535

‫“سیناریۆی داڕشتنەوەی پێكهاتەی‬ ‫حكومەت‪ ،‬رەنگە درز بخاتە نێوانی‬ ‫چوار الیەنەكە”‬ ‫یەكێتی پێچەوانەی پارتی‪ ،‬داوای مانەوەی‬ ‫حكومەتی بنكەفراوان دەكات‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )535‬دو شةممة ‪2015/10/12‬‬

‫دۆخەكە گەڕایەوە چوارگۆشەی‬ ‫یەكەمی ناكۆكییەكان‬ ‫چاوەڕێی یەكێتی دەكرێت سەنگی میحوەری خۆی بخاتەگەڕ‬

‫پارتی وەزیرەكانی‬ ‫گۆڕانی دورخستەوەو‬ ‫سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمانیشی هەڵپەسارد‬ ‫گۆڕان‪ :‬پارتی مافی ئەوەی نییە لە جیاتی‬ ‫دەزگا تەشریعی‌و قەزاییەكان بڕیار بدات‬ ‫"چاودێر" كەوتون‪ ،‬سەرئەنجامی ئەم‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫كارو كاردانەوەیە‪ ،‬پارتی بڕیاری داوە‪،‬‬ ‫دوێنێ مەكتەبی سیاسیی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬بە سەرپەرشتی چی دیكە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان لەناو‬ ‫حكومەتی بنكە فراواندا‪ ،‬كارنەكات‪،‬‬ ‫مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی‪،‬‬ ‫بۆیە بڕیاری دورخستنەوەی وەزیرەكانی‬ ‫كۆبونەوەی نائاسایی كردو لە‬ ‫كۆبونەوەكەدا بەیاننامەكەی بزوتنەوەی گــۆڕان‌و هەڵپەساردنی سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمانی داوە‪ .‬ئەم بڕیارەی پارتیش‪،‬‬ ‫گۆڕانیان تاوتوێ كردوەو پێیانوابوە‬ ‫كێشەكانی گێڕایەوە بۆ چوارگۆشەی‬ ‫بەیاننامەكەی گۆڕان هەموو پردەكانی‬ ‫یەكەمی ناكۆكییەكان‪.‬‬ ‫روخاندوە‪.‬‬ ‫هــەر دوێــنــێ مەكتەبی سیاسیی‬ ‫هەر دوێنێ بزوتنەوەی گۆڕان وەك یەكێتی‪ ،‬كۆبونەوەی كردو راگەیەندراوی‬ ‫كاردانەوەیەك بەرامبەر بەیاننامەكەی كۆتایی كۆبونەوەكەشیان دەركــرد‪،‬‬ ‫کە تێیدا داوایــانــكــردوە‪ ،‬كێشەكانی‬ ‫پارتی‪ ،‬بەیاننامەیەكی دەركرد‪.‬‬ ‫بەپێی ئــەو زانیارییانەی دەســت حكومەت‌و پارلەمان چارەسەر بكرێن‪،‬‬

‫هەتا هەڵبژاردنی داهاتو‪.‬‬ ‫كۆی روداوەكــان‌و بڕیاری حزبەكان‌و‬ ‫دەركردنی وەزیرەكانی گۆڕان‪ ،‬دۆخەكە‬ ‫بارگاویی دەكــات‌و مەترسی قوڵبونی‬ ‫كێشە سیاسییەكانی لێدەكرێت‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسی‪ ،‬ئێستا‪ ،‬زۆرتــر‪،‬‬ ‫چاویان لە یەكێتییە سەنگی میحوەری‬ ‫خــۆی بخاتەگەڕ بۆ ئارامكردنەوەی‬ ‫دۆخەكەو سەرئەنجام بۆ دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەری گونجاویش‪.‬‬

‫وەک رێزلێنانێک‬ ‫لە پیشەی رۆژنامەنووسی‬

‫ئالێکسێڤیچ نۆبێڵی ‪٢٠١٥‬ـی‬ ‫ئەدەبیاتی پێ بەخشرا‬

‫زانیاریی زیاتر‬ ‫لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫دیسانەوە لەناوخۆدا خوێنی یەكدی رژێنرا ‪ -‬ساتی ناشتنی شەهیدێكی گرژییەكانی كەالر‬

‫بەهۆی مەترسی تەقینەوە‬

‫‪ HDP‬چەند‬ ‫كۆبوونەوەیەكی‬ ‫هەڵدەوەشێنێتەوە‬

‫‪2‬‬

‫پرۆفیسۆر راینهارد شۆڵتزە‬ ‫بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫جەوهەری ڕۆشنگەری‬ ‫ئەوەیە كە ئاین و دنیا‬ ‫لەیەكتر جیابكرێنەوە‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )535‬دو شةممة ‪2015/10/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫رۆژنامەنوسان لەشارەكانی خۆیاندا شاربەدەر دەكرێن‬ ‫چەند سایتێك هاك كران‌و تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانیش سانسۆر دەكرێن‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫لەگەڵ دروستبونی گرژی‌و‬ ‫خۆپیشاندانەكاندا‪ ،‬هەندێك الیەن‬ ‫لەهەوڵدان بۆ كپكردن‌و سانسۆرخستنە‬ ‫سەر میدیاكان‌و بێدەنگكردنیان‪ ،‬لەو‬ ‫نێوەندەشدا چەند ماڵەپەڕێك هاككران و‬ ‫چەند ماڵپەڕێكی تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانیش‬ ‫لەشاری هەولێر‌و دهۆك‪ ،‬چاالكبونییان‬ ‫راگیراوە‪ ،‬هاوكات پەرلەمانتارێك دەڵێت‬ ‫« كاتێك حیزبێك هەست دەكات‬ ‫میدیایەك مەترسی دروستكردووە لەسەر‬ ‫زۆنەكەی‪ ،‬بەئەنقەست پەنادەباتە بەر‬ ‫سەركوتكردنی‌و داخستنی میدیاكان»‪..‬‬ ‫هاوكات سەندیكای ڕۆژنامەنوسانیش‪،‬‬ ‫باس لەوەدەكات هاككردنی ئەم ماڵپەڕانە‪،‬‬ ‫دیاردەیەكی زۆر ترسناكە‌و وەرچەرخانێكە‬ ‫بەرەو دیكتاتۆریەتی میدیایی هەنگاو‬ ‫دەنێت‪ .‬هاوكات نوسینكەی كەناڵەكانی‬ ‫(‪ NRT‬و ‪ )KNN‬لەشارەكانی‬ ‫هەولێرو دهۆك داخران‌و كارمەندەكانیشیان‬ ‫ئاودیوی سلێمانی كران‪.‬‬ ‫ڕاگەیاندنكاران لەشارەكانیشیان‬ ‫دەردەكرێن‬ ‫لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردودا‪ ،‬هاواڵتیان‬ ‫بۆ داواكردنی موچە و خزمەتگوزارییەكان‬ ‫هاتنە سەرشەقام و گــرژی لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫لەئەنجامدا چەند بارەگایەكی حیزبی‬ ‫سوتێنران و زیاتر لەپێنج كەس گیانیان‬ ‫لەدەستدا و ژمارەیكی زۆر لەهاواڵتیان و‬ ‫هێزەئەمنییەكانیش برینداربون‪ ،‬هاوكات‬ ‫هێرش و پێشیلكارییەكان بۆ سەر بەشێك‬ ‫لــەرۆژنــامــەنــوســان‌و میدیا جــیــاوازەكــان‬ ‫بــەردەوامــی هــەبــوو‪ ،‬بەشێوەیەك كار‬ ‫گەییشتە سەر هاككردن و سانسۆرخستنە‬ ‫ســەر ماڵپەڕەكانی هــەواڵ و هێڵەكانی‬ ‫ئینتەرنێت‌و تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬بەپێی‬ ‫زانیارییەكانی «چاودێر»یش‪ ،‬زیاتر لەپێنج‬ ‫ماڵپەڕ هاككراون‪.‬‬

‫ئەمەی كە دەكرێت بەرتەسككردنەوەی‬ ‫ئــــازادی میدیاییە‪ ،‬بـــەاڵم پێویستە‬ ‫میدیاو میدیاكارانیش خۆیان بەدوربگرن‬ ‫لــەهــانــدان و قــوڵــكــردنــەوەی ئــەو‬ ‫بارودۆخانەی لەكوردستان هەیە‪ ،‬هیچ‬ ‫كام لەدەزگا ئەمنییەكان‌و حیزبەكان‌و‬ ‫میدیاكانیش بەرپرسیارانە مامەڵەیان‬ ‫نــەكــردووە‪ ،‬بۆیە پێویستە ئەم بابەتە‬ ‫لەكوردستان ڕاستبكرێتەوە‌و هــەردوال‬ ‫بەبەرپرسیارێتییەوە مامەڵە بكەن‪.‬‬ ‫زانا عەبدولڕەحمان‪ ،‬ئاماژەی بەوەش‬ ‫كرد‪ ،‬هەردووال زۆر باش لەكاری خۆیان‬ ‫تێگەیشتن‌و‬ ‫تێگەیشتون‌ولەئەوپەڕی‬ ‫بــڕواوە ئەم كارە دەكــەن‪ ،‬نەك ئەوەی‬ ‫تێنەگەیشتوبن‪ ،‬بەاڵم كاتێك حیزبێك‬ ‫هــەســت دەكـــات میدیایەك مەترسی‬ ‫دروســـتـــكـــردووە لــەســەر زۆنــەكــەی‪،‬‬ ‫ئـــەوا بەئەنقەست پــەنــادەبــاتــە بەر‬ ‫سەركوتكردنی‌و داخستنی میدیاكان‪،‬‬ ‫ئــەمــەش بــۆئــەوەی خــۆی بپارێزێت و‬ ‫كەموكوڕییەكانی دەرنەكەوێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫میدیاش زۆرجا لەبەرژەوەندی الیەنێكی‬ ‫سیاسی هەوڵی هاندانی خەڵك دەدات‌و‬ ‫گرفت‌و گرژی دروستدەكات‪.‬‬ ‫ئــــەو پـــارلـــەمـــانـــتـــارە جــەخــتــی‬ ‫لەوەشكردەوە‪ ،‬كەسی بێالیەن نەماوە‌و‬ ‫میدیاش دابەشبووە‪ ،‬بەنمونە هەندێك‬ ‫میدیا بەتەواوی بەرگری لەتەواوی ئەو‬ ‫گەندەڵییانە دەكـــات‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫میدیایەكی دیكە بــەتــەواوی دژی ئەو‬ ‫شتانەیە كە لەكوردستان ڕوئەدات‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەداخەوە حیزبایەتی چۆتە ناو هەمو‬ ‫جومگەكانەوەو بەزەحمەت بێالیەنی‬ ‫ئەدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو بەپێویستی زانی‪ ،‬دامەزراوەیەك‬ ‫كەسی بێالیەن نەماوە‌و میدیاش‬ ‫هەبێت و یاسایەك لەپارلەمانی كوردستان‬ ‫دابەشبووە‬ ‫هــەبــێــت‪ ،‬كــە س ــەرچ ــاوەی ئــەم كــارە‬ ‫پەیوەندییەكان‬ ‫لیژنەی‬ ‫جێگری سەرۆكی‬ ‫بدۆزێتەوە‌و سزایەكیشی بۆ دابنرێت‪،‬‬ ‫و رۆشنبیری و ڕاگەیاندن لەپارلەمانی بــەاڵم تاكو ئێستا یاسایەك نییە بۆ‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬لێپێچینەوە‪.‬‬

‫سەندیكای رۆژنامەنووسان‪:‬‬ ‫بەرەو دیكتاتۆرییەتی میدیایی هەنگاو دەنێین‬ ‫پارلەمانتارێك‪:‬‬ ‫كەس بێالیەن نەماوەو میدیاش دابەش بووە‬ ‫هاوكات لــەم مــاوەیــەدا سێ كامێرای ‪ KNN‬لەشاری هەولێر لەالیەن هێزێكی‬ ‫كەناڵی ‪ NRT‬و كامێرایەكی ماڵپەڕی ئەمنییەوە دەستگیردەكرێن‌و لە بازگەی‬ ‫‪ SNN‬لــەالیــەن هێزەئەمنییەكانی دێگەڵە ئــازاددەكــرێــن‪ ،‬هاوكات هەندێك‬ ‫سلێمانییەوە دەستی بەسەرداگیراوە و ڕاگەیاندنكاریش لەشارو شارۆچكەكانی‬ ‫تەواوی كارمەندانی كەناڵی و ‪ NRT‬و وەك سۆران و ڕەواندوز دەركراون‪.‬‬

‫وەرچەرخانێكە بەرەو دیكتاتۆریەتی‬ ‫میدیایی‬ ‫لێپرسراوی لقی سلێمانی سەندیكای‬ ‫ڕۆژنامەنوسان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫هۆكاری سەرەكی داخستن‌و سانسۆر‬ ‫خستنە سەر میدیاكان ترسە لەكاری‬ ‫میدیا‪ ،‬ئەمانە كۆمەڵێك لێپێچینەوەیە‬ ‫كە دورە لــەئــازادیــی رادەربــڕیــن‌و ئەو‬ ‫شۆڕشانەی كە كــورد لەپێناو ئــازادی‬ ‫كردویەتی‪ ،‬هەروەها كپكردن‌و لەناوبردنی‬ ‫دەنگێكی ئازادە‪.‬‬ ‫كــاروان ئــەنــوەر‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫هاككردنی ئەم ماڵپەڕانە دیاردەیەكی‬ ‫زۆر ترسناكە‌و وەرچەرخانێكە بــەرەو‬ ‫دیكتاتۆریەتی میدیاییمان دەبات‪ ،‬واتە‬ ‫تەنها یــەك میدیا كــاردەكــات كە سەر‬ ‫بەدەسەاڵتە‪ ،‬بەاڵم ئێستا ئێمە هەرێمێكی‬ ‫دیموكراسین‪ ،‬بەاڵم ئەگەر لەحاڵەتێكی‬ ‫ئاوادا سانسۆر بخەرێتە سەر میدیایەك‪،‬‬ ‫ئەوا دەبێتە شێوازی دیكتاتۆری‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬هەركاتێك‬ ‫ترس لەكاری میدیا دروستبو و حیزبێك‬ ‫هــات دەم ــی میدیای داخــســت‪ ،‬ئەمە‬ ‫نیشانەی ترسە لەفشۆڵی كاری حیزبی‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر ئەو حیزبە تۆكمەبێت‌و‬ ‫متمانەی بەخۆی‌و ئایدیای هەبێت میدیا‬ ‫با هەر بڵێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەدەركردنی رۆژنامەنووسان‬ ‫لەشارەكانی هەرێمی كوردستاندا كە چەند‬ ‫رۆژی رابردو لەهەولێر رویدا‪ ،‬وتی «ئەمە‬ ‫سەرەتایەكە بۆ لەناوبردنی دیموكراسی و‬ ‫وەرچەرخانێكە بۆ بەالڕێدابردنی ئازادی‪،‬‬ ‫كە لەئێستادا هەندێك ڕاگەیاندنكار‬ ‫ســنــورداش دەكــرێــنــەوە لەهەولێرەوە‬ ‫بۆ سلێمانی‪ ،‬بازگەی دێگەڵە سنوری‬ ‫دوو واڵت نییە‪ ،‬بەڵكو ناوچەیەكە‬ ‫ســەر بەهەرێمی كوردستانە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫نیشانەی بونی خاڵی الوازە لەئیدارادانی‬ ‫حوكمڕانیدا»‪.‬‬

‫بەهۆی مەترسی تەقینەوە‬ ‫‪ HDP‬چەند كۆبوونەوەیەكی هەڵدەوەشێنێتەوە‬ ‫دەمیرتاش‪ :‬لەهەڵبژاردنی ‪ ،11/1‬داودئۆغڵو باجی ئەم سیاسەتەی دەدات‬ ‫جەماوەرییەكانماندا كراوەو تائێستاش‬ ‫بەشاراوەیی ماوەتەوەو ئەنجامدارانی‬ ‫نەدۆزراونەتەوە‪ .‬وتیشی «بەرپرسیارێتی‬ ‫ئەم كــردەوە تیرۆیستیانە لەئەستۆی‬ ‫پارتی دەســەاڵتــداری توركیایە و ئەم‬ ‫كـــردەوە قێزەوەنانە ئامانجی خۆی‬ ‫ناپێكێت و كۆتایی بەدەسەاڵتی كاتی‬ ‫ئەحمەد داودئۆغڵو دەهێنێت‪.‬‬

‫چاودێر – میدیاكان‪:‬‬ ‫لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەخت لەتوركیا‪،‬‬ ‫كە ‪ 18‬رۆژی ماوە‪ ،‬دۆخی توركیا‬ ‫تادێت بەرەو گرژبون دەچێت و جگە‬ ‫لەوەی لەچەند قەزاو ناوچەیەكی‬ ‫باكوری كوردستان باری نائاسایی‬ ‫راگەیەنراوە‪ ،‬لەشارەكانیش هەوڵ‬ ‫دەدرێت رێگری لەخەباتی سیاسی‬ ‫كورد بگیرێت‪ ،‬بۆئەوەی هەڵبژاردنی‬ ‫ئایندە سەركەوتن بەدەستنەهێنن‪.‬‬ ‫هاوكات پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫(هەدەپە) بەهۆی مەترسی تەقینەوەوە‬ ‫چەند كۆبوونەوەیەكی جەماوەری‬ ‫هەڵوەشاندەوە‪.‬‬ ‫تەقینەوەكەی ئەنقەرە پیالنێكی‬ ‫داڕێژراو بوو‬ ‫پێرێ‌ لەمەراسیمێكی ئاشتییانەی‬ ‫ئەندامان و الیەنگرانی پارتی دیموكراتی‬ ‫گەالن (هەدەپە)‪ ،‬لە ئەنقەرەی پایتەختی‬ ‫توركیا كە بەمەبەستی ئاشتی و بێدەنگ‬ ‫بونی چەكەكان سازكرا‪ ،‬بۆمبێك لەناو‬

‫ئاپۆڕای الیەنگرانی هەدەپە تەقێنرایەوەو‬ ‫بوە هۆی گیانلەدەستدانی زیاتر لە ‪95‬‬ ‫كەس و برینداربونی زیاتر لە ‪ 250‬كەس‪،‬‬ ‫رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ لەو واڵتە‬ ‫هۆشداریی دەدەن بەوەی دۆخی توركیا‬ ‫ناجێگیرو مەترسیدارە بەتایبەت بۆ‬ ‫الیەنی كورد‪ ،‬هاوسەرۆكی هەدەپە‪-‬یش‪،‬‬ ‫تەقینەوەكەی بەپیالنێكی دارێژڕاو دژبە‬ ‫پارتەكەیان وەسفدەكات و دەشڵێت»لە‬ ‫هەڵبژاردنی ئایندە حكومەتی كاتی‬

‫توركیا باجی ئــەم سیاسەتە چەوتە‬ ‫دەدات»‪.‬‬ ‫دەمیرتاش‪ :‬پیالنگێڕی دژبە‬ ‫پارتەكەمان قبوڵ ناكەین‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫هەدەپە‪ ،‬لەپاش تەقینەوەكە رایگەیاند‪:‬‬ ‫ئەوانەی ئاشتییان دەوێــت لەتوركیا‬ ‫بە بۆمب وەاڵم دەدرێنەوەو ئەوانەشی‬ ‫شــەڕ دەخـــوازن ئــەوانــەن كە لەپشت‬

‫ئەنجامدانی ئەم جۆرە كردارانەوەن كە‬ ‫دژبە پارتەكەمان ئەنجامدەرێت‪.‬‬ ‫دەمیرتاش ئــامــاژەی بــەوەكــرد دو‬ ‫بۆمب تەقیوەتەوەو هێزە ئەمنییەكانیش‬ ‫رێــگــریــیــان لـــەوەكـــردووە كــە تیمی‬ ‫بــەرگــری فریاكەوتن بگەنە شوێنی‬ ‫تەقینەوەكە‪ .‬نــاوبــراو وتیشی»ئەمە‬ ‫یەكەم تەقینەوە نییە دژبە الیەنگرانی‬ ‫پــارتــەكــەمــان دەكــرێــت‪ ،‬پێشتر لە‬ ‫پەرسوس و ئامەد تەقینەوە لەكۆبونەوە‬

‫مەترسی ئەنجامدانی كۆبونەوە‬ ‫جەماوەرییەكانەیە‬ ‫دەمیرتاش لەدرێژەی لێدوانەكەیدا‬ ‫ئــامــاژەی بــەوەكــرد لەبەرمەترسی و‬ ‫ئــەگــەری دوبــارەبــونــەوەی روداوێــكــی‬ ‫تیرۆریستی لەو جۆرە دژبە الیەنگرانی‬ ‫پــارتــەكــەی‪ ،‬چــەنــد كۆبونەوەیەكی‬ ‫جەماوەری لە شارە جیاوازەكانی توركیا‬ ‫هەڵوەشاندۆتەوە كە وابڕیار بووە بەم‬ ‫نزیكانە سازیبكات‪ ،‬وتیشی ناتوانن بە‬ ‫تەقینەوە رێگری لە سەركەوتنمان بكەن‬ ‫و بمانترسێنن بەو كــردەوە نامرۆییە‪.‬‬ ‫وتیشی «ئێمە پارتێك نین تەنها بۆ‬ ‫هەڵبژاردن هەبین‪ ،‬بەڵكو بۆ دیموكراسی‬ ‫و ئاشتی لەتوركیا خەبات دەكەین و‬ ‫كۆڵ نادەین لەسیاسەتی ئاشتیمان»‪.‬‬

‫رێكخراوی مافی مرۆڤ لەتوركیا‬ ‫هۆشداری دەدات‬ ‫رێكخراوی مافی مــرۆڤ لەتوركیا‬ ‫راپۆرتێكی لەسەر خراپبونی رەوشی‬ ‫ئەمنی لــەتــوركــیــا ئــامــادەكــردووە‪،‬‬ ‫راپۆرتەكە لە ‪24‬ی تەموزی ئەمساڵەوە‬ ‫تاكو ‪24‬ی ئەیلول ئــامــادە كــراوەو‬ ‫ئاماژەبەوەكراوە لەئەنجامی گرژییەكانی‬ ‫ئەم دواییانەی توركیا ‪ 113‬هاواڵتی‬ ‫مەدەنی بونەتە قوربانی بەدەستی هێزە‬ ‫ئەمنییەكانی توركیا‪ .‬رێكخراوەكە داوا‬ ‫دەكات الیەنی توركیا و پارتی كرێكرانی‬ ‫كــوردســتــان بــگــەڕێــنــەوە بــۆ مێزی‬ ‫گفتوگۆ‪ ،‬هەروەها لەنوسراوێكی فەرمی‬ ‫رێكخراوەكە داوای لە یەكێتی ئەوروپا‬ ‫كـــردووە بێتەسەر خــەت ســەبــارەت‬ ‫بەخراپبونی رەوشی ئەمنی و سیاسی‬ ‫لەتوركیا و رەچاوی دۆخەكە بكات‪.‬‬ ‫لــەدرێــژەی راپــۆرتــەكــەدا داواشیان‬ ‫كـــــردووە ل ــە پــارلــەمــانــی تــوركــیــا‬ ‫كۆمسیۆنێك پێكبهێنرێت بۆ بەدواداچون‬ ‫لەسەر قەتڵوعامكردنی هاواڵتی مەدەنی‬ ‫و بــەســزادانــی الیــەنــی ئەنجامدەرو‬ ‫لێكۆڵینەوە لەسەر پێشێلكردنی مافی‬ ‫مرۆڤ‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )535‬دو شةممة ‪2015/10/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫یەكێتی پێچەوانەی پارتی داوای مانەوەی حكومەتی بنكەفراوان دەكات‬

‫«سیناریۆی داڕشتنەوەی پێكهاتەی حكومەت رەنگە درز‬ ‫بخاتە نێوانی چوار الیەنەكە»‬ ‫كاتێك ئەگەر لەكاتی خۆپیشاندانەكاندا‬ ‫توندوتیژی بكرێت‪ ،‬نازانرێت داواكان چین‌و‬ ‫وەاڵمی الیەنی پەیوەندیدار چی دەبێت»‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‬ ‫بەیاننامەكەی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان كە بەتوندی هێرشی كردە‬ ‫سەر بزوتنەوەی گۆڕان‌و ئەو بزوتنەوەیەی‬ ‫بە بەرپرسیاری توندوتیژیەكانی چەند‬ ‫رۆژی رابردو تۆمەتباركرد‪ ،‬ئاستی‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان گۆڕان‌و پارتی بردە‬ ‫قۆناغێكی مەترسیدارەوە‪ .‬بەتایبەت كە‬ ‫پارتی باسی لەسیناریۆی داڕشتنەوەی‬ ‫پێكهاتەی حكومەت كردوە بەب ‌ێ گۆڕان‪.‬‬ ‫ئەگەرچی دوێن ‌ێ یەكێتی ئەم سیناریۆیەی‬ ‫رەتكردەوەو داوای كرد حكومەت بەم‬ ‫پێكهاتەیەی ئێستای تاكۆتایی ئەم‬ ‫خولە بمێنێتەوە‪ .‬چاودێرانی سیاسیش‬ ‫لەخوێندنەوەیاندا بۆ ئەگەری جێبەجێكردنی‬ ‫سیناریۆی داڕشتنەوەی پێكهاتەی‬ ‫حكومەت‪ ،‬بەدوری نازانن كە نیمچە‬ ‫هاوپەیمانێتیی چوارقۆڵی درزی تێبكەوێت‪.‬‬ ‫هەڵوێستی فەرمی یەكێتی‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستان لەسەر دوایین پێشهاتەكان‬ ‫دوێن ‌ێ كۆبۆوەو لەراگەیەندراوێدا رایگەیاند‪،‬‬ ‫حكومەتی بــنــكــەفــراوان‪ ،‬خزێنراوەتە‬ ‫بنبەست‪ ،‬پارلەمانی كوردستان‪ ،‬پەك‬ ‫دەخرێ‪ ،‬گوزەران‌و بژێوی خەڵك‪ ،‬دوچاری‬ ‫تەنگژەی نالەبار كـــراوە‪ ،‬چــارەســەری‬ ‫یاسایی‌و‪ ،‬سازانی سیاسی سەرۆكایەتی‬ ‫هــەرێــم؛ یــەكــااڵی ئــەركــە دەســتــوری‌و‬ ‫سیاسیەكانی قــۆنــاغــەكــە‪ ،‬نــەكــراوون‪.‬‬ ‫بەتایبەتی‪ ،‬كێشەی سەرۆكایەتی هەرێم‪،‬‬ ‫لەالیەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە‪،‬‬ ‫لە دانوستانەكاندا‪ ،‬دەستپیشخەریەكی‬ ‫شیاویان بۆ سازان پێشكەش نەكردووە‪.‬‬ ‫جەخت لەوەش دەكاتەوە‪ ،‬كە یەكێتی‬ ‫بێ چەندو چون پشتیوانی ئەم ناڕەزاییە‬ ‫مەدەنییەو دابینكردنی موچەی خەڵكە‪،‬‬ ‫بەردەوامیش تێكۆشیووە‪ ،‬كە حكومەتی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬چـــارەســـەری قەیرانەكە‬ ‫بكات‪ .‬لەمەودواش‪ ،‬پەر‌ۆشی چارەسەری‬ ‫قەیرانەكەو بەدیهێنانی داخوازیەكانی خەڵك‬ ‫دەبین‪.‬‬ ‫لەبەشێكی دیكەی راگەیەندراوەكەدا‬ ‫هاتوە‪ ،‬لەم پێناوەشدا‪ ،‬یەكێتی بڕوای‬ ‫وایە‪ ،‬كە شەرعیەتی پارلەمانی كوردستان‬ ‫بپارێزرێ‌و بە كێشەی سیاسی حزبەكان‪،‬‬

‫یەكێتی پشتگیریی خۆپیشاندانی مەدەنی دەكات‬ ‫سیاسی‪ ،‬هەموو الیەنەكانی تری كوردستان‪،‬‬ ‫الی یەكێتی‪ ،‬دیارەو دیــاردەی حكومەتی‬ ‫فــرەالیــەنــەو فــرەیــی نــاو پارلەمانیش‪،‬‬ ‫بەجوانترین دیاردەی دیموكراسی دەزانین‪.‬‬ ‫باسلەوەشدەكات‪ ،‬حكومەتی كوردستان‌و‬ ‫وەزارەتــی ناوخۆ‪ ،‬بە پشتیوانی تەواوی‬ ‫هێزی پێشمەرگە‪ ،‬ئەركیانە داموودەزگاو‬ ‫بارەگاكان بپارێزن‌و یاسا پێشێل نەكرێ‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە‪ ،‬ئەو الیەنەنانەی وەكو ئاگری‬ ‫بن كــا‪ ،‬هــانــدەری الوان‌و هــەرزەكــارانــی‬ ‫بێئەزمونن‪ ،‬بۆ هەڵكوتانە سەر بارەگای‬ ‫الیەنەكان‌و داگرتنی ئااڵكان‪ ،‬بەشدارن‬ ‫لەم كارە گێرەشێوێنییە‪ ،‬ئۆباڵێكی گەورە‬ ‫دەگرنەئەستۆ‪ ،‬لەبەرامبەر گــەل‌و یاساو‬ ‫مێژوودا‪.‬‬

‫بارگاوی نەكرێ‪ .‬حكومەتی كوردستان‪،‬‬ ‫بەم پێكهاتەیەی ئێستا‪ ،‬تەنگوچەڵەمەكانی‬ ‫چارەسەر بكرێ‌و هەتا تەواوكردنی خولی‬ ‫ئێستای پهرلەمان‪ ،‬تەنگوچەڵەمەكان زاڵ‬ ‫نەكرێنە سەر ئەركە هاوبەشەكان‪.‬‬ ‫راشیدەگەیەنێ‪ ،‬تەنها لەچوارچێوەی‬ ‫پرۆژە پێشكەشكراوەكەی چوارقۆڵیەكەدا‪،‬‬ ‫پابەندی بڕیارە هاوبەشەكانە لەگەڵ سێ‬ ‫الیەنە تێكۆشەرەكەی (بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫كۆمەڵ‌و یەكگرتوو) داكۆكیش دەكەین‬ ‫لەسەر بەدیهێنانی ئامانجی هاوبەشمان لە‬ ‫پرۆژە هاوبەشەكەماندا‪.‬‬ ‫رونــیــشــیــدەكــاتــەوە‪ ،‬لــەگــەڵ پــارتــی‬ ‫دیموكراتی كوردستانیشدا‪ ،‬ســەرەڕای‬ ‫ئــەوەی خوێندنەوەمان بۆ قۆناغەكەو‬ ‫هەلومەرجەكەو روداوەكـــــان‪ ،‬ناكۆك‌و‬ ‫جــیــاوازە‪ ،‬بــەاڵم پەرۆشیشین‪ ،‬لەرێگەی‬ ‫پارتی‌و گۆڕان یەكتر تۆمەتبار دەكەن‬ ‫دیالۆگی بــەرپــرســیــارانــەوە‪ ،‬گرفتەكان‬ ‫دوای بــەیــانــنــامــەی پـــارتـــی‌و‬ ‫لەبەرژەوەندی گەلەكەمان‌و پێشخستنی تۆمەتباركردنی بــزوتــنــەوەی گــۆڕان‬ ‫دیــمــوكــراســی‌و‪ ،‬چـــارەســـەری كێشەی بەوەی لەپشت خۆپیشاندانەكانەوەیە‪،‬‬ ‫سیاسی هێزە سیاسیەكانی كوردستان‪ ،‬گــۆڕان بەیاننامەیەكی بــاوكــردەوەو‬ ‫تێكڕا یەكااڵبكەینەوە‪ ،‬لەگەڵ بزوتنەوەی تێیدا وەاڵمی پارتی داوەتەوەو هۆكاری‬ ‫گــۆڕانــیــش‪ ،‬لــەچــوارچــێــوەی سیاسەتی روداوەكــــان دەخاتەئەستۆی پارتی‪،‬‬ ‫بڕیارلێدراوی ئەنجومەنی سەركردایەتی راشیدەگەیەنێ‪ ،‬شەڕی ئێستای پارتی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬درێژە بە گفتوگۆ دەدەین لەپێناوی لەسەر كورسی سەرۆكایەتی هەرێم‌و‬ ‫رێكەوتنی سیاسی دووالیەنە‪.‬‬ ‫دەستگرتنە بە كورسی دەسەاڵتەوە لە‬ ‫ئــامــاژەبــەوەشــدەكــات‪ ،‬رێــزو سەنگی الیەن سەرۆكی پارتییەوە‪ ،‬دور لەیاساو‬

‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬نائومێدی زیاترید ا‬ ‫بەچارەسەركردنی كێشەكان‌و بەشێوازێك‬ ‫بوە كە كاردانەوەی توندی گۆڕانی بەدوای‬ ‫خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫توندی بەیاننامەكەی پارتی بەتایبەت‬ ‫دو ئیدارەیی یان المەركەزی‬ ‫لەو بڕگەیەیدا كە باسی هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫هــاوكــات مامۆستایەكی زانــكــۆ‪،‬‬ ‫ئەو رێكەوتنە دەكات‪ ،‬كە حكومەتی بنكە بــە»چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬پێویستە‬ ‫فراوانی لەسەر پێكهێنراوە‪ ،‬ئاماژەیە خۆپیشاندەران داواكانیان بەشێوەیەكی‬ ‫بۆ ئــەوەی پارتی هەوڵی ئەوە دەدات مەدەنیانە بێت بۆ گەیشتنە ئامانجەكان‪،‬‬ ‫كە گۆڕان لەحكومەتەكەدا نەمێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم لەهەمانكاتدا پێوستیش دەكات‬ ‫هەرچەندە یەكێتی لەبەیاننامەكەیدا داوا الیــەنــی بــەرامــبــەر بــەزویــی وەاڵمــی‬ ‫دەكــات كە حكومەت بەم پێكهاتەیەی داواكــاریــیــەكــان بــداتــەوە‪ ،‬توندبونی‬ ‫ئێستای بمێنێتەوە‪ ،‬بــەاڵم لەئەگەری خۆپیشاندانەكانی ئێستا پەیوەندی‬ ‫جێبەجێكردنی ئەم سیناریۆیەی پارتی هەیە بـــەوەی وەاڵمــەكــان دیارنین‌و‬ ‫باسی كـــردوە‪ ،‬بـــەدور نــازانــرێــت درز لەئاستی داواكارییەكاندا نییە‪.‬‬ ‫بكەوێتە نێوان ئەو نیمچە هاوپەیمانێتیەی‬ ‫د‪.‬رێبوار كەریم مەحمود‪ ،‬وتیشی‬ ‫كە لەئێستادا لەنێوان یەكێتی‌و گۆڕان‌و «المەركەزیەت لەئەگەری دوئیدارەیی‬ ‫كــۆمــەڵ‌و یــەكــگــرتــودا هــەیــە‪ ،‬چونكە نزیكترە‪ ،‬كــە بریتییە لــە پێدانی‬ ‫لـــەو ئـــەگـــەرەدا (ســـــێ‌) حــزبــەكــەی دەســەاڵتــی زیــاتــر بــەپــارێــزگــاكــان‪،‬‬ ‫دیكە واتە یەكێتی‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو هەرچەندە ئەگەریشە لەبەردەمماندا‪،‬‬ ‫پرنسیپی دەستاودەستكردنی ئاشتیانەی دەكەونە دوڕیانی مانەوە لەحكومەتدا المـــەركـــەزیـــەت دەســـەاڵتـــی زیــاتــر‬ ‫دەســەاڵت‪ ،‬نەك لەسەر قــوت‌و ژیان‌و یــان بــون بەئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بۆیە لەم بەپارێزگاكان دەدات»‪.‬‬ ‫دابینكردنی خزمەتگوزاری بۆ هاواڵتیان‪ .‬خاڵەوە دوور نییە درز بكەوێتە ئەو‬ ‫ئەوەش ئاشكرادەكات‪ ،‬ئەو كودەتایەی نزیكبونەوەیە‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشدا دەبێت‬ ‫زمانی هەڕەشە خزمەت ناكات‬ ‫پارتی بەرانبەر گــۆڕان هەوڵدانە بۆ ئەو خاڵە لەبەرچاوبگرین كە یەكێتی‬ ‫پــارلــەمــانــتــارێــكــی یــەكــێــتــی‪ ،‬بۆ‬ ‫لەباربردنی پرۆسەی سیاسی‌و چاكسازی لەبەیاننامەكەی دوێنێیدا جارێكی «چاودێر» ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬زمانی‬ ‫ریشەیی‌و ئیفلیجكردنی پارلەمان‌و دیكە جەخت لەپرۆژە چوارقۆڵیەكەی هەڕەشە لەهەر الیەنێكەوە بێت خزمەت‬ ‫حكومەت‪ ،‬كە گۆڕان تێیدا لەگەڵ الیەنە دەكــاتــەوە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەش دەڵێت كە بەهیچ كەس ناكات‪ ،‬ئەو الیەنەی بەو‬ ‫تەنها لەو پرۆژەیەدا هاوهەڵوێستە‪ ،‬واتا شێوازە قسە دەكــات‪ ،‬زیانی بۆ سەر‬ ‫سیاسییەكانی تردا كاری بۆ دەكات‪.‬‬ ‫گۆڕان تەحریم‌و تەجریمی هەر جۆرە بــەو مانایەی كە مــەرج نییە لەهەمو بنكەی جــەمــاوەری دەبــێ ـت‌و گــرژی‬ ‫كارێكی توندوتیژی دەكــات بۆ سەر ئەو پێشهات‌و گۆڕانكارییانەی هەرێمی لەهەرێمی كوردستان دروستدەكات‪،‬‬ ‫هاواڵتیان‌و تەقەلێكردن‌و شەهیدكردنیان‪ ،‬كوردستان دەگرێتەوە هاوهەڵوێست بێت‪ .‬چونكە داواكــــاری خۆپیشاندەران‬ ‫داواكارییەكە بەشێوازێكی مەدەنیانە‬ ‫لە هەمان كاتیشدا دژی هــەر جۆرە‬ ‫دەستیپێكرد‪ ،‬هــەرچــەنــدە راستە‬ ‫خۆپیشاندان مافی سەرەتاییە‬ ‫هێرش‌و پەالمارێكە بۆ سەر میدیاكاران‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ ،‬بە»چاودێر»ی لەكۆتایدا هەندێ بەالرێدانی تێكەوت‪،‬‬ ‫و بارەگا حزبی و حكومییەكان‪.‬‬ ‫ئاماژەبەوەشدەكات‪ ،‬گۆڕان حساب بۆ راگــەیــانــد‪ ،‬خۆپیشاندان‌و مانگرتن‌و بــەاڵم لــەبــەرئــەوەی دامودەزگاكانی‬ ‫هیچ جۆرە هەڕەشەو گوڕەشەیەك ناكات‪ ،‬رێپێوان مافێكی سەرەتایی‌و مەدەنیانەی حــكــومــەت وەك پێویست ئامێر‌و‬ ‫دڵنیاین كە ئەم ناڕەزایەتیە جەماوەرییانە دیموكراسیانەی سەرجەم چین‌و توێژێكی هۆكارەكانی كاتی خۆپیشاندانیان‬ ‫خۆپیشاندانێكی عەفەوییەو بەشێك نییە كۆمەڵگایە لەهەمو رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و پێنیە‪ ،‬بێگومان هەر گــرژی دروست‬ ‫لە پالنێكی پێشوەختی داڕێژراو‪ ،‬بەڵكو ئەوروپا‪ ،‬خەڵكی رۆژهەاڵت تارادەیەكی زۆر دەبێت‪.‬‬ ‫خەڵەف ئەحمەد‪ ،‬وتیشی «هۆكاری‬ ‫رەنگدانەوەی باری ناهەمواری گوزەرانی بەو كلتورە نامۆیە‪ ،‬بۆیە دەبێت دەست‌و‬ ‫خەڵك‌و دۆخی گەنجانە لە بێكاری‌و بێ پەنجە لەگەڵ چۆنیەتی خۆپیشانداندا نەرم سەرەكی سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكان‬ ‫پەیوەندی هەیە‪ ،‬بە پرسی ویالیەتی‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫موچەیی‌و ناچاركردنیان بۆ كۆچكردن‪.‬‬ ‫ئـــازاد تۆفیق‪ ،‬وتیشی «بــۆ گەلی ســەرۆكــی هــەرێــم‪ ،‬مەبەستمان بو‪،‬‬ ‫خوێندنەوەیەكی كورت بۆ سیناریۆكان ئێمەش لەبەرئەوەی تازەیە‪ ،‬پێویستە هەمواری ئەو یاسایە بكرێت‌و بەپێی یاسا‬ ‫هاوكات بە بۆچونی چاودێرانی سیاسی بەشێوەیەكی مەدەنیانە‌و لەسەر بنەمای سەرۆكایەتی هەرێم‌و دامودەزگاكانی‬ ‫بەیاننامەكەی مەكتەبی سیاسی پارتی عەقاڵنیەت داواكان بخرێنەڕو‪ ،‬بۆیە هەر تری هەرێمی كوردستان بەڕێوەبچێت»‪.‬‬

