531

‫‪90‬‬

‫رۆژ‬ ‫كۆیالیەتیی‬ ‫سێكسی‬ ‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )531‬دو شةممة ‪2015/9/7‬‬

‫رەنگە كۆبونەوەی لوتكە ئەنجام بدەن‬

‫چوار الیەنەكە‬ ‫گفتوگۆ لەسەر بژاردەیەكی نوێ دەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو زانــیــاریــیــانــەی‬ ‫دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬بڕیارە‬ ‫ئــەم هەفتەیە پێش كۆبونەوەی‬ ‫پێنجقۆڵی‪ ،‬هــەر چـــوار الیەنی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو‪،‬‬ ‫كــۆبــونــەوەیــەك ئــەنــجــامــبــدەن‌و‬ ‫تێیدا گفتوگۆ لەسەر پێشنیازی‬ ‫نوێ بكەن‌و بە بژاردەیەكی نوێوە‬ ‫بچنە كۆبونەوە پێنجقۆڵییەكەوە‪.‬‬ ‫"چـــاودێـــر" لــە ســەرچــاوەیــەكــی‬ ‫باوەڕپێكراوەوە ئەوەشی زانیوە كە‬ ‫رەنگە كۆبونەوەی چوار الیەنەكە‬ ‫لەسەر ئاستی لوتكە بێت‪.‬‬ ‫بــڕیــار بــوو دوێــنــێ یەكشەممە‬ ‫حەوتەمین كۆبونەوەی پێنجقۆڵیی‬ ‫ئەنجامبدارەیە‪ ،‬بەاڵم كۆبونەوەكە‬ ‫دواخـــرا بــۆ رۆژی یەكشەممەی‬ ‫داهــاتــوو‪ ،‬چونكە زانیارییەكانی‬ ‫"چــاودێــر" ئــەوە دەسەلمێنن‪ ،‬كە‬ ‫ئەگەر ئەو كۆبونەوەیە بكرایە هیچ‬ ‫شتێكی نوێی لێبەرهەم نەدەهات‌و‬ ‫هەر دەبوە درێژەپێدەری كۆبونەوە‬ ‫بێئەنجامەكان‪ ،‬تەنانەت ئەگەری‬ ‫ئــــەوەش هــەبــوو كــە گفتوگۆ و‬ ‫بگەیشتنایەتە‬ ‫دانوستانەكانیش‬ ‫بنبەست‪.‬‬

‫هــــەر ســــەبــــارەت بـــە پــرســی‬ ‫ســەرۆكــایــەتــیــی هــەرێــم‪ ،‬دوێنێ‬ ‫نوسینگەی تایبەتی مەال بەختیار‬ ‫لێپرسراوی دەســتــەی كارگێڕی‬ ‫مــەكــتــەبــی ســیــاســیــی یەكێتی‪،‬‬ ‫رونــكــردنــەوەیــەكــی بــاوكــردەوە‪،‬‬ ‫رونكردنەوەكەش لە وەاڵمــی ئەو‬ ‫هــەواڵــە ناڕاستانەبوو كە گوایە‬ ‫مــەال بەختیار پـــرۆژەی هەیە بۆ‬ ‫پرسی سەرۆكایەتیی هەرێم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رونــكــردنــەوەكــە جگە لــە پــرۆژە‬ ‫هاوبەشەكەی چــوار الیەنەكە لە‬ ‫پارلەمان‪ ،‬هەر پرۆژەیەكی دیكەی‬ ‫ناو یەكێتیی رەتكردۆتەوە‪.‬‬ ‫لــە بەشێكی رونــكــردنــەوەكــەدا‬ ‫ئـــەوەش هــاتــووە‪ ،‬هیچ كەسێك‬ ‫دەسەاڵتی پێشكەشكردنی پڕۆژەی‬ ‫تــری نییە لەناو یەكێتیدا‪ .‬تەنها‬ ‫ئەوەندە هەیە‪ ،‬كە لە دوا كۆبوونەوەی‬ ‫مەكتەبی سیاسی لەرۆژی ‪ 9/٣‬كراوە‪،‬‬ ‫گوتراوە ئەگەر بەڕێز سەرۆكی هەرێم‬ ‫دەستپێشخەرییەكی بــاش و نوێ‬ ‫نەكات بۆ سازان‪ ،‬باشترین چارەسەر‪،‬‬ ‫هــەڵــبــژاردنــی پێشوەختە‪ .‬لەمە‬ ‫زیاتر دوور و نزیك‪ ،‬هیچ بەرنامە‬ ‫و بڕیارێكی دیكە لە ئــارادا نییە‪.‬‬ ‫ئەوانەی ئەم هەوااڵنە دادەتاشن‪ ،‬بێ‬ ‫گومان مەرامی تایبەتیان هەیە‪.‬‬

‫سەرۆكی لیژنەی‬ ‫دارایی‪:‬‬

‫دەبێت ئێستا داهاتی‬ ‫نەوت زیاتر لەدوو‬ ‫ملیار دۆالر بێت‬

‫كۆچ شكست بە پرۆسەی‬ ‫هاوسەرگیریی دەهێنێت‬

‫لەشەش مانگی ئەمساڵدا‬ ‫دوو هەزار حاڵەتی تەاڵق لە سلێمانی تۆماركراون‬ ‫بەهۆی كێشە سیاسییەكانەوە‪ ،‬حكومەت‌و پارلەمان‬ ‫ئاگایان لە كێشە كۆمەاڵیەتییەكان نەماوە‬

‫‪3‬‬

‫رێگا رەئوف‬ ‫نوسەر و كۆمەڵناس‪:‬‬

‫ئیسالمییەكان‬ ‫بیروڕایان لەسەر‬ ‫دیموكراسی نەگۆڕاوە‬ ‫‪4‬‬

‫ئۆسکار وایەڵد و‬ ‫وێنەکەی دۆریان‬ ‫گرەی‬ ‫ئازاد بەرزنجی‬

‫‪10‬‬

‫پشتكردنە مەككە و‬ ‫ڕوكردنە بەرلین‬ ‫عەزیز ڕەئووف‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )531‬دو شةممة ‪2015/9/7‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ژنە رزگاربوویەكی دەستی داعش‬ ‫تراژیدیای (‪ 90‬رۆژ كۆیالیەتیی سێكسی) دەگێڕێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫یەكێك لە ژنە رزگاربووەكانی دەستی‬ ‫داعش‪ ،‬تراژیدیای ‪ 3‬مانگ ژیانی خۆی‬ ‫لەنێو داعشدا ئاشكرادەكات‌و باس لەو‬ ‫چەوساندنەوەیە دەكات كە لەبازاڕی‬ ‫كڕین‌و فرۆشتنی ژنان و كچان‌و كۆیلەی‬ ‫سێكس دەكات كە كۆمەڵی مرۆڤایەتی‬ ‫لەچاخە تاریكستانەكاندا تێیدا ژیاوە‪.‬‬ ‫جینان‪ ،‬ئــەو كچە ئێزدییە تەمەن‬ ‫هەژدە ساڵەیە‪ ،‬زۆر بەترسەوە ئەو ‪90‬‬ ‫رۆژەی دەگێڕایەوە كە لەژێر دەستی‬ ‫وەحشیگەرێتی داعشدا بەسەریبردووە‪.‬‬ ‫پــاش ئــەوەش كە توانی لەدەست‬ ‫داعش هەڵبێت‪ ،‬خۆی‌و هاوسەرەكەی‬ ‫لەرێگەی رێكخراوە مرۆڤدۆستییەكانەوە‬ ‫توانییان بگەنە پاریسی پایتەختی‬ ‫فرەنسا‪.‬‬ ‫جینان بۆ ئاژانسی (فرانس پرێس)‪،‬‬ ‫باس لەوە دەكات كە چۆن لەشەوێكی‬ ‫تاریكدا لەماڵی پۆلیسێكی پێشوو‬ ‫هەڵدێت كە بەپارەیەكی زۆركــەم لە‬ ‫(هۆڵی فرۆشتنی كچە ئێزدییەكان)‪،‬‬ ‫لێی كڕیون‪ ،‬كە هۆڵێك بووە بۆ خستنە‬ ‫ڕوو و فرۆشتنی كچ و ژنە ئێزدییەكان‬ ‫تەرخانكرابوو‪.‬‬ ‫لــــەمــــاوەی ئــــەو خــســتــنــەڕوو و‬ ‫فرۆشتنەیاندا‪ ،‬باس لە تراژیدیای خۆی‌و‬ ‫هاوڕێكانی دەكات‪ ،‬لە سزادانی توندی‬ ‫جەستەیی‌و مەعنەوی‪ ،‬دەشڵێت «ئەو‬ ‫كچە فڕێنراوانەی كە فەرمان‌و قسەكانی‬ ‫ئەو كەسانەیان رەت دەكردەوە‪ ،‬بەتوندی‬ ‫لێدەدران‌و لەبەرخۆر دەبەسترانەوەو‬

‫ئــاوی پیسیان دەرخـــوارد دەدرا كە‬ ‫تێیدا مشك تۆپیبوو‪ ،‬هەڕەشەی توندو‬ ‫سزادان بەكارەباش لەوالوە بوەستێت»‬ ‫لەنێوان ئەوانەشی لە هۆڵی خستنەڕو‬ ‫و فرۆشتنەكەدا هاتوچۆیان دەكــردو‬ ‫سەیریان دەكـــرد‪ ،‬خەڵكی عیراقی‌و‬ ‫سوری‌و شەڕكەرانی داعشیان تێدابوو لە‬ ‫رەگەزنامە رۆژئاواییەكان‪.‬‬ ‫رێككەوتنەكە بۆ هەر كچێك‪150 ،‬‬ ‫دۆالر بووە‪ ،‬كڕیارەكەش دەیتوانی بە‬ ‫دیناری عیراقی پارەكە بــدات‪ ،‬لەهەر‬ ‫حاڵەتێكیشدا ئەگەر كڕیار نەیتوانی‬ ‫ئەو بڕە پارەیە بدات‪ ،‬دەتوانێ لەجیاتی‬ ‫ئەوە پارچە چەكێك دابنێت‪.‬‬ ‫پێش ئـــەوەی كــــرداری كڕینەكە‬ ‫ئەنجامبدرێت‪ ،‬رێگە دەدرا بەوكەسانەی‬ ‫ئــــارەزوی كڕینی كچەكان دەكـــەن‪،‬‬ ‫دەستبازی‌و پشكنینی جەستەیان بكەن‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی جینان باسی دەكات‪.‬‬ ‫دەشڵێت جارێكیان كەسێك هات بۆ‬ ‫كڕینم‪ ،‬وتی من چاوشین‌و سپی پێستم‬ ‫دەوێــت‪ .‬وەك جینان دەڵێت ئەوانە‬ ‫داواكاری كڕینیان زۆرتر بووە‪.‬‬ ‫جینان ئـــەوەش روون دەكــاتــەوە‬ ‫كە راستییەكی تــەواو دژو ناكۆك و‬ ‫پێچەوانەیە هەیە‪ ،‬كە داعش بانگەشەی‬ ‫بۆ دەكات‪ ،‬كە ئەویش پابەندبوونیانە‬ ‫بــە رەوشـــت‌و فێركارییەكانی دینی‬ ‫ئیسالمییەوە‪ ،‬دەڵێت « ئەوانە مرۆڤـ‬ ‫نین‪ ،‬كوشتن نەبێت بیركردنەوەیەكی‬ ‫تریان نییە‪ ،‬بــەبــەردەوامــی خەریكی‬ ‫بەكارهێنانی مــاددە هۆشبەرەكانن‪،‬‬ ‫دەیانەوێت تۆڵە لەهەمووان بكەنەوە‪.‬‬

‫جینان‪ :‬چەكدارانی داعش بەردوام مادە‬ ‫هۆشبەرەكانیان بەكاردەهێنا‬

‫داوادەكرێت توركیاو‬ ‫قەتەر بخرێنە لیستی‬ ‫پشتیوانانی تێرۆرەوە‬

‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫دادگای قاهیرە بۆ كاروبارە‬ ‫كتوپڕەكان‪ ،‬دوێنێ بڕیاریدا ئەو‬ ‫داوایەی پێشكەشكرابوو كە هەریەك‬ ‫لەواڵتانی قەتەرو توركیا بخرێنە نێو‬ ‫لیستی ئەو واڵتانەوە كە پشتیوانی‬ ‫تێرۆر دەكەن‪ ،‬دوابخات بۆ ‪28‬ی ئەم‬ ‫مانگە‪.‬‬ ‫ســەرچــاوە دادوەرییەكانی میسر‬ ‫دوێــنــێ ئــەوەیــان ئــاشــكــراكــرد كە‬ ‫داوایــەك پێشكەشی دادگای قاهیرە‬ ‫بۆ كاروبارە كتوپڕەكان كراوەو تێیدا‬ ‫بەڵگەو زانیاری وورد لەو داوایــەدا‬

‫هاتووە كە دادگای ناوبراو هەر یەكە‬ ‫لەواڵتانی توركیاو قەتەر بخاتە لیستی‬ ‫پشتیوانانی تێرۆرەوە‪ ،‬بەاڵم دادگای‬ ‫قاهیرە‪ ،‬مەسەلەی حوكم‌و دانپیانانی‬ ‫ئەو دوو واڵتەی دواخست بۆ رۆژی‬ ‫‪28‬ی ئەم مانگە‪.‬‬ ‫شارەزایانی یاسایی میسر ئاماژە‬ ‫بۆ ئەوە دەكەن كە ئەوان ئاگاداری‬ ‫ئەو كەیس‌و داوایــەن‌و كەیسەكەش‬ ‫زانــیــاری‌و بەڵگەی وردی تێدایەو‬ ‫ماوەتەوە سەر بڕیاری كۆتایی دادگای‬ ‫قاهیرە تا ئەو دوو واڵتە بەفەرمی‬ ‫لەدادگاكانی قاهیرەوە وەك دوو‬ ‫واڵتی پشتیوانانی تێرۆر لەناوچەكەدا‬ ‫بناسێنێت‪.‬‬

‫داعش گەورەترین بەنداوی‬ ‫فورات كۆنترۆڵدەكات‬ ‫لەئەگەری تەقاندنەوەیدا كارەساتێكی گەورە روودەدات‬

‫بەپێی زانیارییەكانی فرانس‬ ‫پــرێــس‪ ،‬كۆمەڵێك پــارێــزەر و‬ ‫چاودێر‪-‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫مافناس‌و شـــارەزای یاسایی‪،‬‬ ‫ماوەی چەند مانگێكە سەرقاڵی‬ ‫لەدوا پێشهاتەكاندا‪ ،‬تیرۆریستانی‬ ‫كـــۆكـــردنـــەوەی زانـــیـــاری‌و‬ ‫داعش توانیویانە لەناو خاكی‬ ‫بەڵگەی روون و دروستن‪ ،‬تا‬ ‫سوریا دەستبەسەر بەنداوی فورات‬ ‫كــار گەیشتە ئــەوەی بیكەنە‬ ‫لەناوچەی ئەلتەبەقە دا بگرن كە‬ ‫داوایەك‌و لەسەرەتاكانی مانگی‬ ‫گەورەترین بەنداوە لەسەر روباری‬ ‫نیسانی ‪ 2015‬دا پێشكەشی‬ ‫فورات و بەتەقاندنەوەی بەنداوەكەش‬ ‫دادگاكانی میسری بكەن‪.‬‬ ‫كارەساتێكی گەورەی وشكەساڵی و‬ ‫بــەپــێــی راپـــۆرتـــەكـــەی‬ ‫ماڵوێرانی لەبەشێكی سوریاو عیراق‬ ‫فرانس پرێس‪ ،‬ئالۆزبوونی‬ ‫روودەدات و بەپێی وتەی پسپۆڕێكی‬ ‫پــەیــوەنــدیــیــەكــانــی نــێــوان‬ ‫بواری ئاویش بێت‪ ،‬لەئێستادا داعش‬ ‫(میسر‪-‬توركیا) و (میسر‪-‬‬ ‫ئاوی بەنداوەكەی گرتۆتەوەو تەنیا‬ ‫قەتەر)‪ ،‬دوابەدوای ئەو روداوانە‬ ‫‪%50‬ی ئاوی فورات بەبەروارد بەپێشوو‬ ‫هات كە سوپای میسر محەمەد‬ ‫دێتە ناو عیراقەوە‪.‬‬ ‫مــورســی س ــەرۆك ــی پێشووی‬ ‫میسرو سەركردەی دیاری ئیخوان‬ ‫داعــش لــە پەیجەكانی خــۆیــان لە‬ ‫موسلمینی میسر‪ ،‬لەمانگی‬ ‫تــۆڕی كۆمەاڵیەتی (تویتەر) وێنەی‬ ‫تەمووزی ‪ 2013‬لەسەر كار الدا‪.‬‬ ‫بــەنــداوەكــەیــان بـــاوكـــردۆتـــەوە كە‬ ‫هەردوو واڵتیش سەروەختی‬ ‫كۆنترۆڵیان كــردوە‪ ،‬بــەاڵم حكومەتی‬ ‫هەڵبژاردن‌و دەستبەكاربوونی‬ ‫ئەنقەرە بەرگری دەكات و دەڵێت ئاوی‬ ‫مــحــەمــەد مــورســی‌و البـــردن‌و‬ ‫فورات كەمی نەكردوە‪.‬‬ ‫دوورخستنەوەشی‪ ،‬پشتیوانی‬ ‫عەون زیاب پسپۆڕێكی بواری ئاو لە‬ ‫روون‌و ئــاشــكــرای بـــوون‌و‬ ‫وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاوی عیراق‪ ،‬بە‬ ‫هەڵوێستی توندیشیان لەسەر‬ ‫ئاژانسەكانی عیراقی راگەیاندوە‪ :‬پێشتر لە‬ ‫البــــردن‌و دوورخــســتــنــەوەی‬ ‫یەك چركەدا ‪ 250‬مەتر چوار گۆشە ئاو‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫دەهاتە عیراقەوە‪ ،‬ئێستا دابەزیوە بۆ ‪100‬‬ ‫مەتر‪ ،‬بۆ زیاتر لە ‪ % 50‬كەمی كردوە‪ ،‬بەاڵم‬

‫بەهۆی شەڕی داعش لە سنوری پارێزگای‬ ‫ئەنبار ئەم جیاوازییە دەرنەكەوتووەو ئەگەر‬ ‫هاتوو داعش ئەم بەنداوە گەورە بتەقێنێتەوە‬ ‫وێڕای وێرانبوونی چەندین شارۆچكەو ناوچە‬ ‫لەسوریاو عیراق‪ ،‬دەبێتە هۆی دروستبوونی‬ ‫وشكەساڵی و كارەساتێكی گەورە‪.‬‬

‫لەالیەكی تــرەوە بەرپرسانی توركیا‬ ‫بەرگری دەكــەن و پێیانوایە ســەرەڕای‬ ‫دەســتــبــەســەرداگــرتــنــی داعـــش بــەســەر‬ ‫بــەنــداوەكــە بـــەاڵم ئـــاوی فـــورات كەمی‬ ‫نەكردوەو ئەو رێژەیە پێویستە بچێت بۆ‬ ‫عیراق وەكو خۆی ماوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )531‬دو شةممة ‪2015/9/7‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫پارلەمان بەدواداچون بۆ كێشەی فەرمانبەرانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی رێكخراوەكانی سلێمانی دەكات‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‪ :‬ناكرێت ئەو فەرمانبەرانە روبەڕوی نانبڕینی سیاسی ببنەوە‬ ‫جێگری سەرۆكی لیژنەی دارایی‪ :‬چەندین مەلەفی تر هەیە كە پێویستە لەچوارچێوەی چاكسازیدا دەستی بۆ ببرێت‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارەكەی نێچیرڤان بارزانی‪،‬‬ ‫سەرۆكی حكومەتی هەرێم كە‬ ‫بەنوسراوی ژمارە (‪)916‬‬ ‫لەرێكەوتی ‪ 2015/9/1‬ئاڕاستەی‬ ‫وەزارەتی دارایی كرد سەبارەت‬ ‫بەهەڵوەشاندنەوەی دامەزراندنی ئەو‬ ‫‪ 4000‬فەرمانبەرەی رێكخراوەكانی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬كە كادیری حیزبی بون‌و‬ ‫لەبەڕێوەبەرایەتی رێكخراوەكان‬ ‫موچەیان وەردەگرت‪ ،‬نیگەرانی‬ ‫لێكەوتەوە‌و هەریەك لەكۆسرەت‬ ‫رەسوڵ عەلی‌و قوباد تاڵەبانی‪ ،‬بەپەلە‬ ‫داوای راگرتن‌و چاوخشاندنەوەیان بەو‬ ‫بڕیارە كرد‌و وتەبێژی حكومەتیش‬ ‫تەئكیددەكاتەوە‪ ،‬مەبەستی سەرۆكی‬ ‫حكومەت‪ ،‬بۆ موچە بڕینی ئەو‬ ‫فەرمانبەرانە نییە‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫لێكۆڵینەوەیە‪ ،‬هاوكات ئەندامێكی‬ ‫لیژنەی یاسایی پارلەمانیش دەڵێت‬ ‫«ناكرێت پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫وەك فشارێك بۆ یەكالكردنەوەی‬ ‫ملمالنێ سیاسیەكان بەكاربهێندرێت‌و‬ ‫نابێت جیاوازی لەنێوان فەرمانبەراندا‬ ‫بكرێت‪ ،‬چونكە پشكی هەمو‬ ‫الیەنەكانی تێدایە»‬ ‫فەرمانبەرەكان دڵنیا دەكرێنەوە‬ ‫كۆسرەت رەسوڵ‪ ،‬جێگری یەكەمی‬ ‫سكرتێری گشتی یەكێتی داوای‬ ‫لەسەرۆكی حكومەت كرد‪ ،‬بڕیارەكە‬ ‫رابگرن‌و پێداچونەوەی پێدا بكەن‪،‬‬ ‫چونكە ناكرێ موچەی ئەو كادیرانە‬ ‫بــبــڕدرێ‪ ،‬لــەبــەرئــەوەی زۆریــنــەیــان‬ ‫فەرمانبەر (كادیر)ی چاالك و دڵسۆزی‬ ‫ســەرجــەم الیــەنــەكــانـن‌و لەئێستادا‬

‫موچەی فەرمانبەرانی بەڕێوەبەرایەتیی رێکخراوەکان بۆ ملمالنێی سیاسی بەکاردەهێنرێت‬ ‫لەفەرمانگەكانی حكومەتی هەرێم‬ ‫كــاردەكــەن‪ ،‬پێشتریش ژمارەیەكی‬ ‫زۆرتــر لەالیەنەكانی تر بەمشێوەیە‬ ‫دامــەزرێــنــراون و ئێستا بــەردەوامــن‬ ‫لەكاركردنیان‪.‬‬ ‫قوباد تاڵەبانی‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬ ‫حكومەتیش لــەراگــەیــانــدراوێــكــدا‬ ‫ئـــامـــاژەی بـــەوەكـــردوە‪ ،‬ســەرجــەم‬ ‫فەرمانبەرانی پێشووی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫كاروباری رێكخراوەكانی‪ /‬سلێمانی‪،‬‬ ‫دڵنیادەكەینەوە‪ ،‬كە هەوڵەكانمان‬ ‫بەردەوامدەبن بۆ گرتنەبەری رێكارە‬ ‫یاساییەكان‌و چــارســەركــردنــی ئەو‬ ‫مــەســەلــەیــە‪ ،‬بــۆ بەدەستهێنانی‬ ‫شایستە داراییەكانی ئەو فەرمانبەرانە‬

‫بەشێوەیەكی یاسایی‌و بەگەڕخستنیان بكرێت‌و پاڵپشت بەیاساو رێنماییەكان‪،‬‬ ‫لەدامودەزگا حكومییەكان‪ .‬هەروەكو رێكاری یاساییی پێویست بگیرێتەبەر‪.‬‬ ‫بەپیێ ئەو دەسەاڵتە یاساییەی كە‬ ‫هەمانە بەهاوكاری لەگەڵ وەزیــری‬ ‫چاكسازییەكە وەك یەك دەكرێت‬ ‫دارایی و ئابوری‪ ،‬هەوڵی جدییان داوە‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی یەكێتی‪،‬‬ ‫بۆ چارەسەركردنی ئەو مەسەلەیە‪.‬‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬هەمو كاتێك‬ ‫كە باس لەچاكسازی دەكرێت‪ ،‬پێویستە‬ ‫بــۆ هــەمــو فــەرمــانــبــەران بەشێوەیەكی‬ ‫حكومەت وەاڵم دەداتەوە‬ ‫سەفین دزەیی‪ ،‬وتەبێژی حكومەتی گشتی بــێـت‌و هــەڵــوەشــانــدنــەوەكــە ئەو‬ ‫هەرێمیش ئاشكرایكردوە‪ ،‬ئەو بڕیارە فەرمانبەرانەش بگرێتەوە‪ ،‬كە بەشێوەیەكی‬ ‫بەهیچ شێوەیەك بەو مانایە نایەت‪ ،‬كە نایاسایی دامەزراون یان خانەنشینكراون‪،‬‬ ‫ئەو فەرمانبەرانە موچەیان دەفەوتێت‪ ،‬بۆیە لەرێگەی لیژنەی دارایــی پارلەمانی‬ ‫بەڵكو هــەروەك لەكۆتایی نوسراوە كوردستانەوە‪ ،‬بــەدواداچــون لەسەر ئەو‬ ‫رەسمیەكەدا هاتوە‪ ،‬بۆ ئەوەیە بەوردی بابەتە ك ــراوە وەك لیژنەی یاساییش‬ ‫لێكۆڵێنەوەو بەدواداچون بۆ ئەم بابەتە هاوكاری ئەو لیژنەیە دەكەین بۆ سەرخستنی‬

‫كارەكانیان‪ ،‬وەك لیژنەی نەزاهە بۆ ئەوەی‬ ‫لیژنەكان بەجۆرێك كار بكەن كە باسی‬ ‫چاكسازی دەكرێت جیاوازی نەكرێت‌و هیچ‬ ‫كەسێك ئەو بابەتە بۆ موزایەدەی سیاسی‬ ‫بەكارنەهێنێت‪ ،‬لەبەرئەوەی هەمو حزبەكان‬ ‫پشكیان هەیە لەشێوازی دامەزراندنی‬ ‫فەرمانبەران‌و خانەنشینان‪.‬‬ ‫تــەالر لەتیف‪ ،‬كە هــاوكــات ئەندامی‬ ‫لیژنەی یاساییە‪ ،‬وتیشی «ژمــارەیــەك‬ ‫لــەپــارلــەمــانــتــارانــی فراكسیۆنی ســەوز‬ ‫بــەدواداچــونــیــان كـــردوە وەك یەكەم‬ ‫فراكسیۆن بۆ ئەو بابەتە‌و وادەكەین بەهۆی‬ ‫مەرامی سیاسییەوە هیچ فەرمانبەرێك‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا زەرەرمەند نەبێت»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی كاتێك وەزیری دارایی‬ ‫چۆتە توركیا لەمالوە سەرۆكی حكومەت‬ ‫بەنوسراوێك داوای هەڵوەشاندنەوەكەی‬ ‫كــردوە‪ ،‬ناوبراو وتی «ئــەو بابەتە وەك‬ ‫ملمالنێی سیاسی بــەكــارهــاتــوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫داوكــاریــن ئــەو چاكسازیانەی سەرۆكی‬ ‫حــكــومــەت بــاســی لــێــدەكــات بــۆ هەمو‬ ‫الیــەنــەكــان بێت‌و هیواداریشین پرسی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم نەكرێتە فشار بۆ‬ ‫یەكالكردنەوەی ملمالنێكان‪ ،‬هەروەك نابێت‬ ‫پــارتـی‌و حكومەتی هەرێم كــار لەسەر‬ ‫بڕینی قوتی خەڵك بكەن وەك چۆن ئەوان‬ ‫گللەییان لەعەبادی هەبو‪ ،‬كە قوتی خەڵكی‬ ‫كوردستانی بڕیوە»‪.‬‬ ‫كۆمەڵێ‌ بڕیاری دیكە بدرێ‬ ‫جــێــگــری ســەرۆكــی لــیــژنــەی دارایـــی‬ ‫لەپەیجی خــۆی نوسیویەتی‪ ،‬پێشتر‬ ‫لەبەڕێوەبەرایەتی رێكخراوەكانی سنوری‬ ‫ئــیــدارەی ســـەوزو خەزێنەی كــەركــوك‌و‬ ‫سلێمانی لەئیدارەی زەرد‪ ،‬نزیكەی (‪)10‬‬ ‫هــەزار كەس موچەیان وەردەگـــرت‌و هیچ‬ ‫دەوامێكیان نەدەكرد‪ ،‬ئەمانە خرانە سەر‬ ‫دەوام‪ ،‬كە خرانە سەر دەوام موچەكانیان‬

‫زیادیكرد‪ ،‬بەشێكی زۆری ئەم كەسانە هیچ‬ ‫بڕوانامەو ئەزمونێكی كاریان نەبو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چەندین ساڵی خزمەت‌و پلەی ئیدارییان بۆ‬ ‫نوسرا‪ ،‬ئەم بڕیارەی سەرۆكی حكومەت‪،‬‬ ‫ئەگەر بەئاراستەی چاكسازییە‪ ،‬پێویستە‬ ‫هەموان پشتوانی بن‌و بۆ ئەوەی ئێمەش‬ ‫دڵنیابین پێویستە دەیان بڕیاری دیكەی‬ ‫بەدوادابێت‪.‬‬ ‫عەلی حەمە ساڵح‪ ،‬وتیشی « لەوانە‬ ‫یەكەم ئەم بڕیارە پێویستە ئەو كەسانەش‬ ‫بــگــرێــتــەوە‪ ،‬كــە لــەســنــوری ئــیــدارەی‬ ‫هەولێرن‪ ،‬دەكرێت نانبڕاو نەكرێن‪ ،‬وەك‬ ‫چــارەســەرێــكــی نــاوەنــدی بەپێی ساڵی‬ ‫خزمەت‌و بڕوانامە سەرلەنوێ پێداچونەوە‬ ‫بەموچەكانیان بكرێت‪ .‬دوەم‪ :‬بەهەزاران‬ ‫كەس بەپلەی بەڕێوەبەری گشتی بە دو‬ ‫ملیۆن‌و بەراوێژكارو شارەزاو تەنانەت ‪43‬‬ ‫كــەس بــەوەزیــر خانەنشینكراون‪ ،‬تەنیا‬ ‫یەك ساتیش فەرمانبەر نەبون‪ ،‬پێویستە‬ ‫پێداچونەوە بەدۆسییەی هەمویان بكرێت‬ ‫بەپێی یاسا‪ ،‬نزیكەی ‪ 60‬هــەزار كەس‬ ‫ل ــەدەرەوەی یاساو بەپلەی جۆراوجۆری‬ ‫سەربازی بەنایاسای خانەنشینكراون‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەوەی هیچ خزمەتێكی پێشمەرگایەتییان‬ ‫هــەبــێــت‪ ،‬خــەڵــك هــەیــە جــاش بـــووە و‬ ‫پێشمەرگەی كوشتوە بەپلەی لیوا‌و عەمید‌و‬ ‫عەقیدی پێشمەرگە خانەنشینكراون‪.‬‬ ‫موچەی سااڵنەیان زیاتر لە ‪ 200‬ملیار‬ ‫دینارە‪ .‬چوارەم‪ :‬بەشێكی زۆری ئەوانەی‬ ‫مانگانە بەناوی پێشمەرگە موچە وەردەگرن‬ ‫بندیوارن‪ ،‬بەپێی بەدواداچونێك كەمن بۆ‬ ‫هەندێك فەوجم كــردوە‪ ،‬رێــژەی بندیوار‬ ‫نزیكەی ‪ %30‬بۆ ‪%40‬ە‪ ،‬مانگانەی ئەم‬ ‫بندیوارانە نزیكەی ‪ 30‬ملیار دینارە‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬تاوەكو ئێستا دو موچەو سێ‬ ‫موچە چارەسەر نەكراون‪ ،‬بەهەزاران كەس‬ ‫دو موچەو سێ موچە وەردەگرن‪.‬‬

‫ێ مانگە هەرێم بەسەربەخۆ نەوت دەفرۆشێ‬ ‫س ‌‬ ‫كەچی موچەی مانگێكی پێ نادرێ‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دارایی‪ :‬ئێستا داهاتی نەوت زیاتر لە ‪ 2‬ملیار دۆالرە‬ ‫هەولێر‪ -‬ئارام بۆرە‬ ‫ماوەی سێ‌ مانگە حكومەتی هەرێم‬ ‫بەشێوەیەكی سەربەخۆ نەوت‬ ‫دەفرۆشێ‌‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا نەیتوانیوە‬ ‫موچەی مانگێكی فەرمانبەران‬ ‫بەتەواوەتی دابین بكات‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایە هەردوو لیژنەی دارایی‌و‬ ‫سامانە سروشتییەكانی پارلەمانی‬ ‫كوردستان جەخت لەوەدەكەنەوە كە‬ ‫داهاتی نەوت موچەی فەرمانبەرانی‬ ‫پێدابیندەكرێت‌و سەرۆكی لیژنەی‬ ‫داراییش‪ ،‬ئاشكرای دەكات‪ ،‬كە ئێستا‬ ‫داهاتی نەوت دەبێت گەیشتبێتە زیاتر‬ ‫لە دوو ملیار دۆالر‪.‬‬ ‫داهاتی ناوخۆ‬ ‫بەگوێرەی زانیاریەكانی «چاودێر»‬ ‫لەئێستادا داهاتی ناوخۆی مانگانە‬ ‫لەنێوان ‪ 120‬بۆ ‪ 140‬ملیار دینارە‪ ،‬جیا‬

‫لەداهاتی نەوت‪ ،‬هۆكاری دواكەوتنی‬ ‫موچەش لەم مانگەدا وەك وەزارەتی‬ ‫سامانە سروشتییەكان رایگەیاندوە‪،‬‬ ‫‪ 250‬ملیۆن دۆالر زیانیان بەركەوتوە‬ ‫بەهۆی كونكردنی بۆڕی نەوتەوەو ‪251‬‬ ‫ملیۆن دۆالری تریان زیان بەركەوتوە‪،‬‬ ‫بەمەش دەكاتە زیاتر لە ‪ 500‬ملیۆن‬ ‫دۆالر زیان بەر داهاتی هەرێم كەوتوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كۆمپانیا مانگانە ‪850‬‬ ‫ملیۆن دۆالر دەدات بەهەرێم‪.‬‬ ‫داهاتی نەوت ناشەفافە‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دارایی و وەبەرهێنان‬ ‫لەپەرلەمانی كوردستان رایگەیاند‪،‬‬ ‫ئــەنــجــومــەنــی بــــااڵی نـــــەوت‌و گ ــازو‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتیەكان لەگەڵ‬ ‫كۆمپانیایەكی گەورە گرێبەستی كردوە‬ ‫بــۆ فرۆشتنی نـــەوت‪ ،‬كۆمپانیاكەش‬ ‫مانگانە بڕی ‪ 850‬ملیۆن دۆالر بدات‬ ‫بەحكومەت كــە لـــە‪ 6/15‬بــۆ ‪7/15‬‬

‫پێویستە ئــەو كۆمپانیایە بــڕی ‪850‬‬ ‫ملیۆن دۆالر بدات بەحكومەت‪ ،‬هەروەها‬ ‫لە ‪ 7/15‬بۆ ‪ 8/15‬بەهەمان شێوەیە‬ ‫‪ 850‬ملیۆن دۆالر دەدرێ‌ بەحكومەت و‬ ‫دەبێ‌ لە ‪ 15‬ئەم مانگەش ئەو كۆمپانیایە‬

‫‪ 850‬ملیۆن دۆالری تر بدات بەحكومەت‬ ‫لەبەرامبەریشدا حكومەت نەوت بدات‬ ‫بەو كۆمپانیایە‪ ،‬بەمەش كۆی گشتی ئەو‬ ‫پارەیەی وەرگیراوە دەكاتە نزیكەی ‪2‬‬ ‫ملیار دۆالر‪.‬‬

‫عیزەت سابیر بۆ (چاودێر) وتیشی‬ ‫«بەداخەوە تائێستا تەنها موچەی مانگی‬ ‫‪ 5‬دراوە و مانگی ‪ 6‬تــەواو نەكراوە‪،‬‬ ‫چونكە پرۆسەی وەرگرتنی ئەو پارەیە‬ ‫ناشەفافە‪ ،‬هەرچەندە وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتیەكان رایگەیاندبوو كە بەهۆی‬ ‫تەقاندنەوەی بۆڕی نەوت نزیكەی نیو‬ ‫ملیۆن دۆالریان خەرج كردوە لەكاتێكدا‬ ‫بەدرێژای بۆری نەوتی هەرێم لەكەركوك‬ ‫تا زاخۆ تێچوەكەی ناكاتە ئەو پارەیە‪،‬‬ ‫ئەمەش دورە لەراستیەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫هۆكاری ئەوەیە كێشەی موچە چارەسەر‬ ‫نەكەن چونكە پرۆسەكە ناشەفافە»‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد‪،‬‬ ‫ئومێدەوارین وەزارەتی دارایی كە ئێستا‬ ‫ئەو مافەی پێدراوە كە مامەڵە بەو‬ ‫پارەیەوە بكات بۆ پەرلەمان و خەڵكی‬ ‫كوردستانی رونبكاتەوە كە داهاتی‬ ‫نــەوت چەندە و پرۆسەكە شەفاف‬ ‫بكەن‪».‬‬

‫لیژنەی وزە و‬ ‫سامانە سروشتیەكان‬ ‫ســەرۆكــی لــیــژنــەی وزە و سامانە‬ ‫سروشتیەكان رایگەیاند‪ ،‬بەگوێرەی‬ ‫ئەو ژمــارەیــەی الی وەزارەتـــی سامانە‬ ‫سروشتیەكانە لەبارەی داهاتی نەوت كە‬ ‫بەفەرمی بەئێمەیان راگەیاندوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫شــەڕی داع ـش‌و دابەزینی نرخی نەوت‬ ‫بەرنامەو پالنی وەزارەتەكەیان تێكچوە‪،‬‬ ‫بۆیە نەتوانراوە كێشەی موچە چارەسەر‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫شــێــركــۆ جــــەودەت بــۆ «چــاودێــر»‬ ‫ئاشكراشی كرد‪ ،‬كە بەپێشبینی ئەوان‬ ‫ئەگەر نــەوت بەنرخی ‪ 50‬بۆ ‪ 60‬دۆالر‬ ‫بفرۆشن‌و تێكرای رۆژانــەش ‪ 600‬هەزار‬ ‫بەرمیل بێت‪ ،‬ئەوا ‪ 750‬ملیۆن دۆالرەی‬ ‫پێویستە بۆ موچە دەتوانین دابینبكەین‪،‬‬ ‫بەاڵم بەگوێرەی دواین راپۆرتی وەزارەت‬ ‫لەمانگی ڕابردوو رۆژانە ‪ 441‬هەزار بەرمیل‬ ‫نەوت هەناردە كراوە‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )531‬دو شةممة ‪2015/9/7‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ئیسالمییەكان بیروڕایان لەسەر دیموكراسی نەگۆڕاوە‬ ‫رێگا رەئوف‪ ،‬نوسەر و كۆمەڵناس‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬ ‫سازدانی‪ :‬ژوان ئەحمەد‬ ‫نووسەرو لێكۆڵەرو كۆمەڵناس‪،‬‬ ‫رێگا رەئوف هەمیشە لەسەر پرسە‬ ‫جێندەری‌و كۆمەاڵیەتییەكان‌و‬ ‫سیاسییەكانیش قسەی خۆی هەیەو‬ ‫شیكاری بۆ كردوون‪ ،‬ئەو رەخنەی‬ ‫لەسیاسەت‌و ئایین‌و هەموو ئەو شتانە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە سنوور بۆ ئازادییەكان‬ ‫دادەنێت‪ ،‬ئەم ڕەخنانەش پشت‬ ‫بەستووە بەئەزموونەكانی رابردوو‪.‬‬ ‫ناوبراو لە دیالۆگێکدا لەگەڵ رادیۆی‬ ‫«مەدەنیەت» باس لەپرسی ئایین‌و‬ ‫دیموكراسی‌و مەسەلەی جێندەر دەكات‪،‬‬ ‫تەوەرێكی بەرنامەكەی تایبەتبوو‬ ‫بەرۆڵی ئایین لەسەر مەسەلەی ئازادی‌و‬ ‫دیموكراسی‪« .‬چاودێر» بەشێكی ئەو‬ ‫تەوەرە باڵودەكاتەوە‪.‬‬ ‫* پێشتر هێزە چەپەكان یان هێزە‬ ‫ئیسالمگەرەكان‌و هێزەكانی ئیسالمی‬ ‫سیاسی باوەڕیان بەدیموكراسی نەبوو‪،‬‬ ‫پێیانوابوو ئەوە بیدعەیەكی رۆژئاواییە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا هەست دەكرێت هەم هێزە‬ ‫چەپەكان‪ ،‬هەم هێزە ئیسالمگەرەكان‬ ‫جۆرێك لەپاشگەزبوونەوەیان پێوە‬ ‫دیارەو لەگەڵ دیموكراسیدان‪ ،‬تا چەند‬ ‫ئەم هێزانە دەتوانن لەگەڵ دیموكراسیدا‬ ‫بگونجێن؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬پێم وانییە ئیسالمییەكان‬ ‫بیروڕایان گۆڕیبێت لەسەر دیموكراسی‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەوەی گۆڕاوە تاكتیكێكی‬ ‫ئێستایانە بۆ دیموكراسی‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دیموكراسی وەك وشەیەك كە لەجیهاندا‬ ‫لەبەرامبەر هەموو توندڕەوەكان یان‬ ‫ئەو دیكتاتۆریانەی كە لەجیهاندا‬ ‫ماوە بەكاردەهێنرێت‪ ،‬ئەوانیش سود‬ ‫لەو ووشەیە وەردەگرن ئەگینا سود‬ ‫لەناوەڕۆكەكەی وەرناگرن‪ ،‬چونكە‬ ‫ناوەڕۆكی دیموكراسی لەگەڵ ئیسالمدا‬ ‫نایەتەوە‪.‬‬ ‫*بۆچی ناوەرۆكی دیموكراسی لەگەڵ‬ ‫ئیسالمدا نایەتەوە؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬دیموكراسی واتە مافی‬ ‫هاواڵتی‌و تاك‌و ئایین‌و ئازادی ویژدان‌و‬ ‫تایبەتییە‪ ،‬واتە هەموو مافەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەركام لەو مافانە بگرین‪ ،‬ئەگەر لەگەڵ‬ ‫ئاینی ئیسالم‌و شەریعەتی ئیسالم ناكۆك‬ ‫بێت‪ ،‬ئیسالمییەكان قبوڵی ناكەن‪.‬‬ ‫* مادام دین وەكو ئایدۆلۆژیا وەرگیراوە‬ ‫پێت وایە ئیسالمیش لەگەڵ دیموكراسیدا‬ ‫ناگونجێت؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬سەد لەسەد ناگونجێت‪،‬‬ ‫چونكە ئیسالم واتە تاكڕەوی ئایدۆلۆژی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬هەر ئایدۆلۆژییەكیش تەنانەت‬ ‫هەر حزبێكیش ئەگەر ئایدۆلۆژییەكەشی‬

‫ئیسالمییەكان باسی دەكەن واتە‬ ‫سیستمی دەسەاڵتی ئیسالم‪ ،‬سیستمی‬ ‫دەسەاڵتی ئیسالمیش بەهیچ شێوەیەك‬ ‫نە لەمێژوودا‌و نە لەداهاتووشدا نیشانی‬ ‫نەداوە و نیشانیشی نادات لەگەڵ‬ ‫دیموكراسیدا دێتەوە‌و راستگۆیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێم وایە تەنها وەك وشە بەكاریدەهێنن‪.‬‬ ‫* ئەو هێزە ئیسالمییانەی كە ئێستا‬ ‫لەناو جیهانی ئیسالمیدا كاردەكەن‌و‬ ‫ناویان هەیە‪ ،‬بەشداری لەپرۆسەی‬ ‫دیموكراسیدا دەكەن خۆیان هەڵدەبژێن‌و‬ ‫دەنگیش دەهێنن‪ ،‬پێت وایە‬ ‫كورتكردنەوەی دیموكراسی لەهەڵبژادندا‬ ‫كارێكی دروستە؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬نمونەی توركیا‪ ،‬ئیسالم‬ ‫لەوێ‌ ئێستا دەسەاڵتی هەیە‪ ،‬هاوكاتیش‬ ‫واڵتێكی دیموكراسییە‪ ،‬بە هەموو ئەو‬ ‫رەخنانەی كە لەتوركیا دەگیرێت وەكو‬ ‫دەوڵەتێكی فاشستی كە كورد سەركوت‬ ‫دەكات‪ ،‬لەناو یەكێتی ئەوروپادا توركیا‬ ‫یەكێكە لەواڵتە مۆدێرنەكان كە لەنێوان‬ ‫رۆژهەاڵت‌و ئەوروپادایە‪ ،‬سیستمی توركیا‬ ‫لەخاڵە سەرەكییەكانی دەستورەكەیدا‬ ‫باس لەعەلمانییەتی واڵت دەكات‪ ،‬باس‬ ‫لەوە ناكات كە ئاین پایەیەكی سەرەكی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە حزبە ئیسالمییەكان بەر‬ ‫لەهەر شتێك دانیان بەو دەستورەدا‬ ‫ناوە‪ ،‬واتە ئەوان ملكەچی دەستور‌و‬ ‫یاسایەكن كە هەشتا ساڵە لەواڵتدا‬ ‫هەیە‪ ،‬لەئێستاشدا ئەردۆگان هەوڵی‬ ‫ئەوە دەدات دەستوری واڵت بگۆڕێت‌و‬ ‫زۆر لێزانانە هەوڵ بۆ ئەو كارە دەدات‪،‬‬ ‫كاتێك ئەلتەرناتیڤی خۆی بۆ كۆمەڵگە‬ ‫باس كرد‪ ،‬هیچ باسی لەگۆڕینی‬ ‫دەستور نەكرد‪ ،‬بەاڵم ئێستا دەیبینین‬ ‫هەوڵی ئەوە دەدات سەرۆكایەتییەكەی‬ ‫بگۆڕێت‪ ،‬هەركاتێك دەسەاڵتی سەربازی‬ ‫لەتوركیا بیهەوێت ئەو كارە دەگرێتە‬ ‫ئەستۆ‪ ،‬ئەو دەیەوێت ئەو دەسەاڵتەی‬ ‫لێبسەنێتەوە‪ ،‬رەنگە بۆ هاواڵتیانی‬ ‫رۆژهەاڵت بۆ هاواڵتییەك كە باس‬ ‫لەوە دەكات مییلیتاریزم لەكۆمەڵگە‬ ‫نەمێنێت سیمایەكی جوانی هەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەركاتێك ئەو دەسەاڵتە لەتوركا‬ ‫سەندرایەوە‪ ،‬توركیا وەكو دەسەاڵتێكی‬ ‫عەلمانی كە ‪ 90‬ساڵە ئەتاتورك دروستی‬ ‫كردووە‪ ،‬لەناو دەچێت‪ ،‬بەبڕوای من‬ ‫ئەوە گەورەترین مەترسییە‪ ،‬چونكە‬ ‫بمانەوێت‌و نەمانەوێت توركیا نمونەی‬ ‫سەركەوتنی واڵتێكە كە زۆرینەی‬ ‫ئیسالمن‪ ،‬بەاڵم باوەڕیشی بەعەلمانییەت‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە ئەوە مەترسییەكی گەورەیە‬ ‫كە ئەردۆگان بەوردی كاری بۆ كردووە‪.‬‬ ‫* ئێستا لەهەرێمی كوردستان كۆمەڵێك‬ ‫هێزی ئیسالمی سیاسی هەیە‪ ،‬ئەم هێزانە‬ ‫هەندێكیان دیموكراسییان قبوڵە لەناو‬ ‫ئەو هێزانەشدا هەندێك كەسایەتی هەیە‬

‫هیچ نمونەیەكم نەبینیوە دیموكراسی بێت‌و عەلمانی‬ ‫نەبێت‪ ،‬چونكە كاتێك دێیتە سەر بابەتی ئازادی ژن‌و‬ ‫تاك‌و بیروڕا‌و دین‪ ،‬هەموو ئەوانە ئەو كەموكورتییە‬ ‫گەورەیەیە ئیسالم تووشی دەبێت‬ ‫هەركەسێك قسەی لەسەر چاكسازی ئیسالم‬ ‫كردبێت بەدرێژایی مێژوو یان لەژیاندا نەماوە یان‬ ‫هەڕەشەی لەسەرە‬ ‫بێت‌و عەلمانی نەبێت‪ ،‬چونكە كاتێك‬ ‫دێیتە سەر بابەتی ئازادی ژن‌و تاك‌و‬ ‫بیروڕا‌و دین‪ ،‬هەموو ئەوانە ئەو‬ ‫كەموكورتییە گەورەیەیە ئیسالم تووشی‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئیسالمییەك ناتوانێت بڵێت‬ ‫من دیموكراسیم قبوڵە‌و سیستمی‬ ‫ئیسالمی دەخەمە ئەوالوە یان شەریعەت‬ ‫پشتگوێ دەخەم‪ ،‬هیچ ئیسالمییەكیش‬ ‫ئامادەنییە واز لەشەریعەتی ئیسالم‬ ‫بهێنێت‪ ،‬نمونەیەكی زۆر سادە تائێستا‬ ‫نەیانوتووە داعش ڕێكخراوێكی بەهەشتی‬ ‫نیە؟ تائێستا هیچ یەكێكیان خۆی‬ ‫لەشەریعەت جیا نەكردۆتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫حزبێكیش ئەوەی نەكرد‪ ،‬بەبڕوای من‬ ‫ناتوانێت باس لەدیموكراسی بكات‌و‬ ‫ناشتوانێت دیموكراسییەت پەیڕەو بكات‪.‬‬

‫دەسەاڵتی كەنیسە‌و قەشە نەما‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قسەكردن لەسەر دەق وەكو قورئان‌و‬ ‫شەریعەت تائێستا قەدەغەیە‪ ،‬پێت‬ ‫وایە كە ئەم بەراوردكارییە بەراوردێكی‬ ‫راست بێت‌و جۆرێك بێت لەچاكسازی‬ ‫ئاینی؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬من پێم وانییە وابێت‪،‬‬ ‫ئەگەر قسە لەسەر چاكسازی دینی بێت‪،‬‬ ‫دەبێت قسە لەسەر دانە بەدانەی ئەو‬ ‫حەدیسانە بێت كە مافی مرۆڤ پێشێل‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەگەر قسە لەسەر چاكسازی‬ ‫ئایینی بێت وەك چۆن قەشەكانی‬ ‫ئەوروپا كردیان‪ ،‬خۆیان بوون بەڕابەری‬ ‫چاكسازی‪ ،‬بۆنمونە هاوسەرگیری‬ ‫هاوڕەگەزبازەكان لەبەر ئەوەی كە لەناو‬ ‫قەشەكان خۆیان كەسی لەو جۆرەیان‬ ‫تێدا بوو‪ ،‬ناچار بوون قسە لەسەر‬ ‫چاكسازی ئەوەش بكەن‪ ،‬ئەوەی ئەوان‬ ‫باسی دەكەن دەیانەوێت وێنای بكەن‬ ‫بەچاكسازییەكانی ئەوروپا بۆ ئەوەیە‬ ‫خۆیان لەبەرپرسیارێتی ڕزگار بكەن‌و‬ ‫بڵێن ئەو چاكسازییە دەگونجێت بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەهەمانكاتدا ئامادەنین قسە‬ ‫لەسەر یەك ئایەت و حەدیس بكەن‪،‬‬ ‫هەركەسێك قسەی لەسەر چاكسازی‬ ‫ئیسالم كردبێت بەدرێژایی مێژوو یان‬ ‫لەژیاندا نەماوە یان هەڕەشەی لەسەرە‪.‬‬

‫* ئەگەر پێشتر قەدەغە بووبێت قسە‬ ‫لەسەر ئیسالم بكرێت‪ ،‬ئێستا تاڕادەیەك‬ ‫لەناو كۆمەڵگەدا قسەكردن لەسەر‬ ‫ئیسالم دەستیپێكردووە‪ ،‬ئیسالمییەكان‬ ‫پێیان وایە ئەو قسەكردنە لەسەر كایەی‬ ‫ئیسالمی جۆریكە لەچاكسازی دینی كە‬ ‫لەئەوروپا بەدیكراوە‌و وێنای دەكەن‬ ‫بەهەمان چاكسازی دینی كە لەئەوروپا‬

‫* زۆر باس لەهەڕەشەو توندوتیژی‬ ‫دەكەی‪ ،‬بەاڵم زۆرینەی كۆمەڵگا‬ ‫موسوڵمانە‌و میانڕەویشن‪ ،‬پێت وانییە‬ ‫كە ئیسالم میانڕەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوانەی كە‬ ‫دیدگایەكی جیاوازیان هەیە بۆ ئیسالم‬ ‫یان بڕوایان بەئیسالم نییە ئەو وێنا‬ ‫توندڕەوییە بۆ ئیسالم دروست دەكەن؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬بۆیە باس لە توندوتیژی‬

‫سیستمی دەسەاڵتی ئیسالمیش بەهیچ شێوەیەك‬ ‫نە لەمێژوودا‌و نە لەداهاتووشدا نیشانی نەداوە‬ ‫و نیشانیشی نادات لەگەڵ دیموكراسیدا دێتەوە‌و‬ ‫راستگۆیە‬ ‫ئیسالم نەبێت یان مەزهەبی نەبێت‪،‬‬ ‫كە ویستی تاكڕەوی حوكم بكات‪ ،‬واتە‬ ‫دیموكراسی نییە‪ ،‬قسەم لەسەر ئەوە‬ ‫نییە لەرۆژئاوا لەدوای پڕۆسەیەكی دوور‌و‬ ‫درێژ لەسیستمی پەرلەمانیدا یەك حزب‬ ‫بەزۆرینەی دەنگ دەیباتەوە‪ ،‬ئەوە پێی‬ ‫ناوترێت سیستمی یەك حزبی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەوانەیە یەك حزب زۆرینەی دەنگەكانی‬ ‫هێنابێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە ئیسالم‌و‬

‫كە دیموكراسی بەڕەهایی رەتدەكەنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوانەشی كە دیموكراسییان‬ ‫قبوڵە سیكۆالریزم رەتدەكەنەوە‪ ،‬پێت‬ ‫وایە دیموكراسی بەبێ‌ سیكۆالریزم هیچ‬ ‫مانایەكی هەبێت‪ ،‬ئایا نمونەیەك هەیە‬ ‫لەجیهاندا كە دیموكراسی بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سیكۆالر نەبێت؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬راستییەكەی تائێستا‬ ‫هیچ نمونەیەكم نەبینیوە دیموكراسی‬

‫ئیسالم دەكەم‪ ،‬چونكە ئیسالمی‬ ‫راستەقینە ئەوەیە كە لە دیندا‬ ‫نوسراوەتەوە ئەوەیە كە بۆمان‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬وەكو كتێبێك كە زۆربەی‬ ‫ئیسالمییەكان لەسەری دەڕۆن‪ ،‬ئەوە‬ ‫نیە كە دایكی من و تۆ خوێندەواری‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم نوێژ دەكات‪ ،‬پێم وایە‬ ‫ئەوانە ئیسالمی راستەقینە نین‪،‬‬ ‫ئەگەرچی رەنگە كارەسات بێت بۆ‬ ‫ئەوان بیبیستن ئیسالمی راستەقینە‬ ‫ئەوەیە كە بتوانێت حەدیسەكان‬ ‫بخوێنێتەوە‌و لێی تێبگات‪ ،‬ئیسالمی‬ ‫راستەقینە ئەوەیە كە لەئایەتەكاندا‬ ‫نوسراوە‪ ،‬ئیسالم وەكو كلتورێك‬ ‫ماوەتەوە بۆ كەسانێكی بەتەمەن‌و‬ ‫بۆ ئەو كەسانەی كە ئایەتەكانیان‬ ‫نەخوێندۆتەوە یان ناتوانن بیخوێننەوە‪،‬‬ ‫ئەمە جۆرێك لەسایكۆلۆژیای دروست‬ ‫كردووە بمانەوێت‌و نەمانەوێت بۆ‬ ‫زیندوو مانەوەی خۆیان نایانەوێت‪ ،‬بڕوا‬ ‫بەوە بكەن ئەوان ئیسالمی راستەقینە‬ ‫نین‪.‬‬ ‫* پێت وایە خەالفەتی داعش‬ ‫درێژكراوەی فەتحەكانە‪ ،‬ئەو كارانەی‬ ‫كە داعش دەیكات لە بەكەنیزەك كردن‌و‬ ‫كۆمەڵێك تاوانی تر ئەوانە هەمووی‬ ‫درێژكراوەی فەتحەكانە لەسەردەمی‬ ‫خۆی؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬سەد لەسەد وایە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو كارانەی داعش دەیكات‬ ‫‪ 1400‬ساڵ پێش ئێستا كراون‪ ،‬ئەوەی‬ ‫داعش دەیكات ئیسالمی راستەقینەیە‌و‬ ‫بەراستی جێبەجێی دەكەن‌و پیت‬ ‫تێگەیشتوون‌و‬ ‫ئیسالم‬ ‫بەپیتی‬ ‫جێبەجێی دەكەن‪.‬‬

‫* ئەگەر ئاین وەكو سەرچاوەیەكی‬ ‫سەرەكی هەموو بەهاكان لەناو‬ ‫كۆمەڵگەدا بچەسپێنرێت‪ ،‬كۆمەڵگە‬ ‫بەرەو كوێ‌ ئاڕاستە دەكات؟ هیچ بوارێك‬ ‫دەمێنێتەوە بۆ بەدیهێنانی دیموكراسی‬ ‫لەكەشێكی لەو جۆرەدا؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬بێگومان نەخێر‪،‬‬ ‫یاساكانی باری كەسێتی‌و سزادانی‬ ‫ئیسالمەوە‬ ‫لەشەریعەتی‬ ‫عێراقی‬ ‫وەرگیراوە‪ ،‬ئەمانەش تائێستا پێوەی‬ ‫دەناڵێنین‌و مرۆڤەكان یەكسان نین‌و‬ ‫مافی ژن‌و منداڵ‌و وراسەت بەرجەستە‬ ‫نییە‪ ،‬ئەمە بەشێكی زۆر كەمی ئاینی‬ ‫ئیسالمی وەرگرتووە ئەی ئەگەر‬ ‫هەمووی وەربگرێت چی ڕوودەدات؟‬ ‫تائێستا باس لەوە دەكرێت كە داعش‬ ‫خراپترین نمونەی ئیسالمە‌و نمونەی‬ ‫نەبووە لە مێژوودا‪ ،‬من پێم وایە داعش‬ ‫درێژكراوەی ڕێكخراوی «قاعیدە»یە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەناو‌و جۆرێكی ترەوە هاتووە‪،‬‬ ‫ئەوەی قاعیدە لەئەفغانستان كردی‬ ‫رێك داعش دووبارەی دەكاتەوە‪ ،‬قاعیدە‬ ‫لە ئەفغانستان هەرچی ئاسەوارەكان‌و‬ ‫پەیكەرەكانی «بودا» بوو رووخاندی‬ ‫داعشیش لەموسڵ هەمان شتی كرد‪،‬‬ ‫ئەوەی كە داعش ژن بەكەنیزەك‬ ‫وەردەگرێت ڕێك قاعیدە‌و تاڵیبان‬ ‫كردیان‪.‬‬ ‫* واتە پێت وایە ئیسالم پرۆژەیەك بووە‬ ‫بۆ دەسەاڵت‌و سەرمایە لەوەی پرۆژەیەك‬ ‫بێت بۆ ڕووناكبیری واتە پێشینەیەكی‬ ‫مێژوویی هەبێت بۆ ئەوەی گۆڕانكاری‬ ‫دروست بكات ؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬زۆر پرۆژەی سیاسی‬ ‫دینی‌و ئایدۆلۆژی دەكرێت بۆ ئاڵوگۆڕ‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم چ ئاڵوگۆڕێك ئایا ئاڵوگۆڕەكە‬ ‫باشە یان خراپە‪ ،‬ئایینی ئیسالم دەكرێت‬ ‫بۆ ئاڵوگۆڕێكی خراپ هاتبێت‪ ،‬هەر ئەو‬ ‫كاتەش قسەیان لەسەر ئەوە كردووە‬ ‫پێغەمبەر ئیسالمی زۆر جیاكردەوە‬ ‫لەمەسیحیەت‪ ،‬شارەزایی پێغەمبەر لەو‬ ‫كاتەدا ئەوە بووە‪ ،‬كە بتوانێت ئاینەكەی‬ ‫بەجیاواز بێنێتە دەرەوە‪ ،‬چونكە بنەمای‬ ‫ئاینی ئیسالم هەمان ئەو بنەمایەیە‬ ‫كە ئاینی مەسیحیەت و جولەكەی‬ ‫لەسەر دامەزراوە‪ ،‬ئەو چیرۆكەی كە‬ ‫باس لە دروست بوونی ئادەم و حەوا‬ ‫دەكات هەمان چیرۆكە كە جولەكە و‬ ‫مەسیحیەتی لەسەر دروست كراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو هات چی كرد بۆ ئەوەی‬ ‫جیاوازییەك دروست بكات لەو كاتەدا‪،‬‬ ‫بۆنمونە گۆشتی بەرازی حەرام كرد‪،‬‬ ‫گۆشتی بەراز جۆرێك لە نەخۆشی تێدا‬ ‫بوو بەهۆی گەرماوە بەس ئەو حەرامی‬ ‫كرد چونكە مەسیحیەكان دەیانخوارد‬ ‫‪ ،‬هات سەرپۆشی دروستكرد لەبەر‬ ‫ئەوەی لەدینی مەسیحی جیاواز بێت‪،‬‬ ‫زۆر شتی تری كرد كە ئاڵوگۆڕێكی باش‬ ‫نەبوو لە كۆمەڵگەدا‪ ،‬مەرج نییە هەموو‬ ‫ئاڵوگۆڕێك باش بێت زۆر جار خراپە‪.‬‬ ‫*كەواتە پێت وایە بۆ نمونە ئەو نیفاقە‬ ‫كە زۆرێك لە بیریاران بۆ نمونە یەكێك‬ ‫لەوانە «د‪.‬ئەیاد جەمالەدینە» دەڵێت»‬ ‫نیفاق كاردانەوەیە بەرامبەر بەدەوڵەتی‬ ‫ئایدۆلۆژی» پێت ئەو نیفاقەی ئێستاش‬ ‫هەیە لەناو عەلمانییەكاندا كاردانەوەیەكە‬ ‫بەرامبەر ئەو توندڕەوییەی كە هەیە‬ ‫لەناو دەوڵەتی ئایدۆلۆژی یان حزبە‬ ‫ئایۆلۆژیەكان؟‬ ‫ڕێگا رەئوف‪ :‬بێگومان بەشێكی ئەوەیە‬ ‫ترسە لەو توندڕەوییەی كە هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قسەكە لەسەر ئەوەیە باشە ئەگەر تۆ‬ ‫كەسێكی عەلمانی باوەڕت بەو شتانە نیە‬ ‫كە بانگەشەی بۆ دەكەی یان هەوڵی بۆ‬ ‫دەدەی یان بۆ خۆت دەڵێی عەلمانی‪،‬‬ ‫ئەی ئەگەر لەژیانی خۆتدا پەیڕەوی‬ ‫نەكەی لەكوێ‌ جێبەجێی دەكەیت‪.‬‬

‫ه‬ ‫چ‬ ‫د‬

‫ذمارة (‪ )531‬دو شةممة ‪2015/9/7‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫پارلەمانتارێك‪ :‬ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێبون پەكی كەوتوە‬

‫كەرتی خانوبەرە هەرەس دێنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬سلێمانی‪:‬‬ ‫بەهۆی ئەو قەیرانە داراییەی روبەڕوی‬ ‫هەرێمی كوردستان بۆتەوە‪ ،‬كاریگەری‬ ‫كردۆتە سەرجەم بوارەكانی ژیان‌و هەر‬ ‫ئەم قەیرانەش وایكردوە‪ ،‬نرخی خانوو‬ ‫زەوی بەڕێژەیەكی بەرچاو دابەزین‬ ‫بەخۆیەوە ببینێت‪ ،‬ئەم دۆخەش خاوەن‬ ‫نوسینگەكانی نیگەران كردوە‪ ،‬دەڵێن‬ ‫"كەس خانوو زەوی ناكڕێت‌و ئیش و‬ ‫كاریان باش نییە"‪ .‬سەرۆكی رێكخراوی‬ ‫گەشەپێدانی ئابوری كوردستان ‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬ئەم دابەنزینی نرخی خانو‬ ‫زەوی كاریگەری لەسەر بازاڕ دەبێت‬ ‫و چاالكی ئابوری كەم دەبێتەوە‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكیش دەڵێت" كاریگەری‬ ‫لەسەر رەوشی ئاوەدانكردنەوە دەبێت‬ ‫لەكوردستان"‪.‬‬ ‫نرخی خانو زەوی زۆر دابەزیوە‬ ‫ســاڵح رەحیــم‪ ،‬خاوەنــی نوســینگە‪،‬‬ ‫هــۆكاری دابەزاندنــی نرخــی خانوو زەوی‬ ‫گەڕانــدەوە بــۆ ئــەو باردۆخــە خراپەی‬ ‫ئێســتای كوردســتان كە قەیرانی داراییەو‬ ‫شەڕی تیرۆرســتانی دژ بەداعشە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫وایكــرد‪ ،‬نرخــی خانــوو زەوی دابەزیــن‬ ‫بەخۆیەوە ببینێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا لەبری‬ ‫ئەوەی خەڵك پارەی پێ نیە هەر ناتوانێت‬ ‫خانو زەوی بكڕێت‪.‬‬

‫نەبونی موچەو شــەڕی داعش‪ ،‬كاریگەری‬ ‫ناوبــراو وتیشــی "نرخــی خانــوو كردۆتە ســەر بازاڕو خەڵك نایەوێت شــت‬ ‫زەوی لەشــوێنێكەوە بــۆ شــوێنێكی تــر بكڕێــت ترســی ئــەوەی هەیــە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫لەگەڕەكێكەوە بۆ گەڕەكێكی تر دەگۆڕێت‪ ،‬قەیرانــە تەواو نەبێت هەوڵ دەدات پارەكە‬ ‫هەتــا شــوێنەكە بازرگانــی بێــت و نزیك خەرج نەكات‪ ،‬بەوشێوەیەش خواست كەم‬ ‫نەخۆشخانەو قوتابخانەو بازاڕبێت نرخەكە دەبێتــەوە لەســەر خانــو خســتنەڕو زۆر‬ ‫گرانتــرە وەك لەگەڕەكــە شــەعبیەكان‪ ،‬دەبێت‪ ،‬لەوكاتەشدا نرخ دادەبەزێت‪ ،‬هەر‬ ‫بــەراورد بەســااڵنی ڕابــردو زۆر دابەزیوە كاتێك خستنەڕو كەم بۆیەوە خواست زۆر‬ ‫ئەگەر ســاڵی پار خانویەك بە ‪ 25‬دەفتەر بو نرخ بەرز دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بوبێت ئەم ساڵ بوە بە ‪20‬و ‪ 18‬دەفتەر‪،‬‬ ‫حیسام حەكیم بەرزنجی‪ ،‬باسی لەوەش‬ ‫بەپێــی كوالیتی خانوەكــەش گۆڕانكاری كرد‪ ،‬لەئێســتادا لەبەرئەوەی نرخی زەوی‬ ‫بەسەردا دێت"‪.‬‬ ‫دابەزیوە‪ ،‬خەڵك پارەی پێنیە ئەوەی كە‬ ‫نوســینگەیەكی‬ ‫خاوەنــی‬ ‫تــر پارەشــی پێیە نایەوێت لەئێســتادا زەوی‌و‬ ‫ئاماژەبــەوەدەكات‪ ،‬ئــەوەی پارەی هەبێت خانو بكڕێت‪ ،‬لەبەر ئەوەی ترســی ئەوەی‬ ‫دەینێرێتــە دەرەوە لەجیاتــی ئــەوەی هەیــە قەیرانەكــە بەردەوام بێــت و زیاد‬ ‫پارەكانیان لەكوردستان بەكاربهێنن و شار بكات‪ ،‬پێیان باشــترە پارەكــە بهێڵنەوە‬ ‫ئاوەدان بكەنەوە‪.‬‬ ‫و نەیــدەن بەخانــوو زەوی‪ ،‬ئــەوەش‬ ‫كاروان عەلی وتیشــی"بەراورد بەسااڵنی كاریگــەری لەســەر ئابوری هەرێــم هەیە‪،‬‬ ‫رابــردو نرخی خانــوو زەوی زۆر دابەزیوە‪ ،‬و بازاڕ ســارد دەبێتەوە كڕین و فرۆشــتن‬ ‫ســاڵی پــار خانویــەك بە‪ 10‬دەفتــەر بوە كەم دەبێت‪ ،‬ئەو پارەیە دەوەســتێت ئەو‬ ‫لەئێســتادا بــوە بە‪ 7‬دەفتــەرە‪ ،‬جاری وا كاتە سەرمایە دەوەستێت‌و ئابوری زیانی‬ ‫هەیــە‪ ،‬بە مانگێــك زەویەك یان خانویەك بەردەكەوێت‪ ،‬جوڵەی بازاڕ كەم دەبێتەوە‪،‬‬ ‫نافرۆشێت"‪.‬‬ ‫چاالكــی ئابوری كەم دەبێتەوە‪ ،‬ئەو پارەو‬ ‫سەرمایانە قەتیس دەبێت دەمێنێتەوە لە‬ ‫ماڵ و بانكەكان دەســتاو دەســت ناكات‪،‬‬ ‫زیان بەئابوری واڵت دەگات‬ ‫سەرۆكی رێكخراوی گەشەپێدانی ئابوری زیان بەر بازاڕ و فرۆش و كڕیار دەكەوێت‪.‬‬ ‫كوردســتان‪ ،‬ئاماژەبــەوەدەكات‪ ،‬لەهەمــو‬ ‫قەیرانێكی ئابوریدا نرخی كااڵ دادەبەزێت‪،‬‬ ‫كاریگەری لەئاوەدانكردنەوە كردوە‬ ‫ئــەو بارودۆخــەی ئێســتای هەرێمــی‬ ‫ســەرۆكی لیژنــەی ئاوەدانكردنــەوە و‬ ‫كوردســتانی تێكەوتــوە لــەڕوی ئابوری و نیشــتەجێبون لەپارلەمانــی كوردســتان‬

‫بە"چاودێــر"ی راگەیانــد‪ ،‬بەشــێوەیەكی‬ ‫گشتی ئەگەر باسی ئاوەدانكردنەوە بكەین‬ ‫پەیوەنــدی بەو هەلو مەرجــەوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫ئەو قەیرانەی ئێســتا هەرێمی كوردستانی‬ ‫گرتۆتەوە كاریگەری كردۆتە ســەر رەوشی‬ ‫ئاوەدانكردوە‪ ،‬كــە زەوەی دادەبەزێت كێ‬ ‫دەیكڕێ لەم واڵتە‪ ،‬كە هەلومەرجی ئابوری‬ ‫خــراپ لەواڵتدا هەیە‪ ،‬وەكــو كۆڕەوەكەی‬

‫لێهاتــوە خەڵــك بــەرەو دەرەوە دەڕوات‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی زۆری خەڵك‪ ،‬كە مەبەســتی‬ ‫ئاوەدانكردنەوە ئیمكانیەتی ئەوەندە بەهێز‬ ‫نیە لەئێستا سود لەوەببینێت خانوو زەوی‬ ‫بكڕێت‪.‬‬ ‫فایەق مستەفا‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫ئەو كەسانەی كە بازرگانی دەكەن لەبواری‬ ‫نیشــتەجێبون‌و ئاوەدانكردنەوە كە سەیر‬

‫دەكــەن‪ ،‬باردۆخەكــە گونجــاوو لەبار نیە‬ ‫و قەیرانــی دارایــی هەیــە‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫نرخــی خانــوو زەویــش دابەزیــوە لەڕوە‬ ‫بازرگانیەكەشــەوە شكســت دەهێنێــت و‬ ‫كەس كاری نیشتەجێبون‌و ئاوەدانكردنەوە‬ ‫نــاكات‪ ،‬تەواو ئەم دۆخــە كاریگەری لە‬ ‫بــواری ئاوەدانكردنــەوە نیشــتەجێبون‬ ‫لەهەرێمی كوردستان كردوە‪.‬‬

‫تا ‪ 100‬ساڵی دیكەش كێشەی میالكی مامۆستا چارەسەر نابێت‬ ‫بەڕێوەبەری گشتیی پەروەردەی سلێمانی بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫مامۆستایانی گرێبەست دڵنیادەكەینەوە كە موچەكانیان نافەوتێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی‬ ‫رایدەگەیەنێ‪ ،‬بەهۆی نەبونی تەنسیق لە‬ ‫نێوان وەزارەتی خوێندنی بااڵو وەزارەتی‬ ‫پەروەردەدا كێشەی میالكات‌و دابینكردنی‬ ‫مامۆستا بۆ بەشە جیاوازەكان‬ ‫بەچارەسەرنەكراوی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫دڵشاد محەمەد لە دیالۆگێكی "چاودێر"دا‬ ‫ئاشكراشیكرد‪ ،‬شێوازی هاتوچۆی‬ ‫خوێندكارانیش رێكدەخرێت‪ ،‬بۆ ئەوانەی‬ ‫كە دورن‪ ،‬نابێت وەك سااڵنی پێشو‬ ‫بێت‪ ،‬خوێندكاران خۆیان هەر كۆمەڵەو‬ ‫پاسێكیان دەگرت‪.‬‬ ‫ئامادەكارییەكانــی‬ ‫چاودێــر‪-‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتــی پــەروەردە بۆ ئەمســاڵی‬ ‫خوێندن چیە؟‬ ‫دڵشــاد محەمــەد‪ :‬نەبونــی بودجــە‬ ‫كاریگەری كردۆتەسەر ئەوەی ژمارەیەك‬ ‫بینامــان پێویســتە‪ ،‬كــە ژمارەیەكیــان‬ ‫بەجێبەجێكردنــی‌و‬ ‫دەســتكراوە‬ ‫هەندێكیشــی ‪%92‬ی تــەواو بوە بەهۆی‬ ‫بــێ بودجەیــەوە تــەواو نەكــراوە‪،‬‬ ‫ئــەوەش لەدەســتەاڵتی ئێمــەدا نییــە‪،‬‬ ‫لەالیەكــی تــرەوە بەهۆی دروســتبونی‬ ‫شــەڕی تیرۆســتی داعــش دواكــەوت‪،‬‬ ‫دەبوایــە ‪ 50‬بینــا تەواوبونایــە‪ ،‬هەندێ‬ ‫بینــا هــەن‪ ،‬كــە خێرخــواز كردونــی‪،‬‬ ‫هەنــدێ بیناشــمان نــۆژەن كردۆتەوە‪،‬‬ ‫هەنــدێ گۆڕانكاریشــمان كــردوە لــە‬ ‫خوێندنگەكانــدا‪ ،‬لەســەرەتای مانگــی‬ ‫‪8‬وە دەستكراوە بە دابەشكردنی كتێب‪،‬‬

‫پەرتوكەكانی قۆناغی یەكی بنەڕەتی تا‬ ‫سێ ‪ %100‬ئامادەكراون‪ ،‬چوار تا شەش‬ ‫‪ %50‬ئامادەكراوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئەمانە‬ ‫گەورەتــرن‪ ،‬دەتوانــن ســود لەوانــەی‬ ‫ســااڵنی رابــردو وەربگــرن‪ ،‬بــەردەوام‬ ‫كتێب لەهاتندا هیچ كێشــەیەك نییە‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ -‬ئایا ئــەو مامۆســتایانەی كە‬ ‫چاودێر‪ -‬ســاڵی پار باخچەی سایاوانی‬ ‫حكومییــەكان یــەك دەوام بون؟ ئایا هیچ ماوەیەكی زۆرە لەناوچەیەك دەوام دەكەن‪،‬‬ ‫كێشەی گواستنەوەیان هەیە؟‬ ‫گۆڕانكاریەكی تێداكراوە بۆ ئەمساڵ؟‬ ‫دڵشــاد محەمەد‪ :‬تائێستا نازانرێت‬ ‫دڵشــاد محەمــەد‪ :‬ئــەم ســاڵ‬ ‫بڕیارمانداوە باخچەی ساوایان كە ئێستا چەند مامۆستا بەگرێبەست بۆ ئەمساڵی‬ ‫بۆتــە باخچەی مندااڵن لەیەك دەوامەوە خوێنــدن دابنرێــت‪ ،‬گواســتنەوەی‬ ‫بكەینــە دو دەوام‪ ،‬دەوامێكیــان بــۆ مامۆســتا وەســتێنراوە مۆڵەتــی بــێ‬ ‫گروپێــك یــان دەوام ئیشــكگر دەبێــت موچــەو خوێنــدن و دایكایەتــی زۆر‬ ‫منداڵــی ئــەو كەســانەی فەرمانبــەرن هەیە‪ ،‬ئەمە یەكێكە لەكێشــەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدامودەزگانــی حكومــەت‪ ،‬بــۆ ئەوەی هەوڵمانــداوە لەبەرئەوەی گواســتنەوە‬ ‫بێ خەم بن لە منداڵەكانیان كە ئەوەش وەســتاوە بەتەنســیبكردنی مامۆســتا‬ ‫كۆمەڵێك سودی هەیە چانسێكی زۆرتر وانە شــاغیرەكان پڕبكەینەوە كێشــەكە‬ ‫دەدرێــت بەمندااڵن كــە فێربكرێن ئەو چارەسەربكەین‪.‬‬ ‫دڵشاد محەمەد بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی‬ ‫مندااڵنــە‪ ،‬باخچــەكان دەبێتە دو دەوام‬ ‫چاودێر‪ -‬چارەنوسی ئەو مامۆستایانەی‬ ‫وەك هەمان سیســتەمی قوتابخانەكان‪ ،‬ساڵی ‪ 2015‬گرێبەست بون بەكوێ دەگەن؟‬ ‫چاودێــر‪ -‬بــۆ ئەمســاڵی خوێنــدن چ‬ ‫چاودێر‪ -‬مامۆستایانی گرێبەست تائێستا‬ ‫فێركردنیان هەموی بەزمانی ئینگلیزیە‪،‬‬ ‫دڵشــاد محەمەد‪ :‬تا پێویستمان بەو‬ ‫بۆ ئەوەی ئامادەبێت بۆ قۆناغەكانی تر‪ .‬گرێبەســتانە بێت‪ ،‬كــە هەندێكیان ‪ 9/3‬موچەكانیــان وەرنەگرتــوە؟ هۆكارەكــەی گۆڕانكاریەكی تازە كراوە؟‬ ‫دڵشــاد محەمــەد‪ :‬خوێندنــی درێــژ‬ ‫كۆتای پێدێــت بۆیــان تازەدەكەینەوە‪ ،‬چیە؟‬ ‫دڵشــاد محەمــەد‪ :‬هەنــدێ لــەو خایەنمــان نەهێشــتوە بۆئەوەی ســود‬ ‫چاودێــر‪ -‬دابینكردنــی مامۆســتا بــۆ ئەگەر بارودۆخی دارایی باشتر بو وەكو‬ ‫ســاڵی خوێندن تاچەند لەبەرچاو گیراوە‪ ،‬ســااڵنی رابردو ئەو گرێبەســتانە دەبنە گرێبەســتانە موچەی سێ چوار مانگیان لەبیناكان وەربگرین بۆ مندااڵن‪ ،‬جاران‬ ‫بەو پێیــەی هەمو ســاڵێك خوێندنگەكان رەســمی‪ ،‬دڵنیــام وەكو پــار ژمارەیەك وەرنەگرتوە‪ ،‬ئــەوەش بابەتێكی روتینی جل وبەرگ لەڕێگــەی كۆمپانیاوە دەدرا‬ ‫كەمتــر پێویســتمان بەمامۆســتای ئیدراییە ئەگەرنا حكومەت قەرزداریانە‪ ،‬بەخوێنــدكاران‪ ،‬بەاڵم ئەمســاڵ ئازادی‬ ‫لەنیوەی دەوامدا مامۆستایان بۆدێت؟‬ ‫دڵشــاد محەمــەد‪ :‬هــۆكاری گرێبەســت بێت‪ ،‬هیچ نەبێــت وا بكەین چونكــە هەنــێ لەپــەروەردەكان ئیــش دراوە بەخوێنــدكار خــۆی بیكڕێــت‬ ‫دابیننەكردنــی مامۆســتا هۆكارەكــەی ئەوانــە دابمەزرێنیــن‪ ،‬كــە دەرچــوی و كارەكانیــان زو رێكخســتوە هــەم بــۆ بوژاندنــەوەی بــازاڕ‪ ،‬كارنامەیەكی‬ ‫دریژخایەنە تا ســەد ســاڵی تر بڕوات‪ ،‬زانكــۆن‪ ،‬خەڵكی ناوچەكانــی پێنجوین وگرێبەستەكان موچەكانیان وەرگرتوە‪ ،‬ترمــان ئەوەیە كــە هیــچ بەڕێوبەرێك‬ ‫ئەمــە چارەســەرناكرێت‪ ،‬لەبەرئــەوەی قەاڵدزێ چەمچەماڵ هەڵەبجە بۆ ئەوەی هەندێكــی تــر درەنــگ موافەقەتەكەیان تەحــدی وەرگرتنــی خوێنــكار نــاكات‬ ‫وەرگرتنــی خوێنــدكار لەزانكــۆ كێشــەی ئــەم رێكخســتنی میالكەمــان بــۆ دەرچــوە‪ ،‬دڵنیایــان دەكەینــەوە خۆمــان بڕیارێكمــان بۆدەركردون‪ ،‬هیچ‬ ‫پارەكانیــان وەردەگــرن‪ .‬مافیــان بەڕێوبەرێك بۆی نییە بەنمرە خوێندكار‬ ‫لەكۆلێژانــەی بــۆ مامۆســتاییە بەپــێ نەبێت‪.‬‬ ‫وەربگرێــت‪ ،‬لەســەر چوارچێــوەی‬ ‫ناخورێت‪.‬‬ ‫نمرەیە‪ ،‬تائێســتا ئەو تەنسیقە لەنێوانی‬ ‫وەزارەتــی پــەروەردە و خوێندنــی بااڵ‬ ‫نیە‪ ،‬ئەمە چارەسەر نەكرێت ئەم كێشە‬ ‫بــەردەوام دەبێ‪ ،‬خوێندنگــەكان لەناو‬ ‫شارچڕبونەتەوە مامۆستا زۆر دەبێت‪.‬‬

‫ســنورەكەی بێــت‪ ،‬ئــەو خوێندكارانەی‬ ‫ماڵیــان دورە لەخوێندنگەكانــەوە‬ ‫جــاران بەپــاس هاتوچۆیــان دەكــرد‬ ‫هــەر كەســە بۆ خــۆی بوە‪ ،‬ئەم ســاڵ‬ ‫جیــاواز دەبێــت هەوڵدەدەیــن هەمــو‬ ‫كۆمپانیــاكان كۆبكەینــەوە رێكی بخەین‬ ‫بــۆ بەپەروەردەكردنــی هاتوچــۆی‬ ‫خوێنــدكاران‪ ،‬شــۆفێرانیش دەبێــت‬ ‫هەنــدێ مواســەفاتیان تێدابێــت‪،‬‬ ‫كرێكــەی گونجاوبێــت‪ ،‬كــرێ حانوتــی‬ ‫خوێندگەكانیــش بۆ خزمەتی خوێندگەو‬ ‫خوێنكاندكاران بەكاربێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )531‬دو شةممة ‪2015/9/7‬‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫هەموتان كۆببنەوەو‬ ‫كوردستان پارچە پارچە بكەن!‬

‫ئەسعەد جەباری‬ ‫‪ 24‬ساڵە سەرقاڵی سیاسەت‌و بازرگانی‌و‬ ‫خۆپڕچەكــردن‌و خۆپڕپارەكردنــن‪24 ،‬‬ ‫ساڵە كوردســتانی باشور هەنجن هەنجن‬ ‫دەكەن لەنێوان خۆتان‌و پشكی گومرك‌و‬ ‫پشكی نەوت‌و پشــكی بازرگانی‌و پشكی‬ ‫مەســئولیەت‌و پشــكی دابەشــكردنی‬ ‫پۆســت‌و پایە بۆخۆتان‌و كــوڕو كچتان‌و‬ ‫بــرازاو خوشــكەزاكانتان‪ 24 ،‬ســاڵە ب ‌ێ‬ ‫دابــڕان هــەر هەموتان لەســەر كورســی‬ ‫حوكمــن بێئــەوەی دەستاودەســتبكەن‬

‫لەخۆتانەوە بۆ خۆتان رێگا نەما بەیاساو‬ ‫بەبێ یاســا تاقیتــان نەكــرد بێتەوە بۆ‬ ‫ڕەوایی پێدانی رەوڕەوەی دەســەاڵتتان‪،‬‬ ‫‪24‬ســاڵە هــەر هەموتــان بێ جیــاوازی‬ ‫ئەوانەی لەناو حكومەتبون یان دەرەوەی‬ ‫حكومەت جگە لەمێشك هاڕینی كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵكــی كوردســتان چــی بەرهەمێكتان‬ ‫هەبــو‪ ،‬ئەگــەر ئاوەدانی كوردســتانیش‬ ‫دەدەنەوە بەچاوی جەماوەری خێر لەخۆ‬ ‫نەدیوی كوردســتان ئەوەشانازی نیە بۆ‬ ‫ئێــوە لەبەرئەوەی هەمــو ئاوەدانیەكانی‬ ‫كوردســتان خەڵــك لەســەر ئێســك‌و‬ ‫پروســك‌و ماندوبــون‌و رەنــج‌و تەقــەالو‬ ‫خەبات‌و تێكۆشانی خۆی هێناوێتەدی‪.‬‬ ‫وەرن شــتێكم پێبڵێن بوبێتە ئینجازی‬ ‫ئەم حكومەتە بەدبەختەی كوردان‪‌،‬وەرن‬ ‫شــتێكم پێبڵێــن روحــی شــەهیدانی‬ ‫ئاســودەكردبێت‌و جێگەی شــانازی بێت‬ ‫بــۆ بنەماڵەی شــەهیدان‪ ،‬ئــەوە ئێوەن‬ ‫رۆژ لەدوای رۆژ خەڵك مەئیوس ئەكەن‌و‬ ‫خەڵــك ســارد ئەكەنــەوە لەكاروانــی‬ ‫خەبــات‪ ،‬ئــەوە ئێوەن بێجیــاوازی رەش‬

