541

‫ئەدەبیات‬ ‫لە خوانی‬ ‫گەالوێژدا‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )541‬دو شةممة ‪2015/11/30‬‬

‫یەكێتی هەنگاوی دووەم دەنێت‬ ‫سەعدی پیرە‪ :‬تاڕادەیەك وەاڵمی ئیجابیمان لەالیەنەكان وەرگرتوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ئەگەرچی لەدوای وتەكانی فازیل میرانی لەبارەی‬ ‫سەرۆكی پارلەمانی كوردستانەوە جارێكی دیكە لێدوانە‬ ‫توندەكان لەنێوان پارتی‌و گۆڕان سەریانهەڵدایەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم یەكێتی نیشتمانی كوردستان بێگوێدانە لێدوانە‬ ‫توندەكان هەنگاوی دووەمی خۆی بۆ ئاساییكردنەوەی‬ ‫بارودۆخی كوردستان دەستپێدەكات‪ ،‬كە ئەویش‬ ‫قۆناغی كــرداری ئاساییكردنەوەی دۆخەكەیە‪ ،‬كە‬ ‫ئەم قۆناغەش بەوتەی سەعدی ئەحمەد پیرە لەدوای‬ ‫وەاڵمــدانــەوەی پارتی‌و گــۆڕان بۆ پێشنیازەكانی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬دەستپێدەكات‌و دەشڵێت "لەئێستادا نەخشە‬ ‫بۆ هەنگاوی كرداری دادەنێین"‪.‬‬ ‫سەعدی پیرە ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬هەمو كۆبونەوەكانیان لەگەڵ‬ ‫الیەنەكان ئیجابی بون‌و ئەنجامی دڵخۆشكەریان‬ ‫هەبوە‪ ،‬لەئێستادا چاوەڕوانی وەاڵمی الیەنەكانین‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی دەستبكەین بە هەنگاوی كرداری‪.‬‬ ‫ناوبراو باسی لەوەشكرد‪ ،‬هەمو هەوڵەكانیان‬ ‫بۆ ئەوەیە بگەڕێنەوە دۆخی پێش دورخستنەوەی‬ ‫وەزیـــرەكـــانـــی گـــــۆڕان‌و س ــەرۆك ــی پــارلــەمــان‌و‬ ‫رێكخستنەوەی نێوماڵی كوردی‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هەنگاوی دوەمیان‪ ،‬ئەو ئەندامەی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬دوای‬ ‫وەرگرتنی ئاماژەی ئیجابی الیەنەكان‪ ،‬كە لە ئێستادا‬ ‫تاڕادەیەك وەاڵممان وەرگرتوە‪ ،‬بەیەكتربینینێكی‬ ‫سەرپێی بێت‪ ،‬یان بە تەلەفۆن بۆچونی الیەنەكان‬ ‫دەزانــی ـن‌و تێستێك دەكــەیــن‪ ،‬لە ئێستاشدا لە‬ ‫هەوڵداین نەخشەیەك بۆ بەكرداركردنی هەوڵەكان‬ ‫دابڕێژین‪.‬‬ ‫لــەبــارەی لێدوانەكانی میرانیشەوە‪ ،‬سەعدی‬ ‫پیرە وتــی "ئــەوە بەڕێكەوتنی هــەردوال دەبێت‪،‬‬ ‫تەنها بەقسەی فازڵ میرانی نابێت‪ ،‬بەڵكو گۆڕان‌و‬ ‫پارتی دیالۆگ دەكەن هەر بەدیالۆگ‌و رێككەوتن‬ ‫وەزیرەكان دەگەڕێنەوەو پارلەمانیش بەئیشی خۆی‬ ‫هەڵدەستێت‪ ،‬ئەوكاتەش لەئەنجامی دیالۆگی هەردوال‪،‬‬ ‫چی بەباشزانرا ئەوە دەكرێت‪ ،‬هەموالیەكیش باسمان‬ ‫لەوەكردووە‪ ،‬نە مەرج دەبێت‌و نە مەرج هەیە"‪.‬‬ ‫هــەر لــەبــارەی وتــەكــانــی فــازیــل میرانییەوە‪،‬‬ ‫بەرپرسێكی بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬كە پێی باشنەبوو‬ ‫نــاوی ئاشكرابكرێت‪ ،‬بــە"چــاودێــر"ی وت "ئێمە‬ ‫هەڵوێست لەسەر قسەی فازڵ میرانی وەرناگرین"‪.‬‬ ‫ئــەو بەرپرسە‪ ،‬ئــامــاژەی بــەوەشــدا‪ ،‬بۆچون‌و‬ ‫هەڵوێستی بزوتنەوەی گۆڕان هەر وەكو پێشووەو‬ ‫نـــەگـــۆڕاوە‪ ،‬پێشتریش وتــویــانــە‪ ،‬دیــراســەی‬ ‫پێشنیازەكانی یەكێتی دەكەن‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا‬ ‫وەاڵمی پێشنیازەكانیان نەداوەتەوە‪.‬‬

‫پەیوەندییەكانمان لەگەڵ پارتی‬ ‫دەپارێزین‌و سوریشین لەسەر‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانی گۆڕان‌و پارتی‬ ‫دەقی چاوپێكەوتنی مەال بەختیار‪ ،‬لەگەڵ كەناڵی (فرانس ‪ )24‬و رادیۆی مۆنتیكارلۆ‬

‫كۆتایی داعش‬ ‫هاتنی روسیاو توڕەبونی فەرەنسا هاوكێشەكەی گۆڕی‬

‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫عه‌لی حه‌رب و‬ ‫تیرۆرسازان‬ ‫ئازاد به‌رزنجی‬

‫‪2‬‬

‫«خوێندنەوەیەك بۆ‬ ‫ئاڕاستەو ئەجێندای میدیای‬ ‫ئیسالمییەكان»‬ ‫توانا ئەكرەم‬

‫‪3‬‬

‫ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران فریای‬ ‫فریاكەوتنی‬ ‫سلێمانی‬ ‫ناكەوێت‬ ‫‪6‬‬

‫ذمارة (‪ )541‬دو شةممة ‪2015/11/30‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫دەقی چاوپێكەوتنی مەال بەختیار‪ ،‬لەگەڵ كەناڵی فرانس ‪ 24‬و رادیۆی مۆنتیكارلۆ‬

‫پەیوەندییەكانمان لەگەڵ پارتی دەپارێزین‌و سوریشین‬ ‫لەسەر چارەسەركردنی كێشەكانی گۆڕان‌و پارتی‬ ‫لەعەرەبییەوە‪ :‬بابان حەمە‬ ‫لەچاوپێكەوتنەكانیدا لەگەڵ هەردو كەناڵی‬ ‫فرانس ‪ 24‬و مۆنتیكارلۆ‪ ،‬مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‪،‬‬ ‫سەبارەت بە بارودۆخی جەنگی دژ‬ ‫بەداعش‌و گۆڕانكارییەكانی ناوچەكەو‬ ‫رزگاركردنەوەی شنگال‌و ئەگەرەكان‌و‬ ‫چۆنێتی رزگاركردنەوەی موسڵ‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫چەندین پرسیاری ئەو كەنااڵنە دەداتەوە‪،‬‬ ‫لەتەوەرەكانی ئەو چاوپێكەوتنەیدا‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە وەك‬ ‫یەكێتی چەندین تێبینی‌و رەخنەیان لەسەر‬ ‫بەڕێوەبردن هەیە لەپایتەختی هەرێم‪،‬‬ ‫دەشڵێت «سەرباری ئەوەش سورین‬ ‫لەسەر چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‌و بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان‌و جەختیش لەسەر پاراستنی‬ ‫پەیوەندیمان لەگەڵ پارتی دەكەینەوە»‬ ‫دەقی چاوپێكەتنەكەی مەال بەختیار‬ ‫لەگەڵ مۆنتیكارلۆ‪:‬‬

‫بەگرنگی دەزانین سیستم سیستمێكی پارلەمانی بێت‬ ‫هێزەكانی پێشمەرگە دوورەپەرێزن لەملمالنێ‌و‬ ‫ناكۆكییە سیاسییە ناوخۆییەكان‬ ‫ئەگەر روسیا دەستپێشخەری بكات‪،‬‬ ‫بەرێككەوتن لەگەڵ بەغداد هەرێمی‬ ‫كوردستان ئامادەیە تەنسیق لەگەڵ ئەو‬ ‫واڵتە بكات بۆ لێدانی تێرۆر‌و داعش‬ ‫مــەال بــەخــتــیــار‪ :‬ســوپــاس بــۆ خــوا‪،‬‬ ‫تەندروستی جێگیرەو ئەنجامی پشكنینە‬ ‫پزیشكییەكانیشی لەئەڵمانیا دڵخۆشكارە؟‬

‫مۆنتیكارلۆ‪ :‬ئایا بەم زوانە دەگەڕێتەوە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬بەڵی ‪ ..‬بــەم زوانــە‬ ‫مۆنتیكارلۆ‪ :‬میوانی ئەم شەوی رادیۆی‬ ‫مۆنتیكارلۆ‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬سەركردەیەكی دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە‪،‬‬ ‫مۆنتیكارلۆ‪ :‬هێزە كوردییەكان لەجەنگ‌و‬ ‫كە لەپاریس‪-‬ەوە میوانی بەرنامەكەمانە‪..‬‬ ‫بەڕێز مەال بەختیار‪ ،‬بەخێرهاتنت دەكەین روبــەڕوبــونــەوەی داعــشــدان‪ ،‬شارۆچكەی‬ ‫شنگالیش ئــازادكــرا‪ ،‬ئێستا بارودۆخی‬ ‫بۆ پاریس ‪..‬‬ ‫شارۆچكەكە چۆنەو چی دەربارەی پارتی‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬زۆر سوپاس‬ ‫كرێكارانی كوردستان دەڵێن؟ ئایا تا‬ ‫مــۆنــتــیــكــارلــۆ‪ :‬س ــەرەت ــا دەمــەوێــت ئێستاش لەو شارۆچكەیەدا ماون؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئــازادكــردنــی شنگال‬ ‫بــاس لــەپــاریــس بــكــەم‪ ،‬كــە پێموابێت‬ ‫دوا هاتنی پێش ئــەمــجــارەت هاوین لێدانێكی گورچكبڕ بوو بۆ داعش‪ ،‬بەشێكی‬ ‫بــوو‪ ،‬ئەمجارەیان بە غەمباریی‌و پاش ئەو بڕبڕەپشتەبوو كە عیراق‌و هەرێمی‬ ‫دەسترێژییە تێرۆریستییەكە‪ ،‬پاریست كوردستان‌و رۆژئاوای كوردستان‌و سوریای‬ ‫بینییەوە‪ .‬سەرۆكی فرەنسا رێزی گەورەی پێكەوەو دەبەستەوە‪ .‬ئێمە توانیمان شنگال‬ ‫قوربانییەكانی گرت‪ ،‬ئەو قوربانییانەی ئازاد بكەین‌و ئازادكردنیشی كاریگەرییەكی‬ ‫لـــەروداوەكـــەدا گیانیان لــەدەســتــدا كە راستەوخۆی لەسەر تێكڕایی پرۆسەی‬ ‫داعش پێی هەستابوو‪ ،‬سەرەتا دەمەوێت سەربازی‌و سیاسی ناوچەكە هەبوو‪ .‬شنگال‬ ‫بپرسم بۆچونی ئێوە لەسەر ئەو رێكخراوە شارۆچكەیەكی لێقەوماوە‪ ،‬لێقەوماوە‬ ‫تێرۆریستییە چییە كە ئێوە لەعیراق بەهۆكاری وێرابوننەكەی نا‪ ..‬زیاتر لە ‪3‬‬ ‫جەنگیان دژ دەكـــەن‌و لێرەش واڵتانی هەزار كچ‌و ژنی ئەو شارۆچكەیە وەك سەبایا‬ ‫ئێستا بەدەست چەكدارانی داعشەوەن‪،‬‬ ‫رۆژئاوا بەهەمانشێوە دژایەتی دەكەن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بێگومان پاریس هەر شارۆچكەكە ئاوەدان دەكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫بەپاریس دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەو مرۆڤكوژانە زامە بەردەوام لە ویژدان‌و مرۆڤایەتیماندا‬ ‫ناتوانن كار لەو ڕێــڕەوە مێژوییە بكەن خوێنی لێدەچۆڕێت‪ ،‬بــەردەوام‌و بەردەوام‬ ‫كە پاریس‪ ،‬چ لەسەر ئاستی فرەنساو ئەو زامە ئازارمان دەدات‪.‬‬ ‫چ لەسەر ئاستی جیهانیش لەبەدیهاتنی‬ ‫مۆنتیكارلۆ‪ :‬لەئایندەدا كێ شنگال‌و‬ ‫دیموكراسی راستەقینە بەدەستی هێناوە‪.‬‬ ‫پاریس لەسەر بزوتنەوەی دیموكراسی قەزای شنگال بەڕێوەدەبات؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەالیەن حزبە جیاوازەكانی‬ ‫كاریگەرییەكی دینامیكی لەجیهاندا‬ ‫هەبووە‪ .‬بەناوی حزبەكەمەوە (یەكێتی هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی هەرێمی‬ ‫نیشتمانی كوردستان)‪ ،‬حزیەكەی سەرۆك كوردستانەوە پێشنیارێك هەیە‪ ،‬كە‬ ‫جەالل تاڵەبانی‪ ،‬بەناوی گەلی كوردەوە‪ ،‬بكرێتە پارێزگا‪ ،‬پارێزگایەكی سەربەخۆ‪..‬‬ ‫سەرخۆشی لەگەلی فرەنسا دەكــەم بۆ‬ ‫مــۆنــتــیــكــارلــۆ‪ :‬پ ــارێ ــزگ ــای ــەك كە‬ ‫ئەو تراژیدیا گەورەیەی دوچــاری هات‪.‬‬ ‫پاریسم بەجۆرێك لەجۆرەكان لە غەمدا سەربەهەرێمی كوردستان بێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ پارێزگایەك سەر‬ ‫بینی‪ ،‬لەگەڵیدا ئێمەش غەمباربووین‪،‬‬ ‫پاریسییەكان مافی خۆیانە كە رقیان لە بەهەرێمی كوردستان بێت‪.‬‬ ‫تێرۆر بێت‪ ،‬پشتیوانی خەباتكارانی دژ‬ ‫مۆنتیكارلۆ‪ :‬ئەی چی دەربارەی پارتی‬ ‫بەتێرۆریش بن‪ ،‬ئێمەی گەلی كوردیش‪،‬‬ ‫و پێشمەرگەش‪ ،‬فرەنسییەكان‌و هەموو كرێكرانی كوردستان ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەراستیدا ‪ pkk‬رۆڵێكی‬ ‫جیهان دڵنیادەكەینەوە كە لەسەنگەرێكداین‬ ‫بۆ لەناوبردن‌و ریشەكێشكردنی داعش‪ ،‬گــەورەی گێڕا لە رزگاركردنی شنگال‪،‬‬ ‫ســەرجــەم گەالنی سەربەخۆی جیهان‌و خۆشیان بــەر لــەرزگــاركــردنــی شنگال‬ ‫سەرجەم گەالنی خەباتكارانی ئــازادی رایانگەیاند كە ئەوان پاش رزگاركردنی‬ ‫لــە جــیــهــان‪ ،‬ئــاهــەنــگــی لــەنــاوبــردن‌و شنگال‪ ،‬شنگال چــۆڵــدەكــەن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ریشەكێشكردنی ئەو وەحشییانە دەگێڕین بڕیارێكی دروســتــەو ئێمەش چاوەڕێی‬ ‫جێبەجێكردنی ئەو بڕیارەیانین‪ .‬وەك یەكێتی‬ ‫كە من بەمرۆڤ ناویان نابەم‪.‬‬ ‫نیشتمانی كوردستان‪-‬یش داوامانكردوە كە‬ ‫مۆنتیكارلۆ‪ :‬باست لە سەرۆك تاڵەبانی شنگال بكرێتە پارێزگایەك‪ ،‬وەك بەشێك‬ ‫كـــرد‪ ،‬ئێمە زانــیــومــانــە كــە ئێستا لە لەباشوری كوردستان‪.‬‬ ‫مۆنتیكارلۆ‪ :‬ئێوە لەهەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ئەڵمانیایە‪ ،‬تەندروستی چۆنە؟‬

‫هەیە‪ ،‬لەچۆنێتی بەڕێوەبردنی حوكم لە‬ ‫پێشوودا‪ .‬یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش‬ ‫هێزێكی گەورەیە لەسەر ئاستی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بۆیە پــەراوێــزكــاری لەگەڵ‬ ‫یەكێتیدا شتێكی ئاسان نییە‪ ،‬چەندین‬ ‫تێبینی‌و رەخنەمان لەسەر بەڕێوەبردن‬ ‫هەیە لەپایتەختی هەرێم‪ ،‬لەدهۆك‪ ،‬لە‬ ‫موسڵ‪ ..‬سەرباری ئەوەش ئێمە سورین‬ ‫لەسەر پاراستنی پەیوەندییەكانمان لەگەڵ‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستاندا‪ ،‬سوریشین‬ ‫لەسەر چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‌و بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ..‬لەسەر هەموو ئەم مەسەالنە بە‬ ‫پەرپرسیارێتییەوە مامەڵەمان كــردووە‪.‬‬ ‫من گەشبینم‪ ،‬گەشبینم بەوەی لەنێوان‬ ‫دوومانگ بۆ سێ مانگی داهاتوودا دەتوانیین‬ ‫كێشەكانمان چارەسەربكەین‌و هەنگاوبنێین‬ ‫بۆ بەدیهێنانی چارەسەرێكی گونجاو و‬ ‫تێپەڕاندنی ئەو گرفتانە لەسەر بنەمای‬ ‫بابەتیبوون‌و وەك ئەوەی قۆناغی داهاتووی‬ ‫پەیوەندییە سیاسییەكان دەیخوازێت بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی ئەركە هاوبەشەكانمان‪.‬‬ ‫مۆنتیكارلۆ‪ :‬بەڕێز مەال بەختیار‪ ،‬زۆر‬ ‫سوپاس بۆ بەڕێزتان‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬سوپاس بۆ ئێوەش‪.‬‬

