530

‫توێژەرێكی بواری دەسەاڵتەكانی سەرۆكی هەرێم‪:‬‬

‫ئەوەی ئێستا دەكرێت‪،‬‬ ‫هاوشێوەی ‪30‬ی حوزەیران‬ ‫تەنها چارەسەرێكی كاتییە‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )530‬دو شةممة ‪2015/8/31‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫رەنگە لەكۆبونەوەی داهاتوشدا‬ ‫بڕیاری یەكالكەرەوە نەدرێت‬ ‫ئەندامێکی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ 100 :‬هەزار ساڵ كۆبونەوە لە نیو سەعات شەڕ باشترە‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫شەشەم كۆبونەوەی پێنج الیەنە سەرەكییەكەی‬ ‫پێكهێنەری حكومەت‌و پارلەمان بەبێ هیچ ئەنجامێك‬ ‫كۆتاییهات‌و ئەوەی رونە تەنیا ئەوەیە كۆبونەوەكان‬ ‫بەردەوامدەبن‌و ئەوەش لەالیەك بۆ هاواڵتیان مایەی‬ ‫نیگەرانیە‌و بۆ پارتەكانیش رێگایەكی گونجاوە‬ ‫بۆ نەگەڕانەوە بۆ خاڵی سفر‪ .‬هاوكات بەپێی ئەو‬ ‫زانیارییانەی دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬ئەگەری ئەوە‬ ‫زۆرە‪ ،‬لەكۆبونەوەی یەكشەممەی ئایندەشدا بڕیاری‬ ‫كۆتایی لەسەر پرسەكە نەدرێت‪ ،‬بەڵكو لەوەش‬ ‫زیاتر كۆبونەوەكان درێژە بكێشن‪ ،‬بەاڵم چاودێرانی‬ ‫سیاسی بەردەوامبونی كۆبونەوەكان بە باشتر دەزانن‬ ‫وەك لەهەر ئەگەرێكی مەترسیدار كە لە ئەنجامی بە‬ ‫بنبەست گەیشتنی كۆبونەوەكانەوە بێتەدی‪.‬‬

‫ســەبــارەت بــەبــەردەوامــبــونــی كــۆبــونــەوەكــان‌و‬ ‫نیگەرانیی هاواڵتیانیش لەنەبونی ئاسۆیەكی رون لە‬ ‫دەرئەنجامی ئەو كۆبونەوانە‪ ،‬سەعدی ئەحمەد پیرە‪،‬‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‌و ئەندامی وەفدی‬ ‫دانوستانكار‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ 100 ،‬هەزار ساڵ‬ ‫كۆبونەوە باشترە لە نیو سەعات شەڕ‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬دەشڵێت "بەردەوامبونی كۆبونەوەكان‬ ‫گرنگیی خۆی هەیە‌و نابێت خەڵك لەوە نیگەران بن‪،‬‬ ‫چونكە بە بنبەستگەیشتنی ئەو كۆبونەوانەی ماوەیەكە‬ ‫لەسەر پرسی سەرۆكایەتیی هەرێم لە نێوان پێنج‬ ‫پارتە سەرەكییەكە بەڕێوەدەچێت زیانی زۆرترە وەك‬ ‫لە قازانج‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر‬ ‫لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫دوێنێ‪ ،‬هەولێر‪ :‬كۆبونەوەی پێنجقۆڵی‬

‫نوسەرێكی بواری ئیسالمی سیاسی‪:‬‬

‫یەكگرتو دوكەرت بوەو تەنها راگەیاندنی ماوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫نوسەرو شارەزای بواری ئیسالمی‬ ‫سیاسی عەلی مستەفا‪ ،‬پێیوایە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی كوردستان لە‬ ‫ئێستا بەرەو دولەتوبن هەنگاو دەنێت‪،‬‬ ‫ئەوەی ماوەتوە تەنیا راگەیاندنی ئەو‬ ‫دولەتبونەیە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬لە وتارێكدا كە لە پاشكۆی‬ ‫روانــگــەو رەخــنــەدا بــاوكــراوەتــەوە‪،‬‬ ‫دەنوسێت‪ :‬یەكگرتو سااڵنی رابردو‬ ‫بەوە ناسرابو كە حیزب و پێكهاتەیەكی‬ ‫مەركەزییە و لە لوتكەی هەرەمەكەیەوە‬ ‫چ بڕیار و ئامۆژگارییەك دەربچێت‬ ‫لــە نــاوەنــد و شانەكانی خـــوارەوە‬ ‫جێبەجێ‌ دەكرێت‪ .‬ئەم پێناسە و‬

‫ناسینە بۆ ئەو حیزبە دەكرێت تاكو‬ ‫پێش چەند مانگێك راست بوبێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت تاكو پێش دانیشتنەكانی‬ ‫پەرلەمان بۆ كێشەی سەرۆكایەتی‬ ‫هــەرێــم‪ ،‬بــەاڵم یەكگرتو پــاش ئەم‬ ‫دو دانیشتنە بــە هیچ شێوەیەك‬ ‫حیزبەكەی پێشترنییە و دەكرێت‬ ‫ئەوە مەزەندە بكەین كە ئەندامەكانی‬ ‫ئــەو حیزبە لە بادینان‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كادیرە بااڵكانیان‪ ،‬چیتر گوێڕایەڵی‬ ‫لە سەركردایەتی و بڕیارەكانی ناكەن‪.‬‬ ‫بەخوێندنەوەیەكیش بۆ ئەم دۆخە‬ ‫دەتوانرێت بگوترێت ئەو حیزبە لە‬ ‫واقیعدا دولەتبوە و ئەوەی ماوە تەنها‬ ‫راگەیاندنی دولەتبونەكەیە‪.‬‬ ‫لەبەشێكی دیــكــەی وتــارەكــەدا‪،‬‬

‫رەخنەی چاودێر‬ ‫تایبەتە بە‬

‫حسێن عارف‬ ‫سەبارەت بە‬ ‫گەڕان بۆ کاتی‬ ‫لەدەستچوو‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫ذمارة (‪)471‬‬

‫"لە شێركۆ بێكەس‬

‫‪il.com‬‬

‫‪w d e r@ g m a‬‬

‫‪rakhnacha‬‬

‫‪om‬‬

‫‪dernews.c‬‬

‫و باقی ئەو دەمـ‬ ‫شێركۆ بێكەس‬ ‫ـەی هــەرزەكــاری و لە‬ ‫سرودی ئازادیی و‬ ‫لە یادكردنەوەی جەژنی‬ ‫نــەورۆز بە دزی‬ ‫مەرحەبا تەمەن‬ ‫چاوی نەیارانەوەو پڕ‬ ‫ئەو‬ ‫ئەبینەوە لە گوڵە‬ ‫هێرۆی خۆشەویستی‪،‬‬ ‫وەختەی ئەبیتە ڕیزە ئاوێنەو‬ ‫ئاوڕ ئەو گوڵەی كە‬ ‫ئەدەیتەوە‬ ‫كە ئیتر لە تخوبەكانی یادگارو‪ ،‬لەوەی ئەندازە زۆر لەوێ‪ ،‬لە چەقاڵوە‪ ،‬بێ‬ ‫بـ‬ ‫نایەتەوەو‪ ،‬چوو!‬ ‫نیشتمانیان ـوو‪ ،‬وەك ئــەوەی ئەوێ‬ ‫بێ!‪..‬‬ ‫ساڵو وشە!‬ ‫جەستە كۆچ ئەو دەمەی مەرگ دێ و‬ ‫ڕۆژگار هات و ڕۆیی‬ ‫ئـــەداو‪ ،‬ئــەو ئەكاو‪ ،‬زەمان لە بێژنگت‬ ‫زریان هات و ڕۆی‪..‬‬ ‫ئەمێنێتەوە‪ ،‬چەند شتە كەمەی لێت‬ ‫پاشایی‬ ‫ڕۆیشت و كۆماری هات و‬ ‫شایەتیمان بۆ ئـ‬ ‫ـەدەن‪،‬‬ ‫توندوتیژی‬ ‫شایەتی لەبەردەم‬ ‫ئایدۆلۆژیا كەوتە جووڵەو‬ ‫ئەفراندندا بە باش یان‬ ‫بە خراپ!‬ ‫هەریەكەمان چووینە بازنەیەكەوەو‬ ‫بەاڵم‬ ‫تــۆش ئ‬ ‫ـ‬ ‫ـەی‬ ‫ه‬ ‫ـ‬ ‫ـاوڕێ‬ ‫ـ‬ ‫ـی‬ ‫لە یەكتریش دانەبڕاین!‬ ‫دێرینم‪ ،‬كاكە‬ ‫حسێن!‬ ‫بەر لە كۆتایی‬ ‫لە پایتەختداو شەستەكان‪ ،‬ئەمجارەیان‬ ‫ئەو كاتەت باش!‬ ‫لەگوێ دیجلەو لە چیمەنی‬ ‫بــادەی‬ ‫ئەرێ ئەوە لە كەیەوە تۆ‬ ‫ئەبونەواسداو لە دەوری مێزی‬ ‫ئەسپی‬ ‫بەسواری سەرگەرمیی و‬ ‫شــیــعــر‪ ،‬چیرۆك و من بەسواری هەوری خەیام كە لە نزیك لە چوارینەكانی‬ ‫كـ‬ ‫ـەوتــویــنــە ڕێ و بـــەاڵم تا كەلسوم»ـەوە گەرووی ئەفسوناوی «ئوم‬ ‫لە‬ ‫ئەمڕۆیش‪ ،‬نە تۆ پێتوایە ئـ‬ ‫شەقەی باڵیان ئەدا‪،‬‬ ‫ـەوەی لەم من و تۆ و‬ ‫سەفەرەدا‬ ‫پێتوایە كردوتە‪ ،‬زۆرت بڕیوەو‪ ،‬نە گرتەوە‪ ،‬جەالل و كاكە مەم‪ ،‬یەكمان‬ ‫دڵنیا! ئارامیت و نە لە كەمێك بەوالوە و بیری مێزەكەمان هەر شیعرو چیرۆك‬ ‫خۆ‬ ‫منیش هەروا تینوێتیم ئەڵێی دائەنیشت‪،‬تازەگەری و یاخیبوونی لەسەر‬ ‫تــازە ئەوەڵێتی و‬ ‫بەغدای ئەو سەردەمە‪ ،‬بۆ‬ ‫نەگەیشتومە ئەو ئێمە‬ ‫مەنزڵەی‬ ‫فەزایەكی‬ ‫نوێ‬ ‫تیایدا‬ ‫و‬ ‫مەراقم‬ ‫كتێبێكی تازە بوو‪،‬‬ ‫داسەكنێ و‪ ،‬یان بزوتنەوەی‬ ‫ئۆخژن بكەم‬ ‫بەدوا چرا!‪ ..‬ئەم زەریایە دەوڵەمەندو‪،‬ئەدەبی و شانۆیی كتێبخانەی‬ ‫چەند‬ ‫بەرینەو وا خەریكین لە‬ ‫كۆڕو كۆبوونەوەكانی گەرم‬ ‫چاوان‬ ‫ون‬ ‫و‬ ‫لە‬ ‫ئەبین و‬ ‫نزیكەوە‬ ‫كەچی هێشتا هەر سەرەتایەو چیرۆكنووسی ناسینی مەزنە شاعیرو‬ ‫سەرەتا؟!‬ ‫ن‬ ‫ــوێــخــواز‪ ،‬ئەزموونی‬ ‫ئێمەیشیان بە‬ ‫هەوڵ‪ ..‬هەوڵ‪ ..‬هەوڵ‬ ‫بڕشتر ئەكرد‪ .‬خەمی‬ ‫گـــەورەی‬ ‫لەناو‬ ‫باوەشی چیرۆكدا‪ ..‬دوو‬ ‫ئەوكاتەی ئێمە ئــەوە بوو‪،‬‬ ‫پڕشنگدار!‬ ‫سێیەكی یاخیبوونێ لــە‬ ‫جەستەی خامۆشی‬ ‫لــەنـ‬ ‫ئەدەبەكەماندا‬ ‫بەرپا‬ ‫ـاو باخچەیەك شــیــعـ‬ ‫بكەین كە زمانی تیا‬ ‫ـردا‪ ..‬دوو ڕاچڵەكێ و‬ ‫سێیەكی چاو خومار!‬ ‫شیعرو چیرۆكی كوردی كاژی‬ ‫كۆن فڕێدەن و‬ ‫هەوڵ‪ ..‬هەوڵ‪ ..‬هەوڵ‬ ‫نوێكردنەوە باوەش بۆ تیرێژە تازەكانی‬ ‫هەندی ج‬ ‫هونەردا ــار تۆ لە عـــارداو‪ ..‬لەناو یانزەی ئازاریبگرنەوە‪ ،‬بەر لە بەیاننامەی‬ ‫گالن و‬ ‫‪ ،1970‬ئێمە لەو خولیایەدا‬ ‫منیش‬ ‫ئەژیاین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندی جار باران و‪ ..‬لە‬ ‫دوای یانزە دەرفەتەكە‬ ‫سیاساڵ!‬ ‫پڕیشدا ڕەخساو‪ ،‬ئەوە‬ ‫«ڕوانگە»مان بوو بەیاننامەی ئەدەبی‬ ‫ئەرێ‬ ‫كەی بوو بۆ یەكەمجار‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬ئەوەی راستی‬ ‫بێ تۆ‬ ‫لە‬ ‫شارە‬ ‫چریكەیەكی‬ ‫زواڵڵی‬ ‫بچكۆلەكەی ئەوسای‬ ‫ئەم بانگخوازە‬ ‫خواردنەوەی‬ ‫خۆمان و‬ ‫سلێمانیدا بووی «ڕوانگە»‬ ‫خەمەكانمان یەكتریان ناسی و لە تێڕوانیندا پەنجەرەیەكی تازە بوو‬ ‫چایەک بە بێدەنگی‬ ‫بۆ‬ ‫قەڵەممان بوون بە برا؟!‬ ‫ئــەدەب و عەشقێكی‬ ‫بۆ ڕێزلێنان‬ ‫لەڕادەبەدەر گەرم‬ ‫من پانزە ساڵ و تۆیش‬ ‫لە حسێن عارف‬ ‫و بە پەرۆش بوو بۆ‬ ‫هەژدە ساڵ‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هــەر‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫لــەســەر كورسیەكانی‬ ‫گوڕوتینێكی تازە بدا بە ئەفراندن‪.‬‬ ‫چایخانە ئەو كۆمەڵە‬ ‫گەورەكەی‬ ‫بەهەشتی كاكە حەمە بوو‪ ،‬نووسیتن‪ ،‬چیرۆكەی لەو سەردەمەدا‬ ‫لە دەوری‬ ‫خۆت‬ ‫حسێن‬ ‫وتەنی كاڵفەیەك بوون‬ ‫بنەوە‪ ،‬ل حــەوزو فــوارەكــە‪ ،‬لە‬ ‫ـ‬ ‫عارف‪ ،‬چیرۆکنووس و‬ ‫بنی لە ژانی تــووڕە!‬ ‫پڕ لە ـەوالوە كاك فەرەج ئەحمەدی گــێــڕانــەوە‪ ،‬ل لە فانتازیاو تەكنیكی‬ ‫ڕۆماننووسێکی دیاری کوردە‪.‬‬ ‫بێدەنگیی‬ ‫سااڵنێکی‬ ‫ـ‬ ‫هەڵبژارد‪.‬‬ ‫ـە‬ ‫قسەی‬ ‫زۆر‬ ‫ئەو‬ ‫خۆش‬ ‫و‬ ‫بە‬ ‫وردەكــــاری و ڕام ــانو‬ ‫سااڵنێکی دوورودرێژە‬ ‫خزمەتی کرد و پاشان‬ ‫تەنیشتیەوە پرسیارە‬ ‫كاك‬ ‫ئەو بەردەوامە‪.‬‬ ‫دەستبەرداری نووسین بووە‪،‬‬ ‫هێمن جەاللی میرزا كەریمی دوگڵە‬ ‫جەنجاڵەكان‪ ،‬لەو هێمایانەی‬ ‫لە ڕێی «چای هەرکات خوێنەرێک الپەڕەی‬ ‫بەاڵم ڕەوتی گێڕانەوەی‬ ‫و‬ ‫زەردی كە ناڕاستەوخۆ‬ ‫بێدەنگ و بەوبەریشەوە‬ ‫لە دەوری دۆزەخەكەی‬ ‫کتێبەکانی هەڵبداتەوە‪ ،‬هێشتا‬ ‫كاك كۆشكی كۆتایی‬ ‫شیرین» و «شار» و «گ‬ ‫ئەوڕەحمان حەكیمی‬ ‫حسێن عارف ئامادەیە‬ ‫ئەسوڕانەوە‪ .‬ئەوكاتەو‬ ‫وەک‬ ‫ەلەگورگ»ـەوە بگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫كوژراوی دۆمینەو دواتریش‬ ‫تۆی چوون‬ ‫تەرخان ڕێزلێنانێک لە بێدەنگییەکەی و‬ ‫شێواو‪ ..‬دەرزی باریك و منی قژبژو دۆ و چاڵیچیرۆكەكانی‪ ،‬یاسای خۆڵ و‬ ‫ڕەوتە ئەدەبییەکەی‪ ،‬ئەم‬ ‫کرد بۆ‬ ‫بیرمە كاك‬ ‫حسێن‬ ‫جەرگی پیرێژن و‬ ‫ژمارەیەی‬ ‫فەرەج‬ ‫عارفی‬ ‫ڕووی‬ ‫گەلەگورگ‬ ‫ڕەخنەی‬ ‫تێكردم‬ ‫چیرۆکنووس‪.‬‬ ‫و‬ ‫و كانی‬ ‫چاودێرمان‬ ‫وتی‪ :‬ئەمجارەیان پارەی‬ ‫ڕەحمانەو تاد‪ ..‬بووبوون‬ ‫ئەدەینو ئیتر تەواو!‪ .‬دوای چایەكەت بۆ لێدوانی ئــەدەب دۆستان و بەجێی خولیای گەڕانی‬ ‫بەشوێن سەرچاوە فیكری‬ ‫ئەوە‬ ‫عاشقانی‬ ‫كەمێك تازەكردنەوە‪« .‬ڕوانگە» هیچی نەكردبێ‪ ،‬و ئەدەبیە هەمەڕەنگەكاندا گەرم كرد‪ ،‬لە «ئەی قەڵەمە بەترسەكان‬ ‫دەنگی نزم كردەوەو ئینجا‬ ‫یەكگرن»ـی «ڕوانگە»ـی بێ‬ ‫وتیەوە‪ :‬بۆ گۆمێكی‬ ‫جەژنی‬ ‫زمانی تەعبیری و‬ ‫باڵوكردەوەو لە ئەنجامیشدا بۆ‬ ‫پێناسەیەكی ئایدۆلۆژی‬ ‫فاڵنە نەورۆزیش ئەچین بۆ چەقاڵوەو تــازەو بۆ شڵەقاندو‪ ،‬كۆمەڵێ وێنەی كەلەپووری وەك تەقلیدی جوێبۆوە‪ .‬جار‬ ‫یەكەمین بوو‪ ،‬كە بەشی‬ ‫حكومەت هەفتەنامەی‬ ‫ئەوكاتە‬ ‫سەعات لە‬ ‫زۆری ئایدۆلۆیستەكانی‬ ‫«هاوكاری» ئەوكاتەی‬ ‫سەرسامكەری لەم و بایەخی تایبەتی بەندیخانە نەئەبینی خۆی‬ ‫خــوار باخی فــەرەج‬ ‫داخست!‪.‬‬ ‫زمانەدا‬ ‫وروژانـــدو‬ ‫من‬ ‫بە‬ ‫هێنایە‬ ‫كۆئەبینەوەو‬ ‫پێموایە‬ ‫تێڕوانینێكی‬ ‫بە ئەدەبی الوان‬ ‫لەوێ ئامادەبەو هێلكەی نەبیسترابوون كایەوە‪ ،‬كە تا ئەوكاتە‬ ‫«ڕوانگە» جیاواز بۆ ئەدەب‬ ‫كواڵوی‬ ‫ئەداو هەر لە ڕێگەی یەكێتی نووسەرانی بەم بانگەوازە ئازایە‪،‬‬ ‫و ژیان هاتبووە كایەوە‪،‬‬ ‫«ڕوانگە» و ئەو زنجیرە‬ ‫خۆت بێنەو ئەمەیش تەواو!‬ ‫بەداكۆكیكردنی هەر لەبەر ئەو‬ ‫لە ئازادی و‬ ‫چەقاڵوە! هەر لەگوێ چەمی تانجەرۆ! وتارو نووسینانەی بە سلبی و بە ئیجاب كـــوردەوە لە بەغدا بۆ یەكەمین جار جوانترین مافی ژن‪ ،‬لەو ڕۆژگــارەدا‪ ،‬ڕوانگەیان بە یاخیبوونەیش بوو‪ ،‬كە‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەم‬ ‫زنجیرە‬ ‫دوا‬ ‫نووسینەی شێركۆ بێكەس‪،‬‬ ‫ئێستا‬ ‫فەوزەوی و نەهیلیست و ژمارە ‪27‬ـی گۆڤاری‬ ‫كۆڕی لێكۆڵینەوەی بۆ بزوتنەوەی ئاكاری هەڵوێستی ڕووناكی خۆی‬ ‫بــەدوای بــاڵوبــونــەوەی‬ ‫بەاڵم ئەم ناوە لەنێو ناواندا بزر‬ ‫تایبەت بووە بە حسێن«ڕۆڤار» وەرگیراوە‪ ،‬كە‬ ‫لە عەدەمی و ئەدەبی‬ ‫بەیانەكەی تازەگەری ساز‬ ‫بووە‪ ،‬كەوتنە نــاو‬ ‫نوێخوازی خۆیداو‬ ‫بۆ ئێمە هەر وەختێ‬ ‫بۆ ئازادی و وردە بـــوورژواو بـ ناپەیوەندیدارو بیری ئەم نووسینەدا‪ ،‬ڕەخنەی عــارف‪ .‬لە ناونیشانی‬ ‫ڕۆژنــامــەو گۆڤارەكانی چاالكیانەدا دا‪ ،‬هەر لە گەرمەی ئەم‬ ‫گوێمان لـێ ئەوكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەبێ‪،‬‬ ‫پاشەڕۆژ تۆمار كرد!‬ ‫بوو‬ ‫ـەرەڵــاڵ لە‬ ‫ئیتر‬ ‫كە‬ ‫ئەوە‬ ‫سەرەتای‬ ‫چاودێر‪« ،‬لە شێركۆ‬ ‫قەڵەمدا‪،‬‬ ‫«ڕوانگە»‬ ‫بێكەسەوە‬ ‫بۆ‬ ‫لەگەڵ‬ ‫درەوشانەوەی‬ ‫حسێن‬ ‫ئایا ناكرێ لە‬ ‫ڕاستە پڕۆژەی‬ ‫زیندوی ڕەخنەیی دروستكرد كە تا بزوتنەوەیەكی مــەالو خەتیبی‬ ‫عارف»ـی بۆ نووسینەكە‬ ‫ئێستەدا وەختێ ئاوڕ زیاد كردووە‪.‬‬ ‫بیرەوەرییەو شوێنێكە‬ ‫نوێكردنەوەكەی ڕوانگە‪ ،‬لەو مێژووە‬ ‫مزگەوتەكاندا‪ ،‬لەسەر ناتەواو و‬ ‫هەر بە بیستنی تەواو كپ و بێدەنگ بوو‪ .‬ئەوكاتە هەر ئازادی‬ ‫ناوەكەی پڕ‬ ‫و یەكسانی مافی ژن كەوتە گێڕمەو نەبوو! بەكەلێن و هەمەالیەن و‬ ‫ئەدەینەوە ئەوە بڵێین‪ :‬كە‬ ‫ئەبینەوە لە خەیاڵی بە بریق‬ ‫قووڵ ڕوانگە یەكەمین‬ ‫«ڕوانگە» هیچی كێشەیەكی‬ ‫ئەزموونمان و‬ ‫بزوتنەوەی نوێخوازی‬ ‫نەكردبێ‪ ،‬لەناو ئەوەی ئەو‬ ‫كەم و حەماسەتمان بـ‬ ‫قــورس و خەتەرناكەوە‪،‬‬ ‫سەردەمەدا بەتایبەتی دوای ئەوەی كە بانگەوازی وبۆ تــازەكــردنــەوە لە سامانی فیكری ـوو كــە لــەنــاو خــۆیــدا جیاوازیەكانی ئامادەکاری تەوەری تایبەت‬ ‫قبووڵكردو‪،‬‬ ‫بە حسێن عارف‪:‬‬ ‫مەعریفیمان زیاتر بــوو‪ ،‬بــەاڵم هەر خەتە بۆ بانگی هەمەڕەنگی داو‪ ،‬لە‬ ‫كێشراوەكانی ئایدۆلۆژیا الیداو‪،‬‬ ‫شاخەوان‬

‫لە كرانەوەو‬ ‫پێشدەستی وااڵبوونی هەموو دەرگاكاندا‪،‬‬ ‫كرد؟!‬ ‫كورتە چیرۆكی‬ ‫هونەری لە سەرەتای‬ ‫حەفتاكانەوە‬ ‫بەخۆیەوە گەشانەوەیەكی لەبەرچاوی‬ ‫دی‪،‬‬ ‫بەهەق تۆیش یەكێك‬ ‫بوی لەو‬ ‫چیرۆكنووسانەی كە شارایەكت‬ ‫خستە ســەر ئـ‬ ‫لە هەوڵێكی ـەو خەرمانەو دواتریش‬ ‫ڕۆمانەوەو نوێدا چوویتە ناو دنیای‬ ‫«شار»ـت نووسیی!‬ ‫تەمەن و‬ ‫ئەزموون درێژ بوونەوە‪.‬‬ ‫ژیان‬ ‫ئاڵۆزترو بەژەنگ و ژارتر بوو‪.‬‬ ‫كۆشكی‬ ‫الفاوی كۆتایی گەورەترو سامدارترو‬ ‫ئازادیی خوێنی قوربانیی بەلوزەوترو‬ ‫كەسیرەو‬ ‫دۆزەخەكەی‬ ‫جەلالدیش بەرینتر بوو‪.‬‬ ‫ئەمجارەیان لە‬ ‫شاخ و لەژێر كەپرەكەی‬ ‫یەكێتی نووسەرانی‬ ‫كورددا‪ ..‬یەكترمان بینیەوە‪..‬‬ ‫ڕۆژگار‬ ‫ڕۆیشت و ڕۆژگار هات و‬ ‫زاوزێی‬ ‫مــن شیعرو چیرۆك زیادیان كردو‬ ‫بـــەرەو‬ ‫ئەكەوتمەوە خـــوارو‪ ،‬نــاوبــەنــاو سەر‬ ‫بۆ الی دیجلەو‪،‬‬ ‫سەر مێزمان پڕ ئەبوو‬ ‫لە‬ ‫وەنەوشەی‬ ‫چیرۆك و شیعرو لە گوڵە ئەستێرەی‬ ‫خەممان ئەدا بەدەم دیجلەوەو‬ ‫بەاڵم لێشی كەم نەئەبۆوە!‬ ‫سااڵن‬ ‫تاریكترو‪ ،‬گیروگرفت بەگیرو‬ ‫گازتر بــوون‪ ،‬مـ‬ ‫ـەودای دوركەوتنەوە لە‬ ‫یەكتر لە چاوان‬ ‫بۆ دەرەوەو‪ ،‬ون بوو‪ ،‬من لە شاخەوە‬ ‫تۆیش لە واڵت و تەمەنیش‬ ‫لــە هەڵكێشاندا‬ ‫هەناسەبڕكێی بــوو‪،‬‬ ‫غەریبی‬ ‫و‬ ‫دوور‬ ‫واڵتــی و شــەش ساڵ‬ ‫بەتەواوی چاومان‬ ‫لە چاوی یەك دابڕاو‬ ‫كاتێ من‬ ‫گەڕامەوە وەرزی دوای ڕاپەڕین‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫شەقام پێ ئەكەنی و‬ ‫وشە هەڵئەپەڕی و‬ ‫زەماوەندی ئازادی بوو‪.‬‬ ‫مەرحەبا تەمەن!‬ ‫مەرحەبا جەستە‬ ‫لەو گڕو‬ ‫شەست و لرفەلرفەوە بۆ كــوێ؟! من‬ ‫سێ‬ ‫ساڵ و تۆش سێ ساڵ‬ ‫گەورەترو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا قەڵەم ئەجوڵێ و‬ ‫خەیاڵ باڵ ئەگرێ‬ ‫و لە یەكتر دانەبڕاوین!‬ ‫تۆش «ڕۆڤار»‬ ‫دەست خۆش!‬ ‫كە لە ئاوڕدانەوەیەكی‬ ‫وەفاو خۆشەویستیدا‬ ‫بۆ یەكێك لە‬ ‫پەنجەرە جوانەكانی‬ ‫چیرۆكی كوردی‬ ‫خۆت كرد بە‬ ‫دیاری! بەاڵم لەبیرت بێ‬ ‫هێشتا زۆرن ئەو چرایانەی‬ ‫لە ژیاندان و‬ ‫ئەسووتێن و پێویستە تۆ‬ ‫یەك‬ ‫لەدوای یەك وەفادارانە‬ ‫لە‬ ‫ژوورەكانی خۆتدا هەڵیانواست!‬

‫د‪.‬گۆران عەبدوڵاڵ‬

‫لەهەر بوارێكدا خۆمەاڵس دان‪،‬‬ ‫كەمێك پاساوی هەبێ‌‪ ،‬ئەوا‬ ‫بێدەنگی لەبواری تەندروستیدا‌‪،‬‬ ‫تاوان‌و شەرمەزاریە‬ ‫مەال بەختیار‬

‫تەوەری ساڵێك دوای داعش‬ ‫لەگەڵ پرۆفیسۆرو ئەكادیمستەكانی جیهان‬

‫هەزارەها سەرۆکی دیکە‬ ‫چاوەڕێمانە!‬ ‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬

‫‪www.chaw‬‬

‫ئێوارەنامەیەك‬

‫چارەسەرکردنی ئەو هەاڵنەی‬ ‫لەكەرتی تەندروستیدا دەكرێن‪،‬‬ ‫قابیلی دواخستن نین‬

‫‪2‬‬

‫ئةدةبي رِووناكبرييية‬

‫ەوە بۆ حسێن عارف"‬

‫سدیق‬

‫تەواوی وتارەكە‬ ‫لە روانگەو رەخنەدا دەخوێننەوە‬

‫‪4‬‬

‫سهرپه‬ ‫رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫دووشةممة ‪201٥/8/31‬‬ ‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي رِةخنةيي‬

‫نوسەر‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات كە رەنگە‬ ‫هەندێك‪ ،‬یــان تەنانەت زۆریــنــەی‬ ‫یەكگرتوەكان و ئەوانەش چاودێریی‬ ‫رەوتی ئەو حیزبە دەكەن‪ ،‬ئەم دۆخەی‬ ‫یەكگرتو بەوە لێكبدەنەوە كە ئەمە‬ ‫تەكتیكی خودی یەكگرتوە و بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە بەكاریهێناوە تاكو لە فشاری‬ ‫هەردو الیەنی ناكۆك خۆی بپارێزێت‬

‫و بێ‌ زیان لەو دۆخە دەربچێت‪ .‬ئەم‬ ‫لێكدانەوە رێی تێدەچێت ئەگەر تەنها‬ ‫وەكو گریمانەیەك وەربگیرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاماژەكان و واقیعەكە ئەو گریمانەیە‬ ‫بەتاڵ دەكەنەوە و ئەوەمان پێدەڵێن‬ ‫كە ئەوەی لە یەكگرتو رویداوە لەو دو‬ ‫دانیشتنەی پەرلەماندا نەكو تەكتیكی‬ ‫خودی ئەو حیزبە نییە‪ ،‬بەڵكو ئەوە‬ ‫تەنها دو ئاماژە و بومەلەرزەی بچوك‬ ‫بون و بومەلەرزەی گــەورەتــر‪ ،‬یان‬ ‫سۆنامییەك‪ ،‬تاكو ئاستی دابەشبون و‬ ‫دولەتبونی ئەو حیزبە بەڕێوەیە‪.‬‬

‫سەروتارێکی "چاودێر" گفتوگۆ‬ ‫بەدوای خۆیدا دەهێنێت‬

‫ئایەتی ئیسالمییەكان‌و ئایەتی قورئان‬ ‫توانا ئەكرەم‬

‫"دەبێت لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا ئاین ببێتە‬ ‫مەسەلەیەكی كەسی"‬ ‫پرۆفیسۆر مارك فەرحە‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )530‬دو شةممة ‪2015/8/31‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫سەروتارێكی «چاودێر» گفتوگۆ بەدوای خۆیدا دەهێنێت‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫د‪.‬گۆران عەبدوڵاڵ‪:‬‬

‫لەهەر بوارێكدا خۆمەاڵس دان‪،‬‬ ‫كەمێك پاساوی هەبێ‌‪ ،‬ئەوا‬ ‫بێدەنگی لەبواری تەندروستیدا‌‪،‬‬ ‫تاوان‌و شەرمەزاریە‬

‫چارەسەرکردنی ئەو هەاڵنەی‬ ‫لەكەرتی تەندروستیدا‬ ‫دەكرێن‪ ،‬قابیلی دواخستن نین‬

‫پاش ئەوەی لە ژمارەی پێشوی رۆژنامەی (چاودێر) ژمارە‬ ‫‪ ،2015/8/24 ،529‬مەال بەختیار‪ ،‬سەرنوسەری رۆژنامەی‬ ‫چاودێر‪ ،‬لەسەروتاری ئەو ژمارەیەدا بەناونیشانی (گەندەڵی‌و‬ ‫قۆناغی دووەمی راپەڕینی دیموكراسی) وتارێكی نوسی‪ ،‬ئەو‬ ‫نوسینە كە بەوردی باس لەقۆناغەكانی ئێستای دیموكراسی‌و‬ ‫زەمینە مێژووییەكانی دیموكراسی‌و قۆناغی راگــوزەر‌و‬ ‫گەندەڵی‌و كەمترەخەمییەكان وەك خۆرەی ئەو زەمینە‬ ‫رەخساو و ساوایەی دیموكراسی باسكرد‪ ..‬پاشان خستنە‬ ‫روی چەند سەرنجێكی ووردی لەسەر گەندەڵی‌و گەندەڵی‬ ‫پرۆژەكانی خزمەتگوزاری‌و كەرتی تەندروستی‌و بازرگانی‌و‬ ‫نەبوونی هیچ لێپێچینەوەو سزایەك بۆ گەندەڵكارانی ئەو‬ ‫كەرتە جۆربەجۆرانە خستە بەرچاو‪ ،‬وتارەكە چەندین‬

‫دەقی نامەكەی د‪.‬گۆران عەبدوڵاڵ بۆ‬ ‫مەال بەختیار‪..‬‬ ‫بۆ زۆر بەڕێز هەڤاڵ مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوەی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‬ ‫ساڵوێكی گەرم ‪..‬‬ ‫لە رۆژی ‪ 2015/8/24‬بەڕێزتان وتارێكی‬ ‫دەوڵەمەندتان لە سایت و رۆژنامەی چاودێر‬ ‫باڵوكردەوە بە ناونیشانی «گەندەڵی‌و ‪..‬‬ ‫قۆناغی دووەمی راپەڕینی دیموكراسی»‪.‬‬ ‫سەرەتا ئەمەوێت ئەوە بڵێم كە زۆر بە‬ ‫وردیی و بایەخەوە وتارەكەتانم خوێندەوە‪.‬‬ ‫دڵنیام خەڵكێكی زۆریش هەڵەوەستەی‬ ‫لەسەر ئەكەن‪ .‬گرنگی وتارەكە لەوەدایە‬ ‫كە كۆمەڵێك خوێندنەوەی فەلسەفیی‬ ‫و مێژووی و سیاسی لە خۆدەگرێت كە‬ ‫ئەستەمە بە بێ ئەزموونی جەنابتان‬ ‫كــەســێــك هــەبــێ بــتــوانــێــت ئــاوەهــا‬ ‫خوێندنەوەیەك بكات‪ .‬هاوكات وتارەكە‬

‫لێكەوتەو پانتاییەكی بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەو كەیسە‬ ‫بــەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬چ لەتۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‌و چ بە‬ ‫پەیام‌و نوسراو‪..‬‬ ‫یەكێك لەو نامانەی لەرێگەی رۆژنامەی چاودێرەوە بۆ‬ ‫مەال بەختیار نێردراوە‪ ،‬نامەیەكی (د‪.‬گــۆران عەبدوڵاڵ‪،‬‬ ‫پسپۆڕی سیاسیەتی تەندروستی نێودەوڵەتی) یە لەسەر‬ ‫گەندەڵی‌و كەمتەرخەمییەكانی كەرتی تەندروستی‪ ،‬هاوكات‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬سەرنوسەری رۆژنامەی (چاودێر)‪ ،‬بەنامەیەك‬ ‫وەاڵمی د‪.‬گۆران دەداتەوە‪.‬‬ ‫(چاودێر)یش دەقــی نامەكەی د‪.‬گـــۆران عەبدوڵاڵو‬ ‫وەاڵمەكەی مەال بەختیار باڵودەكاتەوە‪..‬‬

‫بەرچاوڕوونیەكی ناوازە پێشكەشدەكات‬ ‫دەرباری داهاتو و پێشبینەكانی جەنابت‬ ‫كە پێم وابێت كات ڕاستی و دروستیان‬ ‫دەرئەخات‪.‬‬ ‫ئەوەی هانی دام ئەم نامەیە بۆ جەنابت‬ ‫بنێرم‪ ،‬هەڵەوەستكردنی وتارەكەتانە‬ ‫لەسەر كۆمپانیاكانی بــواری دەرمــان و‬ ‫قاچاخیی و بازرگانیكردن بە دەرمانی‬ ‫كوالیتی نزم و ئیكسپایەر و بێكەڵكەوە‪.‬‬ ‫هــەڵــبــەت پێویست بـــەوە نــاكــات من‬ ‫لێرەدا باسی ئەو بوارە كۆڵەوارە بكەم‬ ‫و پێم وابێت ئێرە شوێنی ئەوە نیە بە‬ ‫وردەكارییەوە باسی كێشەكانی سیستمی‬ ‫تەندروستی و وەزارەتی تەندروستی بكەم‪.‬‬ ‫دڵنیام كە جەنابتان لە زۆر سەرچاوەوە‬ ‫گوێبیستی ئەو كێشە و گرفتانە بوون‪.‬‬ ‫ئەوەی ئەمەوێ جەختی لەسەر بكەمەوە‪،‬‬ ‫ئامادەیی جەنابتە بۆ دەستخستنە سەر ئەو‬ ‫برینە گەورەیەی كە لە بواری تەندروستیدا‬ ‫لە كوردستان بوونی هەیە‪ .‬پێم وابێت‬

‫ئەمەی جەنابتان لە وتارەكەدا كردتان‪،‬‬ ‫پراكتیزەكردنی ڕەخنەلەخۆگرتنێكە كە‬ ‫شایانی دەستخۆشی و سوپاسگوزاریە‪.‬‬ ‫ئـــەوەی ئــەوەنــدەی تــر لــە گرنگیی‬ ‫وتارەكەت و بە تایبەتیش جەختكردنەوە‬ ‫لەسەر كارەساتەكانی تەندروستی زیاتر‬ ‫ئــەكــات ئــەو ڕاستییەیە كــە یەكێتیی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان لە زەمانی بەڕێز د‪.‬‬ ‫زریان عوسمانەوە‪ ،‬وەزارەتی تەندروستی‬ ‫بە دەستەوەیە‪ .‬كاتی خۆی كە د‪ .‬زریان‬ ‫بوو بە وەزیــری تەندروستی‪ ،‬هیوایەكی‬ ‫گەورەمان لەسەر ئەوە هەڵچنی كە ئیتر‬ ‫وەكــو واڵتــە سوسیال دیموكراتەكان‪،‬‬ ‫سیستمی تەندروستی ئێمەش گۆڕانكاری‬ ‫ڕیشەیی بــەســەردا بێت و لــەو دۆخــەی‬ ‫ئــەوســاو ئێستاش ڕزگــــاری ئەبێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە وەزارەتــی تەندروستی لە ژێر‬ ‫دەسەاڵتی یەكێتیی بە دڵنیایەوە زۆر‬ ‫باشترە لە وەزارەتێك كە لە ژێر كۆنترۆڵی‬ ‫حیزبگەلێكی كۆنزەرەڤاتیڤی مەیلەو بازاڕ‬

‫و سەرمایەداری‪ ،‬بەاڵم ئەبێت ڕاستگۆبین‬ ‫لە گەڵ ئێوە و خۆماناو ئەوە بڵێین كە بە‬ ‫تایبەتی لەم كابینەی ئێستا و كابینەی‬ ‫پێشوو‪ ،‬وەزعی تەندروستی و وەزارەتەكەی‬ ‫ئیرەیی پێ نابرێت و لە دۆخێكی زۆر‬ ‫خراپدایە‪ .‬ڕێك بە پێچەوانەی ڕێنمایی‬ ‫و گلەییەكەی جەنابت كە تاوەكو ئیستا‬ ‫هیچ كۆمپانیایەكی دەرمان لەسەر كاری‬ ‫نابەجێ سزانەدراوە‪ ،‬وەزیری تەندروستی‬ ‫ئێستا لە ماوەی ڕابووردوو دەستخۆشی لە‬ ‫هەمان ئەو كۆمپانیایە كرد كە بووە هۆی‬ ‫كوێركردنی چاوی دەیان هاواڵتی هەولێر‪.‬‬ ‫ئەمە تەنها نموونەیەكی بچووكە لەسەر‬ ‫دنیایەك هەڵەی تەكتیكی و ستراتیژی لە‬ ‫بواری زانستی و حكومڕانی و دارایی بواری‬ ‫تەندروستی‪ .‬هیوادارم لە بوارێكدا دەرفەتی‬ ‫ئەوەم بۆ بڕەخسێنیت لە نزیكەوە بێمە‬ ‫خزمەتی جەنابتان بۆ ئەوەی گفتگۆیەك‬ ‫لەسەر ئــەو بابەت بكەین‪ .‬بــەاڵم ئەو‬ ‫هەاڵنەی كە وەزیری ئێستای تەندروستی‬ ‫دەیانكات‪ ،‬قابیلی دواخستن نین و بوون‬ ‫بە هۆی زەرەرێكی گــەورە بۆ ناوبانگی‬ ‫یەكێتیی هەم لە ناو خەڵك و هەم لە ناو‬ ‫پزیشك و كارمەندەكانیش‪.‬‬ ‫جارێكی تر سوپاس بۆ هەموو ئەو وانە‬ ‫گرنگانەی لە ڕێی وتارەكەی ئەم جارە و‬ ‫نووسینەكانی پێشوو و داهاتووەوە فێری‬ ‫ئەبم‪.‬‬ ‫د‪ .‬گۆران عبداللە‬ ‫*پزیشك‪ ،‬ماستەر لە سیاسەتی‬ ‫تەندروستی‪-‬ئەمریكا‬ ‫*كاندیدی دكتۆرا لە سیاسەتی‬ ‫تەندروستی نێودەوڵەتی‬ ‫بریتانیا‬ ‫‪2015/8/25‬‬

‫گەلەكەم چەواشە نەكرێ‌و‪ ،‬ویژدانیشم‬ ‫وەاڵمی مەال بەختیار‬ ‫ئاسودە بێ‪ .‬روداوەكانیش‪ ،‬چیكە خنە‬ ‫بۆ د‪.‬گۆران عەبدوڵاڵ ‪..‬‬ ‫خنی سیاسی‌و زانستی قبوڵ ناكەن‪،‬‬ ‫بەڵكو رێگە ئەقاڵنیەكانی چارەسەر‪،‬‬ ‫بەڕێز د‪ .‬گۆران عەبدوڵاڵ‬ ‫ساڵوێكی دۆستانەی گەرم‌و ئومێدەوارم‪ ،‬بەفشاری چــارەســەری رای گشتیش‪،‬‬ ‫لــەچــوارچــێــوەی یــاســاو پــەرەپــێــدانــی‬ ‫لەوەرگرتنی دكتۆرادا‪ ،‬سەركەوتو بیت‪.‬‬ ‫نــامــەكــەت لــە (‪ )2015/8/25‬كە دیموكراسیش‪ ،‬دەبـێ‌ بگیرێتەبەر‪ .‬من‬ ‫دوای خوێندنەوەی سەروتارەكەی دوا دڵنیام‪ ،‬زۆربەی خەیاڵدانی رای گشتی‪،‬‬ ‫ژمــارەی چاودێر (گەندەڵی‌و قۆناغی پڕە لەبیركردنەوەی هاوچەرخ‌و چارەسەری‬ ‫دوەم ــی راپــەڕیــنــی دیموكراسی) بۆت ریشەیی‪ ،‬بــەاڵم هێشتا دەرفەتیان بۆ‬ ‫نــاردوم‪ ،‬بەوردی خوێندمەوە‪ .‬بۆئەوەی نــەڕەخــســاوە دەری بــبــڕن‪ ،‬بێگومان‪،‬‬ ‫ئەم بیروڕایانەو رەخنەگرتن‌و جیاوازی راگەیاندنی رەسمی‪ ،‬جاروبار راگەیاندنی‬ ‫بۆچونەكان‪ ،‬لەدو توێی نامە داخراوەكاندا ئەهلیش‪ ،‬رۆڵی باش بۆ رۆشنكردنەوەی‬ ‫نەمێنێتەوە‪ ،‬پێم باشبو‪ ،‬دەقی نامەكەت‌و رای گشتی‪ ،‬ناگێڕن‪ ،‬بەڵكو میدیای‬ ‫ئەم وەاڵمەم‪ ،‬باڵوبكەمەوە‪ .‬ئومێدەوارم رەسمی‪ ،‬ئاراستەكەی بەزۆری رەسمیەو‬ ‫میدیای ئەهلیش‪ ،‬زۆرتر لیبراڵییە‪ ..‬بەاڵم‬ ‫بەدڵت بێ‌‪.‬‬ ‫جــارێ‌‪ ..‬ئەگەر ناوەڕۆكی وتارەكەت لەسەردەمی جیهانگیریدا‪ ،‬ئاراستەی قاڵب‬ ‫بەدڵبێ‌‪ ،‬سوپاست دەكەم‪ ،‬بەاڵم گرنگتر داڕێژراو‪ ،‬ناتوانێ‌ هەتا سەر‪ ،‬ڕای گشتی‬ ‫الی من ئەوەیە‪ ،‬ئێوەمانانیش‪ ،‬لەڕوی بەمەنگی بهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫دەمێنێتەوە بڵێم‪ :‬ئــەوەی فەرموتە‬ ‫زانستییەوە چــاالك ب ـن‌و هەڵوێستی‬ ‫زانستیانەتان لەمەڕ مەترسی دەرمانی كە (ڕێــك بە پێچەوانەی ڕێنمایی و‬ ‫ئێكسپایەر لەسەر ئاسایشی تەندروستی‪ ،‬گلەییەكەی جەنابت كە تاوەكو ئیستا هیچ‬ ‫قانگ بدرێ‌‪ .‬لەهەر بوارێكدا خۆمەاڵس كۆمپانیایەكی دەرمان لەسەر كاری نابەجێ‬ ‫دان‪ ،‬كەمێك پاساوی هەبێ‌‪ ،‬لەبواری سزانەدراوە) ڕێك منیش لەوتارەكەمدا وام‬ ‫تــەنــدروســتـی‌و بــازرگــانــی پێوەكردنی گوتوە‪ .‬نەك پێچەوانەكەیم گوتبێ‌‪ ،‬منیش‬ ‫چارەنوسی مــرۆڤ‪ ،‬بێدەنگی تاوانە‪ ..‬رەخنەم لەسزانەدان هەیە‪.‬‬ ‫لــەكــۆتــایــیــدا ســوپــاســی سوپاكەت‬ ‫شەرمەزاریە‪ ..‬بەڵكو پشك هاوبەشییە‬ ‫لەتەك تاوانباردا‪ .‬من دڵنیام‪ ،‬مادام دەكەم‪ ..‬ئومێدەوارم وشیاری سیاسی‌و‬ ‫بەڕێزت ئەم نامەیەت نوسیوە‪ ،‬كەواتە جەماوەری‌و تەندروستی‪ ،‬بەرزبێتەوە بۆ‬ ‫ێ ئاستی بەرپرسیارێتی سەردەم‌و ئەندێشە‬ ‫بــێــدەنــگ نــی ـت‌و دەنــگــی تریشی لـ ‌‬ ‫فرە رەهەندەكانی سەردەمیانە‪.‬‬ ‫هەڵدەبڕی‪.‬‬ ‫ئازیز!‬ ‫دۆخی ناوچەكەو ئەركە دیموكراسیەكان‪،‬‬ ‫خۆشیتان‬ ‫تێگەیشتنی هــاوچــەرخــانــەی دەوێ‌‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫لەهەمانكاتدا چــارەســەری بابەتیشی‬ ‫سەرنوسەری چاودێر‬ ‫پێویستە‪ .،‬بۆیە‪ ،‬هەوڵم داوە لەم بارەوە‪،‬‬ ‫‪2015/8/30‬‬

‫هێرشی ئاسمانی توركیا بۆسەر قەندیل ‪ 40‬رۆژی تێپەڕاند‬ ‫نوێنەری هەدەپە لە هەرێمی كوردستان بۆ «چاودێر»‪ :‬كەیسی زارگەلیمان بردۆتە دادگا نێودەوڵەتییەكان‬ ‫چاندار‪ :‬ئۆپەراسیۆنەكان كاردانەوەی لەسەر پەیوەندیی توركیا و هەرێم و سەقامگیری ناوچەكە دەبێت‬ ‫راپۆرتی‪ :‬چاودێر‬ ‫لە ‪ 24‬ی تەموزەوە‪ ،‬فڕۆكە‬ ‫جەنگییەكانی توركیا بە‬ ‫بەردەوامی هێرشی ئاسمانی بۆ‬ ‫سەر بناری قەندیل دەستپێكردوەو‬ ‫تائێستاش هێرشەكان بەردەوامە‪،‬‬ ‫لەو هێرشانەدا دەیان گوندی‬ ‫هەرێمی كوردستان كراونەتە‬ ‫ئامانجی فڕۆكە جەنگییەكانی‬ ‫توركیا و بەو هۆیەشەوە زەرەرو‬ ‫زیانێكی مادی زۆر بەناوچەكە‬ ‫گەیەنراوە‪ ،‬لەدیارترین ئەو‬ ‫هێرشانەی توركیا بۆ گوندی‬ ‫زارگەلی بووە كە بوە هۆی‬ ‫قوربانی ‪ 8‬هاواڵتی و ‪11‬‬ ‫تریش بریندار بون و تائێستاش‬

‫كاردانەوەی سیاسی لەسەر ئەو‬ ‫هێرشانەی توركیا بۆ سەر هەرێمی‬ ‫كوردستان لەالیەن حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە نەبووە‪.‬‬ ‫جەنگیز چــانــدار گۆشەنوسی‬ ‫نــــاوداری تــوركــیــا لەوتارێكیدا‬ ‫دەربــارەی ئۆپەراسیۆنی ئاسمانی‬ ‫بۆ سەر قەندیل ئاماژە بەوەدەكات‬ ‫ێ فڕۆكەی‬ ‫توركیا تەنها بــە سـ ‌‬ ‫ێ جار هێرشی بۆسەر‬ ‫جەنگی س ‌‬ ‫بنكەكانی داعش لەسوریا كردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە ‪ 75‬فڕۆكەی جەنگی دەیان‬ ‫جار ئۆپەراسیۆنی ئاسمانی بۆسەر‬ ‫بناری قەندیل كـــردووە‪ .‬چاندار‬ ‫دەشڵێت ئەو ئۆپەراسیۆنانە هیچ‬ ‫ئامانجێك بۆ توركیا ناپێكێت‬ ‫و تەنانەت كــاردانــەوەی لەسەر‬

‫پــەیــوەنــدیــی نــێــوان تــوركــیــا و‬ ‫هەرێمی كوردستان دەكات لەڕوی‬ ‫سەقامگیرییەوە لەكاتێكدا هەرێمی‬ ‫كوردستان وەك تاكە هاوپەیمانی‬ ‫ئاك پارتی لەناوچەكە دەبینرا‪.‬‬ ‫نــوێــنــەری پــارتــی دیموكراتی‬ ‫گـــەالن(هـــەدەپـــە) لــەهــەرێــمــی‬ ‫كــوردســتــان بــە «چـــاودێـــر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬لەماوەی ‪ 40‬رۆژی رابردوو‬ ‫بەردەوام فڕۆكەكانی توركیا هێرشی‬ ‫ئاسمانی‪-‬یان بۆسەر بناری قەندیل‬ ‫و هەرێمی میدیا ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫(عــابــیــد ئــیــكــە)‪ ،‬نــوێــنــەری‬ ‫هــەدەپــە لــەبــاشــوری كوردستان‬ ‫دەڵێت «تا ئێستا هیچ پارتێكی‬ ‫سیاسی لــەبــاشــوری كوردستان‬ ‫راستەوخۆ هەڵوێستی دژبە توركیا‬

‫دەرنــەبــڕیــوە لەسەر بــەردەوامــی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانی ئاسمانی بۆ‬ ‫سەر ناوچەكانی قەندیل و دەشلێت‬ ‫«زەرەو زیانێكی زۆر بەدێهاتی‬ ‫ناوچەكە گەیەنراوە لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫خەڵكی ناوچەكەو هیچ گوندێكیان‬ ‫چۆڵ نەكردووە»‬ ‫لەدرێژەی لێدوانەكەیدا وتیشی‬ ‫«راپــۆرتــەكــەی شاندی هەدەپە‬ ‫كە ســەردانــی گوندی زارگــەلــی‪-‬‬ ‫یــان كردبو‪ ،‬پێشكەشی دادگــای‬ ‫نێودەوڵەتیان كرددوە بەمەبەستی‬ ‫ناساندنی كۆمەڵكوژی خەڵكی‬ ‫سڤیلی زارگــەلــی و ریسواكردنی‬ ‫دەوڵــەتــی تــوركــی لــەبــەرامــبــەر‬ ‫ئەنجامدانی ئەو كۆمەڵكوژییە»‪.‬‬

‫قەتڵوعامەکەی زارگەلی‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )530‬دو شةممة ‪2015/8/31‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫كۆبونەوە پێنج قۆڵییەكان درێژخایەنتر دەبن‬

‫رەنگە لەكۆبونەوەی داهاتوشدا بڕیاری یەكالكەرەوە نەدرێت‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ 100 :‬هەزار ساڵ كۆبونەوە باشترە لە نیو سەعات شەڕ‬ ‫بە بنبەستگەیشتنی ئەو كۆبونەوانەی‬ ‫ماوەیەكە لەسەر پرسی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم لە نێوان پێنج پارتە سەرەكییەكە‬ ‫بەڕێوەدەچێت زیانی زۆرتــرە وەك لە‬ ‫قازانج‪.‬‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫شەشەم كۆبونەوەی پێنج الیەنە‬ ‫سەرەكییەكەی پێكهێنەری حكومەت‌و‬ ‫پارلەمان بەبێ هیچ ئەنجامێك‬ ‫كۆتاییهات‌و ئەوەی رونە تەنیا ئەوەیە‬ ‫كۆبونەوەكان بەردەوامدەبن‌و ئەوەش‬ ‫لەالیەك بۆ هاواڵتیان مایەی نیگەرانیە‌و‬ ‫بۆ پارتەكانیش رێگایەكی گونجاوە بۆ‬ ‫نەگەڕانەوە بۆ خاڵی سفر‪ .‬ئەندامێكی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی پێیوایە‪،‬‬ ‫سەد هەزار ساڵ گفتوگۆكردن باشترە لە‬ ‫نیو سەعات شەڕ‪ .‬هاوكات بەپێی ئەو‬ ‫زانیارییانەی دەست «چاودێر» كەوتون‪،‬‬ ‫ئەگەری ئەوە زۆرە‪ ،‬لەكۆبونەوەی‬ ‫یەكشەممەی ئایندەشدا بڕیاری كۆتایی‬ ‫لەسەر پرسەكە نەدرێت‪ ،‬بەڵكو لەوەش‬ ‫زیاتر كۆبونەوەكان درێژە دەكێشن‪.‬‬ ‫ئەنجامی كۆبونەوەی شەشەم‬ ‫لەبارەی درێژخانەیەنی كۆبونەوەكان‬ ‫فـــوئـــاد حــســێــن ســـەرۆكـــی دیــوانــی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم دوای كۆبونەوەكە‬ ‫لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیدا ئاشكرای‬ ‫ێ بژاردەیان دیاریكردوە‪ ،‬كە‬ ‫كرد‪ ،‬كۆمەڵ ‌‬ ‫بۆ سەركردایەتی حزبەكان دەبرێنەوەو‬ ‫لــەكــۆبــونــەوەی ئایندە ئەنجامەكەی‬ ‫دەهێننەوە‪.‬‬ ‫لـــەبـــارەی بــژاردەكــانــیــشــەوە وتــی‬ ‫«دیــاریــكــردنــی هــەڵــبــژاردنــی ســەرۆك‬ ‫بەریفراندۆم‪ ،‬یــان هەڵبژاردنی لەنێو‬ ‫پارلەمان‪ ،‬یان هەڵبژاردنی پێشوەخت»‪.‬‬

‫هاوكات نەشیشاردەوە‪ ،‬كە ناكۆكیشن‬ ‫لەسەر دەسەاڵتی هێزە چەكدارەكان‪.‬‬ ‫ملمالنێیەكی توند‬ ‫لەبارەی نەگەیشتنە ئەنجامیش لەو‬ ‫كۆبونەوانە‪ ،‬شرۆڤەكارێكی سیاسی بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئــەوەی ئێستا‬ ‫لــە هەرێمی كــوردســتــان دەگــوزەرێــت‬ ‫بریتییە لە ملمالنێی نێوان دو ئاڕاستەی‬ ‫جیاواز‪ ،‬ئاڕاستەیەك دەیەوێت سیستمی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمانی‌و دیموكراسی‌و‬ ‫ئاڵوگۆڕی دەسەاڵت بێت‪ ،‬ئاڕاستەكەی‬ ‫دیكەش دەیــەوێــت بە بیانوی جیاواز‬ ‫یــاســاشــكــێــنــی بــكــرێــت‌و سیستمی‬ ‫سەرۆكایەتی بێت‌و هەمو دەسەاڵتەكان‬ ‫تەنیا لە دەستی كەسێكدا بێت‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا ئــەو الیەنەی جەخت لەسەر‬ ‫مانەوەی كاك مەسعود دەكەن‪ ،‬یاساكانی‬ ‫ژمــارە (یــەك)ی ساڵی ‪‌2005‬و ئەوەی‬

‫‪30‬ی حوزەیرانیش رێگا بە مانەوە‌و‬ ‫درێــژكــردنــەوەی ویالیەتەكەی نــادەن‪،‬‬ ‫ملمالنێكە توندە‌و پاساوی خۆی هەیە‌و‬ ‫تائێستاش ساغنەبۆتەوە كە بەچی‬ ‫ئاڕاستەیەكدا دەبێت‪.‬‬ ‫مــەجــیــد ســاڵــح‪ ،‬وتــیــشــی «هــەتــا‬ ‫گفتوگۆكردن‌و قسەكردن‌و ئاڵوگۆڕكردنی‬ ‫بیروڕاكان زیاتربن لەوە باشترە لە حاڵەتی‬ ‫توندوتیژی‌و لێكدابڕان‪ ،‬بۆیە پێویستە تا‬ ‫كات بۆ لێكتێگەیشتن هەیە گفتوگۆش‬ ‫بەردەوام بێت‪ ،‬هەرچەندە لە حاڵەتێكی‬ ‫تردا پێموایە دەبێت رێكخراوەكانی كۆمەڵی‬ ‫مەدەنی‌و سەندیكاكان‌و كۆمەاڵنی خەڵكی‬ ‫كوردستان گــوزارشــت لە بۆچونەكان‬ ‫بكەن‌و پشتگیری لەو ئاڕاستەیە بكەن كە‬ ‫لە خزمەتی خۆیان‌و كۆمەڵەكەشیاندایە»‪.‬‬ ‫لــە بــــارەی دەنــگــۆ‌و ئــەگــەرەكــانــی‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی زۆریــنــەشــەوە‪،‬‬ ‫ناوبراو رایگەیاند‪ ،‬پێموانییە هیچ الیەنێك‬

‫بتوانێت حكومەتی زۆرینە پێكبهێنێت‪،‬‬ ‫چونكە بەرامبەرەكەی دەتوانێت ببێتە‬ ‫لەمپەڕێك بۆی‪ ،‬لەم كاتەشدا حكومەتی‬ ‫زۆریــنــە بــڕوانــاكــەم پارتیش بتوانێت‬ ‫پێكبهێنێت‪ ،‬چونكە لە خزمەتی خەڵكی‬ ‫كوردستان‌و هیچ الیەنێكدا نییە‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ :‬بەردەوامبونی كۆبونەوەكان‬ ‫گرنگیی خۆی هەیە‬ ‫ســــەبــــارەت بـــەبـــەردەوامـــبـــونـــی‬ ‫كۆبونەوەكان‌و نیگەرانیی هاواڵتیانیش‬ ‫لەنەبونی ئاسۆیەكی رون لە دەئەرنجامی‬ ‫ئەو كۆبونەوانەوە‪ ،‬سەعدی ئەحمەد‬ ‫پیرە‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بۆ «چاودێر» ئاماژەی بەوە‬ ‫كرد‪ 100 ،‬هەزار ساڵ كۆبونەوە باشترە‬ ‫لە نیو سەعات شــەڕ‪ ،‬بەردەوامبونی‬ ‫كۆبونەوەكان گرنگیی خۆی هەیە‌و نابێت‬ ‫خەڵك لــەوە نیگەران نەبن‪ ،‬چونكە‬

‫بەهۆی كێشەی سەرۆكایەتی هەرێمەوە‬

‫چی لە كۆبونەوەكان خاڵییە؟‬ ‫رۆژنامەنوسێكیش لە پەیجی تایبەتی‬ ‫خۆی لە فەیسبوك‪ ،‬ئاماژەی بەوەكردوە‪،‬‬ ‫گفتوگۆی نێوان الیەنەكان‪ ،‬خاوتر‬ ‫لە خێرایی كیسەڵ بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫سەرباری تەنگەتاوبون‌و چاوەڕوانی‬ ‫جەماوەرن‪ ،‬بەاڵم گفتوگۆكان هەر لە‬ ‫شوێنی خۆیان راوەح دەكەن‪ .‬رەنگە‬ ‫ئامانجگەلێكی شــاراوە لەپشتی ئەم‬ ‫الموباالتی‌و بێدەربەستییەوە هەبێت‪،‬‬ ‫رەنگە چیدی الیەنەكان تا ئەو رادەیە‬ ‫كەیفیان بەیەك نەیەت تا حكومەتی‬ ‫هاوبەشیان پێكەوە هەبێت‪.‬‬ ‫كەمال رەئــوف‪ ،‬دەشڵێت «بۆیە‬ ‫دەبــێــت لــەئــەگــەری رێكنەكەوتنی‬ ‫الیــەنــەكــان چــاوەڕوانــی ئەوەبكەین‬ ‫پەیوەندییەكان بە پێچەوانەی خێرایی‬ ‫یوسف محەمەد‪ :‬ماوەی بارزانی‬ ‫چــونــەپــێــشــەوەی كــۆبــونــەوەكــان‪،‬‬ ‫تەواوبوە‬ ‫خێراتر لە خێرایی دەنگ‪ ،‬حكومەت‬ ‫لە نوێترین پێشهاتیشدا‪ ،‬د‪.‬یوسف‬ ‫هەڵوەشێننەوە‌و تەنانەت سنوری محەمەد‪ ،‬سەرۆكی پارلەمانی كوردستان‬ ‫دەسەاڵتیش جیابكەنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لە لێدوانێكدا بۆ رۆژنامەی (مۆنیتەر)‬ ‫لــەم كێبەڕكێیەدا جێگەی خاڵییە‌و ی بریتانی ئاماژەی بەوەكردوە‪ ،‬ئێستا‬ ‫حسابێكی بۆ ناكرێت‪ ،‬دەنگ‌و رەنگی هەرێمی كوردستان لە بۆشایی یاساییدایە‪،‬‬ ‫جــەمــاوەرو بــەرژەوەنــدیــی گشتی‌و چونكە لە رۆژی ‪19‬ی ئابەوە ماوەی‬ ‫نەتەوەییە‪ ،‬كــە وابــڕیــار بــو الیەنە سەرۆكایەتیی مەسعود بارزانی تەواوبوە‪.‬‬ ‫سیاسییەكان نوێنەرایەتی بكەن»‪.‬‬

‫پارلەمانتارێکی عیراق بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫بزوتنەوە هێرشدەكاتە سەر كۆمەڵ‬ ‫وتەبێژی بزوتنەوە‪ :‬قسەكانی ئیحسان مەال عەلی رای رەسمی بزوتنەوە نین‬ ‫ئەندامێكی سەركردایەتی كۆمەڵ‪ :‬ئەم هێرشانە رانەگیرێن‪ ،‬كاریگەری خراپی لەسەر‬

‫شوێنێك بۆ بودجەو‬ ‫بەشە خۆراكی مانگانەی‬ ‫هەرێم نامێنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬ستار باقی كەریم‪:‬‬

‫پەیوەندییەكانمان دەبێت‬ ‫هەولێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی بزوتنەوەی ئیسالمی‬ ‫كوردستان لەكۆبونەوەی ‪19‬ی ئاب‬ ‫بەشداری لە كۆبونەوەی پارلەمانی‬ ‫كوردستان نەكرد‪ ،‬رەخنەیەكی زۆریان‬ ‫ئاراستەكرا‪ ،‬بە تایبەت لەالیەن‬ ‫الیەنگرانی كۆمەڵی ئیسالمییەوە‪،‬‬ ‫دواتریش لەالیەن ئەندامانی بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی وەاڵمیان درانەوە‪ ،‬دوایینجاریش‬ ‫بەرپرسێكی بااڵی بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی لە نوسینێك هێرشدەكاتە‬ ‫سەر ئەمیری كۆمەڵی ئیسالمی‌و‬ ‫خەونی بون بە سەرۆكی هەرێمی‬ ‫وەك خەونی حوشتر لێكداوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش جگە لەوەی جارێكی تر‬ ‫مەلەفی بەعسیبونی جواڵندۆتەوە‪،‬‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمیش وەاڵمی دەداتەوەو دەڵێت‬ ‫«دواكەوتوەكان خەریكی روشاندنی كاری‬ ‫سەركەوتوەكانن»‪.‬‬

‫پەیجی تایبەتی خــۆی لــە فەیسبوك‪،‬‬ ‫دەنوسێت «ئــەو شــەڕەی عەلی باپیری‬ ‫ئەمیری كۆمەڵ لە نێو هاوپەیمانێتیی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان دەیكات‪ ،‬شەڕی دادگەری‌و‬ ‫دادپـــەروەری‌و مافی خەڵك‌و وەك ئەوەی‬ ‫خۆی دەیڵێت شەڕی (دیموكراسی) نییە‬ ‫بەسەر دیكتاتۆری‌و خۆسەپاندن‪ ،‬بەڵكو ئەو‬ ‫جەنگە لەپێناو خەونێكدا دەیكات كە خەونی‬ ‫(كورسییە)!»‪.‬‬ ‫ئیحسان مەال عەلی‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬ ‫عەلی باپیر وەك خــۆی باسیدەكات لە‬ ‫كاتی منداڵیدا كاپتن فەریقی مندااڵن بوەو‬ ‫لە قوتابخانەش یەكەم بوەو هەمیشە هەر‬ ‫یەكەم بــوە‪ ،‬بەو شێوەیە پێشەنگ بوەو‬ ‫ئێستا بە خەیاڵی خۆی بەرنامە دادەڕێژێت‪،‬‬ ‫تا ببێتە بەهێزترین كاندیدی یەكێتی‌و گۆڕان‌و‬ ‫یەكگرتو و كۆمەڵ بۆ سەرۆكایەتیی هەرێم‪،‬‬ ‫ئێستاش ئەم برادەرە چوەتە ئەو بەرەیەوەو‬ ‫وەك (كەوا سووری بەر لەشكر) دەیەو ‌ێ كار‬ ‫بۆ بەدیهاتنی ئەو خەونە حوشترییە بكات‪.‬‬

‫رایگەیاند‪ ،‬تەنها وتەبێژی بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی گوزارشت لە رای بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی دەكات‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵ وەرتی وتەبێژی بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی بە «چاودێر»یشی راگەیاند‪،‬‬ ‫پێمان ناخۆشە ئەو نوسینانە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دوای ئەوە دێت‪ ،‬ژمارەیەك لە كادرانی‬ ‫كۆمەڵ‌و بزوتنەوەی ئیسالمی هەڵمەتێكی‬ ‫دژ بەیەكیان دەستپێكرد‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئێمەی نیگەرانكردوەو داوا لەالیەنگران‌و‬ ‫ئەندامانمان دەكەین‪ ،‬بە هیچ شێوەیەك‬ ‫وەاڵمیان نەبێ‌‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هەوڵدانەكانی ئەمیری‬ ‫كۆمەڵیش بۆ سەرۆكایەتیی هەرێم‬ ‫وەرتــێ‌‪ ،‬وتی «سەرۆكایەتیی هەرێم‬ ‫هێندە ئاسان نیە هەمو كــەس پێی‬ ‫بگات‌و لەو باوەڕەشدانیم كە پاروێكی‬ ‫وا ئاسان بێت هەمو كەس پێیبگات‪،‬‬ ‫ئێستاش گەورەترین كێشە لەسەر ئەم‬ ‫بابەتەیە»‪.‬‬

‫شەڕی بەدەستهێنانی كورسیی سەرۆك‬ ‫بەرپرسی پەیوەندییە گشتییەكانی‬ ‫بــزوتــنــەوەی ئیسالمی لــە نوسێكیدا لە‬

‫تەنها وتەبێژ گوزارشت لە بۆچونی‬ ‫بزوتنەوە دەكات‬ ‫وتــەبــێــژی بــزوتــنــەوەی ئیسالمی‬

‫كۆمەڵ بێدەنگی دەشكێنێ‌‬ ‫كارگێڕی ئەنجومەنی سیاسیی كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمیی كوردستان لە نوسێنێكیدا‬

‫پارلەمان كۆبونەوە ئاساییەكان‬ ‫دەستپێدەكاتەوە‬ ‫سەرباری بەردەوامی كۆبونەوەكان‪،‬‬ ‫بڕیارە سبەینێ دانیشتنەكانی پارلەمانی‬ ‫كوردستان دەستپێبكەنەوە‌و سكرتێری‬ ‫پارلەمانیش‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬لە‬ ‫‪9/1‬وە دەست بە خولی گرێدانی پارلەمان‬ ‫دەكەین (خولی گرێدانی پایزە)‪ ،‬دەست‬ ‫بەكاروبارەكانی پارلەمانی كوردستان‬ ‫دەكەینەوە‌و پارتە سیاسییەكان سەرقاڵی‬ ‫بابەتێكن‌و ئێمەش كاروبارە یاساییەكانی‬ ‫خۆمان دەكەین‪.‬‬ ‫فەخرەدەین قادر‪ ،‬سەبارەت بە ئەگەری‬ ‫پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە‪ ،‬كە لە‬ ‫ئێستادا باسی لێوەدەكرێت‪ ،‬نایشارێتەوە‬ ‫تائێستا بە رەسمی ئاگاداری هیچ شتێكی‬ ‫وا نین‪ ،‬هەرچەندە پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان ئێستا لە كۆبونەوە پێنج‬ ‫قۆڵییەكان بەشدارە‌و هەر كاتێكیش كە‬ ‫لەوێ كشایەوە‪ ،‬ئینجا پێویستە بیر لە‬ ‫هەر ئەگەرێكی دیكە بكرێتەوە‪.‬‬

‫وەاڵمــی نوسینەكەی ئیحسانی مەال‬ ‫عەلی دەداتــەوەو پێی دەڵێت «سفری‬ ‫الی چەپی ژمارەكانن‌و نازانن لە كوێ‌‬ ‫ناوتان بێت‪ ،‬راسب‌و خاوەن سفرەكان‬ ‫لە قوتابخانەی ژیان‌و دواكەوتوەكان لە‬ ‫بواری زانست‌و زانیاری دایم خەریكی‬ ‫روشاندنی كاری سەركەوتوەكانن»‪.‬‬ ‫محمد حەكیم ئەوەشی وتوە «هیچیان‬ ‫نیە تا مــەدح كرێن‌و جنیۆیشان پێ‬ ‫نادرێت‪ ،‬چونكە كەس حەسودیان پێ‬ ‫نابات»‪.‬‬ ‫زیانی هەیە‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬شوان رابــەر ئەندامی‬ ‫سەركردایەتیی كۆمەڵی ئیسالمی بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەو قسانەی لە‬ ‫رابردو لە نێوان چەند ئەندامێكی الیەنە‬ ‫ئیسالمییەكان پێكگوتران بە شتێكی‬ ‫خــراپ دەزانــیــن‪ ،‬تا ئێرە كاریگەریی‬ ‫سەلبیان لە پەیوەندیەكانمان نەكردوە‪،‬‬ ‫ئەگەر بەردەوام بن كاریگەریی سەلبیان‬ ‫دەبێ‌‪ ،‬پێویستە لێدوان‌و كاری خراپ‬ ‫بەرانبەر بە یەكتر نەكرێ‌‪.‬‬

‫پـــارلـــەمـــانـــتـــارێـــكـــی ع ــی ــراق‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬پەیوەندی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و بەغداد تەنها پارلەمانتارو‬ ‫وەزیرەكانن‪ ،‬باسلەوەدەكرێت ساڵی‬ ‫ئایندە شوێنێك نامێنێت بۆ بودجەی‬ ‫هــەرێـم‌و بەشە خــۆراكــی مانگانەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬ئەوەش بە دڵنیاییەوە هەقە‬ ‫سیاسییەكانی كورد بیری لێبكەنەوە‪.‬‬ ‫حامید موتڵەگ ئەندامی پارلەمانی‬ ‫عیراق‪ ،‬بــە»چــاودێــر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئـــەوەی لــەنــێــوان هــەرێ ـم‌و بــەغــداد‬ ‫ماوە تەنها ئامادەبونی پارلەمانتارو‬ ‫وەزیرە كوردەكانە لە بەغداد‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫باسلەوەدەكرێت‪ ،‬ئەگەر هەیە لە‬ ‫میزانیەی داهاتووی عیراق شوێنێك‬ ‫نامێنێت بۆ بودجەی هەرێم‌و بەشە‬ ‫خۆراكی هەرێم‪ ،‬ئەوەش بە دڵنیاییەوە‬ ‫هــەقــە سیاسیەكانی كـــورد بیری‬ ‫لێبكەنەوە‪ ،‬هەر چەندە ئەو كارەش‬ ‫پەیوەندی بە منەوە نییە‪.‬‬ ‫موتلەگ دەربارەی چاكسازییەكانی‬ ‫عـــەبـــادی وتـــی «هـــەرێـــم لـــەروی‬ ‫فرۆشتنی نــەوتــەوە پابەند نەبوە‬ ‫بەبریارەكانی حكومەتی عیراق لەگەڵ‬

‫چەندان بواری دیكە‪ ،‬چۆن كار بەو‬ ‫چاكسازیانە دەكات‪ ،‬كە تیایدا كورد‬ ‫هەندێك پۆستی لەدەستداوە‪ ،‬پاشان‬ ‫خــۆ ئــەگــەر هــەرێــم بــەو بڕیارانەی‬ ‫عەبادیشەوە پابەند بێت بۆخۆیان‬ ‫كارێكی چاك دەكەن‪ ،‬چۆن دەكرێت‬ ‫حكومەتێك هەبێت دژ بە چاكسازی‬ ‫بێت بۆ میللەتەكەی»‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی پارلەمانی عیراق‬ ‫وتیشی «زۆرینەی خەڵك پشتگیری‬ ‫عەبادی دەكــەن‪ ،‬واتــە دەبێتەهۆی‬ ‫پتەوبونی دیموكراسی‪ ،‬بۆیە بەدوری‬ ‫دەزانم عیراق بەرەو حوكمی تاكڕەوی‌و‬ ‫دیكتاتۆری بڕوات‪ ،‬چونكە خەڵكەكەی‬ ‫وەك جــاران نییەو وشیارە‪ ،‬پاشان‬ ‫سیستمی حــوكــمــرانــێــتــی عــیــراق‬ ‫پارلەمانییە»‪.‬‬ ‫حــامــیــد مــوتــلــەگ‪ ،‬ئـــامـــاژەی‬ ‫بەوەشكرد‪ ،‬كێشەكە لێرەوە سەرچاوە‬ ‫دەگــرێــت كاتێك كــار بە سیستمی‬ ‫پشكپشكێنە بــكــەی ـن‌و لەپێناو‬ ‫رازیكردنی هەندێك الیــەن رێگری‬ ‫بكرێت لە چاكسازی‪ ،‬راستە هەندێك‬ ‫الیــەن زەرەرمــەنــدبــوون بەهۆی لە‬ ‫دەستدانی پۆست‌و پلەكانیان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەمووشتێك پێویستی بە قوربانییە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )530‬دو شةممة ‪2015/8/31‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەوەی ئێستا دەكرێت‪ ،‬هاوشێوەی ‪30‬ی حوزەیران‬ ‫تەنها چارەسەرێكی كاتییە‌و چەند ساڵێكی دیكە‬ ‫هەمان كێشە سەرهەڵدەداتەوە‬ ‫هێمن رەسوڵ‪ ،‬مامۆستای زانكۆو توێژەر لە دەسەاڵتەكانی سەرۆكی هەرێم‬ ‫سازدانی‪ :‬نزار جەزا‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆ‪ ،‬كە توێژینەوەیكی بە‬ ‫ناونیشانی )دەسەاڵتەكانی سەرۆكی هەرێم‬ ‫لەپڕۆژەدەستوری هەرێمی كوردستاندا(‬ ‫ئەنجامداوە‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬ئەم قەیرانەی‬ ‫كە ئێستا هەیە‪ ،‬درێژكراوەی ئەو كێشەو‬ ‫گیر‌وگرافتانەی ‪30‬ی حوزەیرانی ساڵی‬ ‫‪2013‬یە‪ ،‬كە ئەوكاتە دو ساڵ ویالیەتی‬ ‫سەرۆكی هەرێم درێژكرایەوە‪ ،‬چارەسەرێكی‬ ‫كاتی بو‪ ،‬ئەو هەواڵنەی ئێستاش بۆ‬ ‫چارەسەری پرسەكە دەدرێن‪ ،‬بەهەمانشێوە‬ ‫چارەسەرێكی كاتیین‪ ،‬بۆیە چەند ساڵێكی‬ ‫دیكە خۆمان لەبەردەم گرفتێكی دیكەدا‬ ‫دەبینینەوە‪.‬‬ ‫هێمن رەسوڵ‪ ،‬لەم دیالۆگە تایبەتەیدا‬ ‫لەگەڵ «چاودێر»‪ ،‬ئەوەش دەخاتەڕو‪ ،‬هەر‬ ‫هەوڵێك لە دەرەوەی پارلەمان بۆ پرسی‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم بدرێت‪ ،‬ئەوا دامەزراوە‬ ‫یاسایی‌و دەستورییەكان الوازدەكات‪ ،‬واتە‬ ‫پێشێلی یاسا دەكرێت‪ ،‬كەواتە ئەگەر‬ ‫لە كوردستان هەوڵی بەدەوڵەتبون‌و‬ ‫سەربەخۆبون‌و دامەزراندنی دامەزراوەی‬ ‫یاسایی‌و دەستوری دەدرێت‪ ،‬ئەوا پێویستە‬ ‫لە پێش هەمو شتێكەوە الیەنە سیاسییەكان‬ ‫پابەندبن بە یاساوە‌و پێشێلی یاسا نەكەن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬سەرەتا بە كورتی دەربارەی‬ ‫دەسەاڵتەكانی سەرۆك لە سیستمە‬ ‫جیاوازەكانی حوكمڕانیدا بۆمان بدوێی؟‬ ‫هێمن رەسوڵ‪ :‬هەر سیستمێك تایبەتمەندیی‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی پەیوەندی بە‬ ‫سەرۆكەوە هەیە لە سیستمی سەرۆكایەتیدا‬

