540

‫بەرەو‬ ‫نۆزدەیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژ‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )540‬دو شةممة ‪2015/11/16‬‬

‫لەبەردەوامبونی ئەم بارودۆخەدا هەڵوێست‌و بڕیاری دیكەی دەبێت‬

‫یەكێتی چاوەڕێی ئەنجامی‬

‫كۆبونەوەكەی لەگەڵ پارتی دەكات‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪:‬‬

‫شۆڕش حاجی‪:‬‬

‫كۆبونەوەكەمان لەگەڵ پارتی‪،‬‬ ‫بۆ كۆتاییهاتنە بە قەیرانەكان‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان سەنگی خۆی‬ ‫بۆ چارەسەركردنی قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫خستۆتەگەڕ‪ ،‬لــەو چوارچێوەیەشدا تائێستا‬ ‫لەگەڵ (گۆڕان‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو)دا كۆبۆتەوە‌و‬ ‫چاوەڕێدەكرێت لەچەند رۆژی داهاتوشدا لەگەڵ‬ ‫پارتی كۆبێتەوە‪ ،‬كە بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬ئەنجامی‬ ‫ئەو كۆبونەوەیە زۆر شت روندەكاتەوە‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫لە حاڵەتی بەردەوامبونی ئەم دۆخەدا‪ ،‬چاوەڕێی‬ ‫هەڵوێستی دیكە لە یەكێتی دەكرێت‪ .‬لەوبارەیەوە‪،‬‬ ‫ســەعــدی ئــەحــمــەد پــیــرە‪ ،‬ئــەنــدامــی وەفـــدی‬ ‫دانوستانكاری یەكێتی بە"چاودێر"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫كۆبونەوەمان لەگەڵ پارتی بۆ پیشاندانی نیەت‬ ‫نییە لەسەر قەیرانەكان‪ ،‬بەڵكو بۆ كۆتاییهاتنی‬ ‫قەیرانەكانە‪ .‬الیخۆشیەوە وتەبێژی گۆڕان جەختی‬ ‫لەوەكردەوە‪ ،‬كە چارەسەری پرسی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم لە پارلەمانە‪ ،‬ئەمەش سەرەتا بەوە دەبێت‬ ‫كە سەرۆكی پارلەمان بگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫ســەعــدی ئــەحــمــەد پــیــرە‪ ،‬وتــیــشــی "ئــەو‬ ‫زنجیرەكۆبونەوانەی بۆ جاری دوەم دەستمانپێكردوە‬ ‫لەگەڵ هەمو الیەنەكان‪ ،‬لە ئەنجامی ئەوەیە‬ ‫لــەســەرەتــاوە وتومانە‪ ،‬ئێمە بەشێكین لەگەڵ‬ ‫چــوار الیــەنــەكــەی تــر لــە ئــیــدارەدانــی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و دانوستانیش دەبێت بــەردەوام بێت‪،‬‬ ‫بۆ چارەسەركردنی قەیران‌و كێشەكان‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫حكومەت ئەركی خۆی بەجێبگەیەنێ‌و هەمیش‬ ‫پشتیوانی لە حكومەت بكەین‪ ،‬بۆ پرسی موچە‌و‬ ‫ئاسایش‌و كایەكانی تر"‪.‬‬

‫شارەزایەكی سیاسەتی نێودەوڵەتی‪:‬‬

‫چارەسەری پرسی سەرۆكایەتی‬ ‫لەپارلەمانە‌و ئەمەش بە‬ ‫گەڕانەوەی سەرۆكەكەی دەبێت‬

‫ترس هەیە كۆمەڵی نێودەوڵەتی‬ ‫متمانەی پێمان نەمێنێت‬

‫ئەگەری رودانی‬ ‫شەڕی پەكەكە و پارتی‬

‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫‪3‬‬

‫نۆزدەیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫لەنێوان ڕەخنەو‬ ‫ستایشدا‬ ‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫لەپاریسەوە جەنگی دژی تێرۆر‬ ‫گۆڕانكاری بەسەردادێت‬

‫"چاکسازیی ئاینی‬ ‫لە بارودۆخی ئێستادا‬ ‫ئاسان نییە"‬ ‫پڕۆفیسۆر مەها ئەلقەیسی بۆ چاودێر‪:‬‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )540‬دو شةممة ‪2015/11/16‬‬

‫بۆ‬ ‫لەخەمی‬ ‫پاریسدا‬ ‫بین؟‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەپاریسەوە جەنگی دژی تێرۆر‬ ‫گۆڕانكاری بەسەردادێت‬ ‫رۆژنامەکانی فرەنسا‪ :‬چاوەڕێی خراپتریش دەكەین‪ ،‬وەك ‪11‬ی سێپتەمبەر‬ ‫دەكاتە گۆڕەپانێكی سەرەكی جەنگەكە»‪.‬‬ ‫رۆژنـــامـــەی (ریــســت ریپۆبلیكان)‬ ‫یش لە راپۆرتێكیدا هاتوە كە «ترسی‬ ‫تــێــرۆر لــەســەر خــاكــی فرەنسا رەگــی‬ ‫داكــوتــاوەو واڵتــی خستۆتە جەنگێكی‬ ‫هەمیشەییەوە»‪ .‬رۆژنامەی (الریپۆبلیك‬ ‫دی بیرنییە)‪ ،‬بەمانشێتێك دەنوسێت‬ ‫«ئێمە شارلی بوین‌و ئێستا بوین بە‬ ‫پاریس» وەك ئاماژەیەك بۆ روداوەكەی‬ ‫رۆژنـــامـــەی شــارلــی ئیبدۆ كــە چەند‬ ‫تێرۆریستێك ‪7‬ی كانونی دوەمی ئەمساڵ‬ ‫پێنج كەسیان لەكاركاتێریستەكانی ئەو‬ ‫رۆژنامەیەی تێرۆركرد‪.‬‬

‫راپۆرتی‪ :‬بابان حەمە‬

‫ناصح حەمە حسێن‬

‫فەڕەنسا خــاوەنــی سـێ‌ كوچكەی‬ ‫(مــــاف‌و ئـــــازادی‌و دادپـــــــەروەری)‬ ‫ە‪ ،‬ســەرچــاوەی ئیلهامی دەستوری‬ ‫ئەمەریكا‌و سیمبولی دەستی پۆاڵینی‬ ‫(باستیل شكێن)ە‪ ،‬واڵتی دیموكراسی‌و‬ ‫شــیــع ـر‌و جـــوانـــی تــەنــانــەت لــەنــاو‬ ‫ئیمپریالیستەكاندا‪ ،‬بەراورد بەوانی دیكە‬ ‫باشتر دەناسرێت‪.‬‬ ‫ئــەمــانــە بەشێوەیەكە گشتی بۆ‬ ‫كۆمەڵی مرۆڤایەتی راستن‌و هەمویان‬ ‫بەڵگە نەویستن‪ ،‬بــەاڵم بۆ كۆمەڵی‬ ‫كـــورد‌و بەتایبەتی شــۆڕشــی نــوێ‪،‬‬ ‫فەڕەنسا پاڵپشت‌و پشتیوانی دۆزی‬ ‫كورد‌و هاوڕێی راستەقینەی سەرۆك مام‬ ‫جەالل‌و شەهید قاسملۆ بوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫بنەماڵەی (میتران) كە هەمیشە لەناو‬ ‫دۆزەخی حكومەتە فاشیستە دڵڕەقەكاندا‬ ‫بەهەشتی كورد‌و شۆڕشەكەی بون‪ ،‬جگە‬ ‫لەو پشتیوانیانەی كە لەسەر ئاستی‬ ‫نێودەوڵەتی بۆ كورد كردنی‪ ،‬ركابەر‌و‬ ‫خاوەنی بڕیاری (‪)688‬ی ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشی نەتەوە یەكگرتوەكان بو كە‬ ‫ئیتر فڕۆكە دێوەزمە ئەنفالچی‌و كیمیایی‬ ‫وەشێنەكانی بەعسی راگرت‌و ناوچەی‬ ‫ئارامی بۆ هەرێمی كوردستان دابینكرد‪.‬‬ ‫فەڕەنسا فەزڵ‌و گەورەیی زۆری بەسەر‬ ‫كوردانەوە هەیە‪ ،‬بۆیە دەبێت لەشەڕی‬ ‫فەڕەنسا‬ ‫تیرۆرستانیشدا هاوشانی‬ ‫لەخەمی (پاریس)دا بین‌و جارێكی تر‬ ‫سەبارەت بەتیرۆرستان‪ ،‬رۆڵی گەورەی‬ ‫بینی لەدەرچونی بڕیارە نێودەڵەتییەكان‬ ‫دژی تیرۆر‌و تیرۆرستان‪.‬‬ ‫پــاریــس مــاڵــی هــەمــو مرۆڤێكی‬ ‫مرۆڤـدۆستە‪ ،‬جگە لەتیرۆرستان نەبێت‪..‬‬ ‫پاریس ماڵی هەمو بیر‌و ئایدیایەكە جگە‬ ‫لەتوندڕەوە ئیسالمییەكان نەبێت‪..‬‬ ‫وایدەبینم پاریس لەداهاتویەكی نزیكدا‬ ‫بەم برینە قواڵنەوە‪ ،‬كە لەدوای جەنگی‬ ‫جیهانی دوەمــەوە بەمشێویە بریندار‬ ‫نــەبــوە‪ ،‬بــەكــۆی سیستمە ئەمنی‌و‬ ‫رێوشوێنەكان‌و كەیسی لێكۆڵینەوەی‬ ‫گومانلێكراوەكاندا بچێتەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئەوانەی كە لەرابردودا كەیسیان لەبارەی‬ ‫توندوتیژی هەبوە‪ ،‬وردتر ئەوانەی كە‬ ‫ئاینیان كرۆدۆتە ئامرازی باڵوكردنەوەی‬ ‫توندوتیژی‪ ،‬كەنمونەی ئەم كەیسانە‬ ‫لەسااڵنی رابــردودا لەفەڕەنسا زۆرن‌و‬ ‫رۆژنــامــەكــانــی فرەنسایش رەخنەی‬ ‫ئێجگار توندیان لەبارەی خەمساردی‌و‬ ‫كەمتەرخەمی الیــەنــی پەیوەندیدار‬ ‫لەمبارەیەوە روماڵكردوە‪.‬‬ ‫لــەســەر ئاستی نێودەوڵەتیش‬ ‫بەبڕیاری (ئەنجومەنی ئاسایش) رەگ‌و‬ ‫ریشەی تیرۆر‌و توندڕەوی ئاینی باشتر‬ ‫وشك بكات‌و ئامادەگی زیاتری هەبێت‬ ‫لەمەحفەلە نێودەوڵەتییەكان‌و تەنانەت‬ ‫گۆڕەپانی شەڕی روبەڕوبونەوەی تیرۆر‌و‬ ‫كوردیش هاوپەیمانێكی سەر راستی‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫پاش ئەوەی شەوی ‪14‬ی ئەم مانگە‪،‬‬ ‫لەپاریسی پایتەختی فرەنسا لەرێگەی ‪8‬‬ ‫خۆكوژەوە هێرشێكی گەورە كرایە سەر‬ ‫چەندین شوێنی گشتی‌و جیاوازو لەرێگەی‬ ‫تەقینەوەی خۆكوژی‌و دەستڕێژی‬ ‫كوێرانەشەوە ‪ 129‬هاواڵتی كوژران‌و‬ ‫زیاتر لە ‪ 350‬كەسی دیكەیش بریندار‬ ‫بوون كە نزیكەی ‪ 100‬كەس لەوانە‬ ‫لەحاڵی زۆرمەترسیدان‪ ،‬سەرۆكی ئەو‬ ‫واڵتە رایدەگەیەنێت كە تێرۆر بەجیدی‬ ‫بەرۆكی فرەنسای گرتوەو واڵتەكەیشی‬ ‫لەو هەرەشەیە بێدەنگ نابێت‌و توندترین‬ ‫هەڵوێست‌و كاردانەوەی دەبێت لەسەر‬ ‫ئەو جەنگە راستەقینەیەی روبەروی‬ ‫فرەنسا بووەتەوە‪.‬‬ ‫لەكۆبونەوەكەی ‪ G20‬یشدا كە دوێنێ‬ ‫لەتوركیا ئەنجامدرا‪ ،‬وەزیرێكی فەرەنسا‬ ‫بەرەسمی داوا لەسەرۆكەكانی واڵتانی‬ ‫جیهان‌و حكومەتەكانیان دەكات كە بڕیاری‬ ‫یەكالییكەرەوە بــدەن دژ بەهاوكاری‌و‬ ‫پشتیوانی دارایی‌و لۆجیستی‌و سەربازی‬ ‫كە پێشكەش بە داعش دەكرێت‪.‬‬ ‫رۆژنامەكانی فرەنساش رۆژێك پاش‬ ‫روداوەكــە‪ ،‬هەڵوێست‌و ترس‌و توڕەیی‬ ‫فرەنسییەكان دەگوازنەوەو پەیوەستی‬ ‫دەكەنەوە بەالوازی دەزگا ئەمنییەكان‌و‬ ‫ئیستیغاللی سەلەفییە جیهادییەكان‌و لە‬ ‫رۆژنامەی (لوفیگارۆ) شدا پاریسییەكان‬ ‫چاوەڕوانی ‪11‬ی سێپتەمبەرێكی ترن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمجارەیان لەپاریس‪.‬‬ ‫فرەنسا كەوتۆتە جەنگەوە‬ ‫مانوێل ڤالس سەرۆكوەزیرانی فرەنسا‪،‬‬ ‫ئاشكرایكرد كە فرەنساو واڵتانی رۆژئاوا‬ ‫دەبێت بەجیدی بكەوێتەخۆ‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫پاش ئەو سەدان هەزار كەسانەی رویان‬ ‫لەواڵتانی رۆژئـــاواو فرەنسا كــردوەو‬ ‫وەك خۆشی دەڵێت ه ــەزاران كەسی‬ ‫بێناسنامەو نەناسراو و بەگومانی تێدایە‪.‬‬

‫لۆمۆند‪ :‬ئیسلەمییەکان سیستمی عەلمانیی فرەنسایان بۆ کردەوەی تیرۆریستی قۆستۆتەوە‬

‫زانیارییەكان ئەوەدەخەنە بەردەست‬ ‫كە داعش دەستی سەرەكی پشت ئەو‬ ‫روداوە خوێناوییەی فرەنسا بــووەو‬ ‫حكومەتەكەشی توندترین هەڵوێست‌و‬ ‫ئاشكراترین جەنگی دژ بــە تێرۆر‬ ‫رادەگەیەنێت‪.‬‬ ‫لەشاری ئەنتاڵیای توركیاش‪ ،‬دوێنێ‬ ‫واڵتانی ‪ G20‬كە بەگروپی ‪ 20‬واڵتەكە‬ ‫دەناسرێن‪ ،‬كۆبونەوەیان ئەنجامداو‬ ‫هەمویان واژۆی رێككەوتنیان لەسەر‬ ‫پالنێكی ئێجگار تۆكمەو هاوبەش بۆ‬ ‫روبەڕونەوەی تێرۆر ئەنجامداو بەتوندی‬ ‫جــەخــتــیــان لــەرێــگــرتــنــی هــاوكــاری‌و‬ ‫پشتیوانییە دارایــی‌و سەربازییەكانی‬ ‫داعــش كـــردەوە‪ ،‬ســەبــارەت ب ــەروداوە‬ ‫خوێناوییەكەی فرەنساش‪ ،‬بەتوندی‬ ‫هاتنە دەنــگ‌و پشتیوانی‌و هاوكاری‬ ‫تەواویان بۆ ئەو واڵتە خستە رو‪.‬‬

‫ئەوان بەتەواوەتی پشتیوان‌و هاوكاری‬ ‫فرەنسان‌و لەیەك بــەرەی شەڕی دژی‬ ‫تــێــرۆردان‌و ئــامــاژەی بۆ ئــەوەشــدا كە‬ ‫لــەگــەڵ رەجـــەب تەیب ئــەردۆگــان‪-‬دا‬ ‫ب ــەوردی باسیان لەگرنگی چاودێری‬ ‫ناوچە سنورەكانی سوریا‪-‬توركیا كردوە‪.‬‬ ‫لـــەوكـــۆبـــونـــەوەی ئــەنــتــاڵــیــاش‪،‬‬ ‫كــە بــەكــۆبــونــەوەی ‪ 20‬واڵتـــە هــەرە‬ ‫بەهێزەكانی ئابوری دەناسرێت‪ ،‬میشال‬ ‫سابان‪ ،‬وەزیــری دارایــی فرەنسا داوا‬ ‫لــە ســەرۆكــەكــانــی واڵتــانــی جیهان‌و‬ ‫حكومەتەكانیان دەكــات كە بڕیاری‬ ‫یەكالییكەرەوە بــدەن دژ بەهاوكاری‌و‬ ‫پشتیوانی دارایی‌و لۆجیستی‌و سەربازی‬ ‫كــە پێشكەش بــە داعـــش دەكــرێ ـت‌و‬ ‫بەشادەماری مانەوەو بەردەوامی داعش‬ ‫ناوی دەبات‪.‬‬

‫فــرەنــســا رەومــاڵــكــرد‪ ،‬كــە بەشێكی‬ ‫سەرەكییان پەیوەندیان بە شەپۆلی‬ ‫گەورەی كۆچبەرانی موسڵمانەوە هەبوو‬ ‫بۆ ئەو واڵتەوە واڵتانی دیكەی رۆژئاوا‪.‬‬ ‫یەكێك لەرۆژنامە دیارەكانی فرەنسا‪،‬‬ ‫كە سەر بەموحافیزكارانە‪ ،‬لەمانشێتەكەیدا‬ ‫نوسیوێتی (جەنگ لەناوەندی پاریس‬ ‫هــەاڵیــســا)‪ ،‬رۆژنـــامـــەی (لــوفــیــگــارۆ)‬ ‫لەراپۆرتەكەیدا ئاماژە بۆ ئەوەدەكات‪،‬‬ ‫كە ئەگەر كــاروابــڕوات‌و دەوڵ ــەت هەر‬ ‫بەوچەشنەی روداوەكــانــی پاش شاری‬ ‫ئیبدۆ هـــەروا خەمساردبێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫چاوەڕێی روداوی خوێناویتر بكەیەن‌و‬ ‫لەرێپۆرتاژێكی رۆژنامەكەدا هاتوە كە‬ ‫«دەبێت چاوەڕوانی ‪11‬ی سێپتەمبەرێكی‬ ‫دیكەیش بكەین‪ ،‬بەاڵم ئەمجارەیان لە‬ ‫پاریس»‪.‬‬

‫رۆژنامەكانی فرەنسا چییان وت؟‬ ‫‪11‬ی سێپتەمبەرێكی دیكە لەپاریس‬ ‫بڕینی شادەماری داعش‬ ‫دوێــن ـێ‌و رۆژێـــك پــاش روداوەكــــەی‬ ‫باراك ئۆباما لەمیانەی كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەوانیدا‪ ،‬پاش كۆبونەوەكەی ‪ G20‬پاریس‪ ،‬رۆژنامەكانی فرەنسا چەندین‬ ‫رایگەیاند كە ئەوە هێرشێكی خوێناوییە راپــــۆرت‌و هەڵوێستی جــۆراوجــۆریــان‬ ‫بۆسەر جیهانێكی پر شارستانییەت‌و سەبارەت بەبارودۆخە خوێناوییەكەی‬

‫(شارلی) بوین‌و بوین بە (پاریس)‬ ‫رۆژنامەی (لوباریزیانیش) نوسیوێتی‬ ‫«ئــەمــجــارەیــان جــەنــگــە»‪ .‬رۆژنــامــەی‬ ‫(الشارانت) یش بەقوربانییەكان دەڵێت‬ ‫«ئەوان شاهیدی ئەو روداوە خوێناوییەی‬ ‫جەنگێكی دیكەی جیهانیین‪ ،‬كە فرەنسا‬

‫جیهادییەكان و ئیستیغاللی فرەنسا‬ ‫رۆژنــامــەی (لۆمۆند)یش دەنوسێت‬ ‫«فرەنسا كەوتۆتە شەڕێكی كوشندەی‬ ‫تــێــرۆری كــوێــرانــەوەو ئــەم جەنگەش‬ ‫پــەیــوەنــدی هــەیــە بــەبــارودۆخــی ئەو‬ ‫لێشاوە پــەنــابــەرانــەی روی ــان كردۆتە‬ ‫واڵت‪ ،‬رۆژنامەكە ئــەوەش لێدوانی ئەو‬ ‫بەرپرس‌و حكومەتانەی واڵتانی ئەڵمانیاو‬ ‫مەجەر‌و چیك‌و یۆنان دەخاتە رو‪ ،‬كە‬ ‫جەختیان لەوە كرۆدۆتەوە كە دەبێت چاو‬ ‫بەمامەڵە‌و سیاسەتی واڵت بخشێننەوە‬ ‫بۆ كەیسی پەنابەرانی سوریاو عیراق‌و‬ ‫سنورێكیش بۆ بــەرەاڵی ـی‌و بێسەرەوە‬ ‫بەرەیی سنورەكانیان دابنێن كە كوێرانە‬ ‫كردویانەتەوە‪.‬‬ ‫رۆژنــامــەكــە لـــەدەرگـــای باسێكی‬ ‫گرنگیش دەدات‪ ،‬كە پەیوەندی بەسیتمی‬ ‫دیموكراسی‌و عەلمانی فرەنساوە هەیەو‬ ‫دەڵــێــت «جیهادییەكان ئیستیغاللی‬ ‫دیــمــوكــراس ـی‌و عەلمانی فرەنسایان‬ ‫كردوە»‪.‬‬ ‫جــگــە لــــەوەش ‪20‬ی ئـــەم مانگە‬ ‫كــۆبــوونــەوەی نــائــاســایــی وەزیــرانــی‬ ‫ناوخۆی ئەوروپا لەسەر داوای فەرەنسا‬ ‫ئەنجامدەدرێت‌و ئــەو كۆبوونەوەیەی‬ ‫وەزیــرانــی ناوخۆی واڵتانی ئەوروپاش‬ ‫لــەســەر داوای فرەنسایە‪ ،‬كــە دوای‬ ‫روداوەكەی پاریس داوایكردبو‪.‬‬

‫حەشدی شەعبی بۆمبێكی تەوقیتكراو‬ ‫عەدنانی حەمەی مینا‪:‬‬

‫روداوەكانی خورماتوو رێكخراو نین‌و بەرەو هێوربونەوە دەڕۆن‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫دوای دو رێككەوتنی نێوان كورد‌و‬ ‫حەشدی شەعبی‪ ،‬رەوشی خورماتو تادێ‬ ‫رو لە گرژیی زیاتر دەكات‪‌،‬و بەپێی‬ ‫زانیارییەكانیش هێزی حەشدی شەعبی‬ ‫بەرەو ناوچەكانی سەعدییەو دەوربەری‬ ‫دوزخورماتو هێنراون بە مەبەستی‬ ‫پەالماردانی جەلەوالو دوزخورماتو‪،‬‬ ‫هاوكات سەركردەكانی حەشدی شەعبیش‬ ‫هەڕەشەی توند لە كورد دەكەن‪.‬‬ ‫جێگری لیژنەی ناوچە كوردستانییەكانی‬ ‫دەرەوەی هەرێمیش لە پارلەمانی‬ ‫كوردستان دەڵێت «پێشمەرگەو‬ ‫یەكێتی بەئاسانی دەتوانن حەشد‬ ‫لەدوزخورماتو دەربكەن‪ ،‬بەاڵم نایانەوێت‬ ‫دەستپێشخەری شەڕ بكەن»‪ .‬هاوكات‬ ‫فەرماندەیەكی پێشمەرگە لە ناوچەكە‬ ‫دەڵێت «هێزەكانمان لەناو دوزخورماتو‬ ‫خەریكی هێوركردنەوەی رەوشەكەن»‪.‬‬

‫رێككەوتنەكان بێ ئەنجام بون‬ ‫لە پێنجشەممەی رابــردوەوە شەڕو‬ ‫ئاڵۆزی لە نێوانی حەشدی شەعبی‌و‬ ‫هێزە كوردییەكان لە دوزخورماتو‬ ‫دەستی پێكردوە‪ ،‬ژمارەیەك هاواڵتی‌و‬ ‫پێشمەرگە شەهیدبون‪ ،‬ماڵ‌و موڵكی‬ ‫دەیــان هاواڵتیی كــورد سوتێنراون‪،‬‬ ‫و دەیــان هاواڵتیش دەستگیركراون‪،‬‬ ‫چــەنــدیــن هــەوڵــی چــارەســەركــردن‌و‬ ‫هێوركردنەوەی دۆخەكەش تا ئێستا‬ ‫شكستیان خواردوە‪.‬‬ ‫هـــاوكـــات‪ ،‬قــەیــس خــەزعــەلــی‪،‬‬ ‫ئــەمــیــنــداری گشتیی بــزوتــنــەوەی‬ ‫عەسائیبی ئەهلی حــەق‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫پێكهاتەكانی حەشدی شەعبی داوای‬ ‫ناردنی هێزی بۆ دوزخورماتو كردوە بۆ‬ ‫پاراستنی شیعەكانی شارەكە‌و لەبارەی‬ ‫شەنگالیشەوە‪ ،‬وتویەتی «لە دوای‬ ‫داعش شەنگال روبەڕوی داگیركردنێكی‬ ‫خراپتر بۆتەوە»‪.‬‬

‫الی خۆشیەوە عەدنانی حەمەی مینا‪،‬‬ ‫فەرماندەی پێشمەرگە لەدوزخورماتو‪،‬‬ ‫بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬دۆخەكە‬ ‫خــراپ نییەو بــەرەو باشتر دەڕوات‪،‬‬ ‫هەموو هێزەكان بەیەكەوەن‌و دەیانەوێت‬ ‫دۆخەكە ئاسایی بكەنەوە‪.‬‬ ‫بــاســی لــەوەشــكــرد‪ ،‬پێشمەرگە‌و‬ ‫حەشدی شەعبی دوو هێزن بەرامبەر‬ ‫داعش شەڕدەكەن‌و هیچ كامیان چەكیان‬ ‫بەرامبەر یەكتر بەرز نەكردۆتەوەو ئەم‬ ‫ڕوداوانەش بەڕێكخراو نەكراوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مامەڵەی نابەرپرسانەی كۆمەڵێك‬ ‫كەس بووە‪.‬‬ ‫مەترسی بۆ ئایندەی ناوچە‬ ‫دابڕێنراوەكان‬ ‫الیــخــۆشــیــەوە‪ ،‬جێگری ســەرۆكــی‬ ‫لیژنەی نــاوچــە كوردستانییەكانی‬ ‫دەرەوەی هــەرێــم‪ ،‬بە «چــاودێــر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬پێشمەرگەو یەكێتی زۆر‬ ‫بەئاسانی دەتوانن حەشدی شەعبی‬

‫لەناو دوزخورماتو دەربكەن‌و لەناوبەرن‪،‬‬ ‫مەترسی گەورە بونی هەیە‬ ‫بــەاڵم دەیەوێت هاوسەنگی لەنێوان‬ ‫ئەندامێكی پێشوی لیژنەی ئاسایش‌و‬ ‫هێزە عیراقییەكان رابگرن‌و لە رێگەی بەرگری لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪،‬‬ ‫دانوستان ئەو كێشانە چارەسەر ببێت‪ .‬بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬پێویستە‬ ‫ساڵح فەقێ‪ ،‬ئــامــاژەی بەوەشدا‪ ،‬كورد لەگەڵ وەزارەتی بەرگریی عیراق‬ ‫دوزخــورمــاتــو شــارێــكــی كــوردیــیـە‌و رێككەوتن بكات‪ ،‬چونكە ناسراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەردەوام مەترسی ئەوە هەیە‪ ،‬كە شەڕ ئــەو كەسانەی مــاڵ‌و دوكانی خەڵك‬ ‫لە نێوان هێزی پێشمەرگەو حەشدی دەسوتێنن‌و خەڵك دەڕفێنن نازانرێت‬ ‫شەعبی روبدات‪ ،‬بەاڵم نامانەوێت كورد سەر بە كێن‌و هێزی عیراقیش دەڵێن‬ ‫الیەنێك بێت لە هەڵگیرسانی ئەو سەر بە ئێمە نین‪.‬‬ ‫شــەڕە‪ ،‬بەڵكو ئــەوان سنوری خۆیان‬ ‫حەسەن جیهاد‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫بەزاندوە‪.‬‬ ‫ئــــەوەی ئێستا لــە دوزخــورمــاتــو‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬بە ئەمری دەگــوزەرێــت‪ ،‬مەترسیی گەورەبونی‬ ‫واقــع ئەو ناوچانە سەر بە هەرێمی لێدەكرێت‪ ،‬بۆیە دەبێت ئەم كێشانە‬ ‫كوردستانن‌و تەنها لە روی ئیدارییەوە بە رێككەوتنێكی رون بكرێت لەگەڵ‬ ‫ســەر بە بــەغــدادن‪ ،‬بۆیە مەترسییە هێزە رەسمییەكانی حكومەت‌و پێویستە‬ ‫گەورەكە ئەوەیە‪ ،‬كە شــەڕی داعش هەر الیەك بەرپرسیارێتی هەڵبگرێت‪.‬‬ ‫تەواوبو‪ ،‬كێشە‌و گرفتی نێوان كوردو وتیشی «ك ــورد هێزی خــۆی هەیە‪،‬‬ ‫حەشدی شەعبی لەسەر ئەو ناوچانە دەست لەو ناوچانە هەڵناگرێت‌و ناوچەی‬ ‫دروستبێتەوە‪.‬‬ ‫خۆیەتی»‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )540‬دو شةممة ‪2015/11/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫لەبەردەوامبونی ئەم بارودۆخەدا هەڵوێست‌و بڕیاری دیكەی دەبێت‬

‫یەكێتی چاوەڕێی ئەنجامی كۆبونەوەكەی‬ ‫لەگەڵ پارتی دەكات‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫سەنگی خۆی بۆ چارەسەركردنی‬ ‫قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫خستۆتەگەڕ‪ ،‬لەو چوارچێوەیەشدا‬ ‫تائێستا لەگەڵ (گۆڕان‌و كۆمەڵ‌و‬ ‫یەكگرتو)دا كۆبۆتەوە‌و چاوەڕێدەكرێت‬ ‫لەچەند رۆژی ئایندەشدا لەگەڵ پارتی‬ ‫كۆبێتەوە‪ ،‬كە بەپێی زانیارییەكان‪،‬‬ ‫ئەنجامی ئەو كۆبونەوەیە زۆر شت‬ ‫روندەكاتەوە‪ ،‬بە تایبەتی لە حاڵەتی‬ ‫بەردەوامبونی ئەم دۆخەدا‪ ،‬چاوەڕێی‬ ‫هەڵوێستی دیكە لە یەكێتی دەكرێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬سەعدی ئەحمەد پیرە‪،‬‬ ‫ئەندامی وەفدی دانوستانكاری یەكێتی‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬كۆبونەوەمان‬ ‫لەگەڵ پارتی بۆ پیشاندانی هەڵوێست‬ ‫نییە لەسەر قەیرانەكان‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫كۆتاییهاتنی قەیرانەكانە‪ .‬الیخۆشیەوە‬ ‫وتەبێژی گۆڕان جەختی لەوەكردەوە‪،‬‬ ‫كە چارەسەری پرسی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم لە پارلەمانە‪ ،‬ئەمەش سەرەتا‬ ‫بەوە دەبێت كە سەرۆكی پارلەمان‬ ‫بگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫كاتی چارەسەركردن هاتوە‬ ‫مــەكــتــەبــی ســیــاســیــی یــەكــێــتــی‪،‬‬ ‫لەبەیاننامەیەكدا‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد‪،‬‬ ‫بــەم سەركەوتنانەی بەسەر داعشدا‬ ‫بەدیهاتون‪ ،‬ساڵێك زیاترە‪ ،‬كورد بۆتە‬ ‫جێگەی متمانەی هێزە گەورەكانی‬ ‫جــیــهــان‪ .‬ئــــەم مــتــمــانــەیــەش‪ ،‬بە‬ ‫چارەسەركردنی كێشە ناوخۆییەكان‬ ‫بە كێشەی سەرۆكایەتیی هەرێمیشەوە‬ ‫زیاتر دەكـــات‪ .‬ئــەم ئــەركــەش هێندە‬ ‫الی گەورەواڵتان بایەخی هەیە‪ ،‬رۆژی‬ ‫(‪ )2015/11/12‬ئەنجومەنی ئاسایشی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬بە تەواوی ئەندامانیەوە‪،‬‬

‫پێشانبدەین‪ ،‬بەڵكو پێویستە هەنگاو بە‬ ‫هەنگاو پرسەكان تاوتوێبكەینەوە‌و بۆ‬ ‫كۆتاییهێنان بە قەیرانەكان‌و پێویستیشە‬ ‫هەمیشە یەكدەنگ بین بۆ كۆتاییهینان‬ ‫بــە كــێــشــەی دوزخـــورمـــاتـــو‪ ،‬هـــەروا‬ ‫چارەسەركردنی كێشە داراییەكان لەگەڵ‬ ‫حكومەتی ناوەند‪.‬‬

‫تۆ بڵێی کۆبونەوە پێنجقۆڵییەکان دەست پێبکەنەوە؟‬

‫گفتوگۆیان لەسەركردوەو رایانسپارد‬ ‫كە دەبێ كێشەی سەرۆكایەتیی هەرێم‪،‬‬ ‫دیموكراسییانە چارەسەربكرێ‪ ،‬بۆیە‬ ‫كاتی چارەسەركردنی ئەم كێشەیەش‬ ‫لە هەمو بارێكەوە هاتوەو پێویستە بە‬ ‫گشتی‪ ،‬لەناو سەرجەمی الیەنەكاندا‪،‬‬ ‫چــارەســەری گونجاوی بۆ بدۆزینەوەو‬ ‫چارەسەرەكەش بكەینە مژدەیەكی تری‬ ‫سەركەوتنی سیاسی‌و یاسایی‪ ،‬هەتا‬ ‫پێكەوە‪ ،‬سەركەوتنە عەسكەرییەكان‬ ‫بــە سەركەوتنی سیاسی‌و یاسایی‪،‬‬ ‫بچەسپێنین‌و ئــەزمــونــەكــەشــمــان بۆ‬ ‫قۆناغی بااڵی دەستوریی بگوازینەوە‪.‬‬ ‫بــەبــێ چ ــارەس ــەری كێشە سیاسی‌و‬ ‫یاساییەكانیش‪ ،‬نیگەرانییەكان لەناو‬ ‫گەلەكەماندا‪ ،‬هەر دەمێنن‌و رەنگیشە‪،‬‬ ‫روداوی خراپیشیان لێبكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش لە قازانجی دوژمنانە‪.‬‬

‫پیرە‪ :‬لەگەڵ پارتی كۆدەبینەوە‬ ‫یــەكــێــتــی مــــاوەی چــەنــد رۆژێــكــە‬ ‫زنجیرەیەك كۆبونەوەی لەگەڵ الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫دەستپێكردۆتەوە‌و چاوەڕوانیشدەكرێت‬ ‫لەچەند رۆژی ئایندەدا لەگەڵ پارتیدا‬ ‫كۆببێتەوە‪ .‬الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی بۆ «چاودێر»‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ئەو زنجیرەكۆبونەوانەی بۆ‬ ‫جــاری دوەم دەستمانپێكردوە لەگەڵ‬ ‫هەمو الیەنەكان‪ ،‬لە ئەنجامی ئەوەیە‬ ‫لەسەرەتاوە وتومانە‪ ،‬ئێمە بەشێكین‬ ‫لەگەڵ چوار الیەنەكەی تر لە ئیدارەدانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و دانوستاندنیش‬ ‫دەبێت بەردەوام بێت‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی‬ ‫قەیران‌و كێشەكان‪ ،‬بۆ ئەوەی حكومەت‬ ‫ئەركی خۆی بەجێبگەیەنێ‌و هەمیش‬

‫پشتیوانی لە حكومەت بكەین‪ ،‬بۆ پرسی‬ ‫موچە‌و ئاسایش‌و كایەكانی تر‪.‬‬ ‫ســەعــدی ئــەحــمــەد پــیــرە‪ ،‬وتیشی‬ ‫«پێویستە قەیرانەكانی نێوان خۆمان‬ ‫چارەسەربكەین‪ ،‬ئەو كێشەیەی لەمەڕ‬ ‫یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم لــەدوای‬ ‫گفتوگۆكان هــاتــەئــاراوە‌و بڕیارەكانی‬ ‫پــارتــی لــەســەر ســەرۆكــی پــارلــەمــان‌و‬ ‫وەزیرەكانی گۆڕان بە بڕیاری نادروست‬ ‫لەقەڵەممانداوە‪ ،‬بەاڵم ئــەوەش مانای‬ ‫ئــەوە نییە نابێت چارەسەربكرێت‪،‬‬ ‫لە كۆبونەوەكانی دوایــیــدا دەركــەوت‬ ‫الیەنەكان هەڵوێستی رون‌و ئاشكرایان‬ ‫هەیە»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاشكراشیدەكات‪ ،‬لەچەند‬ ‫رۆژی ئــایــنــدەشــدا لــەگــەڵ پــارتــیــدا‬ ‫كۆدەبینەوە‌و دانیشتنەكە بۆ ئەوەنیە‬ ‫هــەریــەكــەمــان هــەڵــوێــســتــی خــۆمــان‬

‫دوایین هەڵوێستی گۆڕان چییە؟‬ ‫هاوكات لەبارەی باسكردنی كێشەكانی‬ ‫هــەرێــم لــەنــاو ئەنجومەنی ئاسایشی‬ ‫نێودەوڵەتیدا‪ ،‬وتەبێژی بزوتنەوەی‬ ‫گـــۆڕان‪ ،‬بــە»چــاودێــر»ی راگــەیــانــد‪،‬‬ ‫باسكردنی پرسەكان هەرێم لە ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشدا‪ ،‬نیشانەی ئــەوەیــە پرسی‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم قەیرانێكە هەمو‬ ‫دنیا پێیزانیوە‪ ،‬وەك گۆڕانیش سورین‬ ‫لەسەر ئەوەی كە ئەو پرسە پرسێكی‬ ‫یاساییە‌و دەبێت لە پارلەمانی كوردسان‬ ‫بە شێوەیەكی یاسایی چارەسەربكرێن‪.‬‬ ‫شــۆڕش حــاجــی‪ ،‬وتیشی «بەپێی‬ ‫ئەو زانیارییانەی ئێمە هەمانە‌و بەپێی‬ ‫ئەو لێدوانانەی كە سێ الیەنەكەی تر‬ ‫داویانە (یەكێتی‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو)‬ ‫تاكو ئێستا پابەند‌و ســورن لەسەر‬ ‫پڕۆژەیاسای هەمواركردنی هەرێم وەك‬ ‫ئەوەی خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كراوە لە‬ ‫پارلەمان‪ ،‬چونكە قەیرانی سەرۆكایەتیی‬ ‫هــەرێــم‪ ،‬قــەیــرانــێــكــە دەبــێــت هێزە‬ ‫سیاسییەكان لە چوارچێوەی پارلەمان‌و‬ ‫یاسا چارەسەری بكەن‪ ،‬ئەوەش بێگومان‬ ‫بــە گــەڕانــەوەی ســەرۆكــی پارلەمان‌و‬ ‫تاوتوێكردنی یەكالبكرێتەوە»‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایش‌و پرسەكانی هەرێم‬ ‫هاوكات د‪.‬رێــبــوار كەریم مەحمود‪،‬‬ ‫مامۆستای زانكۆو شارەزای كاروباری‬ ‫سیاسەتی نێودەوڵەتی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬

‫نــەیــشــاردەوە‪ ،‬ئــەوەی لە ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایش باسیلێكراوە ئــەوەیــە‪ ،‬لە‬ ‫هەرێمی كوردستان ئەگەری لێكترازانی‬ ‫ئاشتی هەیە‪ ،‬چونكە كێشەی خەڵك‌و‬ ‫كێشەی هێزە سیاسییەكان هەیە‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتیش كێشەی سەرۆكایەتیی هەرێم‪،‬‬ ‫بەاڵم بە شێوەیەكی گشتی گواستنەوەی‬ ‫كێشەكانی هەرێم بۆ ناو ئەنجومەنی‬ ‫ئــاســایــش دەریـــدەخـــات جــارێــكــی تر‬ ‫وادەكات متمانەی كۆمەڵی نێودەوڵەتی‬ ‫بە ئێمە الواز ببێت‌و ئــەوەی ئــەوان‬ ‫باوەڕیان پێیە‌و دركیان پێكردوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ملمالنێكانەوە بكەوێتەبەر مەترسی‌و‬ ‫بــەوەش متمانەی ئێمە لەناو كۆمەڵی‬ ‫نێودەوڵەتی دەدۆڕێت‪.‬‬ ‫هەڵوێستی نوێی یەكێتی‬ ‫بەپێی هەندێ زانیاریی «چاودێر»‬ ‫یەكێتی چاوەڕێی ئەوەدەكات كە پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬نەرمی بنوێنێت‬ ‫بۆ چارەسەركردنی كێشەكان‪ ،‬لە حاڵەتی‬ ‫مانەوەی هەڵوێستی پارتی وەك ئەوەی‬ ‫ئێستا هەیە‪ ،‬یەكێتی هەڵوێستی دیكەی‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫هەرلەوبارەیەوە‪ ،‬چاودێرێكی سیاسی‪،‬‬ ‫ئەوەی نەشاردەوە كە بارودۆخی پارتی‬ ‫لەناوخۆی هەرێمدا باش نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێچەوانەوە دەبینرێت ئەم پارتە توشی‬ ‫غرور بوە‪ ،‬ئەم غرورییەش لە ئازادكردنی‬ ‫شەنگالدا بــە تــەواوەتــی دەركـــەوت‪،‬‬ ‫كاتێك ئەو پرسەی بەحزبیكرد‌و رۆڵ‌و‬ ‫بەرخودانی الیەنە كوردستانییەكانی‬ ‫دیكەی نادیدەگرت‪.‬‬ ‫ئــەو چــاودێــرە سیاسییە‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەشكرد‪ ،‬دەبێت ئازادكردنی شەنگال‬ ‫بــە ئــاڕاســتــەی كـــردنـــەوەی دەرگـــای‬ ‫چارەسەر بێت بۆ كێشە ناوخۆییەكان‪،‬‬ ‫نەك دەرگای غرور بكاتەوە‪.‬‬