‫دۆخەكە گەڕایەوە چوارگۆشەی یەكەمی ناكۆكییەكان‬

‫پارتی وەزیرەكانی گۆڕانی دورخستەوەو‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمانیشی هەڵپەسارد‬ ‫گۆڕان‪ :‬پارتی مافی ئەوەی نییە لە جیاتی دەزگا تەشریعی‌و قەزاییەكان بڕیار بدات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫چاوەڕێی یەكێتی‬ ‫دەكرێت سەنگی‬ ‫میحوەری خۆی بخاتەگەڕ‬

‫دوێنێ مەكتەبی سیاسیی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‪،‬‬ ‫بە سەرپەرشتی مەسعود‬ ‫بارزانی سەرۆكی پارتی‪،‬‬ ‫كۆبونەوەی نائاسایی‬ ‫كردو لە كۆبونەوەكەدا‬ ‫بەیاننامەكەی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانیان تاوتوێ كردوەو‬ ‫پێیانوابوە بەیاننامەكەی گۆڕان‬ ‫هەموو پردەكانی روخاندوە‪.‬‬

‫هــەر دوێنێ بزوتنەوەی گــۆڕان وەك‬ ‫كــاردانــەوەیــەك بەرامبەر بەیاننامەكەی‬ ‫پارتی‪ ،‬بەیاننامەیەكی دەركرد‪.‬‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو زانــیــاریــیــانــەی دەســت‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬سەرئەنجامی ئەم‬ ‫كارو كاردانەوەیە‪ ،‬پارتی بڕیاری داوە‪،‬‬ ‫چی دیكە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان لەناو‬ ‫حكومەتی بنكە فراواندا‪ ،‬كارنەكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫بڕیاری دورخستنەوەی وەزیرەكانی گۆڕان‌و‬ ‫هەڵپەساردنی سەرۆكایەتیی پارلەمانی داوە‪.‬‬ ‫ئەم بڕیارەی پارتیش‪ ،‬كێشەكانی گێڕایەوە‬ ‫بۆ چوارگۆشەی یەكەمی ناكۆكییەكان‪.‬‬ ‫هەر دوێنێ مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫كــۆبــونــەوەی مەكتەبی سیاسیی كــردو‬

‫راگەیەندراوی كۆتایی كۆبونەوەكەشیان‬ ‫دەركــــردوەو داوایــانــكــردوە‪ ،‬كێشەكانی‬ ‫حكومەت‌و پارلەمان چارەسەر بكرێت‪ ،‬هەتا‬ ‫هەڵبژاردنی داهاتو‪.‬‬ ‫كــۆی روداوەكـــان‌و بڕیاری حزبەكان‌و‬ ‫دەركردنی وەزیرەكانی گــۆڕان‪ ،‬دۆخەكە‬ ‫بارگاویی دەكات‌و مەترسی قوڵبونی كێشە‬ ‫سیاسییەكانی لێدەكرێت‪ .‬چاودێرانی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئێستا‪ ،‬زۆرتـــر‪ ،‬چــاویــان لە‬ ‫یەكێتییە سەنگی میحوەری خۆی بخاتەگەڕ‬ ‫بۆ ئارامكردنەوەی دۆخەكەو سەرئەنجام بۆ‬ ‫دۆزینەوەی چارەسەری گونجاویش‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا هەر دوێنێ بزوتنەوەی‬ ‫گـــۆڕان رونــكــردنــەویــەكــی بــاوكــردەوەو‬

‫تێیدا دانی بەوەدانا كە پارتی بە وەزیرو‬ ‫پارلەمانتارو سەرۆكی پارلەمانیان وتوە‬ ‫كــە نــەگــەڕێــنــەوە هــەولــێــر‪ .‬هــاوكــات لە‬ ‫رونكردنەوەكەشدا‪ ،‬ئاماژەی بەوەكردبو كە‬ ‫پارتی مافی یاسایی‌و سیاسیی ئەوەی نییە‬ ‫لەجیاتی دەزگا تەشریعی‌و قەزاییەكان بڕیار‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫لەبەشێكی دیكەی رونكردنەوەكەیدا‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی گــۆڕان‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪ ،‬كە‬ ‫پارت ‌ی دیموكرات ‌ی كوردستان وەك حزبێكی‌‬ ‫سیاس ‌ی ئەم هەرێم ‌ی كوردستانە‪ ،‬هیچ‬ ‫مافێك ‌ی یاسای ‌ی و سیاس ‌ی نیە تەجاوزی‌‬ ‫دەزگــا قانون ‌ی و شەرعیەكان ‌ی هەرێمی‌‬ ‫كــوردســتــان بــكــات و لەجیات ‌ی یاسا‬

‫بەركارەكان و پەیڕەو ‌ی ناوخۆ لەهەرێمی‌‬ ‫كوردستاندا بڕیار ‌ی ناجۆر بەئارەزو ‌ی تاقم‬ ‫و دەستەیەك بەسەر خەڵك ‌ی هەرێمی‌‬ ‫كوردستاندا بسەپێنبێت‪.‬‬ ‫هــەر لــە رونــكــردنــەوەكــەشــدا هاتوە‪،‬‬ ‫ئێمە ڕا ‌ی گشت ‌ی میللەتەكەمان و دۆست‬ ‫و پشتیوانەكانمان لە عێراق و نێوەندە‬ ‫نێودەوڵەتیەكان لەم سەرپێچیانە ئاگادار‬ ‫دەكەینەوە و پێیان دەڵێین مەكتەبی‌‬ ‫سیاس ‌ی پارت ‌ی بە چ مەنتقێك ‌ی سیاسی‌‬ ‫و یاسایی خۆیان دەخەنە جێگا ‌ی دەزگا‬ ‫تەشریع ‌ی و قەزائ ‌ی و تەنفیزییەكان ‌ی هەرێمی‌‬ ‫كوردستان و لەجێگا ‌ی ئەوان بڕیار دەدەن‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )535‬دو شةممة ‪2015/10/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجام دەدرێت؟‬

‫سیروان محمود‬ ‫پــاش ئــەوەی پەرلەمانــی كوردســتان‬ ‫نەیتوانــی قەیرانــی ســەرۆكایەتی هەرێــم‬ ‫چارەســەر بــكات‪ ،‬چــوار حزبەكــە چەند‬ ‫بیرۆكەو پرۆژەیەكیان خســتە ســەر مێزی‬ ‫گفتوگۆ كە لەالیەن پارتییەوە رەتكرانەوە‪،‬‬ ‫لەدەستپێشكەرییەكی تردا‪ ،‬یەكێتی لەسەر‬ ‫زاری لێپرسراوی دەستەی كارگێری بژاردەی‬ ‫هەڵبژاردنی پێش وەختی دوپاتكردەوە وەك‬ ‫چارەســەرێكی یەكالكــەرەوە‪ ،‬ئەمە ئەگەر‬ ‫دانیشتنە پێنج قۆڵیەكان بێ ئەنجام بون‪.‬‬ ‫پارتــی لــەوەو پێــش هێمای بــۆ ئەو‬ ‫چارەســەرە دەكــرد‪ ،‬بەرپــرس و مەكتەب‬ ‫سیاسسیەكانیان بەڕێگاچارەیەكی باشیان‬ ‫ناوزەند دەكرد‪ ،‬بەاڵم لەڕاستیدا پارتی ئەو‬ ‫هەڵوێستەی تەنها بۆ تاقیكردنەوەو تێستی‬ ‫الیەنەكان بو‪ ،‬هەروەك چۆن بۆ مەبەســتی‬ ‫ئیحراجكردنیــان بــو كــە لــەو ماوەیــەدا‬ ‫وەاڵمێكــی رونیان نەبو بۆ ئــەو بژاردەیە‪،‬‬ ‫ئیتــر ئەوە ئاشــكرایە كــە ئــەو بیرۆكەیە‬ ‫پەسەند كراوە لەنێو ئەو چوار حزبە‪.‬‬ ‫هەڵبەتــا بەپەســەندكردنی ئــەم رێــگا‬

‫چارەســەرە‪ ،‬ئەوا چەند خاڵێكی پۆزەتیڤی‬ ‫كاتــی بەدەســت دێــت كــە كاریگــەری‬ ‫ئەرێنییان دەبێ لەســەر ئایندەی پرۆسەی‬ ‫سیاســی هەرێــم‪ ،‬ئارامــی هەرێــم لــەم‬ ‫قۆناغــە هەســتیارە دەپارێــزێ و قــەوارە‬ ‫سیاسیەكان دوردەخاتەوە لەدەمارگرژی كە‬ ‫لەوانەیــە قەیرانی گەورەتر بــەدوای خۆیدا‬ ‫پەلكێشبكات‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا كە لەشەڕێكی‬ ‫بەرگریداین دژ بەداعش‪ ،‬لەهەمان كاتیشــدا‬ ‫الیەنی باشــی بڕوا بونــی خەڵكەكە دابین‬ ‫دەكا بەئەگەرەكانی چارەسەرو دەرباز بون‬ ‫لەقەیرانەكە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەمــان بــۆ مێژوی سیاســەتی‬ ‫پارتــی لەقایل بونیان بەڕێگا چارەســەری‬ ‫قەیرانــەكان‪ ،‬لەبەدەســت هێنانــی‬ ‫دەســتكەوتی گــەورە كە دەبێــت جوتبێت‬ ‫لەگەڵ فەلســەفەی ئایدیــای حیزبایەتیان‬ ‫و بەتایبەتیــش لــە ســونگەی زامنكردنی‬ ‫بەردەوامی كاریگەری رەهایی كەســایەتییە‬ ‫پیرۆزەكانیان‪ ،‬لەگەمەكــردن بەبەردەوامی‬ ‫مــاوەی گفتوگۆكان تا ئاســتی بێزار بونی‬ ‫بەرامبــەر‪ ،‬دەمانگەیەنێتە راســتییەك كە‬ ‫ئــەوان بڕوایــان بەبەدیهێنانــی ئامانجــە‬ ‫بابەتیەكانی ئەم پرۆژەیە نابێ و لەكۆتاییدا‬ ‫بەقازانجی خۆیانی نابینن‪ ،‬راســتە زارەكی‬ ‫پێشــوازی لێدەكەن‪ ،‬بــەاڵم لەبەر چەندین‬ ‫هــۆ هەوڵ دەدەن پرۆســەكە پــەك بخەن‪،‬‬ ‫لەوانەش‪:‬‬ ‫‪-١‬تــەرازوی سیاســی هەرێــم بەتەواوی‬ ‫گۆڕاوە‪ ،‬ئاستەمە بەتەنها زۆرینەی رەهایی‬

‫بەدەســتبێنێت‪ ،‬ئەو ســەردەمەش بەسەر‬ ‫چو كە بتوانێــت لەگەڵ الیەنێك بە فیفتی‬ ‫شەراكەتێكی مەرجدار بسەپێنێ‪.‬‬ ‫‪-٢‬ئــەو پارتانــەی بەپاشــكۆی خــۆی‬ ‫ناســراون‪ ،‬پێگەی جەماوەریان كەمەو بەو‬ ‫دەنگانەیــان ناتوانــن یەكالكــەرەوە بن بۆ‬ ‫پێكهێنانی حكومەت و ڕێژەی كورسیەكانی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬ئەمەش كاریگەری لەسەر بڕیارە‬ ‫چارەنوسسازەكان دەبێ لە ئایندەدا‪.‬‬ ‫‪-٣‬لەئەگەری بونی لیستی هاوبەش نێوان‬ ‫الیەنەكانیتر‪ ،‬ئەوا كانسی دەرچونی پارتی‬ ‫وەك قەوارەی یەكەم كەمە‪ ،‬ئەگەر ئاستەم‬ ‫نەبێ‪.‬‬ ‫‪ .٤‬بــۆ ئــەم خولــی هەڵبژاردنــە‪ ،‬گرەو‬ ‫لەســەر نەچونی خەڵكی بۆ ســندوقەكانی‬ ‫هەڵبژاردن كە یەخەی حیزبە رادیكاڵەكانی‬ ‫گرتبــوەوە لەهەڵبژاردنەكانــی رابــردودا‪،‬‬ ‫ئەگەرێكــی الوازە چونكە بــەالی خەڵكەوە‬ ‫ئەم هەڵبژاردنە چارەنوسسازەو پەیوەندی‬ ‫بەباشــكردنی پرۆسەی سیاســی و ئیداری‬ ‫هەرێمەوە دەبێ‪.‬‬ ‫‪-٥‬سیاســەتی پارتــی لــەم قەیرانــەدا‬ ‫بەئاراســتەیەك بــو كــە دیدی ئــەم چوار‬ ‫الیەنە لەئاســت پرۆســەی سیاســی هەرێم‬ ‫یەكخســت‪ ،‬بۆیــە لەپەرلەمانــی ئایندەش‬ ‫بەهــۆی زۆرینەیان‪ ،‬رۆڵیــان زیاتر دەبێ و‬ ‫ئاســتەمە فشــارەكانی پارتــی كاریگەری‬ ‫هەبێت لەسەریان‪.‬‬ ‫‪-٦‬پارتــی‪ ،‬پێشــەنگی ناداتــە هیــچ‬ ‫قەوارەیەكــی سیاســی بــۆ سەرخســتنی‬

‫دەستپێشــكەری چارەنوسســاز‪ ،‬ئــەم‬ ‫پرۆســەیە لەهەوێنــی پارتێكــی دیكــەوە‬ ‫دەردەچێ‪ ،‬الیەنی ســایكلۆژی پارتی رێگر‬ ‫دەبێ لەبەرزبونەوەی شكۆمەداری الیەنێكی‬ ‫سیاســی تــر لەڕێــگای جێبەجێكردنــی‬ ‫پرۆژەكــەی‪ ،‬بەتایبەتیش كە دەســتكەوتی‬ ‫رەهایی خۆی تیایدا مسۆگەر نەبێ‪.‬‬ ‫ئــەم خااڵنەو چەندیــن خاڵی تر‪ ،‬ناچنە‬ ‫ســاباتی ســودمەندی پالنەكانی پارتی بۆ‬ ‫جێگیركردنــی ســتراتیژیەتی شــەرعیەتی‬ ‫مانەوەی سەرۆك كە ئاستەمە لەو رەوشەو‬ ‫بــەو سیاســەتە كەرەتێكی دیكــە ‪٦٩%‬ی‬ ‫دەنگدەرانــی هەرێــم وەدەســت بێنێتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە هەوڵێكی زیاتر دەدات‪ ،‬بۆ بەدیهێنانی‬ ‫سازانێك كە خواستەكانی زامن بكات‪.‬‬ ‫لەئەگــەری گەیشــتنی هەوڵــەكان‬ ‫بەبنبەســتی تەواوی‪ ،‬ئەوا ئەم چارەســەرە‬ ‫بژاردەیەكی مەنتقییــە‪ ،‬بەاڵم وای دەبینین‬ ‫ئەگــەر پارتی قایلیش بێت پێێ‪ ،‬ئەوا وەك‬ ‫ویســتگەیەك بــۆ تێپەراندنــی قەیرانەكــە‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا دەكات‪ ،‬چەندین تەگەرەو‬ ‫ئاســتەنگی تەكنینی و سیاســی و یاسایی‬ ‫دەهێنێتە پێش بۆئەوەی پرۆسەكە نەچێتە‬ ‫بــواری جێبەجێكردنــەوە تــا دەیگەیەنێتە‬ ‫هەڵبژاردنەكانــی ‪ ٢٠١٧‬و لــەو ماوەیەشــدا‬ ‫وەك راســتیەكی كارپێكراو شــەرعیەتێكی‬ ‫نایاســایی دەســەپێنێت‪ ،‬ئیتــر دەبــێ‬ ‫چاوەروانی پێشــهات و روداوی هەڵتۆقیوی‬ ‫دیكەش بین!‪ ،‬بۆیە دەبێ ئەم هەڵسەنگاندن‬ ‫و خوێندنەوە بابەتیانە بەهەند وەرگیرێن‪.‬‬

‫ئاشتی كۆمەاڵیەتی‌و بەرپرسیارێتی حزبەكان‬

‫لەتیف حسێن‬ ‫زۆر دور ناكەوینــەوەو بــاس لەمێــژو‬ ‫دوبارەبونــەوەی مێــژو ناكەیــن لەهەرێمی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بۆ ئەوەی تیشــكبخەینە سەر‬ ‫روداوەكانــی ئەمڕۆ‪ ،‬تەنها ئەوە بەســە كە‬ ‫لەماوەی ‪ 18‬مانگی رابردوی باری سیاسی‌و‬ ‫ئابــوری لەهەرێمــی كوردســتان‪ ،‬دۆخێكی‬ ‫مەترســیداری بەخــۆوە دیوە‪ ،‬كــە زۆربەی‬ ‫كاتەكان بەشــێك لەرۆشــنبیران‌و كەسانی‬ ‫شــارەزا لەبــواری كۆمەاڵیەتــی‌و دەرونی‪،‬‬ ‫هەمیشە راو ســەرنج‌و پێشبینی خۆیان بۆ‬ ‫ئالۆزبونــی بارودۆخی هەرێمی كوردســتان‬ ‫خســتۆتەڕو‪ ،‬چونكە هەمیشە توڕەییەكان‬ ‫تــاوان‌و الدانــەكان‌و توندوتیژییــەكان‪ ،‬لەو‬ ‫كاتانــەدا دەگەنــە ترۆپــك كــە تاكــەكان‬ ‫هەســت بەب ‌ێ بەشــی لەداهات‌و سەروەتی‬ ‫واڵتەكەی بكات‌و نادادی زۆر دەســت بخاتە‬ ‫بینەقاقای‪...‬‬ ‫بەداخــەوە توندوتیژییەكانی چەند رۆژی‬

‫كرمانج بۆڵی‬ ‫ئەفســانەیەكی چینــی‌و پەیوەندیــدار‬ ‫بەســەدەی چواردەهەم‪ ،‬لەپارێزگای ملوك‬ ‫لەتیرەكانــی (چــو)دا ‪ ،‬پیرەمێردێــك‬ ‫دەژیا كــە مەیمونەكانی بۆ خزمەتی خۆی‬ ‫بەكاردەهێنا‪ ، ،‬خەڵكی (چو) پێیان دەووت‬ ‫(چو‪-‬كۆنگ) واتا (ئاغای مەیمونەكان)‪.‬‬ ‫پیرەمێــرد هەمــوو ســپێدەیەك ‪،‬‬

‫رابردو كــە بەهۆی داخوازی رەوای خەڵك‌و‬ ‫فەرمانبەرانەوە گەیشــتە ئەوەی كە دیسان‬ ‫خوێنــی گەنجانــی‌واڵت بــۆ داوای مافــی‬ ‫سەرەتایی رژێنرایەوە‪ ،‬كە لەگەڵیدا ئەگەری‬ ‫دوبارەبونــەوەی هەركاتی ئەم توندتیژییانە‬ ‫لەئــارادان‪ ،‬ئەركــی كێیــە كــە نەهێڵێــت‬ ‫داواكردنی مافــی هاواڵتیبون لەم هەرێمەدا‬ ‫ببێتــە هۆی تێكچونی ئاســایش‌و ئاشــتی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی لەهەرێمی كوردســتاندا‪ ،‬ئەو‬ ‫ئاشتی‌و ئاسایشــی كۆمەاڵیەتیەش بەهۆی‬ ‫بونــی دابەشــكاری حزبــی‌و وابەســتەیی‌و‬ ‫دابەشبونی تەواوەتی تاك بەسەر حزبەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬بەردەوام لەمەترسیدا‬ ‫دەبێت‌و پێویستی بەهۆشیارییەكی گەورەو‬ ‫گرنگ هەیــە تا بپارێزرێــت‌و رێگە نەدرێت‬ ‫ئــەو مەترســییە كاربكاتە ســەر تێكچونی‬ ‫دۆخــی كۆمەاڵیەتــی‌و ژیانــی كۆمەاڵیەتی‬ ‫كۆمەڵگــە‪ ،‬ئەمــەش لــەوەوە ســەرچاوە‬ ‫دەگرێــت ســەرجەم جومگەكانــی ژیــان‌و‬ ‫دەســەاڵت لەدەســتی حزبدایــەو هــەركات‬ ‫حزب ویســتی بەشــداری خۆی بەشــێوەی‬ ‫راستەوخۆ لەناو كایە سیاسییەكاندا وەست‬ ‫بێنێ‌‌و هەركات ویستبێتی نەیارەكانی بخاتە‬ ‫ژێــر ركێــف‌و ملــدان بــۆ داواكارییەكانی‪،‬‬ ‫لەرێگەی جواڵندنی هەست‌و سۆزی خەڵك‌و‬ ‫جەماوەرەكەیەوە ئەوكارەی كردوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بــۆ هەمــو حزبــەكان راســتییەكی زۆری‬

‫تێدایە‪ ،‬بۆیە هەركات ملمالنێ سیاسییەكان‬ ‫لــەم واڵتەدا توندبوبێــت‌و پەیوەندی نێوان‬ ‫حزبــەكان بــاش‌و خــۆش نەبوبێــت‪ ،‬ئەوا‬ ‫پەیوەندییــە كۆمەاڵیەتییەكانــی جەماوەرو‬ ‫خەڵكیش مەترسی كەتۆتە سەر تا ئاستی‬ ‫پێكدادانیــش ســەری كێشــاوە‪ ،‬كــە ئێمە‬ ‫نمونــەی بانگەشــەی هەڵبژاردنەكانمــان‬ ‫هەیــە‪ ،‬كــە بەهەمــو پێوەرێــك ئــەوە‬ ‫بنەمــای دیموكراســییەت‌و پرۆســەیەكی‬ ‫دیموكراســیانەیە‪ ،‬بەاڵم زۆر كات لەناو ئەو‬ ‫پرۆســە دیموكراسییەتەدا ئێمە قوربانیمان‬ ‫داوەو خوێنی تێــدا رژاوەو زمانی گفتوگۆو‬ ‫قسەكردنمان ئاستی توندوتیژی بەزاندوە‪..‬‬ ‫لەهەمــو‌و ئەمانــەوە بۆمــان روندەبێتە‬ ‫كــە حزبەكانی ئێمــە لەكوردســتاندا جگە‬ ‫لــەوەی ئەركــی سەرشــانیانە لەرێگــەی‬ ‫بەشــداری‌و نوێنەرەكانیان لەناو دامودەزگا‬ ‫حكومییەكانیان‌و ئیدارەدانــی واڵتدا ژیان‌و‬ ‫بژێــوی خەڵك دابین بكەن‪ ،‬ئەركیشــییانە‬ ‫بەئاگاو هۆشــیار بن لەئاســت پاراســتنی‬ ‫ئاسایش‌و ئاشتی كۆمەاڵیەتی لەم هەرێمەداو‬ ‫پێویســتە ئاگایــان لــەو زمانــە بێــت كە‬ ‫سیاسییەكان‌و راگەیاندنەكانیان قسەی پێ‌‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەتایبــەت لەكاتی بونی ناڕەزایی‌و‬ ‫كێشــەكانی نــاو كۆمەڵــگادا‪ ،‬چونكە هەر‬ ‫الدانێك لەزمانی گشتی كۆمەڵگە كارەساتی‬ ‫گــەورە بــەدوای خۆیــدا دەهێنــێ‌‌و هــەر‬

‫داواكارییەكــی خەڵكــی لەدابینكردنی مافە‬ ‫ســەرەتاییەكانی خــۆی‪ ،‬دور نییە ملمالنێ‬ ‫حزبییــەكان زەق ببنــەوەو پەالماردانــی‬ ‫لێــوە ســەرهەڵنەدات‪ ،‬كە هەمــو كات لەم‬ ‫بارودۆخانــەش ئەمە رویداوەو كارەســاتی‬ ‫بەداوی خۆیدا هێناوە‪..‬‬ ‫لەپێناوی دوبــارە نەبونەوە یان النیكەم‬ ‫تەشەنە نەســەندنی ئاگری ئەم بارودۆخە‪،‬‬ ‫دەبێت حزب‌و الیەنە سیاسییەكان‪ ،‬هەرچی‬ ‫زوە ئــاوڕ لەژیــان‌و گوزەرانــی خەڵكەكەی‬ ‫بداتــەوە‪ ،‬چونكــە هەمــو الیــەك دەزانین‬ ‫توڕەبون‌و توندوتیژی نواندن لەم هەرێمەداو‬ ‫سەركێشانی بۆ كارەسات هەمیشە هۆكارو‬ ‫پاســاوەكانی زۆرن‌و وەك ەئــوەی دەڵێــن‬ ‫هەمیشە ئامادەیە بۆ تەقینەوەو پێكدادانی‬ ‫هاواڵتیــان‌و سەركێشــانی بــۆ روداوی‬ ‫نەخــوازراو‪ ،‬بۆیــە ناكرێــت ئــەم روداوانە‬ ‫تەنها بەدروســتكردنی لیژنەی لێكۆڵینەوە‬ ‫یــان كۆبونــەوەی حزبــەكان‌و پەرلەمــان‌و‬ ‫حكومــەت كۆتایی بێت‪ ،‬بەڵكو پێویســتی‬ ‫بەدیراســەكردنێكی وردو قوڵــی زانســتی‬ ‫هەیــە‪ ،‬بۆ ئەوەی هەمیشــە ئەوە لەبەرچاو‬ ‫بێت كە هەر هەوڵێكی حزبەكان بەئاراستەی‬ ‫ترازانــی خۆیــان‪ ،‬ترازانی كۆمەاڵیەتیشــی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪ ،‬بەهۆی ئەو ناهۆشــیارییەی‬ ‫كە ئەوان لــەكاری حزبایەتیدا دروســتیان‬ ‫كردوە لەم واڵتەدا‪...‬‬

‫ریسەكە مەكەنەوە‬ ‫بەخوری‪!..‬‬ ‫ناوچەكــە بەشــێوەیەكی گشــتی لــە كواڵنێكی پلە‬ ‫بااڵدایــە‪ ،‬زلهێزەكانی دوونیاش توانســتی ســەربازی‌و‬ ‫نفــوزی خۆیان لــەم دەڤــەرەدا كۆكردۆتــەوە‪ ،‬هەموو‬ ‫ئامــاژەكان بەو ئاراســتەیەن‪ ،‬كە گۆڕانــكاری گەورەی‬ ‫سیاســی‌و ســەربازی‌و جوگرافیــش دێنێتــە گــۆڕێ‪،‬‬ ‫سیمای سستەمەسیاسییەكانی ئەم دەوروبەرە ئەگەری‬ ‫زۆرە وەك ئێســتا نەمێنێــت‪ ،‬مەیدانــی جەنگەكــەو‬ ‫یەكالكردنەوەكەشــی بەشــی زۆری لەســەر خاكــی‬ ‫سیروان جەالل‬ ‫كوردســتانە‪ ،‬هەموو دونیا بە وردی چاودێری دۆخەكە‬ ‫دەكەن‌و هەر الیەو دەیەوێت پشــك‌و بەرژەوەندی خۆی‬ ‫تێدا پارێزراوبێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كەزۆر جێی داخە ئەوەیە تەنها كورد لەم دۆخەهەستیارەدا‬ ‫نوســتوە‌و لەغەفڵــەت‌و بێ ئاگایــدا دەژی‪ ،‬نە وتارێكــی یەكگرتوو‪ ،‬نە ســەركردایەتیەكی‬ ‫یەكگرتوو نە ئەجنداو بەرنامەو پالنێكی لەم بارەیەوە هەیە‪ ،‬وەك دەڵێن‪( :‬ئاشــی نەزانە‌و‬ ‫خودا دەیگێڕێت)‪ ،‬كەشــتیەكی بێ كەشتیەوانە بۆكوێدەچێت نایزانن‪ ،‬ئەگەر (بیركردنەوە‪،‬‬ ‫دیراســەكردن داڕشــتنی پالن یەكێتی‌و یەكڕیزی یەكگرتوویی وتارو نیەتەكان)‪ ،‬لەڕابردوودا‬ ‫ئەركێكــی گرنــگ بووبێــت‪ ،‬ئەوا بەدڵنیایی لە ئێســتای پــڕ لە گۆڕانكاری‌و داڕشــتنەوەی‬ ‫ســەرلەنوێی ناوچەكەدا‪ ،‬پێویســتیەكی گەلێك مەزن‌و ژیانییەو چارەنوسی میللەتەكەمانی‬ ‫پێوە بەندە‪.‬‬ ‫چارەســەر نەكردن‌و یەكالیی نەكردنەوەی پرسی ســەرۆكایەتی هەرێم بەتەواوی ناوماڵی‬ ‫كوردی لێك دابڕاندوە‪ ،‬بەئەندازەیەك وا خەریكە سەری هەرێمەكەمان‌و كۆی ئەو دەستكەوتە‬ ‫بەدیهات‌و خەون‌و ئامانجە بەدینەهاتوەكانیشمان دەخوات‪ ،‬سەرباری هەموو ئەمانە هەرێـمی‬ ‫كوردســتان بەتەنگەژەیەكی (یاســایی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬دارایی‌و ئابوری‌و ئاسایشیدا) تێدەپەڕێت‪،‬‬ ‫كــە تاڕادەیەكــی زۆر ناوماڵــی كــوردی شــەق كــردوەو بێمتمانەییەكــی زۆری لــە نێوان‬ ‫الیەنەسیاسیەكان‌و میللەت‌و حكومەتدا دروستكردوە‪ ،‬قەیرانە زۆرو زەوەند‌و كەڵەكەبووەكان‬ ‫دەســتی لــە بینەقاقــای هاواڵتیان ناوە‪ ،‬كە ڕۆژ بــەڕۆژ نیگەرانــی‌و توڕەبونەكانیان بەرەو‬ ‫هەورازتر دەبات‪ ،‬ســەرەڕای ڕەوایــی نیگەرانی‌و داخوازیەكانی هاونیشــتمانیان‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان وەاڵمی ڕون‌و بڕواپێكەریــان پێنیە بۆ دۆخەكــە‪ ،‬موچەخۆران‌و بازاڕ‬ ‫بەدەســت سیاسەتە هەڵەكانی دەســەاڵت دارانی ئەم هەرێمەوەدەناڵن‪ ،‬سات بەسات باری‬ ‫شانی هاواڵتیان قورستر دەبێت‌و ئاستی توڕەیشیان بەرزتر دەبێتەوە‪ ،‬لەوەها دۆخێكیشدا‬ ‫كــە ژیــان خەریكە لەم هەرێمەدا بوەســتێت دەبێت لە (تاجرەكانی نەوت )بپرســرێت ئەم‬ ‫هەرێمــە لیترێك نەوتــی هەناردەنەدەكرد‌و لە‪%17‬ی بودجەی عیراقــی بۆدەهات‌و ژیان رۆژ‬ ‫بەڕۆژ خۆشــتر‌و ئاوەدانی خۆشــگوزەرانی ڕوی لەم هەرێمەكردبوو‪ ،‬بەئەندازەیەك كێبڕكێی‬ ‫كۆمپانیاكانی واڵتانی دونیابوو بۆ سەرمایە گوزاری لە هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬لەهەر الیەكت‬ ‫دەڕوانــی ســیماكانی ئاوەدانــی پێوەدیاربوو‪ ،‬كۆچی پێچەوانە دروســت بــوو بوو كوردانی‬ ‫هەندەران دەستە دەستە دەهاتنەوە لێرە خزمەتبكەن‌و ژیان بەسەر بەرن‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا‌و‬ ‫لە ئەنجامی سیاسەتی هەڵەو نامەدروسی حوكمڕانانی ئەم هەرێمەوە‪ ،‬پرۆژە‌و ئاوەدانكردنەوە‬ ‫وەستاوە‪ ،‬پۆلپۆل الوان واڵت بەجێدەهێڵن‌و ڕێگەی مەرگ دەگرنەبەر‪ ،‬كۆمپانیاكان ئیفالس‬ ‫دەكــەن‪ ،‬حكومەت قەرزاری موچەی زیاتر لە ســێ مانگی فەرمانبەرانــە‪ ،‬ژیان بەڕادەیەك‬ ‫ســەخت بــوە فەرمانبەرو مامۆســتایان كرێی پاســی چوون بۆســەر كارەكانیــان پێ نیە‪،‬‬ ‫رۆژ بــەرۆژ بازنــەی بایكۆتكردنــی دەوام وبەڕێوەبردن فراوانتر دەبێت‪ ،‬هاونیشــتمانیانیش‬ ‫لەڕێگــەی خۆپیشــاندانەوە‪ ،‬وەك شــێوازێكی ســەردەمیانە دەیانەوێــت داخوازیەكانیــان‬ ‫بگەیەنن‌و نیگەرانیەكانی خۆیان بخەنە ڕوو‪ ،‬بەاڵم مەخابن تائێســتا ئەقڵیەتی (ســەركردە‬ ‫موقەدەســی‌و حزب موقەدەســی‌و بارەگا موقەدەســی) لەم هەرێمەدا زاڵە‪ ،‬زۆر بەداخەوە‬ ‫تائێســتاش بەشــێوازێكی بەربەریانە مامەڵە لەگەڵ ئەم پرســە دیموكراســیانەدا دەكرێت‪،‬‬ ‫بــە فیشــەك‌و خوێن وەاڵمی داوا ڕەواكانی هاواڵتیان دەدرێتــەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی تاوانبارانی‬ ‫(‪١٧‬ی شــوبات) وەك باســكی بانان بۆی دەرچون‌و ســەری شۆڕیان بۆ یاسا نەوی نەكرد‪،‬‬ ‫ئەوە بوە بەهاندەر بۆ ئەوەی چیدی نرخ بۆیاســادانەنێن‌و بێشــەرمانە لولەی تفەنگەكانیان‬ ‫ڕو لەجەماوەربكەن‌و شەهید‌و برینداریان بكەن بێخەمیشبن لەوەی كە سبەینێ دەسەاڵتێك‬ ‫هەیە لێیان دەپرســێتەوە‪ ،‬ئەگەر بێتو بەزویی چارەســەری ئەم قەیرانانە نەكرێت‌و وەاڵمی‬ ‫پێویستی هاواڵتیان نەدرێتەوە‌و ئەم كەشە تەشەنوجاوی نەشەڕ نە ئاشتیەی نێوان الیەنە‬ ‫سیاســیەكان ئاسایی نەكرێتەوە كەیسی ســەرۆكایەتی هەرێم بە ئاقاری رەزامەندی هەموو‬ ‫الیەكــدا نەبرێت‌و زمانی میدیای حزبی‌و ســێبەرهێور نەكرێتەوە‪ ،‬ئەوا بەدڵنیایی مەترســی‬ ‫ڕوداوی نەخوازراو‌و كارەساتی گەورەدەكرێت لەم هەرێمەدا‪ ،‬ئەوجا ئۆباڵی كۆی ئەم كێشانە‬ ‫لــە ئەســتۆی ئەو كەس‌و الیەنانــە دەبێت كە خوڵقێنەری بوون‌و سازشــیان لەســەر مافە‬ ‫كەسی‌و حزبییەكانیان نەكرد لە پێناوی میللەتەكەیاندا‪ ،‬مێژووش لەكەس نابورێت‪.‬‬

‫ئەفسانەیەكی چینی‌و هەرێمی كوردستان‬ ‫مەیمونەكانی لەدەوروبەری خۆی ڕیز دەكرد‌و‬ ‫فەرمانی بەپیرترینیان دەكرد تا رێنماییان‬ ‫بكات‌و مەیمونەكان بەرەو شــاخەكان ببات‬ ‫بۆ چنینەوەی میوە‌و گژوگیای درەختەكان‪،‬‬ ‫یاساكەشــی ئەوەبــوو كە هــەر مەیمونێك‬ ‫(‪)10/1‬ی میــوە كۆكراوەكانــی خــۆی‬ ‫بەپیرەمێردەكــە بدات‪ ،‬ئەوانــەی لەم كارە‬ ‫ســەرپێچییان دەكــرد ب ‌ێ بەزەییانە ســزا‬ ‫دەدران‪ ،‬هەموو مەیمونەكان لەم كارە بێزار‬ ‫ببوون‌و لەرەنجدا بوون‪ ،‬جورئەتی ئەوەیان‬ ‫نەدەكرد نارەزایی دەرببڕن‪.‬‬ ‫رۆژێك مەیمونێكی بچوك لەمەیمونەكانی‬ ‫تری پرســی ‪»:‬ئایــا ئەو پیرەمێــردە ئەو‬ ‫درەخت‌و میوە‌و گژوگیایەی ڕوواندووە؟» ‪.‬‬ ‫ئەوانیتر وەاڵمیان دایەوە ‪ »:‬نەخێر ئەوانە‬ ‫بەخۆرســك ڕوواون‌و لەسروشتدا گەشەیان‬ ‫كردووە»‪.‬‬

‫مەیمونــە بچوكەكە دیســان پرســیاری‬ ‫كــرد‌و وتی « ئایا ئێمە بەب ‌ێ ڕێگە پێدانی‬ ‫پیرەمێردەكــە ناتوانیــن میــوە‌و گژوگیــا‬ ‫بچنین؟» ئەوانیتر وەاڵمیان دایەوە «بەڵێ‌‬ ‫دەتوانیــن»‪ ،‬مەیمونــە بچوكەكــە درێژەی‬ ‫پێــدا « كەواتە بۆچی دەبێت وابەســتەی‬ ‫پیرەمێردەكە بین؟ بۆچی دەبێت خزمەتی‬ ‫ئەو بكەین؟»‪ .‬تەنانەت بەر لەوەی مەیمونە‬ ‫بچوكەكــە قســەكانی خــۆی تــەواو بكات‬ ‫هەموو مەیمونەكانی تر بەخێرایی هۆشیار‌و‬ ‫بێدار بوونەوە‪.‬‬ ‫لــە هەمــان شــەودا دوای نوســتنی‬ ‫پیرەمێردەكــە مەیمونەكان حەســارەكانی‬ ‫دەوروبــەری ژینگەكەیــان تێكــدا‌و‬ ‫لەمپەرەكانیــان لەناوبــرد‌و خۆیــان ئــازاد‬ ‫كــرد‪ ،‬هەروەها مەیمونەكان ئــەو میوانەی‬ ‫پیرەمێردەكە لەعەمبارەكە كۆی كردبوونەوە‬

‫لەگــەڵ خۆیانــدا بردیانــە دارســتانەكە‌و‬ ‫هەرگیز نەگەڕانەوە سەرەنجام پیرەمێردەكە‬ ‫لەبرساندا مرد‪.‬‬ ‫ئەو ئەفسانەیە پێمان دەڵێت لەجیهاندا‬ ‫هەندێــك مرۆڤ بەفرت‌و فێــڵ نەك بەپێی‬ ‫یاســا دادپەروەرەكان‪ ،‬حكومڕانی بەســەر‬ ‫خەڵكــدا دەكــەن ســود لەناهۆشــیاری‌و‬ ‫بێدەنگی خەڵك وەردەگرن‪ ،‬ئایا ئەو جۆرە‬ ‫حكومڕانییە وەك‌و ئاغای مەیمونەكان نییە؟‬ ‫ئایا خەڵكەكەش وەكو مەیمونەكان ئاگاداری‬ ‫نەزانێتــی خۆیــان نین‪ ،‬بەپێچەوانەشــەوە‬ ‫ئەگەر خەڵكی هۆشــیارببنەوەو لەئاســتی‬ ‫ناعەدالەتییــەكان‌و خۆســەپێنیەكان بێنە‬ ‫دەنــگ‪ ،‬فرت‌و فێــڵ‌و خۆســەپێنیەكانیان‬ ‫كاریگەری نامێنێت‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستانیش كۆمەڵگەیەكی‬ ‫تارادەیــەك بێدەنــگ‌و دەســتەمۆكراوی‬