‫بەپێی یاسا سەرۆكی هەرێمی كوردستان‬ ‫ناتوانێت جارێكی دیكە ببێتەوە بەسەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەئێستادا پەیوەندی‬ ‫نێوان سەرۆك تاڵەبانی‌و بارزانی‌و نێوان‬ ‫هەردو حزبتان چۆنە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەراستیدا تەنگژەیەكی‬ ‫یاسایی هەیە‪ ،‬پرۆژەیەكی چوارالیەنی‬ ‫هاوبەشیش هەیە كە یەكێتی‌و گــۆڕان‌و‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫پێشەكەشمان كردووە‪ ،‬لیژنەی یاساییش‬ ‫لەپارلەمانی كــوردســتــان رەزامــەنــدی‬ ‫لەسەر ئەو پرۆژەیە نیشانداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫ئەم پرۆژەیەی رەتكردۆتەوە‪ ،‬گفتوگەیەكی‬ ‫جیدیش هەیەو هەفتەی رابــردوش ئێمەو‬ ‫پارتی كۆبونەوەیەكی گرنگمان ئەنجامدا‪،‬‬ ‫پاشتریش لــەگــەڵ بــزوتــنــەوەی گــۆڕان‬ ‫كۆبونەوەیەكی ترمان ئەنجامدا‪ ،‬ئێمە‬ ‫وەك یەكێتی چەند پێشنیارێكیشمان بۆ‬ ‫تێپەڕاندنی ئەو كێشانە پێشكەشكرد‪،‬‬ ‫چەند پێشنیارێكی جۆراوجۆرمان لەسەر‬ ‫پەیوەندییەكانی هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬كێشەكانی‬ ‫نێوان پارچەكانی دیكەی كوردستان‪،‬‬ ‫جەنگی دژ بــەداعــش لــەســەر دەستی‬ ‫دەوڵەتانی دیكەو هاتنە ناوەوەی روسیا‬ ‫بەو كاریگەری‌و قەبارە گەورە سەربازییە‪..‬‬ ‫هــەمــوو ئــەم مــەســەالنــە پەیوەندییان‬ ‫بەناوچەكەو بەشەكانی دیكەی كوردستان‌و‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە هەیە‪ .‬ئێمە جەختمان‬ ‫دەقی چاوپێكەوتنەكەی مەال بەختیار‬ ‫لەوە كردۆتەوە كەدەبێت روانینێكی رونمان‬ ‫لە كەناڵی فرانس ‪: 24‬‬ ‫هەبێت لەچۆنێتی بــەردەوامــبــوون بۆ‬ ‫دژایەتیكردن‌و جەنگی دژ بەتێرۆرو داعش‪،‬‬ ‫پاشان سەقامگیری سیاسیش هەبێت بۆ‬ ‫فرانس ‪ :24‬بەخێرهاتنی لێپرسراوی‬ ‫پاش لەناوبردن‌و ریشەكێشكردنی داعش‪ .‬دەســتــەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‬ ‫گرنگە كێشە سیاسییەكانی نێو حزبە یەكێتی نیشتمانی كوردستان مەالبەختیار‬ ‫سیاسییەكان چارەسەربكەین‪ ،‬چ لەنێو دەكەم كە میوانی ستۆدیۆی (فرانس ‪)24‬‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬چ لەباشور یان باكوری ە‪ ،‬بەرێز مەال بەختیار بەخێرهاتنت دەكەم‪.‬‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬سوپاست دەكەم‬ ‫فــرانــس ‪ :24‬بــەڕێــز مــەال بەختیار‬ ‫مۆنتیكارلۆ‪ :‬ئێوە سوورن لەسەر ئەوەی‬ ‫كە سیستم پارلەمانی بێت لەهەرێمی دەمەوێت لەوەوە دەستپێبكەم‪ ،‬رزگاركردنی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬ئێستاش ســـورن لەسەر شنگال هەنگاوێكی گرنگ بوو بۆ هێزی‬ ‫ئـــەوەی كــە سیاسەتێكی كەموكورت‌و پێشمەرگە‪ ،‬هەرچەند توانا سەربازی‌و‬ ‫پەراوێزكارهەیە بەرامبەر حزبەكەتان لە لۆجستییەكانیشی كەمترە لەچاو هێزە‬ ‫سەربازییەكانی واڵتانی دیكە‪ ،‬دەپرسم‬ ‫مەسەلە ئابوری‌و ئەمنییەكاندا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە بەگرنگی دەزانیین ئایا پشتیوانی نێودەوڵەتی بوو كە بووە‬ ‫سیستم سیستمێكی پارلەمانی بێت‪ ،‬هۆكاری ئەوەی پێشمەرگە بتوانێت داعش‬ ‫دەسەاڵتێكی دیــاریــكــراویــش بــۆ بەڕێز لەو ناوچانە وەدەرنێت؟‬ ‫سەرۆكی هەرێم هەبێت‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتێكی‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ســەرەتــا دەمــەوێــت‬ ‫كاریگەریشی هەبێت لەهەمانكاتدا‪ ،‬چونكە بەناوی گەلی كوردستانەوە سەرخۆشی‬ ‫ئێمە بەقۆناغێكی قورسی راگـــوزەری لەگەلی فرەنسا بكەم بۆ ئەو قوربانییانەی‬ ‫دیموكراسیدا تێدەپەڕین‪ ،‬ئێمە پێویستمان لەروداوەكەی پاریسدا گیانیان سپارد‪ ،‬كە‬ ‫بە مەرجەعییەت‌و ناوەند هەیە‪ ،‬بەاڵم لەراستیدا تاوانێكی گەورە بوو دەرحەق‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا پێویستمان بە رێكەوتن‌و بەگەلێكی هێمن‌و گەلێكی بەدەستهێنەری‬ ‫هاوسەنگیش هەیە‪.‬‬ ‫ئازادی‪ ،‬كە ئازادی بەدەستهێناوە نەك هەر‬ ‫بــۆ مەسەلەی پــەراوێــزكــاریــش ئێمە لەسەر ئاستی فرەنسادا‪ ،‬بەڵكو لەسەر‬ ‫چــەنــد تێبینییەكی گــرن ـگ‌و جدیمان ئاستی جیهانیش‪.‬‬

‫چاودێری هێزە ئاسمانییەكان‌و تەنسیق‬ ‫لەگەڵ هێزەكانی پێشمەرگەدا دەكــات‬ ‫لەهەموو بەرەكانی جەنگدا‪ ،‬بەدڵنیاییشەوە‬ ‫كاتێك لەگەڵ سوپای عیراقدا دەست‬ ‫بەپرۆسەی رزگاردنەوەی موسڵ دەكرێت‪،‬‬ ‫هەموومان دەبێت پێكەوە كاربكەین بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی پالنەكە‪ ،‬كە لەئایندەدا‬ ‫بڕیاری كۆتایی لەبارەوەدەدرێت‪.‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬ئایا لەئێستادا لەنێوان‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و پرۆسە‬ ‫سەربازییەكانی روسیادا كە لە سوریاو‬ ‫ناوچەكانی ئەو واڵتەدا ئەنجامی دەدات هیچ‬ ‫تەنسیقێك هەیە؟ كە پێش چەند رۆژێك‬ ‫جموجۆڵی گەشتە ئاسمانییەكانی هەولێر‬ ‫وەستان‪ ،‬وەك ویستێكی روسیا بۆ پرۆسە‬ ‫سەربازییەكانی‌و بونی جۆرێك لەتەنسیق؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ..‬تائێستا هیچ‬ ‫جۆرە تەنسیقێك لەنێوان حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و حكومەتی روسیادا نییە‪ ،‬ئەو‬ ‫موشەكانەش كە روسیا لەئاسمانی هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە بۆردومانی پارێزگای رەقەی‬ ‫ســوریــاو هەندێك نــاوچــەی دیكەی ئەو‬ ‫پارێزگایەی پێكرد‪ ،‬هیچ پرس‌و راوێژێكی‬ ‫بەواڵتانی ئیقلیمیشەوە نەكرد‪ ،‬بەهۆی ئەو‬ ‫موشەكانەشەوە بۆ ماوەی ‪ 24‬كاتژمێر‬ ‫گەشتە ئاسمانییەكان راوەستان‌و دواتر ئەو‬ ‫كێشەیە چارەسەر كرا‪.‬‬

‫رزگــاركــردنــی شــنــگــال‪ ،‬لەراستیدا‬ ‫هەنگاوێكی گــــەورەی ســەربــازی بوو‬ ‫لەناوچەكەدا‪ ،‬بااڵنسی هێزی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و ناوچەكەو بازنەی موسڵی‬ ‫گۆڕی‪ ،‬بەدڵنیاییەوە واڵتانی هاوپەیمانان‬ ‫لەرزگاركردنی شنگال‌و ناوچەكانی دیكە‪،‬‬ ‫رۆڵ ــی كــاریــگــەریــان هــەبــووە‪ ،‬رۆڵێكی‬ ‫ئیقلیمیش هەبووە لەرزگاركردنی ئەو‬ ‫ناوچانە‪ ،‬بەاڵم قوربانیدانی پێشمەرگەو‬ ‫بــەرگــریــیــەكــانــی گــەلــی كــوردســتــان‪،‬‬ ‫فرانس ‪ :24‬هیچ هەوڵێك هەیە بۆ‬ ‫پاككردنەوەو‬ ‫لەبنچینەدا هۆكارێكبوون بۆ‬ ‫هــاوكــاری ســەربــازی روسیاو ئاڵوگۆڕی‬ ‫پاشەكشێكردنی داعش لەوناوچانە‪.‬‬ ‫زانیاری بۆ شەڕی دژ بەداعش كە دوژمنێكی‬ ‫هاوبەشی ئێوەن؟‬ ‫فرانس ‪ :24‬دیڤید كامیرۆن سەرۆك‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بۆ ئاڵوگۆڕی زانیاری‪،‬‬ ‫وەزیــرانــی بریتانیاش وتــی لەئێستادا تەنسیق لەگەڵ حكومەتی عیراق‌و روسیادا‬ ‫پێشمەرگە هێزەوشكانییەكانی ئێمەن هەیە‪ ،‬بەاڵم بەپێی زانیارییەكانی من هیچ‬ ‫لەعیراق؟!‬ ‫تەنسیقێك لەوشێوەیە‪ ،‬لەنێوان حكومەتی‬ ‫پێشمەرگە‬ ‫هێزی‬ ‫بێگومان‬ ‫بەختیار‪:‬‬ ‫مەال‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و روسیادا نییە‪ .‬بەاڵم‬ ‫سەربازییە‬ ‫ـراوە‬ ‫ـ‬ ‫ـخ‬ ‫ـ‬ ‫ـك‬ ‫ـ‬ ‫رێ‬ ‫لــەو‬ ‫بەشێكە‬ ‫ئەگەر روسیا جۆرێك لەو هاوكارییە بۆ‬ ‫چەكدارییەی لەعیراقدا هەیە‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان دژی داعش بخاتە روو‪،‬‬ ‫پاشان ئێمەش لەگەڵ حكومەتی عیراقدا‬ ‫فرانس ‪ :24‬پاش رزگاركردنی شنگال‪ ،‬لەسەر ئەو پرسە رێكبكەوین‪ ،‬ئەوا ئێمە‬ ‫ئێستا روانیینەكان لەسەر موسڵن‪ ،‬دەپرسم ئامادەین‪.‬‬ ‫ئێستا گفتۆگۆیەك لەنێوان حكومەتی‬ ‫عیراق‌و حكومەتی هەرێمی كوردستاندا‬ ‫فــرانــس ‪ :24‬یەكێتی نیشتمانی‬ ‫هەیە لەسەر پالنێكی ئەمنی هاوبەش بۆ كــوردســتــان كــە بێگومان پــەیــوەنــدی‌و‬ ‫ئەو مەبەستە؟‬ ‫بەركەوتنێكی راستەخۆی لەگەڵ حزبە‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ هەیە‪..‬‬ ‫سیاسییەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئــەوەی زانــراوە هەندێك قەیرانی‬ ‫فرانس ‪ :24‬ئەو گفتوگۆ و تەنسیقاتە سیاسی لەهەرێمی كوردستاندا رویانداوە‪،‬‬ ‫چۆنەو گرنگترین ئەو خااڵنە بۆ پرۆسەی ئایا ئەو قەیرانانە رەنگدانەوەی سلبییان‬ ‫سەربازی رزگاركردنەوەی موسڵ چین ؟‬ ‫هەبووە بۆ شەڕی دژ بەداعش؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬گفتوگۆ لەنێوان وەزارەتی‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار‪ :‬نــەخــێــر‪ ..‬بەهیچ‬ ‫پێشمەرگەو وەزارەتی بەرگری عیراق‌و پاشان شێوەیەك‪ .‬ئێمە لەئاستێكداین كە ئەوە‬ ‫لەگەڵ هاوپەیمانانی جەنگی دژ بەداعش‪ ،‬دەزانیین كەمەترسییەكی راستەقینە‬ ‫بەتایبەتی ئەمەریكاش ئەو گفتوگۆیە بۆ لەسەر سنورەكانی هەرێمی كوردستاندا‬ ‫رزگاركردنی موسڵ هەیە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە هەیە‪ ،‬بازنەی كەركوك‪ ،‬شنگال‪ ،‬هەولێر‪،‬‬ ‫لەئێستادا سوپای عیراق سەرقاڵە بەشەڕی ناوچەكانی خانەقین‪ ..‬هێزەكانی پێشمەرگە‬ ‫رزگاركردنی ئەنبارو هەندێك ناوچەی دیكە ئەوبەرپرسیارێتییە سەربازییە دەزانــن‬ ‫لە پارێزگای سەاڵحەدین‌و بازنەی ئەو و دورەپــەرێــزیــش لەملمالنێ‌و ناكۆكی‬ ‫پارێزگایە‪ ،‬هیواداریشین كە سەركەوتنی حزبە سیاسییەكان وەســتــاون‪ ،‬ئەمەش‬ ‫یەكجاری لەوناوچانە بەدەستبهێنن‪ ،‬زۆر گرنگە‪ ،‬هۆشدارییەكی نەتەوەیی‌و‬ ‫پــاشــان ئـــەوان‌و ئێمەش بتوانین ئەو بەرپرسیارێتییەكی نەتەوەیی ئێجگار گرنگە‪،‬‬ ‫پالنە بەئەنجامبگەیەنین‪ ،‬كە بۆ چۆنێتی كە كاریگەری راستەوخۆی لەسەر بەرەكانی‬ ‫رزگاركردنەوەی موسڵ بڕیاری لەسەردراوە‪ .‬جەنگ هەیە‪ ،‬چونكە یەكێتیی ریزەكانی‬ ‫ناوپێشمەرگەو بــەرگــری‌و بەرخودانی‬ ‫فــرانــس ‪ :24‬ئێستا ئامادەكارییە هێزی پێشمەرگە بۆ تێكشكاندنی داعش‌و‬ ‫سەربازییەكانی پێشمەرگە چین‌و چۆنن؟ پالنەكانیان لەناوچەكان‪ ،‬دەگەڕێتەوە‬ ‫ئەو هەناگاوانەش چین كە پێشمەرگە بۆ یەكێتی ریزەكانی پێشمەرگەو ئەو‬ ‫ئامادەكارییان بۆ دەكات؟‬ ‫هۆشیاریەی لەو بارەیەوە هەیانە‪.‬‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئێستا پێشمەرگە‬ ‫ئامادەكاری دەكات‪ ،‬چەكی پێویست ئامادە‬ ‫فرانس ‪ :24‬مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫دەكات‪ ،‬لەوپالنە ورد دەبێتەوە‪ ،‬گفتوگۆی دەســتــەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‬ ‫ئەو مەسەلەیە لەگەڵ واڵتانی هاوپەیماناندا یەكێتی نیشتمانی كوردستان زۆر سوپاست‬ ‫دەكات‪ ،‬بەتایبەت لەگەڵ ئەمەریكییەكاندا‪ ،‬دەكەم‪.‬‬ ‫لەئێستاشدا لەهەولێر‪ ،‬خانەیەكی زۆر گرنگ‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬زۆر سوپاس‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )541‬دو شةممة ‪2015/11/30‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫یەكێتی نەخشە بۆ هەنگاوی دووەم دادەنێت‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬تارادەیەك وەاڵمی ئیجابیمان لەالیەنەكان وەرگرتوە‬ ‫بەرپرسێكی گۆڕان‪ :‬خەریكی دیراسەكردنی پێشنیازەكانی یەكێتین‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫ئەگەرچی لەدوای لێدوانەكەی فازیل‬ ‫میرانی لەبارەی سەرۆكی پارلەمانی‬ ‫كوردستانەوە جارێكی دیكە لێدوانە‬ ‫توندەكان لەنێوان پارتی‌و گۆڕان‬ ‫سەریانهەڵدایەوە‪ ،‬بەاڵم یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان بێگوێدانە لێدوانە‬ ‫توندەكان هەنگاوی دووەمی خۆی بۆ‬ ‫ئاساییكردنەوەی بارودۆخی كوردستان‬ ‫دەستپێدەكات‪ ،‬كە ئەویش قۆناغی كرداری‬ ‫ئاساییكردنەوەی دۆخەكەیە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫قۆناغەش بەوتەی سەعدی ئەحمەد پیرە‬ ‫لەدوای وەاڵمدانەوەی پارتی‌و گۆڕان بۆ‬ ‫پێشنیازەكانی یەكێتی دەستپێدەكات‌و‬ ‫دەشڵێت «لەئێستادا نەخشە بۆ هەنگاوی‬ ‫كرداری دادەنێین»‪.‬‬ ‫پارتی‪ :‬سەرۆكی پارلەمان نادرێتەوە‬ ‫بە گۆڕان‬ ‫سكرتێری مەكتەبی سیاسیی پارتی‪،‬‬ ‫لــەبــارەی ئـــەدای ســەرۆكــی پارلەمانی‬ ‫كــوردســتــان لــەرایــیــكــردنــی كــارەكــانــی‬ ‫پارلەمان باسی لەوەكردوە‪ ،‬سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمان‌و بە تایبەت سەرۆكی پارلەمان‪،‬‬ ‫سەركەوتونەبوە لە بەڕێوەبردنی پارلەمان‌و‬

‫كۆبونەوەی یەكێتی و گۆڕان‬

‫نەیتوانی ملمالنێی سیاسی لە پارلەمان‬ ‫دوربخاتەوە‪.‬‬ ‫فازڵ میرانی‪ ،‬لێدوانێكیدا بۆ تەلەڤزیۆنی‬ ‫رەسمیی حزبەكەی‪ ،‬وتوشیەتی «پێویستە‬ ‫سەرۆكی پارلەمان بە شێوەیەكی یاسایی‬ ‫بگۆڕدرێت‪ ،‬گۆڕان ئەو چانسەشی نییە‪،‬‬ ‫سەرۆكی پارلەمان وەربگرێتەوە»‪ .‬ئەم‬ ‫لێدوانانەی میرانی‪ ،‬جارێكی دیكە دەرگای‬ ‫شەڕی راگەیاندنی لەنێوان پارتی و گۆڕاندا‬ ‫گەرمكردەوەو لەچەندین ئۆرگانی جیاوازی‬

‫گۆڕانەوە وەاڵمی میرانی درایەوە‪.‬‬ ‫گۆڕان وەاڵمی پارتی دەداتەوە‬ ‫هـــەر لــەمــبــارەیــەوە‪ ،‬بەرپرسێكی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬كە پێی باشنەبوو ناوی‬ ‫ئاشكرابكرێت‪ ،‬بە»چاودێر»ی وت «ئێمە‬ ‫هەڵوێست لەسەر قسەی فــازڵ میرانی‬ ‫وەرناگرین»‪.‬‬ ‫ئــەو بــەرپــرســە‪ ،‬ئــامــاژەی بــەوەشــدا‪،‬‬ ‫بۆچون‌و هەڵوێستی بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫هەر وەكو پێشووەو نەگۆڕاوە‪ ،‬پێشتریش‬ ‫وتویانە‪ ،‬دیراسەی پێشنیازەكانی یەكێتی‬ ‫دەكــــەن‪ ،‬بـــەاڵم تــاكــو ئێستا وەاڵم ــی‬ ‫پێشنیازەكانیان نەداوەتەوە‪.‬‬ ‫هەر لەو چوارچێوەیەدا هۆشیار عەبدوڵاڵ‪،‬‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پارلەمانی‬ ‫عیراق لە بەیاننامەیەكدا قسەكانی میرانی‬ ‫بە «كۆمیدی» ناوبردوەو راشیگەیاندوە‪،‬‬ ‫وەك فاڵگرتنەوەیەك بــەدوری دەبینێت‪،‬‬ ‫سەرۆكی پارلەمان ببێتەوە بە هی گۆڕان‪،‬‬

‫وەك ئــەوەی هێشتا سەرۆكی شەرعیی الیەنەكانین‪ ،‬بۆ ئــەوەی دەستبكەین بە‬ ‫پارلەمان الی گۆڕان نەبێت‪ ،‬ئەو بە سیغەی هەنگاوی كرداری‪.‬‬ ‫ئایندە قسەدەكات‌و پێشمان ناڵێت بە‬ ‫سەعدی پیرە‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬هەمو‬ ‫چ ئالیەتێك سەرۆكی ئێستای پارلەمان هەوڵەكانیان بۆ ئەوەیە بگەڕێنەوە دۆخی‬ ‫الدەبات‪ ،‬بۆ ئەوەی پێمان بڵێت سەرۆكی پێش دورخستنەوەی وەزیرەكانی گۆڕان‌و‬ ‫پارلەمانتان النابێتەوە‪.‬‬ ‫سەرۆكی پارلەمان‌و رێكخستنەوەی نێوماڵی‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬دەشڵێت «ئ ــەوە سەرۆكی كوردی‪.‬‬ ‫حزبەكەی ئەوە‪ ،‬جارێكی تر نابێتەوە ئەو‬ ‫سەبارەت بە هەنگاوی دوەمیان‪ ،‬ئەو‬ ‫سەرۆكەی خەڵك بە چاوێكەوە سەیری ئەندامەی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫بكات‪ ،‬كە بەخۆسەپاندن هاتوە‪ ،‬ئەستەمە ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬دوای وەرگرتنی ئاماژەی‬ ‫جارێكی تر خەڵكی بە سەرۆكێكی بزانن‪ ،‬ئیجابی الیەنەكان‪ ،‬كە لە ئێستادا تاڕادەیەك‬ ‫كە یاسایی‌و دیموكراتی هاتوە‪ ،‬نەك بە وەاڵممان وەرگــرتــوە‪ ،‬بەیەكتربینینێكی‬ ‫كودەتا»‪.‬‬ ‫سەرپێی بێت‪ ،‬یان بە تەلەفۆن بۆچونی‬ ‫الیەنەكان دەزانین‌و تێستێك دەكەین‪ ،‬لە‬ ‫یەكێتی باسی هەنگاوی دوەم دەكات ئێستاشدا لە هەوڵداین نەخشەیەك بۆ‬ ‫هــەرچــەنــدە هەفتەی رابـــردو وەفــدی بەكرداركردنی هەوڵەكان دابڕێژین‪.‬‬ ‫پیرە لەبارەی لێدوانەكانی میرانیشەوە‬ ‫یەكێتی لەگەڵ گۆڕان‌و پارتی كۆبونەتەوەو‬ ‫پێشنیازەكانی خۆیان بۆ ئاساییكردنەوەی وتی «ئەوە بەڕێكەوتنی هەردوال دەبێت‪،‬‬ ‫رەوشەكە ئاراستەكردون‪ ،‬بەاڵم تائێستا تەنها بەقسەی فازڵ میرانی نابێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەم دو الیەنە بە شێوازی رەسمی وەاڵمی گۆڕان‌و پارتی دیالۆگ دەكەن هەر بەدیالۆگ‌و‬ ‫رێككەوتن وەزیـــرەكـــان دەگــەڕێــنــەوەو‬ ‫یەكێتییان نەداوەتەوە‪.‬‬ ‫لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬ئەندامێكی مەكتەبی پارلەمانیش بەئیشی خۆی هەڵدەستێت‪،‬‬ ‫سیاسیی یەكێتی بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەوكاتەش لەئەنجامی دیالۆگی هەردوال‪،‬‬ ‫هەمو كۆبونەوەكانیان لەگەڵ الیەنەكان چی بەباشزانرا ئەوە دەكرێت‪ ،‬هەموالیەكیش‬ ‫ئیجابی بــون‌و ئەنجامی دڵخۆشكەریان باسمان لەوەكردووە‪ ،‬نە مەرج دەبێت‌و نە‬ ‫هــەبــوە‪ ،‬لەئێستادا چــاوەڕوانــی وەاڵمــی مەرج هەیە»‪.‬‬

