534

‫“چاودێر” ‪ 11‬ساڵی تێپەڕاند‬ ‫بەدەرچوونی ژمارەی ئەمڕۆ (‪( ،)534‬چاودێر) فوو لەمۆمی یانزەیەمین ساڵی‬ ‫تەمەنی خۆی دەكات‌و پێ دەنێتە ساڵی دوانزەیەمی‪ .‬بەو بۆنەیەشەوە بەناوی‬ ‫سەرنوسەرو ستافی رۆژنامەی "چاودێر"‪ ،‬پیرۆزبایی گەرم ئاراستەی خوێنەران‌و‬ ‫روناكبیران‌و نوسەرو توێژەران دەكەین‪ .‬هاوكات سوپاس‌و دەستخۆشی‬ ‫بێپایانیش لەو نوسەرو رۆژنامەنوسە ماندوبووانە دەكەین كە بەدرێژایی ئەم‬ ‫چەند ساڵە هاوڕێ‌و هاوكاری چاودێر بوون‌و لە پێناوی سەرخستنی میدیای‬ ‫دەربەست‌و رەوتی رۆشنگەری‪ ،‬چ بەقەڵەم چ بە بیروڕاو پێشنیازەكانیان‪ ،‬ئەم‬ ‫پرۆژە جدییەیان سەرخستوە‪.‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )534‬دو شةممة ‪2015/10/5‬‬

‫پێنجقۆڵی نەگاتە سازان‪ ،‬پرسی‬ ‫سەرۆكایەتی دەبرێتەوە پارلەمان‬

‫سكرتێری پارلەمان‪ :‬چاوەڕێی كۆبونەوەی ئەم هەفتەیە دەكەین‬ ‫مەال بەختیار جەخت‬ ‫لە پرۆژەی چوار‬ ‫حزبەكە دەكاتەوە‬ ‫كە لە پارلەمانە‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫بــڕیــارە رۆژی ‪ 2015/10/8‬كۆبونەوەی‬ ‫هــەشــتــەمــی پــێــنــج الیــەنــەكــە بــۆ پرسی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم بەڕێوەبچێت‌‪ ،‬هەرچەند‬ ‫بڕیاربو كۆبونەوەكە لە‪6‬ی مانگ بكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواخرا‪ .‬پێشبینیشدەكرێت لەو كۆبونەوەیەدا‬ ‫پارتی وەاڵمی هەردو پێشنیازی چوار الیەنەكە‬ ‫بداتەوە‪ ،‬سەبارەت بە پرسی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم كە مانگی رابــردو‪ ،‬دو پێشنیاریان‬ ‫دابوە پارتی بۆ پرسی سەرۆكایەتی هەرێم‪،‬‬ ‫كە خۆی لەهەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەناو‬ ‫پارلەمان بەدەسەاڵت‌و هەڵبژاردنی سەرۆكی‬ ‫هەرێم لەناو خەڵكەوە بە‌ دەسەاڵتی تەشریفاتی‬ ‫دەبینێتەوە‪ .‬هاوكات باس لەوەشدەكرێت‪ ،‬كە‬ ‫لە ئەگەری بە بنبەست گەیشتنی كۆبونەوە‬ ‫پێنجقۆڵیەكان چارەسەری پرسی سەرۆكایەتی‬

‫هــەرێــم ببرێتەوە پارلەمانی كوردستان‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە مەال بەختیار لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ ،‬جەختی‬ ‫لــەپــرۆژەی چـــوار الیــەنــەكــە كــــردەوە‪ ،‬كە‬ ‫لەپارلەمان پێشكەشیان كردوە‪.‬‬ ‫دوێنێ مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی لەمیانی‬ ‫وتارێكدا‪ ،‬لە دەستپێكی خولێكی خوێندكاران‌و‬ ‫الوانــی یەكێتی‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختە چوار الیەنەكە كاندیدی بەهێزیان‬ ‫دەبێت بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم‌و ئەوان‬ ‫لەگەڵ سازانن بۆ پرسەكان‪ ،‬بەاڵم نابێت ئەو‬ ‫سازانە لەسەر حسابی پــڕۆژەی چوار قۆڵی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫زانیاریی نوێ‬ ‫لەسەر "سنور"‬

‫ئاوی سلێمانی پیسە؟‬

‫بەڕێوەبەری ئاوی سلێمانی هەندێ‬ ‫كۆمپانیا بە باڵوكردنەوەی پروپاگەندە‬ ‫تۆمەتبار دەكات‬

‫ڕەووف‬ ‫بێگەرد ساڵو‬ ‫بۆ کافکا‬ ‫دەنێرێت‬ ‫‪6‬‬

‫دەستوری‬ ‫عەلمانی چیە؟‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬

‫‪3‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )534‬دو شةممة ‪2015/10/5‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫شە‌و‌و رۆژێك لەڕۆژئاڤا‬ ‫وەفــدەكــەی یەنەكە دەك ــەن‪ .‬مێژووی‬ ‫دۆستایەتی یەكێتیی‌و پارتەكەیان‬ ‫دەگێڕنەوە‪ ،‬لەنێویاندا‪ ،‬وەك سەركردە‪،‬‬ ‫رابەرو كاریزمایەكی نەتەوەیی شۆڕشگێر‪،‬‬ ‫بەشایستەیی لــەبــارەی ســـەرۆك مام‬ ‫جـــەاللـــەوە دەدوێـــــن‪ ..‬قۆناغەكانی‬ ‫خەبات‪ ،‬پشتیوانی‌و هاوكارییەكان‪..‬‬ ‫هــاوهــەڵــوێــســتــی نــەتــەوەیــی‪ ،‬دەبــنــە‬ ‫دەستپێكی میواندۆستییەكی گــەرم‌و‬ ‫سەردانەكەش بەشانازی ناودەبەن‪.‬‬ ‫بـــەو رســتــەیــەشــی «خۆشحاڵین‪،‬‬ ‫دوای ئازادكردن‌و رزگاركردنی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫ئێستا لــەرۆژئــاوایـن‌و ئەمەش جێگەی‬ ‫شانازییە بۆ یەكێتیی»‪ ،‬هەڤاڵ مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬وەاڵمــی ئەو دڵئاوەدانییەی‬ ‫رۆژئــاڤــایــیــەكــانــی دایــــەوەو وتیشی‪:‬‬ ‫«ئومێدەكەین لەكۆنگرەی ئاییندەتاندا‪،‬‬ ‫ناوی پارتەكەتان ببێتە پارتی دیموكراتی‬ ‫پێشكەوتنخوازی رۆژئاوای كوردستان»‪.‬‬

‫مەریوان عەلی‬ ‫بەو وێنا بەرجەستە كراوەی خەیاڵەوە‪،‬‬ ‫كە «ژیان؛ لەنێو وێرانەی كاولكارییەكی‬ ‫گەورەدایە!» بەرەبەیانی (‪)2015/9/19‬‬ ‫كە لەسلێمانییەوە‪ ،‬بەرەو رۆژئاڤا‪،‬‬ ‫نیشتمانی بەرخودان بەڕێكەوتین‪.‬‬ ‫لەسەفەرێكی وەهادا‪ ،‬پرسیارگەلێكی‬ ‫ئەوتۆ دەوروژێن‪ ،‬كە دواتر لەیەكەم‬ ‫ساتی بەركەوتن بەوێنە واقیعییە‬ ‫بەرجەستەكراوەكان‪ ،‬توشی ئەوق‬ ‫بوون دەبیت‌و تێدەگەیت‪ ،‬میدیای‬ ‫بێدەربەست‪ ،‬چەند زاڵمانە‪ ،‬كاریگەری‬ ‫ێ‬ ‫لەسەر هۆش‌و بیر دادەنێت‌و دەش ‌‬ ‫تا ئەوپەڕی شێواندن‪ ،‬روخسارەكان‬ ‫تەڵخ بكات‪ ..‬بەهەرحاڵ‪ ،‬مێژوونوسان‪،‬‬ ‫شاهێدحاڵەكان‪ ،‬ئەگەر هەمان سروتی‬ ‫ئەو هەندە لەمیدیای كوردستانیان‬ ‫نەبێ‌‪ ..‬دەتوانن زۆر راستی تر‪ ،‬واوەتر‬ ‫لەم تێڕامانەی لەشەوو رۆژێكدا تۆمار‬ ‫كراون‪ ،‬بنوسنەوە‪.‬‬ ‫لەدوای دیدارەكەی ئۆجەالن!‬ ‫لەیەكەم چركەساتی بەڕێككەوتنەوە‪،‬‬ ‫لەپاڵ ئەو هەموو پرسیارو دڵەڕاوكێیەدا‪،‬‬ ‫مانا شاراوەكانی ئەو هەستە خۆشحاڵییەی‬ ‫رووخساری هەڤاڵ مەال بەختیار‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫وەفدە بااڵكەی یەكێتیی داگیركردبوو‪،‬‬ ‫پرسیارێك بــوو‪ ،‬كە بۆ وەاڵمــەكــەی‪،‬‬ ‫كــەوتــبــومــە خــوێــنــدنــەوەی ماناكانی‬ ‫شــــۆڕش‌و شــۆڕشــگــێــڕێــتــی‪ ..‬شــۆڕش‬ ‫بەهەموو ماناكانی‌و شۆڕشگێڕێتیش‪،‬‬ ‫بەتەواوی رەهەندەكانییەوە‪ .‬هێڵەكانی‬ ‫نــێــوان شـــۆڕش لــەزەمــان‌و زەمینەی‬ ‫جیاوازدا‪ ..‬لەخەونی ئازادی شارێكەوە‪،‬‬ ‫بۆ خەونەكانی نــەتــەوە‌و نیشتمان‪..‬‬ ‫خــەونــی ســەركــردەیــەكــی ســیــكــۆالر‌و‬ ‫رۆشنگەر‪ ،‬لەنێو جوگرافیایەكی تردا‪،‬‬ ‫كە جوگرافیای رۆژئــاڤــای نیشتمانی‬ ‫گــەورەیــە‪ ..‬ئەو جوگرافیایەی لــەدوای‬ ‫دیدارەكەی عەبدوڵاڵ ئۆجەالن لەساڵی‬ ‫(‪)1993‬دا بۆ یەكەمینجارە‪ ،‬بەئازادی‬ ‫رووی تێدەكاتەوە‪..‬‬ ‫بەڵێ‌‪ ،‬ئەوان هاوخوێنی ئێمەن‬ ‫لەدوای (‪ )6‬سەعات رێگە‪ ،‬گەیشتین‬ ‫بەفیشخابور‪ .‬پەڕینەوە بەئۆتۆمبێلەوە‬ ‫بەسەر پردێكی ئاسنینی جواڵودا‪ ،‬یەكەم‬ ‫چركەساتی گەیشتنمان بوو بەخاكی‬ ‫رۆژئــاڤـا‌و یەكەمین ئــەو چركەساتەش‬ ‫بوو‪ ،‬كە دەبوو ئیدی بەراوردی وێناكانی‬ ‫خەیاڵ‌و وێنە بەرجەستەكانی سەرزەمینی‬ ‫ێ بكەمەوە‪.‬‬ ‫واقیع‪ ،‬جو ‌‬ ‫لەیەكەمین پێ خستنە سەر خاكی‬ ‫رۆژئـــاڤـــا‪ ،‬كــــوڕان‌و كچانی ئاسایش‬ ‫پارێزی نیشتمانی بەرخودان‪ ،‬پێشوازیت‬ ‫لــێــدەكــەن‪ ،‬بــەتــاســوقــەوە‪ ،‬لەسیما‪،‬‬ ‫لــەرەفــتــارو گــوفــتــاری ئەفسونیان‬ ‫دەڕوانی‪ ..‬وەك بڵێی ئەوان‪ ،‬كوڕو كچی‬ ‫هەسارەیەكی تر بن‪ ..‬لەكاتێكدا «ئەوان‬ ‫هاوخوێنی ئێمەن»‪ ،‬ئەمەش بەسە بۆ‬ ‫ئەوەی بزانین كە «لەوێ‌؛ ژیان رەنگێكی‬ ‫ترە‪ ..‬رۆژئاڤا‪ ،‬وێنەیەكی بڵندترە»‪.‬‬ ‫دوور لەهەر ئەتەكێتێكی سیاسی‌و‬ ‫دیپلۆماسی!‬ ‫باوەشی پڕ سۆز‌و موحیبەتی ساڵح‬ ‫موسلیم‪ ،‬بــۆ هــەڤــاڵ مــەال بەختیار‪،‬‬ ‫ساتی بەریەككەوتنی دوو سەركردەی‬ ‫شۆڕشگێڕ‪ ،‬یەكەمینی ئەو دیمەنانە بوو‪،‬‬ ‫كە ماناكانی بێ‌ پەنهان بوو‪.‬‬ ‫یەكەمینجارم بـــوو‪ ،‬دوور لەهەر‬ ‫ئەتەكێتێكی سیاسی‌و دیپلۆماسی‪ ،‬بەو‬ ‫چەشنە ببینم‪ ،‬دوو شۆڕشگێڕ‪ ،‬دوو‬ ‫سەركردەی هاوخوێن بــاوەش بەیەكدا‬ ‫دەكـــەن‪ .‬هــەڤــاڵ مــەال بەختیار‪ ،‬هەر‬ ‫لەدوورەوە‪ ،‬دەستی ساڵو بەرز بكاتەوەو‬ ‫لــەبــەرامــبــەریــشــدا‪ ،‬ســەیــدا موسلیم‪،‬‬

‫دایكی شەهێدێكی رۆژئاڤا بۆ مەال بەختیار‪:‬‬ ‫«سوپاس كوڕەكەم‪ ،‬كە ئەمڕۆ تۆش لێرەیەت»‬ ‫هاوسەرۆكی پــەیــەدە‪ ،‬باوكی شەهید‬ ‫(شەڕەڤان)‪ ،‬بەئامێزێكی پڕ تاسوق‌و‬ ‫بەو هەموو ســۆزەوە‪ ،‬وەاڵم بداتەوە‪..‬‬ ‫«بێگومان بــۆ ئــەو هەستە‪ ،‬بــۆ ئەو‬ ‫چەندان دیمەنەی رۆژئاڤا‪ ،‬هەڤاڵ مەال‬ ‫ێ بەنوسینێك‬ ‫بەختیار‪ ،‬خۆی دەتوان ‌‬ ‫بیانخاتە رستەوە»‪.‬‬ ‫هەمان سیمای گوندو ئاواییەكانی بەر‬ ‫لەئەنفال‬ ‫كاروانی ئۆتۆمبیلەكان كەوتنە رێ‌‪.‬‬ ‫لەپێشمانەوە‪ ،‬پیكابێكی دەبڵ كابینە‪ ،‬كە‬ ‫لەالتەنیشتەكانی نوسراوە «ئاسایش»‪،‬‬ ‫پێش كاروانەكە كەوتووە‪ ..‬لەپشتەوەی‬ ‫پێنج ئاسایش‪ ،‬دوو كوڕو كچی نەوجەوانی‬ ‫هەڵگرتووە‪ ..‬ئەوان پێشڕەویان دەكرد‪..‬‬ ‫لــەو زەمــیــنــە درێـــژكـــراوەی نێوان‬ ‫فیشخابور تــا بــەڕومــێــان دەگـــات‪...‬‬ ‫ژمارەیەكی زۆر ئاوەدانیی دڵنشین هەیە‪..‬‬ ‫گوندەكانی «خــانــســەرێ‌«‪« ،‬گــردی‬ ‫زیارەت»‪« ،‬عەحسك»‪« ،‬تل جەمال»‬ ‫هەمان سیمای گوندو ئاواییەكانی بەر‬ ‫لەئەنفالی باشور وەبیردەهێننەوە‪..‬‬ ‫خانووی گڵین‪ ،‬سەكۆو هەیوان‌و بەر‬ ‫بەرۆچكەی دێ‌‪ ..‬ئێوارانیش‪ ،‬شوان‬ ‫بــەرەو ئــاوایـی‌و مێگەلەكەشی‪ ،‬بــەرەو‬ ‫كۆزەكانیان دەگەڕێنێتەوە‪ ..‬هێشتا ژیان‬ ‫لەسەر هەمان ریتمی پێشووی‪ ،‬بێگومان‬ ‫بەئازادییەكانی دوای بــەرخــودانــەوە‪،‬‬ ‫بەردەوامە‪ .‬گوندو شارۆچكە‪ ..‬زەمینی‬ ‫دێــراو‌و بەراوەكانی رۆژئــاڤــا‪ ،‬یەكێكە‬ ‫لەكۆڵەگە ســەرەكــیــیــەكــان‌و زەویــیــە‬ ‫بەراوەكان‪ ،‬كشتوكاڵ‪ ،‬ژیانی جوتیارەكان‬ ‫دابــیــن دەكـــات‌و بەرهەمی خۆماڵیش‬ ‫سەنگی هەیە‪.‬‬ ‫نیشتمان پڕ لەبیری نەوتە‪ ...‬ئەمما!‬ ‫پاش فیشخابور‪ ،‬پاش كەمتر لەچارەكە‬ ‫سەعاتێك‪ ،‬دەگەیتە «گردی قەرەچوغ»‪.‬‬ ‫سەیرە‪ ،‬قەرەچوغ‪ ،‬دەشتەكەی لەهەولێری‬ ‫باشورەو گردەكەشی لەرۆژئاڤایە!‬ ‫لەقەرەچوغی رۆژئــاڤــا‪ ،‬نێوان هەر‬ ‫كــەنــدو تەپۆڵكەیەك‪ ،‬هــەر لــیــرەوار‌و‬ ‫هەورازێكە‪ ..‬بیرێكی نەوتە‪« ..‬ئاوات»ی‬ ‫وێنەگری هاوڕێم‪ ،‬دەیوت‪« :‬باوەڕناكەم‬ ‫ئەوانە بیری نــەوت بن! چونكە باوەڕ‬ ‫پێكراو نییە ئەو هەمووە بیرە نەوت بن‪،‬‬ ‫بۆیە ئەوانە بیری ئاون»‪.‬‬ ‫قەرەچوغ‪ ،‬بەسەنتەری بەرهەمهێنانی‬ ‫نەوت ئەژمار كراوە‪ ..‬ژمارەكان دەڵێن‬ ‫زیاتر لـــە(‪ )2000‬بیرە نــەوتــن‪ ،‬بۆری‬

‫گواستنەوەش‪ ،‬وەك دەمار بەجەستەی‬ ‫ئــەو خــاكــەدا بــاوبــۆتــەوە‪ ..‬هــەر بیرە‬ ‫نەوتەو ئامێرێكی هەڵێنجانی لەسەرە‪..‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی نەبوونی سنورێكی ئازاد‪..‬‬ ‫رێگرەكانی سیاسەتی هەرێمایەتی‪،‬‬ ‫جیاوازییە ناكۆك‌و قوڵەكانی ئایدۆلۆژی‪،‬‬ ‫نەبوونی كەناراوێك‌و بەشێكیش لەغەدر‪،‬‬ ‫دەنگی ئامێرەكانی كپكردووەو قوڵپەی ئەو‬ ‫زێڕە ڕەشەی خەفە كردووە‪ ..‬بەداخەوە‪،‬‬ ‫نەدەبوو وەها بێ‌‪ ..‬لەدەرەوەی رۆژئاڤا‪،‬‬ ‫بەو چەشنە دەست لەبینەقاقای قووتی‬ ‫ئەو بەشەی كەونە نیشتمان بنرێ‌!‬ ‫رومێالن (‪ )24‬سەعات رووناكە!‬ ‫پاش كەمتر لەچل دەقیقە‪ ،‬گەیشتینە‬ ‫ێ لەگێ‌«‪ ،‬كە لەگەڵ رومێالن‬ ‫«گرك ‌‬ ‫دیوار بەدیوارەوەیە‪ ،‬شارۆچكەو شارێكی‬ ‫تێكەڵ بەیەك‪ ..‬لەوێش‪ ،‬بەهەمان كۆ‬ ‫هەستی رۆژئاڤاییەكان‪ ،‬چــۆن گەنج‌و‬ ‫پیر‪ ،‬منداڵ‌و رێبوارانی سەرەڕێ‌‪ ،‬هەتا‬ ‫بەڕومێالن گەیشتین‪ ،‬دەهاتنە سەر‬ ‫رێگەو بەڕاوەشاندنی دوو پەنجەی بڵندی‬ ‫نیشانەی سەركەوتنەوە‪ ،‬پێیان دەوتین‬ ‫سەركەوتین‪ .‬هەر وەها‪ ،‬بەهەمان دڵی پڕ‬ ‫شادییەوە‪ ،‬كە مرۆڤ قوڵتر تێدەگەیشت‬ ‫تــامــەزۆریــی بــۆ ئـــازادی چ مانایەكی‬ ‫گەورەتری هەیە‪ ..‬بەوشێوەیە پێشوازیان‬ ‫دەكردو دەیانوت بەخێربێی «یەنەكە»‪.‬‬ ‫كاتێكیش گەیشتینە رومــێــان‪...‬‬ ‫ئاسمان تەواو تاریك داهاتبوو‪ ..‬بەاڵم‬ ‫شارەكە رووناكەو لەو دۆخەشدا‪)24( ،‬‬ ‫ســەعــات كــارەبــای بــــەردەوام هەیە‪.‬‬ ‫ئەوێ‌‪ ،‬سەنتەرێكی گەورەی ئیكۆنۆمی‬ ‫رۆژئاڤایە‪ ،‬هەر لــەڕابــردووەوە خاوەنی‬ ‫م ــێ ــژووی جــواڵنــەوەیــەكــی گـــەورەی‬ ‫بازرگانییە‪ ،‬بەشی زۆری دانیشتوانەكەی‬ ‫شارەزاو ئەندازیار‌و كارمەندانی كۆمپانیا‌و‬ ‫وێستگە نەوتییەكانی نــاوچــەكــەن‪.‬‬ ‫خەڵكەكەی كــراوەتــرو شارستانیانەتر‬ ‫دێن‌و دەڕۆن‪ ..‬لەسیماشدا‪ ،‬پێشكەوتووتر‬ ‫دێتە پێشچاو‪..‬‬ ‫لەوێ‌‪ ،‬لەبارەگاكانی پەیەدە‪ ،‬هەڤااڵن‬ ‫«ئاسیا عەبدوڵاڵ»‪ ،‬هاوسەرۆكی پەیەدە‪،‬‬ ‫خانمێكی شۆڕشگێڕ‪ ..‬ئەزموونەكەی‬ ‫شاخی‪ ،‬رۆڵێكی گــەورەی هەیە لەوەی‬ ‫وردتــر‪ ،‬لەخەبات بڕوانێ‌‌و بۆ ئاییندە‬ ‫قوڵتر رابمێنێ‌‪« ..‬ئــاڵــدار خەلیل»‬ ‫ئەندامی كۆمیتەی بەڕێوەبەری تەڤدەم‪،‬‬ ‫كەسایەتییەك هێمن‪ ،‬تــائــەوپــەڕی‬ ‫گوێكرتن‪ ،‬تێدەگەیت چەندە بەفراوانی‬ ‫بیر دەكاتەوە‪ ..‬سەركردەو كادرەكانی‬

‫پەیەدە‪ ،‬نزیكتر لەخانەخوێ‌‪ ،‬پێشوازیی‌و‬ ‫بەخێرهاتن لــەهــەڤــاڵ مــەال بەختیار‬ ‫بەتایبەتی‌و وەفــدەكــەی «یەنەكە»‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫ئاوەڵدووانەی یەك خەم‌و ژان‬ ‫بـــەدەم بــەخــێــرهــاتــنــەوە‪« ،‬ئــاڵــدار‬ ‫خــەلــیــل» وەك ئــــەوەی بــۆ مــێــژوو‬ ‫بدوێت‪ ،‬ســەرەڕای جیاوازی فەلسەفەو‬ ‫ئایدلۆژیای نێوان پــەیــەدەو یەنەكە‪،‬‬ ‫بــەاڵم وەك ئاوەڵدووانەی یەك خەم‌و‬ ‫ژان‪ ،‬دەڵــێــت‪« :‬هـــەر لــەســەرەتــای‬ ‫بــەرخــودانــەوە‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫هــاوكــارمــان بـــوون‌و كەمتەرخەمیان‬ ‫نــەنــوانــدووە»‪ ..‬لــەدرێــژەشــدا وردتــر‬ ‫لەهاوكاریی‌و پشتگیرییەكانی یەكێتیی‬ ‫دەدوێ‌‪ ..‬ئاییندەش قسەكانی ئاڵدار‬ ‫رونتردەكاتەوە‪..‬‬ ‫ێ قەدرزانیی‬ ‫پاشان‪ ،‬وەك ئەوەی بیەو ‌‬ ‫رۆژئاڤاییەكان لەچوارچێوە بگرێ‌‪،‬‬ ‫دەڵێت‪« :‬هاتنی هەڤاڵ مەال بەختیار‪،‬‬ ‫بۆ رۆژئاڤا‪ ،‬مانایەكی تایبەتی‌و گەورەتری‬ ‫هەیە»‌و ئەم جۆرە لێدوانەش‪ ،‬بۆ من‬ ‫وەبیرهێنانەوەی رستەیەكی هەڤاڵ‬ ‫ساڵح موسلیمە كە هەر لەرۆژئاوا وتی‪:‬‬ ‫«هیچ هێزو الیەنێك‪ ،‬جێگەی یەكێتیی‬ ‫ناگرێتەوە»‪.‬‬ ‫رۆژئاڤا‪ ،‬وێنەیەكی بڵند!‬ ‫پــاش وچــانــێــك‪ ..‬بەشەقامەكانی‬ ‫رومێالن كە دڵی زیندووی شارەكەن‪..‬‬ ‫بــەكــوچــەو كــۆاڵنــە تــەنــگــەبــەر‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫قەرەباڵغەكانیدا‪ ..‬هەڤاڵ مەال بەختیار‌و‬ ‫وەفــدە یــاوەرەكــەی سەردانی بارەگای‬ ‫پارتی دیموكراتی پێشكەوتنخوازی كورد‬ ‫لەسوریا دەكات‪ ..‬جگە لەسەركردایەتی‪،‬‬ ‫ئامادەبوونی ژمارەیەكی ئێجگار زۆر‬ ‫لەكادرو هەوادارانی پارتەكە‪ ،‬لەنێویاندا‬ ‫ژنان‌و كچان‪ ،‬بۆ پێشوازی دەبنە مایەی‬ ‫ســەرنــج‪ ..‬ســەرنــج لـــەوەی لەوكاتەی‬ ‫شەودا‪ ،‬جیاوازی نێوان ژن‌و پیاو نابینی‪،‬‬ ‫كچان‌و كوڕانی گەنج‌و الو‪ ،‬بەوشێوەیە‬ ‫لــەدەرەوەی چوار دیواری ماڵەكانیان‪..‬‬ ‫بەم دیمەنانەشدا تێدەگەیت رومێالن‪،‬‬ ‫چەند ئارامە‪..‬‬ ‫رۆژئاڤاییەكان بەنەزاكەتەوە لەسەرۆك‬ ‫تاڵەبانی دەدوێن‬ ‫لەبارەگاكەیاندا‪ ،‬سەركردایەتی پارتی‬ ‫دیموكراتی پێشكەوتنخواز بەگەرمی‬ ‫بەخێرهاتنی هــەڤــاڵ مــەال بەختیارو‬

‫لەماڵەكەی رەوانشاد هونەرمەند ئارام‬ ‫تیگران‪..‬‬ ‫لەناوەندی چاندو هونەری رەوانشاد‬ ‫هونەرمەند ئارام تیگران‪-‬ی موزیكژەن‌و‬ ‫خواشخواندا‪ ،‬پەیەدە شەشەمین كۆنگرەی‬ ‫خۆی دەستپێكرد‪ ..‬ئاسایش‌و ئارامییەكی‬ ‫بــەرچــاو‪ ..‬پێشوازیی‌و میواندارییەكی‬ ‫شایستە‪ ..‬رێوشوێنی تایبەتی هاتن‌و‬ ‫رۆیشتن‪ ..‬ژمارەیەكی ئێجگار زۆری‬ ‫كــچــان‌و كــوڕانــی كــامــێــرا بــەدەس ـت‌و‬ ‫رۆژنــامــەوانــی كەناڵەكان‪ ..‬وێنەیەكی‬ ‫شایستەی بە كۆنگرەكە بەخشیبوو‪..‬‬ ‫لەبەردەوامی وتارەكانی كۆنگرەكەدا‪،‬‬ ‫هـــەڤـــاڵ مــــەال بــەخــتــیــار جـــیـــاواز‬ ‫لەوتارەكەی‪ ،‬لەگەڵ هەڤااڵنی پەیەدە‪،‬‬ ‫راگــەیــانــد‪»:‬خــۆشــحــاڵــیــن پــەیــەدە‪،‬‬ ‫كۆنگرەیەكی ئــازاد‪ ،‬لەواڵتێكی ئــازاد‪،‬‬ ‫لەپێناو ئازادییەكی زیاتر دەبەستن»‪.‬‬ ‫جەختی لــەوەشــدەكــردەوە‪ ،‬كە «وەك‬ ‫هەمیشە پشتیوانی رۆژئـــاوا‌و باكوری‬ ‫كوردستانیشین»‪.‬‬

‫ئەوەی تەواوی شەقامێك ئارام بگرێت‪،‬‬ ‫شۆفێران‌و ئۆتۆمبیلەكانیش‪ ،‬هی هەر‬ ‫بەرپرس‌و پلەدارێكی سەربازیی‌و سیاسی‬ ‫بوایە‪ ،‬لەجوڵە دەوەستێنران‌و تەنها‬ ‫بەڕاوەشاندنی دوو پەنجەی سەركەوتن‪،‬‬ ‫وەاڵمیان دەدایەوە‪ ..‬ئێوارانیش‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خۆرئاوابوندا‪ ،‬دایكان‌و ژنانی خۆپارێزی‪،‬‬ ‫هەریەك بەچەكێكەوە‪ ،‬دێنە ناو شەقام‌و‬ ‫دووڕێیانەكان‪ ،‬جموجۆڵەكان رێكدەخەن‌و‬ ‫ئاسایش هێندەی تر تۆكمەو ئارامی‬ ‫ناوچەكانیان پارێزراو تر دەكەن‪ .‬ئەمەش‬ ‫ئەو وتەیەیی هەڤاڵ ساڵح موسلیمی‬ ‫وەبیرهێنامەوە كە دەڵێت «ئێمە سود‬ ‫لەهەڵەكانی بــاشــور وەردەگـــریـــن»‪.‬‬ ‫ێ مامەڵە كــردن بەچەكەوە‪ ،‬هەر‬ ‫لــەو ‌‬ ‫جۆرێك بێ‌‪ ،‬قەدەغەیە تا ئەو ئاستەی‬ ‫وەك خیانەتكار سەیر دەكرێت‪ .‬هیچ‬ ‫شەڕەڤانێك بۆی نییە‪ ،‬لەسەنگەرەكەیدا‬ ‫جگەرە بكێشێ‌! ئەگەر وایكرد‪ ،‬ئەوا‬ ‫هەم جگەرەكەی پێدەكوژێننەوەو هەم‬ ‫(‪ )10‬فلتەری جگەرەی فڕێدراویشی پێ‬ ‫كۆدەكەنەوە‪.‬‬

‫سوپاس كوڕەكەم‪ ،‬كە ئەمڕۆ تۆش‬ ‫لێرەیەت‬ ‫«لــەعــامــودا»‪ ،‬وەفــدەكــەی یەنەكە‪،‬‬ ‫سەردانی گۆڕستانی شەهید «دەلیل‬ ‫ســـاروخـــان»یـــان كــــرد‌و ژمـــارەیـــەك‬ ‫لەخانەوادەی شەهیدانیش بۆ سەردانی‬ ‫كوڕەكانیان لــەوێ بــوون‪ .‬هەڤاڵ مەال‬ ‫بەختیاریش‪ ،‬پاشئەوەی چەپكە گوڵی‬ ‫وەفاداری لەگۆڕستانەكە دانا‌و وتی «كێلی‬ ‫شەهیدەكان‪ ،‬بااڵیان لەئێمە بەرزترە»‪..‬‬ ‫دەچێتە الیــان‌و ســاویــان لێدەكات‪..‬‬ ‫دەستی دایكی شەهیدەكان ماچ دەكات‌و‬ ‫یەكێك لەو دایكە سەربەرزانەش‪ ،‬بەچاوی‬ ‫پڕ فرمێسكەوە پێی دەڵێت «سوپاس‬ ‫كوڕەكەم‪ ،‬كە ئەمڕۆ تۆش لێرەیەت»‪.‬‬ ‫گــۆڕســتــانــەكــە‪ )167( ،‬شەهیدی‬ ‫شەڕەڤانی شەڕی داعشی لەخۆگرتووە‪.‬‬ ‫هەر گۆڕەو تاجە گوڵینەی خۆی لەسەرە‪..‬‬ ‫ئااڵی پەیەدە‪ ،‬ناو و ناونیشان‌و مێژووی‬ ‫شەهید بوونەكەی لەسەر نەخشێنراوە‪..‬‬ ‫ئۆتۆمبیلەكەی خۆی پێبەخشین!‬ ‫دوات ــر‪ ،‬پــاش كۆتایی بەرنامەكانی گۆڕستانەكە پارێزراوە‪ ،‬وەك سیمبولی‬ ‫سەرلەبەیانی كۆنگرەكە‪ ،‬وەفدەكەی بەرخودانی نیشتمان‪ ،‬قەدری لێگیراوە‪.‬‬ ‫یەكێتیی‪ ،‬بــەرەو «عــامــودا» بارەگای‬ ‫كانتۆنی جەزیرە بەڕێكەوتین‪ .‬سەرۆك‬ ‫هۆشیاری نەتەوەیی‪ ..‬نیشتمانێك‬ ‫وەزیران‌و تەواوی وەزیرەكان لەپێشوازیدا‬ ‫لەدڵسۆزیی‬ ‫بـــوون‪ .‬لــەعــامــوداش ژیـــان بەهەموو‬ ‫دواتــــــــر‪ ..‬بــــــەرەو قــامــیــشــلــۆ‪.‬‬ ‫ســادەیــی خــۆیــەوە مانایەكی گــەورەی لـــەوێ‌ لەهۆڵێكی تایبەتی یەكێك‬ ‫هەیە‪ ..‬ئەگەرچی بەزەقی دەبینرێت لەباڵەخانەكاندا‪ ،‬سەركردایەتی پارتی‬ ‫غــــەدری ســیــاســەتــی بەعسییانەی دیموكراتی پێشكەوتنخوازی كــورد‪،‬‬ ‫رژێمەكانی ســوریــا‪ ،‬چــەنــدە بوونەتە كــۆڕێــكــی بــۆ هــەڤــاڵ مــەال بەختیار‬ ‫رێگر لەبەردەم پێشڤەچوون‌و ئاوەدانی‪ .‬رێــكــخــســتــووە‪ .‬ژمــارەیــەكــی ئیجگار‬ ‫بەاڵم كانتۆنەكەكانی رۆژئاڤا‪ ،‬بەشێكن زۆری میوان‪ ،‬لەسكرتێری حزبەكان‪،‬‬ ‫لەدەستكەوت‌و شانازییەكانی بەرخودان‪ .‬سیاسەتمەدار‪ ،‬سەركردایەتی‌و كادرانی‬ ‫لەدیدارەكەیدا‪ ،‬لەناو بارەگای كانتۆنی سیاسی‌و هەوادارانی پارتی دیموكراتی‬ ‫جەزیرە‪ ،‬هەڤاڵ سەرۆكی وەفدەكەی پێشكەوتنخواز‪ ،‬رۆشنبیران‌و نوسەر‪،‬‬ ‫یەكێتیی‪ ،‬پاش ئەوەی رایگەیاند‪« :‬لەهەر رۆژنـــامـــەوان‌و هــاوواڵتــیــانــی شــارەكــە‬ ‫كوێیەك سەنگەری ئـــازادی‌و رزگــاری ئامادەن‪ .‬هۆڵەكە جمەی دێ‌‪.‬‬ ‫نــەتــەوەی كــورد هەبێ‌‪ ،‬پێشمەرگەی‬ ‫هــەڤــاڵ مــەال بەختیار‪ ،‬لەباسێكی‬ ‫یەكێتیی لــەوێــیــە‪ .‬لــەهــەركــوێــیــەك گشتگیرداو لەماوەی سەعاتێك‌و چل‌و‬ ‫شەهێدێكی بەشێكی كوردستان هەبێ‌‪ ،‬سێ‌ دەقیقەو سی‌و هەشت سانییەدا‪،‬‬ ‫شەهێدێكی یەكێتییش لــەو ‌‬ ‫ێ هەیە‌و بـــارودۆخـــی رۆژهـــەاڵتـــی نــاوەڕاســت‪،‬‬ ‫ئێستاش لەسەر هەمان رێباز هاتووین بۆ هاوكێشە نوێیەكانی ناوچەكە‪ ،‬ئەگەرو‬ ‫رۆژئاوا»‪ ،‬ئۆتۆمبیلە تایبەتەكەی خۆی‪ ،‬رووداوەكان‪ ،‬ئاییندەی سوریا‌و رۆژئاڤای‬ ‫بۆ راپەڕاندنی ئیشوكارەكان‪ ،‬بەكانتۆنەكە كــوردســتــان‪ ،‬شرۆڤە دەكـــات‌و لەگەڵ‬ ‫بەخشی‪..‬‬ ‫ئامادەبوواندا‪ ،‬گفتوگۆی لێپرسراوێتی‬ ‫مێژووی‪ ،‬پێویستی یەكڕیزی‌و هەڵوێستی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬قۆستنەوەی دەرفەتەكان‌و‬ ‫هەڤاڵ‪ ،‬ساكین بە‪...‬‬ ‫یاسا ســەروەرە‪ ،‬رێ‌و شوێنەكانیش چــۆنــێــتــی خــەبــات بــۆ وەدیــهــێــنــانــی‬ ‫لەجێگەی خۆیاندان‪ ..‬لەدرێژایی سەردان‌و ئــامــانــجــەكــانــی رزگـــــاری‪ ،‬ئــــازادی‌و‬ ‫بەسەركردنەوەی شارو شارۆچكەكاندا‪ ،‬دیموكراسی نەتەوەكەمان دەكات‪..‬‬ ‫كاتێكیش وەفـــدەكـــەی یەكێتیی‬ ‫هەركات پێویست بووبێ‌‪ ،‬لەهەندێك‬ ‫دووڕێیان‪ ،‬یان سێ‌‌و چوار رێیانەكاندا‪ ،‬دەیەوێت قامیشلۆ‪ ،‬بــەرەو فیشخابور‬ ‫هەڤااڵنی ئاسایش‪ ،‬چ كــچ‪ ،‬چ كــوڕ‪ ،‬بەجێ بهێڵێ‌‪ ،‬رۆژئاڤاییەكانی شارەكە‪،‬‬ ‫دەستی ساڵویان بۆ شوفێرانی بەرامبەر بــەوپــەڕی دڵــســۆزیــیــەوە ماڵئاوایی‬ ‫بــەرز دەكـــردەوە‌و دەیــان وت «هەڤاڵ لەوەفدەكەی یەنەكە دەكەن‪.‬‬ ‫ساكین بە»‪ ..‬ئەم رستەیە بەس بوو بۆ‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )534‬دو شةممة ‪2015/10/5‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەگەر پێنج قۆڵی نەگەنە سازان‬ ‫پرسی سەرۆكایەتی دەبرێتەوە پارلەمان‬ ‫سكرتێری پارلەمان‪ :‬چاوەڕێی كۆبونەوەكەی ئەم هەفتەیە دەكەین‬ ‫مەال بەختیار جەخت لە پرۆژەی چوار حزبەكە دەكاتەوە كە لە پارلەمانە‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژی ‪ 2015/10/8‬كۆبونەوەی‬ ‫هەشتەمی پێنج الیەنەكە بۆ پرسی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم بەڕێوەبچێت‌و‬ ‫بەكۆبونەوەیەكی یەكالكەرەوە دادەنرێت‪،‬‬ ‫هەرچەند بڕیاربو كۆبونەوەكە لە‪6‬ی مانگ‬ ‫بكرێت‪ ،‬بەاڵم دواخرا‪ ،‬پێشبینیشدەكرێت‬ ‫لەو كۆبونەوەیەدا پارتی وەاڵمی هەردو‬ ‫پێشنیازی چوار الیەنەكە بداتەوە‪،‬‬ ‫سەبارەت بە پرسی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫كە مانگی رابردو‪ ،‬دو پێشنیاریان دابوە‬ ‫پارتی بۆ پرسی سەرۆكایەتی هەرێم‪،‬‬ ‫كە خۆی لەهەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم‬ ‫لەناو پارلەمان بەدەسەاڵت‌و هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆكی هەرێم لەناو خەڵكەوە ب ‌ە‬ ‫دەسەاڵتی تەشریفاتی دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫هاوكات باس لەوەشدەكرێت‪ ،‬كە لە‬ ‫ئەگەری بنبەست گەیشتنی كۆبونەوە‬ ‫پێنج قۆڵیەكان پرسی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم ببرێتەوە پارلەمانی كوردستان‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە مەال بەختیار لێپرسراوی‬ ‫دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬جەختی لەپرۆژەی چوار الیەنەكە‬ ‫كردەوە‪ ،‬كە لەپارلەمان پێشكەشیان‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫كانیدیدی هاوبەشی چوار حزبەكە‬ ‫دوێــنــێ مــەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫دەســتــەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی‬

‫یەكێتی لەمیانی وتارێكدا‪ ،‬لە دەستپێكی‬ ‫خولێكی خوێندكاران‌و الوانــی یەكێتی‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە‬ ‫چوار الیەنەكە كاندیدی بەهێزیان دەبێت‬ ‫بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم‌و ئەوان لەگەڵ‬ ‫سازانن بۆ پرسەكان‪ ،‬بــەاڵم نابێت ئەو‬ ‫سازانە لەسەر حسابی پڕۆژەی چوار قۆڵی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار وتــیــشــی «ئــەگــەر‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەخت كــرا‪ ،‬كە ئەوە‬ ‫دروشــمــی ئێستای یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬ئەگەر هیچ چارەسەرێك بۆ‬ ‫كێشەكانی ئێستای سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫نەدۆزرایەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی ئێمە بڕوامان‬ ‫بــەســازان هەیە‌و چــارەســەری سازانیش‬ ‫فەرامۆش ناكەین‪ ،‬بەاڵم پێدادەگرین لەسەر‬ ‫پــرۆژە هاوبەشەكەی چــوار حزبەكە‪ ،‬كە‬ ‫پێشكەشی پارلەمانیان كــردوەو ناشبێ‬ ‫چارەسەری سازان لەسەر حسابی پرۆژەكە‬ ‫بێت‪ ،‬سازانی سیاسی بۆ ئەوەیە‪ ،‬پرۆژەكە‬ ‫بە قۆناغ باشتر بەرینە پێشەوە»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەش كرد‪ ،‬ئەگەر‬ ‫پرسی سەرۆكایەتی هەرێم چارەسەر كرا‬ ‫ئێمە لەگەڵ ئەوەین‪ ،‬ئەگەر چارەسەریش‬ ‫نەكرا‪ ،‬لەگەڵ هەڵبژاردنی پێشوەختین‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەكە پاكێجییە‪ ،‬تاك الیەنە نییە‪،‬‬ ‫راپــرســی نییە بۆ ئــەوەی كێ دەبــێ بە‬ ‫سەرۆك یان نابێ بەسەرۆك‪ ،‬هەڵبژاردن‬ ‫دەبێ لە سەر هەمو ئاستەكان بێ و‪ ،‬لە‬ ‫سەر هەمو ئاستەكان ئیشی بۆ دەكەین‪،‬‬

‫ئێمە وەك یەكێتی پێداگری لەسەر ئەوەش‬ ‫دەكــەیــن‪ ،‬دەبــێــت وەك چــوار الیەنەكە‬ ‫كاندیدیشمان هەبێت بۆ سەرۆكی هەرێم‪،‬‬ ‫رێكیش دەكەوین بۆ ئەوەی كاندیمان كێ‬ ‫دەبێت‪ ،‬بۆ ئــەوەی بتوانین بیبەینەوە‪،‬‬ ‫تموحی ئێمە بردنەوەیە‪ ،‬یەكێتی قوربانی‬ ‫زۆری داوە رەوشەكە تێكنەچێت‪.‬‬ ‫كۆبونەوەی چوارقۆڵی‬ ‫هاوكات بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬ئەگەرێكی‬ ‫بەهێز لەئارادایە كە پێش كۆبونەوەكەی‬ ‫‪ 10/8‬هەر چوار الیەنی (یەكێتی‌و گۆڕان‪،‬‬ ‫یەكگرتو‪ ،‬كۆمەڵ) بۆ تاوتوێكردنی دواین‬ ‫سەرنج‌و هەڵوێستیان كۆببنەوە‌و هەر لەوێدا‬ ‫خۆیان بۆ هەر ئەگەرێكی نوێ ئامادە‬ ‫بكەن كە پێدەچێت بەهۆی وەاڵمدانەوەی‬ ‫الیەنی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە بێتە‬ ‫ئــاراوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا بەفەرمی كاتی ئەو‬ ‫كۆبونەوەیە ئاشكرانەكراوە‪.‬‬ ‫«پرسی یەكالكردنەوەی ویالیەتی‬ ‫سەرۆكی هەرێم پارلەمانە»‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬سكرتێری پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئێمە چاوەڕێی ئەنجامی كۆبونەوەكەی‬ ‫(‪)8‬ی مــانــگ دەكــەیــن‌و هــەر كاتێك‬ ‫دوای كۆبونەوەكە ئەنجامێكی فەرمی‬ ‫رابــگــەیــەنــرێــت‪ ،‬ئــەو كــاتــە پــارلــەمــان‬ ‫هەڵوێستی خۆی رادەگەیەنێت‪ ،‬چونكە‬ ‫بــەالمــانــەوە ئــەنــجــامــی كــۆبــونــەوەكــە‬