‫حزبــی بوونی هەیە‌و زۆر جــار تاكی كورد‬ ‫كێشەكانی كۆمەڵگە بەكێشە سەرەكیەكانی‬ ‫خــۆی نازانێت‌و ئامادە نییــە بێتە دەنگ‌و‬ ‫قســە لەسەر كێشەكان بكات‪ ،‬هەر ئەوەش‬ ‫وایكــردووە كــە كەمینەیەكی دەســەاڵتدار‬ ‫بتوانێت خۆی بسەپێنێت‌و هیچ بەهایەك بۆ‬ ‫بنەماكانی سیســتمی دیموكراسی دانەنێن‌و‬ ‫دیكتاتۆریمــان لەژێــر ناوی دیموكراســیدا‬ ‫پێبفرۆشن‪.‬‬ ‫هــۆكاری هەموو نەهامەتی‌و قەیرانەكانی‬ ‫ئەمــرۆی هەرێمــی كوردســتان‪-‬یش‬ ‫«بێدەنگــی» یــە‪ ،‬ئەگەرچــی لــە چەنــد‬ ‫رۆژی رابــردودا خۆپیشــاندان كراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێویســتە ئــەم فشــارانە بەردەوامیــان‬ ‫هەبێــت‌و مەدەنیانــەش ئاراســتە بكرێــن‪،‬‬ ‫چونكــە كۆمەڵگەی بێدەنگ دەســەاڵتێكی‬ ‫گەنــدەڵ‌و خۆســەپێن دروســت دەكات‌و‬

‫دواتریش كۆمەڵگەیەكی گەندەڵ‪ ،‬لەهەموو‬ ‫كۆمەڵگەیەكدا بێدەنگی‌و كەمی هۆشیاری‪،‬‬ ‫یارمەتــی كەمینەیەكی دەســەاڵتدار دەدات‬ ‫هەلــی ئەو بێدەنگــی‌و كەمی هۆشــیارییە‬ ‫بقۆزێتــەوە بــۆ ئــەوەی مێگەلێكــی‬ ‫دەســتەمۆكراو رۆبۆتــی دروســت بكــەن‌و‬ ‫هاوشــێوەی ئاغــای مەیمونــەكان خــۆی‬ ‫بسەپێنێت‪.‬‬ ‫ئێمــە تەنها یەك زمانیــان فێركردووین‌و‬ ‫دەســەاڵتیش حەز دەكات تەنها ئەو زمانە‬ ‫بزانین‌و هیچ زمانێكی تر فێر نەبین‪ ،‬ئەویش‬ ‫زمانــی ڕازیبــوون‌و ســەردانەواندنە‪ ،‬زمانی‬ ‫قبوڵكردن‌و جێبەجێكردنە‪ ،‬زمانی سوجدە‬ ‫بــردن‌و دوعاكردن‌و پارانەوەیە‪ ،‬تا ئێســتا‬ ‫زمانی ئێمە گەشــەی نەكــردووە كە بگاتە‬ ‫ئاستی بەرپەرچدانەوە‌و بەرەنگاربوونەوە‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )535‬دو شةممة ‪2015/10/12‬‬

‫داودئۆغڵو‪:‬‬ ‫ئاگربەست هیچ مانایەكی نییە‬ ‫ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا دەربارەی بانگەوازی راگەیاندنی‬ ‫ئاگربەست لــەالیــەن پەكەكەوە وتی‬ ‫«ئاگربەست هیچ مانایەكی نییە بۆ‬ ‫ئێمە و تاكو چەكەكان نەنێژن ئەوا‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكان بەردەوامدەبێت»‪.‬‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫بەكارهێنانی دەستەواژەی توركیایی‬ ‫بۆ هەموو ئەو نەتەوانەیە كە لە توركیا‬ ‫دەژیــن‪ ،‬هەرچەندە زیاتر لە ‪ 90‬ساڵە‬ ‫حكومەتی توركیا وشــەی توركی بۆ‬ ‫هەموو نەتەوەكان بەكارهێناوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بە مەبەست بووە و بۆئەوەی نەتەوەكانی‬ ‫دیكە ئاسمیلە بكرێن و ناویان نەبرێت‪.‬‬ ‫كاتێك ناوی توركیایی دەبرێت هەریەك‬ ‫لــە تـــورك‪ ،‬كـــورد‪ ،‬عـــەرەب‪ ،‬ئـــازەری‪،‬‬ ‫توركمان‪ ،‬الس‪ ،‬چــەركــەز‪ ،‬ئەرمەن و‬ ‫نەتەوەكانی دیكە دەگرێتەوە كە سەدان‬ ‫ساڵە لە توركیا نیشتەجێن و هاواڵتی‬ ‫ئەو واڵتەن‪.‬‬ ‫تــوركــیــا لــــەدوای جەنگی جیهانی‬ ‫دووەمـــەوە یەكێك بــوو لــەو واڵتانەی‬ ‫هێزی كاری زۆر بوو‪ ،‬ئەمەش وایكرد‬ ‫بەشێكی زۆری توركیاییەكان لەالیەن‬

‫واڵتانی ئەوروپا بەگشتی و ئەڵمانیا‬ ‫بەتایبەتی داوابكرێن بۆ ئــەوەی وەكو‬ ‫كرێكار واڵتانی زیان لێكەوتوی جەنگەكە‬ ‫ئاوەدان بكەنەوە‪ ،‬ئیتر ئەمانە لە ئەوروپا‬ ‫نیشتەجێبون و نەگەڕانەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەردەوامیش توركیاییەكان بەمەبەستی‬ ‫كاركردن رویان لە ئەوروپا كردووە‪.‬‬ ‫توركیاییەكانی تــاراوگــە كــە مافی‬ ‫دەنگدانیان هەیە ژمــارەیــان ‪ 2‬ملیۆن‬ ‫و ‪ 895‬هـــەزار و ‪ 885‬دەنــگــدەرە‪،‬‬ ‫واتــە ‪ %5.33‬ی دەنگدەرانی توركیا‬ ‫نیشتەجێی واڵتانی دەرەوەن‪ .‬نزیكەی‬ ‫نیوەی دەنگدەرانیش لە ئەڵمانیان‪.‬‬ ‫رێوشوێنەكانی هــەڵــبــژاردن لەالیەن‬ ‫كۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنی توركیاوە‬ ‫رێــكــخــراوە‪ ،‬دەنــگــدەران لــە ‪ 54‬واڵت‬ ‫دەتوانن دەنگبدەن‪ ،‬هەروەها لە دەروازە‬ ‫سنورییەكان ئەو توركیاییانەی هاتونەتە‬ ‫توركیا دەتوانن دەنگبدەن‪ .‬پڕۆسەی‬ ‫دەنگدان لە ‪ 8‬ی تشرینی یەكەمەوە لە‬ ‫دەروازە سنوریەكان و لە واڵتانی دەرەوە‬ ‫دەستیپێكرد و تا ‪ 25‬هەمان مانگ‬ ‫لە واڵتانی دەرەوە بــەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە رێوشوێنەكانی هەڵبژاردن‬ ‫توندوتۆڵە‪ ،‬بەاڵم لە هەڵبژاردنی ‪ 7‬ی‬ ‫حوزەیران چەند هەوڵێكی پێشێلكاری‬ ‫هــەبــوو‪ ،‬لــەوانــە مــەالیــەك لە ئەڵمانیا‬ ‫ئاشكرا بوو كە ویستبوی بەنایاسایی‬ ‫دەنگ بە ئاك پارتی بدات‪.‬‬ ‫ئەنجامەكانی هــەڵــبــژاردنــی ‪ 7‬ی‬ ‫حوزەیران دەریخست رێــژەی بەشداری‬ ‫نزمبوو‪ ،‬رێــژەی بەشداری لە تاراوگە‬ ‫‪ %32.49‬بوو‪ ،‬لە دەروازە سنوریەكانیش‬ ‫‪ %35,98‬بوو‪ .‬كەمی رێژەی بەشداری‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە توركیا كاریگەریەكی‬ ‫ئەوتۆی نییە لەسەر لۆبی توركیاییەكانی‬ ‫تاراوگە‪ ،‬توركیاییەكان ئەو حەماس و‬

‫سینەم ئەڵتان‬ ‫و‪:‬چاودێر‬ ‫حەسەن جەمال وتارێكی لە سایتی‬ ‫‪ T24‬نوسیوە‪ ،‬لە وتارەكەیدا نوسەر‬ ‫دەڵێت «روسیا لە رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫جێگیر دەبێت بە بنكەو رادارو فڕۆكەو‬ ‫موشەكی قورسەوە» بەواتایەكیتر ئەوەیە‬ ‫روسیا لەگەڵ كوردەكانی باكوری سوریا لە‬ ‫رێككەوتن و هەماهەنگی باشدایە‪ ،‬لەپاش‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬روسیاش لەهەوڵی دروستكردنی‬ ‫پەیوەندی پتەودایە لەگەڵ پارتی یەكێتی‬

‫محەمەد میر فورات پارلەمانتاری پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن دەڵێت «پارتەكەمان‬ ‫لــە ســیــاســەت كــردنــمــان بــۆ ئاشتی‬ ‫بەردەوامدەبێت و بە پشتیوانی گەالنی‬ ‫توركیا لەهەڵبژاردنی ئایندە دوبارە‬ ‫سەركەوتنی گەورە بەدەستدەهێنین»‪.‬‬

‫ئیلهام ئەحمەد‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی پارتی‬ ‫یەكێتی دیموكرات دەڵێت” بەشداریكردنی‬ ‫روسیا لەشەڕی دژ بەداعش رۆڵێكی گرنگی‬ ‫دەبێت و بۆ بەكوردیش بەهاوكارییەكی‬ ‫گرنگی دەبینین بونی ئــەوان لەشەڕی‬ ‫تیرۆر جێی خۆشحاڵییە “‪.‬‬

‫نەزمی گوڕ كە لەالیەن پارتەكەیەوە‬ ‫بە سەرپەرشتی پڕۆسەی هەڵبژاردنی‬ ‫تــاراوگــە دەستنیشانكرابوو‪ ،‬لەبارەی‬ ‫چەند كێشەیەكەوە ئاماژەیدابوو‪ ،‬یەكێك‬ ‫لە كێشەكانیان ئەوەیە توانای داراییان‬ ‫الوازە و لە هەندێك شوێندا ناتوانن‬ ‫دەنگدەران بە پاس بگوزانەوە بنكەی‬ ‫دەنگدان‪.‬‬ ‫ئەمەی لەم هەڵبژاردنەدا جیاوازە و‬ ‫رەنگدانەوەی بەسەر زیادكردنی رێژەی‬ ‫دەنگدەرانی هەدەپەوە هەیە ئەوەیە‪،‬‬ ‫قۆناغی چارەسەر پەكخراوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دەكرێت وەكو دەرفەتێك بەكاربهێنرێت بۆ‬ ‫ئەوەی سەرنجی كوردانی موحافیزكاری‬ ‫پێ رابكێشرێت‪ ،‬هەروەها بونی پڕۆژە بۆ‬ ‫توركیاییەكان و پەیڕەوكردنی سیاسەت‬ ‫بۆ هەموو گەالنی توركیا دەروازەیەكی‬ ‫دیكەیە بــۆ هــەدەپــە‪ .‬ئەرمەنیەكانی‬ ‫تاراوگە بەهۆی ئەو كۆكوژیەكەی لە ‪1915‬‬ ‫بەرامبەریان كرا‪ ،‬سۆزیان بۆ هەدەپە‬ ‫هەیە و لە سەردانی هاوسەرۆكی هەدەپە‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش بۆ دەرەوەی واڵت‬ ‫و كۆبونەوە لەگەڵیان‪ ،‬كاریگەری ئەرێنی‬ ‫لەسەر دەنگدەرانیان بەدیدەكرێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگەلەوەی تەنها هەدەپەیە نكۆڵی لە‬ ‫كۆكوژیەكە ناكات‪ .‬شكستی سیاسەتی‬ ‫حكومەتی توركیا لە قەیرانی سوریا و‬ ‫گۆڕینی هاوكێشەكە و زەقبونەوەی كێشە‬ ‫ئابورییەكان هۆكارێكی دیكەیە كە لە‬ ‫بەرژەوەندی هەدەپەدا دەبێت‪ .‬بابەتێكی‬ ‫دیكەی سەرەكیش ئەوەیە كە لە توركیا‬ ‫هەدەپە بەهۆی تێپەڕینی بەربەستی‬ ‫هەڵبژاردن توانی كۆتایی بە حكومڕانی‬ ‫تـــاك حــزبــی بێنێت و خــەونــەكــانــی‬ ‫گۆڕینی سیستمی پەرلەمانی توركیا بە‬ ‫سەرۆكایەتی لەگۆڕ بنێت‪.‬‬

‫ئاك پارتی كوردەكانی لەدەستدا‬ ‫دیموكرات (پەیەدە)‪ .‬هاوكات رەجەب‬ ‫تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری توركیا‬ ‫هەمان دروشمی خۆی دوپاتدەكاتەوەو‬ ‫دەڵێت « پــەیــەدە هـــەروەك پەكەكە‬ ‫و داعش رێكخراوێكی تیرۆریستییە»‪.‬‬ ‫وادەبینرێت ئەردۆغان زۆر بە بێئاگا خۆی‬ ‫لە مەسەلەكە دەدات‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەو‬ ‫دروشمەی ناوەڕۆكی خاڵییەو بێمانایە‪.‬‬ ‫لــەبــەرئــەوەی هەریەك لە واشنتۆن و‬ ‫مۆسكۆ بەو شێوەیە ناڕواننە پەیەدە و‬ ‫ئامانجی سەرەكی هەردو الیان لێدانی‬ ‫داعــشــە‪ .‬دەربـــارەی روبــەڕووبــونــەوەی‬ ‫داعش هەریەك لە ستراتیژی ئۆباما و‬ ‫پۆتن پەیەدە و كورد جێیەكی تایبەتی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫سیاسەتی هەڵەی ئەنقەرە بەرامبەر‬ ‫بە رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬درێژەی هەیە و‬ ‫شەڕی لەدژی پەكەكە دەستپێكردۆتەوە‪.‬‬ ‫واتــە جگە لە كوردانی توركیا لەدژی‬ ‫كوردانی رۆژئــاواش دەوەستنەوە بەاڵم‬ ‫ئێستا روسیا دێتە ناوجەرگەی خاكی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫دەسەاڵتی توركیا پێیوایە پرسی كورد‬ ‫بەسیاسەتی شەڕ لەگەڵ پەكەكە كۆتایی‬ ‫پێدەهێنێت و هاوشێوەی ئەو رێگایەی‬ ‫لەسااڵنی رابردودا پەیڕەو دەكرا‪ .‬لێرەدا‬ ‫كێشەیەك هەیە ئەویش ئەوەیە لەتوركیا‬ ‫ێ چارەسەری پرسەكان رادەستی‬ ‫كات ‌‬ ‫باڵی سەربازی دەكرێت پرسەكان قوڵتر‬

‫میر فورات‪:‬‬ ‫هەدەپە بەسیاسەتی ئاشتی دەیباتەوە‬

‫ئیلهام ئەحمەد‪:‬‬ ‫هاوكاری روسیا گرنگە‬

‫هەڵبژاردنی پێشوەخت و توركیاییەكانی تاراوگە‬ ‫بایەخپێدانەیان نییە و بەشێوەیەك لە‬ ‫شێوەكان ئاوێتەی كەلتوری دیكە بوون‪،‬‬ ‫یان شوێنیان لە بنكەی دەنگدان دوورە‬ ‫و چەندین هۆكاری دیكەش‪ .‬لەماوەی‬ ‫رابـــــوردودا توركیاییەكانی تــاراوگــە‬ ‫پڕۆژەیەكیان پێشكەشی پەرلەمانی توركیا‬ ‫كرد و یەكێك لەو خااڵنەی داوایانكرد ئەوە‬ ‫بوو‪ ،‬بەپێی ژمارەی دەنگدەران كاندیدی‬ ‫پەرلەمان بۆ توركیاییەكانی تاراوگە‬ ‫دەستنیشان بكرێت‪ .‬لەم هەڵبژاردنەدا‬ ‫جەهەپە هەوڵەكانی چڕكردۆتەوە بۆ‬ ‫ئــەوەی دەنگی زیاتر مسۆگەر بكات‬ ‫و بەڵێنیداوە ئەگەر دەســەاڵت بگرێتە‬ ‫دەست پڕۆژەكەی پەرلەمانیان پەسەند‬ ‫بكات و بۆ هەر ‪ 300‬هەزار دەنگدەرێكی‬ ‫تاراوگە پەرلەمانتارێكیان بۆ دابنێت‪،‬‬ ‫واتە ‪ 10‬پەرلەمانتار بۆ توركیاییەكانی‬ ‫تاراوگە دابنێت‪.‬‬ ‫لە هەڵبژاردنی ‪ 7‬ی حوزەیراندا هەدەپە‬ ‫لە ‪ 12‬واڵتدا پلەی یەكەمی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫واڵتەكانیش‪ :‬بەریتانیا‪ ،‬كەنەدا‪ ،‬ئیتالیا‪،‬‬ ‫پۆڵۆنیا‪ ،‬سویسرا‪ ،‬فینلەندا‪ ،‬تایالند‪،‬‬ ‫مەكدۆنیا‪ ،‬ئۆكرانیا‪ ،‬كازاخستان‪ ،‬ژاپۆن‪،‬‬ ‫یۆنان بوون‪ .‬بەاڵم ئەم واڵتانە دەنگدەری‬ ‫كەمتریان هــەبــوو‪ .‬ئەنجامی گشتیش‬ ‫بەمشێوەیە بوو‪ :‬ئاك پارتی ‪،%49.3‬‬ ‫هەدەپە ‪ ،%21.03‬جەهەپە ‪،%17.02‬‬ ‫مەهەپە ‪ .%9.15‬ئەگەر بــەراودری ئەو‬ ‫ئەنجامە بە ئەنجامی هەڵبژاردنی ناوخۆ‬ ‫بكرێت‪ ،‬نیشانیدەدا تەنها ئاك پارتی و‬ ‫هەدەپە ڕێژەی دەنگەكانیان زیاترە لە‬ ‫چاو ڕێژەی دەنگەكانی ناوخۆی واڵت‪.‬‬ ‫هەرچەندە رێكخستنەكانی پەكەكە‬ ‫لــە دەرەوەی واڵت بــەشــێــوەیــەكــی‬ ‫لێبڕوانە كاریان كرد بۆ ئەوەی هەدەپە‬ ‫دەنــگــی زیــاتــر بەدەستبێنێت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫وەكــو جێگری هاوسەرۆكانی هەدەپە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دەبێتەوە دەوڵــەت بەشێك لەهاواڵتی ئەم راپرسییە بێت زۆرینەی كورد لەگەڵ‬ ‫واڵتــەكــەی وەك دوژمــن دەبینێ‪ ،‬ئەو وانــەی دینی و پابەندبون بە ئاینی‬ ‫ێ كە ئاك‬ ‫كوردانەی داكۆكیان لەپێناسی خۆیان ئیسالمن‪ ،‬لەبەر ئــەوە كات ‌‬ ‫دەكرد‪ ،‬بە تیرۆریست تۆمەتبار دەكران‪ .‬پارتی هاتەسەر دەســەاڵت پێیان وابو‬ ‫ئێستا گــەرچــی دەســەاڵتــی ســەربــازی دادپــەروەری و یەكسانی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫دەستی لەسەر پڕۆسەی سیاسی لەتوركیا دەهێنێت‪ .‬هەربۆیە ئاك پارتی بەتەنها‬ ‫البردووە‪ ،‬كەچی سەرەڕای ئەوەش هێشتا لە هەرێمە كوردییەكان بەقەد هەمو ئەو‬ ‫پرسی كورد چارەسەر نەكراوە‪ ،‬لەبەر پارتانەی ركابەری لەگەڵ دەركرد زیاتر‬ ‫ئەوەشە تائێستا بەشێك لە هاواڵتیانی دەنگی كوردی بەدەستدەهێنا‪ .‬لەمڕۆدا‬ ‫توركیا متمانەیان بە دەوڵــەت نییە‪ .‬هەمو ئەو دەنگانەی تاڕادەیەكی زۆر‬ ‫بــەدەر لەوە دەسەاڵتی حكومەتی ئاك لەدەستیداوە‪ .‬ئــاك پارتی بەدەستی‬ ‫پارتی لەپاش هەڵبژاردنی ‪ 7‬ی حوزەیران خۆی دەنــگ و پشتیوانی كوردەكانی‬ ‫سیاسەتێكی چەوتی دژبە كورد گرتەبەرو لەخۆی كــرد‪ .‬لەالیەن ئاك پارتییەوە‬ ‫دەڵێت كورد تیرۆرستە و دوژمنە‪ .‬پێش تائێستا خوێندنەوەو بەدواداچونێكی‬ ‫ێ ساڵ لەمەوبەر راپرسییەك لەتوركیا دروست بۆ ئەم هۆكارە نەكراوەو شكستی‬ ‫س‌‬ ‫كرا‪ ،‬لە راپرسییەكە ‪ 60‬هەزار خوێندكار خۆیان بەوە پۆش دەكەن دەڵێن هەڵە‬ ‫لە دیاربەكر بەشدارییان تیا كردبوو و لە دەستنیشانكردنی كاندیدەكانماندا‬ ‫پرسیاری ئەوە كرابو ئایا خوێندكاران هەبووە‪ .‬ئیتر ئاك پارتی بەشێوەیەكی‬ ‫ئــــارەزوی چ جــۆرە وانــەیــەك دەكــەن زۆر ئاشكرا كوردی لەخۆی كرد بەوەی‬ ‫بیخوێنن‪ ،‬لەوانەش ‪ 23‬هەزاریان وتبویان گەڕایەوە بۆ دۆخی سەربازی و وەك‬ ‫خوێندنەوە لەسەر ژیانی پێغەمبەری پارتیك نابینرێت كە دادپـــەروەری و‬ ‫ئیسالم‪ 20 ،‬هەزار خوێندكاریتر وتبویان یەكسانی دەستەبەربكات‪ .‬بەداخەوە‬ ‫ئــارەزوی خوێندنەوەی قورئانی پیرۆز لــێــرەدا بەتەنها ئــاك پــارتــی زیانی‬ ‫دەكەم‪ 10 ،‬هەزاریتریان لەگەڵ ئەوەدابون بەرنەكەوتوە بەڵكو توركیا زیانی گەورەی‬ ‫كە وانەی بیركاری بخوێنن و هەروەها ‪ 5‬بەرکەوتوە‪.‬‬ ‫هەزار خوێندكار لەگەڵ ئەوەدا بون وانەی‬ ‫مافی مــرۆڤ و دیموكراسی بخوێنن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی وەتەن‬ ‫ئەوانەی لەگەڵ خوێندنی كــوردی بون‬ ‫‪2015/10/9‬‬ ‫تەنها ‪ 4‬هــەزار خوێندكار بون‪ .‬بەپێی‬

‫‪5‬‬

‫تابلۆكە رەنگیتر‬ ‫دەگرێت‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫ئەوە بۆ سێ ساڵ دەچێت بە بەردەوامی‪ ،‬واڵتانی ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا‬ ‫پێشنیارو نیگەرانییەكانی خۆیان ئاڕاستەی توركیا دەكەن سەبارەت بەڕەوشی‬ ‫پەنابەرانی سوری و كۆچ كردنیان بۆ واڵتانی ئەوروپا‪.‬‬ ‫پەنابەران لەڕێگەی نایاساییەوە لە توركیاوە‪ ،‬خۆیان دەگەیەننە واڵتانی‬ ‫یۆنان و بولگاریا دواتر بۆ واڵتانی ئەوروپا‪ ،‬بەو زنجیرەیە كێشەی پەنابەران‬ ‫بۆتە كێشەیەكی زۆر جدی لە نێوان توركیا و واڵتانی ئەوروپا‪ ،‬تائاستی ئەوەی‬ ‫كاریگەرییەكی زۆری كردۆتە سەر ترافیكی دیبلۆماسی نێوانیان‪ ،‬وەك نمونە‬ ‫لەكۆتایی مانگی رابردودا‪ ،‬لە ماوەی دوو رۆژدا سێ وەزیری دەرەوەی واڵتانی‬ ‫ئەوروپا سەردانی توركیا‪-‬یان كرد‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییە فەرمییەكانی توركیا رێژەی پەنابەرانی سوری لە‌و واڵتە‬ ‫گەیشتۆتە دوو ملیۆن‪ ،‬لەماوەی سێ ساڵی رابردوشدا خەرجی كە بۆ پەنابەران‬ ‫كراوە گەیشتۆتە حەوت ملیار لیرەی توركی‪ .‬لێرەدا شایانی بەدواداچونە توركیا‬ ‫وەك پێویست بەهانای پەنابەران هاتووە یان وەك بیانوو بۆ سەرچاوەیەكی‬ ‫رەشی دارایی و بەكاریهێناون‪.‬‬ ‫روڵی روسیا ناوچەكە دەگۆڕێت‬ ‫بەپێی وتەكانی وەزیری بەرگری روسیا‪ ،‬سوپای دەریاوانی واڵتەكەی لەڕێگەی‬ ‫كەشتییە سەربازییەكانەوە لە دەریای خەزەرەوە‪ 26 ،‬رۆكێتیان ئاڕاستەی ‪11‬‬ ‫ئامانج كردووە‪ .‬چەندین بنكەو شوینی ستراتیژی داعش یان خاپور كردووەو‬ ‫رۆكێتەكان ئامانجی خۆیان پێكاوە ‪.‬‬ ‫ئەو هێرشانەی روسیا نیشانی دەدات‪ ،‬كە ئەو واڵتە لە توانایدایە بەپێكانی‬ ‫ئامانجەكان و بوردومانكردنی هێزێكی تیرۆریست نمایشی بوونی خۆی بكات‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا رۆل و كاریگەری وەك واڵتیكی زلهێز ببینێت‪ .‬دەركەوتنی رۆل‬ ‫و هێزوكاریگەری روسیا لە ناوچە دوای ‪ 25‬ساڵی روخانی یەكێتی سۆڤیەت‬ ‫جێگەی پرسیارە ‌ لە ناوچەكەدا‪ ،‬لە دوو دەیــەی رابــردوو رۆڵــی ئەمریكا‬ ‫لەناوچەكەدا خاوەن كاریگەریەكی یەكالیەنەی سەركاری سیاسی بوو‪ ،‬بەاڵم وا‬ ‫پێدەچێت روسیاش خوازیاری ئەوە بێت كە دەست و رۆڵی بۆ سەركاری سیاسی‬ ‫لە ناوچەكە ببات و زیاتری بكات!‬ ‫جوڵە سەربازیەكانی روسیا‪ ،‬زۆرێك لەواڵتانی ناوچەكەی نیگەران كردوە لە‬ ‫سەرویاندا كاردانەوەكانی توركیا‪ ،‬ئەحمەد داودئۆغلۆ سەرۆك وەزیری توركیا لە‬ ‫وتەیەكیدا ئاماژەی بەوە كرد‪ ،‬توركیا بە رۆژانێكی زۆر سەختدا گوزەر دەكات‪،‬‬ ‫دەوروبەری توركیا لەنێو بازنەیەكی ئاگردایە‪ ،‬هیچ كات وانەبووە‪.‬‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست رووبــەڕووی بارێكی نادیار بۆتەوە‪ ،‬بەریەكەوتنی‬ ‫جەمسەرە جیاوازەكان رۆژ بەڕۆژ زیاتر دەكەوێتەڕوو‪ ،‬بەاڵم واپێدەچیت لە كۆتادا‬ ‫زلهێزەكانی جیهان لەسەر ئەوە هاوبیر بن كە خاڵی گۆڕانكاری بۆ ناوچەكە‬ ‫دابنێن و لە هەندێك خاڵی ناكۆكی نێوانیاندا چاوپۆشی بكەن‪ ،‬ئەگەرنا تابلۆ‬ ‫سیاسیەكە رەنگیتر دەگرێت!‬ ‫ئەوەی تا ئێستا دەركەوتووە وەك ئاماژەیەكی سیاسی كە بە سەرهەڵدانی‬ ‫گۆڕانكاری لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست كە بە ئەفغانستان دەستی پێ كردو بە عیراق‬ ‫فراوانتر بوو‪ ،‬بەهاری عەرەبی تەواو بووە رۆژەڤی جیهان و بە دەركەوتنی داعش‬ ‫تاوانەكانی لە عیراق و سوریادا و بە دۆخی هەردوو واڵت‪ ،‬تراژیدیای جەنگ رۆژ‬ ‫بەڕۆژ بڕینی جەنگاوەران قوڵتر دەكات‪.‬‬ ‫وەرگرتنی وەاڵمی ئەو پرسیارەی كە كێن ئەوانەی لە پشتی خولقاندنی رێژەی‬ ‫زۆرینەی ئەو دۆخەن؟ هێشتا لە زوو زیاتر وتنی بە بەڵگە ئاماژە پێ كراو نین‪،‬‬ ‫بەاڵم دۆستە نزیكەكانی ئەمریكا كە بۆ هەنگاونانی گۆڕانكاری ئامادەنەبون‪،‬‬ ‫رۆلی نیگەتیڤیان نواندووە‪ ،‬چ توركیاو چ واڵتانی كەنداو تا درێژبونەوەی بۆ‬ ‫كەناڵە جیاوازەكانی ناو گۆرەپانی سیاسی عیراقیشەوە‪.‬‬ ‫سەرئەنجام تابلۆی سیاسی ناوچەكە ئەو نیشانانەی پێوە دیارە كە ئاییندەی‬ ‫ئەو ناوچەیە لە بەردەم وەچەرخانێكی گەورەدایە‪ ،‬هێزو رێكخستن و هەمەهانگی‪،‬‬ ‫دەسكەوتی دوایی دیار دەكات و مۆری خۆی لە ئاییندە دەدات‪.‬‬ ‫كوردستان بە بەشە جیاكانیەوە ناوكی ئەو ئاڵۆزیانەیەو لە هاوكێشەی‬ ‫قەیرانەكەدایە‪ ،‬بەاڵم بزوتنەوەی سیاسی كورد لەگەڵ بونی هێزێ كە لە‬ ‫جەمسەری جیاوازدا هەیەتی‪ ،‬ئەنجامی جیاوازترە لەوەی كە ستراتیژو هەم‬ ‫ئاهەنگی باشترین دراوو داواكراوە بۆ كورد كە سەركردایەتی بزوتنەوەی كورد بۆ‬ ‫ئایندەو بە دەستخستنی مافەكانی بیسەلمێنێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )535‬دو شةممة ‪2015/10/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫بەهۆی نەبونی بەشی ناوخۆیی‬

‫بەشێك لەخوێندكاران دەنێردرێنەوە ماڵەوە‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬بۆئەم ساڵی خوێندن‬ ‫باردۆخی بەشەناوخۆیەكان هیچ باش نیە‪،‬‬ ‫ماوەی دو مانگیشە داوایەكیان داوەتە‬ ‫وەزارەت‪ ،‬بەاڵم تائێستا هیچ وەاڵمێكیان‬ ‫نەدراوەتەوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫دەوامی زانكۆ‌و پەیمانگاكان دەستی‬ ‫پێكردوە‪ ،‬بەاڵم وەك سااڵنی رابردو‬ ‫كێشە‌و كەموكوڕی بەشە ناوخۆییەكان‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬سااڵنە خوێندكاران بەدەست‬ ‫كەمی خزمەتگوزاریەكانییەوە دەناڵێنن‪،‬‬ ‫بەهۆی چارەسەرنەكردنی كێشەی‬ ‫بەشەناوخۆییەكان ساڵ لەدوای ساڵ‬ ‫گلەیی خوێندكاران زیاتر دەبێت‪،‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬بەشێك لەبەرپرسانی زانكۆو‬ ‫پەیمانگەكان ئاشكرایدەكەن‪ ،‬بەهۆی نەبونی‬ ‫خزمەتگوزاریی بەشە ناوخۆیەكانەوە‪،‬‬ ‫هەندێك لەخوێندكارانیان ناردۆتەوە بۆ‬ ‫ماڵەوەو ناتوانن دەوام بكەن‪.‬‬ ‫رەوانەی ماڵەوە كراونەتەوە‬ ‫شااڵو عەلی‪ ،‬خوێندكارێكی زانكۆی‬ ‫پۆلەتەكنیكیە‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬لە‬ ‫سەرەتای دەستپێكردنی خوێندنی ئەمساڵدا‬ ‫چونەتەوە بۆ زانكۆ‪ ،‬بەاڵم بەشەناوخۆیان‬ ‫نەبوە‪ ،‬ئەوەیش بەهۆی ئەوەی بەشەناوخۆیان‬ ‫بۆ دابیننەكراوە‪ ،‬بەبیانوی ئەوەی گرێبەست‬ ‫لەگەڵ بەشەناوخۆییەكە كۆتایی هاتوەو‬ ‫تازە نەكراوەتەوە‪ ،‬رۆشتونەتەوەو دەوامیان‬ ‫نەكردوە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «وەك چارەسەرێكی كاتی‬ ‫داوامان لێكرا كە تێكەڵ بە بەشەناوخۆیی‬ ‫دیكەمان بكەن‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی ژمارەی‬ ‫خوێندكارەكان لە ژورێكدا زۆربو بەشێوەیەك‬ ‫نەدەتوانرا پشوی تێدا بكرێت‪ ،‬بۆیە بەوە‬ ‫ڕازینەبون‪ ،‬لەبەرامبەردا سەرۆك بەشەكەمان‬ ‫پێی وتین كە هەتا بەشەناوخۆیەكان بۆ‬ ‫دابیندەكەین بڕۆنەوە»‪.‬‬

‫بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی‬ ‫خوێندنی بااڵ لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا ‪ ٣٧٢‬بەشەناوخۆیی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە ‪ ٤١‬هەزار‌و‬ ‫‪ ٨٤٥‬خوێندكار تێیاندا‬ ‫نیشتەجێدەبن‪ ،‬لە ‪٢٣٤‬‬ ‫بەشەناوخۆیی كوڕان ‪ ٢٣‬هەزار‌و‬ ‫‪ ٣٤‬خوێندكار نیشتەجێن‪،‬‬ ‫لە ‪ ١٣٦‬بەشەناوەخۆی‬ ‫كچانیشدا ‪ ١٨‬هەزار‌و ‪٤١‬‬ ‫خوێندكار نیشتەجێن‪٧٨ .‬‬ ‫بەشەناوەخۆیی حكومیین‪،‬‬ ‫‪ ٢٥٥‬ی دیكەش بەكرێگیراون‪،‬‬ ‫ملیارێك‌و ‪ ٤٨٤‬ملیۆن‌و‬ ‫‪٢٤٨‬هەزارو ‪ ٢٥٠‬دینار بۆ‬ ‫كرێ‌و دابینكردنی پێداویستی‬ ‫بەشەناوخۆیەكان خەرجكراون‪.‬‬

‫كێشەیان زۆرە‬ ‫سۆنیا محەمەد‪ ،‬خوێندكار‪ ،‬باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫ماوەی دوساڵە لە بەشەناوخۆیدایە‪ ،‬ساڵی رابردو‬ ‫كێشەی خزمەتگوزارییان هەبوە‪ ،‬ب ‌ێ ئاوو بێ‬ ‫كارەبا بون‪ ،‬ئەمساڵیش لەسەرەتای خوێندنی‬ ‫ئەمساڵەوە بەهۆی كەمی بەشەناوخۆیەوە‬ ‫ئەو ژمارە زۆرەی خوێندكار رەوانەی ماڵەوە‬ ‫كراونەتەوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر وابڕوات ناتوانرێت‬ ‫بەوشێوەیە بخوێنن‪ ،‬پێویستە بەزوترین كات‬ ‫كێشەكان چارەسەر بكرێن‪.‬‬

‫پەرلەمانتارێكی لیژنەی خوێندنی بااڵ‪:‬‬

‫وەزارەتی دارایی‬ ‫ناتوانێت پارە بۆ خوێندنی بااڵ دابینبكات‬ ‫خوێندكارەكە رونیدەكاتەوە‪ ،‬ئەوەی خوێندكارانی دەرەوەی شارەكان كردۆتەوە‪،‬‬ ‫لەسەرەتای خوێندنی ئەمساڵدا بەدیدەكرێت‪ ،‬بەاڵم هیچ خزمەتگوزارییەكی وەك ئاو‬ ‫ب ‌ێ پالنی ئاشكرای حكومەتە‪ ،‬چونكە كارەبای تێدا نییە‪ ،‬داواكاریش بۆ وەزارەت‬ ‫لەماوەی ئەو پشووە درێژەی هاویندا لەبەر خوێندنی بەبڕی ‪ 93‬ملیۆن دینار كراوە‪،‬‬ ‫ملمالنێی سیاسی نەیانتوانیوە گرفتی بەشە بەاڵم تائێستا هیچ وەاڵمێكیان نەداونەتەوە‪.‬‬ ‫پێشەوا ئەحمەد‪ ،‬ئاماژە بەوەیشدەكات‪،‬‬ ‫ناوخۆییەكان چارەسەر بكەن‪.‬‬ ‫وەك پەیمانگە شەش بەشی ناوخۆیان هەیە‪،‬‬ ‫بیناكانیان ئەهلین‌و بەسەر كوڕان‌و كچاندا‬ ‫بەشە ناوخۆیی ب ‌ێ خزمەتگوزاری‬ ‫لێپرسراوی بەشەناوخۆیییەكانی پەیمانگەی دابەشكراون‪ ،‬هەمو خزمەتگوزاریەكیان‬ ‫زانستی كۆمپیتەر‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬تێدایە‪ ،‬لەئێستایشدا سێ بەشەناوخۆیان‬ ‫بۆ ئەم ساڵی خوێندن بەشەناوخۆیەكیان بۆ نۆژەنكردۆتەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئەو بینایە‬

‫تەئسیسی نیە فریای خوێندكار ناكەوێت‪،‬‬ ‫بەنیازن سێ لەو بینایانە گرێبەستەكانیان‬ ‫بۆ تازەبكەنەوە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە هیچ‬ ‫كەلوپەلێك‌و خزمەتگوزاریەكیان نیە بۆی‬ ‫دابین بكەین‪.‬‬ ‫ناوبراو دەشڵێت «لەسەرەتای ئەم‬ ‫هەفتەیەشەوە ژمارەیەك خوێندكار رەوانەی‬ ‫ماڵكراونەتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی بەشەناوخۆییان‬ ‫نیە‪ ،‬ئەوەیش لەبەربێ جێگەی ناچار بون‬ ‫لەخانویەكی ‪ 200‬مەتریدا ‪ 80‬خوێندكار‬ ‫جێگە بكەنەوە»‪.‬‬ ‫ئەز ئەو حیكایەتانە دەگێڕمەوە كە‬ ‫تایبەتن بەو دورگەیە یا بڕێكی تایبەتن‬ ‫بە گشت واڵتی یۆنان كە لە ڕێگەی‬ ‫گۆگڵ‌و ویكیپیدیاوە دەستناكەون‪.‬‬ ‫بەوەی كە (كرێتا) بەشێكە لە واڵتی‬ ‫یۆنان‌و هەمان یاساو رێساش دورگەكە‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬بۆیە بە باشمزانی سەرتا‬ ‫بەحیكایەتی ئااڵكەیان دەست پێبكەم‪.‬‬

‫حیكایەتەكانی كرێتا‬ ‫چاودێر‪ -‬گۆران هەڵەبجەیی‪:‬‬ ‫هەر واڵتێك‪ ،‬نەتەوەیەك‪ ،‬باژێڕێك‪،‬‬ ‫دەڤەرێك‌و تەنانەت گەڕەكێكیش خۆی‬ ‫بۆ خۆی لەم جیهانە بەرینەدا خاوەنی‬ ‫چەندین بەسەرهاتی سەیرو سەمەریە‪،‬‬ ‫من‌و هاوسەرەكەم زۆر خولیای‬ ‫سەفەرین‪ ،‬بە تایبەتی بۆ واڵتی یۆنان‌و‬ ‫لەوە تایبەتی تریش دورگەی كرێتا‪،‬‬

‫كە مەزنترین دورگەی واڵتەكەیە‪،‬‬ ‫تا ئێستا چەندینجار سەفەری ئەو‬ ‫دورگەیەمانكردوە‪ ،‬هەر جارێك كە‬ ‫دەگەڕێینەوە كۆمەڵێك بەسەرهات‌و‬ ‫چیرۆكی سەیرو سەمرە دەخەینە نێو‬ ‫هەگبەكەمانەوە‪.‬‬ ‫ئەم چیرۆكانە یا حیكایەتانە بونەتە‬ ‫بەشێك لە دیرۆكی دورگەكە‪ ،‬ئیدی‬