‫كۆتایی‬ ‫داعش‬ ‫هاتنی روسیاو توڕەبونی فەرەنسا‬ ‫هاوكێشەكەی گۆڕی‬ ‫ویلیام مكانت شارەزای بواری توندڕەوە ئیسالمییەكان‪ :‬هێرشە تیرۆرستییەكان بۆ ئەوروپا سەرەتای كۆتاییهاتنی داعش بوو‬ ‫شرۆڤە راپۆرت‪ :‬چاودێر‬ ‫لە زۆربەی میدیاكانی جیهاندا‪،‬‬ ‫دەستەواژەی (سەرەتای كۆتایی داعش)‬ ‫بەكاردێت‪ ،‬بە تایبەت دوای هێرشە‬ ‫تێرۆریستییەكانی ئەم دواییەی پاریس‌و‬ ‫هاتنەناوەوەی روسیا بە شێوەیەكی‬ ‫كاریگەرو كۆنترۆڵكردنەوەی بەشێكی‬ ‫زۆری ئەو ناوچانەی لە ژێر دەستی‬ ‫داعشدا بون لە سوریاو عیراقدا‪ ،‬كە‬ ‫بەپێی تازەترین لێدوانی سەرۆكوەزیرانی‬ ‫عیراقیش‪ ،‬تائێستا ‪%40‬ی ئەو ناوچانەیان‬ ‫لە داعش رزگاركردۆتەوە‪ ،‬و لە سوریاش‬ ‫پێش هێرشە ئاسمانییەكانی روسیا تەنیا‬ ‫‪%25‬ی ناوچەكانی سوریا لەدەست داعش‬ ‫پاككرابونەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا رێژەكە زۆر‬ ‫بەرزبۆتەوە‪ ،‬بە شێوەیەك كە كێبڕكێ‌‬ ‫لە نێوان الیەنگرانی ئەمەریكاو روسیا‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانرێت كێ‌ زو داعش‬ ‫لەو واڵتە لەناودەبات‪ ،‬ئەمە جگەلەوەی‬ ‫شەڕڤانانی كورد بەرەو رەققەی پایتەختی‬

‫داعش بەڕێوەن‌و لە كوردستانی عیراقیش‬ ‫پێشمەرگەو شەڕڤانان توانیان شەنگال‪-‬ی‬ ‫داگیركراو لە داعش پاكبكەنەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫وەكو گەورە شارەزایەكی ئەمەریكی بواری‬ ‫جیهادو هزری ئیسالمی دەڵێت «ئەمە‬ ‫سەرەتای كۆتایی داعشە»‪.‬‬ ‫روسیاو گۆڕینی هاوكێشەكە‬ ‫ســەرەڕای گرژییەكانی نێوان روسیاو‬ ‫توركیا دوای خستنەخوارەوەی فڕۆكە‬ ‫روسییەكە لەالیەن توركیاوە‪ ،‬بەاڵم روسیا‬ ‫توانیویەتی ببێتە جەمسەرێكی سەرەكیی‬ ‫شــەڕ لــە دژی داعــــش‪‌ ،‬و تەنانەت‬ ‫فرەنساش دوای هێرشە تێرۆریستییەكانی‬ ‫پاریس لەگەڵ روسیا بونەتە هاوپەیمان‬ ‫لە دەرەوەی هاوپەیمانێتیی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫ئەمەش وایكردوە‪ ،‬كە داعش مۆمەكەی‬ ‫زیاتر بــەرەو كــزی بچێت‌و هەموالیەك‬ ‫پێشبڕكێ‌ بكەن لەسەر ئەوەی زو داعش‬ ‫لەناوبەرن‪ ،‬ئەوە جگە لەوەی ئەمەریكاش‬ ‫هەنگاوەكانی خێراتر كــردوە‪ ،‬و چەك‌و‬

‫تەقەمەنی بە هێزە رادیكاڵەكانی سوریا‬ ‫دەدات بە ئۆپۆزسیۆن‌و هێزە كوردییەكان‪،‬‬ ‫كە دواهەنگاویشی ناردنی ‪ 50‬شارەزای‬ ‫سەربازییە بۆ رۆژئــاوای كوردستان‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی پالنی رزگاركردنی شاری رەققەی‬ ‫پایتەختی داعش دابنێن‪.‬‬ ‫رزگــاركــردنــی شــاری رەقــقــە‪ ،‬كە بە‬ ‫«دڵـــی داعــــش» نـــاســـراوە‪ ،‬دەبێتە‬ ‫سەرەتای كۆتایی داعش لە هەمو جیهان‌و‬ ‫كاریگەرترین گورز دەبێت لێی بدرێ‪ ،‬كە‬ ‫ئێستا ئامادەكاری بۆ دەكرێت‪ ،‬بۆ ئەم‬ ‫هێرشە چاوەڕوانكراوەش لە ئێستادا ‪50‬‬ ‫پسپۆڕو شــارەزای سەربازیی ئەمەریكی‬ ‫لە رۆژئــاوای كوردستانن‌و هەماهەنگیی‬ ‫تەواویان لەگەڵ هێزە كوردییەكاندا هەیە‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لــەوەی سوپای سوریا‪-‬ی‬ ‫ئەسەدو روسیا لەالیەكیترەوە بەرەیەكی‬ ‫بەهێزیان هەیەو ئەوانیش هەماهەنگیان‬ ‫لەگەڵ هێزە كوردییەكاندا هەیە‪.‬‬ ‫لەمبارەیەوە‪ ،‬تــۆڕی فۆكس نیوزی‬ ‫ئەمەریكی‪ ،‬لە زاری چەند كەسێكەوە‬

‫لەناو شاری رەققەی پایتەختی داعش‬ ‫بــاویــكــردەوە‪ ،‬لــە دوای هێرشەكانی‬ ‫ئەمدواییەی پاریس‪ ،‬جگە لەوەی هێرشە‬ ‫ئاسمانییەكانی هاوپەیمانان‌و روسیاو‬ ‫سوپای ئەسەد بۆ ســەر شارەكە زۆر‬ ‫بوە‪ ،‬چەكدارانی داعش لە كۆكردنەوەو‬ ‫رێكخستنەوەی هێزەكانیاندان‌و خەریكی‬ ‫خەندەقلێدانن بە دەوری شارەكە لە‬ ‫ترسی هێرشە چاوەڕوانكراوەكەو رێگای‬ ‫راكردن بە كەسیش نادەن بچنە دەرەوەی‬ ‫شارەكە‪ ،‬كە ژمــارەی دانیشتوانەكەی‬ ‫‪ 350‬هــەزار كەسە‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫ترسێكی زۆر هەمو شارەكەی داگرتوە‪،‬‬ ‫بە تایبەت دوای ئەوەی خەندەقلێدانی‬ ‫داعــش زۆر بــوەو ئامێرو ئۆتۆمبێلە‬ ‫سەربازییەكانیشیان لــەنــاو خانوە‬ ‫چۆڵەكانی شارەكە جێگیردەكەن‌و دیار‬ ‫نین‪.‬‬ ‫كۆتاییەكەی داعش نزیكە‬ ‫شارەزای دیاری بواری جیهادو هزری‬

‫ئیسالمی (ویلیام مكانت) لە نوێترین‬ ‫لێدوانیدا لە بــارەی داعـــش‪-‬ەوە وتی‬ ‫«هێرشەكانی ئــەم دوایــیــەی داعــش‬ ‫سەرەتای كۆتایی داعشەو ئەوەی پێیوایە‪،‬‬ ‫كە داعش هەروا بەهێزە ئەمە هەڵەیە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەمە دواپەلەقاژەی داعشە»‪.‬‬ ‫مكانت‪ ،‬لە دیدارێكی لەگەڵ رۆژنامەی‬ ‫(واشنتۆن پۆست) وتیشی «داعــش‬ ‫هەڵە گەورەكەی كرد كاتێك كەسانی‬ ‫بیانی زۆر كوشت‌و هەمو جیهانی لە‬ ‫خــۆی وروژانــــد‪ ،‬بــە تایبەت واڵتێكی‬ ‫وەكو روسیا‪ ،‬كە خۆی بــەدوای هەلێك‬ ‫دەگەڕا‪ ،‬تا حكومەتەكەی بەشار ئەسەد‬ ‫بپارێزێت‪ ،‬بۆیە هاتنەناوەوەی روسیا‬ ‫بۆ شەڕەكە‪ ،‬هاوكێشەكەی بە تەواوی‬ ‫گــۆڕیــوەو داعشی شڵەژاندوە‪ ،‬چونكە‬ ‫هێزەكانی هاوپەیمانان‌و كــورد پێشتر‬ ‫تەنیا ‪%25‬ی خاكی سوریایان لە دەست‬ ‫داعــش سەندبۆوە‪ ،‬بــەاڵم بۆ لەمەودوا‬ ‫داعش شیرازەی تێكچوە‌و هەر شارەو‬ ‫جێی دێڵێت»‪.‬‬

‫‪%40‬ی داعش لە عیراق لەناوبراوە‬ ‫داعــش هــەر لە ســوریــاو رۆژئـــاوای‬ ‫كــوردســتــان بــارودۆخــی تێكنەچوە‪،‬‬ ‫بەڵكو لە عیراقیش دوای وەدەرنانیان‬ ‫لــەالیــەن پێشمەرگەو شەڕڤانانەوە‬ ‫لە شەنگال‌و ئــازادكــردنــی شارەكەو‬ ‫هــەروا پاككردنەوەیان لە پارێزگای‬ ‫سەاڵحەدین‌و بەشێكی زۆری پارێزگای‬ ‫ئەنبار لەالیەن هێزەكانی عیراقەوە‪،‬‬ ‫داعش توشی شڵەژانێكی زۆر بوە‪.‬‬ ‫لــــەمــــبــــارەیــــەوە‪ ،‬حـــەیـــدەر‬ ‫عــەبــادی ســەرۆكــوەزیــرانــی عــیــراق‪،‬‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنەوەی ‪%40‬ی ئەو ناوچانەی‬ ‫خاكی داعشی راگەیاند‪ ،‬كە پێشتر بە‬ ‫دەست چەكدارانی داعشەوە بون‪.‬‬ ‫عــەبــادی جەختیشیكردەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئۆپەراسیۆنی هێزە ئەمنییەكانی عیراق‬ ‫بەردەوامدەبێت‪ ،‬تا ئەوكاتەی تەواوی‬ ‫ناوچەكانی عیراق لە چەكدارانی داعش‬ ‫پاكدەكرێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )5٤1‬دو شةممة ‪2015/11/30‬‬

‫وتار‬

‫ئێمە‌و ئەوان لە بارگرژیەكەی‬ ‫نێوان روسیا‌و توركیا ‪...‬‬ ‫سیروان مەحمود‬ ‫پــاش ئــەوەی توركیــا‪ ،‬فڕۆكەیەكــی‬ ‫روســی خســتە خــوارەوە‪ ،‬ســەرۆك‌و‬ ‫دیپلۆماســیەكانی هــەردو واڵت كەوتنــە‬ ‫دژە لێدوانی تیژ‪ ،‬ئەمەش دەرئەنجامێكی‬ ‫ئاســاییە لەكاتــی ئــەو جــۆرە روداوانە‪،‬‬ ‫ئاسایتریش لەوە‪ ،‬تێگەیشتنی ناوچەكە‌و‬ ‫جیهانــە بــۆ هــۆكار‌و ئامانجەكانــی ئەم‬ ‫روداوە لە نێو رەوشی نائاسایی ناوچەكە‬ ‫بەگشتی‌و سوریا بەتایبەتی‪.‬‬ ‫بەرژەوەندیەكانــی روســیا‌و توركیا لە‬ ‫ســوریادا دژ بەیەكن‪ ،‬یەكەمیان دەیەوێت‬ ‫لەدەســتدانی پێگەكەی لە دەریای رەش‬ ‫لەسەر دەســتی ناتۆ‌و ئەمەریكا قەرەبو‬ ‫بكاتــەوە‌و پێگەیەكــی نــوێ لــە دەریای‬ ‫ناوەڕاست دابین بكات‪ ،‬شكۆ‌و دەسەاڵتی‬ ‫میراتگری ســۆڤیەتی جاران بگەڕێنێتەوە‬ ‫كە بایەخێكی ستراتیژی سیاسی‌و ئابوری‬ ‫هەیە بۆی‪.‬‬ ‫لــە كاتێكــدا جیۆپۆلیتیكــی ســوریا‬ ‫بایەخێكــی گــەورەی هەیــە بۆ روســیا‌و‬ ‫دەرفەتێكــی مێژویــی بۆ دەڕەخســێنێت‬ ‫بــۆ بەدیهێنانی بەرنامە ســتراتیژیەكانی‪،‬‬ ‫ئەوا دەستوەردانی لەم واڵتەدا‪ ،‬نزیكتری‬ ‫دەكاتــەوە لــە واڵتانی ســەرچاوەی وزە‬ ‫كــە خۆشــی دەوڵەمەندە پێــی‪ ،‬بەوەش‬

‫دەتوانێــت رۆڵێكــی گەورەتــر ببینــن‬ ‫لەگەڵیانــدا بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەو بازاڕە‌و‬ ‫فەراهەمكردنــی دەســتكەوتی سیاســی‬ ‫باشــتر بۆیان‪ ،‬ئەســەد بۆ سەرخســتنی‬ ‫بەرنامەكانی روســیا بــەالی كەمەوە لەم‬ ‫ساتەدا دەبێت هەبێ‌و بمێنێت!‪.‬‬ ‫بــۆ دوەم واتــا توركیا‪ ،‬پــاش ئەوەی‬ ‫ســەركەوتو نەبو لە رابەڕایەتی شۆڕشــی‬ ‫گەالنی ســوریا‪ ،‬ئەوا هەڵكشــانی سۆزی‬ ‫جیهــان بــەالی كوردانــی رۆژهــەاڵت‌و‬ ‫بەرزبونــەوەی شــكۆی هێزەكانــی بۆتــە‬ ‫مەراقێكی سیاســی گەورە بۆی‪ ،‬مەرامی‬ ‫توركیــا بۆ روخاندنی ئەســەد جیاواز بو‬ ‫لەگەڵ هیواكانی گەلی سوریا‌وبەرنامەكانی‬ ‫رۆژئــاوا‪ ،‬بۆیــە نەیتوانی پاڵپشــتی هیج‬ ‫الیەكیان بەدەست بێنێت‪ ،‬بە پێچەوانەوە‬ ‫كــوردان بەو توانــا كەمەیانــەوە توانیان‬ ‫سیاسەت‌و ســۆزی جیهان بەالی خۆیاندا‬ ‫راكێشن‪.‬‬ ‫كاریگــەری دەســتوەردانی توركیــا لە‬ ‫ســوریا بۆ بەدیهێنانی خەونە سوڵتانییە‬ ‫ســتراتیژیەكانی لــە پاشەكشــێیەكی‬ ‫بەردەوامدایە‪ ،‬ئەو خاوەنی ‪٩٠٠‬كیلۆ مەتر‬ ‫سنورە لەگەڵیدا‪ ،‬بەشێكی زۆری بەدەست‬ ‫كوردانە‪ ،‬ئەوی دیكە بەدەســت عەرەبە‪،‬‬ ‫ئــەوەی بۆی ماوەتەوە ئەو ناوچەیەیە كە‬ ‫توركمانەكان تیایدا نێشتەجێن‌و بێگومان‬ ‫دەســتبەرداری نابێ‪ ،‬ســەرنەكەوتنی لە‬ ‫پێكهێنانــی ناوچــەی ئارام لەو ســنورە‌و‬ ‫هەڵكشــانی پێگەی كورد‪ ،‬مەترسیەكانی‬ ‫گەورەتــر كــرد‪ ،‬هــەر بۆیە دژ بــە هەمو‬

‫جموجۆڵێكی سەربازی روسی دەبێت كە‬ ‫نزیكە بۆ هاوپەیمانی لەگەڵ كوردان‪.‬‬ ‫لــەو راستیەشــەوە‪ ،‬روداوی خســتنە‬ ‫خــوارەوەی فڕۆكە جەنگیەكــە روداوێكی‬ ‫سەربازی ئاســایی بێ بەرنامە‌و مەبەست‬ ‫نییــە‪ ،‬بەڵكــو بەشــێكە لــە جەنگێكــی‬ ‫پێشــوەختی داڕێــژراوی روســیایە بــۆ‬ ‫فراونكردنــی بەرەی جەنگ‪ ،‬بۆ توركیاش‬ ‫پەرچەكردارێكــی دارێــژراو بــو كــە پێی‬ ‫‌وایــە لــە بونی لە نێو ناتۆ و پشــتگیری‬ ‫رۆژئــاوا‪ ،‬ئیتــر دەتوانیت ئاشــوبەیەكی‬ ‫گەورە بنێتەوە‌و جیهان ناچار بكات بەالی‬ ‫خۆیدا راكێشێت‪ ،‬بەاڵم پێناجێت شەنەكە‬ ‫بە دڵی بای ئەو بێت‪.‬‬ ‫ئەم بارگرژییەی نێوان توركیا‌و روسیا‪،‬‬ ‫قەیرانــی سیاســی‌و ئابــوری‌و تەنانــەت‬ ‫كۆمەاڵیەتــی دو الیەنەی گەورەتر بەدوای‬ ‫خۆیــدا رادەكێشــێ‌و دۆخــی ناوچەكەش‬ ‫ئاڵۆزتر دەكات‪ ،‬روســیا چەند رێكارێكی‬ ‫ئابــوری دژ بــە توركیای خســتە بواری‬ ‫جێبەجێكــردن كــە زەرەری ‪ ٣٣‬ملیــار‬ ‫دۆالری پێدەگەیەنێــت‪ ،‬داوای لــە‬ ‫هاواڵتیانی كرد گەشــتوگوزاریەكانیان بۆ‬ ‫توركیا راگرن‌و بڕیاریشــی داوە ڤیســەی‬ ‫كــراوەی نێــوان هــەردو واڵت راگرێــت‪،‬‬ ‫ئەمانــە ئاماژەن كــە كردەوەكەی توركیا‬ ‫بە ئاســانی تێپەڕ نابێت‌و دیارە روسیاش‬ ‫ئــەو روداوە بەباشــی بــەكار دەهێنێ بۆ‬ ‫پشــتگیری زیاتــری میللەتكــەی‌و جیهان‬ ‫لــە دەســتوەردانەكەی لــە ســوریا‪ ،‬بەو‬ ‫ئەندازەیەی فەرەنساش هاودەنگە لەگەڵی‬