‫خۆكوژی‪ ،‬لە دووربینی شەنگالەوە‬

‫ئەگەری رودانی شەڕی پەكەكەو پارتی‬ ‫چاودێر‪ -‬شرۆڤە راپۆرت‪:‬‬ ‫تا دێت گرژییەكانی نێوان پارتی‬ ‫و پەكەكە لەدوای ئازادكردنەوەی‬ ‫شەنگال زیاتر دەبێت و لێدوانە‬ ‫توندەكانی هەردووالش بەردەوامە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك كە فەرماندە سەربازییەكانی‬ ‫هەردووال (قسەی ئاگرین) بەیەكەوە‬ ‫دەنێن و ئەمەش مەترسیی شەڕێكی‬ ‫خۆكوژی لێدەكرێت چونكە هەردوو‬ ‫هێزەكە چەكدارن و لەناو شەنگال‬ ‫پێگەیان هەیەو كەس بۆ ئەوەی تری‬ ‫چۆڵ ناكات و تەنیا ناوبژیكاریش كە‬ ‫لەدوورەوە سەیری رەوشەكە دەكات‬ ‫لە ئاستی ناوخۆ یەكێتیی نیشتمانییەو‬ ‫لەدەرەوەش ئەمریكایە‪ ،‬یەكێتیش یەكەم‬ ‫هێزی كوردستانی باشووربوو كە گلەیی‬ ‫لە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكەی بارزانی‬ ‫هەبوو‪ ،‬كە باسی لەرۆڵی شەڕڤانان‬ ‫و گەریال نەكردبوو لەئازادكردنەوەی‬ ‫شەنگال‪.‬‬

‫میللی و چەند هێزێكی تر بەهاوكاری فڕۆكە‬ ‫رزگاركردنی شنگال‌و دروستبونی‬ ‫جەنگییەكانی هێزەكانی هاوپەیمانان و هیچ‬ ‫ناكۆییەكان‬ ‫سەركردایەتی پەیەدە (‪ ،)PYD‬كە ئاماژەیەكی بەرۆڵ و ناوی (پێشمەرگە)‬ ‫تائێستا زیاتر لە ‪ 170‬شەڕڤانیان لەپێناو نەداوە‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كە پێشتر مەسعود‬ ‫شەنگال شەهیدبووە‪ ،‬بەتەواویی نیگەرانن‬ ‫لە هەڵوێستەكانی ئەم دواییەی پارتی بارزانی‪ ،‬لەسەر بەرزاییەكانی شەنگال‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬بەتایبەت كە لەدوا لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا‪،‬رایگەیاند كە‬ ‫كۆنگرەی رۆژنامەوانیدا سەرۆكی ئەو جگە لەپێشمەرگەو هاوكاری هێزەكانی‬ ‫حزبە (مەسعود بارزانی) هیچ ئاماژەیەكی ئەمریكاو هاوپەیمانان هیچ هێزێكی تری‬ ‫بەرۆڵی شەڕڤانان نەكرد بەڵكو وتی تەنیا رۆڵیان لەئازادكردنی شەنگال نەبووەو‬ ‫رێگا نادات جگە لە «ئااڵی كوردستان»‬ ‫پێشمەرگە شارەكەی ئازاد كردووە‪.‬‬ ‫لــەدوا بەیاننامەی خۆیدا لەبارەی هیچ ئااڵیەكی تر لەناو شەنگال هەڵبكرێ‌‬ ‫ئازادكردنی شەنگالەوە پەیەدە (‪( ،)PYD‬وەكــو ئاماژەیەك بۆ بوونی هێزەكانی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان بە (دزینی پەكەكەو پەیەدە)‪.‬‬ ‫ســەركــەوتــنــەكــە) تۆمەتبار دەكـــات و‬ ‫رایدەگەیەنێت «پێشمەرگەكانی پارتی‬ ‫ناكۆكییەكان لە ئاستی مەترسیدان‬ ‫هیچ رۆڵێكیان نەبووە لە ئازادكردنەوەی‬ ‫الی خۆشیەوەو هەر دوای كۆنگرەكەی‬ ‫شەنگال» و هەروەك ئەوەش بیردێنێتەوە بــــارزانــــی كـــە بـــەرەســـمـــی ئــیــعــانــی‬ ‫كە پێشمەرگەكانی پارتی بوون شەنگالیان ئازادكردنەوەی شەنگالی تێدا كرد‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫جێهێشت و داعــــش داگـــیـــری كــرد‪ .‬نیشتمانیی كوردستان بەیاننامەیەكی‬ ‫راشیدەگەیەنن ئەو هێزانەی كە رۆڵیان دەرك ــرد‪ ،‬كە بەرپرسە سەربازییەكانی‬ ‫هەبوو لەئازادكردنەوەی شەنگال ئەمانە پــارتــی بــە بــێ خوێندنەوەیەكی وردی‬ ‫بوون‪ :‬پەیەدە‪ ،‬یەپەژە‪ ،‬هێزەكانی بەرگری بەیاننامەكە‪ ،‬بەناوی فەرماندەیی هێزەكانی‬

‫رۆژئـــاوای دیجلە وەاڵمــی بەیاننامەكەی‬ ‫یەكێتیان دایـــەوە‪ ،‬دوابـــەدوای ئــەوەش‬ ‫راگەیاندنی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫وەاڵمـــی ئــەو فــەرمــانــدەیــیــەی دایـــەوەو‬ ‫تێیدا ئەوەی دووپاتكردۆتەوە كە هەموو‬ ‫هێزە كوردییەكان پەیەدە و پێشمەرگەو‬ ‫هەموو ئەوانەی تر رۆڵیان هەبووە لە‬ ‫ئازادكردنەوەی شارەكەو وەكو گلەییەكیش‬ ‫لە بارزانی لە بەیاننامەكەدا هاتووە‪ :‬وەك‬ ‫چــۆن لەكاتی ئــازادكــردنــەوەی مەخمور‬ ‫دەستخۆشی لەو حەفتا گەریالیە كرد كە‬ ‫بەشداربوون لەئازادكردنەوەی شارەكە‪،‬‬ ‫ئاوهاش دەستخۆشی لەو ‪ 1700‬شەڕڤان‬ ‫و گەریالیە بكردایە كە رۆڵیان هەبوو‬ ‫لە رزگاركردنی شەنگال‪ ،‬یان هەر هیچ‬ ‫نەبوایە ساڵوێكی بۆ بناردنایەو كەمێك‬ ‫ناكۆكییەكانی ئــارام بكردایەتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫بڕگەیە لە بەیاننامەكەی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ئاماژەیەكی روونــە بۆ ئەوەی‬ ‫ناكۆكییەكانی نێوان پەكەكەو پارتی لە‬ ‫ئاستێكی مەترسیداردایەو وەكو بەرمیلێكی‬ ‫بــاروت وایــە‪ ،‬كە تەنیا چاوەڕێی ئاگری‬ ‫شقارتەیەك دەكات‪.‬‬

‫فەرماندە سەربازییەكانی پارتی باسی‬ ‫شەڕ دەكەن‬ ‫هەر لەبارەی ئەم گرژییەی كە لەنێوان‬ ‫پەكەكەو پــارتــی لــەســەر ئــازادكــردنــی‬ ‫شەنگال دروســتــبــووەو قاسم شەشۆ‬ ‫فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگە لەناو‬ ‫ئێزدییەكانی شەنگال‪ ،‬لە لێدوانێكدا‬ ‫رایگەیاند‪ :‬ئێمە لەپێشدا بەخۆشی‬ ‫مــامــەڵــەیــان لــەگــەڵ دەكــەیــن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەخۆشی نەیكەن ئەوا بەشەڕ دەریان‬ ‫دەكەین و ئەوكات چی دەبێت با ببێت‪..‬‬ ‫شەنگال گەلی پارتیەو بەس مافی هیچ‬ ‫كەسی تری بەسەرەوە نییە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەیەك بۆ دۆخەكە‬ ‫چاودێرانی سیاسیی پێیانوایە كە‬ ‫ئەم گرژییە پێویستی نەدەكرد‪ ،‬چونكە‬ ‫پێش ئازادكردنەوەی شەنگال شەڕڤانان‬ ‫و گەریالكان رایانگەیاندبوو كە نیازیان‬ ‫نییە لەشەنگال بمێننەوە‪ ،‬بۆیە دەكرا‬ ‫پارتی بەتایبەت سەرۆكەكەی نەرمتر و‬ ‫هێورتر قسەی بكردایە‪ ،‬چونكە دواجار‬ ‫گەریالو شەڕڤانانیش شەهیدیان داوەو‬

‫رۆڵیان هەبووە لە پاراستنی خەڵكەكە لە‬ ‫چیای شەنگال و دواتر ئازادكردنەوەشی‪.‬‬ ‫بۆیە زۆر الیەنی سیاسیی هۆشداریی ئەوە‬ ‫دەدەنە پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬كە‬ ‫رزگاركردنی شنگال نەكاتە جۆرێك لە‬ ‫غرورو لەمەشەوە دەرگای شەڕی خۆكوژی‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫چـــاودێـــرانـــی ســیــاس ـی‌و بەشێكی‬ ‫زۆری الیەنە سیاسییەكانی هەرێمی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬جەخت لــەوەدەكــەنــەوە‪،‬‬ ‫كە لەكاتێكدا كە شەڕی داعش كۆتایی‬ ‫نەهاتوەو ناوچەكە لەبەردەم چەندین‬ ‫ئەگەری چاوەڕواننەكراودایە‪ ،‬قوڵبونەوەی‬ ‫ناكۆكییەكان دەچێتە خانەی خزمەتی‬ ‫نەیارانی كوردستان بە تایبەت داعش‪.‬‬ ‫هەر بۆ هۆشداریی زیاتر بەشێكی زۆری‬ ‫فانەكانی فەیسبوك ئەوە وەبیری پارتی‬ ‫دەهێننەوە‪ ،‬كە لەكاتی شكستەكانی‬ ‫مەخمورو شنگال كاتێك پێویستیان بە‬ ‫هاوكاریی پەكەكە بوو‪ ،‬باس دەكــران‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ئێستادا بەكارێكی كوردانەی‬ ‫نازانن كە رۆڵیان نادیدە بگیرێت‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )5٤٠‬دو شةممة ‪2015/11/١٦‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫خەڵتانخوێنكردنی پاریس‬ ‫وەك كردار‪ ..‬وەك پەرچەكردار‬

‫د‪ .‬دڵشاد عومەر‬ ‫چــۆن لەســەر زەمینێكــدا چاوەڕوانی‬ ‫ژیان‌و مرۆڤدۆســتی بكرێت كە سادەترین‬ ‫كــرداری كوشــتن‌و ســادەترین زمانــی‬ ‫هەڕەشــەو نەرمونیانتریــن مامەڵــەی‬ ‫دەست‌و پێبڕین بێت؟! رەخنە گەورەكان‬ ‫لێــرەدا لەســەر جیهــان‌و ئایدیۆلۆژیــای‬ ‫ئیسالم‌و ئیسالمگەراكان تادێن گەورەترو‬ ‫سەلمێنراوتر دەبن‬ ‫فەرەج فۆدە‬ ‫پــاش ئەوەی شــەوی ‪14‬ی ئەم مانگە‬ ‫لەرێگەی چەند تەقینەوەو دەســتڕێژێكی‬ ‫هەڕەمەكییەوە لەالیەن چەند كەسانێكەوە‬ ‫(كــە بەپێــی زانیارییە ســەرەتاییەكانی‬

‫پۆلیسی فەرەنســی‪ ،‬داعشن) ئەنجامدرا‌و‬ ‫زیاتــر لــە ‪ 150‬كەس كوژران‌و بەســەدان‬ ‫كەسی تر برینداركران‪ ،‬تادێت‌و رۆژ بەرۆژ‬ ‫نــەك هەر لەدوای ئــەو روداوەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەدوای روداوەكەی (شارلی ئیبدۆ)شەوە‪،‬‬ ‫زومەكان لەسەر مەترسی ئیسالمییەكانی‬ ‫رۆژئــاواو فەرەنســا بەتایبەتــی گــەورەو‬ ‫گەورەتر دەبن‪.‬‬ ‫پرسیارە سەرەكییەكە ئەوەیە‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەم روداوانەی كــە رویانداوەو رودەدەن‌و‬ ‫ئەگــەری گــەورەش هەیــە دووبــارە‬ ‫روبدەنەوەو پانتایی رشــتنی خوێنیشیان‬ ‫گەورەتــرو فراوانتــر بێت‪ ..‬كــردارن یان‬ ‫پەرچەكردار؟!‬ ‫كــردار چییــە‪ ،‬تەنها لــەروی فاكتەوە‬ ‫كــردار هەر ئــەوە نییە كارێــك بكەیت‌و‬ ‫تــەواو‪ ،‬پەرچەكرداریــش تەنهــا هــەر‬ ‫ئەوەنییــە لەكردارێكــی نابەدڵــی‬ ‫ئایدیۆلــۆژی‌و پرەنســیبێكدا كردارێكــی‬ ‫دیكــە بنوێنیــت‌و تەواو‪ ..‬بەڵكــو كردارو‬ ‫پەرچەكــردار لــە لەتیۆرەكانــی زانســتە‬ ‫سیاســی‌و كۆمەاڵیەتییەكانــدا شــتێكی‬

‫دیكەیە‪.‬‬ ‫نەك هەر رۆژئاوا‪ ..‬لەعیراق‌و ســوریاو‬ ‫چەندیــن جوگرافیــای دیكەیشــدا خەڵك‬ ‫ئەكوژرێــت‌و ئەبڕدرێــت‌و وەك كاروبەرخ‬ ‫گۆشــاوگۆش ســەردەبڕدرێت تەنهــا‬ ‫بــۆ پاســاوێك كەنــاوی جیهــادە‪ ،‬ئــەو‬ ‫وشــەیەی كە دەیان‌و ســەدان ئیجتیهادو‬ ‫كنەو شــەن‌و كــەو و راڤەو شــیكاری بۆ‬ ‫دەكرێت بۆ كوشــتن‌و سەربڕین‪( ،‬جیهاد‬ ‫دژ بەكوفــر)‪ ..‬ئیدی كــێ كافرەو كێ بێ‬ ‫بڕوایەو كێ شایەنی ئەو كوشت‌و بڕەیە؟!‬ ‫تەواو تێكەڵكــراوە بەوەی كێ ئیماندارەو‬ ‫كێ شــایەنی ئەو كوشــت‌و بــڕەش نییە!‬ ‫تەنها بەڕێــژەو ژمارە وەریبگرە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫لەعیــراق‌و ســوریا بەدەســتی داعش‌و لە‬ ‫ئەفغــان‌و عیراقی پێش ‪ 2010‬بەدەســتی‬ ‫قاعیــدەو تاڵیبــان دەكــوژران ئیســام‬ ‫نەبوون‌و بێباوەڕبوون؟!‬ ‫روداوەكــەی فەرەنســا هەمــوو ئــەو‬ ‫راستییەی خستە بەر سەرنج كە ئیسالمی‬ ‫توندڕەو و ئیســامی سیاسی‌و سەلەفییە‬ ‫جیهادییە تەوحیدییەكان ئەوەی دەیكەن‬

‫لەنمونــەی كوشــتن‌و ســەربڕین‌و یارییە‬ ‫خوێناوییــەكان‪ ،‬نــە كردارەو نــە پەرچە‬ ‫كرداریــش‪ ،‬بەڵكو هەردوكییەتی پێكەوە‪،‬‬ ‫لەپێنــاو ئایدیۆلۆژیایەكــدا كــە خۆشــی‬ ‫قبوڵــی نییە نەك ئەوان‌و ئــەوی دیكە‪..‬‬ ‫پەڕینەوەی ئەمجۆرە لەو ئایدیۆلۆژیایە بۆ‬ ‫رۆژئاواو بەو فراوانییەی دوای هەڕەشەی‬ ‫داعــش‌و كردنــەوەی ســنورەكان بەروی‬ ‫پەناهەنــدە موســوڵمانەكاندا‪ ،‬چەندجارە‬ ‫ئەم مەترسییە دەخاتە بەرزوم‌و لەبەردەم‬ ‫كۆمەڵــی رۆژئاواییــدا گەورەتری دەكات‪،‬‬ ‫بۆیە یەكێتی ئەوروپــاو هاوپەیمانانی دژ‬ ‫بــە تێرۆرو داعش‪ ،‬ناكرێت تەنها لەســەر‬ ‫زەمینــی عیــراق‌و ســوریاوە روانگــە بۆ‬ ‫تێڕوانییــن‌و شــەڕی تێرۆر و ئیســامییە‬ ‫توندڕەوە تەكفیرییــەكان دابنێن‪ ..‬ئیدی‬ ‫كات‌و بــاوی ئەوەنەمــا لــەدەرەوەی‬ ‫جوگرافیای خۆتەوە شەڕی تێرۆر بكەیت‌و‬ ‫لەخۆتی دووربخەیتەوە‪ ..‬پاریس ئەمجارە‬ ‫بەگەورەیــی پێی وتین (تێــرۆر ئەمجارە‬ ‫بەتوندی بۆینباغەكەی رۆژئاوا تا سنوری‬ ‫خنكان توند دەكات)‪.‬‬

‫رزگاركردنی شەنگال لەشەترەنجی زلهێزەكاندا‬

‫مەشخەڵ كەوڵۆسی‬ ‫هیچ گومان لەوەدانیە كە پێشمەرگەی‬ ‫كوردســتان بوەتــە ژمارەیەكــی قــورس‬ ‫لەناو كۆی روداوەكانی ناوچەكەو شــەڕی‬ ‫داعشــدا‪ ،‬بەجۆرێك خەریكە پارســەنگی‬ ‫هێزی وشكانی بۆ هاوپەیمانی نێودەوڵەتی‬ ‫دژی داعش دەكات‪ .‬بەو واتایەی كەئەگەر‬ ‫ناردنی هێزی وشــكانی بۆ شــەڕی داعش‬ ‫دەستی ئەمریكاو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی‬ ‫بەستبێت‪ ،‬چونكە ئەوان نایانەوێت هێزی‬ ‫وشــكانی بنێرنە بەرەكانــی جەنگ‪ ،‬ئەوا‬ ‫پێشمەرگە قەربوی ئەو رەگەزە مرۆییەی‬ ‫ستراتیژەكەی كردۆتەوە‪.‬‬ ‫شــەڕی رزگاركردنــی شــەنگال بــە‬ ‫كۆمەكێكــی چڕی فڕۆكەكانی هاوپەیمانی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬كەبەگوێرەی سەرچاوەكانی‬ ‫پەنتاگــۆن نزیكــەی ‪ 40‬فڕۆكــە بۆماوەی‬ ‫‪ 24‬كاتژمێر بارەگاو بنكەكانی داعشــیان‬ ‫بۆردومان كردوە‪ .‬ئەوە بەهەمومان دەڵێت‬ ‫كــە ئەمریــكا ئامادەیــە بەقەبارەیەكــی‬ ‫ناسروشــتی پشــتیوانی لــە هێــزی‬ ‫پێشــمەرگەی كوردســتان وەك بەشــێك‬ ‫لەستراتیژی خۆی بكات‪.‬‬

‫ئەگەر فۆكەس بخەینە ســەر كەڤاڵەكە‬ ‫لــەو روەوە‪ ،‬ئەوە گرنگە لێی تێ بگەین‪،‬‬ ‫ئەوەیــە كــە هێــزی پێشــمەرگە‪ ،‬لەڕوی‬ ‫توانــای مرۆیــی‌و دیســپلین‌و بیروباوەڕ‌و‬ ‫فەرماندەیــی‌و ئەتەكێــت‌و هونــەری‬ ‫جەنگییەوە‪ ،‬توانیویەتی بگاتە ئاســتێك‬ ‫كــە ســوپای ئەمریــكا وەك بەشــێك‬ ‫لەســتراتیژی خــۆی مامەڵــەی لەگەڵــدا‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫بەاڵم شەڕی رزگاركردنی شەنگال تەنها‬ ‫یــەك روی نیە‪ ،‬بەڵكــو رەهەند‌و دورایی‬ ‫نێودەوڵەتیشــی هەیــە‪ .‬چونكــە خودی‬ ‫دۆســیەی بەرەنگاربونــەوەی تیــرۆری‬ ‫داعش‪ ،‬بەشێكە لە كایەیەكی نێودەوڵەتی‬ ‫كە ئێســتا ئێمە لەنــاو وردەكارییەكانیدا‬ ‫دەژین‪ .‬بەجۆرێك هەمو ئەو موفرەدانەی‬ ‫دێنە پێشــەوە‪ ،‬كــۆی دیمەنەكــە‪ ،‬كۆی‬ ‫بەرژەوەندیی الیەنەكان نمایشدەكەن‪.‬‬ ‫لەئاســتی ملمالنێــی زلهێزەكانــدا‪،‬‬ ‫رزگاركردنــی شــەنگال لەكاتێكدایــە كە‬ ‫روسیا لەسوریادا شەڕی جێپێ قایمكردنی‬ ‫خــۆی دەســتپێكردوە‪ ،‬جوگرافیــای‬ ‫روداوەكان بەئاراســتەی دابەشــكردنی‬ ‫هەژمــون لەنێــوان ئەمریــكا‌و روســیادا‬ ‫هەنگاو دەنێت‪.‬‬ ‫خەســڵەتی بەزویــی یەكالییكردنەوەی‬ ‫كێشەكان‪ ،‬لەدوای هاتنە ناوەوەی روسیا‬ ‫بــۆ نــاو روداوەكانــی ناوچەكــە‪ ،‬بوەتە‬ ‫خەســڵەتی باو‪ ،‬چونكە یەكــەم قۆناغی‬ ‫دەســتتێوەردانەكەی روســیا بــۆ ماوەی‬ ‫چــوار مانگــە‪ .‬هەمــو روداوەكان لەژێــر‬ ‫بنمیچی ئەو چوار مانگەدا دەســوڕێنەوە‪.‬‬ ‫كاردانەوەكانــی ئەمریــكاش خەریكــە‬ ‫دەچێتــە ژێــر كاریگــەری ئــەو بنمیچــە‬

‫زەمەنییــەوە‪ .‬چونكە لــەدوای ئەو چوار‬ ‫مانگە روسیا فیدباكی دەستێوەردانەكەی‬ ‫وەردەگرێت‌و هەڵســەنگاندنی بۆ دەكات‪.‬‬ ‫بۆیــە گرنگــە الیەنەكانی تریــش بتوانن‬ ‫پێگەكانــی هەژمونــی خۆیــان‪ ،‬جێپێــی‬ ‫خۆیان دیاری بكەن‪.‬‬ ‫پرســیار ئەوەیە‪ :‬ئەگەر سوریا بوبێتە‬ ‫جوگرافیای جوڵەی روسیا‪ ،‬ئایا عیراقیش‬ ‫بۆ روسیا بەجێدەهێڵرێت؟‪.‬‬ ‫بەبیانــوی‬ ‫روســیا‬ ‫ئەگــەر‬ ‫بەرەنگاربونــەوەی داعشــەوە هاتبێتــە‬ ‫ســوریا‪ ،‬ئایا هەمــان پاســاوی دەدرێتێ‬ ‫بۆ ئەوەی هەوڵی كشــان بۆناو عیراقیش‬ ‫بدات؟‬ ‫ئەوە ئەو پرســیارەیە كە بەشێوەیەكی‬ ‫خێــرا‪ ،‬شــەڕی رزگاركردنــی شــەنگال‬ ‫وەاڵمیدایــەوە‪ .‬كەپێویســتە روســیاش‌و‬ ‫تەواوی الیەنە هەرێمایەتی‌و لۆكاڵیەكانیش‬ ‫لێی تێ بگەن‌و چێكی حسابەكانی خۆیان‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫لــەوەی لەشــەنگالدا بینیمــان چەنــد‬ ‫ئاماژەیەكی گرنگ بون‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬ئەمریكا بەگوڕێكی «خاتیف»‬ ‫كۆمەكــی رزگاركردنــی شــەنگالی كــرد‪،‬‬ ‫تاكــو بەخێرایــی رزگار بكرێــت‌و متمانە‬ ‫بــۆ هاوپەیمانەكانــی دروســتبكات كــە‬ ‫ئەمریكا بەڕاستی‌و بەجیدی پشتیوانییان‬ ‫لێدەكان‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬ئەمریكا ئەو هێزەی دۆزیوەتەوە‬ ‫كە بتوانێت وەبەرهێنانی ئایندەیی لەسەر‬ ‫بكات «ئەویش پێشمەرگەی كوردستانە»‬ ‫چونكــە لەمــاوەی دو ســاڵی رابــردودا‬ ‫تــەواوی هێزەكانــی ناوچەكــە لەبــاری‬ ‫تێســتدا بــون‪ .‬بۆنمونــە ئۆپۆزســیۆنی‬

‫ســوریا كــە بەرنامەیەكــی هــاوكاری‬ ‫كردنیشــیان بۆتەرخانكــرا‪ ،‬بــەاڵم هــەم‬ ‫خۆیان‌و هەم بەرنامەكەش شكســتیهێنا‪.‬‬ ‫كەچــی پێشــمەرگە رۆژبــەڕۆژ بەهێزترو‬ ‫تۆكمەتــر دەبێت‌ومتمانــەی زیاتــر پەیدا‬ ‫دەكات‪ .‬ئەوەش نیشــانەیە لەسەر ئەوەی‬ ‫ئەمریــكا ئەو هێزە پتــەوەی دۆزیوەتەوە‬ ‫كەلەناوچەكــەدا بەدوایــدا دەگــەڕا‪ .‬بۆیە‬ ‫لەئۆپەراســیۆنی رزگاركردنــی شــەنگالدا‬ ‫ئــەو متمانەیەی بەپێشــمەرگە پیشــانی‬ ‫هەمو جیهاندا‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬تێبینــی كــرا‪ ،‬لــەدوای‬ ‫هەڵكردنی ئااڵی كوردســتان لەشەنگال‪،‬‬ ‫فڕۆكەكانــی ئەمریــكا بۆڕێزگرتن لەئااڵكە‬ ‫نمایشــی ســەربازییان ئەنجامدا‪ ،‬سەیری‬ ‫ئــەو هاوكێشــەیە بكەیــن‪ ،‬فڕۆكــەی‬ ‫ســوپایەكی بیانی بەمەراسیمی سەربازی‬ ‫رێز لەئــااڵی قەوارەیەكــی بیانی بگرێت‪.‬‬ ‫ئــەوە خوێندنەوەیەكــی تــر هەڵناگرێت‬ ‫جگەلــەوەی بڵێیــن خاكی ژێر ســێبەری‬ ‫ئــەو ئااڵیــە‪ ،‬لەالیــەن ئەمریــكاوە وەك‬ ‫ناوچەیەكی هەژمون دیاری كرا‌و بەجیهان‬ ‫راگەیەنرا‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬ئەگەر روســیا هەر خەیاڵێكی‬ ‫هەبوبێــت بۆئــەوەی بەبیانــوی شــەڕی‬ ‫داعشەوە پەل بۆدەرەوەی سوریا بهاوێت‪،‬‬ ‫ئەوا شــەڕی شنگال ئیســت بەو خەیاڵە‬ ‫دەكات‪ .‬چونكــە ئەمریــكا زۆربەڕونــی‬ ‫ئەوەی نیشاندا كە خۆی‌و هاوپەیمانەكانی‬ ‫بەشــێوەیەكی گورج‌وگۆڵ‪ ،‬شەڕی داعش‬ ‫لەعێراقدا دەكەن‪ .‬بەوەش دەستی روسیا‬ ‫دورخرایەوە‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬هێزە لۆكاڵییەكان‪ ،‬لەبەردەم‬ ‫دو ئۆپشــندان‪ ،‬یان ئەوەیە دەستوپەنجە‬

‫‪4‬‬

‫ئیسالم لەپاریس دەمرێت!‬ ‫دوا قۆناغــی رق‌و دڕندەیــی ئیســامی‬ ‫سیاســی‌و بیری رەشــی ســەلەفی تیــرۆرە‪،‬‬ ‫بێگومــان تیرۆریش نە ســنور نە جوگرافیای‬ ‫نیە‌و هیــچ بەهایەكیش ناناســێ‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫دژی هەمو جوانی‌و بەهایەكی مرۆییە‪.‬‬ ‫ئیســامی سیاســی‌و ســەلەفیەت‪ ،‬ئەمڕۆ‬ ‫بەرامبــەر بــە ژیــان دۆش دامــاون‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو‬ ‫گشــت ئەو بەهایانــەی بەركارن‪ ،‬گشــت‬ ‫ژوان ئەحمەد‬ ‫پێشــكەوتنەی بەدیهاتــون‪ ،‬دژبەیەكن لەگەڵ‬ ‫پەیامــە كۆنەپەرســتانەكانی ئــەوان‪ ،‬ژیــان بە تــەواوی ئەوانی جێهێشــتوە بۆیە‬ ‫ئەیانەوێ لە هەر كوێیەك گوێیان لە ترپەی دڵی ژیان بو لەناوی ببەن‪.‬‬ ‫ماڵوێرانــی ئاییــن‪ ،‬بــە تایبــەت ئیســام ئەوەیە‪ ،‬ئێســتا ســەلەفی‌و وەهابی‌و‬ ‫تەكفیریەكان بونەتە روخســار‌و نمایندەی ئیســام بۆیە ئەگەر ئەوانەی لە خەمی‬ ‫ئیســامدان بــەر لە رۆژئاواییــەكان نەجوڵێن‌و ئیســام لە چنگی ئــەم جیهادی‌و‬ ‫تەكفیریانە رزگار نەكەن‪ ،‬بێگومان دەیەی داهاتو دەبێتە دەیەی ئەسپەردە كردنی‬ ‫ئیســام‌و بیری ئیســامی نــەك تەنیا لە دونیــای رۆژئاوا بەڵكو لــە ناوجەرگەی‬ ‫هەژمــون‌و قەڵەمڕەوی ئیســامدا كــە نیوەدورگەی عەرەبییە‪ ،‬بەو پێیەی ئێســتا‬ ‫زۆرینەی مرۆڤی ناوچەكە خەریكن لە چنگی دەســەاڵتی رەشــی هەڵگرانی ئااڵی‬ ‫ئێستای ئیسالم رابكەن بەرەو النكەی مەسیحیەت‪.‬‬ ‫ئێستا واڵتانی رۆژئاوا زۆر باش درك بە مەترسیەكانی تیرۆری ئیسالمی دەكەن‪،‬‬ ‫لە هەمانكاتیشدا درك بەوە دەكەن چەند هەڵەی گەورەیان كردوە لە سازشكردن‌و‬ ‫نەرمی نواندن بەرامبەر بە بەخێوكەرانی تیرۆر لە جیهاندا كە سعودیە نمونەیەكی‬ ‫بااڵیەتی لە ناوچەكەدا‪ .‬ئیدی چاوەڕێ دەكرێت كە رۆژئاواش بە چاوێكی دیكەوە لە‬ ‫ناوچەكە بڕوانێت‌و چیتر ئارامی‌و ئاسایشی جیهانی نەكات بە قوربانی وزە‌و نەوت‌و‬ ‫كێڵگەكانــی ســعودیە‌و واڵتانی تری ناوچەكە‪ .‬بە تایبەت ئێســتا لە پاڵ رۆژئاوا‪،‬‬ ‫بلۆكی واڵتە كاریگەرەكانی رۆژهەاڵتیش لە نمونەی چین‌و روسیاش هاتونەتە سەر‬ ‫هێڵــی بەرەنــگاری تیرۆر لە جیهاندا‌و كاریگەرانەتر لە جاران كاردەكەن‪ ،‬بۆیە بەر‬ ‫لــە رۆژئــاوا‪ ،‬بەر لە رۆژهەاڵتیش‪ ،‬ئەبێت هەڵگرانی ئایینی ئیســام خۆیان خەمی‬ ‫ئایینەكەیــان بخۆن‪ ،‬چونكە ئایینەكەیان بەم فۆرم‌و مومارەســەیەی ئێســتا‪ ،‬بەم‬ ‫كەســانەی ئێستا پێشــەنگی ئایینەكەن‪ ،‬توشــی ئیفلیجبون هاتوە‪ ،‬چیتر وەاڵمی‬ ‫بۆ پرســیارە گەورەكانی دونیای ســەردەمی تەكنەلۆژیا پێ نیە‌و لە كاروانەكە بە‬ ‫ێ بە پەالماردانی پاشــوی كاروانی پێشــكەوتن‬ ‫تــەواوی جێماوە‪ ،‬چیتریش ناتوان ‌‬ ‫كاروانی جیهان لە بەجێهێشتنی سەردەمی تیرۆری ئیسالمی دوابخات یان ڕابگرێ‪.‬‬ ‫لە هەشــتاكانەوە‪ ،‬پەیرەوكەرانی ئیسالم‌و بیریارانی‌و بانگخوازەكان درەفەت لە‬ ‫دوای دەرفەت لەدەســتیان داوە‪ ،‬نەیانتوانی سود لە دروستبونی قاعیدە وەربگرن‬ ‫بۆ پیاچونەوە بە ئایینەكەیان‪ ،‬دو ساڵیشــە رەشــەكوژترین گروپ بۆتە ســیمای‬ ‫ئیســام‪ ،‬كەچی هێشــتا هەڵگرانی بیری ئیســامی تەنیا بێبەریبونی خۆیان لەو‬ ‫گروپە راگەیاندوە بێ ئەوەی بیر لەوە بكەنەوە ئەو دەالقانە بگرن كە لە ئاینەكەدا‬ ‫هەیە‌و ئەم رەشەكوژانە لێوەی فرتە ئەكەن بۆ ناو كۆمەڵ‪.‬‬ ‫دەیان دەرەتان لەدەســت ئیســام چوە‪ ،‬بەاڵم پاریس وێســتگەیەكی گرنگە بۆ‬ ‫بەخۆداچونەوەی موســوڵمانان‌و پەیڕەوكەرانی ئایینی ئیسالم‪ ،‬ئەگەر ئەوە بكەنە‬ ‫وێســتگەیەك بــۆ ریفۆرمكردن لە ئایینەكەیان ئــەوا دەتوانن تەمەنێكی درێژتر بۆ‬ ‫ئایینەكەیان دەستەبەر بكەن‪ ،‬ئەگەر بیانەوێ بە دەقی دۆگما‌و ئەقڵی پێش ‪1400‬‬ ‫ســاڵ‌و حیلەی ئەسپ‌و شــریخەی شمشــێرو داوی كەوان‌و قەڵغان‌و سپەری دارین‬ ‫بەر لە شــااڵوی گۆڕانكاری بەتین‌و بەهێز بگرن ئەوا بە دڵنیایی ئەكەونە ژێر پای‬ ‫كاروانی پێشكەوتنەوە‌و ئەم سەدەیە ئەبێت بە سەدەیەكی جیاكەرەوە‌و لە مێژودا‬ ‫وەك سەدەی مەرگی ئیسالم ناودێر ئەكرێ‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئــەو نەهجــە تازەیــەی ئەمریكا‬ ‫بــۆ كارلێك لەگــەڵ كێشــەكانی عیراق‌و‬ ‫هەرێمی كوردستاندا گەرم دەكەن‪ .‬یاخود‬ ‫لەگەڵیــدا دەكەونە ملمالنێ‪ .‬چارەنوســی‬ ‫هاوكێشە سیاسییەكانیش لەسەر بنەمای‬ ‫ئــەو بڕیــارە دەردەكەوێــت كــە هێــزە‬ ‫لۆكاڵییەكان لێرە دەیدەن‪.‬‬ ‫ئەگەر ئامادەبن ئۆپشنی یەكەم تەبەنی‬ ‫بكــەن‪ ،‬جیایە لەوەی ئۆپشــنی ملمالنێ‬ ‫لەگــەڵ ئیــرادەی ئەمریــكا هەڵبژێــرن‪.‬‬

‫ئــەو بڕیــارە وابەســتەیە بەكۆمەڵێــك‬ ‫هانــدەرو فاكتەری ئاڵــۆزەوە‪ .‬حزبەكانی‬ ‫كوردســتانیش لێرەدا زیرەكی‌و سەلیقەی‬ ‫خۆیان لەدیاریكردنی بەرژەوەندی خۆیان‌و‬ ‫خوێندنەوەی كایەی زلهێزەكاندا نیشــانی‬ ‫ێ چــاوەڕوان بین‬ ‫چاودێــران دەدەن‪ .‬دەب ‌‬ ‫بزانیــن پەیامــی رزگاركردنــی شــەنگال‬ ‫الی هێــزو الیەنــە كوردییــەكان چــۆن‬ ‫خوێندنەوەی بۆكراوە‪.‬‬

‫ێ مرۆڤی نامیهرەبان!‬ ‫مرۆڤی نو ‌‬ ‫فەرمان هیدایەت‬ ‫«ئــەوەی بیرۆكــەی هەڵــەی هەیە بۆ‬ ‫ژیــان بەهەمان شــێوە بیرۆكــەی هەڵەی‬ ‫دەبێت بۆ مردن»!‬ ‫(لیۆن تۆڵستۆی)‬ ‫مــرۆڤ بونەوەرێكــی خــاوەن ئــاوەزە‬ ‫(عەقڵــە)‪ ،‬هەندێكجــار دەڵێــن ئــاوەز‬ ‫پێناســەی مرۆڤە یان خاڵی جیاكەرەوەی‬ ‫نێــوان مــرۆڤ‌و گیانەوەرەكانــی تــرە‪،‬‬

‫بــەاڵم پێموایــە میهرەبانــی‌و دڵڕەقــی‌و‬ ‫چاكەخــوازی‌و ناحــەزی‪ ،‬بەغیلــی‌و‬ ‫دەستكراوەیی‌و توڕەیی‌و دانبەخۆداگرتن‪،‬‬ ‫راســتگۆی‌و چەواشــەكاری‪..‬هتد‪ ،‬هەمــو‬ ‫ئەمانە رویەكــی تری مرۆڤ‌و مرۆڤایەتین‬ ‫كە پێموایە ئەم شتانە لە گیانەوەرەكانی‬ ‫تــردا نیــە‪ ،‬راســتە هەندێــك گیانــەوەر‬ ‫دڕندەیە ئەمەش پەیوەندی بە سروشــتی‬ ‫خۆیــەوە هەیــە جیــاوازی دڕندایەتــی‬ ‫نێــوان مرۆڤ‌و گیانــەوەر ئەوەیە‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫خاوەنی ئاوەزە‪ ،‬كەچــی ئاژەڵ بێئاوەزە‬ ‫ێ عەقڵــە)‪ ،‬مــرۆڤ شارســتانیەتی‬ ‫(بــ ‌‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئــاژەڵ جەنگەڵــی هەیــە‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫بیردەكاتــەوە ئــاژەڵ بیرناكاتەوە‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫ێ بگری‌و‬ ‫ێ ئاژەڵ نازان ‌‬ ‫دەگری‌و پێدەكەنــ ‌‬ ‫پێبكەنــێ‌‪ ،‬مــرۆڤ ئامێــرو تەكنەلۆژیای‬

‫داهێناوە بــۆ پێداویســتیەكانی بەمەش‪،‬‬ ‫زانســت‌و زانیــاری ژیانیــی ناسروشــتی‬ ‫بەخشــیە مرۆڤ‪ ،‬چونكە ئێستاكە مرۆڤ‬ ‫بۆخۆ گەرمكردنەوە ساردكردنەوە رۆشتن‌و‬ ‫نوســتن‌و تەنانــەت فڕیــن پشــت بەهیچ‬ ‫ئامرازێكی خۆڕســت نابەســتێت بەتەنها‬ ‫ئامێرو ئامرازە دروســتكراوەكانی دەستی‬ ‫خۆێ نەبێت‪ ،‬تەنانەت سەیرترین شت كە‬ ‫لەمرۆڤی نێو شارســتانەیتدا بەدیدەكەم‪،‬‬ ‫هەندێــك پیــاوان ئۆتۆمبێلەكانیــان لــە‬ ‫هاوســەرەكانیان خۆشتردەوێت‌و هەندێك‬ ‫لەژنــان زێڕەكانیــان لە هاوســەرەكانیان‬ ‫خۆشتر دەوێت هەندێك لەمرۆڤ لە سایەی‬ ‫پەیــڕەوەی ســەرمایەداریدا‪ ،‬كەوتونەتــە‬ ‫پەرســتنی پارە‪ ،‬هەمو ئەم شــتانە وایان‬ ‫لە مرۆڤ كردوە لەگەڵ بونەوەرەكانی تر‬

‫زۆر جیــاواز بێت‪ ،‬واتە زۆر پێشــكەوتوە‬ ‫هەرگیــز بەراورد ناكرێــت لەگەڵ جیهانی‬ ‫گیانەوەرەكانی دەوروبەری خۆی لەســەر‬ ‫زەویدا‪ ،‬هەمو ئەم جیاوازییە بنەڕەتیانەو‬ ‫چەنــدان جیاوازیتــر‪ ،‬وای نەكــردوە‬ ‫مرۆڤەكان كــەوا لەبنەڕەتدا گیانەوەرێكی‬ ‫گیــا خۆربــون ئــاوەزو ژیــری‌و داهێنانی‬ ‫مرۆڤ وای لەمرۆڤ كرد لە گیانەوەرێكی‬ ‫گیا خۆرەوە ببێتە هەمو شت خۆر‪ ،‬لەنێو‬ ‫جیهانــی گیانداراندا‪‌،‬گیانــەوەری دڕندەو‬ ‫نادڕندە بە گیاخۆرو گۆشتخۆر لە یەكتری‬ ‫جیادەكرێنــەوە‪ ،‬بەاڵم ئێســتا ئێمە چۆن‬ ‫مرۆڤ جیابكەینەوە ئەگەر گۆشت خۆری‬ ‫هێمــای دڕندەییە ئەوە مرۆڤ لە دڕندەی‬ ‫كوشتن پێش گشت گیانەوەرە دڕندەكانی‬ ‫تــر دەكەوێت هەرگیز هیــچ گیانەوەرێكی‬

