538

‫نەخۆشخانەی هیوا‬ ‫هۆشداری دەداتە حكومەت‬ ‫كەمترین تێچوی نەخۆشێكی‬ ‫شێرپەنجە ‪ 100‬هەزار دۆالرە‬

‫‪6‬‬

‫ذمارة (‪ )538‬دو شةممة ‪2015/11/2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫گفتوگۆی الیەنە سیاسیەكانی هەرێم دەستپێدەكاتەوە‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫بــۆچــونــی یــەكێتی ئــەوەیە كــە دەبێت ئـــەم خــولــەی‬ ‫پارلەمان تەواوبكرێت بە حكومەتی بنكەفراوانیشەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان جەخت دەكاتەوە‬ ‫لەدەستپێكردنەوەی كۆبونەوە دووقۆڵی‬ ‫و سێ قۆڵی و چوارقۆڵیی الیەنەكان‬ ‫بۆ گەیشتن بە رێككەوتن و دۆزینەوەی‬ ‫رێگەچارەیەك بۆ ئەم دۆخەی هەرێم‪.‬‬ ‫هەروەك راشیدەگەیەنێت‪ ،‬ئەمجارە‬ ‫یان دەبێت بگەین بە رێكەوتن لەسەر‬ ‫پرسەكان‪ ،‬یان گەڕانەوە بۆ ئیرادەی‬ ‫میللەت‪ ،‬كە ئەویش هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختە‪ .‬هاوكات مەال بەختیار جارێكی‬ ‫دیكە جەختی لە پرۆژەی چوار الیەنەكە‬ ‫كردەوە لە پارلەمانی كوردستان‌و وتیشی‬ ‫"بۆچونی یەكێتی ئەوەیە دەبێت ئەم‬ ‫خولەی پارلەمان تەواوببێت‪ ،‬بە حكومەتی‬ ‫بنكەفراوانیشەوە"‪.‬‬ ‫ئەم وتانەی مەال بەختیار لە میانەی‬ ‫كۆڕێكدا هات‪ ،‬كە رۆژی هەینیی رابردو‬ ‫‪ 10/30‬لە شاری ستۆكهۆڵمی پایتەختی‬ ‫سوید بەناونیشانی (دۆخـــی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و ئەگەرەكانی دوای جەنگی‬ ‫داعش) بۆی سازكرا‪ .‬ناوبراو لە كۆڕەكەدا‬ ‫بــــەوردی دۆخـــی نــاوچــەی رۆژهــەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاست‌و عیراق‌و كوردستانی شیكردەوەو‬ ‫جەختیشی لەوەكردەوە‪ ،‬كە ئەم دۆخەی‬ ‫ئێستا لەناوچەكەدا دەگوزەرێت‪ ،‬پێویستی‬ ‫بەوە هەیە‪ ،‬كە كورد كێشە ناوخۆییەكانی‬ ‫چارەسەربكات‪.‬‬ ‫لە بەشێكی كۆڕەكەدا‪ ،‬مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لەبارەی دواین هەڵوێستی یەكێتی لەسەر‬ ‫كۆی روداوەكانی كوردستان‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫ئێمە لەگەڵ هیچ الیــەك دژی الیەنێكی‬

‫تر نابین‌و رێكەوتنی دوقــۆڵــی بۆ هیچ‬ ‫دەسكەوتێكی مادی‌و حكومەتی ناكەین‪،‬‬ ‫پێشمانوایە دەبێت ئەم خولەی پارلەمان‬ ‫تەواوبێت بە حكومەتی بنكەفراوانیشەوە‪.‬‬ ‫وتــیــشــی "هــەرچــەنــدە ئـــەو حكومەتە‬ ‫بنكەفراوانە مەبدەئێكی جوانبو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خراپ جێبەجێدەكرا‌و كێشەی زۆر تیابو‪،‬‬ ‫كــە لــەســەرەتــاوە داپــۆشــران‌و ئێستاش‬ ‫هەڵتەكاوە‌و پێویستە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫كێشەكان بكەین‌و چارەسەریشیان بكەین‪،‬‬ ‫هەر كێشەیەك هەبێت هی خۆمانە‌و دەبێت‬ ‫هەموان بەشێك بین لەچارەسەر"‪.‬‬ ‫مــەال بــەخــتــیــار‪ ،‬جــەخــت دەکــاتــەوە‪،‬‬ ‫ماوەیەكی تر گفتوگۆ بەدوقۆڵی‌و سێ‬ ‫قۆڵی‌و چوار قۆڵی دەست پێ بكەینەوە‌و‬ ‫ئومێدەوارین ئەمجارەیان بەدەرس وەرگرتن‬ ‫لەجارەكانی پێشو‪ ،‬بگەینە ئەنجامی‬ ‫رێكەوتن (سازان)‪ ،‬كە بەمانای ئەوە دێت‬ ‫هەمو الیەنەكان لەناوەوە رێكبكەون‌و هەمو‬ ‫الیەنەكانیش شتێك بگەڕێنەوە بۆ دواوە‪،‬‬ ‫بەاڵم رەچاوی بەرژەوەندیی هەمو الیەنەكان‬ ‫كرابێت‪ .‬دەشڵێت "ئــەگــەر نەگەیشتنە‬ ‫چارەسەر با هەڵبژاردنی پێشوەختە بكەین‪،‬‬ ‫چونكە یان دەبێت رێكبكەوین‌و بسازێین‬ ‫یان بگەڕێینەوە بۆ ئیرادەی میللەت‪ ،‬كە‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەختە"‪.‬‬ ‫لەبارەی هەڵوێستی یەكێتیش بۆ گەیشتن‬ ‫بە رێكەوتنی الیەنەكان‪ ،‬ناوبراو‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫بــەهــۆی پــەرۆشــی سیاسی‌و لەپێناوی‬ ‫بەدیهێنانی ستراتیژی سیاسی ئەگەر‬ ‫نەرمی بنوێنین‪ ،‬ئەمە بە بەشێكی دەزانین‬ ‫لەئەخالقی سیاسیمان‌و بەردەوامیش دەبین‬ ‫لەسەری‪ ،‬چونكە دەبێت هێزێك هەبێت لەم‬ ‫قۆناغەدا‪ ،‬بااڵنسەكە رابگرێت‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫كورد لە هەڵبژاردنەكەی توركیادا‬

‫سەركەوتویەكی‬ ‫ستەملێكراو‬

‫سەرەڕای سەپاندنی كەشێكی سەربازی‌و سەدان رێگریی‬ ‫كورد گەیشتەوە پارلەمانی توركیا‬

‫"چاودێر" ناوی بەشداربوانی نۆزدەیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی گەالوێژ ئاشكرادەكات‬

‫کۆماری جیهانیی‬ ‫ئەدەبیات‬ ‫بە سەرۆکایەتیی فەرمیی‬ ‫پاسکاڵ کازانۆڤا‬

‫‪6‬‬

‫خوێندن لەزانكۆو‬ ‫پەیمانگاكاندا‬

‫لە سەرەمەرگدایە‬

‫و‬

‫‪2‬‬

‫‪8‬‬

‫ئیسالم‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬

‫كۆیالیەتی‬

‫ذمارة (‪ )538‬دو شةممة ‪2015/11/2‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫كورد لە هەڵبژاردنەكەی توركیادا‬

‫سەركەوتویەكی ستەملێكراو‬ ‫سەرەڕای سەپاندنی كەشێكی سەربازی‌و سەدان رێگری‪ ،‬كورد گەیشتەوە پارلەمانی توركیا‬ ‫چاودێر‪ ،‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوێنی یەكی تشرینی دووەمی ‪2015‬‬ ‫هەڵبژاردنی پارلەمانی لەتوركیا بۆ بیست‌و‬ ‫شەشەمین خولی پەرلەمانی ئەو واڵتە‬ ‫بەڕێوەچو كە لە ‪ 81‬پارێزگای توركیا‬ ‫پڕۆسەی هەڵبژاردن ئەنجامدرا‪ .‬ئەمەش‬ ‫لەپاش ئەوە بو كە بەهۆی رێكنەكەوتنی‬ ‫الیەنەكان بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی‬ ‫حكومەت دوای هەڵبژاردنی ‪7‬ی حوزەیرانی‬ ‫‪ ،2015‬رەجەب تەییب ئەردۆغان‪،‬‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا دەستەی بااڵی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی واڵتەكەی راسپارد بۆ‬ ‫دوبارەكردنەوەی هەڵبژاردن‪ .‬هاوكات بە‬ ‫پێی ئەنجامە سەرەتاییەكان ئاک پارتی‬ ‫زۆرینەی كورسییەكانی بەدەستهێناو بەپێی‬ ‫ژمارەی كورسییەكانیشی دەتوانێت بە‬ ‫تەنیا حكومەت پێكبهێنێت‪ .‬هەر بەپێی‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنەكە هەدەپە نزیكەی‬ ‫‪ 60‬كورسی پارلەمانی بەدەستهێناو‬ ‫هاوسەرۆكەكەیشی ئۆپۆزسیۆنبونی‬ ‫پارتەكەی راگەیاند‪ ،‬بەم پێیەش‬ ‫هەدەپە دەبێت بەربەستێكی سەرەكی‬ ‫لەبەردەم گۆڕینی سیستمی توركیا بەرەو‬ ‫سیستمێكی سەرۆكایەتی‪.‬‬ ‫ملمالنێی پارتەكان گەرمتر بوو‬ ‫بەپێی ســەرچــاوەكــانــی هـــەواڵ لەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا نزیكەی ‪ 60‬هەزار چاودێری‬ ‫خــۆبــەخــش هــەبــوە‪ ،‬ئــەمــەش یــەك لەو‬ ‫پرسە گرنگانەی باسی لێوەكراو ئاسایشی‬ ‫سندوقی دەنگدەران بووە‪ ،‬هەروەها لە ‪30‬‬ ‫واڵتی بیانییەوە چاودێری هەڵبژاردنەكەی‬ ‫توركیا كراوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا پارتەكان‬ ‫گومانیان لــەوە هەیە كــە ساختەكاری‬ ‫ئەنجامدراوە بۆ ئەم مەبەستەش چەندین‬ ‫سكااڵیان تۆماركردوە‪.‬‬ ‫لە ناوخۆی توركیا ‪ 54‬ملیۆن و ‪ 49‬هەزار‬ ‫و ‪ 940‬كەس مافی دەنگیان هەبووەو دوو‬ ‫ملیۆن و ‪ 900‬هەزار كەسیتریش لە دەرەوەی‬ ‫توركیا مافی دەنگدانیان هەبووە‪ 16 ،‬پارتی‬ ‫سیاسی بەشداری پڕۆسەی هەڵبژاردنیان‬ ‫كــــردوەو ركــابــەریــان بــۆ ‪ 550‬كورسی‬ ‫لەپەرلەمانی توركیا كردوە‪ .‬بەپێی ئەنجامە‬

‫بەراییەكان بێت رێژەی بەشداربوی ئەمجارە‬ ‫نزیكەی ‪% 85‬بوە ئەمەش بەڕێژەیەكی زیاتر‬ ‫دادەنرێت بەهۆی ئەوەی ركابەری ئەمجارەی‬ ‫پارتەكان قوڵتربووە‪.‬‬

‫هەدەپە لە پلەی چوارەمەوە‬ ‫بوە سێیەم پارتی ناو پارلەمان‬

‫هەدەپە‬ ‫بەپێی ئەنجامە سەرەتاییەكان بێت‪،‬‬ ‫پــارتــی دیــمــوكــراتــی گـــەالن (هــەدەپــە)‬ ‫توانیوێتی دوبـــارە بەربەستی ‪%10‬ی‬ ‫هەڵبژاردن ببڕێتەوەو نزیكەی ‪ 60‬كاندیدی‬ ‫خــۆی بباتە پــارلــەمــان‪ ،‬بــەم پێیەش‬ ‫هەدەپە دەبێتە سێیەم پارتی سیاسی‬ ‫لــەنــاو پارلەمانی توركیا لــەبــەرئــەوەی‬ ‫ژمارەی كورسییەكانی زیاترە لە مەهەپە‪.‬‬ ‫هەرچەندە بە بەراورد لەگەڵ هەڵبژادنی ‪7‬‬ ‫ی حوزەیران هەدەپە رێژەی دەنگەكانی‬ ‫‪ %2‬بۆ ‪ %3‬كەمیكردووە ئەمەش بەهۆی‬ ‫هەمو ئەو رێگرانەوە بو كە لەماوەی وادەی‬ ‫هەڵبژاردندا روب ــەڕوی هەدەپە بۆیەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت بەهۆی تەقینەوەكەی ئەنقەرەوە‬ ‫هــەدەپــە كــۆبــونــەوە جەماوەرییەكانی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردنی راگــرت‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئــەوەشــدا هــەدەپــە لــەم هــەڵــبــژاردنــەدا‬ ‫توانی خــۆی لە بەربەستی هەڵبژاردن‬ ‫رزگاربكات‪ .‬ئەمەش بە سەركەوتنێكی‬ ‫گەورە ئەژماردەكرێت‪ ،‬چونكە ئەگەر بهاتایە دەنگەكانیش بێت‪ ،‬وادەردەكــەوێــت ئاك جەهەپە وەك خۆی ماوەتەوە‪ ،‬بە جۆرێك‬ ‫ئــەو بەربەستەی نەبڕیبایە‪ ،‬ئــەوا گشت پارتی لەسەرتاسەری توركیا بەشێكی زۆری خەریكە نــازنــاوی پارتی رێــژەی نەگۆڕ‬ ‫دەنگەكانی بۆ پارتی یەكەم واتە ئاك پارتی لەدەنگەكانی مەهەپە بردووە بەهۆی ئەو وەردەگرێت‪.‬‬ ‫دەچو‪ ،‬ئەمەش رێژەی كورسییەكانی ئاك سیاسەتەی لەچەند مانگی رابردوو پەیڕەوی‬ ‫پارتی لە پارلەمان بەشێوەیەك زیاد دەكرد كردووە و هەندێك لەدەنگەكانی هەدەپەشی‬ ‫مەهەپە‬ ‫كە بەتەنها بتوانێت یاساكانی دەستوری بردوە‪.‬‬ ‫پارتی بزاڤی نەتەوەپەرست (مەهەپە)‪،‬‬ ‫كە پارتێكی راســتــڕەوی نەتەوەپەرستە‬ ‫توركیا بگۆڕێت بەبێ‌ رەزامەندی یاخود‬ ‫رێژەی دەنگەكانی زیاتر لە ‪ %3‬كەمیكردووە‪،‬‬ ‫جەهەپە‬ ‫پشتیوانی هەر پارتێكی تر‪.‬‬ ‫پارتی كۆماری گەل(جەهەپە)‪ ،‬لەم بەپێی ئەنجامە بەراییەكان بێت ئەم پارتە‬ ‫هەڵبژاردنەدا توانی پارێزگاری لە رێژەی رێژەیەكی زۆر لە دەنگەكانی بۆ ئاك‬ ‫ئاك پارتی‬ ‫ئـــەوەی بــە ســوپــەرایــزی هــەڵــبــژاردن دەنگەكانی بكات‌و كورسییەكانی خۆی پارتی چــووە بەجۆرێك لە ‪ 80‬كورسی‬ ‫كــە چــاودێــرانــی سیاسی‌و ناوەندەكانی بهێنێتەوە‪ ،‬هەرچەندە جەهەپە پالنی پارلەمانییەوە بۆ ‪ 41‬كورسی دابەزیوە‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوەو راپرسی پێشبینییان نەدەكرد‪ ،‬ئەوەبو حكومەتێكی هاوبەشی لە توركیا ئەمەش بە شكستێكی گەورە بۆ ئەم پارتە‬ ‫رێژەی دەنگەكانی ئاك پارتی بوو كە توانی پێكبهێت‌و بەشداری حكومەت بكات‪ ،‬بەاڵم دادەنرێت‪ ،‬بە جۆرێك دەستلەكاركێشانەوەی‬ ‫رێــژەی دەنگەكانی بۆ ‪ %9‬زیــاد بكات و بەدەستهێنانی دەنگی تەواوەتی بۆ ئاك سەرۆكی پارتەكەی كرۆدتە ئەمری واقیع‪.‬‬ ‫نزیكەی ‪ %50‬ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت‌و پارتی بۆ پێكهێنانی حكومەت بەتەنها‪،‬‬ ‫خۆی لە ‪ 320‬كورسی نزیكردەوە‪ ،‬كە ئەم وایكرد ئەم ئامانجەی نەیەتەدی‪ .‬جەهەپە‬ ‫ئاك پارتی حكومەت پێكدەهێنێت‬ ‫ئەنجامەش وادەكــات بەتەنها حكومەتی توانی لەم هەڵبژاردنەدا ‪ %26‬ی دەنگەكان‬ ‫بەپێی ئەنجامە بەراییەكان دەركەوتووە‬ ‫داهــاتــو پێكبهێنێت‪ .‬بەپێی ئــامــاری ببات ئەمەش لەچاو هەڵبژاردنەكانی پێشودا ئاك پارتی بەتەنها دەتوانێت كابینەی‬

‫كورسییەكانی ئاك پارتی بەشی‬ ‫گۆڕینی سیستمی سیاسی ناكات‬

‫هەدەپە ئۆپۆزسیۆنبونی خۆی‬ ‫راگەیاندو دەبێتە مۆتەكەی خەونی‬ ‫سوڵتانیزم‬

‫داهاتوی حكومەتی توركیا پێكبهێنێت‪،‬‬ ‫بەمەش ئاك پارتی بۆ خولی چوارەم‬ ‫وەك حكومەت نوێنەرایەتی توركیا‬ ‫دەكات‪ .‬ئەنجامە بەراییەكان دەریخستووە‬ ‫ئاك پارتی ‪% 49.5‬واتە ‪ 316‬كورسی‬ ‫پارلەمانی بەدەستهێناوە ئەمەش بەتەنها‬ ‫دەتوانێت حكومەتی داهاتوو پێكبهێنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا ئەم پارتە‬ ‫ناتوانێت پارلەمان بۆ خۆی كۆنتڕۆڵ‬ ‫بكات‌و هەرچی بیەوێت ئەنجامی بدات‪،‬‬ ‫بە تایبەت مەسەلەی هەمواركردنەوەی‬ ‫دەســتــوری واڵت‌و گۆڕینی سیستمی‬ ‫سیاسیی واڵتەكە‪.‬‬

‫هەڵبژاردن لە كەشێكی نائارامدا‬ ‫بەڕێوەچوو‬ ‫جێی باسە هەڵبژاردنەكەی دوێنی‬ ‫دۆخــێــكــی جــیــاوازتــر دەبــیــنــرا بــەوەی‬ ‫لەچەند هەرێمێكی كوردستانی باكور‬ ‫لەنزیك بنكەی دەنگدەران هێزی ئەمنی‬ ‫جێگیركرابون‪ ،‬ئەمەش رەوشێكی نائاسایی‬ ‫بە پڕۆسەی هەڵبژاردنەوە دیاربوو‪ ،‬بەپێی‬ ‫سەرچاوەكانی هــەواڵ بێت ‪ 255‬هەزار‬ ‫پۆلیس و ‪ 130‬هــەزار ئاسایشی تایبەت‬ ‫و پۆلیس لەگشت هەرێمە كوردییەكان‬ ‫باڵوەیان پێكراوە‪ .‬چاودێرانی سیاسی‌و‬ ‫تەنانەت هاوسەرۆكەكانی هەدەپەش‬ ‫باسیان لەو ریگرییانە كرد كە لە ماوەی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردندا بەرامبەر الیەنگرانی‬ ‫پارتەكەیان كراون‪ ،‬بەاڵم سەرەڕای ئەوەش‬ ‫هەدەپە توانی لەناوچە كوردییەكاندا پلەی‬ ‫یەكەم بەدەستبهێنێت‪.‬‬

‫دەمیرتاش‪ :‬سەرەڕای رێگیرییەكان‬ ‫توانیمان سەربكەوین‬ ‫دوابــــەدوای ئاشكراكردنی ئەنجامە‬ ‫سەرەتاییەكان‪ ،‬سەاڵحەدین دەمیرتاش‬ ‫هاوسەرۆكی هەدەپە‪ ،‬لە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنــامــەوانــیــدا رایگەیاند‪ :‬س ــەرەڕای‬ ‫نایەكسانی لە بانگەشەی هەڵبژاردندا‬ ‫رێگری‌و چەوسانەوەی زۆری الیەنگرانی‬ ‫وادەی هەڵبژاردنی ئــەم جــارە زۆر‬ ‫پــارتــەكــەیــان‌و ســەپــانــدنــی كەشێكی بەجیاوازتر لەوانیتر زۆر بە دۆخێكی گرژدا‬ ‫سەربازی‪ ،‬بەاڵم هەدەپە توانی دوبارە تێپەڕی‪ ،‬لەوانەش هەڵگیرساندنەوەی شەڕ‬ ‫بــەربــەســتــی هــەڵــبــژاردن ببڕێتەوە‌و لەنێوان پارتی كرێكارانی كوردستان و‬ ‫پارتەكەیان ببێتە سێیەم پارتی ناو سوپای توركیا‪ ،‬داخستنی چەند كەناڵ و‬ ‫پارلەمان‪ .‬دەمیرتاش وتیشی «كەشی رۆژنامەیەكی دیاری توركی گرنگترینیان‬ ‫هــەڵــبــژاردن بــەئــارام ـی‌و دادپــــەروەری ئەوەبو لەپاش تەقینەوەكەی ئەنقەرە‬ ‫بەڕێوەنەچووە‪ ،‬لەبەرئەوەی ئێمە لەبەر پــارتــە ئــۆپــۆزســیــۆنــەكــان نەیانتوانی‬ ‫دۆخی ئەمنی كۆبونەوەی جەماوەرییمان كۆبونەوەی جــەمــاوەری لەپارێزگاكان‬ ‫ســازنــەكــردووە‪ ،‬هەروەها ساختەكاری سازبكەن‪ ،‬بەتایبەتی پارتی دیموكرات‬ ‫لەپڕۆسەی هەڵبژاردنەكەدا كراوە لەسەرو گــەالن هــەدەپــە‪ ،‬نەیتوانی درێ ــژەی بە‬ ‫ئەمانەوە هەدەپە توانیوێتی بەربەستی زنجیرە كۆبونەوەكانی بــدات و پەیامی‬ ‫‪ %10‬ببڕێتەوە ئەمەش بە سەركەوتنێكی خۆی بەگشت گەالنی توركیا بگەینێت‪.‬‬ ‫گەورەی دادەنێین»‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ئاك پارتی دو ئەوەندەی پارتە‬ ‫دەمیرتاش ئاماژەی بەدابەزینی رێژەی ئۆپۆزسیۆنەكان كۆبونەوەی جەماوەری‬ ‫دەنگەكانی پــارتــەكــەی كــردو لەگەڵ ســازكــردووەو جگە لە ســەركــوەزیــران‪،‬‬ ‫ئەوەشدا جەختی لەوە كردەوە كە فشارو رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆككۆماری‬ ‫رێگریی زۆر لەسەر پارتەكەیان كراوە تــوركــیــاش كــۆبــونــەوەی جــەمــاوەری‬ ‫پڕوپەگاندە دژ بە پارتەكەیان كراوە دەیان سازكردوەو داوای دەنگی بۆ ئاك پارتی‬ ‫بارەگای پارتەكەیان سوتێنراوەو هەزاران كـــردووە‪ .‬هــاوكــات رێــكــخــراوی جیهانی‬ ‫چاالكوانی پارتەكەیان دەستگیركراون‪ ،‬رۆژنامەوسان ئەوەیان ئاشكراكردوە كە‬ ‫سەرەڕای ئەوەش بەدەستهێنانی نزیكەی شەش ئــەوەنــدەی هەڵبژاردنی پێشوتر‬ ‫‪%11‬ی دەنگەكانی بەسەركەوتنێكی فشار لەسەر راگەیاندنەكان هەبوە‪.‬‬ ‫ستەملێكراوی وەسفكرد‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )538‬دو شةممة ‪2015/11/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫مەال بەختیار لە كۆڕەكەی سوید‪:‬‬

‫بۆچونی یەکێتی ئەوەیە کە دەبێت ئەم خولەی‬ ‫پارلەمان تەواو بکرێت بەحكومەتی بنكەفراوانیشەوە‬ ‫چاودێر –تایبەت‪:‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان جەخت‬ ‫دەكاتەوە لەدەستپێكردنەوەی‬ ‫كۆبونەوە دووقۆڵی و سێ قۆڵی و‬ ‫چوارقۆڵیی الیەنەكان بۆ گەیشتن بە‬ ‫رێككەوتن و دۆزینەوەی رێگەچارەیەك‬ ‫بۆ ئەم دۆخەی هەرێم‪ .‬هەروەك‬ ‫راشیدەگەیەنێت‪ ،‬بۆچونی یەكێتی ئەوەیە‪،‬‬ ‫کە دەبێت ئەم خولەی پارلەمان تەواو‬ ‫بکرێت بە حكومەتی بنكەفراوانیشەوە‪.‬‬ ‫ئەم وتانەی مەال بەختیار لە میانەی‬ ‫كۆڕێكدا هات‪ ،‬كە رۆژی هەینی رابردو‬ ‫‪ 10/30‬لە شاری ستۆكهۆڵمی پایتەختی‬ ‫سوید بەناونیشانی (دۆخی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و ئەگەرەكانی دوای جەنگی‬ ‫داعش) بۆی سازكرا‪ .‬ناوبراو لە كۆڕەكەدا‬ ‫بەوردی دۆخی ناوچەی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‌و عیراق‌و كوردستانی شیكردەوەو‬ ‫جەختیشی لەوەكردەوە‪ ،‬كە ئەم دۆخەی‬ ‫ئێستا لەناوچەكەدا دەگوزەرێت‪ ،‬پێویستی‬ ‫بەوە هەیە‪ ،‬كورد كێشە ناوخۆییەكانی‬ ‫چارەسەربكات‪.‬‬

‫ئێمە لەگەڵ‬ ‫هیچ الیەك‬ ‫دژی الیەنێكی‬ ‫تر نابین‌و‬ ‫رێكەوتنی‬ ‫دوقۆڵی‬ ‫بۆ هیچ‬ ‫دەسكەوتێكی‬ ‫مادی‌و‬ ‫حكومەتی‬ ‫ناكەین‬

‫الیەنێک لە کۆڕەکەی مەال بەختیار لە سوید‬

‫هەوڵەكانی یەكێتی بۆ ئاساییكردنەوەی‬ ‫دۆخەكە‬ ‫لـــەبـــارەی هــەوڵــەكــانــی یەكێتی بۆ‬ ‫چــارەســەركــردنــی كێشەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬مەال بەختیار جەختیكردەوە‪:‬‬ ‫هەمو كەس دەزانێت یەكێتیی نیشتیمانیی‬ ‫كوردستان لــە(‪ )15 -10‬ساڵی رابــردودا‪،‬‬ ‫لەناو حكومەت‌و پارلەمان‌و لەدەرەوەی ئەوێ‬ ‫چەند نەرمیمان نواندوە‪ ،‬پێشموایە‪ ،‬ئێستا‬ ‫برادەرانی پارتیش دەزانن‪ ،‬كە وەختی خۆی‬ ‫یەكێتی نەرمیمان نواندوە‌و بیستومانە لێیان‪.‬‬ ‫نــاوبــراو وتیشی «نــەرمــی یەكێتی نە‬ ‫ئێستا‌و نە ئــەوســا‪( ،‬نــامــەوێ بەزمانی‬ ‫عەسكەری قسەبكەم‪ ،‬بەاڵم یەكێتی لەزمانی‬ ‫عەسكەری تاقیكراوەتەوە) ئەو نەرمییەی‬ ‫یەكێتیش پەیوەندی ب ــەوەوە نییە‪ ،‬كە‬ ‫توانای عەسكەریمان نییە‌و نەتوانین بەرگری‬ ‫لەخۆمان بكەین‪ ،‬بەڵكو ئەوە پەیوەندی‬ ‫هەیە بەپەرۆشیمان بۆ پارێزگاری لەم‬ ‫ئەزمونە دیموكراسییە‪ ،‬ئەگینا زمانی‬ ‫تەحەدا لەهیچ الیەك قبوڵناكەین‪ ،‬لەدەوڵەتە‬ ‫ئیقلیمیەكانیشمان قبوڵنەكردوە‪ ،‬سێ‬ ‫دەوڵەتی ئیقلیمی شەڕی كردوین‪ ،‬لەشەڕی دەكەین كە تەداخولی ئەوانمان كردبێت‪،‬‬ ‫ناوخۆشدا لەگەڵ هەموالیەك بەرگریمان كە رەنگە بەشی زۆریان بەپشتیوانی ئێمە‌و‬ ‫كردوە‪ ،‬بەاڵم پەرۆشی سیاسی‌و لەپێناوی بەیارمەتی ئێمە‌و لەناوچە ئازادەكانی ئێمە‌و‬ ‫بەدیهێنانی ستراتیژی سیاسی ئەگەر لەكاتی تەنگانە بەهێزی ئێمە شەڕیان كردوە‪،‬‬ ‫نەرمی بنوێنین‪ ،‬ئەمە بە بەشێكی دەزانین كارێكی زۆر ناشرینە پشتیوانی بەشێك یان‬ ‫لەئەخالقی سیاسیمان‌و بەردەوامیش دەبین هێزێك لەپارچەكانی كوردستان بكەیت‪،‬‬ ‫لەسەری‪ ،‬چونكە دەبێت هێزێك هەبێت لەم پێت بڵێن پاشكۆ‪ ،‬باوەڕیشمان بەحزبی‬ ‫قۆناغەدا‪ ،‬بااڵنسەكە رابگرێت‪.‬‬ ‫كارتۆنی نییە‪ ،‬بۆیە نە پاشكۆ دەبین‌و نە‬ ‫پاشكۆش قبوڵدەكەین‪ ،‬باجی سەنگەریشمان‬ ‫«نە پاشكۆ دەبین‪ ،‬نە قبوڵیشی‬ ‫زۆر داوە‪.‬‬ ‫دەكەین»‬ ‫هاوكات مەال بەختیار راشیگەیاند‪ ،‬هەمو‬ ‫دوایین هەڵوێستی یەكێتی‬ ‫ئەو پڕوپاگەندانە رەوینەوە‪ ،‬كە لەگەڵ پارتی‬ ‫لەبارەی دواین هەڵوێستی یەكێتی لەسەر‬ ‫دۆست بوین برادەرانی گۆڕان دەیانوت بون كۆی روداوەكانی كوردستان‪ ،‬مەال بەختیار‬ ‫بەپاشكۆی پارتی‪ ،‬لەگەڵ گــۆڕان دۆست جەختیكردەوە‪ ،‬ئێمە لەگەڵ هیچ الیەك‬ ‫بوین‪ ،‬پارتی دەیوت بون بەپاشكۆی گۆڕان‪ ،‬دژی الیەنێكی تر نابین‌و رێكەوتنی دوقۆڵی‬ ‫ئاخر بۆ بوین بەپاشكۆ؟ كەممان كردوە؟ بۆ هیچ دەسكەوتێكی مــادی‌و سیاسی‌و‬ ‫بۆ پەیوەندیمان لەگەڵ واڵتانی ئیقلیمیدا حكومەتی ناكەین‪ ،‬پێمانوایە دەبێت ئەم‬ ‫نییە؟‪ ،‬خۆ پێشمەرگەكانیشمان ترسنۆك خولەی پارلەمان تەواوبێت بە حكومەتی‬ ‫نەبون ؟ نەك ئەوەش بەڵكو ناوچەكانمان بنكەفراوانیشەوە‪ ،‬هەرچەندە ئەو حكومەت‬ ‫چۆڵنەكردوە‌و شەهیدیشمان كەم نەداوە‪ ،‬بنكەفراوانە مەبدەئێكی جوانبو‪ ،‬بەاڵم خراپ‬ ‫هەروەها كەركوكیشمان پاراستوە‪ ،‬لەسەر جێبەجێدەكرا‌و كێشەی زۆر تیابو‪ ،‬كە‬ ‫چی ئێمەبوین بە پاشكۆ‪ ،‬پێمان خۆشنییە لەسەرەتاوە داپۆشران‌و ئێستاش هەڵتەكاوە‌و‬ ‫حزبی بچوكیش ببنە پاشكۆ‪ ،‬هەروەها پێویستە مامەڵە لەگەڵ كێشەكان بكەین‌و‬ ‫پەیوەندیمان لەگەڵ زیــاد لــە‪ 50‬پارتی چارەسەریشیان بكەین‪ ،‬هەر كێشەیەك‬ ‫بەشەكانی كوردستاندا هەیە‪ ،‬كە ئێستا هەبێت هی خۆمانە‌و دەبێت هەموان بەشێك‬ ‫ئەو برادەرانە بەشێكیان لێرەن‪ ،‬تەحەدایان بین لەچارەسەر‪ .‬كێشەیەك لەنێوان دو هێزدا‬

‫جیاوازە ئێمە دەمانەوێت ئێستا سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم لەگەڵ كاتەكە بگونجێنین‪ ،‬ئەوان‬ ‫دوایــی دەیانەوێت‪ ،‬پێموابێت لەدواجاردا‬ ‫وردە وردە بگەینە ئەنجامێك بەهۆی پاكی‬ ‫نیەتەكانەوە‪ ،‬ئومێدەواریشین هەمو الیەنەكان‬ ‫لەكوردستان‌و بەشەكانی تریش كە ئێستا‬ ‫دۆخێكی هەستیار‌و ئاڵۆز لەناوچەكەدا هەیە‪،‬‬ ‫ئەم دۆخەش كات بەئارەزو ناخاتە بەردەستی‬ ‫ئێمە لەكاتی دیاریكراوی كاتدا بتوانین‬ ‫بگەینە سازان‪ ،‬نەك لەكاتی زیادەدا بگەینە‬ ‫رێكەوتن‪ ،‬بەرەی كوردستانی لەكاتی زیادەدا‬ ‫دامەزرا دواتر نەیتوانی بەرگەی كێشەكانی‬ ‫دوای راپەڕین بگرێت‪ ،‬بۆیە شەڕی ناوخۆ‬ ‫دروستبو‪ ،‬ئەم هەلە تەنیا بۆ ئێمە نییە‌و‬ ‫پێویستە بەشەكانی كوردستانیش لەبەرچاو‬ ‫بگرین‪ ،‬خۆشەبەختانە ئێستا دو بەشی‬ ‫كوردستان لەجۆش‌و خرۆشدایە وەك باكور‌و‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬بەش بەحاڵی خۆمان ئومێدەوارین‬ ‫بەهەمو مافە نەتەوەییەكانی خۆیان بگەن‪.‬‬ ‫توركیا بۆی دەركەوتوە كە بەشەڕ ناتوانێت‬ ‫پەكەكە لەناوبەرێت‪ ،‬سەلەفیەت‌و تیرۆریش‬ ‫دروستبوە‪ ،‬ئەگەر نەگەیشیتنە چارەسەر نەیتوانی پەیەدە لەناوببات‪ ،‬ئومێدەوارین‬ ‫باهەڵبژاردنی پێشوەختە بكەین‪ ،‬یان دەبێت كە رەخنەكان بەئامانجی ئاوەدانكردنەوەی‬ ‫رێكبكەوین‌و بسازێین یان بگەڕێینەوە بۆ كوردستان بێت‪.‬‬ ‫ئیرادەی میللەت‪ ،‬كە هەڵبژاردنی پێشوەختە‪،‬‬ ‫كوردستان‌و داعش‬ ‫ماوەیەكی تر گفتوگۆ بەدوقۆڵی‌و سێ قۆڵی‌و‬ ‫مەال بەختیار لێپرسراوی دەستەی‬ ‫چوار قۆڵی دەستپێكەینەوە‌و ئومێدەوارین‬ ‫ئەمجارەیان بەدەرس وەرگرتن لەجارەكانی كــارگــێــڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪،‬‬ ‫پێشو‪ ،‬هیوادارین ئەمجارە كۆبونەوەكان لەبەشێكی دیكەی كــۆڕەكــەدا لەبارەی‬ ‫ئەنجامبدەین‌و بگەینە ئەنجامی رێكەوتن رەوشـــی هــەرێــمــی كــوردســتــان‌و عێراق‬ ‫(ســـازان)‪ ،‬كە بەمانای ئــەوە دێت هەمو لەشەڕی داعشدا‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬داعش‬ ‫الیەنەكان لــەنــاوەوە رێكبكەون‌و هەمو ستراتیژیەتێكی هاوبەشیان نە لەئاستی‬ ‫الیەنەكانیش شتێك بگەڕێنەوە بۆ دواوە‪ ،‬دنیا هەیە‌و نە لــەرۆژهــەاڵتــی ناوەڕاست‬ ‫بەاڵم رەچاوی بەرژەوەندیی هەمو الیەنەكان هەیە‪ .‬هەلومەرجێكە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و‬ ‫واڵتانی عــەرەبـی‌و دەوروبــەرمــان هەموی‬ ‫كرابێت‪.‬‬ ‫ناوبراو رونیشیكردەوە‪ ،‬سازان ئەوە نییە ئاسایشی خۆشیان بپارێزن‪ ،‬دۆخی عیراق‬ ‫تەنیا لەبەر خواستی حزبێك بێ‪ ،‬ئەمە سازان خراپە‪ ،‬كە ئێمە تائێستاش هەرێم بەشێكین‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو بەجۆرێكی تر قوڵكردنەوەی لەعیراق‪ ،‬دۆخــی نــاو هەرێم بــاش نییە‪،‬‬ ‫كێشەكانە‪ .‬تا ئەم چركەساتە‪ ،‬كە هەر چوار ئاڵۆزی‌و ناكۆكی سیاسی هەیە‪ ،‬واتە ئێمە‬ ‫الیەنەكە سورین لەسەر پڕۆژەكانمان هیچ لەهەلومەرجێك ئەژین نە لەروی جیهانی‬ ‫الیەنێكیش لەناو ئەو چوار الیەنە‪ ،‬نەیانوتوە‬ ‫بەهیچ شێوەیك كاك مەسعودمان قبوڵ‬ ‫نییە‪ ،‬وتومانە لەدوای هەمواركردنی یاسای‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬قسە لەسەر كاك‬ ‫مەسعودیش دەكەین‪ ،‬بەاڵم تەرحی برادەرانی‬ ‫پارتی ئەوەیە كە ئەم دو ساڵە كاك مەسعود‬ ‫بەهەمو دەسەاڵتەكانیانەوە وەك خۆی‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬ئەوانیش ئامادەن‪ ،‬بەاڵم كاتەكە‬

‫زمانی تەحەدا لەهیچ الیەك‬ ‫قبوڵناكەین لەدەوڵەتە‬ ‫ئیقلیمیەكانیشمان قبوڵ نەكردوە‬

‫هەمو ئەو پڕوپاگەندانە رەوینەوە‪ ،‬كە‬ ‫لەگەڵ پارتی دۆست بوین برادەرانی‬ ‫گۆڕان دەیانوت بون بەپاشكۆی‬ ‫پارتی‪ ،‬لەگەڵ گۆڕان دۆست بوین‪،‬‬ ‫پارتی دەیوت بون بەپاشكۆی گۆڕان‬

‫سیاسییەوە سەقامگیری سیاسی هەیە‪ ،‬نە‬ ‫لەروی رۆژهەاڵتی‌و ناوچەییەوە سەقامگیریی‬ ‫سیاسی‪ ،‬رەهەندی سیاسی دیار هەیە‌و لەناو‬ ‫عیراقیشدا كێشەی ئابوری‌و نەوت‌و سیاسی‬ ‫هەیە‌و كێشەی جێبەجێنەكردنی دەستور‬ ‫تائێستا بەردەوامە‪.‬‬ ‫نــــاوبــــراو‪ ،‬وتــیــشــی «لــەهــەرێــمــیــش‬ ‫بەقۆناغێكی ئەوتۆدا تێدەپەڕین كە رەنگە‬ ‫ساڵێك لەمەوبەر یان شەش مانگ لەمەوبەر‬ ‫كەس چاوەڕوانی نەدەكرد‪ ،‬ئەم دۆخەی‬ ‫بەسەرماندا هاتوە‌و حیزبە سیاسییەكان‬ ‫دوچاری كێشمەكێشمی نالەباربوین‪ ،‬رەنگە‬ ‫كەس چاوەڕوانی نەكردبێ‪ ،‬بەاڵم ئەمیش‬ ‫رویــدا‪ ،‬هەمو ئەم روداوانـــەی رویــانــداوە‪،‬‬ ‫پێویستییان بــە لــەســەروەســتــان هەیە‪،‬‬ ‫پێویستییان بە بەشەنوكەوێكی هەمەالیەنە‬ ‫هــەیــە‪ ،‬پێویستییان بــەوەیــە‪ ،‬كــە هێزە‬ ‫سیاسییەكان روناكبیرەكان‌و هەمو ئەوانەی‬ ‫پەرۆشی نەتەوەی كوردن‌و پەرۆشی مافە‬ ‫دیموكراسییەكانی نەتەوەكەمانن‌و هەمو‬ ‫ئەوانەی پەیوەستی ئەم خەباتە سیاسی‌و‬ ‫رزگارییەی مافەكانی دیموكراسین‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەمانە پێویستییان بەوەیە ئێمە وەك كورد‬ ‫ئەمجارەیان بەدەردی جەنگی یەكەم‌و دوەم‌و‬ ‫جەنگی سارد نەچینەوە»‪.‬‬

‫تەنیا نزیكەی‬ ‫‪ 30‬كیلۆمەتر‬ ‫لەحەویجە‬ ‫دورین‪،‬‬ ‫چاوەڕێی‬ ‫فرسەتێك‬ ‫دەكەین‬ ‫تاكو بۆ هەتا‬ ‫هەتایە‬ ‫ئاسایشی‬ ‫كەركوك‬ ‫بپارێزین‬

‫سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگە‬ ‫مەال بەختیار لەبارەی سەركەوتنەكانی لەكەركوك دورن‪ ،‬ئەوە لەكەركوك‌و داقوق‌و‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬ئــەوەدەخــاتــەڕو‪ ،‬كە بەهۆی دوزخورماتو‪ ،‬دورمانخستنەوە‪ ،‬ئەو شوێنانەی‬ ‫كردەوە رەشەكانی داعشەوە‪ ،‬ئیتر دوابڕیار پێشتر یان بەدەست كۆنەبەعسییەكانەوە‬ ‫لەسەرۆكایەتی هەرێم‌و لەحكومەت‌و لەالیەن بو یــان بــەدەســت تیرۆرستەكانەوە بو‪،‬‬ ‫هەمو الیەنەكانەوە درا‪ ،‬كە هەمو توانای ئێستا ئەوانیشمان لێسەندونەتەوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫خۆمان بخەینەكار بۆ ئەوەی بەرەكانی جەنگ (‪ 25‬بۆ ‪ )30‬كیلۆمەتر لەحەویجە نزیكین‪،‬‬ ‫رێكبخەینەوە‌و وردەوردە ئەو شوێنانەی چــاوەڕێــی فرسەتێك دەكــەیــن حەویجە‌و‬ ‫لێمانگیراوە رزگاریان بكەینەوە‪ ،‬واشمانكرد‪ .‬رەشـــاد‌و ریازیشیان لێبسەنین‌و هەتا‬ ‫ئەوە دەبینن تانەوتەشەرمان زۆر لێدەدرا پارێزگای كەركوك تەئمین بكەین‪ ،‬خازر‬ ‫لەسەر جــەلــەوال‌و سەعدیە‌و قەرەتەپە‪ ،‬سەرەتا ئەوان سەركەوتن دواتر پێشمەرگە‬ ‫بۆ پێتان ناكرێ؟ ئەوەتا رزگارمان كرد‪ ،‬بەقارەمانانە سەركەوتنی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫تانەوتەشەرمان زۆر لێدەدرا لەسەر كەركوك چــاوەڕوان نەدەكرا مەخمور بگیرێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كە تۆپ دەتەقێنرێ‌و داعش پێنج كیلۆمەتر هاتنە مەخمور‌و تاوانی گەورەیان ئەنجامدا‪،‬‬ ‫مەخموریشمان رزگاركرد‪ ،‬ئێستا ماوەتەوە‬ ‫سەر شەنگال‪ ،‬دڵنیابن بەرنامەی زۆر باش‬ ‫بەڕێوەیە‪ ،‬بەاڵم شەنگال بەبێ رزگاركردنی‬ ‫موسڵ رزگــاركــردنــی ئاسان نییە‪ ،‬ناڵێم‬ ‫مەحاڵە‪ ،‬دەڵێم رزگاركردنی شەنگال بەبێ‬ ‫بونی بەرنامەیەكی عەسكەری بۆ رزگاركردنی‬ ‫موسڵ ئاسان نابێت‪.‬‬

