەجەوە‪ .‬كەواتە هەم لەرووی‬ ‫شەحسییەوە دابەشبوون هەیە هەمیش‬ ‫لـــەرووی ناوچەگەریەتییەوە‪ ،‬چــوون‬ ‫یەكگرتووەكانی نێوچەی بادینان لە‬ ‫ئێستادا لەنێو سەركردایەتی یەكگرتوودا‬ ‫باڵێكی بــەتــەواوی جــیــان‌و ئــەوانــەی‬ ‫سلێمانی‌و دەڤەری هەڵەبجە بە گومانەوە‬ ‫دەڕواننە كارەكانیان‌و وەك ئەوەی یەكێك‬ ‫لە كادێرە بااڵكانی دەڤەری هەڵەبجە بە‬ ‫پارتییەكانی نێو یەكگرتوو پێناسەی‬ ‫دەكــــردن‌و نێوی دەبــــردن‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫دەكرێت بڵێین بە لێژبوونی گڵۆڵەی‬ ‫ئیسالمیزمی جیهانی لێرەش لە باشوری‬ ‫كوردستاندا یەكگرتووەكان بەتەواوی كزو‬ ‫كەمبوونەتەوەو لەگۆی میدیاكەوتوون‪.‬‬ ‫لــەالیــەكــی تــریــشــەوە پێویستە‬ ‫بوترێت كە سستبوون‌و دامركانەوەی‬ ‫كەف‌و كوڵی ئیسالمەتی لە هەگبەیاندا‬ ‫نەماوەو بەتەواوی لەئێستادا سیاسیانە‬ ‫بــیــردەكــەنــەوەو رادەمــێــنــن‪ .‬ئــەمــڕۆ‬ ‫فەلسەفەی كاری ئیسالمەتی لە ئەتواری‬ ‫هیچ سەركردەیەكی ئیسالمییەكاندا نییەو‬ ‫ێ وەك سەراسیمەو‬ ‫ئیسالمەتیش تەن ‌‬ ‫سەرابێك بەكاردەهێنن‪ .‬چــوون وەك‬ ‫دەزانـــرێـــت كــە كــۆمــەڵــی ئیسالمی‬ ‫بەقەیرانێكی دژواردا تێپەڕی‪ ،‬قەیرانێك‬ ‫بەستنی كۆنگرە نــەك هــەر نەیتوانی‬

‫برینەكانی ملمالنێ‌و پاشقول لەیەكتریی‌و‬ ‫وابەستەیی دەرەكییان سارێژ بكات‪،‬‬ ‫بەڵكو قەیرانەكانی بە جۆرێكی ئەكتیڤتر‬ ‫چاالك‌و سەرەخۆرە تر كرد‪.‬‬ ‫هەموو ئەو گرژییانەی كە ئێست ‌ە بوونەتە‬ ‫خــۆرەی جەستەی پیاوە نەخۆشەكەی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی بریتیوون لە هەوڵدان‬ ‫بــۆ كارێزمایی عەلی باپیرو دانانی‬ ‫لەسەرووی پیرۆزیی كەسێكی نۆرماڵەوە‪،‬‬ ‫بە جۆرێك لە رۆژانی كۆنگرەدا بەدەیان‬ ‫ئەندامی كۆنگرەو چەندین كاندیدی‬ ‫پۆستەكانی سەركردایەتی دوورخرانەوەو‬ ‫بندەستكران تەنها لەبەر ئەوەی كە بە‬ ‫ئەلفێك بۆنی رەخنە لەدەمیانەوە هاتبوو‬ ‫لە بەرامبەر عەلی باپیردا‪ ،‬هەربۆیە عەلی‬ ‫باپیرچییەكان بە وتەی ئەندامێكی بااڵی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی رۆڵی جولەكەكەی نێو‬ ‫سریاڵی ئەسحابولكەهفیان دەگێڕاو لەگەڵ‬ ‫هەر الم‌و جیمییەكدا تەنانەت وەك شاعیر‬ ‫ێ بۆنیان بەدەمی یەكترەوە دەكرد‬ ‫دەڵ ‌‬ ‫نەكا وتبێیان بڤە بە سیاسەتەكانی عەلی‬ ‫باپیر‪.‬‬ ‫دەرهاویشتەی ئەو نەزم‌و نواڕینەی‬ ‫عەلی باپیرو ئەو سیاسەتە ستالینییەی كە‬ ‫پەیڕەوی دەكرد بە بڕوای چاودێران دووا‬ ‫بزماریان لە تابووتی كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫دا‪ .‬كۆمەڵ لە ئاكامی هەڵبژاردنەكانەوە‬ ‫تەرمی خۆی دەبینیەوە‪ ،‬كۆنگرەش چاڵی‬ ‫ونبوونی هێزەكەی قوڵتر كرد‪ .‬هەربۆیە لە‬ ‫ئێستادا نەك هەر كۆمەڵ شوراو مەكتەب‬ ‫سیاسییەكەی مات‌و ون‌و بندەستن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەواوی بڕیارەكانی كۆمەڵ لەمەكتەبەكەی‬ ‫ئەمیرەوە دەردەچن‌و خودی عەلی باپیر‬ ‫بە چەند ئەشهەدو بیالیەكی عەبدو‬ ‫ستارو رێبوار حەمەدو حەسەن بابەكر‬

‫تــەواوی كارەكانیان ئاراستە دەكــەن‌و‬ ‫شورا و مەكتەب سیاسی كە تەواویشیان‬ ‫دەستكەالی عەلی باپیرن بچوكترین‬ ‫ئەرزش‌و بەهایان نییە‌و ئاگایان لە هیچ‬ ‫رەوش‌و بــەرەو پێشچوونێكی كۆمەڵ‬ ‫نییە‪ .‬كۆمەڵ لە ئێستادا هێزێكی مەنگ‌و‬ ‫مـــردووەو دارای چەندین پارادۆكسی‬ ‫سیاسی نا لۆژیكییە‪ .‬خودی عەلی باپیر‬ ‫بڕوای بە هیچ ئەتەكێت‌و ئامالێكی زانستی‬ ‫نییەو هەمیشە لە پێچی خەوەنەكانییەوە‬ ‫شرۆڤەو شیكاری واقیع دەكات‪ .‬هەربۆیە‬ ‫چاودێرێك بە تەنزەوە دەیگوت لە ئێستادا‬ ‫زەمەنێك تێپەڕیوەو گوێمان لە خەونێكی‬ ‫نوێی عەلی باپیر نەبووە لەكاتێكدا‬ ‫كۆمەڵ لە هەموو كات زیاتر پێویستی‬ ‫بە خەونەكانی عەلی باپیرە‪ .‬چوون‬ ‫كۆمەڵ بە خەونێك لە دایكبوو‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫پێویستی بە خەونێكی نوێیش دەبێت‬ ‫بۆ ئەوەی بكوژێتەوەو نەمێنێت‪ .‬دیارە‬ ‫بە شرۆڤەی سیاسییەكانی ئیسالمگەراو‬ ‫ئیسالمی سیاسی لە ناوچەكەدا كۆمەڵ‬ ‫شوناسی لەنێو حزبە ئیسالمییەكاندا‬ ‫خەریكە ون دەبێت‪ ،‬چوون نە ئیخوانییەو‬ ‫نە ئەردۆگانی‪ ،‬ئەو كە مەرجەعەكەی‬ ‫هێزێكی جیهادی سەلەفییە لەگەڵ گەمەی‬ ‫دیموكراتیشدا ناتوانێت هەڵبكات هەربۆیە‬ ‫ئاراستەیەكی غەریبی گرتووە‪ ،‬وەك ئەو‬ ‫ئاراستەیەی كە جیهادی فەلەستینی‬ ‫بە مەرجەعێكی هاوشێوەی حزبواڵوە‬ ‫گرتی كە لەتەوەرەی تەسدیری سەورەی‬ ‫شۆڕشی خومەینیدایە‪ .‬ئەمەیش وای‬ ‫كردووە كە ژینگەی سەوزبوونی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی لەبار نەبێت‌و بەكاوەخۆ وشك‬ ‫بێت‪ .‬بەمجۆرە بەتایبەتی شرۆڤەكاران‬ ‫پێیان وایــە رەنگە ئیمكانی مانەوەی‬ ‫بزووتنەوی ئیسالمی لە گۆڕێدا بێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە هێزێكی الوازو تەریكە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باكگراوندی وی وەك باكگراوندی شیوعی‬ ‫دارای شوناسێكی ئایدیۆلۆژی جێگیرە‪،‬‬ ‫یان یەكگرتوو ئەو شوناسە جێگیرەی‬ ‫هــەیــە‪ ،‬بــەاڵم كــۆمــەڵ زیــاتــر هێزێكی‬ ‫تاكتیكییەو ئەجێندای نییە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫عەلی باپیر وەسیەتێكی پێ نییە بۆ‬ ‫دوای خــۆی‪ ،‬چــوون بوونی كۆمەڵ بە‬ ‫بوونی خۆی دەزانێت‌و لە غیابی خۆیشیدا‬ ‫نایهەوێت حزبەكەی بوونی هەبێت‪.‬‬ ‫عەلی باپیر زیــاد لە هەموو ئەندامان‬ ‫ئەو راستییەی بۆ روون بووەتەوە كە‬ ‫حزبەكەی توانی چاالكی نەماوەن هەربۆیە‬ ‫بــەدووی دەستگیربوونی بەرژەوەندییە‬ ‫دنیاییەكانی خۆیەوەیەتی‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫نەیارانی سیاسەتەكەی تەنها ئومێدیان‬ ‫لە ئەمڕۆدا بریتییە لە ئارام قادر‪ ،‬ئەویش‬ ‫متدراوی رامیاری هێزێكی دەرەكییەو‬ ‫لەبەرگی پرۆژەیەكی ئیسالحیدا وەختە‬ ‫ێ‬ ‫خــۆی نومایان دەكـــات‌و لــێــرەو لــەو ‌‬ ‫لــەپــرس‌و جــۆی یاساناسان‌و كەسانی‬ ‫رۆشنبیرو نوسەرو رۆژنامەنوساندایە تا‬ ‫بزانێت چۆن پرۆژەكەی گەاڵڵە بكات‪.‬‬ ‫هەرچۆنێك بێت دەكرێت بڵێین كە بوونی‬ ‫دابەشبوونی سیاسی شتێكی سانایە‪،‬‬ ‫بەاڵم دابەشبوونەكان پێویستبوو دارای‬ ‫پــرۆژەی پێویست بن‌و هەوڵێك بن بۆ‬ ‫هەستانەوەو پاساوی خزمەتگوزاری‌و‬ ‫خەمخۆری لەپشتدروستبوونیان بێت‪،‬‬ ‫ێ تەواوی دابەشبوونەكانی وان دوورن‬ ‫وەل ‌‬ ‫لەو بەهایانەو بەو پێوەرە ئاراستەیان‬ ‫نەكردووە‪ .‬ئەوان تەنها رقی شەخسی‌و‬ ‫نەبوونی هزری تەندروست‌و تاكڕەوی‌و‬ ‫ملمالنێی دونیاویستی دەیانجوڵێنێت‌و هەر‬ ‫لەو رەوگەیەشدا لەدایك دەبن‌و دیسان‬ ‫دەپوكێنەوە‪ .‬فەلسەفەی ئیسالمەتی‬ ‫بەو پرۆژە سەنگینەی كە دارای كاری‬ ‫جــدی‌و ریفۆرمە لــەالی ئیسالمیەكانی‬ ‫كوردستان بچوكترین دەستی بۆ نەبراوەو‬ ‫هیچ كات نەبووەتە ئامانجێكی زیندوو بۆ‬ ‫زیندووكردنەوەی رۆحییەت‌و مەعنەویاتی‬ ‫ب ــااڵی ئیسالمەتی‪ ،‬بەڵكو هەمیشە‬ ‫كورتكراوەتەوە لە پێچی رامیارییەكی‬ ‫نەخۆنەوارانەی مەنگ‌و مردوودا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )258‬دوشةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪3‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫عه‌لمانیه‌تێکی وجودی‬ ‫پڕۆفایل‪ :‬عەبد ئەلنور بیدار‬ ‫• فه‌یله‌سوفێکی فه‌ره‌نسییە‪ ،‬ده‌رچوی قوتابخانه‌ی‬ ‫نۆرماڵی بااڵیە و پرۆفیسۆرە‪،‬‬ ‫• به‌رپرسیارە له‌ پرۆژه‌ی عه‌لمانیه‌ت ل ‌ه وه‌زاره‌تی‬ ‫په‌روه‌رده‌ی فه‌ره‌نسی‪،‬‬ ‫• به‌رپرسی پرۆگرامی کولتوری ئیسالمییە له‌‬ ‫ڕادیۆی فه‌ره‌نسا‪-‬کولتور‪.‬‬

‫عەبد ئەلنور بیدار‬ ‫لەفەرنسییەوە‪ :‬د‪ .‬عادل باخەوان‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫بابەتی عەلمانییەت؛ بابەتێکە لەئێستادا‬ ‫لە کوردستان‪ ،‬لەسەروبەندی نوسینەوەی‬ ‫دەستوری هەرێمی کوردستاندا‪ ،‬بابەتێکی‬ ‫وروژێنراوە‪ ،‬بەاڵم بەمەعریفەیەکی سادەوە‬ ‫بەرانبەر ئەم چەمکە گرنگە قسەدەکرێت‪،‬‬ ‫بۆیە زۆر گرنگە مەعریفەیەکی ورد و‬ ‫زانستیانە بەرانبەر ئەم چەمکە بخرێتەڕوو‪،‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە دیدی چەند ئەکادیمیست‬ ‫و فەیلەسوفێکی ئــەو بــوارە لە چوار‬ ‫ژمـــارەدا‪ ،‬بەهاریکاری (دکــتــۆر عادل‬ ‫باخەوان) دەخەینەڕوو‪ ،‬بەئومێدی ئەوەی‬ ‫گفتوگۆکان هێواش و قووڵ و زانستیانە‬ ‫بن‪(.‬ڕوانگەورەخنە)‬ ‫جــان جــاك ڕۆســـۆ ده‌ڵــێــت‪(:‬ئـه‌گـه‌ر‬ ‫خواکان پێکه‌و‌ه گه‌لێکیان دروستبکردایه‌‪،‬‬ ‫بـه‌دڵــنــیــایــیـه‌و‌ه دیــمــۆکــراســیــان وه‌ك‬ ‫ڕژێمی حوکومه‌تداری بۆ ژیانی خۆیان‬ ‫هه‌ڵده‌بژارد)‪.‬‬ ‫بنه‌مای جیاکردنه‌وه‌ی ئاین ل ‌ه ده‌وڵه‌ت‬ ‫ل ـ ‌ه (‪)9‬ی دیــسـه‌مــبـه‌ری (‪ )1905‬ل ‌ه‬ ‫فه‌ره‌نسادا‪ ،‬زۆر له‌و‌ه قوڵتر و فراوانتر‌ه‬ ‫ک ‌ه ئێم ‌ه به‌ته‌نها ل ‌ه چوارچێوه‌ی یاساییدا‬ ‫کورتی بکه‌ینه‌و‌ه و بڵێین عه‌لمانیه‌ت‬ ‫بریتی ‌ه ل ‌ه «بێالیه‌نی ده‌وڵه‌ت له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫ئاینه‌کان»‪ .‬عه‌لمانیه‌ت ل ‌ه هه‌لومه‌رجێکدا‬ ‫دروستده‌بێت ک ‌ه ژان ژورێس (عه‌ره‌به‌کان‬ ‫ب ‌ه جان جۆرێس ده‌ینوسن)‪ ،‬بیریاری‬

‫له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م هه‌لومه‌رج ‌ه زۆر زه‌حمه‌ت ‌ه‬ ‫ک ‌ه ئێم ‌ه شتێکمان به‌ناوی مرۆڤبوونه‌و‌ه‬ ‫ده‌ستبکه‌وێت‪.‬‬ ‫لـــه‌وه‌ش زیــاتــر‪ ،‬جــان جــاك ڕۆســۆ‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌گه‌ر خواکان پێکه‌و‌ه گه‌لێکیان‬ ‫دروستبکردایه‌‪ ،‬به‌دڵنیاییه‌وه‌ دیمۆکراسیان‬ ‫وه‌ك ڕژێمی حوکومه‌تداری بۆ ژیانی‬ ‫خۆیان هه‌ڵده‌بژارد‪.‬‬ ‫له‌م سه‌رشاره‌و‌ه من پێم وای ‌ه عه‌لمانیه‌ت‬ ‫وه‌ك بنه‌مای یاسایی جیاکردنه‌وه‌ی ئاین‬ ‫ل ‌ه ده‌وڵه‌ت هیچ نیی ‌ه ته‌نها گوزارشتێك‬

‫به‌ ئاماده‌یی منی مرۆڤ بدات‪.‬‬ ‫ل ‌ه هه‌رکوێیه‌کی دنیادا کۆمه‌ڵگایه‌کی‬ ‫دیــمــۆکــرات ه ـه‌بــێــت‪ ،‬بـه‌دڵــنــیــایــیـه‌و‌ه‬ ‫مرۆڤه‌کانی ئ ـه‌و کۆمه‌ڵگای ‌ه پێکه‌و‌ه‬ ‫گفتوگۆ بۆ ڕێکخستنی ڕوبه‌ر‌ه گشتییه‌کان‬ ‫ده‌که‌ن و هه‌وڵده‌ده‌ن پێکه‌و‌ه بنه‌ماکانی‬ ‫دادی کۆمه‌اڵیه‌تی و ڕێکه‌وتن و پێکه‌و‌ه‬ ‫ژیــان دروستبکه‌ن‪ .‬هـه‌مــوو ئه‌مانه‌ش‬ ‫به‌بێ بنه‌مای بااڵی عه‌لمانیه‌ت به‌شێک ‌ه‬ ‫ل ـ ‌ه موسته‌حیل‪ .‬ل ـه‌ب ـه‌رچــی؟ چونک ‌ه‬ ‫دێمۆکراسی گریمانه‌ی مرۆڤێك ده‌کات‬

‫به‌هیچ شێوه‌یه‌ك عه‌لمانیه‌ت و دیمۆکراسی‬ ‫له‌یه‌كجیانابنه‌و ‌ه و هه‌ڵگری یه‌ك شوناسن‪ .‬تۆ ناتوانیت‬ ‫عه‌لمانی بیت به‌بێ ئه‌وه‌ی دیمۆکراتخوازبیت‪ ،‬وه‌ك ئەوەی‬ ‫ناتوانیت دیمۆکراتخوازبیت به‌بێ ئه‌وه‌ی عه‌لمانی بیت‬ ‫گـــه‌وره‌ی سۆسیالیزم‪ ،‬ل ـ ‌ه ڕۆژنــام ـه‌ی‬ ‫هیومانیتێ‪ ،‬ل ‌ه ‪ 2‬ی ئۆگستی ‪ 1904‬دا‪،‬‬ ‫ده‌نوسێت‌‪ :‬به‌هیچ شێوه‌یه‌ك عه‌لمانیه‌ت‬ ‫و دیمۆکراسی له‌یه‌كجیانابنه‌وه‌ و هه‌ڵگری‬ ‫یه‌ك شوناسن‪ .‬تۆ ناتوانیت عه‌لمانیبیت‬ ‫به‌بێ ئ ـه‌وه‌ی دیمۆکراتخوازبیت‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئەوەی ناتوانیت دیمۆکراتخوازبیت به‌بێ‬ ‫ئه‌وه‌ی عه‌لمانی بیت‪.‬‬ ‫ئه‌و ده‌یگوت‪ :‬جیاکردنه‌وه‌ی سیاسه‌ت‬ ‫لــ ‌ه ئــایــن پرۆسێسێکه‌ کــ ‌ه ئامانج ‌ه‬ ‫بااڵکه‌ی دیمۆکراسی ‌ه و نــاوه‌ڕۆك و دڵ ‌ه‬ ‫زیندوه‌که‌ی دیمۆکراسیه‌؛ ک ‌ه له‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫هه‌موو سیستم ‌ه ئاینیه‌کان و ده‌زگاکانیدا‬ ‫دروستده‌بێت‪ .‬دیمۆکراسی ڕێکخستنێکی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی و خێزانی و‬ ‫نیشتمانی و سه‌روه‌ری ‌ه ک ‌ه له‌نێو ئایندا‬ ‫دروستنابێت‪.‬‬ ‫لــێــره‌وه‌‪ ،‬عه‌لمانیه‌تی فـه‌ره‌نــســی‪،‬‬ ‫به‌شێوه‌یه‌کی کۆنکرێتی‪ ،‬ده‌بــێــت ب ‌ه‬ ‫کامڵبونی پرۆسێسی بەد‌یمۆکراتیکردنی‬ ‫کۆمه‌ڵگا و ده‌وڵه‌ت؛ ک ‌ه به‌ته‌نها کلیك له‌سه‌ر‬ ‫یه‌کسانیی که‌رامه‌تی مرۆڤه‌کان ده‌کات و‬ ‫هه‌موویان له‌یه‌ك ئاستدا ده‌بینێتەوە‪،‬‬ ‫ک ‌ه ئاستی هاواڵتیبوون ‌ه و لــه‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫هه‌موو ڕژێم ‌ه میتافیزیکییه‌کاندا خۆی‬ ‫بیناده‌کات و هه‌موو شته‌کانی ده‌باته‌و‌ه‬ ‫سه‌ر هوشیاری و زانست‪.‬‬ ‫دێمۆکراسی و عه‌لمانیه‌ت ئه‌و دوان ‌ه‬ ‫یه‌کگرتوه‌ن ک ‌ه پێکه‌و‌ه ستراکتۆرێکی‬ ‫گونجاوی گونجاوکاری گونجاوکراوی‬ ‫واپێکده‌هێنن ک ‌ه هیچ ده‌سه‌اڵتێك‪ ،‬هیچ‬ ‫هێزێك مافی ئــه‌وه‌ی نیی ‌ه له‌یه‌کیان‬ ‫جــیــابــکــات ـه‌و‌ه و وه‌ك دوو ڕه‌گـــه‌زی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ له‌یه‌ك وێنایانبکات؛ چونک ‌ه‬ ‫ته‌نها ئه‌م دوو بنه‌مای ‌ه پێکه‌وه‌‪ ،‬ده‌توانن‬ ‫هه‌لومه‌رجی مرۆڤبوون له‌نێو ڕوبه‌رێکی‬ ‫جوگرافی و زه‌مه‌نیدا دروستبکه‌ن و‬

‫ل ‌ه گوزارشته‌کانی ئه‌و شته‌ی که‌ناوی‬ ‫ده‌نێم عه‌لمانیه‌تی وجــودی (الیسیتێ‬ ‫ئیگزیستانسیه‌ل)‪ ،‬و ده‌تــوانــم دورتــر‬ ‫بــڕۆم و بڵێم عه‌لمانیه‌تی وجودگه‌رایی‬ ‫(الیسیتێ ئیگزیستانسیالیست)‪ :‬کاتێك‬ ‫ک ‌ه دیمۆکراسی‪-‬عه‌لمانی پێمانده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ن ـ ‌ه خــوا‪ ،‬ن ـ ‌ه کتێبی پــیــرۆز‪ ،‬ناتوانن‬ ‫ببه‌ن ب ‌ه بناغه‌ی دروستکردنی گه‌ردونی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیی مرۆڤه‌کان‪ ،‬ئیدی کۆمه‌ڵگای‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬کولتوری ئێمه‌‪ ،‬ژیانی ئینسانی‬ ‫ئێم ‌ه شه‌رعیه‌تی بوون و ئاماده‌بونیان‬ ‫له‌و شتانه‌و‌ه وه‌رناگرن ک ‌ه له‌سه‌ره‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫فه‌وقیه‌ته‌و‌ه (ترانساندانس)‪ ،‬له‌ده‌ره‌و‌ه‬ ‫دێن و مافی ده‌ستێوه‌ردان ب ‌ه خۆیان‬ ‫ده‌ده‌ن‪ .‬به‌پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر قۆناغێکی‬ ‫مێژووی مرۆڤایه‌تی ڕاسته‌وخۆ روبه‌ڕوی‬ ‫خودی خۆی ده‌بێته‌و‌ه و له‌گه‌ڵ خۆیدا‬ ‫مامه‌ڵ ‌ه ده‌کات و پرسی سه‌ره‌وه‌‪ ،‬ئاسمان‪،‬‬ ‫ده‌ره‌وه‌ش ته‌نها وه‌ك بیناکردنێکی‬ ‫به‌شه‌ری وێناده‌کرێت‪ ،‬نه‌ك هه‌ر شتێکی‬ ‫دیکه‌‪ .‬وات ‌ه ئه‌و‌ه منی مرۆڤم ناوه‌ڕۆك ب ‌ه‬ ‫ئاماده‌یی خوا ده‌ده‌م‪ ،‬نه‌ك خوا ناوه‌ڕۆك‬