‫گرنگە‪ ،‬هەرچەندە لە‪19‬ی ئابدا بەهۆی‬ ‫ئامادەنەبونی ژمارەیەك فراكسیۆنەوە‬ ‫رێژەیی یاسایی تەواو نەكرا‪.‬‬ ‫فەخرەدین قادر‪ ،‬وتیشی «لەئێستاشدا‬ ‫بەهەمان شێوەی پێشو بڕوامان وایە كە‬ ‫پرسی یەكالكردنەوەی ویالیەتی سەرۆكی‬ ‫هەرێم هەر لەناو پارلەماندایە‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫ئــەوەی هەندێك لەپارتە سیاسیەكان‬ ‫لەرێگەی فراكسیۆنەكانیانەوە نەیانهێشت‬ ‫لەپارلەمان ئەو پرسە چارەسەربكرێت‪،‬‬ ‫ئێمە وەك سەرۆكایەتی پارلەمان نەرمیمان‬ ‫نواند‌و كاتی زیاترمان دایە الیەنەكان‪،‬‬ ‫بەڵكو خۆیان بتوانن چارەسەری بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر الیەنەكان نەگەیشتنە سازان‪،‬‬ ‫ئەوا با خەڵكی كوردستان ئاگادار بێت‬ ‫كە تەنیا پارلەمان دەتوانێت ئەو بابەتە‬ ‫چارەسەربكات»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی كە ئەگەر جارێكی‬ ‫تــر پرسی ویالیەتی ســەرۆكــی هەرێم‬ ‫بێتەوە ناو پارلەمان‪ ،‬ئایا كێشەی بۆ‬ ‫دروستدەكرێـت‪ ،‬ناوبراو ئاماژەی بەوەكرد‪،‬‬ ‫بــڕوا مەكە جارێكی تر ئەو بابەتانەی‬ ‫پەیوەندی بەچارەنوسی خەڵكەوە هەیە‬ ‫كێشەی بێتە بەردەم‪ ،‬چونكە ئەو بابەتە‬ ‫ئەگەر بمانەوێت چارەسەربكرێت پێویستی‬ ‫بەوە هەیە كە یاسا لەواڵتدا سەروەر بێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئەو كاتەش هەندێك الیەن‬ ‫سودمەنددەبن‌و هەندێكیش خۆیان بەبراوە‬ ‫نابینن‪ ،‬بۆیە دواجار پارلەمانی كوردستان‬ ‫رێكارە یاساییەكان دەگرێـتەوەبەر‪.‬‬

‫زانیاریی نوێ لەسەر ژنە‬ ‫كوژراوەكەی پاركی دایك‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫ئەو ژنەی لە پاركی دایك‪-‬ی شاری‬ ‫سلێمانی كوژرا‪ ،‬پێشتر كێشەی‬ ‫خێزانی لەگەڵ باپیری‌و باوكی‌و‬ ‫هاوسەرەكەشی هەبوە‪ ،‬كاتێ لەگەڵ‬ ‫هاوڕێی هاوسەرەكەی دەچنە‬ ‫پاركی دایك‪ ،‬لەالیەن باوكییەوە‬ ‫تەقەی لێدەكرێت‌و دەكوژرێت‪.‬‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫خانمانیش دەڵێت «ئەو ژنە كە‬ ‫پێشتر لە ماڵی باپیرەی ژیاوە‪،‬‬ ‫بەهۆی جیاوازیی نەوەكانەوە لەگەڵ‬ ‫باپیری نەدەگونجا»‪.‬‬ ‫دوانــیــوەڕۆی هەینیی رابــردو‪ ،‬ژنێكی‬ ‫تەمەن ‪ 21‬ساڵ بەناوی (سنور) لەالیەن‬ ‫باوكییەوە لەناو باخی دایكدا دەكوژرێت‪،‬‬ ‫سەرەتای كێشەكانیش دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫سەرەتای ساڵی ‪ ،2014‬كە بەهۆی كێشەی‬ ‫خێزانییەوە مــاڵــەوە بەجێدەهێڵێت‌و‬ ‫رودەكاتە شێڵتەری ژنان‪.‬‬ ‫جیاوازیی نەوەكان كردیە قوربانی‬ ‫هــەر لەسەرەتای منداڵییەوە دایـك‌و‬ ‫باوكی سنور لەیەكتر جیادەبنەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫سنور بە ناچاری دور لە هەست‌و سۆزی‬ ‫دایك‌و باوكی‪ ،‬الی نەنك‌و باپیرەی دەژی‪،‬‬ ‫دوای گەورەبونیشی بە وتەی روناك فەرەج‪،‬‬

‫دەیكوژم»‪ ،‬چونكە زۆر پێی قورس بوە‪،‬‬ ‫كە لە ماڵەوە هاتۆتەدەرەوە‪.‬‬ ‫رونــــــــــاك فــــــــــــەرەج‪ ،‬بــە‬ ‫«چــاودێــر»یــشــی راگــەیــانــد‪،‬‬ ‫لەساڵی ‪2014‬ەوە‪ ،‬كە چۆتە‬ ‫خانەی داڵدەدانی سلێمانی‪،‬‬ ‫هیچ كەسێكی بنەماڵەكەی‬ ‫لــێــی نــەپــرســیــوەتــەوە‪،‬‬ ‫هـــاوكـــات چــەنــدجــاریــش‬ ‫هەوڵیانداوە بنەماڵەكەی‬ ‫وەریبگرنەوەو رێكبكەون‪،‬‬ ‫بەاڵم وەریاننەگرتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئەوەشی رونكردەوە‪،‬‬ ‫مــاوەیــەك لە شێڵتەر مــاوەتــەوەو‬ ‫لیژنەی هــاوكــاری بــەو ژنــەیــان وتوە‬ ‫«ماڵی بــاوك‌و باپیرت دەتكوژن‪ ،‬بۆیە‬ ‫نابێت بچیتە دەرەوە»‪ ،‬بـــەاڵم ئەو‬ ‫دەیویست ژیانێكی ئاسایی بژی‪ ،‬بۆیە‬ ‫لە هێزی پێشمەرگەی ژنان لەگەڵ سێ‬ ‫ئافرەتی دیكەدا دامانمەزراند‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫داكۆكی لە خۆی بكات‌و شوێنەكەشی‬ ‫پارێزراوە‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی خانمان‪،‬‬ ‫ئــامــاژەی بــەوەشــدا‪ ،‬ئــەو كچە بڕیاری‬ ‫هاوسەرگیری لەگەڵ گەنجێكدا دەدات‪،‬‬ ‫لــەگــەڵ ئ ــەوەی بەرپرسی هێزی ژنــان‬ ‫پێیوتبو «مــاوەیــەك لێرە بمێنەرەوەو‬ ‫خـــۆت‌و ئــیــشــەكــەشــت بــنــاســە ئینجا‬ ‫هاوسەرگیری بكە»‪ ،‬بــەاڵم ئــەو كچە‬

‫«لەدوای‬ ‫دەرچونی لە شێڵتەر‬ ‫بۆتە پێشمەرگەی هێزی‬ ‫ژنان»‬ ‫ئەندامی‬ ‫كـــاروبـــاری‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫خــانــمــان‪ ،‬ئــەو كچە لــەگــەڵ باپیرەی‬ ‫نەدەگونجا‪ ،‬چونكە باپیرەی دەیویست‬ ‫ئەو «كچێكی ئاقڵ بێت‌و لەگەڵ عادات‌و‬ ‫تەقالیدی ئەواندا بگونجێت‌و هەمو شتێكی‬ ‫بە قسە بكات»‪ ،‬بــەاڵم بەهۆی ئەوەی‬ ‫نەوەكان جیاوازن‌و‪ ،‬بە وتەی كچەكە خۆی‬ ‫«هیچ كێشەیەكم نییەو ئاقڵ بوم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باپیرەم لێم ناڕازی بو»‪ ،‬بۆیە ئەو كچە‬ ‫دەچێتە شێڵتەرێكی ژنــان‪ ،‬هەربۆیەش‬ ‫باوكی هەڕەشەی لێ كردوەو وتوشیەتی‬ ‫«ل ــە ه ــەر شوێنێك كــچــەكــەم ببینم‬

‫بڕیاری خۆی داو هاوسەرگیری لەگەڵ ئەو‬ ‫كوڕە كرد‪ ،‬كە ئێمە نەماندەناسی‪.‬‬ ‫الی خــۆشــیــەوە‪ ،‬وتــەبــێــژی پۆلیسی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بە «چاودێر» راگەیاند‪ ،‬ئەو‬ ‫ژنە پێشتر نزیكەی حەوت هەزار دۆالری لە‬ ‫خێزانەكەی بردوە‪ ،‬بەوهۆیەوە هەڕەشەی‬ ‫لێكراوەو ئەویش پەنای بردۆتەبەر ئەو‬ ‫شێڵتەرەی ژنان‪.‬‬ ‫ســەركــەوت ئەحمەد‪ ،‬وتیشی «بەبێ‬ ‫رەزامەندیی خێزانەكەی نزیكەی پێنج مانگ‬ ‫لەمەوبەر شوی بە كەسێك كردوە بەناوی‬ ‫(ە‪ .‬ك‪ .‬ع‪ ،).‬بردنی پارەكەش بۆ ئەو‬ ‫كەسە بوە‪ ،‬كە پەیوەندیی خۆشەویستی‬ ‫لەگەڵیدا هەبوەو شوی پێكردوە»‪.‬‬ ‫لەگەڵ هاوسەرەكەی نێوانیان تێكدەچێ‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی پۆلیسی سلێمانی‪،‬‬ ‫شەوێك بەر لەڕوداوەكە‪ ،‬ئەو ژنە ناكۆكی‬ ‫لــەگــەڵ هــاوســەرەكــەیــدا هــەبــوەو ماڵی‬ ‫بەجێهێشتوە‪ ،‬رۆژی دواتــر هاوڕێیەكی‬ ‫هاوسەرەكەی تەلەفۆن بۆ هاوڕێیەكەی‬ ‫(هاوسەری ژنەكە) دەكــات‪ ،‬تا ئاشتیان‬ ‫بــكــاتــەوەو لــە نــزیــك ئەسحابەسپی‬ ‫یەكتر دەبــیــنــن‪ ،‬بـــەاڵم هــاوســەرەكــەی‬ ‫بەجێیاندێڵێت‌و دوای نیوەڕۆش كچەكەو‬ ‫هاوڕێی هاوسەرەكەی دەچنە پاركی دایك‌و‬ ‫لەوێش باوكی دەیكوژێت‪.‬‬

‫لەمێژە دەبو سەرۆكی پارلەمان لە‪20‬ی‬ ‫ئابدا تەئكیدیبكردایەتەوە كە لەماوەی‬ ‫‪ 60‬رۆژدا دەســەاڵتــەكــانــی ســەرۆكــی‬ ‫هەرێمی پیادەبكردایە بۆ ئەوەی بۆشایی‬ ‫یاسایی لەهەرێمدا دروســـت نەبوایە‌و‬ ‫ئەوكاتەش كارەكانی پارلەمان پەكیان‬ ‫نەدەكەوت‌و دەمانتوانی چەندین یاسا‌و‬ ‫بــڕیــار دەربــچــێــت كــە ببێتە هــۆكــار بۆ‬ ‫چاكسازی‌و كەمكردنەوەی قەیرانەكانی‬ ‫ئێستا‪ ،‬بۆیە بەشێك لەو كەمتەرخەمیانە‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە پێویستی دەكرد‬ ‫سەرۆكی پارلەمان‌و سەرۆكایەتی پارلەمان‬ ‫ئــەو راگــەیــانــدراوەی باڵوبكردایەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم رەنگە ئەوەش پەیوەندی بە دۆخی‬ ‫ئێستاوە هەبێت»‪.‬‬

‫یەكێـتی‪ :‬پارتی چاوی لەسەرۆكی‬ ‫هەرێمەو دەبێت نەرمی بنوێنێت‬ ‫هــاوكــات‪ ،‬پارلەمانتارێكی یەكێتی‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫هیوایخواست كۆبونەوە پێنج قۆڵیەكەی‬ ‫داهــاتــو ئەنجامی هەبێت‌و كــار لەسەر‬ ‫راپۆرتەكەی لیژنەی یاسایی بكرێت كە‬ ‫ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پارلەمان كرابو‪ ،‬تا‬ ‫الیەنەكان هەر سەرنج‌و تێبنییەكان هەبێت‬ ‫لەچوارچێوەی یاسا كاری لەسەر بكەن‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی بتوانین لەداهاتویەكی نزیكدا‬ ‫كار لەسەر هەمواركردنەوەی پڕۆژە یاساكە‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەگەریش الیەنەكان نەگەیشتنە‬ ‫سازان‪.‬‬ ‫تــەالر لەتیف‪ ،‬كــە ئەندامی لیژنەی‬ ‫یاساییشە‪ ،‬جەختیكردەوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫پارلەمان تاكە مەرجەع بێت بۆ ئەوەی‬ ‫«دوای سازانیش هەر پارلەمان‬ ‫كــار لــەســەر دانــانــی دانیشتنێك بكات‬ ‫مەرجەعە»‬ ‫بۆ هــەمــواركــردنــەوەی یاساكە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەرلەوبارەیەوە‪ ،‬دانا دارا‪ ،‬ئەندامی‬ ‫تەنیا بــەوە دەتوانین لــەم قەیرانانەی یاسایی وەفــدی دانوستانكاری كۆمەڵی‬ ‫ئێستا دەربازمان بێت‪ ،‬بەوهۆیەی هەمو ئیسالمی‪ ،‬ئامادەنەبوو لەسەر ئەو بابەتە‬ ‫قەیرانەكانی ئێستای هەرێم پەیوەندی لێدوان بۆ «چاودێر» بدات‪ ،‬بەپاساوی‬ ‫بەپرسی سەرۆكی هەرێمەوە هەیە‪ ،‬بۆیە ئـــەوەی‪ ،‬كــە ناكرێت لەئێستادا پێش‬ ‫پێویستە پارتی كە لەئێستادا چاوی كۆبونەوەی پێنج قۆڵی هیچ بڵێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەوەرگرتنەوەی ئەو پۆستەیە بەجۆرێك نەشیشاردەوە كە ئەگەر الیەنەكان بشگەنە‬ ‫لــەجــۆرەكــان كە پڕۆژەیەكیشیان نییە سازان هەر دەبێت دواجار بگەڕێنەوە بۆ‬ ‫لەپارلەمان‪ ،‬زیاتر كار لەسەر ئەوەبكەن پارلەمان‪ ،‬چونكە بەالمانەوە پارلەمان‬ ‫لەچوارچێوەی یاسا داواكارییەكانیان تاكە سەكۆیە‪ ،‬بۆ یەكالكردنەوەی سەرجەم‬ ‫جێبەجێبكەن نەك لەدەرەوەی یاسا‪.‬‬ ‫پرس‌و بابەتە هەستیارەكانی كوردستان‪.‬‬ ‫وتیشی «وەك یاساییەك پێموایە‬

‫بەهۆی قەیرانی داراییەوە‬

‫"چاودێر" الپەڕەكانی‬ ‫كەمدەكاتەوە‬

‫بەهۆی قەیرانی داراییەوە "چاودێر"‬ ‫‪ 12‬الپەڕەی لە رۆژنامەكە كەمدەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەم كەمكردنەوەیش بۆ ماوەیەكی كاتی‬ ‫دەبــێــت‪ ،‬ئەندامێكی ستافی كــارای‬ ‫رۆژنامەكەش‪ ،‬دەڵێت "زیاتر لە دوو‬ ‫ساڵە قەیرانی دارایی بەرۆكی رۆژنامەی‬ ‫چاودێری گرتوە"‪.‬‬ ‫لـــەوبـــارەیـــەوە رزگـــــار فــایــەق‪،‬‬ ‫ستافی كــارای رۆژنــامــەی "چاودێر"‪،‬‬ ‫رونیكردەوە‪ ،‬زیاتر لە دو ساڵە قەیرانی‬ ‫دارایــی بەرۆكی رۆژنامەكەی گرتوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەو دو ساڵەدا توانیومانە بە‬ ‫هــاوكــاری نــوســەران‌و رۆژنامەنوسە‬ ‫خەمخۆرەكانی "چاودێر" كارەكان بە‬ ‫باشی بەڕێوەببرێن‪ ،‬هاوكات نەهێڵدرێت‬ ‫كاریگەریی قەیرانی دارای ــی لەسەر‬ ‫كوالێتی رۆژنامەكە دەربكەوێت‪.‬‬

‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "بەردەوامبونی ئەم‬ ‫قەیرانە وایــكــردوە‪ ،‬چیتر نەتوانرێت‬ ‫بەو شێوەیەی پێشو رۆژنامەكە چاپ‬ ‫بكەین‪ ،‬چونكە فشارێكی زۆری دارایی‬ ‫بە تایبەت لە روی پاداشتی نوسەران‌و‬ ‫كرێی چاپی رۆژنامەكە هەبوە‪ ،‬بۆیە بە‬ ‫راوێژ لەگەڵ سەرنوسەرو ستافی كارای‬ ‫رۆژنامەكە بڕیاردرا بۆ ماوەیەكی كاتی‬ ‫‪ 12‬الپەڕە لە رۆژنامەكە كەمبكرێنەوە"‪.‬‬ ‫رزگار فایەق‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫كەمكردنەوەی الپەڕەكانی "چاودێر"‬ ‫لەپێناو ئەوەدایە‪ ،‬كە رۆژنامەكە لە‬ ‫داخستنی یەكجاری بپارێزین‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی كە "چــاودێــر" رۆژنامەیەكە‬ ‫خــوێــنــەری تــایــبــەتــی خ ــۆی هــەیــەو‬ ‫توانیویەتی جێگەی خۆی لەناو كایەی‬ ‫رۆژنــامــەنــوسـی‌و رەوت ــی رۆشنگەری‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )534‬دو شةممة ‪2015/10/5‬‬

‫زەواهیری‪ ..‬قسەتان نەفرەتە‬ ‫عوسمان میرغنی‬ ‫و‪ /‬خەسرەو مەحمود‬ ‫ئەیمــەن زەواهیری ســەركردەی قاعیدە‬ ‫لەحەشارگەكەیەوە بەپەیامێكی تۆماركراوی‬ ‫دەنگییــەوە ســەری دەرهێنا كــە قەبارەی‬ ‫ئــەو قەیران‌و گۆشــەگیرییە دەردەخات كە‬ ‫رێكخراوەكە تێیدا دەژی‪.‬‬ ‫هەمــو ئــەوەی لەپەیامەكــەدا هاتــوە‪،‬‬ ‫ئامــاژە بــەوە دەكات كــە «قاعیــدە»‬ ‫لەالوازتریــن دۆخــی خۆیدایــە بەهۆی ئەو‬ ‫لێدانــە بەدوایەكانــەدا كــە توشــیانبوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ راونانی بەردەوامی سەركردەكانی‪‌،‬و‬ ‫دەركەوتنی رێكخراوی نوێی تیرۆریستی كە‬ ‫بەڕێنماییەكانی بەڕێوەناچن بەڵكو لەســەر‬ ‫سەركردایەتیكردن دژی دەوەستنەوە‪.‬‬ ‫زەواهیــری داوا «لەهەمو مســوڵمانێك‬ ‫دەكات كــە دەتوانێت دەستبوەشــێنێت»‬ ‫لەدەوڵەتانی هاوپەیمانی خۆرئاوادا «و دو‬ ‫دڵیش نەبێت لەوەدا»‪‌،‬و پێی وایە پێویستە‬ ‫«جەنــگ بۆ ناوجەرگــەی ناوماڵی شــارو‬ ‫دامودەزگاكانــی خۆرئــاوا بگوازرێتــەوە»‪،‬‬ ‫ئەم قســەیە بەئیدانەكردن رو بەڕوكرایەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی لەوكاتەدا كە چەند دەوڵەتێكی‬ ‫خۆرئاوا وەك ئەڵمانیاو نەمسا دەرگاكانیان‬ ‫بەڕوی ســەدان هــەزار پەنابــەری عەرەب‌و‬ ‫مســوڵمان‌و هــی تــردا وااڵ دەكــەن‪‌،‬و‬ ‫دەوڵەتانــی یەكێتــی ئەوروپی مشــتومڕی‬ ‫چۆنێتــی لەخۆگرتنی كڵۆڵــە هەاڵتوەكانی‬ ‫ئەو جەنــگ‌و توندوتیژی‌و قەیرانانە دەكەن‬ ‫كە تەڕو وشك پێكەوە دەسوتێنن‪.‬‬ ‫لەزۆرێــك لەدەوڵەتــە عەرەبییــە‬ ‫ئیســامییەكاندا‪ .‬خەڵكی بــەراوردی نێوان‬ ‫وێنــەی میهرەبانــی ئەوروپایــان لەگــەڵ‬ ‫ئــەو گروپــە پەنابەرانــەدا لەبیرنەچۆتەوە‬ ‫كــە لەدەرگاكانیــان دەدەن‪ ،‬بــەراورد‬ ‫بەبانگەوازەكەی زەواهیری بۆ هەناردەكردنی‬ ‫توندوتیژی‌و وەرچەرخاندنی ئەو واڵتانە بۆ‬ ‫سەرزەمینی جەنگ‌و كوشتار (دیار حرب)‪.‬‬ ‫ئــەوەی مایــەی ســەرنجە ئەوەیــە كــە‬ ‫قســەكەی زەواهیــری وەك ئاڵۆزكردنــی‬

‫كێشــەكان‌و كۆژانــی پەنابــەران خــۆی‬ ‫دەنوێنێــت‪ ،‬بەتایبەتیــش كــە لەكاتێكــدا‬ ‫هاتوە كە هەندێك لەدەوڵەتە ئەوروپیەكان‬ ‫فشار دروستدەكەن بۆ وەستاندنی لێشاوی‬ ‫پەنابەران‪ ،‬و مەترسی دەخەنەڕو سەبارەت‬ ‫بەدزەكردنــی تونــدڕەو و تیرۆریســتان بۆ‬ ‫ناویــان‌و پێكهێنانــی (شــانەی خەوتــو)‬ ‫بــۆ رێكخراوەكانــی وەك «قاعیــدە»‬ ‫و «داعــش»‪ .‬دوای ئــەم لێدوانانــەش‬ ‫دەوڵەتانــی ئەوروپیــی دەروازەكانیــان‬ ‫داخست‪‌،‬و كەوتنە توندكردنەوەی ئیجرائات‬ ‫لەگەڵ ئەوانەی لەسەر سنور ماونەتەوە بۆ‬ ‫جیاكردنەوەو گواســتنەوە‪ .‬گــەر زەواهیری‬ ‫لەســەر بێدەنگیەكــەی خــۆی بــەردەوام‬ ‫بوایە ئەوا باشــترو بەبەزەییتر دەبو بۆ ئەو‬ ‫پەنابەرانە‪.‬‬ ‫هەرچۆنێــك بێــت ئــەوەی پەیامەكــە‬ ‫دەریدەخــات‪ ،‬تەنیا داماڵینــی «قاعیدە»‬ ‫نییە لەواقیع‪ ،‬بەڵكو جەختی لەســەر ئەوە‬ ‫كردۆتەوە كە ئەو رێكخستنە هیچ نییە جگە‬ ‫لەڕویەكی پەراوێزیانە‪‌،‬و ســەركردایەتیەكی‬ ‫دابــڕاو كــە دەســەاڵتی هیچــی نیــە جگە‬ ‫لەئاراستەكردنی بانگەوازەكانی كە ئومێدی‬ ‫وەرگرتــن یاخــود بەدەمەوەهاتنیانــی‬ ‫هەیــە لەالیــەن ئەوانــەوە كە بــە «گورگە‬ ‫تەنیــاو الكەوتــەكان» دەناســرێن‪ ،‬واتــە‬ ‫ئــەو توندڕەوانــەی بەتەنیــاو لەخانــەی‬ ‫چكۆلــەدا كاردەكــەن كــە وابەســتە نیــن‬ ‫بەســەركردایەتییەوە بەشێوەیەكی رێكخراو‬ ‫و راســتەوخۆ‪ ،‬بەســەركردایەتییەكەوە كە‬ ‫نە شــوێنەكانیان دەزانێت نە دەنگیشــیان‬ ‫دەبیســتێت مەگــەر بەكەمیــی‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫هەمــو ئەوەی كە زەواهیــری ئومێدی پێی‬ ‫هەیــە بریتیە لەوەی كە الوانێكی توڕە یان‬ ‫خەڵەتــاو بەدروشــمەكان بەدەمیەوە بێن‪،‬‬ ‫خەڵەتــاو بەدروشــمەكانی وەك دوبراكــە‬ ‫تەیمــور لەنــگ‌و جەوهــەر تســارناییفی‬ ‫جێبەجێــكاری هێرشــەكەی ماراســون‬ ‫بوســتن یاخود شــەریف‌و ســەعید كواش‪،‬‬ ‫ئەو دو برایەی هێرشــەكەی ســەر گۆڤاری‬ ‫شــارلی ئیبیــدۆی فەڕەنســییان ئەنجامدا‪.‬‬

‫ئەمجــۆرە الوانــە بــەو بابەتانــە كاریگــەر‬ ‫دەبــن كــە لەئەنتەرنێــت دەیبینــن یاخود‬ ‫ئــاگادار دەبن لێیان‌و ئیدی پرۆســەگەلێك‬ ‫ئەنجامــدەدەن كــە بــۆ خۆیــان پالنی بۆ‬ ‫دادەنێن نەك بەئاراســتەكردن‌و راهێنانێك‬ ‫لە «قاعیدە»وە‪ ،‬وەكئەوەی لەهێرشەكانی‬ ‫ئەیلولــدا (ســێپتەمبەر) رویانــدا یاخــود‬ ‫تەقاندنەوەكانــی لەندەن‌و ئەو پڕۆســانەی‬ ‫دیكــە كــە رەگەزگەلێــك ئەنجامیانــدا كە‬ ‫بەشــێوەیەكی هەرەمیی راستەوخۆ لەگەڵ‬ ‫رێكخراوەكەدا پەیوەندییان هەبو‪.‬‬ ‫پڕۆســەكانی «گورگــە تەنیــاكان»‬ ‫دڵەڕاوكێیەكــی زۆر دروســتدەكات الی ئەو‬ ‫دەزگا ئەمنیانــەی ســەختیەكی زۆر بەدی‬ ‫دەكــەن لەچاودێریكردنی «تیرۆریســتانی‬ ‫ژورەكانی خەوتن» كە لەڕێگای ئینتەرنێت‌و‬ ‫لەنــاو ماڵەكانیاندا دەكرێن بەئەندام یاخود‬ ‫كاریان تێدەكرێت‪ ،‬بەاڵم لەهەمان كاتیشدا‬ ‫الوازیــی‌و هەڵوەشــانی رێكخراوێكــی وەك‬ ‫«قاعدە» دەردەخات كە لەكاتێكی نزیكدا‬ ‫چەندین ســەربازی دەبرد بەڕێوەو الوانێك‬ ‫بەفەرمانەكانــی كاریاندەكــرد كــە لەنــاو‬ ‫رێكخراوەكــەدا بــون‪ ،‬كەچــی وایلێهاتــوە‬ ‫بانگــەواز ئاراســتە بــكات بــەو هیوایــەی‬ ‫كەسێك بەدی بكات بەدەمیانەوە بێت‪.‬‬ ‫هەروەهــا پەیامەكــەی زەواهیــری ئەوە‬ ‫روندەكاتەوە كــە «قاعیدە بەپەراوێزكراوی‬ ‫ماوەتــەوەو لەهەڵوێســتێكدا كــە الوازە‬ ‫بــەراورد لەگەڵ «داعــش»ی رۆڵەیدا‪ ،‬كە‬ ‫بەڕەكەی لەژێر پێی دەركێشا‪.‬‬ ‫زەواهیــری دەڵێــت نــە دان بــە‬ ‫«خەالفەتەكــەی» ئەبوبەكــری بەغدادیدا‬ ‫دەنێــت‪ ،‬نــە بە»ئیمارەتەكەیــش»ی‬ ‫لەدەوڵەتــی بەنــاو ئیســامیی‪ ،‬كەچــی‬ ‫لەهەمــان كاتیشــدا گــەر لەعیــراق یاخود‬ ‫ســوریادا بوایە ئەوا هاوكاریی «داعش»ی‬ ‫دەكــرد‪ .‬بارودۆخــەكان چــۆن گــۆڕدراون‬ ‫لەســەردەمێكەوە كــە ســەركردایەتی‬ ‫«قاعیــدە» پۆســتی دابــەش دەكــردو‬ ‫بەیعەتــی لەڕێكخراوگەلێكــەوە وەردەگرت‬ ‫كــە دەیانویســت لەســایەی بەیداخەكەیدا‬

‫كاربكــەن‪ ،‬بــەرەو ســەردەمێك كــە‬ ‫ســەركردەكەی داوای هاوكاریــی لەگــەڵ‬ ‫رێكخراوێكدا دەكات كە یەكێك لەلقەكانیەتی‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا چەند رێكخســتنێك هەن كە لە‬ ‫«قاعدە» داماڵراون كــە پیربون‌و زۆربەی‬ ‫سەركردەكانیشــیان لەدەستداوە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫بەیعەتــی خۆیان بۆ «داعــش» رابگەیەنن‬ ‫كە خاوەنی تواناو سەربازگەیە‪ ،‬و هەژمونی‬ ‫بەسەر وێنەی پڕوپاگەندەییدا هەیە‪.‬‬ ‫گومانــی تێدا نییە كە رێكخراوی قاعیدە‬ ‫بچوكبۆتەوە‪ ،‬كۆتاییشی دێت‌و لەناودەچێت‬ ‫وەكئــەوەی لەزۆرێك لەبزوتنەوەكانی پێش‬ ‫خــۆی رویانداوە‪ ،‬و پەیامەكەی زەواهیریش‬ ‫ئەوە كەشــف دەكات كــە رێكخراوەكە لەم‬ ‫رێگایــەدا بەردەوامــە‪ .‬ئەمــە مانــای ئەوە‬ ‫نییە كە مەترسیەكەی بەتەواویی نەماوە‪،‬‬ ‫یاخــود ناتوانێت لێرەو لەو ‌ێ پرۆســەكانی‬ ‫ئەنجام بدات‪ .‬لەو روەوە كە دەكرێت تیرۆر‬ ‫لەهەر شــوێنێكدا روبدات‌و ئامانجی ئاسان‬ ‫بۆ خۆی هەڵبژێرێت‪ ،‬لەوەشــدا پێویســتی‬ ‫بەتواناگەلــی زەبــەالح نییــە‪ ،‬بەڵكو تەنیا‬ ‫پێویســتی بەتاكێــك یــان چەنــد تاكێكی‬ ‫خەڵەتاو بەفیكرەكەی یاخود كێشــكراو بۆ‬ ‫دروشمەكانی هەیە‪‌،‬و هەست بەغوبن یاخود‬ ‫بێئومێــدی دەكەن‪ ،‬یان لەهەندێك حاڵەتدا‬ ‫بەگیانی سەركێشــی یاخود بێزاریی پاڵیان‬ ‫پێوە دەنرێت یان بەئایدیایەكی شــێواو لە‬ ‫«شەهیدبون»‌و «جیهاد»ەوە‪.‬‬ ‫جەنگــی ئەمنــی‌و ســەربازی‌و دارایــی‬ ‫ســەرەڕای هەڵەگەلێــك كــە تێكەڵیــان‬ ‫بوە‪ ،‬ســەركەوتوبون لەهەڵوەشــاندنەوەی‬ ‫رێكخــراوی قاعیــدەو رێكخراوگەلی دیكەی‬ ‫تیرۆریســتی هەڵقــواڵو لێــوەی‪ ،‬وەك‬ ‫بزوتنەوەی الوانی ســۆماڵ‪ ،‬بــەاڵم بەتەنیا‬ ‫بەســەریدا زاڵ نابێــت‪ ،‬لەهاوتەریــب‬ ‫پێــی پێویســتە هەوڵــەكان نەوەســتن‬ ‫بــۆ شكســتهێنان بەتیــرۆر‌و وشــككردنی‬ ‫سەرچاوەكانی بەسەربازكردن‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫لەنێوان الوانێكدا كە دروشمەكانی شێخەكانی‬ ‫فیكری تەكفیریی‌و چەواشەیانكردون‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی شەرقلئەوسەت‬

‫دادپەروەری لەنێوان پێشێلكردن‌و‬ ‫جێبەجێكردندا‪...‬‬

‫پارێزەر‪ :‬لوقمان مستەفا ساڵح‬ ‫پێویســتە هەمــو واڵتێك دەســەاڵتی‬ ‫ئەوەی هەبێت بۆ پاراستنی نیشتمانەكەی‌و‬ ‫ئەو سیســتەمەی كە لەسەری دامەزراوەو‬ ‫پیــادەی دەكات‪ ،‬بەرگــری لەســەروەری‬ ‫واڵت‌و ســنوری دەســەاڵتەكەی بكات‪‌،‬و‬ ‫دەبێــت توانای ئەوەشــی هەبێت كردارە‬ ‫تاوانكارییەكانیش ســزا بدات‌و ئاسایشی‬ ‫هاواڵتیەكانی بەب ‌ێ جیاوازی بپارێزێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم پێویســتە ئەو رێســا‌و رێككارە‬ ‫یاسایانەی دەوڵەت لەرێگەیانەوە یاساكانی‬ ‫خــۆی جێبەجێــدەكات‌و دەیچەســپێنێت‬ ‫رون‌و ئاشــكرا بــن‪ ،‬نــەوەك نهێنــی‌و‬ ‫هەڕەمەكی‌و وابەستەی پاوانكاری سیاسی‬ ‫بــن لەالیــەن دەوڵەتەوە یان دەســەاڵتی‬ ‫پاوانخوازی حزبی بن‪ .‬ئەویش بەمەبەستی‬ ‫زیاتر چەسپاندن‌و جێگیركردنی بنەماكانی‬ ‫دیموكراســیەت‪ ،‬بەپرۆسەیەكی گشتگیرو‬ ‫پاراستنی مافەكانی تاكەكانی نێو كۆمەڵ‪،‬‬ ‫لەچوارچێــوەی یاســاییەكی گونجــاو كە‬ ‫دەستەبەری مافەكانی مرۆڤ بێت‪.‬‬ ‫هەر كەســێك لەیاســا دەرچــو یاخود‬ ‫یاســای پێشــێلكردوە یان دەســتدرێژی‬ ‫بكاتــە ســەر مافــی كەســێكی تــر‪ ،‬یان‬ ‫بەجۆرێ لەجۆرەكان ســەرپێچی یاسایی‬ ‫كــرد‪ ،‬ئــەوە بێگومــان كاری بنكەكانــی‬

‫پۆلیــس‌و دەزگا تایبەتمەندەكانــن كــە‬ ‫بەئیزنــی دادوەر دەســگیری بكــەن‌و‬ ‫روبــەڕوی دادگای بكەنــەوە‪ ،‬بەبێئەوەی‬ ‫پەناببەن بۆ ئازاردانی دەرونی‌و جەستەیی‬ ‫كەسانی بەندكراو‪.‬‬ ‫دەبێــت دەزگاكانی پۆلیس‌و ئاســایش‬ ‫بەئاگابــن لە»رێكخــراوی لێبوردنــی‬ ‫نێونەتەوەیــی» چونكــە راپۆرتــی نوێی‬ ‫رێكخراوی لێبوردنــی نێونەتەوەیی‪141 ،‬‬ ‫واڵتــی جیهــان مەحكومكــراون بەهــۆی‬ ‫ئەشــكەنجەدانی زیندانیــان‪ .‬بێجگــە‬ ‫لەزیندانیانــی سیاســی‌و تۆمەتبارانــی‬ ‫تیرۆریســت‪ ،‬زیندانیانی تۆمەتباری دیكە‬ ‫لەقوربانیانــی ســەرەكی ئەشــكەنجە‌و‬ ‫توندوتیژی لەزیندانەكان ئەژمار دەكرێن‪.‬‬ ‫هەروەهــا راپۆرتــی لێبوردنــی‬ ‫نێونەتەوەیــی‪ ،‬تەئكیــد لــەوە دەكاتەوە‬ ‫كــە‪ ،‬ئەشــكەنجە بەمەبەســتی «دان‬ ‫پێدانان» بەتــاوان‪ ،‬هەڵەیــە‌و لەزۆربەی‬ ‫كات زیندانی بۆ كۆتاییهێنان بەئەو ئازار‌و‬ ‫ئەشــكەنجەیەی كــە دەدرێــت‪ ،‬ئامادەیە‬ ‫هــەر « دان پێدانــان» بەتۆمەتەكانــی‬ ‫كە لەســەرێتی بكات كە دورە لەراســتی‪.‬‬ ‫بەپێــی وتــەی لێبوردنــی نێونەتەوەیی‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك لەو زیندانیانەی كە دەكەونە بەر‬ ‫ئەشــكەنجە‌و ئازار‌و ئەزیەت‪ ،‬لەچاالكانی‬ ‫سیاسی‌و تیرۆریست نین‪.‬‬ ‫زۆربەی قوربانیانی ئەشكەنجە لەجیهان‬ ‫لەتوێــژی بێبــەش‌و ســتەم لێكراوانــن‪.‬‬ ‫یەكسانبون بەرامبەر بەیاسا‌و پەیڕەوكردنی‬ ‫پرەنسیپی سەروەری یاسا بەكردارە نەك‬ ‫تەنیا بەوتە‪ .‬نابێت یاســاكان وەك ماڵی‬ ‫جاڵجالۆكە بن تەنیا بەســەر هەژاران‌و بێ‬ ‫پشتیواناندا جێبەجێبكرێن‌و دەسەاڵتداران‬ ‫یاساكان پێشــێلبكەن‌و بێئەوەی بەسزای‬

‫خۆیان بگەن‪.‬‬ ‫بۆیــە دەبێــت بەپێی یاســا تۆمەتبار‬ ‫لەماوەی ‪ 24‬كاتژمێــر لەالیەن دادوەرەوە‬ ‫یــان لێكۆڵەرەوە گوفتــاری لێوەربگیرێت‬ ‫ئامــادەی بــەردەم دادوەربێــت‪ ،‬لەبــەر‬ ‫ئــەوەی (المتهم بــرئ حتی تپبت ادانته)‬ ‫تۆمەتبــار بێتاوانــە تاوەكــو تاوانەكــەی‬ ‫دەسەلمێت بەبڕیارێكی دادوەری كە پلەی‬ ‫بنبری وەرگرتبێت مــادە (‪ )19‬بڕگە(‪)5‬‬ ‫لەدەســتوری عیراقیدا بەڕونــی ئاماژەی‬ ‫بۆكراوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم (س) كــە ســزادراوێكە‬ ‫لەبەندیخانــەی چاكســازی دەڵێــت‪:‬‬ ‫كــە دەســگیركرام لەالیــەن دەزگایەكــی‬ ‫تایبەتــەوە بێئــەوەی بڕیــاری دادوەریان‬ ‫پێبێت دەســگیریانكردم بــۆ ماوەی یەك‬ ‫مانــگ زیاتــر كەس لێــی نەپرســیمەوە‬ ‫لەگەڵ ئەوەشــدا وەكــو تاوانبار مامەڵەم‬ ‫لەتەك دەكرا بێئەوەی تۆمەتەكەم لەسەر‬ ‫سا‌غكرابێتەوە‪.‬‬ ‫بێگومان ئەم مامەڵەكردنە پێچەوانەی‬ ‫یاســایە‪ ،‬چونكــە بەپێــی یاســا هیــچ‬ ‫كــەس نابێــت رابگیرێت (توقیــف) یان‬ ‫لێكۆڵینــەوەی لەگــەڵ بكرێــت تەنهــا‬ ‫بەبریــاری دادوەر نەبێــت بڕگە ‪ 1‬مادەی‬ ‫‪ 35‬دەستوری عیراقی‪.‬‬ ‫بەهەمــان شــێوە تۆمەتبــار (ج)‬ ‫ســزادراوێكی ترە دەڵێــت‪ :‬رۆژانە فەالقە‬ ‫دەكراوم‌و هەرچی ئەشكەنجە هەیە لەسەر‬ ‫الشــەی مــن تاقیكراوەتــەوە بێئــەوەی‬ ‫هیــچ تاوانێكــم كردبێت تەنهــا بەگومان‬ ‫گیرابوم لەپاشــان لەتاو ئازاری جەستەم‬ ‫ناچاربــوم دان بنێم بەو تۆمەتەی كە بۆم‬ ‫دروستكرابو‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كە یاســاكە دەڵێت‪:‬‬