‫ئەكەن بەسپی‌و سپیش بەڕەش!‬ ‫بەداخــەوە كۆبونەوەكانــی الیەنــە‬ ‫سیاســیەكانی كوردســتان ‪ 24‬ســاڵ‬ ‫لەڕاكێشــانی حەبــل ئەچــێ‪ ،‬هێــزە‬ ‫سیاســییەكانی كوردســتان بــەردەوام‬ ‫ئەیانــەوێ یەكتــر بخــەن‪ ،‬ئەفســوس‬ ‫ئــەو هێزانــە تاكــو ئێســتاش بەعەقڵی‬ ‫موئامــەرە لەگــەڵ یەكتــردا كێبڕكێــی‬ ‫مومارەســەی دەســەاڵت دەكــەن‪ ،‬هەتا‬ ‫ئێستاش ‪ 24‬ساڵە نەیان توانیوە متمانە‬ ‫بەیەكتــر بكــەن‪ ،‬بەداخــەوە بێجیاوازی‬ ‫هەمــو حزبــەكان كۆمەڵێك ئەســتێرەی‬ ‫سیاســیان لەئاســمانی سیاســەتی‬ ‫كــوردەواری دا بەرزكردوەتەوە نەك ئەو‬ ‫ئەســتێرانە نەیانتوانیوە بدرەوشــێنەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئاســمانی سیاسەتیشــیان نغرۆی‬ ‫بەدبەختی‌و تاریكی‌و كوێرەوەری كرد‪!.‬‬ ‫حەیف بۆتۆ كوردستان سەركردەكانت‬ ‫پاش چارەكە ســەدەیەك مێژوی ئازادی‬ ‫هێشــتا یەكتر دەكوژن‪ ،‬كوشــتنی روح‪،‬‬ ‫كوشــتنی بیــر‪ ،‬كوشــتنی ئاوەدانی دڵ‪،‬‬ ‫كوشتنی هزرو مێشك‌و ئەندێشەكانمان‪!.‬‬

‫ئیدی هەمووتان كۆببنەوەو كوردستان‬ ‫لەتوپەت بكەن‪ ،‬ئازاری هەمو ئەوكەسانە‬ ‫بدەن كە قســەی خێریــان كردوە بۆتان‪،‬‬ ‫رێــگا مــەدەن كــەس لەماڵــەوە بێتــە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬بــازاڕو ژیان بوەســتێنن تا ئەو‬ ‫ڕۆژەی ئێــوە لەكەللــەی شــەیتان دێنە‬ ‫خوارەوە‪ ،‬مێژو بنوســنەوە بۆ ‪ 24‬ساڵی‬ ‫ملمالنێكە ئەوەی ئێــوە كردتان نمونەی‬ ‫لوتكەی لێكترازان‌و دابڕانی كۆمەڵگا بو‪،‬‬ ‫بەڕاســتی هەستی ئێوە ئەوەندە ناسكبو‬ ‫كەستان نەهێشتەوە بەئارامی بنوێ‪!.‬‬ ‫كوردســتان بخەنــە ســەر مێزێــك‌و‬ ‫هەركــەس بەشــی خــۆی بــەرێ بــۆ‬ ‫ئــەوەی بــەردەوام چاوبنوقێنیــن‌و‬ ‫لەبیركردنەوەیەكــی قوڵــدا بژیــن‪ ،‬ئەرێ‬ ‫هەتاكەنگــێ ئەم بەیت‌و بالۆرەی شــەڕی‬ ‫براكوژی‌و شەڕی یەكتر كوشتن بڵێینەوە!‬ ‫حەیــف بۆ تۆ كوردســتان‪ ،‬رۆڵەكانت‬ ‫لەئاســتی تۆ نەبون‪ ،‬لەئاستی قوربانی‌و‬ ‫رەنجی تۆ نەبون‪‌،‬وا دیسانەوە سەرگەرمی‬ ‫پارچە پارچەبون‌و دابەشكردنەوەتن!‪.‬‬

‫هەوارزو نشێوەكانی چاكسازی‬

‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫ئەگــەر كارنامــە چاكســازییەكەی‬ ‫عەبادی سەرۆكوەزیران سەریش بگرێت‬ ‫ئەوا وەك دەڵێن عیراق (نابێت بەئاشی‬ ‫ئــاو كەوتــو)‪ ،‬چونكــە واڵت تەنهــاو‬ ‫تەنهــا گیرۆدەی ئەو هەمــو گەندەڵییە‬ ‫نییــە كە بەمیــرات لەدوای ‪2003‬ـــەوە‬ ‫بــۆی بەجێهێڵــراوە‪ ،‬عیــراق گیرۆدەی‬ ‫مەســەلەیەكی زۆر لــەوە گەورەترە كە‬ ‫مەســەلەی پێكهاتەكان‌و مەســەلەكانی‬

‫تــری وەك مەزهەبگەراییــە‪ ،‬دەكرێــت‬ ‫لەخاڵێكــدا چاكســازییەكەی عەبــادی‬ ‫بەهەنگاوێكــی بوێرانــە دابنرێــت وەك‬ ‫چۆن ئێســتا پشــتیوانی زۆری بەدوای‬ ‫خۆیدا هێناوە ئەویش مەسەلەی بەیەك‬ ‫چاو ســەیری كردنــی هەمــو ئەوانەیە‬ ‫كــە لەكایەكانــی دەســەاڵتدان بەهەمو‬ ‫مەزهــەب‌و دابەشــكاریی پێكهاتەییەوە‬ ‫ناكرێــت لەئەجێنــدا چاكســازییەكەدا‬ ‫گیانی رق‌و تۆلەلەنەیاران زەق بێتەوەو‬ ‫گەندەڵكارانی وەكو تر كە لەبەرژەوەندی‬ ‫دەســەاڵتن وەك بەرزەكــی بابان بۆی‬ ‫دەرچن‌و چاكســازییەكە نەیانگرێتەوە‪،‬‬ ‫لەم قۆناغەدا وایە لەدوای ســەركەوتنی‬ ‫كارنامەكــەوە دواتر ئەوانی تر دەســت‬ ‫پێدەكــەن كە رەنگە ئامــاژەی خراپتر‬ ‫بەدوای خۆیاندا بهێنن‪ ،‬لەســەرو هەمو‬ ‫ئەمانەشــەوە ئەگەر ئیرادەیەك نەبێت‬ ‫ئەوا لەنیوەی رێگاكەدا پەكی بكەوێت‪..‬‬ ‫ئەگەرچــی خۆپیشــاندان لەبەغــداو‬

‫دە پارێــزگای تــر بەردەوامــی هەیــە‬ ‫بــۆ بــەدادگا گەیاندنــی گەندەڵكاران‌و‬ ‫پێشكەشــكردنی خزمەتگــوزاری بەاڵم‬ ‫ئەمــە ســەلمێنەری ئــەو راســتییە كە‬ ‫عەبادی نەیتوانیوە دڵی میللـــەت رازی‬ ‫بــكات بــەو كارانەو بــەو بڕیارانەی كە‬ ‫دەیاندات لەچوارچێــوەی كارنامەكەیدا‬ ‫كەواتە رێگەكەی عەبادی لەگەڵ ئەوەی‬ ‫دورودرێژە هەوارزو نشــێوی زۆریشــی‬ ‫تێدایە‪.‬‬ ‫لەئەوەڵ رۆژەوە مەرجەعیەتی بااڵی‬ ‫شیعە پشتیوانییەكی زۆری كارنامەكەی‬ ‫عەبادی كرد وتی «دەستی گەندەڵكاران‬ ‫ببڕە» بەاڵم رۆژی هەینی رابردو ئەحمەد‬ ‫ئەلســافی نوێنەرەكەی ئایەتوڵاڵ عەلی‬ ‫سیســتانی گەورە مەرجەعی شیعەكان‬ ‫وەك هەمــو جارێــك لەوتــاری هەینیدا‬ ‫وتــی (عیراق پێویســتی بەچاكســازی‬ ‫هەیــە لەهەمو دامــەزراوەو دەزگاكانیدا‬ ‫ئەمە دیفاكتۆیەكە هەمومان هەســتمان‬

‫پێكردوەو هەموشــمان بڕیارمان لەسەر‬ ‫داوە‪ ،‬ئــەو كێشــانەی هاواڵتیــان‌و‬ ‫واڵتەكەمــان بەدەســتییەوە گیــرۆدە‬ ‫بــون الیەنێكی ســەرەكی هەیە ئەویش‬ ‫هەڵكشــانەی ئــەو گەندەڵییەیــە كــە‬ ‫لەدەیــەی رابردودا بۆمــان بەجێماون)‪،‬‬ ‫ســافی هــەر لەوتارەكەیــدا تەئكیــدی‬ ‫لەســەر ئەوە كــردەوە كە ئە كێشــانە‬ ‫ناتوانرێــت تێپەڕێنرێــن‌و نەهامەتــی‬ ‫هاواڵتیان البــەرن تا چاكســازییەكەی‬ ‫راســتەقینەو فراون لەهەمــو بوارەكاندا‬ ‫نەكرێــت‌و بەشــێویەكی كاراش لەگەڵ‬ ‫ئەوەی مەســئولەكان پشــتیوانی زۆری‬ ‫دەكەن بەاڵم داوایان لێدەكەم هەمویان‬ ‫لەدیفاكۆتدا بەشداری كارای تێدا بكەن‬ ‫لەشــوێنی خۆییەوە‪ .‬چونكە چاكسازی‬ ‫بەتەنها ناكرێت‪.‬‬ ‫ئەوەیــە‬ ‫هەیــە‬ ‫ئــەوەی‬ ‫خۆپیشــاندانەكانیش یــەك گوتاریــان‬ ‫نییــە بەشــێكیان دژی لێپرســراوانی‬

‫‪8‬‬

‫دەسەاڵتی دادوەری‌و داد‬ ‫هەڵبوەشێننەوە‬ ‫لەپرســی گیروگازی ســەرۆكایەتی ئــەم هەرێمەی‬ ‫ئێمــەدا‪ ،‬چاوەڕوانــی هەمو شــتێكم دەكــرد روبدات‪،‬‬ ‫تەنانەت شــەڕی ناوخــۆش! بەاڵم ئەوەی چــاوەڕوان‬ ‫نەدەكرا دەســەاڵتی دادوەری بو‪ ،‬كە بە بەرنامە خۆی‬ ‫هاویشتە ناو كێشە سیاسییەكانەوە‪ ،‬بەڵگەش بۆ ئەوە‬ ‫ســ ‌ێ نمونەی زیندون كە دەبو دور تا نزیك دادوەری‌و‬ ‫داد خۆیان بەدور بگرتایە لێی‪-:‬‬ ‫‪ -1‬وتەبێژی ئەنجومەنی دادوەری (ئومێد موحسین)‬ ‫پارێزەر ناصح حەمە حسێن‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكیدا لەكەناڵی (‪ )NRT‬بەئاشكرا وتی‬ ‫درێژكردنەوەی پرسی سەرۆكی هەرێم لەدادگای تەمیز‬ ‫بڕیارێكی كۆتایی دەبێت‌و هیچ كەسێك بۆی نییە تانەی لێ بدات‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئەنجومەنی شــورا جگە لە (حاكم شوان) رایەكی ناتەندروستی دا لەسەر درێژكردنەوەی‬ ‫ویالیەتی ســەرۆكی هەرێم كە پێچەوانەی پرنســیپەكانی یاســای ئەنجومەنی شورا بو‪ ،‬چونكە‬ ‫لەالیەن جێگری سەرۆكی پارلەمانەوە رەوانە كرابو نەك سەرۆكی پارلەمان‪.‬‬ ‫‪ -3‬دواجار سەرۆكی داواكاری گشتی (سازگار عەلی ناجی) بەنامەیەك داوای درێژكردنەوەی‬ ‫ماوەی سەرۆكی هەرێم دەكات‪.‬‬ ‫پرس‌و خەمی من لەســەر پرســی درێژكردنەوەی ویالیەتی كاك مەســعود نییە‪ .‬ئەوەندەی‬ ‫پەیوەندی بەلەرزۆكی‌و ناجێگیری ئەم دەزگایانەوە هەیە كە ئاماژەم بۆكردن‪ ....‬لەواڵتێكی وەك‬ ‫(میســر) ســەرۆكی ئەنجومەنی دادوەری ئەمەندە گرنگە تەنانەت لەبۆشایی یاساییدا جێگەی‬ ‫سەرۆكی واڵتی گرتەوە‪ ،‬كەچی سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەرییەكەی لەمەڕخۆمان دوجار ماوەكەی‬ ‫خۆی درێژكردۆتەوە ئەگەر ناوی بهێنین ئەوا كەس نایناسێت لەكاتێكدا پایەكەی هیچی كەمتر‬ ‫نیە لەپایەی سەرۆكی هەرێم یا وەزیران یا پارلەمان‪ ،‬بەهەمان شێوە سەرۆكی داواكاری گشتی‬ ‫ماوەكەی تەواو بوە ئیتر دەپرسین ئەم ماوە تەواوبوانە كە خانەنشینی‌و ئیمتیازاتیان مسۆگەر‬ ‫بوە چەند ب ‌ێ باكانە لەپرسی چارەنوساز قسە دەكەن‌و راو پێشنیار دەردەبڕن‪.‬‬ ‫بۆیە داواكارم لەهەمو حزبە سیاسیەكان بەتەنیشت قسە‌و باس‌و سازان لەسەر پرسی سەرۆكی‬ ‫هەرێم دو قسەش لەسەر ئەم دەسەاڵتانە بكەن‌و ئەوانیش بخەنە ژێر رەحمەتی داواكاری خەڵك‌و‬ ‫هاواڵتیان‌و هەڵیان بوەشــێننەوە‌و ســەر لەنوێ پەیكەرەكانیان دابنێنەوە با واڵت دور بێت لەم‬ ‫جۆرە دەسەاڵتانە‪.‬‬ ‫شــیعەن بەشێكی تریشیان هی سوننە‪ .‬بەاڵم‬ ‫گرنگ ئیرادەی چاكســازییەكەیە ئەگەر پتەو‬ ‫بــێ‌و ســور بــون بێت لەســەری ئــەوا هەمو‬ ‫بەربەســتەكانی ســەر رێگاكــە دەشــكێنێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەرابــردوەوە تــا ئەمــڕۆ كــۆی هەمو‬ ‫كێشــەكان پابەنــد نەبون بوە بەدەســتوری‬ ‫عیراقەوە وەك چــۆن لەكۆتایی دیباجەكەیدا‬ ‫هاتــوە (إن اإللتزام بالدســتور یحفظ للعراق‬ ‫اتحاده الحر أرضا وشــعبا وسیادة) « پابەند‬ ‫بەم دەســتورەوە یەكپارچەیی خاكی عیراق‌و‬ ‫گەلەكــەی‌و ســەروەرییەكەی دەپارێزێــت»‬ ‫رێزگرتن لەدەســتورو یاساكان‌و ئەم ئیرادەی‬ ‫چاكسازییە لەهەر شــوێنێك هەبێت گونجاوە‬ ‫بۆ خۆشمان وەكو هەرێمی كوردستان ئێمەش‬ ‫بێ بەش نین‌و پێویستمان بەچاكسازی هەیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم چاكســازییەك لەدیدێكــەوە بڕوانێتــە‬

‫هەمــوان نەك تەنهــا تاك الیەنە بێــت‪ .‬ئەگەر‬ ‫كەموكوڕیمــان نەبێت ئەوا ئەم قەیرانە روی تێ‬ ‫نەدەكردیــن زو دەماتوانی چارەســەری بكەین‌و‬ ‫بەسەریدا زاڵ بین‪ ،‬من وای دەبینم ئەم ئیرادەیە‬ ‫لێــرە لەالی خۆمان ماوەیەكی تری درێژخایەنی‬ ‫دەوێت تاكو ببێتە خاڵی دەســتپێك‪ .‬هەرچەند‬ ‫زوتــر دەســت پــێ بكرێــت درەنگــە‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫دور نییــە نەهامەتــی‌و كەمــی خزمەتگــوزاری‬ ‫هاواڵتیانــی هەرێم وەك چــۆن دواجار لەبەغداو‬ ‫پارێزگاكانــی تــر تەقییــەوە لەالی خۆشــمان‬ ‫ئەگەرێكی چــاوەڕوان كراو دەبێــت‪ .‬الیەنەكان‬ ‫ناكۆكییەكانیــان وەالنێــن كار بــۆ بەردەوامــی‬ ‫ئەو ســەقامگیری‌و ئاسایشــە بكەن كە هەمانە‬ ‫خزمەتــی زیاتــری هێــزی پێشــمەرگە بكــەن‬ ‫حكومــەت هی هەمــوان بێت دیدی چاكســازی‬ ‫دیدێكی راست‌و رەوان‌و گشتگیر بێت‪.‬‬

‫ناردنی هێزی وشكانی‪ ،‬سه‌ره‌تای قاڵب گرتنی سنوره‌كانی ناوچه‌كه‌‬

‫مه‌شخه‌ڵ كه‌وڵۆسی‬ ‫بــۆ چاودێــران ســه‌خت نیــه‌ كــ ‌ه‬ ‫تێبینی یه‌ك پێدراو بكه‌ن كه‌هه‌میشــ ‌ه‬ ‫به‌لێدوان و مامه‌ڵه‌ی ئه‌مریكییه‌كانه‌و ‌ه‬ ‫دیاره‌ له‌گه‌ڵ شــه‌ڕی داعشدا‪ .‬ئه‌ویش‬ ‫ئه‌وه‌یــه‌ كــه‌ به‌شــێوه‌ی قۆناغبه‌نــد‬ ‫راستی یاریه‌كه‌ كه‌شف ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫مامه‌ڵــه‌ی ئه‌مریــكا له‌گه‌ڵ شــه‌ڕی‬ ‫داعشــدا‪ ،‬له‌قۆناغێكــه‌وه‌ بۆ قۆناغێكی‬ ‫تــر ده‌گۆڕێــت‪ .‬له‌ســه‌ره‌تاوه‌ ئــه‌وان‬ ‫زه‌مینه‌یان ره‌خســاند بۆ سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫هێزێكی توندڕه‌وی وه‌ك داعش‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫به‌هــۆی دروســتكردنی بۆشــاییه‌كی‬ ‫ئه‌منــی گــه‌وره‌وه‌ كــه‌ له‌ئه‌نجامــی‬ ‫پاشه‌كشه‌ی ســوپای ئه‌مریكا له‌عیراق‬ ‫هاته‌ بون‪.‬‬

‫جێگــری الیه‌نێكی تر به‌شێوه‌یه‌كی تر‪.‬‬ ‫چینــی»‬ ‫«دیــك‬ ‫ئینجــا لێره‌دا ئــه‌وه‌ی گرنگه‌ بزانین‬ ‫ســه‌رۆككۆماری پێشــوی ئه‌مریــكا‬ ‫ده‌ڵێت «به‌دروســتبونی ئه‌و بۆشاییه‌‪ ،‬ئه‌وه‌یــه‌ مامه‌ڵه‌ی قۆناغبه‌ندی ئه‌مریكا‬ ‫بــه‌چ واتایه‌كــه‌؟ و‌ له‌ئێســتادا ئێمــ ‌ه‬ ‫داعش راسته‌وخۆ پڕی كرده‌وه‌«‪.‬‬ ‫كه‌واتــه‌ زه‌مینه‌كــه‌ ســازێنرا‪ .‬به‌اڵم لــه‌چ قۆناغێكدایــن‪ .‬چونكــه‌ خــودی‬ ‫ئایــا ئه‌وه‌ به‌بــێ ئامانج و به‌شــێوه‌ی ئه‌و مامه‌ڵــه‌ قۆناغبه‌نــده‌‪ ،‬حاڵه‌تێكی‬ ‫ڕاســته‌وخۆ بو؟ بێگومان نه‌خێر‪ .‬هه‌م به‌ئه‌نقه‌ســته‌ بــۆ ئــه‌وه‌ی زه‌مینــه‌ی‬ ‫ئامانجــی هه‌بــو‪ ،‬هه‌م ڕاســته‌وخۆیش كاركردنــی هێــزه‌ لۆكاڵییه‌كانــی‬ ‫ناوچه‌كــه‌‪ ،‬وه‌ك داعــش‪ ،‬تــا ده‌كرێت‬ ‫نه‌بو‪.‬‬ ‫له‌ســه‌ر ئامانج له‌دروستبونی داعش درێژتربێــت‪ ،‬له‌پێناوی دروســتكردنی‬ ‫زۆر گوتــراوه‌‪ ،‬بــه‌اڵم ڕه‌نگــه‌ زه‌قترین زۆرترین كاریگــه‌ری درێژخایه‌ندا له‌ناو‬ ‫ئامانجێك كه‌تائێســتا هه‌ستیپێكرابێت واقیعی ناوچه‌كه‌دا‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی زۆر له‌سه‌ر ئه‌و پێشه‌كی ‌ه‬ ‫بریتــی بێــت له‌«هه‌ژاندنــی بونیــه‌ی‬ ‫ناوچه‌كــه‌« له‌هه‌مــو روه‌كانــی نه‌وه‌ســتین ده‌ڵێیــن‪ :‬له‌ســه‌ره‌تاو ‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاســی و ئابورییه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مریكییــه‌كان جه‌ختیــان لــه‌و ‌ه‬ ‫یان ره‌نگه‌ ئــه‌وه‌ ئامانج نه‌بێت به‌ڵكو ده‌كــرده‌وه‌ كــه‌ داعــش پرســێكی‬ ‫ناوخــۆی عیراقییه‌‪ .‬دواتر هاتنه‌ ســه‌ر‬ ‫ئه‌نجام بێت‪.‬‬ ‫ناڕاســته‌وخۆیش بــو‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئــه‌و بڕیــاره‌ی كه‌ هێزی ئاســمانی بۆ‬ ‫داعــش وه‌ك كاره‌كته‌رێكــی خۆكردی به‌ره‌نگاربونــه‌وه‌ی به‌كاربهێنــن و بــۆ‬ ‫ناوچه‌كــه‌ ده‌ركه‌وتــوه‌‪ ،‬نــه‌ك وه‌ك ئــه‌و مه‌به‌ســته‌ش هاوپه‌یمانێتییه‌كــی‬ ‫هێزێكــی هاورده‌كراوی ئامــاده‌‪ .‬ته‌نها نێوده‌وڵه‌تییــان دورســتكرد‪ .‬لــه‌و‬ ‫دروستكردنی زه‌مینه‌كه‌ به‌كشاندنه‌وه‌ی قۆناغــه‌دا له‌بچوكتریــن به‌رپرســی‬ ‫هێزه‌كانی ئه‌مریكا‪ ،‬بڕیارێكی ئه‌مریكی ئه‌مریكییــه‌وه‌ تاكــو خــودی ئۆبامــا‬ ‫بــو‪ ،‬لێكه‌وته‌كانــی دواتــر ئۆپشــنی پێداگرییــان لــه‌وه‌ ده‌كرد كــه‌ به‌هیچ‬ ‫شــێوه‌یه‌ك هێــزی وشــكانی بــۆ‬ ‫هێزه‌كانی ناوچه‌كه‌ بون‪.‬‬ ‫عه‌ره‌بی ســوننه‌ هه‌وڵیاندا له‌به‌رگی به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی داعش نانێرن‪ .‬ته‌نها‬ ‫داعشدا بۆشاییه‌ ئه‌منییه‌كه‌ بقۆزنه‌وه‌‪ .‬له‌ئاسمانه‌وه‌ بۆردومان ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫به‌اڵم له‌ئێستادا كه‌ قۆناغێكی تازه‌ی‬ ‫شــه‌ڕی داعشه‌‪ ،‬یه‌كه‌م به‌رپرس»جۆن‬ ‫كیری» وه‌زیــری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكای ‌ه‬ ‫كــه‌دێت و ده‌ڵێت‪ « :‬بــڕوای ته‌واوم‬ ‫هه‌یــه‌ به‌وه‌ی ده‌بێ بۆ به‌زاندنی داعش‬ ‫هێــزی وشــكانی بنێریــن»‪ .‬ســه‌یری‬ ‫میتــۆدی قۆناغبه‌نــدی ئه‌مریــكا بكــ ‌ه‬ ‫له‌مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ داعشدا‪.‬‬ ‫ئێمــه‌ پێویســته‌ له‌ئاقــاری ئــه‌و‬ ‫لێدوانــه‌ی جــۆن كیریدا‪ ،‬دو پرســیار‬ ‫بوروژێنیــن‪ :‬یه‌كه‌میان ئه‌وه‌یه‌ ئایا ئه‌و‬ ‫هێزی وشكانییه‌ی ده‌نێردرێن ئه‌مریكی‬ ‫ده‌بــن؟ دوه‌میــش ئه‌وه‌یــه‌‪ :‬ئه‌گــه‌ر‬ ‫هێزه‌كــه‌ ئه‌مریكــی نه‌بن‪ ،‬ئاســه‌واری‬ ‫پێشینه‌یه‌كی له‌و شێوه‌یه‌ چۆن ده‌بێت‬ ‫و ناوچه‌كه‌ چۆن ده‌توانێت ئیستیعابی‬ ‫بكات؟‪.‬‬ ‫بــۆ پرســیاری یه‌كــه‌م‪ ،‬له‌دیدارێكی‬ ‫تردا «جۆن كیــری» وه‌اڵمی دایه‌وه‌و‬ ‫گوتــی‪ « :‬نه‌خێر هێــزی ئه‌مریكی بۆ‬ ‫به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی راســته‌وخۆ نانێرین‪.‬‬ ‫هێزی تری ناوچه‌كه‌ هه‌ن ده‌توانن ئه‌و‬ ‫كاره‌ بكه‌ن»‪.‬‬ ‫لێــره‌وه‌ ئێمــه‌ ده‌كه‌وینــه‌ بــه‌رده‌م‬ ‫دو ئه‌گــه‌ر‪ :‬هێزی وشــكانی ئه‌مریكی‬ ‫بــۆ به‌ره‌نگاربونــه‌وه‌ی داعــش نایه‌ن‪.‬‬ ‫بــه‌اڵم ره‌نگــه‌ بــۆ سپۆنســه‌ركردنی‬

‫ئاڵوگۆڕه‌كانی ناوچه‌كه‌ له‌ســه‌ر زه‌وی‪ .‬ئــارام له‌باكــوری ســوریا‪ ،‬به‌مه‌رجێك‬ ‫بۆ چاودێــری كردنــی ورده‌كارییه‌كان ناوچــه‌ كوردییه‌كان بگرێتــه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫زوبه‌زو ئه‌مریكا ئه‌وه‌ی ره‌تكرده‌وه‌ ك ‌ه‬ ‫بنێردرێن‪.‬‬ ‫دوه‌م ئه‌گه‌ریــش ئه‌وه‌یــه‌ هێــز ‌ه ناوچــه‌ كوردییــه‌كان بخاته‌ ژێر ڕكێفی‬ ‫لۆكاڵییــه‌كان وه‌ك كــورد له‌عیــراق توركیاوه‌‪.‬‬ ‫بــۆ هه‌رێمــی كوردســتانیش‬ ‫و ســوریای ئێســتا‪ ،‬ســعودییه‌و‬ ‫كه‌نداوییــه‌كان له‌یه‌مــه‌ن‪ ،‬میســر لــ ‌ه چه‌ســپاندنی ســنوره‌كانی باشــوری‬ ‫لیبیا‪...‬هتد‪ .‬بتوانن كایه‌كه‌ راپه‌ڕێنن‪ .‬كوردســتان له‌كه‌ركــوك و ناوچه‌كانی‬ ‫بۆ شه‌ڕی داعشــیش مه‌به‌ست له‌هێز ‌ه تــر له‌الیــه‌ن هێــزی پێشــمه‌رگه‌وه‌و‪،‬‬ ‫لۆكاڵییــه‌كان كوردو ســوپای ئه‌رده‌ن پارێزگاریكردنی ســنوره‌كه‌ش له‌الیه‌ن‬ ‫فڕۆكــه‌ جه‌نگییه‌كانــی ئه‌مریــكاو ‌ه‬ ‫وتوركیا و چه‌ند الیه‌نێكی تره‌‪.‬‬ ‫له‌و حاڵه‌ته‌شــدا هێــزه‌ لۆكاڵییه‌كان له‌به‌رانبــه‌ر هه‌ر جوڵه‌یه‌كی داعشــدا‪،‬‬ ‫كــه ‌راســته‌وخۆ به‌ره‌نــگاری داعــش ئامــاژه‌ی ڕونــه‌ له‌ســه‌ر ئــه‌وه‌ی‬ ‫ده‌بنــه‌وه‌‪ ،‬خــاك ده‌گرن‪ .‬ســنوره‌كان ســنوره‌كانی ناوچه‌كــه‌‪ ،‬له‌الیه‌ن هێز ‌ه‬ ‫ده‌چه‌ســپێنن‪ .‬ئه‌مریــكاش دێــت لۆكاڵییه‌كانه‌وه‌ وێناده‌كرێن‪ ،‬له‌قۆناغی‬ ‫سپۆنســه‌ری ئــه‌و ئاڵوگــۆڕه‌ ده‌كات‪ ،‬ئێستاشــدا‪ ،‬هه‌بونــی مــادی ئه‌مریكا‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ خۆرئاوای كوردســتان له‌ناوچه‌كه‌دا بۆ چه‌ســپاندنی ســنور ‌ه‬ ‫دیتمــان‪ .‬لــه‌دوای ئــه‌وه‌ی هێــز ‌ه وێناكراوه‌كان پێویستییه‌كی پله‌ یه‌كه‌‪.‬‬ ‫كوردییــه‌كان ناوچه‌كانیان گرت‪ ،‬ئیتر له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ هێز ده‌نێرێــت‪ ،‬به‌اڵم بۆ‬ ‫شه‌ڕی ڕاســته‌وخۆی داعش نا‪ .‬به‌ڵكو‬ ‫ئه‌مریكا ته‌به‌نی كرد‪.‬‬ ‫لــه‌م قۆناغــه‌دا‪ ،‬كــه‌وه‌ك گوتمــان بــۆ چاودێریكردنی قۆناغێكی ره‌فته‌نی‬ ‫ئه‌مریــكا به‌ئه‌نقه‌ســت زه‌مینه‌كانــی كــه‌ نازانرێت چه‌نده‌ درێــژ ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ســازكردوه‌‪ ،‬ســه‌ره‌تای چه‌ســپاندنی بــۆه‌ قۆناغــی ئێســتا‪ ،‬هه‌ســتیارترین‬ ‫سنوره‌كانی ناوچه‌كه‌ ده‌بینین‪ .‬توركیا قۆناغی شه‌ڕی داعشه‌‪ .‬به‌اڵم حه‌تمه‌ن‬ ‫هه‌ســت بــه‌م ئه‌گــه‌ره‌ ده‌كات‪ ،‬بۆیــ ‌ه له‌ژێر كۆنترۆڵی نه‌خشه‌ڕێژی ئه‌مریكادا‬ ‫ده‌یه‌وێــت هه‌مــو قورســاییه‌كی خۆی ده‌مێنێته‌وه‌‪ .‬وه‌ك چۆن له‌ســه‌ره‌تاو ‌ه‬ ‫بخاتــه‌ كار بۆدروســتكردنی ناوچــه‌ی به‌ قۆناغبه‌ندی هاتوه‌‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )531‬دو شةممة ‪2015/9/7‬‬

‫موسلیم‪:‬‬ ‫توركیا پێشێلكاری كردوە‬

‫سەلما ئــرمــاك‪ :‬سەقامگیریی‬ ‫هەڵبژاردن لەئارادا نییە‬ ‫ســەلــمــا ئــرمــاك پــارلــەمــانــتــاری پــارتــی‬ ‫دیموكراتی گەالن دەڵێت «حكومەتی ئاك‬ ‫پارتی باری نائاسایی لەچەند پارێزگایەكی‬ ‫كوردی راگەیاندوە‪ ،‬ئەمەش بۆ ئەوەیە‬ ‫سەقامگیری هــەڵــبــژاردن تێكبدات و‬ ‫دەنگی كورد بسڕێتەوە لەو ناوچانە»‪.‬‬

‫ســاڵــح موسلیم هــاوســەرۆكــی پارتی‬ ‫یەكێتی دیموكرات رایگەیاند‪ :‬توركیا‬ ‫پێشێلكاری لە رێككەوتنی نێوان خۆی‬ ‫و ئەمریكا كــردوە‪ ،‬بــەوەی نەیتوانیوە‬ ‫هاوكاری و مەشقی تەواوی سوپای ئازاد‬ ‫بكات‪.‬‬

‫قەیرانەكانی توركیا و هەڵبژاردنی پێشوەخت‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫پــارتــی دیموكراتی گــەالن(هــەدەپــە)‪،‬‬ ‫توانی سودێكی زیاتر لەپڕۆسەی ئاشتی‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬توانی گۆڕانكارییە ناوخۆیی و‬ ‫هەرێمایەتییەكان لەسودی گەشەی ئاسۆیی‬ ‫پارتەكەیدا بقۆزێتەوە‪ ،‬بەشێوەیەكی گشتیی‬ ‫كوردانی باكور بەسەر بەرەی راستڕە و چەپڕەو‬ ‫دابەشبون‪ ،‬ئەوانەی نەتەوەیین و بڕوایان بە‬ ‫بەدەستهێنانی مافی كورد هەیە‪ ،‬وێڕای ئەوەی‬ ‫تێكەڵەیەكن لە چەپ و راستەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆرترین بەرەن كە سەرسەختانە پشتیوانی‬ ‫سیاسەتی نەتەوەیی دەكــەن و هەمیشە‬ ‫دەنگیان بەو پارتانە داوە كە لە پەكەكەوە‬ ‫نزیكبون‪ ،‬دوای ئــەوەی عەبدواڵ ئۆجەالن‬ ‫رێبەری زیندانیكراوی پەكەكە بۆی دەركەوت‬ ‫تێپەڕاندنی بەربەست تەنها بە دەنگی بەرەی‬ ‫چەپ و نەتەوەییەكان مەیسەر نابێت‪ ،‬ئیتر‬ ‫بڕیاریدا پارتێك بۆ گەالنی توركیا بەناوی‬

‫هــەدەپــەوە دروستبكات‪ .‬ئــەم پارتە سێ‬ ‫ئامانجی سەرەكی هەبوو‪ ،‬سەرەتا بەشداری‬ ‫هەڵبژاردن بكات‪ ،‬پاشان بچێتە پەرلەمان و‬ ‫ئامانجی سێیەمیشی بەشداریكردنی كابینەی‬ ‫حكومەتی هاوپەیمانێتی بوو‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت لەنێوان‬ ‫ئامانجی دووەم و سێیەمدا بەشداریكردن بوو‬ ‫لە حكومەتی هەڵبژاردن‪ .‬هەدەپە ‪ 3‬وەزارەتی‬ ‫پێدرا‪ ،‬بەاڵم پەرلەمانتار لەڤەنت توزەل كە‬ ‫سەرۆكی پارتی رەنج بوو و بەر لەهەڵبژاردن‬ ‫لەگەڵ هەدەپە هاوپەیمانێتی پێكهێنابوو‪،‬‬ ‫سەرۆكی ئاك پارتی ئەحمەد داودئۆغڵو بە‬ ‫ئەنقەست توزەلی كاندید كردبوو‪ ،‬چونكە‬ ‫تــوزەل لەماوەی رابـــوردودا كێشەی زۆری‬ ‫لەگەڵ ئاك پارتی هەبوو‪ ،‬لەبەرئەوە ناوبراو‬ ‫داواكەی رەتكردەوە‪ .‬ئێستاش ئەو حكومەتەی‬ ‫كە م ــاوەی زیاتر لە ‪ 2‬مانگ كارەكانی‬ ‫رادەپەڕێنێت‪ ،‬بۆ هەدەپە وێستگەیەكی گرنگ‬ ‫دەبێت‪ ،‬چونكە ئامانجی ئەو پارتە ئەوەیە‬ ‫حكومڕانێتیەكی جیاواز و خاوێن پێشكەش بە‬ ‫گەالنی توركیا بكات‪.‬‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنی ‪ 7‬ی حوزەیران‪،‬‬ ‫دەریخست مەیدانی سیاسی توركیا بۆ چوار‬ ‫پارتە بەشدارەكەی پەرلەمان یەكالییبۆتەوە و‬ ‫‪ %95.3‬ی دەنگدەران دەنگیان بەو ‪ 4‬پارتە‬ ‫داوە‪ .‬ئەم چوار پارتەش بەهۆی ئەوەی زیاتر‬ ‫لە ‪ 8‬ساڵە بەیەكەوە لە پەرلەمان بەشدارن‪،‬‬ ‫ئێستا سیاسەتیان جۆرێك جەمسەرگری‬ ‫بەخۆوە بینیوە‪ ،‬كەخۆی لە جەمسەرگیری‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئایدۆلۆژی و شوناسیدا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫ئــاك پــارتــی وەكـــو پارتێكی راســتــڕەو‬

‫بەپشتبەستن بە ئایین و میراتی عوسمانی‬ ‫دەیەوێت دژایەتی پارتەكانی دیكە بكات‪.‬‬ ‫جەهەپە وەكــو پارتێكی چەپی سۆشیال‬ ‫دیموكرات خۆی بە خاوەنی دەوڵەتی توركیا‬ ‫دەزانــێــت و هەمیشە دژایــەتــی سیاسەتی‬ ‫حكومەتەكانی ئاك پارتی كردووە‪ .‬مەهەپەش‬ ‫وەكو پارتێكی نەتەوەپەرست بەردەوامە لە‬ ‫سیاسەتە توندڕەوەكانی و رەتكردنەوەی‬ ‫پرسی كـــورد‪ .‬هــەدەپــەش سیاسەتێكی‬ ‫تێكەڵی لەنێوان داكۆكی لە مافی كوردان‬ ‫و نەتەوەكانی دیكە گرتۆتەبەر‪ .‬هەڵبژاردنی‬ ‫‪ 7‬ی حــوزەیــران دوو بابەتی سەرەكی‬ ‫لەخۆگرتبوو‪ ،‬سەركەوتنەوەی ئاك پارتی و‬ ‫بەدەستهێنانی زۆرینەی پەرلەمان‪ ،‬سیستمی‬ ‫حكومڕانی توركیای بــەرەو سەرۆكایەتی‬ ‫دەبرد‪ ،‬بەاڵم ئەوەیان بەدینەهات‪ .‬هەروەها‬ ‫تێپەڕاندنی بەربەستی ‪ %10‬ی هەڵبژاردن‬ ‫لەالیەن هەدەپەوە كە ئەمەیان بەدیهات‪.‬‬ ‫لە ‪ 7‬ی حوزەیرانەوە تا ئێستا چەندین‬ ‫گــۆڕانــكــاری لە توركیا رویــانــداوە و ئەم‬ ‫گۆڕانكاریانە كاریگەریان بەسەر ئەنجامی‬ ‫هــەڵــبــژاردنــەكــەی ‪ 1‬ی تشرینی دووەم‬ ‫دەبێت‪ .‬وەستانی قۆناغی چــارەســەری و‬ ‫سەرهەڵدانەوەی پێكدادانەكان لە هەرێمی‬ ‫كوردی توركیا‪ ،‬روبەڕوبوونەوەی داعش و‬ ‫بەشداریكردنی توركیا لە هاوپەیمانێتیەكە‬ ‫و رێكەوتن لەگەڵ ئەمریكا‪ .‬دابەزینی بەهای‬ ‫لیرەی توركی و زیادبونی رێژەی هەاڵوسان‬ ‫كە حكومەت رایگەیاندووە رێژەی هەاڵوسانی‬ ‫‪ 2015‬تەنها ‪ %7.14‬یە‪ ،‬بەاڵم زیادبونی نرخی‬ ‫خۆراك و كەلوپەل لەو واڵتە پێماندەڵێت رێژەی‬

‫هەاڵوسان زۆر لەوە زیاترە‪ .‬ئەمانە بەشێكی‬ ‫قەیرانە هەنوكەییەكانی توركیایە‪ .‬ئاك‬ ‫پارتی لە بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی‬ ‫‪ 7‬ی حوزەیراندا بەهۆی ئەنجامی راپرسیە‬ ‫نهێنیەكانیانەوە ئاگاداری ئــەوە بــوون كە‬ ‫دەنگدەرێكی زۆری لەدەستداوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫رەجــەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆمار بێ‬ ‫گوێدانە دەستور‪ ،‬بەمەبەستی هەستاندنەوەی‬ ‫بــاری الری پارتەكەی ســەردانــی چەندین‬ ‫شاری توركیای كرد و بە ئاشكرا ریكالمی‬ ‫بۆ كارەكانی كابینەكانی حكومەت دەكرد‬ ‫كە خۆی پێشوتر تێیدا ســەرۆك وەزیــران‬ ‫بوو‪ .‬بەاڵم ئەنجامەكە گۆڕانكاریەكی ئەوتۆی‬ ‫بەدینەهێنا‪ .‬وەستانی پڕۆسەی ئاشتی و‬ ‫هێرشكردنە سەر هەدەپە بەئامانجی تێوەگالنی‬ ‫لەڕوبەڕوبوونەوە چەكداریەكان‪ ،‬ئەجێندایەكی‬ ‫دیكەیان بوو‪ .‬سەرهەڵدانەوەی پێكدادانەكان‬ ‫و پێدانی پۆست بە توغڕوڵ توركێش بۆ‬ ‫لێدانی مەهەپە و بەدەستهێنانەوەی دەنگی‬ ‫نەتەوەپەرستەكانی ئەو پارتە بوو‪.‬‬ ‫بەرنامەیەكی دیكەی ئاك پارتی ئەوە‬ ‫بوو بەبیانوی بەكارهێنانی هەڕەشە لەالیەن‬ ‫پەكەكەوە سندوقی هەڵبژاردن لەگوندەكانی‬ ‫هەرێمی كوردی بگوزارێتەوە بۆ شارۆچكە و‬ ‫شارەكان‪ ،‬بەاڵم دواتر بۆیان دەركەوت ئەمە‬ ‫پێویستی بەگۆڕینی دەستور هەیە‪ .‬دەنگۆی‬ ‫ئەوەش لەئارادایە ئەگەر ئاك پارتی ئەنجامی‬ ‫راپرسیەكانی بەردەستی لەئێستا و چەند‬ ‫رۆژی داهاتودا بەدڵ نەبێت‪ ،‬سەرۆككۆمار بۆ‬ ‫ماوەی ساڵێك هەڵبژاردن دوابخات‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەردۆغان بەپێی دەستور ئەو مافەی هەیە!‬

‫دۆخی باكوری كوردستان‪ ،‬گرژتر دەبێت‬ ‫‪ 400‬هێرش كراوەتەسەر قەندیل و ‪ 1500‬چاالكوان دەستگیركراون‬ ‫راپۆرتی شیكاری‪ :‬چاودێر‬ ‫نزیكەی دو مانگە‪ ،‬توركیا ئۆپەراسیۆنی‬ ‫سەربازی لە ناوچە شاخاوییەكانی‬ ‫باكوری كوردستان دەستپێكردوەو‬ ‫هاوكاتیش ئۆپەراسیۆنی ئاسمانی بۆ‬ ‫ێ ناوچەی هەرێمی‬ ‫سەر قەندیل و هەند ‌‬ ‫كوردستان دەستپێكردووە‪ ،‬جێی ئاماژەیە‬ ‫تائێستا لەچەند قەزایەكی توركیا‬ ‫كە پێنج پارێزگا دەگرێتەوە‪ ،‬باری‬ ‫نائاسایی راگەیەنراوەو هێزێكی زۆری‬ ‫سوپای توركیا تیا نیشتەجێ‌ كراوەو‬ ‫بەوهۆیەشەوە شەڕو پێكدادان لەنێوان‬ ‫گەریالكان و سوپای توركیا رویداوەو‬ ‫بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵ بێت تائێستا‬ ‫دەیان گەریال شەهید بون و سەدان‬ ‫سەربازی توركیش كوژراون‪.‬‬

‫بیلگەن‪:‬‬ ‫تائێستا توركیا‬ ‫ئامادەیی بۆ ئاشتی‬ ‫دەرنەبڕیوە‬

‫‪ 51‬هــاواڵتــی مــەدەنــی بونەتە قوربانی‬ ‫لــەالیــەن هــێــزەئــەمــنــیــیــەكــانــەوە باسی‬ ‫ئەوەشكراوە پێشێلكاری یاسایی كراوە‪،‬‬ ‫هەروەها لە درێژەی راپۆرتەكە سەبارەت‬ ‫بەدەستگیركردنی چاالكوانی كورد ئاماژە‬ ‫بەوەكراوە كە ‪ 1460‬كەس دەستگیركراون‪،‬‬ ‫جگە لەوانەش چەندین سیاسەتكار و زیاتر‬ ‫ئۆپەراسیۆنی پۆلیسی‬ ‫لەپاش هەڵبژاردنی ‪ 7‬ی حوزەیران و لە ‪ 10‬سەرۆك شارەوانی كورد لەباكوری‬ ‫سەركەوتنی گــەورەی پارتی دیموكراتی كوردستان دەستگیركراون‪.‬‬ ‫گەالن(هەدەپە)‪ ،‬توركیا لەبەرامبەر ئەم‬ ‫بەڵوكەن‪ :‬دۆخی توركیا بەرەو گرژتر‬ ‫سەركەوتنەی كورد ئۆپەراسیۆنی پۆلیسی‬ ‫دەچێت‬ ‫بەشێوەیەكی گشتگیر لەسەرتاسەری‬ ‫ئیدریس بەڵوكەن پارلەمانتاری پارتی‬ ‫توركیا دژبە چاالكوان و ئەندامانی كورد‬ ‫دەستپێكرد‪ ،‬بەپێی ئامارەكان بێت تائێستا دیموكراتی گـــەالن‪ ،‬دەربــــارەی رەوشــی‬ ‫نزیكەی ‪ 1500‬كــەس دەستگیركراون‪ ،‬بــاكــوری كوردستان ئــامــاژە بــەوەدەكــات‬ ‫لەراپۆرتێكی هــەدەپــەدا كە تایبەتە بە سیاسەتی ئاك پارتی لەگەڵ ئەوەدایە درێژە‬ ‫روداوەكانی ئەم دواییە هاتوە لەماوەی دو بەشەڕێكی قورس بدات بۆ ئەو مەبەستەش‬ ‫مانگی رابردو خۆپیشاندانە جەماوەرییەكان‪ ،‬خۆی بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت ئامادە‬

‫قەرەیاڵن‪:‬‬ ‫ئەگەر بێت و توركیا‬ ‫بەردەوامبێت لەشەڕ‪،‬‬ ‫ئەوا بەتوندی وەاڵمیان‬ ‫دەدەینەوە‬ ‫دەكات و دەیەوێت ئیرادەی كورد بشكێنێت‪.‬‬ ‫دەشڵێت «ئۆپەراسیۆنەكان لە هاوشێوەی‬ ‫دۆسیەی كەجەكە درێژەی هەیە و ئەمە هیچ‬ ‫بنەمایەكی یاسایی نییە‪ ،‬تەنها بۆ ئەوەیە لە‬ ‫هەڵبژاردنی ئایندە شكست بە كورد بهێنن»‪.‬‬ ‫كەجەكە‪ :‬كورد كاردانەوەی توندی‬ ‫دەبێت‬ ‫موراد قەرەیاڵن ئەندامی كۆنسەی كۆما‬ ‫جڤاكێن كوردستان‪ ،‬دەربارەی هێرشەكانی‬ ‫سوپای توركیا بۆ هەرێمە كوردییەكانی‬ ‫باكوری كوردستان رایدەگەیەنێت ئەگەر‬ ‫بێت و توركیا لەو سیاسەتەی دژ بە كورد‬ ‫بەردەوام بێت‪ ،‬ئەوا كورد بەتوندی وەاڵمی‬ ‫ئەو هێرشانە دەداتەوە‪.‬‬ ‫قــەرەیــان لە دیدارێكی لە رۆژنــامــەی‬ ‫ئۆزگور گوندەم نزیك بە پەكەكە دەڵێت‬ ‫«دەتــوانــیــن هێزی خــۆمــان بەرینە ناو‬

‫خاكی باكوری كوردستانەوە جەنگ ببەینە‬ ‫شارەكانەوە‪ ،‬گەلی كورد راپەڕین بكەن لە‬ ‫هەمبەر ئەو هێرشانەی توركیا ئەگەر بێت‬ ‫و توركیا بەردەوامبێت بەهێزی خۆمان‬ ‫وەاڵمیان دەدەینەوە»‪.‬‬ ‫لەدرێژەی دیدارەكەیدا قەرەیاڵن دەشڵێت‬ ‫«ئامادەیمان بۆ ئاشتی بەرامبەر توركیا‬ ‫دەربڕیوە‪ ،‬ئەوەی ئامادەی بۆ ئاشتی نەبێت‬ ‫توركیایە‪ ،‬كەجەكە دەتوانێت ئاگربەستی‬ ‫یەكالیانەش رابگەیەنێت‪ ،‬بەاڵم ئەمە هیچ‬ ‫ئەنجامێكی لێناكەوێتەوە لەكاتێكدا سوپای‬ ‫توركیا قەتلوعام بەرامبەر بە هاواڵتی‬ ‫مەدەنی كورد دەستپێكردووە»‪.‬‬ ‫قەرەیاڵن لەدرێژەی دیدارەكەیدا وتیشی‬ ‫«تائێستا فڕۆكەكانی توركیا ‪ 400‬جار‬ ‫بۆردومانی ناوچەكانی قەندیل‪-‬یان كردوە‪،‬‬ ‫جگە لـــەوەی لــەبــاكــوری كوردستانیش‬ ‫ئۆپەراسیۆنی سەربازی درێژەی هەیە‪ ،‬ئەمە‬ ‫شەڕی ئەردۆغانە لەدژی بزوتنەوەی كورد‪.‬‬ ‫هەدەپە‪ :‬قەندیل خۆی بۆ ئاشتی‬ ‫یەكالكردۆتەوە‬ ‫ئایهان بیلگەن‪ ،‬وتەبێژی پارتی دیموكراتی‬ ‫گەالن رایگەیەنێت‪ :‬قەندیل چەند جارێك‬ ‫پەیامی خۆی بەرایگشتی راگەیاندەوەو‬ ‫ئامادەیی بۆ ئاشتی راگــەیــانــدوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫توركیا ئامادەیی بۆ ئاشتی دەرنەبڕیوە‪.‬‬ ‫بلیگەن دەڵێت «وەك هەدەپە جەخت لە‬ ‫ئاشتی بۆ توركیا دەكەینەوەو فشارەكانمان‬ ‫بۆ حكومەتی ئاك پارتی زیاد دەكەین تاكو‬ ‫ئاشتی لەتوركیا دەستەبەر دەبێت»‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪9‬‬

‫جەنگیز چاندار‪:‬‬ ‫شكستی ئەردۆغان نزیكە‬ ‫جەنگیز چاندار نوسەرو رۆژنامەنوسی‬ ‫نـــــــــاوداری تـــوركـــیـــا لـــەدیـــدارێـــكـــی‬ ‫تەلەفیزیۆنیدا وتی «هەڵبژاردنی ئایندە‬ ‫شكستی ئاك پارتی و ئەردۆغان دەبێت‪،‬‬ ‫چونکە هەڵگیرساندنەوەی شــەڕ هیچ‬ ‫بەرژەوەندییەكی بۆ ئەوان نابێت»‪.‬‬

‫میدیا‬ ‫لە ئاشتی و جەنگدا‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫لە رۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت وەك ناوچەیەكی پڕ لە كێشەی‬ ‫تێكهەڵكێش‪ ،‬تاوەكو ئێستا بەبونی هۆكاری جیاوازەوە‪ ،‬میدیاو‬ ‫كەناڵەكانی راگەیاندن و زۆرێك لەو كەسانەی لە نێو الیەنە‬ ‫جیاوازەكانی ئەو دەزگایانەدا كاردەكەن نەبونەتە خاوەن رۆڵێكی‬ ‫پۆزەتیفی بنیاتنەر‪ ،‬كە بتوانێت ئەو سنورە ببڕێت كە خزمەت‬ ‫بەپڕۆسەی دیموكراتیزەبونی دەسەاڵت و و‌اڵ‌ت بكات‪.‬‬ ‫وەرگرتنی توركیا وەك نمونەیەك لەنێو واڵتانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬كە بەهۆكاری جیاوازەوە لەبەراورد كردندا‪ ،‬باس ناكرێت‬ ‫بە هەر یەك لەو واڵتانەی ناوچەكەدا‪ ،‬لەناوهێنانی زیاتر لەناو‬ ‫و ژمارەیاندا دەركەوتنی نوسەرو روناكبیرو میدیاكاری وا كە‬ ‫خزمەتیان بەوروژاندنی پرسی كورد كردووە‪ ،‬سەرئەنجام نەبونەتە‬ ‫ئەو فشارو هێزەی كە سنورێك بۆ هەردووالیەن دابنێت لە پەلكێش‬ ‫كردنیان بۆ گفتوگۆ و چارەسەریدا‪.‬‬ ‫میدیاو كەناڵە بەهێزەكانی راگەیاندن لەتوركیا‪ ،‬لەقۆناغی‬ ‫شەڕدا تاهاتنە ئارای پڕۆسەی ئاشتی‪ ،‬زۆر بەئەزمون بون لە‬ ‫خستنەڕووی رووداوەكان بە تایبەت وەك كارگەیەكی رەشكردن بۆ‬ ‫ڕەشكردنی پەكەكە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر سەیر بكەین دوای دەستپێكردنی‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی بەدەر لەهەوڵ و دەستپێشخەری گەلێك دەزگاو‬ ‫كەناڵی راگەیاندن و كەسانی خەمخۆر بۆ لەیەكتر نزیكبونەوەی‬ ‫الیەنە دژەكان بۆسەر مێزی گفتوگۆ‪ ،‬میدیاو راگەیاندنی ئەو واڵتە‬ ‫نەیانتوانی زوو خۆیان بارگاوی بكەن و دوربین بن بۆ رووداوەكان‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە سیاسی و پارتە سیاسیەكان ئەوانیان پەلكێش كرد‬ ‫بۆ ئەو گۆڕەپانەی كە ویستیان ‪.‬‬ ‫میدیای توركیا هەرچەند لە رووكاردا میدیایەكی پێشكەوتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ناوەڕۆكدا زۆرێك لە نوسەرو رۆژنامەنووسان لە كەناڵەكانی‬ ‫راگەیاندن‪ ،‬هاوتەریب لەگەل سیاسەتی حكومەتی توركیا شڕۆڤەی‬ ‫دۆخەكە دەكەن بۆ هاتنەئارای بارودۆخی دوایی پرسی كوردو‬ ‫هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا‪ ،‬ئەوانیش راستەوخۆ دەستبەرداری‬ ‫زمانی شارستانی نێوان دوو كیشوەر بوون و لەناونانی میدیا و‬ ‫راگەیاندن دوركەوتنەوە كە لە چ پلەیەكی دەسەاڵتدایەو ناونانی‬ ‫ئاسان نەبێت بۆ ڕۆڵبینینی لە دیموكراتیزەكردنی دەسەاڵتدا‪،‬‬ ‫هەرچەندە بەدرێژایی هاتنەئارای پڕۆسەی چارەسەری ئاشتی لە‬ ‫توركیا بۆ پرسی كورد‪ ،‬ژمارەی رۆشنبیرو روناكبیرو كەسانی‬ ‫دیموكرات هەروەها ئاشتیخواز لە نەتەوەو باوەڕو بنەچەی جیاواز‬ ‫زۆر هەڵكشا بۆ پشتگیری لەپرسی كورد‪ ،‬بە تایبەت لە قۆناغی‬ ‫پڕوپاگەندەی و پڕۆسەی هەڵبژاردن لە ‪ 7‬حوزەیران دەتوانین‬ ‫بڵێین رەنگدانەوەیەكی تەواوی هەبوو‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت لەگەڵ‬ ‫دەستپێكردنی چەندین هەوڵی ئاشتیخوازانەی كە لەئێستادا‬ ‫لــەئــارادان ئەگەر جەنگ بـــەردەوام بێت میدیای دیموكرات و‬ ‫ئاشتیخواز رەنگی كاڵ بێت‪.‬‬ ‫ئەوروپا و توركیای دوا هەڵبژاردن‬ ‫توركیا بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەخت دەچێت‪ ،‬كۆمەڵێك كێشەی‬ ‫گرنگ لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەوەو ئابوری ناوخۆ‪ ،‬بابەتی‬ ‫گرنگن وەك كێشەی درێژ خایەن بمێننەوە بۆ حكومەتی دوای‬ ‫هەڵبژاردنیش‪ ،‬دوركەوتنەوەی توركیا لە واڵتانی یەكێتی ئەوروپا‬ ‫روون و ئاشكرایە‪ ،‬كە هۆكارە سەرەكییەكەی بۆ پراكتیزەكردنی‬ ‫سیاسەتی هەڵەو نەگونجاوی ئەو دوو ساڵەی دوایی دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫لە برەونەدان بە ریفۆرم و پشتگوێ خستنی چاكسازی‪.‬‬ ‫بەپێی پێوانەكانی كۆپن هاگن‪ ،‬توركیا لەئێستادا دوورە‬ ‫لەستاندارتی یەكێتی ئــەوروپــا‪ ،‬بــەردەوامــبــونــی لەسەر ئەو‬ ‫سیاسەتەی ئەو چانسە ناداتە توركیا كە ئەوروپا چاوپۆشی لێ‬ ‫بكات‪ .‬بەردەوامبونی توركیا وەك جەمسەرێكی شكاو لەبەر ئەندام‬ ‫بونی لە یەكێتی ئەوروپا سنوردار دەبێت و واڵتانی رۆژئاواو‬ ‫ناتۆش‪ ،‬ئەو رەخنە ئامێزەی لە ئاستی جیاواز ئاراستەی دەكەن‪،‬‬ ‫دەبێت بە هێڵێكی سنوردارو چاوەڕوانی كاردانەوەو رەنگدانەوەی‬ ‫زیاتریشی لێ دەكرێت‪ ،‬كە كاریگەریی زۆری بۆ الیەنی دیبلۆماسی‬ ‫و ئابوری دەبێت‪.‬‬

‫كۆمەاڵیەتی‌‬

‫ذمارة (‪ )531‬دو شةممة ‪2015/7/9‬‬

‫كۆچ شكست بە پرۆسەی‬ ‫هاوسەرگیریی دەهێنێت‬ ‫لەشەش مانگی ئەمساڵدا دوو هەزار حاڵەتی تەاڵق رویانداوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابلۆ رەزا‬ ‫بەهۆی ئەو بارودۆخەی ناهەموارەی‬ ‫ئێستای هەرێمی كوردستانی گرتۆتەوە‪،‬‬ ‫گەنجان كۆچ بەرەو دەرەوەی واڵت‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەوەش كاریگەریی لەسەر رێژەی‬ ‫هاوسەرگیریی كردوە ‪ ،‬بە بەراورد بەسااڵنی‬ ‫رابردو‪ ،‬توێژەرێكی كۆمەاڵیەتیش دەڵێت»‬ ‫كەمبونەوەی پرۆسەی هاوسەرگیریی‬ ‫دەرونی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‬ ‫كاریگەریی‬ ‫دروستدەكات‪ ،‬رێژەی قەیرەیی كچان‬ ‫زیادەكات‪ ،‬پارلەمانتارێكیش لەلیژنەی‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬پێیوایە پەرلەمان‬ ‫ئەوەندەی خەریكی چارەسەری كێشە‬ ‫سیاسیەكانە نیو ئەوەندە خەریكی كێشە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان نەبوە‪.‬‬ ‫ئامارەكانی هاوسەرگیری‌و جیابونەوە‬ ‫بەپێی ئەو ئامارانەی دەست «چاودێر»‬ ‫رێژەی‬ ‫كەوتوە لەساڵی ‪ 2013‬دا‬ ‫هاوسەرگیریی لە سلێمانی ‪14‬هەزارو‪911‬‬ ‫كەس بوە‪ ،‬لەساڵی ‪ 2014‬بوە بە‪ 14‬هەزارو‬ ‫‪ ،666‬تەنها لەشەش مانگی ‪2015‬دا‬ ‫رێژەكە بوە بە شەش هەزارو ‪ 399‬كەس‬ ‫كەهاوسەرگیریان كردوە‪ ،‬لەو رێژەیەش دوو‬ ‫هەزارو ‪ 24‬كەس لەیەك جیابونەوەتەوە‪.‬‬

‫‪,,‬‬

‫پەرلەمانتارێك‪ :‬كێشە سیاسیەكان‪،‬‬ ‫كێشە كۆمەاڵیەتیەكانی لەبیری‬ ‫پەرلەمان بردۆتەوە‬ ‫خێزانەكەم‌و ئەو كەسەی خۆشم ویست‬ ‫جێیبهێڵم»‪.‬‬ ‫كۆچ دەكەین‌و زەواج ناكەین‬ ‫گۆران سامان‪ ،‬گەنجێكی ترەو ئەویش‬ ‫بەنیگەرانیەوە ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬لە‬ ‫هەمو شتێكی ئەم كوردستانە بێزارە‌و دوو‬ ‫مەتر زەوی نییە تێدا ژیان بگوزەرێنێت‪،‬‬ ‫چەندساڵێكیشە خوێندنی تەواو كردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم كورسیەك نییە بۆئەوەی لەسەری‬ ‫دابنیشێت‌و دابمەزرێت‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە‬ ‫لەبەرئەوەی پارەی نیە ناتوانێت كەسیشی‬ ‫خۆشبوێت‌و پرۆسەی هاوسەرگیریی‬ ‫لەگەڵدا ئەنجام بدات‪.‬‬

‫هاوسەرگیریی لەناو گەنجاندا كاریگەریی‬ ‫دەكاتەسەر ئەوەی توشی الدان‌و تاوان‬ ‫ببێت‌و پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیەكانیش‬ ‫الواز دەبێت‌و لێكدەترازێت‪ ،‬لەالیەكیترەوە‬ ‫لەسەر‬ ‫كاریگەریی دەرونی دەبێت‬ ‫گەنج كە هەست بەدڵەڕاوكێ‌و ترس‌و‬ ‫بێزاری دەكەن‪ ،‬ئاسایشی دەرونی گەنج‬ ‫تێكدەچێت‪ ،‬چونكە ئەگەر نەڕۆنە ناو‬ ‫هەست بەبونی خۆیان‬ ‫پرۆسەكەوە‬ ‫ناكەن‪ ،‬هەروەها گەنج روبەڕوی تانەو‬ ‫تەشەر دەبێتەوە هەست بەتاك گەرایی‬ ‫دەكات لەناو كۆمەڵگەدا كاتێك كە‬ ‫لەتەمەنێكدایە نەچۆتە ئە‌و پرۆسەیەوە‪،‬‬ ‫روبەڕوی قسەوقسەڵۆك ببێتەوە هەست‬

‫كەدەمێنتەوە ئەوەش هەر هاوسەرگیریی‬ ‫ناكات‪ ،‬لەبەرئەوەی كەبڕیارە رۆژێك هەر‬ ‫كۆچ بكات‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی» گەنج لەواڵتی ئێمە‬ ‫لەبەرئەوەی گرنگی تەواوی پێنادرێت‌و‬ ‫گوێی لێناگیرێت‌و خەمخۆریان نیە‪ ،‬ناچارن‬ ‫كۆچ بكەن بۆدەرەوەی واڵت»‪.‬‬ ‫كێشە سیاسیەكان پارلەمانی سەرقاڵ‬ ‫كردوە‬ ‫پارلەمانتارێك لەلیژنەی كاروباری‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بە» چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫كەمبونەی رێژەی هاوسەرگیریی بۆئەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬ژمارەیەكی زۆر لەگەنجان‬ ‫لە بەرەكانی جەنگن شەڕ دژی دوژمنان‬ ‫دەكەن‪ ،‬هەروەها ئەو قەیرانە داراییە كە‬ ‫روی كردۆتە هەرێمی كوردستان‌و موچە‬ ‫لەكاتی خۆیدا نادرێت بەفەرمانبەران‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە نەبونی پارە بۆ پێدانی‬ ‫بەهاواڵتی‪،‬‬ ‫پێشینەی هاوسەرگیریی‬ ‫هۆكارە بۆكەمبونەی پرۆسەكە‪.‬‬ ‫شیالن جەعفەر عەلی‪ ،‬جەختی‬ ‫كۆچكردنی گەنجان‬ ‫لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫بۆدەرەوەی واڵت ئەمەش جارێكی تر‬ ‫كاریگەریی لەسەر كەمبونەی رێژەی‬ ‫هاوسەرگیریی دەبێت‪ ،‬هەریەك لەو‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪10‬‬

‫خەونی بەختەوەری‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫مرۆڤ لەسەرەتای ئامادەبونیەوە لەم سەرزەوییەدا هەوڵی گەڕانی داوە بەدوای‬ ‫بەختەوەرییدا‪ ،‬بەڵكو بەختەوەریی بۆتە گەورەترین ئامانجی مرۆڤەكان بەدرێژایی‬ ‫مێژو‪ ،‬هەمیشە ئەو بابەتانەش كە زۆر گرنگن پتر پرسیار بەدەوریاندا دروستدەبێت‪،‬‬ ‫زیاتر دەبنە مایەی جیاوازیی‌و ناكۆكیی لەوەاڵمەكاندا‪ ،‬گەیشتن بەئەنجامی دروست‌و‬ ‫یەكالكەرەوە دەبێتە كارێكی سەخت‌و دژوار‪.‬‬ ‫رەنگە هۆكاری نەگەیشتن بەوەاڵمی پرسیاری "بەختەوەریی چییە؟" لەبنەڕەتدا لەوەوە‬ ‫هاتبێت كە لەالیەكەوە وەاڵمەكەی بەپێی سروشتی مرۆڤەكان دەگۆڕێت‪ ،‬بەم پێیەش‬ ‫دەگەین بەوەاڵمگەلێكی رێژەیی‪ ،‬لەالیەكی دیكەشەوە لەوانەیە ئەوە بێت كە گەیشتن‬ ‫بەبەختەوەریی كامڵ‌و تەواو بونی نەبێت‪ ،‬لێرەوە ئەنجامدانی هەوڵدانی مرۆڤ لەمڕوەوە‬ ‫نزیكبونەوەی زیاترو زیاترە لەبەختەوەریی نەك گەیشتن پێی‪ ،‬بەتایبەتیش كە سروشتی‬ ‫مرۆڤ بەشێوەیەكە لەكاتی گەیشتنی بەئاواتەكانی ئیدی بێزارو وەڕس دەبێت‪ ،‬لەو‬ ‫سۆنگەیەوە كە هیچ شتێكی دیكە لەئارادا نامێنێت كە هەوڵی بۆ بدات‌و هێنانەدییەكەی‬ ‫بكاتە هیواو ئامانج‌و لوتكەی بەختەوەریی خۆی‪.‬‬ ‫كەواتە بەختەوەریی ئەو خەونەیە كە مرۆڤ دەتوانێت لەژیانیدا هەوڵی بۆ بدات‪،‬‬ ‫بڕینی هەر هەنگاوێكیش بەرەو ئەو خەونە بەقەدەر ئەوەی كە نزیكبونەوەیە‬ ‫لەخەونەكە لەهەمان كاتدا بۆ خۆیشی هەر خەونە‪ ،‬بەو مانایەی خودی هەنگاوەكان‬ ‫بۆ خۆیان بەشێكن لەخودی خەونەكە خۆی‪ ،‬گەیشتنە بەجۆرێكە یاخود ئاستێكیش‬ ‫لەبەختەتەوەریی واتە بەختەوەریی خەونە‪ ،‬بەاڵم ئەو خەونەی هەمیشە خوازیاری‬ ‫خەونی دیكەیە‪ ،‬بەو مانایەی ئێمە لەبەردەم رستێك لەخەونداین كە ناگات بەدوا خەون‌و‬ ‫لوتكەی خەونەكان‪ ،‬وەكئەوەی لەخەوندا خەون ببینین‪.‬‬ ‫وەكدیارە لێرەدا چەمكی خەون بەمانای وەهم یاخود مەحاڵ یان نامومكین نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خەون ئەو بابەتەیە كە بێداریمانی بێدارتر كردوە‪ ،‬و واقیعەكەمانی دەوڵەمەندتر كردوە‪،‬‬ ‫بەهای بەژیان‌و بونمان بەخشیوە‪.‬‬ ‫بەاڵم پرسیارەكە ئەوەیە كەی‌و چۆن مرۆڤ دەتوانێت لەخەونبینیندا بەردەوام بێت‌و‬ ‫لەگەیشتن بەخەونەكانی بێئومێد نەبێت؟ مرۆڤ چی بكات بۆ ئەوەی لەهەوڵدان‌و‬ ‫تێكۆشان لەمڕوەوە ماندو و بێزار نەبێت؟ وەاڵمەكە ئەوەیە كە دەبێت مرۆڤ هەوڵبدات‬ ‫ئارەزویەك‌و خولیاو هیوایەتێكی لەژیاندا هەبێت كە لەسەروی حەزو خولیا گشتیەكانەوە‬ ‫بێت‪ ،‬مەبەست ئەوەیە بۆئەوەی مرۆڤ بگات بەبەختەوەریی‌و قەناعەتیشی پێ‌‬ ‫بكات‌و چێژی لـێ‌ وەربگرێت‪ ،‬دەبێت حەزی خواردن‌و خواردنەوەو سێكس‌و پۆشاك‌و‬ ‫دەستكەوتنی خانو‌و ئوتومبێل‌و پارەو سامانی زۆر‪ .. ..‬نەگات بەخەونی خۆی‪ ،‬یاخود‬ ‫بەهۆكاری راستەقینەی گەیشتن بەبەختەوەریی راستەقینەیان نەزانێت‪.‬‬ ‫دیارە بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە ئەم بابەتانە گرنگ‌و پێویستن بۆ ژیانی مرۆڤ‪،‬‬ ‫گەرچی رەنگە تاڕادەیەك رۆڵ ببینن لەگەیشتن بەجۆرێك یاخود ئاستێكی دیاریكراو‬ ‫لەبەختەوەریی‪ ،‬بەاڵم لەڕاستیدا بەختەوەریی راستەقینە بەدەسكەوتنی ئەم بابەتانە‬ ‫نایەتە دی‪.‬‬

‫مرۆڤ لەڕێگەی داهێنانەوە‬ ‫دەگات بەبەختەوەریی‪ ،‬چونكە‬ ‫كاركردن‌و هەوڵدان لەهەر‬ ‫جۆرە هیوایەتێكدا ئامانجەكەی‬ ‫گەیشتنە بەداهێنان‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫نوێبونەوەی راستەقینە تەنیا‬ ‫لەداهێناندایە‪ ،‬مرۆڤیش‬ ‫بۆئەوەی بگات بەبەختەوەریی‬ ‫دەبێت بەردەوام لەهەوڵی‬ ‫داهێناندا بێت‬

‫ژیان لەم واڵتە هیچ مانایەكی نیە‬ ‫محەمەد رەئوف‪ ،‬گەنجێكی‪ ،‬تەمەن ‪25‬‬ ‫ساڵەو بەنیگەرانیەكەوە باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫ژیان لەم واڵتە هیچ مانایەكی نیە‪،‬‬ ‫نە دادەمەزرێت نە پارەیەكیان پێیە‬ ‫هاوسەرگیریی بكەن‪ ،‬نەدەتوانن ئازاد بن‪،‬‬ ‫بۆیە ناچارن بەزوترین كات ئەم واڵتە‬ ‫جێدبهێڵن‪ ،‬چونكە هیچشتێك لەبەرژەوەندی‬ ‫گەنج نیە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی» ئەگەر پارەیەكی‬ ‫باش هەبوایە‪ ،‬هاوسەرگیریم دەكرد‌و‬ ‫ژیانم پێكدەهێنا‪ ،‬ئەگەرنا ناچار نەبوم‬

‫ئەوگەنجە‪ ،‬درێژەی بەقسەكانیدا‌و وتی»‬ ‫ئەوە تەنها من نیم لەو دۆخەدا دەژیم‬ ‫چەندەها گەنجی دیكەی وەك من هەیە كە‬ ‫بەو ژیانە ناخۆشەدا دەڕوات‌و بەناچاری كۆچ‬ ‫دەكەن‌و ناچنە پرۆسەی هاوسەرگیرییەوە‪،‬‬ ‫بۆیە دەڕوین‌و واڵت بۆ كوڕی بەرپرسەكان‬ ‫جێدەهێڵین‪ ،‬بۆیە لەكۆتایی ئەم مانگەدا‬ ‫لەگەڵ چەند هاوڕێیەكمدا كۆچ دەكەین»‪.‬‬ ‫كاریگەریی كۆمەاڵیەتی‌و درونی دەبێت‬ ‫ئاماژە‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫توێژەرێكی‬ ‫رێژەی‬ ‫كەمبونەوەی‬ ‫بەوەدەكات‪،‬‬

‫بەبێزاری دەكات‪.‬‬ ‫چۆمان ئەحمەد‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫كاتێك كە گەنج رو لەدەرەوەی واڵت‬ ‫دەكات گەنج كەم دەبێتەوە‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫ئەمەش دەبێتە بابەتێك بۆ سەرهەڵدانی‬ ‫قەیرەیی كچان‪ ،‬لەالیەكیتروە دەستی كار‬ ‫دەڕوات‌و لەجیاتی ئەوەی لەواڵتی خۆی‬ ‫خزمەت بكات دەچێتە درەوە خزمەت‬ ‫دەكات‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە دیاردەی‬ ‫كۆچ بۆتە چاولێكەری لەناوگەنجاندا‪،‬‬ ‫ئەم بابەتە هۆكارێكە بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫رێژەی هاوسەرگیریی لەئێستادا‪ ،‬ئەوەی‬

‫گەنجانە بە هۆكارێك كۆچ دەكەن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هاوسەرگیریی رونەدات گرفتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫رودەدات‪ ،‬ئەركی حكومەت‌و پارلەمانتارانە‬ ‫كە كار بۆئەم بابەتە بكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی» پارلەمان ئەوەندەی خۆی‬ ‫سەرقاڵی بابەتە سیاسیەكان كردوە‪ ،‬نیو‬ ‫ئەوەندە سەرقاڵی گرفتە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫نەبوە‪ ،‬ئەوەندە هەنگاومان نەناوە بۆ‬ ‫چارەسەری گرفتە كۆمەاڵیەتیەكان‪ ،‬كێشە‬ ‫سیاسیەكان نەهێشتوە بپرژێینە سەر‬ ‫كێشە كۆمەاڵیەتیەكان»‪.‬‬

‫ئەو جۆرە خەونانەی كە دەچنە دەرەوەی حەزو توانای خەڵكی گشتییەوە‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫دەكەونە دەرەوەی سنوری ئارەزو و خولیای گشتییەوە‪.‬‬ ‫گەر كایەیەكی مەعریفیی یاخود ژانرێكی هونەریی یان هەر خولیایەكی دیكەی لەمجۆرە‬ ‫بۆ نمونە ببێتە خەونی هەر تاكێك‪ ،‬واتە ببێتە پنتی حەزو خولیا‪ ،‬ئەو بابەتەی كە‬ ‫دەیگەیەنێت بەبەختەوەریی‪ ،‬یان بەختەوەربونی تێدا پەنهانە‪ ،‬ئەوا لەوكاتەدا ئەو تاكە‪،‬‬ ‫ئەو بابەتانەی كە بەبابەتی حەزی گشتی باسمان كردن‪ ،‬لەنمونەی خانو و ئوتومبێل‪..‬‬ ‫و تاد‪ ،‬وەك ئامڕازو كەرەستەو بەڕێوەبردنی كاروبارو بابەتی سادە دەبینێت نەك‬ ‫بابەتگەلێك كە چەق‌و ئاسۆی خەونەكان بن‪ ،‬دەشێت داهێنان لەدروستكردنی باڵەخانەو‬ ‫ئوتومبێل‌و تەنانەت لەئامادەكردنی خواردندا بەخەون بێنە هەژمار‪ ،‬نەك دەستخستنی‬ ‫ئەو كەرەستەو بابەتە بەرهەمهاتوانەو بەكارهێنانیان‪.‬‬ ‫مەبەست لێرەدا ئەوەیە كە مرۆڤ لەڕێگەی داهێنانەوە دەگات بەبەختەوەریی‪ ،‬چونكە‬ ‫كاركردن‌و هەوڵدان لەهەر جۆرە هیوایەتێكدا ئامانجەكەی گەیشتنە بەداهێنان‪،‬‬ ‫بەوپێیەی نوێبونەوەی راستەقینە تەنیا لەداهێناندایە‪ ،‬مرۆڤیش بۆئەوەی بگات‬ ‫بەبەختەوەریی دەبێت بەردەوام لەهەوڵی داهێناندا بێت‪ ،‬بەوپێیەی گەیشتن بەهەمو‬ ‫داهێنانێك بریتییە لەداهێنانەوەی خود‪ ،‬لەنوێبونەوەی خود‪ ،‬هەمو نوێبونەوەیەكیش‬ ‫هەستكردن بەبێزاریی‌و وەڕسیی لەمرۆڤدا دوردەخاتەوە‪ ،‬درك بەگرنگیی كات‌و چێژی‬ ‫ژیان‌و بەهای تەمەن دەكات‪.‬‬ ‫هەربۆیە گەر مرۆڤی بەسااڵچو هەوڵی داهێنان بدات‪ ،‬هەست بەالوێتیی خۆی‌و بەهاو‬ ‫بەختەوەریی لەژیاندا دەكات‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە گەر الوێك گرنگی بەبەهرەی خۆی‬ ‫نەدات‪ ،‬یاخود هەوڵی دۆزینەوەی بەهرەو تواناكانی خۆی نەدات‌و كاریان لەسەر‬ ‫نەكات‪ ،‬هەمیشە هەستدەكات بەمردویی دەژیی‌و‪ ،‬ژیانی بێماناو بێكەڵكە‪ ،‬سەرەنجامیش‬ ‫هەستكردن بەبەدبەخیی‌و چارەڕەشیی‌و رەشبینیی گیان‌و ژیانی وێران دەكات‪.‬‬

‫پشو‬

‫ذمارة (‪ )53١‬دو شةممة ‪2015/٩/٧‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وریا بن‪ ،‬دوای سەعات نۆ كاری سۆزداری نەكەن‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫دیدی مولیادی‪ ،‬سەرۆكی شارەوانی‬ ‫بورواكارتای هەرێمی جاوای رۆژئاوای‬ ‫ئەندەنوسیا رایگەیاند‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫رێگریكردن لەكاری سێكسی‪ ،‬دەزگای‬ ‫ئاسایش‌و پۆلیس‪ ،‬بــەردەوامــدەبــن‬ ‫لەهەڵمەتی كێوماڵكردنی هەرێمەكەداو‬ ‫لــەدوای سەعات (نــۆ)ی شــەو‪ ،‬هەر‬ ‫كـــوڕو كچێك پــێــكــەوە لەچۆڵیدا‬ ‫بگرن‪ ،‬راستەوخۆ ناچاریان دەكەن‬ ‫بەهاوسەرگیریكردن لەگەڵ یەكتری‪،‬‬ ‫دیدی مولیادی‪ ،‬سەرۆكی شارەوانی‬ ‫بورواكارتای‪ ،‬دوای كۆبونەوەی لەگەڵ‬ ‫‪ 200‬بەرپرسی گوندی ناوچەكە‪ ،‬پێی‬ ‫راگەیاندن‪ ،‬هەر كوڕێك پێش سەعات‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫نۆ لەماڵی ئەو كچانەدا كە بەمەبەستی‬ ‫كــاری ســـۆزداری ســەردانــی كــردوە‪،‬‬ ‫نەیەتە دەرەوە‪ ،‬ئەوا ناچاریان دەكەن‬ ‫بەهاوسەرگیریكردن لەگەڵ یەكتردا‪،‬‬ ‫سەرجەم بەرپرسانی گوندەكانیش‪،‬‬ ‫رەزامـــەنـــدی خــۆیــان بــەبــڕیــارەكــە‬ ‫دەربــڕیــوە‪ ،‬دیــدی مولیادی لــەوەش‬ ‫ئاگاداری كردونەتەوە‪ ،‬هەر گوندێك‬ ‫ێ نەكات‪ ،‬سەرجەم‬ ‫بڕیارەكە جێبەج ‌‬ ‫منحەو هاوكارییە مادییەكانی حكومەتی‬ ‫لێدەبڕدرێت‪ ،‬جێی وەبیرهێنانەوەیە‪،‬‬ ‫ئــەنــدەنــوســیــا گــەورەتــریــن واڵتــی‬ ‫جیهانە كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی‬ ‫موسوڵمانن‪ ،‬بەاڵم رۆژ بەرۆژ رێژەی‬ ‫كارەی سێكسییەكان لەزیادبوندایە‪.‬‬

‫لەجیاتی شوقە‬

‫داهاتی سەماكەی بۆ رێگریكردنە‬ ‫لەبازرگانی نایاسایی‬

‫لەشەمەندەفەردا‬ ‫جێگیر دەبێ‌‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی واشنتن پۆستی ئەمەریكی باڵویكردەوە‪ ،‬بەهۆی گرانیی نرخی كرێی شوقەكەی‪ ،‬كچە‬ ‫خوێندكارێكی ئەڵمانی‪ ،‬بڕیار دەدات لەناو یەكێك لەشەمەندەفەرەكانی ئەو شارە جێگیر بێت‌و‬ ‫مانگانە بلیتی ببڕێت‪ ،‬لیونا مۆلەر‪-‬ی تەمەن ‪ 23‬ساڵ‪ ،‬خوێندكاری زانكۆی توبنگن لەهەرێمی‬ ‫فورتمبێرگ رایگەیاند‪ ،‬لەناو ئەم شەمەندەفەرەدا ئەركی خوێندن‌و كارەكانی ترم بەباشی رادەپەڕێنم‌و‬ ‫رۆژانە زۆرێكیش لەناوچەكانی هەرێمەكە دەبینم‪ ،‬لیونا وتیشی‪ ،‬بلیتی مانگانەی شەمەندەفەرەكە‬ ‫‪ 370‬دۆالرەو ‪ 80‬دۆالری كەمترە لەكرێی شوقەكەم كە بەكرێم گرتوە‪ ،‬جگە لەوەی لیونا دەتوانێت‬ ‫موشتەمەالتی ناو شەمەندەفەرەكە بەكاربهێنێت‌و چەندین كارئاسانی تری بۆكراوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی بەردەوام شەمەندەفەرەكە لەگەڕاندایە‪ ،‬دەتوانێت هەر كاتێك بیەوێت بەئاسانی بیكات‌و‬ ‫دەشتوانێت سەردانی خێزان‌و هاوڕێكانی بكات‪.‬‬

‫كورتەبااڵترین پیاو‬ ‫كۆچی دوایی كرد‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی كاتماندوپۆستی هیندی‬ ‫باڵویكردەوە‪ ،‬شاندرا بەهادور دانگی‪ ،‬كە‬ ‫كورتەبااڵترین پیاوی جیهانە‪ ،‬لەتەمەنی‬ ‫‪ 76‬ساڵیدا بەنەخۆشی هەوكردنی‬ ‫سییەكانی لەیەكێك لەنەخۆشخانەكانی‬ ‫دورگەی ئەرخەبیل ساموا‪ ،‬لەدەریای‬ ‫ئارام كۆچی دوایی كرد‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪ 2012‬فەرهەنگی گینس‬ ‫بۆ ژمــارە پێوانەییەكان دانگی‪-‬یان‬ ‫بەكورتەبااڵترین پیاوی جیهان ناساند‪،‬‬

‫كە درێژی بااڵی ‪ 54.6‬سانتیمەترە‪،‬‬ ‫رۆژنامە هیندیەكە راشیگەیاندوە‪ ،‬دانگی‬ ‫لەبەرنامەیدا بوە سەردانی چەندین‬ ‫واڵتی جیهان بكات‌و لەنزیكەوە خۆی‬ ‫وەك كورتەبااڵترینی پیاو بناسێنێت‪.‬‬ ‫دانگی لەساڵی ‪ 1939‬لەهەرێمی دانگ‬ ‫لەنیپاڵ لەدایكبوەو تا كۆتاییەكانی‬ ‫ساڵی ‪ 2011‬جێگری جونرای باالویگ‬ ‫فلیپینی كــورتــەبــااڵكــان بــوە دواتــر‬ ‫لەساڵی ‪ 2012‬ژمــارە پێوانەییەكەی‬ ‫وەرگرت‪.‬‬

‫كاور‬ ‫‪4/20-3/21‬‬

‫دوانة‬ ‫‪6/20-5/21‬‬

‫ـ متمانەكردن بــەزۆر‬ ‫كــــەس بــاشــنــیــە‪ ،‬واز‬ ‫لەتەمەڵی بهێنە‪ ،‬وریابە‬ ‫لــەو كەسەی بەمەكرەوە‬ ‫لێت نزیك ئەبێتەوە‪.‬‬

‫ـ بەقسەی هەمو كەسێك‬ ‫بــڕوا مەكە‪ ،‬بەوریاییەوە‬ ‫ێ هەڵبژێرە‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫توڕەیی لەخۆشەویستیدا‬ ‫دروست ببێ‌‪.‬‬

‫طا‬ ‫‪5/20-4/21‬‬

‫ـ ئەم هەفتەیە هەفتەی‬ ‫خۆشییە‪ ،‬كـــاری ئەمڕۆ‬ ‫مــــەخــــەرە ســبــەیــنــێ‌‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەت دو دڵە‬ ‫لێت وریابە‪.‬‬

‫قرذاأل‬ ‫‪7/20-6/21‬‬

‫ـ گەر حەز دەكەی هەمو‬ ‫دەم خۆشەویست بیت‪،‬‬ ‫بەپاكی مامەڵە بكە‪ ،‬ئەم‬ ‫هەفتەیە هیالك دەب ـی‌و‬ ‫خۆشییەك لێتەوە نزیكە‪.‬‬