‫ک ‌ه خواستی خۆی به‌خۆی ده‌سپێرێت‬ ‫و ده‌خوازێت موماره‌سه‌ی خودی خۆی‬ ‫بکات و لـــه‌دره‌وه‌ی خــۆی ڕێ ب ‌ه هیچ‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانێك نـــادات‪ .‬دیمۆکراسی‬ ‫گریمانه‌ی مرۆڤێك ده‌کات ک ‌ه ل ‌ه ئاینه‌کان‬ ‫وه‌ك ڕێکخستنی ژیــانــی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫هاتوه‌ته‌ده‌ره‌و‌ه و بۆ ڕێکخستنی ژیانی‬ ‫خۆی ل ‌ه ڕوبه‌ر‌ه گشتییه‌کاندا گیرفانه‌کانی‬ ‫ئاسمان ناپشکنێت‪ ،‬به‌ڵکو بۆ ناوه‌وه‌ی‬ ‫خـــۆی ده‌گـــه‌ڕێـــتـــه‌وه‌‪ ،‬ب ـه‌بــێ ئـــه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م ‌ه مانای ئه‌وه‌بێت ک ‌ه ئ ـه‌م مرۆڤ ‌ه‬ ‫گریمانکراوه‌ی دیمۆکراسی ب ‌ه سروشتی‬ ‫خۆی بێباوه‌ڕ و مولحیده‌‪ .‬تۆ ده‌کرێت‬ ‫که‌سێکی ئیمانداربیت ب ‌ه خــوا‪ ،‬به‌بێ‬ ‫ئـه‌وه‌ی هه‌موو ده‌سه‌اڵته‌کان ب ‌ه هه‌مان‬ ‫ئه‌م خوایه‌ بسپێریت‪.‬‬ ‫مــن تێناگه‌م کـ ‌ه لـ ‌ه واڵتێکی وه‌ك‬ ‫فه‌ره‌نسادا ک ‌ه عه‌لمانیه‌تی تیادا خولقاوه‌‪،‬‬ ‫که‌سانێك ده‌نگیان به‌رزده‌که‌نه‌وه‌ و به‌ناوی‬ ‫«عه‌لمانیه‌تی مێژووییه‌وه‌« هاوارده‌که‌ن ک ‌ه‬ ‫عه‌لمانیه‌ت هیچنی ‌ه جگه‌ ل ‌ه جیاکردنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌وڵه‌ت ل ‌ه ئاین و بێالیه‌نکردنی ده‌وڵه‌ت‬

‫له‌به‌رامبه‌ر ئاینه‌کاندا و ب ‌ه وگزارشتێکی‬ ‫دیک ‌ه ده‌ڵێن ‪ :‬عه‌لمانیه‌ت گه‌ره‌نتی فره‌یی‬ ‫ئاینه‌کان و تائیفه‌کان و مه‌زهه‌به‌کانه‌؛‬ ‫عه‌لمانیه‌ت گه‌ره‌نتی پلۆریالیزمی ئاینیه‌‪.‬‬ ‫هه‌مان ئه‌م مرۆڤان ‌ه ده‌مان خه‌ن ‌ه به‌رده‌م‬ ‫مه‌ترسی به‌عه‌لمانیکردنی کۆمه‌ڵگا‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئ ـه‌وه‌ی ک ‌ه ئه‌م پرۆسێس ‌ه ل ‌ه ئێستا و‬ ‫ئێره‌دا ده‌ستیپێکردبێت‪ .‬من نه‌ك هه‌ر له‌م‬ ‫جۆر‌ه که‌سان ‌ه تێناگه‌م‪ ،‬به‌ڵکو پێموای ‌ه‬ ‫خۆیان هه‌ڵه‌ن و به‌هه‌ڵ ‌ه ل ‌ه عه‌لمانیه‌ت‬ ‫تێگه‌شتوون و ده‌یانوێت ئێمه‌ش بخه‌ن ‌ه‬ ‫نێو ئه‌و هه‌ڵ ‌ه دراماتیکانه‌ی خۆیانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ناساندنی عه‌لمانیه‌ت وه‌ك پرانسیپی‬ ‫بێالیه‌نی ده‌وڵه‌ت له‌به‌رامبه‌ر ئاینه‌کاندا‬ ‫داواکردنێکی ڕاسته‌وخۆی ‌ه بۆ ئـه‌وه‌ی‬ ‫عه‌لمانیه‌ت واز ل ‌ه پرۆژ‌ه ڕۆشنگه‌ریه‌که‌ی‬ ‫بێنێت و ده‌ســـت ل ـ ‌ه ئــه‌و ئاماده‌یی ‌ه‬ ‫وجودیه‌ی هه‌ڵگرێت ک ‌ه پێشتر ئاماژه‌م‬ ‫پێکرد‪ .‬گه‌ر عه‌لمانیه‌ت ئه‌م ‌ه بکات‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫به‌ده‌ستی خۆی خودی خۆی ده‌کوژێت‪.‬‬ ‫الی من عه‌لمانیبوون یه‌کسان ‌ه ب ‌ه داهێنانی‬ ‫ڕوبه‌رێکی نوێی ل ‌ه ژیانی ڕۆحی‪ ،‬ک ‌ه خۆی‬ ‫له‌خۆیدا گه‌ڕان ‌ه به‌دوای خوایه‌کی دیکه‌دا؛‬ ‫خوایه‌ك ک ‌ه ل ‌ه کۆتاییدا خودی مرۆڤ ‌ه‬ ‫ل ‌ه شێوه‌ی فه‌وقیه‌ت (ترانساندانس)دا‪،‬‬ ‫ک ‌ه پێشتر فه‌یله‌سوفه‌کانی ڕۆشنگه‌ری‬ ‫بــه‌وردی فه‌حسیانکردو‌ه و جومگ ‌ه ب ‌ه‬ ‫جومگه‌یان پشکنیه‌وه‌‪ .‬لــه‌م روبــه‌ر‌ه‬ ‫نوێیه‌دا‪ ،‬مرۆڤه‌کان مانای ژیانی خۆیان‬ ‫ده‌دۆزن ـه‌و‌ه و وه‌اڵمه‌کانی خودی خۆیان‬ ‫ده‌بن ب ‌ه سه‌رچاوه‌ی شه‌رعیه‌تبه‌خشین ب ‌ه‬ ‫ڕێکخستنه‌کاناین‪.‬‬ ‫به‌زمانێکی دیکه‌‪ ،‬عه‌لمانیبوون گه‌شتن ‌ه‬ ‫بـ ‌ه کامڵبوونی مــرۆڤــی سـه‌ربـه‌خــۆ ل ‌ه‬ ‫سه‌ر ئاستی ڕۆحانیه‌ت؛ واتـه‌ مرۆڤێك‬ ‫ک ـ ‌ه ده‌تــوانــێــت‪ ،‬لـه‌ڕێــگــای پرۆسێسی‬ ‫تاکگه‌راییه‌وه‌‪ ،‬خودی وجودی خۆی بکات‬ ‫ب ‌ه مانایه‌ك ک ‌ه توانایی ئه‌وه‌ی تیادای ‌ه‬ ‫هه‌مان مــرۆڤ به‌رزبکاته‌و‌ه بۆ ئاستی‬ ‫فه‌وقیه‌ت (ترانساندانس)‪ .‬به‌کورتی من‬ ‫پێموای ‌ه عه‌لمانیبوون وات ‌ه ته‌قدیسکردنی‬ ‫ژیان و ڕێگاگرتن ل ‌ه هه‌موو ئه‌و که‌س و‬ ‫هێز و ڕه‌گز و ڕه‌هه‌ندانه‌ی ک ‌ه به‌جۆرێك ل ‌ه‬ ‫جۆره‌کان ده‌بن ب ‌ه گرفت له‌ڕێگای کرده‌ی‬ ‫ته‌قدیسکردنی ژیاندا‪.‬‬

‫له‌ هه‌رکوێیه‌کی دنیادا کۆمه‌ڵگایه‌کی دیمۆکرات‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬به‌دڵنیاییه‌وه‌ مرۆڤه‌کانی ئه‌و کۆمه‌ڵگایه‌ پێکه‌وه‌‬ ‫گفتوگۆ بۆ ڕێکخستنی ڕوبه‌ره‌ گشتییه‌کان ده‌که‌ن‬ ‫و هه‌وڵده‌ده‌ن پێکه‌وه‌ بنه‌ماکانی دادی کۆمه‌اڵیه‌تی و‬ ‫ڕێکه‌وتن و پێکه‌وه‌ ژیان دروستبکه‌ن‪ .‬هه‌موو ئه‌مانه‌ش‬ ‫به‌بێ بنه‌مای بااڵی عه‌لمانیه‌ت به‌شێکه‌ له‌ موسته‌حیل‬

‫چی بكرێ تا خه‌ونی پڕۆژه‌ی ده‌ستور ‌ه‬ ‫سیكۆالره‌كه‌ پێش له‌دایكبونی نه‌مرێ؟‬

‫سه‌ركه‌وت شه‌ریف‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه هیچ ماده‌یه‌كی ئه‌و پڕۆژ‌ه ده‌ستوره‌ی كه ‌له‌ئێستای ‌ه لیژنه‌یه‌كی‬ ‫تێكه‌ڵ ‌ه له‌زۆربه‌ی الیه‌ن ‌ه سیاسی و ئاینیی و نه‌ته‌وه‌یی ‌ه جیاوازه‌كانی هه‌رێمی‬ ‫كوردستان سه‌رقاڵی نوسینه‌وه‌ین‪ ،‬هێنده‌ی ناسنامه‌ی ئایینی ده‌ستوره‌كه‌‪،‬‬ ‫یا شوێنی ئایینی ئیسالم له‌ناو ده‌ستوره‌ك ‌ه مشتومڕی لێنه‌كه‌وێته‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ئه‌و دابه‌شبونه‌ی له‌سه‌ر ئاستی ئه‌حزابه‌كان و نوخبه‌ی ڕۆشنبیر له‌نێوان‬ ‫الیه‌نگرانی ئایین و دژه‌كـه‌ی دروستبوه‌‪ ،‬له‌هه‌موو ماده‌و الیه‌نه‌كانی تر‬ ‫زیاتر زه‌قبۆته‌وه‌و ده‌رده‌كه‌وێت و له‌ئاستی شه‌قامیشدا تائێستا زۆرترین‬ ‫كۆبونه‌وه‌و گردبوونه‌وه‌و هه‌ڵمه‌تی واژۆكۆكردنه‌و‌ه له‌سه‌ر ئه‌و ماده‌ی ‌ه له‌نێوان‬ ‫هه‌ردوو به‌ره‌كه‌دا كراوه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت الیه‌نگرانی دووه‌م‪ ،‬واتە ئه‌وانه‌ی ده‌یانه‌وێ‬ ‫ده‌ستوری هه‌رێم ده‌ستورێكی سیكۆالر بێت و له‌سه‌ر بنه‌ماكانی ماف ‌ه مه‌ده‌نی‬ ‫و دیموكراسییه‌كان دابڕێژرێت و خاڵیی بێ له‌هه‌موو ئایدۆلۆژیایه‌كی ئایینی‬ ‫كه ‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌م بنه‌مایانه‌بێ زیاترو زۆرتر ده‌ستیان به‌چاالكی كردوه‌و‬ ‫ده‌بینرێن‪ .‬جا بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م داواو ویست ‌ه بگات ‌ه شوێنی خۆیی و وه‌ك زۆر‬ ‫هه‌وڵی تری مه‌ده‌نی و دیموكراسی ده‌سبه‌تاڵ لێی ده‌رنه‌چین‪ ،‬به‌ند‌ه وه‌ك‬ ‫داخوازیكارێكی سیكۆالرو نوسه‌رو چاالكێكی ئه‌و بواره‌‪ ،‬كه‌پتر له‌ده‌ساڵ ‌ه چ‬ ‫به‌نوسین و چ به‌قسه‌كردن كاری بۆ ئه‌كه‌م و بۆ سه‌ركه‌وتنی ئه‌و خواست ‌ه‬ ‫پێم باشه‌ هاوڕێیانم له‌دۆستانی الیه‌نگرانی ده‌ستورێكی سیكۆالر ڕه‌چاوی‬ ‫ئه‌م هه‌نگاوو خااڵنه‌ی خواره‌و‌ه بكه‌ن‪:‬‬ ‫گرنگترین هه‌نگاو ئه‌وه‌ی ‌ه ئه‌م كارو چاالكیان ‌ه ته‌نیا له‌ناو خودی‬ ‫‪ )1‬‬ ‫سلێمانی و چه‌ند شوێنێكی تری بچوكی هه‌ولێرو ئه‌وروپا قه‌تیسنه‌كرێ‪ ،‬گرنگ ‌ه‬ ‫هه‌ماهه‌نگییه‌كی ته‌واو له‌گه‌ڵ ڕۆشنبیران و نوخبه‌ی كۆی شارو شارۆچكه‌و‬ ‫ناحیه‌و ته‌نانه‌ت گونده‌كانی هه‌رێمی كوردستانیشدا دروستبكرێ و ببێت ‌ه‬ ‫پرۆژه‌یه‌كی گشتی و ته‌نیا له‌سه‌ر ئاستی شارێكی دیاریكراوو ده‌سته‌یه‌كی‬ ‫نوخبه‌دا نه‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی گه‌ر پاشه‌ڕۆژ گه‌یشت به‌وه‌ی ڕاپرسی‬ ‫له‌سه‌ر مادده‌یه‌كی ئاوا بكرێ ده‌نگی پێویستی بۆ كۆبكرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫گرنگ ‌ه ته‌نیا ئه‌و ده‌موچاوو ڕوخسارانه‌ نه‌بن ‌ه كه‌سی یه‌كه‌می ئه‌و‬ ‫‪ )2‬‬ ‫پرۆژه‌و خه‌ونه‌و قسه‌ی له‌سه‌ر بكه‌ن له‌ته‌له‌فۆن و كۆبونه‌و‌ه جه‌ماوه‌رییه‌كان‬ ‫كه‌زیاتر وه‌ك كه‌سانی (چه‌پ و فیمینیزم) ده‌ناسرێن‪ ،‬به‌الیه‌نی كه‌مه‌و‌ه‬ ‫ئه‌م ‌ه ئه‌بێت ‌ه خاڵێ به‌ده‌ست الیه‌ن ‌ه ئیسالمییه‌كانه‌وه‌و وه‌كو كارتێكی جۆكه‌ر‬ ‫به‌كاری دێنن له‌ناو كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكدا‪ ،‬كه‌ئه‌وانه‌ی داوای ده‌ستورێكی سیكۆالر‬ ‫ئه‌كه‌ن هه‌موو ئه‌وان ‌ه ماركسییه‌كانن‪ ،‬بێگومان الی خه‌ڵك ‌ه عه‌وامه‌كه‌ش‬ ‫چه‌مكی ماركسییه‌كان به‌شێوه‌یه‌ك ناشرینكراوه‌‪ ،‬ڕێك یه‌كسان ‌ه به‌ئیلحادو‬ ‫بێباوه‌ڕییه‌كی ته‌واو‪.‬‬ ‫په‌یوه‌ست به‌خاڵی دووه‌م گرنگ ‌ه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك توخنی‬ ‫‪ )3‬‬ ‫مه‌سه‌له‌ی باسكردنی ئایینی ئیسالم نه‌كه‌ون و نه‌كه‌ون ‌ه باسكردن و تانه‌دان‬ ‫له‌و ئایین ‌ه كه‌چۆن و به‌چ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ مافه‌ مه‌ده‌نی و دیموكراسییه‌كان‬ ‫یه‌كناگرێته‌وه‌و ئه‌وانه‌ی ئه‌م ئایین ‌ه تاك ‌ه سه‌رچاوه‌ی یاسادانایان ‌ه مافی‬ ‫ژن و پێشێڵكاریی گه‌ور‌ه به‌رامبه‌ر به‌مافی مرۆڤ ئه‌كه‌ن و‪...‬تاد‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫به‌الی كه‌مه‌و‌ه ئه‌م ‌ه دووبــار‌ه ئه‌بێته‌و‌ه بە كارتێكی باش به‌ده‌ست هێز‌ه‬ ‫ئیسالمییه‌كانه‌و‌ه تا ختوكه‌ی هه‌ستی ئایینی خه‌ڵكی ئاسایی پێ بده‌ن و‬ ‫ئه‌و‌ه به‌چرپێنن به‌گوێ و چاوی خه‌ڵكه‌كه‌دا كه‌ئه‌مانه‌ بڕوایان به‌قورئان و‬ ‫ئایینی ئیسالم نیه‌و هه‌ر خه‌ریكی تانه‌و توانجن لێی‪ .‬بۆی ‌ه ده‌بێ الیه‌نگران‬ ‫و دۆستانی سیكۆالر له‌قۆناغی یه‌كه‌مدا تانه‌و توانج و ته‌علیق له‌سه‌ر ئایین‬ ‫ڕابگرن‪.‬‬ ‫گرنگ ‌ه هه‌ڵمه‌تێكی گ ـه‌وره‌ی هۆشیاری ده‌ستپێبكرێ له‌سه‌ر‬ ‫‪ )4‬‬ ‫جه‌وهه‌ری وشه‌كه‌و ئه‌و‌ه بۆ خه‌ڵك ڕونبكرێته‌و‌ه ك ‌ه سیكۆالریزم سیسته‌مه‌و‬ ‫عه‌قیده‌و بیرو باوه‌ڕو ئیمان نیه‌و ته‌نیا شێوازێكی حوكمڕانیه‌و تیایدا مافی‬ ‫هه‌موو كه‌سێك به‌ژن و پیاوه‌و‌ه دیندارو بێ دینه‌و‌ه وه‌كیه‌ك پارێزراو ده‌بێ‬ ‫و دوورو نزیك دژنی ‌ه له‌گه‌ڵ ئایینی ئیسالم و كاری به‌ئایینی ئیسالم و‬ ‫هیچ ئایینێكی تره‌و‌ه نییه‌‪ ،‬چونك ‌ه سااڵنێكی زۆر‌ه هێز‌ه ئیسالمییه‌كان ئه‌م‬ ‫چه‌مكه‌یان له‌زیهنیه‌تی خه‌ڵیكدا خراپ شێواندوه‌و وه‌ك ئایدۆلۆژیا و عه‌قیده‌و‬ ‫بیروباوه‌ڕ به‌خه‌ڵكیان ناساندوه‌و الیه‌نگرانیان كردوه‌ به‌مولحید و بێ باوه‌ڕ‪.‬‬ ‫كاتێ ئه‌و شوێن و جێگایانه‌ی چ ته‌له‌فزیۆنه‌كان بێ‪ ،‬یا ڕادیۆو‬ ‫‪ )5‬‬ ‫ئه‌و شوێنانه‌ی كۆبونه‌و‌ه ڕێكده‌خه‌ن بۆ داخوازیكارانی هه‌ردووال بۆ قسه‌كردن‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌‪ ،‬با ئه‌وان ‌ه بڕۆن زیاتر مه‌عریفه‌و زانیاریی باشتریان هه‌ی ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر چه‌مكه‌مه‌و یاسا مه‌ده‌نی و دیموكراسیه‌كان‪ ،‬چونك ‌ه ماوه‌یه‌ك ‌ه تێبینی‬ ‫ئه‌و‌ه ئه‌كه‌م به‌شێك له‌وانه‌ی وه‌ك الیه‌نگرانی سیكۆالره‌كان قسه‌ده‌كه‌ن‬ ‫له‌سه‌ر ته‌له‌فزیۆن و ڕادیۆكان وه‌ك پێویست زانیارییان نیه‌و له‌به‌رامبه‌ریشدا‬ ‫الیه‌نی دووه‌م كه‌به‌زۆری مه‌الكانن زیاتر ئه‌زانن و به‌هۆی هه‌ژاریی زانیاری‬ ‫كه‌سی سیكۆالره‌كه‌و‌ه دواجار قسه‌ی خۆیان فه‌رزده‌كه‌ن به‌سه‌ر باسه‌كه‌داو‬ ‫وه‌ك براوه‌ی مه‌سه‌له‌كه‌و دۆڕاوی ئه‌و خۆیان نیشانده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫گرنگ ‌ه هه‌ڵمه‌تێكی گه‌وره‌ی ڕه‌خن ‌ه ئامێز ده‌ستپێبكرێ دژی ئه‌و هێزانه‌ی‬ ‫خۆیان به‌سیكۆالرو لبیڕاڵ و دیموكراسی ئه‌زانن‪ ،‬به‌اڵم له‌مه‌ڕ مه‌سه‌له‌یه‌كی‬ ‫ئاوا گرنگدا هه‌تا بڵێی شه‌رمن و ترسنۆك ده‌رده‌ك ـه‌ون‪ ،‬به‌تایبه‌تیش بۆ‬ ‫موجامه‌له‌ی هێز‌ه ئیسالمییه‌كان كاتێ قس ‌ه دێت ‌ه سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌‪ .‬ئه‌و‬ ‫هێزانه‌ی به‌ره‌سمی پاشگری ئیسالمییان هه‌یه‌و داوای ده‌ستورێكی ئیسالمی‬ ‫ئه‌كه‌ن بێگومان دیــار‌ه كه‌سێ هێزن‪ ،‬له‌به‌رامبه‌ردا كۆی ئه‌و هێزانه‌ی‬ ‫كه‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌مانن د‌ه ئه‌وه‌نده‌ی ئه‌مان زۆرن و ئیتر كاتی ئه‌و‌ه هاتو‌ه‬ ‫زۆریــان لێ بكه‌ی له‌پێستی شه‌رمنی خۆیان بێنه‌ده‌ره‌وه‌و به‌ده‌نگێكی‬ ‫به‌رز وه‌ك ده‌نگی ئه‌وان له‌گه‌ ‌ڵ دروشم و پره‌نسیپ ‌ه حیزبیه‌كانی خۆیاندا‬ ‫ڕاستگۆبن كه‌دیموكراسی و سۆسیالیست و لیبراڵیه‌ته‌و داوای ئه‌مان ‌ه بكه‌ن‬ ‫له‌و ده‌ستوره‌ی بڕیار‌ه بنوسرێته‌وه‌‪ .‬به‌دیدی به‌ند‌ه ئه‌مان ‌ه گرنگترین ئه‌و خاڵ‬ ‫و هه‌نگاوان ‌ه بوون ده‌كرێ له‌قۆناغی یه‌كه‌مدا كاریان له‌سه‌ر بكرێ‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت‬ ‫ئه‌و‌ه گومان هه‌ڵناگرێ هه‌نگاوی تر زۆر‌ه بۆ پڕۆژه‌یه‌كی ئاوا چاره‌نوسساز‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌ژینگه‌یه‌كی داخراوو پڕ كێشه‌ی وه‌ك هه‌رێمی كوردستان و له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫هێزگه‌لێكی ئیسالمیدا‪ ،‬ئه‌مانه‌ی باسمكرد الیه‌نی كه‌م بۆ ئه‌م قۆناغ ‌ه ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫باشترینه‌كان بن‪ ،‬هه‌م بۆ سه‌ركه‌وتنی داخوازییه‌كانی خۆمان‪ ،‬هه‌میش بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی خاڵی الواز نه‌ده‌ین به‌ده‌ست به‌رامبه‌ره‌كانمانه‌وه‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )258‬دوشةممة ‪2015/8/3‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم‬