‫هەندێكیان لە كتیبی (رێنمایی‬ ‫گەشتیاریدا) دەبینرێن‪ ،‬یا لە كەسانی‬ ‫بەتەمەنی دانیشتوانی دورگەكەوە‬ ‫دەبیسرێن‪.‬‬ ‫ئەو حیكایەتانە زۆر سەرنجڕاكێشن‪،‬‬ ‫پێم خۆشبو كە خوێنەری كوردیش‬ ‫لێیان بێبەش نەبێت‪ ،‬بۆیە بڕیارمدا كە‬ ‫هەر هەفتەیەك یەكێك لەو حیكایەتانە‬ ‫لە هەگبەكەمدا دەربهێنم‌و لەڕێگەی‬

‫بیخەمە‬

‫هەفتەنامەی «چاودێر»ەوە‬ ‫بەر دیدی ئیوەی هێژا ‪.‬‬ ‫نامەوێت بچمە قواڵیی باسكردنی‬ ‫دیرۆكی واڵتی یونان‪ ،‬هەركەس ئەوە‬ ‫دەخوازێت دەتوانێت لە ڕێگەی گۆگڵەوە‬ ‫یا لەڕێگەی ویكیپیدیاوە ئەو زانیاریانە‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬تەنها هێندە الپەڕەكانی‬ ‫دیرۆكی كۆن هەڵدەدەمەوە كە سود‬ ‫بەم حیكایەتانە بگەیەنن‪.‬‬

‫حیكایەتی (‪ )1‬ئااڵی یۆنان‬ ‫لە سەدەكانی پێش زایندا یونان لە‬ ‫چەند (میرنشینێك) پێك هاتبون‪،‬‬ ‫هەر میرنشینێك حوكمی باژێرێك یا‬ ‫دورگەیەكی دەكرد‌و ئااڵیەكی تایبەتی‬ ‫خۆی هەبوە‪ ،‬بەاڵم لە زۆربەیاندا‬ ‫رەنگی شین‌و سپی هەبوە‪.‬‬ ‫یا‬ ‫دوای ئەوەی ئەم دورگانە‬ ‫ئەم میرنشینانە پێكەوە دژی‬ ‫فارسەكان(ئەباترە) جەنگان‌و لە‬ ‫جەنگی ماراپۆندا (‪)490‬ی پێش‬ ‫زایین بەسەر فارسەكاندا سەركەوتن‪،‬‬ ‫لەو جەنگەدا ئااڵی سوپای یونانیەكان‬ ‫كە پێان دەگوترا (هیلین) تا رادەیەك‬ ‫لەم ئااڵیەی ئیستا دەچو‪ ،‬پاشان‬ ‫هێدی هێدی ئەو ئااڵیە بوە ئااڵی‬ ‫فەرمی میرنشیەنەكان‪ ،‬هەڵكردنی‬ ‫ئەم ئااڵیە‪ ،‬بە بڕێك جیاوازی لێرەو‬ ‫لەوێ‪ ،‬بەردەوام بو تا ئەو دەمەی‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی لە ساڵی ‪1359‬دا‬ ‫سەرجەم مەملەكەتی یۆنانیەكانی‪ ،‬بە‬ ‫هەمو دورگەكانەوە داگیر كرد‪ ،‬ئەو‬ ‫داگیركردنە ئەستەنبوڵی ئیستاشی‬ ‫گرتەوە كە پێشتر ناوی (قوستەنتەنیە)‬ ‫یا (كۆنستاتینیوس پۆلیس) بە یۆنانی‪،‬‬ ‫بو پاشان ئەستەنبوڵ كرایە پایتەختی‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی‪ ،‬ئیدی هەڵكردنی‬ ‫ئەو ئااڵیە لە یۆنانیەكان قەدەغەكرا‪،‬‬ ‫تەنها ئااڵی دەوڵەتی عوسمانی رێگە‬ ‫پێدراو بو‪ ،‬تا ساڵی ‪ 1829‬كە پاش‬ ‫جەنگێكی خوێناوی درێژ خایەن كە‬ ‫هەندێك لەواڵتانی ئەورپاش بەشداریان‬ ‫تێدا كرد‪ ،‬یۆنان بوە دەوڵەتێكی‬ ‫سەربەخۆ‪ ،‬ئەم ئااڵیەی ئیستا بوە ئااڵی‬ ‫فەرمی واڵتی نوێی یۆنان‪.‬‬

‫وەزارەتی دارایی پارەی نیە‬ ‫پارلەمانتارێك لەلیژنەی پەروەردەو خوێندنی‬ ‫بااڵ‪ ،‬بە» چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫وەزارەتی خوێندنی بااڵدا قسەیان كردوە‬ ‫داوایان لێكردون لەوەرزی هاویندا بەكرێ‬ ‫گرتنی بەشە ناوخۆییەكان یەكالی بكرێتەوەو‬ ‫پێداویستی‌و خزمەتگوزاریەكانیان بۆدابین‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم بەبیانوی قەیران‌و نەبونی پارە‬ ‫وتیانە بەهیچ شێوەیەك ناتوانرێت ئەو كارە‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫رێواز فایەق‪ ،‬وتیشی «وەزارەتی خوێندنی‬ ‫بااڵ داوای پارەی لەوەزارەتی دارایی كردوە‬ ‫بۆ دابینكردنی پێداویستەكان‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫پارەكەیان بۆدابین نەكراوە‪ ،‬وەزارەتی دارای‬ ‫ناتوانێت پارەی جلی زستانەی هێزەكانی‬ ‫پێشمەرگە دابین بكات‪ ،‬چۆن گلەیی‬ ‫ئەوەبكرێت كە پارەی پێداویستیەكانی‬ ‫بەشەناوخۆییەكان دابین بكات‪.‬‬ ‫ناوبراو رونیدەكاتەوە‪ ،‬خوێندكاران مافی‬ ‫خۆیانە لەباشتیرن شوێندا بخوێنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم قەیرانی داراییە هەمو سێكتەرەكانی‬ ‫گرتۆتەوە بە خوێندنی بااڵیشەوە‪.‬‬ ‫هەربۆئەو مەبەستەش چاودێر»‬ ‫چەندینجار پەیوەندی بەلێپرسراوی گشتی‬ ‫بەشەناوخۆیەكانی سلێمانیەوە كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەیوەندیەكە ب ‌ێ ئەنجام بوو‬

‫پێناسەیەك بۆ ئااڵكە‬ ‫ئااڵی یونان لە كۆندا بەم جۆرە‬ ‫گوزارشتی لێكراوە‪:‬‬ ‫ژمارەی هێڵەكان بەشین‌و سپیەوە‬ ‫(‪ )9‬هێڵن‪ ،‬كە گوزارشتیان لە ژمارەی‬ ‫خوداكانی ئیلهام بەخشكردوە‪ ،‬لە‬ ‫هونەر‌و شارستانی كە (‪ )9‬خودا بون‪.‬‬ ‫پاشان لە سەدەكانی دوایدا ئەو‬ ‫هێڵكاریانە بونەتە دەربڕینی چەمكی‬ ‫( ئازدی یا مردن)‪ ،‬بەوەی بە زمانی‬ ‫یونانی ئەو دو وشەیە (‪ )9‬پیت‬ ‫پێكدەهێنن‌و هێڵەكانیش ژمارەیان (‪)9‬‬ ‫هێڵە‪.‬‬ ‫لە دوایدا ماناكان یا لێكدانەوەكان‬ ‫گۆڕانكاریان بەسەردا هاتوە‪ ،‬لە‬ ‫ئێستاداو پاش ئەوەی لە سوچی‬ ‫سەرەوە‪ ،‬دەستی چەپ ئەو خاچەی بۆ‬ ‫زیاد كرا ماناكان بەم جۆرە گوزارشتیان‬ ‫لێوە دەكرێت ‪.‬‬ ‫ئاینی‬ ‫كە‬ ‫ئاین‪:‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫كریستیانە(ئەرپەدۆكس) لە هێڵە‬ ‫چوارگۆشەكاندا لە بەشی سەرەوی‬ ‫الی چەپ خۆی دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫‪ -2‬دەریا‪ :‬كە بەڕەنگی شین گوزارشتی‬ ‫لێكراوە‪ ،‬پانتاییەكی زۆری واڵتی یۆنان‬ ‫لە دەریا پێكهاتوە‪ ،‬بەو هۆیەشەوە یۆنان‬ ‫بوەتە یەكێك لە واڵتە گەشتیاریەكانی‬ ‫جیهان‪ ،‬چونكە كەشوهەوایەكی زۆر‬ ‫گونجاوی بۆ گەشتیاران خوڵقاندوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك لە سەرەتای ئازارەوە تا‬ ‫كۆتایی ئۆكتۆبەر گەشتیاری لێنابڕێت‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئاسمان‪ :‬كە بەڕەنگی سپی‬ ‫گوزارشتی لێكراوە‪ ،‬ئاسمانی واڵتی‬ ‫یۆنان‪ ،‬بەردەوام سپی‌و جوانە دەڵێن‪،‬‬ ‫تەنانەت لە كاتی بارانبارینیشدا ئەو‬ ‫جوانیەی خۆی لەدەستنادات‌و تا‬ ‫ڕادەیەك بەسپێتی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫پێدەچێت هەڵبژاردنی رەنگەكانی شین‌و‬ ‫سپی بۆ ئااڵكەیان هەر لە كۆنیشەوە‬ ‫هەمان مانابەخش بوبن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫سەبارەت بە ڕەنگی دەریا‌و ئاسمان‪.‬‬ ‫چاوەڕێی حیكایەتی داهاتوبن‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )535‬دو شةممة ‪2015/10/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫“من خودا نیم”‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە یۆرگن كلۆب توانی یانەی بروسیا‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫یۆرگن كلۆب راهێنەری نوێی یانەی لیڤەرپول‪ ،‬داوا لە دۆرتمۆند لەیانەیەكی ئاسایی ئەڵمانیەوە بگەیەنێتە‬ ‫لوتكە‪ ،‬توانی نازناوی خولی ئەڵمانیا بەدەست بێنێت‬ ‫هاندەرانی یانەكە دەكات زیادەڕەویی نەكەن لەوەی‬ ‫و لەسەر ئاستی ئەوروپایش یانەكەی كردە ژمارەیەكی‬ ‫هیوایەكی زۆریان پێی هەبێت و دەشڵێت «من خودا‬ ‫قورس و ببوە بەربەست لەبەردەم یانە گەورەكاندا‪.‬‬ ‫نیم و وەك خودا مامەڵەم لەگەڵدا مەكەن‪».‬‬ ‫گرێبەستەكەی كلۆب لەگەڵ یانەی لیڤەرپول بۆ ماوەی‬ ‫ئەم لێدوانەی كلۆب‪ ،‬پاش ئەوە دێت كە ناوبراو وەك‬ ‫سێ ساڵە‪ .‬لەوبارەیەوە راهێنەرە ئەڵمانیەكە دەڵێت‬ ‫راهێنەری نوێی یانەكە ناسێنرا لەجێگەی برێندان‬ ‫«من نەهاتووم بۆ ئەوەی بە سێ ساڵ گەورەترین‬ ‫رۆدگێرز‪.‬‬ ‫نازناوەكان ببەمەوە‪ ،‬پێویستم بە كاتی زیاتر هەیە بۆ‬ ‫دورخستنەوەی رۆدگێرز بەهۆی ئەنجامە خراپەكانی‬ ‫ئەوەی تیپەكە بگەیەنمە شوێنێك كە هێنانەخوارەوەی‬ ‫یانەكەوە بوو لەخولی ئینگلتەرا و یۆرۆلیگ‪.‬‬ ‫ئاستەم بێت‪».‬‬ ‫ناساندنی كلۆبی ئەڵمانی وەك راهێنەری نوێی‬ ‫كلۆب دەشڵێت «ئەگەر هاندەرانی یانەكە وەك خودا‬ ‫لیڤەرپول‪ ،‬دەنگدانەوەی زۆری هەبوو‪ ،‬هاندەرانی‬ ‫مامەڵەم لەگەڵ بكەم لەكۆتاییدا توشی شۆك دەبن‪،‬‬ ‫یانە ئینگلیزیەكە هیوایەكی زۆریان بەو راهێنەرە‬ ‫پێویستە وەك راهێنەرێكی ئاسایی پشتم پێ ببەستن‪..‬‬ ‫هەڵچنیوە‪.‬‬ ‫هۆكاری ئەو خۆشحاڵیەی هاندەرانی لیڤەرپول بۆ ئەوە من خودا نیم‪».‬‬ ‫وشەی یەکتربڕ‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «قە» كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «قە» ‪ 50‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟ بۆنمونە‪ :‬قەندیل‪ ،‬قەیسی‪ ،‬قەلەمون‪ ،‬قەوان‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬حاجی مەجیدی ئیسكان‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬توڕەبونێكی ژنانەیە‪.‬‬ ‫‪-2‬ســـــودی زۆرەو بــۆنــی نــاخــۆش‪،‬‬ ‫میللەتێكن‪.‬‬ ‫‪-3‬درەختێكە «پ»‪ ،‬وەرە ئەمالوە‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-4‬هـــاری لــەگــەڵــدا نیە‪ ،‬وەك یەكن‪،‬‬ ‫قوماشێكە‪.‬‬ ‫‪-5‬كە هەوا سەری لێتێكدەچێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬هیممەت ‪ +‬پیتێك‪ ،‬لەزستاندایە‪.‬‬ ‫‪-7‬دولــەت‪ ،‬دوان لەشوژن‪ ،‬چەرەساتە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬چەند پیتێكە‪ ،‬جــۆری زۆرەو ئاوی‬ ‫هەیە «پ»‪ ،‬سیان لەالنە‪.‬‬ ‫‪-9‬باڵو «پ»‪ ،‬نیوەی بازە‪ ،‬لەگەلدایە‪،‬‬ ‫نیوەی قنگر‪.‬‬ ‫‪-10‬گوندێكە نزیك سلێمانی‪.‬‬ ‫‪-11‬هەمو هەمانە‪ ،‬جۆرە پێاڵوێكە‪ ،‬تێری‪.‬‬ ‫‪-12‬گوڵێكە‪ ،‬پێداویستی ماڵە‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬دانیشتن بەدیار منداڵەوە ‪ +‬باڵو‬ ‫‪-2‬نیوەی تانك‪ ،‬هەمو كردومانە «پ»‪،‬‬ ‫دوان لەسیان‪.‬‬ ‫‪-3‬بەشێكە لەلەش «پ»‪ ،‬كارگەیمان‬ ‫هەبو ئێستا نەماوە‪ ،‬چاوی تاكەو تاك‪.‬‬ ‫‪-4‬ســەرگــەردان‪ ،‬ئەگات‪ ،‬خوایە دوربین‬ ‫لێی‪.‬‬ ‫‪-5‬یار بەتێكەڵی‪ ،‬نیوەی قاژو‪ ،‬زمان‪.‬‬ ‫‪-6‬پیتێك ‪ +‬شارۆچكەیەكە‪ ،‬قاچ «پ»‪.‬‬ ‫‪-7‬میوەیەكە‪ ،‬چەشن‪.‬‬ ‫‪-8‬هەمومان ئەیبەینە سەر‪ ،‬پۆلیس‪.‬‬ ‫‪-9‬ســیــان لــەنــازە‪ ،‬ســەرمــا هەیەتی‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-10‬بەشێكە لەلەش «پ»‪ ،‬خواردنێكە‪،‬‬ ‫بارانی كەم‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی دامە‪ ،‬گەاڵكەی پانە‪ ،‬لەتاردایە‪.‬‬ ‫‪-12‬پیتێك ‪ +‬گۆرانیبێژێكی كوردە‪.‬‬

‫شارۆچكەیەكە لەكوردستان‬ ‫كەمالی – پاساو – فێڵباز – بەرد – قەدری – سەیوان –‬ ‫فەلەستینی – قژ – میوە – تۆڕنە – تەپاڵ – ساڵۆن – چنار –‬ ‫زەردەواڵە – چوار – ناڵەشكێنە – بەرانان – سفت – بەراز – كاهو‬ ‫– هۆاڵ – ساردی – زەڵم – جەباری – گەڕ – شەاللە – هەرمێ‌‪.‬‬

‫‪LM‬‬

‫پێش ‪ BBC‬و ‪MSN‬‬ ‫دەداتەوە‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫دوانە ئاگرینەكەی بایرن میونشن (لیڤاندۆڤسكی و‬ ‫مولەر) جیهانیان هەژاندوە‪ ،‬ئەوان كە بە (‪ )LM‬ناسراون‬ ‫توانیویانە پێش (‪)BBC‬یەكەی ریاڵ مەدرید و (‪)MSN‬‬ ‫ەكەی بەرشەلۆنە بكەون‪.‬‬ ‫لیڤاندۆڤسكی پۆڵەندی و مولەری ئەڵمانی لەم وەرزەدا‬ ‫‪ 25‬گۆڵیان بۆ یانەكانیان تۆماركردوە‪ ،‬ئەگەر ژمارەی‬ ‫ئەو گۆاڵنەیشی بۆ زیادبكەین كە لەگەڵ هەڵبژاردەی‬ ‫واڵتەكانیان تۆماریان كردوون‪ ،‬ژمارەی گۆڵەكانیان‬ ‫دەگاتە ‪ 33‬گۆڵ‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا هێرشبەرەكانی ریاڵ مەدرید رۆناڵدۆی‬ ‫پورتوگالی و بنزیمەی فرەنسی و بەیڵی وێڵزی‪ ،‬تەنها‬ ‫‪ 22‬گۆڵیان لەم وەرزەدا لەگەڵ یانە و هەڵبژاردەكانیان‬ ‫تۆماركردوە‪.‬‬ ‫حاڵی سێ هێرشبەرەكەی بەرشەلۆنە خراپترە‪ ،‬میسی‬ ‫ئەرجەنتینی و نیماری بەرازیلی و سوارێزی ئۆرۆگوایی‬ ‫پێكەوە تەنها ‪ 17‬گۆڵیان لەگەڵ یانە و هەڵبژاردەكانیان‬ ‫تۆماركردوە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (535) 12-10-2015‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫پۆست رەخنەو‬ ‫بژاردەی شەقام‬ ‫هاوڕێ‌ توانا مێرگەسەری‬

‫سەرق‬ ‫اڵ‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ست‬ ‫ک‬ ‫ر‬ ‫دن‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫ەی‬ ‫ك‬ ‫ە‬ ‫رێ‬ ‫ك‬ ‫ە‬ ‫بۆ پیرەمێرد‬ ‫چێنەر نزار‪:‬‬ ‫زۆر شتمان‬ ‫هەیە پێویستە‬ ‫بكرێتە كاری‬ ‫پەیكەرسازیی‬

‫چاودێر‪-‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫لەم قەیرانی دارایی‌و بارە ناهەموارەی‬ ‫ئــەمــڕۆی كــوردســتــان‪ ،‬هــونــەرمــەنــدی‬ ‫پەیكەرساز “چێنەر نزار”‪ ،‬لەهەوڵدایە بۆ‬ ‫دروستكردنی چەند پەیكەرێكی نوێ‌ بۆ‬ ‫هونەرمەندان‌و ناودارانی كورد‪.‬‬ ‫دەربــــارەی ئــەم پــڕۆژانــە چێنەر بە‬ ‫“چاودێر”ی راگەیاند‪ :‬تائێستا خاوەنی‬ ‫چەندین كارم كە لەشوێنە گشتیەكاندا‬ ‫دانراون‪ ،‬جگە لەوانەش بەردەوام خەریكی‬

‫ێ كاری پۆرترێتیشم‬ ‫كاری نوێترم‪ ،‬س ‌‬ ‫ئامادەیەو بەنیازی دانانیانم‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫سەرقاڵی پەیكەرێكم بۆ “پیرەمێرد”ی‬ ‫ێ ئەوا‬ ‫شاعیر‪ ،‬گــەر هاوكاریشم هەب ‌‬ ‫بەنیازم پەیكەرێكی گــەورە بۆ شێركۆ‬ ‫بێكەسی شاعیر دروستبكەم‪.‬‬ ‫لەبارەی جۆری كەرەستەو بەكارهێنانیان‬ ‫وتی‪ :‬ئەو كەرەستانەی بەكاریان دەهێنم‬ ‫بریتین لە‪ :‬داڕشتەی بەرد‪ ،‬فایبەر گاڵس‪،‬‬ ‫چیمەنتۆ‪ ،‬دو كاری بڕۆنزیشم هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاركردن بەبڕۆنز ماندوبونێكی زۆری‬ ‫دەوێـــت‪ ،‬چونكە كــارگــەی داڕشتنمان‬

‫نییە‪ ،‬ئەوەش كارەساتێكی گەورەیە بۆ‬ ‫هونەرمەندی پەیكەرساز‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەبــڕوانــامــەو هاریكاریش‬ ‫بۆ هونەرمەند ئاماژەی پێدا‪ :‬هەبونی‬ ‫بــڕوانــامــەو خوێندن لــەهــەردو تیۆری‬ ‫ئەكادیمیی‌و پراكتیكیدا گرنگە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەكاركردنی بــەردەوامــی پڕ تەكنیك‌و‬ ‫زانیاری دەبێت‪ ،‬ئەوەی هەیە تائێستا‬ ‫وەك پێویست خزمەتی پەیكەرساز‬ ‫نــەكــراوە‪ ،‬ئێمە زۆر شتمان هەیە كە‬ ‫پێویستە بكرێتە كاری پەیكەرسازی‌و‬ ‫كارێك بێت بۆ مانەوە‪.‬‬

‫كوردێك‬ ‫“ئەدیسۆن”‬ ‫دروست‬ ‫دەکاتەوە‬

‫پڕۆژەی ئەو كەسە دیارانەی بەمێژودا تێپەڕیون‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫لەهۆڵی گەلەریی هونەریی “هوسبی” لەشاری‬ ‫ستۆكهۆڵمی پایتەختی ســویــد‪ ،‬بەڕێوەبەرێتی‬ ‫مۆزەخانەی نۆباڵ‪ ،‬لەالیەن ئولوڤ ئیمرین – ەوە‬ ‫پیشانگەی “پــڕۆژەی ئەو كەسە دیارانەی بەمێژودا‬ ‫تێپەڕیون” دەكاتەوە‪ ،‬ئەم پیشانگەیە رۆژی ‪26/9‬‬ ‫كــراوەتــەوەو تا رۆژی ‪ 26/10/2015‬بــەردەوام‬

‫دەبێت‪ .‬پیشانگەكە پێكهاتوە لە ‪ 50‬تابلۆی جیاواز‬ ‫كە لەالیەن ‪ 24‬هونەرمەندەوە نەخشێنراون‌و چەند‬ ‫هونەرمەندێكی كوردیش بەشدارن تیایدا‪.‬‬ ‫هونەرمەند “ئاشنا دەوڵــەت” بەشداربویەكی ئەو‬ ‫پیشانگەیەیەو بە”چاودێر”ی راگەیاند‪ :‬بەدو تابلۆی‬ ‫پۆرترێتی كەسایەتی بەناوبانگ “تۆماس ئەدیسۆن”‬ ‫بەشداریم كــردوە‪ ،‬ئەم پڕۆژەیە لەساڵی ‪2013-‬‬

‫ەوە بەهاریكاریی كۆمەڵەی هونەرمەندانی تەشكیلی‬ ‫عیراقی لەسوید دەستپێكردوەو چەندین الیەنی دەزگا‬ ‫رۆشنبیرییەكانی سوید پشتگیرییان كردوە‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئەم پڕۆژەیە ئاشنا وتی‪ :‬ئەم پڕۆژەیە‬ ‫لەبارەی كەسە دیارەكانی ناو كۆمەڵگەن‪ ،‬هەمو كەسە‬ ‫ناودارەكانی جیهان‪ ،‬خۆشبەختانە بڕیاریشە پیشانگەكە‬ ‫ببرێت بۆ ئینگلتەرە‪ ،‬بەاڵم كاتەكەی نادیارە‪.‬‬

‫لەو شوێنەی كوشتن هەیە‪ ،‬سەماو هونەریش هەیە‬ ‫بۆ رۆحی ژنێك‪ ،‬كاروان عومەر سەماكەی دەباتە پاركی دایك‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫دوای بــەدوای نمایشكردنی سەمای “پەیوەندی”‬ ‫لەكتێبخانەی غەزەلنوس رۆژی ‪ 11/10/2015‬و‬ ‫پێشكەشكردنی باسێك دەربارەی “سەمای هاوچەرخ”‬ ‫لەالیەن “كۆریۆگراف”‌و كاروان عومەرەوە‪.‬‬ ‫بڕیارە ئەمڕۆیش ‪ 12/10/2015‬كاتژمێر هەشتی‬ ‫ئێوارە‪ ،‬لەپاركی دایك‪ ،‬سەمای “چیرۆكەكانی ژنێك‪..‬‬ ‫سەمایەك” بەبەشداری هەریەك لەكاروان عومەر‬ ‫“سەما”‪ ،‬شیالن عومەر “چەلۆ”‪ ،‬كەنار فەرهاد‬ ‫“چەلۆ” نمایش بكرێن‪.‬‬

‫هونەرمەندی سەماكار كاروان عومەر بە”چاودێر”ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬دەمەوێ‌ لەڕێگەی سەماوە ژیانی ئاسایی‬ ‫نەمرێت‪ ،‬مرۆڤایەتی هەر لەڕێگەی جەستەیەوە‬ ‫ێ نمایش‬ ‫دەتوانێت سەمای پێبكات‌و كاری جوانیشی پ ‌‬ ‫بكات‪ ،‬منیش لەو شوێنەدا ئەم سەمایە نمایش دەكەم‬ ‫ێ لەو شوێنە‬ ‫كە رۆحی ژنێكیان تیا لەناوبرد‪ ،‬دەمەو ‌‬ ‫كراوەیەدا سەما بكەم‪ ،‬لەو شوێنەدا كە مرۆڤەكان‬ ‫دەكوژن‪ ،‬دەتوانین هونەریش‬

‫ێ لەو شوێنە كراوەیەدا‬ ‫پێشكەش بكەین‪ ،‬بۆیە دەمەو ‌‬ ‫بڵێم‪ ،‬بەڵێ‌ ئازادی هەیەو بەرتەسك نەكراوەتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە دەیڵێمەوە‪ ،‬ئامانجی من ئەوەیە كە بڵێم لەو‬ ‫شوێنەی كوشتن هەیە سەماو هونەریش هەن‪.‬‬

‫سەرەتا تێبینییەك هەیە بەگرنگی دەزانم بۆ خوێنەران بیخەمەڕو كە ناونیشانی ئەم‬ ‫نوسینە‪ ،‬بەهیچ شێوازێك كەمكردنەوەو ب ‌ێ نرخكردن‌و لێدان نییە لەچەمكێكی گرنگی‬ ‫وەك رەخنە‪ ،‬بەڵكو بڕوایەكی نەگۆڕم بەوە هەیە‪ ،‬كە یەك ‌ێ لەئادگارەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫وەئاگاو زیندو ئامادەگی هۆشیاریی رەخنەییە‪.‬‬ ‫هیچ كۆمەڵگەیەك ئیمكانی پێشڤەچون‌و تێپەڕاندنی دۆگماكانی نییە‪ ،‬جا ئەو دۆگمانە‬ ‫ئاینیی بن‪ ،‬یان كەلتوری‪ ،‬یان سیاسی‪ ،‬ئەگەر بزوتنەوەی رەخنەكاری تیایدا بەهێزو‬ ‫كارا نەبێت‪ ،‬چونكی رەخنە وەك سوتەمەنییە بۆ رەوڕەوەی ژیانی مرۆڤ‌و كۆمەڵگەو‬ ‫وایلێدەكات بەردەوام لەنوێبونەوەو پێشەوەچوندا بێت‌و بەدیار شت‌و میكانیزم‌و ئاستە‬ ‫بۆماوەكانەوە دۆش دانەمێنێ‌‌و وەك میراتێكی پیرۆزو دوا وێستگەی مومكین‪ ،‬كە‬ ‫ێ عەقڵی مرۆ پێی بگات‪ ،‬تەماشا نەكات‌و نەبێتە پاسەوان‌و پێشمەرگەیان! لەوەش‬ ‫بكر ‌‬ ‫زیاتر رەخنە تەنها كایەیەكە بۆ خوێندنەوەی دیاردەو ئایدیاكان‌و جیاكردنەوەی شیاو‬ ‫لەنەشیاوەكان‌و بینینی جیاوازیەكان‪ ,‬بەاڵم دوای رەخنە مانای چی؟‬ ‫بۆ وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارە‪ ،‬دەب ‌ێ پشكنینێك بۆ دۆخی رەخنەكراو بكەین‪ ،‬دۆخی‬ ‫رەخنەكراو كە لەزهنییەتی زۆربەماندا كێماسیەكانی قەیرانەكانی وەك ناو ئەزبەر‬ ‫كراون‪ ،‬وەك ئەبینین پرۆسەی سیاسی‌و ئەدائی حكومڕانی خۆماڵی‪ ،‬كە بەئەنقەست‌و‬ ‫مەبەستدار ناونراوە‪ .‬ئەزمون (تەجرەبە) بەرەهایی فەشەلی هێناوە‪ .‬ئەو پرۆسەیە‬ ‫نەك هەر سفری سەرەتا بۆتەوە‪ ،‬بەڵكو دۆخی رەخنەكراو وا شێواو خراپكراوە‪ ،‬كە‬ ‫تەنانەت رەخنەكردنی بۆتە ئەكتێكی ب ‌ێ كەڵك!‬ ‫ئەگەر قوڵتر بنواڕین‪ ،‬زیادەڕۆییمان نەكردوە بڵێین‪ ،‬كە رەخنەكردنی پرۆسەی‬ ‫سیاسی‌و جۆری حوكمڕانی خۆماڵیی‪ ،‬لەئێستا بۆتە خۆخەڵەتاندن‌و فوكردن لەخەڵوز!‬ ‫یان لەباشترین نیازدا دەریا كێاڵن‌و ئاسنی سارد كوتانە!‬ ‫ئەگەر وانەبێت كام شوێن‌و جومگەی دەسەاڵتداریەتی ئەم (ئەزمونە) ماوە رەخنە‬ ‫نەكرابێت‪ ،‬هەمو خەوشەكانی بەچاوی نەك چاودێرەكانی دۆخ وەسەرئاو نەخرابێت‪،‬‬ ‫بەڵكو چاوگێڕێكی ئاسایی ئەتوانێت یەكبەیەكی قەیرانەكان بژمێرێ‌‌و چارەسەرەكانیش‬ ‫دەستنیشانكات‪ ,‬بەاڵم رەخنە ئاراستەی ك ‌ێ ئەكرێ‌‌و ك ‌ێ رەخنەكان ئەكاتە كردارو‬ ‫ك ‌ێ وەاڵم بەپرسیارە ب ‌ێ وەاڵمەكان ئەداتەوە؟! هەڵبەت ب ‌ێ وەاڵم مانەوەی ئەم‬ ‫پرسیارانە لەخۆیدا‪ ،‬رەوایەتی‌و هێزی رەخنە ئەباتە دۆخێكی بۆش‪ ،‬سوڕانەوەیەكی‬ ‫ب ‌ێ تام‌و خەڵك ناچار بەهەڵبژاردنی بژاردەی تر ئەكات وەك ئێستای پەرەسەندنی‬ ‫ناڕەزاییەكان‪.‬‬ ‫ئیشكالیەتێكی تری پرۆسەی رەخنەسازیی كە من ناومناوە (رەخنەی لەرەخنەكەوتن)‪،‬‬ ‫بەو مانایەی ئەمڕۆ رەخنە لێگیراوەكان رەخنەگرترن لەرەخنەكاران!‪.‬‬ ‫ئەگەر دیقەت لەئەدائی بچوكترین بەرپرسی یەكەی حكومەت بدەی‪ ،‬كە بەڕێوەبەری‬ ‫ناحیەیەكە‪ ،‬تا بااڵترینیان كە سەرۆكی حكومەتە‪ .‬ئەمڕۆ لەرەخنەگرێكی ئەو دۆخە‬ ‫دۆزەخییە رەخنەگرترە!‪.‬‬ ‫ئەم عەنتیكەخانەیەی خوڵقاوە‪ ،‬ئامانج لێی تەنها هەاڵتنە لەبەرپرسیاریەتی‌و دواییش‬ ‫شێواندن‌و پەكخستنی كاری گەورەترین‌و بەهێزترین میكانیزمی گۆڕانكارییە كەچەمكی‬ ‫رەخنەیە‪ .‬لەوە نامۆڕاڵی تر نییە كە لەپەنا رەخنەگرتن ئەرك‌و بەرپرسیارییەتی‬ ‫هەڵپەسێردرێ‌‪ ,‬ئێستا كە ئەمە پرۆسەی رەخنەسازی بێت‪ ،‬گرنگە مامەڵەیەكی تر‬ ‫لەگەاڵ دۆخی رەخنەلێگیراو بكرێ‌‪ .‬بۆچونموایە‪ ،‬باشترین ئەلتەرناتیڤ‌و جێگرەوە‬ ‫گواستنەوەیە لەتیۆری رەخنەوە بۆ پراكتیزەكردنی ناڕەزاییەكان لەشەقام‌و هەروا‬ ‫بازدان لەگوتارەوە بۆ رەفتار‪.‬‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬ ‫ژمارە “‪”2‬ی گۆڤاری‬ ‫ئیلیان‪ ،‬كە گۆڤارێكی‬ ‫تایبەتە بەوەرگێڕانی‬ ‫چیرۆكی بیانی‌و گۆڤارێكی‬ ‫وەرزییە‪ ،‬لەدو توێی ‪190‬‬ ‫الپەڕەی قەوارە مامناوەندا‬ ‫بەچاپ گەیەندرا‪.‬‬ ‫ژمارە “‪”2‬ی “ئیلیان”‬ ‫چەندین نوسەری ناوداری‬ ‫جیهانی لەخۆگرتوە‬ ‫لەوانە‪ :‬تۆبیاس وۆڵف‪،‬‬ ‫ئاگۆتا كریستۆڤ‪ ،‬ریشارد‬ ‫ڤاگنەر‪ ،‬محەمەد زەفزاف‪،‬‬ ‫سادقی هیدایەت‪،‬‬ ‫چیخۆف‪ ،‬عەلی ئەشرەف‬ ‫دەروێشیان‌و چەندینی تر‪.‬‬ ‫ژمارە “‪”1‬ی ئیلیان‬ ‫لەهاوینی ‪ 2015‬دا‬ ‫بەچاپگەیەندرا‪.‬‬

‫واڵتەر بنیامین‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫دەربارەی‬ ‫گەڕان بۆ کاتی لەدەستچوو‬ ‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫ذمارة (‪ )476‬دووشةممة ‪ 201٥/10/12‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫وەک ڕێزلێنانێک لە پیشەی ڕۆژنامەنووسی‬

‫سڤێتالنا ئالێکسێڤیچ نۆبێڵی ‪٢٠١٥‬ـی ئەدەبیاتی پێ بەخشرا‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئەکادیمیای سویدی‪ -‬بۆ خەاڵتی‬ ‫نۆبێڵ‪ ،‬ڕۆژی ‪٨‬ـی ئۆکتۆبەر‪ ،‬ناوی‬

‫نــووســەری بــێــاڕووســی‪ ،‬سڤێتالنا نۆبێڵی ئەدەبیات ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫وەک‬ ‫ئالێکسێڤیچ‪،‬‬ ‫سڤێتالنا‬ ‫ئالێکسێڤیچی ‪٦٧‬ـــســاڵــەی‪« ،‬بۆ‬ ‫نووسینە چەنددەنگییەکانی کە ڕۆژنامەنووسێک بە کتێبەکانی خۆی‬ ‫یادگارێکن لــە عـــەزاب و بوێریی ڕاپـــۆرت لــە بـــارەی ئیمپڕاتۆریای‬ ‫ڕۆژگارەکەمان» وەک براوەی ‪٢٠١٥‬ـی لەناوچووی یەکێتیی سۆڤیەتەوە لە‬

‫قاڵبی بەڵگەنامەییدا دەخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫ئــــــەو نــــــووســــــەری مـــرۆڤـــە‬ ‫زیانلێکەوتووەکانە‪ ،‬بە تایبەتی لە‬ ‫کارەساتی ئەتۆمیی چەرنۆبیل و‬ ‫جەنگ لە ئەفغانستان دەدەوێــت و‬

‫هەر ئەمەشە کە سڤێتالنای بەناوبانگ‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫سڤێتالنا ئالێکسێڤیچ‪ ،‬بەوپەڕی‬ ‫لێهاتوویییەوە ئەدەبیات و جۆرنالیزم‬ ‫پێکەوە دەبەستێتەوە و بە گوتەی‬

‫ڕەخــنــەگــرانــی ئــەدەبــی‪ ،‬خـــەون و‬ ‫واقعیەت ئاوێتە دەکات‪.‬‬ ‫ئەم ژمارەیەی ڕەخنەی چاودێر‪،‬‬ ‫تایبەتە بە ناساندنی ئەو و شێوازی‬ ‫نووسینەکانی‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )476‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/10/12‬‬

‫‪2‬‬

‫کاتێک تەلەفۆنیان بۆ کردم خەریکی ئوتوکردن بووم‬

‫««‬

‫گفتوگۆی تەلەفۆنیی لەگەڵ سڤێتالنا ئالێکسێڤیچدا‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫هەژار عوسمان‬

‫ئەمســاڵ لە بــوارە جیاوازەکاندا پەخش جوانانە‪ .‬ئێســتا با بێینە ســەر ستایڵی‬ ‫نووســینی تۆ‪ ،‬دەتوانم پرسیاری ئەوەت‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫ســڤێتالنا ئالێکســێڤیچ‪ :‬بەڵــێ‪ ،‬لــێ بکەم چ شــتێک کاریگەریی لەســەر‬ ‫بەدڵنیاییەوە‪.‬‬ ‫دانایــت وەختایێــک تــۆ ئــەم جــۆرە لە‬ ‫شــێوازی ڕۆژنامەوانیــت هەڵبــژارد لــە‬