‫بــۆ پێشــەنگی روخاندنــی داعــش نەك‬ ‫رژێمی ئەســەد‪ ،‬بەمەش نزیكتر دەبێتەوە‬ ‫لە پێكانی ئامانجەكانی‪.‬‬ ‫لــەم دۆخەدا‪ ،‬پێگەی كــوردی رۆژئاوا‬ ‫بەهێزتــر دەبێــت‪ ،‬چونكــە توركیا رو لە‬ ‫قەیرانێكــی بەردەوامــە لەگــەڵ روســیا‪،‬‬ ‫ئەمیــش بایەخــی زیاتر دەداتــە كوردان‬ ‫وەك هێــزی بەرگــری ســەرەكی دژ بــە‬ ‫داعش‌و دانیشتوانێكی كردەی ناوچەیەكی‬ ‫جیۆسیاسی سنوری گرنگ‪ ،‬كە دەتوانێت‬ ‫توركیای پێوە سەرقاڵ بكات‪.‬‬ ‫هــەر لەم كاتــەدا‪ ،‬ئەمەریكاش هێزی‬ ‫راهێنانی ســەربازی لە رێــگای توركیاوە‬ ‫نــاردە كۆبانی بۆ راهێنانی شــەرەڤانان‪،‬‬ ‫پەیامــەكان ئاشــكران كە زلهێــزەكان لە‬ ‫كێبڕكێدا دەبن بۆ هاوپەیمانیەتی كوردان‪،‬‬ ‫هەر بۆیە توركیاش لە پاش بارگرژیەكەی‬ ‫لەگەڵ روســیا‪ ،‬چ ئیتر دەرەقەتی هەندە‬ ‫بــەرەی دژوار ناگرێــت‪ ،‬دەســتبەرداری‬ ‫كورد دەبێت‌و ســەرقاڵی پاراســتنی ئەو‬ ‫ناوچە ســنوریانە دەبێت كە پێگەی تیادا‬ ‫بەهێزە‌و دانیشــتوانەكەی توركمانن‪ ،‬ئەم‬ ‫دۆخــە تــا ئەندازەیەك بە ســودی كورد‬ ‫دەشكێتەوە‪ ،‬دەســتكراوەتری دەكات بۆ‬ ‫دەســتەبەركردنی دەســتكەوتی زیاتــر‌و‬ ‫لــە ئایندەشــدا هەژمونێكــی گەورەتــری‬ ‫بــۆ دەكرێت لە داڕشــتنەوەی نەخشــەی‬ ‫سیاســی ناوچەكەیــان‌و لــە بەدیهێنانــی‬ ‫مافەكانیــان‪ ،‬ئەمــەش رەنگدانەوەیەكــی‬ ‫ئەرێنی دەبێت لەسەر پارچەكانی دیكەی‬ ‫كوردستان‌و بەتایبەتیش بۆ باكور‪.‬‬

‫جەنگی جیهانی سێیەم لەنێوان دو هیاللدا‬ ‫نەتەوە یەكگرتوەكان لە لێواری عوسبەتولئومەمدا‬

‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫هێنــری كیســنجەر وەزیــری دەرەوەی‬ ‫پێشوی ئەمریكا‪ ،‬نزیكەی دو ساڵ دەبێت‬ ‫وتــی (دەهۆڵی جەنگی جیهانی ســێیەم‬ ‫لێــدراوە‪ ،‬بــەاڵم درەنــگ‌و زوو كەوتوە)‪،‬‬ ‫كیسنجەر ئێستاش عەقڵێكی گەورەو جێ‬ ‫بایەخــی ئەمریكییــەكان‌و هەمو جیهانەو‬ ‫لەناو ناوەندەكانی سیاســەتدا قورســایی‬ ‫خۆی هەیەو حسابی بۆ دەكرێت‪ .‬جەنگی‬ ‫جیهانــی دوەم بــۆ هەڵگیرســا؟ چونكە‬ ‫عوســبەتولئومەم نەیتوانــی بەڵێنەكانی‬ ‫بباتە ســەر كە بۆ ئاشــتی‌و سەقامگیری‬ ‫جیهان دابوی لەگەڵ ئەو واڵتە زلهێزانەی‬

‫خۆیان بەبــراوەی جەنگی جیهانی یەكەم‬ ‫دەزانی‪ ،‬نــەك ئەویش بەڵكــو كۆنگرەی‬ ‫پاریــس بــۆ ئاشــتی لەســاڵی ‪ 1919‬دا‬ ‫كــە پەیماننامەی (فرســای) لێكەوتەوە‬ ‫كۆنترۆڵی ئــەو واڵتانەی نەكرد كە ببونە‬ ‫دو بــەرەی هاوپەیمانــی یەكتــرو دواتــر‬ ‫ئەوانیــش پەرتــەوازە بــون كــە لەالیەك‬ ‫ئەڵمانیاو ئیتاڵیــاو یابان بو لەالیەكی تر‬ ‫واڵتە هاوپەیمانەكانی فەرەنساو بەریتانیاو‬ ‫یەكێتی ســۆڤێتی جاران‌و ئەمریكاو چین‬ ‫بو‪ .‬مێژوی سەرهەڵدانی جەنگەكە قسەو‬ ‫باســی زۆرتر هەڵدەگرێت بەاڵم بەگشتی‬ ‫دو رەهەنــدی هەبو یەكێكیان مەســەلەی‬ ‫پاشگەزبونەوە بو لە بەڵێنی پێدانی مافی‬ ‫چارەی خۆنوســین بــەو گەالنەی واڵتیان‬ ‫نییــە لەگــەڵ پابەندبــون بــەو ســنورە‬ ‫جوگرافیانــەی كێشــراون‌و دەســتدرێژی‬ ‫نەكردنــە ســەریان‪ ،‬رەهەندێكی تریشــی‬ ‫مەسەلەی قەیرانی ئابوری بو كە بەرۆكی‬ ‫ئەو واڵتانەی گرتبو كە هەندێكی كەمیان‬ ‫خۆیان لێ قوتار كرد‪.‬‬ ‫ئــەوەی ئێســتاش لــە گۆڕەپانەكــەدا‬

‫دەبینرێــت‌و رۆڵیــان هەیە لەم شــەڕەی‬ ‫بەرۆكی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‌و بەتایبەتر‬ ‫عیــراق‌و ســوریای گرتۆتــەوە هــەر ئەو‬ ‫واڵتانە كە ئەوكات هەبون‌و ئێستاش جێ‬ ‫پێی خۆیان وا خەریكە قایم دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئــەو كاتــەی داعــش موســڵی گــرت‌و‬ ‫هێرشیان بۆ سەر كوردستان دەستپێكرد‪.‬‬ ‫یەكەم ســەرۆكی واڵتێكــی زلهێز لەدوای‬ ‫ناردنــی وەزیــری دەرەوەی واڵتەكەیەوە‬ ‫فرانســوا هۆالنــد بــو هاتــە عیــراق‌و‬ ‫لەوێشــەوە هاتــە هەرێمــی كوردســتان‪،‬‬ ‫هەر ئەویش بو بوە داینەمۆی پێكهێنانی‬ ‫هاوپەیمانێتییەك بۆ لێدانی تیرۆریستانی‬ ‫داعش‌و دور خستنەوەی ئەو بەاڵیە لەسەر‬ ‫هەرێمی كوردســتان تائێستاشــی لەگەڵ‬ ‫بێت رۆڵێكی بەرچاوی بینیوە‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫هۆكارانەی ئێستا میللـــەتەكەی ئەوی كە‬ ‫گرتۆتەوە بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكە‬ ‫دەگەڕێتــەوە‪ .‬هەر ئەوكاتیــش لە یەكەم‬ ‫كۆنگرەی پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكەدا‬ ‫بــاس لەوە كــرا كە ئــەم جەنگە جەنگی‬ ‫جیهانی سێیەمە دژی داعش‪.‬‬

‫ئەمجارە ئەم شەڕە جیاوازترە‪ ،‬چونكە‬ ‫واڵتانی زلهێــز لەگەڵ یەك ئامانج بونیان‬ ‫لە بنبڕكردنــی تیرۆر‪ ،‬ملمالنێكانیشــیان‬ ‫خزاندۆتــە ناو ئەم شــەڕەوەو بــۆ نمونە‬ ‫هەندێكیان بەرگری لە ئەســەدو هەندێكی‬ ‫تریشیان دژایەتی دەكەن‪ .‬ئەم ملمالنێییە‬ ‫دوبەرەكــی‌و ئاژاوەیەكــی تریشــی لەنێو‬ ‫واڵتاندا دروستكردوە‪ ،‬كە لە بەننەڕەتیشدا‬ ‫دابەشبونی هێزەكانە بۆ دو بەرە كە هەر‬ ‫یەكێكیان پشتیوانی بەرەكیان دەكات كە‬ ‫ئەوانیش هیاللی شــیعی‌و هیاللی سونییە‬ ‫لەناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســت‪ ،‬كە لە‬ ‫نێوانیاندا بەشار ئەسەد بەپشتیوانی شیعە‬ ‫مەزهەبەكان تائێستا لە حوكمڕانێتیدایە‪.‬‬ ‫ئەگــەر رونتــر بڵێم ئێســتا هێــزەكان‬ ‫دابەشــبون بەسەر ئەم بەرانەدا (روسیا‪،‬‬ ‫ئێــران) رۆڵێكــی كاریگــەر دەبینــن‌و‬ ‫(توركیــاو ئەمریــكاو چەنــد واڵتێكــی‬ ‫هاوپەیمانیــان) بەرەیەكــی تــرن‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئــەم ملمالنێیــە كــە لــە خاڵــی ســفردا‬ ‫مەزهەبییــە وەال بنرێــت‪ ،‬ئــەوا داعــش‌و‬ ‫هاوشــێوەكانی ئــەم ناوچەیــەدا ناتوانن‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫(گاز)ی‬ ‫كورد‌و‬ ‫ملمالنێی‬ ‫روسیا‬

‫‪4‬‬

‫فەرەیدون پێنجوێنی‬

‫وەكــو ئــاگادارن‪ ،‬بڕێكی زۆر گەورەی ئەو گازە سروشــییەی لەناوخۆی توركیا‬ ‫سەرف دەكرێ‪ ،‬لەروسیاوە هاوردە دەكرێ‪.‬‬ ‫دوای تێكچونی نێوانیان‪ ،‬قسە هەیە روسیا بیر لەگرتنەوەی ئەو گازە بكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی عەقڵ نایبڕێ‪ ،‬چونكە شتی وا بەرلەوەی زیانی بۆ توركیا هەبێ‪ ،‬زیانی‬ ‫ملیارەها دۆالری بۆ روسیا دەبێ‪.‬‬ ‫توركیا خۆیشــی‪ ،‬پێی وا نییە هەڕەشــەی گاز بۆ روسیا بچێتەسەر‪ ،‬جگە لەوە‬ ‫پێی وایە چی زۆرە؟ بەدیلی گازی سروشتیی روسی‪.‬‬ ‫یەكــێ لەبەدیلەكانــی‪ ،‬گازی سروشــتیی هەرێمــی كوردســتانە كــە رێك لەبن‬ ‫هەنگڵی خۆیدا هەڵكەوتوە‪ ،‬رەنگە مزگێنیەكەی ئەو دواییانەی وەزارەتی ســامانە‬ ‫سروشتییەكانی هەرێمیش (مزگێنیی هەناردەكردنی گازی هەرێم) هەر پەیوەندیی‬ ‫بەو واقعەوە هەبێ‪.‬‬ ‫بێگومــان نــەك تەنها توركیــا‪ ،‬بەڵكو هەمو ئــەو واڵتە ئەوروپیانەی پشــتیان‬ ‫بەگازی سروشتیی روسیا بەستوە‪ ،‬بەردەوام لەبیری دۆزینەوەی بەدیلدان‪ ،‬چونكە‬ ‫روسیا بەگازەكەیەوە تەنها بازرگانی ناكا بەڵكو سیاسەتیشی پێوە دەكا‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە ئاســاییە (لەدۆخی ئاســاییدا) هەرێمی كوردستان گاز بەهەركام لەو‬ ‫دەوڵەتانە بفرۆشێ كە پێویستیان بەگازەو نایانەوێ بەهۆی كڕینی گازی روسیاوە‬ ‫تاسەر گیرۆدەی سیاسەتی مۆسكۆبن‪ ،‬بەاڵم‪:‬‬ ‫پێم وایە لەم كاتەدا خوازیاری ئەم ئەنجامە نەبین باشە‪ ،‬خوازیاری ئەوە نەبین‬ ‫روسیا گازەكەی خۆی لەتوركیا بگرێتەوەو هەرێم گازی پێ بفرۆشێ‪:‬‬ ‫*لەبەرئەوە نا كە‪ :‬رەنگە بەنرخی زۆر كەم و بێكەڵك لێمانی بسێنێ‪.‬‬ ‫*هەروەهــا لەبەرئەوە نا كە رەنگە پارەكەی ئەویش وەكو پارەی نەوتەكە بەبا‬ ‫بڕواو گەندەڵیی زیاتری بەدوادابێ‪.‬‬ ‫*بەڵكــو لەبەرئــەوەی رەنگە خودی ســات‌و ســەوداكە (فرۆشــتنی گاز لەناو‬ ‫ناكۆكــی‌و ملمالنێیەكــی نێودەوڵەتیی وەها گــەورەدا) ببێتە ئاگــرو ملمالنێیەكی‬ ‫ناوخۆیی توندتر بخاتە ناو ماڵی شــێواومانەوە‪ ،‬هەروەها لەگەڵ حكومەتی بەغدا‪،‬‬ ‫تاران‌و مۆسكۆ دەرگیرمانكا‪.‬‬ ‫بەرگەی یەك مانگی هێرشی ئەم زلهێزانە‬ ‫بگــرن كە چەندین چەكی پێشــكەوتویان‬ ‫بەدەستەوەیە‪ ،‬خســتنەخوارەوەی فڕۆكە‬ ‫روســییەكە نمونەیەكــی تــری زینــدوی‬ ‫ئەم ناكۆكیانەیە‪ .‬چونكە شــەڕی ئێســتا‬ ‫لەبەرامبــە تیرۆریســتان یــەك ئامانجــە‬ ‫ئەویش بنبڕكردنی تیرۆرە‪ .‬راستە روسیا‬ ‫لە هەر گۆڕانكارییە هاتبێتە ئاراوە قسەی‬ ‫خۆی كــردوەو زۆرجاریش دژ بوەو ماڤی‬ ‫ڤیتــۆی بەكارهێناوە بەاڵم ئەمجارە لەناو‬ ‫ئــەم هێزانەو ئەم ملمالنێیەدا هەســت بە‬ ‫تەنهایی‌و وەالنانی دەكات‪ ،‬كاتێك وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی دەرەوەیان وتی‪( ،‬لەناو ناتۆدا‬ ‫هەندێــك واڵت هــەن پشــتیوانی توركیا‬ ‫دەكەن‌و تەنانەت ناتۆش پرســەنامەی بۆ‬ ‫نەناردوین)‪ ،‬مەبەست لێی چونی هەندێك‬ ‫واڵتــی تری كاریگــەرە بۆ نــاو بەرەیەك‬ ‫كــە توركیایــەو ئەمریــكاش پشــتیوانی‬ ‫دەكات‪ ،‬چونكە هەڵوێســتەكان بەرامبەر‬ ‫بە خســتنەخوارەوەی فڕۆكە روســییەكە‬ ‫هەڵوێســتی زۆر تونــدی واڵتانی بەدوای‬ ‫خۆیدا نەهێنا‪.‬‬

‫ئێســتا لەنێــو ئــەم چڕبونــەوەی‬ ‫ملمالنێیــەدا‪ ،‬پرســیارگەلێكی تــر‬ ‫هاتونەتــە ئــاراوە‪ ،‬ئایــا ئــەم شــەڕە‬ ‫شــەڕی بەدەســتهێنانی بەرژەوەندیــی‬ ‫واڵتانــی زلهێــزە؟ یاخــود رزگاركردنــی‬ ‫ئــەو گەالنەیە كــە تیرۆر بۆتە هەڕەشــە‬ ‫لەسەر چارەنوسیان؟‪ ،‬دوای دروستبونی‬ ‫گەرژییەكانــی نێــوان توركیــاو روســیا‪،‬‬ ‫پێشبینی دەكرا ئەو دو واڵتە پێكدابدەن‪،‬‬ ‫بەاڵم تــا هەبونی نەتــەوە یەكگرتوەكان‬ ‫ئەم كارە ئەســتەم دەبێت‪ ،‬چونكە هەمو‬ ‫واڵتــان پابەندی ئــەو پەیماننامەیەك كە‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكانــی لەســەر دامەزراوە‬ ‫كە ئەویش پاراســتنی ســەروەریی واڵت‌و‬ ‫ئاشــتی‌و ســەقامگیرییە‪ ،‬بەاڵم ئایا لەناو‬ ‫ئەم هەمو فەوزایەدا نەتەوە یەكگرتوەكان‬ ‫توانیویەتــی رۆڵــی خــۆی ببینێت؟ ئەم‬ ‫هەمــو نێردەیــەی لــەم واڵتانــە هەیەتی‬ ‫چیــان پێكــراوە؟ نەتــەوە یەكگرتوەكان‬ ‫ئەگەر فریای خۆی نەكەوێت بەدەردەكەی‬ ‫عوســبەتولئومەم دەچێــت‪ ،‬ئەگەرچــی‬ ‫هەرزوش نەخشانەی بۆ لێدراوە‪.‬‬

‫ئازادی یان یاخیبون لەخەونبینین بەسامانەوە!‬ ‫فەرمان هیدایەت‬ ‫«ئــازادی ئاوەڵناوێكــی خراوەســەر نیــە‪ ،‬یان‬ ‫یەكێك بێت لەئاوەڵناوەكانی سروشتی خۆم‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەواو پێكهاتوە لەبونم»‬ ‫جان پۆڵ سارتەر‬

‫مرۆڤە بێدەنگەكان‬ ‫ئەو جۆرە مرۆڤگەلەن‪ ،‬نایانەوێت خۆیان‬ ‫بەگرفتــی وەك ئــازادی‌و مرۆڤبــون بخننە‬ ‫دۆخــەوە‪ ،‬بەڵكــو شــوێنكەوتوی قازانج‌و‬ ‫داهاتــی تاكەكەســن‌و بۆخۆیان شــەیدای‬ ‫مــاڵ‌و قازانجــەكان بەرۆكــی پێگرتــون‬ ‫وەك تلیــاك كێشــەكان دەســتبەرداری‬ ‫ئــەم شــەیداییانە نابــن بۆ مــاڵ‌و قازانجە‬ ‫بێســنورەكان‪ ،‬هەربۆیە تاكو مرۆڤ خەون‬

‫بەقازانجــە مــاددی‌و كۆكردنــەوەی دراو و‬ ‫بەدەستهێنانی سەرمایەوە ببینێ‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫بڵێــت مــن ئازادیخوازم یان ئــەوەم داوای‬ ‫ئــازادی دەكەم‪ ،‬چونكە ئەســتەمە مرۆڤ‬ ‫لەیەككاتــدا خــەون بــەدراو لەهەمانكاتدا‬ ‫ئازادییەوە ببینێ‪ ،‬زۆر ناڕێك‌و دژ بەیەكە‪،‬‬ ‫مرۆڤ لــەم دو ئاقارە رێبكات لەڕاســتیدا‬ ‫مــرۆڤ دەبێــت بەڕێبوارێكی ســەرنگوم‪،‬‬ ‫بۆیــە یان دەبێت خەون بەئازادییە ببینێ‪،‬‬ ‫یان دەبێت خەون بەكۆكردنەوی دراوەكان‬ ‫ببێنــێ‪ ،‬ئەگەر خەونــی بەئازادییەوە بینی‬ ‫ئــەو مانــای هەنگاوهەڵهێنانــە بــەڕوی‬ ‫مرۆڤبــون‪ ،‬ئەگەر خەونــی بەكۆكردنەوەی‬ ‫لەڕادەبــەدەری پــارەوە بینــی مانای وایە‬ ‫نــەك وەك هۆش‌و بون‌و رێز‪ ،‬بەڵكو مانای‬ ‫وایــە وەك جەســتەیش دەیەوێــت ببێتــە‬ ‫كۆیلە‪.‬‬ ‫مرۆڤە یاخییەكان‬ ‫هەر كاتێك مرۆڤ ویســتی داوای ئازدی‬ ‫خۆی بكات‪ ،‬هەرگیــز بێدەنگ نابێت وەك‬

‫ئەوەی پیــاوەكان لەكۆمەڵگای ئێمە بەبێ‬ ‫چرپە لەپرســەكان دائەنیشــن‌و بەبێدەنگ‬ ‫ســاوی ئاینی بــۆ مــردوەكان ئەنێرن‪ ،‬نا‬ ‫هەرگیــز نابێت‪ ،‬ئــازادی بەبێدەنگی بەدی‬ ‫نایــەت خوازیارانــی ئــازادی ئەوانەن كەوا‬ ‫هەمیشــە دەنگیــان بــەرزو زرینگاوەیــە‬ ‫لەگوێچكــەی پێشــێلكارەكانیدا‪ ،‬هەمــو‬ ‫كاتێــك ئازادی پێشــێلدەكرێت بۆیە هەمو‬ ‫كاتێك پێویستە تێبكۆشین لەم پێناوەدا‬ ‫ئازادی‌و كۆمەڵی نوێ‬ ‫وادێتە بەرچاو كۆمەڵی نوێ مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫ئــازادی تــاك‌و كــۆی كــردوە بەدروشــم‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە ئەو دروشمانە لەخواستەكانی‬ ‫ئێمە زیاتــرن بــەاڵم جێبەجێكردنیان بوە‬ ‫بەئاســتەم ئەوەی لەسایەی دیموكراتیەتی‬ ‫نوێی جیهان دەیبینین‪ ،‬بەجۆرێك ئازادییان‬ ‫بەخشــیوە بەمرۆڤ بەجۆرێكــی تر لێیان‬ ‫داگیركــردوە ئەوەتا ژنان ئــازادن لەژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و گشــت الیەنەكانی تر كەچی‬ ‫لەالیەكــی تــرەوە ژنــان دەبــن بەكۆیلەی‬