‫و پرۆژەی دەستوری هەرێمی کوردستان‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی شەشەم‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم»‬ ‫گرفتی پێناسە و دیاری‌کردن‬ ‫(‪)1‬‬ ‫لەم بەشەوە‪ ،‬مشت‌ومڕێکی ورد دەکەین‬ ‫لــەســەر پــێــوەر و پێناسەی «حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالم»‪ ،‬و ڕونی دەکەینەوە‬ ‫کە لە ئیسالمدا پێوەر و پێناسەیەکی‬ ‫چەسپاو و «نــەگــۆڕ» نیە بۆ حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالم‪ ،‬و کۆمەڵێک پێناسەی‬ ‫جــیــاواز هــەن کە موسوڵمانان لەسەر‬ ‫هیچیان ڕێ‌نەکەوتون‪ ،‬بەم شێوەیەش‬ ‫چەمکی «حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم»‬ ‫دەبێتە چەمکێکی الستیکی و نادیار کە‬ ‫سنورەکانی دیار نین‪ ،‬و ناکرێت بکرێتە‬ ‫پێوەرێک بۆ یاسادان لە چوارچێوەی‬ ‫یاسای نوێدا‪.‬‬ ‫«حــوکــمــە نــەگــۆڕەکــانــی ئیسالم»‬ ‫خــۆی بابەتێکی ئیسالمیی زانستیی‬ ‫تایبەت‌مەندانەی وردە لە بەرزترین ئاستدا‪،‬‬ ‫قسەکردن لەبارەیەوە دەبێت بە خەڵکانی‬ ‫شارەزا و پسپۆڕ بسپێررێت کە شارەزایی‬ ‫تەواویان لە «فیقهـ» و «ئوصوىل فیقهـ»‬ ‫و لە هەردو «ئیجماع» و «ئیختیالف» ی‬ ‫فیقهزانەکان «فقهاء» ی ئیسالم هەبێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێمە دەبینین ئەم چەمکە کراوەتە‬ ‫ناونیشانێکی ناسنامەیی و دروشمێکی‬

‫و ناتەبایی ـ ئەو یاسا و «تەشریع»‬ ‫و «حوکم» ـە نەگۆڕانەیە کە دەکرێت‬ ‫دەسەاڵتێکی یــاســادانــان پەسەندیان‬ ‫بکات (یان ناچار بێت پێیانەوە پابەند‬ ‫بێت) و دەسەاڵتێکی جێبەجێ‌کردن‬ ‫جێبەجێیان بکات بەسەر خەڵکدا‪ ،‬کەواتە‬ ‫جگە لە «حوکم» و یاسا (نەگۆڕە)‬ ‫کان نەگۆڕەکانی تر (وەکو نەگۆڕەکانی‬ ‫بیروباوەڕ و ڕەوشت و سروتە ئایینیەکان‬ ‫لە ئیسالمدا) ناگرێتەوە‪ ،‬چونکە ئەمانە‬ ‫پەیوەندییان بە یاسادانانی مەدەنیەوە‬ ‫نیە و نابنە ماددەی یاسایەکی مەدەنی‬ ‫چونکە ئەوانە کۆمەڵێک فێرکاریی ئایینین‬ ‫کە جێبەجێ‌کردنیان ئەرکی ئایینیی‬ ‫تاکی ئاییندار خۆیەتی و پەیوەندیی‬ ‫بە دەســەاڵتــەوە نیە‪ .‬بۆیە هەر کاتێک‬ ‫لــەم چــوارچــێــوەیــەدا بــەڕەهــایــی وتــرا‬ ‫«نەگۆڕەکانی ئیسالم»؛ ئیتر بزانە کە‬ ‫وتەبێژ بۆ خۆیشی نازانێت باسی چی‬ ‫دەکات‪ ،‬چونکە هیچ نەبێت نازانێت کە‬ ‫ئەمە مادەم پەیوەندیی بە یاسادانانەوە‬ ‫هەیە؛ کەواتە باسەکە لە «حوکم»ـە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالمە‪ ،‬ئەویش «حوکم» و‬ ‫یاسا ئیسالمیەکانی ئەو بەشەی «فیقهی‬ ‫ئیسالمی» کە پێی دەوترێت «فیقهی‬ ‫موعامەالت»‪ ،‬ئیتر «فیقهی عیبادات»‬ ‫یش ناگرێتەوە‪.‬‬ ‫نمونەیەکی ئەم «تەرح»ـە سادەیە‬ ‫ئەوەیە الی ئیسالمیەکان سەرنج دەدرێت‪،‬‬ ‫کە ئەوان بابەتەکە تێکەڵ دەکەن لەگەڵ‬ ‫چەمکی «نەگۆڕەکان و گــۆڕاوەکــان»‬ ‫(«الــثــوابــت والــمــتــغــیــرات») ی بیری‬

‫لیژنە ‪ ٢١‬کەسیەی ئێستە کە ئەمان لە‬ ‫ڕاستیدا کاریان تەنها پەسەندکردنی‬ ‫مــاددە و بڕگەکانە نــەک نوسینەوە و‬ ‫داڕشتنەوە‪ ،‬چونکە ئەمانە یاساناسی‬ ‫دەستوری نین بەڵکو نوێنەری الیەن و‬ ‫جەماوەری خۆیانن و تەنها دەتوانن دوای‬ ‫مشت‌ومڕێک و لە ڕوانگە و باکگراوندی‬ ‫الیەن و جەماوەرەکەی خۆیانەوە ماددەکان‬ ‫پەسەند بکەن‪ .‬هەر بۆیە کاتێک ماددەی‬ ‫ـ بۆ نمونە ـ (‪ )٦‬دەکەوێتە گێژاوی کێشە‬ ‫و مشت‌ومڕی زۆر؛ هۆکاری سەرەکیی‬ ‫ئەمە جیاوازی و ناکۆکیی بۆچونەکان نیە‬ ‫بەڵکو هۆکارەکە ئەوەیە ئەم ماددەیە لە‬ ‫بنەڕەتەوە نەنوسراوە بەڵکو وەرگێڕان و‬ ‫داڕشتنەوەی ماددەی (‪ )٢‬ی دەستوری‬ ‫عێراقە‪ ،‬بۆ ئەمەش «ئامادەکار» هاتوە‬ ‫لقی «دوەم» ی ئەو ماددەیەی دەستوری‬ ‫عێراقی خستوەتە پێشەوە و ئینجا چەند‬ ‫خاڵێکی لە بڕگەی «یەکەم» ی هەمان‬ ‫مـــاددەی دەســتــوری عێراق خستوەتە‬ ‫سەری‪ .‬بۆیە ئەو ماددەیە لە ڕەشنوسی‬ ‫دەستوری هەرێمدا ئێستە بەم جۆرەیە و‬ ‫بەو شێوەیە کێشە و مشت‌ومڕی دروست‬ ‫کــردوە‪ .‬خۆ ئەگەر لە بنەڕەتەوە ئەو‬ ‫ماددەیەی ڕەشنوسی دەستوری هەرێم‬ ‫لیژنەیەک یاساناسی دەستوریی کورد بۆ‬ ‫خۆیان بیاننوسیایە؛ ئێستە بەم شێوەیە‬ ‫نــەدەبــوە ماددەیەکی پڕکێشەی وەکو‬ ‫ئەمەی ئێستە هەیە‪ ،‬و لە سایەی هەندێک‬ ‫کێشە و گەمەی سیاسیەوە (کە شارراوە‬ ‫نین) نیاز وایە وەکو خۆی تێپەڕێنرێت‪.‬‬

‫لە ئیسالمدا پێوەر و پێناسەیەکی چەسپاو و «نەگۆڕ» نیە بۆ‬ ‫حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم‪ ،‬و کۆمەڵێک پێناسەی جیاواز‬ ‫هەن کە موسوڵمانان لەسەر هیچیان ڕێ‌نەکەوتون‬ ‫سیاسی و خەڵکانی وەهــایــش بــەرزی‬ ‫دەکەنەوە کە شتێکی ڕون لە بارەی ئەو‬ ‫چەمکەوە نازانن‪ .‬بۆ نمونە‪( :‬عەلی حەمە‬ ‫ساڵح) ـ لە الپەڕەی خۆی لە فەیسبوک‬ ‫ـ لەسەر زمانی (کاک نەوشیروان) ـەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە کە لە سەرەتای دروستبوونی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی گــۆڕانــدا وتویەتی‪« :‬ئێمه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌داین هیچ یاسایه‌ک ده‌رنه‌چێت‬ ‫دژی سه‌وابتی ئیسالم بێت» [هەرچەند‬ ‫خەڵکی تر هەن هەڵوێستی جیاواز لەو‬ ‫بارەیەوە لە کاک نەوشیروان دەگێڕنەوە‪،‬‬ ‫و دەشڵێن دروشــمــی «دەستورێکی‬ ‫مەدەنی» کە ئێستە ئیسالمیەکان بەرزی‬ ‫دەکــەنــەوە؛ دەســتــەواژەی هەڵبژێرراوی‬ ‫کاک نەوشیروان خۆی بوە‪ ،‬و «مەدەنی»‬ ‫لێرەدا لە بنەڕەتدا گوزارشێکی نەرمە‬ ‫لە «عەلمانی» کە ئەمەی دوایــی بۆ‬ ‫ئیسالمیەکان «ئیستیفزازی» ـــە!]‪،‬‬ ‫و ئینجا کاک عەلی دەڵێت‪« :‬تاوه‌کو‬ ‫ئێستاش هیچ گۆڕانێک به‌سه‌ر دیدگای‬ ‫گــۆڕان بۆ ئه‌م پرسه‌ دروســت نه‌بوه‌»‪.‬‬ ‫بۆیە کاک عەلی بڕیار دەدات کە «نابێت‬ ‫هیچ یاسایه‌ک دژی نه‌گۆڕه‌کانی ئیسالم‬ ‫دەر‌بــچــێــت»! لــە کاتێکدا ئــەم جــۆرە‬ ‫وتەبێژانە و کاک نەوشیروانیش و بەڵکو‬ ‫ئیسالمیەکان خۆیشیان و هەتا ئەندامانی‬ ‫لیژنەی دەستوریش لە پارلەمان بەوردی‬ ‫و بەڕونی نازانن «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم» چی و چین و ئەم چەمکە چۆن‬ ‫پێناسە دەکرێت و سنورەکانی تا کوێن و‬ ‫ئەو بازنەیە چەندە فراوان دەبێتەوە‪.‬‬ ‫نیشانەیەکی سادەیی ئەم دروشــم و‬ ‫داواکاریە و نەشارەزایی ئەوانەی بەرزی‬ ‫دەکەنەوە؛ ئەمەیە کە بەگشتی دەڵێن‬ ‫«نەگۆڕەکانی ئیسالم» یان «سەوابتی‬ ‫ئیسالم»‪ ،‬لە کاتێکدا لێرەدا باسەکە‬ ‫لە هەمو نەگۆڕەکانی ئیسالم نیە‪ ،‬یاسا‬ ‫و دەستور کاریان بە هەمو نەگۆڕێکی‬ ‫ئیسالم نیە‪ ،‬بەڵکو ئەوەی دەکرێت لەگەڵ‬ ‫دەستور و یاسادا پەیوەندییەکی هەبێت ـ‬ ‫بە تەریب‌بون و تەبایی یان پێچەوانەیی‬

‫ئیسالمیی نوێ‪ ،‬کە لە بیری ئیسالمیی‬ ‫ـ بەتایبەتی ـ (ئیخوان موسلیمین) ـدا‬ ‫ئــەم چەمکە پشتی پێ دەبەسرێت و‬ ‫دوبــارە دەبێتەوە‪ .‬کە دیسان چەمکی‬ ‫«نەگۆڕەکان [و گۆڕاوەکان]» فراوانترە‬ ‫لــە چــەمــکــی «حــوکــمــە نــەگــۆڕەکــانــی‬ ‫ئــیــســام»‪ ،‬چــونــکــە هــەمــو بــــاوەڕە‬ ‫ســەرەکــیــەکــان و ڕێــســا گشتیەکان و‬ ‫«حوکم»ـە «قەطعی»ـەکانی ئیسالم‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم «حوکمە نەگۆڕەکان»‬ ‫تەنها «حوکم»ـە «قەطعی»ـەکان‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬ئــەوەش مــادەم پەیوەست‬ ‫کراوە بە یاسادانانی مەدەنیەوە؛ تەنها ئەو‬ ‫بوارانەی یاسادانانی ئیسالمی دەگرێتەوە‬ ‫كه پەیوەندییان بە بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا‬ ‫و ئەرک و مافی تاکەکان لەسەر یەکتر‬ ‫هەیە‪ ،‬واتە «فیقهی موعامەالت» نەک‬ ‫«فیقهی عیبادات»‪.‬‬ ‫جارێکی تریش ئەوە یاد دەخەینەوە؛‬ ‫ئــەم چەمکەی «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم» کە بەم شێوەیە لە نوسینەوەی‬ ‫دەســتــوری هەرێمدا بوەتە کێشە؛ لە‬ ‫ڕاستیدا زادەی ئەوەیە کە ئەم ڕەشنوسی‬ ‫دەســتــوری هەرێمە بە ئامادەکردنەوە‬ ‫(وەرگێڕان‪+‬داڕشتنەوە «پارەفرەیز») ی‬ ‫دەقی دەستوری عێراق بەرهەم هێنراوە‪،‬‬ ‫نەک لیژنەیەکی یاساناسی دەستوری «فقيه‬ ‫دستوري»ى كورد نوسیبێتیان‪ ،‬و دوایی‬ ‫لیژنەیەکیش پێیدا بچێتەوە و مشت‌ومڕی‬ ‫بکات و لە کۆتاییشدا بە کۆدەنگی یان‬ ‫زۆرینە ماددەکان پەسەند بکات‪ .‬واتە‬ ‫ئەوەی ئێستە هەیە و مشت‌ومڕی لەسەرە؛‬ ‫دەقێک نیە نوسرابێت‪ ،‬دەقێک نیە کە‬ ‫بەرهەمی لیژنەیەکی یاساناسی دەستوریی‬ ‫کورد بێت‪ ،‬بەڵکو کەسانێک ڕاسپێرراون‬ ‫کە لە دەقی عەرەبیی دەستوری عێراق‬ ‫ڕەشنوسێک ـ بە وەرگێڕان و داڕشتنەوە‬ ‫«پارەفرەیز» ەوە ـ بۆ دەستوری هەرێم‬ ‫گەاڵڵە بکەن‪ .‬ئێستەش کە ئەو دەستورە‬ ‫لە بنەڕەتەوە نەنوسراوە؛ داڕشتنەوەی‬ ‫کۆتایی کــەوتــوەتــەوە ســەر شانی ئەو‬

‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم»‬ ‫پێناسەیەکی گشتی‬ ‫هەرچەند ئەم «پێناسە گشتی»ـە‬ ‫بۆ ئەوەی چەمکەکە ببێتە چەمکێک کە‬ ‫لە یاساداناندا مامەڵەی لەگەڵ بکرێت؛‬ ‫سودێکی زۆری نیە‪ ،‬و تەنها بۆ ئەوەندەیە‬ ‫بچینە سەر ڕێگەی دروستی پێناسەکردنی‬ ‫چەمکەکە و دەستنیشان‌کردنی بازنەی‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکان» ی ئیسالم‪.‬‬ ‫ئەم چەمکە لە بیری ئیسالمیدا نوێ‬ ‫نیە‪ ،‬و پێشتر‪ ،‬نــەک بــە ناونیشانی‬ ‫«ثوابت األحكام»‪ ،‬بەڵکو بە ناونیشانی‬ ‫تــری وەک ــو «األحــكــام القطعية» و‬ ‫«المعلوم من الدين بالضرورة» لە فیکر‬ ‫و کەلەپوری یاسادانانی ئیسالمیدا باسی‬ ‫لێوە کراوە‪ .‬بەکورتی‪ :‬بریتین لەو حوکمە‬ ‫شەرعیانەی کە لە ئیسالمدا بە شێوەیەکی‬ ‫بڕاوە «قطعي» چەسپاون‪ ،‬و ئیتر بواری‬ ‫بیروڕای جیاواز و «ئیجتیهاد» و بونی‬ ‫ڕێبازی جیاوازیان تێدا نیە‪ .‬و ئیتر ئەم‬ ‫بابەتانە لــەوە دەردەچــن بە «فیقهـ»‬ ‫دابنرێن‪ ،‬چونکە «فیقهـ» بریتیە لە‬ ‫«هــــەوڵ‌دان بــۆ دۆزی ــن ــەوەی حوکمی‬ ‫شەرعیی بابەتێک لە سەرچاوەکانی‬ ‫یاسادانانی ئیسالمیەوە»‪ ،‬کەواتە بریتیە‬ ‫لە دۆزیــنــەوەی حوکمێکی شەرعی کە‬ ‫چەسپاو و زانــراوی ڕون نیە و بواری‬ ‫«ئیجتیهاد» و خستنەڕوی بیروڕای‬ ‫تێدایە‪ .‬بۆیە وتراوە‪ :‬دەستەواژەی «نوێژ‬ ‫واجبە» فیقهـ نیە‪ ،‬چونکە ئەمە بواری‬ ‫«ئیجتیهاد» ی تێدا نیە‪ ،‬بەاڵم درێژە‬ ‫وردەکــاریــی مــەرج و پێکهێنەرەکانی‬ ‫نوێژ و ئەو حوکمە شەرعیانەی پێیەوە‬ ‫پەیوەستن؛ ئەمانە «فیقهـ» ـن‪ .‬بەم‬ ‫شێوەیە ئــەم حوکمە «قطعي» ـانە‬ ‫دەبنە بنەما چەسپاوەکانی ئیسالم‪،‬‬ ‫و لــەوە دەردەچ ــن تەنها یاسادانانێک‬ ‫بن بەڵکو دەبنە بەشێک لە بــاوەڕی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬چونکە هەر کەسێک نکولی لە‬ ‫بونی ئەم حوکمانە لە ئیسالمدا بکات و‬ ‫باوەڕی پێیان نەبێت؛ ئەوە بە دەرچون‬

‫ئەم ڕەشنوسی دەستوری هەرێمە بە ئامادەکردنەوە و‬ ‫وەرگێڕان و داڕشتنەوەی دەقی دەستوری عێراق بەرهەم‬ ‫هێنراوە‪ ،‬نەک لیژنەیەکی یاساناسی دەستوری «فقيه‬ ‫دستوري»ى كورد نوسیبێتیان‪ ،‬و دوایی لیژنەیەکیش پێیدا‬ ‫بچێتەوە و مشت‌ومڕی بکات و لە کۆتاییشدا بە کۆدەنگی‬ ‫یان زۆرینە ماددەکان پەسەند بکات‬ ‫لە ئیسالم و موسوڵمانێتی دادەنرێت‪.‬‬ ‫هەر بۆیە لە ڕابــردودا بە دەستەواژەی‬ ‫«معلوم من الدین بالضرورة» ئاماژە‬ ‫بۆ ئەم حوکم (و باوەڕ) ـە چەسپاوانەی‬ ‫ئیسالم کراوە‪ ،‬کە ئەوەش یانی «زانراوی‬ ‫هەمو موسوڵمانێکە‪ ،‬کە ئەوە بەشێکە‬ ‫لە دین»‪ ،‬واتە‪ :‬هەر کە موسوڵمان بو؛‬ ‫ئیتر دەبێت بزانێت کە ئەو بنەمایانە‬ ‫بنەماگەلی چەسپاوی ئیسالمن‪ .‬هەروەها‬ ‫بە دەستەواژەی «قطعي» ئاماژەیان بۆ‬ ‫دەکرێت‪ ،‬واتە لە ئیسالمدا بڕاونەتەوە و‬ ‫جێی مشت‌ومڕ و بیروڕای جیاواز نین‪.‬‬ ‫پێناسەی «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم» لە ئیسالمدا‬ ‫خۆی لە بنەما «نەگۆڕەکان» نیە!‬ ‫بێ گومان ئەو بڕانەوە و «قطعیة»‬ ‫ـەیش بــە بەڵگەی ئیسالمیی بــڕاوە‬ ‫«قـــطـــعـــي» دێـــتـــە جــــێ‪ .‬بــەڵــگــە‬ ‫ئیسالمیەکانیش بــۆ بـــاوەڕ و یاسا‬ ‫ئیسالمیەکان دو بەڵگەی سەرەکین‪:‬‬ ‫دەق «نص»‪ ،‬و کۆدەنگی «إجماع»‪.‬‬ ‫بەاڵم مادەم باسەکە باسی بنەما بڕاوە‬ ‫قطعي» ـەکانی ئیسالمە؛ کەواتە دەبێت‬ ‫بەڵگەکانیش بڕاوە «قطعي» بن‪ :‬دەق‬ ‫«نص» ی بڕاوە «قطعي»‪ ،‬و کۆدەنگی‬ ‫«إجماع» ی بــڕاوە «قطعي»‪ .‬واتە‪:‬‬ ‫بەڵگەی دەق بەڵگەیەک بێت کە گومان‬ ‫لە چەسپان و هاتنی لە سەرچاوەکەیەوە‬ ‫نەبێت‪ ،‬و بەڵگەی «ئیجماع» یش دەبێت‬ ‫گومان لە دامـــەزران و پێکهاتنی ئەو‬ ‫کۆدەنگیە نەبێت‪ .‬جا لەبەر ئەوەی لە‬ ‫ئیسالمدا بیروڕای جیاواز هەیە لەسەر‬ ‫هەردو دەق و «ئیجماع» و دیاریکردنی‬ ‫ئــەوەی بــڕاوە «قطعي»يه و کام دەق‬ ‫و کــامــە «ئیجماع» ـــە بەڵگەیەکی‬ ‫«قەطعی» ـە؛ بۆیە پێوەر و پێناسەی‬ ‫حوکم (و باوەڕ) ـە بڕاوە و نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم دیسان بیروڕای جیاواز و ناکۆکی‬ ‫لەسەر دروســت بوە‪ ،‬و هەر بۆیە یەک‬

‫یەکەم‪ :‬ئەوەی کۆدەنگی «ئیجماع»‬ ‫ی لەسەرە‪:‬‬ ‫کــۆدەنــگــی «إجــمــاع» ـ بەگشتی ـ‬ ‫بریتیە لە ڕێکەوتنی زانایانی ئایینیی‬ ‫ئیسالم (کە نوێنەرایەتیی «ئوممەت»‬ ‫دەکەن) لەسەر بابەتێک‪ ،‬وەکو باوەڕێک‬ ‫یان حوکمێکی شەرعی‪ .‬ئەمە یەکێکە‬ ‫لە سەرچاوە سەرەکیەکانی یاسادانانی‬ ‫ئیسالمی‪ .‬بــەاڵم ئایا خــۆی لە خۆیدا‬ ‫سەرچاوە و بەڵگەیەکی بڕاوە «قطعي»‬ ‫ـە؟ ئەمە لە «ئوممەت» ی ئیسالمیدا‬ ‫دیسان ناکۆکیی تێدایە‪ :‬ئەهلی سوننە‬ ‫و هەندێک لە موعتەزیلە لەسەر ئەو‬ ‫بــاوەڕەن کە بەڵگەیەکی «قطعي» ـە‪.‬‬ ‫بەاڵم هەندێکی تر لە موعتەزیلە [وەکو‬ ‫(النظام)] و هەروەها شیعە و خاریجیەکان‬ ‫(الخوارج) بڕوایان وایە کە بەڵگەیەکی‬ ‫«قطعي» نیە‪ ،‬چونکە هەر لە بنەڕەتەوە‬ ‫گومانیان هەیە لە چەسپانی ئەو کۆدەنگیە‬ ‫یان لە دڵنیابون لە چەسپانی‪ ،‬و ئەگەریش‬ ‫بەدڵنیایی بچەسپێت؛ دیسان باوەڕیان‬ ‫وایە کە بەڵگەیەکی گومان‌هەڵگر «ظني»‬ ‫ـە نــەک بــڕاوە «قطعي»‪ .‬بــەاڵم ئێمە‬ ‫لێرەدا ئەم ناکۆکیەی موعتەزیلە و شیعە و‬ ‫خاریجیەکان بە هەند ناگرین‪ ،‬و بابەتەکە‬ ‫لــە چــوارچــێــوەی ئیسالمیدا سوننیدا‬ ‫دەخەینە ڕو‪ .‬ڕەنگە لە ئەهلی سوننەیشدا‬ ‫دەربــارەی ئیجماعێک کە بەڵگەی دەقی‬ ‫لەگەڵ نەبێت؛ لێرە و لەوێ ئەو بڕوایە‬ ‫هەبێت کە بەڵگەیەکی «قطعي» نیە‪.‬‬ ‫بەاڵم ناکۆکیەکان لەسەر ئیجماع‪ ،‬لەناو‬ ‫ئیسالمی سوننییشدا‪ ،‬هەر بەردەوام دەبن‪.‬‬ ‫دەکرێت ئەم چەند شێوەیەی ناکۆکی‬ ‫لەسەر ئیجماع بخەینە ڕو‪:‬‬ ‫‪ .١‬کۆدەنگیی هــەر هــەمــویــان یان‬ ‫زۆرینەی هەرەزۆر؟‬ ‫ئایا یەکدەنگیی هەمو زانا و فیقهزان و‬ ‫«موجتەهید» ەکان‪ ،‬هەر هەمویان‪ ،‬مەرجە‬ ‫بۆ دامەزرانی ئیجماع‪ ،‬یان ڕێکەوتنێکی‬ ‫گشتی هــەبــێــت؛ تـــــەواوە‪ ،‬ئــەگــەرچــی‬ ‫لێرەولەوێ هەندێک زانــا و فیقهزان و‬