‫دڕندە هێندەی مرۆڤ خوێنی نەڕشــتوە‪،‬‬ ‫ئەگــەر خوێنڕشــتن هێمایەیەكــی تــری‬ ‫گیانــەوەرە دڕنــدەكان بێت ئــەوە مرۆڤ‬ ‫لە گشت گیانەوەرێكی دڕندە خوێنی پتر‬ ‫رشــتوە‪ ،‬بەاڵم خاڵی ســەیرو سەمەرەی‬ ‫مرۆڤی ســەردەمی سەرمایەداری ئەوەیە‌و‬ ‫دەســەاڵتە چەوســێنەرەكانی بــەر لــە‬ ‫سەرمایەدارییەك سروشتی خوێنڕشتنیان‬ ‫بەمرۆڤ بەخشیوە كەوا مرۆڤ بەو هەمو‬ ‫جوانیەوە نەك هەر خوێنی گیانەوەركانی‬ ‫تر دەڕژێنی لە پێناو خۆیدا‪ ،‬بەڵكو خوێنی‬ ‫هاوڕەگەزی خــۆی زیاتر رژاندوە ئەمەش‬ ‫پەیامێكــە پێمــان دەڵێت‪ :‬شــەیدایبونی‬ ‫كویالیەتی‌و دەرەبەگایەتی‌و سەرمایەداری‬ ‫بــۆ كۆكردنــەوەی ســامان‌و فراوانــی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬جۆرە مرۆڤێكی بێ میهرەبانی‬

‫لەژێــر ســێبەری خۆیــدا بەرهەمهێناوە‪،‬‬ ‫كــەوا ســڵ لــەوە ناكاتــەوە جیهــان لە‬ ‫ێ هەنگاوەكانیــدا وێــران بێت بۆ‬ ‫ژێــر پــ ‌‬ ‫قازانجە مادییەكانی‪ ،‬شارستانیەت ئەگەر‬ ‫ڕویەكی هەبێت بۆ خۆشــگوزەرانی دەیان‬ ‫ڕوی هەیــە بۆ لێســەندنەوەو نابوتكردنی‬ ‫ژیان‪ ،‬ئەگەر باشــترین ئامێری پزیشــكی‬ ‫داهێنرابێت بۆچارەی دەردی مرۆڤ‪ ،‬ئەوە‬ ‫سەرســوڕهێنەرترین ئامێــر بۆ كوشــتنی‬ ‫مرۆڤــی بەرهەمهێنــاوە لەوانە موشــەكی‬ ‫ناوەكی‌و میكرۆبییە ئەگەر شارستانیەتی‬ ‫خوانێكــی جوانی بەردەم مرۆڤایەتی بێت‬ ‫ئــەوە ســەرمایەداری ژەهری كوشــندەی‬ ‫ســەر ئــەو خوانەیــە‌و نۆشــی دەكەیــن‬ ‫بۆیــە ســەرمایەداری تێكــدەری جوانی‌و‬ ‫میهرەبانی خۆرستی مرۆیە‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )5٤٠‬دو شةممة ‪2015/11/١٦‬‬

‫ئرماك‪:‬‬ ‫ژن لە ئازادكردنی شنگال رۆڵیان هەبوە‬ ‫سەلما ئــرمــاك‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن دەڵێت «ئازادكردنی‬ ‫شنگال وەرچەرخانێكی گەورەیە بۆ گەلی‬ ‫كورد لەگشت پارچەكانی كوردستان و‬ ‫رۆڵی ژنی كور لە ئازادكردنی شنگال‬ ‫كاریگەر بووە»‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫ســاڵــی ‪ 2009‬حــكــومــەتــی توركیا‬ ‫بەمەبەستی چــارەســەركــردنــی پرسی‬ ‫كــورد‪ ،‬دەستیكرد بە نەخشەڕێگەیەك‬ ‫بەناوی «كرانەوە بەڕوی كورد»‪ .‬ئەوكات‬ ‫عەبدواڵ ئۆجەالن سەرۆكی پەكەكە رۆڵی‬ ‫سەرەكی بینی لەو نەخشەڕێگەیەدا و لە‬ ‫ئیمرالیەوە نێوەندگیری لەنێوان حكومەت‬ ‫و پەكەكەدا دەكرد‪ .‬بنچینەی پڕۆژەكە‬ ‫وەكو دەسەاڵتدارانی بااڵی توركیا باسیان‬ ‫لێوە دەكرد ئەوەیە‪ ،‬هەمیشە دەخوازن‬ ‫توركەكانی تاراوگە بە زمانی خۆیان‬ ‫بخوێنن و كەناڵی میدیایان بە زمانی خۆیان‬ ‫هەبێت و مافی دروستكردنی رێكخراویان‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەگەر ئەو مافانەیان لە واڵتێكدا‬ ‫بۆ دەستەبەر نەكرابێت‪ ،‬هەمیشە داوای‬ ‫دەستەبەركردنیان كردووە‪ .‬بەرپرسانی‬ ‫توركیا پێیانوایە پێویستە بەهەمان‬

‫شێوەش كــوردانــی نــاو توركیاش ئەو‬ ‫مافەیان هەبێت‪ .‬ئەگەر چی حكومەتی‬ ‫توركیا دان بەوەدا نانێت خەباتی سێ‬ ‫دەیەی پەكەكە بۆ بەدەستهێنانی مافە‬ ‫بنچینەییەكان رۆڵێكی سەرەكی بینیوە‬ ‫لــەوەی بۆ هەموو الیــەك بسەلمێنرێت‬ ‫پرسی كورد بە چەك یەكالیی نابێتەوە‬ ‫و دەوڵەتی توركیاش پێویستە بەهێمنی‬ ‫بیر لە چارەسەركردنی بكاتەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫ئەو خەباتە «كرانەوە بەڕوی كورد»ی‬ ‫لێكەوتەوە كە دواتر گۆڕا بۆ «كرانەوەی‬ ‫دیموكراسی»‪.‬‬ ‫لە سەرەتای ‪ 2013‬دا شاندێكی بەدەپە‬ ‫سەردانی ئیمڕاڵیان كرد و ئەمەش وەكو‬ ‫دەستپێكی «قۆناغی چارەسەر» بوو‪،‬‬ ‫ئەم قۆناغە ئەوەندە گەشەیكرد كە لە‬ ‫‪ 28‬ی شوباتی ‪ 2015‬دا راگەیەندراوە ‪10‬‬ ‫خاڵیەكەی دۆڵمەباهچەی بەدواداهات‪.‬‬ ‫ئەوەندەی نەبرد سەرۆككۆماری توركیا‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان وتی «لە توركیا‬ ‫شتێك نییە بەناوی كێشەی كــورد»‪.‬‬ ‫ئێستا بەرپرسانی بااڵی حكومەتی توركیا‬ ‫و ئاك پارتی ناوی قۆناغەكەیان گۆڕیوە‬ ‫بــۆ «قۆناغی یەكێتی نیشتیمانی و‬ ‫برایەتی»‪ ،‬هەرچەندە گۆڕینی ناو گرنگ‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو جێبەجێكردنی هەنگاوەكان‬ ‫گرنگە و لە راگەیەندراوێكی هەدەپەدا‬ ‫جارێك ئاماژە بۆ ناوە تازەكە كراوە‪.‬‬ ‫ئێستا لە چەند شارۆچكەیەكی ئامەد‬ ‫و وان قەدەغەی هاتوچۆ راگەیەنراوە و‬ ‫هەفتەی پێشوش پەكەكە كۆتایهاتنی‬ ‫ئاگربەستی راگەیاند‪ ،‬لە دۆخی نائارامی‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫لـــەڕۆژی هەینی ‪ 2015-11-13‬دوو‬ ‫ناوچەی ستراتیژی كوردستان لەژێر‬ ‫دەستی چەتەكانی داعش ئازادكران‪ ،‬كە‬ ‫ئەوانیش شەنگال لەباشوری كوردستان‬ ‫و (هۆڵە) لە رۆژئاوای كوردستان چەندە‬ ‫شەنگال ناوچەیەكی گرنگە بۆ باشوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەهەمانشێوە شارۆچكەی‬ ‫هــۆڵــە‪-‬یــش بــۆ رۆژئــــاوای كوردستان‬ ‫ئازادكردنی گرنگ بو‪ ،‬چونكە لەالیەك‬ ‫رێگەی لەهاوكارییەكانی داعش دەگرت‬ ‫لە رەقەوە بۆ شەنگال‪ ،‬لەالیەكیتریشەوە‬ ‫سەرچاوەیەكی گرنگ و ستراتیژو ئابورییە‬ ‫بۆ رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫شەنگال لــەڕۆژی ‪ 2014-8-3‬لەالیەن‬

‫چەكدارەكانی رێكخراوی تیرۆریستی‬ ‫داعشەوە داگیركرا و لەئەنجامدا سەدان‬ ‫كوردی ئێزدی شەهیدبون‪ ،‬ئەوەندەیتریش‬ ‫لەالیەن چەتەكانی داعشەوە رفێندران‪،‬‬ ‫وەك بەڵگەكانیش دەیسلمێنن زۆرینەی‬ ‫كچ و ژنی دیل الی داعشە‪.‬‬ ‫چەتەكانی داعش لەم كردەوەیاندا هەموو‬ ‫كردەوەیەكی نامرۆڤانەیان ئەنجامدا‪ ،‬لە‬ ‫رێگەی فرۆشتن و دەستدرێژیكردنەسەر‬ ‫نــامــوس و شــەرەفــی ئــەو ژن و كچە‬ ‫ئێزیدیانەی شەنگالی پیرۆز‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بووە بە هۆی سەرهەڵدانی كێشەگەلێكی‬ ‫گەورەی كۆمەاڵیەتی بۆ خەڵكانی وەك‬ ‫ئێمەی ئــێــزیــدی‪ .‬داعـــش ویستی لە‬ ‫رێگەی داگیركردنی شەنگالەوە هەرێمی‬ ‫كوردستان «باشوری كوردستان» و‬ ‫رۆژئـــاوای كوردستان بكاتە ئامانجی‬ ‫سەرەكی بۆ كردەوە تیرۆریستییەكانی‪،‬‬ ‫بەاڵم وەكو بەرپرسی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كوردستان مەال بەختیار‪ ،‬لە وتارەكەیدا‬ ‫لــە شەشەمین كۆنگرەی پــەیــەدە دا‬ ‫پێشكەشیكرد‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد كە‬ ‫شەڕڤانانی پەیەدە خاوەن رۆڵێكی مەزنن‬ ‫و زۆر گرنگ بوون بۆ پاراستنی زیاتر لە‬ ‫‪ 200‬هەزار كوردی ئیزیدی لەشاخەكانی‬ ‫شەنگال دا‪.‬‬ ‫هەروەها لە بەیاننامەكەی یەكێتیدا‬ ‫بۆ ئازادكردنی شەنگال‪ ،‬بەهەمان شێوە‬ ‫رۆڵــی گرنگی شەڕڤانانی یەپەگە و‬ ‫گەریالكانی هەپەگەی بەرز نرخێنراوە‪ ،‬لە‬ ‫رۆژی ئازادكردنی شەنگالدا دەستخۆشیان‬ ‫لــێــدەكــات و ســوپــاســیــان دەكــــات‪،‬‬ ‫ئەمەش لەڕاستیدا لەناوەڕۆكی پەیامە‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن دەڵێت «لەپاش پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی نوێی توركیا پێویستە دەستبەجێ‌‬ ‫پارلەمانی توركیا كۆببێتەوە بۆئەوەی دۆخی‬ ‫شەڕ رابگیرێت و دەشبێت پارلەمان رۆڵی‬ ‫خۆی لەوبارەیەوە بگێڕێت»‪.‬‬

‫ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬هێزەكانی توركیا‬ ‫روبــــەڕووی هــەر هێزێكی چــەكــداری‬ ‫دەبێتەوە كە لەناو خاكی توركیادا هەبن‬ ‫و دەشبێت پەكەكە لە خاكی توركیا‬ ‫پاشەكشە بكات‪.‬‬

‫حكومەتی تــوركــیــایــان راگــەیــانــدووە‬ ‫«ئەگەر دەتانەوێت پەكەكە الوازبێت‪،‬‬ ‫ئێمە لە قۆناغەكە بەشداری پێبكەن»‪.‬‬ ‫پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە‬ ‫كۆتایی ئەم مانگەدا كابینەی شەست و‬ ‫چوارەمینی حكومەتی توركیا پێكدێت‪.‬‬ ‫سەرەكیترین كاری ئەو كابینەیە پرسی‬ ‫كورد و چۆنیەتی روانینی حكومەتە بۆ‬ ‫پرسەكە‪ .‬كاتێك باسی «قۆناغی یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی و برایەتی» دەكەین‪ ،‬ناكرێت‬ ‫لێدوانەكانی ئاكدۆغان نادیدەبگرین‪ ،‬كە‬ ‫پێیوایە پەكەكە لە شــارە كوردیەكان‬ ‫بە تایبەت سنوریەكان نەكشاوەتەوە‪،‬‬ ‫هـــەروەهـــا پــەكــەكــە بــە تــۆمــەتــبــاری‬ ‫خۆپیشاندانەكانی پشتگیری كۆبانێ‬ ‫دەزانێت‪.‬‬ ‫ئـــەوەی جێگەی سەرنجە لـــەدوای‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشوەخت‪ ،‬وێڕای‬ ‫ئـــەوەی هــەدەپــە نزیكەی ‪ 900‬هــەزار‬ ‫دەنگی كەمیكرد‪ ،‬بەاڵم لەناو بەپرس‬ ‫و رێكخستنەكانی ئەو پارتە هۆكارەی‬ ‫نەخرایە پاڵ سەركردەكانی پارتەكە‬ ‫و داوای بەستنی كۆنگرەش نەكرا‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوەی هەردوو پارتی جەهەپە و‬ ‫مەهەپە لەئێستادا كێشەی ناوخۆییان بۆ‬ ‫دروستبووە و داوای كۆنگرەی نائاسایی‬ ‫و گۆڕینی سەركردەكان دەكرێت‪ .‬ئەم‬ ‫بەیەكەوە كاركردن و خۆبەخشیەی لەناو‬ ‫هەدەپەدا هەیە‪ ،‬دوای ماوەیەكی دیكە وا‬ ‫لە دەسەاڵتدارانی توركیا دەكات نەتوانن‬ ‫لەژێر هەر پاساو و بیانوێكدا هەدەپە لە‬ ‫چارەسەری پرسی كورد دورخەنەوە‪.‬‬

‫ئازادكردنی شەنگال‬ ‫نیشتمانییەكەی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستاندا دەریــدەخــات ئــەم هێزە‬ ‫لەگۆڕەپانی سیاسی كــورددا جێگای‬ ‫شانازی و پێزانینە‪.‬‬ ‫هەروەها زۆربەی ڕۆژنامەوان و كەناڵ‬ ‫وماڵپەرە كوردییەكانی وەك‬ ‫‪( P U K m e d i a - N RT‬‬‫‪KNN - Geli Kurdistan‬‬ ‫) ‪Kurdsatnwes - Rêga‬‬ ‫خــاوەنــی رۆڵیكی گــرنــگ ب ــوون لە‬ ‫دەرخستنی راستیەكانی بەشداریكردنی‬ ‫یەپەگە و هەپەگە لە ئۆپەراسیۆنی‬ ‫ئــازادكــردنــی شەنگال دا و ئەمەش‬ ‫ئەركێكی نیشتمانییە‪.‬‬ ‫ئەمە وا نیشان دەدات كە گەلی كورد‬ ‫خاوەنی رۆڵیكی مەزن و لەبەرچاوە بۆ‬ ‫پاراستنی خاك و واڵتی خۆی‪.‬‬ ‫بــــەداخــــەوە هــەنــدێــك الیــــەن لە‬ ‫راگەیاندنەكانیان دا بە تەواوی نكۆڵی‬ ‫لە بوونی یەپەگە و هەپەگە دەكەن و‬ ‫وەك دیارە ناكۆكی تەواو لە قسەكانیاندا‬ ‫دەردكەوێت ئەمەش زیانێكی یەكجار زۆر‬ ‫بۆ یەكڕێزی گەلی كورد و كوردستان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ئازادكردنی دوو شاری كوردی‬ ‫خۆی لە خۆیدا سەركەوتنێكی مەزنە بۆ‬ ‫گەلی كورد كە هەردوو شار هاوسنوری‬ ‫یەكن و هەردوكیان شوێنی ستراتیژین‬ ‫و هــەردوو بەشی كوردستان بەیەكەوە‬ ‫دەبەستێتەوە‪.‬‬ ‫ئازادكردنی هۆڵ و شەنگال گورزێكی‬ ‫هەرە كوشەندەیە بە داعش و تیرۆرستانی‬ ‫بێ نرخ و مرۆڤكۆژ كەوت‪ ،‬چونكە داعش‬ ‫دەتوانێ لە رێگەی هۆڵەوە هێزەكانی بۆ‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫با پارلەمان رۆڵی خۆی بگێڕێت‬

‫داودئۆغڵو‪:‬‬ ‫دەبێت پەكەكە پاشەكشە بكات‬

‫هه‌ده‌په‌ و چاره‌سه‌ری پرسی کورد‬ ‫و پێكداداندا باسكردن لەهەر هەنگاوێكی‬ ‫یاسایی و كارگێڕی مەحاڵ دەبێت‪.‬‬ ‫چەند جارێك سەرۆك وەزیران ئەحمەد‬ ‫داوئــۆغــڵــو و یــاریــدەدەرەكــەی یاڵچن‬ ‫ئاكدۆغان ئاماژەیانداوە كە دەیانەوێت‬ ‫بەبێ هەدەپە پرسی كــورد چارەسەر‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم ئەم خواستە هەرگیز لەگەڵ‬ ‫واقیعی جەماوەری هەدەپە نایەتەوە‪،‬‬ ‫چونكە لـــەدوا هــەڵــبــژاردنــدا هەدەپە‬ ‫نزیكەی ‪ 5‬ملیۆن و ‪ 150‬هەزار دەنگی‬ ‫بەدەستهێناوە و ئێستا سێیەم پارتی ناو‬ ‫پەرلەمانە‪ .‬لەئێستادا بەشێك لە پارتە‬ ‫بچوكەكان دەیانەوێت سود لەو دۆخە‬ ‫وەرگــرن و خۆیان بكەن بە نوێنەری‬ ‫كــوردانــی باكور‪ .‬سەرۆكی هــودا ‪-‬پار‬ ‫مەهمەت حوسێن یڵماز‪ ،‬رایگەیاندووە‬ ‫«ئەگەر دەیانەوێت هەدەپە لە دەرەوەی‬ ‫قــۆنــاغــەكــەدا بێت‪ ،‬پێویستە لەگەڵ‬ ‫هوداپار و پارتەكانی دیكە قسەبكرێت‪».‬‬ ‫پەكەكە هودا‪-‬پار وەكو پارتێكی نزیك‬ ‫لە داعش دەناسێنێت و بە بەكرێگیراوی‬ ‫حكومەتی توركیای ناوزەد دەكات‪ ،‬هودا‪-‬‬ ‫پار هەڵوێستی لەسەر داعش ئەوەیە كە‬ ‫بە جەنگاوەر و جیهادیان دەداتە قەڵەم‪،‬‬ ‫ئەمەش ئەوە دەردەخات كە جیاوازیان‬ ‫زۆرە و لــەم ساڵیشدا چەند جارێك‬ ‫پێكدادن لەنێوان باڵی گەنجانی پەكەكە‬ ‫و ئەندامانی هــودا‪-‬پــاردا دروستبووە‪.‬‬ ‫جێگری سەرۆكی هاك‪-‬پار عارف سەڤینچ‬ ‫باسی لــەوە كـــردووە پێویستە كــورد‬ ‫كە خــاوەنــی پرسەكەیە بەشداربێت‪.‬‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی ئــەو پارتانە بە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ناوچەكانی رۆژئاوای شەنگال بنێرێت و‬ ‫هۆڵ یەكێك لە ناوچە گرنگەكانی داعش‬ ‫بووە كە لەالیەن هێزەكانی دیموكراتی‬ ‫سوریاوە رزگاركراوە و بەمەش داعش‬ ‫ناچاركر كــە نەتوانبێت لــە شەنگال‬ ‫بمینێتەوە‪.‬‬ ‫كەواتە یەكێك لە هۆكارەكانی شكستی‬ ‫داعــش لە شەنگال ئەوەیە كە رێگای‬ ‫هۆڵ ‪ -‬شەنگاڵ و هۆڵ‪ -‬رەقە لە الیەن‬ ‫یەپەگە و هێزەكانی دیموكراتی سوریاوە‬ ‫كۆنترۆڵكراوە‪.‬‬ ‫رزگاركردنی شەنگال و هۆڵ نەمانی‬ ‫دەسەاڵتی داگیركاری داعشە لە رۆژئاوا‬ ‫و باشوری كوردستان‪ ،‬ئــەم هەنگاوە‬ ‫پیرۆزەی هێزەكانی پێشمەرگە و گەریال‬ ‫شەڕڤانان سەركەوتنێكی مەزن بوو بۆ‬ ‫گەلی كورد و رەوا بونی دۆزی گەلی كورد‬ ‫نیشان دەدات و نامەیەكە بۆ داگیركەرانی‬ ‫كوردستان كە بۆیان نیە بە ئــارەزوی‬ ‫خۆیان دەسترێژی بكەنە سەر خاكی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫بەیاننامەی پــیــرۆزبــایــی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانی كوردستان كە رۆڵی هەموو‬ ‫الیەكی كــوردی ئاشكرا كرد و دەست‬ ‫خۆشی كرد و بە بێ جیاوازی و دوور لە‬ ‫چەمكی حیزبایەتی‪ ،‬دڵی هەموو الیەكی‬ ‫كوردی خۆش كرد و زۆربەی رۆشنبیران‬ ‫و الیــەنــە سیاسیەكانی كوردستانی‬ ‫پێیانوایە كە ئەم بەیاننامەی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان نامەیەكە بۆ‬ ‫زەمینە خۆشكردنی بەستنی كۆنگرەی‬ ‫نەتەوەیی كورد و پاراستنی یەكڕیزی‬ ‫كورد‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫جەنگ لە باكور‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫لەپاش هەڵبژاردنی یەكی تشرینی دووەم‪ ،‬ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بەخواستی‬ ‫ئاك پارتی كەوتەوە بەوەی توانی رێژەی ‪ %48‬ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت‪،‬‬ ‫بەمەش ‪ 317‬كورسی پارلەمان بەدەستبخات و بۆ چوارەم جار كابینەی حكومەت‬ ‫پێكبهێنێت‪ .‬ئەوەی بوە جێی گفتوگۆی میدیای توركی‪ ،‬بەشێكی پەیوەست بوو‬ ‫بەدابەزینی رێژەی دەنگەكانی پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫‪% 2.4‬ی دەنگەكانی دابەزی و بەمەش ‪ 21‬كورسی لەپارلەمان لەدەستدا‪ ،‬واتە‬ ‫لە ‪ 80‬وە بۆ ‪ 59‬كورسی‪ .‬بێگومان چەند هۆكارێكی رون هەیە دەكرێت ئاماژەی‬ ‫پێبكەین‪.‬‬ ‫وادەی بانگەشەی هەڵبژاردن بەیەكسانی لەنێو پارتەكاندا بەڕێوەنەچوو‪ ،‬یەك‬ ‫لەوانە چەندین میدیا و رۆژنامەی نزیك بە ئاك پارتی بانگەشەیەكی فراوانیان‬ ‫بۆ ئاك پارتی دەكرد‪ ،‬توانیان جێگەی رێژەیەكی زۆر لەپانتایی میدیای توركی‬ ‫بگرنەوە‪ .‬هۆكارێكیتر كەبوە هۆی دابەزینی رێژەی دەنگی هەدەپە ئەوەبو ئەم‬ ‫پارتە وا بڕیار بو لەوادەی بانگەشەی هەڵبژاردندا پالتفۆرمی ئاشتی پێكبهێنیت‪،‬‬ ‫كە چەند پارتێك و سەندیكاو رێكخراوی مەدەنی لەژێر چەتری ئەم پارتە‬ ‫كۆبكاتەوەو بەدروشمی بلۆكی ئاشتییەوە‪ ،‬لەسەرتاسەری شارەكانی توركیا‬ ‫كۆبونەوەی جەماوەری سازبكات تاكو پەیامی خۆیان بە رایگشتی بگەیەنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە رۆژەكانی سەرەتای بانگەشەی هەڵبژاردن‪ ،‬تەقینەوەكەی ئەنقەرە بەالیەنگرانی‬ ‫هەدەپە كە دەیان قوربانی لێكەوتەوە‪ ،‬وایكرد هەدەپە لەبەر رەوشی ئەمنی‬ ‫گشت كۆبونەوە جەماوەرییەكانی هەڵبوەشێنێتەوە‪ ،‬بەمەش نەیتوانی پەیامی‬ ‫خۆی بگەیەنێتە مەیدانەكان‪ ،‬هۆكارێكیتر ئەوەبو شەڕێكی قورس لەهەرێمە‬ ‫كوردییەكانی باكوری كوردستان هەبوو‪ ،‬باری نائاسایی لەچەند ناوچەیەك‬ ‫راگەیەنرا بوو‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا ئۆپەراسیۆنی پۆلیس درێژەی هەبوو‪ ،‬كە دەیان‬ ‫سەرۆك شارەوانی و سەدان چاالكوانی هەدەپە لەو وادەیەدا دەستگیركران‪.‬‬ ‫لەپاش هەڵبژاردن‪ ،‬دەبینین دۆخی شەڕ درێژەی هەیە لەبەرامبەر ئەمەشدا‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)‪ ،‬ئاگربەستی یەكالیانەی كۆتایی پێهێنا‬ ‫كە چەند هەفتەیەك پێش پڕۆسەی هەڵبژاردن رایگەیاندبو‪ ،‬ئێستا لە چەند‬ ‫ناوچەیەكی باكوری كوردستان شەڕی نێوان پەكەكە و هێزەئەمنییەكان درێژەی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫تێچوی شەڕو كاریگەری لەسەر ئابوری‬ ‫لێدوانەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغان و بەرپرسانی توركیا بەتایبەتی لەپاش‬ ‫هەڵبژاردن جەخت لە گرنگی فیزیۆنی ‪ 2023‬بۆ توركیا دەكەنەوە‪ ،‬ئەم فیزیۆنە‬ ‫واتە لە یادی ‪ 100‬ساڵەی دامەزراندنی كۆماری توركیا‪ ،‬ناوی توركیا بچێتە ناو‬ ‫لیستی ‪ 10‬واڵتی پێگە ئابوری بەهێزی جیهانەوە‪ .‬بێگومان بەم رەوشەی ئێستاوە‬ ‫ئەمە كارێكی ئێجگار زەحمەت دەبێت‪.‬‬ ‫ێ ساڵی رابردودا‪ ،‬لەو ماوەیەی كە پڕۆسەی ئاشتی لەئارادا بوو‪ ،‬دەستەی‬ ‫لە س ‌‬ ‫ئابوری ئاك پارتی راپۆرتێكی مەیدانییان سەبارەت بە تێچونی شەڕی ‪ 30‬ساڵەی‬ ‫نێوان پەكەكە و سوپای توركیا ئامادەكرد‪ ،‬لە راپۆرتەكە لە رووی ئابوری چەند‬ ‫الیەنێكی ئەم شەڕە ئاماژەپێكراوە‪ ،‬راپۆرتەكە كرایە كتێبێك ئەو كات لەالیەن‬ ‫پڕۆفیسۆر نوعمان كورتولموش‪ ،‬یاریدەدەری سەرۆكی گشتی ئاك پارتی‪-‬یەوە‬ ‫نوسخەیەكم بەدەستكەوت‪ .‬بەپێی ئامارەكانی كتێبەكە بێت لە ‪ 30‬ی ساڵی‬ ‫رابردودا تێچونی شەڕ بۆ توركیا بەبڕی ‪ 10144‬تریلۆن لیرە بوە كە دەكاتە ‪596‬‬ ‫ملیار دۆالر‪ ،‬تێچونی ئەم بڕە راستەوخۆ كاریگەری لەسەر كەرتی پیشەسازی‪،‬‬ ‫گەشتیاری‪ ،‬وەبەرهێنان و كشتوكاڵ و هتد كردووە‪ .‬خەرجییەكانی بەرگری و‬ ‫ئاسایش بەجۆرێك بوە لەڕوی مادییەوە گورزێكی توندی لەئابوری توركیا داوە‪.‬‬ ‫ئاك پارتی پێیوایە ئەگەر بێت و بەتەنها حكومەت پێكبهێنێت‪ ،‬ئەوجا‬ ‫سەقامگیری توركیا دەستەبەردەبێت‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكەن كە مۆدێلی حكومەتی‬ ‫كوالیسۆنی بۆ توركیا هاوشێوەی سااڵنی نەوەدەكان واڵت بەرەو دواوە دەبات‪.‬‬ ‫ئێستا ئاك پارتی بەتەنها حكومەت پێكدەهێنێت‪ ،‬لەپاش سەقامگیری سیاسی‪،‬‬ ‫سەقامگیری ئابوری گرنگی خۆی دەبێت‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش پێویستە سەقامگیری‬ ‫لەئاسایشی واڵت دەستەبەربێت و شەڕ بوەستێنرێت‪ ،‬لێرەدا كۆتاییپێهێنان بەم‬ ‫جەنگە‌و گەڕانەوەی توركیا بۆ سەر مێزی گفتوگۆ و جارێكیتر كرانەوە بەڕوی‬ ‫كوردەكان چارەسەرێكی سیاسی دیموكراتی بۆ پرسی كورد خۆی دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی لەئێستادا دەبینرێت جەنگێكی قورس بەڕێوەدەچێت ماوەی زیاتر لە پێنج‬ ‫مانگە درێژەی هەیە‪ ،‬بانگەوازەكانی هەدەپە بۆ ئاشتی تائێستا هیچ وەاڵمێكی‬ ‫ئەرێنی لەالیەن توركیاوە نەبووە‪ ،‬پێشبینی دەكەم زو یان درەنگ ئاك پارتی‬ ‫دوبارە درێژە بە پڕۆسەی ئاشتی بداتەوە‪ ،‬چونكە ئامانجەكانی ئاك پارتی بۆ‬ ‫فیزیۆنی ‪ ،2023‬پێویستی بەتوركیایەكی سەقامگیرە‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )5٤٠‬دو شةممة ‪2015/11/١٦‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫دارولمولكەكەی بابان و مەدینە سەعبەكەی سەدام‬ ‫پایتەختی روناكبیری بە (‪)231‬ساڵ هەزاران شانازی تۆمار كردوە‬

‫چاودێر‪-‬‬ ‫تریفە حەسەن‪ ،‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫سلێمانی یادی (‪ )231‬ساڵەی تەمەنی‬ ‫دەكاتەوەو بەم بۆنەیەشەوە لەم پارێزگایە‬ ‫هەفتەی «دیموكراسی‌و پێكەوە ژیان»‬ ‫راگەیەنراو كە تیایدا چەندین چاالكی‬ ‫روناكبیری‌و هونەری ئەنجام دەدرێن‪.‬‬ ‫هەروەك بەڕێوەبەری رۆشنبیری‌و‬ ‫هونەری سلێمانی ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫ئەگەرچی هیچ بودجەیەك لەالیەن‬ ‫حكومەتەوە بۆ ئەم یادە تەرخاننەكراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆبەخشانە چەندین چاالكی ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪.‬‬ ‫هاوكات لەیادی دارلمولكەكەی باباندا‪،‬‬ ‫بەشێك لەهونەرمەندان‌و روناكبیران‌و‬ ‫رۆژنامەنوسان باس لەو شانازیانە‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە سلێمانی لەبواری سیاسی‌و‬ ‫روناكبیری‌و رۆژنامەگەریدا بۆخۆی تۆمار‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫چەندین چاالكی ئەنجام دەدرێن‬ ‫سەرپەرشتیاری هەفتەی سلێمانی‬ ‫لە لێدوانێكیدا بە «چاودێر»ی‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كارو چاالكیەكان لەالیەن‬ ‫پارێزگای سلێمانیەوە لەگەڵ كەسایەتیە‬ ‫دەچێت‌و‬ ‫بەڕێوە‬ ‫خۆبەخشەكان‬ ‫ئامانجیشیان زیاتر زیندوو كردنەوەی‬ ‫شاری سلێمانیە بەچەندین چاالكی جۆراو‬ ‫جۆر‪.‬‬ ‫ئەمین ساڵح‪ ،‬وتیشی «چاالكی‬ ‫هونەری شێوەكاری سەر (دیوار)‬ ‫لەگەڕەكی شەكرەكەو بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫چاالكی هونەری قوتابخانەكان‌و شەقامی‬ ‫سالم‪ ،‬لەالیەن گروپی هونەری الوانی‬ ‫سەوزەوە ئەنجام دەدرێن و ماوەی سێ‬ ‫رۆژ دەخایەنێت»‪.‬‬ ‫ناوبراو باسی لەوەیشكرد‪ ،‬چەند‬ ‫فیلمێكی دۆكیۆمێنتاری نمایشدەكرێن‪،‬‬ ‫هاوكات پێشانگای كتێب‪ ،‬كە بەرهەمی‬ ‫(هونەری ئینیستیتۆتی كەلەپوری كوردە‬ ‫نمایشدەكرێن‪.‬‬ ‫بە دروشمی «سلێمانی چەپكە گوڵی‬ ‫دیموكراسی‌و پێكەوە ژیانە (هەفتەی‬ ‫سلێمانی) كەخۆی لەچەندین چاالكی‬ ‫روناكبیری‌و هونەری دەبینێتەوە لە تەالری‬ ‫هونەر رۆژانی ‪ 16‬تاكو ‪ 21‬بەڕێوە دەچێت‪،‬‬ ‫كە پێكدێن لە (مەراسیمی راگەیاندنی‬ ‫هەفتەی سلێمانی‌و پێشكەشكردنی‬ ‫ئۆركێسترای تیپی سەمفۆنیای سلێمانی‪،‬‬ ‫كۆنسیرتی رەوا جەمال‪ ،‬كروپی میوزیكی‬ ‫سەهەند‪ ،‬پێشانگای كاری دەستی كارگەی‬ ‫مافوری سلێمانی‪ ،‬پیشانگای هاوبەشی‬ ‫هاوبەشی‬ ‫پێشانگای‬ ‫فۆتۆگرافی‪،‬‬

‫یەكەمین شاریشە لە دونیادا مەلیكێك‬ ‫لە ئەشكەوتدا رۆژنامە دەربكات ئەویش‬ ‫رۆژنامەی (بانگی حەق)ە كە لە‬ ‫ئەشكەوتی جاسەنە دەركراوە‪ ،‬هەرچی‬ ‫میدیای ئازادیشە لە شاری سلێمانی‬ ‫دەردەچێت‪.‬‬ ‫نابراو وتیشی «تەنانەت ئەو رۆژنامانەی‬ ‫لە هەولێر باڵو دەكرێنەوە ئەگەر لە شاری‬ ‫سلێمانیش باڵو بكرێنەوە ئەوا ئازادیەكی‬ ‫زیاتریان هەیەو هیچ سانسۆرێكیان‬ ‫لەسەر نیە‪ ،‬لەالیەكیتریشەوە سلێمانی‬ ‫مەڵبەندی رۆژنامەگەریی كوردییە‪ ،‬ئەم‬ ‫شارە هەرگیز ملی بۆ هیچ دیكتاتۆرێك‬ ‫نەداوە‪ ،‬تەنانەت سەدام حسێن‪ ،‬بە شارە‬ ‫قورسەكە (مدینە صعب) ناوی دەبرد‪،‬‬ ‫هەر كەسێكیش سەردانی سلێمانی بكات‬ ‫لەهەمو رویەكەوە هەست بە ئازادی‬ ‫دەكات»‪.‬‬ ‫سەرۆكی لقی سلێمانی سەندیكای‬ ‫رۆژنامەنوسان رونیدەكاتەوە‪ ،‬لەماوەی‬ ‫شەشە مانگی رابردوو سلێمانی بەشارێكی‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫ێ چۆن دڵیان هاتووە‬ ‫نەفرەت لە‪ ،‬خائینانی ئەم شارە‪ ،‬ئەر ‌‬ ‫خیانەت لەسلێمانی بكەن؟!‬ ‫پایتەختی روناكبیری‬ ‫هونەرمەند‌و روناكبیر جەمال شادان‪،‬‬ ‫بۆ «چاودێر» ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫كاتێك سلێمانی دروستكراوە لەهەموو‬ ‫شوێنێكەوە بۆ خوێندنی ئاینی‬

‫بابەكر دڕیی‪:‬‬

‫هیچ بودجەیەك بۆ ئەم یادە تەرخان نەكراوە چاالکیەکان‬ ‫لەالیەن كەسانی خۆبەخشەوە كراون‬

‫سلێمانی هەر بە مێژووی خۆی شارێكە پڕاوپڕ لە‬ ‫رۆشنبیری ئازادی رادەربڕین‪ ،‬یەكەمین شاریشە لە‬ ‫دونیادا كە مەلیكێك لە ئەشكەوتدا رۆژنامە دەربكات‬

‫سلێمانی چەندین رۆژنامەنوس‌و ژنی‬ ‫بوێرو ئازای تێدا هەڵكەوتووە‬

‫سلێمانی لەبواری میدیادا پێشەنگە‬ ‫كاروان ئەنوەر‪ ،‬سەرۆكی لقی سلێمانی‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان لە‬ ‫لێدوانێكیدا بۆ «چاودێر» رایگەیاند‪،‬‬ ‫سلێمانی هەر بە مێژووی خۆی شارێكە‬ ‫پڕاوپڕ لە رۆشنبیری ئازادی رادەربڕین‪،‬‬

‫هیچ بودجەیەك بۆ یادەكە تەرخان‬ ‫نەكراوە‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی روشنبیری‌و‬

‫كاروان ئەنوەر‪:‬‬

‫هانا شوان‪:‬‬

‫شێوەكاری‪ ،‬نمایشكردنی شانۆیی (بۆن‬ ‫نامە) دەرهێنانی عوسمان فارس)‬ ‫هەندیك چاالكی تر لە شوینە جیاوازو‬ ‫ناوەندەكانی سلێمان ئەنجام دەدرێن‬ ‫ئەوانیش «چاالكی هونەری وێنەكێشانی‬ ‫گەڕەكە دێرینەكانی سلێمانی‪.‬‬

‫چەندین رۆژنامەنوس‌و ژنی بوێرو ئازای‬ ‫تێدا هەڵكەوتووە‪ ،‬بەتایبەتی لەكاتە‬ ‫سەختەكان‌و كاتی داگیركاریدا‪.‬‬ ‫ناوبراو دەڵێت» مێژووی بزوتنەوەی‬ ‫رۆشنبیری سلێمانی هەموو كاتێك‬ ‫زیندوبوە هەتا ئیستاش ئەو زیندویەتیە‬ ‫بەردەوامە»‪.‬‬

‫ئەحمەد‪ ....‬كەلەسایەی ئەم كەسایەتە‬ ‫خوێندەوارانەوە ئێستا سلێمانی بۆتە‬ ‫پایتەختی رۆشنبیری‌و روناكبیری‪.‬‬

‫سپی ناوبراوە‪ ،‬چونكە هیچ پێشێلكاریەك‬ ‫بەرامبەر بە رۆژنامەنوسان تۆمارنەكراوە‪،‬‬ ‫ئەوەیش دەیسەلمێنێت كە ئەو شارە‬ ‫لەبواری ئازادی میدیایدا پێشەنگە‪.‬‬ ‫رۆژنامەنوس‌و ژنی بوێری تێدا‬ ‫هەڵكەوتوە‬ ‫هانا شوان‪ ،‬رۆژنامەنوس‌و چاالكی‬ ‫بواری مافەكانی ژنان‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬هەموو كاتێك سلێمانی‬ ‫زیندوویەتیەتی پێوە دیارە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە لەكاتی دروستبونیەوە تائێستا‬ ‫مێژووی سلێمانی بۆ ئازادی ڕادەربڕین‬

‫هەروەها ئەوچاالكیانە بۆدڵخۆشكردنی‬ ‫خەڵكی ئەم شارەیە لەهەمانكاتدا بۆ‬ ‫ئەوەیە كەپیشانیبدەین كەسەرباری‬ ‫نەبونی بودجە ئەوقەیرانانەی كە هەیە‬ ‫جۆرێك لەپەراوێز خستن دەتوانێت‬ ‫دەوری خۆی ببینێت لەئاستی‬ ‫پێشكەشكردنی رۆشنبیری‌و روناكبیری‪.‬‬

‫ڕوویان تێكردوە‪ ،‬لەوكاتەنەدا شاعیرو‬ ‫روناكبیرەكان لەو مزگەوتانەدا خوێندویانە‬ ‫فێری زانست‌و زانیاری بون‪ ،‬ئەو مەالیانەی‬ ‫كە لەمزگەوتەكاندا دەیان خوێند لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا خەریكی كاری نەتەوایەتی بوون‬ ‫وەكو (نالی‪ ،‬سالم‪ ،‬كوردی) دەوریان‬ ‫لە رۆشنبیریدا هەبوە‪ ،‬پاشان زێوەرو‬ ‫بێكەسیش لەواڵتانی دەرەوە بابەتی‬ ‫زانستی‌و فكریان هێناوەتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژە بەوەیشدەكات‪ ،‬ئەو‬ ‫پیاوە ئاینیانە توانیویانە رۆشنبیری‬ ‫زیاتر بهێننە سلێمانی‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە زێوەر‌و پیرەمێرد‌و بێكەس‬ ‫توانیویانە سروودی نیشتیمانی فێری‬ ‫مندااڵن بكەن‪ ،‬بەدەنگی خۆیان ئەم‬ ‫سرودانەیان وتۆتەوەو توانیویانە روحی‬ ‫نەتەوایەتی‌و رۆشنبیری لەناو شارەكە‬ ‫باڵوبكەنەوە‪ ،‬چەندین كەسایەتی وەكو‬ ‫توفیق وەهبی‪ ،‬رەفیق حیلمی‪ ،‬ئیبراهیم‬