‫بەبێ بونی بەرنامەیەكی سەربازی‬ ‫بۆ رزگاركردنی موسڵ‪ ،‬ئازادكردنی‬ ‫شەنگال ئاسان نابێت‬

‫لێكدانەوەى هەواڵ‬

‫ذمارة (‪ )538‬دو شةممة ‪2015/11/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بۆتان ناچێتە سەر؟‬

‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫قســەكردن لەســەر بارودۆخــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەب ‌ێ خوێندنەوەی مێژوی‬ ‫شارســتانیەت‪ ،‬بێئاگاداریــی مێــژوی‬ ‫ناوچەكــەو‪ .‬ب ‌ێ لێكدانەوەی سیســتەم‌و‬ ‫رەفتارو ئاكاری زلهێزو هێزە ناوەنجیەكان‪.‬‬ ‫بەبێهۆشــێك لەســەر رەگــی ملمالنــێ‌‬ ‫سیاسیی‌و خێڵەكییە ناوخۆییەكان‪ ،‬غافڵ‬ ‫لەوەی هێزە شاراوەكان دونیا بەرەوكوێ‬ ‫ئاڕاســتە ئەكــەن‪ ،‬هــەروا چواركــەس‬ ‫لەپیشــەی تەنەكەچێتی‌و پاسەوانێتی‌و‬ ‫چایچێتــی بێزاربــون‪ .‬شــنەبایەك‬ ‫هێناونیەتیە كۆڕی قسەكردن‪ ..‬تانیوەڕۆ‬ ‫ئەخــەون «ئەمانەوێــت دیموكراســی‌و‬ ‫مۆدێرنە بەگۆشــت‌و ئێسقانەوە موتوربە‬ ‫بكەین‌و ‪،‬عەدالەتــی كۆمەاڵیەتی‌و مافی‬ ‫هاواڵتیبون‌و‪ ،‬دەستی حزب و سكرتێرەكان‬ ‫دوركەیــن لەژیانــی خەڵك»‪..‬ئەمانــە‬ ‫دەرئەنجامەكــەی هەرشــتێكی كاتــی‌و‬ ‫سەرپێی ئەبێت‪ .‬ئەبینن ئەگەر تائێستا‬ ‫نیەت لە وتنی هەمو ئەو ئیدیۆمانە ساف‬ ‫بوبێت‪ ،‬بێگومان هاتبونەدی‪ ..‬مەسەلەن‬ ‫حزبێكــی ئیســامی باســی دادوەری‌و‬ ‫سیســتەمی پەرلەمانی ئــەكات‪ ،‬كەچی‬

‫سكرتێرەكەی خۆی بێڕكابەرەو لەخۆیدا‬ ‫جێبەجێی نــاكات‪ ،‬بەكورتیەكەی هەمو‬ ‫هێزە ریفۆرمخوازەكانی خۆرهەاڵت تەنها‬ ‫بۆ كالواتێكی سیاســی باســی ئازادی‌و‬ ‫حوكمــی رەشــید ئەكــەن‪ .‬نــەك‌وەك‬ ‫باوەڕێكی چەسپاو‪..‬‬ ‫بزوتنــەوەی گۆڕان بێئــەوەی بتوانن‬ ‫نــەك سیســتەمی سیاســیی هەرێــم‬ ‫بگۆڕن‪ ،‬بەڵكو تاكە ســەرمایەدارێكیش‬ ‫ســزابدەن‪ ،‬یەكەمیــن ئیشــێك كردیان‬ ‫دەستكاریكردنی بودجەی حزبەكان بو‪،‬‬ ‫كــە بودجەكــەی خۆیان بەیاســاكرد بە‬ ‫(‪ )6‬هێندە‪ ،‬تا دوا رادە دەنگە رەسەن‌و‬ ‫خۆڕسكەكانی شەقامیان پشتگوێخست‪،‬‬ ‫بەنــاوی هێنانە پێشــەوەی دەموچاوی‬ ‫تازە سیســتەمی راگەیاندن‌و سیاسیی‌و‬ ‫حوكمدارییــان پــڕ كــرد‪ ،‬لە كەســانی‬ ‫هەلپەرست‌و نا پڕۆفیشناڵ‪..‬‬ ‫ئەبــو بزوتنەوەی گۆڕان (كە ئێســتا‬ ‫تەرەفێكی كێشەكانە) بەتیمێكی سیاسی‬ ‫ئاقڵ بەشداری كۆڕبەندی حوكمڕانی هەرێم‬ ‫بكات‌و‪ ،‬ئیش لەسەر گۆڕینی مێنتاڵیەتی‬ ‫كەسانی شكسخواردو بكات‌و‪ ،‬تائەوپەڕی‬ ‫كاری دیپلۆماتــی بكات بۆ نزیكبونەوەو‬ ‫تێكەڵبــون لەنــاو سیســتەمەكەدا‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە ئەوەی كردیان دابڕان بو‪.‬‬ ‫پێش هەرشتێك متمانەی دەنگدەرەكانی‬ ‫خــۆی كەمكردەوە ‪ .‬وایكــرد رەخنەگرە‬ ‫جددییــەكان دوربخاتــەوەو‪ .‬كەســانی‬ ‫بەســەلیقەو پرەنســیپدار لەخــۆی‬ ‫بتەكێنێــت ‪ .‬دەنــا كــوا لــەو رۆژەوە‬ ‫لەســەیتەرەكە رێیان لێگیرا‪ ،‬كێ گوێی‬ ‫لەگوتارێكی فكریی‌و ئەقاڵنی بزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕان بــوە‪ ،‬جگــە لەقســەكۆنەكان‪،‬‬ ‫جگە لەوەی موســەقەف‌و عەشــایەریان‬

‫هەر ئێــژن «بۆتــان ناچێتە ســەر !»‬ ‫بــەم پێیــەش ئــەوەی پارتــی ئەیكات‬ ‫چەنــد قازانجی خۆیەتــی‪ ،‬دوهێندە بۆ‬ ‫یەكێتییــە‪ ،‬یەكێتــی‌و پارتــی زیرەكانە‬ ‫توانییان (دو رویی) یان بخەنە پێشچاو‬ ‫و نیشانی بدەن‪ :‬ئەمانە مەجموعەیەكن‪،‬‬ ‫بەرنامەیەكــی نەتەوەیــی‌و چاكســازیی‬ ‫راستەقینەیان نییە‪ .‬ئەیانەوێ لە رێگەی‬ ‫ئائەمجــۆرە كەســانەوە (كــە خولیای‬ ‫پارەو پۆستن) دەستبگرن بەسەر قاڵبە‬ ‫كێكەكەدا‪..‬‬ ‫لەبەرانبەریشــدا‪ ،‬پارتــی ویســتی‬ ‫خۆدزینــەوەی لــەو چاكســازییە‬ ‫لەپەالماردانــی‬ ‫راســتەقینەیە‪،‬‬ ‫ســەركردەكانی فەنتەڵۆســی ئەمبــەردا‬ ‫بەتاڵبكاتــەوە‪ ،‬بەمەنتقی هێــز وەاڵمی‬ ‫خــەون‌و خواســتەكانی خەڵكیدایەوە ‪.‬‬ ‫لەواقیعدا بەویستن یان نەویستن پارتی‬ ‫هێزی یەكەمه‪ ،‬مەسافەی سیاسەتكردنی‬ ‫لەالیەنەكانیتــر جیاوازە‪ ،‬راســتە هێزی‬ ‫كاریگــەری دیكــەش هــەن‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫نێوانەكەیان زۆرە‪ ،‬ئەوانەی شەڕی پارتی‬ ‫وەك هێزێكــی تاوانبــار لەڕوداوەكانــی‬ ‫(‪ )50‬ســاڵی رابردو ئەكــەن‪ ،‬هەقیانە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم شــەڕە كــەی ئەكەن؟ لەكوێ‬ ‫ئەیكــەن؟‪ ،‬نیەتتان لێــی چییە؟‪ .‬فكرو‬ ‫روئیای رۆشــنتان چییە؟‪ .‬فكرو روئیای‬ ‫رۆشــنی پارتی ئەوەیە لــەدوای مەلیك‬ ‫مەحمودەوە بنەماڵەیەكن بەخاســوخراو‬ ‫دەســتیان لەكایەكانی سیاســەتكردندا‬ ‫هەیــەو‪ ،‬ئــاگاداری رەوشــەكەن‌و ‪،‬‬ ‫یەكدەســت‌و بڕیــار‌و لێدوانــن‪ ،‬بەرانبەر‬ ‫هەرچییەك سەنگیان لەق بكات‪ ..‬ئەگەر‬ ‫فەرهەنگی بزوتنەوەی گۆڕان هەر ئەمەیە‬ ‫«بۆتان ناچێتە سەر» بۆچی بەشداری‬

‫سیستمێكی كرد‪ ،‬كە بۆ گۆڕینی هاتبو؟‪.‬‬ ‫لەبەرئــەوە‪« ،‬ئەدمۆنــك بێرك»یش‬ ‫الیوایــە‪ :‬گۆڕانەكان پێویســتییان بەپلە‬ ‫بەپلەو‪ ،‬قۆناغ بەقۆناغی هێمنانە هەیە‪..‬‬ ‫یەك تاكە نمونــەش لەهەمو رۆژهەاڵتدا‬ ‫نییە شۆڕشێكی توندوتیژیی بەرهەمێكی‬ ‫لێچنرابێتەوە‪ .‬پێشنیارەكە هەر ئەوەیە‪،‬‬ ‫دەموچاوەكانی مامەڵەكردنی سیاسیی‪،‬‬ ‫بەرنامەو بیری سیاسیی‪ ،‬دور لەمەرامی‬ ‫سیاسیی‌و دەنگە دەنگ‪ ،‬بگۆڕێن‌و‪ ،‬خێرا‬ ‫ئەنجومەنێكی زیرەك دروستبكەن‪ ،‬دەنا‬ ‫هەمو ئەمەی ئێســتا هەیــە‪ .‬نمونەكانی‬ ‫لەمێژودا زۆرن ‪.‬‬ ‫پێــدراوە ئیقلیمی‌و كێبڕك ‌ێ خێراكانی‬ ‫جیهــان ئــەوە نیشــاندەدەن‪ ،‬بــۆ ئەم‬ ‫قۆناغــەش هــەر ئەبێــت ئــەو هێــزە‬ ‫سیاســیانە سیاســەتمان بــۆ بكــەن‪،‬‬ ‫كــە بــاری كوردســتانیان گەیانــد بەو‬ ‫ئاستەی تا دوالوتكەی بەزاندنی سنورە‬ ‫نەتەوەیی‌و ئەخالقیەكان‪ ،‬ئیشیان لەسەر‬ ‫تێكدانی ئاسایشی مرۆیی و نیشتمانیمان‬ ‫كــردوە‪ ،‬ئــەم قۆناغــە ئەگــەر شــتێك‬ ‫بخوازێــت‪ ،‬ئەوەیــە‪ :‬ئەمنــی ئابوریــی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتــی تیــا پارێــزراو بێــت‪ ،‬هەر‬ ‫بەرپرســێك بۆ چەند الیك و كۆمینتێك‬ ‫تێنەكۆشــێت ‪ .‬الیخۆیــەوە ســەرۆكی‬ ‫هەرێــم (پرۆســە) یەكــی چاكســازیی‬ ‫دەســتپێبكات‪ ،‬هەیئەتێكی نیشتمانی‌و‬ ‫حكومی دروستبكەن‪ ،‬تا ئەم دو ساڵەش‬ ‫بۆ ئەو كابینە شكســتخواردوەی ناوینرا‬ ‫«بنكە فراوان» زیــاد بكات‌و‪ ،‬روبەڕوی‬ ‫تەحەدا ناوخۆیی‌و قەیرانە داراییەكان‌و‪.‬‬ ‫گۆڕانكارییە ناوچەییەكان ببنەوە ‪.‬‬

‫چارەسەركردنی كاتیی قەیرانی‬ ‫دارایی هەرێم‬ ‫سەربەست ئەحمەد‬ ‫دو جۆر قەیرانی ئابوری هەیەو پێویستە بناسرێن بۆ چارەسەری گونجاو بۆ هەریەكیان‬ ‫بە شــێوەیەكی گونجاو و شایســتە بە خۆی‌و تایبەت بە خۆی وەاڵم بدرێتەوە‪.‬‬ ‫قەیرانی ئابوری ئەوەیە كەوا هەرێم نەیتوانییوە بونیادی ئابوری چ لە ژێرخانی یاسایی‬ ‫كە دەبێتە ژینگەیەكی گونجاو و دروست بۆ پەیدابونی‌و بە النكەبون بۆ پرۆژەی ئابوری‪،‬‬ ‫كــە ئــەو پڕۆژە ئابورییانە دەبنە هۆی بەرەو پێشــچونی ئابوری كوردســتان‌و پەیدابونی‬ ‫دەرامەت بۆكوردستان‪.‬‬ ‫قەیرانی دارایی ئەوەیە كەوا هەرێم ناتوانێت پارەی موچەی هاواڵتیان دابین بكات بەو‬ ‫ئەنــدازە پارەیەی كە هەیەتی كە تەنها دەرامەتە لە نەوت‪.‬‬ ‫بــۆ چارەســەری كەمبونی بودجە كە بە هــۆی كەمبونی ســامانی دارایی هاتۆتە دی‪،‬‬ ‫دەكرێــت ئێمــە بە شــێوەیەك مامەڵە لەگــەڵ بودجە خۆیدا بكەین كەوا بەشــی موچەی‬ ‫فەرمانبــەران بــكات‪ ،‬دەكرێت بە شــێوەیەكی كاتی ئیــدارەی بودجە بكرێــت بۆ ماوەی‬ ‫ســاڵێك یان دو ســاڵ‪ ،‬ئەوەش بەوەی كەوا موچەكان بە شــێوەیەك بدرێت كەوا بودجە‬ ‫بەشــبكات بۆ دانی موچەی هەمو موچەخۆرانی كوردســتان‪ ،‬بەوەی كەوا بەرزترین بەشە‬ ‫موچــەی كــە دەدرێتە كارمەنــدان ببێت بە ئەنــدازەی یەك ملیۆن‌و دوســەد هەزارو ئەو‬ ‫بەشە موچەیەی تر كە دەكەوێتە سەروی بەشی ملیۆن‌و دوسەد هەزار دەبێتە قەرزو الی‬ ‫حكومەت دەمێنێتەوە تاكو باری ئابوری باشــتر دەبێت‌و ئەوكاتە حكومەتی هەرێم بەشــە‬ ‫موچەی ســەروی یەك ملیۆن‌و دوســەد هــەزارە دەدرێتە ئەو فەرمابەرانــە كە حكومەتی‬ ‫هەرێــم قەرزاریانــە‪ ،‬ئــەم بەرنامەیە تا دو ســاڵ بــەردەوام دەبێت تاكــو قەیرانی دارایی‬ ‫نەك قەیرانی ئابوری) چارەســەر دەبێت‪ ،‬چونكە لە راســتیدا هەرێم لەســاڵی ‪1991‬ەوە‬ ‫لەقەیرانــی ئابوریە‪ ،‬بەاڵم كەس دانی نەناوە بەو قەیرانە ئابورییەدا‪.‬‬ ‫دانانی ســەقفی پێدانی موچە (نەك موچەكە خۆی) بە ســەقفی یەك ملیۆن‌و دوســەد‬ ‫هەزار وەها دەكات كەوا حكومەتی هەرێم بگەێنێتە ئاستی توانایەك كە بتوانێت موچەی‬ ‫هەمو چین‌و توێژەكان بدات‌و بەتایبەتی چینی هەژارو فەقیر كە موچەی نزمیان هەیە‪ ،‬كە‬ ‫پێدانــی موچە بەهەمو چینەكانی واڵت دەرباز دەكات لە قەیرانی ئابوری تا ئەندازەیەك‌و‬ ‫رادەیەكی زۆر‪.‬‬

‫كۆتاییهێنان بە رێكەوتنی چوار ساڵ ئارامی!‬

‫لەتیف حسێن‬ ‫ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان‌و پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬لە پایــزی پەیوەندییەكانیاندان‪،‬‬ ‫ئەمــەش پاش ئەوەی لە دو ســاڵی رابردوداو‬ ‫لە ســەروبەندی پێكهێنانی كابینەی هەشــتی‬ ‫حكومەتــی هەرێمــدا‪ ،‬بــە یەكــەم بەهــاری‬ ‫رێكەوتنــی ئــەم دو حزبە‪ ،‬بەبــ ‌ێ چاوەڕوانی‬

‫كاروان یاروەیس‬ ‫لەهاوینی ‪ 2014‬هێزی ئاســمانی ئەمریكا بە‬ ‫فڕۆكــەی بێفرۆكــەوان‌و فرۆكەی جــۆری ‪18F‬‬ ‫هێرشــیان كردە ســەر چەكدارانــی رێكخراوی‬ ‫تیرۆریســتی داعش‪ .‬لە (‪7‬ی ئۆگســتی ‪)2014‬‬ ‫بــاراك ئۆبامــا وتارێكــی ئاراســتەی گەلــی‬ ‫ئەمریــكا كرد‌و ئاماژەی بەوەدا یەزیدییەكان كە‬ ‫پێكهاتیەكی ئاینی جیاوازن لەالیەن داعشــەوە‬ ‫روبــەڕوی توندوتیــژی بونەتــەوەو ئەمریــكا‬ ‫بڕیاریــداوە بیان پارێــزێ‌‪ .‬هەروەها پارێزگاری‬ ‫لــە هاواڵتیانــی عیــراق‌و ئاسایشــی نەتەوەیی‬ ‫ئەمریــكاش بــكات‪ ،‬كــە دەكر ‌ێ بە ســەرەتای‬

‫‪4‬‬

‫هێزێكــی وەك یەكێتــی كــە ئــەوكات زۆر لە‬ ‫گــرژی پارتی‌و گۆڕان‪ ،‬گــۆڕان لەگەڵ یەكێتی‬ ‫لــە ملمالنێدا بو‪ ،‬چوە نێــو ئەو حكومەتەوە‪،‬‬ ‫هەڵبەتە قســەمان لەســەر چون یان نەچونی‬ ‫گۆڕان نییە بــۆ حكومەت‪ ،‬چونكە حكومەت‌و‬ ‫هەرێمــی كوردســتان بۆ هەمو حــزب‌و الیەنە‬ ‫سیاســییەكان‌و تەنانــەت هاواڵتییەكانیشــە‪،‬‬ ‫بــەاڵم خۆ ناكرێت ملمالنێی حزبی‌و كێشــەی‬ ‫حزبایەتی بەم شێوەیەی ئێستا هێندە تێكەڵی‬ ‫كاری حكومەت‌و خزمەتگوزاری خەڵك بكرێت‪،‬‬ ‫كە بە ئەســتەم خەڵكی بتوانێت پێداویستییە‬ ‫سەرەكییەكانی رۆژانەی خۆی دابین بكات‪...‬‬ ‫ئــەو كاتــەی حكومەتــی بنكەفــراوان‬ ‫لەكوردســتاندا پێكهێنراو بڕیــاردرا هەر پێنج‬ ‫حزبــە ســەرەكییەكەی كوردســتان پێكــەوە‬ ‫ئیــدارەی ئــەم واڵتە بــدەن‪ ،‬ئەوە بــە گوێی‬ ‫خەڵكی ئەم هەرێمەدا درا كە ئەگەر هەمومان‬ ‫بەشداربوین‌و پۆســت‌و پلەكانی ئەم واڵتەمان‬

‫وەرگرت‌و بەشداریمان پێكرا‪ ،‬ئەوا ئێمە بەڵێنی‬ ‫ئارامــی دەدەین‌و ناهێڵیــن خەڵك داوای هیچ‬ ‫شــتێك بكات‌و بە هۆیەوە ئارامی تێك بچێت‪،‬‬ ‫ئەمەش یەكێك لە مەترسییەكانی دابەشبونی‬ ‫رەنگەكانــی زیاتــری ئــەم واڵتــەی تۆختــر‬ ‫كــردەوەو هــەر كات حزبێــك پۆســت‌و پلەو‬ ‫پایەكانــی كەوتە مەترســییەوە دەتوانێت لە‬ ‫رێگەی خەڵك‌و دەنگدەرو هەوادارییەكانییەوە‬ ‫قەڵغــان دروســت بكات‪ ،‬ئەگەر چــی پارتی‌و‬ ‫یەكێتی لەچەند ســاڵی رابــردودا رێككەوتنی‬ ‫ســتراتیژییان هەبــو پێكەوە لــە قۆناغەكانی‬ ‫حكومڕانــی كوردســتان تا ڕادەیــەك ئارامی‬ ‫واڵتیــان پاراســتبو‪ ،‬بــەاڵم هەمیشــە دەنگ‌و‬ ‫ناڕەزایی بەرامبەر خودی رێككەوتنەكە لێرەو‬ ‫لــەو ‌ێ بەرزدەبویــەوە‪ ،‬بەڕادەیــەك كە پارتی‬ ‫بەهــۆی ئــەو رێككەوتنــەوە‪ ،‬چەنــدە ئارامی‬ ‫لەهەرێــم پارێزرابو هێندە زیاتر یەكێتی زیانی‬ ‫بەركەوتــو‪ ،‬بــوە هۆی ئــەوەی پارتــی زیاتر‬

‫دەسەاڵتی خۆی بەسەر جومگەكانی حكومڕانی‬ ‫لەكوردستان بااڵدەست تر بكات‪ ،‬بەاڵم لەپاش‬ ‫دەركەوتن‌و جیابونــەوەی بزوتنەوەی گۆڕان‌و‬ ‫هێنانی ژمارەیەك كورســی‌و دەركەوتنی وەك‬ ‫هێــزی دوەم‌و تەنانەت تێڕوانینی بەشــێك لە‬ ‫پارتیەكان بەوەی كــە گۆڕان بەدیلی یەكێتی‬ ‫دەبێت‪ ،‬وایكرد هەوڵبــدەن بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫بــەرەو بــەرەی خۆیــان ببــەن‌و تاڕادەیــەك‬ ‫كێشــە لە خۆیان دور بخەنــەوەو بتوانن هەر‬ ‫كات ویســتیان یەكێتــی پ ‌ێ بێدەنــگ بكەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە ‪12‬ی ئۆكتۆبەرو لەوكاتــەی پارتی‬ ‫دەســتی بــە جوڵەكانــی بەرامبەر بــە گۆڕان‬ ‫كــردو پەیوەندییەكانی نێوانیــان بوە خەزان‪،‬‬ ‫دەركــەوت كە هــەر تێڕوانینێكــی پارتی یان‬ ‫گۆڕانیــش بەرامبــەر بــە یەكێتــی زۆر كورت‬ ‫بینانە بو‪...‬‬ ‫ئەگــەر لــە پێشــودا كێشــەو ملمالنێــی‬ ‫حزبایەتــی لەكوردســتاندا ئەوپــەڕی دۆخــی‬

‫خــۆی گوزەراندبێــت‪ ،‬بەاڵم لە ئێســتادا ئەو‬ ‫ملمالنێییــە گواســترایەوە ســەر حكومــەت‌و‬ ‫دامەزراوەیەكی شەرعی لە كوردستاندا‪ ،‬چونكە‬ ‫بەداخەوە لەكوردســتان بەهۆی ئەو نەفەســە‬ ‫حزبایەتییەوە نەتوانراوە سنوری نێوان حزب‌و‬ ‫حكومــەت دیاری بكرێت‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدا كە‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان لە ســەردەمی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بونــی خۆیدا زۆر جەختی لەســەر دەكردەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم نەیتوانــی ئەمــە بپارێزێــت‌و ملمالنێی‬ ‫حزبایەتی خۆی لەگەڵ پارتی نەگاتە ئاســتی‬ ‫بڕیاری دەوڵەتداری‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدا لە زاری‬ ‫بەشێكی زۆری ئەندامەكانی خۆی لەحكومەت‌و‬ ‫بەتایبــەت وەزیــرە (مۆڵەتدراوەكانــی)‬ ‫ئــەوە نیشــان دەدرێــت كــە ئــەوان وەزیرو‬ ‫كاربەدەســتن‌و هەمــو دەســەاڵتێكیان هەیەو‬ ‫تەنانەت بەرگریشــیان لەو قســانە دەكرد كە‬ ‫پێوشــوتر پارتی‌و یەكێتــی دەیانكردو ئەمان‬ ‫وەك ئۆپۆزسیۆن رەتیان دەكردەوە‪.‬‬

‫قۆناغێكــی نــو ‌ێ نــاوزەدی بكەیــن‪ ،‬چونكــە‬ ‫وتاری ســەرۆك لەئەمریكا‪ ،‬دارشتن ئامێز نیە‪،‬‬ ‫بەڵكــو ئاماژەی گرنگی سیاســی‌و ســتراتیژی‬ ‫لەخۆدەگرێ‌‌و‪ ،‬وشــە بە وشەی لەالیەن لیژنەی‬ ‫نوسینی وتاری ســەرۆك‌و راوێژكارانی سەرۆك‬ ‫تاوتوێدەكرێ‌‪.‬‬ ‫ئەمریكا ســەرباری ئــەوەی زلهێزی گەورەی‬ ‫جیهانــە‌و توانــای ســەربازی گــەورەی هەیە‪،‬‬ ‫ئەزمونی زۆریشــی لە جەنگــی روبەروبونەوەی‬ ‫تیــرۆردا هەیــە‪ ،‬چونكــە لەبنەڕەتــدا دەزگای‬ ‫هەواڵگریی ئەمریكا لە دروستكردن‌و لەناوبردنی‬ ‫گروپــە تیرۆریستیەكانیشــدا دەســتی بــااڵی‬ ‫هەیە‪ .‬هەروەها سەرۆكایەتی هاوپەیمانیەتێكی‬ ‫جیهانــی دەكات دژی داعش‪ ،‬كــە زیاتر لە ‪60‬‬ ‫واڵت بەهاوكاری ســەربازی‌و مرۆیی‌و سیاســی‬ ‫بەشدارن‪.‬‬ ‫پێشهاتێكی گرنگی شــەڕی روبەڕوبونەوەی‬ ‫داعش‪ ،‬پێكهێنانی ژوری هاوبەشــی عەمەلیاتی‬ ‫روســیا‌و ئێران‌و ســوریا‌و عیراقە لە بەغداد‪ ،‬كە‬ ‫دیوی یەكەمی ئەم هەوڵە بەگژاچونەوەی تیرۆرە‪،‬‬ ‫بەاڵم دیوی دوەمی گەمەی سیاسی‌و هەواڵگری‬ ‫تری هەیە‪ ،‬كە بەرچاوترینیان ملمالنێی ئەمریكا‌و‬

‫روســیایە‪ ،‬كە دەیانە ‌ێ داعش بیانو و سوریاش‬ ‫گۆڕەپانــی یەكالییكردنــەوەی بەرژوەندییەكان‬ ‫بێت‪ ،‬كە پێشتریش لە دروستكردنی رێكخراوی‬ ‫قاعیــدەو هاوكاریكردنــی چەكدارە ئیســامیە‬ ‫تونــدڕەوەكان بــۆ بەگژاچونــەوەی روســیا‌و‬ ‫حكومەتی كۆمۆنیستی ئەوكاتەی ئەفغانستان‪،‬‬ ‫ئەمریكا‌و روســیا هەمان گەمەیــان كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫روســیا شكستی خوارد‪ .‬بۆیە پێناچێت هاتنە‬ ‫سەر شانۆی روسیا گۆڕانگاری بنەڕەتی لەسەر‬ ‫گۆڕەپانی شــەڕی تێكشكاندنی داعش دروست‬ ‫بــكات‪ ،‬بەرژەوەنــدی روســیا جیا لــە هەبونی‬ ‫سەدان هەزار موسڵمان لە قەوقاز‌و نەوەی تری‬ ‫موسڵمان لە مۆسكۆ‪ ،‬هەروەها سەدان چەكداری‬ ‫شیشــیانی‌و داغســتانی لە ریزەكانی داعشدان‪،‬‬ ‫كە بەشێكیان پلەو بەرپرسیارێتی بااڵیان هەیە‪،‬‬ ‫كــە ئامانجێكی روســیا لەناوبردنیانــە‪ .‬رەنگە‬ ‫لەكۆتاییدا روســیا ســەودا بە ســوریاوە بكات‬ ‫لەگــەڵ ئەمریــكا لەبەرامبەر دەســتهەڵگرتنی‬ ‫ئەمریكا لە دەستێوەردانی لە ئۆكراین‪.‬‬ ‫داعش تائێستا مایەی نیگەرانی‌و مەترسییە‬ ‫بۆ ســەر جیهــان‪ ،‬ئۆپەراســیۆنی ســەربازیی‬ ‫ئەمریــكا‌و هاوپەیمانەكانی لەالیەك‌و روســیا و‬

‫س ‌ێ هاوپەیمانەكەی لەالیەكی تر‪ ،‬رەنگدانەوەی‬ ‫كاریگەریــان لەســەر گۆڕەپانــی شــەڕ نەبوە‪،‬‬ ‫شــەڕی داعش بــە یــەك واڵت ناكــرێ‌‪ ،‬مادام‬ ‫مەترســیەكە بۆ ســەر هەمو جیهانــە‪ ،‬كە واتا‬ ‫بەرەیەكــی جیهانیی پێویســتە‪ .‬تۆنــی بلێری‬ ‫ســەرۆكوەیزانی پێشــوتری بریتانیــا رایگەیاند‬ ‫«كێشــە هەیە لە روبەروبونــەوەی توندڕەوەی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬دەب ‌ێ بە رێگای جیهانیی نەك رێگای‬ ‫لۆكاڵی‪ ،‬ئەم كێشــەیە ناكر ‌ێ چارەســەر بكرێ‌‬ ‫بەشــێوەی لۆكاڵی‌و لەالیەن یــەك دەوڵەتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو پێویستی بە توانا‌و هەوڵی واڵتانی تریش‬ ‫هەیە»‪.‬‬ ‫كۆنگــرەی ڤییەنــا‪ ،‬رەنگــە هەوڵێــك بێت‬ ‫بۆئەوەی چارەسەرێكی الواز بۆ كێشەی سوریا‬ ‫گەاڵڵە بكات‌و كۆتایی بە شەڕی نێوان ئەسەد‌و‬ ‫ئۆپۆزســیۆن بێنێت كە بەهۆیەوە تائێستا ‪250‬‬ ‫هــەزار مرۆڤ كــوژراون‌و ‪ 11‬ملیۆنیــش ئاوارە‌و‬ ‫بێماڵبــون‪ ،‬كــە دەكاتە نیــوەی دانیشــتوانی‬ ‫ســوریا‪ .‬كە كۆنگــرەی ڤییەنا لــە بنەڕەتدا بۆ‬ ‫نزیكردنــەوەی ئەمریــكا‌و هاوپەیمانەكانــی‌و‬ ‫روســیا‌و ئێرانــە‪ ،‬كــە الیەكیــان پشــتیوانی‬ ‫ئۆپۆزســیۆن‌و الیەكــی تریشــیان پشــتیوانی‬

‫دەستەاڵتی ئەســەد دەكەن‪ ،‬بەاڵم لەكۆنگرەدا‬ ‫چارەنوســی ئەســەد‌و شــەڕی داعش بەرونیی‬ ‫بڕیــاری لێنــەدراوە‪ .‬هــەروەك باســی ئەوەش‬ ‫نەكراوە ســەرباری ناكۆكیەكان‌و یەكگرتنەوەی‬ ‫بەرژەوەندیەكانیشــیان ئەمریكا‌و روســیا رازی‬ ‫دەبــن بەوەی بەرەكانــی روبەروبونەوەی تیرۆر‬ ‫یەكبخرێن بۆ لەناوبردنی داعش‪.‬‬ ‫وادیــارە هاتنــی روســیا بــۆ ناوچەكــە‌و‬ ‫هاوكێشــەی ســوریا‌و داعــش‪ ،‬هەندێــك‬ ‫ئەمریكای گورجتر كردبێتەوە لە هێرشەكانی‬ ‫بــۆ ســەر داعــش‪ ،‬هــەروەك ســەرەتاكانی‬ ‫گۆڕینــی ســتراتیژی ئەمریــكا بــۆ شــەڕی‬ ‫تێكشــكاندنی داعــش دەركەوتون‪ ،‬كە رەنگە‬ ‫جگــە لــە ئۆپەراســیۆنی هەوایــی‪ ،‬هێــزی‬ ‫وشــكانی‌و راوێژكاری ســەربازی‌و هەواڵگریی‬ ‫بنێرێت بۆ عیراق‌و سەنتەرەكەشی لەهەرێمی‬ ‫كوردســتان بێــت‪ ،‬وەك ناوچەیەكــی ئارامی‬ ‫عیراق‌و هەماهەنگی لەگەڵ هێزی پێشــمەرگە‬ ‫بــۆ ئەنجامدانــی چاالكــی جۆریــی‌و تایبەت‬ ‫دژی داعــش‪ .‬ئۆپەراســیۆنەكەی حەویجە بۆ‬ ‫ئەمریكیــەكان ســەركەوتن بــو وەك بەرایی‪،‬‬ ‫بــەاڵم بۆ كورد بەهۆی هەڵــە لە زانیاریەكان‬

‫داعش لەنێو ملمالنێی ئەمریكا و روسیا‬

‫هەر ئەمانەش وایكرد ئاڵۆزییەكانی پارتی‌و‬ ‫گۆڕان بگاتە لوتكەو بەجۆرێك پەرەیســەندوە‬ ‫كە هەردوالشیان‌و حزبەكانی تریش لەئاستیدا‬ ‫بەجۆرێك لە جۆرەكان دەستەوسانن‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوەی پارتی بەرامبەر بە گۆڕان كردی كۆتایی‬ ‫هێنانــی تەواوەتییە بە هەمو پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگــەڵ ئەو حزبــەدا‪ ،‬بەوەی پارتی هەســتی‬ ‫بــەوە دەكرد كە گۆڕان نایەوێت بەشــدار بێت‬ ‫لە حكومەتداو ناشــیەوێت لەگەڵدا پەیوەندی‬ ‫حزبایەتی لەگەڵدا بكات‪ ،‬هەروەها بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانیــش بەمــكارەی پارتــی هێنــدەی تــر‬ ‫بــۆی دەركەوت كــە پارتی هەرگیــز نایەوێت‬ ‫دەســتبەرداری ئــەو سیســتم‌و كارانــە بێــت‬ ‫كــە خــۆی كاری بــۆ دەكات‌و گۆڕانیش دژی‬ ‫وەســتاوەتەوە‪ ،‬هەر بۆیە ئێســتا گۆڕان بۆی‬ ‫دەركەوتــوە كە پارتی مل بۆ داواكانی نادات‌و‬ ‫ئەمیــش بەڵێنــی ئارامییــە چوار ســاڵییەكە‬ ‫هەڵدەوەشێنێتەوە‪..‬‬

‫نەتوانرا پێشــمەرگە دیلــەكان رزگار بكرێن‪،‬‬ ‫ئەگەرچی ئەو ‪ 70‬دیلەشی رزگاركراون كارێكی‬ ‫مرۆییە‪ .‬الیەنێكی تری ئەم ستراتیژە نوێیەی‬ ‫ئەمریكا ئەوەیە زیاتر پێشــمەرگە لە باشوری‬ ‫كوردســتان‌و یەپەگە لە رۆژئاوای كوردستان‬ ‫پرچــەك دەكات‪ ،‬هەماهەنگــی زیاتریشــیان‬ ‫لەگەڵبكات‪.‬‬ ‫ئــەوەی گرنگە‪ ،‬كورد خۆی بــەدور بگرێ‌‬ ‫لــە ملمالنێی ئەمریكا‌و روســیا‪ ،‬دەشــتوانێ‌‬ ‫ســودی گەورە ببینێ‌‪ ،‬تا هــەردوال هاوكاری‬ ‫بكــەن لــە شــەڕی تێكشــكاندنی داعــش‪،‬‬ ‫چونكــە لەبنەڕەتدا لــەم ملمالنیانــەدا كورد‬ ‫بەرژەوەندییەكــی نیە لە كایەكەدا تا الیەندار‬ ‫بێت‪ .‬ئەمریكا هاوپەیمانی كوردە‪ ،‬لەشــەڕی‬ ‫داعشدا لە كاتێكی هەســتیار‌و مەترسیداردا‪،‬‬ ‫كە واڵتی دراوسێ‌‌و خاوەن بەرژەوەندی وەك‬ ‫توركیــا بەهانامانــەوە نەهات‪ ،‬ئــەو كاتانەی‬ ‫لەمەخمورەوە داعش بەرەو هەولێر ملی دەنا‪،‬‬ ‫ئەمریكا لەو رۆژی تەنگانەدا دەســتیكردەوەو‬ ‫تیرۆریستانی وەســتاند‪ ،‬ئێرانیش لە سنوری‬ ‫پارێزگای دیالەوە هاوكاری هێزی پێشمەرگەی‬ ‫كرد‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )538‬دو شةممة ‪2015/11/2‬‬

‫موسلیم‪:‬‬ ‫نوێنەرایەتی دەكەینەوە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫حەسەن جەمال‪:‬‬ ‫بەبێ‌ كورد ئاسایشی توركیا زەحمەتە‬

‫ســاڵــح مــوســلــیــم هــاوســەرۆكــی پــارتــی‬ ‫یەكێتی دیموكرات راگەیاند «درێــژە‬ ‫بەخەباتی سیاسی و دیبلۆماسی دەدەین‪،‬‬ ‫هــەوڵــدەدەیــن لەئایندەیەكی نزیكدا‬ ‫لەچەند واڵتێكی ئەوروپا نوێنەرایەتی‬ ‫پەیەدە دەكەینەوە»‪.‬‬

‫حەسەن جەمال رۆژنامەنوسی نــاوداری‬ ‫تــوركــیــا رایــگــەیــانــد «ئ ــەگ ــەر بــێــت و‬ ‫توركیا دەرگـــای ئاشتی ب ــەڕوی كــوردی‬ ‫واڵتەكەی و كوردانی رۆژئــاوا نەكاتەوە‬ ‫ئــەوا زۆر زەحمەتە ئاسایش لەتوركیا‬ ‫دەستەبەربێت»‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫بەڵوكەن‪:‬‬ ‫رێگە بەشەڕ نادەین‬ ‫ئیدریس بەڵوكەن پارلەمانتاری هەدەپە‬ ‫دەڵــێــت «لــەپــاش هــەڵــبــژاردن كــاری‬ ‫سەرەكی هەدەپە خەبات بۆ ئاشتی دەبێت‬ ‫و هــەوڵ و تەقەالمان بۆ ئــەوە دەبێت‬ ‫ئاشتی لەتوركیا دەستەبەربكەین»‪.‬‬

‫سەردەمی بێدەنگكردنی میدیای ئازاد‬

‫توركیا‪ ،‬توندترین بانگەشەی‬ ‫هەڵبژاردنی بەڕێكرد‬ ‫لەچەندین پارێزگای توركیا بارەگای هەدەپە سوتێنراون و چەندین كەناڵی راگەیاندن داخران‬ ‫كەناڵی سكای نیوزی عەرەبی كە‬ ‫بنكەكەی لە ئەبوزەبییە و یەكێكە لەو‬ ‫كەنااڵنەی كە زۆرترین بینەریان هەیە لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬دەستدرێژییەكان‬ ‫بــە ســەردێــڕی «ئـــەردۆغـــان‪ ،‬پاش‬ ‫شكاندنی دەرگاكانی میدیای ئیپێك‬ ‫ڕۆشتە ژوورەوە» باس دەكات‪ .‬كەناڵی‬ ‫ئەلعەرەبییەش بە ‌هەواڵێكی هاوشێوە‬ ‫باسی ڕووداوەكــان دەكــات‪ .‬رۆژنامەی‬ ‫قودسی عەرەبیش بە بەكارهێنانی‬ ‫دەســتــەواژەی «پۆلیسی توركیا بە‬ ‫ئەمری ئەردۆگان دەستی گرت بەسەر‬ ‫گرنگترین كۆمپانیای میدیاییدا»‬ ‫هەواڵەكە دەگەیەنێت بە خوێنەرانی‪.‬‬