‫ئەوانەی دروشمی «حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالم» بەرز دەکەنەوە‪،‬‬ ‫و هەتا ئەندامانی لیژنەی دەستوریش‬ ‫لە پارلەمان‪ ،‬بەوردی و بەڕونی نازانن‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم» چی‬ ‫و چین و ئەم چەمکە چۆن پێناسە‬ ‫دەکرێت و سنورەکانی تا کوێن و ئەو‬ ‫بازنەیە چەندە فراوان دەبێتەوە‬ ‫لیستی دیاری‌کراو و زانــراوی «حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالم» نیە کە بــڕاوە و‬ ‫«نەگۆڕ» بێت! و لەم بارەیەوە بیروڕا‬ ‫و ڕێبازگەلی جیاواز لە ئیسالمدا هەن‪،‬‬ ‫و بابەتەکە دەبێتە مەیدانی ناکۆکیی‬ ‫موسوڵمانان و ڕێبازە جیاوازەکان‪.‬‬ ‫لێرەوه هەمو ئەو پێناسە و پێوەرانە‬ ‫دەخەینە ڕو کــە خــراونــەتــە ڕو‪ ،‬یان‬ ‫دەکــرێــت بخرێنە ڕو‪ ،‬بــۆ پێناسە و‬ ‫دەستنیشان‌کردنی حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم‪:‬‬

‫«موجتەهید» بیروڕای جیاوازیان هەبێت؟‬ ‫هەردو بیروڕایەکە هەن‪:‬‬ ‫ا‪ .‬بیروڕای زۆرینە‪ :‬کۆدەنگیی هەر‬ ‫هەمویان مەرجە‪ ،‬بە شێوەیەک ئەگەر یەک‬ ‫فیقهزان و «موجتەهید» (کە بیروڕای‬ ‫جیاوازی ئەو لەبەر چاو بگیرێت) بیروڕای‬ ‫جیاوازی هەبێت؛ هەڵ‌دەوەشێتەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫بیروڕای زۆرینەیە‪ :‬زۆربەی حەنەفیەکان و‬ ‫زۆربەی شافیعیەکان و زۆربەی مالیکیەکان‬ ‫و هەروەها ئیمام (ئەحمەد) و زۆربەی‬ ‫حەنبەلیەکانیش‪.‬‬

‫بەپێی ئەم پێناسە و پێوەرە؛ بازنەی‬ ‫بابەتە جێی کۆدەنگیەکان‪ ،‬و بە هەمان‬ ‫شێوە بــازنــەی «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم» تەسکتر دەبێتەوە‪ .‬بەاڵم ئەمە‬ ‫تاکە پێناسە و پێوەر نیە‪.‬‬ ‫ب‪ .‬بیروڕای کەمینەیەک‪ :‬کۆدەنگیی‬ ‫زۆریــنــەی هـــەرەزۆر‪ :‬بە کۆدەنگییەکی‬ ‫گشتی ئیجماع دێتە جێ‪ ،‬ئیتر ئەگەر یەک‪-‬‬ ‫دو زانا و فیقهزان و «موجتەهید» بیروڕای‬ ‫جیاوازیان هەبو؛ بە بیروڕایەکی ڕیزپەڕ‬ ‫«شــاذ» و دەگمەن «نــادر» دادەنرێت‬ ‫و «ئیجماع» ـەکە هەڵ‌ناوەشێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش بیروڕای کۆمەڵێک زانای ئایینیی‬ ‫گرنگن لە ئیسالمدا‪ ،‬لەوانە‪( :‬طەبەری)‬ ‫کە خاوەنی ڕێبازێکی سەربەخۆ بوە‪،‬‬ ‫و (جەصصاص) و (ســەرەخــســی) لە‬ ‫حەنەفیەکان‪ ،‬و (ئیبن حــەمــدان) لە‬ ‫حەنبەلیەکان‪ ،‬و هەندێک لە مالیکیەکان‪،‬‬ ‫و (خەییاط) لە موعتەزیلە‪ ،‬و (جوەینی)‬ ‫[جــوەیــنــیــی بــــاوک] و (غـــەزالـــی) لە‬ ‫شافیعیەکان‪ .‬کــە ئەمانە کۆمەڵێکی‬ ‫پــایــەدارن لە زانــا ئایینیە گەورەکانی‬ ‫ئیسالم‪.‬‬ ‫بەپێی ئەم پێناسە و پێوەرە؛ بازنەی‬ ‫بابەتە جێی کۆدەنگیەکان‪ ،‬و بە هەمان‬ ‫شێوە بــازنــەی «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم»‪ ،‬فرواوانتر دەبێتەوە‪ .‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫ـ ئەو جۆرە «جیهاد» ەی لە ڕابردودا‬ ‫پێی وتراوە «جهاد الطلب»‪ ،‬و دەکرێت‬ ‫پێی بوترێت «جیهادی هێرش» (الجهاد‬ ‫الهجومي)‪ ،‬بەگشتی ئیجماعی لەسەر بوە‬ ‫لەناو زانا و فیقهزانەکانی ئیسالمدا‪ ،‬کە‬ ‫«فــەڕزی کیفایە» یــە‪ .‬بــەاڵم هەندێک‬ ‫لە زاناکانی ئیسالم (عه‌بدوڵاڵی كوڕی‬ ‫عومه‌ر‪ ،‬و عه‌مری كوڕی دینار‪ ،‬و ئیبن‬ ‫شوبڕومه‌‪ ،‬و سوفیانی ث ـه‌وری) وتویانە‬ ‫سوننەتە‪ ،‬هەندێکیش (ئیبن ئەبی‬ ‫عاصیم‪ ،‬و ـ ڕەنگە ـ مەکحول) وتویانە‬ ‫«فەڕزی عەینە»‪.‬‬ ‫ـ لە فیقهی ئیسالمیدا مەرجی پێگەیشتن‬ ‫«بلوغ» نەکراوە بە مەرج بۆ شیاوی بۆ‬ ‫هاوسەرگیری (واتە بۆ عەقدی مارەکردن)‪،‬‬ ‫و ئەمە بەگشتی ئیجماعی لەسەرە‪ .‬تەنها‬ ‫سێ زانا و فیقهزانی ئیسالم بیروڕایان‬ ‫جیاواز بوە و ئەو مەرجەیان دانــاوە کە‬ ‫ئەوانیش (ابن شبرمة) و (عثمان البتي)‬ ‫و (أبو بكر األصم) ـن‪ .‬وەکو لە بەشی‬ ‫پێشودا باسمان کرد‪.‬‬ ‫ـ حوکمی کوشتنی موسوڵمانی پاشگەز‬ ‫«مرتد» لە ئیسالم؛ ئیجماعی لەسەرە‪،‬‬ ‫تەنها دو فیقهزانی ئیسالمی لە کۆندا‬ ‫پێچەوانەی ئەو ئیجماعە بون‪ ،‬کە (إبراهیم‬ ‫النخعي) و (سفیان الثوري) ـن‪.‬‬ ‫بــەاڵم بەپێی ئەو پێناسە و پێوەرە‬ ‫بــیــروڕای جــیــاوازیــی ئــەو فیقهزان و‬ ‫پێشەوایانە زیانی نیە بۆ دامەرزانی ئیجماع‬ ‫لەسەر ئەو بابەتانە‪ .‬و بەپێی ئەمە هێشتا ـ‬ ‫بۆ نمونە ـ حوکمێکی نەگۆڕی ئیسالمە کە‬ ‫مارەکردنی کچی منداڵ کە نەگەیشتوەته‬ ‫تەمەنی پێگەیشتن «بــلــوغ» لەالیەن‬ ‫باوکیەوە دروستە‪ ،‬و دواییش کە گەورە بو‬ ‫بۆی نیە ئەو مارەکردنە هەڵ‌بوەشێنێتەوە‪.‬‬ ‫کە ئەمە بەتەواوی لەگەڵ یاسای عێراقی‪-‬‬ ‫کوردستانیدا ناتەبایە‪.‬‬ ‫***‬ ‫لە بەشی داهاتویشدا درێژە بە باسی ئەم‬ ‫پێوەرە جیاوازانەی «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫ئیسالم» دەدەین‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )258‬دوشةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫جەدەلی ئیسالمیی‌و عەلمانیی‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫سااڵنێكە لەبۆنەی جیاجیاداو بەبیانوی‬ ‫جــۆربــەجــۆرەوە ئــەم جــەدەلــە مــاوە‬ ‫بەماوە دەهێنرێتە‌وە كایە‪ .‬جەدەلێك‬ ‫ێ‬ ‫كە بــەداخــەوە تا هەنوكە هیچی لـ ‌‬ ‫بەرهەمنەهاتوە‪‌،‬و نەك هەر بەئەنجامێكی‬ ‫پۆزەتیڤ‌و دڵخۆشكەر نەگەیشتوە‪،‬‬ ‫بەڵكو دوای چەندینجار دوبارەبونەوە‪‌،‬و‬ ‫تێپەڕینی چەندین ساڵ بەسەریدا‪ ،‬دەگەین‬ ‫بەهەندێك لەو شوێنەوارانەی كە نیشانەی‬ ‫ئاشكرای دۆگماتربونی كۆمەڵگە‪‌،‬و‬ ‫مانەوەی بەردەوام‌و زیاتریەتی لەدوریی‬ ‫لەزانست‌و مەعریفەو هەوڵی گۆڕانخوازانەو‬ ‫مرۆڤدۆستانەو ژیاندۆستانە! چارەكە‬ ‫سەدەیەك لەزەمەن بەسەر بانگەوازو‬ ‫ئیشكردنی ئــازادانــەی ئیسالمیەكاندا‬ ‫گوزەر دەكات‪‌،‬و هێشتا ئەوان بەلۆژیكی‬ ‫كوفرو ئیمانەوە دەچنە گفتوگۆوە! هێشتا‬ ‫هەر گفتوگۆ بەمەیدانی زۆرانبازیی‌و شەڕە‬ ‫عەقیدە‪‌،‬و بەشوێنێك دادەنێن كە چانسی‬ ‫بردنەوەو سەركەوتنی تێدا دیاری بكرێت!‬ ‫بــەدرێــژایــی ئــەو مــاوە دورو درێــژە‬ ‫بانگەشەی پاراستنی مافەكانی مرۆڤ‌و‬ ‫رێزگرتن لــەجــیــاوازیـی‌و مەدەنیبون‌و‬ ‫دیــمــوكــراســیــەت دەكــــــەن‪ ،‬كــەچــی‬ ‫لەبەرامبەردا عەمانیەت بەكوفرو بێدینی‬ ‫دەزانــن‪‌،‬و ئەو گەنجە ئیسالمیانەی كە‬ ‫(پەروەردەی مەدەنیانە‌و دیموكراسیانە!)‬ ‫كـــراون‪ ،‬بـــەردەوام پڕترو پڕتر دەبن‬ ‫لەگیانی شەڕانگێزیی‌و لەرەوشتە بەرزە‬ ‫(ئیسالمییە!) كــەی جۆێنفرۆشی‌و‬ ‫تــۆمــەتــبــەخــشــیــنــەوەو ڕقــهــەڵــگــرتــن!‬ ‫لەباشترین حاڵەتدا‪‌،‬و الی لێبوردەترین‌و‬ ‫شارەزاترین بانگخوازە ئاینیەكانمان‪،‬‬

‫هێنانەوە بەرباسی (ثوابت)ی ئاینی‪‌،‬و‬ ‫باسكردنی حیجاب‌و ئازادیی ئافرەت‌و‬ ‫ئــەخــاق‌و ‪ ..‬ئــەم چەشنە بابەتانە‬ ‫دەبیستین‪ ،‬لەكاتێكدا كە دەچنە سەر‬ ‫مێزی گفتوگۆ بۆ یەكالییكردنەوەی‬ ‫چەمكە مەدەنیەكان‪ ،‬پەیتا پەیتاش‬ ‫ێ‬ ‫جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە بەڵـ ‌‬ ‫ئەوە ئێمەین كە هەزار ساڵ زیاترە داوای‬ ‫ئازادیی دەكەین‌و ئەوروپامان پێشخست‪‌،‬و‬ ‫زانست‌و مەعریفە الی ئێمە زۆر پیرۆزەو‬ ‫‪ ..‬تاد‪ ،‬بەردەوام پێداگیری لەم بابەتانە‬ ‫دەكەن لەكاتێكدا كە بێئاگاشن لەجیاوازی‬ ‫نێوان دەستوری مەدەنیی‌و دەستوری‬ ‫ئــایــنــی‪‌،‬و دەســـەاڵتـــی دیــمــوكــراس ـی‌و‬

‫بەردەوامن لەجوێندان‌و تەشهیرو تەكفیر‌و‬ ‫سوكایەتیكردن بــەوانــی دی‪ ،‬بەناوی‬ ‫بەرگریكردن لەرەوشتی بەرزی قورئانیی‌و‬ ‫ژیاننامەی پیرۆزی پەیامبەر‪‌،‬و لەژێر ئااڵی‬ ‫بانگەوازكردن بۆ ئایندا! بەهەمو هێزی‬ ‫خۆیان‌و ئەوەندەی ژێیەكانی قوڕگیان‬ ‫یارمەتییان بدات هاواردەكەن‌و خەڵكی‬ ‫بەئاژەڵ دەچوێنن‌و بەناشیرینترین جۆر‬ ‫لەمرۆڤبون دەیانكەنە دەرەوە‪ :‬دەك‬ ‫خەجاڵەتبن ئەوانەی دینمان ناشیرین‬ ‫دەكــەن‪ ،‬یاخوا ســوك‌و ڕســوای دنیاو‬ ‫دوارۆژ بن ئەوانەی دەیانەوێت كوڕەكانمان‬ ‫بێئەخالق بــن‪‌،‬و كچەكانمان بــەڕوت‌و‬ ‫قوتی بگەڕێن‪ ،‬یاڕەبی خوایە رێگە بەو‬

‫لەئاینە پــیــرۆزەكــەی دەســتــیــكــردوە‬ ‫بەجوێندان!‬ ‫هەمو گەنج‌و منداڵكارێكیان فێركردوە‬ ‫بڵێن من دژی سێكۆالریزمم چونكە‬ ‫بەرگریی لە (ثوابت)ی ئاینەكەم دەكەم‪،‬‬ ‫بێئەوەی تەنانەت مامۆستاكانیشیان بزانن‬ ‫(ثوابت‪ :‬بابەتە جێگیرو چەسپاوەكانی‬ ‫ئاین) چین؟ ئەوەی لێرەدا گرنگە تەنیا‬ ‫ئەوەیە كە وشەیەكیان لەبەركردوە بۆ‬ ‫ێ رەتبكەنەوە‬ ‫ئــەوەی ئەوانی تــری پ ‌‬ ‫كــە بریتیە لــە(ثــوابــت)!!‌وەكــئــەوەی‬ ‫تەشهیرو تەكفیرو نەفیكردنی ئەوانی‬ ‫دی‪‌،‬و رەتـــكـــردنـــەوەی مــەدەنــیــەت‌و‬ ‫دیموكراسیەت‌و ئازادیی بریتیی بن لە‬

‫ئیجتیهادو ئەقاڵنیەتی ئاین دەخەنە‬ ‫الوە‪ ،‬جــۆرە تێگەیشتنێكیان بۆ ئاین‬ ‫دەوێــت كە دەمی ئەوانی دی دابخات‌و‬ ‫ێ نــاچــاری خۆداپۆشینیان‬ ‫بەزۆرەملـ ‌‬ ‫بكەن‪‌،‬و ناچاریان بكەن تێگەیشتنەكەی‬ ‫ئــەوان قەبوڵبكەن‌و هەمو بۆچونێكی‬ ‫دیكەی جیاوازو گشت خوێندنەوەكان‬ ‫لەدەرەوەی خوێندنەوەی ئەوان بۆ دین‌و‬ ‫دونیا رەتبكەنەوە‪‌،‬و بەكوفرو بێدینی‌و‬ ‫بێئەخالقیی بزانن! ئــەم هەڵوێستانە‬ ‫لــەكــوێ‌‌و باسكردنی دیموكراسیەت‌و‬ ‫مەدەنیەت‌و پێشكەوتن لەكوێ‌؟! كامەیە‬ ‫ئەو دیموكراسیەتەی لەعەلمانەیتەوە‬ ‫ێ ئەو جۆرە مەدەنیەتە چی‬ ‫دورە‪ ،‬دەب ‌‬

‫وەكئەوەی ئەو جۆرە لەئیسالم كە ئیسالمیەكان لێی تێگەیشتون‌و‬ ‫هەوڵی پیادەكردن‌و سەپاندنی دەدەن بریتی بێت لە(ثوابت)ی دین!‬ ‫دەسەاڵتی الهوتیانە بەئاسانیی تێكەڵ‬ ‫بەیەكتر دەكــەن! بــەردەوام خۆیان بە‬ ‫بەرگریكاری مەعریفەو پێشكەوتن‌و‬ ‫گۆڕانكاریی دەزان ــن‪ ،‬لەبەرامبەریشدا‬ ‫كــۆی بــڕیــارە شــەرعــیــەكــان‪ ،‬بەهەمو‬ ‫ئەوانەشیانەوە كە لەحەدیسیشدا هاتون‪،‬‬ ‫بەجێگیرو نەگۆڕو تابۆ دەزانن! لەسەدا‬ ‫سەدی ئاین‌و بڕیارو حەرام‌و حەاڵڵەكانی‬ ‫بەنەگۆڕ دەزانن‪ ،‬كەچی باس لەئیجتیهادو‬ ‫ڕەچاوكردنی هەلومەرج‌و كات‌و شوێن‌و‬ ‫خــواســتــەكــانــی دیــكــەی گــۆڕانــكــاریــی‬ ‫دەكـــەن! بڵندگۆی مزگەوتەكان هەر‬

‫سوك‌و سەلیمانە نەدەیت سەرلەم كوردە‬ ‫قوڕبەسەرە بشێوێنن!! ئەمانەو چەندین‬ ‫دوعــای دیكە‪‌،‬و ســەدان‌و هــەزاران الوی‬ ‫نەزانی خوێنگەرمی خۆنەناس (ئامین‬ ‫‪!..‬ئامین!) یان بــۆدەكــەن!! بــاواز لەو‬ ‫قسە بێمانایانە بێنین كە لەفەیسبوك‌و‬ ‫سایتەكاندا بــاویــان دەكــەنــەوەو زۆر‬ ‫مندااڵنەو شەرمهێنن! مرۆڤ بەتەواویی‬ ‫تــەریــق دەبــێــتــەوە كاتێك دەبینێت‬ ‫گەنجێك كە خوێندنی تــەواوكــردوەو‬ ‫خۆی بەموسوڵمانێكی شارەزاو هۆشیار‬ ‫دەزانێت‌و لەپێناوی خوداو بەرگریكردن‬

‫(ثوابت)!! لەبەرامبەریشدا هەژماركردنی‬ ‫هەمو ئەوانەی بەرگریی لەعەلمانیەت‌و‬ ‫كــرانــەوەی ئەقڵ‌و دەســەاڵتــی زانست‌و‬ ‫مەعریفە دەكەن بەدوژمنانی (ثوابت)ی‬ ‫دین!! ئەوان هەمو قسەو بڕیارو زانست‌و‬ ‫مەعریفەیەكیان رەتكراوەیە‪ ،‬تەنیا لەبەر‬ ‫ئەوەی رەخنە لەئیسالمیەكان دەگرن!‬ ‫وەكــئــەوەی ئــەو جــۆرە لەئیسالم كە‬ ‫ئیسالمیەكان لێی تێگەیشتون‌و هەوڵی‬ ‫پیادەكردن‌و سەپاندنی دەدەن بریتی‬ ‫بێت لە(ثوابت)ی دین! هەر بۆیە لەپێناو‬ ‫(ثوابتی دیـــن)دا جوانیی‌و كــرانــەوەو‬

‫بێت‌و چۆن بێت‌و لەكوێوە هێنابێتیان‬ ‫كە هـــاوڕاو تەبایە بەسوكایەتیكردن‬ ‫بەچۆنێتی خــۆڕازانــدنــەوەو پۆشینی‬ ‫ئازادانەی پۆشاك لەالیەن ئافرەتانەوە!‬ ‫ێ بێت‬ ‫ێ ئــەوە چ داهێنانێكی نــو ‌‬ ‫دەب ـ ‌‬ ‫لەئازادیی بیروباوەڕو ئایدیا كە هەڕەشە‬ ‫لەكچان دەكات بەڕشتی تێزاب بەسەر‬ ‫جەستەیاندا گەر بەحەزی ئەوان خۆیان‬ ‫پۆشتە نەكەن؟!‬ ‫ئـــومـــێـــدی چــیــمــان بــــەو الوانــــە‬ ‫هەبێت كــە بەئاسانیی كەوتونەتە‬ ‫ژێــر ئــەو چەواشەكارییەی كە گوایە‬

‫سیكۆالرستەكان داوای باڵوبونەوەو‬ ‫بونبە كەلتوری هاوڕەگەزبایی دەكەن!!؟‬ ‫ئــەم خــۆشــبــاوەڕیــە بەسە بــۆ ئــەوەی‬ ‫بزانین چۆن‌و بەچ شێوەیەكی ترسناك‬ ‫الوەكانمان فریو دەدەن‌و درۆوی شاخدارو‬ ‫بوختانی گەورە لەپێناو بانگەوازكردن بۆ‬ ‫ئاینی ئیسالم باڵودەكەنەوە؟!‬ ‫ئــەو الوانـــەی كە نە لەناو خێزان‌و‬ ‫نە لەكۆمەڵگاداو نە لەزانكۆدا بەهیچ‬ ‫جۆرە هۆشیارییەكی گرنگ ئاشنا نابن!‬ ‫بەڵكو لــەكــۆاڵن‌و گـــەڕەك‌و كافتریاو‬ ‫پــارك‌و زانــكــۆو‪..‬دا هــەر بــەم چەشنە‬ ‫دەمارگیرییە كوێرانەیە پەروەردە دەبن!‬ ‫بەڵكو ئەوەندەی ئەو بەناو بانگخوازە‬ ‫چــەواشــەكــارانــە لــەنــاو زانــكــۆكــانــدا‪،‬‬ ‫رۆڵ دەبینن‌و ئایدیا چەواشەكانیان‬ ‫باڵودەكەنەوە‪ ،‬بەلەسەدا دەی ‪%10‬ی‬ ‫ئەوەش مامۆستاكانی زانكۆ لەبەرامبەردا‬ ‫مەعریفەو هۆشیارییان پێنابەخشن! دیارە‬ ‫ئەگەر مامۆستاكانی زانكۆ بۆ خۆیشیان‬ ‫هەر لەم چەشنە چەواشەكارانە نەبن!‬ ‫رۆژانە‌و شەوانە مەالو بانگخوازە توندەكان‬ ‫بەئاشكراو (بەشانازیشەوە!) جوێن‬ ‫نابەخشنەوەو كۆمەڵگا تەكفیر ناكەن‪‌،‬و‬ ‫ێ نەكات‪ ،‬بەاڵم گەر‬ ‫كەس گلەییان لـ ‌‬ ‫روناكبیرێك قسەیەك لەدەمی دەربچێت‬ ‫ئەوا قیامەت هەڵدەستێت‪‌،‬و لەهەمو كون‌و‬ ‫قوژبن‌و كۆاڵن‌و ماڵێكدا باس دەكرێت!؟‬ ‫ئــەمــە بەئاشكرا دەیسەلمێنێت كە‬ ‫ئەمجۆرە مەالو بانگخوازانە چ رۆڵێكیان‬ ‫هەبوە لەچاندنی رق لەدڵی خەڵكیدا‪،‬‬ ‫لــەبــەرامــبــەریــشــدا بــەپــیــرۆز راگرتنی‬ ‫هەمو شتێكیش كە لەدەمی ئەوانەوە‬ ‫(مــەالكــانــەوە) دەردەچــێــت! بێئەوەی‬ ‫ئەم خەڵكە‌و ئەو گەنجانە لەبەرامبەر‬ ‫ئەم هەڵوێستەدا هیچ پرسیارێكیان لەال‬ ‫دروست ببێت!؟ ئێمەش چاوەڕێی ئەوە‬ ‫دەكەین الوەكانمان پرسیاری مەعریفی‌و‬ ‫فەلسەفییان لەال دروست ببێت!!!؟؟‬

