536

‫لەهەولێر پێنج حاڵەتی‬ ‫كۆلێرا تۆماركران‬ ‫وەزیری تەندروستی بۆ “چاودێر”‪ :‬تائێستا هیچ‬ ‫توشبویەكی كۆلێرا گیانی لەدەستنەداوە‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )536‬دو شةممة ‪2015/10/19‬‬

‫یەكێتی رێكەوتنێكی دوالیەنە لەگەڵ پارتیدا رەتدەکاتەوە‬

‫مەال بەختیار نەوشیروان مستەفای‬ ‫ئاگاداركردبۆوە‪ ،‬كە چارەنوسی حكومەت‌و‬ ‫پارلەمان بەم دەردەی ئێستا دەبرێت‬ ‫پارتی سورە لەسەر‬ ‫ئەوەی سەرۆكی‬ ‫پارلەمان گۆڕان‬ ‫نەبێت‬

‫لەبارەی‬ ‫پێكهێنانەوەی‬ ‫حكومەت‪ ،‬گۆڕان‬ ‫چاوەڕێی هەڵوێستی‬ ‫رەسمیی سێ‬ ‫الیەنەكە دەكات‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر"‬ ‫كــەوتــون‪ ،‬پــارتــی دیــمــوكــراتــی كــوردســتــان‬ ‫سورە لەسەر ئــەوەی كە سەرۆكی پارلەمان‬ ‫لەبزوتنەوەی گــۆڕان نەبێت‪ ،‬بــەاڵم لەسەر‬ ‫بەشداریكردنی گۆڕان لەحكومەتدا بەو شێوەیە‬ ‫توند نیە‪.‬‬

‫دیدارێكی پێشووی مەال بەختیار و نەوشیروان مستەفا‬

‫بزوتنەوەی گۆڕانیش ئاشكرایدەكات‪ ،‬كە‬ ‫لەسەر بەشداریكردنیان لەحكومەتێكی نوێدا‬ ‫چــاوەڕێــی هەڵوێستی (یەكێتی‌و كۆمەڵ‌و‬ ‫یەكگرتو) دەكەن‪.‬‬ ‫هــەر لــەبــارەی ئاڵۆزبونی بــارودۆخــەكــە‪،‬‬ ‫"چاودێر" لە زاری مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪،‬‬ ‫ئاشكرایدەكات كە پێش ئــەوەی چارەنوسی‬

‫سوهرەوەردی‬ ‫و فەلسەفەی‬ ‫ئیشراقی‬ ‫ئازاد بەرزنجی‬

‫حكومەت‌و پارلەمان بەم دەردەی ئێستا ببرێت‪،‬‬ ‫لەدوو كۆبونەوەدا‪ ،‬مەال بەختیار بەبزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕان‌و نەوشیروان مستەفای راگەیاندوە‪،‬‬ ‫ئەگەر كێشەكان چارەسەرنەكرێن و نەسازێن‪،‬‬ ‫حكومەت‌و پارلەمان بــەم دەردە دەبرێن‪،‬‬ ‫هاوكات مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ ،‬پارتیان‬ ‫ئاگاداركردبۆوە كە بارودۆخەكە تێكنەدرێت‬ ‫و پشوویان درێژ بێت‪ ،‬چونكە بەم تێكدانە‬

‫قەیرانەكان درێژدەبنەوە‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكانی "چاودێر" لەماوەی‬ ‫رابردودا پارتی دیموكراتی كوردستان داوایان‬ ‫لەیەكێتی كردوە كە لەسەر هەمو جومگەكان‬ ‫رێكبكەون‪ ،‬بــەاڵم یەكێتی رێكەوتنی دوو‬ ‫الیەنەی رەتكردۆتەوە‪ ،‬چونكە یەكێتی بڕوای‬ ‫وایە رێكەوتنی دوو الیەنە كێشەكان چارەسەر‬ ‫ناكات‪.‬‬

‫كاردانەوەکانی پارتی بەرامبەر بەسەرۆكی‬ ‫پارلەمان‌و وەزیرەكانی گۆڕان لەناو حكومەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬وایكرد كێشەی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫بكات بەكێشەیەكی الوەكــی‪ ،‬ئەمەش بەهیچ‬ ‫شێوەیەك لــەبــەرژەوەنــدی كۆبونەوە پێنج‬ ‫قۆڵییەكان‌و دانوستانەكانی پرسی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم نەبو‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫سەمیر ئەمین‬

‫‪3‬‬

‫رۆژنامەنوسان بیری‬ ‫پایتەخت دەكەن‬

‫ئیسالمی سیاسی‬ ‫وەك خزمەتكاری‬ ‫ئیمپریالیزم‬

‫راپۆرت‬

‫یەپەگە‬ ‫ذمارة (‪ )536‬دو شةممة ‪2015/10/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫باشترین هاوپەیمانی ئەمەریكایە دژی داعش‬

‫توێژەرێكی ئەمەریكی‪ :‬نابێت کۆشکی سپی دوودڵ بێ لە پشتیوانیکردنی یەپەگە‬ ‫ئا‪ :‬بابان حەمە‬ ‫توێژەرێكی پسپۆڕ لەبواری كاروباری‬ ‫سیاسی عەرەبی‌و ئیسالمیدا‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ :‬یەكینەكانی پاراستنی‬ ‫گەل ناسراو بە(یەپەگە ‪)YPG‬‬ ‫یەكێكن لەهاوپەیمانە هەرە گرنگ‌و‬ ‫دیارەكانی ئەمەریكا لەگۆڕەپانی‬ ‫جەنگی دژی داعش‪.‬‬ ‫(باراك بار) ئەو توێژەرە ئەمەریكییەی‬ ‫سەر بەدەزگای (دامەزراوەی ئەمەریكای‬ ‫نــوێ)‪ ،‬لەتوێژینەوەیەكیدا كە لەسەر‬ ‫وێبسایتی فەرمی پەیمانگای واشینتۆن‬ ‫بۆ سیاسەتەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات یەپەگە‬ ‫كە گروپێكی جەنگاوەری رێكخراون‌و‬ ‫ساڵی ‪ 2004‬دامـــەزراون‌و زیاتر لە ‪23‬‬ ‫هەزار لەرەگەزی پیاو و زیاتر لە ‪ 19‬هەزار‬ ‫لە رەگەزی ئافرەت تێیدا ئامادەكراون‬ ‫بۆ جەنگ‪ ،‬ئەم گروپە جەنگاوەرە پاش‬ ‫هاتنە پێشەوەی روسیا بۆ نێو جەنگی دژ‬ ‫بەداعش‌و هەڵوێستی نیگەرانی ئەمەریكا‬ ‫بۆ ئەم هاتنە پێشەوەیە‪ ،‬گومانی ئەوەی‬ ‫لەدڵی كۆشكی سپیدا نەهێشت كە ئیدی‬ ‫كات زوو نییە بۆ پڕ چەككردنی یەپەگە‪،‬‬ ‫چونكە ئەمەریكا هەر زوو ئەوەی بۆ روون‬ ‫بوبۆوە كە یەپەگە دەتوانێت بە پشتیوانی‬ ‫فڕۆكە جەنگییەكانی هاوپەیمانانی دژ بە‬ ‫داعش‪ ،‬زەبری زۆر كارا لەداعش بدات‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی كە بۆچی ئەمەریكا‬

‫بــڕیــاری پڕچەككردنی یەپەگەی دا‪،‬‬ ‫ئەو توێژەرە دەڵێت‪ :‬یەپەگە هەر زوو‬ ‫سەرنجی نەك ئەمەریكا بەڵكو جیهانی‬ ‫بەالی خۆیدا راكێشا‪ ،‬بەشێوەیەك كە‬ ‫لەسەر خاكی سوریا هیچ هێزێكی شەڕكەر‬ ‫وەك ئەوان نەیانتوانی‌و ناشتوانن بەو‬

‫شێوەیە داعش شپرزە بكەن‪.‬‬ ‫ئەو توێژەرە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‬ ‫كە ساڵی ‪ 2013‬كاتێك یەكینەكانی‬ ‫پاراستنی گەل شەڕی گروپ‌و كۆمەڵە‬ ‫تەكفیری‌و جیهادی‌و توندڕەوەكانیان‬ ‫دەكـــرد‪ ،‬ئەوكاتە كۆمەڵەكانی دیكە‬

‫لەسەر خاكی سوریا نــاســرابــوون بە‬ ‫سوپای ئازاد‪ ،‬خۆیان بەدوور دەگرت‌و‬ ‫نەیاندەویست بچنە تــان‌و پۆی شەڕو‬ ‫دژایەتیكردنی ئەو گروپە جیهادییانەوە‪،‬‬ ‫تا كار بــەوە گەیشت كە داعــش وەك‬ ‫سەرەكیترین دوژمن لەهەموویان راست‬

‫بۆوەو ئەوكات ئەو گروپانە بەناچاری‬ ‫پەنایان بــە یەكینەكانی پاراستنی‬ ‫گەل گرت‌و بەشێكیان هاتنە نێو ریزی‬ ‫یەپەگەوە بۆ شەڕ دژ بە تێرۆرو داعش‌و‬ ‫گروپەكانی دیكەی وەك بەرەی نوسڕە‪..‬‬ ‫ئەو توێژەرە لە راپۆرتەكەیدا ئاماژە‬ ‫بۆ ئــەوە دەكــات كە پەیوەندی نێوان‬ ‫رژێمی ئەسەدو پەیەدە‪ ،‬تا ئەو كاتە‬ ‫ئاڵۆزو نادڵنیا بوو‪ ،‬بەاڵم پاش ساڵی‬ ‫‪ 2011‬رژێمی ئەسەد‪ ،‬دەستی كرد بە‬ ‫بەردانی ئەو گیراوە سیاسیانەی سەر‬ ‫بە پەیەدە بوون‌و ناچاریش بوو كە ئەو‬ ‫ئەو شوێنانە بۆ پەیەدە چۆڵ بكات كە‬ ‫چەك‌و تەقەمەنی سەربازیان لێ عەممار‬ ‫كرابوو‪.‬‬ ‫بــــاراك بـــاس لـــەوەشـــدەكـــات كە‬ ‫یەكینەكان‪ ،‬بەشێوەیەكی زۆر رێكخراو‬ ‫و هەواڵگرییانە كار دەكەن‌و ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوەشدەكات كە هۆبەی هەواڵگرییان‬ ‫هەیە‪ ،‬سەرەڕای بوونی هێزی تایبەت‌و‬ ‫یەكەی دژە تێرۆر‪.‬‬ ‫لەو راپۆرتەشدا هاتووە كە نزیكەی ‪3‬‬ ‫هەزار شەڕڤان لەدەستپێكی جەنگی دژ‬ ‫بە گروپە جیهادییەكانەوە شەهید بوون‌و‬ ‫لەنێویشیاندا ‪ 750‬شەڕڤان لەجەنگی‬ ‫رزگاركردنی كۆبانێ دا شەهید كراون‪..‬‬ ‫دەشڵێت یەكینەكانی پاراستنی گەل و‬ ‫یەكینەكانی پاراستنی ژن بۆ حەوت بەش‬ ‫لەسەر ئاستی ئۆپەراسیۆن دابەشكراون‌و‬ ‫ئەو بەشانەش هەریەكەیان ‪ 5-3‬كەس‬ ‫سەركردایەتییان دەكات‪.‬‬

‫ئەو توێژەرە لەكۆتایی راپۆرتەكەیدا‪،‬‬ ‫زۆر بە قوڵی جەخت لەگرنگی پشتیوانی‬ ‫ئەمەریكا دەكــاتــەوە بــۆ یارمەتییە‬ ‫سەربازییەكانی یــەپــەگــە‪ ،‬دەشڵێت‬ ‫ئــەمــەریــكــا پێویستە زۆر بــەزوویــی‬ ‫چاوپخشێنێتەوە بــەو یارمەتیدانەو‬ ‫دەســت‌وبــرد بــكــات لــە پڕچەككردنی‬ ‫زیاتری یەپەگە‪ ،‬بەتایبەتی یارمەتییە‬ ‫ناسەربازییەكانیش‪،‬‬ ‫لۆجستییەكان‌و‬ ‫بۆ نمونە تائێستا ئەمەریكا نەیتوانیوە‬ ‫ئامێری (‪ )GPS‬بۆ یەكینەكانی‬ ‫پاراستنی گەل بنێرێت لەكاتێكدا زۆربەی‬ ‫هێرشەكان بەشوێندۆزی ئەوان دەكرێت‌و‬ ‫هەتا فڕۆكەكانیش دەگەنە ئەو جێگایە‬ ‫كاتژمێرێك دەخایەنێت‌و ئەو كاتژمێرەش‬ ‫بــەســە ب ــۆ ئـــــەوەی داعــــش بـــەرەی‬ ‫جەنگاكەكانی تێدا بگۆڕێت‪..‬‬ ‫پاشان باراك باس لەوە دەكات كە زۆر‬ ‫گرنگە یەپەگە ئۆتۆمبێلی درعیان بگاتێ‪،‬‬ ‫بەتایبەت جۆری (هامفی ئەمەریكی) بۆ‬ ‫هێرش‌و تێكشاندنی داعش‪..‬‬ ‫كۆتایی راپــۆرتــەكــەش بـــەوە دێت‬ ‫كە یەپەگە شكۆی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫ئەمەریكا لــەنــاوچــەكــە دەپــارێــزێــت‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا روسیا خەریكە كێبەركێی ئەمە‬ ‫دەكــات‪ ،‬بۆیە یەپەگە پێگەیەكی زۆر‬ ‫گرنگی هەیە لەسوریاو دەكرێت ئەمەریكا‬ ‫هیچ دودڵــی نەنوێنێت لەجیدی بوونی‬ ‫شــەڕی داعــش ‌و تێرۆردا دەبێت ئەمە‬ ‫بكات‪.‬‬

‫لەهەولێر پێنج حاڵەتی كۆلێرا تۆماركران‬ ‫وەزیری تەندروستی بۆ «چاودێر»‪ :‬تائێستا هیچ توشبویەكی كۆلێرا گیانی لەدەست نەداوە‬ ‫توێكڵیان هــەیـە‌و پاكدەكرێن پاشان‬ ‫بخورێت‪ ،‬كواڵندنی ئاو پێش خوارنەوەی‬ ‫یاخود كڕینی ئاوی خواردنەوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫نەخۆشی كۆلێرا نەخۆشییەكی‬ ‫مەترسیداری گواستراوەی بەكتریاییە‬ ‫كە لەجیهاندا سااڵنە ‪ 1‬بۆ ‪ 4‬ملیۆن‬ ‫كەس توشی ئەو نەخۆشییە دەبن‪،‬‬ ‫بەنزیكەیی لەسەدا ‪ 30‬توشبووەكان گیان‬ ‫لەدەستدەدەن‪ ،‬هەرێمی كوردستانیش‬ ‫بەدەرنییە لەو نەخۆشییە و لەچەند رۆژی‬ ‫رابردودا زیاتر لە‪ 7‬حاڵەت تۆماركراون‬ ‫كە پێنج كەسیان دانیشتوی شاری‬ ‫هەولێرن‪ .‬لەوبارەیەوە وەزیری تەندروستی‬ ‫هەرێم باس لەوەدەكات‪ ،‬ئەو كەسانەی‬ ‫باری تەندروستییان جێگیرە و كەسیش‬ ‫بەو نەخۆشییە لەهەرێمی كوردستان‬ ‫گیانی لەدەستنەداوە هاوكات هەموو‬ ‫ڕێوشوێنێكیان بۆ باڵونەبونەوەی ئەم‬ ‫نەخۆشییە گرتۆتەبەر‪.‬‬ ‫نیشانەكانی كۆلێرا‬ ‫كاتێك بەكتریای ڤیبریۆ دەچێتە‬ ‫جەستەی كەسێكەوە‪ ،‬لــەدوای یەك تا‬ ‫پێنج ڕۆژ كەسەكە هەست بەنەخۆشییەكە‬ ‫دەكــات و نیشانەكانی دەردەكــەوێــت‪،‬‬ ‫دیــارتــریــن نیشانەكانیشی بریتین لە‬ ‫سكچونێكی زۆر كە پیساییەكەی وەك‬ ‫ئــاوی لێدێت‪ ،‬ڕشــانــەوە‪ ،‬وشكبونەوەی‬ ‫پێست‪ ،‬خێرا لێدانی دڵ‪ ،‬تینوێتی و ئازاری‬ ‫ماسولكەكان‪.‬‬

‫‪ 5‬كەس لەپایتەختی هەرێم توشبون‬ ‫وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێم‬ ‫بــە»چــاودێــر»ی ڕاگەیاند‪ ،‬لەپارێزگای‬ ‫هەولێر پێنج كەس و لەپارێزگای دهۆكیش‬ ‫دوو كەس توشی نەخۆشی كۆلێرابون‪،‬‬ ‫بەاڵم گیانیان لەدەست نــەداوە و باری‬ ‫تەندروستییان جێگیرە‪.‬‬ ‫د‪.‬ڕێــكــەوت حەمە ڕەشــیــد‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەشدا‪ ،‬حكومەتی عیراقی تەنها لەڕوی‬ ‫دەرمانەوە هاوكاریی هەرێمیان كردووە و‬ ‫تا ڕادەیەك هاوكاربون‪.‬‬ ‫وەزیری تەندروستی باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫هەموو ڕێوشوێنێك گیراوەتەبەر لەپاكژی‬ ‫ئـــاو‪ ،‬چــاودێــری چێشتخانە‌و شوێنە‬ ‫گشتییەكان‌و مەلەوانگەكان‪ ،‬قەدەغەكردنی‬ ‫بەكارهێنانی ســەوزە لەچێشتخانەكان‪،‬‬ ‫ئەم ڕێكارانەش سەركەوتوبون و كەمترین‬ ‫حاڵەتی توشبون بەم نەخۆشییە لەهەرێم‬ ‫تۆماركراوە‪.‬‬

‫توشبوانی کۆلێرا لە عێراق ‪ 1250‬کەسی تێپەڕاند‬ ‫ڕێگاكانی گواستنەوەی ئەم نەخۆشییە‬ ‫بەكتریای ئەم نەخۆشییە بەئاسانی‬ ‫بەناو خەڵكدا دەگوازرێتەوە و ڕێگاكانی‬ ‫گواستنەوەی ئــەم نەخۆشییەش زۆرە‬ ‫لەوانە‪ ،‬مەلەكردن لەئاوی چەم‌و ڕوبارەكان‌و‬ ‫مەلەوانگەكان كە پیسبوبێت یان بەكتریای‬

‫ڤیبریۆی تێدابێت‪ ،‬خواردنی ماسی‌و ئاوییی‬ ‫پیس بــوو (ئاوێك هەڵگری بەكتریای‬ ‫«ڤیبریۆ» بێت)‪ ،‬خــواردنــی ســەوزە‌و‬ ‫مــیــوەی بــاش نــەشــۆراو‪ ،‬بەكارهێنانی‬ ‫خواردنی پیس‌و سەردانەپۆشراوی سەر‬ ‫عەرەبانەكان‪.‬‬

‫چۆنیەتی خۆپاراستن‬ ‫باشترین ڕێگا بۆ خۆپاراستن لەم‬ ‫نەخۆشییە شۆردنی دەستە پێش نان‬ ‫خواردن‌و دوای هاتنەدەرەوە لەتەوالێت‪،‬‬ ‫دڵنیابون لەپاك‌وخاوێنی‌و باش كواڵندنی‬ ‫خـــواردن‪ ،‬خــواردنــی ئــەو میوانەی كە‬

‫ئاوی پاك بۆ خواردنەوە بكڕن‬ ‫هاوكات میران محەمەد‪ ،‬بەڕێوەبەری‬ ‫تەندروستی سلێمانی لەكۆنگرەیەكی‬ ‫ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند‪ ،‬پارێزگای سلێمانی‬ ‫تاكە پارێزگایە كە لەهەمو عیراق نەخۆشی‬ ‫كۆلێرای لێ تۆمارنەكراوە‪ ،‬بۆیە وەك‬

‫وتی «لەگەڵ ئەوەی‬ ‫ڕێنمایەك‬ ‫ئاوی سلێمانی ڕەنگەكەی زەردبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچ كێشەیەكی بۆ تەندروستی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرەڕای قەیرانە داراییەكانیش واباشترە‬ ‫هاواڵتیان ئاوی كانزایی بۆ خواردنەوە‬ ‫بكڕن»‪ ،‬هەروەها داواشی لەكۆمپانیاكانی‬ ‫پەیوەندیكردن و ڕاگەیاندنەكان كرد‪،‬‬ ‫كە هاوكاربن بۆ باڵوكردنەوەی ڕێنمایی‬ ‫پێویست بۆ هۆشیاركردنەوەی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫بەغدا یارمەتی دارایی هەرێمی نەداوە‬ ‫بەختیار شاوەیس‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫تەندروستی لەئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪،‬‬ ‫بە «چاودێر» ی ڕاگەیاند‪ ،‬ڕۆژ لەدوا ڕۆژ‬ ‫ڕێــژەی توشبوانی نەخۆشی كۆلێرا ڕوو‬ ‫لەزیادبون و لەئێستا زیاتر لەهەزار ‪250‬‬ ‫كەس توشی ئەو نەخۆشییەبون‪.‬‬ ‫سەبارەت بەهاوكارییەكانی حكومەتی‬ ‫عیراقی بۆ هەرێمی كوردستان‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بــەوەدا‪ ،‬لــەڕوی دەرمــان و دیاریكردنی‬ ‫نەخۆش و هۆشیاركردنەوەوە یارمەتی‬ ‫هەرێم دراوە‪.‬‬ ‫كۆلێرا نەخۆشییەكی بەكتریایی‬ ‫گواستراوەیە كەبەپێی ئامارەكانی‬ ‫ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی سااڵنە ‪1‬‬ ‫بۆ ‪ 4‬ملیۆن كەس توشی ئەو نەخۆشییە‬ ‫دەبن و ‪ 28‬بۆ ‪ 142‬هەزار كەس گیان‬ ‫لەدەستدەدەن‪ ،‬كە بەنزیكەیی لەسەدا ‪30‬‬ ‫توشبووەكان گیان لەدەستدەدەن‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )536‬دو شةممة ‪2015/10/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫یەكێتی رێكەوتنێكی دوالیەنەی لەگەڵ پارتیدا رەتكردۆتەوە‬

‫مەال بەختیار نەوشیروان مستەفای ئاگادار كردبۆوە‪ ،‬كە‬ ‫چارەنوسی حكومەت‌و پارلەمان بەم دەردەی ئێستا دەبرێت‬ ‫پارتی سورە لەسەر‬ ‫ئەوەی سەرۆكی پارلەمان گۆڕان‬ ‫نەبێت‬ ‫لەبارەی پێكهێنانەوەی حكومەت‪،‬‬ ‫گۆڕان چاوەڕێی هەڵوێستی‬ ‫رەسمیی سێ الیەنەكە دەكات‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست «چاودێر»‬ ‫كەوتون‪ ،‬پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫سورە لەسەر ئەوەی كە سەرۆكی پارلەمان‬ ‫لەبزوتنەوەی گۆڕان وەربگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەسەر بەشداریكردنی گۆڕان لەحكومەتدا‬ ‫بەو شێوە توندە نیە‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕانیش‬ ‫لەسەر بارودۆخەكە ئاشكرایدەكات‪ ،‬كە‬ ‫چاوەڕێی هەڵوێستی (یەكێتی‌و كۆمەڵ‌و‬ ‫یەكگرتو) دەكەن لەسەر بەشداریكردنیان‬ ‫لەحكومەتێكی نوێدا‪ .‬هەر لەبارەی‬ ‫ئاڵۆزبونی بارودۆخەكە‪« ،‬چاودێر»‬ ‫لەزاری مەال بەختیار‪ ،‬لێپسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪،‬‬ ‫ئاشكرایدەكات كە پێش ئەوەی چارەنوسی‬ ‫حكومەت‌و پارلەمان بەم دەردەی‬ ‫ئێستا ببرێت‪ ،‬لەدوو كۆبونەوەدا‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار بەبزوتنەوەی گۆڕان‌و نەوشیروان‬ ‫مستەفای راگەیاندوە‪ ،‬ئەگەر كێشەكان‬ ‫چارەسەرنەكرێن‪ ،‬حكومەت‌و پارلەمان بەم‬ ‫دەردە دەبرێن‪ ،‬هاوكات مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتی پارتیان ئاگاداركردبوەوە كە‬ ‫بارودۆخەكە تێكنەدەن‪ ،‬چونكە قەیرانەكان‬ ‫درێژدەبنەوە‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر»‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان داوایان‬ ‫لەیەكێتی كردوە كە لەسەر هەمو‬ ‫جومگەكان رێكبكەون‪ ،‬بەاڵم یەكێتی‬ ‫رێكەوتنی دوو الیەنەی رەتكردۆتەوە‪،‬‬ ‫چونكە یەكێتی بڕوای وایە رێكەوتنی دوو‬ ‫الیەنە كێشەكان چارەسەر ناكات‪.‬‬

‫کۆبونەوەیەکی یەکێتی و گۆڕان‬ ‫حزبێك لەكوردستاندا خۆمان تەحەمولی‬ ‫خۆمان نەكەین چۆن ئەتوانین سەربەخۆیی‬ ‫كوردستان بەدیبهێنین‪ ،‬هەل بۆی هەیە‬ ‫بێتەپێشەوە‪ ،‬بــەاڵم ئەمە حاڵمان بێت‬ ‫هەلەكە هەڵكەوت ئەڕوا لەدەستمان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر چارەسەری كێشەكانی خۆمان بكەین‬ ‫هەلەكە هاتەپێشەوە بەیەكگرتوی باشتر‬ ‫ئەقۆزینەوە»‪.‬‬ ‫ناوبراو جەختیشیكردۆتەوە‪ ،‬ئەگەر هێزە‬ ‫سیاسیەكان لەناوخۆماندا بتوانین بەینی‬ ‫خۆمان باش بكەین بۆ ئــەوەی هەلەكان‬ ‫بــقــۆزیــنــەوە‪ .‬ســەركــردەی گـــەورە ئەبێ‬ ‫هەنگاوی گەورەی بۆ بنێت‪ ،‬دەستپێشخەری‬ ‫گــەورە بكات لەمێژودا‪ .‬پارلەمان تاكە‬ ‫دەزگــای تەشریعی ئێمەیە با كێشەكانی‬ ‫چارەسەر بكەین‪ ،‬حكومەتێ كە حكومەتی‬ ‫بنكە فراوانە‪ ،‬یەكێتی بەجوانی تەرحی كردو‬ ‫بەخراپی جێبەجێكرا چەندمان خراپ كردوە‬ ‫چاكی بكەین‪ ،‬بۆ پارلەمانیش چی كاری‬ ‫ناتەبیعی كراوە چاكساز بكەین»‪.‬‬

‫رەتكردۆتەوە‪ ،‬چونكە پێیانوابوە رێكەوتنی‬ ‫پرسی سەرۆكایەتی هەرێم كرا بە‬ ‫(یەكێتی‌و پارتی) كێشە‌و قەیرانەكان‬ ‫پرسێكی الوەكی‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو زانــیــاریــیــانــەی دەســت چارەسەرناكات‪ ،‬بۆیە یەكێتی نەچۆتە ژێر‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬ئەو كاردانەوانەی باری ئەو دەستكەوتانەی كە لەرێكەوتنەكەدا‬ ‫پارتی بەرامبەر بەسەرۆكی پارلەمان‌و دەستی دەكەوت‪.‬‬ ‫وەزیرەكانی گۆڕان لەناو حكومەتی هەرێمدا‬ ‫چارەنوسی حكومەت‌و پارلەمان‬ ‫كردی‪ ،‬وایكرد كێشەی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر» تاكو‬ ‫بكات بەكێشەیەكی الوەكـــی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەهیچ شێوەیەك لەبەرژەوەندی كۆبونەوە ئێستاش پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫پێنج قۆڵییەكان‌و دانوستانەكانی پرسی سورە لەسەر ئەوەی كە سەرۆكی پارلەمانی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم نەبو‪ ،‬بۆ ئەمەش پێش كوردستان نەدرێتە بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گەیشتنی بــارودۆخــەكــە بەمەی ئێستا‪ ،‬بۆ حكومەت‌و فراكسیۆنی گۆڕان لەپارلەمان‬ ‫یەكێتی (پارتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان)ی لەم بەو شێوەیە توند نییە‪.‬‬ ‫هــەر لــەبــارەی چارەنوسی پارلەمان‌و‬ ‫دۆخە ئاگاداركردبۆوە‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر» لەدو حكومەت‪ ،‬مــەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫كۆبونەوەدا‪ ،‬لەگەڵ گۆڕان‪ ،‬مەال بەختیار دەســتــەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی یەكێتیی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬حزبە سیاسیەكانی‬ ‫سیاسی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان‪ ،‬كوردستان دەبێ ملمالنێكانیان لەدەرەوەی‬ ‫بەنەوشیروان مستەفا‪ ،‬رێكخەری گشتی كوردستان بەهێزبكەن‪ ،‬بەرامبەر بە بەغدا‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانی راگەیاندوە ئەگەر بێتو بەرامبەر بە داگیركارانی كوردستان‪،‬‬ ‫كێشەكان چارەسەرنەكرێن و نەسازێن‪ ،‬بــۆ راپـــەرانـــدنـــی ئــەركــە نــەتــەوەی ـی‌و‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی حكومەت یان‬ ‫ئەوا كابینەی هەشتی حكومەتی هەرێم دیموكراسیەكان‪ .‬لەناو خۆماندا بەئارامی‬ ‫گۆڕانكاری نوێ‬ ‫دەگــات بــەم دۆخــە هەستیار‌و ئاڵۆزە‪ ،‬ملمالنێ بكەین‪ ،‬مەرجەعمان پارلەمانە‪،‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی لیژنەی یاسایی‬ ‫هەروەها ناوبراو ئەو ئاگاداركردنەوەیەشی حكومەت هەمومان لەسەری رێكەوتوین‪،‬‬ ‫بەوەفدی بااڵی پارتی دیموكراتی كوردستان نابێ ئەم پڕۆژەیە بەهۆی ناكۆكی حزبیەوە كۆمەڵی ئیسالمی لــەكــۆبــونــەوە پێنج‬ ‫راگەیاندوە كە بارودۆخەكە تێكنەدرێت و هەڵبوەشێتەوە‪ ،‬نابێ ئەم پڕۆژەیە بەهۆی قۆڵییەكان‪ ،‬بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫پشویان درێژ بکەن‪ ،‬چونكە بەم تێكدانە زاڵكردنی ناكۆكی الوەكی بەسەر ناكۆكی ئەگەری هەیە سەرۆك وەزیرانی هەرێم بەپێی‬ ‫یاسای ژمارە (‪)3‬ی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫سەرەكیدا پەكی پارلەمان بخرێ‪.‬‬ ‫قەیرانەكان درێژە دەكێشێت‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لەمیانی وتارێكدا لەكاتی ئەگەر هاتو سەرۆك دەستی لەكاركێشایەوە‬ ‫هــاوكــات زانیارییەكانی «چــاودێــر»‬ ‫ئـــەوەش ئــاشــكــرادەكــەن‪ ،‬كــە لــەمــاوەی ناشتنی تەرمی شەهیدێكی فەرماندەی كابینەكەی هەڵدەوەشێتەوە‪ ،‬دواتر هەر‬ ‫رابــردوودا پارتی داوای لەیەكێتی كردوە یەكێتیدا‪ ،‬وتیشی «ئێمە ساڵێك زیاترە خودی ئەو سەرۆكە دەتوانێت كابینەیەكی‬ ‫لەسەر هەمو جومگە‌و كێشەكان رێكەوتن قسە لەوەئەكەین هەلێك بێتە پێشەوە نوێ پێكبێنێتەوە بۆ ئەوەشیان كەوتۆتەوە‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم یەكێتی ئەو جۆرە رێكەوتنەی سەربەخۆیی كوردستان رابگەیەنین‪ ،‬چەند سەر خۆی كە ئایا كێ بەشدار دەكات‬

‫بەسەر بیكردنەوە‌و عەقڵیەتی پارتی هاتوە‬ ‫هیچ وا نەبو‪ ،‬چونكە پارتی بەهەمان‬ ‫بیركردنەوەی شەڕی ناوخۆ كاری كردوە‪.‬‬ ‫د‪.‬ئاسۆ مەحمود‪ ،‬وتیشی»ئێمە زۆر‬ ‫پشت بەیاسا نابەستین‪ ،‬چونكە دەركەوت‬ ‫یاسا لەم واڵتەدا چۆنە‪ ،‬بۆ هەر ئەگەرێكی‬ ‫پەیوەست بە بەشداریكردن یان نەكردن‬ ‫لەكابینەی نوێی حكومەتی هەرێم كە‬ ‫ئەگەر رابگەیەندرێت‪ ،‬ئێمە جارێ تەماشای‬ ‫هەڵوێستی رەسمی هەر سێ الیەنەكەی‬ ‫تر (یەكێتی‌و یەكگرتو‪ ،‬كۆمەڵ) دەكەین‪،‬‬ ‫بۆیە ئەگەر هەر چوارمان بڕیارێكی پتەوی‬ ‫یەكهەڵوێستمان هەبێت‪ ،‬پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان هیچی پێناكرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬ئەوەی ئەمڕۆ‬ ‫بەرامبەر بەگۆڕان كراوە لەالیەن پارتیەوە‪،‬‬ ‫دەبێت پێشبینی ئەوە بكەیت كە دواتر‬ ‫بەرامبەر بەالیەنەكانی دیكەش دەكرێت‪،‬‬ ‫هەرچەندە گۆڕان دواین هێزە كە پارتی‬ ‫ئەو كارەی بەرامبەر ئەنجامداوە‪ ،‬لەماوەی‬ ‫رابــردودا بەرامبەر بە(یەكێتی‌و یەكگرتو‬ ‫یاخود بەشداری بە كێ ناكات‪.‬‬ ‫كۆمەڵ) هەمان ئەزمونی تاقیكردۆتەوە‌و‬ ‫ئێمە‬ ‫ئەوەندی‬ ‫دانا دارا‪ ،‬راشیگەیاند‪،‬‬ ‫ئەو حزبە نەوەستاوە لەئەنجامدانی كارە‬ ‫زانیارییمان هەیە‌و وەك باسیش كراوە دەڵێن نامەشروع‌و نایاساییەكانی خۆی»‪.‬‬ ‫كابینەی نوێ كاتی دەبێت تاكو هەڵبژاردنی‬ ‫‪2017‬ی پارلەمانی كوردستان‪ ،‬هەروەكو‬ ‫رێگە بەزاڵبونی هەژمونی الیەنێك‬ ‫‪ 11/6‬ئەمساڵ خولی پارلەمانی دەبێتە‬ ‫نەدرێت‬ ‫دو ساڵ واتە لەو رۆژەوە پارلەمانتاران‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكگرتو لەپارلەمانی‬ ‫سوێندی یاساییان خواردوە‪ ،‬ئەگەری هەیە كوردستان‪ ،‬بــە»چــاودێــر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫لەو بــەروارە نزیك بێت سەرۆك وەزیران هەڵوەشاندنەوەی حكومەت رێكاری یاسایی‬ ‫یان گۆڕانكاریی وەزاری دەكــات یاخود هەیە‌و هیچ الیەنێكی سیاسی بەتەنیا‬ ‫بەیەكجاری كابینەكە هەڵدەوەشێنێتەوە‌و توانای بڕیاردانی نیە‪ ،‬هەمو ئەو كارانەی‬ ‫ســەر لــەنــوێ دروســتــیــدەكــاتــەوە‪.‬لــەروی لەمدواییەدا كراون هیچیان بنەمای یاساییان‬ ‫یــاســایــیــەوە هــەردوكــی ئــاســانــە‪ ،‬بــەاڵم نییە‌و وەك یەكگرتو لەگەڵ ئەوەداین كە‬ ‫هەردو حاڵەتەكەش رەزامەندی پارلەمانی هەر رێگایەك دەگیرێتە بەر ئێمە لەگەڵ‬ ‫پێویستە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر پارلەمان ئێستا رێكارە یاساییەكانین‌و هەر هەنگاوێكیش‬ ‫ئاوای لێهاتبێت ئەوسا پێویستە باس لەوە لــەدەرەوەی رێكارە یاساییەكان بەتوندی‬ ‫بكرێت پارلەمان چۆن بتوانێت بەرۆڵی رەتیدەكەینەوە‪.‬‬ ‫پێشوی خۆی هەڵبستێتەوە‪ ،‬ئایا سەرۆك‌و‬ ‫بەهار عەبدولڕەحمان‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫جێگر‌و سكرتێر كێ دەبێت‪.‬چۆن بخرێتە تائێستا هیچ الیەنەێك بەفەرمی داوای‬ ‫بەرنامەی كــارەوە‌و هــەردو حاڵەتەكەش هەڵوەشاندنەوەی ئەم كابینەیەی حكومەتی‬ ‫پێویستی بەدەنگدانی زۆرینەی رەهای نــەكــردوە‪ ،‬تەنانەت ئــەو الیەنەشی كە‬ ‫پارلەمانتارانە‪.‬‬ ‫هەندێك رێكاری نایاسایی گرتبوە بەر‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكانی نێو‬ ‫گۆڕان‪ :‬چاوەڕێی هەڵوێستی سێ‬ ‫حكومەتیش پێویستە لــەچــوارچــێــوە‬ ‫الیەنەكەین‬ ‫یاساییەكاندا بێت‌و ئەم دۆخە هێوربكرێتەوە‌و‬ ‫نیشتیمانی‬ ‫جڤاتی‬ ‫هاوكات‪ ،‬ئەندامێكی‬ ‫نابێت هیچ الیەنێك هێز بەكارنەهێنرێت‌و‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬دەبێت هەر پێنج الیەنە سەرەكییەكی ناو‬ ‫ئێمە جارێ چاوەڕێ دەكەین پارتی هەر حكومەتی بنكە فراوان رێگە نەدەن الیەک‬ ‫شتێك بكات بۆ ئێمە زۆر ئاسانە‪ ،‬چونكە هەژمونی خۆی بەسەریاندا بسەپێنێت‪،‬‬ ‫تەسەوڕی هەمو شتێكیان لێدەكەین‪ ،‬زۆر گۆڕانكارییەكانی داهاتوی حكومەتیش‬ ‫بەكاردانەوەكانی پارتی كاریگەر نین‪ ،‬دەبێت هەر بە تەوافق بێت‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە روی راستەقینەی پارتیمان‬ ‫بۆ دەركــەوت‪ ،‬ئەوەی دەیوت گۆڕانكاریی‬

‫رۆژنامەنوسان بیری پایتەخت دەكەن‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫ئەندامێكی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫هەولێر‪ :‬ئەوەی بەرامبەر‬ ‫رۆژنامەنوسان دەكرێت‬ ‫كارەساتە‬

‫لەدوای گرژبونی بارودۆخی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و دورخستنەوەی وەزیرەكانی‬ ‫گۆڕان‌و رێگریكردن لەسەرۆكی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬كاری رۆژنامەنوسیش‬ ‫كەوتە بەردەم مەترسییەكانی‬ ‫بەرتەسككردنەوەی ئازادی‬ ‫بەتایبەت لەشاری هەولێرو‬ ‫دهۆك‪ .‬هەروەك كەناڵی ‪NRT‬‬ ‫لە پەیجەكەیان لەفەیسبوك‬ ‫نوسیویانە‪« ،‬بیری هەولێر‬ ‫دەكەین»‪ .‬ئەمەش وەك ئاماژەیەك بۆ‬ ‫داخستنی نوسینگەی كەناڵەكەیان‪ ،‬كە‬ ‫ماوەی ‪ 9‬رۆژە داخراوە‪.‬‬

‫لەالیەكی دیكەشەوە بەشێك لە ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‪ ،‬پێیانوایە‪،‬‬ ‫بەرتەسككردنەوەی ئــازادی رادەربڕین لە‬ ‫هەولێر سومعەی هەرێم لەكەدار دەكات‪.‬‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لەئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای هەولێر رایدەگەیەنێ‌‪ ،‬داخستنی‬ ‫نوسینگە كەناڵەكانی راگەیاندن لەهەولێرو‬ ‫دهۆك كارێكی ناڕەواو نایاساییە‪.‬‬ ‫عەبدلرەحمان عومەر‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫وتیشی «كەناڵەكان‌و مرۆڤەكان ئازادن‬ ‫لەدەربڕینی بۆچونەكانیان‌و كەناڵەكانیش‬ ‫ئــازادن لەگواستنەوەی بیروڕاكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەسەاڵتی پارتی ئەو كــارەی كرد‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە بەو بڕیارەدا بچنەوەو جارێكی‬ ‫تــر رێــگــە بــەكــەنــاڵــەكــان بـــدر ‌ێ دەســت‬ ‫بەكارەكانیان بكەنەوە»‪.‬‬

‫نــاوبــراو‪ ،‬وتیشی «ئــەو سومعەیەشی‬ ‫هەرێمی كوردستان شانازی پێوەدەكرد‪،‬‬ ‫پێشتر زیاتر لەكەدار دەب ‌ێ بەم كارانە»‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە ئەندامێكی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگای هەولێر لە فراكسیۆنی یەكێتی‬ ‫بۆ «چاودێر» رایگەیاند‪ ،‬لەكاتێكدا ئێمە‬ ‫بانگەشەی دیموكراسی‌و ئازادیی رادەبڕین‌و‬ ‫ســەروەریــی یاسا دەكــەیــن‪ ،‬كەچی نەك‬ ‫هەر نوسینگەی كەناڵی ئەهلی دابخرێ‌‪،‬‬ ‫تەنانەت گەیشتۆتە ئاستێك سوكایەتی بە‬ ‫كارمەندەكانیشیان بكرێ‌‪.‬‬ ‫نیاز عــوزێــری‪ ،‬وتیشی «ئـــەوەی من‬ ‫دەیبنم‪ ،‬كە لە ‪ 2015‬ئەنجامدەدر ‌ێ بەرامبەر‬ ‫راگەیاندن‌و رۆژنامەنوسان بەكارەسات‬ ‫دەیزانم»‪.‬‬ ‫هــاوكــات نــیــاز عــەبــدوڵــا چــاالكــوان‌و‬

‫میدیاكار‪ ،‬بۆ «چاودێر» ئەوەیخستەڕو‪،‬‬ ‫مامەڵەی دەزگــا ئەمنییەكان بەگشتی‌و‬ ‫حزبە سیاسییەكان لەگەڵ میدیاكاران‬ ‫بەتایبەت داخستنی نوسینگەكانی‪NRT‬‬ ‫‌و ‪KNN‬لەشاری هەولێرو دهۆك كارێكە‬ ‫پێچەوانەی یاسای كــاری رۆژنامەوانی‌و‬ ‫یاسای مافی بەدەست هێنانی زانیارییە‪،‬‬ ‫پێشێلكاری پرەنسیپەكانی ئـــازادی‬ ‫رادەبڕینەو هەڵبژاردنی مومارەسەكردنی‬ ‫پیشەیە‪ ،‬شایانی ئەوەیە دەزگا ئەمنییەكان‬ ‫لەم كارانە بەخۆیاندا بچنەوەو جارێكی‬ ‫تر دەرفەتی كاركردن بە ئەو نوسینگانە‬ ‫بدەنەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «پێچەوانەی كارنامەی‬ ‫حــكــومــەت كـــارەكـــە كـــــراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەكارنامەكە باسی پەرەپێدانی ئازادییەكان‬

‫كراوە‪ ،‬بۆیە سەرجەم الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫بەشدار لەحكومەت بەرپرسن لەبەرامبەر‬ ‫ئەم كارەدا»‪.‬‬ ‫زانــا عەبدولرەحمان جێگری سەرۆكی‬ ‫لیژنەی پەیوەندییەكان‌و رۆشنبیری‌و‬ ‫راگەیاندن لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬بۆ‬ ‫«چاودێر» رایگەیاند‪ ،‬بەرتەسككردنەوەی‬ ‫ئــــازادی بــە هــەڵــكــوتــانــە ســـەر دەزگـــا‬ ‫راگەیاندنەكان كارێكی خراپەو هەركەسكێش‬ ‫دەست بۆ ئەم كارانە بەرێت بەزیانی خۆی‬ ‫دەشكێتەوە‪.‬‬ ‫بەبڕوای ناوبراو‪ ،‬پێویستە دامەزراوەیەك‬ ‫یان یاسا هەب ‌ێ بۆ بەرگریكردن لەم روداوانە‪،‬‬ ‫لەكوردستان زۆر كات دەسەاڵتی سیاسیی‬ ‫شانازی پێوەدەكات‪ ،‬بەرەاڵیی میدیاییە‪،‬‬ ‫نەك شتێك بەناوی ئازادی‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )536‬دو شةممة ‪2015/10/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫گۆڕان یان گۆڕانكاری‬