‫هەواڵنەی دەدرێن هەرچەندە بۆ نزیكبونەوەی‬ ‫الیەنە سیاسییەكانە‪ ،‬بەاڵم بە بارێكی دیكەدا‬ ‫بچوككردنەوەی رۆڵی پارلەمانە‪.‬‬

‫سەرۆك لەالیەن گەل‪-‬ەوە هەڵدەبژێردرێت‌و‬ ‫خاوەن دەسەاڵتێكی فراوانە‌و لەبەردەم‬ ‫پارلەماندا بەرپرس نیە‪ ،‬بەاڵم سەرۆك لە‬ ‫سیستمی پارلەمانیدا لەالیەن پەرلەمانەوە‬ ‫هەڵدەبژێردرێت‌و لەبەردەم پارلەماندا بەرپرس‬ ‫نیە‌و دەسەاڵتەكانی پرۆتۆكۆڵییە‪ ،‬لە نێوان‬ ‫ئەو دو سیستمەشدا سیستمی تێكەاڵو هەیە‬ ‫كە خەسڵەتەكانی هەردو سیستمەكەی لە‬ ‫خۆگرتوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كەواتە سیستمی سەرۆكایەتی لە‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬سەرۆكایەتییە یان‬ ‫پارلەمانییە یان چی دیكەیە؟‬ ‫هێمن رەسوڵ‪ :‬سەرۆكی هەرێم دەسەاڵتی‬ ‫فراوانی لە بواری جێبەجێكردن‌و یاسادانان‌و‬ ‫دادوەری‌و سەربازی هەیە‪‌،‬و سەرۆكی هەرێم‬ ‫لەالیەن گەل‪-‬ەوە هەڵدەبژێردرێت‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی سەرۆك لەبەردەم پارلەماندا بەرپرس‬ ‫نییە‪ ،‬كەواتە لە بەردەم سیستمێكی تێكەڵ‬ ‫(پارلەمانی الدەر)ین‪ ،‬كە زۆركات نزیكە لە‬ ‫سیستمی سەرۆكایەتییەوە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئەم شێوازە لە حوكمڕانی تاچەند‬ ‫دروستە‌و سەركەوتو بوە؟‬ ‫هێمن رەسوڵ‪ :‬ناتوانین بڵێین سیستمی‬ ‫تێكەڵ نادروستە‪ ،‬چونكە واڵت هەیە تێیدا‬ ‫سەركەوتوبوە‪ ،‬بەنمونە فرەنسا تاكە واڵتە‬ ‫سیستمی تێكەڵ تێیدا سەركەوتوبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناتوانین هەرێمی كوردستان لەگەڵ فرەنسا‬ ‫بەراوردبكەین‪ ،‬چونكە فرەنسا واڵتێكی‬ ‫پێشكەوتوە‌و خاوەن كەلتورێكی گەورەی‬ ‫دیموكراسییە‌و بە واڵتی دەستورەكان ناسراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم كوردستان تاكو ئێستا دەستوری نییە‪،‬‬

‫بۆیە ناكرێت سیستمی فرەنسا لە هەرێم‬ ‫پەیڕەوبكرێت‪ ،‬لەالیەكی دیكەوە واڵت هەیە بە‬ ‫هۆی سیستمی تێكەڵ لە حوكمڕانیدا بەرەو‬ ‫دیكتاتۆری رۆیشتوە‪ ،‬بە نمونە واڵتی میسر‪،‬‬ ‫لە سەردەمی حوسنی موبارەك دا‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬هەوڵ‌و هەنگاوەكانی سازان‬ ‫سەبارەت بە پرسی سەرۆكایەتیی هەرێم لە‬ ‫روی یاساییەوە چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟‬ ‫هێمن رەسوڵ‪ :‬پرسی سەرۆكایەتیی هەرێم‬ ‫لەگەڵئەوەی رەهەندی سیاسی هەیە‪،‬‬ ‫رەهەندی دەستوری‌و یاساییشی هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەر هەوڵێك لە دەرەوەی پارلەمان‬ ‫بۆ ئەو پرسە‪ ،‬ئەوا دامەزراوە یاسایی‌و‬ ‫دەستورییەكان الوازدەكات‪ ،‬واتە پێشێلی‬ ‫یاسا دەكرێت‪ ،‬كەواتە ئەگەر لە كوردستان‬ ‫سەربەخۆبون‌و‬ ‫بەدەوڵەتبون‌و‬ ‫هەوڵی‬ ‫دامەزراندنی دامەزراوەی یاسایی‌و دەستوری‬ ‫دەدرێت‪ ،‬ئەوا پێویستە لە پێش هەمو‬ ‫شتێكەوە الیەنە سیاسییەكان پابەندبن‬ ‫بەیاساوە‌و پێشێلی یاسا نەكەن‪ ،‬كەواتە ئەو‬

‫چاودێر‪ :‬وەك توێژەر‌و ئەكادیمییەك‪،‬‬ ‫پێشنیار‌و راسپاردەی ئێوە چییە بۆ دەربازبون‬ ‫لە قەیرانی ویالیەتی سەرۆكی هەرێم؟‬ ‫هێمن رەسوڵ‪ :‬ئەم قەیرانەی كە ئێستا‬ ‫هەیە‪ ،‬درێژكراوەی ئەو كێشەو گیر‌وگرافتانەی‬ ‫‪30‬ی حوزەیرانی ساڵی ‪2013‬یە‪ ،‬كەئەوكاتە‬ ‫دو ساڵ بۆ سەرۆكی هەرێم درێژكرایەوە‪،‬‬ ‫ئەمە چارەسەرێكی كاتی بو‪ ،‬ئەو هەواڵنەی‬ ‫ئێستاش بۆ چارەسەری پرسەكە دەدرێن‪،‬‬ ‫بەهەمانشێوە چارەسەرێكی كاتییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫چارەسەركردنی قەیرانەكە بە گۆڕانكاری لە‬ ‫یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم ناكرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە پەلەكردن لە تەواوكردنی نوسینەوەی‬ ‫دەستور‌و خستنە راپرسییەوە دەبێت‪،‬‬ ‫چونكە ئەوكاتەی دەستورمان دەبێت‪ ،‬هەر‬ ‫دەسەاڵتێك یان هەر حزبێك‌و زۆرینەیەكی‬ ‫پارلەمان ناتوانێت وەكئەوەی خۆی دەیەوێت‬ ‫گۆڕانكاری لەیاساكەدا بكات یان ویالیەت‬ ‫درێژبكاتەوە‪ ،‬چونكە ئەوكاتە دەستورێكمان‬ ‫هەیە‌و گۆڕانكاریش لە دەستوردا ئاسان نییەو‬ ‫پێویستە دوبارە بكرێتە راپرسییەوە‪ ،‬كەواتە‬ ‫ئەوەی ئێستا لە هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێمدا دەكرێت تەنها چارەسەرێكی كاتییە‌و‬ ‫چەند ساڵێكی دیكە خۆمان لەبەردەم‬ ‫گرفتێكی تردا دەبینینەوە‪ ،‬كە دوبارە‬ ‫قسەوباسەكان لەسەر ماوەی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم دەستپێدەكەنەوە‌و ملمالنێ لە نێوان‬ ‫حزبەكان دروستدەبێتەوە‪.‬‬

‫هەزارەها سەرۆکی دیکە چاوەڕێمانە!‬

‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫لەگفتوگۆیەکی ڕادوێی دەنگی ئەمریکا‪ ،‬کە‬ ‫نوسەر (ئاسۆ جەبار) لەگەڵماندا ئەنجامیدابوو‪،‬‬ ‫دووبارە هەندێک سەرنجم لەبارەی قەیرانی‬ ‫سەرۆکایەتی دەربڕی‪ ،‬حەزدەکەم لەپەراوێزی‬ ‫ئەم گفتوگۆیەدا چەند خاڵێکی دیکە بۆ‬ ‫خوێنەرانی ئازیزم بخەمەڕوو ؛‬ ‫یەکەم‪ :‬قەیرانی سەرۆکایەتی چەندە سیاسیە‬ ‫هێندە کولتوریە؛ لەزەمەنی شێخ مەحمودەوە‬ ‫تاوەکو ئێستا کولتوری باو لەپەیوەندی‬ ‫دەسەاڵتدا گۆڕانی بەسەردا نەهاتووە‪ .‬دەشێت‬ ‫بڵێین ئەم کولتورە لەڕووی فۆرمەوە‪ ،‬لەڕووی‬ ‫شێوە و دەرکەوتنیەوە گۆڕانی بەسەردا هاتبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕووی بونیادی دەسەاڵتەوە هەڕەمێکە‬ ‫لەسەرەوە بۆ خوارەوە‪ ،‬هەژموونی دەسەاڵتی‬ ‫بڕیاڕی (یەک کەسە) لەسەرکردە و سەرۆک خێڵ‬ ‫و باوکی نیشتمان و ڕابەڕ و ڕێکخەری گشتیدا‬ ‫خۆی بەرجەستە دەکات‪ .‬لەبەرئەوە مانەوەی‬ ‫بارزانی مانەوەی ئەو فۆرمەیە کە کولتوری‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی لەسەری وەستاوە‪.‬‬ ‫دووهەم‪ :‬پارتە سیاسیەکان بەدیلی بارزانیان‬ ‫نییە؛ لەسەر بنەمای خاڵی یەکەم حەزێکی‬ ‫گشتی سیاسی هەیە بۆ مانەوەی بەڕێز (‬ ‫بارزانی) لەسەر کورسی حوکم‪ ،‬بەوەی‬ ‫لەئەگەری الچوونی بارزانی و دەستاودەستکردنی‬

‫دەسەاڵت و کردنەوەی دەرگا بۆ هەر ناوێک‪،‬‬ ‫کە ببێت بەسەرۆک‪ ،‬مانای لێدانی هەژموونی‬ ‫دەسەاڵتە کەپارتی کوردی بەجیاوازی بۆچوون‬ ‫و شێوەیانەوە لەسەری دامەزراوون‪ .‬ئەمەش‬ ‫مانای ئەوەیە کەهیچ سەرکردیەک نەئەبەدی‬ ‫دەمێنێتەوە و نەپیرۆزیش‪ ،‬بەڵکو سەرۆکایەتی‬ ‫دەبێتە جۆرێک لەفەرمانبەریەکی پڕ لێپسراوێتی‪.‬‬ ‫دیارە ئەمەش لەگەڵ بونیادی کۆی پارتە‬ ‫سیاسیەکانی کوردستاندا یەکناگرێتەوە!‬ ‫لەم حاڵەتەدا هەموو پۆستەکانی وەک‬ ‫سکرتێری گشتی و ڕێکخەری گشتی و‬ ‫ڕابەڕی گشتی و سەرۆکی گشتی و براگەورە‬ ‫و بەڕێوبەڕی گشتی‪...‬هتد دەکەونە ژێر‬ ‫پرسیاری گۆڕانکاریەوە‪ .‬لەم کەشە سایکۆلۆژیە‬ ‫زاخاودراوە بەمانەوەی فیگوری سەرۆک ئەو‬ ‫حەزە سیاسیە‪ ،‬حەز بەسازان دەکات وەک لەو‬ ‫گۆڕانکاری ڕادیکاڵی‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬پارتە ئیسالمیەکان بەحوکمی‬ ‫(سەوابتی ئاینی) لەگەڵ مانەوەی بارزانین؛‬ ‫یەکێک لەبنەماکانی بیری ئاینی لەدەسەاڵتدا‬ ‫نوێنەرایەتی ئاین و خودایە لەکەسێکدا لە(والی)‬ ‫یان (خەلیفە) یاوەکو سەرۆک عەشیرەت یان‬ ‫هەرکەسێک بێت شەرعیەتی ئاینی هەبێت‪.‬‬ ‫مانەوەی ئەم هیرارکیە لەسەرەوە بۆ خوارەوە‬ ‫یەکێکە لەبنەما ڕۆحیەکانی ئاینەکان و‬ ‫نوێنەرەکانیان لەسەر زەوی‪ .‬لەم ڕووەوە لەو‬ ‫بڕوایەدام (یەکگرتوو و کۆمەڵ و بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی) زۆر لەگەڵ گۆڕینی ئەو هەڕەمەدا‬ ‫نەبن‪ ،‬بەتایبەت بەڕێز بارزانی کەخۆی و‬ ‫حزبەکەی وعەشیرەتەکەی هەڵگری پاشخانی‬ ‫ئاینی و خێڵەتگەراین‪ ،‬کەئەمەش ژینگەی لەبارە‬ ‫بۆ کۆنەپارێزیەک کەئیسالمی سیاسی بەخۆی‬ ‫سەوابتەکانیەوە پێویستی پێیەتی‪ .‬لێرەوە‬ ‫دەبێت ئەوەبڵێین؛ ئیسالمیەکان حەزدەکەن‬ ‫بارزانی دەسەاڵتەکانی دابەشبکات‪ ،‬بەاڵم حەزیان‬

‫بەوە نییە پارتی و پێگەی بارزانی الواز بێت‪.‬‬ ‫لەم ڕووەوە چاوەڕوانی موفاجەئەیان لێدەکەین‪.‬‬ ‫چوارەم؛ ئەو ڕۆشنبیرو ئەکادیمیانەی ئیمزایان‬ ‫بۆ مانەوەی بارزانی کرد‪ ،‬پەیامی ڕاستەقینەی‬ ‫نوسین و زانستیان لەدەستداوە؛ دیارە من‬ ‫ئەو جورئەتەم نییە بەکەس بڵێم؛ (مەسینە‬ ‫هەڵگر) یان (بەیعەتکار) یان (قیڕە قیڕکەر)‬ ‫یان (نەڕەنەڕکەر)! کاتێک ئەم دەستەواژانە‬ ‫بەکاردێنین‪ ،‬دەچینە ناو بازاڕیەتێک کەخودی‬ ‫ئەم دەستەواژانە هیچیتری کەمتر نییە‪ ،‬لەزمانی‬ ‫ئەو هێزەی کەئیمزای بۆ مانەوەی ستەمکاری‬ ‫کۆکردەوە‪.‬‬ ‫کۆی (گوتاری ڕەخنەیی) لەدژی بازاڕیزم‬ ‫و ڤەڵگەریزم و ناشرینی دونیا کاردەکات‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە ڕەخنەی توند ئاڕاستەی ئەم جۆرە‬ ‫زمانە دەکەم کەبەناوی هەقیقەتەوە وگووتنی‬ ‫هەقیقەتەوە‪ ،‬هەوڵی شکاندنی بەرامبەرەکەی‬ ‫دەدات‪ .‬ئەمجۆرە گوتارە هیچیتری لەو‬ ‫(فاشیەتە زمانەوانیە) کەمتر نییە کەشەڕی‬ ‫ناوخۆی کوردکوژی بەرهەمهێنا‪ ،‬ئیدی ئەم زمانە‬ ‫لەژێر هەر ناوێکدا ئەوە بکات‪ ،‬ئەوا بەخشینی‬ ‫ئەو مافە بەخۆت بەوەی تەشەرە بکەیت بەئەوی‬ ‫بەرامبەر‪ ،‬بەڕای من جۆرێکە لەفاشیزم لەزماندا‬ ‫مومارەسە دەکرێت‪.‬‬ ‫لێرەوە من تێگەشتنم بۆ زۆرێک هەیە‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەوانەی لەژێر فشاری ئابووری و‬ ‫جەستەیی و ترسی قووتی ماڵ ومنداڵیان لەم‬ ‫بارودۆخە سەختەدا ئیمزایان کردووە‪ .‬ئەمە‬ ‫کولتوری حزبەکوردیەکانە بەبێ جیاوازی‪،‬‬ ‫دەستبەسەراگرتنی ئەوانە بەسەر پۆست و‬ ‫وەزیفە و جومگە ئابووری ئەمنیەکانی ئەم واڵتە‬ ‫و شتێک نییە نامۆ بێت الی هەمووان‪ ،‬ئەوانەشی‬ ‫ئێستا ئەو دەسەاڵتەیان نییە‪ ،‬ئەگەری گەورەیە‬ ‫کەسبەینێ دەسەاڵتیان هەبێت ئەم ئیرهابە‬ ‫بەجورێکی دیکەو لەفۆرمیکی دیکەدا مومارەسە‬

‫بکەن‪.‬‬ ‫ڕەخنەی توند لەو بەڕێزانە دەگرم کەئیمزایان‬ ‫کردووە‪ ،‬بەاڵم هەرگیز جورئەتی ئەوە ناکەم‬ ‫تەشەرەیان پێبکەم‪ ،‬دەنا چیتر گوتاری‬ ‫ڕەخنەیی مانای نامێنیت و دەچێتە زۆنی‬ ‫ناشرینکردنی دونیاوە‪ .‬من ڕەخنە لەو نوسەرو‬ ‫ئاکادیمیانە دەگرم کەئیمزایان لەسەر ئەو‬ ‫یاداشتە کردووە و دەڵێم؛ کۆی ئەرکی زانست و‬ ‫فەرهەنگ و کولتور بەرگریکردنە لەمرۆڤ لەپێناو‬ ‫بەختەوەری مرۆڤ و ژنیگەدا‪ .‬ئەوەی لەدەرەوەی‬ ‫ئەمە ڕوودەدات و لەدژی ئەم بەها مرۆڤدۆستی و‬ ‫ژنیگەیانە کاردەکات‪ ،‬پەیامی ڕاستەقینەی خۆی‬ ‫لەدەستدەدات‪.‬‬ ‫ئێوەی بەڕێز دەبوایە بەقەولی بیرمەندێکی وەک‬ ‫(میشێل فۆکۆ)؛ بەرگری لەکۆمەڵگە بکەن!‬ ‫بەداخەوە بە ئیمزاکردنەتان‪ ،‬نەک هەر لەدژی‬ ‫کۆمەڵگە و ئازادی وەستانەوە‪ ،‬بەڵکو خودی‬ ‫ئەرکی ئەدەبی و ئاکادیمی و ڕۆشنبیربوونتان‬ ‫خستە ژێر پرسیارەوە! هیوادارام لەداهاتوودا‬ ‫ڕەخنە لەم ئەکتەی خۆتان بگرن‪.‬‬ ‫لەکۆتاییدا دەڵێم؛ کۆی ئەم کولتورە هیرارکی‬ ‫و باوکساالری و نێرساالری و ئاینخوازی‬ ‫و سەوابتخوازیە لەجومگەکانی کۆمەڵگەی‬ ‫تەقلیدی کوردیدا هەڵدەسوڕێت و بەرهەمهێنەری‬ ‫کارەساتەکانی مێژووی ئێمەبووە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫لەو بڕوایەدام جیاتی سەرۆک بارزانی هەزارەها‬ ‫سەرۆکی دیکەی هاوشێوەی‪ ،‬لەبەردەم ماڵ و‬ ‫شوێنی کار و مزگەوتەکان و میدیا و حزبەکاندا‬ ‫چاوەڕێمانە‪ ،‬دەبا لەو وەهمەدا نەژین کەسەرۆک‬ ‫بارزانی ڕۆیشت سێبەرەکانی جێگەی ناگرنەوە!‬ ‫کاری (گوتاری ڕۆشنبیری) تەنها دژ وەستانەوەی‬ ‫ئەو فۆرمە نییە لەڕووی سیاسیەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دژایەتی ئەو هیرارکیەت و پیرۆزیە ساختەیە‬ ‫کەمرۆڤێک لەدەسەاڵتدا بەخۆی دەبەخشێت‪،‬‬ ‫ئیدی لەژێر هەر ناوێکدابێت‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ئەنجومەنی شورا‌و‬ ‫داواكاری گشتی‬ ‫لەسیاسەتی‬ ‫ئابوریماندا‪...‬‬ ‫سیروان محمود‬ ‫ژیانی دیموكراسی‪ ،‬پرۆسەیەكی‬ ‫تیۆری‌و پراكتیكی تێروتەسەلەی‬ ‫گەورەیە‪ ،‬بڕوابونی تاكەكانی كۆمەڵ‬ ‫لەهەر ئاستێكدا بن بەپرینسیپەكانی‬ ‫پرۆسەكە‌و مامەڵەی مەیدانیان‬ ‫بەبنەماكانی‪ ،‬مەرجی سەرەكی‬ ‫كە‬ ‫پرۆسەكەیە‬ ‫سەركەوتنی‬ ‫لەسێبەریدا بوارە سیاسی‌و ئابوری‌و كۆمەاڵیەتیەكانی واڵت‬ ‫رویان لەپێشكەوتندا دەبن‪.‬‬ ‫ئەم پرۆسەیە‪ ،‬تەنها رێزگرتنی هاواڵتیان نییە بۆ دەنگدانی‬ ‫رۆژی هەڵبژاردن یان بانگەشەی بەرنامەی حزبایەتی بێت بۆ‬ ‫دەستكەوتی سیاسی‪ ،‬بەڵكو پرۆسەیەكی ئەقاڵنی تێروتەسەلەكە‬ ‫مانایەكی ئەخالقی‌و زانستی گەورە لەخۆ دەگڕیت‪ ،‬دەرئەنجامی‬ ‫تاقیكردنەوەی تاڵ‌و شیرینی ژیانی مرۆڤایەتیە بۆ مەبەستی‬ ‫بەدەستهێنانی چاكترین سیستەمی حوكمڕانی‪ ،‬كە تیایدا مافە‬ ‫سیاسی‌و ئابوری‌و كۆمەاڵیەتیەكان بەشێوەیەكی دادپەروەرانە‬ ‫بۆ هەمو هاواڵتیان فەراهەم دەكرێن‌و پرینسیپەكانی كاری‬ ‫دەزگایی‌و جێبەجێكردنی یاسا جێگیر دەبن‪.‬‬ ‫ئیدارەی دادپەروەرانەی ئابوری واڵت‪ ،‬پێوانەیەكی سەرەكییە‬ ‫بۆ سەركەوتویی پرۆسەی دیموكراسی‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش‬ ‫دامودەزگا داراییەكان لەسەر بنەما‌و پێوەرە زانستیەكان‬ ‫دادەمەزرێن‌و لەڕێی یاسا تایبەتەكان چاودێری كارەكانیان‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەو دامودەزگایانە ئەركێكی گەورەیان لەئەستۆدایە بۆ‬ ‫دارشتنی پالنی ئابوری دورهاوێژی گونجاو‌و سەركەوتو‪ ،‬دەبێ‬ ‫كەرتەكانی ئابوری ‌واڵت هەمویان هاوبەش‌و بەرپرس بن لەو‬ ‫پالنەدا‪ ،‬ئامانجیش لێی پەیڕەوكردنی سیاسەتێكی ئابوری‬ ‫ئەقاڵنییە بۆ خۆشگوزەرانی ژیانی رۆژانەی هاواڵتیان‌و بەرگری‬ ‫لەو قەیرانە ئابوریانەی دێنە پێش لەئەنجامی گرفتە دارایی‌و‬ ‫سیاسیە ناوخۆیی‌و دەرەكیەكان‪.‬‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا‪ ،‬بەهۆی پشت بەستنەوە بەیەك‬ ‫سەرچاوەی دارایی كە سامانە سروشتیەكانە‪ ،‬ئەوا پەیڕەوكردنی‬ ‫سیاسەتێكی ئابوری هەمەالیەنە لەسەر بنچینە دیموكراسی‌و‬ ‫مەدەنیەكان فەرامۆشكراوە‪ ،‬لێرەشەوە سیاسەتی ئابوری هەرێم‬ ‫چوتە ژێر ركێفی ئەم كەرتە كە بەناشەفافی تاوانباركراوە ‪.‬‬ ‫ئەم سیاسەتە تاكگەرایە‪ ،‬بوەتە مایەی دەردەسەری‌و دڵەراوكێی‬ ‫بەردەوام بۆ حكومەت‌و هاواڵتیان‌و پرۆسەی دیموكراسی‬ ‫لەهەرێم‪ ،‬قورسایی ژیانی فەرمانبەران‌و كاسبكاران‌و وەستانی‬ ‫پرۆژەكان‌و ئاسەوارە خراپەكانی لەسەر تەنگەژەی سیاسیەكان‪،‬‬ ‫باشترین بەڵگەن بۆ دیدمان‪.‬‬ ‫راستیەكان ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێ كە ئەقڵێكی ئابوری ئەوتۆ‬ ‫رۆڵی نەبینیوە لەداڕشتنی سیاسەتێكی ئابوری ستراتیژی‬ ‫سەركەوتو لەهەرێمان‪ ،‬خۆ ئەگەر ئەو سیاسەتە بەئەقاڵنی‬ ‫بكرایە‪ ،‬دەبو هەژمون بۆ هەلومەرج‌و پێشهاتە نەخوازراوەكان‬ ‫بكرایە‌و ئاستی توانا داراییەكانمان بۆ بەرگری لەقەیرانە‬ ‫ئابوریەكان باشتر هەڵسەنگەندرایە‪.‬‬ ‫ئەم كەموكوڕیە لەهێجەوە نەهاتوە‪ ،‬ئەوە بەرهەمی بڕوا‬ ‫نەبونی بەشی هەرە زۆری كاربەدەستان‌و ئەوانەی جومگە‬ ‫سەرەكیەكانی‌واڵت بەریوە دەبەن بەهەمو بنەماكانی پرۆسەی‬ ‫دیموكراسییە‪ ،‬ئەو جۆرە كاربەدەستانە پۆشاكی دیموكراسی‬ ‫بەكار دەهێنن تەنها بۆ جوانكردنی بەرنامە‌و بەدەستهێنانی‬ ‫بەرژەوەندییە سیاسی‌و ئابوریەكانیان‪ ،‬ئەگەر نەفەسی‬ ‫دیموكراسییان‌وەك كەلتور‌و پێداویستی رەوای حوكمڕانی‬ ‫هەڵمژیایە‪ ،‬بێگومان هەمو پرینسیپ‌و بنەماكانیان پەیڕەودەكرد‌و‬ ‫وابەستە دەبون بەدامودەزگا فەرمی‌و مەدەنیەكان‪ ،‬ئەوسا توانا‬ ‫زانستیە جۆراوجۆرەكان بەیەكسانی‌و دادپەروەری‌و بەلێهاتویی‬ ‫رۆلی خۆیان دەبینی لەداڕشتنی سیاسەتێكی ئابوری ئەقاڵنی‬ ‫كە هەمو هەلومەرجەكانیان لەبەرچاو دەگرت‌و واڵتمانیان بەدور‬ ‫دەخستەوە لەدڵەڕاوكێ‌و قەیرانە بەردەوامەكان‪.‬‬ ‫شاراوە نییە‪،‬ئەم دۆخە كاری كردوەتە سەر سایكلۆژیای‬ ‫تاكەكانی كۆمەڵ‌و ئیدارەی ژیانی ئاسایی رۆژانەیانی قورستر‬ ‫كردوە‪،‬مەگەر كەسانی نا بەرپرس هەستی پێنەكەن‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە كە ئاسایشی واڵتمان دوچاری مەترسیە‬ ‫بەردەوامەكانی دەست درێژیەكانی ناحەزانیەتی بەداعش‌و‬ ‫بەغدا‌و واڵتانی ئیقلیمییەوە‪.‬‬ ‫مافی خۆمانە بپرسین‪:‬‬ ‫كێ بەرپرسە لەشكستی سیاسەتی ئابوری كوردستان كە خۆی‬ ‫بەستوەتەوە بەسەرچاوەی سامانە سروشتیەكان؟‪ ،‬ئەی كێ‬ ‫بەرپرسە لەو زەرەرانەی دەدرێتەوە بەكۆمپانیاكانی نەوت‌و‬ ‫گاز بەهۆی گرێ بەستی بەناوهەڵە؟‪ ،‬ئایە قەرەبوكردنەوەی‬ ‫كۆمپانیای دانا غاز لەداهات‌و قوتی كێ دەدرێتەوە؟‪ ،‬كاتی‬ ‫ئەوە نییە داواكاری گشتی بەدواداچون بۆ هاوشێوەی ئەو‬ ‫كەیسانە بكات؟‪ ،‬ئەی بۆ ئەنجومەنی شورا شورایەكمان پێ‬ ‫نابەخشێ لەو باسانەدا ؟‪.‬‬

‫ه‬ ‫چ‬ ‫د‬

‫ذمارة (‪ )530‬دو شةممة ‪2015/8/31‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫وەزارەتی تەندروستی رێوشوێنی كۆنتڕۆڵكردنی نەخۆشیەكە دەگرێتە بەر‬

‫ڤایرۆسی جگەر لە كوردستان تەشەنەدەکات‬ ‫هاتنی هاواڵتیانی دەرەوەو‬ ‫زیادبونی لەشفرۆشی‬ ‫هۆكارێكی سەرەكی‬ ‫باڵوبونەوەی نەخۆشییەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫بە پێی هەندێك ئاماری نارەسمی‪ ،‬رێژەی‬ ‫تووشبوون بە (هەوكردنی جگەری‬ ‫ڤایرۆسی) لە هەرێمی كوردستان بە‬ ‫شێوەیەكی بەرچاو زیادیكردوەو بە‬ ‫جۆرێك رێژەی توشبون بەو نەخۆشییە‬ ‫گەشتۆتە نزیكی (‪)%2‬ی دانیشتوانی‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫هاوكات بەپێی هەندێ زانیاری هاواڵتیانی‬ ‫دەرەوەی هەرێم هۆكاری باڵوبونەوەی‬ ‫ئەم نەخۆشییەن‪ ،‬بەجۆرێك كە چەندین‬ ‫هاواڵتی دەرەوە بە پێی راپۆرتی‬ ‫پزیشكی دەبێت لەماوەی ‪ 24‬كاتژمێردا‬ ‫بگەڕێنەوە واڵتەكانیان‪ ،‬بەاڵم لەالیەن‬ ‫هەندێ بەرپرس‌و بازرگان‌و كەسێتیەوە‬ ‫دەهێڵدرێنەوەو فشار لەسەر الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارەكان دروستدەكەن‪ ،‬بۆ‬ ‫درێژكردنەوەی ماوەی مانەوەیان‪.‬‬

‫هەر بەپێی زانیارییەكان هاتنی‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لەشفرۆشی عەرەب‌و‬ ‫ئێرانی روی لەزیادبون كردوەو جگە‬ ‫لەباڵوبونەوەی بەدرەوشتی‪ ،‬هاوكات‬ ‫نەخۆشی مەترسیداریش باڵودەكەنەوە‪.‬‬ ‫وەزارەتی تەندروستی چەند بڕیارێك‬ ‫دەدات‬ ‫بــۆ رێگرتــن لــە باڵوبونــەوەی‬ ‫نەخۆشــییەكە‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتــی گشــتی‬ ‫تەندروســتیی ســلێمانی چەنــد بڕیارێــك‬ ‫دەردەكات‪ ،‬كە ســەرجەم سەرتاشــخانەو‬ ‫ئارایشــتگاو مەلەوانگەو ئــاوی پرۆژەكان‌و‬ ‫دەســتگێڕو عارەبانــەكان لــە شــاری‬ ‫ســلێمانیدا دەگرێتــەوە بــۆ پاراســتنی‬ ‫تەندروستی گشــتی‌و پاراستنی هاواڵتیانە‬ ‫لەتوشــبونیان بەنەخۆشییە ڤایرۆسیەكانی‬ ‫وەك‪ :‬ڤایرۆســی جگەری جــۆری (‪ )B‬و‬ ‫(‪ )C‬و ڤایرۆسی (‪.)HIV‬‬

‫بــە پێی بڕیــارەكان پێویســتە هاواڵتی‬ ‫لەكاتی سەردانكردنی بۆ سەرتاشخانەكان‪،‬‬ ‫مقەســت‌و شــانەو خاولــی‌و مەكینــەی‬ ‫تایبەتــی خــۆی پێبێت‪ ،‬دەبێــت خاوەنی‬ ‫سەرتاشخانەو ئارایشــتگاكان رۆژانە یەك‬ ‫قوتــو ئیســپرتۆ بەكاربهێنن‪ ،‬كــە رێژەی‬ ‫كحولــی (‪ )%65‬بێــت بــۆ پاككردنەوەی‬ ‫ئامێرەكانیان‪ ،‬دەبێت هەمو مەلەوانگەكان‬ ‫ئامێری كلۆرەیشنی ئۆتۆماتیكیان هەبێت‌و‬ ‫سیســتمی فلتــەری ئاوەكــەی كاربــكات‌و‬ ‫هەواگۆڕكێــی تــەواوی تێدابێــت‪ ،‬دەبێت‬

‫عەمبــاری ئاوی پــرۆژەكان كاشــی بێت‌و‬ ‫لەروی كلۆرو بەكتریۆلۆجییەوە لە پشكنیندا‬ ‫دەربچێــت‪ ،‬بەدواداچون بۆ جێبەجێكردنی‬ ‫بڕیارەكانــی تایبــەت بەرێكخســتنی كاری‬ ‫دەستگێڕو عەرەبانەكان بكرێت‪.‬‬ ‫سێ‌ جۆری نەخۆشییەكە‬ ‫وتەبێــژی وەزارەتــی تەندروســتی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردســتان‪ ،‬راگەیاند‪،‬‬ ‫نەخۆشــی ڤایرۆســی جگەرو باڵوبونەوەی‬ ‫هی ئێستا نییە‪ ،‬نەخۆشییەكی گوزاراوەیەو‬

‫لــە هەمو جیهان بونی هەیــەو لە هەرێمی‬ ‫كوردســتان ئــەو نەخۆشــییە هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حاڵەتەكانــی زیاتربــون‪ ،‬باڵوتریــن جۆری‬ ‫نەخۆشــی ڤایرۆســی جگەر جــۆری (بی)‬ ‫یــە لە هەمــوو جیهان هەیە‪ ،‬لــە هەرێمی‬ ‫كوردســتانیش بە هەمان شــێوە‪ ،‬حاڵەتی‬ ‫لــەو جۆرەی تێدایــەو تۆماركــراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جۆری (سی) كەمترە‪ ،‬بەاڵم بە بەراورد بە‬ ‫واڵتی تر زۆر نییە‪ ،‬لە واڵتانی دراوســێش‬ ‫ئەو جۆرە هەیە‪ ،‬بەاڵم بەو شێوەیە نییە‪.‬‬ ‫د‪ .‬خالــس قــادر‪ ،‬وتیشــی "ســێ‌‬ ‫جــۆری هەیــە‪C ،‬و ‪B‬و ‪ ،A‬جــۆری‬ ‫(ئــەی) نەخۆشــییەكی ســادەیەو دوای‬ ‫چەنــد هەفتەیەك نامێنێــت‪ ،‬بەاڵم جۆری‬ ‫(بی)و (ســی) ئــەوان ترســناكن‪ ،‬رێژەی‬ ‫باڵوبونەوەیــان زۆر كەمە‪ ،‬زیاتر بە رێگەی‬ ‫خوێــن‌و پێكهاتەی خوێن‌و كاری ســێكس‌و‬ ‫هــەر ئامێرێكی بگۆڕو لــە رێگەی دەرزی‌و‬ ‫هــەر شــتێكی تــر بێــت باڵودەبێتــەوە‪،‬‬ ‫بــۆ كۆنترۆڵكردنــی هەوكردنــی جگەر لە‬ ‫ئەوانــەی كــە دێنــە هەرێمی كوردســتان‬ ‫پشــكنینی تایبەتیان بۆ دەكرێت‪ ،‬یەكێك‬ ‫لــە مەرجەكانیــش كاتێــك مافــی مانەوە‬ ‫دەدرێتــە كەســێك یــان كرێــكاری بیانی‬ ‫یان بۆ هەر مەبەســتێك لــە ‪ 10‬ڕۆژ زیاتر‬ ‫بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫رێژەكە زیادیكردوە‬ ‫جێگری ســەرۆكی لیژنەی تەندروستی‬ ‫لەپارلەمانــی كوردســتان‪ ،‬ئامــاژە‬ ‫بــەوەدەكات‪ ،‬بەپــێ بەدواداچونێــك‬

‫ئــەو جــۆرە نەخۆشــی ڤایرۆســی جگەر‬ ‫بەبەراورد بەســااڵنی رابــردو بەڕێژەیەكی‬ ‫كــەم زیادیكــردوە‪ ،‬ئــەوەش بــۆ ئــەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬كــە رێژەیەكی زۆری ئاوارە‬ ‫هاتونەتــە هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬رێژەی‬ ‫دانیشتوان رۆژبەرۆژ لەزیادبوندایە‪.‬‬ ‫مەریەم حەمید‪ ،‬باســی لەوەشكرد‪ ،‬بۆ‬ ‫رێگرتــن لەباڵوبونــەوەی ئەو نەخۆشــییە‬ ‫پەیوەندییان بە وەزارەتی تەندروستییەوە‬ ‫كردوە‪ ،‬تارێگری بكەن لەتەشــەنەكردنی‪،‬‬ ‫ئەوانیش لەوبارەیــەوە چەندین رێنمایی‌و‬ ‫هۆشــیاریان بــاو كردۆتــەوە‪ ،‬لەســەر‬ ‫ئاستی هەرێمی كوردســتان سێ سەنتەر‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆ چارەســەری ئەو نەخۆشــانەی‬ ‫توشــی ڤایرۆســی جگــەر بــون‪ ،‬لەگــەڵ‬ ‫ئــەوەی قەیرانــی كەمــی دەرمــان هەیە‪،‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا وەزارەتی تەندروســتی‬ ‫پێداویســتی تــەواوی بۆئەم نەخۆشــییە‬ ‫دابینكردوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشــی "ئەگــەر بزانین هەر‬ ‫بەرپرســێك یــان بازرگانێــك دەســتی‬ ‫لەهێنانی خەڵكانێك هەبێت‌و نەخۆشیەیكە‬ ‫لەرێگەی ئەوانەوە باڵوبێتەوە‪ ،‬كە تائێستا‬ ‫شــتی لەو شــێوەیە نییە‪ ،‬بەاڵم بێگومان‬ ‫ئەگەر شــتێكی وا روبــدات بەدواداچونی‬ ‫بــۆ دەكەیــن‌و راپۆرتــی خۆمانی لەســەر‬ ‫دەدەین‪.‬‬ ‫"چاودێر" چەندین جار بۆ ئەم مەبەستە‬ ‫پەیوەندی بە ساڵح عوسمان‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫نشینگەی ســلێمانی کرد‪ ،‬بەاڵم وەاڵمیان‬ ‫نەدایەوە‪.‬‬

‫بانكی كوردستان‬ ‫پارەی كۆمپانیا نەوتییەكانی سلێمانی نادات‬

‫‪,,‬‬ ‫‪,,‬‬

‫ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‪:‬‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‬ ‫قەیرانەكەی دروستكردوە‬ ‫عەلی حەمە ساڵح ‪ :‬نابێت پارەی نەوت‬ ‫لە بانكی كوردستان دابنرێت‬

‫چاودێر‪ -‬سلێمانی‪:‬‬ ‫بە پێی زانیارییەكان وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكان داهاتی بەرهەمە‬ ‫نەوتییەكانی سلێمانی‪ ،‬كە لە بانكی‬ ‫كوردستان دادەنرێت‪ ،‬نادات بەو‬ ‫كۆمپانیایانەی سوتەمەنی بۆ سلێمانی‬ ‫دابیندەكەن‪ ،‬بەڵكو بۆ هەولێرو دهۆكی‬ ‫دەگوازێتەوە‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی سامانە‬ ‫سروشتییەكانی ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫سلێمانیش دەڵێت "وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكان قەیران بۆ سلێمانی‬ ‫دروستدەكات"‪ .‬هاوكات عەلی حەمە‬ ‫ساڵح پارلەمانتاری كوردستان ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬ناكرێ پارەی نەوت‬ ‫لەبانكی كوردستان دابنرێت‪.‬‬ ‫كۆمپانیاكان كارناكەن‬ ‫ســەرۆكی لیژنەی پیشەسازی‌و وزەو‬ ‫ســامانە سروشــتییەكان لەئەنجومەنــی‬ ‫پارێزگای ســلێمانی‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫هەمــو مانگێك ‪ 50‬بــۆ ‪ 60‬ملیار دیناری‬

‫داهاتــی بەرهەمــە نەوتییــەكان داخڵــی‬ ‫بانكــی كوردســتان دەكــەن‪ ،‬چونكــە‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتییەكان مامەڵە‬ ‫لەگــەڵ ئــەو بانكــە دەكــەن‪ ،‬كاتێــك‬ ‫كۆمپانیــاكان بەرهەمەكانــی دەهێنێــت‪،‬‬ ‫دەبێــت بەرهەمەكە بفرۆشــین‌و بەرهەمە‬ ‫نەوتییــەكان داهاتەكــە بخاتــە بانكــی‬ ‫كوردســتانەوە‪ ،‬ئەویش بەســولفە بیدات‬ ‫بەكۆمپانیاكان‪ ،‬بــەاڵم ماوەی مانگێك‌و‬ ‫نیوە پارەی پێنــەداون‪ ،‬ئەوانیش دەڵێن‬ ‫مانگــی ‪ 100‬ملیــۆن دەدەین‪ ،‬ئەم پارەیە‬ ‫زۆر كەمە‪ ،‬خــاوەن كۆمپانیاكان دەڵێن‪،‬‬ ‫ئەگەر بەوشێوەیە بڕوات ئیشناكەن‪.‬‬ ‫غالــب محەمەد‪ ،‬بۆ "چاودێر" باســی‬ ‫لەوەشــكرد‪ ،‬ئەگــەر ئــەم كۆمپانیایانــە‬ ‫ســوتەمەنی دابیننەكــەن‪ ،‬موەلیــدە‬ ‫ئەهلییەكانیش كارناكــەن‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫‪ 700‬هــەزار لیتــر گاز لەپااڵوگــەی‬ ‫بازیــان دەســتدەكەوێت‌و وەزارەتــی‬ ‫سامانەسروشتییەكان فەرمانی پێكردون‬ ‫بیبــەن بۆ دهــۆك‪ ،‬چونكە مواســەفاتی‬ ‫كــە زۆر باشــە‪ ،‬خــۆی گازی خراپمــان‬ ‫بــۆ دەنێرێت لەڕێگــەی كۆمپانیاوە‪ ،‬ئەم‬ ‫كۆمپانیایانــە دەڵێــن‪ ،‬ئەگــەر پارەمان‬

‫نەدرێت‪ ،‬گاز ناكڕین‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی "لەئەنجامــی‬ ‫بەدواداچونەكانمان بۆمــان دەركەوتوە‪،‬‬ ‫بانكــی كوردســتان ئــەو پارەیــەی‬ ‫وەرگرتــوە‪ ،‬دەینێرێــت بۆشــوێنێكی‬ ‫تــر‪ ،‬لەبــەر ئــەوەی ئــەم وەزارەتــە‪،‬‬ ‫ئەوەندەی حــزب بااڵدەســتە‪ ،‬حكومیی‬ ‫نییــە‪ ،‬دەیەوێــت هەمو دەســەاڵتەكەی‬ ‫مەركــەزی بێت‪ ،‬ئەوەندەی ســەرچاوەی‬ ‫قەیرانە ئەوەندە كێشە چارەسەر ناكات‪،‬‬ ‫هــەر حزبێــك لەناوچەیەكدا بااڵدەســت‬ ‫بــو بــۆ ئــەو شــوێنە ســەرف دەكات و‬ ‫بەپێچەوانەشەوە"‪.‬‬ ‫ئەم قەیرانە خودی سامانە‬ ‫سروشتییەكان دروستیكردوە‬ ‫الی خۆیــەوە ئەندامێکــی ئەنجومەنی‬ ‫پارێــزگای ســلێمانی‪ ،‬بــە" چاودێــر"ی‬

‫راگەیانــد‪ ،‬لەكۆبونەوەیەكــدا لەگــەڵ‬ ‫جێگــری پارێــزگارو بەڕێوەبــەری‬ ‫بەرپرســی‬ ‫بەرهەمەنەوتییــەكان‌و‬ ‫پااڵوگــەكان‪ ،‬لەئەنجامــی بــە دواداچون‬ ‫بۆیــان دەركەوتوە‪ ،‬ئــەو بەڵێندەرانەی‬ ‫گازو بەنزیــن دابیندەكــەن لەبانكــی‬ ‫كوردســتان پارەكەیــان وەرناگــرن‪،‬‬ ‫ماوەیەكە هەمو داهاتی وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشــتییەكان لەو بانكە هەڵدەگیرێت‪،‬‬ ‫هەمــو داهاتــی بەرهەمــە نەوتییەكانــی‬ ‫ســلێمانی دەچێتــە ئــەوێ‪ ،‬لەوێشــەوە‬ ‫رەوانەی هەولێر‌و دهۆك دەكرێت‪.‬‬ ‫رێكــەوت زەكی‪ ،‬رونیشــكردەوە‪56 ،‬‬ ‫ملیــار دینــار داهاتــی بەڕێوەبەرایەتــی‬ ‫بەرهەمــە نەوتییــەكان بوە لەســلێمانی‬ ‫لەبانكی كوردســتان‪ ،‬ئەم بڕە پارەیەش‬ ‫راســتەخۆ بۆ بەڵێنــدەر خەرجناكرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو بەشێوەی سولفەیە‪ ،‬لە هەفتەیەكدا‬

‫‪ 300‬بــۆ ‪ 350‬ملیۆنیان دەدرێت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تری دەچێت بــۆ هەولێر‪ ،‬ئەوان دەڵێن‬ ‫دەدرێــت بە موچە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی جێگای‬ ‫سەرســوڕمانە‪ ،‬چونكە موچــە بەپارەی‬ ‫فرۆشــی نەوت بــەدەرەوە دەبێت‪ ،‬نەك‬ ‫بەداهاتــی ناوخــۆ‪ ،‬لەئەنجامیشــدا بەوە‬ ‫گەشتین‪ ،‬كە ئەم قەیرانە خودی سامانە‬ ‫سروشتیەكان دروستی كردوە‪.‬‬ ‫حكومەت متمانەی بەبانكەكان نییە‬ ‫جێگــری لیژنەی دارایــی لەپارلەمانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬دەڵێــت "كۆكردنــەوەی‬ ‫پــارەی بەنزینخانەكان‌و فرۆشــتنی گاز‪،‬‬ ‫كــە دەچێتــەوە بانكــی كوردســتان‪،‬‬ ‫شــتێكی زۆر خراپــە‪ ،‬ئەمــە نیشــانەی‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬بەشێوەیەك لەشێوەكان خودی‬ ‫حكومەت خــۆی متمانــەی بەبانكەكانی‬ ‫خۆی نییــە‪ ،‬ئەگەر نــا لەهیچ واڵتیكی‬

‫دنیــا نەبــوە‪ ،‬كــە حكومــەت چەندیــن‬ ‫بانكــی هەبێت‪ ،‬كەچــی پارەكەی بخاتە‬ ‫بانكێكــی ئەهلــی‪ ،‬نازانرێــت حكومــەت‬ ‫بۆچــی وادەكات‪ ،‬چەندیــن جــار پێیان‬ ‫وتــراوە‪ ،‬بــەاڵم بیانوی ئــەوان ئەوەیە‪،‬‬ ‫كــە بانكەكانی دەوڵەت الوازە ئیدارەیان‬ ‫خراپە"‪.‬‬ ‫عەلــی حەمــە ســاڵح‪ ،‬كــە ئەندامــی‬ ‫لیژنــەی ســامانە سروشتییەكانیشــە‪،‬‬ ‫وتیشــی "ناكرێــت پارەكــە لــەو بانكــە‬ ‫دابنرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی بانكێكی ئەهلییە‪،‬‬ ‫چونكــە نابێــت دەوڵەت پــارە لەبانكی‬ ‫كەســێك دابنێــت‪ ،‬وەزارەتــی ســامانە‬ ‫سروشتییەكان پێیوتون ئەم پارەیە ببەن‬ ‫بۆ ئەم بانكە‪ ،‬هەمو شتێ لەدەستی ئەو‬ ‫وەزارەتەیەو ســەرچاوەی هەمو كێشــەو‬ ‫قەیرانەكانیش هەرخۆیەتی"‪.‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )530‬دو شةممة ‪2015/8/31‬‬

‫كورسی كۆتاكان‬ ‫بۆمبێك بەدیموكراسیدا تەقییەوە‪...‬‬

‫لوقمان مستەفا ساڵح‬ ‫لەگــەڵ ئــەوەی پارلەمانــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەفەڕمــی پارلەمانــی‬ ‫كوردســتان‪-‬عیراق یــان ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‪-‬عیراقە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەلەبەر چاوگرتنی رەوشــتی بەرزی‬ ‫مــرۆڤ دۆســتی‌و هەنگاونــان بەرەو‬ ‫چەســپاندنی بنەماكانی دیموكراسی‬ ‫مافی ســەرجەمی ئەو كەمایەتیانەی‬ ‫كــە لەهەرێمــی كوردســتاندا دەژین‬ ‫پارێــزراوە‪ ،‬هــەر بۆیــە ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانــی دانیشــتوانی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‌و هێــزی یاســادانەری‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستانە‪.‬‬ ‫پارلەمانــی كوردســتان بــۆی‬ ‫هەیــە هــەر یاســایەكی فیدڕاڵــی‬ ‫لەهەرێمــدا بخاتــە كار كــە بــەدەر‬ ‫بێت لەتایبەتمەندیی دەســەاڵتەكانی‬ ‫فیدڕاڵــی كــە لەمــاددەی ‪١١٠‬ی‬ ‫دەستوری كۆماری عیراقی فیدڕاڵیدا‬ ‫هاتون‪ )١( .‬خولی سێیەمی پارلەمان‬ ‫لە‪ ١١١‬نوێنەر پێكهاتوە‪.‬‬ ‫ئەندامانــی پارلەمــان چوار ســاڵ‬ ‫جارێــك لەهەڵبژاردنــی گشــتیی‬ ‫لەهەرێمی كوردســتاندا دەستنیشان‬ ‫دەكرێــن‪ .‬النیكــەم دەبــێ ‪%٢٥‬ی‬ ‫ئەندامانی پارلەمان ژن بن‪ .‬دەستەی‬ ‫ســەرۆكایەتیی پارلەمان لەسەرۆكی‬ ‫پارلەمــان‌و جێگــری ســەرۆك‌و‬

‫ســكرتێری پارلەمان پێكدێت‪ .‬لەهەر‬ ‫ســاڵێكدا دو خولی بەســتنی هەیە‪،‬‬ ‫یەكەم لەئازار تا كۆتایی حوزەیران‌و‬ ‫دوەم لەئەیلــول تــا كۆتاییی كانونی‬ ‫یەكەم‪.‬‬ ‫یاســای‬ ‫‪2009‬‬ ‫لەشــوباتی‬ ‫هەڵبژاردنــی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫هەمــوار كرایەوە بەمەبەســتی زیاتر‬ ‫لەخۆگرتنــی تــەواوی پێكهاتــەكان‪.‬‬ ‫كەمترین تەمەن بــۆ خۆكاندیدكردن‬ ‫بــۆ پارلەمان لە‪ 30‬ســاڵیەوە بۆ ‪25‬‬ ‫ســاڵی كەمكرایەوە‪ .‬كەمترین ڕێژەی‬ ‫یاسایی پارلەمانتارانی ئافرەت لە‪25‬‬ ‫بۆ ‪ 30‬لەسەد بەرزكرایەوە‬ ‫لەكاتێكدا ژمارەی ئەو كورسیانەی‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی پێشــوتر بۆ كەمە‬ ‫نەتەوایەتییــەكان تەرخانكرابــو‪،‬‬ ‫پێنــج كورســی تریــان بــۆ زیادكرا‬ ‫بــۆ هــەر یــەك لەكریســتیانەكان‌و‬ ‫توركمانــەكان‪ ،‬لەئەنجامــدا كــۆی‬ ‫ژمــارەی كورســیەكانیان بــو‬ ‫بە‪١١‬كورســی لەپارلەمانــی هەرێمی‬ ‫كوردســتان جێگیر كــرا‪ ،‬بێ‌ ئەوەی‬ ‫هیــچ كوتلەیەكــی پارلەمانی دەنگی‬ ‫لێوەبێت‪.‬‬ ‫رێژەكە بۆ لە ‪ /٥٠‬زیاتر بەرزكرایەوە‬ ‫ئــەو كورســیانەی كــە لەپارلەمانی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان تەرخانكــراون‬ ‫بــۆ كەمایەتیــە نەتەوەییــەكان بەم‬ ‫شێوەیە دابەش كرابون‪:‬‬ ‫لیستی گەشەپێدانی توركمانی‪2 :‬‬ ‫كورسی‬ ‫لیســتی هەولێــری توركمانــی‪1 :‬‬ ‫كورسی‬ ‫لیســتی گــۆڕان‌و چاكســازی‬ ‫توركمانی‪ 1 :‬كورسی‬ ‫لیســتی بزوتنــەوەی توركمانی‪1 :‬‬ ‫كورسی‬ ‫لیستی رافدین‪ 2 :‬كورسی‬ ‫ئەنجومەنی كلدان ئاشور سریانی‪:‬‬

‫‪ 2‬كورسی‬ ‫لیستی ئیبن رافدین‪1 :‬‬ ‫كورســی بەروان احســان مەرگوز‬ ‫بەترۆس‪ 1 :‬كورسی‬ ‫هەرچەنــدە لەبنەڕەتدا‪ ،‬كورســی‬ ‫پارلەمانــی ئــەم كەمینانــە بەیاســا‬ ‫رێكخــراوە‪ ،‬بــەاڵم نالۆژیكیــە كــە‬ ‫ڕێژەیەكی‌وا زۆر بۆ ئەو كەمایەتیانە‬ ‫دابنــرێ‪ ،‬لەبــەر ئــەوەی ناگونجێت‬ ‫لەگەڵ رێــژەی دانیشــتوانەكانیاندا‪،‬‬ ‫چونكــە لەهەڵبژاردنەكاندا دەركەوت‬ ‫كــە ئــەوان هەیانــە بەچــەن ســەد‬ ‫دەنگێكــی دەنگــدەر بونەتــە‬ ‫پارلەمانتــار‪ ،‬لەكاتێكــدا پارلەمانتار‬ ‫لەخولی هەڵبژاردنی ســالی ‪ 2013‬دا‬ ‫بۆ گەیشتن بەكورسیەكی پارلەمانی‬ ‫‪ 18‬بۆ ‪19‬هەزار دەنگی پێویست بو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوانەی لەئێستادا لەپارلەمانن‬ ‫نوێنەری راستەقینەی ئەو پێكهاتانەی‬ ‫خۆیــان نیــن‪ ،‬بەڵكــو نوێنەرایەتــی‬ ‫الیەنێكی دیاریكراوی خۆیان دەكەن‪.‬‬ ‫ئــەم بەناو نوێنەرانــە لەگەڵ ئەوەی‬ ‫ســتەمیان لەنەتەوەكانــی خۆیــان‬ ‫دەكــەن كــردوە‪ ،‬لەهەمانكاتیشــدا‬ ‫ویژدانــی خۆیــان هــەرزان فــرۆش‬ ‫كردوە‪ ،‬لەپێناو هەندێك دەسكەوتی‬ ‫بەرژەوەندی كەسی دا‪.‬‬ ‫هــەروەك بینیمــان بەشــێكی‬ ‫دەرئەنجامی شكســتی دانیشتنەكەی‬ ‫‪19‬ی ئابــی پارلەمانــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬دەگەڕێتــەوە بــۆ ئــەو‬ ‫كورسی كۆتایانە كەالیەنێكی سیاسی‬ ‫بەپیالنێكی بۆ دارێژراوی پێشوەختە‬ ‫بــۆ بەرژەوەنــدی خــۆی‪ ،‬ژمــارەی‬ ‫كورسیەكانیانی گەیاندە ‪١١‬كورسی‌و‬ ‫بەشێوەیەكی چاوبەســتەكی فەرزی‬ ‫كرد بەسەر ئەندامانی پارلەماندا‪.‬‬ ‫لێــرەدا نە رێز لەشــەقام‌‌و دەنگی‬ ‫دەنگدەر دەگیرێت‪ ،‬نە ســتراتیژیش‬ ‫بونی هەیە‪ ،‬لەبەرانبەریشدا‪ ،‬پاشقول‬

‫گرتنی هەندێ لەالیەنە سیاسییەكان‬ ‫بەرانبــەر بەیەكدیــی‌و ســەوداكردن‬ ‫بەدەنگــی هاواڵتیانەوە لەالی هەندێ‌‬ ‫پارتی سیاسی لەدەرەوەی پارلەمان‪،‬‬ ‫كارێكی نــاڕەوا‌و نا ئاســاییە‌و بگرە‬ ‫بەشێكیشە لەتێكەڵكردنی سیاسەت‬ ‫بەبازرگانی پێوەكردنی‪.‬‬ ‫ئەگــەر بەپێــی یاســا بڕوانیــن‪،‬‬ ‫لەئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لەكۆی‬ ‫‪ 325‬كورســی ‪ 6‬كورســی كۆتــاكان‬ ‫هەیــە‪ ،‬بــەاڵم لە‌پارلەمانــی هەرێمی‬ ‫كوردســتان لەكــۆی ‪111‬كورســی‬ ‫‪11‬كورسی بۆكۆتاكان دانراوە!!‬ ‫ئالێــرەدا بەرونــی ئــەو فێــڵ‌و‬ ‫ســاختەكردنە دەردەكەوێــت كــە‬ ‫جیاوازیەكــە بەجۆرێكــە بەهیــچ‬ ‫شــێوەیەك شكو گومان ناهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمــە ئەتككردنــی دیموكراســیەتە‪،‬‬ ‫نانــەوەی بۆمــب‌و مینــی چێنــراو‬ ‫بۆیەكدی‪ ،‬لەباربردنــی پێكەوەژیانی‬ ‫سیاسیانەیە لەم هەرێمەدا‪.‬‬ ‫دەبێــت یاســای هەڵبــژاردن‬ ‫رێكبخرێتــەوە‪ ،‬چونكــە یاســایەكی‬ ‫هەڵەیە ‪11‬كورســی بــۆ پێكهاتەكان‬ ‫دانراوە دەركەوت الیەنێكی سیاســی‬ ‫ئــەو بەناونوێنەرانەوەیە كە خەڵكی‬ ‫خــۆی بەنــاوی ئــەو پێكهاتانــەوە‬ ‫دەنێرێتە پارلەمان‪.‬‬ ‫بۆیــە دەبێــت ئــەو یاســایە‬ ‫هەمواربكرێتــەوە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫الیەنیكــەم كــەس نەتوانێــت‬ ‫بەكاریانبهێنێت یاری بەچارەنوســی‬ ‫پێكهاتــەو كەمــە نەتەوەیییەكانەوە‬ ‫بــكات‪ ،‬بەشــێوەیەك دابنرێــت‬ ‫نوێنــەری راســتەقینەی پێكهاتەكان‬ ‫بــن‪ ،‬نەك حزبــەكان رایان بكێشــن‬ ‫بــەالی خۆیانــدا ئاراســتەی ملمالنە‬ ‫سیاســیەكانی لەپێنــاو بەرژەوەندی‬ ‫تەسكی حزبایەتیدا پێبكات‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪8‬‬

‫منیش لەگەڵ ئەوەم سەرۆك‬ ‫لەناو خەڵك هەڵبژێردرێت!‬

‫ئەحمەد فاتیح‬ ‫ئێســتا دو ئایدیــای جیاواز هەیە لەســەر چۆنیەتی هەڵبژاردنی ســەرۆكی‬ ‫هەرێم‪ ،‬الیەنێك بۆچونی وایە ئەم پرســە لەنێو پارلەمان یەكالیی بكرێتەوە‪،‬‬ ‫بۆچونێكــی تریــش دەڵێــت بگەڕێینەوە بۆ نــاو جەمــاوەر‪ .‬ئەگەرچی هەردو‬ ‫بۆچونەكە میكانیزمێكی دیموكراســیەو شــەرعیەتی سندوقی دەنگدانی هەیەو‬ ‫كارێكی دڵخۆشكەرەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەم پرسەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كە ئێستا بۆتە تەنگەژەیەك‬ ‫بۆ شــەقامی كوردی‪ ،‬كێشــەیەكی گەورەیە بۆ الیەنە سیاســیەكان‌و ناوەندی‬ ‫میدیایــی‌و رای گشــتی بەخۆیــەوە ســەرقاڵكردوە‪ ،‬هەریەكــە قســەی خۆی‬ ‫لەبارەوە دەكات‪.‬‬ ‫من وەك كادیرێكی یەكێتی دەڵێم ئاساییە سەرۆكی هەرێم لەناو جەماوەرەوە‬ ‫هەڵبژێردرێت‪ ،‬ئەمە كارێكی دیموكراســی ترە‪ ،‬بەاڵم چۆن لەناو جەماوەرەوە‬ ‫ســەرۆك هەڵبژێریــن‪ ،‬ئــەو رێكارانە كامانەن كــە هەڵبژاردنی ســەرۆكی پێ‌‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪ .‬لەم هەرێمەی ئێمەدا كە تائێســتا ســەرژمێرییەكی گشــتی‬ ‫نەكــراوە‪ ،‬تائێســتا نازانیــن ژمــارەی دەنگدەرانــی هەرێم چەندە‪ ،‬تائێســتا‬ ‫شــێوازی دەنگدان شــێوازێكی زۆر كۆن‌و كالسیكەو دەكرێت بەشێوازی نوێ‌‌و‬ ‫ئەلیكترۆنــی هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت كە شــەفافترە‪ .‬نەك ئەوەی لەهەرێمی‬ ‫ئێمەدا ئێســتاش لەســەر بنەمــای فۆڕمی خۆراك هاواڵتیــان دەنگدەدەن كە‬ ‫ئەمەش بۆخۆی چەندین كاری ســاختەی تیادادەكرێت‪.‬‬ ‫بۆیــە ئەگــەر دەمانەوێــت بەهەقیقــی بگەڕێینــەوە بۆ رای جەمــاوەرو رێز‬ ‫لەئیرادەی جەماوەر بگرین‪ ،‬فەرمون ســەرژمێری گشتی ئەنجامبدەن‪ ،‬فەرمون‬ ‫راســتەوخۆ دوای چەنــد كاتژمێرێــك ئەنجامــەكان رابگەیەنــن نەك دوای ‪30‬‬ ‫رۆژ‪ .‬لەكۆتایــش دەبێت رێز لەســەروەری قانون بگریــن‌و دەرچەی قانونی بۆ‬ ‫كاری ناقانونی نەدۆزینەوە‪ ،‬چونكە ئەوەی لەســەر بۆش بنیاتبنرێت هەربۆش‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫كوردستان لە ڕوانگەی ملمالنێی عەرەب‪ -‬ئیسرائیلەوە‬

‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫لە (‪ )1991/12/25‬هەرەســی یەكێتی‬ ‫ســۆڤیەت ڕاگەیەنــرا‪ ،‬پاشــان دیــواری‬ ‫بەرلیــن ڕووخا‪ ،‬جەنگی كەنــداوی دووەم‬ ‫كۆتایی پێهات‪ ،‬سیستەمی جیهانی چووە‬ ‫قۆناغێكــی نوێــوە‪ ،‬ئەمریــكا تاكالیەنــە‬ ‫بەرپرسیاریەتی بەرێوەبردنی ملمالنێكانی‬ ‫كەوتــە ئەســتۆ‪ ،‬بەجۆرێــك ئەكرێــت‬ ‫دەستپێكی هەموو ملمالنێ‌ و ڕووداوەكانی‬ ‫ئێســتاو ئاینــدە‪ ،‬وەك چوارچێوەیەكــی‬ ‫مێژوویــی بگەڕێنینــەوە بــۆ هەرەســی‬ ‫ســۆڤییەت‪ .‬دەركەوت «ئەو هەرەســە»‬ ‫كۆتایی مێــژوو نەبو‪ ،‬ببینــن لە (‪)2015‬‬ ‫شــدا‪ ،‬خۆرئــاوا لەڕێگەی (ناتــۆ ) ەوە‪،‬‬ ‫هەر چاوی لەسەر ناوچەكانی خۆرهەاڵتی‬ ‫ئەوروپایــە‪ ،‬كە لە بنا لوتی ڕووســیادان‪،‬‬ ‫تــا ئەو ئاســتەی كە تۆپێكــی یەكەم لە‬ ‫هەڕەشەو مەترسیەكان بۆ سەر ئاسایشی‬ ‫جیهانــی‪ ،‬بریتــی بێــت لــە‪ :‬پێكدادانــی‬ ‫ناتــۆ لەگەڵ هێزەكانی ڕووســیای فیدراڵ‬ ‫لەناوچــەی قــرم ‪ .‬بێگومــان توركیــا لە‬ ‫ڕیــزی واڵتانی دامەزرێنــەری ناتۆدا ناوی‬

‫هاتــووە و‪ ،‬لەســاڵی (‪ )1952‬ەوە تیایدا‬ ‫ئەندامێكی سەرەكییە ‪..‬‬ ‫لەگــەڵ هەمــوو ئەمانەشــدا‪ ،‬كێشــەی‬ ‫عــەرەب‪ -‬ئیســرائیل‪ ،‬مەســەلەی كــورد‪،‬‬ ‫گرفتــە هەڵواســراوەكانی توركیــا (بــە‬ ‫هەندێك گۆڕانكارییــەوە) هەر بەكراوەیی‬ ‫مانەوە‪..‬بۆیــە لــەم باســەدا زەرورەتــم‬ ‫زانی‪ ،‬لەیەك بازنەدا‪ ،‬تیشــك بخەمە سەر‬ ‫ڕیشــەی ملمالنێكانــی ناوچەكــە‪ ،‬دنــەی‬ ‫كێشە نەریتیە هاوبەشەكانی (كوردستان‪-‬‬ ‫فەلەســتین) لەالیــەك‪( ،‬كوردســتان‪-‬‬ ‫ئیســرائیل) یــش لەالیەكی تــر‪ ،‬لە چەند‬ ‫تەوەرەیەكی هەستیاردا بدەم‪ .‬كە سەری‬ ‫لەنــاو خوانــی تەڵەزگەكانــی (ئیمڕۆ) و‬ ‫(سبەینێ‌) دایە ‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬حزب و ڕۆڵی لە وێناكردنی‬ ‫سیاسەتی ئیسرائیلی دا‬ ‫گرنگترین دیاردەیەك لە ئیســرائیل كە‬ ‫سیســتەمی حزبایەتی پێ بناســرێتەوە‪،‬‬ ‫بریتــی یــە لــە « فرە حزبــی»‪ ،‬بە پێی‬ ‫پۆلێــن كــردن (‪ )5‬جۆرە حزبــی تیایە‪:‬‬ ‫(حزبی كرێكاران‪ ،‬حزبە دینیەكان‪ ،‬حزبە‬ ‫ماركســیەكان‪ ،‬حزبە پارێزگارەكان‪ ،‬حزبە‬ ‫عەرەبییــەكان ) ‪.‬ئەمانــە هەریەكەیان بە‬ ‫دیــدو بەرنامەیەكــی ڕۆشــن ئەیانەوێــت‬ ‫ڕەســمی سیاســەتی ئیســرائیلی بكــەن‪،‬‬ ‫كاریگەریی خۆیان هەبێت‬ ‫فرەحزبــی لەهــەر شــوێن و كاتێــك‬ ‫دیاردەیەكــی ئاســایی نــاو سیســتەمی‬ ‫حزبایەتیــە‪ ،‬وەك ئاماژەیــەك لــە بونــی‬ ‫دیموكراســیەت‪ ،‬بــەاڵم بــۆ ئیســرائیل‬ ‫دیاردەكە سەرنجڕاكێشەو بۆتە ناسنامەی‬ ‫سیستەمەكەشــی ‪.‬لە ڕووبەرێكی بچوكی‬ ‫واڵتەكەیــان كــە (‪ )21000‬كیلۆمەتــر‬ ‫چوارگۆشــەیە‪ ،‬هەمــوو جیهــان دوژمــن‬

‫یــان بووە‪ ،‬لەســەر لــم گەورەترین واڵتی‬ ‫كشــتوكاڵیان دروســتكردووە‪ ،‬زیــاد لــە‬ ‫(‪ )1‬ملیــار دوژمــن هەمیشــەیی یــان‬ ‫هەبوە‪ ،‬لەكاتێكدا ژمارەی دانیشــتوانیان‬ ‫نەگەشــتۆتە (‪ )2‬ملیــۆن كەس‪..‬لــە‬ ‫ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا كە دیموكراســی‬ ‫ڕووەكێكــە تیایــدا ناڕوێــت‪ ،‬جولەكەكان‬ ‫دا‪،‬‬ ‫واڵتەكەیــان‬ ‫لەدامەزراندنــی‬ ‫دیموكراسیەت و فرەحزبی و فڕە ڕەنگیان‬ ‫بۆ ناوخۆی خۆیان لە یاد نەكردووە ‪.‬‬ ‫ســیفەتی دووەم‪ ،‬لــە سیســتەمی‬ ‫حزبایەتــی ئیســرائیل دا‪ ،‬بریتــی لــە‬ ‫لێكتــرازان و جیابونــەوەو دروســتبونی‬ ‫حزبی نوێ‪ ،‬ملمالنێ و كێبركێی حزبەكان‬ ‫بــۆ گەیشــتن بــە دەســتەاڵت‪ ،‬لەكاتــی‬ ‫نزیكبونــەوەی هەڵبژاردنــی كەنیســەت‬ ‫(پەرلەمان) ی ئیســرائیلی‪ ،‬ئەبێتە هۆی‬ ‫ســەرهەڵدانی تەكەتوالت و ئینشــقاقاتی‬ ‫حزبی و‪ ،‬پێكهێنانی حزبی نوێ ‪.‬هەروەكو‬ ‫«ئارێل شــارون» هەستا بە دامەزراندنی‬ ‫حزبی « كادیما» لەساڵی (‪ )2005‬پێش‬ ‫هەڵبژاردنــی كەنیســەتی ئیســرائیلی لە‬ ‫(‪ )2006‬دا ‪.‬‬ ‫ئیســرائیل‪ ،‬بچوكتــرە لەڕووبــەری‬ ‫جوگرافی پارێزگایەكی وەك ســولەیمانی‬ ‫كە (‪23000‬كم) چوارگۆشــەیە‪ .‬لەباشوری‬ ‫كوردســتان (‪ )50‬حزبــی سیاســیی‬ ‫تۆماركــراوە (‪ )14‬یــان توركمانیــن!‬ ‫‪.‬بەهەمــان شــێوە هەمــوو حزبەكانیــش‬ ‫تووشــی ترازان و جیابونــەوە بوون لەناو‬ ‫كــورددا‪ ..‬جیاوازییەكــە ئەوەیــە‪ :‬ئەقڵی‬ ‫كــورد ئەقڵێكــی موئەسەســاتی نییــە‪.‬‬ ‫ئــەو جولەكانەی لــەدوای پەیمانی بلفۆڕ‬ ‫(‪ )1919‬چاویــان لــەوە كــرد بگەڕێنەوە‬ ‫زێــدی خۆیــان‪ ،‬لەهــەرە پیــاوە ڕاقی و‬

‫ڕۆشنبیرەكانی جیهان بون‪ ،‬بەاڵم ئەوانەی‬ ‫لە كوردســتان لە شــاخەكانەوە هاتنەوە‬ ‫شــارەكان‪ ،‬هــەرە مرۆڤە نەخۆشــەكانی‬ ‫خۆرهەاڵتــی ناوین بــون‪ ،‬چونكە لەپێش‬ ‫(ماد) ەوە ئەمانە هەر لەشــاخەكان بون‬ ‫‪.‬ئــەو ئەوروپیانەی لەدوای (كۆڵەمبوس)‬ ‫چوونــە خاكی ئەمریــكاوە‪ ،‬هەرە خەڵكە‬ ‫ئەرســتۆكرات و خاوەنبیــرەكان بــون‪،‬‬ ‫تەمەنــی دەوڵەتــی ئەمریــكاو تەمەنــی‬ ‫شــاری ســولەیمانی یەك شتە كە (‪)250‬‬ ‫ســاڵێكە‪.‬بۆچی تا بێت سولەیمانی بەرەو‬ ‫دوا ئــەڕوات‪ ،‬ئەمریكاش بوو بە مەزنترین‬ ‫هێــزی گــەردون ‪.!..‬ئێخــۆ ئەوانەشــی‬ ‫زووهاتنە شــارەوە لەســولەیمانی كەســە‬ ‫ڕۆشــنبیر و دەوڵەمەنــەكان بــون ‪.!..‬لە‬ ‫پارێزگایەكی وەك سولەیمانی تەنها (‪)8‬‬ ‫ســاڵی حوكمڕانــی وەربگریــن‪)2750( ،‬‬ ‫ڕاپۆرتی چاودێریی دارایی هەیە‪ ،‬كەدزی و‬ ‫بەهەدەردانە‪ ،‬لە واڵتێكی وەك ئیســرائیل‬ ‫بە هێزترین سەرۆك كە «ئێهود ئوڵمەرت‬ ‫« بووە‪ ،‬لە (‪ )2014‬ەدا‪ )6( ،‬ساڵ حوكم‬ ‫ئەدرێت‪ ،‬چونكە لەحەفتاكان بەڕێوەبەری‬ ‫شــارەوانی بــووە‪ ،‬زەوی بەهەدەردانــی‬ ‫كــردووە‪ ،‬بــە تۆمەتــی ئەوەشــی (‪)150‬‬ ‫هەزار دۆالری لەسەرمایەدارێكی ئەمریكی‬ ‫وەرگرتووە ‪..‬‬ ‫ئەمە وێنــەی ئەو دەوڵەتــە بچوكەیە‪،‬‬ ‫كە ڕەگەزو زمانی لەگەڵ هیچ شــوێنێكدا‬ ‫هاوبــەش نییە‪ ،‬بە بەردەوامی پتر لە (‪)1‬‬ ‫ملیــار دوژمنــی هەیە‪ .‬لەكاتێكــدا توركیا‬ ‫لەســەر میراتی گەورەترین ئیمپراتۆریەتی‬ ‫مێــژووش دانیشــتووە‪ ،‬ســاڵی (‪)2005‬‬ ‫بەبــڕی (‪ )500‬ملیۆن دۆالر‪ ،‬گریبەســتی‬ ‫لەگەڵكردووە‪ ،‬بــۆ تازەكردنەوەی (‪)170‬‬ ‫دەبابــە‪ ،‬بەبــڕی (‪ )688‬ملیــۆن دۆالر‬

‫فڕۆكەكانــی فانتــۆم‪ )4-f( 4-‬ی توركیــا ڕێككەوتننامــەی ئۆســلۆ (‪ )1993‬و هی‬ ‫تازەكردووەتــەوەو‪ ،‬مووشــەكی دژە دیكــەش ‪.‬كەواتە پرســی كورد كێشــەی‬ ‫بالیستی پێداوە ‪.‬‬ ‫خۆیەتی ‪.‬‬ ‫ســاڵی (‪ )2006‬بزوتنەوەی مقاوەمەتی‬ ‫دووهەم‪ :‬فرە بەرەیی لە فەلەستین ئیســامی (حەمــاس) لەهەڵبژاردنێكــدا‪،‬‬ ‫دیسان ئەو دەنگە دەنگەی لەكوردستان زۆرینەی دەنگەكانی بەدەستهێنا‪ ،‬جگە لە‬ ‫هەیــە‪ ،‬بەهەمــان بڕوئاڕاســتە لــە توركیا كەس ئیعترافی پێ نەكرد (ڕەگی‬ ‫(فەلەســتین) یش هەبووە‪..‬قوربانیەكانی لــە تیرۆردایە)‪ ،‬دایانبڕی لــە كۆمەڵگەی‬ ‫نــەك (‪ )100‬ســاڵ‪ ،‬بەڵكو (‪ )30‬ســاڵی نێودەوڵەتــی ‪.‬دوای ئــەوەی بزوتنــەوەی‬ ‫كــوردو (‪ )30‬ســاڵی فەلەســتین بەراورد حەمــاس لــە ســاڵی (‪ )2007‬كەرتــی‬ ‫بكــە‪ ،‬نیــو هێنــدەی كــورد ئــازار و غەززەی كۆنترۆڵكردەوە‪ ،‬لەپەیوەندییەكی‬ ‫كۆمەڵكوژییان بەرانبەر نەكراوە ‪.‬شــەڕی تەلەفۆنــی دا‪ ،‬لە (‪23‬ی تەمموزی ‪)2007‬‬ ‫ناوخــۆی یەكێتــی و پارتیــش ژمــارەی ئەرۆدگان ئەوەی بۆ ئیســماعیل هەنیەی‬ ‫قوربانیەكانــی بیســت هێنــدەی شــەڕی ســەرۆكوەزیران لەحكومەتەكــەی غەززە‬ ‫ناوخۆی فەتح و حەمماسە ‪.‬ئەو (قودس) خســتەڕوو‪ ،‬كە توركیا ئامادەیە مەلەفی‬ ‫ەی جولەكــە نــاوی نــاوە پایتەختــی ئاشتی بجوڵێنێت‪ ،‬ووتی» ئێمە لەتوركیا‬ ‫ئەبــەدی‪ ،‬لەســەردەمی فتوحاتــەوە بــۆ دوای پێكهێنانــی حكومــەت لــەو چەنــد‬ ‫مەمالیكــەكان‪ ،‬بــۆ عوســمانیەكان‪ ،‬بــۆ هەفتەیەی ئایندەدا‪ ،‬ئامادەین لەپێناو ئەو‬ ‫ئینتدابــی بەریتانی (‪ ،)1921‬بۆ شــەڕی گورزە بەهێزو ئــازارەی بەرتان كەوتووە‪،‬‬ ‫عەرەب ئیسرائیل (‪ )1967‬هەتا (‪ )2006‬كاربكەیــن بــۆ گەڕانــەوەی یەكڕیــزی بۆ‬ ‫یش كــە دەوڵەتی فەلەســتین ڕاگەیەنرا‪ ،‬ڕیزەكانتــان‪ .‬لــەوەش زیاتــر ئــەردۆگان‬ ‫هــەر زەمانــی وێنەیەكیان بۆ كێشــاوەو‪ ،‬وتــی» ئێمــە ئازارێكی زۆرمــان هەیە كە‬ ‫وتراوە ئەونە كیلۆمەترە‪ .‬هەموو ڕووبەری خوێــن لەبــەر براكانمــان لە فەلەســتین‬ ‫فەلەســتین (‪ )26323‬كم چوارگۆشەیە‪ ،‬ئەچۆڕێت‪ ،‬ئەم دابەشبون و پەرتبونەتان‬ ‫ناگاتــە تەنهــا ڕووبــەری داگیركــراوی هەڵوێســتتان الوازئــەكات‪ ،‬زیــان بــە‬ ‫خاكــی (كەركوك) و (موســڵ) ی كورد بەرژەوەندیــی گــەل و مەســەلەكەتان‬ ‫‪.‬لەكاتێكــدا فەلەســتینیەكان بەبەردەوام ئەگەیەنێــت‪ ،‬هەروەكــو بەردەوامــی ئەم‬ ‫لــەدەرەوەی خۆیان (‪ )1‬ملیار الیەنگریان ناكۆكیــە نێوخۆییەتــان‪ ،‬كاریگەریــی‬ ‫هەبووە‪ ،‬بە میللەتی كورد و كەســایەتییە نێگەتیڤــی لەســەر ئاینــدەو دامەزراندنی‬ ‫ئیسالمییەكانیشــیەوە‪ ،‬بۆیــە لەهەمــوو دەوڵەتی فەلەستین ئەبێت «‬ ‫هەمــوو جیهانی ئیســامی هاوســۆزی‬ ‫مێــژووی ســەدەی بیســتەم دا‪)1( ،‬‬ ‫ڕێككەوتننامەی نێودەوڵەتی نییە باســی بۆ فەلەســتینیەكان دەرئەبــڕی‪ ،‬كۆمەك‬ ‫كوردبكات‪ ،‬بەاڵم (‪ )10‬دانە هەیە تایبەت و هــاوكاری ئەكــردن‪( ،‬حەماس و فەتح)‬ ‫بــە فەلەســتین‪ ،‬وەكــو (كامــب دیڤیــد یش‪ ،‬خەریكی شەڕ و مەعمەعەی ناوخۆیی‬ ‫لــە ‪ )1978‬كۆنگــرەی مەدریــد (‪ )1991‬بون ‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )530‬دو شةممة ‪2015/8/31‬‬