‫نابێ تۆمەتبار ناچار بكرێت بەقســەكردن‬ ‫بەپێی مادەی ‪ 126‬لەیاســای بنەماكانی‬ ‫دادوەری‪ ،‬تۆمەتبــار بــۆی هەیە بێدەنگ‬ ‫بێــت‌و وەاڵمی ئەو پرســیار نەداتەوە كە‬ ‫ئاراســتەی دەكرێت بەپێی هەمواركردنی‬ ‫ئــەم مادەیــە لەالیــان دەســەاڵتی كاتی‬ ‫هاوپەیمانــان دەبــێ بــەر لەئەنجامدانی‬ ‫لێكۆڵینــەوە لەگەڵ تۆمەتبار پێویســتە‬ ‫لەســەر دادوەر كە تۆمەتبار تێبگەیەنێت‬ ‫كــە بۆی هەیــە بێدەنــگ بــێ لەوەاڵمی‬ ‫پرســیارەكان ئــەو بێدەنگیەش بە بەڵگە‬ ‫لەدژی لێــك نادرێتەوە هەروەك لەهەمان‬ ‫هەمواركــردن ئاماژە بۆ ئــەوە دەكات كە‬ ‫دەبێت مامەڵەیەكی مــرۆی جوان لەگەڵ‬ ‫تۆمەتبــار بكرێــت كــە دیــارە ئەمــەش‬ ‫رەتكردنــەوەی هەمو جــۆرە توندوتیژی‌و‬ ‫زۆر لێكردنێكە لەگەڵ تۆمەتبار‪.‬‬ ‫ســزادراوێكی تر هاتە قســەو‌وتی كە‬ ‫دەسگیر كرام هەتا یەك هەفتەش نەمزانی‬ ‫لەســەر چــی دەســگیركراوم بۆچــی من‬ ‫گیــراوم‪ ،‬كە دەم وت لەســەر چی منتان‬ ‫دەســگیركردوە؟ دەیــان وت خــۆت گێل‬ ‫مەكە‪.‬‬ ‫راســت وایــە دەبــێ ئــەو تۆمەتــەی‬ ‫ئاراســتەی تۆمەتبارەكــە دەكرێــت‬ ‫بەجوانــی بــۆی رونبكرێتــەوەو هەمــو‬ ‫الیەنەكانــی تۆمەتەكەی بۆ باســبكرێت‌و‬ ‫واتــا تێبگەینرێــت كــە لەســەر چــی‬ ‫دەســتگیركراوە‌وە بۆی هەیە ئاگادار بێت‬ ‫لەســەر پــەڕاوی لێكۆڵینــەوەو گوفتاری‬ ‫گەواهی دارەكان‌و هەركەسێكی سكااڵكار‪.‬‬ ‫تۆمەتبار مافی ئەوەی هەیە پارێزەری‬‫تایبەت بەخۆی هەبێــت لەكاتی نەبونیدا‬ ‫دەبێــت دادگا پارێزەری بــۆ دابین بكات‬ ‫لەســە دابینكردنــی خەرجــی خەزینەی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫لێكەوتەكانی ستراتیژیی نوێی‬ ‫روسیا لەسوریا‬ ‫گومــان لەوەنییە‪ ،‬واڵتە زلهێــزەكان بەپێی بەرژەوەندیی‬ ‫ســتراتیژییان جموجوڵ دەكەن‪ .‬روســیا یاریزانێكی كارایە‬ ‫لەسیاســەتی نێو‪-‬دەوڵەتــی دا‪ ،‬ئــەم كاریگەرییەش هەروا‬ ‫لەبۆشــایی‌و هەواوە نەهاتــوە‪ ،‬حەوتەمین واڵتــی ئابوریی‬ ‫جیهانە‪ ،‬داهاتی نەتەوەیی لەســاڵی (‪ )2014‬دا (‪)3,565‬‬ ‫تریلیۆن دۆالربــوە‪ )771.000(.‬دەبابەو (‪ )1337‬فڕۆكەی‬ ‫جەنگــی (‪ )7000‬موشــەكی ئەتۆمــی هەیــە‪ .‬لــەدوای‬ ‫ویالیەتەیەكگرتــوەكان بەپلــەی دوەم دێــت بۆ فرۆشــتن‌و‬ ‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫هەناردەكردنــی چــەك‌و كااڵی ســەربازیی‪ .‬تەنانەت چین‌و‬ ‫ئێران‌و هند‌و واڵتانی ئەمریكای التین چەك لەڕوسیا دەكڕن‪.‬‬ ‫لەدوای هەرەســی ســۆڤیەت‌و هەڵوەشانەوەی پەیمانی‌وارشــۆ (‪)1989‬ەوە‪ ،‬روسیا كار لەسەر‬ ‫هەڵســانەوەو گەڕانــەوەی خــۆی بۆ گۆڕەپانی ملمالنێكان دەكات‪ ،‬لەشــەڕی ئەفغانســتانەوە‪ ،‬تا‬ ‫بەهاری عەرەبی‪ ،‬تا شــەڕی دورگەی كریمیا‪ ،‬بەشــێوەیەكی ســەربازیی دەســتی بەفراوانخوازیی‬ ‫كردوە لە‪ :‬ئاســیای ناوەڕاســت‌و‪ ،‬ناوچەی قەوقازدا‪ ،‬بنكەی سەربازیشی لەهەندێ واڵتی ئەوروپای‬ ‫خۆرهەاڵتدا داناوە (ســێبەری روسیا بەسەر خۆرهەاڵتەوە گەورەترین گرێی ئاسایشی جیهانییە)‪.‬‬ ‫لەگەڵ توندبونەوەی كێبركێ جیهانییەكانیشدا‪ ،‬بلۆكی روسی بەچڕی لەدوای بەهاری عەرەبییەوە‪،‬‬ ‫دەستیكردوە پەیداكردنی نفوس لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕەستدا‪ .‬ستراتیجی تازەی روسیا لەالیەن سەرۆكی‬ ‫پێشــوتر «دیمتری میدڤیدڤ»ەوە داڕێژراوە‪ ،‬بەاڵم جێبەجێكردنی ئەم ســتراتیژە لەســەردەمی‬ ‫(پوتین) لە(‪ )2015‬دا لەبەرگرییەوە گۆڕاوە بۆ هێرشــكردن‪ ،‬ســاڵی (‪ )2010‬روســیا لەســۆنگەی‬ ‫ستراتیژە نوێیەكەیانەوە‪ ،‬گوتیان» پەیمانی باكوری ئەتڵەسی نمایندەی هەڕەشەیەكی راستەوخۆ‬ ‫ئەكات دژی روسیا‪ ،‬بەباڵوكردنەوەی درعی ساروخی ئەمریكی‪ ،‬ئەمەش راڕایی لەئاسایشی روسیدا‬ ‫دروســتكردوە»‪ ..‬یانی بەكورتی وەك لەكۆنگرەی میونخ (‪ )2015/2/8-6‬پۆلێن بەندی ئاریشــە‬ ‫قوڵەكانی ئاسایشــی جیهانی كرا‪ ،‬بەیەكداكێشــانی روسیاو ناتۆ لەئۆكرانیا بەیەكەم هەڕەشە دانرا‬ ‫لەســەر ئاسایشــی جیهانی‪ .‬لەمەش كورتتر بەهاری عەرەبی لەســوریادا وەستا‪ ،‬پاشان پریشكی‬ ‫ئاگرەكە پەڕییەوە بۆ ئۆكرانیاو ســنوری روســیا!‪ .‬ئێســتا جارێكی تر مەیدانی دەستشــكانەوەی‬ ‫ئەمریكاو ئەوروپا (بەتایبەت ئەڵمانیا) لەگەڵ روسیا گواستراوەتەوە بۆ سوریاو خۆرهەاڵتی ناوین‪.‬‬ ‫لەمــاوەی جەنگــی ســارددا‪ ،‬توركیــا بەگرنگــی پێگەكەیــەوە خۆی لەســەر بلۆكــی خۆرئاوا‬ ‫ســاغكردبوەوە‪ ،‬ئێســتاش خۆی یەكالكردۆتەوە (چونكە ئەندامێكی ســەرەكی ناتۆیە)‪ .‬ســاڵی‬ ‫(‪ )2013‬رۆكێتی پاتریۆتیاندا بەتوركیا تا لەســەر ســنوری (توركیا‪-‬ســوریا) جێگیریكرد‪.‬بۆیە بۆ‬ ‫روسیا گرنگ بو خۆرهەاڵتی لەدەست نەچێت‪ ،‬هیچ بژاردەیەكیش لەسوریا گرنگتر‌و شیاوتر نییە بۆ‬ ‫روسیا لەناوچەكەدا‪ ،‬لەڕوی مێژوییەوە پێشینەیان هەیە (ساڵی ‪ 1944‬روسیا یەكەم واڵت بو دانی‬ ‫بەسەربەخۆیی سوریادا نا)‪ .‬ساڵی (‪ )1970‬قوڵترین پەیوەندییان لەگەڵ هاتنی «حافز ئەسەد» بۆ‬ ‫حوكم دەستپێكرد (ئەو كاتانە شۆڕشی كوردیش لەباشور هەر لەچوارچێوەی روسیادا بون‪ ،‬بۆیە‬ ‫كەوتنە بەر تیغی سیاســەتەكانی كیسنجەر)‪ .‬ئەها ئەمریكا هەمیشە سورە لەسەر هاوپەیمانێتی‌و‬ ‫نزیكردنەوەی «توركیاو ئیسرائیل» تاوەكو ئیحتیوای سوریا‌و عیراق بكەن‪ ،‬پێكەوە زانیاری لەسەر‬ ‫ئێــران كۆبكەنــەوە‪ ..‬لــەڕوی ئابورییەوە ســوریا زۆرترین چەك لەبازاڕی روســیا دەكڕێت‪ ،‬لەڕوی‬ ‫جیۆ‪-‬ستراتیژیەوە روسیا بەچونی بۆ سوریا ئیتر ئەكەوێتە ئەودیوی توركیاو‪ ،‬ئەكەوێتە خۆرئاوای‬ ‫دەریای سپی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫هەڵوێســتی روســیا لەسەدەی بیســتەوە هەمیشە نزیك‌و پاڵپشــتی بوە لەهەڵوێستی جیهانی‬ ‫عەرەبــی‪ ،‬دوای (‪ )4‬ســاڵ هاوكاری ســەربازیی‌و سیاســیی‌و ئابوریی مۆســكۆ تــا رێگری بكات‬ ‫لەڕوخانی سیســتمەكەی بەشــار ئەســەد‪ ،‬رۆژی (‪ )2015/9/13‬وەزیری دەرەوەی روســیا وتی»‬ ‫واڵتەكــەی خەزێنەو پێداویســتیە ســەربازییەكانی گەیاندۆتە ســوریا‪ ،‬كــە ‪ 50‬فڕۆكەیە بۆ لێدانی‬ ‫داعــش» لە(‪)2015/9/21‬ش بەفەرمی چونەناوەوەی مارێنزی روســی بۆخاكی ســوریا راگەیاند‪،‬‬ ‫روداوەكە تا ئاســتێكی زۆر كتوپڕ‌و لەناكاو بو‪ ،‬بەاڵم زەمینەسازیشی بۆ كرابو‪ ،‬هەرچی پەیوەندە‬ ‫بەدروســتكردنی هاوپەیمانێتی دژی داعش‌و لێدانیان لەعیراق‌و سوریا‪ ،‬ئەوا پێشئەوەی سەربازیی‬ ‫روســی بچێتە خاكی ســوریا‪ ،‬ژورێكی هەواڵگریی هاوبەش یان لەبەغداد كردەوە‪ ،‬بە بەشــداری‪:‬‬ ‫عیراق‌و ئێران‌و سوریا بەسەرپەرشتی روسیا‪ ..‬بڕیارە هەریەكە لەفەڕەنساو توركیاو ئەردەن‌و میسر‬ ‫یش لەگەڵ ژورە هاوبەشەكەی روسیادا دژی داعش بجەنگن‪ ،‬هەروەها رۆژێك پێش هاتنی سوپای‬ ‫روســیا «ناتانیاهۆ»‌و ســەرۆك ئەركانی ســوپای ئیسرائیل‌و بەرپرسی بەشــی هەواڵگریی سوپا‬ ‫ســەردانی روســیایان كرد‪ ،‬تا هەماهەنگی پێشــوەخت یان هەبێت نەك بەیەكداكێشان لەسنوری‬ ‫ئیســرائیل روبدات‪ .‬ئەوەی جێی ســەرنجە ئەوەیە روســیا لەســوریا رەگ دائەكوتێت‪ ،‬گەورەترین‬ ‫بنكەی سەربازیی لەمینای «تەرتوس»‌و بنكەی ئاسمانیش لە»الزقیە» دا ئەنێت‪ .‬بەوەش روسیا‬ ‫قوڕگی دەریای ناوەڕاست ئەگرێت‪ ،‬ئەگەر روسیا پاشەكشە بكات لەسوریا‪ ،‬ئەبێتە هۆی توڕەبونی‬ ‫هاوپەیمانەكانی‌و ئەوانەی دەستیان بەپەتی مۆسكۆ‌وە گرتوە‪.‬‬ ‫بەبــڕوای من‪ ،‬هەڵگیرســانەوەی شــەڕی ئەمدواییەی پەكەكەو توركیــا‪ ،‬تاكتیكێكی توركی –‬ ‫ئەمریكــی –ئیســرائیلی بــو‪ ،‬تاوەكو كــورد ســەقفی داواكارییەكانی دابگرێتە خــوارەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫(‪ )4‬داخوازییان پێشكەشــكردبو‪ ،‬یەك دانەشــیان جێبەجێبكریت زۆرە بۆ كورد‪ ..‬واتە شــەڕێكی‬ ‫تاكتیكی بو لەپێناو ستراتیژێكدا‪ ،‬تا چی بكەن ؟‪ .‬تا دواتر بەپاڵپشتی ئێران‌و روسیا دەوڵەتێكی‬ ‫عەلەوی لەســوریا دروســت بێت‪ ..‬هەرێمێكی ســەربەخۆش بۆ كورد دان پیا بنێن (بەو مەرجەی‬ ‫لەژێــر ســێبەری توركیــاو ئەمریكادا بن)‪ .‬تــازە لەم چەند مانگەی رابڕدو قازی حەلەب كە ســەر‬ ‫بەئۆپۆزسیۆنی سوریایە بڕیارێكی دەركرد كە كڕین‌و فرۆشتن‌و مامەڵە بە(لیرە)ی توركی بكەن‪.‬‬ ‫دەوڵەت دیارە هەر لەســەرەتاوە دەبێ دادوەر پرسیار‬ ‫ت كە ئایــە دەیەوێت پارێزەر‬ ‫ئاراســتەی تۆمەتبار بكا ‌‬ ‫دابین بكات بۆخۆی‌و ئەگەر توانای نەبێت دەوڵەت بۆی‬ ‫دابیــن دەكات هەروەها پارێــزەری تۆمەتبار بۆی هەیە‬ ‫ئــاگاداری تەواوی هەبێت لەســەر پەڕاوی لێكۆڵینەوەو‬ ‫دەتوانێت وێنەیەكی پەراوەكە كۆپی بكە لەسەر ئەركی‬ ‫خۆی مەگــەر دادوەر بەبڕیارێك داواكــەی رەتبكاتەوە‬ ‫لەبەر بونی هەندێك هــۆكا‌و دەبێت دادوەر هۆكارەكان‬ ‫بەڕونی ئاماژە بۆ بكات‪.‬‬ ‫گ لەگەڵ پارێزەرەكەی‬ ‫تۆمەتبــار بۆی هەیە دایەلــۆ ‌‬ ‫بــكات بەتەنها‌و دور لەچاو و گوێی هەركەســێك‌و دور‬ ‫لەچاودێریكردن بەســەریانەوە لەرێگەی هەر ئامرازێكی‬ ‫چاودێریكردن بێت‪.‬‬ ‫هەروەها كەسی تومەتبار یاخود پارێزەرەكەی مافی‬ ‫ئــەوەی هەیــە تانە بــدات لەبریــاری دادوەر‪ ،‬لەماوەی‬ ‫‪30‬رۆژ لەرۆژی دوای دەرچونی بڕیارەكە جگە لەهەندێك‬

‫بریــار نەبێــت وەك گرتــن‌و ئازادكردنــی‬ ‫بەدەستە بەری‪.‬‬ ‫دیارە مافەكانی تۆمەتبار‌و دەســتەبەری‬ ‫پاراســتنیان‌و پاراســتنی كەرامەتی مرۆیی‬ ‫یەكێكە لەماددە گرینگەكانی پێشــوەچونی‬ ‫سیســتەمی دیموكراتی هەر واڵتێك‌و دیارە‬ ‫جەوهــەر‌و كرۆكــی رێزگرتنــی مافەكانــی‬ ‫مرۆڤیــش خــۆی دەنوێنێــت‪ ،‬كــە حــەز‬ ‫لەدادپــەروەری كۆمەاڵیەتــی‌و دادپەروەری‬ ‫دادوەری‌و رق لەســتەم‌و ســتەمكاری‬ ‫بەكردەوە‪.‬‬ ‫كاتێك ســتەم‌و ئەشــكەنجەدان شــوێنی‬ ‫دادپــەروەری دەگرێتــەوە‪ ،‬هیــچ مانایــەك‬ ‫بۆ ســەروەری یاســاو مافی مــرۆڤ‌و بنەما‬ ‫دیموكراسیەكان ناهێڵێتەوە‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )534‬دو شةممة ‪2015/10/5‬‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫هەدەپە سەردەكەوێت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫حەسەن جەمال‪:‬‬ ‫دەنگم بۆ هەدەپە یە‬

‫تەكین‪ :‬پێویستە سەرۆككۆمار بێالیەن‬ ‫بێت‬

‫ســەاڵحــەدیــن دەمــیــرتــاش هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫لــەالیــەن چین و توێژەكانی توركیاوە‬ ‫پشتیوانی تەواو لە پارتەكەیان دەكرێت‬ ‫و ئــەمــەش هۆكارێكە بــۆ سەركەوتنی‬ ‫پارتەكەیان لەهەڵبژاردنی داهاتودا‪.‬‬

‫حەسەن جەمال رۆژنامەنوسی ناوداری‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬لەهەڵبژاردنی‬ ‫مانگی ئــایــنــدە دەنـــگ بــە هــەدەپــە‬ ‫دەدات‪ ،‬چونكە تاقە پارتی سیاسییە كە‬ ‫لەبەرامبەر سیاسەتەكانی ئەردۆغان‬ ‫دەوەستێتەوە‪.‬‬

‫گورسەل تەكین سكرتێری پارتی‬ ‫كۆماری گەل رایگەیاند‪ :‬پێویستە‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا لەكاروباری‬ ‫ئاك پارتی و پڕۆسەی هەڵبژاردنەوە‬ ‫دەســتــێــوەردان نەكات و بێالیەن‬ ‫بێت‪.‬‬

‫“توركیا بە بەرنامە مافەكانی مرۆڤ‬ ‫پێشێل دەكات”‬

‫‪5‬‬

‫هەڵبژاردنی داهاتوو‪ ،‬هەدەپە‬ ‫بەرەو كوێ‌ دەبات؟‬

‫كۆمەڵێك پارێزەری بااڵی بەریتانی‪ ،‬راپۆرتێك لەسەر رەوشی توركیا باڵودەكەنەوە‬ ‫راپۆرت‪ :‬تایبەت‬ ‫كۆمەڵێك پارێزەر و چاالكوانی مافەكانی‬ ‫مــرۆڤ لە بەریتانیا‪ ،‬راپۆرتێك لەسەر‬ ‫خراپبونی رەوشی مافی مرۆڤ لەتوركیا‬ ‫باڵودەكەنەوە كە تێدا رەخنەی توند لە‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی دەگرن و پێیانوایە‬ ‫ئــەو حكومەتە بەشێوەیەكی بەرنامە‬ ‫داڕێژڕاو مافەكانی مرۆڤ پێشێل دەكات‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە لە رۆژنــامــەی (گــاردیــان)‬ ‫ی بەریتانی باڵوكراوەتەوەو داوا دەكەن‬ ‫لە پای ئەو پێشێلكارییانەی بەرامبەر بە‬ ‫كورد و بزوتنەوەی گولەن دەكرێت دادگای‬ ‫ئەوروپا ب ‌ێ دەنــگ نەبێت و تەداخولی‬ ‫رەوشەكە بكات‪.‬‬ ‫بەگوێرەی راپۆرتێكی رەخنە ئامێز‬ ‫كە لەالیەن چەند پارێزەرێكی بەریتانی‬ ‫بــااڵوە ئــامــادەكــراوە‪ ،‬حكومەتی توركیا‬ ‫دەستیكردووە بە «پێشێلكردنی مافەكانی‬ ‫مرۆڤ بە شێوەیەكی بەرنامە داڕێــژراو»‬ ‫لەڕێگەی دەستوەردانە دەسەاڵتی دادوەری‪،‬‬ ‫پۆلیس و میدیاوە‪ .‬ئەم راپۆرتە رەخنە‬ ‫ئامێزە كە لە ‪ 95‬الپەڕە پێكهاتووە‪ ،‬باس‬ ‫لەوە دەكات كە حكومەتەكەی ئاك پارتی‬ ‫تێوەگالوە لە پێشێلكردنی سەروەری یاسادا‬ ‫بە «سستكردنی» دادگــاكــان‪ ،‬سانسۆر‬ ‫خستنە سەر ماڵپەڕەكان‪ ،‬سنورداركردنی‬ ‫ئازادیی ڕادەربڕین‪ ،‬داخستنی كەیسەكانی‬

‫گەندەڵی و مامەڵەی نەشیاو لەگەڵ‬ ‫دەستبەسەركراوەكاندا‪.‬‬ ‫ئەم ڕاپۆرتە لەالیەن لۆرد ۆڵف‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫پێشووی حاكمان‪ ،‬سێر ئێدوارد گرانیەر‪،‬‬ ‫راوێــژكــاری شــاژن و ئەندام پەرلەمان و‬ ‫داواكاری گشتی پێشوو‪ ،‬پرۆفیسۆر جێفری‬ ‫جۆوێڵ‪ ،‬راوێژكاری شاژن و بەڕێوبەری‬ ‫سەنتەری بێرمینگهام بۆ دەسەاڵتی یاسا‬ ‫و سارا پالین پارێزەری شــارەزای بواری‬ ‫راگەیاندنەوە نووسراوە‪ .‬ئەم راپۆرتە ‪-‬كە‬ ‫زیاتر پشتی بە بەڵگەنامە بەستووە نەك‬ ‫سەردانی دادگاكان و چاوپێكەوتن لەگەڵ‬ ‫شایەتحاڵەكان‪ -‬ئــەو پێشێڵكارییانەی‬ ‫مــافــی مــرۆڤــی تـــۆمـــاركـــردووە كــە بە‬ ‫شێوەیەكی بــەردەوام دووبــارە دەبنەوە‪،‬‬ ‫ئــەم حاڵەتەش دوابـــەدوای دەركەوتنی‬ ‫گەندەڵییەكانی كانوونی یەكەمی ساڵی‬ ‫‪2013‬ەوە كە ئەردۆغان و چەند وەزیرێكی‬ ‫تیایدا تێوەگالبون دەستیپێكردووە‪.‬‬ ‫چوار نووسەرەكە بەم شێوەیە دەربارەی‬ ‫راپۆرتەكەیان دەدوێن‪« :‬ئێمە هەستاوین‬ ‫بە ئــەو كــار و هەنگاوانەی كە لەالیەن‬ ‫حكومەتی توركیا و دەسەاڵتدارانی ئەو‬ ‫واڵتەوە نراوە دوابەدوای كانوونی یەكەمی‬ ‫‪ ،2013‬وە بە كۆی دەنگ گەیشتوینەتە ئەو‬ ‫سەرئەنجامەی كە هەڵگەڕانەوەیەكی زۆر‬ ‫ئاشكرا و دیار رودەدات لەو چاكسازییانەی‬ ‫كە دەستیان پێكردبوو لەو كاتەوە كە‬ ‫توركیا دەستیكردبوو بە گفتوگۆكان بۆ‬

‫بوون بە ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا لە ساڵی‬ ‫‪2005‬ەوە‪« ».‬ئێمە ئەمە بە دواكەوتنیكێ‬ ‫جدی دەزانین بۆ دیموكراسی توركیا و‬ ‫رێزگرتنی لە مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫بۆ ئازادی را دەربڕین و سەروەری یاسا‪».‬‬ ‫لە راپۆرتەكەدا «لەڕوانگەی یاسای‬ ‫نــێــودەوڵــەتــی مــافــەكــانــی مــرۆڤــەوە‪،‬‬ ‫حكومەتی توركیا هەستاوە بە ئەنجامدانی‬ ‫كۆمەڵە كارێك دژ بە الیەنگرانی كورد و‬ ‫بزووتنەوەكەی گولەن كە بە دەستدرێژی‬ ‫زۆر رون بۆ سەر مافەكانی مرۆڤ هەژمار‬ ‫دەكرێن تا ئەو رادەیەی كە پێویستی دەكات‬ ‫لەسەر دادگای ئەوروپی بۆ مافەكانی مرۆڤ‬ ‫هەڵوێستە بكات و هەستێت بە ئەنجامدانی‬ ‫ئەركی سەرشانی گەر لە ناوخۆی توركیادا‬ ‫چارەسەری گونجاو بۆ ئەم پرسە نەكرێت‬ ‫و رێوشوێنی یاسایی نەگیرێتەبەر‪».‬‬ ‫راپۆرتەكە باس لەوەشدەكات كە ئامانجی‬ ‫سەرەكی ئەم شااڵوەی حكومەتی توركیا‬ ‫دەزگاكانی راگەیاندن و دادگاكانی تاوانن‪.‬‬ ‫تائێستا رێگری لەپەخشی چەند رادیۆ و‬ ‫تەلەفزیۆنێك كراوە‪ .‬تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫روبـــەڕووی قــەدەغــەكــردن بونەتەوە كە‬ ‫ئــەمــەش البـــردن و ســڕیــنــەوەی چەند‬ ‫بابەتێكی لە ماڵپەڕەكاندا شەرعاندووە‬ ‫بەبێ گــەڕانــەوە بۆ یاسا و دەركــردنــی‬ ‫فەرمان لەالیەن دادگاكانەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئاماژەی بەوەشكردووە كە «دەستگیركردن‬ ‫و دەستبەسەركردنی رۆژنامەنووسان‪،‬‬

‫كوردی هاوڕا بوون‪ ،‬بەاڵم وردە وردە توركیا‬ ‫و سعودیە و قەتەر دەستیان خستە ناو‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەوە و هاوكاری باشی دارایی‬ ‫پێشكەش بە ئەوان كردووە‪ ،‬بەمەش الیەنی‬ ‫كوردی كە سەر بەئەنجومەنی نیشتمانی‬ ‫كوردی بوون‪ ،‬خزانە الی توركیا و بەشداری‬ ‫لە ئیتالفی سوریان كرد‪ ،‬بەاڵم پەیەدە و‬ ‫تەڤدەم بێالیەنی خۆیان نواند و تەنها‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ دەستەی هەماهەنگی‬ ‫ســوری هــەبــوەو پێیان وابــوو كە رژیم‬ ‫ناڕوخێت‪ ،‬بەڵكو بەردەوام دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەنجومەنی كوردی و ئیتیالفی سوری هەر‬ ‫لەسەرەتاوە پێیان وابوو كە رژێمی ئەسەد‬ ‫لەماوەی ‪ 90‬رۆژ تا ‪ 180‬رۆژ لەناودەچێت و‬ ‫بۆچونیشیان وابوو كە هەر الیەنێكی لەگەڵ‬ ‫ئۆپۆزسیۆن نەبێت ئەوا نەیارە و شەبیحەی‬ ‫بەشارە‪.‬‬ ‫لەدوای پێنج ساڵ راستیەكان ئاشكرا‬ ‫بون بۆچونەكانی پەیەدە و تەڤدەم بوونە‬ ‫واقع وا دەرئەنجام پەیەدە و تەڤدەم توانیان‬ ‫زۆرب ــەی حزبە كوردییەكانی رۆژئ ــاوای‬ ‫كوردستان بەرەو الی خۆیان رابكێشن و‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی كورد لە سووریا لە‬ ‫‪ 12‬حزب بۆ ‪ 4‬حزب كەم بكاتەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەبەرئەوەی خاوەنی پــڕۆژەو بەرنامەی‬ ‫راستگۆ بوو‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش هێزەكانی‬ ‫هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی بەسەرۆكایەتی‬ ‫ئەمریكا لەگەڵ یەپەگە و پەیەدە لەدژی‬ ‫تێروریستان هەماهەنگیان كرد ئەمڕۆش‬ ‫یەپەگە وەك هێزی شەرعی لەڕۆژئاوای‬

‫كوردستان و سوریادا كە لە الیەك ئەمریكا‬ ‫پشتیوانی لێدەكرێت و لەالیەكی دیكە‬ ‫روسیا هەوڵی قازانجكردنی یەپەگە و‬ ‫پەیەدە دەدات و نمونەی بۆ ئەوەش كە‬ ‫لە سەرەتای مانگی ئەیلول باڵیۆزی روسیا‬ ‫سەردانی نوێنەرایەتی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫لە سلێمانی كردو و هەر ئەو كات باسی‬ ‫دامــەزرانــدنــی نوینەرایەتی رۆژئـــاوای‬ ‫كــوردســتــان لــە روســیــا كــراو ئێستاش‬ ‫ئامادەكاری بۆ دەكەن‪.‬‬ ‫ئەمریكا زیاتر لە دوو ساڵە پەیوەندی‬ ‫هەیە لەگەڵ پەیەدە و یەپەگەوە و ئەمەش‬ ‫لە سۆنگەی یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە‬ ‫یەكەم ئەڵقەی دیدارەكانی ئەمریكا و‬ ‫یەپەگە دەستی پێكردو و لە سەردەمی‬ ‫داگیركردنی شنگال لە الیــەن داعشەوە‬ ‫ئەمریكا چاوپێكەوتنی راستەوخۆی لەگەڵ‬ ‫یەپەگە كرد و دواتر لەكاتی داگیركردنی‬ ‫دێهاتەكانی كۆبانی و نــیــوەی شــاری‬ ‫كۆبانی ئەمریكا رۆڵێكی مەزن و بەرچاو‬ ‫بینی كە لەو كاتەوە هێزە ئاسمانییەكانی‬ ‫هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی هاوكاری یەپەگە‬ ‫دەكەن و ئەمڕۆش روسیا وەك هێزێكی‬ ‫گەورەی جیهان دەستی بەلێدانی بنكە و‬ ‫بارەگەكانی بەرەی نوسرەو ئەحرار ئەلشام‬ ‫لەحومس و حەما و ئۆدلیب كــردووە و‬ ‫بەمەش توانیویەتی زیانێكی زۆر لەو گروپە‬ ‫چەكدارانە بــدات كە ســەر بەڕێكخراوی‬ ‫تێرۆریستی بەرەی نوسرەن ‪.‬‬ ‫پەیەدە چــوارســاڵ زیاترە پەیوەندی‬

‫بــەڕێــوبــەرانــی دەزگــاكــانــی راگــەیــانــدن‪،‬‬ ‫ئەفسەری پۆلیس‪ ،‬داواكـــاری گشتی و‬ ‫حاكمەكان بەگومانی ئەوەی كە پشتگیری‬ ‫بزوتنەوەی خزمەت دەكـــەن‪ ،‬هەروەها‬ ‫مامەڵكردن لەگەڵیان لە زینداندا‪ ،‬خەمێكی‬ ‫زۆری دروستكردووە سەبارەت بە مافی‬ ‫ئازادیی و سەالمەتییان‪ ».‬بەپێی راپۆرتەكە‬ ‫‪ 63‬ئەفسەری پۆلیسی دەستبەسەركراون‬ ‫تائێستا لە زینداندا ماونەتەوە‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ئەوەی كە دادگایەكی پەیوەندیدار فەرمانی‬ ‫ئازادكردنی بە كەفالەتی بۆ دەركردوون‪ .‬بە‬ ‫پێی خەماڵندنێكی ڕاپۆرتەكە نزیكەی ‪40000‬‬ ‫ئەفسەری پۆلیس‪ ،‬فەرمانبەری مەدەنی‪،‬‬ ‫حاكم و داواكــاری گشتی لە كارەكانیان‬ ‫دوورخراونەتەوە لەدوای لێكۆڵینەوەكانی‬ ‫گەندەڵی لەكانونی یەكەمی ‪2013‬ەوە‬ ‫كە ئەردۆغان و بازنە نزیكەكەی تیایدا‬ ‫تێوەگالون‪.‬‬ ‫لە لێدوانێكیدا بۆ گاردیان سێر ئێدوارد‬ ‫گارنیەر دەڵێت «بە لەبەرچاوگرتنی ئەو‬ ‫لەبەریەكهەڵوەشانەی كە دادگاكانی توركیا‬ ‫پیایدا تێپەڕ دەبــن‪ ،‬ئەستەمە بتوانرێت‬ ‫چارەسەرێكی واقیعی بۆ ئەم كێشانە لە‬ ‫دادگا ناوخۆییەكاندا بدۆزرێتەوە» هەروەها‬ ‫دەڵێت كە «دادگای دەستوری توركیا تاكە‬ ‫منارەی هیوایە» بەاڵم ئەمیش بە هۆی ئەو‬ ‫كەیسە زۆرانەوە كە رویان تێكردووە توانای‬ ‫وەاڵمدانەوەی زۆر سنوردارە‪.‬‬

‫پەیەدە‬ ‫لەنێوان جەمسەرگیریی ئەمریكا و روسیا‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫لە پێنج ساڵی رابــردودا شەڕێكی بێ‬ ‫وێنە و خوێناوی لە سوریا دەستیپێكردوو‬ ‫بەهەزاران خەڵكی سڤیل لەسوریا بونە‬ ‫قوربانی سیاسەتی رژێمی دیكتاتۆری‬ ‫بەعسی و سیاسەتەكانی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫شۆڤێنی ســوری و بە تایبەت ئیتالفی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی لە ئیستەنبوڵ كە لەالیەن‬ ‫گروپی ئیخوانەكان و توركمانەكانەوە تا‬ ‫ئێستا بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫هـــەر لــەســەرەتــای دەستپێكردنی‬ ‫ئاڵۆزییەكانی ناوخۆی سوریا‪ ،‬كورد بڕیاری‬ ‫بێالیەنی خۆی دا كە لەو بڕیارەدا ‪ 11‬حزبی‬

‫لەگەڵ روسیادا هەیە و زۆر جار بەفەرمی‬ ‫ساڵح موسلیم وەك هاوسەرۆكی پەیەدە‬ ‫نوێنەری رۆژئـــاوای كوردستان لەالیەن‬ ‫روســیــاوە بانگێشت كــراوە‪ ،‬بــەاڵم وەك‬ ‫بە هەمان ئەندازەی ئەمریكا هاوكاریان‬ ‫نەكردووە‪.‬‬ ‫پێم وایە پەیەدە و یەپەگە لە بەردەم‬ ‫تاقیكردنەوەیەكی مێژوویی دان و دەبێت‬ ‫بە شێوازێكی ژیــرانــەوە بەشدار ببن و‬ ‫ســەركــەوتــن بەدەستبهێنن و ئەمەش‬ ‫لەڕۆژانی داهاتودا ئاشكرا دەبێت و بۆیە‬ ‫پێویستە پەیەدە و یەپەگە پەیوەندییەكانی‬ ‫خۆیان بەهێزتر بكەن لەگەڵ هەردوو ال‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمریكا دەبێت جێگەی خۆی لەو‬ ‫پەیوەندییانەدا تایبەت بێت لەبەرئەوەی‬ ‫كە لە رزگاركردنی كۆبانی و گرێ سپی‬ ‫و چیای كەزوان و جەزعە و تل حەمیس‬ ‫و تل براك و حەسەكە دا رۆلێكی مەزنیان‬ ‫گێڕا‪ ،‬هەروەها ئۆباما لەڕۆژی ‪ 2015-10-2‬لە‬ ‫كۆشكی سپی ئاشكرایكرد كە بەرنامەیان‬ ‫لەگەڵ كوردەكانی سوریا هەیە بۆ راهێنان‬ ‫و پرچەككردنیان‪ .‬زۆر جــار وەزارەتــی‬ ‫بەرگری ئەمریكا راگەیاندوە كە تاكە هێز و‬ ‫هاوپەیمانی لە سەر زەوی سوریا شەڕفانانی‬ ‫كوردن كەواتە یەپەگە و یەپەژەن كە واتە‬ ‫ئەمریكا و واڵتە هاوپەیمانەكان خاوەنی‬ ‫رۆڵێكی مەزن و گرنگن و بە پلەی یەكەمین‬ ‫بە كــرداری لەگەڵ رۆژئــاوای كوردستان‬ ‫بوون‪.‬‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫رۆژی هەینی رابردوو‪ ،‬پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە) لەمەراسیمێكی‬ ‫فەرمیدا ستراتیژی خۆی بۆ هەڵبژاردنی پارلەمانی ئاشكراكرد‪ ،‬ئەمەش لەپاش‬ ‫ئەوە هات كە لەهەڵبژاردنی حەوتی حوزەیرانی ئەمساڵدا‪ ،‬هەدەپە سەركەوتنی‬ ‫بەرچاوی بەدەستهێنا و ئاك پارتی نەیتوانی حكومەتی هاوبەشی لەو واڵتە‬ ‫پێكبهێنێت و بەمەش بڕیاری ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت درایەوە‪.‬‬ ‫دروشمی ئەمجارەی هەدەپە‪ ،‬ئەوەیە جەخت لە ئاشتی‪ ،‬پێكەوە بەڕێوەبردنی‬ ‫سیستمی واڵت دەكەنەوە‪ ،‬هەدەپە لەپاش ئەو سەركەوتنە گەورەیەی لە‬ ‫هەڵبژاردنی حەوتی حوزەیران بەدەستی هێنا‪ ،‬وایكرد تینێك بەوەبدات كە‬ ‫ئامانجی لەوە هەبێت لەم هەڵبژاردنەدا جێی خۆی لە حكومەتێكی هاوبەشی لەو‬ ‫واڵتە بكاتەوە‪ ،‬یەك لە پەیامە گرنگەكانی سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی‬ ‫پارتەكە ئەوەیە دەڵێت «چیتر سیستمی بەڕێوەبردن لەتوركیا لەسەردەستی‬ ‫یەك پارت بەڕێوەنابرێت و كاتی ئەوەیە سیستمێكی بەڕێوەبەرێتی زۆرینە‬ ‫لەتوركیا پەیڕەوبكرێت»‪.‬‬ ‫رۆژنامەنوسێكی هاوڕێم لە رۆژنامەی حورییەتی توركی پێیوتم «من‬ ‫وەك توركێك نیگەران نیم لەوەی سەاڵحەدین دەمیرتاش سیاسەت بكات‬ ‫و تەنانەت بەدوری نابینم لەئایندەیەكی نزیكدا ناوبراو ببێتە كەسایەتییەكی‬ ‫سیاسی گەورەی توركیا و پۆستێكی بااڵی حكومی لەو واڵتە بگرێتەدەست»‪.‬‬ ‫ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردنی ‪1‬ی تشرینی دووەم‪ ،‬پێشبینییەكان و راپرسییە‬ ‫سەرەتاییەكان لەسەر ئەوە دەوەستنەوە كە هەدەپە بەئاسانی دەتوانێت‬ ‫بەربەرستی ‪ %10‬ی هەڵبژاردن تێپەڕبكات و بەشێك لەكاندیدە دیارەكانی‬ ‫بنێرێتە پارلەمان‪ ،‬ئــەوەی گرنگە لێرەدا هەدەپە ئەو رێچكەیەی خۆی‬ ‫گرتۆتەبەر ئەوەیش خەباتكردنێكی مەدەنی دیموكراتییە بۆ ئاشتی و پێكەوە‬ ‫ژیانی گەالنی توركیا‪ ،‬جەخت كردنەوە لەئاشتی بەتایبەتی لەم دۆخەی‬ ‫ئێستادا كە شەڕێكی قورس بەرۆكی باكوری كوردستانی گرتووە‪ ،‬بەدورنییە‬ ‫هەدەپە سەركەوتنێكی گەورە لە هەڵبژاردنی ئایندە بەدوای خۆیدا بهێنێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی وتەی ئاشتی لە ئاشتیدا نا‪ ،‬جەختكردن لە ئاشتی لەدۆخی‬ ‫شەڕدا‪ ،‬پێموابێت پەیامێكی ئێجگار مانادارو گرنگە و نییەتی راستەقینەی‬ ‫ئەو الیەنە دەردەخات كە ئاشتی دەوێت‪ .‬لێرەدا هەڵوێستی كۆما جڤاكێن‬ ‫كوردستان (كەجەكە) لەبەرامبەر دۆخی هەدەپە و پڕۆسەی هەڵبژاردن‬ ‫لەتوركیا گرنگ و جێی ئاماژەپێكرد دەبێت‪ ،‬كەجەكە دەبێت تاڕادەیەكی‬ ‫باش گوێ‌ بــەداواو بانگەوازەكانی هەدەپە بدات‪ ،‬هەروەك چۆن كەجەكە‬ ‫لەهەڵبژاردنی رابردوو‪ ،‬داوای لە كوردانی تاراوگە و باكور دەكرد پشتیوانی‬ ‫لە هەدەپە بكەن‪ ،‬ئەمجارەش ئەركی سەرەكی لەسەر كەجەكە رەچاوكردنی‬ ‫دۆخی هەدەپە دەبێت‪.‬‬ ‫پڕوپاگەندەی ئەمجارەی هەڵبژاردن لەتوركیا كە بەشەڕێكی قورس‬ ‫تێپەڕدەبێت‪ ،‬بۆتە دروشمی الیەنی ئاك پارتی لە مەیدانەكان بەوەی شەڕی‬ ‫تیرۆر دەكەن‪ ،‬پێرێ‌ وتارەكەی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری توركیا‪،‬‬ ‫لەمەراسیمی كردنەوەی خولی نوێی پارلەمان‪ ،‬وتارێكی توندی پێشکەشکرد‬ ‫ئاماژەپێكردنێك بۆ ئەوەی درێژە بەشەڕ بدرێت‪ ،‬ئەردۆغان راشكاوانە وتی‬ ‫«تاكو چەكەكان نەنێژرێن‪ ،‬ئەوا ئێمە بەردەوامدەبین لەشەڕ»‪ .‬ئاك پارتی‬ ‫لەماوەی سێ‌ ساڵی رابــردوو‪ ،‬كە سێ‌ هەڵبژاردن بەڕێوەچوە ئەوانیش‬ ‫هەڵبژاردنی شارەوانییەكان‪ ،‬سەرۆككۆماری و پارلەمانی‪ ،‬یەك لەدروشمە‬ ‫سەرەكییەكانی ئاك پارتی ئەوەبو دەیگوت ئێمە پڕۆسەی ئاشتیمان هێناوەتە‬ ‫كایەوەو توانیومانە چەكەكان بێدەنگ بكەین‪ ،‬ئەمەش وەك سەركەوتنێك بۆ‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا كۆبونەوە جەماوەرییەكانی ئاك پارتی‬ ‫بەدروشمی تیرۆر لەناودەبەین بەڕێوەدەچێت‪ ،‬ئاك پارتی لەگەڵ ئەوەی لە سێ‌‬ ‫ساڵی رابردودا لەگەڵ هەوڵ و تەقەالی الیەنی كورد بۆ سەرخستنی پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی‪ ،‬حكومەتی ئاك پارتی نەیتوانی پڕۆسەكە بگەیەنێتە ئاستێك كە هیچ‬ ‫نەبێت گەڕانەوە بۆ دۆخی شەڕ ئاستەم بێت‪ ،‬ئێستا ئاك پارتی بەپێچەوانەوە‬ ‫ئەوەی لە سێ‌ ساڵی رابردوو بانگەشەی بۆ دەكرد‪ ،‬كە ئاشتی و بێدەنگ بونی‬ ‫چەكەكان بوو‪ ،‬ئێستا بانگەشە بۆ روبەڕوبونەوەی شەڕی پەكەكە دەكات‪،‬‬ ‫ئەمەش دوفاقییەك لە سیاسەتی ئاك پارتی بەرامبەر گفتەكانی بۆ رایگشتی‬ ‫لەتوركیا و بەتایبەتی بۆ كورد لەباكور نیشاندەدات و بەفاكتەرێكی گرنگ‬ ‫دەدانرێت كە رێژەی دەنگەكانی ئاك پارتی لەباكور كەمتربكاتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫چانسی ئاك پارتی لەپێكهێنانی حكومەتێكی هاوبەشی پێگە بەهێز بۆخۆی‬ ‫كەمتردەكات‪ ،‬چونكە لەكاتی دابەزینی رێژەی دەنگەكانی ئەوكات پشكی‬ ‫چەند وەزارەتێكی كەمی بەردەكەوێت و ئەو سێ‌ الیەنەكەیتر دەبنە هاوبەشی‬ ‫گەورەی حكومەتی داهاتوی توركیا‪ ،‬لێرەدا هەدەپە چانسێكی زۆری دەبێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )534‬دو شةممة ‪2015/10/5‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ئاوی نیشتمانی پیسە؟‬ ‫بەرپرسی هۆبەی تاقیگەی ئاوو خۆراك‪ :‬كۆمپانیاكانی فلتەری ئاو‬ ‫دەیانەوێت ناوبانگی ئاوی نیشتمانی ناشرین بكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬سلێمانی‪:‬‬ ‫لەئێستادا هاواڵتیان گومانیان لەال‬ ‫دروستبووە‪ ،‬لەسەر ئاوی نیشتمانی‌و ئەو‬ ‫ئاوەیشی لە ماركێتەكان دەفرۆشرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە بەرپرسان ئەو‬ ‫جۆرە گومانانە رەتدەكەنەوەو دەڵێن‬ ‫«باڵوكردنەوەی ئەو جۆرە هەوااڵنە لەالیەن‬ ‫هەندێك لەكۆمپانیاكانەوەیە بۆ ئەوەی‬ ‫كەلوپەلەكانیان بفرۆشن»‪.‬‬ ‫هاواڵتیان گومانیان هەیە‬ ‫هیوا فاتیح‪ ،‬هاواڵتیەكی دانیشتوی شاری‬ ‫سلێمانیە‪ ،‬بەنیگەرانیەوە باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئەو ئاوەی لەڕێگەی بۆریەوە بۆیاندێت‪،‬‬ ‫بەكەڵكی خواردنەوە نایات‌و زۆر لێڵ‌و‬ ‫پیسە‪ ،‬بەشێوەیەك كاتێك لە سوراحیەكی‬ ‫شوشەدا دایدەنێتی دوای چەند كاتژمێرێك‬ ‫بنی سوراحیەكە خڵتەیەكی زۆری تێدا‬ ‫كۆدەبێتەوە‪.‬‬ ‫هاواڵتیەكە وتیشی «بەهۆی قەیرانی‬ ‫داراییەوە ناتوانرێت ئاوی دەبە بكڕین‪،‬‬ ‫لەكاتێكاد گومانی ئەوەیش هەیە كە ئەو‬ ‫ئاوەی لەبازاڕو ماركێتەكان دەفرۆشرێت‬ ‫وەك ئاوی تانكیەكە وایەو لەئاوی بیر پڕ‬ ‫كراونەتەوە‪ ،‬مەترسیەكی تریش ئەوەیە‬ ‫كە هەندێك لەدەبەكان دوجار بەكار‬ ‫هێنراونەتەوە»‪.‬‬

‫فەرمانگەی ئاو دڵنیایی دەدات‬ ‫بەڕێوەبەری فەرمانگەی ئاوی سلێمانی‪،‬‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬هەندێك‬ ‫لەكۆمپانیاكانی فرۆشتنی ئاوی بتڵ‌و دەبە‪،‬‬ ‫گومان الی خەڵكی دروستدەكەن بەوەی كە‬ ‫ئاوی نشتیمانی بەكەڵكی خواردنەوە نایات‪،‬‬ ‫ئەوەیش تەنها لەبەر بەرژەوەندی بازرگانی‬ ‫خۆیانی بۆ بەدەستهێنانی قازانج لەخەڵكی‬ ‫هەژار‪.‬‬

‫هۆێ شكاندنی ئاوی نشتیمانی (خۆماڵی)‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو كۆمپانیایانە پەیمانەكەیان شكاند‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری فەرمانگەی ئاوی سلێمانی‪،‬‬ ‫باس لەوەیشدەكات‪ ،‬ئاوی سلێمانی تادەگاتە‬ ‫ماڵەكان بە دو قۆناغ دەڕوات‪ ،‬قۆناغی یەكەم‬ ‫بەنیشتن و مەینی مادەكانە‪ ،‬دووەمینیش‬ ‫بەفەلتەردا دەڕوات دوای كلۆری تێدەكرێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە رێگەنادرێت بەهیچ شێوەێك‬ ‫ئاوی پیس بدرێت بەهاواڵتیان‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری فەرمانگەی ئاوی سلێمانی‪:‬‬ ‫كۆمپانیاكە بۆ بەرژەوەندیی خۆیان پڕوپاگەندە‬ ‫باڵودەكەنەوە‬ ‫سەربەست عوسمان‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪،‬‬ ‫فەرمانگەكەیان ستافی كاراو تەواوو تاقیگە‌و‬ ‫ئامێری تایبەتیان هەیە بۆ چاودێریكردنی‬ ‫ئاوی رەئیسی‌و هیچ كێشەیەكی نییە‪.‬‬ ‫ناوبراو دەڵێت « فرۆشیارانی فلتەری‬ ‫ئاویش بەهەمان شێوە لەپێناو فرۆشتنی‬ ‫ئامێرەكانیان لەوجۆرە گومانانە باڵو‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬لەكاتێكادا لەگەڵ ئەم كۆمپانیانە‬ ‫وارێكەوتن كە ئەوان ئامێرەكە ببەنە ئەو‬ ‫شوێن و گەڕەكانەی كە بیریان لێیەو تائێستا‬ ‫شەبەكەیان بۆنەچوە‪ ،‬بەمەرجێك نەبنە‬

‫ئاو لەڕوی فیزیایی‌و كیمیاییەوە‬ ‫پسپۆڕێكی بواری كیمیا‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئەو ئاوەی بەناو وێستگەكانی‬ ‫پاكردنەوەی شاری سلێمانیدا بەپرۆسەی‬ ‫پاكرنەوەو پااڵوتندا دەڕوات‪ ،‬پاشان مادەی‬ ‫‪ALON SHAP‬ی تێدەكرێت‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫مادەی هەڵواسراوی ناو ئاوەكە الببات‪،‬‬ ‫ئەو ئاوەیش شیكاری فیزیایی و بایلۆجی‌و‬ ‫كیمیایی بۆدەكرێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا كلۆری‬ ‫تێدەكرێت‪ ،‬كەواتە ئەو ئاوەی دەگاتە مااڵن‬

‫ئاوێكی پاكە هیچ كێشەیەكی نیە‪.‬‬ ‫خالید عومەر‪ ،‬جەختی لەوەشكردوە‪،‬‬ ‫ئەوەی كە كۆمپانیاكان دەیكەن پێیانوایە‬ ‫دەبێت ئاوەكە ئایۆناتی زۆر كەم بێت‪،‬‬ ‫مەرج نیە ئاوەكە ئایۆناتی كەمبێت واگومان‬ ‫دەبات كە ئاوەكە مادەی ئۆرگانی زۆر‬ ‫تیایە‪ ،‬بەاڵم ئاوی خۆماڵی ئەوەندە مادەی‬ ‫ئۆرگانی زۆر نیە كە زیانی هەبێت بۆ سەر‬ ‫تەندروستی هاواڵتیان‪ ،‬بۆیە ئەو ئاوەی كە‬ ‫گونجاو بێت بۆ خواردنەوە دەبێت مادەی‬ ‫ئایۆناتی تێدابێت‪ ،‬بەمەرجێك هەریەكە لەو‬ ‫مادانە سنوری خۆی تێنەپەڕێنێت‪ ،‬لەڕوی‬ ‫فیزیایەوە بێ بۆن بێتام بێ رەنگ بێت‪،‬‬ ‫لەڕوی بالۆجیەوە گونجاو بێت بەكتریای‬ ‫تێدا نەبێت‪ ،‬بەچەندین شێوە پاك دەبێتەوە‬ ‫وەك ئۆزۆن تیشكی سەرو وەنەوشەیی الی‬ ‫خۆمان بەكلۆر پاك دەكرێتەوە‪ ،‬لەڕوی‬ ‫كیمیاییەوە نابێت ئایۆنەكان و مادە‬ ‫ئۆرگانیەكان تێدایەتی زۆر بێت‪.‬‬ ‫ئاوی مااڵن لەژێر چاودێریدایە‬ ‫بەرپرسی هۆبەی تاقیگەی ئاوو خۆراك‬ ‫لەبەڕێوبەرایەتی خۆپاراستنی تەندروستی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬هەندێك‬ ‫لەكۆمپانیاكانی (فرۆشتنی فلتەری ئاو)‬ ‫دەیانەوێت ناوبانگی ئاوی نیشتمانی ناشیرن‬ ‫بكەن‪ ،‬بەپێ قسەی ئەو كۆمپانیانەیش بێت‬ ‫ئاوی بوتڵەكانیش پیسە كە ئەمە شتێكی‬

‫راست نیە‪ ،‬تەنها بۆسەر لێشواندنی‬ ‫خەڵك‌و بەرژەوەندی تایبەتە‪.‬‬ ‫شیرین عوسمان‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫ئاوەی كە دەدرێتە مااڵن بەردەوام لەژێر‬ ‫چاودێری ورددایە‪ ،‬لەڕوی میاكرۆبیشەوە‬ ‫زۆرپاكە‪ ،‬پشكنینی كیمیای و بەكترۆلۆجی‬ ‫بۆدەكرێت‪ ،‬ئەگەر لەبكترۆلۆجیەكە‬ ‫بەدواداچونی بۆدەكرێت‪،‬‬ ‫دەرنەچێت‬ ‫وەكو بەڕێوەبەرایەتیەكەشیان بەپرسن لە‬ ‫پاكی ئاوی ناو شاری سلێمانی‪ ،‬چونكە‬ ‫هەر كێشەیەك هەبێت بەڕێوەبەراتی ئاوی‬

‫لێ ئاگادار دەكرێتەوە بۆئەوەی ئەوانیش‬ ‫بەدواداچونی بۆ بكەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەرەنگ زەردبونی ئاوی نشتیمانی‬ ‫مااڵن ناوبراو وتی «لەوەرزی ئێستادا‬ ‫ئاو كەم دەبێتەوە‪ ،‬بەهۆی ئەوەی باران‬ ‫نەباریوەو ئاستی ئاو یش دادەبەزێت‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە ئەو قەوزەیەی كە هەیە‬ ‫كارلێك دەكات لەگەڵ ئەو دەرمان‌و كلۆرەی‬ ‫كە تێی دەكرێت‪ ،‬ئەوەیش وایلێدەكات تەنها‬ ‫رەنگەكەی زەردبێت‌و لەڕوی تەندروستیەوە‬ ‫هیچ مەترسیەكی نیە»‪.‬‬