‫َ‬ ‫شي ‪21‬‬ ‫‪8/21-7/‬‬

‫ێ‬ ‫ـ پـــڕۆژەیـــەكـــی نــو ‌‬ ‫دێــتــە رێــــت‪ ،‬كـــاركـــردن‬ ‫وریــایـی‌و هیالكی دەوێــت‪،‬‬ ‫لــەخــۆشــەویــســتــیــدا تــوڕە‬ ‫مەبەو دڵت پیس نەبێ‌‪.‬‬ ‫فةريك‬ ‫‪9/22-8/22‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫ساڵی ‪ 2011‬بەسەرۆكی ئەو واڵتە‬ ‫میدیاكان‪:‬‬ ‫رۆژنـــامـــەی دەیــلــی مەیلی هەڵبژێردراوە‪ ،‬لەكۆنگرەیەكی‬ ‫ێ رۆژنامەنوسیدا رایگەیاند‪ ،‬لەبەر‬ ‫بریتانی بــاویــكــردەوە‪ ،‬بەب ‌‬ ‫دیــاریــكــردنــی ســاتــەوەخــتــی ئەوەی دەبێتە خانمی یەكەمی‬ ‫ئاهەنگەكەیان‪ ،‬سەرۆككۆماری واڵت‪ ،‬نینیا شتانسكی وەزیری‬ ‫تــرانــســنــیــســتــریــا بــڕیــاریــدا‪ ،‬دەرەوەی واڵتەكەی‪ ،‬دەست لە‬ ‫هـــاوســـەرگـــیـــریـــی ل ــەگ ــەڵ پۆستەكەی دەكێشێتەوەو دواتر‬ ‫وەزیــری دەرەوەی واڵتەكەیدا كارێی نوێی بۆ دیاریدەكرێت‌و‬ ‫ئەنجامبدات‪ ،‬یەفگینی شیفشوك دەیگرێتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫ترانسنیستریا‬ ‫كـــۆمـــاری‬ ‫سەرۆككۆماری ترانسنیستریا كە‬

‫لەساڵی ‪ 1990‬سەربەخۆیی‬ ‫لەمۆڵدوڤا وەرگرتوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ترسیان هەبوە كە مۆڵدۆڤا‬ ‫لــەگــەڵ رۆمــانــیــای دراوســێــی‬ ‫یــەكــبــگــرێــت‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫نزیكەی ‪ 1500‬سەربازی روسی‌و‬ ‫چەند یەكەیەكی سەربازیی‬ ‫هێزی ئاشتیپارێز‪ ،‬پارێزگاری‬ ‫لەچەكەكانی یەكێتی سۆڤیەتی‬ ‫جاران دەكەن‪.‬‬

‫میدیاكان‪:‬‬ ‫ئــاژانــســی ئینتەرفاكسی روســی بــاویــكــردەوە‪ ،‬دوای‬ ‫بەشداریكردنی خانمە ئەكتەرو نمایشكاری ئەمەریكی‌و بەرەگەز‬ ‫كەنەدی بامێال ئەندرسۆن‪ ،‬لەمەزادێكی خێرخوازیی شاری‬ ‫فالدیفوستۆكی روسیا‪ ،‬نرخی هەر سەماكردنێكی لەگەڵ ئەو‬ ‫خانمەدا بەبڕی حەوت هەزار دۆالر باڵوكردەوە‪ ،‬بەشداریكردنی‬ ‫ئەندرسۆن لەچوارچێوەی كارە خێرخوازییەكانی مونتەدای‬ ‫ئابوری رۆژهــەاڵتــە‪ ،‬كە تێیدا چەندین تابلۆی هونەریی‌و‬ ‫چەند پەیكەرێكی گیانلەبەرانی تێدا نمایشدەكرێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫گەشتكردن بۆ هەردو دورگەی كەمتشاتكاو ساخالین لەروسیا‪.‬‬ ‫بڕیار وایە سەرجەم داهاتی مەزادو گەشتەكان بۆ بەرگریكردنی‬ ‫راو و بازرگانی نایاسایی بەگیانلەبەرانەوە خەرج بكرێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دانانی چەند پرۆگرامێكی گەشەپێدانی ژینگەیی لەهەندێك‬ ‫لەناوچە دەشتاییەكانی روسیا‪.‬‬ ‫لەتەموزی رابردودا لەرێگەی نامەیەكەوە‪ ،‬بامێال ئەندرسۆن‪،‬‬ ‫سەرۆكی روسیا ڤالدیمێر پۆتین‪-‬ی لەو كەشتیانە ئاگادار‬ ‫كردبۆوە كە بازرگانی بەگۆشتی جۆرێك لەنەهەنگ‪-‬ەوە دەكەن‪،‬‬ ‫كە ژمارەیان بەرەو نەمان دەچێت‪.‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬بەكەماڵی ئیسراحەت تێیئەتەقێنێ‌‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی تاسە‪ ،‬كوشندەیە‪ ،‬لەبازدایە‪.‬‬ ‫‪-3‬سیان لەسركە‪ ،‬خۆم «پ»‪ ،‬دوان‬ ‫لەمۆخ‪.‬‬ ‫‪-4‬پێش رشانەوە ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-5‬ج ــۆرە یارییەكە «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫برام‪ ،‬شارۆچكەیەكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-6‬گەنج «پ»‪ ،‬لێئەدرێ‌ «پ»‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن‪.‬‬ ‫‪-7‬نــیــوەی ســوار‪ ،‬هەڵئەگیرێ‌‪ ،‬بۆ‬ ‫چاوە‪ ،‬ساڕێژ‪.‬‬ ‫‪-8‬گــونــد‪ ،‬نیوەی جیقن‪ ،‬خواردنی‬ ‫ئاژەڵە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬بــۆ نــاو خــواردنــە «پ»‪ ،‬دوان‬ ‫لەكەم‪ ،‬تاوان‬ ‫‪-10‬لەئاوا دەرئەكرێ‌‪ ،‬فانیلە‪ ،‬السار‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی خانی‪ ،‬كاری ئەقڵە‪ ،‬پوشی‬ ‫دوابڕاو‪.‬‬ ‫‪-12‬رەسمی «پ»‪ ،‬جۆرە خشڵێكە‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬دوان لــەتــۆبــە‪ ،‬هونەرمەندێكی‬ ‫كوردە‪.‬‬ ‫‪-2‬یارمەتیدەر‪ ،‬واڵتێكی عەرەبییە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-3‬داماو‪ ،‬ئەسیر‪.‬‬ ‫‪-4‬شــارێــكــی كــوردیــیــە‪ ،‬ئەگیرێ‌‌و‬ ‫ناگیرێ‌‪ ،‬نیوەی خامە‪.‬‬ ‫‪-5‬كەژی بێ‌ سەر‪ ،‬درەخت هەیەتی‪،‬‬ ‫لێئەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬دو ئاو بەیەكەوە ئەبەستێتەوە‪،‬‬ ‫كۆن ئەبێ‌ نافەوتێ‌‪.‬‬ ‫‪-7‬بەبێ‌ زەرقا‪ ،‬شاعیرێكی كۆچكردوی‬ ‫كوردە «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬هەندێ‌‪ ،‬ورگ‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪.‬‬ ‫‪-9‬خــواردنــەوەیــە‪ ،‬نەگەییو «پ»‪،‬‬ ‫لەخەودایە‪.‬‬ ‫‪-10‬هەمو هەمانە‪ ،‬نابیستێ‌‪.‬‬ ‫‪-11‬لــەبــاردایــە‪ ،‬بۆ زۆر كەس هەمو‬ ‫شتێكە «پ»‪ ،‬جۆرە چەكێكە‪.‬‬ ‫‪-12‬بۆ خێرو شەڕ بەكارئەهێنرێ‌‪.‬‬

‫خەاڵت‪ :‬مانگێك رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بە بێ بەرامبەر وەربگرە‬

‫وەزیری‬ ‫دەرەوە‬ ‫ئەبێتە‬ ‫خانمی‬ ‫یەكەمی واڵت‬

‫‪11‬‬

‫ێ وشەی «قا» كەوتبێتە سەرەتای‬ ‫لەوشەی «قا» ‪ 45‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫وشەكەوە؟ بۆنمونە‪ :‬قاتوقڕی‪ ،‬قاپ‪ ،‬قالۆنچە‪ ،‬قایش‪ ...‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬حیكمەت یار محەمەد‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪info_chawder@yahoo.com :‬‬

‫تةرازو‬ ‫‪10/22-9/23‬‬

‫ـ هــــەمــــو كـــارێـــك‬ ‫هیالكیی دەوێــت‪ ،‬مەهێڵە‬ ‫كــارەكــانــت كەڵەكە ببن‪،‬‬ ‫ێ نیە‬ ‫لەخۆشەویستیدا شت ‌‬ ‫ناوی ترس بێ‌‪ ،‬بەاڵم پاكیی‬ ‫دەوێت‪.‬‬ ‫دوثشك‬ ‫‪11/22-10/23‬‬

‫ـ بەوردی لەچوار دەورت‬ ‫ـ هەفتەیەكی خۆش‬ ‫بڕوانە‪ ،‬وریابە لەو كەسەی‬ ‫ێ بەرژەوەندیت بــەڕی دەكــەیــت‪ ،‬الیەنی‬ ‫كە ئەیەو ‌‬ ‫ێ دڵــی دارایـــیـــت بـــاش دەبـــێ‌‪،‬‬ ‫تــێــكــبــدات‪ ،‬كــەس ـ ‌‬ ‫ێ نهێنیەكت‬ ‫ێ دەیەو ‌‬ ‫كەس ‌‬ ‫خۆیت دەداتێ‌‪.‬‬ ‫البدركێنێ‌‪ ،‬مژدەبەخشە‪.‬‬

‫كةوان‬ ‫‪12/20-11/23‬‬

‫ـ چـــاوەڕوانـــی مـــژدەو‬ ‫ئومێدی بــەدواوەیــە‪ ،‬وەفا‬ ‫بەكاربێنەو وریابە‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫خۆشەویستەكەت خۆڕاگربەو‬ ‫دڵپیس مەبە‪.‬‬ ‫طيسك‬ ‫‪1/19-12/21‬‬

‫ێ بـــەرامـــبـــەر‬ ‫ـ دەبـــــ ‌‬ ‫خــاوەن كارەكەت هەستت‬ ‫باشبێ‌‪ ،‬هەمو هیالكییەك‬ ‫دەرئەنجامی باشدەبێ‌‪ ،‬دڵت‬ ‫پیس نەبێ‌‪.‬‬

‫سةتأل‬ ‫‪2/18-1/20‬‬

‫ـ بەختەوەری لەڕێدایە‪،‬‬ ‫خەم بەهەمو شتێكەوە‬ ‫مــەخــۆ‪ ،‬مــەچــۆرە ژێــر‬ ‫كــارێــكــەوە كــە هــی تۆ‬ ‫نییە‪ ،‬كــەلــوی بەختت‬ ‫لەسەركەوتندایە‪.‬‬ ‫نةهةنط‬ ‫‪3/20-2/19‬‬

‫ـ بەرابردودا بچۆرەوەو‬ ‫هەڵەكان راستكەرەوە‪،‬‬ ‫بەرنامەكانت بــگــۆڕە‪،‬‬ ‫ئەوەندە خەم مەخۆ‪ ،‬كار‬ ‫نییە ئاسان نەبێت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (531) 7-9-2015‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەم مانگەدا بەشداری چوار فێستیڤاڵی جیهانیی دەكات‬

‫كەیبەهار‪ :‬ناهێڵن بەشداریی فێستیڤاڵی دهۆك بكەم‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫فیلمی كــــوردی «مـــن ســامــی»م‪،‬‬ ‫لــەگــەشــتــەكــەیــدا بــەنــاو فێستیڤاڵە‬ ‫جیهانییەكاندا بەردەوامەو تاكو ئێستا‬ ‫لە ‪ 65‬فێستیڤاڵدا بەشداریكردوەو ‪24‬‬ ‫خەاڵتی بەدەستهێناوە‪ ،‬لەوانە ‪ 13‬خەاڵت‬ ‫بۆ باشترین فیلم‌و دو جاریش خەاڵتی‬ ‫باشترین دەرهێنەر‪.‬‬ ‫دەرهێنەری ئەم فیلمە «كەیبهار» بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند «لەكوردستان‬ ‫پەیوەندییەكی زۆرم پێوە دەكــەن‌و‬ ‫بەپەرۆشەوە چاوەڕوانن كە ئەم فیلمە‬

‫ێ تــاكــو كۆتایی‬ ‫ببینن‪ ،‬بـــەاڵم جـــار ‌‬ ‫ئەمساڵ فیلمەكە بەردەوامە لەنیشاندان‬ ‫لەفێستیڤاڵە جیهانیەكاندا‪ ،‬ئومێدەخوازم‬ ‫ئەم فیلمە لەكوردستان ببینرێ‌‌و حەز‬ ‫دەكـــەم لەفێستیڤاڵی نێودەوڵەتی‬ ‫ێ‬ ‫دهۆك كە لەم ماوەیەدا بەڕێوەدەچ ‌‬ ‫نیشانیبدەم‪ ،‬بــەاڵم ناتوانم بەشداری‬ ‫لەو فێستڤاڵەكەدا بكەم‪ ،‬چونكە وایان‬ ‫ێ‬ ‫پێڕاگەیاندم كە بــەشــداری پێشبڕك ‌‬ ‫نەكەم‪ ،‬چونكە پێشتر لەفێستیڤاڵەكاندا‬ ‫نیشاندراوە‪ ،‬بەڵێنیشیان پێدام كە دواترو‬ ‫دوای تەواوبونی ئەم فێستیڤاڵە لەدەرەوە‬

‫ێ‬ ‫ێ دەڵ ‌‬ ‫نەوید بەك ‌‬ ‫«هەم تۆو هەم‬ ‫ئەویش»‬ ‫چاودێر‪ -‬نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫هونەرمەندی الو و لێهاتو «نەوید زەردی»‪ ،‬ماوەی چەند ساڵێكە‬ ‫بەردەوامە لەكاری هونەریداو لەو ماوەیەشدا دو ئەلبومی گۆرانی‬ ‫ئەنجامداوە‪ ،‬ئەلبومی «رێگا» ساڵی ‪ – 2010‬ەو ئەلبومی «ژیانەوە»‬ ‫ساڵی ‪ ،2012‬لەئێستاشدا سەرقاڵی بەرهەمهێنانی ئەلبومێكی نوێیە‬ ‫بەناوی «هەم تۆو هەم ئەویش»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم «سی دی»یە نوێیە نەوید‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ماوەیەكە خەریكی كاركردنم بۆ ئەم ئەلبومە نوێیەم‪ ،‬بەئومێدی ئەوەی‬ ‫كە لەچەند مانگی داهاتودا پێشكەشی هەوادارانی خۆشەویستی بكەم‪،‬‬ ‫ئەم ئەلبومە نوێیەم جیاوازترە لەكارەكانی پێشوترم‪ ،‬باس لەشەڕی‬ ‫نێوان ئەوینداریی‌و نیشتمان دەكات‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژە بەوەشدەكات‪،‬‬ ‫هەندێ‌ لەهۆنراوەكان هی خۆمن‪ ،‬جگە‬ ‫لەچەند هۆنراوەیەكی مامۆستا‬ ‫پەشێو و هێمن‌و جەمشید‬ ‫ئــاریــان‪ ،‬ك ــاری موزیكیی‬ ‫لەستۆدیۆ‬ ‫لەسلێمانی‬ ‫میترۆنۆم‪ ،‬لەالیەن شەریف‬ ‫عەلی زادەوە بۆ كراوە‪.‬‬

‫نیشانبدرێ‌«‪.‬‬ ‫فیلمی «من سامی»م‪ ،‬لەم مانگەدا‬ ‫بــەشــداری چــوار فێستیڤاڵی جیهانیی‬ ‫دەكـــــات‪ ،‬ئ ــەوان ــی ــش‪ :‬فێستیڤاڵی‬ ‫ئەنتەرناسیۆنال شۆرتس – واشنتن‬ ‫‪ ،9/27-26‬فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی بۆ‬ ‫ئاشتی‌و یەكسانی مرۆڤایەتی ‪ -‬جەكارتا‬ ‫‪ ،9/22-14‬فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی‬‫شێفشاوین بــۆ مــنــدااڵن‌و مێردمنداڵ‬ ‫– شــاویــن – مەغریب – ‪،9/13-9‬‬ ‫ێ سۆلیداریۆ‪-‬‬ ‫فێستیڤاڵی دی چین ‌‬ ‫ئیسپانیا – ‪.2015/10/3-29‬‬

‫ئەنوەر قەرەداغی‪:‬‬ ‫ئەستەمە گروپی كیژان بەردەوام بێت لەكارە‬ ‫هونەرییەكانی‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫سەرباری هەمو ئەو كارە ناوازەو سەركەوتوانەی‬ ‫لەبواری مۆسیقاو گۆرانیدا بەدەستیهێناوەو ماوەی‬ ‫زیاتر لە ‪ 50‬ساڵە بەرۆحێكی كوردانەو چاپوك‬ ‫كارەكانی راپەڕاندوەو سەركەوتو بوە‪ .‬سەرباری‬ ‫دامەزراندنی چەندین تیپی مۆسیقاو پێشكەشكردنی‬ ‫بەرهەمە جوانەكانی لــەرادیــۆی كــوردی بەغداو‬ ‫بــەرهــەمــە هەمیشە زیــنــدوەكــانــی چاالكیی‬ ‫قوتابخانەكان‌و پێگەیاندنی چەندین خوێندكارو‬ ‫گەیاندنیان بەئاوات‌و ئارەزوەكانیان‪ ،‬سەرباری‬ ‫چەندین كاری لێپرسراوێتی لەبواری هونەرو مۆسیقاو‬ ‫گۆرانیداو دامەزراندنی تیپی مۆسیقای گروپی كیژان‬ ‫لەسلێمانی‪ ،‬كە تاكو ئێستاش بەردەوامی هەیەو‬ ‫چاالكانە كاردەكات‪ ،‬بەاڵم لەقەیراندایە‪ ،‬سەبارەت‬

‫چاودێر دەفڕێ‬ ‫دووشەممان سەرنشینانی فڕۆكەكانیش چاوەڕوانی چاودێر دەكەن‬

‫بەم قەیرانەو كاریگەرییەكانی تیپی مۆسیقای كیژان‬ ‫مامۆستا ئەنوەر قەرەداغی بە «چاودێر»ی راگەیاند‬ ‫«كاریگەری بارودۆخی ئەمڕۆی كوردستان‌و باری‬ ‫دارایی‪ ،‬كاری تەواویان كردۆتە سەر تیپی مۆسیقای‬ ‫گروپی كیژانی سلێمانی‪ ،‬كێشەی زۆر هەیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بارودۆخەكە وەها بێ‌‌و لەم ماوەیەدا چارەسەر‬ ‫نەكرێ‌‪ ،‬ئــەوا زەحمەتە لەكارە هونەرییەكاندا‬ ‫بەردەوامی بەرچاوی هەبێ‌‪ ،‬چونكە بەڕاستی ئەم‬ ‫گروپە پێویستی بەداهاتە‪ ،‬گروپەكە لەقەیراندایە‪،‬‬ ‫گەرچی هەر هەمویان بەحەماسەتەوەو بەرۆحێكی‬ ‫گەورەوە كاردەكەن»‪.‬‬ ‫دەربـــارەی كــارو پـــڕۆژەی ئایندەیشیان وتی‬ ‫«لەئێستادا‪ ،‬لەم قەیرانی داراییەدا ئەگەر سپۆنسەر‬ ‫هەب ‌ێ بۆ كارەكان ئەوا زۆرترین بەرهەم دەهێنین‪،‬‬ ‫كە یەكێك لەپڕۆژەكان ئەوەیە ئەو گۆرانیانەی كە‬ ‫گروپ پێشتر تۆماریان كردوە‪ ،‬كلیپیان بۆ ئەنجام‬ ‫دەدەین‪ ،‬گەر سپۆنسەریش نەب ‌ێ ناچارین خۆمان‬ ‫كلیپیان بۆ بكەین‪ ،‬دو سرودی خۆیشم ئامادەیە كە‬ ‫بەم نزیكانە كاری بۆ دەكەم»‪.‬‬

‫سوكایەتی بەكورد‬ ‫لە (كۆاڵنەكانی پشتەوە)‬ ‫كاروان یاروەیس‬ ‫كەناڵی‪ ،NRT2‬شەوانە درامای دۆبالژكراوی توركی بۆ كوردی (كۆاڵنەكانی‬ ‫پشتەوە) پێشكەش دەكــات‪ ,‬من قسەم لەسەر الیەنی تەكنیكی‌و ئاستی‬ ‫دۆبالژكردنەكەی نییە‪ ،‬كە سەرباری هەندێك تێبینی‌و كەموكورتی لەو روەوە‬ ‫تارادەیەك سەركەوتوە‪ ،‬من قسەم لەسەر ناوەرۆكی دراماكەیە لەسیناریۆ‌و‬ ‫چیرۆكەكانی‪ ،‬كە دەبو ستافی كەناڵەكە پێش ئەوەی دەستبدەنە دۆبالژكردنی‪،‬‬ ‫یان پێش ئەوەی بیكڕن‪ ،‬بەوردی تەماشایان بكردابایە‌و تاوتوێی روداوەكانی ناو‬ ‫دراماكەیان بكردبایە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە ئەمەیان نەكردوە‪.‬‬ ‫لەدراماكەدا تیمێكی پۆلیسی ئەستەنبول رۆڵی سەرەكی دەگێڕن‌و رۆژانە روبەڕوی‬ ‫تاوانی جۆراوجۆر دەبنەوە‪ ،‬لەهەر ئەڵقەیەكیدا چیرۆكێك هەیە‪ ،‬مەبەستی سەرەكی‬ ‫دراماكە ئەوەیە‪ ،‬وای پیشانبدات پۆلیس‌و دەزگا ئەمنیەكانی توركیا‪،‬تۆكمە‌و‬ ‫بەهێزن‪ ،‬تاڕادەی پاڵەوانیش وێنایان دەكات‪ ،‬ئەم درامایە بۆ بینەری تورك‬ ‫ئاساییە‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانن پۆلیس‌و دەزگا ئەمنیەكانیان چۆن خزمەتیان دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم بینەری كورد پێویستی بەمە نییە‪ ،‬نەك هەر ئەوەش لەوەتەی ئەم دەزگا‬ ‫ئەمنیانەی توركیا هەن كورد دەچەوسێننەوە‪.‬‬ ‫لەئەڵقەی (‪ )25‬ی ئەم درامایەدا‪ ،‬كە شەوی ‪ 29/8/2015‬پەخشكرا‪،‬‬ ‫چیرۆكی دراماكەو روداوەكانی سوكایەتی بەكورد‌و پەكەكە دەكەن‪ ،‬دیجلە كچێكی‬ ‫كوردەو ئەندامی پەكەكە بوە‪ ،‬بەپێی سیناریۆی دراماكە لەالیەن پەكەكەوە‬ ‫بۆمبڕێژكراوە بۆ ئەوەی بچێتە نێو بنكەیەكی سوپای توركیا‌و خۆی بتەقێنێتەوە‪،‬‬ ‫ێ ئەم كارە بكات‪ ،‬بەاڵم (شاكر) كە بەرپرسێتی هانی‬ ‫كچەكە ئەترسێ‌‌‌و ناوێر ‌‬ ‫ێ‬ ‫دەدات ئەم كارە بكات‪ ،‬دواجار (دیجلە) دەچێتە ناو بنكەكە‪ ،‬بەاڵم ناتوان ‌‬ ‫خۆی بتەقێنێتەوە‪ ،‬بۆیە رێكخستنەكانی پەكەكە‪ ،‬كە ناویان بە(رێكخراو) هاتوە‬ ‫ێ بكەنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدراماكەدا بەدوای (دیجلە)دا دەگەڕێن بۆ ئەوەی تۆڵەی ل ‌‬ ‫پۆلیس دەیپارێزێ‌‌و دواجار (شاكر)‌و تەواوی ئەندامانی گروپەكەی كە وەكو‬ ‫مافیاش وێنا كراون دەگیرێن‪ ،‬یان دەكوژرێن‪.‬‬ ‫پێشتر كەناڵی ئەبو زەبی‌و ‪mbc‬دو درامای توركی دۆبالژكراوی عەرەبییان‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬كە سوكایەتی بەپەكەكە‌و كورد دەكرد‪ ،‬ئەو كات ناڕەزایی‌و نیگەرانی‬ ‫گەورە الی كورد دروستبو‪ ،‬هەرچەندە بەبەراورد بەو درامانە‪ ،‬ناوەرۆكی ئەم‬ ‫درامایەی ‪ nrt2‬كەمتر روداوەكانی پەیوەستن بەكوردەوە بەناڕاستەوخۆ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گرفتەكە ئەوەیە بۆچی كەناڵێكی كوردی باڵوی دەكاتەوە؟‬

‫ڕۆمان و خەیاڵ‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫دکتۆر هاشم ئەحمەدزادە‬

‫ذمارة (‪ )472‬دووشةممة ‪ 201٥/9/7‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫الپەڕە (‪)٣‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ڕێبوار سیوەیلی بە هاوکاریی هایدگەر دەربارەی سلێمانی دەنووسێت‬ ‫د‪ .‬محەمەد کەمال‪ :‬ئەو کتێبە یەکەم نووسینی کوردییە دەربارەی شوێن و شوناس‬ ‫ل ‌ه پاشه‌ڕۆژدا‪ ،‬زیاتر ل ‌ه ئێستا بایه‌خی‬ ‫پێ ده‌درێت‪.‬‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫گوتیشی‪« :‬سه‌رجه‌می ئه‌م كتێب ‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕێـــبـــوار ســیــوەیــلــی‪ ،‬نـــووســـەر و په‌یوه‌ندیی نێوان (خودێتی‪ ،‬خۆیەتی‬ ‫فەلسەفەکار‪ ،‬کتێبێکی نوێی نووسیوە ‪‌ )Subjectivity‬و كاریگه‌ریی‬ ‫و بریتییە لە «دیاردەناسیی شوێن و شوێن (‪ ،)Place‬له‌سه‌ر ڕه‌وه‌نــدی‬ ‫شوناس‪ ،‬خوێندنەوەیەکی دیاردەناسیانە بـه‌رهـه‌مــهــێــنــانــی شــونــاســی مــرۆیــی‪،‬‬ ‫بۆ سلێمانی»‪ ،‬کە تێیدا دەربارەی چەند ده‌كۆڵێته‌وه‌‪ .‬گریمانه‌ی سه‌ره‌كی له‌به‌ر‬ ‫گەڕەکێکی شاری سلێمانی و هاوکات ڕۆشنایی تێگه‌یشتنی میراتی دیارده‌ناسی‬ ‫چەند دیــاردەیــەکــی شوناسبەخشیی و هه‌ندێ فه‌یله‌سووفی ته‌الرسازیدا و ب ‌ه‬ ‫گرتنه‌به‌ری دیارده‌ناسی (وه‌ك مێتۆدێكی‬ ‫سلێمانی قسەی کردووە‪.‬‬ ‫سیوەیلی‪ ،‬بــە ڕەخــنــەی چــاودێــری توێژینه‌وه‌) ل ‌ه په‌یوه‌ندیی نێوان خود و‬ ‫ڕاگەیاند‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه ئه‌م به‌رهه‌م ‌ه له‌سه‌ر دیارده‌‪ ،‬یان ئه‌زموون و به‌یادهاتنه‌وه‌و‬ ‫ی ئاگایی‪ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه مرۆڤ ل ‌ه شوێندا‬ ‫هێڵێكی سه‌ره‌كیی توێژینه‌وه‌ی فه‌لسه‌ف ‌‬ ‫ل ‌ه شار‪ ،‬دامه‌زراوه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌كرێت وه‌ك ده‌ژی و شوێن ل ‌ه ژیان و بوونی مرۆییدا‬ ‫دوو به‌شی سـه‌ره‌كــی بخوێندرێته‌وه‌‪ :‬گرنگیی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌یه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫به‌شی یه‌كه‌م بریتیی ‌ه ل ‌ه توێژینه‌وه‌یه‌ك ڕووبه‌رێك ‌ه بۆ ئه‌نجامدانی چاالكییه‌كانی‬ ‫له‌سه‌ر هه‌ردوو شه‌قامی تووی مه‌لیك و و جێگه‌یه‌ك ‌ه تیایدا شوناسی خۆی ل ‌ه‬ ‫شه‌قامی سالم ل ‌ه شاری سلێمانی و به‌شی میانه‌ی پرۆسه‌یه‌كی چاالكانه‌ی ماناداردا‬ ‫دووه‌م بریتیی ‌ه له‌ توێژینه‌و‌ه ل ‌ه چه‌ند درووست ده‌كات‪».‬‬ ‫دەشڵێت‪« :‬پرسیارێكی سه‌ره‌كیی ئێمە‬ ‫دیارده‌یه‌كی شوناسبه‌خش له‌و شاره‌دا‪،‬‬ ‫ئەوەیە‪ :‬تاچه‌ند‌ه سلێمانی و به‌تایبه‌تی‬ ‫كه‌ گرنگیی تایبه‌ت ب ‌ه خۆیان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫بــە بــــڕوای ئـــەو‪ ،‬خــاڵــی پێكه‌و‌ه هه‌ردوو شه‌قامی تووی مه‌لیك و سالم‬ ‫به‌ستنه‌وه‌ی ه ـه‌ردوو به‌شه‌ك ‌ه بریتیی ‌ه ل ‌ه ده‌یــه‌ی هه‌شتاكان و نه‌وه‌ده‌كانی‬ ‫ل ‌ه ئه‌زموون و چۆنێتیی دورستبوونی شاری سلێمانیدا شوێنی شوناسبەخش‬ ‫شوناس ل ‌ه په‌یوه‌ندی ب ‌ه شوێنه‌و‌ه و بــوون و چ ڕۆڵ و كاریگه‌رییه‌كیان ل ‌ه‬ ‫تەئکید لــەوە دەکــاتــەوە‪ ،‬یه‌ك پیت و ئاگایی و ئه‌زموونی خودیی كوردیدا‬ ‫وشـ ‌ه لـه‌م كتێبه‌دا نیی ‌ه له ‌ده‌ره‌وه‌ی گێڕاوه‌؟ هەروەها بەدوای ئەم پرسیارەدا‬ ‫ئه‌م په‌یوه‌ندیی ‌ه و گرنگییه‌كه‌یشی بۆ دوو پرسیاری دیكەی وردیش دەكەین‪،‬‬ ‫ئێم ‌ه ل ‌ه اللێكردنه‌وه‌یه‌كی فه‌لسه‌فیدای ‌ه ئاخۆ ئه‌م دوو شه‌قام ‌ه ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫ل ‌ه ئاست شوێندا‪ ،‬ك ‌ه ده‌كرێت وه‌ك لق ‌ه په‌یوه‌ندییه‌ن كه‌ خود و شوێن پێكه‌و‌ه‬ ‫توێژینه‌وه‌یه‌كی نوێ ته‌ماشای بكه‌ین‪ ،‬ك ‌ه ده‌به‌ستێته‌وه‌‪ ،‬یان ئایا تا چه‌ند‌ه خود‬

‫به‌رهه‌می شوێن و شوێن به‌رهه‌مهاتووی‬ ‫خودێتییه‌؟»‬ ‫ســەبــارەت بە گرنگی ئــەم باسەش‪،‬‬ ‫نووسەر باس لەوە دەکات‪ ،‬شوێن هه‌میش ‌ه‬ ‫كاریگه‌ریی له‌سه‌ر مرۆڤ ب ‌ه شێوه‌یه‌كی‬ ‫تایبه‌ت و ل ‌ه میانه‌ی ئه‌و ئه‌زموونانه‌و‌ه‬ ‫داده‌نێت ك ‌ه خود ل ‌ه شوێندا ئه‌زموونیان‬ ‫ده‌كات و پاشان ڕه‌نگدانه‌وه‌كانی ده‌بن ‌ه‬ ‫به‌شێك ل ‌ه كاره‌كته‌ر و تایبه‌تمه‌ندی و‬ ‫شوناسی كه‌سیانه‌ی خۆی و پته‌وبوونی‬ ‫په‌یوه‌ندی به‌و شوێنه‌و‌ه به‌جۆرێ ك ‌ه‬ ‫هاوشوناسی و وه‌كیه‌كیبوون ل ‌ه نێوان‬ ‫شوێن و كه‌سدا درووست ببێت‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ر كه‌سه‌ك ‌ه چیتر ل ـه‌و شوێنه‌ش‬ ‫نه‌ژی‪.‬‬ ‫هاوکات د‪.‬محەمەد کەمال‪ ،‬فەلسەفەکار‪،‬‬ ‫لــە پإشەکییەکیدا بــۆ ئــەم کتێبە‪،‬‬ ‫ڕوونی دەکاتەوە‪ ،‬کە ڕێبوار سیوه‌یلی‬ ‫هه‌وڵی داو‌ه له‌به‌ر ڕۆشنایی میتۆدی‬ ‫فینۆمینۆلۆجی و بۆچوونی هایدیگه‌ردا‬ ‫واتــای شوێن و شوناس شی بكاته‌و‌ه‬ ‫و په‌یوه‌ندیی نێوانیان دیــاری بكات‪،‬‬ ‫چونك ‌ه شوێن بۆ فینۆمینۆلۆجیسته‌كان و‬ ‫هایدیگه‌ر كێشه‌یه‌كی گرنگ ‌ه و ل ‌ه كێشه‌ی‬ ‫(كات) كه‌متر نییه‌‪.‬‬ ‫ئەو فەلسەفەکارە پێی وایە‪ ،‬نووسین‬ ‫ده‌ربــاره‌ی شوێن‪ ،‬په‌یوه‌ندیی شوێن ب ‌ه‬ ‫شوناسه‌و‌ه ب ‌ه زمانی كوردی ده‌گمه‌نه‌‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ب ‌ه زمان ‌ه ئه‌ورووپاییه‌كانیش له‌م‬ ‫دواییه‌دا له‌ژێر كاریگه‌رێتیی هایدیگه‌ردا‬ ‫چه‌ند بیریارێك‪ ،‬وه‌كو جێف ماڵپاس‪،‬‬ ‫ئان به‌تیمار‪ ،‬ئیدوارد كه‌یسی‪ ،‬فرانك‬

‫دیدیه‌ر‪ ،‬ماكس یامه‌ر و هه‌ندێکی دی‬ ‫بایه‌خیان به‌م بابه‌ته‌ داوه‪.‬‬ ‫ڕاشیدەگەیەنێت‪« :‬ده‌توانم بڵێم ئه‌م‬ ‫نووسراوه‌ی (ڕێبوار سیوه‌یلی) یه‌كه‌م‬ ‫بابه‌ت ‌ه ب ‌ه كــوردی ده‌رب ــاره‌ی شوێن و‬ ‫په‌یوه‌ندیی شوێن ب ‌ه شوناسه‌و‌ه ل ‌ه ڕوانگه‌ی‬ ‫میتۆدی دیارده‌ناسییه‌و‌ه‌‪ ،‬باڵو بكرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫بێجگ ‌ه ل ‌ه ڕه‌هه‌ند‌ه فه‌لسه‌فییه‌كه‌ی ئه‌م‬ ‫دوو چه‌مكه‌‪ ،‬ڕێبوار ڕه‌هه‌ند‌ه كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫و سایكۆلۆجییه‌كانیشی باس كــردوو‌ه‬ ‫و هه‌رسێكیانی له‌نێو چــوارچــێــوه‌ی‬ ‫كو‌لتوورێكی دیاریكراودا تۆكم ‌ه كردووه‌‪».‬‬ ‫لە کۆتایی پێشەکییەکەشیدا‪ ،‬کەمال‬ ‫دەڵێت‪« :‬سه‌رباری پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫بۆشاییه‌ی ل ‌ه ژیانی ڕۆشنبیریماندا هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م توێژینه‌وه‌ی ‌ه ب ‌ه زمانێكی ڕه‌وان و‬ ‫پوخت نووسراوه‌‪ .‬بێ دابه‌زین ل ‌ه ئاستی‬ ‫توێژینه‌وه‌ی ئه‌كادیمییانه‌‪ ،‬مه‌به‌سته‌كه‌ی‬ ‫ده‌ربڕیو‌ه و خوێنه‌ری فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬زانست ‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان و خوێنه‌ری گشتیش ل ‌ه‬ ‫تێگه‌یشتنی ماندوو نابن‪».‬‬

‫چەند‬ ‫کتێبێکی‬ ‫نوێ‬

‫ژمار ‌ه (‪ )472‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/7‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫نووسه‌ران له په‌راوێزدا‬

‫چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ ڕۆماننووسی به‌ریتانی هیالری مانتڵ‬ ‫سازدانی‪ :‬کریستۆڤ شویرمان‬ ‫وه‌رگێڕانی له ئینگلیزییه‌وه‪:‬‬ ‫ماردین ئیبراهیم‬ ‫به‌شی دووه‌م‪ -‬کۆتایی‬ ‫شــپیگێڵ‪ :‬له‌ســه‌ره‌تای کاری پیشه‌یی‬ ‫خۆتــدا‪ ،‬چه‌نــد ســاڵێکت لــه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫واڵت برده‌ســه‌ر‪ .‬ئه‌مه چی کاریگه‌ریه‌کی‬ ‫له‌سه‌رتۆ هه‌بوو؟‬ ‫هیالری مانتــڵ‪ :‬من له ده‌ره‌وه‌ی واڵت‬ ‫بــووم له‌گــه‌ڵ مێرده‌کــه‌م بۆ مــاوه‌ی نۆ‬ ‫ســاڵی پچڕپچــڕ؛ له بۆتســوانا و جه‌ده‪،‬‬ ‫ســعودیه ژیاین‪ .‬ئه‌وه کاریگه‌ری له‌ســه‌ر‬ ‫بیرکردنــه‌وه‌م دانــا ده‌ربــاره‌ی هه‌مــوو‬ ‫شــتێک‪ .‬چوون بــۆ جه‌ده له ســه‌ره‌تای‬ ‫ســااڵنی ‪ ١٩٨٠‬کان ئه‌زموونێکــی‬ ‫په‌روه‌رده‌یــی تــه‌واو بــوو بۆ مــن‪ .‬وه‌ک‬ ‫ژنێــک‪ ،‬ڕێگــه‌م پێنه‌درابــوو کار بکــه‌م‪.‬‬ ‫هه‌ندێــک ده‌رســم لــه ماڵه‌کــه‌ی خۆمدا‬ ‫ووتــه‌وه‪ ،‬بــه‌اڵم هیــچ ڕیگه‌یــه‌ک نه‌بــوو‬ ‫بچمــه ده‌رێ و کار په‌یــدا بکــه‌م‪ .‬زۆر‬ ‫لــه ئایدیاکانــت لــه‌ق ده‌بــن‪ ،‬چونکه تۆ‬ ‫لــه ســه‌رچاوه‌ی یه‌که‌مــه‌وه دیدێکی زۆر‬ ‫جیــاواز ده‌ژنه‌ویــت ده‌ربــاره‌ی ئــه‌وه‌ی‬ ‫ئیســام چۆن ســه‌یری خۆرئاوا ده‌کات‪.‬‬ ‫مــن ڕووبــه‌ڕووی ئایدۆلۆجیایه‌کــی ته‌واو‬ ‫جیــاواز کرامــه‌وه‪ .‬ئــازادی بیــرووڕا‪ ،‬که‬ ‫هه‌مووان له خۆرئاوا وه‌ک مه‌ســه‌له‌یه‌کی‬ ‫دڵخــوواز جێی بایــه‌خ ســه‌یری ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫شــتێکی گرنگ یاخود جێگای س‌رســامی‬ ‫نییه له جیهانی ئیسالمدا‪ .‬به‌هاکان ته‌واو‬ ‫جیــاوازن‪ .‬ڕێکه‌وتکردنی ئــه‌و ئایدیایانه‬ ‫له‌ ســه‌رچاوه‌ی یه‌که‌مــه‌وه – واته خۆت‬ ‫بیانبینیــت نه‌ک بۆت باس بکه‌ن و‪.‬ک‪، -‬‬ ‫زۆر دژواره‪.‬‬ ‫شــپیگێڵ‪ :‬ســه‌ردانه‌که دوواتر ئیلهامی‬ ‫پێبه‌خشــیت بــۆ کتێبه‌کانــت ده‌ربــاره‌ی‬ ‫کۆرموێڵ؟‬ ‫هیــاری مانتــڵ‪ :‬دیبــه‌ت ده‌ربــاره‌ی‬ ‫جێ‌وڕێــی پاشــا وه‌ک ســه‌رگه‌وره‌ی‬ ‫ده‌وڵه‌ت و کڵێسا‪ ،‬هه‌ڵبه‌ته په‌یوه‌ندیداره‬ ‫لــه کتێبه‌کانمدا‪ .‬بــه‌اڵم ده‌وڵه‌تی هینری‬ ‫لــه ســه‌ده‌ی شــانزه‌دا ده‌وڵه‌تێکــی‬ ‫ســیۆکراتی – ئایینــی و‪.‬ک‪ -‬نه‌بــوو‪ .‬له‬ ‫جــه‌ده‪ ،‬بۆم ده‌رکه‌وت هه‌ر شــتێک ئێمه‬ ‫وه‌ک بابه‌تێکی دڵخوواز و به‌ڵگه‌نه‌ویســت‬ ‫بیــری لێده‌که‌ینه‌وه—ئــازادی بیــروڕا و‬ ‫ئه‌و شــتانه‪ ---‬له‌وێ نییه‪ .‬جێگای بایه‌خ‬ ‫بوو ئه‌و مه‌ســه‌النه‪ ،‬به‌اڵم زه‌حمه‌ت بوو‪،‬‬ ‫ته‌حه‌مولنه‌کراو بوو‪.‬‬ ‫شــپیگێڵ‪ :‬ئــه‌م به‌ریتانیایــه‌ی ئێســتا‬ ‫چــۆن جیــاوازه له‌وه‌ی تۆ تیایــدا گه‌وره‬ ‫بوویت؟‬ ‫هیالری مانتڵ‪ :‬من له خێزانێکی چینی‬ ‫کرێــکار لــه گوندێکــی نزیک مانچســته‌ر‬ ‫له‌دایکبــووم‪ .‬نه‌نکــم لــه ئاشــێکدا کاری‬ ‫تێکه‌ڵکردنــی ده‌کــرد کاتێــک دووانــزه‬

‫ســااڵنبوو‪ ،‬دایکیشم له چووارده سااڵندا‪.‬‬ ‫ئــه‌وه ئــه‌و ئیشــه‌یه بیکه‌یــت‪ :‬هــه‌ر که‬ ‫قوتابخانــه‌ت جێهێشــت‪ ،‬ده‌بێــت لــه‬ ‫ئاشــێکدا کار بکه‌یت‪ .‬تا ئــه‌و کاته ئیتر‬ ‫منــاڵ بووم‪ ،‬ئاشــه‌کان داده‌خــران و من‬ ‫به‌ختــم هه‌بــوو هاوکاریه‌کــی حکومه‌تــم‬ ‫وه‌رگــرت بۆ خوێندنی زانکۆ‪ .‬ســاڵه‌کانی‬ ‫دووای جه‌نــگ‪ ،‬هه‌ردوو حیزبه گه‌وره‌که‪-‬‬ ‫کرێــکاران و پارێــزگاران‪ ،‬زیاتــر بــه‌ره‌و‬ ‫ناوه‌نــد ده‌ڕۆیشــتن‪ ،‬به یه‌کــه‌وه ڕێگای‬ ‫سۆشــیال دیموکراســیان نه‌خشــاند—‬ ‫سه‌ر‌ده‌مێک که پێی ده‌ڵێن سازانی دووای‬ ‫جه‌نــگ‪ .‬ڕه‌نگه درێژه‌ی نه‌خایاندبا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئێمه وای ده‌بینین که خانمی تاتچه‌ر ئه‌و‬ ‫ســازانه‌ی ڕماند‪ .‬چوونه زانکۆ ئێستا هه‌ر‬ ‫به جددی کارێکی گرانه‪ -‬مه‌به‌ستی نرخی‬ ‫خوێندنه و‪.‬ک‪.-‬‬ ‫شپیگێڵ‪ :‬وا ده‌رده‌که‌وێت وه‌ک ئه‌وه‌ی‬ ‫به‌ریتانیــا بیه‌وێت له جیهان بکشــێته‌وه‪،‬‬

‫نووسەران ئه‌و که‌سانه‌ن که له‌ پشت‬ ‫دیواره‌که‌وه سه‌یری ئاهه‌نگه‌که ده‌که‌ن‬ ‫وه‌ک ئــه‌وه‌ی جه‌نــگ هیالکــی کردبێت‪،‬‬ ‫که‌یفــی بــه پرســه گڵۆباڵیــه‌کان نایات‬ ‫و خــووی بــه مه‌ســه‌له‌ی کۆچبه‌ریــه‌وه‬ ‫گرتووه‪ .‬ئه‌مه له کوێوه دێت؟‬ ‫هیــاری مانتــڵ‪ :‬ئــه‌وه کشــانه‌وه‌یه‬ ‫بــه‌ره‌و ماڵجیاکردنــه‌وه‪ ،‬بــه‌ره‌و میزاجی‬ ‫ســه‌ختیی‪ .‬کاتێک خه‌ڵک هه‌ست ده‌که‌ن‬ ‫خراپ مامه‌ڵه‌یان کراوه‪ ،‬ده‌که‌وته کوتانی‬ ‫که‌انی لــه خۆیان الوازتــر‪ ،‬کۆچبه‌ره‌کان‬ ‫بــۆ نموونه‪ .‬ئــه‌وه‌ی لێره و له ئێســتادا‬ ‫ڕوو ده‌دات به‌ڕاســتی ناشــیرینه‪.‬‬ ‫حکومــه‌ت‪ ،‬وێنــه‌ی خه‌ڵکانــی هــه‌ژار و‬ ‫دامــاو وه‌ک خه‌ڵکانێــک نێســان ده‌دات‬ ‫کــه لــه ڕووی ئه‌خالقیــه‌وه خه‌وشــدار‬ ‫بن‪ .‬ئه‌مــه گه‌ڕانه‌وه‌یه بــۆ بیرکردنه‌وه‌ی‬ ‫سه‌رده‌می ڤیکتۆری‪ .‬ته‌نانه‌ت له سه‌ده‌ی‬ ‫شانزه‌دا‪ ،‬تۆماس کۆرموێڵ هه‌وڵیده‌دا به‬ ‫خه‌ڵکــی بڵێت کــه ئابووریه‌کــی بووژاوه‬ ‫قوربانیه‌کانــی خــۆی هه‌یــه و ده‌بێــت‬ ‫ده‌وڵه‌ت شتێک بکات بۆ خه‌ڵکانی بێکار‪.‬‬ ‫ته‌نانــه‌ت له‌وکاته‌دا‪ ،‬ته‌وژمێک هه‌یه دژی‬ ‫ئــه‌وه‌ی هــه‌ژاری وه‌ک الوازیه‌کی مۆڕاڵی‬ ‫نیشــان بدات‪ .‬کێ ده‌یتووانی پێشــبینی‬ ‫ئــه‌وه بــکات کــه ئــه‌م دیــده مۆدێلــی‬ ‫دێته‌وه؟ ئه‌وه ئه‌فســانه‌یه‌کی گه‌وره‌یه و‬ ‫ژه‌هراویشه‪.‬‬ ‫شــپیگێڵ‪ :‬ئایــا فۆرمێکــی نوێــی‬ ‫ناسیونالیزم له ده‌رکه‌وتندایه؟‬ ‫هیالری مانتڵ‪ :‬دڵنیا نیم ناسیونالیزمی‬ ‫پوخته یان ســاده‌یه‪ .‬به‌اڵم به دڵناییه‌وه‬ ‫وه‌رســوڕانێکی گــه‌وره‌ی حکومه‌ت هه‌یه‬ ‫بــه‌ره‌و ڕاســت‪ .‬حیزبێکــی پۆپۆلیســتی‬ ‫وه‌ک‪-‬پارتــی یه‌کێتــی به‌ریتانــی‪-‬‬

‫هه‌بێــت‪ ،‬ناتوانیت ئه‌وه‌ت هه‌بێت‪ ،‬چونکه‬ ‫پــاره له خه‌زێنــه نییه‪ .‬به‌اڵم به‌ڕاســتی‬ ‫مه‌ســه‌له په‌یوه‌نــدی بــه ســه‌رچاوه‌کان‬ ‫و ســامانه‌وه نییــه‪ .‬په‌یوه‌نــدی بــه‬ ‫ئایدیۆلۆجیــاوه هه‌یــه که به‌ره‌و ڕاســت‬ ‫وه‌رده‌گه‌ڕێــت‪ .‬ئــه‌و ئایدیۆلۆجیایــه‬ ‫ئاواته‌خــووازه ڕۆڵــی حکومــه‌‌ت کــه‌م‬ ‫بکاته‌وه و کۆشش بۆ ده‌وله‌تێکی بچووک‬ ‫ده‌کات‪ .‬به‌داخــه‌وه‪ ،‬هه‌ر ئه‌و که‌ســانه‌ی‬ ‫ناڕه‌زایــی ده‌رده‌بڕن له کــه‌م کردنه‌وه‌ی‬ ‫خزمه‌تگوزاریه‌ گشــتییه‌کان ده‌چن ده‌نگ‬ ‫بــه کۆنســه‌رڤاتیڤه‌کان ده‌ده‌ن‪ ،‬وه‌ک‬ ‫ئه‌وه‌ی کۆت و پێوه‌نده‌کان نه‌بینن‪.‬‬ ‫شــپیگێڵ‪ :‬لــه مانگــی جــون‌دا‪ ،‬تــۆ‬ ‫وه‌ک که‌ســێک دیاریکرایــت کــه خه‌اڵتی‬ ‫‹ســوارچاکی› شــاهانه‌ی به‌ریتانیــت‬ ‫پێببه‌خشــرێت‪ .‬ئــه‌وه مانــای ئه‌وه‌یــه‬ ‫کــه ئیتــر تــۆ ئێســتا به‌شــێکیت لــه‬ ‫‹ده‌ستڕۆیشتووه‌کان›؟‬ ‫هیــاری مانتــڵ‪ :‬پێــم وانییــه مه‌دالیا‬ ‫نیشــانه‌ی ئــه‌وه بێت که ببیته به‌شــێک‬ ‫له ده‌ستڕۆیشــتووه‌کان‪ .‬بیست ساڵ به‌ر‬ ‫له ئێســتا‪ ،‬لــه بۆنه‌یه‌کــی خوێندنه‌وه‌دا‬ ‫لــه دوکانێکــی کتێبفرۆشــیدا‪ ،‬که‌ســێک‬ ‫به‌شــێوه‌یه‌کی زۆر ســوکایه‌تیئامێز‬ ‫ئامــاژه‌ی بــه من کــرد وه‌ک «که‌ســێک‬ ‫که له ناوه‌ڕاســتی ده‌ستڕۆیشــتووه‌کانی‬ ‫ئه‌ده‌ب›‪ .‬به‌ڕاستی تووشی شۆکی کردم‪،‬‬ ‫به‌اڵم پاشتر بیرم کرده‌وه‪ ،‬که‌وتۆته سه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ی تــۆ له کوێدا وه‌ســتاویت‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫تۆ که‌ســێکیت و هیچــت باڵونه‌کردۆته‌وه‬ ‫و ده‌ته‌وێــت بــۆت باڵوبکرێته‌وه‪ ،‬ئه‌وا تۆ‬ ‫هــه‌ر که‌ســێک کتێبــی باڵوکردبێته‌وه به‬ ‫به‌شــێک ده‌ستڕۆیشــتووه‌کانی ده‌زانیت‪.‬‬ ‫نیشــانه‌ی ‹سووارچاکی›ش—وه‌ک ئه‌وه‬ ‫وایه هێڵێک ل‌ســه‌ر دیوارێک بکێشیت بۆ‬ ‫ئــه‌وه‌ی به‌رزی بــااڵی منداڵێــک بزانیت‪،‬‬ ‫به‌اڵم خۆ ئه‌وه ئه‌و شــته نییه که گه‌شه‬ ‫به منداڵه‌که ده‌کات‪.‬‬ ‫شــپیگێڵ‪ :‬ئایــا ئێســتا خه‌ڵــک وه‌ک‬ ‫‹سوارچاک هیالری› ناوت ده‌هێنن؟‬ ‫هیالری مانتڵ‪ :‬ته‌نیــا ئه‌و هاوڕێیانه‌ی‬ ‫ده‌یانه‌وێــت گاڵتــه‌م پێبکــه‌ن‪ .‬بێگومان‪،‬‬ ‫تــۆ وه‌ک هونه‌رمه‌ندێک له مشــتومڕدایت‬ ‫له‌گــه‌ڵ خــۆت‪ :‬چــۆن جێ‌ومه‌قامی خۆم‬ ‫وه‌ک چاودێرێــک بپارێــزم؟ پێــم وایــه‬ ‫زۆربه‌ی نووسه‌ران وه‌ک که‌سانێکن که له‬ ‫په‌راوێزدان بیر له خۆیان بکه‌نه‌وه‪ .‬ئه‌وان‬ ‫ئه‌و که‌ســانه‌ن که له‌ پشــت دیواره‌که‌وه‬ ‫ســه‌یری ئاهه‌نگه‌کــه ده‌کــه‌ن‪ .‬پشــت‬ ‫دیواره‌که ئه‌و شــوێنه‌یه که من هه‌میشــه‬ ‫له‌وێ ده‌بم‪ ،‬ئینجا ئه‌گه‌ر بشمکه‌نه شاژن‪.‬‬ ‫شــپیگێڵ‪ :‬خانمی مانتڵ‪ ،‬ســوپاس بۆ‬ ‫ئه‌م چاوپێکه‌وتنه‪.‬‬

‫(تێبینــی‪ :‬پارتــی یه‌کێتــی به‌ریتانــی‪،‬‬ ‫داوای کشــانه‌وه‌ی به‌ریتانیــا ده‌کات لــه‬ ‫یه‌کێتی ئه‌وروپا) له هه‌ڵکشــاندایه؛ ئه‌وه‬ ‫لــه ئێســتادا حیزبێکه بۆ ئه‌و که‌ســانه‌ی‬ ‫تــووڕه‌ن‪ .‬ڕه‌نگبێــت نه‌زانــن له‌بــه‌ر چی‬ ‫تــووڕه‌ن‪ ،‬بــه‌اڵم ده‌چــن ڕایده‌گه‌یه‌نن که‬ ‫ده‌نــگ بــه‌و حیزبــه ده‌ده‌ن وه‌ک ئه‌وه‌ی‬ ‫هه‌مــوو خه‌ڵــک بترســێنن‪ .‬ڕێــک وه‌ک‬ ‫ئــه‌وه‌ی‪ ،‬مــن ڕومانه‌یه‌ک به ده‌ســتمه‌وه‬ ‫بگرم‪ ،‬بڵێم ده‌یبینیت؟‬ ‫شــپیگێڵ‪ :‬ئــه‌م تووڕه‌ییــه لــه کوێوه‬ ‫دێت؟‬ ‫هیــاری مانتڵ‪ :‬خه‌ڵکێکی زۆر ئێســتا‬ ‫لــه پێنــج یــان شــه‌ش ســاڵ له‌مه‌وبه‌ر‪،‬‬ ‫هه‌ژارتــرن‪ .‬ئه‌و ســااڵنه‌ی دووایی‪ ،‬پاش‬ ‫ئــه‌وه‌ی قه‌یرانی بانک درزێکی گه‌وره‌تری‬ ‫له نێوان ده‌وڵه‌مه‌ند و هه‌ژاراندا کرده‌وه‪.‬‬ ‫ماوه‌یه‌کــی باشــی پێچوو تاکــو خه‌ڵکی‬ ‫ئــه‌وه ببینــن کــه مه‌ســه‌له‌که هــه‌ر بــۆ‬ ‫ســاڵێک و دووان نییــه‪ .‬هات‌وچــۆ‪ ،‬گاز‪،‬‬ ‫کاره‌بــا‪ ،‬خانووبه‌ره‪ :‬هه‌موو ئه‌و شــتانه‬ ‫کــه که‌ســێک هه‌رده‌بێــت هه‌یبێــت زۆر‬ ‫گرانتــرن ئێســتا‪ .‬کــرێ هــه‌ر نزمــه لــه‬ ‫کاتێکــدا حکومه‌تیارمه‌تییه‌کانی ده‌وڵه‌ت‬ ‫ده‌وه‌ســتێنێت یــان ده‌یانبڕێــت‪ .‬وه‌ک‬ ‫نه‌ریت‪ ،‬چینی کرێکار وه‌ک چاره‌ســه‌رێک‬ ‫ڕوویان ده‌کرده پارتی کرێکاران‪ .‬به‌اڵم له‬ ‫ئێستادا‪ ،‬وا هه‌ســت ناکه‌ن بتووانن ئه‌وه‬ ‫بکه‌ن‪ .‬میزاجی بێزاریی هه‌یه‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‪:‬‬ ‫شپیگێڵ‪ :‬سکهه‌ڵگووشــین دۆگمایه‌کی ‪h t t p : / / w w w . s p i e g e l . d e /‬‬ ‫‪international/zeitgeist/hilary‬‬‫نوێیه‪.‬‬ ‫‪mantel-in-an-interview-with‬‬‫‌درێتــه‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫‌ی‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ئــ‬ ‫مانتــڵ‪:‬‬ ‫هیــاری‬ ‫‪s p i e g e l - o n - t h e - b r i t a i n - o f‬‬‫‪today-a-1002263.html‬‬ ‫ده‌نگــده‌ران ئه‌وه‌یــه‌‪ :‬ناتوانیــت ئه‌مــه‌ت‬

‫جا لە پاش چی!‬ ‫زاموا محەمەد‬ ‫پیــاو كە چاوی بــەم ناوە دەكەوێت‪ ،‬وا‬ ‫دەزانێــت كە خالق هەموو ناوچەكانی تری‬ ‫زەوی فەرامۆش كردووە و تەواوی قودرەتی‬ ‫وەگەڕ خســتووە بــۆ بەڕێوەبەردنی ئێرە‪،‬‬ ‫هۆكاریش نە عەدل و گەرمیی و نە خۆش‬ ‫و نەرمیی شارەكەیە(‪ ،)1‬بەڵكو پتەویی و‬ ‫كوێرانەیــی ئیمانی ئەهلەكەیەتی‪ .‬دەتوانم‬ ‫بڵێــم خودا لێرە لەوپەڕی بەختەوەریدایە‪،‬‬ ‫چونكە هەمیشە پاڵنەرێك‪ ،‬یان پاساوێك‬ ‫هەیە بۆ هەڵكشانی باوەڕ و خۆشەویستیی‬ ‫خەڵقی بە ئەو‪.‬‬ ‫ئــەم خێزانە ســێ نەفەرییە ســادەیەی‬ ‫ئێستا لە بەردەمماندایە‪ ،‬وەختی خۆی سەر‬ ‫بە چینــە ناوەندییەكــەی كۆمەڵگا بوون‪،‬‬ ‫ئەو چینەی كە هەمیشــە ڕۆڵی قەڵغانێكی‬ ‫گێــڕاوە لەبــەردەم لەشكركێشــییەكانی‬

‫قــەدەردا‪ ،‬ئەو چینەی كە هەمیشــە پاكی‬ ‫بــەاڵ و مەینەتییەكان هاتوون و لەپێشــدا‬ ‫خۆیان بەم تاقی كردووەتەوە‪ .‬بەداخەوە‪،‬‬ ‫ئەم خێزانە نەیتوانی بەرگەی دوایین گورزی‬ ‫ڕۆژگار بگرێت‪ ،‬بۆیە ڕووخا و ئێستا‪ ،‬وەك‬ ‫دەبینــن‪ ،‬دایــك و باوكەكە چەشــنی دوو‬ ‫الشە كە هێشــتا یەك‪-‬دوو نەفخە ڕوحیان‬ ‫تێدا مابێت‪ ،‬لەســەر ئەرزەكــە كەوتوون‪.‬‬ ‫بــەس كوڕە پــازدە ســااڵنەكەیان‪ ،‬كە بە‬ ‫قیافــەت منداڵێكــی چوارساڵیشــی تێــدا‬ ‫نابێــت‪ ،‬هــەر كۆڵی نــەداوە و بە ئومێدی‬ ‫ڕزقێــك لە الیەن خوداوە‪ ،‬بە سنگەخشــە‬ ‫زەوییــە لمینــە كواڵوەكــە تــەی دەكات‪،‬‬ ‫بەشــكە پارچــە نانێكی بــۆ بەربدرێتەوە‬ ‫و بیخــوات‪ ،‬تاكو بتوانێــت ڕۆژێكی تریش‬ ‫بەرگــەی تاقیكردنەوەی ســەختی دونیای‬ ‫فانیــی بگرێت و بە ســەربەرزیی بچێتەوە‬ ‫بــەردەم پــەروەردگار‪ .‬فەردەكانــی ئــەم‬ ‫خێزانــە‪ ،‬ئــەو هەیكەلــە ئێســكینەیەی‬

‫كەمێك بازەكە دێتەوە و باوكەكەش دەبات‪،‬‬ ‫ئەویش چەشــنی ژنەكەی بــێ جووڵەیە‪.‬‬ ‫كوڕەش بەرەبەرە خاوتر دەبێتەوە‪ ،‬ئیدی‬ ‫جەســتەی وشــكەوەبووی هیچــی نەماوە‬ ‫تا بیســووتێنێت و بیكاتــە وزە‪ ،‬كەفێكی‬ ‫ســپی لە دەمیەوە دادەچۆڕێــت و تێكەڵ‬ ‫بــە لمەكــە دەبێت و دەیگۆڕێــت بۆ لماو‪.‬‬ ‫دەموچــاوی كــوڕە‪ ،‬وەك جەســتەیەكی‬ ‫هیالكــی خەواڵو كە خۆی بــە چرپایەكدا‬ ‫دەدات‪ ،‬بەردەبێتەوە نێو لماوەكەوە‪.‬‬ ‫ئاســوودە بنــوو ئــەی كــوڕی‬ ‫نەهامەتییەكان‪ ،‬سەفەرت بەرەو باغەكانی‬ ‫بەهەشــت دەســتی پێ كرد‪ ،‬بــرۆ و لەوێ‬ ‫لە جۆگەلەكانی شــیر و شەراب تینوێتییە‬ ‫ئەزەلییەكەت بشكێنە‪.‬‬

‫كۆلێــژی پزیشــكییم بیردەهێننــەوە‪ ،‬كە‬ ‫چەندســاڵێك لەمەوپێــش وانــەم لەســەر‬ ‫دەخوێنــد‪ .‬دەتوانــم وردتریــن ئێســكی‬ ‫منداڵەكــە ببینــم‪ ،‬لەژێر پێســتێكی زبر و‬ ‫تەنكەوە‪ ،‬كە شــوێنێكی نەماوە باز و داڵ‬ ‫دەنووكــی لێ نەگرن (دیــارە پەروەردگار‬ ‫ڕێگــەی زۆری هەیــە بــۆ تاقیكردنــەوەی‬ ‫بەندەكانی)‪ .‬پێســتی سەر پەراسووەكانی‬ ‫منداڵەكە‪ ،‬لەگەڵ وەخۆوەچوون و كشانی‬ ‫سیەكانیدا دەچێت بەناودا و دێتەوە جێی‬ ‫خــۆی‪ .‬بازێك دێت و چنگ لە سەرشــانی‬ ‫دایكەكە گیردەكات و دەیبات‪ ،‬دایك جووڵە‬ ‫ناكات‪ ،‬كەواتە مردووە‪ .‬كوڕەكە ئاوڕێك بۆ‬ ‫دایكی دەداتەوە‪ ،‬بەر لەوەی بازەكە و دایە‬ ‫مەودای بینینی‪ ،‬كە بێشــك ئێستا بەهۆی‬ ‫برســێتییەوە زۆر لێڵ و ســنووردار بووە‪،‬‬ ‫(‪ )1‬نالی لە نامەكەیدا بۆ سالم‪ ،‬لە میسرەعێكدا‬ ‫تێبپەڕێنن‪ ،‬كوڕە ڕوو دەكاتەوە پێشــەوە‬ ‫و دیسان دەكەوێتەوە سنگەخش ە(دیارە دەڵێت‪ :‬شارێكە عەدل و گەرمە‪ ،‬لە جێگێكە خۆش‬ ‫و نەرم‪.‬‬ ‫خەمــی نان لە خەمی باوان زاڵترە)‪ .‬پاش‬

‫گالێری‬ ‫میوزیگ‬

‫ژمار ‌ه (‪ )472‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/7‬‬

‫ڕۆمان و خەیاڵ‬

‫دیاری قەرەداغی‬

‫دوو هه‌فت‌ه جارێک ده‌ینووسێت‬ ‫یەکێــک لەو شــتانەی کــە لە گۆرانــی و میوزیکی کوردیــدا بەر چاوت‬ ‫دەکەوێ و بەری دەکەوی‪ ،‬ترس و شــەرمە‪ ،‬کە ئەم ســیمایە دروســتکراو‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو بێئاگایانە و عەفەویانە درووست بووە‪ ،‬کەم ئەزموونیی و کەمی‬ ‫چاالکیــی و رازیبــوون و بێدەنگبوون لە زۆربەی هەوڵە هونەرییەکانی پێش‬ ‫خۆمان‪ ،‬ئەم سیمایە تۆختر دەکاتەوە لە کاری ئایندەی گۆرانی و میوزیکدا‪.‬‬ ‫زۆر جاران ڕەوتە هونەرییەکانی پێش خۆمان تا ڕادەیەکی کەم سنووری‬ ‫بوارە کۆمەاڵیەتییەکانی شــکاندووە‪ ،‬هونەرو هونەرمەندان ترس و شەرمێک‬ ‫لە هەڵســوڕانی کارەکانیــان بووەتە لەمپەڕ لەبــەردەم زۆرالیەنی داخراو و‬ ‫تاریکدا‪ ،‬هونەر بە گشتی و گۆرانی و میوزیک بە تایبەت شکێنەری تاپۆکان‬ ‫نەبــووە‪ ،‬لەگــەڵ ئەوەی هەوڵی زۆریش دراوەو جێــگای ڕێز و پێزانینە ئەو‬ ‫هەواڵنــە‪ ،‬بــەاڵم هێشــتا نەیتوانیــوە ببێتە زەمینەســازییەک بۆ ئێســتای‬ ‫هونەریــی‪ ،‬ئێمە هەموو ئەو ژیانە داخــراوە کۆمەاڵیتییەی کوردو ڕۆژهەاڵت‬ ‫دەزانیــن و دەناســین کە چەند تاریک و بازنە داخــراو و دڵڕەقە لەبەرانبەر‬ ‫هەمــوو ڕەوتێکــی تازە‪ ،‬لەبەردەم هەمــوو کرانەوەیەک‪ ،‬بــەاڵم جورئەت و‬ ‫ئەرک و گەڕانی داهێنەرانی بوارەکەیە لە تەواوی قۆناغ و سەردەمەکاندا کە‬ ‫نەچێتــە ژێر ئەو چەترە تەقلدییە لــە ڕەفتار و بیرکردنەوەی باو‪ ،‬کۆمەڵگا‬ ‫لەســەر دەســتی داهێنەرەکانی دەگٶڕێ بۆ بارێکی ترو ڕەنگاڵە تر‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەســتەمە بــۆ هەتا هەتایە بــارە کلتوریی و ژیارییەکانــی کۆمەڵگا لەیەک‬ ‫بازنەدا بخولێنەوە‪.‬‬ ‫ئــەو هەوڵــە هونەرییــە میوزیکیانەی لە ئێســتادا دەگوزەرێ بەشــێکی‬ ‫درێژکــراوەی ئــەو نــەزم و بارەیە کە لە کۆندا هاتووە چ لە ڕووی تێکســت‬ ‫و ناوەڕۆکــی شــیعریی و چ لــە ڕووی فۆرمیــش‪ ،‬زۆر هەســت بــە گۆڕانی‬ ‫ڕیشەیی ناکەی‪ ،‬بگرە دەتوانین بڵێین لە کۆندا دەقە شیعرییەکان ئازایانەتر‬ ‫هەڵبژێردراون‪ ،‬زۆر جاران گەنجێک دەســت دەداتە شیعرێک بۆ گۆرانییەکی‬ ‫کــە نەک تەنها خەونــی خۆی تێدا نییە‪ ،‬بگرە لە نێــو بازنەیەکی عیرفانی‬ ‫دەروێشــانەی کۆنــدا دەســوڕێتەوە کە نــەک هەنگاوێــک دەتهێنێتە پێش‪،‬‬ ‫بەڵکو بە چەند هەنگاوێک پاشەکشــەی کردووە لە ڕووی فکر و ســتاتیکا و‬ ‫مەعریفەشەوە‪.‬‬ ‫کــە دەوتــرێ شــیعر جەوهــەری گۆرانــی ڕۆژهەاڵتییــە‪ ،‬کــە دەکرێ لە‬ ‫تێکستێکەوە کودەتایەکی فکریی و کۆمەاڵیەتی بخوڵقێنی‪ ،‬بێگومان بارێکی‬ ‫ئاســایی دەبێ کە لە ســەرەتادا قبوڵ نەکرێ و دژایەتی بکرێ‪ ،‬بەرتوانج و‬ ‫شــەڕی بەردەوام بکەوێ‪ ،‬ئەوە بارێکی سروشــتییە ئەگەرچی ناڕەحەتییە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەوە قورســتر و ناجۆرتر ئەوەیە بتوانی لەسەر دەستی خۆت بارێکی‬ ‫تاریــک و داخــراو ڕووناک بکەیت و خــۆت هەڵخەڵەتێنی و توخنی نەکەوی‬ ‫بە ناوی داب و نەریت و بێزارکردن و توڕەکردنی کۆی خەڵک و کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫لەســەردەمی شــای ئێراندا هیچ شتێکی هێندەی گۆرانی (گل گندم) ی‬ ‫گۆرانیبێژی ناودار (داریوش) ڕژێمەکەی قەڵس نەکرد و توڕەی نەکرد‪.‬‬ ‫گۆرانییەک دەتوانێ بارێکی ژیان بگۆڕێ‪ ،‬بەاڵم پێویستە لە پشت هەموو‬ ‫پەیــام و ئازایەتییــەک‪ ،‬بەرهەمەکە بە چەشــنێکی وا جوان و بەرز بکرێ و‬ ‫پێشکەش بکرێ کە قبوڵ بکرێ و حیسابی بۆ بکرێ‪.‬‬ ‫زۆرجــاران لە کلیپە کوردییەکاندا هێنــدەی ڕەچاوی باری کۆمەاڵیەتی و‬ ‫رەخنــەی خەڵکــی عەوام کراوە هێندە وا بەســتەی ئەفراندنەکان نەبوون و‬ ‫هەمیشە دوورکەوتونەتەوە لەو خود خەیااڵنەی کە زادەی داهێنەرەکەیە بە‬ ‫بیانووی داب و نەریت و ترسی توانج و پالری کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫بــۆ نموونــە تــا ئیشــتاش زۆرێک پێــی وایە ســەماکردن شــورەییە کە‬ ‫خانمێک لە کلیپێکدا بە هەســت و توانایەکی بەرزی هونەریی پێشکەشــی‬ ‫بکات‪ ،‬ئێســتاش جوڵەی هونەرمەندانی گۆرانیبێژو میوزیســیانەکان هێندە‬ ‫ســنوردارو رەق وتەقە لە گۆرانییەکان و بەرهەمەکانیاندا کە هەندێکجار وا‬ ‫هەســت دەکەی لەبەردەم بتێکدای‪ ،‬بێ جوڵە و بێ هەناســە و بێ نمایش‪،‬‬ ‫ســەرچاوەی ئەم بارە ترس و شــەرمە‪ ،‬ترس لە توانج و لە پالری کۆمەڵگا‬ ‫لەو بارە تەقلیدییەی کە عەیامێکە کۆمەڵگا لەسەری دەڕوات و ئەم نایەوێ‬ ‫بیگۆڕێ و بۆی ناگٶڕێ‪..‬‬ ‫بە بۆچوونی من لە هونەردا ســتاندارد نییە بۆ شــتەکان‪ ،‬چونکە قورسە‬ ‫خەیاڵــی داهێنەران قەتیس بکــرێ و ڕاو بکرێ‪ ،‬بەو مانایەی هیچ مەرجێک‬ ‫نییــە کــە دەبــێ دەقێکــی شــیعریی چۆن بنووســرێ و چەنــد دێڕ بێ و‬ ‫گۆرانییــەک چەند خولەک دەربچێ‪ ..‬هیچ هێزێک نییە بیســەپێنێ بەســەر‬ ‫داهێنەرێکدا کە دەبێ بە جۆرێک ئیش بکا کە پێشــتر و لە ســااڵنی پێشوو‬ ‫بەو جۆرە کاراکان کراوە بۆ نموونە دەکرێ ئامێرێکی میللی کوردی بەشدار‬ ‫بێ لە قاڵبێکی سیمفۆنی و ئۆرکیسترالی یا دەکرێ گۆرانییەک لە ئایندەدا‬ ‫تەنها ئاهات بێت بێ ئەوەی وشەیەکی ماناداری تیابێ‪ ..‬دەشێ بە بلوێرێکی‬ ‫کوردییەوە لەگەڵ کۆراڵیکی دەنگیدا بەرهەمێک پیشکەش بکرێ‪..‬‬ ‫دەکرێ گۆرانیەکی کوردی ســەرەتا میوزیکییەکەی چەند خولەکێ بێ و‬ ‫دەشێ بێ سەرەتای میوزیکیش بێ واتە (ئینترۆ)ی نەبێ‪ ..‬بە بۆچونی من‬ ‫ئەوەی سنووری بۆ لێکچوونی ئیشەکان داناوە ترسە‪ ،‬ترس لە هەموو شتێ‬ ‫لەســەروو هەمویانەوە ترس لە رەخنەی بێ بنەماو نا زانســتیی‪ ،‬زۆر جاران‬ ‫رای زۆرێکــم لە هونەرمەندان زانیوە کاتێک کاریان کردووە لە ســتۆدیوکان‬ ‫پێم وتوون بۆ بەو بارە تەقلیدییە ســواوە ئیشــەکان و بەرهەمەکان بەرێ‬ ‫ئەکەن؟ کە وەاڵمیان داوەتەوە لەوە گەیشــتووم کە نایانەوێ کەســیان لێ‬ ‫بڕەنجێ‪ ،‬نەخەڵکی گشتیی و نە هونەرمەندانی پێش خۆیان کە بەو نەفەسە‬ ‫کاریان کردووە‪.‬‬ ‫ئەبێ ئەوەشــمان بیر نەچێ کە هەموو کارێکی تازە داهێنانە بەاڵم مەرج‬ ‫نییە خۆش بێ و قبوڵ بکرێ‪ ..‬بەاڵم گرنگە لەوە بگەین بۆچی خۆش نییەو‬ ‫بۆ قبوڵ ناکرێ؟ کە رەنگە خەتا گەورەکە لە زۆرینەدا بێ نەک لە کەمینە‬ ‫کە لە ئایندەیەکی نزیکدا وتارێکم تەرخانە بۆ ئەوەی کە مەرج نییە زۆرینە‬ ‫رای لەســەر کارێــک بــوو ئیتر ئەو کارە مەزن و داهێنانــە‪ ،‬یان مەرج نییە‬ ‫راستیی و جوانییەکان الی زۆرینە بێت بەتایبەت لە کۆمەڵگای کەناردا‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫دکتۆر هاشم ئەحمەدزادە‬ ‫(‪)3-1‬‬ ‫پێشەکی‬ ‫ئەگــەر دیاریکردنــی تایبەتمەندیــی‬ ‫ژانرییانــەی بەرهەمێکــی ئەدەبــی یــەک‬ ‫لــە ئەرکەکانــی ڕەخنــە و لێکۆڵینەوەی‬ ‫ئەدەبــی بێــت‪ ،‬ئــەوە‪ ،‬نوێتریــن ڕۆمانی‬ ‫شــێرزاد حەسەن‪ ،‬دوا شــەوی دابەزینی‬ ‫عیســا‪ ،‬دەبێتــە دەقێــک کــە هــەر لــە‬ ‫دەســتپێکەوە لەگــەڵ پێناســە بــاوە‬ ‫ئەدەبییەکان دەکەوێتە بەربەرەکانییەوە‪.‬‬ ‫بە واتایەکی تر خوێنەرەوە ناتوانێ تەنیا‬ ‫بە ئادرێســی سەر بەرگی کتێبەکە لەمەڕ‬ ‫"ڕۆمان"بوونی بەرهەمەکە ڕازی بێت و هەر‬ ‫لــە الپەڕەکانی ســەرەتای گێڕانەوەکەوە‬ ‫دەتوانێــت لە خۆی بپرســێت گەلۆ ئەمە‬ ‫بیرەوەرییەکانی نووسەرێکن کە ناوەکەی‬ ‫لەســەر بەرگی کتێبەکە نووســراوە‪ ،‬یان‬ ‫شێرزاد حەسەن خەریکە بیرەوەرییەکانی‬ ‫خــۆی بە بێناویــی دەگێڕێتــەوە؟ ئەگەر‬ ‫ئــەم پرســیارە بــە هــەر شــێوەیەک‬ ‫وەاڵمێکــی ئەرێنــی وەرگرێتــەوە‪ ،‬ئەدی‬ ‫پەیڤــی "ڕۆمان"ی ســەر بەرگی کتێبەکە‬ ‫چ مانایــەک دەبەخشــێت؟ کاتێکیــش‬ ‫خوێنــەرەوە دەگاتە کۆتایــی کتێبەکە و‬ ‫ئەو هەموو باسوخواستەی گێرەڕەوەیەکی‬ ‫بێناو و عیســایەکی مێژوویــی خانەکانی‬ ‫مێشکی داگیر دەکەن‪ ،‬دەتوانێت بپرسێت‬ ‫ئــەرێ ئەمــە "مێــژوو"ی بەســەرهاتی‬ ‫عیســای پەیامبــەر نەبــوو؟ ئــەم وتارە‬ ‫هەوڵێکە بۆ شــیکردنەوەی تایبەتمەندیی‬ ‫ژانرییانەی دوا شــەوی دابەزینی عیسا و‬ ‫پێداچوونەوەیــەک بە الیەنی ناوەرۆکی و‬ ‫جوانیناسانەی دەقەکەدا‪.‬‬ ‫بــاس لــە الیەنــی ڕێئالیســتی و‬ ‫ناڕێئالیســتیی ئەدەبیــات بــە گشــتی و‬ ‫گێڕانــەوە بــە تایبەتــی‪ ،‬بــە بەردەوامی‬ ‫جێگای ســرنجی توێژەرانی بواری ئەدەب‬ ‫و فەلســەفە بــووە‪ .‬لــە پۆلێنکردنێکــی‬ ‫گشــتیدا ئەدەبیــات لە هەمــوو بوارێکدا‬ ‫بــە دوو جــۆر دابەش دەکرێــت‪ :‬خەیاڵی‬ ‫(‪ )fiction‬و ناخەیاڵــی (‪non-‬‬ ‫‪ .)fiction‬خــودی ئەدەبــی خەیاڵییش‬ ‫بەپێــی ئاســتی نزیکبوونــی لــە واقیع و‬ ‫هەڵسوکەوتی لەگەڵ دەوروبەری خۆی لە‬ ‫ئەدەبی ڕێئالیستییەوە هەتا ئەدەبی تەواو‬ ‫خەیاڵی پۆلێن دەکرێت‪ .‬کاتێک شتگەلی‬ ‫مومکیــن و نامومکیــن لە ســوڕی پێچی‬ ‫هێنــری جێیمــزدا وەها ئاوێتــەی یەکتر‬ ‫دەبــن کە گێرەڕەوە و خوێنەرەوە توانای‬ ‫لێکدانەوەی لۆجیکییانەی ڕووداوە ســەیر‬ ‫و ســەمەرەکانیان نامێنێــت‪ ،‬ئــەوە ئێمە‬ ‫لەگەڵ ئەدەبی فانتاستیکدا ڕووبەڕووین‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی کەســانێک‪ ،‬بــۆ نموونــە‪،‬‬ ‫بێــن مارکــوس (‪)Ben Marcus‬‬ ‫بــە ئامــاژە بــە بەرهەمەکانــی کافــکاو‬ ‫ئیشــیگارۆ‪ ،‬ســنوورەکانی نێــوان خەیاڵ‬ ‫و واقیــع دەســڕنەوە و دیوارێک لەنێوان‬ ‫خەیــاڵ و واقیعدا نابینن‪ ،‬بــەاڵم دواجار‬ ‫ڕادە و ئاستی هەر کام لەو دیاردانە لەناو‬ ‫دەقێکی دیاریکــراودا‪ ،‬نازناوێکی تایبەت‬ ‫بە دەقەکە دەبەخشێت‪١.‬‬ ‫شــێواز و ناوەرۆکــی هونەر و ئەدەب‬ ‫بــە هــەر دوو ڕەهەنــدی ڕێئالیســتی و‬ ‫خەیاڵییەکەیــەوە بــەردەوام لــە گوڕاندا‬ ‫بــووە‪ .‬پاشــگر و پێشــگرەکانی لکاو بە‬ ‫گێڕانــەوەی ڕێئالیســتی و هاتنــە کایەی‬ ‫بەردەوامــی قوتابخانــە و شــێوازی نوێی‬ ‫گێڕانەوە‪ ،‬هێمایە بــۆ ئاڵۆزیی ئاڵوگۆڕی‬ ‫ڕەنگدانەوەی جیهانی دەوروبەر لە زەینی‬ ‫نووسەردا‪ .‬ئەدەبی گێڕانەوەیی بە مۆرکی‬ ‫ڕێئالیســتییەوە هەموو دەمێ سووژەیەک‬ ‫بووە بــۆ تاوتوێی ئاســت و چەندایەتیی‬

‫تۆمارکردنــی وەفادارانــەی شــێوازی‬ ‫واقیعیی ژیان‪ .‬ئەگەر ئاستی ڕاستنوێنیی‬ ‫بەرهەمێــک ئاوێنــەی تەواونوێنــی واقیع‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوە دەق نوێنەرایەتیی ڕاستەوخۆی‬ ‫دیاردەیــەک‪ ،‬زەمەنێــک و شــوێنێک بە‬ ‫تــەواوی دەکات (‪ .)realism‬ئەگــەر‬ ‫ویســتی ڕاســتنوێنی‪ ،‬خــۆی لــە قەرەی‬ ‫زانســت و وردەکارییەکانــی قــەدەری‬ ‫مــرۆڤ و کۆمەڵگە بدات‪ ،‬ئەوە دەوروبەر‬ ‫بــە تــارای زانســت دەخەمڵێندرێــت و‬ ‫(‪)naturalism‬‬ ‫سرووشــتخوازی‬ ‫لەدایک دەبێت‪ .‬ئەگــەر ئایدۆلۆژیا تەنگ‬ ‫بــە واقیع هەڵبچنێت و وەبەر چەکوچانی‬ ‫بــدات‪ ،‬ئەوە دۆنــی ئارامی شــۆلۆخۆفی‬ ‫(‪ )socialist realism‬لەدایــک‬ ‫دەبێــت‪ .‬ئەگــەر لەبــەر هــەر هۆکارێک‬ ‫ئاستی ڕەنگدانەوەی واقیعی کۆمەاڵیەتیی‬ ‫و فیزیکیی دەوروبەر لە زەینی نووسەردا‬ ‫گۆڕانــی ڕادیکاڵــی بەســەدار بێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەق دەبێتــە بەســتێنی هەاڵتن لە واقیع‬ ‫و پەنابردنــە بــەر خەیااڵتــی چڕکراوەی‬ ‫زەینێــک کــە تیفتیفــەی بینینــی خۆی‬ ‫دەدات ‪ .‬لێــرەدا فڕینــی ڕێمێدیوســی‬ ‫جوانکیلــەی مارکێــز دەبێتە پێناســە و‬ ‫هێمــای ســێحراویکردن و جادووڵێکردنی‬ ‫واقیع (‪ )magic realism‬و خەونی‬ ‫گریگۆر سامسای ڕووخاو و ڕەنجاوی کافکا‬ ‫دەبێت بە هەوێنی تێکهەڵکێشــانی شازی‬ ‫خەیاڵ و واقیع (‪ .)surrealism‬ئیتر‬ ‫جووڵەی بەردەوامی بزاڤە ئەدەبییەکان و‬

‫ناوەڕاســت و هەروەهــا هەراوهوریــای‬ ‫بێخودایــی کەســانێکی وەک ڕیچــارد‬ ‫داوکینــز‪ ٣".‬لەبــەر ئــەوەی ڕۆمان وەک‬ ‫ژانرێکــی گرنگــی ئەدەبــی پێوەندییەکی‬ ‫ڕاســتەوخۆی بــە جیهانــی زەینــی و‬ ‫باوەڕەکانــی مرۆڤــەوە هەیــە‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫ئاوڕ لە لە ژیان و بەســەرهاتی کەســێک‬ ‫نەداتــەوە کە بیر و هۆشــی باوەڕداران و‬ ‫بێباوەڕانی خۆی بە شــێوەیەکی بەرچاو‬ ‫داگیر کــردووە‪ .‬کارتێکەریــی بەردەوامی‬ ‫داســتانی عیســا لەســەر ژیان و باوەڕی‬ ‫خەڵکانێکی زۆری نیشتەجێی ئەم جیهانە‬ ‫لە ماوەی ‪ ٢٠٠٠‬ســاڵی ڕابردوودا ناکرێت‬ ‫بکەوێتە دەرەوەی ســرنجی ڕۆماننووسان‬ ‫و هەوڵــی بێوچانیان بۆ ئاراســتەکردنی‬ ‫خوێندنــەوەی نوێــی چیرۆکــی کۆنی پڕ‬ ‫ڕێڕەوترین مرۆڤی ئەم جیهانە‪.‬‬ ‫ڕۆوان ویلیامز‪ ،‬ئارکبیشــاپی پێشووی‬ ‫کلیســای کانتربێــری دەڵێت کە چیرۆکی‬ ‫ئینجیلەکان سەرچاوەیەکی ئیلهامبەخش‬ ‫و هانــدەرە بۆ ڕۆماننووســان‪ .‬بە باوەڕی‬ ‫ویلیمــاز هــۆکاری ئەمەش لــە هەنگاوی‬ ‫یەکەمــدا دەگەڕێتــەوە بۆ ئەو ڕاســتییە‬ ‫کــە ئــەم چیرۆکــە هەڵگــری گەورەترین‬ ‫کینایەیــە کــە بتوانێــت لــە خەیاڵــدا‬ ‫بگونجێــت‪ .‬دەرکەوتنــی هێــز و پەیام و‬ ‫ئیــرادەی ئاســمان لــە جیهانــی مرۆڤدا‪،‬‬ ‫تەنیا شەمەنێکی جووتێری گەڕیدە نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو کەســێکە کــە لــە باوەڕپێهێنانی‬ ‫مرۆڤەکان بە خۆیدا شکســت دەخوات و‬