‫هونەرمەند جەمال شادان‪:‬‬

‫سلێمانی لەسایەی كەسایەتیە خوێندەوارەكانیەوە بۆتە‬ ‫پایتەختی روناكبیری‬

‫جافایەتی‪ ،‬ژیلوان‪ ،‬ئاسنگەران‪ ..‬تا‪،‬‬ ‫ئەرزێكی باشی كشتوكاڵ‪ ،‬كانیاو‪،‬‬ ‫كارێزارو‪ ،‬ناوەندێكی جوگرافی باش‪،‬‬ ‫رێگاكانی بازرگانی رۆژهەاڵتی كوردستان‌و‬ ‫عیراق‪ ،‬گەرمیان‌و كوێستان‪ ،‬كەركوك‌و‬ ‫سلێمانی‪ ..‬تاد‪ ،‬نزیكتر بووە لەدێهاتی‬ ‫ئاوەدانی شارەزورو هەورامی‌و نەوڕۆڵی‌و‬ ‫ناوچەكانی هەمەوەند‪ ،‬شوان‪ ،‬ساڵەیی‪،‬‬ ‫شێخ بزەینی‪ ،‬جاف‪ ،‬تەواوی هۆزەكانی‬ ‫گەرمیان‪ :‬زەنگنە‪ ،‬دەلۆ‪ ،‬گللیەكان‪،‬‬ ‫هەروەها سمایل عوزێری‪ ،‬زەندییەكان‪،‬‬ ‫بێسەری‪ ،‬غەوارە‪ ..‬تاد‪.‬‬ ‫ئەوانە هەموو هاندەری دروستكردنی‬ ‫شارەكە بون‪ .‬بۆیە‪ ،‬هەر زوو‬ ‫لەهەموالیەكەوە‪ ،‬پیشەگەرو زاناو‬ ‫ئەدیبان‪ ،‬هەوڵیان بووە شەرەفی هاوواڵتی‬ ‫شارەكەیان بەربكەوێ‌‪.‬‬ ‫لەكۆتایشدا‪ ،‬دەمەوێ‌ بڵێم‪ :‬كاریگەریی‬ ‫گۆڕانكاری سەردەمەكەش لەرۆژئاوادا‪،‬‬ ‫فەرامۆش نەكەین باشە‪ .‬رۆژئاوا تێكڕا‪،‬‬ ‫لەبوژانەوەی ئابوری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫پیشەسازیی‪ ،‬فەلسەفی‌و شارستانییدا بوو‪.‬‬ ‫بێگومان لەڕێی ئێران‌و ئەستەنبولەوە‪،‬‬ ‫ناوبانگی رۆژئاوا‪ ،‬كەموزۆر گەیشتۆتە‬ ‫میرنشینی بابان‪ .‬هەتا رادەیەكیش‬ ‫میرزادەكان كەوتونەتە ژێر كاریگەریی‬ ‫دەنگوباسەكان‌و بڕیاری دروستكردنی‬ ‫شارەكەیان‪ ،‬لەبەر ئەو راستیانە‪ ،‬خۆ‬ ‫لەخۆڕانییە میر‪ ،‬وەستا‪ ،‬پیشەگەر‪،‬‬ ‫زاناو ئەدیبی بانگهێشت كردووە بۆ‬ ‫پایتەختەكەی‪ .‬ئاماژەی ئەم راستییەش‬ ‫ئەوەیە كە لەچاوپێكەوتنی (ریچ)دا‪،‬‬ ‫میر پرسیاری رۆژئاواو ئاوەدانییەكانی‬ ‫لێدەكات‪.‬‬ ‫ساڵوت لێبێ‌‪ ..‬سلێمانی‪ .‬ساڵوتان‬ ‫لێبێ‌ سێ‌ كوچكەی بابان‪ .‬ساڵوتان‬ ‫لێبێ‌ ئەی ئەو سەنعەتكارو كرێكارە‬ ‫دەستڕەنگینانەی پیشەی جۆراوجۆرتان‬

‫هونەری سلێمانی‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬كۆمەڵێك چاالكی بەبۆنەی‬ ‫یادی ‪ 231‬ساڵەی دامەزراندنی شاری‬ ‫سلێمانیەوە دەكرێت‪ ،‬كە لەرۆژی ‪16‬‬ ‫مانگەوە تا ‪ 21‬نزیكەی ‪ 80‬چاالكی‬ ‫جیاواز لەو یادەدا پێشكەش دەكرێن‪ ،‬لە‬ ‫بەڕێوەبەراتیەكانی سەر بە بەرێوەبەراتی‬ ‫رۆشنبیری هونەرو دەزگاكانی تری‬

‫هێنایە شارەكە‪ .‬ساڵوتان لێبێ‌ ئەی‬ ‫ئەوانەی ئەم شارەتان بەشاری پاراست‪.‬‬ ‫هەڵکەوتەی جوگرافی‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی نەفرەت لەئێوەش بێ‌‪ ،‬خائینانی ئەم‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ ،‬شارە‪ ،‬ئەرێ‌ چۆن دڵیان هاتووە خیانەت‬ ‫لەنوسینێكیدا كە لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی لەسلێمانی بكەن؟!‬ ‫فەیسبوك لەبیرەوەریەكانی ئەمڕۆ بە‬ ‫یەكێكە لەزیندوترین شارەكانی‬ ‫ژمارە (‪ )185‬باڵوی كردۆتەوە باس لەوە‬ ‫نەتەوەی كورد‬ ‫دەكات‪ )231( ،‬ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬میری‬ ‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‪ ،‬چاودێری سیاسی‪،‬‬ ‫بابان‪ ،‬میرنشینەكەی لەقەاڵچۆالنەوە بۆ‬ ‫(مەڵكەندی)‌و دەشتی (كانی ئاسكان)‌و بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫(پیرمەسور)‌و ئەم سەرزەمینەی بناری شاری سلێمانی لەچاو شارەكانی دیكەی‬ ‫ئەزمڕ‌و گۆیژە‌و بەرامبەر (گڵەزەردە)‌و بەشەكانی دیكەی كوردستان بەمێژوو‬ ‫(قەراغ) دەكات‌و بناغەی شارێكی نوێی تازەیە‪ ،‬بەاڵم لەچاو ئەو مێژووە كورتەیدا‬ ‫پشت بەستوو بە(پیرەمەگرون) دادەنێ‌‪ ،‬یەكێكە لەزیندوترین شارەكانی نەتەوەی‬ ‫بۆ ئەو زەمانە‪ ،‬هەڵبژاردنی هەڵكەوتەی كورد‪ ،‬بۆیە لەسەر ئاستی سیاسی‪،‬‬ ‫جوگرافی سلێمانی‪ ،‬بۆ پایتەختی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬رۆشنبیری‌و ئابوری بەرەو‬ ‫پێشەوە رۆیشتووە‪.‬‬ ‫میرنشینەكە گرنگ بووە‪:‬‬

‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‪:‬‬

‫هەرچەندە سلێمانی لەچاو شارەكانی دیكەی بەشەكانی‬ ‫كوردستان بەمێژوو تازەیە‪ ،‬بەاڵم لەچاو ئەو مێژووە‬ ‫كورتەیدا یەكێكە لەزیندوترین شارەكانی نەتەوەی كورد‬ ‫پارێزگا‪ ،‬كە ئەم چاالكیانە لەماوەی‬ ‫شەش رۆژدا دەبێت‪.‬‬ ‫بابەكر دڕەیی‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬هیچ‬ ‫بودجەیەك بۆ ئەم یادە تەرخان نەكراوە‬ ‫هەمووی لەالیەن كەسانی خۆبەخشەوە‬ ‫كراوە‪ ،‬كەمترین پارەیشی تێچوە‪،‬‬ ‫ئامانج لەم یادكردنەوەیەش ئەوە بو‬ ‫كە بیسەلمێنین شاری سلێمانی شاری‬ ‫رۆشنبیری‌و روناكبیریی‌و هونەرییە‪،‬‬

‫لەسنوری ئێران دووری خستۆتەوە‪،‬‬ ‫شاخ‌و دەروازەكانی دەوروبەری‪ ،‬بۆ‬ ‫بەرگری گونجاو بون‪ ،‬لەرۆژئاواوە‪،‬‬ ‫دەربەندی بازیان؛ لەباشورەوە شاخی‬ ‫دەربەندیخان‌و زمناكۆ لەرۆژهەاڵتەوە‪،‬‬ ‫سورێن‌و هەورامان‌و هەڵەبجە‌و بااڵمبۆ‌و‬ ‫لەڕۆژئاواشەوە‪ ،‬سورداش‌و بەرانان‌و‬ ‫ساراو قەرەسرد‪ ،‬لەپاڵیا‪ ،‬دۆڵەروت‬ ‫بەرەو مێرگەپان‌و زنجیرە شاخی‬

‫ناوبراو دەڵێت « ئەو نازناوەی كە‬ ‫پێیدراوە شایەنیەتی‪ ،‬چونكە رۆژانە‬ ‫چاالكی جۆراوجۆرو جوڵەی زیندوو لەو‬ ‫شارەدا دەبینرێت»‪.‬‬ ‫چاودێرە سیاسیەكە رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫سلێمانی وێڕای ئەوەی كە مەڵبەندێكی‬ ‫گەورەی بزوتنەوەی رزگاری خوازی گەلی‬ ‫كوردبووە‪ ،‬لەهەمان كاتتدا پێگەیەكی‬ ‫مەزنی روناكبیری‌و شارستانیە»‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )540‬دو شةممة ‪2015/11/16‬‬

‫هەڵەكانی سەرۆك‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫ئەگەرچی فلۆرینتینۆ پیرێزی سەرۆكی‬ ‫یانەی ریاڵ مەدرید توانیویەتی ناوبانگی‬ ‫یانەكە زیاتر بكات‪ ،‬بەاڵم بەدوور نەبووە‬ ‫لە دەركــردنــی بــڕیــاری هەڵە كە ئاستی‬ ‫تیپەكەی بەرەو دواوە بــردووە‪ .‬چوار لەو‬ ‫بڕیارە هەاڵنەی یانەكە لەماوەی رابردوودا‬ ‫دەخەینەڕوو‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬دەركردنی كاسیاس و هەوڵدان‬ ‫بۆ هێنانی دی خیا‬ ‫لەبنەڕەتدا كڕینی كایلۆر ناڤاسی گۆڵچی‬ ‫كۆستاریكی یەكێك بــووە لە گرێبەستە‬ ‫باشەكانی یــانــەی ریــاڵ مــەدریــد‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫دەركردنی چاوەڕواننەكراوی ئیگەر كاسیاس‬ ‫بڕیارێكی هەڵەبوو‪ ،‬لەوەیش زیاتر هەوڵدان بۆ‬ ‫هێنانی دی خیا و بیركردنەوە لەوەی ناڤاس‬ ‫بكرێتە گۆڵچی یەدەگ‪ ،‬بیركردنەوەیەكی زۆر‬ ‫لەوە هەڵەتربوو‪.‬‬ ‫ئەو ئاستە بــەرزەی ناڤاس پێشكەشی‬ ‫دەكــات‪ ،‬پێویستی نەدەكرد ریاڵ مەدرید‬ ‫ئــەو هەموو هەوڵە بــدات بۆ دی خیا و‬ ‫كاسیاسیش دەربكات‪ ،‬كە یەكێك بوو لە‬ ‫سیمبولە گەورەكانی یانەكە و بەو هۆیەشەوە‬ ‫هاندەران توڕەییەكی زۆریان پێوەدیاربوو‪.‬‬ ‫هەر بۆیە هێشتنەوەی كاسیاس سوودی‬ ‫زیاتر دەبوو لە زیان‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬گرێبەستە خەیاڵیەكەی گاریس‬ ‫بەیڵ‬ ‫ئەگەرچی گاریس بەیڵ بەهۆی ئاستە‬ ‫بــەرزەكــەیــەوە لــەگــەڵ یــانــەی تۆتنهامی‬ ‫ئینگلیزی‪ ،‬سەرنجی یانە گەورەكانی جیهانی‬ ‫بــەالی خۆیدا راكێشابوو‪ ،‬بــەاڵم هەرگیز‬ ‫پێویستی نەدەكرد سەرۆكی یانەی شاهانە‬ ‫گرێبەستێكی خەیاڵی لەگەڵ ئیمزابكات‪.‬‬ ‫كڕینی گاریس بەیڵ بە زیاتر لە ‪ 90‬ملیۆن‬ ‫یۆرۆ هەڵەیەكی دیكەی ئیدارەكەی پیرێز‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫هەرچەندە بەیڵ لەگەڵ ریاڵ مەدریدش‬ ‫ئاستی خـــراپ نــەبــووە‪ ،‬بـــەاڵم پێدانی‬ ‫گرێبەستێكی خەیاڵی شایانی ئەو یاریزانە‬ ‫نەبوو‪ ،‬هەم بەڕای چاودێران و شیكەرەوە‬ ‫وەرزشیەكان‪ ،‬هەم بەڕای هاندەرانیش‪.‬‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫‪7‬‬

‫لەكۆتاییشدا پارەیەكی زۆر لە خەزێنەكەی‬ ‫ریاڵ مەدرید دەرهێنرا كە دەیتوانی یاریزانی‬ ‫زیاتری پێ بكڕێت كە ســوودی زیاتر بە‬ ‫یانەكە بگەیەنن‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬دەستبەرداربوون لە دی ماریا و‬ ‫ئەلۆنسۆ‬ ‫یەكێكی دیكە لە هەڵەكانی ئەمدواییەی‬ ‫پیرێز ئەوەبوو كە دەستبەرداری دووان لە‬ ‫باشترین یاریزانەكانی جیهان بوو‪ ،‬ئەوانیش‪:‬‬ ‫ئەنخێل دی ماریای ئەرجەنتینی و چابی‬ ‫ئەلۆنسۆی ئیسپانی‪.‬‬ ‫بەڵگەیش بۆ ئــەوە ئاستە بەرزەكەی‬ ‫ئەو دوو یاریزانە لەگەڵ یانە نوێیەكانیان‪،‬‬ ‫دی مــاریــا لــە پــاریــس ســـان جێرمان‬ ‫رۆڵێكی پاڵەوانانە دەبینێ و ئەلۆنسۆیش‬ ‫توانیویەتی هێڵی ناوەڕاستی بایرن میونشن‬ ‫ببوژێنێتەوە‪.‬‬ ‫دی ماریا یەكێك بوو لەو یاریزانانەی‬ ‫گەورەترین رۆڵــی بینی لەبەدەستهێنانی‬ ‫دەیەمین نازناوی چامپیۆنس لیگ لەالیەن‬ ‫ریــاڵ مــەدریــدەوە‪ ،‬ئێستایش هاندەرانی‬ ‫یانەكە خەمێكی زۆریـــان لــەدڵــدایــە بە‬ ‫لەدەستدانی ئەو گەوهەرە ئەرجەنتینیە‪ ،‬كە‬ ‫تاكو ئێستایش یانەی شاهانە نەیتوانیوە‬ ‫جێگەكەی پڕبكاتەوە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬دەركردنی ئەنچیلۆتی‬ ‫ئــەگــەرچــی تــاكــو ئێستایش هــۆكــاری‬ ‫دورخستنەوەی كارلۆ ئەنچیلۆتی ئیتاڵی‬ ‫روون نیە‪ ،‬بەاڵم پرسیار ئەوەیە كە سەرۆكی‬ ‫هەر یانەیەك چۆن دەتوانێت بە بڕیارێكی‬ ‫تاكڕەوانە راهێنەر بنێرێتە ماڵەوە؟‬ ‫بڕیارێكی دروســت نیە كە راهێنەرێك‬ ‫دوربخرێتەوە بەبیانووی ئەوەی لە وەرزێكدا‬ ‫شكستی هێناوە لەبردنەوەی نازناودا‪.‬‬ ‫ئــەوە ئەنچیلۆتی بــوو پــاش دەیەیەك‬ ‫چـــاوەڕوانـــی‪ ،‬یــانــەی ریـــاڵ مــەدریــد بە‬ ‫بردنەوەی نازناوی خولی یانە پاڵەوانەكانی‬ ‫ئەوروپا شادبكاتەوە‪ ،‬وەرزێك دوای ئەوەیش‬ ‫تیپەكەی گەیاندۆتە یاریی پێش كۆتایی و‬ ‫خولی ئیسپانیاشی لە دوو هەفتەی كۆتاییدا‬ ‫لەدەستداوە‪ ،‬سەرباری ئەو ئاستە بەرزەی‬ ‫تیپەكە هەیبوو‪ ،‬ئیتر بۆ دەبێ بڕیارێكی لەو‬ ‫شێوەیە لەالیەن سەرۆكی یانەكەوە بدرێ؟‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «حەو» كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «حەو» ‪ 15‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ :‬حەوشە‪ ،‬حەوتەوانە‪ ،‬حەوا‪...‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬جوامێر محەمەد جاف‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬رۆژنامەنوسێكی الوی كوردە‪.‬‬ ‫‪-2‬دوان لەكەش‪ ،‬بــرای شێخە «پ»‪،‬‬ ‫نیوەی فلوت‪.‬‬ ‫‪-3‬جنێوێكی سوعەبەتانەیە «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫قەڵس‪ ،‬رەفیقی چایخانەی شەعبە‪.‬‬ ‫‪-4‬هەیە ‪ +‬بۆ درۆ دانراوە‪.‬‬ ‫‪-5‬زۆرمان هەمانبوەو هەمانە‪ ،‬خواردنەوەیە‪،‬‬ ‫ماركەیەكی جیهانیە‪.‬‬ ‫‪-6‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬الریش‌و شلیشی هەیە‬ ‫«پ»‪ ،‬كورتكراوەی شارێكە‪.‬‬ ‫‪-7‬درەختێكە‪ ،‬رەنگێكە‪ ،‬ئارایشتێكە‪،‬‬ ‫پردی نێوان كەللەو سك‪.‬‬ ‫‪-8‬ژمــارەیــەكــە‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬هەمومانی‬ ‫گرتوە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬پیتێك ‪ +‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬لەشەڕدایە‪،‬‬ ‫زۆربەمان كردومانە‪.‬‬ ‫‪-10‬دوایــن جگەرەی كارگەی سلێمانی‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪ ،‬چەكێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-11‬چۆن‪ ،‬پایتەختێكی ئاسیایە‪ ،‬ب ‌ێ گیانە‪.‬‬ ‫‪-12‬ئەوانیش لەئێمەن «پ»‪ ،‬زۆربەمان‬ ‫كردومانە‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬زۆرجار رێئەكەوێ‌‪ ،‬نوسەرێكی ناوداری‬ ‫جیهانییە‪.‬‬ ‫‪-2‬برینگ‪ ،‬ئاوسان‪ ،‬بیكەی فیكەت بۆ‬ ‫لێئەدەن‪.‬‬ ‫‪-3‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬واڵتێكی ئاسیایە‪.‬‬ ‫‪-4‬كاری ملە «پ»‪ ،‬نەخۆشییەكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫فاتە‪.‬‬ ‫‪-5‬دوان لــەحــەد‪ ،‬دوان لــەمــەی‪ ،‬كەفی‬ ‫لەگەڵدا نییە‪.‬‬ ‫دوای تێكچونی گەدە دێت‪.‬‬ ‫‪-7‬پێداویستی ماڵە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬گیانلەبەرێكە «پ»‪ ،‬هەمو ئەیكەین‪،‬‬ ‫زۆرجار قەدەغەیە‪.‬‬ ‫‪-9‬دانەوێڵەیەكە‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬دوان‬ ‫لەڕنە‪.‬‬ ‫‪-10‬درەختێكە‪ ،‬تەنیشت‪.‬‬ ‫‪-11‬تازە‪ ،‬تامێكە «پ»‪ ،‬ناوێكی بیانییە‪.‬‬ ‫‪-12‬حوت بەتێكەڵی‪ ،‬زۆر خۆشە‪.‬‬

‫میوەیەكە‬ ‫مەزار – فیرار – كۆپان – میوە – باریك – تەرم – هارون‬ ‫– قالە مەڕە – شەنگەبێری – سپی – پاریس – قول – زەڵم –‬ ‫شۆڕش – قەزم – مەشكە – كۆش – كلك – بازە – پێكدان – قاز‬ ‫– سەلكەبزوت – چروت – باروت – كۆكە – قەشان – شەوق – قژ‬ ‫– بانە ‪ -‬فنس‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (540) 16-11-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بەرەو نۆزدەیەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‬

‫‪Halaj‬‬

‫حەالج‬ ‫شانۆیی‬

‫نوسینی فوئاد مەجید میرسی‬ ‫سینۆگرافیا و دەرهێنانی‪ :‬بەکر رەشید‬

‫‪A Play by: Baker Rashid‬‬

‫‪at the19th‬‬ ‫‪Galawej Cultural‬‬ ‫‪Festival‬‬

‫‪2015‬‬

‫‪21 November 2015‬‬ ‫‪4:00 pm‬‬ ‫‪Roshnbiry Hall‬‬

‫‪19th Galawej‬‬ ‫‪Cultural‬‬ ‫‪Festival‬‬

‫نۆزدەیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژ‬

‫نۆزدەیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژ‬

‫شێرکۆبێکەس‬

‫‪19th‬‬ ‫‪Galawej‬‬ ‫‪Cultural‬‬ ‫‪Festival‬‬

‫‪Women’s Conference‬‬

‫‪at the19th Galawej Cultural Festival‬‬

‫‪2015‬‬ ‫‪Kurdish Women‬‬ ‫‪on the Frontline:‬‬

‫‪20 November 2015, 9.30am – 6.00pm‬‬

‫ژنیکورد‬

‫‪19th‬‬ ‫‪Galawej‬‬ ‫‪Cultural‬‬ ‫‪Festival‬‬

‫‪Tawar Hall, Sulaimani,‬‬ ‫‪Iraqi Kurdistan Region‬‬

‫لە بەرەکانی پێشەوەی خەبات‪:‬‬

‫‪Ebrahim‬‬ ‫‪Ahmad‬‬

‫‪Short Story Session‬‬

‫ئیرباهیمئەحمەد‬

‫دیداری چیرۆک‬

‫‪Graphic by: Soran Naqishbandy‬‬

‫شێرکۆبێکەس‬

‫لەنێوان قوربانی و بەشداریی سیاسی و‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی تێرۆریزمدا‬ ‫نۆزدەیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژ‬

‫‪SHERKO‬‬ ‫‪BEKAS‬‬

‫‪Poetry Session‬‬

‫دیداری شیعر‬ ‫‪Graphic by: Soran Naqishbandy‬‬

‫‪٢٠‬ی نۆڤێمبەری ‪٢٠١٥‬‬ ‫سلێامنی‪ ،‬هۆلی تەوار‪،‬‬ ‫سەعات ‪٦،٠٠ - ٩،٣٠ :‬‬ ‫‪Graphic by: Soran Naqishbandy‬‬

‫نۆزدەیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژ‬

‫دوڕییەعەونی‬

‫‪dorryie Awni‬‬

‫‪Research Session‬‬

‫دیداری‬ ‫لێکۆڵینەوە‬ ‫‪Graphic by: Soran Naqishbandy‬‬

‫پێشکەش دەکات‬ ‫‪ 2015/11/21‬و رۆژانی دوایی‬ ‫کات‪4:00 :‬ی ئێوارە‬ ‫هۆڵی ڕۆشنبیری‬

‫نۆزدەهەمین‬ ‫فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژ‬

‫وەرگری نۆبڵی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٥‬‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژ‬

‫سڤێتالنا ئالێکسێڤیچ‬

‫مارەک‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫هاتوو‬

‫دەقێکی ئەدەبیی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ذمارة (‪ )481‬دووشةممة ‪201٥/11/16‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫بە ناونیشانی "خولی ئارین مێرکان" و بە دروشمی"بیرە بوێرەكان مەشخەڵی ڕۆشنگەرین"‬

‫پێنج شەممە گەالوێژ لە سلێامنی دەبێت‬ ‫ئا ڕەخنەی چاودێر‬ ‫شــەممە‪،١١/١٩‬‬ ‫پێنــج‬ ‫ڕۆژی‬ ‫بەناونیشــانی «خولی ئارین مێرکان» و‬ ‫بە درووشمی «بیرە بوێرەکان مەشخەڵی‬ ‫ڕۆشــنگەرین»‪ ،‬بنکــەی ڕووناکبیریــی‬ ‫گەالوێژ‪ ،‬نۆزدەیەمین فێستیڤاڵی سااڵنەی‬ ‫خــۆی‪ ،‬لە شــاری ســلێمانی و لە هۆڵی‬ ‫تەوار‪ ،‬ساز دەکات‪.‬‬ ‫ڕۆژی یەکــەم‪ ،‬کاتژمێــر ‪١٠‬ـــی‬ ‫ســەرلەبەیانی لە هۆڵی تەوار فێســتیڤاڵ‬ ‫دەســت پــێ دەکات‪ .‬لەگــەڵ کردنەوەی‬ ‫فێســتیڤاڵدا‪ ،‬هەریەکە لە چاالکییەکانی‪:‬‬ ‫كردنەوەی پیشانگای هاوبەشی فۆتۆگرافی‬ ‫(لە چاوی كچانی ئێزیدییەوە)‪ -‬پڕۆژەی‪:‬‬ ‫شەیدا حیسامی‪ ،‬وتەی سەرۆكی بنكەی‬ ‫ڕووناكبیریــی گەالوێژ لەالیــەن د‪.‬نەوزاد‬ ‫ئەحمــەد ئەســوەد‪ ،‬وتــاری جێگــری‬ ‫ســەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫قوباد تاڵەبانی‪ ،‬وتاری سەرپەرشــتیاری‬ ‫گشــتیی فێســتیڤاڵ‪ ،‬مەالبەختیــار‪،‬‬ ‫پیشاندانی فیلمێكی كورت بە ناونیشانی‬ ‫(ماڵ و كلیل) دەرهێنانی شوان عەتوف‪،‬‬ ‫تێكستی ژنە شاعیری كورد تەرزە فایەق‬ ‫جاف‪ ،‬تێكســتی شاعیری توركی موسلیم‬ ‫یوجە‪ ،‬تێكســتی ژنە شــاعیری تونسی‪:‬‬ ‫فاتمە بن محمود‪ ،‬تێكســتی ژنەشــاعیری‬ ‫ئێــرای فەرزانــە قەوامــی‪ ،‬كردنــەوەی‬ ‫پێشــانگەی كتێب لە هۆڵــی كتێبخانەی‬ ‫گشــتیی ســلێمانی بە بەشــداری دەیان‬ ‫دەزگاو ناوەنــدی چــاپ و باڵوکردنەوەی‬ ‫کوردی و عەرەبی ئەنجام دەدرێن‪.‬‬ ‫دوانیــوەڕۆی هەمــان ڕۆژ‪ ،‬دیــداری‬ ‫شــیعر بەنــاوی شــاعیری كۆچكــردوو‬ ‫(شــێركۆ بێكــەس) بەڕێــوە دەچێــت‬ ‫و شــاعیرانی بەشــدرابووی کێبەرکێــی‬ ‫شــیعریی فێســتیڤاڵ شــیعرەکانیان‬ ‫دەخوێننەوەو دیدارەکەش لەالیەن شــااڵو‬ ‫حەبیبەی شــاعیرەوە بەڕێــوە دەچێت و‬ ‫هــاوکات جگــە لە دیداری چیــرۆک‪ ،‬هەر‬ ‫هەمــان ڕۆژ‪ ،‬بەبۆنــەی ڕۆژی جیهانــی‬ ‫فەلسەفەوە‪ ،‬گفتوگۆیەک بە سەرپەرشتی‬ ‫د‪.‬ئازاد حەمە ڕێک دەخرێت‪.‬‬ ‫ڕۆژی دووەمــی فێســتیڤاڵ‪ ،‬تایبــەت‬ ‫دەبێــت بە «ژن‪-‬جێنــدەر»‪ ،‬کە لەالیەن‬ ‫د‪.‬نەزەند بەگیخانیەوە بەڕێوە دەچێت‪.‬‬ ‫هەرەوەها ڕۆژی ســێیەمی فێستیڤاڵ‪،‬‬ ‫تایبــەت دەبێت بە ئــەدەب و کولتووری‬ ‫تورکــی‪ -‬کــوردی‪ ،‬کــە لەالیــەن بەکــر‬ ‫شــوانییەوە بەڕێوە دەچێت‪ .‬لەو ڕۆژەدا‪،‬‬ ‫کە بەناونیشــانی نووسەری مەزن یەشار‬ ‫کەمالــەوە دەبێت‪ ،‬چەنــدان لێکۆڵینەوە‬ ‫لەالیــەن نووســەرانی تــورک و کوردەوە‬ ‫دەربارەی یەشار کەمال و ئەدەبیاتەکەی‬ ‫پێشــکەش دەکرێــن و هاوکات عائیشــە‬ ‫بابان‪ ،‬هاوســەری یەشار کەمال ئامادەی‬ ‫فێستیڤاڵ دەبێت‪.‬‬ ‫هــەر هەمــان ڕۆژ‪ ،‬شــانۆیی حەلالج‪،‬‬ ‫لــە نووســینی فــواد مەجیــد میســری‬ ‫و دەرهێنانــی بەکــر ڕەشــید لــە هۆڵــی‬ ‫ڕۆشــنبیریی پێشکەش دەکرێت و ڕۆژانی‬ ‫دواتریش بەردەوام دەبێت‪ ،‬شەوی هەمان‬ ‫ڕۆژیش‪ ،‬دەبێتە شــەوی شیعریی گەالوێژ‬ ‫و لە کافتریای چاالک بەڕێوە دەچێت‪.‬‬ ‫ڕۆژی چوارەمــی فێســتیڤاڵ تایبــەت‬ ‫دەبێــت بە میوانە فــارس و عەرەبەکان‪،‬‬ ‫کۆڕەکانیش لەالیەن مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫و ســامی داودەوە بەڕێــوە دەبرێــن‪ .‬کە‬ ‫لە بەشــە عەرەبییەکەدا‪ ،‬ئەم نووسەرانە‬

‫بەشدارن‪:‬‬ ‫د‪.‬فالــح عبدالجبــار‪ ،‬لبنــان‪ -‬عێــراق‪:‬‬ ‫توندوتیــژی‪ -‬هاوواڵتیبــوون‪ -‬دەوڵــەت‪:‬‬ ‫لێوردبوونەوەیەكی گشتی لە مەرجەكانی‬ ‫توندوتیــژی و بونیــادە كولتورییەكــەی‪.‬‬ ‫عبــاس بیــزون‪ -‬لبنــان‪ :‬توندوتیــژی و‬ ‫ئەدەبــی عەرەبــی‪ .‬هنــا جابــر‪ -‬لبنــان‪:‬‬ ‫پەنابــەری ســووری و توندوتیــژی لــە‬ ‫ســەردەمی دەوڵــەت‪ -‬نەتەوەدا‪ .‬یاســین‬ ‫نص�ير‪ ،‬هۆڵەنــدا‪ -‬عیــراق‪ :‬ڕۆشــنبیر‪-‬‬ ‫مەعریفــە‪ -‬دەســەاڵت‪ .‬ئیكــرام عەبدی‪-‬‬ ‫مەغریــب‪ :‬نووســینی ژنان لــە مەغریب‪،‬‬ ‫پرسیاری جیاوازی‪.‬‬ ‫هەروەهــا ڕۆژی پێنجەمی فێســتیڤاڵ‪،‬‬ ‫تایبەتــە بــە لێکۆڵینــەوە کوردییەکانی‬ ‫بەشــدار لە پێشبڕکێی فێستیڤاڵ و چەند‬ ‫لێکۆڵینەوەیەکــی تریــش کە وەک میوان‬ ‫بەشــداری دەکــەن‪ .‬ئــەو کــۆڕە بەناوی‬ ‫توێژەری كۆچكــردوو (د‪.‬دوڕییە عەونی)‬ ‫ڕێــک دەخرێــت و د‪.‬ئەکرەمــی میهــرداد‬ ‫بەڕێــوەی دەبــات‪ .‬لە تــەوەری یەکەمدا‬ ‫لێکۆڵینــەوە ئەدەبییــەکان پیشــکەش‬ ‫دەکرێــن و دواتریــش لێکۆڵینــەوە‬ ‫فیکرییەکان‪.‬‬ ‫تەوەری یەكەم‪ :‬لێكۆڵینەوەی ئەدەبی‪:‬‬ ‫د‪ .‬شــیروان حوســێن خۆشــناو ‪-‬‬ ‫ئیســتاتیكای زمان الی گۆران‪ .‬فەرامەرز‬ ‫ئاغابەیگــی ‪ -‬پەڕ بەســەربوونی كوردان‬ ‫لەنیشــانەوە تــا مانــا‪ .‬فازیــل شــەوڕۆ‬ ‫ هونــەری بونیادگەریــی‌و گەڕانــەوەو‬‫زایەندنی شــیعریی لــە (‪ )2‬دەقی كەریم‬ ‫دەشــتیدا‪ .‬دلێر كەمــال ‪ -‬پراكتیزەكردنا‬ ‫بنەمایێن رەخنا جڤاكی ل سەر هەلبەستا‬ ‫باژار‪.‬‬ ‫میوانی فێســتیڤاڵ‪ :‬د‪.‬محسن ئەحمەد‬ ‫عومــەر هەڵســەنگاندنێكی ڕەخنەیــی‬ ‫بــۆ چیرۆكــە دەرچووەكانی پێشــبڕكێی‬ ‫ئەدەبیی فێستیڤاڵ پێشكەش دەكات‪.‬‬ ‫تەوەری دووەم‪ :‬لێكۆڵینەوەی فیكری‪:‬‬ ‫د‪ .‬سەالم عەبدولكەریم ‪ -‬پەرەسەندنی‬ ‫ڕەوتی چەپ لەتوركیا‪ .‬حەیدەر عەبدوڵاڵ‬ ‫ رۆڵی نوســین لەناساندنی جینۆسایدی‬‫خۆشــناوەتیدا‪ .‬جــەزا ئەحمــەد فارس‪-‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیــای تیرۆر‪ ،‬داعــش بە نموونە‪.‬‬ ‫میوانــی فێســتیڤاڵ‪ :‬د‪.‬زرار صدیــق‪:‬‬ ‫ناسینەوەی پیرشالیاری هەورامان‪.‬‬ ‫دوانیوەڕۆی هەمان ڕۆژیش‪ ،‬مەراسیمی‬ ‫کۆتایــی فێســتیڤاڵ بەڕێــوە دەچێــت و‬ ‫بابەتێــک لەالیەن (بەرێــز مەال بەختیار)‬ ‫بــە ناونیشــانی (گرنگیــی ڕۆشــنگەری‬ ‫لە تێكشــكانی ســەلەفیەتدا) پێشــکەش‬ ‫دەکرێــت‪ .‬هەروەهــا‪ ،‬وتــاری بەرێــز‬ ‫وەزیــری ڕۆشــنبیریی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەخشــینی خەاڵتی حسێن‬ ‫عارف‪ ،‬بەخشینی خەاڵتی تایبەتی‪ ،‬وتاری‬ ‫لیژنەكانی هەڵســەنگاندن‪ ،‬دابەشــكردنی‬ ‫خەاڵتی ڕێزلێنان بۆ میوانانی فێستیڤاڵ‪،‬‬ ‫مەراســیمی دابەشــكردنی خەاڵتی یەكەم‬ ‫و دووەم و ســێیەمی فێســتیڤاڵ ئەنجام‬ ‫دەدرێن‪.‬‬ ‫فێســتیڤاڵی گەالوێــژ‪ ،‬فێســتیڤاڵێکی‬ ‫ڕووناکبیرییەو بنکەی ڕووناکبیریی گەالوێژ‬ ‫ســااڵنە لە شــاری ســلێمانی‪ ،‬پایتەختی‬ ‫ڕۆشــنبیریی هەرێمــی کوردســتان ڕێکی‬ ‫دەخات‪ .‬تا ئێســتا هەژدە فێستیڤاڵی بە‬ ‫ســەرکەوتوویی بە ئەنجــام گەیاندووە و‬ ‫ئەمساڵیش نۆزدەیەمین فێستیڤاڵی خۆی‬ ‫بەڕێوە دەبات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )481‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/11/16‬‬

‫‪2‬‬

‫ماسک‬

‫(خەباتی من) لە ڕۆمانەوە بۆ شانۆ‬ ‫دانا ڕەئووف‬ ‫(خەباتی من) ڕۆمانێکی گەورەی شــەش‬ ‫بەشــییە و لەسەر بیۆگرافیای نووسەرەکەی‬ ‫(کارڵ ئوڤە کناوســگۆرد)‪ ،‬کە نووسەرێکی‬ ‫هاوچەرخی نەرویژییە‪ ،‬ڕۆنراوە‪ ،‬ئێســتا ئەم‬ ‫ڕۆمانە لەســەر شــانۆی شــاری ســتۆکهۆڵم‬ ‫لە نەمایشــێکی ســەرنج ڕاکێشــی شانۆییدا‬ ‫پێشکەش دەکرێت‪ .‬ریژیسۆری ئەم پرۆژەیە‬ ‫و بۆ چارەســەرکردنی کێشــە هونەرییەکان‬ ‫و بەرجەســتەکردنی ڕۆمانێکی چڕی شــەش‬ ‫بەشــی‪ ،‬چوار کارەکتەری دروســت کردووە‪،‬‬ ‫کــە هەر چواریان هەمان کەســن؛ واتە منی‬ ‫نووســەر و قۆناخەکانی ژیان و بەشــەکانی‬ ‫بیۆگرافیــای ڕۆمانەکــەن‪ .‬شــانەکانی‬ ‫ئامادەکردن و بە شــانۆکردنی ئەم ڕۆمانە لە‬

‫چەمکەکانی ڕووبەرووبوونەوەی کەســی تاک‬ ‫بەرامبــەر بە گروپ‪/‬منی نووســەر بەرامبەر‬ ‫بــە کۆمــەڵ‪ ،‬ڕەنگیــان داوەتــەوە و بۆتــە‬ ‫بنەمایەکی ئەو ســتراکتورەی نەمایشــەکەی‬ ‫لەسەر ڕۆنراوە‪.‬‬ ‫بەشی یەکەمی (خەباتی من) کە لە ساڵی‬ ‫‪٢٠٠٩‬دا باڵو کراوەتەوە‪ ،‬سرووشی لە ڕۆمانە‬ ‫بەناوبانگەکەی مارســیل پرۆست (گەڕان بۆ‬ ‫کاتی لەدەســتچوو) وەرگیراوە و باســی ئەو‬ ‫نووســەرەی بــە دوای کاتی لەدەســتچووی‬ ‫منداڵی خۆیدا وێڵە‪ ،‬دەکات‪ .‬خودی پرۆژەی‬ ‫نووســەر لەم شــەش بەشــەی ڕۆمانەکەدا‪،‬‬ ‫جۆرە تەقەالیەکە بۆ تێگەیشــتن لە هەســت‬ ‫و ســۆزەکانی خۆی‪ ،‬بۆ پارچە پارچەبوونی‬ ‫(من)ەکانــی و ئەو هەســتکردنە بە بەتاڵی‬ ‫رۆحــی‪ ،‬وەک ئەنجامێکــی پەیوەندییــە گرژ‬ ‫و ناجۆرییەکانــی منی نووســەر بە باوکێکی‬ ‫بەدمەســت و تێکشــکاو و دەروونێکــی‬ ‫ناجێگیرەوە‪ .‬هەرچەندە ڕۆمانەکە گەشتێکی‬ ‫پــڕ لە نۆســتاڵگیایە بە ســااڵنی ‪١٩٧٠‬کانی‬ ‫نەرویــژدا‪ ،‬بەاڵم خوڵقاندنی چیرۆکێکیشــە‪،‬‬ ‫کــە کورێکــی گەنــج‪ ،‬لــە ڕێــگای چەندین‬ ‫ئەزموونــەوە خۆی دەدۆزێتەوە‪ .‬ئەم زنجیرە‬ ‫ڕۆمانــە‪ ،‬لە دیــدی ئەو گفتوگــۆ توندەوەی‬ ‫دەیورووژێنێــت‪ ،‬نووســەر دەگەیەنێتــە ئەو‬ ‫دەروازەیــەی‪ ،‬کــە خــۆی لــە ڕۆمانەکــەدا‬ ‫دەدۆزێتەوە‪ ،‬لە هەمان کاتدا بزریش دەکات‬ ‫و ددان بەوەیشــدا دەنێــت‪ ،‬کــە هەرچەندە‬ ‫ڕۆمانەکە لەســەر بنەماکانــی ژیانی خۆی و‬

‫پەیوەندییەکانــی بەکەســە نزیکەکانییــەوە‬ ‫ڕۆنراوە‪ ،‬بەاڵم بەشێکی زۆری تەنها فیکشنە‪.‬‬ ‫کناوســگۆرد یەکــەم ڕۆمانــی لە ســاڵی‬ ‫‪١٩٩٨‬دا بە ناوی (لە جیهان بچۆرە دەرەوە)‬ ‫باڵو دەکاتەوە‪ ،‬ڕۆمانەکەیش باســی گەشــە‬ ‫و گەورەبوونــی پیاوێکــی گەنج‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫لەساڵەکانی بەرایی ژیانیدا‪ ،‬دەکات‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪٢٠٠٤‬دا دووهــەم ڕۆمانی (کاتێک بۆ هەموو‬ ‫شــتێک) بــاو دەکاتــەوە‪ ،‬ئــەم ڕۆمانەیش‬ ‫بە شــێوەیەک لــە شــێوەکان بەردەوامی و‬ ‫خوێندنەوەیەکــی تــرە بــۆ یەکــەم ڕۆمانی؛‬ ‫ڕووداوەکانیشــی‪ ،‬کە سرووشی لە ئینجلەوە‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬لەنێوان ئەتمۆسفێرێکی ئینجیلی‬ ‫و گونــدە دوورە دەســتە نەرویژییەکانــدا‬ ‫ڕوودەدات‪ ،‬زیاتریــش باســی پەیوەندییــە‬ ‫مرۆڤایەتی و خواوەندییەکان دەکات‪.‬‬ ‫(خەباتی من)‪ ،‬کە هەر شــەش بەشەکەی‬

‫لەتوپەتکردنی منی نووســەر نییە‪ ،‬هێندەی‬ ‫دابەشکردنێکی شانۆیی و ئێستاتیکییە‪.‬‬ ‫چــوار ئەکتــەر لەســەر شــانۆ ڕۆڵــی‬ ‫چــوار (کارڵ ئوڤــە کناوســگۆرد) دەبینن‪.‬‬ ‫ئەکتــەرەکان زۆر بە ئاســانی لەنێوان دەقە‬ ‫(من)ییەکان و ئەو کەســانەی منی نووسەر‬ ‫ڕووبەروویــان دەبێتــەوە هاتووچــۆ دەکەن‪،‬‬ ‫بەم شــێوەیەیش ڕۆمانەکە دەبێتە بەشــێک‬ ‫لەو دەقە شــانۆییەی‪ ،‬کە کارەکتەرەکان لە‬ ‫خودی (مــن)ی نووســەرەوە دێنە دەرەوە‪،‬‬ ‫لەگــەڵ کەســانێکی تر دەژین‪ ،‬بــە فیزیکی‬ ‫بــەر پانتاییــە جیاوازەکانــی ســتراکتورە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکــە دەکەوێــت و هــەر چــوار‬ ‫منەکە‪ ،‬ژیانی تایبەتی خۆیان لە کۆنتێکستی‬ ‫ڕۆمان‪/‬نەمایشەکەدا هەیە و دەژین‪.‬‬ ‫دەنگی (باوک) کــە هەژمونێکی گەورەی‬ ‫بەســەر (منــی) نووســەرەوە هەیــە‪ ،‬تەنها‬