‫راپۆرتی‪ :‬چاودێر‬ ‫لەماوەی یەك مانگ بەسەر تێپەڕبونی‬ ‫وادەی بانگەشەی هەڵبژاردن لەتوركیا‪،‬‬ ‫چاودێرانی سیاسی و رۆژنامەنوسان‬ ‫بەتوندترین وادەی پڕوپاگاندەی‬ ‫ناودەبەن‪ ،‬بەوەی تەقینەوەكەی ئەنقەرە‬ ‫و چەند میدیایەكیش داخراون‪ ،‬هەفتەی‬ ‫پێشوو لەالیەن هێزەئەمنییەكانی‬ ‫توركیاوە دەست بەسەر گروپی ئیپەك‬ ‫میدیاوە گیرا كە چەند كەناڵ و‬ ‫رۆژنامەیەك لەخۆدەگرێت ئەمەش بۆ‬ ‫ئەوەبوو كە دەنگی ناڕەزایی میدیایی‬ ‫ئازاد لەتوركیا كپ بكەن‪ .‬لەالیەكیترەوە‬ ‫لەوادەی هەڵبژاردندا زۆرترین هێرش‬ ‫كراوەتەسەر بارەگاكانی هەدەپە و‬ ‫لەچەندین پارێزگای توركیا دەیان‬ ‫بارەگای هەدەپە سوتێنراون‪.‬‬ ‫هێرشەكان بۆسەر بارەگای هەدەپە‬ ‫بەپێی ســەرچــاوەكــانــی هـــەواڵ‪ ،‬لە‬ ‫ماوەی ‪ 40‬رۆژی رابــردوی پڕوپەگاندەی‬ ‫هەڵبژاردن لە توركیا‪ ،‬زۆرترین هێرش‬ ‫كـــراوەتـــە ســـەر بــارەگــاكــانــی پــارتــی‬ ‫دیموكراتی گەالن(هەدەپە)‪ ،‬لەئەنجامدا‬ ‫بارەگاكان سوتێنراون یاخود بەردباران‬ ‫كــراون‪ ،‬تائێستا لە پارێزگای توركیا‬ ‫و لــە دەیـــان ق ــەزا چەندین بــارەگــای‬ ‫هەدەپە هێرشی كراوەتەسەر‪ ،‬لەوانەش‪:‬‬ ‫پارێزگاكانی‪ ،‬ئەنتاڵیا‪ ،‬ئیزمیر‪،‬تەكیرداغ‪،‬‬ ‫ئـــۆردو‪ ،‬نیگە‪ ،‬بەڵككەسەر‪ ،‬چۆرڵو‪،‬‬ ‫ئیسپارتە بارەگاكانی هەدەپە لەالیەن‬ ‫چەند كەسێكی نــەنــاســراوەوە هێرشی‬ ‫كراوەتەسەر‪.‬‬ ‫كودەتا بەسەر میدیای ئازاد‬ ‫لێدوانی بیرمەندی گــەورەی ئەمریكی‬ ‫نوام چۆمسكی لەسەر دەستبەسەرداگرتنی‬ ‫گروپی ئیپێك لە الیەن پۆلیسی توركیاوە‪،‬‬ ‫بــیــرمــەنــدی گــــەورەی جیهانی نــوام‬ ‫چۆمسكی‪ ،‬دەسگرتنی پۆلیسی توركیا‬ ‫بەسەر پێنج دەزگای راگەیاندندا كەمێك‬ ‫پێش هەڵبژاردنەكان بە ئابڕوبەر وەسف‬ ‫دەكــات‪ .‬دەستدرێژییەكان بە نیشانەی‬ ‫«چڵێسییەكی زۆر ناشرین بۆ ویستی‬ ‫دەسەاڵتێكی تاكڕەوی ئۆتۆریتار» ناو‬ ‫دەبات‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا كە ئەو چاكسازییانەی كە‬ ‫لە دوو خولی یەكەمی دەسەاڵتی ئاك‬ ‫پارتیدا ئەنجامدران لە الیەن هەموو میدیا‬ ‫جیهانییەكانەوە بەرز نرخێنرا‪ ،‬دوێنێ لە‬ ‫بەرەبەیاندا لە كاتی پەخشی راستەوخۆدا‬ ‫پۆلیس پــەالمــاری چــەنــد كەناڵێكی‬ ‫تەلەفزیۆنی داو ئەم هەواڵەش بوو بە‬ ‫سەردێڕی راگەیاندنە جیهانییەكان‪ .‬پۆلیس‬ ‫بە شكاندنی دەرگاكان و مامەڵەیەكی توند‬

‫دەیان الیەنگری هەدەپە لەتەقینەوەكەی ئەنقەرەدا بونە قوربانی‬

‫كۆڕای چەڵشكان‪:‬‬ ‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫دەستبەسەرگرتنی چەند‬ ‫هاوخەمی میدیای‬ ‫كەناڵ و‬ ‫ئازاد دەبین تاكو راستی‬ ‫رۆژنامەیەك لەالیەن‬ ‫روداوەكانی توركیا بە‬ ‫پۆلیسەوە‪ ،‬نایاساییەو‬ ‫خەڵكی بگات‬ ‫پێچەوانەی دەستوری‬ ‫توركیایە‬

‫و تیژ لەگەڵ رۆژنامەنوساندا پەالماری‬ ‫هەردوو كەناڵی بوگون و كەناڵ توركی دا‬ ‫و دەستیبەسەردا گیرا‪ ،‬میدیا جیهانییەكان‬ ‫لەڕێگەی ڤیدیۆ و وێنەكانەوە هەموو‬ ‫جیهانیان لەم رووداوە ئاگاداركردەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫ئینقیالبە بەسەر میدیای ئازاددا لە میدیا‬ ‫رۆژئاوایی و عەرەبییەكاندا وەك هەواڵی‬ ‫بەپەلە لە وێبسایتەكانەوە باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫هەوڵەكان بۆ بێدەنگكردنی میدیای ئازاد‬ ‫لە میدیا بیانییەكاندا بەم شێوەیە باسی‬ ‫لێكرا‪ :‬ئەسۆشیەیتد پرێس (‪ )AP‬لە‬ ‫كاتێكدا كە ئاژانسی هەواڵی ئەسوشیەیتد‬ ‫پــرێــس بــە نــووســیــنــی «پــۆلــیــس بە‬ ‫بەكارهێنانی گازی فرمێسكڕێژ چووە ناو‬ ‫بیناكانەوە» باس لە رووداوەكان دەكات‪،‬‬ ‫درێـــژەی پــێــدەدات و دەڵــێــت كــە ئەم‬ ‫هەنگاوە درێژە پێدەری ئەو هێرشانەیە كە‬ ‫لە دوای بەدواداچوونەكانی گەندەڵی ‪17‬‬ ‫ی كانونی یەكەمی ‪ 2013‬ەوە دەكرێتە‬ ‫سەر بزوتنەوەی خزمەت‪ .‬لە هەواڵەكەدا‬

‫باس لــەوەش دەكرێت كە مەبەستێكی‬ ‫تری ئەم هێرشانە بێدەنگكردنی میدیای‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە پێش هەڵبژاردنەكان‪.‬‬ ‫ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرزی بەریتانی‬ ‫بە درێژی باس لە رووداوەكانی بەردەم‬ ‫كــەنــاڵــی بــوگــون دەكـــات بەشێك لە‬ ‫لێدوانی سەرنووسەری رۆژنامەی زەمان‬ ‫عەبدولحەمید بیلیجی دەگــوازێــتــەوە‬ ‫كە دەڵــێــت‪« ،‬ئەمە دەستدرێژییە بۆ‬ ‫ســەر ئــۆپــۆزســیــۆن‪ ،‬میدیا‪ ،‬دەســتــور‬ ‫و ئــازادیــیــەكــان‪ ».‬وە هــەر لە هەمان‬ ‫هەواڵدا باس لە وتەكانی ئایدن ئونال‬ ‫پەرلەمانتاری سەر بە ئاك پارتی دەكرێت‬ ‫كە دەڵێت‪ :‬پاش هەڵبژاردنەكان سەرەی‬ ‫رۆژنامە ئۆپۆزسیۆنەكانی تریش دێت و‬ ‫حسابیان لەگەڵ دەكەین‪.‬‬ ‫ئازادیی رۆژنامەگەری‬ ‫ئاژانسی هەواڵی فەڕەنسی ‪AFP‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئــەوەی روویــداوە دەسگرتنە‬

‫بـــەســـەر رۆژنـــامـــە‬ ‫و كــەنــاڵــەكــانــی‬ ‫ئۆپۆزسیۆندا پێش‬ ‫چەند ڕۆژێكی كەم‬ ‫لە هەڵبژاردنەكان‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات‬ ‫كــە ئــەم هێرشانە‬ ‫نیگەرانییەكی زۆریان‬ ‫دروســــتــــكــــردووە‬ ‫دەربــــارەی ئـــازادی‬ ‫رۆژنـــــامـــــەوانـــــی‬ ‫لــــە تـــوركـــیـــادا‪.‬‬ ‫لـــە هـــەواڵـــەكـــەدا‬ ‫ئاماژەكراوە بە وتەكانی تاریق تۆرۆس‬ ‫بەڕێوبەری گشتی پەخشی كەناڵی‬ ‫بوگون كە دەڵێت «بینەرانی ئازیز‪،‬‬ ‫پــاش كەمێكی تــر پۆلیس لــە ناو‬ ‫ستۆدیۆكانماندا دەبینن تكایە هیچ‬ ‫سەرتان سوڕنەمێنێ‪».‬‬ ‫رۆژنـــامـــەی گـــاردیـــان لــێــدوانــی‬ ‫ڕێكخراوێكی مەدەنی موعتەبەری –‬ ‫فریدەم هاوسی‪ -‬باڵوكردووەتەوە كە‬ ‫دەڵێت «دەستگرتن بەسەر هۆڵدینگی‬ ‫كۆزا ئیپێكدا –كە كەناڵەكانی بوگون و‬ ‫كەناڵتورك و ڕۆژنامەی بوگون و میللەت‬ ‫و رادیۆی كەناڵتورك لەخۆدەگرێت –‬ ‫متمانە بە هەڵبژاردنەكان الواز دەكات‪.‬‬ ‫راگەیاندنەكانی دونیا بۆ توركیا‪:‬‬ ‫ئەوەی دەگوزەرێت هەنگاونانە بەرەو‬ ‫دیكتاتۆری‬ ‫دەربــارەی گرژبونی رەوشــی ئەمنی‬

‫میدیا پەیوەندییەكی كاریگەرە‬ ‫دەرب ــارەی ئاڵۆزبونی رەوشــی توركیا‬ ‫و ئــازادی رادەربــڕیــن‪ ،‬پڕۆفیسۆر كۆرای‬ ‫چاڵشكان‪ ،‬رایدەگەیەنێت میدیا كاریگەرترین‬ ‫پەیوەندییە لەنێوان سیاسەتكارو خەڵكدا‪،‬‬ ‫كاتێ‌ میدیای توركی رەخنەی توند لە‬ ‫سیاسەتی ئاك پارتی و ئەردۆغان دەگرێت‪،‬‬ ‫ئەوانیش لەڕێگەی پۆلیسەوە میدیاكان‬ ‫سەركوت دەكەن‪.‬‬ ‫كۆڕای چەڵشكان‪ ،‬هاوكات گۆشەنوسە‬ ‫لــە رۆژنــامــەی رادیــكــاڵ‪ ،‬لــە دیدارێكی‬ ‫تەلەفیزیۆنیدا لــە كەناڵی سامانیۆڵو‬ ‫وتــی «دەستبەسەرگرتنی چەند كەناڵ‬ ‫و رۆژنــامــەیــەك لــەالیــەن پۆلیسەوە‪،‬‬ ‫پێچەوانەی یاسا و دەستوری توركیایە‪،‬‬ ‫بەپێی یاساكانی دەستوری توركیا هیچ‬ ‫راگەیاندنێك نابێت دابخرێت بەهەرچ‬ ‫پاساوێك بێت»‪ .‬لەدرێژەی دیدارەكەیدا‬ ‫نوسەر راشیگەیاند‪ :‬توركیا جگە لەوەی‬ ‫دەیان رۆژنامەنوسی زیندانی كردووەو بە‬ ‫پاساوی تیرۆرەوە‪ ،‬ئێستاش كار گەیشتۆتە‬ ‫ئـــەوەی پۆلیس كــەنــاڵ و رۆژنــامــەكــان‬ ‫دابخات‪ ،‬ئاك پارتی لەدژی هەر میدیایەك‬ ‫دەوەستێتەوە كە لــەدژی سیاسەتی ئەو‬ ‫كاربكات یاخود رەخنە لە سیاسەتەكانی‬ ‫ئاك پارتی بگرێت»‪.‬‬

‫لەناوخۆی توركیا و فشار بردنە سەر‬ ‫میدیای ئازاد لەو واڵتە لەالیەن پۆلیسەوە‬ ‫گەورە نوسەرانی دونیا هاتنەدەنگ و‬ ‫روداوەكانی توركیا بەهەنگاونان بەرەو‬ ‫رژێمێكی دیكتاتۆری وەسفدەكەن‪.‬‬ ‫ئیندیپێندێت‪ :‬لە ژێر ناونیشانی «ئایا‬ ‫توركیا چەند هەنگاوێكی كەمی ماوە‬ ‫ببێت بە دیكتاتۆری؟» ‪ ،‬رۆژنامەی‬ ‫ئیندیپێندێنتی بەریتانی كە رۆژنامەیەكی‬ ‫دیار و خاوەن سومعەیەكی بەرزی ئەو‬ ‫واڵتەیە‪ ،‬بابەتێكی باڵوكردۆتەوە و باس‬ ‫لەوە دەكات كە ترسی ئەوە هەیە كە‬ ‫ئەم هەنگاوانە پێشەكییەك بن بۆ بە زۆر‬ ‫سەپاندنی زۆرینەی سەر بە ئەردۆغان‬ ‫لە پەرلەماندا و هێنانەدی خەونی‬ ‫ئەردۆغان بۆ رژێمێكی سەرۆكایەتی‬ ‫تاكڕەویی ئۆتۆریتاری‪.‬‬ ‫رۆژنامەی دیــاری فەڕەنسی لۆمۆند‬ ‫بەم شێوەیە باس لە روودوەكان دەكات‬ ‫دەمیرتاش‪ :‬هاوخەمی میدیای ئازادین‬ ‫و دەڵێت‪« :‬پۆلیس لە كاتی پەخشی‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫راستەوخۆدا دەستی گرت بەسەر دوو هەدەپە دەربــارەی دەستبەراگرتنی چەند‬ ‫كەناڵی تەلەفزیۆنیدا» و ئاماژە بەوە كــەنــاڵ و رۆژنــامــەیــەكــی ئەهلی دەڵێت‬ ‫دەكـــات كــە پۆلیس پــاش شكاندنی «ئــەوانــەی لــەمــڕۆدا دەیانەوێت رێگری‬ ‫دەرگای بیناكە رۆشتونەتە ژورەوە‪.‬‬ ‫لە دەنگ و رەنگی میدیای ئــازاد بكەن‪،‬‬ ‫ئەم‬ ‫پڕفۆشترین رۆژنامەی یۆنان‪،‬‬ ‫ئەوانەن كە لە میدیا دەترسن تاكو تاوان‬ ‫ناونیشانی‬ ‫رۆژنامە یۆنانییە‪ ،‬لە ژێر‬ ‫و هەڵەكانیان ئاشكرا نەبێت»‪ .‬دەمیرتاش‬ ‫–سانسۆرچی‪-‬‬ ‫«گەورەتریین گەمارۆدەر‬ ‫راشیگەیاند هەدەپە چۆن داكۆكی لە ئاشتی‬ ‫ئەردۆغان»دا باس لە پێش هاتەكان و دیموكراسی دەكات‪ ،‬وتیشی «داكۆكی لە‬ ‫دەكات‪ ،‬پۆرتۆ سیما‪ ،‬ئەم دەستدرێژییانە میدیاكارانی رەنجدەر دەكەین و هاوخەمی‬ ‫بە مانشێتی «لە توركیا میدیاكان پێش میدیای ئازاد دەبین تاكو راستی روداوەكانی‬ ‫هەڵبژاردن غــەرق دەكرێن» باس لە توركیا بە خەڵكی بگات»‪.‬‬ ‫رووداوەكان دەكات‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )538‬دو شةممة ‪2015/11/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫نەخۆشخانەی هیوا هۆشداری دەداتە حكومەت‬ ‫یەكێك لە توشبوانی شێرپەنجە‬

‫كەمترین تێچوی نەخۆشێكی شێرپەنجە ‪ 100‬هەزار دۆالرە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان ڕەزا‪:‬‬

‫كۆمپانیاكان ئامادەنین دەرمان‬ ‫دابین بكەن‬ ‫بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی هیوا‪،‬‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬بەهەوڵی‬ ‫خێرخوازان‌و وەزارەتی تەندروستی‌و‬ ‫حكومەتیش هەوڵدراوە قەیرانی‬ ‫دارایی كاریگەریی لەسەریان نەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم رۆژ بەرۆژ كێشەكانیان قورستر‬

‫دەبێت‪ ،‬ئەمەش بەهۆی نەبونی‬ ‫سیولە لەبانكەكان‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشدا‬ ‫خزمەتگوزارییەكانیان‬ ‫تائێستا‬ ‫وەك خۆی بەردەوامە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫لەئێستاوە پالنێكی تۆكمە بەمەبەستی‬ ‫دابینكردنی سیولە بۆ بانكەكان بۆ‬ ‫ساڵی داهاتو دانەنرێت‪ ،‬ئەوا بێگومان‬ ‫كێشەیان بۆ دروستدەبێت‌و ئەو قەیرانە‬ ‫داراییە دەگاتە نەخۆشانی شێرپەنجە‪،‬‬ ‫ئەگەریش لەكاتی خۆیدا دەرمانی‬ ‫پێویست دابیننەكرێت‪ ،‬دەبێتە هۆی‬ ‫گیان لەدەستدانی نەخۆشەكان‌و‬ ‫باڵبونەوەی نەخۆشیەكە بەجەستەیدا‪.‬‬ ‫د‪ .‬دۆستی نەجات‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەشدا‪ ،‬كێشە گەورەكە ئەوەیە‪،‬‬ ‫بێ متمانەییەكی زۆر دروستبووە‬ ‫سندوقی كۆمەكی شێرپەنجە‬ ‫كە كۆمپانیاكان ئامادەنین هیچ‬ ‫تێچوەكانیان دابیندەكات‬ ‫پێداویستییەك بۆ حكومەتی هەرێم‬ ‫سەبارەت بەناردنە دەرەوەی‬ ‫دابین بكەن‪ ،‬لەبەرئەوەی قەیرانی نەخۆش بۆ دەرەوەی واڵت بەمەبەستی‬ ‫دارایی هەیە‌و دەزانن پارەكەیان چارەسەر وەرگرتن‪ ،‬ئەو بەڕێوەبەرە‬ ‫دوادەكەوێت‪ ،‬بەاڵم بەردەوام لەگەڵ دەڵێت‪ »:‬ناردنە دەرەوەی نەخۆش‬ ‫كۆمەكی‬ ‫سندوقی‬ ‫شێرپەنجەدا پارەكەی لەسەر سندوقی كۆمەكییەو‬ ‫لەهەوڵدان بۆئەوەی ئەو كێشەیە بەردەوام بەمەبەستی چارەسەر‬ ‫چارەسەربكرێت‪ ،‬هەروەها ‪ % 90‬وەرگرتن نەخۆش دەنێرینە واڵتی‬ ‫تێچوی پارەی توشبووان لەسنوقی توركیا‌و هندستان‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشدا‬ ‫كۆمەكی شێرپەنجە دەدرێت‪ ،‬تەنها ئەو چارەسەرانەی الی خۆمان ناكرێت‪،‬‬

‫‪ 100‬هەزار دۆالر تێچوی هەر‬ ‫نەخۆشێكە‬ ‫سەبارەت بەتێچوی هەر نەخۆشێك‬ ‫لەنەخۆشخانەكەیان‪ ،‬وتی «كەمترین‬ ‫تێچو بۆ نەخۆشی شێرپەنجە نزیكەی‬ ‫‪ 100‬هەزار دۆالرە ئەگەر حكومەت‬ ‫نەبێت كەم كەس هەیە بتوانێت ئەو‬ ‫بڕە پەیدا بكات‪ ،‬هەربۆیە هەوڵمانداوە‬ ‫هەمو پێداویستەكان لەماوە ‪24‬‬ ‫بەبێ‬ ‫لەنەخۆشخانەكە‬ ‫كاتژمێر‬ ‫بەرامبەر دابینبكەین»‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬نزار جەزا‬

‫هەرچەندە بەهۆی بونی سندوقی‬ ‫كۆمەكی نەخۆشانی شێرپەنجە‪،‬‬ ‫تائێستا قەیرانی دارایی كاریگەریەكی‬ ‫راستەوخۆی نەكردۆتە سەر‬ ‫دابینكردنی دەرمان بۆ نەخۆشەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم نەخۆشخانەی هیوای هۆشداری‬ ‫دەداتە حكومەت‪ ،‬كە لەساڵی‬ ‫ئایندەدا ئەگەر پالنێك نەبێت ئەوا‬ ‫كۆمپانیاكان ئامادە نین دەرمان‬ ‫بۆ نەخۆشخانەكە دابین بكەن‪،‬‬ ‫ئەمیش لەكاتێكدایە بەپێی لێدوانی‬ ‫بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی هیوا‪،‬‬ ‫كەمترین تێچوی هەر نەخۆشێكی‬ ‫شێرپەنجە ‪ 100‬هەزار دۆالرە‪.‬‬

‫لە‪%10‬ی حكومەت دەیدات‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشكردەوە‪ ،‬تائەم‬ ‫هەرچۆنێك‬ ‫توانیویانە‬ ‫ساڵیش‬ ‫بێت ئەو قەیرانە داراییەی كە هەیە‬ ‫كاریگەریی نەكاتە سەر نەخۆشانی‬ ‫توشبو بەشێرپەنجە‪ ،‬بەاڵم پێویستە بۆ‬ ‫ساڵی داهاتوە هەوڵێكی جدی بدرێت‪،‬‬ ‫ئەو پارانەی تایبەتە بەنەخۆشانی‬ ‫شێرپەنجە لەالیەن حكومەتەوە وەكو‬ ‫سیولە دابین بكرێت‪ ،‬تادڵنیایی‬ ‫بدرێت بەكۆمپانیاکان‪ ،‬چونكە هەمو‬ ‫كۆمپانیایەك ناتوانێت دەرمانی‬ ‫شێرپەنجە دابینبكات‌و دروستبكات‬ ‫یان ئامێرەكانمان بۆ بهێنێت‪.‬‬

‫دەرمانەكانمان بۆ دابینكردون هەروەها‬ ‫داوای دەرمانمان لەبەغدادەوە كردووە‪،‬‬ ‫گرێبەستیشمان لەگەڵ واڵتی توركیاو‬ ‫هندستان‌و ئوردن هەیە‪ ،‬لەرێگەی‬ ‫سندوقی كۆمەكی شێرپەنجەوە‬ ‫تێچوەكانیان دابیندەكرێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫هەفتانە بەشێوەی گروپ ‪10‬بۆ‬ ‫‪ 15‬نەخۆش دەنێرینە دەرەوە بۆ‬ ‫ئەنجامدانی پشكنین كە لەعێراقدا‬ ‫ناكرێت‪ ،‬هەروەها بۆ شێرپەنجەی‬ ‫خوێن‌و چاندنی مۆخ تێچوی هەر‬ ‫نەخۆشێك نزیكەی ‪ 60‬هەزار دۆالرە‌و‬ ‫تاكو ئێستا نزیكەی ‪ 30‬كەس‬ ‫نێردراونەتە دەرەوە»‪.‬‬

‫ئامارەكانی نەخۆشی شێرپەنجە‬ ‫بەپێی ئامارێكی نەخۆشخانەی هیوا كە دەست «چاودێر» كەوتووە‪،‬‬ ‫هەموو نەخۆشانی شێرپەنجە كە لەنەخۆشخانەی هیوا توماركراون ‪ 11‬هەزارو‬ ‫‪227‬نەخۆشە‌و ڕۆژانە نزیكەی ‪ 300‬بۆ ‪ 400‬نەخۆش سەردانیان دەكەن‪ ،‬لەساڵی‬ ‫‪ 2013‬تەنها ‪ 1864‬نەخۆش ‪ ،‬بەاڵم بۆ ساڵی ‪ 2014‬رێژەكە بەرزبۆتەوە بۆ‬ ‫هەزارو ‪ 893‬نەخۆش‪ ،‬هەروەها لە‪ 10‬مانگی ڕابردودا هەزار‌و ‪ 559‬نەخۆش‬ ‫تۆماركراون‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارێكیش لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانیش‪ ،‬لەساڵی‬ ‫‪2015‬دا هەزار‌و ‪ 19‬كەس چارەسەری لەسەنتەری ژیانەوە (چارەسەركردنی‬ ‫شێرپەنجە بەتیشك) وەرگرتووە‪ ،‬كە ‪35%‬ی ئەو كەسانە خەڵكی دەرەوەی‬ ‫شاری سلێمانی بوون‪ ،‬واتە لەشارەكانی دیكەی كوردستان‌و عیراقەوە هاتون‪.‬‬

‫خوێندن لەزانكۆو‬ ‫پەیمانگاكاندا‬ ‫لە سەرەمەرگدایە‬ ‫وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی بااڵ‪:‬‬

‫داوامان لە ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران كردووە موچەی‬ ‫خوێندنی بااڵ پێشبخات‬ ‫كاتەوە نەیانتوانی بیخوێنن‪ ،‬نیگەرانیشە‬ ‫لەوەی تائێستا دەستنكراوە بەپرۆسەی‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫خوێندن‪.‬‬ ‫خوێندكارێكی زانكۆ‪ ،‬باس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئەگەرچی لەحاڵەتی نۆرماڵیشدا‬ ‫دواكەوتنی خوێندن هیچ لەقازانجی‬ ‫پرۆسەی خوێندن‌و مەعریفە لەزانكۆو‬ ‫خوێندكار نیە‪ ،‬چونكە ئەگەر لەكاتی‬ ‫پەیمانگەكانی كوردستاندا لەئاستێكی‬ ‫خۆیدا دەست نەكرێت بەخوێندن‪ ،‬ئەوا ئەو‬ ‫نزمدابووە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی بایكۆتكردنی‬ ‫پرۆگرامەی لەو ساڵەدا ئامادەدەكرێت‪،‬‬ ‫هۆڵەكانی خوێندن لەالیەن بەشێكی‬ ‫زۆری مامۆستیانەوە‪ ،‬پرۆسەی خوێندن ناتوانرێت بخوێنرێت‪.‬‬ ‫سۆنیا سەالم‪ ،‬دەشڵێت «تەواونەكردنی‬ ‫بەتەواوی پاشەكشەی كردوە‪ ،‬وەك‬ ‫کۆرسی سااڵنە كاریگەریی لەسەر‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆیش دەڵێت «بۆتە‬ ‫پرۆسەی خوێندن‌و خوێندكار دەبێت‪،‬‬ ‫پرۆسەیەكی مردو ئاسا»‪.‬‬ ‫خوێندكاریش جۆرێك لەساردبونەوەی‬ ‫تێدا بەدی دەكرێت تاقەتی وانە خوێندنی‬ ‫خوێندكاران نیگەرانن‬ ‫ئارام محەمەد‪ ،‬خوێندكاری پەیمانگا‪ ،‬نامێنێت»‪.‬‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات ئەمساڵ هاوشێوەی‬ ‫خوێندنی ساڵی پار مانگێك دواكەوتوون‪،‬‬ ‫قەربوی وانەی لەدەستچو دەكرێتەوە‬ ‫ئەمەیش كاریگەریی لەسەر ئاستی‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆی پۆلە تەكنیكی‪،‬‬ ‫خوێندنیان دەبێت‪ ،‬چونكە بەپێی ئەزمونی بە « چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬دواكەوتن‬ ‫ساڵی پار كە مانگێك دواكەوتون زۆر لە خوێندن چەند جۆرێكی هەیە‪،‬‬ ‫بابەتی گرنگ هەبوو كە بەهۆی نەبونی هەیانە كاتیەو ماوەكەی هەفتەیەك یان‬

‫مانگێگە‪ ،‬ئەم جۆرە دوواكەوتنە كێشەی‬ ‫زۆری لێناكەوێتەوە قەرەبوو دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەویش بە كەمكردنەوەی پشووەكانی‬ ‫ماوەی خوێندن‪ ،‬یان درێژكردنەوەی‬ ‫دەوامی خوێندن دەبێت‪ ،‬بەاڵم جۆرێكیتر‬ ‫كە دواكەوتنە بۆ ساڵێكی تر‪ ،‬زیانێكی‬ ‫زۆری هەیەو بە هیچ شتێك قەرەبوو‬ ‫ناكرێتەوە‪ ،‬ماوەی فەوتاو قەرەبوو‬ ‫نەكرێتەوە ناتوانرێت وانەی پێویست و‬ ‫دیاریكراو تەواو بكرێت‪.‬‬ ‫مامۆستا هێمن مەال كەریم بەرزنجی‪،‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬درێژكردنەوەی دەوامی‬ ‫خوێندن لە كۆتاییەوە‪ ،‬گرفت بۆ ئەو‬ ‫خوێندكارانەی لە شارەكانی ترەوە‬ ‫هاتوون بەتایبەت خوێندكارانی بەشی‬ ‫ناوخۆییەكان دروستدەكات‪ ،‬ئەوەیش‬ ‫بەهۆی ئەوەی لە هاویندا كارەبا و‬ ‫فێنككەرەوەی تەواو بەردەست نیە‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە گرفت بۆ خولی‬ ‫هاوینەی خوێندكار دروستدەبێت‪.‬‬ ‫مامۆستایەكی دیكەی زانكۆ‪ ،‬بە‬

‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬بەمەرجی‬ ‫رەخساندنی ژینگەی بەشی ناوخۆیی‬ ‫بۆ خوێندكاران و مافەكانی مامۆستا‬ ‫ئەوكاتە وەرزی هاوین وەرزێكە و‬ ‫دەكرێت وەك قەربوو سەیر بكرێت‬ ‫بۆ ئەو وانەی لەدەستچون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدەستدانی پرۆسەی خوێندنی ساڵێك‪،‬‬ ‫بەواتای زیانی مادی بۆ حكومەت‪،‬‬ ‫چونكە حكومەت پێویستە كە مووچەی‬ ‫مامۆستا و فەرمانبەرانی دامەزراوەكانی‬ ‫خوێندنی بااڵ و پەروەردە دابین بكات‪،‬‬ ‫دەبێت بودجەی بەڕێوەبردنیش دابین‬ ‫بكات‪ ،‬ئەگەر ئەوموچە كەمیش بێت‪،‬‬ ‫چونكە ئەو دامودەزگایانە بەشێك‬ ‫لە كارەكانیان بەئەنجام ناگەیەنن كە‬ ‫پرۆسەی وانەوتنەوەیە‪.‬‬ ‫د‪ .‬خالید عومەر‪ ،‬رونیشكردەوە‪،‬‬ ‫بەو پێیەی مامۆستایان موچە خۆرن‬ ‫هەندێكی ئیشی تریان نیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫موچەیان پێنەدرێت‪ ،‬دەكەونە بەردەم‬ ‫الوازی و خراپبوونی ژینگەی پەروەردەیی‬

‫و فێربوونەوە‪ ،‬واتە مامۆستاش ناتوانێت‬ ‫وەك پێویست زانیاری ببەخشێت‪،‬‬ ‫خوێندكاریش وەك پێویست زانیاری‬ ‫وەربگرێت پرۆسەی فێربوون لە‬ ‫پرۆسەیەكی زیندو ئاساوە دەگۆڕێت بۆ‬ ‫مردو ئاسا‪ ،‬ئەمەش لە كۆتاییدا خۆی‬ ‫لە بەڕێكردنی بەپەلەی ساڵی خوێندنی‬ ‫ئەكادیمیدا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫دەبێت رەچاوی بارودۆخی دارایی‬ ‫مامۆستایان بكرێت‬ ‫الی خۆشیەوە وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫خوێندنی بااڵ‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی رەسمی لە ‪ 10/1‬دەوامی‬ ‫خوێندن لەزانكۆو پەیمانگان دەستی‬ ‫پێكردوە پڕۆسەكە تائێستا بەردەوامی‬ ‫بەهۆی دواكەوتنی‬ ‫بەاڵم‬ ‫هەیە‪،‬‬ ‫موچەو قەیرانی دارایی‌و بایكۆتكردنی‬ ‫بۆداواكردنی‬ ‫بەشێك لەمامۆستاكان‬ ‫موچە كە داوایەكی رەوایەی خۆیانە‬ ‫خوێندن دواكەوتوە‪ ،‬بەوهیوایەن بتوانن‬

‫سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران‌و‬ ‫وەزارەتی دارایی خەمێكی جدی لە‬ ‫موچەی فەرمانبەران و مامۆستایان‬ ‫بخوات‪ ،‬بۆ ئەوەی چیتر خوێندن‬ ‫دوانەكەوێت‪.‬‬ ‫عەباس ئەكرەم‪ ،‬جەختی‬ ‫داوایان لەحكومەت‬ ‫لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫رەسمایشیان‬ ‫كردوەو راگەیاندراوی‬ ‫باڵوكردوتەوە تاموچەی وەزارەتی‬ ‫خوێندنی بااڵ دوانەكەوێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەكۆبونەوەیەوەكدا ئەنجومەنی وەزارتی‬ ‫خوێندنی بااڵو توێژینەوەی زانستی‬ ‫بەتەواوی سەرۆكایەتی زانكۆكانیشەوە‬ ‫جەختیان لەسەرئەوەكردوە رەچاوی‬ ‫بارۆدۆخی الیەنی دارایی ئابوری‬ ‫مامۆستاو فەرمانبەرانی خوێندنی بااڵ‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەنجومەنی وەزارەتی خوێندنی‬ ‫بااڵیش داوای لەوەزارەتی دارایی كرد كە‬ ‫لیستی دانانی خشتەی موچەی وەزارەتی‬ ‫خوێندنی بااڵ لەریزبەندیەكە پێش بخرێت‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )538‬دو شةممة ‪2015/11/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫ئەگەر مۆرینیۆ بڕوا‬ ‫مۆرینیۆ لەژێر فشارێكی زۆردایە‪،‬‬ ‫ئەنجامە خراپەكانی یانەی چێڵسی لەژێر‬ ‫دەستی سپێشەڵ وەن دا‪ ،‬وای لە رۆمان‬ ‫ئەبرامۆڤیچی سەرۆكی یانەكە كردوە‪ ،‬بیر‬ ‫لە دورخستنەوەی ئەو راهێنەرە بكاتەوە‪،‬‬ ‫كە مێژوویەكی زێڕینی لەگەڵ یانەكەدا‬ ‫هەیە‪ .‬سەرچاوە رۆژنامەنوسیەكان‪ ،‬پێنج‬ ‫جێگرەوەیان بۆ مۆرینیۆ داناوە لە حاڵەتی‬ ‫جێهێشتنی یانەكەدا‪.‬‬

‫گواردیۆالی‬ ‫را‬ ‫ه‬ ‫ێن‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫بایرن‬ ‫میون‬ ‫شن بەهێزتری‬ ‫ن‬ ‫كا‬ ‫ن‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫ب‬ ‫ۆ‬ ‫شوێنگرتنە‬ ‫وەی مۆرینیۆ‬

‫ئەنچیلۆتی ئیتاڵی كە ئێستا بێكارە‪،‬‬ ‫كاندیدێكی دیارە بۆ ئەوەی‬ ‫ببێتەوە بە راهێنەری یانەكە‬

‫چێڵسی لە پریمەر لیگ‬ ‫‪11‬‬

‫چێڵسی نەك ملمالنێی‬ ‫بردنەوەی نازناوەكە ناكات‪،‬‬ ‫بەڵكو كێبڕكێ دەكا بۆ مانەوە‬ ‫لەریزی یانە نایابەكاندا‪ ،‬ئەو‬ ‫پلەی ‪15‬ی ریزبەندیەكەی‬ ‫گرتووە‪ ،‬كە خۆی ‪ 20‬یانەیە‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬

‫گۆڵی هەیە‬

‫‪16‬‬ ‫‪22‬‬

‫یاری‬ ‫بردنەوە‬ ‫یەکسان‬ ‫دۆڕان‬

‫گۆس هیدینكی هۆڵەندیش كە پێشتر‬ ‫ئەزمونی لەگەڵ یانەكەدا هەیە‪،‬‬ ‫یەكێكە لە ناوە پێشنیازكراوەكان‬

‫گۆڵی لێکراوە‬

‫سەرۆكی یانەكە حەزی لە‬ ‫هێنانی سیمیۆنی راهێنەری‬ ‫ئەتلەتیكۆ مەدریدیش هەیە‬

‫چێڵسی لە چامپیۆنس لیگ‬ ‫‪3‬‬ ‫لەسەر ئاستی ئەوروپایش دۆخی هێندە‬ ‫باش نیە و پاش تێپەڕبوونی یارییەكانی‬ ‫رۆیشتنی قۆناغی گروپەكان‪ ،‬چێڵسی‬ ‫لەپلەی سێیەمدایە پاش یانەكانی پۆرتۆ‬ ‫و دینامۆ كیڤ‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫یاری‬ ‫بردنەوە‬ ‫یەکسان‬ ‫دۆڕان‬

‫ی‬ ‫كومانی راهێنەر ەمووالیەكی‬ ‫مپتۆنیش ه‬ ‫سها‬ ‫ە كاندیدێكی‬ ‫ساو مكردووە بۆی‬ ‫سەرسا‬ ‫بەهێزە‬

‫گۆڵی هەیە‬

‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫گۆڵی لێکراوە‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫گرافیکی چاودێر‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «شێ‌» كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «شێ‌» ‪ 20‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟ بۆنمونە‪ :‬شێالن‪ ،‬شێت‪ ،‬شێواو‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬مەریوان مەجید‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫یونایتد‪ ،‬گاریس بەیڵی‬ ‫بە قەمسەڵەوە دەوێ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬نوسەرێكی كوردە ‪ +‬خواردنەوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬لەبالەدایە‪ ،‬باڵندەیەكە «پ»‪،‬‬ ‫نیوەی زاوا‪.‬‬ ‫‪-3‬چنگ‪ ،‬رەنگێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬خواردنێكە‪ ،‬لەبادەدایە‪.‬‬ ‫‪-5‬نیوەی مــراك‪ ،‬جــۆرە راخەرێكە‪،‬‬ ‫روناككەرەوەیە‪.‬‬ ‫‪-6‬بــەرگــێــكــە‪ ،‬ســیــان لــەكــلــدان‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-7‬كار‪ ،‬كەسێكی بەدو قێزەونە‪.‬‬ ‫‪-8‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬دوعــا‪ ،‬گوندێكە‬ ‫لەشارەزور «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬نیوەی سیان‪ ،‬بەشێكە لەلەش ‪+‬‬ ‫پیتێك‪ ،‬سیان لەسەرۆ‪.‬‬ ‫‪-10‬لەتیكرد‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬كەلوپەل‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-11‬قەبیلە «پ»‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪.‬‬ ‫‪-12‬سەركردەیەكی جیهانی بو‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬راكردن‪ ،‬روەكێكە‪.‬‬ ‫‪-2‬سەركردەیەكی جیهانی بو «پ»‪،‬‬ ‫واڵخ دەیناسێ‌‪ ،‬نیوەی بازە‪.‬‬ ‫‪-3‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬ئاوی هەیە‪ ،‬ساقی‪.‬‬ ‫‪-4‬تەنیشت‪ ،‬شەرت «پ»‪.‬‬ ‫‪-5‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬میوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬بــەئــارەزوی خۆت‪ ،‬نیوەی زەرو‪،‬‬ ‫وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-7‬دوان لەقەل‪ ،‬بیرەوەری‪.‬‬ ‫‪-8‬وەك یەكن‪ ،‬ئامێرێكی مۆسیقایە‪.‬‬ ‫‪-9‬ئومێد «پ»‪ ،‬ئۆتۆمبێل هەیەتی‪،‬‬ ‫بۆ دورخستنەوەی باڵندەیە‪.‬‬ ‫‪-10‬ئـــــــەوەی خــــۆی ئــەفــرۆشــێ‌‪،‬‬ ‫درەختێكە‪ ،‬قایم‪.‬‬ ‫‪-11‬چیایەكە لەكوردستان‪.‬‬ ‫‪-12‬بەناوبانگ‪ ،‬زۆرینەی لەش‪.‬‬

‫واڵتێكی ئەوروپییە‬ ‫فالش – مرەبا – كەشافە – مازندەرانی – هەزارمێرد – دەمانچە‬ ‫– دۆست – خرت – سەرشاتە – میك – قەپان – ژن – تەماشا –‬ ‫بێكەس – زەنجەفیل – خەستەخانە – پەنجەمۆر – سەرین – كوێخا‬ ‫– پڕیكە – گۆران – پشك – شوشە – دیالن ‪ -‬فاتە‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫وادەردەكەوێ تاكو ئێستایش یانەی مانچستەر یونایتد‬ ‫سوربێت لەسەر كڕینی گاریس بەیڵی وێڵزی یاریزانی یانەی‬ ‫ریاڵ مەدرید‪ ،‬بەوپێیەی سەرچاوە رۆژنامەنوسیەكان ئاماژە‬ ‫بەوەدەكەن‪ ،‬ئیدارەی یانەكە بەنیازی گرێبەستێكی دیكەی‬ ‫گەورەن بۆ ئەوەی پێشكەشی یانەی شاهانەی بكەن‪.‬‬ ‫لویس ڤانگالی راهێنەری شەیتانە سورەكان‪ ،‬هێنانی گاریس‬ ‫بەیڵی بە ئامانجی یەكەمی خۆی داناوە‪ ،‬ئیدارەی یانەكەیشی‬ ‫راسپاردوە جارێكی دیكە دەست بەگفتوگۆ لەگەڵ بریكاری‬ ‫كارەكانی ئەو یاریزانەدا بكەنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی لە وەرزی‬ ‫زستانەی گواستنەوەی یاریزاناندا بیهێننە ریزەكانی یانەكەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان ئاماژە بەوەدەكەن‪ ،‬كە مانچستەر یونایتد‬ ‫دەیەوێ بە گرێبەستێكی راستەوخۆ گاریس بەیڵ بكڕێ و‬ ‫بەهیچ شێوەیەك نایەوێت دی خیای گۆڵچی یانەكەیان بخەنە‬ ‫نێو گرێبەستەكەوە‪ ،‬بەوپێیەی ریاڵ مەدرید چەند جارێك‬ ‫داوای ئەو گۆڵچییەی كردووە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫"چاودێر" ناوی بەشداربوانی‬ ‫نۆزدەیەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫ئاشكرادەكات‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (538) 2-11-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوای هەڵسەنگاندنی ئەو بابەتانەی بۆ نۆزدەیەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫هاتبون لەالیەن لیژنەكانی هەڵسەنگاندنی (لێكۆڵینەوە‪ ،‬چیرۆك‪ ،‬شیعر)‪،‬‬ ‫بڕیاردرا ئەم بابەتانە بۆ پێشبڕكێی نۆزدەیەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫هەڵبژێردرێن‪ ،‬کە لە ‪ 19‬تاکو ‪23‬ی ئەم مانگە لە هۆڵی تەواری شاری‬ ‫سلێمانی بەڕێوەدەچێت‪.‬‬

‫بەشداربوانی لێكۆڵینەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئایدیۆلۆژیای تیرۆر‪ ،‬داعش بەنمونە – جەزا ئەحمەد فارس‬ ‫‪ -2‬ئیستاتیكای زمان الی گۆران – د‪ .‬شیروان حوسێن خۆشناو‬ ‫‪ -3‬رۆڵی نوسین لەناساندنی جینۆسایدی خۆشناوەتیدا – حەیدەر عەبدوڵاڵ‬ ‫‪ -4‬پەڕ بەسەربوونی كوردان لەنیشانەوە تا مانا – فەرامەرز ئاغابەیگی‬ ‫‪ -5‬هونەری بونیادگەریی‌و گەڕانەوەو زایەندنی شیعریی لە (‪ )2‬دەقی كەریم دەشتیدا – فازیل شەوڕۆ‪.‬‬ ‫‪ -6‬پەرەسەندنی رەوتی چەپ لەتوركیا – د‪ .‬سەالم عەبدولكەریم‬ ‫‪ -7‬پراكتیزەكردنا بنەمایێن رەخنا جڤاكی ل سەر هەلبەستا باژار – دلێر كەمال‬