‫ئارام محەمەد غەریب‬ ‫ئەگەر ئەمڕۆ نیگایەك بەباردۆخی گشتی‬ ‫سەرانسەری ڕۆژهەاڵتدا بخشێنین‪ ،‬دەبینین‬ ‫بۆ چەندەها ســاڵ دەچێت لەشەڕو ئاژاوەو‬ ‫گۆڕانــی یەك لەدوا یەكــی ڕژێمەكان زیاتر‬ ‫هیــچ بەرهەمێكــی پێشــكەوتنی زانیاری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتــی بەخۆیــەوە نەدیــوە‪ .‬وواڵت‬ ‫بــەوواڵت وێران دەبێــت‌و هاونیشــتمانیان‬ ‫نیشــتمان بەجێدەهێڵــن‌و بــۆ دوا جــار‬ ‫بەهێالنەی میژوویان دەبێژن ماڵ ئاواو ڕوو‬ ‫دەنێن بەدەرگای هەندەرانەوە‪.‬‬ ‫كوردســتانیش لەپریشــكی ئاگــری ئەم‬ ‫ئاژاوەیــە بــەدوور نییــە‪ .‬وەك لەســااڵنی‬ ‫ڕابــووردوودا لــە‪ 17‬شــوباتدا بینیمــان‌و‬ ‫ئەمڕۆش دیســانەوە هەمان كێشــەو ئاژاوە‬ ‫بــەڕووی ئــەم وواڵتــەدا هەڵدەپژێتەوە بۆ‬ ‫داواكردنــی پێــدا چوونــەوەو گۆڕانــكاری‬ ‫لەدەســەاڵتی ڕامیاریداو چاكسازی لەژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی هاونیشتمانیاندا‪.‬‬ ‫گــۆڕان‪ ،‬یــان گۆڕانكاری لەسیســتەمی‬ ‫ڕامیــاری كۆمەڵگایەكــدا‪ ،‬پێویســتی‬ ‫بەبەرنامەی داڕێــژراوی پەروەردەیی هەیە‪.‬‬ ‫پێویســتی بەپســپۆڕو شــارەزای بــوارە‬ ‫رامیارییەكان‌و خوێندنەوە فەلسەفییەكان‌و‬ ‫شــیكارە ئابوورییەكانــە‪ ..‬پێویســتی‬ ‫بەهاوبەشی‌و هەماهەنگی بیرێكی پێشكەوتو‬

‫و نەوەیەكی نوێ هەیە‪ .‬دەسەاڵتی ڕامیاری‬ ‫ئەمــڕۆی كوردســتان پــەروەردەی بیــرو‬ ‫دارێژراوی قوتابخانەكانی سااڵنی لەتبوونی‬ ‫خەباتی چەكداری‌و شۆڕشەكانی ڕابووردوەو‬ ‫ڕابەرانی قوتابیی ئەو ســەردەمە پڕئاژاوە‌و‬ ‫ســەرگەردانەرامیارییەی ئەو ســەردەمەن‪.‬‬ ‫هیوابوون بەو پێشــڕەوایەتی ئەو سەركردە‬ ‫رامیاریانە بۆ قۆناغی ئەمڕۆی ژیانی ڕامیاری‬ ‫هەرێم‪ ،‬مودێلێكی بەسەر چووەو لەسەردەمی‬ ‫ئەمــڕۆدا پاشــخانێكی گەشــەنەكردوی‬ ‫هەیە‪ .‬هەمــوو دیكتاتۆرەكانــی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراســت‌و دیكتاتــۆرە كۆمۆنیســتەكانی‬ ‫جیهان گۆڕان‌و ڕەوانەی الپەرەكانی یادگاری‬ ‫مێــژوو كران‪ ،‬بــەاڵم سیســتەمە ڕامیاری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتــی یەكان ئاڵۆزتربوون‌و شــكڵی‬ ‫قۆناغێكی بێ یاساییان بەخۆیانەوە گرتوە‪،‬‬ ‫لەجێگــەی دادوەریی كۆمەاڵیەتــی ئاژاوەو‬ ‫سەرگەردانی كۆمەاڵیەتی هاتۆتە مەیدانەوە‪.‬‬ ‫ئــەم رووداوانە ئەوەمــان بۆ دەردەخەن كە‬ ‫گۆڕان لەسیستەمی كۆمەاڵیەتی سەردەمی‬ ‫جیهانگیریدا‪ ،‬بەتووندوتیژی ناچێت بەڕێوەو‬ ‫ڕێبازی چاكســازی چارەنووســیانەی خۆی‬ ‫ناگرێــت‪ .‬گۆران‌و گۆڕانــكاری دەبێت لەناو‬ ‫ئەندێشەی ســەرەتایی مندااڵنی كۆمەڵەوە‬ ‫بەرنامەی بۆ دابرێژرێت‌و نەوەیەكی ڕامیاری‬ ‫نوێی لەناو باوەشی كۆمەڵەوە بەپرۆگرامێكی‬ ‫نوێوە بۆ گۆش بكرێت‪ ..‬دەسەاڵتی بەڕێوە‬ ‫بردن لەباشووری كوردستانی لەچوارچێوەی‬ ‫دەسەاڵتی یاســایی وبەڕێوەبردنی دەوڵەت‬ ‫دا نەمــاوە بگــرە بۆتــە دەســەاڵتێكی‬ ‫دیكتاتــۆری بنەماڵەیــی خۆســەپێن كــە‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی كۆمەڵــگای هێنــدەی‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی بنەماڵەییەكانــی خۆی‬ ‫الگرنــگ نییەو لەبەڕێوە بردنی دەســەاڵت‌و‬ ‫فەرمانــڕەوای كۆمەڵدا هێندە خەمســاردن‬

‫كە مەترســی لەســەر ئەوە دروست دەكەن‬ ‫كە ڕابووردووی خۆشیان بخەنە گوومانەوە‪.‬‬ ‫ئەم ڕووكەشی خۆپیشاندان‌و شەقام گرتنە‬ ‫بۆتــە دیاردەیەكــی سەرانســەری ناڕەزایی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی لەئەوروپــاو ڕۆژهەاڵتدا‪ ،‬ئەم‬ ‫دووبــارە بوونەوەیە پێشــی چەندان ســاڵ‬ ‫شــەقامەكانی شــارەكانی فەرەنسایشــی‬ ‫گرتەوە‪.‬‬ ‫دەســەاڵتدارانی ئەمــڕۆی كوردســتان‬ ‫لەبەڕێوەبــردن دا شكســت خــواردوون‌و‬ ‫ســەردەمی ئــەوە هاتــوون كــە بگۆڕێــن‌و‬ ‫دەســەاڵتێكی هەماهەنگــی كۆمەاڵیەتــی‬ ‫پێشــڕەو دروســتبێت لەنەوەیەكــی نوێــدا‬ ‫كادیری گەشــەكردوو بەبیری ســەردەمەوە‬ ‫ڕووكاری بەڕیوەبــردن بەدەســتەوە بگرن‪.‬‬ ‫دەبێت هۆشــمەندی ڕامیاری (عەقڵییەتی‬ ‫سیاســی) بگۆڕێت‪ ،‬سیستەمی هەماهەنگی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و ســەروەری یاســایی جێگەی‬ ‫بگرێتــەوە‪ .‬ئەگــەر چارەســەرەبنەڕەتی‬ ‫یــەكان‌و بەرنامەیەكی داڕێژراوی ســەردەم‬ ‫بــۆ الوان‌و نەوەی نوێ كاری تێدا نەكرێت‌و‬ ‫بەرنامــەی جێبەجێكردنی بــۆ دانەڕێژرێت‪،‬‬ ‫ئــەوا ڕوونە ئــەم تووندو تیژیانــەی ئەمرۆ‬ ‫چەندەها جــاران دووبارە دەبنەوە‪ .‬ووتاری‬ ‫ڕامیــاری‌و كارو پرۆگرامی رامیــاری ئەمڕۆ‬ ‫ئۆپۆزســیۆنێكی ڕاســتەقینەی پێویســتە‬ ‫دوور لەبەشــداریبوونی دەســەاڵت‪ ،‬كــە‬ ‫راســتگۆییانە شــەقام بجووڵێنێــت بــۆ‬ ‫تێگەیشــتن لەدەســەاڵت‌و فەرمانــڕەوای‌و‬ ‫ماف‌و دادگەری كۆمەاڵیەتی بكاتە بەرنامەی‬ ‫هەڵبژاردنەكانــی‪ .‬ئۆپۆزســیۆنی بەرباڵوی‬ ‫ئەمرۆی كوردستان كۆبكاتەوە پیشەوایەتی‬ ‫بــكات لەنــاو چوارچێــوەی بەرنامەكانــی‬ ‫سەرانسەریدا‪.‬‬ ‫نارەزاییەكانیان لەدەسەاڵت‌و خراپەسازی‬

‫یەكانی دەسەاڵت هێندە زۆرن شەقامەكانی‬ ‫كردۆتــە قوتابخانــەی نەوەیەكــی تووڕەو‬ ‫بێبەرنامە‪ .‬نارەزاییەكان لەچوارچێوەیەكی‬ ‫رامیــاری پرۆگرامكراودا دانەڕێژراون تاوەكو‬ ‫بتوانن كار لەسەر سیستەمی فەرمان ڕەوای‬ ‫بكەن‌و پارســەنگێكیان بــۆ دابنرێت‪ .‬لەبەر‬ ‫ئــەوە كارێكی ئاســاییە كــە ناڕەزاییەكان‬ ‫لەشــەقامەكاندا دەرببڕێــن‌و ڕووی توونــدو‬ ‫تیژی بەخۆیانەوە ببینن‪.‬‬ ‫ئەم شــێوە نارەزاییەی ئەمڕۆ چارەسەر‬ ‫بــۆ كێشــەكان نادۆزێتــەوە‪ .‬لــەم گێژاوی‬ ‫ســەردەمەی ڕۆژهەاڵتــدا ئاسایشــی هەرێم‬ ‫دەخاتــە مەترســییەوەو پشــێوی دەخاتە‬ ‫نێــو ئارامی گەلێكەوە كــە لەمردنا زیندوو‬ ‫بۆتەوە‪ ..‬ئەم دەنگ‌و نارەزاییانەی شەقامی‬ ‫ئەمڕۆی كوردســتان وەاڵم‌و ئاگاداری یەكی‬ ‫توونــدو تووڕەیــە بــۆ بەخــۆدا هاتنەوەی‬ ‫دەسەاڵتی باشووری كوردستان بۆچاكسازی‬ ‫لەسیســتەمی رامیــاری‌و كۆمەاڵیەتــی‌و‬ ‫دادوەری هەرێم دا‪ .‬دەبێت دەســەاڵت لەوە‬ ‫تێبــگات خۆناونــان بەســوڵتان ئەنجامــی‬ ‫تێكشكان‌و ڕۆچوونە‪ .‬ئەم دەنگانەی ئەمڕۆ‬ ‫كپناكرێن‌و پشــكۆی نێو خۆڵەمیشی كوانو‬ ‫لەگــەڵ هەموو ڕەشــەبایەكی چاكســازیدا‬ ‫دەگەشــێننەوە‪ ،‬ئەمــەش مافــی رەوای‬ ‫نەوەیەكی نوێیە كە لەهەموو دەســەاڵتێكی‬ ‫بەڕێوە بردن چاوەڕوانی دەكرێت‪.‬‬ ‫كەوایــە هەنگاونــان بــۆ گــۆڕان‌و‬ ‫دەســتپێكردنی گۆڕانــكاری‌و داڕشــتنی‬ ‫بەرنامــەو پرۆگرامێكی نوێی سەرانســەری‬ ‫چارەســەری هەمــوو كێشــەكان‌و هێمــن‌و‬ ‫ئارامی سیســتەمی كۆمەاڵیەتــی‌و ڕامیاری‬ ‫هەرێم دەكات‪.‬‬

‫دیموکراتیەتی کوردیی و حزبی ئۆلیگارشی‬

‫فەرمان ھیدایەت‬ ‫دیموکراتیەتی ئەسینی‪:‬‬ ‫یۆنانیە(دیمــۆس)‬ ‫وشــەیەکی‬ ‫گەل‪(+‬کراتۆس)دەسەاڵت=دەســەاڵتی‬ ‫گــەل ‪،‬لەســەدەی پێنجەمــی پێــش زایین‬ ‫لەھەرێمەکانی یۆنانی ئەو سەردەمەشێوازی‬ ‫بڕیارودەستنیشــانکردنی فەرمان ڕەواکانی‬ ‫ھەریمەکانی ئەوسەردەمەی یۆنان بووە‪،‬بەاڵم‬ ‫شــێوازی ئــەو دیموکراتیەتە جیــاواز بووە‬

‫بەپــێ قۆناغەجیاوازەکانــی پێشــکەوتنی‬ ‫دیموکراتیــە ‪،‬ئــەوەی دیموکراتیەتــی‬ ‫ئەســینایی پێچەوانــەی پێوەرەکانــی ئەم‬ ‫ســەردەمە ویــان مافــی مرۆڤە‪،‬لەئەســینا‬ ‫ئــەم جــۆرە مرۆڤانــە مافــی دەنگدانیــان‬ ‫نەبــوو‪-١ :‬ژنــان(ژن بەکەمتــر لەپیــاوان‬ ‫لێدەنــۆڕرا) ‪ -٢‬ئازادەکان(مرۆڤەبیگانەکان‬ ‫کە دانیشــتوی ڕەســەنی ئەســینا نەبوون)‬ ‫‪-٣‬کۆیلەکان(ئەومرۆڤانەبــوون بەپی یاســا‬ ‫مامەڵەیان پێوەدەکــرا وەک ھەر ئامرازێکی‬ ‫تــر) ئەمە خاڵی الوازی ئەو دیموکراتیەتەیە‬ ‫کەنــاوی دیموکراتیەتــی ئەســینایە‪.‬بەاڵم‬ ‫بناغەیەکــی گرنگــە بۆ لەدایــک بوونی ئەم‬ ‫دیموکراتیەتــەی ئەمرۆکــە بگــرە مناڵدانی‬ ‫دیموکراتیەتی سەردەمە‪.‬‬ ‫دیموکراتیەتی کوردیی‪:‬‬ ‫ســەرەتای ھەڵبــژاردن وپێکھێانــی‬ ‫حکومەتی بنکە فروان وژیانی دیموکراتیانە‬

‫وپێکھینانــی حزبــی نــوێ لەپــاڵ ئــەو‬ ‫حزبانــەی چەکی شۆڕشــگێڕیان ھەلگرتبوو‬ ‫‪،‬لەدەمــی یەکــەم ھەڵبژاردنــی پەرلەمانی‬ ‫کوردســتان وپێکھێنانی یەکەمین کابینەی‬ ‫حکومەتی ھەرێمی کوردستان‪،‬ترســناکترین‬ ‫شــەڕی ناوخــۆی لەمێــژووی کــوردا ڕویدا‬ ‫بەجۆرێــک واڵتانــی ھەرێمایەتــی ھاتنــە‬ ‫نــاو شــەڕەکەوە‪،‬کورد گەلیکەزۆربەباشــی‬ ‫دەگونجێــت لەگــەڵ گیانــی ســەردەم‬ ‫ودیموکراتیــەت وھەڵبــژاردن بــەاڵم بەھۆی‬ ‫ئــەوەی تاکو ئێســتاکەحزب لەکوردســتان‬ ‫ھێزی ئابوری وســەربازی ھەیــە ھەرکاتێک‬ ‫بەرژەوەندیەکانی حزب بکەویتە مەترسیەوە‬ ‫ھیزی ئابوری وســەربازی دەخرێتە خزمەتی‬ ‫حــزب بەجۆریــک ھێــزی چەکــداری حزب‬ ‫لەســەرووی یاساودەســەاڵتی یاســادانان‬ ‫ودادوەری وڕاپەراندنەوەیــە ئەمــەش‬ ‫پێچەوانەی بنەماکانی دەســەاڵتێکی یاسای‬

‫وھەڵبژێــردراوە‪ ،‬ھەروەھا گەورەبوونــی‬ ‫کەلێنی ھەژارو دەوڵەمەندەکان وقۆرغکردنی‬ ‫بــازاڕ لەالیەن حــزب ودەستڕۆیشــتوەکانی‬ ‫نــاو حزب وایکردووە دیموکراتیەتی کوردیی‬ ‫ببیتە دیموکراتیەتیکی نا دادپەروەر‪،‬ئەمەش‬ ‫وایکــردووە ناحەزەکانی کوردســتان پیالن‬ ‫دابڕیــژن بۆگەورەکردنــی قەیرانەکانــی‬ ‫ناوەوەی کوردستان وڕێگربن لەھاتنە کایەی‬ ‫دەوڵەتێکی نمونەی دیموکراتی وعەلمانی لە‬ ‫ڕۆژھەالتی ناوەڕاست لەسەر دەستی کورد‬ ‫حزبی ئۆلیگارشی‪:‬‬ ‫زۆربەی حزبە کوردییەکان ‪،‬خزم وکەسە‬ ‫نزیکــەکان یــان ئەوانــەی پشــتیوانی بــێ‬ ‫چەندوچوونی یەکتر دەکەن یان حزب لەالیەن‬ ‫کەمینە یەکی خۆســەپێن ودەســتەگەرەوە‬ ‫بەڕێوەدەبرێت وھەرچی شتی ناڕەوای خۆی‬ ‫ھەیــە بەســەر یاســای حزبدا دەســەپێنێ‬ ‫لەوێشەوە بەســەر دەسەاڵتی دەوڵەتدا گەر‬

‫تۆپە پیسەكان مەخەنە‬ ‫گۆڕەپانی (یەكێتی) یەوە‬ ‫كەناڵی روداو لەســایتی رەســمی خۆیدا بۆ مــاوەی زیاتر‬ ‫لەدو هەفتە راپرســییەكی ئەنجامدا‪ ،‬كــە ژمارەیەكی بەرچاو‬ ‫لەهاواڵتیان بەشداریان تێدا كرد سەبارەت بەوەی (ئایا كـــێ‌‬ ‫بەرپرســە لەقەیرانی هەرێم؟) بەپێی ئەنجامی راپرسییەكەی‬ ‫كەناڵی روداو‪ ،‬پارتی دیموكراتی كوردســتان پشــكی شێری‬ ‫بەركــەوت‌و بەدوایــدا بزوتنــەوەی گۆڕان‌و بەپشــكێكی كەم‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بەپلەی سێهەم هات‪.‬‬ ‫لێرەدا پرسیارێك لەسەركردایەتی‌و بنكەی یەكێتی دەكەم‪،‬‬ ‫ناسح حەمە حسێن‬ ‫ئایا هاواڵتیان لەسیاسەتی ئێستای میانڕەوی یەكێتیی رازین‬ ‫یاخــود یەكێتیی لەدەرەوەی هاوكێشــە سیاســییەكانە؟ ئایا‬ ‫هاواڵتیان دڵنیان لەهێزی پێشــمەرگەی كوردستان كە بەهەزاران كیلۆمەتری سنورەكان دەپارێزێت؟‬ ‫بەڕاســتی ئەمانە پرســیارگەلێكی زۆر گرنگن گەر بەدیوی دڵنیایی هاواڵتیان بێت جێگەی شــانازی‬ ‫هەموانە كە حزبێكی تێكۆشەری وەك یەكێتیی سیاسەتی دانایی‌و میانڕەوی هەیە‪ ،‬گەر بەدیوی دوەمدا‬ ‫بێت ئەوا مەترســیدارە‌و ناكرێت یەكێتیی نیشــتمانیی كوردستان لەناوەوەی هاوكێشە سیاسییەكانی‬ ‫كوردســتان‌و عیراق‌و ناوچەكە بێت بەپێچەوانەوە دەبێت رۆڵی خۆی ببینێتەوە‌و پێداچونەوە بەهەمو‬ ‫پەیوەندییە كوردســتانی‌و نیشــتمانییەكانی بكاتەوە‌و ســتراكتۆر‌و ســتراتیجی خۆی دیــاری بكات‪،‬‬ ‫بەتایبەتی هەندێ شەڕ هەیە كە زەمین‌و زەمانی یەكێتیی نیە‌و بەپشتی هێزی پێشمەرگەی قارەمانی‬ ‫یەكێتیی دەكرێت‪.‬‬ ‫شەڕی راستەقینەی یەكێتیی جێبەجێكردنی دەق‌و رۆحی رێبازەكەی (مام جەالل)ە كە بەراستی‬ ‫هیــچ قەیرانێــك نەبو لەژێر دانای (مام)دا دەربازی بێت‌و هیچ كەس‌و الیەنێكیش نەبو چۆك دانەدات‬ ‫بۆ پالنەكانی‪.‬‬ ‫لەئێستایشــدا سیاســەتی یەكێتی لەهەمبەر ئــەو قەیرانگەلەی روی كردۆتــە ناوچەكە‪ ،‬لەنمونەی‬ ‫ئەوانەدا قەیرانەكانی موچەو بوجەو دارایی‌و ئابوری‌و بژێوی خەڵك‌و ملمالنێ سیاسییە ناوخۆییەكان‌و‬ ‫قەیرانی یەكالكردنەوەی پۆســتی سەرۆكایەتی هەرێم‌و نەســازانی الیەنەكان لەسەر ئەو پرسە‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە لەو ملمالنێ‌و ناكۆكییە سیاسییەی لەنێوان حكومەتی ناوەندو هەولێردا هەیە‪..‬‬ ‫مەبەســتمە بڵێم چارەســەری (بەیەكەوەیی) هەریەك لەو كێشــانە خۆی كێشەیەكی ترە‪ ،‬چونكە‬ ‫دەستبۆبردن بۆ بژاردەكانی چارەسەر بەیەكەوە‪ ،‬بەواتایەكی تر لە زانستی سیاسیدا شتێك نییە ناوی‬ ‫(چارەسەركردنی هەموو قەیرانەكان بەیەكەوە) بێت‪ ،‬لەهەموو ئەم دۆخە ئاڵۆز و ئاڵۆسكێنراوەشدا‪،‬‬ ‫یەكێتی رونترین سیاسەتی هەبووە‪ ،‬چ لەبەرامبەر بارودۆخە سیاسییە ناوخۆییەكە لەنمونەی سازان‌و‬ ‫یەكالكردنەوەی كێشــەكانی پەیوەســت بە ســەرۆكایەتی هەرێم‌و بارودۆخی نەبوونی موچەو بودجەو‬ ‫پەیوەســت بەكێشــەكانی قووت‌و بژێوی خەڵكەوە‪ ،‬چ لەئاســت بارودۆخە ئیقلیمییەكانی پەیوەســت‬ ‫بەشەڕی داعش‌و ناكۆكی نێوان حكومەتی مەركەزی‌و هەولێر‪...‬‬ ‫ئەوەی ماوەتەوە بڵێم‪ ،‬راستاندنی ئەنجامی ئەو راپرسییەیە كە كەناڵی روداو ئەنجامی داوە‪ ..‬بەڵێ‬ ‫یەكێتــی نەك هەر تــەرەف نەبووە بۆ خوڵقاندنی جۆرێك لەو ریزە كێشــەو قەیرانە‪ ،‬بەڵكو تەرەفی‬ ‫ســەركیش بووە بۆ بژاردنەكانی چارەســەر‪ ،‬ناشكرێت بەهیچ شــێوەیەك ئەو تۆپە سیاسییە پیسە!‬ ‫بخرێتە ناو ســاحەی یەكێتییەوەو بەوە تۆمەتبار بكرێت ئەگەر یەكێتی رازی بێت مووچەی هەر ســێ‬ ‫مانگە نەدراوەكەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بەیەكەوە دەدرێت!! یان ئەگەر یەكێتی بیەوێت‬ ‫و نیازی بێت دەكرێت پرســی ســەرۆكایەتی هەرێم لە كونفەیەكونێكدا چارەســەر بكرێت! یان ئەگەر‬ ‫یەكێتــی واو یەكێتــی وا ! ‪ ..‬كە هەزار الوە بەماشــێنێكی بێ رەحمی ئیعالمی خەریكن رۆژانە تۆپی‬ ‫پیس‌و ژەهراوی فڕێدەدەنە گۆڕەپانەكەی یەكێتی‪.‬‬ ‫حزبی فەرمانڕەوا بوو حزب ھەیە نەگەیشتۆتە‬ ‫دەســەاڵت ھێنــدە گەندەڵی تێــدا ھەیە ئەگەر‬ ‫بگاتــە دەســەاڵت ئەبیــت خۆزگە بــە حزبی‬ ‫پێشــوبخوازین بەڕێبەوەدەبریت‪،‬ئەمە لەالیەک‬ ‫لەالیەکــی ترەوە گرفتی ســەرەکی ئێمە ئەوە‬ ‫یە تاکو ئێســتاکە فێرنەبوین بوون بەئەندامی‬ ‫حزب لە ڕوانگەی ھەڵسەنگاندنەکانمانەوە بێت‬ ‫بــۆ بەرنامەکانی ئــەو حزبە کەچــۆن دەبێتە‬ ‫پارێــزەرو داکۆکیکــەری مافەکانــی ھاواڵتیان‬ ‫وکارەکانــی لــەداوی ھەڵبژاردن چیــن بەڵکو‬

‫ھەڵبژاردنی ئەندامێتی لەحزبی کوریدا ئەوەیە باوکت یان‬ ‫کەســێکت شەھیدە دەبێت تۆش ئەندامی ئەو حزبە بیت‬ ‫یان ئەوە تا حزب مووچەیەکت بۆدەربکات تۆش چەپڵەی‬ ‫بۆ لێ ئەدەی ‪،‬بۆیە دەبینین لەدوای ڕاپەڕینەوە قەبارەی‬ ‫حزبەکانی کوردستان کەم گۆڕانکاریان بەسەردا دێت لەم‬ ‫ھەڵومەرجەدا دروســت بوونــی حزبێکی جەماوەری نوێ‬ ‫زۆرئەســتەمە وەک ئاماژەم بەھۆکارەکانی کرد کەوابێت‬ ‫دیموکراتیــەت لەواڵتــی ئێمەداڕەنگدانــەوەی شــێوازی‬ ‫مامەڵەکردنمانــە لەگەڵ حــزب وحزبــی بوونماندا‪،‬ئێمە‬ ‫ژیانی حزبی ودیموکارسیمان ناتەندروستە‪.‬‬

‫خەڵك قوربانیدەرە‪ ..‬ئەی چارەسەر؟‬

‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫تروســكایی چارەســەر ئەگەر زۆر كزیش‬ ‫بێت هێشتا هەر بەشی ئەوەی پێوە دەمێنێت‬ ‫رێگە بۆ درەوشانەوەی خۆشبكرێت‪ .‬نزیكەی‬ ‫‪ 10‬رۆژە لەم هەرێمی كوردستانە تروسكایی‬ ‫گەیشــتن بەتەوافوق‌و چارەســەری پرســی‬ ‫ســەرۆكایەتی هەرێم وردە وردە بەرەو كزی‬ ‫رۆشــت‪ ،‬ســەرەنجام ئەم رەوشــە ئاڵۆزەی‬ ‫هێنایــە ئــاراوە كــە ئێســتا هەیــە‪ .‬ئەگەر‬ ‫پێمانوا بێت ئەم رەوشە هیچ پەیوەندییەكی‬

‫بەپرســەكەو نییــە‪ ،‬ئــەوا پێچەوانەكــەی‬ ‫راســتە‪ ،‬چونكە ئەگەر مەســەلەی پڕۆژەی‬ ‫فراكســیۆنەكان‌و كۆبونەوە پێنج قۆڵییەكان‬ ‫نەبونایــە كــە لەســەر هەمان تــەوەر بون‪،‬‬ ‫رێــڕەوی كاری حوكمڕانــی وەك خــۆی‬ ‫دەڕۆشت‌و كێشــەی تێنەدەكەوت‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تر ئەم مەسەلەیە تێكەڵی بژێوی خەڵك‌و ئەو‬ ‫قەیرانــە ئابورییە كرا كە بەرۆكی هەمومانی‬ ‫لــەم كۆمەڵگەیــەدا گرتۆتــەوە‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫تائێســتا راســتییەكانی دەرنەكەوتون وەك‬ ‫دەڵێن (رەنگە گرتنەوەی سەرچاوەی بژێوی‬ ‫ژیانی خەڵك چاوەڕێی دەرەنجامی گفتوگۆی‬ ‫الیەنــەكان بكات كە وەك فشــارو كارتێكی‬ ‫سیاســی بــەكار هێنرابێت)‪ .‬ئێســتا قســە‬ ‫لەســەر ئەوە نییە كە رویداوە‪ ،‬بەڵكو قسە‬ ‫لەســەر دوای روداوەكانە‪ ،‬ئایــا كەفوكوڵی‬ ‫الیەنەكان لەســەر روداوەكان نیشتونەتەوەو‬ ‫ئامادەســازی دەكرێت بۆ دەستپێكردنەوەی‬ ‫گەڕێكی تری دانیشتن بۆ چارەسەر؟ ئەگەر‬ ‫بكرێــت الیەنــەكان پێداچونــەوە بەبڕیــارو‬ ‫پڕۆژەكانیانــدا دەكــەن؟ چــی بكرێــت بــۆ‬

‫چارەســەر؟ چــۆن هەنگاو بنرێــت؟ كەی‌و‬ ‫چــۆن زاڵبن بەســەر ئــەم هەمــو قەیران‌و‬ ‫روداوانەی رودەدەن؟ كـــ ‌ێ لێی بەرپرســە؟‬ ‫ئایــا بــەردەوام بونی ئەم رەوشــە خزمەتی‬ ‫كــ ‌ێ دەكات؟ بەردەوامبونــی بەرەو كوێمان‬ ‫دەبــات؟ بەرژەوەنــدی بــااڵی گــەل‌و خاك‬ ‫خراوەتە ســەرو هەمو بەرژەوەندییەكانەوە؟‬ ‫الیەنــە سیاســییەكان ئــەم پرســیارانەیان‬ ‫لەخۆیانكردوە؟ ئەی چارەسەر چییە كاتێك‬ ‫فەرمانبــەرو كارمەندێك‌و هــەر هاواڵتییەك‬ ‫قوربانیــدەری ئــەم بارودۆخەیــە؟ ئەمــەی‬ ‫ئەمڕۆ ئێمەش گیرۆدەی بوین گەیشتنی ئەو‬ ‫پەتایەیــە كە لە‪ 2011‬لەتونس ســەریهەڵداو‬ ‫باڵوبــۆوە‪ ،‬خەڵكی شۆڕشــیان كــردو دواتر‬ ‫میسرو واڵتانی عەرەبی گرتەوەو تا گەیشتە‬ ‫ســوریاو بــ ‌ێ ســەروبەری هێنایە ئــاراوەو‬ ‫خەڵكی دەربەدەرو ماڵوێــران كردو هانایان‬ ‫بۆ ئێرە (هەرێمی كوردســتان) هێنا‪ .‬ئەمە‬ ‫یەكــەم گۆڕانــی هاوكێشــەكانی ناوچەكــە‬ ‫بــو‪ ،‬دوەم‪ ،‬داعشــی بــۆ قــوت كردینەوەو‬ ‫هێرشەكانی بۆ سەر عیراق‌و بەغداو هەرێمی‬

‫كوردســتان دەستپێكردو هەزاران ماڵوێرانی‬ ‫تــری ناچــار كــرد رو بكەنــە ئــەم ناوچــە‬ ‫ئارامــەی خۆمــان‌و بارێكی قورســی دارایی‬ ‫لەسەر دروستكرد‪ ،‬ئەمەشیان هاوكێشەیەكی‬ ‫تــری لەعیــراق گۆڕی كە هاوكێشــەی ‪10‬ی‬ ‫حوزەیرانــی ســاڵی رابــردو بو‪ ،‬ســەرباری‬ ‫تۆخبونــەوەی گــرژی‌و ئاڵۆزییەكانی نێوان‬ ‫خۆمــان‌و بەغــداو ئــەو قەیرانانــەی بــۆی‬ ‫دروســتكردین‪ .‬باشوری كوردستان تائێستا‬ ‫بەباشــی ئیدامەی حوكمڕانــی خۆی كردوە‬ ‫لەنێو ئــەم هەمــو قەیرانانــەی دەوروبەری‬ ‫لێگرتوین‪ .‬بــەاڵم‌واخەریكە ئەو كۆڵەكانەی‬ ‫چەندین ســاڵە دامانناوە بەدەستی خۆمان‬ ‫لەقیان دەكەین‪ ،‬پێویســتە خەڵك‌و هاواڵتی‬ ‫ئەم نیشــتمانە لەنێو چوارچێوەی ملمالنێ‌و‬ ‫ناكۆكییــە سیاســییەكان دەربهێنرێت‪ ،‬هەر‬ ‫گۆڕانكارییەك دێتە ئاراوە كاریگەریی نەكاتە‬ ‫ســەر رێــڕەوی ژیانی تاكەكانــی كۆمەڵگە‪.‬‬ ‫هەڵــەن ئەوانــەی خەڵكی دەخەنــە ناو ئەو‬ ‫فەزایــەوە وەك چــۆن هەڵەیــە هاواڵتیــان‬ ‫بكرێتــە قوربانی ئەو دۆخــەی دێتە ئاراوە‪.‬‬

‫گۆڕانكارییەكانــی ئــەم دواییــەی هەرێــم‬ ‫لەكاتێكدایــە ســەرباری هەمــو ئەوانــەی‬ ‫لەسەرەتاوە ئاماژەمپێكرد‪ ،‬هاوكێشەیەكیتر‬ ‫هاتۆتــە ئاراوە كە كێرڤــی گۆڕانكارییەكانی‬ ‫تــرو ســااڵنی پێشــتر تــا ئاســتێكی نــزم‬ ‫دادەبەزێنێــت‪ ،‬ئەویش خۆی لەملمالنێی دو‬ ‫هێــزی زەبەالحی جیهانیــدا دەبینێتەوە كە‬ ‫ئەمریكاو روسیا لەالیەك‌و واڵتانی ناوچەكەیە‬ ‫لەالیەكی ترەوە لەژێر پەردەی شــەڕی دژی‬ ‫تیــرۆردا كە هەمو جیهان‌و واڵتانی ناوچەكە‬ ‫بەخۆشــمانەوە گیرۆدەییــن‪ ،‬بــەاڵم ئــەوان‬ ‫جیاواز تر لەئێمە بیر لەم جەنگە دەكەنەوە‬ ‫كە سەپاندن‌و دەرخستنی‌و هێزو زیادكردنی‬ ‫هەژمونیانە لەم ناوچەیەدا‪ .‬كە بێگومان ئەم‬ ‫هەرێمــە یەكێكە دەبێــت لەیەكالكردنەوەی‬ ‫ملمالنێــكان لەداهاتــودا‪ ،‬چونكە شــەڕ لەم‬ ‫ناوچەیــە چڕ بۆتەوەو باشــترین رێگەش بۆ‬ ‫گەیشــتن بەو شــەڕە ئەم واڵتەیــە‪ ،‬چونكە‬ ‫واڵتانــی تــر خــاوەن ســنورو ســەروەریی‬ ‫خۆیانــن‪ .‬هۆشــداری‌و ئاگاداركردنەوەكــەی‬ ‫توركیا بۆ روســیا لەسەر فڕینی فڕۆكەكانی‬

‫بەســەر واڵتەكەیداو تێگرتنی موشەكەكانی‬ ‫روســیاو تێپەڕینــی بەســەرماندا باشــترین‬ ‫بەڵگەن‪.‬‬ ‫پێویســتە لەم قەیرانانەدا‪ ،‬لــەم گۆڕانی‬ ‫هاوكێشــە سیاســییە خێرایانــەدا‪ ،‬كــورد‬ ‫بەلۆژیكــی تــر خوێندنــەوەی ورد بــۆ‬ ‫گۆڕانكارییەكان بكات‪ .‬زوتر زاڵ بێت بەسەر‬ ‫ئەو تەنگ‌و چەڵەمە ناوخۆیی‌و دەرەكیانەی‬ ‫روبەڕومــان دەبێتــەوە‪ ،‬ئــەوەی لەناوچەكە‬ ‫رویــداوەو رودەدات‪ ،‬دروســتبونی گروپــی‬ ‫توندڕەوە‪ ،‬ئاشــكرایە هەمــو كارو كردەوەو‬ ‫پەرچە كردارێك كە ئاسایشی نەتەوەیی‌و تاك‬ ‫بخاتە ژێر مەترســییەوە بۆشایی سیاسیی‌و‬ ‫یاســایی دروســتدەكات‪ ،‬لەهــەر شــوێن‌و‬ ‫واڵتێكی ئەم جیهانەدا بۆشــایی سیاســیی‌و‬ ‫یاســایی دروســت بێــت هەمو جــۆرە هێزو‬ ‫گروپێكی مشەخۆرو توندڕەو دروستدەبێت‪.‬‬ ‫تەنهــا تۆخكردنــەوەی گیانــی لێبوردەیی‌و‬ ‫یەكتر قبوڵكردن خزمەتدەكات بەتایبەت بۆ‬ ‫نەتەوەیەك كە چاوی لەئاییندەیە‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )536‬دو شةممة ‪2015/10/19‬‬

‫ئەردۆغان‪:‬‬ ‫لەدژی هاوكاریكردنی یەپەگەم‬

‫ئــــۆراڵ چــەڵــشــار‪ ،‬رۆژنــامــەنــوســی‬ ‫نـــاوداری توركیا دەڵێت «پێویستە‬ ‫تــوركــیــا چـــاو بــەســیــاســەتــی لــەگــەڵ‬ ‫رۆژئـــاوای كوردستان بخشێنێتەوەو‬ ‫رێز لە بەڕێوەبەرێتی خۆیەتی كورد‬ ‫بگرێت لە رۆژئاوا»‪.‬‬

‫بانگەوازی ئاشتی‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەخت‪ ،‬دۆخی توركیا تادێت لەلێواری‬ ‫شەڕێكی قورس و مەترسیدایە‪ ،‬لەیال زانا‬ ‫پارلەمانتار و سیاسەتكاری كورد بانگەوازی‬ ‫بۆ سەرۆككۆماری توركیا كرد كە بەزوترین‬ ‫كات شەڕ رابگرێت و دەرفەت بدرێت رۆڵی‬ ‫ئاشتەوای بگێڕدرێت‪.‬‬ ‫لەبیرمە لەهاوینی ‪ 2012‬لە ئەستەمبوڵ‬ ‫بــوم‪ ،‬چەند دیدارێكی رۆژنامەوانیم بۆ‬ ‫«چــاودێــر» ئەنجامدا‪ ،‬ئــەوكــات مــاوەی‬ ‫ساڵێك بوو شەڕێكی زۆر قورس لەنێوان‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستان(پەكەكە)‬ ‫و سوپای توركیا لە ئارادابوو‪ ،‬یەك لەو‬

‫بو داوای لە سەرۆكوەزیران كرد دۆخی شەڕ‬ ‫رابگرێت و پڕۆسەیەكی نوێ بۆ گفتوگۆكردن‬ ‫لەنێوان الیەنەكان بسازێت‪ .‬زانا ئەوكات‬ ‫وتی «ئــەردۆغــان دەتوانێت چارەسەری‬ ‫پرسی كورد بكات و هەنگاوی بۆ بنێت»‪.‬‬ ‫لەچاوپێكەوتنەكە زانا بە سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیای راگەیاند بو كە دەتوانێت الیەنی‬ ‫پەكەكە بۆ ئاگربەست و پڕۆسەی گفتوگۆ‬ ‫كردن قایل بكات‪ .‬لەپاش ئەو دیدارە هەوڵ‌و‬ ‫تەقەالی لەیال زانا بۆ ئاشتی بەردەوام بوو‪،‬‬ ‫لەو كاتەوە تائێستا چەندجارێك سەردانی‬ ‫هەرێمی كوردستانی كــردووەو چــاوی بە‬ ‫بەرپرسانی حكومی و سیاسی كەوتووە‪،‬‬ ‫تەنها ئامانج لەم سەردانانە نێوەندگیریی و‬ ‫پشتیوانی بوە بۆ ئاشتی و رۆڵی هەرێمی‬ ‫كــوردســتــان بــوە لــەو نێوەندگیرییەدا‪.‬‬ ‫بــەهــەوڵ‌و كۆششی زانــا و دوات ــر چەند‬ ‫الیەنێكی كــوردی وایــكــرد لەمانگەكانی‬ ‫كۆتایی ‪ 2012‬پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا‬ ‫بێتەئاراوەو دوبارە گفتوگۆی نێوان عەبدواڵ‬ ‫ئۆجەالن سەرۆكی پەكەكە و بەرپرسانی‬ ‫دەوڵەتی توركیا دەستپێبكاتەوە‪.‬‬ ‫چــەنــد رۆژێـــك لــەمــەوبــەر لــەیــا زانــا‬ ‫پــارلــەمــانــتــاری هــەدەپــە‪ ،‬بانگەوازێكی‬ ‫ئاڕاستەی ئەردۆغان كرد‪ ،‬هاوشێوەی جاری‬ ‫پێشو ئەمجارە وەك سەرۆككۆماری توركیا‬ ‫داوا لە ئەردۆغان دەكات رۆڵی ئاشتەوایی و‬ ‫راگرتنی شەڕ بدات‪ .‬زانا ئاماژە بەوەدەكات‬ ‫لە بانگەوازەكەیدا كە ئــەردۆغــان گشت‬ ‫پارتە سیاسیەكانی توركیا كۆبكاتەوە‬ ‫رێــگــەچــارەیــەك بــۆ پرسەکە بــدۆزنــەوە‬ ‫دەشڵێت «شــەڕی ‪ 40‬ساڵە بەخێرایی‬

‫كۆتایی پێبهێنرێت و مەرامی سیاسی وەال‬ ‫بنێین»‪.‬‬ ‫بانگەوازەكەی لەیال زانــا لەم دۆخــەدا‬ ‫هەستیارە‪ ،‬دەبێت ئــامــاژەبــەوە بكەین‬ ‫لەپاش ئــەوە بــوە كە پەكەكە هەفتەی‬ ‫رابــردوو ئاگربەستی تاكالیانەی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئەمەش ئامادەگی الیەنی کوردی بۆ ئاشتی‬ ‫دەرخستووە‪ ،‬لەم دۆخەی ئێستادا ئەگەر‬ ‫بێت و بانگەوازەكەی زانــا كــاردانــەوەی‬ ‫ئیجابی لێبكەوێتەوە یان لەپاش هەڵبژاردن‬ ‫ئەگەری ئەوە دەكرێت درێژەی بەو پڕۆسەیە‬ ‫بنرێت كــە دو ساڵی رابــــردوو هەبوو‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا بەپێی دوایــن راپرسییەكانی‬ ‫توركیا بێت‪ ،‬دەركەوتووە پارتی دیموكراتی‬ ‫گــەالن(هــەدەپــە)‪ %13 ،‬ی دەنگەكان‬ ‫دەبــاتــەوە‪ ،‬ئەمەش ئــەوەی دەرخستووە‬ ‫كە دوبـــارە بەئاسانی بەربەستی‪%10‬ی‬ ‫هەڵبژاردن تێدەپەڕێنێت‪ .‬ئەندامانی بااڵی‬ ‫هەدەپە رایانگەیاندوە كە ئامانجایان ئەوەیە‬ ‫‪%17‬ی دەنگەكان ببەن‪ ،‬پێموابێت ئەمە‬ ‫پێشبینییەكی دور نییە بەپێی كارو خەباتی‬ ‫ئاشتییانەی هەدەپە دەیكات و رۆژبەرۆژ‬ ‫پانتایی گوتاری پارتەكە بۆ تەواوی گەالنی‬ ‫توركیا دەبینرێت‪ ،‬پێشنبینی من ئەوەیە‬ ‫هەدەپە ‪ %15‬بۆ ‪ %16‬ی دەنگەكان ببات و‬ ‫ئەوكات هەدەپە وەك بەرەیەكی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫كاریگەر لەسەر ساحەی سیاسی ئەو واڵتە‬ ‫یان بەشداری لەبەڕێوەبردنی واڵت بكات‬ ‫هاوشێوەی حكومەتێكی هاوبەشی‪ ،‬ئەوكات‬ ‫فشارەكانی بــۆ ئاشتی چڕتربكاتەوەو‬ ‫دەرفەتی زیاتری بۆ هەڵدەڕەخسێت كار بۆ‬ ‫ئامانجەكانی بكات‪.‬‬

‫هاوكارییەكانی ئەمریكا بۆ یەپەگە‬ ‫فەرمییان لەئیستانبوڵە‪ ،‬كە ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانی كوردیش تێیدا بەشدارە و یەك‬ ‫بۆچونیان هەیە لەدژی ناردنی چەك و‬ ‫تەقەمەنی‪ ،‬كەلەالیەن ئەمریكاوە بۆ‬ ‫یەپەگە نێردراوە‪.‬‬ ‫هاوكات ئەو واڵتانەی كە ناڕەزایەتی‬ ‫خۆیان نیشانداوە لەبەرامبەر ناردنی‬ ‫چەك بۆ ئەو هێزە كوردییە‪ ،‬بریتین لە‬ ‫واڵتانی (توركیا‪ ،‬قەتەر و سعودیە) كە‬ ‫ناڕەزاییەتیەكەیان بەشێوەی راستەوخۆ‬ ‫دەربڕیوە‪.‬‬ ‫توركیا بەهانەی ئــەوە دەگرێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەو چەك و تەقەمەنییە بۆ پەیەدەیە‪،‬‬ ‫پەیەدەش هاوپەیمانی پەكەكەیە‪ ،‬كەواتە‬ ‫لەدواڕۆژدا بەئەگەری دەزانێـت ئەو چەك‬ ‫و تەقەمەنییە بكەوێتە دەستی گەریالكانی‬ ‫پەكەكە‪ ،‬بەاڵم لەڕاستیدا وانیە‪ ،‬یەپەگە‬ ‫هۆزان عەفرینی‬ ‫وەك هێزێكی ســـەربـــازی رۆژئــــاوای‬ ‫كوردستانە و سەربە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫رۆژئـــاوای كوردستانە‪ ،‬نابێت بەهیچ‬ ‫لــەدوای ئــەوەی ئەمریكا و هێزەكانی الیەنێكی سیاسیەوە ببەسترێتەوە‪،‬‬ ‫هاوپەیمانی نێودەوڵەتی (‪ )120‬تۆن ئەمەش لەكاتێك هاوسەرۆكی پەیەدە‬ ‫چــەك و تەقەمەنیان ئــامــادە كــرد و وەاڵمی رۆژنامەنوسانی داوەتەوە‪ ،‬لەبارەی‬ ‫لەهەفتەی رابــردودا (‪ )50‬تۆن لەچەك ئەوەی ئایە ئەمریكا پیالن و شتی هەیە بۆ‬ ‫و تەقەمەنیەكانی بۆ هێزەكانی یەپەگە ناردنی چەك بۆ یەپەگە‪( ،‬رێدور خەلیل)‬ ‫ناردوە‪ ،‬ئەو كارە بۆتە جێگەی ناڕەزایەتی وتەبێژی فەرمی هێزەكانی یەكینەكانی‬ ‫هەندێك الیەن و واڵت‪ .‬ئەو الیەنەی كە پاراستنی گەل (یەپەگە)‪ ،‬وتویەتی‪،‬‬ ‫ناڕەزایەتی خۆی لــەدژی ناردنی چەك كە بەهیچ شێوەیەك بۆچونەكانی ساڵح‬ ‫و تەقەمەنی بــۆ هێزەكانی یەپەگە موسلیم بۆ یەپەگە هاوڕا نییە‪ ،‬ئەو تەنها‬ ‫دەربڕیووە‪ ،‬بریتیە لەئیتیالفی نیشتمانی دەتوانێت بۆچونەكانی بۆ حزبەكەی خۆی‬ ‫سوری‪ ،‬كە خۆی بەئۆپۆزسیۆنی رژێمی ئاشكرا بكات‪ ،‬نەك یەپەگە‪.‬‬ ‫بەعسی ئەسەد دەزانێت‪ ،‬هاوكات بارەگای‬ ‫بە گوێرەی وتەكانی چاودێرانی سیاسیی‬