‫ئەکتەرەکان دەتوانن ئەوەی‬ ‫ناگێڕدرێتەوە‪ ،‬ئەوەی ناگوترێت و ئەوەی‬ ‫بێ وشە و بێ دەنگە‪ ،‬لەنێو تاریکییەوە‬ ‫بهێننە دەرەوە‬ ‫لەنێــوان ســااڵنی ‪ ٢٠٠٩‬تــا ‪٢٠١١‬دا بــاو‬ ‫کراونەتەوە‪ ،‬لە هەناوی ڕۆمانەکانی ترییەوە‬ ‫لە دایک بووە‪ .‬کتێبەکان الی ئەم نووسەرە‪،‬‬ ‫جــۆرە واقیعیەتێک و ڕاســتییەک و ژیانێکی‬ ‫دەرەکــی وا لە خۆدەگرن‪ ،‬کە زۆر ڕاســتیتر‬ ‫و واقیعیترە لە ژیانی خۆی‪ .‬نووســەر لەنێو‬ ‫بنەمــا کۆمەاڵیەتــی و ســتراکتوری ڕێســا‬ ‫مەدەنــی و کۆمەاڵیەتییەکانــی کۆمەڵگاوە‪،‬‬ ‫ڕاســتییەکی رۆحی شــاراوە دەکاتە شتێکی‬ ‫دیار و بینراو و هەستپێکراو‪.‬‬ ‫ریژیســۆرێکی نەرویژی ئــەم ڕۆمانەی بۆ‬ ‫شــانۆ ئامادەکردووە؛ ئامادەکردنەکەیشی لە‬ ‫چڕکردنــەوە‪ ،‬کورتکردنەوە‪ ،‬بە شــانۆکردن‬ ‫و دابەشــکردنی (منــی) نووســەردا‪ ،‬بــۆ‬ ‫ســەر چــوار کارەکتــەری تــر‪ ،‬کۆبۆتــەوە‪.‬‬ ‫دابەشــکردنی (منی) نووســەر لەالیەن ئەم‬ ‫ریژیسۆرە‪ ،‬دابەشــکردنێکی سیکۆلۆژی یان‬

‫دەنگێکــە و لەســەرەوە و لــە پانتاییەکــی‬ ‫نادیارەوە‪ ،‬دەبیســترێت‪ ،‬ئەم دەنگە وەکوو‬ ‫هێزێکــی نەخــوازراو‪ ،‬لــە ئاســمانەوە دێتە‬ ‫خــوارەوە‪ ،‬دەنــگ دەداتــەوە‪ ،‬جووڵــەی‬ ‫منەکانی سەر شانۆکە پەک دەخات‪ ،‬هەندێک‬ ‫جار وریایان دەکاتەوە و لە هەمان کاتیشــدا‬ ‫واقیعێکیان بیردەهێنێتەوە‪ ،‬کە منی نووسەر‬ ‫دەکات بــە بەشــێکی دانەبڕاو لــەو واقیعەی‬ ‫نایەوێــت بیــری بکەوێتەوە‪ .‬لەم ڕەوشــەدا‪،‬‬ ‫هەر چــوار کارەکتەرەکەی (منی) نووســەر‬ ‫لــە بەریەککەوتــن و پارچەپارچەبوونێکــی‬ ‫فیزیکییەوە دەبات بۆ ڕەهەندێکی فەلسەفی‪.‬‬ ‫تێڕامانێکی قووڵ لە منی ئێستا‪ ،‬بە بەراورد‬ ‫لەگــەڵ منی ڕابــردوو و بەستنەوەیشــی بە‬ ‫منێکی تری نادیارەوە‪.‬‬ ‫شانۆکە جگە لە تاشەبەردێکی گەورە‪ ،‬کە‬ ‫لە ناوەڕاستی پانتایی شانۆکەدا دانراوە‪ ،‬هیچ‬

‫شتێکی تری لەسەر نییە‪ .‬ئەم بەردە چەندە‬ ‫سمبۆلی دابڕان و لێکترازان و پەیوەندییەکی‬ ‫ڕەقە‪ ،‬هێندەیش ســمبۆلی ویستێکی پتەوە‬ ‫بــۆ خوڵقاندنــی (منێکی) بەهێــز‪ ،‬هاوکات‬ ‫بەرپەرچدانەوەیەکی سیزیفیشە‪.‬‬ ‫ئــەم ریژیســۆرەی لەگــەڵ ئــەم ڕۆمانــە‬ ‫نەرویژییــە کاری کــردووە‪ ،‬لە زۆر شــوێندا‪،‬‬ ‫بە شــێوەیەکی شــانۆیی کارەکتەری (منی)‬ ‫ی نووســەری ڕۆمانەکــە دەبەســتێتەوە بە‬ ‫کارەکتەرەکانی ئیبســنەوە و وەک بەشــێک‬ ‫لــەو کارەکتەرانــە‪ ،‬بــۆ نموونــە (یەڵمــەر‬ ‫ئێکداڵ) لە شانۆنامەی (مراوییە کێوییەکە)‬ ‫دا‪ ،‬ڕەفتــار لەگــەڵ ڕەوشــەکە دەکات و‬ ‫دەبێتــە الیەنێکــی تــری ئــەو کارەکتــەرە‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــەم کارەدا گرینگە‪ ،‬وەک پرۆســە‬ ‫هونەرییەکــە ئامــاژەی بــۆ بکرێــت‪ ،‬ئەویە‪،‬‬ ‫کە ریژیســۆری نەمایشــەکە‪ ،‬چەندە بنەما و‬

‫هێڵە درامی و بەســەرهاتە جۆراوجۆرەکانی‬ ‫ئاســان کردۆتەوە‪ ،‬هێندەیش کاری لەســەر‬ ‫دورەوپەرێــزی‪ ،‬جــۆرە نامۆبوونێــک لەگەڵ‬ ‫خــودی ڕۆمانەکــەدا کــردووە تــا ئــەوەی‬ ‫لەسەر شــانۆ بەرجەستە دەکرێت‪ ،‬رۆحێکی‬ ‫تایبەتمەنــدی خۆی و ژیانێکی تری خۆی لە‬ ‫دەرەوەی ڕۆمانەکەوە هەبێت‪ .‬نەمایشــەکە‬ ‫چەندین هێڵی سەرەکی ڕۆمانەکە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫ئەدەبی‪ ،‬مێژوویی‪ ،‬ستراکتورە جیاوازەکان‪،‬‬ ‫کــە نووســەر زۆر بــە ســەلیقەوە پێکــەوە‬ ‫چنیونی‪ ،‬بەرجەســتە دەکات‪ .‬زۆرجار (من)‬ ‫ی نووســەر لە پرۆسەیەکی چڕی خودگەرا‪،‬‬ ‫وەک هاملێتێکــی ســەرچڵ‪ ،‬بێپــەروا و‬ ‫نائــارام دەردەکەوێت‪ ،‬بەشــەکانی تری ئەو‬ ‫منــە‪ ،‬کــە الی ســێ کارەکتەرەکــەی ترن‪،‬‬ ‫دەبنــە بینەرێکــی بەشــداری ئەو نەمایشــە‬ ‫هاملێتییــە‪ .‬ئــەوەی لــەم خوێندنەوەیــەدا‬ ‫گرینگە ئەو دەنگدانەوە بەردەوامەی دەنگی‬ ‫نووســەرە‪ ،‬کە بــۆ نموونە لــە هاملێت یان‬ ‫یەڵمەرەکەی ئیبسندا‪ ،‬وەکوو خودێکی تاک‬ ‫دەنــگ دەداتەوە و هەندێــک جاریش‪ ،‬وەک‬ ‫پاڵەوانێکــی تەنها ڕووبەرووی چارەنووســی‬ ‫خۆیی و مێژووی جیهان دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەکتەرەکان دەتوانن ئەوەی ناگێڕدرێتەوە‪،‬‬ ‫ئــەوەی ناگوترێــت و ئەوەی بێ وشــە و بێ‬ ‫دەنگــە‪ ،‬لەنێو تاریکییــەوە بهێننە دەرەوە‪،‬‬ ‫نەمایشــەکەیش دەبێــت بــە شــتێکی تــر‪،‬‬ ‫جیاواز لە ڕۆمانەکە‪ ،‬شتێکی تر بە تەنیشت‬ ‫ڕۆمانەکەوە‪.‬‬

‫نۆزدەیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫لەنێوان ڕەخنەو‬ ‫ستایشدا‬

‫««‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫مانگانە ده‌ینووسێت‬

‫ێ دەبێتەوە‬ ‫لەم هەفتەیەدا نۆزدەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ سەر لەنو ‌‬ ‫میوانی ســلێمانی‪ ،‬ئەم كەڕنەڤاڵە ئەدەبــی و ڕووناكبیرییە وەك بە‬ ‫تەمەنترین و درێژخایەنترین فێســیڤاڵ ســااڵنە بەشدارییەكی كارا و‬ ‫كاریگەر لەالیەنە ژیاری و شارستانی و ڕووناكبیرییەكەی كوردستان‬ ‫دەكات‪ ،‬لەمســاڵدا كۆمەڵێــك دەســكەوتی ڕووناكبیریــی ڕووناكی‬ ‫لەخۆگرتووە‪ :‬یەكێك لەو دەسكەوتانە تەرخانكردنی ڕۆژێكی تەواوە‬ ‫بۆ پرسی ژنان‪ ،‬بە تایبەتی لە ئێستادا كە ئینسانەكان بە گشتی و‬ ‫توێژی ژنان بە تایبەتی ڕووبەڕووی هەڕەشەی تاریكپەرستانی داعش‬ ‫و دوواكەوتووەكانی ناخۆ دەبنەوە‪ ،‬پرسی ڕەوای مافەكانی ژنان لە‬ ‫یەكســانی و دادپەروەری یەكەم جارە بەمشێوەیە دەبێتە واجیهەی‬ ‫فێســتیڤاڵی گەالوێــژ‪ ،‬دەســكەوتێكیتر بەریــەك كەوتنــی ئەرێنی‬ ‫هــەردوو ڕووناكبیریــی كــوردی و توركییە تا ئــەو جێیەی ئەدیبان‬ ‫و نووســەران بەشــدارییەكی كاریگەرییان هەبێت لە هێنانەكایەوەی‬ ‫ئاشــتەوایی و یەكترقبوڵكردنــی نێــوان گەالن و میللەتــان‪ .‬لێرەدا‬ ‫وێڕای دیرۆكی درێژی زوڵمی توركان و حەوشــەی بەخوێنی كوردان‬ ‫ئاودراوی سوڵتانەكان‪ :‬ئەدیبان مافی خۆیانە گەر بۆ ڕۆژێكیش بێت‬ ‫لە دەالقەی ئۆرهان بامۆكەوە‪ ،‬لە كاڵوڕۆژنەی یەشار كەمالەوە باسی‬ ‫باخچــە جوانەكانــی داهێنان و ئەفراندن بكەن‪ ،‬باســی گوڵە ڕەنگ‬ ‫گەرمەكانــی چكوراوای یەشــار كەمال و نامە و شــیعر و وێنەكانی‬ ‫نــاو ســندووقەكەی باوكی ئۆرهــان بامۆك بكەن‪ .‬خــۆم‪ ،‬كە چەند‬ ‫ســاڵێكە ڕاســتەوخۆ بەشــدارم لە ئامادەكارییەكانی فێستیڤاڵ زۆر‬ ‫قســە و دەنگۆ لەبــارەی فێســتیڤاڵ و بەشــداربووان و خەاڵتەكان‬ ‫دەبیستمەوە‪ ،‬لەزۆر شوێن و الی زۆر كەسیش گوتوومە و ئێستایش‬ ‫دووبارەی دەكەمەوە‪ :‬بە هیچ شێوەیەك نە هیچ كەس نە هیچ الیەن‬ ‫ێ بەشــدارە یان نا‪ ،‬یان‬ ‫دوور و نزیــك دەســتیان نەبــووە لەوەی ك ‌‬ ‫ێ خەاڵت دەباتەوە یان نا‪ .‬بێجگە لە لێژنەكانی شــیعر و چیرۆك‬ ‫ك‌‬ ‫و لێكۆڵینەوە كە خۆشــیان یەكتر ناناســن‪ ،‬كەســیتر بە باش و بە‬ ‫خراپ تەداخولی لە كاری بردنەوە و دوورخســتنەوەی تێكســتەكان‬ ‫نەكــردووە‪ .‬الی هاوڕێیانــی ئامادەكاری فێســتیڤاڵ بــراوە و دۆڕاو‬ ‫بوونیــان نییە‪ ،‬هەموومان براوەین‪ ،‬كە فێســتیڤاڵ ســەركەوتووبوو‬ ‫ئــەوا ئەدەبیــات و ڕووناكبیریی براوەیە‪ .‬ئەدەبیــات و ڕووناكبیریی‬ ‫ێ گەر‬ ‫كوردییش گەورەترە لە دەرنەچوونی تێكســتێك‪ .‬نمونەی ناو ‌‬ ‫بڵێین مامەڵەكردن لەگەڵ توێژی نووســەران ســەخت و ئەســتەمە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫مــن وەك خۆم بۆ ئــەوەی دەگێڕمەوە كە خــودی ئەدەبمان جار ‌‬ ‫نەبۆتە كێشــەیەكی ســتاتیكی‪ ،‬بەڵكو الی نووســەران بە گشــتی‪،‬‬ ‫ئەدیبــان بــە تایبەتی تێكســت بریتی نییــە لە فــۆرم و تەكنیك‪،‬‬ ‫هێندەی بریتییە لە بیر و بۆچوون و موعتەقەد‪ :‬كاتێك بە كەسێك‬ ‫دەڵێیت لێژنەی تایبەتمەند تێكســتەكەی دەرنەچوواندووە‪ ،‬یەكسەر‬ ‫وا تێــدەگات موعتەقــەدی بریندار كراوە‪ ،‬نەك مەســەلەكە قەتیس‬ ‫بكات لە دنیابینی ئەندامانی لێژنەكە بۆ چێژ و ســەلیقەی ئەدەبیی‬ ‫یان ئاستی خوێندنەوەیان بۆ تەكنیك و فۆرمی تێكست‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫لە ماوەی ئەم ەند سااڵنەی من لە بنكەی گەالوێژم‪ :‬دەبینم زۆربەی‬ ‫هەرە زۆری گلەیی و تێبینییەكان ڕووبەڕووی ئێمە دەبنەوە لەبارەی‬ ‫ێ بۆچوونــی تایبەتیم هەیە‪:‬‬ ‫خــودی لێژنەكانەوە‪ .‬مــن لێرەدا هەند ‌‬ ‫پێموایە و گوتووشــمە كە نابێت لێژنەی شــیعر كەسانی شاعیر بن‬ ‫( لەبەر چەند هۆیەك‪ ،‬ســەرەكیترینیان ئەوەیە‪ ،‬من كەم شــاعیرم‬ ‫دیوە خۆیشی بزانێت شیعر چییە؟ تەنانەت باشترین شاعیرەكانمان‬ ‫ناتوانــن دە دەقیقە لەبارەی شــیعرەوە قســە بكەن و ئەوانەیشــی‬ ‫مــردوون دەمناســین و نەیاندەتوانی بزانن شــیعری بــاش و خراپ‬ ‫كامەیە و ئەمیان بۆ باشــە و ئەویان بۆ خراپە‪ ،‬هۆكارێكیتر ئەوەیە‬ ‫كە شــاعیرانی ئێمە گەر وەك خۆی نەنووسیت سفرت دەداتێ‌‪ ،‬گەر‬ ‫لیریكی بوو‪ ،‬ئەو شیعرە بەرزەكاتەوە لیریك بێت‪ .‬گەر لە جەماعەتی‬ ‫فەرهەنگــی تابــووت و تەنیایی بوو‪ ،‬ئەوا ئەو شــیعرە بەرزەكاتەوە‬ ‫باســی حەالج و ژەهرەكەی ســوقرات و نامەردییەكانــی میكاڤیللی‬ ‫بــكات‪ ،‬دواتــر ئەندامانی لێژنــە بۆ هێندە تەمەنیــان گەورەبێت؟ ‪:‬‬ ‫خۆ هەموومان دەزانین ئەوانەی بەشــداری دەكەن زۆربەیان گەنجن‪،‬‬ ‫باشە كەسێك هێشتا بە كۆجیتۆی ئەسپ تاودان لە ئەدەبیات بگات‬ ‫چۆن دەكرێت تام لە تێكســتی كەسێكی بیست و دوو ساڵە بكات؟‬ ‫ئەوەی شیعر و چیرۆكی گەنجەكان بخوێنێتەوە دەزانێت بەو لۆژیكە‬ ‫كۆنە نانووســن كــە ئەدەبیات هی كۆمەڵگە و نەتــەوە بوو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گەنجەكان شــیعر بۆ ئینســان دەنووسن نەك نەتەوە‪ ،‬گەر كۆمەڵگا‬ ‫بە عەرەبانەیەكی پڕگەنم بشــوبهێنین وەك ئەلتۆســێر دەڵێت‪ :‬ئەوا‬ ‫ئەدەبیاتــی كوردی بە لۆژیكی كۆن هەمووی ســەرقاڵی نەكەوتن و‬ ‫نەســرەوتنی عەرەبانەكە بوون‪ ،‬ئەو گەنجانە ســەرقاڵی ئەو دەنكە‬ ‫گەنمانەن كە لە عەرەبانەی كۆمەڵگە و نەتەوەدا دەڕژێن و كەسیش‬ ‫ێ ناداتەوە‪ ،‬كە بریتییــن لە گرفتە وردەكانی ئینســان‪.‬‬ ‫ئاوڕیــان لــ ‌‬ ‫جاریش بووە لێژنەكان خۆیان شیعرییان بۆ باڵونەدەكرایەوە كەچی‬ ‫ببوونــە رەقیب بەســەر ئــەو گەنجانــەی عەرەبانەی نەتــەوە جێی‬ ‫هێشتبوون و تەنیا مشتێك گەنمی مەراقییان شك دەبرد‪ ،‬لەمەشدا‬ ‫ســەراپای ئەندامانی بنكەی گەالوێژ دەبێت بــەوەدا بڕۆنەوە‪ :‬پێش‬ ‫هەمووان خۆم )‬ ‫ئومێــدی ســەركەوتن بۆ هەموو بەشــدار و میــوان و هەوادارانی‬ ‫فێستیڤاڵ دەخوازم‪ ،‬بە هیوام پایتەختی ڕۆشنبیری دەیان و سەدان‬ ‫ســااڵنی داهاتوو‪ ،‬هەر دایك و باوەشــی ڕووناكبیریی و ڕووناكبیران‬ ‫بێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )481‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/11/16‬‬

‫بێتاقەتی و دووبارەبوونەوە‬ ‫سەاڵح حەسەن پاڵەوان‬ ‫بێتاقەتی‬ ‫لــە ژیــان و خێرایــی و تەنیــای و‬ ‫وردوخاشــبوون دەدوێ داســتان بەرزان‪،‬‬ ‫لەتبــوون و لەدەســتچوون و سەرئێشــە‬ ‫بەرۆكی بەرنەداوە‪ ،‬دەنگێكە یاخیبوویەكی‬ ‫ترســناكە‪ ،‬لەنێــو دڕكســتانێكی تاریكدا‬ ‫هەنــگاوی بوێرانــە دەنێــت‪ ،‬دەســت بۆ‬ ‫وشــە بڤــەكان دەبــات‪ ،‬لەســەر زەوی‬ ‫مینڕێژكــراودا گوڵە جوانــەكان دەچنێ‪،‬‬ ‫لەنێــو تــۆڕی هەوەســبازییەوە چــاو بۆ‬ ‫گیراوە قەتیســبووەكان دەگێڕی‪ ،‬لە سەر‬ ‫تەپۆڵكەی شــەو مرواری وشەكانی رەنگ‬ ‫دەدەنەوە‪.‬‬ ‫ئەو گەمەیەكــی بوێرانە دەكات‪ .‬تەنیا‬ ‫بە زمان ئەو گەمەیە ناكات‪ ،‬وشــەكان وا‬ ‫كۆدەكاتەوە‪ ،‬دەڵێی ماسیگرێكەو ماسیە‬ ‫وردەكانــی نێــو تۆڕەكەی بــۆ گەورەكان‬ ‫ئامادە دەكات‪ ،‬ســەرەتا دەســت بۆ وشە‬ ‫سادەكانی ژیان دەبات‪ ،‬بەاڵم لە كۆتاییدا‬ ‫هەر ئەو وشــانە لە قوفڵە رستەیەكدا بە‬ ‫گوێــی خوێنەریدادا دەدات‪ .‬ســەرقاڵە بە‬ ‫سات و وشــە نوێكانی ژیانی مۆدێرنەوە‪،‬‬ ‫ســەرقاڵە بــە بێماناییەوە بەو وشــانەی‬ ‫هەوڵــی پەلەقــاژێ دەدەن‪ .‬چاوێكــی‬ ‫خەواڵو هەمــوو وێنەیەك دەگرێ‪ ،‬وێنەی‬ ‫ژیانــە بێماناكــەی گەنــج‪ ،‬رژان لە خۆدا‬ ‫و توانــاوە لەنێو كاتژمێــردا‪ ،‬بەفیڕۆدانی‬ ‫زەمەن‪ ،‬پیربوونی خێــرا‪ ،‬بەهەدەربردنی‬ ‫خەونە جوانەكان لە پشــتی فەیســبووك‬ ‫و چات و دەیت و گۆڕینەوەی هاوڕێیەتی‬ ‫نێــوان ســنوورەكان‪ ،‬بێهوودەیــی تا ئەو‬ ‫رادەیــەی مــرۆڤ بخــوازێ لە تەنیشــت‬ ‫عەالگەیــەك خاشــاكدا فــڕێ بدرێــت‪.‬‬ ‫شــاعیرێكی بێتاقەتــە‪ .‬نــەك بێتاقــەت‬ ‫لــە وشــە و زمــان و ژیــان‪ ،‬بەڵكــو لــە‬ ‫لووتكــەی دووبارەبوونەوە و بێهوودەیی‪.‬‬ ‫بێتاقەتە لەوەی لە ژێر باراندا دەوەســتێ‬ ‫و بــاران نایگرێتەوە‪،‬خــەون دەبینــێ و‬ ‫نازانــێ بیگێڕێتــەوە‪ ،‬ســنگی درەخــت‬ ‫هەڵدەلەرزێنــێ و میــوەی بەهەشــتی‬ ‫ناكەوێتە سەر دەســتیەوە‪ .‬ئەو بێتاقەتە‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫لــە شــتە ســادەكانی ژیــان‪ .‬بێتاقەتــی‬ ‫لــە ســەركەوتنی پلیكانەكانی شــەقام‪،‬‬ ‫سواربوونی پاس‪ ،‬خەڵكی تازە و ناسینی‬ ‫درۆزن‪.‬‬ ‫تاقەتم نییە ژەمە خواردنەكان لە كاتی‬ ‫خۆیدا بخۆم‬ ‫تاقەتم نییە لە كاتی خۆیدا بنووم‬ ‫تاقەتی قەلەقی تاقیكردنەوەم نییە‬ ‫ئــەوەی بووەتــە ژێــر رۆژە خێراكانی‬ ‫مۆدێرنەوە بە دوای چارەســەردا ناگەڕێ‪،‬‬ ‫ناگــەڕێ بــە دوای هەڵدانــەوەی گــۆڕە‬ ‫لماوییەكانــی ســەرخۆی‪ ،‬بگــرە وەك‬ ‫چێــژێ خۆی دەدا بەدەســت مۆدێرنەوە‪،‬‬ ‫خــۆی دەخاتە خزمەتییــەوە‪ ،‬كاتێ باس‬ ‫لە یاخیبــوون و نایاخیبوونەكان دەكات‪،‬‬ ‫گوناهەكــەی لــە خــۆدا دەبینێ‪ ،‬قســە‬ ‫لەســەر رۆژگارێ ناكات‪ ،‬كە رۆژگاری ئەو‬ ‫نیــن‪ ،‬ئەو پێــی وایە دیــواری حەقیقەتە‬ ‫ئێمەی لە باوەشــی خۆیــدا كۆكردتەوە و‬ ‫ئێمەین بە حەشــمەتەوە دڵــداری لەگەڵ‬ ‫ئەو دیوارانە دەكەین‪ .‬ئێمە لە دیوانەكەی‬ ‫داســتاندا عەترێكــی بێبــۆن نیــن‪ ،‬هەر‬ ‫هەموومــان لەوێــدا گۆڵئاســا بۆنمان لێ‬ ‫دەبــارێ‪ .‬ئەگــەر وەك زمانــی ســەردەم‬ ‫ئەم دیوانــە بخوێنینەوە‪ ،‬تێدەگەین رۆژە‬ ‫خێراكانــی ئەوان لــە رۆژە خێراكانی پیر‬ ‫و بەتەمەنــەكان چەنــد جیــاوازن‪ ،‬ئــەم‬ ‫دیوانە بەدەر لــە خوێندنەوەی تەكنیكی‬ ‫و رەخنەیــی شــەڕێكی دوورودرێــژی‬ ‫مرۆڤ دەگوێزێتەوە‪ ،‬ئەو شــەڕەی دژ بە‬ ‫گۆڕانكاری و بەســەرچوون و نوێبوونەوە‬ ‫و زەمەن بەرپای كردووە‪.‬‬

‫بیرچوونەوە‬ ‫خەڵكــی بــە مرۆیەكــی كاڵ و كرچــم‬ ‫دەزانن‬ ‫ئەمە شتێكی ئاساییە‬ ‫منێــك كــە دڵــم لــە ســینگی خۆمدا‬ ‫لێنەدات‬ ‫كەی شایەنی گلەییم؟!‬ ‫بزربوون تەنیا توانەوە و بەسەراببوون‬ ‫و شــێوەگۆڕین و جێگۆڕگێكــردن نییــە‪،‬‬ ‫بزربــوون هێمنبوونەوەیــە لــە خۆتــدا‪،‬‬ ‫نەبوونە بە ترپەی دڵی خۆت‪ ،‬لە ئاوازێك‬

‫جەســتە بخوێنــێ و دڵیش بــۆ كۆچێكی‬ ‫دڕەنــگ وەخــت خــۆی ئامــادە بــكات‪.‬‬ ‫ئەمەیە خۆئامادەكردن بۆ كارەســاتێ كە‬ ‫دەقەومێ‪ ،‬ئێمە هەموومان قەوماندنێكمان‬ ‫لەبەردەمە‪ .‬كەســانێك هــەن لێدانی دڵی‬ ‫خۆیان لەبیر دەچێتەوە‪ ،‬هەندێك هەن لە‬ ‫ناو بیردا ون دەبن و لە پڕ بیرچوونەوەیان‬ ‫بیردەچێتــەوە‪ ،‬داســتان مامەڵەكردنێكی‬ ‫دیجیتاڵــی لەگــەڵ بیــر و بیرچوونــەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەگــەر شــیعری»بڕیار نەبــوو‬ ‫وەهــا بژیــم» بخوێنینــەوە‪ ،‬بــە تەواوی‬ ‫مامەڵەیەكی تەكنیكــی دەبینین‪ ،‬مامەڵە‬ ‫لەســەر بیر و بیرچوونــەوە‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫دەمانگەڕێتــەوە بــۆ زاراوەی نامۆبــوون‪،‬‬ ‫واتە گۆڕینــی روانینمان بۆ زەوی و ژیان‬ ‫و هاوار‪ ،‬دەبێ شارەزای زاراوە ئەندازەیی‬ ‫و زانســتیەكان بیــن‪ ،‬تــا تێبگەین لە چ‬ ‫چەقێك و خاڵێكــی بازنەی كەونین‪ ،‬ئەو‬ ‫هەوڵ دەدات ئەو زاراوانە وردبینانە بخاتە‬ ‫پــاڵ یەكتری و هۆش بخاتــە بەر زەینی‬ ‫خوێنــەر‪ .‬ئــەو وەك كابووس تەماشــای‬ ‫هەمــوو خەوشــییەكانی ژیــان دەكات‪،‬‬ ‫بــەاڵم بــە بەكارهێنانــی بڕێــك دژایەتی‬ ‫و نادژایەتــی توانیویەتــی وێنەیــەك‬ ‫پێچەوانەی ئاوێنەمان پێشكەش بكات‪.‬‬ ‫ئــەو لــە (هیــچ) دەدوێ كــە رووی‬ ‫دووەمــی بزربوونــە‪ ،‬ئەگــەر بزربــوون‬ ‫دیارنەمان بێت‪ ،‬دیارنەمانێكی بنبڕ نییە‪،‬‬ ‫دەكــرێ بزربوویەك دووبــارە بگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئــەوەی لێرەدا پێی ئاشــنا دەبین‬ ‫بزرێكی هیچە‪ ،‬بزرێكی هیچ‪ ،‬مانای گەڕان‬ ‫نییە بەدوای بۆشــایی و ونی و سەراب‪،‬‬ ‫هیچــی بەمانــای گەڕان بەدووی شــتێك‬ ‫كە لەســێ وشــە پێكهاتووە‪ ،‬ئەم (هیچ)‬ ‫ە ئەگــەر ســێ پیتــی نهێنیئامێــز بێت‪،‬‬ ‫لــە هەمان كاتــدا ئاوبەندێكی گەورەیە و‬ ‫لە پشــتیەوە دنیایەك نهێنــی ئامادەیە‪،‬‬ ‫شــاعیر ئەوەنــدەی وەك زاراوە مامەڵــە‬ ‫لەگــەڵ ئەم ســێ پیتــە دەكات‪ ،‬پابەند‬ ‫نییە بە مانا فەلســەفی و ئاینی و رۆحی‬ ‫و ســۆفیگەرییەكەیەوە‪ ...‬ئــەوەی ئــەم‬ ‫شــیعرەی لــە ناوەڕۆكــدا ناوازە پیشــان‬ ‫دەدات‪ ،‬خۆبەســتنەوەی نییە بەو هەموو‬ ‫زاراوە و وردەكارییــە دەروونیانەی ژیان‪،‬‬

‫زیاتــر پابەندبوونە بە خــوودی هیچەوە‪،‬‬ ‫واتــە هیچ لــە دنیایەكی پەتیــدا‪ ،‬گەڕان‬ ‫بــەدوای هیــچ و ئــەو شــتانەنین كە بە‬ ‫دیــاردە هیچن‪ ،‬بــەاڵم ئەوانەی ناوەڕۆكی‬ ‫هیچیــان هەیــە‪ .‬خۆخڵەفاندنیــش‪ ،‬كات‬ ‫بەهــەدەردان‪ ،‬هــەر هەموویــان رووی‬ ‫دووەمی هیچن‪.‬‬ ‫لەم دیوانەدا شێوەیەكی تری ماناكانی‬ ‫گــەڕان و دۆزینــەوە هەیــە‪ ،‬ئەمانیــش‬ ‫پەیوەندیان بە بزربوونەوە هەیە‪ ،‬شــاعیر‬ ‫بزربــوون لــە بەرگێكی نوێدا پێشــكەش‬ ‫دەكات‪ .‬واتــە هــەوڵ دەدات بۆ مانایەك‬ ‫بگەڕێ‪ ،‬بــۆ دۆزینەوەیەك بگــەڕێ‪ ،‬ئەو‬ ‫بــەدوای بزربوودا ناگــەڕێ‪ ،‬ئەو بە دوای‬ ‫ئــەو گەڕانەدا دەگەڕێ كــە بزر دەیكات‪.‬‬ ‫ئێمــە كــە گەڕاین مانــای وایە بۆ شــتە‬ ‫لەدەســتچووەكان دەگەڕێیــن‪ ،‬واتــە ئەو‬ ‫شتانەی بە پەرۆشین بۆ بینینیان‪.‬‬ ‫چەندبارەبوونەوە‬ ‫كۆمەڵــێ زاراوەی شــیعری هــەن‬ ‫پەیوەندیــان بــە چەندبارەبوونەوە هەیە‪،‬‬ ‫وەك دووبارەبوونــەوەی بێزاركــەر‪ ،‬ســێ‬ ‫بارەبوونەوەی خەونەكان‪ ،‬هەزارباربوونی‬ ‫پەرۆشــی بینینــی یــار‪ ،‬لەدەســتدانی‬ ‫ســەدان بیــرەوەری و ســاتە گرنگەكان‪.‬‬ ‫چەندبارەبوونــەوە‪ ،‬گۆڕینــی ریتمی ژیان‬ ‫نییــە‪ ،‬بە ئەنــدازەی ئەوەی پیشــاندانی‬ ‫هەمەچەشــنی ژیانە‪ .‬ژیان لە سروشــتدا‬ ‫بــەو ریتمە دەڕوات و دەشــبێ وابێت‪ .‬لە‬ ‫زۆربــەی شــیعرەكانی نێو ئــەم دیوانەدا‬ ‫خێرایی‪ ،‬خەوتن و بیســتن و كردارەكانی‬ ‫ژیــان دووبــارە دەبنــەوە‪ ،‬بۆیــە ئــەم‬ ‫بازنەیی و چوارگۆشەیی و سێگۆشەییەی‬ ‫هەڵسوكەوت و دەوروبەرمان بانگەوازێكی‬ ‫سروشــتی ژیانــن‪ .‬شــاعیر كاتــێ‬ ‫ئەوانــە دەڵێتــەوە‪ ،‬مەبەســتێتی مانــا‬ ‫راســتەقینەكەی ژیان بگوێزێتــەوە‪ .‬لەم‬ ‫دیوانەدا بــە جوانــی چەندبارەبوونەوەی‬ ‫زاراوەكانی ریتم و بێزاربوون و ئادەتكردن‬ ‫دەبینرێ‪ ،‬بۆیە ئەگەر بە وردی تەماشای‬ ‫بەشــێ لــە شــیعرەكان بكەیــن دەبینین‬ ‫شــاعیر بــە تەوژمــەوە كەوتووەتــە ژێر‬ ‫ریتمەكانــی دووبارەبوونــەوە‪ ،‬بۆیە یاخی‬

‫دەبــێ و نایــەوێ لە زۆر لە كەســەكان و‬ ‫شتەكان بچێت‪ ،‬نایەوێ لە باوكی بچێ بۆ‬ ‫ئەوەی ئەزموونی ئەو دووبارە نەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەمە یاخیبوونێكی نوێ نییە‪ ،‬یاخیبوونە‬ ‫دژ بــە هەڵهاتن لە وێنەی كەســانی تر و‬ ‫بوون بە ســێبەری هیچ جەستەیەك‪ ،‬ئەم‬ ‫ناڵەكردنە دەربڕینی ناڕەزاییە بەرامبەر بە‬ ‫دڵۆپە بێزاكەرەكانی سەر تەوقی سەر‪.‬‬ ‫نامەوێت بە پێیەكانی باوكم بڕۆم‬ ‫نامەوێت سەروەرییەكانی باپیرم بكەمە‬ ‫گوتار‬ ‫دەمەوێــت خۆم بــم‪ ،‬خۆم بــە هیچ و‬ ‫پووچیەكانمەوە‬ ‫بە ناڕێكی و قۆڕیی و گەوجییەكانمەوە‬ ‫هەرچەندە شــێوەی بونیادی شــیعری‬ ‫پابەنــدی ریتمەكانی شــیعر نیــن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كــەم تــا زۆر هــەوڵ دەدات‪ ،‬خــۆی لەو‬ ‫پێوەندانــە بپســێنێ كە خۆشــی نازانێ‬ ‫چــی وای كردووە ئەوەندە بە گەورەیی و‬ ‫مەزنی باڵوببنەوە‪ .‬شــێوەی باربوونەوەی‬ ‫شــتەكان‪ ،‬بــۆ دووبــارە وســێبارە و‬ ‫چــوار و شەشــبارە‪ ،‬روویەكــی تــری‬ ‫پێوەندییەكانــن‪ .‬جێگەی خۆیەتی لێرەدا‬ ‫ئامــاژە بــەو پەیوەندیانە بكەیــن كەوای‬ ‫كــردووە دیوانێــك بــەم شــێوەیە هاوار‬ ‫بكات‪ .‬ســاتەكان قورگی ژیان دەكەنەوە‬ ‫و بزەیــەك بەگوێــی جووڵــەدا دەدەن‪،‬‬ ‫هەڵچوون و پەرۆشی و حەشمەت دەست‬ ‫پێــدەكات‪ ،‬مــردوو وەك جەســتەیەكی‬ ‫زینــدوو‪ ،‬رۆح وەك رانەوەســتان‪ ،‬مەرگ‬ ‫وەك هەڵپــە‪ ،‬شــایی وەك هەورێكــی‬ ‫رەش لــە بازنەیەكــی كەرنەڤاڵئامێــزدا‬ ‫كۆدەبنــەوە‪ .‬بــاران بەبێ ســەفەر‪ ،‬بەفر‬ ‫بە كاڵوی رەشــەوە دەچنــە نێو یەكتری‬ ‫و وێنــەی یەكتــری دەگرن‪ .‬لــە هەزاران‬ ‫چوارچێــوەی وێنەگرتــوودا دەردەكەون‪.‬‬ ‫بۆیە دەكــرێ رووداوێ دووجار رووبدات‪،‬‬ ‫بــەاڵم دەكــرێ حەشــمەتی عاشــقێ لە‬ ‫دەربڕینــی حەســرەتەكانیدا شــەش‬ ‫بارەبێتەوە‪ .‬ئەم دیوانە وەك پەرۆشیەكی‬ ‫گەنجانــە هاتووەتە نێــو ژیانەوە‪ ،‬دەكرێ‬ ‫ســات لە دوای ســات مەوداكانی بگۆڕێ‪،‬‬ ‫ئەو گۆڕانە لە دەرگاو پەنجەرەكانی رستە‬ ‫و وشــە و مانا و دەســتەواژەكانەوە دێنە‬

‫ژوورەوە‪ .‬ئەمەیــە نهێنی توانای دەربڕین‬ ‫و چەندبــار بوونــەوە‪ .‬ژمارەیەكــی زۆر‬ ‫پەڕەنگ هــەن‪ ،‬مانا شــیعرییەكان چەند‬ ‫بارە كردووەتەوە‪.‬‬ ‫وێنە لێكچووەكان‬ ‫دەكرێ هەرچی شــیعری عاشقان هەیە‬ ‫لە چەند شتێكدا لە یەك بچن‪ ،‬لە هەست‬ ‫و هەڵچــوون و دەربڕیــن‪ ،‬لۆژیكیەتــی‬ ‫شــیعر لەوەدایە بتوانێ لــەو لێكچوونانە‬ ‫هەڵبێت‪ .‬زۆر جار شاعیر نەیتوانیوە‪ ،‬لەو‬ ‫لێكچوونانە دەرباز بێت‪ ،‬بەاڵم توانیوێتێ‬ ‫لێكچوونــەكان بكاتــە جیــاوازی‪ ،‬ئەمەیە‬ ‫توانای دەربڕین‪ ،‬چاوقایمیەكانی داستان‬ ‫لەوەدایە وەك منداڵێكی الســار‪ ،‬سێكسە‬ ‫جیاوازییەكانــی لــە بەرگــی هەمەڕەنگدا‬ ‫پێشــكەش كــردووە‪ .‬بــۆ خاتری شــیعر‬ ‫قۆشــمەیی ئەو مێردمندااڵنــە و بێزاركەر‬ ‫نین‪ ،‬سووكە یاخیبوونەكانی وای كردووە‪،‬‬ ‫ســەرتاپای شــیعرەكانی هەرچەنــدە‬ ‫لەیەكترییــەوە نزیكــن‪ ،‬بــەاڵم بەرگێكی‬ ‫جیاوازیان هەبێت‪.‬‬ ‫ئیدراكی ناخ و ئیدراكی دەرەوە لەگەڵ‬ ‫ماناكانــی بینین و بیســتن جووت دەبن‪،‬‬ ‫كە ئەمانیش لە پاڵ خەیاڵدا كە بەشێكە‬ ‫لە ئیدراكی ناخ بەشدارن لە كۆكردنەوەی‬ ‫وێنــە هەمەچەشــنە بینراوو و بیســتراو‬ ‫و هەســتپێكراوەكان‪ .‬خەیــاڵ لــە نێــو‬ ‫شــیعرەكانی داســتان بڕێك جێگەیان بۆ‬ ‫كاری تــر كردووەتەوە‪ ،‬بۆیە خەیاڵ زیاتر‬ ‫لە وێنــەی ئیدراكی ناخدا خۆی دەنوێنی‬ ‫تا ئیدراكی دەرەوە‪.‬‬