‫بەشداربوانی شیعر‪:‬‬

‫بەشداربوانی چیرۆك‪:‬‬

‫‪ -1‬بەپێیەكانی خۆم بۆ نێو گۆڕ – ماجد حەسەن‬ ‫‪ – )9،8،7،6،5،4،3،2،1( -2‬ئاریان ئەبوبەكر‬ ‫‪ -3‬ژیان بێدەنگ بەمردن قسە دەكات – ئەمیر ئەمین‬ ‫‪ -4‬هەناسەی ژوانێك لەدۆزەخ – هەرێم حەسەن‬ ‫‪ -5‬مۆتیڤەكانی تری جەنگ – حسێن لەتیف‬ ‫‪ -6‬لێگەڕ ‌ێ با كەمانچەی دڵم ئاوازەكانم بژەن ‌ێ – ئاوارە سدیق حەمە‬ ‫‪ -7‬سفرەكەی من – بەمۆ فەتاح قادر‬ ‫‪ -8‬پیاوێك هەمیشە لێمان نزیكە – تەیب قادر‬ ‫‪ -9‬پیاوێك لەوەهم – وریا ئەمین‬ ‫‪ -10‬رستێك فرمێسك لەبارانی هەتاودا – بایز مستەفا‬ ‫‪ -11‬وەك شیعرێك لەنێو گیرفانی پاڵتۆكەتدا بەج ‌ێ دەمێنم – شەماڵ تەها‬ ‫‪ -12‬پەرداخێكی نیوەپڕ – ئازادە ساڵحیان‬ ‫‪ -13‬نقۆمبوونا كوترێن سۆتی – دیار عەبدولعەزیز‬

‫حیكایەتەكانی كرێتا‬

‫‪ -1‬خاتونێك لەئەڵماس –‬ ‫پشتیوان هەڵەبجەیی‬ ‫‪ -2‬كیەردو كۆڵت –‬ ‫كەیومەرس بەڵەدە‬ ‫‪ -3‬جەنگی كەنداو –‬ ‫دڵنیا ئەحمەد‬ ‫‪-4‬ژولیاو دەستنوسەكەی مەوالنا خالید –‬ ‫توانا ئەمین‬ ‫‪ -5‬سوپاس بۆ دۆستۆیڤسكی –‬ ‫سوارە نەجمەدین‬ ‫‪ -6‬دەنگدانەوە – فەرهاد چۆمانی‬ ‫‪ -7‬گر ‌ێ ماڵتایی – مەهدی حاجی‬

‫حیكایەتی (‪)4‬‬

‫ئەسپەكەی دورگەی (ئەلەفۆنیسی)‬ ‫یۆنان ‪ -‬گۆران هەڵەبجەیی‪:‬‬ ‫لەخودی دورگەی كرێتادا‪ ،‬چەندین دورگەی گچكەتر‬ ‫هەن‪ .‬یەكێك لەوانە دورگەی (ئەلەفۆنیسی)یە كە‬ ‫دەكەوێتە بەشی باشوری رۆژئاوای كرێتا‪.‬‬ ‫لەباژێڕی (خانیا)وە بەماشێن (‪ )60‬كم دورە‪،‬‬ ‫بۆ گەشتن بەو دورگەیە‪ ،‬گەرەكە بەناوچەیەكی‬ ‫زۆر شاخاوی‌و سەختدا تێپەڕیت‪ ،‬كە هەم جوان‌و‬ ‫سەرنجڕاكێش‌و هەم مەترسیدارە‪.‬‬ ‫ئــەم دورگــە گچكەیە‪ ،‬وەك زۆرێــك لەباژێرو‬ ‫دەڤەرەكانی دیكەی كرێتا بۆ خــۆی خاوەنی‬ ‫حیكایەتێكی پڕ تراژیدیایە‪ ،‬كە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫سەردەمانی دەوڵەتی عوسمانی‪.‬‬ ‫وەك لەحیكایەتی پێشودا ئــامــاژەم پێدا‪،‬‬ ‫لەسەرەتای سااڵنی (‪)1820‬وە‪ ،‬شەپۆلێك‬ ‫یاخیبون‌و راپەڕین‪ ،‬زۆربەی دەڤەرەكانی یۆنانی‬ ‫گرتەوە‪ ،‬لەنێویشیاندا دورگەی كرێتا‪ .‬هۆكارەكانیش‬ ‫زوڵم‌و زۆری دەوڵەتی عوسمانی بو‪ ،‬كە گەشتبوە‬ ‫ئاستێك ئیدی قەبوڵكردنی ئەستەم بو‪.‬‬ ‫دانیشتوانی دەڤەری دورگەی (ئەلەفۆنیسی)‪ ،‬كە‬ ‫لەچەند گوندێكی شاخاوی پێكهاتوە‪ ،‬رادەپەڕن‌و‬ ‫چەندین جەنگی قورس لەنێوان ئەوان‌و جاندرمەی‬ ‫عوسمانیدا بەرپابو‪.‬‬ ‫جەنگەكە لەبەهاری ساڵی (‪ )1824‬گەرم‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەمەبەستی سەركوت كردنیان‪ ،‬جەندرمەی‬

‫توركی بەژماریەكی زۆرەوە هێرش بۆ دەڤەرەكە‬ ‫دەهێنن‪ ،‬بەرهەڵستكاران بەو راستیە دەگەن كە‬ ‫نابەرامبەرییەك لەڕوی كەرەستەی جەنگ‌و ژمارەوە‬ ‫هەیە‪ .‬هاوكات بەپێی ئەوەی لەسروشتی دڵڕەقیی‌و‬ ‫بێبەزەیی عوسمانییەكان شارەزان‪ ،‬جا بۆئەوەی‬ ‫خەڵكی سڤیل لەو كوشتارگەرییە بپارێزن كە‬ ‫بەڕێوەیە‪ ،‬هەوڵی قورتاركردنیان دەدەن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ژن‌و منداڵ‌و پیرو پەككەوتە‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە‬ ‫هەمو دانیشتوانی گوندەكان بەتایبەت ئەو جۆرە‬ ‫كەسانەی كە ئاماژەم پێدان‪ ،‬دەگوازنەوە بۆ ئەو‬ ‫دورگەیە‌و لەوێ حەشاریان دەدەن كە ژمارەیان‬ ‫(‪ )850‬كەس بون‪ .‬هاوكات هەواڵ دەنێرن بۆ‬ ‫شوێنەكانی دیكەی دورگەكە تا كەشتی‌و بەلەم‬ ‫بنێرن‌و ئەو كەسانە بگوازنەوە بۆ شوێنی ئامانتر‪.‬‬ ‫بۆ پاراستنی ژیانی ئەو كەسە سڤیالنە لەئەگەری‬ ‫رودانـــی جەنگدا (‪ )40‬شەڕڤانیان لەگەڵدا‬ ‫دەهێڵنەوە‪.‬‬ ‫سروشتی ئەو دورگەیە وایە لەنێوان دورگەكەو‬ ‫وشكانیدا رێگایەكی تەنك هەیە‪ ،‬كە بەئاو‬ ‫داپۆشراوە كە مەوداكەی ‪ 100‬مەترێك دەبێت‌و‬ ‫ێ لەوشكانیەوە دەتوانن بچنە نێو‬ ‫خەڵكان بەپ ‌‬ ‫دورگەكە‪ ،‬بەتایبەت لەوكاتەدا كە (داكشانی دەریا‬ ‫هەیە)‪.‬‬ ‫دەمێك توركە عوسمانییەكان هێرش دێنن‪،‬‬ ‫شەڕڤانان لەئەشكەوتەكان‌و لەنێو شاخەكاندا‬ ‫خۆیان حەشارداوە‪ .‬عوسمانییەكان بەڕێگەیاندا‬

‫رێكەوتی كەس ناكەن تا‬ ‫دەگەنە دەریاكە‌و دورگە‬ ‫گچكەكەی نێو دەریاكە‪.‬‬ ‫وای لــێــكــدەدەنــەوە‬ ‫كــە بەكەشتی‌و بەلەم‬ ‫خــۆیــان قــوتــاركــردوە‪.‬‬ ‫پــاش ئــەوەی بێئومێد‬ ‫دەبـــن لــەدۆزیــنــەوەی‬ ‫خەڵك‪ ،‬لەوێ پشویەك‬ ‫دەدەن‌و ئەسپەكانیان‬ ‫بەرەاڵ دەكەن‪ .‬لەكاتی‬ ‫پـــشـــودانـــدا یەكێك‬ ‫لــەئــەســپــەكــان بەنێو‬ ‫ئــاوە تەنكەكەدا كە‬ ‫لــەودەمــەدا لەحاڵەتی‬ ‫داكشاندا بــوە بــەرەو‬ ‫دورگەكەی نێو دەریاكە دەڕوات‪.‬‬ ‫خاوەن ئەسپەكەش بۆئەوەی بیگرێتەوە دوای‬ ‫ئەسپەكەی دەكــەوێــت‪ ،‬كاتێك دەگــاتــە الی‬ ‫ئەسپەكەی‪ ،‬ئەسپەكە گەشتوەتە دورگەكە‪ .‬لەوێ‬ ‫دەبینیت خەڵكانێكی زۆر لەبن گژوگیاو درەخت‌و‬ ‫بەردەاڵنەكاندا دانیشتون‌و خۆیان حەشارداوە‪.‬‬ ‫ێ بەزەییانە‬ ‫ئیدی هێرشیان بــۆ دەهێنن‌و بـ ‌‬ ‫دەكەونە كوشتنیان‪ .‬ئەو چل پیاوەش شەڕێكی‬ ‫مەردانە دەكەن‪ .‬لەئاكامدا زۆربەیان دەكوژن‪ ،‬جگە‬ ‫لەهەندێك ژنی گەنج‌و كچی جوان كە بەیەخسیری‬

‫دەیاننێرن بۆ میسر‪ ،‬بۆئەوەی لەوێ لەكۆشكی‬ ‫سوڵتانەكاندا ببنە كەنیزەك‌و سەبایەو جاریە‪.‬‬ ‫لەمێژە لەو دورگەیەدا‪ ،‬كە ئەو كوشتارەی تێدا‬ ‫رویدا‪ ،‬مۆنۆمێنتێكیان بۆ ئەو كەسانە دروستكردوە‌و‬ ‫سااڵنە یادی دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی جێیی سەرنجە رۆخــی دەریاكە بەرەو‬ ‫دورگــەكــە بــــەردەوام رەنگێكی ســوری جــوان‬ ‫پۆشیویەتی‪ .‬لەئەفسانەی دەڤەرەكەدا بەم جۆرە‬ ‫باس لەو حاڵەتە دەكــات‪( .‬ئــەوە خوێنی ئەو‬ ‫شەهیدانەیە كە لەپێناو خاك‌و واڵتەكەیاندا گیانیان‬

‫بەخشی)‪ ،‬بەاڵم لەڕوە زانستیەكەیەوە سەلمێندراوە‬ ‫كە ئەوە تواندنەوەی جۆرێك لە(گیانداری دەریاییە‬ ‫كە رەنگیان سورەو لەشێوەی دوپشكدان)‪ ،‬لەكاتی‬ ‫لەنێوچونیاندا ورد دەبن‌و لەئاوەكەدا دەتوێنەوە‪.‬‬ ‫پاشان شەپۆلەكان بــەرەو وشكایی دەیانبات‌و‬ ‫لەئاكامدا ئەو رەنگە سەرنجراكێشەی لێدروست‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫چاوەڕێی حیكایەتی داهاتوبن‪.‬‬

‫ژمارە‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫ا‬ ‫توو‬

‫لە کۆتاییدا‬

‫دەقێکی شیعریی‬ ‫گۆران رەسووڵ‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )479‬دووشةممة ‪201٥/11/2‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫کۆماری جیهانیی ئەدەبیات‬

‫بە سەرۆکایەتیی فەرمیی پاسکاڵ کازانۆڤا‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ -‬شاهۆ ئەحمەد‬ ‫«کۆمــاری جیهانیــی ئەدەبیــات»‬ ‫کتێبێکی پاســکاڵ کازانۆڤایە‪ ،‬کە هەوڵ‬ ‫دەدات دیدێکــی تازەمــان ســەبارەت بە‬ ‫ئەدەبیات لە ال دروســت بکات و جیهانی‬ ‫ئەدەبیات بە جۆرێکی تر وەسف بکات‪.‬‬ ‫کۆمــاری ئەدەبیاتیــش وەک هــەر‬ ‫کۆمارێکی دیکە بە شۆڕش دژی دەسەاڵت‬ ‫دێتە دی‪ ،‬بەاڵم لێرەدا شۆڕش دژی زمان‬ ‫و فۆڕمی باو گرنگە‪.‬‬ ‫«کۆمــاری جیهانیــی ئەدەبیــات» لە‬ ‫دوو دەســتەواژە پێــک هاتــووە‪ .‬یەکیان‬ ‫ئەدەبیاتی جیهانییە و ئەوەی تر کۆماری‬ ‫ئەدەبیاتــە‪ .‬دەســتەواژەی یەکەم ڕوونە‪.‬‬

‫گۆتــە دایهێنــا و مارکــس و ئەنگڵــس‬ ‫پەرەیان پێ دا؛ بەاڵم الی مێژوونووســان‬ ‫و ڕەخنەگرانــی ئەدەبی پەســەند نەکرا‪.‬‬ ‫کەواتە لەم کتێبــەدا وەک دژایەتیکردنی‬ ‫ئەم دژایەتیکردنە بەکار هێنراوە‪.‬‬ ‫دەســتەواژەی دووەم‪« :‬کۆمــاری‬ ‫ئەدەبیات» جیــاوازە‪ ،‬بۆ درککردنی ئەم‬ ‫دەســتەواژەیە هێندێک لە مێژوونووســان‬ ‫دەمانبەنــەوە بــۆ ســەدە کۆنــەکان‬ ‫و هێندێکیــش زۆر بــە پێچەوانــەوە‪،‬‬ ‫بــەرەو ســەردەمی هاوچەرخــی تــۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانمــان دەبــەن‪ .‬نووســەر‬ ‫بابەتەکــە وردتر دەکاتەوە و پەیوەســتی‬ ‫دەکات بە «کۆمەڵگەی زانســتی»یەوە‪.‬‬ ‫هەروەهــا دەیەوێــت ئــەو پەیوەندییانــە‬ ‫بدۆزێتــەوە کــە لە نێــوان کۆمەڵگەیەکی‬

‫میران ئەبراهام‬ ‫ڕۆمانی شەوگەڕەكان‬ ‫باڵو دەكاتەوە‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫نووسەر میران ئەبراهام‪ ،‬ڕۆمانی شەوگەڕەكانی نووسیوە و بڕیار وایە‬ ‫ناوەڕاستی مانگی یانزە لەالیەن ناوەندی ئەندێشەوە چاپ و باڵو بكرێتەوە‪.‬‬ ‫نهێنی ماڵ و شوێن و كاریگەریان لەسەر كەراكتەری سەرەكی و الوەكی‪،‬‬ ‫ڕەنگ و هێڵكاری و فۆرم‪ ،‬جیهانی ئەم ڕۆمانەن‪ ،‬كە بەشێوازێكی ئەبستراكت و‬ ‫هونەرییانە خوڵقێندراوە‪ .‬شەوگەڕەكان نمایشكردنی پۆرترێتی چەندین مرۆڤی‬ ‫كەنارگرتووە لە چەندین كۆمەڵگای جیاوازدا‪ ،‬گەڕانێكی بێوچانە بەدوای مانا و‬ ‫نهێنی كاریگەری هونەر بەگشتی بە هەموو فۆرم و شێوازەكانییەوە لەسەر تاك‬ ‫و كۆمەڵگا‪( ،‬مارتن سەلەمۆ) كەراكتەری سەرەكییە و خۆیشی چیرۆكی ژیانی‬ ‫خۆیمان بۆ دەگێڕێتەوە‪ ،‬لە ‌هەمانكاتدا شایەتحاڵی ڕووداوەكانە و ئاشنامان‬ ‫دەكات بە چەندین مرۆڤی ناوازە و كەنارگرتوو‪.‬‬

‫ئەدەبی و کۆمەڵگەیەکی زانستیدا هەن‪.‬‬ ‫پاســکاڵ کازانۆڤا لە کتێبی «کۆماری‬ ‫جیهانیــی ئەدەبیات»ـــدا هــەوڵ دەدات‬ ‫ئــەوە نیشــان بــدات‪ ،‬کــە نووســەرانی‬ ‫گەورەی ئەدەبیات هەمیشە توانیویانە بە‬ ‫مەوداگرتنــی بەکاوەخۆ لە هێزە مێژوویی‬ ‫و ئەدەبییەکانــەوە‪ ،‬ئازادیــی ئەدەبیــی‬ ‫خۆیــان‪ -‬واتــا بارودۆخی ســەربەخۆییی‬ ‫ئەدەبیاتەکەیان‪ -‬دابهێنن و بپارێزن‪.‬‬ ‫کازانۆڤــا لــە پێشــەکیی کتێبەکەیــدا‬ ‫دەنووسێت‪« :‬مەبەستی من لە توێژینەوە‬ ‫لــە کۆمــاری جیهانیــی ئەدەبیــات ئەوە‬ ‫نییــە کــە ئەدەبیاتــی جیهــان وەســف‬ ‫بکــەم‪ .‬هەوڵــی کتێبەکــەم بــۆ ئەوەیــە‬ ‫دیــدگا بگــۆڕم‪ :‬وەســفکردنێکی تــازەی‬ ‫جیهانــی ئەدەبی‪ ،‬هەروەها لە دیدگایەکی‬ ‫دیاریکــراوەوە ڕوانینــی ڕەخنەگرانــەی‬ ‫بــاو بۆ ئەدەبیــات بگۆڕم و نووســەرێک‬ ‫نیشــان بدەم کە لە خودی نووســەرەکە‬ ‫شــاراوە بــووە‪ .‬دەمەوێت نیشــانی بدەم‬ ‫بــە کەشــفکردنی یاســاگەلێک کــە لەم‬ ‫کۆمارە سەیروســەمەرەیەدا بااڵدەســتن‪،‬‬ ‫هاوکاری دەکرێین ئەو کتێبانەی زۆر جار‬ ‫خوێندووماننەتەوە ئێســتا بە شێوەیەکی‬ ‫تــەواو جیــاواز بیانبینیــن‪ .‬بــە تایبــەت‬ ‫بەرهەمــی نووســەرانێکی مەزنــی وەک‬ ‫جۆیس‪ ،‬بیکێت‪ ،‬کافکا‪ ،‬سالنجەر‪ ،‬میشۆ‪،‬‬ ‫ئەبسن و فۆکنەر‪».‬‬ ‫بــە دیوێکی تردا ئــەم کتێبە دەیەوێت‬ ‫ئــەوە بڵێت‪ ،‬ئایــا قســەکردن دەربارەی‬ ‫ئەدەبیاتــی جیهانــی کاری کردەیــە؟‬ ‫کەواتــە ئــەی چــۆن بتوانیــن دیدێکــی‬ ‫ڕوونمــان بەرامبــەر لەشــکری مەزنــی‬ ‫ئەدەبیاتی جیهان هەبێت؟ ئایا دەبێت لە‬ ‫ئەدەبیــات بدوێین یان لە ئەدەبیاتەکان؟‬ ‫بــۆ توێژینەوە لــە دیاردەیەکی وا مەزنی‬ ‫ئەدەبــی چ ئامرازگەلێکمــان پێویســتن؟‬ ‫ئایــا شــتێک هەیە بــە نــاوی ئەدەبیاتی‬ ‫بان‌نەتەوە و تایبەتمەندییەکانی چیین؟‬ ‫«کۆمــاری جیهانیــی ئەدەبیــات»‬ ‫چیرۆکــی ئەدەبیاتــە‪ .‬چیرۆکێــک کــە‬ ‫هەنــگاو بــە هەنگاو لەســەر نەخشــەی‬ ‫جیهاندا ڕوو دەدات‪ .‬کتێبەکە گێڕانەوەی‬ ‫پاســکاڵ کازانۆڤایە لە جیهانی نەبڕاوەی‬ ‫ئەدەبیــات‪ .‬کازانۆڤــا بــە ڕیوایەتێکــی‬ ‫ورد و ســەرنجڕاکێش‪ ،‬لەســەرخۆ‬ ‫نیشــانی دەدات کــە ئەدەبیــات چییە و‬ ‫نووســەرەکان لــە گۆشــەوکەناری ئــەم‬ ‫جیهانەدا‪ ،‬چۆن توانیویانە درکی تایبەتی‬ ‫خۆیان ســەبارەت بــە ئەدەبیات هەبێت‪.‬‬ ‫وێنەیەک کــە کازانۆڤــا دەیخاتە بەردەم‬ ‫خوێنەرەکانــی قوواڵیــی تایبەت بە خۆی‬ ‫هەیە‪ .‬بە بۆچوونی نووســەر‪ ،‬توێژینەوە‬ ‫لە بارەی ئەدەبیاتەوە نابێت پەیوەســت‬ ‫بێــت بــە ســنوورە نەتەوەیییەکانەوە و‬ ‫پێویســتە توێژەری ئەدەبی‪ ،‬زنجیرەیەک‬ ‫دیــاردەی بان‌نەتەوەیی لــە زەیندا بێت‪.‬‬ ‫بــە تایبەت ئەو دیاردانەی لە ماوەی ‪٤٠٠‬‬ ‫ســاڵی ڕابردوودا لەســەرخۆ ئەدەبیاتیان‬ ‫پێک هێناوە‪ .‬بە ڕای کازانۆڤا‪ ،‬ئەدەبیات‬ ‫کــە درکێکی مۆدێرنە لــە جیهان‪ ،‬دەبێت‬ ‫بــە پێی ڕەوتی مێژوویی کە بووەتە هۆی‬ ‫پەیدابــوون و فراوانبوونی ئەدەبیات‪ ،‬لێی‬ ‫بکۆڵدرێتەوە‪.‬‬ ‫پاسکاڵ کازانۆڤا لە دیدارێکدا دەڵێت‪:‬‬ ‫«مــن ئەم تیــۆرەم خســتووەتە ڕوو کە‬ ‫ناکرێت باس لــە ئەدەبیات بکەین مەگەر‬ ‫ئەوەی دیدێکی جیهانیمان هەبێت‪ .‬من لە‬

‫ئێمە‬ ‫کەوتووینەتە کوێی‬ ‫کۆماری جیهانیی ئەدەبیاتەوە؟‬

‫نییــن‪ .‬ئــەو نووســەرانەی بــەم زمانانە‬ ‫دەنووســن بەر لە هەر شــتێک کێشــەی‬ ‫جیهانی‌نەبوونیــان هەیــە و لــە بەرامبەر‬ ‫ئــەوەدا نووســەری زمانەکانــی وەک‬ ‫ئینگلیــزی‪ ،‬فەرەنســی و ئەڵمانی‪ ...‬بەر‬ ‫لەوەی بنووسن جیهانین‪.‬‬ ‫لــە پێرســتی کتێبەکــەدا دەتوانیــن‬ ‫سەرنجڕاکێشیی ناوەڕۆکەکەی ببینین‪:‬‬

‫پاسکاڵ کازانۆڤا‬

‫شێوەیەکی تازەی توێژینەوەی ئەدەبیات‬ ‫دەدوێم‪ ،‬بۆ نموونــە بە دوای کافکایەکی‬ ‫تردا دەگەڕێم‪».‬‬

‫نووســەر لــە کتێبەکەیــدا لــە واڵتــە‬ ‫دووردەستەکان و ئەو زمانانەش دەدوێت‬ ‫کە کەمتر قسەیان پێ دەکرێت و جیهانی‬

‫یاساکانی مێژووی جیهانیی ئەدەبیات‬ ‫داهێنانی ئەدەبیات‬ ‫فەزای جیهانیی ئەدەبیات‬ ‫لە ئەنتەرناسیۆنالیزمەوە بۆ جیهانیبوون‬ ‫شۆڕشە ئەدەبییەکان‬ ‫ئەدەبیاتە بچکۆلەکان‬ ‫تراژیدیای ئەدەبیاتە وەرگێڕدراوەکان‬ ‫جیهان و پانتۆڵی ئەدەبی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )479‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/11/2‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫خوا هەر خۆی دەسپێكی ئەڤین بوو‬

‫خوێندنەوەیەك بۆ "ئەڤین بە ڕەوایەتی قورئان"ـی شااڵو حەبیبە‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫تۆ بڵێیــت كاتێك شــاعیر گێڕانەوەی‬ ‫چیرۆكی ئەڤین لە زمانی قورئانەوە بێنێتە‬ ‫ســەر زاری خۆی چی ڕووبــدات؟! ئاخۆ‬ ‫دەبێت گواســتنەوەی ئەڤیــن لە لۆژیكی‬ ‫ڕووكەشی دەقەوە بۆ لۆژیكی شیعر چۆن‬ ‫بێت‪ ،‬و بە چ سەرەنجامێك بگات؟ شیعر‪،‬‬ ‫بەو پێیەی هەڵگری كڕۆكی هەبووەكانە‪،‬‬ ‫توانــای گەیشــتنی هەیــە بەكــۆی ئــەو‬ ‫پارادۆكســانەی لەنــاو دەقەكانــدا‪ ،‬و‬ ‫دەقــە پیرۆزەكانیشــدا بەتایبــەت‪،‬‬ ‫ئامادەن‪ .‬بەڵكوو شــیعر بــە دژیەكیی‌و‬ ‫ناتەباییەكانی كۆی هەبووەكانی ناو بوون‬ ‫ئاشــنایە‪ ،‬چونكە ئەو دەیەوێت شتەكان‬ ‫بباتەوە بۆ سەرەتاكانیان‪ ،‬سەرەتاكانیش‬ ‫شــوێنگەی یەكبوونــن‪ .‬شــیعر گــەر‬ ‫نەیشــتوانێت هەبــووەكان بــۆ بنەڕەتــی‬ ‫خۆیــان بگەڕێنێتــەوە‪ ،‬النیكــەم توانای‬ ‫ئــەوەی هەیــە پارادۆكســەكان پێكــەوە‬ ‫بگونجێنێت‌و ئاشت بكاتەوە‪.‬‬ ‫ئێمە لەبەردەم دەقێكداین كە قورئانە‪،‬‬ ‫و وەك هــەر دەقێكــی دیكــەی ئایینــی‪،‬‬ ‫هەڵگــری پارادۆكســە‪ .‬لێرەشــەوەیە كە‬ ‫دیوانەكــەی حەبیبە پــڕە لە پێچاوپێچ‌و‬ ‫بەرزونزمیی‪ ،‬لە شوێنێكدا هەست دەكەین‬ ‫ستایشــی قورئــان‌و بابەتــە ئایینیەكان‬ ‫دەكات‪ ،‬كەچی لەناكاو بە ئاراســتەیەكی‬ ‫پێچەوانەتدا دەبات! دیارە گەر ئامادەگیی‬ ‫ئەم پارادۆكسە لەناو قورئاندا ڕەوا بێت‪،‬‬ ‫ئەوا بۆ شیعر ڕەواترە‪.‬‬ ‫دەقێكــی وەك قورئــان كــە لە خودی‬ ‫خۆیدا شیعر بێت‪ ،‬دەبێت بە شیعركردنی‪،‬‬ ‫یاخــود دانانی وەك كەرەســتەیەكی خاو‬ ‫بۆ پڕۆســەی بەرهەمهێنانی شیعر‪ ،‬چۆن‬ ‫بكەوێتەوە؟ ئەگەر هەبووەكانی ناو بوون‬ ‫بە گشــتی كەرەســتەی شــیعر بن‪ ،‬ئەی‬ ‫دەبێــت خودی شــیعر خــۆی چ جۆرێك‬ ‫بێت لەو كەرەســتانە؟ ڕەنگە بەڕووكەش‬ ‫پێمــان وابێــت پڕۆســەی بەرهەمهێنانی‬ ‫شــیعر لە دەقی شــیعر خۆیــەوە كارێكی‬ ‫ســانا بێت‪ ،‬بەوپێیەی كەرەستە خاوەكە‬ ‫شــیعر خۆیەتی‌و ئامادەو بەرهەمهاتووە‪،‬‬ ‫بــەاڵم پێدەچێــت پڕۆســەكە لەبنەڕەتدا‬ ‫پێچەوانە بێت‪ ،‬لــەو ڕووەوە كە داهێنانە‬ ‫لەناو داهێناندا‪ ،‬پێدەچێت ئەمجۆرەش لە‬ ‫داهێنان‪ ،‬داهێنانی زیاتری بووێت‪ ،‬توانای‬ ‫زیاتری بۆ داهێنانكاریی پێویست بێت‪.‬‬ ‫وەك قەدەرێكــی ئەنتۆلۆژیــی‪ ،‬مرۆڤ‬

‫بوونەوەرێكــە مەحكومكــراوە بــەوەی كەواتــە لێــرەدا ئیشــكالیەتێك هەیە كە لەبەرگەگرتــن‪ ،‬تــۆ‪ ،‬فرمێســك‌و ســەما‬ ‫بەدوی خۆیدا وێڵ بێت‪ ،‬سۆراخی شتێكی تەنیا شیعر توانای چارەسەركردنی هەیە‪ :‬بناسە»‪ ،‬ل ‪.48‬‬ ‫جەوهەریــی لە خۆیدا بــكات كە لێی بزر «ئیمــان ئەســپەكانی نــاردن بۆ شــەڕ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا فو بە خەونەكانتدا بكە‬ ‫بــووە‪ ،‬ئەو شــتەش كــە لێی بــزر بووە شــیعر ئەســپە بریندارەكانــی گەیاندنــە‬ ‫مرۆڤی سادەی ئایینیی هەمیشە بەدوای‬ ‫ێ سەدەی بیســتویەك‪ .‬ئیمان فریشتەكانی‬ ‫شــاعیرێكە كە لە ناخیدا كوژراوە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫ێ هێشــتن‪ .‬شیعر لە باسوخواســی موعجیــزە ماددیــەكان‪ ،‬و‬ ‫دوای دۆزینەوەشی بیكاتەوە بە پەیڤ‪ ،‬لەو لەســەر شــان بەج ‌‬ ‫ســۆنگەیەوە كە شاعیرانیش لەجەوهەردا كافێیەكاندا داڵدەی دان (‪ )...‬كە شــیعر خەواریقــە بەرچاوەكانەوەیــە‪ ،‬بیــر لەوە‬ ‫پەیڤن «یەكەمین ڕووداوی ئەم جیهانەت ئیمانی كافرانــەو هیچكەس لە بێباوەڕان دەكاتــەوە چــۆن بابەتێكــی ماددیــی‬ ‫دەگۆڕێــت بــۆ یەكێكــی دیكــە‪ ،‬و یــان‬ ‫لەبیــر نییــە‪ ،‬چونكــە تــۆ ئــەو ڕۆحــە نییە»‪ ،‬ل‪.27‬‬ ‫لێــرەدا دەپرســین‪ :‬كە شــیعر ئیمانی چــۆن وشــەیەك یــان نزایەكــی لەســەر‬ ‫بریندارەی بەدوای شاعیرە كوژراوەكەتدا‬ ‫دەگەڕێیــت‪ ،‬فریشتەكانیشــمان یەكەمین كافران بێــت‪ ،‬ئەی چی بكەین بۆ ئەوەی هەڵدەكۆڵدرێت‌و بەمەیش دەبێتە پەرجو‪،‬‬ ‫ســەربوردەی تۆ‪ ،‬ئەوكات تۆمار دەكەن‪ ،‬ئیمان بكەینە شــیعری باوەڕداران؟ ئەمە «لە قوڕ ئەســپ دروست بكەو فوی پێدا‬ ‫كە ئــەو شــاعیرە دەدۆزیتــەوە‪ ،‬كە ئەو ئەو پرسیارەیە كە دەبێت شیعر بۆ خۆی بكــە‪ ،‬ئەســپ دەحیلێنێت»‪ ،‬بــەاڵم خۆ‬ ‫ێ نین‌و خودان‬ ‫ئەمجــۆرە موعجیزانە نــو ‌‬ ‫وەاڵمی بداتەوە‪.‬‬ ‫كوژراوە دەكەیتەوە بە پەیڤ»‪ ،‬ل ‪.10‬‬ ‫گرنگترین ســیفەتی خــوداو بااڵترینی مێژوویەكــی كۆنن‪ ،‬هەربۆیــە «ئەمانەت‬ ‫لەو ڕوانگەیەوە كە مرۆڤ بە گشتی بە‬ ‫جەوهەری خۆی نامۆ كراوە‪ ،‬و لە ماهیەتی بریتییــە لــە (تەنیایــی)‪ ،‬مرۆڤیش گەر پێشــتر دەناســی»‪ ،‬كەواتــە كاتی ئەوە‬ ‫بوونی خــۆی تەریك كراوە‪ ،‬بۆتە نەیاری بیەوێــت بــە مەزنیــی بــگات دەبێــت هاتووە مرۆڤ ئاوڕێــك لە موعجیزەكانی‬ ‫(نهێنــی)‪ ،‬چونكە خــودی جەوهەرەكەی هــەوڵ بــدا ببێتە هەڵگری ســیفەتەكانی خــۆی بداتەوە‪ ،‬مرۆڤ بــۆ خۆی كانگای‬ ‫خــۆی بریتــی بــووە لــە (نهێنــی)‪ .‬ئەو ئــەو‪( ،‬تەنیایــی)ش وەك ڕەمــز وایە بۆ خەواریــق‌و شاســەرچاوەی پەرجوەكانە‬ ‫بەڕادەیەك بەشتە ئاشكراكان ڕاهاتوە كە ئــەو ســیفەتانە‪ ،‬شــاعیریش تەنیاتریــن «بەاڵم ئێســتا فو بــە خەونەكاندا بكە‪،‬‬ ‫پێی وایە حەقیقەت ئەوەیە كە ئاشكرایە‪ ،‬بوونــەوەرە‪ ،‬لێرەشــەوەیە كــە خــوداو فو بە جەهەننەمە بچكۆلەكانی دەرونتدا‪،‬‬ ‫و (نهێنی)ش نەبوویەكی بە هەبوو كراوە‪ ،‬شــاعیر لێك دەچن‪ ،‬كەواتە دەبێت خودا بــە نهێنیەكانتــدا‪ ،‬بــە ئەڤیــن‌و ئــازارو‬ ‫كۆستەكانتدا»‪ ،‬ل ‪.58‬‬ ‫و وەهمێكی بەحەقیقەت ناســێنراوە‪ ،‬گەر شاعیرانی خۆشبوێن‪:‬‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە كە نهێنیبوونی‬ ‫«خوا شۆستەكانی خۆش دەوێن‪ .‬لەو‬ ‫ێ‬ ‫هاوكێشــەكەش ئاوا بێــت‪ ،‬كەواتە دەب ‌‬ ‫هۆكاری ســەرەكی مانەوەی مرۆڤ لە خودا لە نهێنیبوونی مرۆڤەوە سەرچاوەی‬ ‫خــودا نهێنییــەكان لەناو ببرێــن! «خوا هەزاران كەســەی بەســەر شۆســتەكاندا ســاویلكەیی‌و بچوكیدا‪ ،‬نەڕوانینیەتی بۆ گرتــووە‪ ،‬هەربۆیە تەنیــا ئەوكاتە مرۆڤ‬ ‫هەر خۆی ســوێندی خــواردوە‪ ،‬بەوەیش ڕ ‌‬ ‫ێ دەكەن‪ ،‬كەســێكیان تێدایە شاعیرە‪ ،‬مەزنیی خۆی‪ ،‬شــۆڕنەبوونەوەیەتی بەناو لــە ماهیەتــی ئاییــن‌و حەقیقەتی خودا‬ ‫حەشارگەكانیدا‪.‬‬ ‫‌و‬ ‫نهێنیی‬ ‫‌و‬ ‫خۆی‬ ‫ناخی‬ ‫تەنیاكانی‬ ‫خوا‬ ‫تەنیایە‪،‬‬ ‫تێدایە‬ ‫كەسێكیان‬ ‫كــە دێتــە نڤیســین‪ ،‬كە هیچ شــتێك بۆ‬ ‫تێ دەگات كە بەنهێنیەكانی خۆی ئاشــنا‬ ‫ببێت‪( .‬ســۆفی – شــاعیر) خــودای بۆ‬ ‫ناســینی خــۆی دەوێت‪ ،‬و ئاییــن لەالی‬ ‫دەقێكی وەك قورئان كە لە خودی خۆیدا شیعر بێت‪ ،‬دەبێت بە شیعركردنی‪،‬‬ ‫ئــەو ئاوێنەی ئینســان‌و ئازارەكانیەتی‪،‬‬ ‫لێرەشــەوەیە شــاعیر بەحەلالج دەڵێت‪:‬‬ ‫یاخود دانانی وەك كەرەستەیەكی خاو بۆ پڕۆسەی بەرهەمهێنانی شیعر‪ ،‬چۆن‬ ‫شــیعر دوورتــر لەتــۆ نەیتوانی بــڕوات‪،‬‬ ‫نەیتوانی بگات»‪ ،‬ل ‪ .60‬بەڵكوو بینینی‬ ‫بكەوێتەوە‪ ،‬ئەگەر هەبووەكانی ناو بوون بە گشتی كەرەستەی شیعر بن‪ ،‬ئەی‬ ‫كەمێك لە حەلالج بەســە بۆ بەرگەگرتنی‬ ‫شــیعرو ســەماو پەیڤەكان «ئێمە تەنیاو‬ ‫دەبێت خودی شیعر خۆی چ جۆرێك بێت لەو كەرەستانە؟‬ ‫بــەس نەختێك لە حەلــاج دەبینین‪ ،‬كە‬ ‫بتوانین بەرگەی شیعرو سەماو پەیڤەكان‬ ‫شــاعیران نهێنی نییە‪ .‬نهێنی‪ ،‬شــاعیران خۆش دەوێن»‪ ،‬ل ‪.38‬‬ ‫ئــەو ئەڤیــن‌و ئازارانەی مــرۆڤ پێیاندا بگرین»‪ ،‬ل ‪.62‬‬ ‫مرۆڤ‬ ‫دەهێنــن‬ ‫ئەوەنــدە‬ ‫دەكات‬ ‫گــوزەر‬ ‫بەشێوەیەكی‬ ‫كە‬ ‫نییە‬ ‫گومانیشــی تێدا‬ ‫خۆیانــن‪ .‬لــە خوێنی هەر مرۆڤێكیشــدا‪،‬‬ ‫شیعرەكان پڕن لە ئیبراهیم‬ ‫شاعیركوژێك دەژیت‪ ،‬چونكە ڕازداران لە گشــتی‪ ،‬مرۆڤــە داهێنــەرو مەزنــەكان بەخــودی خــۆی ئاشــنا بكــەن‪ ،‬وای لێ‬ ‫ئیبراهیم ئاوابوونەكانی خۆش ناوێن‬ ‫ئەوانەن كە لە تەنیاییدا خۆیان ڕادەگرن‪ ،‬بكەن شاعیر ئاسا ڕوو بۆ ناوەوەی خۆی‬ ‫كوژراوانن»‪ ،‬ل ‪.24‬‬ ‫ئیبراهیــم پەیڤێكی شــیعرییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئیمــان‪ ،‬بەمانــا باوەكــەی‪ ،‬نەیــار بە توانای چەشــتنی ئازاری مەزنیان هەیە‪ ،‬وەربچەرخێنێت‪.‬‬ ‫شــیعر خۆیەتی‪ ،‬ئەوكاتەی وەك پیشەی‬ ‫شــیعر خــۆی نمایشــدەكات‪ ،‬هەربۆیــە دیــارە مەزنتریــن ئازاریــش تەنیاییــە‪،‬‬ ‫لە لۆژیكی قورئاندا مرۆڤ دەبێ ڕووی هەمیشەیی ئاراستەی بەرەو نادیارە «هەر‬ ‫قورئانیــش‪ ،‬لــە خوێندنــەوە ڕووكەش‌و هەربۆیە داهێنانیش بە ئازارەوە گرێدراوە لەخــودا بێــت‌و بۆ ئــەو بگەڕێتــەوە‪ ،‬و پەیڤێك نادیارێك وشــیار دەكاتەوە»‪ ،‬ال‬ ‫دەقگەراكەیــدا‪ ،‬دژەشــیعر دەردەكەوێت‪ ،‬چونكە بە تەنیایی هەڵشێلدراوە‪.‬‬ ‫بــە ڕواڵەت هیــچ گەڕانەوەیەك بۆ مرۆڤ ‪ .74‬كەواتــە پەیامبــەران نــەك نەیاری‬ ‫ێ‬ ‫بــەم پێیەش بێت‪ ،‬كەواتــە ئەوەی دەب ‌‬ ‫مــرۆڤ دەبێت تەنیایــی تاقی بكاتەوە خۆی بــەدی ناكرێت‪ ،‬لەبەرئــەوە مرۆڤ شیعر نین‪ ،‬بەڵكوو بۆ خۆیان شیعرن‪.‬‬ ‫قورئانییــە‬ ‫گەڕانــەوە‬ ‫لــەم‬ ‫ئــەوەی‬ ‫بــۆ‬ ‫ببێت‪،‬‬ ‫ئاشــنا‬ ‫بەرگەگرتن‬ ‫بە‬ ‫ئــەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫لەگەڵ شــیعردا بســازێت‪ ،‬كوفــرو الدان‬ ‫تازە شتێكی تازە نییە‪ ،‬كە خودا‪،‬‬ ‫بێــت‪ ..‬لەكاتێكــدا كــە دژایەتیكردنــی بڵــێ‌‪ :‬ئێمــە لێرەین كــە بەرگــە بگرین‪ .‬ســودمەندبێت‪ ،‬دەبێت هەوڵی ئەوە بدات‬ ‫كۆنترین بوونەوەرە‬ ‫شــیعر‪ ،‬دژایەتییــە لەگەڵ ڕۆحــی ئیمان بێــژە‪ :‬بەرگەگرتن ســەمای هیچنەبێژانە‪ ،‬شــاعیرانە خــۆی لە خــودادا بدۆزێتەوە‪،‬‬ ‫شــیعر‬ ‫یەكەمــی‬ ‫ئەركــی‬ ‫‌و جەوهــەری ڕاســتەقینەی ئایندارییــدا‪ ،‬بەرگەگرتــن ســەمای گرینكارانــە‪ .‬و ســۆفییانە خــودا لە دڵــی خۆیدا جێ «تازەكردنەوە»ـیە‪ ،‬تازەكردنەوەی زمان‪،‬‬

‫خەساربوونی وشە‬ ‫حەمە مەنتك‬ ‫ڕەخنە مامەڵە لەگــەڵ زماندا دەکات‪.‬‬ ‫بۆیەیــش دەبــێ ئەوپەڕی ڕێز لــە زمان‬ ‫بگیرێــت‪ .‬هــەر کەســێکی بــازرگان‪،‬‬ ‫وەبەرهێــن‪ ،‬کاتێك مامەڵە لەگەڵ بەرەی‬ ‫بەرانبەری دەکا‪ ،‬جوانترین ڕێز دەنوێنێ‪.‬‬ ‫بێگومان بۆ ئەوەیە تاکوو سرنجی بەرانبەر‬ ‫ڕابکێشــێت‪ ،‬هاوکات ئامانجەکەیشی‪ ،‬کە‬ ‫باشــترین قازانجە بێتەدی‪ .‬کەواتە دەبێ‬ ‫زۆر تایبەتانــە مامەڵــە لەگــەڵ زمانــدا‬ ‫بکەیــن‪ .‬وەکــو وەبەرهێنێــك‪ ،‬کەمترین‬ ‫ســەرمایە و زۆرترین قازانج‪ .‬مەبەست لە‬ ‫خەساربوونی وشــە‪ ،‬دەبی نووسەر لەوە‬ ‫تێبگا‪ ،‬ئەو مامەڵە لەگەڵ شــتێک دەکا‪،‬‬ ‫نرخی هەیە‪ .‬مەبەست لە نرخ ئەوە نییە‪،‬‬ ‫بــۆ داهاتوو دەســت دەدا‪ ،‬بەڵکوو دەبێ‬ ‫وەکوو شــتێك کە ڕەهــا و ڕووت(مجرد)‬ ‫نییە‪ .‬ئەو نرخە شــتێکە پێویستییەکانی‬ ‫ئێمــە پڕ دەکاتەوە‪ ،‬کەواتە زمان ســوود‬ ‫دەگەیەنێ‪ .‬هەموو وشەیەك بۆ نووسینی‬ ‫دەق مــادام نرخــی هەیــە‪ ،‬نابــێ وەکوو‬ ‫شتێکی کەمنرخ مامەڵەی لەگەڵدا بکەین‪.‬‬ ‫کەواتە هەموو وشەیەك دەبێ بکشێرێت‪،‬‬ ‫لێکبدرێتــەوە‪ ،‬ئینجا لە شــوێنی گونجاو‬