‫خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی «زانست و فەلسەفە ڤیداییەکان»‬ ‫فەرمان لەتیف‬ ‫چاپی دووەمـــی كتێبی (زانــســت و‬ ‫فەلسەفە ڤیداییەكان) كە لە نووسینی‬ ‫نووسەری بواری یۆگا و خۆناسی (هاوبیر‬ ‫كامەران حەمەئەمین)ـە‪ .‬یەكەمین كتێبی‬ ‫چاپكراوی (زنجیرە كتێبی كۆمەڵەی‬ ‫یۆگا لە كوردستان)ـە و لە دووتوێی‬ ‫‪ 616‬الپـــەرە و بــە ژمـــارە سپاردنی‬ ‫‪1667‬ـی بەڕێوبەرایەتی گشتی كتێبخانە‬ ‫گشتییەكان لە ساڵی ‪ 2015‬لە الیەن‬ ‫كتێبخانەی غەزەلنووسەوە باڵوكراوەتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم كتێبە تەنیا لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫ئەكادیمییە لە كتێبخانەی كوردیدا لەسەر‬ ‫ڤیدا و زانست و فەلسەفە ڤیداییەكان‪.‬‬ ‫ڕەگ‬ ‫گــەڕانــەوەی ئێمە بــۆ ڕەگ یاخود‬ ‫(ڕیشە) خاڵە جەوهەرییەکەیە‪ ،‬زۆر‬ ‫کەمن ئــەو کتێبانەی یاخود هــەر لە‬ ‫ژیانی ڕۆژانەشدا ئەو بابەتانەی ئێمە‬ ‫دەگەڕێننەوە بۆ ڕەگ‪ ،‬هەموو شتێک‬ ‫دەبــێ ڕەگێکی هەبێت‪ ،‬ڕیشەیەکی‬ ‫لە قوواڵیی بووندا هەبێت‪ .‬وەك ئەو‬ ‫گوڵ و گیایە کە لەسەر بەردێک سەوز‬ ‫بووە‪ ،‬هۆکاری ئەم سەوزبوونە بێگومان‬ ‫ئەو ڕەگەیە کە لە قوواڵیی زەویدایە و‬ ‫هیوایەکی پێیە بۆ گەشەکردن و سەوز‬ ‫بوون‪ .‬ئەو مرۆڤانەی ڕیشەیان هەیە بە‬ ‫زمانە نیچەییەکە مرۆڤانی بااڵن (چونکە‬ ‫نیچەش سوودی لە ڤیداکان بینیوە لە‬ ‫داڕشتنەوەی فەلسەفەکەیدا‪).‬‬ ‫ڤیداکان ڕەگن‪ ،‬تێکستگەلی فەلسەفی‬ ‫و عیرفانی قــووڵــن‪ ،‬هــــەزاران ساڵ‬ ‫لەمەوبەر لە الیەن داناترین مرۆڤەکانەوە‬

‫حیكمەتەكانی گوتراونەتەوە و پاش‬ ‫هەزاران ساڵ نووسراونەتەوە‪.‬‬ ‫كتێبی زانست و فەلسەفە ڤیداییەكان‬ ‫پێكدێت لە لێكۆڵینەوەیەكی زانستی‬ ‫و فەلسەفی و لە هەمانكاتدا عیرفانی‬ ‫لەسەر ڤیداكان‪ .‬نووسەر پەراوەكەی‬ ‫دابــەشــكــردووە بــەســەر چـــوار بەشی‬ ‫سەرەكی‪ ،‬لە بەشی یەكەمدا باسی ڤیدا‬ ‫و مێژوو و شوێنی سەرهەڵدان و بابەتی‬ ‫سەرەكی ڤیداكان و زانستە ڤیداییەكان‬ ‫و گەلێک باسی دیكەی وەك یەكێتی‬ ‫بوون و پەیوەندی نێوان مرۆڤ و خودا‬ ‫و هەروەها گرنگی زانستە ڤیداییەكان‬ ‫بۆ ئەمڕۆی مرۆڤ‪ .‬لەم بەشەدا نووسەر‬ ‫هەوڵیداوە پەی بە بە نزیكییەكی تایبەت‬ ‫لە نێوان عیرفانی ئیسالمی و هیندۆسیدا‪.‬‬ ‫بەرێت‬ ‫بەشی دووەمــی كتێبەكە تایبەتە بە‬ ‫وەستان لەسەر فەلسەفەی سانكیای‬ ‫دێرین‪ ،‬كە دەبێتە بناغەی ڤیداكان‪ .‬لەم‬ ‫بەشەدا نووسەر باسی بوون و ڕەگەزەكانی‬ ‫بوون دەكات و شكاریی سانكیا دەخاتە‬ ‫ڕوو بۆ دروستبوونی گەردوون و باس لە‬ ‫هەندێ بابەتی فیزیای نوێ دەكات لەو‬ ‫مەیدانەدا‪ .‬هەروەها لەم بەشەدا نووسەر‬ ‫باس لە بابەتێكی گرنگ دەكات بە ناوی‬ ‫سیستمی كوندالینی كە تیایدا توێكاریی‬ ‫دەروونی مرۆڤ و ڕۆحی ئەو دەكرێت و‬ ‫چاکراكان و ئەرك و ڕاهێنانی تایبەت‬ ‫پێیان دەخرێتە ڕوو‪.‬‬ ‫بەشی سێهەمی كتێبەكە تایبەتە بە‬ ‫تەریقەتی یۆگا و باسكردنی عیرفانی یۆگا‬ ‫لە ڕوانگەی دەقە دێرینە ڕۆحانییەكانی‬ ‫هیندەوە‪ ،‬هەروەها باس لە مەكتەبەكانی‬ ‫تەریقەتی یۆگا كــراوە بۆ گەیشتن بە‬ ‫هەقیقەت و یەكبوون لەگەڵ بوونی ڕەها‪.‬‬

‫بەشی چوارەمی كتێبەكە تایبەتە بە‬ ‫مەسەلەی دۆنادۆن و كردار و پەرچەكردار‬ ‫و دەركەوتنی خودا لە جەستەی مرۆڤ‬ ‫و هەندێ بابەتی گرنگی تر كە دەبنە‬ ‫كلیلی تێگەیشتن نەك هەر لە ڤیداكان‪،‬‬ ‫بەڵكو لە كێشە و ئاڵۆزی زۆر لە پرسیارە‬ ‫بێ وەاڵمەكانی ناو ئایینەكانی دیكەی‬ ‫وەكو ئیسالم و مەسیحیەتیش‪.‬‬ ‫گرنگیی ئەم كتێبە ‪:‬‬ ‫ب ــەدەر ل ــەوەی كتێبخانەی كــوردی‬ ‫بەتەواوی هەژارە لە لێكۆڵینەوەی زانستی‬ ‫و فەلسەفی و الهوتی لەسەر هیند و ئایینە‬ ‫هیندییەكان و ئەم كتێبە یەكەمین هەوڵی‬ ‫گشتگیرە لەو بوارەدا‪ ،‬كتێبی زانست و‬ ‫فەلسەفە ڤیداییەكان دەبێتە ڕێگەیەك بۆ‬ ‫ئاشناكردنی خوێنەواری كورد بە زانست‬ ‫و فەلسەفەیەك كە ئەمڕۆ لە تــەواوی‬ ‫زانكۆكانی جیهاندا دەخوێنرێن و لە‬ ‫دەیان بواردا سوودیان لێ دەبینرێت‪ .‬لە‬ ‫كۆنیشدا بۆ نموونە فەیلەسوفانی یۆنان‬ ‫و ئێران و ڕۆم سوودمەند بوون لێی‪،‬‬ ‫چونكە ڤیداكان لە ڕەگ و ڕیشەی مرۆڤ‬ ‫و بوون دەدوێــن و هەم وەك دەقێكی‬ ‫فەلسەفی و هەم وەك سەرچاوەییەكی‬ ‫ئایینیش دێنە ئەژمار كە ئەمڕۆ دەتوانن‬ ‫هاوكاری مرۆڤی كوردبن بۆ تێگەیشتن‬ ‫و ڕزگاربوون لەم هەموو توندوتیژیەی‬ ‫كە خۆرهەاڵتی ناوەڕاستی گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫نووسەر لە پێشەكی كتێبەكەدا دەڵێت‪:‬‬ ‫«خوێنەری ئەزیز ئەوە باش دەزانێت‬ ‫كە خوێندنەوە دەتوانێت باكگراوندی‬ ‫بیركردنەوەی مرۆڤ بگۆرێت و بەمەش‬ ‫ئێمە بە قسەكردن لەسەر ڤیدا و یۆگا‬ ‫‪ ،‬قسە لەسەر ناتوندوتیژی دەكەین و‬ ‫دەمانەوێت بەم نووسینانە كار بكەین بۆ‬

‫نەوەكانی داهاتوو تا هیچ نەبێت ئەوان‬ ‫بیر لــەوە بكەنەوە كە ڕەتكردنەوەی‬ ‫ئەوی تر كە سەرچاوەی توندوتیژیە‪،‬‬ ‫لە نائارامی و زەحمەت و تاریكی زیاتر‬ ‫هیچی پێ نییە بۆ مرۆڤایەتی‪ ،‬واتە ئەم‬ ‫جۆرە كتێبانە وەك تۆوێكن كە دەخرێنە‬ ‫كتێبخانەی كوردییەوە»‪.‬‬ ‫خــوێــنــدنــەوەی ئــەم کتێبانە جگە‬ ‫لەوەی مەعریفەی خوێنەر فراوان دەکەن‬ ‫هانی مرۆڤیش دەدەن کە دوور بێت لە‬ ‫توندوتیژی و ژیانێکی ئاشتی بەسەر‬ ‫بەرێت‪ ،‬چونکە (ئاهیمسا) ناتوندوتیژی‬ ‫یــەکــەم بنەما و کــۆڵــەکــەی یۆگایە‪،‬‬ ‫هەرچەندە یۆگا تەریقەیەکی زۆر فراوان‬ ‫و خاوەن فەلسەفە و زانستێکی تایبەت‬ ‫بە خۆیەتی کە ئێستا لە تەواوی جیهان‬ ‫خەڵک ئەزموونی ئەم ڕێگە عیرفانییە‬ ‫دەکەن‪ ،‬بەاڵم دواجار ئەمیش زانستێکە‬ ‫لە زانستەکانی ڤیدا‪.‬‬ ‫پڕۆژەیەکی نوێ‪:‬‬ ‫کۆمەڵەی یۆگا لە ساڵی ‪ ١٩٩٩‬لە‬ ‫شــاری سلێمانی دامـــەزراوە‪ .‬تا ئێستا‬ ‫بەردەوامە لە خزمەتکردن‪ ،‬ئەم کۆمەڵەیە‬ ‫جگە لە باڵوکردنەوەی یۆگا لە ڕووی‬ ‫پراکتیکی و تیۆرییەوە توانیویەتی سوود‬ ‫بگەیەنێ بە هــەزاران فێرخوازی یۆگا‪،‬‬ ‫جگە لەمە چەندەها کار و پڕۆژە و کۆڕ و‬ ‫سیمینار و چاالکی جۆراوجۆریان هەبووە‬ ‫لە چەندەها بواری جیاوازدا‪.‬‬ ‫لە ئێستادا کۆمەڵەی یۆگا لە کارێکی‬ ‫نوێدا‪ ،‬سەرجەم کتێبەکانی خۆی بە‬ ‫چاپێکی نوێ و لە دیزاینێکی نوێدا‪ ،‬باڵو‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )258‬دوشةممة ‪2015/8/3‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫سەرمایەداریی خۆرهەاڵتی یان سەرمایەداریی كارەسات؟‬ ‫وەاڵمێك بۆ وتارەكەى كاك بەختیار عەلی بەناوی «كەپیتالیزمی خۆرهەاڵتی»‬

‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫بەشی چوارەم‬ ‫‪IV‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیای «مەرگی چینایەتی»‬ ‫ئــەو كەسەى دەیــەوێــت كۆمەڵگای‬ ‫هاوچەرخ بناسێت و دەتوانێت بەپێی ئەم‬ ‫ناسینە بجوڵێتەوە‪ ،‬ئەوا دەبێت پێش هەر‬ ‫شتێك ئەو شتە بناسێت كە گشتێتیی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی بااڵدەستی دروستكردووە‪.‬‬ ‫وەك لـــەم بــەشــەى نــووســیــنــەشــدا‬ ‫دەردەكــەوێــت‪ ،‬گشتێتیی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫بــااڵدەســت لــەســەر نایەكسانییەكی‬ ‫كوشندە وەستاوە‪ ،‬نایەكسانی تەنها لە‬ ‫دەسەاڵت و پێگەى سیاسییدا نا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نایەكسانیی لەگەیشتن بە ئابوورییەك‬ ‫كە گەلێك نایەكسانیی دیكەش بەدوای‬ ‫خۆیدا دەهێنێت‪ :‬ئاساییشی تەندروستی‪،‬‬ ‫ئــاســایــیــشــی خـــــۆراك‪ ،‬پــــــەروەردە‪،‬‬ ‫نیشتەجێبوون‪ ،‬گواستنەوە و گەیاندن و‬ ‫هتد‪ .‬زۆر ساویلكانەیە ئەم نایەكسانییە‬ ‫سیستەماتیكە بۆ گەلێك دەستەواژەى‬ ‫وەك جێندەر‪ ،‬ڕەگــەز‪ ،‬سێكسوالیتە‪،‬‬ ‫بێتوانایی‪ ،‬ئەتنیك یان نەتەوە كورت‬ ‫بــكــەیــنــەوە‪ .‬هــەمــوو ئەمانە ناكۆكی‬ ‫و ملمالنێی الوەكــیــن و كەوتوونەتە‬ ‫ژێــر كاریگەریی ملمالنێی بنچینەیی‬ ‫سەرمایەداریی‪ ،‬كە لەسەر سەرمایە و‬ ‫كار دامـــەزراوە‪ .‬ئەگەرچی كۆمەڵگای‬ ‫ســەرمــایــەداری دەیــەوێــت یەكسانیی‬ ‫لە كورلتووردا بەدیبهێنێت‪ ،‬بــەاڵم بە‬ ‫بەهای نایەكسانیی ئابووری‪-‬سیاسیی‪،‬‬ ‫ئەمەش هــەر ئــەو شتەیە كە وای لە‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم و پۆستماركسیستەكان‬ ‫یــان چەپی ڕادیــكــاڵ كـــردووە فریوی‬ ‫ڕواڵــەتــی ئــەم سیستەمە بخۆن‪ .‬و لە‬ ‫باشترین حاڵەتیشدا ئەم تایپەى چەپ‬ ‫و بیری پۆستمۆدێرنیزم تەنها هەوڵی‬ ‫بەئینسانیكردنی سەرمایەدارییان داوە‬ ‫نەك هەوڵی ڕیشەكێشكردنی بدەن‪.‬‬ ‫لــەم بەشەدا دەمــەوێــت لەسەر ئەم‬ ‫قسەیەى كاك بەختیار هەڵوەستە بكەم‬ ‫كــە دەڵێـت‪« :‬یەکێک لــەو تێزانەی‬ ‫مارکس کە وەک ھەڵە دەیبینم ئەوەیە؛‬ ‫شێوازەکانی دابەشکردن و میکانیزمەکانی‬ ‫دابەشکردن و پلەبەندیی ئینسان تەنیا لە‬ ‫ئاستی دابەشکردنی چینایەتیدا گەمارۆ‬ ‫دەدات‪ ،‬ھەڵــبــەت مــارکــس ئــامــاژە بە‬ ‫زیاد لە شێوەیەکی دابەشکردن دەدات‪،‬‬ ‫بەاڵم تەنیا دابەشکرنی مرۆڤ بۆ بۆرژوا‬ ‫و پرۆلیتار دەخــاتــە ســەنــتــەرەوە»‪.‬‬ ‫ئــەم دیدگایەى نووسەر لە زاڵبوونی‬ ‫ئایدیۆلۆژیای نیۆلیبڕاڵییەوە هاتووە‪،‬‬ ‫كە هەمیشە ئەمەى لە زەینی هەموواندا‬ ‫چــانــدووە گوایا چیتر چینایەتی یان‬ ‫چینی كرێكار و بەمانایەك هیچ چینێك‬ ‫بوونی نەماوە‪ .‬ڕاستە ئەمڕۆ چین گۆڕانی‬ ‫بــەســەردا هــاتــووە‪ ،‬بــەاڵم نــەك بــەرەو‬ ‫باشتربوونی كۆمەڵگای چینایەتی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەرەو زیاتر وێرانكردن و دروستكردنی‬ ‫دەسەاڵتێكی گــەورەتــری چینایەتی‬ ‫بەراورد بەڕابردوو‪.‬‬ ‫لـــەســـێ الوە هـــــەم لـــەالیـــەن‬ ‫پــۆســتــمــۆدێــرنــیــســتــەكــان و هــەم‬ ‫پۆستماركسیستەكانەوە هێرشكراوەتە‬ ‫ســەر شیكاریی چینایەتی لــە بیری‬ ‫مــاركــســیــزمــدا‪ ،‬ئـــــەوان دەڵ ــێ ــن ‪)1‬‬ ‫ماركس هیچ گرنگییەكی بە شوناسە‬ ‫كولتوورییەكان (جێندەر و ئەتنیك)‬ ‫نـــەداوە‪ .‬ئــەوان پێیانوایە ماركسیزم‬

‫دیــاردە كۆمەاڵیەتییەكان بۆ ڕەهەندە‬ ‫ئابوورییەكان یــان «ســادەكــردنــەوەى‬ ‫ئابووریی» كورت دەكاتەوە‪ )2 .‬ئەوان‬ ‫پێیانوایە چین تەنها گوزارشتێكی‬ ‫بونیادگەرایانەى فیكری و لە بنچینەدا‬ ‫دیاردەیەكی سوبێكتیڤە كە لەسەر فۆرمی‬ ‫كولتووری دامەزراوە‪ .‬بۆیە پێیانوایە هیچ‬ ‫بەرژەوەندییەكی چینایەتیی ئوبێكتیڤ‬ ‫بوونی نییە‪ )3 .‬هەروەها الیەنگرانی‬ ‫ئایدیۆلۆژیای «مەرگی چینایەتی» دەڵێن‬ ‫گۆڕانكارییەكی بەردەوام و بەرفراوان لە‬ ‫ئابووری و كۆمەڵگادا ڕوویــانــداوە‪ ،‬كە‬ ‫جیاكارییە چینایەتییەكانی ڕابردوویان‬ ‫بەتەواوی سڕیوەتەوە‪ .‬بەاڵم لەڕاستیدا‬ ‫ئـــەم دیــدگــایــانــە دیــدگــای ســەرتــاپــا‬ ‫ساویلكانەن‪ ،‬چونكە ماركسیستەكان هیچ‬ ‫كاتێك لە گرنگی پۆلێنبەندییە ڕەگەزی‪،‬‬ ‫جێندەری و ئەتنیكییەكانیان لەناو‬ ‫چینایەتیدا كەم نەكردووەتەوە‪ .‬ئەوەى‬ ‫الی ئەوان پێداگریی زۆری لەسەر كراوە‪،‬‬ ‫سیستەمێكی كۆمەاڵیەتیی بەرفراوانترە‬ ‫كە ئەم جیاكاریی و جیاوازییانەى دروست‬ ‫كردووە و ماركسیستەكان دەیانەوێت بۆ‬ ‫چارەسەركردنی ئەم كێشانە‪ ،‬هێرش‬ ‫بكەنە ســەر ڕیشەكانی دروستكردنی‬ ‫كۆمەڵگای چینایەتی و بەدواشیدا‬ ‫جیاوازییە كــولــتــووریــی‪ ،‬ئەتنیكی و‬ ‫ڕەگەزییەكان‪ ،‬كە ڕۆڵی دەستی دووەم‬ ‫دەگێڕن‪.‬‬ ‫چـــیـــنـــەكـــان بــــەهــــۆى بـــڕیـــارە‬ ‫سوبێكتیڤەكانەوە نەهاتوونەتە بوون‪:‬‬ ‫چینەكان لەالیەن چینی سەرمایەدارەوە‬ ‫بۆ دەستبەسەرداگرتنی زیادەبەها‪ ،‬كە‬ ‫خۆبەخۆ دەبێتە هۆى بااڵدەستبوونی‬ ‫ئــەم چینە و بەرهەمهێنانی ئایدیا‬ ‫بااڵدەستەكانیش‪ ،‬دروســتــبــوون‪ .‬لەم‬ ‫ڕووەوە ئــەو بیرۆكەیەى دەڵێت چین‬ ‫چەمكێكی سوبێكتیڤە و سەر بە زەمەن‪،‬‬ ‫شوێن و تێگەیشتنێكی دیاریكراوە‪،‬‬ ‫دیدگایەكی پۆستمۆدێرنیستییە كە‬ ‫چین و ئاگایی چینایەتی دووچــاری‬ ‫ســەرلــێــشــێــوان و پـــەرتـــەوازەبـــوون‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬چین پێگەیەكی ئوبێكتیڤی‬ ‫هەیە نەك سوبێكتیڤ‪ ،‬كورتكردنەوەى‬ ‫چین بۆ دیــاردەیــەكــی كولتووری یان‬ ‫سوبێكتیڤ جگە لەوەى سادەكردنەوەى‬ ‫جەنگێكی گــەورەى مێژووییە‪ ،‬هاوكات‬ ‫هــەم تێنەگەیشتنە لــەو بــارودۆخــەى‬ ‫سەرمایەداری كاری تیادا دەكات و خۆى‬ ‫بەهێزتر دەكات و هەم فەرامۆشكردنی‬ ‫تێگەیشتنە لە مێژووی خەباتی چینایەتی‬ ‫و نەریتی ستەملێكراوانی ڕابــردوو‪ ،‬كە‬ ‫تاكو ئەمڕۆش بەردەوامی هەیە‪.‬‬ ‫بەڕاستی ئەوانەى پێیانوایە ئەمڕۆ‬ ‫چینایەتی كۆتاییهاتووە‪ ،‬تەنها بەو شتە‬ ‫دڵیان خۆشكردووە كە ببینن كرێكارێك‬ ‫لەالیەن سەرۆكی كارخانەكەوە بەناوی‬ ‫بــچــووك و هاوڕێیانە بانگ بكرێت‪،‬‬ ‫كارمەندێك قات و ڕیبات لەبەر بكات‪،‬‬ ‫كارگوزارێك گوێ لە گۆرانی بەهجەت‬ ‫یەحیا بگرێت‪ ،‬مامۆستایەكی مووچە‬ ‫نــزم‪ ،‬سەگێكی ئیتاڵی لەماڵەكەیدا‬ ‫ڕابــگــرێــت‪ ،‬یــاخــود شۆفێری ســەرۆك‬ ‫سكوڵێك تابلۆیەكی مۆنالیزا لەماڵەكەیدا‬ ‫هەڵبواسێت‪ .‬چینایەتی نەك كۆتایی‬ ‫نەهاتووە‪ ،‬بەڵكو زۆر گەورەتر بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫فۆرمەكانی لەالیەن فریوی سیستەمی‬ ‫سەرمایەدارییەوە لەگۆڕانێكی هەمیشەیی‬ ‫دایـــە‪ ،‬ئــەمــە بــەمــانــای ئـــەوە نایەت‬ ‫كۆمەڵگای چینایەتی ســڕدراوەتــەوە‪،‬‬

‫بەڵكو لە باشترین حاڵەتدا تەنها بەر‬ ‫فۆرمە كولتوورییەكان دەكەوین نەك‬ ‫چینە چەوسێنراوە ئابوورییەكان‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەهۆى ئەو خەسڵەتەى سەرمایەداریی‬ ‫هەیەتی لە پەرتەوازەكردنی چینەكان‬ ‫و پێدانی فۆرمی كولتووری پێیان‪.‬‬ ‫نایەكسانیی خەسڵەتی بنچینەیی‬ ‫سیستەمی ســەرمــایــەداریــیــە‪ .‬ئــەم‬ ‫نایەكسانییەش بێگومان دەسەاڵتی‬ ‫چینایەتی بەهێزتر دەكاتەوە‪ ،‬و وادەكات‬ ‫سەرمایە لە دەستی كەمینەیەكدا بۆ‬ ‫هەمیشە چڕ ببێتەوە‪ .‬تێری ئیگڵتۆن‬ ‫لە كتێبە ناوازەكەیدا بەناوی «بۆچی‬ ‫مــاركــس لــەســەرحــەق ب ــوو» دەڵــێــت‪:‬‬ ‫«زۆرینەى میترۆپۆلیسەكان لە باشووری‬ ‫جیهاندا كەالوەنشینی بۆگەن و زبڵدانن‪،‬‬ ‫پڕن لە نەخۆشیی كوشندە و قەرەباڵغن‪،‬‬ ‫و كەالوەنشینەكان سێ لەسەر یەكی‬ ‫كۆى دانیشتووانی شارنشینیی جیهان‬ ‫پێكدەهێنن‪ .‬لەڕوانگەیەكی گشتیترەوە‬ ‫هـــەژارانـــی شـــاری النــیــكــەم نــیــوەى‬