‫مــن گێڕەرەوەیەکــی باشــی ڕووداوە‬ ‫مێژوویییەکان نیم‪ .‬دڵم هەمیشە وا لەوێ‪.‬‬ ‫گفتوگۆیەکی تەلەفۆنی لەگەڵ سڤێتالنا‬ ‫ئالێکســێڤیچ‪ ،‬دوابــەدوای ڕاگەیاندنــی‬ ‫خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەب بۆ ســاڵی ‪،٢٠١٥‬‬ ‫‪٨‬ی ئۆکتۆبــەری ‪ .٢٠١٥‬دیدەنیکار جولیا‬ ‫چایکایــە و ئەمــەش دەقــی نووســراو و‬ ‫وەرگێڕدراوی گفتوگۆکەیە کە بە دەنگ و‬ ‫بە زمانی ڕووسی تۆمار کراوە‪.‬‬ ‫جولیــا چایــکا‪ :‬ســاو‪ ،‬نــاوم جولیــا‬ ‫چایکایە‪ ،‬لە ماڵپــەڕی فەرمیی نوبێڵەوە‬ ‫پەیوەندیتان پێوە دەکەم‪ .‬شــەرەفمەندم‬ ‫جولیا چایکا‪ :‬پێمان خۆشــە پرسیاری کارەکانتدا؟‬ ‫بــەوەی پیرۆزبایــی ئەوەتــان لــێ بکەم‬ ‫سڤێتالنا ئالێکســێڤیچ‪ :‬دەزانیت چی‪،‬‬ ‫کە خەاڵتی ئەمســاڵی نۆبڵــی ئەدەبیات کاردانــەوەی خۆتت لێ بکەین‪ ،‬هەســتت‬ ‫چۆنــە لەبــارەی خەاڵتەکــەوە؟ یاخــود لــە جیهانــی مۆدێرنــدا هەموو شــتەکان‬ ‫بەخشراوە پێت‪.‬‬ ‫زۆر خێــرا و زۆریش بەچــڕی ڕوو دەدەن‬ ‫ســڤێتالنا ئالێکســێڤیچ‪ :‬زۆر زۆر هێشتا زۆر زووە بۆ وەها پرسیارێک؟‬ ‫ســڤێتالنا ئالێکســێڤیچ‪[ :‬پێدەکەنێت] بەجۆرێــک کــە نــە تەنیــا کەســێک و‬ ‫سوپاست دەکەم!‬ ‫لەڕاســتیدا‪ ،‬وایە زۆر زووە‪ ،‬بەاڵم دەتوانم نەیــش تــەواوی کەلتــوورەکان ناتوانــن‬ ‫جولیا چایکا‪ :‬ڕەنگە پێشــتر زانیبێتت وەســفی ئــەوەت بــۆ بکــەم کە ئێســتا پێــی قایل بــن‪ .‬زۆر زۆر خێرا‪ ،‬بە داخ و‬ ‫هەســتم چۆنە‪ .‬بەدڵنیاییەوە‪ ،‬خۆشــی و کەســەرەوە‪ .‬کات نییە دانیشــت و بیری‬ ‫کە خەاڵتەکەت وەرگرتووە‪ ،‬زانیوتە؟‬ ‫ســڤێتالنا ئالێکســێڤیچ‪ :‬بەڵێ دەزانم‪ ،‬شادییەکە‪ ،‬ســەیر دەبێت ئەگەر هەستت لێ بکەیتەوە‪ ،‬وەکئەوەی تۆڵستۆی کاتی‬ ‫بــەاڵم هێشــتا زەحمەتە کە بــڕوا بکەیت بشــاریتەوە‪ .‬بــەاڵم شپرزەشــی کردووم‪ ،‬هەبوو و دادەنیشــت و بیری لە شــتەکان‬ ‫چونکە گشــت ئەم سێبەرانە دەهێنێتەوە دەکــردەوە‪ ،‬ئەو بیرۆکەکانــی بۆ ماوەی‬ ‫ئەوە ڕاستە! [پێدەکەنێت]‬ ‫کایە‪ :‬سۆڵژێنیسین‪ ،‬بونین‪ ،‬پاستێرناک‪ ،‬چەند دەیەیەک گەشــەیان کــرد‪ .‬هەموو‬ ‫جولیــا چایکا‪ :‬ئێمــە دەزانین کە هەر گشــت گەورە ئەدیبانی دیکەی ڕووســیا‪ .‬کەســێک‪ ،‬منیــش‪ ،‬تەنیا هــەوڵ دەدات‬ ‫ئێســتا لەســەر ڕێیت بۆ کۆنفرانســێکی بیالڕووس هەرگیز خەاڵتی وەرنەگرتووە‪.‬‬ ‫وەرگرتنــی ئــەو خەاڵتــە بــێ گومــان‬ ‫ڕۆژنامەوانی‪...‬‬ ‫سڤێتالنا ئالێکسێڤیچ‪ :‬وایە‪ ،‬تاکسییەک هەستێکی شپرزەیییە بۆ درککردن بەوەی‬ ‫نــە ماندووێتــی و نەیــش بێئومێدیی ڕێم‬ ‫چاوەڕێمە‪.‬‬ ‫نــادەن خەتی نووســینەکەم بێنمە خوار‬ ‫جولیا چایکا‪ :‬بەخۆشحاڵییەوە دوو بۆ ئێســتا‪ .‬ڕێگایەکــی دوور و درێــژ بووە‪،‬‬ ‫ســێ خولەک کاتت هەیە تا وەاڵمی چەند کارێکــی مەزن ئەنجــام دراوە و هەندێک‬ ‫پرســیارێک بدەیتەوە‪ .‬دەنگــی دیدارەکە شتی نوێ لە چاوەڕوانیی مندان‪.‬‬ ‫تۆمار دەکرێت و دواتر لەسەر ماڵپەرەکە‬ ‫جولیــا چایکا‪ :‬ســوپاس بۆ ئەو وشــە‬ ‫لەگــەڵ وەرگرانی دیکەی خەاڵتی نۆبێڵی‬

‫بەشێک لە ڕاســتی البێت‪ ،‬تەنیا گریمانە‬ ‫و وادانانــە‪ .‬هەندێک جــار من ‪ ١٠‬دێڕ لە‬ ‫‪ ١٠٠‬الپەڕەی تێکستەکانم بەجێ دەهێڵم‪،‬‬ ‫هەنــدێ جاریــش یەک الپــەڕە‪ .‬و هەموو‬ ‫بەیەکــەوە ئــەم پارچە نووســینانە یەک‬

‫من سەر بە کەلتوورێکم‪ .‬هەندێک شت کە بۆ کەلتوورەکانی‬ ‫دیکە بەرگەنەگر و باوەڕنەکراوە بۆ ئێمە شتێکی ئاسایییە‪.‬‬ ‫ئێمە لەناویدا دەژین‪ ،‬ئەمە ژینگەی ئێمەیە‬ ‫دەگرن لــە ڕۆمانی دەنگەکاندا کە وێنەی‬ ‫ســەردەمی ئێمە دەخولقێننن و ئەوەمان‬ ‫بۆ دەگێڕنەوە کە بەســەرماندا دێن و ڕوو‬ ‫دەدەن‪.‬‬ ‫جولیــا چایکا‪ :‬تۆ ئێســتا مێتافۆڕێکت‬ ‫بەکار هێنا کە بەشەر وڕ دەکات «ڕۆمانی‬ ‫دەنگەکان» و پرسیاری دواترم پێوەندیی‬ ‫بەمەوە هەیە‪ .‬تۆ شــایەتی چەندان ئازار‬ ‫و ئێشــی بەســوێ بوویتــە و بەڵگــەی‬ ‫خۆفناکــت لە کارەکانتدا دیوە‪ .‬ئایا ئەوە‬ ‫کاری کردووەتە ســەر شێوازی ئەوەی تۆ‬ ‫چۆن سەیری مرۆڤ دەکەیت؟‬

‫ســڤێتالنا ئالێکســێڤیچ‪ :‬ماوەیەکــی‬ ‫دەوێت تا وەاڵمی ئەم پرســیارە بدەمەوە‬ ‫بــەاڵم پێویســتە بڵێــم کە من ســەر بە‬ ‫کەلتوورێکــم کە بێبڕانەوە ئەم ئاســتە‪،‬‬ ‫ئەم پلــە گەرمییە ئازاربەخشــەی هەیە‪.‬‬ ‫هەندێک شــت کە بۆ کەلتوورەکانی دیکە‬ ‫بەرگەنەگــر و باوەڕنەکــراوە بــۆ ئێمــە‬ ‫شتێکی ئاســایییە‪ .‬ئێمە لەناویدا دەژین‪،‬‬ ‫ئەمــە ژینگەی ئێمەیە‪ .‬تەواوی کات ئێمە‬ ‫لەنــاو جەالدان و قوربانیانــدا دەژین‪ .‬لە‬ ‫گشــت خێزانێکــدا‪ ...‬گشــت خێزانێــک‬ ‫دەتوانێــت ئــەم ڕۆمانــی ئــازارەت بــۆ‬ ‫بگێڕێتەوە‪ .‬وە مەســەلەکە ئەوە نییە کە‬ ‫من ئەم گۆشە نیگایەم هەیە یاخود حەزم‬ ‫لێیە خەڵکی چۆن بیر دەکەنەوە لە وەها‬ ‫بارودۆخێکدا‪ .‬نەخێر‪ ،‬ئەوە ژیانی ئێمەیە‪.‬‬ ‫بێنە بەرچاوی خۆی کەسێک لە شێتخانە‬ ‫هاتبێتــە دەرەوە و لەبارەیــەوە بــۆت‬ ‫بنووســێت‪ .‬ئایا دەکرێ بەو کەســە بڵێم‬ ‫«گوێبگرە‪ ،‬بۆچی لەبارەی ئەم شتانەوە‬ ‫دەنووســیت؟» وەک پریمــۆ لێڤــی‪ ،‬کە‬ ‫لەمــەڕ کەمپێکــی گورجکردنەوەی هۆش‬ ‫شتی نووسی و نەیتوانی خۆی لەوان جیا‬ ‫بکاتــەوە‪ ،‬یان چاالمۆڤ کە گیرا و کوژرا‬ ‫لەالیــەن کەمپەکــەوە‪ ،‬ئــەو نەیدەتوانی‬ ‫لەبــارەی هیچی دیکەوە بنووســێت‪ .‬من‬ ‫خــۆم حــەز دەکــەم بزانــم کێیــن ئێمە‪،‬‬ ‫بۆچی ئازار و ئێشــەکانمان ناگۆڕدرێن بە‬ ‫ئازادی‪ .‬ئەوە پرســیارێکی گرنگە بۆ من‪.‬‬

‫لە جیهانی مۆدێرندا هەموو شتەکان زۆر خێرا و زۆریش‬ ‫بەچڕی ڕوو دەدەن بەجۆرێک کە نە تەنیا کەسێک و‬ ‫نەیش تەواوی کەلتوورەکان ناتوانن پێی قایل بن‬

‫سڤێتالنا ئالێکسێڤیچ‬ ‫نووسەر ڕۆژنامەنووسی بێالڕووسی‬ ‫لەدایکبووی‪٣١ :‬ـی مەی‪١٩٤٨ ،‬‬ ‫زمان‪ :‬ڕووسی‬ ‫خەاڵتەکانی‬ ‫خەاڵتی کتێبخانەکانی ئەڵمانیا بۆ ئاشتی‬ ‫خەاڵتی فەرەنسیی مەدیسی‬ ‫خەاڵتی بووک ترادی‬ ‫کتێبەکانی‪:‬‬ ‫ژیانی دەستەدوو‬ ‫دەنگەکان لە چەرنۆبیلەوە‬ ‫جەنگ ڕووخساری ژنانەی نییە‬

‫بۆچــی شــعوری کۆیالیەتی زاڵــە و باڵی‬ ‫بەســەر شتەکاندا کێشــاوە؟ بۆچی ئێمە‬ ‫ئازادیمــان دەگۆڕین بۆ ئــەو ماتریااڵنەی‬ ‫سوودیان هەیە؟ یاخود بۆ ترس‪ ،‬وەک لە‬ ‫پێشووتردا کردمان؟‬ ‫جولیا چایکا‪ :‬تۆ بۆ کێ دەنووسیت؟‬ ‫ســڤێتالنا ئالێکســێڤیچ‪ :‬وا بیــر‬ ‫دەکەمــەوە کــە ئەگەر لەم پرســیارانەی‬ ‫خۆم تێبگەم ئەوا ئەوکات ئاســان دەبێت‬ ‫قسە بۆ هەر کەسێک بکەم‪ .‬هەردووکیان‬ ‫لە دیمەنەکەدا یان کاتێک دەنووسم هیوا‬ ‫دەخوازم کە هەستی قسەکردنم هەبێت بۆ‬ ‫نزیکترین دۆســتەکان‪ .‬هیواخوازم پێیان‬ ‫بڵێم کە لەم ژیانەدا چیم بۆ دەرکەوتووە‪.‬‬ ‫هەرگیــز ڕۆڵی دادوەر قەبووڵ ناکەم‪ ،‬من‬ ‫وەگێڕێکی باشــی ڕووداوە مێژوویییەکان‬ ‫نیم‪ .‬دڵم هەمیشە وا لەوێ‪ .‬ئەو پرسیارەی‬ ‫نیگەرانــم دەکات ئەوەیە کە چەندێکی تر‬ ‫دەتوانیــن لــەم ڕێگای تــرس و تۆقینەدا‬ ‫ڕێ بکەیــن‪ ،‬مرۆڤ چەند بەرگە دەگرێت‪.‬‬ ‫هــەر بۆیــە شــیعرییەتی تراجیدیا گرنگە‬ ‫بــۆ مــن‪ .‬گرنگە کاتێک کەســێک دەڵێت‬ ‫کــە وی یان وێ ئەم کتێبە ترســناکانەی‬ ‫خوێندووەتەوە و هەســتی کردووە حاڵی‬ ‫باشــتر بووە‪ ،‬کە خوێنەرێک فرمێســکی‬ ‫ڕشــتووە و ئەمانەیــش فرمێســکەکانیان‬ ‫پاک کردووتەوە‪.‬دەبێت لە میشکتدا گشت‬ ‫ئەم شتانە هەبن‪ ،‬نەک تەنیا بەم ترسەوە‬ ‫خەڵک بورووژێنیت‪.‬‬ ‫جولیــا چایــکا‪ :‬ســوپاس و تکایــە‬ ‫دیســان پیرۆزبایــی ئێمە قەبــووڵ بکە‪.‬‬ ‫خۆشــحاڵ دەبین لێرە لە ستۆکهۆڵم و لە‬ ‫دیسێمبەردا چاومان پێت بکەوێت!‬ ‫ســڤێتالنا ئالێکســێڤیچ‪ :‬ســوپاس‪،‬‬ ‫ماڵئاوا!‬ ‫جولیا چایکا‪ :‬ماڵئاوا!‬

‫ژمار ‌ه (‪ )476‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/10/12‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ئێستا دیكۆمێنته‌رییه‌ك خاوه‌ىن خه‌اڵىت نۆبێڵه‌‬

‫سڤێتالنا‪ ،‬نووسەری کتێبی دەنگەکان لە چەرنۆبیلەوە‬

‫ئالێکسێڤیچ‪ ،‬لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا‪ ،‬کاتژمێرێک پاش بردنەوەی خەاڵتی نۆبێڵ‬

‫فیلیپ گۆریڤیتچ‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬شیالن ڕه‌شید‬ ‫ئه‌و‌ه شتێكى باش ‌ه ك ‌ه لیژنه‌ى خه‌اڵتى‬ ‫نۆبێڵ به‌رده‌وام (ســڤێتالنا ئه‌لێكسێڤیچ)‬ ‫یــان ب ‌ه نه‌گونجاو ده‌بینــى‪ ،‬تاكو دواجار‬ ‫بڕیاریانــدا خه‌اڵتــى نۆبێڵــى ئه‌ده‌بیــى‬

‫ئه‌لێكسێڤیچ‬

‫ده‌ســتى بــ ‌ه كارى ڕۆژنامه‌وانیــى كــرد‪.‬‬ ‫كتێبه‌كانیشــى ســه‌دان چاوپێكه‌وتــن ل ‌ه‬ ‫خــۆ ده‌گــرن‪ ،‬كــ ‌ه تێكه‌ڵــه‌ى ڕیپۆرتــاژ‬ ‫و مێــژووى گێڕانــه‌وه‌ن و لــ ‌ه شــێوه‌ى‬ ‫فیلمــى دیكۆمێنتــه‌رى ســه‌ر كاغه‌زدان‪.‬‬ ‫ئه‌لێكسێڤیچ ته‌نها ڕێكۆرده‌رێكى ئاسایى‬ ‫نییه‌‪ ،‬ئه‌و خاوه‌نى ده‌نگێكى نووسه‌رانه‌ى‬ ‫خۆیه‌تــى‪ ،‬ده‌نگێــك هه‌لقــواڵوى ئــه‌و‬

‫ڕێپۆرته‌ره‌‪.‬‬

‫شــانۆنامه‌) هیــچ شــتێك نییــ ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌رهه‌ڵســتكارى ده‌ســه‌اڵت ‌ه تایبه‌ته‌كانى‬ ‫ئــه‌و فۆڕمانــه‌‪ .‬ئه‌لێكســێڤیچ گوتبــووى‬ ‫ئه‌گه‌ر ل ‌ه ســه‌ده‌ى نــۆزد‌ه ژیابا بێگومان‬ ‫ده‌بــوو‌ه ڕۆماننووس‪ .‬به‌اڵم ئه‌و پێى وای ‌ه‬ ‫له‌م سه‌رده‌مه‌دا ڕۆمان ده‌سته‌پاچه‌یه‌‪.‬‬ ‫پێش د‌ه ســاڵ ل ‌ه ڤیستیڤاڵى ده‌نگیى‬ ‫جیهانــى قه‌ڵه‌م‪ ،‬له‌ســه‌ر پانێڵه‌ك ‌ه گوتى‬

‫كتێبه‌كانیشى‬

‫سه‌دان چاوپێكه‌وتن ل ‌ه خۆ ده‌گرن‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫تێكه‌ڵه‌ى ڕیپۆرتاژ و مێژووى گێڕانه‌وه‌ن و ل ‌ه‬ ‫شێوه‌ى فیلمى دیكۆمێنته‌ریى سه‌ر كاغه‌زدان‬ ‫ئه‌مساڵى پێشكه‌ش بكه‌ن‪.‬‬ ‫لــ ‌ه مانفیســتۆیه‌كى كورتــدا به‌نــاوى‬ ‫«له‌بــرى بایۆگرافــى» لــه‌ ماڵپه‌ڕه‌كه‌ى‬ ‫خۆى ‘‘ئه‌لێكســێڤیچ‘‘ باس له‌و‌ه ده‌كات‬ ‫ك ‌ه له‌م سه‌رده‌مه‌ى خۆماندا «ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫مــرۆڤ و جیهان فــره‌ڕوو و هه‌مه‌جۆرن‪،‬‬ ‫دۆكیۆمێنتــه‌رى ڕاپۆرتئاســا باشــترین‬ ‫ڕێگای ‌ه بۆ نیشــاندانى واقیع» ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫هونــه‌ر زۆر جــار ده‌سته‌وه‌ســتان و‬ ‫ده‌ستبه‌ستراو ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬پاش نووسینى‬ ‫پێنج كتێب ب ‌ه شــێوازى دیكۆمێنته‌رى ل ‌ه‬ ‫ماوه‌ى بیســت ســاڵدا ئه‌لێكسێڤیچ ده‌ڵێ‬ ‫«مــن ڕاى ده‌گه‌یه‌نم ك ‌ه هونه‌ر فه‌شــه‌لى‬ ‫هێناو‌ه ل ‌ه تێگه‌یشتن ل ‌ه زۆرشت سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه خه‌ڵك»‪.‬‬ ‫وه‌ك ده‌بینن ئه‌لێكسێڤیچ ڕێپۆرته‌ر‌ه و‬ ‫ســه‌ره‌تا ل ‌ه واڵته‌كه‌ى خۆى بیالڕووســیا‬

‫گرووپه‌یــ ‌ه كــ ‌ه خۆى درووســتى كردوو‌ه‬ ‫و به‌شــێك ‌ه لێــى‪ .‬ده‌نگێك ‌ه ب ‌ه ســتایل و‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكى مه‌زنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌لێكســێڤیچ پشــكنینه‌كانى خــۆى‬ ‫له‌بــاره‌ى ژیــان و مــردن ل ‌ه ســه‌رده‌مى‬ ‫ســۆڤییه‌ت و دواى ســۆڤییه‌ت بــ ‌ه‬ ‫شــێوه‌ى زنجیــر‌ه داســتان ‌ه شــیعرى‬ ‫درامایــى نووســیون‪ ،‬كــ ‌ه ئه‌وه‌نــده‌ى‬ ‫تراژیدیــاى یۆنانییه‌كان جه‌وهه‌ریین‪ .‬ئه‌و‬ ‫جیاوازییانــه‌ى لــ ‌ه نێــوان دیكۆمێنته‌رى‬ ‫و هونــه‌ردا داى ده‌ڕێژێــت‪ ،‬ئــه‌و ده‌كات ‌ه‬ ‫یه‌كــه‌م ڕۆژنامه‌نــووس كــ ‌ه بــراوه‌ى‬ ‫خه‌اڵتێكــى ئه‌ده‌بى بێت‪ .‬بۆ ئاهه‌نگێڕانى‬ ‫ســه‌ركه‌وتنه‌كه‌ى ئه‌لێكســیڤێچ وه‌ك‬ ‫ناســاندنێكى پاشــوه‌خته‌ى ڕێپۆرتــاژ ل ‌ه‬ ‫فۆرمێكى ئه‌ده‌بییدا هاوتا له‌گه‌ڵ ئه‌ده‌بى‬ ‫خه‌یاڵــى (ڕۆمــان و شــیعر و چیرۆك و‬

‫«مــن ده‌مــه‌وێ یادى چیخــۆف ى مه‌زن‬ ‫و شــانۆنامه‌ى سێ خوشــكه‌كه‌ى بكه‌م‪،‬‬ ‫كاره‌كتــه‌رى ســه‌ره‌كى ناو شــانۆنامه‌ك ‌ه‬ ‫بــه‌رده‌وام ئه‌و‌ه دووبــاره‌ ده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه ‘‘‬ ‫ئێســتا ژیان ناخۆش ‌ه و له‌ناو گه‌نده‌ڵییدا‬ ‫ده‌ژیــن‪ ،‬به‌اڵم پاش ســه‌د ســاڵى دیكه‌‪،‬‬ ‫ســه‌د ســاڵى دیك ‌ه هه‌موو شــتێك چه‌ند‬ ‫جوان و چه‌ند سه‌رنجڕاكێش ده‌بێت‘‘ ئه‌ى‬ ‫پاش ســه‌د ســاڵ چى ڕوویــدا؟ ڕووداوى‬ ‫چه‌رنۆبیــل ڕووده‌دات و و بورجه‌كانــى‬ ‫بازرگانــى جیهــان داده‌ڕمێــن‪ .‬ئه‌مــه‌ش‬ ‫چاخێكــى نوێیــ ‌ه لــ ‌ه مێــژوودا‪ .‬ئــه‌وه‌ى‬ ‫ئێســتا ئه‌زموونمــان كــردووه‌‪ ،‬شــتێك‬ ‫نییــ ‌ه ته‌نهــا ك ‌ه ل ‌ه ئاســت زانیارییه‌كانى‬ ‫ئێمــه‌دا نه‌بووبێــت‪ ،‬به‌ڵكــو ســنوورى‬ ‫خه‌یاڵه‌كانیشمان ده‌بڕێت»‪.‬‬ ‫كاتێــك گوێم ل ‌ه ئه‌لێكســێڤیچ گرتبوو‬

‫بیــرم له‌و‌ه ده‌كــرده‌و‌ه ك ‌ه كــه‌س نه‌بوو‬ ‫ئه‌وه‌نــده‌ى «فیلیــپ ڕۆس» لــه‌و بچێ‪،‬‬ ‫ڕۆس ل ‌ه ‪ 1960‬له‌باره‌ى نه‌شیاوى كێبڕكێى‬ ‫نێوان ڕۆمان و هه‌واڵ‪ ،‬نووسى «نووسه‌رى‬ ‫ئه‌مه‌ریكایى ناوه‌ڕاســتى سه‌ده‌ى بیسته‌م‬ ‫ده‌ستى گیراو‌ه ب ‌ه هه‌وڵدان بۆ تێگه‌یشتن‬ ‫و وه‌ســفكردنى واقیعــى ئه‌مه‌ریكا‪ ،‬ئه‌و‌ه‬ ‫گێژكه‌ر و بێزاركه‌ر‌ه و دواجار جۆرێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫شه‌رمه‌زاریى بۆ خه‌یاڵ ‌ه له‌ڕوالوازه‌كانمان‪.‬‬ ‫واقیعه‌ك ‌ه به‌رده‌وام به‌سه‌ر به‌هره‌كانماندا‬ ‫زاڵ ده‌بێــت و كلتووریش ڕۆژان ‌ه شــێر و‬ ‫خه‌ت به‌و فیگه‌ران ‌ه ده‌كات ك ‌ه به‌خیلى ب ‌ه‬ ‫ڕۆماننووسان ده‌به‌ن»‪.‬‬ ‫لــ ‌ه كاتێكــدا ڕۆس بــ ‌ه پــڕۆژ‌ه‬ ‫خه‌یاڵییه‌كانــى ئازایانــه‌ بــه‌رده‌وام بوو‪،‬‬ ‫ئه‌لێكســێڤیچ پێــى وابــوو كــ ‌ه بۆچــى‬ ‫ده‌بــێ به‌خیلــى پێ ببــات‪ .‬ڕێــك پاش‬ ‫ئــه‌وه‌ى ئه‌تۆمــى چێنــدراوى چه‌رنۆبیل‬ ‫ته‌قییه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و به‌ره‌و چه‌رنۆبیل ڕۆیشــت‬ ‫«ده‌یان و ڕه‌نگ ‌ه ســه‌دان ڕۆژنامه‌نووسم‬ ‫لــه‌وێ بینین» لــ ‌ه نیــۆرك ئه‌مه‌ى گوت‬ ‫«پاشــان بــ ‌ه خۆمم گــوت ئه‌مانــ ‌ه زۆر‬

‫خێــرا كتێبه‌كانیان به‌رهــه‌م دێنن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئــه‌و كتێبــه‌ى مــن ده‌ینووســم چه‌نــد‬ ‫ســاڵێك ده‌خایه‌نێت» ئه‌وه‌یش ڕاستبوو‬ ‫« ده‌نگه‌كانــى چه‌رنۆبیــل» د‌ه ســاڵى‬ ‫خایاند‪ .‬بۆچــى؟ چونك ‌ه وه‌ك رۆس‪-‬یش‬ ‫چاودێــرى كردوو‌ه هیچ كه‌ســێك ناتوانێ‬ ‫ب ‌ه باشــى له‌و‌ه تێبــگات ك ‌ه چى ل ‌ه ناوى‬ ‫ده‌بات‪« .‬چونك ‌ه حه‌وت ڕۆژى ســه‌ره‌تاى‬ ‫پاش كاره‌ســاته‌كه‌« ئه‌لێكسێڤیچ گوتى‬ ‫« هه‌نگه‌كان ل ‌ه شــانه‌كانیان نه‌ده‌هاتن ‌ه‬ ‫ده‌ره‌و‌ه و كرمه‌كانیــش لــ ‌ه كونــى‬ ‫ژێــر خاكه‌كــه‌دا خۆیــان حه‌شــاردابوو‪،‬‬ ‫بچووكتریــن بوونه‌وه‌ریش له‌ســه‌ر زه‌وى‬ ‫ده‌یزانــى ده‌بــێ چــى بــكات و له‌وه‌یش‬ ‫تێده‌گه‌یشــت كــ ‌ه به‌دكارییــه‌ك ڕووى‬ ‫داوه‌‪ .‬بــه‌اڵم ئه‌ى مرۆڤــه‌كان؟ ئه‌ى ئێم ‌ه‬ ‫چیمان كرد؟ ئێم ‌ه ســه‌یرى ته‌له‌ڤزیۆنمان‬ ‫ده‌كرد و گوێمان ل ‌ه گۆرباشــۆڤ گرتبوو‪.‬‬ ‫ئینجا سه‌یرى یاریى دووگۆڵیمان ده‌كرد‪،‬‬ ‫ئه‌وانه‌یشــمان ك ‌ه ل ‌ه جیهانــى كلتوورییدا‬ ‫كارده‌كه‌ین ئاماد‌ه نه‌بووین و نه‌مانده‌زانى‬ ‫چــۆن ئــه‌و‌ه بــ ‌ه خه‌ڵكــى بگه‌یه‌نین ك ‌ه‬

‫چــى ڕووى ده‌دا‪ ،‬ته‌نانــه‌ت خه‌ڵكه‌كه‌ش‬ ‫نه‌یانده‌زانــى چۆن له‌و باره‌یــه‌و‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫یه‌كترى بدوێن»‪.‬‬ ‫ل ‌ه كاره‌كانیدا ئه‌لێكسێڤیچ ب ‌ه نووسین‬ ‫فێــرى ئه‌و‌ه بوو‪ ،‬ك ‌ه چــۆن پێمان بڵێت‬ ‫چــى ڕووى ده‌دا‪ ،‬لــ ‌ه كاتێكــدا چاوه‌ڕێى‬ ‫ده‌كــرد و ئامێــرى ڕێكۆرده‌ره‌كــه‌ى‬ ‫داگیرســاندبوو و چــاو و گوێیه‌كانــى‬ ‫بــ ‌ه مه‌به‌ســت كردبوونــه‌وه‌‪ .‬هه‌تــا ئــه‌و‬ ‫خه‌ڵكه‌ى كــ ‌ه خاوه‌نــى چیڕۆكه‌ك ‌ه بوون‬ ‫توانیان ڕێگایه‌ك بدۆزنه‌وه‌‪ ،‬چۆن باســى‬ ‫ئه‌زموونه‌كانیان بكه‌ن‪ .‬دواجار ئه‌و توانى‬ ‫چیڕۆكه‌كانــى ئــه‌وان بكات بــ ‌ه چیڕۆكى‬ ‫هه‌موومــان‪ .‬وه‌ك خــۆى ده‌ڵێت هه‌تا «‬ ‫هه‌مــوو ئه‌و كه‌ســانه‌ى ك ‌ه لــه‌م ڕووداو‌ه‬ ‫تێوه‌گالبوون ببوون ‌ه فه‌یله‌سووف‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫هیچ شــتێك نه‌بوو ل ‌ه ڕابــردووى مرۆڤدا‪،‬‬ ‫ك ‌ه ڕێگامان بدات له‌گه‌ڵ ئه‌و دۆخ ‌ه ڕه‌فتار‬ ‫بكه‌ین»‪ .‬به‌م پێیه‌ش جه‌وهه‌رى ئه‌وه‌تان‬ ‫ب ‌ه ده‌ســته‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ئه‌لێكســێڤیچ ده‌كات ‌ه‬ ‫دۆكیۆمێنتارێكــى مه‌زن و هونه‌رمه‌ندێكى‬ ‫مه‌زن‪.‬‬

‫ل ‌ه كاره‌كانیدا ئه‌لێكسێڤیچ ب ‌ه نووسین‬ ‫فێرى ئه‌و ‌ه بوو‪ ،‬ك ‌ه چۆن پێمان بڵێت چى‬ ‫ڕووى ده‌دا‪ ،‬ل ‌ه كاتێكدا چاوه‌ڕێى ده‌كرد و‬ ‫ئامێرى ڕێكۆرده‌ره‌كه‌ى داگیرساندبوو و چاو‬ ‫و گوێیه‌كانى ب ‌ه مه‌به‌ست كردبوونه‌وه‌‬

‫ژمار ‌ه (‪ )476‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/10/12‬‬

‫‪4‬‬

‫سڤێتالنا دژەخەیاڵرتین نووسەرە‬

‫نووسین لە پێناو گفتوگۆ لەگەڵ خەڵکیدا‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫خەیاڵ یان ئەزموون؟ کۆمیتەی نۆبێڵ‬ ‫بە خەاڵتکردنی ســڤێتالنا ئالێکســێڤیچ‬ ‫وەاڵمــی ئــەم پرســیارە دەداتــەوە‪ .‬لە‬ ‫بەیاننامەکــەی نۆبێڵدا هاتــووە‪« :‬ئەو‬ ‫بە خســتنە تەنیشــت یەکی دەنگەکان‪،‬‬ ‫درکێکــی قووڵترمــان لــە خولێکــی‬ ‫مێژووییدا پێ دەبەخشێت‪».‬‬ ‫هەموو ئەو بەرهەمانەی کە ســڤێتالنا‬ ‫نووســیونی‪ ،‬هەڵقــواڵوی ئەزمــوون و‬ ‫ئاشــنایی و گفتوگــۆی ئــەون لەگــەڵ‬ ‫کەسانێکدا کە لە کارەساتەکان ڕزگاریان‬ ‫بووە؛ ســەربوردەی ژنــان و مندااڵن لە‬ ‫جەنگــی جیهانیی دووەمدا‪ ،‬ســەربازانی‬ ‫ڕووس لــە جەنگــی ئەفغانســتاندا کــە‬ ‫گیانیــان لــە دەســت دا و هەروەهــا‬ ‫ڕزگاربووانــی کارەســاتی ئەتۆمیــی‬ ‫چەرنۆبیل‪.‬‬ ‫ســکرتێری‬ ‫دانیڤــس‪،‬‬ ‫ســارا‬ ‫هەمیشــەییی ئاکادیمیــای ســویدی‪،‬‬ ‫گوتــی‪« :‬ئالێکســێڤیچ نایەوێــت خۆی‬ ‫نمایش بکات‪ ،‬ئەو تەنیا ئاشــقی دەنگی‬ ‫مرۆڤەکانە‪».‬‬ ‫ئەمە بۆ یەکەمجارە لە مێژووی خەاڵتی‬ ‫نۆبێڵدا کە نووســەرێکی ڕۆژنامەنووس‪،‬‬ ‫گرنگتریــن خەاڵتــی ئەدەبیــی جیهــان‬ ‫بباتەوە‪ .‬سڤێتالنا چواردەیەمین ژنە کە‬ ‫خەاڵتی ئەدەبیی نۆبێڵ بباتەوە‪ .‬پێشتر‬ ‫‪ ٤‬نووســەری ڕووس خەاڵتــی نۆبێڵیان‬ ‫بردووەتــەوە؛ بۆریــس پاســترناک‪،‬‬ ‫شۆلۆخۆف‪ ،‬برۆدسکی و شۆڵژنستین‪.‬‬ ‫ئالێکســێڤیچ دەربــارەی خزمایەتییە‬ ‫ئەدەبییەکــەی لەگــەڵ سۆڵژنســتیندا‬ ‫دەڵێــت‪« :‬سۆڵژنســتین پێــی وایــە‬ ‫ئەزموونــی کارەســاتەکان مــرۆڤ لــە‬ ‫دەروونەوە پاک دەکاتەوە و هەناسەیان‬ ‫پێ دەبەخشــێت‪ .‬بــەاڵم من زیاتر بڕوام‬ ‫بــە ڤێرالم شــاالمۆف هەیە‪ ،‬چونکە ئەو‬ ‫پێــی وایــە لــە بنەڕەتەوە ئــۆردووگا و‬ ‫زیندان بێمانان‪».‬‬ ‫بەڵگەنامەیییەکانــی‬ ‫ڕاپۆرتــە‬ ‫ئالێکســێڤیچ ســەبارەت بە بەجێماوانی‬ ‫کارەســاتەکان‪ ،‬لــە گفتوگۆکانــدا‬ ‫دەردەکەوێــت‪ .‬ئــەو کتێبەکانــی لــە‬ ‫ستایشــی گفتوگۆدا دەنووسێت‪ .‬وەکوو‬ ‫ڕۆمانێک لە ساتێکەوە دەست پێ ناکات‬ ‫و پــاش ڕووداو و هــەوراز و نشــێوی‬ ‫زۆر بگاتــە ئەنجامێکــی دیاریکراو‪ .‬ئەو‬ ‫گفتوگــۆی ئەو کەســانە دەنووســێتەوە‬ ‫کە خــۆی ڕاســتەوخۆ قســەی لەگەڵدا‬ ‫کردوون‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتەکانی ئەو بەڵگەی ڕاستەقینەن‬ ‫لە چارەنووســی مرۆڤە ڕاستەقینەکان‪.‬‬ ‫بە جۆرێکی تر دەتوانین بڵێین سڤێتالنا‬ ‫وەک نووســەرێکی دژەخەیاڵــە‪ .‬ئــەو‬ ‫حەقیقەت وەک خۆی لە ڕێی دایەلۆگەوە‬ ‫دەخاتە ڕوو‪ ،‬بەبێ ئەوەی خوێنەر وەڕز‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫ئەگــەر ڕاپۆرتەکانــی ســڤێتالنا بــە‬ ‫شــێوەی چیرۆکێــک بخوێنینــەوە‪،‬‬ ‫تەنیــا یــەک کەســایەتییان هەیــە کــە‬ ‫بە قســەی خــودی نووســەر کەســێک‬ ‫نییــە جگــە لە «مرۆڤێکی ســوور» کە‬ ‫ئەزموونی داڕووخانی یەکێتیی سۆڤێتی‬ ‫تێپەڕانــدووە و هەرچەنــد ئامانجەکــەی‬ ‫لە دەســت چــووە‪ ،‬بەاڵم هێشــتا توند‬ ‫نووســراو بە بــاوەڕە کۆنەکانییەوە‪ ،‬تا‬ ‫پەنایەک بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫ئالێکســێڤیچ‪٣١ ،‬ـــی مەیی ‪ ١٩٤٨‬لە‬ ‫ئۆکرانیا لە دایک بووە‪ .‬باوکی سڤێتالنا‬ ‫لە کۆمۆنیســتە بێالڕووســییەکان بوو‪.‬‬ ‫ئــەو دەڵێــت‪« :‬باوکم وەســیەتی کرد‬

‫ئەگــەر مرد کارتــی ئەندامبوونەکەی لە‬ ‫حزبی کۆمۆنیســتدا لەگەڵ جەنازەکەیدا‬ ‫بخەنە تابووتەکەیەو‪».‬‬ ‫لــە کتێبێکــی ســڤێتالنادا بــە ناوی‬ ‫«ژیانی دەســتەدوو»‪ ،‬لەگەڵ پیاوێکدا‬ ‫ئاشــنا دەبین کە لە ســاڵی ‪١٩٣٧‬ـــدا‬ ‫دەستگیر کراوە و ئەشکەنجەی دەکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم سەرەنجام کارتی ئەندامبوونەکەی‬ ‫لە حزبی کۆمۆنیســتدا پــێ دەدەنەوە‪،‬‬ ‫ئەویش لە خۆشــیان شاگەشکە دەبێت‪.‬‬ ‫هــەر لەم کتێبــەدا ژنێک پاش ڕووخانی‬ ‫ســۆڤێت دەڵێــت‪« :‬لەوانەیــە جــاران‬ ‫ژیانێکی باشــمان نەبووبێ‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫ژیانمان پڕە لە ترس و دڵەڕاوکێ‪».‬‬ ‫یەکەمین کتێبی ئالێکســێڤیچ بریتییە‬ ‫لە «جەنگ ڕووخســاری ژنانەی نییە‪».‬‬ ‫ئەم کتێبەش وەک ستایلی هەمیشەییی‬ ‫سڤێتالنا هەر گفتوگۆیە لەگەڵ خەڵكیدا‪.‬‬ ‫ئــەو خەڵکــەی لــە جەنگــی جیهانیــی‬ ‫دووەم ڕزگاریــان بــووە‪ .‬ئەو لەگەڵ ئەو‬ ‫کەســانەدا دواوە کە دوای کارەساتەکان‬ ‫نەیانتوانیــوە ژیانیان بگەڕێننەوە ســەر‬ ‫ڕەوتی ئاساییی خۆی‪.‬‬ ‫سڤێتالنا دەربارەی کتێبی «دەنگەکان‬ ‫لــە چەرنۆبیلەوە» دەڵێــت‪« :‬نەدەکرا‬ ‫دەنگــی دوژمنــی ئەتۆمــی ببیســرێت‬ ‫و بۆنــی نەبــوو‪ .‬لــە بــارەی جەنگەوە‬ ‫هەزاران کتێب نووســراون‪ ،‬بەاڵم کاتێک‬ ‫کارەســاتی چەرنۆبیــل ڕووی دا‪ ،‬کەس‬ ‫نەیدەزانی چۆن دەکرێت ئەم کارەســاتە‬ ‫ڕکێــف بکەین‪ .‬من خۆم لــە چەرنۆبیل‬ ‫بووم‪ .‬گێــژ بووبــووم‪ .‬خەڵکیش گێژ و‬ ‫وڕ بووبوون‪».‬‬ ‫ســڤێتالنا بیرەوەرییــەک دەربــارەی‬ ‫ژنێکــی بەتەمــەن دەگێڕێتــەوە‪:‬‬ ‫«کچەکەم‪ ،‬چی ڕووی داوە؟ یانی شــەڕ‬ ‫هەڵگیرساوە؟ من شەڕ دەناسم‪ .‬دەنگی‬ ‫گوللــە دێــت لــە شــەڕدا‪ ،‬خانــووەکان‬ ‫گڕ دەگــرن‪ ،‬بــەاڵم ئێســتا خۆرەتاوە‪،‬‬ ‫باڵنــدەکان دەخوێنــن‪ .‬ئەمــە چ جۆرە‬ ‫جەنگێکە کچەکەم‪».‬‬ ‫ئالێکســێڤیچ دەڵێــت‪« :‬کاتێــک بە‬ ‫دوای وەاڵمێکــدا دەگــەڕام بــۆ ئەم ژنە‬ ‫بەتەمەنــە‪ ،‬بینیــم هیــچ وشــەیەک پڕ‬ ‫بە پێســتی کارەســاتی ئەتۆمــی نییە‪.‬‬ ‫هەموان بــە دوای وشــەکاندا دەگەڕان‪:‬‬ ‫هەرگیــز شــتی وام نەبینیــوە‪ .‬لە هیچ‬ ‫شــوێنێک شــتی وام نەخوێندووەتەوە‪.‬‬ ‫چۆن بۆت بگێڕمەوە؟»‬ ‫ئالێکسێڤیچ دەڵێت‪« :‬زانستی مرۆیی‬ ‫کارەســاتی چەرنۆبیلی بیر چووەتەوە‪،‬‬ ‫ئــەم کارەســتە هەموو کاتێــک ئەگەری‬ ‫ئــەوەی هەیــە ڕوو بداتــەوە‪ ».‬ئــەو‬ ‫بــە دیاریکــراوی دەڵێــت‪« :‬مەزنتریــن‬ ‫ئەرکی ڕووبەڕوونەوە لەگەڵ مەســەلەی‬ ‫ئەتۆمیدا لەسەر شــانی فەیلەسووفانە‪.‬‬ ‫ئــەوان دەبوایــە سیســتمێکی تازەیــان‬ ‫بــۆ بیرکردنــەوە دەربارەی ئــەم بابەتە‬ ‫دابهێنایە و زمانێکی تەواو جیاوازیان بۆ‬ ‫بەیانکردنی ماناکانی کارەساتی ئەتۆمی‬ ‫بخستایەتە ڕوو‪».‬‬ ‫سڤێتالنا ئالێکسێڤیچ‪ ٦٧ ،‬ساڵیەتی و‬ ‫هێشتا لە نووسین یان لە ئەزموونکردن‬ ‫بەردەوامــە‪ .‬تازەتریــن کتێبــی ئەو کە‬ ‫وا بڕیــارە بــاو ببێتــەوە‪ ،‬بریتییــە لە‬ ‫«ســەد چیــرۆک لە بارەی ئەشــقەوە»‬ ‫کــە کۆمەڵــە گفتوگۆیەکــە دەربــارەی‬ ‫سەرکێشــیی ئەشــق و هەســتەکان و‬ ‫هیوای بەختەوەربوون لە ڕووسیادا‪.‬‬ ‫سڤێتالنا ئالێکسێڤیچ دوای بردنەوەی‬ ‫خەاڵتــی نۆبێــڵ‪ ،‬گوتــی‪ :‬خوزگــە ئەو‬ ‫خەڵکە زیندوو بوونایە و لەم خۆشییەدا‬ ‫بەشدارییان بکردایە‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫سڤێتالنا کاتژمێرێک پاش وەرگرتنی خەاڵتی نۆبێڵ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫««‬