‫میر فورات‪:‬‬ ‫توركیا بەرەو تاكڕەوی دەچێت‬

‫چەڵشالر‪:‬‬ ‫دەبێت توركیا دان بە رۆژئاوا بنێت‬

‫رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری‬ ‫توركیا رایــگــەیــانــد‪ :‬هاوكاریكردنی‬ ‫یەپەگە بەپپێدانی چــەك لــەالیــەن‬ ‫ئەمریكاوە كارێكی نەشیاوەو ئێمە‬ ‫ئەلنوسرەو داعش و یەپەگە بەیەك چاو‬ ‫سەیردەكەین‪.‬‬

‫رۆژنامەنوسانەی دیــداری رۆژنامەوانیم‬ ‫لەگەڵیدا سازكرد لە رۆژنامەی رادیكال‬ ‫گۆشەنوس بوو‪ ،‬جێی سەرنج بو كە پێیوتم‬ ‫«شەڕی ئەمجارەی پەكەكە و توركیا زۆر‬ ‫لــەوە قورسترە كە لە میدیاكاندا باسی‬ ‫لێوەدەكرێت»‪ .‬پەكەكە بەدرێژای هاوینی‬ ‫‪ 2012‬ناوچەی شەمزینان(بەیت و شەباب)‬ ‫یان لەدەستدا بوو‪ ،‬رۆژانە لە بولتانەكانی‬ ‫راگەیاندنەكان هەواڵی كوشتنی دەیــان‬ ‫سەربازو پۆلیسی ئەو واڵتە باڵودەكرایەوە‪.‬‬ ‫هەر لەو بەروارەدا راگەیاندنی ئازادكردنی‬ ‫ێ هەرێمی رۆژئاوای كوردستان لەالیەن‬ ‫س‌‬ ‫یەكینەكانی پاراستنی گەل(یەپەگە)وە‬ ‫هاتەئاراوە‪ ،‬ئەمەش توركیا ناڕەحەت كردو‬ ‫هۆكارێكیتر بو بۆئەوەی درێــژە بە شەڕ‬ ‫لەدژی پەكەكە بدات‪ ،‬تائێستا سیاسەتی‬ ‫توركیا دەربـــارەی رۆژئـــاوای كوردستان‬ ‫روون ‌و ئاشكرایە كە چۆن دژایەتی ئەو‬ ‫دەستكەوتە دەكــات‪ .‬ئامارەكانی شەڕ لە‬ ‫‪ 2012‬بەپێی راگەیاندنی پەكەكە ‪1946‬‬ ‫سەربازی تورك كوژراوە‪ ،‬شەڕی ئەو كاتەی‬ ‫ناوخۆی توركیا وەك ئەوەی ئێستا دۆخێكی‬ ‫گرژ بەسەر ناوچەكانی باكوری كوردستان‬ ‫باڵی كێشابو‪.‬‬ ‫لەو كاتە لەیال زانا پارلەمانتاری كورد‪،‬‬ ‫سەردانێكی كتوپڕی بۆ الی سەرۆكوەزیرانی‬ ‫ئەوكاتە رەجەب تەیب ئەردۆغان سازكرد‪،‬‬ ‫سەردانەكە نزیكەی ‪ 45‬دەقیقەی خایاند‬ ‫كە یاریدەدەرەكانی ئەردۆغان بەشداری‬ ‫چاوپێكەوتنەكە بون‪ ،‬لەمیدیاكانی توركیا‬ ‫بە گەرمی و گرنگییەوە باس لەو سەردانەی‬ ‫زانا دەكرا‪ ،‬ئامانج لە سەردانەكەی زانا ئەوە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كــورد و شارەزایانی كاروباری یەپەگە‬ ‫و پەیەدە‪ ،‬لەڕاستیدا مافی نە پەیەدە‬ ‫نەهیچ حزبێكی دیكەی كوردی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان مافی ئەوای نابێت‪ ،‬كە یەپەگە‬ ‫وەك کارتێک بۆ بەرژەوەندیەكانی خۆی‬ ‫بەكار بهێنێت‪.‬‬ ‫لێرە هەڕەشەكانی ئەحمەد داودئۆغلوی‬ ‫ســەرۆكــوەزیــران و وەزیـــری دەرەوەی‬ ‫توركیا ئاشكرا دەبێت‪ ،‬كە ناردنی چەك‬ ‫و تەقەمەنی لە الیــەن ئەمریكەكانەوە‬ ‫بەمەترسیداری بۆ سەر یەكێتی خاكی‬ ‫واڵتەكەی لەقەڵەم دەدات‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫توركیا بەهیچ شێوەیەك رازی نابێت‬ ‫كیانێكی كــوردی هەبێت‪ ،‬ئەگەر هەر‬ ‫لەئەفریقیاش بێت ئەو رازی نیە‪.‬‬ ‫ئێستا لــەدوای تێپەڕبونی (‪ )5‬ساڵ‬ ‫لەشۆڕشی گەالنی سوریا‪ ،‬ئەمریكا گەیشتە‬ ‫ئەو باوەڕەی كە هیچ هێزێكی میانڕەو لە‬ ‫سوریا نیە‪ ،‬جگە لە یەپەگە و یەپەژە‬ ‫و بۆركان ئەلفرات‪ ،‬سوپای شوڕشگێران‪،‬‬ ‫ئەوەش دوای ئەوە هاتووە‪ ،‬كە ئەمریكا‬ ‫پێشتر تەجروبەیەكی زۆری لەكارەكانی‬ ‫سوپای ئازادی سوری كردووە‪ ،‬هەندێك‬ ‫لەهێزەكانی دیكەی ســەر بەئیتیالفی‬ ‫سوریش‪ ،‬خیانەتیان لێكردووە‪ ،‬هەر لەبەر‬ ‫ئەوەشە ئێستا ئەمریكا بەشێوەیەكی‬ ‫راستەوخۆ چەك و تەقەمەنی پێشكەش‬ ‫بە یەپەگە دەكات‪ ،‬ئەمەش ‪ ،‬بۆ یەكەم‬ ‫جــار لەڕێگەی (یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان)ەوە و بەتایبەتی لە بەرواری‬ ‫‪ 2015-8-1‬وە سەرقاڵی رێكخستنی‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان یەپەگە و ئەمریكا‬

‫بوە‪ ،‬كە لەئەنجامیشدا لەكاتی هێرشی‬ ‫دڕندانەی داعش بۆ سەر كۆبانێ‌‪ ،‬ناردنی‬ ‫چەك و تەقەمەنی‪ ،‬بۆ یەكەمجار لەڕێگەی‬ ‫فڕۆكە جەنگییەكانی هاوپەیمانان بۆ‬ ‫ســەر كــۆبــانــی‪ ،‬ئــەمــەش بــوەتــە هۆی‬ ‫پێشكەوتنەكانی خێرایی شەڕڤانانی‬ ‫یەپەگە و یەپەژە لەدژی داعش‪.‬‬ ‫ئــەمــڕۆ یــەپــەگــە بــوەتــە هێزێكی‬ ‫راستەقینەی هەموو خەڵكی كورد و سوریا‬ ‫و دەتوانێت‪ ،‬خاوەنداری ئەو خەڵكە بكات‬ ‫و بیانپارێزێت‪ ،‬ئەمەش بوەتە هۆكاری‬ ‫ئەوەی كە توركیا هەڕەشە لەڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان بكات‪.‬‬ ‫بۆیە ئێستا یەپەگە سەرپەرشتیاری‬ ‫شۆڕشی گەالنی سوریا دەكـــات‪ ،‬ئەو‬ ‫شــۆڕشــەی كە لەڕێگەی راستەقینەی‬ ‫خۆی الیــدا‪ ،‬ئەمڕۆ یەپەگە سەرلەنوێ‬ ‫راســتــیــكــردەوە‪ ،‬بۆیە هێزێكی مەزنی‬ ‫وەك ئەمریكا وەكــو هێزێكی گــەورەی‬ ‫جیهان‪ ،‬هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەپەگە‬ ‫و یەپەژە لەدژی گەورەترین رێكخراوی‬ ‫داعش كردووە‪ ،‬ئەوەش دوای ئەوە هات‬ ‫كە هەموو واڵتانی وەك (سوریا‪ ،‬لیبیا‪،‬‬ ‫لوبنان و عێراق) نەیانتوانی ڕێگری لەو‬ ‫چەكدارانە بكەن‪ ،‬بەاڵم یەپەگە توانی‬ ‫سەركەوتن لەدوای سەركەوتن بەسەر ئەو‬ ‫گروپە توندڕەوە گەورەی جیهاندا تۆمار‬ ‫بكات‪ ،‬كەواتە ئەمریكا باش دەزانێت‪،‬‬ ‫چەك و تەقەمەنی بەچ الیەن و هێزیكی‬ ‫سەربازی دەدات‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫دەنگیر میر فورات‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬لە ‪2008‬‬ ‫وە سیستمی توركیا بــەرەو تاكڕەوی‬ ‫دەچێت و ئێستا لەالیەن ئەردۆغانەوە‬ ‫پێشێلكاری لەیاسا دەكرێت‪.‬‬

‫لوتبەرزیی‬ ‫سیاسی‬

‫بێریڤان عەبدواڵ‬ ‫یەكێك لە نەهامەتییەكانی گەلی كورد‪ ،‬ئەوەیە لە بەركەوتەی‬ ‫دابەشبونیدا بەسەر چوار واڵت كەوتوە‪ ،‬كە عەقڵی سیاسی تیایاندا‬ ‫بە تیشكە ساڵ دورن لە دیموكراتیەوە‪ ،‬بەڵكو فاكتەرەكانی‬ ‫خێڵەكی‪ ،‬ئاینی‪ ،‬دیكتاتۆریەت تیا زاڵە‪.‬‬ ‫لوتبەرزی و هەرزەیی سیاسی‪ ،‬تیایاندا زاڵە جگە لە توركیا كە‬ ‫خۆی لە مناڵدانی سیستمێكی سەربازیدا لە دایك بوە‪ ،‬هەر لەبەر‬ ‫ئەوەشە رۆشنایی باسەكەمان ئەخەینە سەر بارودۆخی ئەمڕۆی ئەو‬ ‫واڵتە‪ .‬كاتێك ئەو پیاوەی كە بە باوكی تورك ناسرا لە مێژودا و‬ ‫كۆماری توركیای دامەزراند‪ ،‬لەو رۆژەوە ڤایرۆسی نەژاد پەرستی‬ ‫و سوڵتانیزم بە عەقڵی سیاسییەكانی توركدا نیشتووە‪ ،‬بەهیچ‬ ‫جۆرێك لەو پەتا نەگریسە رزگاریان نابێت‪ ،‬لەڕۆژی ‪ ٢٣‬ئۆكتۆبەری‬ ‫‪ ١٩٢٣‬كە كۆماری توركیای تیا دامەزرا‪ ،‬تاكو ئەمڕۆ كە ئەو واڵتە ‪12‬‬ ‫سەرۆككۆماری گۆڕیوەو كە دواهەمینیان رەجەب تەیب ئەردۆغانە‪،‬‬ ‫كە هەمیشە خەون بەوەوە ئەبینێ سەڵتەنەكەی عوسمانلی زیندو‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬ئەمە جگە لە( تورگوت ئۆزاڵ) كە لە( ‪ ٩‬نۆڤەمبەری‬ ‫‪ ) ١٩٨٩‬دا حوكمی گرتە دەست تا ( ‪ ١٧‬ئەپرێلی ‪)١٩٩٣‬كە لە(‬ ‫پارتی نیشتمانی دایك) بوو‪ ،‬لە كەشێكی تەمو مژاویدا كۆچی كرد‪،‬‬ ‫كە تا ئەمڕۆش مردنەكەی جێگەی پرسیارە‪ ،‬لە كاتێكدا بۆچونێك‬ ‫هەیە كە جۆرێك بێت لە تیرۆری سیاسی بەهۆی نزیك بونەوەی‬ ‫لە كورد و هەنگاونان بەرەو دیموكراتیەت و بەتایبەتی چارەسەری‬ ‫سیاسی بۆ كێشەی پرسی كورد بكرێت‪.‬‬ ‫ئــەوەی ئەلف و بێی سیاسی هەست پێبكات‪ ،‬ئەبێ بزانێت‬ ‫دیموكراتیەت تاكە رێگەچارەی كێشە سیاسیەكانە لەسەرتاسەری‬ ‫جیهاندا‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە سەركوتكردن و تیرۆری سیاسی‪،‬‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬ئایدیایی‪ ،‬بەرهەمدەهێنێ مقاوەمەت و بەرپەرچدانەوەیە‪،‬‬ ‫هەر ئەم عەقڵە ژەنگ گرتوە نەژادپەرستە وای كرد نەتەوەیەك كە‬ ‫لەسەدا ‪25‬ی گەلی توركیا پێكئەهێنێ پەراوێز بخرێت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫مافی كورد بونیشی لێزەوت بكرێت‪ ،‬لەبەرامبەریشدا گیانی بەرگری‬ ‫دێتەگۆڕێ كە پارتی كرێكارانی كوردستان(پەكەكە)‪ ،‬لەدایك دەبێت‬ ‫و شێلگیرانە ئەچێتەوە بەگژ دەسەاڵتی شۆڤێنیزمی توركیدا‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كە پێویستە ئاماژەی پێبدرێ ئەم سەرسەختیو كەللە رەقییە لەالیەن‬ ‫سیاسیەكانی ئەو واڵتەوە پیادە ئەكرێت‪ ،‬لەكاتێكدا لەالیەن زۆرێك‬ ‫لە زۆرینەی گەلی توركیاوە ئەو سیاسەتە رەت ئەكرێتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫جێی خۆیەتی باسی بیرمەندی گەورەی تورك ئیسماعیل بێشكچی‬ ‫بێنینەوە بەنمونە‪ ،‬كە نیوەی ژیانی لە زیندانەكانی توركیادا بەسەر‬ ‫برد‪ ،‬بەهۆی داكۆكیكردنی لە پرسی كورد لەو واڵتەدا‪.‬‬ ‫كەواتە ئەركی گشت حیزبەكانی توركیایە لەمپەڕی راستڕەوەكانەوە‬ ‫تا ئەوپەڕی چەپەكان‪ ،‬سەرۆكەكەیان بەهۆش بهێننەوە كە مێژوو‬ ‫بەرەو دواوە ناگەڕێتەوە‪ ،‬سوڵتانیزم باوی نەماوە ناتوانێ ئەو خەوە‬ ‫نەزۆكەی بهێنێتە دی‪ .‬كوردێش وەك گەلی تورك مافی خۆیەتی‬ ‫لەو واڵتەدا بژی‪ .‬ئەو لوتبەرزییە سیاسیە نائاكامە‪ ،‬توركیا بەرەو‬ ‫هەڵدێر ئەبات‪ ،‬كۆمەككردنی داعش و تەقینەوەكانی ئەم دواییەی‬ ‫باكوری كوردستان و ئەنكەرە‪ ،‬جگە لە كەم بونەوەی دەنگەكانی ئاك‬ ‫پارتی و وێران كاری هیچیتری لێ سەوز نابێت‪ ،‬لەبەرامبەردا ئەركی‬ ‫هەموو حیزب و تاكێكی كوردە لە توركیادا بە هۆشیارییەوە مامەڵە‬ ‫بكات بەشێوازێك هەڵسوكەوت بكات كە بەقازانجی پرسی نەتەویی‬ ‫بشكێتەوە‪ ،‬خەونە سوڵتانیەكەی سوڵتان ئەردۆغان پوچەڵ بكاتەوە‬ ‫لەو نەخۆشیە دەرونیە رزگاری ببێت كە لە سەرۆك سوڵتانەكانی‬ ‫پێشوەوە بە میرات بۆی ماوەتەوە‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫ذمارة (‪ )536‬دو شةممة ‪2015/10/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫كوردستان لەناو دەیان قەیراندا‬

‫دیالۆگ لەبارەی قەیرانی دەسەاڵت‬ ‫وەك قەیرانێكی بوندیادی‬ ‫سازدانی‪ -‬لەتیف حسێن‪:‬‬

‫عەدنان عوسمان‪:‬‬ ‫هیچ شتێك نیە لە كوردستاندا‬ ‫ناوی پاكێجی چاكسازی بێت‪،‬‬ ‫پاكێجێك كە هەبێت ئێستا ئەوەیە‬ ‫كە چۆن لەم قەیرانانە دەرچین بە‬ ‫كەمترین زەرەر‬

‫ئەمە گفتوگۆی بەرنامەیەكی راستەخۆی‬ ‫ێ‬ ‫رادیۆی مەدەنیەتە‪ ،‬لەگەڵ هەر س ‌‬ ‫رۆژنامەنوس‪ ،‬عەدالەت عەبدوڵاڵ–‬ ‫عەدنان عوسمان – كەمال رەئوف‪ ،‬كە‬ ‫لەسەروبەندی كۆتایی هاتنی نۆیەمین‬ ‫كۆبونەوەی پێنج قۆڵیدا سازكراوە‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك پرس‌و بابەتی گرنگی تێدا‬ ‫وروژێنرا‪ ،‬وەك هەمیشە گفتوگۆكانی‬ ‫بەرنامەی دیداری تایبەتی مەدەنیەت‪،‬‬ ‫بەشێك لەو گفتوگۆیانە لە رۆژنامەی‬ ‫چاودێر باڵودەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئایا چارەسەركردنی پرسی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم دەبێتە هۆی چارەسەركردنی هەمو‬ ‫ئەو قەیرانانەی لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫ێ بەرپرسە لەوەی كە كێشەی‬ ‫هەیە‪ ،‬ك ‌‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم كراوەتە كێشەی‬ ‫دایك‌و كێشەیەكی سەرەكی ؟‬ ‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‪ :‬لە راستیدا بە‬ ‫رواڵەت‌و بە بەراورد لەگەڵ كێشەكانی‬ ‫خەڵك كە هەمومان دەزانین چییە‪،‬‬ ‫واكەوتۆتەوە كە كێشەیەكی الوەكی بێت‬ ‫لەچاو ئەوانیتر‪ ،‬ئەگینا كێشەی دەسەاڵت‬ ‫كێشەیەكی جەوهەرییە‌و پەیوەندیی‬ ‫بە هەلومەرجێكی دیاریكراوەوە نیە‪،‬‬ ‫پەیوەندیی بە كەیسێكی دیاریكراویشەوە‬ ‫نیە‪ ،‬كێشەی دەسەاڵت هەمو جارێك سەر‬ ‫هەڵدەداتەوە بە تایبەت لەو كۆمەاڵنەی كە‬ ‫لە قۆناغی گواستنەوەدان لە قۆناغی پێش‬ ‫دیموكراسی بۆ سەرەتاكانی دیموكراسی‪،‬‬ ‫لەو قۆناغەدا ئەوەی دەستنیشانی دەكات‬ ‫چەند درێژە دەكێشێت بریتیە لە ئیرادەی‬ ‫كۆمەڵەكان‌و هێزە سیاسییەكانی‪ ،‬ئەو‬ ‫قۆناغە بەشێوەیەكی كراوە دەمێنێتەوە‬ ‫تا ئەو ساتەی ئەو ملمالنێیانەی كە تێیدا‬ ‫دەكرێت لە نێوان هێزە سیاسیەكانی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانی‪ ،‬بە ئاراستەیەكدا‬ ‫دەچێت كە كێشەی دەسەاڵت لە‬ ‫ساتەوەختێكی مێژویی دیاریكراودا بەو‬ ‫مەترسییانەی كە دروستیدەكات‪ ،‬لە هەر‬ ‫كۆمەڵەیەكی لەو مۆدێلەی كە باسمانكرد‪،‬‬ ‫ئەو كێشەیە كەمێك دەنیشێتەوە‌و‬ ‫چارەسەری بۆ دەدۆزرێتەوە‪ ،‬چ لەسەر‬ ‫بنەمای یاسا بێت یان لەسەر بنەمای‬ ‫هۆشیاری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬واتە دروستبونی‬ ‫هۆشیارییەكی كۆمەاڵیەتی كە پابەندی‬ ‫هەمو هێزو گروپێكی سیاسی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بكات لە كۆمەڵدا سەبارەت بە ڕێكخستنی‬ ‫چۆنیەتی ژیانی كۆمەڵ چ لە بواری‬ ‫سیاسەت یان هەر بواریكی تردا‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوە كێشەی دەسەاڵت كێشەیەكی‬ ‫جەوهەرییە كێشەیەكی الوەكی نیە‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەو كێشانەی لە واڵتدا هەن پەیوەندیان‬ ‫بەوەوە هەیە كە دەرهاویشتەی كێشەی‬ ‫دەسەاڵتە نەك ئەو كەیسە‪ ،‬ئەو كەیسە‬ ‫دەركەوتێكە لە دەركەوتەكانی كێشەی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬واتە بۆ نمونە لە ئەمرۆدا‬ ‫ئەوەی پێیدەوترێت قەیرانی سەرۆكایەتی‪،‬‬ ‫قەیرانێكە لە قۆناغێكی دیاریكراودا قوت‬ ‫بۆتەوەو بۆتە كێشەیەكی گەورە‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەركەوتێكە لە دەركەوتەكانی كێشەی‬ ‫دەسەاڵت ئەگینا بۆی هەیە لە قۆناغێكی‬ ‫تردا دیسانەوە روبەڕوی كێشەیەكی‬ ‫لەو بابەتە ببینەوە‪ ،‬ئەمڕۆ لە كێشەی‬ ‫ێ لە بوارێكی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێمە سبەین ‌‬ ‫تردا توشی دەبین‪ ،‬ئەمڕۆ پەیوەندی‬ ‫بە دامەزراوەیەكی وەكو سەرۆكایەتی‬ ‫ێ پەیوەندی‬ ‫هەرێمەوە هەیە رەنگە سبەین ‌‬ ‫بە پەرلەمانەوە هەبێت‪ ،‬یان پەیوەندی‬

‫كەمال رەئوف‪:‬‬ ‫لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫ئەوەمان بیست كە بەشێك لە‬ ‫پارەی نەوت دابەشدەكرێتەوە‬ ‫بەسەر خەڵكدا‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫هەڵبژاردنەكان بینیمان خەڵك‬ ‫موچەی خۆی پێنادرێت‬ ‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‪:‬‬ ‫ئەگەر دەسەاڵت بەشێوەی‬ ‫دادپەروەورانە‌و بەپێی ئیستحقاقی‬ ‫الیەنەكان دابەشبكرایە ئێستا‬ ‫بەشێكی ئەو كێشانە كۆتایدەهات‬ ‫بە شێوەی ئاڵوگۆڕی دەسەاڵتەوە هەبێت‬ ‫لەناو پارتە سیاسیەكاندا‪ ،‬ئێمە تەنها‬ ‫دو چارەسەرمان لەبەر دەمە‪ ،‬یەكەمیان‬ ‫هۆشیاری كۆمەاڵیەتیەكە پێنەگەیشتوە‬ ‫بۆ ئەوەی بڵێین ئێمە دەتوانین لە‬ ‫ڕێگەی ئەو هۆشیارییە كۆمەاڵیەتیەوە‬ ‫كلتورە سیاسییەكە پاڵپێوەبنێین‌و‬ ‫قەناعەتی سیاسی ئەو هێزانەی ئەو‬ ‫كێشەیەیان دروستكردوە تێیپەڕێنین‪،‬‬ ‫ئەو ڕێگاچارەی كە ئێستا هەمومان‬ ‫پێیەوە سەرقاڵین ڕێگاچارەی یاساییە‪،‬‬ ‫واتە ئێمەش هەندێك دەقی یاسایمان‬ ‫هەیە كە باس لەوە دەكات ئەو كێشەیە‬ ‫چۆن چارەسەر دەكرێت‪ ،‬بەاڵم چارەسەر‬ ‫نەكردنەكەی پەیوەندی بەوەوە هەیە كە‬ ‫كێشەكە خۆی كێشەیەكی بونیادییە‪.‬‬ ‫ئەوەی عەدالەت عەبدوڵاڵ باسی دەكات‬ ‫ئەو دۆخە چەقبەستوەی لە هەرێمی‬ ‫كوردستانە پەیوەندی بەوەوە هەیە كە‬ ‫ئێمە هۆشیاری كۆمەاڵیەتیمان نیە‪،‬‬ ‫ئایا لە هەرێمی كوردستان زەحمەتە‬ ‫دەستاودەستكردنی دەسەاڵت هەروا بە‬ ‫ئاسانی ڕوبدات؟‬ ‫كەمال رەئوف‪ :‬ڕاموایە بونیادی‬

‫بەرامبەر بە بێدەنگكردنی خەڵك‪ ،‬من‬ ‫پێموانیە كۆمەڵی ئێمە كۆمەڵیەكی‬ ‫دواكەوتوبێت‪ ،‬بەاڵم حزبەكان بەو‬ ‫ئاڕاستەیە كاریان كرد كۆمەڵیان خستە‬ ‫دواوە‪ ،‬لە هەمو دنیا حزب ڕۆڵی پێش‬ ‫رەوی دەبینێت حزب وەكو خوێندنگەیەك‬ ‫بۆ پێشخستنی كۆمەڵ رۆڵ دەبینێت‪ ،‬ئەو‬ ‫حزبانەی ئێمە ڕۆڵەكەیان پێچەوانە بو‪،‬‬ ‫خەڵكیان خامۆش كرد‌و بەالڕێیاندا برد‪.‬‬

‫لە كۆمەڵی كوردەواریدا ئەوەندەی ئینتیما‬ ‫بۆ خێڵ بو ئەوەندە ئینتیما بۆ نەتەوە‬ ‫نەبو‪ ،‬لە ئێستاشدا ئەوەندەی ئینتیما بۆ‬ ‫حزب بەهێزە ئەوەندە ئینتیما بۆ نەتەوە‬ ‫بە هێز نیە‪ ،‬ئەوەندەی شانازی بە حزبەوە‬ ‫دەكرێت ئەوەندە شانازی بە نەتەوەوە‬ ‫ناكرێت‪ ،‬ئەوەش وایكردوە كە پرۆسەی‬ ‫لێپرسینەوە لە گەندەڵی‌و گەندەڵكاران‪،‬‬ ‫بچێتە ناو ملمالنێی حزبیەوە‪.‬‬ ‫لەم چەند مانگەی رابردودا كە باس لە‬ ‫سازان دەكرێت‪ ،‬لەبەرامبەریشدا لێرەو‬ ‫ێ باس لە بونی دو ئیدارەیی دەكرێت‪،‬‬ ‫لەو ‌‬ ‫بۆ تا ئێستا ئەگەری گەڕانەوە بۆ دو‬ ‫ئیدارەیی ماوە ؟‬ ‫ێ ئەوە ئەگەرێكی‬ ‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‪ :‬بەڵ ‌‬ ‫كراوەیە‪ ،‬لەبەر ئەوەی جەوهەری‬ ‫كێشەكان كێشەی دەسەاڵتە بۆیە‬ ‫دور نیە ئەوە ڕوبدات‪ ،‬كێشەكە لە‬ ‫ئێستادا كێشەی چۆنیەتی دابەشكردنی‬ ‫دەسەاڵتە لە واڵتدا‪ ،‬وەك چۆن ئێمە‬ ‫كە ئێستا باس لە نەبونی دادپەروەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەكەین‪ ،‬باسی رەهەندە‬ ‫ئابورییە كۆمەاڵیەتیەكەی دەكەین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫سەروەت‌و سامانی ئەم واڵتە بەشێوەیەكی‬ ‫دادپەروەرانە دابەشبكرایە ئێستا بەشێك‬ ‫لەو قەیرانانە كۆتایی دەهات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دەسەاڵتیش بەشێوەی دادپەروەورانە‌و‬ ‫بەپێی ئیستحقاقی الیەنەكان دابەشبكرایە‬ ‫ئێستا بەشێكی ئەو كێشانە كۆتایدەهات‪،‬‬ ‫ئەوەی ئێستا لە كوردستاندا ڕودەدات‬ ‫سەبارەت بە قەیرانی سەرۆكایەتی‪،‬‬ ‫ئەو ملمالنێ‌و ئەو جەمسەر بەندییەی‬ ‫كە لە نێوان هێزەكاندا دروستبوە زۆر‬ ‫بە ئاسایی دەبینم‪ ،‬ئەوەی كە زۆر‬ ‫نائاساییە باری ئابوری‌و بژێوی خەڵكی‬ ‫ێ‬ ‫كوردستانە‪ ،‬ئەگینا خودی ملمالن ‌‬ ‫سیاسییەكە رەوایە‪ ،‬ئێمە چۆن داوای‬ ‫دەستاودەستكردنی دەسەاڵت بكەین‬ ‫یەكێكە لە بنەماكانی دیموكراسی ئەگەر‬ ‫ێ سیاسییانە بەردەوام نەبن‪،‬‬ ‫ئەو ملمالن ‌‬ ‫بۆیە ئەوەی كە ئێستا ڕودەدات لە ڕوی‬ ‫سیاسیەوە رەوایە‪ ،‬بەاڵم گواستنەوەی بۆ‬ ‫سەر ژیان‌و بارودۆخی ئابوری هاواڵتیان‬ ‫ناڕەوایە‪ ،‬خەڵك چیتر تەحەمولی ئەو‬ ‫قەیرانانە ناكات‪ ،‬بۆیە بێزاریشن لە‬ ‫گوێگرتن لە هێزە سیاسیەكان‌و لە‬ ‫كۆبونەوەكانیان‪ ،‬من پێموایە بۆ ئەوەی‬ ‫ترس لە دو ئیدارەیی بڕەوێتەوە دەبێت‬ ‫نەرمی بنوێنرێت‪ ،‬دانوستان بریتییە لە‬ ‫پێدان‌و وەرگرتن كێشەی هەرە گەورە‬ ‫بریتیە لەوەی كە ئەو هێزانە پابەندی ئەو‬ ‫چەمكەی سیاسەت نین‪ ،‬واتە تۆ نەرمی‬ ‫دەنوێنی كاتێك بەرامبەرەكەت ناینوێنێت‬ ‫ئەوە بێگومان ترسێك دروستدەكات‪،‬‬ ‫ێ كۆبونەوەكان‬ ‫ئەویش ئەوەیە كە سبەین ‌‬ ‫نەگەیشتنە ئەنجام یەكێك لە بژاردەكان‬ ‫شەڕ بێت یان دو ئیدارەیی بێت‪.‬‬

‫كۆمەاڵیەتی ئێمە ئێستا لە دۆخێكی باشدا‬ ‫نیە‪ ،‬هۆشیاری كۆمەاڵیەتی لە ئاستێكدا‬ ‫نیە كە پاڵنەر بێت بۆ ئەوەی كێشە‌و‬ ‫ملمالنێكان ئاراستەیەكی تەندروست‬ ‫وەربگرن لە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ‬ ‫كێشەكاندا‪ ،‬چونكە ئەوان پێیانوایە كە‬ ‫تاكە رەقیبی كۆمەڵن كە دەتوانن هەمو‬ ‫ێ گەڕانەوە‬ ‫ئاراستەكان دیاریبكەن بەب ‌‬ ‫بۆ كۆمەڵگە‌و هۆشیاری خەڵك‪ ،‬ئەوە‬ ‫كێشەیەكی گەوەیە‪ ،‬ئەو كێشەیە لەوەوە‬ ‫دەستپێدەكات كە دوای راپەرین یەكەم بە بڕوای كەمال رەوف‪ ،‬ئەو دۆخە‬ ‫هەڵبژاردن دەكرێت دوالیەنی سیاسی كە چەقبەستوەی لە هەرێمی كوردستاندا كەواتە دوژمنەكانمان وەهمی نین‌و‬ ‫یەكێتی‌و پارتی‪-‬ن ناگەن بە ڕێككەوتن هەیە هۆكار نیە بۆ دواكەوتویی كۆمەڵ‪ ،‬ئەوەی كە هەیە حزبەكان لە بنەماكانی‬ ‫هیچ الیەكیان دۆڕاندن قبوڵ ناكەن‪ ،‬بەڵكو حزبەكان هۆكارن بۆ دواكەوتویی ئەخالق الیانداوە ئەوە قسەی عەدالەتە‬ ‫ناچاردەبن سیستمی پەنجا بە پەنجا كۆمەڵ ؟‬ ‫عەبدوڵاڵ‪-‬یە‪ ،‬لە هەمو دنیاشدا حزبەكان‬ ‫قسەم‬ ‫زۆر‬ ‫ماوەیە‬ ‫ئەم‬ ‫عوسمان‪:‬‬ ‫بێننە ئاراوە‌و لەو سیستمەدا درێژە عەدنان‬ ‫لە ملمالنێدان‪ ،‬بەاڵم نابێتە ملمالنێیەكی‬ ‫بەو ئاراستەیە دەدەن كە ئاراستەیەكی لەسەر ئەو بابەتە كردوە پێموانیە هیچ نا یاسایی‪ ،‬وەكو ئەوەی كە لە هەرێمی‬ ‫پێموایە‬ ‫ناتەندروستە‪،‬‬ ‫كێشەكان قسەیەكم تازە بێت بۆ خوێنەران‪ ،‬یەك كوردستاندا دەبینرێت حزبێك ئامادەنییە‬ ‫هەیە‬ ‫ساڵی‬ ‫چەند‬ ‫مێژویی‬ ‫پاشخانێكی‬ ‫كاك‬ ‫قسەكانی‬ ‫سەر‬ ‫دەخەمە‬ ‫قسەم‬ ‫كورسی سەرۆكایەتی چۆڵ بكات ؟‬ ‫كێشەیەدا‬ ‫لەم‬ ‫دەكرد‬ ‫چاوەڕێی‬ ‫خەڵك‬ ‫راستە‬ ‫جەنابت‬ ‫ئەوەی‬ ‫رەئوف‪،‬‬ ‫كەمال‬ ‫كەمال رەئوف‪ :‬لە بازاڕی سیاسی حزبە‬ ‫بە ئاراستەیەكی تر مامەڵە بكرێت‪ ،‬حزبەكان هۆكارن‪ ،‬بەاڵم لێرە عەقڵیەتی كوردیەكاندا ئەوەی كە لە ڕابردو‌و لە‬ ‫بەاڵم كاتێك كە ویستیان چارەسەری حزبی زۆر زاڵە‪ ،‬كێشەی گەروەمان لە ئێستاشدا دەیبینین ئەوەیە كە قسە‌و‬ ‫كێشەكان بكەن شەڕ وەكو چارەسەری راستیدا تەنها لە حزبەكاندا نیە‪ ،‬بەڵكو بەڵێن باجی نیە‪ ،‬بەڵێن دەدەن قسە‬ ‫یەكالكردنەوەی كێشەكان هاتە بەرچاو‪ ،‬عەقڵیەتی حزبەكانە‪ ،‬ئەوە یەكێكە لە دەكەن بەرزكردنەوەی دروشمەكانیان‬ ‫بۆیە ئەو شەڕە وەكو چەكێك بەكارهێنرا كێشە بونیادەكانی كۆمەڵی كوردەواریی‪،‬‬

‫سنوری نیە‪ ،‬تۆ لەوپەڕی قەیرانی دارایی‌و‬ ‫سیاسیدای باس لە دروستكردنی دەوڵەت‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫ئەوەمان بیست كە بەشێك لە پارەی‬ ‫نەوت دابەشدەكرێتەوە بەسەر خەڵكدا‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای هەڵبژاردنەكان بینیمان‬ ‫خەڵك موچەی خۆی پێنادرێت‪ ،‬باس‬ ‫لە سیستمی سویدی لە بواری پەروەردە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم چوار خوێندكار تا ئێستا‬ ‫لەسەر كوردسییەك دادەنیشێت‪ ،‬واتە‬ ‫دروشم‌و بەڵێنەكانیان هیچ سنورێكی‬ ‫نیە‌و باجیشی نادەن‪.‬‬ ‫دەمەوێت بێمە سەر پرسێكی تر‪،‬‬ ‫پرسی چاكسازی لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫بە تایبەت كە ئێستا چوارالیەنەكە زۆر‬ ‫باسی دەكەن‪ ،‬قسەی تۆ لەسەر پرسی‬ ‫چاكسازی چیە ؟‬ ‫عەدنان عوسمان‪ :‬هیچ شتێك نیە لە‬ ‫كوردستاندا ناوی پاكێجی چاكسازی‬ ‫بێت‪ ،‬پاكێجێك كە هەبێت ئێستا‬ ‫ئەوەیە كە چۆن لەم قەیرانانە دەرچین‬ ‫بە كەمترین زەرەر‪ ،‬ئەگەر چاكسازیش‬ ‫هەبێت تەنها قسەیە‌و مەلەفێكە بۆ‬ ‫داخستنی مەلەفێكی تر‪ ،‬ئەوە تەنها‬ ‫شتە كە ئێستا لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬وا دو ساڵی تریش بۆ مەسعود‬ ‫بارزانی‪ ،‬درێژكرایەوە‪ ،‬بەاڵم دوساڵی تر‬ ‫قسە لەسەر چاكسازی ناكرێت‪ ،‬بۆیە بەو‬ ‫توانایەی ئێستا‌و بەو كابینەیەی ئێستا‬ ‫هیچ هەنگاوێكی چاكسازی ناتوانرێت‬ ‫بكرێت‪ ،‬لە پرۆسەی چاكسازیدا دەبێت‬ ‫ڕێكخراوەكان‌و رۆشنبیران لەگەڵت بن‬ ‫هەروەها پەرلەمانێكی زیندوت هەبێت‪،‬‬ ‫ئێمە لە هیچ رویەكەوە پێش عێراق‬ ‫نەكەوتوین عێراق چەند سەرۆككۆماری‬ ‫گۆڕا عێراق چەند سەرۆك وەزیری گۆڕا‬ ‫چەند سەرۆك پەرلەمانی گۆڕا‪.‬‬ ‫دوا كۆمێنتی میوانەكان لەسەر بارودۆخی‬ ‫كوردستان ؟‬ ‫عەدنان عوسمان‪ :‬دەبێت خەڵك فشار‬ ‫دروستبكات‪ ،‬من باسی بارەگا سوتاندن‌و‬ ‫بەردبارنكردن ناكەم‪ ،‬پێویستە پەرلەمانی‬ ‫كوردستان فشار دروستبكات‌و هەر رۆژەو‬ ‫وەزیرێك بانگ بكات‌و لێپرسینەوەیان‬ ‫لەگەڵ بكات‪ ،‬دانیشتن لەسەر رۆیشتنی‬ ‫گەنجان‌و قەیرانی دارایی ئەنجام بدات‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەوە بكرێت بەشێك لە كێشەكان‬ ‫بەرەو چارەسەر كردن دەڕۆن‪.‬‬ ‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‪ :‬تا ئێستا ئەو‬ ‫ترسە ماوەتەوە‪ ،‬ترسی ئەوەی ئەگەر‬ ‫نەگەنە ڕێككەوتن رەنگە بیر لە دو‬ ‫ئیدارەیی بكرێتەوە ئەوەش جۆرێكە لە‬ ‫ئینتیحاری سیاسی‪ ،‬چونكە ئەگەر بە‬ ‫نیەتێكی باشیشەوە بیر لەوە بكرێتەوە‬ ‫دەرهاویشتەی زۆر خراپی لێدەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە بڕوای من ترس لە شەڕی ناوخۆ‬ ‫ترسێكە ناڵێم نیە‪ ،‬بەاڵم لە جاران‬ ‫كەمترە‪ ،‬چونكە كۆمەڵێك بەرژەوەندیی‬ ‫گەورە بۆ هێزەكان دروستبوە كە ڕێگەیان‬ ‫پێنادا بیر لەوە بكەنەوە‪ ،‬بەاڵم بە پلەی‬ ‫ترسناك ئەگەری دو ئیدارەیی هەیە‪.‬‬ ‫كەمال رەئوف‪ :‬حەق نیە هاواڵتیانی‬ ‫كوردستان پێیانوابێت چارەسەركردنی‬ ‫پرسی سەرۆكایەتی چارەسەری تەواوی‬ ‫كێشەكانە‪ ،‬ئەو واڵتە ڕوبەڕوی قەیرانێكی‬ ‫گەورە بۆتەوە ڕوبەڕوی بێمتمانەیی الیەنە‬ ‫سیاسییەكان بۆتەوە‪ ،‬ئەگەر كێشەی‬ ‫سەرۆكایەتیش چارەسەر بێت هەرێمی‬ ‫كوردستان ناتوانێت هەست بە ئاسودەیی‬ ‫بكات‪ ،‬چونكە سیستمەكەی ئێمە الوازە‌و‬ ‫ناتوانێت سەركەوتو بێت‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )536‬دو شةممة ‪2015/10/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫نەخشەی تۆپی‬ ‫پێی جیهان‬ ‫دەگۆڕێت‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫لەمانگی داهاتوەوە هەڵبژاردەیەكی بچوك كە تاكو ئێستا هیچ نازناوێكی‬ ‫گەورەی نەبردۆتەوە‪ ،‬پێشەنگی ریزبەندیی هەڵبژاردەكانی جیهان دەگرێت‪.‬‬ ‫هەڵبژاردەی بەلجیكا بەهۆی ئەنجامە باشەكانیەوە نەخشەی تۆپی پێی‬ ‫جیهانی گۆڕیوە‪ ،‬بەلجیكیەكان توانیویانە كورسیی پێشەنگیی ریزبەندیی‬ ‫هەڵبژاردەكان لە زلهێزەكان وەربگرن‪.‬‬ ‫ئیدین هازارد و فێرمایلین و هاوڕێكانیان بونەتە ژمارەیەكی گەورە لەسەر‬ ‫ئاستی ئەوروپا و جیهان‪ ،‬ئەگەرچی لە مۆندیالی رابردوودا لەقۆناغی‬ ‫چارەكی كۆتاییدا كرانە دەرەوە‪ ،‬بەاڵم زەمینەیەكی وەهایان رەخساندوە كە‬ ‫بتوانن لەداهاتوودا كێبڕكێ بكەن لەسەر بەدەستهێنانی نازناوەكانی جامی‬ ‫نەتەوەكانی ئەوروپا و تەنانەت مۆندیالیش‪.‬‬ ‫لەپااڵوتنەكانی یۆرۆی ‪ 2016‬دا كە لەفرەنسا بەڕێوەدەچێت‪ ،‬هەڵبژاردەی‬ ‫بەلجیكا ئاستێكی بێوێنەی پێشكەشكرد‪ ،‬توانی پلەی یەكەمی گروپەكەی‬ ‫بگرێت و راستەوخۆ خۆی بگەیەنێتە دوایارییەكان‪.‬‬ ‫ئەنجامە باشەكانی بەلجیكا لەپااڵوتنەكان و پێشتریش لە مۆندیال‪ ،‬ئەو‬ ‫تیپە بچوكەی گەیاندە یەكەمی ریزبەندیی هەڵبژاردەكانی جیهان كە مانگانە‬ ‫لەالیەن فیفاوە باڵودەكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی هێشتا ریزبەندیەكە بە رەسمی باڵونەكراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم بەپێی ئەو‬ ‫خااڵنەی بەهۆی سەركەوتنەكانیەوە بەدەستی هێناون‪ ،‬بەلجیكا پلەی یەكەمی‬ ‫ریزبەندیی لە ئەرجەنتین وەردەگرێت و بۆ یەكەمجار دەبێتە پادشای تۆپی‬ ‫پێی جیهان‪.‬‬ ‫بەلجیكا هەلی شكستەكانی ئەمدواییەی ئەرجەنتینی قۆستەوە‪ ،‬كە‬ ‫لەپااڵوتنەكانی مۆندیالدا لە دوو یارییدا نەیتوانی تەنانەت یەك بردنەوەش‬ ‫بەدەست بێنێت‪ ،‬بەمەش دەتوانێ بۆیەكەمجار لەمێژوودا پێشەنگی‬ ‫ریزبەندیی هەڵبژاردەكانی جیهان بگرێت‪.‬‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «گا» كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «گا» ‪ 20‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟ بۆنمونە‪ :‬گالیلۆ‪ ،‬گاز‪ ،‬گاندی‪ ....‬هتد‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬مەحمود سەعید نادر‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬بەكەسێ‌ دەڵێن بێدەنگ دانیشێ‌‌و هیچ‬ ‫نەدركێنێ‌ ‪ +‬خواردنەوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬دوان لەدۆرە‪ ،‬سەوزەی ب ‌ێ كەڵك‪ ،‬نیوەی‬ ‫كەرە‪.‬‬ ‫‪-3‬كەسی بچوك‌و كورتەبااڵ‪ ،‬لەباپیرەدایە‪،‬‬ ‫شارۆچكەیەكە لەعیراق‪.‬‬ ‫‪-4‬ناوەو نازناویشە بۆ كەسێك ‪ +‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-5‬بەكەسی خۆشەویست ئەڵێن‪ ،‬بۆچی‬ ‫«پ»‪ ،‬لێئەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬پــاڕانــەوە «پ»‪ ،‬پــاروی بچوك «پ»‪،‬‬ ‫سیان لەگەرا‪.‬‬ ‫‪-7‬نیوەی چاوگ‪ ،‬شارێكی كوردییە‪ ،‬خێرا‬ ‫«پ»‪ ،‬نیوەی زرمە‪.‬‬ ‫‪-8‬ژمارەیەكە‪ ،‬بێدەنگ‪ ،‬نەخۆشییەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬بەشێكە لەلەش «پ» رەزی كلك بڕاو‪،‬‬ ‫هەیە بۆ خۆشییە‪.‬‬ ‫‪-10‬خانو «پ»‪ ،‬خواردنێكە‪ ،‬پشت‪.‬‬ ‫‪-11‬دوان لەكزە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬روخسار‪.‬‬ ‫‪-12‬پیتێك ‪ +‬میوەیەكە «پ»‪ ،‬دڵی نایەت‬ ‫هیچ سەرف كا‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫تیروپشکی پاشکۆی پااڵوتنەکانی یۆرۆی ‪2016‬‬