‫هەمیشەییەى ماركس بۆ ڕزگاركردنی‬ ‫ئینسانییەت كردووە‪ .‬بۆیە كرێكار هەر‬ ‫ئەو كەسە نییە كاتێك بچیتە هۆتێلی‬ ‫ڕامــادا و لەبەردەم دەروازەى هۆتێلدا‬ ‫كرێكارێك بە قات و ڕیباتەوە پێشوازیت‬ ‫لێبكات بە كرێیەكی كــەم‪ ،‬یان تەنها‬ ‫مەبەست لە كرێكارانی سەعات ‪5‬ی‬ ‫بەیانیی بەردەم سینەماكان نییە‪ .‬ماركس‬ ‫خۆى هەرگیز نەیگوتووە سەرقاڵبوون بە‬ ‫كاری دەستی مەرجی یەكەمە بۆ ئەوەى‬ ‫سەر بە چینی كرێكار بیت‪ .‬چینی كرێكار‬ ‫هەموو ئەو كەسانە دەگرێتەوە كە ناچارن‬ ‫هێزی كاری خۆیان بە سەرمایە بفرۆشن‪،‬‬ ‫وەك تێری ئیگڵتۆن دەڵێت ئەو كەسانەى‬ ‫لەژێر باری دیسپلینە ستەمكارییەكاندا‬ ‫بەرە بەرە دەپلیشێنەوە و بە ڕادەیەك‪،‬‬ ‫ناتوانن كۆنتڕۆڵی بارودۆخی كاری خۆیان‬ ‫بكەن‪ .‬چینی كرێكار هەر كرێكارانی‬ ‫پیشەسازی ناگرێتەوە‪ ،‬بەڵكو هەروەها‬ ‫كارمەندان و مامۆستایان‪ ،‬كارگوزاران‪،‬‬ ‫پێشوازیكەرانی هۆتێلەكان‪ ،‬كاشەرەكان‪،‬‬

‫زانستە سروشتییەكان‪ ،‬فەلسەفە‪ ،‬و‬ ‫هتد هــەمــوویــان هەوڵێكی جدین بۆ‬ ‫گەڕاندنەوەى ئەم ژێستە لەدەستچووانەى‬ ‫بۆرژوازیی جیهانی‪ ،‬كە دەیەوێت لەڕێگای‬ ‫دووبـــارە دروستكردنەوەى دەسەاڵتی‬ ‫چینایەتیدا‪ ،‬قەرەبووی ئەم لەدەستدانە‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەمڕۆكە لەڕێگای ئاستێكی‬ ‫گـــــەورەى زیـــــادەى ســەرمــایــە‪ ،‬كە‬ ‫تەرخانی بەشاریكردن دەكــرێــت‪ ،‬بۆ‬ ‫دروســتــكــردنــەوەى ئــەم دەســەاڵتــەى‬ ‫چینایەتییە‪ :‬نۆژەنكردنەوە‪ ،‬فراوانكردن‬ ‫و ســوودخــوازیــی لــە كەڵەكەكردنی‬ ‫ســامــان لــە شــارەكــانــدا‪ .‬ئــەمــڕۆ لە‬ ‫دونیادا پێ بنێیتە نێو هەر شارێك و‬ ‫میترۆپۆلیسێك بەر كارگەیەكی گەورەى‬ ‫تەالرسازیی دەكەویت بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫زیادەبەها و زیــادەى سەرمایە‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫وەك دەیڤد هارڤەى دەڵێت ئەم میتۆدە‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی زیـــادەى سەرمایە‬ ‫بەتێپەڕینی كــات ئاڵۆزییەكی زۆری‬

‫ماركس خۆى هەرگیز نەیگوتووە سەرقاڵبوون بە كاری دەستی‬ ‫مەرجی یەكەمە بۆ ئەوەى سەر بە چینی كرێكار بیت‪ .‬چینی كرێكار‬ ‫هەموو ئەو كەسانە دەگرێتەوە كە ناچارن هێزی كاری خۆیان بە‬ ‫سەرمایە بفرۆشن‬ ‫دانیشتووانی جیهانن»‪ .‬بۆیە ستەمكردن‬ ‫لەم چینە ستەمێك نییە لە چینێكی‬ ‫دیــاریــكــراو بەڵكو ستەمكردنە چینی‬ ‫چــەوســاوە و هـــەژاران و كــرێــكــاران و‬ ‫هەموو ئەوانەی كە لەالیەن كەمینەى‬ ‫سەرمایەدارەوە چەوسێنراونەتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كاتێك ماركس باس لە ستەمی چینی‬ ‫كرێكار دەكــات‪ ،‬لە بنچینەدا باس لە‬ ‫ستەمێكی گشتی دەكات كە دەرهەق بە‬ ‫هەموو ئینسانەكان دەكرێت‪ .‬تەنانەت‬ ‫دەكرێت بڵێین نووسەران و ڕەخنەگرانی‬ ‫سیستەمی سەرمایەداریش لەالیەن ئەم‬ ‫سیستەمەوە دەچەوسێنرێنەوە‪ ،‬یەكەم‬ ‫لەو ڕووەوەی كە هەمیشە فریو دەدرێن و‬ ‫وایان لێدەكرێت باوەڕیان بە هیچ جۆرە‬ ‫ستراتیژێكی شۆڕشگێڕی بەرانبەر بەم‬ ‫سیستەمە نەمێنێت و دووەم نووسین و‬ ‫ڕەخنەكانیشیان وەها بێكاریگەر كراوە‬ ‫كە تەنانەت بەگوێی هیچ كەسێك ناگات‪،‬‬ ‫ئەگەر بشگات بەهۆى ئەو خەسڵەتەى‬ ‫سەرمایەداریی هەیەتی لە كردنی هەموو‬ ‫شتێك بە كااڵ و فرۆشتنی لە بازاڕدا بۆ‬ ‫مەسرەفكردن و لەڕێگایەوە كەڵەكەكردنی‬ ‫سەرمایە و بەدەستهێنانی زیادەبەها‪ ،‬ئەوا‬ ‫تەنها ئەم نووسینانە فۆرمی جوانیناسی‬ ‫و قسەى خۆش و تەكنیكی بەالغی و‬ ‫ئــەدەبــی وەردەگــــرن‪ .‬ئەمە هــەر ئەو‬ ‫ستەمەیە كە ماركس پێیوایە لەهەمووان‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫لەبەر ئــەوە كاتێكیش باسی چینی‬ ‫كرێكار دەكەین‪ ،‬مەبەستمان لەوە نییە‬ ‫كە هەمیشە بریتی بن لە پیاوانی بە‬ ‫شان و شكۆ و كوتەك بەدەست‪ .‬هەموو‬ ‫ئەوانەى پێیانوایە دیدگای ماركس بۆ‬ ‫چینی كرێكار بریتییە لە كرێكارانی‬ ‫كــانــەكــان و كــوتــەك بــەدەســتــەكــان‪،‬‬ ‫هــەم لــە مــاركــس تێنەگەیشتوون و‬ ‫لەم ڕێگایەشەوە خزمەتیان بەخودی‬ ‫سیستەمی سەرمایەداری كردووە و هەم‬ ‫لەهەمانكاتیشدا سوكایەتییان بەو هەوڵە‬

‫شــاگــردی چێشتخانەكان‪ ،‬شۆفێری‬ ‫بەرپرسەكان‪ ،‬و بگرە تا دەگاتە هەموو‬ ‫ئەوانەى لە بەرانبەر بە كاری قورسیاندا‪،‬‬ ‫كرێیەكی كەم وەردەگرن‪ ،‬هەموو ئەوانە‬ ‫دەگرێتەوە كە لەالیەن كەمینەى خاوەن‬ ‫سەرمایە و ڕانتخۆرەكانی بواری نەوتەوە‬ ‫دەچەوسێنرێنەوە‪ .‬بۆیە ئەم قسانە ئەو‬ ‫خورافەیە بەتاڵ دەكاتەوە كە دەڵێت‬ ‫ماركس ئاڵۆزییەكانی كۆمەڵگای مۆدێرن‬ ‫بۆ دوو چین كورت دەكاتەوە‪ :‬پرۆلیتاریا‬ ‫و بۆرژوا‪.‬‬ ‫كریس هارمەن‪ ،‬لە كتێبەكەیدا بەناوی‬ ‫«چینی كرێكار لە جیهاندا» كە هاوكات‬ ‫سەرچاوەیەكی گرنگیشە بۆ كتێبەكەى‬ ‫تــێــری ئیگڵتۆن‪ ،‬دەڵــێــت‪ :‬ژمـــارەى‬ ‫ئەندامانی چینی كرێكاری جیهان زیاتر‬ ‫لە دوو ملیارد كەس دەبێت و هەروەها‬ ‫ژمارەیەكی هاوشێوەى ئەم ژمارەیەش‪،‬‬ ‫كە سەر بە هەمان لۆژیكی ئابوورین‪ ،‬واتا‬ ‫ئەگەر بەراوردێكی دیكە بكەین‪ ،‬چینی‬ ‫كرێكار خۆى لە سێ ملیارد كەس دەدات‪.‬‬ ‫هەر بۆیە بە تانەوە ئیگڵتۆن دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئاگاتان لە زیادبوونی سەرسوڕهێنەری‬ ‫دانیشتووانی كەالوەنشینەكانی جیهانیش‬ ‫بێت‪ .‬ئەگەر تا ئێستا كەالوەنشینەكان‬ ‫نــەبــووبــن بــە زۆریــنــەى دانیشتووانە‬ ‫شــارنــشــیــنــەكــان‪ ،‬هێشتاش درەنـــگ‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە بەم زووانە هەر دەبن»‪.‬‬ ‫بۆیە دەكرێت بڵێین دواجــار لۆژیكی‬ ‫ســەرمــایــەداری‪ ،‬لەسەر دروستكردنی‬ ‫تا دواســنــووری ئەم كەالوەنشینانە و‬ ‫زەقكردنەوەى دەسەاڵتی چینایەتی ئیش‬ ‫دەكات‪ ،‬هەر ئەو دەسەاڵتەى لەڕابردوو‬ ‫یان سەدەى بیستەمدا هەستی دەكرد‬ ‫لێی سەندراوەتەوە‪ .‬هەمان ئەو جوڵە‬ ‫و ژێستانەى لەدەستی دابــوون‪ ،‬ئەمڕۆ‬ ‫لەسەر دروستكردنی نایەكسانییەكی‬ ‫گـــەورە لــە ئــابــووری و ســیــاســەت و‬ ‫دەســـەاڵتـــدا هــەوڵــی گــەڕانــدنــەوەیــان‬ ‫دەدات‪ ،‬سینەما‪ ،‬ئەدەبیات‪ ،‬هونەر‪،‬‬

‫بەسەرداهاتووە‪ .‬لە ساڵی ‪ 1750‬بەهای‬ ‫كــۆی خزمەتگوزارییەكان و كااڵكان‬ ‫نزیكەى ‪ 135‬ملیار دۆالر بووە‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪ 1950‬چوار تریلیۆن و لە ساڵی ‪2000‬دا‬ ‫گەیشتووە بە چل تریلیۆن و لە ئێستاشدا‬ ‫نزیكەى پەنجا بــۆ شەست تریلیۆن‬ ‫دەبێت‪ .‬ڕەنگە تا ‪ 15‬ساڵی داهاتوو واتا‬ ‫ساڵی ‪ 2030‬بگاتە زیاتر لە ‪ 100‬تریلیۆن‪.‬‬ ‫هەموو ئەم داتایانە پێمان دەڵێن كە‬ ‫چۆن كەمینەیەكی سەرمایەدار لۆژیكی‬ ‫دروســتــكــردنــی دەســەاڵتــی چینایەتی‬ ‫تا دواســنــوور دەبــات‪ ،‬و ڕزگاربووانی‬ ‫ئینسانییەتیش لە كارەساتە شیمانەییە‬ ‫سروشتییەكاندا‪ ،‬ڕزگــاربــووانــی سەر‬ ‫كەشتی ڕزگــاری‪ ،‬تەنها ئەم كەمینەیە‬ ‫سەرمایەدارانە و مۆڵتی ملیاردێرانەن‪،‬‬ ‫كە خاوەن ناوچەى سەوزی ڕزگاركراون‪،‬‬ ‫و بە ئەگەرێكەوە زیاتر لە ‪ 6‬ملیار‬ ‫دانیشتووانی جیهان‪ ،‬قوربانیی كارەساتی‬ ‫سەرمایەدارین‪ .‬ڕەنگە زیاتریش بێت لەم‬ ‫ژمارەیە‪ ،‬چونكە لەو ‪ 7.3‬ملیار كەسەى‬ ‫نەتەوە یەكگرتووەكان لەدوایین ئاماریدا‬ ‫بەدەستەوەى داوە‪ ،‬پێدەچێت تەنها‬ ‫‪0.3‬ی ئــەم ژمــارەیــە ڕزگــاربــووان بن‪،‬‬ ‫كە كەمینەى سەرمایەدارن و ئەوانیدی‬ ‫كە ڕەنگە ‪ 7‬ملیار كەسەكە بن‪ ،‬چینی‬ ‫چــەوســاوەى دەستی سەرمایەدارین‪،‬‬ ‫كە یان بێكارن‪ ،‬یان بە بڕێكی كەمی‬ ‫داهات دەژین‪ ،‬یاخود لە باشترین حاڵەتدا‬ ‫هەندێكیان بەڕێوەبەران و پشكداران و‬ ‫كارمەند و مامۆستا و هتدن‪ ،‬كە ئەوانیش‬ ‫تەنها یان بێدەنگن‪ ،‬یان لەئاستی بەرگریدا‬ ‫ماونەتەوە بەرانبەر بــەو كەمینەیەى‬ ‫زۆرترین زیادەبەهای لەدەستی خۆیدا‬ ‫گلداوەتەوە‪ .‬تاكو سەرمایەداری بەم فۆرم‬ ‫و میكانیزمەیەوە مابێت و ئیش بكات‪،‬‬ ‫چینایەتیش بوونی دەمێنێت‪.‬‬ ‫دواجــار دەكرێت باسی ئــەوە بكەین‬ ‫كاتێك الیەنگرانی ئایدیۆلۆژیای مەرگی‬ ‫چینایەتی دەڵێن چین بوونی نەماوە‪،‬‬

‫كۆمەڵگای سەرمایەداری دەیەوێت یەكسانیی لە كورلتووردا‬ ‫بەدیبهێنێت‪ ،‬بەاڵم بە بەهای نایەكسانیی ئابووری‪-‬سیاسیی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫هەر ئەو شتەیە كە وای لە پۆستمۆدێرنیزم و پۆستماركسیستەكان‬ ‫یان چەپی ڕادیكاڵ كردووە فریوی ڕواڵەتی ئەم سیستەمە بخۆن‬

‫دەگــەڕێــتــەوە بــۆ ئــەو هــۆكــارەى كە‬ ‫سەرمایەداری چیتر نایەوێت وەك ڕابردوو‬ ‫كرێكاران لەیەك شوێندا كۆبكاتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو پەرتەوازەیان دەكــات‪ ،‬تەنانەت‬ ‫یاسای كۆچ لە ساڵی ‪1965‬ی ئەمریكا‪،‬‬ ‫بۆ هێنانی دەستی كــاری بیانی بووە‬ ‫و ئەمڕۆش زۆربــەى زلهێزە سیاسیی‬ ‫ئــابــووریــیــەكــان‪ ،‬پشت بــەم یاسایە‬ ‫دەبەستن بــۆ هێنانی دەســتــی كــاری‬ ‫بیانی‪ ،‬چونكە فۆرمەكانی ئەمڕۆی مافی‬ ‫سیاسیی‪-‬نەتەوەیی‪ ،‬وایكردووە كرێكارانی‬ ‫واڵتە بچووك و هەژارەكان لەبەر تێكردنی‬ ‫پێداویستییەكانی ژیانی ڕۆژانــەیــان‪،‬‬ ‫هەرگیز بیر لە یاخیبوون نەكەنەوە‬ ‫بەرانبەر بەو واڵتــەى وەك هێزی كار‬ ‫وەریگرتوون‪ .‬ئەمەش فێڵی سیستەمی‬ ‫سەرمایەدارییە هەموو الیەنگرانی ئەم‬ ‫ئایدیۆلۆژیایە تێیكەوتوون‪.‬‬ ‫كاك بەختیار عەلی لە شوێنێكی دیكەی‬ ‫نووسینەكەیدا دەڵێت‪« :‬کەپیتالیستەکان‬ ‫وەک چینێکی بان نەتەوەیی ھۆمۆژین‬ ‫لە خـــۆرھەاڵت بوونیان نییە»‪ .‬باشە‬ ‫با بپرسین ئایا ســەرمــایــەدارەكــان لە‬ ‫ڕۆژهــەاڵتــدا بیر لە سەرمایەگوزاریی‬ ‫سەرمایەكانیان ناكەنەوە؟ چ سیاسییەك‬ ‫و سەرمایەدارێك لە ڕۆژهەاڵت هەیە بیر‬ ‫لە بردنە دەرەوەى سامان و سەرمایە‬ ‫نەكاتەوە تاوەكو بە قازانجێكی زیاتر‬ ‫بــگــات؟ بــا نــمــوونــەیــەك لــە دونــیــای‬ ‫خۆماندا بهێنینەوە‪ ،‬ئایا سیاسییە‬ ‫سەرمایەدارەكانی كوردستان هەر لە‬ ‫بەرپرسی كۆڕەك تیلیكۆمەوە بیگرە كە‬ ‫سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانە‬ ‫تا دەگاتە شاسوار عەبدولواحید و فاروقی‬ ‫مەال مستەفا و هتد‪ ،‬مامەڵە لەگەڵ كێ‬ ‫دەكەن؟ ئایا ئەم سەرمایەدارانە خزمەت‬ ‫بە كرێكاری بەنگالدیشی‪ ،‬فلیپینی‪،‬‬ ‫ســوری و ئێرانی دەكــەن؟ ئایا كاتێك‬ ‫ئــەم ســەرمــایــەدارانــە لــە پەیوەندییە‬ ‫هەرێمی و جیهانییەكانیاندا لەگەڵ برا‬ ‫بۆرژوازەكانیانن یان كرێكارانی زێراب‬ ‫و پاككەرەوە و كەناسەكان چاالكیی‬ ‫بــازرگــانــی و ئــاڵــوگــۆڕی ســەرمــایــە و‬ ‫تەنانەت كــاری دیپلۆماسی دەكــەن؟‬ ‫كەپیتالیستەكان وەك چینێكی بان‬ ‫نەتەوەیی هۆمۆژێن بوونیان نییە؛ واتا‬ ‫ئەوەى كوردەكان بچن لەگەڵ كرێكارە‬ ‫بەنگالدیشییەكاندا مامەڵە بكەن‪ ،‬یان‬ ‫ئــەوەى سەرمایەدارەكانی كوردستان‬ ‫خەریكی سەرمایەگوزارین لەگەڵ كرێكارانی‬ ‫بــەردەم سینەماكان و كارمەندەكانی‬ ‫فەرمانگەكان و مامۆستایان؟ بێگومان‬ ‫پەیوەندیی ســەرمــایــەدارە كــوردەكــان‬ ‫بە ئێران و توركیا و واڵتانی دیكەوە‬ ‫لەسەر بەرژەوەندییە ئابوورییەكان و‬ ‫بەرژەوەندییە چینایەتییەكان وەستاوە‪،‬‬ ‫هەروەها هەموو بەرژەوەندییەكانیان‬ ‫لەگەڵ چینی بااڵدەستی ئابووری و چینی‬ ‫بااڵدەستی بۆرژوازیی جیهانی دایە‪ .‬ئایا‬ ‫ئێوە بینیوتانە سەرمایەدارە توركەكان‪،‬‬ ‫ببنە دەستەخوشكی كرێكارانی بەردەم‬ ‫سینەماكان؟ یان بەپێچەوانەوە‪ ،‬ئایا‬ ‫كەستان زانیوتانە شاسوار عەبدولواحید‬ ‫لە شەقامی فیردەوسیی تۆپخانەى تاران‪،‬‬ ‫لەگەڵ كرێكارە ئەفغانی و ئێرانییە شەكەت‬ ‫و هیالك و چەوساوەكاندا سەرمایەگوزاری‬ ‫بكات؟ نەخێر نەتانبینیوە‪ ،‬كەواتە‬ ‫ئــەوەى ئەم سەرمایەدارانە بەیەكەوە‬ ‫دەبەستێتەوە‪ ،‬بێگومان بەرژەوەندیی‬ ‫ئابووریی چینی بااڵدەستی كۆمەڵگایە‪،‬‬ ‫كــە هــەم ئــامــرازەكــانــی بەرهەمهێنان‬ ‫و هــەم ئامرازەكانی حوكمڕانیشیان‬ ‫بەدەستەوەیە‪ .‬ئەمە ڕێك پێچەوانەى‬ ‫ئەو بۆچوونەى كاك بەختیارە‪ ،‬كە من‬ ‫تا ئێستاش نازانم ئەم تێزە لەكوێوە‬ ‫هــاتــووە‪ .‬ئایا دروستە لەگەڵ واڵتەر‬ ‫بنیامیندا بڵێین دەق بۆ ئەوەى شوێنی‬ ‫ڕەســەنــی خـــۆى وەربــگــرێــت دەبــێــت‬ ‫وەربگێڕدرێت؟ بەاڵم كاتێك ئەم تێزانە‬ ‫وەربگێڕدرێنە سەر زمانی دیكە‪ ،‬چۆن‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێت؟‬

‫ذمارة (‪ )258‬دوشةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫بەهای جوانیی هونەری‬ ‫ێ‬ ‫یەكبوونی نێوان شێوە و ناوەڕۆك دەكر ‌‬ ‫تا واتایەك ببەخشێت‪ ،‬تا ڕادەی مەحاڵ‬ ‫واتایەكی تــەواو بێت‪ ،‬ئەگەرنا كارە‬ ‫هونەرییەكە یەكبوونی لەدەست دەدات‪.‬‬ ‫ســەروەری‪ :‬لێرەدا واتــای ســەروەری‬ ‫ئــەوەیــە؛ ڕەگــەزێــك یاخود شێوەیەك‬ ‫بــەســەر شێوەكانی دیــكــەی بەرهەمە‬ ‫هونەرییەكەدا زااڵ بێت‪ ،‬سا ئەگەر بە‬ ‫ێ یان بە هێڵ یان‬ ‫ڕەنــگ ئەنجام بــدر ‌‬ ‫بە تێكسچەر و جووڵە‪ .‬ئەگەرچی لە‬ ‫هونەری نوێدا ئەم ڕەگــەزە بە كەمی‬ ‫بەرچاو دەكــەوێ‌‪ ،‬چونكە لە هونەری‬ ‫نوێدا هەموو الیەنەكان یەكسانن‪ ،‬هیچ‬ ‫ڕەگەزێك بەسەر ئەویتردا زاڵ نییە‪.‬‬ ‫هاوسەنگی‪ :‬حاڵەتێكە تێیدا هێزە‬ ‫دژبەرەكان لە نێو بەرهەمێكی هونەریدا‬ ‫یەكسان دەبن‪.‬‬ ‫شێوازی كــاركــردن‪ :‬ئــەو وردەكــاری‬ ‫و شێوازی كاركردنەیە كە بەرهەمێك‬ ‫لــە بەرهەمێكی دی جیا دەكــاتــەوە‪،‬‬ ‫مەبەست لە تەكنیكی كاركردنە كە لە‬ ‫هونەرمەندێكەوە بۆ یەكێكی تر جیاوازە‪.‬‬ ‫توانای شێوازی كاركردنی هونەری لە‬ ‫ئەنجامی ڕێكخستنی كەرەستەكان و‬ ‫توانای هونەریی هونەرمەند لە ڕووی هزر‬ ‫و زهن ـەوە دەگاتە ئەنجام‪ .‬بە كورتی‪،‬‬ ‫ئەزموونی هونەریی هونەرمەند ڕۆڵێكی‬ ‫كارا دەگێڕێ بۆ بەرهەمهێنانی كاریگەری‬ ‫لەسەر بینەر و‪ ،‬فۆرمولەبوونی ئایدیا و‬ ‫ناوەڕۆكی كاری هونەری‪.‬‬