‫ذمارة (‪ )267‬دوشةممة ‪2015/10/12‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪267‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )267‬دوشةممة ‪2015/10/12‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫قەیرانی سەرۆكایەتی‌و یەكگرتووی ئیسالمیی‬ ‫« لەبارەی گوتاری پەرتەوازە‌و دابەشبووی رێكخراوەیی‌و سیاسییانەوە»‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫مەككە وەك گۆڕستانی‬ ‫موسوڵمانان‬

‫ساتەوەختی ناڕەزایی سەرکردایەتی بادینانی یەکگرتو لە بەشداریکردنی پاڕلەمانتارەکانی فراکسیۆنەکەیان لە دانیشتنی ‪٢٣‬ی حوزەیران‬

‫رامیار كەمال‬ ‫كاتێك یەكەمین دانیشتنی پەرلەمان‬ ‫بۆ هەمواركردنەوەی یاسای سەرۆكایەتی‬ ‫هــەرێــم دەستیپێكرد‌و پێشتر ئەندامە‬ ‫یەكگرتووەكەی لیژنەكە ئیمزای لەسەر‬ ‫راپۆرتەكە كرد‪ ،‬قۆناغی یەكەمی گەمەكەی‬ ‫یەكگرتوو دەستیپێكرد‪ ،‬كاتێكیش هەموو‬ ‫پەرلەمانتارەكانیان بەشداری دانیشتنی‬ ‫یەكەمیان كــرد لــە ‪ 23‬ی حــوزەیــران‌و‬ ‫دەرئــەنــجــامــەكــانــی كــەوتــنــەوە‌و پــارتــی‬ ‫دەستی تۆمەت‌و رەخنەی بۆ درێژكردن‪،‬‬ ‫هەیەجانی نێوخۆیی لەبادینان لەرێكخستن‌و‬ ‫ســەركــردایــەتــی دەستیپێكرد‌و دیــنــدار‬ ‫نەجمات دۆسكی وازی لەیەكگرتوو هێنا‌و‬ ‫بەئاشكرا رەخنەی لەئەندامانی پەرلەمان‌و‬ ‫حزبەكەی گرت‪ .‬ئەم رووداوە مایەی لەسەر‬ ‫راوەستان بوو تا قۆناغی ئێستا‌و دەست‬ ‫لەكاركێشانەوەی حاجی كاروانی پەرلەمانتار‬ ‫بەپاساوی نەگەیشتنە رێكەوتنی الیەنە‬ ‫سیاسییەكان‪.‬‬ ‫ناڕەزایی سەركردایەتی بادینانی یەكگرتوو‬ ‫پەرلەمانتارەكانیان‬ ‫لەبەشداریكردنی‬ ‫لەدانیشتنی یەكەم خستنەڕووی ئەو راستیە‬ ‫بــوو‪ ،‬كە ئــەم هێزە لــەنــاوخــۆدا خاوەنی‬ ‫دوو ئــاراســتــەی ئیشكردنە‪ ،‬یەكەمیان‬ ‫لەسلێمانی‌و ناوچەكانی سۆران‪ ،‬كە نزیكە‬ ‫لەگوتاری هێزە سیاسییەكانی ئەو ناوچەوە‪،‬‬ ‫دووەمیشان لەبادینان‌و نزیك ئاراستەی‬ ‫حكومڕانی پــارت ـی‌و بادینی زمانەكان‪.‬‬ ‫هــەروەك خەریكبوو بەكرداری لێكترازان‬ ‫لەرێكسختنی یەكگرتوودا بێتە ئاراوە بەهۆی‬ ‫دەستپێكردنی گوشارەكانی پارتی لەسەریان‬ ‫لەبادینان‪ .‬بۆیە یەكگرتوو بۆ دەربازبوون‬ ‫لەم قەیرانە‌و دوورخستنەوەی بەرپرسیارێتی‬ ‫لــەخــۆی‪ ،‬پێشنیازی بــنــەمــای ســـازان‌و‬ ‫گفتوگۆی الیەنەكانی كرد‪ ،‬یەكگرتوو دڵنیا‬ ‫بوو كە سازان هیچ ئەنجامێكی نابێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەالیەك شەڕەكەی لەخۆی دوورخستەوە‌و‬ ‫لەالیەكیتریشەوە قــەیــرانــەكــەی قووڵتر‬ ‫كــردەوە‌و لــەرێــڕەوی یاسایی خۆی الیدا‪.‬‬ ‫بەهاتنەوەی د‪.‬عەلی قەرەداغی‌و رێكەوتنی‬ ‫نهێنی‌و ژێر بەژێر بەهاندانی سوننەی جیهانی‬

‫بەگشتیی‌و بەپاڵپشتی قــەتــەر‌و توركیا‬ ‫بااڵنسی پارتی بەهێز كــردەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫دوای كــۆبــوونــەوەكــەی لــەگــەڵ مەسعود‬ ‫بــارزانــی‪ ،‬بۆیە بۆ هەموو الیــەك روون‌و‬ ‫ئاشكرا بوو كە لەدوای هاتنەوەی د‪.‬عەلی‬ ‫قەرەداغی‌و كۆبوونەوەی لەگەڵ مەسعود‬ ‫بارزانی‪ ،‬یەكگرتووی ئیسالمی لەگەڵ پارتی‬ ‫لەمەسەلەی سەرۆكایەتی هەرێمدا رێكەوتن‪،‬‬ ‫بەجۆرێك یەكگرتوو بەدوو ئاراستە لەهەردوو‬ ‫بەرەكەدا بێت‌و بەڵێنیشی بەپارتی دابوو‪،‬‬ ‫كەنەهێڵێی نیسایی یاسایی دانیشتنی‬ ‫دووەمی پەرلەمان سەربگرێت‌و بەڵێنەكەشی‬ ‫بۆ پارتی بردەسەر‌و تائێستاش بەسیناریۆی‬ ‫جیاواز بەردەوامە لە دۆستایەتی پارتی‪.‬‬ ‫بۆیە كاتێك دانیشتنی دووەمی پەرلەمان‬ ‫بۆ هەمواركردنەوەی یاسای سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم دیاریكرا‌و ئەنجامدرا‪ ،‬یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمیی بەڵێنەكەی بــردە ســەر‌و پێنج‬ ‫پەرلەمانتاری ناوچەی بادینان‌و هەولێر‬ ‫نەچوونە دانیشتنەكە‌و پەكیان خست‪،‬‬ ‫بەوەش هەم بەڵێنی رێكەوتنە نهێنییەكەیان‬ ‫لەگەڵ پارتی بردە سەر‌و هەم پالنەكەی‬ ‫خۆشیان جێبەجێكرد‪ .‬ئــەو بــارودۆخــەی‬ ‫ئێستا هاتۆتە ئاراوە‌و كوژران‌و شەهیدبوونی‬ ‫هاواڵتیانی مەدەنی لەقەاڵدزێ‌و تەشەسەندنی‬ ‫بۆ شــارو شارۆڤكەكانیتر یەپلەی یەكەم‬ ‫پارتی لێی بەرپرسیارە‌و بەپلەی دووەمیش‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمیی‪ ،‬چونكە یەكگرتوو‬ ‫رێڕەوە یاساییەكەی دایە دەست سازانی بێ‬ ‫سازان‌و ئەنجامی كۆبوونەوەی الیەنەكان‌و‬

‫باسكی پارتی بەهێزتر لەرێگەی بەستنی‬ ‫رێكەوتن‌و هاوپەیمانیی شـــاراوە لەگەڵ‬ ‫پارتیدا‪ .‬هـــەروەك لـــەدوای پەكخستنی‬ ‫دانیشتنی دووەمی پەرلەمانیش لە ‪ 19‬ی‬ ‫ئاب‪ ،‬بە سیناریۆی جیاواز جیاواز لەرێگەی‬ ‫پەرلەمانتارەكانییەوە خەریكی تەواوكردنی‬ ‫ئــەو بەڵێنانەیە‪ ،‬كە د‪.‬عەلی قەرەداغی‬ ‫بەناوی یەكگرتووەوە بە مەسعود بارزانی‌و‬ ‫پارتی دابـــوو‪ ،‬چونكە عومەر كۆچەری‬ ‫پەرلەمانتاری بادینان جگە لەوەی نەچووە‬ ‫دانیشتنی دووەمی پەرلەمانەوە رایگەیاند كە‬ ‫لەبەرەكانی جەنگ لەگەڵ پێشمەرگەدا دەبێ‌و‬ ‫ئەندامێتی هەڵدەپەسێرێت تا الیەنەكان‬ ‫ئەگەنە رێكەوتن‪ ،‬بەاڵم ئەم بەڕێزە وەك‬ ‫ئــەوەی خۆڵ بكاتە چاوی خەڵك‪ ،‬یەكەم‬ ‫راستگۆ نەبوو لەوەی كە هەڵپەساردنەكەی‬ ‫بەجێنەگەیاند‪ ،‬هەم لەبەرەكانی جەنگی‬ ‫پێشمەرگەش كشایەوە‪ ،‬هەم موچەی موفتی‬ ‫شەش ملیۆنی پەرلەمانیش وەردەگرێت‪ .‬بۆیە‬ ‫ئێستا لەتازەترین پێشهاتدا حاجی كاروانی‬ ‫پەرلەمانتاری یەكگرتوو سەرباری هەڵوێست‌و‬ ‫قسە ناجێگیرەكانی بەبیانووی نەگەیشتنە‬ ‫رێكەوتنی الیەنەكان دەستی لەكاركێشایەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هێندەی نەبرد رایگەیاند ئامادەیە‬ ‫مووچەی خانەنشینی وەربگرێت‪ ،‬بۆیە ئەم‬ ‫هەڵوێستەی نــاوبــراو جگە لەخۆدزینەوە‬ ‫لەبەرپرسیارێتیان وەك پەرلەمانتار‪ ،‬هاوكات‬ ‫ئەڵقەیەكیترە لەجێبەجێكردنی پالنەكانی‬ ‫حزبەكەی بەقازانجی پارتی‌و گوێڕایەڵی‬ ‫بڕگەكانی رێكەوتنە نهێنییەكەیانە لەگەڵ‬

‫لەئێستادا یەكگرتوو گیری خواردووە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك لەناوچەی سلێمانی‬ ‫لەگەڵ گوتاری ئۆپۆزسیۆندایە‬ ‫دژی هەژموونی پارتی‌و لەبادینان‌و‬ ‫هەولێریش لەگەڵ پارتیدایە‬

‫پارتی‪.‬‬ ‫لەئێستادا یەكگرتوو گیری خــواردووە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك لەناوچەی سلێمانی لەگەڵ‬ ‫گوتاری ئۆپۆزسیۆندایە دژی هەژموونی‬ ‫پــارت ـی‌و لــەبــادیــنــان‌و هەولێریش لەگەڵ‬ ‫پارتیدایە‌و بەتەواوی رێكەوتووە‌و نایەوێت‬ ‫رایبگەیەنێت لەترسی لەدەستدانی پێگەی‬ ‫جەماوەریی‪ ،‬بۆیە خەڵك هۆشیارە بەم‬ ‫گەمانەی یەكگرتوو‪ ،‬بەو دەنگە دەنگانەی‬ ‫كادیرە پێشكەووتووەكانی ناخەڵەتێ‪ ،‬كە‬ ‫لەخۆپیشاندان‌و مانگرتنەكانی سلێمانی‌و‬ ‫ناوچەكانیتردا ریزی پێشەوەیان گرتووە‪،‬‬ ‫گــوایــە دژی گەندەڵین‪ ،‬كەچی لــەوالوە‬ ‫مەكتەب سیاسیی‌و سەركردایەتیی‌و نیوەی‬ ‫پەرلەمانتارەكانیان لەخزمەتی پارتی‌و‬ ‫ئەجێنداكانیدان‪ .‬بەجۆرێك شتێكی سەیر‬ ‫نییە وەك بەشار بن بەردی شاعیری عەرەب‬ ‫كاتێك ئیمامی حوسێن لەرێگە بەرەو عێراق‬ ‫پێی گەیشت‌و هــەواڵــی خەڵكی عێراقی‬ ‫لێپرسی بەشار جوان وەاڵمیدایەوەو وتی‪»:‬‬ ‫دڵیان لەگەڵ تۆدایە‪ ،‬بەاڵم شمشێرەكانیان‬ ‫لەگەڵ بەنی ئومەیەدا»‪ ،‬رێك ئەمەش بۆ‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمیی لەئێستادا جێبەجێ‬ ‫دەبــێــت‪ ،‬بــەشــێــوەیــەك وەك پرنسیپ‌و‬ ‫لەناوچەی سلێمانی یەكگرتووی ئیسالمیی‬ ‫دلی لەگەڵ سێ الیەنە سیاسییەكەی تر‌و‬ ‫خۆپیشاندەرانە بۆ كۆتایی هێنان بەقەیرانی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬بەاڵم شمشێری بڕیار‌و‬ ‫هەڵوێستی كــرداریــی مەكتەب سیاسیی‌و‬ ‫سەركردایەتییەكەی لەگەڵ پارتیدایە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم هەڵوێستە دووفاقیەی یەكگرتوو‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی داهــاتــوودا باجەكەی‬ ‫دەدات‪ ،‬وەكــچــۆن لەئێستادا وردە ورە‬ ‫دۆست‌و الیەنگرو ئەندامانی لێدەتەكێتەوە‌و‬ ‫متمانەیان پێی نامێنێت‪ .‬رێكەوتننە‬ ‫نهێنییەكەیان لەبادینان‌و وەرگرتنی بەخششی‬ ‫‪ 23‬پۆستی حكومەتە خۆجێییەكەی‬ ‫دهۆك بەڵگەیەكیتری وەرگرتنی شاباشی‬ ‫پەكخستنی هەمواركردنی پــرۆژە یاسای‬ ‫سەرۆكایەتیی لەرێگەی پەرلەمانەوە‪،‬‬ ‫بەڵگەیەكیتری دۆستایەتی پارتییە‪ .‬بۆیە‬ ‫لەئێستادا گوتاری یەكگرتوو لەسەر هەموو‬ ‫ئاستەكان گوتارێكی پەرتەوازە‌و دابەشبووە‪.‬‬

‫«كافرێك و موسوڵمانێك كەوتنە دەریاوە‪ ،‬ئەوەیان ڕزگاری بوو‬ ‫كە مەلەی دەزانی»‬ ‫عەلی شەریعەتی‬ ‫مردنی ڕێژەیەكی زۆر لە موسوڵمانان لە مەككە لە كاتی‬ ‫بەجێهێنانی ڕێوڕەسمی حەج‪ ،‬هەروا ڕووداوێكی ئاسایی نەبوو‪.‬‬ ‫كەوتنەخوارەوەی ئاسن و ماددەكانی بیناسازی بەسەر حاجیان‬ ‫لەالیەك و پاڵە پەستۆی سەر كێوی عەرەفە لەالیەكی ترەوە بووە‬ ‫هۆی گیانلەدەستدانی بە دەیان موسوڵمان‪ .‬ڕووكردنە مەككە وەك‬ ‫شوێنێكی پیرۆز بۆ موسوڵمانان و نەپارێزراوی گیانی حاجیان‬ ‫هەڵگری پرسیاری جدیە‪ .‬تۆ لە ماڵی خــودا گیانت پارێزراو‬ ‫نەبێت‪ ،‬تۆ لە شوێنە پیرۆزەكان ئامێرەكانی مۆدێرنە و تەكنەلۆژیا‬ ‫ڕۆحت بكێشێت ئیتر دەبێ بۆ موسوڵمانێك كە شوێنی پیرۆز بە‬ ‫فریادرەس بزانێت چ پرسیارێك دروست بێت؟ تۆ بڵێی ئەمەش‬ ‫تاقیكردنەوەیەك نەبێت؟ هەموو شت الی موسوڵمان تاقیكردنەوەی‬ ‫خودایە و دەبێت پێی ڕازی بین بەبێ ئەوەی لەسەر كردەوەكان و‬ ‫ڕووداوەكان هەڵوێستە بكەین‪.‬‬ ‫ئەم ڕووداوانەی مەككە دەركەوتەی دوو خاڵی گرنگە كە دەبێت‬ ‫لەسەری هەڵوێستە بكەین‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لەسەردەمی تەكنەلۆژیا گەورەكان و دووركەوتنەوەی‬ ‫ئینسان لە ڕۆحانیەت و كاڵبوونەوەی دید و تێڕوانینە ئینسانی و‬ ‫هیومانیستیەكان لەم عەسرەدا وا دەكات كە بەدوای شەیتانەكانی‬ ‫ناوەوەی خۆتاندا بگەڕێین‪ .‬مرۆڤ لەوەها عەسرێكدا خۆی دەبێتە‬ ‫شەیتانێكی گەورە نەك ڕوو بكاتە شوێنێكی مێژوویی و شەیتان‬ ‫ڕەجم بكات‪ .‬شەیتان رەجم كردن فریات ناكەویت‪ ،‬شەیتان لەناو‬ ‫ناخی خۆتدایە‪ .‬ئەم دۆخە لەوە ئاڵۆزترە بە ڕەجمكردنی شەیتان‬ ‫مرۆڤ ببێتە فریشتە‪ .‬فریشتەبوونی ئینسان بە ڕەجمكردنی شەیتان‬ ‫دروست نابێت‪ .‬ئەوە مرۆڤە لەبەرگی شەیتاندا‪ .‬ئەوە توندڕەویە‬ ‫لە بەرگی ئایندا‪ .‬ئەوە جەستەیە ئیش دەكات و خاڵی خاڵیە لە‬ ‫ڕۆحانیەت‪ .‬تۆ ئەگەر بتەوێت شەیتان بكوژیت دەبێت جارێ لە‬ ‫ڕۆحی خۆتا بیكوژیت‪ .‬شەیتان لە ناوەوەیە نەك لەدەرەوە‪ .‬ئیمان‬ ‫لە ناو خۆتایە نەك لە مەككە و كێوی عەرەفە‪ .‬تۆ بە بەخشینی‬ ‫دیارییەك بە منداڵێكی هەژار لێرە دەتوانی لە خوداوە نزیك بیت‪،‬‬ ‫لێرە حەج بكەیت‪ ،‬نەك بە پاڵەپەستۆی كێوی عەرەفە و ڕەجم‬ ‫كردنی شەیتان لەكاتێكدا شەیتان لە ڕۆحی خۆتدای‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬نەپاراستنی گیانی حاجیان لە ماڵی خودا پێمان دەڵێت‬ ‫سەردەمی موعجیزەكان كۆتایی هات‪ .‬ئاین ناتوانێت موعجیزە‬ ‫بخوڵقێنێت‪ .‬لە ماڵی خوداش ڕۆحت پارێزراو نیە‪ ،‬ئەوە خۆتی نە‬ ‫فریشتەیت و نە شەیتان ‪ ،‬ئەوە خۆتی مرۆڤی‪ ،‬هەر خۆت دەتوانی‬ ‫خۆت بپارێزی نە هیچ ئاین و ئایدۆلۆژیایەك‪ ،‬نەهیچ بەرنامە و نە هیچ‬ ‫مژدەیەك‪ ،‬نە هیچ شوێنێك‪ .‬ئەوە خۆتی فریادرەسی بۆخۆت‪ ،‬ئایین‬ ‫ناتوانێت موعجیزەت پێ ببەخشێت‪ ،‬ماڵی خودا هیچ لە برینەكانت‬ ‫ساڕێژ ناكات‪ ،‬بەڵكو ڕەنگە لەوێ بشمری‪ ،‬لە ماڵی خوداش ژیانت‬ ‫پارێزراو نیە‪ ،‬چونكە نەك هەر شتێك نەماوە بەناوی خوڵقاندنی‬ ‫موعجیزە‪ ،‬بەڵكو ئەسڵەن لە ئیسالمدا موعجیزە هەر بوونی نەبووە‪.‬‬ ‫ئەوە خۆتی وەك مرۆڤ بە هەموو جوانی و ناشرینینەكانتەوە‪ ،‬نە‬ ‫حەج كۆمەكت دەكات نە ڕەجمكردنی شەیتان‪ ،‬تۆی حاجی مادام‬ ‫چاوەڕێی موعجیزە دەكەیت دەبێت لە چاوەڕوانیدا بمریت‪.‬‬ ‫حەج كردن ئەوەندەی ئێستا دەركەوتەكانی ئابووری و ماددی‬ ‫بەسەریدا زاڵە هێندە شوێنێك نیە بۆ ڕیالكسی ڕۆحی‪ .‬ئەوەندە‬ ‫بەرژەوەندی كۆكردنەوەی مادە بەسەریدا زاڵە ئەوەندە گرنگ‬ ‫نیە موسوڵمان چی بەسەر دێت و ژیانی پارێزراو دەبێت یان نا‪.‬‬ ‫حەج كردن بۆ ئەو واڵتە ئێستا وەك دەركەوتەیەكی گەشتو گوزار‬ ‫دەبینرێت و مەبەست لێی بەرژەوەندی ئابووریە بۆ ئەو واڵتە و‬ ‫گرنگە زۆرترین سەرمایە بۆ واڵت كۆبكرێتەوە نەك ژیانی حاجیان‬ ‫پارێزراو بێت‪.‬‬ ‫حەج كردن لە دەركەوتەیەكی ئائاینینی و ڕۆحانیەوە بۆتە‬ ‫بوونێك بۆ بەرژەوەندی ئابووری ئیدی ئەوەی تیا دەمرێت حاجیانە‪.‬‬ ‫ئەوەی ڕۆحی پارێزراو نابێت ئینسانەكانە كە لە شوێنێكی تر‬ ‫بەدوای خۆیاندا دەگەڕێن‪ ،‬بێ ئەوەی هەست بە خۆیان بكەن خودا‬ ‫لەناو خۆیاندایە نەك لە شوێنێكی تر‪ .‬تا لە شوێنێكی تر بەدوای‬ ‫ڕۆحانیەتدا بگەڕێی ئەوە دەبێت شوێن ببێتە گۆڕستان بۆ تۆ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )267‬دوشةممة ‪2015/10/12‬‬

‫ئیسالمی سیاسیی وەك خزمەتكاری ئیمپریالیزم‬ ‫سەمیر ئەمین‬ ‫و‪ .‬لەئینگلیزییەوە‪ :‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫زۆریــنــەی ڕەوتــی ئیسالمی سیاسی‬ ‫بـــاوەڕیـــان بــە «خــــودی خەسڵەتی‬ ‫ئیسالم» هەیە‪ .‬بەپێی باوەڕی ئەوان‪،‬‬ ‫ئیسالم لەنێوان سیاسەت و ئاییندا هیچ‬ ‫جۆرە جیاكردنەوەیەك دروست ناكات‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان دەڵێن ئەم جیاكردنەوەیە‬ ‫یەكێكە لــە خەسڵەتەكانی ئایینی‬ ‫مەسیحییەت‪ .‬بەبیرهێنانەوەی ئەو شتەی‬ ‫كۆنەپارێزەكان لە سەرەتای سەدەی‬ ‫نۆزدەهەمدا باسیان دەكــرد و وشە بە‬ ‫وشە لەگەڵ ئەم دیدگایەدا دەگونجێت‪،‬‬ ‫هیچ كاریگەرییەك لەسەر ئیسالمییەكان‬ ‫دانــانــێــت‪ .‬لــە ســـەرەتـــای ســـەدەی‬ ‫نۆزدەهەمدا كۆنەپارێزەكان (وەك بۆنالد‬ ‫و دومایستەر) هەوڵیان دەدا سەرزەنشتی‬ ‫دابڕانێك بكەن كە بەرهەمی سەردەمی‬ ‫ڕۆشنگەری و شۆڕشی فەڕەنسی بوو‬ ‫لەمێژووی خۆرئاوادا‪.‬‬ ‫بەپێی ئەم هەڵوێستە هەموو ڕەوتی‬ ‫ئیسالمی سیاسیی مەیدانی كولتوور‬ ‫وەك مەیدانی خەباتی خۆیان سەیر‬ ‫دەكــــەن‪ .‬بـــەاڵم «كــولــتــوورێــك» كە‬ ‫لە ڕاستیدا‪ ،‬كورتدەكرێتەوە بۆ سەر‬ ‫ئاستی وابــەســتــەبــوون بــە ئایینێكی‬ ‫تایبەت‪ ،‬ئەویش وابەستەبوونێك بناغە‬ ‫و بنچینەكانی بریتییە لە ئایینزا و‬ ‫نەریت‪ .‬لەڕاستیدا موجاهیدانی ئیسالمی‬ ‫سیاسی هیچ حەزێكیان لە باسوخواس‬ ‫لەسەر دۆگمەكان نییە‪ ،‬كە تێم و ناوكی‬ ‫بنچینەیی ئایینە‪ .‬خەمی سەرەكیی‬ ‫ئەوان ئەوەیە بەپێی دروشمە باوەكان‬ ‫ئەندامێتییان لە جەماعەتی ئیسالمیدا‬ ‫قبوڵ بكرێت‪ .‬ڕوانینێكی وەها بۆ واقیعی‬ ‫دونیای مۆدێرن‪ ،‬نیگەرانكەرانەیە‪ ،‬نەك‬ ‫تەنها بەهۆی ئەوەی هیچ فیكرێكی تیادا‬ ‫نییە و هەوڵدەدات نەبوونی فیكر و ئایدیا‬ ‫بشارێتەوە‪ ،‬بەڵكو بۆ ئەوەیە پاساو‬ ‫بۆ ستراتیژیی ئیمپریالیزم بهێنێتەوە‪:‬‬ ‫ستراتیژیی جــێــگــرتــنــەوەی جەنگی‬ ‫كولتوورەكان لەگەڵ خەباتەكانی نێوان‬ ‫سەنتەرە ئیمپریالیستییەكان و واڵتانی‬ ‫دراوسێی ژێر هەژموون و كۆنتڕۆڵ‪.‬‬ ‫مــوجــاهــیــدانــی ئیسالمی سیاسی‬ ‫ئامادەییەكی بەرچاویان لــەو بــوار و‬ ‫مەیدانانەدا نییە كە تیایدا خەباتی‬ ‫ڕاســتــەقــیــنــەی كــۆمــەاڵیــەتــی بــوونــی‬ ‫هەیە و ڕێبەرەكانیان هەمیشە ئەوە‬ ‫دووبــارە دەكــەنــەوە كە خەباتگەلێكی‬ ‫لــەم چەشنەی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬شتێكی‬ ‫بێهوودەیە‪ .‬ئامادەبوونی ئــەوان لەم‬ ‫مەیدانانەدا تەنها بریتین لە كردنەوەی‬ ‫قوتابخانە سەرەتاییەكان و عەیادە‬ ‫پزیشكییەكان كە هیچ ئامانجێكیان نییە‬ ‫جگە لە خێر و سەدەقە لەپێناوی ئاییندا‪.‬‬ ‫ئەم چاالكییانە بەهیچ جۆرێك ناچنە‬ ‫خزمەتكردن و پشتیوانیكردن لە خەباتی‬ ‫چینە چەوساوەكان دژ بە سیستەمێك‬ ‫كە هەمووانی تووشی شەكەتی و هەژاری‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫ئیسالمی سیاسیی لە مەیدانی كێشە‬ ‫كۆمەاڵیەتییە ڕاستەقینەكاندا هاوپەیمانی‬ ‫كەمپی ســەرمــایــەداریــی وابــەســتــە و‬ ‫ئیمپریالیزمی بااڵدەستە و پشتیوانی لە‬ ‫پرەنسیپی زاتی موقەدەسی خاوەندارێتی‬ ‫دەكــات و نایەكسانی و شەرعییەت بە‬ ‫هەموو ئامرازەكانی بەرهەمهێنانەوەی‬ ‫سەرمایەداریی دەدات‪ .‬پشتیوانیی ئیخوان‬ ‫موسلیمین لە یاسا كۆنەپارێزییەكان لە‬ ‫پەرلەمانی میسر [دیــارە ئەم نووسینە‬ ‫زۆر پێشی شۆڕشی میسر نووسراوە]‬ ‫مافی خــاوەن زەویــیــەكــان بــووە هۆی‬ ‫زیانكەوتن بە كشتوكاڵچی و خــاوەن‬ ‫زەویــیــە بچووكەكان (كــە زۆرینەیان‬ ‫جوتیاری بچووك بوون)‪.‬‬ ‫تــەنــانــەت نــمــوونــەی یــاســایــەكــی‬ ‫كۆنەپارێزیی نییە كە لە واڵتی ئیسالمیدا‬ ‫دانرابێت و بزووتنەوە ئیسالمییەكان دژی‬ ‫وەستابێتنەوە‪ .‬سەرەڕای ئەمە‪ ،‬ئەم جۆرە‬ ‫یاسایانە لەالیەن ڕێبەرانی سیستەمی‬

‫ئیمپریالیستیشەوە بەڕەسمی دەناسرێت‬ ‫و دانی پیادا دەنرێت‪ .‬ئیسالمی سیاسیی‬ ‫دژەئیمپریالیزم نییە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫موجاهیدەكانی بۆچوونێكی دیكەیشیان‬ ‫هەبێت! بۆ ئیمپریالیزم‪ ،‬ئیسالمی سیاسیی‬ ‫هاوپەیمانێكی بەنرخە و ئیمپریالیزم‬ ‫تــەواو خۆی بۆ ئەمە تەرخانكردووە‪.‬‬

‫سیاسیی جــەمــاوەرێــكــی بــەرفــراوان‬ ‫ڕێــكــدەخــات كــە هــەرگــیــز ناتوانین‬ ‫ئیهمالیان بكەین یــان سوكایەتییان‬ ‫پێبكەین‪ .‬گەلێك وێنا و بیروبۆچوونی‬ ‫جیاواز ئەم بانگەشەیەی لێكەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫ســــەرەڕای هــەمــوو ئــەمــانــە‪ ،‬دەبێت‬ ‫خوێنساردیی خۆما بپارێزین و لەم جۆرە‬

‫ئیسالمی سیاسیی دژە‪-‬ئیمپریالیزم‬ ‫نییە‪ ،‬و لە ئاستی جیهانی و‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی هاوڕایە‬ ‫لەگەڵ زلهێز و دەسەاڵتە‬ ‫بااڵدەستەكاندا‬ ‫سەمیر ئەمین‬

‫كەواتە‪ ،‬تێگەیشتن لەم بابەتە سادە و‬ ‫ئاسانە كە ئیسالمی سیاسیی هەمیشە‬ ‫لە ڕیزەكانی خودی چینە بااڵدەستەكانی‬ ‫عەرەبستانی سعودیە و پاكستان ئەژمار‬ ‫دەكــات‪ .‬ســەرەڕای ئەمە‪ ،‬ئەم چینانە‬ ‫هەر لە سەرەتاوە بەشێكی چاالكترین‬ ‫هاندەرەكانیان بوون‪.‬‬ ‫بــۆرژوازیــی كــۆمــپــرادۆری ناوچەیی‪،‬‬ ‫ســەرمــایــەدارانــی تــازەپــیــاكــەوتــوو و‬ ‫قــازانــجــكــەرانــی جیهانی بــەرفــراوانــی‬ ‫سەرمایە بە دەست و دڵێكی كراوەوە‬ ‫پشتیوانیی لــە ئیسالمی سیاسیی‬ ‫دەكــەن‪ .‬ئیسالمی سیاسیی ڕوانگەی‬ ‫دژەئیمپریالیزمی ڕەتكردۆتەوە و لەبری‬

‫ڕێكخستنانەش بكۆڵینەوە‪ .‬سەركەوتنی‬ ‫«هەڵبژاردنەكان» وەك نموونەگەلێك‬ ‫وایــە ئەگەر لێكۆڵینەوەیەكی دروست‬ ‫لەبەردەستدا بێت‪ ،‬دەبێت بە دەقیقی‬ ‫هەڵبسەنگێنرێت‪ .‬مــن ئــامــاژە بە‬ ‫نموونەیەك دەكەم‪ ،‬ئاماژە بەنموونەی لە‬ ‫‪%75‬ێك دەكەم كە لە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫ئــەم دوایــیــەی مــیــســردا [ئـــەم وتــارە‬ ‫لــە دیــســەمــبــەری ‪ 2007‬نــووســراوە‪،‬‬ ‫وەرگێڕ] نەچوونە سەر سندوقەكانی‬ ‫دەنگدان! دەسەاڵتی ئیسالمیستەكان‬ ‫لە شەقامەكاندا‪ ،‬الوازی چەپی ڕێكخراو‬ ‫پیشان دەدات كە غائیبە لەو مەیدانانەی‬ ‫تیایدا خەباتە كۆمەاڵیەتییەكان هەن‪.‬‬

‫سیاسیی كاریگەریش دەبێت ڕەچاوی ئەم‬ ‫حەقیقەتە لە تێبینییەكان‪ ،‬پێشنیارەكان‬ ‫و بژاردەكانی بەردەم خۆی بكات‪ .‬بەاڵم‬ ‫لــەوانــەدا گــەڕان بـــەدوای یەكگرتندا‪،‬‬ ‫باشترین ئامرازی ڕووبەڕووبوونەوە نییە‬ ‫لەگەڵ ئەم تەحەدایەدا‪ .‬دەبێت ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوە بكەین كە ڕێكخراوەكانی ئیسالمی‬ ‫سیاسی – بەتایبەت ئیخوان موسلمین –‬ ‫بەدوای وەها یەكێتی و یەكگرتووییەكدا‬ ‫ناگەرێن و تەنانەت ئەمە ڕەتدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر بەڕێكەوت بەشێكی ڕێكخراوە چەپە‬ ‫بەدبەختەكان یەكێتی و یەكگرتنیان‬ ‫لەگەڵ ئیسالمی سیاسییدا قبوڵكردبێت‪،‬‬ ‫یەكەم بڕیارێك ئیسالمی سیاسی دوای‬

‫ئەمە هەڵوێستی دژە‪-‬خۆرئاوا (كەم و زۆر‬ ‫دژە‪-‬مەسیحییەت)ی هێناوەتە پێشەوە‪.‬‬ ‫ئەم هەڵوێستەش ئەم كۆمەڵگایانەی‬ ‫بەشێوەیەكی ڕوون و ئاشكرا بــەرەو‬ ‫بنبەست و چەقبەستن بردووە و كەواتە‬ ‫هیچ بەربەستێك لــەبــەردەم ڕێگای‬ ‫فراوانبوونی كۆنتڕۆڵی ئیمپریالیستی‬ ‫لەسەر سیستەمی جیهانی دادانێت‪.‬‬ ‫ئــیــســامــی ســیــاســیــی نـــەك تەنها‬ ‫دەربارەی كۆمەڵێك كێشە (بەدیاریكراوی‬ ‫كێشەگەلێكی پەیوەست بــە پێگەی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی ژنان) كۆنەپارێز و تەنانەت‬ ‫بەرپرسی گەلێك كــاری توندڕەوانەیە‬ ‫كە دژ بە هاوواڵتیانی ناموسڵمانن‪،‬‬ ‫(وەك قیبتییەكانی میسر) بەڵكو لە‬ ‫بنچینەدا كۆنەپارێزە و كەواتە ناتوانێت‬ ‫هیچ بەشدارییەك لە ڕزگاریخوازیی‬ ‫نەتەوەكاندا بكات‪ .‬ســـەرەڕای ئەمە‪،‬‬ ‫ســێ بــاس و مشتومڕ بــۆ وروژادنـــی‬ ‫بزووتنەوە كۆمەاڵیەتییەكان و چوونە ناو‬ ‫گفتوگۆوە لەگەڵ بزووتنەوە ئیسالمییە‬ ‫سیاسییەكاندا خراوەتە بەرباس‪.‬‬ ‫یەكەم بــاس و مشتومڕ‪ :‬ئیسالمی‬

‫تەنانەت ئەگەر بۆچوونی هاوبەش‬ ‫هەبێت لەسەر دەســەاڵتــی ڕێكخراوی‬ ‫بــەرفــراوانــی ئیسالمی سیاسی‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەمە پاساو هێنانەوەیە بۆ ئەو شت‬ ‫كە چەپ دەبێت هەوڵبدات ڕێكخراو و‬ ‫ڕێكخستنەكانی ئیسالمی سیاسیی بۆ‬ ‫چاالكییە سیاسیی و كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫هاوڕای خۆی بكات؟ ئەمە حەقیقەتێكە‬ ‫كە ئیسالمی سیاسیی ژمارەیەكی زۆری‬ ‫خەڵكی بە سەركەوتنێكی بەرچاوەوە‬ ‫ڕێكخستووە و هــەر ستراتیژییەكی‬

‫گەیشتن بــەدەســەاڵت بــیــدات ئەوەیە‬ ‫یەكێتیی دەستخەڕۆكەر لەگەڵ ئەواندا بە‬ ‫توندوتیژییەكی لەڕادەبەدەر لەناو ببات‪،‬‬ ‫هەروەك لە ئێران دەربارەی چارەنووسی‬ ‫موجاهیدین و خەڵق بینیمان‪.‬‬ ‫بەڵگەی دووەم كە لەالیەن هەوادارانی‬ ‫«دیــالــۆگ و گفتوگۆ»وە داڕێــــژراوە‬ ‫لـــەوەدایـــە كــە ئــیــســامــی سیاسیی‬ ‫تەنانەت ئەگەر لە چوارچێوەی پێشنارە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكاندا كۆنەپارێز بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بیستوومانە‬ ‫«دژە‪-‬ئیمپریالیست»ـە‪.‬‬