‫چاندار‪:‬‬ ‫پێویستە چەكەكان بێدەنگ بكرێن‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫كوردو تورك سەردەكەون‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن رایگەیاند‪:‬‬ ‫پێویستە كــورد و تــورك پێكەوە كار‬ ‫بۆ سەرخستنی ئاشتی لەتوركیا بكەن‬ ‫لەدژی بەرەی شەڕخواز كە ئاك پارتی‬ ‫رابەری دەكات‪.‬‬

‫جەنگیز چــانــدار رۆژنامەنوسی نــاوداری‬ ‫توركیا دەڵێت «لەگەڵ پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫كاتی‪ ،‬پێویستە یەكەم كاری بۆ بێدەنگ‬ ‫كردنی چەكەكان بكات‪ ،‬ئەگەر وانەبێت‬ ‫مەترسی گــەورە لەسەر ئەنجامدانەوەی‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەخت دەبێت»‪.‬‬

‫توركیا‪ ،‬لەسیستمی تاكڕەوییەوە بۆ فرە دەسەاڵتی‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫لە ‪24‬ی تەموزەوە فڕۆكە جەنگییەكانی‬ ‫توركیا بۆردومانی بناری قەندیل دەكەن‪،‬‬ ‫هــاوكــات بــەردەوامــی ئۆپەراسیۆنی هێزە‬ ‫ئەمنییەكان و پۆلیسی لەناوخۆی توركیا‬ ‫تائێستا نزیكەی ‪ 1500‬كەس دەستگیركراون‬ ‫لــەنــاویــانــدا دەیـــان ســـەرۆك شــارەوانــی‬ ‫وسیاسەتكاری كورد هەیە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە‬ ‫كە ئاك پارتی نەیتوانی دەنگی تەواوەتی‬ ‫بــۆ پێكهێنانی حكومەت لەهەڵبژاردنی‬ ‫‪7‬ی حوزەیران بەدەستبهێنێت و دواتریش‬ ‫نەشیتوانی حكومەتی هاوبەشی لەگەڵ‬ ‫یەك لەو سێ‌ پارتەی پارلەمانی توركیا‬ ‫پێكبهێنێت‪ ،‬دواجار پەنای بردە پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی هەڵبژاردن(حكومەتی كاتی كە‬ ‫هــەرچــوار پارتەكەی پارلەمان بەشداری‬ ‫دەكات)‪.‬‬ ‫دۆخی ئاك پارتی هێندە ئاڵۆزو نادیارە‬ ‫بەجۆرێك تائێستا هیچ ستراتیژییەكی نوێی‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی ئایندە نییە‪ ،‬ماوەی ‪ 10‬ساڵ‬ ‫بەدواداچونی رۆژانەم لەسەر دۆخی توركیا‪،‬‬ ‫هیچ كات ئاك پارتی وەك ئێستا شكستی‬ ‫پێوەدیار نەبووە‪ ،‬لەبەرامبەر ئەم دۆخە پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن (هەدەپە) بانگەشە بۆ ئەوە‬ ‫دەكا لەهەڵبژاردنی پێشوەخت كە بڕیارە لە‬ ‫‪1‬ی تشرینی دوەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت‪،‬‬ ‫دەنگەكانی ‪ %13‬وە بۆ ‪%20‬نزیك بكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر بێت و كۆما جڤاكێن كوردستان‬

‫(كەجەكە)‪ ،‬دۆخــی هەدەپە لەچاوبگرێت‬ ‫(تاڕادەیەك وادەبینرێت) بەدورنییە هەدەپە‬ ‫‪ %15‬بۆ ‪ %18‬ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫تادێت ناڕەزایی چین و توێژەكانی ناو‬ ‫كۆمەڵگەی توركیا دژبە ئاك پارتی زیاتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەبەرئەوەی دۆخی ئەمنیی و سیاسی‪،‬‬ ‫ئابوری واڵت بەرەو خراپی چووە‪ ،‬هەدەپە‬ ‫وەك ئۆپۆزسیۆنێكی سەرەكی نەوەك بەتەنها‬ ‫باكوری كوردستان بەڵكو رۆڵ لەڕوداوەكانی‬ ‫توركیا بەگشتی دەبینێت‪ ،‬فیگەن یوكسەكداغ‬ ‫هــاوســەرۆكــی هــەدەپــە‪ ،‬ستراتیژی نوێی‬

‫‪,,‬‬

‫واڵتە بگرێتەدەست‪ ،‬لەبەرئەوەی خۆی بە‬ ‫دێرینترین پارتی سیاسی لەمێژوی كۆماری‬ ‫توركیا دەزانێت و ئەزمونی فەرمانڕەوایی‬ ‫لەتوركیا هەیە‪ .‬بەتایبەتی لەماوەی چوار‬ ‫ساڵی رابــردودا زۆرتــر بانگەشەی بۆ ئەوە‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫بابەتێكیتر بەگرنگی دەزان ــم ئاماژەی‬ ‫پێبكەم‪ ،‬بۆردومانكردنی بناری قەندیلە‬ ‫كە هەشت هاواڵتی مەدەنی بونە قوربانی‬ ‫و ‪11‬ی تریش بریندار بــون‪ ،‬لێرەدا جێی‬ ‫بەئاگاهێنانەوەی رایگشتی كوردییە‪ ،‬حكومەتی‬

‫ستراتیژی هەدەپە ئەوەیە كۆتایی بە‬ ‫دەسەاڵتی تاكڕەویی ئاك پارتی بهێنن و‬ ‫دەسەاڵتێكی فرەالیەنی لە توركیا وەك‬ ‫مۆدێلێكی نوێ لەسیاسەت و دیموكراسی‬ ‫لەو واڵتەدا بێننەكایەوە‬ ‫پارتەكەی ئاشكراكرد ك ئامانجیان ئەوەیە‬ ‫كۆتایی بەدەسەاڵتی تاكڕەوی(ئاك پارتی)‬ ‫بهێنێت و دەسەاڵتێكی فرە الیەنی لەتوركیا‬ ‫وەك مۆدێلێكی نوێ‌ لە سیاسەت و دیموكراسی‬ ‫لەو واڵتەدا بهێنێتەكایەوەو لەو رێگەیەشەوە‬ ‫ئاشتی لەواڵت دەستەبەر بكەن‪ .‬پێشبینی‬ ‫دەكەم چانسی هەدەپە لەهەڵبژاردنی ئایندە‬ ‫زیــاتــرە لــەوەی ئێستا هەیە‪ ،‬دەرفەتێك‬ ‫لەئارادایە بەوەی رێككەوتنی فراوانتر لەگەڵ‬ ‫الیەنیتر سازبكەن‪ ،‬لێرەدا پارتی كۆماری‬ ‫گەل (جەهەپە) رۆڵێكی گرنگ دەبینێت‬ ‫لەوبارەیەوە‪ .‬جەهەپە دەخوازێت بەشداری‬ ‫كارا لەپڕۆسەی سیاسی و دەسەاڵتی ئەو‬

‫ئاك پارتی و سەرۆكایەتی فەرماندەی سوپای‬ ‫توركیا بەفەرمی رایگەیاندوە كەخەڵكی سڤیل‬ ‫نەكراوەتە ئامانج بەڵكو ئەوانە پەكەكە‬ ‫بــون‪ ،‬شــانــدی هــەدەپــە لــەپــاش سـێ‌ رۆژ‬ ‫بەسەر بۆردومانەكە هاتنە گوندی زارگەلی‬ ‫بەمەبەستی بەدواداچون لەسەر بۆردومانەكە‬ ‫راپۆرتێكیان ئامادەكردو دواتر بۆ رایگشتی‬ ‫لەتوركیا ئاشكرایان كرد‪ .‬هودا قایا‪ ،‬نوێنەری‬ ‫ئەستەمبول لەسەر لیستی هەدەپە‪ ،‬یەك لەو‬ ‫پارلەمانتارانە بو سەردانی زارگەلی كرد‪ ،‬قایا‬ ‫ژنە نوسەرو چاالكوانی مەدەنی ئاكتیڤە‪ ،‬بۆ‬ ‫یەكەمجارە هەدەپە كاندیدێكی سەرپۆشی‬ ‫دەربخات‪ ،‬ئەوەندی چاودێری قایام كردبێت‪،‬‬

‫خانكمێكی بە ویــژدان و سیاسەتكارێكی‬ ‫ژیــر و چــاالكــە‪ ،‬وەك یــەك لە ژنــە هەرە‬ ‫كاریگەرەكانی ناو هەدەپە و ژیانی سیاسی‬ ‫لەتوركیا دەردەكەوێت‪ ،‬لەدیدارەكەی هەفتەی‬ ‫رابـــردوو لە رۆژنــامــەی چاودێر باڵوبوەوە‬ ‫سەبارەت بەزارگەلی قایا دەڵێت «ئەوەی‬ ‫لەوێ‌ كراونەتە ئامانجی فڕۆكە جەنگییەكان‬ ‫خەڵكی مەدەنی و بێ‌ چەك بون»‪.‬‬ ‫جــێــی ســەرنــجــە حــكــومــەتــی هەرێمی‬ ‫كــوردســتــان تائێستا هەڵوێستی جدی‬ ‫لەبەرامبەر توركیا نــەبــوە‪ ،‬ئــەو پــارت و‬ ‫الیەنانەی لە ئاشتیدا رۆڵیان گێڕاوە یان‬ ‫قسەیان هەبوە لەئاست بۆردومانكردنی‬ ‫دێهاتەكانی هەرێمی كوردستان دەمبەست‬ ‫بـــون‪ ،‬مــن وەك هــاواڵتــیــیــەكــی هەرێمی‬ ‫كوردستان و وەك رۆژنامەنوسێك بەالمەوە‬ ‫گرنگ نییە هەر پارتێكی سیاسی بەیاننامە‬ ‫بۆ ئیدانەكردنی ئەو بۆردومانانە دەربكات‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئێمە بەرپرسنین لەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫الیەنی توركیایە و دەبێت راستەوخۆ لەسەر‬ ‫ئەو پرسە دانیشتنی لەگەڵدا بكرێت‪ ،‬هەفتەی‬ ‫رابـــردوو لــەدیــداری تەلەفیزیۆنیم جەختم‬ ‫لەوەكردوە كە دەبێت شاندێكی حكومەتی‬ ‫هەرێم پێكبهێنرێن بەمەبەستی وەستاندنی‬ ‫بۆردومانەكان سەردانی ئەنقەرە بكەن‪ ،‬وەك‬ ‫لەوەی شاندی حكومەتی هەرێم لەسێ‌ ساڵی‬ ‫رابردودا زۆرترین كۆبونەوەی لەگەڵ ئەنقەرە‬ ‫كردوە‪ ،‬لەبەرئەوەی جگە لەزیانی گیانی‪ ،‬جادە‬ ‫و قوتابخانەو تەنانەت ستونی كارەبا كراوتە‬ ‫ئامانج لەبۆردومانەكەدا ئەمەش زیانێكی‬ ‫ماددی زۆری بەناوچەكە وحكومەتی هەرێم‬ ‫دەگەیەنێت‪،‬كاتێ‌ لەبەرنامەكە ئەم بۆچونەم‬ ‫وت پێشكەشكاری بەرنامەی بەپێكەنینەوە‬ ‫وتی «لەئێستادا حزبەكان ئامادەنین لەگەڵ‬ ‫یەكدا بسازێن‪ ،‬ئەوجا بۆ مەسەلەیەكی ئاوا‬ ‫چۆن چاوەڕێبكەین پێكبێن!»‪.‬‬ ‫تۆ بڵێی هەستی نەتەوایەتی‪ ،‬بەرژەوەندی‬ ‫یەك الیەنە‪ ،‬ركابەری نێوانمان ئەوەندە قوڵ‬ ‫بێت نەتوانین لەسەر شەهیدبونی هەشت‬ ‫هاونیشتیمانی واڵتەكەمان هاوهەڵوێست بین!‬

‫ئەنەكەسە و كارتی توركمان‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫بەرپرسێكی ئــەنــەكــەســە(‪)ANKS‬‬ ‫رایگەندووە كە رێژەی توركمانەكان لەسوریا‬ ‫‪%25‬ی دانیشتوانی ئەو واڵتە پێكدەهێنێت‪.‬‬ ‫بەرپرسێكی بــااڵی حزبی دیموكراتی‬ ‫كـــوردســـتـــانـــی‪-‬ســـوریـــا(‪ )ANKS‬كە‬ ‫دەسەاڵتەكەی بەسەر ئەنجومەنی نیشتیمانی‬ ‫كوردی سوریا دا سەپاندووە‪ ،‬لە دیدارێكی‬ ‫تایبەتی لەگەڵ كەناڵی جزیرەی توركیادا‬ ‫راگەیاندووە كە رێژەی توركمانەكانی سوریا‬ ‫‪ %25‬ی دانیشتوانی خەڵكی سوریایە‬ ‫و ئەمەش بۆتە هۆی نــاڕەزایــی كەس و‬ ‫رۆشنبیر و نوسەرانی كورد و بەو لێدوانەی‬ ‫بەرپرسێكی حزبی دەسەاڵتی ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانی كوردی –سوریا‪ ،‬مافەكانی گەلی‬ ‫كورد پێشێڵ دەكرێت و شەرعیەتی تەواو‬

‫لە دەستێوەردانی دەوڵەتی توركیا بۆ‬ ‫سوریا و بە تایبەتی رۆژئاوای كوردستانی‬ ‫هێناوەتەكایەوە‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬قسەكانی نــوری بریمۆ بۆ‬ ‫كەناڵێك كە دۆستی سەرەكی توركیایە و‬ ‫هاوبیری كردەوەكانی تیرورستانی داعش‬ ‫و بــەرەی نوسریە‪ ،‬جێگەی داخــە و بە‬ ‫كودەتایەكی سیاسی و گۆڕینی دیموگرافیای‬ ‫رۆژئاوای كوردستان لەقەڵەم دەدرێت‪.‬‬ ‫چاودێران كە لە تۆڕی كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫فەیسبوك و تویتەر و ماڵپەرەكانی‬ ‫كەسایەتی و گشتیدا بۆچوونی خۆیان‬ ‫لەو بــارەوە خستۆتەڕوو و ئەو لێدوانەی‬ ‫بەرپرسانی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی‪-‬‬ ‫سوریا كە جار هەیە دەڵێن پارتی یەكێتی‬ ‫دیموكرات (پەیەدە) تێرۆریستە و جیاوازیی‬ ‫نیە لەگەڵ داعــش‪ ،‬جار هەیە كە دەڵێن‬ ‫حزبی بەعسی سوری لە پەیەدە باشترە‪،‬‬ ‫جاری واش هەیە دەڵێن داعش لە پەیەدە‬ ‫باشترە‪ ،‬خۆی لەخۆیدا ئەم رەفتارانە لە‬ ‫خزمەتی داعش و هەموو نەیارانی كورد‬ ‫تــەواو دەبــن و تا ئێستا هیچ چاالكێكی‬ ‫مەدەنی وەك خۆپێشاندان یان رێپێوان و‬ ‫ناڕەزایەتی لە دژی كردەوە تێروریستیەكانی‬ ‫داعش و بەرەی نوسرەیان نەكردوە‪ ،‬بەاڵم‬

‫جێگای داخە بە سەدان خۆپێشاندان لە‬ ‫دژی پەیەدە و هێزەكانی رەوای گەلی كورد‬ ‫لــەڕۆژاوای كوردستان لە دژی یەپەگە و‬ ‫یەپەژە لە باشوری كوردستان لە شاری‬ ‫هەولێر و شــارە جیاجیاكانی ئەوروپا‬ ‫ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچونی چــاودێــرانــی سیاسی‬ ‫رۆژئــــــاوای كــوردســتــان‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫نیشتیمانی كوردی‪ -‬سوریا بە تەواوی لەژێر‬ ‫كۆنتروڵی حزبی دیموكراتی كوردستانی –‬ ‫عێراق دەرچووە و ئێستا لەژێر كۆنترۆڵی‬ ‫ئۆپۆزسیونی‬ ‫نیشتیمانی‬ ‫ئیتیالفی‬ ‫سوریایە كە سەرۆكەكەی (خالید خۆجەی‬ ‫توركمانی)یە و بە ئەجندای سیاسی واڵتە‬ ‫داگیركەرەكانی كوردستان كاردەكەن و‬ ‫ئەمەش بۆ دواڕۆژی دۆزی گەلی كورد‬ ‫مەترسیدارە و لە بەرژەوەندیی چارەسەری‬ ‫كێشەی كوردا نیە‪.‬‬ ‫ئەم ئەركە ئەكەوێتە سەرشانی هەموو‬ ‫الیەنەكانی هەرچوار پارچەی كوردستان‬ ‫كە هەوڵ بدەن بۆ پشتیوانی گەلی كورد‬ ‫و بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان كە وەك نوێنەری شەرعی‬ ‫كوردە لە سوریا و لەرۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫ئەگەر نا بەرپرسانی ئەنجومەنی نیشتمانی‬ ‫كوردی ‪-‬سوریا بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ‬

‫رۆژئاوای كوردستان لە توركمانەكان پیرۆز‬ ‫دەكەن و تەنها بۆئەوەی كورسی خۆیان‬ ‫لەنێو ئیتیالفی سوریادا بپارێزن و مووچە‬ ‫و بــەرژەوەنــدی خۆیان لە الیــەن ئیخوان‬ ‫موسلمینەوە نەبڕێت كە ئێستا دەستی‬ ‫بــەســەر ئیتالفی ئۆپۆزسیونی سوریدا‬ ‫گرتووە‪.‬‬ ‫لــەبــەرامــبــەر ئــەمــەدا سیپان حەموو‬ ‫فەرماندەری گشتیی هێزەكانی یەپەگە‬ ‫راگەیاند كە‪ :‬ئەوان لەئامادەباشیدان بۆ‬ ‫رزگاركردنی شاری جەرابلوسی هاوسنوری‬ ‫كۆبانی هەیە لەتوانایاندایە داعــش لەو‬ ‫ناوچانەی لە نێوان كۆبانی و عەفرین‬ ‫دەربخەن و ئەو ناوچانە لە تێروریستانی‬ ‫داعش پاك بكەنەوە‪.‬‬ ‫بە گوێرەی بۆچونی چاودێران كە ئەم‬ ‫لێدوانی سیپان حەموو فەرماندەری گشتی‬ ‫هێزەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل‬ ‫(یەپەگە) وەك نامەیەكە بۆ رەخنەگرتن لە‬ ‫بەرپرسانی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی‪-‬‬ ‫سوریا‪ ،‬كە چۆن بە مافی توركمانەكان‬ ‫شاد دەبن و مافە رەواكانی گەلی كوردیش‬ ‫ێ دەخەن و تەنها بۆ ئەوەی دڵی‬ ‫پاشگۆ ‌‬ ‫ســەرۆكــی ئیتیالفەكەی ســوری خالید‬ ‫خۆجەی توركمانی خۆش بكەن و لێیان‬ ‫رازی بێت‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫سەبری ئۆك‪:‬‬ ‫بەفەرمی شەڕمان رانەگەیاندووە‬ ‫سەبری ئۆك ئەندامی كۆنسەی كۆما جڤاكێن‬ ‫كوردستان‪ ،‬رایگەیاند تائێستا بەفەرمی‬ ‫شــەڕمــان لـــەدژی توركیا رانــەگــەیــانــدوە‬ ‫ئەوەی گەریال دەیكات تەنها وەاڵمدانەوی‬ ‫هێرشەكانی توركیایە بــۆ خاكی باكوری‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫ئەی گەنجی تورك‪،‬‬ ‫وەرن بنەبڕمان بكەن‬

‫محەمەد ئیسماعیل‬ ‫دەبێت چی لەوتە دڵتەزێنەكانی ئەو ژنە تەمەن هەشتا ساڵە جوانتر‬ ‫بێت بۆ دەستكردن بە باسی بارودۆخی توركیا‪ ،‬كە دەڵێت“یان ئاشتی‬ ‫سەرتاسەری بۆ هەموان‪ ،‬یان پێكەوە چەك هەڵدەگرین و تا دوا دڵۆپی‬ ‫خوێنمان بجەنگێین بۆئەوەی ئاشتی بەدەست بهێنین»‪ .‬داواكاری ئەو‬ ‫دایكە و هەموو دایكەكانی توركیا‪ ،‬بە كورد و توركەوە ئەوەیە‪ ،‬كە ئیتر‬ ‫رۆڵەكانیان لەپێناو هیچدا نەكوژرێن‪ .‬ئەو دایكە كە لە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەوانیدا لێدوانی دەدا بۆ دەزگاكانی راگەیاندن‪ ،‬بەردەوام بوو لەسەر‬ ‫قسەكانی و وتی «من پێنج كوڕم شەهید بوو لە پێناو بەدەستهێنانی‬ ‫ئاشتیدا‪ ،‬ماندو بوین لەداواكردنی ئاشتی‪ .‬مردین ئەوەندە داوای ئاشتیمان‬ ‫كرد‪ .‬دەمانەوێت وەك مرۆڤ لەسەر نیشتیمانی خۆمان بژین‪ .‬مافی‬ ‫خۆمانمان دەوێت‪ .‬ئەگەر مافەكانمان دەدەنێ باشە‪ ،‬ئەگەر نا هەموومان‬ ‫پێكەوە چەك هەڵدەگرین و دەجەنگین‪ .‬منیش وەك هەر پێنج كوڕەكەم‬ ‫یان دەكوژرێم یان لە سێدارە دەدرێم‪ ،‬یاخود ئاشتی بەدەست دەهێنین‪”.‬‬ ‫ئەم دایكە‪ ،‬پێنج كــوڕی لەڕیزی گەریالكانی پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستاندا لەالیەن سوپای توركیاوە كوژراون‪ .‬چەند ساڵێك لەمەوبەر‪،‬‬ ‫سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتەی توركیا رەجەب تەیب ئەردۆغان‪ ،‬داوای لەم‬ ‫خانمە بەتەمەنە كرد كە چاوی پێی بكەوێت‪ ،‬بەاڵم رەتیكردەوەو وتی‬ ‫«من لەگەڵ بكوژی رۆڵەكانمدا كۆ نابمەوە»‪ .‬دەمەوێت سەرنجتان بۆ‬ ‫خاڵێك رابكێشم‪ ،‬تا ئەو كاتە ئەردۆغان هێشتا بیری لەدڵی دایكان‬ ‫دەكردەوە‪ ،‬با دایكی گەریالش بێت كە ئەو بە تیرۆریست ناوی دەبات‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمڕۆ‪ ،‬ئەردۆغانی سەرۆك كۆمار‪ ،‬گرنگی بە دڵی دایكی سەربازە‬ ‫كوژراوەكانیش نادات‪ .‬ئەوەتا لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا بە خوشكی‬ ‫یەكێك لە سەربازەكانی گوتووە «جا با براكەت نەبوایە بە سەرباز‪”.‬‬ ‫خوشكی ئەو سەربازە بە ئەردۆغانی گوتبوو كە “براكەم بوو بە قوربانی‬ ‫كورسییەكەی تۆ ئەی سەرۆك كۆمار!” ئەویش لە وەاڵمدا بەو جۆرە‬ ‫وەاڵمی دابوەوە‪.‬‬ ‫ئەردۆغان لەم خاڵەدا زۆر لە مستەفا كەمال ئەتاتورك دەچێت‪ ،‬كە لە‬ ‫پەیامە بەناوبانگەكەیدا بۆ گەنجان دەڵێت؛ “ئەی گەنجی تورك‪ ،‬ئەركی‬ ‫یەكەمت بەرگرییە لە سەربەخۆیی تورك بونت‪ ”.‬سەربەخۆیی تورك‬ ‫بوون‪ ،‬واتە پاراستنی یەكپارچەیی خاكی توركیا و دروستكردنی پەرژینی‬ ‫دڵنیایی بۆ كۆشكی كۆمار‪ .‬ئەردۆغانیش ئەمڕۆ هەمان داواكاریی هەیە‬ ‫یان داواكارییەكانی من جێبەجێ دەكەن‪ ،‬یان ئەوەی دێت بەسەرتاندا‬ ‫دەبێت قبوڵی بكەن‪ .‬بەر لە هەڵبژاردن‪ ،‬ئەردۆغان بە ئاشكرا وتی «وەرن‬ ‫‪٤٠٠‬كورسی پەرلەمانم بدەنێ تا بە خۆشی داواكارییەكانم جێبەجێ‬ ‫بكەم»‪ .‬بیر لەو دەستەواژەیە بكەنەوە “بەخۆشی”‪ ،‬واتە ئەگەر بە‬ ‫“خۆشی” داواكارییەكانم جێبەجێ نەكەن‪ ،‬ئەوا بە “ناخۆشی” هەر پێتان‬ ‫جێبەجێ دەكەم‪ .‬ئەوەتا ئێستاش لە سەرتاسەری توركیا “ناخۆشی”‬ ‫هەیە و چاوەڕێیە الیەناك پەشیمان ببنەوە و “بەخۆشی” دەستوری‬ ‫واڵتی بۆ بگۆڕن و سیستمەكەی بۆ بكەن بە سەرۆكایەتی‪.‬‬ ‫دوای ‪ 45‬رۆژ لە ئەنجامدانی كۆبونەوە و دانوستان‪ ،‬راسپێردراوی‬ ‫پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی توركیا‪ ،‬ئەحمەد داودئۆغڵو‪ ،‬نەیتوانی‬ ‫لەگەڵ الیەنەكان بگاتە رێكەوتن و ئەركەكەی گەڕانەوە بۆ سەركۆمار‪.‬‬ ‫سەركۆماریش بڕیاری هەڵبژاردنی پێشوەختیدا و داودئۆغڵوی راسپاردەوە‬ ‫بۆ پێكهێنانی حكومەتی كاتی‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر سەرۆككۆمار رازی ببوایە بە داواكــاریــی الیەنەكان‪،‬‬ ‫بەتایبەتی پارتی گەلی كۆماریی‪ ،‬بەئاسانی دەكرا حكومەتی هاوپەیمان‬ ‫پێكبهێندرێت‪ .‬بەاڵم مەرجی سەرەكی جەهەپە ئەوە بوو كە دەستور‬ ‫بەجۆرێك بگۆڕدرێت كە لەگەڵ خواستی هەموو الیەكدا بگونجێت نەك‬ ‫تەنها خواستەكانی ئەردۆغان‪.‬‬ ‫لەم كاتە هەستیارەدا‪ ،‬هەموو الیەنەكانی توركیا بە ترسەوە لە‬ ‫هەڵوێستی ئەردۆغان دەڕوانــن‪ ،‬چونكە بەدرێژایی ماوەی دەسەاڵتی‬ ‫سیاسیی ئەو‪ ،‬بە هەر شێوەیەك بووبێت‪ ،‬قسەی خۆی بردۆتەسەر‬ ‫و ئەوەی كە ویستویەتی كردوویەتی‪ ،‬بۆ نمونە‪ ،‬لە بەرەنگاربونەوەی‬ ‫الیەنگرانی فەتحوڵاڵ گولەن لەناو دامودەزگاكانی حكومەتدا‪ ،‬هیچ گوێی‬ ‫نەدا بە ئەنجامی هێرشەكانی بۆ سەر جەماعەتی گولەن‪ ،‬تەنانەت گوێی‬ ‫بەوەش نەدا كە چەند رۆژێك بەر لە هێرشەكان‪ ،‬الیەنگرانی گولەنی‬ ‫بە باشترین مرۆڤەكان ناوبردبوو‪ .‬لە ئێستاشدا ئەردۆغان هیچ گوێ‬ ‫نادات بەو هەمووە لێدوانەی كە لەبارەی ئاشتییەوە داویەتی و دەڵێت؛‬ ‫“تا جێبەجێكردنی خواستەكانی من‪ ،‬هەمووتان لە شــەڕدا دەبن‪”.‬‬ ‫كوردەكانیش دەڵێن “گەنجە توركەكان وەرن‪ ،‬هەموومان بنەبڕ بكەن!»‬

‫هاوناز‬ ‫ذمارة (‪ )530‬دو شةممة ‪2015/8/31‬‬

‫كۆمەاڵیەتی‌‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫ئەو هەڵەبجەییەی دوای ‪ 27‬ساڵ بە خێزانەكەی شادبویەوە‬

‫داواكاری لەحكومەت هەیە‬ ‫چاودێر‪-‬‬ ‫زەردەشت عوسمان هەڵەبجەیی‪:‬‬ ‫مریەم ئەوكچەی دوای كیمیابارانی‬ ‫هەڵەبجە بەئاوارەیی دەگەنە واڵتی ئێران‌و‬ ‫لەخێزانەكەی دادەبڕێت‪ ،‬لەالیەن خێزانێكی‬ ‫فارسەوە بە خێو دەكرێت‪ ،‬بەاڵم داوای‬ ‫‪27‬ساڵ لەڕێگەی پشكنینی ‪DNA‬‬ ‫یەوە بەخێزانەكەی شادە دەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەو هەرچەندە ناوی هاوناز بوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێران بە مریەم بانگ دەكرا‪ ،‬ئێستا‬ ‫داواكاری ئەوەی لەحكومەت هەیە‬ ‫شوێنێكی نیشتەجێبونی بۆ دابینبكات‪.‬‬

‫‪,,‬‬

‫هاوناز‪ :‬زۆر بەئازارە بۆ كچێك‬ ‫كەزمانی دایكی نەزانێت‌و لەواڵتەكەی‬ ‫خۆیدا لێیتێنەگەن‬ ‫هەن‪ ،‬لە واڵتی ئێران بەئاشكرا بانگەشەی‬ ‫ئەوەدەكەن كە هەڵەبجەیین‌و چاوەڕێی‬ ‫ئەوە دەكەن‪ ،‬وەك هاوناز بەخێزانەكانیان‬ ‫شاد ببنەوە‪ ،‬تائێستا حەوت لەو مندااڵنە‬ ‫بەكەسوكاریان شادبونەتەوە‪.‬‬

‫حەوتەمین منداڵی ونبوی هەڵەبجە‬ ‫دەدۆزرێتەوە‬ ‫شەوی ‪ 2015-8-18‬دكتور فەرهاد بەرزنجی‪،‬‬ ‫لێپسراوی سەنتەری مایكروجین‌و پزیشكی‬ ‫بەرپرس لە پشكنینەكانی (مریەم) رایگەیاند‪،‬‬ ‫دوای پشكنینی (‪ )DNA‬دەركەوت كە‬ ‫مریەم ناوی ڕاستەقینەی هاوناز ئەحمەد‪،‬‬ ‫ئازارەكانی بۆ «چاودێر» دەگێڕێتەوە‬ ‫كچی گێالس ئەسكەندەرە‪ ،‬لەو كاتەیش ‌(مریەم) هاوناز ئەحمەد‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫بەدواوە بەخێزانێكی دانیشتووی شاری راگەیاند‪ ،‬ئەو ساتانەی كە لەماڵی لوقمان‬ ‫پاوەی روژهەاڵتی كوردستان شادبووەوە‪ ،‬عەبدولقادر‪ ،‬سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی‬ ‫هاوناز ئەحمەد‪ ،‬بوو بە حەوتەمین منداڵی هەڵەبجە بوە لەسەرەتادا بێزاریەكی‬ ‫ونبووی هەڵەبجە كە لە پاش كیمیابارانی پێوە دیاربوە‌و خەیاڵی زۆر جەنجاڵ بوە‪،‬‬ ‫هەڵەبجە بە خێزانەكانیان شادبووبێتنەوە‪ .‬خۆشیەكانیشی لەال ناخۆش بوە‪ ،‬تەنها لە‬ ‫خەیاڵی ئەوەدابوە كە بگەڕێتەوە بۆ الی‬ ‫سێ‌ كەسی دیكە چاوەڕوانی پشكنینی‬ ‫كەسوكاری‪.‬‬ ‫(‪)DNA‬ی دەكەن‬ ‫هاوناز بە نیگەرانیەكەوە وتیشی» ئەزانی‬ ‫منداڵی‬ ‫‪47‬‬ ‫لەئێستادا لەكۆی زیاتر لە‬ ‫چەند سەختە بۆكچێك بەو ژیانەدا گوزەر‬ ‫ونبوی هەڵەبجەییەكان سێ‌ كەسی دیكە‬

‫یارمەتی دەرمبوون بۆ هەموو كارێك‪،‬‬ ‫گەڕانەوەم بۆ كوردستان‌و شادبوونەوەم‬ ‫بە كەسوكارم هێندە دڵخوشم دەكات‪،‬‬ ‫هەمووناڕەحەتیەكانم لە بیر دەچێتەوە‪.‬‬ ‫هاوناز‪ ،‬داواكاری ئەوەی لە حكومەت هەیە‬ ‫كە لە ئێستادا بە حوكمی ئەوەی دایكی‬ ‫ڕاستەقینەی ژیانێكی نوێی دروستكردوە‬ ‫هاوسەرگیری كردوەتەوە‪ ،‬لە شاری پاوە‬ ‫دەژی‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە براكەی لە واڵتی‬ ‫هۆڵندا دەژی‪ ،‬بۆیە دە یەوێت شوێنێكی‬ ‫تایبەتی بۆ نیشتەجێبون هەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫درێژە بە خوێندن بدات‪ ،‬ئەو جێگەیەش لە‬ ‫هەر شارێكی كوردستان بێت قبوڵیەتی‪.‬‬

‫بكات‪ ،‬زمانی دایكی نەزانێت‌و لەواڵتەكەی‬ ‫خۆت لێت تێنەگەن‌و زمانیان نەزانیت‪ ،‬بۆیە‬ ‫چەندجارێك ویستم بگەڕێمەوە بۆئێران‪،‬‬ ‫چونكە پشكنینەكەم ماوەی سێ‌ مانگی‬ ‫پێچو»‪.‬‬ ‫باسی لەوەیشكرد‪ ،‬لەئێران درێژەی‬ ‫بەخوێندندنەكەی داوە‌و بەردەوام حەزی‬ ‫لە خوێندن بووە دەرچوی پەیمانگە بەشی‬ ‫كارگێڕی‌و بانقە ئەو دەڵێت‪ ،‬ناگەرێمەوە‬ ‫بۆ ئێران‪ ،‬چونكە لەوێ‌ ناتوانێ‌ بخوێنێت‌و‬ ‫درێژە بە ڕەوتی خوێندن بدات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەیەوێت لە كوردستان بە زمانی كوردی‬ ‫بخوێنێت»‪.‬‬ ‫ئەو كچە هەڵەبجەییە ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫تێكەڵبوونی دوو كلتوری جیاواز‌و ژیان‬ ‫لە ناو میللەتی فارس‌و گەڕانەوە بۆ‬ ‫زێدی خۆت بەدڵنیاییەوە قورس‌و ئاستە‬ ‫نگە‪ ،‬بەاڵم خانەوادەكەم لە ئێران زۆر‬

‫لەمەقەدۆنیا چی دەگوزەرێت ؟‬ ‫لەڕێگەی قاچاخیش تیرۆر بەرۆكی كۆچبەران بەرنادات‬ ‫بەسنورەكان‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە مانەوە لەخاكی مەقەدۆنیا‪،‬‬ ‫تەنیا بۆماوەی ‪ 72‬سەعات مۆڵەتی‬ ‫پێدەدرێت لەدوای ئەو ماوەیە‪ ،‬دەبێت‬ ‫داوای مافی پەنابەری لەو واڵتە بكرێت‪،‬‬ ‫بۆیە پەنارەكان دەیانەوێت لەماوەی ئەو ‪72‬‬ ‫سەعاتەدا واڵتەكە جێبهێڵن‪ ،‬چونكە كەسیان‬ ‫نایانەوێت لەو واڵتەدا داوای مافی پەنابەری‬ ‫بكەن‪.‬‬

‫ئاژانسەكان‪ -‬مەرزیە زۆردار‪:‬‬ ‫ماوەی چەند مانگێكە لێشاوی كۆچكردنی‬ ‫دانیشتوانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست بەرەو‬ ‫واڵتانی ئەوروپاو ئەمەریكا فراوانتر بوە‪،‬‬ ‫ئەم كۆچكردنە لەدوای هێرشەكانی داعش‬ ‫بۆ سەر سوریاو عیراق رۆژ بەرۆژ رو‬ ‫لەزیادبونە‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدایە كە بارودۆخی‬ ‫ئەو واڵتانە هەتا دێت بەرەو داڕوخان‌و‬ ‫لەناوچون دەڕوات‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەو رێگایەی كە هاواڵتیان‬ ‫گرتویانەتەبەر رێگایەكی زۆر مەترسیدارەو‬ ‫رۆژانە چەندان كەس بەهۆی بارودۆخی‬ ‫خراپی شێوازی كۆچكردنەكەیانەوە گیانیان رۆژانە کۆچبەران لە مەقەدۆنیا چاوەڕوانیی ئەم شەمەندەفەرە دەکەن‬ ‫لەدەستدەدەن‪.‬‬ ‫كۆچبەرانی عیراق‌و سوریاو هەروەها گەنجانی روبەڕوی كۆچبەران بۆتەوە‪ ،‬ئەوەیە كە خۆیان شارۆدبۆوە‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردستانیش زۆرترین رێژەی تۆمەتی تیرۆریان بەسەرەوەیە‪ ،‬بەوپێیەی ئەمە لەكاتێكدا رودەدات كە رۆژانە‬ ‫كۆچبەران پێكدەهێنن‌و بەدوای ئەوانیش ئەم كۆچبەرانە لەسوریاو عیراق‌و واڵتانی شەمەندەفەرێك لەتیسالونێكی یۆنانەوە‬ ‫ئەفغانسان‌و پاكستان‌و لیبیاو واڵتانی دیكە دیكە كە شەڕی داعشی تێدایە كۆچدەكەن‪ ،‬بۆ بلغراد سنوری مەقدونیا تێدەپەڕێت‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫ئەمەش وادەكات هەمیشە بەچاوی گومانەوە كە ئەم شەمەندەفەرە تەنها توانای‬ ‫ئەوەی بارودۆخەكەی زیاتر مەترسیدار تەماشای ئەو كۆچبەرانە بكرێن‪ ،‬وەك ئەوەی هەڵگرتنی ‪ 200‬كەسی هەیە‪ ،‬بەاڵم دو‬ ‫هەزار پەنابەر بەخۆیان‌و بلیتەكانیانەوە‬ ‫كردوە ئەو رێگە پڕ مەترسیەو پڕ تەنگ‌و لەڕێگە مەقەدۆنیا رودەدات‪.‬‬ ‫چەڵەمانەیە كە كۆچبەرەكان گرتویانەتەبەر‪،‬‬ ‫چاوەڕوانی وەستانی شەمەندفەرەكە دەكەن‪،‬‬ ‫بەجۆرێك كە لەڕێگەی ئاویدا هەزاران پەنابەر‬ ‫لەشارۆچكە بچوكەكەی غیفخیلیا‪.‬‬ ‫ئەوان تەنها تیرۆریستن‌و هیچی تر‬ ‫خنكاون‌و لەڕێگەی وشكانیش چەندانی دیكە (بەنەفرەت بن هەموان تیرۆستن) ئەمە پۆلیسەكە هەتا بێت زیاتر توڕە دەبێت‪،‬‬ ‫لەناوچون وەكو ئەوەی چەند رۆژی رابردو وتەی پۆلیسێكی مەقەدۆنیە كە بەالیتە دەڵێت» ئەوان تەنها بەقسەكردن‌و پێكەنین‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 50‬كۆچبەر لەشاحینەیەكدا لەنەمسا دەستیەكەیەوە بەشوێن ئەو پەنابەرانەدا جگەرەكێشانەوە سەرقاڵن لەكاتێكدا كە‬ ‫خنكان‪.‬‬ ‫دەگەڕا كە خۆیان لەپشت رێڕەوە بارودۆخەكە هیچ مایەی پێكەنین نیە»‪.‬‬ ‫هاوكات یەكێكی دیكە لەو مەترسی‌و گرفتانەی ئاسنینەكەی شەمەندەفەری شارۆچكەكەدا پەنابەران لەسەرجەم شارەكانی جیهانەوە‬

‫رویان لەمەقەدونیا كردوەو ئێستا لەهەوڵی‬ ‫ئەوەدان كە جێگەیەك لەشەمەندەفەرەكەدا‬ ‫بۆ خۆیان دابین بكەن‪ ،‬تەنانەت بارودۆخەكە‬ ‫وای لێهاتووە كە پەنجەرەی شەمەندفەرەكە‬ ‫بۆ چونە ناوە‌وەو هاتنە دەرەوە بەكاردەهێنن‬ ‫لەكاتێكدا هەندێك كەس چەقۆ بەكاردەهێنن‬ ‫بۆئەوەی جێگەیەك لەشەمەندەفەرەكەدا بۆ‬ ‫خۆیان دابین بكەن لەنێوانیاندا برینداریش‬ ‫هەیە‪ ،‬تەنانەت پەنجەرەكانیش بونەتە‬ ‫دەرگا بۆ چونە ناوەوەو هاتنە دەرەوە‬ ‫لەشەمەدەفەرەكەدا‪ ،‬لەماوەی ئەم چەند‬ ‫رۆژەدا الیەنە دەسەاڵتدارەكان رێگەیان‬ ‫بەپەنابەراندا كە هۆكارەكانی گواستنەوەی‬ ‫تری وەكو تەكسی بەكاربهێنن بۆ گەیشتن‬

‫لەرۆژێكدا ‪ 2000‬پەنابەر روی تێدەكەن‬ ‫مەقەدۆنیا واڵتێكی هەژارەو لەتوانایدانیە‬ ‫بەرگەی ئەو ژمارە زۆرەی پەنابەران بگرێت‪،‬‬ ‫كە لەیۆنانەوە هاتونەتە ئەو ‌ێ رۆژانە ‪2000‬‬ ‫پەنابەری نایاسایی رو لەو شارۆچكە بچوكە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫مەقەدۆنیا ئێستا هیچ توانای ئەوەی نیە‬ ‫كە ژمارەیەكی زیاتر لەپەناران لەخۆبگرێت‪،‬‬ ‫لەسكبیی پایتەخت سەنتەری گازی (بابا)‬ ‫بەهۆی لەخۆگرتنی پەنابەرەكانەوە داخراوەو‬ ‫رێگە بەكەس نادرێت كە بچنە ژورەوە یان‬ ‫بێنە دەرەوە‪.‬‬ ‫رێكخراوی پاراستنی مافی پەنابەران (‪pro‬‬ ‫‪ )Asy‬ئەوەی راگەیاند‪ ،‬كە بارودۆخی‬ ‫پەنابەران لەو سەنتەرەدا لەسەربازگەی‬ ‫زۆرەملـ ‌ێ دەچێ‌‪.‬‬ ‫مەقەدۆنیا ستراتیجی رەوانەكردنی پەنابەران‬ ‫بۆ سنوری سربیا پەیڕەو دەكات‪ ،‬كە رێگە‬ ‫بۆ پەنابەران خۆش دەكات بۆئەوەی بگەن‬ ‫بە سنورەكانی باكور لەوێشەوە بەبێ‌‬

‫چاودێریكردنیان دەستیان لێبەردەدەن‪.‬‬ ‫حاكمی شاری غیفخیلیا (ئیزان فرانكون)‬ ‫پێشنیاری ئەوەی كرد كە بەدیواری تەلبەند‬ ‫سنورێك لەنێوان مەقەدۆنیا‪-‬یۆنان دروست‬ ‫بكەن‪ ،‬ئاژانشی هەواڵی سڕبیا (تانویوك)‬ ‫ئەوەی راگەیاند‪ ،‬كە پەنابەران شارەكەیان‬ ‫پیس كردوە‪ ،‬هەروەها گلەیی ئەوەشی كرد‬ ‫رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا بۆ‬ ‫مافی پەنابەران هیچ یارمەتیەكی شارەكەیان‬ ‫نەداوە‪.‬‬ ‫دانیشتوانی مەقەدۆنیا چی دەڵێن ؟‬ ‫بیروڕای هەندێك لەدانیشتوانی شاری‬ ‫مەقەدۆنیا جیاوازە لەبیروڕای حاكمی‬ ‫غیفخیلیا‪ ،‬ئەوان پێیانوایە‪ ،‬كە هاتنی ئەو‬ ‫ژمارە پەنابەرە بۆ مەقەدۆنیا بۆتە هۆی‬ ‫ئەوەی كە كەرەستەكانیان لەدوكانەداندا‬ ‫زیاتر بفرۆشرێت‌و باری ئابوریان باشتر بوە‪.‬‬ ‫هەروەها ژمارەیەكی دیكە لەهاواڵتیان‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬كە پەنابەران بونەتە هۆی‬ ‫باڵوبونەوەی نەخۆشی لەشارەكەدا‪ ،‬هەندێ‌‬ ‫كەسی دیكە هەیە كە ئەم لێشاوی پەنابەرانە‬ ‫وەكو پڕۆژەیەكی پالن بۆ دانراوی ئەمریكاو‬ ‫ئەوروپا دەبینێت‪.‬‬ ‫وەكو شۆفێری تەكسی ستانویكوف دەڵێ‌‬ ‫ئەمریكیەكان‌و ئەوروپیەكان لەپشت ئەم‬ ‫شەڕەو ناكۆكیەوەن هیچ سنورێك بۆ‬ ‫ئەو شەڕە دانەنراوە كە لەسوریاو عیراق‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە رێژەی كۆچبەرانیش بەردەوام‬ ‫لەزادبوندایە‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )530‬دو شةممة ‪2015/8/31‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەبەنگالدیش‪ ،‬رێژەی بەشودانی منداڵ لەزیادبوندایە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رێــكــخــراوی هــیــومــان رایــتــس ۆچ‬ ‫لەراپۆرتێكدا ئیدانەی پێشوەختی‬ ‫بەشودانی كچان دەكات لەبەنگالدیش‪،‬‬ ‫لەراپۆرتەكەدا هاتوە ‪%29‬ی كچانی‬ ‫تــەمــەن خـــوار ‪ 15‬ســـاڵ‌و ‪%65‬ی‬ ‫كچانی تــەمــەن خـــوار ‪ 18‬ساڵیش‬ ‫هاوسەرگیرییان پێدەكەن‪ ،‬بەنگالدیش‬ ‫لەدوای نەیجەرو ئەفریقیای ناوەڕاست‌و‬ ‫چاد‪ ،‬لەپلەی چوارەمدایە بۆ بەشودانی‬ ‫كچان خوار تەمەنی ‪ 18‬ساڵ‪.‬‬ ‫هەر لەراپۆرتەكەدا‪ ،‬رێكخراوەكە‬ ‫مەترسی خۆی نیشانداوە لەوەی ئەو‬ ‫كچانەی لەتەمەنی منداڵیدا هاوسەرگیری‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەهۆی سكپڕییانەوە مەترسی‬ ‫لەسەر ژیانیان دروستدەبێت‌و دەمرن‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئــەوەشــدا جیاوازییەكی زۆر‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫لەنێوان ئەو كچانەو هاوسەرەكانیاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمەش بەڵگەیەكی تری تاوانە‬ ‫كە دژ بەو كچانە ئەنجام دەدرێــت‪.‬‬ ‫بەخێوكەرەكانیش دەڵێن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫كچەكانمان پارێزراو بێت لەدەستدرێژی‬ ‫زو دەیان دەین بەشو‪ .‬لێكۆڵەری بواری‬ ‫مافەكانی ژنانیش لەرێكخراوی هیزەر‬ ‫بــار دەڵــێــت‪ ،‬هاوسەرگیریی كچانی‬ ‫منداڵ لەبنگالدیش بۆتە نەخۆشی‌و‬ ‫بــاوبــۆتــەوە‪ .‬دەشــڵــێــت كــارەســاتــە‬ ‫سروشتیەكانی وەك الفــاو و زریــان‪،‬‬ ‫یەكێكیترە لەمەترسییەكان‌و بەهۆی‬ ‫داڕوخانی خانوەكانیان‌و نەبونی شوێنی‬ ‫ێ بەناچاری كچەكانیان دەدەن‬ ‫نیشتەج ‌‬ ‫بەشو‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدایە هاوسەرگیری‬ ‫پێشوەخت لەساڵی ‪ 1929‬لەبەنگالدیش‬ ‫بەیاسا قەدەغەكراوە‪.‬‬

‫ئەوانەی فلتەری‬

‫درێژترین تونێلی جیهان‬ ‫لەتەواوبوندایە‬

‫جگەرە فڕێدەدەن‪،‬‬ ‫زیندانیی دەكرێن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی روئیەی ئیمارات باڵویكردەوە‪ ،‬تەنها لەسەرەتای ساڵی ‪2015‬ەوە تاوەكو مانگی ئاب‪،‬‬ ‫شارەوانی ئەبوزەبی نزیكەی ‪ 562‬كەسی بەندكراوی ئازاد كردوە‪ ،‬كە بەهۆی فڕێدانی پاشماوەی‬ ‫جگەرە لەشوێنە گشتییەكان‌و رێگاوبانەكان دەستگیركراون‪.‬‬ ‫وتەبێژی شارەوانی ئەبو زەبی راشیگەیاند‪ ،‬فڕێدانی پاشماوەی جگەرە بەشێوەیەكی هەڕەمەكی‬ ‫بەسەرپێچی یاسا دادەنرێت‌و سەرپێچیكاریش بەبڕی ‪ 500‬درهەم غەرمە دەكرێت‌و پێویستیشە‬ ‫كەسی سەرپێچكار پاشماوەی جگەرەكەی لەسەر زەوی هەڵگرێتەوەو بیخاتە شوێنی دیاریكراو‪،‬‬ ‫شارەوانی ئەبو زەبی لەپێناو پاراستن‌و سەالمەتی هاواڵتیان‌و گەشتیاراندا گرنگییەكی زۆر‬ ‫بەیاساكانی ژینگە دەدات‪ ،‬بەردەوامیش خەریكی هەڵمەتی هۆشیاركردنەوەی هاواڵتیانە‪.‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫بەپێی ئامارێكی رێكخراوی‬ ‫تەندروستی جیهانی‪ ،‬سوید‬ ‫یەكێكە لەو واڵتانەی كەمترین‬ ‫روداوی هاتوچۆی تێدا رودەدات‌و‬ ‫ژمـــارەی قوربانیانی لەسەر‬ ‫ئــاســتــی جــیــهــان بەكەمترین‬ ‫ئــاســت دادەنـــرێـــت‪ ،‬هــۆكــاری‬ ‫سەرەكی كەمیی ئەم ژمارەیەش‬ ‫دەگــەڕێــتــەوە بــۆ یاساكانی‬ ‫هاتوچۆ‪ ،‬كە بەیاساكانی (بینینی‬

‫سفر) ناسراوە‪ ،‬مەبەست لێی‬ ‫خاڵی سەرەتا پاراستنی گیانی‬ ‫مرۆڤە لەرێگاوبانە خێراكان‪ .‬هەر‬ ‫بەپێی ئاماری رێكخراوی ناوبراو‪،‬‬ ‫ژمـــارەی قوربانیانی روداوی‬ ‫هاتوچۆی سوید دابەزیوەو بۆ‬ ‫سێ‌ كەس لەهەر ‪ 100‬هەزار‬ ‫كەسێك‪ ،‬كە لە ئەڵمانیا چوار‬ ‫بۆ حەوت كەسە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا رۆژ بەرۆژ‬ ‫ژمارەی شۆفێرانی رێگا خێراكان‬

‫لەسوید لەزیاد بوندایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی بــەرنــامــەیــەكــی نــوێ‌‪،‬‬ ‫حكومەت بەنیازە تاساڵی ‪2020‬‬ ‫رێژەی قوربانیانی هاتوچۆ بكاتە‬ ‫سفر‌و هیچ هاواڵتیەك بەروداوی‬ ‫هــاتــوچــۆ نەبێتە قــوربــانــی‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا بــەدانــانــی ‪1500‬‬ ‫كامێرا‪ ،‬چاودێری رێگاوبانەكان‬ ‫دەكــرێــت‌و تەنها ‪%10‬ی ئەو‬ ‫كــامــێــرانــەش بــە بــەردەوامــی‬ ‫كاردەكەن‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫میدیا لۆكاڵیەكانی سویسرا باڵویانكردەوە‪ ،‬حكومەتی‬ ‫سویسرا كۆتاییهێنا بەدروستكردنی تونێلی «نایت گوتهارد»‬ ‫كە بەدرێژترین تونێلی جیهان دادەنرێت‪ ،‬كە درێژییەكەی ‪35‬‬ ‫میلە‪ ،‬بەرپرسانی رێگاوبانی سویسرا رایانگەیاند‪ ،‬زۆربەی‬ ‫كارەكانی ئەم تونێلە تەواوبوەو بڕیارە لەسەرەتای مانگی‬ ‫ئۆكتۆبەری ‪ 2015‬تێست بكرێت‌و لەمانگی شەشی ساڵی ‪2016‬‬ ‫دا بەتەواوەتی بخرێتە كارو سەرجەم رێگاوبانەكانی ئۆتۆمبێل‌و‬ ‫هێڵەكانی شەمەندەفەریش بەڕوی هاواڵتیاندا بكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم تونێلە جگە بەستنەوەی شــاری زیــورخ‌و لوگانۆی‬ ‫سویسرا پێكەوە‪ ،‬چەند ناوچەیەكی باكوری ئیتالیا بەخۆیەوە‬ ‫گرێدەدات‌و ماوەی سەعاتێك بۆ هاواڵتیان نزیكدەكاتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫تونێلە لەساڵی ‪1999‬ەوە كاری تێدا دەكرێت‌و بڕی زیاتر لە‬ ‫‪ 10‬ملیار دۆالری تێچوە‪ ،‬پێشتریش تونێلی سایكن لەیابان‬ ‫كە درێژیەكەی ‪ 14.5‬میل بوە بەدرێژترین تونیڵ لەجیهاندا‬ ‫ئەژمار كراوە‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬توشی زۆر كەس دەبێ‌ ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-2‬بــۆ كــوژانــەوەیــە‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬بــەزۆر كەس ئەڵێن‪ ،‬لەرۆڵدایە‪ ،‬دوان‬ ‫لەقاز‪.‬‬ ‫‪-4‬پیتێك ‪ +‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬دەنــــگــــی ئــــــاوە‪ ،‬لـــەشـــەودایـــە‪،‬‬ ‫خواردنەوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬ســیــان لــەلــۆری‪ ،‬بێتاقەت‌و غەمبار‬ ‫«پ»‪ ،‬جۆرە ددانێكە‪.‬‬ ‫‪-7‬دوان لەیەك‪ ،‬خــواردنــەوەیــە‪ ،‬چەكی‬ ‫جاران‪ ،‬نەخێر «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬ج ــۆرە چاوێكە‪ ،‬لەقوڕگدایە‪ ،‬رێگە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬مانا «پ»‪ ،‬نیوەی ویزە‪ ،‬نەبوە بەگوڵ‪.‬‬ ‫‪-10‬زۆری تێئەكەوێ‌‪ ،‬ئاگر هەیەتی‪،‬‬ ‫میوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-11‬تەنیشت‪ ،‬حزبێكی كوردییە‪ ،‬دوان‬ ‫لەباش‪.‬‬ ‫‪-12‬بۆ ددانیش ئەبێ‌ «پ»‪ ،‬هەمو هەمانە‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬هەڵناگیرێتەوە‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬بانگەواز‪ ،‬جۆرە چەكێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬كـــاری پێنوسەو نوسین نییە‪،‬‬ ‫بەشێكە لەمەل‪.‬‬ ‫‪-4‬زیندەوەرێكە‪ ،‬زۆر تیژە‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن‪.‬‬ ‫‪-5‬درەخــتــێــكــە «پ»‪ ،‬ســەرەتــای‬ ‫نەخۆشی‪ ،‬كاری ملە‪.‬‬ ‫‪-6‬نەتەوەیەكن‪ ،‬گریانی بەكوڵ‪.‬‬ ‫ێ سەرەو بەرەیی‬ ‫ێ كاری ب ‌‬ ‫‪-7‬كەس ‌‬ ‫بكا‪ ،‬خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬دوان لــەكــاڵ‪ ،‬لێوانلێو‪ ،‬جۆرە‬ ‫فێڵێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬خــاك بەتێكەڵی‪ ،‬زیندەوەرێكە‪،‬‬ ‫لەنۆرەدایە‪.‬‬ ‫‪-10‬داگیركردن بەناهەقی‪ ،‬تێپەڕ بون‪.‬‬ ‫‪-11‬ســەگــەو ســەری نییە‪ ،‬دو دڵ‪،‬‬ ‫تامێكە‪.‬‬ ‫‪-12‬فێنككەرەوەیەكە ‪ +‬ئەخواو‬ ‫ئەچێ‌‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫سوید كەمترین‬ ‫قوربانیی‬ ‫هاتوچۆ‬ ‫لەخۆدەگرێت‬

‫‪11‬‬

‫ێ وشەی «زا» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫لەوشەی «زا» ‪ 25‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫وشەكەوە؟ بۆنمونە‪ :‬زاین‪ ،‬زارگەلی‪ ،‬زانیاری‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬جەوهەر حەمە رەشید‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪info_chawder@yahoo.com :‬‬

‫گوندی ئومۆجا‬ ‫پیاوی تیا نییە‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫گوندی ئومۆجا لەباكوری كینیا‪،‬‬ ‫ئەو گوندەی لەپیاوان قەدەغەكراوە‪،‬‬ ‫لەئێستادا ئەم شوێنە بۆتە پەناگەی‬ ‫ژنان‌و كچان‪ ،‬بەوتەی دانیشتوانەكەی‪،‬‬ ‫دورن لەزوڵم‌و زۆری پیاوان‪ ،‬ریبیكا‬ ‫لولوسولی بەرپرسی گوندەكە بەنیازە‬ ‫لەم گوندەوە كۆمەڵگەی دایكایەتی‬ ‫دروستبكات‌و ژنان هۆشیار بكاتەوە‬ ‫لەمافەكانیان‪.‬‬ ‫ئومۆجا لەساڵی ‪ ،1990‬لەالیەن ‪15‬‬ ‫ژنەوە بنیاتنراوە‪ ،‬لەئێستاشدا نزیكەی‬ ‫‪ 47‬ژن‌و ‪ 200‬منداڵی تێدا دەژی‪،‬‬

‫ئومۆجا ئامادەشە پێشوازی لەهەر كچ‌و‬ ‫ژنێك بكات دەستدرێژی كرابێتە سەر‌و‬ ‫روبــەڕوی توندوتیژی بوبێتەوە‪ ،‬یان‬ ‫هاوسەرگیریی پێشوەختەی پێكرابێت‬ ‫لەالیەن خێزانەكەیەوە‪ ،‬ژنانی ئەم‬ ‫گوندە بەهۆی مادە بەنرخەكانی نێو‬ ‫خاكەكەی بژێوی خۆیان پەیدا دەكەن‪،‬‬ ‫ئەوەی جێی سەرنجیشە زۆربەی ژنانی‬ ‫ئەم گوندە هیچ رقێكیان لەپیاو نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم نایانەوێت لەژێر دەسەاڵتی پیاودا‬ ‫بژین‪ ،‬هەر بۆیە هەندێك لەم ژنانە بۆ‬ ‫پەیوەندییە سۆزدارییەكانیان دەچنە‬ ‫گوندەكانی دراوسێ‌‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ ئەوەندە بیر مەكەرەوە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫بــەتــوڕەبــون كـــار ناچ ‌‬ ‫بــەڕێــوە‪ ،‬خۆشەویستی‬ ‫تەنیا بینین نییە‪ ،‬درۆكردن‬ ‫ناخۆشی بەدواوەیە‪.‬‬

‫ـ رێز لەبەرامبەرەكەت‬ ‫بگرەو هەوڵبدە راستگۆ‬ ‫بـــیـــت‪ ،‬یــارمــەتــیــەكــت‬ ‫پێدەگات‪ ،‬گومان مەخەرە‬ ‫خۆشەویستییەوە‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ێ‬ ‫ـ كــەســێــك دەیــــەو ‌‬ ‫لــەخــۆشــیــەكــانــت بــكــات‪،‬‬ ‫ێ ئەقڵ‬ ‫وریابە‪ ،‬بۆ هەمو كار ‌‬ ‫بەكاربهێنە‪ ،‬خۆشەویستی‬ ‫یەك الیەنە بێسودە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ هەمو كارێك بەبەرنامە‬ ‫بـــەڕێـــوەدەچـــێ‌‪ ،‬لەهیچ‬ ‫شتێكدا فێڵ مەكە‪ ،‬كەلوی‬ ‫بەختت روەو باشییەو‬ ‫كەسێك دڵیت دەداتێ‌‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ـ پـــارەیـــەكـــت دێــتــە‬ ‫دەست‌و سەرت دەسوڕمێ‌‪،‬‬ ‫بــاری دارایــیــت چاكدەبێ‌‪،‬‬ ‫ســەفــەرێــك دێــتــە رێــت‪،‬‬ ‫لەخۆشەویستیدا وریابە‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫ـ شـــــەوانـــــە خـــۆت‬ ‫بــەبــیــركــردنــەوەی شتی‬ ‫هــی ـچ‌و پــوچــەوە خــەریــك‬ ‫مەكە‪ ،‬باشترە زو بخەویت‪،‬‬ ‫خــۆشــەویــســتــەكــەت زویــر‬ ‫مەكەو رێزی بگرە‪.‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ێ دەگریتە‬ ‫ـ كارێكی نو ‌‬ ‫ێ مــــەدەرە‬ ‫دەســــت‪ ،‬گـــو ‌‬ ‫هیالكیەكەی‪ ،‬دیارییەكت‬ ‫پــێــدەگــات‌و تــــەواو دڵــت‬ ‫خۆشدەكات‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ سەفەرێكی خێزانی‬ ‫دێتە رێت‌و ئاسودە دەبیت‪،‬‬ ‫هەفتەكەت پڕ لەخۆشییە‪،‬‬ ‫نامەیەكت دەگاتە دەست‌و‬ ‫خۆشەویستی دەنوێنێ‌‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ێ مــژدەیــەكــی‬ ‫ـ كــەســ ‌‬ ‫خــۆشــت دەداتــــــێ‌‪ ،‬ئــەم‬ ‫م ــاوەی ــە ئــاگــات لــەبــاری‬ ‫كەش‌و هەوا بێ‌‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫خۆشەویستەكەت دڵپیس‬ ‫مەبە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ـ ئــــاگــــات لـــەبـــاری‬ ‫تــەنــدروســتــیــت بـــێ‌‪ ،‬زۆر‬ ‫خــــۆت هـــیـــاك مــەكــە‪،‬‬ ‫بەخەیاڵ مەژی‪ ،‬گومانكردن‬ ‫لـــەخـــۆشـــەویـــســـتـــیـــدا‬ ‫نوشوستییە‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ كەسانێك حەسودیت‬ ‫پــێــدەبــەن‪ ،‬بــــەاڵم تۆ‬ ‫لـــەخـــۆت مـــەگـــۆڕێ‌‪،‬‬ ‫ئــەم هەفتەیە كەسێك‬ ‫ه ــەواڵ ــێ ــك ــی خــۆشــت‬ ‫دەداتێ‌‪ ،‬مژدەبەخشە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ لــــــــەزۆر شــتــدا‬ ‫ســەركــەوتــو دەبــیــت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەندەش هەڵپە‬ ‫مەكە‪ ،‬تۆ ناتوانی بەزۆر‬ ‫عەشقی خۆت بۆ كەسێك‬ ‫بسەپێنی‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (530) 31-8-2015‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫داهێنەری (‪)Ali-K-font‬‬ ‫عەباس مەجید بۆ چاودێر‪:‬‬

‫كار بۆ دروستكردنی ژێرخانی‬ ‫ئەلكترۆنی كوردی دەكەم‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫ئەندازیار عەباس مەجید كە ناسراوە بە بەرهەمە‬ ‫بەناوبانگەكەی بەناوی «‪ »Ali-K-font‬یەكەم‬ ‫داهێنەری بەكۆمپیوتەركردنی رێنوسی كوردییە‬ ‫بەناوی «‪ »Ali-k‬و لەسااڵنی رابردودا چەندین‬ ‫شێوازی نوسینی كوردی لەڕێی كۆمپیوتەرەوە‬ ‫بەرهەمهێناوە‪.‬‬ ‫ناوبراو لەبارەی ئەنجامدانی پــڕۆژەی فۆنتی‬ ‫كــوردی بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪ :‬بیرۆكەی‬ ‫دامەزراندنی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ‪ ،1996‬كە‬ ‫لەوكاتەدا كێشەیەكی گەورە هەبو بۆ سیستمی‬ ‫كۆمپیوتەر‪ ،‬زۆر بەزەحمەت كارەكان دەكران‪،‬‬

‫بۆیە دوای هەوڵ‌و كۆشش‌و هیالكییەكی زۆر ئەو‬ ‫پرۆژەیەم ئامادەكردو خۆشبەختانە سەركەوتم‌و‬ ‫بەرنامەم باڵوكردەوەو خۆبەخشانە ئەم كارەم‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫دەربــارەی سیستمی كۆمپیوتەر لەكوردستان‬ ‫كە ئاخۆ لەچ ئاستێكدایە وتی‪ :‬هێشتا بەپێی‬ ‫پێویست نییە‪ ،‬لەچاو پێشكەوتنە جیهانیەكان‬ ‫نەگەیشتۆتە قۆناغێكی پڕۆفیشناڵ‪.‬‬ ‫سەبارەت بەپڕۆژەی ئایندەش ئاماژەی بەوەدا‬ ‫كە چەندین پــڕۆژەو بەرنامەی لەبەردەستدایە‬ ‫ێ كــار بۆ‬ ‫كە خزمەت بــەكــورد بكات‌و دەیـــەو ‌‬ ‫دروستكردنی ژێرخانی ئەلكترۆنی كوردی بكات‪.‬‬

‫ئەلبومە نوێیەكەی پێنج‬ ‫تراكە و سەرجەمیان‬ ‫فۆلكلۆرین‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هونەرمەندی گۆرانبێژ «ئاشتی هیدایەت» نوێترین بەرهەمی‬ ‫«‪»CD‬ی خۆی كە لەپێنج تراك پێكهاتوە تۆمار دەكات‪ ،‬سەرجەم‬ ‫گۆرانییەكان فۆلكلۆرین‌و هی گۆرانیبێژە بەناوبانگەكانی كوردن وەك‪:‬‬ ‫حەسەن زیرەك‪ ،‬عەلی مەردان‪ ،‬محەمەدی ماملـێ‌‪ ،‬مەزهەری خالقی‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم بەرهەمە نوێیە ئاشتی هیدایەت بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬سەرجەم بەرهەمەكان تۆماركراون‌و ئامادەن بۆ باڵوكردنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئێستادا بەهۆی ئەم بارودۆخەی ئەمڕۆی كوردستان‌و ناوچەكە‬ ‫راگیراون‪ ،‬ئەم بەرهەمەم تەنیا یەك گۆرانی بەناوی «وەفایی»‬ ‫كلیپی بۆ كراوە‪ ،‬ئەگەر سپۆنسەر هەب ‌ێ بەنیازم كلیپ بۆ ئەوانی‬ ‫تریش بكەم‪ ،‬ناوبراو دەشڵێت «ئەلبومەكەم لەپێنج تراك پێكهاتوەو‬ ‫سەرجەمیان فۆلكلۆرین‪ ،‬من توانیومە تاڕادەیەك شێوازێكی نوێیان‬ ‫بەبەردا بكەم‪ ،‬بەموزیك‌و ئەدایەكی نوێوە‪ ،‬تا نەوەی نو ‌ێ شارەزا بێت‬ ‫لەكۆن‌و لەئێستادا»‪.‬‬ ‫ئەو هونەرمەندە ئاماژە بەوەشدەكات سەرجەم كارەكان لەستۆدیۆی‬ ‫گروپی سەنتەری هاوبەشیی لوڕ تۆماركراون‪ ،‬تێچوی بەرهەمەكان‬ ‫لەالیەن خۆمەوە بون‪ ،‬بەاڵم لەڕوی هونەرییەوە هەریەك لەبەڕێزان نزار‬ ‫زێوی‌و هیوا هیدایەت هاوكارم بون‪ .‬لەئێستاشدا بیرۆكەی ئەنجامدانی‬ ‫كۆنسێرتێكم هەیە ئەگەر دەرفەت هەبێ‌‪.‬‬

‫سەهەند شوێنی پرۆڤەی نیە‬ ‫ئارام عیسا‪ :‬باری ناهەمواریی كوردستان كاریگەری‬ ‫لەسەر كارەكانمان هەیە‬ ‫هاوكاری هونەرمەندان بكەین بەتۆماركردنی‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫گروپی موزیكیی سەهەند‪ ،‬یەكێكە لەو گروپە كلیپ‌و كۆنسێرت‪ ،‬لەو مــاوە زۆرەدا زۆرێك‬ ‫سەركەوتوانەی كە تا ئێستا ژمارەیەكی زۆر لەگەنجان كاریان لەگەڵدا كردوین‪ ،‬ئێمە هەمو‬ ‫بەرهەمی نــاوازەی بەئەنجامگەیاندوە‪ ،‬ئەم كات بەرنامەو پڕۆژەی نوێمان هەبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گروپە ساڵی ‪ 2000‬دامـــەزراوەو لەئێستاشدا لەئێستادا بەهۆی باری ناهەمواری كوردستانەوە‬ ‫شوێنێكیان نییە بۆ پڕۆڤەو خۆئامادەكردن بۆ كاریگەریی لەسەر كارەكانمان دروستكردوە‪،‬‬ ‫كاری هونەریی‪ ،‬ساڵی ‪ 2001‬یەكەمین ئەلبومی ناوبراو دەشڵێت «سەرباری ئەوەش لەماوەی‬ ‫خۆیان تۆماركرد لەگەڵ ســازدانــی یەكەم ئەم دو ساڵەدا دو كۆنسێرتمان بەئەنجامگەیاندوە‪،‬‬ ‫یەكێكیان بەناوی «نوێبونەوە»‪ ،‬ئەویتریان‬ ‫كۆنسێرت بەناوی «ئێوارەی بەهار»‪.‬‬ ‫ئارام عیسا‪ ،‬سەرپەرشتیاری گروپی سەهەند بۆ هونەرمەند «رەوا جەمال» بۆ هاریكاری‬ ‫بە «چــاودێــر»ی راگــەیــانــد‪ :‬لــەمــاوەی ئەم كردنی توشبوان بەنەخۆشی شێرپەنجە‪،‬‬ ‫‪ 15‬ساڵەی دامەزراندنمان‪ ،‬توانیومانە ‪ 25‬بەنیازیشین كۆنسێرتێكی سرودە نیشتمانیەكان‬ ‫كۆنسێرت سازبدەین‌و پێنج ئەلبومیش بەرهەم ئامادە بكەین‪ ،‬بۆ هاریكاریكردنی ئاوارەكانی‬ ‫بهێنین‪ ،‬یەكێك لەپڕۆژەكانمان ئەوەیە كە زیاتر شەنگال»‪.‬‬

‫دیدگای شەقام و‬ ‫ستایلی سیستەم‬ ‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬ ‫هاواڵتییەك‪:‬‬ ‫سازان‌و دانوستان یارییەكی تازەی تەرفیهی حیزبەكانە! ئێ ئێ؟ ئێ قوربان‪،‬‬ ‫بەرژەوەندییان وا ئەخوازێ‪ ،‬دواجار هەرئەسازێن‪ ،‬سەرتان مەیەشێنن‪ ،‬ئەوەی‬ ‫روئەدات هیچ نییە تەنها پێنج قۆڵی یاری بەمیللەت ئەكەن‪.‬‬ ‫هاواڵتییەك‪:‬‬ ‫خۆ ئەگەر سیاسییەكان تەنها ئاداب و نەریتی بەقاڵەكان فێربن‪ ،‬كێشە لەم واڵتە‬ ‫نامێنێ‌‪ ،‬چۆن؟ بنۆڕە یەك ریز بەقاڵ لەتەنیشت یەك فرۆشیارن‪ ،‬كاتێك كاكی‬ ‫كڕیار لەیەكێكیان دو كیلۆ تەماتە ئەكڕێ‪ ،‬ئەوەی تر گرژنابێت‪ ،‬چی تێئەچێت‪.‬‬ ‫نەریتی حیزبایەتی با بەو رۆحیەتە بێت‪.‬‬ ‫هاواڵتییەك‪:‬‬ ‫یاسا لەكوردستان جێبەجێ ناكرێ‪ ،‬كەس پابەندی نابێت‪ ،‬بۆ؟ چونكە هەموی‬ ‫خزمی یەكترە‪ ،‬یان دۆست و ناسیاوی یەكتر‪ ،‬چی؟ سەیركە‪ ،‬پیاوێك ئەچێتە‬ ‫راو‪ ،‬كە بەپێی یاسا یاساغە‪ ،‬پۆلیسی دارستان ئەڕوات بۆ دەستگیركردنی‪،‬‬ ‫یان بەڕێوەبەری پۆلیس خزمییەتی‪ ،‬یان یەكێ لەپۆلیسەكان‪ ،‬دواجار ئەڵێن‬ ‫ماندو نەبی‪ ،‬ئەگەر نسیب بو خواكردی هیچت دەستكەوت‪ ،‬دەعوەتێك قەرزاری!‬ ‫جا كاكی خۆم‪ ،‬لەكوردستان حكومەتداری‌و بەڕێوەبردن بەموجامەلەو نەریتی‬ ‫عەشائیری ئەڕوابەڕێوە‪ ،‬نەك یاساو دەق‪.‬‬ ‫هاواڵتییەك‪:‬‬ ‫گرنگ نییە سیستەم پارلەمانی بێت یان سەرۆكایەتی‪ ،‬ئەوەش گرنگ نییە‬ ‫سەرۆك لەناو خەڵك هەڵبژێردرێ یان پارلەمان‪ ،‬ئەی چی بێت؟ خوای ئەكرد‬ ‫سیستەم مەلەكی ئەبو‪ ،‬یان سەرۆك لەناو عالەمی جنۆكە هەڵئەبژێردرا! چونكە‬ ‫خۆ سیستەم نە كاتژمێرێك كارەبا لەحەوت سەعاتی بڕاو كەمئەكاتەوە! نە دو‬ ‫تەنەكە ئاو ئاخنێتە ناو تانكی سەربانمان‌و نە موچەی دو سێ مانگی دێتەوە‬ ‫سەری مانگ‪.‬‬ ‫هاواڵتییەك‪:‬‬ ‫چەند نزای خراپ بۆ بەرپرسەكان ئەكەن‪ ،‬لەو ژمارەیە زیاتر نزای خێرئەكەن‪.‬‬ ‫ئیتر بۆیە دوعای كەمینە گیرنابێت‪ ،‬ئێ خۆ كەمینەش زۆرجار بۆ زۆرینە ئەبێتە‬ ‫بەاڵ‪ ،‬وەك نمونەی كەمینەكانی ناو پارلەمان!‬ ‫بەڵێ ئەمە تێڕوانین‌و ئاخافتنی شەقامە‪ ،‬درێژترە‪ ،‬بەاڵم گۆشەكە سنوردارە‪،‬‬ ‫ئەگەر بەمیتۆدو تێڕوانینێكی سۆسیۆلۆژی شیكار بكرێ‪ ،‬هەریەكی لەم گوتراوانە‬ ‫دەاللەت لەچەندین دەردو خەمو خواستی ئەم كۆمەڵگەیە ئەكاتە فاكت‪ .‬ئێستا‬ ‫دەبێ سیاسییەكان لەهەباسێك نەپرسن لەخوارەوە چ باسە؟! پرسیاری ئەو‬ ‫پێشمەرگە بەس نییە بۆئەوەی ویژدان‌و مۆڕاڵی خڕ‪ ،‬ئەو بەرپرس‌و سیاسیانە‬ ‫بخاتە ژێر پرسیارەوە‪ ،‬كاتێك هاوڕێكەی شەهیدبو‪ ،‬دەستی بەگیرفانی خوێناویدا‬ ‫كــرد‪ ،‬كە خاڵیی بو‪ ،‬بەچاوی پڕ لەفرمێسك گوتی‪ ،‬كێ لەمە بەرپرسە!؟‬ ‫خۆ ئەوە راستە دواجار ستایل و جۆری سیستەمی فەرمانڕەوایی راستەوخۆ‬ ‫لێكەوتەی ئەرێنی‪ ،‬یان نەرێنی بەسەر كۆی ژیانی سیاسی كۆمەڵگەدا دائەنێت‪،‬‬ ‫واتا ناكرێ چاوەنواڕی سیستەمێكی دیكتاتۆری بیت كە بەختەوەری و ژیانێكی‬ ‫شەرەفمەندانەی لێبكەوێتەوە‪ .‬بەاڵم ناشكرێ ریاڵیەتی ئێستا گوزەرانی خەڵك‬ ‫لەژێر هیچ بیانوێك دەستی لێنەدرێت‪ ،‬چارەسەری دوابخرێ‪ ،‬ئەوپەڕی بێ‬ ‫ویژادنیی‌و نابەرپرسیاریەتییە میللەت لەو دۆخەدا بێت‪ ،‬كەچی مەتەڵی كورسی‬ ‫سەرۆك‌و حیكایەت‌و زنجیرە دراماكانی پێنج قۆڵی‪ ،‬چیرۆكی گرەو و جۆری‬ ‫سیستەم بۆ میللەت نمایش بكرێ‌‪.‬‬

‫ئاریان و ساكار‬ ‫پیشانگەی هاوبەش‬ ‫لەهەڵەبجە دەكەنەوە‬

‫تایبەتن بەفیلمەكانی‬ ‫بەهمەنی قوبادی‬ ‫ێ كتێب بەزمانی توركی‬ ‫س‌‬ ‫چاپدەكرێن‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫سەبارەت بەفیلم‌و سینەمای بەهمەنی قوبادی‪،‬‬ ‫سێ‌ كتێب بەزمانی توركی چاپ‌و باڵودەكرێنەوە‪،‬‬ ‫كتێبی یەكەم بەناوی «كیسەڵەكانیش دەتوانن‬ ‫بــفــڕن»‪ ،‬كە لە ‪ 160‬الپـــەڕەدا بــاوكــراوەتــەوە‪،‬‬

‫«عومەر فاروق یێكدیش» بەشێكی ئەم كتێبەی‬ ‫لەفارسیەوە وەرگێڕاوەو «هێژا بەگدو»ش بەشێكی‬ ‫تری لەئینگلیزییەوە وەرگێڕاوە‪.‬‬ ‫كتێبی دوەم «سینەمای كــوردی» لەنوسینی‬ ‫«موژدە ئەرسالن»ە‪ ،‬كە ئاماژەیەكە بەسینەمای‬ ‫كــوردی‌و بەشێكی سەرەكی تایبەتە بەتەواوی‬ ‫فیلمەكانی بــەهــمــەنــی قـــوبـــادی‌و بــەرگــەكــەی‬