‫سوید‬ ‫ئۆکرانیا‬ ‫بۆسنە‬ ‫نەرویج‬

‫‪vs‬‬ ‫‪vs‬‬ ‫‪vs‬‬ ‫‪vs‬‬

‫دانیمارک‬ ‫سلۆڤینیا‬ ‫ئایرلەندا‬ ‫هەنگاریا‬

‫ئەو هەشت هەڵبژاردەیەی گەیشتونەتە پاشكۆی پااڵوتنەكانی‬ ‫یۆرۆی ‪ 2016‬تیروپشكیان بۆ كرا‪ ،‬پاش ئەنجامدانی یاریی‬ ‫چوون و هاتن لەنێوانیاندا‪ ،‬چوار هەڵبژاردە دەگەنە دوا‬ ‫یارییەكانی پاڵەوانێتیەكە‪.‬‬ ‫یارییەكانی چوون رۆژانی ‪ 12‬تاكو ‪14‬ی مانگی داهاتوو‬ ‫ئەنجامدەدرێن‪ ،‬پاش پشویەكی كورتیش یارییەكانی گەڕانەوە‬ ‫لە رۆژانی ‪ 15‬تاكو ‪17‬ی هەمان مانگ ئەنجامدەدرێن‪.‬‬ ‫هەڵبژاردە سەرکەوتوەکان بۆ یۆرۆی ‪2016‬‬

‫فەرەنسا‬

‫پۆڵەندا‬

‫کرواتیا‬

‫چیک‬

‫ئینگلتەرا‬

‫پورتوگال‬

‫ئایسلەندا‬

‫سویسرا‬

‫ئەلبانیا‬

‫بەلجیکا‬

‫ئایرلەندای باکور‬

‫تورکیا‬

‫وێڵز‬

‫رۆمانیا‬

‫ئیسپانیا‬

‫نەمسا‬

‫سلۆڤاکیا‬

‫روسیا‬

‫ئەڵمانیا‬

‫ئیتاڵیا‬

‫‪15‬‬

‫رۆژی ئاڵتونی‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬پێش پێگرتن‪.‬‬ ‫‪-2‬وەك یەكن‪ ،‬فێاڵ «پ»‪ ،‬شاعیرێكی‬ ‫كوردە‪.‬‬ ‫‪-3‬درێژیشی هەیە‪ ،‬بوەستێ‌ سەر رەحەتە‪.‬‬ ‫‪-4‬قاچی زۆری قرتاند‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫نیوەی سەرو‪.‬‬ ‫‪-5‬رێگە «پ»‪ ،‬نەخێر «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬زیندەوەرێكە زۆر دەجوڵێ‌ ‪ +‬پیسایی‬ ‫سەر لەش‪.‬‬ ‫‪-7‬خەڵكی ئەو واڵتەیە‪ ،‬هاوینە هەوارێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬دوان لەدوگ‪ ،‬درەختێكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-9‬هەمو هەمانە‪ ،‬شتی هیچ‌و پوچ‪ ،‬دوان‬ ‫لەرەسم‪.‬‬ ‫‪-10‬نەخۆشییە «پ»‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-11‬گــیــانــلــەبــەرێــكــە‪ ،‬زۆرجــــار ئــەكــرێ‌‪،‬‬ ‫پێداویستی ماڵە‪.‬‬ ‫‪-12‬ئامێرێكی مۆسیقایە‪ ،‬كە هەڵیكرد‬ ‫خەتەرە‪.‬‬

‫جۆرە خشڵێكە‬ ‫قەپان – قاموس – فیتەر – فەرش – سەباح – زەرو – پینەو‬ ‫پەڕۆ – كەشك – پەڕەسێلكە – كۆشش – زباڵ – گۆشت – زبر –‬ ‫باروت – سنگ – باڵەخانە – موراد – زەمانە – زەرف – دەاللك‬ ‫– خەسو – بازە – زیان – زەاڵتە – گیسك – جەنگ – پرتەوبۆڵە‬ ‫‪ -‬چڵك‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫نۆڤاك جۆكۆڤیچی سربی یەكەمی ریزبەندیی‬ ‫یاریزانانی تێنسی سەرزەوی‪ ،‬رایگەیاند ‪ 15‬رۆژی‬ ‫رابردوو خۆشترین ساتەكانی ژیانی بەسەربردوە‪.‬‬ ‫جۆكۆڤیچ لە ‪ 15‬رۆژی رابردوودا دوو پاڵەوانێتیی‬ ‫تێنسی سەرزەویی بەدەستهێنا‪ ،‬یەكەمیان پاڵەوانێتی‬ ‫بەیجین و دوەمیشیان پاڵەوانێتیی ماستەرزی شانگهای‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫پاڵەوانەكەی جیهان‪ ،‬لەهیچكام لەدوو پاڵەوانێتیەكەدا‬ ‫هیچ كۆمەڵەیەكی نەدۆڕاند و سەرجەم یارییەكانی‬ ‫‪ 0-2‬بردۆتەوە‪.‬‬ ‫لەیاریی كۆتایی پاڵەوانێتیەكەی بەیجین دا لە رافائیل‬ ‫نادالی ئیسپانی بردەوە و دوێنێ یەكشەممەیش لە‬ ‫یاریی كۆتایی پاڵەوانێتیی شانگهای لە تسۆنگای‬ ‫فرەنسی بردەوە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (536) 19-10-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬ ‫لەیەكەمین كۆنفڕانسی پالتفۆرمی‬ ‫“دابــــڕان – ‪”26/3/2015‬دا‪،‬‬ ‫بــڕیــاری دەرچــوانــدنــی گۆڤارێكی‬ ‫رۆشــنــگــەری – رەخــنــەیــی‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەندێشەی ئیسالمی نەریتگەرایی‌و‬ ‫كەلەپورە سەپێنراوەكانی‪ ،‬لەناو هزری‬ ‫تاك‌و كۆی كورد‪ ،‬پەسەند كرا‪ ،‬هاوكات‬ ‫بڕیاری دروستكردنی بازنەكانی چاالكی‬ ‫“دابـــڕان” لەكوردستان‌و هەندەران‪،‬‬ ‫لەتەك رسكاندنی سایتی “دوڕیــان”‬ ‫دران‪.‬‬ ‫ئێستاش خۆشبەختانە ئەو ئاواتە هاتە‬ ‫دی‌و پالتفۆرمی “دابــڕان” لەدوتوێی‬ ‫‪ 78‬الپەڕەی قەوارە گەورەدا‪ ،‬ژمارە‬ ‫“‪”1‬ی گۆڤاری دابــڕان – ی بەچاپ‬ ‫گەیاند‪.‬‬ ‫ژمارە “‪”1‬ی گۆڤاری دابڕان چەندین‬ ‫بابەتی ناوازەی لەخۆگرتوە لەوانە‪:‬‬ ‫ێ سیاسییەكانی‬ ‫(بەشێك لەملمالن ‌‬ ‫ناو كۆمەڵگەی ئەسحابە – سەربەست‬ ‫سەلیم)‪( .‬پیشەی بانگخوازی ئیسالمی‬ ‫لەكوردستان – د‪ .‬ئەمین عوسمان)‪.‬‬ ‫(ئاین لەروانگەی ماركسیستەكانەوە‬ ‫– حـــەمـــە ســەعــیــد حـــەســـەن)‪.‬‬ ‫(رۆشنگەری‪ ،‬پرۆژەیەك لەدەرەوەی‬ ‫زەمەن‌و شوێندا – كارزان كاوسێن)‪.‬‬

‫عەلی قەرەداغی‬ ‫داوای سەربڕینی‬ ‫مەزن دەكات!‬

‫(رەخنەگرتن لەئایین چییەو بۆچی‬ ‫پێش مــەرجــی رزگــاریــیــە؟ ‪ -‬ناسر‬ ‫ئیعتمادی)‪( .‬راڤەیەكی كورت لەسەر‬ ‫فێمێنیزم‌و جەندەر – ئەڤین عەزیز)‪.‬‬ ‫(خوێندنەوەیەك بۆ كتێبی “داعش‬ ‫كوڕی شەرعی سەلەفیزم” – ساالر‬ ‫تاوەگۆزی)‪( .‬لەدایكبونی ئادەمیزاد‬

‫لەبارەی چەمكی “پ ــی ــرۆز”ەوە –‬ ‫ڤینۆس فایەق)‪( .‬پێغەمبەر راڤەكاری‬ ‫قورئان نییە – خەسرەو میراودەلی)‪.‬‬ ‫(تەلقین‪ ،‬ئایدیۆلۆژیەتی كۆیلەیەتی –‬ ‫توانا شێخانی)‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا‪ ،‬پالتفۆرمی دابــڕان‪،‬‬ ‫ژمــارە (‪)1‬ی گۆڤاری زانست –ی‬

‫دابــڕانــی لــەدو توێی ‪ 27‬الپــەڕەی‬ ‫قـــەوارە گـــەورەدا بەچاپگەیاند كە‬ ‫چەندین بابەتی زانستیی لەخۆگرتوە‪.‬‬ ‫زانیاری زیاتر لەپاشكۆی‬ ‫روانگەو رەخنەدا دەخوێننەوە‬

‫فۆتۆگرافەرێكی كورد‪ ،‬خەاڵتێكی جیهانیی بەدەستدەهێنێت‬ ‫چاودێر – تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫لــە ‪17/11‬ی هــەمــو ســاڵــێــكــدا‪،‬‬ ‫لــەلــەنــدەنــی پایتەختی بریتانیا‪،‬‬ ‫رێكخراوی “روری پیك” كە رێكخراوێكی‬ ‫پەرەپێدانی كولتوریی‌و رۆشنبیرییەو‬ ‫ێ‬ ‫كاری میدیای جیهانییە‪ ،‬سااڵنە س ‌‬ ‫ێ هونەرمەند‪،‬‬ ‫خــەاڵت دەبەخشێتە س ‌‬ ‫ئەمساڵ لەبیستەمین فێستیڤاڵیدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ دو میدیاكاریی دیكەدا‪ ،‬خەاڵتی‬ ‫بەخشییە فۆتۆگرافەری كورد زمناكۆ‬ ‫ئیسماعیل‪ ،‬ئەو رێكخراوەش ئەوەی‬ ‫راگەیاند كە‪ :‬ئەمە یەكەمجارە كوردێك‬ ‫ئەو خەاڵتە بەدەستبهێنێت‪.‬‬

‫رۆژنـــامـــەوان‌و فــۆتــۆگــرافــەر زمناكۆ‬ ‫ئیسماعیل بە “چــاودێــر”ی راگەیاند‪:‬‬ ‫لــەڕێــگــەی ئیمەیلی بــەڕێــوەبــەری‬ ‫فێستیڤاڵی “روری پیك” پێمڕاگەیەندرا‬ ‫كە هاوشانی دو میدیاكاری دیكەی‬ ‫جیهانیی‪ ،‬بومەتە خاوەنی بیستەمین‬ ‫خــەاڵتــی ئــەو فێستیڤاڵە بــۆ ساڵی‬ ‫‪.2015‬‬ ‫وتیشی‪ :‬خۆشبەختم كە یەكەمجارە‬ ‫مــیــدیــاكــارێــكــی كـــورد ئـــەو خــەاڵتــە‬ ‫بەدەستبهێنێت‪ ،‬ئاماژەی بەوەیشدا‪:‬‬ ‫خــەاڵتــی “روری پــیــك” خەاڵتێكی‬ ‫نێودەوڵەتییەو سااڵنە لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان لەفێستیڤاڵێكدا لەلەندەن‬

‫حیكایەتەكانی كرێتا‬

‫حیكایەتی (‪)2‬‬

‫رەنگدانەوەی ئااڵی یۆنان لەكەلتورەكەیاندا‬ ‫یۆنان ‪ -‬گۆران هەڵەبجەیی‪:‬‬ ‫دەمــێــك دەوڵــەتــی عوسمانی ساڵی‬ ‫(‪ )1359‬ســەرجــەم خــاكــی یۆنانی‬ ‫داگــیــركــرد‪ ،‬ئــیــدی ســەردەمــێــكــی نوێ‬ ‫لەچەوساندنەوە دەستیپێكرد‪ ،‬كە پتر لە‬ ‫(‪ )500‬ساڵ درێــژەی كێشا‪ .‬لەسایەی‬ ‫داگیركردندا هەمو شتێك لەیۆنانیەكان‬ ‫قەدەغەكرا‪ ،‬عیبادەت‪ ،‬هونەر‪ ،‬ئەدەب‪،‬‬ ‫ئااڵو‪ ،‬زۆر شتی دیكە‪.‬‬ ‫بــەاڵم یۆنانیەكان مقاوەمەیەكی ب ‌ێ‬ ‫وێنەیان كردو بەهیچ جۆرێك تەسلیم بەو‬ ‫واقیعە نوێیە نەبون‪ .‬بەئاشكرا یا بەنهێنی‬ ‫درێژەیان بەپەیڕەوكردنی كەلتورەكەیاندا‪.‬‬ ‫بــۆ نــمــونــە‪ ،‬دەوڵــەتــی عوسمانی‪ ،‬یا‬ ‫دەوڵەتانی دیكەی پێشوی ئیسالمی‪ ،‬وەك‬ ‫عەباسی‪ ،‬ئەمەوی‪ ،‬یا خولەفاكان‪ ،‬هەر‬ ‫نەتەوە یا هەر واڵتێكیان داگیركردبێت‪،‬‬ ‫بــەزەبــری هێز خەڵكەكەیان كــردوەتــە‬ ‫موسوڵمان‪ .‬بــەاڵم یۆنانیەكان ملكەچی‬ ‫ئەو فشارەی عوسمانیەكان نەبون‪ ،‬لەبری‬ ‫ئەوە جیزیەیان هەڵبژارد‪ ،‬واتە سەرانە‪.‬‬ ‫یەكێك لەمەرجەكانی ئیسالم بۆ غەیرە‬ ‫ئیسالم‪ ،‬جیزیەیە‪ ،‬واتە گەر ئەو نەتەوە‪،‬‬ ‫یا كەسە‪ ،‬یا كەسانی سەر بەئاینێكی‬

‫دیكە‪ ،‬بەتایبەتی ئاینی كریستیان نەبوبنە‬ ‫ئیسالم‪ ،‬ئەوە گەرەك بوە لەسەریان كە‬ ‫جیزیە بــدەن‪ .‬یۆنانیەكانیش جیزیەیان‬ ‫هەڵبژاردو بەمەش پارێزگارییان لەئاین‌و‬ ‫كەلتوری خۆیان كرد‪.‬‬ ‫سەبارەت بەهەڵكردنی ئــااڵش‪ ،‬بەهەمو‬ ‫شــێــوەیــەك قــەدەغــەبــو‪ ،‬ئــەو ئــااڵیــەش‬ ‫سومبولی دیرۆكی هەزارەها ساڵەیانە‪،‬‬ ‫چۆن دەتوانن بەئاسانی دەستبەرداری‬ ‫ببن‪.‬‬ ‫بۆیە كەسێكی زیرەك تائێستا نازانرێت‬ ‫كێیە‪ ،‬پێدەچێت كەسێكی بــەهــرەدار‬ ‫بوبێت وەك بیرمەند‪ ،‬مێژونوس‪ ،‬نوسەر‪،‬‬ ‫هونەرمەند یەكێك لەمانە بوە‪.‬‬ ‫ئەو كەسە بیرۆكەیەكی جوانی بۆدێت‪،‬‬ ‫بیرۆكەكە دەڵێت (داروبەردی واڵت بكەن‬ ‫بەشین‌و سپی)‪ .‬ئەم دو رەنگە واتە شین‌و‬ ‫سپی‪ ،‬ئەو دو رەنگەن كە ئــااڵی یۆنان‬ ‫پێكدەهێنن‪ .‬مەبەست لەمەش ئەوە بو كە‬ ‫هەردەم رەنگەكانی ئااڵ قەدەغەكراوەكەیان‬ ‫لەبەر چاوبن‪.‬‬ ‫ئەم بیرۆكەیە زۆر بەخێرایی چوە بواری‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪ .‬سەرەتا بەخانوەكانیان‬ ‫دەستیان پێكرد‪ .‬دیــوار سپی‌و دەرگــاو‬

‫بەڕێوەدەچێت‌و سی رۆژ دەخایەنێ‌‪،‬‬ ‫ێ كــەس كە‬ ‫ێ بەس ‌‬ ‫خــەاڵتــەكــە دەدر ‌‬ ‫كاری میدیای كاریگەریان لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان كردبێ‌‪ ،‬هۆكاری بەخشینی ئەو‬ ‫خەاڵتەش بەمن ئەوەیە كە ساڵی رابردو‬ ‫توانیومە ئازارو مەینەتیەكانی ئیزدیەكان‬ ‫لەڕێگەی وێنەگرتنی فیچەرێكی شەش‬ ‫خولەكییەوە بگەیەنمە تەواوی جیهان‪.‬‬ ‫ئــەوەشــی خــســتــەڕو كــە لەئێستادا‬ ‫لەخۆئامادەكردندایە بۆ ئەو فێستیڤاڵە‬ ‫جیهانییە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی خراپی دۆخی‬ ‫ئابورییەوە ناتوانێت بــەشــداری لەو‬ ‫فێستیڤاڵەدا بكات‪.‬‬

‫پــەنــجــەرە شین‪ .‬پــاشــان هێدی هێدی‬ ‫تەشەنەی كرد بۆ نێو كەلوپەلی مااڵنیش‪،‬‬ ‫وەك مێز‪ ،‬كورسی‪ ،‬قەنەفە‌و كەلوپەلەكانی‬ ‫دیكەی نێو مــاڵ‪ .‬تەنانەت چەرچەفی‬ ‫سەرمێزیش كرایە شین‌و سپی‪ ،‬كە تا رۆژی‬ ‫ئەمڕۆش لەزۆربەی رێستۆرانتەكاندا ئەو‬ ‫چەرچەفە لەسەر مێزەكان رادەخەن‪.‬‬ ‫ئەوەی سەیرە‪ ،‬هێندە بەخێرایی ئەم دو‬ ‫رەنگە باڵو بوەوە‪ ،‬عوسمانیەكان نەیانتوانی‬ ‫رێگری لێبكەن‪ ،‬چونكە بۆیاخكردنی ماڵ‪،‬‬ ‫یا دیــوار‪ ،‬كارێكی تایبەتەو بۆیان نییە‬ ‫قەدەغەی بكەن‪.‬‬ ‫لــەوســاتــەوە تا ئێستا ئــەم دو رەنگە‬ ‫بارزترین‌و زاڵترین رەنگن بەسەر هەمو‬ ‫رەنگەكانی دیكەدا لەواڵتی یۆنان‪ ،‬ئیدی‬ ‫لەهەر بوارێكدا بێت‪ .‬باوەڕ ناكەم شوێنێك‬ ‫هەبێت ئــەم دو رەنــگــەی لەشتێكدا یا‬ ‫لەبەشێك لەكەلوپەلەكانیدا بونی نەبێت‪.‬‬ ‫واڵتی یۆنان‪ ،‬سروشتی یۆنان‪ ،‬خانوەكانی‬ ‫یۆنان‪ ،‬وەك دەریـا‌و ئاسمانەكەی‪ ،‬وەك‬ ‫ئااڵكەی‪ ،‬بەو دو رەنگەوە جوانن‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫لەشوێنێكدا گەر رەنگەكانی (شین‌و سپی)‬ ‫بەدینەكەیت‪ ،‬وا هەستدەكەیت لەواڵتێكی‬ ‫دیكەیت‪ ،‬نەك یۆنان‪.‬‬

‫مەریوان مەسعود‬

‫لەتازەترین وتاری هەینیدا كە لەدەوحەی پایتەختی قەتەر پێشكەشی كردوە‪،‬‬ ‫عەلی قەرەداغی داوای جیهادو ئەنجامدانی (سەربڕین) دەكات لەموسڵمانان دژ‬ ‫بەئیسرائیلییەكان‌و پێیوایە ئەم شەڕو ئاژاوەیەی لەكەنداوی عەرەبی‌و سوریا‌و عیراق‬ ‫دەگوزەرێ‌‌و ئەو كردەوە تیرۆریستیانەی داعش دژ بەپێشمەرگەو كوردو ئێزدییەكان‬ ‫كردویەتی‌و دەیكات‪ ،‬هەموی مەسەلەی الوەكین‌و مەسەلە سەرەكییەكە (سەربڕین‌و‬ ‫قوربانیدانە بەماڵ‌و گیان) لەدژی جولەكەكان !‪.‬‬ ‫دكتۆر عەلی قەرەداغی ئەمینداری گشتی یەكێتیی جیهانیی زانایانی مسوڵمان‪،‬‬ ‫ئایەتی (وفديناه بذبح عظيم) لەوتارەكەی دێنێتەوەو داوای ئەنجامدانی “سەربڕینی‬ ‫مەزن” دەكات دەرهەق بەمرۆڤەكان‌و بەبۆچونی ئەو ئێستا (مزگەوتی ئەقسا)ی‬ ‫قودس‪ ،‬لەمەترسیدایەو پێویستە جیهاد‌و قوربانیدانی بۆ بكرێت‪ ،‬بۆ ئەمەش دەڵێت‪:‬‬ ‫ناكرێت ئەم ئوممەتە بەم شێوەیە بمێنێتەوە‪ ،‬ئەگەر ئێمە دەمانەوێت گرنگی بەقوربانی‬ ‫بدەین‌و بەچاوێكی رێزەوە سەیری بكەین‪ ،‬دەبێت قوربانی راستەقینە بۆ قودس بێت‪،‬‬ ‫كە دەبێت بەماڵ‌و بەگیان بێت‪ .‬بۆ ئەمەش ئەم ئایەتەی هێناوەتەوە (إن اهلل اشرتى‬ ‫من املؤمنني أنفسهم وأمواهلم بأن هلم اجلنة يقاتلون يف سبيل اهلل فيقتلون ويقتلون‬ ‫وعدا عليه حقا يف التوراة واإلجنيل والقرا‌ن ومن أوفى بعهده من اهلل فاستبشروا ببيعكم‬ ‫الذى بايعتم به وذلك هو الفوز العظيم)‪.‬‬ ‫قەرەداغی كە لەكوردستان بەكەسایەتییەكی هێمن خۆی ناساندوەو دروشمی‬ ‫ئاشتی‌و پێكەوەژیان بەرزدەكاتەوە‌و هەندێجاریش وەك (براگەورەو پیاوچاك) خۆی‬ ‫دەردەخات‪ ،‬كەچی راستەوخۆ داوای رەشكردنەوەو لەناوبردنی جولەكەكان دەكات‌و‬ ‫دەڵێت‪“ :‬ئێمەی مسوڵمانان خەوتوین‌و تەنها بە بەیاننامە ئیدانەی دەكەین‪ ،‬دیارە‬ ‫سەركەوتن‌و رزگاری‌و لێخۆشبون بەدەست نایەت بەقوربانیی نەبێت‪ ،‬خوای گەورە‬ ‫بەوە بیرمان دەخاتەوە كە دەفەرموێت (وفديناه بذبح عظيم)”‪.‬‬ ‫ئەم وتانە هی عەلی قەرەداغییە‪ ،‬كە بەجلوبەرگێكی عەرەبییەوە لەمینبەری‬ ‫مزگەوتێكی واڵتێكی عەرەبیی (پشتگیركەر لەكاری تیرۆریستی لەهەمو جیهان)‪،‬‬ ‫ئەم وتارەی داوەو لەكوردستانیش تەنیا بەجامانەو جلوبەرگی كوردییەوە دەیبینین‬ ‫كە باسی ئاشتەوایی‌و برایەتی‌و پێكەوەژیان دەكات‌و ئیدانەی كردەوەكانی داعش‬ ‫دەكات !‪ ،‬كەچی لەم وتارەیدا راشكاوانە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە ئەوەی‬ ‫ئێستا لەناوچەكە دەگوزەرێت شتی الوەكین‌و بەڵكو مەترسییە گەورەكە رزگاركردنی‬ ‫مزگەوتی ئەقسایە!‪.‬‬ ‫دیارترین‪ ،‬ئەو شتانەی كە قەرەداغی بەالوەكی ناویان دەبات‪ ،‬كردەوەی تیرۆریستی‌و‬ ‫ئەو شەڕەیە كە داعش سەپاندویەتی‌و خەالفەتی بۆ سەربڕینی خەڵك راگەیاندوە‪،‬‬ ‫كە ئەمانە بەالوەكی دادەنێت كە رۆژانە دەیان كەس دەبنە قوربانی‌و ماڵ‌و حاڵیان‬ ‫وێراندەكرێت‪ ،‬كەچی لەبەرامبەر ئیسرائیلییەكان داوای جیهاد دەكات‌و سەربڕینی‬ ‫پێشمەرگەو بەرگریكردنی خەڵكی كوردستان بەالوەكی دادەنێت!‪.‬‬ ‫ئەم پیاوە ئاشتیخوازەی كوردستان‌و توندڕەوەی عەرەب!‪ ،‬لەوێبسایتەكەی خۆی‬ ‫وتارەكەی بەكوردیش باڵوكردۆتەوە بۆ ئەوەی كار لەخوێنەرو ئیسالمخوازانی كوردیش‬ ‫بكات‌و ئەوانیش بێنە مەیدانەوە بۆ قوربانیدان‌و سەربڕینی جولەكەكان! بۆیە چەندین‬ ‫نمونە دێنێتەوەو داوا لەدەوڵەمەندەكان دەكات كە پارە كۆبكەنەوەو بینێرن بۆ جیهاد‬ ‫لەفەڵەستین‪ ،‬لەكاتێكدا موچەخۆرانی كوردستان رۆژانە خۆپیشاندان‌و بایكۆتی‬ ‫دەوام دەكەن‪ ،‬چونكە وا بۆ چوار مانگ دەچێت موچەیان وەرنەگرتوە!‪ ،‬دەپرسم‬ ‫ئەی مامۆستاكەی عەرەب‪ ،‬بۆ داوای كۆمەك ناكەیت بۆ ئاوارە كوردە ئێزدییەكان‬ ‫كە بەغەدرو بەناوی ئیسالمەوە ماڵ‌و گیانیان تااڵنكراو ژنەكانیان بون بەكەنیزەو‬ ‫پیاوەكانیان زیندەبەچاڵ!‪ ،‬بۆ نایەیت پێشنیازێك بكەیت‌و ئاوێك بكەیت بەو ئاگرەی‬ ‫ئێستا لەناوخۆی كوردستان دەگوزەرێت‪ ،‬كە بەداخەوە شەڕی ناوخۆ لەبەر دەرگایە!‬ ‫كەچی كۆمەك‌و كەمپین دەكەیت بۆ فەڵەستینییەكان‌و پارەیەكی خەیاڵیان بۆ‬ ‫كۆدەكەیتەوە؟!‪.‬‬

‫دیدار لەگەڵ‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫پیتەر سلۆتەردایک دەربارەی تۆپی پێ‬

‫نوێرتین دیداری‬

‫سەملان ڕووشدی‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫ذمارة (‪ )477‬دووشةممة ‪ 201٥/10/19‬ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫مارلۆن جیمز براوەی ‪٢٠١٥‬ـی خەاڵتی بووکەری ئەدەبی‬ ‫بە ڕۆمانی کورتەمێژووی حەوت کوشنت‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫مارلۆن جیمز‪ ،‬نووسەری جامایکایی‪،‬‬ ‫بــۆ ڕۆمــانــی «کــورتــەمــێــژووی حــەوت‬ ‫کوشتن» خەاڵتی ئەدەبیی بووکەری‬ ‫‪٢٠١٥‬ـی بردەوە‪.‬‬ ‫مارلۆن جیمز بۆ نووسینی ئەم ڕۆمانە‬ ‫سوودی لە «هەوڵدان بۆ تیرۆری بۆب‬ ‫مارلی‪ -‬هونەرمەندی ناوداری جامایکی‪،‬‬ ‫لە کۆتاییی حەفتاکاندا» وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکە لە دووتوێی ‪ ٦٨٠‬الپەڕەدا باڵو‬ ‫بووەتەوە‪.‬‬ ‫مـــارلـــۆن جــیــمــزی ‪٤٤‬ـــســاڵــە‪ ،‬کە‬ ‫یەکەمین نووسەری جامایکایییە ئەم‬ ‫خەاڵتە ‪ ٥٠‬هــەزار پاوەنییە بباتەوە‪،‬‬ ‫دەڵــێــت‪« :‬بەشێکی زۆری کتێبەکەم‬ ‫بە ئیلهام‌وەرگرتن لە مۆسیقای ڕگە‬ ‫نووسیوە و خودی خەاڵتەکەش پێشکەش‬ ‫بە باوکی کۆچکردووم دەکەم‪».‬‬ ‫ڕۆمــانــی «کــورتــەمــێــژووی حــەوت‬ ‫کوشتن» زیــاتــر لــە ‪ ٧٥‬کەسایەتیی‬ ‫تێدایە و بەشە جیاوازەکانی ڕۆمانەکە لە‬

‫زاری حیکایەتخوانی جیاواز جیاوازەوە‬ ‫دەگێڕدرێنەوە‪.‬‬ ‫مارلۆن خەاڵتەکەی لە دەستی شاژنی‬ ‫بەریتانیا وەرگرت‪.‬‬ ‫گاردیان ڕایگەیاند‪« :‬یەکەمین ڕۆمانی‬ ‫جیمز‪ ،‬بە ناوی‪ ،‬شەیتانی جۆن کرۆڤ‪،‬‬ ‫لە الیــەن پەخشخانەکانەوە ‪ ٧٨‬جار‬ ‫ڕەت کراوەتەوە‪ ».‬خودی مارلۆن جیمز‬ ‫دەڵێت‪« :‬زۆری نەما لەبەر ئەم ڕووداوە‬ ‫واز لە نووسین بهێنم‪ ».‬بەاڵم سەرەنجام‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠٠٥‬ـدا توانی ئەو ڕۆمانە باڵو‬ ‫بکاتەوە‪ .‬مارلۆن جیمز سەرەڕای ئەوەی‬ ‫ئێستا خەاڵتی بووکەری بردووەتەوە‪ ،‬پێی‬ ‫وایە لەو کاتەوە تا ئێستا پیشەسازیی‬ ‫چــاپ و بــاوکــردنــەوە هیچ گۆڕانێکی‬ ‫بەسەردا نەهاتووە‪.‬‬ ‫مارلۆن دەڵێت‪« :‬ڕۆژگارێک وا بیرم‬ ‫دەکــردەوە چیرۆکگەلێک دەنووسم کە‬ ‫خەڵکی حەز بە خوێندنەوەیان ناکەن‪.‬‬ ‫پاش شکستی یەکەم ڕۆمانم خەریک بوو‬ ‫تەسلیم ببم‪ .‬دەستنووسەکانم سنووردار‬ ‫کـــردن و تــەنــانــەت لــە کۆمپیوتەری‬ ‫هاوڕێکانمدا تێکستەکانمم سڕینەوە‪.‬‬

‫هەڵبەت دوایــی هێندێک نوسخەم لە‬ ‫ئیمەیڵەکەمدا دۆزینەوە‪».‬‬ ‫مارلۆن جیمز لە وەاڵمی پرسیارێکدا‬ ‫ســەبــارەت بــە «ئــەدەبــیــاتــی خــراپ»‬ ‫دەڵێت‪« :‬وشــەی خراپ ڕێژەیییە‪ .‬من‬ ‫لەم ڕۆمانەدا دەربارەی توندوتیژیی زۆر‬ ‫و مرۆڤگەلێک نووسیومە کە باش نیین‬ ‫و پێم وایە خودی چیرۆکەکە چەشنە‬ ‫ئەدەبیاتێکی لەم جۆرەی دەوێت‪».‬‬ ‫جیمز ڕۆمانی «کورتەمێژووی حەوت‬ ‫کوشتن» بە (گومانی ئەزموونی)ـی‬ ‫خۆی لە مێژووی جامایکا وەسف دەکات‬ ‫و دەڵێت‪« :‬زۆرێــک لە بەشەکانی ئەم‬ ‫ڕۆمانە بە پێی ڕووداوە ڕاستەقینەکان‬ ‫نووسراوە و بەشێکی کەمیشی کە لە‬ ‫بارەیەوە هیچ مێژوویەک لەبەر دەستدا‬ ‫نییە‪ ،‬دروستکراوی زەینی خۆمە‪».‬‬ ‫ڕۆمــانــی «کــورتــەمــێــژووی حــەوت‬ ‫کــوشــتــن» لــە هــەوڵــدان بــۆ تــیــرۆری‬ ‫بـــۆب مـــارلـــی‪ ،‬بــانــدەکــانــی مـــاددە‬ ‫بێهۆشکەرەکان‪ ،‬نوێنەرانی پارلەمان‪،‬‬ ‫مرۆڤکوژە پیشەیییەکان‪ ،‬شاجوانەکان‪،‬‬ ‫ڕۆژنامەنووسان و تەنانەت کارمەندەکانی‬

‫سی ئای ئەی لە جامایکا دەدوێت‪.‬‬ ‫مارلۆن جیمز‪ ،‬لە ساڵی ‪١٩٧٠‬ـدا لە‬ ‫شــاری کینگستۆنی جامایکا لە دایک‬ ‫بووە‪ .‬لە ساڵی ‪٢٠١٠‬ـدا خەاڵتی ئەدەبیی‬ ‫ئاشتیی دیتۆنی بۆ ڕۆمانی «کتێبی‬ ‫ژنانی شەو» بردەوە‪.‬‬ ‫بۆچوونی لیژنەی داوەرانــی خەاڵتی‬ ‫بووکەر دەربارەی ڕۆمانی «کورتەمێژووی‬ ‫حــــەوت کــوشــتــن»‪ ،‬بـــەم جــۆرەیــە‪:‬‬ ‫«نــاونــیــشــانــی کتێبەکە بــە باشیی‬ ‫قورساییی و پڵۆتی مەزنی چیرۆکەکە‬ ‫نییە‪ .‬ئەم چیرۆکە خەیاڵییە پەنهانکارە‪،‬‬ ‫کە لە دااڵنی سیاسەت و توندوتیژییە‬ ‫تــاوانــکــاریــیــەکــان‪ -‬لــە جــامــایــکــای‬ ‫حەفتاکانەوە ســەر دەردەهێنێت‪ ،‬بە‬ ‫هۆی کەسایەتی و چیرۆکەکانییەوە زۆر‬ ‫سەرسامکەرە‪ :‬توند‪ ،‬بێڕەحم‪ ،‬تانەئامێز‪،‬‬ ‫زەریــف‪ ،‬پرسەدار‪ ،‬ناسک‪ ،‬تەنزئاسا و‬ ‫تەنانەت کفرئامێزیشە‪ .‬چیرۆکێکە وا لە‬ ‫خوێنەر دەکات بهەژێت‪».‬‬ ‫ڕۆژنامەی دەیلی تەلەگراف نووسی‪:‬‬ ‫«ئەم ڕۆمانە بە توندوتیژییەکی بێئامان‬ ‫و تەکنیکی فرەدەنگییەوە‪ ،‬مێژوویەکی‬

‫تاریک و توقێنەر دەگێڕێتەوە‪».‬‬ ‫مایکڵ ڤود‪ ،‬سەرۆکی لیژنەی داوەرانی‬ ‫خــەاڵتــی بــووکــەر دەڵــێــت‪« :‬ئێمە بۆ‬ ‫هەڵبژاردنی ئەم ڕۆمانە گرفتێکمان نەبوو‪.‬‬ ‫بڕیاردان بۆ براوەبوونی ئەم ڕۆمانە بە‬ ‫کۆی دەنگ ئەنجام درا و بۆ خۆشمان‬ ‫تۆزێ چاوەڕواننەکراو بوو‪».‬‬ ‫نیۆ یۆرک تایمز نووسی‪« :‬ئەم ڕۆمانە‬ ‫نموونەیەکی دروستکراوە لە فیلمی‪،‬‬ ‫سەختتر لـــەوەی بــیــدۆزنــەوە‪ ،‬کــە لە‬ ‫دەرهێنانی کۆنتین تارانتینۆیە‪».‬‬ ‫مارلۆن جیمز ئاماژە بــەوە دەدات‪:‬‬ ‫«ڕۆمانەکەم لە دوورخراوگەدا نووسیوە‬ ‫و بۆ من ئەم مەودایە پێویست بوو‪ .‬ئەم‬ ‫کتێبە بۆ من چ لە ڕووی بابەت و چ لە‬ ‫ڕووی پێکهاتەوە‪ ،‬پڕمەترسی بوو‪».‬‬ ‫مایکڵ ڤود لە ڕاپۆرتەکەیدا دەربارەی‬ ‫ڕۆمــانــەکــەی جیمز دەڵــێــت‪« :‬لێوڕێژ‬ ‫لە سەرسامی‪ ،‬پڕ لە جنێو و گەلێک‬ ‫بێڕەحمە‪ ».‬هەروەها بە سەرسامکەرترین‬ ‫ڕۆمـــان لەنێو کاندیدەکاندا وەسفی‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫جیمز پێشتر گوتوویەتی کە زۆر لەژێر‬

‫کاریگەریی چارڵز دیکنزدایە‪.‬‬ ‫لــە الیــەکــی تــــرەوە‪ ،‬خــەاڵتــی مەن‬ ‫بــووکــەر بۆ بەرهەمی جێی سەرنجی‬ ‫پەخشخانەکان‪ ،‬بۆ ساڵی ‪ ،٢٠١٥‬درا بە‬ ‫ڕۆمانی «کەمێک ژیان» کە لە نووسینی‬ ‫هانیا یاناگی هارایە‪ .‬ئەم ڕۆمانە چیرۆکی‬ ‫چــوار هاوڕێی زانکۆیە کە بۆ ناوبانگ‬ ‫و پــارە دەچنە نیۆ یــۆرک‪ .‬لە ڕووی‬ ‫سۆزدارییەوە زۆر قووڵە و کاریگەرییەکی‬ ‫هێندە جوان لە خوێنەردا دروست دەکات‬ ‫کە لە خودی ژیان سەرسامکەرترە‪.‬‬ ‫هانیا لەدایکبووی ‪١٩٧٥‬ــــی لۆس‬ ‫ئەنجلۆسە‪.‬‬

‫کاندیدەکانی تری خەاڵتی‬ ‫بووکەری ‪ ٢٠١٥‬بریتی بوون لە‪:‬‬ ‫دوورگەی ئەتڵەس‌ئاسا‪ /‬تۆم مککارسی‬ ‫ساڵی هەاڵتووەکان‪ /‬سۆنجیۆ سهۆتا‬ ‫ماسیگرەکان‪ /‬چیگیزی ئوبیوما‬ ‫بەکرەی شین‪ /‬ئانێ تایڵەر‬ ‫کەمێک ژیان‪ /‬هانیا یاناگی هارا‬

‫ژمار ‌ه (‪ )477‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/10/19‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫پۆلێنكردنی خوێنه‌ر و غه‌دركردن له‌ ڕۆمان‬

‫چه‌ند سه‌رنجۆچكه‌یه‌ك ده‌رباره‌ی ڕۆمانی (ڕیبه‌نێكی سوور و ملپێچێكی ڕه‌ش)ـی كاروان عومه‌ر كاكه‌سوور‬ ‫سواره‌ نه‌جمه‌دین‬

‫له‌ كاتی نووســیندا ئه‌گه‌ر خه‌یاڵت الی‬ ‫خوێنه‌ر بێت‪ ،‬ناتوانی ئه‌وه‌ بنووســیت ك ‌ه‬ ‫خــۆت ئه‌ته‌وێت‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌وه‌ ده‌نووســیت‬ ‫كه‌ خوێنه‌ر داوای ده‌كات‪ ،‬كاتێكیش خۆت‬ ‫ڕاده‌ســتی خواســتی خوێنــه‌ر كــرد‪ ،‬ئه‌و‬ ‫به‌رهه‌مه‌ گوزارشــت له‌ ناخی خۆت ناكات‪،‬‬ ‫به‌ڵكــو وه‌ك پیشــه‌گه‌رێك بــه‌ پێوانــه‌ی‬ ‫كڕیاره‌كه‌ كااڵكه‌ت چێ ده‌كه‌ی‪.‬‬ ‫نووســه‌ران بــه‌ گشــتی له‌بــه‌رده‌م ئه‌و‬ ‫پرســیاره‌دا دۆشــداده‌مێنن كــه‌ «بۆ چی‬ ‫ده‌نووســن؟» تــا هه‌نووكــه‌ وه‌اڵمێكــی‬ ‫شایســته‌م له‌و باره‌یه‌وه نه‌بیستووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌مه‌وێت به‌و وه‌اڵمــه‌ی «فلیپ الركن»ی‬ ‫شاعیر ڕازیبم كاتێك ده‌ڵێت‪( ،‬هۆكاره‌كه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌یــه‌ كــ ‌هس‌ ئه‌وه‌ی نه‌نووســیی كه‌ من‬ ‫ده‌مویســت بیخوێنمه‌وه‌) ئه‌م ده‌ربڕینه‌ش‬ ‫چه‌نــده‌ خۆدزینه‌وه‌یــه‌ لــه‌ پرســیاره‌كه‌‬ ‫ئه‌وه‌نــده‌ش ئاماژه‌یــه‌ بــۆ داهێنــان‪ ،‬لــه‌‬ ‫ڕاستیشــدا نــه‌ ئه‌م وه‌اڵمه‌ و نــه‌ هیچ كام‬ ‫له‌و وه‌اڵمانه‌ی ده‌درێنه‌وه‌ له‌ ئاســت گرانی‬ ‫ئه‌و پرسیاره‌دا نین‪ ،‬پرسیاره‌كان هه‌میشه‌‬ ‫ده‌مانوه‌ســتێنن‪ ،‬هیچ شتێك وه‌ك پرسیار‬ ‫مــرۆڤ ناوه‌ســتێنێت‪ ،‬پرســیار مــرۆڤ‬ ‫ده‌كاته‌ به‌رده‌م دۆشــدامان و بیركردنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ناچــاری به‌گه‌ڕخســتنی مێشــكی ده‌كات‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم نووســه‌ره‌كان گه‌مه‌كارێكی باشــن‬ ‫بــۆ وه‌اڵمی ئاماده‌‪ ،‬نووســه‌ر بــه‌و پێیه‌ی‬ ‫سه‌روكاری له‌گه‌ڵ داڕشتنه‌وه‌دایه‌ هه‌میشه‌‬ ‫ده‌توانێــت لــه‌ كورترین مــاوه‌دا وه‌اڵمێك‬ ‫ئاماده‌ بكات‪ ،‬ده‌توانێت وه‌اڵمی پێویســت‬ ‫بدۆزێتــه‌وه‌ و خــۆی ده‌رباز بــكات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫وه‌ك ده‌وترێــت ماری مارخۆر هه‌یه‌‪ ،‬ماری‬ ‫مارخــۆری نووســه‌رانیش ئه‌و پرســیاره‌یه‌‬ ‫كه‌ بۆ ده‌نووســن؟ به‌ چاوپۆشــین له‌وه‌ی‬