‫؟‬

‫چۆن خۆتان لەنەخۆشیەكانی دڵ دەپارێزن‬ ‫هەرێمی كوردستان‪:‬‬ ‫رێژەی مردن بە نەخۆشیەكانی دڵ لەبەرزبونەوەدایە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستی‪،‬‬ ‫نەخۆشیەكانی دڵ هۆكاری سەرەكین بۆ‬ ‫گیان لەدەستدان لەهەرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫هاوكات بەراورد بەسااڵنی پێشوو‬ ‫رێژەی مردن بەنەخۆشیەكانی دڵ‬ ‫لەبەرزبونەوەدایە‪ ،‬بۆ خۆپاراستنیش‬ ‫لەنەخۆشیەكانی دڵ پزیشكان رێنمایی‬ ‫تایبەتی خۆیان هەیە‪.‬‬ ‫ئامارەكان چی دەڵێن ؟‬ ‫بەپێی ئامارێكی وەزارەتی تەندروستی‬ ‫حكومەتی هەرێم لەماوەی ‪ 8‬مانگی‬ ‫ڕابردودا سێ‌ هەزار‌و ‪ 852‬كەس بەهۆی‬ ‫نەخۆشی دڵەوە براونەتە نەخۆشخانەو‬ ‫‪ 198‬كەسیشیان بەهەمان نەخۆشی‬ ‫گیانیان لەدەستاداوە‪.‬‬ ‫ئەگەر بەراورد بكرێت بەساڵی رابردوو‪،‬‬ ‫نیشانەكانی نەخوشیی دڵ‬ ‫رێژەكە لەیەكترەوە نزیكە بەشێوەیەك لە‬ ‫(‪ )8‬مانگی ساڵی رابردودا س ‌ێ هەزارو‬ ‫‪ 824‬كەس براونەتە بەشی بوژانەوەی دڵ‬ ‫‪ 133‬كەسیان گیانیان لەدەستداوە‪.‬‬ ‫هەر بەپێی ئامارەكە‪ ،‬س ‌ێ هەزارو ‪299‬‬ ‫قەستەرەو باڵۆن بۆ نەخۆشەكان كراون‪،‬‬ ‫هەروەها ‪ 167‬نەشتەرگەری ئەنجامدراون‪ ،‬لەدەستدان دادەنرێت‪ ،‬هۆكاری ئەمەش‬ ‫بەاڵم ساڵی پاردا ‪ 133‬نەشتەرگەری دەگەڕێتەوە بۆ وەرزشنەكردن‪ ،‬قەڵەوی‪،‬‬ ‫كراون‪ ،‬هەروەها ‪ 984‬تیشكی تەنوری دڵ نەجواڵن‪ ،‬بۆماوەیی‌و فشاری دەرونی‪.‬‬ ‫بۆ نەخۆش گیراوە‪.‬‬ ‫مردنەكان رای جیاوازیان لەسەرە‬ ‫د‪.‬میران محەمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی الی خۆیشیەوە وەزیری تەندروستی هەرێم‪،‬‬ ‫تەندروستی سلێمانی‪ ،‬رۆژی ‪29‬ی مانگ‪ ،‬لەپەڕەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند‪ ،‬فەیسبوك‪ ،‬بە بۆنەی رۆژی جیهانی‬ ‫نەخۆشییەكانی دڵ لەجیهاندا بەیەكێك نەخۆشیەكانی دڵەوە ئاماژەی بەوەداوە‪،‬‬ ‫هۆكارەكانی‬ ‫لەسەرەكیترین‬ ‫گیان نەخۆشییەكانی دڵ هۆكاری سەرەكی‬

‫كەسەكە هەست بەسنگ ئێشەیەكی زۆر دەكات‌و دڵی‬ ‫پەلەپەل لێدەدات‪ ،‬هەناسەی تونددەبێت‬ ‫مردنن لەجیهان‌و سااڵنە زیاتر لە ‪ 17‬ملێون‬ ‫كەس دەكوژێت‪ ،‬كە دەكاتە رێژەیەكی زیاتر‬ ‫لە كۆكراوەی مردن بە هەرسێ نەخۆشی‬ ‫شێرپەنجە‪ ،‬ئەیدزو مەالریا‪.‬‬ ‫د‪ .‬رێكەوت حەمە رەشید‪ ،‬باس‬ ‫لەوەشدەكات‪ ،‬ئێستا نەخوشییەكانی‬ ‫دڵ‌و لولەكانی خوێن‌و جەڵتەی مێشك لە‬ ‫منداڵ‌و گەنجانیشدا تۆماردەكرێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەخۆشییەكانی دڵ لە كوردستان هۆكاری‬

‫ئەم نەخۆشیە زیاتر پەیوەندیی هەیە بە‬ ‫شێوازی ژیانی كەسەكانەوە ئەو زەختەی‬ ‫كە لەسەریەتی‪ ،‬زۆركێشانی جگەرەو‬ ‫زیادبونی نەخۆشی شەكرە‪.‬‬ ‫د‪ .‬دارا محەمەد‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫پێویستە هەر نەخۆشێك ئەو نیشانانەی‬ ‫تێدا بەدیاركەوت زو بچێت چارەسەری‬ ‫خۆی بكات‪ ،‬بۆخۆبەدورگرتنیش لە‬ ‫نەخۆشی دڵ پێویستە جەگەر نەكێشرێت‌و‬ ‫چەوری زۆرنەخورێت بەردەوام وەرزش‬ ‫بكرێت‪ ،‬خۆی لەخەمو خەفەت بەدور‬ ‫بگرێت‪ ،‬هەروەها گەنج كە جەڵدەی دڵ‬ ‫لێدەدات دەستبەجێ دەمرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫جەڵدەی دڵ لەگەنجدا كتوپڕە پێش ئەوە‬ ‫هیچ نیشانەكی لێ دیاری نەدات‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «ئەم نەخۆشیە تەنها‬ ‫لەكوردستاندا نیەو لەهەمو جیهاندا بونی‬ ‫هەیە‪ ،‬هۆكاری زیادبونەكەشی بەهۆی‬ ‫كێشانی زۆر جگەرەو زیادبونی نەخۆشی‬ ‫شەكرە‪.‬‬

‫خۆپاراستن لەمەترسییەكە‬ ‫خۆپاراستن‬ ‫دوركەوتنەوەو‬ ‫بۆ‬ ‫لەمەترسیەكانی ئەو نەخۆشییە پێویستە‬ ‫هەفتەی پێنج جار رۆژانە بۆماوەی‬ ‫سەرەكی مردنە‪ ،‬ئەمەش بەهۆی قەڵەوی‌و ‪ 30‬خولەك وەرزش بكرێت‪ ،‬خواردنی‬ ‫خواردنی ناتەندروست‌و كەم جوڵەیی‌و تەندروستیش بخورێت‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫كەمخوێ‌و چەوریبێت‪ ،‬سەوزەو میوەیش‬ ‫جگەرەكێشانەوەیە‪.‬‬ ‫زیاتر بخورێت لە خواردندا‪ ،‬لە جگەرەو‬ ‫هۆكارەكانی توشبوون‬ ‫پسپۆڕێكی گشتی نەخوشییەكانی دڵ‪ ،‬بە نێرگەلەیش دروبكەوینەوە‪ ،‬سااڵنە النی كەم‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬نیشانەكانی ئەم جارێك پشكنینی گشتی بكرێت‪.‬‬ ‫نەخۆشییە ئەوەیە‪ ،‬كە كەسەكە هەست‬ ‫چەندین پرۆژە یاسا پێشكەشكراون‬ ‫بەسنگ ئێشەیەكی زۆر دەكات‌و دڵی‬ ‫پەلەپەل لێدەدات هەناسەی تونددەبێت‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی تەندروستی لەپارلەمانی‬

‫كوردستان‪ ،‬تیابەت بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەرۆژی جیهانی نەخۆشیەكانی‬ ‫دڵدا وەزیری تەندروستی وتویەتی زۆربەی‬ ‫نەخۆشانی دڵ بەو نەخۆشیە دەمرن‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە بەپێی توێژینەوەیەكی‬ ‫رێكخراوی رەند كە لەكوردستان كردویەتی‬ ‫زۆرینەی ئەوانەی مردون بەهۆی روداوەكانی‬ ‫هاتۆچۆوە گیانیان لەدەستداوە‪ ،‬نەخۆشی‬ ‫دڵیش كە هەیە بەهۆی ئەو باردۆخەی‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا هەیە زیادی كردوە‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە نەبونی هۆشیاری‬ ‫تەندروستی هۆكارە‪ ،‬بۆئەو مەبەستە‬ ‫بەردەوام وەزارەتیان ئاگادار كردۆتەوە‬ ‫لەگرنگی دان بەهۆشیاری تەندروستی بەم‬ ‫جۆرە نەخۆشیانە‪.‬‬ ‫زولفا مەحمود‪ ،‬لەبارەی رۆڵی پەرلەمان‬ ‫لەسەر بواری تەندروستی رونیكردەوە‪،‬‬ ‫بەردەوام لەرێگەی نوسراوی فەرمیەوە‬ ‫وەزارەتی تەندروستیان ئاگاداركردۆتەوە‬ ‫بۆ پێشخستنی‪ ،‬چەند پڕۆژە یاسایەكیش‬ ‫نوسراونەتەوە یەكێك لەو پڕۆژە یاسایانەیش‬ ‫جیاكردنەوەی كەرتی گشتی و تایبەتی‬ ‫تەندروستیە‪ ،‬هەروەها پرۆژە یاسایەكی تر‬ ‫كە شەش مانگ پێش ئێستا خوێندنەوەی‬ ‫یەكەمی بۆ كراوە‪ ،‬ئەوەیش پاراستنی مافی‬ ‫نەخۆش‌و كارمەند‌و پزیشكە‪ ،‬رێگریكردن‬ ‫لە بازرگانیكردنی بەئەندامەكانی لەشی‬ ‫مرۆڤەوە‪ ،‬پرۆژە یاسای بیمەی تەندروستی‬ ‫بۆ خەڵكی هەژار كە بۆ كەرتی تایبەتیش‬ ‫هەبێت‪ ،‬هەمویان خوێندنەوەی یەكەمیان‬ ‫بۆكراوە چاوەڕێن ببێتە پڕۆژە یاسا‬ ‫بۆپێشخستنی كەرتی تەندروستی‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )534‬دو شةممة ‪2015/10/5‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫نادال‪:‬‬

‫پاریسیەكان‬ ‫رۆناڵدۆ‬ ‫دەوروژێنن‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫یانەی پاریس سان جێرمانی فرەنسی‪ ،‬بەردەوامە‬ ‫لە هەوڵەكانی بۆ راكێشانی كریستیانۆ رۆناڵدۆی‬ ‫باشترین یاریزانی جیهان‪.‬‬ ‫ئیدارەی یانە پاریسیەكە‪ ،‬كە لەالیەن ملیاردێرە‬ ‫قەتەریەكانەوە بەڕێوەدەبرێت‪ ،‬ئامادەیی خۆیان‬ ‫نیشانداوە بۆ ئەوەی موچەی سااڵنەی رۆناڵدۆ‬ ‫بەرزبكەنەوە بۆ ‪ 27‬ملیۆن یۆرۆ‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫لەیانەی ریاڵ مەدرید موچەی سااڵنەی ‪ 20‬ملیۆن‬ ‫یۆرۆیە‪.‬‬ ‫بەپێی دوایین راپۆرتە رۆژنامەنوسیەكان‪ ،‬یانە‬ ‫پاریسیەكە تەنها بەڵێنی زیادكردنی موچەی‬ ‫سااڵنەی رۆناڵدۆی نەداوە‪ ،‬بەڵكو ئامادەیی خۆیشی‬ ‫نیشانداوە‪ ،‬كە گرێبەستی هێنانی ئەو یاریزانە لە‬ ‫‪ 125‬ملیۆن یۆرۆوە بەرزبكاتەوە بۆ ‪ 135‬ملیۆن یۆرۆ‪.‬‬ ‫هەوڵە بەردەوامەكانی پاریس سان جێرمان دوای‬ ‫ئەوە دێت‪ ،‬كە دوای كۆتاییهاتنی ئەم وەرزە‬ ‫گرێبەستی زالتان ئیبراهیمۆڤیچی هێرشبەری‬ ‫سەرەكیی یانەكە كۆتایی دێت‪ ،‬بۆیە بەدوای‬ ‫هێرشبەرێكی گەورەدا دەگەڕێن‪ ،‬كە كەلێن نەخاتە‬ ‫نێو پێكهاتەكەوە‪.‬‬ ‫وشەی یەکتربڕ‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «تا» كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «تا» ‪ 50‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟ بۆنمونە‪. :‬تاپڕ‪ ،‬تاسكەبابی‪ ،‬تاسڵوجە‪ ،‬تاوان‬

‫دێمەوە‬ ‫رافائیل نادالی ئیسپانی‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬بە هێزێكی زۆرەوە‬ ‫دێتەوە نێو پاڵەوانێتیەكانی‬ ‫تێنسی سەرزەوی و ئەمەیش‬ ‫لە پاڵەوانێتیی بەیجین دا‬ ‫دەسەلمێنێت‪ ،‬كە تیایدا‬ ‫جۆكۆڤیچی سربی و فێرێری‬ ‫ئیسپانی و بێردیچی چیكی‬ ‫ملمالنێیەكی بەهێز دەكەن‬ ‫لەسەر نازناوەكەی‪ .‬نادال‬ ‫ئەم وەرزە تاكو ئێستا هیچ‬ ‫نازناوێكی بەدەست نەهێناوە‪.‬‬

‫جۆن تێری‪:‬‬

‫هەر دەبێ «مۆو» بێ‬

‫جۆن تێری كاپتن و بەرگریكاری یانەی چێڵسی‪ ،‬پشتگیریی‬ ‫خۆی بۆ خۆزێ مۆرینیۆی راهێنەری یانەكەی دوپاتكردەوە و‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬شكستەكانی چێڵسی لەپریمەرلیگ و چامپیۆنس‬ ‫لیگدا لەئەستۆی راهێنەردا نیە «هەرچەندە سەرەتایەكی‬ ‫خراپمان دەستپێكرد‪ ،‬بەاڵم پشتگیریی مۆرینیۆ دەكەین و‬ ‫دەبێ وەك راهێنەر بمێنێتەوە‪».‬‬

‫ڤینگەر‪:‬‬

‫براوەی پێشو‪ :‬نەجم بەكر عەبدوڵاڵ‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬قورسترین‌و زۆرترین بار هەڵدەگرێ‌‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی قــاوە‪ ،‬وەك یەكن‪ ،‬دوان لەالق‪،‬‬ ‫نیوەی سارا‪.‬‬ ‫‪-3‬وەك یەكن‪ ،‬نەمانب ‌ێ خراپە‪ ،‬لەپەزدایە‪.‬‬ ‫‪-4‬دوان لەجگەر‪ ،‬قەند هەیەتی‪ ،‬نیوەی وەرە‪،‬‬ ‫هەندێ‌‪.‬‬ ‫‪-5‬هەمانب ‌ێ خۆشە‪ ،‬مزگەوت زۆری تیایە‪،‬‬ ‫ئەب ‌ێ لەپشتت بێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬میوەیەكە «پ»‪ ،‬بیگرە‪ ،‬مەلیك‪.‬‬ ‫‪-7‬شارۆچكەیەكە لەكوردستان‪.‬‬ ‫‪-8‬پێداویستیە بۆ زۆر شیرەمەنی‪ ،‬كز‪،‬‬ ‫گوریس‪.‬‬ ‫‪-9‬چۆنە‪ ،‬پرسیارە‪ ،‬چۆن «پ»‪ ،‬بەچكەی‬ ‫بو‪.‬‬ ‫‪-10‬یــەكــی ب ـ ‌ێ ســـەر‪ ،‬هــەمــو‪ ،‬پــاشــەڕۆی‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬بۆماوەیەك دەمانپارێزێ‌‪ ،‬شاعیرێكی‬ ‫كۆچكردوی كوردە‪.‬‬ ‫‪-12‬بەخەڵكی ئەو شارۆچكەیە دەڵێن «پ»‪،‬‬ ‫شارێكی كوردستانە‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬روەكــێــكــە‪ ،‬بەهێواشی بــۆ شتێك‬ ‫بچیت‪.‬‬ ‫‪-2‬كاری قاچە‪ ،‬جۆرە ساروخێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬ئەویش دەگیرێ‌‪ ،‬سەوزیشی هەیە‪.‬‬ ‫‪-4‬دوای سوتاندن رودەدات‪ ،‬رەنگێكە‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬بەشێكن لەكورد «پ»‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬میوەیەكە‪ ،‬نیوەی كەرە‪.‬‬ ‫‪-7‬لێئەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-8‬كەسێ‌ قینی لەدڵدا بێ‌‪ ،‬ئاگای لەهیچ‬ ‫نیە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬نادی‪ ،‬بێكەڵك‪ ،‬بەرگێكە‪.‬‬ ‫‪-10‬پێنج جاری هەیە‪ ،‬شارێكی كوردییە‪.‬‬ ‫‪-11‬پیتێك ‪ +‬هەبێ‌ باشە‪ ،‬تیرە‪ ،‬دوان‬ ‫لەقیژە‪.‬‬ ‫‪-12‬بــــەبــــێ‌ بــرنــج دروســـــت نــیــە‪،‬‬ ‫هەڵئەتەكێنرێ‌‪.‬‬

‫ناوی باڵندەیەكە‬ ‫دۆندرمە – تەتەڵەمیران – كۆمەك – كیلۆمەتر – گەشتیار – قەپان‬ ‫ێ – پرد‬ ‫– مۆز – چاڤیالند – پۆڕ – ساڵۆن – كۆگا – تۆڕنەچی – ز ‌‬ ‫– كۆتر – گەاڵڕێزان – سڵق – شەریك – گرد – برۆ – مێشولە –‬ ‫بەڕازیل – چڵ – سۆز – دڕك – كەسك – مازو – سمە‪.‬‬

‫كاتی وازهێنانم دەزانن؟‬ ‫ئارسن ڤینگەری‬ ‫فرەنسی‪ ،‬كە‬ ‫زیاتر لە ‪15‬‬ ‫ساڵە راهێنەری‬ ‫یانەی ئارسناڵی‬ ‫ئینگلیزیە‪،‬‬ ‫رایگەیاند لەئێستادا‬ ‫هیچ نیەتێكی‬ ‫نیە واز لەئەركی‬ ‫راهێنەرایەتیی‬ ‫یانەكەی بێنێت‪.‬‬ ‫ڤینگەر كە‬ ‫دوێنێ یەكشەممە‬ ‫سەركەوتنێكی‬ ‫گەورەی بەسەر‬ ‫مانچستەر‬ ‫یونایتددا‬ ‫بەدەستهێنا‪ ،‬بە‬ ‫رۆژنامەنوسانی‬ ‫وت «ئەوكاتەی واز‬ ‫لەراهێنان دێنم‬ ‫كەستان چاوەڕوانی‬ ‫ناكەن و توشی‬ ‫شۆك دەبن‪».‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (534) 5-10-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫«خاڵە ڤانیا» لەپایتەختی رۆشنبیری پیشاندەدرێت‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫رۆژانــی ‪ 6‬تا ‪15‬ی ئەم مانگە‪ ،‬تیپی شانۆی شار‪ ،‬بەهاوكاری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی هونەری شانۆی سلێمانی‪ ،‬لەهۆڵی رۆشنبیری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬شانۆیی “ڤانیا” نمایشدەكات‪.‬‬ ‫ئەم شانۆییە لەنوسینی “چیخەف”ەو هونەرمەند “كامەران رەئوف”‬ ‫كاری ئامادەكردن‌و دەرهێنانی بۆ ئەنجامداوەو هەریەك لە “یونس‬ ‫حەمە كاكە‪ ،‬پێشڕەو حسێن‪ ،‬دكتۆر ئەسرۆ‪ ،‬سۆلین دڵپاك‪ ،‬رەسول‬ ‫عەبدوڵاڵ‪ ،‬بڕوا نوری‪ ،‬بەهادین هەڵەبجەیی‪ ،‬سەرگوڵ حسێن‪ ،‬رۆڵی‬ ‫تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫هونەرمەند كامەران رەئوف بە”چاودێر”ی راگەیاند‪ :‬چەند خاڵێكم‬ ‫لەبیرۆكەی ئەم شانۆییە كە هی نوسەر “چیخەف”ە دەرهێناوەو‬ ‫سودی تەواوم لێوەرگرتوە‪ ،‬كەسایەتی سەرەكیی ئەم شانۆییە دوای‬ ‫شكست‌و قەرزارییەكی زۆر‪ ،‬هەست بەئازاری پەشیمانی دەكات‪ ،‬وا‬ ‫هەستدەكات كە ماڵەكەی خۆی دەفرۆشێت‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬پێشتر ئەم شانۆییە لەفێستیڤاڵی سەقز نیشاندراوەو بڕیارە‬ ‫لەئایندەشدا لەشارەكانی تری كوردستان نمایشبكرێت‪.‬‬

‫چارەسەری ژنكوشتن‪،‬‬ ‫بەقانون دەكرێ!‬ ‫كامیار سابیر‬

‫سەبارەت بەبەشی چوارەمی گەردەلول چی دەڵێت؟‬

‫جەلیل زەنگنە‪ ،‬خەریكی نوسینی دو درامایە‬

‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫دوای نــوســیــنــەوەو ئــامــادەكــردن‌و‬ ‫پێشكەشكردنی هەرسێ‌ بەشی درامای‬ ‫“گــەردەلــول”‪ ،‬هونەرمەندی بەتواناو‬

‫خۆشەویستی كورد مامۆستا جەلیل‬ ‫زەنــگــنــە‪ ،‬بــاس لەبەشی چــوارەمــی‬ ‫ئەم درامایە دەكــات‌و بە”چاودێر”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬بۆ بەشی چوارەمی درامای‬

‫“گــەردەلــول” ئــامــادەكــاری باشم بۆ‬ ‫كردوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی تێكچونی باری‬ ‫تەندروستیم ناتوانم بینوسمەوەو‬ ‫بەردەوامیی بدەمێ‌‪ ،‬چونكە بەڕاستی‬

‫بەختیار سەعید بەتەمایە چی بۆ‬ ‫سەروەت سەوز بكات؟‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە هونەرمەندی شێوەكار “بەختیار‬ ‫سەعید” كوڕاسەیەك بۆ هونەرمەندی‬ ‫شێوەكاری كۆچكردو مامۆستا “سەروەت‬ ‫سەوز” ئامادە بكات‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە هونەرییە بەختیار‬ ‫سەعید بە “چاودێر”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫دوای بـــەردەوامـــبـــونـــم لـــەكـــارە‬ ‫ئەرشیفییەكانم كــە ئەنجامم داون‪،‬‬ ‫توانیم ‪ 14‬كتێب‌و كوڕاسەی جۆراوجۆرو‬ ‫شێوەكاریی چــاپ‌و باڵوبكەمەوە‪ ،‬كە‬ ‫تائێستا وەكو سەرچاوە لە ‪ 16‬نامەی‬ ‫ماستەردا سودیان لێوەرگیراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی سەرقاڵیم لەدو ساڵی رابردودا‬ ‫بەداخەوە دابڕاوم‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بــەكــوڕاســەیــەكــیــش بۆ‬ ‫هونەرمەندی شــێــوەكــاری كۆچكردو‬ ‫“ســـەروەت ســەوز” وتــی‪ :‬لەئێستاداو‬

‫لەوەرزێكی نوێدا بۆ كارە ئەرشیفییەكانم‬ ‫دەمەوێت كوڕاسەیەك بۆ شێوەكاری‬ ‫كۆچكردو “سەروەت سەوز” ئامادە بكەم‪،‬‬ ‫بۆیە داوا لەخۆشەویستان‌و هاوڕێیانی‬ ‫ســەروەت ســەوز دەكــەم كە هاوكاری‬ ‫دروستكردنی ئــەو كوڕاسەیە بــن‪ ،‬تا‬

‫پێكەوە بتوانین كارەكانی ئەم شێوەكارە‬ ‫دەستڕەنگینە ئەرشیف بكەین‌و سودێكی‬ ‫بــەرچــاو بــەكــارو شێوازەكانی ژیانی‬ ‫بگەیەنێ‌‪ ،‬هەمو ئەو زانیاری‌و فۆتۆیانەی‬ ‫كە پێمان دەگات لەناو ئەو كوڕاسەیەدا‪،‬‬ ‫بەناوی كەسەكەوە تۆمار دەكرێت‪.‬‬

‫بۆ درامایەكی لەوشێوەیە تواناو تاقەتی‬ ‫زۆری دەوێ‌‪ ،‬لەهەمانكاتدا پێویستی‬ ‫بەبەڵگەنامەو ئەرشیفی مێژویی زۆر‬ ‫هەیە‪ ،‬واتە تواناو هێزی زۆری دەوێ‌‪،‬‬ ‫بەاڵم هەمو دەمێ‌ حەزو خولیام بۆ‬ ‫هونەرەكەم هەیەو هەرگیز فەرامۆشی‬ ‫ناكەم‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬تــوانــای جــارانــم نــەمــاوە‪،‬‬ ‫ماوەی ساڵێكیشە یەك دوجار زیاتر‬ ‫نەچومەتە دەرەوە‪ ،‬واتا بۆ ناو شار‪،‬‬ ‫ئێستا لەماڵەوە لەسەر قەرەوێڵەكەم‬ ‫دەستم بەنوسینی دو درامــا كردوە‬ ‫ئەوانیش‪ :‬ساتێك بۆ خۆشەویستی”‬ ‫و “گــورگــەكــانــی واڵتـــەكـــەم”‪ ،‬كە‬ ‫هەردوكیان باس لەئێستای كوردستان‌و‬ ‫بارودۆخەكەی دەكات‪.‬‬ ‫سەبارەت بەئامادەكردنی ئەم درامایانەو‬ ‫الیەنی دارایی وتی‪ :‬زۆرم پێخۆشە كە‬ ‫هــەردو دراماكە تــەواو بكەم‌و گەركرا‬ ‫یەكێكیان لەرەمەزاندا نیشانبدرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە هیچ كەناڵێك نایەنە‬ ‫ژێر بارو نایانەوێ‌ بودجەی بۆ دابین‬ ‫بكەن‌و ئامادەی بكەن‪ ،‬بەداخیشەوە‬ ‫كە ئێستا كوردستان لەم قەیرانەدایە‪،‬‬ ‫ئەبێ‌ هەموشمان ئەوە بزانین كە ئەگەر‬ ‫دراما نەبێت ئەو واڵتە تاریكستانە‪.‬‬

‫هەمو ئەو ناڕەزایەتیی‌و غەمخۆریی‌و پەرۆشییەی بۆ پرسی ئازادیی بەگشتیی‌و‬ ‫ئازادیی مافی ژنان‪ ،‬بەتایبەتیی هەبوە‌و هەیە‪ ،‬بەشوێنێك نەگەیشتوە‪ .‬چەند كولتوری‬ ‫(پیاوساالریی”پاتریاریكی”‪ ،‬دینیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتیی‪...‬تاد) بەشدارن لەكوشتنی ژنان‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەسەاڵتی سیاسیی‪ ،‬قانون‌و سیستەمی كارگێڕیی‌و حوكمڕانیی‪ ،‬تاوانباری سەرەكیی ئەم‬ ‫قەتڵوعامەی ژنانی كوردستانن‪ .‬ئامارەكان پێمان دەڵێن‪ ،‬لەدوای قەبارەی ئەنفالەكانەوە‪،‬‬ ‫ژمارەی ژنی كوژراو لەهەرێمی كوردستاندا‪ ،‬لەقوربانییانی هەڵەبجە‪ ،‬لەقوربانییانی‬ ‫ئێزدییەكان‪ ،‬زیندانە سیاسییەكانی سەردەمی بەعس‌و ئێستای حیزبە كوردییەكان‪،‬‬ ‫لەهەمو ئەوانەی گیانی خۆیان لەدەستداوە‪ ،‬لەو شتانەی ناویان ناوە شۆڕشی نوێ‌و‬ ‫شۆڕشی گواڵن‪ ،‬زیاتر‌و زیاترە!‬ ‫كوشتنی ژن بەناوی ئەخالق‌و كولتوری كوردەوارییەوە‪ ،‬گەورەترین بێئەخالقییە بۆ‬ ‫پیاوی كورد‪ ،‬بەاڵم لەپێش هەموانەوە‪ ،‬لەئەستۆی سیاسییەكان‪ ،‬لۆردەكانی نەوت‬ ‫دزین‌و بیلیۆنێرەكانی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستانە‪ .‬تەنیا رێگەی خێرا‌و كارای‬ ‫كرداریی بۆ دانانی سنورێك بۆ ژنكوشتن‪ ،‬سەپاندنی قانونی زیندانی هەتاهەتاییە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمەش دەكەوێتە بەر كێردی سوڵحی عەشایرییەوە‌و خودی دەسەاڵتی سیاسیی‌و‬ ‫حیزبە كوردییەكان‪ ،‬لەئاستی بااڵدا‪ ،‬بەشدارییان تێدا كردوە‪ .‬لەگەڵ لەسێدارەدان نیم‌و‬ ‫سزادانی مرۆڤ بەكوشتن‌و هەڵواسین‪ ،‬بەشێكە لەوەحشیترین ئاكار‌و كولتوری مرۆڤایەتی‬ ‫لەمێژودا‪ ،‬بەاڵم ئەگەر چوار پیاوی مل پانی كورد لەسەر كوشتنی ( دایكیان‪ ،‬كچ‌و‬ ‫خوشكیان) هەڵبواسرێن‌و ئیعدامبكرێن‪ ،‬رێژەی كوشتنی ژنان‪ ،‬بەڕادەیەكی بەرچاو كەم‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو پیاوەی كچەكەی خۆی لەسلێمانی‪ ،‬كوشتوە‪ ،‬كولتوری باوی كۆمەاڵیەتیی‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی سیاسیی كورد‪ ،‬كولتوری دینیی( بەتایبەتی مەال سەلەفییەكان) ئیجازەیان‬ ‫پێداوە كە كچەكەی خۆی لەسەر عەشق‪ ،‬لەسەر خۆشەویستی‪ ،‬بكوژێ‌و شەرەفی رژاوی‬ ‫خۆی بكڕێتەوە! بەپێچەوانەوە‪ ،‬دەبێ خەبات بۆ ئەوە بكرێ‪ ،‬هەر پیاوێك‪ ،‬ژن‌و كچ‬ ‫بەناوی ناموسەوە بكوژێ‪ ،‬بێئەخالقترین‪ ،‬شەرەفسزترین‪ ،‬بێناموسترین پیاوە‪ .‬ئەمانە‬ ‫ئەركی تاك بەتاكمانە‌و لەم ژن كوشتنەشدا‪ ،‬جارێكی تر‪ ،‬بەكردەوە سەلماندمانەوە‪،‬‬ ‫هەمو پیاوی كورد بەڕێژەی جۆراوجۆر‪ ،‬بەشداریمان لەتێرۆركردنی ئەو كچەدا كردوە‪.‬‬ ‫جارێكی تر بەدونیامان سەلماندەوە‪ ،‬كورد‪ ،‬نەتەوەیەكە خوی بەژنكوشتنەوە گرتوە‌و‬ ‫حیزبە سیاسییە دەسەاڵتدارەكانیشی‪ ،‬لەبەر دزینی سامانی نیشتمانیی‪ ،‬فریای هیچی‬ ‫تر ناكەون‪ ،‬تا لەرێگەی قانون‌و سیستەمی سزادانەوە‪ ،‬سنورێك بۆ رەشەكوژیی ژنان‬ ‫دابنرێ‪.‬‬ ‫لەهەمو ئەم سەرزەمینەدا‪ ،‬بەهۆی توندوتیژیی خێزانییەوە ( �‪domestic vio‬‬ ‫‪ ،)lence‬ژنان دەكوژرێن‌و رێژەی ئەم تاوانە لەكەیەكی گەورەیە بەمێژوی پیاوەوە‬ ‫لەسەرتاسەری مرۆڤایەتیدا‪ ،‬بەاڵم النی كەم قانون هەیە‌و سزای بكوژەكان دەدات‪ .‬ئەوەی‬ ‫كە پارادۆكسەكان زۆر گەورە دەكاتەوە‪ ،‬لەهیچ شوێنێكی ئەم دونیایەدا‪ ،‬نە لەپاكستان‌و‬ ‫ئەفغانستان‪ ،‬نە لەسۆماڵ‌و سودان‪ ،‬نە لەئێران‌و تەنانەت نە لەسعودییەش‪ ،‬بەو رادەیەی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬ژن بەبیانوی پێوەندیگرتنی دۆستانە لەگەڵ كوڕاندا‪ ،‬بەبیانوی‬ ‫خۆشەویستیی‪ ،‬بەناوی ئەخالقی بێئەخالقی‌و شەرەفی بێشەرەفەوە‪ ،‬ناكوژرێن‪.‬‬ ‫سەرنج‪:‬‬ ‫ئەم وتارە لەپەڕەی تایبەتی‬ ‫كامیار سابیر لەفەیسبوك بەئاگاداری نوسەر وەرگیراوە‬

‫كورتە فیلمی “باخەكەی باوكم”‬

‫دوای نمایشكردنی لەسلێمانی‪ ،‬بەشداری‬ ‫فێستیڤاڵە جیهانیەكانیش دەكات‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫“سوێند بەمناڵیت كــوڕم‪ ،‬پەشیمانی‬ ‫لەوەی چەقۆكەشت گرت بەدەستەوە‪،‬‬ ‫سوێند بەپەشیمانیت كوڕم‪ ،‬بەر لەمردن‬ ‫گوڵەكە ئەبینی”‪ ،‬ئەمە دوا وشەكانی‬ ‫باوكی موجاهیدێكی كوردی پەشیمانە‪،‬‬ ‫كە لەتلەت بــوە لەنێوان بــاخ‌و گوڵ‌و‬ ‫تەسەوف‌و باوكی‌و جیهادو سەربڕین‌و‬ ‫ئەمیرەكەی‪ ،‬كە پاڵەوانی چیرۆكی‬ ‫كورتە فیلمەكەی شوان عەتوف – ە‪.‬‬ ‫كــورتــە فیلمی “بــاخــەكــەی بــاوكــم”‬ ‫لەنوسین‌و دەرهــێــنــانــی هونەرمەند‬ ‫“شــوان عــەتــوف”ە‪ ،‬مــاوەی فیلمەكە‬ ‫‪ 13‬خولەكەو رۆژی ‪8/10/2015‬‬ ‫لەهۆڵی ئنستیتیوتی كەلەپوری كورد‬ ‫لەسلێمانی نیشاندەدرێت‪ ،‬دواتر لەالیەن‬

‫“حەسەن عەلی”یەوە خوێندنەوەی‬ ‫بۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەمە دوەمــیــن ئەزمونی ئەم‬ ‫هونەرمەندەیە دوای كورتە فیلمی‬ ‫“ماڵ‌و كلیل”‪.‬‬ ‫كورتە فیلمەكە بەسپۆنسەری‬ ‫سەرەكیی هۆتێل رامادا كراوەو‬ ‫بڕیارە لەڕێگەی كۆمپانیای‬ ‫“ئـــای لــۆڤ فــیــلــم”ەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫فێستیڤاڵە جیهانیەكانیش‬ ‫بنێردرێت‪.‬‬ ‫لەكورتە فیلمەكەدا هەریەك‬ ‫لە‪ :‬شانۆ عومەر‪ ،‬كامەران‬ ‫مەنسور‪ ،‬بەهادین عازەبانی‪،‬‬ ‫شااڵو جەمال‪ ،‬رۆڵی تێدا‬ ‫دەبینن‪.‬‬

‫براوەی‬ ‫نۆبێڵی ئەدەبیات‬ ‫بناسە‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارەی داهاتوو‬

‫ذمارة (‪ )475‬دووشةممة ‪ 201٥/10/5‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫دیوانێکی فەرهاد شاکەلی بە سوێدی باڵو کرایەوە‬ ‫ڕزگار شێخانی‪ /‬ستۆکهۆلم‬ ‫دووری)‬ ‫(ژێـــــیـــــەکـــــانـــــی‬ ‫‪Avlägsenhetens strängar‬‬ ‫نـــاوی ئــەو بـــژاردەیـــەی شیعرەکانی‬ ‫(فەرهاد شاکەلی)ـی نووسەر و شاعیرە‪،‬‬ ‫کە هەفتەی ڕابـــوردوو (پەخشخانەی‬ ‫لیندەلوێڤ)ـی سوێدی ‪Lindelöws‬‬ ‫‪ Bokförlag‬لە سوێد باڵوی کردەوە‪.‬‬ ‫ئەمە دووەم دیوانی (فەرهاد شاکەلی)‬ ‫ـیە‪ ،‬بە سوێدی باڵو دەبێتەوە‪ .‬دیوانی‬ ‫یەکەمی‪ ،‬بە زمانی سوێدی‪ ،‬ساڵی ‪١٩٩٨‬‬ ‫بە ناونیشانی (مروارییەک لە گۆمی لێڵی‬ ‫خەوندا) باڵو کرایەوە‪.‬‬ ‫ئەم دیوانە تازەیە‪ ،‬بژاردەیەکە لە‬ ‫ئەزموونی گــەورەی فەرهاد شاکەلی‪.‬‬ ‫شاعیر و ڕەخنەگر (بوو گوستاڤسۆن)‬ ‫بە هاوکاریی فەرهاد شاکەلی تەرجەمەی‬ ‫ســوێــدیــی کــــردووە و پێشەکیی بۆ‬ ‫نووسیوە‪ .‬پڕۆفیسۆر (بــوو ئووتاس)‬ ‫مامۆستای پێشووی زمانانی ئێرانی لە عــەرەبــی‪ .‬زۆر گــوتــاری لەمبارەیەوە تەرجەمەی سوێدی کردووە‪ .‬بۆ من‪ ،‬ئەو ئەم پڕۆژەیەم و دەزانــم زۆر بە وردی‬ ‫زانستگەی ئوپساال و شارەزا لە ئەدەبی نووسیوە‪ .‬کتێبی (نەناسراوە گەورەکە) شتەی لەم پڕۆژەیەدا زۆر سەرنجڕاکێشە‪ ،‬و بە جیددی کــار لە وەرگێڕانەکەیدا‬ ‫فارسی‪ ،‬دواگوتەی بۆ نووسیوە‪.‬‬ ‫کە کۆمەڵێک گوتاری ڕەخنەی ئەدەبییە کارکردنی دوو نووسەری بە ئەزموونن کــراوە‪ .‬مەزندە دەکــەم و هیواداریشم‬ ‫(بـــوو‬ ‫شــیــعــرەکــان‪،‬‬ ‫وەرگــــێــــڕی‬ ‫لەبارەی ئەدەبی کالسیکی ڕۆژهەاڵتییەوە لەگەڵ یەکدی‪ :‬فەرهاد شاکەلی و بوو پێشوازییەکی گەرمی لێ بکرێ‪.‬‬ ‫ژمارەکانی داهاتوو‪ ،‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫گــوســتــاڤــســۆن) خــــۆی شــاعــیــر و و من تەرجەمەم کــردووە‪ ،‬ساڵی ‪ ٢٠١٣‬گوستاڤسۆن‪ .‬ئــەو شاعیرانە بەخت‬ ‫یاریانە‪ ،‬کە لەگەڵ وەرگێڕەکانیان کار ئــەو نووسینە بــاو دەکــاتــەوە کە بوو‬ ‫ڕەخنەگرێکی بە ئەزموونە‪ .‬شــارەزا و (ڕەخنەی چاودێر) باڵوی کردەوە‪.‬‬ ‫شەیدای ئەدەبی کالسیکی ڕٶژهەاڵتییە‪،‬‬ ‫ئەو ئەزموونی لە وەرگێڕانی شیعریشدا دەکەن و لە نزیکەوە ئاگاداری شێوەی ئووتاس لەسەر ئەو کتێبە نووسیویەتی‪.‬‬ ‫بە تایبەت شیعرەکانی ڕۆمــی و ئیبن هەیە‪ .‬شیعری ئەمەریکایی و فەرەنسی وەرگێڕانەکەن‪ .‬من لەمێژە ئاگاداری‬

‫ڕەووف بێگەرد‬ ‫ساڵو بۆ کافکا‬ ‫دەنێرێت‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫نــووســەر و چــیــرۆکــنــووس‪ ،‬ڕەووف‬ ‫بێگەرد‪ ،‬کۆمەڵەچیرۆکێکی بەناوی‬ ‫«ساڵو لە کافکا» نووسیوە و دەزگای‬ ‫چاپ و پەخشی سەردەم‪ ،‬چاپ و باڵوی‬ ‫کردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئــەو کــۆمــەڵــەچــیــرۆکــە‪ ،‬بیستودوو‬ ‫کورتەچیرۆکی لە خۆ گرتووە‪ ،‬کە بەرهەمی‬ ‫چەند ساڵێکی ئەو چیرۆکنووسەن و‬ ‫لەناویاندا‪ ١٠ ،‬ڕۆژانەچیرۆک بوونیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئەم کۆمەڵەچیرۆکە‪ ،‬بەرهەمی چوار‬ ‫ساڵی ڕابردوون‪ ،‬کە نووسەر نووسیونی‬ ‫و ئێستا لەو کتێبەدا کۆی کردوونەتەوە‪.‬‬ ‫چیرۆکەکانی ناو ئەم کتێبەش‪ ،‬چەند‬ ‫دانــەیــەکــیــان پێشتر لــە ڕۆژنــامــە و‬ ‫گۆڤارەکاندا باڵو کراونەتەوە و ئەوەکانی‬ ‫تریش بۆ یەکەمجارە باڵو دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫ڕەووف بــێــگــەرد‪ ،‬ســاڵــی ‪١٩٤٢‬‬ ‫لــە کــەرکــوک لــە دایـــک بـــووە و لە‬ ‫ساڵی ‪١٩٧٠‬ــــەوە دەستی کــردووە بە‬ ‫چیرۆکنووسین‪ ،‬ئەو تا ئێستا نزیکەی دە‬ ‫کۆمەڵەچیرۆکی چاپ کردووە و دەیان‬ ‫ڕۆمان و کۆمەڵەچیرۆک و یادداشتیشی‬ ‫وەرگێڕاوە‪.‬‬

‫ڕۆژی جیهانیی وەرگێڕان‬ ‫پردی نەتەوەکان‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫هه‌موو ساڵێک ‪30‬ـی سێپته‌مبه‌ر‪ ،‬ڕۆژی جیهانیی وه‌رگێڕانه‌‪ .‬ئه‌م ڕۆژه‌ ب ‌ه یادی سێنت‬ ‫جروومه‌و‌ه ناو نراو‌ه ک ‌ه وه‌رگێڕی ئینجیل ‌ه (بۆ التین) و به‌ پارێزه‌ری وه‌رگێڕکاران‬ ‫ناسراوه‌‪ .‬ڕۆژی جیهانیی وه‌رگێڕان ل ‌ه ‪1953‬ـه‌و‌ه له‌ الیه‌ن فدراسیۆنی نێونه‌ته‌وه‌ییی‬ ‫‌کرێته جه‌ژن‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ‪1991‬ـه‌و‌ه وه‌کوو ڕۆژێکی جیهانیی‌ناسرا‪ ،‬وەک‬ ‫وه‌رگێڕانه‌و‌ه ده ‌‌‬ ‫هاوسۆزییەک بۆ وه‌رگێڕکاران‪ ،‬چونکە‌ئه‌وان گەشەپێدەری پیشه‌ی وه‌رگێڕانن ل ‌ه واڵت ‌ه‬ ‫جۆراوجۆره‌کاندا‪ .‬ئه‌م ‌ه به‌رجه‌سته‌کردنی پیشه‌یه‌ک ‌ه که‌ یه‌کێک ل ‌ه گرنگترین ئامرازه‌کانی‬ ‫به‌جیهانیبوونە‪.‬‬ ‫وه‌رگێڕان یه‌کێکه‌ له‌و پیشانه‌ی که‌ له‌ جیهاندا گرنگییه‌کی یه‌جگار زۆری هه‌ی ‌ه و‬ ‫ئیسپانیا به‌ ناوه‌ندی وه‌رگێڕانی جیهان ناسراوه‌‪ .‬وه‌ک ده‌گوترێت‪ ،‬ئه‌و کتێبانه‌ی ل ‌ه‬ ‫ماوه‌ی ساڵێکدا بۆ زمانی ئیسپانی وه‌رده‌گێڕدرێن‪ ،‬هێنده‌ی ئه‌و کتێبانه‌ی ‌ه که‌ تاوه‌کوو‬ ‫ئێستا کراون به‌ عه‌ره‌بی‪.‬‬ ‫ل ‌ه واڵتانی ئه‌ورووپیدا وه‌رگێڕان پێشه‌یه‌ک ‌ه و وه‌رگێڕکاران به‌ر له‌وه‌ی ده‌ست بده‌ن ‌ه‬ ‫کتێبێک‪ ،‬سه‌ره‌تا له‌گه‌ڵ په‌خشخانه‌که‌ و له‌سه‌ر پاره‌که‌ی ڕێک ده‌که‌ون‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه واڵتی‬ ‫ئێمه‌ و ده‌وروبه‌ردا‪ ،‬وه‌رگێڕان زیاتر خولیایه‌که‌ و کارێکی ئاره‌زوومه‌ندایه‌ بۆ وه‌رگێڕ‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫له‌ جیهاندا ناوه‌ندی گه‌ور‌ه گه‌ور‌ه هه‌ن بۆ وه‌رگێڕان و گه‌شه‌پێدانی‪ ،‬چونک ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫چاوێک ب ‌ه هه‌ر کتێبخانه‌یه‌کدا بگێڕیت‪ ،‬ڕێژه‌ی هه‌ره‌ زۆری کتێبه‌کان کتێبی وه‌رگێڕدراون‌‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێریش بە پێی توانای خۆی گەلێک بایەخی بە الیەنی وەرگێڕان داوە‬ ‫و هەوڵی داوە زیاتر بابەتە ئەدەبییە هەرە تازەکانی جیهان دەستنیشان بکات و‬ ‫وەرگێڕەکان ڕابسپێرێت کە وەری بگێڕن‪ .‬زۆربەی ئەو بابەت و گوتارانەی لە گاردیان‬ ‫و نیۆ یۆرک تایمز و زە بووک ڕیڤیوودا گرنگیی بەرچاویان پێ دراوە‪ ،‬دوای ماوەیەکی‬ ‫کەم ڕاستەوخۆ لە ئینگلیزییەوە لە ڕەخنەی چاودێرەوە کراون بە کوردی‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )475‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/10/5‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫کەریم پەڕەنگ بۆ ڕەخنەی چاودێر‪:‬‬