‫بەوێنەی فیلمی «كیسەڵەكانیش دەتوانن بفڕن»‬ ‫رازێنراوەتەوە‪.‬‬ ‫كتێبی سێیەم «پەردەی رەش‌و سپی»‪ ،‬لەنوسینی‬ ‫«د‪ .‬حوسێن كوز»ە كە تایبەتە بەفیلمی سینەمایی‬ ‫«وەرزی كــەركــەدەن»‪ ،‬ئــەم فیلمە پێنجەمین‬ ‫بەرهەمی بەهمەنی قوبادییە‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەسەرپەرشتی بەڕێوەبەرایەتی هونەریی‬ ‫سلێمانی‌و بەهاوكاری بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫رۆشنبیری هەڵەبجە‪ ،‬رۆژانی ‪-8/26‬‬ ‫‪ ،2015/9/5‬لەگەلەری شێوەكاریی هەڵەبجە‪،‬‬ ‫هەردو هونەرمەندی شێوەكار «ئاریان‬ ‫ئەبوبەكر»و «ساكار فاروق» پیشانگەیەكی‬ ‫هاوبەشیان كردەوە‪ .‬سەبارەت بەم پیشانگەیە‬ ‫«ساكار فاروق» بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫لەسەر داوای بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیریی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬بانگهێشت كراین بۆ كردنەوەی ئەم‬ ‫پیشانگە هاوبەشە‪ ،‬كۆی تابلۆكانمان ‪36‬‬ ‫تابلۆن‪ ،‬كارەكانمان هەریەك لەئەزمونی خۆی‌و‬ ‫بابەتی جیاواز دەدوێن‪ ،‬هەندێكیان پێشتر‬ ‫نیشاندراون‪ ،‬ئەزمونی هەردوكمان بۆ سااڵنی‬ ‫‪ 2015-2010‬دەگەڕێتەوە‪.‬‬

‫سەبارەت بە‬ ‫گەڕان بۆ کاتی‬ ‫لەدەستچوو‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫ذمارة (‪ )471‬دووشةممة ‪ 201٥/8/31‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫"لە شێركۆ بێكەسەوە بۆ حسێن عارف"‬ ‫ئێوارەنامەیەك‬

‫شێركۆ بێكەس‬ ‫مەرحەبا تەمەن‬ ‫ئەو وەختەی ئەبیتە ڕیزە ئاوێنەو ئاوڕ‬ ‫ئەدەیتەوە لە تخوبەكانی یادگارو‪ ،‬لەوەی‬ ‫كە ئیتر نایەتەوەو‪ ،‬چوو!‬ ‫ێ ‌و‬ ‫ساڵو وشە! ئەو دەمەی مەرگ د ‌‬ ‫جەستە كۆچ ئەكاو‪ ،‬زەمان لە بێژنگت‬ ‫ئـــەداو‪ ،‬ئــەو چەند شتە كەمەی لێت‬ ‫ئەمێنێتەوە‪ ،‬شایەتیمان بۆ ئــەدەن‪،‬‬ ‫شایەتی لەبەردەم ئەفراندندا بە باش یان‬ ‫بە خراپ!‬ ‫تــۆش ئــەی هــاوڕێــی دێرینم‪ ،‬كاكە‬ ‫حسێن!‬ ‫ئەو كاتەت باش!‬ ‫ێ ئەوە لە كەیەوە تۆ بەسواری‬ ‫ئەر ‌‬ ‫ئەسپی چیرۆك ‌و من بەسواری هەوری‬ ‫ێ ‌و بـــەاڵم تا‬ ‫شــیــعــر‪ ،‬كــەوتــویــنــە ڕ ‌‬ ‫ئەمڕۆیش‪ ،‬نە تۆ پێتوایە ئــەوەی لەم‬ ‫سەفەرەدا كردوتە‪ ،‬زۆرت بڕیوەو‪ ،‬نە‬ ‫پێتوایە ئارامیت‌و نە لە كەمێك بەوالوە‬ ‫دڵنیا! خۆ منیش هەروا تینوێتیم ئەڵێی‬ ‫تــازە ئەوەڵێتی ‌و نەگەیشتومە ئەو‬ ‫ێ ‌و‪ ،‬یان‬ ‫مەنزڵەی تیایدا مەراقم داسەكن ‌‬ ‫ئۆخژن بكەم بەدوا چرا!‪ ..‬ئەم زەریایە‬ ‫چەند بەرینەو وا خەریكین لە چاوان ون‬ ‫ئەبین ‌و كەچی هێشتا هەر سەرەتایەو‬ ‫سەرەتا؟!‬ ‫هەوڵ‪ ..‬هەوڵ‪ ..‬هەوڵ‬ ‫لەناو باوەشی چیرۆكدا‪ ..‬دوو سێیەكی‬ ‫پڕشنگدار!‬ ‫لــەنــاو باخچەیەك شــیــعــردا‪ ..‬دوو‬ ‫سێیەكی چاو خومار!‬ ‫هەوڵ‪ ..‬هەوڵ‪ ..‬هەوڵ‬ ‫هەندی جــار تۆ لە عـــارداو‪ ..‬لەناو‬ ‫هونەردا گالن‌و‬ ‫منیش هەندی جار باران‌و‪ ..‬لە پڕیشدا‬ ‫سیاساڵ!‬ ‫ێ كەی بوو بۆ یەكەمجار‬ ‫ئەر ‌‬ ‫لە شارە بچكۆلەكەی ئەوسای سلێمانیدا‬ ‫خۆمان‌و خەمەكانمان یەكتریان ناسی‌و‬ ‫قەڵەممان بوون بە برا؟!‬ ‫من پانزە ساڵ ‌و تۆیش هەژدە ساڵ‪،‬‬ ‫هــەر لــەســەر كورسیەكانی چایخانە‬ ‫گەورەكەی بەهەشتی كاكە حەمە بوو‪،‬‬ ‫لە دەوری حــەوزو فــوارەكــە‪ ،‬لە بنی‬ ‫بنەوە‪ ،‬لــەوالوە كاك فەرەج ئەحمەدی‬ ‫پڕ لە قسەی خۆش ‌و بە تەنیشتیەوە‬ ‫كاك جەاللی میرزا كەریمی دوگڵە زەردی‬ ‫هێمن ‌و بێدەنگ ‌و بەوبەریشەوە كاك‬ ‫ئەوڕەحمان حەكیمی كوژراوی دۆمینەو‬ ‫تۆی چوون دەرزی باریك ‌و منی قژبژو‬ ‫شێواو‪ ..‬بیرمە كاك فەرەج ڕووی تێكردم‬ ‫و وتی‪ :‬ئەمجارەیان پارەی چایەكەت بۆ‬ ‫ئەدەین‌و ئیتر تەواو!‪ .‬دوای ئەوە كەمێك‬ ‫دەنگی نزم كردەوەو ئینجا وتیەوە‪ :‬بۆ‬ ‫جەژنی نەورۆزیش ئەچین بۆ چەقاڵوەو‬ ‫فاڵنە سەعات لە خــوار باخی فــەرەج‬ ‫ێ ئامادەبەو هێلكەی‬ ‫كۆئەبینەوەو لەو ‌‬ ‫كواڵوی خۆت بێنەو ئەمەیش تەواو!‬ ‫ێ چەمی تانجەرۆ!‬ ‫چەقاڵوە! هەر لەگو ‌‬ ‫ئێستا ئەم ناوە لەنێو ناواندا بزر بووە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ێ گوێمان لـ ‌‬ ‫بەاڵم بۆ ئێمە هەر وەخت ‌‬ ‫ئەبێ‌‪ ،‬ئیتر ئەوە درەوشانەوەی زیندوی‬ ‫بیرەوەرییەو شوێنێكە هەر بە بیستنی‬ ‫ناوەكەی پڕ ئەبینەوە لە خەیاڵی بە بریق‬

‫‌و باقی ئەو دەمــەی هــەرزەكــاری ‌و لە‬ ‫سرودی ئازادیی‌و لە یادكردنەوەی جەژنی‬ ‫نــەورۆز بە دزی چاوی نەیارانەوەو پڕ‬ ‫ئەبینەوە لە گوڵە هێرۆی خۆشەویستی‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ئەو گوڵەی كە لەوێ‌‪ ،‬لە چەقاڵوە‪ ،‬ب ‌‬ ‫ێ‬ ‫ئەندازە زۆر بــوو‪ ،‬وەك ئــەوەی ئەو ‌‬ ‫نیشتمانیان بێ‌!‪..‬‬ ‫ڕۆژگار هات‌و ڕۆیی‬ ‫زریان هات‌و ڕۆی‪..‬‬ ‫پاشایی ڕۆیشت‌و كۆماری هات‌و‬ ‫توندوتیژی ئایدۆلۆژیا كەوتە جووڵەو‬ ‫هەریەكەمان چووینە بازنەیەكەوەو‬ ‫بەاڵم لە یەكتریش دانەبڕاین!‬ ‫بەر لە كۆتایی شەستەكان‪ ،‬ئەمجارەیان‬ ‫ێ دیجلەو لە چیمەنی‬ ‫لە پایتەختداو لەگو ‌‬ ‫بــادەی ئەبونەواسداو لە دەوری مێزی‬ ‫سەرگەرمیی ‌و نزیك لە چوارینەكانی‬ ‫خەیام كە لە گەرووی ئەفسوناوی «ئوم‬ ‫كەلسوم»ـەوە لە شەقەی باڵیان ئەدا‪،‬‬ ‫من ‌و تۆ و جەالل ‌و كاكە مەم‪ ،‬یەكمان‬ ‫گرتەوە‪ ،‬مێزەكەمان هەر شیعرو چیرۆك‬ ‫‌و بیری تازەگەری ‌و یاخیبوونی لەسەر‬ ‫دائەنیشت‪ ،‬بەغدای ئەو سەردەمە‪ ،‬بۆ‬ ‫ێ‌و كتێبێكی تازە بوو‪،‬‬ ‫ئێمە فەزایەكی نو ‌‬ ‫بزوتنەوەی ئەدەبی‌و شانۆیی كتێبخانەی‬ ‫دەوڵەمەندو‪ ،‬كۆڕو كۆبوونەوەكانی گەرم‬ ‫‌و لە نزیكەوە ناسینی مەزنە شاعیرو‬ ‫چیرۆكنووسی نــوێــخــواز‪ ،‬ئەزموونی‬ ‫ئێمەیشیان بە بڕشتر ئەكرد‪ .‬خەمی‬ ‫گـــەورەی ئەوكاتەی ئێمە ئــەوە بوو‪،‬‬ ‫ێ لــە جەستەی خامۆشی‬ ‫یاخیبوون ‌‬ ‫ئەدەبەكەماندا بەرپا بكەین كە زمانی تیا‬ ‫ێ‌و شیعرو چیرۆكی كوردی كاژی‬ ‫ڕاچڵەك ‌‬ ‫كۆن فڕێدەن‌و باوەش بۆ تیرێژە تازەكانی‬ ‫نوێكردنەوە بگرنەوە‪ ،‬بەر لە بەیاننامەی‬ ‫یانزەی ئازاری ‪ ،1970‬ئێمە لەو خولیایەدا‬ ‫ئەژیاین‪ ،‬بەاڵم دوای یانزە دەرفەتەكە‬ ‫ڕەخساو‪ ،‬ئەوە بوو بەیاننامەی ئەدەبی‬ ‫«ڕوانگە»مان باڵوكردەوە‪ ،‬ئەوەی راستی‬ ‫ێ تۆ چریكەیەكی زواڵڵی ئەم بانگخوازە‬ ‫ب‌‬ ‫بووی «ڕوانگە» پەنجەرەیەكی تازە بوو‬ ‫لە تێڕوانیندا بۆ ئــەدەب ‌و عەشقێكی‬ ‫لەڕادەبەدەر گەرم ‌و بە پەرۆش بوو بۆ‬ ‫ئەوەی گوڕوتینێكی تازە بدا بە ئەفراندن‪.‬‬ ‫ئەو كۆمەڵە چیرۆكەی لەو سەردەمەدا‬ ‫نووسیتن‪ ،‬خۆت ‌وتەنی كاڵفەیەك بوون‬ ‫لە ژانی تــووڕە! لە فانتازیاو تەكنیكی‬ ‫گــێــڕانــەوە‪ ،‬لــە وردەكــــاری ‌و ڕام ــان‌و‬ ‫پرسیارە جەنجاڵەكان‪ ،‬لەو هێمایانەی‬ ‫كە ناڕاستەوخۆ لە دەوری دۆزەخەكەی‬ ‫كۆشكی كۆتایی ئەسوڕانەوە‪ .‬ئەوكاتەو‬ ‫دواتریش چیرۆكەكانی‪ ،‬یاسای خۆڵ ‌و‬ ‫دۆ و چاڵی جەرگی پیرێژن‌و گەلەگورگ‬ ‫‌و كانی ڕەحمانەو تاد‪ ..‬بووبوون بەجێی‬ ‫لێدوانی ئــەدەب دۆستان ‌و عاشقانی‬ ‫تازەكردنەوە‪« .‬ڕوانگە» هیچی نەكردبێ‌‪،‬‬ ‫ێ وێنەی‬ ‫گۆمێكی شڵەقاندو‪ ،‬كۆمەڵ ‌‬ ‫تــازەو بۆ ئەوكاتە سەرسامكەری لەم‬ ‫زمانەدا هێنایە كایەوە‪ ،‬كە تا ئەوكاتە‬ ‫نەبیسترابوون «ڕوانگە» و ئەو زنجیرە‬ ‫وتارو نووسینانەی بە سلبی‌و بە ئیجاب‬ ‫دوا بــەدوای بــاوبــونــەوەی بەیانەكەی‬ ‫كەوتنە نــاو ڕۆژنــامــەو گۆڤارەكانی‬ ‫ئەوكاتەوە‪ ،‬سەرەتای بزوتنەوەیەكی‬ ‫ڕەخنەیی دروستكرد كە تا ئەوكاتە هەر‬ ‫تەواو كپ‌و بێدەنگ بوو‪« .‬ڕوانگە» هیچی‬ ‫نەكردبێ‌‪ ،‬لەناو ئەوەی ئەو سەردەمەدا‬

‫لە كرانەوەو وااڵبوونی هەموو دەرگاكاندا‪،‬‬ ‫پێشدەستی كرد؟!‬ ‫كورتە چیرۆكی هونەری لە سەرەتای‬ ‫حەفتاكانەوە گەشانەوەیەكی لەبەرچاوی‬ ‫بەخۆیەوە دی‪ ،‬بەهەق تۆیش یەكێك‬ ‫بوی لەو چیرۆكنووسانەی كە شارایەكت‬ ‫خستە ســەر ئــەو خەرمانەو دواتریش‬ ‫لە هەوڵێكی نوێدا چوویتە ناو دنیای‬ ‫ڕۆمانەوەو «شار»ـت نووسیی!‬ ‫تەمەن‌و ئەزموون درێژ بوونەوە‪.‬‬ ‫ژیان ئاڵۆزترو بەژەنگ‌و ژارتر بوو‪.‬‬ ‫كۆشكی كۆتایی گەورەترو سامدارترو‬ ‫الفاوی خوێنی قوربانیی بەلوزەوترو‬ ‫ئازادیی كەسیرەو‬ ‫دۆزەخەكەی جەلالدیش بەرینتر بوو‪.‬‬ ‫ئەمجارەیان لە شاخ‌و لەژێر كەپرەكەی‬ ‫یەكێتی نووسەرانی‬ ‫كورددا‪ ..‬یەكترمان بینیەوە‪..‬‬ ‫ڕۆژگار ڕۆیشت‌و ڕۆژگار هات‌و‬ ‫زاوزێی شیعرو چیرۆك زیادیان كردو‬ ‫مــن بـــەرەو خـــوارو‪ ،‬نــاوبــەنــاو سەر‬ ‫ئەكەوتمەوە‬ ‫بۆ الی دیجلەو‪ ،‬سەر مێزمان پڕ ئەبوو‬ ‫لە‬ ‫وەنەوشەی شیعرو لە گوڵە ئەستێرەی‬ ‫چیرۆك‌و‬ ‫خەممان ئەدا بەدەم دیجلەوەو‬ ‫بەاڵم لێشی كەم نەئەبۆوە!‬ ‫سااڵن تاریكترو‪ ،‬گیروگرفت بەگیرو‬ ‫گازتر بــوون‪ ،‬مــەودای دوركەوتنەوە لە‬ ‫یەكتر لە چاوان ون بوو‪ ،‬من لە شاخەوە‬ ‫بۆ دەرەوەو‪ ،‬تۆیش لە واڵت‌و تەمەنیش‬ ‫لــە هەڵكێشاندا هەناسەبڕكێی بــوو‪،‬‬ ‫غەریبی ‌و دوور واڵتــی ‌و شــەش ساڵ‬ ‫بەتەواوی چاومان لە چاوی یەك دابڕاو‬ ‫ێ من گەڕامەوە وەرزی دوای ڕاپەڕین‬ ‫كات ‌‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫ێ ئەكەنی‌و‬ ‫شەقام پ ‌‬ ‫خواردنەوەی چایەک بە بێدەنگی‬ ‫وشە هەڵئەپەڕی‌و‬ ‫زەماوەندی ئازادی بوو‪.‬‬ ‫بۆ ڕێزلێنان لە حسێن عارف‬ ‫مەرحەبا تەمەن!‬ ‫مەرحەبا جەستە‬ ‫لەو گڕو لرفەلرفەوە بۆ كــوێ‌؟! من‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ێ ساڵ‬ ‫ێ ساڵ ‌و تۆش س ‌‬ ‫شەست ‌و س ‌‬ ‫ێ‌و‬ ‫گەورەترو‪ ،‬بەاڵم هێشتا قەڵەم ئەجوڵ ‌‬ ‫حسێن عارف‪ ،‬چیرۆکنووس و ڕۆماننووسێکی دیاری کوردە‪ .‬سااڵنێکی زۆر خزمەتی کرد و پاشان‬ ‫ێ‌و لە یەكتر دانەبڕاوین!‬ ‫خەیاڵ باڵ ئەگر ‌‬ ‫بێدەنگیی هەڵبژارد‪ .‬ئەو سااڵنێکی دوورودرێژە دەستبەرداری نووسین بووە‪ ،‬بەاڵم ڕەوتی گێڕانەوەی‬ ‫تۆش «ڕۆڤار»‬ ‫دەست خۆش! كە لە ئاوڕدانەوەیەكی‬ ‫ئەو بەردەوامە‪ .‬هەرکات خوێنەرێک الپەڕەی کتێبەکانی هەڵبداتەوە‪ ،‬هێشتا حسێن عارف ئامادەیە‬ ‫وەفاو خۆشەویستیدا‬ ‫لە ڕێی «چای شیرین» و «شار» و «گەلەگورگ»ـەوە بگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ یەكێك لە پەنجەرە جوانەكانی‬ ‫وەک ڕێزلێنانێک لە بێدەنگییەکەی و ڕەوتە ئەدەبییەکەی‪ ،‬ئەم ژمارەیەی ڕەخنەی چاودێرمان‬ ‫چیرۆكی كوردی‬ ‫خۆت كرد بە دیاری! بەاڵم لەبیرت بێ‌‬ ‫تەرخان کرد بۆ حسێن عارفی چیرۆکنووس‪.‬‬ ‫هێشتا زۆرن ئەو چرایانەی‬ ‫لە ژیاندان‌و ئەسووتێن‌و پێویستە تۆ‬ ‫ێ پێناسەیەكی ئایدۆلۆژی‬ ‫خولیای گەڕانی بەشوێن سەرچاوە فیكری «ئەی قەڵەمە بەترسەكان یەكگرن»ـی «ڕوانگە»ـی ب ‌‬ ‫یەك لەدوای یەك وەفادارانە‬ ‫‌و ئەدەبیە هەمەڕەنگەكاندا گەرم كرد‪ ،‬لە باڵوكردەوەو لە ئەنجامیشدا بۆ یەكەمین بوو‪ ،‬كە بەشی زۆری ئایدۆلۆیستەكانی‬ ‫لە ژوورەكانی خۆتدا هەڵیانواست!‬ ‫زمانی تەعبیری ‌و تەقلیدی جوێبۆوە‪ .‬جار حكومەت هەفتەنامەی «هاوكاری» ئەوكاتەی وروژانـــدو بە تێڕوانینێكی‬ ‫كەلەپووری وەك بەندیخانە نەئەبینی خۆی داخست!‪ .‬من پێموایە «ڕوانگە» جیاواز بۆ ئەدەب‌و ژیان هاتبووە كایەوە‪،‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ئەم نووسینەی شێركۆ بێكەس‪،‬‬ ‫‌و بایەخی تایبەتی بە ئەدەبی الوان بەم بانگەوازە ئازایە‪ ،‬بەداكۆكیكردنی هەر لەبەر ئەو یاخیبوونەیش بوو‪ ،‬كە‬ ‫ژمارە ‪27‬ـی گۆڤاری «ڕۆڤار» وەرگیراوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەداو هەر لە ڕێگەی یەكێتی نووسەرانی لە ئازادی ‌و مافی ژن‪ ،‬لەو ڕۆژگــارەدا‪ ،‬ڕوانگەیان بە فەوزەوی ‌و نەهیلیست ‌و تایبەت بووە بە حسێن عــارف‪ .‬لە ناونیشانی‬ ‫كـــوردەوە لە بەغدا بۆ یەكەمین جار جوانترین هەڵوێستی ڕووناكی خۆی لە عەدەمی ‌و ئەدەبی ناپەیوەندیدارو بیری ئەم نووسینەدا‪ ،‬ڕەخنەی چاودێر‪« ،‬لە شێركۆ‬ ‫زنجیرە كۆڕی لێكۆڵینەوەی بۆ بزوتنەوەی ئاكاری نوێخوازی خۆیداو بۆ ئازادی ‌و وردە بـــوورژواو بــەرەڵــا لە قەڵەمدا‪ ،‬بێكەسەوە بۆ حسێن عارف»ـی بۆ نووسینەكە‬ ‫ێ ئاوڕ زیاد كردووە‪.‬‬ ‫ێ لە ئێستەدا وەخت ‌‬ ‫ئایا ناكر ‌‬ ‫تازەگەری ساز دا‪ ،‬هەر لە گەرمەی ئەم پاشەڕۆژ تۆمار كرد!‬ ‫ڕاستە پڕۆژەی نوێكردنەوەكەی ڕوانگە‪ ،‬لەو مێژووە ئەدەینەوە ئەوە بڵێین‪ :‬كە‬ ‫چاالكیانەدا بوو كە «ڕوانگە» لەگەڵ‬ ‫مــەالو خەتیبی مزگەوتەكاندا‪ ،‬لەسەر ناتەواو و بەكەلێن ‌و هەمەالیەن ‌و قووڵ ڕوانگە یەكەمین بزوتنەوەی نوێخوازی ئامادەکاری تەوەری تایبەت‬ ‫ئازادی‌و یەكسانی مافی ژن كەوتە گێڕمەو نەبوو! ئەزموونمان‌و كەم‌و حەماسەتمان بــوو كــە لــەنــاو خــۆیــدا جیاوازیەكانی‬ ‫بە حسێن عارف‪:‬‬ ‫كێشەیەكی قــورس و خەتەرناكەوە‪ ،‬بۆ تــازەكــردنــەوە لە سامانی فیكری قبووڵكردو‪ ،‬بانگی هەمەڕەنگی داو‪ ،‬لە‬ ‫شاخەوان سدیق‬ ‫بەتایبەتی دوای ئەوەی كە بانگەوازی ‌و مەعریفیمان زیاتر بــوو‪ ،‬بــەاڵم هەر خەتە بۆ كێشراوەكانی ئایدۆلۆژیا الیداو‪،‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/٣١‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫حسێن عارف‬

‫پەیكەرتاشی‬ ‫بێدەنگی‬

‫سەرەتایەکی درەوشاوە‬ ‫ڕەووف بێگەرد‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫حســێن عــارف لــە نووســەرە بەتواناکانی‬ ‫چیرۆکی هونەریە‪ ،‬لەو سەردەمە سەرەتاییەی‬ ‫ئەودا (ســااڵنی پەنجای ســەدەی ڕابووردوو)‬ ‫کۆمەڵێک نووســەری کورتە چیرۆک ســەریان‬ ‫هەڵــدا تاڕادەیەک شــێوازیی کۆنی نووســینی‬ ‫ئەم جۆرە ئەدەبەیــان بەزاند‪ .‬ئەمەیش لەژێر‬ ‫کاریگەریی ڕووناکبیریەکی ســەردەمانەوە کە‬ ‫شەپۆلەکەی لە ئەوروپاوە هاتبوو‪ ،‬تا گەیشتبوە‬ ‫زۆربەی واڵتانی عەرەب و عێراقییش‪ .‬هەندێک‬ ‫چیرۆکنووســی عەرەبی عێراقی سوودیان لەو‬ ‫تەکنیکــە تازەیە وەرگرتبــوو کە لە ئەوروپادا‬ ‫بووبوو بە مۆدێل‪ ،‬پشتیان لە پەیڕەویی کردنی‬ ‫ڕابووردووی چیرۆک نووسیی (کە زیاتر پشتی‬ ‫بە گێڕانەوەیەکــی حیکایەت ئامێز و ڕووداوی‬ ‫تەواو واقیعی و نووزەدرێژی و چەق بەســتنی‬ ‫کات و شــوێن دەبەســت) کردبوو‪ .‬دیارترینی‬ ‫ئــەو نووســەرانەی عێــراق (فــواد تەکرلی و‬ ‫زەنوون ئەیوب) و چەند نووسەرێکی تر بوون‪.‬‬ ‫جگەلــەوەی کە لــە واڵتانــی تــری عەرەبدا‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە میســر و لوبناندا شــەپۆلی ئەو‬ ‫تازەگەریە تەواو پەرەی سەندبوو‪.‬‬ ‫حســێن عارفیش چ لەســەر ئاستی عەشق‬ ‫و توانــای خــۆی و چ وەک گەڕیدەیــەک بــۆ‬ ‫پــەی بردن بــەو شــەپۆلە تازەیــە‪ ،‬کەوتبوە‬ ‫سووســەکردن و دۆزینــەوەی ئــەو شــێوازە‪.‬‬ ‫بێگومان دەیزانی ئەوە چارەنووسی ئەدەبێکە‬ ‫کــە هەر خــودی خۆی لــە ئەوروپــاوە هاتوە‬ ‫و ناتوانیــت لــەو بزافــە داببڕێیت‪ .‬باشــترین‬ ‫نموونەیشــی کــە دەســت پێکیەتــی چیرۆکی‬ ‫(چای شیرین)ە کە ساڵی ‪ ١٩٥٧‬لە شوعەیبە‬ ‫نووسیویەتی‪ .‬بەم چیرۆکەدا دەردەکەوێت کە‬ ‫حســێن ئاگاداری دۆخــە ڕووناکبیریەکە بوە‪.‬‬ ‫بــۆ ئەم چیرۆکە ڕەنگە بەتایبەتیی شــێوازیی کەرەســەی بەرهەمەکانــی‪ .‬چیخــۆف بەدوای واقیعدا بچووک و ئاســایی خۆ دەنوێنن‪ ،‬بەاڵم کەسەکانیەوە‪ ،‬لە خەون و خەیاڵ و بیرکردنەوە‬ ‫کورتە چیرۆکنووســینی (ئەنتۆن چیخۆف)ی ڕووداوی سەیر و ترسناکدا نەگەڕاوە و مرۆڤی لەڕاستیا گەورە و تەنانەت تراژیدیشن‪ .‬چاوی و هەســتیان بــگات و تەنیــا لــە ڕوخســار و‬ ‫ڕووســی ال پەســەند بووبێت کە زیاد لەوانەی قارەمــان (بــە مانا واقیعیەکەی) و تەوســنی دۆزینــەوەی ئەو جۆرە کەس و بەســەرهاتانە دیــدی دەرەوەیــان نەڕوانێــت‪ .‬بــە مانایەکی‬ ‫دی ئەمــە ســەرەتایەکە بــۆ خوێندنــەوەی‬ ‫پێشــتری خــۆی (دی موباســان و ئــەدگار نەکردۆتــە پاڵەوانی چیــرۆک‪ ،‬بەڵکوو بەدوای خەسڵەتی زۆر تایبەتیی چیخۆفن‪.‬‬ ‫حســێن عارف لە چیرۆکی (چای شــیرین) ســایکۆلۆژیەتی کاراکتــەرەکان کــە پێشــتر‬ ‫ئــاالن پــۆ) توانیویەتــی کێشــە کۆمەاڵیەتی مرۆڤــە پەراوێزخراوەکانــدا گــەڕاوە و ئــەو‬ ‫و ئەخالقیەکانــی کۆمەڵــگای خــۆی بکاتــە ڕووداوانەیشی قۆستۆتەوە کە بە ڕواڵەت و لە دا بــاس لــە خێزانێکــی زۆر ئاســایی دەکات زۆربەی چیرۆکنووســان تەنیا ڕووی دەرەوەی‬

‫لە چیرۆکی چای شیریندا سەرنجڕاکێش‬ ‫ئەوەیە کە نووسەر ویستوویەتی بچێتە‬ ‫ناو هۆشمەندیی ناوەوەی کەسەکانییەوە‬ ‫کــە بریتیــن لە ژن و مێردێــک و تەنیا کچێک‬ ‫(ئافتــاو) کوڕێکــی تەمــەن نۆزدە ســاڵیش‬ ‫(مەحمــوود) شــاگردە و الی پیاوەکــە‬ ‫کاردەکات‪ .‬ئەم کوڕە لە دڵەوە حەز لە ئافتاو‬ ‫دەکات‪ ،‬بــەاڵم ئاســایی وەک هــەر گەنجێکی‬ ‫ئەو ســەردەمە شــەرمنە و ناتوانێت ڕازەکەی‬ ‫بدرکێنێــت‪ .‬بەاڵم کچەکە لێ زانە و شــارەزای‬ ‫پەرلەکانــی خۆشەویســتیە‪ .‬بۆیــە بــەردەوام‬ ‫لەکاتی چا خواردنەوەدا چای زۆر شــیرین بۆ‬ ‫مەحمــوود تــێ دەکات (بۆ ئەوســا چای زۆر‬ ‫شیرین بە مانای خۆشویستنە) کەچی کوڕەکە‬ ‫بــەم نهێنیە نازانێــت و ئەم کارە بەوە دەداتە‬ ‫قەڵەم کە کچەکە خۆشــی ناوێــت و تەنانەت‬ ‫ڕقــی لێیەتی‪ .‬تا لەدواییــدا کوڕەکە لە ڕێگای‬ ‫دایکی و خوشــکەکەیەوە لە نهێنیەکە دەگات‬ ‫و بــۆ دواجار بە پەنامەکی هەر لە ڕێگای ئەو‬ ‫چا شیرینەوە ڕازی خۆشەویستیەکەی بۆ ئافتا‬ ‫و دەدرکێنێت و پێ دەچێت (وەک خوشــکی‬ ‫مەحموود دەڵێت) ببن بە ژن و مێردیش‪.‬‬ ‫چیرۆکەکــە بە زمانێکی ڕەوان و کوردیەکی‬ ‫خــۆش و پوخــت نووســراوە‪ .‬دیالۆگــەکان‬ ‫پڕبەپــڕی کەســایەتیەکانن و ئەنــدازەی‬ ‫هۆشــیاری و تێگەیشــتنیان لە داب و نەریتە‬ ‫سونەتیەکان دەردەخەن‪.‬‬ ‫ئــەوەی لەم چیرۆکەدا لە الیەنی هونەریەوە‬ ‫ســەرنج ڕاکێشــە ئەوەیە کە‪ :‬یەکەم نووســەر‬ ‫ویســتوویەتی بچێتە ناو هۆشمەندیی ناوەوەی‬

‫ڕەفتار و هەڵوێســتی کەسایەتییەکانیان دیوە‬ ‫و خوێندویاننەتــەوە‪ .‬دوەم بەکارهێنانــی‬ ‫تەکنیکــی (مەنەلــۆگ) کە یەکێکە لە ســیما‬ ‫ســەرەکیەکانی ئەوســای ئەو مۆدێلــە تازەیە‬ ‫و بــە هۆیــەوە دەتوانرێت کات و شــوێنەکان‬ ‫بگۆڕێــن و ڕووداوی الوەکیــش بێنە ئاراوە کە‬ ‫زیــان بــە ڕووداوی ســەرەکی نەگەیەنــن‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە ئەمە ئەو تاقە مەنەلۆگەیە کە کوڕەکە‬ ‫بەرانبــەر بــە ڕەفتــاری کچەکە لە نــاوەوەی‬ ‫خۆیــدا دەیهێنێت و دەیبات‪« :‬قەت ناشــێ؟‬ ‫ئافتاو حەزی لێ کــردووم؟ ئەی لەو فێڵبازی‬ ‫و زۆرزانیــە؟ کەوابێــت ئەو چا شــیرینانە بێ‬ ‫مەاڵمــەت نەبــوون‪ ،‬نا‪ ،‬ئێســتا تێ گەیشــتم‪،‬‬ ‫ئێســتا زانیــم لەکوێوە قســەی دەکــرد‪ .‬دەی‬ ‫قەینــاکا ئافتاو‪ ،‬خۆ مــن وام دەزانی هێندەت‬ ‫قیــن لێمە چاوت پیامدا هەڵنایەت‪ ،‬تومەز من‬ ‫لە گوێی گادا نووســتبووم‪ ،‬دە ڕاوەستە بۆم‪،‬‬ ‫من و تۆ و سبەینێ»‬ ‫لەم ســەرەتایەوە حســێن عارف پەرەی بە‬ ‫توانــا و بەهرەی چیــرۆک نووســینی خۆیدا‪،‬‬ ‫تا وەک ئەنجام کۆمەڵێک چیرۆکی دانســقەی‬ ‫خســتە ناو مێــژووی ئەدەبیــی کوردیمانەوە‪،‬‬ ‫بۆیــە بــێ نکوولی لــێ کردن حســێن دەبێتە‬ ‫پێشەنگێکی هەرە دیاری ئەم بوارە‪.‬‬ ‫‪٢٠١٥/٨/١٣‬‬

‫دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌ینووسێت‬

‫‪1‬‬ ‫ئەگەر هەر كەســێك‪ ،‬لە هەر شــوێنێك‪ ،‬مۆزەخانە بێت‬ ‫یان نا‪ :‬بەڕەیەك‪ ،‬بەردێــك‪ ،‬گۆزەیەك‪ ،‬گوارەیەك ببینێت‬ ‫ێ ڕێزی نەگرێت و‬ ‫تەمەنی چەند هەزار ســاڵێك بێت‪ ،‬ناكر ‌‬ ‫بەچاوی خۆشەویستیەوە سەیری نەكا‪ ،‬خۆ مرۆڤایەتی نەك‬ ‫ڕێزی توحفەی بەجێماوی پاشا و شازادە كۆنەكانی گرتووە‬ ‫و بــە جوانترین دیزاین لە مۆزەخانەكاندا نمایشــیان دەكا‪،‬‬ ‫بەڵكو پارچە تەنەكەیەك كە كراوەتە دەفر‪ ،‬یان ئاســنێكی‬ ‫ڕزیو كە كراوەتە قەڵەمبڕ‪ ،‬خراوەتە ناو شووشەی گرانبەها‬ ‫و ناوازەوە‪ .‬باشە گەر بەردەكەی حەمۆرابی تەمەنی سی و‬ ‫حەوت سەدە بێت‪ ،‬گەر تابووتەكەی ئاموون تەمەنی پەنجا‬ ‫ێ خۆ تەمەنی‬ ‫ێ بگیرێت‪ :‬ئ ‌‬ ‫سەدە بێت و بەمشێوەیە ڕێزی ل ‌‬ ‫گۆی زەوی نزیكەی چوار ملیارو حەوت ســەد ســاڵە‪ ،‬خۆ‬ ‫ئەم هەســارەیەی ئێمەیش توحفەیە‪ ،‬ئێمە بە مانای وشــە‬ ‫لەســەر توحفەیەكی بەردەوامدا دەژین‪ ،‬هەناسە دەدەین و‬ ‫فێر دەبین‪ ،‬یەكتر دەناسین و نەوە دەخەینەوە‪ ،‬بە پێستی‬ ‫جیــاواز و جلــی جیــاواز و زمانــی جیــاواز دەگوزەرێین و‬ ‫هەرای جوانیی فرەیی كلتوور و فەرهەنگ دەنێینەوە‪ .‬ئەی‬ ‫بۆچی ڕێزی ئەم توحفەیە ناگرین كە لە سەریدا تەمەنێكی‬ ‫ێ دەكەین‪ ،‬ئەم توحفەی زەوییەمان‬ ‫ێ وەاڵم بەڕ ‌‬ ‫كــورت و ب ‌‬ ‫بەسەر نەژاد و نەتەوە و تایەفە و مەزهەبدا دابەشكرد‪ ،‬ئەو‬ ‫هەموو سنوورە و هەر سنوورێك سوپایەك بەرگری لێدەكا‪،‬‬ ‫ئەو هەموو خوایە و هیچیشــیان بەیەكەوە هەڵناكەن‪ ،‬ئەو‬ ‫ێ‬ ‫هەمــوو بانگەوازی هەقە و هەموو هەقەكانیش غەدریان ل ‌‬ ‫بەردەبێتەوە‪ ،‬ئەو هەموو ســەرۆك و كۆمپانیا و سەرمایەی‬ ‫بێجگــە لــە مــرۆڤ و بوونــەوەر و زیندەوەرانی ســەر ئەم‬ ‫توحفەیــە‪ ،‬هەناوی زەویشــیان هەڵكۆڵــی و نەوت و گاز و‬ ‫كانزاكانیشیان دەرهێنا و ئاسمانیشیان تووشی گرفت كرد‪،‬‬ ‫پەردەی حەوت تەبەقەی ئاســمانیان كون كرد و دەرگایان‬ ‫بەڕووی ئەو تیشــكە زیانبەخشــانەدا كردەووە كە ملیارەها‬ ‫ێ و بەرگری دەكا‪.‬‬ ‫ێ دەپارێــز ‌‬ ‫ســاڵە ئەم توحفەیە خۆی ل ‌‬ ‫ئەم توحفەیە ملیارەها ســاڵ بە دەســتی دەیناسور و فیل‬ ‫و ورچ و نەهەنــگ و شــێرەوە بــوو هیچی بەســەر نەهات‪،‬‬ ‫ســەدە و نیوێــك كەمێــك زیاترە بــە دەســتی ئێمەوەیە‪،‬‬ ‫وێرانمان كرد‪ .‬بەدەســتی ئێمە‪ ،‬تۆفان و كۆچ و برســێتی‬ ‫بوونەتە ئەدرێســی ئــەم توحفەیە‪ ،‬تەنانەت چارەنووســی‬ ‫ێ ڕەوا نابینرێت كە خراوەتە ناو‬ ‫ئەو پارچە ئاسنەیشــی پ ‌‬ ‫شووشــەوە‪ ،‬نا‪ :‬زەوی خراوەتە ناو ئاگری بكوژ و القەكەر‬ ‫و بەرژەوەندییەكانــەوە‪ ،‬خراوەتە نــاو ئاتوونی درۆی كۆن‬ ‫و تازەوە‪ .‬بــۆ من تاكە هیوای دەربازبوونی ئەم توحفەیە‪:‬‬ ‫ئــەدەب و هونــەرە‪ ،‬هەرچەنــدە دودڵم لــەوەی ئەدەب لە‬ ‫چیرۆكە ڕاستەقینەكانی بەدبەختی مرۆڤ بباتەوە‪ ،‬كەواتە‬ ‫تەنیا هونەر ماوە كە بتوانێت ئەو هەموو هاوار و ناهەقییە‬ ‫بۆ نەوەكانی داهاتوو بكاتە الیالیە‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫لە مۆزەخانەكان‪ ،‬ئەوەی كوردبوونت بیردەهێنێتەوە‪،‬‬ ‫دەروازەكەی عەشــتار و ســەرە جوانەكەی نیفەرتیتی و‬ ‫گوارە و پاوانە بەجێماوەكانی ئەســكەندەری مەقدۆنی نیە‬ ‫لە بەرلین‪.‬‬ ‫كورسییە ڕەشە ژێر ئیمزاكراوەكانی براوەی خەاڵتی نۆبل‬ ‫نیە لە ستۆكهۆڵم‪.‬‬ ‫دەفری خوانی ناپلیۆن و تیروكەوانەكەی هەرقەل و گۆزە‬ ‫شەرابەكەی ژێرباڵی باخۆسی خوای بادە و تابلۆی دوواین‬ ‫نانی ئێوارەی دیالكروا نیە لە پاریس‪.‬‬ ‫ئەوەی كوردبوونت بیردەهێنێتەوە‪:‬‬ ‫سردابێكی نووتەك و شێدارە لە ماڵەكەی ڕەزا شا و‬ ‫خەنجەرێكی ژەنگاوییە لە سوڵتان ئەحمەد و‬ ‫سەری بڕاوی حوسەینە لە كەربەال‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ئەو هەموو قوالبەمان هەڵدایە ئاوی ماناوە‪،‬‬ ‫بێجگە لە پارچە تەختە كەشتی نقومبووی خەبات و‬ ‫پیكی زۆڕنا و خۆری كەوتووی سەر بەیداخ و‬ ‫تەنەكــەی ئەمارەتەكان و ئەنگوســتیلەی بووكی ئازادی‬ ‫قانع‬ ‫كە ئێستا بێوەژنە‪ ،‬هیچمان نەگرت‪.‬‬ ‫كەچی بەشەرواڵی تەڕەوە گلەیی لە شیعر دەكەن‪:‬‬ ‫لەژێر سێبەری داری مەجاز ڕاكشاوە؟‬ ‫‪4‬‬ ‫بێزار نەبووی لە هەڵخســتنی نووزانەوە‪ ،‬بەسەر تەنافی‬ ‫سۆزدا؟‬ ‫گوێت لە هاڕەی ئەبجەدیەت نیە لەژێر باری بیرۆكەدا؟‬ ‫ئیتر كاتی هاتووە‪ ،‬ببیت‪ :‬بە پەیكەرتاشی بێدەنگی‪.‬‬

‫««‬ ‫هه‌ڵوه‌سته‌یه‌ک له‌سه‌ر ئه‌زموونی چیرۆکنووسین‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )47١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/٣١‬‬

‫‪3‬‬

‫الی حسێن عارف‬

‫درێــژه‌دان ب ‌ه به‌رده‌وامبوون له‌ســه‌ر ئه‌و‬ ‫ئه‌زموونــ ‌ه و ده‌وڵه‌مه‌ندکردنــی ب ‌ه ده‌یان‬ ‫کورته‌چیرۆکی داهێنه‌رانه‌ی تر و پاشانیش‬ ‫ڕووکردنــ ‌ه ئه‌زموونــی ڕۆماننووســین ل ‌ه‬ ‫ڕۆژگارێکــدا ک ‌ه ئه‌و ڕۆمانــه‌ کوردییانه‌ی‬ ‫لــه‌ کتێبخانــه‌ی کوردیــدا هه‌بــوون‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫په‌نجه‌ی ده‌ســت ده‌ژمێــردران‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه‬ ‫هــه‌ر توێژیینه‌وه‌یــه‌ک له‌ســه‌ر مێــژووی‬ ‫ئازاد به‌رزنجی‬ ‫هاوچه‌رخــی چیرۆکــی کــوردی‪ ،‬به‌بــێ‬ ‫ئاوڕدانه‌و‌ه ل ‌ه ئه‌زموونی حســه‌ین عارف‪،‬‬ ‫ئه‌گــه‌ر نــه‌وه‌ی یه‌که‌مــی چیرۆکــی توێژینه‌وه‌یه‌کــی که‌موکــورت و نوقســان‬ ‫هونه‌ریــی کــوردی به‌ جه‌میل ســائیب و ده‌رده‌چێــت‪ .‬هه‌ڵبه‌تــ ‌ه ئێمــ ‌ه له‌کاتێکدا‬ ‫ئه‌حمــه‌د موختار به‌گی جــاف و هه‌ندێ دان به‌م ڕاســتییه‌دا ده‌نێین‪ ،‬ئه‌وه‌شــمان‬ ‫هه‌وڵی پیره‌مێردی شــاعیر ده‌ســتی پێ له‌یاد ناچێــت ک ‌ه هه‌وڵی ســه‌رکه‌وتووی‬ ‫کردبێت‪ ،‬ئه‌وا ده‌کرێ ئه‌و‌ه به‌سه‌ره‌تایه‌ک تــر هه‌بوون‪ ،‬به‌تایبه‌تیش ل ‌ه حه‌فتاکان و‬ ‫بزانین بۆ بزاوتێکی ڕاسته‌قینه‌ی چیرۆکی پاشــانیش ل ‌ه هه‌شتاکاندا‪ ،‬به‌اڵم حسه‌ین‬ ‫کوردی که‌ دواتر لەســەر دەســتی چەند عارف ب ‌ه به‌راورد له‌گه‌ڵ هاوسه‌رده‌مه‌کانی‬ ‫چیرۆکنووســێکی الو دەســتی پــێ کرد خــۆی و نه‌وه‌که‌ی خۆیــدا‪ ،‬ئه‌زموونێکی‬ ‫و ســه‌ره‌تاکه‌ی لــ ‌ه کۆتایــی په‌نجاکان و کامڵتــر بــووە‪ ،‬چ لــ ‌ه ڕووی به‌رهه‌م و چ‬ ‫به‌تایبه‌تیــش بــ ‌ه کورتــ ‌ه چیرۆکی "چای لــ ‌ه ڕووی ته‌کنیکــی نووســینه‌و‌ه و چ ل ‌ه‬ ‫شیرین"ی حسه‌ین عارف سەری هەڵدا ک ‌ه ڕووی تاقیکردنــه‌وه‌ی ژانر‌ه جیاوازه‌کانی‬ ‫ساڵی ‪1957‬داو ل ‌ه گۆڤاری "شه‌فه‌ق"دا هونــه‌ری گێڕانــه‌وه‌وه‌‪ :‬کورته‌چیــرۆک‪،‬‬ ‫به‌ناوی محه‌مه‌د ســدیق عارفــه‌و‌ه باڵوی نۆڤڵێــت (گه‌ل ‌ه گورگ)‪ ،‬ڕۆمان (شــار‪،‬‬ ‫کردۆته‌و‌ه و یه‌که‌مین هانده‌ریشی بۆ ئه‌و‌ه ئه‌ندێشه‌ی مرۆڤێک‪ ،‬هێالنه‌)‪ ،‬یاده‌وه‌ری‪.‬‬ ‫مامۆستا "گۆران"ی شاعیر بووه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها نابێ ئه‌وه‌شــمان له‌یاد بچێت ک ‌ه‬ ‫له‌ڕاســتیدا ئه‌گــه‌ر چــی دواتریــش حســه‌ین عارف توێژه‌رێکی باشیش بوو‌ه‬ ‫هه‌وڵــی‬ ‫له‌شه‌ســته‌کاندا‬ ‫تــری لــ ‌ه بواری ڕەخن ‌ه و توێژینه‌وه‌ی ئه‌ده‌بیدا‬ ‫باشیشــیان‬ ‫کاری‬ ‫و‬ ‫‌ن‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫چیرۆکنووســین‬ ‫و لــه‌م بواره‌دا کتێبی "چیرۆکی هونه‌ریی‬ ‫تێدا بــەدی دەکــرێ‪ ،‬وه‌ک چیرۆکه‌کانی کــوردی" ب ‌ه یه‌کێک ل ‌ه هه‌وڵ ‌ه جیدییه‌کان‬ ‫ئیبراهیــم ئەحمــەد و محەمــەد مەولــود له‌قه‌ڵــه‌م ده‌درێ‪ .‬ئه‌مــ ‌ه جگ ‌ه له‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫مەم و حەســەنی قزڵجی و محه‌مه‌د ساڵح‬ ‫سه‌عید و ئه‌مینی میرزا که‌ریم و ئه‌حمه‌د‬ ‫محه‌مه‌د ئیســماعیل و مه‌دهۆش و مارف‬ ‫خه‌زنه‌دار و کاک ‌ه مه‌م و کاوس قه‌فتان و‬ ‫هتد‪ ...‬به‌اڵم بێ دوودڵی ده‌توانین بڵێین‬ ‫کــ ‌ه یەکێک لــە دامەزرێنەرانــی چیرۆکی‬ ‫نوێــی کوردی بــ ‌ه مانــا هاوچه‌رخه‌که‌ی‪،‬‬ ‫چیرۆکنــووس و ڕۆماننووســی داهێنــه‌ر هه‌م له‌ بواری شانۆنامه‌شدا چه‌ند کارێکی‬ ‫(حسه‌ین عارف)ە کە دواتر هەر لە الیەن سه‌رکه‌وتووی هه‌ی ‌ه و له‌وانه‌ش شانۆنامه‌ی‬ ‫ئەویشــەوە په‌ره‌ی پێ ده‌درێ‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه "جه‌نابی جانــه‌وه‌ر"‪ ،‬هه‌روه‌ها کۆمه‌ڵێک‬ ‫وه‌کچۆن کاتێ قس ‌ه له‌سه‌ر شیعری نوێی کاری ل ‌ه بــواری وه‌رگێڕاندا ئه‌نجام داوه‌‪،‬‬ ‫کــوردی ده‌که‌ین‪ ،‬ناتوانیــن ڕۆڵی گه‌وره له‌وانــ ‌ه وه‌رگێڕانــی هه‌ڵبژارده‌یــه‌ک لــ ‌ه‬ ‫‌و دیاری "شــێرکۆ بێکه‌س" لــه‌و بزاڤه‌دا چیرۆک و ده‌قی ئه‌ده‌بیی تری کوردی بۆ‬ ‫نادیــد‌ه بگریــن‪ ،‬به‌هه‌مانشــێوه‌‪ ،‬وه‌ختێ عه‌ره‌بی و هه‌روه‌ها به‌ پێچه‌وانه‌‌وه‌‪.‬‬ ‫قســ ‌ه له‌ســه‌ر چیرۆکی نوێــی کوردییش‬ ‫تایبه‌تمه‌ندییه‌کی تری حســه‌ین عارف‬ ‫ده‌که‌یــن‪ ،‬به‌تایبه‌تیــش ســه‌ره‌تاکانی شێواز (ستایل) و زمان ‌ه ئه‌ده‌بییه‌که‌یه‌تی‪.‬‬ ‫چیرۆکــی نوێ و هاوچه‌رخــی کوردی ب ‌ه ئێم ‌ه گه‌لێ جار ڕووبه‌ڕووی هه‌ندێ ده‌قی‬ ‫مانــا مۆدێرنه‌که‌ی‪ ،‬ئه‌وا حســه‌ین عارف ئه‌ده‌بــی ده‌بینه‌و‌ه (مه‌به‌ســتم ل ‌ه ده‌قی‬ ‫وه‌کــو یه‌کێک ل ‌ه ڕابــه‌ر‌ه دیاره‌کانی ئه‌م کوردییه‌) ک ‌ه گومان ده‌که‌یت نووسه‌ره‌ک ‌ه‬ ‫بزاڤ ‌ه خۆی ده‌سه‌پێنێت‪.‬‬ ‫خۆیشــی لــ ‌ه هه‌نــدێ شــوێندا زانیبێتی‬ ‫‌زموونــی‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫‌م‬ ‫ه‬ ‫‌کــ‬ ‫حســه‌ین عــارف له‌یه‬ ‫دەیــەوێ چی بــکات و چــی بگه‌یه‌نێت‪،‬‬ ‫"چــای‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫کــ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫چیرۆکنووســیی خۆیــ‬ ‫هێنــد‌ه زمانێکی ڕه‌ق و ته‌ق و ناڕه‌وان و‬ ‫‌ســێکی‬ ‫ه‬ ‫‌ف‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ب‬ ‫‌دات‬ ‫شــیرین"‌ه هــه‌وڵ ده‬ ‫ناڕوون به‌کارده‌هێنێت‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ده‌قه‌کانی‬ ‫تــاز‌ه و تاقیکردنه‌وه‌یه‌کــی تــازه‌و‌ه بێت ‌ه حســه‌ین عارفدا‪ ،‬ئه‌م ‌ه ته‌واو پێچه‌وانه‌یه‌‪.‬‬ ‫پێشــه‌و‌ه و ئه‌مه‌ش ده‌بێت ‌ه ده‌ستپێک بۆ ئێمــ ‌ه ل ‌ه هیــچ ده‌قێکی ئه‌م نووســه‌ره‌دا‬

‫هه‌ست ب ‌ه ناڕوونی و ته‌گه‌ره‌ی زمانه‌وانی لــ ‌ه نێوه‌ندی ڕۆشــنبیری کوردیــدا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ناکه‌یــن‪ ،‬زمان الی حســه‌ین عارف وه‌ک سااڵنێک سه‌رنووسه‌ری گۆڤاری (کاروان)‬ ‫ڕووبارێکــی به‌خــوڕ و ڕوون و ڕه‌وان وایه بــووه‌و ل ‌ه یه‌کێتیی نووســه‌ران و چه‌ند‬ ‫‌و خوێنــه‌ر بــێ هیــچ زۆر له‌خۆکردنێک‪ ،‬کۆنگره‌یه‌کدا به‌شدارێکی ئه‌کتیڤ بووه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌هــا له‌کۆتایــی نه‌وه‌ده‌کانــدا‬ ‫ده‌توانێ ب ‌ه ئاســانی مه‌لــه‌ی تێدا بکات‪،‬‬ ‫ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ شــارەزابوونی لە ماوه‌یــه‌ک سه‌رنووســه‌ری گۆڤــاری‬ ‫زمانی کوردیــدا‪ ،‬بۆیە دەبینین کارەکانی (گه‌الوێــژی نــوێ) بــووه‌و دواتریــش‬ ‫بــە زمانێکی کوردیــی ڕەوان و بێ قۆرت له‌کۆتایــی ‪1998‬دا یه‌کێــک ده‌بێت ل ‌ه‬ ‫دامه‌زرێنه‌رانی ده‌زگای چاپ و په‌خشــی‬ ‫نووسراون‪.‬‬ ‫هه‌ڵبــه‌ت شــتێکی نهێنــی نییــ ‌ه کــ ‌ه ســه‌رده‌م کــ ‌ه یه‌کێکــ ‌ه لــ ‌ه ده‌زگا هه‌ر‌ه‬ ‫حســه‌ین عــارف ڕۆژگارێــک پابه‌ند بوو‌ه چاالک و دیاره‌کانی کوردستان‪.‬‬ ‫من پێم وای ‌ه تا ئێستاش وه‌کو پێویست‬ ‫بــ ‌ه ئایدۆلۆجیایه‌کی دیاریکــراوه‌و‌ه و ل ‌ه‬ ‫زۆر شوێنیشــدا خــۆی جه‌ختــی له‌ســه‌ر ڕه‌خنــه‌ی کــوردی (گه‌ر بتوانیــن بڵێین‬ ‫ئه‌مــه‌ کردۆتــه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم بــ ‌ه پێچه‌وانه‌ی ڕه‌خنه‌مان هه‌بوو‌ه یان هه‌یه‌) نه‌یتوانیو‌ه‬ ‫زۆربه‌ی نووسه‌ر‌ه ئایدیۆلۆجیستەکانەوە‪ ،‬ئه‌م ئه‌زموون ‌ه ده‌وڵه‌مه‌ند و فره‌ڕه‌هه‌نده‌ی‬ ‫ئەدەبەکەی گەرچی ئەدەبێکی دەروەستە چیرۆکنووســین الی مامۆســتا حســه‌ین‬ ‫بە کێشــە کۆمەاڵیەتی و سیاســییەکانی عــارف به‌ســه‌ر بکاتــه‌وه‌و هه‌قی خۆی‬ ‫ئینســانی کــوردەوە لــەو ســەردەمەدا‪ ،‬بداتــێ‪ ،‬بــه‌اڵم لــ ‌ه هه‌مــوو بارێکــدا ئه‌و‬ ‫وەلــێ نەبووە بــە ئەدەبێکی ئایدیۆلۆجی وه‌کو ناوێکی دره‌وشاوه‌ی دنیای ئه‌ده‌بی‬ ‫یــان ئه‌ده‌بــی دروشــم و دروشــمبازی‪ .‬کــوردی و چیرۆکــی هاوچه‌رخی کوردی‬ ‫ئــه‌و له‌کاتێکــدا خــۆی ب ‌ه نووســه‌رێکی ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫دوا شــت دەمەوێ چەند دێڕێک لەسەر‬ ‫ڕیالیســتیش ده‌زانێت‪ ،‬بــه‌و مانایه‌ی ک ‌ه‬ ‫نووســه‌رێک ‌ه پابه‌نــد بــوو‌ه بــه‌ واقیع و پەیوەندیــی خۆم بە مامۆســتا حســەین‬ ‫ملمالنێکانــی واقیــع و ژیانــی ڕۆژانــه‌ی عارفەوە بڵێم‪ .‬لە ڕاستیدا من لە سەرەتای‬ ‫خه‌ڵک و کێش ‌ه و گرفت و ئازاره‌کانیانه‌وه‌‪ ،‬هەشــتاکاندا بــە ئەدەبی حســەین عارف‬ ‫ده‌بینین ب ‌ه ســتایل و فۆرمێکی هونه‌ریی ئاشــنا بووم و ئــەوەش یەکەمجار لەڕێی‬ ‫ناته‌قلیدی ئه‌و مه‌سه‌الن ‌ه ل ‌ه چیرۆکه‌کانیدا کورتەچیرۆکەکانییــەوە بــوو‪ ،‬کە وابزانم‬ ‫ته‌وزیف ده‌کات‪.‬‬ ‫کۆمەڵە چیرۆکی توێشــووی ســەفەرێکی ببینێــت کــە هونەرمەنــد " دانــا عەلــی‬ ‫خاڵێکی تر هه‌ی ‌ه ک ‌ه پێویست ‌ه ئاماژه‌ی ســەخت بــوو‪ ،‬بەشــێک لــە چیرۆکەکان ســەعید " دەرهێنــەری بــوو و خۆشــم‬ ‫پــێ بده‌ین‪ ،‬ئه‌ویش ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه حســه‌ین ســەرنجیان ڕاکێشــام و وایــان لێ کردم یاریــدەدەری دەرهێنــەر‪ .‬دوای ئــەوەی‬ ‫پرۆڤەکــەی بینــی‪ ،‬گفتوگۆیەکی زۆرمان‬ ‫لەســەر کارەکە کرد و مامۆســتا حسەین‬ ‫گلەیــی ئــەوەی کرد کە بەشــێکی زۆری‬ ‫ڕۆمانەکــەم البــردووە‪ ،‬منیــش وتــم کە‬ ‫وەکــو خۆی دەزانێ تایبەتمەندیی شــانۆ‬ ‫وا دەخــوازێ و بە هەرحاڵ‪ ،‬شــانۆییەکە‬ ‫بــۆ مــاوەی مانگێــک لە ســەر تەختەی‬ ‫عارفیــش له‌پاڵ شــێرکۆ بێکه‌س و کاک ‌ه بــەدوای کارەکانی پێشــووی و هەروەها شــانۆی ســانەویی ســلێمانی نمایش کرا‬ ‫مــه‌م و جه‌اللــی میــرزا که‌ریــم و جه‌مال هــەر کارێکی تازەیــدا بگەڕێــم‪ .‬دەتوانم و زۆر بــە گەرمــی لە الیــەن بینەرانەوە‬ ‫شــارباژێڕیدا یه‌کێــک بــوو لــ ‌ه کۆڵه‌کــ ‌ه بڵێــم ئــەوکات وەختــێ " گەلەگــورگ " پێشــوازیی لێ کــرا‪ .‬هەروەهــا دواتر کە‬ ‫ســه‌ره‌کییه‌کانی بزووتنــه‌وه‌ی ڕوانگــه‌‪ ،‬دەرچــوو‪ ،‬لــەڕووی زمــان و تەکنیکەوە مامۆســتا حســەین بوو بە سەرنووسەری‬ ‫کــ ‌ه لــ ‌ه ســه‌ره‌تای حه‌فتاکانــدا له‌ڕێــی کارێکی ســەرنجڕاکێش بــوو الم‪ ،‬گەرچی گۆڤــاری کاروان‪ ،‬مــن دوو بابەتــی خۆم‬ ‫به‌یاننامه‌یه‌کــی ئه‌ده‌بییــه‌و‌ه و پاشــان من بۆ خۆم لەگەڵ ئەو کۆتاییەیدا نەبووم بــۆی نــارد کــە یەکێکیان نووســین بوو‬ ‫له‌ڕێــی هه‌رســێ ژماره‌کــه‌ی گۆڤــاری کــە چیرۆکنــووس بــۆی دانــاوە‪ ،‬بــەاڵم لەســەر هونەری نووســینی شــانۆنامە و‬ ‫ڕوانگــه‌وه‌‪ ،‬گۆمــی مه‌نــد و ڕاوه‌ســتاوی ئەمە وای لێ نەکــردم جوانییەکانی تری دووەمیشــیان نووســینێک بــوو لەســەر‬ ‫ئه‌وســای بزاوتی ئه‌ده‌بییان شــڵه‌قاند و کارەکــە نەبینم‪ .‬دواتــر و کاتێ ڕۆمانی" بزووتنەوەی شــانۆیی کوردی‪ .‬مامۆســتا‬ ‫له‌گه‌ڵ چه‌ند ئه‌دیب و نووســه‌رێکی تری شــار" چــاپ بوو‪ ،‬هەر زوو دەســتم دایێ حسەین بابەتەکانی خوێندبووەوە و دواتر‬ ‫الودا له‌ڕێــی به‌رهه‌مه‌کانیانــه‌و‌ه توانییان و خوێندمــەوە‪ ،‬تەنانــەت ئــەوکات هــەر داوای کردبــوو بمبینێــت و کاتــێ چووم‬ ‫کاریگه‌رییــان له‌ســه‌ر ڕوانیــن و چه‌مک ‌ه وەکــو هەزێکــی خــۆم ئامادەم کــرد بۆ بــۆ الی و بینیــم‪ ،‬زۆر دەستخۆشــیی لێ‬ ‫ئه‌ده‌بییــه‌کان هه‌بێت‪ .‬بەاڵم دیســانەوە‪ ،‬زنجیرەیەکــی تەلەفزیۆنیش‪ ،‬بەاڵم لەبەر کــردم و بەڕاســتی نایشــارمەوە کە ئەو‬ ‫لەناو ئەو هاوڕێیانەیەندا‪ ،‬ئەم و شــێرکۆ ئــەوەی کارکردن تیایدا بــۆ ئەو ڕۆژگارە دەستخۆشــییەیم پێ خــۆش بوو و هانی‬ ‫توانییان لەســەر نووسین بەردەوام بن و زەحمــەت بوو‪ ،‬ئەوەم هێشــتەوە و دواتر دام کە بەردەوام بم لەسەر نووسین‪ .‬ئیتر‬ ‫درێــژە بە ئەزموونیــان بدەن‪ .‬ئه‌م ‌ه جگ ‌ه ئامــادەم کــرد بۆ شــانۆ و بــەم هۆیەوە تا دوای ڕاپەڕیــن یەکترمان نەبینییەوە‪.‬‬ ‫له‌وه‌ی ک ‌ه حســه‌ین عــارف چاالکوانێکی مامۆستا حسەین عارفیشم ناسی و داوام کاتێــک بــوو بــە ئەنــدام پەرلەمانــی‬ ‫ڕۆژنامه‌وانــی و ئه‌ده‌بیــی دیاریــش بوو‌ه لێ کــرد کە بێت و پرۆڤەی شــانۆییەکە یەکەمیــن حکومەتی هەرێــم‪ ،‬بەڕێکەوت‬

‫ئەدەبی حسێن عارف نەبووە بە ئەدەبێکی ئایدیۆلۆجی‬ ‫یان ئه‌ده‌بی دروشم و دروشمبازی‬

‫جارێکیــان بینیم و گلەیی ئەوەم لێ کرد‬ ‫کە بۆچی لە نووســین دوور کەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫لــە وەاڵمدا وتی ئــەم ماوەیە لەبەر کاری‬ ‫قانوونیــی پەرلەمان زۆر ســەرقاڵم بەاڵم‬ ‫لــە خوێندنەوە بەردەوامم‪ .‬ئیتر ئەوە بوو‬ ‫لــە گۆڤاری " گەالوێژی نوێ " دا یەکمان‬ ‫گرتــەوە کە بەڕێزیان سەرنووســەر بوون‬ ‫و منیــش بەڕێوەبەری نووســین‪ ،‬بەڕێزان‬ ‫لەتیــف هەڵمــەت و قوبــادی جەلی زادە‬ ‫و عەبدوڵــا تاهیر بەرزنجیش دەســتەی‬ ‫نووســین بوون‪ .‬ئەوە بوو پتر لە ساڵێک‬ ‫پێکەوە کارمان کرد و ئەویش دەستی بە‬ ‫نووسین کردەوە‪ .‬پاشانیش وەختێ کاک‬ ‫شــێرکۆ بێکەس لــە ئەوروپــا گەڕایەوە‪،‬‬ ‫داوای لــەو و لە من و لە هەندێ برادەری‬ ‫تریــش کرد کــە بە دەنگییــەوە بچین بۆ‬ ‫دامەزراندنی دەزگایەکەی چاپ و پەخش‬ ‫کە ســەردەم بوو‪ .‬ئیتر بۆ سااڵنێکی زۆر‬ ‫هەر پێکەوە لە ســەردەم کارمان کردەوە‬ ‫تا وردە وردە چاوی بەرەو کزی ڕۆیشــت‬ ‫و بە تەواوەتی وازی لە کار هێنا‪ .‬مەخابن‬ ‫کــە ئەو چاوکزییــەی کاری تەواوی کردە‬ ‫ســەر پرۆســەی نووســین لــەالی‪ ،‬دەنا‬ ‫ڕەنگبوو بە چەندین بەرهەمی ناوازەی تر‬ ‫کتێبخانــەی کوردیی دەوڵەمەند بکردایە‪.‬‬ ‫الی خۆمەوە خوازیاری تەندروســتییەکی‬ ‫باش و تەمەنێکی درێژم بۆی‪.‬‬

‫«چای شیرین» لە کافێ‌شۆپدا‬ ‫بەختیار حەمەسوور‬ ‫بــا بــە پرســیار دەســت پــێ بکەین‪:‬‬ ‫ئەزموونی چیرۆکنووســی حســێن عارف‬ ‫چی بۆ ئێســتای چیرۆکی کوردی پێیە؟‬ ‫ئایــا ئــەو ئەزموونــە تــا چەنــد لەگەڵ‬ ‫ئەم دنیــا خێرا و توندوتیــژ و بێڕەحمدا‬ ‫دێتــەوە؟ تا چەند دەتوانێت تەعبیر بێت‬ ‫لە دۆخی ئێستای مرۆڤ‪ ،‬مرۆڤی شێتۆکە‬ ‫و مەزاجی ســەر شــەقام و ناوماڵەکان؟‬ ‫حســێن عارف لە کوێی چیرۆکی کوردیدا‬ ‫وەســتاوە؟ ئەســڵەن چیرۆکــی کــوردی‬ ‫بــۆ خۆی لــە کوێــی چیرۆکــی جیهانیدا‬ ‫وەستاوە؟‬ ‫خوێندنــەوەی ئەزموونــە خۆماڵــی و‬ ‫خۆمانــەکان‪ ،‬یەکێکــە لە خاڵــە گرنگ و‬ ‫بەرچاوەکان بۆ نووســەر‪ ،‬بــۆ ئەوەی بە‬

‫بە جۆرێک زمانی خۆتت ال خۆشەویســت‬ ‫دەکات‪ .‬بــە خوێندنــەوەی بەردەوامــی‬ ‫چیرۆکەکانــی حســێن عــارف‪ ،‬زمــان‬ ‫دەپژێت و گەشــە دەکات‪ .‬ســەبارەت بە‬ ‫گێڕانــەوە؛ چیرۆکی حســێن عارف جۆرە‬

‫هەمــان ڕووت و ڕەجاڵییە لە بیرکردنەوە‬ ‫و ڕوانینــدا‪ ،‬واتــە دەرەقــەت نەهاتــن و‬ ‫نەگۆڕینــی ئــەو فــەزا مــت و ســڕە بــۆ‬ ‫فەزایەکــی کــراوە و مۆدێــرن‪ .‬نووســەر‬ ‫ناتوانێــت بــە زمانێکی پتەو ســاختمانی‬

‫ئاگایییــەوە بتوانێــت دەوروبــەری خۆی‬ ‫ببینێت‪ ،‬پاشان بپەرژێتە سەر ئەو میراتە‬ ‫گــەورەی ئەدەبیاتــی جیهــان‪ .‬ســەرەتا‬ ‫پێویستە نووسراوی خۆمان بخوێنینەوە‪،‬‬ ‫تــا ئەوەی باشــە لێــی ســوودمەند بین‬ ‫و ئــەوەی خزمــەت بــە نووســینی ئێمە‬ ‫نــاکات فڕێــی بدەیــن‪ .‬چیرۆکنــووس لە‬ ‫بەســتێنی ئەزموونــی پێــش خــۆی‪ ،‬بە‬ ‫دۆخێکــی دیالەکتیکــی‪ -‬نەفیکــردن‪،‬‬ ‫دەتوانێت تەجرووبەی تاکەکەســی خۆی‬ ‫ئیدامــە پێ بدات‪ ،‬داهێنــان و تێپەڕاندن‬ ‫بــکات‪ .‬بەمەیــش نەک زیــان و زەبر لەو‬ ‫ئەزموونانــەی پێش خۆی نادات‪ ،‬بەڵکوو تەمرین و دەست‌نەرمکردنێکە بۆ نووسین چیرۆک پەرداخ بکات‪ ،‬زمانی بەکارهاتوو‬ ‫ئەو ئەزموونانە لە شوێن و پێگەی خۆیاندا و تەجرووبــە‪ .‬ئیدە و بیرۆکەکان ئەوەندە پــڕە لــە پەڵــە و کەلێن‪ ،‬یان بــە وتەی‬ ‫کوردیانــە و نزیکــن‪ ،‬حەز و سەرکێشــی ئیلیــۆت‪ :‬پــڕە لە «وشــەی درزبردوو»‪،‬‬ ‫سەالمەت و پارێزراو دەهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیــە چیرۆکــی نووســراو لــە بازنــەی‬ ‫حســێن عــارف لــە دوو خاڵــدا بۆ من نووسینت ال دروست دەکەن‪.‬‬ ‫ڕەنگە یەکێک لەو خەســارانەی حسێن ســوننەت و ڕوانینی بــاودا دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫خۆشەویســت و جێــی ستایشــە‪ ،‬یەک‪:‬‬ ‫زمان‪ .‬دوو‪ :‬گێڕانەوە‪ .‬زمان الی حســێن عارف‪ ،‬ئەو فەزا گوندنشینە بێت کە دنیای ڕەنگــە هێنانــەوەی نموونەیــەک باشــتر‬ ‫عــارف زمانێکــی ســفت و ڕەوان و بــێ چیرۆکەکانــی ئــەوی تەنیوە‪ .‬مەبەســت ئەم خاڵــە ڕوون بکاتــەوە‪ ،‬ئەزموونێکی‬ ‫گرێیــە‪ .‬کوردییەکی شــیرین و نازەنین‪ ،‬لــە گوندنشــینی و گوندییانەنووســین‪ ،‬نزیــک و تــا ڕادەیەک هاوتەمــەن لەگەڵ‬

‫زمان الی حسێن عارف زمانێکی‬ ‫سفت و ڕەوان و بێ گرێیە‬

‫حســێن عــارف‌دا‪ ،‬نووســەری فــارس‬ ‫غوالمحوســێن ســاعێدی‌یە‪ ،‬ســاعێدی لە‬ ‫هــەردوو کۆمەڵەچیرۆکــی «تازیەدارانی‬ ‫بەیەل و ترسولەرز»دا‪ ،‬هەمان ئەزموونی‬ ‫گوندنشینی دەنووســێتەوە‪ ،‬بەاڵم هێندە‬ ‫لێــزان و کارا ئــەو فەزایــە بەمۆدێــرن و‬ ‫تۆکمــە دەکات‪ ،‬ســاختمانی چیــرۆک‬ ‫پتەو و نەلەرزیو بۆ هەمیشــە ڕاوەســتاو‬ ‫دەمێنێتەوە‪ .‬بۆیە ئاسایی ئەم چیرۆکانە‬ ‫دەتوانن بێنە ئێستا و بچنە ئایندەیشەوە‪.‬‬ ‫"شــااڵوی دڵ‪ ،‬کانییە ڕەحمان‪ ،‬خۆڵ و‬ ‫بــاران و پاییز‪ ،‬نان و کەوەری خوێناوی‪،‬‬ ‫چــای شــیرین‪ ،‬گەلەگــوورگ‪ ،‬مریــەم‪،‬‬ ‫سەفەرێکی ئەفســووناوی‪ ،‬چاڵی جەرگی‬ ‫پیرێــژن و‪ "...‬لە چیرۆکــە هەرەجوان و‬ ‫هونەرییەکانــی حســێن عــارف‌ن‪ ،‬کە بە‬ ‫خوێندنەوەیــان‪ ،‬جارلەدوای‌جار نازدارتر‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫حسێن عارف‪ ،‬چایەکی هەمیشەشیرینە‬ ‫لە چیرۆکی کوردیدا‪.‬‬

‫بە داوای لێبوردنەوە‪ ،‬لەم ژمارەیەدا‬ ‫بەشی دووەمی بابەتی «چاوپێکەوتن‬ ‫لەگەڵ ڕۆماننووسی بەریتانی‪ ،‬هیالری‬ ‫مانتڵ‪ »،‬بە هۆی ئەم مەلەفەی حسێن‬ ‫عارفەوە باڵو ناکرێتەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫‪4‬‬ ‫««‬ ‫دوو كاتژمێر لەگەڵ حسێن عارف و خێزانەكەیدا‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )47١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/٣١‬‬

‫شاخەوان سدیق‬ ‫دوای ئــەوەی لەگــەڵ هاوڕێــی‬ ‫ڕۆژنامەنوســم (بڕوا بەرزنجی) بڕیارماندا‬ ‫مەلەفێكــی تایبــەت لەســەر ژیــان و‬ ‫ئەزمونی چیرۆكنووس مامۆســتا (حسین‬ ‫عــارف) بكەیــن‪ ،‬پەیوەندیم بە كۆمەڵێك‬ ‫لە نوســەرانەوە كرد تا بیــروڕای خۆیان‬ ‫لەســەر ئــەو ئەدیبــە دیــارەی كــورد‬ ‫بنوســن‌و زۆرێك لەوانەش بە سوپاسەوە‬ ‫قبوڵیان كردو هەندێكیشــیان بە هۆكاری‬ ‫جیاوازجیــاواز ڕەتیانكردەوە‪ ،‬بۆ خۆشــم‬ ‫بڕیارمدا ســەردانی ماڵەوەیان بكەم و لە‬ ‫دواین زانیاری دەربارەی ئێســتای ژیان‌و‬ ‫تەندروســتی مامۆســتا (حســین عارف)‬ ‫بزانم‪ ،‬ئیتر كەوتمە ســۆراغی ماڵیان‌و لە‬ ‫ڕێگــەی كاك (مــەزدەگ)ی كوڕیەوە كە‬ ‫نوســینگەی هەیە لە ســەرەتای شەقامی‬ ‫مەولەوی شاری سلێمانی‪ ،‬ژمارە تەلەفۆنی‬ ‫ماڵی مامۆستام پەیداكردوو قسەم لەگەڵ‬ ‫خێزانەكــەی مامۆســتا بەنــاوی (خانــم‬ ‫محەمەد)ەوە كردو ڕوخســەتم لێخواســت‬ ‫كــە لــە دەرفەتێكی گونجاودا ســەردانی‬ ‫ماڵەوەیــان بكەم‪ ،‬ئەوەبوو پاش ڕازامەند‬ ‫بونیان لە ئێوارەی (‪ )2015/8/24‬لەگەڵ‬ ‫هاوڕێــم (جــەواد حەیدەری) ســەردانی‬ ‫ماڵــی مامۆســتامان لە تەنیشــت ئوتیل‬ ‫(ئەبوســەنا)ی شــاری ســلێمانی كــردو‬ ‫زۆر بــە ڕێــزەوە خێزانەكەی پێشــوازیان‬ ‫لێكردین‪(،‬خانم خان) ژنێكی رۆح سوكی‬

‫دەم بەخەندە‪ ،‬ســەرنج ڕكێش و قژماش‌و‬ ‫برنجی بەدیقەت‌و ورد لەوەاڵم دانەوەدا زوو‬ ‫لێمان نزیك بویەوەو فەرمووی لێكردین بۆ‬ ‫ژورەوە‪ ،‬هەر ســەرەتا كە چوینە ژورەوە‬ ‫حەوشــەیەكی پــڕ لە گــوڵ و ســەوزایم‬ ‫دی كە زوو هەســتم كرد جێدەســتی ئەو‬ ‫نوسەرەی پێوە دیارەو وەك چیرۆكەكانی‬ ‫بــە وردی و بــە ســەلیقەوە كاری تێــدا‬ ‫كردبــوون بــە جۆرێــك كــە ســەرنجمی‬ ‫بــۆالی خۆیــان ڕاكێشــا‪ ،‬دواتــر (خانم)‬ ‫خانــی خێزانی چەند كورســیەكی هێناو‬ ‫لەناو حەوشــە ســەوزەكەدا دانیشــتین‌و‬ ‫دوای بەخێرهێنان كەوتینە قســەو باس‌و‬ ‫هەزوو پرســیاری مامۆســتام كــردو وتی‬ ‫نەخۆشــەو خەوتــوە‪ ،‬زۆر تامەزرۆبــوم‬ ‫بیبینــم و ترســام خەبــەری نەبێتەوە و‬ ‫نەی بینین‪ ،‬دواتر كەوتمە پرســیاركردن‬ ‫لە خێزانەكەی‪ ،‬سەرەتای پرسیم چۆنبوو‬ ‫مامۆستات ناسی؟ پێش هاوسەرگیریتان‬ ‫دەتزانی سەرقاڵی نوسینە؟ (خانم خان)‬ ‫بــە پێكەنینەوە وەاڵمی دامــەوە «بەڵی‬ ‫پێــش ئــەوەی بێتــە داوام مــاوەی (‪)4‬‬ ‫ســاڵ پەیوەندی خۆشەویستیمان هەبوەو‬ ‫ێ بویــن‪ ،‬هەرچەنــدە جیــاوازی‬ ‫دراوســ ‌‬ ‫تەمەنمــان زۆربــوو‪ ،‬بــەاڵم مــن خۆشــم‬ ‫دەویســت‪ ،‬كە هاتەداواشــم ماڵــی باوكم‬ ‫ڕازی نەبــوون لە بەردوو هــۆكار‪ ،‬یەكەم‬ ‫(حســین) ئەو كات لە حزبی (شــیوعی)‬ ‫بوو‪ ،‬خەڵكیش (شــیوعیە)كانیان بەكافر‬ ‫ئەزانی‪ ،‬دووەم‪ /‬لەبەر جیاوازی تەمەنمان‬ ‫كە (حســین) زۆر لە مــن گەورەتر بوو‪،‬‬ ‫بــەاڵم دواتــر باوكــم ڕازی بــوو‪ ،‬ئیتر تا‬ ‫ئێستا بەیەكەوەین و بە پێكەنینەوە وتی‬ ‫«واپیریش بووین»‪.‬‬