‫سەنگەر قوباد‬ ‫بەهای جوانیی هــونــەری‪ ،‬لە چەند‬ ‫چەمكێكی تــیــۆریــدا دەردەكـــەوێـــت‪،‬‬ ‫هەریەك لەو چەمكانە كاریگەریی خۆیان‬ ‫دەسەپێنن‪ ،‬كە بریتین لە ئەزموون و‬ ‫نرخاندن و لێكدانەوە و دەربڕین‪ ،‬بۆیە‬ ‫لــەم باسەدا لە ڕێگەی شیكردنەوەی‬ ‫ئەو چەمكانەوە بەهای جوانیی هونەری‬ ‫ڕوون دەكەینەوە‪ ،‬چونكە ئەو چەمكانە‬ ‫بۆ دەرخستن و ناساندنی بەهای جوانی‬ ‫پێوەرن‪ .‬پتریش گرنگی بە هەڵسوكەوتی‬ ‫هونەرمەند لە تەك بەرهەمە هونەرییەكان‬ ‫دەدەیــــن‪ ،‬لــەبــەر ئـــەوەی هونەرمەند‬ ‫خوڵقێنەری بەرهەمی هونەرییە و خاوەنی‬ ‫هەڵوێستێكی هونەریی تایبەتە‪.‬‬ ‫ئەزموونی جـوانی‬ ‫ئەزموونی جوانی لە چێژی كاری‬ ‫هونەریدا الی (كانت) هەڵوێستێكی‬ ‫جیاوازە لەگەڵ ئەوەی مرۆڤی ئاسایی‬ ‫بەرامبەر بە ژیانی ڕۆژانە هەیەتی‪ ،‬چونكە‬ ‫مرۆڤی نۆرماڵ لە حاڵەتە ئاسایییەكاندا‬ ‫بە چاوی سوودمەندی سەیری شتەكان‬ ‫دەكــــات‪ .‬ســوودمــەنــدی ڕەوتـــی ژیــان‬ ‫دیــاری دەكــات‪ ،‬بــەاڵم ئەزموونی ژیان‬ ‫بــەم تێگەیشتنی سوودمەندییە هیچ‬ ‫پێوەندییەكی بە ئەزموونی جوانیناسییەوە‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە جوانیناسی چاو لە ئامانج‬ ‫و سوودمەندی دەپۆشێت‪« .‬دیوی»ـی‬ ‫بیریار پێیوایە؛ ئەركی ڕاستەقینەی‬ ‫ێ ئەزموونێكی‬ ‫هونەرمەند ئەمەیە‪ :‬بتوان ‌‬ ‫ڕێك و پێك لە ئیدراك پەروەردە بكات‪،‬‬ ‫لە هەمان كاتدا خەسڵەتی جوڵەی تێدا‬ ‫بێت‪ ،‬بۆ ئەوەی لەتەك بەرەوپێشچوونیدا‬ ‫بەردەوام وێنەیەكی گۆڕاو پیشان بدات‪.‬‬ ‫ئەو زمانەی هونەرمەند پێیدا دەڕوات‪،‬‬ ‫ێ بــە تەنیا پشت بــە پێوەرێك‬ ‫نــاكــر ‌‬ ‫ببەستێ‌‪ ،‬ئەزموونی هونەری لە زەینی‬ ‫ێ نەهێڵێت‪ ،‬كە پێكهاتەی‬ ‫بینەردا ج ‌‬ ‫شێوە و ناوەڕۆك بێت‪ .‬چونكە پەیامی‬ ‫هونەرمەند ئەوەیە لە هەڵچوونەكانیدا‬ ‫بــەشــداری بە بینەرەكانی بكات‪ ،‬بە‬ ‫جــۆریــەك هەستگەلێكیان ال دروســت‬ ‫بكات‪ ،‬كە بتوانن لە ڕاستەقانیی كارە‬ ‫هونەرییەكەدا بژیێن و بینای بكەنەوە‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی هونەرمەند ئەفراندوویەتی‪.‬‬ ‫بــەمــەیــش ئــەزمــوونــی ئێستاتیكی‬ ‫بەردەوامییەك بە ئەزموونەكانی ژیانی‬ ‫ڕۆژانە دەبەخشێت‪.‬‬ ‫ئەزموونی جوانیناسی الیــەن بینەر‬ ‫و ڕەخنەگر پشت بە توانا عەقڵی و‬ ‫مەعریفییەكان دەبەستێ‌‪ ،‬كە بەهای‬ ‫كەسیەتی و حەز و پاڵنەر و هەڵچوون‬ ‫ێ‬ ‫و هەستەكان‪ ،‬كاڵچەری ڕۆشنبیری لە هونەری بیناسازیدا بۆ دروستكردنی ڕادەكێشن‪ .‬بۆیە بەم هێاڵنە دەوتــر ‌‬ ‫ێ‬ ‫و شتە بــاوەكــان‪ ،‬كلتوری ئــابــوری و باڵەخانەیەكی بەرز و جوان‪ ،‬پێویستە جـــوان‪ ،‬چونكە چێژبەخشن‪ .‬وەل ـ ‌‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬پێكهاتە و تایبەتمەندییە هەرێنایەكی ڕێــك و پێك لــە نێوان پێویستە زیادەڕۆیی لە ئاڵۆزیدا نەكرێ‌‪،‬‬ ‫ێ و‪ ،‬چاو‬ ‫شاراوەكانی نێو بەرهەمە هونەرییەكان‪ ،‬قەبارەی شێوەكان و قەبارەی بەشەكانی نەوەك لە سنووری خۆی تێپەڕب ‌‬ ‫توانای تێڕامانی نەبێت‪.‬‬ ‫دەگرێتەوە‪ .‬هەروەها پشت بە هێما و تردا هەبێت‪.‬‬ ‫شێوە و پێوەندییەكان و ناوەڕۆكی كارە‬ ‫مــەزنــی‪ ،‬كاریگەری لەسەر فیكری‬ ‫جۆراوجۆری‪ ،‬گرنگترین فاكتەرە لە‬ ‫هونەرییەكان دەبەستێ‌‪ ،‬كە هەڵگری كاركردنە سەر هەستی چێژوەرگرتن‪ .‬جوانی هەیە‪ .‬كاتێك چیایەكی بڵند یان‬ ‫كۆمەڵێك ئەزموونی شارستانییە و‪ ،‬بە جۆراوجۆری دژی لەیەكچوونە‪ ،‬بۆنمونە؛ تاشەبەردێكی گــەورە دەبینین‪ ،‬یاخو‬ ‫شێوەیەكی خۆیەتی و دینامیكی گەشە لە سروشتدا هەمەجۆریی گوڵ و گەاڵ و دەریایەكی فراوان‪ ،‬پەرستگە و كۆشكی‬ ‫دەكات و نوێ‌ دەبێتەوە‪.‬‬ ‫پەپولە بە هۆی ڕەنگە جیاوازەكانیانەوە بەرزی ڕاگیراو بە ستوونی مەزن دەبینین‪،‬‬ ‫ئاسودەیی بۆ مرۆڤ بەرهەم دەهێنن‪ ،‬هەست بــە جــۆرێــك لــە ســەرســوڕمــان‬ ‫نرخاندنی جـوانی‬ ‫ێ دەكــەیــن‪ ،‬كە دەبێتە سەرسامییەكی‬ ‫بــــەاڵم ئـــەم ج ــۆراوجـــۆری ــی ــە دەبــ ‌‬ ‫بــەهــای چێژ و جــوانــیــی هــونــەری پابەندی نەخشەیەكی دیاریكراو بێت‪ ،‬چێژبەخش‪ .‬كەوایە مەزنی‪ ،‬هەیبەت‬ ‫دەكەوێتە بەر چەند ڕێسا و پێوەرێكی چونكە دووبــارەبــوونــەوەی شێوەكان و و خەسڵەتێكی ویقارئامێز بە ناسكی‬ ‫عەقڵی‪ ،‬جگە لەوەی دەرفەتێك بۆ ناخی لەیەكچوونیان دەبێتە هۆی هەستكردن دەدات‪.‬‬ ‫مرۆڤ دەڕەخسێن ‌‬ ‫لێكدانەوەی هـونەری‬ ‫ێ تا بە ئازادییەكی بە وەڕسبوون‪.‬‬ ‫ڕەهاوە گوزارشت لە هەست و سۆزەكانی‬ ‫یەكێك لە ئەركەكانی جوانیناسی‬ ‫هەرچی ئاڵۆزییە‪ ،‬ئاڵۆزیی شێوەكانە‬ ‫بكات‪ .‬ڕێكی‪ ،‬جــۆراوجــۆری‪ ،‬ئاڵۆزی‪ ،‬لــە ڕووی جــوانــیــیــەوە‪ ،‬كــە بــۆ بنەما ڕووبەڕووكردنەوەمانە لەگەڵ بەرهەمی‬ ‫مەزنی‪ ،‬ئەو فاكتەرانەن كار دەكەنە سەر دەروونییەكان دەگەڕێتەوە‪ ،‬بەوەی چاو هونەری‪ .‬خاڵی بەرایی بۆ شرۆڤەكردنی‬ ‫نرخاندنی جوانی‪.‬‬ ‫چێژ لە بینینی ڕەوتی ڕووبارەكان یان هەر بەرهەمێكی هونەری بە ئیدراكی‬ ‫ێ دەكات‪ ،‬ئەگەر سەرنج‬ ‫ڕێكی‪ ،‬بریتییە لە ڕێكیی ڕێژەییی لوتكەی بەرزی شاخەكان وەردەگرێ‌‪ .‬بە جوانی دەست پ ‌‬ ‫نێوان بەشەكانی كارە هونەرییەكە و‪ ،‬شێوەیەكی هەمەجۆر لە كاتی پێكهاتنی بدەینە هــەر كارێك دەبینن لە ڕووی‬ ‫گونجاندنیان لەگەڵ یەكتردا بەپێی ئەو شێوەكان بە تێكەڵ و ئاڵۆزی هەست جوانی و الیەنەكانی ڕێكییەوە بە وەسپی‬ ‫ێ دەكات‪ ،‬جگە لەوەی‬ ‫ڕێكییەی لە سروشتدا هەیە‪ ،‬چونكە ئەمە بە جواڵنەوە دەكرێت‪ ،‬چونكە ئاڵۆزیی بابەتی دەست پ ‌‬ ‫بنەمایەكە بۆ حوكمی جوانیی شتەكان شێوەكان لە ئاڵۆزیی هێڵەكاندایە و‪ ،‬دەاللەتێكی گیانی هەیە‪ ،‬بەوەی كارێكی‬ ‫بە هەموو جۆرەكانییەوە‪ .‬بۆ نمونە؛ بەئاسودەیییەوە دیــد بۆ الی خۆیان مرۆڤانەیە‪.‬‬

‫ێ دروستدەكرێ‌‪ ،‬تەنیا بەردێك نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەو بەردەی پەیكەری ل ‌‬ ‫خاوەن بەهایەكی جوانی و ڕێك لە شێوە و ڕێژەكانە‪ .‬هەروەها بەهای‬ ‫ئەو تیشكەیش پێشان دەدرێ‌ كە لەسەر ڕووبەرەكانی دەكەوێت‪،‬‬ ‫چونكی تەنیا ماددەیەك بووە و هونەرمەند كردوویەتی بە جوانی‬ ‫(سوزان النجەر) بەم شێوەیە پێناسەی‬ ‫بەرهەمی هونەریی كردووە‪« :‬بەرهەمی‬ ‫هونەری كردارێكی داهێنەرانەی شێوە‬ ‫هەستییەكانە‪ ،‬كە توانای دەركپێكردنی‬ ‫هەستی هەیە‪ .‬هاوكات دەربڕینی هەستی‬ ‫مرۆڤە‪ ».‬مەبەستی النجەر لە وشەی‬ ‫هەست‪ ،‬هەموو ئەو هەست و ویژدان و‬ ‫هەڵچوونانەیە كە هونەرمەند لە كارەكەیدا‬ ‫دەری دەبڕێت‪ .‬هەموو هونەریەك لە‬ ‫ێ‬ ‫ماتریال و جۆریەكی فیزیكی پێكد ‌‬ ‫و‪ ،‬هونەرمەند لە كارێكی هونەریدا‬ ‫بەرجەستەی دەكــات‪ .‬كەرەستەی خاو‬ ‫ێ‬ ‫خەسڵەتی هونەریی جوانی نییە‪ ،‬وەل ‌‬ ‫ئەوە هونەرمەندە پاش بەكارهێنانی‪،‬‬ ‫ێ دەكــات‪.‬‬ ‫هەستێكی جوانی تێدا چ ‌‬ ‫لێرەدا پێوەندییەكی سایكۆلۆژی لە نێوان‬ ‫هونەرمەند و ماتریال بــەدی دەكــرێ‌‪،‬‬ ‫چونكە دەبێتە ئولفەتێك لە نێوانیاندا‪.‬‬ ‫بەرهەمی هونەری پابەندە بە هەموو‬ ‫الیەنەكانی مــاددە و پێكهاتەكانی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی هەموو الیەنەكان لە دروستبوونی‬ ‫هەستی جوانیدا بەشداربن‪ ،‬كە بێگومان‬ ‫دەبێتە هۆی سەرنجڕاكێشانی بینەر‪ .‬ئەو‬ ‫ێ دروست دەكرێ‌‪،‬‬ ‫بەردەی پەیكەری ل ‌‬ ‫تەنیا بــەردێــك نییە‪ ،‬بەڵكو خــاوەن‬ ‫بەهایەكی جوانی و ڕێكی لە شێوە و‬

‫ڕێژەكانە‪ .‬هەروەها بەهای ئەو تیشكەیش‬ ‫ێ كە لەسەر ڕووبەرەكانی‬ ‫پێشان دەدر ‌‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬چونكی تەنیا ماددەیەك بووە‬ ‫و هونەرمەند كردوویەتی بە جوانی‪.‬‬ ‫بەم پێیە‪ ،‬جوانیی بەرهەمی هونەری‬ ‫تەنیا لە بابەتی جواندا دەرنــاكــەوێ‌‪،‬‬ ‫بەڵكو لە ناخی ئەو هەستەوە دێت كە‬ ‫هونەرمەند بە ماتریالی دەبەخشێت‪.‬‬ ‫پەیكەری ئەبستراكتی حاڵیمان دەكات؛‬ ‫گرنگی لــەوەدا نییە كەرەستەی خاو‬ ‫چۆن بۆ الساییكردنەوە و دەربڕین لە‬ ‫بابەتەكانی ڕۆژانەی ژیان دەتاوێنرێنەوە‪،‬‬ ‫گرنگی لەوەدایە كەرەستەكە چ هەستێك‬ ‫دەبەخشێت‪ .‬بۆیە ئەركی هونەرمەند تەنیا‬ ‫الساییكردنەوەی شێوە سروشتییەكان‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو وەرگێڕانی واتا شاراوەكانی‬ ‫نــاخــی مــاتــریــالــەكــانــە‪ ،‬ئــەمــەیــش بۆ‬ ‫بەدیهێنانی بەرهەمێكی هونەری‪.‬‬ ‫هــەروەهــا بۆ لێكدانەوەی بەرهەمی‬ ‫هــونــەری‪ ،‬چەند بنەمایەك پێوەرن و‬ ‫گرنگییەكی ڕادەبــەدەریــان هەیە‪ ،‬وەك‬ ‫یەكبوون و ســەروەری و هاوسەنگی و‬ ‫شێوازی كاركردن‪.‬‬ ‫یەكبوون‪ :‬یەكبوونی بەشەكان لە كاری‬ ‫هونەریدا‪ ،‬كە دواجار بەشەكان كارێكی‬ ‫یەكپارچەیی پێك دەهێنن‪ ،‬ئەمەیش بە‬

‫دەربڕینی هـونەری‬ ‫كاری هونەری بە ئایدیا و ناوەڕۆكەوە‬ ‫بریتییە لەو ئەندێشە و بیرۆكە و هەست‬ ‫و سۆزانەی ڕەخنەگران بە ناوەڕۆكی‬ ‫هەستی و دەربڕینخوازی ناساندوویانە‬ ‫و‪ ،‬هەمیشە جێی بایەخی بیریار و‬ ‫ڕەخنەگران بووە‪.‬‬ ‫لەگەڵ بەرەوپێشچوونی لێكۆڵینەوەی‬ ‫هــونــەری‪ ،‬كێشەی دەربــڕیــن بــوو بە‬ ‫لێكۆڵینەوە و دەاللەتی كاری هونەری‪،‬‬ ‫چــونــكــە بــەهــای بــەرهــەمــی هــونــەری‬ ‫ێ و‪،‬‬ ‫لەسەر توانای هونەرمەند دەوەست ‌‬ ‫پێوەستە بە ڕادەی ژیریی هونەرمەند‬ ‫لە ئاستەكانی‪ :‬داڕشتن‪ ،‬ئایدیا‪ ،‬بابەت‪،‬‬ ‫شێوازی كاركردن‪ .‬بەهای دەربڕین تەنیا‬ ‫ێ گوزارشت‬ ‫ئەوە نییە هونەرمەند بتوان ‌‬ ‫ێ‬ ‫ێ بتوان ‌‬ ‫لە ناخی خۆی بكات‪ ،‬بەڵكو دەب ‌‬ ‫ێ بۆ شێوەی بەرهەمەكەی‬ ‫مانای نــو ‌‬ ‫بــدۆزێــتــەوە‪ ،‬چونكە هونەر تەنیا لە‬ ‫دەربڕیندا چڕ نابێتەوە‪ ،‬بگرە ئامرازێكە‬ ‫بۆ گــۆڕان‪ ،‬كەشفێكی ناوەكیی بەها‬ ‫مرۆڤایەتییەكانە‪ ،‬كە دونیایەكی جیاواز‬ ‫لەتەك سروشت پێك دەهێنێت‪.‬‬ ‫بە جۆرێكی دی هونەر هەڵگری چەند‬ ‫دەربڕینێكی هێمایییە‪ ،‬كە كۆمەڵێك‬ ‫دەاللــەت و واتــای ناوەكییە لە بارەی‬ ‫سروشتی ژیانی مــرۆڤ و تۆمارێكی‬ ‫ڕاستگۆیانەی هۆشیاری و ویــژدانــی‬ ‫مرۆیی‪ .‬تەنیا چێژێكی هەستەوەرییی‬ ‫ڕاستەوخۆ نییە‪ ،‬بەڵكو ئەركی هونەرمەند‬ ‫گوزارشتكردنە لە ناخی ژیانی دەرەكی بە‬ ‫شێوەیەكی ئاماژەیی‪ ،‬كە هیچ ئامرازێكی‬ ‫ێ ناكات‪.‬‬ ‫دیكە گوزارشتی ل ‌‬ ‫بــەهــای كــاری هــونــەری بــە سانایی‬ ‫دەستنیشان ناكرێ‌‪ ،‬هیچ كات بڕیارێكی‬ ‫هەڕەمەكی سەنگی مەحەك نییە بۆ پێدانی‬ ‫بەها بە بەرهەمی هونەری‪ ،‬تا پرۆسەی‬ ‫دەستنیشانكردنی بەهاكە بەو پێودانگ‬ ‫ێ كە لەسەرەوەدا‬ ‫و مەرجانەدا تێپەڕنەب ‌‬ ‫كەم تا زۆر لەسەری وەستاین‪ ،‬چونكە‬ ‫هــونــەریــش وەك هــەر كایەیەكی دی‬ ‫پرەنسیپ و میتۆدی زانستیی خۆی‬ ‫هەیە‪ .‬كەوایە بۆ دیاریكردنی بەهای‬ ‫جوانیی هونەری‪ ،‬پابەندبوون بە پێوەرە‬ ‫زانستییەكان زەرورەتێكی هونەرییە‪.‬‬ ‫سود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە‪:‬‬ ‫ كانت او الفلسفة النقدية‪ /‬زكريا ابراهيم‪.‬‬‫ علم اجلمال والنقد احلديث‪ /‬عبدالعزيز محودة‪.‬‬‫‪ -‬األصول اجلمالية للفن احلديث‪ /‬حسن حممد‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )258‬دوشةممة ‪2015/8/3‬‬

‫‪8‬‬

‫خوا پێویستی بەدەستوری کوردستان نییە!‬ ‫(قسەکردنێکی زۆر کورت لەمەڕ سێکۆالریزم‪ ،‬بێگومان بۆ ئیسالمی و ڕۆشنبیرە لیبراڵەکان)‬

‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫‪١‬‬ ‫سەرەڕای ڕەخنەی فیکریم لەفەیلەسوفی‬ ‫دیاری قوتابخانەی فرانکفۆرت (یورگن‬ ‫هابرماس) بەوەی هێشتا لەو بڕوایەدایە‪،‬‬ ‫مۆدێرنە (پڕۆژەیەکی ناتەواوە) و دەبێت‬ ‫لەڕێگەی دیالۆگی کۆمەنیکەتیڤانە و‬ ‫دروستکەرو ئەقاڵنیەتەوە تەواوبکرێت‪.‬‬ ‫من لەو بڕوایەدام کۆی پڕۆژەی مۆدێرنە‬ ‫لەدایکبوویەکی هەڵەی ئەقڵی گاڵتەجاڕی‬ ‫ئەکتەرەکانی بــووە‪ .‬بەهەر حاڵ‪ ،‬ئەم‬ ‫تێزانەم بەدوورودرێژی لەمەڕ فەیلەسوفی‬ ‫ئــەڵــمــانــی (پــیــتــەر سڵۆتێردایک )‬ ‫تاوتوێکردووە و لەم ماوەیەشدا لەسێ‬ ‫کتێبی هاوبەشی هاوڕێم بەکر عەلی و من‬ ‫لەچاپکراوەکانی سەردەم باڵودەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم باڕەخنەکان لەهابرماس هەڵگرین و‬ ‫لەم گوتارە کورتەدا باس لەچەند خاڵێکی‬ ‫بەکاربەری (فونکسیونالی) (گوتاری‬ ‫هابرماسی) بکەین کەبۆ دیالۆگی ئەمڕۆ‬ ‫لەمەڕ ئاین و دەستور گرنگی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫(یورگن هابرماس) پێی وایە پڕۆسەی‬ ‫دیموکراتی کردەیەکی دینامیکی هەمیشە‬ ‫جواڵو و گۆڕاوە‪ ،‬بەمانای خاڵێک نییە‬ ‫دیموکراتیەت لەسەری بوەستێت و بڵێین‬ ‫ئەمە دوا وێستگەی دیموکراسییە‪ ،‬ئەمە‬ ‫دواخاڵی ئاستی کۆمەاڵیەتی و سوستێمی‬ ‫دادوەریــە‪ ،‬ئەمە پڕۆسەی هەڵبژاردنە و‬ ‫تــەواو‪ .‬دیموکراسییەت خۆی لەخۆیدا‬ ‫پرسی ژیانە بەگۆڕانکاری هەمیشەییەوە‪،‬‬ ‫کەواتە (سەوابتی ئاینی) و ئایدۆلۆژی‬ ‫لەگەڵیدا ناگونجێت‪ ،‬لــەڕووی دیالۆگی‬ ‫فەلسەفی ئەبستراکەوە سەیریبکەین؛‬ ‫ئەوا ناتوانین بە جێگیر( سەوابت )‬ ‫مامەڵە لەگەڵ گــۆڕاو و گۆڕانکاری‬ ‫بکەین‪ ،‬دیارە بۆ مامەڵەکردنیش لەگەڵ‬ ‫یاساکان و پەیوەندیی بەژیانەوە هەمان‬ ‫لۆجیک پراکتیزە دەبێت‪.‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫لەخاڵێکی تردا (یورگن هابرماس)‬ ‫پێی وایە جیاکردنەوەی ئاین لەدەوڵەت‬ ‫نابێت لەسەر بنەمای پرسی وەالنانی‬ ‫(بەها مرۆڤدۆستییەکانی ئاینیەکان)‬ ‫بێت‪ ،‬بەمانای بەها بەکاربەرەکانی‬ ‫ژیــان‪ ،‬بەمانای ئــەم بەها و نۆرمانە‬ ‫مرۆڤدۆستانە لەگەڵ بەها جیهانییەکاندا‬ ‫(بەها یونڤێرسالییەکان) یەکدەگرێتەوە‬ ‫و لەگوتاری پۆست سێکۆالردا خۆی‬ ‫فۆرمولەدەکات‪ .‬لێرەوە بەشداریکردنی‬ ‫بــەهــا ئاینییە مرۆڤدۆستییەکانی‬ ‫(تۆلەرانس و بەزەیی و ڕۆحانییەت‬ ‫و سۆڵیدارێتی و ئارامیی دەروون ــی)‬ ‫لەگفتوگۆی بەردەوامی کۆمەڵگەدا لەگەڵ‬ ‫ئاین و بیروڕاکانی دیکەدا‪ ،‬زیندەگییەک‬ ‫دەبەخشێت بەپرسی سیکۆالریزم بەرەو‬ ‫پۆست سێکۆالریزم‪ .‬ئەم بەها ئاینییە‬ ‫مرۆڤدۆستانە لەچوارچێوەی دەستورێکی‬ ‫پــۆســت ســێــکــۆالر و دیــمــوکــراســدا‬ ‫بەشداردەبن‪ ،‬کەبەهاکانی لێبوردەیی و‬ ‫سۆڵیدارێتی لەخۆبگرێت‪ ،‬نەک بەهایەکی‬ ‫کریستی یان ئیسالمی یان کۆمەنیستی و‬ ‫ئایدۆلۆژی و مەزهەبی و ئیتنی‪ ،‬بەناوی‬ ‫زۆریــنــەو کەمینە ببێت بەدەستور و‬ ‫بسەپێنرێت بەسەر پێکهاتەکانی دیکە‪.‬‬ ‫بــەم شێوەیە من پێم وایــە دەبێت‬ ‫(پۆست سێکۆالریزم) بەها بەکاربەرە‬ ‫مــرۆڤــدۆســتــەکــانــی هــەمــوو ئــایــن و‬ ‫بیروڕاکانی تێدا بێت‪ ،‬نەک سەپاندنی‬ ‫ئاین وەک ســەرچــاوەیــەکــی سەرەکی‬ ‫بۆ دەســتــور‪ ،‬کــەلــەدواجــاردا یاساکان‬ ‫لەبەردەم گۆڕانکارییەکانی دونیای ئازادا‬ ‫کۆت و پەیوەنددەکات‪ .‬ئەم بەهایانە‬ ‫(سۆڵیداڕیتی و بەزەیی و ئــازادی و‬