‫خۆشەویستی و سیمپاتییەی مرۆڤ دوای‬ ‫خوێندنــەوەی دوا وەسوەســەی مەســیح‬ ‫لەمــەڕ عیســادا پەیــدای دەکات‪ ،‬بەدەر‬ ‫لەوەی کە مرۆڤێکی ئایینی و بڕوادار بێت‬ ‫یان الئیک‪ ،‬خۆشەویستی و سیمپاتییەکی‬ ‫مرۆڤانەیە‪ .‬ئاخر ئازار و وەسوەســەکانی‬ ‫عیســاش تەواو مرۆڤانــە و زەمینییانەن‬ ‫و مــرۆڤ بــە خوێندنەوەیــان هەســتی‬ ‫ئینســانی و ماددیانــەی وەجۆش دێت و‬ ‫بە شــێوەیەکی بەرهەست و باوەڕپێکراو‪،‬‬ ‫جێگۆڕکــێ بە ڕاســتی و بایەخــەکان لە‬ ‫دەرەوەی زەمەن و شوێندا دەکات‪.‬‬ ‫وێدەچێــت نووســینی ڕۆمــان لــە‬ ‫ئازارچێشــتنی عیســا لــە هەڵگرتنــی‬ ‫خاچەکــەی بــەرەو گــردی جۆلجۆلتــا‪/‬‬ ‫گۆلگۆســە ســاناتر نەبێت‪ .‬ئەو ڕاستییە‬ ‫کە عیسا مەسیح خاوەنی کارتێکەرییەکی‬ ‫بەرباڵو لەسەر ژیانی مرۆڤەکان لە ڕابردوو‬ ‫و ئێســتادا بــووە‪ ،‬نووســینی ڕۆمان لەم‬ ‫بــوارەوە زەحمەتتــر دەکات‪ .‬لە نەبوونی‬ ‫بۆچوونێکــی ڕەخنەییانــەی مێژووییەوە‬ ‫ســەبارەت هەموو ئەو ڕۆمانانەی پێشــتر‬ ‫لەسەرعیســا مەســیح نووســراون‪ ،‬هــەر‬ ‫ڕۆمانێکــی تــازە تووشــی کێشــەیەکی‬ ‫گەورە دەبێت‪ .‬ئەوە ڕاســتە کە نووسینی‬ ‫ڕۆمــان تــەواو جیــاوازە لــە ئەنجامدانی ڕۆمانەکــەی لــە ‪ ٣٣‬بەشــدا نووســیوە‬ ‫ڵێکۆڵینەوەیەکی ئاکادێمییانە و نووسەری و ئــەوەش ژمــارەی ســاڵەکانی تەمەنی‬ ‫ڕۆمــان توێژەرێکــی ئاکادێمــی نییــە کە عیســایە‪ ٨.‬کازانتزاکیس لە پێشەکییەک‬ ‫بــە شــوێن لێکۆڵینەوەکانــی پێشــوودا کــە بــۆ ڕۆمانەکــەی دەینووســێت باس‬ ‫بگەڕێــت بۆ ئــەوەی بزانێت کە پێشــتر لــەوە دەکات کــە ئامانجــی ســەرەکیی‬ ‫ئەو لە نووســینی ئــەم کتێبە بریتییە لە‬ ‫ئافراندنی نموونــە و ئۆلگویەکی بەرز بۆ‬ ‫مرۆڤــی تێکۆشــەر بۆ ئــەوەی لە ئێش و‬ ‫مردن نەترســێت و هەڵنەخەڵەتێندرێت‪.‬‬ ‫بە باوەڕی ئەو دەکرێ ئەم سێ دیاردەیە‬ ‫بــە چــۆک دابێندرێن‪ ،‬هەر بــەو جۆرەی‬ ‫عیســا بــە چۆکــی داهێنان‪ .‬بــە باوەڕی‬ ‫چــی کــراوە و چــۆن کــراوە و کارەکەی کازانتزاکیس‪ ،‬عیســا بە زاڵبوون بەســەر‬ ‫ئــەو چ جیاوازیگەلێکــی لەگەڵ کارەکانی مەیلی ژیانێکی هێمن و بێدەردەســەردا‪،‬‬ ‫پێشــووتردا هەیە‪ ،‬بەاڵم ڕۆماننووســیش بۆ هەمیشــە شکســتی بە مــردن هێنا و‬ ‫بــۆ ئاگاداربــوون لــە تێمــا و شــێواز و بەســەریدا ســەرکەوت‪ .‬ئــەو پێــی وایە‬ ‫تێکنیکەکانی نووسینی بەر لە خۆی دەبێ خوێنەرەوەی دوا وەسوەســەی مەســیح‪،‬‬ ‫هەوڵی جیددی بدات بە شــوێن بەرهەمە دوای خوێندنەوەی ڕۆمانەکە‪ ،‬عیســای لە‬ ‫ئەدەبییەکاندا بگەڕێــت و بزانێت ئەوانی هەموو کاتێ خۆشتر دەوێت‪.‬‬ ‫تر چییان کردووە و چۆنیان کردووە‪ .‬ئەم‬ ‫دوایین وەسوەسەی مەسیح لەڕاستیدا‬ ‫کارە هەلومەرجی ســەرکەوتوویی زیاتری ئاماژەیە بــەو هێزە هەڵخەڵەتێنەرەی کە‬ ‫ئەدەبییانــە بــۆ نووســەر دەئافرێنێــت لە دوایین چرکەکانی ژیانی عیســا بەسەر‬ ‫و بەرهەمەکــەی دەبێتــە هەوڵێــک بــۆ خاچەوە بەربینگی پێدەگرێت و وازی لێ‬ ‫تێپەڕاندنی ئاستی ئەدەبیی بەرهەمگەلی ناهێنێت و بە خەیاڵ دەیگەڕێنێتەوە سەر‬ ‫پێشــووتری خــۆی‪ ٧.‬ئاماژەیەکی کورت ڕەوتی ژیانێکی ئاســایی و بێدەردەسەر‪.‬‬ ‫لــەم وتــارەدا بــەم ڕۆمانــە‪ ،‬نــەک بــە ئــەو وەک هەمــوو مرۆڤێکی ئاســایی ژن‬ ‫مەبەســتی بەراوردکاریی ئەدەبی‪ ،‬بەڵکو دێنێــت و هێدیهێــدی بــە تێپەڕبوونــی‬ ‫بە مەبەســتی وەبیرهێنانەوەی ڕۆمانێکی زەمــەن بەرەو پیــری هەنــگاو دەنێت و‬ ‫ســەرکەوتووە ســەبارەت ژیانــی عیســا خەڵک خۆشــیان دەوێت و ڕێزی دەگرن‪.‬‬ ‫مەســیحەوە‪ .‬دوایین وەسوەسەی مەسیح هەموو ئەو خەیااڵنە لە زەینی عیسایەکدا‬ ‫زۆر بە زەقی‪ ،‬ســەرەڕای کەڵکوەرگرتنی دێــن و دەڕۆن کە ئێســتا لەســەر خاچە‬ ‫بەربــاو لــە ژیانی عیســا وەک مرۆڤێکی و خەریکــە دوا دڵۆپەکانــی خوێنــی‬ ‫مێژوویی‪ ،‬نیشــان دەدات کە ڕۆمانە نەک دادەچۆڕێن و ڕەنگــە لە هەر چرکەیەکدا‬ ‫شــتێکی تر‪ .‬من دواتر و لە درێژەی ئەم چاوەکانی بۆ هەمیشــە وێــک بێن‪ .‬بەاڵم‬ ‫وتــارەدا هــەوڵ دەدەم بــە لێکدانــەوەی ئەو لە ناکاو وەخۆ دێتەوە و توند سەری‬ ‫دوا شــەوی دابەزینی عیســا بــاس لەوە ڕادەوەشێنێت و تێدەگات کە وەسوەسەی‬ ‫بکەم کە ڵێڵبوونی ســنوورە ژانرییەکانی مەیلی ژیان و ئاســوودەیی فریوی نەداوە‬ ‫ئــەم گێڕانەوەیــە الیەنێکــی الوازی ئەم و ئێســتا لەســەر خاچــە و خەریکە دوا‬ ‫ڕۆمانەیــە‪ .‬باســی کــورت و خێــرای من تاقیکردنــەوەی بە ســەرکەوتوویی بەجێ‬ ‫لەســەر ڕۆمانەکەی کازانتزاکیس لە پلەی دێنێــت و بەســەر هەمــوو ویســتێکی‬ ‫یەکەمــدا بــەو ئامانجەیە کە چۆن دوایین فریودەرانە و هەڵخەڵەتێنەردا زاڵ بووە‪.‬‬ ‫وەسوەسەی مەسیح ســنوورەکانی خۆی‬ ‫کازانتزاکیس لە پێشــەکی کتێبەکەیدا‬ ‫لەگەڵ مێژوو‪ ،‬ئەفسانە و داستان پڕڕەنگ دەنووســێت کــە "ئــەم کتێبــە ژیاننامە‬ ‫دەکاتەوە و ڕۆمانبوونی خۆی بە تەواوی نییە‪ ،‬ئــەوە دانپێدانانی هەموو مرۆڤێکی‬ ‫دەســەلمێنێت‪ .‬ئەمە لە کاتێکدایە کە دوا خەباتکار و تێکۆشــەرە‪ )٩(".‬لە بەشــی‬ ‫شەوی دابەزینی عیسا لە کێشانەوەی ئەم ‪٣٣‬ی ڕۆمانەکــەدا وەک دوابەشــی‬ ‫سنوورانەدا ســەرکەوتوو نییە و گرنگیی گێڕانەوەکە‪ ،‬دوا چرەکەســاتەکانی ژیانی‬ ‫پەیام و ئامانج بەســەر شێوازی گێڕانەوە عیســا لەســەر زەوی دەبینیــن‪ .‬مریەم و‬ ‫و جوانیناسیی ئەدەبیدا قورسایی دەکات‪ .‬مارتای خوشکی لە تەنیشتی ڕاوەستاون‬ ‫کازانتزاکیس ســەرەڕای نووسینەوەی و وردەوردە یارەکانی عیسا دێن و قسەی‬ ‫چیرۆکێکــی خەیاڵــی بــە کەڵکوەرگرتن ســووکی پێدەڵێــن و بــە ســەریدا هاوار‬ ‫لــە نــاو و فــەزای ئینجیلــەکان هەمــوو دەکــەن کە خیانەتی پێکــردوون‪ .‬لێرەدا‬ ‫تایبەتمەندییەکانــی‬ ‫بەرهەمێکــی کۆمەڵێــک دیالۆگــی زینــدووی کورتــی‬ ‫ڕێئالیســتی لە کارەکەیــدا ڕەچاو دەکات ڕێکوپێکی فرەڕەهەنــد لەوپەڕی جوانیدا‬ ‫و دواجــار هۆکارەکانــی چێژوەرگرتــن و هەســتی یارانی عیســا دەگوازنــەوە‪ .‬بە‬ ‫بەردەوامیی خوێندنەوەی خوێنەرەوەکانی تێکنیکێکــی زۆر زەریف مــەودای نێوان‬ ‫دەســتەبەر دەکات‪ .‬کازانتزاکیــس زەمــەن و شــوێن دەتوێتەوە و عیســا لە‬

‫ئەم وتارە هەوڵێکە بۆ شیکردنەوەی تایبەتمەندیی‬ ‫ژانرییانەی دوا شەوی دابەزینی عیسا‬ ‫هەڵسوکەوتیان لەگەڵ هاوکێشیی خەیاڵ‬ ‫و واقیع بە دااڵنەکانی مۆدێرنیزمی وۆلف‬ ‫و کۆاڵنەکانی پۆستمۆدێرنیزمی بۆرخێسدا‬ ‫دێن و دەڕۆن‪ .‬بە باوەڕی من دوا شــەوی‬ ‫دابەزینی عیساش دواجار گەمەیەکی تری‬ ‫گێڕانەوەیــە بــۆ کێشــانەوەی هێڵەکانی‬ ‫ڕەنگپەڕیــوی نێــوان خەیــاڵ و واقیع لە‬ ‫بەســتێنێکی کــوردی و بــە زەوقێکــی‬ ‫کوردانە‪.‬‬ ‫ژیانی عیسا مەسیح و ڕۆمان‬ ‫ژیان و بەســەرهاتی عیسا لە دووهەزار‬ ‫ســاڵی ڕابردوودا بە بەردەوامی سووژەی‬ ‫لێکۆڵینــەوەی مێژوویــی‪ ،‬فەلســەفی‪،‬‬ ‫ئایینناســی و ئەخالقــی بــووە‪ .‬بوارێکی‬ ‫ئاوا گرنگ کە پێوەندیی ڕاســتەوخۆی بە‬ ‫باوەڕ و جیهانبینیی نزیکەی یەک لەسەر‬ ‫سێی ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوییەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬بێ هیچ گۆمانێک دەبێتە بابەتێکی‬ ‫داغی ئەدەبی‪ .‬لە سەردەمی مۆدێرنیشدا‪،‬‬ ‫بە بەراورد لەگەڵ ســەدەکانی ناوەڕاست‬ ‫و قۆناغەکانــی پێشــتردا‪ ،‬ســەرەڕای‬ ‫الوازبوونی جێپێی باوەڕی ئایینی‪ ،‬پەیام‬ ‫و ژیان و مەرگ و زیندووبوونەوەی عیسا‬ ‫ســووژەیەکی ناوەندیی ئەدەبییات بووە‪.‬‬ ‫بــۆ نموونــە نووســەرانی بڵیمەتــی وەک‬ ‫تۆلســتۆی‪ ،‬جبــران خەلیــل و نیکــۆس‬ ‫کازانتزاکیس ژیان و بەسەرهاتی عیسایان‬ ‫بە شــێوازی جۆراجــۆر کردووەتە بابەتی‬ ‫نووســینەکانیان‪ .‬لــە ‪ ١٨٩٤‬پاشــایەتی‬ ‫خواوەند لە دەروونی تۆدایە لە نووسینی‬ ‫تۆلســتۆی باڵو دەبێتەوە‪ .‬جبران خەلیل‬ ‫لــە ‪ ١٨٩٥‬عیســا کوڕی پیــاو و نیکۆس‬ ‫کازانتزاکیــس لە ‪ ١٩٥١‬دوا وەسوەســەی‬ ‫مەسیح باڵو دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ستوارت کێلی ئەندامی هەڵسەنگاندنی‬ ‫خەاڵتــی ئەدەبیــی بووکێــر پێیوایــە‬ ‫"ڕۆماننووســان لە عیســا تێــر نابن‪ .‬ئەو‬ ‫شــوێنێکی گرنگی لە ئەدەبی داســتانیدا‬ ‫هەیــە‪ ٢".‬لەســەر هــۆکاری ئاوڕدانەوەی‬ ‫بەردەوامــی ڕۆماننووســان لــە ژیــان و‬ ‫بەســەرهاتی عیســا‪ ،‬بــە تایبەتــی لــە‬ ‫ســەردەمی ئێســتادا‪ ،‬کێلــی دەڵێت کە‬ ‫ئــەوە دەتوانێــت کاردانەوەیــەک بێــت‬ ‫بەرامبەر هەلومەرجی ئێستای ڕۆژهەاڵتی‬

‫دواجــار تەحقیر دەکرێــت و دەکوژرێت‪.‬‬ ‫کوکۆزا پێی وایە کە هۆکارێکی سەرەکیی‬ ‫چەندپاتبوونــەوەی چیرۆکــی عیســا لە‬ ‫ڕۆماندا‪ ،‬الیەنــی چەنددەنگی گێڕانەوەی‬ ‫ژیانی عیسایە‪ .‬دەنگەکانی لوقا‪ ،‬مەرقس‪،‬‬ ‫یۆحەننــا‪ ،‬مەتتــا و تەنانــەت خەڵکانــی‬ ‫تریــش کــە دەنگیــان لــە ئینجیلەکانــدا‬ ‫تۆمــار نەکــراوە‪ ،‬تایبەتمەندییەکــی‬ ‫چەندگێڕانەوەیــی بە ئینجیل دەبەخشــن‬ ‫و ئەمــەش دواجار مەرجێکی ســەرەکییە‬ ‫بۆ ســەرکەوتوویی گێڕانەوە لە شــێوازی‬ ‫ڕۆماندا‪٤.‬‬ ‫كازانتزاکیس و‬ ‫دوایین وەسوەسەی مەسیح‬ ‫نیکــۆس کازانتزاکیس (‪)١٨٨٣-١٩٥٧‬‬ ‫مرۆڤێــک بوو لەژێــر کارتێکەریــی نیچە‬ ‫و ئەندێشــەکانی بوونخوازانــە و چەپدا‪.‬‬ ‫ئــەو دوای تەمەنێــک ســەفەر و گــەڕان‬ ‫بــە چوارقورنــەی ئەم جیهانــەدا دواجار‬ ‫لە شــوێنی لەدایکبوونی‪ ،‬لە هیراکلیۆنی‬ ‫کرێتــادا‪ ،‬بــۆ هەمیشــە ئــارام دەگرێت‪.‬‬ ‫لەســەر کێلەکەی نووســراوە‪" :‬من هیوام‬ ‫بە هێچ شــتێک نییە‪ ،‬لە هیچ ناترســێم‪،‬‬ ‫من ئــازادم‪ ٥".‬ڕۆمانی دوا وەسوەســەی‬ ‫مەســیح لێوانلێوە لــە جوانیی ئەدەبی و‬ ‫مێژوویی‪ .‬تێگەیشــتنی هــزری و پەیامی‬ ‫شۆڕشــگێڕانەی کازانتزاکیــس‪ ،‬ئــەو‬ ‫ڕاســتییە ناشێوێنێت کە دوا وەسوەسەی‬ ‫مەسیح دواجار ڕۆمانە نەک مانیفێستێکی‬ ‫ئایدۆلۆژیک و سیاســی‪ .‬قورسایی پەیام‬ ‫و ئامانــج‪ ،‬کازانتزاکیســی لــە شــتێکی‬ ‫زۆر گرنــگ غافــڵ نەکــردووە و لەبیــری‬ ‫نەبردووەتــەوە کــە ئــەو دواجــار ڕۆمان‬ ‫دەنووســێت و دەبێ هەموو تێکنیکەکانی‬ ‫گێڕانەوەیەکی پڕ هەیەجان دەکار بێنێت‬ ‫کــە چێــژی خوێندنــەوە بــۆ خوێنەرەوە‬ ‫مسۆگەر بکات‪.‬‬ ‫ڕۆمان وەک پێشــینە فەلسەفییەکەی‬ ‫خۆی واتا مۆدێرنیتە مرۆڤ دەخاتە ناوەندی‬ ‫هەموو شــتێکەوە و وەبیرهێنەرەوەی ئەو‬ ‫وتــە بەناوبانگەی مارتین هایدگێرە کە لە‬ ‫پێناســەی مۆدێرنیتەدا جەختی لەســەر‬ ‫دەکاتەوە کە لەم ئێپیستیـــمەیەدا مرۆڤ‬ ‫دەبێتــە ناوەنــدی هەموو شــتێک‪ ٦.‬ئەو‬

‫««‬

‫حەوشــەی ماڵەکەیــەوە دەگوازرێتــەوە‬ ‫ســەر خاچەکەی و خوێنەرەوە دەبیسێت‬ ‫کە عیســا ئارام و ســەرکەوتوانە دەڵێت‪:‬‬ ‫"ئەرکەکــە بەجــێ هــات‪It is( )١٠(".‬‬ ‫‪" .)”accomplished‬ڕازی و‬ ‫ئاســوودە‪ ،‬چاوەکانی داخســت‪ .‬هاواری‬ ‫بــەرزی ســەرکەوتنی ســەردا‪" .‬کارەکــە‬ ‫تەواو‪ .‬بــە واتایەکی تر من ئەرکی خۆمم‬ ‫بەجــێ هێنــا‪ ،‬مــن لــە خــاچ دراوم‪ ،‬من‬ ‫نەکەوتمە داوی وەسوەسەوە ‪ ١١" ...‬ئەم‬ ‫وێکچووییــەی ڕۆمان و ژیاننامە نەبووەتە‬ ‫هۆی ئەوەی خوێنەرەوە دوا وەسوەسەی‬ ‫مەســیحی لێ ببێت بە ژیاننامەی عیســا‬ ‫مەسیح‪ .‬ئەگەرچی شوێنپێی ژیانی عیسا‬ ‫لەم ڕۆمانەدا تەواو دیارە‪.‬‬ ‫پەرواێز و سەرچاوەکانی ئەم بەشە‬ ‫‪ 1‬بێــن مارکــۆس لەڕاســتیدا جیاوازییــەک‬ ‫لەنێــوان واقیع و خەیاڵــدا نابینێت‪ .‬بە واتایەکی‬ ‫تــر ئــەو پێی وایــە کە ئەو شــتانەی لــە زەینی‬ ‫نووســەرێکدان و ئــەو شــتانەی وەک فیزیــک‬ ‫لــە دەوروبــەری نووســەر هــەن‪ ،‬جیاوازییەکــی‬ ‫ئەوتۆیان بۆ نووســەر نییــە و هەردووکیان وەک‬ ‫یەک کارتێکەرییان لەســەر شێوەی بیرکردنەوە و‬ ‫ئەنجامی نووسین هەیە‪ .‬بۆ زانیاریی زیاتر لەسەر‬ ‫بۆچوونەکانی بێن مارکۆس بڕوانە‪:‬‬ ‫‪Marcus,‬‬ ‫‪Ben,‬‬ ‫‪‘Why‬‬ ‫‪experimental fiction threatens‬‬ ‫‪to‬‬ ‫‪destroy‬‬ ‫‪publishing,‬‬ ‫‪Jonathan Franzen, and life‬‬ ‫‪as we know it: A correction,‬‬ ‫‪Harper’s Magazine, October‬‬ ‫‪2005, pp, 39-52.‬‬ ‫‪2 Cocozza, Paula, “Jesus‬‬ ‫‪is having a moment in literary‬‬ ‫‪fiction”, The Guardian, 15‬‬ ‫‪September 2013.‬‬ ‫‪ 3‬هەمان سەرچاوە‪.‬‬ ‫‪ 4‬هەمان سەرچاوە‪.‬‬ ‫‪ 5‬بــۆ زانیــاری لەســەر ژیان و بەســەرهاتی‬ ‫نیکــۆس کازانتزاکیــس بڕوانــە ئــەم کتێبــەی‬ ‫خوارەوە کە بە پشتبەستن بە ‪.‬نامەکانی نیکۆس‬ ‫کازانتزاکیسەوە نووسراوە‪:‬‬ ‫‪Kazantzakis, Helen, Nikos‬‬ ‫‪Kazantzakis: A Biography‬‬ ‫‪Based on his Letters, trans.‬‬ ‫‪Amy Mims, New York: Simon‬‬ ‫‪& Shuster, 1968.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Heidegger,‬‬ ‫‪Martin,‬‬ ‫‪Nietzsche: Volumes Three and‬‬ ‫‪Four, trans. Frank A. Capuzzi,‬‬ ‫‪edited, with notes and an‬‬ ‫‪analysis, David Farrell Krell,‬‬ ‫‪San Francisco: Harper Collins,‬‬ ‫‪1991.‬‬ ‫‪ 7‬من لە دانیشــتنێکدا لە مامۆســتا شێرزادم‬ ‫پرســی گەلــۆ دواییــن وەسوەســەی مەســیحی‬ ‫خوێندوەتەوە؟ مامۆستا وەاڵمی دامەوە‪”،‬نەخێر”‪.‬‬ ‫‪ 8‬لەسەر تەمەنی عیسا ڕا و بۆچوونی جیاواز‬ ‫هەیــە‪ .‬لە دوا شــەوی دابەزینی عیســادا تمەنی‬ ‫عیســا بە ‪ ٣٦‬ســاڵ داندراوە نەک ‪ ٣٣‬ســاڵ بەو‬ ‫جۆرەی کازانتزاکیس بۆی دەچێت‪.‬‬ ‫‪Kazantzakis, Nikos, The 9‬‬ ‫‪Last Temptation of Christ,‬‬ ‫‪trans. Peter A. Bien, New‬‬ ‫‪.York: Scribner, 1988 p. 4‬‬ ‫‪ 10‬هەمان سەرچاوە‪.‬‬ ‫‪ 11‬هەمان سەرچاوە‪ .‬ل‪.٣ .‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )472‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/7‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫ئۆسکار وایەڵد و‬ ‫وێنەکەی دۆریان گرەی‬ ‫ئازاد بەرزنجی‬ ‫ئەم نووســینە پێشەکییەکە بۆ ڕۆمانی‬ ‫(وێنەکــەی دۆریان گــرەی) کە لە الیەن‬ ‫ســیروان مەحموود ەوە کراوە بە کوردی‬ ‫و لــە ئایندەیەکــی نزیکــدا دەزگای چاپ‬ ‫و پەخشــی ســەردەم چــاپ و بــاوی‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬ ‫زێدەڕۆیــی نییــە گەر بڵێیــن لە ڕووی‬ ‫کاریگەرییەوە لەســەر ئەدەبی ئینگلیزی‪،‬‬ ‫نــاوی ئۆســکار وایەڵــد لــە دوای نــاوی‬ ‫شەکسپیرەوە دێت‪.‬‬ ‫ئەم نووســەرە کە لەیەک کاتدا شاعیر‬ ‫و شانۆنووس و چیرۆکنووس بوو‪ ،‬ڕۆمانە‬ ‫تاقانەکەشــی‪ ،‬واتە ڕۆمانــی «وێنەکەی‬ ‫دۆریان گرەی» بە یەکێک لە شاکارەکانی‬ ‫ئەدەبیاتی ئینگلیزی دەژمێردرێ‪.‬‬ ‫ئۆســکار وایەڵد لــە ‪١٦‬ی ئۆکتۆبەری‬ ‫‪ ١٨٥٤‬لە وێســتالندر و لە دەبلن لەدایک‬ ‫بووە‪ .‬هەر لە دەبلن سێ ساڵ لە کۆلیجی‬ ‫ترینتــی دەخوێنێــت و دواتــر دەکەوێتە‬ ‫ژێر کاریگەریی مامۆســتایەکی «مێژووی‬ ‫کۆن»ەوە کە ناوی مەهافی بوو‪ .‬هەر لەو‬ ‫کۆلیجە‪ ،‬مەدالیای ئاڵتوونیی «بێرکلی»ی‬ ‫دەدەنێ لەبەر ئــەوەی لە زمانی گریکیدا‬ ‫زۆر ســەرکەوتوو دەبێت‪ .‬پاشان دەچێت‬ ‫بۆ ئۆکسفۆرد و لەوێ «جۆن ڕاسکن»ی‬ ‫مامۆستای هونەر دەناسێت‪.‬‬ ‫ئۆســکار لەژێــر کاریگەریی ئــەو دوو‬ ‫مامۆســتایەدا پەیــڕەوی لــە ڕێبــازی‬ ‫چێژگەرایــی و جوانپەرســتی دەکات‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــش سەرســامیی خــۆی بــۆ‬ ‫جوانیی جەســتەی پیــاو دەخاتە ڕوو کە‬ ‫لــەو ســەردەمەدا ئەم مەیلــە بە جۆرێک‬ ‫لــە بێئــاکاری لــە قەڵــەم دراوە‪ .‬جێــی‬ ‫ئاماژەیەکە ئۆســکار وایەڵد لە پۆشــینی‬ ‫جلوبەرگیشــدا مەیل و حەزێکی تایبەتیی‬ ‫هەبــووە و ئەو بەرگانەی پۆشــیونی لەو‬ ‫بەرگانە جیاوازبــوون کە چواردەورەکەی‬ ‫دەیانپۆشــی و ئەمــەش وای دەکــرد‬ ‫سەرنجی زیاتری بچێتە سەر‪.‬‬ ‫ئۆســکار وایەڵــد لەگــەڵ کۆنســتانس‬ ‫لویــددا هاوســەرگیری دەکات کە کچێکی‬ ‫عاشق بە شیعری ئینگلیزی و بەتایبەتیش‬ ‫کیتــس بــووە‪ ،‬هەروەها شــیعری ئیتاڵی‬ ‫و بەشــێکی زۆری شــیعرەکانی دانتــێ و‬ ‫پەترارک و تاســۆی ئەزبەر بووە‪ .‬شایانی‬ ‫باســە بــۆ ماوەیەکی زۆر ماڵی ئۆســکار‬ ‫وایەڵــد وەکــو ســاڵۆنێکی ئەدەبیــی لێ‬ ‫هاتبــوو و گەلــێ ئەدیــب و هونەرمەنــد‬ ‫هاموشۆیان دەکرد‪ ،‬لەوانە‪ :‬جۆن ڕاسکن‪،‬‬ ‫مــارک تواین‪ ،‬ســارە برنار‪ ،‬جــۆن برایت‬ ‫و ئیلیــن تێــری‪ ،‬ئەمانە تێکــڕا الیەنگری‬ ‫بزاڤی بەر لە ڕافائیلیزم بوون*‪ .‬ئۆسکار‬ ‫و کۆنستانس لوید دوو کوڕیان دەبێت کە‬ ‫ناویان سیریل و ڤیڤیان دەبێت‪.‬‬ ‫ئۆســکار تا ســاڵی ‪ ١٧٧٩‬لــە زانکۆی‬ ‫ئۆســکفۆرد بــووە و خوێندکارێکــی‬ ‫هەڵکەوتــوو بــووە و خوێنەرێکی باشــی‬ ‫کارە فەلســەفییەکانی ئەفالتــوون و‬ ‫ئەرســتۆ و هەروەها ســپینۆزا و گۆتێ و‬ ‫هیگڵ بــووە‪ .‬لەو دەمەدا هیگڵیزمی نوێ‬ ‫لــە زانکــۆ تەوژمی باو بــووە و لە بواری‬ ‫زانستیشدا‪ ،‬تیۆریی پەرەسەندنی داروین‬ ‫تیۆریی زاڵ بووە‪.‬‬ ‫ئۆســکار وایەڵــد لــە ســەرەتاکانی‬ ‫خوێندنیــدا لــە زانکــۆ‪ ،‬خولیــای شــانۆ‬ ‫بــوو‪ .‬بۆیــە هــەر لــەوێ گرووپێکــی‬ ‫شــانۆیی پێکدەهێنێــت‪ ،‬بەتایبەتیــش‬ ‫لــەو خوێندکارانــەی کــە پەیڕەوییان لە‬ ‫تیۆرییەکەی ڕاســکن دەکرد کە دواتر بۆ‬ ‫تەوژمی هونــەر بۆ هونەر یان یان هونەر‬ ‫بۆ جوانی پەرەیســەند‪ .‬ئەو کارکردنەشی‬ ‫لــە شــانۆدا دەبێتــە ســەرەتایەک بــۆ‬ ‫نووســینی کۆمەڵێک شــانۆنامەی ناوازە‬ ‫کە لە مێژووی شانۆ و درامای ئینگلیزیدا‬ ‫پێگــەی تایبەتیــی خۆیــان هەیە‪.‬لــەو‬ ‫شانۆنامانەش‪ ،‬شــانۆنامەی «سالۆمی»‬ ‫کە لە ساڵی ‪١٨٩١‬دا بە زمانی فەرەنسی‬

‫نووسییو (سارە برنار) دەوری تیا بینی‪.‬‬ ‫پاشــان شــانۆنامەی «باوەشــێنەکەی‬ ‫لەیدی ۆندەرمیر»ی نووسی کە لە ساڵی‬ ‫‪١٨٩٤‬دا نمایــش کــرا و ســەرکەوتنێکی‬ ‫گەورەی بەدەست هێنا‪ ،‬لە شانۆنامەکانی‬ ‫تریشــی‪« :‬هاوســەرێکی نموونەیی» کە‬ ‫ســاڵی ‪ ١٨٩٥‬پێشــکەش کــرا و هەندێ‬ ‫لە ڕەخنەگران بــە داهێنانێکی گەورەیان‬ ‫ژمــارد لــە بــواری کۆمێدیــادا‪ .‬هەروەها‬ ‫شــانۆنامەیەکی کۆمێدیی تریشی نووسی‬ ‫کــە «گرنگ ئەوەیە جیــددی بیت» بوو‬ ‫و بــە باشــترین کۆمێدیا لــە قەڵەم درا‪.‬‬ ‫هەڵبەتــە نابێ ئەوەشــمان لەیــاد بچێت‬ ‫کە ئۆســکار وایەڵد یەکێکە لە نووســەرە‬ ‫داهێنەرەکانــی چیرۆکــی منااڵنیــش‪،‬‬ ‫لەمڕووەشــەوە چەند کۆمەڵە چیرۆکێکی‬ ‫هەیــە‪ ،‬لەوانــە‪« :‬شــازادەی شــادمان»‬ ‫کە لە ســاڵی ‪١٨٨٨‬دا بــاوی کردەوە و‬ ‫هەروەها «غوولە خۆپەرستەکە»‪.‬‬ ‫پێویستە لێرەدا ئاماژە بەوە بدەین کە‬ ‫ئۆســکار وایەڵد یەکێک بــوو لە کۆڵەکە‬ ‫ســەرەکیەکانی بزاڤــی ســیمبۆڵیزم و‬ ‫ڕێبازی سیمبۆڵیزم بەبێ ئۆسکار وایەڵد‪،‬‬ ‫پڕ لە نوقسانی و کەموکورتی دەبێت‪.‬‬ ‫ئێســتاش دوای تێپەڕینــی پتــر لــە‬ ‫ســەدەیەک بەســەر مەرگــی ئۆســکار‬ ‫وایەڵــددا‪ ،‬فانتازییەکانی مایەی وروژاندن‬ ‫و دەوڵەمەندکردنــی خەیاڵــی منااڵنــن و‬ ‫پڕن لە وانەی جوانی‪ .‬شانۆنامەکانیشــی‬ ‫تــا ئێســتا لەســەر تەختەی شــانۆکانی‬ ‫ئەوروپا نمایش دەکرێن‪.‬‬ ‫تاقــە ڕۆمانێک کە ئۆســکار وایەڵد لە‬ ‫ژیانیــدا نووســیی‪ ،‬ڕۆمانــی «وێنەکــەی‬ ‫دۆریــان گــرەی» بوو کە بــە یەکێک لە‬ ‫شارەکانی ئەدەبی ئینگلیزی دەژمێردرێ‬ ‫و لێــرەدا وەرگێڕانــە کوردییەکــەی‬ ‫دەخوێننــەوە کــە بــە زمانێکــی ڕەوان‬ ‫لەالیــەن وەرگێڕی الوی بەتوانا ســیروان‬ ‫مەحمــوودەوە ئەنجــام دراوە و بەمــەش‬ ‫خوێنەری کورد بە یەکێک لە شاکارەکانی‬ ‫دونیای ڕۆمان ئاشنا دەبێت‪.‬‬ ‫ئــەوەی دەمێنێتــەوە لەســەر ژیانــی‬ ‫ئۆســکار وایەڵــد بیڵێیــن‪ ،‬ئــەو کۆتاییە‬ ‫تراجیدییەیــە کــە چــاوەڕوان نەدەکــرا‪.‬‬ ‫هەڵبەت وەکو لە سەرەتادا ئاماژەمان پێ‬ ‫دا‪ ،‬ئۆســکار هەر لە ســەرەتای الوییەوە‬ ‫هەنــدێ مەیلی هەبوو کە لــەو ڕۆژگارەی‬ ‫بەریتانیــادا بــە مەیلــی ئاســایی ســەیر‬

‫کەریم پەڕەنگ‬

‫لــە هاوڕێکانی الی شــاژن ڤیکتۆریا بۆی‬ ‫تێکەوتن تا لە زیندان ئازادی بکەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێهوودە بوو‪ .‬تەنانەت بڕنارد شــۆیش کە‬ ‫هاوڕێشــی نەبــوو‪ ،‬نامەیەکی کەســێکی‬ ‫وەکو ئاڕاستەی شاژن کرد و تیایدا داوای‬ ‫ئازادکردنی ئۆسکار وایەڵدی کرد‪.‬‬ ‫کاتــێ ئۆســکار لە ســاڵی ‪١٨٩٧‬دا لە‬ ‫زینــدان ئــازاد دەکــرێ‪ ،‬بــە دەروونێکی‬ ‫تێکشــکاو و وێرانــەوە دەچێتــە دەرێ‬ ‫و دوا کاریشــی قەســیدەی «ســروودی‬ ‫بەندیخانەیــەک» دەبێت کە لــە زینداندا‬ ‫نووســیویەتی و دوای ئــەوە هیچــی تــر‬ ‫نانووســێت‪ .‬ئــەو بــە درێژایی ئــەو دوو‬ ‫ســاڵە کە لە زینداندا بوو‪ ،‬ڕێی پێ نەدرا‬ ‫هــەردوو کوڕەکەی ببینێــت‪ ،‬تەنانەت کە‬ ‫لە زیندانیش هاتە دەرەوە‪ ،‬کۆنستانســی‬ ‫هاوسەری نەیهێشــت کوڕەکانی ببینێت‪،‬‬ ‫هەربۆیــە دوور لە نیشــتمان و لە مەنفای‬ ‫هەڵبژێردراوی‪ ،‬لە پاریس لە تەمەنی ‪٤٦‬‬ ‫ساڵیدا کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫وێنەکەی دۆریان گرەی‬ ‫هەروەکــو ئاماژەمان پێ دا «وێنەکەی‬ ‫دۆریــان گــرەی» یەکەمیــن و دواهەمین‬ ‫ڕۆمانــی ئۆســکاری وایەڵــد بــوو کە لە‬ ‫ســاڵی ‪١٨٩١‬دا باڵوی کــردەوە‪ ،‬گەرچی‬ ‫ڕەخنەگــران تۆمەتباریان کرد بەوەی کە‬ ‫بیرۆکەی ڕۆمانەکە پێشــتر لە چیرۆکێکی‬ ‫ماتریۆن و چیرۆکێکی بەلزاک و «وێنەی‬ ‫ئۆفــال»ی ئــەدگار ئالن پــۆدا خراوەتە‬ ‫ڕوو‪ ،‬ئــەو تۆمەتەی کــە زۆرجار لەالیەن‬ ‫ڕەخنەگرانێکــەوە ئاڕاســتەی داهێنەران‬ ‫دەکرێ‪ ،‬بەاڵم ئەمجۆرە تۆمەتانە دواجار‬ ‫لە ئاســت داهێنانــە گەورەکاندا پووچەڵ‬ ‫دەبنــەوە و ئەوەی دەمێنێتەوە داهێنانە‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆمانەش تا ئێســتا وەکو شاکارێکی‬ ‫جوان ماوەتەوە و تایبەتمەندیی شێواز و‬ ‫دیــد و ڕوانینی ئۆســکار وایەڵدی لەگەڵ‬ ‫خۆیدا هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫لەڕاستیشــدا ئەگــەر شــوبهاندنێک‬ ‫هەبێــت لەنێــوان ئەم ڕۆمانــە و کارێکی‬ ‫تــردا‪ ،‬ئەوا ئــەو شــوبهاندنە زیاتر خۆی‬ ‫لە بەراوردکردنی بە ئەفســانەی فاوستدا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬ئەو ئەفســانەیەی کە تیایدا‬ ‫فاوســت لــە پێنــاوی بەدەســتهێنانی‬ ‫مەعریفــەدا ئامادەیــە ڕۆحــی خــۆی بە‬ ‫مەفیســتۆفیلیس (شــەیتان) بفرۆشێت‪.‬‬ ‫ئەم بابەتەی کە کاتی خۆی و لە سەردەمی‬

‫بریتییــە لەوەی من خۆم چــۆن دەبینم‪،‬‬ ‫لۆرد هێنری بریتییە لەوەی خەڵکی چۆن‬ ‫من دەبینن‪ ،‬دۆریان گرەی بریتییە لەوەی‬ ‫کــە من خوازیارم لــە ئایندەدا چۆن خۆم‬ ‫ببینم‪».‬‬ ‫باســیل هۆڵــۆرد ئــەو هونەرمەنــدە‬ ‫شــێوەکارەیە کــە وێنەیەکــی دۆریــان‬ ‫دەکێشــێت و بەڕادەیــەک ئــەم تابلۆیــە‬ ‫خۆشەویســتە لەالی کە نایەوێ تەنانەت‬ ‫لە پێشانگاشــدا نمایشــی بکات‪ ،‬گەرچی‬ ‫تابلۆکــە دەداتــەوە بــە دۆریــان خۆی‪.‬‬ ‫دۆریــان گرەی لەو تافەدا چۆنە‪ ،‬باســیل‬ ‫بــەو شــێوەیە وەکــو خــۆی دەیبینێت‪.‬‬ ‫لــۆرد هێنــری وەختێ تابلۆکــەی دۆریان‬ ‫دەبینێــت‪ ،‬تــەواو سەرســامی دەبێــت و‬ ‫دەیــەوێ بە هــەر نرخێک بــووە دۆریان‬ ‫خــۆی بناســێت و بــۆ ئــەوەش داوا لــە‬ ‫باســیل دەکات پێــی بناســێنێت و دواتر‬ ‫کــە دەیناســێت بــە هەموو شــێوەیەک‬ ‫هانــی دەدات بــۆ ژیانێــک کــە لەســەر‬ ‫بنەمــای جوانپەرســتی و چێژوەرگرتنــی‬ ‫کاتــی و جەســتە بێت‪ ،‬بۆیــە وەختێ لە‬ ‫باخچەکەدا دۆریان دەبینێت سەری لەناو‬ ‫گوڵەکانــدا نوقــم کردووە‪ ،‬پێــی دەڵێت‬ ‫ئێستا تۆ ڕێگای ژیانی ڕاستەقینەی خۆت‬ ‫دۆزییەوە‪ ،‬هیچ شــتێک هێنــدەی لەزەتە‬ ‫حیســییەکان ڕۆح پاکژ ناکاتەوە‪ ،‬الوێتی‬

‫دۆریان چەند لەو دەسەاڵتە سیاسییانە دەچێت کە‬ ‫دەیانەوێ بەهەر نرخێک بووە ئەو دەسەاڵتەی خۆیان‬ ‫بپارێزن و بەردەوام لەڕێی ڕتووش و ماکیاجەوە‪،‬‬ ‫بیسەلمێنن کە جوانی و الوێتییان ماوە و هەر دەشمێنێت‬ ‫نەدەکــران‪ .‬هــەر ئەمــەش بووبووە هۆی‬ ‫ئــەوەی پەیوەندیــی نێــوان ئۆســکار و‬ ‫پیاوێک کە ناوی «ئەلفرێد دۆگالس» بوو‬ ‫بە پەیوەندییەکی بەدەر لە یاســا و ڕێسا‬ ‫ئەخالقییــەکان بژمێــردرێ و دواجاریش‬ ‫ئــەم پەیوەندییە بــۆ زیندان پەلکێشــی‬ ‫دەکات و دوو ساڵ زیندانی دەکرێ‪.‬‬ ‫لە یەکەم ساڵی زیندانیکردنیدا‪ ،‬ئۆسکار‬ ‫وایەڵد بە گالیســکەیەک لــە بەندیخانەوە‬ ‫دەگوێزنەوە بۆ شــوێنێکی تر‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫جلوبەرگــی تاوانبارانــی لەبەردایــە‪ ،‬بــە‬ ‫ڕاوەســتاوی و بە دەســتی بەســتراوەوە‬ ‫لەسەر گالیسکەکە دەیهێڵنەوە تا خەڵک‬ ‫بیبینــن و بەو جــۆرە ڕیســوابێت‪ .‬کاتێ‬ ‫خەڵکەکــە بەو شــێوەیە ئۆســکاریان لە‬ ‫گالیســکەکەدا دەبینی و دەیانناسییەوە‪،‬‬ ‫بــە گاڵتەپێکردنــەوە پێــی پێدەکەنین‪.‬‬ ‫ژیانی بەندیخانە ژیانی ئۆســکار وایەڵدی‬ ‫تــەواو وێران کرد‪ .‬لە زینداندا‪ ،‬ئەویان لە‬ ‫مرۆڤایەتی و چێژ و جوانی داماڵی‪ .‬گەلێ‬

‫ئەلیزابێســدا شانۆنووســی هاوچەرخــی‬ ‫شەکسپیر‪ ،‬کریستۆفەر مارلۆ کردوویەتی‬ ‫بە شانۆنامە و دواتریش ئەدیبی گەورەی‬ ‫ئەڵمانیــا ۆڵڤگانگ گۆتــێ‪ ،‬ئەوەی گۆتێ‬ ‫هەر بە ناوی «فاوســت»ەوەیە و ئەوەی‬ ‫مارلــۆش بە نــاوی «تراجیدیــای دکتۆر‬ ‫فاوســت»ەوە‪ .‬لــە ڕۆمانــی «وێنەکەی‬ ‫دۆریــان گــرەی»دا‪ ،‬لۆرد هێنــری جێی‬ ‫مەفیســتۆفیلیس دەگرێتەوە (کە لە زۆر‬ ‫ڕووەوە دەشوبهێتە سەر ئەلفرێد دۆگاڵس‬ ‫لــە ژیانی ئۆســکار خۆیــدا و کاریگەریی‬ ‫لە ســەری) و «دۆریان گرەی»یش جێی‬ ‫فاوست‪ .‬بەاڵم الی ئۆسکار‪ ،‬دۆریان گرەی‬ ‫ئامادەیــە لــە پێناوی جوانــی و الوێتیی‬ ‫هەمیشــەییدا هەموو شــتێک بکات‪ .‬واتە‬ ‫لەم ڕۆمانــەدا ملمالنێکە لەنێوان جوانیی‬ ‫ڕۆح و جوانیــی جەســتەدایە‪ .‬ئۆســکار‬ ‫وایەڵد لە نامەیەکیدا ســەبارەت بە ســێ‬ ‫کاراکتەرە سەرەکییەکەی ڕۆمانی «وێنەی‬ ‫دۆریان گرەی» دەڵێت‪« :‬باسیل هۆڵۆرد‬

‫««‬ ‫کۆلۆنێل‪ :‬ڕۆمانی ڕۆحە نەفرەتلێکراوەکان‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )472‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/7‬‬

‫تەمەنێکــی کورتــە و دەبــێ لە دەســتی‬ ‫نەدەیــن‪ .‬هەر بۆیــە دۆریانیش دەکەوێتە‬ ‫ژێــر کاریگەریی ئــەم قســانەی لۆردەوە‬ ‫و دەیــەوێ بــۆ هەتاهەتایە بــەو جوانی‬ ‫و الوێتییــە بمێنێتــەوە و ئامادەشــە لەو‬ ‫پێناوەدا قوربانی بە هەموو شتێک بدات‪.‬‬ ‫ئەگەر وا تەماشای جوانی و الوییەکەی‬ ‫دۆریــان بکەیــن کــە «ئایدیال»ێکــە‪،‬‬ ‫ئــەوا دۆریــان دەیــەوێ ئــەو ئایدیالە بۆ‬ ‫هەمیشــە وەکــو خــۆی بمێنێتــەوە و‬ ‫شــێوەی نەڕووشــێت‪ .‬بــەاڵم ئاخۆ ئەمە‬ ‫شــتێکە لەگــەڵ مەنتیقــی ژیــان خۆیدا‬ ‫بگونجێــت؟ ئاخــۆ دۆریــان لەتوانایدایە‬ ‫زەمــەن ڕابگرێت؟ بێگومان نەخێر‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەو یەخســیری دەســت ئــەو ئایدیالەیە‪.‬‬ ‫هەربۆیە هەرکاتێ هەرکەسێک بیەوێ ئەو‬ ‫ئایدیالەی ال بشێوێنێت‪ ،‬ئەوا بێبەزەییانە‬ ‫دەکەوێتە وێزەی‪ .‬سیبیڵ کچە ئەکتەرێکی‬ ‫لێهاتووە و تا بڵێیت لە بەرجەستەکردنی‬ ‫ڕۆڵــی کاراکتەرە شــانۆییەکاندا کارامەیە‬

‫و نواندنی سەرنجڕاکێشــە‪ ،‬ئــەو وەختێ‬ ‫ڕۆڵــی کەســە عاشــقەکان دەگێڕێــت‬ ‫لەســەر تەختەی شــانۆ‪ ،‬زۆر داهێنەرانە‬ ‫دەیگێڕێت‪ .‬بەاڵم وەختێ ســیبیل عاشقی‬ ‫دۆریــان دەبێــت و دۆریانیــش عاشــقی‬ ‫ســیبیل‪ ،‬چیتر وەک جــاران نواندنەکانی‬ ‫گەرم و ســەرنجڕاکێش نابن‪ ،‬بەڵکو سارد‬ ‫و ســڕ و بێ سیحر‪ .‬ئیدی لێرەوە دۆریان‬ ‫ســیبیلی لەبەرچــاو دەکەوێــت‪ ،‬چونکە‬ ‫دۆریــان عاشــقی جوانیــی نواندنەکانــی‬ ‫ســیبیل بووە نەک ســیبیل خــۆی‪ ،‬واتە‬ ‫عاشــقی ئــەو وێنــە «ئایدیالی»یە بووە‬ ‫کە ســەبارەت بە ســیبیل وێنای کردووە‬ ‫و جوانیــی تیادا بینیوەتــەوە‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫بە پێچەوانەوە‪ ،‬ســیبیل وەختێ عاشــقی‬ ‫دۆریــان دەبێــت‪ ،‬هەســتدەکات ئــەوە‬ ‫عەشــقە ڕاســتەقینەکەیەتی و چیتــر‬ ‫پێویستی بە عەشــقە درۆزنانەکانی سەر‬ ‫شــانۆی نییە‪ .‬بەاڵم ئیتــر لێرەدا دۆریان‬ ‫دەســبەرداری سیبیل دەبێت و سیبیلیش‬ ‫ڕێگایەکــی کارەســاتاوی دەگرێتــە بــەر‬ ‫و کۆتایــی بــە ژیانــی خــۆی دەهێنێت‪.‬‬ ‫دۆریــان وەختــێ ئــەو خۆزگەیــەی دێتە‬ ‫دی کــە خواســتبووی بــەوەی هــەر بــە‬ ‫الوی و بــە جوانــی بمێنێتەوە‪ ،‬تابلۆکەی‬ ‫خۆیشــی دەپارێزێــت بەو ئومێــدەی کە‬ ‫ئەویــش هــەر وەکــو خــۆی بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫وەلــێ کاتــێ وردەوردە دەکەوێتــە نــاو‬ ‫زەلکاوی تاوانەوە‪ ،‬تابلۆکەشی وردەوردە‬ ‫لەگەڵیــدا پیر و ناشــرین دەبێــت‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەیشارێتەوە‪،‬دەتوانین بڵێین بە دیوێکی‬ ‫تــردا‪ ،‬تابلۆکە بریتییــە لە ڕۆحی دۆریان‬ ‫خــۆی‪ .‬دۆریان نایەوێ واقیع و حەقیقەت‬ ‫چۆنــن‪ ،‬وەکــو خۆیــان بیانبینێــت‪ .‬ئەو‬ ‫هەمیشــە دەیەوێ لــەو ئایدیالەی خۆیدا‬ ‫بــژی‪ ،‬وەکــو وتمــان ئــەو لــە ڕوانگەی‬ ‫ئایدیالەکەیــەوە ســەیری ژیــان دەکات‪،‬‬ ‫نــەک بە پێچەوانــەوە‪ .‬هەربۆیــە کاتێک‬ ‫باســیل دەبینێت وێنەکەی دۆریان گرەی‬ ‫لەناو تابلۆکەدا شێوانی بەسەردا هاتووە‪،‬‬ ‫دۆریان باســیل دەکوژێــت‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫پــەی بــە هەقیقەتــی تێکشــێوانی‬ ‫ئایدیالەکەی دۆریان بردووە‪.‬‬ ‫دۆریان چەند لەو دەسەاڵتە سیاسییانە‬ ‫دەچێــت کــە دەیانــەوێ بەهــەر نرخێک‬ ‫بــووە ئەو دەســەاڵتەی خۆیان بپارێزن و‬ ‫بــەردەوام لەڕێی ڕتــووش و ماکیاجەوە‪،‬‬ ‫بیســەلمێنن کە جوانــی و الوێتییان ماوە‬ ‫و هەر دەشمێنێت‪ ،‬لەو پێناوەشدا‪ ،‬وەکو‬ ‫دۆریان گوێ نادەنە ئــەوەی چەند تاوان‬ ‫بکەن‪ ،‬بەاڵم داوجار ئەو ڕتووش و ماکیاژ‬ ‫و دەمامکە هەر الدەچێت و هەقیقەتەکان‬ ‫دەردەکــەون‪ ،‬ئەوانیــش وەک دۆریــان‬ ‫نایانەوێ لە چاوی ئەو خەڵکانەوە وێنەی‬ ‫خۆیان ببینن کە هەقیقەتی خۆیانیان پێ‬ ‫دەڵێن‪ ،‬بەڵکو وەکچۆن نەرجسییەت الی‬ ‫دۆریــان گرەی گەیشــتووەتە چڵە پۆپە‪،‬‬ ‫الی ئەوانیش بە هەمان شــێوە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫دەیانەوێ لەسەر ئەو وێنایەی کە خۆیان‬

‫هەیانــە ســەبارەت بە خۆیــان‪ ،‬درێژە بە‬ ‫مانەوە و بە دەسەاڵتیان بدەن‪.‬‬ ‫یەکێک لەو تێمایانەی تر کە ئەم ڕۆمانە‬ ‫دەیخاتــە ڕوو‪ ،‬تێمــای چێژپەرســتییە‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا هەمــوو مرۆڤێــک بەڕادەیەک‬ ‫لــە ڕادەکان خوازیــاری بەدەســتهێنانی‬ ‫چێــژە‪ ،‬بەاڵم وەختێ ئــەم مەیلە مۆرکی‬ ‫زێدەڕۆیــی و ڕەهایی بەخــۆوە دەگرێت‪،‬‬ ‫دوور لــە هەمــوو ڕەهەندێکــی ڕۆحــی‪،‬‬ ‫هەنگینــێ دەبێتــە مەیلێکــی وێرانکــەر‬ ‫بــۆ خاوەنەکەی‪ .‬لە «وێنەکــەی دۆریان‬ ‫گــرەی»دا‪ ،‬لۆرد هێنــری ئەو هێزەیە کە‬ ‫دنــەی دۆریــان دەدات و هانی دەدات بۆ‬ ‫ئــەوەی تا ئەوپــەڕی چێژ لە شــتەکانی‬ ‫ژیــان وەربگرێــت‪ .‬بــەاڵم وەختــێ ئــەم‬ ‫عەوداڵییــە بۆ چێژ الی دۆریان دەگۆڕێت‬ ‫بــۆ عەوداڵییەکــی داماڵراو لــە ڕەهەندی‬ ‫ڕۆحــی و بەهای ئینســانی و چەشــنێک‬ ‫لە ئــاکار‪ ،‬دەبێتــە هێزێکــی وێرانکەر و‬ ‫ژیانی نەک هــەر خۆی‪ ،‬بگرە هی ئەوانی‬ ‫تریش وێران دەکات‪ .‬هەر لێرەوە دەمەوێ‬ ‫بڵێم کە ئەگەرچی ئۆســکار وایەڵد خۆی‬ ‫یەکێک بــوو لە کۆڵەکە ســەرەکییەکانی‬ ‫تەوژمــی هونەر بۆ هونــەر یان هونەر بۆ‬ ‫جوانی و‪ ،‬ئــەم ڕۆمانەشــی نموونەیەکی‬ ‫بەرجەستەی بۆچوونەکانێتی لەمڕووەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبێ چاو لەو ڕاستییە نەنووقێنین‬ ‫کــە تەنانــەت جوانیپەرســتییش وەختێ‬ ‫ســنوور دەبەزێنێــت و ڕەوتێکــی زێدەڕۆ‬ ‫دەگرێتە بەر‪ ،‬ئاکامەکەی بە تێکشکاندن‬ ‫و وێرانکــردن کۆتایی دێت و لە ڕەهەندە‬ ‫ئینســانییەکانی دادەبڕێــت‪ .‬ئەوەتانــێ‬ ‫دۆریان جوانییەکانی سیبیلی خۆشناوێت‬ ‫وەکــو ژنێــک و وەکــو مرۆڤێــک‪ ،‬بەڵکو‬ ‫جوانییەکانی لە ســیبیلدا خۆشــدەوێت‪،‬‬ ‫هەربۆیە کاتێک هەســت دەکات ســیبیل‬ ‫چیتــر ناتوانــێ جوانــی بخولقێنێت (لە‬ ‫نواندنەکانیــدا لەســەر تەختەی شــانۆ)‪،‬‬ ‫چیتر خۆشەویســتیی بۆ سیبیل نامێنێت‬ ‫و ئەمەش ســیبیل بەرەو چارەنووسێکی‬ ‫تراجیدی پەلکێش دەکات‪ ،‬ئەمە تەنانەت‬ ‫ســەبارەت بــە باســیلی نیگارکێشــیش‬ ‫ڕاســتە‪ .‬باســیل تا ئەو دەمــەی جوانیی‬ ‫دۆریــان بەرجەســتە دەکات و جەخــت‬ ‫لەســەر ئەو جوانییە دەکاتــەوە‪ ،‬مایەی‬ ‫خۆشەویســتی و ستایشی دۆریانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەختێ تێکشــێوانی ئــەو جوانییە بیری‬ ‫دۆریــان دەخاتەوە‪ ،‬چیتر دۆریان ناتوانێ‬ ‫بەرگەی بگرێت‪ ،‬تا ئەو ڕادەیەی دەســتی‬ ‫دەچێتە کوشتنی‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا دەکــرێ زیــاد لــە‬ ‫خوێندنەوەیــەک بۆ ئــەم ڕۆمانە ناوازەیە‬ ‫بکەیــن‪ ،‬لەبــەر ئەوەی هەڵگــری زیاد لە‬ ‫ڕەهەندێکــە و دەوڵەمەنــدە بــە تێمــا و‬ ‫سیمبوڵ و خوازە‪ ،‬بەاڵم کارێکی لەمجۆرە‬ ‫لــە ســنووری پێشــەکی بۆ ئــەم ڕۆمانە‬ ‫دەردەچێــت و بــا جوانییەکانی و الیەنە‬ ‫شــاراوەکانی تری و سیحری ئەم کارە بۆ‬ ‫خوێنەران جێبهێڵین‪.‬‬

‫هاوڕێیەکــی فارســم لــە ڤێنــا بــۆی‬ ‫بــاس کردم کە مەحمــوود دەوڵەتئابادی‬ ‫ڕۆمانێکی نوێی نووسیوە و چەندان ساڵە‬ ‫سانســۆر لە ئیران مۆڵەتی باڵوکردنەوەی‬ ‫نــادات‪ ،‬مــن فارســی نازانم و پێشــووتر‬ ‫چەند ڕۆمانێکی دەوڵەتئابادیم بە ئەڵمانی‬ ‫خوێندبــووە (زەویــی کــۆن‪ ،‬کەلیــدەر‪،‬‬ ‫جێــگای ڤاالی ســلوج‪ ،‬ســەفەر)‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫مارکیــز و ســاراماگۆدا دەوڵەتئابــادی‬ ‫یەکێــک بوو لەو نووســەرانەی هەمیشــە‬ ‫بــۆ ڕۆمانەکانی دەگەڕامــەوە‪ .‬مەحموود‬ ‫دەوڵەتئابــادی لــە ســاڵی ‪١٩٤٠‬دا لــە‬ ‫باکــوووری ڕۆژهەاڵتی ئێــران لەدایکبووە‬ ‫و کاری کشــتکاڵیی و کاری دەســتیی‬ ‫کــردووە و دواییتــر ئەکادیمیای شــانۆی‬ ‫لــە تاران تەواو کردووە و چەند ســاڵێک‬ ‫ئەکتــەر بــووە‪ .‬لە بەر هۆکاری سیاســی‬ ‫دوو ساڵ زیندانی کراوە و ئێستا لە تاران‬ ‫دەژی‪ .‬لــە ســاڵی ‪٢٠١٠‬دا لە لیســتێکی‬ ‫دەزگای چاپی ئونیۆنی سویســریدا بینیم‬ ‫ڕۆمانێکی نوێی دەوڵەتئابادی بە ئەڵمانی‬ ‫باڵوبووەتــەوە‪ ،‬خۆم گەیانــدە نزیکترین‬ ‫کتێبخانــە و کتێبەکەم داوا کرد‪ ،‬دەزگای‬ ‫چاپــی ئونیۆن دەزگایەکە زیاتر بایەخ بە‬ ‫ئەدەبی ئاســیا و ئەفەریقا دەدات و جگە‬ ‫لــەو ڕۆمانانــەی دەوڵەتئابــادی نزیکەی‬ ‫هەموو ڕۆمانەکانی یەشار کەمال کراونەتە‬ ‫ئەڵمانی و لەو دەزگایــە باڵوکراونەتەوە‪،‬‬ ‫ئــەو دەزگایە بایەخێکــی زۆر بە ئەدەبی‬ ‫تورکی‪ ،‬بە تایبەتی ڕۆمانی تورکی دەدات‬ ‫و بەشــێکی تایبەتیان بۆ ئەدەبی تورکی‬ ‫بــە نــاوی «کتێبجانــەی تورکی»یــەوە‬ ‫تەرخان کردووە‪.‬‬ ‫داوای کتێبەکــەم کــرد و پێیان وتم‬ ‫کتێبەکــە دوای ســێ ڕۆژ دەگات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئۆقــرەم نەگــرت و هەتــا کتێبەکەم پێ‬ ‫گەیشــت لــە ئینتەرنێت کەوتمــە گەڕان‬ ‫بــە دوای وردەکاریــی ڕۆمانەکــەدا‪،‬‬ ‫گفتوگۆیەکــی وەرگێڕەکــەم خوێنــدەوە‪،‬‬ ‫کــە بەهمــەن نیرومەنــد بــوو‪ ،‬نیرومەند‬ ‫لــە ســاڵی ‪ ١٩٣٦‬لە تــاران لەدایکبووە‪،‬‬ ‫لــە ئەڵمانیــا خوێندوویەتــی‪ ،‬دواییتر لە‬ ‫زانکــۆی تاران مامۆســتای زانکۆ بووە و‬ ‫وەکــو ڕۆژنامــەوان و نووســەریش کاری‬ ‫کــردووە‪ .‬لــە دوای هەڵهاتنی لە ســاڵی‬ ‫‪١٩٦٥‬دا‪ ،‬لە ســاڵی ‪١٩٧٩‬دا دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئێران‪ ،‬بەاڵم دوای ســێ ساڵ جارێکی‬ ‫تــر بــۆ ئەڵمانیا هەڵدێتەوە و ئێتســا لە‬ ‫بەرلیــن دەژی‪ .‬نیرومەند بــۆ من ناوێکی‬ ‫نامــۆ نەبوو‪ ،‬پێشــووتر چەنــدان کتێبیم‬ ‫خوێندبــووەوە‪ ،‬لــە کاتــی کۆڕەوەکــەدا‬ ‫کتێبێکی بە ئەڵمانی بە ناوی «تراژیدیای‬ ‫کــورد»ەوە نووســی‪ ،‬ئــەم کتێبە هێندە‬ ‫الیەنگریــی بــۆ کورد وەکــو نەتەوەیەکی‬ ‫مافخــوراو تێدایــە‪ ،‬ئەگــەر کوردێکــی‬ ‫ناسیۆنالیستیش بینووسیبایە هەر هێندە‬ ‫ســۆزی بۆ کورد دەبوو‪ .‬لە کاتی شــەڕی‬ ‫کەنداویشدا کتێبێکی بە ناوی «هەڵمەت‬ ‫لە کەنداودا» نووسی‪.‬‬ ‫نیرومەند لەو گفتوگۆیەدا کە لە بارەی‬ ‫وەرگێڕانــی «کۆلۆنێل»ـــەوە لە گەڵیدا‬ ‫کراوە ئاماژە بەوە دەکات کە ئەم ڕۆمانەی‬ ‫لــە دەستنووســەکەوە وەرگێــڕاوە و لــە‬ ‫ئێران سانســۆر مۆڵەتی بە باڵکردنەوەی‬ ‫کتێبەکــە نــەداوە‪ ،‬دەوڵەتئابــادی‬ ‫دەستنووســەکەی بۆ نیرومەنــد ناردووە‬ ‫و ئەمیش لەگەڵ ئەوەشــدا وەرگێڕ نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆر مەبەســتی بووە خوێنەران ئەم‬ ‫ڕۆمانە بخوێننەوە‪ .‬واتە یەکەم زمانی کە‬ ‫ڕۆمانەکەی پێ باڵو دەکرێتەوە ئەڵمانییە‬ ‫نــەک فارســی‪ .‬ئەگەر ســەرنج بدەن لەم‬ ‫دێــڕەدا دوو دیــاردەی نــاوازە بەرچــاو‬ ‫دەکــەون‪ ،‬یەکەم‪ :‬کەم جــار ڕوو دەدات‬ ‫ڕۆمانێــک لــە کتێبــەوە وەرنەگێڕدرێت‪،‬‬ ‫بەڵکــو لــە دەستنووســەوە‪ ،‬دووەم‪:‬‬ ‫کــەم جار ڕوو دەدا کەســێک لــە زمانی‬ ‫خۆیــەوە بــۆ زمانێکی بێگانــە وەرگێڕان‬ ‫بــکات‪ .‬هیچ ڕۆمانێکی مارکیز کەســێکی‬ ‫ئیسپانیزمان بۆ ئەڵمانی وەری نەگێڕاوە‪،‬‬ ‫بەڵکــو ئەڵمانێک کە ئیســپانی دەزانێت‬ ‫بــۆ ئەڵمانــی وەری گێــڕاوە‪ ،‬بــە هەمان‬

‫‪5‬‬

‫شێوە ڕۆمانەکانی یەشار کەمال‪ ،‬ئۆرهان‬ ‫پامــوک‪ ،‬خالید حوســێنی یــان یالۆم و‬ ‫دەیانی تریش‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکــەم بە دەســت گەیشــت و لە‬ ‫مــاوەی شــەو و ڕۆژێکــدا خوێندمــەوە‪.‬‬ ‫زۆر ڕۆمــان هــەن خۆیــان دەســەپێنن‬ ‫و بــە ســەرماندا زاڵ دەبــن و هەمــوو‬ ‫دەوربەرەمــان لــە بیــر دەبەنــەوە و بە‬ ‫جۆرێــک بــۆ نــاو جیهانــی گیڕانــەوە و‬ ‫ڕووداو و وەســف پەلکێشــمان دەکــەن‬ ‫ئیتــر گەڕانــەوە زۆر قــورس و ســەخت‬ ‫دەبێت‪ ،‬ڕۆمانی «کۆلۆنێل» یەکێک بوو‬ ‫لــەو ڕۆمانە دانســقانە‪ .‬پێش ئەو ڕۆمانە‬ ‫و دوای ئــەو ڕۆمانەش چەنــدان ڕۆمانی‬ ‫تــرم خوێندبووەوە‪ ،‬ئەگــەر لە بەر ناوی‬ ‫نووســەرەکان نەبووایــە‪ ،‬ڕەنــگ بوو دە‬ ‫الپــەڕەم لێ نەخوێندنایەوە‪ .‬لەوەتەی بۆ‬ ‫یەکەم جار ڕۆمانی «مندااڵنی نیوەشەو»ی‬ ‫ســەلمان ڕووشــدیم خوێندووەتــەوە‪،‬‬ ‫ســەلمان ڕووشدی هەمیشــە ناوێک بووە‬ ‫لــەو ناوانــەی کــە دەتوانێت مــرۆڤ بە‬ ‫تەکنیکــی گیڕانــەوە تەلیســم بــکات و‬ ‫گیڕانــەوەی لــە ال خۆشەویســت بکات‪.‬‬ ‫بەاڵم هــەر ســەلمان ڕووشــدای ڕۆمانی‬ ‫«لوکا و ئاگری ژیان»ی نووســیوە‪ ،‬کە‬ ‫بــۆ من هەتا بڵێی چیرۆکێکی وەڕســکەر‬ ‫و خوێندنەوەی ناخۆشە‪ .‬ئۆرهان پاموک‬ ‫نووســەری ڕۆمانگەلێکی سەرنجڕاکێشی‬ ‫وەکــو «من نــاوم ســوورە» و «قەاڵی‬ ‫ڕۆمانــی «کۆلۆنێــل»‪ ،‬هــەر لە دێڕی هەتا ئێســتا دەیان کتێبــی وەکو «ژیان‬ ‫ســپی» و «ژیانی نــوێ» و «بەفر» وا یەکەمــەوە‪« :‬جــارێ دەبــێ جگەرەکەم لەگــەڵ ئەڵمانەکاندا»‪« ،‬لەگــەڵ خوادا‬ ‫لە خوێنــەر دەکات بە دوای ڕۆمانەکانیدا بکوژێنمــەوە»‪ ،‬هەتــا دوادێــڕی‪« :‬تــۆ بۆ دەســتەاڵت»‪« ،‬گوڵەکان لە پشــتی‬ ‫بگەڕێت‪ ،‬بەاڵم منــی خوێنەر دەبێت زۆر لــەوەوە نهێنییەکەمــان دەبیســتی» بە شیشــبەندەکانەوە پەژمــووردە دەبن»‪،‬‬ ‫لــە خــۆم بکەم بۆ ئــەوەی «جەودەت و چیژێکــی زۆرەوە خوێنــدەوە‪ .‬دوو جاری «ئێــران‪ ،‬ئیســرائیل» «مافــی مرۆڤ‪،‬‬ ‫کوڕەکانــی» بخوێنمــەوە‪ ،‬ئــەم ڕۆمانــە تــر لە بارەی ئــەم ڕۆمانەوەم نووســیوە وەکــو دێوجامــە» و هتــدی نووســیوە‬ ‫بــۆ مــن هێنــدە تاقەتپڕوکێنــە‪ ،‬هێنــدە و حــەز ناکەم خــۆم دووبــارە بکەمەوە‪ ،‬و پســپۆڕێکی بەناوبانگــی ڕۆژهەاڵتــی‬ ‫پرزەلێبــڕە‪ ،‬کە لــە کاتــی خوێندنەوەی ئێســتاش ئەو نووســینانە لە ئەرشــیفی ناوەڕاســتە و میوانێکــی هەمیشــەیی‬ ‫هەمــوو الپەڕەیەکــدا زیاتــر تووشــی باڵوکراوەکانــدا هــەن و خوێنــەر ئەگــەر مشــتومڕی تەلەفزیۆنەکانــی ئەڵمانیایــە‬ ‫و مەســەلەی وەرگێڕانــی «کۆلۆنێــل»‬ ‫بــە الیــەوە هێنــدە گرنــگ نەبێــت و‬ ‫پشــتگوێی بخات‪ ،‬بەاڵم ڕێک پێچەوانەی‬ ‫وێنــا و چاوەڕوانییەکــەی مــن بــوو‪،‬‬ ‫نیرومەنــد مرۆڤێکــی خاکی‪ ،‬قســەخۆش‬ ‫و کۆمەککــەرە و ژمــارەی تەلەفۆنەکەی‬ ‫خــۆی پێ دام و یەکەمجار نزیکەی ســێ‬ ‫ســەعات بە تەلەفۆن بە یەکەوە قسەمان‬ ‫کرد‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشــدا کتێبێکی لە بارەی‬ ‫کوردەوە نووســیوە و چەنــدان وتاری لە‬ ‫ڕۆژنامــە و گۆڤارە ئەڵمانییەکانەوە وەکو‬ ‫داکۆکیکارێک لە کورد و مەسەلەی کورد‬ ‫نووسیوە‪ ،‬بەاڵم نزیکەی هیچ زانیارییەکی‬ ‫لــە بــارەی ئەدەبــی کوردییــەوە نەبوو‪،‬‬ ‫تەنانــەت گومانی لەوە هەبوو کەســێکی‬ ‫کورد هەبێت هێندە فارســی باش بزانێت‬ ‫ڕۆمــان لە فارســییەوە وەربگێڕێت‪ ،‬هەتا‬ ‫بــۆم باس کــرد چەند کتێبی فارســی و‬ ‫وتــار دەکرێنــە کــوردی و فارســیزانی‬ ‫زۆر باشــمان هەیــە‪ .‬نیرومەند پێی وتم‪،‬‬ ‫نائومێدی دەبووم‪ .‬ئومبێرتۆ ئێکۆ‪ ،‬کە من بیەوێت دەتوانێ بگەڕێتەوە سەریان‪.‬‬ ‫دوای خوێندنــەوە ڕۆمانەکــە بیــرم ناتوانێــت فارســییەکەم پێ بــدات هەتا‬ ‫سی ساڵە هەر کتێبێکی کرابێتە ئەڵمانی‬ ‫خوێندوومەتــەوە‪ ،‬لەم نووســینەدا تەنیا لــەوە کردەوە چــۆن خوێنەری کورد ئەم لەگەڵ دەوڵەتئابادیدا قسە نەکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باســی ڕۆمانەکانــی ئێکۆ دەکــەم‪ ،‬دوای ڕۆمانە بو کوردی بخوێنێتەوە‪ .‬ناســیاوە ئێوە نامەیەک بنووســن بۆ دەوڵەتئابادی‬ ‫خوێندنەوەی «ناوی گوڵەباخ» تاســەی فارســەکانم دەیانگــوت چاپــی قاچاخی مــن خۆم پێــی دەگەیەنــم‪ .‬ئیمەیلەکەی‬ ‫خوێندنــەوەی ڕۆمانی تــری ئێکۆ بووم‪ ،‬ئــەم ڕۆمانە لە ئێران دەســت دەکەوێت‪ ،‬نیرومەنــدم بۆ کاک ئــازاد بەرزنجی نارد‬ ‫ئێکۆ یەکەم ڕۆمانی بە چلوهەشت‌ســاڵی بەاڵم کەســیان نەیانبینیبوو‪ .‬پەیوەندیم و کاک ئــازاد بــە فارســی نامەیەکــی بۆ‬ ‫نووسیبوو‪ ،‬دوای خوێندنەوەی «پەندۆڵی بــە کاک ئــازاد بەرزنجییــەوە کــرد‪ ،‬پێم دەوڵەتئابادی نووســی‪ ،‬دەوڵەتئابادی بە‬ ‫فۆکۆیــی» تینووێتیــم بــۆ خوێندنــەوە گــوت‪ ،‬بیســتوومە ئەم ڕۆمانــە لە ئێران نیرومەندی وتبوو لە ئێران و کوردستانی‬ ‫ئێکۆ زۆر زیاتــر بوو‪ ،‬دوای خوێندنەوەی مۆڵەتــی چاپکردنــی نــەدراوە و هەندێ عێراق کتێب بــە ڕەش زۆر چاپ دەکرێن‬ ‫«دوورگــەی ڕۆژی پێشــوو» تینووتــر نووســەری فــارس لە نەمســا پێیان وتم و دەترســێت لە کوردستان کتێبەکەی بە‬ ‫دەبــووم و بیــرم لەوە دەکــردەوە بۆچی لــە ئێران بە قاچــاخ باڵوبووەتەوە‪ ،‬دوای فارسی چاپ بکرێت و بە ڕەش بۆ ئێرانی‬ ‫ئێکــۆ بــە هــەژدە ســاڵی دەســتی بــە ئــەوەی کاک ئازاد بــە دوای ڕۆمانەکەدا بنێرنەوە‪ ،‬بــەاڵم دواییتــر دەوڵەتئابادی‬ ‫نووســینی ڕۆمان نەکــردووە؟ دوای ئەوە گەڕا نەیدۆزییەوە‪ .‬پەیوەندیم بە دەزگای خۆشحاڵیی خۆی پشان دابوو کە بکرێتە‬ ‫ڕۆمانی «ئاگری ئەشقی پڕنهێنیی لیۆنای چاپــی ئونیۆنەوە کرد و بــۆ پەیداکردنی کوردی بە مەرجێک کەسی تر بە فارسی‬ ‫شــاژن» و «باودۆلینــۆ» هێنــدەی تــر دەقــە فارســییەکەی بۆیــان نووســیم نەیبینێت‪.‬‬ ‫منیــش لە ژێــرەوە پەیوەندیــم لەگەڵ‬ ‫کونجکۆڵیان کردم و تینووێتیم گەیشــتە پەیوەنــدی بــە بەهمــەن نیرومەنــدەوە‬ ‫لووتکــە‪ ،‬هەتا ڕۆمانی «گۆڕســتانەکەی بکــەم و داوای ئیمەیلەکــەی نیرومەنــدم نیرومەنددا بەردەوام بوو و لە دواییدا ئەو‬ ‫پــراگ»م خوێنــدەوە‪ ،‬دەزانــم نووســەر لێکــردن‪ ،‬ماوەیەکــی پــێ چــوو‪ ،‬هەتــا لە من زیاتر خەمی وەرگێڕانەکەی بوو بۆ‬ ‫ناتوانێت هەمیشــە جوان‪ ،‬سەرنجڕاکیش ڕەزامەندییــان لە نیرومەند وەرگرتبوو بۆ کوردی‪ ،‬بەاڵم بەڵێنــی بە دەوڵەتئابادی‬ ‫بنووســێت‪ ،‬بەاڵم جیاوازییەکی گەورە لە ئەوەی ئیمەیلەکەیم پێ بدەن‪ .‬ئیمەیلێکم دابوو دەقە ئەســڵییەکە بە کەس نەدات‬ ‫نێوان چێژی من لە ڕۆمانی «باودۆلینۆ» بــۆ نیرومەنــد نــارد‪ ،‬کــە ئێمــە حــەز بــۆ ئــەوەی بە فارســی بــە ڕەش چاپ‬ ‫لەگەڵ «گۆڕســتانەکەی پراگ»دا هەیە‪ ،‬دەکەیــن ئــەو ڕۆمانە بە کــوردی هەبێت نەبێت‪ ،‬لە بەر ئەوە دەســتم لە نیرومەند‬ ‫کە دەتوانم بڵێم ئەم ڕۆمانەی دوایی ئێکۆ و ئەگەر بکرێت دەقە فارســییەکەمان بۆ و دەوڵەتئابادی شت‪.‬‬ ‫بــەاڵم هەوڵەکانــم لەگــەڵ دەزگای‬ ‫یەکێکە لەو ڕۆمانانەیکە هەرگیز جارێکی بنێرێــت‪ ،‬من لە زۆر نووســەری کوردەوە‬ ‫تر نایخوێنمەوە‪ ،‬هەر وەکو چۆن جارێکی وێنایەکم لە ال دروســت بووە کە زۆربەی باڵوکردنەوە درێژە پێدا‪ ،‬تەنانەت لە ڕێی‬ ‫تــر «جەودەت و کوڕەکانی» و «لوکا و نووســەران خەڵکی بەفیز و لووتبەرزن و تەلەفۆنــەوە بەڕێوەبەری دەزگای یونیۆن‬ ‫پســپۆڕێکی وەکو بەهمەن نیرومەند‪ ،‬کە بووە ناســیاوم و باسی ئەدەبی کوردی و‬ ‫ئاگری ژیان» ناخوێنمەوە‪.‬‬

‫زۆر ڕۆمان هەن خۆیان دەسەپێنن و بە‬ ‫سەرماندا زاڵ دەبن و هەموو دەوربەرەمان‬ ‫لە بیر دەبەنەوە و بە جۆرێک بۆ ناو جیهانی‬ ‫گیڕانەوە و ڕووداو و وەسف پەلکێشمان‬ ‫دەکەن ئیتر گەڕانەوە زۆر قورس و سەخت‬ ‫دەبێت‪ ،‬ڕۆمانی «کۆلۆنێل» یەکێک بوو‬ ‫لەو ڕۆمانە دانسقانە‬

‫ڕۆمانــی کوردیم بۆ کرد و پێم وت نیازم‬ ‫هەیــە دوو ڕۆمانــی کوردی بــۆ ئەڵمانی‬ ‫وەربگێڕم‪ ،‬بەاڵم هیچ ئامادەییەکی پیشان‬ ‫نــەدا بــۆ باڵوکردنەوەیــان‪ ،‬هۆکارەکەی‬ ‫پــێ نەگوتم‪ ،‬بەاڵم گومانــی ئەوەم کرد‬ ‫ڕەنگ بێت بۆ ڕۆمانی کوردی وەرگێڕدراو‬ ‫خوێنــەر کەم بن‪ .‬چەنــدان ملیۆن تورک‬ ‫لە ئەڵمانیا و نەمســا و سیوســرا دەژین‬ ‫و زۆریــان ناتوانن بــە تورکی بخوێننەوە‬ ‫و پێیان خۆشە ئەدەبی نەتەوەکەیان بە‬ ‫ئەڵمانی بخوێننەوە‪ ،‬ڕەنگ بێت خوێنەری‬ ‫ئەدەبی تورکــی زۆر زیاتر بێت وەکو لە‬ ‫ئەدەبی کــوردی‪ .‬بەڕێوەبــەری دەزگای‬ ‫ئونیۆن پێی وتــم‪ ،‬ئەو مافی چاپکردنی‬ ‫«کۆلۆنێل»ی لە ئاژانســێک کڕیوە‪ ،‬ناو‬ ‫و ئەدرێــس و ئیمەیلی ئاژانســەکەی بۆ‬ ‫نــاردم و منیش بــۆ کاک ئازاد بەرزنجیم‬ ‫نارد و کاک ئازاد نامەیەکی بە ئینگلیزی‬ ‫بۆ نووســین‪ ،‬بــەاڵم ئەو ئاژانســانە زۆر‬ ‫بازرگانیــن و وەکو چــۆن دەاڵڵی زەوی‬ ‫و خانــوو مامەڵە بــە زەوی و خانووەوە‬ ‫دەکەن ئەم ئاژانسانە بەو جۆرە مامەڵە بە‬ ‫کتێبەوە دەکەن‪ ،‬من پێشووتر ئەزموونی‬ ‫زۆر خراپــم بــۆ مۆڵەتــی وەرگێڕانــی‬ ‫کتێبەکانــی کوندێرا و برێشــت و ماکس‬

‫فریــش و فریدریــخ دویرنمــات کردبــوو‪،‬‬ ‫تەنانەت مۆڵەتی وەرگێڕانی «پەردە»ی‬ ‫کوندێرا بووە هۆی تێکچوونی پەیوەندیی‬ ‫خاتوو ڤێرای هاوســەری میــان کوندێرا‬ ‫و ئاژانســەکە‪ .‬بازاڕێکــی وەکــو بــازاڕی‬ ‫زمانــی ئینگلیزی‪ ،‬ژاپۆنی یان چینی زۆر‬ ‫بەبایەخترن وەکو بازاڕی کتێبی کوردی‪،‬‬ ‫چونکــە کە ئێمــە داوای مۆڵەت دەکەین‬ ‫دەبــێ بڵێین ‪ ٥٠٠‬دانە چــاپ دەکرێت بۆ‬ ‫ئەوەی پارەی مۆڵەت نەدەین‪.‬‬ ‫دەوڵەتئایابــادی هەمــوو مافێکــی بە‬ ‫ئاژانســەکە فرۆشــتبوو و تەنانەت ئەگەر‬ ‫بیانەوێت بە فارسیش باڵو ببێتەوە ئەبێ‬ ‫مۆڵەت لەو ئاژانســە وەربگرێت‪ .‬بەهمەن‬ ‫نیرومەنــد ڕاســتەوخۆ لــە دەستنووســە‬ ‫فارســییەکەوە ڕۆمانەکــەی بــۆ ئەڵمانی‬ ‫وەرگێڕابوو‪ .‬ئیتر لــە زمانی ئەڵمانییەوە‬ ‫بۆ ســەر چەنــدان زمانی تــر وەرگێڕدرا‪،‬‬ ‫بەهمــەن پێــی وتم کــە ئــەو هاوڕێیەت‬ ‫ئینگلیزی دەزانێــت بۆچی بە بێ مۆڵەت‬ ‫لــە ئینگلیزییــەوە وەری ناگێڕێت‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەی نەمان توانی دەقە فارســییەکەی‬ ‫پەیــدا بکەیــن ناچــار کاک ئــازاد لــە‬ ‫ئینگلیزییــەوە وەری گێــڕاوە‪ .‬هیــوادارم‬ ‫ئێوەش چێژی لێ ببینن‪.‬‬