‫بازرگانەكانــی ســێكس‌و بەنــاوی كارەوە‬ ‫لەبــازاڕ‪ ،‬بازرگانی سێكســیان پێدەكرێت‪،‬‬ ‫نەتەوەیەكگرتــوەكان ناوی ئەم دیاردەیەی‬ ‫نا كۆیلەی سپی‪ ،‬مرۆڤ بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫بوە بەكۆیلــەی ئامرازەكانی بەرهەمهێنان‪،‬‬ ‫ســەرمایەداریش لەهەڵپەی چــڕو بەهێزی‬ ‫خۆیدایە بۆ بەدەستخستنی قازانج‌و سودە‬ ‫مادییەكانی هەرچی كارێك پێویســت بێت‬ ‫دەیــكات با شــكاندنی ئــازادی ئێمە بێت‪،‬‬ ‫بۆیە ســەردەمی لیبراڵیەت‌و بازاڕی ئازادو‬ ‫دروشمی دەوڵەتی خۆشگوزەران خراپترین‬ ‫ســەردەمن بــۆ ســوكایەتی بەمرۆڤـــ ‌و‬ ‫ئازادییەكانی‪.‬‬ ‫شكاندنی نەریتەكان‬ ‫نەریتــە ناشــرینەكان ئــازادی ئێمــە‬ ‫دەشــكێنێ بۆیە پێویستدەكات نەریتەكان‬ ‫بشــكێنین تا ئازادیمان بەدەســت بێنین‌و‬ ‫بیپارێزیــن‪ ،‬ناكرێت بڵیــن ئازادین‌و كۆت‌و‬ ‫بەنــدی نەریتــە ناحــەزەكان لەگەردنــی‬ ‫ئێمــە تونــدو توند تربێــت‪ ،‬ناكرێت بڵێین‬

‫ئێمــە دەتوانین گۆڕانكاری دروســتبكەین‌و‬ ‫جوانیەكانمان لەســەر زەلكاوی نەریتەكان‬ ‫پەلەقــاژەی مردنیــان بێــت‪ .‬هەمــو‬ ‫شــتەكان دەبەســتنەوە بەنەریتەكان‌و ئەو‬ ‫لەســەروی یاســاكان‌و تەنانــەت هەندێــك‬ ‫جار لەســەروی ئاینشــیەوەیە‪ ،‬نەریتەكان‬ ‫كۆمەڵــگا دەم كــوت دەكات‌و مرۆڤــەكان‬ ‫بەقاچــاغ ئارەزوەكانــی خۆی كە یاســاغە‬ ‫دەیكردارێنــێ‪ ،‬لەكۆمەڵــگای ئێمەدا نەك‬ ‫ســێكس چەپێنــراوە بەڵكــو تێكەڵبونی‪،‬‬ ‫نێرومــێ لەزۆر جێگە (عەیب) شــەرمێكی‬ ‫گەورەیە‪ ،‬لەقوتابخانە سەرەتاییەكان لێك‬ ‫جیادەكرێنــەوە‪ ،‬تەنانەت ئەگــەر كچێكی‬ ‫منــداڵ‪ ،‬یاری لەگەڵ كوڕێكی منداڵ بكات‪،‬‬ ‫بەكوڕانــی دەناســرێت‪ ،‬لەكاتێكــدا ئــەو‬ ‫زارۆكە هێشــتا لەجیهانــە چەپێنراوەكەی‬ ‫نێرو مێ نەگیشــتوە‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵگا پێش‬ ‫تێگەیشتنی ئەو دەكەوێ‪ ،‬ئەمەش وادەكات‬ ‫نێــر هەمیشــە وەك ئامرازێكــی ســێكس‬ ‫بڕوانێتــە مێ‪ ،‬نــەك وەك مرۆڤ‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەكۆمەڵــی ئێمــەدا‪ ،‬ئەم بارە توشــی زۆر‬

‫شێوازی الدانی سێكسی كردوین‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫سێكســكردنی نێــر لەگــەڵ گوێدرێژەكان‌و‬ ‫ئــاژەڵ بەگشــتی یــان هاوڕەگەزبــازی‌و‬ ‫ئەمانــەو چەنــدان نەخۆشــی كۆمەاڵیەتی‬ ‫تــر كــەوا ناخــی كۆمەڵگاكــەی ئێمــەی‬ ‫داڕزانــدوە‪ ،‬ســێكس ئەوەنــە چەپێنــراوە‬ ‫لەكۆمەڵی ئێمــەدا‪ ،‬تاكەكانی ئەم كۆمەڵە‬ ‫رۆشــنبیرییەكی وای نییە تەنانەت كاتێك‬ ‫نێر یان مێ دەبنە هاوســەری یەكتر نازانن‬ ‫چۆن سێكسێكی تەندروست ئەنجامدەن یان‬ ‫تاموچێژ ببەخشــنە یەكتر‪ ،‬كە ئەوە مافی‬ ‫هاوســەرە لەســەر یەكتری‪ ،‬بــەاڵم هەرزو‬ ‫بــەزو هاوســەرەكان جێگاكانیــان لەیەكتر‬ ‫جیادەكەنــەوە بەهــۆی پشتگوێخســتنی‬ ‫یەكتــرەوە‪ ،‬زۆر جــار هاوســەرەكان‬ ‫پەنــا دەبەنــە بــەر ناپاكیكــردن لەیەكتر‬ ‫ئەمەش بەكوشــتن یان لێكجیابونەوە یان‬ ‫ناوزڕاندنی یەكتر یان خێزانەكانیان كۆتایی‬ ‫دێت‪ ،‬ســەرگەردانی منداڵە بێنازەكانیش‪،‬‬ ‫لێكەوتەیەكی تری ئەمجۆرە كردارانەیە‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )5٤1‬دو شةممة ‪2015/11/30‬‬

‫وتەبێژی حكومەتی توركیا‪:‬‬ ‫لەگەڵ روسیا گفتوگۆ دەكەین‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫فراكسیۆنی هەدەپە‪:‬‬ ‫سیاسەتی توركیا بۆ سوریا هەڵە بووە‬

‫نوعمان كورتوڵموش وتەبێژی حكومەتی‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬خستنەخوارەوەی‬ ‫فڕۆكەكەی روسیا كارێكی نەخوازراو‬ ‫ب ــوەو نابێت ببێتە هــۆی تێكچونی‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و روسیا‪،‬‬ ‫داوادەكەین لەگەڵ روسیا كۆببینەوە‪.‬‬

‫ئیدریس بــەڵــوكــەن‪ ،‬ســەرۆكــی فراكسیۆنی‬ ‫پارتی دیموكرات گــەالن رایگەیاند‪ :‬بەهۆی‬ ‫سیاسەتی هەڵەوە‪ ،‬توركیا پەیوەندی لەگەڵ‬ ‫هیچ دراوسێیەكی واڵتەكەیدا نەماوە‪ ،‬دەشڵێت‬ ‫«توركیا بەتەنها زیانی بەكورد نەگەیاندوەو‬ ‫بەڵكو زیانی بەگشت گەالنی سوریا گەیاندووە»‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫چاندار‪:‬‬ ‫روسیا تۆڵەی خۆی دەكاتەوە‬ ‫جەنگیز چاندار‪ ،‬نوسەری ناوداری توركیا‬ ‫دەڵێت «پێناچێت شەڕی نێوان توركیا و‬ ‫روسیا روبدات‪ ،‬بەاڵم روسیا تۆڵەی خۆی‬ ‫لە توركیا دەكاتەوە بەتایبەت لەدۆسیەی‬ ‫سوریادا لەوانەیە روسیا زیاتر رۆڵی‬ ‫كاریگەر بگێڕێت»‪.‬‬

‫واڵتێكی بێ هاوسێ‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫توركیا لە كوێوە بەكوێ گەیشت‪ ،‬كە‬ ‫سەرەتا پارتەكەی ئەردۆغان گەیشتە‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬هەنگاو بە هەنگاو دەیویست‬ ‫چــارەســەری كێشە هەڵپەێسراوەكانی‬ ‫لەگەڵ واڵتانی هاوسێ و ئەوروپادا بكات‪،‬‬ ‫بە بنەماگرتنی چارەسەری بۆ كێشەكان‬ ‫لەڕێگەی گفتوگۆ و دیبلۆماسیەوە‪.‬‬ ‫لەسەرئاستی ناوخۆی توركیا دانوستانی‬ ‫ناڕاستەوخۆ پاشان راستەوخۆ لەگەڵ‬ ‫پەكەكە و سەرۆكایەتیەكەی دەستی‬ ‫پێكرد‪ ،‬بۆ گەیشتن بۆ كرانەوە بەڕوی‬ ‫پرسی كورد‪ ،‬بەاڵم ئێستا دەبینین هەموو‬ ‫ئەو هەنگاوانە پێچەوانە بونەوە‪ ،‬نەك‬ ‫تەنها چارەسەری پرسی كورد لە توركیا‬ ‫بكرێت‪ ،‬بەڵكو لەو شوێنانەی كە كورد‬ ‫هەنگاوی بەهێزبون دەنێن‪ ،‬ئەو واڵتە‬ ‫هەڕەشەی لێ دەكات بە تایبەت بەرامبەر‬ ‫بەبونی ستاتۆی رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫رووداو و پێشهاتەكان ئەوەندە خێرا‬ ‫رێرەویان گرتووە بە تایبەت دوای خستنە‬ ‫خــوارەوەی فڕۆكە جەنگییەكەی روسیا‬ ‫لەالیەن توركیاوە‪ .‬كە لە هەر كاتیك‬ ‫ئەگەری هاتنە ئارای رووداویتر هەیە‪.‬‬ ‫ئــەو رووداوەی كــە تــاوەكــو ئێستا‬ ‫تەنها هــەردووال یەكتر تاوانبار دەكەن‬

‫و خۆیان بە خاوەن ماف دەزانن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەرئەنجام وا پێدەچێت الیەنێك تێییدا‬ ‫شكست خــــواردوو بێت‪ ،‬كــە ئەویش‬ ‫توركیایە! توركیا وەك واڵتێك كە ئێستا‬ ‫كێشەی لەگەڵ هەموو واڵتانی هاوسنوری‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم هاتنە سەر كێشەی روسیا‬ ‫جیاوازییەكەی زۆر جیاوازە‪ ،‬نەك تەنها‬ ‫لــەو رووەوە كە روسیا جەمسەرێكی‬ ‫زلهێزی جیهانە‪ .‬بەڵكو لەهەمانكاتدا‬ ‫واڵتێكە مێژویەكی دۆستایەتی و كەلتوری‬ ‫زۆر لە مێژینەی هەیە لەگەڵ توركیا‬ ‫جگە لە بەرژەوەندی بازرگانی و گەشت‬ ‫و گـــوزاری هیتر‪ ...‬تــاوەكــو هەندێك‬ ‫لە سیاسەتمەدارانی توركیا دەڵێن‪،‬‬ ‫لــەگــەڵ ئـــەوەی لــە شــەڕی ساردیشدا‬ ‫پەیوەندییەكانی توركیا و روسیا بەو‬ ‫رۆژە نەگەیشتون كە ئێستا تێیدایە‪.‬‬ ‫چەند خاڵێك زۆر واتادارن لە لێكدانەوە‬ ‫بۆ رۆژەڤەی سیاسی ناوچەكە‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫توركیا وەك واڵتێك خۆی خستە نێو‬ ‫بەرداشی ناكۆكی و بەیەكدادانەكانی‬ ‫سوریا‪.‬‬ ‫وەك دەزانــــرێــــت تــوركــیــا خــۆی‬ ‫هەڵقورتاندە ناو سەرهەڵدانی بەهاری‬ ‫عەرەبی و لە نێویشیدا‪ ،‬پشتگیری لەو‬ ‫رەوتــە ئیسالمیە تــونــدڕەوە سونیانە‬ ‫كرد‪ ،‬بۆ گرتنە دەسەاڵت‪ ،‬رەنگدانەوەی‬ ‫ئەمەش لە میسر زۆر بە ڕوونی دەركەوت‬ ‫لە سوریا چەقی بەست‪.‬‬ ‫توركیا لەسەرەتادا وەك دروستكەری‬ ‫ئەلتەرناتیڤێك بۆ رژێمی ئەسەد كاری‬ ‫دەكــرد‪ ،‬سەرئەنجام بــووە رێخۆشكەر‬ ‫بــۆ بــەهــێــزبــوونــی گــروپــە ئیسالمیە‬ ‫تــونــدڕەوەكــان و پاشان لە باركردنی‬ ‫زەمینە بۆ گروپی داعش‪ .‬كە مەبەستی‬ ‫سەرەكی پەیرەوكردنی ئەو سیاسەتە‬ ‫كەوتنی رژێمی بەشار ئەسەدو ریگرتن‬ ‫لە بزوتنەوەی كورد بوو لە ناوچەكە‪،‬‬

‫ئەردۆغان و پۆتین لە بااڵنسی هێزەوە بۆ گۆڕینی هاوکێشەکان‬

‫بەرامبەر بە هاتنە ئارای بەهاری توركی‬ ‫و هیتر‪....‬‬ ‫هەرچەندە دوا فرمێسكی ئەحمەد‬ ‫داودئۆغلۆ سەرۆكوەزیرانی توركیا ئێستا‬ ‫بۆ توركمانەكانە گوایە لە راستیدا بە‬ ‫خاڵێك گەیشتووە لەنێو بەرداشی دۆخی‬ ‫سوریا مانەوەی هەر شكستەو هاتنە‬ ‫دەرەوەش هەرشكستە جا ئەو رۆژە دوور‬ ‫بیت یان نزیك‪.‬‬ ‫لــە و دۆخــــەدا كــە ناكۆكییەكان‬ ‫گەیشتونەتە حالی مەترسیدار كە واڵتانی‬ ‫ناوچەكە هەمویان لە كێشەی سوریا‬ ‫ئــااڵون‪ .‬كورد وەك الیەنێكی سەرەكی‬

‫كە یەپەگە وەك باڵێكی سەربازی رۆڵی‬ ‫ســەرەكــی دەبینێت لــە بونی پێگەی‬ ‫كورد لە سوریادا‪ ،‬كە هــەردوو واڵتانی‬ ‫ئەمریكاو روسیا هەماهەنگیان دەكەن‬ ‫لە بەرەنگاربونەوەیان دژبــە داعــش و‬ ‫ئەوانیش سەركەوتوانە رۆڵــی خۆیان‬ ‫نواندوە‪.‬‬ ‫وەك درێژە پێدەری هێڵی سێهەم كە‬ ‫پارتی یەكێتی دیموكراتی (پەیەدە) باڵی‬ ‫سیاسی یەكینەكانی پاراستنی گەلە‪ ،‬لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان ‪ ،‬نەچووە نێو بەرەی‬ ‫شەڕی نە رژێم و نە ئۆپۆزسیۆنی سوریا‪،‬‬ ‫سەرئەنجام سیاسەتەكەیان سەركەوتوو‬

‫بوو‪ ،‬وەك هێزێك توانیان بەبونی هێزی‬ ‫خۆیان ببنە راستیەكی روون و ئاشكرا‬ ‫لە هاوسەنگی ئێستاو ئاییندەی سوریا‪.‬‬ ‫واپێدەچێت لێرە بــــەدواوە بۆشایی‬ ‫ســەربــازی و سیاسی ئاییندەی زیاتر‬ ‫پێویستی بەبونی هێزی سیاسی و‬ ‫سەربازی كورد هەبێت‪.‬‬ ‫پرسیارەكە لێرەدا دوو سەرەیە بۆ‬ ‫كورد‪ ،‬لەالیەك چۆن دەتوانێت بزوتنەوەی‬ ‫كورد سوودمەند بێت‪ ،‬لە بەدەسخستنی‬ ‫مافە رەواكانی و پێ داگربێت لەسەر‬ ‫بوونی ئیرادەو ئەو ستراتیژەی كە لە‬ ‫سوریا هەیەتی كە تاكە الیەن كوردە‪،‬‬

‫كە پێداگیری لەسەر پاراستنی ئەو‬ ‫دیموگرافیە مێژوییە دەكـــات كــە لە‬ ‫ناوچەكە هەیە‪.‬‬ ‫خاڵێكیتر چــۆن دەتوانێت لەنێوان‬ ‫هــەردوو جەمسەری روسیا و ئەمریكا‪،‬‬ ‫كە ئێران و توركیا هەریەكە و پشتگیری‬ ‫لە جەمسەرێك دەكەن‪ ،‬خاڵی جێگیر بۆ‬ ‫سەركەوتن پالن رێژ بكەن‪ ،‬لە هەمانكاتدا‬ ‫ئەگەر لە خاڵێكیشدا پــارت و گروپی‬ ‫سیاسی كورد ناكۆك بن‪ ،‬بەاڵم لەسەر‬ ‫فۆرمی دوا چارەسەری بۆ پرسی كورد‬ ‫لە ناوچەكە چەند خــاوەنــی پالنێكی‬ ‫ستراتیژی ماوە درێژن‪.‬‬

‫لەپاش خستنە خوارەوەی فڕۆكەكەی روسیا‬

‫ئیبرایم گەنج‬ ‫لە مارتی ‪ 2011‬وە لەسوریا بەناوی هێزو‬ ‫الیەنی جۆراو جۆرەوە‪ ،‬سەدان چەتە و‬ ‫گروپی چەكداری شەڕ دەكەن‪ .‬هاوكاتیش‬ ‫سەدان هەزار كەس بونەتە قوربانی و‬ ‫ملیۆنانیش سوریایان بەجێهێشتوەو بونە‬ ‫پەنابەر لەواڵتانی دەوروبەر‪.‬‬ ‫بااڵنسی هێز لەنێوان ئەو واڵتانەی‬ ‫وەك ئاكتەر رۆڵ لەسوریا دەگێڕن و‬ ‫رێكنەكەوتنیان‪ ،‬وایكردووە وادەی شەڕ‬ ‫لەو واڵتە درێژخایەنتر بكات‪.‬‬ ‫پێشهاتە گرنگەكانی ئەم قۆناغە‪.‬‬ ‫‪ -1‬كۆبونەوەكانی جنێڤ لە ‪2012‬‬ ‫ێ ئەمریكا دركی بە مەترسی‬ ‫‪ -2‬كات ‌‬

‫لەسەر بەرژەوەندییەكانی كرد لەناوچەكە‬ ‫بــەهــۆی دەركــەوتــنــی داعـــش‪ ،‬ئەوەبو‬ ‫هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی دژبە داعش‬ ‫راگەیەنرا‪.‬‬ ‫‪ -3‬لەئەنجامی دیبلۆماسی جۆن كێری‬ ‫لە تشرینی دووەمـــی ‪ ،2015‬لە ڤێنا‬ ‫رێككەوتن كرا‪.‬‬ ‫‪ -4‬روسیا لەبەرژەوەندی رژێمی بەشار‬ ‫ئەسەد هاتە ساحەی سوریاوە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەم گۆڕانكارییانەشدا‪:‬‬ ‫پێداگیری توركیا بــەوەی دەیویست‬ ‫ێ بــەشــار ئــەســەد پــرســی سوریا‬ ‫بــەبـ ‌‬ ‫ێ ساڵە ئەم‬ ‫چارەسەر بكرێت‪ ،‬وایكرد س ‌‬ ‫شەڕە درێژە بخایەنێت‪ .‬دەستكەوتەكانی‬ ‫كــورد لە بــاكــوری سوریا گۆڕانكاری‬ ‫لەهاوكێشەكاندا هێنایەكایەوەو پالنی‬ ‫توركیا سەروژێر كرد‪ ،‬دواتر بەفشاری‬ ‫روسیا‪ ،‬بەشار ئەسەد مێزی گفتوگۆی‬ ‫پەسەند كرد‪ .‬هەمو ئەمانە راستەخۆ‬ ‫توركیای نیگەران كردو هۆكارێكیش بو لە‬ ‫سیاسەتی دەرەوەیدا شكست پێبهێنێت‪.‬‬ ‫فڕۆكەكانی‬ ‫دواجــار بۆردومانكردنی‬ ‫جێگیرکردنی سیستمی موشەکی ئێس ‪٤٠٠‬ی روسی لە خاکی سوریا‬ ‫ێ ناوچەی داعش‬ ‫روسیا بۆ سەر هەند ‌‬ ‫توركیای شۆك كرد‪.‬‬ ‫توركمانەكانی سوریا بەشێوەیەكی لە سوریا دروستبكات شكستی هێنا‪ .‬لەسوریا تادێت بەرەو بەهێزی دەچێت‬ ‫بەوهۆیەوە‪:‬‬ ‫الواز خۆیان رێكخستوە‪ .‬ئێستا توركیا تەنانەت هاوكاریكردن و پڕچەككردنی و هاوپەیمانێتی ئــەوان لەگەڵ واڵتانی‬ ‫فڕۆكەی جەنگی روسی كەوتەخوارەوە‪ .‬وەك فریادڕەس لەم بارودۆخە ئەوان ئەو رێكخراوە چەكدارییانەی كە نزیكن رۆژئـــاوا وەك كارەكتەرێكی سەرەكی‬ ‫ئەم كارە وادەبینرێت لەڕێگەی ناتۆ وە بەكاردەهێنێت‪ ،‬هــەروەهــا پڕۆژەكەی لەتوركیاوە ئەمەش شكستی پێهێنراوە‪ .‬دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫بخرێتەسەر شانی توركیا‪.‬‬ ‫باشە بۆچی فڕۆكەی روســی خرایە‬ ‫لەبەرامبەر هەمو ئەمانەشدا رۆڵی كورد‬ ‫توركیا بــەوەی ناوچەیەكی دژە فڕین‬