‫كــە گــوتــوویــانــە ئـــەو پـــێـــوەرە دژە‬ ‫ئیمپریالیستییەی من خستوومەتەڕوو‬ ‫(پشتیوانیی بێ چەندوچوونی چەند‬ ‫خەباتێك كە لەئاستی پێشكەوتنی‬ ‫كــۆمــەاڵیــەتــیــدا دروســـــت دەبــێــت)‬ ‫«ئیكۆنۆمیستی»یە؛ و بـــەدەرە لە‬ ‫ڕەهــەنــدە سیاسییەكانی تــەحــەداەك‬ ‫كە نەتەوەكانی بــاشــوور ڕووبـــەڕووی‬ ‫بوونەتەوە‪ .‬من پێموایە ئەم ڕەخنەیە‬ ‫هیچ بەهایەكی نییە بە مەرجی ئەوەی‬ ‫ئــەوەی من گوتوومە ڕەچــاوی بكەن‪،‬‬ ‫بەدیاریكراوی ئەوەی دەربارەی ڕەهەندە‬ ‫دیموكراتی و نەتەوەییەكان گوتوومە و‬ ‫وەاڵمە خوازراوەكان كە ڕووبەڕ‪,‬وی ئەم‬ ‫تەحەدایە دەبێتەوە‪.‬‬ ‫هەربەمجۆرەش ئەوە قبوڵ دەكەم كە‬ ‫هێزە چاالكەكان لە وەاڵمی تەحەدایەكدا‬ ‫كە نەتەوەكانی بــاشــوور ڕووبـــەڕووی‬ ‫بــوونــەتــەوە و لــە بــەركــەوتــنــیــان بە‬ ‫ڕەهەندە كۆمەاڵیەتی و سیاسییەكانی‬ ‫ئــەو تــەحــەدایــەدا بــــەزەرووی ڕێــك و‬ ‫یەكگرتوو نین‪ .‬بەمجۆرە ئەگەر وێنای‬ ‫ئیسالمێكی سیاسیی لە ئــارادایــە كە‬ ‫دژە ئیمپریالیزم بێت‪ ،‬بەاڵم لە بواری‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا دواكەوتوو و بەرەو دواوەن‪.‬‬ ‫لــەم پەیوەندییەدا‪ ،‬ئــێــران‪ ،‬حەماس‬ ‫لە فەڵەستین‪ ،‬حزبواڵ لە لوبنان و‬ ‫بەشێكی بزووتنەوە بەرهەڵستكارەكان‬ ‫لە عێڕاق بــەردەوام بەزەینماندا دێن‪.‬‬ ‫دواتر لەم دۆخە دیاریكراوانە دەكۆڵمەوە‪.‬‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی دەمــەوێــت بڵێم‬ ‫ئیسالمی سیاسیی دژە‪-‬ئیمپریالیزم نییە‪،‬‬ ‫و لە ئاستی جیهانی و بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی هاوڕایە لەگەڵ زلهێز و دەسەاڵتە‬ ‫بااڵدەستەكاندا‪.‬‬ ‫بــەڵــگــەی ســەرنــجــی چـــەپ بـــەرەو‬ ‫زەروورەتـــــی جەنگی ئیسالمۆفۆبیا‬ ‫دەهێنێتە پێشەوە‪ .‬هیچ چەپێك كە‬ ‫شیاوی باسكردن بێت ناتوانێت مەسەلەی‬ ‫یاخیبوونی گەڕەكەكانی پاریس فەرامۆش‬ ‫بكات‪ ،‬واتا ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەو‬ ‫چینانەی خەڵكدا ڕیشەی كۆچكردنیان‬ ‫هەیە و لە میترۆپۆلیسەكانی سەرمایەداریی‬ ‫پێشكەوتووی هاوچەرخدا ژیان بەسەر‬ ‫دەبــەن‪ .‬لێكۆڵینەوە لەم تەحەدایە و‬ ‫چەند وەاڵمێك كە گروپە جۆراوجۆرەكان‬ ‫(پـــارتـــە خـــاوەنـــبـــەرژەوەنـــدەكـــان‪،‬‬ ‫چــەپــی ئــەوروپــایــی بــەشــداریــكــەر لە‬ ‫هەڵبژاردنەكان‪ ،‬چەپی ڕادیــكــاڵ) بۆ‬

‫بۆرژوازیی كۆمپرادۆری ناوچەیی‪ ،‬سەرمایەدارانی‬ ‫تازەپیاكەوتوو و قازانجكەرانی جیهانی بەرفراوانی‬ ‫سەرمایە‪ ،‬بە دەست و دڵێكی كراوەوە پشتیوانیی‬ ‫لە ئیسالمی سیاسیی دەكەن‬

‫ئەوە داویانەتەوە‪ ،‬تــەوەری سەرەكیی‬ ‫ئەم وتارە پێكناهێنێت‪ .‬بەوە وازدەهێنم‬ ‫دیدگا و ڕوانگەی خۆم بخەمەڕوو‪ :‬وەاڵمی‬ ‫پێشكەوتنخوازانەی ئــەم تەحەدایە‬ ‫ناتوانێت لەسەر بنەمای بەئامرازیكردنی‬ ‫كۆمۆنتاریانیزم دابمەزرێت كە لە بنچینەدا‬ ‫و بــەزەرووری بۆ ئەبەد پەیوەندیی بە‬ ‫نایەكسانییەوە هەیە و دواجار ڕیشەی‬ ‫لەنێو كــولــتــووری ڕەگــەزپــەرســتــیــدا‬ ‫هەیە‪ .‬كۆمۆنتاریانیزم كە بەرهەمی‬ ‫ئایدیۆلۆژیای كولتووریی سیاسیی‬ ‫كۆنەپارێزیی ویالیەتە یەكگرتووەكانە‬ ‫(و بەر لــەوەش لە بریتانیای گــەورەدا‬ ‫سەركەوتنی بەدەستهێناوە) دێت تاكو‬ ‫ژیــانــی سیاسیی كیشوەری ئــەوروپــا‬ ‫پیس بكات‪ .‬ئیسالمۆفۆبیا كە بەشێكی‬ ‫بەرچاوی نوخبە و ئامرازە پەیوەندییە‬ ‫بەشێوەیەكی‬ ‫دەستەجەمعییەكان‬ ‫ڕێكخراو پێیەوە دەلكێن‪ ،‬ستراتیژیی‬ ‫بەڕێوەبردنی فرەیی كولتووریی كۆمەڵە‬ ‫لە بەرژەوەندیی سەرمایەدا‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫ڕێزگرتنە ڕواڵەتییە لە فرەیی‪ ،‬لەڕاستیدا‪،‬‬ ‫تەنها ئامرازێكە بۆ قوڵكردنەوەی درزەكان‬ ‫و جیاوازییەكان لەنێو چینەكانی خەڵكدا‪.‬‬ ‫پرسی گەڕەكان كێشەیەكی تایبەتییە‬ ‫و تێكەڵكردنی بە كێشەی ئیمپریالیزم‬ ‫(وات ــا بــەڕێــوەبــردنــی ئیمپریالیستیی‬ ‫پــەیــوەنــدیــیــەكــانــی نــێــوان سەرەنتە‬ ‫بااڵدەستە ئیمپریالیستییەكان و واڵتانی‬ ‫دەوروبـــەر) كۆمەك بە پێشكەوتن لە‬ ‫هیچ یەكێك لەم بوارە تەواو جیاوازانە‬ ‫ناكات‪ .‬ئەم تێكەڵكردنە كێشەی بەشێك‬ ‫لە ئامرازە كۆنەپارێزەكان و بەهێزكەری‬ ‫ئیسالمۆفۆبیا و ئیسالمۆفۆبیاش بەنۆرەی‬ ‫خۆی هەم هێرش دەكاتە سەر چینەكانی‬ ‫خەڵك لە سەنتەرە ئیمپریالیستییەكان‬ ‫و هــەم هــێــرش بــۆســەر نەتەوەكانی‬ ‫واڵتانی دەوروبــەر دەڕەخسێنێت‪ .‬ئەم‬ ‫تێكەڵكردنەی كێشەكان بەنۆرەی خۆی‬ ‫خزمەتێكی بەهادار بە ئیسالمی سیاسیی‬ ‫كۆنەپارێز دەكات و شەرعییەت بە گوتارە‬ ‫دژەخۆرئاواییەكەی دەبەخشێت‪ .‬كەواتە‬ ‫دەمەوێت بڵێم خەباتی ئایدیۆلۆژیانەی‬ ‫كۆنەپارێزی كە بەجۆرێك ڕاستگەرای‬ ‫ڕەگــەزپــەرســتــی خــۆرئــاوا و ئیسالمی‬ ‫سیاسیی بــەرەوپــێــشــبــەری ئـــەوەن‪،‬‬ ‫یەكتر بەهێز دەكەن‪ ،‬دروست هەروەك‬ ‫چــۆن ئــەوان پشتیوانیی لە چاالكییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان دەكەن‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬لەم چەند ساڵەی دواییدا‪ ،‬دیبەیت و‬ ‫مشتومڕ لەنێوان بیرمەندانی ماركسیستی لەسەر‬ ‫ئیسالمی سیاسیی و پەیوەندیی بە سەرمایەداریی‬ ‫جیهانی و ئیمپریالیزمەوە هاتەئاراوە‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫بۆچوونی ئــەم بیرمەندە ماركسیستییانە –‬ ‫كــە خۆیشیان لەنێو سیاق و كۆنتێكستی‬ ‫ئیسالمییەوە هاتوون – لە كتێبێكدا بەزمانی‬ ‫ئینگلیزی‪ ،‬لەسەر ئیسالمی سیاسیی‪ ،‬باڵوكرایەوە‬ ‫و بیرمەندەكانیش ئەمانەن‪ :‬سەمیر ئەمین‪،‬‬ ‫ئیعجاز ئەحمەد‪ ،‬ئەسەف بەیات‪ ،‬تارق ئەمین‬ ‫خان‪ ،‬نیكی كەیدی و هتد‪ .‬ئەم پڕۆژەیە لەالیەن‬ ‫منەوە لە زمانی ئینگلیزییەوە كراوە بەكوردی‬ ‫و وابڕیارە بەشێوەی بەش بەش لە ڕۆژنامەی‬ ‫چاودێر و سایتی دووڕیان باڵوببێتەوە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )267‬دوشةممة ‪2015/10/12‬‬

‫شارستانێتيی ئيسالميى‬ ‫به‌ فلته‌ری سه‌له‌فييه‌ت‬ ‫عه‌بدوڵاڵ عااڵيی‬ ‫چه‌ند جارێك‪ ،‬له‌گه‌ڵ هه‌ندێ ل ‌ه دۆستانی‬ ‫ئيسالمگه‌را‪ ،‬له‌سه‌ر (شارستانێتی ئيسالميی)‪،‬‬ ‫كه‌وتومه‌ت ‌ه نێو ده‌مه‌ته‌قێ و ده‌نگه‌شه‌وه‌‪.‬‬ ‫پێيانم ڕاگه‌ياندوون‪ ،‬ك ‌ه زه‌قكردنه‌وه‌ی ڕه‌نگ و‬ ‫به‌رزكردنه‌وه‌ی ده‌نگی بانگخواز‌ه واعيزه‌كانتان‪،‬‬ ‫درێــژكــه‌ره‌و‌ه و درێــژه‌پــێــدانــی نه‌نگييه‌كانی‬ ‫ئێمه ده‌بێت و‪ ،‬ئه‌م دووفاقييه‌ت‬ ‫شارستانێتيی ‌‌‬ ‫و دژه‌وانه‌يي ‌ه له‌گه‌ڵ ڕاڕه‌و‌ه و باكگراوه‌ند‌ه‬ ‫فيكريیه‌كه‌ی خۆتاندا‪ ،‬سـه‌رتــان ب ‌ه فه‌تار‌ه‬ ‫ده‌بــات‪ .‬ئاخر له‌و‌ه دوڕويتر هه‌يه‌؟ ل ‌ه هه‌ره‬ ‫زۆری بانگخواز‌ه ئيسالمگه‌را گوتار سه‌له‌فييه‌كان‬ ‫ده‌بيستيين‪ ،‬ك ‌ه ستايشی ده‌ستكه‌وت ‌ه ماريفه‌تيی‬ ‫و ئه‌ده‌بيی و پزيشكيی بيناسازيی‪...‬هتد‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬ك ‌ه موسڵمانانی كۆن‪ ،‬ب ‌ه شارستانێتیی‬ ‫ئيسالمييان به‌خشيو‌ه و‪ ،‬ل ‌ه چه‌ندين بــار و‬ ‫بۆنه‌دا‪ ،‬وه‌ك شانازيی و كه‌شخه‌لێدان‪ ،‬ئه‌م‬ ‫ده‌ستكه‌وتانه‌‪ ،‬ب ‌ه ڕووی ڕۆژاوادا‪ ،‬ده‌ده‌ن ـه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و بانگخواز‌ه فيكر سه‌له‌فييانه‌‪ ،‬ده‌ستكه‌وت و‬ ‫پرۆژ‌ه ماريفه‌تيی و فه‌لسه‌فيی و زانستييه‌كانی‪:‬‬ ‫ڕازيی‪ ،‬بن سينا‪ ،‬بن هه‌يسه‌م و جگ ‌ه له‌مانه‌ش ل ‌ه‬ ‫زانايانی هه‌مان پێڕ‪ ،‬ده‌كه‌ن ‌ه پردی په‌رينه‌و‌ه بۆ‬ ‫خۆخستن ‌ه نێو بازنه‌ی به‌ره‌مدارێتيی و حزووری‬ ‫كه‌ڵكداران ‌ه له‌نێو گ ـه‌ردوون و واقيعدا‪ .‬كه‌چی‬ ‫هه‌موو ئه‌وان ‌ه ل ‌ه مێژوودا ته‌كفيركراون و‪ ،‬گوتاری‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت به‌ كافر و مولحيد و زه‌نديق‪ ،‬وێنا و‬ ‫هه‌ژماريان ده‌كات‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ‌ه ستايشی زانايانی كۆن و كه‌له‌پووری‬ ‫خۆمان‌‪ ،‬شتێكی خراپ و نه‌نگيی نييه‌‪ ،‬بگر‌ه ئێم ‌ه‬ ‫پێداگيريی له‌سه‌ر ئه‌و‌ه ده‌كه‌ين و‪ ،‬ل ‌ه بڕی بره‌ودان‬ ‫ب ‌ه فۆرمی سياسيی دين‪ ، ،‬داوای زيندوكردنه‌وه‌ی‬ ‫عه‌قاڵنييه‌ت و عيرفانييه‌تی ئه‌و زاتان ‌ه ده‌كه‌ين‪.‬‬ ‫ئاخر ئه‌وپه‌ری ئومێدبه‌خشييه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر نه‌وه‌يه‌كی‬ ‫نوێ‪ ،‬له‌سه‌ر ڕاڕه‌وه‌ی بن ڕوشد و خوارزه‌می‬ ‫و جابری حه‌ييان و غه‌زالی و ڕۆميی‪..‬هتد‪،‬‬ ‫پێبگه‌ن و تێبگه‌ن‪ .‬ئه‌و‌ه بۆ ئێمه‌مانان شانازيی‬ ‫هه‌م دڵخۆشييه‌‪ .‬به‌اڵم كێشه‌كە ل ‌ه چتێ دايه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و بانگخواز‌ه ئيسالمگه‌را سه‌له‌فييانه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫نه‌فس و فيكری خۆياندا ڕاستگۆنين‪ ،‬به‌وه‌ی‬ ‫ل ‌ه ئاست هه‌ڵوێستی ڕاسته‌قينه‌ی پێشه‌وايانی‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت له‌سه‌ر ئه‌م زاتانه‌‪ ،‬خۆيان ل ‌ه خه‌ت و‬ ‫غه‌فڵه‌تيی ده‌ده‌ن‪ .‬ئه‌و بانگخوازان ‌ه ل ‌ه ئاست ئه‌و‬ ‫بليمه‌تانه‌ی فيكر و فه‌لسه‌ف ‌ه و فه‌ن و ئه‌ده‌ب‪،‬‬ ‫نيوه‌ی حه‌قيقه‌ته‌ك ‌ه ده‌بێژن‪ ،‬نه‌ك هه‌مووی‪.‬‬ ‫به‌ڵێ ئه‌و‌ه ڕاست ‌ه ك ‌ه مێژووی ئيسالم پرشنگدار‌ه‬ ‫به‌و بليمه‌تانه‌‪ ،‬ئه‌و بليمه‌تانه‌ی خاوه‌ن فيكری‬ ‫ئــازادبــوون و‪ ،‬هه‌ركه‌سێ ئينسافی هه‌بێت‪،‬‬ ‫ده‌زانێت ڕێچكه‌ی ئه‌وان‪ ،‬زۆر به‌ری داهێنان و‬ ‫ڕۆشنگه‌ريی و ڕۆژاوا بوو‪ ،‬وه‌لێ ل ‌ه سه‌رده‌می‬ ‫خۆشياندا‪ ،‬ئه‌وانه‌‪ ،‬قوربانيی گوتار و تێفكرينی‬ ‫سه‌له‌فييانه‌ی دينداران بوون‪.‬‬ ‫ئــه‌م ڕه‌م ــزانــه‌ی عيلم و مـه‌عــريــفـه‌ت ل ‌ه‬ ‫شارستانێتی ئيسالمدا‪ ،‬چ ل ‌ه ژيانيان چ ل ‌ه دوای‬ ‫مردنيان‪ ،‬ڕووبــه‌ڕووی چه‌ندان هه‌ڵمه‌تی توند‬ ‫و دڕندانه‌ی ڕه‌مز و گه‌ور‌ه شێخه‌كانی فيكری‬ ‫سه‌له‌فيی‪ ،‬بوونه‌ته‌وه‌‪ .‬ئه‌و شێخ و واعيزانه‌ی‪،‬‬ ‫ب ‌ه هه‌ر جۆر و ئامرازێك بووبێت‪ ،‬ل ‌ه شكۆی‬ ‫ئه‌و بليمه‌تانه‌يان داو‌ه و ب ‌ه گومرايی و فه‌ساد‪،‬‬ ‫بگر‌ه ب ‌ه كافرێتيی و زه‌نديقێتيی‪ ،‬تۆمه‌تباريان‬ ‫شاراوه نييه‌‪ ،‬ك ‌ه داهێنان و‬ ‫‌‌‬ ‫كردوون‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه‬ ‫پێشكه‌وتن‪ ،‬ئاوێزان ب ‌ه فيكری ئازاد و عه‌قڵی‬ ‫ڕۆشنگه‌ره‌‪ ،‬عه‌قڵێك ل ‌ه سه‌رووی تۆقی زه‌وابتی‬ ‫سه‌له‌فييه‌كان و‪ ،‬حه‌رفێتيی و پێه‌ندييان ب ‌ه‬ ‫ده‌قــه‌و‌ه بێت‪ .‬ئــه‌وه‌ش كوفر و ده‌رچـــوون و‬ ‫زه‌نده‌قه‌يه‌‪ ،‬له‌ فه‌رهه‌نگی سه‌له‌فييه‌تدا‪.‬‬ ‫(ناصر بن حمد الفهد) شێخێكی سه‌له‌فيی‬ ‫سعووديايه‌‪ ،‬كتێبێكی ب ‌ه ناوی «حقيقة احلضارة‬ ‫االسالمية» نووسيوه‌‪ ،‬ل ‌ه ڕێی ئه‌و كتێبه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌ڵوێست و ديدی هه‌موو سه‌له‌فييه‌كانی ئێستا‬ ‫و مێژووی ئيسالمييت‪ ،‬له‌سه‌ر زانايانی ڕۆشنگه‌ر‬ ‫و فه‌السيفه‌ی ئيسالم‪ ،‬بۆ به‌ده‌رده‌كه‌وێت‪ .‬ل ‌ه ڕێی‬ ‫كتێبه‌كه‌ی فه‌هده‌وه‌‪ ،‬ديدی سه‌رانی سه‌له‌فييه‌تی‬ ‫جيهانيی (بن ته‌يمي ‌ه و بن قه‌يم) و ئه‌وانی‬ ‫تريش‪ ،‬له‌باره‌ی ئه‌و زانا موسڵمانانه‌و‌ه ده‌زانين‪،‬‬ ‫ك ‌ه ئێستا ئێم ‌ه شانازييان پێو‌ه ده‌كه‌ين و‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫به‌رانبه‌ر ڕۆژئاوادا‪ ،‬خۆمانيان پێ هه‌ڵده‌كێشيين‪.‬‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه (ئيبن سينا)ی عه‌بقه‌ريی و‬ ‫فه‌يله‌سووف‪ ،‬ك ‌ه جيهان ل ‌ه كتێب ‌ه پزيشكييه‌كانی‬

‫ناسر بن حەمەد ئەلفەهد ‪ -‬الیەنگریی خۆی بۆ داعش ڕاگەیاند‬

‫سوودمه‌ند بوو‌ه ‪ ،‬فه‌هد له‌باره‌یه‌و‌ه ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫پێشه‌وای مولحيده‌كانه‌‪ ،‬فه‌يله‌سووفێكی گومرا و‬ ‫گومراكه‌ره‌‪ ،‬ل ‌ه گرۆی قه‌راميت ‌ه باتينييه‌كانه‌‪ ،‬خۆی‬ ‫و باوكيشی ل ‌ه بانگه‌شه‌كارانی ئيسماعيلێتيی‬ ‫بــوون‪ ،‬كافرن ب ‌ه خــوا و فريشت ‌ه و كتێب و‬ ‫په‌يامهێنه‌كان و ڕۆژی دوايی « إمام املالحدة‪،‬‬ ‫فلسفي ض��ال مضل‪ ،‬من القرامطة الباطنية‪،‬‬ ‫كان هو وأبوه من دعاة اإلمساعيلية‪ ،‬كافر باهلل‬ ‫ومالئكته وكتبه ورسله واليوم اآلخر» دوای ئه‌م‬ ‫حوكمه‌‪ ،‬فه‌هد به‌ڵگ ‌ه ب ‌ه شيعرێكی (ئيبن قه‌ييم)‬ ‫ده‌هێنتێه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه داشۆرين (هه‌جوو)ی بن‬ ‫سينا‪ ،‬دايناوه‌‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی دكتۆر و بليمه‌ت (محەمەد بن زكريا‬ ‫ئەلرازی) ده‌ڵێت‪ :‬ل ‌ه گه‌وره مولحيد‌ه زه‌نديقه‌كان ‌ه‬ ‫و زه‌نده‌قێتيی وی ل ‌ه كارده‌رچووه‌‪« ..‬من كبار‬ ‫ال ّزنادقة املالحدة‪ ،‬يقول بالقدماء اخلمسة املوافق‬ ‫ملذهب احلرانيني الصابئة ‪ -‬وهي ال ّرب والنفس‬ ‫واملادة والدّهر والفضاء ‪ -‬وهو يفوق كفر الفالسفة‬ ‫القائلني بقدم األف�لاك‪ ،‬وص ّنف يف مذهبه هذا‬ ‫ونصره‪ ،‬وزندقته مشهورة ‪ -‬نعوذ باهلل من ذلك»‪.‬‬ ‫س ـه‌بــاره‌ت ب ‌ه پزيشكی لێهاتووی چــاو ل ‌ه‬ ‫شارستانێتيی موسڵماناندا (الحسن بن الهيثم)‬ ‫ئه‌و شێخ ‌ه سه‌له‌فييه‌‪ ،‬ده‌ڵێت‪ :‬له‌و مولحيدانه‌ي ‌ه‬

‫الكيماوية؛ فمجهو ٌل ال يُعرف‪ ،‬وليس له ذكر بني‬ ‫أهل العلم والدين» دواتر ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌گه‌ر هه‌بوونی‬ ‫ئه‌و كه‌س ‌ه بچه‌سپێنين‪ ،‬ئه‌وا بوونی ساحێرێك ل ‌ه‬ ‫گه‌ور‌ه ساحيرانی ئه‌و گرۆهه‌مان‪ ،‬چه‌سپاندووه‌‪،‬‬ ‫كه‌ ب ‌ه كيميا و سيميا و سيحر و ته‌ڵه‌سه‌ماتی‬ ‫سێحريی‪ ،‬سه‌رقاڵ بوو‌ه و‪ ،‬هه‌وه‌ڵين كه‌س بوو‪،‬‬ ‫كتێبه‌كانی سيحر و ته‌ڵه‌سه‌ماتی وه‌رگــرت و‬ ‫وه‌رگێڕا‪« .‬ولو أثبتنا وجوده‪ ،‬فإمنا نثبت ساحراً‬ ‫السحرة يف هذه امللة‪ ،‬اشتغل بالكيمياء‬ ‫من كبار ّ‬ ‫والسحر والطلسمات‪ ،‬وهو أول من نقل‬ ‫والسيمياء ّ‬ ‫ّ‬ ‫السحر ّ‬ ‫والطلسمات»‪.‬‬ ‫كتب ّ‬ ‫ئه‌و شێخ ‌ه سه‌له‌فييه‌‪ ،‬له‌باره‌ی فه‌يله‌سووف‬ ‫وعيمالقی مێژووی موسڵمانان (الفارابی) ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ل ‌ه گه‌وره‌ترينی فه‌يله‌سوفه‌كانه‌‪ ،‬ل ‌ه هه‌مووشيان‬ ‫مولحيدتر و به‌رهه‌ڵستكارتر بوو‪ .‬ئه‌و فه‌زلی‬ ‫فه‌يله‌سووفی به‌سه‌ر په‌يامهێنان ده‌دا و‪ ،‬باوه‌ڕی‬ ‫ب ‌ه كۆنيی جيهان هـه‌بــوو‪ .‬پێغه‌مبه‌رانی ب ‌ه‬ ‫درۆده‌خسته‌وه‌‪ ...‬ابن سينا له‌گه‌ڵ ئيلحادييه‌كه‌ی‬ ‫خۆی‪ ،‬هێشتا ل ‌ه وی باشتر بوو‪ « ...‬من أكرب‬ ‫الفالسفة‪ ،‬وأشدهم إحلاداً وإعراض ًا‪ ،‬كان ّ‬ ‫يفضل‬ ‫الفيلسوف على النيب‪ ،‬ويقول بقدم العامل‪ ،‬ويك ّذب‬ ‫األنبياء‪ ،‬ول��ه يف ذل��ك مقاالت يف انكار البعث‬ ‫والسمعيات‪ ،‬وكان ابن سينا على إحلاده خري منه‪،‬‬ ‫ّ‬

‫و نكوڵيی ل ‌ه بيعسه‌ت ده‌كات ‪ ..‬كۆششی بۆ‬ ‫ته‌بايی له‌نێوان شه‌ريعه‌ت و فه‌لسه‌فه‌ی ئه‌رستۆ‬ ‫ل ‌ه هه‌ردوو كتێبی (فصل املقال) و (مناهج املله‌)‬ ‫دا‪ ،‬كرد‪ .‬ب ‌ه شێوه‌يه‌ك‪ ،‬ل ‌ه ته‌عزيم و اليه‌نداريی‬ ‫بن سينا بۆ ئه‌رستۆ‪ ،‬گه‌لێك زێتر بوو ‪ ..‬ل ‌ه‬ ‫كتێبی (تهافت التهافت) اليه‌نداريی فه‌يله‌سووف ‌ه‬ ‫مولحيده‌كان ده‌كات و وه‌سه‌ريانی خستوو‌ه ‪..‬‬ ‫ئيلحاده‌كانی مه‌شوورن‪« ...‬فيلسوف‪ ،‬ضال‪،‬‬ ‫ملحد‪ ،‬يقول بأن األنبياء خييلون للناس خالف‬ ‫الواقع‪ ،‬ويقول بقدم العامل وينكر البعث‪ ،‬وحاول‬ ‫التوفيق بني الشريعة وفلسفة أرسطو يف كتابيه‬ ‫«فصل املقال» و «مناهج امللة»‪ ،‬وهو يف موافقته‬ ‫ألرسطو وتعظيمه له ولشيعته؛ أعظم من موافقة ابن‬ ‫سينا وتعظيمه له‪ ،‬وقد انتصر للفالسفة املالحدة‬ ‫يف «تهافت التهافت»‪ ،‬ويعترب من باطنية الفالسفة‪،‬‬ ‫واحلادياته مشهورة‪ ،‬نسأل اهلل السالمة»‪.‬‬ ‫ناتوانيين ل ـه‌م ده‌رفـــه‌تـــه‌دا‪ ،‬هـه‌مــوو ڕا و‬ ‫فه‌تواكانی ئه‌م شێخ ‌ه سه‌له‌فيي ‌ه و مه‌رجه‌عه‌كانی‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت‪ ،‬له‌باره‌ی هه‌موو فه‌يله‌سووف و‬ ‫ناودارانی‪ ،‬مێژووی موسڵمانان وه‌ربگرين‪ .‬ئه‌و‬ ‫چه‌ند نموونه‌ي ‌ه به‌سيه‌تی‪ ،‬تا ديد و گوتاری‬ ‫سه‌له‌فييه‌ت‪ ،‬له‌سه‌ر ڕمووزاتی شارستانێتيی‬ ‫ئيسالميی‪ ،‬بزانرێت‪ .‬با بزانرێت‪ ،‬هه‌موو ئه‌و‬ ‫نــاو و ڕه‌قـه‌مــانـه‌ی شارستانێتی ئيسالميی‪،‬‬ ‫ك ‌ه ئيسالمگه‌را ئه‌قڵ و گوتار حه‌رفييه‌كان‪،‬‬ ‫شانازييان پێوه‌ده‌كه‌ن و‪ ،‬خۆيان ل ‌ه به‌رانبه‌ر‬ ‫ڕۆژاوا پێ هه‌ڵده‌كێشن‪ ،‬ل ‌ه ڕێــره‌و‌ه سه‌له‌فيي ‌ه‬ ‫ده‌قگه‌راييه‌كه‌‪ ،‬كافر و موشريك و زه‌نديقن‪.‬‬ ‫ئيدی شانازيی ب ‌ه كافر و زه‌نديقان‪ ،‬له‌گه‌ڵ كوێی‬ ‫شارستانێتيی ئيسالميی دێته‌وه‌؟!‬ ‫هه‌ر له‌و كتێبه‌دا‪ ،‬پوخته‌ی ديدی سه‌له‌فييه‌ت‬ ‫له‌سه‌ر (زانست) به‌رچاو ده‌خات‪ ،‬ل ‌ه ڕێی ئه‌و‬ ‫په‌ره‌گرافه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه زۆر خاڵی شێراو‌ه ل ‌ه هه‌بوونی‬ ‫وه‌هــا هه‌ڵوێستێك لـه‌سـه‌ر ئ ـه‌م بليمه‌تانه‌‪،‬‬ ‫تێ ده‌گه‌يت‪ .‬ل ‌ه بــاره‌ی زانست و زانايانه‌و‌ه‬ ‫ده‌ڵێت‪( :‬زانست‪ ،‬بريتيي ‌ه ل ‌ه زانستی شه‌رعيی‪،‬‬ ‫ك ‌ه قورئان و سوننه‌ت و گوفتاری سه‌له‌ف‪،‬‬ ‫به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ری‪ .‬نه‌ك زانستی فه‌يله‌سووف و‬ ‫مولحيده‌كان‪ ...‬وه‌لحاسڵ‪ :‬شارشتانێتی ئيسالميی‬ ‫ب ‌ه بيناكردنی دنيا و زانست ‌ه دنياييه‌كان‪ ،‬پێوان ‌ه و‬ ‫قياس ناكرێت‪ ،‬چوونك ‌ه ك ‌ه موسڵمانان سه‌رقاڵی‬ ‫بيناكردنی بااڵخانه‌كان و‪ ،‬فێربوونی فه‌لسه‌ف ‌ه و‬ ‫مه‌نتيق و ته‌بيعيات بوون و‪ ،‬ڕوويان ل ‌ه دنيا‬ ‫و كه‌مييان ب ‌ه زانست ‌ه شه‌رعييه‌كان كرد‪ ،‬خودا‬ ‫تووشی ده‌رد و كاره‌ساتی كــردن‪ ،‬ئيسالم بۆ‬

‫ئيدى به‌ ديدی ئه‌م سه‌له‌فييانه‌‪ ،‬هه‌موو زانسته‌كانی نێو ئه‌م‬ ‫گه‌ردوونه‌‪ ،‬هيچ سه‌نگ و نرخ و به‌هاێيكيان نييه‌ و‪ ،‬شايانی ئه‌وه‌ش‬ ‫نين به‌ (زانست) ناو ببرێن‪ ،‬جگه‌ له‌ (زانستی شه‌رعىى) نه‌بێت!‬ ‫هه‌رچيی كيميا و فيزيا و بيريكاريی و زانسته‌ ته‌جريبيی و ڕووته‌كانی‬ ‫تره‌‪ ،‬ئه‌مانه‌ هيچ سوودێكيان نيي ‌ه و علوومی نافعه‌ نين‪ ،‬چوونكه‌‬ ‫دڵۆپه‌يان له‌ قورئان و سووننه‌ت و سه‌له‌فی صالح‪ ،‬هه‌ڵنه‌چۆڕاوه‌‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه ئايينی ئيسالم ده‌رچـــوون‪ ،‬هاوپێری‬ ‫بن سينايه‌‪ ،‬ل ‌ه عيلم و گه‌لحۆيی و ئيلحاد و‬ ‫گومڕێيی‪ ،‬ل ‌ه ده‌وڵه‌تی عوبێديي ‌ه زه‌نديقه‌كاندا‬ ‫بوو‪ ،‬وه‌ك هاوشێوه‌كانی ل ‌ه فه‌يله‌سووفه‌كان‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫قيده‌می عاله‌م و شتی تريش له‌م كوفرياتيانه‌‪،‬‬ ‫ده‌دوا‪« .‬من املالحدة اخلارجني عن دين اإلسالم‪،‬‬ ‫من أقران ابن سينا علم ًا وسفه ًا وإحلاداً وضال اً‪،‬‬ ‫كان يف دولة العبيديني الزنادقة‪ ،‬كان كأمثاله من‬ ‫الفالسفة يقول بقدم العامل وغريه من الكفريات»‪.‬‬ ‫له‌باره‌ی زانای كيمايی (جابری كوری حه‌ييان)‬ ‫ڕای (بن ته‌يميه‌)ی شێخی گه‌وره‌ی سه‌له‌فييه‌ت‪،‬‬ ‫ڕاگوێزده‌كات‪ ،‬ك ‌ه ده‌ڵێت‪ :‬هه‌رچيی جابری كوری‬ ‫حه‌ييانی خاوه‌نی چه‌ندان كتێبی نــاوداری الی‬ ‫كيمياييه‌كانه‌‪ ،‬كه‌سێكی نه‌ناسراو و نادياره‌‪ ،‬ناو‬ ‫و ده‌نگی له‌نێو ئه‌هلی عيلم و ديندا نييه‌‪« .‬وأما‬ ‫جابر بن حيان صاحب املصنفات املشهورة عند‬

‫السالمة والعافية»‪.‬‬ ‫نسأل اهلل ّ‬ ‫له‌باره‌ی (ابن طفيل)ی فه‌يله‌سووف‪ ،‬ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫لـ ‌ه فه‌يله‌سووف و سۆفيي ‌ه مولحيده‌كانه‌‪،‬‬ ‫په‌يامێكی نــاوداری ب ‌ه ناوی (حي ابن يقظان)‬ ‫هه‌يه‌‪ ،‬باوه‌ريی ب ‌ه قيده‌می عاله‌م و چه‌ندان‬ ‫گوته‌ی تری ل ‌ه گوته‌ی مولحيده‌كان‪ ،‬هه‌يه‌‪« .‬من‬ ‫والصوفية‪ ،‬له ال ّرسالة املش ُهورة‬ ‫مالحدة الفالسفة ّ‬ ‫«حي ابن يقظان»‪ ،‬يقول بقدم العامل وغري ذلك من‬ ‫أقوال املالحدة»‪.‬‬ ‫بێين ‌ه سه‌ر فه‌يله‌سووف و دانــای گـه‌وره‌ی‬ ‫موسڵمان (ئیبن رشد)‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م بليمه‌ته‌ش‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ده‌ست و زاری (فه‌هد)ی سه‌له‌فيی‪ ،‬ده‌ربازی‬ ‫نه‌بووه‌‪ .‬له‌باره‌ی (ئيبن ڕوشــد)ه‌وه‌‪ ،‬ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫فه‌يله‌سووفه‌‪ ،‬گومڕێيه‌‪ ،‬مولحيده‌‪ ..‬پێی واي ‌ه‬ ‫په‌يامهێنان پێچه‌وانه‌ی ژينوار بۆ خه‌ڵكيی ده‌كێشن‬ ‫و وێناده‌كه‌ن ‪ ..‬باوه‌ريی ب ‌ه قيده‌می عاله‌م هه‌ي ‌ه‬

‫بيناكردن و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی دنيا نه‌هاتووه‌‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر به‌ تاعه‌ت و عيباده‌ت‪ ،‬نه‌بێت!)‪.‬‬ ‫ئيدى ب ‌ه ديــدی ئه‌م سه‌له‌فييانه‌‪ ،‬هه‌موو‬ ‫زانسته‌كانی نێو ئه‌م گـه‌ردوونـه‌‪ ،‬هيچ سه‌نگ‬ ‫و نرخ و به‌هاێيكيان نيي ‌ه و‪ ،‬شايانی ئه‌وه‌ش‬ ‫نين ب ‌ه (زانست) ناو ببرێن‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه (زانستی‬ ‫شه‌رعىى) نه‌بێت! هه‌رچيی كيميا و فيزيا و‬ ‫بيريكاريی و زانست ‌ه ته‌جريبيی و ڕووته‌كانی تره‌‪،‬‬ ‫ئه‌مان ‌ه هيچ سوودێكيان نيي ‌ه و علوومی نافع ‌ه‬ ‫نين‪ ،‬چوونك ‌ه دڵۆپه‌يان ل ‌ه قورئان و سووننه‌ت و‬ ‫سه‌له‌فی صالح‪ ،‬هه‌ڵنه‌چۆڕاوه‌‪.‬‬ ‫له‌م سۆنگه‌يه‌وه‌ش‪ ،‬به‌و فلته‌ره‌ی سه‌له‌فييه‌ت‪..‬‬ ‫سابوونێكی ڕه‌قی و مه‌سينه‌يه‌كی كورده‌واريی‬ ‫بێنه‌‪ ،‬ده‌ســت ل ‌ه شارستانێتیی ئيسالميی و‬ ‫زانست و زانا‌كانی‪ ،‬بشۆره‌وه‌‪.‬‬