‫بۆچی چیرۆک‬ ‫•‬ ‫دەنووسین‬ ‫بەڕۆژ ئاکرەیی‬ ‫چیــرۆک دەگێڕینەوە تا منداڵەکانمان بخەوێنین‪ ،‬کە منداڵەکان گەورەش بوون‪،‬‬ ‫دیسان چیرۆکیان بۆ دەگێڕینەوە تا لە خەو بێداریان بکەینەوە‪.‬‬ ‫شێرلی هازارد‬ ‫بــەاڵم وشــەیەکە هێندێک جار‪« :‬نەیگــوت» نەیگوت؟ دواییش‪« :‬ڕۆیشــت»‪.‬‬ ‫ڕۆیشــت؟ ئــەم ڕۆیشــتنەیش ختووکەمــان دەدا کــە بڕۆین و وشــە لە پاڵ وشــە‬ ‫(تۆ بخوێنەوە خشــت لەســەر خشــت) دابنێین تا شــوێنێک بێتە دی و لە شوێنە‬ ‫دەســکردەکەی زەینــی خۆماندا بە شــوێن دەســتی کەســایەتییەکدا بگەڕێین کە‬ ‫دەســتمان بگــرێ و بمانبــا و ئێمــەش بڕۆین تا شــاهیدی ڕووداوێــک بین کە ڕوو‬ ‫دەدا‪ .‬هێندێک جاریش تەنیا ڕستەیەکە‪« :‬دوێنێ‪ ،‬بە درێژایی ڕۆژ‪ ،‬باران باری‪».‬‬ ‫ئەوســا ناچــار دەبیــن ببارێنین و پاشــان تیرۆژێک چێ بکەین کــە دزەی کردووە‬ ‫لــە درزی پــەردەوە و ڕای کردووە بەرەو پێچکەی کورســی‪ .‬پاشــان دەنووســین‬ ‫تــا ببینین‪ .‬دەڵێین تا ببیســین‪ .‬دادەتاشــین تــا دابتاشــرێین‪ .‬ڕووت دەکەینەوە‬ ‫تــا ڕووت ببینــەوە‪ ...‬و بــەردەوام دەبــێ لە بیرمان بێ کە واقیعی بین لە ســاتی‬ ‫ڕوودانــی ڕووداودا‪ .‬بــەاڵم واقیعەکە بەرەواژوو دەکەینەوە‪ ،‬تــا حەقیقەت تەنانەت‬ ‫وردەخەوشێکی تێ نەکەوێ‪.‬‬ ‫لــە ئــارەزووی بیناکردنــی جیهــان یــان مرۆڤێکدا دەنووســین (تــۆ بخوێنەوە‬ ‫دەسووتێین) کە حەز دەکەین هەبێ‪ ،‬یان دەترسێین کە هەبێ‪.‬‬ ‫گوتی‪ :‬من لە ســااڵنی شــەڕی نێوان ئێران و عیراقدا‪ ،‬کورتەچیرۆکێکم لەبارەی‬ ‫دوو سەربازەوە نووسی‪ ،‬یەکێکیان عیراقی و ئەوی تریان ئێرانی‪ .‬لە شەڕ هەڵدێن‪.‬‬ ‫یەکێکیان لە عیراقەوە بەرەو ئێران‪ ،‬ئەوی تریان بە پێچەوانەوە‪ .‬لەســەر ســنوور‬ ‫تووشی یەکتر دەبن‪ .‬لە قەراغ جۆگەیەکی لیخندا‪ .‬ئاو دەخۆنەوە و بە ئاماژەی سەر‬ ‫و دەســت شتایەک دەپرســن لە یەکتر‪ .‬ئێرانییەکە ڕێگەی عیراق و عیراقییەکەش‬ ‫ڕێگەی ئێران‪ .‬ئەوسا دەڕۆن‪ .‬هەرکام بە ڕێگەی خۆیدا‪.‬‬ ‫گوتم‪ :‬دەی؟‬ ‫گوتی‪ :‬من هەر بە نووســینی ئەم کورتەچیرۆکە‪ ،‬دوو گەنجم لە ئاگری شەڕێکی‬ ‫هەشتســاڵە ڕزگار کــرد‪ .‬نــەک لە واقیعــدا‪ ،‬کــە نەمدەتوانی‪ ،‬بەڵکو لــە خەیاڵی‬ ‫خوێنەردا و بۆ هەتاهەتا‪.‬‬ ‫ئێســتاش کەسێک کە گەیشتووەتە وێســتگەی «بۆچی چیرۆک دەنووسین؟»‪،‬‬ ‫قیتارەکەی لەوانەیە ڕۆیشتبێ‪ ،‬یان هەر ڕۆیشتووە‪.‬‬ ‫کەواتە‪ :‬بۆچی چیرۆک نانووسین؟‬ ‫* فستیڤاڵی ئەدەبی‪-‬هونەری «تیرگان» هەر دوو ساڵ جارێک لە کانادا بەڕێوە‬ ‫دەچێت‪ .‬ئەمســاڵ داوایان لە ســێ نووســەر کردبوو کە زۆر بە کورتی (کەمتر لە‬ ‫پێنجسەد وشە) وەاڵمی ئەم پرسیارە بدەنەوە کە‪ :‬بۆچی چیرۆک دەنووسن؟‬ ‫ئەمە وەاڵمی بەڕۆژ ئاکرەییە بۆ ئەو گۆڤارە‪.‬‬ ‫بــەڕۆژ ئاکرەیــی لەدایکبووی ‪١٩٦٣‬ـــی کوردســتانی عیراقە‪ .‬بە کوردی شــیعر‬ ‫دەنووسێت و بە فارسی چیرۆک‪ .‬پێنج کۆمەڵەشیعری بە کوردی نووسیون‪« :‬مردن‬ ‫لــە ئاوێنەدا»‪« ،‬دیســان مردن لە ئاوێنــەدا»‪« ،‬لەودیو شــەوی پەیڤەکانەوە»‪،‬‬ ‫«فەرامۆشــی نازنــاوی مەرگە» و «بە تەما بووم لە تەم بدوێم»‪ .‬بە فارســییش‬ ‫دوو کۆمەڵەچیرۆکــی نووســیون‪« :‬شــتێک لەم نزیکانە» و «ئێمــە لێرەین»‪ .‬لە‬ ‫‪١٩٧٥‬ـــەوە کوردســتانی بەرەو ئێران بەجێ هێشــت و پازدە ســاڵ لەوێ ژیا‪ .‬لە‬ ‫‪١٩٩٠‬ـدا چوو بۆ سوێد و بیستویەک ساڵ لەوێ گیرسایەوە‪ .‬ئێستاش پێنج ساڵێکە‬ ‫(بە قەولی خۆی بۆ درێژەپێدان بە پەنابەرێتی) گەڕاوەتەوە بۆ کوردستانی عیراق‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )472‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/7‬‬

‫««‬

‫‪6‬‬

‫سەرەتایەک‬

‫بۆ خوێندنەوەی شیعری «نوێژانە»‬ ‫مەنسوور تەیفووری‬ ‫گێرشــۆلمم شــۆلم‪ ،‬تیۆلۆگــی مەزنــی‬ ‫جــوو‪ ،‬حەکایەتێکــی رەبــەن یــان‬ ‫پێشــنوێژەکانی گەلی جــوو دەگێڕێتەوە‬ ‫کــە الی ئــەو بنچینەیەکــی گێڕانــەوە و‬ ‫ئەدەبــە و ئاگامبــن لــەم دواییانــەدا لە‬ ‫کتێبــی «شــێت و حەکایــەت» دا بۆی‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ .‬حەکایەتەکە بە ســەرهاتی‬ ‫لــە بیرکردنــە و بیرچوونــەوە و هــەوڵ‬ ‫بــۆ بەرگریــی بەرامبــەر بیرچوونــەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی کۆندرا پێشــتر وەها دایڕشــتبوو‪:‬‬ ‫« شــەڕی مــرۆڤ لەگــەڵ دەســەاڵت‪،‬‬ ‫شــەڕی یادەوەرییــە دژی فەرامۆشــی»‪.‬‬ ‫بگەڕێێنــەوە ســەر حەکایەتەکــە‪« :‬‬ ‫کاتێ بەعلشــێم[ رەبەنی جوو] ئەرکێكی‬ ‫قورســی دەهاتــە ســەر شــان‪ ،‬دەچــوە‬ ‫شــوێنێکی تایبەت لە دارستان‪ ،‬ئاگرێكی‬ ‫دەکــردەوە و نــزای دەکــرد؛ بــەم جۆرە‬ ‫مــرازی دەهاتنــە دی‪ .‬کاتــێ لــە نەوەی‬ ‫دواییــدا «مەگید» ی مێســەریتز هەمان‬ ‫ئەرکــی هاتــە ســەر رێ‪ ،‬چــووە هەمان‬ ‫شوێنی نێو دارستان و گوتی ‪ « :‬چیدی‬ ‫ناتوانیــن ئاگــر بکەینەوە‪ ،‬بەاڵم هێشــتا‬ ‫دۆعامــان پێدەکرێت» و بەمجۆرە مرازی‬ ‫هاتە دی‪ .‬ســەر لە نوێ‪ ،‬نەوەیەکی دوای‬ ‫ئەو‪ ،‬رەبەنێکی تــر هەمان ئەرکی کەوتە‬ ‫ئەســتۆ‪ .‬ئەویــش چووە نێو دارســتان و‬ ‫گوتــی ‪ « :‬چیدی ئاگرمان پێناکرێتەوە‪،‬‬ ‫چیــدی دۆعاکانمــان پێناگوترێت؛ بەاڵم‬ ‫شــوێنی نێو دارستانەکە دەناسین‪ ،‬ئەمە‬ ‫رەنگە بەس بێت» و بەسیش بوو‪ .‬بەاڵم‪،‬‬ ‫کاتــێ نــەوەی دواتر هــات و کاتێ رابی‬ ‫ئیزراییلــی ریشــەن [رەبەن] بــۆ هەمان‬ ‫ئەرک بانگ کرا‪ ،‬لە ســەر کورسیی رەنگ‬ ‫زێڕینی تەالرەکەی رۆنیشــت و گوتی ‪»:‬‬ ‫چیــدی ئاگرمــان پێناکرێتــەوە‪ ،‬چیــدی‬ ‫نزاکان نازانین‪ ،‬شــوێنەکە نازانین؛ بەاڵم‬ ‫دەتوانیــن حەکایەت بگێڕینەوە‪ ،‬کە ئەمە‬ ‫چۆن بە ئێرە گەییشــت‪ ».‬حەکایەتخوان‬ ‫دەڵــێ‪ ،‬ئــەو حەکایەتەی ئــەو گێڕایەوە‬ ‫وەک کاری هەمان ســێ رەبەنی پێشــوو‬ ‫کاریگەریی هەبوو‪[...‬لێرەدا شۆلم دەڵێت]‬ ‫ئەمە ئەو شوێنگەیە ئەوڕۆکە ئێمەی تێدا‬ ‫دەژین‪]1[».‬‬ ‫ئەمــە داســتانی بیرچوونەوەیــە‪،‬‬ ‫رەبەنەکانــی یەکــەم دۆعاکانیــان گیــرا‬ ‫دەبێــت‪ ،‬بــەاڵم دواییــن رەبــەن تەنیــا‬ ‫دەتوانێــت ئــەو بەســەرهاتە بگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫بــەو هیــوای کە بەڵکوو دۆعــا و نزاکانی‬ ‫گیــرا بێــت‪ .‬بــەاڵم دوای ئــەوان ئەگــەر‬ ‫بــەردەوام بین‪ ،‬دەتوانیــن بگەین بەمەی‬ ‫کــە رۆژێــک دواییــن رەبەنێــک بێــت و‬ ‫دەســتی هەڵبێنێت و بڵێــت ‪ »:‬خوادایا‬ ‫ئێمە بیرمان چــووە کە بیرمان چووە»‪.‬‬

‫لە دەســت دەچێت‪ ،‬کە خەریکی فەوتانە‬ ‫و بڕیارە گێڕەوەر‪ ،‬لە گشت شێوەکانیدا‪،‬‬ ‫فریــای ئەو رابــردووە بکەوێت بۆ ئەوەی‬ ‫نەفەوتێت و بیگیڕێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی لەم‬ ‫ناوەدا فریای بندەستانیش بکەوێت و لەو‬ ‫مێژووەدا یارمەتییــان بدات‪ ،‬واتە لێرەوە‬ ‫و بــە یارمەتیی گێڕانــەوە بتوانێت بچێتە‬ ‫نێــو رابردووەوە و لێرەوە و لە ئێســتەی‬ ‫زەمەنــەوە بە وشــەکان و بــە حەکایەت‬ ‫رێگەیەک بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی دزە بکاتە‬ ‫نێــو رابــردوەوە بۆ ئــەوەی رابــردووش‬ ‫بگۆڕێت‪ .‬هیوای ئەوەی وشەکان کاریگەر‬ ‫بن و بتوانن فریای رابردوو بکەون‪ ،‬هیوای‬ ‫ئــەوەی دۆخی شــتەکانی رابردوویان پێ‬ ‫بگۆڕدرێــت و بتوانن شــتەکان لە فەوتان‬ ‫بپارێــزن هەمــان هیــوای ناخــی زمــان‬ ‫خۆیەتــی‪ ،‬هەمــان بزوێنــەری زمانــە و‪،‬‬ ‫رەنگــە یەکەم مرۆڤێــک زمانی داهێنا بۆ‬ ‫ئەوەی داهێنا کە بەر بە فەوتانی شتێک‪،‬‬ ‫بەر بە دووریی کەسێک بگرێت‪.‬‬ ‫ئەمــە حەکایەتــی شیعریشــە‪ .‬شــیعر‬ ‫کاتــێ زمان دەبێتە کۆمەڵێک کڵێشــە و‬ ‫کاتــێ خــودی گێڕانەوە دەبێتە شــتێکی‬ ‫دووپاتەکــی کە تەنیــا بیرچوونەوە زیاتر‬ ‫و زیاتــر دەکات‪ ،‬لە ناخــی خودی زماندا‬ ‫شۆڕشــی خۆی بەرپا دەکات‪ .‬بەاڵم ئەمە‬ ‫هێشــتا مەرجی هەیە‪ ،‬مەرجی ئەوەی کە‬ ‫دوای ئەم شۆڕشــە تۆ هێشــتا شــیعرت‬ ‫هەیە یان نا؟‬ ‫لــە رۆژهەاڵتــی کوردســتان‪ ،‬بیــر لە‬ ‫شۆڕشــێک لە دڵێ زمانــدا کرایەوە‪ .‬لەم‬ ‫دواییانەدا فیلمێکیشــی لە سەر درووست‬ ‫کرا و کۆمەڵێک شاعیر قسەیان تێدا کرد‪.‬‬ ‫زۆریان گوت‪ ،‬بەاڵم لەم ناوەدا دوو سیما‬ ‫هێشتا بزر بوون‪ ،‬بەرێکەوتیش دەبێ ئەو‬ ‫شۆڕشــە الی ئەوان بدۆزیتــەوە‪ ،‬برایمی‬ ‫ئەحمــەدی کــە پێشــچەند ســاڵ دیوانی‬ ‫« زەوی بفرۆشــین بــۆ ئەســپێک»ی‬ ‫نووســیبوو و ببوە ســەرچاوەی ئیلهامی‬ ‫زۆر کڵێشــە‌نووس و دواتــر کڵێشــەکان‬ ‫براییمیــان پاک کردەوە‪ ،‬تا ئاســتێک کە‬ ‫ئیتــر نــە دیوانەکە چاپ بــکات و نە بە‬ ‫کوردی بنووسێت‪ .‬سیمایەکی ونی دیکەی‬ ‫ئــەم ناوە نوســەری دیوانــی « غارەتی‬ ‫شەمامە» و ئێستەی شیعری «نوێژانە»‬ ‫یە‪ .‬ئەمیش البرا و یەکێک لە ماناکانی ئەم‬ ‫بزرییەی ئــەم بەرهەمانە لە ریزی درێژی‬ ‫ئەو شــاعیرانەدا کە بیریان لە شــکاندنی‬ ‫کڵێشــەن دەکردەوە ئەمە بــوو‪ :‬زۆربەی‬ ‫ئــەو دەقانەی ئەو ســااڵنە لــە رۆژهەاڵت‬ ‫نوسران‪ ،‬دواتر وایان لێهات هەست بکەیت‬ ‫بــە فۆرمووڵیک دەنووســرێن‪ ،‬کۆمەڵێک‬ ‫تەکنیک هەیە و دەتوانیت بەو تەکنیکانە‬ ‫دەقێــک بنووســیت‪ ،‬بەاڵم کــە «زمانی‬ ‫شکاو»ی دەقەکان و وشە شکاوەکان لە‬ ‫پــاڵ یەکتــر ریز بکەیتەوە‪ ،‬ئەو رســتەی‬

‫هەڵدەوەشــێتەوە‪ ،‬چونکــوو لۆژیکی ئەو‬ ‫بریتیــی نییە لە شــکاندنی لۆژیکی باوی‬ ‫زمانــی و کڵێشــەیی‪ ،‬بەڵکــوو زیاتــر و‬ ‫لــەو دیــوی «کایەی زمانــی» و «زمان‬ ‫شکێنی» و هەموو یارییەکانەوە‪ ،‬لۆژیکی‬ ‫ئــەم دەقــە رۆنان و خولقاندنــی زمان و‬ ‫دنیایەکــی دیکەیە‪ ،‬ئەمەیــە «نوێژانە»‬ ‫شــیعرێک نییە لە نێو ئەو شــەپۆلەدا کە‬ ‫هەیە‪ ،‬بەڵکوو شیعرێکی دیکەیە‪.‬‬ ‫بگەڕێینــەوە‪ :‬دوای هــەر چەشــنە‬ ‫دەستکارییەکی ئەم شیعرە تۆ ناگەیتەوە‬ ‫بــە هەمان زمانی باو کــە هەیە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫زمان و لەگەڵیدا دنیایەکی دیکەت هەیە‪.‬‬ ‫ئەمــە دەمانباتــەوە بــۆ هەمــان ئیدەی‬ ‫حەکایەتــی رەبەنــەکان‪ .‬دواییــن رەبەن‬ ‫کە لە ســەر کورســییەک‬ ‫دانیشــتووە‪ ،‬بە گیڕانەوە‬ ‫دەتوانێت بە مراز بگاتەوە‬ ‫و نزاکەی گیــرا دەبێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم دۆعــای ئــەو هی‬ ‫دنیایەکــی دیکەیــە‪،‬‬ ‫دنیایــەک کــە خودا بە‬ ‫جێی هێشتووە و تەنیا‬ ‫مرۆڤــی تێــدا مــاوە‪،‬‬ ‫دنیایــەک تێیدا مرۆڤ‬ ‫دەبــێ خــۆی چارەی‬ ‫خــۆی بنووســێتەوە‬ ‫و زمان و حەکایەتی‬ ‫خــۆی خەلق بکات‪،‬‬ ‫دنیایــەک دەبــێ‬ ‫تێیدا حەکایەتخوان‬ ‫و لەگەڵیدا شاعیر‬ ‫خۆی ئەرکی خالق‬ ‫بوون لە ئەســتۆ‬ ‫بگرێت‪ ،‬بە هەموو‬ ‫مە تر ســیە کا نی‬ ‫ئــەم کارەوە‪.‬‬ ‫دنیــا‬ ‫ئــەم‬ ‫بە جێهێڵــر ا و ە‬ ‫کــە خــودای‬ ‫لــێ کەمــە‪،‬‬ ‫نا تو ا نێــت‬ ‫بــۆ هیــچ‬ ‫کلێشــە یە ک‬ ‫بگەڕێتــەوە‬ ‫و بۆیــە‬ ‫دەبی خۆی‬

‫بە داڕشتنەوەی وشەکانی «نوێژانە» تۆ ناگەیتەوە بە‬ ‫نوێژێکی ساکار و درووست و لۆژیکی‪ ،‬ناگەیتەوە بە‬ ‫هەمان کڵێشەکان‪ ،‬بەڵکوو ئەوەی دەمێنێتەوە شیعرە‬ ‫ئەمــە ئــەو خاڵەیە تێیــدا گێڕانــەوە لە‬ ‫دایــک دەبێت‪ .‬چەمکی گێڕانەوە لە زمانە‬ ‫التینەکاندا بــە دوو مانایە‪ ،‬هەم مێژوو و‬ ‫هەم حەکایەت‌کردن‪ ،‬هەم مێژوو و دیرۆک‬ ‫و هــەم گێڕانەوەی چیــرۆک و حەکایەت‪،‬‬ ‫ئــەوی پێی دەوترێت هیســتۆری‪ .‬دەوس‬ ‫و شــوێنی ئەم مانای گێڕانەوە لە زمانی‬ ‫کوردیشــدا هەیە و مــاوە‪ .‬گێڕانەوە هەم‬ ‫بە مانای باســکردنی بەســەرهاتێکە‪ ،‬جا‬ ‫مێــژوو بێت یان حەکایــەت و رووداوێک‪،‬‬ ‫هــەم بە مانایەکی دیکەیــە ‪ :‬هێنانەوەی‬ ‫شــتێک لە بنی زەمەنــەوە‪ ،‬گەڕاندنەوەی‬ ‫شــتێک کە لە دەست چووە‪ ،‬کە خەریکە‬

‫کە دەمینێتەوە‪ ،‬ئەو دەقەی کە دەتوانی‬ ‫بینووسیتەوە دەقێکی ئاسایی کلێشەییە‪،‬‬ ‫دەقێک لــە زادەی جێگۆڕکێیە لە رێزمان‬ ‫و شــوێنی لۆژیکیــی وشــەکاندا‪ ،‬نــەک‬ ‫زادەی شۆڕشــێکی بنچێنەیی لە روانگەدا‬ ‫بــۆ دنیا و پاشــان بۆ زمــان‪ .‬بەاڵم ئەمە‬ ‫حاڵــی ئەم دەقە نییە‪ .‬بە داڕشــتنەوەی‬ ‫وشــەکانی «نوێژانە» تــۆ ناگەیتەوە بە‬ ‫نوێژێکی ســاکار و درووســت و لۆژیکی‪،‬‬ ‫ناگەیتەوە بە هەمان کڵێشــەکان‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫ئــەوەی دەمێنێتەوە شــیعرە‪ .‬بەو مانای‬ ‫کــە ناتوانــی هیــچ دەســتێک ببەیت بۆ‬ ‫ئــەم دەقە‪ ،‬چونکوو بە دەســتبردن بۆی‬

‫بخولقێنێــت‪ ،‬هــەر وەک مرۆڤــی بــێ‬ ‫ناوەرۆکــی مۆزێل کە هیچ پێشــینەیەکی‬ ‫نییە و لە خۆیەوە دەبێ دەست پێبکات‪،‬‬ ‫ئــەم دنیــاش و ئــەم زمانــەش دەبێ لە‬ ‫خۆیەوە دەست پێبکات و ببێتە دنیایەکی‬ ‫ســەربەخۆ‪ .‬لێرەدایە گرنگیی «نوێژانە»‬ ‫ئاشــکرا دەبێــت‪ ،‬ئــەو ناگەڕێتــەوە نێو‬ ‫کلێشــەکان‪ ،‬بە داڕشــتنەوەی ناگەیتەوە‬ ‫بــۆ دۆعایــەک و نوێژێــک‪ ،‬بەڵکوو خۆی‬ ‫نوێژێکــە‪ ،‬خۆی نوێژێکی دیکەیە‪ ،‬نوێژی‬ ‫خالقێک بەرامبە خالقێک‪.‬‬ ‫دەرفەت لێرەدا کورتە‪ ،‬بەاڵم دەتوانین‬ ‫بــە حەکایەتیكی دیکــەی رەبەنەکانەوە‬

‫ئەم یاداشــتە تــەواو بکەین‪ ،‬حەکایەتیک‬ ‫کــە لە زمانــدا بــۆ ئــازادی دەگەڕێت و‬ ‫خۆی بە هەمان وشە و پیتە ئاساییەکان‬ ‫چیرۆکی خــۆی دەخولقێنێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫هیــوای دنیایەکــی دیکــە و جەوهــەری‬ ‫مــرۆڤ بگێڕێتــەوە‪ ،‬کــە ئیمــکان و‬ ‫توانســتی خولقاندنــە‪ ،‬مەگــەر مرۆڤیش‬ ‫شــتێکە جگــە ئــەم ئەگــەر و توانســتە‬ ‫هەمیشــەییە شۆڕشــکردن و خولقاندن‪،‬‬ ‫ئەو بوونــەوەرەی کە هەمیشــە خەریکە‬ ‫دەبێتە مــرۆڤ‪ ،‬ئەو ئەگەرەی کە هەموو‬ ‫قاڵبێــک دەیەوێت کورت و ســنوورداری‬ ‫بکاتــەوە‪ « :‬ئێوارەیەکــی درەنــگ‬ ‫وەخــت‪ ،‬وەرزێرێکــی هەژار کــە لە باژێڕ‬ ‫گەڕاوەتەوە‪ ،‬دەبینی کتێبی دۆعاکەی پێ‬ ‫نییە‪ .‬گەڕکێکی هەڕابەکەشــی گەڕکێکی‬ ‫شکاوە و‬

‫لە دڵی جەنگەڵدا‬ ‫شــەرمەزارە ئــەو رۆژە بە بــێ وتنەوەی‬ ‫دۆعاکانــی تەواو بکات‪ .‬بۆیــە ئەم دۆعا‬ ‫دەکات ‪« :‬هەڵەیەکــی گەورەم لێ واقیع‬ ‫بــووە خودایا‪ :‬ئەم بەیانیە بێ هەڵگرتنی‬ ‫کتێبــی دۆعاکانــم لە ماڵــێ دەرکەوتووم‬ ‫و بیرەوەریشــم هێنــد الوازە کــە بــە بێ‬ ‫کتێبەکــەم دۆعا چییە بۆم ناکرێت‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەوەی پێــم دەکرێت ئەمەیە‪ :‬من پیت و‬ ‫حەرفی ئەلفوبێ پینج جاران بە شێنەیی‬ ‫دەنووســمەوە‪ ،‬جەنابت گشــت دۆعاکان‬ ‫دەناسیت‪ ،‬هەر بۆخۆت پیتەکان وە سەر‬ ‫یەک نێ و ئەو دۆعایانەی من لە بیرم نین‬ ‫رێک بخە»‪ .‬خودا بە فریشــتەکانی خۆی‬ ‫گــوت ‪« :‬لە هەموو ئــەو نزایانەی ئەمڕۆ‬ ‫گوێم لێبوون‪ ،‬ئەمەیان‪ ،‬بێ ســێ و دوو‪،‬‬ ‫لە هەموویان باشترە‪ ،‬چونکوو لە دڵێکی‬ ‫ســاکار و پاکــەوە هاتــووە‪ ».‬تۆش ئەم‬ ‫نوێژانە وەها بخوێنەوە‪.‬‬ ‫‪[1].(Gershom G. SCHOLEM,‬‬ ‫‪Les grands Courants de la‬‬ ‫‪Mystique juive, trad. de M. M.‬‬ ‫)‪DAVY, Payot éd., 368.‬‬

‫فۆرم یان ناوەرۆک‬ ‫یان تێکشکاندنی‬ ‫هەردووکیان؟‬ ‫حەمەساڵەح سووزەنی‬

‫فۆرم چییه‌؟‬ ‫ب ‌ه رای من فورم مه‌یدان‌دان ‌ه ب ‌ه زمان وه‌ك سیســته‌میكی نیشــانه‌ی وانموود‌ه‬ ‫‪ simulacrum‬بۆ ده‌ر خستنی ئه‌وپه‌ڕی وانموودگه‌ری و ده‌رچوون ل ‌ه بازنه‌ی‬ ‫«موسولی» ئه‌فالتوونی ‪ ...‬واتە زمان گومان له‌‌خۆشی ده‌كا وه‌ك حه‌قیقه‌تێك و‬ ‫ئیتر نایهه‌وێ ده‌وری واقیع و شبهی واقيع بگێڕێ و جه‌خت بكات ‌ه سه‌ر مانا و كۆمه‌ڵ‬ ‫و كه‌ســایه‌تی شــاعیر‪ ،‬به‌ڵكوو هه‌وڵی سازكردن ئه‌دا ب ‌ه شــیوه‌گه‌لی جۆراوجۆر‪..‬‬ ‫مەبەست لە شێوەگەلی جۆراوجۆر دەرچوونە لە زمانی بە دەسەاڵت بووی «ئەوی‬ ‫دی مەزن»(بــە گوتــەی الکان) و داهێنانی زمانێکی نــوێ‪ ..‬ئەو زمانە کە من لە‬ ‫وتارگەلــی جیــاوازدا بە ئەرکی قەلەمی نوێترخوازانــی دەزانم و الم وایە هەوڵێکی‬ ‫بەردەوام بووە لە مێژووی ئەدەبدا بەگشتی‪ ...‬ئەو دەقە ئەگەری مانەوەی زێدەترە‬ ‫کە بە هەر شــێوەی پێویســت و ناپێویست‪ ،‬بە روخســارێکی نوێترەوە دەرکەوێت‬ ‫« نوێژانە» دەقی رێزدار بێهزاد کوردســتانی ئەو هەوڵەی چ وەک تێکشــکاندنی‬ ‫فۆرمــی کــۆن و چ وەک بەرهەڵســتکاری دەقی کــۆن و چ وەک تەبایی نێوان ئە‬ ‫دوانە ‪ ،‬بە ئاشــکرا پێوە دیارە؛ فۆرمی گشــتی‬ ‫نوێژانــە پشــت قاییمــە‬ ‫بــە شــکاندنی فورمێکــی‬ ‫دی کــە هەمــان فۆرمــی‬ ‫«عیبادات»ە ‪ ...‬و پێشتر‬ ‫زاڵترین فۆرمی ستایشەکان‬ ‫بووە بەرانبــەر ئەوی مەزن؛‬ ‫« قەســت و نیەتــم ئەوەیە‬ ‫چــوار رکات نوێــژی ئــەم‬ ‫عەسری حازرییە بەجێ بێنم‪.‬‬ ‫‪ .‬لە ســەرم فەڕزە بۆ خوا‪...‬‬ ‫خــوای مەزن»‪ ...‬و تاد‪ .‬ئەمە‬ ‫سەرەتای نوێژێکی خۆماڵییە و‬ ‫شــکاندنی «نوێژ» بــە نوێژانە‬ ‫هــەر لــە ســەردێڕی دەقەکەدا‬ ‫خوێنــەر دادەچڵەکێنــێ‪ ..‬ئــەو‬ ‫مەستانە‪ ...‬عاشقانە‪ ..‬دایکانە‪..‬‬ ‫باوکانە و دەیان دەستەواژەی لەو‬ ‫چەشــنە بیســتووە بەاڵم هەرگیز‬ ‫نەیبیســتووە یــان نەیوێــراوە ئەو‬ ‫وشــە بڤەیە ببیستێ چ بگا بەوەی‬ ‫بیبینــێ‪ ..‬و تێکشــکاندنەکان هەر‬ ‫لەوێــوە دەســت پێــدەکا؛ «نیه‌تم ‌ه‬ ‫فه‌رزی چوارگۆشه‌ی ئه‌م ژیان ‌ه حازری ‌ه‬ ‫نــه برا‌‪ ،‬حازری چی!؟ نیه‌تم ‌ه فه‌رزی‬ ‫چوارگۆشــه‌ی ئــه‌م ژیانــ ‌ه به‌جێماو‌ه‬ ‫بــ ‌ه قــه‌زا ب ‌ه جــێ بێنم بــۆ بێتاقه‌تی‬ ‫هه‌تااااااااااااکــوو ئه‌وســه‌ر‪« .‬ئــەوەی‬ ‫کــە زێدەتــر خوێنــەر دادەچڵەکێنــێ‬ ‫دەرچوونــە لە بازنەی بــاوی تابۆکان و‬ ‫هــەر کە ئەم دەســتە واژەیە ئەدرێ بە‬ ‫مەاڵشــوویدا؛ « بــۆ بێتاقەتی» دەزانێ‬ ‫رووبــەڕووی دەقێکــی بــاو نەبۆتەوە‪ ..‬و‬ ‫چەند دێڕێک نیچەئاســا شــیر لە ئەرز و‬ ‫ئاســمان دەسوون و تابۆکان دەڕمێنن؛ «‬ ‫پێزانینمان بۆ ئه‌و کات ‌ه تاریکانه‌ی باوکمان‬ ‫بــ ‌ه چراقۆیه‌که‌و‌ه تا تۆ بڵێی درێژ‪ ،‬له‌شــی‬ ‫دایکمانــی پشــکنی و ئێمــه‌ی لــ ‌ه چاڵێکی‬ ‫موبــاره‌ک هێنایــ ‌ه ده‌ر بــۆ خۆشویســتنی‬ ‫موباره‌کی چاڵ هه‌تااااااااااااااااکوو ئه‌م سه‌ر»‬ ‫ئەمەئیتــر جەســارەتێکی دیکەیە و لە شــیر‬ ‫« بــە چــرا قوەیەکی تا بڵێــی درێژ» و کە‬ ‫کێشان تێدەپەڕێ؛‬ ‫خوازەیەکــی چەند توێیە و دەچنە خانەی «دال»گەل چەند «مەدلوول»ە و هەر‬ ‫دوو باوکی مەزنی ئەرز و ئاســمان دەپێکی و دەبێتە هۆی شــێعراندن و بە شــێعر‬ ‫گوتنی ئەو نهێنییانەی کەس ناوێرێ باســی بکا و بیداتە دەم خوازەیەکی دیکەی‬ ‫وەک «چاڵێکی موبارەک» ‪ ...‬شێعری کوردی زۆر کەم خوازەیی ە و کە خوازەش‬ ‫بــەکار دەبەن خوازەگەلی کــراوە و پاتەبووە‪ ..‬بەاڵم ئەم دووخوازەیە هەم نوێن و‬ ‫هەم قووڵترن لەچاڵی موبارەک‪ ...‬و هەم دژایەتیکردنێکی تەواو فەلسەفی دەخاتە‬ ‫پشت دەق‪ ...‬بە رێژەی هەموو ئەو خوازەگەلەی کە باسی لەدایکبوونمان دەکەن‪..‬‬ ‫´ ســوور ئه‌زانین درۆ خۆشــ ‌ه ئه‌م بێ له‌شــ ‌ه هیچی ل ‌ه به‌رد ناچێت بیستن نه‌بێت‬ ‫نه‌که‌ی هه‌رگیز ب ‌ه به‌رد بڵێی هه‌چه‌‪ »..‬بێ لەش» دیسان خوازەیەکی چەن مانایە‬ ‫و چەمکێکی «هەتاییمەزن» بە تەوسەوە دەکا بە بەرد و دەیشکێنێ لێیدەخوڕێ‪،،‬‬ ‫«هەچە!» تێکشکاندنەکان بەردەوامە و خوازەکان دوای ئاسمان دەگەن بە زەوێ‬ ‫و هەڵس و کەوتی راســت و چەپ بە ســوخرە دەگرن؛ «به‌ر له‌ته‌واوبوونیش بڵێم‬ ‫ڕوو له‌هه‌رالیه‌ک بکه‌یت تابلۆیه‌ک ‌ه له‌یه‌ک ناچێ و فه‌رقی نیه جنێوێک بۆ ڕاســت‪،‬‬ ‫ستایشێک ‌ه بۆ چه‌پ ‪ »...‬ئەمە لە کاتێکدایە کە توێکەی دیکەی دەق هێشتا رووی‬ ‫لە دەقەکۆنەکان و ساڵودانەوەکانە بەم الوالدا‪ ....‬خوێندنەوەی زێدەتر هەڵدەگرێ‬ ‫و پارادۆکسی کۆن و نوێ و کۆمەلگای نەریتی و شاری و دەروونایەتی تاکی مرۆڤی‬ ‫سەردەمیش دەپێکی‪ ...‬دڵنیام من کاتی خۆی دێمەوە سەر ئەم دەقە و بە چەنین‬ ‫میتــۆدی جیــاواز دەیخوێنمەوە‪ ...‬جارێ دەرفەت بێ بۆ خوێنەران‪ .....‬کە وایە با‬ ‫بە کەرتێکی دی لە دەقەکە جارێ دەقئاوایی بۆ شاعیری ئەم دەقە « پێ لێ ب ‌ه‬ ‫و بڕوان ‌ه دوور ئه‌مه‌ی ‌ه ڕه‌مزی فێربوونی ئه‌م دونیا دووچه‌رخه‌یه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )472‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/7‬‬

‫‪7‬‬

‫بیرەوەرییەكانی ئانا گریگۆریڤنا‬

‫««‬

‫خێزانی ڕۆماننووس دۆستۆیڤسكی‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪:‬‬ ‫نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫بەشی سێیەم‬ ‫دۆستۆیڤســكی بەالی ئەوەدا نەدەچوو‬ ‫باســی ژنە كۆچكردووەكەی بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆر بە باشــی باسی یەكەمین دەزگیرانی‬ ‫(ئانا كۆرڤین)ی دەكردو حەزی نەكردووە‬ ‫بەهۆی جیاوازیی ســیفات و بیروباوەڕەوە‬ ‫مارەبڕینەكەیــان هەڵبوەشــێتەوە‪ .‬تــا‬ ‫كۆتایــی پەیوەندیــی باشــی لەگــەڵ‬ ‫ئــەودا هەبــوو‪ .‬لەدوای شــەش ســاڵ لە‬ ‫هاوســەرگیریی مــن و دۆستۆیڤســكی‪،‬‬ ‫ئانــا كۆرڤینم ناســی و ئیتــر پەیوەندیی‬ ‫هاوڕێتیمان زۆر بەهێز بوو‪.‬‬ ‫جارێكیان لە دۆستۆیڤسكیم پرسی‪:‬‬ ‫بۆچــی وەك خەڵكــی دی‬ ‫ ‬‫بەشــێوەیەكی ئاسایی داوای منت نەكرد‪،‬‬ ‫بەڵكــو بــە پێشــەكییەكی دوورودرێــژ‬ ‫لەفۆرمی «رۆمانێك» دەستت پێكرد؟‬ ‫لەوەاڵمــدا وتــی‪ :‬لەراســتیدا‬ ‫ ‬‫زۆر نیگــەران و بێــزار بــووم‪ ،‬پێم وابوو‬ ‫هاوســەرگیری لەگــەڵ تــۆدا جۆرێكە لە‬ ‫هەڵەشــەیی و شێتی‪ .‬جیاوازیی نێوانمان‬ ‫زۆرە‪ .‬من تارادەیەك پیرم و تۆیش هێشتا‬ ‫لەهەڕەتــی الویدایت‪ ،‬جیاوازیی تەمەنمان‬ ‫چارەكــە ســەدەیەكە‪ .‬مــن نەخۆشــم و‬ ‫خەمۆكیــم هەیــەو زوو هەڵدەچم‪ ،‬تۆیش‬ ‫پڕیــت لــە زیندەگی و خۆشــنوودی‪ .‬من‬ ‫مرۆڤێكــی شــەكەتم تەمەنــم رۆچــووەو‬ ‫نەهامەتــی و ناخۆشــیم زۆر بینیــوە‪،‬‬ ‫تۆیش ژیانێكی خۆش بەســەر دەبەیت و‬ ‫ئایندەیەكی گەشت لەبەردەمدایە‪ .‬پاشان‬ ‫من هەژارم و دەستەكانم بە قەرز كەلەپچە‬ ‫كراوە‪ ،‬ئیدی چاوەڕێی چیم بكردایە؟‬ ‫نــا ئازیزەكەم تــۆ زیادەڕۆیی‬ ‫ ‬‫دەكــەی‪ ،‬جیاوازیــی نێوانمــان بــەو‬ ‫رادەیــە نییە وەك تــۆ دەڵێی‪ .‬جیاوازیی‬ ‫راســتەقینەی مــن و تــۆ ئەوەیــە كە تۆ‬ ‫كچێكــی دواكەوتــووت هەڵبــژاردووە‬ ‫هیچ رۆژێــك ناتوانێت بەقەدەر بســتێك‬ ‫لەئاستی رۆشنبیریی تۆ نزیك بێتەوە‪.‬‬ ‫من دوودڵ بووم لە مەســەلەی‬ ‫ ‬‫نیشــانكردن و مارەیی‪ ،‬ســڵم دەكردەوە‪.‬‬ ‫لەوە دەترســام ببمە مایــەی گاڵتەجاڕی‬ ‫ێ‬ ‫لەكاتــی رەتكردنەوەتــدا‪ .‬چۆن دەشــ ‌‬ ‫پیاوێكــی پیــرو ناشــیرینی وەك مــن‬ ‫داوای كچێكــی گەنجــی وەك تــۆ بكات؟‬ ‫چاوەڕێــی ئــەوەم دەكرد پێــم بڵێی من‬ ‫كەســێكی تــرم خۆشــدەوێت‪ .‬ئەگــەر‬ ‫وەاڵمێكــی لــەو چەشــنەت بدابامایــەوە‬ ‫ئــەوا دەبــوو بــە لێدانێكــی ســەخت بۆ‬ ‫مــن‪ ,‬من دوچــاری تەنیاییەكی دەرونیی‬ ‫خنكێنــەر بــووم‪ ،‬دەمویســت النیكــەم‬ ‫پەیوەندیی هاوڕێیەتیمــان بمێنێت‪ .‬بۆیە‬ ‫لەسەرەتادا سوســەیەكم بۆ كردو ویستم‬ ‫لەمیانــی رۆمانێكــی وەهمییــەوە رای تۆ‬ ‫بزانــم‪ .‬ئەوســا بۆم ئاســانتر بــوو رەتت‬ ‫بكردایەتــەوە‪ ،‬ئەوســا رەتكردنەوەكــەت‬ ‫بــۆ پاڵەوانی رۆمانەكــە بوو نەك بۆ من‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ وایدەبینم ئەو رۆمانە وەهمی و‬ ‫دروستكراوە باشترین رۆمانی منە چونكە‬ ‫بەروبومی بۆ هێنام‪.‬‬ ‫دۆستۆیڤســكی نامەیەكی لــە گۆڤاری‬ ‫«بەشــیری رووســی»‪ ،‬كــە لە مۆســكۆ‬ ‫دەردەچــوو‪ ،‬پێگەیشــت‪ ،‬داوای لێدەكەن‬ ‫بەشی سێیەمی رۆمانی (تاوان و سزا)یان‬ ‫بۆ بنێرێت‪ ،‬ئێمەش لەنێو خۆشــییەكانی‬ ‫خۆمانــدا بوویــن و ئــەو رۆمانەمــان‬ ‫بیرچوبۆوە‪ ،‬ئیتر دۆستۆیڤسكی بەحەماس‬ ‫و چاالكییەوە دەستی كردەوە بەو رۆمانەو‬ ‫منیــش دەمنوســییەوە‪ ،‬میزاجی باشــتر‬ ‫بوو‪ ،‬هەروەها تەندروستیشی بەرەو باشی‬ ‫ێ مانگی‬ ‫دەرۆیشت‪ ،‬تەنانەت لەماوەی س ‌‬ ‫ێ یان چوار‬ ‫بەر لە گواســتنەوەم تەنها س ‌‬ ‫جار فێی لێهات‪ ،‬ئەمە وای لێكردم هیوام‬ ‫بەوە هەبێت كە ئەگەر مێردەكەم ژیانێكی‬ ‫خۆش و ئاسوودەی بۆ دەستەبەر بكرێت‬

‫ئەوا ئەو نەخۆشــییە نەفرەتییەی سووك‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬بێگومان هەر ئەمەش روویدا‪.‬‬ ‫ئــەو فێلێهاتنــەی كە نزیكــەی هەموو‬ ‫هەفتەیــەك دوچــاری دەبوو‪ ،‬لەســااڵنی‬ ‫دواتردا زۆر كــەم بۆوە‪ ،‬چاكبوونەوە لەم‬ ‫نەخۆشــییە مومكیــن نەبــوو‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كــە دۆستۆیڤســكی كەمتەرخەمیــی‬ ‫لــە عیالجــەكان دەكــردو بگــرە هــەر‬ ‫فەرامۆشیشــی كردبــوو چونكــە باوەڕی‬ ‫وابوو ســوودی نییە‪ .‬بەاڵم كەمبوونەوەی‬ ‫ئەم نەخۆشــییە لەســااڵنی دواتــردا‪ ،‬بۆ‬ ‫ئێمە شــتێكی مــەزن بوو كــە لەچەندین‬ ‫دۆخــی دەروونــی رزگاری كرد‪ ،‬منیشــی‬ ‫لەو هەموو فرمێســك و ئازارە رزگار كرد‬ ‫كە چزەی لێهەڵدەستاندم بەتایبەتی ئەو‬ ‫كاتانەی لەبەرچاوی مندا دەبووە نێچیری‬ ‫ێ‬ ‫فێ‌‪ .‬هەســتم دەكرد پەردەی دڵم دەدڕ ‌‬ ‫كاتێــك بەدەنگێكــی ســەیر دەیقیژانــد‬ ‫كــە لەدەنگی بەشــەر نەدەچوو‪ ،‬پاشــان‬ ‫دەمبینــی گرژو لوول دەبــوو و دەكەوتە‬ ‫ســەر زەوی‪ .‬كاتێك بــۆ یەكەمجار بینیم‬ ‫لەتاو ئازار دەتالیەوەو هاواری دەكرد‪ ،‬بۆ‬ ‫چەنــد كاتژمێرێــك بەزمانێكی نیمچە اڵڵ‬ ‫و دەموچاوێكــی گــرژو نائاســایی ناڵەی‬ ‫دەهــات‪ ،‬وامزانــی شــێت بــووەو ئەقڵی‬ ‫تێكچووە‪ .‬بەاڵم شوكور بۆ خوا لەدواییدا‬ ‫هەڵدەستاو چاك دەبۆوەو وەك خەڵكێكی‬ ‫ئاسایی لێدەهاتەوە‪ .‬هەندێجاریش تووشی‬ ‫خەمۆكییەك دەبــوو بۆ پتر لەهەفتەیەك‬ ‫لەكۆڵی نەدەبۆوەو دەكەوتە حاڵەتێكەوە‬ ‫وەك بڵێــی كەســێكی زۆر ئازیــزی لــەم‬ ‫دنیایەدا لەدەست چووبێت‪.‬‬ ‫رۆژێكیــان زســتانێكی ســەخت بــوو‪،‬‬ ‫هات بــۆ الم و لەســەرماندا هەڵدەلەرزی‬ ‫و پاڵتۆیەكــی پاییزی لەبەردابوو‪ ،‬بەپەلە‬ ‫چایەكی گەرمم بۆ هێناو بەسەرسوڕمانەوە‬ ‫لێم پرســی‪ :‬كوا پاڵتــۆ فەرووەكەت؟ بە‬ ‫دوودڵییەكــەوە وەاڵمــی دامــەوە‪ :‬پێیان‬ ‫وتم كەشوهەوا فێنكە‪ .‬پاشان بۆی روون‬ ‫كردمەوە كە كەســێكی هەرەنزیكی خۆی‬ ‫واتە پاڤێلی «كوڕی» و‪ ،‬برا بچوكەكەی‬ ‫نیكــۆالی و‪ ،‬هەروەهــا ئیمیلیــای ژنــی‬ ‫میخائیلــی بــرا كۆچكردووەكــەی‪ ،‬داوای‬ ‫پارەیان لێكردووە بۆ كارێكی زۆر بەپەلەو‬ ‫پێویســت‪ ،‬ئەویــش ناچــار بــووە پاڵتۆ‬ ‫فەرووەكەیان بــۆ بخاتە رەهنەوە‪ .‬منیش‬ ‫زۆر توڕە بووم و دەستم كرد بە گریان و‬ ‫قیژاندم بەسەریا‪ :‬چۆن خزمە دڵڕەقەكانت‬

‫پێــت دەڵێن كەشــوهەوا فێنكــە‪ ،‬پاڤێل‬ ‫ێ قشــتە قاوەكەی ناخوات‪،‬‬ ‫بەیانیان بەب ‌‬ ‫بــەر لەنیــوەرۆش باڵندەیەكــی بــرژاو‬ ‫دەخــوات‪ ،‬خزمەتكارەكــەش بــۆ نانــی‬ ‫نیوەڕۆ دوو باڵندەكەی ترمان پێشــكەش‬ ‫دەكات كــە بەشــی هەرســێكمان ناكات‪.‬‬ ‫هەندێجــار دەنكــە شــقارتەكان ون دەبن‬ ‫لەكاتێكدا پێشــتر ئەو هەموو شــقارتەیە‬ ‫لــە متبەخەكــەدا هەبــووە‪ ،‬تەنانــەت‬ ‫قەڵەمە رەساســەكانیش بەهەمان شێوە‪.‬‬ ‫دۆستۆیڤســكیش تووڕەیــی دایدەگرێــت‬ ‫ێ‬ ‫ێ جگەرەیەك دابگیرســێن ‌‬ ‫كاتێك دەیەو ‌‬ ‫و شــقارتەی دەســت ناكەوێــت‪ ،‬ئیــدی‬ ‫بەرووی فیدوسیا دەقیژێنێ‌‪ .‬پاڤێل شانی‬ ‫باوكی رادەتەكێنێ‌ و پێی دەڵێ‌‪« :‬بڕوانە‬ ‫باوكــە‪ ،‬كاتێك ئێمە هــەر خۆمان بووین‬ ‫ئەم شتانە روویان نەدەدا»‪ ..‬خزمەتكارە‬ ‫بەســتەزمانەكەش تارادەیەكــی زۆر لــە‬ ‫دۆستۆیڤســكی دەترسێ‌‪ ،‬راســتییەكەی‬ ‫ێ بەهــۆی ئــەم ئاژاوانەوە‬ ‫لەوە دەترســ ‌‬ ‫جارێكی تــر فێی لێبێتەوە‪ ،‬وەك زۆرجار‬ ‫ئەمــە لەبەرچاویــدا رووی داوە‪ .‬ئەم ژنە‬ ‫خزمەتــكارە شــووی بــە فەرمانبەرێكــی‬ ‫هەمیشــە مەست و ســەرخۆش كردبوو‪،‬‬ ‫ئیــدی فەرمانبەرەكە دەمرێت و ئەم ژنەو‬ ‫ێ منداڵەكــەی بــە هەتیــوی و لەنێو‬ ‫ســ ‌‬ ‫هەژارییەكــی قاتوقــڕدا بەجێدەهێڵێــت‪.‬‬ ‫ئەم هەواڵە دەگاتە گوێی دۆستۆیڤسكی‪،‬‬ ‫ئەویــش ئــەم ژنــە وەك خزمەتــكارو‬ ‫منداڵەكانیشی دەگرێتەخۆ‪ .‬ئەم ژنە باسی‬ ‫دۆستۆیڤسكیی بۆ دەكردم و فرمێسكیش‬ ‫بەخــوڕ بەچاوەكانیــدا دەبارین‪ ،‬باســی‬ ‫دڵپاكــی و باشــییەكانی بــۆ دەكــردم و‬

‫دەیــوت ئەگەر شــەوێك گوێی لەكۆكینی‬ ‫منداڵێــك یــان گریانــی منداڵێكــم بوایە‬ ‫دەهاتە المان و منداڵەكانی دادەپۆشی و‬ ‫الیالیەی بۆ دەكردن‪.‬‬ ‫لە هەفتەی پێنجەمی مارەبڕینەكەماندا‬ ‫مانگــی هەنگوینی دەســتی پێكرد‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەو هەموو ســوكایەتی و ریســواكردنەی‬ ‫لــەو ماوەیــەدا لەالیــەن كەســوكاری‬ ‫دۆستۆیڤســكییەوە ڕووبــەڕوم بوونــەوە‬ ‫بێزاریــان كردم‪ ،‬توانام نەماو خەریك بوو‬ ‫بیر لە تەاڵق بكەمەوە‪ .‬بەڕاشــكاوی ئەم‬ ‫شتانەم بە مێردەكەم وت‪ ،‬ئەو نەیدەزانی‬ ‫«كوڕەكــەی» بەشــێوەیەكی تایبەتــی‬ ‫ســوكایەتیم پێــدەكات‪ ،‬ئیــدی گلەیــی‬ ‫لێكردم كە بۆچــی بەدرێژایی ئەو ماوەیە‬ ‫بێدەنگ بووم و ئەم مەسەلەیەم لەال باس‬ ‫نەكردووە‪ ،‬دڵی دامەوەو گومان و ترســی‬ ‫لەال نەهێشتم‪.‬‬ ‫خۆمــان كۆكــردەوە تــا ســەفەر بــۆ‬ ‫مۆســكۆ بكەیــن‪ ،‬لەوانەیــە لەدواییشــدا‬ ‫بچینــە واڵتانــی دەرەوە‪ ،‬ئەمــە ئەگــەر‬ ‫بتوانــێ‌ بەرێــز كاتكۆڤی سەرنووســەری‬ ‫گۆڤاری «بەشــیری رووسی» رازی بكات‬ ‫سلفەیەكی تری بداتێ‌‪.‬‬ ‫لە مۆسكۆدا ڤیرای خوشكی مێردەكەم‬ ‫(دشەكەم) پێشــوازییەكی جوانی كردم‪،‬‬ ‫بەاڵم هــەر حەوت كوڕەكەی بە ســاردی‬ ‫هەڵســوكەوتیان لەگەڵــدا كــردم‪ ،‬ئــەم‬ ‫ێ ســەیر بوو و‬ ‫هەڵوێســتەی ئەوانــم پــ ‌‬ ‫خەفەتــم خــوارد‪ ،‬دواتر نهێنیــی ئەمەم‬ ‫زانــی‪ .‬ئــەو كوڕانە ئیلینــای پوریان زۆر‬ ‫خۆشدەویســت كــە شــووی بــە پیاوێك‬ ‫كردبــوو لــە ســەرەمەرگدا بــوو‪ ،‬ئیتــر‬

‫دەیانویســت لەپــاش مردنــی مێــردە‬ ‫نەخۆشــەكەی‪ ،‬شــوو بە دۆستۆیڤسكیی‬ ‫خاڵیــان بــكات بۆ ئــەوەی هەمیشــە لە‬ ‫مۆســكۆ لەگەڵیانــدا بژی چونكــە ئەوان‬ ‫خاڵیــان زۆر خۆشــدەوێت‪ ،‬جا بۆ ئەوەی‬ ‫لــەو هەڵوێســتی دوژمنكارییــە ســووك‬ ‫بكەمەوە كە لەماڵی دشــەكەمدا دوچاری‬ ‫ببــووم‪ ،‬بە ئەنقەســت دەســتم كــرد بە‬ ‫بایەخــدان بەو كوڕە گەنجــەی بەمیوانی‬ ‫هاتبوو بۆ الیان‪ .‬بەاڵم دۆستۆیڤســكی لە‬ ‫من تێنەگەیشت‪ ،‬ئەو جەختی لەوە دەكرد‬ ‫كــە غیرەم لێــدەكات‪ ،‬ئیدی وام لێهاتبوو‬ ‫لەبەردەمــی ئــەودا نەتوانم بەئــارەزووی‬ ‫خۆم قسە لەگەڵ غەریبێكدا بكەم‪ ،‬چونكە‬ ‫غیرە ئــازاری دەدا‪ .‬كاتێكیش گەڕاینەوە‬ ‫بــۆ ئوتێلەكە دەســتی كرد بــە گلەیی و‬ ‫قسەی ناخۆش‪ ،‬تەنانەت دواتر لە واڵتانی‬ ‫دەرەوەشــدا غیرەی لێدەكــردم‪ .‬هەرگیز‬ ‫نەمتوانی ئەم ســیفەتە خراپە لەدەروونی‬ ‫مێردەكــەم لەرەگــەوە دەربكێشــم تەنها‬ ‫ێ كە جلوبەرگێكی ئاســاییم‬ ‫ئەوكاتە نەب ‌‬ ‫دەپۆشــی و لەبەردەمــی پیاوانیشــدا‬ ‫ئــاگاداری هەڵســەكەوت و قســەكانم‬ ‫دەبووم‪ .‬تەنانەت كچە رەفیقەكانم‪ ،‬پاش‬ ‫گەڕانەوەمــان بــۆ واڵت‪ ،‬پێیان وتم چییە‬ ‫لــە غوربەتدا بــۆ وازوو پیر بوویت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ێ ناخۆش نەبوو چونكە‬ ‫من ئەم قسانەم پ ‌‬ ‫مێردەكەم بەم شێوەیەش خۆشی دەوێم‪.‬‬ ‫لــە مۆســكۆدا رۆژانێكمــان بەســەر‬ ‫بــرد بیــر ناچنــەوە‪ .‬هەمــوو بەیانییەك‬ ‫تەماشای شــوێنە جوانەكانیمان دەكردو‬ ‫ســەردانی كۆشــك و كەنیســەكانی‬ ‫كرملینمــان دەكرد‪ .‬هەرروەها ســەردانی‬

‫لە هەفتەی پێنجەمی مارەبڕینەكەماندا مانگی‬ ‫هەنگوینی دەستی پێ كرد‪ .‬بەاڵم ئەو هەموو سووكایەتی‬ ‫و ڕیسواكردنەی لەو ماوەیەدا لە الیەن كەسوكاری‬ ‫دۆستۆیڤسكییەوە ڕووبەڕوم بوونەوە بێزاریان كردم‪،‬‬ ‫توانام نەما و خەریك بوو بیر لە تەاڵق بكەمەوە‬

‫مەزارگــەی خوالێخۆشــبوو ماریای دایكی‬ ‫دۆستۆیڤســكیمان كرد كە هەمیشە یادی‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬فیۆدۆر دۆستۆیڤســكی لە ‪30‬‬ ‫مانگی ئۆكتۆبەری ســاڵی ‪ 1821‬لەدایك‬ ‫ێ لەماڵــی‬ ‫بــووە‪ .‬نزیكــەی هەمــوو رۆژ ‌‬ ‫دشــەكەم نانــی نیوەڕۆمــان دەخــوارد‪.‬‬ ‫پەیوەندیم لەگەڵ كوڕەكانیدا باش بۆوە‪،‬‬ ‫بــەردەوام لەگــەڵ مێردەكەم بــوم و لێی‬ ‫جیا نەدەبوومەوە تا هەســت بە غوربەت‬ ‫نەكــەم كە خەریك بوو لە چەند هەفتەی‬ ‫كۆتاییدا لە پیتەرســبۆرگ لەبەرامبەریدا‬ ‫توشــی ببم‪ .‬خۆشــی و ئاســوودەییم بۆ‬ ‫گەڕایــەوە‪ .‬دۆستۆیڤســكی جەختــی بۆ‬ ‫دەكردمەوە كە لێرە لە مۆسكۆ ئانای ژنە‬ ‫خۆشەویســتەكەی بەدەست هێنایەوە كە‬ ‫لە پیتەرســبۆرگ خەریك بوو لەدەســتی‬ ‫بــدات‪ ،‬مانگی هەنگوینیی راســتەقینەش‬ ‫لێرە دەستی پێكرد‪.‬‬ ‫لە مۆسكۆوە گەڕاینەوە بۆ پیتەرسبۆرگ‬ ‫دوای ئــەوەی گۆڤاری بەشــیر رازی بوو‬ ‫ێ بە هــەزار رۆبڵ بدات بە‬ ‫ســلفەیەكی نو ‌‬ ‫دۆستۆیڤســكی‪ .‬مێردەكەم رایگەیاند كە‬ ‫نیازی ئەوەمان هەیە سەفەر بۆ دەرەوەی‬ ‫واڵت بكەیــن‪ ،‬ئەم هەواڵە لەالیەن هەموو‬ ‫خزمەكانیــەوە ناڕەزایــی لێكەوتــەوە‪،‬‬ ‫داوایان لێكــرد لەحاڵەتی ســەفەركردندا‬ ‫پــارەی مەســرەفی چەنــد مانگێكیــان‬ ‫بــۆ جێبهێڵێــت‪ ،‬ئەمــە مانــای وایــە كە‬ ‫لەبنەڕەتــدا ســەفەرەكە رەت بكەینەوە‪،‬‬ ‫ئێمــە هیوامــان وابوو دۆستۆیڤســكی بۆ‬ ‫مــاوەی مانگێــك لەواڵتێكــی دەرەوەدا‬ ‫خۆشــحاڵ بێــت و دەســت بــكات بــە‬ ‫نووســینی لێكۆڵینــەوە دورودرێژەكــەی‬ ‫دەربــارەی بیلینســكیی رەخنەگر‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئیمیلیــای براژنــی پێداگری كــرد لەوەی‬ ‫پێنج ســەد رۆبڵ بــۆ خۆی و منداڵەكانی‬ ‫جێبهێڵێــت‪ ،‬ئینجــا دەبوایــە دوو ســەد‬ ‫رۆبڵیش بۆ «كوڕەكەی» جێبهێڵێت‪.‬‬ ‫دۆستۆیڤســكی ســەركەوتوو نەبــوو‬ ‫لــەوەی قەناعــەت بــە براژنەكــەی بكات‬ ‫پارەكــە دوابخــات‪ ،‬نەیشــیدەتوانی‬ ‫یارمەتیــی خێزانی بــرا كۆچكردووەكەی‬ ‫نەدات‪ .‬ئیدی بەناچاری رای كەوتە ســەر‬ ‫ئەوەی ســەفەرەكە دوا بخــات‪ .‬من بیرم‬ ‫لەوە كــردەوە دۆخەكــە رزگار بكەم لەو‬ ‫ئاســتەنگەی تێیكەوتــووە بەوەی جیازی‬ ‫بوكێنییەكــەم بفرۆشــم ئەگەرچــی ئەمە‬ ‫هەنگاوێكــی زۆر ناخۆش بوو‪ .‬دایكم لەم‬ ‫بڕیارەم الری نەبوو و وتی‪»:‬بەداخەوە كە‬ ‫مەســەلەكان بەم شــێوەیە دەرۆن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر ئێوە ئێســتا نەتوانــن پەیوەندیی‬ ‫هاوسەرگیریتان پتەو بكەن‪ ،‬ئەوا هەرگیز‬ ‫ناتوانــن پارێــزگاری لــەم پەیوەندییــە‬ ‫بكــەن»‪ .‬ئینجــا دەبــوو مێردەكەم رازی‬ ‫بكــەم كە پێویســتە جیــازو ئاڵتونەكانم‬ ‫بخەمە رەهنــەوە‪ .‬كاتێــك بابەتەكەم بۆ‬ ‫بــاس كردو پــاش ئەوەی لە كەنیســەی‬ ‫میعــراج نوێژمــان كــرد‪ ،‬بەتــەواوی ئەو‬ ‫بیرۆكەیــەی رەت كــردەوە‪ .‬تــكام لێكرد‬ ‫خۆشەویستیەكەمان رزگار بكات و بۆ دوو‬ ‫ێ مانگ ژیانێكی خۆش و ئاسوودەمان‬ ‫س‌‬ ‫بۆ دەســتەبەر بكات‪ ،‬دەنا هەموو شتێك‬ ‫خــراپ دەبێــت‪ .‬ئیــدی فرمێســكەكانم‬ ‫دابارینــە نێــو دەســتەكانی‪ ،‬ئەویش بە‬ ‫ناچــاری و بە نابەدڵــی رازی بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لێــرەدا چەند گرفتێك لە پاســپۆرتەكەدا‬ ‫هەبوو‪ ،‬پێشتر دۆستۆیڤسكی حوكمدراوی‬ ‫سیاســی بوو و لەژێر چاودێریی پۆلیسدا‬ ‫بــوو‪ ،‬دەبوایــە روخســەتی لــە حاكمــی‬ ‫ێ‬ ‫سەربازی وەربگرتایە‪ ،‬سەرباری كۆمەڵ ‌‬ ‫كاری رۆتینــی و رەســمی‪ .‬یەكێــك‬ ‫لــەو فەرمانبەرانــەی سەرســام بــوو بە‬ ‫رۆمانەكانی‪ ،‬یارمەتیی دا و كێشەكەی بۆ‬ ‫چارەســەر كرد‪ .‬ئیدی ئێمەش دەستمان‬ ‫كرد بە گەشــتكردن بــۆ دەرەوەی واڵت‪،‬‬ ‫كەچی پاش چوار ســاڵ ئینجا گەڕاینەوە‬ ‫بۆ رووسیا‪!!.‬‬ ‫• مذكرات‌انا غريغوريفنا‪ ،‬زوجة الكاتب فيودور‬ ‫دوستويفسكي‪ ،‬ترمجة‪ :‬خريی الضامن‪ ،‬دار املدی‪،‬‬ ‫‪.2015‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )472‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/9/7‬‬

‫««‬

‫‪8‬‬

‫‪1‬‬ ‫ێ شه‌رابى شينى ڕووت‪ ،‬په‌يمانه‌م لێوڕێژى ئه‌زه‌لى با ئه‌كات‬ ‫شووشه‌ي ‌‬ ‫ته‌وقى گه‌ردنى من زيوينه‌و هه‌ناس ‌ه ئه‌به‌خشێ ب ‌ه تيغى دووده‌مى نه‌مانم‬ ‫هه‌ندێجار شه‌وقى تۆ ئه‌بێت ‌ه شمشێر و بيناييم ل ‌ه جوانى له‌ت ئه‌كات‬ ‫بۆيێك ‌ه ل ‌ه باخچه‌ى داگيرسان شيعرم له‌ تريفه‌ى ناو گۆزه‌ى شه‌و ئه‌كا‬ ‫مه‌ينه‌تبار‌ه ڕه‌ژووى ئه‌و دڵه‌م ل ‌ه كووره‌ى ئه‌وينت بۆت ‌ه ئه‌ڵماسى شين‬ ‫ل ‌ه ساتێ مه‌ست بوو‌ه ك ‌ه شه‌راب له‌مێژ‌ه ل ‌ه په‌يمانه‌ى منا خه‌ست بووه‌‬

‫كه‌ى ئه‌گه‌ى په‌ياتريس؟‬

‫‪2‬‬ ‫سه‌مايێ ك ‌ه ل ‌ه ناو له‌پى با هه‌ڵئه‌كا‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ى ك ‌ه ده‌ريا ل ‌ه باوه‌شتا بمرێ‬ ‫وه‌ستانى زه‌مه‌ن ‌ه به‌سه‌ر شه‌خته‌ى ساردى جودايى و نايه‌ڵێ گريانم ته‌واو كه‌م‬ ‫ته‌مێك دێت ڕسته‌ى شيعرم ل ‌ه تاوان زه‌رد ئه‌بێ و ناتوانێ چركه‌يه‌ك رايبدا‬ ‫ئه‌وه‌ستم وێنه‌ى تۆ وه‌ها ده‌ورم ئه‌دا ته‌يمانى زمانم ئه‌ڕووخێ‬ ‫ئه‌يبينم نايبينم تارمايى جارانى ئه‌پۆشێ و ئه‌كه‌وم ‌ه ناو دڵى وڕێنه‌‬ ‫وه‌همێك ‌ه ژيانم دائه‌گرێ و ده‌رگايێ ل ‌ه سه‌رم نامينێ جارێ بكرێته‌وه‌‬ ‫‪3‬‬ ‫من سه‌ماى شيعرم هه‌ڵبه‌ستوو‌ه ل ‌ه تونێلى سه‌خت ڕه‌وه‌زى زيويندا‬ ‫ئه‌به‌ديم ڕاوكردو‌ه بێ په‌روا قه‌فه‌زم وه‌ك كۆتێ ل ‌ه ملى ئازادى دادڕى‬ ‫ل ‌ه پاوانى كه‌سكى ئه‌ويندا بێتۆييم كردۆت ‌ه قه‌رارى زمانم تاو ئه‌دا‬ ‫چه‌ند سه‌خت ‌ه ئه‌وينت ببێت ‌ه ته‌وته‌مى په‌رستگاى پڕ تيرى نه‌مانم‬ ‫ئه‌چمه‌و‌ه ناو دێرو كوخته‌كانى ژيان هه‌تا دێم حه‌قيقه‌ت ببه‌خش ‌ه ب ‌ه باخى گومانم‬ ‫‪4‬‬ ‫ته‌نهايى په‌يمانه‌ى شه‌رابى سپێده‌ى شكاندووم‪ ،‬تريفه‌ى شيعرى لێ هه‌ڵڕشتووم‬ ‫ماندووم و هه‌ميش ‌ه ڕائه‌كه‌م تا بگه‌م ب ‌ه زنارى سپى كه‌مه‌رو ئاگرسا داگيرسێم‬ ‫داگيرسانێك ل ‌ه دڵ به‌ربوو‌ه عه‌وداڵى تاريكيم نايگه‌مێ رووناكيم بداتێ‬ ‫تيشكى تۆ چه‌ند گه‌شه بينايى لێ سه‌ندووم‪ ،‬ئێستا بێ بينايى ره‌وه‌زان ته‌ى ئه‌كه‌م‬ ‫مه‌ودايه‌كم پێ ببه‌خش ‌ه بۆ ساتێ بتوانم چاوى خۆم بۆ وێنه‌ت بكه‌مه‌وه‌‬ ‫چڵ ‌ه گيايێ ل ‌ه چيمه‌نى ئه‌دگارت بۆ ماڵى بيابانيم ببه‌مه‌وه‌و ته‌نياييم بكوژێ‬ ‫‪5‬‬ ‫ل ‌ه دڵى ئاگردا خۆڵه‌مێش ديار‌ه و ل ‌ه دڵى ئاويشدا وشكايى‌‬ ‫ل ‌ه شووشه‌ى زه‌ويدا قوواڵيى ل ‌ه پۆاڵى دڵى تۆش شه‌رابى جودايى‬ ‫ل ‌ه مندا دڵۆپێ خۆڵه‌مێش رۆحى تۆى له‌ ته‌م گرواندووه‌‬ ‫من ل ‌ه تۆ تۆ ل ‌ه من ئه‌وينى به‌خشنده‌و نه‌مامى هه‌زاران نهێنى چاندووه‌‬ ‫خاك له‌تاو هاتنت شه‌اڵڵى ل ‌ه نێو ته‌متوومانى زه‌مه‌ندا دڵى تۆش‬ ‫په‌يمان ‌ه وردووخاش بوو له‌ ژێر تاسه‌ى شه‌رابدا ئاوه‌ها دڵى منيش‬ ‫‪6‬‬ ‫ته‌ونێكت ل ‌ه زنجير چنيو‌ه بۆ رۆحم فڕينى شلكردووم بۆ مه‌رگ‬ ‫تيغێكت ل ‌ه ئه‌ڵماس ساوداو‌ه بۆ ملم كوشتنى ئاوداو‌ه بۆ دڵم‬ ‫شه‌وێكى درێژ‌ه سه‌رتاپاى رێگه‌شم گيراوه‌ تژى ل ‌ه چۆڕاوگه‌ى برينم‬ ‫ئه‌ى شيعر ده‌روازه‌ى مه‌رجانى ناخى خۆت بۆ قه‌ڵه‌م هه‌ڵڕێژه‌‬ ‫بتوانم سه‌فايێ داڕێژم كه‌ون پاك كاته‌و‌ه بۆبه‌ر پێى بينينم‬ ‫‪7‬‬ ‫ئه‌و خوێنه‌م پڕ بوو‌ه ل ‌ه سكڵى جوانيت سووتانى خۆشكردووم‬ ‫كانيله‌ى چاومى پڕ ده‌ريا كردووه‌و الفاو‌ه بۆ ناو رێى خنكانم هه‌ڵچووه‌‬ ‫من ئێستا ل ‌ه ژێر تيشكى زێڕكفتى خۆره‌تاو مه‌لێكم مه‌به‌ست ‌ه به‌سه‌رما رابوورێ‬ ‫ن ‌ه قه‌ڵه‌م ل ‌ه ده‌ستم گير ئه‌بێ و ن ‌ه دڵم ل ‌ه ناو زێى ئه‌وينت پير ئه‌بێ‬ ‫دوا قه‌تره‌ى ته‌نهاييم وه‌ك ئاڵتوون ئه‌ڕژێت ‌ه سه‌ر زه‌وى غه‌ريبى‬ ‫هاتووم و ده‌رگايێ نابينم كرانه‌وه‌ى ب ‌ه دوابێ ئه‌ى مه‌حاڵ‬

‫‪8‬‬ ‫چراكه‌ت داگيرسان دڵى من به‌و شه‌وق ‌ه گڕى گرت له‌مێژه‌ توايمه‌وه‌‬ ‫شه‌وقێك ‌ه ئه‌وينت زه‌يتى ناو ده‌مارى خوێنييه‌تى ئه‌سپى دڵ تاو ئه‌دا‬ ‫تا هه‌تاش ئه‌و دڵه‌م به‌و گڕ‌ه بسووتێ هێشتاك ‌ه ناگات ‌ه گه‌شى رووت‬ ‫هه‌ربۆيه‌ش چى رسته‌ى شيعر‌ه وا ل ‌ه زمانى به‌رزيى مانادا ده‌ئاڵێ‬ ‫چى بكه‌م من تا شه‌وقى ئه‌و گڕ‌ه ئازاديم بۆ بكا ب ‌ه ره‌نگى تواوه‌ى دوو باڵێ ؟‬ ‫‪9‬‬ ‫دوو باڵم ل ‌ه باخى مه‌لستان بۆ مه‌ستيم هێنابوو تا پێم ل ‌ه ساراى خاك بێته‌و‌ه‬ ‫دوو ديدگام ل ‌ه شووشه‌ى دڵى ماسييه‌كاندا هێنابوو قوواڵيى جوانيت پێ ببينم‬ ‫دوو ده‌ستم ل ‌ه لۆكه‌ى ته‌متوومان هێنابوو بيكه‌م ‌ه سه‌رينى ئه‌به‌دى گه‌ردنى ئاوينت‬ ‫دوو داو‌ه تيشكم ل ‌ه ناو ماڵى خۆره‌تاو دزى بوو بيبه‌خشم ب ‌ه شه‌وقى رووخسارت‬ ‫دوا جاريش ئاوازى ئازاديم هێنا بوو بۆ قه‌فه‌س و داگيرسێم ل ‌ه شه‌وقى ديدارت‬ ‫‪10‬‬ ‫ئاوێكى سامگرتووى منيش مه‌له‌وانێكى ترسنۆك ئه‌مه‌وێ بگه‌م ‌ه لێوارت بۆ ساتێ‬ ‫گڕێكى بێ ترس و ته‌نكى‪ ،‬منيش دوو شاباڵى ته‌نكتر ئه‌مه‌وێ بچم ‌ه ناو بلێسه‌ت‬ ‫به‌فرێكى ئه‌ستوورو چه‌مێكى ب ‌ه خووڕى و منيش ئه‌شقێكى گرگرتوو‬ ‫ئه‌ترسم بێم ‌ه ناو دڵته‌و‌ه بى ب ‌ه ئاو هه‌ڵڕژێى يه‌كجارى نه‌تبينم‬ ‫‪11‬‬ ‫تا ئێستاش ده‌نگه‌كان هه‌روا دێن ده‌نگى تۆن‪ ،‬له‌ تاوێرو تاشه‌كاندا ئه‌زرنگێنه‌وه‌‬ ‫تا ئێستاش ره‌نگه‌كان هه‌روا دێن ره‌نگى تۆ ل ‌ه گيادا ئه‌پژێ‬ ‫ئه‌و‌ه ده‌نگان ‌ه سه‌داى جوانييه‌كانى كه‌ون ‌ه ل ‌ه شه‌به‌نگى تۆدا خه‌ست بوونه‌ته‌وه‌‬ ‫ره‌نگه‌كان تيشكى هه‌موو دارستانه‌كان ‌ه شه‌اڵڵ ب ‌ه ئه‌دگارى تۆ بووينه‌‬ ‫بۆي ‌ه من ل ‌ه هه‌موو ده‌نگێكا ئه‌كه‌وم و ل ‌ه هه‌موو ره‌نگێكا زيندوو ئه‌بمه‌وه‌‬ ‫‪12‬‬

‫نه‌ شكا توايه‌و‌ه ئێستاك ‌ه ئاوازه‌‬ ‫ئينجانه‌ى دڵم بوو كه‌وت ‌ه به‌ر رووناكى ته‌به‌شى به‌ياتريس توايه‌وه‌‬ ‫ئه‌وه‌تا بارانى توانه‌وه‌ى دڵى من الفاوى خست ‌ه ناو ئۆقيانووس‬ ‫ئه‌وينى جاويدانى دڵى تواوه‌ى من بۆت ‌ه په‌لكى زه‌يتوونى ده‌م مه‌الن‬ ‫هه‌ر بۆيه‌ش ئه‌و چريكه‌ى ئه‌يبيستى چريكه‌ى ئه‌وين ‌ه ئه‌خوێنێ‬ ‫كه‌ون پڕ ئاوازى تۆ بوو‌ه ئاوازێ تا هه‌تا ل ‌ه گه‌رووى ئاشقان ئه‌مينێ‬ ‫‪13‬‬ ‫دره‌نگ ‌ه دره‌نگ سێ به‌تڵى شه‌و راشكاوه‌‪ ،‬به‌اڵم تۆ هه‌ر ل ‌ه ناو چاوما ئه‌دره‌وشێيته‌وه‌‬ ‫ب ‌ه هه‌زاران هه‌زاران ره‌نگ ده‌وره‌دراوم‪ ،‬دڵم پڕ مه‌لى ره‌نگاڵ ‌ه بووى سپێدانه‌‬ ‫هه‌ستم ئه‌كرد په‌نجه‌كانم بوونه‌ته‌ فرش ‌ه و چۆن ئه‌موه‌شاند ده‌فته‌ريان پڕ ل ‌ه ره‌نگ ئه‌كرد‬ ‫ره‌و‌ه ره‌و‌ه تاريكى شه‌و نووته‌ك و شه‌وه‌زه‌نگ ل ‌ه ناو له‌پى مندا ئه‌مرد‬ ‫به‌يان ئه‌نگووت به‌اڵم له‌به‌ر تيشك و تاوى رووخسارى تۆ هه‌ستم ب ‌ه زه‌مه‌ن نه‌ئه‌كرد‬ ‫‪14‬‬

‫تۆ ل ‌ه كوێى ته‌وته‌مى ساراى دوور‬ ‫ئه‌ى خوناو له‌سه‌ر په‌لكى گياو ئه‌ى رسته‌ى ئه‌به‌دى ناو شيعرو ته‌متوومان‬ ‫ئه‌ى شيرازه‌ى هه‌بوون به‌م هه‌موو جوانييه‌و‌ه چۆن وابكه‌م تۆ تيشكى خه‌ونم بى‬ ‫چۆن توانيت له‌به‌رگى گه‌اڵى با بريقه‌ى خوناو و تروسكه‌ى شه‌ونم بى‬ ‫ل ‌ه كام ئاو كام ده‌ريا وه‌ستاوى بوونم وا كه‌وتۆت ‌ه تۆفانى له‌رزه‌وه‌‬ ‫دڵمت وا داوه‌ت ‌ه ده‌ست ته‌رز‌ه تاى ئه‌وينم نه‌بێ له‌مێژ‌ه بوومه‌ت ‌ه چلووره‌‬ ‫ئه‌زانم رووناكيت ئه‌مكات ‌ه ئاوى جاويدانى زێ ب ‌ه زێ ئه‌ڕژێم ‌ه چاوته‌وه‌‬

‫كه‌ريم ده‌شتى‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )26٢‬دوشةممة ‪2015/٩/٧‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪263‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )263‬دوشةممة ‪2015/9/7‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫مینبەر بۆ دژایەتی دیموكراسی و شیعری كوردی‬ ‫عەلی مستەفا‬ ‫مەال عەبدوللەتیف‪ ،‬رێبەری سەلەفییەكان لە‬ ‫وتاری هەینیدا و لەمینبەری مزگەوتەوە‪ ،‬هێرشێكی‬ ‫زۆر دەكاتە سەر دیموكراسیەت و تەنانەت شیعری‬ ‫كوردی‪ .‬نابراو‪ ،‬مزگەوت و مینبەرەكەی‪ ،‬بەبیانوی‬ ‫باسكردنی شــااڵوی كۆچكردن بۆ رۆژئـــاوا‪ ،‬بۆ‬ ‫دژایەتی هەمو مانا و بەهاكانی دیموكراسیەت‬ ‫ێ و بە كوفر و بێدینی و بەدڕەوشتی‬ ‫بەكاردێن ‌‬ ‫ناویان دەبات‪.‬‬ ‫ئــەگــەر پــرســیــارێــك لــە ســیــاســەتــمــەدار و‬ ‫رێبەران و بەڕێوەبەرانی حكومەت بكەین‪ :‬ئایا‬ ‫دیموكراسییەت لەم هەرێمەدا نەكراوەتە ستراتیج‬ ‫و حكومەت و فەلسەفەی حوكمڕانی و كار‬ ‫لەسەر دیموكراسیكردنی سیستەم و كۆمەڵگە و‬ ‫پەروەردە ناكرێت؟ دیارە هەمو سیاسەتمەدارێك‬ ‫و بەرپرسێكی حكومی ئەرێیانە وەاڵمی پرسیاری‬ ‫لەمجۆرە دەدەنـــەوە‪ .‬ئەگەر بــەوجــۆرە بێت‪،‬‬ ‫دەبێت هەمو دەزگــا و جومگەكانی حكومەت‪،‬‬ ‫لەنێویشیاندا مینبەری مزگەوتەكان‪ ،‬بەو ئاراستەیە‬ ‫كاربكەن‪ .‬بەاڵم ئەوەی دەیبینین و دەیبیستین‪،‬‬ ‫نەكو بە نهێنی‪ ،‬بەڵكو بە ئاشكرا‪ ،‬لە چەندین‬ ‫مزگەوتەوە هەر ئەوە نییە كە كار بەو ستراتیژە‬ ‫ناكرێت‪ ،‬بەڵكو بە پێچەوانەوە‪ ،‬لەوێدا دژایەتی‬ ‫دیموكراسییەت و دیموكراسیبون دەكرێت‪.‬‬ ‫تەنانەت دیموكراسیەت بە كوفر و بێباوەڕی و‬ ‫دیموكراسیبون بە بەدڕەوشتی و فەوزا ناودەبرێت‪.‬‬ ‫هەر ئەوەش نا‪ ،‬بەڵكو شیعری كوردی و شیعری‬ ‫مونەویرانی كورد لەسەر ئەو مینبەرەوە بە كوفر و‬ ‫بێباوەڕی و بەدڕەوشتی ناودەبرێت؟!‬ ‫مەال عەبدولەتیف وەكو تەكفیرییەكی‬ ‫مینبەر و مزگەوت و كەناڵەكان‬ ‫مەال عەبدولەتیف سەلەفی‪ ،‬لە وتاری هەینیدا‪،‬‬ ‫رێكەوتی ‪ 2015/8/28‬لەسەر مینبەری مزگەوتی‬ ‫بەهەشت‪ ،‬لە چوارچێوەی باسكردنی «شەپۆلی‬ ‫كۆچكردن بۆ هــەنــدەران» و «بێموچەیی و‬ ‫دەوامــكــردنــدا» هێرشێكی توند دەكاتە سەر‬ ‫دیموكراسیەت و پرۆسەی دیموكراسیبون لە‬ ‫هەرێمدا‪ .‬سەبارەت بە كۆچكردن بۆ ئەوروپا بەم‬ ‫پاساوانە حەرامی دەكات و بەمجۆرە دەچێتە نێو‬ ‫وتارەكەیەوە‪:‬‬ ‫«نابێت موسڵمان لە واڵتی كافراندا بمێنێتەوە‬ ‫ێ و گوندی كافران ئەوەندە‬ ‫و تەنانەت دەبێت الد ‌‬ ‫دوربێت لە هی موسڵمانان ئاگرەكانیان یەكتر‬ ‫نەبینێت؟! چونكە ئەوان باوەڕیان بەوەیە خوا‬ ‫سییانە و تۆش باوەڕت بە یەكانەی خوا هەیە؟!‬ ‫الی ئەوان ریبا حەاڵڵە و الی تۆ حەرامە؟! كافران‬ ‫كۆمەڵێكی پیسن‪ ،‬موسڵمانیش نابێت لەگەڵ ئەو‬ ‫پیسانەبێت؟! ئەوروپا كوفر و بەدئەخالقی و‬ ‫بەدڕەوشتیە؟!»‬ ‫هەروەها هۆكاری چونی گەنجان بۆ رۆژئاوا‬ ‫بەمجۆرە لێكدەداتەوە كە‪:‬‬ ‫«بــانــگــەشــەكــردن لـــە واڵتــــی ئــێــمــە بۆ‬ ‫دیموكراسییەت هــۆكــارە بــۆ چونی گەنجان‬

‫ئەركی خۆی بەجێبگەێنێت؟! بۆ مافەكانیشی‬ ‫بێدەنگبێت و داوای پاداشت لە خوا بكات و‬ ‫ئەمەش بە فەرمودەی پێغەمبەر پاساودەدات؟!‬ ‫«دیموكراسیەت فشەیە و درۆیـــە‪ ،‬خزمەتی‬ ‫میللەتی پێناكرێت» بەپێی دیموكراسیبێت دەبێت‬ ‫بچین كاولكاری بكەین و دایــرەی ئــاوو كارەبا‬ ‫بسوتێنین؟! ئــەوە دیموكراسییەتی غەربە»‪،‬‬ ‫«خێر لە دیموكراسیەت و عەلمانیەت و ئاژاوە‬ ‫و شۆرشگێڕیدا نییە؟»‪« ،‬ئەو گەنجەی بڕوا بۆ‬ ‫خارج پێغەمبەری خوا لێی بەرییە»‪.‬‬ ‫ئەمە نمونەی مینبەر و وتارێكی هەینیە‬ ‫كــە تــۆمــاركــراوە و لــە سایت و پەیجەكاندا‬ ‫بــە شــانــازیــیــەوە دادەبـــەزێـــت و لــە شاشەی‬ ‫تەلەڤزیۆنەكەیانەوە كە ناسراوە بە (ئامۆژگاری)‬ ‫چەندین جار باڵودەكرێتەوە‪ .‬ئەگینا چەندین‬ ‫وتــاری هەینی هەیە كە تۆمار ناكرێت‪ ،‬یان‬ ‫نــاوەنــدو پەیجگەلێك و كەناڵێكی راگەیاندن‬ ‫نییە كە چەندین جار باڵویان بكاتەوە‪ .‬بەمپێیە‬ ‫مینبەری مزگەوت كە دەزگایەكی حكومەت و‬ ‫سەر بە وەزارەتێكە‪ ،‬بەكاردەهێنرێت دژی خودی‬ ‫ستراتیج و فەلسەفە و ئاراستەی حكومەتەكە‪.‬‬ ‫هەروەها تەلەڤزیۆنێك كە (ئامۆژگاری)یە‪ ،‬زۆر‬ ‫بە ئاشكرا و لەسەر زمانی رێبەری رەوتەكەیەوە‬ ‫بە ئاشكرا دیموكراسیەت و بەرەودیموكراسیبون‬ ‫و شاعیرانی كورد‪ .‬هەر بۆیە بۆ شیعرەكەی قانع كە بە كوفر و بێباوەڕی و بەدڕەوشتی ناودەبات‪.‬‬ ‫دەڵێت‪( :‬فەرقی نییە نێر و مێ‌‪ /‬ئەوەی دانیشتوە‬ ‫لەدێ‌) ناوبراو بەم شیعرە كە خۆی دەیخوێنێتەوە‬ ‫دەڵێت‪« :‬ئەو شیعرە كوفرانەی جاران دەوترا»‬ ‫كفر و بێباوەڕییە؟! ئەم شیعرە كە یەكێكە لەو‬ ‫شیعرە تەنویریانەی شیعری كوردی و هانی مرۆڤی‬ ‫ئەپارەتووس چییە؟ یان لەتیۆلۆژیای سیاسییەوە بۆ تیۆلۆژیای ئابووری‬ ‫كورد دەدات بۆ كاركردن و جوانكردنی وێنەی‬ ‫نووسینی‪ :‬جۆرجیۆ ئاگامبێن‬ ‫الدێی كوردی و بەهای كاركردن‪ ،‬بەاڵم هەر لەبەر‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫ئەوەی تیایدا ژن و پیاو‪ ،‬نێر و مێ‌‪ ،‬شان بەشانی‬ ‫ئەم كتێبە لەسەر چەمكی ئەپارەتووس دەدوێت‪ ،‬هەموو ئەو میكانیزم و كلیالنەى ئینسان‬ ‫یەكتر كاردەكەن و یەكسان دەكەونە بەرچاو‪،‬‬ ‫لەنێو دەسەاڵتی ئابووریدا كۆنتڕۆڵ دەكەن و لەڕێگای ئەم دەزگایانەوە مافی ئەوە وەردەگرن‬ ‫ئەم رێبەر و مەال سەلەفییە بە كوفر و بێباوەڕ‬ ‫ئینسان بەڕێوە بەرن‪.‬‬ ‫باسیاندەكات‪ .‬هەڵوێست و تەكفیری لەمجۆرەیە‬ ‫ئەم كتێبە لە چوار بەش پێكهاتووە‪:‬‬ ‫ئەمڕۆ لە خوێندنگا و زانكۆكاندا رەنگ دەداتەوە و‬ ‫‪ .1‬ئەپارەتووس چییە؟‬ ‫دەبینین خوێندكارەكان لەژێر كاریگەری گوتاری‬ ‫‪ .2‬لە تیۆلۆژیای سیاسییەوە بۆ تیۆلۆژیای ئابووری‬ ‫لەمجۆرەدا زۆرێــك شیعر و شاعیر بەكافر و‬ ‫‪ .3‬هاوڕێ‬ ‫بێباوەڕ و دژایەتی ئاین دەزانن‪.‬‬ ‫‪ .4‬هاوچەرخ چییە؟‬ ‫لێرەدا بەشێوەیەكی گشتی هەمو وتارەكە دو‬ ‫تەوەرە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬دیموكراسییەتی رۆژئاوا بێباوەڕی و‬ ‫بێئەخالقییە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬دیموكراسییەت لە واڵتی ئێمەدا فەوزا‬ ‫دروستدەكات‪ .‬بۆ نمونە موچەخۆر هەرچەند‬ ‫موچەیشی نەبێت‪ ،‬نابێت بەپێی دیموكراسیەت‬ ‫داوای مافەكەی بكات و خۆپیشاندان بكات‪،‬‬ ‫چونكە بەپێی ئاینی خــوا دەبێت موچەخۆر‬