‫دابنرێ‪.‬‬ ‫بــە گشــتی نووســەری کــورد زۆر‬ ‫دەســتباڵوە لــە بە خەســاردانی وشــە‪.‬‬ ‫ئەم بــە خەســاردانە کاریگەری لەســەر‬ ‫جواننووســین و ڕستەسازی زمان دەبێ‪.‬‬ ‫بێگومــان ڕاســتەوخۆ کاریگەری لەســەر‬ ‫واتای ڕستە و کۆی نووسینەکەیش دەبێ‪.‬‬ ‫بــۆ نموونە لــە چیرۆك و ڕۆمانــدا‪ ،‬کەم‬ ‫ڕۆماننووس هەیە‪ ،‬کێشــەی خەساربوونی‬ ‫وشەی بە هۆی وەسفەوە نەبێت‪ .‬گومانی‬ ‫تێدا نییە‪ ،‬وەسف تەکنیکێکی هونەرییە‪،‬‬ ‫بــەاڵم زۆری وەســفیش هێندێك جار بێ‬ ‫توانایی نووســەر دەردەخــات‪ ،‬هەوڵێکە‬ ‫بــۆ درێژکردنــەوەی کات‪ ،‬هەوڵێکــە بــۆ‬ ‫درێژکردنەوەی ڕووداو‪ .‬لە بنەڕەتدا دەبێ‬ ‫وەســف هێنــدە چڕ بــێ‪ ،‬خوێنــەر لەناو‬ ‫ئــەو یەك دوو وشــە وەســفەکە‪ ،‬تەواوی‬ ‫وێنەکە لە زەیندا دروست بێت‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫ئەگەر تەماشای وەسف لەم پەرەگرافەی‬ ‫چیرۆکــی (ئاکۆڕەشــە)ی «محەممــەد‬ ‫ڕەزا ســەفدەری» ((ئاکۆملنــادا‪.‬‬ ‫لەتینوویەتیدازمانیبۆتەتەختە‪.‬دەڵێیپاسە‬ ‫وانەکەتێگەیشتووە‪،‬کەئاکۆچیدەڵێوبەزما‬ ‫نیخۆیاندەستبەجنێواندەکا‪ .‬پاشان‪،‬بەشێ‬ ‫وەیەککەئاکۆببینێ‪،‬دۆلکەیسەهۆاڵوەکەهە‬ ‫ڵدەگرێوپەرداخەکەیپڕدەکا‪،‬یه‌ک‪ -‬دووفڕێ‬

‫لێدەخواتەوەوپاشماوەکەیڕۆدەکاتەسەرخ‬ ‫اکیتینوو‪)).‬‬ ‫لــەم پەرەگرافــەدا‪ ،‬دوو وەســفی زۆر‬ ‫ئێســتاتیکی هاتوون‪ .‬چیرۆکنووس خۆی‬ ‫لە بــە خەســاردانی وشــە پاراســتووە‪.‬‬ ‫وەســفی وشــکبوونی زمانی کارەکتەر لە‬ ‫تینوێتیــدا‪ .‬لە جیاتی ئەوەی بنووســێ‪:‬‬ ‫ئاکــۆ زۆری تینوو بوو‪ ،‬زمانی وشــکبوو‬ ‫لــە تێنوێتیدا‪ ،‬بە یەك وشــە هەموو ئەو‬ ‫شــتانەی دەربڕیوە‪ ،‬زمانی بۆتە تەختە‪.‬‬ ‫هەموومــان دەزانیــن تەختــە پانــە و‬ ‫وشــکە‪ ،‬کەواتە خۆی لە هێندێکی وشەی‬ ‫زیــادە پاراســتووە‪ ،‬هــاوکات وێنەیەکی‬ ‫ئێســتاتیکی و هونــەری بۆ وەســفی ئەو‬ ‫بارەی کارەکتەر پیشــان داوە‪ .‬لەالیەکی‬ ‫دیکە کاتێك ئاوە ڕۆ دەکاتە ســەر خاكی‬ ‫تینوو‪ .‬ڕســتەی خاکی تینوو‪ .‬وەســفێکە‬ ‫چڕ و کورتە‪ .‬لە جیاتی ئەوەی بنووسێ‪:‬‬

‫کەشــوهەواکە زۆر گەرم بوو‪ ،‬هاوین بوو‪،‬‬ ‫خــاك وشــکبوو‪ .‬تەنــێ ڕســتەی خاکی‬ ‫تینــوو‪ ،‬هەموو ئــەو واتایانە دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫هێنــدە هەیە‪ ،‬ئــەو ئازادییە بــە خوێنەر‬ ‫دەدا‪ ،‬لــە زەینــی خۆیــدا وێنــای خاکی‬ ‫تینــوو بکات‪ .‬پاشــان ئەو وەســفە دوور‬ ‫و درێژانــەی بــۆ درێژکردنــەوەی کات‪،‬‬ ‫یــان قەبــە و ئەســتوورکردنی ڕۆمــان‪،‬‬ ‫کەمکردنــەوە و ســنووردارکردنی بیــر و‬ ‫زەینی خوێنەرە‪.‬‬ ‫بــە بڕوای من چەنــد هۆکارێک ڕۆڵیان‬ ‫لە بە خەســاردانی وشــە لە کــن زۆر لە‬ ‫چیرۆکنووس و ڕۆمانووسانی کورددا هەیە‪،‬‬ ‫بــۆ نموونــە هەژاریی فەرهەنگی وشــەی‬ ‫کوردی الی ئەو چیرۆکنووســانە‪ .‬کێشــە‬ ‫ئەوە نییە ئەو نووسەرانە کوردی نازانن‪،‬‬ ‫بەڵکوو کێشــە ئەوەیە ناتوانن وشەیەکی‬ ‫وەهــا بدۆزنەوە‪ ،‬واتای هەموو ئەو وشــە‬

‫هاووتایانــەی بــۆ وەســفەکە بــە کاریان‬ ‫دەهێنێ لە خۆر بگرێ‪ .‬هۆکارێکی دیکە‪،‬‬ ‫کەمتوانایی ڕۆماننووسان لە چڕکردنەوەی‬ ‫واتا لە یەك وشــەدا‪ ،‬بــە واتایەکی دیکە‬ ‫کەمتوانایییــان لە دروســتکردنی وێنەی‬ ‫ئێســتاتیکی‪ ،‬بــۆ ئــەوەی خوێنــەر لــە‬ ‫نووســینی دەقەکــە بەشــداری پێبکەن‪.‬‬ ‫بــە بــڕوای مــن ئــەو دەقانەی وەســفی‬ ‫درێژ و وشــەی هاوواتای زیادیان تێدایە‪،‬‬ ‫هەوڵێکــە بــۆ پەراوێزخســتنی خوێنەر‪.‬‬ ‫بۆیەیــش کەم چیــرۆک و ڕۆمانی کوردی‬ ‫هەیــە‪ ،‬تەمەنی درێژ بێت‪ ،‬الینکەم لە کن‬ ‫خوێنــەر بمێنێتەوە‪ ،‬چونکە خوێنەر هیچ‬ ‫بەشدارییەکی کارای لە خولقاندنیدا نییە‪.‬‬ ‫خوێنەر ڕۆڵی کەم دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫مادام نووسەر مامەڵە لەگەڵ بوونێکی‬ ‫زیندوو‪ ،‬کە زمانە دەکا‪ ،‬کەواتە هەستیاری‬ ‫و وردی پێویســتە‪ .‬هــەر وشــەیەك‪ ،‬کە‬

‫مادام نووسەر مامەڵە لەگەڵ بوونێکی زیندوو‪ ،‬کە زمانە دەکا‪ ،‬کەواتە هەستیاری و‬

‫وردیی پێویستە‪ .‬هەر وشەیەك‪ ،‬کە چیرۆکنووس‪ ،‬یان ڕۆماننووس دەیەوێ بەهۆیەوە‬

‫ڕستە دروست بکا‪ .‬دەبێ فەزا و دەاللەتەکانی ئەو وشەیەی لە زماندا لەبەرچاو بێ‬

‫و نوێكردنــەوەی ناونان‪ ،‬لــە هەمانكاتدا‬ ‫هەوڵی بێوچان بۆ ســۆراخی ســەرەتای‬ ‫ســەرەتاكان‪ ..‬واتــە شــاعیر دەیەوێــت‬ ‫داهێنــان بكات‪ ،‬بەاڵم لەمیانــی گەڕانیدا‬ ‫بەدوی ڕیشەی دێرینی هەبووەكاندا‪ .‬بەم‬ ‫پێیەش بێت لێرەدا جۆرێك لە پارادۆكس‬ ‫لــە ئارادایــە‪ .‬ئــەوەی مایــەی ســەرنجە‬ ‫ئەوەیە كە خودا كۆنترین بوونەوەرە‪ ،‬لەو‬ ‫سۆنگەیەشەوە كە خودا سیمبولی نهێنی‬ ‫‌و ئەفســونە‪ ،‬كەواتــە گەڕانــی ئێمــە لە‬ ‫ئامادەگیی خودادا بێهودە دەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫شتێكی لەو ئەفســوناویترو نهێنیئامێزتر‬ ‫نییــە هەوڵــی دۆزینەوەو دەستخســتنی‬ ‫بدەین‪.‬‬ ‫پێویســتە خــودا نوێبكەینــەوە‪ ،‬ماناو‬ ‫مەدلولی نوێی پێ ببەخشــین‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫لــە شــیعردا جێگــەی بكەینــەوە‪ ،‬و بــۆ‬ ‫خۆیشــمان بچینــە جێگــە كۆنەكەی ئەو‬ ‫كــە كانگای شــیعرو مانــاو ژیانــە‪ .‬واتە‬ ‫شــاعیر دەیەوێــت بونــەوەرە نوێیــەكان‬ ‫بــەرەو پنتــە كۆنــەكان ئاراســتە بكات‬ ‫و بابەتــە كۆنەكانیــش بهێنێتــە دنیــای‬ ‫نوێــوە‪ .‬ئەمــەش بە پارادۆكســی هەردو‬ ‫چەمكی (كۆن‌و نوێ‌)مان ئاشنا دەكات‪،‬‬ ‫كــە دروســتكەری دوالیزمێكــن ژیــان لە‬ ‫یەكتــرەوە دەخــوازن‪ ،‬و هاوشــێوەی‬ ‫(مــەرگ‌و ژیان) و پارادۆكســەكانی دیكە‬ ‫بوونی خۆیان بە یەكترەوە گرێ دەدەن‪.‬‬

‫چیرۆکنــووس‪ ،‬یان ڕۆماننــووس دەیەوێ‬ ‫بەهۆیەوە ڕســتە دروست بکا‪ .‬دەبێ فەزا‬ ‫و دەاللەتەکانــی ئەو وشــەیەی لە زماندا‬ ‫لەبەرچاو بــێ‪ .‬دەبێ ئاگــەداری ئەوەبێ‬ ‫ئــەو وشــەیە دەتوانــی چ فەزایــەك لــە‬ ‫زەینــی خوێنەردا دروســت بــکا‪ .‬کەواتە‬ ‫دەبــێ چیرۆکنــووس ئەم وشــەیە تەواو‬ ‫هەڵســەنگێنێ‪ ،‬هەمــوو الیەنەکانــی لێك‬ ‫بداتــەوە‪ ،‬ئینجا لە شــوێنەگونجاوەکەی‬ ‫دابنێت‪ .‬ئەگەر تەماشــای هێندێك دەقی‬ ‫چیرۆك بکەیــن‪ ،‬دەبینیــن چیرۆکنووس‬ ‫تەنــێ خەمــی دروســتکردنی دیالۆگــی‬ ‫هەبووە‪ ،‬تەنێ خەمی تێمەی چیرۆکەکەی‬ ‫هەبــووە‪ .‬بەبێ ئەوەی ئــاگای لەوە بێ‪،‬‬ ‫ئایا هەر وشــەیەك چ پێوەندیەکی لەگەڵ‬ ‫وشــەی پێش و پاش خۆی لە ڕووی فەزا‬ ‫و دەاللەتــەوە هەیــە؟ ئەمەیــش کێشــە‬ ‫بــۆ خوێنەر دروســت دەکا‪ ،‬چونکە یەك‬ ‫واتــا بــە خوێنــەر دەدا‪ ،‬بــەاڵم ئەگــەر‬ ‫فــەزا و دەاللەتەکانــی وشــە گرینگــی‬ ‫پێبدرێ‪ ،‬ئــەوا بوار بۆ زەین و تێڕوانینی‬ ‫خوێنەر دەڕەخســێت‪ ،‬کە جــودا لە واتا‬ ‫فەرهەنگییەکــەی وشــە‪ ،‬واتــای دیکەی‬ ‫هەبێ‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )479‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/11/2‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫تیپی نێرەمووکەکان‬

‫گفتوگۆی گۆڤاری دێر شپیگل لەگەڵ‬ ‫فیلۆسۆف پیتەر سلۆتەردایک لەبارەی تۆپی پێوە‬ ‫لەئەڵمانییەوە‪ :‬بەکر عەلی‬ ‫‪٢-١‬‬ ‫*بەڕێــز ســلۆتەردایك‪ ،‬ئێــوە چــۆن‬ ‫تەماشــای یارییەکانــی پاڵەوانــی جیهان‬ ‫دەکــەن‪ ،‬ئایا وەکو هانــدەر یاخود وەکو‬ ‫فیلۆسۆف؟‬ ‫سلۆتەردایک‪ :‬ڕاستتر وەکو ئەو کەسەی‬ ‫کــە بایــەخ بــە ئەرکیۆلۆژیــای پیاوێتی‬ ‫دەدات‪ .‬یــاری تۆپــی پێ ڕێکخســتنێکی‬ ‫ئەنترۆپۆلۆژییانەیــە بــۆ هەوڵدان‪ .‬چەند‬ ‫هەزار ســاڵێکە مرۆڤی نێر لە سۆراغدایە‬ ‫بۆ دۆزینەوەی وەاڵمی پرسیاری‪ :‬چی لەو‬ ‫ڕاوچییانە بکرێن کە چیتر پێویست نین؟‬ ‫بەپێــی ئــەو دیزاینــە ئەنترۆپۆلۆژییــەی‬ ‫ئێمە هەمانە‪ ،‬پیاوان وا دروســتبوون کە‬ ‫بەشــداری لە ڕاوکردندا بکەن‪ .‬بگرە ئێمە‬ ‫تــەواوی ‪ ٧٠٠٠‬ســاڵێک دەبێــت‪ ،‬واتە لە‬ ‫دەســتپێکی کشــتوکاڵەوە‪ ،‬پڕۆگرامێکی‬ ‫گەورەی سڕکردنمان داوەتە ڕاوچییەکان‪.‬‬ ‫تــا ئاینیش بااڵتر بووبێت‪ ،‬ئەوا هەوڵەکە‬ ‫لەوەدا پتەوتر بووە‪ ،‬ڕاوچییە ناوەکییەکە‬ ‫بــەوە ڕازی بکات کــەوا لە بنەڕەتدا ئەوە‬ ‫شــەرمە کــە پیــاو بیــت‪ ،‬وە هەروەهــا‬ ‫پیاوانیش وەکو پیاوان‪ ،‬هەرگیز شــانازی‬ ‫بە ساغێتی خۆیانەوە نەکەن‪.‬‬ ‫*کەواتــە بــەم جۆرەیە‪ ،‬ئــەوان یاری‬ ‫تۆپــی پــێ دەکــەن و ڕاوکردنــی شــتە‬ ‫دڕندەکانیان گۆڕیوە بە ڕاوکردنی گۆڵ؟‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬وایــە‪ ،‬بــەو جۆرەیە‪.‬‬ ‫هیــچ یارییەکی تر نییە بــەو جۆرە ئێمە‬ ‫بتوانین لێوەی بەڕوونی السایی هەستە‬ ‫کۆنــە تۆپخانەییەکەی ســەرکەوتنمان لە‬ ‫ڕاوکردنــدا بکەینەوە‪ .‬ئەگەر مرۆ ڕاوچییە‬ ‫ناوەکییەکــەی خــۆی بەتەواوەتی ئیفلیج‬ ‫کــرد و‪ ،‬بەتەواوەتــی لەناوبــرد‪ ،‬ئــەوا‬ ‫یەکســەری دەگاتە ئەو بڕوایەی‪ ،‬کەوا لە‬ ‫جیهاندا هیچ شــتێک لەو پەرچەکردارەی‬ ‫یاریزانــەکان گەمژانەتــر نییە کــە دوای‬ ‫کردنی گۆڵێک پیشانی دەدەن‪ .‬بەڕاستی‬ ‫ئــەوەی لەوێــدا دەیبینین‪ ،‬شــتێکی زۆر‬ ‫دزێــوو فاحیشــانەیە‪ .‬ئەکتــەری فیلمــی‬ ‫پۆرنۆ دەبێت شەرم لەخۆی بکات‪ ،‬بەراورد‬ ‫بــەم ئۆرگازمە ســەیرانەی گۆڵچییەکان‪،‬‬ ‫کــە لەبەردەمی هەموو ئــەو جەماوەرەدا‬ ‫باشترین شتیان دەســتدەکەوێت‪ .‬بەاڵم‪:‬‬ ‫هەرکاتێــک ئێمــە وازمــان لە کوشــتنی‬ ‫ڕاوچییەکــەی ناوەوەمــان هێنــا و ڕێمان‬ ‫بــە هەســتە کۆنەکانــی ڕاوکــردن دا‪،‬‬ ‫دەستبەجێ هەست بەو شتە دەکەین‪ ،‬کە‬ ‫لەســەر چیمەنی یاریگاکەدا ملمالنێی بۆ‬ ‫دەکرێت‪ .‬واتە ئەوســا لەوێــدا دێرینترین‬ ‫هەســتی ســەرکەوتنی مرۆڤ بە پوختی‬ ‫نمایــش دەکرێت‪ :‬واتە‪ ،‬بــە ئۆبیەکتێکی‬ ‫هاویشــتن و هەڵدان نێچیرێــک بپێکیت‪،‬‬ ‫کە بەهەموو ئامرازێک هەوڵی خۆپاراستن‬ ‫دەدات‪ .‬مــن لــەو بڕوایــەدام‪ ،‬ئەمــە ئەو‬ ‫خاڵەیــە کــە ئێمــە دەتوانیــن لێــوەی‬ ‫دەســتەواژەی (( یاری قــووڵ ‪deep‬‬ ‫‪ )) play‬بخەینــە گەڕ‪ .‬ئەمە جۆری ئەو‬ ‫یارییانە دەستنیشــان دەکات کە تەواوی‬ ‫مرۆڤەکان بە جۆش دەکات‪.‬‬ ‫*((پیاوی ـ سەرەتایی لەناو پیاودا))‬ ‫شــتێکی زۆر بێکەڵکە و تەنیــا لە یاریدا‬ ‫بــەکار دەهێنرێــت‪ .‬ئایــا ژنان شــتێکی‬ ‫باشتریان هەیە؟‬ ‫سلۆتەردایک‪ :‬ژنان بەپێی بنەچەکەیان‬ ‫بوونــەوەری کۆکردنــەوە و چنینــەوەن‪،‬‬ ‫کــە ئەمڕۆلــە هەرکاتێکــی تــر زیاتــر‬ ‫پێویســتیانە‪ ،‬لەبەرئەوەی بــە کورتترین‬ ‫ڕێگە لە کۆکەرەوەوە دەبنە بەکاربەر‪ .‬لەم‬ ‫پنتەدا ژنان زۆر لە پیاوان زیاتر دەســت‬ ‫دەدەن بــۆ ســەرمایەداری‪ .‬چونکە لەناو‬ ‫بەکاربــەری مێینــەدا هێشــتا جۆرێک لە‬ ‫ڕەزامەندییە خامۆش و سەرکەوتووانەیەی‬ ‫کۆکەرەوەی مــێ بەدی دەکرێت‪ ،‬کە ئەو‬ ‫لە سەبەتەکەیدا دەیهێنێتەوە بۆ ماڵەوە‪.‬‬ ‫لەمەوەیــە ئــەو ســیفەتە پەنهانئامێــزە‬

‫ئونیڤێرســالەی جانتــای دەســتی مێینە‬ ‫سەریهەڵداوە‪ .‬پیاو بەبێ ڕم و بەبێ تۆپ‬ ‫هێشــتا هــەر دەبێت‪ ،‬بــەاڵم ژنێک بەبێ‬ ‫جانتای دەســت یان شــان شــتێکی دژە‬ ‫سروشتە‪.‬‬ ‫*ئایا ئێوە خۆتان بە تۆپی پێ جۆش‬ ‫دەتانگرێت؟‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬لــە ڕێگــەی دووەمــی‬ ‫خوێندنمــدا پەیوەندییەکــی گونجاوم بە‬ ‫تۆپی پێوە بینییەوە‪ .‬بۆ ئەوەشــی ببمە‬ ‫کەسێکی ئاسایی‪ ،‬بێگومان من دەبوو لەو‬ ‫الڕێگەیەوە بەســەر ئەنترۆپۆلۆژیدا بڕۆم‪.‬‬ ‫کەواتــە بابڵێیــن من وەکو مرۆڤناســێک‬ ‫دەبمە مرۆڤ‪ .‬بڕێک لە ئامادەباشی ئەوەی‬ ‫پێکــەوە لەگــەڵ ئەوانیتردا شــێت بیت‪،‬‬ ‫ئەمە ســەر بە کۆڵەکە ســەرەکییەکانی‬ ‫مرۆڤبوونە‪ .‬منیش لە ڕۆژگارەکۆنەکانمدا‬ ‫بەردەوام بۆ خۆم ڕێم بەمە دابوو‪.‬‬ ‫*ئایا ئێوە بەختهێن ‪ /‬گۆلیۆ ‪Goleo‬‬ ‫تان کڕیوە؟ ((گۆلیۆ پێکهاتووە لە دوو‬ ‫وشەی ئینگلیزی گۆ بەمانای بڕۆ‪ ،‬دەرچۆ‬ ‫لەگەڵ لیۆی ئیســپانی بەمانی شێر‪ ،‬واتە‬ ‫شــێرە بڕۆ یان دەرچوو‪ ..‬کــە هاندەران‬ ‫لەیارییەکاندا ئەم دەســتەواژەیە دەکەنە‬ ‫بووکۆکــە یــان مەدالیایــەک و تریکۆی‬ ‫تیپی پەسەندکراوی خۆیانی لەبەردەکەن‪،‬‬ ‫بەهیوای ئەوەی بەختیان بۆ بهێنێت‪)).‬‬ ‫سلۆتەردایك‪ :‬من کەسێک نیم چاوەڕێ‬ ‫بم شتەکان بەختم بۆ بهێنن‪.‬‬ ‫*ئــەی ئایــا لەگــەڵ یاریکەرەکانــدا‬ ‫سروودە نیشتمانییەکە دەچڕنەوە؟‬ ‫لــەڕووی‬ ‫مــن‬ ‫ســلۆتەردایك‪:‬‬ ‫فیزیۆلۆگییەوە لەمەدا الوازم‪ .‬هەندێکجار‬ ‫دەڕوانمــە یاریکــەرەکان و دەبینــم کــە‬ ‫چــۆن هەندێکیــان بەشــێواوی لێویــان‬ ‫دەجووڵێننــەوە وهەندێکــی تریــان‬ ‫بەربوونەتــەوە نــاو خامۆشــییە قووڵــە‬ ‫ئەڵمانییەکــەوە‪ .‬لەوانەیــە هــەر ئەوەش‬ ‫هەمــان حاڵــی من بێــت‪ .‬وەکوتریش من‬ ‫بۆ گۆرانی شــتی زۆرم هەیە‪ ،‬بەاڵم تەنیا‬ ‫لە شێوە هونەرییەکەیدا‪ .‬چڕینی سرودی‬ ‫نەتەوەیی سەربەخوێندنی بنەڕەتییانەی‬ ‫من نییە‪.‬‬ ‫*تیپی نەتەوەیی‪ ،‬یەکێکە لەو چەمکە‬ ‫کەمانــەی کە تێیدا ئێمە وشــەی نەتەوە‬ ‫بەکاردەهێنیــن‪ .‬ئایــا تیپــی نەتەوەیی(‬ ‫ناسیۆنالمانشــافت) بەتایبەتی بۆ ئێمەی‬ ‫ئەڵمان چ واتایەکی هەیە؟‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬هــەر هەمــان ئــەو‬ ‫واتایــەی هەیــە کــە الی هەمــوو نەتەوە‬ ‫مۆدێرنەکانــی تردا هەیە‪ ،‬کە خۆی لەڕێی‬ ‫تیپەکانیانــەوە وەکــو شــاندێک ڕەوانــە‬ ‫دەکــەن‪ .‬ســروتی خۆنوێنەرایەتیکــردن‬ ‫لەوێدا بەرپا دەبێت کە بەشێکی گەورەی‬ ‫جەماوەرەکــە بەشــداری تێــدا دەکەن‪.‬‬ ‫ئێمــەی ئەڵمان لــەم مەســەلەیەدا‪ ،‬هەر‬ ‫وەک لــە زۆربــەی مەسەلەکانیتریشــدا‪،‬‬ ‫بارێکــی تایبەتمــان هەیــە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئێمــە لەڕێــی مێژووەکەمانــەوە لــەدوای‬ ‫‪ ١٩١٨‬و لــە پەیماننامــەی ڤێرســایەوە‬

‫*ئێــوە جارێــک نووســیوتانە‪ ،‬کــەوا‬ ‫نەتــەوەکان بریتیــن لــە ((جڤاتــی‬ ‫هوروژانــدن))‪ .‬باشــە‪ ،‬چــی دەتوانێــت‬ ‫لــەوە پتــر نەتەوەیــەک بهوروژێنێت کە‬ ‫لــە واڵتەکەیدا یــاری پاڵەوانــی جیهانی‬ ‫ســاز دەکرێت؟ هەمیشە هەندێک کەس‬ ‫هەن‪ ،‬کە بیر لە هوروژاندنەکانی ئەڵمانیا‬ ‫دەکەنەوە‪ ،‬پێیان هەرس ناکرێت‪.‬‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬بێگومان‪ .‬کاتێک ئەوە‬ ‫ئەزمــوون دەکەیــت‪ ،‬کــەوا وروژانــدن و‬ ‫خرۆشــە کۆگەلییــەکان جۆرێکــن لەوەی‬ ‫تۆماس مان ناوی دەنێت بە (( هەرێمی‬ ‫جنۆکەیــی))‪ ،‬ئــەوا لە هەمــوو الیەکەوە‬ ‫دەیکــەن بــە هەرا لێــت‪ .‬ئێمــە منداڵە‬ ‫ســووتاوەکانین‪ ،‬بەتایبــەت لەوکاتەوەی‬ ‫ئەزموونــی ئــەوە دەکەین کــەوا کۆگەل‬ ‫وروژانــدن هەمیشــە بریتــی بــووە لــە‬ ‫جۆرێک لە کاری دەرهێنانی سیاســییانە‪.‬‬ ‫ئــەو ســرووتە وروژێنەرانــە بەپێی چەند‬ ‫ڕێســایەکی دیاریکــراو دروســت دەکرێن‬ ‫و هــەر لەوێشــەوە دەکرێنــە ئامــراز‪.‬‬ ‫گفتوگــۆی شــەممان و ویســتی جەنــگ‬ ‫خزمی پسایکۆلۆژی یەکترن‪ .‬لەبەرئەمەیە‬ ‫کــە جــۆش و خــرۆش وەک دیاردەیەکی‬ ‫خــراپ بەکارهێنــراو دەردەکەوێــت‪.‬‬ ‫لێرەوەیــە ئێمــە نابێت ئاگایــی و وریایی‬ ‫ئەڵمانی تەنیا وەکو شــتێکی دەمارگیری‬ ‫تەماشــا بکەین‪ .‬ڕەنگە هێندە بەس بێت‬ ‫ئاماژە بەوە بدەیــن‪ ،‬کەوا مرۆ دەتوانێت‬ ‫لــەڕووی مۆرالییــەوە ئاگایی خراپ بەکار‬ ‫بهێنێت‪ .‬ئــەو ئەڵمانــەی جارێک ئەوەی‬ ‫بینــی بێــت کاتێــک ئینگلیــزەکان چۆن‬ ‫ئاهەنــگ دەگێڕن و ســروودی نەتەوەیی‬ ‫دەچــڕن‪ ،‬بەشــێوەیەکی خۆنەویســتانە‬ ‫هەســت بەوە دەکات کەوا فاشیزم بەرەو‬ ‫دورگــە بریتانییەکــە هەڵهاتــووە‪ .‬لەناو‬ ‫ئێمــەدا پیداگۆگێک هەیــە‪ ،‬کە دەیەوێت‬ ‫پێشنیازی پرۆگرامێکی وەئاگاهاتنەوە ی‬ ‫‪ made in Germany‬بۆ ئەوانیتر‬ ‫لە هەموو دنیادا بکات‪.‬‬ ‫*لەئەڵمانیــادا بەخێرایــی ڕقیــان لە‬ ‫خرۆشــاندن دەبێتــەوە‪ .‬ئەو شــەڕەی بۆ‬ ‫یورگەن کلینزمان کرا ئەوەی پیشانداین‪.‬‬ ‫بۆچــی ئێمــە ناتوانیــن متمانەمــان بــە‬ ‫ڕاهێنەرەکەمان و بە تیپەکەمان هەبێت؟‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬متمانــە‪ ،‬بــژاردە و‬ ‫ئۆپشنێکی ئەڵمانی نییە‪ .‬ئێمە وتەکەی‬ ‫لێنین دەزانین‪ (( :‬متمانە باشە‪ ،‬کۆنترۆڵ‬ ‫باشــترە‪ .)).‬ئەڵمانەکان ئەمەیان کردووە‬ ‫بە‪ (( :‬متمانە باشە‪ ،‬گازندە باشترە‪.)).‬‬ ‫الی خەڵکی ئێمــە دۆخێکی بەکەمگرتنی‬ ‫تونــد هەیــە‪ .‬لەبەرئەمەیــە فەرمانگــەی‬ ‫ڕاهێنانــی ئەڵمانی لێرە ناخۆشــترە وەک‬ ‫لــە واڵتانــی تــر‪ .‬بــەاڵم بەشــێوەیەکی‬ ‫گشــتی وا دەبێت کە ڕاهێنەری واڵت هەر‬ ‫وەکو ڕێبــەری کۆمەڵێــک ڕاوچی وایە و‬ ‫ســەرکەوتنەکانی کاریگەرییــان لەســەر‬ ‫میزاج و باری دەروونی خەڵکی هەیە‪.‬‬ ‫*ئایــا ئێمــە هــۆی خۆمــان هەیــە‬ ‫کــە گازنــدە و ســکااڵ لــە دواهەمیــن‬

‫دەست دەکەوێت‪ .‬لەڕاستیدا هەردووکیان‬ ‫بــۆ کۆتاییەکــی زوو دانــراون‪ .‬پاڵــەوان‬ ‫لەســەر مەیدانی کوشتارەگەکە دەکەوێت‬ ‫و‪ ،‬ئەســتێرەش لە دووبارە گەڕانەوەی بۆ‬ ‫ژیانی ئاسایی و بەئەندامبوونەوەی ژیانی‬ ‫هاوشــارێتییەکەی‪ ،‬کە ئەمــەش هاوتای‬ ‫مەرگێکی ڕەمزییە و لە مۆدێلخســتنێتی‪.‬‬ ‫وەکــو تریــش‪ ،‬مەرگی زوو بــۆ زۆرینەی‬ ‫وەرزشــوانەکان شــتێکی خــراپ نییــە‪،‬‬ ‫چونکــە ئــەوان دوای هەڵکشــانیان ئیتر‬ ‫بــێ هیــچ ڕیزپەڕییــەک بێــزراو دەبــن‪.‬‬ ‫وەرزشکارە گرنگەکان تەنیا لەوێدا خۆیان‬ ‫دەگــۆڕن‪ ،‬کاتێــک وەکو بەرپرســیارێک‬ ‫لەناو مێشکە ڕزیوەکاندا بەردەوام دەبن‪.‬‬ ‫ئەوسا بۆ پاشماوەی ژیانیان هیچ شتێکی‬ ‫تــر ناکەن جگــە لەوەی ســزای هۆکاری‬ ‫ئەو درۆیانە بــدەن کە پێی ناودار بوون‪.‬‬ ‫ئەوان دەستپێکێکی پڕشنگداریان هەیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم کۆتاییەکی وێرانکــەر‪ .‬ئەمەش بۆ‬ ‫((ئاخیل‪/‬ئەســخیلۆس)) گلدراوەتــەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوەی ئــەو دامرکانەوەیەکــی‬ ‫ڕاستەقینەی نمایشەکەی بینی‪.‬‬ ‫*ناســینەوەی ڕاوچــی لــە دەیڤیــد‬ ‫بێکهامــدا یان لە ڕۆنالدینــۆدا‪ ،‬وەک دوو‬ ‫ئەســتێرەی تۆپی پێی مۆدێرن‪ ،‬شتێکی‬ ‫زەحمەتە؟‬ ‫سلۆتەردایک‪ :‬ئەســتێرە ئەمڕۆ دەبێت‬ ‫بــە ڕووناکییەکــی لەڕادەبــەدەر بــژی‪.‬‬ ‫چونکــە ئــەو خەســڵەتێکی پاســیڤی‬ ‫سەرنجڕاکێشــانی تیایە‪ :‬واتە خەڵک ئەو‬ ‫زۆر دەبینێــت و کەچی ئەو خودی خۆی‬ ‫هەر نابینێت‪ .‬وەاڵمی ئەمەش بریتییە لە‪:‬‬ ‫ببــەرە مۆدێل‪ .‬لە باشــترین حاڵەتیشــدا‬ ‫یاریکــەرەکان لەبەرئەوە ڕۆڵی ئەســتێرە‬ ‫بەباشی وازی دەکەن‪ ،‬کە هۆشیارییان بە‬ ‫جیهانی مۆدێلــەکان دەگۆڕن‪ ،‬بە نموونە‬ ‫دەیڤید بێکهام‪ .‬بەمجۆرە دەشێت یەکێک‬ ‫ئەوە نیشان بدات‪ ،‬کەوا خودی یاریکەرەکە‬ ‫خۆیشــی لە کرداری لەپاڵەوانخســتنەکە‬ ‫تێگەیشــتووە‪ .‬ئەنجامەکەشــی ئەمەیــە‪،‬‬ ‫لەمڕۆدا باشــتر وایــە وەک نێرەمووکێک‬ ‫دەر بکەویت نەک وەک پیاوێکی پاڵەوان‪.‬‬ ‫مۆدێلــی یاریکەرەکانی تۆپی پێ ڕەدووی‬ ‫تەوژمێکی گەشەســەندن کەوتووە کە لە‬ ‫سااڵنی شەســتەکانەوە لەئارادایە‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫بــەدوای شــەمەنەفەری نێرەمووکبــوون‬ ‫کەوتــن‪ .‬ئەمــەش بزووتنەوەیەکــی‬ ‫درێژخایەنە‪ ،‬کە تێیــدا پیاوان دەبێت لە‬ ‫خۆیان داماڵرێن و ئیتر وەکو بەکاربەرێکی‬ ‫ئۆفەرە کۆســماتیکییەکان و نمایشکاری‬ ‫بابەتەکانی ئارایشتکردن دەربکەون‪.‬‬ ‫*ئایــا تیپی نەتەوەیــی ئەڵمانی تیپی‬ ‫نێرەمووکەکانە؟‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬لەبنەڕەتــدا بەڵــێ‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی کلینزمــان بەرەنــگاری ئەوە‬ ‫دەبێتــەوە‪ .‬مــن پێموایــە ئــەو کورانــی‬ ‫‪ Kuranyi‬لەبــەر الوازی یاریکردنــی‬ ‫دەرنەکــردووە‪ ،‬بەڵکو لەســەر ئەوە لێی‬ ‫تووڕەیــە‪ ،‬چونکــە ئــەو نیوکاتژمێرێکی‬ ‫ئەوێت تاوەکو ڕیشــی دەتاشــێت و خۆی‬

‫ئەگەر مرۆ ڕاوچییە ناوەکییەکەی خۆی بەتەواوەتی ئیفلیج کرد و‪ ،‬بەتەواوەتی‬ ‫لەناوبرد‪ ،‬ئەوا یەکسەری دەگاتە ئەو بڕوایەی‪ ،‬کەوا لە جیهاندا هیچ شتێک لەو‬ ‫پەرچەکردارەی یاریزانەکان گەمژانەتر نییە کە دوای کردنی گۆڵێک پیشانی دەدەن‬ ‫کۆلێکتیڤێکی ســەیرین و بەشێکیشــمان‬ ‫بووینەتە ئەوانەی پێویستیان بە تۆڵەیە‪.‬‬ ‫وە لــەدوای ‪١٩٤٥‬ـــیشەوە دیســانەوە‬ ‫دەبینە کۆلەکتیڤێک کە خۆی ترســی لە‬ ‫پاڵهێزەکانی تۆڵەســەندنەوەی خۆی و لە‬ ‫چاودێرەکــەی هەیە‪ .‬ئێمــە ئەو گرووپە‬ ‫سەیرەین‪ ،‬کە تەنیا لە دۆخی پەشیمانیدا‬ ‫دەتوانێت پەیوەندییەکانی ناوەوەی خۆی‬ ‫بژێنێت‪.‬‬

‫پاڵەوانەکانمان دەکەین؟‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬ئێمە چیتــر پاڵەوانمان‬ ‫نییــە‪ .‬ئێمــە ئەوانمــان گۆڕیوەتــەوە بە‬ ‫ئەستێرەکان‪.‬‬ ‫*ئەی چی ئەســتێرە لــە پاڵەوان جیا‬ ‫دەکاتەوە؟‬ ‫ســلۆتەردایك‪ :‬پاڵــەوان زوو دەمرێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەســتێرە دەمێنێتــەوە‪ .‬لێــرەوە‬ ‫ئێمــە ڕوانگەیەکمــان بۆ ســەر ئەو بوارە‬

‫دەڕازێنێتــەوە‪ .‬ئەمــەش دەنگێکــی دژە‬ ‫نێرەمووکایەتییانــەی کلینزمانــە‪ ،‬واتــە‬ ‫پرۆتێستێکە لە دژی مۆدێل‪.‬‬ ‫*فیلۆســۆفی بەرلینی گونتەر گێباوەر‬ ‫دەڵێــت‪ :‬یاریکردن بە پێ‪ ،‬تاوەکو ئەمڕۆ‬ ‫وەک پرۆتێســتێکی بێدەنــگ ماوەتــەوە‬ ‫بەرامبەر بە کولتووری زانین‪.‬‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬منیــش هــەروای‬ ‫دەبینــم‪ .‬بــەالی منــەوە یەکێــک لــە‬

‫ســەیرترین پرســیارەکانی مێــژووی‬ ‫کولتوورییانەی نــوێ‪ ،‬بریتییە لە‪ :‬بۆچی‬ ‫ئێمــە ڕێنیسانســمان لە ســەدەی ‪ ١٥‬وە‬ ‫تاوەکو ســەدەی ‪ ١٩‬هەمیشە تەنیا وەکو‬ ‫دووبارە گەڕانەوەی ئەدەبیاتی ئەنتیک و‬ ‫هونەرەکان ژیانــدووە؟ هەموو یەکێکیش‬ ‫ئــەوە دەزانێت کەوا ئەنتیک کولتوورێکی‬ ‫بەرفراوانی جەماوەرییانەی جوانی هەبوو‪،‬‬ ‫کە بریتی بوو لە وەرزشی سەرەتایی‪ .‬بەاڵم‬ ‫ڕێنیسانسە کالسیکییەکەمان تەنیا ئەوەی‬ ‫لێ هێنایەوە کــە نەریتچییەکان تەنیا بە‬ ‫دەســتەکانییان ڕتووشی ڕووکەشەکانیان‬ ‫کــرد‪ .‬ماوەیەکــی زۆر درێــژ ئێمە دوودڵ‬ ‫بووین لەوەی کە وەرزشــکارەکانیش‪ ،‬لە‬ ‫پــاڵ هونەرمەندەکان و فیلۆســۆفەکان و‬ ‫زاناکاندا‪ ،‬وەکو فیگورێکی جوانی ئەنتیک‬ ‫دووبــارە بهێنینــەوە‪ .‬وا نزیکــەی ‪١٠٠‬‬ ‫ساڵێک دەبێت ئەم فیگورە گەڕاوەتەوە و‬ ‫لەوکاتەشــەوە بوونی خۆی سەلماندووە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ دووبــارە دەرکەوتنــەوەی ئــەو‬ ‫دیسانەوە سەرقاڵبوونێکی پڕاوپڕ هەیە بۆ‬ ‫خرۆشــە تیمۆتیکییەکانی مرۆڤ‪ .‬بەپێی‬ ‫زانســتە بنەڕەتییــە پســایکۆلۆگییەکانی‬ ‫گریــک‪ ،‬ئێمە تەنیا ئیرۆس مان نییە‪ ،‬کە‬ ‫وامــان لــێ دەکات حەزمان لە شــتەکان‬ ‫بێت‪ ،‬بەڵکو ئێمە تیمۆسیشمان هەیە کە‬ ‫هانی مرۆڤ دەدات ڕەمەکەکانی خۆیشی‬ ‫کارا بکات‪.‬‬ ‫*لــەم ڕۆژگارەدا ئێمــە ڕەمــەک و‬ ‫خەسڵەتەکانمان لەڕێی توانای لێسەنین و‬ ‫یاریکردن بە تۆپەکەوە پیشان دەدەین؟‬ ‫سلۆتەردایک‪ :‬بێگومان ئەوەشە‪ .‬دواجار‬ ‫ئێمە وێرامــان کولتوورە جەماوەرییەکەی‬ ‫ئەنتیــک بهێنینــەوە‪ .‬واتــە یــاری نوێی‬ ‫زۆرانبــازی نمایش بکەیــن‪ .‬لەبەرئەوەیە‬ ‫ئێمە ماوەیەکە یاریگای گریکی و ئارێنای‬ ‫ڕۆمی دروست دەکەینەوە‪.‬‬ ‫*کەواتە بۆچی وەرزشــکارەکان وەها‬ ‫درەنگ پەیداکرانەوە؟‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬لەبەرئــەوەی هەســت‬ ‫بەوە دەکرا‪ ،‬کەوا شتێکی مەترسییە گەر‬ ‫بەم وزانــەوە یاری بکرێــت‪ .‬چونکە گەر‬ ‫ڕێ بــە خەڵکی بدرێت خۆیــان لە ئارێنا‬ ‫و گۆڕەپانەکانــدا کۆبکەنــەوە‪ ،‬ئەمە زۆر‬ ‫بــە ئاســانی دەبووە شــتێکی سیاســی‪.‬‬ ‫ئەوکاتەشــی کە ئیتر زانرا ئەم شــێوازە‬ ‫وەرزشــییانەی کۆبوونــەوەی جەماوەری‬ ‫نابنە مایەی ڕاپەڕین و شۆڕشکردن‪ ،‬ئیتر‬ ‫لــە هەموو الیەکەوە ئەم قەفەزە نوێیەی‬ ‫کولتووری جەماوەرییان دانا‪ .‬ســەردەمی‬ ‫ئەنتیک لەمــەدا نموونەیەکی پڕاوپڕی بۆ‬ ‫بەجێهێشــتووین‪ ،‬کە بریتییە لە‪ ،‬شێوەی‬ ‫پلیکانەیی گۆڕەپان و ئەرێناکان‪ .‬خۆ گەر‬ ‫تەنانەت تەماشــای یاریگا مۆدێرنەکانیش‬ ‫بکەین‪ ،‬وەکــو ئارێنای ئالیانز لە میونخ‪،‬‬ ‫یەکڕاست ئەوە دەناســینەوە‪ ،‬کەوا ئەمە‬ ‫هەر هەمان کۆلۆســیۆمە‪( .‬کۆلۆســیۆم‪:‬‬ ‫بینایەکــی بازنەیی گەورەیە و لەشــێوەی‬ ‫پلیکانەدا و ناوەڕاستەکەی گۆڕەپانە‪ ،‬ئەم‬