‫پێچه‌وانــه‌ی پرســیاره‌كه‌ وه‌ربگریــن‪ ،‬یان‬ ‫پرسیاره‌كه‌ بۆ شێوه‌یه‌كی تر بگۆڕین (ك ‌ه‬ ‫ئه‌مانه‌ش هــه‌ر هه‌وڵی خــۆ ده‌ربازكردنه‌)‬ ‫ده‌توانین بڵێین بۆ كێ ده‌نووسین؟‬ ‫لێره‌وه‌ دێمه‌ سه‌ر ئه‌م پرسیاره‌ و كرۆكی‬ ‫باسه‌كه‌م‪ .‬كاتێك ڕۆمانی (ڕێبه‌نێكی سوور‬ ‫و ملپێچێكی ڕه‌ش)ـــی ڕۆماننووس كاروان‬ ‫عومــه‌ر كاكه‌ســور)م گرت به‌ده‌ســتمه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌ســتبه‌جێ چــاوم چــووه‌ ســه‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫له‌ســه‌ری سه‌ره‌وه‌ نووسراوه‌ (ڕۆمانێك بۆ‬ ‫الوان)‪ ،‬ئه‌گه‌رچــی له‌و كاتەدا و ئێســتاش‬ ‫له‌و باوه‌ڕه‌دام بڕیاردانی پێشــوه‌خت زیان‬ ‫به‌ هه‌موو پڕۆسێسێك ده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌شدا نه‌متوانی تا ته‌واوی ڕۆمانه‌كه‌شم‬ ‫خوێنــده‌وه‌ خۆم لــه‌و پرســیاره‌ بدزمه‌وه‌‬ ‫كــه‌ (بۆچی ڕۆمانێــك بــۆ الوان؟) دواتر‬ ‫كه‌ پێشــه‌كیەكه‌یم خوێنده‌وه‌ و گه‌یشــتمه‌‬ ‫ســه‌ر به‌شــی (چه‌نــد وشــه‌یه‌ك له‌باره‌ی‬ ‫ئه‌م ڕۆمانــه‌وه‌) بڕیاردانه‌ پێشــوه‌خته‌كه‌م‬ ‫ال تۆختــر بــووه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچــی پێشــتر‬ ‫زۆرێك له‌ به‌رهه‌مه‌كانی ئه‌م ڕۆماننووسه‌م‬ ‫خوێندۆته‌وه‌ و دڵنیابووم له‌وه‌ی له‌به‌رده‌م‬ ‫كارێكــی نــاوازه‌ی دیكــه‌دام (هــه‌ر واش‬ ‫ده‌رچوو)‪ ،‬به‌اڵم پێم ســه‌یربوو كه‌ نووسه‌ر‬ ‫وا بیــر بكاته‌وه‌ كه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌م كاره‌‬ ‫ساده‌یه‌ بۆیه‌ ده‌شــێت وه‌ك ئه‌ده‌بی الوان‬ ‫باڵوی بكاته‌وه‌‪ ،‬له‌ كاتێكدا ساده‌نووســین‬ ‫مه‌رج نییه‌ بۆ خوێنه‌ری كه‌مئه‌زموون بێت‬ ‫(هه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر مه‌به‌ســتی نووسه‌ر له‌وه‌‬ ‫بێــت الوان چونكــه‌ ئه‌زموونێكــی كه‌میان‬ ‫له‌گــه‌ڵ ڕۆمــان هه‌یــه‌‪ ،‬پێویســته‌ ســاده‌‬ ‫بۆیــان بنووســیت) ڕه‌نگه‌ شــیاوتر ببوایه‌‬ ‫كاتێــك بنووســرایه‌ ڕۆمانێك بــۆ ئه‌وانه‌ی‬ ‫تــازه‌ ده‌خوێننــه‌وه‌‪ ،‬چونكــه‌ مــه‌رج نییه‌‬ ‫كــه‌ الو بــوو ئیــدی ئه‌زموونی كــه‌م بێت‬ ‫یان پێویســتی به‌وه‌ بێت به‌رهه‌می ســاده‌‬ ‫بخوێنێته‌وه‌‪ ،‬لێره‌وه‌ ده‌بێت به‌دوای چه‌مك‬ ‫و سنووری ته‌مه‌نی الواندا بڕۆین‪ ،‬تا بزانین‬ ‫ئــه‌م ڕۆمانه‌ پێویســته‌ تــا ته‌مه‌نی چه‌ند‬ ‫ساڵی بخوێنرێته‌وه‌؟‬ ‫نامه‌وێت له‌ باســه‌كه‌م بچمه‌ ده‌ره‌وه‌‪ ،‬به‌‬

‫ڕۆمانه‌كــ ‌ه و ده‌ڵێت (لــه‌ ماوه‌ی كه‌متر له‌‬ ‫دوو حه‌فته‌دا ته‌واو بوو‪ .‬پیاداچوونه‌وه‌یشی‬ ‫لــه‌ ده‌ ڕۆژ زیاتری خایانــد) جا دڵنیا نیم‬ ‫«خایانــد» هه‌ڵــه‌ی چاپــه‌ و خــۆی «‬ ‫نه‌خایاند» بێت‪ ،‬واته‌ پیاداچوونه‌وه‌شی له‌‬ ‫ده‌ ڕۆژ زیاتــری نه‌خایانــد بێت‪ ،‬چونكه‌ له‌‬ ‫ده‌ڕۆژ زیاتر ئه‌گه‌ر خایاندبێتی ســنووری‬ ‫ئه‌و ســه‌ری دیار نییه‌ و بۆی هه‌یه‌ ده‌ساڵ‬ ‫یــان ته‌نانه‌ت ســه‌د ســاڵیش بێــت‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫ده‌كرێت هه‌ر هه‌مان مه‌به‌ســتی هه‌بێت كه‌‬ ‫ده‌ ڕۆژ زیاتری نه‌خایاندووه‌‪.‬‬ ‫هه‌مــوو ئــه‌م ده‌ربڕینانــه‌ی نووســه‌ر‬ ‫هۆكاره‌كــه‌ی بــۆ ســاده‌یی ئــه‌م ڕۆمانــه‌‬ ‫ده‌گه‌ڕێنێتــه‌وه‌‪ ،‬لــه‌ كاتێكدا نووســین به‌‬ ‫زمانێكــی ســاده‌ نه‌نگیــی نییــه‌‪ ،‬به‌ڵكــو‬

‫چونكه‌ پێوه‌ری من بۆ كتێبی چاك ئه‌وه‌یه‌‬ ‫ئیره‌یی به‌ نووسه‌ره‌كه‌ی به‌رم و هیواخواز‬ ‫بــم كتێبی مــن بێت‪ ،‬ئــه‌م ڕۆمانه‌ش «تا‬ ‫ڕاده‌یه‌ك» لــه‌و كارانه‌یه‌‌ حه‌زم ده‌كرد من‬ ‫نووسه‌ره‌كه‌ی بوومایه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچی ده‌كرێت‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی جیاوازی بۆ بكرێت و شیکاری‬ ‫زیاتر هه‌ڵده‌گرێت‪ ،‬شایه‌نی ڕه‌خنه‌لێگرتنه‌‬ ‫وه‌ك هــه‌ر كتێبێكی دیكه‌‪ .‬بــه‌ نموونه‌ له‌‬ ‫هه‌ندێــك جێگــه‌دا په‌ره‌گرافــه‌كان هێنــد‬ ‫درێژده‌بنه‌وه‌ كه‌ســی خۆی ده‌وێت به‌ یه‌ك‬ ‫نه‌فه‌س بیخوێنێتــه‌وه‌‪ ،‬له‌ جێگه‌یه‌ك یه‌ك‬ ‫په‌ره‌گراف دوانــزه‌ په‌ڕه‌یه‌! له‌ جێگه‌یه‌كی‬ ‫دیكه‌ هه‌شــت په‌ڕه‌یه‌‪ ،‬له‌ جێگه‌یه‌كی دیكه‌‬ ‫حــه‌وت په‌ڕه‌یه‌‪ ،‬له‌ جێگه‌یه‌كی دیكه‌ پێنج‬ ‫په‌ڕه‌یه‌‪. ..‬‬

‫پۆلێنكردنی به‌رهه‌م و خوێنه‌ر زیان‬ ‫به‌ خوێنه‌ر و به‌رهه‌میش ده‌گه‌یه‌نێت‬

‫خێرایی ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كه‌م به‌ پێی پێوه‌ری‬ ‫نه‌تــه‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان ته‌مه‌نــی الوان له‌‬ ‫(‪ )24-15‬ساڵه‌‪ ،‬به‌ پێی (معجم المنجد) له‌‬ ‫ته‌مه‌نی پێگه‌یشــتنه‌وه‌ تاكو سی ساڵییه‌‪،‬‬ ‫لــه‌ كاتێكدا به‌ پێی (‪ )Oxford‬له‌ دوای‬ ‫ته‌واوكردنــی قۆناغی منداڵی تاكو ته‌مه‌نی‬ ‫پێگه‌یشتن پێی ده‌وترێت الو‪ ،‬له‌گه‌ڵ چه‌ند‬ ‫ســنووربه‌ندیه‌كی دیكــه‌ كــه‌ مــن بۆ خۆم‬ ‫هیچیانــم پێ ته‌واو نییه‌ ســنوری الوان له‌‬

‫من چاوه‌ڕێت ده‌که‌م من ئاشقتم‬

‫چل ســاڵی تێپه‌ڕ ناكات‪ ،‬به‌م پێوه‌رانه‌ش‬ ‫ئــه‌م ڕۆمانه‌ ده‌بێت كه‌ســانی ســه‌رو چل‬ ‫ساڵ نه‌یخوێننه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌ نه‌بم ئه‌مه‌‬ ‫یه‌كه‌میــن غه‌دره‌ لــه‌ ڕۆمانه‌كــه‌ ده‌كرێت‪،‬‬ ‫چونكه‌ بــه‌ ئه‌ندازه‌ی پێویســت ڕۆمانێكی‬ ‫جوانــه‌ و هونــه‌ر و ســه‌لیقه‌ی تیــا به‌كار‬ ‫هاتــووه‌‪ ،‬كه‌چی له‌ جێگه‌یه‌كی دیكه‌شــدا‬ ‫هه‌ست به‌وه‌ ده‌كه‌یت ڕۆماننووس ده‌یه‌وێت‬ ‫توێشــویه‌ك بخات بــۆ دوای باڵوبوونه‌وه‌ی‬

‫هونــه‌ره‌‪ ،‬هونــه‌ر لــه‌ نووســیندا ئه‌وه‌یــه‌‬ ‫چۆن بیرۆكه‌یه‌كی قوڵ به‌ زمانێكی ســاد‌ه‬ ‫ده‌گه‌یه‌نیــت‪ ،‬تاكــو گرفــت بــۆ خوێنــه‌ر‬ ‫درووســت نــه‌كات‪ ،‬نووســه‌ر دوژمنایه‌تی‬ ‫له‌گــه‌ڵ خوێنــه‌ردا نییــه‌ تاكــو مانــدووی‬ ‫بــكات‪ ،‬به‌ڵكــو ته‌نهــا ده‌یه‌وێــت به‌شــی‬ ‫ئــه‌وه‌ بۆشــایی بهێڵێتــه‌وه‌ خوێنه‌ر خۆی‬ ‫پــڕی بكاته‌وه یاخود چــۆن وای لێ بكات‬ ‫مێشــكی بجوڵێنێــت‌‪ ،‬ئــه‌و شــاكارانه‌ی‬ ‫بــه‌ زمانێكی ســاده‌ نووســراون ژماره‌یان‬ ‫كــه‌م نییه‌‪ ،‬بگــره‌ زیاتــر لــه‌و ڕۆمانانه‌ی‬ ‫بــه‌ زمانێكــی ئاڵۆز نووســراون ماونه‌ته‌وه‌‬ ‫و لــه‌ زاكیــره‌ی خوێنه‌ردا جێگیــر بوون‪،‬‬ ‫بۆیــه‌ جێــی خۆیه‌تــی كاروان عومه‌ر هه‌ر‬ ‫چــۆن شــانازی بــه‌ به‌رهه‌مــه‌ ناوازه‌كانی‬ ‫دیكه‌یــه‌وه‌ ده‌كات (هه‌ڵبــه‌ت ئه‌گــه‌ر ئه‌و‬ ‫نــاوی بنێت شــانازی‪ ،‬یان جگه‌رگۆشــه‌‪،‬‬ ‫یان هــه‌ر ده‌ربڕینێكی تر) ئــه‌وا ده‌هێنێت‬ ‫به‌ هه‌مان شــێوه‌ ئه‌م ڕۆمانــه‌ش ببینێت‪،‬‬

‫له‌ كۆتاییدا ده‌مه‌وێت ئاماژه‌ به‌وه‌ بكه‌م‪،‬‬ ‫كــه‌ پۆلێنكردنی به‌رهــه‌م و خوێنه‌ر زیان‬ ‫به‌ خوێنه‌ر و به‌رهه‌میش ده‌گه‌یه‌نێت‪ ،‬هه‌ر‬ ‫چــۆن ڕه‌نگــه‌ خوێنه‌رێكی بــه‌ ته‌مه‌ن ئه‌م‬ ‫رۆمانــه‌ نه‌خوێنێتــه‌وه‌ چونكه‌ نووســراوه‌‬ ‫بــۆ الوان‪ ،‬ئه‌كــرێ نووســینی منــدااڵن‬ ‫جیابكرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم بۆ الوان پێم درووست‬ ‫نییــه‌‪ ،‬وای ده‌بینــم جیاكردنــه‌وه‌ی الوان‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌یــه‌ بڵێیت ئــه‌م ڕۆمانه‌ بۆ ژنان‬ ‫نووسراوه‌‪ ،‬پۆلێنكردن به‌ شێوه‌ی (نووسین‬ ‫بۆ ژنان‪ -‬نووســین بۆ پیاوان‪ ،‬نووسین بۆ‬ ‫هه‌ژاره‌كان ‪ -‬بۆ خانه‌دانه‌كان‪ ،‬نووســین بۆ‬ ‫ڕه‌شپێسته‌كان ‪ -‬بۆ سپی پێسته‌كان ‪)...‬‬ ‫سنوورداركردنی به‌رهه‌مه‌‪ ،‬سنوورداركردنی‬ ‫خوێنه‌ره‌‪ ،‬له‌ كاتێكدا نووســین شایسته‌ی‬ ‫ئــه‌وه‌ نییه‌ ســنووردار بكرێــت‪ .‬له‌ هه‌مان‬ ‫كاتــدا نووســه‌ر پێش خوێنــه‌ر گومانی له‌‬ ‫به‌رهه‌مه‌كــه‌ی هه‌بێت‪ ،‬نابێــت چاوه‌ڕوانی‬ ‫ئه‌وه‌ بكات خوێنه‌ر به‌ره‌وپیری بچێت‪.‬‬

‫سه‌باره‌ت ب ‌ه ڕۆمانی خۆشم ویست‬ ‫‪complete-review‬‬ ‫و‪ .‬ل ‌ه ئینگلیزییه‌وه‌‪ :‬سه‌یوان محه‌مه‌د‬

‫خۆشــم ویســت ئەم چیرۆکە ئاشــنایە‬ ‫دەگێڕێتەوە‪:‬‬ ‫تــۆ پیاوێکــت خــۆش دەوێــت و دوو‬ ‫منداڵــت لێی هەیە‪ ،‬کەچی لە بەیانییەکی‬ ‫زســتاندا‪ ،‬تێدەگەیــت کە ئــەو تۆی جێ‬ ‫هێشــتووە لەبــەر ئەوەی کەســێکی تری‬ ‫خــۆش دەوێت‪ .‬ئەوەش بێتە ســەرباری‪،‬‬ ‫کــە نازانێت چی بڵێت‪ ،‬کــە هەڵەیەکە و‬ ‫کردوویەتی‪)1( .‬‬ ‫ئــەوە چیرۆکــی کلۆوییــە‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫بیرکردنــەوەی ئــەوە لــە هەندێــک لــە‬ ‫دەرەنجامــەکان‪ .‬ڕووداوەکە بە قورســی‬ ‫کاری تێکــردووە‪ ،‬بەاڵم ئەو کەســەی کە‬ ‫پێیوایــە دەزانێت باشــترین شــت چییە‬ ‫بیــکات‪ ،‬خەزوورێتی‪ ،‬پیێ؛ ئــەو کلۆوی‬ ‫و هــەردوو کچــە چکۆلەکــەی دەبات بۆ‬ ‫ماڵەکەی لە الدێ (ژنە حەپەساوەکەشی‬ ‫لە ماڵەوە جێدەهێڵێت)‪.‬‬ ‫کارەکــە پتــر وەک ڕەچەتەیــەک‬ ‫دەردەکەوێــت کــە کلــۆوی ناچــار بکات‬ ‫لــە ناخەوە خــۆی بخواتــەوە و بێهوودە‬ ‫هەوڵبدات خەیاڵی منداڵەکان داگیربکات‪،‬‬ ‫بــەاڵم کچــەکان بــە ئاســانی بــە هــۆی‬ ‫فیلمــە کارتۆنییەکانــەوە هێوردەبنەوە و‬ ‫پیێــی نەویســتراویش (لــە کۆتاییدا) وا‬ ‫دەردەکەوێت هاوەڵێکی خۆش مەشــرەب‬ ‫بێت کە شتی زۆریشی هەیە بۆ گوتن‪.‬‬

‫خۆشم ویســت بە نەفەســی کورتی–‬ ‫گفتوگــۆ و ئەزمــوون– نووســراوە کــە‬ ‫قسەوباســی درێژتــری نێــوان کلــۆوی و‬ ‫پیێــی لــێ پێکدێــت‪ .‬گاڤاڵدا ســەرنجی‬ ‫بریقوبــاق ناخاتــەڕوو‪ ،‬ئــەو دیالۆگەکان‬ ‫دەخاتــە ســەر الپــەڕە و تۆماری وشــە‬ ‫نووســراوەکان تەنیا بە ئاماژەی خوڵک و‬ ‫مزاج پێشکەش دەکات‪.‬‬ ‫قســەکردنەکە دوور و درێــژە‪ .‬بابەتی‬ ‫زۆر هەن بهێنرێنــە بەرباس‪ .‬لە هەمووی‬ ‫ســەیرتر ئەوەیە هەڵســوکەوتی ئادریانی‬ ‫کوڕی پیێ و مێردی کلۆوی زۆر قسەی لە‬ ‫بارەوە ناکرێت‪ :‬بەڵێ چەند یادەوەرییەک‬ ‫دەگێڕرێتــەوە‪ ،‬بــەاڵم کــردەی بنەڕەتیی‬ ‫جێهێشــتنەکە تاڕادەیەک ڕووکەشــییانە‬ ‫مامەڵە دەکرێت‪.‬‬ ‫پیــێ وەک وێنــەی باوکێکــی تونــد‬ ‫دەردەکەوێت‪ ،‬کلۆوی تاوانباری دەکات‪:‬‬ ‫گوێــم لێ بگــرە‪ ،‬پیێ؛ ســااڵن لەگەڵ‬ ‫پیاوێکــدا ژیام‪ ،‬کــە نەیدەتوانی ڕاســت‬ ‫بــە پێــوە بووەســتێت چونکــە باوکــی‬ ‫بەو شــێوەیە پشــتی نەگرتبــوو‪ ،‬کە ئەو‬

‫پێویســتی پێــی بــوو‪ .‬کاتێــک ئادریانم‬ ‫ناســی‪ ،‬بوێریی ئەوەی نەبوو هیچ شتێک‬ ‫بــکات‪ ،‬لە ترســی ئــەوەی نەبێتە مایەی‬ ‫نائومێدیی تۆ‪ .‬هەرچی شــتێکیش کردی‪،‬‬ ‫منــی نائومێد کــرد‪ ،‬چونکە قــەت لەبەر‬ ‫خاتــری خۆی نەیکردن‪ ،‬بەڵکوو لەبەر تۆ‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫پیێ وا دیــارە هەندێک لــە هەڵەکانی‬ ‫شــێوازی هەڵســوکەوتکردنی هەست پێ‬ ‫کردبێت‪ ،‬ئێســتا ئیدی نازی کوڕەزاکانی‬ ‫هەڵدەگرێــت و پتــر بــە ڕووی کلۆویــدا‬ ‫دەکرێتەوە و باســی شــەرمنیی گەنجیی‬ ‫خــۆی دەکات– باســی پەیوەندییــە‬ ‫خۆشەویستییەکەشی دەکات‪ .‬لە ڕاستیدا‪،‬‬ ‫چیرۆکــی پیــێ کتێبەکە داگیــر دەکات‪.‬‬ ‫بێگومــان ئەو باســانەی لــە دەرەنجامی‬ ‫هاوســەرگیرییە شکســتخواردووەکەی‬ ‫کلــۆوی و ئادریاندا دێنێتەوە یاد‪ ،‬کەچی‬ ‫هێشتا گۆڕانێکی سەیری جەختکردنەوەیە‬ ‫لە ئێرە و ئێستاوە بۆ ڕابردوو‪.‬‬ ‫ئاخۆ ئەمە هیچ وانەیەکی تێدایە؟ زۆر‬ ‫شت شڵەقێنراوە‪:‬‬ ‫«‪ -‬خەوت دێ؟»‬

‫دڵم تەنگ بوو‪.‬‬ ‫ پێــت وایە چۆن بتوانــم بنووم دوای‬‫ئەوەی ئەو هەموو شــتە شڵەقێنراوە؟ وا‬ ‫هەســت دەکــەم حەوجۆشــێکی زل تێک‬ ‫هەڵدەدەم‪»...‬‬ ‫ڕۆمانەکــەی گاڤاڵدا بەرجەســتەبوونی‬ ‫خوێندنــەوەی شنەبائاســایە‪ :‬کاتێــک‬ ‫دەیخوێنیتــەوە پتــر هەســت دەکەیــت‬ ‫بە نەرمی بەســەر پەڕەکانــدا دەڕۆیت و‬ ‫ئینتیباعی گشتگیری داستانێکی خێزانی‬ ‫و ئــازارە تاکەکەســییەکانت ال دروســت‬ ‫دەبێــت‪ .‬بەاڵم ئەوە هەموو ڕووکەشــە و‬ ‫تاڕادەیــەک قوواڵییــی نییــە‪ .‬هەمان ئەو‬ ‫قســانەن کە لە باڕ یان لە ماڵێکی الدێدا‬ ‫لە درەنگانی شــەودا دەیبیســتیت‪ .‬بەاڵم‬ ‫تەنانــەت ئەم قســانەش بەبێ ئینتیباعی‬ ‫گونجاوی ئەو کەســانەی کــە تێوەگالون‬ ‫لــە دەرەنجامــدا زۆر بۆشــن‪ .‬ڕۆمانەکــە‬ ‫ئینتیباعی خۆدانەدەســت هەست و سۆز‬ ‫و ئینتیباعــی هەڵماڵینــی ڕاســتییەکان‬ ‫دەدات‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشــدا دوای داخستنی‬ ‫کتێبەکــە تاڕادەیەک هیــچ نەماوەتەوە–‬ ‫ئەوەش ڕوون دەبێت کە هەر لە سەرەتاوە‬

‫ڕۆمانەکەی گاڤاڵدا بەرجەستەبوونی خوێندنەوەی شنەبائاسایە‪ :‬کاتێک‬ ‫دەیخوێنیتەوە پرت هەست دەکەیت بە نەرمی بەسەر پەڕەکاندا دەڕۆیت و‬ ‫گشتگیریی داستانێکی خێزانی و ئازارە تاکەکەسییەکانت ال دروست دەبێت‬

‫هیــچ‬ ‫شتێک نەبووە‪.‬‬ ‫بــۆ نموونە‪ ،‬چەندین حاڵەتی هەســت‬ ‫دەربڕینــی تێدایــە کــە وەک ڕاســتی‬ ‫دەزریگێنەوە‪ ،‬دیمەنی کورتی حەپەسان‬ ‫کــە لە میانەی ئــەو ڕووداوانەدا دێت کە‬ ‫ژیــان دەگۆڕێــت‪ ،‬بــەاڵم هەمــوو ئەمانە‬ ‫ناگەنە ڕادەیەک بەس بێت‪.‬‬ ‫شــێوازی نووســینی گاڤاڵــدا بــە‬ ‫شێوەیەک لە شیوەکان کاریگەرە‪ .‬گۆڕانی‬ ‫بەردەوامی توندی ئاگرئاسا‪ ،‬مزاجیبوون‪.‬‬ ‫وشە گوتراوەکان مانای خۆیان هەیە‪ .‬بە‬

‫فۆ‬ ‫تۆ‪ :‬شااڵو ئەحمەد‬

‫با شــی‬ ‫دەخوێنرێتەوە– یان النیکەم‪ ،‬بە ئاسانی‪.‬‬ ‫بەاڵم هیچ کات بە قوواڵییت ناگەیەنێت‪.‬‬ ‫هەمــوو ئــەو دێڕانــەی ڕۆمانەکە لە‬ ‫(‪ )1‬‬ ‫وتارەکــەدا هاتوون لــە وەرگێڕانــە کوردییەکەوە‬ ‫وەرگیراون‪( ،‬خۆشم ویست‪ ،‬ئانا گاڤاڵدا‪ ،‬و‪ .‬ژوان‬ ‫جەالل‪ ،‬غەزەلنووس‪ ،‬سلێمانی ‪.)٢٠١٥‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫‪http://www.complete-review.‬‬ ‫‪com/reviews/popfr/gavalda2.htm‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )477‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/10/19‬‬

‫‪3‬‬

‫سوهرەوەردی و فەلسەفەی ئیرشاقی‬ ‫ئازاد بەرزنجی‬ ‫خوێنەری بەڕێز‪ :‬ئەمەی دەیخوێنیتەوە‬ ‫پێشــەکییەکە بــۆ ڕۆمانــی (قەلەندەر و‬ ‫قەاڵ) کە ڕۆمانێکە لە نووســینی (سەید‬ ‫یەحیا یەســریبی) و لەسەر ژیانی دانەری‬ ‫ڕێبــازی ئیشــراق‪« ،‬شــێخ شــەهابەدین‬ ‫ســوهرەوەردی»یە و «ئازاد بەرزنجی»‬ ‫لــە فارســییەوە کردوویەتی بــە کوردی‬ ‫و لــە ئایندەیەکــی نزیکــدا چــاپ و باڵو‬ ‫دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫زۆرن ئــەو حەکیــم و زانا کوردانەی لە‬ ‫مێــژووی فەلســەفە و ئایینــدا‪ ،‬بە زمانی‬ ‫عەرەبــی یــان فارســی‪ ،‬نووســیویانە و‬ ‫دواتریــش مێژوونووســان نــەک هــەر‬ ‫بەرهەمەکانیان لەسەر ئەو دوو کولتوورە‬ ‫حیســاب کــردووە‪ ،‬بگــرە زۆربەیــان‬ ‫هەوڵــی ئەوەیــان داوە‪ ،‬کــە نکووڵــی‬ ‫لــە ڕەچەڵەکــە کوردەکەشــیان بکــەن‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ‪،‬ســوهرەوەردییش یەکێکــە‬ ‫لــەو فەیلەســووف و عارفــە کوردانــەی‬ ‫دووچــاری هەمــان چارەنــووس بۆتەوە‪،‬‬ ‫لەکاتێکــدا هەروەکــوو دکتــۆر محەمــەد‬ ‫کەمالیش لە کتێبێکدا‪ ،‬کە ســەبارەت بە‬ ‫مەال ســەدرەیە و یەکێک بــووە لەوانەی‬ ‫کەوتوونەتــە ژێر کاریگەریی فەلســەفە و‬ ‫بیروبۆچوونەکانــی ســوهرەوەردییەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی ساغ کردۆتەوە‪ ،‬کە ئەسڵی وشەی‬ ‫سوهرەوەرد سوورەبەردە‪ ،‬ئەو دێیەی کە‬ ‫زادگەی سوهرەوەردی بووە و کاتی خۆی‬ ‫لەسەر دەستی مەغۆلەکان وێران کراوە‪1.‬‬ ‫لەڕاستیدا ســوهرەوەردی‪ ،‬لە مێژووی‬ ‫فەلســەفە و عیرفاندا‪ ،‬بــە دامەزرێنەری‬ ‫ڕێبــازی ئیشــراق لەقەڵــەم دەدرێ و بە‬ ‫یەکێــک لە پیاوە یاخی و ســەرچڵەکانی‬ ‫ســەردەمی خــۆی دەژمێــردرێ و لــە‬ ‫تەمەنێکــی کورتــدا‪ ٣٦ ،‬بۆ ‪ ٣٨‬ســاڵ‪،‬‬ ‫توانیی نزیکەی پەنجا کتێب بنووســێت‪،‬‬ ‫کە بەشــێکیان بە فارســی و بەشــێکیان‬ ‫بە عەرەبین و تیایاندا زمان و شێوازێکی‬ ‫بــااڵی بەکاربــردووە و لــە کتێبخانــەی‬ ‫فارسی و عەرەبیدا بە شاکار دەژمێردرێن؛‬ ‫مەخابن‪ ،‬کە تائێستا هیچیان نەکراون بە‬ ‫کوردی‪.‬‬ ‫سوهرەوەردی کێ بوو؟‬ ‫بــەر لە هەموو شــتێک‪ ،‬دەبــێ بڵێین‬ ‫ســوهرەوەرد شــارۆچکەیەکی کوردییە و‬ ‫دەکەوێتە نزیک زنجانــەوە لە کوردستانی‬ ‫خۆرهــەاڵت‪ ،‬لە باکووری شــارەزوورەوە‪.‬‬ ‫ئیبــن حەوقــەل (‪ ٣٦٧‬ک‪ ).‬و یاقووتــی‬ ‫حەمــەوی (‪ ٦٢٦‬ک‪ ).‬باســیان کردووە‪،‬‬ ‫کــە دەکەوێتــە ناوچــە شــاخاوییەکانی‬ ‫کوردســتانی خۆرهەاڵتــەوە‪ ،‬لە باکووری‬ ‫شــارەزوورەوە‪ .‬ئیبن حەوقەل لە (سورة‬ ‫األرض‪ ،‬الپــەڕە ‪)٣١٤‬دا وتوویەتــی‪ ،‬کــە‬ ‫ســوهرەوەرد لــە شــارەزوور دەچێــت‪،‬‬ ‫«لــە ڕووی خۆشــگوزەرانی و هەرزانی و‬ ‫هەڵکەوتەی شوێنەکەی و بەپیتوفەڕی و‬ ‫زۆربەی دانیشتووانیشی کوردن»‬ ‫هەڵبەتــە ئیبــن خەلەکانیــش‪ ،‬کــە‬ ‫خــۆی بــە ڕەچەڵەک کوردە و لە ســاڵی‬ ‫(‪١٢١١‬ز‪).‬دا لــە هەولێــر لەدایــک بــووە‬ ‫و دواتــر چووە بۆ شــام و لــەوێ ژیاوە‪،‬‬ ‫لــە کتێبی وفیات األعیانــــدا دەڵێت‪ ،‬کە‬ ‫ســوهرەوەردی لە ئەســڵدا ناوی یەحیای‬ ‫کــوڕی حەبەشــی کــوڕی ئەمیرەکــە و‬ ‫نازناوەکەی شەهابەدین بووە و بە کوژراو‬ ‫و بــە شــەهید ناســراوە‪ .‬تەنانــەت ئیبن‬ ‫خەلەکان ئاماژەی بۆ ئەوەش کردووە‪ ،‬کە‬ ‫وشەی ئەمیرەک بچووککراوەی ئەمیرە و‬ ‫ئــەم بزوێن و کافە لــە زمانی کوردیدا بۆ‬ ‫بچووککردنەوە بەکاردێ‪.‬‬ ‫ســوهرەوەردی لە ناوەڕاستی سەدەی‬ ‫شەشــەمی کۆچیــدا‪ ،‬لەنێــوان ســااڵنی‬ ‫‪ ٥٥٠ - ٥٤٥‬کۆچــی‪ ،‬بەرامبــەر بە ‪١١٥٠‬‬ ‫ ‪١١٥٥‬زاینیــی لەدایــک بووە و ســااڵنی‬‫ســەرەتای تەمەنی هەر لە ســوهرەوەرد‬ ‫بەســەربردووە و هــەر زوو فێــری‬ ‫خوێندنەوە و نووســین بــووە و قورئانی‬ ‫ئەزبەر کردووە و هەموو شایەتی زیرەکی‬ ‫و هەڵکەوتووییی ئەو کوڕە بوون‪.‬‬

‫دواتــر‪ ،‬ســوهرەوەردی بە مەبەســتی‬ ‫تەواوکردنی خوێنــدن دەچێت بۆ مەراغە‬ ‫لە ئازەربایجان و لەوێ لەســەر دەســتی‬ ‫مەجدەدیــن جیلــی دەخوێنێــت‪ ،‬کــە‬ ‫مامۆســتایەکی شــارەزا بووە لە زانستی‬ ‫کەالمــدا و ئیبــن خەلــەکان دەڵێت‪ ،‬کە‬ ‫ســوهرەوەردی زانســتەکانی حیکمەت و‬ ‫ئوسوڵ و فیقهیش هەر لەسەر دەستی ئەو‬ ‫فێربــووە‪ .‬هەڵبەتە هەر ئــەم مەجدەدین‬ ‫جیلییــە‪ ،‬مامۆســتای شــێخ فەخرەدیــن‬ ‫ڕازییــش بــووە و لــەو ماوەیــەدا‪ ،‬گەلێ‬ ‫گفتوگــۆ و وتووێــژی فەلســەفی و دینی‬ ‫لەنێوان سوهرەوەردی و ڕازیدا کراوە‪.‬‬ ‫پاشــان ســوهرەوەردی دەڕوات بــۆ‬ ‫ئەســفەهان و لــەوێ لەســەر دەســتی‬ ‫زەهیرولدینــی قــادری‪ ،‬کتێبــی البصائر‬ ‫النصريیــة في املنطقـ��ى عومەری کوڕی‬ ‫سەهالنی ساوی دەخوێنێت‪.‬‬ ‫دواتر سەفەردەکات بۆ ماردین و لەوێش‬ ‫پەیوەنــدی بــە فەخرەدیــن ماردینییەوە‬ ‫دەکات و دەبێــت بــە قوتابیی ئەو و زۆر‬ ‫شتی لێوە فێردەبێت‪.‬‬ ‫دواتریش بــەرەو حەڵەب دەچێت‪ .‬ئەم‬ ‫چوونــەی بۆ حەڵەب و مــاوەی مانەوەی‬ ‫لــەوێ‪ ،‬هــاوکات دەبێت لەگــەڵ جەنگی‬ ‫خاچپەرستەکاندا و ئەودەم سەاڵحەدینی‬ ‫ئەییوبــی فەرمانڕەوا دەبێت‪ ،‬زاهیرشــای‬ ‫کوڕیشی میری حەڵەب دەبێت‪.‬‬ ‫سوهرەوەردی‪ ،‬هەر بە نیازی فێربوونی‬ ‫زیاتــر‪ ،‬ڕوو لــە حەڵــەب دەکات و لەوێ‬ ‫لــە قوتابخانــەی حەلــەوی دەبێــت بــە‬ ‫قوتابیی شێخ ئیفتیخارەدین‪ ،‬بەاڵم پاش‬ ‫ماوەیــەک‪ ،‬بۆی دەردەکەوێ ســوودێکی‬ ‫وەهــا نابینێــت و دەکەوێتــە گفتوگــۆ و‬ ‫وتووێژی ســەخت لەگەڵ مامۆستا و زانا‬ ‫و فەقیهەکانی ئەوێدا و ئەمەش وادەکات‪،‬‬ ‫زۆر بەڕاشــکاوی بیروبۆچوونەکانی خۆی‬ ‫بخاتــە ڕوو و سەرســەختانە بەرگرییــان‬ ‫لێ بکات‪ .‬هەڵبەت ئەو بیروبۆچوونانەش‬ ‫بەالی فەقیهەکانــی حەڵەبەوە دەرچوون‬ ‫بوو لە ســوننەتی ئیسالم‪ ،‬وەکوو ئەوەی‬ ‫ئــەوان باوەڕیــان پــێ بــوو‪ ،‬هــەر بۆیە‬ ‫کەوتنە دژایەتیکردن و تۆمەتهەڵبەســتن‬ ‫بــۆی‪ .‬بەتایبەتییــش کــە زاهیرشــا‬ ‫ڕێزێکــی تایبەتیــی لــێ دەنــا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بــەس بــوو بۆ ئەوەی ئەوەنــدەی تر ئەو‬ ‫فەقیهانــە جامــی ڕق و ئیرەییــی خۆیان‬ ‫بەســەر ســوهرەوەردیدا قڵــپ بکەنــەوە‬ ‫و کاتێکیــش زانییان زاهیرشــا زۆر گوێ‬ ‫بــە ســکااڵ و گلەیییەکانی ئــەوان نادات‬ ‫لە ئاستی ســوهرەوەردیدا‪ ،‬چوون بۆالی‬

‫لــە باوکی کــردەوە کــە لــەو فەرمانەی‬ ‫پاشــگەز ببێتەوە‪ ،‬ســوودی نەبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وتــی بــۆ ئــەوەی ڕوویەکی یاســایی بە‬ ‫کارەکــە بدرێ‪ ،‬با لە حەڵــەب گفتوگۆ و‬ ‫دێبەیتی ئاشــکرا لەنێوان ســوهرەوەردی‬ ‫و فەقیهەکانــدا بکــرێ‪ ،‬ئــەوکات ئــەوان‬ ‫تۆمەتەکانی خۆیان بکەن بە یادداشــت و‬ ‫ئاڕاســتەی شــای بکەن‪ .‬هــەر واش بوو‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی ســوهرەوەردی لــە زیندانی‬ ‫حەڵەبدا دەستبەســەر دەکــرێ‪ ،‬هەر لەو‬ ‫مــاوەی زیندانیکردنەیدا ســێ دانیشــتن‬ ‫بــۆ گفتوگــۆ و دێبەیــت لەنێــوان ئەو و‬ ‫فەقیهەکانــی حەڵەبــدا ســاز دەکــرێ و‬ ‫دواجار بە فڕوفێڵی شــەرعییانە‪ ،‬تۆمەتی‬ ‫ئــەوە دەخەنە پــاڵ ســوهرەوەردی‪ ،‬کە‬ ‫هــەم باوەڕی بــەوە نییە کــە پێغەمبەر‪،‬‬ ‫دواپێغەمبــەری خودایــە و خــۆی الفــی‬ ‫پێغەمبەرایەتــی لێــدەدات و هەم خەڵک‬ ‫هــان دەدا دژ بــە دەوڵەت و دەســەاڵت‬ ‫و کابرایەکــە لــە ئیســام دەرچــووە و‬ ‫بیروباوەڕێکــی زەردەشــتییانەی هەیــە‪،‬‬ ‫بەمجــۆرە ئــەم پیاوە منــەوەرە گەورەیە‬ ‫تەکفیر دەکەن و ئیدی زاهیرشــاش ناچار‬ ‫دەکــرێ‪ ،‬فەرمانەکــەی باوکــی جێبەجێ‬

‫بۆ ژیان و بۆ ئینســانەکانی دەوروبەری‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەبەرئەوەی ئاســتی تێگەیشــتنی‬ ‫ئەوانەی دەوروبەری زۆر لەخوار ئاســتی‬ ‫تێگەیشتنی ئەوەوە بوو‪ ،‬هەروەها چاویان‬ ‫بــە هێــز و توانای هــزری و بەهرەی ئەو‬ ‫هەڵنەدەهات‪ ،‬هەمان ئەو چارەنووسەیان‬ ‫پــێ ڕەوا بینــی‪ ،‬کە پێشــتر بــە هاوەڵە‬ ‫ڕۆحییەکــەی ئەویــان ڕەوا بینیبوو‪ ،‬واتە‬ ‫مەنسووری حەلالج‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا ئەمــە چارەنووســی گەلێ‬ ‫لــەو بیرمەنــد و زانــا و فەیلەســووفە‬ ‫مەزنانــە بــووە لە مێژوودا‪ ،‬کــە بوونەتە‬ ‫قوربانیــی دەســت خەڵکێکــی نەفــام و‬ ‫جاهیــل‪ .‬لەکاتێکدا ئــەوان ژیانی خۆیان‬ ‫بــۆ ڕۆشــنکردنەوەی ڕێگــە تاریکەکانی‬ ‫ژیانــی ئــەو خەڵکــە تەرخانکــردووە و‬ ‫بــەرەو ڕووناکــی و ئــازادی ڕێنمایییــان‬ ‫کردوون‪ ،‬بەاڵم ئەوان بە بیرێکی تەســک‬ ‫و لــە ڕوانگــەی بەرژەوەندیخوازییەکــی‬ ‫بەرتەســکەوە‪ ،‬دەستیان چووەتە خوێنی‬ ‫ئەو ئینسانە گەورانەی ژیان بەبێ بوونیان‬ ‫تەڵخ و تاریکە‪.‬‬ ‫شەمسەدینی شــارەزووری‪ ،‬کە یەکێک‬ ‫بووە لە قوتابییەکانی ســوهرەوەردی‪ ،‬لە‬

‫بەالی سوهرەوەردییەوە‪ ،‬ئیرشاقیی ڕاستەقینە ئەو‬ ‫کەسەیە‪ ،‬کە هەم لە حیکمەتی پەیجۆریدا شارەزایە و‬ ‫هەم لە نهێنییەکانی حیکمەتی زەوقیدا‬ ‫ســەاڵحەدینی ئەییوبیی باوکی و ئەویان‬ ‫دژ بــە ســوهرەوەردی هــان دا و وایــان‬ ‫تێگەیاند‪ ،‬کە کابرایەکی باطنى و فاطمييه‬ ‫و ئەو دەمەش فاطمييهکان مەترسییەکی‬ ‫گەورەیــان بۆ ســەر دەوڵەتــی ئەییوبی‬ ‫دروســت کردبــوو‪ .‬بۆیــە ســەاڵحەدین‬ ‫گوشاری بۆ ســەر زاهیرشای کوڕی هێنا‬ ‫و پێــی وت‪ ،‬کــە دەبێ بەهەرشــێوەیەک‬ ‫بووە‪ ،‬خۆی لە سوهرەوەردی ڕزگار بکات‬ ‫و لەنــاوی ببات‪ .‬زاهیرشــا کــە دەیزانی‬ ‫ئەمــە هەمــووی لــە ئیرەیــی و الوازیــی‬ ‫فەقیهەکانــەوە ســەرچاوەی گرتــووە‪،‬‬ ‫ویســتی قەناعــەت بە باوکی بــکات‪ ،‬کە‬ ‫ئەوە وانییە و ســوهرەوردی فەیلەسووف‬ ‫و زانایەکــی گەورەیــە و ئەوانــی تــر لە‬ ‫ئیرەیــی و ڕقــەوە ئــەو تۆمەتەیــان بــۆ‬ ‫هەڵبەســتووە‪ ،‬بــەاڵم ســەاڵحەدین لــە‬ ‫وەاڵمــدا پێی وتبــوو‪ ،‬کــە تەنانەت گەر‬ ‫وەهاش بێت‪ ،‬بۆ ئەوەی ناوەندی دینی و‬ ‫فەقیهەکانی حەڵەب و شــام لە دەوڵەتی‬ ‫ئەییوبــی هەڵنەگەڕێنــەوە‪ ،‬چــار نییە و‬ ‫دەبــێ قوربانی بە ســوهرەوەردی بدرێ‪.‬‬ ‫دوای ئەوەش‪ ،‬دیســانەوە زاهیرشا داوای‬

‫کتێبــی نزهة األرواح و روضة األفراحــــدا‬ ‫دەڵێــت‪ ،‬کــە مامۆســتاکەی لــە ســاڵی‬ ‫‪٥٨٦‬ی کۆچیدا گیانی سپاردووە‪.‬‬

‫بــکات و ئەویــش ســوهرەوەردی خــۆی‬ ‫سەرپشــک دەکات بۆ هەڵبژاردنی جۆری‬ ‫مردنەکــەی‪ .‬ســوهرەوەردی داوای ئەوە‬ ‫دەکات فڕێــی بدەنــە زیندانێکەوە و نان‬ ‫ئیشراق چییە؟‬ ‫و ئــاوی نەدەنــێ‪ ،‬تا گیان دەســپێرێت‪.‬‬ ‫بــە ســوهرەوەردی دەڵێــن شــێخی‬ ‫بەوجــۆرە‪ ،‬فڕێــی دەدەنــە زیندانێکەوە‬ ‫و نــان و ئــاوی نادەنــێ‪ .‬هەرچەنــدە ئیشــراق‪ ،‬با بزانین وشــەی ئیشراق چی‬ ‫ســوهرەوردی خۆی لە ئەنجامی مەشــقی دەگەیەنێت؟‬ ‫ئیشــراق وەک وشــە‪ ،‬واتــە هەڵهاتنی‬ ‫ڕۆحــی و ڕۆژووە زۆرەکانییــەوە کــە‬ ‫دەیگرتــن و توانــای بەرگەگرتنی ڕۆحیی ڕووناکی‪ .‬کە دەوترێ أشــرقت الشــمس‪،‬‬ ‫زۆریــەوە‪ ،‬بــۆ ماوەیــەک بەرگــەی ئــەو واتــە خۆرەکــە هەڵهات و ڕوونــاک بۆوە‬ ‫تینووێتــی و برســێتییەی گــرت‪ ،‬وەلــێ و ڕووناکیــی بەخشــی‪ .‬لــە فەلســەفەی‬ ‫دوای هەفتەیەک‪ ،‬بڕستی لێ بڕا و گیانی ئیشــراقدا‪ ،‬ئیشــراق واتــە «دەرکەوتنی‬ ‫ســپارد‪ .‬فەقیهەکان کە گومانیان هەبوو ڕووناکییە ئەقڵییەکان و درەوشانەوەی و‬ ‫لەوەی مردبێــت‪ ،‬داوایان کرد بیبینن‪ ،‬تا سەرکەوتنی بەسەر دەروونە کامڵەکاندا‪،‬‬ ‫ڕاستییەکەیان بۆ دەربکەوێ‪ .‬کاتێ چوون لەکاتــی خۆداماڵیــن لــە کەرەســە‬ ‫و بینییان‪ ،‬ســەرەتا وایانزانی نوستووە‪ ،‬بەدەنییەکان‪ ».٢‬هەڵبەتە دەبێ ئەوەمان‬ ‫وەلــێ دوای ئەوەش کــە بۆیان دەرکەوت لەیــاد نەچێت‪ ،‬کە ســەرەکیترین چەمک‬ ‫گیانــی دەرچووە‪ ،‬هــەر بردیان و داوایان لە فەلســەفە و عیرفانی سوهرەوەردیدا‪،‬‬ ‫چەمکــی ئیشراقــــە و تــەوەری زۆربەی‬ ‫کرد لەسێدارە بدرێ‪.‬‬ ‫ئەمــە چارەنووســی پیاوێــک بوو‪ ،‬کە کتێبەکانێتــی‪ ،‬بەاڵم بەتایبەتی لە کتێبە‬ ‫لــەو تەمەنــە کورتەیدا‪ ،‬هەمــوو هەوڵ و بەناوبانگەکەیــدا‪ ،‬واتــە کتێبــی حکمــة‬ ‫تەقەلالیەکــی لە پێناوی ڕووناکیــــدا بوو األشــراق‪ ،‬ئەمــە بەزەقــی دیــارە‪ .‬بەالی‬