‫مانیفێستی خۆكوشنت یان كەشكۆڵی شەهیدانی شیعر‬ ‫شوان ئەحمەد‬ ‫(ســیجی الموت وســتكون له عیناك)‬ ‫كتێبێكی سەیرو تاقەت پڕوكێنە‪ .‬كتێبێكە‬ ‫پڕە لە كفــ ‌ن و لەتەر ‌م و لەتابوت‪ .‬لێوان‬ ‫لێــوە لە هــاواری خنكاو‪ ،‬لەدڵی شــكاو‪،‬‬ ‫لەڕۆحــی وردوخــاش‪ ،‬لەتەنهایی‪ ،‬لەزامی‬ ‫بەســوێ‌‪ ،‬لەگریــەی بێدەنــگ‪ ،‬لــەداو‬ ‫فوغانێــك كــە كــەس نایبیســتێ‌‪ .‬بەاڵم‬ ‫هــاوكات خاڵیــش نییــە لــە ئاوێتەبونی‬ ‫ت و لەستایشــكردنی ژیــا ‌ن و‬ ‫سروشــ ‌‬ ‫لەنرخاندنی جوانی‪.‬‬ ‫خانمــە شــاعیر و نوســەر و وەرگێڕی‬ ‫لوبنانــی (جومانــە حــەداد) بەدرێژایــی‬ ‫‪ 655‬الپەڕە‪ ،‬حیكایەتی مەرگی بەســوێی‬ ‫سەدوپەنجا شاعیری سەدەی بیستەممان‬ ‫بۆدەگێڕێتەوە‪.‬ئەم كتێبــە دەكرێت وەك‬ ‫مانیفێســتی خۆكوشــتن یان كەشــكۆڵی‬ ‫شــەهیدانی شیعر‪ ،‬یاخود تۆماری مەرگی‬ ‫ێ چارەنوسەكان ناوزەدبكرێت‪.‬‬ ‫مرۆڤە ب ‌‬ ‫هــەر شــاعیرەو لەپــاڵ ژیاننامەیەكی‬ ‫كــورت‌و چەند دێڕیــدا‪ ،‬چەندین چامەی‬ ‫شــیعریان دەخوێنینەوە‪ ..‬ئەو شــیعرانە‬ ‫ت و شــایەدحاڵی ئــەوەن كــە‬ ‫دیكۆمێنــ ‌‬ ‫مــردن‪ ،‬چەنــد لەهەناســەی شــیعری‬ ‫ئــەو شــاعیرانەوە نزیك بــووە‪ .‬تارمایی‬ ‫خۆكوشــتن‌و خۆدزینــەوە لەژیان‪ ،‬چەند‬ ‫تۆخ‌و چەند گــەورەو چەند كاریگەربووە‪.‬‬ ‫ێ بیســتی دەبین‪،‬‬ ‫ئەوەی لەم كتێبەدا گو ‌‬ ‫ڕاز و گلەیــی مرۆڤــە نامــوراد و ڕۆحــە‬ ‫بریندارەكانە‪.‬‬ ‫(جومانە حەداد) ســی ساڵ بەرلەوەی‬ ‫ئەم كتێبە بنوســێت‪ ،‬داپیــرەی لەڕۆژی‬ ‫سێشەممە ‪/22‬حوزەیرانی‪ 1976/‬چامەی‬ ‫خۆكوشــتنی خــۆی دەنوســێتەوەو دنیا‬ ‫جێدێڵێــت‪ .‬كتێبەكەش پێشكەشــی ئەو‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫***‬

‫ئەلفۆنسینا ستۆرنی (‪)1938-1892‬‬ ‫بێدەنگی‬ ‫ڕۆژێك دێت دەمرم‬ ‫سپی وەك بەفر‬ ‫ڕۆژێك دێت دەمرم‬ ‫سارد و سڕ وەك بەرد‬ ‫ڕۆژێــك دێت بەتەنها دەبــم‪ ..‬وەك چۆن‬ ‫شاخ تەنیایە‬ ‫سەفیە كتو (‪)1989-1944‬‬ ‫گەر ڕۆژێك لەناوتاندا نەمام‬ ‫گەر ڕۆژێك مردم‌ و لەناوتاندا نەمام‬ ‫بەڕاست تۆبڵێی بمرم؟‪-‬‬‫قورئانم بەسەردا مەخوێنن‬ ‫ئــەوە وازلێبێنــن بۆ ئەوانــەی‪ ،‬بازرگانی‬ ‫پێوەدەكەن‬ ‫لەبەهەشــتی خۆتــان دوو دۆنــم زەویــم‬ ‫بۆتەرخان مەكەن‬ ‫دۆنمێك لەسەر ئەم زەوییە‬ ‫بەشی بەختەوەریم دەكات‪.‬‬ ‫تۆوی هەنجیری وشك بەسەر گۆڕەكەمدا‬ ‫مەكەن‬ ‫بۆئەوەی باڵندەكان بێن‌و بیماشنەوە‬ ‫چاكتروایە بیدەنە مرۆڤەكان‬ ‫ڕێ‌ لەپشیلەكان مەگرن‬ ‫میز بەسەر گۆڕەكەمدا بكەن‬ ‫چونكە ئەوان‬ ‫هەموو ڕۆژێ‌ پێنچ شەممەیەك‬ ‫لەنێو دەرگاكەمدا هەڵدەمیزان‬ ‫لەپای ئەوە هەرگیز زەوی دانەچڵەكی‬ ‫ساڵی جارێك مەیەن بۆالم‬ ‫لەبەرئــەوەی هیــچ شــك نابــەم‪،‬‬ ‫پێشكەشتانی بكەم‬ ‫بەگیانی من سوێند مەخۆن‬ ‫نەبەڕاست‌ و‬ ‫نەبە درۆ‪..‬‬ ‫های تسە (‪)1990-1964‬‬ ‫لەمڕۆ بەدوا‬ ‫لەمڕۆ بەدوا‪ ،‬دەبمە پیاوێكی بەختەوەر‬ ‫ئاڵف‌و جۆ بەئەسپەكەم دەدەم‪،‬‬

‫دار دەشكێنم‌ و دنیا تەی دەكەم‪..‬‬ ‫لەمڕبەدوا‬ ‫دەست بەخورادنی سەوزەوات‌و دانەوێڵە‬ ‫دەكەم‬ ‫ماڵێكم دەبێت‪ ،‬بەسەر دەریادا دەڕوانێ‌‪..‬‬ ‫لەبەهارێكی جوان‌و قەشەنگدا‪.‬‬ ‫لەمڕۆبەدوا‪،‬‬ ‫بۆیــەك بەیەكــی ئەندامانــی خێزانەكەم‬ ‫دەنوسم‪،‬‬ ‫باسی بەختەوەری خۆمیان بۆدەكەم‌و‬ ‫پێیان دەڵێم‪:‬‬ ‫چیــم لــە شــۆكی ئــەو بەختەوەرییــە‬ ‫دەسگیردەبێت‪.‬‬ ‫لەمڕۆ بەدوا‬ ‫ناوێكــی جــوان بــۆ هەمــوو ڕوبــارەكان‬ ‫دەدۆزمەوە‪،‬‬ ‫هەروەها بۆ گشت چیاكانیش‬ ‫ئێوەش ئەی ئەوانەی ناتان ناسم‬ ‫نوێژتان بۆدەكە ‌م و‬ ‫ش و پرشنگدارتان‬ ‫هیوای داهاتویەكی گە ‌‬ ‫بۆ دەخوازم‬ ‫دۆعا دەكەم‬ ‫بەوكەسانە شادبن كەخۆشتان دەوێن‪.‬‬ ‫دەخوازم‬ ‫هەرچــی بەختەوەری هەیە و شایســتەی‬ ‫ئێوەیە‬ ‫لەم دنیایەدا دەسگیرتان بێت‪.‬‬ ‫وەلێ‌ بۆخۆم یەك تاكە ئومێدم هەیەو‬ ‫دەخوازم‬ ‫لەبەهارێكی جوان‌و دڵڕفێندا‬ ‫لەكەنار دەریا دانیشم‌و پشویەك بەم‪.‬‬ ‫گابریال فێراتێر (‪)1872-1922‬‬ ‫شار‬ ‫شارپڕە لەو شەقامانەی‬ ‫قەرەیان نەكەوت ‌م و خۆم لێ‌ الدان‪،‬‬ ‫نەبادا بەشوێنێكدا بڕۆم‌و‬ ‫بمناسنەوە‪.‬‬ ‫شار پڕ پڕە لەو دەنگانەی‬ ‫بەناوی خۆمەوە بانگیان كردم‪،‬‬

‫پڕە لەو مااڵنەی‬ ‫یادەوەریم تیایاندا هەیە‬ ‫پڕیەتی لەو پەنجەرانەی‪ ،‬لێیانەوە‬ ‫لەخۆر و باران ڕادەمام‬ ‫شار پڕیەتی لەو ژنانەی‬ ‫نیگابارانم كردن‬ ‫پڕە لەو مندااڵنەی هیچ نازانن‬ ‫جگە لەوشتانەی من دەیانزانم‌و‬ ‫حەزناكەم پێیان بڵێم‪.‬‬ ‫كانیكۆ میسوزۆ (‪)1930-1903‬‬ ‫ی و زەنگەكان‬ ‫م ‌ن و چۆلەكە پاسار ‌‬ ‫باڵم چەند لێك دەم‌ و‬ ‫دەستم چەند درێژكەم‬ ‫ناتوانم وەك چۆلەكە پاسارییەكان‬ ‫بفڕم‬ ‫وەلێ‌ ئەوانیش ناتوانن وەك من‬ ‫بەسەر زەویدا ڕابكەن‬ ‫چەند خۆم بلەنگێن ‌م و چەند بێم‌و بچم‪،‬‬ ‫ناتوانم وەك زەنگەكان‬ ‫زرنگەم بێت‬ ‫بەاڵم ئەو زەنگانەی‬ ‫زرنگەیان دێت‬ ‫وەك من نازانن سترانی جوان بچڕن‬ ‫ی و زەنگەكان‬ ‫م ‌ن و چۆلەكە پاسار ‌‬ ‫زۆر لێك جوداین ئازیزەكەم‬ ‫من ڕۆژێك دێت دەمرم‌ و سەردەنێمەوە‬ ‫ئەویش بۆخۆی هەر گۆرانی دەڵێت‪.‬‬ ‫مالكۆلم الوری (‪)1957-1909‬‬ ‫بێزاری‬ ‫بێزار بووم بێزار‬ ‫لەپیاوە دەم بەخەندەكان‬ ‫لەپیاوە توڕە و خەمساردەكان‬ ‫بێزار بووم بێزار‬ ‫لەخانمە جوانەكان‬ ‫لەخانمە ناشیرین‌و قەڵبەكان‬ ‫بێزار بووم‬ ‫لەڕق‌ و ئیرەیی‬ ‫لەخەونەكان‪ ،‬لەوەرزەكان‬ ‫لە چۆلەكە و لە پەپوولە و‬

‫لەكێڵگەی دانەوێڵەكان‬ ‫بێزار بووم بێزار‬ ‫لەبروسكەو لەچەخماخەو‬ ‫لەخۆر و بارا ‌ن و لەكات‌و لەفەزاو‬ ‫لەزەوی‌ و لە ئاسمان‬ ‫بێزار بووم‬ ‫لەتەمەڵی‌ و پاشان خۆڕەتاندن‪،‬‬

‫لەنوسی ‌ن و دواتر هەڵپەو ڕاكە ڕاكە‬ ‫بێزار بووم لەژیان‌ و‬ ‫ی و لەسەرگەرمییە بێتامەكانی‬ ‫لەخۆش ‌‬ ‫بێزاربووم لەمرد ‌ن و لەچاوەڕوانیكردنی‬ ‫لەبێزاریی خۆی بێزار بووم‬ ‫لەتۆش بێزارم‌ و بەتایبەتیش‬ ‫لەخۆم بێزاربووم‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )481‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/11/16‬‬

‫‪4‬‬

‫لێوە تەڕەكانت نزای جوتیارێكن‬ ‫لە ساڵگارێكی وشكدا‬ ‫‪...‬‬ ‫بەر لەوەی زەمین ببێتە ئاسامن‬ ‫وەرە با باڵندەبین‬ ‫من دەزانم قەفەسێكامن‬ ‫هەر پێ ڕەوا دەبینن‬ ‫‪...‬‬ ‫ئەگەر باڵندەباین‬ ‫منداڵێك بە دارالستیك‬ ‫گوللەیەكی وێڵ‬ ‫یا ئۆتۆمبێلێك‬ ‫پەڕەكانی بە هەوادا باڵو دەكردینەوە‬ ‫یان هیچ نەبێت لە زستانێكدا‬ ‫ڕەقدەبووینەوە‬ ‫بەاڵم كێ دەیزانی ئەوە ئێمەین باڵندەین؟‬ ‫كێ ئێستا دەینووسی ئەوە ئەوانن‬ ‫كـــە باڵــــندەبوون‬ ‫‪...‬‬ ‫من ماڵم نییە و لە ناو داڕزاوترین‬ ‫قەرەباڵغیدام‬ ‫لەپەنجەرەكەمەوە هیچ نابینم‬ ‫شەتڵی چیمەنتۆ نەبێت‬ ‫‪...‬‬ ‫لە شارێكی دیكەی‬ ‫بەاڵم بۆ هەموو سەفەرێك لەگەڵمدای‬

‫لە ناو پاسێكی چاردە نەفەری‬ ‫تۆ پازدەمین نەفەری و لەتەنیشتم‬ ‫دانیشتووی‬ ‫ئەوكاتەی خۆمان دەكێشین بە كەرتە‬ ‫شاخێكدا‬ ‫من دەیەم كەسم دەمرم و‬ ‫ئەوەی بەساغیش دەمێنێتەوە تەنها‬ ‫تــۆی‬ ‫‪...‬‬ ‫پێمخۆشە هەمیشە دەستكاری دڵت بكەی‬ ‫وەك ئەو سەدان مرۆڤەی بەهۆی‬ ‫دەستكاری كردنی چەكەوە‬ ‫هاوڕێكانی خۆیان كوشتووە‬ ‫تۆش ڕۆژێك لەدەستت دەرچێت و‬ ‫بڵێی خـۆشمدەوێی‬ ‫‪...‬‬ ‫ئەگەر باڵندەبوون سەختە‬ ‫كـــۆالرەبە‬ ‫ڕەها بوون ئیشی هەركەس نییە‬ ‫‪...‬‬ ‫خانم من نەكارگەی خۆشبەختیم و‬ ‫نەبازاڕم و ئاسودەییم تێدا هەڕاج كرابێت‬ ‫من ئەو منداڵەش نیم‬ ‫لە شەقامە برسییەكان‬ ‫ڕێت لێبگرم و‬ ‫سواڵی ئارامیت لێبكەم‬

‫من زادەی برینێكی قوڵم بەجەستەی‬ ‫زەمینەوە‬ ‫قوڵ تا ڕادەی ساڕێژ نەبوون !‬ ‫‪...‬‬ ‫مەلێك پەڕەكانی خۆی دەركێشا‬ ‫تا ببێتە مـاسی‬ ‫ماسی پەڕەكانی لە خۆی گرێدا‬ ‫تاببێتە مــەل‬ ‫هیچیان نەبوون بە ئەوەی دی‬ ‫لە ئاودا قوالپ و تۆڕ‬ ‫لە وشكانیدا‬ ‫تفەنگچیان نیشانیان گرتۆتەوە‬ ‫‪...‬‬ ‫چ ڕۆمانێكی درێژ نووسیوە ئادەم‬ ‫ئێمە وەك تۆ حەوایێكامن نییە‬ ‫بەم تەنهاییەوە‬ ‫كوا زەمین بە ئێمە ئاوەدان دەكرێتەوە‬ ‫‪...‬‬ ‫لە ژێر پەیكەری ئازادی ئەمریكا‬ ‫دەستگیرم بكەن‬ ‫من بیرە نەوتێكی هەاڵتووم‬ ‫مبگێڕنەوە بۆ نیشتامن‬ ‫یان دیسان مبدزن‬ ‫یا لە تەندووری پیرەژنێكدا‬ ‫نانێكم پێ سووركەنەوە‬

‫««‬

‫ئەگەر‬ ‫باڵندەباین‬

‫بێستوون مینە‬

‫ڕۆمانی "مناڵێک لەسەر مانگە"ـی هیوا قادر دەکرێت بە عەرەبی‬ ‫وەرگێڕی ڕۆمانەکە‪ :‬فەزای عیرفانیی ڕۆمانەکە هۆکاری سەرەکی هەڵبژاردنی من بوو‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫مناڵێک لەســەر مانگە‪ ،‬ڕۆمانێکــی ڕۆماننووس‬ ‫هیــوا قــادرە و لەالیەن خەیرییە شــوانۆ کراوە بە‬ ‫عەرەبــی و دەزگای بەناوبانگی میســری «المركز‬ ‫القومي للترجمة»‪ ،‬چاپ و باڵو کراوەتەوە‪.‬‬ ‫خەیرییە شــوانۆ‪ ،‬وەرگێڕی ڕۆمانەکە بۆ ســەر‬ ‫زمانــی عەرەبــی‪ ،‬ســەبارەت بــە هەڵبژاردنی ئەو‬ ‫ڕۆمانــە‪ ،‬بە ڕەخنــەی چاودێــری ڕاگەیاند‪« :‬من‬ ‫بــاوەڕم بەوە هەیــە کە جاروبار شــتەکان خۆیان‬ ‫ئێمــە هەڵدەبژێــرن نــەوەک پێچەوانەکــەی‪ ،‬ئەم‬ ‫قســەیە بــۆ ئــەم ڕۆمانە تــەواو ڕاســتە‪ ،‬چونکە‬ ‫بیرۆکەی وەرگێڕان پێشــنیاری سوپەرفایزەرەکەم‬ ‫بــوو‪ ،‬ئــەو کات مــن قوتابــی بــووم لــە زانکۆی‬ ‫قاهیــرە و مامۆســتاکەم داوای لــێ کــردم بابەتی‬ ‫ماســتەرەکەم دیراســەیەک بــێ لەســەر ڕۆمانــی‬ ‫کوردی و ڕۆمانی میســری (یەکێک لە ڕۆمانەکانی‬ ‫نەجیب مەحفوز)‪».‬‬ ‫باســی لــەوەش کــرد‪ ،‬پێشــتر خەریکــی‬ ‫خوێندنەوەی ڕۆمانی منداڵێک لەســەر مانگ بووە‬ ‫بۆ جاری ســێهەم‪ ،‬بۆیە ڕۆمانەکە ئەوی ڕاکێشاوە‬ ‫و کەوتووەتــە ژێــر کاریگــەری فەزاکەیــەوە‪ ،‬بــە‬ ‫تایبەت کارەکتەری یاروەلی‪ ،‬چونکە بە جۆرێک لە‬ ‫خەیرییە شوانۆ‪ ،‬وەرگێڕی ڕۆمانەکە‬ ‫جۆرەکان ئەویش وەک کارەکتەرکانی ناو ڕۆمانەکە‬ ‫وێڵی شــتێک بووە‪ ،‬ئەم شتە ســاتێک حەقیقەت کردبوو لەســەر بەراورد لەنێوان شــیعری مەحوی‬ ‫بوو ساتێک خودا و جوانی و هەندێ جاریش زاتی و حەالج‪».‬‬ ‫خۆی بووە‪.‬‬ ‫ئامــاژەی بــەوەش دا‪ ،‬ڕۆمانەکــە فەزایەکــی‬ ‫دەشــڵێت‪« :‬بۆیە کە مامۆســتاکەم پێشنیاری عیرفانــی و ڕۆحــی هەیــە بۆیــە هەمــوو ئەمانــە‬ ‫ئــەم بابەتــەی بــۆ کــردم داوای کــرد ڕۆمانێکی بەجــۆرێ لە جــۆرەکان لەبــری ئــەو بڕیاریانداوە‬ ‫وەرنەگێــڕدراوی کــوردی هەڵبژێــم و خۆشــم بــە ئەوەی ئەو بەدوایدا دەگەڕێت ئەو ڕۆمانەیە!‬ ‫کاری وەرگێڕانەکە هەڵبستم تاوەکو ببێتە بەشێک‬ ‫جەختــی لەوەش کردەوە‪ ،‬یەکێ لەو شــتانەی‬ ‫لــە نامەکــەم‪ ،‬ئەوەی ســەیر بــوو لــە کاتی ئەم کە دەبێ وەرگێڕ زۆر ئاگاداری بێ هەبوونی جۆرە‬ ‫قســانەماندا چەند سەعاتێک بەرلەوە من خەریکی پەیوەندیەکــی رۆحییە لەگــەڵ دەقەکەدا‪ ،‬چونکە‬ ‫خوێندنــەوەی منداڵێک لەســەر مانگ بووم‪ ،‬ئەمە ئەگــەر ئەم پەیوەندییە ئامادەیی نەبێ ئەوە وەک‬ ‫جگــە لــەوەی مامۆستاکەشــم خــۆی لە بەشــی ئــەوە وایە وەرگێڕەکە تەنهــا وەزیفەیەکی ئەنجام‬ ‫ئیســپانی لــە زانکۆی قاهیرە مامۆســتای ئەدەبی دابێــت کــە پێی وایــە ئەمەش تەواو لــە جیهانی‬ ‫ئەندەلووســی بوو و زۆربەی ئەو نامانەی ئیشرافی ئەدەبەوە دوورە‪.‬‬ ‫دەکردن تایبــەت بوون بە کارەکانی ئیبن عربی و‬ ‫ســەبارەت بــە ئاســتەنگەکانی بــەردەم‬ ‫ابــن الفارز و بەر لەمەش من ڕاپۆرتێکم بۆ ئامادە وەرگێڕانەکەشــی‪ ،‬شــوانۆ گوتی‪« :‬ئاستەنگەکان‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫هیوا قادر‪ ،‬نووسەری ڕۆمانەکە‬

‫تابڵێــی زۆر بــوون‪ ،‬هەندێکیــان پەیوەندیــان بە‬ ‫بارودۆخــی تایبەتیــی خۆمەوە هەبــوو‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫یەکــەم جارم بوو لــە کوردییەوە بۆ زمانی عەربی‬ ‫دەقێکــی ئەدەبی وەربگێڕم‪ ،‬چونکــە من زۆربەی‬ ‫کات بــە حوکمی ئش کردنم لە زمانی عەرەبییەوە‬ ‫وەرگێڕانــم ئەکرد بۆ کــوردی نەوەک پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوەش کە بڕیار بوو ئەم کارە بەشێک بێ‬ ‫لەنامەی ماســتەرەکەم ناچــار بووم زۆر بەخێرایی‬ ‫تەواوی بکەم‪ ،‬بۆیە دەتوانم بڵێم لەژێر فشــارێکی‬ ‫زۆردا تەواوم کرد‪ ،‬ســەرباری بەردەســت نەبوونی‬ ‫فەرهەنگێکــی باشــی عەرەبــی و کوردیش‪ .‬دوای‬ ‫تەواوکردنــی وەرگێڕانەکــەم و پێشکەشــکردنی‬ ‫پرۆپۆزەڵــی نامەکە بۆ بەشــی زمانــی عەربی لە‬ ‫زانکۆی قاهیرە‪ ،‬بەهۆی نەبوونی بەشی کوردی لەم‬ ‫زانکۆیــە و زانکۆکانی تری ئــەو واڵتەدا‪ ،‬هەروەها‬

‫بەرگی عەرەبی ڕۆمانەکە‬

‫لەبەر نەبوونی پەیوەندی زانکۆکانی هەرێم لەگەڵ‬ ‫ئەو زانکۆیەدا‪ ،‬بەداخەوە بووە هۆی ئەوەی بابەتی‬ ‫نامەکەم ڕەت بکرێتەوە‪».‬‬ ‫ئــەو وەرگێــڕە دواتــر بییــر لــە باڵوکردنەوەی‬ ‫ڕۆمانەکــە کردۆتــەوە و بەهۆی هاندانــی لەالیەن‬ ‫یەکێــک لە مامۆســتاکانیەوە کە خۆشــی یەکێک‬ ‫بووە لە بەرپرسانی دەزگای باڵوکردنەوەکە‪ ،‬داوای‬ ‫لێ کــردووە بینێرێــت بــۆ دەزگای باڵوکردنەوەی‬ ‫نەتەوەیی بۆ وەرگێڕان لە میسر « المركز القومي‬ ‫للترجمــة»‪ ،‬دوای خوێندنەوەی ڕۆمانەکە لەالیەن‬ ‫لیژنەکانــی ئەوانەوە بڕیاریان لەســەر چاپکردنی‬ ‫داوە‪ .‬ئێســتا ئــەم ڕۆمانە لە زنجیــرەی « االبداع‬ ‫القصصي»ـــدا لەالیەن ئــەو دەزگایەوە چاپکراوە‬ ‫کە یەکێکە لە هەرە دەزگا موعتەبەرەکانی میســر‬ ‫بۆ وەرگێڕانی ئەدەبی جیهان‪.‬‬

‫دەربــارەی پێشــوازی خوێنەرانی عــەرەب لەو‬ ‫ڕۆمانــە‪ ،‬وەرگێــڕ بە ڕەخنــەی چاودێــری گوت‪:‬‬ ‫«هیــوادارم‪ ،‬بەتایبــەت بەهــۆی ئــەم باردۆخەی‬ ‫ئێســتاوە و چاولەســەربوونی جیهانــی دەرەوە‬ ‫لەسەر هەواڵەکانی کوردستان‪ ،‬پێم وابێ خوێنەری‬ ‫عەرەب ئێســتا بە جۆرێک لە جۆرەکان کونجکوڵی‬ ‫زۆریان هەیە بۆ ناسینی کورد‪ ،‬ئەدەبیش باشترین‬ ‫هۆکارێکە بۆ ئەو جۆرە ناســینە‪ .‬جگە لە ئاســتی‬ ‫هونــەری بــەرزی ڕۆمانەکــە‪ ،‬لــە ڕووی حوبکە و‬ ‫چنینەکەیــەوە کــە توانای ڕاکێشــانی خوێنەرانی‬ ‫بیانــی هەیە‪ ،‬هەروەهــا وێڵبوونــی کارەکتەرکانی‬ ‫بــەدوای حەقیقــەت و خۆشــبەختی و جیهانــی‬ ‫فانتازیادا یارمەتیدەرێکی گەورەن کە وا بکات ئەم‬ ‫ڕۆمانە ئاسان بگات بە خوێنەرانی عەرەب‪».‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )272‬دوشةممة ‪2015/11/16‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪272‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )272‬دوشةممة ‪2015/11/16‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫پاریس لە شەوێكی خوێناویدا‬

‫«فەرەنسییەكان هەر بە داگیرسانی مۆمەكان رادەگەن»‬

‫هاوژین ئەبوبەكر‬ ‫ساڵێك بەسەر هێرشە تیرۆریستییەكەی‬ ‫چارلی ئیبدۆدا تێنەپەڕیوە‪ ،‬شەوی هەینی ‪13‬ی‬ ‫نۆڤەمبەر دوبــارە پاریس بو بە شارێك وەكو‬ ‫وایــە لە دۆخــی جەنگێكی تــەواودا بێت‪ ،‬وەكو‬ ‫لە زۆربەی رۆژنامەكانی فەرەنسادا وەسفكراوە‪.‬‬ ‫ئەم هێرشە تیرۆریستییەی شەوی هەینی پاریس‬ ‫كرایە سەر چەند شوێنێكی زۆر دیار و قەرەباڵغ‪،‬‬ ‫یاریگا‪ ،‬كۆنسێرتی مۆسیقا لە شانۆ‪ ،‬رێستورانت‪،‬‬ ‫هێرشێكی فرە جۆر و فرە دیو و فراوانتر و بەهێزتر‬ ‫و قوربانی زیاتری لێكەوتەوە و راستەوخۆ هەشت‬ ‫تیرۆریستی خۆكوژ بەشدارییان تێدا كرد و زیاتر‬ ‫لە چوار شوێنی پاریسدا و وەكو گورزە هێرشێك‬ ‫پێكەوە ئەنجامدران‪ .‬زۆر بە سادەیی هێرشی‬ ‫شەوی هەینی لە هەمو روەكانەوە كوشندەتر و‬ ‫فراوانتر و هەژێنەرتر و سەركەوتوتر بوە لە هەمو‬ ‫ئەو هێرش و تەقینەوە تیرۆریستیانەی لەالیەن‬ ‫داعشەوە كراوەتە سەر ئەوروپا و بەتایبەتی‬ ‫فەرەنسا‪ .‬تەنانەت بە گەورەترین كاری تیرۆریستی‬ ‫دەژمێردرێت لە جەنگی دوەمی جیهانییەوە كە‬ ‫لەسەر خاكی فەرەنسا ئەنجامدرابێت‪ .‬ئایا ئەمە‬ ‫چی بە ئەوروپییەكان بەتایبەتی و رۆژئاواییەكان‬ ‫بە گشتی دەگەێنێت؟‬ ‫ئەوروپییەكان بە گشتی بەتایبەت ئەو واڵتانەی‬ ‫كەمینەیەكی زۆری موسڵمانیان تێدایە نەیانتوانیوە‬ ‫رێگە لە كاری تیرۆوریستی فراوان بگرن‪ .‬تەنانەت‬ ‫كارە تیرۆریستیەكان فراوانتر و كوشندەتر دەبێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت پاش دروستبونی داعش و داگیركردن و‬ ‫فراوانبونی ئەو رێكخراوە تیرۆریستیە لە سوریا‬ ‫و عێراقدا‪ .‬داعش دەركەوتوە كە زۆر فراوانتر و‬ ‫كوشندەتر و توندڕەوترە لە قاعیدەی باوكی‪ .‬ئەمڕۆ‬

‫هێرشی شەوی هەینی لە هەمو روەكانەوە كوشندەتر و‬ ‫فراوانتر و هەژێنەرتر و سەركەوتوتر بوە لە هەمو ئەو هێرش و‬ ‫تەقینەوە تیرۆریستیانەی لەالیەن داعشەوە كراوەتە سەر ئەوروپا‬ ‫و بەتایبەتی فەرەنسا‪ .‬تەنانەت بە گەورەترین كاری تیرۆریستی‬ ‫دەژمێردرێت لە جەنگی دوەمی جیهانییەوە كە لەسەر خاكی‬ ‫فەرەنسا ئەنجامدرابێت‬ ‫ئەو رێكرخراوە لەسەر زەمین واڵت و خەالفەتێكی‬ ‫راگەیاندوە بەدرێژایی دو واڵتی سوریا و عێراق‪.‬‬ ‫لە چەندین ناوچە و واڵتدا چاالكی تیرۆریستی‬ ‫هەیە و رۆژانە تەقاندنەوە و پشێوی باڵودەكاتەوە‪.‬‬ ‫دیــارتــریــن كــارە تیرۆریستییەكانی بەرامبەر‬ ‫رۆژئاواییەكان لەمساڵدا كوشتنی نزیك بیست‬ ‫كەس لە گۆڤاری شارلی ئیبدۆ لە چەقی پاریس‪،‬‬ ‫كوشتنی دەیان بەریتانی لە كەنارە گەشتیارییەكی‬ ‫تونسدا‪ ،‬لەتازەترین تەقینەوەش تەقاندنەوەی‬ ‫فرۆكە روسیەكەبو لە ئاسمانی بیابانی سینا لە‬ ‫میسر كە زیاتر لە ‪ 250‬كەس بونە قوربانی‪.‬‬ ‫هێشتا لێكۆڵینەوە لەو كارە تیرۆریستیەی فرۆكە‬ ‫روسییەكە بەردەوامە‪ ،‬بەاڵم ئەو رێكخراوە پالنێكی‬

‫فراوانتری لە چەقی پاریسدا لە شەوێكی پڕ لە‬ ‫بۆنە و چاالكیدا ئەنجامدا و زیاتر لە ‪ 150‬كەس لە‬ ‫چەند خولەكێکدا دەكوژێت و دوئەوەندەش بریندار‬ ‫دەكات‪ .‬كارە تیرۆریستییەكانی ئەم رێكخراوە و‬ ‫ئایدۆلۆجیاكەی و شێوازی جێبەجێكردنی هەمو‬ ‫پێوانەی گروپە توندڕەو و توندوتیژەكانی دونیای‬ ‫ئەمڕۆی تێپەڕاندوە‪.‬‬ ‫بەرزبونەوە و فراوانبون و جۆراوجۆربونی‬ ‫كــارە تیرۆریستییەكانی داعــش و هاوشێوە و‬ ‫باڵەكانی گروپە جیهادییەكان دەبێت ئەوە لە‬ ‫ئەوروپی و رۆژئاواییەكان بەگشتی بگەێنێت كە‬ ‫چیتر بەو شێواز و تەكنیك ئەجێندا و بڕیارانەی‬ ‫پێشتر ناكرێت رێگە لە تیرۆر نە لە ناوچە‬

‫لۆكاڵیەكانی خۆیان نە لە ئەوروپا و رۆژئــاوادا‬ ‫بە گشتی بگیرێت‪ .‬تیرۆر و پشێوی كاتێك لە‬ ‫سوریا یان عێراق و یەمەن و میسر و ئەفغانستان‬ ‫و كوردستاندا بونی هەبێت ئەوا هیچ شوێنێكی‬ ‫جیهان ئاسودە نابێت و ناتوانێت بە ئاشتی بژیت‪.‬‬ ‫ێ ماڵ و حاڵ‬ ‫كاتێك خەڵك لە سوریا و عێراق ب ‌‬ ‫دەبن چیتر بە لێشاو كۆچ دەكەن بەرەو ئەوروپا‬ ‫و هەمو سنورەكان دەبەزێنن‪ .‬كاتێك داعش لێرە‬ ‫لە هەرێمی كوردستان ئێزیدییەكان دەكات بە‬ ‫كۆیلە و پێشمەرگەی دیل سەردەبڕێت و جزیە‬ ‫ێ‬ ‫دەخاتە سەر كریستیانەكانی موسڵ‪ ،‬ئەوا سبەین ‌‬ ‫دەستی دەگاتە ناو چەقی پایتەختە ئەوروپییەكان‬ ‫و دەیانكاتە شەڕگە و كوشتاریان تێدا دەكات‪.‬‬

‫ئەگەر ئەمە بۆ ساڵێك لەمەوبەر تەنها بۆچون و‬ ‫لێكدانەوە و ئەگەرێك بوبێت ئەوا ئەمڕۆ فاكتێكە‬ ‫كە دەبێت واڵتە رۆژئاواییەكان بهێنێتە سەر خەت‬ ‫و زۆر بە جیدی بیر لە چارەسەركردنی بكەنەوە‪،‬‬ ‫هەم لەنێو خۆی واڵتەكانی خۆیاندا‪ ،‬هەمیش لەم‬ ‫واڵتانەی كە تیرۆر و توندڕەوی و دواكەوتن و‬ ‫دیكتاتۆرییەت و گەندەڵی تەنیویەتی‪.‬‬ ‫چارەكردن و هەڵسوكەوتكردن لەگەڵ تیرۆر‬ ‫و توندڕەوی لە نێوخۆی ئەو واڵتانەدا كاری‬ ‫خۆیانە و خــۆیــان باشترن لــە چــارەكــردنــی‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئــەو پــان و شــێــوازی كاركردنەی‬ ‫ئەمریكا تاكو ئێستا زۆر سەركەوتوانەترە لە‬ ‫ئەوروپییەكان و كاریگەرترە و تاكو ئێستە پاش‬ ‫روداوی یانزەی سێپتێمبەر كارێكی تیرۆریستی‬ ‫فراوان‪ ،‬بەتایبەت لە پەیدابونی داعشەوە ئەنجام‬ ‫نەدراوە‪ .‬بەاڵم هەڵسوكەوتكردن لەگەڵ تیرۆر و‬ ‫توندڕەوی لەنێو واڵتە ئیسالمییەكاندا لە الیەن‬ ‫رۆژئاواوە زۆر نائومێدكەر و بێپالن و بەرنامەیە‬ ‫و ئــەوەی تاكو ئێستا كردویانە لە هێرشی‬ ‫ئاسمانی بۆ سەر داعش و یارمەتییەكی كەمی‬ ‫پێشمەرگە بۆ روبــەروبــونــەوەی داعــش‪ ،‬تەنها‬ ‫راگرتنی دۆخەكەبوە وەكو خۆی نەكو چارەسەر‬ ‫و پرۆژەی درێژخایەن‪ .‬سەڕای هاوخەمیمان بۆ‬ ‫ئەو قوربانیانەی شەوی هەینی‪ ،‬بەڵكو چیتر پاش‬ ‫ئەم روداوە تیرۆریستیانە ئەو واڵتە زلهێزانە لە‬ ‫نەهامەتییەكانی ناوچەكە و ترسناكیی تیرۆر و‬ ‫توندڕەوی تێبگەن و بگەنە ئەو باوەڕەی كە تیرۆر‬ ‫سنوری نییە و وێرانكردنی جیهان لە وێرانكردنی‬ ‫گوند و شارێكەوە دەستپێدەكات‪ .‬كاتێك گروپێكی‬ ‫تیرۆریستی پێشمەرگەیەكی دیل سەردەبڕێت و‬ ‫ێ دەستی بە‬ ‫ئێزیدییەك دەكاتە كۆیلە ئەوا سبەین ‌‬ ‫جیهانیش رادەگات و لە پایتەختەكانیاندا كوشتار‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )272‬دوشةممة ‪2015/11/16‬‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫توركیا و مالیزیا‪،‬‬ ‫ئیسالم و دیموكراسی‬ ‫ئایا ئیسالم و دیموكراسی بەیەكەوە هەڵدەكەن؟‬ ‫ئایا ڕاستە ئەگەر ئیسالمییەكان دەسەاڵت بگرنەدەست‬ ‫فۆرمی كاركردنی خۆیان و دید و تێڕوانینیان بەسەر‬ ‫كۆمەڵگەدا دەسەپێنن؟ ئایا ڕاستە ئیسالمییەكان لە‬ ‫هەر سوچێكی دنیا بن لەیەك دەچن؟ مشتومڕی ئەوەی‬ ‫كە ئایا ئیسالم و دیموكراسی بەیەكەوە هەڵدەكەن یان‬ ‫نا‪ ،‬یەكێكە لەو مشتومڕە فراوانانەی ئێستا هەستی‬ ‫پێ دەكرێت و زۆرێك لە هێزەكانی دنیای ئیسالمی‬ ‫سیاسی پێیان وایە ئیسالم و دیموكراسی بەیەكەوە‬ ‫هەڵناكەن و ئەسڵەن دژ بەیەكترین و هەندێكیش‬ ‫پێیان وایە ئیسالم و دیموكراسی دەتوانن بەیەكەوە‬ ‫هەڵبكەن‪ ،‬نمونەی دەسەاڵتی ئیسالمی لە توكریا و‬ ‫مالیزیا‪ .‬توركیا و مالیزیا دوو دەوڵەت یان دوو مۆدێلی‬ ‫جیاوازی حومكڕانیی ئیسالمی سیاسین‪ ،‬ئەم دوو واڵتە‬ ‫لە ئێستادا سەرنجی زۆرێك لە واڵتانی دنیایان بەالی‬ ‫خۆیاندا ڕاكێشاوە و تەنانەت زۆرێك لە چاودێران و‬ ‫شارەزایانی بواری ئیسالمیی سیاسیان بەخۆیانەوە‬ ‫سەرقاڵكردووە‪ ،‬بەوەی ئەم دوو دەوڵەتە لەئێستادا لە‬ ‫وبارەكانی تەكنەلۆژیا و بازرگانی و گەشت و گوزاردا‬ ‫بوون بە دوو دەوڵەتی گەشەسەندوو‪.‬‬ ‫مالیزیا و توركیا كە یەكێكیان سەر بە كیشوەری‬ ‫ئاسیایە و ئەوەی تریشیان نێوەی لە ئاسیا و نێوەكەی‬ ‫تری لە ئەوروپایە؛ بوون بە دوو مۆدێلی جیاوازی‬ ‫دەسەاڵتی ئیسالمی لە ناوچەكە و جیهانیشدا‪ .‬ئێستا‬ ‫مالیزیا بووە بە واڵتێكی پێشكەوتوو لەبواری تەكنەلۆژیا‬ ‫و خوێندنی هاوچەرخ و گەشت و گوزاردا‪ .‬ئەمە وای‬ ‫كردووە كە مۆدێلێكی حوكمڕانی جیاواز پێشکەشبکات‪،‬‬ ‫مۆدێلێك جیاواز لەوەی ئیسالمی سیاسی لە شوێن‬ ‫و واڵتانی تری ناوچەكە پێشكەشی دەكەن‪ .‬توركیا‬ ‫لەسایەی دەسەاڵتی پارتی داد و گەشەپێداندا بووە‬ ‫بە سەرچاوەی گەشت و گوزار و تەنانەت لە ئێستادا‬ ‫توركیا زۆرترین خەڵك بۆ گەشت و گوزار ڕوو دەكەنە‬ ‫ئەم هەرێمە‪ .‬درامای توركی كە بەشێكی زۆری بریتییە‬ ‫لە دراماگەلێك بۆ ڕیكالم بۆ گەشتكردن بۆ توركیا و‬ ‫اڵتانی عەرەبی و ناوچەكەشی داگیركردووە‪ .‬ئابووری‬ ‫توركیا گەشەی زۆری بەخۆوە بینیوە و ئاڵوگۆڕی‬ ‫نەوت و بازرگانی توركیای بردۆتە قۆناغێكی ترەوە‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی پەیوەندیی دەسەاڵت بە كەمایەتیەكانی‬ ‫توركیاوە لەسایەی دەسەاڵتی ئیسالمییەكانی ئەم واڵتە‬ ‫مەسەلەی ئاشتیی نێوان كورد و تورك بەجیاواز لە‬ ‫دەسەاڵتە سێكوالر و توندڕەوەكانی پێشو لەو واڵتەدا‬ ‫پێشكەوتنی بەخۆوە بینیوە‪.‬‬ ‫زۆرێك لە بیرمەندانی بواری ئیسالمی سیاسی پێیان‬ ‫وایە هەر هێزێكی ئیسالمی بەشداری لە هەڵبژاردن‬ ‫كرد و بڕوای بە دیموكراسی هەبێت؛ ئەوە بە پۆست‪-‬‬ ‫ئیسالمیست ناوزەد دەكرێت‪ .‬ئۆلیڤەر ڕوا بیرمەندی‬ ‫سەردەم پێی وایە ئەو هێزە ئیسالمیانەی كە بڕوایان‬ ‫بە ئازادی و دیموكراسی و هەڵبژاردن هەیە؛ پۆست‪-‬‬ ‫ئیسالمیستن و ناتوانین بە هێزی ئیسالمی ناوزەدیان‬ ‫بكەین‪ .‬مۆدێلی توركیا و مالیزیا بە هەر پێوەرپێك‬ ‫وەربگرین شتگەلێكن لەم بابەتە‪ .‬ئیسالمیەكان بە‬ ‫هەڵبژاردن دێنە سەر دەسەاڵت و بڕوایان بە ئابووریی‬ ‫ئازاد هەیە و ئیش لەسەر بازرگانی دەكەن و تەواو‬ ‫بڕوایان بەوە هەیە كە هەموو هەوڵەكانیان بۆ دراوە‬ ‫دنیاییەكان سەرفدەكەن‪ .‬هەوڵدان بۆ گەشەكردنی واڵت‬ ‫و بازرگانی و هەڵبژاردن و خەباتی پارلەمانی هیچ نین‬ ‫جگە لە كۆمەڵە پێدراوێكی دنیایی و سێكوالر‪ .‬بە هەر‬ ‫پێودانگێگ وەریبگرین مۆدێلی حوكمڕانی ئیسالمییەكان‬ ‫لە مالیزیا و توركیا دوو مۆدێلی تــەواو جیاوازن‪.‬‬ ‫النی كەم ئەم دوو مۆدێلە تەواو جیاوازن لە مۆدێلی‬ ‫دەسەاڵتداری ئیسالمی لە تاڵیبان لە ئەفغانستان و‬ ‫تەنانەت دەسەاڵتی ئێستای ئیسالمییە شیعەكان لە‬ ‫ئێران‪ .‬ئەم دوو مۆدێلە لە دەسەاڵت كە گەشەكردنێكی‬ ‫باشی بە واڵتی خۆیان داوە؛ دەكرێت زیاتر پەرەی‬ ‫پێبدرێت‪ .‬ئەم مۆدێالنە دەیسەلمێنێت كە ئیسالم و‬ ‫دیموكراتی بەیەكەوە هەڵدەكەن‪ ،‬بە جیاواز لەو دیدە‬ ‫محافزكارەی ئیسالمی سیاسی لە كوردستان كە پێی‬ ‫وایە ئیسالم و دیموكراسی دوو چەمكی پێچەوانەی‬ ‫یەكترن و بەیەكەوە هەڵناكەن‪.‬‬