‫مۆمەكان‬

‫باشترین وەرگێڕان‪ ،‬وەرگێڕانە بۆ زمانی دایک‬ ‫سازدانی‪ :‬شاخەوان سدیق‬ ‫کەریــم پەڕەنــگ‪ ،‬یەکێکــە لــە وەرگێــڕە‬ ‫چاالکەکان و لەم دیــدارەدا‪ ،‬هەنێ وردەکاری‬ ‫کاری وەرگێڕان و گرنگییەکەی دەخاتەڕوو‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێر‪ :‬وەرگێــڕان دەتوانێت چ‬ ‫ڕۆڵێــك لــە بەرەوپێشــەوەبردنی كتێبخانەی‬ ‫كوردیدا بگێڕێت‪ ،‬بۆ هەوڵ نەدراوە وەرگێڕانی‬ ‫پێچەوانــە بكــەن‪ ،‬واتــە بەرهەمەكوردیەكان‬ ‫وەربگێڕنە سەر زمانە بیانییەكان‪ ،‬پێتان وانیە‬ ‫لە ئێستادا ئەوە پێداویستییەكی گەورەیە؟‬ ‫کەریـم پەڕەنگ‪ :‬لە كتێبخانەیەكی هەژاری‬ ‫وەكو كتێبخانەی ئێمەدا وەرگێڕان گرنگییەكی‬ ‫مەزنــی هەیــە‪ ،‬بەاڵم نــەك تەنیا لــە بواری‬ ‫ئەدەبدا‪ ،‬بەڵكو لە هەموو بوارەكانی تردا‪ ،‬ئێمە‬ ‫لە ڕێی ئەو كولتوورانەوە كە لە كولتوورەكەی‬ ‫ئێمە دەوڵەمەندتــرن‪ ،‬بە ئەزموونترن لە ڕێی‬ ‫وەرگێڕانەوە زۆر شت فێر دەبین‪.‬‬ ‫بــە بــێ وەگێــڕان ئــەدەب چەمكێكــی‬ ‫بەتاڵــە‪ .‬ئێمــە لە ڕێــی وەگێڕانــەوە دەزانین‬ ‫گەالنــی تر چۆن بیر دەكەنەوە و هەســت بە‬ ‫چــی دەكەن‪ ،‬ئەمەش تەنیا لــە ڕێی هونەری‬ ‫زمــان و ڕاڤــەی وەرگێڕوەكانــەوە دەزانیــن‪.‬‬ ‫ئەڵمانیا خۆی ئەدەبێكــی دەوڵەمەندی هەیە‬ ‫و بە ســەدان چیرۆكنووس و ڕۆماننووســیان‬ ‫هەیــە‪ ،‬لە گەڵ ئەوەشــدا لە هــەردوو كتێبی‬ ‫گێڕانــەوە یەكێكیــان وەرگێــڕدراوە‪ .‬ئێمە لە‬ ‫ڕێی وەرگێڕانەوە ئەزموونی جیهان بۆ بازنەی‬ ‫كولتووری خۆمان دەگوازینەوە‪.‬‬ ‫لــە چەنــد شــوێنێكی تر ئامــاژەم بۆی‬ ‫كــردووە كــە باشــترین ڕێگــە بــۆ وەرگێڕان‬ ‫وەرگێڕانــە بۆ زمانــی دایك‪ ،‬واتــە من وەكو‬ ‫كورد كــە لە زمانی ترەوە بــۆ زمانی كوردی‬ ‫وەردەگێــڕم‪ .‬ئەڵمانــی لــە زمانی تــرەوە بۆ‬ ‫ئەڵمانــی وەردەگێڕێت‪ ،‬ئیســپانی لــە زمانی‬ ‫ترەوە بۆ ئیسپانی وەردەگێڕێت‪ .‬ئینگلیزێك لە‬ ‫زمانــی ترەوە بۆ ئینگلیزی وەردەگێڕێت‪ .‬واتە‬ ‫ئەڵمانییەك فێری ئیسپانی نابێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئەدەبــی ئینگلیزی بۆ ئیســپانی وەربگێڕێت‪،‬‬ ‫ئیسپانییەك فێری ئینگلیزی نابێت بۆ ئەوەی‬ ‫ئەدەبی ئیسپانی بۆ ئینگلیزی وەربگێڕێت‪.‬‬ ‫هەنــدێ گەمەی زمان هەن‪ ،‬هەندێ نهێنیی‬ ‫نووســین هــەن مــرۆڤ تەنیــا دەتوانێــت لە‬ ‫زمانــی دایكیدا بیكات‪ ،‬واتــە هەرچی چەندە‬ ‫زمانێكــی بێگانە باشــیش فێــر ببێت ناتوانێ‬ ‫وەكــو زمانــی دایكی پێی بنووســێت‪ ،‬هەموو‬ ‫ڕۆمانەكانــی (كارلۆس ڕویــس زافۆن) پیتەر‬ ‫شــڤار لە ئیســپانییەوە بــۆ ئەڵمانــی وەری‬ ‫گێڕاون‪ ،‬پیتەر شڤار ئەڵمانییە نەك ئیسپانی‬ ‫و لــە زمانێكــی بێگانــەوە بۆ زمانــی دایكی‬ ‫وەرگێڕان دەكات‪ ،‬كیوســتن براند سێ ڕۆمانی‬ ‫خاومــێ كابرێی لــە كەتەالنییەوە بــۆ زمانی‬ ‫ئەڵمانــی وەرگێڕاوە‪ ،‬كیوســتن براند ئەڵمانە‬ ‫نــەك كەتەالنییەكی فێــری ئەڵمانی بووبێت‪.‬‬ ‫وەرگێــڕی ڕۆمانەكانــی خالید حوســەینی لە‬ ‫ئینگلیزییەوە بۆ ئەڵمانی دەردەگێڕن ئەڵمانن‬ ‫نــەك ئینگلیز‪ .‬دەیان نموونەی تریش‪ .‬دەزانم‬ ‫نموونەی تر هەن‪ ،‬بۆ نموونە ڕۆمانی كۆلۆنێلی‬ ‫مەحمــود دەوڵەتئابادی كە بەهمەن نیرومەند‬ ‫لــە فارســییەوە بــۆ ئەڵمانــی وەری گێڕاوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم لــە ڕاســتیدا نیرومەند خــۆی وەرگێڕ‬ ‫نییە و نووســینی ئەدەبیش نانووســێت‪ ،‬ئەو‬ ‫دەیان كتێبی نووســیوە‪ ،‬بەاڵم هیچ كتێبێكی‬ ‫ئەدەبیــی نییــە‪ ،‬بەڵكــو هەمــوو كتێبەكانی‬ ‫سیاســی و فیكریــن‪ .‬بــەاڵم كە ئــەم ڕۆمانە‬ ‫لــە ئێران مۆڵەتــی باڵوكردنــەوەی نەدرابوو‪،‬‬ ‫دەوڵەتئابادی بە دەســتنووس بۆ نیرومەندی‬ ‫نــاردووە و ئەویــش وەری گێڕاوە‪ .‬من دڵنیام‬ ‫ئەگــەر ببوایەتــە كتێــب نیرومەنــد وەری‬ ‫نەدەگێڕا‪ ،‬بەڵكو ڕەنگ بوو سوزانە داغستانی‬ ‫(چەندان ڕۆمانی عەتیق ڕەحیمی‪ ،‬ســپێدەی‬ ‫مەســتیی فەتانــە حــاج ســەید جــەوادی بۆ‬ ‫ئەڵمانی وەرگێڕاوە) وەری بگێڕایە‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫حاڵەتــە ناوازەیە‪ .‬واتە هەمــوو وەرگێڕانەكان‬ ‫كــە دەق وەردەگێڕن لە زمانێكی بێگانەوە بۆ‬ ‫زمانی دایكیان دەیگوازنەوە‪ .‬ئێمە بۆ دەرەوە‬ ‫وەكــو داهێنەری كوولتور نەناســراوین‪ .‬زیاتر‬ ‫لە ســەت ســاڵ وێنەی كورد لە الی ئەڵمان و‬ ‫نەمساوییەكان و سویســرییەكان وێنەی «بە‬

‫نــاو كوردســتانی هۆڤــدا»ی كارل مای بوو‪.‬‬ ‫چەند ساڵێكە خەریكە ئەو وێنەیەی كارل مای‬ ‫بۆ كورد كاڵ دەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا وێنەیەكی‬ ‫تــری كورد لە ئەوروپا هاتۆتە ئاراوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫وێنــەی كوردە كە گەلێكی ئازایە‪ ،‬هەر ئەوانن‬ ‫ڕووبــەڕووی داعــش دەبنەوە‪ ،‬ژنەكانیشــیان‬ ‫شــەڕڤانن‪ ،‬منداڵەكانیــان لــە دەریاكانــدا‬ ‫دەخنكێــن‪ .‬ئەمــڕۆ هەر ڕۆژنامــە و گۆڤارێك‬ ‫بكەیتــەوە بابەتێكــی لــە بــارەی كــوردەوە‬ ‫تێدایە‪ ،‬بەاڵم باسی كولتووری كوردی بە هیچ‬ ‫جۆرێــك ناكرێــت‪ .‬ئەمەش گوناهــی خۆمانی‬ ‫زۆر تێدایــە‪ ،‬بەوەی هەموو شــتێكی ئێمە بە‬ ‫دەستی سیاسی نەخوێندەوارەیە‪ .‬من خۆیشم‬ ‫نازانم چٶن وا لە ئەوانی تر بكەین زیاتر بایەخ‬ ‫بــە كولتوری ئێمــە بــدەن و بمانخوێننەوە و‬

‫بۆ باڵوكردنەوەیان دەرنەبڕی‪.‬‬ ‫منیــش ئامــادە نیــم چەنــدان مانــگ بــۆ‬ ‫وەرگێڕان تەرخــان بكەم بۆ كارێك كە ڕەنگ‬ ‫بێــت هیچ دەزگایــەك بۆمی بــاو نەكاتەوە‪،‬‬ ‫حــەز دەكــەم لێرەشــدا ئامــاژە بــۆ خاڵێك‬ ‫بكــەم‪ ،‬كــە لــە مێژەوە لــە دڵمــدا گرێیەكی‬ ‫گەورەیــە‪ .‬زۆربەی نووســەرانی كــورد فیز و‬ ‫لووتبەرزییەكیــان تێدایە كــە نازانم لە كوێوە‬ ‫ســەرچاوەی گرتووە‪ .‬من لە ڤێنــا دەژیم‪ .‬لە‬ ‫ڤێنــا ‪ ٥‬قاوەخانــە هــەن‪ ،‬زۆربەی نووســەرە‬ ‫نەمســاوییەكان‪ ،‬وەرگێــڕەكان‪ ،‬ئەكتــەرەكان‬ ‫هاتوچۆی ئەو قاوەخانانە دەكەن‪ ،‬زۆر وەرگێڕ‬ ‫لــە زمانــە جیاوازەكانی دونیــاوە دێن بۆ ئەو‬ ‫قاوەخانانــە بۆ ئەوەی نووســەرەكان ببینن و‬ ‫باســی خاڵی ناڕوونی نووسینەكانیان لە گەڵ‬

‫ئەمڕۆ هەر ڕۆژنامە و گۆڤارێك بكەیتەوە‬ ‫بابەتێكی لە بارەی كوردەوە تێدایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باسی كولتووری كوردی بە هیچ جۆرێك ناكرێت‬ ‫ئەدەبەكەمان وەربگێڕن‪.‬‬ ‫گرفتێكــی تــر ئەوەیــە كە ئێمــە نموونەی‬ ‫پێشــووترمان بە هیچ زمانێك نییە دەزگاكانی‬ ‫باڵوكردنەوە ئامادە نین سەركێشــیی بكەن و‬ ‫كتێبێــك چاپ بكەن كە نازانن دەخوێنرێتەوە‬ ‫یــان نا‪ .‬لە گەڵ ئەوەشــدا مــن بۆچوونم وایە‬ ‫وەرگێــڕ بۆ زمانــی دایكــی وەربگێڕێت‪ ،‬نەك‬ ‫زمانێكی بێگانە كە فێری بووە‪ ،‬دوو ڕۆمان لە‬ ‫ئارادا بوون كە حەزم دەكرد بە یارمەتی چەند‬ ‫كەســێك وەریان بگێــڕم‪ ،‬پەیوەندیم لە گەڵ‬ ‫چەند دەزگایەكــی باڵوكردنەوەش كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچ كام لە دەزگاكان ئامادەیی و پشــتگیریی‬

‫بكەن‪ .‬قاوەخانەیــەك هەیە ناوی قاوەخانەی‬ ‫«موزیۆم»ـــە‪ ،‬ئەلفریدە یەلینــەك‪ ،‬كە نەك‬ ‫تەنیا لە نەمســا‪ ،‬بەڵكوو لە سۆنگەی خەاڵتی‬ ‫نۆبێلــەوە لــە هەمــوو دونیا ناســراوە‪ ،‬پێش‬ ‫ئــەوەی زۆر نەخۆش بكەوێت زۆر دەهاتە ئەو‬ ‫قاوەخانەیــە‪ ،‬هەرگیــز نەمبینیوە دەســت بە‬ ‫ڕووی كەســێكەوە بنێت و داواكارییەكی ڕەت‬ ‫بكاتــەوە‪ ،‬خەڵكی گەشــتیار دەهاتن وێنەیان‬ ‫لە گەڵ دەگرت‪ ،‬جاری وا هەبوو باســی شتی‬ ‫ڕۆژانەیان لە گەڵ دەكرد‪ .‬من بە هیچ كەس لە‬ ‫ڕۆماننووســەكانم نەگوتبوو دەمەوێت ڕۆمانی‬ ‫بــۆ ئەڵمانــی وەربگێــڕم‪ ،‬بەاڵم هیــچ كامیان‬

‫ئامادەی كۆمەكردنم نەبوو‪ ،‬تەنانەت یەكێكیان‬ ‫ژمارەی تەلەفۆنەكەشــی بۆ نەناردم‪ ،‬لە گەڵ‬ ‫ئەوەشــدا داوای ژمــارەی تەلەفۆنەكەیم كرد‪.‬‬ ‫ئەمەش تەنیا بە زیانی خۆیان دەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێر‪ :‬ئێســتا لە كوردســتان‬ ‫پڕۆســەی وەرگێــڕان لــە زمانــی دووەم و‬ ‫ســێیەمەوە دەكرێت‪ ،‬پێتان وایــە ئەم جۆرە‬ ‫وەرگێڕانە وەرگێڕانی زیندوبێت‪ ،‬ئایا تا چەند‬ ‫دەقەكە جوانیی خــۆی دەپارێزێت لەم جۆرە‬ ‫وەرگێڕانانەدا‪.‬‬ ‫کەریــم پەڕەنگ‪ :‬من لــەو بڕوایەدام كە تۆ‬ ‫باســی زمانی دووەم و ســێیەم دەكەی زیاتر‬ ‫مەبەســتت زمانــی عەرەبــی و فارســی بێت‪.‬‬ ‫چونكە باوەڕ ناكەم كێشــەیەكی گەورە بێت‪،‬‬ ‫ئەگەر دەقێك لە زمانی فەرەنسییەوە كرابێتە‬ ‫ئینگلیزیــی و لە زمانــی ئینگلیزییەوە بكرێتە‬ ‫كــوردی‪ .‬ئەگەرچــی خــۆم تێبینییەكی زۆرم‬ ‫لــە بــارەی وەرگێڕانــەوە لە زمانــی دووەم و‬ ‫ســێیەمەوە هەیــە‪ ،‬ئەگەرچــی وەرگێــڕ دەق‬ ‫لــە كــۆدی زمانێكەوە بۆ كــۆدی زمانێكی تر‬ ‫وەردەگێڕێــت‪ .‬ئەگەرچــی وەرگێــڕ دەق لــە‬ ‫زمانێكەوە بۆ زمانێكی تر وەردەگێڕێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زمــان خۆی هەڵگری نەك تەنیا ڕێنماییەكانی‬ ‫زمانــە بەڵكو بەشــێكی زمان كەلتووریشــە‪.‬‬ ‫گــۆران لــە شــێعری «دەروێــش عەبوڵاڵ»دا‬ ‫دەڵــێ‪« :‬وەكو عەكســی قەمەر وایــە لە ناو‬ ‫حەوزێكــی لێخندا»‪ ،‬مــن وەرگێڕان لە زمانی‬ ‫دووەم و ســێیەمەوە بــەو عەكســی قەمــەرە‬ ‫دەبینم لــە ناو حەوخێكــی لێخندا‪.‬لە الیەكی‬ ‫تــرەوە‪ ،‬بــۆ نەتەوەیەكی وەكــو نەتەوەكەی‬ ‫ئێمە كــە كتێبخانەیەكی هەتا بڵێی هەژارمان‬ ‫هەیــە و وەرگێڕمان لە زمانــە جیاوازەكانەوە‬ ‫كەمە یــان بۆ هەندێ زمــان وەرگێڕمان نییە‬ ‫چارمــان چییە ئەگەر وەرگێــڕەكان لە زمانی‬ ‫دووەم و ســێیەمەوە وەرگێڕان نەكەن؟ چەند‬ ‫وەرگێڕمان هەیــە یۆنانی بزانن و «زۆربا» و‬ ‫ڕٶمانەكانی تــری كازانزاكیمان بۆ وەربگێڕن؟‬ ‫چەنــد وەرگێڕمــان هەیــە ڕووســی بزانــن و‬ ‫تۆڵســتۆی و دۆستەیەڤســكی و پوشــكین و‬ ‫چێخــەف و ئولیتســكایامان بــۆ وەربگێــڕن‪،‬‬ ‫چەنــد ئیســپانیزانمان هەیە لۆركا و ماركیز و‬ ‫زافۆن و مێندۆزامان بۆ وەربگێڕن‪ .‬لە ئێستادا‬ ‫ئــەم وەرگێڕانانە لە زمانی دووەم و ســێیەوە‬ ‫بۆ زمانــی كوردی تاقە دەالقەیەكن بە ســەر‬ ‫بەشــێكی ئەدبــی جیهانیــدا بڕوانێــت‪ .‬بەاڵم‬ ‫لێــرەدا پرســیارەكە ئەوەیە‪ :‬ئایــا تینووێتی‬ ‫خوێنــەری كورد بــەو وەگێڕانانە دەشــكێن؟‬ ‫ئەگــەر ئێمــە وەرگێڕمــان نەبێــت ژاپۆنــی‬ ‫بزانێــت‪ ،‬دوو بژاردەمــان لــە بەردەمدایــە‪:‬‬ ‫یــان دەبــێ ڕۆمانەكانــی هاروكــی موراكامی‬ ‫نەخوێنینــەوە‪ ،‬یان بە ناچاریــی لە زمانێكی‬ ‫تــرەوە وەری بگێڕین كــە زمانی یەكەم نییە‪.‬‬ ‫ئەگەر چاوەڕوان بووینایە كەســێك لە زمانی‬ ‫یەكەمەوە هەنــدێ بەرهەممان بۆ وەربگێرێت‬ ‫ڕەنگ بوایــە ئێمە لە ژیانماندا ئەو بەرهەمانە‬ ‫بە كوردی نەخوێنینەوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم هەنــدێ شــتیش هــەن مایــەی‬ ‫سەرســووڕمان و نیگەرانیــن‪ ،‬وەرگێڕیــك كە‬ ‫هۆڵەنــدی دەزانێت‪ ،‬وەكــو ئەدەبی هۆڵەندی‬ ‫زۆر هــەژار بێت‪ ،‬دەچێت ڕۆمانێكی ســویدی‬ ‫كــە بــۆ هۆڵەنــدی وەرگێــڕداوە بــۆ كوردی‬ ‫وەردەگێڕێت‪ .‬هەرگیز هێندەی ئێســتا كوردی‬ ‫باشــوور لــە هەنــدەران و واڵتە جیــاوازەكان‬ ‫نەژیاون‪ ،‬زمانی جیاواز فێر بوون‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫لە بواری وەرگێڕاندا ڕەنگی نەداوەتەوە‪.‬ڕٶمانی‬ ‫«دۆستایەتییە مەترســیدارەكان»ی هاروكی‬ ‫موراكامی لە زمانــی ژاپۆنییەوە بۆ ئینگلیزی‬ ‫وەرگێڕدرابــوو‪ .‬پاشــان لــە ئینگلزییەوە كرا‬ ‫بــە ئەڵمانــی‪ .‬هەر زوو ڕەخنەگــر و ژاۆنناس‬ ‫و موراكامیناســەكان كەوتنــە هــەرا و وتیان‬ ‫كۆمەڵگای ژاپۆنی كۆمەڵگایەكی كۆنزەرڤاتیڤە‬ ‫و خەڵكی ژاپۆن بەو جۆرەی ڕۆمانەكە بازاڕیی‬ ‫نییە‪ ،‬پاشان ڕاســەوخۆ لە زمانی ژاپۆنییەوە‬ ‫بــۆ ئەڵمانی وەرگێڕدرا‪ ،‬بە ڕاســتی ڕۆمانەكە‬ ‫بەو زمانە نەنووســراوە و دەقــە ئینگلزییەكە‬ ‫زۆر لەگەڵ كەلتووری ئەمەریكیدا گونجێنراوە‪.‬‬ ‫هەمــوو وەرگێڕانێــك كەمێــك لــە جەوهەرە‬ ‫ئەسڵییەكە دوور دەكەوێتەوە‪ ،‬ئەگەر ئێمەش‬ ‫لــە زمانێكی تــر و لە كەلتوورێكــی تر وەری‬ ‫بگێڕین دوو هەنگاو لە زمانە ئەسڵییەكە دوور‬ ‫دەكەوینەوە‪.‬‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫مانگانە ده‌ینووسێت‬

‫‪1‬‬

‫ئێرە دیوارە‪ ،‬لە سێبەریدا‪:‬‬ ‫ئەوەی درز نەبێت ناحەوێتەوە‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ئەو هەموو نێرینەیە‪ ،‬ئەو هەموو تاریكییە‪،‬‬ ‫ئەو هەموو دوژمنە ‪:‬‬ ‫لە سایەیانەوە بووكی ئازادی قانع‪ ،‬بێوەژنە‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫گــەر ئاوڕێــك لە مێژووی ســەد ســاڵی ڕابــردووی خۆمان‬ ‫ێ مۆم‬ ‫بدەینــەوە‪ ،‬ڕێگایەكــی ڕوونــاك نابینیت‪ ،‬تەنیــا هەند ‌‬ ‫نەبێت كە بە كەساســی لەمبەر و لەوبەر دەدرەوشێنەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫مۆمانە كۆمەڵێك شاعیر و زمانزان و نووسەرن‪ :‬نالی‪ ،‬حاجی‬ ‫قادری كۆیی‪ ،‬تۆفیق وەهبی‪ ،‬حاجی تۆفیقی پیرەمێرد‪ ،‬قانع‪،‬‬ ‫هتــد‪ ..‬لەو هەموو مۆمــە بە دەگمەن سیاســی تێدایە‪ .‬گوتم‬ ‫سیاســی نەك كوردپــەروەر‪ ،‬چونكە ئەو ناو و كەســایەتییە‬ ‫ێ كوردایەتی‬ ‫ناوازانــە ڕابەر و لیدەری كوردایەتی بــوون‪ ،‬كات ‌‬ ‫الی ئــەوان بوو‪ ،‬زۆر پاكتر و دڵســۆزانەتر بــوو لەوەی دوای‬ ‫شەســتەكانی ســەدەی ڕابــردوو هاتــە الی سیاســییەكان‪.‬‬ ‫لــە مێــژووی نوێی كــورددا ئەدیبــان و نووســەران هاندەر و‬ ‫هەوێنی بزووتنەوە سیاســییەكان بوون‪ ،‬بەاڵم سیاســەتكردن‬ ‫هێنــدەی ئــەدەب یاخــی و نوێگــەر نەبووە‪ ،‬بــەو بەڵگەیەی‬ ‫هەمــوو بزووتنــەوە سیاســییەكان وەك ئــەوەی ماســت بن‪:‬‬ ‫كەوچكێك هەوێنیان لە بیری كۆن و دیدگای كۆنەوە هێناوە‪.‬‬ ‫لێــرەدا ئــەوەی مەبەســتمە ئەمەیە‪ :‬ئەو حــزب و بزووتنەوە‬ ‫سیاســییانە چۆن لە خۆیان قبووڵ دەكەن (یان چۆن لێیان‬ ‫قبووڵ دەكرێت) لەژێر ســێبەری ئەواندا (كە قەرزاری دنیا و‬ ‫قیامەتی شــاعیرانن) ڕێگە بدەن سەلەفیەكان تەكفیری دڵدار‬ ‫و قانــع بكەن؟ بە چ بیانووێك ڕێگــە بە مەالیەكی توركمانی‬ ‫كــوردی نــەزان دەدەن لە ڕێی لیژنــەی ئەوقافی پەرلەمانەوە‬ ‫دیوانێكی قوبادی جەلیزادەی شــاعیر لە بازاڕدا كۆبكرێتەوە؟‬ ‫هیچ هەنجەتێك هەیە دێڕی شــیعری شاعیرێكی جوانەمەرگی‬ ‫وەكــو دڵــدار ئەتــك بكرێــت و كۆمەڵێك قەزەمی ســعوودی‬ ‫دەست و قاچی ببڕنەوە؟ لە هەموو مێژووی ئێمەدا یەكێك لە‬ ‫شەرەفمەندترین و دلســۆزترین كەسایەتیمان قانعی شاعیرە‪،‬‬ ‫كە ســەری بەرزی بۆ كەس نەوی نەكردووە‪ ،‬كەچی كەسێكی‬ ‫دوواكەوتووی سەلەفی كە هەموو گیان و فكری تاریكە بێجگە‬ ‫لە ڕیشی كە بە ڕۆنی قەتەری دەبریسكێتەوە بێت و تەكفیری‬ ‫قانع بكات؟ ئەو حزب و سیاســییانە كە ئێســتا و ئایندەیان‬ ‫تاریــك كــردووە‪ ،‬بــە ڕەوای نابینن لــە ڕابردووماندا ڕووناكی‬ ‫هەبێت؟‬ ‫‪4‬‬ ‫ێ پرســیارە‪،‬‬ ‫كۆمەڵگای ئیســامی كۆمەڵێكی یەكڕەنگ و ب ‌‬ ‫ئەوەنــدەی ملمالنێی ســەپاندنی وەاڵمەكانــی دەكات‪ ،‬گومان‬ ‫بەرهەم ناهێنێت‪ ،‬شیعری ئیسالمی لە باشترین حاڵەتدا بریتییە‬ ‫لە بێنرخكردنی ئینسان بەرامبەر بە وەاڵمەكانی ئایین‪ ،‬تیایدا‬ ‫مرۆڤ دەبێتە كۆیلەیەكی گوناهكار و دەپاڕێتەوە! لە كاتێكدا‬ ‫ێ و گەڕانی مرۆڤە بە شــوێن‬ ‫شــیعر خۆی خالقی دنیابینی نو ‌‬ ‫نادیار و نوێبوونەوەدا‪ ،‬شــیعری ئیســامی دەبێتە كوالنەیەك‬ ‫بۆ خۆ شــاردنەوە لەو گومانانەی كە ئایین ڕێگەیان پێنادات‪.‬‬ ‫شــیعری ئیسالمی كار بۆ نەهێشــتنی جیاوازییەكان دەكات و‬ ‫دەیەوێــت هەموو كۆمەڵ بخاتــە ناو یەك كایەی دنیابینییەوە‬ ‫و ئــەو دنیابینییەش بخاتە ژێــر ڕكێفی وەاڵمەكانی ئایین! لە‬ ‫كاتێكــدا شــیعری كوردی هەردەم ویســتویەتی كۆمەڵی یەك‬ ‫كایەی دواكەوتووانە پارچە پارچە بكات و لە درووســتكردنی‬ ‫بەریەككەوتنی بەردە ئەستێی جیاوازییەكان ئاگری نوێبوونەوە‬ ‫و تازەگــەری بكەوێتەوە‪ ،‬لە مێژووی كورد دا هێندەی شــیعر‬ ‫كاری نوێكردنەوەی ڕووناكبیری كردووە هیچ ژانرێكی ئەدەبی‬ ‫و هونــەری نەیكــردووە‪ .‬یەكەم دیۆكۆمنتی بیــری نەتەوەیی‬ ‫الی كــورد‪ ،‬مــەم و زینی ئەحمــەدی خانییە (كە شــیعرە)‪،‬‬ ‫یەكەم سۆسیۆلۆژێســت كە داوای ئازادی ئافرەت و هێنانەدی‬ ‫یەكســانی كردبێت‪ ،‬فایەق بێكەسە (ئەمیش هەر بە شیعر)‪،‬‬ ‫ڕەنگە بگوترێت بێكەس ســەروبەندی لەگەڵ ئاییندا نەبووە؟‬ ‫خــۆ حاجی قــادری كۆیی مەال و دینناســێكی گــەورە بووە‪،‬‬ ‫كەچی هەرگیز پشتی لە زمان و نەتەوەكەی نەكردووە‪ ،‬حاجی‬ ‫لە شیعرێكدا دەڵێت‪:‬‬ ‫ێ پێت بڵێم چییە كوردی‬ ‫دەتەو ‌‬ ‫عاقڵی و چاپوكی و جوانمەردی‬ ‫میللەتێكە لە فەوقی تورك و عەجەم‬ ‫ساحیبی حەزم و ڕەزم و بەزم و كەرەم‬ ‫هەرچەنــدە من پێم وانییە كورد لە هیچ میللەتێكی دیكەی‬ ‫دنیا مەزنتر بێت‪ ،‬بەاڵم لێرەدا حاجی مەبەستی ئەوەیە كە لە‬ ‫هیچ میللەتێكی دیكەی دنیاش كەمتر نییە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )475‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/10/5‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژیان بە تەنیشت مارسیل پرووستەوە‬

‫بە یادی گەڕان بۆ کاتی لەدەستچوو‬ ‫سلیست ئه‌لباره‌‪ ،‬ژۆرژ بلمۆن‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه فارسییه‌وه‌‪ :‬جه‌بار سابیر‬ ‫هاتنی «سه‌روه‌رێك»‬ ‫شه‌ســت ســاڵ بــ ‌ه ســه‌ر یه‌كه‌میــن‬ ‫دیدارمانــدا تێده‌په‌ڕێ‪ ،‬بــه‌اڵم وه‌ك بڵێی‬ ‫دوێنێ بــوو‪ .‬زۆربه‌یجار ده‌یوت‪( :‬كاتێك‬ ‫مردم‪ ،‬ل ‌ه بیــرم نه‌كه‌یت‪ ،‬چونك ‌ه هه‌رگیز‬ ‫وه‌ك منــت ده‌ســتناكه‌وێ)‪ .‬ئه‌مــڕۆ‬ ‫ده‌بینم ئه‌و راســتی ده‌كرد‪ ،‬هه‌رگیز جێم‬ ‫نه‌هێشــتووه‌‪ ،‬ســاتێك غافــڵ نه‌بووم ل ‌ه‬ ‫یادی و هه‌میشــ ‌ه ئه‌و سه‌رمه‌شــقم بووه‌‪.‬‬ ‫چ شــه‌وانێك ك ‌ه خه‌و ب ‌ه چاوانمدا نایه‌ت‬ ‫و ئــه‌و لــ ‌ه دنیای خه‌یاڵدا قســه‌م له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌كات‪ .‬كاتێك تووشــی كێشه‌یه‌ك ده‌بم‪،‬‬ ‫لــ ‌ه خــۆم ده‌پرســم‪( :‬ئه‌گه‌ر ئــه‌و لێر‌ه‬ ‫بوایــ ‌ه چ ئامۆژگارییه‌كــی ده‌كــردم؟) و‬ ‫ده‌نگی ده‌بیســتم ك ‌ه ده‌ڵێ‪( :‬سلیســتی‬ ‫ئازیز‪ )...‬و هه‌ســت ئه‌كه‌م ده‌یتوانی چی‬ ‫بڵــێ‪ .‬هه‌موو پێشــهاتێكی باش ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫ئه‌وه‌و‌ه ده‌زانم‪ .‬ئه‌و هه‌میش ‌ه چاكه‌ی منی‬ ‫ده‌ویســت‪ ،‬ئه‌و كاته‌ی زینــدوو بوو‪ ،‬هه‌ر‬ ‫كاتێك شــتێكی باشم ب ‌ه سه‌ر ده‌هات‪ ،‬یا‬ ‫كه‌سێك په‌سنی منی ده‌كرد‪ ،‬زیاد ل ‌ه راد‌ه‬ ‫خۆشــحاڵ ده‌بوو‪ .‬دوور‌ه مرۆڤێك تا ئه‌م‬ ‫ســنوور‌ه شــه‌ریف و چاك‪ ،‬پاش مردنی‬ ‫شوێنه‌وارێك ل ‌ه خۆی جێنه‌هێڵێ‪ .‬دڵنیام‬ ‫ك ‌ه ئه‌و ته‌نانه‌ت له‌و دنیایش له‌گه‌ڵ منه‌‪.‬‬ ‫هه‌شــت ســاڵ كاتێكــی دوورودرێــژ‬ ‫نییــه‌‪ ،‬بــه‌اڵم هه‌شــت ســاڵ لــ ‌ه په‌نــا‬ ‫جه‌نابــی پرووســته‌و‌ه بــۆ مــن ته‌مه‌نێك‬ ‫بــوو‪ .‬سوپاســی چاره‌نــووس ده‌كه‌م ك ‌ه‬ ‫رێكه‌وتێكــی وه‌ها باشــی خســته‌ ســه‌ر‬ ‫رێگــه‌ی من‪ ،‬چونك ‌ه له‌مه‌ باشــتر بۆ من‬ ‫نه‌یده‌توانــی بوونــی هه‌بێــت‪ .‬ئه‌وكاتــ ‌ه‬ ‫هه‌ســتم بــه‌م به‌خته‌وه‌رییــ ‌ه نه‌ده‌كرد و‬ ‫ژیانی خۆم به‌الوه‌ ئاســایی بوو‪ ،‬ته‌نها ل ‌ه‬ ‫بوون له‌وێ هه‌ســتم ب ‌ه خۆشحاڵی ده‌كرد‬ ‫و كاتێك ئه‌م بابه‌ته‌م ب ‌ه ئه‌و ده‌وت نیگای‬ ‫ورد و هــاوكات شــه‌یتان و میهره‌بانی ل ‌ه‬ ‫من ده‌بــڕی و ده‌یوت‪( :‬ژیان ب ‌ه درێژایی‬ ‫شه‌و‪ ،‬ل ‌ه ته‌نیشت نه‌خۆشێكه‌و‌ه بوه‌ستی‬ ‫جاڕزكــه‌ر و خه‌فه‌تاوییه‌‪ ،‬وانییه‌؟ كاتێك‬ ‫ناڕه‌زاییم به‌رامبه‌ر ئه‌م قسه‌ی ‌ه ده‌رده‌بڕی‪،‬‬ ‫چێــژی وه‌رده‌گرت‪ .‬ئه‌و زۆر زووتر ل ‌ه من‬ ‫هه‌ســتی كردبــوو ئــه‌م ژیان ‌ه بــۆ من چ‬ ‫مانایه‌كی هه‌یه‪).‬‬ ‫روونكردنــه‌وه‌ی ئاســان نییــه‌‪،‬‬ ‫راكێشــه‌ریی ئــه‌و‪ ،‬پێكه‌نینی‪ ،‬شــێوه‌ی‬ ‫ئاخافتنــی لــ ‌ه كاتێكــدا كــه‌ ده‌ســتی‬ ‫ده‌خست ‌ه سه‌ر روومه‌تی‪ ،‬هه‌ر هه‌مووی بۆ‬ ‫من شــیرین و خۆشه‌ویســت بوون‪ .‬تۆنی‬ ‫ده‌نگی سۆزی گۆرانیی هه‌بوو‪ ،‬ب ‌ه كۆتایی‬ ‫هاتنــی ژیانــی‪ ،‬ته‌مه‌نی منیــش كۆتایی‬ ‫هات‪ ،‬به‌اڵم گۆرانییه‌كه‌ی مایه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬ئاشنایی من له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌ستی‬ ‫چاره‌نووس بوو‪ .‬هه‌رگیز هه‌ستم نه‌ده‌كرد‬ ‫زه‌ماوه‌ندم ده‌رگایه‌كی وه‌ها ب ‌ه رووی مندا‬ ‫بكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1913‬هێشتا ته‌مه‌نم نه‌بووبوو‌ه‬ ‫بیســتودوو ســاڵ و تا ئــه‌و كات ‌ه هه‌رگیز‬ ‫پێــم ل ‌ه گونده‌كه‌م‪ ،‬ئۆكســیالك ل ‌ه لۆزه‌ر‬ ‫نه‌خســتبوو‌ه ئه‌والتــر‪ .‬خانوویه‌كــی‬ ‫گه‌وره‌مــان ل ‌ه گوند هه‌بوو‪ ،‬باوك‪ ،‬دایك‪،‬‬ ‫خوشــك و براكانم زۆر خۆشده‌ویســت و‬ ‫هه‌رگیــز بیرم ل ‌ه زه‌ماوه‌ند و جێهێشــتنی‬ ‫ماڵه‌و‌ه نه‌ده‌كــرده‌وه‌‪ .‬ئادلین ئه‌لبار‌ه ك ‌ه‬ ‫دواتر بوو‌ه مێردم‪ ،‬ل ‌ه پشووه‌كانی هاویندا‬ ‫له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌ی ئێم ‌ه و كوڕ‌ه مامه‌كانم‬ ‫هاموشۆی ده‌كرد‪ .‬ئادلین كوڕێك بوو زۆر‬ ‫میهره‌بان‪ ،‬ب ‌ه ده‌موچاوێكی خڕ و دڵنشین‬ ‫و ســمێڵێكی جوان و له‌بــاری مۆدی ئه‌و‬ ‫ســه‌رده‌مه‌‪ .‬ل ‌ه پاریس ده‌ژیــا و ده‌مزانی‬ ‫ك ‌ه كاری تاكسی ده‌كات‪ .‬د‌ه ساڵ ل ‌ه من‬ ‫گه‌وره‌تر بــوو‪ .‬هه‌روابێته‌و‌ه ده‌مزانی ئه‌و‬ ‫كاتــه‌ی زۆر گه‌نــج بوو‌ه دایكــی مردبوو‪.‬‬ ‫پێده‌چــێ خۆشه‌ویســتییه‌ك ك ‌ه من لگۆڕ‬ ‫دایكــم ده‌رم ده‌بــڕی و خه‌مێــك ك ‌ه ئه‌و‬ ‫لــ ‌ه مردنــی دایكی لــ ‌ه دڵیدابــوو ئێمه‌ی‬ ‫لێك نزیككردبۆوه‌‪ .‬خوشــكێكی هه‌بوو ب ‌ه‬

‫ناوی ئادیل‪ ،‬زۆر پڕ جموجۆڵ و ســه‌رچڵ‬ ‫بــوو كــ ‌ه زه‌ماوه‌نــدی كردبــوو و ئه‌ركی‬ ‫دایكایه‌تی به‌رامبه‌ر براكانی به‌جێهێنابوو‪.‬‬ ‫ل ‌ه گۆشه‌یه‌كی پاریس و ل ‌ه سه‌ر شه‌قامی‬ ‫فیدۆ و مۆنمارت سه‌رقاڵی بازرگانی بوو‪.‬‬ ‫جه‌نابی پرووســت ل ‌ه رۆمانی «گه‌ڕان بۆ‬ ‫کاتی لەدەســتچوو»دا یــادی كردۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫رۆژێــك كچه‌ مامه‌كه‌م پێــی وتم براكه‌ی‬ ‫ئادیــل حــه‌ز ده‌كات زه‌ماوه‌نــدم له‌گه‌ڵ‬ ‫بكات‪ .‬ئادلینم باش ده‌ناسی‪ ،‬كه‌یفم پێی‬ ‫ده‌هات‪ ،‬نامه‌مان بۆ یه‌كتری ده‌نووســی‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم زۆر كــه‌م یه‌كتریمــان ده‌بینــی و‬ ‫بیركردنــه‌و‌ه لــ ‌ه زه‌ماوه‌نــد له‌گــه‌ڵ ئه‌و‬ ‫هه‌رگیز نه‌ده‌هات ب ‌ه مێشكم دا‪ .‬سه‌رباری‬ ‫ئه‌مه‌یــش خێزانی مــن هه‌میشــ ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫ئــه‌و رووده‌ربایس بــوون‪ .‬د‌ه رۆژ به‌ر ل ‌ه‬ ‫زه‌ماوه‌نده‌كه‌م‪ ،‬كوڕ‌ه مامه‌كه‌م ب ‌ه دایكمی‬ ‫وتبــوو ئه‌و مێردێكی شــیاو نیی ‌ه بۆ من‪.‬‬ ‫ره‌خنه‌ی ســه‌ره‌كی ئه‌م ‌ه بــوو ك ‌ه زۆر ل ‌ه‬ ‫ئێمه‌و‌ه دوور بوو‪ ،‬كاره‌كه‌ی وای پێویست‬ ‫ده‌كــرد لــ ‌ه پاریس بــژی‪ .‬ئــه‌و كاته‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫گونــد و شــارۆچكه‌كان ئه‌ندامانی خێزان‬ ‫زۆر نزیــك لــ ‌ه یه‌كترییــه‌و‌ه ده‌ژیــان و‬ ‫زه‌ماوه‌نده‌كان بێئه‌وه‌ی ل ‌ه مه‌فته‌نه‌كانیان‬ ‫دووریــان بخاتــه‌و‌ه دروســت ده‌بــوو‪،‬‬ ‫به‌هه‌رحاڵ من داهاتوویه‌كی دره‌وشــاوه‌م‬ ‫ل ‌ه ئۆكسیالك نه‌ده‌بینی‪ .‬ئادلین سووربوو‬ ‫لــ ‌ه ســه‌ر پێشــنیاره‌كه‌ی و لــ ‌ه كۆتاییدا‬ ‫قبوڵ كرا‪.‬‬ ‫به‌م شــێوه‌ی ‌ه ل ‌ه ‪27‬ی ئازاری ســاڵی‬ ‫‪ 1913‬زه‌ماوه‌ندمــان كــرد‪ .‬ئــه‌و رۆژ‌ه‬ ‫بــ ‌ه خاوخێزانــه‌و‌ه چووین بۆ كه‌نیســه‌‪،‬‬ ‫پۆسته‌چی ته‌له‌گرافێكی بۆ ئادلین هێنا‪.‬‬ ‫مێرده‌كه‌م زۆر سه‌راســیم ‌ه بوو و ئۆخژن‬ ‫گرتی‪ .‬كاتێك بابه‌ته‌كه‌م لێ پرسی‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫ یه‌كێــك لــ ‌ه مشــته‌رییه‌كانم لــ ‌ه‬‫پاریســه‌و‌ه پیرۆزبایــی زه‌ماوه‌نده‌كــه‌ی‬ ‫لێكردوویــن و ئــاره‌زووی به‌خته‌وه‌ری بۆ‬ ‫خواستووین‪ .‬ســه‌یره‌! ده‌مزانی كه‌سێكی‬ ‫تایبه‌تــ ‌ه و له‌گه‌ڵ ئه‌وانیدیكــ ‌ه جیاوازه‌‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم هه‌رگیز پێموانه‌بــوو ته‌له‌گرافم بۆ‬ ‫بنێرێت‪.‬‬ ‫ئــه‌و كــ ‌ه به‌تونــدی كه‌وتبــوو‌ه ژێــر‬ ‫كاریگه‌رییــه‌وه‌‪ ،‬ته‌له‌گرافه‌كــه‌ی پیشــان‬ ‫دام‪ .‬ناوه‌رۆكه‌كه‌ به‌م شێوه‌یه‌ بوو‪:‬‬ ‫ پیرۆزبایــی من قبــوڵ بكه‌ن‪ ،‬ئیدی‬‫هیــچ نانووســم له‌به‌رئــه‌وه‌ی تووشــی‬ ‫هه‌اڵمــه‌ت بــووم و ماندووم‪ .‬بــ ‌ه گه‌رمی‬ ‫ئــاره‌زووی به‌خته‌وه‌ریتــان بۆ ده‌خوازم و‬ ‫واژۆی كردبوو‪« :‬مارسیل پرووست»‪ .‬من‬

‫خێــزان و بنه‌ماڵ ‌ه بتوانن ئاماده‌بن‪ ،‬دوای‬ ‫ئه‌وه‌یــش هه‌مــوان چووین بــۆ پاریس تا‬ ‫ئاهه‌نــگ بگێڕیــن‪ .‬نزیكــه‌ی واگۆنێكمان‬ ‫گرتبوو‪ .‬ئه‌و شــه‌و‌ه نه‌نووســتم و بیرم ‌ه‬ ‫كــ ‌ه تــه‌واو تــووڕ‌ه بــووم‪ ،‬له‌به‌رئــه‌وه‌ی‬ ‫هاوسه‌ره‌كه‌یشــم وه‌ك ئه‌وانیــدی خه‌وی‬ ‫لێكه‌وتبــوو و كه‌س ل ‌ه بیری مندا نه‌بوو‪.‬‬ ‫به‌یانی ك ‌ه گه‌یشــتین ‌ه وێســتگه‌ی لیۆن‪،‬‬ ‫كاتێــك دووكه‌ڵ و ئاپــۆرای خه‌ڵكم بینی‬ ‫ك ‌ه ب ‌ه پرتاو به‌شــوێن تاكسیدا ده‌گه‌ڕان‪،‬‬ ‫ته‌واو خۆم دۆڕاند‪.‬‬ ‫لــ ‌ه كۆتاییــدا ئادلیــن ئۆتۆمبیلێكــی‬ ‫ده‌ستكه‌وت‪ .‬بیرم دێت ل ‌ه به‌رده‌م ته‌الری‬ ‫شــانۆی فه‌ڕه‌نساو‌ه تێپه‌ڕین و مێرده‌كه‌م‬ ‫ل ‌ه كاتێكدا ك ‌ه ب ‌ه قامك پیشــانی ده‌دام‪،‬‬ ‫وتی‪:‬‬ ‫ سه‌یركه‌ ئه‌مه‌ ئۆپێرایه‌‪.‬‬‫سه‌یرم كرد و ته‌الرێكی ره‌نگ سه‌وزم‬ ‫بینی و وتم‪ :‬ئه‌مه‌ ئۆپێرایه‌؟!‬