‫دواتــر دەربارەی نوســین‌و شــێوازی‬ ‫نوســین الی مامۆســتا پرســیارم لێكرد‬ ‫مامۆستا چ کاتێک دەینوسی و چۆن دەی‬ ‫نوسی و تاچەند تۆ ئاگادری نوسینەكانی‬ ‫بویت و ئەتخوێندنەوە (خانم خان) پاش‬ ‫كەمێك وەســتان دەســتی بە قســكردن‬ ‫كردەوە‪« ،‬حســێن تەنها بە شــەودا ئەی‬ ‫خوێندەوەو هەر بە شەویشدا دەی نوسی‪،‬‬ ‫ژوری تایبــەت بە خۆی هەبــوو‪ ،‬دەچوە‬ ‫ژورەوەو لــە دنیــای دەرەوە دا ئەبڕا‪ ،‬من‬ ‫نەم دەوێرا بچمــە ژورەكەی كە خەریكی‬ ‫نوســین بــوو تابەیانــی كە دەچــووم بە‬ ‫بیانــوی پــاك كردنــەوەی ژورەكەیــەوە‬ ‫چیرۆكەكانیــم دەخوێنــدەوە»‪ .‬دواتــر‬ ‫(خانــم خــان) كەمێك پێكەنی‪ ،‬وەســتا‬ ‫سەیری كردم و وتی‪« :‬ڕۆژێك بە هەموو‬ ‫خەڵەتەكانــی چیرۆكێكیــا چومــەوە كە‬ ‫مســۆدەبوو و خۆی خەتی پیاهێنابوو‪ ،‬تا‬ ‫ئــەو هاتەوە بــۆم چاك كــردو كەهاتەوە‬ ‫بپیشــانمدا زۆری پێباش بــوو ئیتر لەوە‬ ‫بەدوا لەســەر داوای خــۆی من بە هەموو‬ ‫نوســینەكانیا وەك ڕەخنەگرێكــی جــدی‬ ‫دەچوومــەوە»‪ .‬وتیشــی‪« :‬زۆركــەس‬ ‫ئەوەنازانــن‪ ،‬بــەاڵم من لە پشــت هەموو‬ ‫نوســینەكانی حســینەوە بــووم‌و زۆر بكەن» وتی بــا‪ ،‬جارێكیان زۆر نەخۆش‬ ‫یارمەتیــم داوە‪ ،‬تەنانــەت زۆر جار خۆی بــوو منداڵەكانی كۆكردەوەو پێی وتن كە‬ ‫پێــی دەوتــم بەڕاســتی باشــیان وتــوە ئەگەر مردم «ماڵەكــەم بكەنە كتێبخانە‬ ‫«لەپشــت هەمــوو پیاوێكــی گــەورەوە‪ ،‬بــۆ ئەم گەڕەكە» بەاڵم دواتر منداڵەكان‬ ‫ژنێكی گــەورە هەیە» دواتر لێم پرســی پەشــیمانیان كــردەوە ‌و وتیــان ئــەو‬ ‫هیچ چیرۆكێكی مامۆستا هەیە بۆ ئێوەی كتێبخانەیــە موڵكــی ئێمەیــەو خۆمــان‬ ‫نوســیبێت؟ (خانــم خان) وتــی نەخێر‪ ،‬بــەكاری دێنیــن‪ ،‬جارێكی تریــش وتی‪:‬‬ ‫شــتێكی بەتایبــەت بــۆ من نیــە‪ .‬بەاڵم «ئەتوانن بیبەن بۆ كتێبخانەی گشــتی‌و‬ ‫ێ لــە شــوێنێكی تایبەتــدا بەناوی‬ ‫لــەو ‌‬ ‫خۆمــەوە دای نێــن» دواتــر پرســیم‬ ‫پەشــیمان نیت لە ژیــان لەگەڵ پیاوێكدا‬ ‫كە هەموو ژیانی لەگەڵ كتێبەكاندا بەسەر‬ ‫بــرد‪ ،‬بە پێكەنینەوە وتــی‪« :‬هەرگیز نا‬ ‫ئەوە نزیكەی (‪ )49‬ساڵە پێكەوە دەژین‌و‬ ‫تا ئێســتاش بــۆ یــەك جــار عاجزیمان‬ ‫ێ‬ ‫نەبــووە‪ ،‬بەاڵم مــن زۆر گلەیی لە هاوڕ ‌‬ ‫نزیكەكانــی دەكــەم كــە قــەت نــە لێی‬ ‫ئەپرســن‌و نە سەردانی دەكەن‪ ،‬جگە لە‬ ‫(فاروقی مەال مســتەفا) كە تا ئێســتاش‬ ‫هــەر ســەردانی دەكات»‪ .‬دوای كەمێك‬ ‫وەســتان‌و هەڵكێشــانی ئاهێــك (خانــم‬ ‫خــان) وتــی‪« :‬مامۆستا(شــێركۆ‬ ‫بێكەســیش) ئەویــش تا مابــوو زوو زوو‬ ‫دەهات بــۆالی تەنانەت كە ئاخیرجاریش‬ ‫نەخۆش كەوتوو ڕۆشــتو نەگەڕایەوە هات‬ ‫بۆ الی بۆ ماڵــەوەو خوداحافیزی لێكرد‪،‬‬ ‫كۆمەڵــە چیرۆكی(گەلە گورك) هەمووی پێــش ڕۆشــتن باوەشــی پیاكــردوو وتی‬ ‫پەیوەنــدی بــە خێزانەكەمانــەوە هەیە؟ «حســێن خواحافیزو بمبــورە لە هەموو‬ ‫پاشان دەربارەی ژیانی ئێستای مامۆستا شــتێك مــن دەڕۆم‌و ئیتــر قــەت‬

‫ئەوە بیرو باوەڕی خۆم نەبوە‪ ،‬وتیشــی‪:‬‬ ‫«مــن لە ســاڵی (‪)1997‬وە ئیتر توانای‬ ‫نوسین‌و خوێندنەوەم نەماوە و چاوەكانم‬ ‫الوازبوون‪ ،‬زۆر جاریش كە بیر لە چیرۆك‬ ‫یان ڕۆمان دەكەمــەوە زاكیرەم یارمەتیم‬ ‫نــادات بــۆ نمونە ڕۆمانــی (دیمەنی دوو‬ ‫شار) كە مەبەستی لە (پاریس‌و لەندەنە)‬ ‫كاتــی خــۆی خوێندومەتــەوەو زۆر پێی‬ ‫سەرســام بوم‪ ،‬بــەاڵم ئێســتا هەرچەند‬ ‫دەكــەم نــاوی نوســەرەكەیم بیــر‬ ‫ناكەوێتــەوە»‪ .‬دواتــر دەربــارەی‬ ‫ســەرەتاكانی نوسینی پرســیارم لێكرد‪،‬‬ ‫هــەرزوو وەاڵمــی دامــەوە‪« ،‬مــن لــە‬ ‫شیوعیەكانەوە فێری خوێندنەوەو نوسین‬ ‫بــووم‪ ،‬ئەوان جگە لە كاری حزبی وانەی‬ ‫ئەدەبیشــیان فێر دەكردیــن‪ ،‬هەربۆیە تا‬ ‫دوای حەفتاكانیــش من هــەر بە ئەدەبی‬ ‫ڕوســی سەرســام بــووم‪ ،‬كــە دواتــر‬ ‫تەســەوراتم گــۆڕا بۆ ئەدەبــی ئەمریكای‬ ‫التین‪ ،‬و بۆ ژیانی ئەدەبی خۆشم خۆم بە‬ ‫قــەرزاری ئــەوان دەزانــم»‪ .‬دەربــارەی‬ ‫یەكەم چیرۆكیش لێم پرســی‪ ،‬ئەو وتی‪:‬‬ ‫«لە ناوچەی (شــوعەیبیە) سەربازبووم‪،‬‬ ‫بۆیەكەمجــار گۆڤــاری (شــەفەق)‬ ‫پێشــبڕكێیان بــۆ چیرۆكــی كــوردی‬ ‫ســازدابوو‪ ،‬منیــش تــازە چیرۆكی(چای‬ ‫شیرین)م نوسی بوو ناردم بۆ گۆڤارەكە‪،‬‬ ‫كە ئــەوكات( مارف خەزنــەدارو ئیبرایم‬ ‫ئەحمەدو مــارف بەرزنجــی) لیژنەبوون‪،‬‬

‫‌حسێن عارف گوتی «بە هیوام مەرگ بهێڵێت ئەو‬ ‫مەلەفەی ئێوەش ببینم»‬ ‫پرســیام لێكــرد‪ .‬ئێســتا كاتەكانی چۆن‬ ‫بەســەر دەبــات؟ دوای هەڵكێشــانی‬ ‫هەناســەیەكی قوڵ دەســتی دا بەیەكداو‬ ‫وتــی‪« :‬نزیكــەی (‪ )10‬ســاڵە توشــی‬ ‫نەخۆشــی (بیرچونــەوەو كــەم بینیــن)‬ ‫بــووە‪ ،‬هەمیشــە لــە ماڵەوەیــە زۆر جار‬ ‫بەڕۆژ خۆی بەو گواڵنەوە خەریك دەكات‪،‬‬ ‫بەشــەویش ســەیری تەلەفزیۆن دەكات‪،‬‬ ‫بەتایبەت كەناڵی (ناشــناڵ جوگرافیك)‬ ‫وتیشی باخێكیشــمان هەیە لە دەرەوەی‬ ‫شــار زۆر جار دەڕوات بۆ ئەوێو خۆی بە‬ ‫دارەكانــی ئەوێــوە خەریــك دەكات»‬ ‫وتیشی‪« :‬حسێن زۆر حەزی لە سەفەرە‬ ‫لــەم چەنــد ســاڵەی ڕابــردوودا چەنــد‬ ‫ســەفەرێكی دەرەوەی واڵتمــان كرد‪ ،‬زۆر‬ ‫گەڕایــن‪ ،‬ســەرنجم ئــەدا (حســێن) زۆر‬ ‫بیتاقەتە كەلێم پرسی وتی(خانم) ئەگەر‬ ‫لــە زەمەنــی گەنجیمــا ئەم ســەفەرانەم‬ ‫بكردایەو ئاوا دنیام بدیبایە‪ ،‬نوسینەكانم‬ ‫شــتێكی تر ئەبون و شــتی زۆر باشــترم‬ ‫ئەكــرد‪ ،‬چونكــە بە ڕاســتی ســەفەر بۆ‬ ‫نوســەر گرنگ‌و پێویســتە» زوو پرسیم‪:‬‬ ‫«ئــەی قەت وەســیەتی بــۆ دوای خۆی‬ ‫نەكردوە چی لە كتێبخانەو بەرهەمەكانی‬

‫یەكنابینینــەوە من تەواو» هێشــتا خانم‬ ‫خــان لە قســەكردندا بــوو‪ ،‬تــەواو دڵی‬ ‫پڕببوو لە پڕ دەنگی پێی كەســێك هات‪،‬‬ ‫خۆی بوو‪ ،‬مامۆستا (حسێن عارف) بوو‪،‬‬ ‫پیاوێك هێشــتا بااڵبەرزو بــەاڵم كەمێك‬ ‫الواز چاویلكەیەكی پزیشكی لەچاودابوو‪،‬‬ ‫ســەری لــە ناوەڕاســتەوە ڕۆتابویــەوەو‬ ‫چاوەكانــی هێشــتا گــەش و كەمێــك‬ ‫دەســتەكانی دەلەرزین‪ ،‬بە جلی ماڵەوەو‬ ‫بە قات‌و بیجامەوە هێدی هێدی لەسەرخۆ‬ ‫هات‪ ،‬بەخێرهاتنی كردین‌و كورســیەكمان‬ ‫بۆداناو دانیشت‪ ،‬پاش خۆناساندن پێی‌و‬ ‫ڕونكردنەوەی مەبەســتی سەردانەكەمان‪،‬‬ ‫وردەوردە لەگەڵی كەوتینە قسە‪ ،‬سەرەتا‬ ‫داوای لێبوردنی كرد كە باری تەندروستی‬ ‫باش نیە‪ ،‬دواتر وتی من بۆیە لە ئێستادا‬ ‫خــۆم لــە ڕاگەیانــدن‌و دیــدار دەدزمەوە‬ ‫دەزانــم كــە ناتوانــم بــاش قســەبكەم‪،‬‬ ‫نامەوێت ڕابردووی خۆم ناشــیرین بكەم‪،‬‬ ‫ئــەو وتی چەنــد جارێك بــە زۆر دیدارم‬ ‫لەگــەڵ كراوە‪ ،‬بــەاڵم كە دواتر ســەیرم‬ ‫كردونەتەوە چەند شــتێكم وتوە كە ئەوە‬ ‫منــی هوشــیار نەبوە وام وتــوە‪ ،‬منێكی‬ ‫تربووە‪ ،‬چونكە بۆچونی سەیرم وتوە كە‬

‫كاتێــك ئیبراهیــم ئەحمــەد چیرۆكەكــە‬ ‫دەخوێنێتــەوە‪ ،‬یەكســەر دەڵێــت ئــەم‬ ‫چیرۆكە چیرۆكی دڵخوازی منە‪ ،‬ئەوەبوو‬ ‫دواتــر چیرۆكەكــە بویــە یەكەمــی‬ ‫پێشــبڕكێكەو كە لە ســەربازی گەڕامەوە‬ ‫ڕۆژێك چــوم بۆ نوســینگەی گۆڤارەكەو‬ ‫ێ كە‬ ‫(مارف خەزنــەدار) خااڵتەكەی دام ‌‬ ‫(‪ )5‬دینــاری عێراقــی بــوو»‪ .‬دواتر لێم‬ ‫پرســی مامۆســتا كام چیرۆكــت زۆر لە‬ ‫خۆتــەوە نزیكە هەرزوو وتــی‪« :‬هەردوو‬ ‫چیرۆكی «توێشووی سەفەرێكی سەخت‌و‬ ‫كاڵفەیــەك ژانی توڕە» ئەگەرچی زۆر بە‬ ‫زەحمەت ناوی چیرۆكەكانی بیركەوتەوە‪،‬‬ ‫دواتــر لێم پرســی ئــەی ئێســتاش هەر‬ ‫بیروباوەڕی (شــیوعیەتت) ماوە‪ ،‬زۆر بە‬ ‫پەلە وتی وەك حزب نا! بەاڵم ئێســتاش‬ ‫فەلســەفەی مادیەتــی ماركــس و‬ ‫تێڕوانینەكانــی بــۆ ژیــان بــە گرنگترین‬ ‫تێڕوانین دەزانم و الشم پیرۆزە‪ ،‬چون لەو‬ ‫باشتر شك نابەم‪ .‬دواتر دەربارەی ئەوەی‬ ‫كە هیچ ئاگاداری دنیای چیرۆكی كوردیە‬ ‫لە ئێســتادا و هیچی خوێندۆتەوە؟ پاش‬ ‫كەمێك وەستان و كۆكردنەوەی زاكیرەی‪،‬‬ ‫وتــی‪« :‬مــن لــە دوای ڕاپەڕیــن چەنــد‬

‫شــتێكی نــەوەی نوێــی دوای خۆمــم‬ ‫خوێنــدەوە»‪ .‬وتم بۆ نمونــە كێ‌؟ وتی‪:‬‬ ‫«(بەختیــار عەلــی) (ئارامــی كاكــەی‬ ‫فــەالح) (عەتــا محەمــەد) (شــێرزاد‬ ‫حەسەن) و چەند ناوێكی تر»‪ .‬مەبەستم‬ ‫بــو بۆچونــی دەربارەیان بزانــم بۆیە لێم‬ ‫پرسی كامیانت بەالوە باش بوو مامۆستا‪،‬‬ ‫وتــی‪(« :‬ئــارام و عەتــا) لــە كارە‬ ‫ســەرەتایەكانیان بــوو‪ ،‬بــەاڵم دەســت‬ ‫پێكەكانیــان خراپ نەبوون‪ ،‬شــێرزادیش‬ ‫خاوەنــی ڕێبازی تایبەتی خــۆی بوو كە‬ ‫زۆر بــاش بــوو‪ ،‬بــەاڵم بەختیــار هــەم‬ ‫نوســەری چاكــە و هــەم ڕۆشــنبیرێكی‬ ‫گەورەشە كە هەر لەسەرەتاوە ئەم بەهرە‬ ‫گەورەیەی تیا بەدی ئەكرا‪ .‬بەاڵم چیرۆكی‬ ‫زۆری تریشــم خوێندۆتەوە كــە نا ئومێد‬ ‫بــوم‌و زۆر الوازبــوون»‪ .‬دواتر دەربارەی‬ ‫گرنگی دان بە كارەكانی لە ئێســتادا لێم‬ ‫پرســی مامۆســتا تاچەنــد گرنگــی‬ ‫بەكارەكانــت دراوە‪ ،‬كەمێــك وەســتاو‬ ‫ســەرێكی بادا‪ ،‬دواتــر وتی‪« :‬هەرچەندە‬ ‫چەندیــن لێكۆڵینــەوەو نامەی ماســتەرو‬ ‫دكتۆرای لەســەر نوســراوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫زۆری ماوە كاری لەسەر بكرێت بەتایبەت‬ ‫لــە ڕوی (تەكنیكــەوە) كە كەم نوســەر‬ ‫پــەی پێبردوەو قســەی لەســەر كردوە‪،‬‬ ‫چونكــە ئــەوەی من لــە ڕۆژگاری خۆمدا‬ ‫كردوومە زۆر بووە‪ ،‬بەتایبەت لە (زمان‌و‬ ‫تەكنیــك)دا»‪ .‬دواتر لەســەر زمان چەند‬ ‫پرسیارێكم لێكرد زۆر بە وردی وەاڵمەكانی‬ ‫دەدامــەوە‪ ،‬هێشــتا زاكیــرەی بــاش بوو‬ ‫هەرچەنــدە زوو زوو كەمێــك دەوەســتا‪،‬‬ ‫بــەاڵم هــەر زوو دەكەوتــەوە قســە‪ ،‬لە‬ ‫دواجــاردا وتــی‪« :‬ئەزانــی مــن زۆر لــە‬ ‫تەلەفیزیۆنــی كــوردی بێــزارم تەنانــەت‬

‫هەندێجار ویستومە كۆنترۆڵەكەی تێبگرم‬ ‫ئەویش بەهۆی بوونی ئەو زمانە خراپەی‬ ‫داڕشــتنیانەوە كە مرۆڤ شــەرم دەكات‬ ‫گوێی لێ بگرێت‪ .‬ســەیرێكی كردم‌و وتی‪:‬‬ ‫«كــوڕم بڕوابكە هیــچ لــەو ڕاگەیاندنانە‬ ‫زمانی كوردی باش نازانن‪ ،‬خۆزگە ڕۆژێك‬ ‫كەســێك فێــری دەكردن و بۆی ڕاســت‬ ‫دەكردنەوە» پاش كەمێك بێدەنگ بون‌و‬ ‫خواردنــەوەی پەرداخێــك ئــاو پرســیم‪:‬‬ ‫مامۆســتا تــۆ ئەزمونــی وەرگێڕانیشــت‬ ‫هەبوە ئێســتا بە لێشــاو كاری وەرگێڕان‬ ‫دەكرێــت تــا چەنــد ئاگاداریت‌و قســەت‬ ‫لەسەریان چیە؟ ئەو دەربارەی بنەماكانی‬ ‫وەرگێڕان زۆر زانیاری داینێ‌‪ ،‬بەاڵم وتی‪:‬‬ ‫«مــن بەداخــەوە كــە زۆر ئــاگام لــە‬ ‫وەرگێڕانەكانی ئێستانیە»‪ .‬ئینجا وەستاو‬ ‫وەك بڵیــت شــتێكی لەنــاكاوی‬ ‫بیركەوتبێتــەوە وتــی‪« :‬بەبــڕوای مــن‬ ‫باشــترین وەرگێــڕی كورد(عەبــدواڵی‬ ‫حەســەن زادەیــە) بەڕاســتی شــارەزاو‬ ‫بلیمەتــە‪ ،‬زمان پاراوو لێزانە لە كارەكەی‬ ‫و تەنانــەت هەڵبژاردنــی بابەتەكانیشــی‬ ‫ێ چی وەردەگێڕێ‌»‪.‬‬ ‫ووردو باشن و دەزان ‌‬ ‫هەناســەیەكی هەڵكێشــاو وتــی‪« :‬بەاڵم‬ ‫بریا كاری سیاسی نەدەكردوو تەنها كاری‬ ‫وەرگێڕانی دەكرد ئەو پیاوە»‪ .‬دواتر وتم‬ ‫مامۆســتا زۆرێك لە نوســەرە گەورەكانی‬ ‫دونیا دوای خۆیان وەسیەت بەجێدەهێڵن‬ ‫تــۆ شــتێكی دیاری كراوت نیــە بۆ دوای‬ ‫خۆت‪ ،‬پــاش كەمێك بیركردنــەوە وتی‪:‬‬ ‫«نەخێــر زۆر جار وەســیەت دوای خۆت‬ ‫دەبێتــە كێشــە بــۆ منداڵەكانــت بۆیــە‬ ‫نامەوێــت هیچ بڵێم من ئــەوەی هەمە بۆ‬ ‫ئەوانــی جێدەهێڵــم»‪ .‬دەربــارەی دواین‬ ‫كاری لێم پرسی وتی‪« :‬ساڵی نەوەدەكان‬ ‫دەســتم بــە نوســینەوەی بیرەوەریەكانم‬ ‫كرد تــا كۆتایی ســاڵی (‪ )1997‬تەواوم‬ ‫كــرد‪ ،‬بــەاڵم تا ئێســتا چاپــم نەكردوە‪،‬‬ ‫ئەویــش هــۆكاری خۆی هەیــە‪ ،‬كتێبەكە‬ ‫گێڕانــەوەی تەمەنمــە لــە منداڵیــەوە تا‬ ‫ســاڵی (‪ )1997‬كــە دوو بەرگە‪ ،‬بەرگی‬ ‫یەكەمیــان نوســینەو نزیكــەی (‪)800‬‬ ‫الپــەڕە بەنــاوی (بیرەوەریەكانم) بەرگی‬ ‫دووەمیــان تەنها ئەلبوومــی وێنەییە هی‬ ‫خــۆم و هاوڕێكانــم و ڕوداوەكانی زۆرێك‬ ‫لەو سااڵنەیە» دواتر دەربارەی كاتی باڵو‬ ‫بونەوەی لێم پرســی‪ ،‬وتی‪« :‬نازانم هەر‬ ‫چەندە تــەواو بون و ئامادەن‪ ،‬بەاڵم بڕوا‬ ‫ناكەم بەم زوانەبێت چونكە زروفەكەم بە‬ ‫دڵنیە» ئیتــر وردەوردە درەنگی كردبوو‬ ‫ڕوخســەتم لــێ وەرگــرت‌و چوینــە‬ ‫كتێبخانەكــەی كــە تا ئێســتاش ژورێكی‬ ‫گەورەو تایبەتــی بۆ تەرخان كراوەو پڕە‬ ‫لــە كتێبــی هەمەجــۆر‪ ،‬پڕە لــەو هەموو‬ ‫خەاڵتەی وەك ڕێزلێنان پێی بەخشــراوە‪،‬‬ ‫بەنــاو كتێبخانەكــەدا دەگــەڕا دەســتی‬ ‫بەسەر هەندێك كتێبدا دەهێنا وەك چۆن‬ ‫بــاوك دەســت بەســەر كۆرپەكەیــدا‬ ‫دەهێنێــت‪ ،‬هەســتم بــە موحیبــەت و‬ ‫خۆشەویســتی بۆیــان دەكــرد‪ ،‬نازانم بۆ‬ ‫لەویا(بۆرخیــس)م بیركەوتــەوە كــە‬ ‫تاكوێربون‌و تەنانــەت دوای كوێر بونیش‬ ‫لــە كتێبخانەكــەی نەهاتــەدەرەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫ئیوارە لێــك چونێكی زۆرم لە نێوان ئەو‬ ‫دوو پیــاوەدا بینی و كەوتمە بیر ڕۆمانی‬ ‫(هاوشــێوەكانی پیاوێك)ی (ساراماگۆ)‪،‬‬ ‫من لــە خەیااڵتی خۆما نقــوم ببوم لەپڕ‬ ‫بەدەنگــی مامۆســتا ڕاچڵكیــم كــە وتی‬ ‫ئێســتاش زۆر ڕۆژ دێمە ئێرەو تێر لێیان‬ ‫دەڕوانــم‪ ،‬دواتر وتــی ئەگەرچی نزیكەی‬ ‫(‪ )10‬ســاڵ زیاترە توانــای خوێندنەوەم‬ ‫ێ بۆ‬ ‫نەمــاوە‪ ،‬بەاڵم بــەردەوام كتێبی نو ‌‬ ‫كتێبخانەكــەم دەكــڕم‌و دای دەنێــم و‬ ‫زۆریــش دڵم پێیــان خۆشــە‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫قســەكردن لەگەڵ ئەو زاتەدا بێكۆتا چێژ‬ ‫بەخــش بــوو‪ ،‬بــەاڵم ئیتــر ناچاربــوو‬ ‫خواحافیــزی بكەین‌و جێــی بهێڵین‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەناچــاری مۆڵەتمــان خواســت‌و تــا‬ ‫بەردەرگاش لەگەڵمان هات‪ ،‬لە دواجارداو‬ ‫لــە بــەردەرگا سوپاســی كردیــن بــۆ‬ ‫مەلەفەكە‪ ،‬كــە ئەومان لەبیر بوەو داوای‬ ‫كرد كە دەرچــوو ژمارەیەكی بۆ بەرین‌و‬ ‫وتــی «بەهیــوام مــەرگ بهێڵێــت ئــەو‬ ‫مەلەفەی ئێوەش ببینم‪».‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/٣١‬‬

‫««‬

‫‪5‬‬

‫حسێن عارف و وێنەی ناو دێڕەکانی‬

‫ئارام کاکه‌ی فه‌الح‬ ‫مــن ڕای خــۆم له‌ســه‌ر مامۆســتای‬ ‫چیرۆک حســێن عارف له‌م چه‌ند خاڵه‌دا‬ ‫کورت ده‌که‌مه‌وه‌‪:‬‬ ‫‪ _1‬له‌گــه‌ڵ مامۆســتا حســێن عارفدا‬ ‫چیرۆکی کــوردی ل ‌ه شــێوه‌ی چیرۆکێک‬ ‫لــه‌ فۆرمــی حیکایه‌تــی به‌رئاگردانــه‌و‌ه‬ ‫ده‌گوازرێتــه‌و‌ه بــۆ چیرۆکــی هونــه‌ری‪.‬‬ ‫بــ ‌ه زمانێکــی تــر‪ ،‬تــا ســه‌ر مامۆســتا‬ ‫حســێن عارف بناغــه‌ی چیرۆکی کوردی‬ ‫گێڕانه‌وه‌یه‌کی یه‌ک هه‌ناسه‌یی رووت بوو‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌م مامۆســتایه‌دا باسی چیرۆکی‬ ‫کــوردی ده‌که‌یــن وه‌ک هونه‌رێــک کــ ‌ه‬ ‫بناغه‌که‌ی زمان و که‌سان و رووداو وکات‬ ‫و شــوێن و ورده‌کاری و ته‌کنیک ومه‌غزا‬ ‫‪(،‬ئه‌مان ‌ه وشه‌گه‌لێکن ک ‌ه مامۆستا خۆی‬ ‫ل ‌ه نووســینه‌کانیدا ک ‌ه کۆمه‌ڵه‌ وتارێکن‪،‬‬ ‫لــ ‌ه ‪ 21‬زنجیــر‌ه پێــک هاتبوون‪.‬له‌ســه‌ر‬ ‫چیرۆک به‌کاری هێناون)‪.‬‬ ‫‪ _2‬له‌گــه‌ڵ ئــه‌م مامۆســتا ئازیزه‌دا‪،‬‬ ‫ئێمــ ‌ه ده‌زانیــن ئــه‌م نووســه‌ر‌ه چــۆن‬ ‫بیــری لــ ‌ه چیــرۆک کردۆتــه‌وه‌‪ ،‬پێــش‬ ‫ئــه‌م‪ ،‬ئێمــ ‌ه ته‌نها چیرۆکمــان ده‌بینی و‬ ‫ده‌مانخوێنده‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم یه‌که‌م جار بوو ل ‌ه‬ ‫مێژووی ئه‌ده‌بی چیرۆکنووســی کوردیدا‪،‬‬ ‫نووســه‌ر بێت ‌ه ده‌نگ و هه‌ندێ زانیاری تر‬

‫بدات به‌ خوێنه‌ره‌کانی‪.‬‬ ‫‪ _3‬الی کاک حسێن عارف ره‌گه‌زێکی‬ ‫گرنگ په‌یدا ده‌بێ‪ ،‬ئه‌ویش که‌ســایه‌تیی ‌ه‬ ‫ک ‌ه ئه‌و پێی ده‌ڵێ که‌ســان‪ ،‬ب ‌ه بڕوای من‬ ‫ئه‌و نه‌وه‌یه‌ی ئه‌و ل ‌ه شه‌شت و حه‌فتاکاندا‬ ‫له‌م بــاره‌و‌ه زۆر پێشــترو تۆکمه‌تر بوو‌ه‬ ‫وه‌ک نــه‌وه‌ی دوای ئــه‌و‪ ،‬مه‌به‌ســتم‬ ‫نه‌وه‌ی هه‌شــتاکانه‌‪ ،‬ک ‌ه ئه‌م که‌سایه‌تیی ‌ه‬ ‫ده‌گۆڕدرێت ب ‌ه پاڵه‌وان‪ ،‬گۆڕینی که‌ســان‬ ‫بــ ‌ه پاڵــه‌وان الی کاک حه‌مــ ‌ه فه‌ریــق و‬ ‫ره‌وف حه‌سه‌ن هه‌رچه‌ند‌ه هاوکێشه‌یه‌کی‬ ‫سیاســی و ئایدولــۆژی دروســتیان کــرد‬ ‫و مــن بۆ ئــه‌و‌ه به‌جۆرێک لــ ‌ه جۆره‌کان‬ ‫تێگه‌یشــتنم بــۆی هه‌یه‌‪ ،‬بــه‌اڵم زیانێکی‬ ‫گــه‌وره‌ی لــ ‌ه چیــرۆک دا الی ئــه‌و دوو‬ ‫ئازیزه‌‪ ،‬به‌اڵم الی کاک شــێرزاد حه‌سه‌ن‬ ‫نه‌گــۆڕا ب ‌ه پاڵه‌وان و وه‌کو خۆی مایه‌وه‌‪،‬‬ ‫الی مــن و نه‌وه‌کــه‌ی من‪ ،‬ئــه‌م پاڵه‌وان ‌ه‬ ‫وه‌ک ده‌سته‌واژ‌ه ده‌گوڕدرێت ب ‌ه کاراکته‌ر‬ ‫و جێگای ئاســایی خــۆی وه‌رده‌گرێته‌و‌ه‬ ‫وه‌ک هه‌مــوو ده‌ســته‌واژه‌کانی تــر لــ ‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بی جیهانیدا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫‪ _4‬الی ئه‌م مامۆســتای ‌ه یه‌که‌م جار‌ه‬ ‫باســی ته‌کنیکی چیرۆک دێت ‌ه پێشــه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه له‌ســه‌ر ئاستێکی هه‌تا بڵێیت‬ ‫ســاده‌و الواز‪ ،‬ته‌کنیــک الی ئــه‌م ئازیز‌ه‬ ‫وه‌ک خۆی ده‌ڵێت (یانی وه‌ستایی‪ ..‬ئا‪،‬‬ ‫هه‌ر راست یانی وه‌ستایی)‪.‬‬ ‫‪ _5‬هێــزی ئــه‌م نووســه‌ره الی مــن‬ ‫لــ ‌ه وێنــ ‌ه فۆتۆکانــی نــاو دێڕه‌کانییه‌و‌ه‬ ‫ســه‌رچاو‌ه ده‌گــرێ‪ ،‬بــ ‌ه خوێندنــه‌وه‌ی‬ ‫ســه‌رجه‌م چیرۆکه‌کانی‪ ،‬هه‌وڵێکی جوانی‬ ‫ئه‌م نووســه‌ر‌ه ده‌بینین ل ‌ه کردنی وێنه‌ی‬ ‫شــیعری ب ‌ه وێنه‌یه‌کی فۆتۆیی‪ .‬ک ‌ه ته‌واو‬ ‫بێتــ ‌ه به‌ر چاوت و به‌چــاو بیبینیت‪.‬به‌اڵم‬ ‫هه‌مــان ئــه‌م بار‌ه الی نــه‌وه‌ی ئه‌و به‌اڵم‬

‫هێزی ئه‌م نووسه‌ره الی من ل ‌ه وێن ‌ه فۆتۆکانی ناو‬ ‫دێڕه‌کانییه‌و ‌ه سه‌رچاو ‌ه ده‌گرێ‬ ‫شــاعیر‪ ،‬ئه‌ویش کاک شــێرۆک بێکه‌سه‌‪ ،‬له‌ســاڵی ‪ 1957‬دا و یــان ئــای چــۆن‬ ‫تــه‌واو پێچه‌وانه‌یــه‌‪ ،‬بــ ‌ه کردنــی وێنه‌ی تووشــی ئه‌م چه‌تیــوه‌ ده‌عجانیی ‌ه بووم‪.‬‬ ‫فۆتۆیــی ب ‌ه وێنه‌ی شــیعریی‪.‬بۆ نموونه‌‪ ،‬چــاوی راز و نیازی بــۆ ترووکاندم و زۆر‬ ‫ئاوه‌ک ‌ه مێروولــه‌ی ده‌کرد‪،‬یان ب ‌ه ده‌وری شــتی تریش ل ‌ه چیرۆکی چای شــیریندا‪،‬‬ ‫پیــر‌ه ســه‌ماوه‌ردا کۆمه‌ڵمان به‌ســتبوو‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌توانیت بۆ ئه‌وه‌ سه‌یری گه‌ل ‌ه‬ ‫وشــه‌ی حه‌پۆلکــ ‌ه لــ ‌ه چــای شــیریندا گــورگ بکه‌یت وه‌ک ئایش چوو‌ه وێزه‌ی‬

‫درومانه‌کــ ‌ه و زۆر تابیری تریش‪ ،‬له‌و دوو‬ ‫نموونه‌یه‌و‌ه هه‌وڵی جوانی ئه‌م نووســه‌ر‌ه‬ ‫ببینیت‪ ،‬کــ ‌ه زۆر لــه‌م تابیرانه‌ی هێنای ‌ه‬ ‫نــاو زمانــی کوردییه‌و‌ه و زۆر به‌ئاســایی‬ ‫دوایــی بــه‌کار ده‌هێندرا‪ .‬بــ ‌ه پێچه‌وانه‌ی‬ ‫نه‌وه‌ی هه‌شــتاکانه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه لــ ‌ه ناو زمانی‬

‫رۆژانــه‌وه‌ چیرۆکیــان ده‌چنــی‪ ،‬نه‌ک ب ‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌وه‌‪.‬الی کاک حســێن عارف ئه‌و‌ه‬ ‫گرنــگ بــوو چــۆن زمانــی رۆژانــ ‌ه دوای‬ ‫چیرۆکه‌کانی ئه‌و بکه‌ون‪ ،‬الی کاک حه‌م ‌ه‬ ‫فه‌ریق و کاک ره‌وف حه‌سه‌ن ئه‌و‌ه گرنگ‬ ‫بوو چــۆن دوای زمانــی رۆژان ‌ه بکه‌ون و‬ ‫زمانی خه‌ڵکی هه‌ژاروبه‌دبه‌خت و ســاده‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی زمانی الدێ و وشه‌ ده‌گمه‌ن و‬ ‫جوانه‌کانیان بخه‌ن ‌ه ناو چیرۆکه‌کانیانه‌و‌ه‬ ‫و له‌وێــوه‌ چیرۆکه‌کانیانــی پــێ تۆم ‌ه و‬ ‫جــوان بکــه‌ن‪.‬دوو ســه‌یرکردنی تــه‌واو‬ ‫جیاواز‪.‬‬ ‫‪ _6‬هێــزی نووســینی ئه‌م نووســه‌ر‌ه‬ ‫ماوه‌یه‌کــی زۆر درێــژ ده‌بێتــه‌وه‌‪ ،‬بــۆ‬ ‫نموونــ ‌ه چــای شــیرین له‌ ســاڵی ‪1957‬‬ ‫دا نووســیوێتی کــ ‌ه یه‌کێک ‌ه لــ ‌ه چیرۆک ‌ه‬ ‫جوانه‌کانی‪ ،‬گه‌ل ‌ه گورگ ل ‌ه ســاڵی ‪1982‬‬ ‫دا نووســیوێتی و دیســانه‌و‌ه الی مــن‬ ‫باشــترین کۆمه‌ڵــ ‌ه چیرۆکێتی‪.‬هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫الی من رۆمانی شار یه‌کێک ‌ه ل ‌ه خراپترین‬ ‫رۆمان ‌ه کوردییه‌کان‪ ،‬به‌اڵم لێره‌دا باســی‬ ‫چیــرۆک ده‌کــه‌م‪ .‬ئــه‌و هێزی نووســین ‌ه‬ ‫الی نــه‌وه‌ی ئــه‌و و دوای ئه‌ویــش که‌متر‬ ‫بووه‌وه‌‪ ،‬بۆ نموون ‌ه کاک ره‌وف حه‌ســه‌ن‬ ‫دوای کۆمه‌ڵێک چیرۆک بێده‌نگ بوو‪ ،‬کاک‬ ‫حه‌مــ ‌ه فه‌ریق دوای کۆمه‌ڵــ ‌ه چیرۆکێکی‬ ‫باش‪ ،‬ئاســتی نووســینی دابــه‌زی و زۆر‬ ‫الواز بــوو‪ ،‬کاک شــێرزاد و کاک ره‌وف‬ ‫بێگه‌رد هه‌ر ب ‌ه گوڕی جارانه‌و‌ه ده‌نووسن‬ ‫و جێگای دڵخۆشین‪.‬‬ ‫‪ _7‬ل ‌ه دواجاردا له‌گه‌ڵ ئه‌م مامۆســتا‬ ‫ئازیــزه‌دا چیــرۆک لــ ‌ه گێڕانه‌وه‌یه‌کــی‬ ‫ســاده‌و‌ه ده‌بێت ‌ه هونه‌رێک پــڕ ل ‌ه نهێنی‬ ‫و چیرۆک نووســین کاری هه‌موو که‌سێک‬ ‫نییه‌‪.‬ئــه‌وه‌ش الی من جێگای سوپاســی‬ ‫گه‌وره‌یه‌‪.‬‬

‫حسێن عارف وه‌ک باپیره‌یه‌کی به‌خشنده‬ ‫میران ئابراهام‬ ‫ســاڵی ‪ 2010‬بــۆ گۆڤــاری‬ ‫(کولتورا)ی هۆڵه‌نــدی لێدوانێکم کرد‬ ‫له‌گــه‌ڵ نووســه‌ر (هێله هاســه)‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ده‌م نووســه‌ر له‌ته‌مه‌تی ‪ 92‬ســاڵیدا‬ ‫بــوو‪ ،‬لێــم پرســی‪'' ،‬بۆچــی چیرۆک‬ ‫ده‌نووســیت؟ لــه وه‌اڵمــدا گوتی‪ :‬من‬ ‫الم وایــه چیــرۆک وه‌‌کو مــاڵ و نان و‬ ‫جــل و به‌رگ پێویســته بۆ مرۆڤه‌کان‪،‬‬ ‫که‌واتــه ئــه‌وه‌ی مــن پێشکه‌شــیان‬ ‫ده‌که‌م‪ ،‬شــتێکی پێوســته نه‌ک کاتی‬ ‫و الوه‌کــی‪ ،‬لــه هه‌مانکاتــدا من وه‌ک‬ ‫چیرۆک‌نــووس ئاوێنه‌یه‌کــی ڕوونــم‬ ‫ڕاگرتــووه به‌رانبه‌ر به ژیانی ڕۆژانه‌یان‬ ‫و لــه‌و ئاوێنه‌یــه‌دا زۆرین ‌ه ڕوخســار و‬ ‫ڕه‌فتــاری خۆیانــی تێــدا ده‌بیننه‌وه‪،‬‬ ‫که‌واتــه من به‌خشــنده‌م وه‌ک باوک و‬ ‫دایک یان داپیره و باپیره‪ ،‬ئێســتا من‬ ‫له‌م ته‌مه‌نه‌دا داپیره‌یه‌کی به‌خشــنده‌م‬ ‫و له ڕۆحی خۆم ده‌گرم و پێشکه‌شــی‬ ‫ئه‌وانه‌ی چوارده‌وری خۆمی ده‌که‌م‪''.‬‬ ‫هه‌ر هه‌مان ســاڵ‪ ،‬دۆستێکی نزیکم‬ ‫به‌نــاوی عوســمان ســه‌ردی‪ ...‬کــه‬ ‫‌کوردێکــی کوردســتانی ڕۆژهه‌اڵتــه و‬ ‫زیاتر له ‪ 30‬ساڵه ل ‌ه هۆڵه‌ندا ده‌ژی‪،‬‬ ‫کاتێک لێم پرســی‪ ،‬کاک عوســمان تۆ‬ ‫ده‌خوێنیته‌وه‪ ،‬له‌وه‌اڵمدا گوتی‪'' :‬ته‌نها‬ ‫یه‌ک کتێبی کوردی له ماڵی مندا هه‌یه‪،‬‬ ‫ئه‌‌و کتێبه‌یش نــاوی ''گه‌له‌‌گورگ''ه و‬ ‫نووسه‌ره‌که‌ی ناوی ''حسێن عارف''ه‪،‬‬ ‫پێم وابێت تاکو ئه‌مڕۆ زیاتر له ‪6‬جارم‬ ‫خوێندۆتــه‌وه‪ ،‬لــ ‌ه ڕاســتیدا ئــه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و نووســه‌ره ده‌یگێڕێتــه‌و‌ه و وێنه‌ی‬ ‫کردووه لــه‌و چیرۆکــه‌دا‪ ،‬ده‌قــاوده‌ق‬

‫چیرۆکی گه‌له‌گورگ ساڵی ‪1982‬‬ ‫نووســراوه‪ ،‬من پێم وایــه ئه‌م کاره‌ی‬ ‫نووسه‌ر حسێن عارف زۆر به لێزانانه‌‌وه‬ ‫کاری تێــدا کــراوه‪ ،‬کات و شــوێن و‬ ‫که‌راکته‌ر و دیالۆگ و هێڵی ســه‌ره‌کی‬ ‫و الوه‌کی‪ ،‬له ئاستێکی به‌رزی هونه‌ری‬ ‫گێڕانه‌وه‌دان‪ ،‬نووســه‌ر له‌م چیرۆکه‌دا‬ ‫جیهانێکی بــۆ خوڵقاندووین که ته‌واو‬ ‫پابه‌نده به مه‌ناخ و سروشــتی کات و‬ ‫شــوێنی چیرۆکه‌کــه‌وه‪ ،‬بێجگه له‌وه‌ی‬ ‫که نووســه‌ر خۆی دووره‌په‌رێز گرتووه‬ ‫‌و واز لــه کاراکته‌ره‌کانــی دێنێــت که‬ ‫خۆیان به‌ده‌نگ و ڕه‌نگی خۆیان بدوێن‬ ‫و به‌شــداری بکــه‌ن و خۆیــان نمایش‬

‫بــکات‪ ،‬لــه په‌یوه‌نــدی سێکســی یان‬ ‫خۆشه‌ویســتی نێــوان بارام و ئایشــ ‌ه‬ ‫دا‪ ،‬بــۆ نموونــه‪'' :‬به‌دوایــدا جێــگای‬ ‫خۆیانیشی ڕاخست و چووله‌سه‌ی پاڵ‬ ‫که‌وت‪ .‬له‌گه‌ڵ پاڵکه‌وتنیدا باوه‌شی بۆ‬ ‫بارام گرته‌وه‪ .‬ئه‌ویش چوو به‌پیرییه‌و‌ه‬ ‫و باوه‌شــی پێداکرد‪ .‬ده‌می خسته ناو‬ ‫ده‌مییــه‌وه‪ ''.‬په‌یوه‌نــدی ئــه‌م ژن و‬ ‫پیــاوه وه‌کو خۆیان بــێ زیاد و که‌م‪،‬‬ ‫وه‌ک دوو مرۆڤی دێهاتی‪.‬‬ ‫بێجگــ ‌ه له‌وه‌ی نووســه‌ر له چه‌ندین‬ ‫خاڵــی تردا هه‌نگاوی به‌ســه‌ر ئه‌و خو‬ ‫و کولتــووره‌دا ناوه‌‪ ،‬بۆ نموونه‪ ،‬بارام‪:‬‬ ‫'دووســێ جار ده‌ســتی ســۆزێکی پڕ‬

‫هاوشیوه‌‌ی چیرۆکی ژیانی من بووه له‬ ‫ڕابوردوودا‪ ،‬من بارامم وه‌کو باوکم دێته‬ ‫ی دایکم‪،‬‬ ‫پێش چاو و ئایشه‌یش چه‌شن ‌‬ ‫بێجگــ ‌ه له‌وه‌ی ئه‌و جێگا و شــوێنه‌ی‬ ‫بارام خانووه‌که‌ی لێ دروســت کردووه‬ ‫و ئه‌و به‌فر بارین و تۆفانه و ســکێچی‬ ‫شــێوازی ماڵه‌کــه لــه‌و ماڵــ ‌ه ده‌چێت‬ ‫ک ‌ه من تێیدا گه‌وره‌بــووم‪ ،‬ماڵه‌که‌مان‬ ‫ل ‌ه نزیکی گوندی ســه‌واڵوا و ســه‌ر به‬ ‫شــاری بان ‌ه بوو‪ ،‬بــارام له‌و چیرۆکه‌دا‬ ‫ســه‌گێکی هه‌یــه و نــاوی بازه‌یــه‪،‬‬ ‫ئێمه‌یش به هه‌مانشــێوه ســه‌گێکمان‬ ‫هه‌بــوو نــاوی بازه‌بــوو‪ ،‬زســتانانیش‬ ‫له‌ترســی گه‌له‌گــورگ خه‌ومــان‬ ‫لێنه‌ده‌که‌وت و شه‌و تاکو به‌یانی باوکم‬ ‫و دایکم گوێقواڵخ و ئێشک چی بوون‪.‬‬ ‫جــا غه‌ریبــی من بۆ ئه‌و ســه‌رده‌مه‌ و‬ ‫له‌یــادی دایــک و باکمــدا زوو زوو ئه‌و‬ ‫چیرۆکــه ده‌خوێنمــه‌وه‪ ،‬ده‌توانم بڵێم‬ ‫لــه‌م غه‌ریبییــ ‌ه و دوور له نیشــتیمان‬ ‫ئــه‌و چیرۆکه بووه‌ته نیشــتیمانی من‪،‬‬ ‫یان ئه‌گه‌ر ڕاستتر بڵێم ئه‌و چیرۆکه‌ی‬ ‫حســێن عارف‪ ...‬بــه‌رده‌وام بێزاری و‬ ‫غه‌ریبیم ده‌ڕه‌وێنێته‌وه‪.‬‬ ‫کاتێــک ئێمــه باس لــه چیرۆکێکی‬ ‫هاوشــێوه‌ی وه‌کــو گه‌له‌گــورگ بکــه‌ن‪ ،‬ته‌نانه‌ت ســه‌گه‌که‌ی بارام که به‌دڵی به‌ســه‌یدا هێنا‪ '.‬نووسه‌ر لێره‌دا‬ ‫ده‌که‌ین‪ ،‬یانــی هونه‌ری گێڕانه‌وه‌یه‌کی ناوی بازه‌یــه به‌ختــی به‌رده‌که‌وێت و مه‌به‌ســتی لــه بارامه کاتێک ده‌ســت‬ ‫ڕیالیســتیانه‪ ...‬خوڵقاندنــی جیهانێک به‌شــداری ده‌کات بــه حه‌پــه‌‌و ڕه‌نگی به‌ســه‌ر ســه‌ری بازه‌دا دێنێت‪ ،‬که به‬ ‫ب ‌ه وشــ ‌ه و له‌ســه‌ر کاغــه‌ز‪ ،‬جیهانێک خۆیــه‌وه‪ ،‬هه‌روه‌ها نووســه‌ر له چه‌ند سۆزێکی پڕ له دڵه‌وه ئه‌و کاره‌ده‌کات‪،‬‬ ‫بێکــه‌م و زیــاد وه‌کــو خــۆی‪ ،‬ب ‌ه دار کیلۆمه‌ترێــک دووجــادا یــاری بــه له کاتێکدا نووســه‌ر ئه‌وه‌‌ی زانیوه که‬ ‫و بــه‌رد و که‌ســایه‌تی و خه‌یاڵــی ڕووداوه‌کان ده‌کات و لــه‌و ســنووره زۆرینــه‌ی خه‌ڵکــی کورد ئــه‌و کاره‌ی‬ ‫که‌ســایه‌تییه‌کانییه‌وه‪ ،‬یانی نووســه‌ر ده‌رناچێت‪ ،‬خۆی تێ هه‌ڵناقورتێنێت و بارامــی بــه‌الوه نه‌شــیاوه و بــه مانا‬ ‫لێــره‌دا ده‌که‌وێته ده‌ره‌وه‌ی ســنووری کاراکته‌ره‌کان مه‌جبوور ناکات قســه‌ی ته‌قلیدییه‌کــه‌ی بــه کارێکــی گاڵوی‬ ‫ئــه‌و جیهانــه‪ ،‬هه‌روه‌کــو چــۆن لــه زه‌رد و ســور و وتــاری فه‌لســه‌فه‌ی ده‌زانن‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌مه‌وێت لێره‌دا ئاماژه‌ی پێ‬ ‫چیرۆکــی گه‌له‌گــورگ‪-‬دا هه‌ســتی بخوێنن‪.‬‬ ‫خاڵێــک کــه زۆرینــه‌ی نووســه‌ری بده‌م ئه‌وه‌‌یه‪ ،‬که نووسه‌ر حسێن عارف‬ ‫پێده‌که‌یــن‪ ،‬خوڵقاندنــی جیهانێــک‬ ‫کــه پێده‌چێت هه‌مــوو کوردێک وه‌کو کورد ده‌ســت گیرۆیی تێــدا ده‌که‌ن و هه‌رچه‌نده من خۆم به‌ره‌وڕوو نه‌مدیوه‪،‬‬ ‫(عوسمان سه‌ردی) هه‌ستی پێ بکات ئیتر له‌به‌ر خاتری کولتووره‌که‌مان یان بــه‌اڵم له‌ڕێــگای نووســینه‌کانییه‌وه‬ ‫و له‌ژیانیــدا وه‌ک مــاڵ و نــان و جــل له‌بــه‌ر خاتــری خاتران بێــت‪ ،‬ئه‌ویش هه‌ســت بــه توانــا و شــاره‌زایی ئــه‌و‬ ‫و بــه‌رگ پێویســتی پێی بێــت‪ ،‬چۆن په‌یوه‌ندی نێر و مێیه‪ ،‬که نووسه‌ر وه‌ک ده‌کــه‌م لــه هونــه‌ری گێڕانــه‌وه‌دا‪،‬‬ ‫نووســه‌ری هۆڵه‌نــدی (هێله هاســه) به‌شێک یان پارچه‌یه‌ک له‌ جیهانی ناو له‌کۆیاییدا ده‌ڵێم حسێن عارف الی من‬ ‫چیرۆک پێویسته وه‌کو خۆی تۆماریان باپیره‌یه‌کی به‌خشنده‌یه‪.‬‬ ‫ئاماژه‌ی پێده‌دات‪.‬‬

‫لە چیرۆکی گه‌له‌گورگدا کات و‬ ‫شوێن و که‌راکته‌ر و دیالۆگ و هێڵی‬ ‫سه‌ره‌کی و الوه‌کی‪ ،‬له ئاستێکی‬ ‫به‌رزی هونه‌ری گێڕانه‌وه‌دان‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/٣١‬‬

‫‪6‬‬

‫حسێن عارفێکی جیاواز‬

‫کەریم دەشتی‬ ‫حسین عارف یه‌كێك ‌ه ل ‌ه چیرۆكنووس ‌ه‬ ‫ناوداره‌كانی كوردستان‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ناوداری‬ ‫حســێن عــارف وه‌ك چیرۆكنــووس‪ ،‬لــ ‌ه‬ ‫خــۆو‌ه نه‌هاتووه‌‪ ،‬به‌ڵكــو ل ‌ه قوواڵیی ئه‌و‬ ‫ئه‌زموونه‌و‌ه هاتووه‌ ك ‌ه زیاتر ل ‌ه نیو سه‌د‌ه‬ ‫كاركــردن لــ ‌ه نێــو گوتاری رۆشــنبیریی‬ ‫و گوتــاری ره‌خنه‌یــی و خوێندنــه‌وه‌ی‬ ‫شــاكاره‌كانی دونیــاو‪ ،‬تیوریزه‌كــردن و‬ ‫دیالۆگه‌و‌ه رســكاوه‌‪ ،‬وات ‌ه حســێن عارف‬ ‫ئه‌زموونێكــی ســه‌نگینی چیرۆكنووســی‬ ‫هه‌یه‌و وای كردوو‌ه هێزێكی زۆ ببه‌خشــێ‬ ‫بــ ‌ه چیرۆكه‌كانــی‪ ،‬ل ‌ه راســتیدا حســێن‬ ‫عــارف یه‌كێكــ ‌ه له‌وانــه‌ی ك ‌ه لــ ‌ه بواری‬ ‫تاز‌ه كردنه‌وه‌ی چیرۆك پێشــه‌نگ بووه‌‪،‬‬ ‫له‌نــاو نــه‌وه‌ی خۆی توانیویه‌تــی جیاواز‬

‫بێــت بــه‌وه‌ی گه‌لــێ الیه‌نــی تــازه‌ی ل ‌ه‬ ‫چیرۆكه‌كانــی خۆیدا ل ‌ه رووی ته‌كنیكه‌و‌ه‬ ‫بــ ‌ه كارهێنــاوه‌‪ ،‬هه‌مــوو هونه‌ره‌كانــی‬ ‫دیالۆگ و باكگراو‌ند و فالشباك و ته‌وژمی‬ ‫هــۆش و نووســینی ســپی به‌كارهێناوه‌‪،‬‬ ‫هه‌ربۆیــه‌ش ل ‌ه كاتــی باڵوكردنه‌وه‌ی هه‌ر‬ ‫چیرۆكێكی خوێنه‌ر وای هه‌ست ده‌كرد ك ‌ه‬ ‫شتێكی تازه‌و هاوچه‌رخ ده‌خوێنێته‌وه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫نموون ‌ه ك ‌ه چیرۆكی ‪ -‬به‌فره‌كه‌‪ ،‬به‌فره‌ك ‌ه‬ ‫تۆیــش – ی باڵو كــرده‌وه‌‪ ،‬من ل ‌ه كاتی‬ ‫خوێندنه‌وه‌یانا هه‌ستم ب ‌ه ئاستێكی به‌رزی‬ ‫چیرۆكنووســیی ده‌كــرد لــه‌و ســه‌رده‌م ‌ه‬ ‫كه‌به‌راوورد بكرێ ل ‌ه گه‌ڵ چیرۆكنووسانی‬

‫گــه‌وره‌ی دونیا‪ ،‬هونه‌ری چیرۆكنووســین‬ ‫هونه‌رێكی ســه‌خته‌‪ ،‬به‌الی منه‌و‌ه ره‌نگ ‌ه‬ ‫ســه‌خت تر بێت ل ‌ه رۆمان نووسین‪ ،‬هه‌تا‬ ‫حسێن عارف ل ‌ه نووسینی چه‌ند به‌شه‌كه‌ی‬ ‫رۆمانی شاردا ئه‌گه‌ر كورت ‌ه چیرۆكه‌كانی‬ ‫لێ ده‌رهاوێژین‪ ،‬رۆمانه‌ك ‌ه ده‌چێت ‌ه قاڵبی‬ ‫وێناكردنی شارێك ل ‌ه رووی سیاسییه‌وه‌و‬ ‫به‌س‪ ،‬به‌اڵم هێــزی گێڕانه‌وه‌و حیكمه‌تی‬ ‫زمان و كــه‌الم ی چیرۆكه‌كان وایكردوو‌ه‬ ‫كــ ‌ه رۆمانه‌كــ ‌ه لــه‌ ســه‌ر پێــی خــۆی‬ ‫بوه‌ســتێ‪ ،‬چیرۆكه‌كانــی حســێن عارف‬ ‫هه‌مووشــی نه‌بێت ته‌واوییــان ده‌چن ‌ه ناو‬ ‫قاڵبــی هیومانیزمایه‌تییه‌كی ب ‌ه هێز هه‌ر‬

‫لــ ‌ه چیرۆكی نان و كــه‌وه‌ری خوێناوی تا‬ ‫ده‌گات ‌ه دوا چیرۆكه‌كانی ئه‌م نووســه‌ره‌‪،‬‬ ‫به‌ له‌به‌رچاو گرتنــی ئه‌و چیرۆكانه‌ی ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه نێو سروشــته‌و‌ه په‌ڕوپۆكراون دەكرێ‬ ‫بڵێم ك ‌ه حســێن عارف ل ‌ه ژێركاریگه‌رێتی‬ ‫رێبه‌رانــی ناتۆرالیزمییه‌كانــدا ئه‌زموونی‬ ‫خۆی په‌ره‌پێداوه‌‪ ،‬به‌هه‌رحاڵ شه‌رت نیی ‌ه‬ ‫راســت بم‪ ،‬پاشــان كاك حسێن عارف ل ‌ه‬

‫زۆرمــه‌ودای تره‌و‌ه ل ‌ه خزمه‌تی ئه‌زموونی‬ ‫چیرۆكنووسیی خۆیدابوو‪ ،‬ل ‌ه هه‌مان كاتدا‬ ‫ئه‌وه‌نــده‌ی مــن ئاگاداربــم كاك حســێن‬ ‫ســه‌لیقه‌یه‌كی به‌هێزی هه‌بوو ل ‌ه ناسینی‬ ‫شــیعری باش و زه‌وقێكــی چاكی هه‌بوو‬ ‫ل ‌ه خوێندنــه‌وه‌ی شــیعردا‪ ،‬ئه‌زموونێكی‬ ‫گه‌وره‌شــی هه‌بــوو لــ ‌ه بــواری كاری‬ ‫رۆژنامه‌گه‌ریــدا‪ ،‬جگ ‌ه لــه‌وه‌ش ل ‌ه ماوه‌ی‬

‫««‬ ‫ژیانــی ئه‌ده‌بــی خۆیــدا شــیعر گه‌لێكی‬ ‫زۆری وه‌رگێڕای ‌ه زمانی عه‌ره‌بی‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫چه‌ندین گوتاری ره‌خنه‌یی ســه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫هه‌ندێ ل ‌ه چیرۆكنووسه‌كانمان نووسیوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌شــمان لــ ‌ه بیرنه‌چــێ كــ ‌ه حســێن‬ ‫عــارف یه‌كێك بــوو‌ه له‌وانه‌ی ك ‌ه ئیمزای‬ ‫بزووتنــەوه‌ی روانگــه‌ی كــردوو‌ه ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫كۆمەڵێك له‌ شاعیرو چیرۆكنووسه‌كان‪.‬‬

‫له‌ناو نه‌وه‌ی خۆی توانیویه‌تی‬ ‫جیاواز بێت به‌وه‌ی گه‌لێ الیه‌نی‬ ‫تازه‌ی ل ‌ه چیرۆكه‌كانی خۆیدا ل ‌ه‬ ‫ڕووی ته‌كنیكه‌و ‌ه ب ‌ه كار هێناوه‌‬

‫چاڵی جەرگی پیرێژن‬

‫محەمەد كوردۆ‬ ‫من تا ئێســتا كە ئەم وشانە دەنوسم‪،‬‬ ‫تەنانەت بۆ یەك جاریش لەگەڵ (حسەین‬ ‫عــارف) دانەنیشــتووم‪ ،‬ناشــزانم بۆچی‬ ‫وا بــووە؟ بــەاڵم لەگــەڵ ئەوەشــدا مــن‬ ‫بیرەوەرییەكی دێرینم لەگەڵ ئەو نوسەرە‬ ‫ئازیزەدا هەیە‪ .‬بیرەوەرییەكەم ئەوەیە كە‬ ‫كچێكی من‪ ،‬خوشكی كچێكی ئەوە‪ ،‬ڕێك‬ ‫چارەكە ســەدەیەكە من و ئەو باوكی دوو‬ ‫خوشــكین‪ .‬كچەكــەی ئەو نــاوی (چاڵی‬ ‫جەرگی پیرێژن)ە‪ .‬كچەكەی منیش ناوی‬ ‫(چاڵی جەرگ)ە‪ .‬كچەكەی ئەو چیرۆكێك‬ ‫و كچەكــەی منیش شــیعرێكە‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەگــەر كچەكەی ئەو نەبوایــە‪ ،‬كچەكەی‬ ‫منیــش نەدەبوو‪ .‬ئەوەی دەمەوێت لێرەدا‬ ‫لــە بارەیــەوە بنوســم كچەكــەی ئــەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر لە یادەوەریی زۆرێك لە خوێنەران‬ ‫و نوســەراندا‪ ،‬نــاوی (حســەین عارف)‬ ‫پەیوەســت بێــت بــە (چــای شــیرین)‪،‬‬ ‫یــان (گەلە گــورگ) یاخود (شــار)ەوە‪،‬‬ ‫الی مــن‪ ،‬ئەو نــاوە بە (چاڵــی جەرگی‬ ‫پیرێژن)ەوە پەیوەســتە‪( .‬چاڵی جەرگی‬ ‫پیرێژن) ساڵی (‪ )1970‬نوسراوە و باسی‬ ‫ســاڵی (‪ )1963‬و ئەو كوشــتارە دەكات‬ ‫كــە ئەو كاتە‪ ،‬دوای كودەتای یەكەمیان‪،‬‬ ‫بەعسییەكان بەرامبەر بە كورد ئەنجامیان‬ ‫داوە‪ .‬مــن بــۆ یەكــەم جــار لە ســاڵی‬ ‫(‪ )1990‬دا ئــەو چیرۆكــەم خوێندەوە و‬ ‫هەســتم نەكــرد وەك زۆرێك لەو شــیعر‬ ‫و چیرۆكانــەی دی‪ ،‬كــە دەمخوێندنەوە‪،‬‬ ‫تەنها بەر پێســتم كەوتبێت‪ .‬هەستم كرد‬ ‫چووە ژێر پێســتمەوە و لەوێــدا مایەوە‪.‬‬ ‫هەر لەو كاتەدا بە شــیعرێك‪ ،‬كاریگەریی‬

‫ئەو چیرۆكەم لە ژێر پێســتمدا‪ ،‬دەر بڕی‬ ‫و نوســیم‪ :‬ئەم شیعرە خوشكی چیرۆكی‬ ‫(چاڵــی جەرگــی پیرێژن)ی (حســەین‬ ‫عارف)ە‪ .‬بڕوانە‪ :‬مەحەمەد كوردۆ‪ ،‬بۆنی‬ ‫بەختــەوەری‪( ،‬بەڕێوەبەرێتــی چــاپ و‬ ‫باڵوكردنــەوەی ســلێمانی‪ ،)2010 :‬چاپی‬ ‫یەكەم‪ ،‬ل‪ .135‬ئێستا‪ ،‬دوای (‪ )25‬ساڵ‪،‬‬ ‫بە خۆشحاڵییەكی زۆرەوە‪ ،‬لەم بۆنەیەدا‪،‬‬ ‫بــە شــێوەیەكی دی‪ ،‬باس لــەو چیرۆكە‬ ‫دەكــەم‪ .‬دەتوانــم بڵێــم‪ :‬ئــەو چیرۆكــە‬ ‫هەوڵدانێكــی پڕ لە ســەلیقەی نوســەرە‬ ‫ێ ئامانجی ســەرەكی لە‬ ‫بــۆ پێكانی ســ ‌‬ ‫چیرۆكێكــی كورتــدا‪ .‬ئامانجــی یەكــەم‪:‬‬ ‫تۆماركردنــی الیەنێكــە لــە ڕۆژگارێكــی‬ ‫ڕەشــی نەتەوەی كورد‪ ،‬لە ڕێی موعاناتی‬ ‫پیرێژنێكــی جەرگســوتاوەوە كــە دوای‬ ‫بێهیوابــوون لە بینینــەوەی جەرگەكەی‪،‬‬ ‫ڕازییە هەر تەنها ئەو چاڵەی بۆ بدۆزنەوە‬ ‫كە جەرگی ئەوی تێدا شاراوەتەوە‪ .‬تەنها‬ ‫بە ئێســقانەكانی كوڕە شەهیدكراوەكەی‬ ‫ڕازییــە و دەســتی ناكەوێتــەوە‪:‬‬ ‫((ئێســقانەكانی‪ ،‬ئێسقانەكانیم بدەنەوە‬ ‫دەســت))‪ .‬واتــە چیرۆكەكــە جۆرێكە لە‬ ‫نەفرەتكــردن لە كوشــتنی كــورد‪ .‬یانی‬ ‫ڕەهەندێكی نەتەوەیی هەیە‪ ،‬چونكە ئەوە‬ ‫دیار و ئاشــكرایە بەعســییەكان كوردیان‬ ‫لەسەر ئینتیمای نەتەوەیی شەهید دەكرد‪.‬‬ ‫ئامانجــی دووەم‪ :‬تۆماركردنــی موعاناتی‬ ‫مرۆڤێكە‪ ،‬كە جەرگیان سوتاندووە‪ .‬ئیدی‬ ‫ئــەم مرۆڤە كــورد بێت یان نــا‪ ،‬هیچ لە‬ ‫بایەخــی چیرۆكەكە كــەم ناكاتەوە‪ .‬واتە‬ ‫ڕەهەندێكــی مرۆڤانــەی هەیــە‪ .‬یانــی‪،‬‬ ‫بــە گشــتی‪ ،‬جۆرێكــە لــە نەفرەتكردن‬ ‫لــە كوشــتن‪ .‬ئامانجی ســێیەم‪ :‬گۆڕینی‬ ‫ئاســتی ئەو حیكایەتەیە لە حیكایەتێكی‬ ‫(مرۆڤانــە و نەتەوەیــی)‪( ،‬تیژتێپــەڕ و‬ ‫كاتــی)ەوە بۆ حیكایەتێكــی (ئەدەبی و‬ ‫هەرمانــی)‪ .‬بە بــڕوای من‪ ،‬ئەم چیرۆكە‬ ‫جگە لەوەی لە ڕووی بابەتەوە بۆ ئێســتا‬ ‫و ئایندەش‪ ،‬لــە هەردوو ڕووی نەتەوەیی‬ ‫و مرۆڤایەتییــەوە‪ ،‬توانای ئــەوەی هەیە‬ ‫بوونی خۆی بپارێزێت‪ ،‬لە ڕووی تەكنیكی‬ ‫چیرۆكنوسینیشەوە‪ ،‬جگە لەوەی بۆ ئەو‬ ‫ســەردەمە‪ ،‬زۆر تازە و نــاوازە بووە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئێســتا و ئایندەش دەتوانێت پارێزگاریی‬ ‫لــە خــۆی بكات‪ .‬خۆیشــی لە ڕاســتییدا‬ ‫ئــەوەی دەقێكی باش لــە دەقێكی خراپ‬ ‫جیــا دەكاتــەوە‪ ،‬بــە پلــەی یــەك‪ ،‬ئەم‬ ‫خاڵەیــە‪ .‬واتە دەقی باش‪ ،‬هەم لە ڕووی‬ ‫پەیامــەوە‪ ،‬هــەم لــە ڕووی تەكنیكەوە‪،‬‬

‫توانــای ئــەوەی هەیــە لــە ســەردەمە‬ ‫جیاوازەكاندا بژی‪ .‬یانی كەموزۆر شتێكی‬ ‫بۆ ســەردەم و نەوە جیــاوازەكان‪ ،‬پێیە‪.‬‬ ‫ئــەم دەقــە لــە ڕووی زمانــەوە خاوەنی‬ ‫زمانێكی ئەدەبیی تۆكمەیە‪ ،‬جگە لەوەی‬ ‫بــە كوردییەكی پاك و پاراو نوســراوە و‬ ‫لە ڕووی ڕستەســازی و ڕێزمان و ڕێنوس‬ ‫و خاڵبەندییــەوە‪ ،‬زمانێكی جوانی هەیە‪،‬‬ ‫زۆر جوانیش مەبەســتەكان دەگوازێتەوە‪:‬‬ ‫((دەمــی خاكەنــاز جەرگــی پیرێژنــی‬ ‫دەجنی‪ ،‬هەر دەمی خاكەنازیش‪ ،‬جەرگی‬ ‫پیرێژنــی دەدۆزییــەوە))‪(( .‬ئاواتــی‬ ‫پیرێــژن‪ ،‬لە دەمــی خاكەنــازدا دەژیا و‬ ‫ێ‬ ‫دەمــرد))‪(( .‬دڵــم خەبــەری داومەتــ ‌‬ ‫كــە ئەم چاڵە‪ ،‬چاڵــی جەرگی منە‪ .‬بەو‬ ‫خاكەنــازە بڵێــن نەحەوێتــەوە و چاڵــی‬ ‫جەرگی من بدۆزێتــەوە))‪ .‬لەم چیرۆكەدا‬ ‫دەستباڵویی ناپێویســت لە بەكارهێنانی‬ ‫وشــەدا نابینرێــت‪ .‬زمانی ئــەم چیرۆكە‬ ‫زمانێكــی بژاركــراوە‪ .‬لــە چیرۆكەكــەدا‬ ‫یــەك (پاڵــەوان)ی ســەرەكی هەیە كە‬ ‫پیرێژنــە جەرگســوتاوەكەیە‪ ،‬بــە وردی‬ ‫ڕوناكــی خراوەتــە ســەر و زۆر جــوان‬ ‫ژان و ئازارەكانــی دەربــڕاون‪ .‬هەمــوو‬ ‫پاڵەوانەكانی دیكە بۆ ئەوە هێنراون‪ ،‬هەم‬ ‫لــە ڕونكردنەوەی گەورەیی مەرگەســاتی‬ ‫خودی ڕووداوەكە و هەم لە ڕونكردنەوەی‬ ‫گەورەیی مەرگەساتی پاڵەوانی سەرەكی‬ ‫چیرۆكەكــەدا‪ ،‬هــاوكار بــن‪ .‬بــە هەمان‬ ‫شــێوەی (پاڵەوان)‪( ،‬كات) و (شــوێن)‬ ‫یــش بــە وردی هەڵبژێــراون‪ .‬تــەواوی‬ ‫چیرۆكەكــە لە یەك ڕۆژدا ڕوو دەدات‪ ،‬بۆ‬ ‫شــەوەكەی هەموو شــتێك كۆتایی دێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە ڕێــی تەكنیكــی گێڕانــەوەوە‪،‬‬ ‫بــە تایبەتیــش لە ڕێــی (دیالــۆگ)ەوە‪،‬‬ ‫گەڕانەوە هەیە بۆ پێشتر‪:‬‬ ‫‪ 25‬ی نیسانی ‪1963‬؟‬‫ســەردەمە و پێشتریشــەوە‪ ،‬مەبەســتم سەرەكی چیرۆكەكە‪ ،‬دۆڵەكە جێدەهێڵێت دەدات و (گێــڕەرەوە)ش یەكێك نییە لە‬ ‫بەڵێ‌‪.‬‬‫چیرۆكی كوردییە‪ ،‬كە (دەســپێك) زیاتر و دەڕوات چیرۆكەكــەش تــەواو دەبێت‪ .‬وان‪( ،‬گێــڕەرەوە) زیاتــر ڕۆڵی دەلیلێك‬ ‫كرد؟‬ ‫نیشانە‬ ‫بۆ‬ ‫ژنتان‬ ‫ڕۆژەدا‬ ‫لەو‬‫جۆرێك بووە لە پێشەكی و ڕونكردنەوەی هەڵبژاردنــی یەك (شــوێن)ی دیاریكراو دەبینێــت‪ ،‬كــە لەپــاڵ دیالۆگەكانــدا‬ ‫بەڵێ‌‪ ...‬بەڵێ‌‪...‬‬‫جۆراوجــۆر‪ ،‬ڕاســتەوخۆ كەڵــك لــە بــۆ چیرۆكێــك‪ ،‬جگــە لــەوەی خوێنــەر بەرچاوی خوێنەر ڕوناك دەكاتەوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫نەیانپــەرژاوە ئەڵقەكــەی لە دەســت (دیالــۆگ) وەرگیــراوە‪ ،‬مێژووەكەیــش لــە پەرتبــوون و سەرلێشــێواویی دوور ئــەم وردەكارییانــە لە ســیاقی خۆیاندا‬‫دابماڵن‪ .‬تەرمی شەهیدی ئێوە ئەمەیە‪ 25( .‬ی نیســانی ‪ )1963‬زۆر شــت ڕوون دەخاتــەوە‪ ،‬نوســەریش لە دەســتباڵوی تەماشــا بكەین‪ ،‬كە بەرهەمی (‪ )45‬ساڵ‬ ‫لەعنەتتــان لــ ‌‬‫ێ بــێ‌‪ ...‬نــۆ مانگــە دەكاتەوە‪ .‬چیرۆكەكــەش دوای نۆ مانگ لە بــە كارهێنانی وشــەی ناپێویســت و پێش ئێســتان‪ ،‬بــە ڕوونــی ئەوەمان بۆ‬ ‫دەســخەڕۆم دەكەن‪ ...‬نــۆ مانگە ئازاری لــەو مێــژووە ڕووی داوە‪(( :‬نــۆ مانگە ڕونكردنــەوەی جۆراوجــۆر‪ ،‬دەپارێزێت‪ .‬دەردەكەوێت كە چیرۆكی (چاڵی جەرگی‬ ‫گومانم پێ‌ دەنۆشن‪.‬‬ ‫دەسخەڕۆم دەكەن))‪ .‬ئەمانە پێمان دەڵێن (گێــڕەرەوە) لەم چیرۆكەدا‪ ،‬دیســان بە پیرێــژن) چیرۆكێكی نایــاب و ناوازەیە‪.‬‬ ‫ئــەو پەرەگرافــە وێــڕای چۆنێتــی نوســەر زۆر بە وردی و زۆر بە وریاییەوە پێچەوانــەی زۆرێك لــە چیرۆكەكانی ئەو درود بــۆ چیرۆكەكــە‪ ،‬درود بۆ نوســەرە‬ ‫(كات)‪،‬‬ ‫بەكارهێنانــی‬ ‫چۆنێتــی مامەڵــەی لەگــەڵ (كات) كــردووە‪ .‬كاتە و پێشــترەوە‪ ،‬بە تــەواوی باڵی بە ئازیزەكەی‪.‬‬ ‫* بــۆ خوێندنەوەی چیرۆكەكــە بڕوانە‪ :‬كۆی‬ ‫(دەسپێك)یشــمان لــەم چیرۆكــەدا (شــوێن)یش شــوێنێكی دیاریكــراوە كە ســەر چیرۆكەكــەدا نەكێشــاوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫بەرهەمەكانــی حســەین عارف ‪ ،1‬چای شــیرین‪،‬‬ ‫(دیالۆگ)‬ ‫ێ بەســتراوە‬ ‫بــۆ ڕوون دەكاتــەوە‪ :‬جگــە لــەوەی بە (دۆڵی شــەهیدان)ە‪ .‬تەواوی چیرۆكەكە زیاتر پشــتی پــ ‌‬ ‫(دەزگای چــاپ و باڵوكردنەوەی ئاراس‪ ،‬هەولێر‪:‬‬ ‫ڕوو‬ ‫پاڵەوانەكاندا‬ ‫نێــوان‬ ‫پێچەوانــەی زۆربــەی چیرۆكەكانــی ئەو لــەو دۆڵــەدا ڕوو دەدات‪ ،‬كــە پاڵەوانــی ە‪ .‬دیالــۆگ لــە‬ ‫‪ ،)2011‬چاپی یەكەم‪ .‬ل‪.116‬‬

‫حسێن عارف زۆر بە وردی و زۆر بە وریاییەوە مامەڵە‬ ‫لەگەڵ (كات)دا دەکات‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/٣١‬‬

‫‪7‬‬

‫بیرەوەرییەكانی ئانا گریگۆریڤنا‬

‫««‬

‫خێزانی ڕۆماننووس دۆستۆیڤسكی‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪:‬‬ ‫نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫لــە یەكــەم دیــداری كاركردنــم‬ ‫لەگەڵیــدا‪ ،‬كە بەردەوام و لــەدوای یەك‬ ‫جگەرەی دەكێشــا‪ ،‬باســی ئــەو حوكمی‬ ‫لەسێدارەدانەی بۆ كردم كە لەگەڵ گروپی‬ ‫پیترۆچیڤســكی بــە تاوانــی پیالنگێــڕی‬ ‫دژی رژێــم لە ‪22‬ی دیســەمبەری ‪1849‬‬ ‫بەسەریدا سەپێنرابوو‪ ،‬دەیووت‪:‬‬ ‫«لــە گۆڕەپانەكــەدا وەســتابووم و‬ ‫بەترسەوە چاودێریی رێكخستنی كاروباری‬ ‫لەســێدارەدانەكەم دەكــرد كــە لەپــاش‬ ‫ێ دەكرێت‪،‬‬ ‫پێنــج خولەكی تــر جێبەجــ ‌‬ ‫ێ‬ ‫هەموومان جلی مردنمان لەبەردابوو‪ ،‬س ‌‬ ‫ێ بەسەر چەند وەجبەیەكدا دابەشیان‬ ‫ســ ‌‬ ‫ێ‬ ‫كردیــن‪ ،‬من هەشــتەم كەس بووم‪ ،‬ســ ‌‬ ‫كەسی وەجبەی یەكەمیان بە ستوونەكەدا‬ ‫قۆڵبەســت كرد‪ ،‬پــاش دوو خولەكی دی‬ ‫فیشــەك دەنرێــت بــە دوو وەجبەكەداو‬ ‫ئیتر دوای ئــەوە نۆرەی من دێت‪..‬خوایە‬ ‫گیــان‪ ،‬چەند ئارەزووم لــە ژیانە‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەو رابردووەم بیر كەوتەوە كە بەخۆڕایی‬ ‫بەسەرم بردووەو بەخراپی بەكارم هێناوە‪،‬‬ ‫ێ ئــارەزووی زۆرم بۆ ژیان لەال‬ ‫ســەرلەنو ‌‬ ‫زینــدوو بــۆوە بــۆ بەدیهێنانــی هەمــوو‬ ‫ئــەو خواســتانەی هەمبوون بــۆ ئەوەی‬ ‫تەمەنێكی درێژ بژیم‪...‬لەدواچركەســاتدا‬ ‫فەرمانی وەســتاندنی لەسێدارەدانەكەیان‬ ‫راگەیاند‪ ،‬دەستیان كردینەوەو حوكمێكی‬ ‫نوێیــان بــۆ هەمــووان خوێنــدەوە‪،‬‬ ‫حوكموكــەی ئەمجارەی من بریتی بوو لە‬ ‫چوار ساڵ زیندانی لەتەك كاری سەختدا‪.‬‬ ‫چەند بەختــەوەرو دڵخۆش بووم‪ .‬رۆژانی‬ ‫بەر لە گواســتنەوەم بۆ تاراوگە هەمیشە‬ ‫لە ســەربازگەكەدا گۆرانیم دەووت‪ ،‬چەند‬ ‫دڵخۆشــم بەو ژیانــەی جارێكــی تر پێم‬ ‫بەخشرایەوە‪.»...‬‬ ‫كاتێــك دۆستوێڤســكی ئەو قســانەی‬ ‫بۆ دەكردم ســەرتاپای لەشــم موچڕكەی‬ ‫پیــا دەهات‪ .‬ســەرم لە ڕاشــكاوییەكەی‬ ‫ســوڕمابوو‪ ،‬ئــەم پیاوە كــە واپێدەچێت‬ ‫كەســێكی تــەواو گۆشــەگیر بێــت‪ ،‬بــە‬ ‫دڵسۆزی و راستگۆییەوە باسی تەفاسیلی‬ ‫ژیانی خۆی بۆ كچێكی ناشــی و ساویلكە‬ ‫دەكات كــە یەكەمجــارە دەیبینێــت‪ .‬ئەم‬ ‫دۆشــدامانەم لەو دژایەتییــە نەڕەوییەوە‬ ‫تــا ئەو كاتەی ئاگاداری بارودۆخی ژیانی‬ ‫خێزانیی بووم و تێگەیشتم بۆچی بەدوای‬ ‫ێ بكات‬ ‫كەسانێكدا دەگەڕێت متمانەیان پ ‌‬ ‫و قسەی ناخی خۆی بكات‪.‬‬ ‫لەپــاش مردنی ژنی یەكەمــی (ماریا)‬ ‫و بــرا گەورەكــەی (میخائیل) هەســتی‬ ‫بــە تەنیاییەكــی كوشــندە كــرد‪ ،‬ئیدی‬ ‫لەنێو نەیارانی و كەســانی رژد و خاوەن‬ ‫قەرزەكانیــدا گەمــارۆ درابــوو‪ .‬هەســتی‬ ‫ێ‬ ‫رۆژی یەكەمم زۆر ماندووهێن بوو‪ .‬شەو ‌‬ ‫درەنگ گەڕامەوە بۆ ماڵەوەو تا ئەوپەڕی‬ ‫شــەكەت ببــووم بەهــۆی نووســینەوەی‬ ‫الپەڕەكانــی یەكەمی رۆمانی (قومارچی)‬ ‫كە ئەو پێی دەنووسیمەوە‪ .‬بۆ یەكەمجار‬ ‫بوو لە ژیانمــدا مرۆڤێكی بەو ئەندازەیە‬ ‫ژیــرو دڵناســك ببینــم‪ ،‬بــەاڵم بەهەمان‬ ‫ئەندازە كەســاس و هەناســە سارد بوو و‬ ‫هەمــووان لێی دوور دەكەوتنــەوە‪ .‬زۆرم‬ ‫خەم بۆ خواردو بەزەییم پیادا هاتەوە‪.‬‬ ‫بــۆ رۆژی دوایــی كەمێــك درەنــگ‬ ‫گەیشــتم‪ ،‬بینیم زۆر شــپرزەیە‪ ،‬پێی وتم‬ ‫ێ لەماوەی مانگێكدا رۆمانە نوێیەكەی‬ ‫دەب ‌‬ ‫تــەواو بكات‪ ،‬چونكە خــاوەن قەرزەكانی‬ ‫گۆڤاری (كات) كە میخائیلی برا گەورەی‬ ‫دەری دەكــردو‪ ،‬لەپــاش مردنی براكەی‪،‬‬ ‫بەڵێنــی دابوو خۆی دانــەوەی قەرزەكان‬ ‫لەئەســتۆ بگرێت‪ ،‬خــاوەن قەرزەكانیش‬ ‫هەڕەشــەی ئەوەیــان لێكردبوو كە ئەگەر‬ ‫قــەرزەكان نەگەڕێنێتــەوە ئــەوا دەســت‬ ‫بەســەر موڵكەكانیدا دەگــرن و دەیخەنە‬ ‫زیندانــەوە‪ .‬بەپێــی كۆمپیاالتــەكان‬