‫خــــــوارەوە‪ .‬هــەوڵــێــك بــۆ بــۆئــەوەی‬ ‫رێككەوتنانەی ڤیەنا پەكبخرێت‪ .‬توركیا‬ ‫دەیــەوێــت ئەمە بەكاربهێنیت بۆئەوە‬ ‫بەناوی توركمانەكانەوە هەڵەكانی خۆی‬ ‫بشارێتەوە‪ ،‬باشە چی دەبێت؟‬ ‫بەهەر ئەگەرێك كورد لەسوریا‪ ،‬بە‬ ‫سەقامگیریی و بەهێزێكی كاریگەری‬ ‫لەسەر خاكە خۆی دەمێنێتەوە‪ .‬بەهاتنە‬ ‫نــاوەوەی ئەمریكا و روسیا لەساحەی‬ ‫سوریا پیدەچێت پرسی سوریا زوتر‬ ‫بەچارەبگات‪.‬‬ ‫بەهەوڵ‌و تەقەالی روسیا‪ ،‬دۆسیەی‬ ‫توركیا الی رایگشتی لە دونیا زیاتر‬ ‫ئاڵۆزتر دەكــات كاریگەری نەگەتیڤی‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫توركیا ناچار دەبێت پرسی كورد‬ ‫لــەنــاوخــۆی واڵتــەكــەیــدا بــەچــارەســەر‬ ‫بگەیەنێت‌و لە بەرامبەر ئەم شكستییەی‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی لەسەر ساحەی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬توركیا جگە لە كوردی‬ ‫ناوخۆ و كوردانی سوریاشی لەدەستداوە‪،‬‬ ‫بەهۆی سیاسەتی هەڵەی لە توركیاش‬ ‫كپ كردنی میدیای توركی و خستنە‬ ‫زیــنــدانــی رۆژنــامــەنــوســان رێــگــری لە‬ ‫گواستنەوەی هــەواڵ بۆ رایگشتی لە‬ ‫توركیا نیشانەیەكی رونە كە سیاسەتی‬ ‫توركیا لەناوخۆ لەگێژاوێكی نادیارو لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هەڵە بووە‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )5٤1‬دو شةممة ‪2015/11/30‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەنجومەنی وەزیران فریای فریاكەوتنی‬ ‫سلێمانی ناكەوێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫نەخۆشخانەی فریاكەوتی خێرا‬ ‫بەشی‬ ‫بەهەستیارترین‬ ‫(طواری)‬ ‫تەندروستی دادەنرێت‪ ،‬چونكە حاڵەتە‬ ‫كتوپڕو بریندارانی روداوەكان چارەسەر‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم ئەم نەخۆشخانەیە لەشاری‬ ‫كەوتۆتە (قەڵەباڵغترین)‬ ‫سلێمانی‬

‫شەقامەكانەوە لەكاتی گواستنەوەی‬ ‫نەخۆش بۆ نەخۆشخانەی فریاكەوتن‬ ‫كێشەی زۆریان بۆ دروستدەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر لەناو نەخۆشخانەی شاردا بەشێكی‬ ‫تری فریاكەوتنی خێرا بكرایەتەوە ئەوەندە‬ ‫نەچونایەتە ناو ئەو قەڵەباڵغیەوە ئەوە‬ ‫بۆئەوان زۆر باشتر دەبو‪ ،‬راستەوخۆ‬ ‫نەخۆش دەبرێتە نەخۆشخانەی شارو‬

‫دیكەشەوە جار هەبوە شوفێر پێشبڕكێی‬ ‫لەگەڵ كردون‪ ،‬هەر بۆیە ئەگەر بەشێكی‬ ‫تر لەنەخۆشخانەی شار بكرێتەوە كە‬ ‫لە شەقامی مەلیك مەحمودەوە بڕون‬ ‫چوڵترەو زوتر دەگەنە نەخۆشخانەی‬ ‫شار‌و بێ كێشە دەبن‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «ئەگەر لەنەخۆشخانەی‬ ‫شار ئەو بەشە بكرێتەوە لەبەرژەوەندی‬

‫بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی‪:‬‬

‫داوامان لەئەنجومەنی وەزیران كردوە بەشێكی فریاكەوتن‬ ‫لەنەخۆشخانەی شار بكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم تائێستا جێبەجێ‌ نەكراوە‬ ‫ئەمبواڵنسەكان‬ ‫شارەوە‪،‬‬ ‫شوێنی‬ ‫بەڕێگەیەكی پڕ لە ئۆتۆمبێلدا نەخۆش‬ ‫بەوتەی‬ ‫نەخۆشخانە‪،‬‬ ‫دەگەیەننە‬ ‫خۆیان ئەوەیش مەترسی بۆسەر ژیانی‬ ‫نەخۆشەكان دروستكردوە‪ ،‬هاوكات‬ ‫بە كەمكردنەوەی ئەو فشارەی لەسەر‬ ‫نەخۆشخانەكە هەیە‪ ،‬بڕیاربوو بەشێكی‬ ‫(شار)‬ ‫لەنەخۆخانەی‬ ‫فریاكەوتن‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم بەوتەی بەڕێوەبەری‬ ‫گشتی تەندروستی سلێمانی‪ ،‬ئەو بڕیارە‬ ‫لەالیەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە بەهۆی‬ ‫ێ‬ ‫قەیرانی دارایی‌و سیاسیەوە جێبەج ‌‬ ‫نەكراوە‪.‬‬

‫شەقەماكانیش چۆڵترن‪ ،‬لەبەرئەوەی گشتی دەبێت نەخۆش زوتر دەگاتە‬ ‫هەر ئەو نەخۆشخانەی فریاكەوتنە هەیە‪ ،‬جێی خۆی چارەسەری بۆ دەكرێت»‪.‬‬ ‫هەر حاڵەتێكی لەناوكاو روبدات ناچارن‬ ‫ژیانی دایكی دەكەوێتە مەترسیەوە‬ ‫بەوهەمو قەرەباڵغاییەدا تێپەڕبن‪.‬‬ ‫دابان محەمەد‪ ،‬هاواڵتیەكەو باس‬ ‫ناوبراو وتیشی» كردنەوەی بەشێكی‬ ‫تری فریاكەوتنی خێرا لەنەخۆشخانەی‬ ‫شار كارەكەیان بۆئاسنتر دەكات‪ ،‬بۆ‬ ‫گەیاندنی نەخۆش لەكەمترین ماوەدا تا‬ ‫چارەسەری بەپەلەی بۆبكرێت»‪.‬‬

‫زۆریان پێچووە‪.‬‬ ‫هاواڵتیەكە وتیشی «هەرچەندە‬ ‫شۆفێران لەكاتێكدا كە ئۆتۆمبێلی‬ ‫فریاكەوتن دەبینن رێگەی بۆ چۆڵدەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی قەڵەباڵغیەوە‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫نەمابوو كە دایكم گیان لەدەست بدات‪،‬‬

‫سلێمانی‪ ،‬بە»چاودێر»ی رایگەیاند‪،‬‬ ‫كاتێك نەخۆشخانەی شار كرایەوە‬ ‫ویستویانە بەشێكی فریاكەوتنی خێرای‬ ‫تێدابكرێتەوە تاوەكو ئێستا چاوەڕێین‬ ‫بۆكردنەوەی ئەو بەشە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫قەیرانی داراییەوە كێشەی كارمەندی‬

‫شۆفێرێكی ئەمبواڵنس‪:‬‬

‫لەكاتی گواستنەوەی نەخۆش‪ ،‬بۆ نەخۆشخانەی فریاكەوتن‬ ‫كێشەی زۆرمان بۆ دروستدەبێت‬

‫داوای كردنەوەی بەشی فریاكەوتن‬ ‫دەكرێت‬ ‫كارزان مەحمود‪ ،‬شوفێرێكی تری‬ ‫ئەمبواڵنسە‪ ،‬باس لەوەدەكات‪ ،‬لەكاتی لەوە دەكات‪ ،‬لەكاتێكدا كە دایكی بەهۆی‬ ‫گواستەوەی نەخۆش بۆ نەخۆشخانەی نەخۆشیەوە ژیانی كەوتۆتە مەترسیەوە‬ ‫رێگەكە مەترسی دروستدەكات‬ ‫جاسم كەریم‪ ،‬شۆفێری ئەمبواڵنس‪ ،‬فریاكەوتنی خێرا بەهۆی بچوكی لەڕێگەی ئەمبواڵنسەوە ویستویانە‬ ‫ئۆتۆمبێلەوە بیگەیەننە نەخۆشخانەی فریاكەوتن‪،‬‬ ‫زۆری‬ ‫لەنەخۆشخانەی فریاكەوتنی سلێمانی شەقامەكان‌و‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬بەهۆی قەڵەباڵغی دوچاری كێشەی زۆر دەبنەوە‪ ،‬لەالیەكی بەهۆی قەڵەباڵغی رێگەكەوە ماوەیەكی‬

‫ێ هۆش‬ ‫چونكە بۆ ماوەی ‪ 10‬خولەك ب ‌‬ ‫بوە»‪.‬‬ ‫قەیرانی دارایی هۆكارە‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی‬

‫تەندروستیان هەیە‌و نەیاتوانیوە كەس‬ ‫دابمەزرێنن‌و ئەوبەشەی نەخۆشخانەی‬ ‫فریاكەوتن بكەنەوە‪ ،‬ئەگەر ئەوقەیرانە‬ ‫داراییە چارەسەر بكرێت‪ ،‬دەتوانن تەنها‬ ‫بە دامەزراندنی ‪ 50‬كارمەند بەشێكی‬

‫‪6‬‬

‫تری فریاكەوتنی خێرا لەنەخۆشخانەی‬ ‫شار بكەنەوە‪ ،‬هەروەها لەگەڵ ئەوەی‬ ‫نەخۆشخانەی فریاكەوتن فشارێكی‬ ‫زۆری لەسەرە‪ ،‬بەو پێیەی جێگەكەی‬ ‫نەگونجاوەو بەهۆی قەڵەباڵغی شەقامەكان‬ ‫هێشا نەخۆشخانەی فریاكەوتن باشترینە‬ ‫لەهەموو عیراق جێگەی خۆشحاڵیە‬ ‫لەهەمو ناوچەكانەوە سەردانی ئەم‬ ‫نەخۆشخانەیە دەكەن‪.‬‬ ‫د‪ .‬میران محەمەد‪ ،‬جەختی‬ ‫نەخۆشخانەی‬ ‫لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫فریاكەوتن شوێنەكەی نەگونجاوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو نەخۆشخانەیە كاتی خۆی كە‬ ‫دروستكراوە وەك ئێستا شەقامەكان‬ ‫قەڵەباڵغ نەبون‌و ژمارەی دانیشتوان‌و‬ ‫ئۆتۆمبێلیش ئەوەندە زۆر نەبون‪،‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە هاتنی زۆری ئاوارە‬ ‫بۆتە هۆی دروستكردنی فشارێكی زۆرتر‪،‬‬ ‫لەئێستادا ئەم نەخۆشخانانە فشارێكی‬ ‫زۆریان لەسەرە‪ ،‬بەردەوامیش خزمەتی‬ ‫ئاوارەو ئەو پێشمەرگانەی كە لەشەڕدا‬ ‫بریندار دەكرێن دەكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو رونیشیكردەوە‪ ،‬داوایان‬ ‫لەسەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫كردوە بۆ كردنەوەی بەشی فریاكەوتن‬ ‫لە نەخۆشخانەی شار‪ ،‬ئەوانیش بەڵێنیان‬ ‫پێداون‪ ،‬بەاڵم بەهۆی بارودۆخی سیاسی‬ ‫و داراییەوە ئەو بڕیارە وەستاوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەشێكی تر لەنەخۆشخانەی فریاكەوتنی‬ ‫خێرا بكرێتەوە ئەو فشارەی لەسەر‬ ‫نەخۆشخانەی فریاكەتن نامێنێت‌و‬ ‫بەزوترین كات نەخۆش دەگەینرێتە‬ ‫ئەوبەشەی كە لەنەخۆشخانەی شار‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬چونكە رێگەكەی چۆڵترەو‬ ‫كەمتر ئۆتۆمبێلی پێدا دەڕوات‪.‬‬

‫پالنی گەڕانەوەیان وا زوو جێبەج ‌ێ ناكرێت‬

‫ئاوارەكان لەچاوەڕوانی زستانێكی سەختدا‬ ‫پەیام سەالم‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫داوایان لە رێكخراوەكان‌و وەزارەتی‬ ‫كۆچ‌و كۆچبەرانی عیراق كردوە‪،‬‬ ‫پێداویستی زیاتر لەجلوبەرگی زستانەو‬ ‫پێاڵو قەمسەڵەو بەتانی دابین بكەن‪،‬‬ ‫چونكە ئەم ئاوارانە لەسنوری دەسەاڵتی‬ ‫عیراقدان‌و هاتونەتە هەرێم‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەبواری خوێندندا كە پرۆگرامیان‬ ‫عەرەبیە تائیستا كتێب‌و تەختە‌و‬ ‫قەرتاسییەیان بۆ دابین نەكردون‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا وەزارەتی بازرگانی تائێستا‬ ‫بەشە خۆراكی بۆ نەگواستونەتەوە‪،‬‬ ‫چونكە تائێستا رێكخراوەی ‪WHC‬‬ ‫دابینیدەكات‪ ،‬ئەو بڕەی وەریدەگرن‬ ‫بەشی پێویستیان ناكات پێویستیان‬ ‫بەزیاترە‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تابلۆ‪:‬‬ ‫هەرچەندە وەزیری كۆچ‌و كۆچبەرانی‬ ‫عیراق‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ ،‬كە پالنیان هەیە بۆ‬ ‫گەڕانەوەی نزیكەی ملیۆنێك ئاوارە بۆ‬ ‫زێدی خۆیان‪ ،‬بەاڵم پالنەكە لەئێستادا‬ ‫ێ ناكرێت‌و درێژە دەكێشێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫جێبەج ‌‬ ‫چارەنوسی ئاوارەكانیش لەكەمپەكاندا‬ ‫روبەڕوو بونەوەیانە لەگەڵ زستانێكی‬ ‫سەختدا كە ئەمساڵ پێشبینی دەكرێت‪.‬‬ ‫هاوكات داواش دەكرێت بەزوویی‬ ‫كەلوپەلی وەرزی زستان‌و نەوتیان بۆ‬ ‫دابینبكرێت‪.‬‬ ‫ئاوارە ئێزدیەكان داوای گەڕانەوە‬ ‫دەكەن‬ ‫مەجید كالۆ‪ ،‬ئاوارە لەچیای شنگال‪،‬‬ ‫بۆ «چاودێر» ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دایك و باوك‌و براكانی‌و خێزانەكەیدا‬ ‫لەژێر خێمەدا دەژین‌و ئاو بەتەنكەر‬ ‫دێنن‌و كارەبیان نیە بارودۆخیان زۆر‬ ‫خراپە‪ ،‬لەئێستایشدا چیای شنگال ئاوو‬ ‫هەواكەی زۆر ساردبوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫تائێستا هیچ پێداویستیەكی وەرزی‬ ‫زستانیان لە نەوت‌و زۆپا‌و بەتانی‌و پاراستنی شنگال‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫جلوبەرگ بۆ نەهاتووە‪.‬‬ ‫راگەیاند‪ ،‬كەمپی بەرخودان كە لەسەر‬ ‫چیای‬ ‫سەر‬ ‫ئێزدیەكەی‬ ‫هاواڵتیە ئاوارە‬ ‫شاخی شنگالە‌و ناوچەیەكی زۆر ساردە‬ ‫شنگال دەڵێت «داواكارین بەزوترین كات زیاتر لە ‪ 500‬خێزان‪ ،‬لە ‪2014/ 8 /3‬‬ ‫شنگال ئاوەدان بكرێتەوەو بگەڕێینەوە تێدا نیشتەجێن‪ ،‬لەگەڵ هاتنی وەرزی‬ ‫سەر ماڵ‌و حاڵی خۆمان‪ ،‬لەوە زیاتر لە سەرماوسۆڵەیش بارودۆخی ئاوارەكان‬ ‫ژیانی مەرگەساتدا نەژین»‪.‬‬ ‫سەخت دەبێت‪ ،‬بەهۆی ئەوەی ناوچەی‬ ‫شاخاوییە‌و باران‌و بەفر زۆر دەبارێت‌و‬ ‫پێویستەكانی وەرزی زستانیان بۆ خێمەكانیان باش نین‪ ،‬تائێستا هیچ‬ ‫دابیننەكراوە‬ ‫لەبەرهەمەنەوتیەكان‌و جل‌و بەرگی‬ ‫هێزەكانی‬ ‫راگەیاندنی‬ ‫بەرپرسی‬ ‫زستان‌و بەتانی‌و زۆپایان بۆدابین‬

‫شنگال رزگار كراوە‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت‬ ‫بەم نزیكانە ئاوارەكان نەگەڕێنەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە كەرەڤانەیان بۆدابین بكەن‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی زستانەو زۆر ساردە‌و‬ ‫خێمەكان بەكەڵك نایەن»‪.‬‬

‫نەكردون‪.‬‬ ‫راشد داود‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫زۆربەی بەرپرس‌و الیەنەكان سەردانیان‬ ‫كردون‪ ،‬بەاڵم تائێستا هیچیان بۆ‬ ‫نەكردون‪ ،‬چەندین جاریش داوای‬ ‫هاوكاریان كردوە لەحكومەت وەاڵمیان‬ ‫كەمپی ئاشتی لەعەربەت‬ ‫نەدراوەتەوە‪ ،‬ئەوەی هاوكاریان كردبێتن‬ ‫سەرپەرشتیاری كەمپی ئاشتی‬ ‫تەنها رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی‬ ‫لەناحیەی عەربەت‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫بەرپرسی راگەیاندنی هێزەكانی كەمپی ئاشتی كەتایبەتە بەئاوارەكانی‬ ‫پاراستنی شنگال‪ ،‬دەڵێت « هەرچەندە ناوخۆی عیراق‌و شەنگال هەمو خێزانێك‬

‫تائێستا بەرمیلێك نەوتیان وەرگرتوە‬ ‫بڕیارە لەمانگی یەكدا جارێكی تر نەوت‬ ‫وەربگرنەوە‪ ،‬بەو پێیەی ساڵی پاریش‬ ‫ئەم خێزانانە لێرەبون لەالیەن رێكخراوی‬ ‫‪ unhcr‬زۆپایان بۆ دابینكرابو‪،‬‬ ‫هەروەها هەر خێزانێك خێمە‌و دۆشەك‌و‬ ‫ئەو‬ ‫بەتانی زستانەی وەرگرتوە‪،‬‬ ‫خێمانەش كە سەرەتا بەچەند چینێك‬ ‫بلۆك بەرزكراوەتەوە پاشان خێمەیەكی‬ ‫لەسەر دانراوە بەوەش لەمەترسی الفاو‬ ‫دەیان پارێزێت‪.‬‬