‫مەال عەبدوللەتیف ئەو باسە دەقۆزێتەوە‬ ‫بۆ بە كوفر ناساندنی شیعری كوردی و‬ ‫شاعیرانی كورد‬ ‫بۆ ئــەوروپــا؟» واتــە زۆر بەسادەیی رێبەری‬ ‫سەلەفییەكان پرۆسەی دیموكراسیبون لە هەرێمدا‬ ‫دەبەستێتەوە بە پرۆسەی كۆچكردنەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەگەر وەكــو لێكدانەوەیەكی زۆر نائەقاڵنی و‬ ‫بێمانا وەربگرین‪ ،‬تا ئاستێك ئاساییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناوبراو هەر بەوەوە ناوەستێت و دیموكراسییەت‬ ‫و بەكوفر دەزانێت و دەڵێت‪« :‬ئێمە بە هەموی‬ ‫بێباوەڕین‪...‬هەمو دیوكراسییەتێك كە پێچەوانەی‬ ‫دینی خوایە جاهیلییەتە»‪ .‬ئاراستەی لەمجۆرە‬ ‫و بە كافر ناساندنی دیموكراسییەت‪ ،‬ئاراستەی‬ ‫نــەوەدەكــان و مەال كرێكار و جیهادییەكان و‬ ‫گوتاری توندڕەوانەی ئەنساروئیسالم و باڵەكانی‬ ‫نێو بزوتنەوەی ئیسالمیمان بیردەخاتەوە‪ .‬واتە‬ ‫سەلەفییەكان و كەناڵ و رێبەرەكانیان بەم‬ ‫ئاراستەیان دەمانگێڕنەوە بۆ دۆخی نەوەدەكانی‬ ‫رەوتە توندڕەوەكانی نێو بزوتنەوەی ئیسالمی‪.‬‬ ‫بەاڵم كێشەكە لەوەدایە ئەمڕۆ حكومەت و ئەو‬ ‫حیزبانەی كە دیموكراسیبونیان كردۆتە ستراتیژ‬ ‫و پرۆژە مینبەر و مزگەوتیان بۆ تەرخانكردون‬ ‫و موڵەت رێخۆشكەرییان بۆ كردون تاكو كەناڵی‬ ‫تەلەڤزیۆنی و رادیۆیان هەبێت و پەخش بكەن‪،‬‬ ‫ئەگەر موچە و تێچونەكەشیان لەسەر حكومەت و‬ ‫ماڵی گشتی نەبێت؟!‬ ‫هەر لەو باسەدا مەال عەبدوللەتیف ئەو باسە‬ ‫دەقۆزێتەوە بۆ بە كوفر ناساندنی شیعری كوردی‬

‫‪2‬‬

‫باڵوکراوەی نوێ‬

‫سەلەفییەكان و كەناڵ و رێبەرەكانیان‬ ‫بەم ئاراستەیان دەمانگێڕنەوە بۆ دۆخی‬ ‫نەوەدەكانی رەوتە توندڕەوەكانی نێو‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی‬

‫کۆچ روو لە مرۆڤبون و‬ ‫پشت لە هەوەسبازیی ئاینی‬ ‫ماجد خەلیل‬

‫جگە لەوەی پێویستە وتاری لەمجۆرە‪ ،‬هەروا وتار‬ ‫گەلێكی دیكە كە لە مزگەوتەكان و كەناڵەكانەوە‬ ‫باڵودەكرێنەوە‪ ،‬نابێت ئاوا بەسەرماندا تێبپەڕێت‬ ‫و دەبێت دەزگا پەیوەندیدارەكانی وەكو ئەوقاف‬ ‫و ناوخۆ و رۆشنبیری راستەوخۆ بێنەسەرخەت و‬ ‫كاتی ئەوەیە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ ،‬دەزگا و رێوشوێن و یاساگەلێك بۆ‬ ‫كۆنترۆڵكردن و لێپرسینەوە و چاودێریكردنی‬ ‫مینبەر و وتاری هەینی دابنرێت تاكو ئەو دەزگایە‬ ‫نەكو ئــەوە كــە دژی ئــاراســتــەی سیاسەت و‬ ‫ستراتیجەكانی حكومەت ئاراستە نەكرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەو مینبەرە پێویستە بكرێتە تەواوكەر و هاوشان‬ ‫و یارمەتیدەری ئەو ستراتیجانە‪.‬‬ ‫دوەم‪ ،‬دەبێت ئــەو كەناڵە(ئامۆژگاری) و‬ ‫هاوشێوەكانی چــاودێــریــی بكرێن و یاسا و‬ ‫رێوشوێنێك هەبێت كە بەرنامە و باڵوكراوەكانی‬ ‫چــاودێــری بكات و چوارچێوەیان بۆ دابنێت‪.‬‬ ‫نەكو بەوجۆرەی كە ئێستا هەیە كە ئەو كەناڵە‬ ‫و هاوشێوەكانی بونەتە مینبەرێك بۆ توندڕەوی‬ ‫و تەكفیركردن و سەلەفیزم و تەنانەت دوبارە‬ ‫تەعریبكردنەوە لەژێر پەردەی ئاین و ئاینداریدا‪.‬‬ ‫*ئێوارەی رۆژی پێنج شەممە‪ ٩/٣ ،‬كاتژمێر‬ ‫‪ 8‬بۆ ‪ 8:45‬هەمان وتار لە كەناڵی (ئامۆژگاری)‬ ‫باڵوكرایەوە‪.‬‬

‫ئەگەر دینی خوایە‬ ‫بۆ ئیحراجدەبن؟!‬

‫‪3‬‬

‫محەمەد هەریری‬

‫تەوەری‬ ‫ساڵێک دوای هێرشەکانی داعش‬ ‫پڕۆفیسۆر مارک فەرحه‬

‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪ )26٢‬دوشةممة ‪2015/٩/٧‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫‪2‬‬

‫دیاردەی كۆچ‌و مردنی شوناسی ئایدیۆلۆژیای ئاینیی‬ ‫«كاتێك سروشتی مرۆڤبوون تەلبەندە ساختەكانی ئایین دەشكێنێت»‬ ‫ماجد خەلیل‬ ‫لەئێستادا دیــاردەی كۆچ بە گشتی‌و‬ ‫كۆچی الوان بەتایبەتی زۆرێك لە واڵتانی‬ ‫رۆژهەاڵتی نێوەڕاستی گرتووەتەوە‪ .‬كۆچ‬ ‫لە كوێوە بۆ كوێ‌؟ ئەو واڵتانە كامانەن‬ ‫كە كۆچیان بۆ دەكرێت؟ ئەوانە كێن‬ ‫كە كۆچ دەكەن‌و بۆ كۆچ دەكەن؟ ئەو‬ ‫واڵتانە كامانەن‪ ،‬كە ئەرزش بۆ كۆچی‬ ‫كۆچبەران دانانێن؟ نەیارەكانی كۆچ بۆ‬ ‫واڵتانی خۆرئاوا كێن؟ هەموو ئەم پرسانە‬ ‫بابەتی جدین ‌و پەلكێشمان دەكەن بۆ‬ ‫پرس‌و جۆی ئایین‌و ئاینداری‌و گوتاری‬ ‫پڕ هەیەجانی ئیسالمگەرا لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا‪ ،‬كە كەوتووەتە ژێر فشاری‬ ‫جدییەوەو چاوەڕوانی وەاڵمــی دروست‬ ‫لەو سۆنگەیەوە دەكرێت‪ .‬لە رۆژهەاڵتی‬ ‫نێوەڕاستدا گوتارێكی توندی سەلەفیزم‬ ‫بەكاوەخۆ سیاسەت دەكــات‪ .‬گوتارێك‬ ‫بــووەتــە ناسنامەی تاكی موسڵمان‌و‬ ‫جۆرێكی جدی نەیاریەتی بەخشیوەتە‬ ‫زیهنی تــاكــی موسڵمان لەبەرامبەر‬ ‫فەرهەنگ‌و كلتوورو دنیابینی خۆرئاوا‪ .‬ئەم‬ ‫ێ مەدرەسەی باوی ئیسالمیی‬ ‫گوتارە گەل ‌‬ ‫سەرمەشقییەتی‌و بـــرەوی پــێــدەدات‪.‬‬ ‫ئەدەبیاتێكی دینی نییە تەنانەت لە‬ ‫دانیشگاكانەوە سەنتەرەكانی كۆڵینەوەی‬ ‫ئایینی‪ ،‬یەكپارچە تۆنێكی سەلەفیزم‬ ‫ئاراستەی دەكات‌و شوناسێكی ئایدیۆلۆژی‬ ‫بەخشیوەتە ئیسالم‌و رۆژهــەاڵتــی لە‬ ‫بۆتەی خۆیدا تواندۆتەوەوەو لەبەرامبەردا‬ ‫نەیارییەتی هەموو دابێكی خۆرئاوای‬ ‫ێ دنیای ئەمڕۆ وەك ئەوەی‬ ‫جاڕداوە‪ .‬وەل ‌‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬سنوورەكان‌و شوناسەكان‬ ‫ێ‬ ‫ناناسێت‪ ،‬سروشتی ژیانی ئەمڕۆ ب ‌‬ ‫ســنــوورەو بەهای ئایدیاو ئایدیۆلۆژیا‬ ‫لەبەرامبەر پرۆسێسی ژیانی تاكەكان‬ ‫كۆنترۆڵ ناكرێت‪ .‬ئەو تەلبەندانەی ئایین‪،‬‬ ‫كە لە زیهنی تاكی موسڵماندا چێنرا‬ ‫بــوون‪ ،‬ئێستەكە دێنە رووخـــان‌و ئەو‬ ‫دیوارانەی رۆژهەاڵتی كردۆتە جەمسەرێك‬ ‫لەبەرامبەر خــۆرئــاوادا بەتەواوی وەك‬ ‫بلۆكێكی سەرەكی دەسڕێتەوە‪ .‬ئیدی‬ ‫ئایدیای زیهنی تاكەكان ناتوانن هەوسار‬ ‫بكەن‪ .‬ئیدی پەرتووكە بەرگ زەردەكان‌و‬ ‫كتێبی فــەرمــوودەكــان ناتوانن مرۆڤ‬ ‫هەوسار بە هەزارەی رابردووەوە بكەن‪.‬‬ ‫ئێستە خواستی تاكەكانی رۆژهەاڵت هەم‬ ‫پاڵنەری ئابووریی مەچەكێكی بەهێزە‬ ‫لە پاڵنەریاندا بۆخۆرئاوا هەم پاڵنەری‬ ‫رۆحیش‪ .‬لەتەواوی واڵتانی ناوچەكە‌و‬ ‫بەتایبەتی لــەو واڵتــانــەی‪ ،‬كەگەمەی‬ ‫ئیسالمی سیاسی دۆزەخــی تاو داوە‪،‬‬ ‫دیــاردەی كۆچ زیاترە‌و دەنگی خەڵك‬ ‫بەرزترە بۆ كۆچ‌و كۆچڕەوی‪ .‬لە سوریاو‬ ‫یەمەن‌و لیبیاو ئێراق‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە‬ ‫فەتوای موفتییەكان ئێستەیش بەزمانی‬ ‫داری كوفرو داری ئیمان بەرەی خۆرئاواو‬ ‫بــەرەی رۆژهــەاڵت دەدوێنن‪ .‬ئــەوان لە‬ ‫ێ بەهایی‌و‬ ‫نوێترین فەتوایاندا باس لە ب ‌‬ ‫ێ ئەرزشی خۆرئاوا دەكەن‌و بالۆرەی‬ ‫ب‌‬ ‫نــزمــی ئــەخــاق‌و بــەرەاڵیــی‌و چیرۆكە‬ ‫سێكسییەكان دەكەنەوە بە ئامۆژگاری‬ ‫نێو وتــارەكــانــیــان‪ .‬بــەاڵم هەموو ئەو‬ ‫ێ لە خواستی‬ ‫چاوسوركردنەوە هزریانە ر ‌‬ ‫مرۆڤبوون ناگرن‪ .‬مرۆڤبوون شتێكە‬ ‫سروشتی مرۆڤ دەیخوازێت‪ .‬سروشت‬ ‫پەلكێشمان دەكـــات بــۆ مــرۆڤــبــوون‪.‬‬ ‫مرۆڤبوون لە هەر سوچێكی ئەم دونیایەدا‬ ‫هەبێت مرۆڤەكان بۆنی دەكــەن‌و بۆی‬ ‫دەچن‪ .‬ئەوان ئایینیان جیاكردووەتەوە‬ ‫لەسروشتی مـــرۆڤ‪ .‬ئـــەوان ئایینیان‬ ‫داماڵییوە لەو تایبەتمەندییەی كە لەگەڵ‬ ‫مرۆڤبووندا یەك دەگرێتەوە‪ .‬ئەمڕۆ ئایین‬ ‫لەرووی سیاسییەوە‌و لەرووی ئاسایشەوە‪،‬‬ ‫لەرووی ئابوورییەوەو لەرووی ویژدانەوە‬ ‫لەتەك سروشتی مرۆڤدا یەكناگرێتەوە‪.‬‬ ‫وتارەكەی راوێژكاری ئەڵمانیا بەروونی‬ ‫پرسێكی ســۆســیــۆلــۆژی‌و مــێــژووی‌و‬

‫عەبدولعەزیز ئال شێخ ‪ -‬موفتی سعودیە‬

‫ئەمڕۆ شوناسی ئایین تایبەتمەندی ویژدانیی لەدەستداوە‪ ،‬تاكی‬ ‫موسڵمان وانازانێت دەستورو رێسا‌و فەرهەنگی كۆمەاڵیەتیی رۆژهەاڵت‬ ‫لەپشتی ئەوەو ئایین ویژدان‌و ئابووریی‌و سیاسەت‌و گیانی دەپارێزێت‬ ‫مەنتیقی وروژانــدو دروســت پێی وتین‬ ‫كۆچ تەلبەندەكان نایوەستێنێت‪ ،‬كۆچ‬ ‫سنورە ئایدیۆلۆژی‌و مادییەكان دەبڕێت‪.‬‬ ‫پێی وتین واڵتانی عەرەبی بەتایبەت‬ ‫ئــەو واڵتــانــەی كــە میراتگری خێرو‬ ‫خۆشییەكانی ئایین‌و كیسەی مادییان‬ ‫لە رەنجی ئایندا پڕ دەبێت‪ .‬سعودییەو‬ ‫واڵتانی كەنداو لە دەستورو رێسایاندا‬ ‫ئیسالم بااڵدەستە‪ ،‬دراوسێ‌‌و هاو زمان‌و‬ ‫هاو ئاینیان لە گۆمی خوێندایە‪ ،‬ئەوان‬ ‫نەك هەر دەوای هێوركەرەوە نین بەڵكو‬ ‫دەستكیسەی نەهامەتییەكان‪ .‬ئەوان‬ ‫وەیشومەی داع ـش‌و قاعیدەن‌و دەردی‬ ‫تەسدیری سەلەفیەتن‪ ،‬ئەوان غەزووی‬ ‫فیكری توندڕەوی ناكەن‌و تاوی دەدەن‪.‬‬ ‫هەربۆیە لەرووی ویژدانییەوە رەنگ‌و رووی‬ ‫ێ جێگەی پرسیارە‬ ‫ئاینیان نییە‪ .‬بەڵ ‌‬ ‫كە ئەڵمانیای ناوەڕاستی خۆرئاوا ئامێز‬ ‫بۆ خەڵكی مەینەت دیــدە دەكاتەوەو‬ ‫سعودییە تەنانەت ئەو هەمو كۆچەی‬ ‫نەكردووەتە پرسێك‪ .‬ئەوانی سەروەتمەند‬ ‫لەئاست مەراقی نەتەوە دراوسێكانیان‬ ‫چاویان نوقاندووەو نایكەنەوە‪ .‬ئەوانێكی‬ ‫درێژەپێدەری فەلسەفەی واموعتەسەما‪،‬‬ ‫تەنها لە نێو پەڕە زەردەكانی مێژوودا‬ ‫دەبینرێن‌و لە واقیعدا بونیان نییە‪ .‬كەواتە‬ ‫ئەمڕۆ شوناسی ئایین تایبەتمەندی‬ ‫ویژدانیی لەدەستداوە‪ ،‬تاكی موسڵمان‬ ‫وانازانێت دەستورو رێسا‌و فەرهەنگی‬

‫كۆمەاڵیەتیی رۆژهــەاڵت لەپشتی ئەوەو‬ ‫ئایین وی ــژدان‌و ئابووریی‌و سیاسەت‌و‬ ‫گیانی دەپارێزێت‪ .‬ئەمڕۆ تاكی موسڵمان‬ ‫ێ‌و‬ ‫بەدووی ئاسودەیی‌و مرۆڤبوندا دەگەڕ ‌‬ ‫شوناسی خۆی لە دەقی هیچ پەرتوك‌و‬ ‫مێژوو فەرهەنگێكدا نابینێتەوە‪ ،‬ئەمڕۆ‬ ‫تاكی موسڵمان شوناسی خۆی لە واقیعدا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬ئەو واقیعی مرۆڤبوونە گەر‬ ‫لە ئەڵمان بێت یان ئەسكەندەنافیا یان‬ ‫هەر سوچێكی دونیا‪ .‬ئەو شوناسەی‬ ‫كــە ئیخوانیزم لــە نێو موسڵمانانی‬ ‫ئەوروپا كاری بۆدەكردو گەڕەكی بوو‬ ‫لەوێندەر لە تۆڕێكی فراوانا موسڵمانان‬ ‫رامــی سیاسەتەكانی بــكــات‪ ،‬ئێستە‬ ‫رۆژهەاڵتیشی لە كیس چــووە‪ ،‬ئێستە‬ ‫تاكی رۆژهەاڵت لە بازنەیەك دەگەڕێت كە‬ ‫مرۆڤبوونی تێدا بێت‪ ،‬نەك ئایدیۆلۆژیا‌و‬ ‫ئیمانێك كە ســەری ببڕێت‪ .‬لەالیەكی‬ ‫ێ لە‬ ‫ترەوە دیــاردەی كۆچی نەوەی نو ‌‬ ‫ێ‬ ‫واڵتانی ئیسالمییەوە بۆ خۆرئاوا گەل ‌‬ ‫رەهەندی ترمان بۆ یەكالیی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەنگاوێكی تەواو سەرنجڕاكێش‌و خێرا‬ ‫دەبێت بۆ پەڕینەوەی فەرهەنگی خۆرئاوا‬ ‫بۆ رۆژهەاڵت‪ .‬چوون بە هۆی ماس میدیاوە‬ ‫بەشێك لەو هەنگاوە براوەو بە دیاردەی‬ ‫كۆچیش بەشێكی دی كــاری لەسەر‬ ‫دەكرێت‪ .‬بۆخۆی واقیعی رۆژهەاڵتیش‬ ‫لەهەموو رویەكانەوە شاهیدی خراپی‬ ‫نەریتی سیاسی‌و ئایینی رۆژهەاڵتن‪ .‬ئەم‬

‫نەریت خراپییە لە خۆرئاواشدا هەنگاوی‬ ‫بـــۆنـــراوەو ئێستە مــرۆڤــدۆســتــەكــان‌و‬ ‫عــەق ـڵ‌و بــەرنــامــە مــەدەنــیــیــەكــان‌و بە‬ ‫گشتی سیكۆالریبوون بووەتە بەرنامەی‬ ‫تـــەواوی واڵتـــان‪ .‬واتــە بــۆ رۆژهـــەاڵت‬ ‫پرسی زەروریــەتــی سیكۆالریبوون لە‬ ‫دەرهاویشتەكانی كۆچدا دەبێتە پرسێكی‬ ‫زیندوو‪ ،‬ئەگەریش تاوەكو ئێستە ئەم‬ ‫پرسە بە روونی رۆژهەاڵتی نەگرتبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا خۆ بەخۆ زیهنیەتی تاكی موسڵمان‬ ‫دەیخوازێت‪ .‬چوون كۆچ لە رۆژهەاڵتەوە‬ ‫بۆ خۆرئاوا بەتەواوی رازیبوونە بەقەدەری‬ ‫عەلمانییەت‪ .‬ئەم هەنگاوە بەتەواوی‬ ‫ئەو مانایەمان پێدەدات كە شوناسی‬ ‫ئایدیای ئایینی كاریگەری نەماوە‪ ،‬كۆچ‬ ‫ریفراندۆمێكی راســت‌و دروستە بۆ نا‬ ‫وتن بە ئیسالمگەرایی‪ .‬هەربۆیە لەپێش‬ ‫هەموو نەیارێكی كۆچەوە ئیسالمگەراكان‬ ‫تانەو تــەشــەرو تــەوری رقیان لەوانە‬ ‫دەدەن كە كــۆچ دەكـــەن‪ .‬ئــەوەش لە‬ ‫پاساوی ناڕازیبونیانەوە دەردەكەوێت كە‬ ‫پاساوێكی تەواو نالۆژیكییە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ئاینداریی وێنایەكی دراوەتە پاڵ‬ ‫كە مرۆڤبوون ناتوانێت لە پەناو پێناویدا‬ ‫چاوەڕوانییەكی گەشبینانەی هەبێت‪ ،‬ئەم‬ ‫نەزمەیش رەنگە هێندەی پەیوەستبێت بە‬ ‫گوتارە سیاسیەكان‌و هزرە بناژۆكانەوە‪،‬‬ ‫كە ئایینیان گالندووە لەم تایبەتمەندییە‬ ‫خراپە‪ ،‬هێند پەیوەست نییە بە خودی‬

‫ئێستە تاكی رۆژهەاڵت لە بازنەیەك دەگەڕێت‬ ‫كە مرۆڤبوونی تێدا بێت‪ ،‬نەك ئایدیۆلۆژیا‌و‬ ‫ئیمانێك كە سەری ببڕێت‬

‫زانیارییەكانی ئایینەوە‪ ،‬ئەمڕۆ زیاد لە‬ ‫هەموو ئایینەكان ئەو هزرە بناژۆیانەی‬ ‫رۆژهـــەاڵت ئیسالمیان وەك ئایینێك‬ ‫كردووە بە بازاڕو كردویانەتە نێوەندێك بۆ‬ ‫سیاسەت‪ ،‬لەم سەردەمەدا لە گەڵ ئەوەی‬ ‫دەستوورو رێساكانی پشت بەستوو بە‬ ‫ئیسالم نەیانتوانیوە دیوی جوان‌و وەك‬ ‫خۆی ئایین بنوسنەوە‪ ،‬بوونەتە قوتی‬ ‫سیاسەت‌و سیمای ئابووری چەند واڵتێك‪.‬‬ ‫لەم چوارچێوەیەدا ئیسالم بەكارنەهاتووە‬ ‫بۆ بەدەمەوەچوون‌و بەتەنگەوەچوونی‬ ‫سروشتی مرۆڤبوون‌و نەبووەتە پشتیوانی‬ ‫الیەنی دەروونــی مــرۆڤ‪ .‬بەڵكو ئایین‬ ‫لە رێساكانی سعودیەو ئێراق‌و یەمەن‌و‬ ‫لیبیاو ســوریــادا بووەتە سیاسەتێكی‬ ‫هەوەسبازو ئابوورییەكی هەوەسبازتر‪.‬‬ ‫ئەو ئابووریە هەوەسبازەی لە قۆناغێكی‬ ‫دیاریكراوی كارەساتە مرۆڤایەتییەكانی‬ ‫سەدەی بیستەمدا بیرمەندان لەسەری‬ ‫هاتنە دەنگ‌و كەسێكی وەك ژان فرانسۆ‬ ‫لیوتار وەك مەدرەسەیەك بۆ شیكاری‬ ‫ئایدیا هەوەسبازەكان شرۆڤەی كردو‬ ‫مۆدێرنەی پێ سەركۆنە كــرد‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫ئایین لە رۆژهەاڵتدا دروست ئابووریەكی‬ ‫هەوەسبازو شەهوانییەو دامــاڵــراوە لە‬ ‫ویژدان‌و رۆح‌و دوورە لە خەمی مرۆڤ‪.‬‬ ‫دروست ئایینێكی هەوەسبازەو سیاسەت‬ ‫لــەالی گەمەیەكە بۆ خاڵی كردنەوەی‬ ‫شەهوەت‪ ،‬ئەمڕۆ لە رۆژهەاڵتدا ئایین‬ ‫ن ــەك ه ــەر پــێــچــەوانــەی فەلسەفەی‬ ‫نەختینەی ئایینە كە بە تەوجیهی وەحی‬ ‫فەرمان بە مرۆڤ دەكات شوێن هەوەس‌و‬ ‫نەفس نەكەون‪ ،‬بەڵكو خودی ئایین كراوە‬ ‫بەچەند تێكستێكی دەستەمۆی هەوەس‌و‬ ‫نەفس‪ .‬لەفەلسەفەی ئابووری ئاییندا‬ ‫هەلپەرستییەكی تۆخ دەبینرێت‪ .‬وەك‬ ‫ئەو هەلپەرستییەی سعودییە لەبەرامبەر‬ ‫یەمەن‌و لەبەرامبەر سوریاو گەلێ واڵتی‬ ‫دراوســێــی خۆیدا دەیــكــات‪ .‬وەك ئەو‬ ‫هەلپەرستییەی بــەغــداد لەبەرامبەر‬

‫خودی واڵتی خۆیدا دەیكات‪ .‬ئەمە رێك‬ ‫دروستكراوەی ئەو ئەتوارە مێژوییەیە‬ ‫كە لەبری تێركردنی رۆح‌و سكی برسی‬ ‫تاكی موسڵمان ‪ ،‬میتۆدی روتانەوەی‬ ‫وان دانــراوە‪ .‬ئەو میتۆدەی مەزهەبێك‬ ‫پەرستگەیەك قوتدەكاتەوەو كلیلەكانی‬ ‫دەداتە دەست چینێك‌و بەداهاتی خەڵكی‬ ‫كۆیلەبووی دەچێت بەرێوە‪ .‬ئەو نەزمە‬ ‫ێ‬ ‫ئایندارییەی ئەمڕۆ لە حیجازدا دەگوزەر ‌‬ ‫جگە لە سیاسەتی بە كۆیلەكردن‌و بە‬ ‫سەبایاكردنی تاكی موسڵمان چی ترە!‬ ‫بە كۆیە كردنی هزری مرۆڤ لە تەسدیر‬ ‫كردنی سەلەفیزم كە بریتییە لە ئایدزی‬ ‫عەقڵ‌و بیركردنەوە‪ .‬بە كۆیلەكردنی‬ ‫مرۆڤ لەوەی قوتی خەڵك رامدەكات بۆ‬ ‫پەرستشەكانی بەنێوی حەج‌و عومرە‪ .‬بە‬ ‫كۆیلەكردنی مرۆڤ‌و زیندو راگرتنی هێزە‬ ‫بناژۆكان بۆ ئاوارەكردن‌و بەتااڵنبردن‌و‬ ‫سەربڕین‌و بە كەنیز بردنی كچانی خەڵكی‬ ‫برسی‌و بندەست‪ .‬بەدەر لەوە لە ئایینی‬ ‫رۆژهــەاڵتــی ناوەڕاستدا چ ریفۆرمێكی‬ ‫نزیك لە سروشتی مرۆڤبوون هەیە‪،‬‬ ‫كام ئەتواری ئاشتیانە هەیەو مێژووی‬ ‫نوسیبێتەوەو داینەمۆكەی ئایین بێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم هــەزاران بەڵگە لەسەر كوشتن‌و‬ ‫سوتماك‌و جینۆساید‌و برسیكردن هەیە‬ ‫كە داینەمۆكەی ئایینە‪ .‬ئێستە دیاردەی‬ ‫كۆچ دەستپێكی خێراترە لە رابــردوو‪،‬‬ ‫دەستپێكی رق ئەستورترە لەبەرامبەر‬ ‫قوتارمان لە سنوورە جوگرافییەكاندا‪،‬‬ ‫ئەم دیاردەی كۆچە تەنها كۆچ نییە لە‬ ‫نائارامی سیاسی‌و ئابووری‪ ،‬كۆچە لە‬ ‫هزری نەخۆش‌و سەلەفییەت‌و كۆچە لە‬ ‫دونیای كڵۆمدراوی عەقڵ‌و ئاوەز‪ .‬ئەمە‬ ‫دەبێتە سەرەتایەك بۆ هەڵوێستەكردنی‬ ‫دەنــگــی شــەفــام‪ .‬بــە پــێــوەرێــكــی تر‬ ‫دیــاردەی كۆچ دانە دواوەی فەرهەنگی‬ ‫ساختەو هــەوەســبــازی ژێــر سێبەری‬ ‫ئایینە‪ .‬دەرچوونی نەوەیەك بۆ دنیای‬ ‫خۆرئاوا‪ ،‬بریتییە لە دابڕان‪ .‬دابڕان وەك‬ ‫ێ‬ ‫پرۆسەیەكی رۆشنگەری‌و رێگەیەكی ب ‌‬ ‫گەڕانەوە‪ ،‬دابڕانێكی خۆكردو خۆ خوڵقاو‬ ‫كە بــەتــەواوی هەموو بەندو باوەكانی‬ ‫خستووەتە ژێر پرسیارەوە‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫لە ئــەوڕۆدا سەنتەرەكانی لێكۆڵینەوەو‬ ‫زانــكــۆكــان‌و بیرمەندانی خــۆرئــاوا بە‬ ‫دروستی لەسەر ئەم پرسە وەستاون‌و‬ ‫بەپێی ئاماژەكان ئەم دیاردەیە دەبێتە‬ ‫ســەرەتــای داڕشــتــنــەوەی تیۆرگەلێكی‬ ‫پەیوەست بە شوناسی ئایین‪ .‬بەتایبەت‬ ‫شوناسی ئایینی رۆژهــــەاڵت‪ .‬چــوون‬ ‫ئەم شوناسە لە ئێستادا بریندارە بە‬ ‫قەڵەمڕەوی هەوەسبازی ئیسالمگەراو‬ ‫دیاردەیەكیش هاتوەتە پێشەوە كە‬ ‫ێ هیچ‬ ‫ێ هیچ ریفۆرمخوازو و بەب ‌‬ ‫بەب ‌‬ ‫مــەدرەســەیــەكــی چــاكــســازی خۆبەخۆ‬ ‫شوناسی رابردو دەداتە دواوەو ملكەچی‬ ‫ئیرادەیەكی بۆ مرۆڤ سوڵحاو دەبێتەوە‪،‬‬ ‫كە لە كەلەبەری دەســتــورو دیمانەی‬ ‫جوگرافیایەكدا دەیبیننەوە نامۆیە‬ ‫بــەو ئەدەبیاتەی‪ ،‬كە خــراوەتــە هزرو‬ ‫هۆشیانەوە‪ .‬لــەبــەرئــەوە پێمان وایە‬ ‫كۆچ لەئێستادا لەتمەیەكی سەنگینە لە‬ ‫شوناسی لەمێژینەی فەرهەنگی سیاسی‬ ‫ســواغــدراو بە ئایین‪ .‬لــەم لەتمەیەدا‬ ‫سوارە دێرینەكانی خەالفەت‌و ئاینداری‬ ‫سیاسیی پێش هەموو هێزو ئایدیاكان‬ ‫دەگلێن‌و لەبەردەم نەوەی سەوداسەری‬ ‫شوناسی مرۆڤبووندا ئیدی ناتوانن خۆیان‬ ‫هەستێننەوە‪ .‬هەربۆیە لەداهاتوویەكی‬ ‫نــێــزیــكــدا ئـــەم نــەزمــە هــاوكــێــشــەی‬ ‫فەرهەنگیی‌و رۆشنبیری ناوچەكە بە‬ ‫ئاراستەی بزوتنەوە رۆشنگەرییەكانی‬ ‫رۆژهـــەاڵت دەشكێتەوەو بەرامەیەكی‬ ‫سەركەوتن روو لەناوچەكە دەنێت‪ ،‬كە‬ ‫دواجار هێزە لیبراڵ‌و دێموكراتخوازەكان‬ ‫تێیدا بـــراوە دەبـــن‪ .‬بـــراوە دەبــن بە‬ ‫بردنەوەیەكی سروشتی‌و بە شۆرشێكی‬ ‫خۆكرد كە لە ئایندەی نێوچەكەدا كەم‬ ‫تازۆر ئاسۆكانی دیارن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )26٢‬دوشةممة ‪2015/٩/٧‬‬

‫‪3‬‬

‫ئیسالمی سیاسی‬

‫ئەگەر دینی خوایە بۆ ئیحراجدەبن؟!‬ ‫محەمەد هەریری‬ ‫کێ هەیە لە ئێمە ڕۆژێك لە ڕۆژان ئیحراجبونی‬ ‫زانایانی دینی ئیسالمی و خەڵکی ئاسایی‬ ‫دیــنــداری نەبینیبێت کــاتــێ بــــەرەوڕووی‬ ‫پرسیارگەلێکی ئیحراجکەر دەبنەوە؟! کێ هەیە‬ ‫شپرزەیی و توڕەبوونی ئەو شێخ و مەشایخانەی‬ ‫نەدیتبێت‪ ،‬کە لە جیاتی وەاڵمێکی ڕوون و‬ ‫ئاشکرا پەنادەبەنە بەر هەڕەشە و جوێن و‬ ‫وروژاندنی دیندارە عاتفی و نەزانەکان؟! لە‬ ‫کۆنەوە تا ئەمڕۆ؛ بابەتە ئیحراجکەرەکانیش‬ ‫زۆرن! لە ســەردەمــی کــۆن ئیحراجییەکان‬ ‫کەمتربوون‪ ،‬بە پێی سەردەم و پێگەیشتنی‬ ‫عەقڵی پرسیارگەلی ئیحراجیش کەمبوون‪...‬‬ ‫لەو سەردەمە کەس پرسیاری لە مەشروعیەتی‬ ‫ڕەجمکردنی زیناکەر و بڕینی دەستی دز و بە‬ ‫کۆیلەکردنی مرۆڤی نێرومێ نــەدەکــردەوە‪،‬‬ ‫چونکە ســەردەمــەکــە لــەگــەڵ بــوونــی ئەو‬ ‫حوکمانەدا گونجاوبوو‪ ،‬بــەاڵم هێشتا ئەو‬ ‫سەردەمەش خاڵیی نەبوو لە شتی ئیحراجکەر‪،‬‬ ‫بۆ نمونە کاتێ وەکیعی کــوڕی جــەراح‪ ،‬کە‬ ‫ئیمامێکی سونە بووە و ئیمام ئەحمەد دەڵێت‪:‬‬ ‫ئیمامی موسڵمانانی کاتی خۆی بووە‪ ،‬ئیبن‬ ‫معین دەڵێت‪ :‬وەکیع ئەوزاعیی زەمانی خۆی‬ ‫بــووە‪ ،‬الذهبي لە (سیر االعــام) دەربــارەی‬ ‫دەڵێت‪ « :‬وكان من حبور العلم وأئمة احلفظ»‪.‬‬ ‫ئەو زەریایەکی زانست و ئیمامێکی حافز بوو لە‬ ‫حەدیس‪ ،‬مامۆستای ئەحمەدی کوڕی حەنبەل‬ ‫و شافیعی و اسحاق بن ڕاهویه و عبدالله بن‬ ‫المبارك و وعلی المدیني بووە‪ ،‬ئەو (وەکیع)ە‬ ‫لە ئیسماعیلی کوڕی ئەبو خالید لە ئالبهي یەوە‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٨٥‬هیجری لە مەککە حەدیسێکی‬ ‫گێرایەوە کە پاش وەفاتی پێغەمبەر(د‪.‬خ) و‬ ‫لەبەر نەناشتنی بۆ شەو و ڕۆژێك‪ ،‬جەستەی‬ ‫ئاوسابوو وپەنجەکانی چەمابوونەوە‪ ،‬قوڕەیش‬ ‫هەستیان بە ئیحراجییەکی زۆر کرد و سێدارەیان‬ ‫ئامادەکرد بۆ لە سێدارەدانی وەکیع‪ ،‬ئەگەر‬ ‫(سفیان بن عیینة) نەبوایە کە بەرگری لێکرد‬ ‫و گوتی‪ :‬الله‪ ،‬الله ئەوە فەقیهی خەڵکی عێڕاق‬ ‫و کوڕی فەقیهی عێراقیشە‪ ،‬دەنا دەیان کوشت!‬ ‫لە مەککەش (عبد اجمليد ْبن َع ْبد العزيز ا ْبن َأبِي‬ ‫ڕواد) فەتوای کوشتنی دەرکــرد‪ ،‬گوتی ئەوە‬ ‫دڵی پڕی بوغزە بۆ پێغەمبەر! تاوانی گێڕانەوەی‬ ‫حەدیسێک بوو کە لەگەڵ وێنەی ئیمانی عاتیفی‬ ‫موسڵمانانی ئەو کاتە زوەش نەدەگونجا و‬ ‫هەستیان بە ئیحراجی دەکــرد‪ ،‬چۆن دەبێت‬ ‫جەستەی پێغەمبەریش پــاش مــردن‪ ،‬وەك‬ ‫مرۆڤی تر‪ ،‬بئاوسێ؟! وەکیع دەڵێت‪ :‬بۆیە خوا‬ ‫الشەی پێغەمبەری وا لێکرد‪ ،‬چونکە هەندێك‬ ‫لە ئەسحابەکان‪ ،‬لەوانەش عومەری کوڕی‬ ‫خەتاب‪ ،‬دەیان گوت نامرێت‪ ،‬خوا حەزی کرد‬ ‫ئایەتی مەرگیان نیشانبدات! کە الی هارونە‬ ‫ڕەشید سکااڵ لە وەکیع دەکەن‪ ،‬ئەویش پرسیار‬ ‫لە (سفیان) دەکات ئایە موستەهەقی کوشتنە؟‬ ‫سفیان دەڵێت‪ :‬نەخێر کوشتنی لەسەر نییە‪،‬‬ ‫حەدیسێکی گوێ لێبوە و گێڕاویەتیەوە‪ ،‬مەدینە‬ ‫شارێکی زۆر گــەرمــە‪ ،‬پێغەمبەر (د‪.‬خ)‬ ‫دووشەممە مرد‪ ،‬الشەکەی مایەوە تا شەوی‬ ‫چوارشەممە‪...‬لەبەر ئــەوە الشــەی گۆڕانی‬ ‫بەسەرداهاتوە! یانی سوفیانیش بــاوەڕی بە‬ ‫ِسا ِع َ‬ ‫يل ا ْبنِ‬ ‫ڕوداوەکە بوە‪َ .‬ح َّد َثنا َو ِكي ٌع ‪َ ،‬ع ْن إ ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫ڕس َ‬ ‫ول ِ‬ ‫َأبِي َخالِ ٍد ‪َ ،‬ع ْن َع ْب ِد َّ ِ‬ ‫الل َصلَّى‬ ‫الل الْ َبه ِِّي‪َ :‬أ َّن ُ‬ ‫اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم َ​َّ‬ ‫لا َماتَ َ ْل يُ ْد َف ْن ‪َ ،‬ح َّتى ڕ َبا َب ْط ُن ُه‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َوا ْن َث َن ْت َخ ْن َص َرا ُه ‪ ،‬قال قتيبة ‪ :‬حدث بهذا احلديث‬ ‫وكيع ‪ ،‬وهو مبكة ‪ ،‬وكانت سنة حج فيها الرشيد‪،‬‬ ‫فقدموه إليه ‪ ،‬فدعا الرشيد سفيان ْبن عيينة ‪،‬‬ ‫وعبد اجمليد ْبن َع ْبد العزيز ا ْبن َأبِي ڕواد‪ ،‬فأما َع ْبد‬ ‫اجمليد‪ ،‬فقال‪ :‬جيب أن يقتل هذا‪ ،‬فإنه مل يرو هذا‬ ‫إال ويف قلبه غش للنيب َصلَّى اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم ‪،‬‬ ‫فسأل الرشيد سفيان ْبن عيينة‪ ،‬فقال‪ :‬ال جيب‬ ‫عليه القتل‪ ،‬ڕجل مسع حديثا فرواه‪ ،‬ال جيب عليه‬ ‫القتل‪ ،‬إن املدينة أرض شديدة احلر‪ ،‬تويف َّ‬ ‫ب‬ ‫الن ِ ّ‬ ‫َصلَّى اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم يوم االثنني‪ ،‬فرتك إىل ليلة‬ ‫م َّمد‬ ‫األربعاء؛ ألن القوم كانوا يف صالح أمر أمة ُ َ‬ ‫َصلَّى اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم‪ ،‬واختلفت قريش واألنصار‪،‬‬ ‫فمن ذلك تغري‪( .‬تاریخ دمشق ابن عساکر) ئەو‬ ‫حەدیسە لە زۆر سەرچاوەی ئیسالمیدا هاتووە‪،‬‬

‫دوایی هەر لەبەر ئەو ئیحراجیە‪ ،‬موحەدیسەکان‬ ‫تێی کەوتن بە تەزعیفکردنی و دیتنەوەی دەیان‬ ‫عیللەت تێیدا! لە سەردەمی نوێدا پاش ئەوەی‬ ‫مرۆڤایەتی گەشەیەکی زانستی و فیکری‬ ‫وعەقڵیی زۆر گەورە و بێ شوماری بە خۆیەوە‬ ‫بینیوە‪ ،‬ڕوبەری پرس و پرسیارە ئیحراجەکان‬ ‫فراوانتربون‪ ،‬ڕوبەری تەساموح و زانیاریی دینی‬ ‫شێخ و مەشایخەکانیش هەر وەك بەر لە هەزار‬ ‫ســاڵ مــاوەتــەوە‪ ،‬بۆیە کاتێک ڕووبـــەڕووی‬ ‫پرسیارێکی موحریج دەکرێنەوە‪ ،‬نازانن وەك‬ ‫مرۆڤێکی ئاسایی و بابەتیانە وەاڵمی بدەنەوە‪،‬‬ ‫لــە جیاتی ئـــەوەی چــارەســەری گونجاو و‬ ‫میکانیزمی گونجاو بۆ ئــەو کێشە نوێیانە‬ ‫ببیننەوە‪ ،‬پەنادەبەنە بەر جوێن و هاوارکردن و‬ ‫جەماوەری عاتیفی و وروژانــدن ودابەزاندنی‬ ‫عەزاب و خەشمی خوایی‪ .‬دەربارەی بابەتێکی‬ ‫وەك کۆیالیەتی و (ما ملکت ایمانکم) بۆ نمونە‬ ‫بە چەندین شێوە‪ ،‬لەالیەن شێخ و مەشایخی‬

‫دەڵــێــت‪ :‬هیچ پێویست نــاکــات تێبگەن و‬ ‫هەرسیبکەن!( بۆ بینینی بابەتەکە‪ ،‬بڕونە ئەم‬ ‫لینکە‪https://www.facebook. :‬‬ ‫‪com /hariri66 /videos/vb‬‬ ‫‪. 5 9 2 8 6 6 8 0 7 /‬‬ ‫=‪10153840717131808/ ?type‬‬ ‫‪ ) 2&theater‬هەتا شێخ محەمەد ڕەمەزان‬ ‫البوطي(بۆتانی)‪ ،‬کە لەناو شێخانی دین‪،‬‬ ‫لوتکەیەکە لە عەقاڵنیەت و میانڕەوی‪ ،‬کە‬ ‫زنجیرەی [ما ملکت ایمانکم] دەرکــەوت لە‬ ‫تەلەفزیۆن‪ ،‬سەبارەت بەو زنجیرەیە‪ ،‬پەتایەکی‬ ‫ترسناکی بینی لە ئاسمانەوە دابــەزی‪ ،‬وەك‬ ‫پنتی شیرپەنجەی پیس و قێزەون‪ ،‬ئاژەڵێکی‬ ‫زۆری لێجیادەبوەوە‪ ،‬باڵەفڕکییان دەکــرد و‬ ‫بەخێرایی لەسەر دیمەشق باڵودەبونەوە‪ ،‬من‬ ‫زانیم میکرۆبی پەتایەکی ترسناکن لە واڵت‬ ‫باڵودەبنەوە! من خۆم زنجیرەکەم دیت‪ ،‬تەنها‬ ‫ڕۆژمێری جیهادیەکی تیرۆرست بوو‪ ،‬نازانم‬

‫دەوێرن بڵێن بەڵێ لەبەر ئەو ئیحراجیەی ئەو‬ ‫ئەحکامانە دروستیان دەکات لە کۆنتێستی‬ ‫ژیاری سەردەمی نوێدا! دەستەیەکی تر هەر‬ ‫لەبەر هەمان ئیحراجی‪ ،‬هاتوون دەرچەیەکی‬ ‫سەیریان دۆزیوەتەوە‪ ،‬ئەویش پەنابردنە بۆ‬ ‫نکوڵی لێکردن و سەرلەنوێ پێناسەکردنەوەی‬ ‫زاراوەکان و ماناکان! ئەوانە زیاتر قورئانییەکان‬ ‫و کەسانی تریشن‪ ،‬هێندە متمانە نیشاندەدەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەبەرامبەر گفتوگۆی جیدی خۆیان‬ ‫پێناگیرێت‪ ،‬دەزانم خەڵکی باش و نیەت پاکن‪،‬‬ ‫دەیانەوێت دین دوورخەنەوە لە هەموو شتێکی‬ ‫دژ بە مرۆڤایەتی و ناالیق‪ ،‬هاتوون وێنەیەکی‬ ‫زیهنی زۆر میسالیان بۆ دین داتاشیوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫بەدەر لە قورئانە لەو هەموو حەدیس و تەفسیر‬ ‫و فیقه و سیرە و مێژوو و علومی قورئانیش‬ ‫نکوڵی لێدەکەن‪ ،‬هەر ڕوداوێكی هەتا متواتر‬ ‫بێت ڕەتــی دەکەنەوە و دەڵێن لە قورئاندا‬ ‫نەهاتووە‪ .‬باشە قەیناکا‪ ،‬بەاڵم کە دێنە سەر‬

‫بەسمە وەهبە پاش ئەوەی پرسیارە موحریجەکانی لەالیەن کاهینانی پەرستگەوە وەالمنادرێتەوە سەرپۆشەکەی الدەبات‬

‫ئیسالمەوە‪ ،‬گوزارش لەو ئیحراجبوونە دەکرێت‬ ‫و دیندارانی ئاسایی لە ڤیدیۆیەکی (بەسمە‬ ‫وەهــبــە) دەربـــارەی (مــا ملکت ایمانکم!!)‬ ‫پێشکەشکاری بەرنامەکە (بەسمە وەهبە)‬ ‫بابەتەکەی تایبەت کردبوو بە کۆیالیەتی و‬ ‫کەنیزە لــە ئیسالمدا‪ ،‬هــەر لــە ســەرەتــاوە‬ ‫دەپــرســێــت ئـــەو بــابــەتــە چــۆنــە‪ ،‬ئیسالم‬ ‫تاوانباردەکرێت بە هاندانی کۆیالیەتی و‬ ‫ئەسحابەکان خەریکی کەنیزە و ڕابواردنی‬ ‫سێکسی بوون لەگەڵیان‪ ،‬ئێوە دەڵێن چی؟!‬ ‫شێخ موبارەک( کە یەکێکە لە پیاوە ئاینییە‬ ‫بەشداربوەکان) بە توڕەیی دەڵێت‪ :‬ئینشاڵال‬ ‫خــوا تەمەنمان دەداتــێ ئــەو ڕۆژە دەبینین‬ ‫موسڵمان یەك ژن و پێنج‪ ،‬شەش‪ ،‬حەوت‪،‬‬ ‫هەشت‪ ،‬نۆ کەنیزەی دەبێت! شێخ جەمال‬ ‫قوتب (گوایە زانایەکی ئەزهەرییە) هەر لە‬ ‫سەرەتاوە ناڕازییە لە باسکردنی بابەتەکە و‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەوە بابەتی باسکردن نییە و بابەتی‬ ‫وەاڵمدانەوە نییە؟! تانەدانە لە پێغەبەر‪ ،‬دوایی‬ ‫بە بیانووی کەمیی کات دەڵێت‪ :‬ناکرێت لە‬ ‫یەك ئەڵقە وەاڵمی ئەو پرسیارە بدەینەوە!‬ ‫پێشکەشکاری بەرنامەکە دەڵێت‪ :‬بە ڕاشکاوانە‬ ‫پێت بڵێم‪ :‬لە(‪)%٩٠‬ی ڕۆڵەی موسڵمانان‪ ،‬بە‬ ‫منیشەوە‪ ،‬لە هۆکاری حەاڵڵکردنی کەنیزەک‬ ‫تێناگەین و ناشتوانین هەرسیبکەین! شێخ‬ ‫جەمال قوتب ئیحراجبوونی دەگاتە لوتکە و‬

‫بوتی‪ ،‬بۆ وەك کاهینێکی سەردەمی عەقڵیەتی‬ ‫مناڵکارانەی ئادەمیزاد خەڵکی پێ دەترساند؟!‬ ‫یانی خوا ڕازیــە پەنجا ساڵ دیکتاتۆریەتی‬ ‫ئــەســەد خــەڵــک داپــڵــۆســێــت‪ ،‬بـــەاڵم لەبەر‬ ‫دەســتــەواژەی (ماملکت ایمانکم) عەزابی‬ ‫گــەورەی خۆی ڕەوانەدەکاتە سەر خەڵك؟!‬ ‫ئەوە چ وێنەیەکی خۆپەرستانەی دزێــوە بۆ‬ ‫خوا؟! دەزانم کێشەکەی بوتی هەمووی ئیحراج‬ ‫بوون بوو لە خودی ما ملکت ایمانکم!‪ ،‬بۆ‬ ‫بینینی ئەم بابەتە بڕوانە‪http://www. :‬‬ ‫_‪aksalser.com/ ?page= view‬‬ ‫‪news&id= cd8fdf2730b11f65‬‬ ‫‪ . ca915353d84bc7b8‬کاتێک لە‬ ‫حــزبــە ئیسالمییەکان دەپــرســیــت‪ :‬ئەگەر‬ ‫دەسەاڵتتان گرتەدەست چی دەکـــەن؟! لە‬ ‫وەاڵمـــــدا دەڵـــێـــن‪ :‬بــێــگــومــان شــەریــعــەت‬ ‫جێبەجێدەکەین‪ ،‬کــە دەپــرســیــت هەموو‬ ‫شەریعەت؟ دەڵێن بەڵێ نابێت‪[ :‬نؤمن ببعض‬ ‫و نكفر ببعض] بکەین‪ .‬دەی باشە یانی هەموو‬ ‫سزاکانی وەك دەستبڕین و ڕەجمی زیناکەران‪،‬‬ ‫و کوشتنی هەڵگەڕاوەکان‪ ،‬شەالقلێدان و‬ ‫دەستوپێبڕینی دوژمنانی خوا! و جەڵدەلێدانی‬ ‫ئارەقخۆر و لە بینای بەرز هەڵدانەخوارەوەی‬ ‫هاوڕەگەزبازان و هتد‪ ...‬جێبەجێدەکەن؟ لەبەر‬ ‫ئیحڕاجبون‪ ،‬یەك وەاڵمی ڕاشکاوت نادەنەوە‪،‬‬ ‫نە دەوێرن بڵێن نەخێر لەبەر جەماوەریان‪ ،‬نە‬

‫قورئانیش‪ ،‬لــەبــەرئــەوەی قــوڕســە قورئان‬ ‫ڕەتکردنەوە‪ ،‬ئەوجارە سەرلەنوێ چەمك و‬ ‫زاراوە و ماناکانی کە هەزار و چوارسەد ساڵە‬ ‫ئومەت لەسەری ڕێککەوتوون‪ ،‬ئەوان نکوڵی‬ ‫لێدەکەن‪ ،‬هەتا بەدیهیترین ماناش بێت‪ ،‬وەك‬ ‫بۆ نمونە دەڵــێــن‪ :‬اقطعوا ایدیهما‪ ،‬مانای‬ ‫دەستیان ببڕن نییە! ماملکت ایمانکم‪ ،‬ملك‬ ‫الیمین کە هەتا سااڵنی ‪ ١٩٤٥‬یش لە هەموو‬ ‫واڵتە عەرەبی و ئیسالمییەکان هەبووە‪ ،‬دەڵێن‬ ‫بە مانای کۆیلەکردن نایەت! کە دێنە سەر‬ ‫ئایەتی‪[ :‬والذين هم لفروجهم حافظون اال على‬ ‫ازواجهم او ماملكت اميانهم فانهم غري ملومني‪..‬‬ ‫ئەوانەی دامێنیان دەپارێزن تەنها لە ژن و‬ ‫کەنیزەکانیان نەبێت] دەڵێن نەخێر وانیە‬ ‫دەبێت بە زەواج و هاوسەرگیری لەگەڵی‬ ‫بخەوێت‪ ،‬ســـەرەڕای یــەك چیا لە توراسی‬ ‫کۆیالیەتی و دەستور وئادابی کۆیلەداری! بەو‬ ‫شێوەیە بــۆ هــەمــوو باسێکی ئیحراجکەر‬ ‫وەاڵمێکیان پێیە‪ ،‬بەشێوەیەکی نا ئیرادی‬ ‫پاکسازی دین دەکــەن‪ ،‬لەبەر ئیحڕاج بوون‪.‬‬ ‫سەیرم بــەو کەسانە دێــت لە جیاتی خوا‬ ‫ئــیــحــراجــدەبــن؟! ئــەگــەر ئــەو دەقـــەی پێی‬ ‫ئیحراجدەبن دینی خوایە‪ ،‬بۆ لە جیاتی خوا‬ ‫ئیحراجدەبن؟! کە ئیحراجدەبن مانای ئەوەیە‬ ‫یان دینی خوا نییە‪ ،‬یانیش ئێوە نازانن چۆن‬ ‫ڕەفتاربکەن لەگەڵ دینی خوا‪.‬‬

‫لە سەردەمی نوێدا پاش ئەوەی مرۆڤایەتی گەشەیەکی زانستی‬ ‫و فیکری وعەقڵیی زۆر گەورە و بێ شوماری بە خۆیەوە بینیوە‪،‬‬ ‫ڕوبەری پرس و پرسیارە ئیحراجەکان فراوانتربون‪ ،‬ڕوبەری تەساموح‬ ‫و زانیاریی دینی شێخ و مەشایخەکانیش هەر وەك بەر لە هەزار‬ ‫ساڵ ماوەتەوە‪ ،‬بۆیە کاتێک ڕووبەڕووی پرسیارێکی موحریج‬ ‫دەکرێنەوە‪ ،‬نازانن وەك مرۆڤێکی ئاسایی و بابەتیانە وەاڵمی‬ ‫بدەنەوە‪ ،‬لە جیاتی ئەوەی چارەسەری گونجاو و میکانیزمی گونجاو‬ ‫بۆ ئەو کێشە نوێیانە ببیننەوە‪ ،‬پەنادەبەنە بەر جوێن و هاوارکردن‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫پشتكردنە مەككە و‬ ‫ڕوكردنە بەرلین‬ ‫پێویستم بە دۆست نییە‪ ،‬دوژمنانم پێ چاكترن‪.‬‬ ‫دیالن تۆماس‬ ‫موسوڵمانان بە لێشاو بەرەو خۆرئاوا کۆچدەکەن‪.‬‬ ‫بۆ بەهەشتێكی دوور دوور کۆچدەکەن‪ ،‬بەهەشتێك‬ ‫كە سیستەمێكی عەلمانی لەسەر زەوی خوڵقاندویەتی‪.‬‬ ‫موسوڵمانان كۆچدەكەن‪ ،‬بۆ شوێنێكی نادیار؛ لەكاتێكدا‬ ‫مەككە وەك مژدەی بەهەشتی سیمبوڵی نزیكترە‪ ،‬كەچی‬ ‫هەموو ئەم مژدە بەهەشتیانەی دین لە خۆرهەاڵت؛‬ ‫نەیتوانی گەنجگەلێكی موسوڵمان ڕازییبكەن كە ڕوبكەنە‬ ‫مەككە و پشت بكەنە بەرلین‪.‬‬ ‫مەككە و بەرلین دوو شــاری سیمبوڵین‪ ،‬مەككە‬ ‫شوێنی مژدەی بەهەستە بۆ موسوڵمانان و دەستی هەیە‬ ‫لەوەی كە تەواوی چركەساتی ژیانكردن فەرامۆشبكەیت‬ ‫و موسوڵمانان پشتبكەنە كۆی كێشە و قەیرانەكان و‬ ‫پارەكانیان لەوێ سەرفبكەن‪ ،‬لەكاتێكدا هەموو ئەو‬ ‫موسوڵمانانەی ڕوودەكــەنــە مەككە‪ ،‬واڵتەكانیان لە‬ ‫دۆخێكی تەواو نالەباردایە‪ .‬بەرلین شاری شۆڕشەكان و‬ ‫شوێنی ئازادی و فەزایەكە بۆ ژیانكردن و هەموان تێیدا‬ ‫جێیان دەبێتەوە‪ ،‬پێچەوانەی مەككە كە تەنها بەشێكی‬ ‫كەمی موسوڵمانان جێدەكاتەوە‪ .‬هەر بۆیە فرمێسكی‬ ‫بەرپرسانی ئەڵمانی دەبینین بۆ پەنابەرە موسوڵمانەكان‬ ‫و قاقای موسوڵمان و كورسی زێڕینی سەركردەكانی‬ ‫دنیای ئیسالمی دەبینین‪ ،‬كە نە ئاڵوگۆڕی دەكەن لەگەڵ‬ ‫برایەكی تری موسوڵماندا و نە ئامادەن بە سەروەتی‬ ‫نەوت و حەج نیشتیمانەكەیان بكەنە بەهەشتێك‪ ،‬النی‬ ‫كەم وا لە موسوڵمانەكان نەكات پشتی تێبكەن و‬ ‫ڕوبكەنە بەهەشتێك كە عەلمانیەكان خوڵقاندویانە‪.‬‬ ‫ئەوە بەرئەنجامەكەیەتی‪ .‬تۆ لە خۆرهەاڵت و ناوچەكە‬ ‫بەناوی دینەوە زەمینت كردۆتە جەهەننەم‪ ،‬پیاوانی ئاینی‬ ‫ڕۆژ نییە هێرش نەكەنە سەر خۆرئاوا و بە گومڕا و فاسد‬ ‫ناویان نەبەن‪ ،‬بەاڵم مافی تاكەكەس لە كۆمەڵگەیەكی‬ ‫عەلمانی خۆرئاوادا پارێزراوترە وەك ئەم هەموو مژدەیەی‬ ‫پیاوانی ئاینی لە خۆرهەاڵت تەعبیری لێدەكەن‪.‬‬ ‫پشتكردنە دۆست و ڕووكردنە دوژمنی دوور‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی پیاوانی ئاینی تەعبیری لێ دەكەن‪ ،‬هیچ نییە‬ ‫جگە لەو هەموو برینەی كە پیاوی دینی و سیاسی‬ ‫نا سیاسی و خوڵقاندویانە‪ ،‬ئەوەی دۆستەكان‪ ،‬ئەوەی‬ ‫پیاوانی دینی‪ ،‬ئەوەی سیاسییەكان بەناوی شەرعیەتی‬ ‫دینی و حوكمڕانیەوە بەرهەمیان هێناوە دروست هی‬ ‫ئەوەیە یان لێی ڕابكەی یان دەبێت لە شەرێكی سەختدا‬ ‫بیت بەرامبەر ئەم تەوژمە لە سیاسەت و دیــن‪ ،‬لە‬ ‫حوكمڕانی و فەرمانڕەوایی‪.‬‬ ‫ئەمە بۆ هەرێمی كوردستانیش ڕاستە‪ .‬ئەم دۆخە‬ ‫باشترین چركەساتە بەوەی كە لەمەڕ دین و حوكمڕانی‬ ‫بە كۆی دید و تێڕوانینماندا بچینەوە‪ .‬ئەو كاتەی كە‬ ‫دەمانوت با سیستەمێكی عەلمانیمان هەبێت‪ ،‬عەلمانیەت‬ ‫بریتی نییە لە دەسەاڵتی ستەمكاری ناوچەكە‪ ،‬ئەوكاتەی‬ ‫دەمان وت عەلمانیەت باشترین سیستەمە بۆ ئەوەی‬ ‫هەم دینی تێدا پارێزراوبێت هەم دنیا‪ ،‬هەم ئازادیی‬ ‫بیركردنەوە و هەم تەقوا‪ ،‬ئەم دۆخەمان لەبەر چاو بوو‪،‬‬ ‫ئەو دۆخەی كە موسوڵمانی خۆرهەاڵتی بۆ گەیشتن‬ ‫بە سیستەمێكی عەلمانی و بەهەشتێكی دنیایی ژیانی‬ ‫دەخاتە مەترسیەوە‪ ،‬دروست پێگەی ناشرینی سیاسەت‬ ‫و دین و پیاوانی ئاینی و فەتواچی و واعیزەكان دەبینن‬ ‫كە خۆرهەاڵتیان كرۆدتە دۆزەخ بۆ ئــەم نەوەیە و‬ ‫هەناسەی ئەم نەوەیەی لەمەڕ ئازادیی بیركردنەوە و‬ ‫ئازادیی تاكەكەسی و ڕەفاهیەت و ژیانكردن بڕیوە‪.‬‬ ‫پشتكردنە شوێن واتە شوێن پڕ لە قەیران و برین و‬ ‫خەم و شكاندنی كەرامەت‪ .‬ئەوەی بە بەهاری عەرەبیش‬ ‫ناودەبرا جگە لە سەرابێك زیاتر چیتر نەبوو‪ ،‬ئەم بێ‬ ‫ئومێدیە لە دین و سیاستە و شۆڕش‪ ،‬ئەم بێ ئومێدیە‬ ‫لە حوكمڕانی مژدەی پیاوی ئاینی و سیاسیی بازرگان‬ ‫لە دنیای عەرەبی و ئیسالمی و ناوچەكە وا دەكات‬ ‫بە كۆی تێڕوانینی خۆماندا بۆ دین و حوكمڕانیدا‬ ‫بچینەوە‪ .‬خوێندنەوەی ئەو دۆخەی كە جیاكاری گەورەی‬ ‫دروستكردوە لەنێوان مەككە و بەرلیندا ئەركی كۆی‬ ‫دنیای نوسین و ئەكادیمی و چاودێرەكانمانە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )26٢‬دوشةممة ‪2015/٩/٧‬‬

‫ئاينناسى‬

‫‪4‬‬

‫دەستوری عەلمانی چیە؟‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫لـــەم بـــەشـــەدا‪ ،‬لــەســەر داواکـــاریـــی‬ ‫بــەرە ئیسالمیەکە‪ ،‬دەڕۆیــن‪ ،‬تا بزانین‬ ‫ئیسالمیەکان چــۆن مامەڵەیان لەگەڵ‬ ‫پرسی پێگەی ئیسالم لە دەستوری هەرێم‬ ‫و مشت‌ومڕکردن لەسەر ئەم پرسە کردوە‪.‬‬

‫داواکاریی بەرە ئیسالمیەکە‬

‫هەر وەکو کاردانەوەیەک بۆ هەڵمەتی‬ ‫داواکــــــاری و کـــۆکـــردنـــەوەی واژۆی‬ ‫بــەرە عەلمانیەکە‪ ،‬بــەرە ئیسالمی و‬ ‫ئیسالم‌خوازەکەش ـ هــەر لە پیاوانی‬ ‫ئایینی و یەکێتیی زانایانی ئایینیەوە‪،‬‬ ‫هەتاکو وەزارەتـــی ئەوقاف‪ ،‬و هەتاکو‬ ‫هەڵوێستی ڕەسمی و ناڕەسمیی حیزبە‬ ‫ئیسالمیەکان بە سیاسی و ڕۆشنبیرانیانەوە‬ ‫ـ هەڵمەتێکیان دەست‌پێ‌کرد‪ ،‬بە داواکاری‬ ‫و پــەیــام‌نــاردن و ئــاگــادارکــردنــەوە و‬ ‫هەڵوێست‌پێشاندان و واژۆکۆکردنەوە و ـ‬ ‫بەڵکو ـ هەڕەشە بە هەڵوێستی جیددی‌تر‬ ‫و توندتر‪ .‬بەبێ ئــەوەی هەست بە هیچ‬ ‫مەترسییەک بکرێت بۆسەر پێگەی ئیسالم‬ ‫لە پـــرۆژەی دەســتــوری هەرێمدا لەناو‬ ‫لیژنەوەی دەستورەوە‪ ،‬و بەبێ ئەوەی ئەو‬ ‫لیژنەیە بگەنە هیچ ئەنجامێک کە لەگەڵ‬ ‫ئەو دەقە گەاڵڵەکراوەدا کە پێشتر حیزبە‬ ‫ئیسالمیەکان پەسەندیان کردوە ناکۆک‬ ‫بێت‪ ،‬و لەگەڵ ئەوەی حیزبە ئیسالمیەکان‬ ‫نوێنەریان لەناو ئەو لیژنەیەدا هەیە‪،‬‬ ‫و لەگەڵ ئــەوەی نوێنەرانی حیزبە نا‪-‬‬ ‫ئیسالمیەکانیش لە مشت‌ومڕەکانیاندا‬ ‫لەسەر ماددەی (‪ )٦‬لە کۆتاییدا ناکۆک‬ ‫نەبون لەگەڵ نوێنەرە ئیسالمیەکان‪..‬‬ ‫کەچی لەگەڵ ئەوانەشدا‪ ،‬هەڵمەتێکی‬ ‫تــونــدیــان دەس ـت‌پ ـێ‌کــرد‪ ،‬تەنها وەکــو‬ ‫کاردانەوەیەک بۆ ئەو داواکاری و هەڵمەتی‬ ‫واژۆکردنەوەیەی بەرە عەلمانیەکە دەستی‬ ‫دابویە‪ ،‬و بۆ ئەو هەندە مشت‌ومڕەی کە‬ ‫کراوە لە لیژنەی دەستوردا لەسەر ماددەی‬ ‫(‪ ،)٦‬کە لە ئەنجامیشدا ئەوەی بە ئاکام‬ ‫گەیشتوە هەر بە دڵی ئیسالمیەکان بوە‪.‬‬ ‫یەکێتیی زانایان‬ ‫سەرەتا (یەکێتیی زانایانی ئایینیی‬ ‫ئیسالمیی كــوردســتــان) ـ وەکـــو لە‬ ‫باڵوکراوەی پێگەی خۆیاندا لە ئینتەرنێت‬ ‫دیارە ـ داواکاریی خۆیان گەیاندە لیژنەی‬ ‫ئامادەکردنی دەســتــور‪ ،‬و و جەختیان‬ ‫کردەوە لەسەر ئەوەی «دەستور گوزارشت‬ ‫له‌ ناسنامه‌ی ئایینیی زۆرینه‌ی خه‌ڵكی‬ ‫كوردستان بكات کە ئایینی ئیسالمە»‪،‬‬ ‫و «شه‌ریعه‌تی ئیسالم سه‌رچاوه‌یه‌كی‬ ‫سـه‌ره‌كــیــی یــاســادانــان بــێــت‪ ،‬و ڕێگه‌‬ ‫لـه‌ ده‌رچــونــی ه ـه‌ر یاسایه‌ك بگیرێت‬ ‫كـه‌ پێچه‌وانه‌ی نـه‌گــۆڕه‌كــانــی ئیسالم‬ ‫بێت» بەو شێوەیەی لە ڕەشنوسەکەی‬ ‫دەستوردا هاتوە‪ .‬دواتریش نامەیەکیان‬ ‫ئاڕاستەی حیزبەکان کرد کە لە ڕێگەی‬ ‫نوێنەرەکانیانەوە لە لیژنەکەدا پشتگیریی‬ ‫ئەو داوایانە بکەن‪ ،‬و دواتریش داوا دەکات‬ ‫چاو لە واڵتە ئیسالمیەکان بکرێت کە لە‬ ‫دەستوریاندا پێگەی ئیسالم پارێزراوە‪.‬‬ ‫وەزارەتی ئەوقاف‬ ‫پاشان وەزارەتــی ئەوقاف‪ ،‬لە ڕێگەی‬ ‫لێدوانێکی وەزیرەوە کە کەناڵی (پەیام)‬ ‫ی کۆمەڵی ئیسالم دواندبویان (ئەمەش‬ ‫بۆ دەرهێنانی هەڵوێستێکی ئایینی لە‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان!)‪ ،‬ڕایگەیاند کە «نابێت‬ ‫ھیچ بڕگە و ماددەیەک لە دەستوردا ھەبێت‬ ‫کە پێچەوانەی ئایینی ئیسالم بێت»‪ ،‬و‬ ‫«ڕازی نابین دەستورێک بنوسرێتەوە‬ ‫ناکۆک بێت لەگەڵ ئایین و باوەڕی زیاتر‬ ‫لە سەدا نــەوەد و پێنجی گەلی کوردی‬ ‫موسڵمان»‪ ،‬و هەروەها «کۆمەڵگەی ئێمە‬ ‫کۆمەڵگەیەکی مسوڵمانە‪ ،‬و پێویستە ئەو‬ ‫بڕگە و مادانەی لە دەستووردا دەنوسرێن؛‬ ‫پێچەوانە نەبن لەگەڵ بنەما سەرەکیەکانی‬ ‫ئایینی ئیسالم»‪.‬‬ ‫بــە هــەمــان شێوە و توندتر حیزبە‬ ‫ئیسالمیەکان هەڵوێستی خۆیان ڕاگەیاند‪:‬‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی ئیسالمی‬ ‫ـ سه‌رۆکی فراکسیۆنی (بزوتنه‌وه‌ی‬

‫ئیسالمی) لە پارلەمان‪ ،‬ناڕاستەوخۆ هەر‬ ‫ئەندامێکی لیژنەی دەستور کە ڕازی نەبێت‬ ‫بە ئایینی ئیسالم و شەریعەتەکەی وەکو‬ ‫«ســەرچــاوەی سەرەکیی یاسادانان»‪،‬‬ ‫تەکفیر کرد! ئەوە بو وتی‪« :‬ئه‌ندامانی‬ ‫لیژنه‌ی ده‌ستور که‌ئاماده‌نین ئاینی ئیسالم‬ ‫و شه‌ریعه‌ت وه‌ک سه‌رچاوه‌ی بنچینه‌یی‬ ‫و س ـه‌ره‌کــی یــاســادانــان لـه‌ ده‌ســتــوردا‬ ‫بچه‌سپێنن؛ با پێناسه‌ی باری که‌سێتییان‬ ‫بگۆڕن له ‌ڕوی ئایینیه‌وه‌»! ئەمەش یانی‬ ‫موسوڵمان نین و با وشەی «مسلم» لە‬ ‫پێناسی بــاری شارستانی (ئــەو وتبوی‬ ‫«باری کەسێتی»!) ی خۆیان ال ببەن!‬ ‫[لێرەوە دیارە چ پەستانێکی کۆمەاڵیەتی‪-‬‬ ‫سیاسی لەسەر ئەندامە نا‪-‬ئیسالمیەکانی‬ ‫لیژنەی دەستور هەیە] و دەشڵێت «به‌‬ ‫هیچ شێوه‌یه‌ک مایه‌ی قبوڵ‌کردن نیه‌‬ ‫چه‌ند کادرێکی حزبیی عه‌لمانی ده‌ستور‬ ‫بۆ میلله‌تێکی موسڵمان بنوسنه‌وه»!‬ ‫جگە لەمانەش بە ناپاک‌کردن «تخوین»‬ ‫و بەڵکو هەڕەشەیەکی ژێربەژێریش هێرش‬ ‫دەباتە سەر ئەندامانی نوێنەری حیزبە‬ ‫نا‪-‬ئیسالمیەکانی کوردستان و دەڵێت‪:‬‬ ‫«هه‌ر که‌س و الیه‌نێک له‌ نوسینه‌وه‌ی‬ ‫ده‌ستورێکی عەلمانی بــۆ کوردستان‬ ‫ڕۆڵ و پشکی هـه‌بــێــت؛ خیانه‌تێکی‬ ‫گـــه‌وره‌ی مێژویی ئه‌نجام داوه» کە‬ ‫ئەمە «تەخوین»ـە‪ ،‬و ئینجا دەڵێت‬ ‫«‌هۆیه‌کی ڕاسته‌وخۆشه‌ بۆ توندڕه‌وی و‬ ‫گه‌شه‌کردنی په‌ڕگیری و تێکدانی سیمای‬ ‫به‌یه‌که‌وه‌ ژیــان له‌ کوردستاندا» کە‬ ‫ئەمەش هەڕەشەیە بە تێکدانی ئاسایشی‬ ‫کوردستان لــەالیــەن گروپی ئیسالمیی‬ ‫توندڕەوەوە ئەگەر دەستور بە دڵی ئەوان‬ ‫نەبێت! یانی گەمەی دیمۆکراسی دەبێت‬ ‫هەمو کاتێک ئەنجامەکەی بە دڵی خۆیان‬ ‫بێت ئەگەرنا هەموی تێک‌دەدەن! و پێش‬ ‫هەمو شتێکیش ئەو لیژنەیەی نوێنەری‬ ‫ئیسالمیەکانیش مشت‌ومڕی خۆیانی تێدا‬ ‫دەکەن و داواکاری خۆیانی تێدا دەخەنە‬ ‫ڕو؛ نابێت نوێنەری الیەنە نا‪-‬ئیسالمیەکان‬ ‫ـ کە زۆرینەیشن ـ مشت‌ومڕی تێدا بکەن‬ ‫لەسەر پێگەی ئایین لە دەســتــوردا! و‬ ‫ناوبراو ئەو هەندە مشت‌ومڕەی نوێنەرانی‬ ‫الیەنە نا‪-‬ئیسالمیەکانی لیژنەی دەستوری‬ ‫کرد بە هەلێک بۆ هێرش‌کردنە سەر ئەو‬ ‫الیەن و حیزبە نا‪-‬ئیسالمیانەی کە ئەو‬ ‫نوێنەرانەیان لە لیژنەدا هەیە‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫هەڵوێستی ئەو نوێنەرانە ڕەنگدانەوەی‬ ‫ئایدیۆلۆجیای حیزبەکانیانە و ـ گوایە‬ ‫ـ هەر بە هاندانی ئەو حیزبانەیشە کە‬ ‫«داوای سیکیوالریزم و به‌عه‌لمانیکردنی‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ ده‌کرێت بۆ گه‌لێکی موسڵمان»‪،‬‬ ‫ئینجا لێرەوە هەوڵ دەدات «هێزە عەلمانیە‬ ‫کوردیەکان» ناشیرین بکات بەو پێیەی‬ ‫لە دەسەاڵتدان و لێپرسراون لە شەڕی‬ ‫ناوخۆ و کێشە و نادادگەریەکانی هەرێم‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی بزانێت بەرە عەلمانیەکە هەر‬ ‫ئەوە نیە کە لە دەسەاڵتدایە‪ ،‬و ئەوەی‬ ‫لە دەســەاڵتــدایــە؛ مــەرج نیە بەڕاستی‬ ‫عەلمانی بێت و بەعەلمانی‌کردن ئامانجی‬ ‫بێت و ئایینی بە کەڵک نەهێنابێت بۆ‬ ‫ئامانجە سیاسیەکانی خۆی‪ .‬و دیارە لە‬ ‫بیریشی چوە کە ئەوە هەندێک لە «هێزە‬ ‫عەلمانیە کوردیەکان»ـن کە بوارێکیان‬ ‫کردوەتەوە بۆ ئەوەی حیزبە ئیسالمیەکان‬ ‫ـ چ وەکو بەشداری دەسەاڵت و چ وەکو‬ ‫بەشداری بەرەی ئۆپۆزیسیۆن! ـ دەنگ و‬ ‫ئامادەییان هەبێت‪ .‬هەمیشە ئیسالمیەکان‬ ‫لە کوردستان پاشکۆی عەلمانیەکان بون‪،‬‬ ‫چ بۆ بەشداری‌کردن لە کێکی شیرینی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬و چ بۆ خۆخستنەپاڵ بەرەی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن بــۆ خۆشیرین‌کردن الی‬ ‫خەڵک‪.‬‬ ‫لە کۆتاییشدا ناوبراو جەختی کردەوە‬ ‫لەسەر داواکاریەکەیان کە «پێویسته‌‬ ‫شه‌ریعه‌تی ئیسالم سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌کیی‬ ‫یــاســادانــان بێت‪ ،‬و هیچ یاسایه‌کیش‬ ‫ده‌رن ـه‌چــێــت پێچه‌وانه‌ی نه‌گۆڕه‌کانی‬ ‫بیروباوه‌ڕی ئیسالم بێت» [جا نەزانی‬ ‫ئاوەهایە‪« :‬نه‌گۆڕه‌کانی بیروباوه‌ر‪»..‬‬ ‫پەیوەندییان بە یاسادانانەوە چیە؟ چ‬ ‫کاتێک بیروباوەڕ و «عەقیدە» بوە بە‬ ‫سەرچاوەی یاسادانان؟!]‪.‬‬ ‫کۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫ـ هەڵوێستی (کۆمەڵی ئیسالمی) یش‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەسەر زمانی (زانا ڕۆستایی)‬

‫ـەوە هات‪ ،‬کە ئەندامی پێشوی پارلەمانی قورسایی خۆیانەوە دێنە سەر خەت و‬ ‫عــێــراقــە‪ ،‬لــە وتــارێــکــدا بــە ناونیشانی بــەزەروری(!) داوا دەکەن هاوڕەگەزبازی‬ ‫«ده‌ستورێك پێگه‌ی ئايینی تێدا پارێزراو وەکو هاوسەرگیریی یاسایی بکرێت بە‬ ‫نه‌بێت؛ ئه‌و ده‌ستوره‌ نه‌بێت باشتره‌« یاسا!! ئەمە هەم بەبێ‌ڕەوشت‌زانینی نا‪-‬‬ ‫کە لە پێگەی (گەشە) ی سەر بە (د‪ .‬ئیسالمیەکانە (کە هەمیشە ئیسالمیەکان‬ ‫محەمەد بازیانی) باڵو کراوەتەوە‪ .‬ناوبراو خۆیان بە نمونە و پەیامبەری ڕەوشت‬ ‫سەرەتا دەیەوێت شانازییەکی ئیسالمی بۆ زانــیــوە‪ ،‬و دەرەوەی خــۆیــان بــە بێ‬ ‫خۆی تۆمار بکات‪ ،‬بەو پێیەی ناوبراو «له‌ ڕەوشــت و بنەما و مــۆڕاڵ زانــیــوە)‪ ،‬و‬ ‫ماوه‌ی ‪ ٣‬ساڵی نوسينه‌وه‌ی پرۆژه‌كه‌ له‌ هەم کاڵفامی و سادەلۆحییان پێشان‬ ‫‪ ٢٠٠٨-٢٠٠٥‬وه‌ك ئه‌ندامێكی ليژنه‌كه‌ به دەدات کە چاوەڕوانیی ئــەوەیــان هەیە‬ ‫‌هه‌مو توانای كاری كردوە بۆ چه‌سپاندنی یاسایەکی وەکو ئەوەی لە ئەمەریکا بە‬ ‫مادده‌ی ‪ ٦‬له‌ پرۆژه‌كه‌‪ ،‬و له‌ دوا ساته‌كاندا کۆی دەنگی هەمو ویالیەتەکان پەسەند‬ ‫بۆ سازان له‌گه‌ڵ اليه‌نه‌ ئيسالميه‌كان و به‌ کــرا (بەیاسایی‌کردنی هاوسەرگیریی‬ ‫ڕاسپارده‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم ئه‌و مادده‌يه‌ هاوڕەگەزبازەکان)؛ زۆرینەیەکی پارلەمانیی‬ ‫چه‌سپێنرا»! لــێــرەدا لــەم لــێــدوانــەوە پارلەمانی کــوردســتــان (کــە پــارتــی و‬ ‫سەرنج دەدەیـــن‪ :‬وەکــو چــۆن الیــەن و یەکێتی و گۆڕان بناغەی ئەو زۆرینەیەن)‬ ‫هێزە کوردیەکان لە بەغداد بۆ سازان بیخەنە دەنگ‌دانەوە و پەسەندی بکەن!!‬ ‫«توافق» لەگەڵ الیەنە ئیسالمیە عێراقیە بیرکردنەوەی (هەندێک لە) ئیسالمیەکان و‬ ‫(ـ بەتایبەتی ـ شیعی)ـەکان ڕازی بون تێڕوانینیان بۆ دەرەوەی خۆیان مەهزەلەی‬ ‫بە ماددەی (‪ )٢‬ی دەستوری عێراق بەو زۆری لە خۆدا حەشار داوە‪ ،‬هەتا کەمێک‬ ‫شێوەیەی کە پەسەند کراوە (کە دەڵێت‪ :‬زۆریان بۆ نەیەت ناوەڕۆکی عەقڵیان وەکو‬ ‫ئیسالمی ئایینی ڕەسمیی عێراقە‪ ،‬و خــۆی دەرنــاکــەوێــت‪ .‬مەهزەلەن‪ ،‬ئەمما‬ ‫سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانانە‪ ،‬و نابێت مەهزەلە!‬ ‫یاسایەک دەربچێت ناکۆک بێت لەگەڵ‬ ‫جا ئەمە ئەگەر مەبەستی لە «ڕێگا‌دان‬ ‫حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم)؛ بە هەمان به‌ هــاوڕه‌گ ـه‌زبــازی»؛ بەیاسایی‌کردنی‬ ‫شێوە الیەنە نا‪-‬ئیسالمیەکانی هەرێم بۆ هاوسەرگیریی هاوڕەگەزبازی (و داننانی‬ ‫سازان لەگەڵ الیەنە ئیسالمیەکان ماددەی یاسا بە «خــێــزان» ێکدا لەسەر ئەو‬ ‫(‪ )٦‬ی پرۆژەی دەستوری هەرێمیان ـ بەو بنەمایەوە) بێت‪ .‬دەبێت مەبەستی ئەمە‬ ‫شێوەیەی کە هەیە ـ پەسەند کردوە [کە بێت‪ ،‬بەتایبەتی کە لەو کاتانەدا هەواڵی‬ ‫ئەم سازانەش نرخی دەسکەوتی ترە!)‪.‬‬ ‫ئەو یاسا نوێیەی سەرجەم ویالیەتەکانی‬ ‫پاشان بــەالی نــاوبــراوەوە گرنگترین ئەمەریکا باڵو بوەوە‪ .‬خۆ ئەگەر مەبەستی‬ ‫بڕگەی ماددەی (‪ )٦‬ئەوەیە کە دەڵێت ئەوە بێت ترسی ئەوەیان هەیە لە سایەی‬ ‫«نابێت له‌ كوردستان ياسايه‌ك ده‌ربچێت نەبونی پێوەری «حوکمە نەگۆڕەکانی‬ ‫كه‌ پێچه‌وانه‌ی بنه‌ما نه‌گۆڕه‌كانی ئيسالم ئــیــســام»ـــدا پــەیــوەنــدیــی سێکسیی‬ ‫بێت»‪ ،‬و دەڵێت «ئه‌و بڕگه‌يه‌ ئێستا له هاوڕەگەزبازی بکرێت بە کارێکی یاسایی‬ ‫‌اليه‌ن به‌شێك له‌ ئه‌ندامانی ليژنه‌ی ده‌ستور بەو مانایەی سزای یاسایی لەسەر نەبێت؛‬ ‫دژايه‌تیی ده‌كرێت و ڕازی نين بنوسرێت»‪ ،‬دەی خۆ لە یاسای ئــەم واڵتــەدا ـ کە‬ ‫لێرەدا ئاماژە بەو مشت‌ومڕانە دەکات کە ئیسالمیەکانیش لە بەڕێوەبردنیدا بەشدارن‬ ‫لە لیژنەی دەستوردا کراون لەسەر ئەو و بە شانازیەوە پارچەی خۆیان لە کێکی‬ ‫بڕگەیە‪ ..‬وا دیارە ئەو هەندە مشت‌ومڕەش دەسەاڵتەکەی دەبەن ـ سزایەک نیە بۆ‬ ‫بەالی ئەم نوێنەرەی کۆمەڵی ئیسالمیەوە ئــەو جــۆرە پەیوەندیە سێکسیە [ئەو‬ ‫بە تاوانێک دێتە ئەژمار!‬ ‫سزایەی کە هەیە لە یاسادا؛ تەنها بۆ‬ ‫ئینجا دەیەوێت گرنگیی ئەم پێوەرەی حاڵەتی «ئيغتيصاب» و حاڵەتی القەی‬ ‫یاسادانان «حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم» منداڵ و نەوجەوانە‪ ،‬نەک بۆ پەیوەندیی‬ ‫ڕون بــکــاتــەوە و لــە هــەمــان کاتیشدا هاوڕەگەزبازیی ئارەزومەندانەی دو نێری‬ ‫ســڵ‌کــردنــەوەی خــەڵــک و الیــەنــە نا‪ -‬تــەمــەنــدار]‪ .‬ئیتر ئیسالمیەکان ترسی‬ ‫ئیسالمیەکان لەم پێوەر و کۆت‌وبەندە چییانە کە بیانەوێت بە پێوەری «حوکمە‬ ‫ئیسالمیە بڕەوێنێتەوە‪ .‬دەڵێت‪« :‬ئه‌م نەگۆڕەکانی ئیسالم» پێشی پێ بگرن؟!‬ ‫بڕگه‌يه‌ ته‌نها بڕگه‌يه‌كه‌ بۆ به‌رگری له‌ به‌ها دەیانەوێت بەر بە چ یاسایەکی نەگونجاو‬ ‫به‌رزەکان و هێڵه‌ سوره‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی لەگەڵ شەریعەت بگرن کە لــەمــەودوا‬ ‫مسوڵمانی كوردستان‪ ..‬به‌ مانايه‌كی تر؛ دەربچێت‪ ،‬لە کاتێکدا ئەو یاسایەی دەیان‬ ‫بڕگه‌يه‌كی به‌رگريكاريه‪ ‌:‬نه‌وه‌كو هه‌ندێک ساڵە لە عێراق و کوردستاندا کاری پێ‬ ‫اليه‌ن هه‌وڵ بده‌ن ياسايه‌ك ده‌ربكه‌ن كه‌ دەکرێت دەیان بڕگە و ماددەی تێدایە کە‬ ‫پێچه‌وانه‌ی پيرۆزيه‌كان و هێڵه‌ سوره‌كانی لەگەڵ «حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم»ـدا‬ ‫ئيسالم بــێــت»‪ .‬لــێــرەدا بــا سەرنجی ناگونجێت!؟‬ ‫نمونەکانی بدەین‪ ،‬بزانین بە چی نمونە‬ ‫ئینجا بــا بــزانــیــن نمونەکانی تری‬ ‫دەهێنێتەوە بۆ ئەو یاسایانەی کە ئەم کــاکــی ڕۆســتــایــی چــیــن‪ :‬دەڵــێــت‪ :‬یان‬ ‫ئاغا ئیسالمیانە ترسیان هەیە حیزبە وەکــو «حه‌اڵڵ‌كردنی حه‌رامه‌كان‪ ،‬يان‬ ‫نا‪-‬ئیسالمیەکان سبەی‌ رۆژ دەریان‌بکەن حــه‌رام‌كــردنــی حــه‌اڵڵــه‌كــان»! ئــەو وا‬ ‫و بیانکەن بــە یــاســا لــە کــوردســتــان‪ :‬دەڵــێــت‪ ،‬بــەاڵم ـ تەنها وەکــو نمونە ـ‬ ‫یەکەم نمونە دەڵێت «وه‌ك ڕێگا‌دان به‌ زانایەکی موسوڵمانی بــواری شەریعەت‬ ‫هاوڕه‌گه‌زبازی»!! بڕوانن ئەم تێگەیشتنە و یاسا‪ ،‬کە (د‪ .‬مستەفا زەڵمی) ـە‪،‬‬ ‫ئاوەژوە! یانی ئەگەر ئیسالمیەکان نەبن ناچار بوە لەم سەردەمەدا ـ بۆ نمونە ـ‬ ‫و ئــەو پێوەری «حوکمە نەگۆڕەکانی خەتەنەی کچ حەرام بکات‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫ئیسالم»ـە نەبێت کــە ئیسالمیەکان لە ڕێــبــازی شافیعیدا (کــە کۆمەڵگای‬ ‫ســورن لــەســەری؛ یــەک‌ســەر حیزبە نا‪ -‬موسوڵماننشینی کــوردەواری لەسەر ئەم‬ ‫ئیسالمیەکان (پارتی و یەکێتی و گۆڕان) ڕێبازەن) «واجیب» ـە! [بەالی کەمەوە‬ ‫بە زۆرینەی دەنگی نوێنەرەکانیان لە «حەاڵڵی» ی خەتەنەی کچان لە ئیسالمدا‬ ‫پــارلــەمــان یاسایەک گــەاڵڵــە دەک ــەن و کۆدەنگی «ئیجماع» ی لەسەرە‪ .‬بڕوانە‪:‬‬ ‫پەسەندی دەکــەن بۆ بەیاسایی‌کردنی ابن القطان‪ ،‬اإلقناع في مسائل اإلجماع‪.‬‬ ‫هاوسەرگیریی هــاوڕەگــەزبــازی!! ئەمە المسألة رقم (‪ .)1749‬بەم پێیە یەکێکە‬ ‫تێڕوانین و گومانی بـــاش(!) ی ئەم لە حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم!] ئەگەر‬ ‫ئیسالمیانەیە بە برا گەورەکانیان لە حیزبە هەمو «حەرام» ێکی فیقهی ئیسالمی بۆ‬ ‫نائیسالمیەکان! پێیان وایە ئەگەر ئەوان ئەم سەردەمەش قەدەغە بێت‪ ،‬و هەمو‬ ‫و «حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم»ـەکەیان «حەاڵڵ» ێکی فیقهی ئیسالمی بۆ ئەم‬ ‫نەبن؛ ئیتر پارتی و یەکێتی و گۆڕان بە سەردەمە ڕێگە‌پێ‌دراو بێت؛ دەی خۆ ـ بۆ‬