‫ســەرجەمی قــەرزەكان بریتــی بــوو لــە‬ ‫ێ هــەزار رۆبڵ‪ .‬دۆستوێڤســكی مافی‬ ‫ســ ‌‬ ‫ێ بەرگ‬ ‫لەچاپدانــی بەرهەمەكانی بە ســ ‌‬ ‫ێ هــەزار رۆبــڵ فرۆشــت بــە‬ ‫و بــە ســ ‌‬ ‫باڵوكارێــك كــە پیاوێكــی تەماحكار بوو‬ ‫بەناوی ستیلۆڤســكی‪ ،‬جگە لەمە‪ ،‬دەبوو‬ ‫هــەر بەهەمــان بــڕە پــارە‪ ،‬رۆمانێكــی‬ ‫ێ بنووســێت و هەمــان كــەس مافی‬ ‫نــو ‌‬ ‫باڵوكردنــەوەی هەبێــت‪ .‬ستیلۆڤســكی‬ ‫بــەم كارەی غەدرێكــی زۆر گــەورەی‬ ‫لــە دۆستوێڤســكی كــرد و پێشــتریش‬ ‫بەهەرزانترین نرخ كۆمپیاالتی قەرزەكانی‬ ‫میخائیلــی كڕیبــوو‪ ،‬بــەم چەشــنە ئەو‬ ‫پارەیــەی بــۆ گەڕایــەوە كــە دابــووی‬ ‫بــە دۆستوێڤســكی‪ ،‬ئەوەتــا ئێســتاش‬ ‫ســەرباری ئــەو هەمــوو فشــارە‪ ،‬كەچی‬ ‫مەرجی ئەوەی بەســەردا سەپاندووە كە‬ ‫لەماوەیەكی زۆر كورت و ناماقوڵدا رۆمانە‬ ‫نوێیەكەی تەســلیم بكات ئەگینا‪ ،‬بەپێی‬ ‫گرێبەستە واژۆكراوەكەی نێوانیان‪ ،‬مافی‬ ‫باڵوكردنــەوەی بەرهەمەكانــی تا كاتێكی‬ ‫نادیــار دەگەڕێتــەوە بــۆ ستیلۆڤســكی‪.‬‬

‫ێ نوقمی قوماركــردن بێت كە زۆر‬ ‫و لــەو ‌‬ ‫ئالودەی ببوو‪ ،‬یاخود بۆ جاری دووەم ژن‬ ‫بهێنێت بەشــكو لەنێو باوەشــی خێزاندا‬ ‫بگاتە خۆشــی و بەختەوەری‪ .‬پتر بەالی‬ ‫ئەوەدا دەچوو قودس هەڵبژێرێت چونكە‬ ‫لەدواییــدا لەنێو پەڕاوەكانیــدا نامەیەكم‬ ‫دۆزییــەوە لــە ‪1863/6/3‬دا نوســرابوو‬ ‫و لەالیــەن ســەرۆكی ئەوســای یەكێتــی‬ ‫ئەدیبانی رووس نێردرابوو بۆ قونســوڵی‬ ‫رووسی لە قوســتەنتینییە و داوا دەكات‬ ‫ئاسانكاری بۆ سەفەرەكەی دۆستوێڤسكی‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫دۆستوێڤســكی رای منــی لــەم ســ ‌‬ ‫ێ هەڵبژاردنی‬ ‫رێگەیە پرســی‪ ،‬كە دەشــ ‌‬ ‫یەكێكیان‪ ،‬ژیانە فاشــیلەكەی ئێســتای‪،‬‬ ‫لەڕەگوڕیشــەوە بگۆڕێــت‪ ،‬مــن دوو دڵ‬ ‫بووم و لە وەاڵمی هەڵبژاردنی یەكێكیاندا‬ ‫دامابووم‪ ،‬بــەاڵم پێم وابوو كۆچكردن بۆ‬ ‫قودســی عوســمانی یان بۆ گازینۆكانی‬ ‫ئەوروپاو قوماركردن شــتێكی تەمومژاوی‬ ‫و خەیاڵییــە‪ ،‬جــا لەبــەر ئــەوەی لەنێو‬ ‫خــزم و ناســیاوەكانی خۆمــدا چەندیــن‬

‫دۆستوێڤســكی رۆمانەكــەی لە ماوەی‬ ‫‪ 26‬رۆژدا تــەواو كــردو دەستنوســەكەی‬ ‫تەســلیمی پۆلیــس كــرد تــا خــۆی‬ ‫لــە غــەدری بــاوكارە فێڵبازەكــە –‬ ‫ستیلۆڤســكی‪ -‬بپارێزێــت‪ .‬منیــش كرێی‬ ‫خۆمــم وەرگــرت‪ .‬بــەاڵم پەیوەندیم بەم‬ ‫نوســەرەوە نەپچــڕا‪ .‬ئــارەزوی خــۆی‬ ‫پیشــاندام كــە ســەردانیی خێزانەكەمان‬ ‫بــكات‪ ،‬پاش چەنــد رۆژێك بانگهێشــتم‬ ‫كــرد بۆ ماڵەوە‪ .‬دایكــم بەرادەیەكی زۆر‬ ‫سەرســام بوو پێی كە پێشــتر بەگومان‬ ‫بوو و ســڵی دەكردەوە لەسەردانیكردنی‬ ‫ئەو نوســەرە «ناودارە»‪ ،‬بەاڵم بەراستی‬ ‫نوســەرێكی زۆر سەرنجڕاكێشــە‪ ،‬وەك‬ ‫دواتر بــۆم دەركەوت تەنانەت ســەرنجی‬ ‫نەیارەكانیشــی رادەكێشــا‪ .‬ئەمجــارە‬ ‫دۆستوێڤسكی پێشنیاری ئەوەی بۆ كردم‬ ‫كە كار لەســەر دوابەشی رۆمانی (تاوان‬ ‫و ســزا)دا بكەین‪ ،‬من لەسەرەتادا كەمێك‬ ‫دوودڵ بــووم‪ ،‬بــەاڵم كە بینیــم پێداگری‬ ‫دەكات‪ ،‬رازی بووم‪.‬‬ ‫ێ رۆژ جارێكی دیكە سەردانیی‬ ‫پاش س ‌‬

‫جارێكیان دۆستوێڤسكی‪ ،‬كە لە بارودۆخێكی زۆر نائومێدو ناهەمواردا‬ ‫بوو‪ ،‬پێی راگەیاندم دەیەوێ‌ یەكێك لەم سێ‌ رێگەیە هەڵبژێرێت‪:‬‬ ‫یان كۆچكردن بۆ قودس تا لەوێدا لەگەڵ ئایینزای ئەرسەدۆكسی‬ ‫روسیدا بژیت و لەوانەیە تا دواژیانی لەگەڵیاندا بمێنێتەوە‪ ،‬یان‬ ‫بەرەو ئەوروپا سەری خۆی هەڵبگرێت و لەوێ‌ نوقمی قوماركردن‬ ‫بێت كە زۆر ئالودەی ببوو‪ ،‬یاخود بۆ جاری دووەم ژن بهێنێت‬ ‫خێزانی ئاســوودە و بەختەوەرم بینیبوو‪،‬‬ ‫ئامۆژگاریم كرد كە سێیەمیان هەڵبژێرێت‬ ‫و لە خێزاندا ئاواتەكانی خۆی ببینێتەوە‪.‬‬ ‫پێی وتم‪:‬‬ ‫ ئایا لــەو باوەڕەدایــت ژنێك هەبێت‬‫منی وەك مێردی خۆی قبوڵ بێت؟ باشە‬ ‫مــن چ جۆرە ئافرەتێك هەڵبژێرم‪ ,‬ئاقڵ‬ ‫یان دڵپاك؟‬ ‫ بێگومــان كەســێكی ئاقــڵ‪ ،‬تــا‬‫شایستەی تۆ بێت‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫ نەخێــر‪ ،‬من ئافرەتێكــی دڵپاكم پ ‌‬‫باشــترە بەزەیــی پیاما بێتەوەو خۆشــی‬ ‫بوێم‪.‬‬ ‫بەردەوام لەســەر رۆمانی (قومارچی)‬ ‫كارمــان دەكرد‪ ،‬تا گەیشــتە ئــەوەی لە‬ ‫كۆتایــی هەفتــەی ســێیەمدا روون بۆوە‬

‫بێگومان ستیلۆڤســكی هیوای دەخواست‬ ‫ئەم نوســەرە نەخۆشــە نەتوانێت بەپێی‬ ‫گرێبەســتەكە كارەكــەی تــەواو بــكات‪،‬‬ ‫بەتایبەتــی ئەمە لەســاڵی ‪1866‬دا بوو‪،‬‬ ‫واتــە ئەو ســاڵەی دۆستوێڤســكی زۆری‬ ‫نەمابــوو رۆمانــی (تاوان و ســزا) تەواو‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫من هەموو رۆژێك لە كاتژمێر دوازدەدا‬ ‫دەچووم بۆ الی‪ ،‬ئیدی تا كاتژمێر چواری‬ ‫عەسر بەشــەكانی رۆمانی (قومارچی)ی‬ ‫ێ جارو هەر جارەی بۆ نیو كاتژمێر‬ ‫بە س ‌‬ ‫پێدەنووســیمەوە‪ .‬لەنێوان ئــەو كاتانەدا‬ ‫باسی زۆر مەسەلەمان دەكرد‪ .‬وردە وردە‬ ‫میزاجی باش بۆوەو لەســەر نووســینەوە‬ ‫راهــات‪ ،‬ئەو یەكەمجاری بوو ئەمە بكات‪.‬‬ ‫ئەو بەشێوەیەكی تایبەتی پێی خۆش بوو‬ ‫وەاڵمی پرســیارەكانم بداتەوە دەربارەی‬ ‫ئەدیبانــی رووس‪ .‬بــۆ نموونــە نیكۆالی‬ ‫نیكراسۆڤی بە هاوڕێی منداڵیی دەژماردو‬ ‫رێزێكــی زۆری بــۆ بەهرە شــیعرییەكەی‬ ‫هەبــوو‪ ،‬هەروەهــا پێــی وابــوو ئەپۆلۆن‬ ‫مایكۆڤ شاعیرێكی بەهرەدارەو مرۆڤێكی‬ ‫ژیــرەو نموونــەی دڵپاكییــە‪ .‬هەروەهــا‬ ‫وایدەبینی ئیڤان تۆرگنێڤ رۆماننوسێكی‬ ‫پلــە یەكــە‪ ،‬بــەاڵم ئەفســوس تۆرگنێڤ‬ ‫ماوەیەكی زۆری ژیانی لە واڵتانی دەرەوە‬ ‫بەســەر بردو ئیدی لە سروشــتی روسیاو كــە دەتوانیــن رۆمانەكە لەكاتــی خۆیدا‬ ‫ێ نەدەگەیشت كە نەدەبوو تەســلیم بكەیــن‪ .‬هەردووكمــان بەقوڵی‬ ‫روســییەكان ت ‌‬ ‫نوسەرێكی گەورەی وەك ئەو بەو چەشنە لەگەڵ قارەمانەكانی رۆمانەكەدا دەژیاین‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫بێــت‪ .‬پەیوەندیی نێوان دۆستوێڤســكی منیــش هــەروەك دۆستوێڤســكی هەند ‌‬ ‫و تۆرگنێــڤ پەیوەندییەكــی ئاڵــۆز بوو لــە كەســایەتییەكانم خۆشدەویســت و‬ ‫زۆر جــار ســاردی و لێكدابــڕان دەكەوتە لەهەندێكــی تریــان دوور دەكەوتمــەوە‪.‬‬ ‫بەزەییم بە داپیرەدا هاتەوە كە پارەكانی‬ ‫نێوانیان‪.‬‬ ‫جارێكیــان دۆستوێڤســكی‪ ،‬كــە لــە لەدەست دا‪ ،‬هەروەها بەزەییم بە مستەر‬ ‫بارودۆخێكــی زۆر نائومێــدو ناهەمــواردا ئیستلیشــدا هاتەوە‪ ،‬بەاڵم رقم لە پۆلینا‬ ‫ێ یەكێك لەم ئەلیكســەندرۆڤناو قارەمانــی ســەرەكی‬ ‫بــوو‪ ،‬پێی راگەیاندم دەیەو ‌‬ ‫ێ رێگەیە هەڵبژێرێت‪ :‬یان كۆچكردن ئەلیكســی ئیڤانۆڤیــچ دەبــۆوە‪ ،‬كەچــی‬ ‫ســ ‌‬ ‫بــۆ قودس تــا لەوێــدا لەگــەڵ ئایینزای دۆستوێڤســكی الیەنگری ئەلیكســی بوو‬ ‫ئەرسەدۆكســی روســیدا بژیت و لەوانەیە و جەختــی لــەوە دەكردەوە كــە خودی‬ ‫تــا دواژیانی لەگەڵیانــدا بمێنێتەوە‪ ،‬یان خۆی بەشــێكی زۆری هەســت و خولیای‬ ‫بەرەو ئەوروپا ســەری خــۆی هەڵبگرێت قارەمانەكەی تاقی كردۆتەوە‪.‬‬

‫كردیــن بێئــەوەی پێشــتر ئاگادارمــان‬ ‫بكاتــەوە‪ ،‬داوای لێكــردم بچم بۆ الی بۆ‬ ‫وردبوونــەوە لەمەرجەكانــی كاركــردن‪.‬‬ ‫بــەاڵم كاتێــك لــە هەشــتی نۆڤەمبەری‬ ‫‪ 1866‬چــوم بۆ الی‪ ،‬رووبەڕوی شــتێكی‬ ‫چــاوەڕوان نەكراو بووم‪ :‬خۆشەویســتیی‬ ‫خــۆی بــۆ دەربڕیــم و تكای لێكــردم كە‬ ‫شــووی پێبكــەم و وەك مێردێك قبوڵی‬ ‫بكەم‪ ،‬بەشێوەیەك قسەی دەكرد هەڵچون‬ ‫و گەشــانەوەی پێوە دیار بوو و ئەتووت‬ ‫لەتەمەنی الویدایە‪ ،‬لێم پرسی بۆ وا گەش‬ ‫و دڵخۆش دیاریت‪ ،‬وتی خەونێكم بینیوە‪.‬‬ ‫دامــە قاقــای پێكەنین‪ .‬بــەاڵم رایگرتم و‬ ‫ێ مەكــە‪ .‬من باوەڕم بە‬ ‫وتی‪»:‬گاڵتــەم پ ‌‬ ‫خــەون هەیە‪ ،‬هەمیشــە خەونەكانم دێنە‬ ‫دی‪ .‬كاتێك برا كۆچكردووەكەم میخائیل‬

‫گەشــانەوەیەك لەروخساریدا نەما‪ ،‬سەرم‬ ‫ســوڕما لــەوەی بــەو خێراییــە میزاجی‬ ‫گۆڕا‪ .‬پاشــان گواســتیەوە بۆ قسەكردن‬ ‫دەربــارەی رۆمانێك پالنی نووســینی بۆ‬ ‫دانــاوە‪ ،‬دەمودەســت حاڵی بــاش بوو و‬ ‫پێی راگەیاندم كە هێشــتا نەگەیشــتۆتە‬ ‫كۆتاییەكی باش و گونجاو‪ .‬لە رۆمانەكەدا‬ ‫كچێــك هەیە شــارەزا نییە لــە لەرزینی‬ ‫ناخــی كچان‪ .‬تــكای لێكــردم یارمەتیی‬ ‫بــدەم‪ .‬بەشــێوەیەكی گشــتی گرێچنــی‬ ‫رۆمانەكــەی بۆ خســتمەڕوو‪ ،‬تێگەیشــتم‬ ‫چیرۆكی چەند دیمەنێكی ژیانی تایبەتیی‬ ‫خۆیم بۆ دەگێڕێتەوە‪ ،‬لەومیانەوە تیشك‬ ‫دەخاتە ســەر ســەختیی ژیانی منداڵیی‬ ‫و پەیوەندیــی بــە ژنــە كۆچكردووەكەی‬ ‫و خــزم و ناســیاو و ئــەو ئاســتەنگ و‬ ‫زەحمەتییانــەی كــە بــۆ چەند ســاڵێك‬ ‫هونەرمەندەكەیان لەكاركردن دواخســت‪،‬‬ ‫دەبوو رۆمانەكە بــەو جۆرە كۆتایی بێت‬ ‫كە هونەرمەندەكە دەگەڕێتەوە نێو ژیانی‬ ‫كاركــردن دوای ئەوەی پەیوەندیی لەگەڵ‬ ‫كچێكدا دەبێت و خۆشی دەوێت و رزگاری‬ ‫دەكات لە تەنیایی و پیریی پێشــوەخت‪.‬‬ ‫لەو ســاتەوەختەدا من دەركم بەوە نەكرد‬ ‫كە قارەمانی ئەو رۆمانە وەهمییەی گوایە‬ ‫دەینووســێت‪ ،‬منــم‪ .‬ئیــدی لەنــاكاو بە‬ ‫شپرزەییەوە پرسیاری لێكردم‪:‬‬ ‫رات چییە؟ ئایا كچێكی گەنج‬ ‫‪ -‬‬

‫من هەموو رۆژێك لە كاتژمێر دوازدەدا دەچووم بۆ الی‪،‬‬ ‫ئیدی تا كاتژمێر چواری عەسر بەشەكانی رۆمانی (قومارچی)‬ ‫ی بە سێ‌ جارو هەر جارەی بۆ نیو كاتژمێر پێدەنووسیمەوە‬ ‫لەخەونــدا دەبینــم یان كاتێــك تارمایی‬ ‫باوكــم لەخــەودا دەبینم‪ ،‬موســیبەتێكم‬ ‫بەســەر دێت‪ .‬بەاڵم ئەمجارە لە خەونمدا‬ ‫گەوهەرێكــی بریقــەدارم بینــی لەنێــو‬ ‫دەستنوســەكانمدا لەم سندوقەدا‪ ،‬پاشان‬ ‫خەونــی تری بەدوادا هات و نەمزانی ئەو‬ ‫گەوهــەرە چیی لێهــات»‪ ،‬پێم وت‪»:‬زۆر‬ ‫جار خەونەكان بەهەڵگەڕاوەیی تەفســیر‬ ‫دەكرێــن»‪ ،‬بەاڵم پێم ناخــۆش بوو ئەم‬ ‫قســەیەم كــرد‪ .‬روخســاری گــرژ كــردو‬ ‫پرســی‪»:‬یانی تــۆ لــەو باوەڕەدایت من‬ ‫هەرگیز بەختــەوەری نابینم‪ ،‬بەختەوەری‬ ‫بۆ من تەنها هیوایەكی دوورەدەســتە؟»‪،‬‬ ‫وەاڵمــم دایەوە‪»:‬وەاڵهــی نازانــم‪ .‬ئینجا‬ ‫مــن بــاوەڕم بــە خــەون نییــە»‪ ،‬هیــچ‬

‫دەتوانێــت هونەرمەندێكــی بەتەمــەن و‬ ‫نەخۆش و قەرزاری خۆش بوێت؟ با وای‬ ‫دابنێین هونەرمەندەكە منم‪..‬و‪..‬كچەكەش‬ ‫تۆیت‪..‬بۆچوونت چییە؟‬ ‫ئەگــەر مەســەلەكە بەو جۆرە‬ ‫ ‬‫بێ‪ ،‬ئەوا بەم شێوەیە وەاڵمت دەدەمەوە‪:‬‬ ‫من خۆشــم دەوێیت و تــا كۆتایی تەمەن‬ ‫لەســەر ئــەم خۆشەویســتییە بــەردەوام‬ ‫دەبم‪.‬‬ ‫لەدوای یەك كاتژمێر‪ ،‬دۆستوێڤســكی‬ ‫پالنی بۆ ئایندەمان دادەناو پرسیاری ئەو‬ ‫تەفاسیلەی لێ دەكردم‪ ،‬بەاڵم من بەهۆی‬ ‫ئەو خۆشــی و ئاسوودەییەی دایگرتبووم‬ ‫نەمدەتوانی بچمە نێو ئەو باسەوە‪ .‬پاشان‬ ‫رێككەوتین لەســەر ئەوەی بۆ ماوەیەكی‬

‫كاتی نیشــانكردنەكە بە نهێنی بهێڵینەوە‬ ‫ێ ناتێگەیشــتن الی خەڵكــی‬ ‫تــا هەنــد ‌‬ ‫نامێنێــت‪ .‬كاتێك ماڵئاوایــی لێكردم‪ ،‬بە‬ ‫خۆشیەكی گەشەوە هاواری كرد‪:‬‬ ‫ دواجار گەوهەرەكەم دۆزییەوە‪.‬‬‫ منیش وەاڵمم دایەوە‪ :‬هیوادارم بەرد‬‫نەبێت‪.‬‬ ‫وابزانم دایكــم دڵخۆش بوو بە هەواڵی‬ ‫نیشــانكردنەكەم‪ .‬ئــەو دەیزانــی كــە‬ ‫لەوانەیــە مــن دوچــاری نەهامەتییەكــی‬ ‫زۆر ببمــەوە ئەگــەر شــوو بــە پیاوێكی‬ ‫نەخــۆش و بێپارەو قــەرزار بكەم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرگیــز هەوڵی نەدا لەم هاوســەرگیرییە‬ ‫پەشیمانم بكاتەوە‪ .‬من بۆ راستی دەیڵێم‬ ‫دۆستوێڤسكی بۆ ماوەی ‪ 14‬ساڵی ژیانی‬ ‫هاوســەرگیریمان جوانترین هەڵسوكەوتی‬ ‫لەبەرامبــەر دایكمــدا نوانــدووە‪ .‬لەدوای‬ ‫هەفتەیــەك بەشــێوەیەكی چــاوەڕوان‬ ‫نەكــراو نهێنیی نیشــانكردنەكە ئاشــكرا‬ ‫بوو‪ ،‬دۆستوێڤسكی خۆی ئەم نهێنییەی‪،‬‬ ‫لەچركــەی دڵخۆشــییدا‪ ،‬لــەالی پیــاوە‬ ‫عەرەبانچییەكــەدا دركانــدووە‪ ،‬ئەمیــش‬ ‫هەواڵەكەی گەیاندۆتە ژنە خزمەتكارەكەو‬ ‫ئەویش دەمودەســت گواستوویەتیەوە بۆ‬ ‫(پاڤێــل)ی كوڕی دۆستوێڤســكی كە بە‬ ‫تەبەننــی كردوویەتــی بە كــوڕی خۆی‪.‬‬ ‫پاڤێل لە «باوكە پیرەكەی» تووڕە بوو‪،‬‬ ‫ێ دەست پێبكات‬ ‫ێ ژیانێكی نو ‌‬ ‫چۆن دەب ‌‬ ‫بێئەوەی راوێژ بــە «كوڕەكەی» بكات؟‬ ‫بێگومان كوڕەكەی پتــر تووڕەبوونەكەی‬ ‫دەڕشــتە ســەر من‪ .‬بەاڵم بە تێپەڕبوونی‬ ‫كات هەڵوێســتێكی نەرمتــری لەبەرامبەر‬ ‫مندا دەنواند‪.‬‬ ‫ئارەزوویەكــی زۆرم هەبــوو هەمــوو‬ ‫شــتێك دەربارەی دۆستوێڤســكی بزانم‪.‬‬ ‫پرســیارە یــەك لــەدوای یەكەكانیشــم‬ ‫بێزاریان نەدەكرد‪ .‬باســی خۆشەویستیی‬ ‫خۆی بۆ دایكی و بۆ برا كۆچكردووەكەی‬ ‫(میخائیل) و خوشكە گەورەكەی (ڤاریا)‬ ‫ی بۆ دەكردم‪ ،‬بەاڵم حەماسێكی ئەوتۆی‬ ‫بــۆ خوشــك و بــرا بچووكەكانــی پێــوە‬ ‫دیــار نەبوو‪ .‬پێم ســەیر بــوو لەو هەموو‬ ‫قســانەدا بەالی ئــەوەدا نەدەچوو كە لە‬ ‫گەنجیدا كچێكی خۆشویســتبێت‪ .‬وابزانم‬ ‫هۆكارەكــەی ئەوەیــە هــەر لەتەمەنێكی‬ ‫زووەوە هەمــوو كاتەكانــی خۆی تەرخان‬ ‫كردبوو بۆ نووســین‪ .‬لەراستیدا چاالكیی‬ ‫رۆشنبیری وای لێكردبوو ژیانی تایبەتیی‬ ‫خــۆی بچێتە پلــەی دووەمەوە‪ ،‬پاشــان‬ ‫بــە كارێكــی سیاســییەوە تێــوەگال كە‬ ‫دواتــر نرخێكــی زۆری دا و ئەوەندەی تر‬ ‫دوور كەوتــەوە لە بایەخدان بە مەســەلە‬ ‫تایبەتییەكانی ژیانی خۆی‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )47١‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/8/٣١‬‬

‫‪8‬‬

‫نوێژانە‬ ‫نیەتمە‬ ‫فەرزی چوارگۆشەی ئەم ژیانە حازریە‬ ‫نە برا‌‪ ،‬حازری چی!؟‬ ‫نیەتمە‬ ‫فەرزی چوارگۆشەی ئەم ژیانە بەجێماوە‬ ‫بە قەزا‬ ‫بە جێ بێنم‬ ‫بۆ بێتاقەتی‬ ‫هەتااااااااااااكوو ئەوسەر‪.‬‬ ‫واز لە وازم بێنێت‬ ‫واز لە وازی دێنم‬ ‫قەیناكا با ئەویش ببێت‬ ‫بە ناوی‬ ‫بێتاقەتترین بێ لەشی‬ ‫هەمیشەی تاونەتاو‬ ‫ئێمە قەت سپاسی شیر ناكەین‬ ‫كە‪ ،‬هەڵئەچێت‬ ‫سپاسمان بۆ ئەو پاسانەی‬ ‫بردن كاڵوەی سەریانە و‬ ‫هاوردن عەسای دەستیانە و‬ ‫پیرۆز‬ ‫پێزانینمان بۆ ئەو كاتە تاریكانەی‬ ‫باوكمان بە چراقۆیەكەوە تا تۆ بڵێی درێژ‪،‬‬ ‫لەشی دایكمانی پشكنی و‬ ‫ئێمەی لە چاڵێكی موبارەك هێنایە دەر‬ ‫بۆ خۆشویستنی موبارەكی چاڵ‬ ‫هەتااااااااااااااااكوو ئەم سەر‬ ‫ئێمە‬ ‫باوەڕمان بە پاكیی بێتاقەتی بێ لەش هێنا‬ ‫سوور ئەزانین درۆ خۆشە‬ ‫ئەم بێ لەشە هیچی لە بەرد ناچێت‬ ‫بیستن نەبێت‬ ‫نەكەی هەرگیز بە بەرد بڵێی هەچە‬ ‫ناچێ و‬ ‫نابیسێ و‬ ‫ناڕۆت‪،‬‬ ‫هەتااااااااااااااااااااكوو هیچ سەر‬ ‫بۆنی پاكیی داوێنی كێ؟‬ ‫كێ بۆنی پاكیی داوێنی دێت؟‬ ‫ئەم بەشە لەم فەرزە بە جێ نایەت‬ ‫سەردانەواندن كاری نامەردانە‬ ‫نا‬ ‫قانعی ناكەم بە خوو‬ ‫قەناعەت ئەمباتەوە بۆ نان بەڕوو‬ ‫هەتاااااااااااااااااااكوو سەری سەری سەری سەر‬

‫فۆتۆ‪ :‬سۆران نەقشبەندی‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫««‬

‫ژیانێك كە ڕانەكات لە باوەشی تەواوبوونی‬ ‫پاڕانەوەی ناردنی بۆ هەركوێ بێت‬ ‫ناخۆشە‬

‫ساڵوی چی؟‬ ‫شایەتم كە هەرشتێك بوونی چیە؟‬ ‫نەخێر نییە‬ ‫غەیری ژیان‬ ‫ئەویش تەنیا بە بوونی من‬ ‫من شایەتم كە هیچ كەسێك شایانی ناردنی نییە‬ ‫پێم بڵێت وا‬ ‫ئەگەر پێشی دڵخۆشن‬ ‫ساڵو لە هەموو الیەك‬ ‫ساڵو‬ ‫بەرلە تەواوبوونیش بڵێم‬ ‫ڕوو لەهەرالیەك بكەیت‬ ‫تابلۆیەكە لە یەك ناچێ و‬ ‫فەرقی نیە‬ ‫جنێوێك بۆ ڕاست‪،‬‬ ‫ستایشێكە بۆ چەپ‬ ‫جنێوێكی تر ستایشێكی ترە‬ ‫ئەمال و ئەوال‪ ،‬هەڵەیە‬ ‫پێ لێ بە و بڕوانە دوور‬ ‫ئەمەیە ڕەمزی فێربوونی ئەم دونیا دووچەرخەیە*‬ ‫یا بێتاقەتترین بێ تاقەت‬ ‫بمانپارێزە لە تاقەتی ئەم دیوارە‬ ‫یا بێتاقەتترین بێ تاقەت‬ ‫ئێمە ئەڕۆین بۆ ئەو شوێنەی تۆ نەتوت و‬ ‫نزیكین لێی‬ ‫دوور ئەبینەوە لەو شوێنانەی ئەمرت كردووە‬ ‫بۆیان ڕاكەین‬ ‫یا بێتاقەتترین بێ تاقەت‬ ‫ئێمە لە ئاو بووی ئاوێكین‬ ‫پێكەنینمان بە تاقەتی ئاگر دێ‬ ‫كۆتایی بە تاقەتی ئاگر بێنە‬ ‫یا بێتاقەتترین بێ تاقەت‬ ‫خەریکە شێت دەبین و دەهری‬ ‫تۆ بیت و خۆت‬ ‫واز بێنە ئێمە بین و كەیفی خۆمان‬ ‫ئێمە تەنیا بە ڕەزای خۆمان‬ ‫ڕازی بە یەكترێك ئەبین‬ ‫جیا لە ئێمە و بە دڵمان بێ‬ ‫دڵی ئێمە گوێ بەتاڵی ئەمری تۆیە و‬ ‫عاشق ئەبێ لەسەر حەزی الخوارووی خۆی‬ ‫نە ئەمری تۆ‬ ‫یا بێ تاقەتترین بێ تاقەت‬ ‫ئێمە ئاواین‬ ‫تۆش كەیفی خۆتە‬ ‫تا ئەتوانیت بێتاقەت بە‪.‬‬ ‫* دووچەرخە‪ :‬پاسکیل‬

‫بێهزاد کوردستانی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )26١‬دوشةممة ‪2015/8/٣١‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪26٢‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )26٢‬دوشةممة ‪2015/8/٣١‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫یەكگرتو دولەتبوە و تەنها راگەیاندنی ماوە‬ ‫بڕیار و كۆنترۆڵی بەسەر ئەو ئەندام و كادێرانەی‬ ‫خۆیدا نەماوە‪ .‬ئەمە لە كاتێكدا ئەو ئەندام و‬ ‫كادێرانە چەندین ساڵە لەسەر ئەوە پــەروەردە‬ ‫ك ــراون كــە گوێڕایەڵی و یەكڕیزی ئەركێكی‬ ‫ئاینی یەو ئەوانیش پەیمان(بەیعە)یان داوە كە‬ ‫عەلی مستەفا‬

‫دولەتبونی ئەندام‬ ‫پەرلەمانەكان‬ ‫لە بنەماوە ئەوە‬ ‫هەڵدەگرێت كە‬ ‫سەركردایەتی‬ ‫ئەو حیزبە بڕیار و‬ ‫كۆنترۆڵی بەسەر ئەو‬ ‫ئەندام و كادێرانەی‬ ‫خۆیدا نەماوە‬

‫یەكگرتو سااڵنی رابــردو بــەوە ناسرابو كە‬ ‫حیزب و پێكهاتەیەكی مەركەزییە و لە لوتكەی‬ ‫هەرەمەكەیەوە چ بڕیار و ئامۆژگارییەك دەربچێت‬ ‫ێ دەكرێت‪.‬‬ ‫لە ناوەند و شانەكانی خوارەوە جێبەج ‌‬ ‫ئەم پێناسە و ناسینە بۆ ئەو حیزبە دەكرێت‬ ‫تاكو پێش چەند مانگێك راست بوبێت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫تاكو پێش دانیشتنەكانی پەرلەمان بۆ كێشەی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬بەاڵم یەكگرتو پاش ئەم دو‬ ‫دانیشتنە بە هیچ شێوەیەك حیزبەكەی پێشترنییە‬ ‫و دەكرێت ئەوە مەزەندە بكەین كە ئەندامەكانی‬ ‫ئــەو حیزبە لــە بــادیــنــان‪ ،‬بەتایبەت كادێرە‬ ‫بااڵكانیان‪ ،‬چیتر گوێڕایەڵی لە سەركردایەتی‬ ‫و بڕیارەكانی ناكەن‪ .‬بەخوێندنەوەیەكیش بۆ‬ ‫ئەم دۆخە دەتوانرێت بگوترێت ئەو حیزبە لە‬ ‫واقیعدا دولەتبوە و ئەوەی ماوە تەنها راگەیاندنی‬ ‫دولەتبونەكەیە‪.‬‬ ‫دەكــرێــت هەندێك‪ ،‬یــان تەنانەت زۆرینەی‬ ‫یەكگرتوەكان و ئــەوانــەش چاودێریی رەوتــی‬ ‫ئەو حیزبە دەكەن‪ ،‬ئەم دۆخەی یەكگرتو بەوە‬ ‫لێكبدەنەوە كە ئەمە تەكتیكی خودی یەكگرتوە‬ ‫و بۆ ئەو مەبەستە بەكاریهێناوە تاكو لە فشاری‬ ‫دولەتبونی یەکگرتو لەنێوان سۆران و بادیناندا‬ ‫ێ زیان‬ ‫هەردو الیەنی ناكۆك خۆی بپارێزێت و ب ‌‬ ‫یەكەم‪ ،‬پاش ئەوەی ‪ 10‬ئەندام پەرلەمانەكەی هەیانە‪ .‬پێشتریش ئەوەمان نوسی و پێمانوابو ئەندام پەرلەمانانە بەشدارییان لە دانیشتنەكەدا گوێڕایەڵی وەلی ئەمریان بن كە سەركردایەتی‬ ‫لەو دۆخە دەربچێت‪ .‬ئەم لێكدانەوە رێی تێدەچێت‬ ‫ئەگەر تەنها وەكــو گریمانەیەك وەربگیرێت‪ ،‬یەكگرتو لە ‪23‬ی حوزەیران بەشدارییان كرد لە ئەو جیابونەوەی دۆسكی سەرەتای دولەتبونی كرد‪ ،‬وەكو الیەنگیری بۆ بۆچونی الیەنەكانی حیزبەكەیە و نابێت ئەو پەیمانەیان بشكێنن‪.‬‬ ‫گریمانەكەش بە دو پاشخانەوە دەبەسترێتەوە‪ ،‬دانیشتنەكەی پەرلەمان بۆ وتوێژ لەسەر پرۆژە یەكگرتوە و لەماوەیەكی كەمدا‪ ،‬لەسەر بنەمای یەكێتی و گۆڕان و كۆمەڵ‪5 ،‬ی دیكەیان بەشدارییان لەالیەكی تریشەوە ئەگەر ئەمە تەكتیكێكی حیزب‬ ‫ێ لەو پەرلەمانتارانە سەر بە‬ ‫یەكەمیان بەوەی كە یەكگرتو پێشتر حیزبێكی یــاســای سەرۆكایەتی هــەرێــم‪ ،‬لــەكــاردانــەوەی بادینان و سۆران‪ ،‬لەو حیزبەدا جیابونەوە رودەدا‪ .‬نەكرد وەكو پشتگیرییەك بۆ بۆچونەكانی پارتی بوایە دەكرا دوس ‌‬ ‫مەركەزی بوە و ئەندام و كادێرە بااڵكانی زۆر ئەم بەشداریكردنەدا دیندار نەجمان دۆسكی‪ -‬ئەم وازهێنانە كەس ناتوانێت ئەوە بسەلمێنێت دیموكراتی كوردستان‪ .‬ئەوانەی كە بەشدارییان ناوچەی بادینان نەبونایە‪ ،‬تاكو ئەوە دەربخەن كە‬ ‫حەرفییانە گوێڕایەڵ و پەیوەستبون بە بڕیار ئــەنــدامــی مــەكــتــەب ســیــاســی‪ ،‬جــیــابــونــەوە و كە تەكتیكە و ناوبراو بۆ پاراستنی حیزبەكەی نەكرد وەكو ناوچە و لەهجە سەر بە بادینان بون ئەمە جۆرێكە لە ئازادی لەنێو ئەو حیزبەدا‪ .‬دیارە‬ ‫و ئەوانەش بەشدارییان كرد سەر بە ناوچە و ئەو ‪ 5‬ئەندام پەرلەمانەی بادینان لە دەرەوەی‬ ‫و رێنماییەكانی ســەركــردایــەتــیــانــەوە و ئەم وازهێنانی لە یەكگرتوی ئیسالمی لە میدیاكاندا بەكاریهێناوە‪ ،‬یان حیزب پێیكردوە‪.‬‬ ‫دوەم‪ ،‬مانگێكی تەواوی نەبرد‪ ،‬لەدانیشتنی لەهجەی سۆران(هەولێر‪ ،‬سلێمانی‪ ،‬گەرمیان) بڕیاری سەركردایەتی یەكگرتو ئەو بڕیارەی خۆیان‬ ‫گوێڕایەڵییەشیان وەكو ئەركێكی ئاینی وەرگرتوە‪ ،‬راگەیاند‪ .‬ناوبراو وازهێنانەكەیشی گێڕایەوە بۆ‬ ‫دوەمیش دۆخی یەكگرتو بەو جۆرەیە كە ئەگەر پەراوێزخستنی بادینانییەكان لە سەنتەری بڕیاری دوەمی پەرلەماندا كە ‪19‬ی ئاب ئەنجامدرا‪ ،‬ئەندام بون‪ .‬دولەتبونی ئەندام پەرلەمانەكان لە بنەماوە داوە كە بەشداریی ئەو كۆبونەوە نەكەن‪ ،‬لەمەشدا‬ ‫یەكالبێتەوە بۆ الیەنێك لە الیەنە ناكۆكەكان ئەوا ئەو حیزبەدا‪ ،‬لەچاو ئەو رێژە و دەنگدەرەی كە پەرلەمانەكانی یەكگرتو بە واقیع دولەتبون‪ 5 .‬لەو ئەوە هەڵدەگرێت كە سەركردایەتی ئەو حیزبە دەبێت جیابونەوەكەی دیندار دۆسكی راستەوخۆ‬ ‫كاریگەری لەسەریان هەبوبێت‪ ،‬ئەگەر بەپێی‬ ‫فشارێكی زۆری دەكەوێتە سەر و ز یانێكی زۆر‬ ‫رێنمایی و پەیوەندی ئەویش ئەم بەشدارینەكردنە‬ ‫دەكــات‪ ،‬بۆیە دەكرێت ئەمە تەنها تەكتیكێكی‬ ‫بەڕێوە نەچوبێت‪.‬‬ ‫كاتی بێت و ئەو حیزبە بۆ تێپەڕاندنی دۆخەكەی‬ ‫ئەم دو ئاماژەیە دو فاكتی بەردەستن و ئەوە‬ ‫بەكاریبهێنێت‪ .‬بەاڵم ئاماژەكان و واقیعەكە ئەو‬ ‫دەردەخەن كە لە ‪23‬ی حوزەیرانەوە بۆ ‪19‬ی ئاب‬ ‫گریمانەیە بەتاڵ دەكەنەوە و ئەوەمان پێدەڵێن‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی لەنێوخۆ و لەواقیعیشدا لەسەر‬ ‫كە ئەوەی لە یەكگرتو رویداوە لەو دو دانیشتنەی‬ ‫بنەمای ناوچە و لەهجە دولەتبوە و جیابوەتەوە‪،‬‬ ‫پەرلەماندا نەكو تەكتیكی خودی ئەو حیزبە نییە‪،‬‬ ‫بەتایبەت دولەتبونی ‪ 10‬ئەندام پەرلەمانەكەی‬ ‫بەڵكو ئەوە تەنها دو ئاماژە و بومەلەرزەی بچوك‬ ‫یەكگرتو نە تەكتیكە و نە بەخشینی ئازادیە بەو‬ ‫بون و بومەلەرزەی گەورەتر‪ ،‬یان سۆنامییەك‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارانە‪ .‬بەپێی ئەو ئاماژانەش پێمانوایە‬ ‫تاكو ئاستی دابەشبون و دولەتبونی ئەو حیزبە‬ ‫لە ماویەكی نزیك مــەوداشــدا ئــەو دولەتبونە‬ ‫بەڕێوەیە‪ .‬بۆ رونــكــردنــەوەی ئــەو بۆچونەش‬ ‫رادەگەێنرێت‪.‬‬ ‫دەكرێت ئاماژە بەم دو حاڵەتە بكەین‪:‬‬

‫كە ئەندامەكانی ئەو حیزبە لە بادینان‪ ،‬بەتایبەت كادێرە‬ ‫بااڵكانیان‪ ،‬چیتر گوێڕایەڵی لە سەركردایەتی و بڕیارەكانی ناكەن‪.‬‬ ‫بەخوێندنەوەیەكیش بۆ ئەم دۆخە دەتوانرێت بگوترێت ئەو حیزبە لە‬ ‫واقیعدا دولەتبوە و ئەوەی ماوە تەنها راگەیاندنی دولەتبونەكەیە‬

‫الی ئێمە نە عەلمانیەت هەیە‬ ‫نە عەلمانی بون‬

‫‪2‬‬

‫بەختیار کەریم‬

‫ئایەتی ئیسالمییەكان‌و‬ ‫ئایەتی قورئان‬

‫‪3‬‬

‫توانا ئەكرەم‬

‫تەوەری‬ ‫ساڵێک دوای هێرشەکانی داعش‬ ‫پڕۆفیسۆر مارک فەرحه‬

‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )26١‬دوشةممة ‪2015/8/٣١‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫چەند سەرنجێک لەسەر تێڕوانینی (مەریوان وریا قانیع)‬ ‫بۆ (عەلمانیەت یان دیموکراسی؟)‬ ‫بەختیار کەریم‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫عەلمانیەت لە کوردستان‬ ‫لە کوردستان عەلمانیەت نەبۆتە‬ ‫نەریت و پرۆسەیەکی بەعەلمانیکردنی‬ ‫ڕاســتــەقــیــنــەش نییە هــەوڵــبــدات بۆ‬ ‫ســنــووردارکــردنــی ئاین بە بوارەکانی‬ ‫تایبەتمەندیی خـــۆی‪ .‬الی ئێمە نە‬ ‫عەلمانیەت هەیە و نە بەعەلمانیکردن‪،‬‬ ‫تەنها کۆمەڵێک مرۆڤی عەلمانی هەن‪،‬‬ ‫کە بڕوایان بە پاشەکشەی ئاین هەیە‬ ‫بۆ سنوورێکی عەقاڵنی‪ .‬لە واڵتێکدا‬ ‫کە تووندڕەویی ئاینیی بەدامەزراوەیی‬ ‫کــراوە‪ ،‬لە واڵتێکدا کە کینەی ئاینیی‬ ‫و یەکترقبوڵنەکردن و ســەروەریــی‬

‫یەکسان لەگەڵ هەموو هاوواڵتیانی بکات‪،‬‬ ‫بەبێ لەبەرچاوگرتنی شوناسی ئاینییان‪.‬‬ ‫لەم جۆرە دەوڵەتەدا فەزای گشتی کراوە‬ ‫دەبێت بۆ هەمووان‪ ،‬هەموو هاوواڵتییەک‬ ‫مافی بــەشــداریــی سیاسیی هەیە لە‬ ‫چوارچێوەی پرنسیپە هاوبەشەکاندا‪.‬‬ ‫لەم جۆرە دەوڵەتەدا حزبی ئاینیی تەنها‬ ‫ئەو کاتە ڕەوایەتی دەبێت کە پرۆژەی‬ ‫گۆڕینی ڕژێمە دیموکراتییەکەی نەبێت بە‬ ‫ڕژێمێک کە خۆی پێی باشترە‪.‬‬

‫دەکەنەوە‪ ،‬بەاڵم لەوانەیە بە دەربڕین و‬ ‫شێوازی جیاواز‪ .‬ئەوەی ڕوون نییە کاک‬ ‫مەریوان چۆن «یــان» دەخاتە نێوان‬ ‫عەلمانیەت و دیموکراسییەوە‪ ،‬بەبێ‬ ‫بەڵگەیەکی ڕاستەقینە و کۆنکریتی؟‬ ‫پــێــویــســت نـــاکـــات ئــێــمــە هــەمــان‬ ‫هەڵەکانی عەلمانیەتی خۆرئاوا دووبارە‬ ‫بکەینەوە‪ .‬دەکرێت ڕۆشنگەریی ئێمە‬ ‫ڕۆشنگەرییەکی پۆست‪-‬سیکوالر بێت‪،‬‬ ‫بەو واتایەی هەر لە سەرەتای ئەزموونی‬ ‫دیموکراسییەوە فرەیی ئاینیی وەک‬ ‫پرسنیپ قبوڵبکرێت و فراوانترین مەودای‬ ‫شیاو بدرێت بە ئاینەکان بۆ بەشداریی‬ ‫سیاسیی‪ .‬بەاڵم ئەمە بەو واتایە نییە‬ ‫کە دەتوانین دەستبەرداری عەلمانیەت‬ ‫ببین وەک پرنسیپی بێالیەنیی دەوڵەت‪،‬‬ ‫چونکە بەپێچەوانەوە دیموکراسی و‬ ‫فرەیی ئەستەمە‪.‬‬ ‫(هابرماز) لەکاتی ڕەخنەگرتن لە‬ ‫پرۆژەی مۆدێرنە باس لە گرنگیی ئاین‬ ‫دەکــات وەک سەرچاوەیەکی ئەخالقی‬ ‫و دەڵــێــت کۆمەڵگە عەلمانییەکان‬

‫ســەرچــاوەیــەکــی گرنگیی بــەهــایــی و‬ ‫ئەخالقییان لەدەستداوە‪ .‬بەاڵم هاوکات‬ ‫پێداگری ئــەوەش دەکــات کە پێویستە‬ ‫ئاینەکان پێکهاتە سەرەکییەکانی مۆدێرنە‬ ‫قبووڵبکەن‪ ،‬بەتایبەتی فرەیی ئاینیی‪،‬‬ ‫ڕۆڵی پێشەنگی زانست بۆ هەوڵدان بۆ‬ ‫تێگەیشتن لە جیهان‪ ،‬هەروەها دامەزراوە‬ ‫و ڕێکخراوە دەستورییە دیموکراتییەکانی‬ ‫کۆمەڵگە‪ .‬بڕوانە‪Habermas( :‬‬ ‫‪and Ratzinger, Dialectics‬‬ ‫‪ .)of Secularization‬هەر کاتێک‬ ‫ئاین الی ئێمە گەیشتە ئەو قۆناغەی‬ ‫فرەیی قبووڵبکات‪ ،‬زانست لە کۆیالیەتی‬ ‫خــۆی ڕزگــاربــکــات و لــە چوارچێوەی‬ ‫دامەزراوە دەستوریی و دیموکراتییەکانی‬ ‫کۆمەڵگەدا کاربکات‪ ،‬ئەوا گەورەترین‬ ‫خزمەت بەخۆی و کۆمەڵگە دەکات‪ .‬تەنها‬ ‫ئەو کاتە دەتوانین باس لە پرۆژەیەکی‬ ‫دیموکراسی بکەین‪ ،‬کە هەمیشە جێگەی‬ ‫ڕەخنە و پێداچوونەوە دەبێت لەڕێگەی‬ ‫دیالۆگێکی یەکسان بە بەشداری هەموو‬ ‫خاوەن دید و بۆچوونەکان‪ .‬ئاین وەک‬ ‫هێزێکی کۆمەاڵیەتی گرنگ‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫ڕۆڵی گرنگ بگێڕێت لە کۆی دیالۆگە‬ ‫دیموکراتییەکاندا‪ ،‬دەتوانێت بەشدارێکی‬ ‫کارا و یەکسان بێت لە پرۆسەی لەیەکتر‪-‬‬ ‫فێربوونێکی دیموکراسی‪.‬‬ ‫لەکۆتایدا ئــەم نووسینە ئومێدی‬ ‫وروژاندنی گفتوگۆیەکی هەیە کە زۆر‬ ‫پێویستە‪ ،‬لەسەر مۆدێلێک لە پەیوەندیی‬ ‫لەنێوان (عەلمانیەت و ئاین) کە بتوانێت‬ ‫بــنــاغــەڕێــژی بــکــات بــۆ سیستەمێکی‬ ‫دیموکراسی ڕاستەقینە‪ ،‬سیستەمێک‬ ‫لەسەر بنەمای فرەیی و ڕێزی هاوبەش بۆ‬ ‫هەموو جیهانبینییە ئاینی و نائاینییەکان‪.‬‬

‫بواری تایبەتەوە‪ ،‬بەتەنها هەڵەیەکی تیۆری‬ ‫گەورە نییە‪ ،‬بەڵکو هاوکات هەڵەیەکی‬ ‫پراکتیکی کوشندەیە‪ .‬مێژووی خۆرئاوا‬ ‫بەڕوونی نیشانی دەدات کە عەلمانیەتی‬ ‫دەوڵــەت‪ ،‬بەتەنها زامنی پێشکەوتن و‬ ‫مۆدێرنیزەکردن نەبوو‪ ،‬بەڵکو هاوکات‬ ‫زامنێکی ڕاستەقینەی ئازادیی ئاین بووە‪.‬‬ ‫ئەو فرە کولتوریی و ئاینییەی ئەمڕۆی‬ ‫خۆرئاوا‪ ،‬کە بێگومان یەکێکە لە بەها‬ ‫مرۆییەکانی کۆی مرۆڤایەتی‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫عەلمانیەتی خــۆرئــاوایــە‪ .‬ئــەمــڕۆ ئەو‬ ‫توانای ڕەخنەلەخۆگرتن و لەخۆڕامانەی‬ ‫شارستانێتی خــۆرئــاوایــە‪ ،‬ڕێــگــەی‬ ‫خۆشکردوە بۆ دووبــارە پشکنینەوەی‬ ‫چەمکی عەلمانیەت‪.‬‬ ‫ئەگەر لە کوردستان زەمینەیەکی‬ ‫یەکسان هەبوایە بۆ گفتوگۆ لەسەر‬ ‫پــێــنــاســەی عــەلــمــانــیــەت‪ ،‬سروشتی‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬پێگەی ئاین لە فەزای گشتی‬ ‫و هەموو ئەو چەمکانەی پێشمەرجن بۆ‬ ‫سیستەمێکی دیموکراسی فرەیی‪ ،‬ئەوا‬ ‫زۆر ئاسایی دەبوو باسمان لە گرنگیی‬

‫ئەزموون نەکردبێت‪ ،‬قسەکردن لەسەر‬ ‫پۆست‪-‬سیکوالر و گەڕانەوەی ئاین‪ ،‬تەنها‬ ‫ئاماژەیە بۆ دیبەتێکی هەڵە لە شوێن و‬ ‫کاتێکی هەڵەدا‪ ،‬کە بەهیچ شوێنێکمان‬ ‫ناگەیەنێت‪ .‬لەجیاتی ئەوە لەم قۆناغەی‬ ‫«پێش‪-‬ڕۆشنگەری» ئێمەدا باشترە‬ ‫بــاســی پــۆســت‪-‬ئــیــســامــیــزم بکەین‪.‬‬ ‫بیرۆکەی پۆست‪-‬ئیسالمیزم یەکێکە‬ ‫لەو بیرۆکە گرنگانەی وەک ڕێگەچارە‬ ‫پێشنیازکراوە بــۆ ئــەو دەوڵــەتــانــەی‬ ‫ئــەزمــوونــی عەلمانیەتیان نــەکــردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەیانەوێت بەرەو دیموکراسییەت‬ ‫گوزەربکەن‪ .‬یەکێک لە بەربەستەکانی‬ ‫بەدیموکراسیکردنی ئەم ئەزموونانە‪،‬‬ ‫هەبوونی حزبی ئیسالمییە کە خاوەنی‬ ‫ئەجێندای دەوڵەتی ئیسالمین‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫ڕژێمی سیاسیی هەمیشە لەبەردەم هەوڵی‬ ‫گۆڕیندایە بەرەو ڕژێمێکی ئیسالمیی‪ .‬لە‬ ‫هەلومەرجێکی لەم جۆرەدا نە دەوڵەت‬ ‫سەقامگیردەبێت و نــە دیموکراسی‬ ‫لەدایکدەبێت‪ .‬ئەگەرچی ئێرە شوینی‬ ‫ئەوە نییە کە بە درێژی باسی ئەم بابەتە‬

‫ئیسالم و شەریعە‪ )٣ .‬پۆست‪-‬ئیسالمیزم‬ ‫دژەئیسالمی و عەلمانی نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەعەلمانیکردنی تەنها دەوڵەت و ئەخالقی‬ ‫بااڵدەستی ئیسالمیی کۆمەڵگەیە‪)٥ .‬‬ ‫حزبی ئیسالمی و ئارگومێنتی ئیسالمی‬ ‫تەنها ئەو کاتە بەهادارە کە دەستبەرداری‬ ‫خولیای دروستکردنی دەوڵەتی ئیسالمیی‬ ‫ببن‪ ».‬بڕوانە‪:‬‬ ‫‪Husnul Amin, From‬‬ ‫‪Islamism‬‬ ‫‪to‬‬ ‫‪Post‬‬‫‪Islamism, in Tugrul Keskin‬‬ ‫‪(ed), The Sociology of‬‬ ‫‪Islam, Ithaca Press,‬‬ ‫)‪Reading (2011‬‬ ‫لە هەلومەرجی کوردستاندا تەنها‬ ‫ئەو کاتە ڕەوایە کە قسە لە بەشداریی‬ ‫سیاسیی ئاین بکەین کە دەوڵەتێکی‬ ‫عەلمانی بێالیەن هەبێت‪ ،‬هاوکات هێزە‬ ‫ئیسالمییەکانی ئێمە دەســتــبــەرداری‬ ‫خەونی خەالفەت و دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫بووبن‪ .‬بەبێ دەستبەرداربوونی ئەم‬ ‫خولیای دەوڵــەتــی ئیسالمییە‪ ،‬هێزە‬

‫عەلمانیەت یان دیموکراسی؟‬ ‫ناونیشانی وتارەکەی کاک مەریوان‬ ‫ئاماژەیە بۆ ئــەوەی بــژاردەیــەک هەیە‬ ‫لەنێوان عەلمانیەت و دیموکراسیدا‪ ،‬بگرە‬ ‫دەکرێت دژیەکییەک هەبێت لەنێوان‬ ‫عەلمانیەت و دیموکراسیدا‪ .‬ناونیشانەکە‬ ‫و ناوەڕۆکی وتارەکە ئاماژەیە بۆ ئەوەی‬ ‫کە ئەزموونی ڕاستەقینە هەیە کە بەبێ‬ ‫عەلمانیەت دیموکراسی سەرکەوتوو‬ ‫بەرهەمهاتووە‪ .‬بەاڵم ئەوەی جێی سەرنجە‬ ‫کاک مەریوان باس لە هیچ ئەزموونێک‬

‫بــەشــداریــی ئاین بــکــردایــە لــە فــەزای‬ ‫گشتیدا‪ ،‬بــەاڵم لێرە دۆخــەکــە تــەواو‬ ‫پێچەوانەی ئەوروپایە‪ ،‬پێویستە لەجیاتی‬ ‫ئەوەی لە دەرئەنجامێکی خۆرئاواییەوە‬ ‫دەستپێبکەین‪ ،‬لەسەر زەمینی واقیعی‬ ‫خۆمانەوە دەستپێبکەین! لە کۆمەڵگەی‬ ‫ئێمەدا فەزای گشتیی لەالیەن ئاینەوە‬ ‫دەستی بەسەردا گیراوە‪ ،‬زانست کۆیلەی‬ ‫ئاینە‪ ،‬فەلسەفە لە پەراوێزی کۆمەڵگە‬ ‫ترنجێنراوە‪ ،‬پــــەروەردە لــە سێبەری‬ ‫ئایندایە‪ ،‬شوناسی دەوڵەت شوناسێکی‬ ‫ئاینییە‪ ،‬سەرچاوەکانی یاسادانان ئاینن‬ ‫و کۆی دابونەریتە کۆمەاڵیەتییەکانمان‬ ‫ئاینین‪ ،‬لــەم هەلومەرجەدا داوای چ‬ ‫پێگەیەکی تر بۆ ئاین دەکرێت؟‬

‫بکەین‪ ،‬بەاڵم پێویستە هێڵە گشتییەکانی‬ ‫باس بکەین‪ ،‬بەئومێدی ئەوەی گفتوگۆ‬ ‫و توێژینەوەی زیاتری لەسەر بکرێت‪ ،‬تا‬ ‫حزبە ئیسالمییەکانی ئێمە بتوانن ببنە‬ ‫کاراکتەری دیموکراتی و بەشداربن لە‬ ‫پرۆسەی بونیاتنانی دیموکراسیدا‪.‬‬ ‫توێژینەوەکانی ئەم بوارە‪ ،‬چ تیۆری‬ ‫و چ ئیمپیریکی‪ ،‬زۆر و فرەسەرچاوەن‪،‬‬ ‫لێرەدا بەپشتبەستن بە وتارێکی مێژوویی‬ ‫توێژەری پاکستانی‪-‬هۆڵەندی (هوسنول‬ ‫ئەمین) هێڵە سەرەکییەکانی پۆست‪-‬‬ ‫ئیسالمیزم دەخــەیــنــەڕوو‪ .‬هوسنول‬ ‫ئەمین دەڵــێــت‪« :‬پۆست‪-‬ئیسالمیزم‬ ‫پرۆژەیەکە کە ئەمانە پێکهاتە و سیما‬ ‫سەرەکییەکانیەتی‪ )١ :‬هەلومەرجێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و سیاسیی کە ئیسالمیزم‬ ‫پێگەی خــۆی لــەدەســتــداوە بەهۆی‬ ‫چەندین قەیرانی فرەرەهەندی ناخۆیی‬ ‫و دەرەکییەوە‪ )٢ .‬تێڕوانینی گشتگیر‪،‬‬ ‫قۆرخکار‪ ،‬توندڕەو و شۆڕشگێڕانە بۆ‬ ‫ئیسالم دەگۆڕێن بە تێڕوانینی زیاتر کراوە‬ ‫و لیبراڵ کە بایەخدەدات بە ئازادییەکانی‬ ‫تــاک‪ ،‬ژنــان و ڕۆڵــی الوان‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەهۆی گۆڕانی تەفسیرە بااڵدەستەکانی‬

‫ئیسالمییەکانی ئێمە نابنە بکەری‬ ‫دیموکراسی‪ ،‬چونکە ئـــەوان دواجــار‬ ‫پــرۆژەی دەوڵەتێکی جیاوازیان هەیە‬ ‫لەوەی ئێستا‪ .‬ئەم هێزانە لەژێر زەبری‬ ‫واقیعدا بوونەتە بەشدار لە پرۆسەی‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬دەنــا لــە بــنــەڕەتــدا هێزی‬ ‫شۆڕشگێڕ و کودەتاچین‪ ،‬ئەم هێزانە وەک‬ ‫ئەزموونی میسر نیشانیدا‪ ،‬کۆدەتاچین‪-‬‬ ‫لە‪-‬چاوەڕوانیدا‪.‬‬ ‫نەبوونی کۆمەڵێک پرنسیپی بنەڕەتیی‬ ‫هــاوبــەش‪ ،‬نەبوونی دیدگایەکی ڕوون‬ ‫بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵــەت‪ ،‬یەکێکە لەو‬ ‫هۆکارانەی ئیسالمییەکانی ناوچەکەی‬ ‫ئێمە هەمیشە دەکرێنە قوربانی‪ ،‬لە‬ ‫هەمو دەرفەتێکی شیاودا فورسەتخوازانە‬ ‫سواری شەپۆلی ناڕەزایی خەڵک دەبن‬ ‫و کــودەتــادەکــەن‪ ،‬پــاشــان کــودەتــای‬ ‫پێچەوانەیان بەسەردا دەکرێت‪ .‬تاکە‬ ‫ڕێگەچارە بۆ دەربــازبــوون لــەم بازنە‬ ‫دڕنــدەیــە‪ ،‬بێگومان جگە لــە پــرۆژە‬ ‫تۆتالیتارییەکانی ئیسالمی سیاسیی‪،‬‬ ‫هەبوونی دەوڵەتیکی بێالیەنە (بەڵێ‬ ‫دەوڵەتێکی عەلمانی) کە ڕێزی یەکسان‬ ‫لە هەموو ئاینەکان بگرێت و مامەڵەی‬

‫ناکات کە دیموکراسی ڕاستەقینە بەبێ‬ ‫عەلمانیەت دروستبوبێت‪ ،‬هۆکاری ئەمەش‬ ‫زۆر ڕوونە‪ ،‬هیچ ئەزموونێکی دیموکراسی‬ ‫ڕاستەقینە نییە کە بەبێ مسۆگەرکردنی‬ ‫بێالیەنی دەوڵەت دروستبوبێت‪ .‬هەموو‬ ‫ئەزموونەکانی دیموکراسی لە جیهان‬ ‫هاوکات ئەزموونی عەلمانین‪ ،‬بێگومان‬ ‫وەک پێشتر وتمان هیچ یەکێک لەم‬ ‫ئەزموونانە لەیەکتر ناچن و جیاوازیی‬ ‫زۆر هــەیــە لــە چــۆنــێــتــی داڕشــتــنــی‬ ‫دەستورەکانیاندا‪ .‬بەاڵم ئەوەی هاوبەشە‬ ‫ئەوەیە کە هەموو ئەم ئەزموونانە پەنایان‬ ‫گرتووە لە بەسەرچاوەکردنی ئاین بۆ‬ ‫یاسادانان‪ .‬لە هەندێک لەم ئەزمونانەدا‬ ‫ئاین وەک شوناسی دەوڵەت ناسێنراوە‪،‬‬ ‫یان پێگەیەکی تایبەت دراوە بە ئاینێکی‬ ‫دیاریکراو‪ ،‬بەاڵم پرنسیپە مرۆییەکان‬ ‫بااڵدەستن‪ ،‬مافەکانی مرۆڤ پێوەرن بۆ‬ ‫دەستوریبوونی یاساکان‪ ،‬نەک تەباییان‬ ‫لەگەڵ سەوابتەکانی ئاینێکی دیاریکراو‪.‬‬ ‫بێگومان کاک مەریوان بەڕوونی باس‬ ‫لە گرنگی بێالیەنی دەوڵـــەت دەکــات‬ ‫بەرامبەر بە ئاینەکان‪ ،‬ئەمەش هەمان‬ ‫ئەو دیدەیە کە عەلمانییەکان جەختی لێ‬

‫ئاینێک بەسەر هەموو ئاین و بیروڕاکانی‬ ‫تردا کراوەتە ئەمری واقیع و چەندین‬ ‫دامــــەزراوە و هـــەزاران پــیــاوی ئاینی‬ ‫داکۆکیی لێدەکەن‪ ،‬ناکرێت کەسانێک‬ ‫تۆمەتباربکرێن بــە تـــوونـــدڕەوی کە‬ ‫بانگەشەی جیاکردنەوەی ئاین دەکەن‬ ‫لە دەوڵەت‪ ،‬یان داوای سنووردارکردنی‬ ‫دەسەاڵتی ئەم پیاوە ئاینییانە دەکەن‪.‬‬ ‫ناڕەوایەتییەکی گەورەیە چاو لەو هەموو‬ ‫نابەرابەرییە بپۆشین و بە یەک مەودا‬ ‫سەیری هـــەردوو بــەرەی ئیسالمیی و‬ ‫عەلمانی بکەین‪ ،‬چونکە لەم دیبەیتەدا‬ ‫گەورەترین نابەرابەریی هەیە‪ .‬الیەنێکی‬ ‫ئەم دیبەیتە قۆرخی هەموو جومگەکانی‬ ‫کۆمەڵگەی ئێمەی کــردوە و جۆرێک‬ ‫لە سەروەریی دەستەبەرکردوە بەسەر‬ ‫بۆ ئێمە پۆست‪-‬ئیسالمیزم گرنگترە‬ ‫سیاسەت‪ ،‬کۆمەڵگە‪ ،‬بیرکردنەوە و‬ ‫لە پۆست‪-‬سیکوالر‬ ‫زانست و پـــەروەردە‪ ،‬و الیەنەکەی تر‬ ‫ساڵی ‪( ٢٠٠٨‬هابرماز) لە کۆنفرانسێک‬ ‫کە عەلمانییەکانن لەوپەڕی پەڕاگەندیی‬ ‫خۆیاندان‪ ،‬هیچ هێزێکی سیاسیی یان لە ئەستەمبوڵ‪ ،‬بابەتەکەی بەم ڕستەیە‬ ‫کۆمەاڵیەتییان لەپشت نییە‪ ،‬کەسانێکن دەســتــپــێــدەکــات‪« :‬کــۆمــەڵــگــەیــەکــی‬ ‫لە پەراوێزی کۆمەڵگەدا‪ ،‬بەاڵم بوێری پۆست‪-‬سیکوالر پێویستە لە قۆناغێکدا‬ ‫ئــەوە دەکــەن لەو مەترسییە گەورەیە دەوڵەتێکی سیکوالر بووبێت»‪ .‬بەکورتی‬ ‫هــۆشــیــارمــان بــکــەنــەوە کــە ئایندەی لــە کۆمەڵگەیەکدا کــە عەلمانیەتی‬ ‫ئێمە دەکاتە دیلی دەستی کۆمەڵێک‬ ‫پیاوی ئاینیی‪ .‬جێی داخــە کە ئەمڕۆ‬ ‫کۆمەڵێک ڕۆشنبیر‪ ،‬لە قەاڵی سەروەریی‬ ‫ڕۆشنبیرییەوە‪ ،‬هــەوڵــدەدەن شوناسی‬ ‫ڕۆشنبیرییش لــەم ژمـــارە کــەمــە لە‬ ‫جەنگاوەری لەخۆبوردوو بسەننەوە و‬ ‫ئەوەندەی تر بیانخەنە پەراوێزی کۆمەڵگە‬ ‫و جەنگەکانییەوە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ڕەتکردنەوەی عەلمانیەت‬ ‫بەبیانوی ئـــەوەی ئایدۆلۆجیایەکی‬ ‫چەقبەستووە و ئاین ناچاردەکات بخزێتە‬

‫لە هەلومەرجی کوردستاندا تەنها ئەو کاتە ڕەوایە قسە لە بەشداریی‬

‫سیاسیی ئاین بکەین کە دەوڵەتێکی عەلمانی بێالیەن هەبێت‪ ،‬هاوکات هێزە‬ ‫ئیسالمییەکانی ئێمە دەستبەرداری خەونی خەالفەت و دەوڵەتی ئیسالمی بووبن‬

‫ذمارة (‪ )26١‬دوشةممة ‪2015/8/٣١‬‬

‫‪3‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫ئایەتی ئیسالمییەكان‌و ئایەتی قورئان‬ ‫توانا ئەكرەم‬ ‫ئایەتەكانی قورئان روون‌و رەوانــن‪،‬‬ ‫پەیامێكن‌و هێنەرێك ئاراستەی باوەڕدارو‬ ‫بێباوەڕی كــردوون‪ .‬لەزانستی قورئاندا‬ ‫ێ‬ ‫ئەوە بەرۆشنی روونكراوەتەوە‪ .‬وەل ‌‬ ‫هەمیشە گرۆیەك بەشێك لەم ئایەتانە‬ ‫دەستەبژێر دەكەن‌و لەپێناو پەڕینەوەی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی خۆیاندا بەكاریان‬ ‫دەهێنن‌و بەشەكەی تر لەنێو پەڕۆی‬ ‫سەوزی نێو تاقی ژورەكاندا هەڵدەگرن‪.‬‬ ‫دكتۆر (لوئەی صافی) لە كتێبی(العقيدة‬ ‫والسياسة معامل نظرية عامة للدولة‬ ‫اإلسالمية)دا فرە بەباشی نهێنی پشت‬ ‫گــروپــە عەقائیدییەكانی لــە مێژووی‬ ‫ئیسالمیدا رۆشنكردوەتەوە‪ .‬ئێستەش‬ ‫لەنێو دنیای ئیسالمیدا بەتەواوی ئەوە‬ ‫روونە كە فرەیی پارتایەتی‌و دابەشبوونی‬ ‫ئایدیای ئیسالمەتی لە چ رەهەندێكی‬ ‫سیاسیی تۆخەوە سەرچاوەی گرتووە‪.‬‬ ‫تەنانەت لــەگــەڵ بچوكترین پــرۆژەی‬ ‫ئابوری ‌و كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی‌و بگرە‬ ‫نەك پرۆژە بەڵكو گفتوگۆیەكی سادەی‬ ‫نێوان دووكەسیش‪ ،‬دەبینین قورئان‬ ‫دەهێنرێتە حاجەت‌و بەساناترین شێوە‬ ‫بەگوێرەی بەرژەوەندی‌و بونیادی ئابووری‬ ‫خۆ ئایەتەكانی قــورئــان تەفسیریان‬ ‫بۆ دادەتــاشــرێــت‪ .‬لە روئــیــای ئێمەدا‬ ‫بەكارهێنانی قورئان لە هەموو ئەگەرێكی‬ ‫حزبە ئیسالمییەكاندا دروست بریتییە‬ ‫لەو رەوشــەی كە سەوزە فرۆشێك یان‬ ‫دەستگێڕێك لەكاتی كەسابەتەكەیدا‬ ‫بۆ ساغكردنەوەی بەرهەمێكی ساختەو‬ ‫خراپ پەنا دەباتە بەر خواردنی چەندەها‬ ‫سوێندو ه ــاوار‪ .‬ئیسالمییەكانیش لە‬ ‫كەسابەتی بازاڕی رەشی سیاسەتدا‌و لە‬ ‫غیابی پرۆژەیەكی كامڵدا دێنە پێشەوەو‬ ‫تەنها چــەكــی ستراتیژی خــۆیــان بە‬ ‫نیشاندانی ئایاتی قورئانی ‌و فەرمودەی‬ ‫پێغەمبەر دەخـــەنـــەڕوو‪ .‬بــۆ زێــدەتــر‬ ‫روونكردنەوەی مەبەستەكەم شرۆڤەیەك‬ ‫بۆ دووا پەیامی عەلی باپیر دەكەین‪ ،‬كە‬ ‫ئاراستەی الیەنگرانی كۆمەڵی ئیسالمی‌و‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كردووە‪ .‬سەرەتا‌و‬ ‫پێش چوونە نێو نێوەڕۆكی بابەتەكەو‬ ‫ناساندنی مەبەستی پشت پەیامەكە‪ ،‬كە‬ ‫بەند بەبەندی بەئایەتی قورئان‌و فەرمودە‬ ‫لێوڕێژ كردووە‪ ،‬تەنانەت لەپەیامێكی وادا‬ ‫چەندین ئایەت‌و فەرمودەی هێناوەتەوە‪.‬‬ ‫بەجۆرێك پێغەمبەری خوا‪ ،‬بۆ رازیكردنی‬ ‫ئیمپراتۆرێكی وەك كیسرای فــارس‌و‬ ‫قەیسەری رۆم‪ ،‬وەختێ پەیامی ئاراستە‬ ‫دەكــرد‪ ،‬بۆ ئــەوەی بێنە سەر بــاوەڕی‬ ‫ئیسالم‪ ،‬دەبینین لە كۆتایدا جۆرێك‬ ‫لە نزای خێری بۆ هیدایەت بۆدەكردن‌و‬ ‫هیچ ئایەتێكی قورئانی نەدەنوسی‪،‬‬ ‫چوون ئامانجی پێغەمبەرو پرۆژەكەی‬ ‫ێ لەپەیامێكی ئەمیری‬ ‫رۆشنبووە‪ ،‬وەل ‌‬ ‫حزبێكی گچكەدا تا ئەندامانی حزبەكەی‬ ‫لە گەڵ ئەندامانی حزبێكی ئیسالمی تردا‬ ‫شەڕە كۆمێنتی ناو فەیسبووك نەكەن‪،‬‬ ‫قورئانی بــەتــەواوی بردوەتە حاجەت‪،‬‬ ‫بەجۆرێك مــرۆڤ دەكەوێتە گومانەوە‬ ‫لەوەی بەسانایی دێڕە سیاسییەكان‌و نیازە‬ ‫سیاسییەكانی پشت قورئان بــەروون‌و‬ ‫رەوانی دەبینرێن‪ ،‬چوون بەخوێندنەوە بۆ‬ ‫پەیامەكە دەردەكەوێت مەبەستەكە تەنها‬ ‫بەرژەوەندییەكی تەسكی حزبایەتییەوە‬ ‫خۆی لەقەرەی هیچ بەرژەوەندییەكی‬ ‫جەماوەری‌و ئینسانی كۆمەڵگەی كوردی‬ ‫نەداوە‪.‬‬ ‫دووا پەیامی عەلی باپیر‪ ،‬بەبۆیاخێكی‬ ‫تۆخی قورئانییەوەو بە هێنانەوەی‬ ‫زیــاد لە چەندین ئایەتی نــەرم‌و نیان‌و‬ ‫بریقەداری قورئانی كە بۆنی برایەتی‌و‬ ‫ئیمان‌و ئاشتیان لێوە دەهاتن ئاراستەی‬ ‫الیەنگرو كــادێــرو ئەندامانی كۆمەڵ‌و‬ ‫یەكگرتوو كرا‪ .‬بۆ هەركەسێكی عەقڵمەندو‬ ‫هۆشیار بەتەواوی جێگەی مەهزەلە بوو‪،‬‬ ‫بیرتەسكی‌و تروسكی لە سەركردەیەكی‬ ‫سیاسی لــەو جـــۆرەدا چلۆن دەبێت‬ ‫بگاتە ئــەو ئاستە‪ .‬نەفەس‌و نواڕینی‬ ‫حزبایەتی چۆن دەبێت هێند لەنێو خانەو‬ ‫خوێنی كەسەكاندا قاچی راكێشابێت‪.‬‬

‫ئــــەوڕۆ خــەڵــكــی كــوردســتــان مــژوڵــی‬ ‫قەیرانگەلێكە‪ ،‬بەدەر لە قەیرانە ئابوریی‌و‬ ‫خزمەتگوزرارییەكان قەرانی سیاسی‌و‬ ‫ملمالنێی نێوان حزبەكان سەرباری‬ ‫هەموو قەیرانەكانن‪ .‬تێكڕای خەڵكی‬ ‫كوردستان گیرۆدەی ئەم ژەهرە تاڵەی‬ ‫نێو سیاسەتن‪ .‬بەاڵم كاكی ئەمیر دێت‌و‬ ‫پەیام ئاراستەی بــرادەرانــی یەكگرتوو‬ ‫كۆمەڵ دەكات‪ .‬پەیامەكە بە نەفەسێكی‬ ‫ئاینییەوەو روودەمی پەیامەكە لەدەمی‬ ‫تاكی موسڵمان كراوە‪ ،‬وەك ئەوەی بڵێت‬ ‫ئەم كۆمەڵگە تەنها كۆمەڵ‌و یەكگرتوو‬ ‫تێیدا موسڵمانە‪ .‬چــوون گەر قەسدی‬ ‫عەلی باپیر لە برایەتی‌و یەكڕیزی‌و جنێوو‬ ‫نــەدان‌و هێورییە‪ ،‬خۆ پارەی تێناچێت‬ ‫ئاراستەی هەمووو تاكێكی حزبی ئەم‬ ‫كۆمەڵگەیەی بكات‪ .‬ئەم جیاكردنەوەیە‬ ‫بۆ؟ ئەم غروری خۆ بە موسڵمان زانین‌و‬ ‫خەڵكی تر بە دەرەوەی ئیسالم زانیینە‬ ‫بۆ؟ ئەم سیاسەتی تەسكی حزبایەتییە‬ ‫تاكەی؟ عەلی باپیر لە چەند بەندێكی‬ ‫نامەكەیدا كە لە میدیای حزبی خۆیاندا‬ ‫وەك دەستپێشخەریی‌و خەمخۆرییەك‬ ‫رەواجـــی پێدرا لەگەڵ هــەر بەندێكی‬ ‫برایەتی‌و نزیكی‌و دڵفراوانیدا ئایەتێكی‬ ‫قورئانی بۆ پشتیوانی لە قسەكانیدا‬ ‫هێنابوویەوە‪ .‬بە شرۆڤەی ئێمە پەیامی‬ ‫راستەقینەی پەیامەكەی عەلی باپیر‬ ‫خــۆی لــەم چــەنــد خــااڵنــەی خــوارێــدا‬ ‫بینیوە كــە لــە تێكڕای بەندەكانیدا‬ ‫ێ پێچ‌و پەنای لەتەواوی‬ ‫قۆپییەكی ب ‌‬ ‫ئایەتەكانی قورئاندا كردبوو‪ ،‬هاوكات‬ ‫فاحیشەیەكی قەبیحی حزبایەتیش لە‬ ‫رەگی دەمارەكانی پەیامەكەدا زەوقی‬ ‫خیانەتی جــواڵبــوو‪ .‬خیانەت لەتاكی‬ ‫كورد‪ ،‬خیانەت لە پێكەوەژیان‪ ،‬خیانەت‬ ‫لە كــوالنــەوەی برینی جەنگی ناوخۆ‪،‬‬ ‫خیانەت لە یەكڕیزی‪ .‬گرنگترین پەیامە‬ ‫راستەقینەكانی پەیامەكە بریتیبوون لەم‬ ‫خااڵنەی خوارێ‌‪:‬‬