‫ســوهرەوەردییەوە‪ ،‬ڕووناکی سەرچاوەی‬ ‫هەمــوو بوون و ژیانە و خــودا ڕووناکیی‬ ‫ڕووناکییەکانــە‪« ،‬إن اللە نور األنوار» و‬ ‫هەر لــە ڕووناکیی ئەوەوە ڕووناکییەکانی‬ ‫تر هەڵهاتوون‪ ،‬کە بوونەتە ئەستووندەگی‬ ‫هــەردوو جیهانی ماتەری و ڕۆحی‪ .‬بەالی‬ ‫ســوهرەوەردییەوە‪ ،‬زانســت ڕووناکییەکە‬ ‫لەناو دڵی عارفدا هەڵدێت‪ .‬سوهرەوەردی‬ ‫هــەم کەســێتیی فەیلەســووف و هــەم‬ ‫کەســێتیی عارفیشــی لەنــاو خۆیــدا‬ ‫کۆکردبۆوە‪ .‬بۆیە بەالی ئەوەوە‪ ،‬ئینسان‬ ‫پێویســتی بــە دوو جــۆر حیکمەتــە بۆ‬ ‫گەیشتن بە ڕووناکی‪:‬‬ ‫حیکمەتی پەیجۆری (یان بەحســی)‪:‬‬ ‫کە پشت بە شیکردنەوە و پێکهاتەسازی‬ ‫(الترکیــب) و ئەنجامگیریــی بەڵگــەدار‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەمەش حیکمەتی فەیلەسووفانە‪.‬‬ ‫حیکمەتــی زەوقــی‪ :‬ئەمەشــیان‬ ‫بەرهەمــی ڕەنــج و تەقەلــای ڕۆحییە و‬ ‫مــرۆڤ ئەزموونــی دەکات‪ ،‬بەاڵم ناتوانێ‬ ‫گوزارشــتی لێ بکات‪ .‬ئەمەیان حیکمەتی‬ ‫ئیشراقییەکانە‪.‬‬ ‫بــەالی ســوهرەوەردییەوە‪ ،‬هیــچ‬ ‫دژایەتییەک لەنێوان ئەم دوو حیکمەتەدا‬ ‫نییە و ئیشراقیی ڕاستەقینە ئەو کەسەیە‪،‬‬ ‫کە هەم لە حیکمەتی پەیجۆریدا شارەزایە‬ ‫و هــەم لــە نهێنییەکانــی حیکمەتــی‬ ‫زەوقیــدا‪ .‬ئــەو بــڕوای وایــە ئینســان‬ ‫بەتەنهــا لەڕێی مەعریفــە تیۆرییەکانەوە‬ ‫ناتوانێ بە مەعریفەی ڕاســتەقینە بگات‪،‬‬ ‫بەڵکــوو پێویســتی بــە ئەزموونــی ناخ‬ ‫و زەوقــی ناوەکییــش هەیــە‪ .‬هەروەهــا‬ ‫بەپێچەوانەشەوە‪ ،‬ئەزموونی ڕۆحی کامڵ‬ ‫نابێت‪ ،‬کاتێ نەبێت‪ ،‬کە لەسەر بنچینەی‬ ‫زانســت و فەلســەفە دادەمــەزرێ‪ .‬هــەر‬ ‫ئەمەش وای کرد سوهرەوردی باوەڕی بە‬ ‫کرانــەوەی هزری هەبێت و خۆی بە یەک‬ ‫فەلسەفەی دیاریکراوەوە نەبەستێتەوە و‬ ‫بە ڕووی فەلســەفەی یۆنانی و حیکمەتی‬ ‫ئێرانی و میســر و هیندســتاندا بکرێتەوە‬ ‫و ئاوێتەیەک لە ئەفالتوون و زەردەشــت‬ ‫و فیتاگۆرۆس و هرمــس فەراهەم بکات‪،‬‬ ‫بــەاڵم خاڵــی دەســتپێکردنی‪ ،‬چەمکــی‬ ‫ڕووناکی یا نوور بوو‪ ،‬هەروەکوو لە ئایەتی‬ ‫‪٣٥‬ی سوورەتی نووریشدا هاتووە‪« ،‬اللە‬ ‫نور السماوات و االرض مثل نورە کمشکاة‬ ‫فیها مصب��اح املصباح في زجاجة کأنها‬ ‫کوکــب دري یوقــد مــن شــجرة مبارکــة‬ ‫زیتونــة ال شــرقیة و ال غربیة تکاد زیتها‬ ‫يضيء و لو لم تمسســە نار نور علی نور‬ ‫یهدي اللە لنورە من یشــاء و يضرب اللە‬ ‫االمثال للناس و اللە بکل شــيء علیم‪».‬‬ ‫بێگومــان نابێ ئەوەشــمان لەیاد بچێت‪،‬‬ ‫کە ئایینــی زەردەشــتییش یەکێک بووە‬ ‫لــە ســەرچاوە دەوڵەمەندەکانی تێفکرین‬ ‫و تێڕامــان الی ســوهرەوەردی‪ ،‬هەڵبەتە‬ ‫لەپاڵ فەلسەفەی یۆنانیی کۆن وغەزالی و‬ ‫ئیبن سینا و فارابی و حەلالج و بایەزیدی‬ ‫بەســتامیدا‪ .‬ســەبارەت بە کاریگەربوونی‬ ‫بــە فەلســەفەی کۆنــی یۆنــان‪ ،‬زیاتــر‬ ‫ئەمە لــە کاریگەربوونیدا بە فەلســەفەی‬ ‫ئەفالتــوون دەبینینەوە‪ ،‬کــە بە ئیمامی‬ ‫حیکمەت ناوی دەبات‪ ،‬گەرچی ڕەخنە لە‬ ‫تیۆریی ئایدیالەکانــی دەگرێت‪ .‬هەروەها‬ ‫کەوتۆتە ژێر کاریگەریی ئەرستۆیشــەوە‪،‬‬ ‫لەبارەی ئەویشــەوە دەڵێــت‪« ،‬یەکەمین‬ ‫مامۆســتا‪ ،‬ئەرســتۆتالیس‪ ،‬گەرچــی‬ ‫پایەبــەرز و قووڵ بووە و دووربین بووە‪،‬‬ ‫بــەاڵم نابــێ زێدەڕۆیــی تیا بکەیــن‪ ،‬بە‬ ‫ئەندازەیــەک‪ ،‬بــەرەو جاڕزبوونمان ببات‬ ‫لە مامۆســتایییەکەی‪( ».‬لە پێشــەکیی‬ ‫حکمة االشراقــەوە)‪.‬‬ ‫ماســینیۆن‪ ،‬کە یەکێکە لە شرۆڤەکارە‬ ‫ســوهرەوەردی‪،‬‬ ‫بەناوبانگەکانــی‬ ‫بەرهەمەکانــی ســوهرەوەردی دەکات بە‬ ‫سێ قۆناغەوە‪:‬‬ ‫قۆناغی یەکەم‪ :‬قۆناغی الوی (قۆناغی‬ ‫ئیشــراقی)‪ ،‬کــە ئــەم کتێبانــەی تیــا‬ ‫نووسیون‪ :‬االلواح العمادیة‪ ،‬هیاکل النور‪،‬‬ ‫الرسائل الصوفیة‪.‬‬ ‫قۆنا‌غــی دووەم‪ :‬قۆناغــی مەشــائی‪:‬‬ ‫التلویحــات‪ ،‬اللمحــات‪ ،‬المقاومــات‪،‬‬ ‫المطارحات‪ ،‬المناجاة‪.‬‬ ‫قۆناغی ســێیەم و کۆتایــی‪ :‬کە تیایدا‬

‫««‬

‫کەوتــە ژێــر کاریگەریــی ئەفالتوونیەتی‬ ‫نــوێ و ئیبــن ســیناوە‪ .‬لــە کتێبەکانی‬ ‫ئــەم قۆناغــەی‪ :‬حکمة االشــراق‪ ،‬اعتقاد‬ ‫الحکماء‪ ،‬کلمة التصوف‪.‬‬ ‫یەکێــک لــە تایبەتمەندییە دیارەکانی‬ ‫ســوهرەوەردی ئەوەیە‪ ،‬کە بــە زمانێکی‬ ‫شــیعری و ئەدەبیی بااڵ کارە پەخشــانی‬ ‫و شــیعرییەکانی خۆی نووسیوە و لەڕێی‬ ‫ئەوانــەوە گوزارشــتی لــە بیروبــاوەڕ و‬ ‫تێڕوانینەکانی خــۆی کردووە‪ .‬هەندێ لە‬ ‫شــیعرەکانی ســوهرەوەردی‪ ،‬ئاســتێکی‬ ‫زۆر بەرزیــان تۆمــار کردووە لە شــیعری‬ ‫عیرفانیــدا و بــە دەقــە ئیبداعــی و‬ ‫زیندووەکانــی شــیعری عیرفانی لەقەڵەم‬ ‫دەدرێــن‪ ،‬هــەر بــۆ نموونــە‪ ،‬وەکــوو‬ ‫شــیعرەکانی (أبداتحنإلیکمــاألرواح) و‬ ‫(أقــول لجارتــي و الدمعجار) یــان پێنج‬ ‫خشتەکییەکەی لەسەر قەسیدەی (بانت‬ ‫ســعاد)ی کعب بن زهیر‪ ،‬یان موەشەحی‬ ‫وەکوو (یا ملیحا قد تجلی) و (علی العقیق‬ ‫إجتمعنــا) [بڕوانــە‪ :‬دیــوان الســهروردي‬ ‫المقتول‪ ،‬الدکتور کامل مصطفى الشیبي‪،‬‬ ‫دار الجمــل ‪ .٢٠١٤‬هەروەهــا بڕوانــە‪:‬‬ ‫الســهروردي‪ ،‬مٶســس الحکمة االشراقیة‪،‬‬ ‫عبدالفتــاح رواس قلعجــي‪ ،‬الهیئة العامة‬ ‫السوریة للکتاب]‪.‬‬ ‫***‬ ‫دواجار‪ ،‬پێویســتە شــتێک ســەبارەت‬ ‫بــەم ڕۆمانەش بڵێیــن‪ .‬قەلەندەر و قەاڵ‪،‬‬ ‫گێڕانــەوەی ســەربوردەی ژیانی شــێخی‬ ‫ئیشــراق‪ ،‬ســوهرەوەردییە‪ .‬نووســەری‬ ‫ئەم ڕۆمانە‪ ،‬بەوپێیەی خۆی پســپۆڕێکی‬ ‫شــارەزای دونیــای تەســەوف و عیرفانە‬ ‫و خەڵکــی ئــەو دەڤەرەشــە‪ ،‬کــە کاتی‬ ‫خۆی ســوهرەوەردیی تیــا لەدایک بووە‪،‬‬ ‫توانیویەتی بەوردی لەسەر وێستەگەکانی‬ ‫ژیانی ســوهرەوەردی بوەســتێت‪ ،‬هەر لە‬ ‫مناڵییەوە تا دواســاتی ژیانی لە زیندانی‬ ‫حەڵــەب‪ .‬نووســەری ئــەم ڕۆمانــە‪ ،‬لەم‬ ‫کارەدا توانیویەتــی بە زمانێکی ســادە و‬ ‫ڕەوان ڕووداوەکانی ژیانی ســوهرەوەردی‬ ‫بەرجەستە بکات و حاڵەتە تایبەتییەکانی‬ ‫بخاتە ڕوو و ئاماژە بە ئایدیا سەرەکییەکانی‬ ‫هزر و فەلســەفەی سوهرەوەردی بکات و‬ ‫شــێوەیەکی زنجیرەئاســای زەمەنــی بە‬ ‫ڕووداوەکان بدات و لە فۆرمێکی ســادە و‬ ‫جواندا بەرجەستەی بکات‪.‬‬ ‫هەڵبەتــە هەروەکــوو خوێنەریش بۆی‬ ‫دەردەکــەوێ‪ ،‬لــە ڕۆمانەکــەدا کۆمەڵێک‬ ‫زاراوە هاتــوون‪ ،‬کە تایبەتــن بە دونیای‬ ‫عیرفان و هەروەها بە ئایینی زەردەشتی‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی بــەالی خوێنەرەوە نامۆ نەبن‪،‬‬ ‫بەپێــی توانا پەراوێزم بۆ داناون و ڕوونم‬ ‫کردوونەتەوە‪.‬‬ ‫خاڵێکــی تــر هەیــە پێویســتە لێرەدا‬ ‫ئامــاژەی پــێ بدەیــن؛ نووســەر کاتــێ‬ ‫ڕۆمانــی قەلەنــدەر و قــەاڵی نووســی و‬ ‫بــاوی کــردەوە‪ ،‬لەالیــەن خوێنەرانەوە‬ ‫پێشــوازییەکی گەرمی لــێ کرا و ئەمەش‬ ‫بــووە مایەی ئەوەی چەنــد جارێک چاپ‬ ‫بکرێتەوە‪ ،‬تا گەیشتە چاپی دەیەم‪ .‬بەاڵم‬ ‫دوای دەیەمین چاپی ڕۆمانەکە‪ ،‬نووســەر‬ ‫دەســکارییەکی زۆری لــە ڕۆمانەکــەدا‬ ‫کــردەوە و ئەمجارەیــان بــە نــاوی‬ ‫دادگاییکردنــی هەتاوەوە چــاپ و باڵوی‬ ‫کردەوە‪ .‬ئەوەی جێی ســەرنجە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫ڕەخنەگــران و خوێنەران هەســتیان کرد‬ ‫ئــەم دەســکارییانە زیانیان بــە دەقەکە‬ ‫گەیانــدووە و دەقەکــەی پێشــوویان بــە‬ ‫دەقێکــی کامڵتــر و هونەریتــر لەقەڵــەم‬ ‫دا‪ .‬هەربۆیە ئێمــەش وەرگێڕانەکەمان لە‬ ‫ڕووی دەقــی یەکەمــەوە کرد‪ ،‬گەرچی لە‬ ‫بەشــەکانی کۆتاییی ڕۆمانەکەدا‪ ،‬هەندێ‬ ‫دەسکاریی بچووکمان کردووە و لە ڕووی‬ ‫ئەمانەتــەوە ئــەم ئاماژەپێکردنەمــان بە‬ ‫پێویست زانی‪.‬‬ ‫‪ -١‬بڕوانە‪:‬‬ ‫‪(Mullah‬‬ ‫‪Sadra,s‬‬ ‫)‪Transcendent Philosophy‬‬ ‫‪Muhammad Kamal‬‬ ‫‪Ashgate World Philosophies‬‬ ‫‪Series‬‬ ‫‪Great Britain,2005. Ch.2.‬‬ ‫‪ -٢‬بڕوانە حکمة األشراق‪ ،‬السهروردي‪ ،‬ص‪.٢٩٨‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )477‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/10/19‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫ژنێك‬ ‫لە مندا!‬ ‫لە منا كۆاڵنێك هەیە ‪...‬‬ ‫ئەوسەری دەرناچێ‪.‬‬ ‫خۆرێك هەیە ‪...‬‬ ‫ڕووناكی نانێرێ‪.‬‬ ‫لە منا ژنێك هەیە‪...‬‬ ‫هەر ڕۆژەی بە نرخێك هەڕاج ئەكرێ‪،‬‬ ‫هەر ڕۆژە و بە بیانوویەكەوە ئەتك ئەكرێ!‬ ‫لە منا منداڵێك هەیە‪...‬‬ ‫هەر گەورە دەبێ و لە بارناچێ!‬ ‫دەنگێك هەیە‪ ،‬پێم كپ ناكرێ‪.‬‬ ‫‪.......‬‬ ‫من ژنێكم لە خوێن‪!...‬‬ ‫پەڕۆیەك لە شەرەف هەڵكێرشاوە و‬ ‫بە تەنافی پیاوێكی گەمژەیا هەڵخراوە!‬ ‫من ژنێكم لە گوناه‪...‬‬ ‫بە بەرچاوی خوداوە لەسێدارە دراوە‪،‬‬ ‫هەر پارچەیەكی جەستەم لەبەر ماڵێكا فڕێدراوە‪.‬‬ ‫من ژنێكم خاڵی لە ژیان‪ ،‬سیخناخ بە مردن‪،‬‬ ‫شەوەزەنگ ئارامم دەكاتەوە‪...‬‬ ‫شەختەباران سوكنایی بە دڵم دەبەخشێ‬ ‫ڕۆژانە لەگەڵ فیشەك و چەقۆ بەشەڕ دێم‪،‬‬ ‫ڕۆژانە ئاگر یاری بە ڕۆحم دەكات‪.‬‬ ‫من ژنێكم هەر بە زۆر غەرقی ناپاكیم دەكەن!‬ ‫فێرم دەكەن لە بنی گۆماوێكدا مەلە بكەم‬ ‫ناچارم دەكەن لە ئاوی مەنگا بژیم‪.‬‬ ‫من ژنێكم لە نیگەرانی ‪...‬‬ ‫بەرد ڕێگەم پێ دەگرێ و‪...‬‬ ‫گوللە یەخەم دەگرێ‪،‬‬ ‫كە چاو هەڵدەبڕم گوڵ ئەگەشێتەوە!‬ ‫لە بنی پێمەوە ئاماژەكانی بەهەشت‬ ‫سەردەردێنن‪.‬‬ ‫لەناو سینگام پێغەمبەرێك ئەسووتێ‪...‬‬ ‫لە خانەكانی لەشام خوداوەندێك پارچە پارچە بووە!‬ ‫لە دەمارەكامنا كتێبێكی پیرۆز ڕزیوە و‬ ‫بەرماڵێك هەالهەالبووە‪.‬‬ ‫ژنێك لە مندا ئەگری‪...‬‬ ‫بە قاقا پێدەكەنێ!‬ ‫ژنێك لە مندا هاوار دەكا و‬ ‫سوجدە بۆ خۆر دەبات‪.‬‬ ‫ژنێك لە مندا ڕۆژانە دەمرێ و‬ ‫زیندوو دەبێتەوە و‬ ‫گوڵ ئەچێنێ و دڕك ئەچنێتەوە‪.‬‬ ‫باوەڕ ئەتەكێنێ و‬ ‫لە دەنگی بانگ ئەكولێتەوە‪.‬‬ ‫ژنێك لە مندا لە خوێنە‪...‬‬ ‫پەڕۆیەكە لە شەرەف هەڵكێرشاوە و‬ ‫بە تەنافی پیاوێكی گەمژەیا هەڵخراوە‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ڤین‬ ‫ۆس فایەق‬ ‫پێشكەشە بەو ژنانەی دەبنە قوربانیی گەمژەیی پیاوان‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )268‬دوشةممة ‪2015/10/19‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪268‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )268‬دوشةممة ‪2015/10/19‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫یەکەم ژمارەی «دابڕان‪ ،‬زانستی دابڕان» باڵوکرانەوە‬ ‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫لەسەرەتای ئەم هەفتەدا ژمارە (یەك)‬ ‫ی گۆڤاری دابڕان چاپ و باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫ئەم گۆڤارە لە دو بەش پێكهاتوە؛ بەشە‬ ‫سەرەكییەكەی كە ‪ 85‬الپەڕەیە بایەخ‬ ‫بە وتار و توێژینەوە لەبواری رۆشنگەری‬ ‫و رەخنەییدا دەدات‪ ،‬بەتایبەت جەخت‬ ‫لەسەر توێژینەوە لە ئاین و چەمكە‬ ‫ئاینییەكان و مێژوی ئاین و دیــاردەی‬ ‫ئاینی دەكــات‪ .‬وەكو لە سەروتاریشدا‬ ‫هاتوە ئەم گۆڤارە هێڵە گشتییەكەی‬

‫و پالتفۆرمی دابڕانبێت كە زمانێك و‬ ‫شێوازێك بدۆزێتەوە بۆ خوێنەری گشتی‬ ‫كە زمان و گوتارەكەی بەجۆرێك بێت‬ ‫زۆرینەی خوێنەر لێیتێبگات‪ .‬ناونیشان‬ ‫و نوسەرەكانیش بەمشێوەیە ریزكراون‪:‬‬ ‫سەروتار ‪ :‬وەرچــەخــان و «دابــڕان»‪.‬‬ ‫ێ سیاسییەكانی‬ ‫(بەشێك لە ملمالن ‌‬ ‫ناو كۆمەڵگە و ئەسحابە‪ -‬سەربەست‬ ‫ســەلــیــم)‪( .‬پــیــشــەی بــانــگــخــوازی‬ ‫ئیسالمی لە كوردستان‪-‬‬ ‫د‪.‬ئەمین عوسمان)‪.‬‬ ‫(ئــایــن لــە روانــگــەی‬ ‫ما ر كسیستە كا نە و ە ‪-‬‬

‫كاتێك سەیری ناونیشان و نوسەرەكان‬ ‫و ناوەرۆكەكەشیان بەگشتی دەكەین‪ ،‬دو‬ ‫تێبینی بەدیدەكرێت كە‪ :‬یەكەم‪ :‬زۆربەی‬ ‫بابەتەكان تیۆری و گشتین و زۆركەم‬ ‫و ناڕاستەوخۆ پەیوەندییان بە هەرێم و‬ ‫كوردستانەوە هەیە‪ ،‬بێجگە لە بابەتی‬ ‫(پیشەی بانگخوازی لە كوردستان‪-‬‬ ‫د‪.‬ئەمین عوسمان)‪ .‬ئەم بابەتەیان الیەنی‬ ‫تیۆری و مێژویی و واقعی كوردستانی‬ ‫بەستۆتەوە بەیەكەوە و بابەتەكەی‬ ‫پــێــشــكــەش‬

‫بــەتــایــبــەت نوسین‬ ‫لــەبــواری رەخــنــەی‬ ‫ئاینی و توێژینەوەی‬ ‫ئاینیدا نوسەری ژن‬ ‫دەكرێت بگوترێت‬ ‫لە ئارادا نییە‪.‬‬

‫گۆڤاری دابڕان ‪10‬‬ ‫بابەت لەخۆدەگرێت‪،‬‬ ‫ئەو بابەتانە‬ ‫دەكرێت بگوترێت‬ ‫ستایڵی نوسینیان‬ ‫لەنێوان «وتار» و‬ ‫«توێژینەوە»دایە‬ ‫ئەوەیە كە پێی وایە «ئاین بۆ تاك»ە‬ ‫كەسەكانە و ئاینداری بوارێكی رۆحی و‬ ‫رەفتارییانەی تاكە كەسە و نابێت فەزای‬ ‫گشتی داگیربكات و «دیموكراسی بۆ‬ ‫هەموان»ە‪ ،‬كە دەبێت هەمومان ئازادبین‬ ‫و فرەیی و جیاوازی كۆمەڵگە ئاراستەبكات‬ ‫نەكو تاكڕەوی‪ .‬بەشە زانستییەكەیشی‬ ‫كــە ‪ 27‬الپــەڕەیــە گرنگی بــە تیۆر و‬ ‫گریمانە و هەواڵی زانستی دەدات‪ .‬وەكو‬ ‫لە سەروتاردا هاتوە ئەم گۆڤارە وەكو‬ ‫پێداویستییەكی رۆژنامەگەری و زانستی‬ ‫هاتۆتە پێشەوە‪ ،‬چونكە رۆژنــامــە و‬ ‫باڵوكراوەی كوردی لەوبوارەدا هەژار و‬ ‫چۆڵە و زۆربەی باڵوكراوەكان سیاسی و‬ ‫فیكری و ئایدۆلۆجی و ئەدەبی و ئاینین‬ ‫و الیەنی زانستی فەرامۆشكراوە‪.‬‬ ‫ئەگەر بەخێرایشبێت ناوەرۆكی هەردو‬ ‫گۆڤار بخرێتە بەرچاو‪ ،‬بەمشێوەیە‪:‬‬ ‫گــــۆڤــــاری دابـــــــڕان ‪ 10‬بــابــەت‬ ‫لەخۆدەگرێت‪ ،‬ئــەو بابەتانە دەكرێت‬ ‫بگوترێت ستایڵی نوسینیان لەنێوان‬ ‫«وتار» و «توێژینەوە»دایە‪ .‬واتە لە‬ ‫بابەتی وتار درێژتر و فراوانتر و قوڵترن‪،‬‬ ‫لە توێژینەوەش كورتتر و سادەترن‪.‬‬ ‫ئەمەش رەنگە ستراتیجی گۆڤارەكە‬

‫ز‬ ‫ۆ‬ ‫ر‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ابەتەكان‬ ‫تی‬ ‫ۆ‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫گشت‬

‫ح ــەم ــەس ــەع ــی ــد‬ ‫حەسەن)‪( .‬رۆشنگەری پرۆژەیەك لە‬ ‫دەرەوەی زەمــەن و شویندا‪ -‬كــارزان‬ ‫كاوسێن)‪( .‬رەخنەگرتن لە ئاین چییە‬ ‫و بۆچی پێش مەرجی رزگارییە؟‪ -‬ناسر‬ ‫ئیعتیمادی)‪( .‬راڤەیەكە كورت لەسەر‬ ‫فیمینیزم جێندەر‪ -‬ئەڤین عــەزیــز)‪.‬‬ ‫(خوێندنەوەیەك بۆ كتێبی «داعش كوڕی‬ ‫شەرعی سەلەفیزم»‪ -‬ساالر تاوەگۆزی)‪.‬‬ ‫(لەدایكبونی ئادەمیزاد‪ ،‬لەبارەی چەمكی‬ ‫پیرۆزەوە‪ -‬ڤینۆس فایەق)‪( .‬پێغەمبەر‬ ‫راڤ ــەك ــاری قــورئــان نییە‪ -‬خــەســرەو‬ ‫میراودەلی)‪( .‬تەلقین‪ ،‬ئایدۆلۆجییەتی‬ ‫كۆیلەیەتی‪ -‬توانا شێخانی)‪.‬‬

‫ئیسالمی سیاسی وەك خزمەتكاری‬ ‫ئیمپریالیزم‬

‫‪2‬‬

‫سەمیر ئەمین‬

‫كـــردوە‪ .‬هەڵبەت‬ ‫ئەمە بەو مانایە نایەت كە تەنها بابەتی‬ ‫تیۆری نرخ و بەهای خۆی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەو مانایەی كە دەكرێت لەگەڵ بابەتە‬ ‫تیۆرییەكاندا خوێندنەوەیەك بۆ دۆخی‬ ‫كوردستانیش بكرێت و گرنگی پێبدرێت‬ ‫تاكو ببێتە زەمینەیەك بۆ توێژینەوە لە‬ ‫دیاردەی ئاینی لە كوردستان و رەوشە‬ ‫تایبەتەكەیدا‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬هەبونی دو نوسەری مێینە‬ ‫لەنێو نوسەرەكاندا‪ ،‬هەرچەند لەچاو‬ ‫رێژەكەدا كەمە‪ ،‬بەاڵم جیگەی بایەخە‪.‬‬

‫«زانــــســــتــــی‬ ‫دابـــــڕان» شــەش‬ ‫وتـــــاری زانــســتــی‬ ‫لـــەخـــۆدەگـــرێـــت‪:‬‬ ‫(جـــیـــگـــایـــەك بــۆ‬ ‫زیـــنـــدوكـــردنـــەوەی‬ ‫مردوەكان!‪-‬شاژیر)‪(.‬مرۆڤ و نیاندەرتاڵ‬ ‫هــەزاران ساڵ پێكەوە دەژیان)‪(.‬ئایا‬ ‫ئێمە لە هۆلۆگرافی گەورەدا دەژین؟)‪.‬‬ ‫(ئایا دەتوانین رەگــەزی منداڵەكانمان‬ ‫دیــاریــبــكــەیــن؟‪ -‬و‪.‬تــەیــمــور حەسەن‬ ‫هەڵەبجەیی)‪( .‬بـــەدوای دۆزیــنــەوەی‬ ‫بۆزۆنی هیگینز‪ -‬حسێن رابی)‪( .‬دەماغی‬ ‫ئێمە چۆن رەنگەكان وەبیردەهێنێتەوە)‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫ئەم بابەتانە زۆربەیان وتارن و هەند ‌‬ ‫الیەنی تیۆری زانستی و هەندێكیشیان‬

‫داستانی ئەتراخاسیس و غەزەبی‬ ‫خواوەندەكان‬

‫‪3‬‬

‫موعتەسەم ساڵەیی‬

‫لێكدانەوە‬ ‫بـــۆ هــــــەواڵ و دیـــــاردە‬ ‫زانستییەكان دەكەن‪ .‬دەبێت ئاماژە بەوە‬ ‫بكرێت زانست و تیۆرەكانی گرنگییەكی‬ ‫زۆر قوڵ و كاریگەرییان هەیە بەسەر‬ ‫رۆشنبیری هەر گەل و نەتەوەیەكەوە‬ ‫تاكو هەنگاو بۆ پێشەوە بنێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫گەورەترین ئاستەنگ لە رێگەی گۆڤار‬ ‫و باڵوكراوەی زانستیدا ئەو زمانەیە كە‬ ‫نوسەر پێویستە وەكــو كەرەستەیەك‬ ‫بتوانێت تیۆر و زاراوە زانستییەكانی لە‬ ‫رێگەوە بگەێنێت‪ .‬چونكە زمانی كوردی‬ ‫هێشتا ناتوانرێت بگوترێت كە زمانێكە‬ ‫بتوانێت بەرگەی ئەو هەمو زاراوە و‬ ‫پێشكەوتن و فراوانبونەی ئاستی زانستی‬ ‫بگرێت‪ .‬بۆیە ئەمە وەكــو چالینجێك‬

‫ین‬

‫دەبینین‬ ‫لەبەردەم ئەم گۆڤارەدا و‬ ‫لەم ژمارەی یەكەمیشەوە ئەو ئاستەنگە‬ ‫دیاردەیەكی زەقە‪.‬‬ ‫لەروی فۆرم و تەكنیكیشەوە هەردو‬ ‫گــۆڤــارەكــە دیزاینێكی رەونــەقــدار و‬ ‫سەرنجڕاكێش و رەنگینیان هەیە و وێنە‬ ‫و نەخشە و دیاگرامی تێدا بەكارهاتوە‪.‬‬ ‫بەگشتی دەستخۆشی لــە دەســتــەی‬ ‫نوسەران و نوسەرەكان و بەڕێوەبەرانی‬ ‫پالتفۆرمی دابڕان دەكەین و هیواخوازین‬ ‫بــۆ ژمــارەكــانــی داهـــاتـــو هــەنــگــاوی‬ ‫پێگەشتوانەتر بنێن‪.‬‬

‫بەدنیاییبونی ئاین‬ ‫(سیکیۆالریزم)‬ ‫خالید عه‌لیزاده‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )268‬دوشةممة ‪2015/10/19‬‬

‫‪2‬‬

‫ئیسالمی سیاسی وەك خزمەتكاری ئیمپریالیزم‬ ‫سەمیر ئەمین‬ ‫و‪ .‬لەئینگلیزییەوە‪ :‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫(‪)٢-2‬‬ ‫مۆدێرنیتە‪ ،‬دیموكراسی‪ ،‬سیكۆالریزم‬ ‫و ئیسالم‬ ‫ئــەو وێــنــەیــەى نــاوچــە عــەرەبــی و‬ ‫ئیسالمییەكانی ئەمڕۆ هەیانە‪ ،‬وێنەى ئەو‬ ‫كۆمەڵگایانەیە كە تیایاندا ئایین (ئیسالم)‬ ‫لە تەواوی مەیدانەكانی ژیانی سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا لەڕیزی یەكەم وەستاوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك ئــەو شتە سەیرو سەمەرە‬ ‫دەردەكەوێت كە وێنای شتێكی دیكەى‬ ‫جیاواز لەمە بكرێت‪ .‬زۆرینەى چاودێرانی‬ ‫دەرەكی (ڕێبەرانی سیاسی و ئامرازەكانی‬ ‫پەیوەندییە دەستەجەمعییەكان) بەم‬ ‫دەرەنجامە گەیشتوون كە مۆدێرنیتە‪،‬‬ ‫ڕەنگە دیموكراسیش‪ ،‬بە ناچاری خۆى‬ ‫لــەگــەڵ ئــامــادەیــی بەهێزی ئیسالمدا‬ ‫خــۆی دەگونجێنێت‪ .‬ئــەوان بەمجۆرە‬ ‫سیكۆالریزم مەحاڵ دەكەن‪ .‬ئەم سازشە‬ ‫یاخود مومكینە و دەبێت پشتیوانیی‬ ‫لێبكرێت یان زەرووری نییە و دەبێت‬ ‫سەروكاری لەگەڵ ئەم ناوچەیەى جیهاندا‬ ‫هەبێت هەر بەوجۆرەى هەیە و لەئارادایە‪.‬‬ ‫من هەرگیز كۆك نیم لەگەڵ ئەم وێنە‬ ‫ڕیالیستییەدا‪ .‬داهــاتــوو – لەدیدگای‬ ‫درێژماوەی سۆسیالیزمی بەجیهانیبوودا‬ ‫– بۆ نەتەوەكانی ئەم ناوچەیە وەك‬ ‫نــەتــەوەكــانــی دیــكــەى دیموكراسی و‬ ‫سیكۆالریزمە‪ .‬داهاتوویەكی ئــاوا لەم‬ ‫ناوچانەشدا وەك ناوچەكانی دیكە‬ ‫مومكینە و دەبێت ڕووبدات‪ ،‬بەاڵم لەهیچ‬ ‫كوێیەك و هیچ شتێك یەكالییكەرەوە و‬ ‫گەرەنتیكراو نییە‪.‬‬ ‫مۆدێرنیتە دابڕانێكە لە مێژووی جیهان‬ ‫كە ئــەوروپــا لە ســەدەى شازدەهەمدا‬ ‫دایهێنابوو‪ .‬مۆدێرنیتە ئینسان چ وەك تاك‬ ‫و چ وەك كۆ‪ ،‬بە بەرپرسی مێژووی خۆی‬ ‫دەبینێت و سەرەنجام دووردەكەوێتەوە لە‬ ‫ئایدیۆلۆژییە پێش‪-‬مۆدێرنەكان‪ .‬كەواتە‪،‬‬ ‫ئەوە لەگەڵ مۆدێرنیتەدایە كە دیموكراسی‬ ‫دەڕەخسێت‪ ،‬ڕێك بەو جۆرەى مۆدێرنیتە‬ ‫داواكاریی لە سیكۆالریزم تەنها بریتییە لە‬ ‫جیاكردنەوەى ئایین لە سیاسەت‪ .‬كۆمەڵە‬ ‫بەیەكەوە بەستراوەكانی مۆدێرنیتە‪،‬‬ ‫دیموكراسی و سیكۆالریزم كە لەالیەن‬ ‫ســەردەمــی ڕۆشنگەرییەوە نەخشەى‬ ‫كێشرابوو و شۆڕشی فەڕەنسا بردییە‬ ‫بــواری پراكتیكییەوە‪ ،‬تاكو ئێستا بە‬ ‫هەموو پێشكەوتنەكان و دواكەوتنەكانی‬ ‫خــــۆیــــەوە‪ ،‬جــیــهــانــی هــاوچــەرخــی‬ ‫دروســـتـــكـــردووە‪ .‬بـــەاڵم مۆدێرنیتە‬ ‫لەخۆیدا تەنها شۆڕشێكی كولتووری‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو تەنها لە پەیوەندییەكی‬ ‫تونددا بە لەدایكبوون و گەشەكردنی‬ ‫سەرمایەداریییەوە مانا وەردەگــرێــت‪.‬‬ ‫ئــەم پــەیــوەنــدیــیــە گەلێك ســنــووری‬ ‫مێژوویی مۆدێرنیتەى «بااڵدەست»ی‬ ‫دیاریكردووە‪ .‬كەواتە‪ ،‬فۆرمە دیارەكانی‬ ‫مۆدێرنیتە‪ ،‬دیموكراسی و سیكۆالریزمێك‬ ‫كە ئەمڕۆ بەریدەكەوین و ئەزموونی‬ ‫دەكــەیــن‪ ،‬دەبێت وەك بەرهەمەكانی‬ ‫مــێــژووی دیــاریــكــراوی گەشەكردنی‬ ‫ســەرمــایــەداری لــەســەری بوەستین و‬ ‫لێی بــكــۆڵــیــنــەوە‪ .‬ئــەو هەلومەرجە‬ ‫تایبەتییەى هەیمەنەى سەرمایەداری‬ ‫دەردەخــــــات تــایــبــەتــمــەنــدیــیــەكــانــی‬ ‫مۆدێرنیتە‪ ،‬دیموكراسی و سیكۆالریزمیان‬ ‫دیاریكردووە – سازشە مێژووییەكان كە‬ ‫ناوەرۆكی كۆمەاڵیەتیی بلۆكی چینایەتیی‬ ‫بااڵدەست دەستنیشان دەكات (ئەوەى‬ ‫من پێیدەڵێم پرۆسەى مێژوویی كولتوورە‬ ‫سیاسییەكان)‪.‬‬ ‫لــێــرەدا پــێــنــاســەیــەكــی شــــاراوەى‬ ‫تێگەیشتنی خۆم بۆ میتۆدی ماتریالیزمی‬ ‫مێژوویی تەنها بــەو هــۆیــەوە كــرد كە‬ ‫میتۆدە جۆراوجۆرەكانی ئاوێتەكردنی‬ ‫مۆدێرنیتە‪ ،‬دیموكراسی و سیكۆالریزمی‬ ‫سەرمایەداری بەپێی سیاقە تیۆرییەكەى‬ ‫دەستنیاشن بكەم‪.‬‬ ‫ســەردەمــی ڕۆشــنــگــەری و شۆڕشی‬ ‫فــەڕەنــســی مــۆدێــلــی ســیــكــۆالریــزمــی‬

‫ڕادیكاڵی خستەڕوو‪ .‬تاك مولحید بێت‬ ‫یــان ئەگنۆستیك‪ ،‬خــواپــەرســت بێت‬ ‫یان ئیماندار (لەم بــوارەدا مەسیحی)‬ ‫ئازادیی هەڵبژاردنی هەیە و دەوڵــەت‬ ‫هیچ زانیارییەكی لەبارەی ئەمەوە نییە‪.‬‬ ‫لە ئاستی كیشوەری ئەوروپا – و لە‬ ‫فەڕەنسادا بە زیندووكردنەوەى پاشایەتی‬ ‫– پاشەكشێ و ئەو سازشانەى دەسەاڵتی‬ ‫بــۆرژوازیــی لــەگــەڵ دەســەاڵتــی چینی‬ ‫بااڵدەستی سیستەمە پێشمۆدێرنەكاندا‬ ‫یەكی گــرت‪ ،‬زەمینەخۆشكەر بــوو بۆ‬ ‫الوازبوونی سیكۆالریزم كە وەك تۆلێرانس‬ ‫سەیریان دەكرد‪ .‬ئەم سیكۆالریزمە ڕۆڵی‬ ‫كۆمەاڵیەتیی كڵێساكانی لە سیستەمی‬ ‫سیاسییدا دەرنـــەدەكـــرد‪ .‬دەربـــارەى‬ ‫ویالیەتە یەكگرتووەكان‪ ،‬مەسەلەكە‬ ‫بەمجۆرەیە كە ڕەوتی تایبەتیی مێژوویی‬ ‫ئــەم واڵتــە دروستبوونی كولتوورێكی‬ ‫سیاسیی بــەدوادا هات كە لە بنچینەدا‬ ‫كۆنەپارێزانە بــوو‪ .‬لــەم كــولــتــوورەدا‬ ‫سیكۆالریزمی ڕاستەقینە بە نەناسراوی‬ ‫مــاوەتــەوە‪ .‬لــەم واڵتـــەدا ئایین وەك‬ ‫فــاكــتــەری كــۆمــەاڵیــەتــی نـــاســـراوە و‬ ‫سیكۆالریزم تێكەڵ بە فرەیی ئایینزا‬ ‫ڕەسمییەكان دەكرێت‪( :‬هەر ئایینزا –‬ ‫یان تەنانەت هەر فرقەیەك – ڕەسمییە)‪.‬‬ ‫پەیوەندییەكی دیاریكراو لەنێوان‬ ‫پانتایی سیكۆالریزمی ڕادیكاڵ و ئاستی‬ ‫پشتیوانییكردن لــە فۆرمولەبوونی‬ ‫كۆمەڵگا لــە هەماهەنگییدا لەگەڵ‬ ‫تێمەكانی مۆدێرنیتەدا لەئارادایە‪ .‬ئەو‬ ‫چــەپــەى بـــاوەڕی بــە كاریگەربوونی‬ ‫سیاسەت لە ئاراستەكردنی وەرچەرخانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لە ئاستە دیاریكراوەكاندا‬ ‫هەبێت‪ ،‬چ چەپی ڕادیــكــاڵ بێت یان‬ ‫تەنانەت میانەڕەو‪ ،‬ئــەوا پشتیوانیی‬ ‫لە چەمكە بنچینەییەكانی سیكۆالریزم‬ ‫دەكــــات‪ .‬ڕاســـتـــڕەوی كۆنزەرڤاتیڤ‬ ‫بانگەشەى ئەوە دەكات كە دروستبوون‬ ‫و وەرچەرخانی كاروبارەكان چ ئابووری‪،‬‬ ‫سیاسیی یان كۆمەاڵیەتی بێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫بەحاڵی خۆیەوە وازی لێبهێنرێت و كاری‬ ‫خــۆى بكات‪ .‬سەرمایە‪ ،‬لە زەمینەى‬ ‫ئابووریدا‪ ،‬بەشێوەیەكی ئاشكرا بازاڕ وەك‬ ‫ئایدیاڵی خۆى سەیر دەكات‪ .‬لە زەمینەى‬ ‫سیاسەتدا‪ ،‬دیموكراسیی بێهێز بووە بە‬ ‫یاسا و جێگای ئەڵتەرناتیڤی ڕاستەقینەى‬ ‫گــرتــووەتــەوە‪ .‬و لە كۆمەڵگادا‪ ،‬لەم‬ ‫زەمینەیەدا [زەمینەى دیموكراسی]‬ ‫سیاسەت پێویستیی بە سیكۆالریزمی‬ ‫چاالك نییە – «كۆمەڵەكان» قەرەبووی‬ ‫كەموكورتییەكانی دەوڵــەت دەكەنەوە‪.‬‬ ‫بـــازاڕ و دیموكراسیی نوێنەرایەتیی‬ ‫مێژوو دروست دەكەن و دەبێت بێڵین‬ ‫ئــەم كــارە بكەن‪ .‬تێگەیشتنێكی ئاوا‬ ‫بۆ بیركردنەوەى كۆمەاڵیەتی لە ساتی‬ ‫هەنوكەیی پاشەكشەى چــەپــدا‪ ،‬زۆر‬ ‫بااڵدەستە و لە گەلێك فۆرمولەبەندیدا‬ ‫دەردەك ــەوێ ــت ــەوە كــە ڕیــزێــك خەڵك‬ ‫دەگرێتەوە هەر لە ئالن تۆرینەوە تاكو‬ ‫ئەنتۆنیۆ نێگری‪.‬‬ ‫كولتووری سیاسیی كۆنەپارێزیی‬ ‫ویالیەتە یەكگرتووەكان لە نەفیكردنەوەى‬ ‫بەرپرسیارێتیی چاالكیی سیاسیی‬ ‫لەمەش زیاتر دەڕوات‪ .‬دووبارەكردنەوەى‬ ‫ئەم بانگەشەیەى دەڵێت خودا ئیلهام‬ ‫بە نەتەوەی «ئەمریكا» دەبەخشێت‬ ‫و پشتیوانیكردنێكی بــەرفــراوان لەم‬ ‫بیروبۆچوونە چەمكی سیكۆالریزم لە‬ ‫نــاوەرۆك خاڵی دەكاتەوە‪ .‬لەڕاستیدا‪،‬‬ ‫گوتنی ئــەوەى خــودا مێژوو دروســت‬ ‫دەكات بەو مانایە دێت كە دروستكردنی‬ ‫مێژوو بە بازاڕ بسپێرین‪.‬‬ ‫لەم گۆشەنیگایەوە شوێنی نەتەوەكانی‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست لەكوێیە؟ وێنەى‬ ‫پیاوانی ڕیشدار و ژنانی بااڵپۆش بە‬ ‫گەلێك دەرەنجامگیریی خێرا دەربارەى‬ ‫توندیی الیەنگر و سەركەوتنی ئایینی‬ ‫تاكەكەسەكان كۆتایی دێت‪ .‬هاوڕێیانی‬ ‫«كــولــتــوورپــەرســت»ی خــۆرئــاوا‪ ،‬كە‬ ‫خوازیار و الیەنگری دەست لەسەرسینەى‬ ‫ڕێزگرتنن لە فرەیی بیروباوەڕەكان‪،‬‬ ‫بەدەگمەن وێڵی ئــەوەن تێبگەن پلەو‬ ‫پایە دەوڵەتییەكان چ پرۆسەیەكیان‬ ‫بەكارهێناوە تاكو وێنەیەك پیشان بدەن‬