‫نمونە ـ ئەو کۆیالیەتی و بەکۆیلەکردنەی‬ ‫ئێستە «دەوڵەتی ئیسالمی» (داعش)‬ ‫جێبەجێی دەکات لە ئیسالمدا «حەاڵڵ»ـە‪،‬‬ ‫دەی وەرە ـ کاکی ئیسالمی! ـ تۆیش بڵێ‬ ‫حەاڵڵە و یاساییە! با بتناسین!‬ ‫بــا ئیسالمیەکان الیـــان ڕون بێت‪:‬‬ ‫ئەگەر هەمو «حەاڵڵ»ـەکانی ئیسالم‬ ‫بــۆ ئێستەش یــاســایــی ب ــن‪ ،‬و هەمو‬ ‫«حەرام»ـەکانی ئیسالم بۆ ئێستەش‬ ‫قەدەغە بن؛ ئــەوا ـ خۆیشیان خەریکە‬ ‫هەست دەکەن ـ تەمەنی ئیسالم و شێوازی‬ ‫ژیانی ئیسالمی کورت دەبێت‪ ،‬و ئیسالم‬ ‫هەر لە دێڕی نوسراوی پەڕە زەردەکاندا‪،‬‬ ‫یان لە کۆمەڵگای چەپێنراوی ژێر چەپۆکی‬ ‫گروپە تێرۆریستەکاندا‪ ،‬دەمێنێتەوە‪ ،‬و‬ ‫ڕوی کۆڕی ژیانی هاوچەرخی نابێت‪.‬‬ ‫ئینجا نمونەی تر دەهێنێتەوە و زیاتر‬ ‫بەدحاڵی‌بونی خۆی دەسەلمێنێت‪ ،‬کە‬ ‫دەڵێت‪ :‬هەروەها وەکو «قه‌ده‌غه‌كردنی‬ ‫ڕوكنه‌كانی ئيسالم و ئيمان‪ ،‬و قه‌ده‌غه‌كردنی‬ ‫ئه‌و شتانه‌ی فه‌رز و واجبن‪ ..‬وه‌ك نوێژ و‬ ‫ڕۆژو و حه‌ج و قورئان خوێندن و پۆشاكی‬ ‫بااڵپۆشی»! نازانم بۆچی ئیسالمیەکان‬ ‫ئــەوەنــدە بەرامبەر بنەمای عەلمانیەت‬ ‫سورن لەسەر بەدحاڵی‌بون!؟ نەک تەنها‬ ‫لــە بنەمای عەلمانیەتدا‪ ،‬بەڵکو لەو‬ ‫دەستورەی عێراقیشدا کە ئیسالمیەکانیش‬ ‫تا ڕادەیــەکــی زۆر لێی ڕازیــن‪ ،‬ئازادیی‬ ‫جێبەجێ‌کردنی کاروبار و ئەرکی ئایینی‬ ‫بۆ هەمو هاواڵتیان دابین کــراوە‪ ..‬ئیتر‬ ‫لــە کــوێــت هێنا کــە ئــەگــەر «حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالم» پێوەری یاسادانان‬ ‫نەبون؛ ئەمە سەردەکێشێت بۆ قەغەکردنی‬ ‫ئەرکە ئایینیەکانی مرۆڤی موسوڵمان؟!‬ ‫کە خۆی پێچەوانەکەی ڕاستە‪ :‬ئەگەر‬ ‫«حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم» یاسا‬ ‫بن؛ شوێنکەوتوانی ئایینەکانی تر ماف‬ ‫و ئازادیی جێبەجێ‌کردنی [بەالی کەمەوە‬ ‫ئاشکرای] ئەرکە ئایینیەکانی خۆیان‬ ‫نابێت‪ .‬بۆ نمونە‪ :‬ئەگەر شوێنکەوتوانی‬ ‫ئــایــیــنــێــک لــەپــێــش ئــیــســامــەوە لە‬ ‫ئاوەدانییەکدا نەبوبێتن و ئەو ئاوەدانیە‬ ‫لە سەردەمی ئیسالمدا دروست کرابێت؛‬ ‫ئیتر بۆیان نیە یــەک پەرستگاش لەو‬ ‫ئاوەدانیە دروست بکەن! و ئەمە کۆدەنگی‬ ‫«ئیجماع» ێکی لە ئیسالمدا لەسەرە‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی ئەو ئایینانەی تریش کە‬ ‫نزیکن لە ئیسالمەوە و لەگەڵ مەرجی دانی‬ ‫باجی سەر «سەرانە» ڕێگە بە بونیان‬ ‫دەدرێت؛ هەر بۆیان نیە بە ئاشکرا و بە‬ ‫بەر چاو و گوێی موسوڵمانەکانەوە ئەرکی‬ ‫ئایینیی خۆیان جێبەجێ بکەن [هەر وەکو‬ ‫ئەو ڕێکەوتنەی ئەبو بەکری بەغدادی‬ ‫کردویەتی لەگەڵ هاواڵتیانی مەسیحیی‬ ‫(ئەل‪-‬ڕەققە) و (ئەل‪-‬قەڕیەتەین)‪ ،‬و دەقی‬ ‫ڕێکەوتن و مەرجەکانمان خوێندەوە]‪.‬‬ ‫دوایــی دەیەوێت دڵنیامان بکاتەوە و‬ ‫سڵ‌کردنەوەی خەڵک لە «دەستورێکی‬ ‫ئیسالمی» بڕەوێنێتەوە‪ ،‬بۆیە دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئـــه‌م بــڕگ ـه‌ي ـ ‌ه ده‌ســتــوره‌كــه‌ ناكاته‌‬ ‫‹ده‌ستورێكی ئيسالمی›‪ ،‬به‌ڵكو ته‌نها‬ ‫ده‌ستوره‌كه‌ ده‌كاته‌ ده‌ستورێكی واقيعی‬ ‫كه‌ ڕه‌چاوی واقيعی كوردستانی كردوه‌‪..‬‬ ‫و دژی دينی ئه‌و ميلله‌ته‌ نيه»‪ .‬ئێمەش‬ ‫دەزانین تەنها بەو بڕگەیە ئەو ڕەشنوسی‬ ‫دەستورە نابێتە دەستورێکی ئیسالمی‪.‬‬ ‫ئەو دەقە بەو بڕگەیەشەوە هێشتا زۆر‬ ‫زۆر باشترە لە دەستور و یاسای هەر‬ ‫دەوڵەتێکی ئیسالمی‪ ،‬و دەقەکانی ئەم‬ ‫پرۆژەی دەستورە گەلێک ماددە و بڕگە‬ ‫و خاڵ و لقیان تێدایە کە لەگەڵ یاسای‬ ‫ئیسالمی ناگونجێن (لــە ئەڵقەکانی‬ ‫زنجیرەی «حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم‪،‬‬ ‫و پرۆژەی دەستوری هەرێمی کوردستان»‬ ‫ـــدا نمونەگەلێکمان خستەڕو)‪ ..‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەو بڕگەیە ئەم پرۆژەی‬

‫داوا لە ئیسالمیەکان دەکەین پێمان بڵێن داوای‬ ‫کارکردن بە کام یاسای شەریعەت دەکەن کە لە‬ ‫یاسا و عورفدا جێیان نەبوبێتەوە‪ ،‬هەتا بەڕونی بزانین‬ ‫و خەڵکیش بزانن ئیسالمیەکان داوای چی دەکەن؟!‬

‫دەســتــورە دەکــاتــە دەســتــورێــکــی نا‪-‬‬ ‫واقیعی‪ ..‬چونکە ڕاستە زۆربەی خەڵکی‬ ‫ئێمە موسوڵمانن‪ ،‬بەاڵم هێشتا زۆربەیان‬ ‫بە حوکمی یاسا ڕازین نەک بە حوکمی‬ ‫شەریعەت و نەگۆڕەکانی‪ .‬با ماوەیەک‬ ‫لــە کــوردســتــانــدا یاسا بەپێی حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالم بڕوات بە ڕێوە‪ ،‬و ـ‬ ‫بۆ نمونە ـ چەند جارێک یاسای «ڕەجم»‬ ‫و کوشتنی «موڕتەدد» و بڕینی دەستی‬ ‫دز جێبەجێ بکرێن‪ ،‬یــان نــەخــوازەاڵ‬ ‫جیهاد و «غەزا» و هەڵمەت‌بردن بۆسەر‬ ‫واڵتێکی دراوســێــی نا‪-‬موسوڵمان‌نشین‬ ‫ـ کە لە ئیسالمدا ڕێکەوتنێکی گشتی‬ ‫هەیە لەسەر ئەوەی «فەڕزی کیفایە» یە‬ ‫لەسەر موسوڵمانان! ـ یان کۆیالیەتی و‬ ‫بەکۆیلەکردن (لە دەسکەوتی جەنگ‪ ،‬و‬ ‫لە بازاڕی کۆیلەفرۆشی) ـ کە لە ئیسالمدا‬ ‫ڕێگەپێ‌دراوە ـ کاریان پێ بکرێت؛ ئەو‬ ‫کاتە ئیسالمیەکان بــە چــاوی خۆیان‬ ‫دەبینن کــاردانــەوەی خەڵکی ئێمە چی‬ ‫دەبێت‪ ،‬و بۆیان ڕون دەبێتەوە ئایا ئەو‬ ‫خەڵکە شەریعەتی ئیسالمیی دەوێت یان‬ ‫یاسا‪.‬‬ ‫وا دیارە ئیسالمیەکان وا تێگەیشتون‬ ‫کە مادەم زۆرینەی خەڵکی کوردستان بە‬ ‫پێناس و ناسنامە موسوڵمانە‪ ،‬ئیتر ئەو‬ ‫زۆرینەیە بە حوکمی یاسای ئایینی ڕازیە!‬ ‫و وا دەزانن ئەمە واقیعەکەیە‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫ڕاستیدا خەڵکی ئێمە بە یادەوەریی خۆیان‬ ‫بیریان نایەت یاسایەکی ئایینییان بەسەردا‬ ‫سەپێنرابێت‪ ..‬واڵتی ئێمە‪ ،‬بەالی کەمەوە‬ ‫لە ســەردەمــی هــاوچــەرخــدا‪ ،‬سەپاندنی‬ ‫یاسای ئایینیی بە خۆیەوە نەبینیوە‪.‬‬ ‫مــەگــەر ئـــەوەی لــە یــاســادانــانــدا وەکــو‬ ‫سەرچاوەیەکی مێژویی سود لە یاسادانانی‬ ‫ئیسالمی بینراوە‪ ،‬کە لەم حاڵەتەشدا تاکە‬ ‫سەرچاوە نەبوە و چی گونجاوە و نامۆ نیە‬ ‫بە عەقڵی یاسایی نوێ وەرگیراوە‪ ،‬نەک‬ ‫ئەو یاسا ئیسالمیانەی لەگەڵ کۆمەڵگای‬ ‫ئیسالمی ناگونجێن‪.‬‬ ‫من حەز دەکــەم ئیسالمیەکان ڕونی‬ ‫بکەنەوە‪ :‬داوای جێبەجێ‌کردنی کام‬ ‫یــاســاگــەلــی ئیسالمی دەکـــەن کــە لە‬ ‫یاسادا جێیان نەبوبێتەوە و بەدیلیان‬ ‫بۆ دانرابێت‪ ..‬هەتا بەڕونی بزانین داوای‬ ‫چی دەکــەن‪ .‬چونکە ئــەوەی لە یاسای‬ ‫نــوێــدا جێی نەبوبێتەوە و لــە عورفی‬ ‫کۆمەڵگایشدا جێی خۆی نەگرتبێت؛ مانای‬ ‫وایە یاسایەکی گونجاو نیە‪ ،‬با لە حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالمیش بێت (وەکو بڕینی‬ ‫دەستی دز‪ ،‬یان وەکو حەاڵڵیی‌ مارەکردنی‬ ‫کچی منداڵ‪ ،‬یان حەاڵڵیی خەتەنەی کچ‪،‬‬ ‫یان حەاڵڵیی کۆیالیەتی‪ .)...‬و کاتێکیش‬ ‫هێشتا ئیسالمیەکان داوای کارکردن‬ ‫بــە شەریعەت دەکـــەن؛ کــەواتــە داوای‬ ‫جێبەجێ‌کردنی ئەو یاسا نەگونجاوانە‬ ‫دەکەن‪ .‬هەر بەجیددی داوایان لێ دەکەین‬ ‫پێمان بڵێن داوای کارکردن بە کام یاسای‬ ‫شەریعەت دەکەن کە لە یاسا و عورفدا‬ ‫جێیان نەبوبێتەوە‪ ،‬هەتا بەڕونی بزانین و‬ ‫خەڵکیش بزانن ئیسالمیەکان داوای چی‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫لـــە کــۆتــایــیــدا نــــاوبــــراو‪ ،‬وەکـــو‬ ‫هاوشێوەکانی‪ ،‬دەکــەوێــتــە هــەڕەشــەی‬ ‫تەکفیرکردن و دەرچــون لە ئیسالم و‬ ‫بەمەترسی‌زانینی هەمو ئــەوانــەی بە‬ ‫کۆتی «حوکمە نەگۆڕەکانی ئیسالم» لە‬ ‫یاساداناندا رازی نین‪ ،‬بۆیە دەڵێت‪« :‬ئەم‬ ‫بابەتە پەیوەندیی بە الیەنێکی سياسیی‬ ‫وه‌كو كۆمه‌ڵ و يه‌كگرتوه‌وه‌ نيه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫په‌يوه‌سته‌ به‌ هه‌مو ئه‌وانه‌وە کە خۆيان‬ ‫به‌ مسوڵمان ده‌زانـــن»‪ ،‬ئەمەش یانی‬ ‫ئەوەی وەکو خۆیان بەرگری لەو بڕگە و‬ ‫پێوەرە نەکات؛ موسوڵمان نیە‪ .‬و دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئه‌وانه‌ی دژی ئه‌و بڕگه‌يه‌ وه‌ستاونه‌وه؛‌‬ ‫نيازی زۆر مه‌ترسيدار پێشان ده‌ده‌ن كه‌‬ ‫ده‌يانه‌وێت ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌ كورده‌واريه‌ به‌ره‌و‬ ‫هه‌ڵدێر ببه‌ن و كۆمه‌ڵێك ياسا و ڕێسايان‬ ‫له‌ به‌رنامه‌دايه‌ كه‌ به‌ هيچ شێوه‌يه‌ك له‌‬ ‫تــه‌رازوی ئيسالم جێگايان نابێته‌وه‌«‪.‬‬ ‫ئــەمــەش هــەڕەشــەیــەکــی ئایینیە‪ ،‬لە‬ ‫خودی نوێنەرە نا‪-‬ئیسالمیەکانی لیژنەی‬ ‫دەستوریش‪ ،‬ئەگەر مشت‌ومڕێک بکەن‬ ‫لەسەر مــاددەی (‪ )٦‬کە بە دڵی ئەوان‬ ‫نەبێت! دەبینن چۆن ئیسالمیەکان بە‬ ‫کــردەوە باوەڕیان بە سادەترین بنەمای‬ ‫دیمۆکراسی و ڕێکەوتنی کۆمەاڵیەتی نیە!؟‬

‫ذمارة (‪ )26٢‬دوشةممة ‪2015/٩/٧‬‬

‫‪5‬‬

‫خوێندنەوەی ئایین‬

‫یه‌کگرتو مێژوو ده‌نوسێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم کاغه‌زی که‌س ناخوێنێته‌وه‌!‬ ‫زانیار قادر‬ ‫مـن نـامـه‌وێـت قـسـه‌کـانم ببـێـتـ ‌ه‬ ‫پـه‌راوێـزی بـیـرکـردنـه‌وه‌ی کـۆمه‌ڵێـک‬ ‫نوسـه‌رو سیـاسـه‌تـوان و لـێکـۆڵـه‌ری سیـاسـی‬ ‫و‪ ،‬هه‌مان ڕێچـکـه‌ بگـرم و‪ ،‬بۆچـونـه‌کانـی‬ ‫ئــــه‌وان ســـــه‌بـــــاره‌ت بـه‌یـه‌کـگـرتـو‪،‬‬ ‫تۆخبکـه‌مـه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم بـاوه‌ڕیشم وایـه‌ لـه‌و‌‬ ‫تـێـزه‌یـانـدا بـه‌هـه‌ڵـه‌دا نـه‌چـوون‪ ،‬کـه‬ ‫پێیـان وایـه‌‌ یـه‌کـگـرتـو‪ ،‬ل ـه‌ڕابــردوداو‪ ،‬تا‬ ‫هـه‌نـوکـه‌ش‪ ،‬لـه‌ ئـه‌زمـوونـی کاری سیاسـی‬ ‫خـۆیـدا حـزبێـکـی شـه‌رمنـبوه‌و‪ ،‬نه‌یتـوانیـوه‌‬ ‫بـوێـرانـه‌ لـه‌کـایه‌ی سیـاسیـدا‪ ،‬خـاوه‌نـی‬ ‫بڕیـاری خـۆی بێت‪ .‬هه‌روه‌ها ‌من پـێموایـه‌‬ ‫لـه‌پـشت ئـه‌م شـه‌رمـنـی و‪ ،‬بـێـئیراده‌یـیه‌ی‬ ‫یه‌کگـرتو لـه‌بـڕیاردانـدا‪ ،‬غیـانـی سـتراتێـژ‬ ‫هـه‌یـه‌‪ ،‬واتـه‌ یـه‌کـگـرتو نـازانێت ئـامـانجـه‌‬ ‫سیاسـیه‌کـانـی چـین و‪ ،‬ئـه‌وئـامرازانه‌ چیـن‬ ‫کـه‌ ده‌یـه‌وێت سـودیـان لێوه‌ربـگـرێت لـه‌‬ ‫پێنـاو گـه‌یـشتن بـه‌و مـه‌رامـه‌ سیـاسیانه‌و‪،‬‬ ‫مـیتۆدی کارکـردنیشی پشت ئـه‌سـتوره‌ بـه‌ چ‬ ‫تیۆرێکی فـه‌لسه‌فـه‌ی سیـاسـی‪.‬‬ ‫یـه‌کگـرتو‪ ،‬کـه‌ ئاخێوه‌رانی بێـدڕدۆنگـی‬ ‫سـتێرنـی حیـزبه‌کـه‌‌یان داوه‌تـــه‌ ده‌ست‬ ‫قـه‌ده‌رو‪ ،‬وه‌ک که‌شتیـه‌کی بێکه‌شتیـه‌وان‪،‬‬ ‫چ ــاره‌ن ــوس بــۆ هــه‌ر ئــاقــارێــک بیـه‌وێت‬ ‫ده‌یـڕه‌تـێـنێـت و به‌هه‌مـوو که‌نـارێکیـدا‬ ‫ده‌مـاڵێـت ‪ ..‬تـائێستـا جگـه‌ لـه ‌قسـه‌ی‬ ‫ئینشائـی و‪ ،‬جگـه‌له‌ ئـامۆژگـاری و‪ ،‬وتـاری‬ ‫سـۆزئـامێزو ئـاماده‌و تـه‌قلـیدی‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫نـه‌شتوانیـن بڵێیـن خـاوه‌نـی هیـچ ستراتیـژو‬ ‫هیچ جـیهـانبینـیه‌کـی ڕوون و‪ ،‬هـیچ پرۆژه‌یـه‌کـ‬ ‫بۆ چاره‌سـه‌رو‪ ،‬هیـچ نـه‌خشـه‌ ڕێگـایـه‌کیش‬ ‫نـیه‌ بـۆ ئـه‌و هه‌مـوو قـه‌یـران و‪ ،‬کـێشه‌‬ ‫ئـابوری و سیـاسـی وکـۆمه‌اڵیـه‌تیـانـه‌ی‬ ‫ڕۆژانـه‌ سه‌رهه‌ڵـده‌ده‌ن ‪. ،.‬ئه‌وا ده‌توانین‬ ‫بڵێیـن که‌ ئه‌گه‌ر ستراتیـژیشـی هـه‌بێـت‪،‬‬ ‫نا‌توانێـت فه‌رسه‌خێـک به‌رپـێی ئاینـده‌ی‬ ‫کـاری سیاسـی خـۆی پـێبـبینێـت ‪.‬‬ ‫بێستراتیژی یه‌کگـرتو‪ ،‬وایکـردوه‌ کورد‬ ‫گـوته‌نی‪« :‬دۆو دۆشـاو تێکه‌ڵ بکـات»‪،‬‬ ‫کاغه‌زی چۆنیـه‌تـی هه‌ڵوێستگـرتنـی له‌‬ ‫گـه‌مـه‌ سیاسیه‌کاندا لـێـتـێکه‌اڵوبـبێت و‪،‬‬ ‫نه‌زانێت بــۆ ه ـه‌ر پێشهاتێک چ کارتێک‬ ‫ڕابکێشێت و‪ ،‬ئـه‌مه‌ش وایـکـردوه‌‪ ،‬نالۆژیکی‬ ‫بڕیارو‪ ،‬نـه‌پێکـانـی ئامانـج زۆرجار به‌ڕوونی‬ ‫به هه‌ڵوێسته‌کانیه‌وه‌ دیاربـن‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر له‌ئه‌زمونی یه‌کگرتو بـنواڕین‪،‬‬ ‫ده‌بینیـن یه‌کگـرتو له‌به‌ر بوونی پـاشـخـانێکی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬هه‌ندێکجار ویستویـه‌تی هه‌ڵوێسـته‌‬ ‫ئاینی و چـه‌مکـه‌ ئیسالمـیه‌کـان تـه‌رجه‌مه‌بکات‬ ‫و‪ ،‬له‌کاری سیاسـی خۆیدا بیـانخاته‌گـه‌ڕیان‪،‬‬ ‫گــیــان بــکــاتـه‌وه‌ ب ـه‌ب ـه‌ریــانــداو ل ـه‌ سیاقـه‌‬ ‫مێـژوویـیـه‌که‌یان ده‌یـانـڕنێت وفـۆرمێکی‬ ‫نـوێ وئـێستـاییـان بکـاته‌وه‌ بـه‌به‌ردا ‪ .‬بـه‌اڵم‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی یه‌کگـرتو خاوه‌نی هیچ میـتۆدو‬ ‫ڕه‌وتێک له‌بیرکردنه‌وه‌ی فـه‌لسـه‌فی نه‌بوه‌‪،‬‬ ‫خـاوه‌نـی ئه‌زمـوونێکـی مـه‌عریفـی قـوڵ له‌‬ ‫بیـرکردنـه‌وه‌ نـه‌بوه‌ له‌کاری سیاسی خۆیدا‪،‬‬ ‫له‌به‌رامبه‌ریشـدا خــاوه‌نــی تێگه‌یشتنێکی‬ ‫ته‌قلـیدی وباو بوه‌ بۆسیاسه‌ت و‪ ،‬خاوه‌نـی‬ ‫عه‌قڵیه‌تێک بوه‌ که له‌ژێـر ناوی ئاییـندا‪ ،‬وه‌ک‬ ‫هـه‌ر حیزبێکـی ڕۆژهـه‌اڵت چ عه‌لمانـی و چ‬ ‫ئیسالمـی بـه‌میتـۆدێکـی ستـالـینی سه‌رقاڵی‬ ‫کــاری حیزبایه‌تـی بــووه‌‪ .‬بۆیه‌ نه‌یتوانیوه‌‬ ‫لـــه‌وه‌ تێبگات ک ـه‌ئ ـه‌م چه‌مکانه‌ پێشتر‬ ‫ده‌بێت تیۆریزه‌بکـرێـن بـۆئـه‌وه‌ی بـزانرێت‬ ‫لـه‌چ ئان وسـاتێکـداو‪ ،‬لـه‌چ سـیاقـێکـدا‬ ‫پراکتیزه‌ده‌کـرێن‪.‬‬ ‫با بـه‌نمـونـه‌یه‌ک مه‌به‌سته‌کـه‌م زیاتر‬ ‫ڕوونبکـه‌مه‌وه‌‪ ،‬ئێــمه‌ ده‌زانــیــن کلتـوری‬ ‫ئیسـالمی وده‌قـه‌کـانی‪ ،‬چه‌ندین هه‌ڵوێست و‪،‬‬ ‫دیمـه‌نی پـرشنگـداری له‌ فێـربـوونـی وانـه‌ی‬ ‫لێبورده‌یـی تۆمارکردوه‌‪.‬‬ ‫ئـه‌گـه‌ر وردبینـه‌وه‌ چه‌ندین نموونه‌ی‬ ‫هـاوشێوه‌ی چـیـرۆکی لێـبوردنـی یوسف‬ ‫پێغه‌مبه‌ری (د‪.‬خ)‪ ،‬لـه‌ براکانـی ده‌بـینـین‪.‬‬ ‫کاتێـک بـراکانـی بـه‌بێـده‌ره‌تـانی ده‌که‌ونه‌‬ ‫بـنده‌ستـیی یوسفـێک ک ـه‌ له‌ترۆپکی‬ ‫ده‌ســـه‌اڵت دایــه‌‪.‬بــه‌اڵم تێـنـه‌گه‌یشتـن له‌‬ ‫لۆژیکی مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ ئه‌م چه‌مکـه‌‬ ‫و‪ ،‬نه‌زانینی سـاته‌وه‌ختی وه‌رگێـڕانـی بـۆ‬ ‫ئه‌رزی واقع‪ ،‬والـه‌ یه‌کگرتو ده‌کـات بـێـت‬ ‫وبـیه‌وێت‪ ،‬له‌سـه‌روه‌ختـی کـوشـتن و گـولـله‌‬ ‫بارانـکردنـی بێبـه‌زه‌ییـانـه‌ی ئه‌نـدامانیدا‪،‬‬ ‫له‌الیه‌ن هـه‌وادارانی حیـزبێکـی بااڵده‌سـته‌وه‌‪،‬‬ ‫بـه‌ ڕۆژی ڕوونـاک و بێـده‌ربـه‌ست بـوون و‪،‬‬

‫بـه‌به‌رچاوی خـه‌ڵک و یاساوه‌‌‪ ،‬تـه‌نـها به‌تاوانـی‬ ‫بـه‌شـداریکـردنـیـان لـه‌کاری سیاسیـدا‪ ،‬ئـه‌م‬ ‫چه‌مکه‌ ئاوێته ی کرده‌ سیـاسیـه‌کانی خۆی‬ ‫بکات و‪ ،‬پێیـان بڵێـت‪ « :‬أذهـبوا فانتـم‬ ‫الطلقـاء»‪ .‬به‌‌بێ ئه‌وه‌ی بزانێت که‌ چه‌مکی‬ ‫لـێبورده‌یـی له‌ پـنـت (منطلق) ی هـێزه‌وه‌‬ ‫ده‌ستـپێده‌کات ‪ .‬موحه‌مه‌د پێغه‌مبه‌ر(د‪.‬خ)‪،‬‬ ‫کاتێک به‌نه‌یاره‌کـانی ده‌وت ‪ ››:‬بـڕۆن ئێـوه‌‬ ‫ئـازادن»‪ .‬که‌ شاره‌کـه‌ی گرتـبـون وده‌یتوانی‬ ‫تـۆڵه‌ی هه‌موو ئـه‌و نـاڕه‌واییـانـه‌ بکـاته‌وه‌‬ ‫کـه‌به‌سه‌ریـانداهێنـابوو‪‌.‬‬ ‫یه‌کگرتو‪ ،‬له‌سـاتی سـوتـانی باره‌گاکانـی‬ ‫کــارتــی « الصلح خير» بڵنـد ده‌کــات‪،‬‬ ‫له‌کاتێکـدا ئاشته‌وایی کاتێک ده‌کرێت‬ ‫که‌هێزه‌کان نێزه‌یـان به‌رامبـه‌ربه‌یه‌کگرتبێت‬ ‫و‪‌ ،‬النــی ک ـه‌م هاوسـه‌نگیـه‌کـی هێـز لـه‌‬ ‫نێوان هێزه‌ دژونه‌یاره‌کاندا بوونی هه‌بێت‪.‬‬ ‫به‌اڵم یه‌کگرتو له‌سه‌روبـه‌نـدی قـوتـدانـی‬ ‫هـه‌مووان لـه‌الیـه‌ن هیزێکه‌وه‌‪ ،‬نه‌فـیـری‬ ‫ئاشته‌وایی ڕاده‌گـه‌یه‌نیت‪ .‬وات ـه‌ یه‌کگرتو‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی ساته‌وه‌ختی وه‌گـه‌ڕخستنـی‬ ‫چه‌مکـه‌کـانی لێـتـێکچـوه‌‪ ،‬کاتێک بیـه‌وێـت‬ ‫خواردنـی گۆشت حـه‌رامبکـات له‌جیـاتيى‬ ‫ئیمـزای گورگ‪ ،‬ده‌چێت ڕه‌زامـه‌نـدی مـه‌ڕ‬ ‫وه‌رده‌گـرێت‪.‬‬ ‫له‌کاتێکدا یه‌کگرتو ده‌یتوانـی له ڕوداوی‬ ‫دووه‌مـدا‪ ،‬سوود له‌ چه‌ندین ده‌قی هـاوشێوه‌ی‬ ‫وه‌ک ‪ « :‬انما ينهاكم الله عن الذين قاتلوكم‬ ‫فى الدين واخرجوكم من دياركم وظاهروا على‬ ‫اخراجكم ان تولوهم ‪ ،« ..‬وه‌له‌ کاره‌سـاتی‬ ‫کوشتنـی ئـه‌ندامانیـدا‪ ،‬ده‌قێکی وه‌ک ‪:‬‬ ‫«ولكم في القصاص حيـاة‪ »..‬بكاته‌ بنـه‌مای‬ ‫مامه‌ڵه‌کردنـی ئه‌م دۆسییـه‌وه‌‪ ،‬به‌که‌متـر له‌وه‌ی‬ ‫بکوژانـی ئه‌وتـاوانـه‌ بـدرێنـه‌ دادگـاو‪ ،‬لـه‌وێ‬ ‫سـزابدرێن ڕازی نه‌بێت ‪..‬وه‌ بـۆئـه‌وه‌ی هـه‌ڵه‌‬ ‫تێگه‌یشتن دروست نه‌بێت‪ ،‬مه‌به‌ستم له‌هێنانی‬ ‫ئه‌م ده‌قانـه‌‪ ،‬بۆچۆنیه‌تی مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ‬ ‫دۆسییه‌ی سـوتانی باره‌گاکانیدا‪ ،‬ئه‌وه‌نـیه‌‬ ‫یه‌کگرتو بێت‪ ،‬مامـه‌ڵـه‌یه‌کی حه‌رفـی‬ ‫له‌گـه‌ڵ ئـه‌م ده‌قــانــدا بکات و‪ ،‬په‌شێوی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی بنـێتـه‌وه و‪ ،‬کۆمه‌ڵگه‌ له‌سه‌ر‬ ‫بنـه‌مای ئاییـن له‌تبکـات بـۆ دووبــــه‌ره‌‪،‬‬ ‫بـه‌هێنده‌ی ئـه‌وه‌ی مـه‌بـه‌ستمـه‌‪ ،‬که‌یه‌کگرتو‬ ‫ده‌بوا‪ ‌،‬به‌هـه‌ڵوێستگـرتنـێکی توندی سیاسی‬ ‫وهه‌ڵپه‌ساردنی په‌یوه‌ندییـه‌کـانی هـه‌تـاساتی‬ ‫یه‌کالییکردنـه‌وه‌ی سوتانی باره‌گاکانی به‌پێی‬ ‫یاسا‪ ،‬خۆله‌هه‌موو مجـامـه‌التێکی سیاسـی‬ ‫ببوێرێت‪.‬نه‌ک بێت و به‌وشێوه‌ حه‌رفیـه‌‬ ‫مامـه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ چه‌مکه‌کانـی ئاشته‌وایـی‬ ‫ولێبورده‌یـیدا بکات و‪ ،‬بیانکاته‌ بنه‌ما بۆ‬ ‫ڕه‌وایه‌تـی دان‪ ،‬بگره‌ بۆ به‌ هێزکردنی ڵۆژیکی‬ ‫خێڵ له‌یه‌کالییکردنه‌وه‌ی پرسه‌کانداو‪،‬‬ ‫به‌رته‌سککردنـه‌وه‌ی‬ ‫لـه‌بـه‌رامبه‌ریشدا‪،‬‬ ‫بــواره‌کـــــه‌ ب ــۆئــه‌وه‌ی یــاســا ڕۆڵـــی خــۆی‬ ‫نـه‌بـبینێـت‪.‬‬ ‫وات ـه‌ په‌نابردنـی یه‌کگرتو‪ ،‬بۆ سوڵحی‬ ‫خێڵه‌کی ودیــوه‌خــان‪ ،‬لــه‌و ڕووداوانـــــه‌دا‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ی گومانی خسته‌ سه‌ر پێـویـستـی‬ ‫هـه‌بوونی یاسا له کـۆمه‌ڵگـاداو‪ ،‬توانسـتی‬ ‫یاسـا له‌‌ یه‌کالییکردنه‌وه‌ی کێشه‌کاندا‌‪،‬‬ ‫به‌هـ‌‌ێنده‌ی ئه‌وه‌ش دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری‬ ‫له‌رێگه‌ی خێڵ و دیوه‌خـانـه‌کـانـی حیزبـه‌وه‌ی‌‬ ‫کرد به‌نه‌ریت ‪ .‬دواجـاریش ئه‌و په‌یامه‌شی‬ ‫ناڕاسته‌وخۆ به‌ الیه‌نه‌کان گه‌یاند‪ ،‬که‌له‌ئه‌گه‌ری‬ ‫دووباره‌بوونه‌وه‌ی ڕووداوێکی له‌م شێوه یان‬ ‫هه‌رپێشهاتێک‪ ،‬ده‌توانن به‌بێ ته‌نگه‌تاوبوون‬ ‫و‪ ،‬که‌وتنه‌ ژێرباری هیچ لێپرسینـه‌وه‌یه‌کی‬ ‫یاسایی‪ ،‬کێشه‌کانیان ببـه‌نه‌ دیوه‌خان و‪،‬‬ ‫چاره‌سه‌ریان بکه‌‌ن‪ .‬ئ ـه‌وه‌ی ئـه‌مڕۆش له‌‌‬ ‫داواکردنی سازان له‌ پرسی یه‌کالکردنه‌وه‌ی‬ ‫سه‌ڕۆکایه‌تی هه‌رێمدا ده‌یبـینـین‪ ،‬ده‌ره‌نجامی‬ ‫ئه‌وشێوازی مامه‌ڵه‌کردنه‌یه‌ له‌گه‌ڵ پرسه‌کاندا‬ ‫له‌ڕابردودا‪.‬‬ ‫جــا لــه‌بــه‌رئــه‌وه‌ی مــێــژووی ئـه‌زمــوونــی‬ ‫سیـاسـی یه‌کگرتو‪ ،‬لێوانلێوه‌ له‌م نمونان ‌ه‪‌،‬‬ ‫ئه‌م دوونمونه‌یه‌ ته‌نها مشتیکه‌ له‌خه‌روارێک‬ ‫له‌ نـه‌بوونی پالنی داڕێــــژراوو‪ ،‬مامه‌ڵه‌ی‬

‫نالۆژیکی یه‌کگرتو له‌گه‌ڵ چه‌مکه‌کاندا‪،‬‬ ‫بۆیه‌ من نامه‌وێت زیاتر له‌سه‌رئه‌وبابه‌ت ‌ه‬ ‫بدوێم‪ ،‬به‌ڵکو ئه‌وه‌ی ده‌مه‌وێت له‌ ئێستادا‬ ‫باسیبکه‌م‪ ،‬پرسێک و هه‌ڵه‌یـه‌کـی تری‬ ‫سیاسیه‌ که‌ له‌نه‌بوونـی به‌رنامه‌ی بۆ ده‌ڕێژراو‬ ‫و‪ ،‬غیابی‌ ستراتیژه‌وه‌ نه‌که‌وتۆته‌وه‌‌‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫ئه‌م جاره‌ یه‌کگرتو له‌ گه‌مه‌یه‌کـدا تێخیچاوه‌و‬ ‫دۆڕاندویه‌تـی‪ ،‬که‌ پالنـی پێشوه‌خته‌ی بۆی‬ ‫هه‌بووه‌‪ .‬که‌ئه‌ویش دوایین هه‌ڵوێستی سیاسی‬ ‫ئه‌وحیزبه‌یه‌ له‌سه‌ر پرسی هه‌موارکردنه‌وه‌ی‬ ‫یاسای سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم له‌په‌رله‌مانی‬ ‫کوردستاندا‪ .‬ک ‌ه به‌هۆی به‌شداری نه‌کردنی‬ ‫نیوه‌ی ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کانی ئه‌وحیزبه‌وه‌‪،‬‬ ‫نه‌توانرا ژماره‌ی ئه‌ندام په‌رله‌مانی پێویست‬ ‫و‪ ،‬ڕێژه‌ی یاسایی بۆ ده‌نگدان له‌سه‌ر پرسه‌که‌‬ ‫کۆبکرێته‌وه‌و‪ ،‬له‌ده‌ره‌نجامیشدا‪ ،‬شێوه‌ی‬ ‫به‌شداریکردنه‌که‌ی یه‌کگرتو هه‌موارکردنه‌وه‌ی‬ ‫یاساکه‌ی ئیفلیجکرد ‪.‬‬ ‫جــا ئه‌گه‌رنه‌توانینی یـه‌کــا‌کــردنـه‌وه‌ی‬ ‫دۆسییه‌ی ڕوداوه‌کانی ڕابــردووی ئه‌وحیزبه‬ ‫لـــه‌بـــه‌رژه‌وه‌نـــدی خــــۆی‪ ،‬لـــه‌ ن ـه‌بــوونــی‬ ‫جیهانبینیه‌کی روون و ستراتیژێکی پالن‬ ‫بۆداڕێژراو بۆ‌کاری سیاسی و‪ ،‬غیابی نه‌خشه‬ ‫‌ڕێگا بــۆ پــرس وقـه‌یــرانـه‌کــان و‪ .‬به‌هه‌ڵه‬ ‫خوێندنه‌وه‌ ‌ی چه‌مکه‌ سیاسی وئایینیه‌کان‬ ‫و تێنه‌گه‌یشتنی ساته‌وه‌ختی وه‌رگێڕانیان‬ ‫بۆئه‌زموونکردنیان لـه‌ کــایـه‌ی سیاسیدا‬ ‫سه‌رچاوه‌ی گرتبێـت‪،‬وه‌ک ئاماژه‌مان پێدا‪.‬‬ ‫ئه‌وا یه‌کگرتو بۆ ئه‌م هه‌ڵوێسته ‌سیاسیه‌ی‬ ‫پــانــی داڕێــــــژراوی هــه‌بــوه‌‪ .‬ه ـه‌رچ ـه‌نــده‌‬ ‫یه‌کگرتو هۆکاری به‌شداری نه‌کردنی نیوه‌ی‬ ‫ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کانی بۆ بریاری که‌سـی و‬ ‫ئــازادی تایبه‌تـی ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کانی و‪،‬‬ ‫له‌به‌رچاوگرتنی هه‌ستیاری بارودۆخه‌که‌‬ ‫ده‌گــیــڕێــت ـه‌وه‌و‪ ،‬ئــه‌وه‌ ب ـه‌رپ ـه‌رچــده‌دات ـه‌وه‌‬ ‫ک ـه‌ یه‌کگرتو بــۆ په‌کخستنی ئه‌وپرسه‌‬ ‫پالنی پێسوه‌خته‌ی ب ـه‌شــداری نه‌کردنی‬ ‫ئاماده‌کردبێت‪ ،‬به‌اڵم به‌له‌به‌رچاوگرتنی چه‌ند‬ ‫ڕاستییه‌ک‪ ،‬ئه‌وه‌ ده‌رده‌که‌وێت که‌ یه‌کگرتو‬ ‫پالنی پێشوه‌خته‌ی بۆ به‌شداری نه‌کردن‬ ‫هه‌بووه‌‪ ،‬له‌وانه‌‪:‬‬ ‫• هه‌بوونی دردۆنگی و گومانی چاودێرانی‬ ‫سیاسی لـه‌بـه‌شــداری کــردن و‪ ،‬ده‌نگدانی‬ ‫نوێنه‌ره‌کانی ئه‌وحیزبه‌ هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ئه‌م‬ ‫پرسه‌وه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت من خۆم له‌ ‪2015/7/31‬‬ ‫بابه‌تێکم له‌ژێر ناوی «نامه‌یه‌کی کراوه‌ بۆ‬ ‫یه‌کگرتوو « نوسی وهــۆشــداری مه‌ترسی‬ ‫به‌شداری نه‌کردنی یه‌کگرتوم له‌و پرسه‌دا‬ ‫خستبـوه‌ ڕوو‪ ،‬که‌خودی ناونیشانی ئه‌م‬ ‫بابه‌ته‌ له‌و نامه‌ نه‌خوێنراوه‌وه‌‪ ،‬سه‌رچاوه‌ی‬ ‫گرتوه‌‪.‬‬ ‫• ئه‌گه‌ر شیمانه‌ی ئه‌وه‌بکرێت که‌ یه‌کگرتوو‬ ‫پالنی به‌شداری نه‌کردنی پێشوه‌خته‌ی نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وا ده‌بێت یه‌کگرتووحاشاله‌وه‌نه‌کات که‌ ئه‌م‬ ‫ئه‌ندامانه‌ به‌پێجه‌وانه‌ی ویستی حیزبه‌که‌یان‬ ‫و‪ ،‬فراکسیۆنه‌که‌یان له‌په‌رله‌مان و‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫سه‌رۆکی فراکسیۆنه‌که‌شیانه‌وه‌ ده‌نگیان‬ ‫داوه‌‪ ،‬بـه‌اڵم هه‌وڵدان بۆ په‌رده‌پۆشکردن و‪،‬‬ ‫پاساوهێنـانـه‌وه‌ بۆ هه‌ڵوێستی ئه‌و ئه‌ندام‬ ‫په‌رله‌مانانه‌و‪ ،‬لێنـه‌پیچینه‌وه‌ی ئه‌وحیزبه له‌‬ ‫ئه‌ندامه‌ به‌شدارنه‌بوه‌کانی و‪ ‌،‬سڕنه‌کردنی‬ ‫ئه‌ندامیه‌تیان له‌ یه‌کگرتودا‪ ،‬ئه‌و بۆچوونـه‌‬ ‫بــێــئــــه‌رزش ده‌کــــات‪ ،‬که‌یه‌کگرتو پالنی‬ ‫پێشوه‌خته‌ی به‌شدارینه‌کردنی نه‌بووبێت‪.‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی یه‌کگرتوو لــه‌ڕابــردوودا به‌وه‌‬ ‫‌نــاســراوه‌ ک ـ ‌ه خــاوه‌نــی یــه‌ک گــوتــاره‌و‪،‬‬ ‫لێنـه‌گه‌ڕێـت باڵ باڵێن و‪ ،‬کوتله‌ی جیاواز‬ ‫و‪ ،‬بۆچوونی جیاواز که‌ ناکۆکی بخاته‌وه‌‬ ‫له‌یه‌کگرتودا‪ ،‬تێدا دروست بێت و‪ ،‬ئه‌مه‌شی‬ ‫زۆر جــار به‌خاڵی به‌هێزو جــیــاوآزی خۆی‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وانی تردا‪ ،‬ناوزه‌دکردوه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌ جه‌نگی ناوخۆشدا‪ ،‬یه‌کگرتوو به‌پێچه‌وانه‌ی‬ ‫زۆرێک له‌حیزبه‌کان توانی ڕێ له‌که‌رتبوونی‬ ‫خۆی له‌هه‌ردوو ده‌ڤه‌ری سه‌وزو زه‌رد بگرێت‪.‬‬ ‫که‌واته‌ ڕاستیه‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ یه‌کگرتو پالنی‬ ‫به‌شدارینه‌کردنی پێشوه‌ختی هه‌بوه‌و‪ ،‬له‌م‬ ‫پالنه‌یدا به‌ لۆژیکی ئه‌و میوانه‌ مامه‌ڵه‌ی‬

‫کردوه‌‪ ،‬که‌ کاتێک خانه‌خوێکه‌ی لێیـده‌پرسێت‬ ‫‪ « :‬میوانی دان تـیـژ‪ ،‬مـێوژ ده‌خــۆی یا‬ ‫کشـمیـش ‪ ».‬میوانیش ده‌ڵێت ‪ « :‬ئه‌گه‌ر‬ ‫خــوا بــیــدات ئه‌میـش وئ ـه‌ویـــــش»‪ .‬وات ـه‌‬ ‫یه‌کگرتو گه‌ره‌کی بوو‪ ،‬به‌به‌شداری کردنی‬ ‫نیوه‌ی ئه‌ندامانی له‌ پرۆسه‌که‌دا‪ ،‬هه‌گبه‌که‌ی‬ ‫پـڕبێت له‌مێـوژو‪ .‬وه‌ به‌به‌شداری پێنـه‌کردنی‬ ‫نیوه‌که‌ی تری ئه‌ندامانی گـوپیشـی پـڕبێت‬ ‫له‌کشـمیش‪‌.‬‬ ‫جــا ئــه‌گــه‌ر یه‌کگرتو لــه‌م پــرس ـه‌دا‪،‬‬ ‫شــپـــــرزەو‌ بێپـالن ده‌رکـه‌وتــبــێـــــت‪ ،‬ب ـه‌اڵم‬ ‫له‌ڕاستیـدا‪ ،‬پـیشاندانـی حیزب به‌شپـرزه‌یی‬ ‫و‪ ،‬ده‌رکه‌وتنـی‪ ،‬وه‌ک حیزبێکی دۆشداماو‬ ‫کـه‌تێمـاوه‌ لـه‌بڕیـاردانـدا و‪ ،‬وه‌ک ‌پیشاندانی‬ ‫بێـپالنی لــه‌ بــه‌شــداریــکــردنــی ‌ پرسی‬ ‫هـه‌مــوارکــردنـه‌وی یاسای سه‌رۆکـه‌یـه‌تـی‬ ‫ه ـه‌رێــمـــــدا‪ ،‬خــــودی ئـــه‌و سیـاسه‌تـه‌‬ ‫پالن‌بۆ‌داڕێژراوه بوو‌‪ ،‬که‌ یه‌کگرتو پێشتر‬ ‫بریاری له‌سه‌ردابوو‌‪ .‬وه‌ ‌ده‌کرێت ئه‌جێنده‌ی‬ ‫پشت سینـاریـۆی ئه‌م خۆبـه‌شپرزه‌ پیشاندانه‌‬ ‫چه‌ند هـۆکارێکیبن‪:‬‬ ‫‪ ‬مـانه‌وه‌و پاریزگاریکردن له‌ نفوزو‪،‬‬ ‫پێگه‌ی سیاسی وجه‌ماوه‌ریی هـه‌ر حیزب‬ ‫و ده‌سته‌یه‌کی سیاسی‪ ،‬یه‌کێکه‌ له‌وخاڵه‌‬ ‫بـه‌هــێــزانـه‌ی ک ـه‌ گــه‌واهــی سه‌ررێخستنی‬ ‫سیاسه‌تێکی دروست و ئامانج پێکاوی ئه‌و‬ ‫حیزب وده‌سته‌ سیاسیـه‌ن‪.‬‬ ‫له‌م پێودانگه‌شه‌وه‌‪ ،‬یه‌کگرتو که‌به‌شێکی‬ ‫زۆری پێگه‌ جـه‌مــاوه‌ریـه‌کـه‌ی له‌خه‌ڵکانی‬ ‫ناڕازیی و‪ ،‬توڕه‌ له‌ده‌سه‌اڵت و دووحیزبی‬ ‫بااڵده‌ست به‌گشتی و‪ ،‬پارتی به‌تایبه‌تی‬ ‫پێکهاتوه‌و‪ ،‬یه‌کگـرتو خۆشی تاهه‌نوکه‌‬ ‫وه‌ک حیزبێکی به‌رهه‌ڵستکار( ئۆپۆزسیۆن)‬ ‫نــــاوزه‌دده‌کــــات‪ ،‬هـــه‌ر بـــــۆیـه‌ نه‌یویست‬ ‫ئه‌زموونی هه‌ڵه‌ی ‪30‬ی حوزه‌یرانی یه‌کێتی‬ ‫دووباره‌بکاته‌وه‌و‪ ،‬به‌ ته‌واوی ئه‌ندامانیانه‌وه‌‬ ‫بایکـۆتی هه‌موارکردنـه‌وه‌ی یاساکه‌ بکه‌ن‪.‬‬ ‫چونکـه‌ بـه‌وه‌ هـه‌ڵـوێستـه‌که‌یـان به‌مه‌ش‬ ‫بـه‌تـه‌واوی هاوشێوه‌و تـه‌ریبی هه‌لوێستی‬ ‫پارتی و هه‌موو ئه‌و حیزبه‌ نزیکه‌کانی پارتی‬ ‫ده‌بوو‪ ،‬که‌ هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ بـڕیاری بایکـۆتی‬ ‫دانیشتنه‌که‌یان دابوو‪ .‬جا بۆئه‌وه‌ی‌ ساتی‬ ‫هه‌موارکردنه‌وه‌ی ئه‌م یاسایه‌ نه‌ بێتـه‌‌ وه‌رزی‬ ‫خه‌زان و‪ ،‬هه‌ڵـوه‌رین ولـێبوونه‌وه‌ی ئه‌ندام‬ ‫وه ـه‌وادارانــی و‪ ،‬به‌ده‌نگدانیان به‌سه‌رۆکی‬ ‫هه‌رێم هه‌مـوو ئه‌و قوڵفانـه‌ نـه‌پچڕێنـن که‌‬ ‫به‌خه‌ڵکیانه‌وه‌‌ گرێده‌دات ‪.‬‬ ‫‪ ‬له‌الیه‌کی تـریشه‌وه‌‪ ،‬یه‌کگرتوو نه‌یویست‬ ‫گۆڕه‌پا‌نه‌که‌ بۆحیزبه‌ به‌رهه‌ڵستکاره‌کانی‬ ‫له‌گؤڕان وکـۆمه‌ڵـی ئـیسـالمی چۆڵبکات‬ ‫و‪ ،‬لێگه‌ڕێت لـه‌ غیابی ئـــه‌ودا‪ ‌،‬گـــۆڕان و‬ ‫کۆمه‌ڵ کۆی ده‌نگه‌ ناڕازییه‌کان بچـننه‌وه‌‪.‬‬ ‫ه ـه‌ر بۆیه‌ پالنی یه‌کگرتو‪ ،‬بـریتـی بوو‬ ‫له‌ به‌شداریپـێکردنی ‌نیوه‌ی ئه‌ندامانی‪ ،‬له‌‬ ‫هه‌موارکردنه‌وه‌ی یاساکه‌دا‪ ،‬که‌ ئـه‌وچـه‌شنـه‌‬ ‫به‌شداریه‌ هیـچ کاریگه‌ریه‌کـی نه‌ده‌بوو له‌سه‌ر‬ ‫تێپه‌ڕاندنی یاساکه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر بۆیه‌ یه‌کگرتو ویستـی به‌م به‌شدارییـه‌ی‬ ‫به‌به‌ردێک دوو چۆله‌که‌ بکوژێت‪ .‬له‌الیه‌ک‬ ‫کــااڵی ئـۆپۆزسیـۆنبوونی خــۆی دانه‌ڕنێ‬ ‫و‪ ،‬له‌الیه‌کی دیکـه‌ش ده‌نگه‌ ناڕازییه‌کانی‬ ‫ده‌ڤـــه‌ری سلێمانی و‪ ،‬ئه‌ندامه‌توڕه‌کانی‬ ‫یه‌کگرتوو له‌ پارتی‪ ،‬که‌به‌به‌رچاوییانه‌وه‌‬ ‫باره‌گای حیزبه‌که‌یان سوتێنراو ئه‌نـدامانیان‬ ‫گولـله‌باران کرا‪ ،‬له‌ خۆی نه‌تارێنێ‪.‬‬ ‫‪ ‬جائه‌گه‌ر ئه‌مه‌ دیوی یه‌که‌م و گێمی‬ ‫سه‌ره‌تای یاریه‌که‌ ی یه‌کگرتو بوو بێت‪،‬‬ ‫ئه‌وا یه‌کگرتو گه‌ره‌کیبوو له‌ گیمی دووه‌مدا‪،‬‬ ‫به‌ به‌ردی دووه‌م‪ ،‬که‌ ‌به‌شداری پێنـه‌کردنی‬ ‫نیـوه‌کـه‌ی تـری ئه‌ندامان پـه‌رله‌مانه‌کانی‬ ‫بوو‪ ،‬له‌دانیشتنی هه‌موارکردنه‌وه‌ی یاسای‬ ‫سه‌رۆکایه‌تیدا‪ ،‬نه‌ک دوو دانه‌‪ ،‬به‌ڵکو پۆلێک‬ ‫چۆلـه‌که‌‌ی دیکـه‌ بکوژێت‪ .‬چونکه‌ یه‌کگرتو‬ ‫بــاوه‌ڕی وابـوو به‌م به‌شداری پێنـه‌کردنه‌ی‬ ‫ئه‌ندامانی ده‌توانێت هه‌موارکردنه‌وه‌ی یاساکه‌‬ ‫په‌کبخات و‪ ،‬بـه‌مـه‌ش کـاڵوه‌ڕۆژنـه‌یـه‌ک به‌ڕووی‬ ‫مـانه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانی له‌ پۆستـه‌که‌یدا‬

‫ده‌کاتـه‌وه‌و‪ ،‬لێره‌شه‌وه‌ پاریزگاری له‌و سازان ‌ه‬ ‫ژێر به‌ژێره‌ی خۆی وپارتی ده‌کات که‌ده‌نگۆی‬ ‫بوونی هه‌بوو‪ ،‬له‌سه‌رچاوه‌ نا فه‌رمییـه‌کانه‌وه‌‬ ‫ئـامـاژه‌ی پێـده‌کرا‪ .‬که‌ گوایه‌ له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫په‌کخستنی ده‌نگدان له‌سه‌رهـه‌موارکردنـه‌وه‌ی‬ ‫یــاســای س ـه‌رۆکــای ـه‌تــی ه ـه‌رێــم لـه‌الیـه‌ن‬ ‫یه‌کگرتوه‌وه‌‪ ،‬پارتیـش ئاماده‌ ده‌بێت‪ ،‬له‌‬ ‫به‌فـه‌رمى‌نـاسـاندنی ئـایینی ئیـسالم‪ ،‬وه‌ک‬ ‫سه‌رچاوه‌ی یه‌که‌می یاسادانان لـه‌ په‌رله‌مـاندا‬ ‫کـۆمه‌کی ده‌نگـه‌کـانـی یه‌کگرتو بکات ‪.‬‬ ‫که‌ئه‌مه‌ بۆ خۆی چۆله‌که‌یه‌کی گۆشـتـنه‌‬ ‫بۆ یه‌کگرتو‪ .‬ئه‌وه‌ جگه‌ له‌وه‌ی بـاوه‌ڕیشی‬ ‫وابوو‪،‬که‌ به‌م به‌شداری پێنـه‌کردنه‌ی ئه‌ندام‬ ‫پـه‌رلـه‌مانـه‌کـانـی بادینانی‌‪ ،‬توڕه‌بوونی‬ ‫پارتی لـه‌و ئه‌ندامان په‌رله‌مـانانه‌ی بادینانی‬ ‫داده‌مـرکێـنیتـه‌وه‌و‪ ،‬ڕێ له‌دوو باره‌بـوونه‌وه‌ی‬ ‫کاره‌سـاتـی کوژرانی کادره‌ سیاسیه‌کانی ئه‌وێ‬ ‫ده‌گریت‪ .‬ئـه‌وجگـه‌لـه‌وه‌ی ترسی هه‌وادارانی‬ ‫ده‌ڤـه‌ری بادینانـیش له‌ ته‌نگ پێهـه‌ڵجنینیان‬ ‫له‌الیه‌ن پارتیه‌وه‌ ده‌ره‌وینـێته‌وه‌‪ .‬که‌ئه‌مه‌ش‬ ‫بۆ خۆی دوو چۆله‌که‌ی تره‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی یه‌کگرتو ڕازی کردنی‬ ‫دڵی واڵتـێکی وه‌کو تورکیا که‌ له‌ئێستادا‬ ‫نمـاینده‌ی جه‌مسه‌ری ئاییـنزای سوننه‬ ‫ده‌کـــات لـه‌ نــاوچ ـه‌ک ـه‌دا‪ ،‬بــۆ گرنگه‌و‪ ،‬لـه‌‬ ‫ئێستـاشـدا ڕازیکردنی دڵی ئه‌و واڵتـه‌‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫به‌یه‌کداچـوونی په‌یوه‌ندییـه‌ ئابورییـه‌کانی‬ ‫له‌گه‌ڵ پارتیدا‪ ،‬له‌مانه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانیدا‬ ‫به‌رجه‌سته‌ ده‌بێت‪ ،‬له‌م سه‌ره‌شه‌وه‌ یه‌کگرتو‬ ‫نـه‌ک چۆله‌کـه یـه‌ک‌ بگره‌ مامرێکی چنگ‬ ‫ده‌که‌وێت‪.‬‬ ‫بۆیه‌ هه‌موو ئه‌مانه‌ وایکرد‪ ،‬یه‌کگرتو له‌‬ ‫شـانـۆیـه‌کدا‪ ،‬وه‌ک کاره‌کـتـه‌رێک که‌ڕۆڵی‬ ‫کـه‌سایه‌تیه‌کی شپـرز و دۆشـدامـاو ده‌بینێت‬ ‫ده‌ربکـه‌وێت و‪ ،‬سیاسه‌تێکی دوو فاقییانه‌ و‬ ‫دژ به‌یه‌ک په‌یڕه‌و‌ بکات و‪ ،‬کورد گوته‌نی‪»:‬‬ ‫له‌گه‌ڵ مـه‌ڕدا شیـن بکات وله‌گه‌ڵ گورگیشـدا‬ ‫گۆشت بخوات»‪.‬‬ ‫به‌اڵم یه‌کگرتو به‌وبه‌رده‌ی هاویـشتی نه‌ک‬ ‫قه‌فه‌سێک چۆله‌که‌ی ده‌ستنـه‌که‌وت وه‌ک‬ ‫ئه‌وه‌ی‪ ،‬خـۆی پالنی بۆ دانابوو‪ ،‬بگره چنگێک‬ ‫به‌ردیش‌بـه‌رسه‌رو گوێالکی کـه‌وت له‌وانـه‌‌‪:‬‬ ‫‪ o‬یه‌کگرتو‪ ،‬ئـه‌گـه‌ر چــی‪ ،‬پێشـبینی‬ ‫ده‌کرێت که‌پالن وبه‌رنامه‌ی پێشوه‌خته‌ی‌‬ ‫بۆ ئه‌م هه‌نگاوه‌ی هه‌بوو بێت و‪ ،‬ویستویه‌تی‬ ‫ل ـه‌پــاڵ ده‌ستخستنی ئــه‌و ئامانجانه‌دا‪،‬‬ ‫ئاوڕیک له‌ تـۆخکردنه‌وه‌ی بنه‌ماحیزبیی‬ ‫وئاینیه‌که‌ی که‌ میانڕه‌ویی و‪ ،‬وه‌سـتـیه‌تـه‌‬ ‫له‌ نه‌هجی کارکردنیدا بداته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م‬ ‫جاره‌ش‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی نه‌یتوانی چه‌مکه‌کان‬ ‫تیـۆریزه‌بکات و‪ ،‬دواتر له‌هه‌وڵی پراکتیزه‌و‬ ‫چه‌سپاندنیـاندا بێت له‌سه‌ر زه‌وی واقــع‪.‬‬ ‫هه‌ربۆیـه‌ وه‌ک جاره‌کانی تـریه‌کگرتو له‌جیات‬ ‫ئــه‌وه‌ی بتوانێت پــارێــزگــاری له‌شوناس و‬ ‫بنه‌مای وه‌سه‌تیه‌ت و میانڕه‌وی خۆی بکات‪،‬‬ ‫بێشـوناس مایه‌وه‌‌‪ ،‬له‌جیات ئه‌وه‌ی نماینده‌ی‬ ‫هێزێک بکات که‌ « وجعلناكم امة وسطا‬ ‫لتكونوا شهداء على الناس‪ « ...‬ی کردوه‌ته‌‬ ‫دروشمی کاری سیاسی خۆی‪ ،‬وه‌ک هێزێک‬ ‫ده‌رکه‌وت که‌ « ال الى هؤالء وال الى هؤالء‬ ‫« تۆخکرده‌وه‌‪ .‬یه‌کگرتوو لـه‌م پڕۆژه‌یه‌دا‬ ‫به‌شێوه‌یه‌ک ڕه‌نگی پـه‌ڕی که‌ له‌خۆشی‬ ‫نـه‌چێـت‪ ،‬واخۆی کاڵکرده‌وه‌‪ ،‬که‌ زیاتر ڕه‌نگه‌‬ ‫قاوه‌یـی وخـاکیـه‌که‌ی به‌الی زه‌ردا بـڕوانێت‪.‬‬ ‫بـۆیـه‌ لـه‌م خاڵه‌دا نیشانـه‌ی پرسیـاری‬ ‫خستـه‌ سه‌ر ڕه‌وایه‌تی ومسداقیـه‌تـی خـۆی‬ ‫بڕێک کــاڵــکــرده‌وه‌‪ ،‬ئـه‌مـه‌ش بــۆ یه‌کگرتو‬ ‫به‌ردێک‌ و زه‌برێکی به‌سـۆیـه‌‪.‬‬ ‫‪ o‬دابـه‌شبـوونی ده‌نگه‌کانی یه‌کگرتو‪،‬‬ ‫به‌پالنێکی پێشوه‌خته‌‪ ،‬نه‌ک هه‌ر ده‌نگـه‌‬ ‫تــوڕه‌کــان له‌ ده‌س ـه‌اڵتــی بۆ الی یه‌کگرتو‬ ‫که‌مه‌ند کێش ن ـه‌کــرد‪ ،‬بگـره‌ گومانیشی‬ ‫لــه‌الی زۆریـــک لـه‌ ئه‌ندامانی خــودی ئه‌و‬ ‫حیزبه‌ دروستکرد‪ ،‬به‌وه‌ی یه‌کگرتو خاوه‌نی‬ ‫سه‌رکردایه‌تیه‌کی هێنده‌ الوازه‌‪ ،‬که‌ ده‌سته‌‬ ‫وستانه‌ له‌ وه‌ی ته‌نانه‌ت بتوانیت قه‌ناعه‌ت‬ ‫به‌ئه‌ندامانی خۆشی بکات‪ ،‬ک ‌ه له‌ پرسێکی واها‬

‫له‌سه‌رچاوه‌ نا فه‌رمییـه‌کانه‌وه‌ ئـامـاژه‌ی پێـده‌کرا‪ ،‬که‌ گوایه‌ له‌به‌رامبه‌ر په‌کخستنی‬ ‫ده‌نگدان له‌سه‌رهـه‌موارکردنـه‌وه‌ی یاسای سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم له‌الیه‌ن‬ ‫یه‌کگرتوه‌وه‌‪ ،‬پارتیـش ئاماده‌ده‌بێت ‪ ،‬له‌ به‌فـه‌رمى‌نـاسـاندنی ئـایینی ئیـسالم‪ ،‬وه‌ک‬ ‫سه‌رچاوه‌ی یه‌که‌می یاسادانان لـه‌ په‌رله‌مـاندا کـۆمه‌کی ده‌نگـه‌کـانـی یه‌کگرتو بکات‬

‫هه‌ستیار وچاره‌نووس سازدا‪ ،‬به‌ئاراسته‌یه‌کدا‬ ‫ده‌نگبـده‌ن که‌ هه‌م له‌به‌رژه‌وه‌ندی یه‌کگرتو‪،‬‬ ‫هه‌م به‌ئاراسته‌ی هه‌نگاو هه‌ڵگرتن بـه‌ره‌و‬ ‫دروستکردنی کۆمه‌ڵگایه‌کی گه‌شه‌کردوبێـت‪،‬‬ ‫له‌ڕووی سیستـمـی سیاسـی وکۆمه‌اڵیـه‌تی و‬ ‫بـه‌ڕێوه‌بردنـه‌وه‌‌‪ .‬بۆیـه‌ لێـره‌وه‌یه‌کگرتو نه‌ک‬ ‫چۆله‌که‌یه‌کی بۆ نه‌گیرا‪ ،‬به‌ڵکو له‌ناو ئه‌ندامانی‬ ‫خودی حیزبه‌که‌وه‌ به‌ردێکی به‌رکه‌وت‪.‬‬ ‫‪ o‬به‌شـداریپـێکردنی نــیــوه‌ی ئه‌ندام‬ ‫پ ـه‌رل ـه‌مــان ـه‌کــانــی ئـــه‌و حــیــزبــه و‪ ،‬دوور‬ ‫خستـنه‌وه‌ی نیوه‌که‌ی تری که‌ ڕێژه‌ی یاسایی‬ ‫بۆ هه‌موارکردنه‌وه‌ی یاساکه‌ په‌کخست‪ ،‬جگه‌‬ ‫له‌ فێـڵێـکی سیـاسی لـه‌الیه‌ن ئه‌و حیـزبه‌وه‌‪،‬‬ ‫هیـچ تـه‌فسیرێکی دیکـه‌ی بــۆ ناکرێت‬ ‫له‌الیه‌ن ڕای گشتی وشـه‌قـامه‌وه‌‪ ،‬چـونکه‌ بۆ‬ ‫ڕای گشتـی ڕوون بوو‪ ،‬که‌ به‌شداریکردنێکی‬ ‫له‌وشێوه‌یه‌‪ ،‬هیـچ جیاوازییه‌کی نه‌بـوو‬ ‫له‌گه‌ڵ به‌شداری نه‌کردنیاندا‪ .‬ئه‌م جـۆره‌‬ ‫له‌به‌شـداریکردنـه‌ ئــه‌وه‌نــده‌ی خـزمه‌تی‬ ‫به‌واقعێکـی چه‌سـپاو و‪ ،‬چه‌قبه‌ستـووکـردی‬ ‫له‌ مێـژینـه‌‌کـرد‪ ،‬ئه‌وه‌نـده‌ی بـوه‌ ڕێگـر‬ ‫له‌به‌رده‌م ‌گـۆڕینـی یاسای سه‌رۆکایـه‌تـی‬ ‫هـه‌رێمدا‪ ،‬ئ ـه‌وه‌نـــــده‌ی چـانس وهــــه‌ل و‬ ‫ئومێـدی خـه‌ڵکـی بۆ هه‌موارکـردنـه‌وه‌و‬ ‫گۆڕینـی یاساکه‌ی له‌ گـۆڕنـاو له‌بـاربـرد‪،‬‬ ‫ئـه‌وه‌نـده‌ هه‌ڵوێست وده‌نگه‌کانیان کۆمه‌کـی‬ ‫هه‌موارکردنه‌وه‌که‌ی نه‌کـرد‪ .‬بـه‌کوردی و‬ ‫بـه‌کورتـی‪ ،‬لـه‌م پرۆسـه‌یـه‌دا‪،‬ئـه‌وه‌نده‌ی‬ ‫نـه‌بـوونـی ده‌نگی ئـه‌م بـراده‌رانـه‌ خێری‬ ‫تێـدابوو بـۆ خـه‌ڵک‪ ،‬بـه‌بـارتـه‌قـای ئه‌وه‌ش‬ ‫وجـودی ده‌نگـه‌کـانـیان زیـانێ گـه‌یاند‪.‬‬ ‫هـه‌ربۆیه‌ ئـه‌م بـه‌شـدارییـه‌ نـه‌رێنیـه‌ی‌‪،‬‬ ‫خه‌ڵکی زیاتر له‌یه‌کگرتو توڕه‌کرد کاتێک‬ ‫چاوه‌روانی ئه‌وه‌یان له‌یه‌کگرتو ده‌کــرد‪ ،‬به‌‬ ‫ده‌نگدانی ئه‌ندامه‌کانیان ژماره‌ی ده‌نگده‌رانی‬ ‫په‌ر له‌مان بگه‌یه‌ننـه‌ ڕێژه‌ی یاسایی‪ ،‬به‌مه‌ش‬ ‫یه‌کگرتوبزانێت یان نا‪ ،‬له‌جیات چۆله‌که‌یه‌ک‬ ‫به‌ردێکی تری تێـسره‌وێنـراوه‌‪.‬‬ ‫‪ o‬نزیکبوونـه‌وه‌ی زیــاتــری یه‌کگرتو‪،‬‬ ‫له‌پارتی بــه‌بــه‌راورد له‌یه‌کێتی له‌ پرسی‬ ‫ه ـه‌مــوارکــردن ـه‌وه‌ی یــاســای سه‌رۆکایه‌تی‬ ‫هـه‌رێــمـــــدا‪ ،‬مــانــای نــزیــک بوونـه‌وه‌یه‌تی‬ ‫له‌الیه‌نێک‪ ،‬له‌و ‌دووالی ـه‌نــه‌‌ی ده‌سه‌اڵت‪،‬که‌‬ ‫پشـکی شێـری له‌ دزێوییـه‌کانی ئـه‌زموونی‬ ‫شکستـخواردووی ده‌سـه‌التی خۆماڵی و‬ ‫دۆسییـه‌کانی گـه‌نده‌ڵی به‌رده‌که‌وێت‌‪.‬به‌وه‌ی‌‬ ‫له‌ڕابردودا‪ ،‬زۆربـه‌ی جومگه‌ سه‌ره‌کیه‌کانی‬ ‫ئه‌م هه‌رێمه‌‪ ،‬لــه‌ڕووی سیاسی و ئیداریی‬ ‫وداراییه‌وه‌‪ ،‬لـه‌ڕووی ئـاسـایس و دوسیـه‌ی‬ ‫نـه‌وتـه‌وه‌‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌کی ڕاسته‌وخۆ یان‬ ‫ناڕاسته‌وخۆ له‌ژێـر ڕکێف وهـه‌ژموونی‬ ‫پـارتـیدا بوون ‪ .‬هه‌ربۆیه‌ ده‌رکه‌وتنی یه‌کگرتو‬ ‫له‌نمایشێکدا‪ ،‬کـه‌ پارتی سینـاریـۆکه‌ی بـۆ‬ ‫نوسیـوه‌و‪ ،‬له‌هـه‌ڵـوێستێکـدا ‌ بـۆچوونـه‌کانی‬ ‫زیاتر له‌گه‌ڵ ئه‌جێنداکانی پارتیدا باوه‌شیان‬ ‫کــردوه به‌یه‌کـدا‪ ،‬وایــکــردوه‌ به‌شێک له‌و‬ ‫ناشیـرنیانه‌ به‌جه‌سته‌ی یه‌کگرتودا هه‌ڵگه‌ڕێن‬ ‫و‪ ،‬له‌به‌رچاوی ڕای گشتی یه‌کگرتو‪‌ ،‬توشبوو‬ ‫به‌په‌تای گـه‌نده‌ڵی بێتـه‌ به‌رچاو‪.‬ئه‌مه‌ش‬ ‫به‌ردێکیـتـره‌‪ ،‬که‌یه‌کگرتو ده‌گلێنێت له‌ ڕۆژانی‬ ‫داهاتوو‪ ،‬کاتی ده‌نگداندا‪.‬‬ ‫‪ o‬به‌ردێکی تر که‌ به‌ریه‌کگرتو ده‌که‌وێت‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ که ئه‌گه‌ر پارتی له‌ ‪ 30‬حوزه‌یراندا‪ ،‬به‌‬ ‫نــه‌‌نـرخـــانـدن وبێئـه‌رزشکردنی هـه‌ڵوێستی‬ ‫ئه‌وکاتـه‌ی یه‌کێتی ‌ له‌ نوێکردنه‌وه‌ی پرسـی‬ ‫والیـه‌تی سه‌رۆکی هه‌رێمـدا‪ ،‬جـه‌ماوه‌ری‬ ‫ئـه‌وحیـزبـه‌ی له‌ یه‌كێتی توڕه‌کردبێت و‪،‬‬ ‫توشی داڕمانی جه‌ماوه‌ری کردبێت‪.‬ئه‌وا بۆ‬ ‫یه‌کگرتوو جۆرێکی دیکـه‌ بوو‪ ،‬بـه‌جـۆرێک‬ ‫كه‌ پارتی ئه‌م جاره‌ بـه‌نرخاندنی هه‌ڵوێستی‬ ‫یه‌کگرتو‪ ،‬لـه‌پـه‌کخستنـی هـه‌مـوارکـردنـه‌وه‌ی‬ ‫یـاسـاکـه‌دا‪ ،‬وایکردوه‌ ڕای گشتی وئه‌ندامانی‬ ‫ئه‌وحیزبه‌ له‌وه‌تێبگـه‌یـه‌نێت‪ ،‬که‌ هه‌ڵوێستی‬ ‫یه‌کگرتوو ڕژاوه‌تـه‌ زۆنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی‬ ‫پارتییه‌وه‌‪ .‬چـونـکه‌ تاکـه‌الیـه‌نێک به‌م‬ ‫هـه‌ڵــوێــســتــــه‌ی ئێستـای یـه‌کگـرتـو‪.‬‬ ‫شاگـه‌شکـه‌ بوه‌ ‪ .‬تـه‌نهـا پارتی دیمـوکـراتـی‬ ‫کـوردستـانـه‌‪.‬‬ ‫‪ o‬تاکه‌ ده‌ستکه‌وتێک که‌ یه‌کگرتو له‌م‬ ‫هه‌ڵوێستـه‌یدا‪ ،‬ده‌ستی که‌وتبێت‪ ،‬ئه‌وه‌یـه‌‬ ‫یه‌کگرتووش بوو به‌خـاوه‌نی ژماره‌ی مێـژوو‬ ‫بـه‌رواری خۆی‪ ،‬که‌ئه‌گه‌ر یه‌کێتی له‌ڕابردودا‬ ‫له‌ ‪ 30‬حوزه‌یراندا‪ ،‬هـۆکاری درێژکـردنه‌وه‌ی‬ ‫والیه‌تی سه‌رۆکی هه‌رێـم بـووبـن ‪ ،‬ئـه‌وا لـه‌‬ ‫نـوسـنـه‌وه‌ی مێـژووی ( ‪ 19‬ئـــــــاب )دا‪،‬‬ ‫ئـه‌وپـاڵـه‌وانـه‌ی شه‌ره‌فـی تـۆمـارکـردنـی‬ ‫ئـه‌وداستـانـه‌ی پـێـده‌بـڕێت‪ ،‬یـه‌کگـرتــوی‬ ‫ئـیسـالمـــی کــوردستـــــانــه‌‪...‬‬

‫ذمارة (‪ )26٢‬دوشةممة ‪2015/٩/٧‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫‪6‬‬

‫لەسەرەتادا مۆد هەبوو؟‬ ‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫"واباشە كتێبە گەورەكان ئەو كاتە‬ ‫بخوێنرێنەوە كە لەمۆد كەوتوون و باویان‬ ‫نەماوە"‬ ‫"واڵتەر بنیامین"‬ ‫‪I‬‬ ‫ڕۆژێـــك لــە مــاڵــەكــەی ئــەو دەبێت‬ ‫لــە دانــیــمــارك‪ ،‬و گەشتێك بەنێو‬ ‫كتێبخانەكەیدا دەكات تاكو ئەو كتێبە‬ ‫دەربهێنێت‪ ،‬كە دەمێكە تۆزی لەسەر‬ ‫نیشتووە و وەك بڵێیت لەمۆد كەوتووە‬ ‫و چیتر باوی نەماوە‪ .‬دەیەوێت ئەو كاتە‬ ‫پەنا بۆ ئەو كتێبە بەرێتەوە كە هەمووان‬ ‫لەبیریان چووەتەوە و وادەردەكــەوێــت‬ ‫ڕۆژێك لەڕۆژان ئەم كتێبە نەنووسرابێت‪،‬‬ ‫كتێبی پیرەپیاوێكی ڕیــش سپی‪ ،‬و‬ ‫مێژوویەكی پڕ لە دەربەدەری و مەینەتی‬ ‫و چــارەڕەشــی‪ ،‬كتێبی پیاوێك‪ ،‬كە‬ ‫تەنانەت خەریكبوو یەكێتیی موقەدەس‬ ‫لـــەدژی ئــەو دروســـت بكرێت و ماڵ‬ ‫بەكۆڵێك كە هیچ دەوڵەتێك نەیدەگرتە‬ ‫خۆى‪ ،‬بۆ هەر كوێیەك دەچوو بەر لەوەى‬ ‫بە دەروازەكانیدا بچێتە ژوورەوە‪ ،‬دەیزانی‬ ‫دەبێت بەشوێنی خۆیدا بگەڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر چوونەكەى لەسەرخۆ و ئــارام‬ ‫بووبێت‪ ،‬بێگومان گەڕانەوەكەى پڕ لە‬ ‫ترس و دڵەڕاوكێ و نیگەرانی و ئازاردان‬ ‫بووە‪ .‬ئەرێ‪ :‬پیرە پیاوێك هەموو تەمەنی‬ ‫خۆى تەرخانكرد بۆ لێكۆڵینەوە لە پارە‬ ‫و پێشتریش باسی لە دەسەاڵتی پارە‬ ‫كردووە‪ :‬پارە بریتییە لە بەكااڵییكردنی‬ ‫كۆى پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان و‬ ‫سەرمایەداریی هێزی ئینسان بە پارە‬ ‫دەكڕێت‪ .‬زۆر سەیرە‪ ،‬كەس هێندەى ئەو‬ ‫دەربارەى پارە نەدووا‪ ،‬كەچی لەكاتێكدا‬ ‫لە هەموو كەسێكیش بێ پارەتر بوو‪.‬‬ ‫كتێبە تــۆز لەسەر نیشتووەكە ئەمە‬ ‫ناونیشانەكەى بوو‪" :‬سەرمایە‪ :‬ڕەخنە لە‬ ‫ئابووریی سیاسی"‪ .‬ماڵەكە هی بێرتۆلد‬ ‫برێختە و واڵتەر بنیامین میوانە و وەك‬ ‫هەمیشە گەڕیدەی ناو كتێبخانەكانە‪ ،‬هەر‬ ‫وەك كتێبخانەى نێونەتەوەیی پاریس‪،‬‬ ‫كە تیایدا دەستیكردبوو بە نووسینی‬ ‫تێزەكان و پاساژەكانی پاریس و هتد‪.‬‬ ‫برێخت ڕووی دەمی دەكاتە بنیامین و‬ ‫دەڵێت‪ :‬زۆر باشە لەم ڕۆژگارەدا دەست‬ ‫بۆ كتێبێك دەبەیت كە وەك بڵێیت چیتر‬ ‫باوی نەماوە و لەم ڕۆژانەدا بە پەنجەى‬ ‫دەســت دەژمێردرێن ئــەوانــەى بــەدواى‬ ‫ماركسدا دەچن؛ بنیامینیش لە وەاڵمدا بە‬ ‫برێخت دەڵێت‪" :‬واباشە كتێبە گەورەكان‬ ‫ئەو كاتە بخوێنرێنەوە كە لەمۆد كەوتوون‬ ‫و باویان نەماوە"‪ .‬بڵێی چ مەبەستێك‬ ‫لە پشتی ئەم قسەیەوە هەبێت؟ نیگای‬ ‫دێكارتیی مۆد بۆ جیهان هەر ئەو شتەیە‬ ‫كە بەسەر ماركسیزمدا هاتووە‪ .‬مۆد‬ ‫دەتوانێت هەموو شتێك بگۆڕێت تەنها‬ ‫گۆڕینی خودی خۆى نەبێت‪ .‬و كاتێك‬ ‫گــۆڕان هاتەكایەوە‪ ،‬ئــەو جەمسەرەى‬ ‫دەڕوات تاكو لە گۆشە و كەنارەكانی‬ ‫كتێبخانەی مێژوودا‪ ،‬ببێت بە شوناسێكی‬ ‫كالسیك‪ ،‬ئەو شتەیە كە لە ساتی ئێستادا‬ ‫پێویستمان پێیەتی‪ ،‬شتێك كە لە مۆد‬ ‫كەوتبێت و باوی نەمابێت‪ .‬ئایا مەبەستی‬ ‫بنیامین ئەوە نییە كە سەرمایەداریی‬ ‫لەسەر مۆد دەژیت و ئەو شتەش لەمۆد‬ ‫كەوت‪ ،‬چیتر لەبەرچاوان نامێنێت‪ ،‬و خەو‬ ‫لە چاوی سەرانی ئەم سیستەمە حەرام‬ ‫ناكات؟ وابزانم ئەوان وەك كااڵیەك لە‬ ‫سەرمایەیان ڕوانیوە و ئیتر ئارام لەسەر‬ ‫كورسییەكانیان دانیشتوون و "سەرمایە"‬ ‫تۆزی لەسەر نیشتووە‪ ،‬ئەمە ئەو كاتەیە‬ ‫كە بنیامین تۆزی سەر كتێبی سەرمایە‬ ‫دەتەكێنێت و وەك بۆمبێك بۆ ئێستای‬ ‫ئێمەى دەنێرێتەوە‪ .‬ڕابـــردوو دەبێت‬ ‫بهێنرێتەوە بۆ ئێستا و ساتی ئێستای‬ ‫پێ قەیراناوی بكرێت‪ .‬ئــەوان ئێستا‬ ‫دەڕۆن تاكو زەمەن بتەقێننەوە و تەقە‬