‫یەكەم‪ -‬عەلی باپیر گەر رووی دەمی‬ ‫لە ئیسالمییەكانی كوردستانەو بەتەنگی‬ ‫برایەتی‌و یەكڕیزییەوەیە‪ ،‬چلۆنە وا‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمی لە هاوكێشەكەدا‬ ‫هێنایە دەرێ‌‪ ،‬ئەو خۆ باش دەزانێت لە‬ ‫پەیج‌و تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكاندا زیاد لە‬ ‫جەنگی گەرمی نێوان كۆمەڵ‌و یەكگرتوو‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمیش بەشدارە لەو‬ ‫جەنگەداو ئەندام پەرلەمانەكەی ئەوانیش‬ ‫زیــاد لە پێنج ئەندامەكەی یەكگرتوو‬ ‫تانەو تەشەرو رەخنە بەرۆكی گرت‌و زیاد‬ ‫لەوانەی یەكگرتوو لەالیەن ئەندامانی‬ ‫كۆمەڵەوە هێرش كرایە سەر ئەویش‪،‬‬ ‫ئــەوە چۆنە عەلی باپیر لە كولەكەی‬ ‫ێ‬ ‫تەڕیشدا ناوی وانی نەبرد؟ بۆچی دەیەو ‌‬ ‫تەنها نێوان كۆمەڵ‌و یەكگرتوو باش‬ ‫بێت‌و حساب بۆ هاوارو جنێوو تانەی وان‬ ‫ناكات‪ .‬ئەم رقە كۆنە تاكەی‪ ،‬ئەم مەراقی‬ ‫ناو و مانەوەی بزووتنەوە تاكەی ئازاری‬ ‫عەلی باپیر دەدات‪ ،‬ئەوە هیچ باباسی‬ ‫بــزووتــنــەوە نــەكــات‌و ئ ــەوان لەخانەی‬ ‫ئیسالمیدا دانەنێت‌و حسابیان بۆ نەكات‪،‬‬ ‫ئەی بۆچی جەنگە حزبیەكە دەپێچێنێت‬ ‫بە ئایەتەكانی قورئانەوە‪ ،‬عەلی باپیر‬ ‫نموونەی ئــەم ئایەتەی هێناوەتەوە‬ ‫( َيآ َأيُّ َها الَّذِينَ آ َم ُنوا ْاج َت ِن ُبواْ َك ِثرياً ِمنَ‬ ‫َّ‬ ‫الظ ِّن) یەكەم خاڵ لێرەدا داكۆكییە لە‬ ‫تاكی موسڵمان‌و باوەڕدار كە لە گومان‬ ‫دوور كــەوێــتــەوە‪،‬ئــەمــە ئــەو راستییە‬ ‫دەردەخــات عەلی باپیر هەر كێشەكەی‬ ‫لە گومانی خراپی كۆمەڵ‌و یەكگرتووە‬ ‫یان بزووتنەوە بە باوەڕدار نازانێت‪ .‬ئەو‬ ‫ئەگەر نیازی خێری لە بەكارهێنانی ئەم‬ ‫ئایەتە هەبوایە با حسابیشی بۆ هاتو‬ ‫هاواری بزووتنەوەكان بكردایە یان تەنها‬ ‫مەسڵەحەتی حزبی لەپێشچاو دەگرێت‌و‬ ‫لەم قۆناغەدا یەكگرتوو بۆ ئەو مەبەستەو‬ ‫هێنانی ناو بزووتنەو لە شەوكەتی پارت‌و‬ ‫پێگەی ئەم كەم دەكاتەوە لەبەر ئەوە‬ ‫هــەوڵــی ســڕیــنــەوەی نــاوی بزووتنەوە‬

‫دەدات‪.‬‬ ‫دووەم‪ -‬عەلی باپیر لەبەكارهێنانی‬ ‫فەرمودەی (ليس املؤمن بالط ّعان وال‬ ‫ذي) رواه الرتمذي‪،‬‬ ‫اللعان وال الفاحش وال ال ّب ّ‬ ‫بەتەواوی بۆخۆی پێچەوانەی پەیامەكەی‬ ‫خۆی بووەتەوە‪ ،‬چوون بەم پەیامەی‬ ‫كــە حسابی بــۆ بــزووتــنــەو نــەكــردووە‬ ‫تانەو ئازاری بزووتنەوی ئیسالمی داوەو‬ ‫ێ تانەی ئەوەیان لێبدات كە هاتو‬ ‫دەیەو ‌‬ ‫هاواری میدیایی ئێوە شایانی ئەوە نییە‬ ‫كەناوتان بەرم‪ .‬چوون ئەو گەر بەجدی‬ ‫یەقینی بە ئایەت‌و فەرمودەكان هەبێت‌و‬ ‫بــەرژەوەنــدی دنیایی‌و سیاسی خۆی‬ ‫بــەالوە گرنگ نییە‪ ،‬دروســت پاش ئەم‬ ‫بابەتە دەبێت وەاڵم بداتەوەو دان بەو‬ ‫راستییەدا بنێت‌و سوچی خراپی خۆی‬ ‫لەمامەڵە لەگەڵ بزووتنەوەی ئیسالمیدا‬ ‫نومایان بكات‪.‬‬ ‫سێهەم‪ -‬عەلی باپیر لە بڕگەیەكی‬ ‫تردا دەڵێت بێگومان هەركەس قسەی‬ ‫خراپ بەرانبەر بە كەسێك‌و كۆمەڵێك‬ ‫بكات‪ ،‬كە شایستەیان نەبێ‌‪ ،‬ئەوە قسەی‬ ‫بیێجێ‌‪ ،‬بەر لە هەركەس‪ ،‬خاوەنەكەی‬ ‫زیانبارو عەیبدارو گوناهبارە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫هیچكەس‌و الیەنێك بــەهــەوڵــدان بۆ‬ ‫خراپكردن‌و ناشیرینكردنی ئەوانی دیكە‪،‬‬ ‫نەیتوانیوە خۆی چاك‌و جوان بكات ‪.‬‬ ‫بەراستی ئەم دەڕبرینەی عەلی باپیر‬ ‫پێچەوانەی پەیام‌و ئەتواری خۆیەتی‪ .‬ئەو‬ ‫لەم پەیامەوە نەفەسی حزبایەتی خۆی‬ ‫تۆخكردەوە‪ .‬چوون ئەگەر گــۆڕان لەم‬ ‫دۆخەدا تەنها بۆخۆی پەیامی بۆ هێوری‬ ‫خۆیان‌و یەكێتی بدایەو ئیسالمیەكانی‬ ‫یان پارتی لەم هاوكێشە باس نەكردایە‬ ‫دەبوویە عەیبەیەكی گــەورەو تۆمەتبار‬ ‫دەكرا بە نەفەسی حزبی‪ .‬ئەم ئەتوارەی‬ ‫عەلی باپیر بۆخۆی لەچەندین شوێن‌و‬ ‫هەڵوێستی تــردا بەخراپی بەسەریدا‬ ‫شكابویەوەو ئەو راستیە پێشووتر رەچاو‬ ‫كرابوو كە وتبووی گەر بزووتنەو پۆست‌و‬

‫پێگەیان پێبدرێت ئەوان سازش ناكەن‬ ‫لەگەل حزبەكاندا‪.‬‬ ‫چوارەم‪ -‬لە بەشدارینەكردنی كادیرانی‬ ‫بزووتنەوە لە جوانی ئایەتەكانی قورئاندا‬ ‫كە لەپەیامەكەیدا بەقۆپییەكی سیاسیانە‬ ‫بەكاری هێناون ئــەو راستییەكان بۆ‬ ‫دەردەكــەوێــت كە عەلی باپیر نیازی‬ ‫لــەم پەیامەیدا لــە دڵــســۆزی نیە بۆ‬ ‫یەكگرتووەكان بەڵكو بەرژەوەندییە وای‬ ‫لێدەكات‪ .‬یەكگرتووەكان دڵنیابن گەر‬ ‫كورسیەكانی عەلی باپیر لە هی ئێوە‬ ‫زیاتر بونایە ئامادە نەبوو لەگەڵتان‬ ‫دانیشێت‪ ،‬ئــەوە ئەتوارێكە لە مۆخی‬ ‫عەلی باپیردایە‪ ،‬ئەو غرور تاساندویەتی‌و‬ ‫ئاغاساالری لەخەیاڵیدا زیندووە‪ .‬ئەگەر‬ ‫لە ئێوە بااڵتر بووایە دەیكرد بەمەرجی‬ ‫سازان كە نابێت ئێوە هەبن‌و دەبوو هەر‬ ‫ئەو ناوی موسڵمان‌و كەسابەتی ژێر ناوی‬ ‫ئیسالمەتی بكات‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ -‬پیاوێك هێند بڕوای بەبوونی‬ ‫بەرامبەر نەبێت‪ ،‬هێند لەگەڵ هاورێ‌‌و‬ ‫هاوسەنگەرە دێرینەكانیدا خراپ بێت‌و‬ ‫ێ چ ئومێدێكی‬ ‫لێیان جیابێتەوە‪ ،‬ئەب ‌‬ ‫لێچاوەڕوان بكرێت كە گەرەكیەتی ئیسالح‬ ‫بكات‌و هەموان خاوەندارییەتیان هەبێت‬ ‫لەم هەرێمەدا‪ ،‬ئەم پەیامە پێمان دەڵێت‬ ‫ئەو خۆی‌و میتۆدو بەرنامەی حزبەكەی‬ ‫تاكڕەون‌و بڕوایان بەهیچ بەدیل‌و جێگرو‬ ‫ئەوێكی ترنییە‪.‬‬ ‫شەشەم‪ -‬لەبەندێكی تری پەیامەكەیدا‬ ‫هێناویەتی بەراستی مرۆڤ گریانی دێت‬ ‫بۆ بوونی وەهــا ئــاوەزێــك كە دەڵێت‬ ‫یەكگرتوو و كــۆمــەڵ كـــارو پـــڕۆژەی‬ ‫هاوبەشیان پێكەوە هەیەو‪ ،‬هەنگاوی‬ ‫باشیان پێكەوە ناوە‌و‪ ،‬چاوەڕێی هەنگاوی‬ ‫ێ دەكرێ‌‌‪ ،‬نابێ‌ هیچ كەس‬ ‫باشتریشیان لـ ‌‬ ‫قسەو هەڵوێستێكی پێچەوانەی ئەوەی‬ ‫هەبێ‌‪ ،‬كە لەنێوان قیادەی هــەردووك‬ ‫الدا‪ ،‬بڕیاری لەسەر دراوە‪َ ( :‬و َت َعا َونُواْ‬ ‫الب َو َّ‬ ‫وي َوآل َت َعا َونُوا َع َلي اإل ْث ِم‬ ‫َع َلي ِ ِّ‬ ‫الت ْق َ‬

‫هێنانەدەرەوەی سیاسەتی مەاڵسدراوی پشت هەموو ئەو ئایەت‌و‬ ‫فەرمودە‌و بەندو باوە ئاینیانەی‪ ،‬كەدەكرێت ناوی بنێین ئایاتی‬ ‫ئیسالمییەكان‌و لەشرۆڤەیاندا جیایان بكەینەوە لەئایاتە قورئانییەكان‬

‫َوال ُع ْد َوانِ ‪ ،)...‬لەراستیدا بۆخۆی روونی‬ ‫دەكاتەوە كە مەبەستی لەم پەیامەدا‬ ‫پرۆژەكانی خۆیانەن ئاخر پرۆژەكەی‬ ‫یەكگرتوو كۆمەڵ چ جیاوازییەكی لەگەڵ‬ ‫ئــەوەی گــۆڕان‌و یەكێتیدا هەیە‪ ،‬ئیتر‬ ‫چ رەبتێكی بە چاكەو تەقواو دینەوە‬ ‫هــەیــە‪ ،‬گــەر پەیوەندیشی بەدینەوە‬ ‫هەیە خــۆ ئـــەوەی گـــۆڕان‌و یەكێتیش‬ ‫هەمان شتەن گریمان البردنی سەرۆكی‬ ‫هەرێم‌و بەسیستەمكردنی پەرلەمانی‬ ‫وابەستەیە بە تەقواو چاكەوەن‪ ،‬ئەی‬ ‫خۆ بزوتنەوەش هەروا دەڵێ‌‪ ،‬ئەدی بۆ‬ ‫ئەوان ناخزێننە نێو هاوارەكەتانەوە؟ ئەم‬ ‫بەشەخسیكردن‌و بەحزبیكردنی ئایەتانە‬ ‫بۆ؟‬ ‫حەوتەم‪ -‬بەندێكی تری پێكەنیناوی‬ ‫بریتییە لــەم خــاڵــەی خــــوارەوە كە‬ ‫دەڵێ بەهیوای ئەوەی هەموو ئەوانەی‬ ‫بــەشــێــوەیــەك لــەشــێــوەكــان‪ ،‬شەیتان‬ ‫بەرانبەر بە براو خوشكەكانیان زەفەری‬ ‫پێبردوون‌و‪ ،‬گیرۆدەی گومانی بەدو قسە‬ ‫گوتنی خراپی كردوون‪ ،‬هەرچی زووترە‪،‬‬ ‫داوای لێبوردن لەخواو‪ ،‬گەردن ئازادیی‬ ‫لەبەرانبەرەكەیان بكەن‌و الپەڕەیەكی‬ ‫تازەی لەگەڵ هەڵدەنەوە‪ .‬عەلی باپیر‬ ‫لەم خاڵەشدا بەرۆكی شەیتانی داماویشی‬ ‫گــرتــووەو بەسەبەبكاری تێكچوونی‬ ‫بــەرژەوەنــدیــیــەكــانــی نــێــوان كــۆمــەڵ‌و‬ ‫یەكگرتووی دەزانێت‪ .‬بەاڵم عەفووی بۆ‬ ‫هەمان شەیتان دەركردووەو كێشەی نییە‬ ‫گەر پەیوەندی كۆمەڵ‌و بزووتنەوەیەك‬ ‫ێ برا خۆ شەیتان ماندوو نەدەبوو‬ ‫تێكدا‪ .‬ئ ‌‬ ‫گەر بتوتایە واز لە ناكۆكی نێوان ئێمەو‬ ‫بزوتنەوەش بهێنە‪.‬‬ ‫دیارە مەبەستی سەرەكی ئێمە لەشەن‌و‬ ‫كەوكردنی ئەم پەیامەدا خستنەڕووی‬ ‫واقیعی ئەو پرسە زیندووە نییە كە ئێستە‬ ‫بەرۆكی الیەنە سیاسییەكانی گرتووە‪،‬‬ ‫قسەش لەسەر ئەوە نییە كە هەڵوێستی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی لە ماجەراكاندا چییەو‬ ‫چی نییە‪ .‬ئەوەیان بابەتێكی سیاسییەو‬ ‫مەبەستی ئێمە لێرەدا تەنها بریتی بووە‬ ‫لەهێنانەدەرەوەی سیاسەتی مەاڵسدراوی‬ ‫پشت هەموو ئەو ئایەت‌و فەرمودە‌و بەندو‬ ‫باوە ئاینیانەی‪ ،‬كەدەكرێت ناوی بنێین‬ ‫ئایاتی ئیسالمییەكان‌و لەشرۆڤەیاندا‬ ‫جیایان بكەینەوە لەئایاتە قورئانییەكان‪،‬‬ ‫كە ئاڕاستەی گرۆی خەڵك كراون‪ /‬نەك‬ ‫گــرۆی‪ ,‬قەتیسماوی نێوان دوو پارتی‬ ‫وردیلە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )26١‬دوشةممة ‪2015/8/٣١‬‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫هەرچەند شەقامی کوردستانی ئێستە‬ ‫زیاتر سەرقاڵی قەیرانی سەرۆکایەتیی‬ ‫هەرێمە‪ ،‬کە بە ئەنجامێک کۆتایی هات‬ ‫کە نە «سازان» ـە و نە «نەسازان»! و‬ ‫لەم بارودۆخەدا کێشەی دەستور و پێگەی‬ ‫ئایین لە دەستوردا لە بیر دەچێتەوە‪ ،‬و‬ ‫ڕەنگە هەندێک لە خوێنەرانیش بڵێن کەی‬ ‫ئێستە کاتی درێژەدان بەم باس‌وخواسەیە‬ ‫کە کێشە و مژاری گەرمتر هەیە‪ ..‬بەاڵم‬ ‫ئەمەش یەکێکە لە کێشەکانی ڕۆشنبیریی‬ ‫کـــوردی‪ ،‬کە پێشوەخت و بەشێنەیی‬ ‫توێژینەوە و وردەکــاری لەسەر کێشە و‬ ‫مەسەلەکان ناکرێت‪ ،‬و لە بیر دەچنەوە‬ ‫هەتا کاتیان دێت‪ ،‬ئینجا ئیتر هەڵوێست و‬ ‫دەست‌وبردی بێ بەرنامە و بێ بیرکردنەوە‬ ‫کێشەکە بــەڕێــوە دەبـــات‪ .‬هــەر وەکــو‬ ‫ئــەو کێشەیەی هەمو ساڵێک بەرۆکی‬ ‫ڕۆشنبیریی کــوردی دەگــرێــت‪ :‬بنچینە‬ ‫و واتا و فەلسەفەی جەژنی نەورۆز! لە‬ ‫بیر دەچێتەوە‪ ،‬هەتا ساڵ دەگەڕێتەوە و‬ ‫نەورۆز دێتەوە‪ ،‬ئینجا بە کۆمەڵێک قسە‬ ‫و لێکدانەوەی سەرپێیی بەڕێ دەکرێت و‬ ‫کێشەکە وەکو خۆی دەمێنێتەوە!‬ ‫لەم وتــارەدا هەوڵ دەدەم کێشەکانی‬ ‫داواکاریە «عەلمانی» و «ئیسالمی»ـەکان‬ ‫سەبارەت بە دەستوری کوردستان‪ ،‬و‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ئایین لەم دەستورەدا‪،‬‬ ‫دەستنیشان بکەم‪ ،‬و چارەسەریان بۆ‬ ‫پێشنیار بکەم‪ ،‬لەژێر ڕۆشنایی پێناسەی‬ ‫«دەستوری عەلمانی» ـدا‪.‬‬ ‫داواکاریی بەرە عەلمانیەکە‬ ‫ناوەندی سێکوالر لە کوردستان‬ ‫و هەندێک ڕێکخراوی تر‬ ‫ـ (ناوەندی سێکوالر لە کوردستان)‪،‬‬ ‫سەنتەرێکە بــۆ بــانــگــەشــەی فیکری‬ ‫عەلمانیەت لە کوردستاندا‪ ،‬لەم دواییانەدا‬ ‫دامــەزراوە‪ ،‬و لە کێشمەکێشە عەلمانی‪-‬‬ ‫ئیسالمیەکەی سەر دەستور ئامادەییەکی‬ ‫بەرچاوی هەبو‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەش زیاتر‬ ‫پشتیان بەستوە بە شێوازی چاالکی‌وانی و‬ ‫کەمپەین و کۆکردنەوەی واژۆ بۆ داواکاریی‬ ‫«دەستوری عەلمانی»‪ ،‬سەرباری هەندێک‬ ‫کۆڕ و سێمینار‪ .‬ئەندامانی سەرەکیی‬ ‫بۆردی ئەم سەنتەرە لە فیکردا و ـ بۆ‬ ‫هەندێکیان ـ لە کاری حیزبیدا سەر بە‬ ‫تــەوژمــی چــەپــن‪ ،‬و ئــەمــەش سێبەری‬ ‫خۆیی داوە بەسەر کۆی بیرکردنەوەی‬ ‫ناوەندەکە و ـ زیاتریش ـ وەرگرتن و‬ ‫پۆلێن‌کردنی ناوەندەکە و داواکاریەکەیان‬ ‫لەالیەن دژەکــانــەوە کە ئیسالمیەکانن‪،‬‬ ‫سەرجەمی ئــەم بــاکــگــراونــدە کارێکی‬ ‫کرد ئیسالمیەکان بتوانن بەئاسانی ئەو‬ ‫ناوەندە و داواکاریە عەلمانیەکەیان بە‬ ‫«عەلمانیەتی تــونــدڕەو» نــاو ببەن‪،‬‬ ‫لەو ڕوانگەیەوە کە ئایدیۆلۆجیایەک لە‬ ‫بیرکردنەوەی ئەو نــاوەنــدەدا هەیە کە‬ ‫دژە‪-‬دیــنــە نــەک تەنها عەلمانی‪ ،‬و بە‬ ‫هەمو ئامادەبونێکی ئایین قەڵسە نەک‬ ‫تەنها هەوڵ بدات بۆ جیاکردنەوەی لە‬ ‫دەوڵـــەت‪ .‬بێ گومان ئیسالمیەکان لە‬ ‫کێشمەکێشەکانیاندا و بۆ ئامانجەکانی‬ ‫خۆیان هەمو بیانویەک دەگرن و بیانو لە‬ ‫هەمو شتێک دەگرن‪ ،‬و لەنێو خۆیشیاندا‬ ‫ئەوەندە کۆک و تەبا نین چ جای ئەوەی‬ ‫بگات بە دەرەوەی خۆیان‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا ڕاستییەک لەو پۆلێن‌کردنەدا‬ ‫هــەیــە‪ ،‬لــە «نــامــە» و ڕاگــەیــانــراو و‬ ‫داواکاریی ئەو ناوەندەدا هەست دەکرێت‬ ‫بە باکگراوندێکی ئایدیۆلۆجیایی تایبەتەوە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ بابەتی ئایین دەکرێت‪ ،‬و‬ ‫ئەمەش ڕەنگدانەوەی لە شێوگ و دیمەنی‬ ‫«داواکاریی عەلمانی» ی ئەو ناوەندەدا‬ ‫هەبو‪ ،‬بە شێوەیەک داواکــاریــەکــە بە‬ ‫شێوەیەکی سەرەکی لە «البردنی ماددەی‬ ‫‪( »٦‬و ‪ )٣٠‬ـدا بەرجەستە ببو [ئەمە لە دو‬ ‫ڕاگەیانراویاندا هاتوە‪« :‬نامەیەکی کراوە‬ ‫بۆ لیژنەی نوسینەوەی دەستور لە هەرێمی‬ ‫کوردستان» کە داوای «هەموارکردنەوەی‬ ‫مادەی ‪ ٦‬و ڕەشنوسی دەستور و گۆڕینی‬ ‫بە دەستورێکی سێکوالر» دەکــات‪ ،‬و‬ ‫«نامەی بــۆردی دامەزرێنەری ناوەندی‬ ‫سێکوالر لە کوردستان» کە داوا دەکات‪:‬‬ ‫«دەبێت ئەم ماددەیەی ‪٦‬ی دەستور لە‬ ‫دەستوری هەمیشەیی هەرێم الببرێت‌»]‪،‬‬ ‫و ئــەم جــۆرە تێز و داواکـــاریـــەش لە‬ ‫الیەکەوە ئــەوەی لێ دەخوێنرێتەوە کە‬ ‫ئایدیۆلۆجیایەک لە کاردایە کە بە هەمو‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫دەستوری عەلمانی چیە؟‬ ‫هــەزاران چاالکی‌وانی هەیە کە مەالکان‬ ‫و بانگخوازە ئیسالمیەکانن کە ئەمان‬ ‫زیاتریش دەستیان دەگات بە ڕەشەخەڵک‬ ‫و پەیام و فێرکاریەکانیان زوتر و زیاتر‬ ‫دەچنە مێشکی خەڵکەوە و مینبەر و‬ ‫کەناڵی زیاتریان لەبەر دەستدایە‪ .‬ئەگەر‬ ‫بەدەمەوەهاتنی داواکاریە عەلمانیەکە لە‬ ‫الیەنی خەڵکەوە پێویستیی بە ئاستێکی‬ ‫باشی ڕۆشنبیری و هۆشیاریی خەڵکەکە‬ ‫هــەیــە؛ ئـــەوا داواکـــاریـــە ئیسالمیەکە‬ ‫پێویستیی بەوەش نیە و تەنها هەست‬ ‫و سۆزە ئایینیەکەی بەسە و مەالکان و‬

‫«ئایینی ڕەسمی» ی هەرێم بێت (کە‬ ‫کردیشیان)‪ .‬ئەگەر ناوەندی سێکوالر بە‬ ‫هێمنی کەمپەینی خۆی بەڕێوە ببات؛ ئەوا‬ ‫بەرە ئیسالمیەکە و بەتایبەتی ڕاگەیاندنە‬ ‫ئیسالمیە میللیەکە (کــە ئیسالمی‬ ‫سیاسی بەکاریشی دەهێنێت و خۆیشی‬ ‫ناکات بە خاوەنی) هیچ سڵ ناکاتەوە لە‬ ‫ناشیرین‌کردن و شێواندنی ئەو کەمپەینە‬ ‫و داواکاریە عەلمانیەکە‪ ،‬ئەوە بو بینیمان‬ ‫چۆن لە ڕاگەیاندنی ئیسالمیی میللیدا (لە‬ ‫ڕێگەی تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکانەوە) هەوڵ‬ ‫درا کەمپەینەکە ناشیرین بکرێت لە ڕێگەی‬

‫ئامادەییەکی ئایین قەڵسە‪ ،‬ئەگەر باسی‬ ‫ئەوەش بێت کە ئایینێکی وەکو ئیسالم‬ ‫«ناسنامەی ئایینیی زۆرینەی دانیشتوانی‬ ‫هەرێم» ـە [کە ئەمە خۆی لە واقیعدا‬ ‫فاکتێکە و شتێک نیە دەقی ڕەشنوسی‬ ‫دەســتــور بیسەپێنێت]‪ ،‬و لــە الیەکی‬ ‫تریشەوە ـ وەکو دواتر [لە بەشی دوەمدا]‬ ‫ڕونی دەکەینەوە ـ سادەیی تێگەیشتن لە‬ ‫«دەستوری عەلمانی» پێشان دەدات‪،‬‬ ‫کاتێک وا دەزانــرێــت ئــەو دەســتــورە‬ ‫دەستورێکی عەلمانیە کە باسی ئایین‬ ‫نەکات و بێدەنگەی لێ بکات! ئەمەش‬ ‫نیشانەی ئەوەیە هەنگاوەکە هەنگاوێکی‬ ‫دیراسەکراو نیە و پشتی نەبەستوە بە‬ ‫لێکۆڵینەوە و تیۆریسازی‪ ،‬بەڵکو زیاتر لە‬ ‫چاالکی‌وانی و داواکارییەکی مەدەنی (و ـ‬ ‫ڕەنگە بڵێم ـ ئایدیۆلۆجیایی) ـەوە نزیکە‪،‬‬ ‫و هەر بە ئەندازەی ئەمەش کاریگەریی‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫ئەم حاڵەتە‪ ،‬لە کەمپەینی هاوبەشی‬ ‫کۆمەڵێک ڕێکخراو و سەنتەری تریشدا‬ ‫سەرنج دەدرێــت کە تایبەتن بە مافی‬ ‫ژنان و باری کۆمەاڵیەتیی ژنان (لەوانە‪:‬‬ ‫«ڕێکخراوی ژنانی کورد و خۆرھەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست لە بریتانیا» و «سەنتەری‬ ‫ژنانی کورد لە شاری کۆڵن» و «گروپی‬ ‫ژیان»‪ ،‬و هەندێکی تر)‪ ،‬و بە ئامانجی‬ ‫ئەوەی دەستوری هەرێم بەشدار نەبێت‬ ‫لە چەسپاندنی بــارودۆخــی خراپی ژن‬ ‫لە یاساکاندا و لە یاسا نەنوسراوەکانی‬ ‫کۆمەڵگادا‪ ،‬نامەیەک ئاڕاستە دەکەن بە‬ ‫ناونیشانی «بۆ لێژنەی نووسینەوەی‬ ‫دەستووری ھەرێمی کوردستان»‪ .‬دیسان‬ ‫داواکاریی سەرەکیی ئەمانیش ئەمە بو‬ ‫کە «پێویستە مــادەی ‪ ٦‬و مــادەی ‪٣٠‬‬ ‫لەو رەشنووسی دەستوورەی بەردەست بانگخوازە ئیسالمیەکان زۆر بەئاسانی و پرۆپاگەندای ئــەوەی کە گوایە ئامانج‬ ‫ئێوە بە تەواوی الببرێت»‪ .‬بەاڵم هێشتا لە ڕێگەی گوتاری ئایینیی هەست‌بزوێنەوە لــەو کەمپەینە داوای بەیاسایی‌کردنی‬ ‫باشتر بو کە دو داواکاریی تریشی لە خۆ دەتوانن جەماوەر بۆ داواکاریە ئیسالمیەکە هاوسەرگیریی هاوڕەگەزبازیە! خۆالسە‬ ‫گرتبو‪« :‬پێویستە دەستور مادەیەکی جۆش بدەن (دوایی ئاماژە بۆ هەندێک لە ڕێگەی کەمپەین و هاندانی جەماوەر و‬ ‫تایبەتی یەکسانی ھەمەالیەنەی ژن و شێوازەکانیان دەکەین)‪ .‬ئەگەر ناوەندی هەوڵی دەستخستنی پشتگیریی جەماوەر؛‬ ‫پیاو ڕاگەیەنێت لە پاڵ پاراستنی مافی سێکوالر بتوانێت ـ بۆ نمونە ـ ‪ ٥٠‬هەزار واژۆ ئەو ڕێگەیە نیە کە بتوانیت لەگەڵ مەالکان‬ ‫ھاواڵتیبوونی یەکسان و ئازادی رادەربڕین کۆ بکاتەوە بۆ «دەستورێکی عەلمانی»؛ و ئیسالمیەکان کێبەرکێی تێدا بکەیت‪،‬‬ ‫و ئازادیی تاکەکەسی»‪ ،‬و «پێویستە ئـــەوا کۆمەڵێک مــەال و بانگخوازی نــەک لەبەر ئــەوەی ئەوانیش دەتوانن‬ ‫دەستور پاراستنی ژنان و مندااڵن لە دەست ئیسالمی دەتوانن بە ناوی دەنگدان بۆ مەدەنیانە ئەو مافە بەکار بهێنن‪ ،‬بەڵکو‬ ‫توندوتیژی و دەستدرێژی و ھەمو جۆرە «شەریعەتی خــوا» و «پشتیوانی لە لەبەر ئەوەی دەتوانن خراپیش بەکاری‬ ‫مەترسییەکی تر وەک ئەرکێکی دەستوری ئیسالم» ‪ ٥٠٠‬هەزار دەنگیش کۆ بکەنەوە بهێنن و زۆر خراپ هەستی خەڵکی بۆ‬ ‫جێگیر بــکــات»‪ ،‬ئــەم دو داواکــاریــەی (وەکو باسیان کرد؛ لە هەولێر هەوڵێک بەکەڵک بهێنن و «ئیستیغالل» ی‬ ‫دوایی نیشانەی بونی ئامانجێکی وردن‪ ،‬هەبوە بۆ کۆکردنەوەی یەک میلیۆن واژۆ بکەن‪ ،‬و پەنا بۆ هەر شتێکیش ببەن کە‬ ‫بەاڵم دەمێنێتەوە چۆنێتیی گونجاندن و بۆ «دەســتــوری ئیسالمی»‪ ،‬و ئەگەر بیانگەیەنێت بە ئامانج‪.‬‬ ‫ئـــەو ڕێــگــەیــەی کــە ئیسالمیەکان‬ ‫جێ‌کردنەوەی ئەو داواکاریانە لە یاسادا‪ .‬هەستیان بە مەترسیی جیددی بکردایە؛‬ ‫ســەبــارەت بــە نــاوەنــدی سێکوالر؛ بێ گومان دەیان‌کرد بە ڕاست!)‪ .‬ئەگەر نەتوانن بــەو ئاسانیە کێبەرکێی تێدا‬ ‫ئەوەی وای کرد ئەو هەڵەیە لە داواکاریە ئامانجی بەرە عەلمانیەکە داواکارییەکی بــکــەن و بــۆ داواکـــاریـــە عەلمانیەکە‬ ‫عەلمانیەکەی ئەو ناوەندەدا زەق ببێتەوە‪ ،‬مەدەنی و ئامانجێکی ڕۆشنگەرانەیە؛ ئەوا ســودی هەبێت؛ وت‌ووێـــژ و کارکردنی‬ ‫چەند هەنگاوێکی تریان بــو‪ ،‬لەمانە‪ :‬الی بــەرە ئیسالمیەکە کێشمەکێشەکە هاوبەشە لەگەڵ ئــەوانــەی یاساناس و‬ ‫خۆیان کرد بە نوێنەری بەرە عەلمانیەکە‪ ،‬زۆر چارەنوسسازتر بیری لێ دەکرێتەوە یاساناسی دەستورین‪ ،‬و ئەوانەی لیژنەی‬ ‫و بەبێ ڕاوێژ و بەرنامە و پالنی هاوبەش و بــەرە عەلمانیەکە و داواکاریەکەیان ئامادەکردنی دەستور پێک‌دەهێنن‪ ،‬و‬ ‫لەگەڵ الیەنەکانی تری ئەو بەرەیە چاالکی بــە مــەتــرســیــیــەک بــۆســەر ئــیــســام و ئەو سەرکردە و الیەن و دەسەاڵتانەی‬ ‫و داواکاریەکەی خۆیان سەر ڕێ خست‪ .‬پێگە و ئاییندەی دەزانــرێــت‪ .‬ئەگەر ئەندامانی ئەو لیژنەیە ئاڕاستە دەکەن‪.‬‬ ‫ئەمە کارێکی کــرد بــەرە عەلمانیەکە بــەرە عەلمانیەکە لە ڕێگەی کەمپەین ئەمەش کاتێک سەرکەوتو دەبێت؛ کە‬ ‫بــە کۆمەڵێک کەسایەتیی باکگراوند و داواکــاریــەوە هــەوڵ بــدات بۆ الدانــی هەم نوێنەری داواکاریە عەلمانیەکە لە‬ ‫چــەپ و مارکسی پێناسە بکرێت‪ ،‬و شەریعەتی ئیسالمی لەوەی «سەرچاوەی هەمو ئایدیۆلۆجیایەکی تەسک و تایبەتی‬ ‫لەالیەن ئیسالمیەکانەوە بەکار هێنرا بۆ سەرەکیی یــاســادانــان» بێت؛ ئــەوا لە ڕەها بێت تا بتوانێت ڕاستەوخۆ واقیعەکە‬ ‫بچوککردنەوە و پۆلێنکردنی تەسکی بەرە هەمان ڕێگەی کەمپەین و داواکاریەوە بناسێت و لە ناویدا کار بکات (لەبریی‬ ‫عەلمانیەکە‪ .‬لەوەش زیاتر؛ لەو کەمپەینەدا ئیسالمیەکانیش دەتــوانــن «سەقفی ئەوەی خەون ببینێت بە یوتۆپیاکەوە‪،‬‬ ‫کە ناوەندی سێکوالر دەستی پێ کرد داواکــاریــەکــان»ـــیــان بــەرز بکەنەوە و یان کورتترین ڕێگە ببینێتەوە بۆ گەیشتن‬ ‫بۆ کــۆکــردنــەوەی واژۆ و ئامادەکاریی ئینجا داوای ئــەوەش بکەن کە ئیسالم بە ئامانجەکەی لەبریی ڕێگەی دور و‬ ‫جەماوەری بۆ داواکاریی عەلمانی‪ ،‬دیسان‬ ‫نەک هەر وەکو ناوەند کردیان‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هەمیشە لەگەڵ «لۆگۆ» ی ناوەندەکەدا‬ ‫ئەو کەمپەینەیان بەڕێوە بردوە‪ .‬ڕەنگە‬ ‫ئەمە بۆ برەودان و ئاشناکردنی ناوەندەکە‬ ‫الی خەڵک سودی بوبێت! بەاڵم برەودان‬ ‫بە فیکری عەلمانیەت ئامانجێکی لەوە‬ ‫گــەورەتــرە‪ ،‬و دەبــوایــە زیاتر ڕەچــاوی‬ ‫ئەم مەبەستە گەورەیە بکرایە‪ .‬لێرەوە‬ ‫دەگەینە ئــەو ئەنجامەش کە ئامانجی‬ ‫ئایدیۆلۆجیایی و حیزبی نەک هەر الی‬ ‫حیزبە دەسەاڵتدارەکان بەڵکو الی تەوژمە‬ ‫مەدەنی و خەباتکارەکانیش هەر لە بیر‬ ‫نەکراوە!‬ ‫ســەربــاری ئــەوانــەش؛ هــــەوڵ‌دان بۆ‬ ‫داواکـــاریـــە عەلمانیەکە‪ ،‬لــە ڕێگەی‬ ‫کەمپەین و کۆکردنەوەی واژۆ و هاندانی‬ ‫جــەمــاوەریــەوە‪ ،‬لــە خــۆیــدا نیشانەی‬ ‫نەناسینی وردی سروشتی کێشمەکێشە‬ ‫عەلمانی‪-‬ئیسالمیەکەیە‪ .‬بیرکردنەوەیەکی‬ ‫ناواقیعیە ئــەگــەر وا بزانرێت لەگەڵ‬ ‫ئیسالمیەکان و جــەمــاوەری ئایینداردا‬ ‫بــەو شێوەیە کێشمەکێش دەکــرێــت‪.‬‬ ‫ئــەگــەر بـــەرەی عەلمانی کۆمەڵێکی‬ ‫ژمــێــرراو لــە چــاالکــی‌وان ‪activist‬‬ ‫ی هــەبــێــت؛ ئـــەوا بـــەرە ئیسالمیەکە‬

‫زەحمەت کە ڕێگەی لێکۆڵینەوە و کاری‬ ‫وردە)‪ ،‬و هەم ئەو الیەن و دەسەاڵتانەی بە‬ ‫کردەیی ڕەوتی ئامادەکردنی دەستوریان‬ ‫بە دەستە کێشەی تریان نەبێت (وەکو‬ ‫کێشەی سەرۆکایەتیی هەرێم کە هەمو‬ ‫کێشەکانی تــری لــە کێشە خستوە!)‬ ‫و خەریکی مامەڵەی سیاسی نەبن بە‬ ‫کێشەکان و داواکاریەکانەوە و نەبێتە‬ ‫کایە و گەمەیەکی سیاسی کە بنەماکان‬ ‫و داواکاریەکان بکرێنە قوربانی بۆی‪.‬‬ ‫ئەو خەمساردیەی حیزبە نا‪-‬ئیسالمیەکان‬ ‫لە ئاستی 'دیاریکردنی پێگە و سنوری‬

‫هەوڵ‌دان بۆ داواکاریە عەلمانیەکە‪ ،‬لە ڕێگەی‬ ‫کەمپەین و کۆکردنەوەی واژۆ و هاندانی‬ ‫جەماوەریەوە‪ ،‬لە خۆیدا نیشانەی نەناسینی وردی‬ ‫سروشتی کێشمەکێشە عەلمانی‪-‬ئیسالمیەکەیە‪.‬‬ ‫بیرکردنەوەیەکی ناواقیعیە ئەگەر وا بزانرێت‬ ‫لەگەڵ ئیسالمیەکان و جەماوەری ئایینداردا بەو‬ ‫شێوەیە کێشمەکێش دەکرێت‬ ‫گونجاوی ئایین لەگەڵ دەوڵەت و دەسەاڵت‬ ‫لە دەستوردا' بەشێکی زۆری دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەو کایە و گەمەیەی هەمیشە هەیە‬ ‫و ئیسالمیەکان دەتوانن بەرامبەر چونە‬ ‫پاڵی الیەنێکی دەسەاڵتدار دەسکەوتێکی‬ ‫ئایینی یان حیزبیی تێدا ببەنەوە‪.‬‬ ‫دواییش دەرکــەوت ئەو کێشمەکێشە‬ ‫عەلمانی‪-‬ئیسالمیەی لەسەر شەقام و لە‬ ‫تــۆڕە کۆمەاڵیەتیەکاندا گــەرم بو؛ هیچ‬ ‫کاری لە لیژنەی ئامادەکردنی دەستور‬ ‫نەکردبو! دو جیهانی جیاواز بون! ئەو‬ ‫گــرژی و کێشمەکێشە تــونــدەی لەناو‬ ‫خەڵکدا هەبو؛ لەالی لیژنەی دەستور هیچ‬ ‫ڕەنگدانەوەی نەبو‪ ،‬و هــەردوال (الیەنە‬ ‫ئیسالمیەکان و الیەنە نا‪-‬ئیسالمیەکان)‬ ‫گەیشتبون بە کۆمەڵێک خاڵی هاوبەش و‬ ‫ڕایان‌گەیاند کە لەسەر خاڵی «بنەماکانی‬ ‫شەریعەتی ئیسالمی وەکو سەرچاوەی‬ ‫سەرەکیی یاسادانان» و خاڵی «حوکمە‬ ‫نــەگــۆڕەکــانــی ئیسالم وەک ــو پــێــوەری‬ ‫یاسادانان» ڕێ‌کەوتون! بەڵکو هەندێک‬ ‫وتەبێژی لیژنەی دەستور بەڕاشکاوی‬ ‫ڕایان‌گەیاند کە ئــەوان پەیوەندییان بە‬ ‫هیچ داواکارییەکەوە نیە لەوانەی ئاڕاستە‬ ‫کراون و ئەو کەمپەین و واژۆ کۆکراوانەش‬ ‫الی ئەوان کاریان پێ ناکرێت! یانی چی؟!‬ ‫مانای وایە ئەو هەمو هەوڵ و خەبات و‬ ‫پەستانەی بەرە عەلمانیەکە کردویەتی بۆ‬ ‫گەیاندنی داواکاریە عەلمانیەکە؛ نەیتوانیوە‬ ‫هیچ کار بکاتە سەر بیرکردنەوەی لیژنەی‬ ‫ئامادەکردنی دەستور و الیەنەکانیان‪ ،‬هیچ‬

‫کێشەی ئەم بەرە عەلمانیەی کوردستان ئەوەیە‬ ‫هەمو شتێک بوەتە «تەق‌وتۆق» ی ڕاگەیاندن‪،‬‬ ‫و لە جێی تیۆریسازی و دامەزراندنی فیکری؛‬ ‫چاالکی‌وانی و کەمپەین و کۆکردنەوەی واژۆ‬ ‫و ناردنی پەیام؛ ئەو ڕێگا کورت و ئاسانانەن‬ ‫کە هیوایان لەسەر هەڵ‌دەچنرێت‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ئیسالمیەکان نوسراو و کتێبیان زیاتر بەرهەم‬ ‫هێناوە و باڵو کردوەتەوە سەبارەت بە عەلمانیەت‪،‬‬ ‫تاکو بەرە عەلمانیەکە!‬

‫نەبێت نەیشیتوانیوە الیەنێکی سۆشیال‪-‬‬ ‫دیمۆکراتی وەکو یەکێتیی نیشتمانییش‬ ‫وا لێ بکات لە ڕێگەی نوێنەرەکانیەوە لە‬ ‫لیژنەی دەستوردا بیروڕایەکی جیاوازی‬ ‫هەبێت و ـ هیچ نەبێت ـ هەست بەو هەڵەیە‬ ‫بکات کە هەیە لە کردنی «بنەماکانی‬ ‫شەریعەتی ئیسالمی» بە «سەرچاوەی‬ ‫سەرەکیی یاسادانان» [یاساناسەکان‬ ‫دەزانن ئەوە چەندە هەڵەیەکی گەورەیە‬ ‫دەرهەق بە بنەماکان و مێژو و سروشتی‬ ‫یاسای عێراقی‪/‬کوردستانی]‪ .‬ئەمەش‬ ‫مانای وایــە نە ناوەندی سێکوالر و نە‬ ‫هیچ ناوەندێکی تری بەرە عەلمانیەکە‬ ‫نەیانتوانیوە کێشەکانی مــاددەی ‪ ٦‬بە‬ ‫شێوەیەکی دروست و ورد و پشت‌بەستوانە‬ ‫بە لێکۆڵینەوە بگەیەننە ناوەندەکانی‬ ‫بــڕیــاردان‪ ،‬و ـ بــە هــۆی ئــەوەشــەوە ـ‬ ‫داواکاریە عەلمانیەکە وەکو داواکارییەکی‬ ‫ئایدیۆلۆجیایی هاتوەتە بەر چاو‪ ،‬وەکو‬ ‫چــۆن ئیسالمیەکانیش داواکارییەکی‬ ‫ئایدیۆلۆجیایی پێچەوانەیان هەیە‪ .‬و لە‬ ‫الیەکی تریشەوە مانای وایە ئیسالمیەکان‬ ‫لێ گــەڕاون جــەمــاوەرە ئاییندارەکەیان‬ ‫کێشمەکێشی خــۆیــان لــەگــەڵ بــەرە‬ ‫عەلمانیەکە بکەن‪ ،‬ئەگەرنا نوێنەرەکانیان‬ ‫لــە لــیــژنــەی دەســتــور ڕوبــــەڕوی هیچ‬ ‫کێشمەکێش و داواکارییەکی عەلمانی ـ‬ ‫لەناو لیژنەوە ـ نەبونەتەوە‪.‬‬ ‫ڕێکخراوی دابڕان‬ ‫ـ ڕێکخراو (یــاخــود پــات‌فــۆڕم) ی‬ ‫دابــڕان‪ ،‬ڕێکخراوێکی ترە کە درەنگێک‬ ‫هــاتــوەتــە کــایــە‪ ،‬و دروشــمــی «ئایین‬ ‫بۆ تــاک‪ ،‬و دیمۆکراسی بۆ هەموان»‬ ‫ـە‪ ،‬و هەمان ئامانجی هەیە کە بریتیە‬ ‫لە بەعەلمانی‌کردنی دامــودەزگــاکــان و‬ ‫ئــازادکــردنــی ئایینداری و ڕێ‌گــرتــن لە‬ ‫بەکارهێنانی ئایین بۆ سیاسەت و دەسەاڵت‬ ‫و سەپاندنی لە ڕێگەی دەسەاڵتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫جێی داخە کە ئەم ڕێکخراوە لەم کێشە‬ ‫و دۆسیەیەدا کەمترین ڕۆڵ و چاالکیی‬ ‫هەبو‪ .‬ڕەنگە تاکە چاالکیی ڕاستەوخۆی‬ ‫ئەو «نامە کراوە»یە بێت کە ئاڕاستەی‬ ‫لیژنەی «لــیــژنــەی هــەمــواركــردنــەوەی‬ ‫پــرۆژەی دەستور» ی کــردوە‪ ،‬بە ناوی‬ ‫«پەیامێكی ئاواڵەی پالتفۆرمی دابڕان‪،‬‬ ‫سەبارەت بە سێكیوالریزم ‌و مافەكانی‬ ‫ژن»‪ .‬لەم پەیامەدا داواکاریە عەلمانیەکە‬ ‫بــە شێوەیەکی گشتی خــراوەتــە ڕو‪،‬‬ ‫وگرنگی و بایەخی ئامانجی «پشتیوانیی‬ ‫حیزبە سێكوالرەكان بكەین‪ ،‬كە سور‬ ‫بــن لــەســەر چــەســپــانــدنــی دەســتــوری‬ ‫دیموكراسیی سێكوالر» دوپات دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئیتر هیچ پێشنیارێکی وردی تێدا نیە کە‬ ‫لیژنەی دەستور ســودی لێ ببینن یان‬ ‫داواکارییەکی داواکراوی لێ بخوێننەوە‪.‬‬ ‫کــێــشــەی ئـــەم بــــەرە عــەلــمــانــیــەی‬ ‫کوردستان چیە؟ بە بڕوای من؛ ئەوەیە بە‬ ‫داخەوە هەمو شتێک بوەتە «تەق‌وتۆق»‬ ‫ی ڕاگەیاندن‪ ،‬و هەمو «ئیمکانات» و‬ ‫تواناکان بۆ ئەم الیەنە تەرخان دەکرێن‪ ..‬و‬ ‫لە جێی تیۆریسازی و دامەزراندنی فیکری؛‬ ‫چاالکی‌وانی و کەمپەین و کۆکردنەوەی‬ ‫واژۆ و ناردنی پەیام و هەندێک کۆڕ و‬ ‫سێمینار کە هەر دەچنە خانەی دیاردەی‬ ‫ڕاگەیاندنەوە؛ ئەو ڕێگا کورت و ئاسانانەن‬ ‫کە هیوایان لەسەر هەڵ‌دەچنرێت‪ .‬و‬ ‫ـ جارێکی تریش بە داخــەوە ـ دەڵێم‪:‬‬ ‫لەم هەرێمەدا ئیسالمیەکان نوسراو و‬ ‫کتێبیان زیاتر بەرهەم هێناوە و باڵو‬ ‫کــردوەتــەوە ســەبــارەت بە عەلمانیەت‪.‬‬ ‫ڕاستە ئیسالمیەکان تەنها بۆ شێواندن‬ ‫و ناشیرین‌کردنی و تێکدانی پێناسە و‬ ‫چەمکەکەی بایەخ بە عەلمانیەت دەدەن‪،‬‬ ‫بەاڵم بەرە عەلمانیەکە کە عەلمانیەت بە‬ ‫فیکر و بەرنامەی خۆی دەزانێت؛ هەتا‬ ‫ئێستەش نەیتوانیوە وەکــو پێویست‬ ‫تیۆریسازی بۆ ئەم فیکر و بەرنامەیە‬ ‫بکات‪ ،‬و بەرهەم‌گەلێکی فیکریی خۆماڵیی‬ ‫بەرهەم نەهێناوە هەتا لە خۆی ڕون بێت‬ ‫داوای چی دەکــات و چۆن بۆ خەڵکی‬ ‫بەیان دەکات و چۆنیش ڕوبەڕوی شێواندن‬ ‫و چەواشەکاریی دوژمنەکانی ئەو فیکرە‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لە بەشی دوەمــدا‪ ،‬لەسەر داواکاریی‬ ‫بـــەرە ئیسالمیەکە‪ ،‬و «دەســتــوری‬ ‫عەلمانی» و «دەستوری ئیسالمی»‪ ،‬و‬ ‫«دەستور بە چی دەبێت بە عەلمانی؟»‪،‬‬ ‫و هەندێک پێشنیار لەم بارەیەوە‪ ،‬و باسی‬ ‫«سەرچاوەکانی یاسادانان» لە دەقی‬ ‫دەستوردا‪ ،‬دەڕۆم‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )26١‬دوشةممة ‪2015/8/٣١‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫تۆقین لە عەلمانیەت‪ :‬جیاكردنەوەی دین لە دەوڵەت‬ ‫نەسر حامد ئەبوزەید‬ ‫و‪ :‬كارزان غەفور‬ ‫ناكرێ عەلمانیەت دروست بێ و بێتە‬ ‫كایەوە‪ ،‬تا ڕیفۆرمی دینی نەكرێ‪ ،‬كە‬ ‫هێشتا الی ئێمە بوونی نیە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫ئەوروپای ســەدەی شازدەیەمدا ڕووی‬ ‫داوە‪.‬‬ ‫فەیلەسوفەكانی هــزری ئیسالمیی‬ ‫پێمان دەڵێن‪ ،‬ئەوروپا بەهۆی كڵێساوە‬ ‫حەوجێی بــە ڕیــفــۆرمــی دینیی بــوو‪،‬‬ ‫نەخۆشییەك كە هیچ شوێنەوارێكی لە‬ ‫ژیارەكەی ئێمەدا نییە‪ ،‬ئەسقەزا هەڵەكە‬ ‫ڕێك لێرەدایە‪ ،‬ئێمە زیاد لە كڵێسەیەكمان‬ ‫هــەس‪ ،‬نە تەنیا یــەك كڵێسا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫مانای كڵێسا بوونی دەسەاڵت یان چەند‬ ‫دەسەاڵتێك بێت‪ ،‬كە مانای دینیی قۆرخ‬ ‫دەكەن و هەركەس ڕاجیایی لەو مانایە‬ ‫هەبێت‪ ،‬كافری دەكەن‪ .‬بڕێكی بێشومار‬ ‫لــەو دەسەاڵتانەمان هــەس‪ ،‬كە جگە‬ ‫لە مانای دینیی‪ ،‬مانای كۆمەاڵیەتی و‬ ‫مانای كەلتووری و مانای سیاسیی قۆرخ‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەمە جگە لە مانا ئەخالقیی و‬ ‫ڕۆحییەكان‪ ،‬هەموو ئەم مانایە لەهەناوی‬ ‫ئەو مانا دینییەدا وەخۆدەگیرێن‪ ،‬كە ئەو‬ ‫دەسەاڵتانە بەرهەمی دێنن‪.‬‬ ‫گرفتی گوتاری دینیی ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫لەسەر ژێــی «تایبەتمەندیی» یاریی‬ ‫دەكـــات‪ ،‬وەك ئ ــەوەی ئێمە بیدعەی‬ ‫ناو مرۆڤایەتی بین‪ ،‬ئــەوەی بەكەڵكی‬ ‫جیهان هــات‪ ،‬بە كەڵكی ئێمە نایەت‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی ئەو تاقمانەی بە كۆنسێپتی‬ ‫«تایبەتمەندیی» خــەڵــەتــاون – كە‬ ‫ئــەوڕۆ لە نێوەندی دینییدا ئامادەیی‬ ‫هەیە – ورد ببنەوە و درك بەوە بكەن‪،‬‬ ‫كە ئــەو تایبەتمەندییە زۆر هــەژار و‬ ‫داخراوە‪ ،‬چونكە شوناسی مرۆڤ لە یەك‬ ‫ڕەهەنددا كورت دەكاتەوە‪ ،‬لەو ڕەهەندە‬ ‫بێشومارانەی هەیەتی‪ ،‬ئەویش ڕەهەندی‬ ‫«دین»ە‪.‬‬ ‫بەئیسالمكردنی دەوڵەت‪:‬‬ ‫گرفتەكە تەنها ئەوە نییە‪ ،‬گرۆیانێك‬ ‫هــەن‪ ،‬ئیسالم قــۆرخ دەكــەن و پێیان‬ ‫وایە تەنها خۆیان ئەون و بەس‪ ،‬ئەوە‬ ‫تەنها ڕوویەكی گرفتەكەیە نەك هەموو‬ ‫ێ‬ ‫ڕووەكـــانـــی‪ .‬ئــەگــەر پــرســەكــە تەن ‌‬ ‫پێوەندیكردن بە گرۆیەكەوە بوایە‪ ،‬كە‬ ‫پێی وایە خۆی ئیسالمییە تاقانەكەیە‪،‬‬ ‫كارەكە ئاسان بوو‪ ،‬بە تایبەت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كۆمەڵگەی دەرەوەی گروپەكە‪ ،‬لەوە‬ ‫ئاگاداربونایە‪ ،‬كە ئەو تەنها گروپێكە‬ ‫و بەس‪ .‬سەرەتای گرفتەكە لە میسری‬ ‫ساڵی ‪ 1928‬ەوە دەستی پێ كرد‪ ،‬كاتێك‬ ‫گــرۆی «برایانی مسوڵمان» پەرەیان‬ ‫سەند‪ ،‬هەروەها گروپی «پشتیوانانی‬ ‫سوننەتی موحەمەدی» و چەند دەستە‬ ‫و تاقمێكی تر پەیدا بــوون‪ ،‬كە ناوی‬ ‫دیكەیان هەبوون‪ ،‬دەوڵەتیش بە پێی‬ ‫بۆچوون و دنیابینی هیچ كام لە وان‬ ‫گروپانی كارنەدەكرد‪ ،‬ئەوە لە یەكەم پێ‬ ‫هەڵەنگوتنەكانی «كۆمەڵگەی مەدەنی»‬ ‫بوو‪ ،‬لە میسرێكی نیمچەلیبڕاڵدا‪ ،‬كە وێ‬ ‫دەمێ دەوڵەت پارێزگاریی لە مافی خەڵك‬ ‫بۆ كۆبونەوە و ڕێكخستنی كۆبونەوەكانیان‬ ‫بە شێوەی یاسایی دەكرد‪ ،‬جا لە شێوەی‬ ‫یانە‪ ،‬یــان سەندیكا‪ ،‬یــان پــارت‪ ،‬یان‬ ‫كۆمەڵەیەكی خێرخوازیی یان ئاینیی‪:‬‬ ‫ئیسالمیی‪ ،‬مەسیحیی‪ ،‬جووێتیدا بوایە‪.‬‬ ‫كارەساتەكە لەوەدایە‪ ،‬ئێستا دەوڵەت‪،‬‬ ‫بە سیستەمە سیاسییە دیكتاتۆرییە‬ ‫داپڵۆسێنەرەكەیەوە پێڕەوی هەمان‬ ‫نەخشەڕێگا دەكات‪ ،‬وای پیشان دەدات‬ ‫دەوڵەتێكی ئیسالمییە‪ ،‬لە داڕشتنی‬ ‫یاساكانیدا كــار بــۆ بەدەستهێنانی‬ ‫ڕەزامەندیی دامــەزراوەی دینیی دەكات‪.‬‬ ‫بگرە لە سیستمە ئابوورییەكەیشیدا‬ ‫كــار بــە كۆنسێپتەكانی «ئــابــووریــی‬ ‫ئیسالمی» دەكـــات‪ ،‬كــە گۆشەیەكی‬ ‫تایبەتی هەموو بانكێكی داگیر كردووە‪،‬‬ ‫هەروەها پۆشاكی ئیسالمی‪ ،‬و دروشمی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬و بەرنامەی تەلەفزیۆنیی‬ ‫و ڕادیــۆیــی ئیسالمی هاتونە كایەوە‪،‬‬ ‫و وای لــێ هــاتــووە هــەنــدێــك كــەس‬

‫سێکۆالریزم بەرەو گشتگیربون و بەجەماوەریبون دەجێت‬

‫پەیدابوون بە خۆیان دەڵێن بیرمەندی‬ ‫ئیسالمی‪ .‬مەترسییەكە لێرەدا و لەم‬ ‫بەئیسالمكردنەدایە‪ .‬كە هیچ ئامانجێكی‬ ‫نییە‪ ،‬جگە لەوەی بەڕەی قۆرخكردنی‬ ‫ئــیــســام لــە ژێــرپــێــی ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫دەربكێشێت‪ ،‬بەكورتی دەتوانین بڵێین‪،‬‬ ‫سیستەمی سیاسیی خۆی لە خەندەقی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی ئیسالمیدا بەند كردووە‪،‬‬ ‫و پێی وایــە دژایــەتــی دەكــات‪،‬كــەچــی‬ ‫ئـــەو «ئــۆپــۆزیــســیــۆنــی ئیسالمی»‬ ‫براوەیە لە بەئیسالمكردنی كۆمەڵگە و‬ ‫دەوڵەتدا بێ ئــەوەی بگاتە دەســەاڵت‪،‬‬ ‫هەرئەمەش ڕاڤــەی دۆخــی پشوودانی‬ ‫الیەنە ئیسالمییەكان دەكات‪ ،‬لە ئەركی‬ ‫پێشكەشكردنی پڕۆگرامی سیاسییانە بۆ‬ ‫بەشداریی لە هەڵبژاردنەكاندا‪ .‬بێگومان‬ ‫دروشمی «ئیسالم چارەسەرە» بەسە‪،‬‬ ‫مادام سیستەمی سیاسیی ئەو دروشمەی‬ ‫گۆڕیوە بۆ سیاسەت‪.‬‬ ‫گرفتەكە‪ ،‬لەم دۆخەدا‪ ،‬تەنها گرفتی‬ ‫ێ الیەنگریی‬ ‫ئەو مسوڵمانە نییە كە نایەو ‌‬ ‫لەو بەئیسالمكردنە زۆرەملێیەدا بكات‪،‬‬ ‫بەڵكو گرفتەكە ئاڵۆزترە‪ ،‬گرفتی ئەو‬ ‫نامسوڵمانەیە‪ ،‬كە بە زۆرەملێ و تۆقاندن‬ ‫لەژێر هێزی یاسایەكی بەئیسالمكراودا‬ ‫لــە كۆمەڵگەیەكدا دەژی‪ ،‬كــە ئەمی‬ ‫بۆ گرنگ نییە‪ ،‬و هیچ بەهایەك بۆ‬ ‫دینەكەی دانانێت‪ ،‬تەنها بە قسەی تەڕ‬ ‫و زمانلووسیی ڕەوانبێژانە نەبێت‪ ،‬دۆخی‬ ‫ئافرەت ناهەموارتر و ناهەموارتر‪ ،‬هەروا‬ ‫دۆخــی فكر و بیرمەندان‪ ،‬داهێنان و‬ ‫داهێنەران حەوجێ بە ڕوونكردنەوەی‬ ‫زیاتر ناكات‪.‬‬ ‫پێشگریمانەكانی شۆڕشی زانستی‪:‬‬ ‫ئــەوە عەلمانییەتە – كە دەوڵــەت‬ ‫و سیستمە سیاسییەكەی لــە دین‬ ‫جیا دەكــاتــەوە – تەنها ئـــەوە‪ ،‬كە‬ ‫دەشـــێ ئــاســۆیــەلــێــك بــۆ ئ ــازادی ــی و‬ ‫ڕەشناڵیزم»عەقاڵنیەت» و فرەمانایی‬ ‫بكاتەوە‪ .‬دین پەیوەندیی بە دیندارانەوە‬ ‫هەیە و كاری وانــە‪ ،‬و ئەركی دەوڵەت‬ ‫ئەوەیە پارێزەریی ئازادیی هەموان بێت‪،‬‬ ‫و ڕێگر بێت لەدەستدرێژیی الیەنێك بۆ‬ ‫سەر الیەنێكی تر لە ژێر باوەڕیی بە‬ ‫مانای یەكێك لە دینەكانەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم عەلمانیەت نایەتە كایەوە بەبێ‬ ‫ڕیفۆرمی دینیی‪ .‬كە هێشتا الی ئێمە‬ ‫بوونی نیە‪ ،‬بەڵكو لە ئەوروپای سەدەی‬

‫شازدەیەمدا ڕووی داوە‪.‬‬ ‫الی ئێمە شۆڕشێكی فەلسەفیی‬ ‫هاوشێوەی ئــەوەی فەیلەسوفەكان لە‬ ‫ئــەوروپــا كــردیــان‪ ،‬ڕووی نـــەداوە‪ .‬ئەو‬ ‫شۆڕشەی كە بــووە بنەمایەك‪ ،‬و ئەو‬ ‫شۆڕشە كۆمەاڵیەتی و سیاسییە لەسەری‬ ‫بــەرپــابــوو‪ ،‬كە بیرۆكەی «هــاواڵتــی»‬ ‫بەهۆیانەوە ڕیشەدار بــوو‪ ،‬و جێگەی‬ ‫كۆنسێپتی «ڕەعییەت»ی گرتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كۆنسێپتەی هێشتاش لە كۆمەڵگەكانی‬ ‫ئــێــمــەدا حــاكــمــە‪ ،‬ســــــەرەڕای ئــەو‬ ‫ڕەوانبێژییەی لە دەستوەرەكانماندا پێی‬ ‫جەخت لەسەر هاواڵتیبوون دەكەینەوە‪.‬‬ ‫لــەدوای ئازادبوونی مــرۆڤ لە كۆت‬ ‫و پێوەندی زۆرەملێیی سیاسیی‪ ،‬و‬ ‫ڕوانینیی كڵێسایی بۆ جیهان‪ ،‬بە فەزڵی‬ ‫هەموو ئەوەی پێشتر ڕوویدا – ڕیفۆرمی‬ ‫دینی و شۆڕشی هــزری فەلسەفی و‬ ‫عەلمانیەت‪ -‬شۆڕشی زانستیش بەرپابوو‪.‬‬ ‫لێ لە كۆمەڵگەكانی ئێمەدا هەموو‬ ‫شتەكان بــە خنكاوی لــەدایــكــبــوون‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەو مۆدێرنەیەی هاتە ناومان‪،‬‬ ‫لــە هۆشیاریی هاوچەرخگەراییماندا‬ ‫– ناڵێم هۆشیاریی بەمۆدێرنبوونمان‬ ‫ هەالهەال و پارچە پارچەكرا‪ ،‬تەنها‬‫هەژموونە تەكنەلۆژییەكەی قبوڵ كرا‪،‬‬ ‫بەاڵم بنەما زانستییەكانی تەكنەلۆژیا ڕەت‬ ‫كرانەوە‪ ،‬بەتەواوی پێكهاتە ڕەشناڵیست‬ ‫و عەلمانی و ‪...‬ەوە‪ .‬دیموكراسی قبوڵ‬ ‫كــرا‪ ،‬بــەاڵم دابـــڕاو لە بنەماكەی‪ ،‬كە‬ ‫بریتییە لە ئازادیی تاك‪ ،‬ئابوریی ئازاد‬ ‫قبوڵ كــرا‪ ،‬بــەاڵم دابــڕاو لە بنەماكەی‬ ‫‪ ،‬كە ئــازادیــی فیكرە‪ .‬جیاكردنەوەی‬ ‫دەســەاڵتــەكــان ڕووی نـــەدا‪ ،‬مومكین‬ ‫نەبوو ڕووبـــدات‪ ،‬بەهۆی وابەستەگیی‬ ‫كۆنسێپتی دەسەاڵت‪ ،‬بە كۆنسێپتە چا‪-‬‬ ‫ناوەندییەكانەوە «قرۆستییەكان»*‪،‬‬ ‫وەك كۆنسێپتەكانی «خاوەن ڕەعییەت»‬ ‫و «پــــارێــــزەر» و «ســـەركـــردەی‬ ‫سرووتبەخش» و «سەرۆكی بڕوادار» و‬ ‫« میری بڕواداران =أمیر المومنین»ەوە‪.‬‬ ‫ئێستێ پێویستییەكی ئەوپەڕییمان‬ ‫بــە جــیــاكــردنــەوەی دیــن لــە دەوڵـــەت‬ ‫هــەیــە‪ ،‬ئــەگــەر چــاو بـــەدەوری خۆتدا‬ ‫بخشێنیت‪ ،‬دەرەنجامە كارەساتبارەكانی‬ ‫ئەو هاوسەرگیرییە كاسۆلیكییەی نێوان‬ ‫دەوڵــەت و دین لەجیهانی عەرەبیماندا‬ ‫هــەســت پــێ دەكــــەی‪ .‬تــەنــێ گــروپــە‬ ‫ڕادیكاڵیستەكان یان ئیسالمییەكان نین‪،‬‬

‫كە دین بەكاردێنن‪ ،‬بەڵكو دەوڵەتیش‬ ‫بەكاری دەهێنێت‪ ،‬ئەو پرسەش هۆكەی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ نیوەی دووەمی سەدەی‬ ‫بیستەم‪ ،‬لە تەواوی جیهانی عەرەبی و‬ ‫تەواوی جیهانی ئیسالمییدا‪.‬‬ ‫لە دەوڵەت‪،‬لە كۆمەڵگە نا‪:‬‬ ‫جیاكردنەوەی دین لە دەوڵەت جیاوازە‬ ‫لە جیاكردنەوەی دیــن لە كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫كەس ناتوانێت دین لە كۆمەڵگە جیا‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬دین لــەڕووە مێژووییەكەیەوە‬ ‫پێكهاتوویەكی كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬تەنێ‬ ‫پێكهاتییەكی تایبەتی یان ئیندیڤیژواڵ‬ ‫«فــــەردی» نییە‪ .‬دەشــێــت دیــن لە‬ ‫دەستپێكدا وابێت‪ ،‬واتە وەك ئەزمونێكی‬ ‫تایبەتیی ئیندیڤیژواڵ دەست پێ بكات‪،‬‬ ‫و دەشــێ بۆ چەند ئەزمونێك هەر وا‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬بــەاڵم هەندێك ئەزموونی‬ ‫دینیی ئیندیڤیژواڵ دەگۆڕێن بۆ ئەزمونی‬ ‫هاوبەش‪ ،‬كە گــرووپ دروســت دەكەن‪،‬‬ ‫دەبنە كۆمەڵگە و پاشان پەرەدەستێنن‬ ‫بۆ ئوممەت‪ ،‬لەم حاڵەتەی دواییدا دین‬ ‫دەبێتە هێزێك‪ ،‬ئەستەمە لە كۆمەڵگەی‬ ‫جیابكەیتەوە‪.‬‬ ‫دەوڵــەت بریتیی نییە لە كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫بەڵكو بریتییە لــەو دەزگــا كارگێڕی‬ ‫و سیاسی و یاساییەی ژیــان لە ناو‬ ‫كۆمەڵگەدا ڕێك دەخات‪ .‬جا ئەگەر دین‬ ‫هێزێكی كۆمەاڵیەتیی بێت‪ ،‬كەواتە دیسان‬ ‫ئەویش بریتی نییە لە كۆمەڵگە‪ ،‬كەواتە‬ ‫كۆمەڵگە بریتییە لە چەند تاقم و دینێك‪.‬‬ ‫مافی ئەو كۆمەڵگانەیە بەسەر دەوڵەتەوە‬ ‫كە لە دەستدرێژیی و پەرێزشكێنیی‬ ‫دەستە و تاقم و گرۆكانی تری بپارێزێت‪.‬‬ ‫لێرەوە ڕۆڵی دەوڵەت وەك دەزگایەكی‬ ‫ڕێكخەری ڕێــڕەوی ژیــان لە كۆمەڵگە‬ ‫–یەك‪ ،‬كە سروشتی خۆی فرەدیینە‪-‬‬ ‫پێویستە بێالیەنانە بێت‪ ،‬بەوەی نابێت‬ ‫تەبەننای دینێك بكات و دینێكی هەبێت‪،‬‬ ‫ێ بكات و بیپارێزێت‪ ،‬ڕۆڵی‬ ‫بەرگری ل ‌‬ ‫دەوڵەت پاراستنی خەڵكە نەك پاراستنی‬ ‫ئادیۆلۆژیاكان‪.‬‬ ‫لەتەواوی مێژوودا –دەنگۆ و قسەی‬ ‫بێبنەمای وا ‪ -‬ڕووی نـــەداوە‪ ،‬وەك‬ ‫ئــەم دەنــگــۆی جیاكردنەوەی دیــن لە‬ ‫كۆمەڵگەكان بێ‪ ،‬دەوڵەت دینی نییە‪،‬‬ ‫و ڕاستیش نییە دینی هەبێ‪« .‬دینی‬ ‫دەوڵــەت ئیسالمە» دەستەواژەیەكە‪،‬‬ ‫جێی پێكەنینە‪ ،‬دەوڵەت ناچێتە مزگەوت‬

‫و نوێژ ناكات‪ ،‬هــەروەهــا ناشچێت بۆ‬ ‫حەج كــردن‪ ،‬بــەڕۆژوو نابێت و زەكات‬ ‫نــادات‪ .‬دەوڵــەت بە سیستمی سیاسیی‬ ‫نوێنەرایەتی دەكــرێــت‪ ،‬بەرپرسیاریی‬ ‫هەموو كۆمەڵگەیە بە تــەواوی چین و‬ ‫دینە جیاوازەكانییەوە‪،‬ئەمەش مانای وایە‬ ‫دەوڵەتی دیندار مافی ئەو هاواڵتیانەی‬ ‫دەخوات‪ ،‬كە سەر بە دینەكەی ئەو نین‪،‬‬ ‫لــەوەش زیاتر هەمان ئەو هاودینانەی‬ ‫خۆی دەچەوسێنێتەوە‪ ،‬كە بەشێوەیەكی‬ ‫جیاواز لە تێگەیشتنی دەزگاكانی دەوڵەت‬ ‫لــەو دینە تێگەیشتوون‪ ،‬بەوشێوەیە‬ ‫كۆنسێپتەكانی «هــاواڵتــیــبــوون» و‬ ‫«یەكسانی» و «یاسا» دەبنە كۆنسێپتی‬ ‫بێناوەڕۆك و بێمانا‪.‬‬ ‫ئــەمــەیــەك‪ ،‬دوو‪ :‬دەســتــوورەكــان‪،‬‬ ‫هەرزەگۆییە بڵێین‪ ،‬هاواڵتیبوون بنەمای‬ ‫الیەنگیرییە‪ ،‬كە لە هەمان دەستووردا‬ ‫نوسرابێت‪« :‬شەریعەت – یان پرەنسیپە‬ ‫شەرعییەكان – سەرچاوەی سەرەكی‬ ‫یاسادانانن»‪ ،‬ئەمە دژیەكێكی هێند‬ ‫بكوژە‪ ،‬لە نێوان دوو مادەی دەستووردا‪،‬‬ ‫كــە یـــەك ئـــەوی تــر ڕەتــدەكــاتــەوە‪،‬‬ ‫دژیەكەكە دەگاتە ئەوپەڕی‪ ،‬كە لەهەمان‬ ‫دەستووردا هاتبێت‪ ،‬دامەزراندنی حیزب‬ ‫لەسەر بنەمای دینیی ڕەت بكاتەوە‪،‬‬ ‫الئیالهە ئیللەڵاڵ‪.‬‬ ‫خۆ حیزبی دینییش خــاوەن هەمان‬ ‫گوتاری «دەستووری»یە‪ ،‬ئەویش دەڵێ‪:‬‬ ‫«ئیسالم دینی دەوڵەتە‪ ،‬و شەریعەت‬ ‫سەرچاوەی یاسادانانە»‪ ،‬چۆن حزبێك‬ ‫ڕەت دەكەیتەوە‪ ،‬كە هەمان ئەو بەها‬ ‫دەستورییانە تەبەنا دەكات‪ ،‬و بەوپەڕی‬ ‫توندییەوە بەرگرییان لێ دەكات‪ ،‬حیزبیی‬ ‫نیشتمانیی فەرمانڕەوا لە میسر بۆ نمونە‪،‬‬ ‫یان دەستووری میسر گەمەی مندااڵنە‪،‬‬ ‫یان حیزبی نیشتمانیش نایاساییە وەك‬ ‫ئەو حیزبەی تر‪ ،‬كە قەدەغە كراوە‪.‬‬ ‫مومارەسە قەرەوەسەتییەكان‪:‬‬ ‫دەوڵەتی خــاوەن دیــن‪ ،‬چ مانایەكی‬ ‫هــەیــە؟‪ ،‬هــەروەهــا ناكۆكیی الیەنە‬ ‫پێكهەڵپژاوەكان لــەســەر وەرگرتنی‬ ‫مەڕجەعییەتی شــەریــعــەت ‪ -‬پارتی‬ ‫نیشتمانی و كۆمەڵەی برایانی (ناشەرعیی)‬ ‫– چ دەگەیەنێ؟‪ ،‬ئەمە بە سادەیی‬ ‫واتــە‪ :‬پەراوێزخستنی نامسوڵمانان لە‬ ‫كۆمەڵگەدا‪ ،‬تەماشای دەوروبــەرت بكە‬ ‫و دۆخی قیبتی و بەهائییەكانی میسر‬

‫دەنگۆی «نەبوونی كڵێسە لە ئیسالمدا» جگە لە قسەی باق و بریق و‬ ‫پووچ هیچی تر نییە‪ ،‬خۆ كڵێساش لەسەدەكانی ناوەڕاستدا لەوەزیاتری بە‬ ‫دژەڕاكانی خۆی نەكردووە‬

‫ببینە‪ ،‬و ببینە چ بــەســەر زۆریــنــەی‬ ‫قیبتییەكان هاتووە‪ ،‬كە وایان لێ هاتووە‪،‬‬ ‫تەنها كڵێسە بوەتە نیشتمانیان و بەس‪،‬‬ ‫هەر بەناوی شەریعەتیشەوە ڕۆڵی ژن‬ ‫لە دامــەزراوە سیاسیی و پەروەردەیی‬ ‫و میدیاییەكاندا پەراوێزخراوە‪ .‬كەس‬ ‫بەڕوومدا نەشیڕێنێت و بڵێ ئەوە ڕاست‬ ‫نییە‪ ،‬منیش دەزانم چەند دیكۆرێكیان‬ ‫بۆ جوانكاریی داناوە‪ ،‬لە جیهانێكدا‪ ،‬كە‬ ‫ڕێكخراوە جیهانییەكانی مافەكانی مرۆڤ‬ ‫و مافەكانی ئافرەت فشار دەخەنە سەر‬ ‫سیستم و پارتە سیاسییەكان‪.‬‬ ‫ئەو ناهەموارییەی هاواڵتیی مسوڵمانی‬ ‫ناكۆك لەگەڵ دەوڵـــەت و تەفسیری‬ ‫دەوڵـــەت و دامــەزراوەكــانــی بــۆ دین‬ ‫بەدەستییەوە دەناڵێنێت‪ ،‬لەوە قورستر‬ ‫و تاڵترە‪ ،‬تۆمەتباركردنی ئامادەكراو بە‬ ‫هەڵگەڕانەوە و بنپێخستنی نەگۆڕەكان‬ ‫ئــامــادەیــیــان هــەیــە‪ ،‬ئــەمــە جــگــە لە‬ ‫ڕاوەدونانی پۆلیسی و گرتن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫كــار لەگەڵ ئــەوانــەی بەخۆیان دەڵێن‬ ‫«قورئانییەكان» یان «ئەهلی قورئان»‬ ‫گەیشتە داپڵۆسینی خۆیان و كەسوكاریان‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانە دەمانگەیەنێتە ئەوەی‬ ‫دەنگۆی «نەبوونی كڵێسە لە ئیسالمدا»‬ ‫جگە لە قسەی باق و بریق و پووچ هیچی‬ ‫تر نییە‪ ،‬خۆ كڵێساش لەسەدەكانی‬ ‫ناوەڕاستدا لەوەزیاتری بە دژەڕاكانی‬ ‫خۆی نەكردووە‪.‬‬ ‫لــەم دەیــەی ئێستاماندا « یەكەم‬ ‫دەیەی سەدەی بیستویەك‪ ،‬كە خەریكە‬ ‫تەواو دەبێت»‪ ،‬دەوڵەت لە دیاریكردنی‬ ‫دینی خۆی و ڕاوەدوونانی دژبەرەكانیدا‬ ‫ڕادیكاڵتر بــووە‪ ،‬ئەگەرچی ئەمە لە‬ ‫دەستوور و یاساكانیدا نەنوسراوەتەوە‪.‬‬ ‫خەریكە دەوڵەتی زۆرینەسوننی شێعەكان‬ ‫دەچــەوســێــنــێــتــەوە‪ ،‬پێچەوانەكەشی‬ ‫دروستە‪ ،‬ڕقەبەرایەتیش بە فیتی گوتارە‬ ‫میدیاییە نابەرپرسیارانەكان ڕوو لە‬ ‫زیادییە‪،‬مرۆڤ لە ناو هەمان دیندا بەسەر‬ ‫چەند چینی جیاوازدا دابەش كراوە‪ ،‬كە‬ ‫هەر یەكێكیان ئەوی تر كافر دەكەن‪.‬‬ ‫عێراق دۆخێكی جێی نیگەرانیی هەیە‪،‬‬ ‫بەهۆی مێژووە دورودرێــژەكــەیــەوە‪ ،‬لە‬ ‫پێكەوەژیان و تێكئاڵقان و بەشداریی لە‬ ‫نیشتماندا‪ .‬لە لوبنانیش – هاید پاركی‬ ‫عەرەبان – لە سەكۆی سیاسییدا قەیرانە‬ ‫تایەفەگەرییەكان ڕەنگیان داوەتــەوە‪،‬‬ ‫هەموو ئەمانە تاقە یەك چارەسەرمان بۆ‬ ‫پێشنیاز دەكەن‪ :‬دەوڵەت واز لە دینداری‬ ‫بهێنێ‪ ،‬دەوڵــەت بێدینە‪ ،‬چیرۆكەكان‬ ‫باسی ئەو دودڵییەمان بۆ دەكــەن كە‬ ‫لیژنەی ئامادەكردنی دەستووری ساڵی‬ ‫‪1923‬ی میسر تێی كەوتوون‪ ،‬دەربارەی‬ ‫مەسەلەی مــاددەی « دینی دەوڵــەت‬ ‫ئیسالمە» ئایا پێویستە یان دەكرێ‬ ‫وەالی بنێن‪ .‬ئەوەی نامۆیە لە چیرۆكەكەدا‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە ئەندامە قیبتییەكانی لیژنەكە‬ ‫وتوویانە «زەرەری نییە»‪ ،‬مانا لێرەدا‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە ئەزمونەكە خۆی زەرەری‬ ‫خۆی دەرخست‪ ،‬بە بۆچوونی من ئەندامە‬ ‫قیبتییەكانی لیژنەكە بە دروشمەكانی‬ ‫شــۆڕشــەكــەی ‪ 1919‬ســەرخــۆش بــوون‬ ‫وەك «ئایین بۆ خودا و نیشتمان بۆ‬ ‫هەموان»‪ ،‬ویستویانە بەوە گوزارشت لە‬ ‫متمانە و فەخری خۆیان بكەن بۆ برا‬ ‫مسوڵمانەكانیان بە ئینتیمای خۆیان بۆ‬ ‫فــەزای كەلتوریی عەربی و ئیسالمیی‪،‬‬ ‫بەاڵم تازە زیانەكەی دەركــەوت‪ ،‬ئێستا‬ ‫پێویستە مسوڵمانان دین بگێڕنەوە و‬ ‫متمانەی برا قیبتییەكانیان بەدەست‬ ‫بهێننەوە‪ ،‬بە ڕەتكردنەوەی ئەو ماددە‬ ‫دەستورییە‪ ،‬جا ئایا وادەكەن؟‪.‬‬