‫ماركسیزم‪ ،‬ئازادی و دەوڵەت‬ ‫میخایل باکونین‬ ‫و‪ :‬ئەرسەالن ئەردەاڵنی‬

‫جەماوەریی كرێكاریی نێو شارو‬ ‫گــونــدەكــانــە‪ ،‬بــەو كــەســانــەشــەوە‬ ‫كــە ســـەر بــە چینە بــااڵكــانــن و‬ ‫پەیوەندییان لەگەڵ ڕابردوی خۆیاندا‬ ‫چڕیوەو ئــارەزوو دەكــەن بچنە نێو‬ ‫جەماوەرو بەرنامەكەی بە تەواوی لە‬ ‫ئەستۆبگرن‪.‬‬ ‫ل ــێ ــرەدا دوو ڕێــگــەی جــیــاواز‬ ‫هەیە‪ .‬كۆمۆنیستەكان پێیان وایە‬ ‫ێ هــێــزی كــرێــكــار ڕێكبخەن‬ ‫دەبـــ ‌‬ ‫بــۆ ئـــەوەی دەســت بــەســەر هێزی‬ ‫سیاسی دەوڵەتدا بگرن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫سۆسیالیستە شــۆڕشــخــوازەكــان‬ ‫ئامانجیان تێكدانی دەوڵەتە‪ ،‬یان‬ ‫خــۆشــدوانــەتــر بڵێین‪ :‬ئامانجیان‬ ‫لەناوبردنی دەوڵەتە‪ .‬كۆمۆنیستەكان‬ ‫پاڵپشتی لە پرنسیپ و پەیڕەوكردنی‬ ‫دەسەاڵت دەكەن‪ ،‬بەاڵم سۆسیالیستە‬ ‫شۆڕشخوازەكان تەنها متمانەیان بە‬ ‫ئازادی هەیە‪ .‬هەردووكیان پاڵپشتی‬ ‫لە زانست دەكــەن كە لەسەریەتی‬ ‫ئەفسانە بكوژێت و باوەڕ بگۆڕێت‪،‬‬ ‫یەكەمیان ئـــارەزووی خۆسەپاندن‬ ‫دەكــات و دووهەمیان الیەنگرانی‬ ‫هەوڵی زۆر دەدەن بۆ باڵوكردنەوەی‪،‬‬ ‫بەچەشنێك كە مرۆڤە باوەڕدارەكان‬ ‫خۆیان ڕێكدەخەن و لە خــوارەوە‬ ‫بــۆ ســەر بەپێی بــەرژەوەنــدیــیــە‬ ‫ڕاســتــەقــیــنــەكــانــیــان خــۆكــردانــە‬ ‫یەكدەگرن‪ ،‬نــەك بەپێی پالنێكی‬ ‫پێشوەخت كــە لــەالیــەن بیرمەند‬ ‫گەلێكی بــااڵوە بەسەر جەماوەری‬ ‫نەزاندا سەپێنرابێت‪.‬‬ ‫شۆڕشخوازەكان‬ ‫سۆسیالیستە‬ ‫پێیان وایــە لە خواستی ڕەمەكی‬ ‫و پێویستییە ڕاستەقینەكانی‬ ‫جــەمــاوەردا لۆژیكێكی كــردەنــی و‬ ‫چاالكتر هەیە كــە گــەورەتــرە لە‬ ‫زیرەكی و ژیری سەرجەم خوێندەوارو‬ ‫پێشەواكانی مرۆڤایەتی‪ ،‬ئەوانەی كە‬ ‫لەپاش چەندین هــەوڵ نەیانتوانی‬ ‫بەختەوەری دابین بكەن و بێشەرمانە‬ ‫هــەر هــەوڵــدەدەن‪ .‬بەپێچەوانەوە‬ ‫سۆسیالستە شۆڕشخوازەكان پێیان‬ ‫وایــە مرۆڤایەتی زیــاد لەپێویست‬ ‫ڕێگەی بەخۆی داوە فەرمانڕەوایەتی‬ ‫بكات‪ ،‬هۆكاری نەهامەتیەكانیشی‬ ‫بەهۆی ئەم شێوە یان ئەو شێوە‬ ‫حكومەتەوە نییە‪ ،‬بەڵكو بەهۆی‬ ‫خودی چەمك و ڕاستی هەموو جۆرە‬ ‫حكومەتێكەوەیە‪ .‬بەكورتی ئەم‬ ‫ناكۆكیە بەتێپەڕبوونی مێژوو كەوتە‬ ‫نێوان ئــەو شێوە كۆمۆنیستیەی‬ ‫كــــە لــــەالیــــەن قــوتــابــخــانــەی‬ ‫ئەڵمانییەوە بەشێوەیەكی زانستی‬ ‫ڕێكخراو بەشێوەیەكی بەشەكی‬ ‫لــەالیــەن سۆسیالیستە ئینگلیزو‬ ‫لەئەستۆگیرا‪،‬‬ ‫ئەمریكیەكانەوە‬ ‫لەالیەكی تریش لەگەاڵ پرۆدۆنیزم‬ ‫(رێبازی سۆسیالیستی فەرەنسی‬ ‫پرۆدۆن) كە دواتر پێشخراو تا دوایین‬ ‫دەرئەنجامەكانی پاڵنراو لەالیەن‬ ‫پرۆلیتاریای دەوڵەتە التینیەكانەوە‬ ‫لەئەستۆگیرا‪ .‬هــەردووكــیــان لە‬ ‫ئەستۆگیران‪ ،‬هەتا دێتیش لەالیەن‬ ‫ویـــژدانـــی گــەالنــی ســاڤــی دژە‬ ‫سیاسەتەوە قبوڵدەكرێت‪.‬‬

‫من توێژەرێكی سەرەڕۆی ڕاستیم‪،‬‬ ‫نــەیــارێــكــی خوێنگەرمی دژ بەو‬ ‫فەنتازیا نەخۆشانەم كە حزبی ڕژێم‬ ‫بەكاریان دێنێت‪ ،‬حزبی ڕژێم لەپێناو‬ ‫بەكۆیلەكردنی جیهاندا‪ ،‬لەئێستا و‬ ‫لە ڕابردووشدا نوێنەری هەموو هێزە‬ ‫گەندەڵە ئایینیی و میتافیزیكیی‬ ‫و سیاسیی و یاسایی و ئابوریی‬ ‫و كۆمەاڵیەتییەكان بـــووە‪ .‬من‬ ‫پەڕگیرانە شەیدای ئازادیم‪ ،‬پێم وایە‬ ‫تاكە نێوەندێكە بۆ گەشەسەندنی‬ ‫ژیــری و شــكــۆداری و بەختەوەری‬ ‫مرۆیی‪ ،‬مەبەستم لەو «ئازادیە»‬ ‫فەرمییە ئەتككراوە نییە كە لەالیەن‬ ‫دەوڵەتەوە پێوانەكراوەو ڕێكخراوە‪،‬‬ ‫ئەو ئازادییە ساختەی بریتییە لە‬ ‫تایبەتمەندبوونی كەمینەیەك لەسەر‬ ‫بنەمای بەكۆیلەبوونی ئەوانی دی‪.‬‬ ‫مەبەستم لەو ئازادییە تاكەكەسییە‬ ‫سپڵە خۆپەرستە وەهمیەش نییە كە‬ ‫قوتابخانەكەی ڕۆسۆ و قوتابخانەكانی‬ ‫تری لیبراڵیزمی بۆرژوازی گەشەیان‬ ‫پــێــدا‪ ،‬كــە پێیان وایــە مافەكانی‬ ‫تاك لەهەمبەر مافەكانی دەوڵەتدا‬ ‫سنوردارە‪ ،‬كە ئەمەش سەرئەنجام‬ ‫دەبێتە هۆی سفربوونەوەی مافی‬ ‫تاكەكان‪.‬‬ ‫نــەخــێــر‪ ،‬مــەبــەســتــم ئ ــەو تاكە‬ ‫ئازادیەیە كە بە ڕاستی شایەنی ئەم‬ ‫ناوەیە‪ ،‬ئەو ئازادییەی لە پێشكەوتنی‬ ‫تـــەواوی هێزە ماتریاڵی و هزری‬ ‫و ئاكاریەكاندایە‪ ،‬كە وەك هێزی‬ ‫شاراوە لەنێو هەموو تاكێكدا خۆی‬ ‫حەشارداوە‪ .‬مەبەستم ئەو ئازادیەیە‬ ‫كە دان بە هیچ بەربەستێكدا نانێت‬ ‫ئەوانە نەبێت كە لە خودی یاسای‬ ‫سروشتی مرۆییماندا هەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كتومت بــەمــانــای ئـــەوە دێــت كە‬ ‫هیچ بەربەستێك نییە‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫یاسایانە لــەالیــەن یاسادانەرێكی‬ ‫دەرەكییەوە بەسەرماندا ناسەپێنرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو لەناو خۆماندایە‪ ،‬یاساگەلێكی‬ ‫خۆڕسكن و بنەمای ڕاستەقینەی‬ ‫بوونی ماتریاڵی و هزری و ئاكارییمان‬ ‫پێكدێنن‪ ،‬بۆیە لەبری ئەوەی وەك‬ ‫ێ وەك‬ ‫بــەربــەســت بیبینین‪ ،‬دەبــ ‌‬ ‫مەرجی ڕاستی و هۆكاری كــارای‬ ‫ئازادییمان تەماشای بكەین‪.‬‬ ‫مــن مەبەستم ئــازادیــی هەموو‬ ‫تاكێكە كە دور لە لەكاركەوتنی لە‬ ‫سنوری ئازادیی كەسانی دی پاڵپشتی‬ ‫بەدەستدێنێت و بـــەرەو ناكۆتا‬ ‫دەكشێت‪ ،‬ئازادی بێسنوری هەموو و كۆمەاڵیەتی هەیە‪ ،‬چونكە دەزانم كەرتەكان‪ ،‬نەك لەژێر كارتێكردنێكی بەكۆمەڵی هــەمــوو ئــامــرازەكــانــی‬ ‫ێ ئــەم یەكسانییە‪ ،‬ئ ــازادی و بااڵدەست و ساالری دەوڵەتدا‪.‬‬ ‫تاكێك لە ڕێگەی ئازادی هەموانەوە‪ ،‬بەب ‌‬ ‫كــــار‪ ،‬بــەســەر هــەمــوو تاكێكدا‬ ‫ئــازادی لە ڕێگەی سۆلیدارێتیەوە‪ ،‬دادپــــەروەری و شكۆی مــرۆیــی و‬ ‫ئەم خاڵەیە كە سۆسیالیستەكان دەسەپێنێت‪ .‬تەنها كۆمۆنیستەكانن‬ ‫ئــازادی لە ڕێگەی یەكسانییەوە‪ .‬چاكەكاری و تاكی چاك و پێشكەوتنی یــان هـــــەرەوەزە شۆڕشگێڕەكان كە پێیان وایە دەتوانن ئەم كارە‬ ‫مەبەستم لەو ئازادیەیە كە بەسەر گەالن‪ ،‬كۆمەڵێك درۆی گــەورەن و لــە كۆمۆنیستە پــاوانــخــوازەكــان بەدیبێنن لە ڕێگەی پێشخستن و‬ ‫هێزی ئاژەڵی و پرنسیپی دەسەاڵتدا هیچی تر‪ .‬بەاڵم من لەبەر ئەوەی جــیــادەكــاتــەوە كــە پاڵپشتی لە ڕێكخستنی هێزی سیاسی چینی‬ ‫ســـەردەكـــەوێـــت‪ ،‬ئـــەو پرنسیپی لە هەموو هەلومەرجێكدا الیەنگری دەستپێشخەری ڕەهـــای دەوڵــەت كرێكارەوە‪ ،‬بەتایبەتی پرۆلیتاریای‬ ‫دەسەاڵتەی كە تەنها گوزارشتێكی ئازادیم‪ ،‬كە ئەوەش مەرجی یەكەمی دەكــەن‪ .‬ئامانجی ئەوانیش هەمان شارەكان و بەهاوكاری بۆرژوازیەتی‬ ‫ئایدیااڵنە لەم هێزە ئاژەڵییە دەكات؛ مرۆڤبوونە‪ ،‬پێم وایە دەب ‌‬ ‫ێ ئازادی ئامانجە‪ ،‬چونكە هەموو حزبێك ڕادیكاڵ؛ لەكاتێكدا سۆسیالیستە‬ ‫دەكەن‬ ‫ئەوە‬ ‫ئــارەزووی‬ ‫یەك‬ ‫وەك‬ ‫لە‬ ‫دامەزرێنێت‪،‬‬ ‫مەبەستم لــەو ئازادیەیە كە پاش لە جیهاندا خۆی‬ ‫شۆڕشخوازەكان كە لــەدژی گشت‬ ‫ئــەوەی سەرجەم بتە ئاسمانی و ڕێگەی ڕێكخستنەوەی خۆكردی كارو سیستەمێكی كــۆمــەاڵیــەتــی نو ‌‬ ‫ێ هاوپەیمانێتی و هاوبەشییەكی‬ ‫زەمینیەكان دوردەخاتەوە‪ ،‬جیهانێكی خاوەندارێتی بەكۆمەڵی ئەو كۆمەڵە دامــەزرێــنــن كــە تەنها پشتی بە گوماناویین‪ ،‬بەپێچەوانەوە پێیان‬ ‫سەرچاوە ئەم وتارە بە زمانی عەرەبی‪:‬‬ ‫نوێی پێكەوەیی مــرۆیــی بەسەر بەرهەمهێنەرانەی بەشێوەیەكی ئازاد ڕێكخستنی كاری بەكۆمەڵ بەستووە‪ ،‬وایە ئەم ئامانجە تەنها لە ڕێگەی‬ ‫‪h t t p : / / w w w . a h e w a r.‬‬ ‫پاشماوەو خاشاكی گشت پەرستگاو لەنێو كەرتەكاندا یەكدەگرن و خۆیان سیستەمێك كە بەهێزێكی ڕەها پێشخستن و ڕێكخستنی نەك هێزی ‪o r g / d e b a t / s h o w . a r t .‬‬ ‫دەوڵەتەكانەوە دادەمەزرێنێت‪.‬‬ ‫‪asp?aid=143910‬‬ ‫ڕێــكــدەخــەن‪ ،‬هــەروەهــا لە ڕێگەی هەلومەرجی ئابوریی یەكسان بۆ سیاسی؛ بەڵكو هێزی كۆمەاڵیەتی‬ ‫من بــڕوام بە یەكسانیی ئابوری یەكگرتنەوەیەكی یەكسان و خۆكردی هــەمــوان و دەستبەسەرداگرتنی دەكــرێــت كــە لـــەدژی سیاسەتی‬

‫من بڕوام بە یەكسانیی ئابوری و كۆمەاڵیەتی‬ ‫ێ ئەم یەكسانییە‪،‬‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە دەزانم بەب ‌‬ ‫ئازادی و دادپەروەری و شكۆی مرۆیی و‬ ‫چاكەكاری و تاكی چاك و پێشكەوتنی گەالن‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك درۆی گەورەن و هیچی تر‬

‫مەبەست لە ئازادی ئەوەیە کە بەسەر هێزی ئاژەڵی و پرنسیپی دەسەاڵتدا‬ ‫سەردەكەوێت‪ ،‬ئەو پرنسیپی دەسەاڵتەی كە تەنها گوزارشتێكی ئایدیااڵنە لەم‬ ‫هێزە ئاژەڵییە دەكات؛ مەبەستم لەو ئازادیەیە كە پاش ئەوەی سەرجەم بتە‬ ‫ئاسمانی و زەمینیەكان دوردەخاتەوە‪ ،‬جیهانێكی نوێی پێكەوەیی مرۆیی بەسەر‬ ‫پاشماوەو خاشاكی گشت پەرستگاو دەوڵەتەكانەوە دادەمەزرێنێت‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )272‬دوشةممة ‪2015/11/16‬‬

‫کێشەی سەلماندنی تۆمەتی ناپاکیی هاوسەرگیری لە یاسای ئیسالمیدا‬ ‫ئایا مەرجی چوار شاهید یان «لیعان»‪ ،‬دەبێتە ڕێگەچارەیەکی یاسایی گونجاو؟‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫کــاتــێــک ئــیــســامــیــەکــان دروشـــمـــی‬ ‫جێبەجێ‌کردنی شەریعەت بەرز دەکەنەوە و‬ ‫دەیکەنە پرۆژە و وەکو ڕێگەی چارەسەری‬ ‫کێشەکانی کۆمەڵگا بانگەشەی بۆ دەکەن‪،‬‬ ‫و ناسنامە و جەوهەری مرۆڤ و کۆمەڵگا‬ ‫دەبــەســتــنــەوە بــە جــێــبــەجــێ‌‌کــردنــی ئــەو‬ ‫شەریعەتەوە‪ ،‬و پرۆژەیان هەیە بۆ دانانی‬ ‫شەریعەت لەجێی یاسا یان گونجاندنی یاسا‬ ‫لەگەڵ شەریعەت‪ ،‬و داوا دەکەن شەریعەت‬ ‫سەرچاوەی سەرەکیی یاسادانان بێت؛ ئێمەش‬ ‫بۆمان هەیە دانە‪-‬دانەی بەند و یاساکانی ئەو‬ ‫شەریعەتە بپشکنین و بــەراوردی بکەین بە‬ ‫یاسای نوێ و بنەماکانی کۆمەڵگای مەدەنیی‬ ‫هاوچەرخ و مافەکانی مرۆڤ‪ .‬خۆ ئەگەر ئەوان‬ ‫بەو شێوەیە بانگەشەی بۆ نەکەن و شەریعەت‬ ‫بە بەدیل و جێگرەوە و باشتر لە یاسای نوێ‬ ‫نەزانن؛ ئێمەش هیچ موناسەبەتێک نادۆزینەوە‬ ‫بۆ ڕەخنەگرتن لە کۆمەڵێک یاسای کۆن لە‬ ‫کۆمەڵگایەکی ڕابردودا‪.‬‬ ‫نیشانەیەکی جــوێــکــەرەوەی یــاســای‬ ‫ئیسالمی؛ ئەمەیە کە پەیوەندیی سێکسیی‬ ‫ئــازاد و بــەدەر لە هاوسەرگیری بە تاوان‬ ‫(نەک تەنها «گوناهـ» ێکی ئایینی کە بە‬ ‫«زینا» ناودەبرێت) دادەنێت و سزای بۆ‬ ‫دان ــاوە‪ .‬جا یاساکە وایــە ئەگەر کەسەکە‬ ‫پێشتر هاوسەرگیریی نەکردبو؛ ئەوە تەنها‬ ‫سەد شەلالقی لێ دەدرێت‪ ،‬بە دەقی قورئان‪:‬‬ ‫«الزا ِن َي ُة َو َّ‬ ‫َّ‬ ‫اج ِلدُوا ُك َّل َو ِاح ٍد ِم ْن ُه َما ِما َئ َة‬ ‫الزا ِني؛ َف ْ‬ ‫َج ْل َد ٍة» (النور‪[ )2 :‬دوایی دەقی حەدیثیش‬ ‫دورخستنەوەی ساڵێکیشی زیاد کردوە بۆ‬ ‫سزاکە]‪ .‬ئەگەریش پێشتر هاوسەرگیریی‬ ‫کــردبــو؛ ئــەوا ســزاکــەی لە ئیسالمدا (کە‬ ‫کۆدەنگی «إجــمــاع» ی لــەســەرە) بریتیە‬ ‫لە کوشتن بە بــەردبــاران! هەرچەند ئەمە‬ ‫کەسێکیش دەگرێتەوە کە پێشتر هاوسەری‬ ‫بوبێت و ئێستە هاوسەری نەمابێت (کە‬ ‫ئەمە نابێتە ناپاکی لە هاوسەر‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ئیسالمدا وەکو ناپاکی لە هاوسەر مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ دەکــرێــت‪ ،‬ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫پێناسە فیقهیەکەی «إحصان»)‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫شێوەیەکی بنەڕەتی بۆ ئەوانەیە کە ناپاکیی‬ ‫هاوسەری «خیانة زوجیة» دەکەن‪ .‬ناپاکی‬ ‫لە هاوسەر؛ ناپاکییەکە کە مرۆڤ ناتوانێت‬ ‫لەگەڵی هەڵ‌بکات و قبوڵی بکات (و ئەمە‬ ‫لە بنەڕەتدا غەریزەییە‪ ،‬ئەگەرچی شێوازی‬

‫خەسرەو مەحمود‬ ‫ئەفسانە بەڕادەیەك كاری كردۆتە سەر‬ ‫مرۆڤەكان كە تەنانەت كۆنترۆڵی بزوتنەوە‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و سیاسیەكانیشی كردوە‪،‬و بۆتە‬ ‫هــۆی بنیاتنان‌و ئاراستەكردنی كەلتورە‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و ئایدیا سیاسییەكان‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەش كە كەلتوری كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی‪،‬‬ ‫لەكۆمەڵگە دواكەوتوەكانیشدا بەشێوەیەكی‬ ‫تــایــبــەت‪ ،‬لــەســەر بــنــەمــای نــالــۆژیــكـی‌و‬ ‫نابابەتیی دامـــــەزراون‪‌،‬و هــەسـت‌و ســۆزو‬ ‫پاڵنەری نائەقاڵنیی دەیانبەن بەڕێوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەشێوەیەكی سروشتی نەك هەر لە ئەفسانەو‬ ‫بیروباوەڕو مەیلی خورافی نزیكدەبنەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بەئاشكرا پشت بە چەندین ئەفسانەی‬ ‫جیاوازو جۆربەجۆر دەبەستن‪ ،‬بەاڵم بێگومان‬ ‫ئەمجۆرە ئەفسانانە هەندێكیان ئەفسانەی‬ ‫نوێی داهێنران‪‌،‬و هەندێكی دیكەشیان هەر‬ ‫ئەفسانە كۆنەكانن‪ ،‬بــەاڵم بەجۆرێك لە‬ ‫دەستكاریكردن‌و گۆڕانگاریەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی بۆتە هۆی كۆكردنەوەی ئەم دوانە‬ ‫بەیەكتر (واتــە ئەفسانەو ئایدیبۆلۆژیا)‪،‬‬ ‫زاڵبونی سۆزو نائەقاڵنیبونە لە هەردوكیاندا‪،‬‬ ‫ســەبــارەت بە ئایدۆلۆژیاكان ئــەوا عاتیفە‬ ‫سیفەتی هاوبەشی نێوان هەمویانە «سەرجەم‬ ‫ئایدیۆلۆژیاكان لەیەك شتدا لێكچون كە‬ ‫بریتیە لە شــێــوازە ســۆزگــەراكــەیــان‌و ئەو‬ ‫جــۆرە سروشتەیان كە جوڵێنەری ئەقڵی‬ ‫جــەمــاوەرە»(‪ )1‬كەواتە سۆز لێرەدا ئەقڵ‬ ‫ئاراستە دەكــات‪ ،‬هەر جۆرە ئایدیایەكیش‬ ‫عاتیفە بەڕێوەی ببات‪ ،‬سەلماندنی لەڕوی‬ ‫زانستیی‌و بابەتییەوە كارێكی ئاسان نییە «‬ ‫ئایدیۆلۆژیا بە شێوەیەكی گشتی گوزارشت‬

‫کاردنەوە لە بەرامبەریدا کاریگەریی کولتوری‬ ‫تێدایە)‪ ،‬بۆیە کاریگەریی نەرێنیی لەسەر‬ ‫خێزان و کۆمەڵگا دەبێت و دەتوانێت خێزان و‬ ‫پەیوەندیە کۆمەاڵیەتیەکان هەڵ‌بوەشێنێتەوە‪،‬‬ ‫لە یاسایشدا سزا هەیە بۆ ناپاکیی هاوسەری‬ ‫و بــۆ پــەیــوەنــدیــی سێکسیی کەسێکی‬ ‫بێ‌هاوسەریش لەگەڵ کەسێک هاوسەردار‪.‬‬ ‫بۆیە ئێمەش وتارەکەمان تەرخان دەکەین بۆ‬ ‫ناپاکیی هاوسەری و سزاکەی و سەلماندنی‬ ‫تۆمەتێکی وەها لە ئیسالمدا‪.‬‬ ‫ئەمەی لە شەریعەتی ئیسالمیدا هەیە لە‬ ‫گەلێک الیەنەوە جیاوازە لە یاسای نوێ‪:‬‬ ‫سزای هاوسەردار؛ دەگاتە کوشتن‪ ،‬ئەوەش بە‬ ‫بەردباران کە سزایەکی کۆمەڵگا بەراییەکانە‬ ‫و تەواو دورە لە سروشتی یاسایەکی نوێ‬ ‫و مەدەنی‪ .‬جگە لەوەش یاسا ئیسالمیەکە‬ ‫تەنها هاوسەردار ناگرێتەوە بەڵکو کەسێکیش‬ ‫دەگرێتەوە کە پێشتر لە ژیانیدا بۆ جارێکیش‬ ‫و بۆ یەک شەویش هاوسەری بوبێت! الیەنێک‬ ‫لە هەموی گرنگتر کە دەمەوێت لەم کۆلکە‬ ‫وتـــارەدا سەرنجی بۆ ڕابکێشم؛ شێوازی‬ ‫سەلماندنی تۆمەتەکەیە‪ :‬ئێستە دادگــا و‬ ‫یاسای نوێ شێوازی سەرکەوتوی خۆیی هەیە‬ ‫بۆ سەلماندنی تۆمەتی ناپاکیی هاوسەری‪:‬‬ ‫گرتن لەسەر جێگا یان لە کاتی ئەنجامدانی‬ ‫کـــردارەکـــەدا یــان لــە بــارودۆخــێــکــدا کە‬ ‫پەیوەندییەکی لەو شێوەیە دەیسازێنێت‪ ،‬یان‬ ‫دان‌پێدانان‪ ،‬شایەتیی شاهیدەکان‪ ،‬پشکنینی‬ ‫تایبەتی بــۆ زانینی ڕودانـــی پەیوەندیی‬ ‫سێکسی‪ ..‬ئەگەر بە یەکێک لەم شێوازانە‬ ‫نەسەلمێنرا؛ ئیتر یاسا سزای بۆ نیە و نابێتە‬ ‫تاوانێک بەپێی یاسا‪ .‬بێ گومان لە یاسای‬ ‫ئیسالمییشدا بە هەمان شێوە «گرتن لەسەر‬ ‫جێگا» و «دان‌پێدانانی تۆمەتبار» دو بەڵگەی‬ ‫خێرا و کاران‪ .‬لە یاسای نوێیشدا شایەتیدانی‬ ‫شاهێد بەڵگەیەکی پشت‌پێ‌بەسراوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەم بەڵگە و شێوازی سەلماندنانەدا جیاوازی‬ ‫هەیە لەنێوان یاسای ئیسالمی و یاسای نوێ‪..‬‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬لە شەریعەتدا بۆ گرتن لەسەر جێگا‬ ‫و شایەتیی شاهیدەکان ئەوە کراوە بە مەرج‬ ‫کە دەبێت کەسەکە بەسەر کارەکەوە و کاتی‬ ‫سێکسکردندا بەڕونی ببینرێت! لە ئیسالمدا‬ ‫یاساکە وایە کە دەبێت وەکو قەڵەمی کل چۆن‬ ‫دەچێت بە کلداندا؛ ئاوا ئەو سێکسە ببینرێت!‬ ‫کە لە یاسادا ئەمە مەرج نیە و ئەگەر کەسەکە‬ ‫لە بارودۆخێکدا بینرا کە گومانی نەهێشتەوە‬ ‫لە بونی پەیوەندییەکی سێکسی (وەکــو‬ ‫ئەوەی هەردوکیان لەسەر یەک جێگا بن‪ ،‬یان‬

‫لە ژورێکدا بن و هەندێک جل‌وبەرگی خۆیان‬ ‫دانابێت و کاتی چون بەسەریاندا بپەشۆکێن)؛‬ ‫ئیتر بەسە بۆ ئەوەی بە حاڵەتی «تلبس»‬ ‫بە تاوانەکەوە دابنرێت یان شایەتییان لەسەر‬ ‫بدرێت‪ .‬جیاوازییەکی تری شەریعەت و یاسا‬ ‫ژمارە و جۆری شاهیدەکانە‪ ،‬بۆ نمونە‪ :‬لە‬ ‫ئیسالمدا مەرجە شاهیدەکان چوار بن‪ ،‬بە‬ ‫دەقی قورئان‪« :‬ب َِأ ْر َب َع ِة ُش َهدَا َء» (النور‪،)4 :‬‬ ‫و ئەم چوارە دەبێت بە چاوی خۆیان کردارە‬ ‫سێکسیەکە ببینن! و نابێت یەکێکیشیان‬ ‫گومانی هەبێت لـــەوەی بــە چــاوی خۆی‬ ‫بینیویەتی! ئینجا ئەمەش بەڕاستی شتێکی‬ ‫دەگمەنە و زەحمەتە شتی وا هەڵ‌بکەوێت ژن‬ ‫و پیاوێک سێکس بکەن و چــوار کەس لە‬ ‫نزیکەوە بیبینن! جا ئەمە دەبێتە کێشەیەکی‬ ‫جیددی لە دادگادا‪ :‬پیاوێک سێ شاهیدی هەیە‬

‫و تۆمەتبارکردنی نــاڕەوا‪ ،‬بەتایبەتی کە لە‬ ‫حاڵەتی هاوسەرداریدا لە یاسا ئیسالمیەکەدا‬ ‫دەبێتە کێشەی مردن و ژیان‪ ..‬بەاڵم بەڕاستی‬ ‫ئەو هەمو مەرجەش کارێک دەکەن شایەتیی‬ ‫شایەت بەڵگەیەک و ڕێگەیەکی واقیعی‬ ‫نەبێت‪ ،‬چونکە ئەوە لە هەندێک حاڵەتی زۆر‬ ‫دەگمەندا دێتە جێ‪ .‬و ئەمە دەیسەلمێنێت‬ ‫کە سزا ئیسالمیەکە لەسەر خودی کردارە‬ ‫سێکسیەکەیە نەک لەسەر ناپاکیی هاوسەری‪.‬‬ ‫ئینجا لە زۆر حاڵەتدا قسەی شایەتی چوارەم‬ ‫دەتوانێت کێشەکە بە الیەکدا بخات‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە‪ :‬ئەگەر بڵێت‪ :‬وا بزانم وا بو‪ ،‬یان‬ ‫دودڵیی پێشان‌دا‪ ،‬یان وتی بە چاوی خۆم‬ ‫و لە نزیکەوە نەمبینین؛ ئیتر شایەتەکان‬ ‫وەکو تاوانبار سزا دەدرێن و ئەوەی ناپاکیی‬ ‫هاوسەریی کــردوە؛ بـێ‌تــاوان دەردەچــێــت!‬

‫حاکیمیشدا هاتوە)‪.‬‬ ‫یاسا ئیسالمیەکەی پەیوەست بە شایەتی‬ ‫لــەســەر «زیــنــا» کێشەی تریشی هەیە‪،‬‬ ‫وەکو ئەوەی لە ئیسالمدا (بەپێی زۆرینەی‬ ‫ڕێبازەکان) ئەو چــوار شاهیدە ـ جگە لە‬ ‫مەرجی «عــەدالــەت» ـ مەرجە پیاو بن!‬ ‫لەم بابەتەدا شایەتی لە ژن وەرناگیرێت!‬ ‫هەروەها بەالی زۆرینەی ڕێبازەکانەوە ناکرێت‬ ‫ئەو چوار شاهیدە یەکێکیان مێردی ژنەکە‬ ‫خــۆی بێت‪ .‬هــەروەهــا مەرجی ئیسالمیش‬ ‫بۆ شایەت هەیە‪ ،‬ئیتر بەالی هەمو ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکانەوە شایەتیی نا‪-‬موسوڵمانێک‬ ‫بەسەر موسوڵمانێکەوە وەرناگیرێت (لە‬ ‫بابەتی وەسێتی کەسێکدا نەبێت کە سەفەر‬ ‫دەکات کە ئەمە بەالی زۆربەی ڕێبازەکانەوە‬ ‫وەردەگیرێت)‪.‬‬

‫یاسای ئیسالمی «ئیغتیصاب» ناناسێت‪ ،‬و‬ ‫قوربانیەکە مادام ناتوانێت چوار شایەت ئامادە‬ ‫بکات خۆی تاوانبار دەردەچێت‬ ‫لەسەر ئەوەی ژنەکەی ناپاکیی لێ کردوە؛‬ ‫ئەگەر ئەم سێ شاهیدە بچنە دادگایەکی‬ ‫ئیسالمی و شایەتیەکەی خۆیان بدەن؛ مادەم‬ ‫شاهیدی چــوارەم نیە؛ هەر سێکیان یەکی‬ ‫هەشتا شەلالقی بۆ تەواو دەکرێت و ئیتر بۆ‬ ‫هەتاهەتایەش شاهیدیی لێ قبوڵ ناکرێت! [بە‬ ‫دەقی قورئان‪َ « :‬والَّذِينَ َي ْر ُمونَ ْ ُ ْ‬ ‫ال َص َن ِ‬ ‫ات ُث َّم َ ْل‬ ‫ني َج ْل َد ًة‪َ ،‬ولَ‬ ‫اج ِلدُو ُه ْم َ َثا ِن َ‬ ‫َي ْأ ُتوا ب َِأ ْر َب َع ِة ُش َهدَا َء؛ َف ْ‬ ‫َت ْق َبلُوا َُل ْم َش َها َد ًة َأ َبدًا» (النور‪ ،])4 :‬بە تاوانی‬ ‫«تۆمەتبارکردن بە زینا» کە لە ئیسالمدا‬ ‫پێی دەوتــرێــت «قــــەذف»‪ .‬هەتا ئەگەر‬ ‫شاهیدی چوارەمیش هەبو بەاڵم بە چاوی‬ ‫خۆی سێکس‌کردنەکەی نەبینیبو (بۆ نمونە‪:‬‬ ‫تەنها لە دورەوە ئەو دو کەسەی لە جێگای‬ ‫خەوتندا بینیبو و جوڵەجوڵیشیانی لێ دیار‬ ‫بو!)؛ هێشتا ئەم چوار شاهیدە بە تۆمەتبارکەر‬ ‫«قاذف» دادەنرێن و هەر یەکەیان هەشتا‬ ‫شەلالقەکەی لێ دەدرێــت‪ .‬ڕاستە شتێكی‬ ‫باشە کە ڕێگەی تۆمەتبارکردن بە پەیوەندیی‬ ‫سێکسیی نادروست لە ئیسالمدا قورس کراوە‬ ‫و ئەمە ڕێ‌وشوێنێکە بۆ ڕێ‌گرتن لە بوختان‬

‫ئەمە لە مێژوی ئیسالمدا نمونەیشی هەیە‪:‬‬ ‫سەرچاوە ئیسالمیەکان دەگێڕنەوە؛ کاتێک‬ ‫چــوار شایەت کۆ بــونــەوە کە شایەتییان‬ ‫دەدا کە (موغیرەی کــوڕی شوعبە) ـ کە‬ ‫صهحابییەک و سەرمایەدار و دەسەاڵتدارێکی‬ ‫سەردەمی عومەر بو و جێی پەسەندکردنی‬ ‫ئەو بو‪ ،‬و نزیکەی ‪ ٨٠‬ژنی لە ژیانی خۆیدا‬ ‫هێنابو ـ لەگەڵ (ئوم جەمیل) ناوێکدا «زینا»‬ ‫یان کردوە‪ .‬کاتێک سەرە هاتە سەر شایەتی‬ ‫چوارەم کە شایەتیی خۆی بدات؛ عومەر بە‬ ‫جۆرێک تێی‌گەیاند کە موغیرە بپەڕێنێتەوە و‬ ‫شایەتی نەدات‪ ،‬ئیتر کابرا گومانی دەربڕی‬ ‫لەوەی بە چاوی خۆی بینیبێتی‪ ،‬بەاڵم وتی‬ ‫گوێم لە دەنگ و جوڵەجوڵیان بوە و القی‬ ‫ژنەکەی بەسەر شانی موغیرەوە بینیوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫لەوە زیاتری نەبینیوە! ئیتر عومەر گەشایەوە‬ ‫و شایەتیەکەی بە ناتەواو دانــا و هەشتا‬ ‫شەلالقی لەو سێ کەسە دا کە شایەتیی‬ ‫«تــــەواو» یــان دابـــو! و (مــوغــیــرە) یش‬ ‫بەسەربەرزی بۆی دەرچو! (ئەم هەواڵە وەکو‬ ‫«حەدیث» ێک لە کتێبی «موستەدڕەک» ی‬

‫بەشێکی تری یاسا ئیسالمیەکە؛ ئەمەیە کە‬ ‫لە فیقهی ئیسالمیدا بە «لعان» (لیعان) ناو‬ ‫دەبرێت‪ .‬ئەویش بەم شێوەیەیە کە پیاوێک‬ ‫ژنی خۆیی لە ناپاکی‌کردندا گرتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر خۆی ئاگادار بوە و چوار شایەتەکەی‬ ‫نیە‪ ،‬لەم حاڵەتەدا یاسا ئیسالمیەکە وایە کە‬ ‫دەبێت ئەم پیاوە لەجیاتیی چوار شایەتەکە‬ ‫چــوار جار خوا بە شایەت بگرێت کە ئەو‬ ‫ڕاســت دەکــات و قسەکەی ڕاستەو جاری‬ ‫پێنجەمیش سوێند بخوات کە بەر نەفرەتی‬ ‫خوا بکەوێت ئەگەر درۆ بکات‪ ،‬بە دەقی‬ ‫قورئان‪َ « :‬والَّذِينَ َي ْر ُمونَ َأ ْز َو َاج ُه ْم َو َ ْل َي ُك ْن َُل ْم‬ ‫َات‬ ‫ُش َهدَا ُء إَِّل َأ ْن ُف ُس ُه ْم؛ َف َش َها َد ُة َأ َح ِد ِه ْم َأ ْر َب ُع َش َهاد ٍ‬ ‫ني‪َ ،‬و ْ َ‬ ‫الصا ِد ِق َ‬ ‫الا ِم َس ُة َأ َّن َل ْع َنتَ َّ ِ‬ ‫ب َّ ِ‬ ‫الل‬ ‫ِالل ِإنَّ ُه َ ِلنَ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َع َل ْي ِه إ ِْن كانَ ِمنَ الكا ِذ ِب َ‬ ‫ني» (النور‪.)7 ،6 :‬‬ ‫ئینجا هەر بەپێی دەقــی قورئان ئەو ژنە‬ ‫دەتوانێت تۆمەتەکە لەسەر خۆی البدات و لە‬ ‫سزا لە خۆی دور بخاتەوە بەوەی چوار جار‬ ‫خوا بە شایەت بگرێت کە پیاوەکەی ڕاست‬ ‫ناکات و پێنجەم جاریش بڵێت بەر توڕەیی‬ ‫خوا بکەوێت ئەگەر ئەو پیاوەی ڕاست بکات‪:‬‬

‫ئەفسانەو ئایدیۆلۆژیا‬

‫لە ئایدیاگەلێك دەكات كە زانستی بابەتیی‬ ‫دەستەوەستانە لــە بەڵگە هێنانەوە بۆ‬ ‫حەقیقەت‌و شەرعیەتەكەی‪ ،‬بەاڵم هێزی ئەم‬ ‫ئایدیایانە لەمیانی ریتمە سۆزگەراكانیانەوە‬ ‫دەردەكــــــەون‪ ،‬ه ــەروەه ــا لــەرێــگــەی ئــەو‬ ‫تەكتیكەیانەوە كە بزوێنەری جەماوەرە‪‌،‬و‬ ‫لەگەڵ ئەو روداوە كۆمەاڵیەتیەدا دەسازێت‬ ‫كە مەبەستیەتی ئەنجامی بــدات»(‪ )2‬هەر‬ ‫چەندە ئایدیۆلۆژیاكان بۆخۆیان بانگەشەی‬ ‫ئەقاڵنیبون دەكـــەن ب ــەاڵم هەرچییەك‌و‬ ‫هەرچۆنێك بن ناچاری ئاراستە وەرگرتن‬ ‫بەرەو مەیلی ئایینی‌و ئەفسانەیی دەبن «كۆی‬ ‫ئەو ئایدیۆلۆژیا هاوچەرخانەی بەشێوەیەكی‬ ‫فراوان باڵوبونەتەوە‪ ،‬خۆیانیان بینیوەتەوە كە‬ ‫لە تیۆرێكی ئەقاڵنیەوە بۆ ئاین وەرچەرخاون‬ ‫لە سروت‌و زمان‌و گوتەزاكانیاندا‪ .‬ماركسیزم‪،‬‬ ‫كەبەشێوەیەكی رەها دژ بە هەمو ئایدیایەكە‬ ‫لەسەر پیرۆزی وەستابێت‪ -‬نمونەیەكی زۆر‬ ‫رونــمــان دەخــاتــە بــەردەســت ســەبــارەت بە‬ ‫وەرچەرخانی تیۆرێكی عەلمانیی‌و زانستیانە بۆ‬ ‫مەنزومەیەكی بیروباوەڕ كە بەر لە هەرشتێكی‬ ‫دیكە لە ئاینەوە نزیكە‪ ،‬لەو روانگەیەوە كە‬ ‫گوتەزاكانی ئایدیۆلۆژیا دەاللەتێكی تەواو‬ ‫ئایینی لەزەینی شوێنكەوتوان‌و ئەو كەسانەدا‬ ‫بەدەستدەهێنن كە بڕوایان پێیەتی»(‪.)3‬‬ ‫مایەی سەرنجە كە پاڵەوانی سیاسی لەالی‬ ‫جەماوەر كتومت وەك خودا مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫دەكرێت‪ ،‬كە ئەمەش سیمایەكی ئاشكرای‬ ‫ســەركــردە سیاسییە ئایدیۆلۆژییەكانە‪،‬‬ ‫لێرەدایە كە گۆستاف لۆبۆن دەڵێت «ئەو‬ ‫پاڵەوانەی جەماوەر چەپڵەی بۆ لێدەدات‬ ‫لــەالی ئەو جــەمــاوەرە بەراستیی خواوەند‬ ‫دەنوێنێت‪ .‬ناپلیۆنیش بۆ ماوەی پانزە ساڵ‬