‫گۆڕەپانە لە ئەرشیتێکتۆری ڕۆمییەکانە‪.‬‬ ‫وەرگێڕ‪).‬‬ ‫*بەس لە ئارێنا مۆدێرنەکاندا بەهۆی‬ ‫بوونی لۆچی کەســانی بــواری تایبەت و‬ ‫بیزنیس کالسەوە هاندەرە کالسیکییەکان‬ ‫وەدواوە خراون‪.‬‬ ‫سلۆتەردایک‪ :‬ئەم وەرچەرخانە بەدوای‬ ‫تەوژمێکی بنەڕەتییانەی گەشەســەندنی‬ ‫کاپیتالیزمــدا هات‪ ،‬واتــە گۆڕانی کرێکار‬ ‫بــۆ یاریکــەر و بــۆ بۆرســەکار‪ ،‬بــەالی‬ ‫ئەمانەشــەوە شتێکی ئاســاییە ئامادەی‬ ‫ئەوە بن‪ ،‬کە پەیوەندی نێوان ئیشــکردن‬ ‫و پارەپێدان لە یەکتری جیا بکەنەوە‪.‬‬ ‫وەک ئێمــە هەمــووان دەزانین مووچە‬ ‫شــتێکە پەیوەنــدی بــە ئیشــکردنەوە‬ ‫هەیە‪ .‬بەاڵم ئەمــڕۆ مووچە بەش ناکات‪،‬‬ ‫بەڵکــو خەڵکی مووچەی زیادەی دەوێت‪.‬‬ ‫کەواتە داواکردنی مووچەی زیادە بریتییە‬ ‫لــە فۆرمێکــی هەنووکەییانــەی قازانــج‬ ‫پێشبینیکردن‪ .‬بێگومان ئەم کۆمەڵەیەش‬ ‫لەیاریــگادا خۆیان دەبیننــەوە‪ ،‬و لەوێدا‬ ‫لەنێــو یەکتریــدان‪ .‬واتە ئەو کەســانەی‬ ‫لەســەر چیمەنەکــەدان لەگــەڵ ئەوانەی‬ ‫لەســەر کورســی ناو لۆچەکاندان هەمان‬ ‫دڵ و ڕۆحیــان هەیە‪ .‬هەموو دەزانن‪ ،‬کە‬ ‫مەسەلەکە هەر لەبەر مووچە زیادەکەیە‪.‬‬ ‫ئێمــە وردە وردەش لــەوە تێدەگەیــن‬ ‫کــە ئەمــە چەندێــک ترســناکە‪ ،‬چونکە‬ ‫تادێــت ئێمــە ئەنجامــە نامۆرالییەکانــی‬ ‫سیســتەمەکەمان پتر بــۆ دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫وەکوتریش یاریگای پۆستمۆدێرن بریتییە‬ ‫لە ماشــینەیەکی ڕەقی هەقیقەت‪ .‬جیاواز‬ ‫لــە شــانۆی مۆدێــرن‪ ،‬کە تێیــدا هەر لە‬ ‫ســەرەتاوە دۆڕاوەکان دێنــە سەرشــانۆ‬ ‫و لەســەر گێچەڵەکانیان قســە دەکەن و‬ ‫بەردەوام خۆیانــی پێوە گرێ دەدەنەوە‪،‬‬ ‫کەچی لــە ئارێنای مۆدێرندا مەســەلەکە‬ ‫هەمیشــە تەنیــا ســەبارەت بــە زەوقــی‬ ‫جیاکردنــەوە کۆنەکەی نێــوان بردنەوە و‬ ‫دۆڕانە‪.‬‬ ‫*تۆپــی پــێ نموونەیەکــی بەهێزە بۆ‬ ‫گڵۆبالیــزم‪ .‬هەندێک تیپی ئەڵمانی هەیە‬ ‫زۆر دەگمــەن یاریکەرێکــی ئەڵمانی تێدا‬ ‫بێت‪ .‬لە یاری کۆتایی چامپیۆن لیگەدا بۆ‬ ‫ئارســێنال دووانیــان ئینگلیزی بوون‪ ،‬وە‬ ‫بۆ بەرشەلۆنەش تەنیا سیانیان ئیسپانی‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫ســلۆتەردایک‪ :‬ئــەوەی لــەو فینالەدا‬ ‫بینیمــان‪ ،‬بریتــی بــوو لــە یــاری دوو‬ ‫هەڵبــژاردەی جیهان کە یانــە لۆکاڵەکان‬ ‫نەخــۆش دەخەن‪ .‬بەاڵم ئەمــەش مانای‬ ‫ئــەوەش دەگەیەنێت‪ ،‬کــەوا یانەی تۆپی‬ ‫پــێ و شــارەکەی بەهەمانشــێوە خۆیان‬ ‫دەگــۆڕن بــۆ شــوێنگە‪ ،‬بەهەمانشــێوە‬ ‫شــارەکانیش بەوجۆرەی هەن خۆیان بۆ‬ ‫شــوێنگەکان دەگۆڕن‪ .‬چونکە لە چاخی‬ ‫گلۆبالیزاندنــەوە‪ ،‬واتــە لە ســاڵی ‪١٤٩٢‬‬ ‫بەدوواوە نیشتمان گۆڕاوە بۆ شوێنگە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )479‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/11/2‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫دوو چاوی چۆڵم هەیە‬ ‫بە دەموچاوێكی بەتاڵەوە‬

‫ڕامیار مەحمود‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫دوو چاوی چۆڵم هەیە‬

‫باشبونێكم بێتەڕێ‪...‬‬

‫بە دەموچاوێكی بە تاڵەوە‬

‫لە ڕۆژگارێكدا بێهیواكان خەون نابینن‪،..‬‬

‫دوو قاچی بێ ئامانج‬

‫تۆزی سەر ئاوێنەكە بسڕەوە‪،..‬‬

‫لە سەر كەمەرێكی شكاو‬

‫بزانە خۆت نابینیت‪..‬‬

‫توشی ڕووداوی ڕۆژگار هاتووم‬

‫دەرفەتێك هەر ئەبێت بڵێی من كێم‪..‬؟‬

‫توشی ڕووداوی خەڵك هاتووم‬

‫گریامن ئەوە نازانیت‪،..‬‬

‫دڵێكیش كە شاردوومەتەوە لە زەمان‬

‫مرۆڤ بە پرسیاركردن ون ئەبێت‪...‬‬

‫بەاڵم بەداخەوە‬

‫ئاخاوتن لە بارەی ڕاستیەوە ئاژاوە ئەخاتەوە‪...‬‬

‫ئاشكرام كردووە بۆ زمان‬

‫تۆزی سەر ئاوێنەكە بسڕەوە‬

‫ئەو تەنها لە خۆی و خۆی ئەدوێت‪...‬‬

‫بزانە خۆت نابینیت‬

‫لە ڕۆژێكدا مرۆڤ لە خودی خۆی ون ئەبێت‬

‫دەرفەتیش هەبوو هیچ مەڵێ‪...‬‬

‫ئەبێت چاوەڕوانی پەیامێك بین لە شاعیرانەوە‬

‫دونیا هەر بەردەوام ئەبێت‬

‫هیوا هیچ سودێكی نییە‬

‫مرۆڤ نازانێت لە سەفەركردندایە بەرەو مەرگ‪،..‬‬

‫بەاڵم هەر پارێزەرم بۆ ژیان‬

‫ئەگین سواری كەشتی ژیان ئەبوو‪...‬‬

‫چونكە مردن خۆی هەیە‬

‫وەك هەموو شەوێك‬

‫من بە خۆشی ژیانم دیوە بە خۆمەوە‬

‫بە دڵێكی گورشاوەوە لەودیو پەنجەرەكەوە سەیری شار ئەكەم‬

‫بە خۆشی ژیان واتا بە ئازادی ژیان‬

‫جگەرە ئەكێشم و شەراب ئەخۆمەوە‬

‫لە شوێنی خۆت بژی‬

‫نە سەرەوەم ماوە نە خوارەوە‬

‫جیهان تەنها درۆیەكەو هیچی تر‬

‫نە الی ڕاست و چەپ‬

‫ئەوە چ ئەفسانەیەكە هەست بكەیت لە جیهاندایت‬

‫من بۆشاییەكم و هیچی تر‬

‫ژیان كە دەرگای نەبوو خۆشە‬

‫من لەو شاعیرانە نیم خەون ببینم‬

‫جیهان فراوان ئەبێت‬

‫ئۆقیانوس و زریانەكان لە سەر وەرەقە بنوسمەوەو‬

‫تۆ گۆرانییەك ئامادەكە بۆ ئەو ڕۆژە‪...‬‬

‫دروشمێ یان دوان هەڵواسم بە هەوادا‬

‫ئەگەر لە سەرەوە تەماشا كەیت‬

‫من بە شوێن ونبونی خۆمەوەم‬

‫جیهان لە ژێر سەروەری مردندا نییە‬

‫بە شوێن ئەوانەوەم كە ون بوون‬

‫ئەم شارەتان لێ كردم بە ژەهر‬

‫من ونبوون ئەنوسمەوە لەم ژیانەدا‬

‫تەنها مەگەر لە دڵی خۆما پیاسەكەم‪...‬‬

‫سەرباری هەموو ناخۆشییەك‬

‫تۆ ناگەیتە شوێنی خۆت‬

‫هیوا ناخوازم هەرگیز لە دایك نەبوومایە‬

‫چونكە بەڕێوەی‬

‫با بە دڵی خۆشم نەبێت‬

‫لە دایك بوویت بۆ ئەوەی بەڕێوە بیت‬

‫بەو شێوەیە ئەژیم كە بۆم هەڵبژێردراوە‬

‫هەموو كەسێك لە شوێنێكدا ال ئەدات و وچان ئەدات‬

‫ئەو شتانەی كە گشتی و گەورەن‬

‫باشە ئەی شادومانی تۆ كێشەو لەگەڵ مندا چییە؟‬

‫هیچ بایەخێكم بۆی نییە‪.‬‬

‫جاران باش بووم بەس كێشەم ئەهاتە ڕێ‬ ‫ئێستا خۆم كێشەیەكی ڕەهام و چاوەڕێم‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ئۆكتۆبەر ‪2015‬‬

‫ذمارة (‪ )270‬دوشةممة ‪2015/11/2‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪270‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )270‬دوشةممة ‪2015/11/2‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫ئەردۆگانیزم و دادوگەشەپێدان‪ ،‬وەك‬ ‫دوا ئومێدی ئیسالمیزم‪ ،‬بەرەو ئاوابونە‬ ‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫ئــەردۆگــانــیــزم دوا مۆدێلی ئیسالمیزمە‬ ‫لەناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و تەنانەت‬ ‫لە جیهانیشدا‪ ،‬بەاڵم ئەم مۆدیلە پاش نزیك‬ ‫لە سێنزە ساڵ لە حوكمڕانی و بەڕێوەبردنی‬ ‫واڵتێكی گەورەی وەكو توركیا‪ ،‬پاش ئەوەی‬ ‫لە ‪ 2002‬زۆرینەی پەرلەمانی هێنا و بەتەنها‬ ‫حكومەتی دروستكرد‪ ،‬بەاڵم لەدوا هەڵبژاردندا‬ ‫شكستی هێنا و چیتر لــە هەڵكشان و‬ ‫بانگەشەكردن و پرشنگداری و نمونەیەكی‬ ‫سەركەوتو نەماوە و پاش داكشان لە دوا‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا بەرەو ئاوابون دەچێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئەم هەڵبژاردنەش شكست بێنێت‪ ،‬ئەوا ئەو‬ ‫ئاوابونەی لە پێشبینییەكان و لێكدانەوەكانەوە‬ ‫باسدەكرێت‪ ،‬دەبێتە فاكت‪.‬‬ ‫مۆدێلی ئیسالمیزمی توركی مۆدێلێكی‬ ‫تایبەتبو لە ناوچەكەدا‪ ،‬بەتایبەت ئەگەر‬ ‫بەراوردبكرێت بە مۆدێلی عەرەبی و فارسی‪.‬‬ ‫لەنێو ئیسالمیزمی عەرەبیدا ئیخوانیزم لە‬ ‫دامەزراندنییەوە پاش زیاتر لە ‪ 80‬ساڵ توانی لە‬ ‫بەهاری عەرەبیدا لە چەند واڵتێكی وەكو میسر‬ ‫و تونس سەربكەوێت و حكومەت پێكبهێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم هەر زو لەبەر بێئەزمونی و لەبەر ئەو‬ ‫ئەجێندا ئاینییەی كە لە خەیاڵیاندا دەیانەویست‬ ‫بیهێننە واقیعەوە و جگە لە بانگەشەكردن‬ ‫هیچ خزمەتێك و بەرەوپێشبردنێكی بۆ واڵت‬ ‫و هاواڵتی و مەدەنیبون تێدا نەبو‪ ،‬وەالنران‪.‬‬ ‫مۆدێلی ئەردۆگانیزمیش لەڕوی بونیاد و خەون‬ ‫و خولیاكانییەوە‪ ،‬ســەڕای جیاوازییەكانی‪،‬‬ ‫دەركــەوت كە زۆر نزیكە لە ئیخوانیزمەوە‪.‬‬ ‫بۆیە پاش شكستی ئیخوانیزم ئەردۆگانیزم‬ ‫تاكە هیوا و دوا قەاڵی ئیسالمیزمە و هەمو‬ ‫ئیسالمییەكانی جیهان‪ ،‬بەتایبەت ئیسالمیزمی‬ ‫عەرەبی و خۆڕهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫مۆدێلەش پاش سێنزە ساڵ روو لە لێژییە‪.‬‬ ‫ئەم مۆدێلە ئیسالمییە كە خۆی لە حیزبی‬ ‫داد و گەشەپێداندا بەرجەستەكردوە‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوەی توانی لەماوەی ‪ 10‬ساڵێكدا هەندێك‬ ‫گوزەرانی خەڵكی توركیا گەشەپێبدات و بەرزی‬ ‫بكاتەوە و لەگەڵ سیستەمی نوێی دەوڵەتداریدا‬ ‫رێبكات‪ ،‬لەنێو حیزبە ئیسالمییەكانی دیكەدا‬ ‫بویە نمونە و روگەیەك‪ ،‬بەتایبەت لە جیهانی‬ ‫عەرەبیدا‪ .‬ئەوەبو لە بەهاری عەرەبیدا زۆرێك دامەزران و ئەو حیزب و نمونەیان كردە روگە‪ .‬تاكو دەستوری واڵت لە پەرلەمانییەوە بكاتە هەوڵ بڕیاری دوبارە هەڵبژاردنەوە درا‪.‬‬ ‫ئــەم رەوتـــە ئیسالمییە توركیە‪ ،‬لەبەر‬ ‫حیزب و رێكخراو بەناو و پەیڕەو و پرۆگرام بەاڵم ئەم روگەیە پاش دوا هەڵبژاردن كە لە سەرۆكایەتی‪ .‬ئەردۆگان و حیزبەكەیشی رازی‬ ‫و ئاراستەوە بەالسایكردنەوە و چاوتێبڕینی ‪ 2015‬لە توركیا ئەنجامدرا نەما و شكستی نەبون لەگەڵ ئەوانی دیكەدا حكومەتی بنكە ئەو شكستانەی لە بــواری ئابوری و بەرەو‬ ‫ێ فراوان دروستبكەن و وەكو دوا ئومێد و دوا تاكڕەویبردنی واڵت و شكستهێنانی پرۆسەی‬ ‫نمونەی ئەردۆگانیزم و حیزبی داد و گەشەپێدان هێنا و نەیتوانی زۆرینەی پەرلەمان بهێن ‌‬ ‫ئاشتی توركی‪ -‬كوردی و خەونی گێڕانەوەی‬ ‫خەالفەتی عوسمانی و بە ئیسالمیزەكردنی‬ ‫كۆمەڵ و یاسا‪ ،‬هەمو پێشبینییەكان ئاماژە‬ ‫بەوە دەكەن كە ئەگەر لە هەڵبژاردنی نوێشدا‬ ‫كەمتر نەهێنێت ئەوا ئەو زیادە ناهێنێت كە‬ ‫پێشتر هەیبوە‪ .‬بۆیە بە زۆرینەی پێوەرەكان‬ ‫ئەردۆگانیزم‪ ،‬وەكو دوا مۆدیل و قەاڵ و نمونەی‬ ‫ئیسالمیزم لە جیهاندا‪ ،‬شكستی هێناوە و‬ ‫بەرەو ئاوابونە‪.‬‬

‫مۆدێلی ئەردۆگانیزمیش لەڕوی بونیاد و خەون و خولیاكانییەوە‪،‬‬ ‫سەرەڕای جیاوازییەكانی‪ ،‬دەركەوت كە زۆر نزیكە لە‬ ‫ئیخوانیزمەوە‪ .‬بۆیە پاش شكستی ئیخوانیزم ئەردۆگانیزم تاكە‬ ‫هیوا و دوا قەاڵی ئیسالمیزمە و هەمو ئیسالمییەكانی جیهان‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئیسالمیزمی عەرەبی و خۆڕهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫مۆدێلەش پاش سێنزە ساڵ روو لە لێژییە‬

‫بە زۆرینەی پێوەرەكان ئەردۆگانیزم‪ ،‬وەكو دوا مۆدیل‬ ‫و قەاڵ و نمونەی ئیسالمیزم لە جیهاندا‪ ،‬شكستی‬ ‫هێناوە و بەرەو ئاوابونە‬ ‫هونەر وەك فاكتێكی خودگەرایی و‬ ‫بابەتگەرایی‬

‫‪2‬‬

‫سەنگەر قوباد‬

‫چەمكی «برایەتی ئیسالمیی»‌و نەخشی‬ ‫لەسەر بزاڤی سوننەگەرایی لە ئێران‬

‫‪3‬‬

‫بەرزانی مەال تەها‬

‫بەبۆنەی یادی لەدایكبونی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالمەوە‪:‬‬

‫وتارێك وەك‬ ‫زمانحاڵی‬ ‫پێغەمبەر بۆ‬ ‫موسوڵمانانی‬ ‫ئەمڕۆ‬

‫خەسرەو مەحمود‬ ‫موسوڵمانان ساڵوتان لێبێت‪:‬‬ ‫بەر لە هەر شتێك ناچارم ئەوە بڵێم كە دەبوایە‬ ‫وەك شوێنەكەوتوانی خۆم نەتانناسمەوە‪ .‬لەراستیدا‬ ‫ئەوەی لە ئاینەكەی من لەئێوەدا ماوەتەوە‪ ،‬تەنیا‬ ‫پەرستشێكی وشـك‌و بێگیانە‪ ،‬لـــەدەرەوەی ئەمە‬ ‫هەموی بۆ من مایەی ئازاری ویژدانە‪ .‬من بۆ ئەوە‬ ‫هاتم بتانكەم بەبرا‪ ،‬كەچی دوای من زۆری نەبرد‬ ‫شمشێرتان لەیەكتر هەڵكێشا‪ .‬ویستم ئەقڵتان بخەنە‬ ‫گەڕ‪ ،‬كەچی بیركردنەوەی خۆتان بەخورافە سپارد!‬ ‫هەوڵی سەرەكیم رزگاركردنتان بو لەدەست نەریتی‬ ‫پێشینان‪ ،‬بەاڵم ئێوە دەیپەرستن! گوتم من خودا‬ ‫نیم‌و بەشەرم‪ ،‬كەچی وەك شەریكی ئەو دامدەنێن‌و‬ ‫بۆمن بۆتە مایەی شەرم! هەرچەند گوتم دەستبگرن‬ ‫بە قورئانەوە‪ ،‬وتەگەلێكتان بەناوی منەوە هەڵبەست‌و‬ ‫قورئانتان فەرامۆشكرد‪ ،‬لەبەركردنی ئەو وتانەتان‬ ‫بەگرنگتر زانی لە گرنگیدان بەكتێبەكە‪ .‬ئێستای‬ ‫خۆتان لەپێناو مێژوی دوای مندا فەرامۆشكرد‪.‬‬ ‫شورەییە بۆ ئێوە خەڵكی داوای ئیجتیهادی نوێتان‬ ‫لێبكەن‌و ئێوەش بە تەقلید روبەڕویان ببنەوە‪ ،‬داوای‬ ‫ێ بكەن‌و بەوتە هەڵبەستراوەكانی‬ ‫تەفسیری تازەتان لـ ‌‬ ‫من دژیان بوەستنەوە! چاكسازیی لە ئاینەكەتاندا‬ ‫بەشێواندن دەزانن‪ ،‬زۆر سەیرە بەو رادەیە نەزانن‪.‬‬ ‫الی ئێوە هەوڵی گۆڕانكاریی یەكسانە بەگەڕانەوە‬ ‫بۆ رابردو‪ ،‬بۆ زیندو راگرتنی ژیان پەنا دەبەن بۆ‬ ‫كولتوری مردو! من هاتم ژیانتان بۆ رۆشن بكەمەوە‪،‬‬ ‫نەك لەگەڵ شەوەزەنگ ئاشتتان بكەمەوە! لەجیاتی‬ ‫دژایەتیكردنی دڕەندەیی مرۆڤ‪ ،‬لەپێناو سوننەو‬ ‫شیعەدا شەڕدەكەن‪ ،‬بەخەیاڵ مەدالیای فیرقەی‬ ‫ناجیە بۆخۆتان دەب ــەن! ئاینەكەمتان فرۆشت‬ ‫بەسیاسەت‪ ،‬بەپول‌و پارەو تەماع‌و تیجارەت!‬ ‫خەمی گەورەی من دابڕان بو لە رابردو‪ ،‬خەونی‬ ‫ئێوە گەڕانەوەیە بۆی‪ ،‬لەژیاننامەی دەستكردی‬ ‫ئێوەدا خــۆم ناناسمەوە‪ ،‬مەگەر پێمبڵێن ئەوە‬ ‫تۆی! لەو كەنااڵنەدا كە گوایا هی ئاینی منن‪ ،‬خاڵە‬ ‫وەرچەرخێنەرەكانی منی تێدا ونن‪ .‬تاكەی هەوڵدەدەن‬ ‫من لە خەیاڵی خۆتانەوە ببینن؟! هەمیشە دور لە‬ ‫رەهەندە زیندو و واقیعیەكانی ژینن؟!‬ ‫دەرگ ــای ئیجتیهادتان داخــســت‪ ،‬دینی منتان‬ ‫دواخست‪ .‬قسەتان خستە جێگای كردەوە‪ ،‬خولیاتان‬ ‫هــەردەم خــواردن و خــەوە‪ .‬لەخەڵكی زیاتر پارە‬ ‫پەرستن‪ ،‬بەباسی قەناعەت بێزار و پەستن‪ .‬مەعریفە‬ ‫لەالتان هەر لەبەركردنە‪ ،‬هەوڵی تێگەشتن سەختە و‬ ‫مردنە‪ .‬فیز و غورورتان دنیای داگیركرد‪ ،‬پێتان وایە‬ ‫مرۆڤەكان بۆتان بون بە پرد‪.‬‬

‫حەق لە ئیمانی حه‌الج و‬ ‫حه‌زره‌تی محەمەددا‬ ‫فيدا مورادخان‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )270‬دوشةممة ‪2015/11/2‬‬

‫‪2‬‬

‫ئیسالم و كۆیالیەتی‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫یاسای کۆیالیەتی لە ئیسالمدا یەکێکە‬ ‫لە تایبەتمەندیەکانی ئیسالم کە پێش‬ ‫زۆر الیەنی تر سەرنج ڕادەکێشێت و لە‬ ‫دەقە ئیسالمیەکانیشدا زەق دیارە‪ ،‬و لە‬ ‫ڕاستییشدا بونی ئەم یاسایە لە ئیسالمدا‬ ‫بــۆ ئایینێک لــەو قۆناغە مێژوییەی‬ ‫خۆیدا چاوەڕوان‌کراو و سروشتیە‪ ،‬لەو‬ ‫قۆناغەدا ڕژێمی کۆیالیەتی بەشێک بوە‬ ‫لە سیستەمی کۆمەاڵیەتی‪ .‬بەاڵم عەقڵی‬ ‫ئیسالمی لەم سەردەمەدا نایەوێت دان‬ ‫بەم ڕاستیە و بەم الیەنە زەق و ڕونەی‬ ‫ئیسالمدا بنێت‪ ،‬بۆیە گوتاری ئیسالمیی‬ ‫نــوێ ســورە لەسەر پەردەپۆش‌کردنی‬ ‫بابەتەکە و بەڵکو وێنەکردنەوەی لە‬ ‫زەینی خەڵکدا بە شێوەیەکی جیاواز‪،‬‬ ‫بۆیە هەمیشە لە مەالكان و ئیسالمەكانی‬ ‫دەبیستین کە دەڵێن‪ :‬ئیسالم كۆیالیەتیی‬ ‫لەناو بردوە و چەندین حوكمی شەرعیی‬ ‫دەركردوە بۆ ئەوەی كۆیلە ئازاد بكرێت‬ ‫نەك خەڵكی ئازاد بكرێتە كۆیلە!‬ ‫با بزانین ڕاستی لەم بابەتەدا چیە‪:‬‬ ‫ڕاستە ئیسالم بۆ خۆی کۆیالیەتیی‬ ‫دانەهێناوە‪ ،‬و ڕژێمێک بوە لە کۆمەڵگادا‬ ‫هەبوە و چینایەتیی ئازاد و کۆیلە لە زەین‬ ‫و بیری هەمو کۆمەڵگاکەدا ڕیشەداکوتاو‬ ‫بــوە‪ ..‬و ڕاستە ئیسالم هەندێك مەرج‬ ‫و یاسای داناوە بۆ ئازادكردنی كۆیلە و‬ ‫مرۆڤی هەڵ‌ناوە بۆ ئازادكردنی كۆیلە‪،‬‬ ‫یان بۆ «کەففارەت» ی هەندێک تاوان‬ ‫و گوناهی وەکو (کوشتنی نائەنقەست)‬ ‫و (ظيهار) و (سوێندی بەتاڵ) باسی‬ ‫ئازادکردنی «کۆیلەیەک» دەکات وەکو‬ ‫ئیختیارێک‪ ،‬لە الیەكی تریشەوە هەندێك‬ ‫یاسای داناوە دەربــارەی كۆیلەكان یان‬ ‫یاسای تایبەتیی بۆ كۆیلەكان دانــاوە‬ ‫(وەكــو ئــەوەی ســزای زینایان نیوەی‬ ‫سزای ئازادەكانە)‪ ،‬بەاڵم لە الیەكەوە‬ ‫ئەوە خۆی لە خۆیدا گریمانكردنی ئەوەیە‬ ‫كە ڕژێمی كۆیالیەتی هەر دەمێنێت‪،‬‬ ‫دانانی ئەو جــۆرە یاسایانە لە خۆیدا‬ ‫چاوەڕوانكردنی مانەوەی ئەو ڕژێمەیە‪.‬‬ ‫هەر ئەمە بۆ خۆی نیشانەیە بۆ ئەوەی‬ ‫تەوەققوعی نەکردوە ڕۆژێک بێت کۆیلە‬ ‫نەمێنێت و کۆیالیەتی قەدەغە ببێت!‬ ‫چاوەڕێ بوە هەتا موسوڵمان هەبێت و‬ ‫تــاوان و گوناهی لەو جۆرە (کوشتنی‬ ‫نائەنقەست‪ ،‬یان «ظيهار» و سوێندی‬ ‫بەتاڵ) بکات؛ کۆیلەش هەبێت ئازادی‬ ‫بکات وەکو کەففارەت!‬ ‫كە ئێستە لە قورئانیشدا ئەو جۆرە‬ ‫یاسایانە ماون‪ .‬لە فیقهیشدا ئەو یاسایانە‬ ‫تا ئێستەش دەخوێنرێن‪ ،‬و لە ڕاستییشدا‬ ‫موسوڵمانی ئێستە لە الیەنی ئیسالمەوە‬ ‫هیچی لەسەر نیە ئەگەر كۆیلەی هەبێت‪،‬‬ ‫واتە تا ئێستەش بڕیارێكی ئیسالمیی‬ ‫پیرۆزكراو نیە بە هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫كــۆیــایــەتــی‪ .‬بــە شــێــوەیــەكــی گشتی‬ ‫دەتوانین بڵێین ئیسالم تەنها كۆیالیەتیی‬ ‫ڕێك‌خستوە و «تنظيم» ی كردوە نەك‬ ‫قەاڵچۆی كردبێت‪.‬‬ ‫كاتێكیش ئیسالم مرۆڤێكی موسوڵمان‬ ‫هەڵ‌دەنێت بۆ ئەوەی (كۆیلەیەك) ئازاد‬ ‫بكات‪ ،‬ئەمە یەكێكە لەو «صهدەقه» و‬ ‫خێرانەی كە لەسەر موسوڵمانی پێویست‬ ‫دەكات‪ .‬سەرنج بدە دەڵێت‪َ ( :‬ف ُّك َر َق َب ٍة‪،‬‬ ‫َأ ْو إ ِْط َعا ٌم ِف َي ْو ٍم ِذي َم ْس َغ َب ٍة َي ِتي ًما َذا َم ْق َر َب ٍة‬ ‫َأ ْو ِم ْس ِكي ًنا َذا َم ْ َ‬ ‫ت َب ٍة) (البلد‪،)١٦-١٣ :‬‬ ‫بەم شێوەیە لەگەڵ خێر و نانداندا ڕیزی‬ ‫كردوە‪ .‬لێرەشدا ناڵێت «فك الرقاب»‬ ‫بەڵكو هەر دەڵێت «رقب ٍة» واتە یەك‬ ‫كۆیلە! بەاڵم هەندێك جاریش بەگشتی‬ ‫دەڵێت‪ :‬پــارەی صهدەقە (زەكــات) بۆ‬ ‫ئازاكردنی كۆیلەكانیش سەرف بكرێن‬ ‫الر َقابِ ) (البقرة‪ ،١٧٧ :‬التوبة‪،)٦٠ :‬‬ ‫( َو ِف ِّ‬ ‫بەاڵم ئەمەش هەر سنوردارە‪ ،‬ئەگەر وا‬ ‫نەبێت؛ ئەی بۆ بە پارەی زەكات هەمو‬ ‫كۆیلەكان ئــازاد نەكراون؟ بۆیە باسی‬ ‫كۆیلەكان لــێــرەدا هــەر وەكــو ڕێگە و‬ ‫بوارێكی خێركردن باس كراوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫لە دەقی یەكەمدا دوای باسی خزم و‬ ‫هەتیو و هەژار و ڕێبوار و سواڵكەر باسی‬ ‫كۆیلە دەكات‪َ ( :‬وآ َتى ْ َ‬ ‫ال َ‬ ‫ال َع َلى ُح ِّب ِه َذوِي‬ ‫الْ ُق ْر َبى َوالْ َي َتا َمى َو ْ َ‬ ‫َ‬ ‫السبِيلِ‬ ‫ال َسا ِكني َوا ْبنَ َّ‬

‫السا ِئ ِل َ‬ ‫الر َقابِ ) (البقرة‪،)١٧٧ :‬‬ ‫ني َو ِف ِّ‬ ‫َو َّ‬ ‫لە دەقی دوەمیشدا باسی نەدار و هەژار‬ ‫و ئەوانەی سەرپەشتیی كۆكردنەوەی‬ ‫زەكــات دەكــەن و ئــەوانــەی دەسەاڵتی‬ ‫ئیسالمی دەیەوێت دڵیان لەسەر ئیسالم‬ ‫دامـــەزراو بكات‪ ،‬دەخاتە پێش باسی‬ ‫ات لِ ْل ُف َق َرا ِء َو ْ َ‬ ‫ني‬ ‫الص َد َق ُ‬ ‫ال َسا ِك ِ‬ ‫كۆیلە‪( :‬إ َّ َِنا َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َوالْ َعا ِم ِل َ‬ ‫ِ‬ ‫ف‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫ة‬ ‫ف‬ ‫ل‬ ‫ؤ‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫الر َقابِ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ني َع َل ْي َها َ‬ ‫ْ َ ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِيلِ‬ ‫ِيلِ‬ ‫السب )‬ ‫َوالْ َغا ِر ِمني َو ِف َسب الل َوا ْب��ن َّ‬ ‫(التوبة‪.)٦٠ :‬‬ ‫ئیتر ماددە و كەرەستەی ئەم خێرەش‬ ‫هەر بونی كۆیلەكەیە‪ .‬واتە ـ بەكورتی ـ‬ ‫كۆیلە پارە و سەرمایە بوە‪ ،‬بۆیە لەجێی‬ ‫(«صهدەقە» و «کەففارەت» بە پارە)‬ ‫قبوڵ کراوە‪..‬‬ ‫بــۆیــە فــەرمــانــدان بــە ئــازادكــردنــی‬ ‫كۆیلەیەك واتە بەخشین و سەرفكردنی‬ ‫بڕێك پارە‪ ،‬نەك هەوڵێك بۆ نەهێشتنی‬ ‫كۆیالیەتی‪ .‬وەكو ئەوەی ئەگەر بوترێت‬ ‫«خێر بە سواڵكەر بكەن» ئەمە واتە‬ ‫سواڵكەر هەر دەمێنێت‪ ،‬ئەگەر بشوترێت‬ ‫«كۆیلەیەك ئــازاد بكەن» مانای وایە‬ ‫كۆیلە هەر دەمێنێت‪.‬‬ ‫ئینجا لە الیەكی تریشەوە ئێمە دەزانین‬ ‫ئەم هەڵ‌نانەی موسوڵمان لە ئیسالمدا بۆ‬ ‫ئەوەی جار‪-‬جارەیەک کۆیلە ئازاد بکات؛‬ ‫لەسەر بەهای ئازادیی مرۆڤەکان بەگشتی‬ ‫نەوەستاوە‪ ،‬بەڵکو تەنها بەخشینی بڕێک‬ ‫پارەیە‪ ..‬بۆ نمونە‪ :‬ئەگەر دەوڵەمەندێكی‬ ‫موسوڵمان كۆیلەیەك ئازاد بكات و لە‬ ‫هەمان مامەڵەیشدا دە كۆیلەی تر بكڕێت؛‬ ‫خێرەكەی هەر دەگات و كەففارەتەكەی‬ ‫هەر قبوڵ دەبێت! كەواتە لێرەدا مەسەلەكە‬ ‫كۆیلە ئازادكردن نیە بەڵكو خێرێكە كە‬ ‫موسوڵمانی سەرمایەدار دەیكات و نە‬ ‫شتێكی ئەوتۆ لە سەرمایەكەی كەم‬ ‫دەكاتەوە و نە هیچ لە حەرەمسەرای‬ ‫كەنیزەكانی كەم دەكاتەوە‪ ،‬زمان‌حاڵی‬ ‫سەرمایەداری موسوڵمان لەو مامەڵەیەدا‬ ‫دەڵــێــت‪« :‬قــەیــدی چــیــە‪ ،‬كەنیزێكی‬ ‫ڕەش ئــازاد دەكــەم‪ ،‬كەنیزێكی سپی‬ ‫دەكڕم‪ .‬نۆكەرێكی تەمبەڵ ئازاد دەكەم‪،‬‬ ‫نۆكەرێكی ئازا و چاپوك دەكڕم!»‪.‬‬ ‫جگە لــەوەی كۆیلە ئــازادكــردن كە‬ ‫جار جارە كراوە سیفەتێكی شەخسیی‬ ‫هــەبــوە‪ ،‬واتــە ســەرمــایــەدار بــۆ خۆی‬ ‫كردویەتی نــەك دەوڵـــەت‪ ،‬جا ئەگەر‬ ‫ئازادكردنی كۆیلەیەكی ماڵەوە بێت یان‬ ‫كڕین و ئازادكردنی كۆیلەیەكی بازاڕ بێت‬ ‫لە هەردو بارەكەدا دەبێتە كڕینەوە و‬ ‫منەتباركردنێك‪ ،‬بۆیە كۆیلەی ئازادكراو‬ ‫هەمیشە جۆرە منەتباری و مافدارییەكی‬ ‫گەورەكەی بەسەرەوە ماوە و پێی وتراوە‬ ‫«مولی» كە هەمان وشە بە كۆیلەش‬ ‫دەوترێت‪ ،‬ئیتر لە ناوبردنیدا هەر دەدرێتە‬ ‫پاڵ گەورەكەی (واتە دەوترێت‪ :‬مەوالی‬ ‫فاڵن یان ئازادكراو «معتق» ی فاڵن)‪.‬‬ ‫ئــەگــەر قــورئــان فەرمانی بــدایــە بە‬ ‫ئــازادكــردنــی كۆیلەكان و نەهێشتنی‬ ‫كۆیالیەتی وەكــو یاسایەكی دەوڵــەت‪،‬‬ ‫ئــەمــە شتێكی گــــەورە و گــــران و‬ ‫دەستپێشخەرییەكی بەنرخ دەبو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ڕاستیدا ئەگەر ئیسالم لە الیەكەوە‬ ‫دەرگــایــەكــی بــە ڕوی كۆیالیەتیدا‬ ‫داخــســتــبــێــت؛ ئـــەوا دە دەرگــــای لە‬ ‫ێ كـــردوەتـــەوە‪ :‬ئەگەر‬ ‫الی تـــرەوە لـ ‌‬ ‫موسوڵمانێك ئارەزوی خێركردنی هەستا‬ ‫یان ویستی كەففارەتی قەتڵێكی هەڵە‬ ‫یان كەوتنی سوێندێك یان (ظيهار)‬ ‫ێك بدات و كۆیلەیەكی ئازاد كرد (كە‬ ‫هەمو جارێك دەقە قورئانیەكان ئاماژە‬ ‫بۆ «كۆیلەیەك ـ رقبة» دەكەن)؛ ئەوا‬ ‫لە ئیسالمدا ڕێگە بۆ بەكۆیلەكردنی‬ ‫خەڵكی ئازاد و هێنانی كۆیلە و بازرگانیی‬ ‫كۆیلە ئاچوغ كراوە‪ ،‬هەمومان دەزانین‬ ‫كــە لــە یاسا جەنگیەكانی ئیسالمدا‬ ‫ئەو ژن و مندااڵنەی دوژمنی جەنگاو‬ ‫كە دوای جەنگ و ئابڵوقە دەگیرێن؛‬ ‫دەبنە كۆیلە و كەنیز‪ ..‬ئەمە لە ڕاستیدا‬ ‫سەرچاوەیەكی دەوڵەمەندی موسوڵمانان‬ ‫بوە بۆ پەیداكردنی كۆیلە و گەرمكردنی‬ ‫بــازاڕی كۆیلە‪ ،‬بە فتوحاتی ئیسالمی‬ ‫كۆمەڵگای ئیسالم پڕ بو بە كۆیلە لە‬ ‫هەمو ڕەگــەز و ڕەنگێك و بە هــەزاران‬ ‫هەزار‪ ،‬ئەو كاتە موسوڵمان كۆیلەكانی‬ ‫هەر عەرەب و حەبەشی و ڕەش و بێتام‬

‫نەبون بەڵكو كەوتە كەیف و خۆشی و‬ ‫لەزەت‌بردن لە كۆیلەی ئێرانی و ئەرمەنی‬ ‫و ڕۆمی و چەركەسی‪ ..‬و سپی و ناسك‬ ‫و جۆراوجۆر‪..‬‬ ‫جگە لە هەمو ئەوانەش؛ چینایەتیی‬ ‫ئازاد و كۆیلە لە ئیسالمدا تۆخ كراوەتەوە‬ ‫و زیــاتــر چــەســپــێــنــراوە بــــەوەی كە‬ ‫جل‌وبەرگی كەنیز لە ئیسالمدا جیاوازە لە‬ ‫جل‌وبەرگی خانم واتە ئافرەتی ئازاد‪ ،‬ئەو‬ ‫بااڵپۆشیەی كە ئیسالم پێویستی دەكات‬ ‫لەسەر ئافرەتی ئازاد بۆ كەنیز پێویست‬ ‫نەكراوە و لێیشی قەدەغە كراوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كەنیزێك بەشێوەی ئافرەتی ئازاد خۆی‬ ‫داپۆشیبێت عومەر بە قامچیەكەی لێی‬ ‫داوە!‬ ‫ئیتر بەدرێژایی مێژوی ئیسالمی كۆیلە‬ ‫و ڕژێمی كۆیالیەتی هەر ماوە و زیاتریش‬ ‫پـــەرەی ســەنــدوە‪ ،‬بــە شــێــوەیــەك تا‬ ‫سااڵنی شەستەكانی سەدەی ڕابردویش‬ ‫(دەوروبـــەری ‪( )١٩٦٠‬شێخ عەبدوڵاڵ‬ ‫فیلبی) [ســەیــنــت جــۆن فیلبی] كە‬ ‫ئینگلیزێك بو موسوڵمان ببو و خزمەتی‬ ‫بنەماڵەی سەعودیی دەكرد‪ ،‬توانیویەتی‬ ‫لە شاری (طائیف) كچێكی شازدە سااڵن‬ ‫بكڕێت! (كە فیلبی كۆتایی تەمەنی لە‬ ‫ماڵێكدا بەسەر برد لە تائیف‪ ،‬لەگەڵ ئەو‬ ‫كچە شازدە ساڵە و مەیمونێكدا!)‪ .‬ئەمەش‬ ‫واتە موسوڵمانان زۆر دوای (لینكۆڵن)‬ ‫و لەناوبردنی ڕژێمی كۆیالیەتی بازاڕی‬ ‫كۆیلەفرۆشییان گەرم بوە!‬ ‫ئیتر ئەو كەسەی كە دەڵێت ئیسالم‬ ‫كۆیالیەتیی قەاڵچۆ كردوە؛ ئەوە ناپاکی‬ ‫لە مێژو و ڕاستیەكانی مێژو دەكات‪.‬‬ ‫ئێستەش هــەنــدێــك زانــیــاری هەن‬ ‫لەسەر ئەوەی هەندێك گروپی ئیسالمی‬ ‫(بەتایبەتی لە ســودان) كۆیلە وەكو‬ ‫دەسكەوتی جەنگ دەبـــەن‪ ،‬هەتا لە‬ ‫سعودیەش ئەو كرێكار و خزمەتكارانەی‬ ‫لە واڵتانی دنیاوە بۆی دەچن و كاری تێدا‬ ‫دەكەن زۆر جار هەر بە دەستوری كۆیلە‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت و جاری وا‬ ‫هەیە لێیان دەدرێت و مافیان دەخورێت‪،‬‬