‫* القرووسطية‪ :‬زاراوەیــەكــە لە دوو وشەی‬ ‫(قــرون) و (وسطى) لێك دراوە‪ ،‬لە كوردیدا‬ ‫دەتوانین بە چا‪ -‬ناوەندییەكان‪ ،‬وەرگیراو لە‬ ‫(چاخەكانی نــاوەڕاســت) وەری بگێڕین‪ ،‬ئەم‬ ‫كۆنسێپتە الی محەمەد ئاڕگۆن و جابری و‬ ‫نەسر ئەبوزەید‪ ،‬وەك هێمایەك بۆ كۆی ئەو‬ ‫دید و تێڕوانین و هزر و سیستەمە هزرییەكانی‬ ‫سەدەكانی ناوەڕاست بەكاردەهێنرێت‪ ،‬هەڵبەت بە‬ ‫جیاوازییەكی كەم لەنێوانیاندا‪ ،‬بۆ ئەمە دەتوانیت‬ ‫بگەڕێیتەوە بۆ كتێبی (مفاهیم‌اركونیە ‪-‬وەرگێڕ‪-‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬الحوار المتمدن‪2010/7/5 :‬‬

‫ذمارة (‪ )26١‬دوشةممة ‪2015/8/٣١‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫عاقیبەتێكی ترسناك!‬

‫‪6‬‬

‫(لەبارەى كتێبی‪ :‬وەرگێڕان وەك ئەكتی سیاسیی)‪ ،‬لە نووسینی پێشڕەو محەمەد‬ ‫نووسینی‪ :‬عەلیڕەزا ئەحمەدی‬

‫‪alirezaahmedi4@gmail.com‬‬

‫‪1‬‬ ‫بــۆ عاقیبەتێكی تــرســنــاك؟ ئــەم‬ ‫ناونیشانە لەخۆگری چ بەرداشتێكە؟‬ ‫كتێبێكی چكۆلە بەكوردی نووسراوە‪،‬‬ ‫ئەوەندەى من بزانم هێشتا خوێنەرانێكی‬ ‫نییە‪ ،‬بــەاڵم بــەرهــەمــی زەینییەتێك‬ ‫خــوویــا دەكـــا‪ ،‬كــە لــە داهــاتــوویــەكــی‬ ‫نزیكدا خوێنەرانی هەڵدەلوشێت و‬ ‫خۆی بەسەریاندا دەسەپێنێت‪ .‬كتێبێكە‬ ‫نایەكگرتوو‪ ،‬پــەرتــەوازە و سەركێش‪،‬‬ ‫هەڵگری بانگەشەیەكی بەم چەشنەیە‬ ‫"بـــەرەو لەماناداڵینی كــۆی ماناكانی‬ ‫سیستەمی بۆرژوازیی"‪ ،‬بەاڵم خوێنەرانی‬ ‫ناچار دەكات بەو ڕێگایەدا نەڕۆن‪ ،‬كە ئەو‬ ‫پێواویەتی‪ ،‬بۆ ئەوەى جوانی و دەسەاڵتی‬ ‫زەینی ئەو بسەلمێنن‪ ،‬بەڵكە ئەم لێدانانە‬ ‫دەهێنێتە خوارێ‪ .‬بۆ ئەوەى لە ئاستی‬ ‫عەقڵی تیۆریی ئەوانیدیكەدا ڕق لەدڵ‬ ‫دەگــرن‪ ،‬دەبێت پێشڕەو لەسەرەوەى‬ ‫لیستەكە هەبێت‪ .‬هیچ زیادەڕۆییەك نییە‬ ‫ئەگەر بڵێین بیركردنەوە بە ستایلی ئەو‬ ‫لەنێو هاونیشتمانییەكانی ئەودا شتێكی‬ ‫نــادروســتــە و دەكــرێــت وەك خاڵێكی‬ ‫ســەرەتــا تەماشا بكرێت و بــێ شك‬ ‫عاقیبەتێكی ترسناكی هەیە‪ .‬ئەڵبەتە‬ ‫نووسەرەكەى دەڵێم‪.‬‬ ‫هەر بەڕاست دەبێت چۆن ئەم كتێبە‬ ‫بنرخێنین‪ ،‬ڕەخنەى بكەین‪ ،‬دیدگای‬ ‫ڕەخنەیمان بۆی هەبێت؟ ڕەخنە دەق‬ ‫دەڵێت‪ ،‬چۆن دەبێت وابكەین ڕەخنەى‬ ‫ئەم كتێبە بكەین تا بزانین چی دەڵێت؟‬ ‫ئەم كتێبە تا ڕەخنە نەكرێت نازانین چی‬ ‫دەڵێت چون گەلێك خاڵی ترسناك و‬ ‫گرنگی تیا هەیە بەاڵم نایانبینین‪ .‬رەخنە‬ ‫بە ئاشكراكردنی ئایدیا لە بەرهەمەكەدا‪،‬‬ ‫بەرهەمەكە بۆ بڕبڕەیەك كورت دەكاتەوە؛‬ ‫رەخنە‪ ،‬بەرهەم تووشی حەپەسان و‬ ‫سەرسوڕمان دەكــات؛ رەخنە‪ ،‬بەرهەم‬ ‫دەڵێت‪.‬‬ ‫ئەگەر بمانەوێت دەربارەى ئەم كتێبە‬ ‫بدوێین‪ ،‬دەبــێــت چ بڵێین؟ ئایدیای‬ ‫پەخشانكراوی ئەم كتێبە چییە؟ بە‬ ‫پوختی‪ :‬چۆن بە شێوەیەكی كاریگەر لە‬ ‫خۆمان و كولتوورەكەمانی دووربخەینەوە‬ ‫و ئەم ئــازارە پارچەپارچە بكەین‪ ،‬كە‬ ‫لەسەرمانی كەڵەكە دەكـــات‪ .‬ئەگەر‬ ‫بتوانین ئەو تیرانەى دەیانهاوێت دەربخەین‬ ‫كەوابوو دەبێت زنجیرەیەك شت ڕیز‬ ‫بكەین و بەرداشتی نوسەریش بناسین‪:‬‬ ‫‪ .1‬نەریت‪ :‬نوسەر پێیوایە هەرچی ئازار‬ ‫و ڕەنج هەیە لەمەوە دێن واتا لەنەریتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەى لەسەری رادەوەستین‪ ،‬مێژووی‬ ‫خۆمانی پێڕادەگرین‪ .2 .‬مانا‪ :‬نووسەر‬ ‫مانا وەك نیشتمانێك وێنا دەكــات‬ ‫كە هــەرجــارە نەریت بازتولید (یان‬ ‫بەرهەمدەهێنێتەوە)‪ .‬پاشان دێت و پێمان‬ ‫ئێژێت چۆن وێران و نابودی بكەین! تا‬ ‫مانا وێران نەكەین ئەبێت هەر بەندەى‬ ‫ماناكانی بــۆرژوایــی بین‪ .3 .‬زمانی‬ ‫باش و بەئەرزش‪ :‬نووسەر ئەڵێت ئەمە‬ ‫تاكتیكێكە كە كۆمەڵگای بۆرژوایی بۆی‬ ‫بەدیاری هێناوین تا ئەو ناشرینیانەى‬ ‫بەرهەمیان ئەهێنێت لەڕێگای ئەم زمانەوە‬ ‫جــوان بكرێن‪ .‬نووسەر هــاوار ئەكات‪:‬‬ ‫وەرن پارچەپارچەى كەن! ‪ .4‬عەقڵی‬ ‫سەلیم‪ :‬بــوون بە بەندەى ئاستنزمی‬ ‫كۆمەڵگای بــۆرژوازیــی! ‪ .5‬كولتوور‪:‬‬ ‫نووسەر ڕەحم بەمەش ناكات و ئەڵێت‪:‬‬ ‫خۆجوانكردن! ‪ .6‬مانابەخشین‪ :‬سەیر‬ ‫لەوەدایە و فارسەكان ئەڵێن‪ :‬جل الخالق‪،‬‬ ‫سەیرە نووسەر مانابەخشین ئەكاتەوە‬ ‫كــردەوەیــەكــی‪ ،‬چــی؟ پــۆرنــۆگــرافــی و‬ ‫بانگەشە و پروپاگەندە! ‪ .7‬نالی‪ :‬كار و‬ ‫كاسبییەكی خۆش و ئاسانە! ‪ .8‬الیەنگری‬ ‫لە پێشكەوتنی كولتوور‪ :‬دروستكردنی‬ ‫داهاتوویەك‪ ،‬ئومێدێك كە ئەساسەكەى‬

‫تەوەهم و عاقیبەت‪ :‬دروستكردنی مرۆی‬ ‫ملكەچە! ‪ .9‬پێشكەوتن و كولتوور‪ :‬دوو‬ ‫چەمكن هیچ نین جگە درۆیەكی زەق‬ ‫و گەورە‪ .‬باشە چی بكەین ئەم هەموو‬ ‫مەترسیە لەسەر كۆمەڵگاكەمان البەرین‬ ‫كە هێشتا خاوەن هیچ چوارچێوەیەكی‬ ‫قانونی و سیاسی و فەرهەنگیی خۆى‬ ‫نیە؟ ئەمە كە عاقیبەتی ترسناكە و‬ ‫نوسەر خۆشی ئەمەی لە فەسڵی یەكەمدا‬ ‫وتوە و ئێژێت‪ :‬ڕەنگە هەر لە سەرەتای‬ ‫دێڕەكانیەوە ئەم دەقــە توڕ بدرێت و‬ ‫نەخوێنرێتەوە‪ .‬با بپرسین بۆچی؟ وەك‬ ‫لەسەرە ئاماژەم پێكرد‪ :‬ئەم ستایلی‬ ‫بیركردنەوەیە بۆ هاونیشتمانیەكانی‬ ‫هەم ترسناكە و هەم نادروستە و هەم‬ ‫شێتانەیە‪ ،‬بۆیە نوسەر خۆی زوو ئەزانێت‬ ‫چ عاقیبەتێكی ترسناكی هەیە‪ .‬كەوابوو‬ ‫ئەكرێت بڵێین نوسەر بەر لــەوەى تیر‬ ‫بگرێتە دڵی تاریكیی ئەوانیترەوە تیر‬ ‫ئەگرێتە دڵی خۆى و وەك لە كوردیدا‬ ‫دەوترێت‪ :‬سەری خۆى دەخوات‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫لە نیگای یەكەمدا وێدەچێ نووسەر‬ ‫تەنها لە بێنیامین بەهرەى بردووە‪ ،‬چون‬ ‫هەم ناونیشانی دووەمی كتێبەكە و هەم‬ ‫ڕوبەرگەكە ئەمە جەخت دەكەنەوە‪ .‬وەلێ‬ ‫كاتێك دەچیتە ناو كتێبەكەوە ئەوەی‬ ‫كە ڕاستەوخۆ بەرخوردی لەگەڵ ناكەیت‬ ‫بێنیامینە بۆیە دەردەكـــەوێ كە زۆر‬ ‫سەرچاوەى تر هەن و نووسەر بەهرەى‬ ‫لەزۆر نووسین و هزرڤانی تر بردووە و‬ ‫ئەندێشەى كلیلی كتێبەكەش ئەو پێچە‬ ‫دیالەكتیكییەیە كە نووسەر ئەیەوێت‬ ‫لەڕێگایەوە كۆمەڵگای بۆرژوازیی بێ مانا‬ ‫بكات‪ .‬نووسەر بەدوای ئایدیای ڕزگاریدا‬ ‫دەگەڕێت وەلێ خۆى لێی بێ ئومێدە‬ ‫هەر ئەم بێ ئومێدیەش هیوای پێدەدات‬ ‫بۆیە هەمیشە بەو قەولەى ماركس خۆى‬ ‫دڵخۆش دەكات كە دەڵێت لەناو دڵی بێ‬ ‫ئومێدیدا ئازایەتی لەدایك دەبێت‪ .‬ئایا‬ ‫بەڕاست ئەم ئایدیا سەرەكییەى ئەرك و‬ ‫پەیامی بێنیامینیانەى وەرگێڕان چییە؟‬ ‫بێنیامین روونی دەكاتەوە‪" :‬ئەركی وەرگێڕ‬ ‫هێنان و پیادەكردنی مەبەستێكە بەسەر‬ ‫زمانی مەبەستدا‪ ،‬كە دەنگدانەوەى دەقی‬ ‫سەرەكی لەو زمانەدا بەرهەمبهێنێت"‪ .‬الی‬ ‫ئەو‪ ،‬ئەم شێوازی كاریگەرییدانانە بەسەر‬ ‫"زمان"دا‪ ،‬بە پەیڕەویكردن لە ساختاری‬ ‫زمانی دەقی سەرەكی باشتر بەدەستەوە‬ ‫دێت و بۆ ئەم كــارە‪ ،‬دەبێت وشەكان‬ ‫بە بنەمای وەرگــێــڕان دابنرێن و نەك‬ ‫رستەكان؛ ئەمەش تەنها وەرگێڕانێكی‬ ‫وشــە بەوشەیە‪ .‬ئــەم بانگەشە روون‬ ‫و ئــازایــیــانــەى بێنیامین‪ ،‬لــە كتێبی‬ ‫"وەرگــێــڕان وەك ئەكتی سیاسیدا"دا‬ ‫بە شێوەیەكی غەریب و نامۆ پەرەیان‬ ‫پێدراوە و دەرەنجاكگەلی زمانناسانەى‬ ‫سەرسوڕهێنەری لێكەوتۆتەوە‪ .‬باقی‬ ‫كتێبەكە تەرخانكراوە بۆ شیكاركردن‬ ‫یــان دامــەزرانــدنــی پەیوەندییەكی زۆر‬ ‫سەرنجڕاكێش (ی هەبوون و نەبوون)‬ ‫ی نێوان ئــەم ئایدیا زمانناسانەیە و‬ ‫بوارە فرە جۆراوجۆرەكان‪ .‬سەرەكیترین‬ ‫ئایدیا لەم ئایدیایانە‪ ،‬دژایەتیكردنی مانا‬ ‫و كۆمۆنیكاسیۆن (پەیوەندیدروستكرن)‬ ‫ـە وەك ئەمرێكی نێگەتیڤ و مەنفی‪.‬‬ ‫بەناشرین نیشاندانی چەمكێكی بەرفراوانی‬ ‫وەك "مانا" (هەموو ئەو شتانە دەگرێتەوە‬

‫كە دەكرێت بیری لێبكرێتەوە) نووسەر‬ ‫لە دوو شوێندا وەك بەڵگەهێنانەوەیەك‬ ‫بە روونكردنەوەیەكی كورت دەئاخڤێت‬ ‫و دەڵێت‪" :‬مەحرومبوون لەمێژوو‪ .‬تا‬ ‫ئەم ساتە و بەو شێوەیەى لەسەرەوە‬ ‫باسكرا‪ ،‬كارێك لەگەڵ زماندا كــراوە‪،‬‬ ‫وەك بڵێیت دروستكراوێكی سروشتییە‬ ‫و هیچ پەیوەندیی بە سیاقە مێژوویی و‬ ‫دروستكراوە مێژووییەكەیەوە نییە‪ .‬ئەم‬ ‫لەمێژووداماڵینە ئەو بەرپرسیارێتییە لە‬ ‫ئینسان وەردەگرێتەوە كە ڕووبــەڕووی‬ ‫دۆخــی بــااڵدەســت ببێتەوە و ئینسان‬ ‫دەكــات بە فەردێكی بەرژەوەندخواز و‬ ‫وایان لێدەكات هەمووان بەیەك دەنگ‬ ‫بڵێن‪‘ :‬دەســت بەكاڵوی خۆتەوە بگرە‬ ‫با نەیبات‘‪ .‬لێرەوە وا لەئینسان دەكات‬ ‫لەدۆخێكی وەهادا بەردەوام بەر دیاردە‬ ‫سروشتییەكان دەكەوێت نەك دیــاردە‬ ‫دەستكرد و دابــەشــكــراوە مێژوویی و‬ ‫گــۆڕاوەكــان"‪ .‬نووسەر ئەیەوێت شتێك‬ ‫بڵێت بەمجۆرە كە ئێمە لێرەدا ڕووبەڕووی‬ ‫هەڵكشانی ناوی وەرگێڕ بووینەتەوە وەك‬ ‫ڕێگایەك بۆ بەئەبەدیكردنی ناوی خۆی و‬ ‫پەیداكردنی شوێنێكی پتەو لە مەیدانی‬ ‫ڕەمزیدا؛ بۆ یەكجار هاتنی ناوی كەسێك‬ ‫وەك وەرگێڕ لەسەر بەرگی كتێبێك‪،‬‬ ‫بەڵكو تەنانەت لە وتارێكی وەرگێڕدراو لە‬ ‫رۆژنامە‪ ،‬سایت‪ ،‬گۆڤار كافییە بۆ چوونە‬ ‫نێو مەیدانی ڕەمزییەوە‪ ،‬بەبێ هیچ خەم‬ ‫و كەڵكەڵەیەك بۆ دووبارە چاپكردنەوەى‬ ‫كتێب یان بینین و خوێندنەوەى‪ .‬ناو لەم‬ ‫دۆخەش ئەنێت جۆرێك نارسیزم و وەك‬ ‫شتێك سەرەتا ڕەخنەى خۆى پێ ئەكات‬ ‫كە خۆشی لەم بــازی و كایەیە بەدەر‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫بــەڕاســت چــۆن بتوانین ڕەخــنــەى‬ ‫ئەم كتێبە چكۆلەیە بكەین؟ پەیامی‬ ‫وەرگێڕی دەقێك تــەواو فەلسەفییە و‬ ‫نەك ڕێسایەكی پراكتیكی یان سیاسیی‬ ‫بۆ وەرگێڕەكانی داهاتوو‪ .‬لەم ڕووەوە‬ ‫تەعبیرەكان و وەسفەكانی بێنیامین لە‬

‫دەیــەوێــت ســوچ و بوعدی سیاسی بە‬ ‫مەسەلەكە بدات كە الی میهرەگان ئەمە‬ ‫غائیبە‪ .‬ئەوەى كە لەم كتێبەش غائیبە‬ ‫ئیستراتیژیەتی ڕزگــاری و ڕەهایی لەم‬ ‫سیستمە بۆرژوازییەیە‪ ،‬ئایا بێ ماناكردنی‬ ‫دەاللەت و ماناكانی سیستەمی بۆرژوازی‬ ‫دەتوانێت ئینسان ڕزگار بكات‪ .‬دەبێت‬

‫وشە بە وشە نە تەنها بــەزەرووری دژە‬ ‫مانا نییە‪ ،‬بەڵكو ئەو قابیلییەتەى هەیە‪،‬‬ ‫كە مانایەكی نوێ و بێ پەیوەند یان بێ‬ ‫بنەما بهێنێتە ناو دەقی مەبەستدارەوە و‬ ‫ئەویش نەك وەك جۆرێك لە راڤەكردن‪،‬‬ ‫بەڵكە شتێك "زیاتر" لەویش‪ .‬ئەگەر‬ ‫وەرگێڕانی وشــە بە وشــە لە حاڵەتە‬

‫نووسەر بەدوای ئایدیای ڕزگاریدا دەگەڕێت‪ ،‬وەلێ‬ ‫خۆى لێی بێ ئومێدە‪ ،‬هەر ئەم بێ ئومێدیەش هیوای‬ ‫پێدەدات‪ ،‬بۆیە هەمیشە بەو قەولەى ماركس خۆى‬ ‫دڵخۆش دەكات كە دەڵێت لەناو دڵی بێ ئومێدیدا‬ ‫ئازایەتی لەدایك دەبێت‬ ‫پەیامی وەرگێڕدا ناقابیلی جێبەجێكردنە‬ ‫و پەیامی وەرگێڕ نەك لە پەیوەندیدا بە‬ ‫ئەكتی وەرگێڕانەوە بەڵكە تەنها دەبێت‬ ‫لە ئاستی پرۆژەیەكی فەلسفی‪ ،‬سیاسیی‬ ‫و ئیالهیاتی بنیامیندا بخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم ئەزموونە لە ئێران تاقیكرایەوە‬ ‫لەالیەن ئومید میهرەگانەوە وەلێ ئەوەى‬ ‫كارەكەى پێشڕەو محەمەد جیادەكاتەوە‬

‫ببینین پەرەپێدانی رادیكااڵنەى چەمكی‬ ‫وەرگێڕانی وشە بە وشە بە چاوپۆشین‬ ‫لــەوەى بە چ ئــەنــدازەیــەك دوورە لە‬ ‫واڵتەر بێنیامین یان لێیەوە نزیكە‪ ،‬چ‬ ‫پارادۆكسێكی هەیە و بەكوێ دەگات‪.‬‬ ‫ســوچــی نێگەتیڤ و ریسكی نێو‬ ‫وەرگێڕانی وشە بە وشە وەك ئاراستەیەك‬ ‫بۆ دۆخی كۆمەاڵیەتی چییە؟ وەرگێڕانی‬

‫میكانیكییەكەیدا وەك بەڵگەیەك لەسەر‬ ‫"بەرهەمهێنانەوەى میكانیكی بەرهەم"‬ ‫حساب بكەین‪ ،‬ئەوا هەمیشە ئەو مەترسییە‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬كە ئەم بەرهەمهێنانەوەیە‬ ‫یان فرەبوونە جۆرێك لە هالە یان ئاورا‬ ‫دروســت بكات و سوچێكی ئیالهیاتی‬ ‫بە بەرهەمەكە ببەخشێت‪ .‬وەرگێڕانێكی‬ ‫بەم چەشنە بە زۆری نە تەنها شتێك‬

‫ئەوەى كە لەم كتێبە غائیبە ئیستراتیژیەتی ڕزگاری و ڕەهایی‬ ‫لەم سیستمە بۆرژوازییەیە‪ ،‬ئایا بێ ماناكردنی دەاللەت و ماناكانی‬ ‫سیستەمی بۆرژوازی دەتوانێت ئینسان ڕزگاربكات؟‬

‫زیاتر لە دەقی رەسەن دەڵێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫وەها وێنا دەكات‪ ،‬كە دەقی رەسەن زۆر‬ ‫مانادارترە لەو شتەى‪ ،‬كە لە وەرگێڕاندا‬ ‫بەدەست دێت و چاڵەكانی دەق دەبێت‬ ‫بخەینە ئەستۆى نەقسی وەرگــێــڕان‬ ‫و بە داهێنانە كەسییەكانەوە پڕیان‬ ‫بكەینەوە‪ .‬فرەبوونێكی لەمجۆرە لەبری‬ ‫داهێنانی جۆرێك بۆ بتێكی تاقانە‪،‬‬ ‫دەتوانێت نمونەگەلێكی جۆراوجۆر لە‬ ‫فۆرمێك بەرهەم بهێنێت‪ ،‬فۆرمێك كە‬ ‫(بەپێچەوانەى بت) هالەى خۆى لەگەڵ‬ ‫فرەبوون و بەرهەمهێنانەوەدا لەدەست‬ ‫نادات‪ .‬گرنگ نییە كە وێنەكێشانی فۆرمی‬ ‫سادەكارانە بێت‪ ،‬گرنگ ئەوەیە فۆرم‬ ‫دەاللەت لەسەر "حەقیقەتێك" دەكات‪،‬‬ ‫كە هەرچەند ناڕوونتر و دوورتــر بێت‪،‬‬ ‫هەرچەند غیابتر و دوورەدەستتر بێت‪،‬‬ ‫هەرچەند فرەبووتر و زیاتر لەبەردەستدا‬ ‫بێت‪ ،‬هێشتا بوونی "حەقیقەتێك"ی‬ ‫گریمانكراو (هەرچەند لە كات و شوێنی‬ ‫دیــكــەدا) "واقیعی"تر نیشان دەدات‪.‬‬ ‫وەرگــێــڕانــی وشــە بــە وشــە دەتوانێت‬ ‫شتایەتیی زمان لە نێوان مانا و عاقڵ‬ ‫بەدیبهێنێت و بەمجۆرە تــەوری تیژی‬ ‫عەقڵ كول بكات‪ .‬وەرگێڕانی وشە بە‬ ‫وشە دەتوانێت وێنەیەكی دیكە بكێشێت‪،‬‬ ‫كە پەیوەندی بەخودی ئــەوەوە نییە‪.‬‬ ‫لە راستیدا‪ ،‬بەو جۆرەى لە سەرەتادا‬ ‫بۆ وەرگێڕانە وشە بە وشەكانی دەقە‬ ‫پیرۆزەكان روویدا‪ ،‬مەترسی وەرگێڕانی‬ ‫وشە بە وشە لەوەدایە‪ ،‬كە وەهم دروست‬ ‫دەكــات‪ .‬وەهمی ئێمە لە ئەویدیكە و‬ ‫ئەویدیكە لە ئێمە‪ .‬كاتێكیش بێنیامین‬ ‫دەنووسێت یەكەى وەرگێڕان‪ ،‬وشەیە و‬ ‫نەك ڕستە‪ ،‬نابێت وێنای ئەوە بكەین كە‬ ‫بێ بەری لە تێگەیشتنی ڕستە‪ ،‬دەبێت‬ ‫مانای وشەكان لەژێرەوەیان دابنێین‪.‬‬ ‫ئەمە ڕێسایەك نییە‪ .‬ئایا تەرجەمەى‬ ‫شیعرەكەى بودلێر بۆ وشە بە وشە لە‬ ‫كتێبەكەدا خۆى دروستكردنی مانایەكی‬ ‫سەربەخۆ نیە لەدەرەوەى مانای شاعیر‬ ‫خۆى؟ ئایا ڕۆژێك دەگات كە جۆرێك‬ ‫هاوكاتیی لەنێوان پێوەرە زمانییەكان‬ ‫و وەرگــێــڕانــی بێنیامینی ڕوو بــدات؟‬ ‫ئایا ئەم ناهاوكاتی هەمان ئەو چاڵە‬ ‫نییە كە دەبێت وەك خودی بێنیامین‬ ‫لەسەری بووەستین و لە قواڵییەكەى‬ ‫واقمان بوڕمێت‪.‬؟ شتێك وەك مەودای‬ ‫نێوان جیهان و زمــان كە هیچ كاتێك‬ ‫نادرەوشێتەوە و ئەڵبەتە خــودی ئەم‬ ‫درز و پاراستنی ئەم درزەیە كە جۆرێك‬ ‫پەیوەندیی دیالەكتیكی وەستاو لەنێوان‬ ‫ئەو دووانەدا دروست دەكات‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫كتێبەكە بەم ڕستانە كۆتایی دێت‪:‬‬ ‫"چۆن وەرگێڕان زمان دەگەڕێنێتەوە بۆ‬ ‫مەیدانی مرۆیی‪ ،‬ئەوا وەرگێڕانی سیاسییش‬ ‫هەمان كار لەگەڵ سیاسەتدا دەكات و لە‬ ‫پۆست‪-‬سیاسەتی مودیران دایدەبڕێت و‬ ‫دەیهێنێتەوە نێو پانتایی ئەكتی مرۆیی‬ ‫و بیركردنەوەى ئینسانییەوە‪ .‬كەواتە‬ ‫بۆمان دەردەكەوێت كە سیاسەت چیتر‬ ‫سنووری نێوان نەزمەكان قبوڵ ناكات‬ ‫و بەو دابەشكردنەش ڕازی نابێت‪ ،‬كە‬ ‫پۆلیس لەپشتییەوە وەســتــاوە‪ .‬بۆیە‬ ‫وەرگێڕانی بنیامینی تەنها تیۆرییەكی‬ ‫ئــەدەبــی و جوانیناسانە نییە‪ ،‬بۆ‬ ‫چێژبینین نووسرابێت‪ ،‬بەڵكو بەتوندیی‬ ‫بەستراوەتەوە بە پراكتیكەوە و لێرەشدا‬ ‫پراكتیك ئیشی یەكەمی شێواندنی‬ ‫دابەشكردنی هەستپێكراوەكانی پێشووە‬ ‫و هێنانی نــەریــتــی ستەملێكراوانی‬ ‫ڕابــردووە بۆ ئەوەى خەلەل لە زەمەنی‬ ‫ئێستادا دروســـت بــكــات"‪ .‬ئایا وەك‬ ‫لەخاڵی ســەرەوە وتــم ئەمە پەیڕەوی‬ ‫لەكام ئیستراتیژییەت دەكات ئەگەر ئەمە‬ ‫ڕووبــدات – ئەمە زیاتر ئایدیایە نەك‬ ‫واقیع – دنیا لەدەستی هیوالی بۆرژوازی‬ ‫ڕەهایی پەیدا دەكات؟‬

‫ذمارة (‪ )26١‬دوشةممة ‪2015/8/٣١‬‬

‫عه‌شقى شۆڕشگێڕانه‌‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫گفتوگۆيه‌كى سالڤۆى ژيژه‌ك ده‌رباره‌ى «قه‌ديس پۆڵس»‬ ‫و‪ .‬وه‌ليد عومه‌ر‬ ‫(‪)٣-٢‬‬ ‫هـه‌رچــۆنــێــك بــێــت(ل ـه‌ب ـه‌ر ئه‌مه‌ي ‌ه‬ ‫حه‌زده‌كه‌م له‌م باسه‌دا ئاوڕ له‌ خوێندنه‌و‌ه‬ ‫و ته‌فسيرى ئۆپێراكانى ڕيچارد ڤاگنه‌ر‬ ‫بده‌مه‌وه‌)‪ ،‬پاڵنه‌رى مه‌رگ ئه‌و پاڵنه‌ره‌ي ‌ه‬ ‫له مردنتان ده‌گرێت‪ .‬پاڵنه‌رى‬ ‫ك ‌ه ڕێ ‌‌‬ ‫م ـه‌رگ ئه‌و ئه‌نگێزه‌يه‌ي ‌ه ك ‌ه له‌وديوى‬ ‫ژيــان و مردنيشه‌و‌ه هه‌ر بـه‌رده‌وامـ ‌ه و‬ ‫پێداگرى ده‌كــات‪ .‬ئه‌مه‌ش ئه‌و شته‌ي ‌ه‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه زاراوه‌كــانــى فيلم ‌ه خه‌ياڵييه‌‪-‬‬ ‫زانستيي ‌ه ترسناكه‌كانى ستيڤان كينگدا‬ ‫پێى ده‌وترێت «نامردوو ياخود مردوو‌ه‬ ‫زيندووه‌كان» و منيش زۆر حه‌زم لێيه‌تى‪.‬‬ ‫ئه‌م پێداگريي ‌ه ترسناكه‌ى ژێر مردن فرۆيد‬ ‫ناچارده‌كات پاڵنه‌رى مه‌رگ ببه‌ستێته‌وه‬ ‫ب ‌ه «ناچاربوون به‌ دووباره‌بوونه‌وه»‌وه‌‪.‬‬ ‫واده‌زانيت مردووه‌‪ ،‬كه‌چى له‌ناوناچێت و‬ ‫درێژ‌ه ب ‌ه ڕه‌وت و ڕۆيشتنى خۆى ده‌دات‪،‬‬ ‫پێداگريي ‌ه ترسناكه‌كه‌‌ى ئه‌و ئۆبێكته‌ى‬ ‫ك ‌ه نامردوو‌ه و نه‌مردووه‌‪.‬‬ ‫خاڵى دووه‌م‪ :‬سه‌ربارى ئه‌و ڕه‌خنه‌يه‌ى‬ ‫ل ‌ه هايدگه‌ر هه‌مه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه ئه‌و ده‌رس ‌ه‬ ‫گه‌وره‌يه‌ي ‌ه ك ‌ه پێويست ‌ه ل ‌ه هايدگه‌ره‌و‌ه‬ ‫فێرى بين(ڕه‌خن ‌ه لــێــره‌دا وشه‌يه‌كى‬ ‫سواو و پاتاڵ ‌ه و‪ ،‬ئاسۆى من جياواز‌ه‬ ‫لــه‌و)‪ .‬ده‌سكه‌وتى گـــه‌وره‌ى هايدگه‌ر‬ ‫له‌و ڕوانين و چه‌مكسازيي ‌ه تازه‌يه‌داي ‌ه‬ ‫كه سه‌باره‌ت به‌ چه‌مكى (كۆتادارى)‬ ‫خــســتــووي ـه‌تــي ـه‌ڕوو‪ .‬ئ ـه‌م ـ ‌ه لــ ‌ه ئيش ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تاييه‌كانى هايدگه‌ريشدا ده‌بينين‪،‬‬ ‫به‌تايبه‌ت ئه‌و ده‌مه‌ى ك ‌ه بايه‌خ ب ‌ه كانت‬ ‫ده‌دات‪ .‬لێره‌دا به‌ڕوونى ئه‌و‌ه ده‌بينن‬ ‫ك ‌ه چۆنچۆنى ناكۆتا(يان ئه‌ويتره‌كه‌ى‬ ‫كۆتادار)‪-‬ك ‌ه ب ‌ه ئه‌به‌دييه‌ت و ناكۆتا‬ ‫و چى و چى گوزارشتى لێده‌كه‌ين‪،-‬‬ ‫لـه‌ڕاســتــيــدا كــاتــيــگــۆرى و ڕووكــــار و‬ ‫ئاسۆيه‌كى ئه‌و شته‌ي ‌ه ك ‌ه پێى ده‌ڵێين‬ ‫كۆتادار‪ .‬الى هايدگه‌ر‪ ،‬ئه‌م ‌ه ده‌سكه‌وت‬ ‫و سه‌ركه‌وتنى گـــه‌وره‌ى كانت بــوو‪:‬‬ ‫ترانسێدێنتاڵ[[‪:transcendental‬‬ ‫وات ‌ه ئه‌و فاكته‌ر وڕاگره‌ى ك ‌ه جياي ‌ه ل ‌ه‬ ‫ئه‌زموون و هاوكات له‌ناو ئه‌زموونيشداي ‌ه‬ ‫و ده‌سگه‌يشتن ب ‌ه ئه‌زموون به‌بێ ئه‌و‬ ‫مه‌حاڵه‌]] ل ‌ه به‌رامبه‌ر «ترانسێدێنت‪-‬‬ ‫خــۆى‬ ‫«‪transcendent‬دا‬ ‫كاتيگۆرييه‌كى س ـه‌ر ب ‌ه كۆتادارييه‌‪.‬‬ ‫[[ترانسێدێنت‪ :‬شتێك ‌ه و له‌سه‌ر پێى‬ ‫خۆى و زاتــى خۆى ده‌وه‌ستێت‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئايديا نه‌گۆڕ ونه‌مره‌كانى ئه‌فالتوون ك ‌ه‬ ‫ده‌كه‌ونه‌ ده‌ره‌وه‌ى ئه‌زموونه‌وه‌]]‪.‬‬ ‫جێى هه‌موو ئه‌مان ‌ه ل ‌ه ئيشه‌كه‌ى‬ ‫باديۆدا خاڵييه‌‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا هه‌موو‬ ‫كاتيگۆيى «ڕووداو‪ Event»-‬ته‌نيا‬ ‫له‌ڕوانگه‌ى كاتيگۆريى كۆتادارييه‌وه‌ي ‌ه‬ ‫ك ‌ه ده‌توانێت ببێت ‌ه جێى كاريگه‌رى‪.‬‬ ‫ڕووداوه‌كـــــان ته‌نيا ل ـ ‌ه دۆخ و پێگ ‌ه‬ ‫كـــۆتـــادار‌ه تايبه‌ته‌كانى خــۆيــانـه‌و‌ه‬ ‫ڕووده‌ده‌ن و ئه‌م ديدگايه‌ش ته‌نيا به‌پێى‬ ‫ڕوانگه‌كانى باديۆ خۆى ده‌سه‌لمێت‪ .‬ئه‌م‬ ‫حه‌قيقه‌ته ياخود ئه‌م كرده‌و‌ه كۆتاداره‌‪،‬‬ ‫ته‌نيا ده‌رهـــه‌ق ب ‌ه بوونێكى كۆتادار‬ ‫ڕاســت ده‌رده‌چــێــت‪ ،‬ئ ـه‌و حه‌قيقه‌ته‌ى‬ ‫ك ‌ه باديۆ حه‌زده‌كات به‌يارمه‌تيى زاراو‌ه‬ ‫مه‌سيحييه‌كان له‌ قاڵبى سيانه‌ى ئيمان‪،‬‬ ‫ئومێد‪ ،‬عه‌شقدا وه‌سفى بكات‪ :‬ئيمانهێنان‬ ‫ب ـه‌وه‌ى ڕووداوى حه‌قيقه‌ت ڕوويــداوه‌‪،‬‬ ‫ئــومــێــده‌واربــوون بــه‌وه‌ى ساته‌وه‌ختى‬ ‫عاقيبه‌ت هه‌ر دێت(ل ‌ه مه‌سيحيه‌تدا‪،‬‬ ‫ڕزگاربوونى عاله‌م و مرۆڤايه‌تى ل ‌ه گوناه‪،‬‬ ‫ل ‌ه ماركسيزميشدا‪ ،‬چوزانم هاتنه‌ديى‬ ‫كۆمۆنيزم و هتد)‪ ،‬عه‌شقيش وه‌ك كار‪،‬‬ ‫كارێك ك ‌ه له‌نێوان دوو كه‌سدا و هاوشانى‬ ‫يه‌كتر ئه‌نجامى ده‌ده‌ن‪ ،‬وه‌فا بۆ ڕووداو‬ ‫و هتد‪....‬به‌اڵم‪...‬باديۆ ل ‌ه دوايين كتێبى‬ ‫خۆيدا كاتێك هه‌وڵده‌دات ستراكتۆرى‬ ‫مه‌ترسيى تۆتاليتاريزم بـه‌وردى پۆڵێن‬ ‫و فۆرمول ‌ه بــكــات‪ ،‬چه‌مكى «بــه‌زۆر‬ ‫هێنانه‌ئاراى ڕووداو‪forcing the« -‬‬

‫من «بوون‪-‬‬ ‫به‌ره‌و‪-‬مه‌رگ»ـى‬ ‫هايدگه‌ر له‌گه‌ڵ‬ ‫پاڵنه‌رى مه‌رگدا‬ ‫ناخه‌مه‌ يه‌ك‬ ‫بۆته‌‌وه‌‬

‫قەدیس پۆڵس‬

‫‪ event‬ده‌خاته‌ڕوو‪ ،‬ك ‌ه به‌ته‌واوى وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ي ‌ه پێگه‌يه‌كى وجــودى ببه‌خشێت ‌ه‬ ‫ڕووداو‪ ،‬وه‌ك بڵێى ڕووداو پرۆسه‌يه‌كى‬ ‫ناكۆتا نه‌بوو‌ه كه ده‌بوو شوێنه‌كه‌يمان ل ‌ه‬ ‫واقيعدا بدۆزيايه‌ته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك بڵێى ڕووداو‬ ‫مۆڵه‌ت ب ‌ه هه‌موو ناواقيعيبوونه‌كانى‬ ‫ده‌دات‪ .‬ب ـه‌اڵم درزى نێوان ڕووداو و‬ ‫واقــيــع‪ ،‬ك ‌ه تۆتاليتاريزم ه ـه‌وڵــده‌دات‬ ‫په‌رده‌پۆشى بكات و بيشارێته‌وه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫درزه‌كه‌ى كۆتادارييه‌‪ -‬به‌م جۆر‌ه ده‌بينن‪،‬‬ ‫له‌م ئاسته‌دا جێى شتێك ل ‌ه ئيشه‌كه‌ى‬ ‫باديۆدا خاڵييه‌‪.‬‬ ‫پرسيار‪ :‬وات ‌ه سيانه‌ى ئيمان‪ ،‬ئومێد‪،‬‬ ‫عه‌شق پێويستى ب ‌ه چواره‌م ‌ه بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫خۆى كامڵ بكات؟‬ ‫ژيژه‌ك‪ :‬ئائا به‌ڵێ‪ ،‬به‌اڵم هاوكات‪...‬‬ ‫ه ـه‌ر ل ‌ه چــوارچــێــوه‌ى ئ ـه‌م زاراوانـــه‌‌دا‬ ‫ده‌توانين بڵێين‪ :‬شتێك ل ‌ه باديۆدا‬ ‫هه‌ي ‌ه ك ‌ه زۆر حـه‌زم لێيه‌تى‪ ،‬الى ئه‌و‬ ‫وه‌ك ڕۆژى نيوه‌ڕۆ ڕوون ـ ‌ه ك ‌ه چه‌مك ‌ه‬

‫پرسيار‪ :‬ده‌رفه‌ت بده‌ن باسى ئه‌و ئايديا‬ ‫و ته‌فسير‌ه بكه‌ين ك ‌ه ل ‌ه كتێبى (كورته‌ڵ ‌ه‬ ‫و بــوك ـه‌ڵ ـه‌)دا ســه‌بــاره‌ت ب ـ ‌ه چه‌مكى‬ ‫«به‌رجه‌سته‌بوون‪incarnation»-‬‬ ‫خستووتانه‌ت ‌ه ڕوو‪ ،‬ئه‌و بيروبۆچوونه‌ى‬ ‫گوايا به‌رجه‌سته‌بوون‪ ،‬سيمبوڵى جياوازى‬ ‫يــان نوقسانييه‌كى ناوه‌كيى خودايه‌‪.‬‬ ‫ديــوه‌كـه‌ى تــرى ئـه‌و حوكم ‌ه تيۆرى و‬ ‫گريمانه‌ييه‌‪ ،‬ئه‌و شێوازه‌ي ‌ه ك ‌ه ئێو‌ه ل ‌ه‬ ‫خوێندنه‌وه‌كه‌تاندا بۆ چه‌مكى (كۆتادارى)‬ ‫ـى مه‌سيحدا ئاوڕتان لێداوه‌ته‌وه‌‪ .‬ل ‌ه ديدى‬ ‫مه‌سيحيه‌تى ته‌قليدى و ئۆرتۆدۆكسه‌وه‌‪،‬‬ ‫مه‌سيح ئايكۆنى خودايه‌[[وات ‌ه به‌هۆى‬ ‫مه‌سيحه‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه ده‌توانين تاڕاده‌يه‌ك‬ ‫خـــودا بــنــاســيــن]]‪ ،‬ئــێــو‌ه ل ـ ‌ه ڕوانين ‌ه‬ ‫ماترياليستييه‌كه‌ى خۆتاندا‪ ،‬پێده‌چێت‬ ‫بتانه‌وێت بڵێن‪« :‬مه‌سيح ئايكۆنى مرۆڤه‌‪،‬‬ ‫يان هاوشێوه‌ى ئه‌و شته‌ى ناو بوونى‬ ‫مرۆڤ ‌ه ك ‌ه هێنده‌ش مرۆيى نيه»‪ -‬ئايا‬ ‫ئه‌م ‌ه هه‌ر ئه‌و ماناي ‌ه ني ‌ه ك ‌ه ل ‌ه ڕوانگه‌ى‬ ‫«كۆتادارى»ـه‌وه‌ هه‌ڵده‌گۆزرێت؟‬ ‫ژيژه‌ك‪ :‬ئه‌وه‌ى ده‌مه‌وێت به‌ڕاشكاوى‬ ‫بــاســى بــك ـه‌م ئـــه‌وه‌يـــه‌‪ ،‬مــن ل ـه‌گ ـه‌ڵ‬ ‫ه ـه‌مــوو ئــه‌و خــوێــنــدنـه‌وانـه‌دا ناكۆكم‬ ‫كــ ‌ه خــوێــنــدن ـه‌وه‌ى «مـــرۆيـــى»ن بۆ‬ ‫مه‌سيحيه‌ت‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه كه‌وڵى هه‌ندێك‬ ‫گـــوزاره‌ى وه‌ڕزكـــه‌رى فۆيه‌رباخيانه‌دا‬ ‫ده‌رده‌بڕرێت و هتد[[مه‌به‌ستى ژيژه‌ك‬ ‫ى‬ ‫لــه‌‌و «ده‌روونــنــاســيــيــه به‌ناوبانگه‌ ‌‬ ‫ئيمانى ديــنــى»ـــه ك ـ ‌ه فــۆي ـه‌ربــاخ ل ‌ه‬ ‫كتێبى «ماهيه‌تى مه‌سيحيه‌ت»‌دا‬ ‫خستوويه‌تيه‌ڕوو]]‪ .‬نا‪ ،‬من بير له‌و شت ‌ه‬ ‫له‬ ‫ده‌كه‌مه‌وه‌ ك ‌ه «ل ‌ه بوونى مرۆڤ خۆيدا ‌‌‬ ‫مرۆڤ زياتره‌«‪ -‬ده‌بێت ئه‌م ‌ه به‌ته‌واوى‬ ‫له‌به‌رچاوبگرن‪ .‬په‌يامى دين‪ ،‬گه‌ر كورتى‬ ‫بكه‌ينه‌وه ئه‌وه‌ي ‌ه كه‌‌‪ ،‬مرۆڤ ناتوانێت‬ ‫له‌سه‌ر پێى خۆى بوه‌ستێت‪ ،‬پێويستت‬

‫مه‌سيحيي ‌ه ڕه‌سه‌نه‌كه‌ى عه‌شق‪ ،‬چه‌مكێك ‌ه‬ ‫له‌بنه‌وه‌ڕا توندوتيژ و تاكاليه‌نه‌ي ‌ه و هيچ‬ ‫لێكچوونێكى له‌گه‌ڵ تێڕوانينى دين ‌ه‬ ‫غه‌يره‌سامى و پاگانييه‌كاندا ني ‌ه بۆ‬ ‫عه‌شق‪ ،‬و وه‌ك جۆرێك ل ‌ه هاوسه‌نگيى‬ ‫گه‌ردوونى سه‌يرى ده‌ك ـه‌ن‪ :‬تۆ هه‌موو‬ ‫دونيات خۆش ده‌وێــت‪ ،‬بـه‌ڕووى هه‌موو‬ ‫كائيناتدا ميهر و عه‌شق و به‌ڵێ به‌رز‬ ‫ده‌كه‌يته‌وه‪-‬نا! ل ‌ه مه‌سيحيه‌تدا شتى وا‬ ‫نيه‌‪ ،‬عه‌شق لێره‌دا يه‌كاليه‌نه‌يه‌‪ ،‬تاكال و‬ ‫تاقانه‌يه‌‪ ،‬عه‌شق وات ‌ه «تۆم ل ‌ه هه‌مووشت‬ ‫زياتر خۆش ده‌وێت»‪ :‬عه‌شق ئه‌و شته‌ي ‌ه‬ ‫گه‌ر بودييه‌كان بيانزانياي ‌ه ب ‌ه سه‌رچاوه‌ى‬ ‫خراپه‌يان داده‌نــا‪ .‬عه‌شق جۆرێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ناهاوسه‌نگيى ڕيشه‌يى و ڕاديــكــاڵ‪.‬‬ ‫پێمواي ‌ه پێشوه‌خت (وه‌كچۆن هه‌وڵمداو‌ه‬ ‫له‌ كتێبى «موتڵه‌قى ناسك»يشدا باسى‬ ‫بكه‌م) شيكردنه‌وه‌يه‌كى هێجگار قه‌شه‌نگ‬ ‫سه‌باره‌ت به‌م لۆژيكه‌ى كــۆتــادارى ل ‌ه‬ ‫خودى كتێبى پيرۆزيشدا هاتووه‌‪ ،‬ئه‌ويش‬

‫نامه‌ى يه‌كه‌مى پۆڵس ‌ه بۆ قه‌ره‌نتييه‌كان‪ .‬ب ‌ه تێگه‌يشتنى من‪ ،‬ناكۆك و مه‌حاڵ‬ ‫ئ ـه‌م بـه‌شـه‌ى كتێبه‌ك ‌ه هه‌ربه‌ڕاستى و پارادۆكسه‌‪ .‬شتێكى وا نيه‌‪...‬ئه‌وه‌ى‬ ‫ڕازئامێز و لوغزاوييه‌‪ .‬به‌تايبه‌ت ئه‌و پێويست ‌ه بيپشكنين‪ ،‬بـه‌جــۆرێــك ل ‌ه‬ ‫به‌نده‌ى ك ‌ه ل ‌ه عه‌شق ده‌دوێــت‪ ،‬بابى جۆره‌كان ئه‌وه‌ي ‌ه كه‌‪ ،‬ده‌بێت ئلوهيه‌ت‬ ‫سيانزه‌يه‌م‪ ،‬نام ‌ه بۆ قه‌ره‌نتييه‌كان‪ .‬ئه‌و و زاتــى ئيالهى خــۆى سنور بۆ خۆى‬ ‫ڕاز و لوغزه‌ى باسى ده‌كه‌م به‌م جۆره‌يه‌‪ .‬دابنێت‪.‬‬ ‫پۆڵس له‌نێوان دوو جــۆر تێڕوانيندا‬ ‫به‌كورتييه‌كه‌ى ب ‌ه بڕواى من‪ ،‬يه‌كێك‬ ‫هاتوچۆ ده‌كـــات‪ ،‬پۆينته‌كه‌ش هه‌ر ل ‌ه ڕه‌هه‌ند‌ه تايبه‌تييه‌كانى مه‌سيحييه‌ت‬ ‫ئه‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه ئه‌م دوو ته‌فسير‌ه هاوشانى له‌به‌ر هه‌ندێك هۆكارى ئاڵۆز ل ‌ه ئيشه‌كه‌ى‬ ‫يه‌كدى بخوێنينه‌وه‌‪ .‬يه‌كه‌ميان‪ ،‬جۆرێك بــاديــۆدا له‌به‌رچاونه‌گيراوه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ل ‌ه جه‌ختكردنه‌وه‌ى بنه‌ڕه‌تيي ‌ه له‌سه‌ر له‌به‌ر شێوازى گشتيى فيكرى ئه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ئه‌وله‌ويه‌تى عه‌شق‪« :‬ته‌نانه‌ت گه‌ر جێيه‌ك بۆ تێڕامان ل ‌ه «كــۆتــادارى»‬ ‫هه‌موو شتێكم بزانياي ‌ه و بتوانيايه‌‪ ،‬ئه‌وا ناهێڵێته‌وه‪ ،‬بۆنمون ‌ه له‌و جێيه‌دا ك ‌ه‬ ‫به‌بێ عه‌شق هيچ نه‌ده‌بووم‪...‬هه‌ر هيچ‪ ...‬ڕه‌خنه‌ى هايدگه‌ر ده‌كــات‪ ،‬ئيدى ئه‌م‬ ‫هتد»‪ .‬كه‌چى كتوپڕ دواى دوو په‌ره‌گراف ڕه‌هه‌ند‌ه له‌به‌رچاو ناگرێت‪ .‬له‌م ڕووه‌و‌ه‬ ‫ده‌ڵــێــت‪« :‬وه‌ك بڵێى لــه‌م چركه‌ي ‌ه تا ئـه‌و جێي ‌ه ده‌ڕوات ك ‌ه بانگه‌شه‌ى‬ ‫به‌دواو‌ه ئێم ‌ه هيچ نيين‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه عه‌شق ئـه‌و‌ه ده‌كــات‪ ،‬بــوون‪-‬ب ـه‌ره‌و‪-‬م ـه‌رگ به‌و‬ ‫هيچى ترمان به‌ده‌سته‌و‌ه نيه»‪ .‬پێمواي ‌ه ماناي ‌ه دێت ئاست ‌ه حه‌يوانييه‌كه‌ى بوون‬ ‫ده‌بێت ئه‌م دووان ‌ه پێكه‌و‌ه بخوێنينه‌وه‌‪ .‬يان وجود له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌دايه‌‪...‬من‬ ‫ئه‌م ‌ه ئه‌و شته‌ى ناو مه‌سيحيه‌ت ‌ه ك ‌ه «بوون‪-‬به‌ره‌و‪-‬مه‌رگ»ـى هايدگه‌ر له‌گه‌ڵ‬ ‫پاڵنه‌رى مه‌رگدا ناخه‌م ‌ه يه‌ك بۆته‌‌وه‌‪،‬‬ ‫باديۆش ئ ـه‌و‌ه ڕه‌چــاو ناكات‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫ناتوانێت ل ‌ه شان و شكۆى پێشينى و‬ ‫» تێبگات‪.‬‬ ‫ترانسێندێنتاڵى «كۆتادارى ‌‬ ‫له‌م ڕووه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و ل ‌ه ئاستى ميتافيزيكيي ‌ه‬ ‫پێش‪-‬كانتييه‌كاندا ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬

‫عه‌شق ئه‌و شته‌يه‌ گه‌ر بودييه‌كان بيانزانيايه‌ به‌‬ ‫سه‌رچاوه‌ى خراپه‌يان داده‌نا‬

‫ب ـ ‌ه ئه‌وێكى تــر هه‌يه‌(ئه‌ويترێتى)‪،‬‬ ‫ئه‌وێكى ترى سرووشتيى وه‌ك زه‌وى نا‪،‬‬ ‫يان ئه‌و مێينه‌يه‌ نا ك ‌ه هه‌موو شتێك‬ ‫ده‌گرێت ‌ه خۆى[[ئاماژه‌ي ‌ه بۆ ئه‌و ڕوانين ‌ه‬ ‫ئوستوره‌ييه بۆ سرووشت ك ‌ه زه‌وى وه‌ك‬ ‫دايكێك ده‌بينيت‪ :‬زه‌ويى دايك؛ ك ‌ه هه‌موو‬ ‫شتێكى لێو‌ه ده‌زێت و ل ‌ه مردندا بۆى‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه و هه‌موو شكڵ وشێوازه‌كانى‬ ‫ژيان ل ‌ه ڕه‌حمى ئه‌ودان‪...]]...‬لێره‌دا من‬ ‫ل ‌ه ڕوانگه‌ى گنۆستيزم نزيك نابمه‌وه‌[[ك ‌ه‬ ‫په‌يڕه‌وكاره‌كانى پێيانواي ‌ه مه‌عريفه‌ى‬ ‫تـــه‌واويـــان لــه‌ســه‌ر زات و سيفاتى‬ ‫خــودا هه‌يه‌]]‪ ،‬هه‌موومان ده‌زانين ك ‌ه‬ ‫ئه‌م ‌ه ل ‌ه ڕيــزى بيروباوه‌ڕ‌ه به‌ناوبانگ ‌ه‬ ‫گنۆسييه‌كانداي ‌ه و بگر‌ه ڕه‌نگ ‌ه زۆريش‬ ‫گنۆسييان ‌ه نه‌بێت به‌ڵكو به‌شێك بێت‬ ‫ل ‌ه پره‌نسيپه‌كانى جۆرێك ل ‌ه نه‌ريتى‬ ‫عيرفانى يان بززوتنه‌وه‌يه‌كى بيدعه‌ئامێز‪،‬‬ ‫ئه‌و بيروباوه‌ڕه‌ى ك ‌ه گوايا مه‌عريف ‌ه و‬ ‫زانينى ئێم ‌ه له‌سه‌ر خــودا بريتيي ‌ه ل ‌ه‬ ‫مه‌عريف ‌ه و زانينى خودا له‌سه‌ر خۆى‬ ‫و هتد‪ .‬به‌اڵم هاوكات ئه‌م ‌ه په‌يوه‌نديى‬ ‫ب ‌ه چۆنيه‌تيى خوێندنه‌وه‌ى منه‌و‌ه هه‌ي ‌ه‬ ‫بۆ ئايكۆنشكێنيى يه‌هوديه‌ت‌‪ .‬ب ‌ه بڕواى‬ ‫من ئايكۆنشكێنيى يه‌هوديه‌ت ناكۆك ني ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ ئايكۆنشكێنيى مه‌سيحيه‌تدا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )26١‬دوشةممة ‪2015/8/٣١‬‬

‫‪8‬‬

‫تەوەری ساڵێک دوای هێرشەکانی داعش‬

‫پڕۆفیسۆر مارک فەرحه‪ :‬دەبێت ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە خەمی ئەوە دابێت ڕێیەک بۆ‬ ‫خۆی بدۆزێتەوە و ئاینیش ببێت بە مەسەلەیەکی کەسی و تایبەتی‬ ‫سازدانی‪ :‬دارا عەبدولڕەحمان‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫پــاش تێپڕبونی زیــاتــر لــە ساڵیک‬ ‫بەسەر هێرشەکانی(دەوڵەتی ئیسالمی‪-‬‬ ‫داعــش) بۆ سەر هەرێمی کوردستان و‬ ‫قووڵبونەوەی (ملمالنێ مەزهەبییەکان)‪،‬‬ ‫پرسی کورد لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫بۆتە جێی باس و زۆر ناوەندی ئەکادیمی‬ ‫بەخۆیەوە سەرقاڵکردوە‪ ،‬لە چەندین‬ ‫ڕوەوە کێشەکانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫ئێجگار چڕبونەتەوە و چەندین جەمسەر‬ ‫و الیەنی ملمالنێ لەناو ئەم کێشانەدا‬ ‫بــەرژەونــدیــیــە ئــابــوری و سیاسی و‬ ‫مەزهەبییەکانیان بەیەکداچون‪ ،‬بۆیە‬ ‫شیکردنەوەی دۆخی ئێستای ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین پێویستی بەشارەزاو ئەکادیمیستی‬ ‫بێالین هەیە کە بتوانێت پەی بە چەند‬ ‫الیەنێکی شاراوەی پرسەکە ببات‪ ،‬هەروا‬ ‫پێویستی بە وزە و توانای باش هەیە‬ ‫تا بتوانێت تەمومژ لەسەر ئەم دۆخە‬ ‫ئاڵۆزە کەمێک الببات و هەندێک لە‬ ‫یارییەکان ببینرێن‪( .‬ڕوانگەوڕەخنە) لە‬ ‫زنجیرەیەک چاوپێکەوتنی یەکبەدواییەک؛‬ ‫دیبەیتی ڕاستەوخۆی لەگەڵ چەندین‬ ‫تــیــۆلــۆگ و ئەکادیمستی شـــارەزای‬ ‫بــوارەکــانــی سیاسەت و سۆسیۆلۆژیا‬ ‫سازداوە‪ ،‬بەجۆرێک هەر یەک لەوانەی لە‬ ‫گفتوگۆکەدا بەشدارن‪ ،‬هەمان تەوەریان‬ ‫لەگەڵدا وروژێنراوە و هەمان پرسیاریان‬ ‫ئاراستەکراوە‪ .‬بەهیوای وەاڵمی جیاجیاو‬ ‫بینینی ئــەم بــابــەتــانــە لــە گۆشەی‬ ‫جیاوازەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی کێڵگە مەعریفی‬ ‫و ئەکادیمییەکانی کوردستانیش پشکیان‬ ‫هەبێت لە شیکردنەوەی زانستیانەی‬ ‫ڕوداوەکانی ئێستای ڕۆژهەاڵتی ناوین‪،‬‬ ‫چونکە لەالیەکەوە کورد کارەکتەرێکی‬ ‫سەرەکیی ملمالنێکانی ئێستای ئێرەیە‪،‬‬ ‫لەالیەکی تریشەوە‪ ،‬ئەم گۆڕانکارییانە‪،‬‬ ‫ڕاســتــەوخــۆ‪ ،‬پەیوندیان بە داهاتوی‬ ‫کێشەکانی کوردەوە هەیە‪.‬‬ ‫یــەکــەم چــاوپــێــکــەوتــنــمــان لــەگــەڵ‬ ‫پڕۆفیسۆر (مارک فەرحە) دەبێت‪ ،‬سێ‬ ‫تەوەرمان بۆ هەر یەکەیان ئامادەکردوە‬ ‫و سێ تەوەرەکە بریتن لە(گۆڕانکارییە‬ ‫نوێیەکان لە ئێراق و سوریا‪ ،‬تەوەرەی‬ ‫دووەم‪ :‬دەوڵەتی کوردی لە داهاتوویەکی‬ ‫نزیکدا‪ ،‬تەوەرەی سێهەم‪ :‬پەیوەندیی و‬ ‫نزیکیی بەها ئیسالمییەکان بە جیهانی‬ ‫هــاوچــەرخــەوە)‪ ،‬ئــەم تــەورانــە بــەدوای‬ ‫یــەکــدادێــن بــە دو بەشی یەکبەدوای‬ ‫یەک دادەبەزێت‪ .‬بۆ ژامرەکانی داهاتوو‬ ‫بــەردەومــدەبــیــن‪ ،‬بــەاڵم لەنێوان هەر‬ ‫ئەکادیمیستێک و ئەوی دوای خۆی‪ ،‬یەک‬ ‫ژمارە پشوو لەنێونیاندا دەبێت‪.‬‬ ‫تەوەرەی یەکەم‪ :‬گۆڕانکارییە‬ ‫نوێیەکان لە ئێراق و سوریا دا‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬هەندێک شــارەزا و‬ ‫چاودێر پێیان وابــوو دوای «بەهاری‬ ‫عەرەبی» گروپە جیهادییەکان بەرەو‬ ‫پاشەکشە و پوکانەوە دەچن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ئێستادا وەک دەبینرێت بارەکە تەواو‬ ‫پێچەوانەیە‪ ،‬بەڵکو بەهێزتربوون و‬ ‫ڕۆژبەڕۆیش مەترسیدارتر دێنە پێشچاو‪،‬‬ ‫ئەم گەشەکردنەیان بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫مارک فەرحه‪ :‬ئەو شارەزایانە ئاماژە‬ ‫سەرەکییەکانی سەر جیهانی واقیعیان‬ ‫زۆر بە هەڵە خوێندۆتەوە‪ .‬زۆربەی جار‬ ‫ئەوانەی کە داوای گۆڕینی ڕژێمەکان‬ ‫دەکەن پاڵنەری ئایدۆلۆژی و شاراوەیان‬ ‫لە پشتە‪ ،‬هـــەروەک لە ئێراق بینرا‪،‬‬ ‫چاوەڕوانی ئەوە دەکرا کە ئەمریکییەکان‬ ‫بە گوڵ پێشوازی بکرێن‪ ،‬بــەاڵم وەک‬ ‫بینیمان ئەمە ڕوینەدا‪ .‬لە الیەکی ترەوە‬ ‫دیموکراسی‪-‬لیبراڵی بۆخۆی تەنانەت لە‬

‫پڕۆ‬ ‫فایل‪ :‬مارک فەرحە‬ ‫•‬ ‫سا‬ ‫ڵی‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٢٠٠‬‬ ‫لە‬ ‫زانکۆی (هارفارد) لە‬ ‫و‬ ‫یال‬ ‫یە‬ ‫تە‬ ‫یە‬ ‫ک‬ ‫گرتوەکا‬ ‫نی ئەمریکا دکتۆرای‬ ‫خ‬ ‫وێ‬ ‫ند‬ ‫وە‪.‬‬ ‫لێ‬ ‫کۆ‬ ‫ڵەرو تایبە‬ ‫تمەندە لە بوارەکانی‬ ‫(‬ ‫سی‬ ‫ک‬ ‫یۆ‬ ‫الرز‬ ‫م‪،‬‬ ‫دێ‬ ‫مۆکر‬ ‫اسی‪ ،‬مەزهەبگەریی)‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕا‬ ‫ستدا‪ .‬خاوەنی چەندین‬ ‫لێکۆڵینەوەی‬ ‫ئەکادیمییە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫• «پلەبەند‬ ‫یی‬ ‫جی‬ ‫ه‬ ‫انێتی سیکیۆالرزم»‬ ‫ڕێژگەر‬ ‫یی کۆمەاڵیەتی‪.٢٠١٢ ،‬‬ ‫• شۆڕ‬ ‫شە‬ ‫ع‬ ‫ەر‬ ‫ەبی‬ ‫یەکان‪،‬دەرئەنجام و‬ ‫دەرها‬ ‫ویشتە( ناوخۆیی‪ ،‬ه‬ ‫ەرێمی‪ ،‬جیهانی)کان‪،‬‬ ‫لەندەن‪.٢٠١٤ ،‬‬ ‫• دێمۆکراسیی‬ ‫ئۆتۆکراسی بەرانبەر‬ ‫دیمۆکر‬ ‫اسیی مەزهەبی‪ ،‬لە‬ ‫گەڵ سەلما موسا‪،‬‬ ‫ئ‪.‬د‪.‬‬ ‫لۆرانزۆ کامل‪.٢٠١٥ ،‬‬ ‫• ئێستا سەرقا‬ ‫ڵی کتێبێکە بەناوی‪:‬‬ ‫سیکیۆ‬ ‫الرزمی لوبنانی لەژێر‬ ‫ئابڵوقەدا‪ ،‬ڕەهەندە‬ ‫هەرێمی و ناوچەییە‬ ‫کانی نەخۆشییەکە‪.‬‬ ‫• پڕ‬ ‫فیسۆرە لە زانکۆی‬ ‫ئەمریکی جۆتج تاون‬ ‫لە دۆح‬ ‫ەی پایتەختی قەتەر‪.‬‬

‫هەندێک دەیانەوێت لە نێوان ئیخوان و جیهادییە توندڕەوەکاندا‬ ‫جیاوازیی بکەن‪ ،‬بەاڵم لەڕاستیدا مورسی و چەندانی تر لەوانە بوون کە‬ ‫بە ئاشکرا بانگەشەی بەرەنگاریی چەکدارییان لەدەرەوەی میسر دەکرد‬ ‫ڕۆژئــــاواشــــدا‬ ‫گوڵێکی زۆر ناسکە و پێویستی بە‬ ‫گەلێک پێشمەرجی ئایدۆلۆژی و ئابووری‪-‬‬ ‫کۆمەاڵیەتی هەیە تا بەباشی بکەوێتە‬ ‫سەرخۆ و کاربکات‪ ،‬وەک لە نمونەی‬ ‫سویسرا دا دەبینرێت‪ .‬دەبێت ئەوەمان‬ ‫بیرنەچێت کە دیموکراسی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫هەمیشە مەترسی دیماگۆجییەت و‬ ‫چەوساندنەوەی شاراوەی هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫ئەگەر میسر بۆ نموونە وەربگرین‪،‬‬ ‫دەبینین واڵتێکمان هەیە کــە زیاتر‬ ‫لەسەدا پەنجای ژنانی نەخوێندەوارن‬ ‫و هەژاریەکی ئێجگار زۆر بەرباڵوە و‬ ‫هێزێکی زۆری گروپە جیهادییەکانی وەک‬ ‫ئیخوان موسلمین و سەلەفییەکان هەن‪،‬‬ ‫کە هەردووکیان‪ ،‬هەم لە ناوخۆی میسردا‬ ‫و هەم لەدەروەش‪ ،‬وەک لە سوریا و لیبیا‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬الیەنگری کڵپەی جیهادن‪.‬‬ ‫هەندێک دەیانەوێت لە نێوان ئیخوان و‬ ‫جیهادییە توندڕەوەکاندا جیاوازیی بکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم لەڕاستیدا مورسی و چەندانی تر‬ ‫لەوانە بوون کە بە ئاشکرا بانگەشەی‬ ‫بەرەنگاریی چەکدارییان لـــەدەرەوەی‬

‫میسر دەکرد‪ .‬لەالیەکی ترەوە «جیهاد‬ ‫ڕێگەمانە»دروشمی سەرەکی پالتفۆرمی‬ ‫کۆمەڵی ئیخوان موسلمینە‪ ،‬کە بە هۆی‬ ‫ئەم بانگەشە و دروشمانەوە سەرئەنجام‬ ‫توانیان لــە میسردا ســـواری ئەسپی‬ ‫دەســەاڵت بــن‪ ،‬بــەاڵم دواتــر لە ڕێگای‬ ‫ڕاپەڕینێکی جەماوەرییەوە لە دەسەاڵت‬ ‫هێنرانە خوارەوە و هەر ئەو ڕاپەڕینەش‬ ‫بۆ جارێکی تر جڵەوی دەسەاڵتی دایەوە‬ ‫دەست سوپا‪.‬‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬بەردەوام دەگوترێت لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا گۆڕانکاریی گەورە‬ ‫بەڕێوەیە‪ ،‬ئایا ئەو الیەنە ئیسالمییانەی‬ ‫کە ئیسالم بە چارەسەر دەزانن خاوەنی‬ ‫پڕۆژەیەکی وەهان تا لەو گۆڕانکارییەدا‬ ‫لە پێگەیەکی گرنگدا ببینرێنەوە؟‬ ‫مارک فەرحه‪ :‬وادیارە لە ئێستادا هێڵە‬ ‫سەرەکییەکانی ئەو گۆڕانکارییە خۆی لە‬ ‫پەڕگیری و ڕادیکالییەتدا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬ملمالنێی مەزهەبیی‬ ‫نــێــوان سوننە و شیعە تــا دێــت لە‬ ‫نــاوچــەکــەدا زیــاتــر پەرەدەستێنێت‪،‬‬ ‫هــەروەک بە ڕوونــی ئەمڕۆ لە سوریا و‬

‫ئێراق و یەمەن دەبینرێت‪ ،‬لە داهاتودا‬ ‫ئــەم ملمالنێیە بە کــوێ دەگــات؟ چی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت؟ خوێــــــن یان‬ ‫دابەشبوونی زیاتر‪ ،‬یاخود شیمانەی‬ ‫پێکەوە ژیانی ئاشتیانە هێشتا هەر لە‬ ‫ئارادایە؟‬ ‫مــارک فەرحه‪ :‬تەقینەوەکانی ئەم‬ ‫دوایــیــەی هـــەردوو واڵتــی (کــوەیــت و‬ ‫سعودییە) هاوارێکی وریاکەرەوە بوون بۆ‬ ‫حکومەتەکانیان کە ئیتر بەر لە هەرشتێک‬ ‫دەبێت بایەخ بە سەقامگیری واڵتەکانیان‬ ‫بدەن‪ .‬لە کاتێکدا ملمالنێ و ڕەخنەی‬ ‫توندی نێوان سوننە و شیعە لە بەرامبەر‬ ‫یەکتردا تادێت پەرەدەستێنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەمان کاتدا هوشیاریەکی بەرژەوەندیی‬ ‫نەتەوەییش هەیە کە دەڵێت‪ :‬ملمالنێی‬ ‫تایەفی لە بەرژەوەندیی هیچ کەسێکدا‬ ‫نییە‪ .‬بۆیە دەبێت ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫لە خەمی ئــەوە دابێت کە ڕێگایەک‬ ‫بۆخۆی بدۆزێتەوە و ئاینیش ببێت بە‬ ‫مەسەلەیەکی کەسی و تایبەتی‪ ،‬نەک‬ ‫ببێت بە هۆکارێک بۆ کوشتن و سەربڕینی‬ ‫هەرکەسێک کە تۆمەتی بێباوەڕی و‬

‫کافربوونی دراوەتە پاڵ‪.‬‬ ‫ڕوانــگــەوڕەخــنــە‪ :‬وەک هۆکارێک‬ ‫بۆ ئەو دابەشبوونە مەزهەبییەی کە‬ ‫ئەمڕۆ دەبینرێت‪ ،‬زۆرجــار دەگوترێت‬ ‫لە ئیسالمدا چاکسازیی ئەنجامنەدراوە‪،‬‬ ‫پێت وایە شکستی چاکسازیی ئاینی لە‬ ‫کۆمەڵگەی ئیسالمیدا هۆکاری سەرەکی‬ ‫تۆخبوونەوەی ئەم دابەشبونەبێت؟ بە‬ ‫جۆرێک کە نەکرێت لە داهاتوویەکی‬ ‫نزیکدا موسوڵمانەکان لە ملمالنێیەکی وا‬ ‫دەربازبن؟‬ ‫مــارک فــەرحــه‪ :‬بە واتــا قووڵەکەی‬ ‫دەتـــوانـــیـــن بـــە وەاڵمــێــکــی کـــورت‬ ‫وەاڵمبدەینەوە و بڵێین‪ :‬بەڵێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێویستە لە بەکارهێنانی دەستەواژەی‬ ‫«چــاکــســازی» دا ئاگاداربین کە بە‬ ‫دیاریکراوی مەبەستمان لەم دەستەواژەیە‬ ‫چییە؟ (ڕیفۆرمەیشن لە مێژووی ڕۆژئاوادا‬ ‫بووە هۆی بەرپابوونی چەندین جەنگی‬ ‫خوێناوی ئاینی)‪ .‬لەمڕۆدا تایەفەگەری‬ ‫بە سەرچاوە ناوخۆیی و دەرەکییەکان‬ ‫ئاودەدرێت و بەشێکی پەیوەندی بەوەوە‬ ‫هەیە کە ئێمە چۆن ئاین وێنادەکەین‪،‬‬ ‫لــــــــــێــــــــــرەدا‬

‫دەمەوێت ئەوە بە بیربێنمەوە کە پێشتر سەلەفی و ئیخوانەکانی‬ ‫میسر تاووتوێی داپۆشین یان مۆم بەسەردادانی تەواوی هەرەمەکانی‬ ‫میسریان دەکرد‪ .‬لە ئێستاشدا داعش بێپەردە ویستی خۆی بۆ‬ ‫خاپورکردنی هەرەمەکان خستوەتەڕوو‪ ،‬هەروەک چۆن لە سوریا و‬ ‫ئێراق دا هەستا بە خاپورکردنی شوێنەوارەکان‬

‫تێگەیشتن و وێــنــاکــردنــی ئــایــن ئەو‬ ‫پانتاییەیە کە چاکسازی تیایدا دەبێتە‬ ‫کارێکی پێویست‪ .‬بەگشتی پێویستە‬ ‫بواری باوەڕ بکرێتە بابەتێکی تایبەتی‬ ‫و کەسی‪ .‬هەڵبەت تایەفەگەری بۆخۆی‬ ‫وەک فاشیزم و زینۆفۆبیای توندوڕەو(‬ ‫زینۆفۆبیا‪ :‬ڕقێکی دوژمنکارانەی پڕ‬ ‫توندوتیژیە لە بەرامبەر کەسانی بێگانەدا‬ ‫پــەیــڕەو دەکـــرێـــت‪/‬و‪:‬کـــوردی) شێوە‬ ‫میکانیزمێکی بەرگریکارانەیە لە بەرامبەر‬ ‫هەڕەشەی دەرەکیدا‪.‬‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬هیچ پێشنیازێکت الیە‬ ‫بۆ ئەوەی موسڵمانانی ئەمڕۆ بتوانن ئەم‬ ‫ملمالنێیە تێپەڕێنن؟‬ ‫مــــارک فـــەرحـــه‪ :‬دەب ــێ ــت لـــەڕوی‬ ‫سیاسییەوە‪ ،‬دەوڵــەتــان بــاش لــەوە‬ ‫تێبگەن ئەمە ئەو یارییە نییە کە تیایدا‬ ‫بــە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی یەکێک‬ ‫براوە دەبێت‪ ،‬گەر ئەوی دی بدۆڕێت‪،‬‬ ‫بەڵکو لەم یارییەدا لە یەککاتدا دەشێت‬ ‫هەموو بەجارێک بــدۆڕێــن‪ .‬هــەر بۆیە‬ ‫گەر خوانەخواستە لە کــەنــداودا شەڕ‬ ‫هەڵبگیرسێت هەموان دۆڕاون‪ .‬پێویستە‬ ‫ئێران و سعودیە دەستبەجێ و بێمەرج‬ ‫دەست بە گفتوگۆی دپلۆماسی بکەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەمە تا ڕاددەیـــەک بێ کۆسپ‬ ‫و تەگەرە نییە‪ ،‬چونکە ملمالنێیەکی‬ ‫گەورەتر بۆ هەژموون و دەســەاڵت لە‬ ‫نێوان ویالیەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا لە‬ ‫الیەک و ڕوسیاو چین لە الیەکی ترەوە‬ ‫لە ئــارادایــە‪ .‬بۆ گفتوگۆکردن لەسەر‬ ‫بەرگرتن لە باڵوبوونەوەی ئەو ئاگرە کە‬ ‫هەموانی پێدەسوتێن‪ ،‬پێویستە هەریەک‬ ‫لە ئەمریکا و ڕوسیا و چین کۆنفرانسێک‬ ‫ببەستن و هەموو ئەو دەوڵەتانەش تیایدا‬ ‫بەشداربن کە بە جۆرێک لە جۆرەکان‬ ‫پێیانەوە گرێدراون‪.‬‬ ‫ڕوانـــگـــەوڕەخـــنـــە‪ :‬هـــەر وەک لە‬ ‫ڕاگەیاندنەکانەوە دەبینرێت؛ داعش‬ ‫لە هەموو ئەو شوێنانەدا کە دەستیان‬ ‫بــەســەردا دەگــرێــت‪ ،‬هەڵدەستێت بە‬ ‫خاپورکردنی شوێنە دێرین و پیرۆزەکان‪،‬‬ ‫لەپشت ئەم جۆرە کردانەوە چ پەیامێک‬ ‫هەیە؟ ڕاگەیاندنەکان‪ ،‬بە ئاگایی یان بە‬ ‫نائاگایی‪ ،‬لە باڵوکردنەوەی ئەم پەیامەدا‬ ‫چ ڕۆڵێک دەگێڕن؟‬ ‫مــارک فــەرحــه‪ :‬دەمــەوێــت ئــەوە بە‬ ‫بیربێنمەوە کــە پێشتر سەلەفی و‬ ‫ئیخوانەکانی میسر تاووتوێی داپۆشین یان‬ ‫مۆم بەسەردادانی تەواوی هەرەمەکانی‬ ‫میسریان دەکــرد‪ .‬لە ئێستاشدا داعش‬ ‫بێپەردە ویستی خۆی بۆ خاپورکردنی‬ ‫هــەرەمــەکــان خستوەتەڕوو‪ ،‬هــەروەک‬ ‫چۆن لە سوریا و ئێراق دا هەستا بە‬ ‫خاپورکردنی شوێنەوارەکان‪.‬‬ ‫بــەاڵم دەتوانین بەڕاشکاوی بڵێین‬ ‫ئــەو زیانە مرۆییانەی کە ئــەم گروپە‬ ‫تاوانکارانە لەگەڵ خۆیاندا هێناویانە‬ ‫زۆر تراژیدیترە‪ .‬بەگشتی پەیامەکەیان‬ ‫یەک شتە‪ ،‬کە ئەویش پەیامی پەرستنی‬ ‫مردن و وێرانکارییە‪ ،‬ئەوانە لە توانایاندا‬ ‫نییە هیچ جۆرە شتێک بونیادبنێن‪ ،‬تاکو‬ ‫بتوانن پێشکەشی کەسانی تری بکەن‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێت ئەو پرسیارە بکرێت‪ :‬ئایا‬ ‫بەڕاست لەڕۆژگاری ئەمڕۆدا شتێکی وەک‬ ‫هەڕەمەکان یاخود شوێنەوارە دێرین و‬ ‫تەنیاکان کە لە مۆزەخانە جێهێڵدراو و‬ ‫بیابانەکاندا کەوتوون سەرچاوەی شوومی‬ ‫و خراپەکارین؟ نا بەڕاستی ئەوانە لە‬ ‫داڵ و دوپشکی کولتووری دەچــن‪...‬‬ ‫تەنها دەزانن بخۆن و تااڵنبکەن‪ ،‬ئەوانە‬ ‫هیچ شتێکیان پێ نییە تا پێشکەشی‬ ‫شارستانیەتی مرۆڤایەتی بکەن‪.‬‬ ‫سەرنج‪:‬‬ ‫ئەم گفتوگۆیە لە ‪٢٠١٥/٧/٦‬دا سازکراوە‪.‬‬