‫كە لەگەڵ سروشتی خۆیاندا بگونجێت‪.‬‬ ‫بێگومان تاكگەلێك هەن فیداكاری ڕێگای‬ ‫خــودان‪ .‬ئایا گونجانی ژمارەیی ئەوان‬ ‫زیاترە لە كاتۆلیكە ئیسپانییەكان كە‬ ‫لە ڕۆژی جەژنی پاكدا‪ ،‬دەستدەكەن‬ ‫بــە ڕێــپــێــوان؟ یــان لــەو دانیشتووانە‬ ‫بەرفراوانەى لە ویالیەتە یەكگرتووەكاندا‬ ‫گوێ لە مژدەبەخشانی ئینجیل دەگرن لە‬ ‫تەلەڤزیۆندا؟‬ ‫هــەرچــۆنــێــك بــێــت‪ ،‬ئــەم ناوچەیە‬ ‫[خــۆرهــەاڵتــی نـــاوەڕاســـت] بـــەردەوام‬ ‫وێنەیەكی وەهای خۆى نیشان نەداوە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەو جیاوازییانەى هەر واڵتێك‬ ‫لەگەڵ واڵتێكی دیكەدا هەیەتی‪ ،‬دەكرێت‬ ‫ناوچەیەكی بــەرفــراوان دەستنیشان‬ ‫بكرێت‪ :‬لە مەراكیشەوە تاكو ئەفغانستان‪،‬‬ ‫وەك واڵتانی عەرەبی (جگە لە واڵتانی‬ ‫نیمچەدوورگەى عەرەبی)‪ ،‬توركەكان‪،‬‬ ‫ئیرانییەكان‪ ،‬ئەفغانەكان و نەتەوەكانی‬ ‫سۆڤێتەكانی پێشووی ئاسیای ناوەڕاست‬ ‫كە ناكرێت ڕەچاوی تواناكانی گەشەكردن‬

‫سەمیر ئەمین‬

‫دووبارەكردنەوەى ئەم بانگەشەیەى‬ ‫دەڵێت خودا ئیلهام بە نەتەوەی‬ ‫«ئەمریكا» دەبەخشێت و‬ ‫پشتیوانیكردنێكی بەرفراوان لەم‬ ‫بیروبۆچوونە چەمكی سیكۆالریزم‬ ‫لە ناوەرۆك خاڵی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا‪ ،‬گوتنی ئەوەى خودا مێژوو‬ ‫دروستدەكات بەو مانایە دێت كە‬ ‫دروستكردنی مێژوو بە بازاڕ بسپێرین‬ ‫چەشنە بــوو‪ .‬پۆپۆلیزمی نەتەوەیی‬ ‫و فراوانبوونی سیكۆالریزم تیایاندا قۆناغەكانی ئەم دواییەى مێژوو سەر‬ ‫نەكەین‪ .‬بارودۆخەكە لەنێوان نەتەوە بــە كــۆمــەڵــە پـــڕۆژە سیاسییەكانە‪.‬‬ ‫دراوسێكاندا‪ ،‬عەرەبەكانی نیمچەدوورگە تایپەكانی ئــەم مۆدێلە جــۆراوجــۆر‬ ‫یان پاكستان جیاوازە‪.‬‬ ‫بوو (بــەرەى ڕزگارییخوازی نەتەوەیی‬ ‫نەریتە سیاسییەكان لــەم ناوچە جەزائیر‪ ،‬بۆرقیبیزمی تونس‪ ،‬ناسریزمی‬ ‫بەرفراوانەدا بەتوندی كەوتوونەتە ژێر میسر‪ ،‬بەعسیزمی سوریا و عێڕاق)‪،‬‬ ‫كاریگەریی ڕەوتە ڕادیكاڵە مۆدێرنەكانەوە‪ :‬بەاڵم ئاراستەى ئەم بزووتنەوانە وەك‬ ‫ئــایــدیــاكــانــی ڕۆشــنــگــەری‪ ،‬شــۆڕشــی یــەك وابــــوون‪ .‬بــەڕواڵــەت ئەزموونە‬ ‫فەڕەنسا‪ ،‬شۆڕشی ڕووسیا و كۆمۆنیزمی بااڵدەستەكان – بەمانایەك ئەزموونی‬ ‫ئەنتەرناسیۆنالی سێیەم هەموویان لەنێو ڕژێمە كۆمۆنیستییەكان لە ئەفغانستان و‬ ‫زەینی خەڵكدا ئامادە بوون و بۆ نموونە یەمەنی باشوور – لە بنچینەدا جیاوازییان‬ ‫زیاتر لە پەرلەمانتاریزمی وێست مینیستەر لەگەڵ یەكتریدا نــەبــوو‪ .‬هەموو ئەم‬ ‫گرنگی هەبوو‪ .‬ئەم ڕەوتە بااڵدەستانە ڕۆژێمانە گەلێك دەستكەوتیان هەبوو و‬ ‫كە ئیلهامبەخشی سەرەكیی گۆڕانی بەم هۆیەوە لەالیەن كۆمەاڵنی خەڵكەوە‬ ‫سیاسیی بوون و چینە بااڵدەستەكان پشتیوانییەكی زۆریــان لێدەكرا‪ .‬بەم‬ ‫لەپراكتیكدا ئــەوانــەیــان پــیــادە كــرد‪ ،‬هۆیەوە بوو ئەم ڕژێمانە لەگەڵ ئەوەدا كە‬ ‫مۆدێلێك بوون كە لە كۆمەڵێك الیەنەوە دیموكراتیی نەبوون‪ ،‬ڕەوتی گەشەكردن و‬ ‫دەكرێت وەك فۆرمەكانی ستەمكاری پەرەسەندنیان لەم ئاراستە نوێخوازییەدا‬ ‫مۆدێرن پێناسەیان بكەین‪.‬‬ ‫فراوانكرد‪ .‬لە بەشێكی بارودۆخەكاندا‪،‬‬ ‫محەمەد‬ ‫میسری‬ ‫بەمجۆرە بوو دۆخی‬ ‫بۆ نموونە لە میسر لە ساڵی ‪ 1920‬تا‬ ‫عەلی یان خەدیو ئیسماعیل‪ .‬كەمالیزم ‪ 1950‬هەوڵێك بەئاراستەى دیموكراسیی‬ ‫لە توركیا و مۆدێرنیزاسیۆن لە ئێران لەم نوێنەرایەتیی هاتەئارا و ناوەندیی دژە‪-‬‬

‫ئیمپریالیستیی میانەڕەو (حزبی وەفد)‬ ‫پشتیوانیی لێكرد‪ .‬ئەم هەوڵە ڕووبەڕووی‬ ‫نەیاریی دەســەاڵتــی ئیمپریالیستیی‬ ‫بــااڵدەســت (بەریتانیا) و هاوپەیمانە‬ ‫ناوچەییەكانی (خێزانی پاشایەتی)‬ ‫بــووەوە‪ .‬بەدڵنیاییەوە دەكرێت بڵێین‬ ‫سیكۆالریزم لە فۆرمی میانەڕەویی خۆیدا‬ ‫لەالیەن خەڵكەوە «ڕەت» نەكرایەوە‪.‬‬ ‫ئاسانە‪ ،‬ئەوە ئایینییەكان بوون لەنێو‬ ‫زەینی خەڵكانی بیرتاریكدا بــوون و‬ ‫هەڵبەت زۆرینەیان بەمجۆرە بوون‪.‬‬ ‫ئەزموونی مۆدێرنیتە لە ستەمكاریی‬ ‫مۆدێرنەوە تاكو پۆپۆلیزمی ڕادیكاڵی‬ ‫نــەتــەوەیــی شتێكی ڕێــكــەوت نەبوو‪.‬‬ ‫بزووتنەوە دەسەاڵتدارەكان دەستێكی‬ ‫بااڵیان لەنێو چینی ناوەڕاستدا هەبوو‪،‬‬ ‫پێشڕەوایەتیی ئەمەیان دەكرد‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫ئەم چینانە خواست و ئیرادەى خۆیان‬ ‫دەرخست كە دەیانەوێت لەسەر شانۆی‬ ‫بەجیهانیبووی مۆدێرندا وەك هاوبەش و‬ ‫هاوپشكی پێرفێكت حساب بكرێن‪ .‬ئەم‬ ‫پڕۆژانە بە ناوەرۆكە مۆدێرنەكەیانەوە كە‬ ‫دەكرێت وەك بۆرژوازییەت پێناسەیان‬ ‫بكەین‪ ،‬كۆمەكیان بــە فراوانكردنی‬ ‫سیكۆالریزم دەكرد و وەك بەرەوپێشبەری‬ ‫هێزەكییانەى گەشەكردن و وەرچەرخانی‬ ‫دیموكراسییانە سەیر دەك ــران‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەقـــاودەق بــەم هۆیەوە پڕۆژەگەلێك‬ ‫بوون كە دەرگیریی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫ئیمپریالیزم بــوون‪ ،‬ئیمپریالیزم بێ‬ ‫ڕەحمانە دژیان وەستایەوە و بەشێوەیەكی‬ ‫ڕێكوپێك هێزە بیرتاریكەكانی بۆ ئەم‬ ‫مەبەستە ڕێكخست و یەكیخستن‪.‬‬ ‫بەباشی ئاگامان لەكورتەمێژووی‬ ‫ئیخوان موسلمین هەیە‪ .‬لە دەیەى بیستدا‬ ‫بریتانیا و خێزانی پاشایەتی بەباشی ئەم‬ ‫بزووتنەوەیان ڕێكخست تاكو بەر بە‬ ‫پێشكەوتنی دیموكراتی و سیكۆالری وەفد‬ ‫بگرێت‪ .‬سی ئای ئەی و ئەنوەر سادات‬ ‫دەستیان كرد بە گەڕانەوەی بەكۆمەڵی‬ ‫ئــەوان لە ئــاوارەیــی لە عەرەبستانی‬ ‫سعودیدا ئەویش دوای مەرگی جەمال‬ ‫عەبدولناسر‪ .‬هــەمــووان ئاگایان لەم‬ ‫كێشەیە هــەیــە‪ .‬هــەروەهــا ئاشنای‬ ‫كورتەمێژووی تاڵیبانیشین كە ڕێكخراوی‬ ‫سی ئای ئەى لە پاكستان دروستیكرد‬ ‫تاكو دژ بە «كۆمۆنیستەكان» شەڕ‬ ‫بكات‪« .‬كۆمۆنیسەكان» قوتابخانەكانیان‬ ‫بەڕووی كچان و كوڕاندا كردەوە‪ .‬بەباشیش‬ ‫دەزانین ئیسرائیلییەكان لەسەرەتادا‬ ‫كۆمەكیان بە حەماس كرد تاكو بتوانن‬

‫ئیسالمی سیاسیی بەبێ پشتیوانیكردنی بەردەوام‪،‬‬ ‫هەمەالیەن و سووربوونی ویالیەتە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمریكا هەرگیز نەیدەتوانی بە ئاسانی سنوورەكانی‬ ‫عەرەبستانی سعوودی و پاكستان ببڕێت‬

‫ڕەوتــە سیكۆالر و دیموكراتییەكانی‬ ‫خەباتی فەڵەستینی الوازی بكەن و‬ ‫بیوەستێنن‪ .‬ئیسالمی سیاسیی بەبێ‬ ‫پشتیوانیكردنی بــەردەوام‪ ،‬هەمەالیەن‬ ‫و سووربوونی ویالیەتە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمریكا هەرگیز نەیدەتوانی بە ئاسانی‬ ‫سنوورەكانی عەرەبستانی سعوودی‬ ‫و پاكستان ببڕێت‪ .‬كاتێك نــەوت لە‬ ‫واڵتی عەرەبستان دۆزرایەوە‪ ،‬كۆمەڵگای‬ ‫عەرەبستان تــەنــانــەت دەســتــی بــەوە‬ ‫نەكردبوو لە نەریت دووربكەوێتەوە‪ .‬ئەو‬ ‫ڕۆژگارە بوو كە لەنێوان ئیمپریالیزم و‬ ‫چینی نەریتیی حاكمدا زۆر بەخێرایی‬ ‫یەكێتییەك هاتەئاراوە‪ ،‬ڕێككەوتن و‬ ‫پەیمانێك لەنێوان دوو هاوبەشدا بەدیهات‬ ‫گیانێكی تــازەى بە ئیسالمی سیاسیی‬ ‫وەهابی بەخشی‪ .‬بریتانیاش بەهاندانی‬ ‫ڕێبەرانی موسڵمان بە دروستكردنی‬ ‫واڵتێكی سەربەخۆ سەركەوتووبوون‬ ‫یەكێتیی هیندستان لەناوبەرن و ئەم‬ ‫واڵتە لەسەرەتای لەدایكبوونییەوە بخەنە‬ ‫باوەشی ئیسالمی سیاسییەوە‪ .‬دەبێت‬ ‫هێما بۆ ئەوە بكەین ئەو تیۆرییەى ڕەوایی‬ ‫یاسایی بە ئیسالمی سیاسیی بەخشی‬ ‫– و مەشە دەخەنە پاڵ كەمینەیەكەوە‬ ‫– تیۆرییەك بوو پێشتر ڕۆژهەاڵتناسە‬ ‫بریتانییەكان لەخزمەتی خاوەنشكۆدا‬ ‫عەڕزیان كردبوو‪.‬‬ ‫كـــەواتـــە‪ ،‬لــێــهــاتــوویــی ویــایــەتــە‬ ‫یەكگرتووەكان بۆ تێكشاندنی بەرەى‬ ‫هاوبەشی واڵتانی ئەفریقا و ئاسیا كە‬ ‫لە باندۆنگ لە ساڵی ‪ 1955‬هاتەئارا‪،‬‬ ‫شتێكە بە ئاسانی دەتوانین تێیبگەین‪.‬‬ ‫عەرەبستانی سعودیا و پاكستان لە‬ ‫بەرانبەر بــەم بــەرەیــەدا «كۆنفرانسی‬ ‫ئیسالمی یان (لە ساڵی ‪ )1957‬ڕاگەیاند‬ ‫و بەمجۆرە ئیسالمی سیاسیی دزەى‬ ‫كردە نێو ئەم ناوچەیەوە‪.‬‬ ‫كــەمــتــریــن دەرەنــجــامــێــك كــە لــەم‬ ‫تێبینییانەوە وەریــبــگــریــن ئــەوەیــە‬ ‫ئــیــســامــی ســیــاســیــی دەرەنــجــامــی‬ ‫خۆبەخۆى بیروباوەڕە ئاینییە ڕەسە‬ ‫و واقیعییەكانی ئــەم نەتەوانە نییە‪.‬‬ ‫ئیسالمی سیاسی بەرهەمی چاالكیی‬ ‫سیستەمی ئیمپریالیستییە كە هەڵبەتە‬ ‫هێزە تاریكبیرە كۆنەپارێز و چینە‬ ‫كۆمپرادۆرەكانی ئێستا خزمەتی پێدەكەن‪.‬‬ ‫بەرپرسیارێتیی ئەم بارودۆخە لەئەستۆی‬ ‫چەپیشە‪ ،‬چونكە نەیتوانی تێبگات و‬ ‫هەروەها نەیزانی چۆن ڕووبــەڕووی ئەم‬ ‫تەحەدا و مەترسییە ببێتەوە‪ ،‬نابێت لەم‬ ‫بارەیەوە هیچ چەندوچونێك بكەین‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬لەم چەند ساڵەى دواییدا‪ ،‬دیبەیت و‬ ‫مشتومڕ لەنێوان بیرمەندانی ماركسیستی لەسەر‬ ‫ئیسالمی سیاسیی و پەیوەندیی بە سەرمایەداریی‬ ‫جیهانی و ئیمپریالیزمەوە هاتەئاراوە‪ ،‬زۆرینەى‬ ‫بۆچوونی ئــەم بیرمەندە ماركسیستییانە –‬ ‫كــە خۆیشیان لەنێو سیاق و كۆنتێكستی‬ ‫ئیسالمییەوە هاتوون – لە كتێبێكدا بەزمانی‬ ‫ئینگلیزی‪ ،‬لەسەر ئیسالمی سیاسیی‪ ،‬باڵوكرایەوە‬ ‫و بیرمەندەكانیش ئەمانەن‪ :‬سەمیر ئەمین‪،‬‬ ‫ئیعجاز ئەحمەد‪ ،‬ئەسەف بەیات‪ ،‬تارق ئەمین‬ ‫خان‪ ،‬نیكی كەیدی و هتد‪ .‬ئەم پڕۆژەیە لەالیەن‬ ‫منەوە لە زمانی ئینگلیزییەوە كراوە بەكوردی‬ ‫و وابڕیارە بەشێوەی بەش بەش لە ڕۆژنامەى‬ ‫چاودێر و سایتی دووڕیان باڵوببێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )268‬دوشةممة ‪2015/10/19‬‬

‫‪3‬‬

‫داستانی ئەتراخاسیس و غەزەبی خواوەندەكان‬ ‫موعتەسەم ساڵەیی‬

‫كۆسپ و تەگەرە لە ڕێی خۆش‌گوزەرانی و‬ ‫ئاشتەوایی كۆمەاڵیەتی و باری سیاسی و‬ ‫ڕامیاری دادەنێت‪ .‬بەڵكو كاروبار دەگاتە‬ ‫ئەو ئاستەی كە خــۆراك و سەرچاوەی‬ ‫بژێویی ژیان بەشی ئەو هەموو حەشاماتە‬ ‫زۆرە نەكات‪ .‬بەكارهێنانی سووتەمەنیەكی‬ ‫زۆر و باڵوبوونەوەی دوكەڵی كارگە و‬ ‫ئۆتۆمبیلەكانیش دەبنە هۆی پیس‌بوونی‬ ‫ژینگە و تــووانــەوەی بەفری چیاكان و‬ ‫پەنگانەوە و قەتیسمانی پلەی گەرما‬ ‫لەسەر زەوی‪.‬‬ ‫گەرچی بە بـــەراورد لەگەڵ ئێستادا‬ ‫ژمـــارەی دانیشتووانی ســەر زەوی لە‬ ‫سەردەمانی زوودا كەمتر بــووە؛ بەاڵم‬ ‫سەرەڕای هەمووی ئەم دیاردەیە نیگەرانی و‬ ‫دڵەڕاوكێی لە داستانەكاندا بۆ خواوەندەكان‬ ‫پێكهێناوە‪ .‬بەتایبەتی گوایە دەنگە‌دەنگ و‬ ‫هات‌و‌هاوار و ژاوەژاوی مرۆڤی سەر زەوی‪،‬‬ ‫خواوەندەكانیان وەڕس و بێزار كردووە‬ ‫و خەویان لە چاویان زڕانــدووە‪ .‬ڕێژەی‬ ‫تاوان و گوناهكارییش لەنێو خەڵكیدا بە‬ ‫ڕادەیەكی زۆر تەشەنەی كردووە‪ .‬سەرجەم‬ ‫ئەم دیاردانەیش لەنێو داستانە كۆنەكان و‬ ‫دەقی چەند ئاینێكیشدا ڕەنگیان داوەتەوە‬ ‫و‪ ،‬سەرەنجامیش پاڵیان بە خواوەندەكانەوە‬ ‫ناوە كە بڕیار لەسەر لەنێوبردن و قڕكردنی‬ ‫دەستەی مرۆڤ بدەن و الفاو و تەوەفان‬ ‫و دەرد و نەخۆشییان ئاڕاستە بكەن‪.‬‬ ‫سزادانی مرۆڤیش لە الیەن خواوەندەكانەوە‬ ‫بەم جۆرە دڵڕەقی و بێ‌ بەزەییانە لەنێو‬ ‫داستانەكاندا‪ ،‬گەواهی ئەو ڕاستیەیە كە‬ ‫پاشتر بەشێك لە ناوەڕۆكی كتێبی تەوراتی‬ ‫ئایینی جووەكان بریتیە لە درێژەپێدانی‬ ‫بۆچوونەكانی نێو داستانە كۆنەكان‪.‬‬ ‫بەتایبەتی داستانەكانی سۆمەریەكان لەم‬ ‫ڕووەوە بااڵدەستن و قورساییەكی زۆر‬ ‫پێكدەهێنن‪ .‬سەپاندنی بەاڵ و موسیبەت و‬ ‫كارەسات بەسەر مرۆڤایەتیدا بۆ لەنێوبردن‬ ‫و كەمكردنەوەی ژمارەیان‪ ،‬بیرۆكەیەكی‬ ‫كۆنە و بابەتێكی تازە و نوێ‌ نییە‪ .‬زانای‬ ‫ئینگلستانی (رۆبــەرت مالتۆس ‪-١٧٦٦‬‬ ‫‪ )١٨٣٤‬وەهــای بۆچووە كە زیادبوونی‬ ‫ژمارەی مرۆڤ هاوكێشەیەكی ئەندازیاری‬ ‫پێكدەهێنێت‪ ،‬لــە كاتێكدا بەروبومی‬

‫بۆ نموونە؛ لە جەنگی یەكەمی جیهانیدا‬ ‫نزیكەی پازدە ملیۆن كەس كوژران‪ .‬یاخود‬ ‫لە جەنگی دووەمی جیهانیدا نزیكەی پەنجا‬ ‫ملیۆن كەس كوژران‪ .‬سەرەڕای ئەم هەموو‬ ‫كوشت و كوشتارانەیش كەچی ڕێژەكە‬ ‫ساڵ لە دوای ساڵ هەر لە هەڵكشاندایە‪.‬‬ ‫یاخود گەرچی بە درێژایی چەندین ساڵە‬ ‫بە داخــەوە لە واڵتی عێراقدا لە ئاكامی‬ ‫شەڕوشۆر و جەنگی دەرەكی و ناوخۆییدا‬ ‫خەڵكانێكی زۆر دەبنە قوربانی‪ ،‬دەبینین‬ ‫ئێستا ژمارەی دانیشتووانی واڵت سی و‬ ‫پێنج ملیۆنی ڕەتداوە‪.‬‬ ‫باشترین نموونە بۆ كێشەی زیادبوونی‬ ‫ژمارەی مرۆڤ و ژاوەژاو و خراپەكارییان‬ ‫لەنێو داستانی (گيلگامێش)دا بەدی‬ ‫دەكرێت‪ .‬كە پاشتریش گواستراوەتەوە‬ ‫بۆنێو تەوڕاتی جووەكان‪ .‬لە بنەڕەتدا‬ ‫داستانەكە سۆمەریە و بەرهەمی عەقڵ و‬ ‫هۆشی ساكار و سەرەتایی سۆمەریەكانە‪.‬‬ ‫لە پاشاندا لە سەردەمی بابلیەكاندا لەنێو‬ ‫قاڵبێكی هونەریی شیاودا بەرجەستە‬ ‫كــراوە‪ .‬بەاڵم نوێترین دەقی داستانەكە‬ ‫كە بە دەستمان گەیشتبێت‪ ،‬لەنێو دوازدە‬ ‫پارچە قوڕینەدا داڕێــژراوە و مێژووەكەی‬ ‫دەگــەڕێــتــەوە بــۆ ســـەدەی حەوتەمی‬ ‫بــەر لە زایین‪ .‬لەنێو كتێبخانەی شای‬ ‫ئاشوری (ئاشور پانیبال ‪ ٦٦٨‬ــ ‪٦٢٦‬‬ ‫پ‪ .‬ز) دۆزراوەتــەوە‪ .‬هەریەك لەو دوازدە‬ ‫پارچەیە دابەش كراوە بە شەش بەشەوە‬ ‫و هەر پارچەیەكیش (‪ )٣٠٠‬دێڕ لە خۆی‬ ‫دەگــرێــت(‪ .)٢‬هەروەكو ئــەوەی زانــراوە‬ ‫گيلگامێش پــاڵــەوانــی ئــەو داستانەیە‬ ‫كە پاش مردنی (ئەنكیدو) ی هاوەڵی‬ ‫هەڵدەستێت بە گەشت و سەركێشییەكی‬ ‫دوورودرێــژ‪ .‬بەبێ‌ هــوودە بــەدووی ژیانی‬ ‫نەمری و سەرچاوەی زیندەگانیدا دەكەوێتە‬ ‫گەڕان و سۆراخ‪ .‬بێ‌گومان هەموو هەوڵ و‬ ‫كۆششی بەدەم باوە دەڕوات و سەرەنجام‬ ‫نائومێد و هیوا‌بڕاو دەبێت‪ .‬چونكی ئەو‬ ‫گژوگیای نەمریەی كە گيلگامێش بە‬ ‫دەستی دەهێنێت مارێك دەیڕفێنێت و بۆ‬ ‫خۆیی دەبات‪ .‬كرۆكی داستانەكە لەوەدا‬ ‫خۆی دەبینێتەوە كە چارەنووسی مرۆڤ‬ ‫هەر مردن و نەمانە و هیچی تر‪ .‬هەروەكو‬

‫ڕاستییەكی سەلمێنراوە كە هــەردەم‬ ‫مـــرۆڤ لــەژێــر هــەڕەشــە و گــوڕەشــەی‬ ‫هەڵچوون و داچونەكانی سروشتدا بووە‪.‬‬ ‫تو‌قڕی و بومەلەرزە‬ ‫الفاو و بێ‌‌بارانی و قا ‌‬ ‫و هەڵچونی گڕكانەكان و سەرما و گەرما‬ ‫و نەخۆشی و دەردەداری تەنگیان پێ‬ ‫هەڵچنیوە و ژیانیان لێ‌ تاڵ كردووە‪ .‬لە‬ ‫الیەكی تریشەوە مرۆڤ لە الیەن هاوڕەگەزی‬ ‫خۆیەوە كە ئەویش هەر مرۆڤە‪ ،‬دووچاری‬ ‫چەوسانەوە و زوڵم و ستەم و كوشتار و‬ ‫وێرانكاری بووە‪ .‬هیچ سەردەمێك بەدی‬ ‫ناكرێت گەر چەندین خوێنڕێژ و ستەمكار‬ ‫لەئارادا نەبووبێت‪ .‬دۆخەكە هەر بەمەوە‬ ‫نــەوەســتــاوە بەڵكو ســـەرەڕای هەمووی‬ ‫بەپێی بۆچوونی داستان و بیر و هزرە‬ ‫سەرەتاییەكان؛ ئاسمانیش سەرچاوەی‬ ‫هەڕەشە و دڵەراوكێی مــرۆڤ بــووە‪ .‬لە‬ ‫بەرزایی ئاسماندا پەنجەی تۆمەت بۆ مرۆڤ‬ ‫درێژ كراوە و ترس و لەرز خراوەتە نێو‬ ‫دڵ و دەروونیەوە‪ .‬لە پێناوی خۆپاراستن‬ ‫لە مەترسیەكانی ئاسمان هەردەم مرۆڤ‬ ‫پــاڕاوەتــەوە و دوعــا و نــزای كــردووە و‬ ‫قوربانیی بۆ خواوەندەكان سەربڕیوە‪.‬‬ ‫زۆر جاریش مرۆڤ چاوی بڕیوەتە چەند‬ ‫ڕواڵەت و ڕەگەزێكی سروشت و پیرۆزی‬ ‫و قودسیەتی پێ‌ بەخشیون‪ ،‬كردوونی‬ ‫بــە خــاڵــی بەیەك‌گەیشتن و تـــەوەری‬ ‫لــێـك‌نــزیـك‌بــوونــەوە لــەنــێــوان خــۆیــان و‬ ‫خواوەندەكاندا‪ .‬لــەم ڕووەوە بیرۆكەی‬ ‫بت‌پەرستی و گیانلەبەر‌پەرستی و دیاردەی‬ ‫تــەوتــەم و تابوو هاتۆتە كــایــەوە‪ .‬لەو‬ ‫سەردەمانەدا شتێكی ئاسایی بووە گەر‬ ‫پیرۆزیی لەڕادەبەدەریان بە دار و بەرد‬ ‫و گۆڕی مردووان بەخشیبێت و حەجیان‬ ‫بۆ كردبێتن و لێیان پاڕابێتنەوە‪ .‬جاری‬ ‫ئەوتۆیش هەبووە كە لە ترسی هەڵچوونی‬ ‫گڕكانەكاندا چیای گڕگرتوویان پەرستووە‪.‬‬ ‫دێوپەرستی و شەیتان‌پەرستیش هەر لەو‬ ‫ترس و دڵەڕاوكێیەوە سەرچاوەی گرتووە‬ ‫كە تاوەكو ڕۆژی ئەمڕۆیشمان ئاسەواری‬ ‫هەر ماوە‪.‬‬ ‫لــەم ســەردەمــەی ئێمەدا زیادبوونی‬ ‫ژمارەی دانیشتووانی سەر ڕووی زەوی و‬ ‫پیس‌بوونی ژینگە گەورەترین مەترسی بۆ‬ ‫ئایندە و دوواڕۆژی مرۆڤ پێك‌دەهێنێت‪.‬‬ ‫گەرچی بە بــەراورد لەگەڵ ئێستادا لە‬ ‫سەردەمانی كۆندا ژمــارەی خەڵكی بە‬ ‫ڕادەیەكی زۆر كەمتر بووە؛ بەاڵم سەرەڕای‬ ‫هەمووی ئــەم دیــاردەیــە لەنێو چەندین‬ ‫داستان و دەقی پیرۆزی چەندین ئاییندا‬ ‫ڕەنگی داوەتــەوە و ئاماژەی بۆ كــراوە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە؛ دەبینین ئایینی زەردەشتی‬ ‫گرنگییەكی زۆری بە ژینگە داوە‪ .‬یاخود‬ ‫بۆمان هەیە بڵێین كە هیچ ڕێچكەیەكی‬ ‫فیكری و ڕوحی بەدی ناكرێت كە بەقەد‬ ‫ئاینی زەردەشتی گرنگیی بە پاك‌ڕاگرتنی‬ ‫نــاخــی مــــرۆڤ دابـــێـــت‪ .‬یـــەك دەق ــی‬ ‫ئاڤێستاییش بەرچاو ناكەوێت كە هانی‬ ‫توند‌و‌تیژیی دابێت‪ .‬هیچ پێكهاتەیەكی‬ ‫مێژووییش بــەدی ناكرێت كە هەندەی‬ ‫ئایینی زەردەشتی بایەخی بە دەوروبەر‬ ‫دابێت و جەختی لەسەر خاوێن‌ڕاگرتنی‬ ‫سروشت و ژینگە كردبێتەوە‪ .‬بەپێی‬ ‫بــۆچــوونــی ئاینی زەردەشــتــی؛ دەبێت‬ ‫ڕەگەزەكانی سروشت وەكو ئاووهەوا و سروشتی و خۆراك و سەرچاوەی بژێوی ئاماژەمان بۆ كرد؛ داستانی گيلگامێش‬ ‫ئاگر و خاك و خۆڵ لە الیەن مرۆڤەوە ژیان هاوكێشەیەكی ژمارەیی پێكدەهێنێت‪ .‬لەسەر دوازدە پارچە قوڕینەدا تۆمار‬ ‫كو‌خاوێنییان بپارێزرێت‪ .‬بۆیە لە پاشاندا مەودایەكی زۆر لە نێوان كراوە‪ .‬بەاڵم ئەوەی لێرەدا مەبەستمانە‬ ‫نەلەوتێنرێن و پا ‌‬ ‫ئێستایش ئەو حزب و الیەنانەی كە سەر ئــەم دوو هاوكێشەیەدا دێتە ئـــاراوە‪ .‬پارچە قوڕینەی ژمارە یازدەیە كە باس‬ ‫بە گرووپی ســەوزن ‪ Greenpeace‬سەرەنجام ژمــارەی دانیشتووانی زەوی لە الفاوە گەورەكە دەكات‪ .‬ئەو الفاوەیش‬ ‫بەتایبەتی لە واڵتە ئەوروپیەكاندا‪ ،‬هەمان زیاد لە پێویست هەڵدەكشێت بەو ڕادەیەی بۆ سزادان و لەنێوبردنی مرۆڤ لە الیەن‬ ‫ڕێچكە و ڕێنماییەكانی زەردەشــتــی بە كە ئاو و خــۆراك و بەروبوومی كشت و خواوەندەكانەوە ڕوودەدات‪ .‬گيلگامێش ڕوو‬ ‫ناونیشانێكی شارستانیی نوێوە پەیڕەو كاڵی و ئاژەڵداری بەشی هەموو خەڵكی دەكاتە ئەو دورگەیەی كە (ئوتناپشتم)‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەویش لە پێناوی پاك ڕاگرتنی نەكات(‪ .)١‬لەم ڕوانگەیەوە گەلێك ڕا و ی تێدا دەژی‪ ،‬كە بە هۆی دروستكردنی‬ ‫سروشت و پاراستنی ژینگە‪ .‬هەڵكشانی سەرنج خراونەتەڕوو بۆ چارەسەركردنی ئەم كەشتیەكەوە ئوتناپشتم توانیویەتی خۆی و‬ ‫ڕێــژەی دانیشتووانی ســەر گــۆی زەوی كێشەیە‪ .‬بۆ نموونە؛ وەها لێكدراوەتەوە بنەماڵەكەی و كۆمەڵێك ئاژەڵ و گیانلەبەر‬ ‫گو‌زا بەتایبەتی كە بــاوبــوونــەوەی پەتا و نەخۆشی و و باڵندە لە خنكان ڕزگار بكات‪ .‬لە ئاكامی‬ ‫و زیادبوونی ڕادەی ز ‌‬ ‫لە واڵتە هەژار و تازە پێگەیشتووەكاندا ڕوودانی كارەساتی سروشتیی وەكو الفاو ئەو كردەوەیەیشیدا ژیانی هەتاهەتایی لە‬ ‫زەنگێكی مەترسیدارە بۆ ئایندەی مرۆڤ‪ .‬و بومەلەرزە‪ ،‬یاخود بەرپابوونی شەڕوشۆر الیەن خواوەندەكانەوە پێ‌ دەبەخشرێت‪.‬‬ ‫بــەو ڕادەی ــەی ڕێگری دەكــات لەبەردەم و جەنگ ڕێگری لە زیادبوونی ئەو ژمارەیە گيلگامێش داوای ڕێنمایی لێ دەكات كە‬ ‫ڕەوتـــی گەشەسەندنی بــاری ئــابــووری دەكــات‪ .‬بێ‌گومان ئەم جۆرە بۆچوونانە چۆن خۆیشی وەكو ئەو بتوانێت ژیانی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی و پیشەسازی‪ .‬گەلێك لــە ڕووی ویــژدانــیــی مرۆڤایەتیەوە بە نەمری بۆ خۆی زامن بكات‪ .‬گيلگامێش‬ ‫دەركەوتەی ناهەمواری لێ‌ پەیدا دەبێت و چارەسەرییەكی نەزۆك لە قەڵەم دەدرێن‪ .‬بەدورودرێژی باسی ڕووداوی الفاوەكەی‬

‫بۆ دەكات و ناچار دەبێت كە لەو ڕووەوە‬ ‫ڕێنمایی بكات‪ ،‬بەاڵم لە ئاكامدا گيلگامێش‬ ‫دەست‌خەڕۆ دەبێت و ناگات بە مەرامی‬ ‫خۆی‪« .‬ئوتناپشتم» ی ناوی دروستكەری‬ ‫كەشتیەكە لە داستانی (گيلگامێش)دا بە‬ ‫مانای (ئەو كەسەی ژیانی دۆزیەوە) دێت‪.‬‬ ‫لە دەقێكی تری سۆمەریدا كە دۆزراوەتەوە‬ ‫خــاوەن كەشتیەكە نــاوی (زیــوســودرا)‬ ‫یە كە بە مانای (درێــژكــەرەوەی ژیان)‬ ‫دێــت‪ .‬ئێمە لــێــرەدا هەڵوەستە لەسەر‬ ‫دەقێكی تری بابلی دەكەین كە ئەویش‬ ‫داستانی (ئەتراخاسیس)ـە‪ .‬دروستكەری‬ ‫كەشتیە ڕزگاركەرەكە لەم داستانەدا ناوی‬ ‫(ئەتراخاسیس)ـە كە بە مانای (كەسێكی‬ ‫زۆر دانا) دێت‪ .‬پاشتریش ئەو جولەكانەی‬ ‫كە شا نەبوخەزنەسەر ڕایگواستبوونەوە بۆ‬ ‫شاری بابل‪ ،‬هەڵدەستن بە گواستنەوەی‬ ‫ئەم سەرگوزشتەیە بۆ نێو تەورات و ناوی‬ ‫دروستكەری كەشتیە ڕزگاركەرەكە دەكەن‬ ‫بە (نوح)‪.‬‬ ‫داســتــانــی ئەتراخاسیس لــە بــارەی‬ ‫غـــەزەب و تــووڕەیــی خــواوەنــدەكــانــەوە‬ ‫دەدوێت سەبارەت بە زیادبوونی ژمارەی‬ ‫دانیشتووانی ســەر زەوی و ژاوەژاوی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬گوایە خواوەندەكان بێزار دەكەن‬ ‫و خەو لە چاویان دەتۆرێنن‪ .‬ئەم داستانە‬ ‫لە دوازدەهەمین ساڵی حوكمڕانیی شای‬ ‫بابلی (ئاممی سەدوقا) لە ساڵی (‪١٦٣٤‬‬ ‫پ‪ .‬ز‪ ).‬لە الیەن نووسەرێكەوە بە ناوی‬ ‫(كو‪-‬ئەیا)وە تۆماركراوە(‪ .)٣‬لەم داستانی‬ ‫(ئەتراخاسیس)ـەدا هــاتــووە كە پاش‬ ‫دروستكردنی ئاسمان و زەوی‪ ،‬كۆمەڵە‬ ‫خــواوەنــدێــك بــە نــاوی (ئیگیگی)ـەوە‬ ‫ڕادەسپێردرێن بۆ ڕاپەڕاندنی كاروباری‬ ‫كشت‌و‌كاڵی و ئاوەدانكردنەوەی زەوی‪:‬‬

‫ئەوسا كە خواوەندەكان وەكو مرۆڤ وەها بوون‬ ‫كاری قورسیان دەكرد و ماندوو دەبوون‬ ‫بەڵێ‌ ماندوێتیی خواوەندەكان زۆر بوو‬ ‫كار و ئەركیان تواناپڕوكێن بوو‬ ‫هەر حەوت خواوەندە مەزنەكەی (ئەنوناكی)‬ ‫خواوەندەكانی (ئیگیگی)یان ماندوو دەكرد‬ ‫(ئانو)یش وەكو باوكیان پاشای گەورە بوو‬ ‫ڕاوێژكاریش (ئێنلیل)ی جەنگاوەربوو‬ ‫سەرپەرشتیاریش (نینورتا) بوو‬

‫لە داستانی (تۆفان) ی بابلیی کۆندا دروستكەری‬ ‫كەشتیە ڕزگاركەرەكە ناوی (ئەتراخاسیس)‬ ‫ـە كە بە مانای (كەسێكی زۆر دانا) دێت‪.‬‬ ‫پاشتریش ئەو جولەكانەی كە شا نەبوخەزنەسەر‬ ‫ڕایگواستبوونەوە بۆ شاری بابل؛ ئەم سەرگوزشتەیە‬ ‫دەگوازنە بۆ نێو تەوڕات و ناوی دروستكەری‬ ‫كەشتیە ڕزگاركەرەكە دەكەن بە (نوح)‬ ‫سەرگەورەیش (ئینۆگی) بوو(‪)٤‬‬

‫پـــاش كــاركــردنــی قـــورس و گــرانــی‬ ‫خواوەندەكانی (ئیگیگی) بە درێژایی‬ ‫چل ساڵ لەسەر ڕووی زەوی؛ تووڕەیی‬ ‫و نــاڕەزایــی دەردەب ــڕن و مان دەگــرن و‬ ‫یاخی بوون ڕادەگەیەنن‪ .‬بێڵ و خاكەناز‬ ‫و پێداویستیەكانی خۆیان دەسووتێنن و‬ ‫گەمارۆی كۆشكی گەورە خواوەند (ئێنلیل)‬ ‫دەدەن‪:‬‬

‫لە كاتی نیوەشەودا‬ ‫گەمارۆی پەرستگایان دا و (ئێنلیل) بێ‌‌ئاگا بوو‬ ‫كاتێك (كالكال) چاوی پێیان كەوت و ترس دایگرت‬ ‫لە كەلێنی دەرگاوە تەماشایانی كرد‬ ‫دوواتر (كالكال) خواوەند (نوسكو) ی لە خەو هەڵساند‬ ‫هەردووكیان گوێ‌بیستی ژاوەژاوەكە بوون‬ ‫(نوسكو) گەورەی خۆی (ئێنلیل)ی لە خەو ڕاپەڕاند‬ ‫لەسەر جێگاكەی هەڵیساند و پێی وت‪:‬‬ ‫گەورەم پەرستگاكەت گەمارۆ دراوە‬

‫شەڕ گەیشتۆتە دەرك و دەروازەت(‪)٥‬‬

‫قسەكانی دەداتە بەر گوێی (ئوتناپشتم)‬ ‫و (ئەتراخاسیس) هەروەكو ئــەوەی لە‬ ‫كوردیدا دەوترێت «بوكەكە! لەگەڵ تۆمە‪،‬‬ ‫و خەسوەكە! تۆ گوێت لێ‌بێت»‪ .‬لە هەردوو‬ ‫داستانەكەدا بەناڕاستەوخۆ خواوەند (ئیا)‬ ‫پێیان دەڵێت كە الفاوێكی بێ‌ ئامان لە‬ ‫ڕێیە ڕووبدات‪ ،‬ئێوەیش ئامادەباشی بكەن‬ ‫و لە پێناوی ڕزگاركردنی خۆتان و ماڵ و‬ ‫مناڵتان كەشتییەك دروست بكەن‪:‬‬