‫ئەمەی نواند‪ .‬بەخوداكردنی هیچ كەسێكیش‬ ‫هاوشێوەی بەخوداكردنی ئەو روینەداوە‪.‬‬ ‫هەرگیز روینەداوە پەرستراوێك بەم ئاسانییە‬ ‫خەڵكی بۆ مەرگ رەوانــە بكات وەكئەوەی‬ ‫ئەو كــردی‪ .‬لەو روەوە كە خواوەندەكانی‬ ‫نەیانتوانی‬ ‫مەسیحیەت‬ ‫بتپەرستیی‌و‬ ‫هەژمونێكی رەها بەسەر خەڵكیدا پیادە بكەن‬ ‫پتر لەوەی كە ناپلیۆن كردی»(‪.)4‬‬ ‫كەواتە ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬هاوشیوەی ئەفسانە‪،‬‬ ‫قابیلی مشتومڕ یان رەتكردنەوە نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێت هەمیشە وەك حەقیقەتی رەهاو راستیی‬ ‫بابەتیی بۆی بڕوانرێت «هەر ئایدیۆلۆژیایەك‪،‬‬ ‫وەك بینیمان‪ ،‬بریتییە لە مەنزومەیەك یان‬ ‫كۆمەڵێكی یەكانگیر بەشێوەیەكی رێژەیی‬ ‫لەپرەنسیپ‌و ئایدیاو بیروباوەڕگەلێك‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەش كە ئەم پرەنسیپ‌و ئایدیاو بیروباوەڕانە‬ ‫وەزیفە كۆمەاڵیەتیەكەی خۆیان بەجێبهێنن‬ ‫پێویستە لە زەینی شوێنكەوتوانیدا بەهای‬ ‫حەقیقەت وەربــگــرن‪ .‬دەبێت وەهــا بۆیان‬ ‫بڕوانن وەكئەوەی كە وێناكردنێكی دروست‬ ‫یــان راستەقینە بۆ واقیع لەخۆ دەگــرن‪،‬‬ ‫وێناكردنێكی دروســت یان راستگۆیانە بۆ‬ ‫ئەوەی هەیەو ئەوەش كە پێویستە لەواقیعدا‬ ‫ببێت»(‪ )5‬ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬بەبێ‌ نكوڵیكردن‬ ‫لەخۆی‪ ،‬ناتوانێت لەگەڵ ئەقڵدا تەماهی بكات‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی لەسروشتی رەسەنی خۆیدا لە‬ ‫جیهانی بیروباوەڕی ئیمانییە‪ .‬ئەقڵیش بەب ‌ێ‬ ‫نەفیكردنی خۆی‪ ،‬ناتوانێت بۆدروستكەری‬ ‫بۆ چونگەلێك وەربچەرخێت كە خزمەت بە‬ ‫بــەرژەوەنــدی كۆمەڵێكی دیاریكراو بكات‪،‬‬ ‫چونكە لەماهیەتی خۆیدا خوازیاری حەقیقەتە‬ ‫نەك بــەرژەوەنــدی‪ ،‬وردتــر بڵێین خوازیاری‬ ‫حەقیقەتە بەر لە بەرژەوەندی(‪.)6‬‬

‫لــەو روانگەیەشەوە كە بەرهەمهێنانی‬ ‫ئایدیۆلۆژیان‪ ،‬بەشێوەیەكی سروشتی جۆرێكە‬ ‫لە تیۆریزەكردن‪ ،‬لەبەر ئەوە ناكرێت خاڵیی‬ ‫بن لە رەهەندی ئەقڵیی‪ ،‬واتە بەبێ‌ جۆرێك‬ ‫لە كاركردنی تایبەتی ئەقڵ لەم نیوەندەدا‪،‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیاكان نایەنە بەرهەم‪ ،‬بەاڵم ئەقڵ‬ ‫لێرەدا لەپێناو ملكەچبونی بۆ ئەفسانەیان یان‬ ‫بیروباوەڕ‪ ،‬بەجۆرێك لە جۆرەكان قوربانیی‬ ‫دەدات‪‌،‬و لەبەردەم هێزی ئەفسانەدا بچوكی‬ ‫خۆی رادەگەیەنێت‪ ،‬گەرچی رەنگە فێڵ‌و‬ ‫تەڵەكەكانی ئایدیۆلۆژیا بەڕواڵەت جۆرێك‬ ‫لەسەركەوتن بۆ ئەقڵیان تێدا بەدی بكرێت‬ ‫«بەئەقاڵنیكردنی ناوەرۆكەكانی فیكری‬ ‫ئایدیۆلۆژیی‪ ،‬سەركەوتنی ئەقڵە لەناو‬ ‫ئایدیۆلۆژیادا‪ ،‬بەاڵم سەركەوتنێك كە ناكرێت‬ ‫جگە لە سەكەوتنێكی سنورداو جوزئیی بێت‪.‬‬ ‫لەو سۆنگەیەوە كە ئەو بزوێنەرە نائەقڵییانەی‬ ‫لە هەناوی ئایدیۆلۆژیادا حەشارن لەهەر‬ ‫جوڵەیەكی ئەقڵیی بەهێزتر دەمێننەوە»(‪.)7‬‬ ‫ئەرنست كاسیرەر دەڵێت‪« :‬سیاسەتمەداری‬ ‫نــوێ‌ دو ئەركی جــیــاوازی ناتەبا لەخۆیدا‬ ‫كۆدەكاتەوە‪ .‬ئەو دەبێت لەیەككاتدا بكەوێتە‬ ‫دوای سیحرو لۆژیك بەیەكەوە‪ .‬ئەو كاهینی‬ ‫ئاینێكی نوێیە كە تەمومژ دایپۆشیوەو‬ ‫لەهەر الیەنێكی ماقوڵیش خاڵییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاتێك بەرگری لەم ئاینە دەكــات‌و كار بۆ‬ ‫برەوپێدانی دەكات‪ ،‬ئەوا میتۆدێكی لۆژێكی‬ ‫پەیڕەو دەكات‪ .‬هیچ شتێك نییە بۆرێككەوت‬ ‫جێبهێڵرێت ‪ .‬هەمو هەنگاوێك كە دەگیرێتە‬ ‫بەر بە باشترین شێوە ئامادەكاریی بۆدەكرێت‪،‬‬ ‫دوای گــەڕان‌و رامــان دەبێت‪ .‬ئەم پێكەوە‬ ‫گرێدانەی ماقوڵ‌و ناماقوڵ لەگرنگترینی‬ ‫سیما هەژێنەرە سەرسوڕهێنەرەكانی ئەفسانە‬

‫سیاسییە نوێیەكانمانن»(‪.)8‬‬ ‫كاسیرەر پێیوایە زاڵبون بەسەر ئەفسانە‬ ‫سیاسیەكاندا كارێكە فەلسەفەش دەرەقەتی‬ ‫نــایــەت‪ ،‬مــەگــەر تەنیا بــۆ ئاشنا بــون بە‬ ‫فێڵەكانیان «زاڵــبــون بــەســەر ئەفسانە‬ ‫سیاسییەكاندا كارێكە لــەســەروی توانای‬ ‫فەلسەفەوەیە‪ .‬چونكە ئەفسانە بەمانایەك‬ ‫لەماناكان مەعسومە‪‌،‬و لەبەرامبەر بەڵگە‬ ‫ئەقڵیەكاندا خۆی دەگرێت‪،‬و ناكرێت لەرێگەی‬ ‫پێوانە لۆژیكیەكانەوە بەتاڵ بكرێتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫فەلسەفە دەتوانێت خزمەتێكی دیكەی گرنگ‬ ‫ئــەدا بكات‪ .‬دەتوانێت دوژمنەكانمان پ ‌ێ‬ ‫بناسێنێت‪ .‬بۆ ئەوەش كە لەگەڵ دوژمنەكەتدا‬ ‫بجەنگیت دەبێت بیناسیت‪ .‬ئەمە یەكێكە‬ ‫لە پرەنسیپە سەرەتاییەكانی ستراتیژی‬ ‫دروســـت‪ .‬ئــەمــەش مــانــای زانینی الیەنە‬ ‫كەموكوڕییەكانی‌و بێهێزیەكەی نییە بەتەنیا‪،‬‬ ‫بەڵكو زانینی هۆكارەكانی بەهێزییەكەشی‬ ‫دەگەیەنێت»(‪.)9‬‬ ‫فێڵی ئــایــدیــۆلــۆژیــا گــەورەتــریــنــی ئەو‬ ‫فێالنەیە كــە لــە مــێــژوی فیكری مرۆییدا‬ ‫دەركــەوتــون‪ .‬لەبەرئەوە پێویستە لەسەر‬ ‫هۆشیاریی تیۆریی‪ ،‬زانستی‌و فەلسەفیی‪ ،‬بۆ‬ ‫بااڵترین حاڵەتەكانی وریایی‌و ئاگاداریی خۆ‬ ‫تەیاركردن بەرز بێتەوە‪‌،‬و ئامرازە ئامادەكانی‬ ‫رەخنەو شیكاریی دەمە زەرد بكاتەوە یان‬ ‫ئامرازگەلی نوێ‌ دابهێنێت‪ ،‬بۆئەوەی بتوانێت‬ ‫ئــازادانــە گەشە بــكــات‪ ،‬لــــەدەرەوەی ئەو‬ ‫تۆڕانەی فریودان‌و ناچاركردن كە ئایدیۆلۆژیا‬ ‫دەیانچێنێت لەخەباتە بێوچانەكەیدا بۆ‬ ‫گەیشتن بەئامانجەكانی(‪.)10‬‬ ‫زانــراوە كە هەندێك لە ئایدیۆلۆژیاكان‬ ‫پشت بــە زانستی راستەقینە نابەستن‬

‫َات‬ ‫« َو َي� ْد َرُأ َع ْن َها الْ َع َذ َاب َأ ْن َت ْش َه َد َأ ْر َب َع َش َهاد ٍ‬ ‫ني‪َ ،‬و ْ َ‬ ‫ِالل ِإنَّ ُه َ ِلنَ الْ َكا ِذ ِب َ‬ ‫ب َّ ِ‬ ‫الا ِم َس َة َأ َّن َغ َض َب‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫الصا ِد ِق َ‬ ‫َّ ِ‬ ‫ني» (النور‪:‬‬ ‫الل َعل ْي َها إ ِْن كانَ ِمنَ َّ‬ ‫‪ .)9 ،8‬کە ئەمە لە ئیسالمدا پێی دەوترێت‬ ‫«لعان» (لیعان) یاخود «مالعنة»‪ ،‬ئەمەش‬ ‫واتە‪ :‬نەفرەت لە بەرامبەر یەک کردن‪ ،‬کە‬ ‫بەرامبەر یەک دەوەستن و نەفرەتی خوا‬ ‫بۆسەر خۆیان دادەبەزێنن ئەگەر درۆ بکەن‬ ‫لە شایەتی‌دانەکەیاندا‪.‬‬ ‫ئــەم ڕێــگــەچــارەیــەش ڕون دیـــارە کە‬ ‫ڕێگەچارەیەکی گونجاو نیە‪ ،‬و ناکرێت وەکو‬ ‫بەڵگەیەک لە دادگادا پشتی پێ ببەسرێت بۆ‬ ‫ساخکردنەوەی ئەو جۆرە کێشانە‪ .‬چونکە‬ ‫پشت دەبەستێت بە هەندێک وتــە و بە‬ ‫باوەڕێکی ئایینی‪ ،‬کە ئەمەش ناکرێت لەگەڵ‬ ‫هەمو هاواڵتییەکدا پەنای بۆ ببرێت‪ .‬هەمو‬ ‫هاواڵتییەک ئەو بڕوایەی نیە یان ئەو سوێند‬ ‫و نەفرەتە لــەالی شتێكی ئــەوەنــدە گرنگ‬ ‫نیە‪ .‬ئەمە دەکرێت بۆ دادگایەکی ئایینی و‬ ‫لە کۆمەڵگایەکی تەقلیدیدا ڕۆڵێکی هەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم پێم وا نیە لە یاسایەکی مەدەنی نوێدا‬ ‫جێی ببێتەوە‪ .‬و شتێکی بەڵگەنەویستە کە‬ ‫هەر حاڵەتێکی لەم شێوەیە بە لێک‌جیابونەوە‬ ‫و «تــەاڵق» کۆتایی دێت‪ .‬ئەگەر کەسێک‬ ‫دڵنیا بێت لــەوەی هاوسەرەکەی ناپاکیی‬ ‫لەگەڵ کردوە؛ چۆن بە سوێندێک دڵی پاک‬ ‫دەبێتەوە؟!‬ ‫کێشەیەکی تــری یاسا ئیسالمیەکە کە‬ ‫هەندێک جار لە سەردەمی نوێدا هەندێک مرۆڤی‬ ‫بێ‌تاوان و ستەم‌لێ‌کراو بون بە قوربانیی؛‬ ‫حاڵەتی القــەکــردنــی ب ــەزۆر «اغتصاب»‬ ‫ـە‪ .‬ڕێ‌دەکەوێت کەسێک یان زیاتر کچێک‬ ‫دەباتە شوێنێک کە هاواری بە کەس نەگات‬ ‫و بەزۆر القەی دەکات‪ .‬لەم حاڵەتەدا کچەکە‬ ‫دوایی دەیەوێت مافی خۆی وەربگرێتەوە و‬ ‫یاسا تۆڵەی بۆ بکاتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بچێتە‬ ‫دادگایەکی ئیسالمی و ئاماژە بۆ کەسێک‬ ‫یان چەند کەسێک بکات کە ئەو تاوانەیان‬ ‫بەرامبەر کردوە؛ ئەوا لەبەر ئەوەی ناتوانێت‬ ‫چوار شایەت لەسەر ئەو کارە بهێنێت (و‬ ‫تاوانکارەکەش دانی پێدا نانێت)؛ ئەوا قازیی‬ ‫شەرع و دادگای ئیسالمی کچە داماوەکە بە‬ ‫هەشتا شەلالق (ســزای «قـــەذف»!) سزا‬ ‫دەدات! و تاوانکاریش وەکو بەرزەکی بانان‬ ‫بۆی دەردەچێت‪ .‬ئەمە تەنها گریمانەیەکی‬ ‫خەیاڵی نیە‪ ،‬بەڵکو هەمو ڕۆژێک دەکرێت‬ ‫یەخەی قوربانیانی دەستدرێژی بگرێت ئەگەر‬ ‫دادگا دادگای ئیسالمی بێت‪.‬‬

‫لە روبــەڕوبــونــەوەی واقیعدا ئــەوەنــدەی كە‬ ‫پشت بە ئەفسانە یاخود تێڕوانینگەلێكی‬ ‫ئەزمونكراوی میللی دەبەستن‪ ،‬یاخود پشت بە‬ ‫تێڕوانیگەلێكی نیمچە زانستی دەبەستن‪ .‬ئەم‬ ‫ئایدیۆلۆژیایانە زانستیی نین لە وێناكردنیاندا‬ ‫بۆ واقیع‌و تەفسیركردنیاندا بۆی‪ .‬بەاڵم گروپی‬ ‫دیكە لە ئایدیۆلۆژیاكان هەن كە پشت بە‬ ‫زانست دەبەستن‪‌،‬و بەرێژەیەكی دیاریكراو لە‬ ‫وێناكردنی واقیع‌و دیاریكردنی ئامانج‌و رێبازی‬ ‫هێنانەدییدا‪ .‬ئەم گروپە لە ئایدیۆلۆژیاكان‬ ‫زانستیین لە روبەڕوبونەوەیاندا بۆ واقیعی‬ ‫كۆمەاڵیەتی مێژویی‪ ،‬بێئەوەی دەستبەرداری‬ ‫ئەوەبن كە لە سروشتی خۆیاندا ئایدیۆلۆژیی‬ ‫بن‪)11(.‬‬ ‫پەراوێزەكان‬ ‫الربوفيسور دينكن ميشيل‪ ،‬معجم علم االجتماع‪،‬‬‫ترمجة الدكتور احسان حممد احلسن‪ ،‬دار الرشيد للنشر‪،‬‬ ‫اجلمهورية العراقية‪ ،1980 ،‬ص‪.170‬‬ ‫‪-2‬هەمان سەرچاوەو الپەڕە‪.‬‬ ‫د‪ .‬حممد سبيال‪ ،‬االيديولوجيا‪ ،‬حنو نظرة تكاملية‪،‬‬‫املركز الثقايف العربي‪ ،‬بريوت‪ ،‬ط‪ ،1992 ،1‬ص‪.182‬‬ ‫‪-4‬غوستاف لوبون‪ ،‬سيكولوجية اجلماهري‪ ،‬ترمجة و‬ ‫تقديم هاشم صاحل‪ ،‬دار الساقي‪ ،‬بريوت‪ ،‬ط‪،1997 ،2‬‬ ‫ص‪.92‬‬ ‫‪-5‬عادل ضاهر‪ ،‬الفلسفة و السياسة‪ ،‬دار الساقي‪،‬‬ ‫‪ ،1990‬ص‪.66‬‬ ‫‪-6‬ناصيف نصار‪ ،‬مطارحات للعقل امللتزم‪ ،‬دار‬ ‫الطليعة‪ ،‬بريوت‪ ،1986 ،‬ص‪.107‬‬ ‫‪-7‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل‪.108‬‬ ‫ارنست كاسرير‪ ،‬الدولة واألسطورة‪ ،‬ترمجة‪ :‬د‪.‬‬‫امحد محدي حممود‪ ،‬مراجعة‪ :‬امحد خاكي‪ ،‬اهليئة‬ ‫املصرية العامة للكتاب‪ ،1975 ،‬ص‪.372‬‬ ‫‪-9‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل‪.390‬‬ ‫ناصيف نصار‪ ،‬الفلسفة يف معركة االيديولوجية‪ ،‬دار‬‫الطليعة للطباعة والنشر‪ ،‬بريوت‪ ،1980 ،‬ص‪.10‬‬ ‫‪-11‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل‪.19‬‬

‫ذمارة (‪ )272‬دوشةممة ‪2015/11/16‬‬

‫ساڵێک دوای هێرشەکانی داعش‬

‫‪4‬‬

‫پڕۆفیسۆر دکتۆر مەها ئەلقەیسی‪:‬‬

‫ئیسالمیستەکان نەک ناتوانن هیچ گۆڕانكارییەك‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڵكو پڕۆسەی گۆڕانكارییش پەکدەخەن‬

‫سازدانی‪ :‬دارا عەبدولڕەحمان‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬زۆرێك لە شارەزایان‬ ‫و چاودێران پێیان وابوو دوای «بەهاری‬ ‫عەرەبی» گروپە جیهادییەکان بەرەو‬ ‫پاشەکشە و پوکانەوە دەچن و سەرەنجام‬ ‫بە تەواوی کۆتایی بە دیكتاتۆریەت دێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لە ئێستادا وەک دەبینرێت بارەکە‬ ‫تەواو پێچەوانەیە‪ ،‬بەڵکو بەهێزتربوون و‬ ‫ڕۆژبەڕۆژیش مەترسیدارتر دێنەپێشچاو‪،‬‬ ‫ئەم گەشەکردنەیان بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫چۆن ئەو پێشهاتانە ڕوندەکەیتەوە كە‬ ‫ئێستا لەم ناوچەیە ڕوودەدەن؟‬ ‫پڕۆفیسۆر ئەلقەیسی‪ :‬بەشێوەیەكی‬ ‫ســەرەكــی بــەهــاری عــەرەبــی بە تەنها‬ ‫هەرتێڕوانینی سیاسی لەپشتەوە نە‬ ‫بــوو‪ ،‬بەڵكو تێڕوانینی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫سایكۆلۆژی و فەلسەفیشی لەپشتەوەبوو‪،‬‬ ‫كــە ئــەمــەش ســەرەنــجــام لــە ئاستی‬ ‫تێڕوانین بۆ شتەکان گۆڕانكارییەكی‬ ‫زۆری لە ئەقڵی عەرەبیدا خستەڕوو‪.‬‬ ‫ڕاستە ئەم شۆڕشە لە ڕووی سیاسییەوە‬ ‫سەركەوتنی بەدەستنەهێنا‪ ،‬چونكە‬ ‫مەبەست لێی جێگیرکردنی تیۆریایەکی‬ ‫سیاسی دیاریکراو نەبوو‪ ،‬بەڵكو ئەوەی‬ ‫خستەڕوو کە ئیتر وردەوردە عەرەب‬ ‫دەرک بەو ڕاستییە دەکەن کە گۆڕانکاری‬ ‫لە هەموو ئاستەکاندا پێویستییەکە‬ ‫نــاکــرێــت چــیــتــر فــەرامــۆشــبــکــرێــت‪.‬‬ ‫گــۆڕانــكــاریــی سیاسی پێویستی بە‬ ‫کەسانی سیاسی پرۆفیشنەڵ هەیە‪ ،‬کە‬ ‫لێبڕاوانە و بێپەروا بە گوێرەی پالنێكی‬ ‫ڕوون بەرەو گۆڕانكاریکردن لە تێروانینی‬ ‫سیاسی دا کاربکەن‪ .‬وەک ئاشکرایە‬ ‫هەندێك لە گەنجانی پێشکەوتوخواز‬ ‫و لیبراڵ بەشێوەیەكی سەركەوتوانە‬ ‫پێشڕەوی شۆڕشەكانیان كرد‪ ،‬گەرچی‬ ‫ئەمە بەو واتایە نایەت كە شۆڕشەکان‬ ‫بە ئاگاییەوە پالنیان بۆ دارێژرابوو‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە وەك ئەوەی جێگرەوەیەکیان بۆ‬ ‫سیستەمی سیاسی ئەو واڵتانە هەبێت‪،‬‬ ‫بەڵكو دەتــوانــرێــت بگوترێت کە ئەم‬ ‫شۆڕشانە زیاتر هاوارێكی گەورە بوون بۆ‬ ‫گۆڕانكاری لە گشت بوارەكانی ژیاندا‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬بەردەوام دەگوترێت‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی ناویندا گۆڕانکاریی گەورە‬ ‫بەڕێوەیە‪ ،‬ئایا ئەو الیەنە ئیسالمییانەی‬ ‫کە ئیسالم بە چارەسەر دەزانن؛ خاوەن‬ ‫پڕۆژەیەکی وان تا لەو گۆڕانکارییەدا لە‬ ‫پێگەیەکی گرنگدا ببینرێنەوە؟‬ ‫پڕۆفیسۆر ئەلقەیسی‪ :‬بزوتنەوە‬ ‫ئیسالمییەكان ئ ــەو گــروپــانــەن کە‬ ‫سودیان وەرگرتووە‪ ،‬لە الیەک لە الیەنە‬ ‫خراپەكانی مۆدێرنە و لە الیەکی ترەوە‬ ‫لە بێئاگایی کەسانی سادە کە خاوەنی‬ ‫هیچ جۆرە ناسنامەیەک نین و خوازیارن‬ ‫هەرچۆنێک بووە سەرنجێک بۆ سەر ژیانی‬ ‫پڕ نەهامەتیان کێشبکەن‪ .‬ئەم بزوتنەوە‬ ‫ئیسالمییانە خۆیان وا پیشاندەدەن‬ ‫کــە گــوایــە چــارەســەریــان بــۆ دەردی‬ ‫ئەو هەژارانە الیە كە بەدەست الیەنە‬ ‫نێگەتیڤەکانی مۆدێرنەوە دەناڵێنن‪.‬‬ ‫پێویستە لــێــرەدا ئــەوە بگوترێت کە‬ ‫هەندێكیان لەم بانگەشەیاندا ڕاستگۆن‪،‬‬ ‫بەاڵم سەرکردە سیاسییەكانیان کەسانی‬ ‫کۆنزێرڤاتیڤ و توندوتیژن کە تەنها ئامانج‬ ‫و خواستی سیاسیان هەیە‪ .‬هەڵبەت‬ ‫ئەمجۆرە کەسانە لە ناو هەموو ئاینەکاندا‬ ‫و لە گشت واڵتانی دنیادا بەرچاودەکەون‬ ‫کە لە پێناوی گەیشتن بە دەسەاڵت و‬

‫حوكمی یــەك حــزب و یــەك دنیابینی‬ ‫دا‪ ،‬کە ت ــەواوی بەرژەوەندییەکانیان‬ ‫مسۆگەربکات بـــەردەوام لە هەوڵدان‪.‬‬ ‫هەندێك لەو سیاسییانە ڕۆحیان نەخۆشە‬ ‫و ئەستەمە دانوستان و گفتوگۆیان لەگەڵ‬ ‫دا بکرێت‪ ،‬بەاڵم شوێنکەوتووەکانیان‬ ‫توانای گۆڕانیان تێدایە و چاوەڕوانی‬ ‫گۆڕانکاریان لێدەکرێت‪ .‬بۆیە پێموایە ئەم‬ ‫بزوتنەوە ئیسالمییانە نەک ناتوانن هیچ‬ ‫گۆڕانكارییەك بكەن‪ ،‬بەڵكو پڕۆسەی‬ ‫گۆڕانكاریش پەکدەخەن‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬ملمالنێی مەزهەبیی‬ ‫نــێــوان سوننە و شیعە تــا دێــت لە‬ ‫ناوچەکەدا زیاتر پەرەدەستێنێت‪،‬هەروەک‬ ‫بە ڕونی ئەمڕۆ لە سوریا و ئێراق و یەمەن‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬لە داهاتوودا ئەم ملمالنێیە‬ ‫بە کــوێ دەگـــات؟ چی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫دەهێنێت؟ خوێـــن یان دابەشبوونی‬ ‫زیاتر یاخود شیمانەی پێکەوە ژیانی‬ ‫ئاشتیانە هێشتا هەر لە ئارادایە؟‬ ‫پڕۆفیسۆر ئەلقەیسی‪ :‬ئاشکرایە‬ ‫هــەردوو مەزهەبی شیعە و سوننە لە‬ ‫سەدەی یەكەمی ئیسالمەوە هەن‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ئەمڕۆ دەبینرێت پێشهاتێکی مەترسیدارە‬ ‫لە چوارچێوەی ئەم دوو كەرتبوونەدا‪.‬‬ ‫گــروپــە ئیسالمییەکان کــە بـــەردەوام‬ ‫کار بۆ بەرژەوەندییە تایبەتییەکانیان‬ ‫دەکەن‪ ،‬جیاوازییە مەزهەبییەکان وەک‬ ‫میكانزمێک بەکاردێنن تا لەو ڕێگەیەوە‬ ‫بە ئامانجەكانیان بگەن‪.‬‬ ‫ئاشتبوونەوە و تەبایی ڕاستەقینە‬ ‫تــەنــهــا ئــــەو کـــاتـــە دێــتــەجــێ کە‬ ‫چاکسازیی ئەنجامبدرێت‪ .‬هەڵبەت‬ ‫ئــەم چاکسازییەش وەســتــاوە لەسەر‬ ‫ئەندازەی دەرککردنی موسوڵمانەکان‬ ‫بە پێداویستی بەرەوپێشچوون لە هەر‬ ‫سێ ئاستی كۆمەاڵیەتی و ئابووری و‬ ‫سیاسی دا‪ ،‬کە ئەمەش بەدڵنیایەوە‬ ‫دواجار چاكسازیی ئاینی بەدوای خۆیدا‬ ‫دەهێنێت‪ .‬چاکسازیی ئاینی لە بارودۆخی‬ ‫ئێستادا ئاسان نییە‪ ،‬چونكە ئەم گروپانە‬ ‫ڕێ لە هەر پێشكەوتن و چاکسازییەک‬ ‫دەگـــرن كــە هــەڕەشــە لــە دەســـەاڵت و‬ ‫بەرژەوەندییەکانیان بكات‪ .‬پێشكەوتن‬ ‫الی ئــەوان بەو واتایە دێت كە خەڵك‬ ‫بە ئاگادێتەوە و سەرجەم بۆچوون و‬ ‫تێزەکانیان دەخەنە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬ ‫بۆیە دەتوانم بڵێم بارودۆخەكە پێویستی‬ ‫بە كــات و كاركردنی زیاتر هەیە تا‬ ‫بتوانرێت چاکسازیی ئەنجامبدرێت‪ .‬وەک‬ ‫ئاشکرایە دۆزینەوەی چارەسەر لە کاتی‬

‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬وەک هۆکارێک بۆ‬ ‫ئەو ملمالنێ مەزهەبیەی نێوان سوننە و‬ ‫شیعە کە بەم ئاستەی ئەمڕۆ گەیشتووە‪،‬‬ ‫زۆرجار دەگوترێت لە ئیسالمدا ڕیفۆرم‬ ‫ئەنجامنەدراوە‪ ،‬بۆ پشتڕاستکردنەوەی‬ ‫ئەم تێزە ئەوە دەخرێتەڕوو کە ئەمڕۆ لە‬ ‫هەردوو مەزهەبەکەدا هیچ ئۆپۆزسیۆنێکی‬ ‫بەهێز نابینرێت تا بەرەنگاریی ڕەوتی‬ ‫تــونــدڕەوی ببێتەوە‪ .‬ئــایــا شکستی‬ ‫ڕیفۆرمکاران هۆکارە کە ئەم ملمالنێ‬ ‫مەزهەبیە تێناپەڕێنرێت؟ یــان چۆن‬ ‫دەکرێت موسوڵمانەکان لەو ملمالنێ‬ ‫مەزهەبییەی یـــەخەی گرتوون دەربچن؟‬ ‫پڕۆفیسۆر ئەلقەیسی‪ :‬بە تێگەیشتنی‬ ‫مــن‪ ،‬ڕیفۆرمی ئیسالمی بریتییە لە‬ ‫چاكسازیکردن لە هەموو الیەنەكانی‬ ‫ژیاندا‪ ،‬کە بەواتای چاکسازیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئــابــووری و سیاسی دێــت‪ .‬ئیسالم‬ ‫ئایینێكە کە لە کلتوری جیاجیادا گرنگی‬ ‫بە مرۆڤ دەدات‪ .‬ئیسالم ئەو ئاینەیە‬ ‫کە چۆن کاریگەریی خۆی لەسەر کلتوری‬ ‫خێڵەکی عــەرەب بە جێهێشتووە‪ ،‬بە‬ ‫هەمان شێوەش کلتوری خێڵەکی عەرەب‬ ‫کاریگەری خۆی لە سەر ئیسالم داناوە‪.‬‬ ‫لە سەرەتادا ئیسالم وەك شۆڕشێک بە‬ ‫ئامانجی گۆڕینی بارودۆخی ئابوریی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و سیاسی عەرەب دەرکەوت‪،‬‬ ‫بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەش هەوڵی‬ ‫دا سەرجەم هۆزە عەرەبەکان لەدەوری‬ ‫خۆی کۆبکاتەوە‪ ،‬بەو هیوایەی کە هەموو‬ ‫بەیەکەوە کار بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجە‬ ‫بکەن‪ .‬هۆزەكانی سەدەی حەوتەمی زاینی‬ ‫«محەمەد» یان پێ قبوڵنەبوو‪ ،‬نەک‬ ‫لەبەرئەوە موحممەد (ال اله اال الله)ی‬ ‫دەگوت‪ ،‬بەڵکو لەبەرئەوەی ئەو پالنێكی‬ ‫گۆڕانكاریی گشتگیری كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئابوری پێبوو‪ ،‬پالنەکەش تەنها بەوە‬ ‫بە ئامانج دەگەیشت کە هەموو باوەڕ بە‬ ‫یەك خودا بهێنن تا یارمەتیان بدات لە‬ ‫ژێر یەک ئامانج و بانگەشەدا یەكبگرن‪،‬‬ ‫کە بریتی بوو لە بانگەشەی‪ :‬بەڵێ بۆ‬ ‫پێشکەوتن‪.‬‬ ‫لــەڕاســتــیــدا‪ ،‬ئیسالم لــە بنەڕەتدا‬ ‫فــەلــســەفــەیــەکــی ئــایــنــی نــەبــوو کە‬ ‫بەرهەمهێنانی تیۆرییەکی تیۆلۆژی نوێی‬ ‫بە ئامانج گرتبێت‪ ،‬بەڵکو ئیسالم وەک‬ ‫ئاینێک دەرکەوت تا ڕەوشی عەرەبەکانی‬ ‫ئــەوکــاتــە لــە نــاو سیستمێکی ئاینی‬ ‫دیاریکراودا باشتربکات‪ .‬ئەم خواستەشی‬ ‫لــە فــۆڕمــی گرنگیدانی خــواوەنــد بە‬ ‫باشترکردنی گــوزەرانــی کۆمەاڵیەتی‬

‫پڕۆفیسۆر دکت‬ ‫ۆر مەها ئەلقەیسی‪:‬‬ ‫•‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٩‬لە قاهیرە‬ ‫زانستی فەلسەفەی‬ ‫خوێندووە‪.‬‬ ‫•‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٨٥‬لە بەیروت‬ ‫ماستەری لە بواری‬ ‫تیۆلۆژیادا خوێندووە‪.‬‬ ‫• سا‬ ‫ڵی ‪ ٢٠٠٢‬لە زانکۆی ب‬ ‫ێرمنگهام دکتۆرای‬ ‫لە تیۆل‬ ‫ۆژیادا تەواوکردووە‪.‬‬ ‫•‬ ‫لە زانکۆکانی مانچ‬ ‫ستەر‪ ،‬دەبلن‪ ،‬لۆیڤن‬ ‫وان‬ ‫ەی گوتوەتەوە و بە‬ ‫ژداری گەلێک کۆرو‬ ‫سم‬ ‫یناری تایبەت بە هز‬ ‫ری ئیسالمی کردووە‪.‬‬ ‫•‬ ‫خا‬ ‫وە‬ ‫نی‬ ‫چە‬ ‫ند‬ ‫ین‬ ‫پەرتوک و بابەتی‬ ‫باڵوکراوەیە بە زما‬ ‫نی ئینگلیزی لەوانە‪:‬‬ ‫«خوا‬ ‫وەند و مرۆڤ لە هز‬ ‫ری ئیسالمیدا»‪. ٢٠٠٦ ،‬‬ ‫«چ‬ ‫ەمکی نەفس الی ئ‬ ‫ەفالتون و ژیانی دوای‬ ‫مردن»‪.٢٠٠٩ ،‬‬ ‫• ئێستاش پڕۆفی‬ ‫سۆری بواری تیۆلۆژی‬ ‫ئی‬ ‫سالمییە لە زانکۆی ن‬ ‫یورنبێرگ لە ئەڵمانیا‪.‬‬

‫بە واتــای ئەنجامدانی چاكسازی لە‬ ‫ئیسالمدا دێت‪ .‬بەگشتی ئاینی ئیسالم‬ ‫لە هەوڵی چاککردنی بەهاکانی ژیان و‬ ‫کەمکردنەوەی کۆسپ و گرفتەکاندایە‪.‬‬ ‫بێگومان پێویستە ئەو گۆڕانكارییانە‬ ‫هەموو مەزهەبەکان بگرێتەوە و ئومێدی‬ ‫هاوبەشیان لەال دروستبكات‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫کــە هـــەردوو مــەزهــەبــەکــە لــە هەوڵی‬ ‫بەدەستهێنانی دابن‪.‬‬

‫حوکمانەی سیستمی دەوڵەتەکەی داعشی‬ ‫پێکهێناوە لــەســەرچــاوە فقهییەکانی‬ ‫ئیسالمەوە وەرگیراون‪ ،‬دەکرێت بپرسین‪:‬‬ ‫ئەو تۆمەتبارکردنانە و پەیوەندییان بە‬ ‫ئیسالمەوە چۆن لێکدەدرێتەوە؟‬ ‫پڕۆفیسۆر ئەلقەیسی‪ :‬پێم وانیە کە‬ ‫بە تەنها تاکە یەک ئیسالمی ڕاستەقینە‬ ‫هەبێت‪ .‬ئاشکرایە قورئان سەرچاوەی‬ ‫سەرەكی هزری ئیسالمە‪ ،‬بەاڵم قورئان‬

‫چاکسازیی ئاینی لە بارودۆخی ئێستادا ئاسان نییە‪ ،‬چونكە شەڕی‬ ‫مەزهەبی ڕێ لە هەر پێشكەوتن و چاکسازییەک دەگرێت كە‬ ‫هەڕەشە لە دەسەاڵت و بەرژەوەندییەکانیان بكات‬ ‫شەڕدا ئاستەمە و کارێکی ئاسان نییە‪.‬‬ ‫دەکرێت ئەو کاتە چارەسەر بدۆزرێتەوە‬ ‫كە خەڵكی بیر لە كێشەكانیان بکەنەوە‬ ‫و هەڵسەنگاندن بۆ ئەگەرە جیاوازەكان‬ ‫بکەن‪ .‬لە ڕەوشــی شــەڕدا هەموو لە‬ ‫چــاوەڕوانــی ئـــەوەدان کە بزانن ڕۆژی‬ ‫دواتر چی ڕوودەدات‪ ،‬ئەمەش بێگومان‬ ‫ڕێ لە هەر بیرکردنەوەیەک دەگرێت کە‬ ‫ئاڕاستەی بەرەو خۆشگوزەرانی تاک و‬ ‫كۆمەڵ بێت‪.‬‬

‫و ئــابــوری خەڵکیدا خــســتــەڕوو‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە قۆناغی مەدینە بانگەشەبوو بۆ‬ ‫بەرجەستەکردنی دادوەریی کۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫بە تێڕوانینی من‪ ،‬هەر ئەوەش کرۆک و‬ ‫مەبەستی سەرەکیی قورئانە‪ .‬بێگومان‬ ‫واتــای دادگەریی كۆمەاڵیەتی سەدەی‬ ‫حەوتەمی زاینی جیاوازە لە گەڵ سەدەی‬ ‫بیستویەک‪ .‬لــەبــەرئــەوە ئەنجامدانی‬ ‫ڕیفۆرمی كۆمەاڵیەتی و ئــابــووری و‬ ‫سیاسی لــە واڵتـــە ئیسالمیەکاندا‪،‬‬

‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬دەوڵەتی خەالفەتی‬ ‫ئیسالمیی داعش لە الیەن گەلێک سەنتەر‬ ‫و الیەنەوە‪ ،‬بەتایبەتی لەالیەن ئەو پارت‬ ‫و گروپە ئیسالمییانەوە کە نەیارنی‪،‬‬ ‫بەوە تۆمەتباردەکرێت کە نوێنەرایەتی‬ ‫«ئیسالمی ڕاستەقینە» ناکات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لە ئیسالم الیداوە‪ ،‬لە بەرامبەر ئەوەدا‬ ‫داعــش هــەمــان تــۆمــەت دەخــاتــە پاڵ‬ ‫نەیارەکانی‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لێرەدا ناکرێت‬ ‫نکوڵی لێبکرێت ئەوەیە کە زۆر لەو بنەماو‬

‫كراوەیە بۆ چەندین لێکدانەوە و ڕاڤەی‬ ‫جــۆراوجــۆر‪ .‬لــێــرەوە دەکــرێــت ڕێ لە‬ ‫بــەردەم لێکدانەوەیەکی وەکــو ئەوەی‬ ‫داعشدا وااڵبێت کە پشتگیری لە تەواوی‬ ‫ئامانجەكانی دەکات‪ ،‬ئەمەش بێگومان‬ ‫لە ڕێی هەڵبژارنی چەند ئایەتێك یا‬ ‫خــود چــەن بابەتێکی فیقهیەوە کە‬ ‫لەگەڵ خواستەکانیدا یەکدەگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەهەمان شێوە کەسانی پسپۆڕ لەم‬ ‫بوارەدا دەتوانن لە قورئان و سەرچاوە‬

‫فیقهییە کاندا بەڵگە و ئەرگومێنت لە‬ ‫دژی بۆ چوونەکانی داعش بخەنەڕوو‪،‬‬ ‫خۆ ئەگەر بــواری گفتوگۆیەکی کراوە‬ ‫هــەبــووایــە‪ ،‬دەکـــرا تـــەواوی بەڵگە و‬ ‫ئەرگومێنتەکانیان بێبایەخ بکرێن‪.‬‬ ‫ئیسالم و فیقهی ڕاستەقینە ئەوەیە کە‬ ‫لەسەر بنەمای دادگەریی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئابووری و سیاسی بەدوای خۆشبەختیی‬ ‫و کامەرانی مرۆڤ و كۆمەڵگەوەبیت‪،‬كە‬ ‫ئەمە بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ ئامانجی‬ ‫داعشدا یەکناگرێتەوە‪.‬‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬هــــەروەک لە‬ ‫میدیاکاندا دەبینرێت داعش لە هەموو ئەو‬ ‫شوێنانەدا کە دەستیانبەسەردا دەگرێت‪،‬‬ ‫هەڵدەستێت بە خاپورکردنی شوێنە‬ ‫دێرین و پیرۆزەکان‪ ،‬چ پەیامێک لە پشت‬ ‫ئەو کردانەوەیە؟ میدیاکان لە گەیاندنی‬ ‫ئەو پەیامەی داعش دا‪ ،‬بە مەبەست یان‬ ‫بێمەبەست‪ ،‬کام ڕۆڵە دەگێڕن؟‬ ‫پڕۆفیسۆر ئەلقەیسی‪ :‬داعــش هیچ‬ ‫ڕێزێکی بۆ خەڵکی تر نییە‪ .‬ئەوانە‬ ‫تەنها بــاوەڕیــان بە مافەكانی خۆیان‬ ‫هەیە‪ .‬هــەر بۆیە هەموو ئــەو شتانە‬ ‫لەناودەبەن كە لەگەڵ دیــدی ئەواندا‬ ‫تەبانیە‪ .‬پەیامی ئەوان بریتیە لە پەیامی‬ ‫بێڕێزی بەرامبەر سەرجەم مافە كەلتوری‬ ‫و مێژووییەکانی کە سانی تر‪ ،‬پێم وایە‬ ‫بۆ هۆشیاركردنەوەی خەڵك گرنگە ئەمە‬ ‫وەک هەر بابەتێکی تر لە ڕاگەیاندنەكاندا‬ ‫تیشکی بخرێتەسەر‪.‬‬