‫یەکسانی و دادپــەروەری ) هەم مرۆڤی‬ ‫بێبڕواش دەگرێتەوە و هەم بڕواداریش‪،‬‬ ‫هەم سونە دەگرێتە و هەم مەسیحی‬ ‫و هەم جولەکە و هەم کۆمەنیستێک‬ ‫و بوودیەک‪ ،‬بەمانای هەموو مرۆڤیک‬ ‫لەسەر ئەم زەمینەدا هاوبەشە و تەبایە‬ ‫لەگەڵیدا‪ .‬ئەمانە لەگوتاری پۆست‬ ‫سێکۆالریزمدا ڕێکدەخرێن‪ ،‬نەک (پۆست‬ ‫ئیسالمیزم) وەک هەندێک ڕۆشنبیری‬ ‫لیبرالی کوردی بەداخەوە پێشنیازی بۆ‬ ‫دەکــەن‪ ،‬بەمانای پۆست سێکۆالریزم‬ ‫نەک پۆست ئیسالمیزم!‬ ‫‪٣‬‬ ‫بەدیوێکی تــردا کێشەکانی دونیای‬ ‫مۆدێرن و دیموکراسییەت و سێکۆالریزم‪،‬‬ ‫پێداچوونەوەی دەوێــت لەچوارچێوەی‬ ‫گــوتــاریــکــی دیـــکـــەدا کـــە پــۆســت‬ ‫سێکۆالریزمە‪ ،‬بۆ نمونە هاتنەناوەوەی‬ ‫تــونــدڕەویــی ئاینی بــۆ نێو سیاسەت‬ ‫لەفۆرمی جیاوزادا‪ .‬بۆ نمونە لەم سااڵنەی‬ ‫دوایدا لەفۆرمەکانی (ئەزمونی جەزائیر)‬ ‫ئاین کایەیەکی میتافیزیکی گەورەترە‬ ‫و هێزە ئاینییەکانی دیکە میتۆدەکانی‬ ‫دیموکراسیان بەکارهێنا بۆ هاتنە نێو ڕاوێژو دیالۆگی کۆمەنیتکەتیڤانە‪ ،‬مانای ئیسالمیستانە‪ ،‬بیەوێت بیانخاتە ناو‬ ‫دەســەاڵت‪ .‬بــەڕای هابرماس هەوڵدانی دیالۆگی پەیوەندیکردن و پەیوەندارکردن سوپای خۆیەوە‪ ،‬بەڵکو ئاین خزمەت بەو‬ ‫ئیسالمییەکان بۆ دیموکراسی خۆی بەئەویترەوە‪ ،‬بەڕۆحێکی ڕاستگۆیانە بەها یونیڤێرسالییە مرۆڤدۆستانە دەکات‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەڵکو بۆ لەباربردنی دیموکراسی و لێبوردییەوە بەشداربێت‪ ،‬نەک لەڕێگەی خۆیەوە‪ ،‬نەک دەستور و یاسا‬ ‫بــوو لەڕێگەی دیموکراسی خۆیەوە‪ .‬سەپاندن و سیاسەت‪ .‬لــەم خاڵەدا و زەبری دەوڵــەت‪ ،‬بەمەش ئاین پێگە‬ ‫بەمانای بەبەکارهێنانی میتۆدەکانی بەسەوابتەوە مامەڵە لەگەڵ قەیرانەکانی گەورە ڕۆحانی و میتافیزیکییەکەی خۆی‬ ‫دیموکراسییەت خۆی‪ ،‬ئەم نیگەرانییەش دونیای مۆدێرنەدا ناکرێت‪ ،‬چونکە وەک دەپارێزێت‪.‬‬ ‫بەرامبەر هێزە ئیسالمییەکانی کوردستان ئیسالمییەکان دەڵــێــن ئ ــەوان لەگەڵ‬ ‫‪٦‬‬ ‫وەک خەتێکی ئیخوانی دونیایی ڕەوایەتی سەوابتن و دونیاش بەسروشتی خۆی‬ ‫لــەدوا وتــەدا دەڵێم؛ ئاین کایەیەکی‬ ‫هەمیشە لەگۆڕاندایە‪.‬‬ ‫خۆی هەیە‪.‬‬ ‫میتافیزیکی گەورەیە‪ ،‬شیعرە‪ ،‬وشەیە‪،‬‬ ‫حیکایەتی مرۆڤە و گەردوون و ڕۆحە‪،‬‬ ‫چیرۆکی مرۆڤە لەگەڵ وجودا و بەزمانی‬ ‫مرۆڤ نوسراوە‪ .‬ئاین کێشەیەکی وجودی‬ ‫گەورەترە لەدەستور و لەوە گەورەترە لە‬ ‫پارتی سیاسیدا کۆبکرێتەوە‪ .‬بەمانای‬ ‫جۆرێکە لەڕۆمانسیەت لەدونیایەکی‬ ‫لــیــبــرال و کاپیتالیستی وەحــشــی‬ ‫کەڕۆمانسییەتی خۆی ونکردووە‪ .‬ئاین‬ ‫کاتێک جوانە کە بەها ئیستاتیکییەکانی‬ ‫خۆی دەدۆزێــتــەوە دوور لەسیاسەت و‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫پرسەکانی دونــیــای ئێستا وەک دەستور و دەوڵەت و دەسەاڵت دەبێتە‬ ‫بەدیوێکی تردا پرسی بەریەکەوتنی‬ ‫سێکۆالریزم وەک بەشێک لەستەمی پــرســی ســێــکــســوالــیــەت و ئــازادیــی پەناگای ڕاوێـــژ و داڵــدەدانــی مــرۆڤ‬ ‫کاپیتالیزم و بەهای بــازاڕی مۆدێرن‪ ،‬سێکسوالی‪ ،‬پرسی هۆمۆسێکسوالەکان لەسوستێمی بیروکراتیەتی سەرمایەداری‬ ‫وەک بەشێک لەئایدۆلۆژیای ڕووکەشی و هاوڕەگەزەکان و ئازادیی ئاینەکان و تەماعی مرۆڤ‪.‬‬ ‫ئەزیزانم؛ مۆدێرنە و کاپیتالیزمی‬ ‫حکومەتە پۆست کۆلۆنیالییەکانی وەک و بێبڕواکان (ئاتائیستەکان)‪ ،‬پرسی‬ ‫ســەدام و قەزافی و بوتەفلیقەدا خۆی ژینگە پیسبوون و قەیرانی دارایــی وەحشی تەماع و چڵێسی و پیسیی زۆرە‪،‬‬

‫ئاین کێشەیەکی وجودیی گەورەترە‬ ‫لەدەستور و لەوە گەورەترە لە‬ ‫پارتی سیاسیدا کۆبکرێتەوە‬

‫بەگشتی مــۆدێــرنــە لــەســەرێــکــەوە‬ ‫ئیسالمی سیاسی بەرهەمدێنێت بۆ‬ ‫لێدانی ڕۆحانییەت و میتافیزک کەکڕۆکی‬ ‫سۆڵیدارێتی مرۆڤە بەرامبەر مرۆڤێکی تر‬ ‫و لەسەرێکی دیکەوە ئاین دەکاتە دەستور‬ ‫و سیاسەت و دەوڵــەت بۆ ڕۆژهــەاڵت‪.‬‬ ‫ئەو هێزانەی دەسەاڵتی مۆنۆپۆڵەکانی‬ ‫کۆمپانیای نەوتی کەنداو و ناوچەکەیان‬ ‫لــەدەســتــە مــۆدێــرنــە و نیولیبرالیزم‬ ‫ئیسالمیزەیان دەکات و دەوڵەتی دینی‬ ‫لەسەر بیرە نەوتەکان دادەنێت‪ .‬مۆدێرنە‬ ‫ڕۆژهەاڵتناسییەکەی‬ ‫لەئەقڵییەتە‬ ‫خۆیەوە سیاسەت دادەرێژێت نایەوێت‬ ‫میللەتان لەچوارچێوەی ئاین دەربچن‬ ‫و هەمیشە فۆرمێکی دیکەی ئیسالمیان‬ ‫پێشکەشدەکات‪ ،‬بەمەش لەفۆرمێکی‬ ‫دیکەدا درێژە بەکۆلۆنیالیکردنی دونیای‬ ‫ڕۆژهەاڵت دەداتەوە‪.‬‬ ‫گەر تۆزێک ورد تەماشای ڕووداوەکان‬ ‫بکەین؛ ئــەوە دەزانین کە ڕێکخراوی‬ ‫قاعیدە دەستکردی سیاسی ئەمریکی بوو‪،‬‬ ‫سەرکردەی داعش (ئەبوبەکر بەغدادی)‬ ‫ســێ ســاڵ لـــەالی خــۆیــان بــەنــدکــراوە‬ ‫و بەعسییەکان ئــەم ڕێــکــخــراوەیــان‬ ‫ڕێکخستووە و بــەهــاوکــاریــی میتی‬ ‫تورکی لەسوریا گەشەیکردووە‪ .‬هەمان‬ ‫چیرۆکی دروستکردنی قاعیدە و تالیبانە‬

‫مۆدێرنە لەئەقڵییەتە ڕۆژهەاڵتناسییەکەی خۆیەوە سیاسەت دادەرێژێت‬ ‫نایەوێت میللەتان لەچوارچێوەی ئاین دەربچن و هەمیشە فۆرمێکی‬ ‫دیکەی ئیسالمیان پێشکەشدەکات‪ ،‬بەمەش لەفۆرمێکی دیکەدا درێژە‬ ‫بەکۆلۆنیالیکردنی دونیای ڕۆژهەاڵت دەداتەوە‬ ‫بەرجەستەکردبوو‪ .‬ئەمە جگە لەڕووە‬ ‫ناشرینەکانی مۆدێرنە لەدروستکردنی‬ ‫جەنگ و هـــەژاری و دزیــنــی سامانی‬ ‫میللەتانی دەرەوەی کیشوەری ئەمریکا و‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬هەورەها ڕۆڵی ناشرینی لیبرالیزم‬ ‫و نیولیبرالیزم و نیو کۆنزەرڤاتڤیزم‬ ‫لەم پڕۆسەیەدا‪ ...‬کۆی ئەم قەیرانانە‬ ‫بەڕێزانم‪ ،‬قەیرانی مۆدێرنەن‪ ،‬ئەمانە‬ ‫دونیان‬ ‫کیشەی فانیەتن‪ ،‬کێشەی‬ ‫نــەک خــودایــی و میتافیزیکی‪ .‬ئەم‬ ‫قەیرانانە خوایی نین تاوەکو گوتاری‬ ‫ئاین بەمیتۆدەکانی و سەوابتەکانی‬ ‫چــارەســەریــبــکــات‪ ،‬میتافیزیکی نین‬ ‫لەدیالۆگی تیۆلۆگی و ئاینیدا بەرجەستە‬ ‫بێت‪ ،‬کەواتە با ئاین خۆی لەم هەموو‬ ‫گۆڕاوانەدا تێوەنەگلێنیت و لەچوارچێوەی‬ ‫مــزگــەوت و پەرستگاکاندا‪ ،‬لەڕێگەی‬

‫دونیا و بزواتە چەپ و ساندێکەکان و‬ ‫گڵۆبالیزم بەسەوابتی شەرعی چارەسەر‬ ‫نــابــن‪ ،‬بــەڵــکــو لــەگــوتــاریــکــی پۆست‬ ‫سێکۆالردا‪ .‬کۆی ئەم بیروڕایانە بەڕێزانم‬ ‫(هابرماس) لەگوتاری دوای عەلمانیەت‬ ‫بەپرسی ( پێش مەرجە سیاسییەکان)‬ ‫پێناسەیدەکات کەدەبێت لە(دیالۆگی‬ ‫ئەقاڵنی کۆمینەیکاتیڤدا‪ /‬پەیوەندیدار)‬ ‫قسەی لەسەربکرێت‪( ،‬پێش مەرجە‬ ‫سیاسییەکان) لەپڕۆسەی گوتاری ئەقاڵنی‬ ‫کۆمنیکاتیڤ پێکەوە لە (گوتاری پۆست‬ ‫سێکۆالریزم) کۆبکرێتەوە‪ .‬ئاین بەشدارە‬ ‫لەپرسەکاندا نەک بەیاسا و داسەپاندن‪،‬‬ ‫بەڵکو بەڕاوێژ و کردنەوەی دەزگاکانی‬ ‫بەزەیی بۆ نەخۆشانی ئایدز و پیران و‬ ‫نەخۆشە دەروونییەکان و پەناهەندەکان‪،‬‬ ‫بەبێئەوەی میسێنەرانە‪ ،‬تەبشیریانە‪،‬‬

‫هەمیشە گوتوومە؛ لەکوێی مۆدێرنە‬ ‫هەبێت خۆڵ و خاشاکی هەیە‪ ،‬لەخۆڵی‬ ‫کارگەکانەوە تاوەکو خۆڵی ئەتۆمی و تا‬ ‫خۆڵ و دوکەڵی جەنگەکان‪ .‬بەکورتی‬ ‫مرۆڤ ژینگەی پیسکردووە و سۆڵیدارێتی‬ ‫ڕزگــاریــدەکــات‪ ،‬نــەک خیتابی سیاسی‬ ‫کریستی ئەمریکی و خیتابی ئیسالمی‬ ‫سیاسی‪ .‬من تاسەرئێسقان قەیرانی‬ ‫مرۆڤایەتی بەقەیرانی (سۆڵیدارێتی)‬ ‫تێدەگەم‪ ،‬بەوەی ئێمە تێرین و خەڵکانی‬ ‫دیکە لەشوێنانی دیکە و لەماڵی دیکەدا‬ ‫لــەبــرســانــادا دەمــرێــت‪ ،‬هــەن خاوەنی‬ ‫ملیۆنەهان و خەڵکانێک لەسەر جادەکان‬ ‫لەسەرمادا ڕەقدەبنەوە‪ ،‬مرۆڤایەتی لەژێر‬ ‫دابەشکردنێکی ناهاوتای سامانەکاندا‬ ‫دەناڵێنێت‪ ،‬بۆ ئەمەش (سۆڵیدارێتی)‬ ‫تاکە چارەسەرە‪.‬‬

‫کەسیاسەتی ئەمریکی بەهاوکاریی‬ ‫حکومەتی پاکستان دروستیکرد و‬ ‫دوایی ناردنی بۆ ئەفغانستان‪ .‬بێگومان‬ ‫هەمان چیرۆکی داعشە بەیارمەتی تورکیا‬ ‫و ئەمریکا لەسەدەی بیستویەکدا خۆی‬ ‫دووبارەکردەوە‪.‬‬ ‫ئاوەها مۆدێرنە لەڕووە لیبرالەکەیەوە‬ ‫ئیسالمی سیاسی برەوپێدەدات بۆ ئەوەی‬ ‫ئەم ناوچەیە هەرگیز لەشوناسی ئاینی‬ ‫دەرنەچێت بــەرەو شوناسێک‪ ،‬کە ئەم‬ ‫هێزە نیو کۆلۆنیالی و دزینی سامانە‬ ‫بخاتە ژێر پرسیارەوە ‪ .‬بەدیوێکی تردا‬ ‫من پێم وایە ئیسالمی سیاسی خۆی‬ ‫زادەی خــۆڵ و خاشاکی مۆدێرنە و‬ ‫نیولیبرالیەتی دونیا و کاپیتالیزمی‬ ‫وەحشیە‪ ،‬هەروەها ڕۆشنبیرەکانیشی‬ ‫لەئەوروپاوە پێشنیازی چەندەها مۆدێلی‬

‫دیکەی ئیسالمان بۆ دەکـــەن‪ ،‬داوای‬ ‫ئەوە دەکەن ئاین بێتە کایەی سیاسی و‬ ‫هەندێکیشیان باس لەپۆست ئیسالمیزم‬ ‫دەکـــەن‪ .‬هــەر وەک چــۆن ئازیزانمان‬ ‫(دکــتــۆر مــەریــوان قانیع) و هاوڕێم‬ ‫(دکتۆر عادل باخەوان) لەنێو کوردا بەم‬ ‫ڕۆڵە هەڵدەستن‪ ،‬یەکەمیان کەدکتۆر‬ ‫مەریوانە وەک خۆی دەڵێت؛ بیست‬ ‫ساڵە بەردەوام خەریکی کارکردنە لەسەر‬ ‫هێنانە کایەی ئیسالم بۆ نێو سیاسەت و‬ ‫لەدژی ئەوەیە ئیسالم لەپرسی دەستور‬ ‫بکرێتە دەرەوە! دووهەمیشیان (دکتۆر‬ ‫باخەوان) پێشنیازی مۆدێلێکی دیکە‬ ‫بۆ ئیسالمیزم دەکــات و ڕۆمانسیزەی‬ ‫ئیسالمییەکان دەکات و دروشمی (بەرەو‬ ‫پۆست ئیسالمیزم) بەرزدەکاتەوە‪ .‬ئەقڵی‬ ‫گاڵتەجاڕیی لێرەدا گەمەی خۆی دەکات‬ ‫بــەوەی هێشتا لەقەیرانێک ڕزگارمان‬ ‫نــەبــووە بــەدەســت ئیسالمییەکانەوە‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیرانمان دێن و توانا ئاکادیمییەکانی‬ ‫خۆیان بۆ مۆدێلێکی دیکەی ئیسالمیزم‬ ‫تەرخاندەکەن!‬ ‫دیارە من خۆم تووشی سەرسوڕمان‬ ‫نابم لەم جۆرە بیرکردنەوانە دەربارەی‬ ‫هێنانەوەی ئیسالم بۆ نیو سیاسەت‬ ‫بــە مۆدێلی جـــۆراوجـــۆرەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەوە زادەی نیولیبرالیزمە کەبەفۆرمی‬ ‫جــیــاوازەوە لە نێوەندە ئەکادیمەکانی‬ ‫ئەوروپا و ئەمریکا بانگەشەی بۆ دەکەن‪،‬‬ ‫بێگومان وەک گوتم دیوێکی دیکەی‬ ‫فیکری ئیستشراقییە لەفۆرمێکی دیکەدا‪،‬‬ ‫بــۆ ئــەوەیــە میللەتانی ئــەم ناوچەیە‬ ‫هەرگیز نەتوانن لەشوناسێکی مەدەنیدا‬ ‫مــومــارەســەی ژیــانــی دیموکراسیان‬ ‫بــکــەن‪ ،‬هەمیشە هــەمــوو شتێکیان‬ ‫ئیسالمی بێت‪ .‬لەپۆپ ئیسالمەوە تا‬ ‫ئیسالمێکی دیکەی سیاسی بەقەولی‬ ‫دکتۆر مەریوان‪ ،‬تا مۆدێلێکی دیکەی‬ ‫پۆست ئیسالمیزم کەدکتۆر باخەوان‬ ‫پێشنیازی دەکات‪ .‬ئەم نیو لیبرالیزمە‬ ‫لــەبــیــرکــردنــەوەدا کەئاکادیمییەکانی‬ ‫ڕۆژئاوا کاری لەسەردەکەن‪ ،‬بۆ ئەوەیە‬ ‫ئێمە لــەم شوناسە ڕزگــارمــان نەبێت‬ ‫کــەڕۆژهــەاڵتــنــاســانــی خــۆرئــاوا بۆیان‬ ‫دیــاریــکــردوویــن‪ ،‬بـــەداخـــەوە زۆرێــک‬ ‫لەئاکادیمی کوردیش هەڵگری ئەم تێزە‬ ‫نیو لیبرالەن‪ ،‬بەدەستی ئەنقەست بێت‬ ‫یاخود کاریگەریان بێت بــەم تەوژمە‬ ‫نیولیبرالەی خۆرئاوا کەزادەی کاپیتالیزمی‬ ‫دڕندەیە‪ ،‬ئەمانە وەک ئــەدوراد سەعید‬ ‫دەڵیت؛ ئەو ڕۆژهەاڵتیانەن کەتێزەکانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتناسەکان دووبارەدەکەنەوە‪.‬‬ ‫مــن پێم وایـــە ئیسالمی سیاسی‬ ‫بەرهەمهاتووی قەیرانی مۆدێرنەیە‬ ‫کــەســێــکــۆالریــزم دەکـــاتـــە چەکێک‬ ‫بــۆ تــێــژکــردنــەوەی ئــەم لــەئــەوی تر‪.‬‬ ‫(کاپیتالیزمی وەحــشــی) لەڕیگەی‬ ‫ڕۆشنبیر و سیاسییە لیبرالەکانییەوە‬ ‫سیکۆالریزم دەکــاتــە بـــازاڕی چــەک و‬ ‫ئیسالمی پێبەرهەمدێنێت بۆ ئەوەی‬ ‫میللەتانی ڕۆژهەاڵت لەئاین تێپەڕنەکەن‬ ‫بۆ دونیایەکی مەدەنی و دیموکراس و‬ ‫یەکسان‪ ،‬بۆ ئەوەی میللەتانی ڕۆژهەاڵت‬ ‫بیر لەکۆلۆنیالیزەکردنی خۆیان نەکەنەوە‬ ‫و سەرقاڵ بن بەتوندڕەویی ئاینی و‬ ‫خێڵەکیەت و سوستێمی بنەماڵەی‬ ‫سیاسی‪.‬‬ ‫بــەکــورتــی خـــواوەنـــد گـــەر هەبێت‬ ‫پێویستی بەدەستوری کوردستان نییە‪،‬‬ ‫چونکە دونیا هی خۆیەتی‪ ،‬گەر نەشبێت‬ ‫تکایە نەبوویەک مەخەنە دەستورەوە‪.‬‬ ‫* تێبینی‪ :‬لــە لینکەی خـــوارەوە‬ ‫خوێندنەوەیەکی منە بۆ چەمکی پۆست‬ ‫سیکۆالریزم و زۆری ئــەم چەمکانەی‬ ‫بەکورتی لەم گوتارەدا تەعبیری لەخۆی‬ ‫کردووە لەم لینکانەی خوارەوە لەگۆڤاری‬ ‫ئەلکترۆنی (کولتور مەگەزین) ؛‪www.‬‬ ‫‪culturemagazine.org‬‬ ‫بەدرێژی قسەی لەسەر کراوە‪.‬‬