‫هەر کۆیلەیەک ڕای کردبێت لە دەستی‬ ‫خــاوەنــەکــەی؛ ئیسالم هــەڕەشــەی لێ‬ ‫ێ هێڵراوە‬ ‫کردوە! ئەم سزا قورسەیش بەج ‌‬ ‫بۆ گەورەكانیان‪ ،‬كە ئەگەر بگاتە ڕادەی‬ ‫كوشتنیش شەرع الریی لێی نیە! واتە‬ ‫گەیشتوەتە ئەوەی لە فیقهی ئیسالمیدا‬ ‫وتــراوە‪ :‬ئەگەر گرتیەوە و بیشیکوژێت‬ ‫لەسەر ڕاکردنەکەی؛ هیچی لەسەر نیە!‬ ‫ئیتر لە کەلەپوری «حەدیث» ـدا دەق‬ ‫زۆرن کە باسی «کۆیلەی هەڵ‌هاتو»‬ ‫(«العبد اآلبق») دەکەن و ـ بۆ نمونە‬ ‫ـ دەڵێت ئیتر نوێژیان قبوڵ نیە؛ بەو‬ ‫دەســتــەواژە و بە دەســتــەواژەی نزیک‬ ‫لـــەوە؛ ئەمانە گــێــڕاویــانــەتــەوە‪ :‬ئیبن‬ ‫ئەبی شەیبە‪ ،‬ئیبن ماجە‪ ،‬تیرمیذی‪،‬‬ ‫طەبەڕانی‪ ،‬بەیهەقی لە «معرفة السنن‬ ‫واآلثـــار» دا (لــەســەر گێڕانەوەکەی‬ ‫تیرمیذی بە دەستەواژەی « َث َل َث ٌة َل ُتَا ِو ُز‬ ‫َص َل ُت ُه ْم آ َذا َن ُه ْم‪ :‬ال َع ْب ُد اآلب ُِق َح َّتى َي ْرجِ َع‪،‬‬ ‫َوا ْم َر َأ ٌة َبا َت ْت َو َز ْو ُج َها َع َل ْي َها َس ِ‬ ‫اخ ٌط‪َ ،‬و ِإ َما ُم‬ ‫َق ْو ٍم َو ُه ْم َل ُه َكا ِرهُونَ »؛ ئەلبانی ئەڵێت‪:‬‬ ‫حەدیسێکی «حەسەن» ـە‪ ،‬یانی کەمێک‬ ‫لە پلەی «صهحیح» خوارترە)‪ .‬هەر بەو‬ ‫واتایە لە هەندێک سەرچاوەی تردا بەم‬ ‫دەستەواژەیە هاتوە‪َ « :‬ث�لا َث� ٌة ال َي ْق َب ُل‬ ‫الس َما ِء‬ ‫اللَُّ َُل ْم َصال ًة ‪َ ،‬وال َي ْر َف ُع َُل ْم إ َِل َّ‬ ‫َح َس َن ًة‪ :‬الْ َع ْب ُد اآلب ُِق َح َّتى َي ْرجِ َع إ َِل َم َوالِي ِه‬ ‫‪َ ،‬ف َي َض َع َي َد ُه ِف َأ ْيدِي ِه ْم‪َ ،‬و ْ َ‬ ‫الس ِ‬ ‫اخ ُط‬ ‫ال ْر َأ ُة َّ‬ ‫الس ْك َر ُان َح َّتى‬ ‫َع َل ْي َها َز ْو ُج َها َح َّتى َي ْر َضى‪َ ،‬و َّ‬ ‫َي ْص ُح َو»‪ .‬ئەمە دەستەواژەی گێڕانەوەکەی‬ ‫(ئیبن حیببان) ـە لە کتێبی «صحيح»‬ ‫ـەکەیدا‪ .‬هەروەها بە دەستەواژەی «الْ َع ْب ُد‬ ‫�ق َل ُت ْق َب ُل َل ُه َص َ‬ ‫ْال ِب� ُ‬ ‫�لا ٌة َح َّتى َي ْرجِ َع إ َِل‬ ‫َم َوالِي ِه» الی ئەبو داوود و ئەبو عوانە‬ ‫و طهبەڕانی و بەیهەقی هاتوە‪ .‬بەڵکو‬ ‫بەپێی «حەدیث» ـێكیش «كۆیلەی‬ ‫هەڵهاتو لە گەورەكەی‪ ،‬كافر دەبێت»‪..‬‬ ‫كە «شاریح»ـەكانی «حەدیث» پینەی‬ ‫دەكەن و دەڵێن‪« :‬مەبەستی لە «كافر»‬ ‫(نمەك نــەنــاس) ـــە»! یــان «ئەگەر‬ ‫هەڵهاتنەكەی بە حەاڵڵ زانی بەڕاستی‬ ‫كافر دەبێت»!‬

‫ئیسالم لە بەرژەوەندیی سەرمایەدارەکان‬ ‫یاسای داناوە بۆ سزادانی هەر کۆیلەیەک‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی ئازادیی خۆی هەڵ‌بێت!‬ ‫واتە عەقڵیەتی كۆیلەكردن هەر ماوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی كە هەموی چەند دەیەیەكە‬ ‫كۆیالیەتی لەو واڵتەدا نەماوە‪ ..‬لەوەش‬ ‫ێ كە پیاوی موسوڵمان زۆر جار‬ ‫گــەڕ ‌‬ ‫هەروەكو مامەڵەی كۆیلە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫ژن و كچەكانی دەكات‪ ..‬هەتا هەندێك‬ ‫هــەواڵ و ڕاپـــۆرت بــاس لــەوە دەكــەن‬ ‫هەندێك ئەمیری سەعودی كچ دەهێنن بە‬ ‫ناوی عومرەوە و بۆ لەشفرۆشی بەكاریان‬ ‫دەهێنن‪.‬‬ ‫بــە كــورتــی‪ :‬هەڵوێستی ئیسالم‬ ‫بەرامبەر كۆیلە بەگشتی ئەوەیە‪ :‬ئەگەر‬ ‫نەبو ئەوە لە دەسكەوتی جەنگ لەگەڵ‬ ‫كافران دەست دەكەوێت‪ .‬ئەگەر هەبو‬ ‫ئەوە كۆمەڵێك ئەحكامی خۆیان هەیە‪:‬‬ ‫نابێت كەنیزەكان وەكو خانمەكان خۆیان‬ ‫داپۆشن‪ ،‬سزای زینایان نیوەی سزای‬ ‫ئازادەكانە‪ ،‬ڕاكردنیان (ئەوانەیان بە‬ ‫پــارە كــڕاون) لە دەســت گەورەكانیان‬ ‫سزای قورسی هەیە‪ ،‬واتە ئیسالم یاسای‬ ‫دانــاوە بۆ سزادانی کۆیلەی هەڵ‌هاتو!‬

‫ئینجا جار‪-‬جارێكیش بۆ كەففارەتی‬ ‫هەندێك گوناهی گەورەكانیان قلە‪-‬قلە‬ ‫لێیان ئازاد دەكرێت‪ .‬ئەم ئازادكردنەیش‬ ‫تەنها كۆیلەی موسوڵمان دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر موسوڵمان نەبو ئەوە هیچ! جگە‬ ‫لەوەی لە حاڵەتی كەففارەتی كەوتنی‬ ‫سوێنددا مەسەلەكە ئیختیاریە و دو‬ ‫ئیختیاری تریش هەیە‪ :‬یان (خۆراكپێدانی‬ ‫دە هــەژار یــان پۆشتەكردنیان)‪ ،‬یان‬ ‫ێ ڕۆژ)‪ .‬كە بۆ موسوڵمان‬ ‫(ڕۆژوی س ‌‬ ‫ێ ڕۆژ) زۆر ئاسانە و بەئاسانی‬ ‫(ڕۆژوی س ‌‬ ‫ئەم ئیختیارەیان هەڵ‌دەبژێرێت‪.‬‬ ‫***‬ ‫هەندێک بەم شێوەیە هەوڵ دەدەن‬ ‫پاساو بۆ ئیسالم بهێننەوە کە دەڵێن‬ ‫لــەبــەر ئـــەوەی کۆیالیەتی ڕژێمێکی‬ ‫ڕەگ‌داکوتاوی کۆمەڵگاکە بوە؛ ئیسالم‬ ‫نەیتوانیوە بە یەک جار و ڕاستەوخۆ‬ ‫کۆیالیەتی قەدەغە بکات‪ ،‬و ئەم ڕێگەیە‬ ‫ڕێگەیەکی واقیعی و واقیعبینانە نەبوە‪..‬‬ ‫بــــەاڵم ئــێــمــە دەبــیــنــیــن ئیسالم‬

‫گۆڕانکاریی لەوە گەورەتری لە کولتوری‬ ‫عــەرەبــدا کــردوە‪ ،‬ئیسالم توانیویەتی‬ ‫ئایینە عەرەبیە کۆنەکە لەناو ببات‪،‬‬ ‫ئیتر بۆچی ناتوانێت کۆیالیەتی لەناو‬ ‫ببات؟! بەدڵنیاییەوە دەیتوانی ڕژێمی‬ ‫کۆیالیەتی لەناو ببات‪ ،‬بەاڵم نەیکردوە‬ ‫و هیچ هەنگاوی جیددییشی بۆ ئەوە‬ ‫نەناوە‪ .‬بەڵکو ئیسالم سەرچاوەی نوێ و‬ ‫زیاتریشی بۆ کۆیلە دۆزیوەتەوە و بازاڕی‬ ‫گەورەتریشی بۆ دروست کردوە!‬ ‫ئینجا ئەگەر ئیسالم ڕێگەوشوێنی‬ ‫پلەبەپلەی مسۆگەری بۆ لەناوبردنی‬ ‫کۆیالیەتی دانابێت؛ بۆچی ئیسالم دوای‬ ‫زیاتر لە ‪ ١٣‬سەدەیش بۆ خۆی نەیتوانی‬ ‫کۆیلە نەهێڵێت؟!! بۆچی تا ئێستەش‬ ‫نەیتوانی کۆیالیەتی بنەبڕ بکات؟! تەنها‬ ‫یاسای نوێ و کۆمەڵگای نوێ بۆ خۆی‬ ‫کۆیلەی بنەبڕ کرد نەک ئیسالم‪..‬‬ ‫ئەگەر ئیسالم بەڕاستی ویستبێتی‬ ‫کۆیالیەتی بنەبڕ بکات؛ دەبوایە پێش‬ ‫هەمو شتێکی یاسای دانەنایە و ڕێگەی‬ ‫نــەدایــە بــەوەی خەڵکی تر بکرێن بە‬ ‫کۆیلە‪ ،‬و لە «جیهاد» بە هیچ شێوەیەک‬ ‫ڕێگەی نەدایە بەکۆیلەکردنی ژن و منداڵی‬ ‫دوژمنی شکاو هەبێت‪ .‬دەبوایە لەدوای‬ ‫هاتنی ئیسالمەوە کۆیلەی تازە بە کۆیلە‬ ‫کراو نەبوایە‪ .‬بەڵکو ئیسالم دەیتوانی‬ ‫ڕێگەیەکی زۆر دانــایــانــە دابنێت بۆ‬ ‫ڕیشەکێش‌کردنی کۆیالیەتی بەبێ ئەوەی‬ ‫ڕاستەوخۆ زیان بگەیەنێت بە سەرمایەی‬ ‫ئەو کاتەی سەرمایەدارەکان‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بــەوەی بڕیاری بدایە‪ :‬هــەر مرۆڤێکی‬ ‫تر لەمەودوا لەدایک دەبێت؛ کۆیلە نیە‬ ‫با باوکیشی کۆیلە بێت‪ ..‬ئەگەر وای‬ ‫بکردایە بەو شێوەیە دوای ماوەیەک و‬ ‫بەڵکو دوای چەند نەوەیەکی کەم کۆیلە‬ ‫نەدەما و کۆیالیەتی بنەبڕ دەبو‪..‬‬ ‫بــەاڵم ئیسالم ئــەوانــەی نــەکــردوە و‬ ‫نەیویستوە‪ ،‬بــەاڵم هەر لە بنەڕەتەوە‬ ‫کە ـ گوایە ـ دەیەوێت بنەبڕی بکات؛‬ ‫ئیتر بۆچی مامەڵەی لەگەڵ دەکات و لە‬ ‫قورئاندا «ئەحکام» ی جیاواز بۆ کۆیلە‬ ‫دادەنێت؟!‬ ‫***‬ ‫هەندێکی تر بە جۆرێکی تر پاساو‬ ‫دەهــێــنــنــەوە‪ ،‬دەڵــێــن‪ :‬ئــەوەتــا هەتا‬ ‫ئێستەش لــە گــەلــێــک الی جیهاندا‬ ‫کۆیالیەتی و بازرگانیی کۆیلە هەیە‪ ،‬و‬ ‫«کۆیلەی سپی» هەیە‪ ،‬و بازرگانی‌کردن‬ ‫بە کچانەوە هەیە وەکو کۆیلەی سێکس‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئــەم پاساوهێنانەوەیە هیچ‬ ‫لۆجیکێکی تێدا نیە‪ ،‬چونکە ئێستە کە‬ ‫لە جیهاندا بازرگانی‌کردن بە مرۆڤەوە لە‬ ‫هەندێک شوێن هەیە؛ تاوانێکی گەورەیە‬ ‫و ســزای قورسی هەیە لە یاسادا‪ ..‬و‬ ‫لە بازرگانیی مــاددەی بێ‌هۆشکەریش‬ ‫ســزای قورسترە و سەختترە‪ ..‬بۆیە‬ ‫باند و گروپە تاوانکارەکان خەریکی ئەم‬ ‫بازرگانیەن‪ ،‬و هەمیشە یاسا و پۆلیس‬ ‫بە شوێنیانەوەن‪ ..‬ئەم یاسایەش هیچ‬ ‫دەستپێشخەری و ڕێنماییەکی ئایینەکانی‬ ‫تێدا نیە‪ ،‬بەڵکو زادەی پێشکەوتنی بیری‬ ‫یاسایی و مەدەنیی مرۆڤە‪ .‬بۆیە ئەو‬ ‫بازرگانیی کۆیلەیەی ئێستە لە هەندێک‬ ‫شوێن دەکرێت بەتەواوی جیاوازە لەوەی‬ ‫لە ئیسالمدا هەیە‪ ،‬چونکە ئەوەی ئێستە‬ ‫لە هەمو یاسایەکی مەدەنیدا تاوانە و‬ ‫تاوانێکی گەورەیە‪ ،‬بەاڵم کۆیالیەتی لە‬ ‫ئیسالمدا بۆ خۆی یاسایە! بازرگانی بە‬ ‫مرۆڤەوە لە ئیسالمدا بە دین و بە قورئان‬ ‫و حەدیث رێگە‌پێ‌دراو بوە! زۆر جیاوازن‪:‬‬ ‫کارێک یاسا توندترین سزای بۆ دابنێت‬ ‫و قەاڵچۆی بکات‪ ،‬و کارێکیش یاسا بۆ‬ ‫خۆی ڕێگەی پێ بدات! و بەڵکو یاساش‬

‫ئیسالم دەیتوانی ڕژێمی کۆیالیەتی لەناو ببات‪ ،‬چونکە‬ ‫توانیویەتی گۆڕانکاریی لەوە گەورەتر لە کولتوری‬ ‫عەرەبدا بکات‪ ،‬توانیویەتی ئایینە عەرەبیە کۆنەکە‬ ‫لەناو ببات‪ ،‬ئیتر بۆچی نەیدەتوانی کۆیالیەتی لەناو ببات؟!‬

‫دابنێت بۆ سزادانی هەر کۆیلەیەک بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی ئازادیی خۆی ڕا بکات!‬ ‫***‬ ‫هەوڵێکی تر هەیە بۆ پاساودانی‬ ‫یــاســای کــۆیــایــەتــی لــە ئــیــســامــدا‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە لە هەندێک موسوڵمانی‬ ‫تازەبابەتی دەبیستین کە دەڵێن‪ :‬کۆیلەی‬ ‫ئەو کۆمەڵگا کۆنە هەر وەکو خزمەتکار‬ ‫و خزمەتگوزاری ئێستە وا بون‪ ،‬و گوایە‬ ‫ژنی کۆیلە بۆ سێکس نەبوە و هەر بۆ کار‬ ‫و خزمەت بوە! [هەتا (م‪ .‬عەبدوڕڕەحمان‬ ‫سدیق) یش جارێکیان لە بەرنامەیەکی‬ ‫تەلەڤیزیۆنیدا پەنای بۆ ئــەم جۆرە‬ ‫پینەیە برد!] هەتا هەندێکیان بەراوردی‬ ‫دەکەن بەوەی چۆن یانە وەرزشیەکان‬ ‫یاریزانە بەتواناکان «دەکڕنەوە»! بەم‬ ‫شێوەیە بۆ پاساودانی یاسا ئایینیەکە‬ ‫خزمەتگوزار بە کۆیلە بەراورد دەکەن‪،‬‬ ‫کــە خــزمــەتــگــوزار‪ ،‬مــەگــەر لــە چــاوی‬ ‫موسوڵمانانی سعودیەوە(!!)‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫کۆیلە نین‪ ،‬بەڵکو ماوەیەک لە مااڵن‬ ‫کار دەکــەن بەپێی گرێبەست «عقد»‬ ‫و دوایی دەچنەوە سەر ژیانی خۆیان‪..‬‬ ‫و یاریزانێک کە بە گرێبەستێكی گەورە‬ ‫یــاری بۆ یانەیەک دەکــات؛ بــەراوردی‬ ‫دەکەن بە کۆیلە!‬ ‫و لە ڕاستییشدا هــەر هەوڵێک بۆ‬ ‫پینەکردنی کۆیلەی مێ وەکو کۆیلەی‬ ‫سێکس لە ئیسالمدا؛ بێ‌سودە‪ ،‬چونکە‬ ‫یاسای کۆیالیەتی و ـ بۆ نمونە ـ ئەوەی‬ ‫کە ژنی کۆیلە هەر بە کۆیالیەتیەکەی‬ ‫(بەبێ مارەیی و هاوسەرگیری) ئیتر‬ ‫سێکسی بۆ خاوەنەکەی لە «شەرع» ـدا‬ ‫دروستە؛ جگە لەوەی لە هەمو ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکاندا کۆدەنگی «ئیجماع» ی‬ ‫لەسەر بوە؛ دەقی قورئانیی تەواو ڕونیش‬ ‫هەیە لەسەری‪ ،‬نەک هەر لەسەر کۆیلەی‬ ‫مێ بەگشتی کە ڕەنگە زۆر جار لە ڕێگەی‬ ‫کڕینەوە دەســت کەوتوە لە ڕابــردودا‪،‬‬ ‫بەڵکو سەبارەت بە کۆیلەی مێ کە وەکو‬ ‫دەسکەوتی جەنگ دەستی موسوڵمان‬ ‫کــەوتــوە؛ لە قورئاندا بەڕونی وتــراوە‬ ‫کە بەبێ ئەوەی پێویست بە مارەیی و‬ ‫مارەکردن بکات دروستە بۆ خاوەنەکەی‬ ‫سێکسی لەگەڵ بکات یان «خزمەتی‬ ‫سێکسی» ی خۆیی پێ بکات‪ ..‬ڕونترین‬ ‫دەقی قورئان لەم بارەیەوە ئەمەیە کە‬ ‫دەڵێت‪َ « :‬يا َأيُّ َها َّ‬ ‫ب! ِإنَّا َأ ْح َل ْل َنا َل َك‬ ‫الن ِ ُّ‬ ‫َأ ْز َو َاج َك َّ‬ ‫الل ِتي آ َت ْي َت ُأ ُجو َره َّ‬ ‫ُن‪َ ،‬و َما َم َل َك ْت‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ما أفا َء اللـ ُه َعل ْيك‪( »..‬األحزاب‪:‬‬ ‫َيِي ُن َك ِ َّ‬ ‫‪ .)٥٠‬کە ڕونی دەکاتەوە چەند جۆر ژن‬ ‫بۆ پێغەمبەر (و موسوڵمان) «حەاڵڵ»‬ ‫ـن‪ ،‬ئەمانەش دو جۆری سەرەکین‪ :‬ئەو‬ ‫ژنانەی مارەیی «أجر» ی داون و مارەی‬ ‫کردون‪ ،‬و کەنیزەکانی‪ :‬ئەو ئافرەتانەی‬ ‫موڵکی ئــەون‪ ،‬بە موڵکایەتی حەاڵڵن‬ ‫بۆی ـ جا بە کڕین ببێتە موڵکی یان لە‬ ‫دەسکەوتی جەنگ بەری بکەوێت‪.‬‬ ‫جا ئەم دەقــە قورئانیە؛ وەاڵمــە بۆ‬ ‫ئەوانەی پینە و پەردەپۆشی دەکەن و‬ ‫دەڵێن‪ :‬کەنیز (کۆیلەی مێ) لە ئیسالمدا‪،‬‬ ‫وەکو خزمەت‌گوزاری ئێستە وایە‪ ،‬و تەنها‬ ‫کارەکەر و خزمەت‌کەر بون‪ ،‬و بۆ سێکس‬ ‫نەبون‪ .‬بەاڵم ئەوەتا ئەم دەقەی قورئان‬ ‫دەڵێت‪ :‬کەنیز بۆ پێغەمبەر و بۆ هەمو‬ ‫موسوڵمانان حەاڵڵە وەکو ژن لەگەڵیان‬ ‫بخەون‪ .‬هەروەها وەاڵمــە بۆ ئەوانەی‬ ‫دەڵــێــن‪ :‬کۆیلە تەنها چینێک بــون و‬ ‫هەمان مافەکانی ئەوانی تریان هەبوە‪،‬‬ ‫ئیتر بە مارەکردن حەاڵڵ بون و وەکو‬ ‫ژن مارە کراون! بەاڵم ئەوەتا ئەم دەقەی‬ ‫قورئان «ژن» («زوج») و «کەنیز»‬ ‫(«ملک الیمین») جیا دەکاتەوە‪ :‬دەڵێت‬ ‫ژن بە مارەیی «أجر» حەاڵڵ دەبێت‪،‬‬ ‫و کەنیز بە موڵکایەتی « ِم ْلك الیمین»‬ ‫حەاڵڵ دەبن! ئیتر مارەیی و مارەکردن بۆ‬ ‫کەنیز نیە! هەروەها ئەم دەقە قورئانیە‬ ‫وەاڵمە بۆ ئەوانەی دەڵێن‪ :‬سەرچاوەی‬ ‫کەنیز و کۆیلە بەگشتی کڕین بوە لە‬ ‫بازاڕی کۆیلەفرۆشی‪ ،‬و ئیتر ئیسالم لە‬ ‫ژن و کچی نا‪-‬موسوڵمانانی نەکردوە بە‬ ‫کۆیلە! بەاڵم ئەوەتا قورئان لێرەدا زۆر‬ ‫بەڕونی و ڕاشکاوی سەرچاوەی کەنیز بە‬ ‫«فيء» ـ واتە دەسکەوتی جەنگ دژی‬ ‫نا‪-‬موسوڵمانان ـ دیاری دەکات!‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )270‬دوشةممة ‪2015/11/2‬‬

‫چەمكی «برایەتی ئیسالمیی»‌و نەخشی لەسەر بزاڤی سوننەگەرایی لە ئێران‬ ‫بەرزانی مەال تەها‬ ‫ئەزموونی «ئێرانی ئیسالمیی» یاخود‬ ‫«مۆدێلی ئیسالمیی ئێران»‪ ،‬بە یەكێك‬ ‫لە وەرچەرخانە گرنگەكان لەمێژووی‬ ‫هاوچەرخی ئێراندا لەقەڵەمدەدرێت‪،‬‬ ‫كە ئایەتوڵاڵ خومەینی زەمینەی بۆ‬ ‫بەدامەزراوەییکردنی كۆماری ئیسالمیی‬ ‫ئێران لە ئیپریلی ‪1979‬دا خۆشکرد‪.‬‬ ‫لــەهــەمــان كــاتــیــشــدا ســەركــەوتــنــی‬ ‫شــۆڕشــی ئیسالمیی لــەدەوڵــەتــێــكــی‬ ‫وەك ئێراندا‪ ،‬گرنگترین ڕووداو بوو لە‬ ‫مــێــژووی هــاوچــەرخــی ئیسالمیدا‪ ،‬كە‬ ‫كاریگەریی گــەورەی دروستكرد لەسەر‬ ‫كــۆی تێڕوانینە نێودەوڵەتییەكان‌و‬ ‫سیاسەتی جیهانیی(‪ .)١‬كەسایەتی‬ ‫ڕۆحانییەكی كاریزمیی وەك (خومەینی)‬ ‫ڕۆڵــێــكــی گــرنــگــی لــە ســەركــەوتــنــی‬ ‫شــۆڕش‌و نوێنەرایەتیكردنی ڕۆحانییە‬ ‫شۆڕشگێڕەكان گێڕا‪ ،‬بە بڕوای كریس‬ ‫هارمان «ئایەتوڵاڵ خومەینی بەشێكی‬ ‫گـــەورەی جــوواڵنــەوە هەڵكشاوەكەی‬ ‫شـــۆڕش بـــوو‪ ،‬نــێــوی هێمایەك بوو‬ ‫بۆ بەرهەڵستیكردنی شاهەنشاهیی‪،‬‬ ‫ئــەو لەپاریس گیرسابۆوە‪ ،‬كە خاڵی‬ ‫پەیوەندیی نوێنەرانی هێزە هاوبەشەكانی‬ ‫جوواڵنەوەكە بوو– واتە بازاڕییەكان‌و‬ ‫ڕۆحــانــیــیــە نــزیــكــەكــانــی خومەینی‌و‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی بۆرژوای لیبراڵ‌و سەندیكا‬ ‫پیشەییەكان‌و قــوتــابــیــان‌و تەنانەت‬ ‫یاخیبووە چەپەكانیش – بەگەڕانەوەی‬ ‫خومەینی لە یەنایەری ‪ 1979‬بووە‬ ‫ڕێبەری سیمبولیی شۆڕش‪ ..‬ئەو خاوەن‬ ‫هەستێكی تەكتیكی سیاسیی تیژ‬ ‫بوو‪.)٢(»...‬‬ ‫كــەوتــنــی (مــحــەمــەد ڕەزا شــا)‌و‬ ‫س ــەرن ــخ ــون ــك ــردن ــەوەی سیستەمە‬ ‫ســیــاســیــیــەكــەی‪ ،‬ئــامــانــجــی تـــەواوی‬ ‫ڕێكخستن‌و بزاڤە شۆڕشگێڕییەكانی ئێران‬ ‫بــوو‪ ،‬پاش كەوتنی شا سەرجەم ئەو‬ ‫الیەن‌و بزاڤە شۆڕشگێڕییانە جیاوازی و‬ ‫كەلێنی گەورە كەوتە نێوانیان‪ ،‬بەركەوتنی‬ ‫توندی هێزو بەرە سیاسییەكانی بەخۆوە‬ ‫بینی‪ ،‬لەئاكامیشدا بە دوورخستنەوەی‬ ‫تەوژم‌و بەرە جیاوازەكان كۆتایی هات‪،‬‬ ‫كە بــەڕووی ئاڕاستەی ڕۆحانییەكاندا‬ ‫وەستانەوە‪.‬‬ ‫دەیـــەی یەكەمی تەمەنی شۆڕشی‬ ‫ئیسالمیی‪ ،‬لەنێوان هێزە ئیسالمییە‬ ‫الیەنگرەكانی ئیمام خومەینی‌و هێزو ڕەوتە‬ ‫سیاسییەكانی تر – ماركسیی‌و لیبراڵی‌و‬ ‫ناسیۆنالیستەكان‪ ،‬ملمالنێ‌و شەڕەقۆچی‬ ‫گــەورەی بەخۆوەبینی‪ .‬خومەینی بەو‬ ‫پێیەی توانی لــەدەورانــی پێش‌و پاش‬ ‫شۆڕشدا بابەتی عیرفان‌و سیاسەت بە‬ ‫تەواوی ئاوێتەی یەكتربكات‪ ،‬توانی لە‬ ‫وردەكاریی پــرۆژەی بە ئیسالمیكردنی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسیی لە ئێران بێدەنگ‬ ‫بێت‪ ،‬بۆیەشە لەمەاڵسدا بوو بۆ گشت‬ ‫الیەنە بەشدارەكانی شۆڕش‪ ،‬بەسەرجەم‬ ‫ئاڕاستە جیاوازەكانیانەوە‪ ،‬تا ببینێت‬ ‫چۆن بەرەی شۆڕش پەرتەوازە دەبێت‬ ‫لەالیەك‪ ،‬دڵنیاییش بدات بەوانەی كە‬ ‫گومانیان لەڕۆڵی سیاسیی پیاوانی ئاینیی‬ ‫شیعە هەبوو بۆ قۆرخكردنی دەسەاڵت‬ ‫لەالیەكی ترەوە‪ ،‬چونكە هەر الیەنێكی‬ ‫بەشدار لە شۆڕشدا بەشێوەیەك ڕاڤەیان‬ ‫بۆ ئامانجەكانی شۆڕش دەكرد‪ ،‬بڕێكیان‬ ‫بڕوایان وابوو ئامانجی شۆڕش كۆتایی‬ ‫هێنانە بە ستەمكاریی‌و هێنانەئارای‬ ‫دەسەاڵتێكی نوێی ڕیفۆرمخواز‪ ،‬بڕێكی‬ ‫تریان ئامانجی شۆڕشیان لە پــرۆژەی‬ ‫دیموكراتیزەكردنی دەوڵەتی ئێرانیدا‬ ‫دەبــیــنــیــیــەوە‪ ،‬یــاخــود بەدیهێنانی‬ ‫دادپــەروەریــی كۆمەاڵیەتی‌و یەكسانیی‬ ‫هاونیشتیمانیان یاخود دوورخستنەوەی‬

‫هەژموونی ڕۆژئاواگەریی‌و كۆتایی هێنان‬ ‫بە پاشكۆیەتیی ئێران بۆ ڕۆژئاوا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەوڵەكانیان شكستخواردوبوو‪ ،‬چونكە‬ ‫زەمینەكە پتر لەباربوو بۆ جڵەوكردنی‬ ‫دەســــەاڵت لــەالیــەن تــەوژمــی ئاینیی‬ ‫شیعەگەراو ڕۆحانییە شۆڕشگێڕەكانەوە‪.‬‬ ‫لەبنەڕەتدا خولیای ئایەتوڵاڵ خومەینی‬ ‫بۆ دامەزراندنی دەسەاڵتێكی نوێی ئاینیی‬ ‫لــەپــاش ڕووخــانــی شــا لــە گرتنەبەرو‬ ‫پێڕەوكردنی یەكێك لــەم سێ ڕێچكە‬ ‫سەرەكییەدا خۆی دەبینییەوە‪:‬‬ ‫ڕێــچــكــەی یـــەكـــەم‪ :‬پــاراســتــن‌و‬ ‫ڕادەستخستنی دەســەاڵت بۆ بــژاردەی‬ ‫سیاسیی بەئامانجی دامــەزرانــدنــی‬ ‫سیستەمێكی سیاسیی هاوشێوەی‬ ‫دەوڵــەتــانــی دیموكراتیی ڕۆژئــــاوا‌و‪،‬‬ ‫دوورخستنەوەی دامــەزراوەی ئاینیی لە‬ ‫پیادەكردنی دەســەاڵت‌و‪ ،‬هێشتنەوەی‬ ‫وەك دامەزراوەیەكی ڕۆحیی‪.‬‬ ‫ڕێچكەی دووەم‪ :‬جڵەوكردنی دەسەاڵت‬ ‫بەپێی مۆدێلی خــانــەی ئیسالم‪/‬دار‬ ‫االســام‪ ،‬هەروەها وەرچەرخانی ئێران‬ ‫بــەرەو خانەی كۆچڕەوی خەباتگێڕانی‬ ‫ئیسالمیی لەپێناو سەرلەنوێ گێڕانەوەی‬ ‫شــكــۆ بـــۆ ئــیــســام وەك هێزێكی‬ ‫نێودەوڵەتیی‪.‬‬ ‫ڕێــچــكــەی ســێــهــەم‪ :‬بریتی بــوو لە‬ ‫تێهەڵكێشكردنی ڕێــچــكــەی یــەكــەم‌و‬ ‫دووەم‪ ،‬بەشێوەیەك بتوانێت دەوڵەتێكی‬ ‫نەتەوەیی هاوچەرخ دابمەزرێنێت‪ ،‬كە بە‬ ‫سیستەمی نێودەوڵەتییەوە پابەندبێت‪،‬‬ ‫ئامانجی ئــەوە بــوو‪ ،‬بە ڕێبەرایەتیی‬

‫«ئەبولقاسم ئەلخوئی‪ ،‬ئایەتوڵاڵ محەمەد‬ ‫حسێن فــەزڵــوڵــا‪ ،‬مــحــەمــەد مەهدی‬ ‫شەمسەدین»‪ ،‬ئەوان بەسەرجەم ئاڕاستە‬ ‫فیقهیی‌و سیاسییەكانیانەوە بەدژی ئەو‬ ‫بیرۆكەیە وەستانەوە(‪. )٣‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە‪ ،‬وەك ئاماژەمان پێدا‪،‬‬ ‫سەرخستنی شۆڕشی ئێران بەتەنها زادەی‬ ‫تەوژمێكی مەزهەبیی یاخود سیاسیی‬ ‫یاخود كۆمەاڵیەتیی نەبوو‪ ،‬بەڵكو زادەی‬ ‫خەبات‌و تێكۆشانی سەرجەم ئێرانییەكان‬ ‫بوو‪ ،‬لەنێویشیاندا سوننەكانی ئێران‪ ،‬كە‬ ‫بەتەواوی پێكهاتەكانییەوە (كورد‪ ،‬بلوچ‪،‬‬ ‫توركمان) بە ڕۆڵ‌و سەنگێكی گەورەوە‪،‬‬ ‫پشتیوانییان لە شۆڕشی گەالنی ئێران‬ ‫كرد‪ .‬ئەگەر بەراوردی شۆڕشی ئێرانیی‬ ‫بكەین بە شۆڕشی ڕووسیی‪ ،‬دەبینین‬ ‫«تاقە پارتێك بەشێوەیەكی ڕێكخراو‬ ‫ئامادەیی‌و دەسپێشخەریی تەواوی نەبوو‬ ‫بــۆ ئــەو شــۆڕشــە‪ ،‬بەڵكو شۆڕشێكی‬ ‫خــۆڕســك بــــوو‪ ،‬وەك دەرەنــجــامــی‬ ‫ناڕەزایەتییە جەماوەرییەكان‪ ،‬بۆیەشە‬ ‫بە ملیۆنان كەس هاتنە سەرشەقام‪،‬‬ ‫لــەوەخــتــێــكــدا پــارتــی بەلشەفیی لە‬ ‫پەراوێزی ژیانی سیاسیدا بوون‪ ،‬لەیەكەم‬ ‫هەڵبژاردنیشدا لەكۆی ‪ 1500‬بۆ ‪1600‬‬ ‫پارلەمانتار تەنها ‪ 40‬پارلەمانتاری‬ ‫بەلشەفیی هــەبــوون‪ ،‬واتــە ‪ %2,5‬لە‬ ‫تێكڕای پارلەمانتاران»(‪ ،)٤‬بۆیە ناكرێت‬ ‫هەاڵیسان‌و سەركەوتنی شۆڕشی ئێرانیی‬ ‫بە دەسكەوتی بەرەیەكی شیعەگەرای‬ ‫ئاینیی دابنرێت‪.‬‬ ‫هەرچی مایەی سەرسوڕمانە پرۆژەی‬

‫دانیشتوان‪ .‬بڕێك لە سەرچاوەكان ڕێژەی‬ ‫سوننەكانیان لەنێوان ‪‌%9‬و ‪ %10‬داناوە‪،‬‬ ‫لە‌وەختێكدا بڕێكی تر لە سەرچاوەكان‬ ‫ڕێــژەی سوننەكانیان گەیاندۆتە ‪،%25‬‬ ‫ئەمەش زێدەڕۆییەكی ڕوون‌و ئاشكرایە‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو ئامارەی‪ ،‬كە لە سەرەتای‬ ‫تشرینی دووەمـــی ساڵی ‪2011‬دا لە‬ ‫ڕێــژەی دانیشتواندا ئەنجامدرا‪ ،‬ڕێژەی‬ ‫دانیشتوانی ئێران گەیشتە (‪)75014906‬‬ ‫كەس‪ ،‬شیعە‌و سوننە ڕێژەی ‪%99.4‬یان‬ ‫پێكهێنا‪ ،‬مەسیحی‌و جولەكە‌و زەردەشتی‌و‬ ‫بەهائی‌و یارسان‌و سابیئەكانیش كەمتر‬ ‫لە ‪ .%1‬بەپشتبەستن بەو ئامارە دەكرێت‬ ‫بڵێین ڕێژەی سوننە نزیكەی ‪ 8‬ملیۆن‬ ‫كەسە‪ ،‬ئەو ڕێژەیەش ڕێك لەگەڵ ژمارە‬ ‫نافەرمییەكاندا دێــتــەوە‪ ،‬كــە ڕێــژەی‬ ‫كوردیان بە ‪ ،%7‬بلوچ ‪%2‬و توركمان ‪%2‬‬ ‫قەباڵندووە‪.‬‬ ‫ئێران لەپاش سەرهەڵدانی كۆماری‬ ‫ئیسالمیی لەساڵی ‪ ،1979‬مەزهەبی‬ ‫شیعەی دوانزە ئیمامیی كردە مەزهەبی‬ ‫فەرمیی دەوڵەت‪‌،‬وەك لە ماددەی (‪)12‬‬ ‫ی دەستوری ساڵی ‪1979‬دا هاتووە‪:‬‬ ‫«ئایینی فەرمیی لە ئێران بریتییە لە‬ ‫ئیسالم‌و مەزهەبی جەعفەریی دوانــزە‬ ‫ئیمامیی‪ ،‬ئــەم پرەنسیپە چەسپاوە‌و‬ ‫هەتا هەتایە قابیلی گۆڕانكاریی نییە»‪،‬‬ ‫لە هەمان مــاددەدا هاتووە‪« :‬هەرچی‬ ‫مــەزهــەبــە ئیسالمییەكانی تـــرە‪ ،‬كە‬ ‫مەزهەبی حەنەفی‪ ،‬شافیعی‪ ،‬مالیكی‪،‬‬ ‫حەنبەلی‌و زەیدییە‪ ،‬ڕێزی تەواویان هەیە‌و‪،‬‬ ‫باوەڕدارانیان سەربەستن لە بەجێهێنانی‬

‫لە مەزنە زانایانی كوردستانی ئێران بوون‪.‬‬ ‫مەال ئەحمەدی موفتی زادە بە دیارترین‬ ‫كەسایەتییە سوننەگەرا هاوچەرخەكانی‬ ‫ئێران لەقەڵەمدەدرێت‪ ،‬ئەو‪ ،‬لە پێش‬ ‫سەركەوتنی شــۆڕشــی ئیسالمی‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ‪ ،1979‬هانی گرووپەكانی ئەهلی‬ ‫سوننەی دا پشتیوانیی لە شۆڕشەكەی‬ ‫ئیمام خومەینیی بــكــەن‪ .‬ئەحمەدی‬ ‫موفتی زادە لەسەرەتای ژیانیدا ئەندامی‬ ‫حیزبی دێموكراتی كوردستان بــووە‪،‬‬ ‫كتێبێكی تایبەتی نووسیوە لە بارەی‬ ‫جیاوازییەكانی نێوان ئایین‌و مەزهەب‪.‬‬ ‫پێی وابووە مەزهەبگەرایی سوننە یاخود‬ ‫شیعە لە دەرێی تێگەیشتنی ئیسالمەوە‬ ‫سەرچاوەی گرتووە‪ ،‬هەوڵیداوە لەرووی‬ ‫سیاسییەوە ئــەمــە بچەسپێنت‪ ،‬لە‬ ‫چەندین بەیاننامەدا‪ ،‬كە لە پێش شۆڕش‬ ‫دەریــكــرد‪ ،‬بە جەختكردنەوە لەسەر‬ ‫ئەوەی مەزهەبگەرایی ئامرازێك بووە لە‬ ‫ئامرازەكانی شا بۆ دروستكردنی بەربەست‌و‬ ‫قــۆرت لــەبــەردەم بنیاتنانی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمیی‪ .‬ئەم تێڕوانینە گشتگیرە لەژێر‬ ‫كاریگەری تێڕوانینی كۆمەڵەی ئیخوان‬ ‫ئەلمسلمیندا‪ ،‬كە لە سەرەتای پەنجاكاندا‬ ‫خزاوەتە نێو كوردستانەوە‪ ،‬سەرباری‬ ‫هەوڵە بانگخوازیی‌و كــارە سیاسییە‬ ‫بزاڤگەرییەكانی‪.‬‬ ‫موفتی زادە هەوڵیدا بۆ دامەزراندنی‬ ‫چەندین ڕێكخستن‌و كۆمەڵە لەوانە‬ ‫مەكتەب قورئان‪ ،‬شورای ئەهلی سوننە‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمیی‪ .‬نێوبراو لەساڵی‬ ‫‪ 1981‬گردبوونەوەیەكی لەگەڵ چەندین‬

‫ناسری سوبحانی لە پێشەنگەكانی ڕابوونی ئیسالمییە لە ڕۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫كە بانگەوازی ئیخوان ئەلموسلمینیان لە ئێران‪ ،‬باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫(كۆمەڵەی دەعوە‌و ئیساڵح لە ئێران) بە كۆمەكی بڕێك لە‬ ‫بانگخوازانی كوردستانی عێراق‌و كوردستانی ئێران دامەزراند‬ ‫ئێرانییەكان‪ ،‬سەرلەنوێ ئیسالم بكاتە‬ ‫هێزێكی نێودەوڵەتیی‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمیی ئێران یەكەم هەوڵی‬ ‫چەسپاندنی مۆدێلی بەئیسالمیكردنی‬ ‫دەوڵـــەت ــی ئــێــرانــیــی ب ــوو بــەشــێــوازە‬ ‫شــیــعــەگــەرایــیــەكــەی لــەســەر بنەمای‬ ‫مەزهەبیی ویالیەتی فەقیه‪ ،‬دەستووری‬ ‫ئێرانیش ڕەنگدانەوەی ئەو ڕێچكەیە لە‬ ‫ئیسالمی شیعەگەرایی‪ .‬لــەزۆر بەندی‬ ‫دەستووریدا بە ئاشكرا جەختكراوەتەوە‬ ‫لــەســەر بــیــرۆكــەی دەوڵــەت‪/‬نــەتــەوە‌و‬ ‫تەبەنیكردنی ناسیۆنالیزمی فارسیی‬ ‫لەپاڵ ڕەواجدان بە بیری شیعەگەرایی‌و‬ ‫تەوژمە مەزهەبییەكانی‪ ،‬لە وەختێكدا‬ ‫نەتەوەكانی تری دانیشتووی ئێران نیوە‬ ‫بەرەو ژووری تێكڕای دانیشتوانی ئێران‬ ‫پێكدەهێنن‪.‬‬ ‫بیرۆكەی چەسپاندن‌و داهێنانی‬ ‫ویــایــەتــی فەقیه لــەالیــەن ئایەتوڵاڵ‬ ‫خومەینیەوە گەنگەشەی قووڵی لەنێو‬ ‫دامــــەزراوەی ئاینیی شیعەو مەرجیع‬ ‫تەقلیدەكانی ئەودەمی مەزهەبی شیعە‬ ‫هێنایەئاراوەو‪ ،‬خوێندنەوەی جیاوازیان‬ ‫هــەبــوو بــۆ تــێــزی ویــایــەتــی فەقیه‪،‬‬ ‫لەوانە «مورتەزا ئەنساری‪ ،‬ئایەتوڵاڵ‬ ‫شەریعەتمەداری‪ ،‬ئایەتوڵاڵ حەسەن‬ ‫تەباتەبائی‪ ،‬ئایەتوڵاڵ مونتەزەری»‪،‬‬ ‫سەرجەمیان دووچـــاری ڕاوەدوونــــان‌و‬ ‫قۆڵبەستكردن‌و دەســتــبــەســەركــردن‬ ‫بــوونــەوە‪ ،‬تەنانەت لەدەرێی ئێرانیش‬ ‫ناڕەزایەتیی گ ــەورەی ڕۆحانییەكانی‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬بەتایبەت ئــەو ڕۆحانییە‬ ‫شیعە مەزهەبانەی‪ ،‬كە پتر ئینتیمایان‬ ‫بۆ شیعەگەرایی عەرەبیی هەبوو لەوانە‬