‫یــا تازه‌یی شــوێنه‌كه‌– هــه‌ر ك ‌ه چووم ‌ه‬ ‫ژوورێ‪ ،‬قوڕگم پڕبوو‪ ،‬دام ‌ه پڕمه‌ی گریان‬ ‫و چووم ‌ه خه‌وێكی قووڵه‌وه‌‪.‬‬ ‫پازد‌ه رۆژێك به‌م شێوه‌ی ‌ه تێپه‌ڕی‪ .‬ب ‌ه‬ ‫سه‌ختی خه‌وم لێده‌كه‌وت و ب ‌ه ژیانی تاز‌ه‬ ‫هه‌ر رانه‌ده‌هاتم‪ .‬به‌خته‌وه‌ران ‌ه دشــه‌كه‌م‪،‬‬ ‫ژولــی ئه‌لباره‌‪ ،‬ده‌هاتــ ‌ه یارمه‌تیم و وه‌ك‬ ‫دایكێك پێمدا راده‌گه‌یشــت‪ .‬دایكم من و‬ ‫خوشكه‌كه‌می به‌ناز بارهێنابوو‪ .‬هه‌میش ‌ه‬ ‫هه‌مــوو كاره‌كان ل ‌ه ئه‌ســتۆی ئه‌و بوو و‬ ‫من هیچم ل ‌ه كاروباری ماڵداری نه‌ده‌زانی‪،‬‬ ‫ته‌نانــه‌ت نه‌مده‌زانــی ئاگــری كووره‌كــ ‌ه‬ ‫داگیرســێنم‪ .‬دشــه‌كه‌م هه‌موو شــتێكی‬ ‫فێــر ده‌كردم و رێنمایی ده‌كردم‪ .‬پێكه‌و‌ه‬ ‫ده‌چووینــ ‌ه بازاڕكــردن‪ .‬مێرده‌كــه‌م بــ ‌ه‬ ‫درێژایی ئــه‌م ماوه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ من ره‌فتاری‬ ‫باشبوو و ل ‌ه هه‌موو دۆخێكدا ب ‌ه نه‌زاكه‌ت‬ ‫و ئــارام بوو‪ ...‬لــ ‌ه گونــد رانه‌هاتبووین‬ ‫ده‌رگا دابخه‌یــن‪ .‬رۆژێكیــان لــ ‌ه لێڤالێــو‬

‫ب ‌ه كۆتایی هاتنی ژیانی پرووست‪ ،‬ته‌مه‌نی منیش كۆتایی‬ ‫هات‪ ،‬به‌اڵم گۆرانییه‌كه‌ی هەر ماوە‬ ‫هێشتا ئه‌و ته‌له‌گرافه‌م هه‌ڵگرتووه‌‪.‬‬ ‫له‌و كاته‌وه‌ی ئادلینم ده‌ناســی‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫هه‌وه‌ڵیــن جــار بوو لــ ‌ه بــاره‌ی جه‌نابی‬ ‫پرووســته‌و‌ه ده‌مبیســت‪ ،‬ته‌نانــه‌ت لــ ‌ه‬ ‫ده‌ورانــی ده‌زگیراندارییشــدا هه‌رگیــز‬ ‫وشــه‌یه‌كی لــ ‌ه بــاره‌ی ئــه‌وه‌و‌ه بــ ‌ه من‬ ‫نه‌وتبــوو‪ .‬دوای كه‌مێــك بۆی باســكردم‬ ‫ك ‌ه یه‌كێك ل ‌ه مشــته‌ریی ‌ه باشه‌كانی ئه‌و‌ه‬ ‫و به‌رلــه‌وه‌ی پاریــس جێبهێڵــێ هه‌واڵی‬ ‫دابــوو‌ه ئه‌و ك ‌ه بۆ ماوه‌ی پــازد‌ه رۆژ یا‬ ‫ســێ هه‌فت ‌ه لــه‌ پاریس نییــ ‌ه و ناتوانێ‬ ‫وه‌ك هه‌میشــ ‌ه ب ‌ه تاكســی ئه‌و به‌رێت بۆ‬ ‫شــوێنێك و هۆكاری ئه‌مه‌یشی پێوتبوو‪.‬‬ ‫جه‌نابی پرووست لێی پرسیبوو‪:‬‬ ‫ زه‌ماوه‌نده‌كه‌ له‌ كوێ ده‌كرێت؟‬‫ ل ‌ه شاری له‌ دایكبوونم‪.‬‬‫ شاری ل ‌ه دایكبوونتان ل ‌ه كوێیه‌؟ چ‬‫رۆژێك زه‌ماوه‌ند ده‌كه‌یت؟‬ ‫ئادلینیــش بــۆی روونكردبــۆوه‌‪.‬‬ ‫به‌وجۆره‌ی دواتر ئه‌وم ناســی‪ ،‬زانیم ئه‌م‬ ‫زانیاریانه‌ی ب ‌ه مه‌به‌ســتی ناردنی په‌یامی‬ ‫پیرۆزبایی له‌ ئه‌و وه‌رگرتبوو‪.‬‬ ‫رۆژی جه‌ژنــی پــاك ئاهه‌نگــی‬ ‫زه‌ماوه‌نده‌كه‌مان گێڕا تا هه‌موو ئه‌ندامانی‬

‫گه‌یشــتین ‌ه ماڵه‌كه‌مــان‪ .‬ماڵێكــی‬ ‫تاز‌ه دروســتكراو ل ‌ه ته‌الرێكــی چكۆله‌دا‬ ‫ل ‌ه گه‌ڕه‌كــی لێڤالیۆ‪ .‬ئادلیــن دواتر بۆی‬ ‫روونكردمه‌و‌ه ك ‌ه ب ‌ه زه‌حمه‌ت ئه‌م ماڵه‌ی‬ ‫ده‌ســتكه‌وتبوو‪ .‬ده‌بــوو بــ ‌ه دڵنیاییه‌و‌ه‬ ‫ماڵه‌كه‌مان ل ‌ه نزیك كافێیه‌كه‌و‌ه بوای ‌ه ك ‌ه‬ ‫تــا دره‌نگ ‌ه وه‌ختێــك كراوه‌بێت‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫جارجــارێ مشــته‌ریگه‌لی وه‌ك جه‌نابــی‬ ‫پرووســت زۆربه‌یجــار ته‌له‌فۆنیان بۆ ئه‌و‬ ‫كافێیــ ‌ه ده‌كــرد و په‌یامیــان داده‌نــا تا‬ ‫ئادلین بچێت ب ‌ه شــوێنیاندا‪ .‬تا به‌رله‌مه‌‪،‬‬ ‫ئادیــل و خانــم الریڤێــر په‌یامه‌كانیــان‬ ‫یادداشــت ده‌كرد كــ ‌ه قاوه‌خانه‌كانیان ل ‌ه‬ ‫سه‌ر شه‌قامی مۆنمارت و فیدۆ بوو‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئێســتا مێرده‌كــه‌م لۆڤلوای پێباشــبوو‪،‬‬ ‫له‌به‌رئــه‌وه‌ی هــه‌م جێگــه‌ی راگرتنــی‬ ‫ئۆتۆمبیلــی هه‌بوو و هه‌م له‌و نزیكانه‌یش‬ ‫قاوه‌خانه‌یــه‌ك هه‌بــوو كــ ‌ه تا نیوه‌شــه‌و‬ ‫كراوه‌بــوو و ده‌یتوانــی لــه‌و رێگه‌یــه‌و‌ه‬ ‫په‌یامه‌كانی وه‌ربگرێت‪ ،‬ل ‌ه راستیدا هه‌مان‬ ‫ئه‌و شته‌ بوو كه‌ ده‌یویست‪.‬‬ ‫له‌م ماڵه‌دا هه‌موو شتێك نوێ‪ ،‬خاوێن‬ ‫و زۆر رێكوپێك بوو‪ ،‬به‌اڵم نازانم بۆچی–‬ ‫ره‌نگ ‌ه بــ ‌ه هــۆكاری ئۆخــژن‪ ،‬ماندوێتی‬

‫ده‌رگام داخست‪ ،‬من ل ‌ه ده‌ره‌و‌ه مامه‌و‌ه و‬ ‫كلیله‌ك ‌ه ل ‌ه ناوه‌و‌ه ب ‌ه ده‌رگاكه‌وه‌‪ .‬چووم ‌ه‬ ‫الی كاكی پرسگه‌ی شووقه‌كه‌‪ ،‬هه‌وڵماندا‬ ‫ل ‌ه په‌نجه‌ره‌ی موبه‌قه‌كــه‌و‌ه رێگه‌یه‌ك بۆ‬ ‫چوونــ ‌ه ژووره‌و‌ه بدۆزینــه‌وه‌‪ ،‬له‌م كاته‌دا‬ ‫مێرده‌كــه‌م هاتــه‌وه‌‪ .‬بــ ‌ه دڵنیاییــه‌و‌ه‬ ‫ئــه‌و كلیلــی پێبــوو‪ ،‬بــه‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫كلیله‌كــه‌ی من بــ ‌ه ده‌رگاكــه‌و‌ه مابۆوه‌‪،‬‬ ‫ناچاربوو ب ‌ه په‌نجه‌ره‌كه‌دا هه‌ڵزنێ‪ ،‬دوای‬ ‫ئــه‌وه‌ی ئه‌م بابه‌تــ ‌ه چاره‌ســه‌ر بوو‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫هێمنی پێی وتم‪:‬‬ ‫ گوڵه‌كــه‌م‪ ،‬ئێر‌ه گوند نییه‌‪ ،‬ده‌بێت‬‫هه‌میشه‌ كلیله‌كه‌ت ل ‌ه بیر بێت‪.‬‬ ‫ئه‌م قســه‌یه‌م ب ‌ه الو‌ه ســه‌ركۆنه‌كردن‬ ‫بــوو و ده‌ســتم كرد بــ ‌ه گریــان‪ .‬هه‌موو‬ ‫شــتێك ئاوه‌ژووی ده‌كردمه‌وه‌‪ .‬سه‌رباری‬ ‫هه‌مــوو ئه‌مانه‌یــش‪ ،‬مێرده‌كــه‌م بــۆ‬ ‫خۆشــنوودی من هه‌ر كارێكــی پێده‌كرا‪،‬‬ ‫ده‌یكــرد‪ .‬بــه‌رده‌وام گوڵی بــۆ ده‌هێنام‬ ‫تا خۆشــحاڵم بكات‪ .‬جارێــك ل ‌ه رێگه‌ی‬ ‫ئادیلــه‌و‌ه كــ ‌ه قاوه‌خانه‌كــه‌ی شــوێنی‬ ‫هاموشــۆی هونه‌رمه‌ندان و گۆرانی بێژان‬ ‫بــوو‪ ،‬بلیتێكــی بــۆ ئۆپێــرای كۆمیكــی‬ ‫مینۆین كڕی‪ .‬ل ‌ه ناوه‌ڕاســتی نمایشه‌كه‌دا‬

‫وت كــ ‌ه من نه‌مبیســت‪ ،‬لــ ‌ه كاتێكدا ك ‌ه‬ ‫لێی پرسیم‪:‬‬ ‫ ده‌بینی چه‌نده‌ جوانه‌‪ ،‬پێتخۆشه‌؟ قســه‌ی ده‌كرد ب ‌ه چــوارده‌وری مندا گه‌ڕا‬‫مــن كــ ‌ه ئــه‌م گۆرانیانــ ‌ه بــ ‌ه المه‌و‌ه و پێموابوو پیامدا هه‌ڵده‌ڕوانێ‪ .‬هاوكات‪،‬‬ ‫هێند‌ه به‌ مه‌تینی و ناســكییه‌و‌ه ره‌فتاری‬ ‫خه‌فه‌تهێنه‌ر بوو‪ ،‬وه‌اڵمم دایه‌وه‌‪:‬‬ ‫له‌گــه‌ڵ كــردم زیاتــر ته‌ریــق بوومه‌وه‌‪.‬‬ ‫ كه‌ی ته‌واو ده‌بێت؟‬‫ئــه‌م وه‌اڵمــ ‌ه بــ ‌ه درێژایــی ژیانــی ئه‌مجاره‌ گوێم لێبوو ك ‌ه وتی‪:‬‬ ‫ چاكه‌‪ ،‬ئه‌لبــار‌ه كه‌وات ‌ه گه‌ڕایته‌وه‌و‬‫یاده‌وه‌رییه‌كــی پێكه‌نیناوی بوو‪ .‬باشــه‌‪،‬‬ ‫مــن گه‌نــج و بێئه‌زموون بــووم‪ .‬هه‌رگیز ئامــاده‌ی كاریت‪ ،‬هه‌ر پێویســتم پێتبوو‬ ‫بــ ‌ه زۆر ناچاری كارێكــی نه‌ده‌كردم‪ .‬دوو ته‌له‌فۆنت بۆ ده‌كه‌م‪.‬‬ ‫لــ ‌ه موبه‌قه‌ك ‌ه چــوو‌ه ده‌رێ‪ .‬ئێمه‌یش‬ ‫هه‌فتــه‌ی ســه‌ره‌تا نه‌چــوو‌ه ســه‌ر كار‪،‬‬ ‫ئارامــی گرت تا ته‌واو جێــی خۆم بگرم‪ .‬هاتین ‌ه ده‌رێ‪ .‬ل ‌ه خواره‌وه‌ی پلیكانه‌كاندا‬ ‫له‌ ئادلینم پرسی‪:‬‬ ‫پێی وتم‪:‬‬ ‫ بۆچی وتی «بێ ریش»؟‬‫ ورد‌ه ورد‌ه رادێــی‪ ،‬من ئارام ده‌گرم‬‫به‌ پێكه‌نینه‌و‌ه وه‌اڵمی دایه‌وه‌‪:‬‬ ‫و تــا ئه‌و كاتــه‌ی له‌گه‌ڵ هه‌موو شــتێك‬ ‫ له‌به‌رئــه‌وه‌ی ریشــێكی جوانی زۆر‬‫رانه‌یه‌ی ناچم ‌ه سه‌ر كار‪.‬‬ ‫پازد‌ه رۆژێك به‌م شێوه‌ی ‌ه تێپه‌ڕی تا ره‌شــی هه‌بــوو كــ ‌ه زۆر لێیده‌هــات‪ ،‬تۆ‬ ‫نه‌تبیست‪ ،‬وتی دوێنێ شه‌و تاشیوێتی‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ی رۆژێكیان وتی‪:‬‬ ‫به‌ كورتی‪ ،‬ئادلین ده‌ستی ب ‌ه كاره‌كه‌ی‬ ‫ باشه‌‪ ،‬ئه‌مڕۆ ئه‌گه‌ر بته‌وێ ده‌توانی‬‫له‌گــه‌ڵ من بێی‪ ،‬ب ‌ه پیاســ ‌ه تــا پۆلڤاری كرد‪ .‬جه‌نابی پرووست ته‌له‌فۆنی ده‌كرد‪،‬‬ ‫ئۆســمه‌ن‪ ،‬ماڵی جه‌نابی پرووســت بچین ئه‌گــه‌ر ئادلیــن لــ ‌ه ماڵــه‌و‌ه بوایــ ‌ه بــۆ‬ ‫تــا هه‌واڵی بده‌مێ كه‌ ده‌ســت ده‌كه‌مه‌و‌ه خــۆی ده‌چوو بــۆ قاوه‌خانه‌ك ‌ه و وه‌اڵمی‬ ‫بــ ‌ه كار و پاش ئه‌مــ ‌ه ده‌توانێ ته‌له‌فۆنم ده‌دایــه‌وه‌و گــه‌ر واش نه‌بوای ‌ه ل ‌ه رێگه‌ی‬ ‫بــۆ بــكات‪ .‬بــ ‌ه پێیــان بــ ‌ه رێكه‌وتیــن‪ ،‬ئادیله‌وه‌ په‌یامی بۆ داده‌نا‪.‬‬ ‫مێرده‌كــه‌م بــاش كاری ده‌كــرد‪.‬‬ ‫گه‌یشتین ‌ه ژمار‌ه ‪ 102‬ی ئۆسمه‌ن – بیرم‬ ‫نییــ ‌ه ئایــا ئه‌و رۆژ‌ه هه‌ســتم بــه‌ پالكی ســه‌رباری ئــه‌وه‌ی جڵــه‌وی كاره‌كه‌ی ب ‌ه‬ ‫ماڵه‌ك ‌ه كــرد یا نا‪ .‬ل ‌ه پلیكانه‌ی تایبه‌تی ده‌ســت خۆیه‌و‌ه بوو‪ ،‬بــه‌اڵم كاتژمێرێكی‬ ‫كرێكارانــه‌و‌ه ســه‌ركه‌وتین و چوویــن بۆ دیاریكراوی نه‌بوو و ئه‌گه‌ر موســافیرێكی‬ ‫نهۆمی یه‌كه‌م‪ ،‬گه‌یشــتین ‌ه بــه‌ر ده‌رگای باشــی ده‌ســتده‌كه‌وت وازی لێنه‌ده‌هێنا‪.‬‬ ‫موبه‌قه‌كه‌‪ .‬نیكۆاڵس كۆتین‪ ،‬ئیشــكه‌ری هه‌مــوو ئامانجــی ئه‌مــ ‌ه بوو كــ ‌ه ب ‌ه هه‌ر‬ ‫ماڵه‌كــ ‌ه ده‌رگای بۆ كردینه‌وه‌‪ .‬ســیلینی جۆرێــك بــووه‌ پاره‌یــه‌ك گردبكاته‌و‌ه و‬ ‫خێزانیشــی لــ ‌ه موبه‌قه‌كــ ‌ه خه‌ریكی كار ژیانێكی باشم بۆ فه‌راهه‌م بكات‪.‬‬ ‫بــه‌ر لــ ‌ه زه‌ماوه‌نده‌كه‌مــان پاره‌یه‌كی‬ ‫بــوو‪ .‬بــ ‌ه میهره‌بانییــه‌و‌ه میوانداریــان‬ ‫لێكردین‪ .‬نیكۆاڵس زۆر خۆشــحاڵ بوو ل ‌ه گردكردبــۆو‌ه و به‌نیاز بــوو پاش ئه‌وه‌ی‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ی مێرده‌كه‌م‪ .‬ره‌نگ ‌ه له‌به‌رئه‌وه‌ی ك ‌ه من بــ ‌ه ژیانی تاز‌ه راهاتم‪ ،‬جێگه‌یه‌ك‬ ‫شه‌رمم ده‌كرد‪ ،‬ل ‌ه بینینی ئه‌م رووخسار‌ه بكڕێــت تا ســه‌رچاوه‌یه‌كی داهــات بێت‬ ‫نوێیانــه‌‪ ،‬هیــچ خۆشــحاڵ نه‌بــووم و بۆمــان‪ .‬هه‌ندێــك جــار بۆ نــان خواردن‬ ‫ســاتژمێریم ده‌كرد هه‌رچی زووتر‌ه له‌وێ ده‌هاتــه‌و‌ه ماڵــێ و هه‌ندێــك جاریــش‬ ‫بچین ‌ه ده‌رێ‪ ،‬به‌اڵم له‌به‌ر مێرده‌كه‌م خۆم نه‌ده‌هاتــه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌رگیــز بێ هه‌واڵی‬ ‫ب ‌ه خۆشحاڵ پیشان ده‌دا‪ .‬ل ‌ه موبه‌قه‌كه‌دا نه‌ده‌كردم ل ‌ه خۆی‪.‬‬ ‫ورد‌ه ورد‌ه خه‌ریكبــووم بــ ‌ه ژیانــی‬ ‫زۆپایه‌كــی گه‌ور‌ه داگیرســابوو و هه‌موو‬ ‫نــوێ راده‌هاتــم‪ .‬چاوه‌ڕوانیــم ده‌كــرد‪.‬‬ ‫شتێك له‌ خاوێنیدا بریقه‌ی ده‌هاته‌وه‌‪.‬‬ ‫مێرده‌كــه‌م بــ ‌ه نیــاز نه‌بــوو كاتــی ســه‌رباری ئه‌مه‌یش كارێكی ســه‌ختبوو‪،‬‬ ‫جه‌نابی پرووست بگرێت‪ ،‬ته‌نها ده‌یویست مــن هێشــتا ژنێكــی الدێیی خــاو بووم‪.‬‬ ‫نیكــۆاڵس پێــی راگه‌یه‌نێ كــ ‌ه هاتوو‌ه و هه‌ســتم بــ ‌ه ته‌نیایــی نه‌ده‌كــرد‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫دووبــار‌ه ئامــاده‌ی كاركردنــه‌‪ .‬به‌اڵم ك ‌ه هه‌ســتم ده‌كــرد ل ‌ه گۆشــه‌گیریدا ده‌ژیم‪.‬‬ ‫نیكــۆاڵس رۆیشــت به‌یــاوه‌ری جه‌نابــی دشــه‌كه‌م هه‌بــوو‪ ،‬به‌اڵم هیــچ كه‌یفم ب ‌ه‬ ‫پرووســت گه‌ڕایــه‌و‌ه موبه‌قه‌كه‌‪ .‬هێشــتا ژینگــه‌ی قاوه‌خان ‌ه نه‌ده‌هات‪« .‬ژان»یش‬ ‫هه‌وه‌ڵین دیدارمانم لــ ‌ه بیره‌‪ ،‬پانتۆڵێكی هه‌بــوو‪ ،‬برا چكۆله‌كــه‌ی ئادلین‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫ل ‌ه پێدا بوو و چاكه‌تێك ل ‌ه سه‌ر كراسێكی وه‌ك مێرده‌كــه‌م هاتبــوو‌ه پاریــس و‬ ‫سپی له‌ به‌ری كردبوو‪ .‬هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه له‌گه‌ڵ ژنه‌كــه‌ی دوكانێكی به‌ڕێو‌ه ده‌برد‬ ‫منی خست ‌ه ژێر كاریگه‌رییه‌وه‌‪ .‬زۆر گه‌نج ل ‌ه گۆشه‌یه‌كی سه‌ر شــه‌قامی ڤیكتۆرا و‬ ‫هات ‌ه به‌رچــاوم‪ .‬باریكه‌ڵ ‌ه بوو‪ ،‬به‌اڵم له‌ڕ شه‌قامی الفیت‪ .‬ژان و ئادلین زۆر یه‌كتریان‬ ‫نه‌بوو‪ .‬پێستێكی جوان و ددانه‌كانی سپی خۆشئه‌ویســت‪ ،‬ژان زۆر میهره‌بان و قس ‌ه‬ ‫بوون‪ .‬به‌شــێك ل ‌ه قژی كه‌وتبووه‌ ســه‌ر خــۆش بــوو‪ .‬ئادلین پێی ده‌وتــم بڕۆ بۆ‬ ‫ناوچه‌وانــی – ئه‌م چه‌پكــ ‌ه موو‌ه ك ‌ه ب ‌ه الی ژان – به‌مشــێوه‌ی ‌ه زووتــر ئاشــنای‬ ‫شــێوه‌یه‌كی سروشــتی ئاوها وه‌ستابوو‪ ،‬كاری بازرگانــی ده‌بیت بۆ داهاتوو‪ .‬به‌اڵم‬ ‫هه‌میشــ ‌ه بــه‌و شــێوه‌ی ‌ه بینیم‪ .‬پاشــان ژانیــش قاوه‌خانه‌ی هه‌بوو و پێمباشــبوو‬ ‫هه‌ســتم ب ‌ه رێكپۆشــی و پته‌وی زیاد ل ‌ه نه‌چــم و تــا گه‌ڕانــه‌وه‌ی مێرده‌كــه‌م ل ‌ه‬ ‫راده‌ی كــرد‪ .‬كورت و قورس هه‌ناســه‌ی ماڵه‌و‌ه بمێنمه‌وه‌‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ی مێرده‌كه‌م‬ ‫ده‌دا‪ ،‬دواتــر ئه‌م خه‌ســڵه‌ته‌م له‌ زۆرێك شــه‌وان ‌ه كاری ده‌كــرد‪ ،‬دره‌نــگ ل ‌ه ماڵ‬ ‫له‌و كه‌سانه‌دا بینی ك ‌ه نه‌خۆشی ره‌بۆیان ده‌چــوو‌ه ده‌رێ – ل ‌ه نێــوان كاتژمێر د‌ه‬ ‫له‌گــه‌ڵ بوو‪ .‬زۆرێك وێنایان ده‌كرد بااڵی تــا دوازده‌ی نیوه‌شــه‌و – ب ‌ه دڵنیاییه‌و‌ه‬ ‫كورتــه‌‪ .‬ل ‌ه كاتێكدا ك ‌ه ل ‌ه من كه‌ڵه‌گه‌تتر دره‌نگیش ده‌گه‌ڕایه‌وه‌‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه خه‌وێكی‬ ‫بــوو‪ ،‬من كورت نیــم‪ ،‬بااڵم نزیكه‌ی ‪ 172‬رێكوپێكــم نه‌بــوو‪ .‬بێئــه‌وه‌ی هه‌ســتی‬ ‫پێبكه‌م ب ‌ه دره‌نــگ خه‌وتن راهاتم‪ .‬به‌اڵم‬ ‫سانتیمه‌تره‌‪.‬‬ ‫مێرده‌كــه‌م ســاوی لێكــرد و كاتێك هه‌رگیز نه‌مده‌زانی ل ‌ه ســااڵنی داهاتوودا‬ ‫زانی من هاوســه‌ری ئادلینم ده‌ســتی بۆ ئــه‌م ســییانه‌مان – جه‌نابی پرووســت‪،‬‬ ‫مێرده‌كــه‌م و مــن – ژیانێكــی تــه‌واو‬ ‫راگرتم و وتی‪:‬‬ ‫ خانم! مارسیل پرووست ده‌ناسێنم‪ ،‬پێچه‌وانه‌مان ده‌بێت‪.‬‬‫بــ ‌ه جلی ماڵــه‌وه‌‪ ،‬قژی تێكچــڕژاو و بێ‬ ‫ســەرنج‪ :‬ئەمە بەشــێکە لــە کتێبێــک دەربارەی‬ ‫ریش‪.‬‬ ‫ل ‌ه ته‌ریقیدا ته‌نانه‌ت نیونیگایه‌كیشــم مارســیل پرووست‪ ،‬کە جەبار ســابیر لە فارسییەوە‬ ‫کردوویە بە کوردی‪ .‬بە داخەوە لێرەدا تەنیا توانیمان‬ ‫تێنه‌بڕی‪ .‬چه‌ند رسته‌یه‌كی ب ‌ه مێرده‌كه‌م بەشێکی لێ باڵو بکەینەوە‪ – .‬ڕەخنەی چاودێر‬

‫تێبینی‪:‬‬ ‫خوێنەرانــی ئازیز‪ ،‬لــەم ژمارەیەوە «بیرەوەرییەکانی ئانــا گریگۆریڤنا‪ ،‬خێزانی‬ ‫دۆستۆیڤســکی» دەوەستێنین‪ ،‬کە ‪ ٥‬بەشیمان لێ باڵو کردەوە‪ .‬بە خۆشحاڵییەوە‬ ‫پێتان ڕادەگەیەنین کە د‪ .‬نەوزاد ئەحمەد ئەســوەد هەموو کتێبەکەی وەرگێڕاوە و‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫لە داهاتوودا چاپ و باڵو دەبێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )475‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/10/5‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫بۆقێک‬ ‫بیری زەلکاوەکەی دەکات‬

‫ڕاهۆز كامەران‬ ‫جانتاكانيان جێهێشت منداڵه‌كان‬ ‫ڕايان كرد به‌ر له‌وه‌ى بته‌قن له‌ قاچيان تۆپه‌كان‬ ‫بازاڕ چۆڵ بوو‬ ‫ژنه‌كان كه‌وتنه‌و ‌ه سه‌ر خوێن‪...‬‬ ‫جه‌نگ هه‌ڵى كرد‪.‬‬ ‫ساڵ ‪1938‬ـه له‌م شیعره‌دا‬ ‫ڕۆژ نازانم و ده‌م نزيكى به‌يانييه‌‬ ‫ئه‌م شیعر ‌ه بۆقێكى تێداي ‌ه و بيرى زه‌لكاو ده‌كات‬ ‫منداڵێكى تێداي ‌ه باوكى ل ‌ه جه‌نگه‌و نازانێ مردووه‌‬ ‫قوتابييه‌كى تێداي ‌ه‌نازانێ ناوى خۆى بنووسێ و‬ ‫قاقا پێى پێده‌كه‌نن هاوڕێكانى‬ ‫مامۆستايه‌كى تێدايه‌ ده‌ڵێ‪ :‬بێده‌نگ بن!‬

‫ئه‌ڕۆم له‌سه‌ر دیواری مزگه‌وتێكدا ڕه‌سمی‬ ‫ئیمان زه‌عیفیی خۆم ئه‌كێشم‪،‬‬ ‫خوای ئه‌كرد ئه‌كه‌وتمه به‌ر نه‌فره‌تی زاهیدان!‬

‫ئه‌ڕۆم نه‌فره‌ت ئه‌كه‌م‬ ‫له‌ خوێندنگه‌ی سه‌ره‌تاییم‬ ‫خوای ئه‌كرد وه‌فا له‌داخا خۆی ئه‌كوشت‬ ‫له‌سه‌ر ژووری ژوانی دوو دڵدار ئه‌نووسم‬ ‫«چه‌ن گێلن»‬ ‫جورئه‌ت ئه‌ده‌مه به‌ر خۆم‬ ‫خوای ئه‌كرد عه‌شق له توڕه‌ییدا ئه‌بوو به ڕق!‬ ‫بقیژێنم به‌سه‌ر هه‌موو پیرۆزییه‌كاندا‬ ‫ئه‌ڕۆم دارستان ئه‌كه‌م به جه‌نگه‌ڵ‪،‬‬ ‫خوای ئه‌كرد كافر و نه‌فره‌تلێكراو ئه‌بووم‬ ‫خوای ئه‌كرد دره‌خته‌كانیش وه‌ك مرۆڤ ئه‌گریان‬ ‫ئه‌ڕۆم گاڵته به فڕینی باڵنده‌كان بكه‌م‪،‬‬ ‫جریوه‌ی چۆله‌كه ئه‌گۆڕم به لووره‌ی سه‌گ‬ ‫خوای ئه‌كرد به ئاسمانه‌وه باڵه‌كانیان خه‌فه‌ت ئه‌یشكاند‬ ‫خوای ئه‌كرد ترس ئه‌كه‌وته نێو ده‌نگی هه‌موو باڵنده‌كانه‌وه‬ ‫ئه‌ڕۆم تا تریفه ته‌مێ بكه‌م هێنده به شه‌وق‬ ‫ئه‌ڕۆم ئایه‌ته‌كانی قورئان پڕ ئه‌که‌م له شه‌راب‪،‬‬ ‫فریومان نه‌دا‪،‬‬ ‫خوای ئه‌كرد پڕ ئه‌بووم له غه‌زه‌ب!‬ ‫خوای ئه‌كرد سه‌د كه‌ڕه‌ت دڵی تاڵه‌كانی ئه‌شكا!‬ ‫ئه‌ڕۆم بۆ الی پڕته‌قاڵفرۆشه‌كان و‬ ‫ئه‌ڕۆم ماچه‌كان له‌توپه‌ت ئه‌كه‌م‬ ‫هه‌ندێك پڕته‌قاڵ ئه‌كێشم ب ‌ه سه‌روچاویاندا‬ ‫خوای ئه‌كرد هه‌موو لێوه‌كان لێك ئه‌ترازان‬ ‫خوای ئه‌كرد میوەفرۆشتنیان بیر ئه‌چوویه‌و‌ه و‬ ‫ئه‌ڕۆم و هه‌رچیی ئه‌ستێره‌ی ئاسمان هه‌یه دایئه‌گرم و‬ ‫خوای ئه‌كرد پڕته‌قاڵ تووشی خوێنبه‌ربوون ئه‌بوو‬ ‫لێدانێكی باشیان ئه‌كه‌م‪،‬‬ ‫ئه‌ڕۆم بێباكیی خۆم به‌رئه‌ده‌م له هه‌موو شت‪،‬‬ ‫خوای ئه‌كرد تۆزێك ڕووناكی نه‌ئه‌ما‬ ‫خوای ئه‌كرد دنیا ژێراوژوور ئه‌بوو‪ ،‬كه‌ی كێشه‌ی منه؟‬ ‫خه‌ڵك به‌رپێی خۆی ببینێ‬ ‫مه‌گه‌ر جیهان‪،‬‬ ‫ئه‌ڕۆم هه‌رچیی مێخه‌ك هه‌یه ئه‌كه‌مه زێرابه‌وه‬ ‫مه‌گه‌ر نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان‪،‬‬ ‫خوای ئه‌كرد بارووت ئه‌بووه گه‌ردانه‌ی كچه‌كان‬ ‫مه‌گه‌ر سه‌رۆك‪،‬‬ ‫من حه‌قم چییه؟‬ ‫مه‌گه‌ر ماڵی خانمه فیمینیسته‌كان‬ ‫ئه‌ڕۆم قوماشه جوانه‌كان ئه‌ده‌مه به‌ر مه‌قه‌ست‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر مه‌الكان‪،‬‬ ‫خوای ئه‌كرد خه‌ڵك ڕووت ئه‌بوویه‌و‌ه و‬ ‫مه‌گه‌ر مزگه‌وت‪،‬‬ ‫به‌رگدرووه‌كانیش هه‌ر خه‌میان ئه‌دروو!‬ ‫ئه‌ڕۆم‪ ،‬ئه‌ڕۆم و كۆبوونه‌وه‌ی ئافره‌ته فیمینیســته‌كان پڕ ئه‌كه‌م مه‌گه‌ر ژووری زاهیدان‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر سۆفییان و عاریفان‬ ‫له پێناوی دیكتاتۆر‬ ‫مه‌گه‌ر زانكۆ‪،‬‬ ‫خوای ئه‌كرد دنیا خه‌ڵتانی خوێنی ژن ئه‌بوو‪،‬‬ ‫به‌الی نه‌ســیما ئه‌ڕۆم و گاڵته‌یه‌كــی پێ ئه‌كه‌م و بڕێكیش پێی مه‌گه‌ر خێزان‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر گه‌ڕه‌ك‪،‬‬ ‫ڕائه‌بوێرم‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر كۆاڵن‬ ‫خوای ئه‌كرد بانگی ڕه‌شه‌بای بۆ ئه‌كردم‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر مرۆڤ‪،‬‬ ‫جا قه‌یچێکا‪.‬‬ ‫مه‌گه‌ر مه‌رجان‬ ‫ئه‌ڕۆم و لێدانێكی باشی ڕووباره‌كان ئه‌كه‌م‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر ڕووبار‬ ‫خوای ئه‌كرد بانگی زریان و تۆفانیان بۆ ئه‌كردم‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر گێالس و‬ ‫جا چی تیایه؟‬ ‫مه‌گه‌ر (باڵنده‌كان)‬ ‫وا ئه‌وانیــش وه‌ك مــرۆڤ هه‌ر ئاوازخوێندن و ده‌نگەده‌نگیان ل ‌ه‬ ‫ئه‌ڕۆم نوور سه‌رئه‌بڕم له‌به‌رده‌می مه‌الكاندا‬ ‫ده‌ست دێت‬ ‫خوای ئه‌كرد الی خوا شكاتیان لێ ئه‌كردم‪،‬‬ ‫منیان به كێشه‌ی خۆیان زانیوه‌؟‬ ‫خوای ئه‌كرد وتاری هه‌ینییه‌كانیان‬ ‫قــه‌ت كۆنگره‌یه‌كیان تایبه‌ت كــردووه به برینه‌كانم كه به پێش‬ ‫تایبه‌ت ئه‌كرد له‌سه‌ر به‌دكاریی من‬ ‫چاویانه‌وه گیان ئه‌دات؟‬ ‫ئه‌وان كه بیریان چوویه‌وه‬ ‫ئێ ده‌ی منیش وا ئه‌كه‌م‪،‬‬ ‫چه‌ند ساڵ كچه باخه‌وانێكی باخه‌كه‌ی خوا بووم‬ ‫ئه‌ڕۆم و بێباكی به‌رئه‌ده‌م له هه‌موویان‬ ‫ته‌نها ب ‌ه سه‌ربڕینی نوورێك هێنده بێوه‌فابوون‪،‬‬ ‫با هه‌موو وتاره‌كانی هه‌ینی پڕكه‌ن له‌سه‌ر شاربه‌ده‌ركردنی من‪ ،‬خوای ئه‌كرد تا ئه‌به‌د سه‌ریان ژان بكات‪...‬‬

‫به‌ڕاستمه‬ ‫ئه‌چم‬ ‫دنیا كاول‬ ‫ئه‌كه‌م‬

‫پياوێكى تێداي ‌ه ئه‌م شیعر ‌ه‬ ‫جێماوه‌‪...‬‬ ‫تابووتێكى تێدايه‌ چاوه‌ڕێى مردوويەك ده‌كات‬ ‫منێكى تێدايه‌‬ ‫وه‌ك چۆن بۆقه‌ك ‌ه بيرى‬ ‫زه‌لكاوى خۆى ده‌كات‬ ‫ئاوا بيرى تۆ ده‌كات‬ ‫جه‌نگ‪ ...‬خه‌ريكه‌ ماڵه‌وماڵ‬ ‫شاره‌وشار ده‌گه‌ڕێت‬ ‫ئه‌ڵمانيا به‌به‌رى ئه‌م سه‌ده‌ي ‌ه ناكات‬ ‫ئه‌م شیعر ‌ه هیى جێماوه‌كانه‌‪...‬‬ ‫به‌يانيتان باش‬ ‫جێماوه‌كان‪.‬‬ ‫سلێمانی ‪2014‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫من ئه‌ڕۆم و خوای ئه‌كرد‬ ‫جیهان خۆی ئه‌كوشت‬ ‫من ئه‌ڕۆم و به‌رد فڕێ ئه‌ده‌مه‬ ‫هه‌موو ڕووباره‌كانه‌وه‬ ‫تف ئه‌كه‌مه دانه دانه‌ی كانییه‌كان‬ ‫كازیوه سه‌ر ئه‌بڕم و‬ ‫فرسه‌ت ئه‌هێنم خۆر بخه‌مه درۆوه‬ ‫له‌به‌رده‌م عاله‌مدا‪،‬‬ ‫خوای ئه‌كرد ڕووناكیی‬ ‫له هه‌موو خەڵك قه‌ده‌غه ئه‌كرد‬

‫قه‌یچێكا‬ ‫من تازه ئیمانم له نێو سه‌به‌ته‌ی توڕه‌ییمدا قایم كردووه!‬

‫سارا مەجید‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )266‬دوشةممة ‪2015/10/5‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪266‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )266‬دوشةممة ‪2015/10/5‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫پرسی گۆكردنی شەهادە وەكو دوا وشەی شەهیدەكان‬ ‫نێو ئەو كێشە فیكرییە ئاینییەوە كە ئەمڕۆ‬ ‫پێیدەگوترێت كێشەی تەكفیر و توندڕەوی ئاینی‬ ‫و تیرۆر‪.‬‬ ‫ئەوەی ماوە لەم وتارە كورتەدا ئەو دیمەنەی‬ ‫گــۆكــردنــی شــەهــادەیــە لــەالیــەن پێشمەرگە‬ ‫شەهیدەكانەوە‪ ،‬كە ئایا دەیانەوێت چیمان پێبڵێن‬ ‫و لەگەڵ دیاردەی ئاینیدا چۆن دێتەوە؟‬ ‫عەلی مستەفا‬ ‫ســەرەتــا كــەس هــانــنــادەم كــە ســەیــری ئەو‬ ‫ڤیدۆیانە بكەن كە كوشتنی تێدایە‪ ،‬بەتایبەت ئەو‬ ‫ڤیدۆیانەی كە دەوڵەتی ئیسالمی لە ئەنتەرنێت‬ ‫باڵویان دەكاتەوە‪ .‬چونكە ئەو ڤیدۆیانەی كە ئەو‬ ‫رێكخراوە تیرۆریستیە باڵویان دەكاتەوە چەندی‬ ‫بۆ مەرام و داواكاری سیاسی و سەربازییە‪ ،‬سەد‬ ‫ئەوەندە بۆ تۆقاندن و روخاندنی ورەی بەرامبەر و‬ ‫بەزاندن و شكستپێهێنانییەتی لەڕوی دەرونییەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی دەمەوێت لەم وتارەدا لەسەری هەڵوەستە‬ ‫بكەین هێنان و گۆكردنی شەهادەیە وەكو دوا وشە‬ ‫و دەربڕین كە ئەو شەهیدانە لەسەر لێویانە‪.‬‬ ‫چۆن كەسێك كە بێباوەڕی خۆی رانەگەیاندبێت‬ ‫و هەر خۆی بە موسڵمان و سەر بەو ئاین و‬ ‫كلتورە بزانێت‪ ،‬لە هەمان كاتدا لەسەر ئاین و‬ ‫بەناوی ئاینەوە بكوژرێت؟ ئایا شەهادە بۆچی‬ ‫دەبێتە دوا وتەی ئەوانەی كە لە لێواری مەرگدان؟‬ ‫ئایا شەهادە لە دواساتی ژیاندا مانای چییە‪،‬‬ ‫بەتایبەت بۆ دۆخی ئەو قوربانیانەی بەدەستی‬ ‫داعش شەهید دەكرێن و بە ڤیدۆ دیكۆمێنت و‬ ‫باڵودەكرێنەوە؟ ئەوە پارادۆكسێكی قوڵ نییە بۆ‬ ‫ئاینەكە كە جەالد و قوربانی هەردوكیان بەناوی‬ ‫ئاینەوە لە یەك دیمەندا كۆدەبنەوە؟‬ ‫لە كلتوری موسڵماناندا شەهادە وەكو چۆن لە‬ ‫سەرەتای موسڵمانبونەوە پێویستە بە دەمدا بێت‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوە لە دوا ساتەكانی ژیانیشدا گۆكردنی‬ ‫ئاماژەیە بەوەی ئەو كەسە لەسەر موسڵمانبون و‬ ‫باوەڕداری خۆی ماوە و پەیمانەكەی نەشكاندوە‬ ‫كە لە سەرەتاوە داویەتی‪ .‬بۆیە زۆرینەی مرۆڤی‬ ‫كورد‪ ،‬وەكو زۆرینەی گەلە موسڵمانەكانی تر‪،‬‬ ‫كاتێك لەسەر جێگەی مردنن شەهادە دێنن‪،‬‬ ‫یان لەالیەن خزم و نزیكەكانیانەوە هاندەدرێن بۆ‬ ‫گۆكردنی شەهادە‪ .‬هەروەها كاتێك مرۆڤی كورد‬ ‫دەكەوێتە بەردەم هەڵوێست و دۆخێكی لەناكاوی‬ ‫وەهاوە كە مەترسی لەسەر ژیانیان دروستبكات‪،‬‬ ‫وەكو دوا ساتی ژیان‪ ،‬ئەوا شەهادە دێنن‪ .‬ئەم‬ ‫دۆخە بۆ گرتە ڤیدیۆییەكانی داعشیش بە هەمان‬ ‫شێوەیە‪.‬‬ ‫هــەرچــەنــد ئــــەوەی دەیــبــیــنــیــن لــە گرتە‬ ‫ڤیدیۆییەكاندا مــونــتــاژكــراوە و ئامانجدار و‬ ‫دەستكاریكراوە و لە زۆربەی دۆخەكاندا دەنگی‬ ‫قوربانییەكە لە ئارادا نییە و دەنگی سرودێك یان‬ ‫قورئان و وتەیەكی لەسەرە‪ .‬هەروەها زۆرجاریش‬ ‫قوربانییەكان پێوەیان دیارە كە بەنج كراون‪،‬‬ ‫یان دەرمانی بێهۆشكەریان پێدراوە تاكو بەرگری‬ ‫نەكەن و كاری ڤیدیۆییەكە تێك نەدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیــارە زۆربــەی قوربانییەكان لەو دوا ساتەدا‬ ‫شەهادە دێنن‪ .‬ئەمە لە یەكێك لە دیمەنەكانی‬ ‫ئەم دوا ڤیدۆیەی پۆلە شەهیدە نوێكاندا زۆر‬ ‫بەڕونی دەردەكەوێت كە بە لێوجواڵندنیدا بە‬

‫ئەوە پارادۆكسێكی‬ ‫قوڵ نییە بۆ ئاینەكە‬ ‫كە جەالد و قوربانی‬ ‫هەردوكیان بەناوی‬ ‫ئاینەوە لە یەك‬ ‫دیمەندا كۆدەبنەوە؟‬ ‫زۆربەی ئەو قوربانیانەی کە داعش دەیانکوژێت لە دوا ساتدا شەهادەت دێنن‬

‫و ناكۆكییەكە كە لە زۆر بابەتی دیكەی ئاینیدا‬ ‫ئاشكرایی شەهادە دێنێت‪.‬‬ ‫هێنانی شەهادە و گۆكردنی لە دوا ساتەكانی لە ئارادایە‪ ،‬لەالیەكی ئاماژە بەوە دەكرێت كە‬ ‫ژیاندا چەندین ئامۆژگاری و فەرمودەی لەبارەوە «هــەركــەس» دوا وتــەی شەهادەبێت دەچێتە‬ ‫هەیە‪ ،‬بەتایبەت ئــەو فــەرمــودەی كە دەڵێت‪ :‬بەهەشت‪ ،‬واتــە بــاوەڕدار و موسڵمانە‪ ،‬كەچی‬ ‫«هەركەس دوا قسەی شەهادەبێت‪ ،‬دەچێتە لەبەرامبەردا بە دەقی قورئان باس لە فیرعەون‬ ‫بەهەشتەوە» ( َم ْن َكانَ ِ‬ ‫آخ ُر َك َال ِم ِه َال ِإ َلهَ ِإالَّ اللَُّ د َ​َخ َل دەكات كە هەرچەند لە دوا ساتی ژیانیدا شەهادە‬ ‫َْ‬ ‫ال َّن َة)‪ .‬بەاڵم هەر لە قورئاندا باس لە فیرعەون دێنێت‪ ،‬بــەاڵم ئــەو شەهادەیە دادی نــادات‪،‬‬ ‫دەكرێت كە دوا قسەی‪ ،‬كاتێك لە دەریادا زۆری چونكە پێشتر تاوانبار و موفسید بوە‪ .‬بەمپێیە‬ ‫(ح َّتى لەالیەكەوە بەپێی فەرمودە ئەگەر كەسێك دوا‬ ‫بۆدێت و غەرق دەبێت‪ ،‬شەهادەیە‪ .‬ئایەتی َ‬ ‫ِإ َذا َأ ْد َر َك ُه الْ َغ َر ُق َق َ‬ ‫نت َأنَّ ُه ال ِإلِ َه ِإالَّ الَّذِي آ َم َن ْت قسەی شەهادەبێت‪ ،‬ئەوا باوەڕدار و موسڵمانە‪،‬‬ ‫ال آ َم ُ‬ ‫َ‬ ‫يل َوأ َن � ْا ِمنَ ُْ‬ ‫ِب ِه َب ُنو إ ِْس َرا ِئ َ‬ ‫ال ْس ِلمِني»»آآلنَ َو َق ْد لەبەرامبەردا‪ ،‬بەپێی ئایەت مەرج نییە ئەوەی لە‬ ‫نت ِمنَ ُْ‬ ‫ال ْف ِسدِينَ “؟!)(یونس‪ -91 :‬دوا ساتەكانی ژیانیدا شەهادەی هێنا باوەڕداربێت‬ ‫َع َص ْي َت َق ْب ُل َو ُك َ‬ ‫‪ .)92‬ئاماژەیە بەوە‪ .‬ئەمە كێشەیەكی بونیادییە و بچێتە بەهەشتەوە‪ .‬ئەمە ناكۆكی و پارادۆكسێكە‬