‫چۆلەكەكانی‬ ‫بەهەشت‬ ‫بۆ ئەوەندە‬ ‫ناشیرینن‬

‫کارا فاتیح‬

‫دەڵێن مندااڵن بەو پێیەی گوناهیان نییە‪،‬‬ ‫تاوانێكیان نەكردوە‪ ،‬ئەوان دەبنە چۆلەكەی‬ ‫بەهەشت و لــە ســەر لقی درەختەكانی‬ ‫فیردەوس چاڵوچڵ دەكەن‪ ،‬ئەم بۆچوونە لە‬ ‫سەر منداڵ‪ ،‬تا سەر ئێسك نامرۆیی و دژ‬ ‫بە منداڵە و ئەخالقی مرۆڤانە دەخاتە ژێر‬ ‫پرسیارەوە‪ ،‬ئەویش بەوەی وێنەی مردنی‬ ‫منداڵ ناشیرین دەكات‪ ،‬لە الیەك شیوەنێك‬ ‫بەرپادەكات‪ ،‬كە ئەو سەری دیار نەبێت لەبەر‬ ‫هەڵوێستی ڕووتی سۆزگەرا و پەرچەكرداری‬ ‫ڕۆمانسییانە‪ ،‬تا دەگاتە هەرەس و هەڵچوونی‬ ‫ناعەقاڵنی و دەروونی‪ ،‬لە الیەكی تر الفاوی‬ ‫شین و فووغان بــەوە دادەمركێنێتەوە و‬ ‫سەبووریی بە دڵ دا دەهێنێت‪ ،‬كە ئەوان‬ ‫دەبنە چۆلەكەی بەهەشت‪ ،‬لە سەر خونچەی‬ ‫گوڵ و گوڵزاری باخی ئیرەم دەنیشنەوە‪،‬‬ ‫ئەوە ناخی بەكوڵ و جەرگی داغبوو تەسكین‬ ‫دەدات‪ ،‬كە ئــەوان بۆ هەمیشە لە میوەی‬ ‫ئەفسانەییی بەهەشت دەخۆن‪ ،‬لە ئاوی حەیات‬ ‫دەنۆشن‪ .‬نامرۆیی و ناعەقاڵنیی ئەم بۆچوونە‬ ‫لەوە دایە‪ ،‬مردن وەك مەزنترین ڕووداوی‬ ‫ژیان دەكاتە پرۆسەیەكی هێندە پاسیف و‬ ‫نابەرهەمهێن‪ ،‬كە تەنها چەند هەڵوێستێكی‬ ‫عاتیفی و دەربڕینی ڕۆمانسییانەی لێ سەوز‬ ‫بێت‪ .‬ئەكتیڤیی ڕووداوی مردن ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫كاریگەرییەكانی تەنها پەرچەكرداری لە‬ ‫وێنەی هۆنهۆن گریان و شیعری خەمناك‬ ‫و گۆرانیی شیوەنئاسا و ئەدەبی ماتەمینی‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەڵكو ئەو كاریگەرییانە لە سەر‬ ‫ویـــژدان و خــەون و دونیابینی شوێنیان‬ ‫هەبێت‪ .‬ئەوانەی مــردن پاسیف دەكــەن‪،‬‬ ‫ناڕاستەوخۆ پەیامێك دەنــێــرن‪ ،‬با ئەم‬ ‫مردنە بەردەوام بێت‪ ،‬با بۆمبەكانی كیمیایی‬ ‫بەربدرێنەوە‪ ،‬با ئەنفال دوایی نەیەت‪ ،‬با‬ ‫قوڕی مەرگەساتی كۆچ و ئاوارەیی خەستتر‬ ‫ببێتەوە‪ ،‬با ئاالن بخنكێت‪ ،‬گرینگ ئەوەیە‬ ‫من مەستی شین و فووغانی خۆم‪ ،‬پیاوی‬ ‫هەڵوێستی ڕۆمانسی بم‪ ،‬ئیلهامی شیعرم‬ ‫نوێ ببێتەوە‪ ،‬گۆرانیم بەسۆزتر‪ ،‬سوێ بخەمە‬ ‫هەناوی ئەوانی ترەوە‪ ،‬ئەمەیش هیچ نییە‬ ‫جگە لە بەشدارییەك لەو تاوانە دا‪ ،‬ئەمە‬ ‫كۆرسێكە لە بكوژ و تاوانبار‪ ،‬كە لە پشت‬ ‫بەرپرسی یەكەمی تاوانە وەستاوە و دەیەوێت‬ ‫كارەكەی بۆ تــەواو بكات‪ ...‬ئەمانیش بە‬ ‫شێوەیەكی تر بكوژن‪ .‬منداڵێك لە غەریبی‬ ‫دەمرێت‪ ،‬وێنەكەی جیهان دەهەژێنێت‪ ،‬بیر‬ ‫لە پێداچوونەوە بە ویــژدان و ئەخالق دا‬ ‫ناكرێتەوە و دەستكاریی هەستی ئیستاتیكی‬ ‫ناكرێت و لەم وێنەیەوە جۆرێك تر لە‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە (تـریفـەی مـانـگ‪ ،‬پرشنگی هـەتـاو‪،‬‬ ‫نەشئەی شەوان‪ ،‬نەسیمی دەریا‪ ،‬شەپۆلی‬ ‫دڵفڕێن‪ ...‬هتد) ناڕوانرێت‪ ،‬ئەوانەی الی‬ ‫ئێمە ئەم وێنەیە دەبینن‪ ،‬ناتوانن قەشەنگیی‬ ‫بیرەوەرییەكان تێك بــدەنــەوە‪ ،‬شاجوانی‬ ‫یادەوەرییەكان بهێننە خــوار و فریشتەی‬ ‫خەیاڵەكان ئاسایی بكەینەوە‪ .‬ســەر لە‬ ‫نوێ وێنەی ئاالن دەبێتە هۆی ڕەنگكردن‬ ‫و زیندووكردنەوە و چاالككردنەوەی هەموو‬ ‫ئەو وێنانە و جارێكی لە پانتاییی هونەر و‬ ‫ئەدەب و هەڵوێستی مرۆیی و ویژدانی دا ڕۆڵ‬ ‫دەبیننەوە‪ ،‬جارێك وێنەی ئاالن كڵپە دەدا‬ ‫بە گڕی خامۆشی سۆز و هەڵوێستی عاتیفی‬ ‫توند دەكــاتــەوە‪ ،‬جارێكی تر بە بیانووی‬ ‫بێگووناهی و ئاوەاڵییی دەروازەی بەهەشت‬ ‫بۆ ئاالن و ئەوانی تر‪ ،‬ئەم ڕووداوە و ئەم‬ ‫كاراكتەرە گرینگە‪ ،‬قورستر و تراژیدیتر لە‬ ‫ڕووداوی خنكان‪ ،‬بە مــەرگ دەسپێررێت‬ ‫و خەون و پرسیاری ئــاالن‪ ،‬كە دەبــوو لە‬ ‫ویژدانی هەموومان دا تا ئەبەد بژین‪ ،‬بەم‬ ‫ڕۆمانسیەتە لە هەڵوێست و غەیبانیەتە لە‬ ‫بیركردنەوە دەكــوژرێ و هەرگیز بە جیدی‬ ‫دەنگی ئاالن لە ناخ و گەرووی ئێمەوە بەرز‬ ‫نابێتەوە بڵێ (خودایە‪ ،‬جەنگاوەرەكانت بۆ‬ ‫وا دەكەن؟)‬

‫ذمارة (‪ )267‬دوشةممة ‪2015/10/12‬‬

‫ساڵێک دوای هێرشەکانی داعش‬

‫‪4‬‬

‫پرۆفیسۆر دکتۆر ڕاینهارد شولتزە‪ :‬جەوهەری ڕۆشنگەری ئەوەیە کە ئاین و دنیا لە یەکتر جیابکرێنەوە‬ ‫دەبێت دانبەوەدا بنرێت کە لە ڕێگەی یاسای ئاینییەوە دنیا بەڕێوەناچێت‬ ‫سازدانی‪ :‬دارا عەبدولڕەحمان‬ ‫(‪)٣-3‬‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬لــەم تــەوەرەیــەدا‬ ‫دەمەوێت قسە لەسەر یەکێک لە تێزەکانت‬ ‫بکەین سەبارەت بە ڕۆشنگەری لە جیهانی‬ ‫ئیسالمی دا‪ .‬وەک ئاشکرایە تێزەکەت‬ ‫لە بــواری ئیسالمناسیدا گفتوگۆیەکی‬ ‫زۆری بــەدوای خــۆدا هێنا‪ ،‬لــەو تێزەدا‬ ‫ئـــەوە دەخــەیــتــەڕوو کــە‪ :‬دەکــرێــت لە‬ ‫سەدەی ‪ ١٨‬دا گەشەکردنێک لە جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا ببینرێت کە لە زۆر ڕووەوە لە‬ ‫ڕۆشنگەری ئەوروپی دەچێت‪ ،‬بەم پێیە‬ ‫لە سەدەی ‪ ١٨‬دا و پێش پەالمارەکەی‬ ‫(ناپلیۆن) بــۆ ســەر میسر لــە ساڵی‬ ‫‪ ١٧٩٨‬دا ستراکتۆری وا لــە جیهانی‬ ‫ئیسالمیدا بەرجەستەبوون کە دەکرێت‬ ‫بە ڕۆشنگەریی ئەوروپی بەراوردبکرێن‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر بەهۆی ئەو پەیوەندییەی کە‬ ‫لەگەڵ مۆدێرنەی ڕۆژئاواییدا هاتەگۆڕێ‪،‬‬ ‫سەرتاپای ئــەم گەشەکردنەی جیهانی‬ ‫ئیسالم لەجێی خۆی وەستا و بە بنبەست‬ ‫گەیشت‪ .‬بۆچی لــەو کاتەوە تا ئێستا‬ ‫هیچ هەوڵێک بۆ ئەنجامدانی ڕۆشنگەری‬ ‫لە جیهانی ئیسالمیدا سەرناگرێت؟ ئایا‬ ‫ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ شکستی بەردەوامی‬ ‫ڕۆشنگەرەکان؟ یان ئەوەی موسوڵمانە‬ ‫ڕۆشنگەرەکان پێی هەستاون‪ ،‬هەر لە‬ ‫بنەڕەتەوە کــردەی ڕۆشنگەری نەبووە؟‬ ‫یاخود وەک زۆر جار دەگوترێت ئیسالم‬ ‫ئەو توانایەی نییە کە ڕۆشنگەریی تیا‬ ‫ئەنجامبدرێت؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬دەبــێــت پرسی‬ ‫ڕۆشنگەری لە کلتوری ئیسالمیدا کەمێک‬ ‫وردتــر بخرێتەڕوو‪ .‬لێرەدا کە بــاس لە‬ ‫ئیسالم دەکەین‪ ،‬بە دیاریکراوی قسە لە‬ ‫سەر بەرایی سەردەمی نوێ(بەشێوەیەکی‬ ‫ڕێژەیی سەرەتای سەدەی ‪ ١٥‬تا کۆتایی‬ ‫سەدەی ‪/١٨‬وەرگێر) دەکەین‪ ،‬کە ئیسالم‬ ‫وەک ئاینێک بانگەشەی هەقیقەتێکی‬ ‫سەربەخۆی دەخــســتــەڕوو‪ .‬لــەم کاتەدا‬ ‫واڵتە ئەوروپییەکان سەرگەرمی گفتوگۆی‬ ‫جۆراوجۆربوون سەبارەت بە پەیوەندیی‬ ‫نێوان ئاین وەک ستراکتۆرێکی سەربەخۆ‬ ‫لەگەڵ کۆمەڵگە‪ .‬واتە‪ :‬ڕۆشنگەری لێرەدا‬ ‫بەهیچ شێوەیەک کردەیەکی سەرتاسەری‬ ‫و یەکگرتوو نــەبــووە‪ ،‬بەڵکو هەمیشە‬ ‫پەیوەستبوە بە بــارودۆخــی ناوچەیی‬ ‫و گشتی هــەریــەک لــە واڵتــەکــانــەوە‪.‬‬ ‫تەوژمەکانی کلتوری ڕۆشنگەری لە هەرسێ‬ ‫واڵتی (فەڕەنسا و بەریتانیا و ئەڵمانیا)‬ ‫بە جۆرێک بەهێزبون کە تەواوی کلتورە‬ ‫ناوچەییەکانی تریان خستەژێر ڕکێفی‬ ‫کاریگەری خۆیانەوە‪ .‬تەنانەت لە هەریەک‬ ‫لە واڵتانەدا (ئیسپانیا و ئیتالیا و نەمسادا)‬ ‫ئەو تەوژمانە بوون بە بنچینە و پێودانگ‬ ‫بۆ کردەی ڕۆشنگەری‪ .‬لە سەدەی ‪ ١٩‬دا‬ ‫کاتێک ڕوناکبیرە موسوڵمانەکان تێکەڵییان‬ ‫لەگەڵ هــزری ڕۆشنگەریی فەڕەنسی و‬ ‫بەریتانی پەیداکرد؛ لەگەڵ ئەو هزرانەدا‬ ‫کارلێکیان کرد‪ ،‬ئەو کارلێکە هزرییەی‬ ‫ئەوان هەمان ئەو کردەیە بوو کە بۆ نمونە‬ ‫ڕوناکبیرە ئیسپانی و پورتوگالییەکان‬ ‫لــەگــەڵ هـــەردوو کلتوری ڕۆشنگەریی‬ ‫فەڕەنسی و بەریتانی کردیان‪ .‬ئەو کاتە‬ ‫ڕوناکبیرە موسوڵمانەکان پێیان وابوو کە‬ ‫ئــەوان بە هەمان شێوەی ڕوناکبیرێکی‬ ‫(فینلەندی یان سویدی) مافیان هەیە کە‬ ‫نوسینەکانی (مۆنتسکیۆ‪ ،‬ڤۆڵتێر‪ ،‬ڕۆسۆ‬ ‫یان کانت) بخوێننەوە‪ .‬لە ڕاستیدا هیچ‬ ‫کات بۆ ڕوناکبیرە موسوڵمانەکان ئەوە‬ ‫ڕێگر نەبووە کە مادام ئەوان موسوڵمانن‬ ‫ئیتر نابێت پێشوازی لە نوسینی نوسەرانی‬ ‫دیکە بکەن‪ .‬بەاڵم بۆچونی ڕوناکبیرانی‬ ‫ئەوروپی لەسەر ئەم بابەتە تەواو جیاواز‬ ‫بــووە‪ .‬ئــەوان لەسەر ئــەوە پێداگریان‬ ‫دەکــرد کە ڕوناکبیرە موسوڵمانەکان‬ ‫بەهیچ شێوەیەک مافیان نییە لەسەر‬

‫بناغەی ئیسالم خۆیان لە قەرەی کلتوری‬ ‫ڕۆشنگەری بــدەن‪ .‬ئەمە لە کاتێکدا کە‬ ‫ئیسالم بۆ خۆی لە ڕۆشنگەریی بەریتانی‬ ‫دا ڕۆڵێکی بــەرچــاوی گــێــڕاوە‪ .‬گەرچی‬ ‫ڕۆشنگەری لە دیدی بیرمەندەکانیدا لە‬ ‫بنەڕەتدا بەتەنها پڕۆژەیەکی گەردوونی‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم لە سەدەی ‪ ١٩‬ەوە ئەم پڕۆژە‬ ‫ڕۆشنگەرییە بە تــەواوی کەوتە چنگی‬ ‫کۆڵۆنیالیزمەوە و وەک دەرەنجامێکیش‬ ‫دیــدی ڕۆژهــەاڵتــنــاســی ئــەو مــافــەی لە‬ ‫موسوڵمانەکان سەندەوە کە پشکداری لە‬ ‫هزری ڕۆشنگەریدا بکەن‪ ،‬نەک هەر ئەوە؛‬ ‫بەڵکو ڕۆژهەاڵتناسی توانی ئەو باندۆرە‬ ‫چێبکات کە ڕوناکبیرە موسوڵمانەکان‬ ‫ڕۆشنگەری وەک شتێکی خراپ ببینن‪،‬‬ ‫تا ئەو ڕادەیەی کە هەر پەیوەستبونێک‬ ‫بە ڕۆشنگەرییەوە وەک پەیوەستبون بە‬ ‫خواستی کۆڵنیالیەوە سەیربکرێت‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬ڕۆشنگەری بۆ خۆی‬ ‫دیاردەیەکی بەیەکداچوو و ئاڵۆزە‪ ،‬ئایا‬ ‫دەتوانرێت دیاردەیەکی وا کە لە فۆڕمی‬ ‫جیاجیادا گــەشــەیــکــردوە‪ ،‬بــەو شێوە‬ ‫گشتگیرییە بەسەر ئیسالمدا‪ ،‬کە بە هامان‬ ‫شێوە فۆڕمی جیاجیای لە خۆگرتووە‪،‬‬ ‫پیادەبکرێت؟ یاخود لێرەدا ئەو پرسیارە‬ ‫دێتە پێش کــە چــۆن ڕۆشــنــگــەری یان‬ ‫ڕۆشنگەری لە کۆمەڵگەی ئیسالمی دا‬ ‫پێناسە دەکەیت؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬فـرەیی کلتوری‬ ‫ئیسالمی بەهیچ شێوەیەک نابێتە ڕێگر لە‬ ‫بەردەم کردەی وەرگرتن و کارکردن لەسەر‬ ‫کلتوری ڕۆشنگەری‪ .‬بە تێروانینی من واتای‬ ‫جەوهەری ڕۆشنگەری ئەوەیە کە ئاین و‬ ‫دنیا لە یەکتر جیابکرێنەوە‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫کە هەر یەکەیان وەک یەکەیەکی سەربەخۆ‬ ‫بتوانن گــوزارشــت لــە واتـــای تایبەتی‬ ‫خۆیان بکەن‪ .‬هەڵبەت سەربەخۆیی ئاین‬ ‫پێویستی بە سەربەخۆیی دنیایە‪ .‬کاتێک‬ ‫ئاین خۆ لە کردەی کۆنترۆڵکردنی دنیا‬ ‫دەبوێرێت‪ ،‬بەهەمان شێوەش کە دنیا‬ ‫دەستبەرداری کردەی دەستگرتن بە سەر‬ ‫ئاین دا دەبێت‪ ،‬ئا لەو کاتەدا یەکەمین‬ ‫بـــەردی بناغەی کۆشکی ڕۆشنگەری‬ ‫دێتەدانان‪ .‬بنەمای دووەمــی ڕۆشنگەری‬ ‫خــۆی لە خودییەتێکی ڕیشەداکوتاودا‬ ‫دەخاتەڕوو‪ ،‬کە لە ڕێیەوە ئەو بوارە بۆ‬ ‫هەریەک لە تاکەکانی کۆمەڵ بڕەخسێت‬ ‫تا بتوان ئازادانە خۆیان بڕیاربدەن کە‬ ‫داخۆ دەیانەوێت بەها بە ئاین یان بە دنیا‬ ‫بدەن‪ ،‬یاخود نایانەوێت‪ .‬هەڵبەت لێرەدا‬ ‫هەردوو دەستەواژەی بەرپرسییارییەتی و‬ ‫ڕۆشنگەری بەهیچ شێوەیەک ناکرێت لە‬ ‫یەکتری جیابکرێنەوە‪ .‬سەربەخۆیی ئاین‬ ‫پشتگیری لە سەربەخۆیی دنیا کردووە‪،‬‬ ‫دەبینین لە بواری کلتوری دا سەربەخۆیی‬ ‫دنیا خۆی لە گەلێک فۆڕمی جیاجیادا‬ ‫خــســتــوەتــەڕوو‪ ،‬بــۆ نمونە لــە زانستە‬ ‫سروشتییەکاندا‪.‬‬ ‫کاتێک سەرنجی کلتوری ئیسالمی لە‬ ‫سەدەی (‪ )١٨‬دا دەدەین‪ ،‬ئاماژەگەلێکی‬ ‫زۆرمـــان بــەرچــاو دەکــەوێــت کە جەخت‬ ‫لــەســەر گرنگیی پــەیــداکــردنــی بەهای‬ ‫تاکگەریی لە ناو کۆمەڵگەی ئەو کاتەدا‬ ‫دەکەنەوە‪ .‬هەر بۆیە کرانەوە و پێشوازی‬ ‫گەرمی کۆمەڵگەی ســەدەی (‪ )١٨‬بە‬ ‫ڕووی کلتوری سۆفی دا؛ بۆخۆی وەک‬ ‫نمونەیەکی بــەرچــاو بــۆ ئــەو سەدەیە‬ ‫دەبینرێت‪ .‬ئەو دیاردەیە ڕاستەوخۆ کلتوری‬ ‫ڕۆشنگەرغی ئەڵمانیمان بیردێنێتەوە کە‬ ‫بە ئەندازەیەکی زۆر لە ژێر کاریگەری‬ ‫کلتوری پڕۆتستانتی (پیێتیزم) دابوە و‬

‫لەو کلتورە بەهرەمەندبوە(پیێتیزم‪ ،‬یاخود‬ ‫بزاڤی زوهدگەری‪ :‬بزاڤێکی چاکسازیی ناو‬ ‫پرۆتستانتییەتە کە ئەزموون و باوەڕی تاکە‬ ‫کەس لە سەنتەری دنیابینیەکەیدا دێت‪،‬‬ ‫ئەم بزاڤە لە ناوەڕاستی ســەدەی(‪)١٧‬‬ ‫ەوە تا کۆتایی سەدەی(‪ )١٨‬بەشێوەیەکی‬ ‫بەرچاو لە گەشەکردندابوو‪ /‬وەرگێڕ)‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬دەستەواژەی»ڕابردوو»‬ ‫بۆخۆی لە جیهانی ئیسالمی دا خاوەن‬ ‫سیحرێکی تایبەتە‪ ،‬هــەر بۆیە زۆرجــار‬ ‫دەگوترێت جیهانی ئیسالمی گیرۆدەی‬ ‫گەڕانەوەیە بۆ ڕابــردوو‪ ،‬بە بۆچوونی تۆ‬ ‫ئەم ئالودەبوونە بە ڕابـــردووەوە بۆچی‬ ‫دەگەڕێتەوە؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬ڕابردوپەرستی لە‬ ‫جیهانی ئیسالمی دا بۆخۆی کێشەیەکی‬ ‫گ ــەورە دەخــاتــەڕوو‪ .‬بــە گشتی ئەمڕۆ‬ ‫باش ئەوە دەزانین کە لە ســەدەی(‪)١٩‬‬ ‫ەوە گرنگترین پاساو یاخود ئەرگومێنت‬ ‫بــۆ شــەرعــیــەتــدان بــە هـــەر کـــردە و‬ ‫بانگەشەیەک ڕاستەوخۆ پشت بە ڕابردوو‬ ‫دەبەستێت‪ .‬لە ئەوروپاشدا بە هەمان‬ ‫شێوە؛ لە ســەدەی(‪ )١٩‬و(‪)٢٠‬دا مێژوو‬ ‫وەک دوا پێودانگ بۆ هەر بانگەشەیەک‬ ‫دەبینرا‪ .‬هەڵبەت دەتوانرێت بەڕوونی‬ ‫ئەم دیاریدەیە لە گفتوگۆکردن سەبارەت‬ ‫بە چەند دەستەواژەیەکی وەک نەتەوە‪،‬‬ ‫گەل‪ ،‬ڕوناکبیری‪...،‬تاد سەرنجبدرێت‪.‬‬ ‫لەم پەیوەندییەدا مێژوو هەڵدەستا بە‬ ‫ڕۆڵی پاساودانی مۆراڵی کردەکان‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئەمڕۆ المان ڕوونە ئەوەیە کە ئەو جیهانە‬ ‫خەیاڵییە مێژووییە سەرەنجام لەگەڵ خۆیدا‬ ‫کاولکارییەکی گەورەی بۆ ئەوروپا هێنا‪.‬‬ ‫وێناکردنی مێژوو بەو شێوە خەیاڵییە لە‬ ‫ئەوروپادا بووە هۆی ئەوەی کە هاواڵتیان‬ ‫هەستێکی وایان ال دروستبێت کە ئەوان‬ ‫لە ناو چوارچێوەی دەوڵەتێک دا دەژین و‬ ‫وەک کۆمەڵگەش نەتەوەیەکی یەکگرتوویان‬ ‫پێکهێناوە‪ ،‬بەاڵم بە دیوەکەی تردا ئەم‬ ‫دیاردەیە بوو بە هۆی خۆجیاکردنەوە و‬ ‫کەنارگیری گەل و نەتەوەکان لە یەکتر‪.‬‬ ‫هەر ئەمەش ڕاستەوخۆ ڕێی بۆ چەندین‬ ‫شــەڕی ماڵوێرانکەر لــە ســەرتــاســەری‬ ‫ئــەوروپــادا خۆشکرد‪ .‬بە هەمان شێوە‬ ‫دیرۆکگەرییەکی لــەوجــۆرە بە تــەواوی‬ ‫ئیسالمێکی نوێی بەرهەمهێنا‪ .‬دەتوانین‬ ‫ئەم دیاردەیە ئەمڕۆ الی ڕەوتە ئیسالمییە‬ ‫پــەڕگــیــرەکــان‪ ،‬و هــەمــوو ئــەوانــەی خۆ‬ ‫بە سەلــەفی دەناسێنن ببینین‪ ،‬کە‬ ‫دیرۆکگەریی چ ڕۆڵێکی لە ڕەنگڕێژکردنی‬ ‫ئەمڕۆی ئیسالمدا گێڕاوە‪ .‬بۆ نمونە لەم‬ ‫گۆشەنیگایەوە پێغەمبەر موحەممەد‬ ‫بەر لە هەر شتێک وەک کەسایەتییەکی‬ ‫مێژوویی تەماشادەکرێت‪ ،‬ئەمەش زۆر بە‬ ‫سانایی دەبێتە هۆی لە دەستدانی هەر‬ ‫ڕاڤە و لێکدانەوەیەکی ئاینیانەی قووڵ بۆ‬ ‫کەسایەتی ئەو وەک پێغەمبەرێک‪ .‬سەردەمە‬ ‫بەراییەکانی ئیسالمیش دیسان بەهەمان‬ ‫بنەمای دیرۆکگەریی دەخوێنرێنەوە‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا ڕوناکبیرە موسوڵمانەکانی‬ ‫پێشوو تــا ســەدەکــانــی ناوەڕاستیش‪،‬‬ ‫ســەردەمــە بەراییەکانی ئیسالمیان لە‬ ‫بواری هەڵسوکەوتی مۆراڵی و فەزیلەتدا‬ ‫تەنها وەک پانتاییەکی یادەوەری دەبینی‪،‬‬ ‫یاخود لە کاتی شەرعیەتدان و حوکمدان‬ ‫بەسەر هەر کاروکردەوەیەکدا وەک یەکێک‬ ‫لەسەرچاوەکان تەماشایان دەکرد‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەمڕۆ سەردەمە بەراییەکانی ئیسالم بوون‬ ‫بەو پانتاییە مێژووییە ڕاستەقینەی کە بۆ‬ ‫پاساودان و شەرعیەتدان بەهەر بانگەشە‬ ‫و کردەیەکی ئەمڕۆ بەکاردەهێنرێن‪ .‬لە‬

‫پرۆفیس‬ ‫ۆر ڕاینهارد شولتزە‪:‬‬ ‫• ئیسال‬ ‫منا‬ ‫سی و زانستی زما‬ ‫نی لەگەڵ هەردوو‬ ‫بابەتی‬ ‫ز‬ ‫ما‬ ‫نە‬ ‫سامییەک‬ ‫ان و زمانی فەڕەنسی‬ ‫خوێندوە‪.‬‬ ‫• لە‬ ‫ساڵی(‪ )١٩٨١‬لە زانک‬ ‫ۆی بـــۆن لە ئەڵمانیا‬ ‫خوێ‬ ‫ند‬ ‫نی‬ ‫د‬ ‫کتۆرای تەواوکردوە‪.‬‬ ‫•‬ ‫ما‬ ‫وە‬ ‫یە‬ ‫ک‬ ‫لە هەندێک‬ ‫ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ن‬ ‫او‬ ‫ین‬ ‫ژیا‬ ‫وە‬ ‫و بەشداریی‬ ‫گەلێک گفتوگۆ و‬ ‫ک‬ ‫ۆڕ‬ ‫و‬ ‫سم‬ ‫ینا‬ ‫ری تایبەت بە‬ ‫بوارەکانی کلتور و‬ ‫مێژووی‬ ‫سیاسی کلتوری ئی‬ ‫سالمی لە سەردەمی‬ ‫نوێ و‬ ‫ه‬ ‫او‬ ‫چە‬ ‫رخ دا کردوە‪.‬‬ ‫• خا‬ ‫وە‬ ‫نی‬ ‫چە‬ ‫ندین دان‬ ‫راو تێز و خوێندنەوەی‬ ‫تایبە‬ ‫ت‬ ‫بە‬ ‫خ‬ ‫ۆی‬ ‫ەتی‪.‬‬ ‫•چ‬ ‫او‬ ‫دێر‬ ‫و‬ ‫شارەزایەکی‬ ‫باشی پرسی کوردە‪.‬‬ ‫• ئێ‬ ‫ستا‬ ‫ش‬ ‫لە‬ ‫سویسرا پ‬ ‫رۆفیسۆری هەردوو‬ ‫بوا‬ ‫ری‬ ‫ڕۆ‬ ‫ژه‬ ‫ەاڵ‬ ‫تناسی و مێژ‬ ‫وی ئیسالمناسییە لە‬ ‫زانکۆی بێرن‪.‬‬

‫ڕۆژئــاوادا دوای جەنگی جیهانی دووەم‬ ‫وەرچەرخانێکی ڕاستەقینە بەرپابوو‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەم وەرچەرخانەوە تاڕاددەیەک‬ ‫مێژوپەرستی ماڵوێرانکەر بەرەو کۆتایی‬ ‫چــوو‪ .‬سەرەنجام لە جەنگی جیهانی‬ ‫دووەمەوە هەریەک لە ڕۆژئاوا و جیهانی‬ ‫ئیسالمی ڕێگایەکی تایبەت بە خۆیان‬ ‫گرتەبەر‪ ،‬بە جۆرێک لەو کاتەوە زۆرێک لە‬ ‫واڵتە ڕۆژئاواییەکان خۆ لە پشتبەستن بە‬ ‫ئەرگومێنتی مێژووی دەبوێرن‪ ،‬بەاڵم وادیارە‬ ‫لە جیهانی ئیسالمی دا بۆ ڕزگاربوون لە‬ ‫کۆڵۆنیالیزم و بەدەستهێنانی سەربەخۆیی‬ ‫نیشتمانی‪ ،‬هێشتا پشت بەستن بە مێژوو‬ ‫لــەوپــەڕی بــازاڕ گەرمی دایــە‪ .‬گەرچی‬ ‫ماڵئاواییکردن لە مێژوپەرستی بۆخۆی‬ ‫کارێکی تا ئەوپەڕی گرنگ و پێویستە‪،‬‬ ‫بــەاڵم تا ئێستا ئاسۆی کردەیەکی لەو‬ ‫جۆرە لە جیهانی ئیسالمیدا نابینرێت‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬گەر کەمێک زیاتر‬ ‫لەسەر ئــەم بابەتە بووەستین‪ ،‬چۆن‬ ‫دەکــرێــت ئــەو گــیــرۆدەبــوونــەی جیهانی‬ ‫ئیسالمی بە ڕابـــردوەوە تێپەڕێنرێت و‬ ‫لە جێگەیدا تێڕوانینێکی کۆمەاڵیەتی‬ ‫هاوچەرخ بۆ ئیسالم بەرهەمبێت؟ یاخود‬ ‫ڕاشکاوانەتر‪ :‬ئایا ئیسالم بۆ ئەم سەردەمە‬ ‫شتێکی وای پێیە تا بتوانێت پێشکەش بە‬ ‫مرۆڤایەتی بکات؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شولتزە‪ :‬بەهەمان شێوە‬ ‫لێرەدا گرنگە کە بیریارە موسوڵمانەکان‬ ‫زۆر بەخێرایی و بۆ هەتاهەتایە دەست لە‬ ‫مێژوپەرستی و هێزە ماڵوێرانکەرەکەی‬ ‫بەردەن‪ .‬ئەمەش بەو واتایە دێت کە چیتر‬ ‫ئیسالم لە ڕێگەی مێژوو و ڕابــردووەوە‬ ‫شەرعییەت بۆخۆی پەیدانەکات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەو ڕێگەیەوە شەرعییەت بە خۆی بدات‬ ‫کە ئــەو وەک هــەر ئاینێکی تر خــاوەن‬ ‫سیستمێکی ئاکاری و مۆراڵی تایبەتە و‬ ‫لە توانای دایە چاوەڕوانیی باوەڕدارەکانی‬ ‫تێربکات‪ .‬جگەلەوە دەبێت دانبەوەدا بنرێت‬ ‫کە لە ڕێگەی یاسا و ڕێسای ئاینییەوە دنیا‬ ‫بەڕێوەناچێت‪ ،‬بەڵکو دنیا لە ڕێگەی یاساو‬ ‫ڕێسای تایبەت بە خۆیەوە گەشەدەکات‪ .‬بە‬ ‫هەمان شێوە ڕوناکبیرە موسوڵمانەکان لەم‬ ‫پەیوەندییەدا گەلێک پێشنییازی گرنگیان‬ ‫خستوەتەڕوو‪ .‬بەاڵم دیسان جارێکی تر ئەو‬ ‫خاڵە الوازە لێرەدا خۆی دەخاتەوەڕوو کە‬ ‫هەموو ئەو پێشنییازانە هیچ گفتوگۆیەکی‬ ‫سیاسی بەرفراوانیان نەهێنایە ئــاراوە!‬ ‫خۆ ئەگەر ئەمە بهاتایەجێ‪ ،‬ڕەنگە ئەمە‬

‫ببوایەتە دەسپێکی گۆڕانکاریی ڕیشەیی‬ ‫لە بۆچوونەکاندا‪ .‬دەتوانین لێرەدا بڵێین‬ ‫ئیسالمێک کە دەستبەردای ئەو دیدەبێت‬ ‫کە دەبێت سەرتاسەری دنیا ڕەنگڕێژبکات‪،‬‬ ‫دەتوانێت ببێتە ئاینێک کە خۆی لە خودی‬ ‫خۆیەوە شەرعییەت بە بوونی خۆی بدات‪.‬‬ ‫هەڵبەت تەنها ئەو ئاینەی کە دەتوانێت‬ ‫بوونی خۆی لە ڕێگەی خودی خۆیەوە‬ ‫پاساوبدات‪ ،‬بێ ئەوەی بۆ شەرعییەتپێدانی‬ ‫پەنا بۆ دنیا بەرێت‪ ،‬توانای تێرکردنی‬ ‫پێداویستی باوەڕدارەکانی خۆی دەبێت‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬زانکۆکانی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست پڕن لە سەنتەر و پەیمانگا و‬ ‫کۆلیژی تایبەت بە خوێندنی ئیسالمی‪،‬‬ ‫ئەم سەنتەر و کۆلیژانە زۆربەی جار بەوە‬ ‫تۆمەتباردەکرێن کە ناتوانن هیچ گوتارێکی‬ ‫نــوێ لەسەر ئیسالم بەرهەمبێنن‪ ،‬لە‬ ‫ڕەوشێکی وادا دەتوانرێت چــاوەڕوانــی‬ ‫گوتارێکی هیومانیستیانە لەو سەنتەرانە‬ ‫بکرێت؟ یاخود چۆن دەتوانرێت گوتارێکی‬ ‫لەو جۆرە بەدەستبێت؟‬ ‫پــڕۆفــیــســۆر شــولــتــزە‪ :‬پــێــم وای ــە‬ ‫دەبێت کــاری هــەرە ســەرەکــی ئەمڕۆی‬ ‫خوداناسی‪/‬وەرگێڕ)‬ ‫تیۆلۆژیا(زانستی‬ ‫هەوڵدانبێت بەو ئاڕاستەیەدا کە ئاین لە‬ ‫خودی خۆیەوە شەرعییەت بە خۆی بدات‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی بۆ ئەم شەرعییەتپێدانە پەنا‬ ‫بۆ دنیا بەرێت‪ .‬گومانی تێدانییە لەم‬ ‫کردەیەدا دەبێت لە ناو ئاین دا چاوەڕوانی‬ ‫گەلێک تەفسیر و لێکدانەوەی جیاجیای‬ ‫تیۆلۆژیانە بکرێت‪ .‬لە هەندێک بواردا بۆ‬ ‫ئەمە شتێکی باشە گەر سەرنج لە کاری‬ ‫تیۆلۆگە مەسیحیەکان بدرێت‪ .‬دەبێت‬ ‫ئەو ڕاستییە فەرامۆشنەکرێت کە قورئان‬ ‫بۆ زۆرێــک لە موسوڵمانەکان بەتەنها‬ ‫هەر دەقێک نییە بۆ خوێندنەوە‪ ،‬یاخود‬ ‫فەرهەنگێک نییە کە تیایدا بە شوێن‬ ‫دەستەواژەکاندا بگەڕێیت‪ ،‬بەڵکو زیاتر‬ ‫لەوە قورئان وەک ئاماژەیەک بۆ هەقیقەتی‬ ‫خواوەند دەبینرێت‪ .‬لێرەدا دەکرێت قورئان‬ ‫وەک بەرجەستەبوونێکی زاتی خوداوەند لە‬ ‫وشەدا تەماشابکرێت‪ .‬بە داڕشتنێکی تر‪:‬‬ ‫گەر وا لە قورئان بگەین کە ئاماژەیەکی‬ ‫بینراو و کردەیەکی بەرجەستەبوە‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێک کە بە نمایشکردنی هەقیقەتێکی‬ ‫نەبینراوی ئامادە و بەردەوام هەڵدەستێت‪،‬‬ ‫وەک بڵێی دەروازەیـــــەک بــۆ بەستنی‬ ‫پەیوەندیی لەگەڵ زاتی خودا دەخاتەڕوو‪،‬‬ ‫ئـــەوا دەتــوانــیــن ل ــەم تێگەیشتنەوە‬

‫کاتێک ئاین خۆ لە کردەی کۆنترۆڵکردنی دنیا دەبوێرێت‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوەش کە دنیا دەستبەرداری کردەی دەستگرتن بە سەر ئاین دا دەبێت‪،‬‬ ‫ئا لەو کاتەدا یەکەمین بەردی بناغەی کۆشکی ڕۆشنگەری دێتەدانان‬

‫پانتاییەکی فراوان بەڕووی ئاینداری تاکە‬ ‫کەسیدا وااڵبکەین‪ ،‬هەر ئەمەش دەبێتە‬ ‫بەربەست و ڕێگری سەرەکی لەبەردەم‬ ‫خراپ بەکارهێنانی قورئان وەک «دەقی‬ ‫دنیایی»‪ .‬بێگومان بۆ پاساودانی ئەم‬ ‫بۆچوونە کە کرۆکەکەی جیاکردنەوەی‬ ‫ئاین و دنیایە لەیەکتر بە جۆرێک کە‬ ‫هەریەکەیان لــەوی تر سەربەخۆبێت‪،‬‬ ‫چەندین پێشنیازی دیکە هەن‪ .‬دەشێت ئەو‬ ‫پێشنیازانە فەلسەفی بن یان لە زانستی‬ ‫کـــــەالمـــەوە ڕێچکەیان گرتبێت‪ ،‬یاخود‬ ‫لە کلتوری سۆفیزمەوە سەرچاوەبگرن‪.‬‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬بــاســی کلتوری‬ ‫سوفیزمت کــرد‪ ،‬پێت وایــە ئــەوەی بە‬ ‫«ئیسالمی سۆفییانە‪ /‬ئیسالمی عیرفانی»‬ ‫ناودەبرێت دەتوانێت بەشێوەیەک لە‬ ‫شێوەکان ببێتە وەاڵمدەرەوەی ئاریشە و‬ ‫کێشەکانی ئەمڕۆ؟ ئیسالمێکی وا تا چەند‬ ‫دەتوانێت لە بونیادنانی کردەی دادوەری‬ ‫کۆمەاڵیەتیدا بەشداربێت؟‬ ‫پڕۆفیسۆر شــولــتــزە‪ :‬الم وایــە لە‬ ‫ئایندەدا خوێندنەوەی سۆفیانە بۆ ئیسالم‬ ‫ڕۆڵێکی زۆر گرنگ دەگێڕێت‪ .‬هەروەک‬ ‫پێشتریش ئاماژەم پێکرد کلتوری سۆفیزم‬ ‫پانتاییەکی گرنگ بــۆ تێگەیشتن لە‬ ‫کاراکتەری پیرۆزیی قورئان دەخاتەڕوو‪.‬‬ ‫بــەهــەمــان شــێــوە دەکــرێــت لــە ڕێگەی‬ ‫خوێندنەوەیەکی سۆفیانەوە بۆ ئیسالم؛‬ ‫گیان بەبەر هەموو ئەو فەزیلەت و چەمکە‬ ‫مۆراڵیانەی سۆفیزمدا بکرێتەوە کە بە‬ ‫پێکهێنەری بناغەی سۆفیزم دادەنرێن‪.‬‬ ‫گیان بە بەرداهاتنەوەی ئەو فەزیلەت و‬ ‫چەمکە مۆراڵییانەی سۆفیزم دەتوانن‬ ‫ڕاستەوخۆ هەستی مــۆراڵــی تــاک بەو‬ ‫ئاڕاستەیەدا بەرن کە لەگەڵ کۆمەڵگەکەی‬ ‫خۆیدا ئاشتبێتەوە‪ ،‬نەک هەر ئەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تا ئەو ئاستەی کە تاک لە باڵوەپێکردن‬ ‫و بەهێزکردنی ئەو هەستە مۆراڵییەشدا‬ ‫ڕۆڵی بەرچاوبگێڕێت‪ .‬لێرەدا کە باس لە‬ ‫فەزیلەت دەکرێت مەبەست لە دیدێکی‬ ‫پێوانەیی دیاریکراو نیە بۆ فەزیلەت‪،‬‬ ‫وەک بڵێی هەستێت بە دەستنیشانکردنی‬ ‫باشە و خراپە‪ ،‬بەڵکو بە دیاریکراوی‬ ‫لێرەدا مەبەست لە هەڵسوکەوت و دیدی‬ ‫خودی و تاکەکەسیە بۆ فەزیلەت‪ .‬ئەم‬ ‫هەڵسوکەوتەش دەبێتە بنچینەیەک بۆ‬ ‫دادوەری‪ ،‬دواتر ئەم بنەمای دادوەرییە‬ ‫بەرەو دادوەریی کۆمەاڵیەتی گەشەدەکات‪،‬‬ ‫بێگومان گەر مرۆڤ خۆی مەبەستی بێت‬ ‫لە چوارچێوەی کۆمەڵگەیەکی دیاریکراودا‬ ‫بژێت‪ .‬ئەم جۆرە خوێندنەوەیە بۆ ئیسالم‬ ‫بــە ناڕستەوخۆیی دەتوانێتت ببێتە‬ ‫یارمەتیدەر تا کۆمەڵگە لە ڕێگەیەوە‬ ‫بەرەو ئاواکردنی سیستمێکی پۆزەتیڤ‬ ‫ڕێبگرێتەبەر بە جۆرێک کە هەریەک لە‬ ‫تاکەکانی بەرپرسیارییەت بگرنەئەستۆ و‬ ‫لە هاوکاری یەکتریدابن‪.‬‬ ‫مێژوی سازدان‪٢٠١٥ /٧ /٧ :‬‬