‫بەپەلە خواوەند (ئێنلیل) كۆبونەوەیەك‬ ‫ســـازدەدات‪ .‬گــەورە خــواوەنــدی ئاسمان‬ ‫(ئانۆ) و خواوەندی حیكمەت و دانایی‬ ‫(ئیا) و هەر حەوت خواوەندەكەی تریش‬ ‫ئامادە دەبن‪ .‬پاش دانوستان و ڕا و تەگبیر‬ ‫دەتوانن لەگەڵ خواوەندە ماندووەكانی‬ ‫(ئیگیگی)ـدا سازان بكەن‪ .‬بڕیار دەدەن‬ ‫كە لەسەر ڕووی زەوی مرۆڤ بخوڵقێنن‪.‬‬ ‫بــۆ ئـــەوەی لــە جیاتی خــواوەنــدەكــانــی ئەی كەپری قامیش! ئەی كەپری قامیش!‬ ‫(ئیگیگی) ئــەو خەڵقەندە تــازەیــە كە ئەی دار و دیوار!‬ ‫مرۆڤە ماندوێتی بكێشێت‪ ،‬بە كاروباری ئەی كەپری قامیش! و ئەی دار و دیوار! گو ‌ێ ڕادێرن‬ ‫كشت‌و‌كاڵی و ئاوەدانكردنەوەی زەویش ئەی پیاوی شوروپاك كوڕی ئورباتوتو!‬ ‫هەڵبستێت‪ .‬خواوەندێك بە ناوی (وێ‪ -‬خانووەكەت بڕوخێنە و كەشتییەك دروست بكە‬ ‫ئیال) وە سەردەبڕن و خواوەند (نینتو) ماڵ وموڵكت بەجێ‌ بهێڵە و بەدوای ژیاندا بگەڕێ‌‬ ‫یش خوێن و گۆشتی خواوەندە كوژراوەكە هەموو شتێكت البدە الوە و ژیانت ڕزگار بكە‬ ‫تێكەڵ بە قوڕ دەكات و دیشێلێت‪ .‬ئەو توخمی هەموو گیانلەبەرێكی زیندوویش‬ ‫قوڕە گیراوەیە دەكات بە چواردە بەشەوە‪ .‬لەگەڵ خۆتدا هەڵ‌بگرە(‪)٩‬‬ ‫حەوت قەوارەی ڕەگەزی پیاوی لێ‌ دروست‬ ‫لــە تــەوڕاتــیــشــدا هــاتــووە كــە خــوای‬ ‫دەكــات و لە حــەوت قــەوارەكــەی تریش جووەكان (یەهوە) بە (نوح) دەڵێت كە‬ ‫حەوت ڕەگەزی ئافرەت دروست دەكات‪:‬‬ ‫لە پای خراپەكاریی مرۆڤ الفاو و تەوەفان‬ ‫سەردەبڕن‬ ‫لە دانیشتنەكەیاندا خواوەند (وێ‪-‬ئیال)‬ ‫هەڵدەستێنم و هەموویان لەنێو دەبەم‪.‬‬ ‫خوێن و گۆشتی‬ ‫تۆیش لە ئاستی خۆتەوە كەشتییەك‬ ‫تێكەڵ بە قوڕ دەكات و دەیشێلێت‬ ‫دروست بكە بۆ ئەوەی خۆت و ماڵ و مناڵت‬ ‫پاشتر بۆ ماوەیەك گوێ‌‌بیستی مۆسیقا دەبن ڕزگار بكەیت‪ .‬بەم شێوەیەیش لە تەوڕاتدا‬ ‫روح و گیانیان دەچێتە بەر‬ ‫هاتووە (خوا بە نوحی وت‪ :‬كۆتایی مرۆڤ‬ ‫ناوی دروستكراوەكە دەنێن (مرۆڤ)(‪)٦‬‬ ‫لەبەر چاومە و وادەی هاتووە‪ .‬زوڵم و‬ ‫لە ماوەی هەزار ساڵدا ژمارەی مرۆڤ ستەمی مرۆڤ سەراپا ڕووی زەویی داگیر‬ ‫لەسەر زەوی زیاد دەكــات‪ .‬دەنگەدەنگ كردووە‪ .‬من لەسەر ڕووی زەوی هەموویان‬ ‫و هــا ‌‬ ‫تو‌هــاواریــان خــواوەنــدەكــان بێزار لەنێو دەبەم‪ .‬كەشتییەك لە تەختە و دار‬ ‫دەكەن‪ .‬ئەوسا خواوەندەكان بڕیار دەدەن دروست بكە و لەنێوەوە بە قیر سواقی‬ ‫كە مرۆڤ سزا بدەن و لەنێویان بەرن‪ .‬بــدە‪ .‬درێژیی كەشتیەكە سێ‌ سەد باڵ‬ ‫خواوەند (ئێنلیل) پشووی لەبەر دەبڕێت بێت و پانیەكەیشی پەنجا باڵ بێت و‬ ‫و بڕیار دەدات كە برسێتی و قات‌و‌قڕی و بەرزییەكەیشی سی باڵ بێت)(‪.)١٠‬‬ ‫بێ‌‌بارانی لەسەر زەویدا باڵو بكاتەوە‪:‬‬ ‫لە قورئانی پیرۆزدا لە سورەتی (هود)‬ ‫لە ساڵی یەكەمدا مرۆڤ دانەوێڵەی كۆنی خوارد هاتووە كە خوای پەروەردگار داوا لە نوح‬ ‫لە ساڵی دووەمدا كۆگاكان بەتاڵ بوون‬ ‫دەكات بۆ الفاوەكە كەشتییەك دروست‬ ‫ُ‬ ‫لەگەڵ ساڵی سێیەمدا‬ ‫ِ‬ ‫�ي إىل نوح إنه لن يؤمن من‬ ‫بكات» (وأوح� َ‬ ‫قات‌وقڕی سیمای مرۆڤەكانی گۆڕی‬ ‫قومك إال من قد آمن فال تبتئس مبا كانوا‬ ‫گەڕی وەكو دەنكەجۆ بە ڕوخساریانەوە دەركەوت يفعلون‪ .‬واصنع الفلك بأعيننا ووحينا وال‬ ‫دەم وچاویان الواز بوو‪ ،‬پشتیان كۆم بووەوە ختاطبين فى الذين ظلموا إنهم مغرقون)‪.‬‬ ‫هەردوو شانیان داتەكا(‪)٧‬‬ ‫هەروەها لە قورئاندا هاتووە كەشتیەكەی‬ ‫لە ئاكامی ئەم هەموو كارەساتانەدا نــوح لــەســەر چــیــای (جـــودی) لەنگەر‬ ‫(ئەتراخاسیس) ناچار دەبێت ڕوو بكاتە دەبەستێت‪( :‬وقيل‪ :‬يا أرض ابلعي ماءك‬ ‫الی خــواوەنــدی دانــایــی (ئیا) تاوەكو ويا مساء أقلعي وغيض املاء وقضى األمر‬ ‫الی (ئێنلیل) پاكانەیان بــۆ بكات و واستوت على اجلودي)‪ .‬مەبەست لە وشەی‬ ‫لەو دەردەســەریــە ڕزگــاریــان بكات‪ .‬ئەم (جودی) واڵتی (گوتی)ـە لە كوردستان‪.‬‬ ‫میحنەتەیش بەسەر دەچێت و ڕزگاریان لە داستانی گيلگامێشدا بە چیای (نيصري)‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەاڵم (ئێنلیل) سەرلەنوێ‌ غەزەب نــاوی هــاتــووە بە مانای (ڕزگـــاری)‪ ،‬و‬ ‫و ڕق و كینەی خۆی دەڕێژێت بەسەر هەندێك لە پسپۆڕان وەهــای بۆ دەچن‬ ‫مرۆڤدا و ئەم‌جارەیان دەرد و نەخۆشییان كە چیای پیرەمەگرون بێت بەتەنیشتی‬ ‫ڕووبەڕوو دەكاتەوە‪:‬‬ ‫شاری سلێمانیەوە لە واڵتی گوتیی ئەو‬ ‫نەخۆشی (شوربو) باڵو بووەوە‬ ‫سەردەمانەدا‪.‬‬ ‫خواوەند (نەمتار) سنووری بۆ ژاوەژاوی مرۆڤ دانا‬ ‫لە داستانی ئەتراخاسیسدا الفاوەكە‬ ‫ژانەسەر و نەخۆشی (شوربو) و (ئەشاكو)‬ ‫حــەوت شەو و حــەوت ڕۆژ دەخایەنێت‪.‬‬ ‫وەكو زریان بەسەریاندا هەڵی‌كرد‬ ‫بەاڵم لە تەوڕاتدا هاتووە كە الفاوەكە چل‬ ‫(ئەتراخاسیس) ی دانا هەردوو گوێی خۆی كردەوە شەو و چل ڕۆژ دەخایەنێت‪ ،‬لە سەرەتاوە‬ ‫ڕووی‌كردە (ئیا) و پێی وت‪:‬‬ ‫بۆ كاتی نیشتنەوەی كەشتیەكەیش سەد و‬ ‫ئەی خواوەند! خەڵكی لە گیانی خۆیان بێزارن پەنجا ڕۆژ درێژە دەكێشێت‪.‬‬ ‫دەرد و نەخۆشی خەڵكی بێزار كردووە‬ ‫لە هەردوو داستانەكەدا و لە پاداشتی‬ ‫ئەی خواوەندی گەورەی خەڵكی!‬ ‫ڕزگــاركــردنــی تــوخــمــی مــرۆڤــایــەتــی و‬ ‫بكەیت(‪)٨‬‬ ‫وەها چاكە نەخۆشیەكان بنەبڕ‬ ‫گیانلەبەراندا‪ ،‬ژیانی نەمری و جاویدانی‬ ‫پاش بەسەرچوونی دەرد و نەخۆشیەكان؛ لە الیەن خواوەندەكانەوە بە (گيلگامێش)‬ ‫جارێكی تریش خواوەند (ئێنلیل) بڕیار و (ئــەتــراخــاســیــس) دەبــەخــشــرێــت‪ .‬لە‬ ‫دەدات ئەم‌جارەیان بە الفاو و تەوەفان تەوڕاتیشدا هاتووە كە پــاش الفاوەكە‬ ‫مــرۆڤ لەسەر ڕووی زەوی قڕ بكات و (نوح) بۆماوەی سێ‌ سەد و پەنجا ساڵ‬ ‫لەنێویان بەرێت‪ .‬خــواوەنــدی حیكمەت دەژێت‪ .‬سەرجەم تەمەنیشی دەگاتە نۆسەد‬ ‫(ئیا) بەم بڕیارەی (ئێنلیل) نیگەران و پەنجا ســاڵ‪ .‬لە قورئانی پیرۆزیشدا‬ ‫دەبێت‪ .‬بەنهێنی پیالنی خواوەندەكان بۆ هاتووە كە تەمەنی (نوح) نۆسەد و پەنجا‬ ‫(ئەتراخاسیس) دەدركێنێت و ئامۆژگاریی ساڵ بووە‪( :‬ولقد أرسلنا نوحا إلى قومه‬ ‫ئەوەی دەكات كەشتییەك دروست بكات فلبث فى قومه ألف سنة إال خمسين عاما)‪.‬‬ ‫و خۆی و ماڵ و مناڵی ڕزگار بكات‪ .‬لە‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫داستانەكەدا وەهــا هاتووە كەشتیەكە‬ ‫‪ .١‬شكيب كاظم‪ ،‬قراءة يف امللحمة الرافدينية‪.‬‬ ‫لە قامیش و زەل دروســت دەكــرێــت و جريدة االحتاد‪.٢٠٠٨/٣/٥ .‬‬ ‫ناوی (ماگور ماگور)ە یانی ڕزگاركەری‬ ‫‪ .٢‬طه باقر‪ ،‬ملحمة كلكامش‪ .‬وزارة اإلع�لام‬ ‫ژیان‪ .‬لە دەقی داستانی (گيلگامێش)دا العراقية‪ .١٩٧٥ .‬ص‪.)٣٨( .‬‬ ‫‪ .٣‬الدكتور فاضل عبد الواحد علي‪ ،‬الطوفان‪.‬‬ ‫دروستكەری كەشتیەكە ناوی (ئوتناپشتم)‬ ‫بغداد ‪ .١٩٧٥‬ص‪.)٢٦( .‬‬ ‫ـە و كەشتیەكەی بە دار و تەختە دروست‬ ‫‪ .٤‬سەرچاوەی پێشوو‪ .‬الپەڕە (‪.)٤٥‬‬ ‫دەكات‪ .‬بەاڵم لە داستانی (ئەتراخاسیس)‬ ‫‪ .٥‬سەرچاوەی پێشوو‪ .‬الپەڕە (‪)٤٧‬‬ ‫‪ .٦‬سەرچاوەی پێشوو‪ .‬الپەڕە (‪)٥٣‬‬ ‫ــــدا نـــاوی دروســتــكــەری كەشتیەكە‬ ‫‪ .٧‬ستيفان دالي‪ ،‬أساطري من بالد ما بني النهرين‪.‬‬ ‫(ئەتراخاسیس)ـە‪ .‬لە تەوڕاتیشدا ناوەكە ت‪ :‬جنوى نصر‪ .‬دار بيسان للنشر‪ ،‬بريوت‪)٢٠١١( ،‬‬ ‫بووە بە (نوح)‪ .‬لە هەردوو داستانەكەدا ص‪.)٦٣( .‬‬ ‫‪ .٨‬سەرچاوەی پێشوو‪ ...‬الپەڕە (‪.)٦٤‬‬ ‫هاتووە كە خواوەندی دانایی و حیكمەت‬ ‫‪ .٩‬الدكتور سامى سعيد األمحد‪ ،‬كلكامش‪ .‬آفاق‬ ‫(ئــیــا) قسە بــۆ كەپرێكی لــە قامیش‬ ‫عربية‪ .‬بغداد (‪ )١٩٩٠‬ص‪.)١٨٨( .‬‬ ‫دروســتــكــراو دەكـــات‪ ،‬بــەاڵم بەالبەالیی‬ ‫‪ .١٠‬العهد القديم‪ .‬التكوين‪.٧ ،٦ :‬‬

‫ذمارة (‪ )268‬دوشةممة ‪2015/10/19‬‬

‫‪4‬‬

‫بەدنیاییبونی ئاین( سیکیۆالریزم)‬ ‫فیدا مورادخان‬

‫خالید عه‌لیزاده‬ ‫چه‌مکی بەدنیاییبوون(سیکیۆالریزم)‬ ‫وه‌ک دیارده‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬یه‌کێکە له‬ ‫سه‌ره‌کیترین تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی گوتاری‬ ‫مۆدێڕنیته‪ .‬ئه‌گه‌رچی ئ ـه‌م دیــارده‌یــه‬ ‫بنه‌مای ڕۆژئــاوایــی هه‌یه و له بــواری‬ ‫مه‌یدانی و تیۆری له‌وێ پێگه‌یشتووه‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌دنیاییبون ڕه‌وتێکی گشتگیر و‬ ‫هه‌مه الیه‌نه‌ی ‌ه و له حه‌ز و خولیای مرۆڤه‌وه‬ ‫بۆ سودوه‌رگرتن له خێر و خۆشیی ژیان‬ ‫سه‌رچاوەده‌گرێت و هه‌موو ئه‌و تاک و‬ ‫کومه‌ڵگایانه ده‌گڕێته‌وه که ده‌یانه‌وێ‬ ‫ڕه‌وتــی گه‌ش ‌ه و پێشکه‌وتن بگرنەبەر‪.‬‬ ‫که‌وایە کومه‌ڵگای کوردییش پێویست ‌ه‬ ‫ئاوڕێک له‌م دیــارد‌ه گرنگه بداته‌وه و‬ ‫الیه‌ن ‌ه جۆراوجۆره‌کانی تاووتوێبکات‪ .‬له‌م‬ ‫وتــاره‌دا هه‌وڵدراوه پێناس ‌ه و پاشخانی‬ ‫مێژوویی چه‌مکی بەدنیاییبوون و مانا‬ ‫جۆربه‌جۆره‌کانی بخرێتەبه‌رباس‌‪.‬‬ ‫پێناسه و پاشخانی چه‌مکی بەدنیاییبون‬ ‫چه‌مکی بەدنیاییبون(سیکیۆالر) له‬ ‫ده‌ستەواژه‌ی التینی (‪ saeculum‬یان‬ ‫‪ )saecularum‬به مانای (سه‌ده‌)‬ ‫هاتوه‪ .‬مه‌به‌ست له س ـه‌د‌ه سه‌رده‌می‬ ‫ئێستا و ڕووداوه‌کــانــی ئـه‌م جیهانه‌ی ‌ه‬ ‫له به‌رانبه‌ر جیهانی هه‌تاهه‌تای و بێ‬ ‫بڕانه‌وه‌دا‪ .‬به مانایێکی گشتی تر هه‌ر‬ ‫شتێک پێوه‌ندیی به‌م جیهانه‌وه هه‌بێت‪،‬‬ ‫ده‌چێته ئه‌و خانه‌یه‌وه‪( .‬شوجاعی زه‌ند‪،‬‬ ‫‪.)208:1384‬‬ ‫کریمینز پێی وایــه بۆ یه‌که‌مین جار‬ ‫ئه‌م وه‌شه‌ی ‌ه له کۆتایی سه‌ده‌ی سێیە‌می‬ ‫زایینیدا بۆ نیشاندان و وەسفکردنی‬ ‫ژیانی ئه‌و ده‌سته و تاقمه زانا ئایینیه‬ ‫(مه‌ال) به‌کارهاتوه که ژیانی گۆشه‌نشینی‬ ‫و ته‌رکه‌دنیاییان به‌جێهێشتوه و ڕویان‬ ‫کردۆته ژیانی ئه‌م جیهانه‌‪ .‬ئه‌م ده‌سته‌ی ‌ه‬ ‫وه‌کو مه‌ال و زانای ئه‌م دنیایی له هه‌مبه‌ر‬ ‫زانای ئه‌و دنیاییدا ده‌ناسران‪ .‬کریمینز‬ ‫له درێــژه‌دا پێی وایــه له‌و سه‌رده‌مه‌دا‬ ‫له‌م چه‌مک ‌ه بۆ جیاکردنه‌وه‌ی دادگــای‬ ‫ئه‌م دنیایی له دادگای کڵێسایی سودی‬ ‫لێدەبینرا(هه‌مان سه‌رچاوه‌‪.)208:‬‬ ‫دواترین به‌کارهێنانی ئه‌م وشه‌ی ‌ه له‬ ‫زمان ‌ه ئه‌ورووپییه‌کاندا بۆ ته‌وسیفی ئه‌و‬ ‫ماڵ و مڵکانه به‌کارهاتو‌ه که له ئاکامی‬ ‫ڕێکه‌وتننامه‌ی ئاشتی وستفاڵی (‪)1648‬‬ ‫زایینی له ژێر ده‌سه‌اڵت و خاوه‌نداریه‌تی و‬ ‫چاوه‌دێری کڵێسه ده‌هاته‌ده‌ر و ڕاده‌ستی‬ ‫خه‌ڵک و حکومه‌تی نائایینی ده‌کرایه‌وه‪.‬‬ ‫(سێراج زاده‪ ،19:1383،‬شوجاعی زه‌ند‪،‬‬ ‫‪ .)208 :1384‬لێکدانه‌وه و تاوتوێکردنی‬ ‫بنه‌ما و پاشخانی ئه‌م وشه‌یه‌ نیشانده‌ری‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه که چه‌مکی بەدنیاییبوون یه‌کێکە‬ ‫ی که سه‌ره‌ڕای تێپه‌ڕاندنی‬ ‫له‌و چه‌مکان ‌ه ‌‬ ‫ڕێییەکی دورودرێژ له ڕابردوو تا ئه‌مڕۆ؛‬ ‫جه‌وهه‌ر و ناوه‌رۆکی خۆی پاراستو‌ه و‬ ‫گۆڕانی به‌سه‌ردا نه‌هاتووه‪ .‬لەهه‌مان کاتدا‬ ‫پاشخان و مێژووی ئه‌م وشه‌ی ‌ه پێوه‌ندیی‬ ‫و به‌ستراوه‌یی ئه‌م چه‌مکه به نه‌ریتی‬ ‫مه‌سیحی و به‌ستێنی کومه‌ڵگای ڕۆژئاوا‬ ‫نیشاندە‌دات‪.‬‬ ‫لــه ســـه‌ده‌ی نــۆزده‌‌مــدا ناسراوترین‬ ‫به‌کارهێنانی ده‌ســتــه‌واژه و چه‌مکی‬ ‫بەدنیاییبوون به مانا شه‌ڕخوازانه‌که‌ی‬ ‫له الیــه‌ن (هولیک و ڕێکخراو‌ه ئــازاد‬ ‫بــیــره‌کــه‌ی ب ــه نــــاوی «کــۆم ـه‌ڵــگــای‬ ‫سیکیۆالر»‪ ،‬هاتەئاراوه‪ .‬ناوبراو به‌رنامه و‬ ‫پڕۆگرامی ڕیکخراوه‌که‌ی «سیکیۆالریزم»‬ ‫ڕاگه‌یاند‪ ،‬واتــه جۆرێک «فه‌لسه‌فه‌ی‬ ‫نــه‌تــه‌وه‌ی بــۆ خ ـه‌ڵــک» ک ـ ‌ه ئامانج و‬ ‫مه‌به‌ستی ڕێکوپێککردنی کــاروبــاری‬ ‫ژیــان به بێ دەستوەردانی هێز‌ه بان‪-‬‬ ‫سرووشتییه‌کان‌(سراج زاده‪.)20:1383 ،‬‬ ‫ئ ـه‌م وشـه‌یـ ‌ه دواتـــر لــه الیــه‌ن (ماکس‬ ‫وێبێر و ئه‌رنێست ترۆخ) وه‌کو چه‌مکێکی‬ ‫ته‌وسیفی و شیکاری بـه‌کــارهــاتــووه‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی ئه‌م وشه‌ی ‌ه له زانستی مێژوو و‬ ‫کۆمه‌ڵناسیدا مانایێکی بێباری هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له ساڵه‌کانی سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌مدا‬ ‫له الیه‌ن شاره‌زایانی خوداناسییه‌و‌ه وه‌کو‬ ‫هێزێکی په‌المارده‌ر ده‌ناسرا که ده‌بێ‬ ‫کۆنتڕۆڵبکرێت‪ .‬سه‌ره‌ڕای ئه‌م شتانه له‬

‫گفتوگۆیه‌ك له‌گه‌ڵ‬ ‫حه‌زره‌تی محەمەد‬ ‫ماستەر لە توێژینەوە ئیسالمییەکان‪ /‬قاهیرە‬

‫سکوالریزەیشن ڕەوتێکی ئایدیۆلۆژی نیە‬

‫دوای شه‌ڕی دووه‌می جیهانی هه‌ڵوێستێکی‬ ‫ته‌واو جیاوازی له نێوان ژماره‌یه‌کی زۆر له‬ ‫زانایانی بواری خوداناسی سه‌باره‌ت به‌م‬ ‫چه‌مک و ده‌سته‌واژ‌ه سه‌ری هه‌ڵدا‪( .‬بێن‬ ‫هۆفێر و هۆگارتێن) وه‌کو ناسراوترینی‬ ‫ئه‌م که‌سانه له‌سه‌ر ئه‌و بــاوه‌ڕ‌ه بوون‬ ‫بەدنیاییبون نه‌ته‌نیا تاڕاده‌یه‌کی زۆر‬ ‫ئاکامی باوه‌ڕی مه‌سیحیه‌ته‌‪ ،‬به‌ڵکو به‌هۆی‬ ‫ئه‌و ئازادی و به‌رپرسیاره‌تیانه‌ی که ل ‌ه‬ ‫هه‌لومه‌رجێکی سیکیۆالردا ده‌که‌وێت ‌ه‬ ‫ئه‌ستۆی ئیمانداران‪ ،‬کارێکی دڵخواز و‬ ‫شیاو و له هه‌مان کاتدا پێشنیازده‌کرێت‪.‬‬ ‫به بۆچوونی (هۆگارتێن) سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫زانــســت و کـه‌لــتــوور لــه ده‌ســتــه‌واژه‌ی‬ ‫«جیهانیی مه‌سیحیه‌ت» ئاکامی مه‌نتیقی‬ ‫و دڵخوازی پێ سپاردنی به‌رپرسیاره‌تی‬ ‫جیهان لــه الیـــه‌ن خـــودا بــۆ ئینسان‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه (هه‌مان سه‌رچاوه ‪21‬ـ‪.)20‬‬ ‫خاڵێکی س ـه‌رنــجــڕاکــێــش و گرنگ‬ ‫سه‌باره‌ت به‌م چه‌مک و ده‌سته‌واژه‌ی ‌ه‬ ‫که لێره‌دا پێویسته ئاماژه‌ی پێ بکرێ‬ ‫ئــه‌وه‌یــه‌ کــه ه ـه‌نــدێ لــه وه‌رگــێــڕان و‬ ‫شاره‌زایانی فارس و عه‌ره‌ب و به هه‌مان‬ ‫شێوه کوردیش بۆ دۆزینه‌وه‌ی هاوتای‬ ‫شیاوی ئه‌م چه‌مکه به ئاکامێکی کۆتایی‬ ‫و گونجاو نه‌گه‌یشتوون و بۆ هه‌ندی‬ ‫وشه‌ی وه‌کــــو(‪secularization ,‬‬ ‫‪ )secularism, secular‬هه‌ندێ‬ ‫هاوتای جیاواز به پێی سه‌لیقه و دڵخواز‬ ‫و تێگه‌یشتنی خۆیان پێشنیازکردوه‪.‬‬ ‫بۆ وێنه له زمانی فارسییدا له به‌رانبه‌ر‬ ‫وشــــــــــــــــه‌ی(‪)secularization‬‬ ‫هه‌ندێ ده‌ســت ـه‌واژه‌ی وەک(نائایینی‪،‬‬ ‫نائایینیکردن‪ ،‬دنیاییکردن‪ ،‬دنیاییبوون‬ ‫و)‪ ...‬بەکارهاتوه و ژماره‌یه‌کی زۆر له‌م‬ ‫هاوتایانه هیچ پێوه‌ندییەکیان له‌گه‌ڵ‬ ‫ڕیشەی ئه‌م ده‌سته‌واژه نییه و هه‌ندێ‬ ‫مانای جــۆراوجــۆری وه‌ک (نکۆڵیکردن‬ ‫لــه ئــایــیــن و دنــیــایــیــکــردنــی ئایین)‬ ‫ی لێکه‌وتۆ‌ته‌وه‌‪ .‬له کاتێکدا له هیچ‬ ‫ی‬ ‫شوێنێکی ئه‌م ده‌سته‌واژه‌دا ئاسه‌وارێک ‌‬ ‫وشه‌ی ئایین له ئارادا نییه‪ .‬ب ‌ه بۆچوونی‬ ‫شاره‌زایانی ئه‌م بوار‌ه شیاوترین هاوتا بۆ‬

‫ئه‌و وشانه‌ی که له زمانی ئینگلیزیدا به‬ ‫(‪)ation‬کۆتاییان پێدێت به‌کارهێنانی‬ ‫پاشگری (بوون)ه‪ ،‬چونکه کاری (بوون‬ ‫ب ‌ه ـ‪ )becoming‬نیشانده‌ری ڕه‌وتێکه‬ ‫له ده‌ره‌وه‌ی ئیراده‌ی ئێمه دایه‪ .‬به‌اڵم‬ ‫به‌کارهێنانی هــاوتــای (دنیاگه‌رایی و‬ ‫دنیاییکردن) له بنه‌ڕه‌تدا نــاڕاســت و‬ ‫هه‌ڵه‌یه‌‪ .‬چونکه به‌کارهێنانی پاشگری‬ ‫(گـه‌رایــی و کــردن) ده‌رخــه‌ری جۆرێک‬ ‫هــۆگــری و پــابـه‌نــدی ئایدیۆلۆژیکه و‬ ‫زۆرتر بۆ ئه‌و وشانه به‌کارده‌هێنرێ که‬ ‫به (‪ )ism‬کۆتاییان پێدێت (شوجاعی‬ ‫زه‌نــد‪ 210 ،‬ـ ‪ .)1384 :209‬بابه‌تێک‬ ‫که (هـــارۆی کاکس) بۆ خــۆبــواردن و‬ ‫نه‌که‌وتنه نــاو ئ ـه‌م تێکه‌ڵ و پێکه‌ڵه‬ ‫ماناییه‌و‌ه له هاوتا ئینگلیزیه‌که‌ی ئه‌م‬ ‫دوو ده‌سته‌واژه‌دا‪ ،‬واته(‪secularism‬‬ ‫و ‪)secularization‬دا ئاماژه‌ی‬ ‫پێده‌کات و پێی وایه (بەدنیاییبوون)‬ ‫یان (‪ ،)secularization‬ڕه‌وتێکی‬ ‫مێژووییه‌‪ ،‬کۆمه‌ڵ له ژێــر ده‌سه‌اڵتی‬ ‫کڵێسه و بیروبۆچوونی ده‌مارگرژانه‌ی‬ ‫بان‪‌-‬سرۆشتیی ڕزگارده‌کات‪ .‬له کاتێکدا‬ ‫(بەدنیاییکردن) یان (‪)secularism‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیایەکی تایبه‌ته ‌بانگەشەی‬ ‫دنیابینییەکی تایبه‌ت ‌ده‌کــات و خۆی‬ ‫جۆرێکە لە ئایین‪ .‬ب ‌ه واتایێکی دیکه‬ ‫(بەدنیاییبوون) تێۆری یــان کۆیێکی‬ ‫تێۆریکه سه‌باره‌ت به ئایین و ئایینداری‬ ‫و گۆڕانکاریی ئایین به درێژایی مێژوو‪ ،‬له‬ ‫کاتێکدا بەدنیاییکردن هه‌وڵ و ته‌قاالیێکی‬ ‫ئایدیۆلۆژیک ‌ه به مه‌به‌ستی به‌ربه‌ره‌کانێ‬ ‫له به‌رانبه‌ر بیروباوه‌ڕێکی ئایینی(هه‌مان‬ ‫سه‌رچاوه‪212 ،‬ـ‪.)211‬‬ ‫له دوای ئه‌م کورت ‌ه باسه‌ سه‌باره‌ت‬ ‫بــه پــێــنــاسـ ‌ه و پــاشــخــان و مــێــژوی‬ ‫وشه‌ی (به‌دنیاییبوون)‪ ،‬وەک چه‌مک‪،‬‬ ‫به‌دنیاییبوون‪ :‬ڕه‌وتێک ‌ه له درێژه‌ی ئه‌و‬ ‫ڕه‌وتەدا پێگ ‌ه و گرنگیی ئایین به‌الی تاک‬ ‫و له پانتایی گشتیی کۆمه‌ڵگا داده‌به‌زێ و‬ ‫لێکدانه‌وه‌ی دنیایی په‌تی بەسەر ئامانج ‌ه‬ ‫ئایینیه‌کاندا زاڵده‌بێت (شوجاعی زه‌ند‪،‬‬ ‫‪ ،33 : 1385‬بێرگێر‪ .)118:1388 ،‬له‬

‫پێناسه‌یه‌کی دیکه‌دا بێرگێر پێی وایه‬ ‫(بەدنیاییبوون) بریتی ‌ه له کاڵبونه‌وه‌ی‬ ‫ڕۆڵــی ئایین له ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی و‬ ‫هۆشیاری تاکه‌کاندا و به هه‌مان شێوه‬ ‫ده‌ربازبونی کۆمه‌ڵگا و که‌لتوورە له ژێر‬ ‫هه‌یمه‌ن ‌ه و هەژمونی هێما ئایینیه‌کان‬ ‫(هه‌مان سه‌رچاوه‪ .)118 :‬به‌اڵم (وێبێر)‬ ‫به‌دنیاییبوون به مانای جیاکردنه‌وه‌ی‬ ‫کۆمه‌ڵگای ئایینی له کۆمه‌ڵگای سیاسی‬ ‫به‌کارده‌هێنێ‪ ،‬واته هیچ الیه‌نێک مافی‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانی له کاروباری الیه‌نێکی‬ ‫دیکه‌دا نییه‪ .‬توێژه‌ران و تێۆر داڕێژه‌رانی‬ ‫ئایینی له‌م بــواره‌دا بۆ ده‌ربڕینی بیر و‬ ‫بۆچوونی خۆیان له هه‌ندێ چه‌مک و‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی دیکه سودیان وه‌رگرتووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی هیچ کامیان به ته‌واوه‌تی و‬ ‫ده‌قاوده‌ق ناتوانن مانای سه‌ره‌کیی وشه‌ی‬ ‫بەدنیاییبون نیشانبده‌ن‪ .‬ب ‌ه واتاییکی دیکه‬ ‫به‌دنیاییبون به شه‌ش مانا به‌کارهاتووه‬ ‫که بریتین له‪:‬‬ ‫‪1‬ـ پووکانه‌و‌ه و الوازبونی ئایین‪.‬‬ ‫‪2‬ـ خۆ ڕێکخستن و هاوئاهه‌نگی له‌گه‌ڵ‬ ‫جیهاندا‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ده‌ربازبوون و ڕزگــاری کۆمه‌ڵ له‬ ‫مه‌رجی ئایین و جیایی ئایین و کۆمه‌ڵگا‪.‬‬ ‫‪4‬ـ جیگۆڕکێی بـــاوه‌ڕ و دامـــه‌زراو‌ه‬ ‫ئایینیه‌کان‪.‬‬ ‫‪5‬ـ داماڵینی پیرۆزایه‌تی له جیهان‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ده‌ربازبوون له کۆمه‌ڵگایەکی (پیرۆز)‬ ‫و چونەبه‌ر‌ه‌و کۆمه‌ڵگایەکی«سیکیۆالر»‬ ‫(هه‌میلتۆن‪ 281 : 1390 ،‬ـ ‪.)282‬‬ ‫سه‌رچاوه‌کان‪:‬‬ ‫ـ سراج زاده‪ ،‬سید حسین (‪ ،)1383‬چالشهای‬ ‫دین و مدرنیته‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر طرح نو‪.‬‬ ‫ـ شجاعی زند‪ ،‬علی‌رضا (‪ ،)1384‬دین‪ ،‬جامعه‬ ‫و عرفی شدن‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر مرکز‪.‬‬ ‫ـ شجاعی زند‪ ،‬علی‌رضا (‪ ،)1385‬مسیرهای‬ ‫محتمل در «عرفی شدن» ایــران‪ ،‬مجله انجمن‬ ‫جامعهشناسی ایران‪ ،‬تهران‪ ،‬شماره ‪ ،1‬بهار ‪.1385‬‬ ‫ـ همیلتون‪ ،‬ملکم (‪ ،)1390‬جامعه شناسی‬ ‫دین‪ ،‬ترجمه‌ی محسن پالپی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر ثالث‪.‬‬ ‫ـ یوسف زاده‪ ،‬حسن (‪ ،)1388‬بررسی تحول‬ ‫ێ‌رای پیتر برگر‪ ،‬قم‪ ،‬انتشارات مۆسسه اموزشی‬ ‫و پرورشی امام خمینی‪.‬‬

‫(بەدنیاییبوون) یان (‪ ،)secularization‬ڕه‌وتێکی‬ ‫مێژووییه‌‪ ،‬کۆمه‌ڵ له ژێر ده‌سه‌اڵتی کڵێسه و‬ ‫بیروبۆچوونی ده‌مارگرژانه‌ی بان‪‌-‬سرۆشتیی ڕزگارده‌کات‪.‬‬ ‫له کاتێکدا (بەدنیاییکردن) یان (‪)secularism‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیایەکی تایبه‌ته‌بانگەشەی دنیابینییەکی تایبه‌ت‬ ‫‌ده‌کات و خۆی جۆرێکە لە ئایین‬

‫حه‌زره‌ت ده‌مه‌وێ ل ‌ه گه‌ڵ تۆ ب ‌ه ته‌نیا قسه‌بكه‌م‪ ،‬دوور ل ‌ه شوێنكه‌وتووانت‪،‬‬ ‫ل ‌ه ڕاستییدا له‌وان ده‌ترسم‪ ،‬ترسێك ب ‌ه ئه‌ندازه‌ی گه‌وره‌یی خۆت‪ ،‬ئه‌وان‬ ‫هێنده‌ی گه‌وره‌یی تۆ ل ‌ه حه‌قیقه‌ت ده‌ترسن‪ ،‬من ل ‌ه دایكبووی هه‌زاره‌ی پاش‬ ‫هاتنی تۆم‪ ،‬دایكوباوكم باسی تۆیان زۆر كردووه‌‪ ،‬ئایا ده‌زانی دایكم پێت‬ ‫ده‌ڵێت خۆشه‌ویست؟‪ ،‬ل ‌ه ژیانمدا وشه‌ی خۆشه‌ویستم ل ‌ه دایكم نه‌بیستوو‌ه‬ ‫بۆ تۆ نه‌بێ‪ ،‬باوكیشم شه‌وان تا شه‌و بیزار ده‌بوو ل ‌ه تاریكیی خۆی‪،‬‬ ‫سه‌اڵواتی بۆ تۆ ده‌كرده دیاری‪ ،‬ئه‌وان دڵنیانه‌بوون ل ‌ه به‌هه‌شتی خۆیان‪،‬‬ ‫كه‌چی داوای به‌هه‌شتیان بۆ تۆ ده‌كرد‪.‬‬ ‫حه‌زره‌ت وام ده‌زانی تۆ ل ‌ه شاری ئێمه‌ی‪ ،‬جیرانی ئێمه‌ی‪ ،‬ل ‌ه ماڵی‬ ‫ئێمه‌ی‪ ،‬من پرسیاری هـه‌زار ساڵت لێده‌كه‌م‪ .‬تۆش جه‌رگت سووتاو‌ه‬ ‫حه‌قیقه‌تت شێوێندراوه‌‪ ،‬گوناهی تۆ نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو گوناهی مێژووه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫بكه‌وێت ‌ه مێژوو ئاوای به‌سه‌ر دێ‪.‬‬ ‫ئه‌ی حه‌زره‌ت‪ ،‬ده‌زانی چه‌ند ب ‌ه حه‌سره‌ت بووم تا له‌گه‌ڵت بدوێم‪ ،‬له‌و‬ ‫مه‌مله‌كه‌ت ‌ه كه‌س ناوێرێ سه‌ردانت بكات‪ ،‬زۆر ماندووم‪ ،‬ئه‌و‌ه هه‌زار ساڵ ‌ه‬ ‫ب ‌ه دوات ده‌گه‌ڕێم‪ ،‬ل ‌ه گه‌ڕانه‌وه‌شم دڵنیانیم‪ ،‬چونك ‌ه ده‌زانم شوێنكه‌وتوانت‬ ‫به‌ ئاگابێنه‌و‌ه ئازارم ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫خودا هه‌زار ساڵ پێش ئێمه‌ دوا په‌یامی خۆی ب ‌ه تۆ سپارد و دوا قسه‌ی‬ ‫خۆی كرد‪ ،‬خۆ ناشتوانم ده‌نگم به‌رزبكه‌مه‌و‌ه له‌به‌ر حورمه‌تی تۆ و ل ‌ه ترسی‬ ‫پاسه‌وانه‌كانت‪ ،‬دڵنیام گوێیان ل ‌ه ده‌نگم بێ؛ ده‌مكه‌ن ‌ه قوربانیی مه‌عبه‌د‪.‬‬ ‫ده‌زانم تۆ ده‌نگت چه‌نده‌ به‌رز بێ ئه‌وان گوێیان له‌ تۆ نابێت‪.‬‬ ‫حه‌زره‌ت شوێنكه‌وتوانت‪ :‬دۆزه‌خییان هێناوه‌ت ‌ه سه‌ر زه‌وی‪ ،‬كه‌س ناوێرێ‬ ‫باسی به‌هه‌شت بكات‪ ،‬ئه‌وان مار و دوپشك به‌و خه‌ڵك ‌ه نیشانده‌ده‌ن‪ ،‬ڕۆژانه‬ ‫مردن ب ‌ه مرۆڤ ده‌به‌خشن‪ ،‬ئه‌وه‌ی قه‌بوڵی نه‌كات ده‌یكوژن‪ ،‬به‌رده‌وام‬ ‫گه‌شتی دۆزه‌خ ئه‌نجامده‌ده‌ن‪ ،‬ئه‌وه‌ی له‌گه‌شته‌كە به‌شدارنه‌بێ ده‌یكوژن‪.‬‬ ‫بڕوام پێبك ‌ه ئه‌گه‌ر دۆزه‌خ و مار و دوپشكی ناو گۆڕ له‌وان وه‌رگرینه‌و‌ه‬ ‫بێكارده‌بن‪ ،‬ل ‌ه هه‌مووی سه‌یرتر حـه‌زره‌ت‪ :‬كێ ده‌وێرێ بڵێ باوه‌ڕم ب ‌ه‬ ‫شه‌یتان نییه‌‪ ،‬به‌خوا كافری ده‌كه‌ن و ده‌یكوژن‪ ،‬هیچ جیاوازی نیی ‌ه الی‬ ‫ئه‌وان ئیمان ب ‌ه شه‌یتان نه‌ینی هه‌ر ده‌ت كوژن‪ ،‬ئیمان ب ‌ه خودا نه‌ینی هه‌ر‬ ‫ده‌ت كوژن‪.‬‬ ‫كه‌س لێیان تێناگات‪ ،‬ل ‌ه الیه‌ك ده‌ڵێن ده‌بی شه‌یتان ب ‌ه نه‌فره‌ت بكه‌ی‪،‬‬ ‫له‌ الیه‌كیش ئه‌گه‌ر بوونی شه‌یتان له‌ ئیمانی تۆ نه‌بی ده‌ت كوژن‪.‬‬ ‫ئه‌وێ ڕۆژێ گه‌نجێكم بینی ب ‌ه پێكه‌نینه‌و‌ه گوتی وا ده‌چم ‌ه دۆزه‌خ‪ ،‬پێم‬ ‫گوت‪ :‬ئاگادارب ‌ه ویژدانت له‌یادكردووه‌‪ ،‬پێكه‌نی و گوتی‪ :‬ئه‌و گه‌شته‌م‬ ‫ب ‌ه ویژدانم كڕیوه‌‪ ،‬ویژدانم فرۆشتوو‌ه الی ئه‌وانه‪ .‬حه‌زره‌ت تۆ ب ‌ه جۆرێك‬ ‫شێوێندراوی خۆت ناناسییه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ل ‌ه گۆڕه‌كه‌ت زیندووبیته‌و‌ه و قسه‌یان‬ ‫له‌گه‌ڵ بكه‌ی‪ ،‬ئه‌و بێ ڕه‌حمان ‌ه ده‌ت كوژن‪ ،‬ئه‌ی خۆت نه‌ت بینی چۆن‬ ‫نه‌وه‌ی تۆیان سه‌ربڕی‪ ،‬توخوا بمبور‌ه حه‌زره‌ت نه‌م ویست ئازارت بده‌م‪،‬‬ ‫ئاخر ئێستا به‌رده‌وام خه‌ڵك جه‌رگسوتاوده‌كرێن‪.‬‬ ‫ده‌زانم زۆر قسه‌ده‌كه‌م ئاخر خۆ هه‌ر قسه‌ی من نییه‌‪ ،‬قسه‌ی هه‌زاران‬ ‫مرۆڤی پاش هه‌زار ساڵی دوای تۆیه‌‪.‬‬ ‫حه‌زره‌ت ئه‌گه‌ر تۆ ڕه‌حمه‌ت نه‌بی‪ ،‬ئه‌ی چی؟ ئه‌گه‌ر تۆ مرۆڤدۆست‬ ‫نه‌بی بۆ ده‌بێ دژی مرۆڤ بی؟ ئێم ‌ه مرۆڤكوژمان زۆره‌‪ ،‬بۆ هه‌ر ب ‌ه ناوی‬ ‫تۆ ئه‌و هه‌موو مرۆڤان ‌ه ده‌بێ بكوژرین؟ چه‌ند ڕۆژ پیش ئێستا پیره‌ژنێك‬ ‫هێشتا نوێژی مه‌غریبی ته‌واونه‌كردبوو ل ‌ه ته‌حییات خه‌ریكی دوعاكردن بوو‬ ‫بۆ تۆ‪ ،‬كه‌چی خه‌به‌ری كوشتنەوەی كوڕه‌كه‌یان پێ ڕاگه‌یاند‪.‬‬ ‫من نازانم ل ‌ه كوێ و ل ‌ه چی و ل ‌ه جیاتی كێ پرسیاربكه‌م‪ ،‬ئه‌سڵه‌ن نازانم‬ ‫ئه‌وانه پرسیارن یان پاڕانه‌و‌ه یان گله‌یی‪ ،‬مه‌گه‌ر هه‌ر تۆ لێم تێبگه‌یت‪،‬‬ ‫بەخوا هێشتاش ده‌ترسم له‌وه‌ی گوێیان لەمن بێ‪ ،‬به‌خوا كام ‌ه خۆی پێ‬ ‫ئیماندار‌ه دڵی پڕه ل ‌ه ڕق‪ ،‬ئاخر ئه‌ی حه‌زره‌ت ده‌كرێ ئیماندار بڵێ‪ :‬دڵم‬ ‫ئاوی خوارده‌وه‌ ب ‌ه مه‌رگی مرۆڤێك؟‬ ‫حه‌زره‌ت هه‌موو شتێك تێكچوو‌ه و بێ ماناكراوه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر سه‌یرێكیان‬ ‫بكه‌یت‪ ،‬ده‌بینی چۆن کوشتن ده‌په‌رستن‪ ،‬شتێك خۆشیی ژیانی تێدابێت‬ ‫حه‌رامییان كردووه‌‪ ،‬بۆ نمونه ئه‌و سه‌ردان و گفتوگۆیه‌ی من حه‌رام ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه وا فیربووین ك ‌ه ویــژدان و عه‌قڵ پێوه‌ری چاك ‌ه و خراپەیە‪،‬‬ ‫كه‌چی ئه‌وان مێژوو ده‌كه‌ن ‌ه پێوه‌ر بۆ ژیان و هه‌موو جوڵ ‌ه و تێروانین و‬ ‫بیركردنه‌وه‌یه‌ك‪.‬‬ ‫حه‌زره‌ت ل ‌ه بیرم كرد پێت بڵێم توخوا ئه‌وه‌ت بیستوو‌ه ئه‌وان ده‌ڵێن‬ ‫ده‌بێت ل ‌ه پێناو خودا ڕقت هه‌بێت‪ ،‬توخوا ئه‌گه‌ر خودا خۆشه‌ویستی بێ‪،‬‬ ‫ده‌كرێ ڕق له‌و سه‌رچاوه‌بگرێ؟! الی ئه‌وان هه‌ر ئه‌و‌ه پیرۆز‌ه ك ‌ه وه‌ریان‬ ‫گرتووه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی به‌های نه‌بێ مرۆڤه‪ ،‬هه‌میش ‌ه پیرۆزترینی خودا كه‌ مرۆڤ ‌ه‬ ‫بۆته قوربانی پیرۆزییه‌كانی ئه‌وان‪.‬‬ ‫حه‌زره‌ت ئه‌ی خۆت نه‌ت فه‌رموو‪ :‬ده‌ست له‌سه‌ر دڵت دابنێ و گوێ ل ‌ه‬ ‫دڵت بگر‌ه بۆ زانینی چاكه و خراپه‌؟! ئه‌وان نه‌ك دڵ به‌ڵكو عه‌قڵیشیان‬ ‫له‌ ناوبرد‪ ،‬كێ ده‌ویری بڵێ عه‌قڵ وا ده‌ڵێ‪.‬‬ ‫خۆزگەم بە خۆت حه‌زره‌ت چەند به‌خته‌وه‌ری ك ‌ه له‌ سه‌رده‌می ئێم ‌ه‬ ‫له‌دایكنه‌بوی‪ ،‬ده‌نا سه‌فه‌ری تۆ ل ‌ه ئێم ‌ه دوورتر و زه‌حمه‌تر ده‌بوو‪ .‬ده‌بوای ‌ه‬ ‫پرسیاره‌كانت ل ‌ه حه‌زره‌تی ئیبراهیم بكه‌ی ك ‌ه ب ‌ه ئاگری حه‌قیقه‌ت سوتا و‬ ‫له‌ناو ئاگر سه‌رمای ده‌بوو‪.‬‬ ‫حه‌زره‌ت كه‌س ناویرێ باسی خودا بكات‪ ،‬مه‌گه‌ر وه‌كو ئه‌و خودایه‌ بێ ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئیمانی ئه‌وانه‪ ،‬ئاخر چۆن ئه‌وان تێبگه‌ینم ك ‌ه خودا له‌ تێروانینه ته‌سك‬ ‫و بچوكه‌كه‌ی ئه‌وان فراوانتره‪ ،‬خودا زاتێكه ل ‌ه میهره‌بانی و خۆشه‌ویستی و‬ ‫ئه‌به‌دییه‌ت و سه‌رچاوه‌ی جوانی و به‌خته‌وه‌ری‪ ،‬به‌اڵم ئێستا هه‌ر ك ‌ه ده‌ڵێن‪:‬‬ ‫الله أكبر‪ ،‬یان كه‌سێك ده‌كوژنه‌و‌ه یان خۆیان ده‌ته‌قێننه‌وه‌‪ .‬ئه‌وان ل ‌ه هیچ‬ ‫تێناگه‌ن و ئیمانیان وای ‌ه ئه‌وه‌نده‌ی الی ئه‌وانه كۆتایی هه‌موو شتێك ‌ه و هه‌ر‬ ‫تێگه‌یشتنێك به‌ ده‌ر له‌ تێروانینی ئه‌وان گومڕایی و كوفره‌‪.‬‬ ‫حه‌زره‌ت زۆر هیالكم‪ ،‬تخوا تۆ نه‌گه‌ڕێیه‌وه‌‪ ،‬به‌و خوای ‌ه ك ‌ه تۆی كردۆت ‌ه‬ ‫پێغەمبەر‪ ..‬ب ‌ه سه‌المه‌ت ده‌رناچی‪ ،‬من زۆر قسه‌م پێیه‌‪ ،‬ناوێرم هه‌موویان‬ ‫بكه‌م‪ ،‬ته‌نیا دوعام بۆ بك ‌ه ب ‌ه سه‌المه‌تی بتبینمه‌وه‌‪ ،‬لێر‌ه من گفتوگۆكه‌م‬ ‫ته‌واوده‌كه‌م‪ ،‬وه‌اڵمی ئه‌و پرسیارانه‌ش ئه‌و كات ‌ه وه‌رده‌گرمەوە ك ‌ه یه‌كترمان‬ ‫ب ‌ه سه‌المه‌تی بینییه‌وه‌‪.‬‬