‫تاكو دیاردەی ئاینی و بیركردنەوەی ئاینی لە ئیسالمدا لە‬

‫دەقەكانەوە سەرچاوە بگرێت و دەق بكاتە پێوانە ئەوا هەمیشە‬ ‫لە ناكۆكی لەمجۆرەدا سەرگەردان دەبێت و ناتوانێت لە نێوان‬ ‫جەالد و قوربانی‪ ،‬هەق و ناهەق‪ ،‬هەڵوێستی باش و خراپدا‬ ‫جیاوازی بكات و بڕیاری یەكالكەرەوە بدات‬

‫هۆكارەكانی شكستهێنانی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمیی لە پرۆسەی دێموكراسیدا‬

‫‪2‬‬

‫هێمن جەمال‬

‫ئەو گۆكردنە و دیمەنە‪ ،‬روكاریانە ئاماژەیە‬ ‫كە بە ئاسانی پینە و پــەڕۆ ناكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫هەردو دەربڕینەكە رون و راستەوخۆن‪ .‬لێرەوە بەوەی كە هەرچەند تۆی جەالد لەسەر هەمان‬ ‫كەسێكی كورد بەپێی فەرمودەكە دەتوانێت بڵێت ئاین دەمكوژی‪ ،‬بەاڵم من هەر سەر بەو ئاینەم‬ ‫قوربانییەكانمان كە بەدەستی داعش دەكوژرێن و و باوەڕدار و موسڵمانم‪ .‬بەاڵم ئەمە ناكۆكیەكە‬ ‫شەهادە دێنن‪ ،‬موسڵمانن و شەهیدن‪ .‬بەهەمان و لۆجیكی بیركردنەوەی مرۆڤ قەبوڵی ناكات‬ ‫ێ كە كەسێك بەناوی خوا و بەناوی دەقەكانیەوە‬ ‫شێوە داعش دەتوانێت بڵێت كە ئەوانە مادامەك ‌‬ ‫لە سوپای دوژمن و عەلمانیدان‪ ،‬هەرچەند دوا وتە و لەپێناوی ئــەودا ئەو قوربانییەی بەردەستی‬ ‫و دەربڕینیشیان شەهادەبێت‪ ،‬وێنەی فیرعەون و دەكوژێت كە ئەویش دوا وتەی شەهادەیە‪ .‬ئایا‬ ‫شوێنكەوتوەكانی‪ ،‬ئەوا بە باوەڕدار و موسڵمان دەكرێت هەردو الیەن‪ ،‬جەالد و قوربانی‪ ،‬وەكو‬ ‫ناژمێردرێن و كوشتنیان حەاڵڵە‪ .‬ئەم پارادۆكسە ئەوەی لە ئایەت و فەرمودەدا ئاماژەیان پێكرا‪،‬‬ ‫پرسێكی قوڵە و یەكێكە لەو كەلێنە گەورانەی لەسەر هەق بن؟! واتە كاتێك كەسێكی موسڵمانی‬ ‫كە ئەمڕۆ جیهانی ئیسالمی و جیهانبینی ئاینی ئاسایی ئەم دیمەنە دەبینێت چۆن لێكدانەوی بۆ‬ ‫گیرۆدەیە بە دەستییەوە و راستەوخۆ رۆدەچێتە دەكات و دەكەوێتە الیەنگری جەالد یان قوربانی؟‬ ‫ئەگەر بەپێی دەقەكان بێت هەم جەالد و هەمیش‬ ‫قوربانی بەڵگەی راستێتیان بەدەستەوەیە‪،‬‬ ‫بۆیە مرۆڤەكان(موسڵمانەكان) لەبەردەم دیمەن‬ ‫و هەڵوێستی لــەمــجــۆرەدا ســەرگــەردان دەبن‬ ‫و دابــەشــدەن و رێكناكەون‪ .‬ئەمەش بۆ ئەو‬ ‫ناكۆكیە دەگەڕێتەوە كە لە دەقەكاندا هاتوە و‬ ‫پارادۆكسێكی قوڵی هێناوەتە ئارا كە هەر الیەنە‬ ‫و بە بەرژەوەندی خۆی لێكیدەداتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە تاكو دیاردەی ئاینی و بیركردنەوەی ئاینی‬ ‫لە ئیسالمدا لە دەقەكانەوە سەرچاوە بگرێت‬ ‫و دەق بكاتە پێوانە‪ ،‬ئەوا هەمیشە لە ناكۆكی‬ ‫لەمجۆرەدا سەرگەردان دەبێت و ناتوانێت لە نێوان‬ ‫جەالد و قوربانی‪ ،‬هەق و ناهەق‪ ،‬هەڵوێستی باش‬ ‫و خراپدا جیاوازی بكات و بڕیاری یەكالكەرەوە‬ ‫بدات‪ .‬تاكە پێوەرێك دەكرێت لەم سەرگەردانییە‬ ‫مرۆڤی ئایندار و بیركردنەوەی ئاینی رزگاربكات‬ ‫پێوەرە ئەقاڵنی و مرۆییەكانی ئەمڕۆی مرۆڤایەتین‬ ‫كە بۆ بەڕێوەبردنی ژیان پێیان گەشتوە‪.‬‬

‫دەستوری عەلمانی چیە؟‬

‫‪3‬‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬

‫ناکرێت کوردستان وەک یەک نەتەوەی‬ ‫مێژوویی پێناسەبکرێت‬ ‫پرۆفیسۆر دکتۆر ڕاینهارد شولتزە‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )266‬دوشةممة ‪2015/10/5‬‬

‫‪2‬‬

‫هۆكارەكانی شكستهێنانی یەكگرتووی ئیسالمیی‬ ‫لە پرۆسەی دێموكراسیدا‬ ‫هێمن جەمال‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‪،‬‬ ‫پارتێكی سیاسی‌و فەرمی گۆڕەپانی‬ ‫سیاسیی هەرێمی كوردستانی ئێراقە‪.‬‬ ‫لەبزووتنەوەی نەتەوایەتی رابــردووی‬ ‫كوردستاندا جێ‌ دەستی خاڵییەو لە‬ ‫قۆناغی بــەرگــری شــاخ‌و شــاری پێش‬ ‫راپەڕیندا هیچ ئەرشیف‌و ئەولەویاتێكی‬ ‫نییە‪ .‬رێكخستنەكانی لە كوردستانەوە‬ ‫هەڵنەتۆقیون‌و لە دەرەوەی سنوورەكانی‬ ‫كوردستانەوە بڕیاری لە چێبوونی دراوە‪.‬‬ ‫كۆتایی هەفتاكان‪ ،‬هەوڵێكی ئیخوانی‬ ‫كە رابــردووەكــەی فــرە بە هێواشی لە‬ ‫پەنجاكانەوە سەرچاوەی گرتبوو لە بەغداو‬ ‫موسڵەوە دزەی كردە نێو هەڵەبجەوە‪.‬‬ ‫بۆچی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان لە‬ ‫هەڵەبجەوە دەستی تەوقەی بۆ درێژكرا؟‬ ‫رێكخستنە ئیخوانییەكە بۆ لە شارەكاندا‬ ‫الوازو المــەكــان بــوو؟ بۆچی بڕیاری‬ ‫دروستبوونی ئەو رێكخستنە لە عەمرەو‬ ‫حەج‌و بە سەرپەرشتی خەتیب‌و بانگخوازو‬ ‫رێكخراوە سیاسییەكەی دایك دەدرێت؟‬ ‫بۆچی لەپەنجاكانەوە تــۆرەمــەی ئەم‬ ‫رێكخستنە دەئاڵێتە سنوورەكانی ئێران‬ ‫لە هەڵەبجەو هەورامان؟ هەموو ئەمانە‬ ‫پرسیاری جدی‌و نهێنین‌و وەاڵمەكانیان‬ ‫پێویستی بە پەیجورو پەڕینەوەیە بۆ‬ ‫واقیع‪.‬‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی كوردستان بە‬ ‫نامۆیی هات‌و بەنامۆییش سەردەنێتەوە‪،‬‬ ‫ئایا ئەم پرسیارە تاچەند لەتەك رابردوودا‬ ‫هاوجوتەو بەڵگەنامەكان پشتیوانی‬ ‫لێدەكەن‪ .‬ئایا پێشبینە سیاسییەكان‬ ‫تاچەند لەتەك ئەوەدا كۆكن كە یەكگرتوو‬ ‫دەپوكێتەوە؟ هەرلەو كاتەوەی رێكخستنە‬ ‫ئیخوانییەكان پەلوپۆیان كێشا بۆ نێو‬ ‫دنیای ئیسالم تەنانەت ئاینزای سوننیان‬ ‫تێپەڕاندو لە رێگەی نەواب سەفەوییەوە‬ ‫خزانە نێو ئاینزای شیعەو ئێرانەوە‪ .‬بۆچی‬ ‫ئیخوانیزمی تاسەر ئێسقان سونی لەتەك‬ ‫شیعەزاو فیكری سیاسی شیعەو رێكخستنە‬ ‫بناژۆكانی ئیسالمی سیاسی لە ئێراندا‬ ‫پەیوەندییان كردو پێكەوە جۆر بوون؟‬ ‫ئیخوان بۆچی لەتەك كۆمەڵەی ئیسالمی‬ ‫پاكستان بوونە دووانـــەی یەكترییی؟‬ ‫هــەرلــەوكــاتــەوە لــەهــەر پارچەیەكی‬ ‫دنیای ئیسالمدا بــزووتــنــەوەی چەپی‬ ‫ماركسی لینینی‌و چەپگەرای ماویزم‌و‬ ‫بزووتنەوە سۆسیالیستییە زانستیەكان‌و‬ ‫ئەلبانییەكان چــاالك بووبن‪ ،‬ئــەوا لقی‬ ‫ئیخوان ‌و رێكخستنی ئیخوانی بۆی‬ ‫چووە‪ .‬وەختێ لەجەنگی ساردا خۆرئاوا‬ ‫لەتەوژمی چــەپ هەترەشی چووبوو‪،‬‬ ‫ئیتر بۆ غەزووی فیكری دنیای ئیسالم‪،‬‬ ‫خۆرئاواییەكان ئیخوانیزمی سونییان‬ ‫پێشنیاز كردو وەك شورایەك پێوەست‬ ‫بە سنوورەكانی كۆمۆنیزم بوونەوە‪.‬‬ ‫هەربۆیە ئیلهامی شۆڕشی گەالنی ئێران‌و‬ ‫حەماسەتی كاسێتەكانی خومەینی كە‬ ‫لە شارەكانی ئێران پەخشی دەكردن لە‬ ‫سیحری ئیخوانەوە سەرچاوەی گرتبوو كە‬ ‫وەختی خۆی نەواب سەفەوی ئاوەكەی‬ ‫رشتبوو‪ .‬هەربۆیە بە ئیلهامی ئیخوان‬ ‫لە پاكستان‌و ئەفغانستان‌و ئێران بیری‬ ‫سیاسی ئیسالمگەرا لەدایكبوو‪ .‬بەنیسبەت‬ ‫كوردستانەوە دروســت ئیسالمگەرای‬ ‫شیعەزای ئێرانی كوردستانی رۆژهەاڵتی‬ ‫كۆنترۆڵكرد‪ .‬تەنانەت لە شۆڕشی گەالنی‬ ‫ئێراندا مەكتەبییەكانی سەربە ئەحمەدی‬ ‫موفتی زادە مەچەكی بەهێزی گەڕانەوەی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان بوون بۆ ناوەندو‬ ‫تاران‪ .‬لە باكوری كوردستانیش هەروابوو‪.‬‬ ‫لەپاش پەنجاكانەوە رەگــی ئیسالمی‬ ‫نێوان حزبە راستڕەوەكانی مەندەریس ‌و‬ ‫رەفاو سلێمان دیمیریل‌و كەنعان‌و ئۆزال‬ ‫دروســت بۆنی میسر‌و حەسەن بەناو‬ ‫سەید قوتبیان دەداو بە ئــەردۆگــان‌و‬ ‫پارتی دادو گەشەپێدانیشەوە چەمك‌و‬

‫چارەی مێژوو لە شۆڕشی هزری ئیخواندا‬ ‫دەبیننەوە‪ .‬ئەوان دیسان ئیسالمگەرای‬ ‫كوردیی باكووری كوردستانیان لەمانادان‬ ‫بە هەستی نەتەوایەتی‌و كوردایەتیی‬ ‫بەنجكردووەو هۆشی خەڵكییان داوەتە‬ ‫دەست سیاسەتی ئیسالمگەرای جیهانیی‪.‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە لەباشوری كوردستان‬ ‫ئیسالمیزمی كوردی دێت لە هەڵەبجەوە‬ ‫دەســت پێدەكات‪ .‬ئــەوەش كۆمەڵێك‬ ‫هۆكاری هەبوو‪ .‬لەوانە‬ ‫‪ .1‬هەڵەبجە وەك رەمزێك وەهابوو بۆ‬ ‫خوێندنی شەریعەی ئیسالمی‌و ناوچەی‬ ‫سەردانی عەبدولمونعیم ئەبولفتوح گەورە ئیخوانی میسر بۆ مەڵبەندی سلێمانی یەکگرتو‬ ‫هەورامان‌و خانەقاكانی ئەوێ‌ زانكۆیەكی‬ ‫بە‬ ‫رابــردوو زەنگین بوون بە درێــژەدان‬ ‫ئیسالمیەوە»‪ .‬لە راستیدا ئەم پێناسەیە ئێستای یەكگرتوو جۆرێكە لە فرسەت‬ ‫رەوتــی ئیسالمی میللی‌و كـــوردەواری‌و هەمان پێناسەی ئیخوان موسلمینی تەلەبی و سیاسەتیكی ماكیاڤیلیانەیەو‬ ‫هێزی خۆیان لەتەریقەتی نەقشبەندییەوە میسرە كە لە پێناسەو ئامانجەكانیاندا رێــك كاریگەرە بە مۆدیلی حزبایەتی‬ ‫وەردەگرت‌و لەوێوە وەك ناوەندێك بە بێ‌ هاتوە‪ .‬كە پارتێكی سیاسین ئامانجیان ستالین‪ -‬لینینیی‪ ،‬كە لە دوای جەنگی‬ ‫جیاوازی مەالی كوردەوارییان ئاراستەی چــاكــســازی ئـــابـــوری و ســیــاســی و جیهانی دووەمــەوە رۆژهەالتی ئیسالمی‬ ‫تەواوی بەشەكانی كوردستان دەكرد‪ .‬ئەم كۆمەاڵیەتییە لە دیدێكی ئیسالمییەوە‪ .‬گــرتــەوە‪ ،‬تەنانەت شــێــوازی دارشتنی‬ ‫رێبازانە رێبازی رەسەنی كوردی بوون‌و لێرەدا گرفت لە هاو پێناسەیی نییە بۆ پەیڕەوی یەكگرتوو‪ ،‬لە ئیستای دواین‬ ‫مەالی كوردپەروەرییان دروستدەكردو هیچ دوو پارتی سیاسیی‪ .‬راستە تەقلیدەكە كۆنگرەشدا‪ ،‬جودا نەبوو لەو داڕشتنە‬ ‫ئەتوارو ئەوینێكی بیانییان نەدەهێنایە كۆڵێ پرسیار و شەرم هەڵدەگرێت كە حــزبــیــەی كــە پارتێكی ستالینی لە‬ ‫نێو بەندایەتی تاكی كوردەوە‪.‬‬ ‫دەبــوو وشەیەك لە پێناسەكەدا پێشو شوێنیكی وەك یەمەن یان ئەفریقای‬ ‫‪ .2‬هەڵەبجە لەسەرەتاوە بزووتنەوەی پاش بخرێت یان هیچ نەبێت هەمان واتا باكوردا لێی تێگەیشتبوو‪ .‬ئیخوانی كوردی‬ ‫چەپ تێیدا چاالك بوو‪ ،‬هەربۆیە مەترسی بە زمانێكی تر داڕێژرێتەوە‪ .‬نا‪ ،‬گرفتەكە بەپێچەوانەی ئیخوانی دونیاوە پابەند ترن‬ ‫ئەوەدەكرا‪ ،‬كە ببێتە ناوەندێكی بەهێز لە لۆژیكی ســەدان ئــەنــدام كۆنگرەی بەمیسرەوە‪ ،‬بەاڵم الوازتر نومایاندەبن و‬ ‫بۆ دنیابینینی چەپگەراو بەمەش لەسەر بڕوانامەدارە كە بەچ پیتاك‌و پالنێكەوە لەبەهاری عەرەبیدا بەپێچەوانەی هەمو‬ ‫هەمان ئەجێندا ئیخوانییەكە پەلەكرا كار لەپارتێكدا دەكــەن‪ ،‬كە نەتوانێت لقەكانەوە‪ ،‬تەنها لە كوردستاندا كەساس‬ ‫لەوەی كە چەند مەالیەكی ئەوێ‌ رامبكەن پێناسەیەك بۆخۆی بكات‪ ،‬كەلەگەڵ و بێ زەوقییەك بە یەكگرتووی نوێنەری‬ ‫بۆ دەستپێكی پرۆسەی ئیسالمیزمی گەشەی سروشتی و ئابوری كۆمەڵگەی ئیخوانەوە دەبینرێت‪ .‬یەكگرتوو ئێستایش‬ ‫سیاسی لەو ناوچەیەدا‪.‬‬ ‫كوردیدا یەك بگرێتەوە‪ .‬ناتوانین هیچ ئەندامانی گۆشدەكرێن بە گوتارەكانی‬ ‫‪ .3‬هاوسنووری هەڵەبجە لەتەك ئێران لۆژیكێك بــەوە رازی بكەین‪ ،‬كە ئەوە دكتۆر موحەمەد بەدیعی ئەمینداری‬ ‫چوون سەركەوتنی ئیخوان لە چێكردنی پێناسەی پارتێكی سیاسی گەلێكی بن گشتی و محەمەد مەهدی عاكفی رێبەری‬ ‫مامەڵە لەتەك شیعەگەرا رامیارییەكاندا دەستە ‪ .‬ناتوانین هیچ لۆژیكێك رازی پێشوی ئیخوان و ئیبراهیم مونیری‬ ‫وای دەخواست كە ئیسالمیزم بپەڕێتەوە بكەین‪ ،‬كە ئــەوە پێناسەی پارتێكی میسری‪ ،‬كەدانیشتوی لوبنانەو وتەبێژی‬ ‫بــۆ نــاو بــاشــووری كــوردســتــان‪ .‬ئەو سیاسییە كــە نــەتــەوەكــەی (‪ )%٨٠‬ئیخوانە لــە ئــەوروپــاو دكــتــۆر راشید‬ ‫پەڕینەوەیە بەجۆرێك بوو كە ئێران بە خاكەكەی بندەستەو هیچ ئیرادەیەكی غەنوشی رێــبــەری راپەڕینی تونس و‬ ‫ئاشكرا پشتیوانی هەم لە بزووتنەوەی سەربەخۆی نییە‪ .‬لە پێناسەی ئیخواندا ئیسالمی‪ .‬ئەم پابەندیەی یەكگرتوو بەم‬ ‫ئیسالمی دەكرد هەم پشتیوانی رێكخستن زانستی بوون هەیە‪ ،.‬چونكە خەمی ئەوان بیرمەندانەوە پێچەوانەی واڵتانی عەرەبیە‬ ‫لەوانە واڵتانی كەنداو و سعودیە كە‬ ‫شــاراوەكــانــی خەتی یــەك‌و دو بــوو لە لە ژانی بوونی نەتەوەدا نییە‪.‬‬ ‫نــاوچــەی هەڵەبجە‪ .‬هەرگیز هەوانتە‬ ‫دەتوانین بەگشتی دان بەو راستییەدا پابەندبوون بە ئیعازی ئیخوانەوە بوو‪ ،‬بە‬ ‫نەبوو‪ ،‬كە تەواوی ئەو مەالو زانا ئاینیانە بنێین‪ ،‬كە لەپاش بەهاری عەرەبی و كارێكی نەشیاو لە ئەدای كاری ئیسالمیدا‬ ‫لە هەڵەبجەوە بێنە پێشەوەو مەالی سەركەوتن و جموجوڵی ئیخوانەكان لەگەڵ ئەوەشدا جموجوڵی ئیسالمیان‬ ‫ناوچەكانی دی كەمەندكێشی ئەوێ‌ كەن‌و لەمیسرو چەند واڵتێكی تری عەرەبی‪ ،‬بەهێزتر دەبێت‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوە تا‬ ‫بەقەولی خۆیان گوتەنی هیجرەت بكەنە هەنگاوی پەلە لە گــۆڕان لە میتۆدی ئێستاش بێجگە لە هاریكارییەكی دارایی‬ ‫بەرەو ئێران‪.‬‬ ‫یەكگرتوودا دەبینرێت و جۆرێك لە نــاڕوون و پڕ لە تەم و موعەمما هیچ‬ ‫لەبەر ئەوە لێرەوە زنجیرەیەك وەاڵم توندبوونەوەو وازهێنان لە چاوپۆشی بەرژەوەندیەكی تر لە نێوان ئەم دڵدارییە‬ ‫بۆ پرسیارەكانی سەرەوە دروست دەبێت‌و دەبینرێت‪ .‬بۆ نمونە لە ئــەدای كاری سیاسییەی نێوان ئیخوان و یەكگرتوودا‬ ‫پێمان دەوترێت كە بۆچی یەكگرتووی سیاسی بزوتنەو ئیسالمییەكاندا لە نــابــیــنــرێــت ‪ .‬ئــایــا دەبــێــت سیحری‬ ‫ئیسالمی هێزێكە بەنامۆیی مەاڵسدراوی كوردستان بۆنمونە كۆمەڵ و بزوتنەوەی ئــەو پەیوەندیە لە چیدا بێت و ئەو‬ ‫هاتە نێو مەیدانەكەوەو بۆچیش هەر بەو ئیسالمی لە كوردستاندا‪ ،‬هەست بەوە براگەورەییەی میسر بەسەر ئەماندا لە چ‬ ‫جۆرە خۆری بوونی ئاوا دەبێت‪ .‬یەكگرتوو دەكرێت لەدوای پرۆسەی ئازادیی عێراقەوە بەرژەوەندییەكی زەبەالحەوە سەرچاوەی‬ ‫بەچەند ساڵێك لە پاش راپەرینەوە هاتە جۆرێك لە خۆگونجاندن و ملدان بە كاری گرتبێت؟ لەكاتێكدا دیــوێــكــی تری‬ ‫نێو مەیدانەكە؟‬ ‫سیاسیی و هێوربوونەوەی دەمارەكانی پرۆگرامی نوێی یەكگرتوو بەبڕوای ئێمە‬ ‫یــەكــگــرتــووی ئیسالمی كوردستان توندڕەوی دەبینرێت و ئێستا تەنها دوو ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە‪ ،‬كە نەك دژایەتی‬ ‫لــەمــاوەی راگەیاندنی خــۆیــدا‪ ،‬شەش پارتی شلڕەون و بەس‪ .‬ئەوانی دور لە هەندێ لە پرەنسیپی نەتەوەیی كوردی‬ ‫كۆنگرەی ئەنجامداوە‪ ،‬یەكەمین كۆنگرەی پەرلەمان‪ ،‬ئیستا لەپەرلەمانن‪ .‬ئەوانی دور كردوە وەك زمان وو سنوری جوگرافی‬ ‫لە (‪ ، )1994 /4/ 1‬كۆنگرەی دووەمی لە بنكەو بارەگای مەدەنی و دانوستان لەهەمانكاتدا جۆرێك لە دژایەتی خودی‬ ‫لە (‪ ،)1996/8 / 20‬كۆنگرەی سێیەمی و حیوار ئێستا لەگردبوونەوەیەك دوا ئیسالمییەكان بەم پەیڕەوەوە دەبینرێت‪.‬‬ ‫لە (‪ ،)1999/9/3‬كۆنگرەی چــوارەم نــاكــەون‪ ،‬بــەاڵم بەپێچەوانەوە لەناو یەكگرتوو لە بنەماكانیدا هەمیشە ئەوە‬ ‫لــە(‪200/4/30‬گ)‪ ،‬كۆنگرەی پێنجەمی یــەكــگــرتــوودا پێچەوانەی ئــەم نەزمە دەخوێنرێتەوە‪ ،‬كە دەیەوێت دەستی‬ ‫لە (‪ ،)2008/8/1‬دواین كۆنگرەشی لە دەبینرێت‪ .‬كاتێك ئیخوانەكانی میسر چەوری تیرۆر بساوێت بەسەر هاو رێبازە‬ ‫(‪/1‬گ ‪ )2012 /‬دا بوو‪ .‬سەر لەبەری بندەستی موبارەك بوون‪ ،‬ئەوانیش لێرە ئیسالمییەكانی تریدا ‪ .‬لەم میتۆدەدا‬ ‫كۆنگرەكانیش لەشاری هەولێر بەستراون هەرچەند بواری كاریان بۆ رەخسابوو‪ ،‬ئەوە دەبینین كە لە بەرگی میانڕەویدا‬ ‫و گردبوونەتەوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم رۆحییەن هەستیان بــەو ئــازارە گەرەكیەتی توندڕەی بداتە ئەوانی تری‬ ‫لە‬ ‫ئیسالمی‬ ‫یەكگرتووی‬ ‫پێناسەی‬ ‫دەكــردو زەلیل نومایان دەبــوون‪ ،‬بەبااڵ هاوپیشەی‪ .‬لەم میتۆدەدا پرسی تیرۆر لە‬ ‫دواین كۆنگرەیدا بەم جۆرە ئاماژەی بۆ دەستبوونی مورسی بۆ تەختی میرایەتی تێگەیشتنی یەكگرتوودا‪ ،‬تەنها بەستراوە‬ ‫كراوە‪« :‬حزبێكی ئیسالحی نیشتمانییە‪ ،‬میسر ‪ .‬لە هەندێك شوێندا تەقەی بە توندرەوی و شلڕەوییەوە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫تێدەكۆشێت لە پێناو چارەسەركردنی خۆشیانكرد‪ .‬ئەم میكانیزمی هەستان و ئـــەوە نابێتە جـــیـــاوازی‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫كێشە سیاسی و كۆمەاڵیەتی و ئابوری دانیشتنە ئەم ئاڵوگۆڕە لە توندیەوە بۆ مــەرجــەعــی كــاركــردنــی تــۆی نــەرمــڕەو‬ ‫و رۆشنبیریەكانی كۆمەڵگە لە دیدێكی شلی یان لە شلییەوە بۆ توندی وەك لەگەڵ ئەوی توندڕەو لە میتۆدەكەتاندا‬

‫یەكگرتووی ئیسالمیی لێدانی دڵی پەیوەستە بەلێدانی‬ ‫دڵی ئیخوان موسلیمینەوەو هێزێكی كاتین‌و شكستیان‬ ‫لەپرۆسەی دیموكراسی هەرێمدا حەتمییەتێكی مێژووییە‬

‫هەر ئیسالمەو هەردوكیشتان بڕواتان‬ ‫بە دیــدی سیاسیی ئیسالمی هەیە لە‬ ‫ئەزمونی ژیاندا‪ .‬ئەم مەهزەلەیە لەبەردەم‬ ‫بیرمەندو رۆشنفكراندا مایەی پێكەنینە‪.‬‬ ‫ئــەم خــۆجــیــاكــردنــەوەی یەكگرتووش‬ ‫هێندەی خۆدزینەوەیەكی سیاسییە هێندە‬ ‫رازیكردنی توێژەر نییە بە شێوەیەكی‬ ‫زانستی تا پێناسەی تیرۆر بكات و لە‬ ‫ئیسالمی دابماڵێت‪ ،‬بەڵكو یەكگرتوو‬ ‫لەم میتۆدەیدا نایەوێ تیرۆر لە ئیسالم‬ ‫دابماڵێت‪ ،‬بەڵكو دەیــەوێــت تیرۆر لە‬ ‫ئیسالمی میانڕەو دابماڵێت‪ .‬چونكە گەر‬ ‫تیرۆر لە ئیسالم جیاكرایەوە‪ ،‬ئەوا هەموو‬ ‫ئیسالمیەكان پاكبوونەتەوە لەم تەنگژەی‬ ‫دنیای ئەمڕۆ‪،‬ئەوكات بوونی یەكگرتوو‬ ‫لەمەیدانەكەدا‪ ،‬دەبێتە بوونێكی الوازو‬ ‫خەڵكی تریش لەگەاڵ ئەودا هەنە‪.‬‬ ‫ئـــــەوڕۆش یــەكــگــرتــوی ئیسالمی‬ ‫كوردستان پاش برینی قۆناغی بەشداری‬ ‫لە حكومەت‌و قۆناغی ئۆپۆزسیۆن بوون‌و‬ ‫نائومێدبوونی لەوەی كە دەبێتە بەدیلی‬ ‫پارتە الئیكەكان تەنانەت مونافەسەكەی‬ ‫گواستووەتەوە بۆ ملمالنێ لەتەك پارتە‬ ‫ئیسالمییەكانی تردا بە كورتی دەتوانین‬ ‫چەند خاڵێك لە زەمینەی زەبوونبوونی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی بــاس بكەین لە‬ ‫داهاتوویەكی نێزیكدا‪.‬‬ ‫یەكەم‪ -‬یەكگرتوو نائومێد بوو لەوەی‬ ‫ببێتە هێزی دووەم لە هێزی سێهەمەوە‬ ‫‪ ،‬واتـــە نــەیــتــوانــی شــوێــنــی یەكێتی‬ ‫بگرێتەوە بۆ نەیارێتی پــارتــی‪ .‬نەك‬ ‫ئەوە بەڵكو یەكگرتوو بە دروستبوونی‬ ‫گۆڕانیش دیسانەوە بووە هێزی چوارەم‌و‬ ‫جیاوازییەكانی لەتەك گۆراندا ئێجگار‬ ‫دوورو بەرینە‪ .‬هەر ئەمەش بوو وایكرد‬ ‫كە بڵێین یەكگرتوو ناتوانێت ببێت بە‬ ‫دەسەاڵتی سیاسیی لە كوردستان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ناشوانێت ببێتە ئۆپۆزسیۆنی سەرەكی‪،‬‬ ‫چـــوون ل ــەه ــەردوو حــاڵــەتــەكــەدا گەر‬ ‫عەلمانییەكان لە دەسەاڵت بن‪ ،‬ئەوا هەر‬ ‫عەلمانییەكانیش ئۆپۆزسیۆنی سەرەكی‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫دووەم‪ -‬یەكگرتووی ئیسالمی لە‬ ‫ســەرەتــای دروســتــبــوونــیــەوە هێندەی‬ ‫نــەیــاریــەتــی بــیــری ئیسالمی سیاسی‬ ‫جیهادی‌و چەكدارو سەلەفی كــردووە‪،‬‬ ‫هــەر هێندەیش نەیاری عەلمانییەكان‬ ‫بـــووە‪ .‬واتـــە لــەگــەڵ ئیسالمییەكانی‬ ‫تری كوردستان پێوەندی باش نییەو‬ ‫بە مەدرەسەیەكی جیاواوز لە زادگــای‬ ‫خۆیانی دادەنێت‪ .‬هەربۆیە یەكگرتوو‬ ‫پێشتر بەشێكی گەورەی بوونی خۆی لە‬ ‫ملمالنێدا بوو لەگەڵ راپەڕینی ئیسالمی‬ ‫‌و ئێستەش نەیاری كۆمەڵەو بەمڵۆزمی‬ ‫ئەو نوێنەربوونەی ئیسالمگەرای كوردی‬ ‫دەزانــێــت كە یەكگرتو بۆ خــۆی دانی‬ ‫بۆ دەكرۆشت‪ .‬هەربۆیە دەبێت بڵێین‬ ‫مژوڵبوونی ئیسالمییەكان بەیەكترییەوە‬ ‫هۆیەكە بۆ ئــەوەی هــەردوو تەرەفەكان‬ ‫الوازبن‪.‬‬ ‫ســێــهــەم‪ -‬شكستهێنانی ئیخوانی‬ ‫جیهانی بەتایبەت قاچاخبوونی ئیخوانی‬ ‫میسرو بەندكردنی رێبەرەكانیان لە‬ ‫میسر لەتمەی بەهێزی لە یەكگرتووەكان‬ ‫داوەو بەتەواوەتی دوچاری نائومێدبوونی‬ ‫كــردوو لە و شێوە ستایلەی كاركردنی‬ ‫یەكگرتوو‪ .‬چوون بە شكستی ئیخوان‌و‬ ‫بەندكردنی چاالكوانەكانیان لە میسر‬ ‫لێرەش سڵەمینەوە‪ .‬یەكگرتوو بە روونی‬ ‫داهــاتــووی خۆی لە ئێستەی ئیخوانی‬ ‫میسردا بینییەوەو بۆی روونبوویەوە كە‬ ‫شوێنخۆكردنەوە لەدەسەاڵتدا بە نیسبەت‬ ‫یەكگرتووەوە لە باشوری كوردستان وەك‬ ‫ئاسنی سارد كوتانە‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ -‬تەقلیدی كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫لە نەزمی كاركردنی یەكگرتوودا هۆیەك‬ ‫بوو كە تەواوی ئەو هێزە بناژۆیەی ناو‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬كە لە دیدی خەڵكیدا توندرەوی‬ ‫بێزراوەیەكی سیاسییە‪ ،‬ئەمەیش وای‬ ‫كرد كە لەتمەی سەنگین لە یەكگرتوو‬

‫بكەوێت‪ .‬واتە خەڵكی بە هۆی بێزارییان‬ ‫لە بناژۆی‌و كاری توندو تیژی باوەربونیان‬ ‫بە هەموو شێوەكانی ئیسالمی سیاسی‬ ‫كەمبووەتەوە‪.‬‬ ‫پــێــنــجــەم‪ -‬یــەكــگــرتــووی ئیسالمی‬ ‫كوردستان گرفتە ناوچەگەرییەكانی تێدا‬ ‫فرە تۆخكراوەتەوەو بە ئاشكرا پێشتر ئەم‬ ‫شێوازی ناوچەگەرییەتە لە یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمیدا نەدەبینرا‪ .‬بەاڵم لە ئێستادا‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی بەتەواوی رەوتی‬ ‫ناوچەگەرییەتی تێیدا زاڵــەو تەنانەت‬ ‫هەڵەبجەییەكان چەمكێكی ناسراوی ناو‬ ‫ئەو حزبەیەو لەبەرامبەردا بادینانییەكان‬ ‫چەمكێكی تـــرەو لــــەرووی ئــیــرادەو‬ ‫ئیمانی سیاسییەو لێك دوورو جودان‌و‬ ‫لەپرسی سەرۆكایەتی ئەم دوواییانەدا‬ ‫هەر ئەو رەگە ناوچە گەرییەتە بوو كە‬ ‫یەكگرتووەكانی هەڵەبجەو سلێمانییان لە‬ ‫رامكرانی گردەكەدا هێشتنەوە‪.‬‬ ‫شــەشــەم‪ -‬مــوزایــەدەی سیاسی ئەم‬ ‫حزبە بەتەواوی لەناو خەڵكیدا بووەتە‬ ‫مەهزەلەو شێوەی كاركردنیان لە مامەڵە‬ ‫لەتەك پرسی سەرۆكایەتی هەرێم هەم‬ ‫یەكگرتووی لــە پــارتــی كــرد هەمیش‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكانی دی بە شۆخییەوە‬ ‫باسیان دەكەن‪.‬‬ ‫حــەوتــەم‪ -‬بــاوبــوونــەوەی تــەوژمــی‬ ‫سەلەفییەت لە كوردستاندا ئەم هێزەی‬ ‫دوچـــاری دڵــە راوكــێ‌ كـــردووە‪ .‬دیــارە‬ ‫یەكگرتوو هێزێكی بێ‌ چــەك‌و چۆڵەو‬ ‫بــروای بەخەباتی چەكداری نیەو پشت‬ ‫بە بانگەاز دەبەستێت ‪ .‬بــەاڵم ئێستە‬ ‫بانگەوازی سەلەفییەكان گەرم‌و گورەو‬ ‫یەكگرتووەكان لــەو جــەمــاوەرە زۆرو‬ ‫زەبـــەنـــددەی ئــــەوان مــەرگــی خــۆیــان‬ ‫دەبیننەوە‪ .‬چونكە ئێستە سەلەفییەكان‬ ‫دیاردەی ناو مزگەوت‌و شارو شارۆچكەكانن‬ ‫‌و زلبوونیشیان بێ‌ گومان لەسەر حسابی‬ ‫پوكانەوەی یەكگرتوو دەبێت‪.‬‬ ‫هــەشــتــەم‪ -‬الوازی كــاربــەدەســت‌و‬ ‫وەزیــرو ئەندامانی پەرلەمانی لە ئەدای‬ ‫كاری خزمەتگوزاری هاواڵتیان هۆیەكی‬ ‫بەهێزە كە ئەم پارتەی لە موعەمای‬ ‫هێزدا هێشتووەتەوە‪ .‬چون هەم وەزیرو‬ ‫بەرێوبەر مدیرو ئــەنــدام پەرلەمانانی‬ ‫یەكگرتوو نەیانتوانیوە ببنە رەقەمێكی‬ ‫كاریگەرو گومەسارن‪.‬‬ ‫نۆیەم‪ -‬یەكگرتووەكان لەهەردوو دونیا‬ ‫بــوون‪ ،‬نە ئیسالمیە بناژۆكان لەتەك‬ ‫سیكۆالرەكان جودایان دەكــەنــەوە‪ .‬نە‬ ‫عەلمانییەكانیش یەكگرتوو دەبەنە ریزی‬ ‫ئــەو پارتانەی كە نیشتمان پــەروەرو‬ ‫دیموكراتخوازن‪ .‬چوون یەكگرتووەكان بە‬ ‫جدی دەچنە ژیانی تایبەتی خەڵكەوەو‬ ‫وەك هەواڵگرێك هەڵی دەسەنگێن‪. .‬‬ ‫دەیـــەم‪ -‬ملمالنێ ناوخۆییەكانیان‌و‬ ‫دابەشبوونی بیرە جیاوازەكانی ناویان‪.‬‬ ‫هــەم لــەرووی ناوچەییەوە هەمیش لە‬ ‫رووی كەسایەتییەكانیانەوەز بۆنموونە‬ ‫هێڵی ئیخوانی لە یەكگرتوودا لە ئێستادا‬ ‫هێڵی محەمەد فەرەجەو هێڵی ئێرانیش‬ ‫دیسان بونی هەیەو ئەوانەی بادینان‬ ‫ناڕازین بەمەو ئەوانیش بۆخۆیان هێڵێكن‌و‬ ‫هەمیشە نەیاری هێڵەكەی ترن‪ .‬بۆنموونە‬ ‫هادی عەلی یەكەم ئۆپۆزسیۆنی ناو ئەم‬ ‫هێزەبوو‪ .‬هەر ئەم ملمالنێ ناوخۆییە‬ ‫بوو كە یەكگرتووی دابەشكرد بۆچەند‬ ‫بەرەیەك‪.‬‬ ‫یــازدەهــەم‪ -‬لەپرسی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمدا یەكگرتوو مەوقیفی رونی هەبوو‪،‬‬ ‫هەربۆیە لە زۆرێــك لە هەڵوێستەكاندا‬ ‫یەكگرتوو بە حزبێكی بێخێر ناودەبرێت‌و‬ ‫لەو سۆنگەیەوە زەمینەی بەرفراوان بوونی‬ ‫كارێكی ئەستەمەو دەپوكێتەوە‪.‬‬ ‫دوازدەهـــەم‪ -‬یەكگرتووی ئیسالمیی‬ ‫لێدانی دڵی پەیوەستە بەلێدانی دڵی‬ ‫ئیخوان موسلیمینەوەو هێزێكی كاتین‌و‬ ‫شكستیان لــەپــرۆســەی دیموكراسی‬ ‫هەرێمدا حەتمییەتێكی مێژووییە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )266‬دوشةممة ‪2015/10/5‬‬

‫دەستوری عەلمانی چیە؟‬

‫ئەنجامی پەرەسەندنی دەوڵەتی مەدەنیی‬ ‫نوێیە‪ ،‬بۆیە ئەمە شتێک نیە ئیسالمیەکان‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫و نوێنەرەکانیان بیکەن بە مــژدە و‬ ‫دیاریی دەستیان بۆ خەڵک‪ .‬بەڵێ! ئەو‬ ‫بەشی پێنجەم و کۆتایی‬ ‫ڕەشنوسە دەستورێکی مەدەنیی لێ‬ ‫پێک‌دێت‪ ،‬بە مەرجێک هەردو ماددەی‬ ‫«دەستوری عەلمانی» و «دەستوری (‪ )٦‬و (‪ )٣٠‬ـیش بە شێوەیەک دابڕێژرێن‬ ‫کە هاواڵتیان لەسەر بنەمای ئایینی و‬ ‫ئیسالمی» و «دەستوری مەدەنی»!‬ ‫دوای مــشــت‌ومــڕەکــانــی لــیــژنــەی فیکری و ڕەگەزی دابەش نەکەن لە ماف‬ ‫ئــامــادەکــردنــی دەســتــور لــە پارلەمان و ئازادیەکانیاندا و لەبەردەم یاسادا‪.‬‬ ‫لــەســەر مـــاددەی (‪ )٦‬ی ڕەشنوسی‬ ‫دەســتــور کــە ســەبــارەت بــە پێگەی‬ ‫ئیسالمە لە دەســتــوردا‪ ،‬و بەتایبەتی‬ ‫دوای بەرزبونەوەی دەنگی الیەکی بەرە‬ ‫عەلمانیەکە‪ ،‬کە داواکاریی «دەستورێکی‬ ‫عەلمانی» ی کردبوە دروشم؛ بەشێکی‬ ‫بەرە ئیسالمیەکە‪ ،‬بەتایبەتی ئەوانەی‬ ‫سۆز و کاردانەوەی ئایینی دەیانجوڵێنێت‬ ‫و لێکدانەوە و خوێندنەوەی واقیعییان‬ ‫نیە؛ کەوتنە کاردنەوە و ڕوبەڕوبونەوەی‬ ‫دروشــم بە دروشمی پێچەوانە‪ ،‬بۆیە‬ ‫کــەوتــنــە بـــەرزکـــردنـــەوەی دروشــمــی‬ ‫«دەستوری ئیسالمی» و ئەمەیان کردە‬ ‫داواکــاریــی خۆیان‪ .‬هەرچەند هەندێک‬ ‫ڕۆشنبیری ئیسالمی وریاییان دەدا بە‬ ‫جەماوەری خۆیان لەوەی کە دەستەواژەی‬ ‫«دەستوری ئیسالمی» ناونانێکی واقیعی‬ ‫نیە و ڕەنگە ترسیش لە دڵی خەڵكدا‬ ‫بوروژێنێت چونکە پاشگری «ئیسالمی»‬ ‫ی پێوەیە‪ ..‬بۆیە گــوتــاری ڕەسمیی‬ ‫ئیسالمیەکان کاری لەسەر ئەوە دەکرد کە‬ ‫لەبریی دروشمی «دەستوری ئیسالمی»‬ ‫داوای پاراستنی «پێگەی ئیسالم‬ ‫لە دەســتــوردا» و «دوپاتکردنەوەی بۆیە کاتێک ئیسالمیەکان لەسەر ماددەی‬ ‫ناسنامەی موسوڵمانێتی» ی هەرێم (‪ )٦‬و (‪ )٣٠‬ـ بەو شێوەیەی هاتون ـ‬ ‫و «ڕێزگرتن لە ئایینی زۆریــنــە» ی سورن؛ ئەمە پێشانی دەدات کە یان لە‬ ‫خەڵکی کوردستان‪ ،‬بکرێت‪ ..‬لە هەمان «دەستوری مەدەنی» نەگەیشتون و‬ ‫کاتیشدا پێداگرییان دەکرد لەسەر ئەوەی نازانن کە چەسپاندنی ئەو دو ماددەیە بەو‬ ‫لە دەستوردا بچەسپێنرێت کە ئیسالم شێوەیەی کە هاتون لەگەڵ دەستورێکی‬ ‫سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانان بێت مەدەنیدا ناگونجێت‪ ،‬یــان کێشەیان‬ ‫و یاسایەک دەرنەچێت لەگەڵ حوکمە لەگەڵ ئەوە نیە بەگشتی دەستورێکی‬ ‫نەگۆڕەکانی ئیسالمدا ناتەبا بێت‪ ،‬و مەدەنی بێت‪ ،‬بەاڵم دەیانەوێت ماددەی ـ‬ ‫ئەمانەیان بە مەرجی پاراستنی پێگەی بەتایبەتی ـ (‪ )٦‬یشی لەگەڵدا بێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئیسالم لە دەستوردا دادەنا (هەندێک ئەمەش هەر بەوە ڕازی نابن کە «ئیسالم‬ ‫کەمپەینیش ڕێک‌خران بۆ ئەم داواکاریانە ناسنامەی ئایینیی زۆریــنــەی خەڵکی‬ ‫و داوای ئەوەش کە ئیسالم وەکو ئایینی کوردستانە»‪ ،‬بەڵکو ســورن لەسەر‬ ‫ڕەسمیی هەرێم بچەسپێنرێت‌)‪ .‬لەگەڵ ئەوەی بنەماکانی شەریعەتی ئیسالمی‬ ‫ئەوەشدا ئەوەیان دوپات دەکردەوە کە سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانان بن‪..‬‬ ‫لەگەڵ ئەوانەشدا ئــەو دو دروشمە‬ ‫ئــەوان بەڕاستی داوای «دەستورێکی‬ ‫مەدەنی» دەکەن! کە ئەمەش جۆرێکە «دەستوری عەلمانی» و «دەستوری‬ ‫لە تێکەڵ‌کردن و شێواندنی چەمک و ئــیــســامــی» بــوبــونــە نــاونــیــشــانــی‬ ‫زاراوەکان‪ ،‬چونکە کە وترا «دەستوری کێشمەکێشەکە‪ .‬لــە کــاتــێــکــدا ئــەو‬ ‫مــەدەنــی»؛ دەبــێــت دەســتــورێــک بێت ڕەشــنــوســی دەســـتـــورە‪ ،‬بــە هـــەردو‬ ‫ڕەچــاوی جیاوازیی ئایینی و فیکری مــاددەی (‪ )٦‬و (‪ )٣٠‬ـیشەوە نابێت‬ ‫و نەتەوەیی (و چینایەتی) نەکات بۆ بە «دەستوری ئیسالمی»‪ .‬جارێ پێش‬ ‫دیاریکردنی مافەکان و ئازادیەکان بۆ هەمو شتێک دەستەواژەی «دەستوری‬ ‫تاکەکانی کۆمەڵگا‪ ،‬بەڵکو لەسەر بنەمای ئیسالمی» («الــدســتــور اإلســامــي»)‬ ‫هاواڵتی‌بون و بەیەکسانی هەمو ئەو ماف ـ بەم ڕەهاییە ـ شتێکی جیاوازە لە‬ ‫و ئازادیانە دابمەزرێنێت‪ ،‬بە شێوەیەک دەستوری واڵتێکی موسوڵمان‌نشین کە‬ ‫هەمو هاواڵتیان لە مافەکاندا و لەبەردەم تێیدا بە ماددەیەک چەسپێنرابێت کە‬ ‫یاسادا یەکسان دەبن‪ .‬کە ئەمە (یانی ئیسالم ئایینی ڕەسمیی واڵتەکە یان‬ ‫وەسفی «دەستوری مەدەنی») بێ گومان دەوڵەتەکە‪ ،‬بەڵکو ئەم دەستەواژەیە‬ ‫بۆ ڕەشنوسی دەستوری هەرێم گونجاوە‪ ،‬ئاماژە دەکات بۆ داڕشتەیەکی گشتیی‬ ‫تەنها بۆ دو ماددەی نەبێت کە هەر ئەو دو یاسا و ڕێسا بنچینەییەکانی کۆمەڵگای‬ ‫ماددەیەش بەالی ئیسالمیەکانەوە گرنگن ئیسالمی و هەر دەوڵەتێکی ئیسالمی‪.‬‬ ‫و الی بەرە عەلمانیەکەش جێی تێبینین و واتە «پرۆتۆتایپ»ـێکە بۆ دەستوری‬ ‫ڕەت دەکرێنەوە‪ ،‬ئەوانەش‪ :‬ماددەی (‪ )٦‬هەر دەوڵەتێکی ئیسالمی کە بیەوێت‬ ‫کە ئیسالم دەکاتە سەرچاوەی سەرەکیی شەریعەتی ئیسالمی جێبەجێ بکات‪.‬‬ ‫یاسادانان و حوکمە نەگۆڕەکانی دەکاتە نمونەی ئــەمــەش (کــە ڕەنــگــە تاکە‬ ‫پێوەری یاسادانان‪ ،‬لەگەڵ ماددەی (‪ )٣٠‬نمونە بێت) ئەو «پــرۆژەی دەستوری‬ ‫کە دەیەوێت کار بکرێت بۆ دامەزراندنی ئیسالمی» ـەیە کە کاتی خۆی (ساڵی‬ ‫یاسای باری کەسێتی لەسەر بنەمایەکی ‪ )١٩٧٨‬دام‌ودەزگای ئیسالمیی (ئەزهەر)‬ ‫ئایینی و مەزهەبی و جیاکردنەوەی لە میسر ئامادەی کردوە‪ ،‬و پێشکەشی‬ ‫دادگــاکــان لەسەر بنەمای مەزهەبی و گەلێک دەوڵەتی ئیسالمیی کــردوە‪ ،‬و‬ ‫بەم شێوەیە باری کەسێتی کە لە واڵتدا مالیزیا و پاکستان بەتایبەتی داوایان‬ ‫چەند یاسایەکی جیاواز ڕێکی دەخات! کردوە‪ ،‬بەاڵم لە میسر خۆیدا بەدرێژایی‬ ‫کێشمەکێشەکەش لــەســەر ئــەم دو ســەردەمــی (ســـادات) و (مــوبــاڕەک)‬ ‫ماددەیەیە! و ئیسالمیەکان دەیانەوێت پشت‌گوێ خــراوە‪ .‬لە مــاددەی یەکەمی‬ ‫دەستوری هەرێم بەو دو ماددەیەشەوە ئەم «دەستوری ئیسالمی»ـەدا هاتوە‬ ‫هێشتا بــە «دەستورێکی مــەدەنــی» کە «شەریعەتی ئیسالمی سەرچاوەی‬ ‫دابنرێت! بە قەولی خۆیان «دەستورێکی هەمو یاسادانان» ێکە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫مەدەنی کە پێگەی ئیسالم بپارێزێت»!! بە «دەســتــوری ئیسالمیی مەدەنی»‬ ‫کاتێکیش ماددەکانی تری ڕەشنوسی ئەو نــاو دەبــرێــت بــەو پێیەی گوایە ـ بە‬ ‫دەستورە بنەمای دەستورێکی مەدەنین؛ قەولی ئەو کۆنگرەیەی دەزگای (کۆڕی‬ ‫ئەمە بەرهەمی عەقڵی ئیسالمی نیە و توێژینەوە ئیسالمیەکان) ی ئەزهەر‬