‫لە سەعاتە قورمیشدار و گەورەی سەر‬ ‫بورجەكانی شار بكەن‪" .‬بۆ بیرمەندی‬ ‫شۆڕشگێڕی‪ ،‬بەختی شۆڕشگێڕی تایبەتە‬ ‫بە هــەر ساتێكی مێژوویی و لەسەر‬ ‫بنەمای دۆخێكی سیاسیی گەرەنتی‬ ‫دەكرێت‪ .‬بــەاڵم بۆ وەهــا بیرمەندێك‪،‬‬ ‫ئەم بەختە بە هەمان ئەندازە بەهۆى‬ ‫دەسەاڵتی هاتنەناوەوەى ئەم ساتە بۆ‬ ‫ژوورێكی تەواو دیاریكراوی ڕابردوو زامن‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ژوورێك كە تا ئەو ساتە داخراو‬ ‫و كڵۆم دراو بووە‪ .‬چوونە نێو ئەم ژوورە‬ ‫بێگومان لەگەڵ ئەكتی سیاسییدا هاوڕا‬ ‫دەبێت"‪ .‬یەكێك لەو شتانەى بنیامین‬ ‫دەیــەوێــت لەڕێگایەوە زەمەنی ئێستا‬ ‫[كە زەمەنی سەرمایە و كاتی موتڵەقی‬ ‫كاری سەرمایەدارییە] تووشی قەیران‬ ‫بكات‪ ،‬هێنانی ڕابــردووی فەرامۆشكراو‬ ‫و تۆز لەسەرنیشتووە‪ ،‬دروســت وەك‬ ‫تەكاندنی تۆزی سەر كتێبەكەى ماركس‪.‬‬ ‫ئەمە ئەو شتەیە كە ئەوانیدیكە بیریان‬ ‫لێنەكردبووەوە و بنیامین سەرەداوەكەى‬ ‫خستە بەردەستمان‪.‬‬ ‫‪II‬‬ ‫ئایا هیچ بیرمەندێك هێندەى ماركس‬ ‫لــەالیــەن قــات و ڕیبات لــەبــەرەكــان و‬ ‫كــارگــوزار و خزمەتكارانی سەرمایە و‬ ‫ئەڵقەلەگوێكانی سیستەمی سەرمایەداری‬ ‫و تــەنــانــەت ئـــەوانـــەى ڕەخــنــەگــری‬ ‫سیستەمی ســەرمــایــەداریــش بــوون‪،‬‬ ‫سووكایەتیی پێكراوە؟ ئەو پیاوەى جگە‬ ‫لەو بلیمەتییە سیاسیی و تێگەیشتنە‬ ‫قوڵەى بۆ ئــابــووری هەیبوو‪ ،‬كەچی‬ ‫خاوەن بیرێكی قوڵ و كراوە و ناسك بوو‬ ‫دەربارەى ئەدەبیات و هونەر و كولتوور‪،‬‬ ‫و هات تەمەنی خۆى بۆ شیكردنەوەى‬ ‫زبڵ و خاشاكەكانی ناو حاویەى مێژوو‬ ‫تەرخانكرد كە بەرهەمەكەى ڕەخنەى‬ ‫ئابووریی سیاسیی بوو تاكو هیچ نەبێت‬ ‫هەیمەنە و دەسەاڵتی ئابووریی لەسەر‬ ‫ئینسان كەم بكاتەوە و لەبری ئەوە كاتی‬ ‫بەتاڵ بكات بە یەكێك لە مۆدێلەكانی‬ ‫ژیــانــی ئینسان بــۆ ئـــەوەى بــەهــرە و‬ ‫لێهاتووییەكانی خۆیان پەروەردە بكەن‪.‬‬ ‫كەچی بێیت كتێبی گینز پڕ بكەیتەوە‬ ‫لە تاوانەكانی ماركس! بۆ تۆقاندنی‬ ‫نەوەكانی داهــاتــووی ئینسانییەت و‬ ‫دروستكردنی كەشێكی ئــارام بۆ كیم‬ ‫كــارداشــیــان و سیلڤیستەر ستالۆن‬ ‫(ڕامبۆ) و جۆرج كڵۆنی و دروستكردنی‬ ‫بتی موقەدەس بۆ هاوسەرگیرییەكەى‬ ‫لەگەڵ ئەمەل ڕەمزی عیلمەدینی كچە‬ ‫لوبنانی‪ ،‬و هــەزاران نموونەى دیكەى‬ ‫سەرمایەداریی كارەسات‪ .‬ماركسیزم نە‬ ‫خەون و خەیاڵێكی بەتاڵە و هەروەها ئەو‬ ‫حیكایەتە گەورەیەش نییە كە دەبێتە‬ ‫هــۆى دیكتاتۆرییەكی سەرتاپاگیر و‬ ‫ئەفسانەى گلگامێشیش نییە‪ .‬ماركسیزم‬ ‫ئــەو تارماییەیە كە پانتایی ئەوروپا‬ ‫هێشتا بچووكە بۆ ئەوەى پیایدا بێت و‬ ‫بچێت‪ .‬تەنها ئەوەندە بەسە بە كەمێك‬ ‫شەهامەتەوە لە دواوە بڕوانین و كتێبە‬ ‫گەورەكان بە بیانووی البردنی تەپوتۆز‬ ‫لەسەریان‪ ،‬لە كتێبخانە دەربهێنین‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی كتێبەكانی سەرمایە‪،‬‬ ‫خەباتی چینایەتیی لە فەڕەنسا‪ ،‬هەژاری‬ ‫فەلسەفە‪ ،‬هەژدەهەمی برۆمەری لویی‬ ‫بۆناپارت‪ ،‬گروندریسە‪ ،‬ئایدیۆلۆژیای‬ ‫ئەڵمانی و‪ ...‬لە ڕۆژگاری ئێمەدا داوای‬ ‫شەهامەتێكی زیاتر لەو شتە دەكەن‪ ،‬كە‬ ‫تەنها وەك ئاسەواری نێو مۆزەخانەكان‬ ‫سەیربكرێن‪ ،‬نەك قسە هەژارەكانی سێر‬ ‫كاڕڵ پۆپەری ئەمریكانیست‪ .‬یان قسەى‬ ‫پۆرنۆگرافیكانەى دونیای ڕۆشنبیریی!‬ ‫ئێمە كە لەگەڵ برا سەرمایەدارەكانیان‬ ‫كاڵوەكانیان بۆ ئاسمان بەرز دەكردەوە‬ ‫و بە لوتبەرزییەوە ڕایاندەگەیاند‪ :‬ماركس‬ ‫پێغەمبەرێكی درۆزن بوو‪ ،‬ماركس مادەى‬ ‫ڕەق و تەقی بەسەر زەینی زیندووی‬ ‫چاالكی ئینساندا سەروەر دەكرد و بۆیە‬ ‫الیەنگرانی بیركولن‪ ،‬باشبوو لە كۆتایی‬ ‫تەمەنیدا ماركس فریای خۆی كەوت و‬

‫گوتی‪ :‬من ماركسیست نیم و ئەمە وەك‬ ‫پەشیمانبوونەوەى ماركس سەیركراوە و‬ ‫تەنانەت ئەمەشی لێ قبوڵ نەكەیت و‬ ‫بڵێیت خۆ ئەمەش هەر دادی ماركس‬ ‫ن ــادات‪ ،‬كەچی بانگەشەى ئــەوەش‬ ‫بكەیت هەر لە زووەوە بەر لەوەى‬ ‫ئێمە لەدایك ببین و چاو بەڕووی‬ ‫دنــیــادا بكەینەوە‪ ،‬بەرهەمەكانی‬ ‫ماركست سەرتاپا خوێندبێتنەوە‪.‬‬ ‫و زۆرێك منداڵی عەجولیش هەن‬ ‫بێ ئاگا لە سیاسەت و سەرمایە‬ ‫و ئیمپریالیزمی نوێی جیهانی و‬ ‫دروستكردنی شــەڕی مەزهەبی‬ ‫و برسیكردنی یــەك لەسەر‬ ‫ســێــی جــیــهــان كــە لــە خــوار‬ ‫هێڵی هــەژاریــیــەوە دەژیــن و‬ ‫دروستكردنی كارەساتەكانی‬ ‫ژینگە و نەمانی سەوزایی‬ ‫لەسەر زەوی و لەجیاتیانی‪،‬‬ ‫دروســتــكــردنــی ســەوزایــی‬ ‫دەستكرد و تەنكبوونەوەى‬ ‫چینی بەرگەهەوای ئۆزۆن‪،‬‬ ‫شەڕی ئەتۆم‪ ،‬داگیركردنی‬ ‫هەسارەكانی دیكە بۆ چێژ‬ ‫و زەوقــی چەند مۆڵتی‬ ‫میلیاردێرێك‪ ،‬تەنانەت‬ ‫چــەنــد میلیاردێرێكی‬ ‫ئەمڕۆ‪ ،‬سەرمایەكەیان‬ ‫بــــارتــــەقــــای یـــەك‬ ‫لەسەر سێی هەموو‬ ‫دانیشتووانی جیهانە‪،‬‬ ‫هەروەها ڕیسواكردنی‬ ‫زیاتری خۆرهەاڵتی‬ ‫نـــــــاوەڕاســـــــت و‬ ‫گڕتێبەردانی‪ ،‬ڕۆنــاڵــدۆ و میسی‪،‬‬ ‫ئــۆشــۆ و پــاوڵــۆ كۆیلۆ‪ ،‬ئەدەبیاتی‬ ‫عەوام و شاعیرە الوەكان‪ ،‬ئەدەبیات و‬ ‫ڕۆشنبیریی عەبەسیی و یاخی دونیای‬ ‫ئێمە‪ ،‬هێلی لــەڤ و شــوان عەتوف‪،‬‬ ‫چاڤی الند و گۆڤاری هۆنیا‪ ،‬هەموویان‬ ‫بەرهەمی سەرمایەداریی كارەساتن‪.‬‬ ‫ئەرێ ئیتر كاتی ئەوە نەهاتووە بڵێین‪:‬‬ ‫تــارمــایــیــەك نــەك بــەنــاو ئــەوروپــادا‪،‬‬ ‫بەڵكو بەناو جیهاندا دێت و دەچێت‪:‬‬ ‫تارمایی ماركس (هەڵبەت نەك تارمایی‬ ‫ماركسی ماركسیستێكی بێ ماركسیزمی‬ ‫پۆستمۆدێرنیست‪ :‬ژاك دێریدا)؟ ئایا ئەم‬ ‫كتێبەى تێری ئیگڵتۆن ئەم پەیامەى‬ ‫لەخۆیدا هەڵگرتووە؟‬ ‫‪III‬‬ ‫تێری ئیگڵتۆن ناوێكە بەستراوەتەوە‬ ‫بــە ڕەخــنــەى ئــەدەبــی‪ ،‬كــولــتــوور و‬ ‫ئادیۆلۆژیاوە‪ .‬حەزی ئەو بۆ ماركسیزم‬ ‫الی گەریالكانی فەلسەفە و ئەدەبیات‬ ‫شاراوە نییە‪ .‬پێشتر ئەو لە كتێبەكانی‬ ‫‪ .1‬دەروازەیـــەك بۆ ئایدیۆلۆژیا‪.2 ،‬‬ ‫ماركس و ئــازادی‪ ،‬و ‪ .3‬وەهمەكانی‬ ‫پــۆســتــمــۆدێــرنــیــزم‪ .4 ،‬فــیــگــورە‬ ‫دووڕووەكــان‪ :‬دەربــارەى ستانلی فیش‪،‬‬ ‫سالڤۆی ژیژەك‪ ،‬و دەیڤد بێكهام‪ ،‬گایاتری‬ ‫سپیڤاك و ئەوانیدیكە‪ .5 ،‬ڕەخنە و‬ ‫ئایدیۆلۆژیا‪ .6 ،‬كولتوور و مەرگی خوا‪،‬‬ ‫‪ .7‬ڕووداوی ئەدەبیات‪ ،‬جارەهای جار‬ ‫سووربووە و پێداگریی كــردووە لەسەر‬ ‫تاقانە ئەڵتەرناتیڤ كە ماركسیزمە‬ ‫بۆ سیستەمە هەنوكەییە سیاسیی و‬ ‫كولتوورییەكانی جیهان‪ .‬دوایین كتێبێك‬ ‫بەناونیشانێكی سەرسوڕهێنەرەوە "بۆچی‬ ‫ماركس لەسەرحەق بــوو؟" كە ساڵی‬ ‫‪ 2011‬زانــكــۆى یــەل چــاپ و باڵوی‬ ‫كــردووەتــەوە‪ ،‬تیرێكە دەیگرێتە دڵی‬ ‫هەموو ئەوانەى بۆسەیان بۆ ماركس‬ ‫دانــاوە‪ .‬كاتی ئەوە گەیشتووە كۆتایی‬ ‫بەم حەماقەتە گەورەیەى كتێبی گینز‬ ‫بهێنرێت‪ .‬گینز یەكێكە لە بەرهەمەكان و‬ ‫كارەساتەكانی سیستەمی سەرمایەداری‪،‬‬ ‫سەیركە زۆر شتی مەترسیداری تێدایە‬ ‫و پیشانی مندااڵن دەدرێــت‪ ،‬ئەفسانە‬ ‫تۆقێنەرەكان و بەسەرهاتە ترسناكەكانی‬ ‫دوورخستنەوەى مندااڵن و شووشتنەوەى‬ ‫مێشكیان بۆچی؟ نــەخــوازەاڵ ڕۆژێــك‬

‫سەرمایەداریی لەڕێگای جۆرێك لە‬ ‫نمایشیی ساختەوە شاردوونییەتەوە‪،‬‬ ‫پۆستمۆدێرنیستەكانی وەك فوكۆ‪،‬‬ ‫دێریدا‪ ،‬لیۆتار و بۆدریار هەموو هەوڵی‬ ‫خۆیان دەخەنەگەڕ تاكو ئەم كەشفە‬ ‫وەك شتێكی بێ مانا و مایەپووچ‬ ‫دەرخواردی خوێنەرە مەسرەفكارەكانی‬ ‫خۆیان بدەن‪ ،‬ئەو خوێنەرانەى تەنها‬ ‫ڕاهاتوون لەسەر زەوق و چێژی دەق‬ ‫بژین‪ ،‬گەمەی زمانەوانی و یاریكردن بە‬ ‫وشەكان و كورتكردنەوەى هەموو شتێك‬ ‫بۆ كۆمەڵێك نیشانە و بونیاد و نیشانەى‬ ‫نەخۆشی و سیمپتۆم‪ .‬كارەساتەكە‬ ‫ئەمەیە‪ .‬دەى كەواتە وەرن با بەیەكەوە‬ ‫بپرسین‪ :‬ئایا ئەم ماستە موویەكی تیادا‬ ‫نییە كە پۆستمۆدێرنیستەكان و پاش‪-‬‬ ‫بونیادگەرەكان الی هاوەڵە ئەمریكی‬ ‫و بریتانییەكانیان هێندە مەحبوب و‬ ‫قبوڵكراون؟ بیری نوێ چیتر ئیشی ئەوە‬ ‫نییە بە تەنها دژایەتیی نیۆلیبراڵیزم و‬ ‫سەرمایەداریی بكات‪ ،‬بەڵكو هەروەها‬ ‫دەبــێــت تیر بگرێتە دڵ و ئامانجی‬ ‫پۆستمۆدێرنیستەكانیشەوە‪.‬‬

‫بــەرەو‬ ‫مـــاركـــســـیـــزم بـــچـــن و‬ ‫هەموو فیلمە ترسناكەكانی هۆلیوود‬ ‫كاردانەوەیەكە بــەڕووی كۆمۆنیزمدا و‬ ‫دروستكردنی تۆقاندنێكی نەوەكانی‬ ‫داهـــاتـــووە بــە حیكایەتی گـــەورەى‬ ‫كۆمۆنیزم‪ ،‬ئایا فیلمی "ساو" ڕووخساری‬ ‫كۆمۆنیزم نییە و پاڵەوانی ڕزگاركەریش‪،‬‬ ‫هەمان ئەمریكا؟ سەیرە مێژووی ڕزگاری‬ ‫بەستراوەتەوە بە مێژووی ئەمریكاوە‪،‬‬ ‫وەك فیلمی ڕۆژی سەربەخۆیی‪ ،‬فیلمی‬ ‫ڕۆژی سەربەخۆیی بەپەیڕەویكردن‬ ‫لەم تێزە گشتی و بنچینەییە دەچێتە‬ ‫پێشەوە كە مێژوو كۆتایی هاتووە و‬ ‫چیتر لەسەر گــۆى زەوی چ لە واڵتە‬ ‫میترۆپۆلەكان و چ لە پنتەكانی دیكەى‬ ‫جیهاندا‪ ،‬دوژمنانی بنچینەیی سیستەمی‬ ‫ســەرمــایــەداری لەپەلوپۆ كــەوتــوون‪.‬‬ ‫كــەواتــە دوژمــنــی دوات ــر لــە دەرەوەى‬ ‫سنوورەكانی ئینسانییەت و مرۆڤایەتی‬ ‫دێتە مەیدانی جەنگەوە‪ .‬بەكاربردنی‬ ‫ئــامــادەكــاریــی گــوتــاری بەرانبەرێتیی‬ ‫مرۆڤایەتی‪/‬دوژمنی مرۆڤایەتی‪ ،‬وەك‬ ‫ئامرازێكی سیاسیی بۆ لەڕەوایەتیخستنی‬ ‫دوژمــن لەالیەك و داگیركردنی پێگەى‬ ‫نوێنەرایەتیی مرۆڤایەتی لەالیەكی‬ ‫دیكەوە‪ ،‬هەمیشە یەكێكە لە باشترین و‬ ‫ناسراوترین رێگاچارەكان بۆ دەسەاڵتە‬ ‫ئیمپرالیستییەكان‪4 .‬ی جوالی كە ڕۆژی‬ ‫سەربەخۆیی ئینسانییەتە لەدەستی‬ ‫دەعــبــا و دێــودرنــجــەكــان كــە هاتوون‬ ‫ئینسانییەت لەسەر زەوی بسڕنەوە‪،‬‬ ‫هاوكاتی ڕۆژی سەربەخۆیی ئەمریكایە لە‬ ‫كۆلۆنیالیزمی بەریتانی‪.‬‬ ‫‪IV‬‬ ‫ســیــســتــەمــی س ــەرم ــای ــەداری ــی بێ‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن لەغیابی كۆمۆنیزم یان‬ ‫مەرگی كۆمۆنیزم و بەكارهێنانی وەك‬ ‫ئامرازی ترساندنی مندااڵن و الوان و‬ ‫نەوەكانی ئێستا و داهاتوو و هەروەها‬ ‫وەك نۆستالژیایەكیش بۆ پێداگریكردن‬ ‫و جەختكردنەوە لەسەر زەمەنی ئێستا‬ ‫وەك زەمەنێكی پڕ و پێرفێكت‪ ،‬بووە‬ ‫بە دەزگایەكی گەورەى بیرۆكراسی و بە‬ ‫قەولی زیگموند باومەن‪ ،‬ئەم بیرۆكراسییە‬ ‫نانی خۆى بەهۆى بەكارهێنانی كۆمۆنیزم‬ ‫وەك شەیتانی موتڵەق تــاكــو وەك‬

‫هەڕەشەیەكی‬ ‫دەربكەوێت‪،‬‬ ‫جــــــدیــــــی‬ ‫پەیدا دەكـــات‪ .‬هەرچەند سیستەمی‬ ‫سەرمایەداریی بتوانێت ئەم هەڕەشەیە‬ ‫واقیعیتر و ترسێنەرتر دەربــخــات‪،‬‬ ‫هێندە زیاتر گەرەنتیی بۆ مانەوەى‬ ‫خۆى دەستەبەر دەكات‪ .‬ئەى ئایا ئەم‬ ‫هەموو دامودەزگا و زانكۆ و كۆنفراس‬ ‫و هــەزاران گۆڤار و وتار و دەزگاكانی‬ ‫لێكۆڵینەوەى سۆڤێت و سۆڤێتناسی‬ ‫یان كۆمۆنیزمناسی و سەدان هەزار قات‬ ‫و ڕیبات لەبەر لەگەڵ برا و حەكیمە‬ ‫پۆستمۆدێرنیستەكانیان خەریكی چین؟‬ ‫ئایا هەموو هەوڵێكیان بۆ ناشرینكردنی‬ ‫كۆمۆنیزم و بــەدیــاریــكــراوی‪ :‬ماركس‬ ‫نەبووە؟ ئەوەتا لیۆتاری مامۆستا و‬ ‫بـــاوەگـــەورەى پۆستمۆدێرنیستەكان‬ ‫بەڕاشكاویی دەڵێت‪ :‬بەدیدی ئینسانی‬ ‫پۆستمۆدێرن هیچ شتێك نییە ناوی‬ ‫ڕزگاریی گشتیی بێت‪ .‬بۆیە الی لیۆتار‬ ‫ئەو شتەى خۆی پێیدەڵێت حیكایەتی‬ ‫گەورە‪ ،‬هەوڵێكە بۆ گەیشتن بە گشتێتیی‬ ‫مێژووی مرۆڤایەتی‪ .‬لیۆتار بە هەڵە‬ ‫تێگەیشتنی ماركس بۆ مێژوو و مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتی بە بەرهەمی ڕۆشنگەریی‬ ‫ســەدەى هەژدەهەمەوە دەبەستێتەوە‪،‬‬ ‫و ئیتر دەگـــات بــە دەرەنــجــامــە تــازە‬ ‫گرنگەكەى خــۆی‪ :‬پۆستمۆدێرنیتە‬ ‫بریتییە لــە ئــاوابــوونــی حیكایەتە‬ ‫گەورەكان‪ ،‬و وازهێنان لەهەموو هەوڵێك‬ ‫بۆ داڕشتنی كۆى پرۆسەى مێژوویی‬ ‫لە داڕشتنی تاكە تەفسیرێكدا‪ .‬بێ هۆ‬ ‫نییە مارشاڵ بێرمەن دەگــات بــەوەى‬ ‫بڵێت پۆستمۆدێرنیزم سەرباری بانگەشە‬ ‫فــۆرمــاڵــەكــەى‪ ،‬دژەســەرمــایــەداریــی‬ ‫نــیــیــە‪ ،‬بــەڵــكــو بــۆ دژایــەتــیــیــكــردنــی‬ ‫ماركس و كۆمۆنیزم هاتووەتە ئاراوە‪.‬‬ ‫پۆستمۆدێرنیستەكان بــە گــەڕانــەوە‬ ‫بۆ نیچە و دانــانــی وەك پێغەمبەری‬ ‫خۆیان و ئەوانیش وەك حەوارییەكی‬ ‫پێغەمبەرەكەیان‪ ،‬ماركسیان وەك‬ ‫شەیتان و تاوانباریی مرۆڤایەتی لەقەڵەم‬ ‫داوە‪ .‬بێ هۆ نییە كاتێك ئینسانەكان و‬ ‫بەدیاریكراوی بیرمەندە ماركسیستەكان‬ ‫دەیانەوێت قواڵیی ئەو شتانە كەشف‬ ‫بــكــەن كــە نابینرێن و سیستەمی‬

‫‪V‬‬ ‫ئــەم كتێبەى تــێــری ئیگڵتۆن لە‬ ‫دە پرسیاردا زۆرێــك لەو هەڵە باو و‬ ‫مەبەستدارانە ڕاســت دەكــاتــەوە‪ ،‬كە‬ ‫تا ئەمڕۆ لەسەر ماركس هەن‪ ،‬لە دە‬ ‫پرسیاردا كە هەریەكێكیان تۆمەتێكە‬ ‫دراوتە پاڵ ماركس و ئیگڵتۆن هەڵەكان‬ ‫ڕاســـت دەكـــاتـــەوە‪ ،‬وەك دەگوترێت‬ ‫مــاركــس هــەمــوو شتێك بــۆ ئــابــووری‬ ‫كورت دەكاتەوە(فۆرمێكی جەبرگەرایی‬ ‫یــان حەتمییەتی ئــابــووری)‪ ،‬ماركس‬ ‫خۆى لە كتێبی ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانیدا‬ ‫دەنووسێت‪" :‬یەكەمین ئەكتی مێژوویی‬ ‫بەرهەمهێنانی ئامرازە پێویستییەكانە بۆ‬ ‫دابینكردنی پێداویستییە ماتریالییەكان‪.‬‬ ‫تەنها دواى دابینكردنی ئەمانەیە‬ ‫كە دەتوانین بانجۆ بژەنین‪ ،‬شیعری‬ ‫ئیرۆتیكی بنووسین و نەخش و نیگار‬ ‫لەسەر دیــوارەكــان بكێشین‪ .‬ژێرخانی‬ ‫كولتوور كــارە‪ .‬بەبێ بەرهەمهێنانی‬ ‫ماتریالی هیچ شارستانێتییەك بوونی‬ ‫نییە"‪ .‬ماركسیزم دەیەوێت دەریبخات‬ ‫بەرهەمهێنانی ماتریالی تەنها بەو مانایە‬ ‫بنچینەیی نییە كە بەبێ ئەم پرۆسەیە‬ ‫هیچ شارستانێتییەك بــوونــی نییە‪،‬‬ ‫چونكە دواجـــار ئــەوە بەرهەمهێنانی‬ ‫ماتریالییە سروشت و خەسڵەتی ئەو‬ ‫شارستانێتییە دیاریدەكات‪ .‬ماركس خۆى‬ ‫باوەڕی بە پرەنسیپێك بۆ بەرهەمهێنان‬ ‫هەیە‪ ،‬بــەاڵم بەمانایەكی بەرفراوانی‬ ‫وشەكە‪ .‬ئەو پێیوایە خۆ‪-‬ڕیالیزەكردن‬ ‫یان خۆبەدیهێنانی مرۆڤ دەبێت وەك‬ ‫ئامانجێكی لەخۆدا هەڵبسەنگێنرێت و‬ ‫نابێت تا ئاستی ئامرازی گەیشتن بە‬ ‫ئامانجێك كورت بكرێتەوە و داببەزێنرێت‪.‬‬ ‫ئابووریی كاتی كار دروست دەكات‪ ،‬واتا‬ ‫جۆرێك لە میتافیزیكی كار‪ ،‬هەر ئەوەى‬ ‫هەمووان كەوتوونەتە هەڵەوە كاتێك‬ ‫دەڵێن ئەمە ماركسە میتافیزیكی كاری‬ ‫دروســتــكــردووە‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە‬ ‫ئایدیالەكەى ماركس كاتی كار نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو كاتی بەتاڵییە‪ ،‬واتــا هەر ئەو‬ ‫كاتەى مرۆڤ دەبێت خەباتی بۆ بكات‬ ‫تاكو پێیبگات‪ ،‬و كاتی بەتاڵیش ئەو‬ ‫كاتەیە كە ئێمە بەهۆیەوە پەرە بە توانا و‬ ‫بەهرە و لێهاتووییەكانی خۆمان دەدەین‪،‬‬ ‫ئیتر لە هونەر و ئەدەبیاتەوە بیگرە تا‬ ‫دەگاتە كولتوور و سیاسەت‪ .‬ئایا ئەم‬ ‫بۆچوونە هی پیرەمێردێكە هەموو شتێك‬ ‫بۆ ئابووریی كورت دەكاتەوە؟ نەخێر‪،‬‬ ‫بەڵكو ئــەوە سەرمایەدارییە هەمووان‬ ‫لەنێو ئابووریدا دیل و قەتیس دەكات و‬ ‫ئایدیالی ماركس ڕزگاربوونە لەم دیل و‬ ‫قەتیسبوونە‪.‬‬ ‫بەشێكی پێشەكیی وەرگــێــڕ بــۆ كتێبی‪:‬‬ ‫بۆچی ماركس لەسەرحەق بوو‪ ،‬نووسینی تێری‬ ‫ئیگڵتۆن‪ ،‬وەرگێڕانی‪ :‬پێشڕەو محەمەد‪ ،‬چاپ و‬ ‫باڵوكراوەى ئایدیا‪.2015 ،‬‬

‫ذمارة (‪ )26٢‬دوشةممة ‪2015/٩/٧‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫نەوزاد جەمال‬ ‫دۆخی ئێستەمان‬ ‫دۆخێکەکە سەروەختی داڕووخان و داتەپین‬ ‫و داڕزانەکانە‪ .‬سووتانی کارت و کەسایەتی‬ ‫بــەدرۆدەرچــوونــی رۆشنبیرو نابوتبوونی‬ ‫سیاسیەکانە‪ .‬بەدیوێکدا بەداخەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەالیەکی تریشدا دەبــوو ببێت‪ .‬هێندەی‬ ‫قەیرانە یەکبەدوایەکەکان(هێندە زۆر و‬ ‫زانراون نایەنە ژماردن) بەڕێگەی دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەر دەبینم‪ ،‬ئەوەندە بیر لەخودی‬ ‫تیاچوونەکان نــاکــەمــەوە‪ .‬لــێــرەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫وتارە دەیەوێت لەودیو گوتاری رەشبینی و‬ ‫بانگەشەی فریاکەوتنەوە‪ ،‬قەیرانناسی بکاتە‬ ‫زەرورەتی دەربازبوون‪.‬‬ ‫لەئێستادا هێندەی بەبێ دیاریکراوی‬ ‫و زەمــیــنــەســازی بــیــر لــە رێــگــەچــارە‬ ‫دەکەینەوە‪ ،‬ئەوەندە درک بەتیاچوون وەک‬ ‫پێویستیەکی بوونەکی ناکرێ‪ .‬لەکاتێکدا‬ ‫تیاچوونیش وەک دەربــازبــوون‪ ،‬ئەگەرو‬ ‫پێشهاتێکە لەدونیای رووداوو کێشەکاندا‪.‬‬ ‫لەسۆنگەی فەلسەفەی مێژووی 'هیگڵ'ەوە‬ ‫'ئــەگــەرێــتــی'(‪' )Possibility‬ئاماژەیە‬ ‫بەشتێکی دوورەدەســـت کەدەکرێت ببێت‬ ‫بەڕاستەکی(ئاکتواڵ) '‪ .‬هەڵبەت‪ ،‬لێرەدا‬ ‫توانای هێزەکی(پۆتێنس) و کردەکیەکەی‬ ‫(ئاکتوال) میتافیزیکی 'ئەرستۆ'بەجۆرێک‬ ‫لــەتــێــزەکــەی هیگڵیدا دیــــارە‪ .‬بـــەاڵم‪،‬‬ ‫ئەمە خەمی باسەکە نییە‪ ،‬بەئەندازەی‬ ‫ئەوەیکەبزانین تیاچوون ئەگەرێکەکە‬ ‫لەوسەری تونێلەتاریکەکەدابێت‪.‬‬ ‫تیاچوون دەرچەیەک لەودیو رەشبینیەوە‬ ‫لــێــرەدا پێویستە چەمکی تیاچوون‬ ‫لەودیو گوتاری رەشبینی و گەشبینیەوە‬ ‫بەدیدێکی تر بخوێنرێتەوە‪ .‬واتە‪ ،‬بەدەر لەو‬ ‫دابەشکارییە زمانیەی کە بۆ خراپ‪ /‬باش‪،‬‬ ‫بەسوودو زیانبەخش دەکرێت‪ .‬پاساوی ئەم‬ ‫روانگە تازەیەش‪ ،‬لەبەرچاوگرتنی پێکهاتەو‬ ‫داڕشتەی(سترەکتور) کۆمەڵگەی ئێمەیە‪.‬‬ ‫واتە‪ ،‬ئەوەی لەفەلسەفەی کۆمەاڵیەتیدا ئەمڕۆ‬ ‫پێیدەوترێت 'ئۆنتۆلۆجیای کۆمەاڵیەتی'‪.‬‬ ‫بــۆزیــاتــر روونــکــردنــەوەی ئــەم رەهــەنــدە‬ ‫بەشێوازێکی ســاکــارو بــەســوودوەرگــرتــن‬ ‫لە"فەلسەفەی مێژووی هیگڵ" سەبارەت‬ ‫بەکۆمەڵگەی مرۆڤ‪ ،‬شرۆڤەیەک دەکرێت‪.‬‬ ‫گۆڕانکاری بەپێی کۆمەڵگەکان‬ ‫لەمێژوودا‬ ‫ئەگەر سەیری ئاسۆی گۆڕانکاری نێو‬ ‫کۆمەڵگەکان بکەین‪ ،‬دەبینین لەمێژووی‬ ‫شارستانیەتەکاندا هەموو کۆمەڵگەیەک‬ ‫بەهەمان رەوتــی خێرایی و گۆرانکاریدا‬ ‫ناڕوات‪ .‬کۆمەڵگەیەک کەمتر پێشدەکەوێت‬ ‫لەژیان و بیرکردنەوەيدا‪ ،‬هیتريش خێراو‬ ‫بــەردەوامــە لەخاڵیکەوە بــۆ پلەیەکیتر‬ ‫پێشدەکەوێت‪ .‬بۆیە‪ ،‬کۆمەڵگەکان بەسەردوو‬ ‫تایپدا دابەشدەکەم‪ :‬کۆمەڵگەی سروشتی و‬ ‫کۆمەڵگەی مێژوویی‪.‬‬ ‫کۆمەڵگەی سروشتی‪-‬دەرەمێژوويی‪ :-‬ئەو‬ ‫کۆمەڵگە نامێژوویانەی هێشتا لەژێر رێساکانی‬ ‫سروشتدا‪ ،‬نەک بەپێی لۆجیکی پێشکەوتن و‬ ‫گەشەکردنی مێژوویدەژین‪ .‬سوڕی ژیان تێیدا‬ ‫هەمان ریتم و رێسای زیندەوەرەکانی تری‬ ‫وەک پەپولەو چڵەگیایەکە‪ .‬بەسادەیی‪ :‬ژیان‬ ‫لەنێوان لەدایکبوون و مردندایە‪ .‬مەبەست لە‬ ‫رێسای سروشتیش ئەوەیە کە یاسای مردن‬ ‫و ژیانخۆی سەرپشک و بڕیادەرە‪ .‬مرۆڤ‬ ‫دەبێت بمرێت‪ ,‬بۆ ئەوەی لەدایکبێتەوەو‬ ‫بــەس! بۆیە‪ ،‬گۆڕانەکان هەر بەقانون و‬ ‫ریسای گیا دەڕوات بەڕێوە کەدەبێت بزنێک‬ ‫بیخوات یا خۆی لەسەرماوەرزدا تیاچێت‪.‬‬ ‫کۆمەڵگەیی مێژوویی‪ :‬ئەو کۆمەڵگانەن‬ ‫کەخۆیان لــەزەبــری رێساکانی سروشت‬ ‫بەڕێگەی زانــســت‪ ،‬کولتورو فەلسەفە و‬ ‫بیرکردنەوەوە رزگاردەکەن‪ .‬ژیان ئاسۆیی‬ ‫گەشەکردن و پێشکەوتنە‪ ،‬نــەک تەنها‬ ‫درێژکراوە یا پێدراوێکی سروشتی و خۆڕسکی‬ ‫بێمانا‪ .‬ژیان دیاله‌کتيكێکە لەنێوان وەستان‪،‬‬ ‫چەقبەستن و پێشکەوتنی بەردەوامدانە‬ ‫لەنێوان مردن و ژیانکردندا‪.‬‬ ‫لێرەوە‪ ،‬ئاسۆی چاکسازی و پێشکەوتن‬ ‫لەکۆمەڵگە سروشتیەکاندا هەمان رێسای‬ ‫نێو کۆمەڵگە مێژوویەکان بەرێوەی نابات‪.‬‬ ‫بەدەربڕینێکی'هیگڵیانە' مێژووی گەشەکردنی‬ ‫عه‌قڵ و بەرجەستەبوونی رۆحــە‪ .‬ئیدی‪،‬‬ ‫کۆمەڵگەگەلێک وەک ئێمە کە لەدەرەوەی‬

‫مێژووین‪ ،‬ریساکانی پێشکەوتن وپەرەسەندن‬ ‫و بوژانەوە بەسەریدا جێبەجێنابێت‪.‬چونکە‬ ‫لەهیچی ئەو ئاڵوگۆڕانەی کە هەیەو لەڕێدایە‬ ‫نەبکەرە‪ ،‬نەبیرکەرەوەو کــارایــە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەسەرماندا دێن و دەهێنن‪ .‬لەناو ئێمەدا کە‬ ‫هێشتا رێسای سروشتکاراو بیرکەرەوەیە‪.‬‬ ‫ریسایەک کە سوڕی مردن و ژیانەو تیاچوون‬ ‫هەمیشە بەپشتی لەدایکبوونەوەنووساوە!‬ ‫بۆیە‪،‬بۆداخرانی ئاسۆی چاکسازی و‬ ‫پێشکەوتن و گۆڕانکاری کۆی کایەکانی‬ ‫ژیــانــمــان‪،‬بــانــگــەشــەی هیچ رێــگــەچــارەو‬ ‫فــریــادرەســێــک نــاکــەم‪ .‬بــەپــێــچــەوانــەوە‪،‬‬ ‫قەیرانەجەرگبڕەکان بەدەستی گۆڕانکاری‬ ‫دەبینم‪ .‬تاکە وێستگەیەک بەهۆیەوە بگەینە‬ ‫قۆناخ و سەردەمێکیتر‪ ،‬داهێزران و داتەپین‬ ‫و کەوتنە‪ .‬بەاڵم‪ ،‬ئاخۆ بۆ قەیران و تیاچوون‬ ‫چارەسەرە؟‬ ‫لەچارەسەری قەیرانەوە بۆ قەیرانی‬ ‫چارەسەرکار‬ ‫لەبیرکردنەوەی باوداو قەیرانەکان بەهەر‬ ‫هۆوهۆکارێک بن‪،‬دەبێت چارەسەرکرێن‪.‬‬ ‫ئەمە لۆژیکی دروستە تائەوکاتەی نەبۆتە‬ ‫دۆگمایەک‪.‬بەاڵم‪ ،‬لەدۆخی کوردستان و‬ ‫کۆنتێکستی بیرکردنەوەماندا‪ ،‬دەبێت ئەم‬ ‫بۆچوونە کڵێشەییە رەتکینەوەو قەیران‬ ‫وەک خودی چارەسەر وەرگرین‪ .‬قەیرانخۆی‬ ‫رێگەی دەربازبوونە لەو کێشەوگرفتانەی‬ ‫دوودەیــە پێوەی گیرۆدەین‪ .‬ئیتر‪ ،‬قەیران‬ ‫بەبنبەستگەیشتنی چارەسەرى ئامادە و‬ ‫دەرگاکایەکى ترە‪ .‬لەبەرئەوەی قەیرانەکان‬ ‫دواوێستگەی یەکالکردنەوەو ساخکردنەوەی‬ ‫گــرفــتــەکــانــە بــۆ ئــێــمــە‪ .‬جــگــە لــەوەشــی‬ ‫ناچارییەکە کە رێساکانی سروشت بڕیاردەرە‬ ‫لــەپــرۆســەی گــۆڕانــکــاريــی نێو کۆمەڵگە‬ ‫نامێژووی(سروشتی)یەکانی وەک ئێمەدا‪.‬‬ ‫چۆن گەندەڵی دەبێتەچارەسەر؟‬ ‫لەو قەیرانە سەختانەی کە بە"نەخۆشی"‬ ‫ناویدەبەم گەندەڵییە‪ .‬گەندەڵییەک کە یەک‬ ‫سەری دیاریکراوی نییە‪ ،‬لەهەموو بوارێکی‬ ‫ژیانی ئێمەشدا ئامادەیە‪ .‬لەکۆمەڵگەی‬ ‫پاش دیکتاتۆریزمدا‪ ،‬گەندەڵی بەجۆرێک‬ ‫ئاسایی دەبێتەوە کە تارادەی دەبێتەوە بە‬ ‫مەترسیدارترین ستەم ‪.‬لەرەوشێکی وەک‬ ‫ئەمەدا‪ ،‬بێدەربازبوون لەبەردەم تەڵەزگەی‬ ‫پرسیارێکداین‪ :‬ئایا گەندەڵی ئەنجامی‬ ‫بێدادییە‪ ،‬یا بێدادی و نایەکسانی لێکەوتەی‬ ‫گەندەڵییە؟‬ ‫"دەرمــان لەرەگەزی دەردەکەیە"بەپێی‬ ‫جۆرێک دانایی دێرینی پزیشکی‪ .‬مەرج‬ ‫نییە رێــگــەچــارە(نــەک چــارەســەریــی)‬ ‫گەندەڵی پاکژی و دەستپاکی و راستگۆیی‬ ‫و پێوەرەرەوشتی و نیشتمانیەکان بێت‪.‬‬ ‫نەخێر‪ ،‬بەڵکو ئەو جۆرە پێوەرو کەسانە‬ ‫نــەک نابنە هــۆکــاری بنەبڕکردن‪ ،‬بەلکو‬ ‫یەکەم قوربانی و دەستکەالی برەودانیشن‪.‬‬ ‫ئەگەر گەندەڵی نەخۆشییه‌کی کوشندەبێت‪،‬‬ ‫با لێگەڕێین تا سوڕی ژیانی تەوادەبێت‪:‬‬ ‫دەگەنێت و دەکەوێت‪.‬‬ ‫گەندەڵیکردنی بێسنوورو لەهەموو‬ ‫الیەکەوە‪ ،‬پەکخستنی نەخۆشەکەیە‪،‬بەاڵم‬ ‫بەکوشتنی‪ ،‬بەسەرچوونی نەخۆشیەکەشە‪.‬‬ ‫گەندەڵییەک بەبڕینەوەی دەستوپێکان‪،‬‬ ‫ناوەستێتەوە‪.‬بەڵکو دەبێت کۆی جەستەکە‬ ‫شیتاڵ و هەپروون بێت‪ .‬قانونی سروشتە‪:‬‬ ‫جەستە بــەڤــایــرۆس‪/‬مــیــکــرۆو خــۆرکــەو‬ ‫مشەخۆر‪ ،‬دەژیبەاڵم دەبێت تەواو بتەنێتەوە‬ ‫تانەمێنێ‪ .‬لــەبــەرئــەوەی هاوکێشەکە‬ ‫وایــە‪ :‬ئــەوەی ئەو بڕیارە چارەنووسسازە‬ ‫دەدات‪ ،‬نەخۆشییەکەیە نەک نەخۆش یا‬ ‫دکتۆری چــارەدۆزەرەوە! کەواتە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫نەخۆشیەکەدواییبێت‪ ،‬دەبــێــت هەموو‬ ‫گەندەڵبین‪ .‬چــاکــبــوونــەوە‪ ،‬چاکسازی‬ ‫گەندەڵی شتێک نییە لەئاسۆدا بێت کاتێک‬ ‫ڤایرۆسەکە تەنیوەیەتیەوە و دزەی کردووەبە‬ ‫هەموو الیەکیدا‪ .‬لەراستیدا هەرئەوەی کە‬ ‫رێگەی ئ ــازارو کێشەکانی نەخۆشەکەی‬ ‫کورتکردۆتەوە‪ :‬تیاچوون دەربازبوونە!‬ ‫کــەواتــە‪ ،‬قەیرانێکی وەک گەندەڵی‬

‫لەخۆیدا هەم دەردو هەم رێگەچارەشە‪.‬‬ ‫چارەیە بەمانای ئەوەی دەبێتە سەرەتایەکی‬ ‫تر‪.‬هەموو دەزانین کە هەلومەرجە بابەتی‬ ‫و زاتــیــیــەکــان هــۆکــاری قــەیــرانــەکــانــن‪.‬‬ ‫بەاڵم‪،‬بەمرۆڤی نەخۆش دەرمان دروستنابێتو‬ ‫جگەلەوەشی خودی نەخۆشی و ژەهرەکە‬ ‫دەرمانەکەیە‪ .‬نەخۆشەکە تەنها دەتوانی‬ ‫ئــەنــدام و پەلوپۆکانی خــۆی ببڕێت تا‬ ‫گەندەڵیەکە نەگاتە دڵ و مێشکی! بەاڵم‬ ‫بەوە نەک خۆی رزگارکرد‪ ،‬بەڵکو لەبەرچاوی‬ ‫خۆیدا بوونی کوتولەت کرد!‬ ‫روونە کەسەردەمی ئێمەنەک هەر ساتی‬ ‫قەیرانەکانە‪ ،‬بەڵکو بەبنبەستگەیشتنی‬ ‫ئاسۆی باشبوونیشە‪ .‬دەرووی گەیشتنە‬ ‫قۆناخێکی تر‪ ،‬هەر داهێزران و داتەپین و‬ ‫داچوونە‪.‬دەبێت تەنها لەوێدا بۆ هەستانەوە‬ ‫بگەڕێن‪ .‬بــەم مانایە قەیرانی گەندەڵی‬ ‫رێــچــارەی هاتنەديی سەرەتایەکی ترە‪.‬‬ ‫پاساوێکیتر کە داکۆکی لێدەکەم‪ ،‬داتەپینی‬ ‫ســەرتــاســەری و داڕووخــــان و پچڕانی‬ ‫شیرازەکان‪ ،‬بەرهەمهێنەرەوەی نەزمێکی‬ ‫تــرە(‪ .)order‬بابزانین بۆ؟پێش ئەوەی‬ ‫وەاڵمدەمەوە‪ ،‬دەبێت بپرسین‪ :‬کێ بڕیاری‬ ‫تیاچوونەکە دەدات؟ ‬ ‫لەنموونەی نەخۆشەکەدا دەبینین‪،‬‬ ‫نــەخــۆشــیــەکــە خ ــۆی بـــڕیـــاردەوە‪ ،‬نــەک‬ ‫دکتۆرەکەو نەنەخۆشەکە! ئەمە ریسای‬ ‫ژیانە لەکۆمەڵگەی سروشتی‪ /‬نامیژووییدا‪.‬‬ ‫لەم سۆنگەوە‪ ،‬یەکێک لەتێزەکانی "ئیبن‬ ‫خــەلــدون"ئــەوەیــە کــە ئــەگــەر گەندەڵی‪-‬‬ ‫بەرەاڵیی‪ -‬دەوڵەتی گرتەوە‪ ،‬ئەوا یەکەم‬ ‫قۆناخی چارەسەری و گۆرانکاری هاتنەدی‬ ‫فەوزایە ‪.‬‬ ‫داتەپین بێهیوابوونە؟‬ ‫ئایا لێگەڕان لەداتەپین و تیاچوون‪،‬‬ ‫هەڵوێستیکی ژیرانەیە؟ یا ناهومێدییە؟‬ ‫بێهیوابوون لەخۆیدا نەک خراپە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫کاردانەوەیەکی سروشتی و تەندروستە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا الی زۆربەمان بــەدۆڕان و‬ ‫تەسلیمبوون لێکددەریتەوە‪.‬پێویستە لەودیو‬ ‫هیواو بێهیواییەوە بیرکەینەوە‪ .‬چونکە‬ ‫گوتاری رەشبینی‪/‬گەشبینی جگەلەوەی‬ ‫دووانەیەکی لێکدانەبڕاو گەمەیەکی زمانین‪،‬‬ ‫هــاوکــات چــەنــدە پــێــچــەوانــەی یەکترن‪،‬‬ ‫ئــەوەنــدەش یەکترتەواکەرن‪" .‬منێک" تا‬ ‫بێهیوا نەبێت‪ ،‬بیر لە گەشبینی ناکاتەوە‪،‬‬ ‫وەپێچەوانەکەشی راستە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‪،‬‬ ‫تیگگەیشتنی "من" بۆ وازهێنان لەنەخۆشەکە‬ ‫کەئیتر ژیــان یا مــەرگ هەڵبژێرێت؟ یا‬ ‫مەرگ و ژیان ئەو هەڵبژێرن‪ ،‬بژاردەیەکی‬ ‫ئینسافانەیە‪.‬‬ ‫قەیران ئەهریمەنە یا فریادرەسە؟‬ ‫ســــااڵنــــێــــکــــە لــــەنــــووســــیــــن و‬ ‫ئۆنتۆلۆجیای‬ ‫سەرنجەکانمدا(کتێبی‬ ‫کۆمەڵگە‪/‬بەشی ئانۆمی‪-‬هەڵوەشانەوەدا)‬ ‫وەک زۆرێکیتر قایلمکە ئاسۆی گۆڕانکاری‬ ‫لەکوردستاندا بنبەستە‪ .‬ئیتر نەخۆشەکە‬ ‫مــــاوەی چـــارەســـەری تــێــپــەڕانــدو کــار‬ ‫گەیشتە کــۆتــا‪ .‬ئــەمــە لــەبــەرئــەوەنــا کە‬ ‫نائومێدم‪ ،‬یا تاشتەکان ئاراستەیەکیتر‬ ‫وەرگرن‪،‬یاچاوەڕوانی موعجیزەو قەدەرێکی‬ ‫ئاسمان بــم‪ .‬نەخێر‪ ،‬بەچاولێکەری لە‬ ‫پیشەی دکتۆر‪ .‬کاتێک نەخۆشی سەرەتایە‬ ‫ساڕێژبوون رێی تێدەچێت‪ .‬بەاڵم کە گەیشتە‬ ‫گەنین و رزین‪ ،‬چاکسازی نەک هەر قەوانێکی‬ ‫سەرئێشهێنەرە‪ ،‬بەڵکو گوتارێکی فرویدەر و‬ ‫هاریکاری خراپەکارییە‪.‬‬ ‫چیترگرفتەکانی دونیای ئێمە‪ ،‬ئەهریمەن‬ ‫و خ ــراپ نیین‪،‬بەڵکو چــەنــدە بــەزەبــرو‬ ‫هەڵتەکێنەریش بن‪ ،‬ئەوەندەش پێویستن‪.‬‬ ‫هەرگیز لەخۆیاندا خراپ نین‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫کاریگەريی راستەوخۆشیان هەیە‪ .‬هێندەی‬ ‫ئێمە بەهۆی یا لەڕیی قەیرانێکی نووێوە‪،‬‬ ‫راستی خۆمان و دەوربـــەرو چاوکراوەش‬ ‫دەبین‪ ،‬ئــەوەنــدەش تەکان و وچانێک یا‬ ‫گۆڕانێکی جۆریی یا هەندەکی لەئێمەو‬ ‫ژینگەسیاسی و ئابوری و کۆمەاڵیەتیەکەماندا‬ ‫روودەدات‪.‬‬

‫بۆیە‪ ،‬بەجۆرێک پێویستمان بەقەیرانەکانە‬ ‫بۆئەوەی بزانین لەکوێداین و چیدەکەین‪.‬‬ ‫ئەو قەیرانە سەختانەی ئەم سااڵنە‪،‬تواناو‬ ‫لێهاتووی و ئاستی هــۆشــیــاری ئێمەی‬ ‫دەرخ ــس ــت تــاچــەنــدە لــەنــێــو مــێــژوودا‬ ‫بیردەکەینەوە‪ .‬ئاسۆیەکیش لەئێستادا کە‬ ‫گۆڕانکاری و ئاڵوگۆری باردۆخەکەبێت‪،‬‬ ‫تیاچوونە‪ .‬دەبــێــت هەرێمەکە لــەدرزی‬ ‫قەیرانەکانەوە بەرەو جێگەیەکی تر بڕوات‪.‬‬ ‫دەبێ نەخۆشییەکە بەتەواوی سوڕی گەنین‪،‬‬ ‫شیبوونەوەو هەپروونێتی خــۆی ببڕێت‪،‬‬ ‫ئەوجا دۆرخەکە دەزێت!‬ ‫کۆتایی‬ ‫وەکچۆن هەموو قۆناخ و سەردەمێک‬ ‫کێشەوگرفتی هــەیــە‪ ،‬ئــاوەهــاش هەموو‬ ‫ژانێکیش لەدایکبوونی دۆخێکی نوێیە‪.‬‬ ‫رەنگە‪ ،‬رەوتی گۆڕانکارییەکانی کۆمەڵگەی‬ ‫کورد‪ ،‬بەهەمان رێسایا هەنگاوی ئاڵوگۆڕکەری‬ ‫کۆمەڵگەکانی تردا نەڕوات‪ .‬راپەرین و پاشتر‬ ‫قۆناخێکی گرنگ و جومگەیەکی مێژووییە‬ ‫لەژیانی کۆمەڵگەی باشوردا‪ .‬پاش راپەرین‬ ‫هەندێک دەرگە بەرووی کۆمەڵگەی ئێمەدا‬ ‫وااڵبــوو‪ ،‬هەندێکی تریش داخران‪.‬یەکێک‬ ‫لەو تروسکانە فەرمانڕەوایەتيی خۆماڵی‬ ‫کوردستانە‪.‬‬ ‫فەرمانڕەوایەتییەک کەلەسەر زەمنینی‬ ‫رەقــوتــەقــی بێئەزموونی و نــەبــوونــی و‬ ‫بێستراتیج و دەستەوسانی ئەقڵیەتی‬ ‫لێزانی بەڕێوەبردنەوە دەستیپێکرد‪ .‬ئەو‬ ‫کەلێنەی لەپاش کشانەوەی دامەزراوەکانی‬ ‫حکومەتی ناوەندی‪-‬ئێراق سەرەڕای دەرفەتی‬ ‫دەستوبازووی خۆماڵکردی وااڵکــرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــەبــواری کارگێڕییدا بۆشایی گــەورەی‬ ‫سازکرد‪ .‬ئابووریەکی کەوتوو‪ ،‬کۆمەڵگەیەکی‬ ‫ماندوو‪ ،‬واڵتێکی خاپور‪ ،‬فاکتگەلێکین کە‬ ‫نابێ نادیدەبگیرێن‪ ،‬بەاڵم ناشبێت بکرێنە‬ ‫پــاســاویــی کەموکورتی و قەیرانگەلێک‬ ‫کەزادەی ئەو شێوازە حوکمڕانییەیە‪.‬‬ ‫یــەکــێــک لــــەدەروازانــــەی کەقۆناخی‬ ‫پــاشــراپــەڕیــن دایــخــســت بــەســەرمــانــدا‪،‬‬ ‫ئاسۆی چاکسازی و پەرەسەندنی توانای‬ ‫دامەزراوەییە‪ .‬بەاڵم کاتێک گەندەڵی بەهەموو‬ ‫جۆرەکانیەوە لەنێو دامەزراوەکاندا‪،‬بووە‬ ‫دەسەاڵتێکی نەبینراو‪ ،‬هەموو تواناو بەهرەو‬ ‫سامان و داهاتیشی وێــرانــکــرد‪ .‬راستە‪،‬‬ ‫لەوانەیە لەجەنگدا هەموومان رزگارنەبین‪،‬‬ ‫بەاڵم پاش جەنگیش ئەگەر قوتاریش بین‪،‬‬ ‫کەسمان لەئاسەواری و برینەکانی دەرناچین‪.‬‬ ‫بێگومان‪ ،‬سەرچاوەی نیگەرانیەکان‪ ،‬رێگەی‬ ‫دەربازبوونیشە‪ .‬بابەتێک بۆیە کێشەهەڵگرە‪،‬‬ ‫چونکی چارەسەرخوازە‪.‬‬ ‫ئــــــەوەی مـــایـــەی دەردەکـــــەیـــــە‪،‬‬ ‫بکەینەچارەسەر‪.‬بێگومان بۆهەموو قازانجێک‬ ‫زیانێکی چــاوەڕونــکــراو باجێک دەبێت‬ ‫بدرێت‪ .‬وەکچۆن بۆ هەموو زیانێک وانەو‬ ‫پەندێک مامۆستایە‪ .‬لەبەرئەوەی‪ ،‬لەقەیران‬ ‫و ناخۆشی و نەخۆشیەکاندا بــڕیــاردەرو‬ ‫چــارەنــوســســاز خ ــودی کێشەو گــرفــت و‬ ‫دەردەکانە‪ .‬نەخۆشێک کە دەچێتە بندەستی‬ ‫دکتۆر‪ ،‬تەنها پشکنین و دەستنیشانی‬ ‫نەخۆشیەکەیبۆدەکرێت‪ .‬ئ ــەوە خــودی‬ ‫نەخۆشیەکەیە بڕیاردەرە ئایا نەشتگەری‬ ‫مەترسیداری بۆبکرێت‪ ،‬نــەک دکتۆرەکە‬ ‫یــا نــەخــۆشــەکــە‪ .‬هــەردووکــیــان کۆیلەی‬ ‫نەخۆشیەکەن‪ .‬نەخۆشەکە تەنها بریاردەرە‬ ‫لەوەدا کەبۆی نەکرێت‪ ،‬دکتۆرەکەش ئامرازە‪.‬‬ ‫قەیرانەکانی کوردستان‪ ،‬نەخۆشیگەلێکی‬ ‫کــە ئیتر نــەحــکــومــەت و نەخەڵکیش‬ ‫ناتوانن بەدەرمانی سڕکەر ئارایشتیكەن‪.‬‬ ‫تارادەیەکیش نیگەرانم کە بۆ قەیرانەکان‬ ‫بەیەکجارەکی خۆیان بۆ یەکال نابێتەوەو‬ ‫نەخۆشەکە بەالدانایەت؟ تاکەی لەسەرجێگە‬ ‫ســڕو گینگڵ ب ــدات؟ بۆ‪,‬ئێمەی لەسەر‬ ‫جێگە شــەپــڵــەدارو ئیفلیجکرد و هێشتا‬ ‫بارودۆخەکەی بەالدا نەخستووە؟ ئەگەرچی‬ ‫پێموابوو قەیرانەکان بەفریامان دەکەون و‬ ‫دەمانگەیه‌ننە جێگەیەکی تر‪ .‬دیارە‪ ،‬براوەی‬ ‫پرسەکە کاتە‪ ،‬دەنا دەبێت کۆتاییەکان نزیک‬ ‫بن‪.‬‬

‫لەسۆنگەی فەلسەفەی مێژووی ‹هیگڵ›ەوە‬ ‫‹ئەگەرێتی›(‪‹ )Possibility‬ئاماژەیە بەشتێکی‬ ‫دوورەدەست کەدەکرێت ببێت بەڕاستەکی(ئاکتواڵ)‬

‫من و‬ ‫ئه‌وانی تر!‬

‫تیاچوون‪ ,‬ناچارییەک لەودیو رەشبینییەوە‬

‫نوسینی ‪:‬شارا تاهیر‬

‫پاڵەوانی تراژیدی‪ :‬سەرۆک‬ ‫بەفالوسيکی گەورەوە‬ ‫(‪)٢.٢‬‬ ‫لە ستونی پێشوودا لەبەر ڕۆشنایی ئەفسانەی گریکیدا نمونەی چوار مۆدێل‬ ‫پاڵەوانم هێنایەوە بەو مەبەستەی کە بیسەلمێنم‪ ،‬تا ئێستایش بۆچوونی کۆمەڵگەی‬ ‫ئێمە‪ ،‬گوتاری سیاسی و میدیایی ئێمە هەمان ئەو تێگەشتنە ئەفسانەیی و‬ ‫خورافیەی بۆ پاڵەوان تێنەپەڕاندووە و زۆر بە زەقیش لە ووتە و ڕاگەیاندن و‬ ‫پڕوپاگەندەی تەواوی الیەنە سیاسیەکاندا دەبینرێت‪ .‬زاڵبوونی ئەم وێنە خورافیە‬ ‫بۆ سەرۆک وەک پاڵەوان وامان لێدەکات باوەڕ بەو تێزە چۆمسکییە بێنین کە پێێ‬ ‫وایە (ئێمە چیتر بە ئازادی لە دایک نابین)‪ ،‬بەو مانایەی کە مرۆڤ وابەستە و‬ ‫پەیوەستی ستراکتور و زمان و نەست مێنتاڵیتی پێشووی خۆیەتی‪ :‬واتە ئەوەی‬ ‫کە وەک نەریت و ترادسیۆن هەیە و باوە‪.‬‬ ‫گەر تێبینیەکی ووردی ملمالنێکانی ئێستای ناو ئەو جوگرافیایە بکەیت کە ناوی‬ ‫هەرێمی کوردستانە‪ ،‬زۆر سانا دەتوانیت پێکدادانی ئەو فانتازی و وێنە خورافیانە‬ ‫بۆ سەرۆک ببینیت‪ .‬تۆ بڕوانە وێنەکانی سەرۆکی هەرێم وەک تاکە فریادڕەس‪ ،‬تاکە‬ ‫پاڵەوانی ناسیۆنالیستی (لەسەر مۆدێلی سەرۆکی پێویست و مێژوویی و تاکەچارە‬ ‫وەک ئەوەی بۆ سەدام یان قەزافی‪ ...‬هتد‪ ،‬باو بوون)‪ ،‬یان وەک دڕندەترین هۆڤی‬ ‫سیاسی‪ ،‬وەک بەاڵیەکی گەورە‪ ،‬وەک خوێنمژێکی پولپەرست و بەرژەوەندیخواز‪ ،‬چ‬ ‫ڕەنگدانەوە و کاردانەوەیەکی لەسەر توێژ و ئایدۆلۆژییە جیاوازەکان دروستکردووە‪.‬‬ ‫گەر لەو ڕاڤەیە بۆ پاڵەوانی خورافی النەدەین‪ ،‬ئەوا زۆر ئاشکرا ئەو چوار چەشنە‬ ‫لە مۆدێلی پاڵەوان بێشەرمانە و بێ هیچ تۆلێرانسێکی سیاسی و مۆراڵی خۆیان‬ ‫بەیاندەکەن‪.‬‬ ‫‪ /١‬تێگەشتنێک هەیە کە پێوایە بارزانی هیچ نییە جگە لە ئاژەڵێکی بێڕەحمی‬ ‫بێبەزەیی چاوچنۆک و برسی کە هاوشێوەی گەلەگورگ و گەلەسەگ خۆی و‬ ‫تاقمەکەی‪ ،‬خۆی و عەشیرەتەکەی‪ ،‬بــەردەوام لە دوای نێچیرێکی دەستەمۆ‬ ‫دەگەڕێن تا ڕاوی بکەن‪ .‬ئەم گوتارە کە پتر گوتاری نەیارەکانی بارزانیە‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫بارزانی لە دەرەوەی وێنای ئەو ئاژەڵە سیاسیە دڕەندەیە ببینێت کە بەردەوام‬ ‫خەریکی تێرکردنی خۆی و گەلە گورگەکەیەتی‪ .‬کێشەی ئەم گوتارە لەوەدایە کە‬ ‫هیچ کام لە گورگەکانی تری ناو کایەی سیاسی و کۆمەڵگە نابینێت و تەنهاوتەنها‬ ‫پێی وایە کەڵبەی ئەم گورگە گەورەیە کە لە جەستەی کۆمەڵگە گیربووە و توشی‬ ‫خوێنبەربوون و ووشکەوەبوونی دەبات‪ :‬بۆچوونێک کە جەختی تەنها لەسەر یەک‬ ‫گورگی مەزن‪ ،‬بێ بینینی گورگە مەزنەکانی تر‪ .‬ئەم بۆچوونە تەواو هاوشێوەی‬ ‫دیدی یەکەمە بۆ پاڵەوانی ئەفسانەیی کە ئاژەڵێکی دڕندە و خاوەن هێز و توانای‬ ‫لەڕادەبەدەرە لە یەکااڵکردنەوەی ملمالنێکاندا‪.‬‬ ‫‪ /٢‬بۆچوونێکی تر هەیە کە پێیوایە بارزانی لە دۆخێکی گواستنەوەئاسای نێوان‬ ‫(ئاژەڵ‪/‬مرۆڤ) دایە! ئەم گوتارەیان کەمتازۆر و شەرمنانە دان بە دڕەندەیی و‬ ‫گورگبونی بارزانیدا دەنێت‪ ،‬بەاڵم هەمیشە پاساوێکی ماکیاڤیلیانەیشی بەناوی‬ ‫(بەرژەوەندی گشتی و بااڵوە) بۆ دەهێنێتەوە‪ .‬ئەم گوتارە ستەمەکانی بارزانی‬ ‫دەبینێت‪ ،‬وەكچۆن هەڵەو بێگوێییەکانیشی دەبینێت‪ ،‬بەاڵم هاوکات پێیشی وایە‬ ‫جۆرێک لە ڕاشناڵیزم حیکمەتی سیاسی لە پشتەوەی ئاکتەکانیەوەن و هەروا لە‬ ‫خۆڕا بە فیڕۆناچن‪.‬‬ ‫‪ /٣‬بۆچونێکی تر بارزانی وەک پاڵەوانێکی خاوەن ئیرادەی تاکهەڵوێست‪،‬‬ ‫سەرکردەیەکی خاوەن دەسەاڵتێکی ئەفسانەیی و هەلگری مژدەی دەوڵەتی کوردی‬ ‫دەبینێت کە لەسەر دەستی ئەو نەبێت‪ ،‬لە سەر دەستی هیچ سەرکردەیەکی‬ ‫تر بە دی نایەت‪ .‬ئەم تێڕوانینە دەیەوێت بڵێت بارزانی بەئەمەک و بەوەفا بۆ‬ ‫گەلەکەی‪ ،‬وەک پاڵەوانێکی ئیدیاڵ‪ ،‬وازی لە هەموو خێروخۆشییەکانی ژیانی خۆی‬ ‫هێناوە و شەو و ڕۆژ خەریکی پاراستنی ڕۆح و گیانی خەڵکی کوردستانە (دیارە‬ ‫مەبەستم لە (گوایە) ئامادەبوونی هەمیشەییەتی لە بەرەکانی جەنگ لە گەڵ برا‬ ‫پێشمەرەگەکاندا دژ بە داعش)‪ .‬ئەم گوتارە لەوەش دوورتر دەڕوات و بارزانی بە‬ ‫شکێنەری ئەفسانەی داعش دادەنێت‪ .‬دیارە لەم دۆخەدا بارزانی بە پێچەوانەی‬ ‫پاڵەوانی ناو ئەفسانەکان لە بری ئەوەی خواوەندەکان (وەک سیمبولی هێزی‬ ‫چاکە و ڕەوایەتی) پشت و پەنای بن‪ ،‬ئەم هێزی بنەماڵە و ترادسیۆن‪ ،‬بڕێکی‬ ‫بێشومار ڕۆشنبیرو و شاعیر و مامۆستای زانکۆ و هێزی هەرێمیی پشتیانگرتووە‬ ‫و بەبەردەوامی ئەوەی بۆ دوپاتدەکەنەوە کە ئەم تەنها خاوەن دەسەاڵتێکی‬ ‫ئەفسوناویە تا کورد ڕزگار بکات‪ .‬هەڵبەت تا ئێرەش کێشە نییە کە هەموو‬ ‫ئەمانە بارزانی وەک پاڵەوان و فریادڕەس ببینن‪ ،‬بەاڵم کێشەکە ئەوەیە کە بارزانی‬ ‫خۆیشی خۆی بە پاڵەوان و نێراوی خوا دەبینێت و چیتر ناتوانێت دەستبەرداری‬ ‫مەزنبوونی خۆی ببێت‪ .‬ئەم جۆرە هەستە نارسیسی و بەخۆشەیداییە‪ ،‬زۆر بە‬ ‫ووردی لە گوتارە دژ بەیەکەکانیدا دەبینرێت‪.‬‬ ‫‪ /٤‬دوا بۆچوون چرکەساتەکانی وێرانبوون و داڕمانی بارزانیە! لەم تێگەیشتنەیاندا‬ ‫بارزانی بەوەفا و پاڵەوان‪ ،‬بارزانی خاوەن هەموو سیفاتە تایبەتمەندەکانی سەرۆک‬ ‫و پاڵەوان وەک قوربانیدان و ڕووبەڕوو بوونەوەی مەحاڵ‪ ،‬تەنیا دەکەوێت‪ ،‬کەس‬ ‫نیە دوای بکەوێت و پشتگیری بکات (کە ئەمەیان پتر گوتاری فەرمی پارتی‬ ‫خۆیەتی)‪ .‬ئەم دیدە کار لەسەر ماکیاژکردنی بارزانی وەک پاڵەوانێکی تراژیدی‬ ‫دەکات کە تاکباڵە و هەموو هێزەکان دەستیان لێ بــەرداوە و تەنیا و تەنیا‬ ‫سووربوونی خۆیەتی‪ ،‬پرنسیپ و کوردۆستی خۆیەتی کە ملی پێ نادات (بێگومان‬ ‫هەمان حیکایەت‪ ،‬حیکایەتی تاکباڵی و تەنیا کەوتن و دەستلێبەردانی هێزە‬ ‫گەورەکان لە ڕابردووی پارتیدا بۆ مستەفا بارزانیش دەبینین)‪.‬‬ ‫پرسیارەکە ئەوەیە کە داخۆ بارزانی قۆناغی چوارەمی ئەو پۆلبەندیە دەبڕێت و‬ ‫وەک پاڵەوانێکی تراژیدی دەکەوێت؟‬

‫ذمارة (‪ )26٢‬دوشةممة ‪2015/٩/٧‬‬

‫‪8‬‬

‫ساڵێک دوای هێرشەکانی داعش‬

‫پڕۆفیسۆر مارک فەرحه‪ :‬بەگشتی نەژادپەرست و ئیسالمییەکان لە هەردوو نەتەوەی‬ ‫تورک و عەرەب کینەیەکی نەژادیی دیاریکراویان بەرامبەر بە کورد هەڵگرتووە‬ ‫سازدانی‪ :‬دارا عەبدولڕەحمان‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫تەوەرەی دووەم‪ :‬دەوڵەتی کوردی لە‬ ‫داهاتوویەکی نزیکدا؟‬ ‫ڕوانــگــەوڕەخــنــە‪ :‬وەک دەبینرێت‬ ‫بەهۆی هەڕەشەکانی ئێستای داعشەوە‪،‬‬ ‫پێشمەرگە و تــەنــانــەت گەریالکانی‬ ‫پارتی کرێکارانی کوردستان بوون بە‬ ‫هاوپەیمانی پێشوازیلێکراو بۆ ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکانی ئەمریکا و ئەوروپا‪،‬‬ ‫ئایا ئەم لێکنزیکبوونەوەیە بە بایەخەوە‬ ‫وەرگــیــراوە یــان تەنها چارەسەرێکی‬ ‫کاتییە کە لە ناچاریدا پەنای بۆ براوە‬ ‫و هەر کە بارودۆخەکە کۆنترۆڵکرا ئیتر‬ ‫نامێنێت؟‬ ‫مـــارک فــەرحــه‪ :‬ئـــەوە ئاشکرایە‬ ‫کــە کــوردەکــان زۆر جــار لــە مــێــژوودا‬ ‫هەڵخەڵەتێنراون و بەکەم فرۆشراون‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت لەوە تێبگەین کە سەرەڕای‬ ‫هاوپەیمانی بەردەوامیان لەگەڵ ڕۆژئاوادا‬ ‫هێشتا هــەر بەگومانن‪ .‬شاراوەنییە‬ ‫کورستان وەک دیفاکتۆیەک بە واقیعی‬ ‫ئەمڕۆ لە باکوری ئێراق دا بەرجەستەیە‪،‬‬ ‫بۆ مــانــەوە و بــوژانــەوەشــی پێویستە‬ ‫پەنا بــۆ جــۆرێــک لــە پــێــکــەوەژیــان و‬ ‫خۆگونجاندن لەگەڵ دراوســێ تورک و‬ ‫عەرەبەکان ببردرێت‪ ،‬ســەرەڕای ئەوە‬ ‫کــورد دەبێت بەهەموو شێوەیەک خۆ‬ ‫لە هەر کردەیەکی پاکتاوی نەژادیی و‬ ‫جیاکاری بەدووربگیرێت و لەجێی ئەمە‬ ‫تەواوی کەمینەکان لە تورکمان و عەرەب‬ ‫بپارێزرێن‪ ،‬چونکە مامەڵەکردنیان بە‬ ‫شێوەیەکی باش وادەکــات کە مەیلیان‬ ‫بــەالی کـــورددا ڕابکێشرێت و ببێتە‬ ‫هۆکارێکیش بۆ ئەوەی کە لە داهاتوودا‬ ‫هیچ جۆرە گرفت و کێشەیەک ڕوونەدات‪.‬‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬گەلێکجار لە مێژوودا‬ ‫بە نــاوی ئاینەوە و لە ژێــر پــەردەی‬ ‫ئایندا کوردان کەوتووەنەتە بەر پەالمار‬ ‫و قڕکردن‪ ،‬وەک نمونەیەکی زۆر نزیک‬ ‫لــە ســەردەمــی (ســــەدام حسێن) دا‬ ‫هەڵمەتەکانی (ئەنفال) بەڕێوەچوون‪،‬‬ ‫بە هەمان شێوە لە ئەمڕۆشدا دیسان‬ ‫لــەالیــەن داعــشــەوە کراونەتە ئامانج‪.‬‬ ‫ئەم دوژمنایەتیە دژی کورد لە الیەن‬ ‫دەسەاڵتدارانی وەک داعشەوە لەکوێوە‬ ‫هــاتــووە؟ ئایا بەڕاستی کــورد جۆرە‬ ‫ئیسالمێکی جیاواز پیادەدەکات؟‬ ‫مارک فەرحه‪ :‬بەگشتی نەژادپەرست و‬ ‫ئیسالمییەکان لە هەردوو نەتەوەی تورک‬ ‫و عەرەب کینەیەکی نەژادیی دیاریکراویان‬ ‫بەرامبەر بە کورد هەڵگرتووە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا کە ئەمانە لە گەڵ کــورد دا‬ ‫خاوەن کەلەپورێکی ئاینی هاوبەشن‪ .‬خۆ‬ ‫ئەگەر لە ڕووی ئاینیشەوە جیاوازییەک‬ ‫هەبێت‪ ،‬دەتوانین بڵێن کێشەکە لە‬ ‫بنەڕەتدا زیاتر پەیوەندی بە زمــان و‬ ‫ڕەگــەز و کولتوورەوە هەیە تا ئەوەی‬ ‫پەیوەندی بە ئاینەوە هەبێت‪ .‬پێم وایە‬ ‫باشترین ڕێگەچارە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫ئــەو کینە و دوژمنایەتیە نیشاندانی‬ ‫دڵسۆزی و دڵپاکییە بەرامبەر بە ئەوانی‬ ‫تر‪.‬‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬لەم قەیرانانەی ئێستادا‬ ‫چی بەسەر سنوورە کۆنەکانی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا دێت؟ تا چەندی تر مۆدێلی‬ ‫کۆلۆنیالی دەتوانێت لەسەرپێی خۆی‬ ‫ڕابوەستێت؟‬ ‫مــــارک فـــەرحـــه‪ :‬بــەشــێــوەیــەکــی‬ ‫سەیروسەمەرە و تەنزئامێز هەردووالیەن‪،‬‬ ‫کۆنزەرڤاتیڤە نوێکانی واشنتۆن کە‬ ‫خــەو بــە"ڕۆژهــەاڵتــی ناوەڕستی باشتر‬ ‫و نــوێــوە"دەبــیــنــن‪ ،‬هــەروهــا داعــش و‬ ‫هاوشێوەکانی لە پان‪-‬ئیسالمییەکان‪،‬‬

‫پڕۆ‬ ‫فایل‪ :‬مارک فەرحە‬ ‫• ساڵی ‪ ٢٠٠٧‬لە‬ ‫زانکۆی (هارفارد) لە‬ ‫ویال‬ ‫یەتە یەکگرتوەکا‬ ‫نی ئەمریکا دکتۆرای‬ ‫خوێ‬ ‫ندوە‪ .‬لێکۆڵەرو تایبە‬ ‫تمەندە لە بوارەکانی‬ ‫(‬ ‫سیکیۆالرزم‪ ،‬دێمۆکر‬ ‫اسی‪ ،‬مەزهەبگەریی)‬ ‫لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕا‬ ‫ستدا‪ .‬خاوەنی چەندین‬ ‫لێکۆڵینەوەی‬ ‫ئەکادیمییە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫• «پلەبەندیی جیه‬ ‫انێتی سیکیۆالرزم»‬ ‫ڕێژگەر‬ ‫یی کۆمەاڵیەتی‪.٢٠١٢ ،‬‬ ‫• شۆڕشە عەرەبی‬ ‫یەکان‪،‬دەرئەنجام و‬ ‫دەرها‬ ‫ویشتە( ناوخۆیی‪ ،‬ه‬ ‫ەرێمی‪ ،‬جیهانی)کان‪،‬‬ ‫لەندەن‪.٢٠١٤ ،‬‬ ‫• دێمۆکراسیی‬ ‫ئۆتۆکراسی بەرانبەر‬ ‫دیمۆکر‬ ‫اسیی مەزهەبی‪ ،‬لە‬ ‫گەڵ سەلما موسا‪،‬‬ ‫ئ‪.‬د‪.‬‬ ‫لۆرانزۆ کامل‪.٢٠١٥ ،‬‬ ‫• ئێستا سەرقا‬ ‫ڵی کتێبێکە بەناوی‪:‬‬ ‫سیکیۆ‬ ‫الرزمی لوبنانی لەژێر‬ ‫ئابڵوقەدا‪ ،‬ڕەهەندە‬ ‫هەرێمی و ناوچەییە‬ ‫کانی نەخۆشییەکە‪.‬‬ ‫• پڕ‬ ‫فیسۆرە لە زانکۆی‬ ‫ئەمریکی جۆتج تاون‬ ‫لە دۆح‬ ‫ەی پایتەختی قەتەر‪.‬‬

‫بەردەوام لە سەرزەنشتکردنی سنوورەکانی‬ ‫ئــەمــڕۆدان و بــە ســنــوری"دەســتــکــرد"‬ ‫نــاوزەدیــان دەکـــەن‪ .‬بــەاڵم پاڵنەری‬ ‫سەرەکی هــەردوو الیــان ڕاستەوخۆ لە‬ ‫پوچگەراییەکی دیاریکراو و غەریزەیەکی‬ ‫کاولکارانەدا دەبینێتەوە‪ ،‬نەک لە دڵەوە‬ ‫مەبەستیان بێت بیر لە ئاسودەیی و‬ ‫بەختەوەری ناوچەکە بکەنەوە‪.‬‬ ‫تەوەرەی سێهەم‪ :‬پەیوەندیی و‬ ‫نزیکیی بەها ئیسالمییەکان بە جیهانی‬ ‫هاوچەرخەوە‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬دەبینین لە جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا ئالودەییەک بۆ ڕابردوو هەیە‪،‬‬ ‫بە بۆچوونی تۆ ئــەم ئالودەبونە بە‬ ‫ڕابردووەوە لە کوێوە هاتووە؟‬ ‫مــارک فەرحه‪ :‬هەمیشە لە مرۆڤدا‬ ‫شتێک هەیە کە دەیەوێت ڕابــردوو بە‬ ‫ئێستاوە گرێبدات‪ .‬ئاشکرایە هەریەک‬ ‫لە ئێمە ڕەگــووڕیــشــەمــان لە ڕابــردوو‬ ‫دایە‪ .‬بەاڵم بابەتی هەرە گرنگ لێرەدا‬ ‫ئەوەیە کە نابێت ڕەگووڕیشەی ڕابردوو‬ ‫بمانخنکێنێت‪ ،‬بەڵکو دەبێت بۆمان ببێتە‬ ‫بنەمایەکی پتەو کە لە ڕێگایەوە پەی بە‬ ‫جیهان بەرین و دانایی و داهێنراوەکانمان‬ ‫زیاتر پەرەپێبدەین‪ ،‬بە جۆرێک‪ ،‬کە‬ ‫وەکیەک‪ ،‬ئیلهام لە ڕابــردوو و ئێستا‬ ‫وەربگرین‪.‬‬ ‫گــەر وشــەکــانــی شاعیری گ ــەورەی‬ ‫سوریای ئەدۆنیس دووبارە دابڕێژینەوە‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین‪ :‬کێشەی ئەمڕۆ ئەوەیە‬ ‫کــە دوو جــۆر کۆیالیەتیمان هەیە‪،‬‬ ‫یەکێکیان تواندنەوەیەکی کوێرانەیە لە‬ ‫ڕابردوودا(ئوسوڵییەکان) ئەوی تریشیان‬ ‫پەرستنێکی کــوێــرانــەی ڕۆژئــاوایــە‪.‬‬

‫کوردەکان زۆر جار لە مێژوودا‬ ‫هەڵخەڵەتێنراون و بەکەم‬ ‫فرۆشراون‪ ،‬بۆیە دەبێت لەوە‬ ‫تێبگەین کە سەرەڕای هاوپەیمانی‬ ‫بەردەوامیان لەگەڵ ڕۆژئاوادا هێشتا‬ ‫هەر بەگومانن‬ ‫هەندێکجار ئەم دوانە پێکەوە کۆدەبنەوە‬ ‫و بــەتــەواوی ئاوێتەی یەکتر دەبــن‪،‬‬ ‫دەتونین لە ئێستادا ئــەم دیاردەیە‬ ‫لەو چەکە پێشکەوتوانەدا بەدیبکەین‬ ‫کە داعش بۆ کاولکاری و خاپورکردنی‬ ‫ناوچەکە بەکاریان دەهێنێت‪ ،‬لێرەدا زۆر‬ ‫بە ڕوونی کۆن ونوێ پێکەوە دەستلەمالن‬ ‫بوون! بەاڵم لێرە لە میرنشینی قەتەر‬ ‫پێکەوەبوونی کۆن و نوێ ئاسودەیی‬ ‫دەبەخشێت‪ :‬دەبینین لە ڕووی هونەری‬ ‫بیناسازییەوە مــۆزەخــانــەی هونەریی‬ ‫ئیسالمی شــکــۆدار بــەرچــاو دەکەوێت‬ ‫کــە لــەالیــەن ئــەنــدازیــاری بیناسازی‬ ‫ئــای ئێم پــەی بونیادنراوە‪ ،‬لە ڕووی‬

‫پەروەردەییشەوە دامەزراندنی شاری‬ ‫پــەروەردەیــی زانکۆی (جۆرجتاون) و‬ ‫ئێستاش پەیمانگەی دۆحە بۆ خوێندنی‬ ‫بااڵ دەبینرێت‪.‬‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬چــۆن دەکرێت ئەو‬ ‫گــیــرۆدەبــوونــەی جیهانی ئیسالم بە‬ ‫ڕابــردووەوە تێپەڕێنرێت و لە جێگەیدا‬ ‫تێڕوانینێکی کۆمەاڵیەتی هاوچەرخ بۆ‬ ‫ئیسالم بەرهەمبێت؟ بەکورتی‪ :‬ئایا‬ ‫ئیسالم بۆ ئەم سەردەمە و بەشداریکردن‬ ‫لە جیهانی هاوچەرخدا شتێکی وای پێیە‬ ‫تا بتوانێت پێشکەش بە مرۆڤایەتی‬ ‫بکات؟‬ ‫مــارک فەرحه‪ :‬ئیسالم گەوهەرێکی‬

‫گرانبەهای دەوڵەمەندی پڕ لە دانایی و‬ ‫ڕاستییە‪ .‬لە باشترین حاڵەتدا ئیسالم‬ ‫دەتوانێت بەهاکانی بێفیزی و ڕوحسوکی‬ ‫و دیسپلین و میهرەبانی بە مرۆڤەکان‬ ‫ببەخشێت‪ .‬دەتــوانــم بڵێم زۆرێــک لە‬ ‫هــاوڕێ دڵسۆزەکانی من موسڵمانن‪.‬‬ ‫کێشەکە لەو خاڵەوە دەستپێدەکات کە‬ ‫ئێمەی مرۆڤ بە دوای دەسەاڵتدا وێڵ‬ ‫دەبین‪ .‬بەڕاستی خۆکوژێک کاتێک خۆی‬ ‫دەتەقێنێتەوە کەسێکی خاکی و بێفیز‬ ‫نییە‪ .‬کەسێکی وا بەڕووکەش دیارە خۆی‬ ‫دەکاتە قوربانی و ژیانی خۆی بەالوە‬ ‫زۆر گرنگ نییە‪ ،‬بەاڵم گەر وردبینەوە‬ ‫هەرگیز ئەم کارە لە پێناوی چاکە و‬ ‫یارمەتیدانی کەسانی تر ناکات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەوەی ئەو پێی هەڵدەستێت تەنهاوتەنها‬ ‫ئازاردانی کەسانی ترە و لە بەر خاتری‬ ‫خودی خۆیەتی‪ ،‬بە هەمان شێوە ئەو‬ ‫کارەی ئەو ئەنجامی دەدات بۆ وازهێنان‬ ‫لە دەســەاڵت نییە‪ ،‬بەڵکو مەبەستی‬ ‫سەرەکی لەم کردەیەدا بەدەستهێنانی‬ ‫دەســــەاڵت و ســـەربـــەرزی خۆیەتی‬ ‫لــە قیامەتدا‪ .‬بێگومان لــە مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتیدا پەلکوتان بەشوێن دەسەاڵتدا‬ ‫جێشوێنی خوێناوی زۆری بەجێهێشتووە‪.‬‬ ‫هەڵبەت دەسەاڵتی کۆتا هەر بۆ خودایە‬ ‫و گەر لێرەدا بمانەوێت ئاینیانە بدوێین‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین‪ :‬دەبێت مرۆڤ لە پێناوی‬ ‫خۆشەویستی خودا دا ژیانی خۆی بکاتە‬ ‫قوربانی‪ ،‬نەک بە پێچەوانەوە ژیانی لە‬ ‫پێناو خۆشەویستی خۆی و تینویەتی بۆ‬ ‫دەسەاڵت بکاتە قوربانی‪.‬‬ ‫ڕوانگەوڕەخنە‪ :‬زانکۆکانی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست پڕن لە سەنتەر و پەیمانگا و‬ ‫کۆلیژی تایبەت بە خوێندنی ئیسالمی‪،‬‬

‫بەشێوەیەکی سەیروسەمەرە و تەنزئامێز هەردووالیەن‪ ،‬کۆنزەرڤاتیڤە نوێکانی‬ ‫واشنتۆن کە خەو بە «ڕۆژهەاڵتی ناوەڕستی باشتر و نوێوە» دەبینن‪ ،‬هەروها‬ ‫داعش و هاوشێوەکانی لە پان‪-‬ئیسالمییەکان‪ ،‬بەردەوام لە سەرزەنشتکردنی‬ ‫سنوورەکانی ئەمڕۆدان و بە سنوری «دەستکرد» ناوزەدیان دەکەن‬

‫ئــــەم‬ ‫سەنتەر و کۆلیژانە زۆربــەی جار بەوە‬ ‫تۆمەتباردەکرێن کە ناتوانن هیچ گوتارێکی‬ ‫نوێ لەسەر ئیسالم بەرهەمبێنن‪ ،‬لە‬ ‫ڕەوشێکی وادا دەتوانرێت چاوەڕوانی‬ ‫گوتارێکی هیومانیستیانە لەو سەنتەرانە‬ ‫بکرێت؟ چۆن دەتوانرێت گوتارێکی لەو‬ ‫جۆرە بەدەستبێت؟‬ ‫مارک فەرحه‪ :‬پێم وایە لێرەدا خاڵی‬ ‫هەرە گرنگ ئەنجامدانی دیبەیتی ئازاد‬ ‫و بێمەرجە لەگەڵ یەکتردا‪ .‬هەندێک‬ ‫لەم دیبەیتە ئازادانە دەتوانرێت لەسەر‬ ‫تۆڕەکانی ئینتەرنێت ببینرێن‪ .‬جگەلەوە‬ ‫ئەمڕۆ گوتارێکی زیندووی چاکسازی بۆ‬ ‫نمونە لە ویالیەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا‬ ‫و ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا ئامادەیی هەیە‪.‬‬ ‫بەگشتی پێویستە حکومەتەکانی ئەم‬ ‫ناوچەیە لە بەرامبەر ئەو دیبەیتە ئازادەدا‬ ‫کەمتر هەستیاربن‪ ،‬چونکە دیبەیتێکی لەو‬ ‫جۆرە دەشێت ببێتە باشترین چارەسەر‬ ‫بۆ دیاردەی توندڕەوی لە مڕۆدا‪.‬‬