‫بە ئیسالمیكردنی ئێران لەدەستووری‬ ‫كۆماری ئیسالمیی ئێراندا شێوەیەكی‬ ‫تایفیی‌و مەزهەبیی وەرگــرت‪ ،‬ئەویش‬ ‫بە پابەندكردنی دەوڵەتی ئێرانیی بە‬ ‫بیروباوەڕی شیعەی دوانــزە ئیمامیی‪/‬‬ ‫جەعفەریی‪ ،‬بۆیەشە خــودی پــرۆژەی‬ ‫بە ئیسالمیكردنی ئێران وەرچــەرخــا‬ ‫بۆ پـــرۆژەی شیعاندن‪/‬التشییع‪ ،‬ئەم‬ ‫پرۆژەیەش بە زیانی پێكهاتە سوننیەكانی‬ ‫ئێران كۆتایی پێهات‪ ،‬لەسەروەختێكدا‬ ‫ڕێبەری بااڵی شۆڕش ئایەتوڵاڵ خومەینی‬ ‫لــەچــەنــدیــن بــۆنــەدا ئــامــاژەیــداوە بە‬ ‫(برایەتیی شیعەو سوننە)و بەمشێوەیە‬ ‫دەئــاخــفــێــت‪« :‬ئێمە هەمیشە ســازو‬ ‫لەسەرپێین بۆ بەرگریكردن لەئیسالم‌و‬ ‫واڵتــانــی ئیسالمیی‌و سەربەخۆییان‪،‬‬ ‫بەرنامەی ئێمە بەرنامەی ئیسالمە لەگەڵ‬ ‫بەدیهێنانی یەكێتی گوتەی مسوڵمانان‌و‬ ‫یەكێتی واڵتانی ئیسالمیی‌و بەدیهێنانی‬ ‫برایەتیی لەگەڵ تــەواوی مسوڵمانانی‬ ‫جیهان‪ ،‬هەروەها یەكێتیی لەگەڵ تەواوی‬ ‫دەوڵەتانی ئیسالمیی لەسەرتاسەری‬ ‫جیهان‌و‪ ،‬وەستانەوە بەرووی زایۆنیزم‌و‬ ‫ئیسرائیل‌و دەوڵەتانی داگیركەر‪ ،‬كە‬ ‫دەیانەوێت سامانی گەالنی هەژارو زەبوون‬ ‫بەخوتوخۆڕایی بدزن»‪.‬‬ ‫سوننەكان دووەم گـــەورە گروپی‬ ‫ئایینی لە ئێراندا پێكدەهێنن‪ ،‬زۆربەشیان‬ ‫لــە كـــورد‌و بــلــوچ‌و تــوركــمــان‌و بڕێكی‬ ‫كەم لە عــەرەب پێكدێن‪ .‬ژمــارەی ‌ورد‬ ‫لەبارەیانەوە لەبەردەستدا نییە‪ ،‬كە‬ ‫ڕێــژەی ئــەوان بەشێوەیەكی یەكجاریی‬ ‫دیاریی بكات‪ ،‬بەڵكو قەباڵندنی جیاواز‬ ‫هەیە لەبارەی ڕێژەی سوننە لە تێكڕای‬

‫مەال ئەحمەدی موفتی زادە لە دیارترین كەسایەتییە سوننەگەرا‬ ‫هاوچەرخەكانی ئێران لەقەڵەمدەدرێت‪ ،‬ئەو‪ ،‬لە پێش سەركەوتنی‬ ‫شۆڕشی ئیسالمی‪ ،‬لە ساڵی ‪ ،1979‬هانی گرووپەكانی ئەهلی سوننەی‬ ‫دا پشتیوانیی لە شۆڕشەكەی ئیمام خومەینیی بكەن‬

‫سرووتە ئاینییە فیقهییەكانیان بەپێی‬ ‫فیقهی تایبەت بەخۆیان‪ :‬ئەو مەزهەبانە‬ ‫لە بابەتەكانی فێركردن‌و پــەروەردەی‬ ‫ئایینی‌و باری كەسیی(هاوسەرگیریی‪،‬‬ ‫تەاڵق‪ ،‬میرات‪ )...‬بە فەرمیی دانپێدانراون‪.‬‬ ‫لە هــەر نێوچەیەكدا ئــەو مەزهەبانە‬ ‫زۆرینەبن‪ ،‬ئەوا بڕیارە نێوخۆییەكانی‬ ‫ئەو نێوچەیە لە سنووری دەسەاڵتەكانی‬ ‫ئەنجومەنەكانی شـــورادان‌و‪ ،‬پێڕەویی‬ ‫لەو مەزهەبە دەكەن‪ ،‬بەبێ‌ دەستبردن‬ ‫بۆ مافی شوێنكەوتوانی مەزهەبەكانی‬ ‫تر»‪ .‬بەهەر حاڵ‪ ،‬ئەم دەقە دەستوورییە‬ ‫ڕەنگدانەوەی ڕەوشــی سوننەكان نییە‬ ‫لە ئێراندا‪ ،‬كە هەست بە زۆربۆهێنان‌و‬ ‫پەراوێزخستنیان دەكـــەن‪ ،‬سەرباری‬ ‫تەنگپێهەڵچنینیان لە بواری فێركردنی‬ ‫ئاینی‌و پیادەكردنی دروشمە ئاینییەكان‪.‬‬ ‫پێویستە ئاماژە بدەین بە كاریگەریی‌و‬ ‫ڕۆڵ ــی زانـــاو كەسایەتییە سیاسییە‬ ‫سوننەگەراكان‪ ،‬ئەوانەی بوونە پێشەنگی‬ ‫تەباییخوازیی‌و هێنانەئارای یەكسانیی لە‬ ‫نێوان سوننەو شیعەدا‪ ،‬دوور لە پێكدادانی‬ ‫مەزهەبیی‌و‪ ،‬سەپاندنی تاقە مەزهەبێك‬ ‫«لەبانەوە»‪ ،‬بۆیە بەپێویستی دەزانین‬ ‫كەسایەتییە كاریگەرەكان «ئەحمەدی‬ ‫موفتی زادە‪ ،‬ناسری سوبحانی‪ ،‬شێخ‬ ‫عیزەدینی حوسێنی» وەك سێ سیمبولی‬ ‫بیری هاوچەرخی سوننەگەرایی كوردیی‬ ‫لەئێران لەقۆناغی پاش شۆڕشدا بەنمونە‬ ‫وەربگرین‪ :‬‬ ‫‪ )١‬ئەحمەدی موفتی زادە‬ ‫لە ساڵی (‪ )1933‬لە نێو خانەوادەیەكی‬ ‫ڕەسەنی ئایینی لەدایكبووە‪ ،‬بابی‌و مامی‬

‫كەسایەتی ئاینیی ئێرانیی ئەنجامدا‬ ‫بەنێوی شورای مەركەزیی سوننەت‪/‬خۆر‪،‬‬ ‫لەكۆتاییدا بەیاننامەیەكیان دەركرد بۆ‬ ‫سەرلەنوێ چاوخشاندنەوە بە دەستووری‬ ‫ئێران‌و دووركەوتنەوە لە ڕقەبەرایەتیی‬ ‫مەزهەبیی‌و ڕەخساندنی یەكسانی بۆ‬ ‫گەالنی ئێران‪.‬‬ ‫‪ )٢‬ناسری سوبحانی‬ ‫ناسری سوبحانی‪ ،‬لە ساڵی ‪1951‬‬ ‫لە گوندی (دوریسان)ی سەربە شاری‬ ‫(پاوە) لە كوردستانی ئێران لەدایكبووە‪.‬‬ ‫لەپاش تەواوكردنی خوێندنی ناوەندیی‬ ‫وەرچـــەرخـــاوە بــۆ خوێندنی زانستە‬ ‫شەرعییەكان‪ ،‬لەسەر دەستی مەزنە‬ ‫زانــایــان لە ئێران ئیجازەی زانستیی‬ ‫بەدەستهێناوە‪ .‬سوبحانی زۆر كاریگەر‬ ‫بــووە بــەهــەریــەك لــە دامــەزرێــنــەرانــی‬ ‫ئیخوان ئەلموسلمین حەسەن ئەلبەننا‌و‬ ‫ئەبولعەالی مەودودیی‪ .‬وەختێك شۆڕشی‬ ‫ئیسالمیی لــە ئــێــران هەاڵیسا چەند‬ ‫جارێك ســەردانــی ڕێبەرانی شۆڕشی‬ ‫كــردووە‪ ،‬داواكارییەكانی گەلی كوردی‬ ‫پێگەیاندوون‪ ،‬دیسانەوە چۆتە نێو‬ ‫ئەنجومەنی شورای ئەهلی سوننە(خۆر)‪.‬‬ ‫بەشداربووە لە چەندین چاالكی ئیسالمیی‬ ‫لەگەڵ ئەحمەدی موفتی زادە لەپێناو‬ ‫بەرفراوانكردنی پێگەی جــوواڵنــەوەی‬ ‫ئیسالمیی لە كــوردســتــان‪ .‬سوبحانی‬ ‫لە پێشەنگەكانی ڕابوونی ئیسالمییە‬ ‫لە ڕۆژهـــەاڵت‪ ،‬كە بانگەوازی ئیخوان‬ ‫ئەلموسلمینیان لە ئێران باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫(كۆمەڵەی دەعوە‌و ئیساڵح لە ئێران) بە‬ ‫كۆمەكی بڕێك لە بانگخوازانی كوردستانی‬ ‫عێراق‌و كوردستانی ئێران دامەزراند‪،‬‬ ‫چەندینجار گەشتی بۆ دەرەوەی ئێران‬ ‫كردووە‪ ،‬لەوانە گەشتكردنی بۆ توركیا‬ ‫لە ساڵی ‪ ،1988‬بەشداریكردنی لە‬ ‫كۆنگرەی ڕێكخراوی ( ڕابیتەی ئیسالمیی‬ ‫كوردیی)‪ ،‬كە لە ئەستەنبوڵ ڕێكخرا‪ ،‬لە‬ ‫حوزەیرانی ساڵی ‪ 1989‬لە شاری سنە‬ ‫قۆڵبەستكراو بۆ ماوەی ساڵێك لە زیندان‬ ‫بوو‪ ،‬لە ساڵی ‪ 1990‬هەواڵی لەقەنارەدانی‬ ‫باڵوبۆوە‪.‬‬

‫‪ )٣‬شێخ عیزەدینی حوسێنی‬ ‫شێخ عیزەدینی حوسێنی‪ ،‬یەكێك بوو‬ ‫لەو كەسایەتییە ئاینییە شۆڕشگێڕانەی‪،‬‬ ‫كە لەقۆناغی بەرایی شۆڕشی گەالنی‬ ‫ئێراندا لەو بڕوایەدا بوون بەڕاگەیاندنی‬ ‫دەوڵــەتــی ئاینیی لەئێراندا خەباتی‬ ‫نــەتــەوەیــی گەلی كــورد لــەڕۆژهــەاڵتــی‬ ‫كوردستان دەچێتە نێو قۆناغێكی نوێی‬ ‫ژیانی سیاسییەوە لەبەر ڕۆشنایی چەمكی‬ ‫«برایەتی ئیسالمیی»‪ ،‬كە لەالیەن‬ ‫دەســەاڵتــدارانــی ئــەو دەمــی ئێرانەوە‬ ‫بــانــگــەوازی بــۆ دەكـــرا‪ .‬نێوبراو وەك‬ ‫ڕۆحانییەكی خەباتگێڕ هەوڵیدا لەپێناو‬ ‫بەئامانج گەیاندنی شۆڕشی گەالنی‬ ‫ئێران‌و بەدیهێنانی یەكسانیی بۆ سەرجەم‬ ‫كــەمــەنــەتــەوەكــانــی ئــێــران بەگشتی‌و‬ ‫كورد بەتایبەتیی‪ ،‬بۆیەشە بەڕاشكاویی‬ ‫بۆچۆنی خۆی لەمبارەوە ڕاگەیاندوەو‬ ‫بــەم شێوەیە دەئــاخــفــێــت‪« :‬لــەگــەڵ‬ ‫خومەینیدا جەنگمان بەرپاكرد لەپێنا‌و‬ ‫بەدیهێنانی ئامانجە سیاسییەكانمان لە‬ ‫خودموختاریی‪ ،‬هەروەها دامەزراندنی‬ ‫پارلەمانی تایبەت بە خۆمان‪ ،‬نەك لە‬ ‫ڕووی بڕوای ئاینییمانەوە‪ ،‬شۆڕشمان كرد‬ ‫لەپێنا‌و فێربوونی زمان‌و باڵوكردنەوەی‬ ‫فەرهەنگی خۆمان‪ ،‬شۆڕش ستەمكاریی‬ ‫لەبنهێنا‪ ،‬بــەاڵم كۆتایی نەهێنا بە‬ ‫جیاكاریی دژ بە كەمەنەتەوەكان»(‪.)٥‬‬ ‫ل ــەراســـتـــیـــدا‪ ،‬دۆخــــی نــالــەبــاری‬ ‫«سوننەكانی ئــێــران» ڕەنــگــدانــەوەی‬ ‫دۆخی شیعەكانە لە واڵتانی عەرەبیی‬ ‫وەك «سعودیە‪ ،‬ئیمارات‪ ،‬بەحرێن‪،‬‬ ‫كوێت‪ ،‬یەمەن‪ ،‬عومان»‪ ،‬لەهەریەك لەو‬ ‫دەوڵەتانەدا «لەبانەوە» دژایەتییەكی‬ ‫گــەورەو زەقی كاریگەریی‌و پەلكێشانی‬ ‫هەژموونی ئێرانیی دەكرێت بەئامانجی‬ ‫سڕكردن‌و كوێركردنەوەی كۆپیكردنی‬ ‫تــێــزی «ئـــاودیـــوكـــردنـــی شـــۆڕش»‬ ‫لەدەوڵەتەكانیاندا‪ .‬لەهەریەكێك لەو‬ ‫دەوڵەتانەدا شیعەكان دۆخــی تایبەت‬ ‫بەخۆیان هەیەو‪ ،‬لەچوارچێوەی ڕێكخستن‌و‬ ‫پارتی سیاسیدا كاری ڕێكخراوەیی دەكەن‬ ‫بەئامانجی بەدەستهێنانی مافەكانیان‪ ،‬كە‬ ‫تۆمەتباردەكرێن بە پاشكۆیەتییان بۆ‬ ‫شیعەگەرایی فارسیی‪ .‬بەتایبەت ئەوڕۆكە‬ ‫دەبینین شیعەكان بەدەستی تیۆرسێنانی‬ ‫وەهابیی‌و سەلەفیزمی نوێی سوننەگەراوە‬ ‫گــیــریــان خــــــواردووەو لــە ڕەوشــێــكــی‬ ‫نــالــەبــاردان‪ ،‬بە ســەدان فەتوا لێرەو‬ ‫لــەوێ لــەزاری شێخە سەلەفییەكانەوە‬ ‫دەردەچــــن بــە كوشتن‌و لەنێوبردنی‬ ‫تایفەی شیعە‪ ،‬بۆیەشە تواناكانیان‬ ‫گۆجكراوەو‪ ،‬سێمبولە مەزهەبییەكانیان‬ ‫لە گرتووخانەكان خزێنراون‌و‪ ،‬ڕێكخستن‌و‬ ‫پارتە سیاسییەكانیشان قەدەخەكراوە‪.‬‬ ‫بە وردبوونەوە لەو گوتارە سەلەفییەی‪،‬‬ ‫كـــە ســونــنــەو شــیــعــە لـــە ئــێــســتــادا‬ ‫نوێنەرایەتیی دەكــەن لەچوارچێوەی‬ ‫شیعەگەرا‪-‬سەلەفیزمی‬ ‫«سەلەفیزمی‬ ‫سوننەگەرا»دا(‪ ،)٦‬دەبینین خاڵەكانی‬ ‫پەیوەندیی‌و ژیانی كۆمەاڵیەتیی ئەو دوو‬ ‫پێكهاتە سەرەكییەی جیهانی ئیسالمیی‬ ‫زیاتر تووشی دەمارگیریی‌و توندڕۆیی‬ ‫كــــردووەو‪ ،‬لــەســەرجــەم ئاستەكاندا‪،‬‬ ‫قووڵكردنەوەی ئەو زامە كۆنەیە كە دەیان‬ ‫سەدەیە كار لەسەر بەرهەمهێنانەوەی‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫پەراوێزەکان‪:‬‬ ‫‪ )١‬بؤ زانياري زياتر ب ِروانة‪ :‬الثورة االسالمية يف‬ ‫إيران يف أفق تفكك الرباديغمات اجلاهزة‪ :‬عبدالعالي‬ ‫العبدوني‪ ،‬الطبعة االوىل‪ ،‬دار املعارف احلكمية‪،‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪ )2‬النيب والربوليتاريا‪ :‬كريس هارمان‪ ،‬مركز‬ ‫الدراسات االشرتاكية‪ ،1996 ،‬ص ‪.35‬‬ ‫‪ )3‬االس�لام��ي��ون وحكم ال��دول��ة احلديثة‪ :‬د‪.‬‬ ‫إمساعيل الشطي‪ ،‬الطبعة االوىل‪ ،‬منشورات ضفاف‪،‬‬ ‫بريوت‪.2013 ،‬‬ ‫عصر ال��ث��ورة «املاركسية يف االلفية‬ ‫‪)4‬‬ ‫اجلديدة»‪ :‬توني كليف‪ ،‬ترمجة أشرف عمر‪ ،‬مركز‬ ‫الدراسات االشرتاكية‪ ،‬ص ‪.103-102‬‬ ‫‪« )5‬سوننةكاني ئ� َ‬ ‫يران»‪ ،‬كؤمةلَ َيك نووسةر‪،‬‬ ‫وةرطياني بةرزاني مةال تةها‪ ،‬بةمزوانة ضاثء‬ ‫َ َِ‬ ‫بالودةكر َيتةوة‪.‬‬ ‫‪ )6‬ب��ؤ زان��ي��اري زي��ات��ر ب��� ِروان���ة‪ :‬السلفية‬ ‫الشيعية والسنية «حبث يف تأثريها على االندماج‬ ‫االجتماعي»‪ ،‬د‪ .‬عبداهلل الربيدي‪ ،‬الطبعة االوىل‪،‬‬ ‫الشبكة العربية لألحباث والنشر‪ ،‬بريوت‪.2013 ،‬‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )270‬دوشةممة ‪2015/11/2‬‬

‫حەق لە ئیمانی حه‌الج و حه‌زره‌تی محەمەددا‬ ‫فيدا مورادخان‬

‫ماسته‌ر ل ‌ه ديراساتی ئيسالميی‪ /‬قاهيره‌‬

‫حه‌لالج له‌ دروشمه‌كه‌ی ( أنا‬ ‫الحق) ڕێی دووری به‌ره‌و الی خودا‬ ‫نزیكتركرده‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه جۆریك خودا‬ ‫دابه‌زیی ‌ه سه‌ر دڵ و ڕۆحی حه‌الج‪،‬‬ ‫ك ‌ه خودا بوو‌ه حه‌قیقه‌تێك ل ‌ه وجود‬ ‫و ئیمانی حه‌الج‪ .‬ئیدی هاواری كرد‬ ‫و گوتی‪ :‬من حه‌قم‪.‬‬

‫خودا‌نەخۆرهەاڵتییە‌و ن ‌ه خۆرئاواویی و سه‌ر ب ‌ه‬ ‫هیچ نه‌ته‌و ‌ه و ڕه‌نگ و ئایینێك نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو خودا‬ ‫حه‌قیقه‌تی ڕه‌هایه‌‪ ،‬ئه‌و ‌ه ئایینه‌كانن حه‌قیقه‌تی‬ ‫ڕێژه‌یی له‌م حه‌قیقه‌ته‌ ڕه‌هایه‌ وه‌رده‌گرن‬ ‫بگه‌ڕێمه‌و‌ه بۆ كاهینانی مه‌عبه‌د تا‬ ‫پێمان بڵێن چی حه‌ق ‌ه و چۆن ل ‌ه‬ ‫حه‌ق بڕوانین‪ .‬كاتێك حه‌الج به‌ره‌و‬ ‫خاچه‌كه‌ی ده‌چێت و سه‌یری ئه‌و‬ ‫هـه‌مــوو ئیماندار‌ه ده‌ك ــات كـه‌ بۆ‬ ‫بینینی ل ‌ه خاچدانی ئه‌و هاتوون‪،‬‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬خودای ‌ه ئه‌وانه‌ به‌نده‌ی تۆن و‬ ‫هاتوون له‌ پێناو تۆدا من بكوژن‪ ،‬د‌ه‬

‫حه‌قیقه‌ت ل ‌ه ئیمانی حه‌زره‌تی‬ ‫محەمەد بــوو‌ه زاتیكی غائیب‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی ( هو الحق) گوزارشتی‬ ‫لێده‌كرد‪ ،‬ب ‌ه جۆریك ئه‌ركی حه‌زره‌تی‬ ‫محەمەد قورستر بــوو‪ ،‬ڕێكه‌شی‬ ‫زه‌حمه‌تر بــوو‪ ،‬لێره‌وه‌ حه‌زره‌تی‬ ‫محەمەد ل ‌ه زه‌وی و ئاسمان وێڵی‬ ‫گه‌ڕان بوو‪ ،‬ل ‌ه پاش چه‌ندین ساڵ ل ‌ه‬

‫ئه‌وانه‌ی‬ ‫فه‌توای‬ ‫كوشتنی‬ ‫حه‌الجییان دا ل ‌ه‬ ‫ڕاستیدا حه‌قی‬ ‫حه‌الجیان ل ‌ه‬ ‫خاچدا‬ ‫حه‌الج پێمان ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌وه‌ی ب ‌ه‬ ‫سـه‌رچــاوه‌ی حه‌ق شادبێت‪ ،‬ئیدی‬ ‫ده‌بێته ب ‌ه شێك ل ‌ه ح ـه‌ق‪ ،‬ده‌رك‬ ‫ب ‌ه بوونی حـه‌ق ده‌كــات‪ ،‬حـه‌ق ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی هه‌ست و هــزری مرۆڤ‬ ‫پرسێكی عه‌ده‌مییه‌‪ ،‬ب ‌ه جۆریك‬ ‫ناتوانین وینای بكه‌ین‪ ،‬ئه‌گه‌ر نه‌یه‌ت ‌ه‬ ‫نێو تێگه‌یشتنی مرۆڤ‪.‬‬ ‫مــن (أنـــا) وه‌ك زاتێكی حــازر‬ ‫ده‌ركــــــه‌وت و بــــوو‌ه س ـه‌نــت ـه‌ری‬ ‫حه‌قیقه‌ت‪ .‬ئه‌ركی حه‌الج ئاسانتربوو‪.‬‬ ‫له‌ كۆتاییدا حـه‌الج لەبەر حزوری‬ ‫خودا فه‌نابوو‪ .‬به‌و مانایه‌ی ئیمانی‬ ‫حه‌الج توانی حه‌ق بدوینێ و بیخات ‌ه‬ ‫نێو وشه‌یه‌ك و مرۆڤێك به‌رجه‌سته‌ی‬ ‫ئه‌و حه‌ق ‌ه بكات ل ‌ه گوفتار و كردار‬ ‫و دروشمه‌كانی‪ .‬ئه‌وانه‌ی فه‌توای‬ ‫كوشتنی حه‌الجییان دا ل ‌ه ڕاستیدا‬ ‫حه‌قی حه‌الجیان ل ‌ه خاچدا‪ ،‬چۆن‬ ‫ده‌كرێ مرۆڤ تاوانی هه‌ر ئه‌و‌ه بێ ك ‌ه‬ ‫بڵێ‪ :‬من حه‌قم‪ ،‬یاخود منیش حه‌قم‪،‬‬ ‫یان شادبووم ب ‌ه حه‌ق؟!‪ .‬ك ‌ه خودا‬ ‫حه‌ق بێت و سه‌رچاوه‌ی حه‌قیقه‌ت‬ ‫بێت ل ‌ه ئیمانی حه‌الج‪ .‬چۆن ده‌كرێت‬ ‫مرۆڤ به‌و‌ه ته‌كلیفكرابێت ك ‌ه ب ‌ه دوای‬ ‫حه‌ق بكه‌ویت‪ ،‬كه‌چی تاوان بێت ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی تێڕوانینی كالسیكی فیقه‬ ‫و شه‌ریعه‌ت ل ‌ه باره‌ی حه‌ق بدوێت؟!‬ ‫تاوانی سه‌ره‌كیی حه‌الج ئه‌و‌ه بوو‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه ئێستا ل ‌ه خودا ده‌گه‌را و بۆ‬ ‫ئێستاش حه‌قی ب ‌ه پێویست ده‌بینی‪،‬‬ ‫ئه‌و خــودای وا ده‌بینی ك ‌ه به‌شی‬ ‫ئیمان و دڵی ئه‌ویش ده‌كــات‪ ،‬بێ‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ده‌قی مێژوویی‪ .‬خودا ‌و‬ ‫حه‌ق‪ ،‬هەردوکیان پرسێكی مێژوویی‬ ‫نین تا بۆ ناسین و درك پێكردنیان‬ ‫بۆ مێژوو و ده‌قه‌كان بگەڕێینەوە‪.‬‬ ‫ئـــه‌و ف ـه‌قــیــه ـه‌ی كــ ‌ه ح ـه‌الجــی‬ ‫ته‌كفیركرد چاك ده‌یزانی حه‌الج چ‬ ‫نهێنییه‌كی ئاشكراكردووه‌‪ ،‬حه‌الج ب ‌ه‬ ‫ئه‌وانی گوت‪ :‬منیش حه‌قم و خودای‬ ‫حه‌ق ده‌ناسم‪ ،‬پێویستم به‌و‌ه نیی ‌ه‬

‫تێڕامان ل ‌ه وجود و ژیان و مرۆڤ‬ ‫ده‌ركی ب ‌ه حه‌قیقه‌تی هێزێكی بااڵ‬ ‫كــرد‪ ،‬ن ـه‌زانــراو‌ه پێش ئ ـه‌وه‌ی ڕای‬ ‫بگه‌یه‌نێت ك ‌ه ئه‌و بۆت ‌ه پێغه‌مبه‌ر‪،‬‬ ‫بڵێت حه‌زره‌تی موسا یان عیسا ئاوا‬ ‫باسی خودایان كردووه‌‪.‬‬ ‫حـــه‌زره‌تـــی مــحــەمــەد پێمان‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬پێش ئه‌وه‌ی لەئاسمانەو‌ە‬

‫حه‌قیقه‌تێك بێت ك ‌ه ئەقڵ ب ‌ه ئاسانی‬ ‫بتوانێ ده‌ركی پێبكات‪ ،‬ئه‌وا هاتنی‬ ‫پێغه‌مبه‌ران ده‌بوو‌ه شتێكی زیاد‌ه و‬ ‫بارگرانییه‌ بۆ سه‌ر ئەقڵ‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئایینی ئیسالمدا جگ ‌ه ل ‌ه ئیسالم‪،‬‬ ‫ئیمانیش هه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه ڕوكنه‌كانی له‌سه‌ر‬ ‫ئیمانهێنان ب ‌ه چه‌ند پرسی غه‌یبی و‬ ‫نه‌بینرا و نه‌زانراو دامه‌زراوه‌‪ ،‬ئیمان‬ ‫ده‌بێت ‌ه بابه‌تێكی كه‌سی و تایبه‌ت‬ ‫بـ ‌ه مـــرۆڤ‪ ،‬بــێ ئـــه‌وه‌ی به‌رامبه‌ر‬ ‫په‌یوه‌ست بكات بـه‌وه‌ی وه‌كو ئه‌و‬ ‫بڕوا بێنێت‪ .‬قورئان ئه‌م پرسه‌ی ب ‌ه‬ ‫ئایه‌تیك كۆتایی پێهیناو‌ه كاتێك‬ ‫ده‌فه‌رموێت‪( :‬لكم دینكم ولی دین)‪.‬‬ ‫واتا ئێو‌ه ئایینی خۆتان و منیش‬ ‫ئایینی خۆم‪ ،‬ئێو‌ه حه‌قی خۆتان و‬ ‫منیش حه‌قی خۆم‪ .‬ئه‌گه‌ر دوو حه‌ق‬ ‫نه‌بن ‌ه دۆست با نه‌بن ‌ه دوژمنیش‪.‬‬ ‫ئیدی حه‌ق ( ئه‌و‪ -‬هو) ل ‌ه ئیمانی‬ ‫حه‌زره‌تی محەمەد بووه‌ پرسێك ك ‌ه‬ ‫ده‌كرێت ل ‌ه چه‌ندین ڕێ و نیگادا‬ ‫ده‌ركی پێبكرێت‪ ،‬فره‌ئایینی یه‌كێك ‌ه‬ ‫له‌ ده‌رهاویشته‌ی ئه‌م تێڕوانین ‌ه بۆ‬ ‫حه‌ق و خودا‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه حه‌زره‌تی‬ ‫محەمەد باوه‌ڕهێنان ب ‌ه حه‌قیقه‌تی‬

‫خودا و‌ حه‌ق‪،‬‬ ‫هەردوکیان‬

‫پرسێكی‬ ‫مێژوویی نین‬ ‫تا بۆ ناسین و‬ ‫درك پێكردنیان‬ ‫بۆ مێژوو و‬ ‫ده‌قه‌كان‬ ‫بگەڕێینەوە‬

‫لێیان خۆشبه‌‪ .‬حه‌الج چونك ‌ه حه‌قی‬ ‫ب ‌ه دڵ و ئیمان ناسی‪ ،‬بۆی ‌ه داوای‬ ‫لێخۆشبوونی له‌ خودا بۆ بكوژانی‬ ‫خۆی کرد‪ ،‬كه‌چی كاهینه‌كان فه‌توای‬ ‫كوشتنی حه‌الجیان ده‌ركــرد‪ ،‬ته‌نها‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مرۆڤێك وتی من حه‌قم‪،‬‬ ‫چونك ‌ه خودا حه‌قه‌‪ ،‬كه‌وات ‌ه منیش‬ ‫حه‌قم‪ .‬لێره‌و‌ه وێنه‌یه‌كی ت ـه‌واوی‬ ‫حـه‌زره‌تــی مه‌سیح ل ‌ه لەخاچدانی‬ ‫حه‌الجدا به‌رجه‌سته‌ ده‌بێت‪.‬‬

‫گه‌ران و قوڵبوونه‌وه‌و تیڕامان گه‌یشت ‌ه‬ ‫حه‌قیقه‌تی بااڵ و توانی حه‌قیقه‌ت‬ ‫بدوینێ‪ .‬حه‌زره‌تی محەمەد چیتر‬ ‫ناڵێت پێغه‌مبه‌ر ئیبراهیم وا ده‌ڵێت‬ ‫و ته‌ورات و ئینجیلی نه‌خوێنده‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫به‌ر ئه‌و‌ه نا ك ‌ه ئه‌وان ل ‌ه سه‌ر حه‌ق‬ ‫نین‪ ،‬به‌ڵكو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه حه‌ق‬ ‫هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ نیی ‌ه ك ‌ه كه‌وتۆت ‌ه نێو‬ ‫ده‌قی ئه‌و كتێبانەوە‪ .‬به‌ڵكو خۆی‬ ‫ل ‌ه باره‌ی خودا و حه‌ق ده‌دوێت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ل ‌ه ڕێی ئه‌زموونی خوداپه‌رستی و‬

‫پێغه‌مبه‌رانی پێش خۆی كرد‌ه ب ‌ه‬ ‫شێك ل ‌ه ئیمان‪ ،‬نه‌ك بڵێت‪ :‬ته‌نها‬ ‫من حه‌قم و هه‌ر من ده‌ركم به‌ خودا‬ ‫كردووه‌‪.‬‬ ‫لـ ‌ه ئه‌نجامدا‪ :‬حــه‌الج گه‌یشت ‌ه‬ ‫په‌یامه‌كه‌ی دابەزێت‪ ،‬پێویست ‌ه مرۆڤ‬ ‫هێنده‌ی فراوانیی ئاسمان ل ‌ه حه‌ق حه‌قیقه‌ت و نه‌یتوانی بگه‌ڕێته‌و‌ه و‬ ‫بڕوانێ‪ ،‬خودا ‌نەخۆرهەاڵتییە ‌و ن ‌ه فه‌نابوو‪ ،‬به‌اڵم پێی گوتین‪ :‬ل ‌ه ناخی‬ ‫خۆرئاواویی و سه‌ر ب ‌ه هیچ نه‌ته‌و‌ه و خۆتدا حه‌قیقه‌تی گه‌ور‌ه بدۆزه‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕه‌نگ و ئایینێك نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو خودا كه‌چی حه‌زره‌تی محەمەد گه‌یشت ‌ه‬ ‫حه‌قیقه‌تی ڕه‌هایه‌‪ ،‬ئه‌و‌ه ئایینه‌كانن حه‌قیقه‌ت و توانی بگه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫حه‌قیقه‌تی ڕێژه‌یی له‌م حه‌قیقه‌ت ‌ه ته‌نها خۆی ده‌توانێت گوزارشت له‌و‬ ‫ڕه‌هــای ـ ‌ه وه‌رده‌گــــرن‪ .‬خوداناسیی ئه‌زمون ‌ه بكات‪ .‬ئیدی لێره‌و‌ه (من‬ ‫بـــوو‌ه پرسێك زیــاتــر په‌یوه‌ست و ئه‌و‪ -‬أنا و هو) بوون ‌ه حه‌قیقه‌تی‬ ‫بێت ب ‌ه دڵ ل ـه‌وه‌ی ته‌نها ل ‌ه ڕێی ئه‌و وجوده‌‪ ،‬هه‌ر یه‌ك له‌مان ‌ه به‌ڵگه‌ن‬ ‫ئه‌قڵەوە بزانرێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر خوداناسی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی دی‪.‬‬

‫ئه‌و فه‌قیهه‌ی كه‌ حه‌الجی ته‌كفیركرد چاك ده‌یزانی حه‌الج‬ ‫چ نهێنییه‌كی ئاشكراكردووه‌‪ ،‬حه‌الج ب ‌ه ئه‌وانی گوت‪ :‬منیش‬ ‫حه‌قم و خودای حه‌ق ده‌ناسم‪ ،‬پێویستم به‌و ‌ه نیی ‌ه بگه‌ڕێمه‌و ‌ه بۆ‬ ‫كاهینانی مه‌عبه‌د تا پێمان بڵێن چی حه‌ق ‌ه و چۆن له‌ حه‌ق بڕوانین‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫سەلەفییەت‬ ‫وەك بەاڵیەكی گەورە‬ ‫سەرباری قەیرانە سیاسی و كۆمەاڵیەتی و ئابوورییەكانی‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی كە نوخبەی سیاسی لێی بەرپرسن‪،‬‬ ‫قەیرانێكی تر بەرۆكی ئەم كۆمەڵگەیەی گرتووە‪ ،‬ئەویش‬ ‫هەڵتۆقین و تەشەنەسەندنی خێرای سەلەفییەكانە‪،‬‬ ‫کە وەك گروپێكی دینی لە كۆمەڵگەی كوردیدا خۆی‬ ‫مانڤێستكردووە‪ .‬مەترسییەكانی ئەم هێزە دینییە تەنها‬ ‫هەوڵدان نییە بۆ بە ئیسالمیكردنەوەی كۆمەڵگەی كوردی‪،‬‬ ‫بەڵكو دەركەوتنی ئــەم هێزە وەك بەاڵیەكی گــەورە‬ ‫پەیوەندی بە هەوڵ و دید و تێڕوانینییەتی لەمەڕ هەر‬ ‫پرۆسیەكی ژیان و ژیاندۆستی‪ .‬هەوڵی ئەم هێزە بەر لە‬ ‫هەرشت وەستانی ژیان و ژیانكردنە‪ .‬كێشە لە دەركەوتنی‬ ‫ئەم هێزە لەوەشدا نییە كە بۆخۆی بڕوای بە شیعر و هونەر‬ ‫و دەركەوتە كەلتورییەكان و بەهای كۆمەاڵیەتییەكان نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەم هێزە بێشەرمانە لە مینبەر و لە تەلەفزیۆنی‬ ‫تایبەت بە خۆیانەوە هێرشدەكەنە ســەر شاعیران و‬ ‫هونەرمەندان و بێ هیچ فلتەرێكی ئاسایی سەرجەم دید و‬ ‫تێڕوانینەكانیان تێدەپەڕێت و سنوری مزگەوتی تایبەت بە‬ ‫خۆیان و هەوادارەكانیان دەبڕێت و بە شاشەی تیڤیەكانەوە‬ ‫خۆی دەخزێنێتە ماڵەكانمانەوە‪.‬‬ ‫مەترسی ئەم هێزە ئەگەر لە پرۆسەی دژە ژیان و‬ ‫دژە شیعر و هونەردا بە سانایی هەست پێ بكرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەركەوتەیەكی تری ئەم هێزە هێرشی بێشەرمانەیانە‬ ‫بەرامبەر بە ئــافــرەت‪ .‬ڕەگـــەزی ئــافــرەت و جوڵەیان‬ ‫بەتەواوی سەلەفییەكان توڕە و دڕدۆنــگ دەكــات‪ .‬ئەم‬ ‫هێزە بڕوای تەواوی بە فرەژنی هەیە و شەوانە بە سەرە‬ ‫دەچنە الی ژنەكانیان‪ ،‬كەچی لە مینبەرەوە بەدەنگی‬ ‫بەرز هێرشی نــاڕەواو و نادروست دەكەنە سەر ژنان و‬ ‫دەركەوتن و بەشداریی ژن لە كایەی سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و بەڕێوەبردندا بە بــەدڕەوشــت ناو دەبــەن‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫بەرپرسی سەلەفییەكان لە مینبەری تەلەفزیۆنەكەیانەوە‬ ‫زۆر بە ئاشكرا هێرشدەكاتە سەر خوێندكارانی كچ و‬ ‫دەڵێ‪ :‬كچەكانتان مەنێرن بۆ زانكۆ زوو بەشویان بدەن با‬ ‫توشی بێڕەوشتی نەبن‪ .‬سەیر لەوەدایە لەپاڵ ئەم هەوڵە‬ ‫سەلەفییەی كۆمەڵگەی كوردی و بە پشتبەستن بە ئەو درۆ‬ ‫گەورەیەی كە لەسەدا نەوەد و پێنجی كورد موسوڵمانە‪،‬‬ ‫كەس ورتەی لێوە نەهات و باوكی هیچ كچە خوێندكارێك‬ ‫نیگەران نەبوو‪ .‬ئەم دەركەوتانەی سەلەفییەكان كەمەترسی‬ ‫گەورەن بۆ ئاستی ژیانی كۆمەاڵیەتی و دژی هەر هەوڵێكی‬ ‫ڕەنگاوڕەنگكردنی كۆمەڵگەن‪ ،‬بە ژن و شیعر و كەلتور و‬ ‫ژیانكردنەوە‪.‬‬ ‫یەكێكی تر لە مەترسییەكانی ئــەم هێزە لەسەر‬ ‫ئاستی سیاسیدا دەردەكــەوێــت‪ ،‬ئەویش بێدەنگی ئەم‬ ‫هێزە لەسەر گەندەڵی و خەمی گشتی و بەهەدەردانی‬ ‫سامانی نیشتیمانی و كڕكەوتن بەرامبەر بە مــاوەی‬ ‫درێژی سەرۆكایەتی‪ .‬ئەم هێزە زۆر بە ئاشكرا كارگەی‬ ‫بەرهەمهێنانی ملكەچی و ڕازیبوونە بە دراوە سیاسییەكان‬ ‫و هەیمەنەی نوخبەی سیاسی و سەركردەكان‪ .‬یەكێك‬ ‫لە بێئاگاییەكانی نوخبەی سیاسیش لە كوردستان ئەم‬ ‫منداڵە سەلەفیانە گەورەدەكات و نانیان پێ دەدات‪ ،‬تەنها‬ ‫لەپای ئەوەی بێدەنگ بن لە دەسەاڵت و سەرۆك و زمان‬ ‫لە بەرپرسان و ناشرینییەكانیان دەرنەهێنن‪ .‬ئەگینا لەپای‬ ‫چی ئەم هەموو هەوڵە پێشێلكارییە لەم واڵتە بەرامبەر‬ ‫بە ڕۆژنامەنوسان و چاالكانی مەدەنی ئەنجامدەدرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە گوڵ كاڵتر بە سەلەفییەكان ناوترێت و نەك هەر‬ ‫ئەوەش‪ ،‬بەڵكو تەلەفزیۆنیان بۆ دەكرێتەوە و سەیارەی‬ ‫درعیان پێشكەشدەكرێت و لە ژێرەوە هەلی فراوانبوونیان‬ ‫بۆ دەڕەخسێنرێت‪ .‬ئەم هەوڵەی دەسەاڵت بەرامبەر بە‬ ‫فراوانخوازیی سەلەفییەكان وەك پاداشتێك بەرامبەر بە‬ ‫بێدەنگیان بەرامبەر بە گەندەڵییەكانی نوخبەی سیاسی‬ ‫وەك ئەو مۆدێلەیە لە سعودیە دەگوزەرێت‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫مۆدێلە ڕۆژێك دەبێتە بەاڵیەكی گەورە و دەتوانێت بە‬ ‫ئاشكرا خۆی مانڤێستبكات و بەشداریی سیاسەت و‬ ‫بەڕێوەبردن بكات‪ ،‬وەك ئەوەی لە میسر ئامادەگی هەیە‪.‬‬ ‫موبارەك بەرامبەر بە هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی تری مسر‬ ‫پاڵپشتی سەلەفییەكانی دەكرد‪ ،‬لەپای بێدەنگبوونیان لە‬ ‫كەموكووڕیەكانی‪ ،‬دواجار دوای موبارەك بوون بە بەاڵیەكی‬ ‫گەورە بۆ ئەو واڵتە‪ .‬بەاڵی سەلەفییەت و فراوانخوازی‬ ‫ئەم هێزە لە ئاستە كۆمەاڵیەتییەكەیدا سەردەكێشێـت بۆ‬ ‫ئاستە سیاسییەكەی و دروستبوونی بتی سیاسی‪.‬‬