‫(ساڵی ‪ )١٩٧٧‬کە پــڕۆژەکــەی وەکو‬ ‫ڕاسپاردەیەک ڕاگەیاندوە ـ «کارکردن‬ ‫بە شەریعەتی ئیسالمی مافە مرۆییەکانی‬ ‫نا‪-‬موسوڵمانانیش دەپــارێــزێــت‪ ،‬و‬ ‫ئازادیی ئایینیی شوێنکەوتوانی ئایینە‬ ‫ئیبراهیمیەکانی تر [یانی یەهودی و‬ ‫مەسیحی] دابین دەکات»!‬ ‫بــۆیــە دەســـتـــەواژەی «دەســتــوری‬ ‫ئیسالمی» ـ بەم ڕەهاییە ـ بۆ چوارچێوەی‬ ‫کێشمەکێشی «دەســتــوری عەلمانی»‬

‫«دەستوری مەدەنی»؛ دەبێت‬ ‫دەستورێک بێت ڕەچاوی جیاوازیی‬ ‫ئایینی و فیکری و نەتەوەیی (و‬ ‫چینایەتی) نەکات بۆ دیاریکردنی‬ ‫مافەکان و ئازادیەکان بۆ‬ ‫تاکەکانی کۆمەڵگا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەسەر بنەمای هاواڵتی‌بون و‬ ‫بەیەکسانی هەمو ئەو ماف و‬ ‫ئازادیانە دابمەزرێنێت‬ ‫و «دەستوری ئیسالمی» ی هەرێمێک‬ ‫وەکــو هەرێمەکەی خۆمان؛ هەر وارید‬ ‫نیە‪ .‬دەکرێت لەم چوارچێوەیەدا بوترێت‬ ‫«دەستورێکی ئیسالمی»‪ .‬بــەاڵم ئایا‬ ‫ئەم وەسفەش بۆ ڕەشنوسی دەستوری‬ ‫هەرێم تا چ ڕادەیەک دەست دەدات؟ بێ‬ ‫گومان (و ئیسالمیەکانیش دەیزانن و‬ ‫دانی پێدا دەنێن) ئەو ڕەشنوسە نابێتە‬ ‫«دەستورێکی ئیسالمی»‪ ،‬و دەقی ئەو‬ ‫ڕەشنوسە لە فیکر و یاسای ئیسالمیەوە‬ ‫هەڵ‌نەقواڵوە‪ ،‬و لەسەر بنەمای دەوڵەتی‬ ‫مەدەنیی دیمۆکرات دامەزراوە کە ئەمە‬ ‫ـ بــەالی کــەمــەوە ـ بەرهەمی ئیسالم‬ ‫نیە‪ .‬بەاڵم لە الیەکی تریشەوە نکولی‬ ‫لەوە ناکرێت کە مــاددەی (‪ )٦‬ی ئەو‬ ‫ڕەشنوسی دەستورە‪ ،‬بەوەی کە ئیسالم‬ ‫دەکاتە ناسنامەی ئایینیی زۆرینە‪ ،‬و‬ ‫سەرباری ئەوەش بنەمەکانی شەریعەتی‬ ‫ئیسالم دەکاتە سەرچاوەکانی سەرەکیی‬ ‫یاسادانان و حوکمە نەگۆڕەکانی دەکاتە‬ ‫پێوەری کۆتایی یاسادانان؛ بەم شێوەیە‬ ‫لە دەســتــوری دەوڵــەتــە ئیسالمیەکان‬ ‫دەچێت‪ ،‬واتە ئەم ماددەی (‪ )٦‬ـە [و بە‬ ‫هەمان شێوە ماددەی (‪ )٢‬ی دەستوری‬ ‫عێراق] کت‌ومت هەمان ماددەی تایبەتە‬ ‫بە پێگەی ئیسالم لە دەستوری دەوڵەتە‬ ‫ئیسالمیەکاندا [کە بەگشتی دەڵێت‪:‬‬ ‫ئیسالم ئایینی دەوڵەتە‪ ،‬و بنەماکانی‬ ‫شــەریــعــەتــی ئیسالمی ســەرچــاوەی‬ ‫سەرەکیی یاسادانانن‪ ،‬وەکو لە پرۆژەی‬ ‫دەســتــورە ئیسالمیەکەی ساڵی ‪٢٠١٢‬‬ ‫ی میسریشدا هاتوە‪ :‬مــاددەی (‪،])٢‬‬ ‫هەروەها ماددەی (‪ )٣٠‬کە یاسای باری‬ ‫کەسێتی بۆ شوێنکەوتوانی ئایینەکان‬ ‫و ڕێبازەکان جیا دەکــاتــەوە؛ ئەمیش‬ ‫هــاوشــێــوەی لــە دەســتــوری دەوڵــەتــە‬ ‫ئیسالمیەکاندا هەیە [بۆ نمونە لە پرۆژەی‬

‫دەستورە ئیسالمیەکەی ساڵی ‪ ٢٠١٢‬ی‬ ‫میسردا‪ ،‬ماددەی (‪ ،)٣‬هاتوە‪ :‬بنەماکانی‬ ‫شەریعەتی مەسیحی و یەهودی سەرچاوەی‬ ‫سەرەکیی یاساکانی باری کەسێتی و‬ ‫کاروباری ئایینیی میسریە مەسیحی و‬ ‫یەهودیەکانن]‪ .‬بۆیە هەردو ماددەی (‪)٦‬‬ ‫و (‪ )٣٠‬لە ڕەشنوسی دەستوری هەرێم‬ ‫دەبنە مــاددەی دەستورێکی ئیسالمی‪،‬‬ ‫بەبێ ئــەوەی تــەواوی ڕەشنوسەکە و‬ ‫ماددەکانی تری بتوانن بە دەستورێکی‬ ‫ئیسالمی دابنرێن‪ .‬واتە‪ :‬ئەم دو ماددەیە‬ ‫نامۆن بە ڕەشنوسی دەستوری هەرێم‪ ،‬و‬ ‫لەگەڵ «دەستورێکی مەدەنی» ـدا یەک‬ ‫ناگرنەوە‪.‬‬ ‫لــەبــەرامــبــەریــشــەوە‪ ،‬کاتێک بــەرە‬ ‫عەلمانیەکە دروشــمــی «دەســتــوری‬ ‫عەلمانی»‪ ،‬یان ـ بڵێین ـ «دەستورێکی‬ ‫عەلمانی» بەرز دەکاتەوە؛ ئەم ناونانەش‬ ‫سادەکاری و ـ هەم ـ کێشەی تێدایە‪ .‬هەر‬ ‫لە سەرەتاوە؛ بە واتایەک ڕەشنوسی ئەم‬ ‫دەستورەی هەرێم‪ ،‬بە ماددەی (‪ )٦‬و‬ ‫(‪ )٣٠‬ـیشەوە؛ دەستورێکی «عەلمانی»‬ ‫ـە‪ ..‬عەلمانیە بەو واتایەی دۆکیومێنتێکی‬ ‫ئایینی نیە و بە ناوی خوا و پێغەمبەرەوە‬ ‫نادوێت و دەزگایەکی ئایینی گەاڵڵەی‬ ‫نــەکــردوە‪ .‬بــە واتــا ســادە و ـ هــەم ـ‬ ‫بنەڕەتیەکەی «عەلمانی»؛ عەلمانیە‪ .‬بە‬ ‫واتایەکی تریش؛ ئەم ڕەشنوسی دەستوری‬ ‫هەرێمە‪ ،‬بە «البردن» ی ماددەی (‪)٦‬‬ ‫یش ـ کە تایبەتە بە پێگەی ئیسالم ـ‬ ‫نابێتە عەلمانی! بە بێ‌دەنگ‌بون لە باسی‬ ‫پێگەی ئایین و ماوەی نێوان ئایین و‬ ‫دەوڵەت؛ دەستور نابێتە عەلمانی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەبێت ماوە و جیایی ئایین و دەوڵەت‬ ‫بە بنەما بچەسپێنرێت‪ .‬ئیتر دەستوری‬

‫خزمەتی هەر چاالکییەکی ئایینیەوە‪.‬‬ ‫بە دەقی دەستوریی لەو شێوەیە و‬ ‫دەقــی یاسایی لــەم شێوەیە دەکرێت‬ ‫عەلمانیەت بچەسپێنرێت‪ ،‬نەک داوای‬ ‫«دەســتــورێــکــی عەلمانی» بکرێت و‬ ‫داواکــاریــەکــەش هەر ئەوەندە بێت کە‬ ‫دەستور لە باسی ئایین بێ‌دەنگ بێت!‬

‫عەلمانیەکە بەس بو بۆ ئەوەی ئاسودەیی‬ ‫ببەخشێت! [چونکە ـ بەالی ئەوانەوە ـ لە‬ ‫بنەڕەتەوە باسی ئیسالم وەکو ناسنامەی‬ ‫ئایینیی زۆرینەی خەڵکیش نائاسودەیی‬ ‫دەبەخشێت! ڕەنگە فیقهی ئیسالمییان‬ ‫وەکو سەرچاوەیەکی الوەکی و یەدەگی‬ ‫یاسادانانیش قبوڵ نەبێت!]‪ ..‬لە کاتێکدا‬ ‫بێ‌دەنگ‌بون لە باسی ئایین و پێگەکەی‬ ‫«سەرچاوەکانی یاسادانان»‬ ‫و ماوە و جیاییەکەی لەگەڵ دەوڵەت؛‬ ‫بابەتی یاسای مەدەنیی عێراقیە‬ ‫وەکو ئەوە وایە دەستورمان سەبارەت‬ ‫وەکو چارەسەرێک بۆ کێشەی ماددەی‬ ‫بە پرسی ئایین نەبێت! تا ئێستە لە‬ ‫کوردستاندا دەستورێک نەبوە تا لەژێر (‪)٦‬؛ دەکرێت باسی «سەرچاوەکانی‬ ‫ڕۆشناییدا و بە «ئیلزام» ی دەستورێک یاسادانان» بەجێ بهێڵرێت بۆ «یاسای‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ئایین و دامەزراوەی ئایینی مەدەنی» ی عێراقی کە بە کردەوە کاری‬ ‫بکرێت‪ ،‬جا ئەگەر ئێستە دەستورمان پێ کراوە و دەکرێت‪ ،‬و پێویست ناکات‬ ‫هەبێت و ماددەیەکی تێدا نەبێت کە لە دەســتــوردا ســەرچــاوەی سەرەکی و‬ ‫پــەیــوەنــدی و مـــاوەی نــێــوان ئایین و سەرچاوەی الوەکیی یاسادانان دیاری‬ ‫دەوڵـــەت دیــاری بکات؛ دیسان وەکو بکرێت چونکە هەتا ئەگەر سەرچاوەی‬ ‫ئەوە وایە دەستورمان نەبێت کە لەژێر سەرەکی بە «یاسا» یش دابنرێت؛ ئەمە‬ ‫ڕۆشناییدا مامەڵە لەگەڵ پرسی ئایین و بۆ خۆی شتێکی بەدیهی و زانــراوە و‬ ‫دەمێکە لە یاسای عێراقی‪/‬کوردستانیدا‬ ‫دەوڵەت بکرێت!‬ ‫عەلمانیەت (کە مەبەست نا‪-‬ئایینیبونی چەسپێنراوە‪ ،‬و ئەگەریش سەرچاوەی‬ ‫دەوڵەتە) دەبێت وەکو وەکو ماددەیەک‪ ،‬سەرەکی بنەماکانی شەریعەت بێت؛‬ ‫بڕگەیەک لە مــاددەیــەک‪ ،‬یان خاڵێک ئەمە بەپێی یاسای عێراقی‪/‬کوردستانی‬ ‫یان لقێک‪ ،‬بچەسپێنرێت‪ ،‬یان یاسایەک هەڵەیەکە و دژ بــە بنەماکانی ئەم‬ ‫هەبێت بیچەسپێنێت‪ .‬عەلمانیەت لەم یاسایەیە‪.‬‬ ‫کاتێکیش بەپێی یاسای مەدەنیی‬ ‫حاڵەتەدا گــوزارش نیە لە بیروباوەڕی‬ ‫کەسێک یان گروپێک‪ ،‬بەڵکو بریتیە لە عێراقی؛ یاسا سەرچاوەی سەرەکیە‪ ،‬و‬ ‫عورف لە پێش بنەماکانی شەریعەتەوەیە‬ ‫یاسایەکی بنەڕەتیی دەوڵەت‪.‬‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬لە دەستوری ئەمێریکادا؛ لە یاسادانانی عێراقی‪/‬کوردستانیدا؛ ئەمە‬ ‫لە «هەموارکردنەوەی یەکەم»ـدا‪ ،‬لە دە لە واقیعدا بەو واتایە نیە کە شەریعەت‬ ‫هەموارکردنەوەکە ـ کە بە «قەباڵەی سودی لێ نەبینراوە‪ .‬چونکە پێش هەمو‬ ‫مافەکان» دەناسرێن و ساڵی (‪ )١٧٩١‬شتێک ئەمە باسی سەرچاوە مێژوییەکانی‬ ‫چەسپێنرا‪ ،‬بە دەق هاتوە کە دەڵێت‪ :‬یــاســا نــیــە‪ ،‬بەڵکو بــاســی ســەرچــاوە‬ ‫«کۆنگرێس هیچ یاسایەک دەرناکات ڕەسمیەکانی یاسایە‪ ،‬خۆ ئەگەر باسی‬

‫تا ئێستە لە کوردستاندا دەستورێک نەبوە تا لەژێر‬ ‫ڕۆشناییدا و بە «ئیلزام» ی دەستورێک مامەڵە لەگەڵ‬ ‫ئایین و دامەزراوەی ئایینی بکرێت‪ ،‬جا ئەگەر ئێستە‬ ‫دەستورمان هەبێت و ماددەیەکی تێدا نەبێت کە‬ ‫پەیوەندی و ماوەی نێوان ئایین و دەوڵەت دیاری بکات؛‬ ‫دیسان وەکو ئەوە وایە دەستورمان نەبێت کە لەژێر‬ ‫ڕۆشناییدا مامەڵە لەگەڵ پرسی ئایین و دەوڵەت بکرێت!‬ ‫عەلمانی بە ناو نیە‪ ،‬بە بنەمایە‪ ،‬بنەماکە‬ ‫هەبێت؛ ناوەکەی مەرج نیە‪ .‬لە دەستورە‬ ‫عەلمانیەکاندا «دەستورێکی عەلمانی»‬ ‫نەکراوە بە ناونیشان‪ ،‬بەاڵم بە بنەما‬ ‫جەوهەری عەلمانیەت چەسپێنراوە‪.‬‬ ‫لـــێـــرەوە ســاخــتــەیــی داواکــــــاری و‬ ‫کێشمەکێشەکان لەسەر «دەستوری‬ ‫ئیسالمی» و «دەستوری عەلمانی» ڕون‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫دەستور بە چی دەبێت بە عەلمانی؟‬ ‫بەرە عەلمانیەکە داوای «البردن» ی‬ ‫مــاددەی (‪ )٦‬ی ڕەشنوسی دەستوری‬ ‫هەرێمی دەکرد‪ ،‬بەبێ ئەوەش پێشنیاری‬ ‫ماددەیەک بکات لە جێی ئەوە‪ .‬البردنی‬ ‫باسی ئیسالم الی هەندێک پێکهێنەری بەرە‬

‫تایبەت بە ڕاپــەڕانــدنــی ئایینێک یان‬ ‫نەهێشتنی ئـــازادیـــی مــومــارەســەی‬ ‫ئــایــیــنــێــک»‪ .‬واتــــە‪ :‬قــەدەغــەیــە لە‬ ‫کۆنگرێس یاسایەک دەربکات پشتگیریی‬ ‫شوێنکەوتن و موماسەرەی ئایینێک‬ ‫بکات‪ ،‬یان یاسایەک دەربکات ڕێ بگرێت‬ ‫لە شوێنکەوتن و موماسەرەی ئایینێک‪.‬‬ ‫نمونەی عەلمانیەتیش وەکــو یاسا؛‬ ‫یاسا فڕەنسیەکەی ساڵی ‪ ١٩٠٥‬تایبەت‬ ‫بە جیاکردنەوەی دامـــەزراوەی ئایینی‬ ‫و دامــەزراوەی سیاسی‪ ،‬بە ناونیشانی‬ ‫«یاسای ‪ ٩‬ی کانونی یەکەمی ‪١٩٠٥‬‬ ‫سەبارەت بە جیاکردنەوەی کلێساکان‬ ‫و دەوڵـــەت»‪ ،‬کە بەپێی ئــەم یاسایە‬ ‫قەدەغە کرا هەر دام‌ودەزگایەکی دەوڵەت‬ ‫(هەتاکو قوتابخانەکانیش) بخرێتە‬

‫عەلمانیەت (کە مەبەست نا‪-‬ئایینیبونی دەوڵەتە) دەبێت‬ ‫وەکو وەکو ماددەیەک‪ ،‬بڕگەیەک لە ماددەیەک‪،‬‬ ‫یان خاڵێک یان لقێک‪ ،‬بچەسپێنرێت‪ ،‬یان یاسایەک‬ ‫هەبێت بیچەسپێنێت‪ .‬عەلمانیەت لەم حاڵەتەدا‬ ‫گوزارش نیە لە بیروباوەڕی کەسێک یان گروپێک‪،‬‬ ‫بەڵکو بریتیە لە یاسایەکی بنەڕەتیی دەوڵەت‬

‫سەرچاوە مێژوییەکانی یاسا بکەین؛‬ ‫فیقهی ئیسالمی یەکێکە لە سەرچاوە‬ ‫سەرەکیەکانی‪ .‬واتە لە یاساداناندا سود‬ ‫لە فیقهی ئیسالمی بینراوە‪ .‬چونکە‬ ‫یاسای عێراقی لەسەر بنەمای یاسای‬ ‫میسری دامەزراوە‪ ،‬ئەمیش لەسەر بنەمای‬ ‫یاسای ئیسالمی (یاسادانانی ئیسالمیی‬ ‫سەردەمی عوسمانی‪ ،‬لەسەر بنەمای‬ ‫ڕێبازی حەنەفی‪ ،‬لەگەڵ نوێکردنەوەی و‬ ‫داڕشتنەوەی وەکو یاسایەکی مەدەنی)‬ ‫و یاسای فڕەنسی دامــــەزراوە‪ .‬بۆیە‬ ‫فیقهی ئیسالمی یەکێکە لە سەرچاوە‬ ‫مێژوییەکانی یاسادانانی عێراقی (و‬ ‫ـ کــەواتــە ـ کوردستانییش)‪ .‬و هەتا‬ ‫ئێستەش هەر بەپێی یاسای مەدەنیی‬ ‫عێراقی فیقهی ئیسالمی یەکێکە لە‬ ‫سەرچاوە یەدەگەکانی یاسادانان‪ .‬ئینجا‬ ‫عورفیش کە لەپێشترە؛ دیسان ئەمەش‬ ‫گەلێکی لە بنەڕەتدا «عورفی شەرعی» ـە‬ ‫و بوەتە عورفێکی کۆمەڵگا‪ .‬دەمێنێتەوە‬ ‫کۆمەڵێک یاسا لە شەریعەت کە نە لە‬ ‫یاساداناندا سودی لێ بینراوە و نە بوەتە‬ ‫عورفیش‪ ،‬ئەمانەش ئەو یاسایانەن کە‬ ‫دیــارە پەسەند نین و گونجاو نین بۆ‬ ‫جێبە‌جێ‌کردن لە کۆمەڵگای نوێدا‪ ،‬جا‬ ‫ئەگەر ئیسالمیەکان ســور بن لەسەر‬ ‫ئەمانە؛ دیارە داوای یاسایەکی ئایینیی‬ ‫جیاکار و ناواقیعی دەکەن‪ ،‬و کەواتە ئەمە‬ ‫«مەراقی جێبەجێ‌کردنی شەریعەت»ـە‪،‬‬ ‫نەک داواکاریی «دەستورێکی مەدەنی»!‬

‫ذمارة (‪ )266‬دوشةممة ‪2015/10/5‬‬

‫ساڵێک دوای هێرشەکانی داعش‬

‫‪4‬‬

‫پرۆفیسۆر دکتۆر ڕاینهارد شولتزە‪ :‬چەندە دەسەاڵتی سیاسی کوردستان گەشەی دیموکراسی بەخۆوەببینێت‬ ‫هێندە بەهێزتر دەبێت و فشاریش لەسەر ڕای نێودەوڵەتی دروستدەکات کە دان بە کوردستان دا بنێت‬ ‫سازدانی‪ :‬دارا عەبدولڕەحمان‬ ‫(‪)٣-2‬‬

‫بە ناوی ئاینەوە و لە ژێر پەردەی ئایندا‬ ‫کورد کەوتۆتە بەر پەالمار و قڕکردن‪ ،‬هەر‬ ‫بۆ نمونە چەند ساڵێک بەر لە ئێستا لە‬ ‫سەردەمی سەدام حوسێن دا پرۆسەکانی‬ ‫ئەنفال و هەڵەبجە بەڕێوەچوون‪ ،‬دەبینین‬ ‫ئەمڕۆ هەمان شت لە سەر دەستی داعش‬ ‫دوبارە دەبێتەوە‪ ،‬دوژمنایەتیکردنی کورد‬ ‫لە الیەن داعش و سەرجەم ئەو هێزانەی‬ ‫ترەوە لە چییەوە سەرچاوە دەگرێت؟ ئایا‬ ‫کورد باوەڕی بە ئیسالمێکی تر هەیە؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬وەاڵمدانەوەی ئەو‬ ‫پرسیارە ئاسان نییە؛ ڕەنگە لێرەدا ئەو‬ ‫ڕاستیە ڕۆڵبگێڕێت کە ئەندامانی ڕژێمی‬ ‫پێشووی سەدام حسێن لە ناو داعش دا‬ ‫خاوەن پێگەو دەنگی بەرچاون‪ ،‬بێگومان‬ ‫الی ئــەوان کورد دوژمنی سەرسەختی‬ ‫عەرەبە‪ .‬کاتێک باس دێتەسەر بابەتی‬ ‫مەزهەبگەری؛ ئەوا لەئێستادا عەرەب بە‬ ‫سوننە ناودەبرێن و کوردیش ڕاستەوخۆ‬ ‫لەم پەیوەندییەدا وەک دوژمنی سوننە‬ ‫دەناسێنرێن‪.‬‬

‫ڕونگە و ڕەخنە‪ :‬بەهۆی هەڕەشەکانی‬ ‫داعــشــەوە‪ ،‬کــورد یاخود پێشمەرگە‪،‬‬ ‫تەنانەت گەریالکانی پارتی کرێکارانی‬ ‫کوردستان بوون بەو الیەنەی کە واڵتانی‬ ‫ئەوروپا و ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا‬ ‫بەئاشکرا پەیوەندیی دۆستانەیان لەگەڵدا‬ ‫تۆکمە بکەن‪ .‬ئایا ئەم لێکنزیکبوونەوەیە‬ ‫تەنها چارەسەرێکی کاتییە کە لە ناچاریدا‬ ‫پەنای بۆ براوە و بە نەمانی هەڕەشەی‬ ‫داعش ئەم دۆستایەتییە کۆتایی دێت؟‬ ‫یان دەکرێت ئەم لێکنزیکبوونەوەیە بە‬ ‫هەند وەربگیرێت و وەک دانپیانانێکی‬ ‫ڕاستەقینە بە ڕۆڵی کورد لە ناوچەکەدا‬ ‫بخوێنرێتەوە؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬پێم وایە جێگرتنی‬ ‫کوردستان وەک دیفاکتۆیەکی سیاسی‬ ‫سەربەخۆ دانــی پــێــدانــراوە‪ ،‬بەالیەنی‬ ‫کەمەوە لە ئێراقدا‪ ،‬ڕەنگە بەم زوانەش‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬بەر لە‪ ٣٠‬تا ‪ ٤٠‬ساڵێک‬ ‫لە سوریادا‪ ،‬بۆتە شتێک کە لە ئاستی لەمەوبەر لە زۆر ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫نێونەتەوەییدا بەهیچ شێوەیەک پاشەکشە ناویندا ژیاویت‪ ،‬لە هەشتاکانیشدا بەر لە‬ ‫هەڵنەگرێت‪ .‬پڕچەککردنی جەنگاوەرانی پەالماردانی کیمیاوی بۆ سەر هەڵەبجە‬ ‫کورد بۆ خۆی دانپیانانێکی ئاشکرایە سەردانی ئەو شارەت کردووە‪ ،‬بە بەراورد‬ ‫بە هێزو دەسەاڵتی دەوڵەتی کوردیدا‪ .‬لەگەڵ ئێستا ئەو کاتە کورد لە ڕەوشێکی‬ ‫لەبەرئەوە پێم وانییە ئەوەی دەگوزەرێت زۆر خراپدابوو‪ ،‬بەاڵم هەروەک ئاشکرایە‬

‫دەبێت کوردستان لە داهاتودا‬ ‫زیاتر کار لەسەر ئەوە بکات‬ ‫نەبێتە جێیەک تەنها الیەنگرانی‬ ‫پارتی و یەکێتی لە خۆبگرێت‪،‬‬ ‫بەڵکو دەبێت بگاتە ئاستێکی‬ ‫فرەیـــی وا پارێزگاری لە سەرجەم‬ ‫کەمایەتییەکانی دەڤەرەکە بکات‬ ‫تەنها چارەسەرێکی کاتی بێ کە لە‬ ‫ناچاریدا پەنای بۆ برابێت‪ ،‬بەڵکو ئەوە‬ ‫بۆ خۆی دانپێدانانێکی ڕاشکاوانەیە بەو‬ ‫ڕاستیەدا کە گەلی کورد دەخوازێت خۆی‬ ‫لە دەوڵەتێکی سەربەخۆدا ببینێتەوە‪.‬‬ ‫پرسی هەڵوێستی تورکیا لە بەرامبەر ئەو‬ ‫دەوڵەتە سەربەخۆیەی کورد دا بۆ خۆی‬ ‫بابەتێکی کراوەیە‪ .‬حکومەتی تورکیا‬ ‫چەندین جار بە ئاشکرا ڕایگەیاندووە کە‬ ‫ئەو لەگەڵ پاراستنی یەکێتی ئێستای‬ ‫خاکی سوریا دایە و چۆن سوورە لە سەر‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی ڕژێم لە دیمەشق‪ ،‬بە‬ ‫هەمان شێوەش دەیەوێت ڕێگری لەوە‬ ‫بکات کە پارتی «یەکێتی دیموکراتی»‬ ‫یاخود «یەکینەکانی پاراستنی گەل»‬ ‫ببنە نوێنەری سیاسی هەر سێ کانتۆنە‬ ‫کوردیەکەی سوریا‪ .‬بەگشتی دەکرێت‬ ‫لێرەدا بڵێین‪ :‬چەندە دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫کوردستان لە سوریا و ئێراق گەشەی‬ ‫ڕاستەقینەی دیموکراسی و پلوراڵ‬ ‫بەخۆوە ببینێت‪ ،‬بە جۆرێک کە النی‬ ‫کەم لە‪%٨٠‬ی تەواوی خەڵکی ناوچەکە‬ ‫لە خۆبگرێت‪ ،‬هێندەش خۆی بە هێزتر‬ ‫دەکــات و فشاریش لەسەر ڕای گشتی‬ ‫نێودەوڵەتی دروستدەبێت کە دان بە‬ ‫کوردستان دا بنرێت‪ .‬ئەو کاتە پێم وایە‬ ‫تورکیاش ناتوانێت چیتر پرسی کورد‬ ‫پشتگوێ بخات‪ ،‬بەڵکو ناچار دەبێت‬ ‫بەشوێن چارەسەرێکی سیاسیانەی‬ ‫گونجاودا بگەڕێت بۆ ئەم کێشەیە‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬گەلێک جار لە مێژودا‬

‫دواتر ڕەوشەکە گۆڕا‪ ،‬دەمەوێت بپرسم‪:‬‬ ‫لە ئێستادا ڕەوشــی هەنوکەیی کورد‬ ‫بەگشتی و کوردی ئێراق بەتایبەتی چۆن‬ ‫دەبینیت؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪:‬لە ماوەی پتر لە‬ ‫‪ ٢٠‬ساڵی ڕابەدوودا کوردانی ئێراق لەوەدا‬ ‫سەرکەوتوو بوون کە توانیان ستراکتۆری‬ ‫دەوڵەتی و کۆمەاڵیەتی بونیادبنێن‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێک کە سەرەنجام ئەو ستراکتۆرە بە‬ ‫کردەیی واڵتەکەیانی بەرەو دەوڵەتێکی‬ ‫سەربەخۆ بردووە‪ .‬لــــــێ گەر بە باشی‬ ‫لەم دەوڵەتە وردبینەوە‪ ،‬بە خێرایی‬

‫پرۆفیس‬ ‫ۆر ڕاینهارد شولتزە‪:‬‬ ‫• ئیسال‬ ‫منا‬ ‫سی و زانستی زما‬ ‫نی لەگەڵ هەردوو‬ ‫با‬ ‫ز‬ ‫ما‬ ‫بەتی نە سامییەک‬ ‫ان و زمانی فەڕەنسی‬ ‫خوێندوە‪.‬‬ ‫• لە‬ ‫ساڵی(‪ )١٩٨١‬لە زانک‬ ‫ۆی بـــۆن لە ئەڵمانیا‬ ‫خوێ‬ ‫ند‬ ‫نی‬ ‫د‬ ‫کتۆرای تەواوکردوە‪.‬‬ ‫•‬ ‫ما‬ ‫وە‬ ‫یە‬ ‫ک‬ ‫لە هەندێک‬ ‫ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ن‬ ‫او‬ ‫ین‬ ‫ژیا‬ ‫وە‬ ‫و بەشداریی‬ ‫گەلێک گفتوگۆ و‬ ‫ک‬ ‫ۆڕ‬ ‫و‬ ‫سم‬ ‫یناری تایبەت بە‬ ‫بوارەکانی کلتور و‬ ‫مێژووی‬ ‫سیاسی کلتوری ئی‬ ‫سالمی لە سەردەمی‬ ‫نوێ و‬ ‫ه‬ ‫او‬ ‫چەرخ دا کردوە‪.‬‬ ‫• خا‬ ‫وە‬ ‫نی‬ ‫چە‬ ‫ندین دان‬ ‫راو تێز و خوێندنەوەی‬ ‫تایبە‬ ‫ت‬ ‫بە‬ ‫خ‬ ‫ۆیەتی‪.‬‬ ‫•چ‬ ‫او‬ ‫دێر‬ ‫و‬ ‫شارەزایەکی‬ ‫باشی پرسی کوردە‪.‬‬ ‫• ئێ‬ ‫ستا‬ ‫ش‬ ‫لە‬ ‫سویسرا پ‬ ‫رۆفیسۆری هەردوو‬ ‫بوا‬ ‫ری‬ ‫ڕۆ‬ ‫ژه‬ ‫ەاڵتناسی و مێژ‬ ‫وی ئیسالمناسییە لە‬ ‫زانکۆی بێرن‪.‬‬

‫تێدەگەین کە ئــەم دەوڵــەتــە کوردییە بەاڵم دەبێت لێرەدا پێگەی جەماوەری‬ ‫لە بنەڕەتدا لە هەناوی ئەو سیستمە بزوتنەوەی گۆڕان بەهەندوەربگیرێت‪ .‬ئەو‬ ‫دەسەاڵتدارییە کۆنەی کوردەوە گەشەی دابەشبوونە بە ئەوەمان دەگەیەنێت کە‬ ‫کــردووە؛ کە پێش ‪ ١٠٠‬ساڵ لەمەوبەر ناکرێت کوردستان وەک یەک نەتەوەی‬ ‫دروستبووە‪ .‬دوالیزمای پارتی دیموکراتی مێژوویی پێناسەبکرێت‪ ،‬بەڵکو زیاتر‬ ‫یەکێتی وا پێناسەبکرێت کە مرۆڤەکانی ئەم‬ ‫کوردستان(دهۆک‪-‬هەولێر)‌؛‬ ‫نیشتمانی کوردستان(کەرکوک‪-‬سلێمانی) کۆمەڵگەیە تێکڕا لە خواستی ئەوەدان‪،‬‬ ‫هەتا ئێستاش ڕۆڵی گەورە دەگێڕێت‪ ،‬بەیەکەوە دەوڵەتێک بۆ خۆیان ئاوابکەن‪.‬‬ ‫بە جۆرێک نزیکەی ‪٣/٢‬ی جەماوەریان ئــەم تێگەیشتنە بــەو واتایە دێــت کە‬ ‫بــەســەردا دابــەشــبــووە‪ .‬هەرچی پارتە پێویستە لە ئێستاوە بەهێزکردن و‬ ‫ئیسالمیەکانی کوردستانیشە بە الیەنی بونیادنانی کردەیی ستروکتۆری سیستمی‬ ‫کەمەوە ڕێژەی ‪ %١١‬تا ‪%١٨‬ی جەماوەر فیدراڵی لــەم هەرێمەدا ببێتە خەمی‬ ‫پێکدەهێنن‪ .‬کاریگەریی بزوتنەوەی سەرەکیی هەموان‪ ،‬دەکرێت بۆ ئەمە‬ ‫گۆڕان بەتایبەتی لە هەردوو پارێزگەی کوردستان بە تــەواوی لەگەڵ نمونەی‬ ‫سلێمانی و هەولێر شتێکە کە ناکرێت سویسرا بەراوردبکرێت‪.‬‬ ‫فەرامۆشبکرێت‪ .‬بوونی بزوتنەوەیەکی‬ ‫لەو جۆرە ئەو ڕاستییە دووپاتدەکاتەوە‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬دوای هەرەسی‬ ‫کە لە کوردستانیشدا بە هەمان شێوە لە ئیمراتۆریەتی عوسمانی زیاتر لە ‪٣٥‬‬ ‫ڕێی بزاڤی ڕابوونی کۆمەڵگەوە سیستمی ملیۆن کــورد دور لە خواستی خۆیان‬ ‫سیاسی کۆن کەوتوەتە ژێر پرسیارەوە‪ .‬بەسەر چەند دەوڵەتێکدا دابەشکران‪،‬‬ ‫دەبێت کوردستان لە داهاتودا زیاتر کار دەبینین ئەمڕۆ باسوخواسی دەوڵەتی‬ ‫لەسەر ئەوە بکات نەبێتە جێیەک تەنها سەربەخۆی کوردستان وەک بابەتێکی‬ ‫الیەنگرانی پارتی و یەکێتی لە خۆبگرێت‪ ،‬بـــەرچـــاو کــەوتــوەتــە ڕۆژەڤــــــەوە و‬ ‫بەڵکو دەبێت بگاتە ئاستێکی فرەیـــی وا تاوتوێدەکرێت‪ ،‬بۆچی هێندەی کات‬ ‫پارێزگاری لە سەرجەم کەمایەتییەکانی خایاند تا ئەمرۆ بکرێت ئەو بابەتە وا بە‬ ‫دەڤــەرەکــە بکات‪ .‬لێرەدا دەبێت ئەو گرنگییەوە باسکرێت؟‬ ‫ڕاستییە ببینرێت کە کوردستانی ئێراق‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬لە سەر نەخشەی‬ ‫بەسەر ‪ ٣‬زۆندا دابەشبوە‪ ،‬ئەوانیش زۆنی سیاسی ســەدەی ‪ ١٩‬و ‪ ٢٠‬کــورد وەک‬ ‫پارتی‪ ،‬زۆنی یەکێتی‪ ،‬زۆنی سلێمانی کە گەلێکی خاوەن دەوڵەت نە ناسێنراوە‪.‬‬ ‫وەک زۆنی فرەیی سیاسی دەبینرێت‪ ،‬ئەو کات ڕای گشتی ئەو متمانەیەی بە‬ ‫گەرچی زیاتر بە زۆنی یەکێتی ناودەبرێت‪ ،‬کــوردان نەدا کە بتوانن دەوڵەتێک بۆ‬

‫خۆیان چێبکەن‪ .‬بێگومان لەم پەیوەندیەدا‬ ‫دیدی ڕۆژهەاڵتناسی ڕۆڵێکی گەورەی‬ ‫گێڕا‪ .‬دەتونرێت ئەم حاڵەتە بە ڕەوشی‬ ‫ئەلبانەکان بەراوردبکرێت‪ ،‬سااڵنێکی‬ ‫زۆری خایاند تا بوون بە خاوەن دەوڵەتی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆیان کە ئەمڕۆ لە کۆماری‬ ‫ئەلبانیادا دەبینرێت‪ .‬کوردستان لەو‬ ‫سەردەمەدا وەک ستراکتۆرێکی خێڵەکی‬ ‫دەناسرا و هیچکات وەک «کۆمەڵگەی‬ ‫دەوڵەتی» نەدەناسرا‪ .‬هەڵبەت ئەو کات‬ ‫چاوەڕوانی ئەوە لە کــوردان دەکــرا کە‬ ‫پێچەوانەی ئەمە بسەلمێنن‪ .‬لە بەندی ‪٦٢‬‬ ‫ی پەیماننامەی (سیڤەر) دا هاتووە کە‬ ‫دەبێت ئۆتۆنۆمی بە کوردستان بدرێت‪،‬‬ ‫لە بەندی ‪ ٦٤‬یشدا شیمانەی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆی کوردستان جێیگرتووە‪ .‬هەر‬ ‫بە گوێرەی پەیماننامەکە لە پێناوی‬ ‫بەدیهێنانی ئــەم شیمانەیەدا دەبێت‬ ‫کورد لە ماوەی ساڵێکدا و دروست لە‬ ‫بەرواری کەوتنە کاری پەیماننامەکەوە بۆ‬ ‫کۆمەڵەی گەالنی بسەلمێنێت کە زۆرینەی‬ ‫کورد خوازیاری جیابوونەوەن لە تورکیا‪.‬‬ ‫دوای ئەوە ئینجا کۆمەڵەی گەالن چاو بە‬ ‫بابەتەکەدا دەخشێنێتەوە و بڕیاردەدات‬ ‫کە ئاخۆ گەلی کورد گەیشتوەتە ئاستی‬ ‫سەربەخۆیی یان نا‪ .‬گەر بڕیار لەسەر‬ ‫سەربەخۆیی درا‪ ،‬دەبێت هاوپەیمانەکان‬ ‫دەست لە مافداریان بۆ والیەتی موسڵ‬ ‫بەردەن و دانیشتوانی کوردی موسڵیش‬ ‫بتوانن بە ویستی خۆیان بڕیاری نەچوون‬ ‫یــان چوونەپاڵی ئــەو دەوڵــەتــە نوێیە‬

‫ناکرێت کوردستان وەک یەک نەتەوەی مێژوویی پێناسەبکرێت‪،‬‬ ‫بەڵکو زیاتر وا پێناسەبکرێت کە مرۆڤەکانی ئەم کۆمەڵگەیە تێکڕا‬ ‫لە خواستی ئەوەدان‪ ،‬بەیەکەوە دەوڵەتێک بۆ خۆیان ئاوابکەن‪ .‬ئەم‬ ‫تێگەیشتنە بەو واتایە دێت کە پێویستە لە ئێستاوە بەهێزکردن و‬ ‫بونیادنانی کردەیی ستروکتۆری سیستمی فیدراڵی لەم هەرێمەدا ببێتە‬ ‫خەمی سەرەکیی هەموان‪ ،‬دەکرێت بۆ ئەمە کوردستان بە تەواوی‬ ‫لەگەڵ نمونەی سویسرا بەراوردبکرێت‬

‫بدەن‪ .‬ئەوەی لێرەدا گرنگە سەرنجبدرێت‬ ‫ئــەوەیــە کــە ئــەوکــات بــە ئــەنــدازەی‬ ‫شیمانەی سەربەخۆیی کوردستان‪ ،‬بە‬ ‫هەمان ئەندازەش گومان و دوودڵی لە‬ ‫ئارادا بووە کە داخۆ گەلی کورد خۆی‬ ‫لــەو کــاتــەدا بەڕاستی لە چــاوەڕوانــی‬ ‫دەوڵەتێکی سەربەخۆدا دابووە‪.‬‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬بە وردبــوونــەوە‬ ‫لــەگــشــت ئـــەو قـــەیـــران و شـــەڕ و‬ ‫گۆڕانکاریانەی لەم ناوچەیەدا ڕوودەدەن‪،‬‬ ‫ئایا سنورە کۆنەکانی ڕۆژهەاڵتی ناوین‬ ‫بە کوێ دەگەن؟ تا چەندی تر مۆدێلی‬ ‫کۆڵۆنیالی دەتوانێت لەسەر پێی خۆی‬ ‫بۆستێت؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬ئەو کاتە سنورە‬ ‫کۆنە هەرێمیەکانی ڕۆژهــەاڵتــی ناوین‬ ‫پارێزگاری لە خۆیان دەکــەن کە لە‬ ‫الیەن دەوڵەتەکانیانەوە چەسپێنرابن‪،‬‬ ‫بێگومان ئەو چەسپاندنەش تەنها ئەو‬ ‫کاتە دێتەدی کە دەوڵەتەکان متمانەی‬ ‫تــەواوی گەلەکانیان مسۆگەر کردبێت‪.‬‬ ‫هەر بۆیە گشت ئەو سنورانەی ڕەنگڕێژی‬ ‫دەوڵەتان دەکەن‪ ،‬تاڕاددەیەک دەتوانن‬ ‫جێگیربن گەر متمانەی دەوڵەت و گەل‬ ‫بە یەکتر لە ئارادابێت‪ .‬ماوەی ‪ ٤٠‬ساڵە‬ ‫بــەردەوام تا دێت ئاستی ئەو متمانەیە‬ ‫لە کۆمارە تەقلیدییەکانی ڕۆژهەاڵتدا‬ ‫بــەرەو نزمبونەوە دەچــێــت‪ ،‬بە مەش‬ ‫هیچ چاوەڕوانییەک ناکرێت کە ئەو‬ ‫سنورانە لە ئایندەی نزیکدا شەرعییەتێک‬ ‫وەرگــرن‪ .‬ئەوەی جێی سەرنجە لە ناو‬ ‫ئەو دەوڵەتە تەقلیدیانەدا وردەوردە‬ ‫سنوری تازە لە دایکدەبن‪ ،‬کە لەچاو‬ ‫سنورە کۆنەکانی سەردەمی کۆڵۆنیال‬ ‫دا دەشێت لە ئایندەی نزیکدا گرنگی‬ ‫بەرچاو پەیدابکەن‪ .‬بە گشتی لێرەدا‬ ‫پرسیاری هــەرە گرنگ ئــەوەیــە‪ :‬ئایا‬ ‫چیتر پێویستە ئەو سیستمە هەرێمیە‬ ‫تەقلیدیانە بمێنن؟ بێگومان لە ئێستادا‬ ‫بۆ پاراستنی ئەو سیستمە هەرێمیانە‬ ‫دەستەبژێری حوکمڕان لە سوریا و ئێراق‬ ‫و لە شوێنەکانی تر پەنا بۆ هەموو شتێک‬ ‫دەبەن‪ .‬پێویستە دەستەبژێری حوکمڕان‬ ‫لەو دەوڵەتانەدا لە بیری دابەشکردنی‬ ‫دەســــەاڵت و مــۆدێــلــەکــانــی شــێــوازی‬ ‫المەرکەزی گونجاو دابن‪ ،‬گەرنا تا ئەو‬ ‫کاتەی پێشنیازێکی چاکسازی دروست‬ ‫دەخرێتەڕوو‪ ،‬سنورە هەرێمیەکان تا دێن‬ ‫هەر بەرەو الوازی دەچن‪.‬‬