‫ئامادەكاری كراوە‬ ‫سەرۆكی لیژنەی كۆچ‌و كۆچبەران‬ ‫لەپارێزگای سلێمانی‪ ،‬بە» چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەگەڵ هاتنی وەرزی زستان‬ ‫سەرجەم پێداویستە سەرەتییەكانی وەكو‬ ‫خۆراك جلوبەرگ بەتانی زۆپا كە‬ ‫ساڵی پار پێیاندراوە ئەمساڵیش تائێستا‬ ‫بەرمیلێك نەوت بەسەر هەر خێزانێكی‬ ‫بەوپێیەی‬ ‫دابەشكردوە‪،‬‬ ‫ئاوارەدا‬ ‫ئاوارەیەكی زۆر هاتوە‪ ،‬ئەو كەمپەی‬ ‫زۆر قەرەباڵغە كەمپی عەربەت‌و باریكەو‬ ‫ئاشتیە‪.‬‬ ‫وتیشی»‬ ‫سێوە حەمە خزر‪،‬‬ ‫هەرچەندە بەشێكی زۆر لەناوچەكانی‬ ‫بندەستی داعش رزگار كراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نازانرێت كەی ئاوارەكان دەگەڕێنەوە‬ ‫شوێنەكانی خۆیان‪ ،‬بۆیە دەبێت تا كاتی‬ ‫گەڕانەوەیان چاودێری بكرێن»‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )541‬دو شةممة ‪2015/11/30‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫خەونی زستانەی ریاڵ مەدرید‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫ئاستی یانەی ریاڵ مەدریدی‬ ‫بەرەو دواوە دەچێت‪ ،‬پاش دوو‬ ‫دۆڕاندنی لەسەریەكی لە خولی‬ ‫ئیسپانیا بەرامبەر سیڤیلیە و‬ ‫بەرشەلۆنە‪ ،‬شەوی رابردووش‬ ‫نەیتوانی بە ئاسانی لە یانەی‬ ‫ئایبار بباتەوە‪.‬‬ ‫راپۆرتە رۆژنامەنوسییەكان‬ ‫ئاماژە بــەوەدەكــەن‪ ،‬رافائیل‬ ‫بینیتێزی راهــێــنــەر داوای‬ ‫لــە پیرێزی ســەرۆكــی یانەی‬ ‫شاهانە كردوە‪ ،‬كە لە وەرزی‬ ‫گواستنەوەی زستانەدا زۆر‬ ‫بە بەهێزیی بچنە نـــاوەوە و‬ ‫گرێبەستی گەورە ئەنجامبدەن‪.‬‬ ‫ریــاڵ مــەدریــد لــە هاویندا‬ ‫گــرێــبــەســتــی لــەگــەڵ چەند‬ ‫یاریزانێكدا ئیمزاكرد‪ :‬كیكۆ‬ ‫كــاســیــا‪ ،‬ڤــازكــوێــز‪ ،‬دانێلۆ‪،‬‬ ‫كاسیمێرۆ‪ ،‬كۆڤاسیچ‪ .‬ئەم‬ ‫زستانەیش بە نیازی كڕینی‬ ‫یاریزانی دیكەیە‪.‬‬ ‫بــــەپــــێــــی ســـــەرچـــــاوە‬ ‫رۆژنــامــەنــوســیــیــەكــان لەگەڵ‬ ‫رۆیشتنی فابیۆ كوێنتراودا‪،‬‬ ‫یانەكە دەیەوێ بۆ بەهێزكردنی‬ ‫باڵی چەپی تیپەكە دوو بۆ سێ‬ ‫یاریزان بكڕێت‪ ،‬بە تایبەت كە‬ ‫دەنگۆی رۆیشتنی مارسیلۆش‬ ‫خەریكە دەبێتە راست‪.‬‬ ‫ریـــاڵ م ــەدری ــد پێویستە‬ ‫یەكێك لــەم چـــوار یــاریــزان‬ ‫بێنێتە ریزەكانیەوە‪ :‬رۆدریگێز‬ ‫لــە فــۆڵــفــســبــۆرگ‪ ،‬مۆرینۆ‬ ‫وشەی یەکتربڕ‬

‫لــە لیڤەرپول‪ ،‬ئۆمتێتی لە‬ ‫لیۆن‪ ،‬باتیستای بەرازیلی لە‬ ‫لۆدۆگۆریتسی بولگاری‪.‬‬ ‫لــەالیــەكــی دیــكــەوە یانەی‬ ‫شاهانە چاوی بڕیوەتە پادشای‬ ‫تۆپە وەستاوەكان «بیانچ»‬ ‫كە لە ناوەڕاستی یانەی رۆما‬ ‫یاریدەكات‪ .‬بەپێی راپۆرتێكی‬ ‫رۆژنامەی ماركا‪.‬‬ ‫ئەو یاریزانە بۆسنییە پێشتر‬ ‫ئەوكاتەی یاریزانی لیۆن بوو‪،‬‬ ‫بوە هۆكاری كرانە دەرەوەی‬ ‫ریــاڵ مــەدریــد لە خولی یانە‬ ‫پاڵەوانەكانی ئەوروپا‪.‬‬ ‫رۆژنــامــەی ئــاس‪-‬یــش باس‬ ‫لەوە دەكات كە یانەی شاهانە‬ ‫بە نیازن لۆكاس لیمای یاریزانی‬ ‫یــانــەی سانتۆسی بەرازیلی‬ ‫بهێننە ریزەكانیانەوە‪.‬‬ ‫پێدەچێت لیما لــە چەند‬ ‫رۆژی داهاتوودا بگاتە مەدرید‪،‬‬ ‫پاش ئەوەی فلۆرینتینۆ پیرێزی‬ ‫ســەرۆكــی یانەكە چـــاوی بە‬ ‫بریكاری كــارەكــانــی نــاوبــراو‬ ‫كەوتووە‪.‬‬ ‫لیمای ‪ 25‬ساڵ یەكێكە لەو‬ ‫یاریزانە گەنجانەی دۆنگای‬ ‫راهێنەر بەتەواویی پشتی پێ‬ ‫دەبەستێت‪ ،‬ئــەو نــاوی خۆی‬ ‫خستە مێژووەوە پاش ئەوەی‬ ‫لــە یــاریــی هــەڵــبــژاردەكــەی‬ ‫بەرامبەر ئەرجەنتین لەمیانی‬ ‫پااڵوتنەكانی مۆندیالدا گۆڵێكی‬ ‫ناوازەی تۆماركرد‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «مەس» ‪ 25‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرجێ‌ وشەی «مەس» كەوتبێتە‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ :‬مەسئول‪ ،‬مەساسە‪ ،‬مەست ‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬ئاریان عێزەت جاف‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬گۆرانیبێژێكی كۆچكردوی كوردە‪.‬‬ ‫‪-2‬وەك یەكن‪ ،‬نیوەی كالە‪ ،‬بینی «پ»‪،‬‬ ‫دوان لەبەها‪.‬‬ ‫‪-3‬لــیــرەی نــاو قــەدبــڕاو‪ ،‬گۆرانیبێژێكی‬ ‫كوردە‪ ،‬كینە‪.‬‬ ‫‪-4‬نیوەی برای‪ ،‬پرسیارە‪ ،‬نەخێر «پ»‪،‬‬ ‫پادشا‪.‬‬ ‫‪-5‬ئەویش دەرئەكرێ‌‪ ،‬گیانلەبەرێكە «پ»‪،‬‬ ‫خۆشیش‌و ناخۆشیشی هەیە‪.‬‬ ‫‪-6‬السار‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬نەرم‪.‬‬ ‫‪-7‬دەم‌و گو ‌ێ ئەیناسن‪.‬‬ ‫‪-8‬پێداویستی ماڵە «پ»‪ ،‬باڵندەیەكە‬ ‫«پ»‪ ،‬نابینا‪.‬‬ ‫‪-9‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬ئارایشتێكە‪ ،‬خواردنەوەیە‬ ‫«پ»‪ ،‬خواردنەوەیە‪.‬‬ ‫‪-10‬دوان لەپیو‪ ،‬سیما‪ ،‬تایبەتە بەلێفە‪.‬‬ ‫‪-11‬هەب ‌ێ باشە‪ ،‬یاریزانێكی ئیسپانیە‪.‬‬ ‫‪-12‬هەمو المانە‪ ،‬واڵتێكی عەرەبییە «پ»‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬بۆئەوی باسكەن‪ ،‬شاعیرێكی كۆچكردوی‬ ‫كوردە‪.‬‬ ‫‪-2‬خورادنێكە‪ ،‬چەند جارێك كردومانە‪.‬‬ ‫‪-3‬گیانلەبەرێكە «پ»‪ ،‬بەنداوی عەرەب‪.‬‬ ‫‪-4‬سەعات ئەیناس ‌ێ «پ»‪ ،‬تیا ئەخۆینەوە‬ ‫«پ»‪ ،‬حەزی لەناخی زەوییە‪.‬‬ ‫‪-5‬ناوێكی ژنانەیە ‪ +‬پیتێك‪ ،‬واڵتێكی‬ ‫ئەمریكیە‪.‬‬ ‫‪-6‬ناوێكی كوڕانەیە ‪ +‬پیتێك‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-7‬جۆرێكە لەگۆرانی‪.‬‬ ‫‪-8‬خــۆشــەویــســت «پ»‪ ،‬پیتێك ‪+‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬بەشێكە لــەروخــســار‪ ،‬بــاو «پ»‪،‬‬ ‫لەبەرچاو‪.‬‬ ‫‪-10‬پێداویستی خانوە‪ ،‬ساف‪.‬‬ ‫‪-11‬پایتەختێكی ئەوروپیە‪ ،‬پرسیارە‬ ‫«پ»‪ ،‬نیوەی ئالی‪.‬‬ ‫‪-12‬نێرەی گیانلەبەرێكە‪ ،‬دركاندنی دڵ‪.‬‬

‫جۆرە بەرگێكە‬ ‫ێ‬ ‫چین – كەشناسی – فلوت – فەرەیدون – فەنتازیا – گەڕەالوژ ‌‬ ‫– گزی ‪ -‬پاژنە – قۆری – سورە – شەنگ – گۆپاڵ – زەرد – سڕ‬ ‫– بلوز – سەفین – فیرار – فەلەكناس – زەردە زیڕە – جۆرج –‬ ‫مەتارە – بەڕنوت – تاقم – كلك – لۆفە – فلس – دیش ‪ -‬دز‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (541) 30-11-2015‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫نیان بێ‌ نەسیبە‬ ‫چاودێر – نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫هــونــەرمــەنــدی گۆرانیبێژ "نیان‬ ‫عــەبــدوڵــا"‪ ،‬یەكێكە لــەو خانمە‬ ‫دەنگخۆشانەی كە سااڵنێكە لەبواری‬ ‫گۆرانیدا خزمەت بەهونەری كوردی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ئــەم هــونــەرمــەنــدە ســاڵــی ‪1996‬‬ ‫بەگۆرانی "جێم مەهێڵە" دەركەوت‌و‬ ‫دواتر بەگۆرانی "شەنگە گوڵ" زیاتر‬ ‫بەگوێگران خۆی ئاشناكرد‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫خاوەنی سێ‌ "‪"CD‬یە بەناوەكانی‬ ‫"كەرنەڤاڵی خەمەكان‪ ،‬چوارچرا‪،‬‬ ‫بیرت ئەكەم"‪ ،‬جگە لەمانە خاوەنی‬ ‫چەند بەرهەمێكی تــرە بەشێوەی‬ ‫تاك‪ ،‬لەئێستاشدا دو بەرهەمی نوێی‬ ‫ئامادەیەو بەنیازە لەنزیكترین كاتدا‬ ‫كلیپیان بۆ بكات‪.‬‬ ‫نیان عەبدوڵاڵ لەبارەی بەرهەمە‬ ‫نــوێــیــەكــانــیــەوە بــە "چـــاودێـــر"ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬بەرهەمە نوێیەكانم دو‬

‫گۆرانین‪ ،‬ئەوانیش گۆرانی "خۆزگە"‬ ‫كە گۆرانییەكی غەم ئامێزەو ئاوازو‬ ‫دابــەشــكــردنــی لــەالیــەن مامۆستا‬ ‫"سەاڵح رەوف"ەوە كاری بۆ كراوەو‬ ‫هۆنراوەكەیشی هی "هەنار قادر"ە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫گــۆرانــی دوەمــیــش گــۆرانــی "ب ‌‬ ‫نەسیبم"‪ ،‬ئاوازی هونەرمەندی گەورە‬ ‫"ماملـێ‌"یەو گۆرانیەكی فۆلكلۆرە‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەتــەواوبــونــی ئــەو دو‬ ‫گۆرانیەش وتــی‪ :‬لەئێستادا كاری‬ ‫موزیكی هــەردو گۆرانیەكە تــەواو‬ ‫بوەو تەنیا كلیپی ماوە‪ ،‬وابڕیاریشە‬ ‫ێ نەسیبم" لەالیەن‬ ‫كە گۆرانی "ب ‌‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی كەلەپوری كوردەوە‬ ‫كلیپی بۆ بكرێت‌و بەڵێنیان پێداوم‪،‬‬ ‫بــۆ گــۆرانــی "خــۆزگــە"ش‪ ،‬بڕیارە‬ ‫بەسپۆنسەر كلیپی بــۆ بكرێت‪،‬‬ ‫بــەتــەواوبــونــی هـــەردو كــارەكــەش‪،‬‬ ‫لەهەمو كەناڵە كوردییەكانەوە‬ ‫پەخش دەكرێ‌‪.‬‬

‫هەتاو كەریم‪:‬‬

‫شێوەكاریی‬ ‫ژیانە‬ ‫چاودێر‪ -‬نەشمیل‪:‬‬ ‫"هەتاو كەریم" كچە هونەرمەندێكی‬ ‫شێوەكاری شاری هەڵەبجەیەو ساڵی‬ ‫‪ 1991‬لەدایكبوە‪ ،‬ئەندامی رێكخراوی‬ ‫هــونــەریــی كــچــانــی هەڵەبجەیە‪،‬‬ ‫سەبارەت بەحەزو خولیاو سەرەتای‬ ‫كـــاری هــونــەریــی بــە "چــاودێــر"ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ :‬الی مــن شێوەكاریی‬ ‫بەتەنیا حەزو خولیا نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ژیانە‪ ،‬بەرلەوەی فێری خوێندنەوەو‬ ‫نــوســیــن بــبــم‪ ،‬هــەوڵــی فێربونی‬ ‫نیگاركێشانم داوە‪ ،‬سەرەتا لەتەمەنی‬ ‫ێ‬ ‫پێنج ساڵیمەوە هەوڵی سەرلەنو ‌‬ ‫كێشانەوەی ئەو وێنانەم داوە كە‬ ‫لەگۆڤارەكانی مندااڵندا باڵودەبونەوە‪.‬‬ ‫دەربـــــارەی بـــارودۆخـــی ئــەمــڕۆی‬ ‫كوردستان‌و كاركردن تیایدا وتی‪:‬‬

‫كوردستان هەمیشە قوتابخانەی‬ ‫ئــەدەب‌و هونەر بوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫بارودۆخی ئێستای كوردستانەوە‪،‬‬ ‫كات بۆ هونەر نەماوە‪ ،‬گەر هەشبێت‬ ‫پێویستە ئێمەی هــونــەرمــەنــدان‬ ‫لەمكاتەدا كارەكانمان لەخزمەتی‬ ‫نیشتماندا بێت‪ ،‬كارەكانمان بكەینە‬ ‫ئاوێنەیەك بۆ پیشاندانی كولتورو‬ ‫مێژوە پڕ لەنەبەردییەكانمان بۆ‬ ‫نەوەی داهاتو‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بــەبــەشــداریــكــردنــی‬ ‫لەپێشانگەكاندا ئاماژەی بەوەدا كە‪:‬‬ ‫تائێستا بەشداری ‪ 17‬پیشانگەی‬ ‫هــاوبــەشــم كـــردوە‪ ،‬ساڵی ‪،2013‬‬ ‫پیشانگەیەكی تایبەتیم لەژێر ناوی‬ ‫ێ بۆ پرشنگی خۆر‬ ‫"هــەر كــاروان ـ ‌‬ ‫بڕوانێ‌‪ ،‬كەمبن یا زۆر‪ ،‬دەگەنە خۆر"‪.‬‬

‫دیلی‬ ‫بەدیل‬

‫"رۆژمێری‬ ‫پیاوێكی‬ ‫سەیر"‬ ‫غەمەكانی‬ ‫ئێوە‬ ‫دەگێڕێتەوە‬ ‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژی ‪ 2015/12/3‬و رۆژانــی‬ ‫دواتــر‪ ،‬كاتژمێر چــواری پاشنیوەڕۆ‪،‬‬ ‫لــەهــۆڵــی تــــەالری هــونــەر‪ ،‬شانۆیی‬ ‫"رۆژژمێری پیاوێكی سەیر" نمایشبكرێت‪.‬‬ ‫ئــەم شانۆنامەیە (ئـــازاد بەرزنجی)‬ ‫لەچیرۆكێكی (گۆگۆل)ەوە ئامادەیكردوە‬ ‫بۆ شانۆو هونەرمەند (عوسمان فارس)‬ ‫دەرهێنەرێتی‌و هونەرمەند (عوسمان‬ ‫مەعروف) رۆڵی تێدا دەبینێت‪ .‬كاری‬ ‫مۆزیكی شانۆنامەكە لەالیەن سیروان‬ ‫ساڵحەوە ئەنجامدەدرێ‪.‬‬

‫حیكایەتەكانی كرێتا‬

‫هــونــەرمــەنــد "عــوســمــان فـــارس" كە‬ ‫سااڵنێكی دورودرێــژە لەهەندەران ژیان‬ ‫دەباتە سەرو پێشتر مامۆستای هونەرە‬ ‫جوانەكانی سلێمانی "بەشی شانۆ" بوەو‬ ‫هاتۆتەوە كوردستان‪ ،‬دەرهێنەری ئەم‬ ‫شانۆییەیەو بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ :‬لەم‬ ‫مۆنۆدرامایەدا‪ ،‬كاراكتەرێك گوزارشت‬ ‫لەخەمەكانی خۆی‌و هاواڵتیانی واڵتەكەی‬ ‫دەكـــات‌و لــەگــەڵ دەورو بــەرەكــەیــدا‬ ‫ێ‬ ‫دەكەوێتە ملمالنێ‌‪ ،‬ئەم ملمالنێیە بەكو ‌‬ ‫دەگات؟ با لەكاتی نمایشەكەدا هەمو‬ ‫ێ بین تا ئەمەمان بۆ رونببێتەوە‪.‬‬ ‫لەو ‌‬

‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬

‫كەشفی یەكەم‬ ‫بەمەترسی نیشاندانی وەرچەرخان‌و بازدان بەرەو گۆڕان‪ ،‬هەروا بانگەشەی‬ ‫نەبونی بەدیلی سەرۆك‌و سكرتێر‪ ،‬رێبەرو رێكخەر‌و ئەمیرو ئەمیندار‪ ،‬یاخود‬ ‫بەگشتی ئەو مێنتاڵیەتیە هەردەم سەروەرە‪ ،‬دەبێت كەشف بكرێت‪ ،‬بەرلەوەی‬ ‫كێشەیەكی سیاسیی یاسایی بێت‪ ،‬دەردو نەخۆشەییەكی كولتورییە‪ .‬كولتور‬ ‫بەمانا فراوانەكەی‪ ،‬كۆی تێگەیشتن‌و بڕوای چەسپیوی میللەتێك كە رۆشنبیرو‬ ‫سیاسییەكان لەرێكەوتنێكی رانەگەیەنراو‪ ،‬دەستی بااڵیان لەدروستكردن‌و‬ ‫دەستپێوەگرتن‌و پارێزگاری لێكردنیدا هەبوە‌و هەیە! دیارە لێرەدا رۆشنبیری‬ ‫كــوردی‪ ،‬مەخلوقێكی نــاوازەی دنیای مەعریفییە‪ ،‬با خەستر لەپاژیی دوەم‪،‬‬ ‫لەهەنبەر رۆشنبیر بدوێین‪.‬‬ ‫كەشفی دوەم‬ ‫شاراوە نییە‪ ،‬یەكێك لەشێوازە هەرە ترسناكەكانی ئێستای كاركردن لەدنیای‬ ‫رۆشنبیری كــوردی‪ ،‬بااڵكردن‌و دەركەوتنی بەردەوامیی ئەو مۆدێل‌و جۆرە‬ ‫لەرۆشنبیرانەن‪ ،‬لەشاشە خەریكی شێواندن‌و رەتاندن‌و لەبابەتخستنی ئەو بابەت‌و‬ ‫كێشە سەرەكییانەن‪ ،‬كە پرسی ئەساسی‌و چارەنوسسازەكانی كۆمەڵگەی كوردین‪،‬‬ ‫تەریب لەگەڵ ئەم وەزیفەیە‪ ،‬ماندوی جێكەوتكردن‌و چەسپاندنی كۆمەڵێك‬ ‫دەستەواژەی بەسەرچون‪ ،‬بۆ نمونە بەبازاڕیكردنی ئەو گوتەزا ناواقیعییەی كە‬ ‫(چاكی مەكە باخراپ نەبێت)‪ ،‬یان نابێت ئەمڕۆی خراپ بگۆڕین بەسبەینێی‬ ‫نادیار! لەوەش وێرانتر فرۆشیاری ساغكردنەوەی ئەو ئایدیا خەتەرناكەن‪ ،‬كە‬ ‫بەدیلی سەرۆك‌و سەركردەكان نییە‌و ئیتر دەبێت نەوەی نوێ لەژێر فەرمایشت‌و‬ ‫وێنەكانی ئەواندا دەستەو دوعای پڕ تەمەنیان بێت! ئەم مۆدێلە لەڕۆشنبیر‪ ،‬كە‬ ‫من ناوم ناون توێژی (خۆش بژێو)‪ ،‬تەنها هەڵگری ئایدیای گیرفان گەرمین‪،‬‬ ‫بەاڵم بەبەرگ‌و پۆشاكی ناسیۆنالیزم‌و بانگەشەی خەون‌و خەیاڵی دەوڵەتی كوردی‬ ‫خۆیان پۆشتە دەكەن‪ ،‬بەدرۆ بۆ نەتەوە پەرۆشی نمایشدەكەن! ئەوەی ئەم جۆرە‬ ‫لەرۆشنبیر كاری لەسەردەكات‪ ،‬ئەكرێ ناوی بنرێت (ستراتیژیەتی شێواندن)‬ ‫‌و (ئایندە دێواندن)‪ ،‬سەیركەن چۆنچۆنی ئەو توێژە هەمیشە داكۆكیكارێكی‬ ‫سەرسەختی دۆخی بااڵدەستی دەسەاڵت‌و پەیكەرسازیی بتی سیاسین! ئەوانە‬ ‫ئەگەر هەیمەنەیان بایی ئەوە بڕی كردباو دەورو تەئسیر دابنێن‪ ،‬گومانم نەبو‪،‬‬ ‫سەرۆك پەرستنیان ئەكردە فەڕزی شەشەم!‌و الدانیان لەرێنمایی ئەو بەئیلحادییەت‬ ‫ناوزەد ئەكرد!‪.‬‬ ‫كورتەی دەرئەنجام‬ ‫ئەمەوێت بڵێم‪ ،‬گرنگە بەرلەوەی لەخەیاڵ‌و خەباتی گۆڕین‌و جەدەلیبون‌و نەبونی‬ ‫بەدیلدا بین‪ ،‬شەڕێكی مەعریفی بۆ ئەم تێگەیشتنە كولتورە شێواوە خەتەرناكە‬ ‫لەسەر ئایندەی پێشوەچونی پرۆسەی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی بكرێ‪ ،‬شەڕێك‬ ‫موسائاسا‪ ،‬ئەو تەلیسمە سیحراوییە لێكهەڵوەشێت‪ ،‬وەك ئیبراهیم بتەكان‬ ‫بشكێنێت‪ ،‬بۆئەوەی نەتەوەیەك نەبێت بە دیلی بەدیل!‬

‫حیكایەتی (‪)6‬‬

‫باوك پارتیزان‌و كوڕ ئەفسەری نازی‬ ‫یۆنان ‪ -‬گۆران هەڵەبجەیی‪:‬‬ ‫یۆنان‪ ،‬یەكێك بو لەو واڵتانەی بەشداری‬ ‫جەنگی یەكەمی جیهانی كرد‪ ،‬ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لــەســەربــازە یۆنانییەكان بونە‬ ‫یەخسیری جەنگ‪ ،‬بەتایبەت یەخسیری‬ ‫سوپای ئەڵمان‪ ،‬ئەڵمانەكان سیاسەتێكی‬ ‫سەیریان لەگەڵ یەخسیرەكاندا پەیڕەو‬ ‫دەكرد‪ ،‬لەبری ئەوەی لەكەمپێكدا كۆیان‬ ‫بكەنەوەو خواردنیان پێ‌ بدەن‪ ،‬دابەشیان‬ ‫دەكردن بەسەر گوندەكاندا‪ ،‬تا هاوكاری‬ ‫خێزانە جوتیارەكان بكەن‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئەو خێزانانەی مێردەكانیان لەجەنگدان‪،‬‬ ‫یا لەژیاندا نەماون‪ ،‬یا مەزراكەیان هێندە‬ ‫گەورەیە فریای ناكەون‪.‬‬ ‫یەكێك لەو سەربازە یەخسیرە یۆنانیانە‪،‬‬ ‫بەر خێزانێكی خاوەن زەویوزار دەكەوێت‬ ‫لەدەڤەری (بایەر)‪.‬‬ ‫ئافرەتێكی بێمێرد‪ ،‬خاوەنی ئەو مەزرایەیە‬ ‫(پــێــدەچــێــت هــاوســەرەكــەی لــەژیــانــدا‬ ‫نەمابوبێت)‪.‬‬ ‫ئــەو یۆنانییە گەنجێكی قــۆز دەبێت‪،‬‬

‫و هــاوكــارێــكــی بــاش دەبــێــت بــۆ ئەو‬ ‫خــێــزان ـە‌و كــارەكــانــی مــــەزراو نــاومــاڵ‬ ‫بەباشی رادەپەڕێنێت‪ .‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫هەردوكیان پێوستیان بەسێكس هەبوە‪،‬‬ ‫ئیدی پەیوەندییەكی رۆحی‌و جەستەیی‬ ‫لەنێوانیاندا دروستدەبێت‪ .‬پاش كۆتایی‬ ‫جەنگ‪ ،‬كوڕە یۆنانییەكە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫زێدی خۆی كە گوندێكە لەدورگەی كرێتا‪.‬‬ ‫لەو دەمەی ئەم كوڕە دەگەڕێتەوە‪ ،‬ژنەكە‬ ‫هەست دەكات دو گیانە‪.‬‬ ‫پاشان كوڕێكی دەبێت‪ ،‬دەمێك كوڕەكە‬ ‫گەورە دەبێت‪ ،‬دایكی هەمو چیرۆكەكەی‬ ‫بۆدەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو سەردەمەی كوڕەكە پێدەنێتە قۆناغی‬ ‫گەنجێتییەوە‪ ،‬دەســـەاڵت لەئەڵمانیا‬ ‫بەدەست نازیەكانەوە دەبێت‪ .‬هیتلەر‬ ‫خۆی بۆ جەنگێكی مەزن‌و درێژ خایەن‬ ‫ئامادە كردوە‪ ،‬بۆیە پێوستی بەسەربازو‬ ‫ئەفسەر دەبێت‪ ،‬كوڕە نیو یۆنانییەكەش‪،‬‬ ‫پاش قۆناغی بەئامادەیی دەچێتە كۆلێژی‬ ‫سەربازیی‪.‬‬ ‫دەمێك ئــەو كــوڕە كۆلێژی سەربازیی‬

‫كۆتایی پێ دەهێنێ‪ ،‬جەنگی جیهانیی‬ ‫دوەم لەگەرمەیدا بوە‪.‬‬ ‫لەدەریای یۆنان جەنگێكی دەریایی قورس‪،‬‬ ‫لەنێوان سوپای نــازی‌و ئینگلیزەكاندا‬ ‫رودەدات‪ ،‬بــۆ داگــیــركــردنــی دورگـــەی‬ ‫كرێتا‪ ،‬لەئاكامدا نازیەكان سەردەكەون‌و‬ ‫دورگەكە داگیردەكەن‪ ،‬كوڕەكە دەمێك‬ ‫بەوە دەزانێت‪ ،‬داوای گواستنەوە دەكات‬ ‫بــۆئــەوێ‪ ،‬داواكـــەی جێبەجێ‌ دەكــەن‪،‬‬ ‫هاوكات جەنگێكی بەرخوردان‌و سەختیش‬ ‫دژ بەسوپای هیتلەر‪ ،‬لەشێوەی پارتیزانیدا‬ ‫لەئارادابوە‪ ،‬ئەو دەمە زۆربەی ئەو واڵتانەی‬ ‫سوپای هیتلەر داگیری كردبون‪ ،‬چاالكی‬ ‫پارتیزانی تیایاندا چاالك بو‪ ،‬لەزۆربەیاندا‬ ‫كۆمۆنیستەكان رابەرایەتییان دەكرد‪.‬‬ ‫ئــەو ئەفسەرە گەنجە دەمێك دەگاتە‬ ‫دورگــەی كرێتا‪ ،‬بەهێزێكەوە رودەكاتە‬ ‫ئەو دەڤەرەی كە شەڕی پارتیزانی تێیدا‬ ‫گەرمە‪.‬‬ ‫دەمێك دەگاتە ئەوێ‌‪ ،‬هەواڵی (كاپیتانۆ‬ ‫ئەندریاس )دەپرسێت‪ ،‬ئەوانیش پێی دەڵین‬ ‫ئەو كەسە سەركردەی گروپێكی پارتیزانە‌و‬

‫لەچیاكانە‪ .‬پاشان پێیان دەڵێت هەواڵی‬ ‫بۆ بەرن‪ ،‬گەر نەیەتە خوارەوە گوندەكە‬ ‫بەخەڵكەكەیەوە دەسوتێنم‪.‬‬ ‫ئەوەیش بۆ ئەوەی ئەو كارەساتە رونەدات‪،‬‬ ‫بەتەنهاو بێ چەك دێتە خوارەوە‪ .‬لەگوند‬ ‫دەمێك كاپیتان ئەندریاس‪ ،‬ئەفسەرە‬ ‫گەنجەكە دەبــیــنــێــت‪ ،‬دیــقــەت دەدات‬ ‫لەبەرامبەر كۆپییەكی خۆیدا وەستاوە‪،‬‬ ‫بۆیە یەكسەر لەمەسەلەكە تێدەگات‪.‬‬ ‫كــاپــیــتــان هێشتا كــەمــێــك ئەڵمانی‬ ‫قسەدەكات‪ .‬كوڕەكە پێی دەڵێت (دەزانم‬ ‫تۆ باوكمیت‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی لەژیانمدا‬ ‫تۆم نەدیوە هیچ سۆزێكم بەرامبەرت نییە)‪،‬‬ ‫باوكیش وەاڵمی دەداتەوەو دەڵێت (بەهۆی‬ ‫ئەوەی سوپاكەت واڵتەكەمی داگیر كردوە‪،‬‬ ‫منیش ناتوانم سۆزم بەرامبەرت هەبێت‪.‬‬ ‫بەهەر حاڵ ئەفسەرە گەنجەكە بەباوكی‬ ‫دەڵێت‪ ،‬بــەاڵم دەتوانین رێككەوتنێك‬ ‫ئەنجامبدەین‪ ،‬كەڵكی بۆ هــەردوالمــان‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫كاپیتانۆ ئــەنــدریــاس‪ ،‬ئــەم پێشنیارە‬ ‫رەتناكاتەوە‪ ،‬چونكە دەزانێت سوپای‬

‫هیتلەر چەند وێرانكەرو بێبەزەیین‪.‬‬ ‫لەئاكامدا رێكەوتنێكی بێ واژۆكــردن‬ ‫ئەنجامدەدەن كە بەم جۆرە دەبێت‪:‬‬ ‫(سەربازانی نــازی لەو دەڤ ــەرەدا هیچ‬ ‫ئۆپەراسیۆنێك ئەنجامنادەن‪ ،‬كەس‬ ‫ناگرن‪ ،‬كــەس نــاكــوژن‪ ،‬كێشە بۆكەس‬ ‫دروست ناكەن)‬ ‫لــەبــەرامــبــەردا پارتیزانەكان (تەقە‬ ‫لــەســەربــازە نــازیــەكــان نــاكــەن‪ ،‬رێگەی‬ ‫هــاتــوچــۆیــان لــێــنــاگــرن)‪ ،‬جــگــە لەمە‬ ‫پارتیزانەكان بۆیان هەبوە بێ چەك‬ ‫لەناو گوندەكاندا بونیان هەبێت‌و ژیانی‬ ‫ئاسایی خۆیان بی ترس بەسەر بەرن‪ .‬ئەم‬ ‫رێكەوتنە دەڤەرەكەی لەئاكامە خراپەكانی‬ ‫جەنگ دورخــســتــەوە‌و خەڵكەكەش تا‬ ‫كۆتایی جەنگ بێ كێشە لەنێو بونی‬ ‫سەربازانی هیتلەردا ژیانیان بەڕێكرد‪.‬‬ ‫ب ــەر لــەكــۆتــایــی جــەنــگــیــش‪ ،‬ســوپــای‬ ‫نازیەكان ناچار بون یۆنان بەجێ بهێڵن‪،‬‬ ‫لەنێویاندا ئەفسەرە گەنجەكە‌و سوپاكەی‪،‬‬ ‫دەڤــەرەكــەیــان جێهێشت‌و گــەڕانــەوە بۆ‬ ‫واڵتەكەیان‪.‬‬

‫ژ‬ ‫مارەک‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫هاتوو‬

‫دەقێکی شیعریی‬ ‫نەشمیل عەلی بەرزنجی‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )482‬دووشةممة ‪201٥/11/30‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫ئەدەبیات لە خوانی گەالوێژدا‬

‫ستار جەلیلزادە‪ :‬فێستیڤاڵی گەالوێژ یەکێک لە ڕووداوە کولتوورییەکانی ڕۆژهەاڵتە‬ ‫ڕەزا نەجەفی‪ :‬گەالوێژ هیچی لە فێستیڤاڵەکانی ئەوروپا و ئەمەریکای التین کەمرت نییە‬ ‫ئا‪ :‬مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫هەفتەیەک بەر لە ئێســتا‪ ،‬فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژ‪ ،‬لە ژێر درووشمی «بیر بوێرەکان‬ ‫مەشــخەڵی ڕۆشنگەرین»‪ ،‬خولی «ئارین‬ ‫مێــرکان»‪ ،‬کۆتایــی بــە نۆزدەیەمیــن‬ ‫فێستیڤاڵی سااڵنەی خۆی هێنا کە ماوەی‬ ‫پێنــج ڕۆژی خایاند و تیایدا ژمارەیەک لە‬ ‫نووسەران و ڕووناکبیرانی تورک و فارس‬ ‫و عەرەب و کورد بەشدار بوون‪ .‬ڕەخنەی‬ ‫چاودێر هەوڵ دەدات بۆچوونی نووسەرانی‬ ‫بەشدار لە فێســتیڤاڵ و میوانەکانی باڵو‬ ‫بکاتــەوە و ئــەم ژمارەیــەش بۆچوونــی‬ ‫میوانانی فارس باڵو دەکەینەوە‪.‬‬ ‫ستار جەلیلزادە‪ ،‬نووسەر و وەرگێڕی‬ ‫عەرەبی بۆ فارسی‬ ‫ئاســمانی ھەوری و جوانــی ســلێمانی‬ ‫بــە مانــۆڕی زیرەکانــە و لێھاتووانــەی‬ ‫فڕۆکەوانەکــە جۆش و خرۆشــێکی زۆری‬ ‫لە دڵمدا درووســت کرد‪ ،‬ئەستەمە بتوانم‬ ‫وەســفی بکــەم‪ .‬ھەندێک شــتم لە بارەی‬ ‫فیســتیڤاڵی گەالوێــژەوە دەزانــی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمە یەکەم ئەزموونی من بوو‪ ،‬بۆ یەکەم‬ ‫جار بوو دەھاتمە ئەم فێستیڤاڵە‪.‬‬ ‫تا نیشتنەوەی فڕۆکەکە لە فڕۆکەخانەی‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬نەمدەزانــی ڕووبــەڕووی چی‬ ‫دەبمەوە‪ .‬کە ھێدی ھێدی بەسەر پلەکانی‬ ‫فڕۆکەکەدا دەھاتمەوە خوارەوە‪ ،‬ســەرەتا‬ ‫پێی ڕاستم خستە سەرزەمینی سلێمانی‪،‬‬ ‫ھەســتێکی گەرم ســەرەتا پێــم و دواتر‬ ‫گیانمی گرتەوە و ھێدی ھێدی ئەم ھەستە‬ ‫ســەرتاپای ناخمی گرتەوە‪ ،‬تا گەیشــتە‬ ‫ناو دڵم‪ ،‬ھەســتم کرد ترپە و لێدانی دڵم‬ ‫لە ھەمیشــە جوانتــر لێــدەدات‪ .‬دوایی‪،‬‬ ‫وەرگرتنــەوەی جانتاکــە و ھاتنەدەرەوە‬ ‫لــە ھۆڵــی چاوەڕوانی‪ ،‬چاوم بــۆ ھاوڕێی‬ ‫ئازیــزم مەریــوان ھەڵەبجەیــی دەگێــڕا‪،‬‬ ‫تەنیــا ژمــارە تەلەفونێکی ئــەوم پێبوو‪.‬‬ ‫تــکام لە کەســێک کرد کە لــە پەنامەوە‬ ‫وەســتابوو‪ ،‬ژمارەکەییــم بــۆ بگرێت‪ .‬بە‬ ‫زەردەخەنەیەکــەوە پێشــوازی لێ کردم‪.‬‬ ‫ھەســتێکی پــڕ لــە ئارامــی و ئازادیم ال‬ ‫درووست بوو‪ .‬بە تەلەفوون لەگەڵ مەریوان‬ ‫قســەم کرد‪ .‬دەنگــی ئارامــی کردمەوە‪.‬‬ ‫زۆری پــێ نەچــوو گەنجێکی قۆز بەناوی‬ ‫مســتەفاوە لــە بەرامبەرمــدا ئامادەبــوو‬ ‫و بــە زەردەخەنەیەکــەوە پێشــوازی لێ‬ ‫کردم‪ .‬منیش بــە زەردەخەنەیەک وەاڵمم‬ ‫دایەوە و ھەر لەم ســاتەدا ھەستێکی زۆر‬ ‫دڵخۆشــانە و گەرمتــرم تیادا درووســت‬ ‫بــوو‪ .‬ئەو گەنجە قۆزە بە تەکســییەکەی‬ ‫منی گەیانــدە ڕێســتۆرانتی کۆمەاڵیەتی‬ ‫کە ھەمــوو میوانەکانی فێســتیڤاڵ لەوێ‬ ‫خەریکــی نانخواردنی نێــوەڕۆ بوون‪ .‬لەو‬ ‫ســاتەدا ھەســتم کرد‪ ،‬پێمناوەتە ســەر‬ ‫زەمینــی خــۆم‪ .‬مەریــوان و ژمارەیــەک‬ ‫لــە ئەندامان و بەڕێوەبەرانی فێســتیڤاڵ‬ ‫پێشــوازییەکی زۆریــان لــێ کــردم و‬ ‫لەنێوانیشــیاندا مەال بەختیار بە وشــەی‬ ‫جوان و فارســییەکی شــیرین و زمانێکی‬ ‫پڕ لە ڕێز و موحیببەتەوە پێشــوازی لێ‬ ‫کردم و لەســەر مێزی نانخواردنی خۆیان‬ ‫کــە ئەو ڕۆژە لەگەڵ میوانە ئێرانییەکاندا‬ ‫بوو‪ ،‬داینیشاندم‪.‬‬ ‫ھەر لەو ڕۆژەدا‪ ،‬ژمارەیەک نووســەر و‬ ‫ئەھلــی قەڵەمی کوردســتان و ژمارەیەک‬

‫لــە واڵتانــی ترم ناســی و ژمارەیەک لە‬ ‫واڵتە عەرەبییەکان بە تایبەت تونســی و‬ ‫لوبنانی و عێراقییەکان و ھەروەھا ئەڵمانیا‬ ‫و ھۆڵەندا و بەڕیتانیا و فەڕەنسا و چەند‬ ‫واڵتێکی تر‪ ،‬ئەمــەش بۆ من بەرھەمێکی‬ ‫زۆر پڕبایــەخ و گرنگ بوو کە زۆر شــتی‬ ‫خســتە ســەر ئەزموونەکانی تری ژیانم‪.‬‬ ‫نازانــم ئەمــە چۆن باس بکــەم و بە چی‬ ‫شــێوەیەک ستایشی ئەو ســاتە جوانانە‬ ‫بکەم‪ .‬وەک وەرگێڕی ئەدەبی عەرەبی بۆ‬ ‫فارســی‪ ،‬ژمارەیەک لە نووسەر و شاعیر‬ ‫و ڕەخنەگــری عەرەبم لە نزیکەوە ناســی‬ ‫و ژمارەیەک لە بەرھەمەکانیان پێشکەش‬ ‫کردم‪ ،‬کە زۆر بوون بە جێگای دڵخۆشیم‬ ‫و تا ئەو ئاســتەی ھەست بکەم دنیایەکی‬ ‫تــازەم دۆزیوەتــەوە و مرۆڤگەلێــک کــە‬ ‫سەردەمانێکە خەونمە لە نزیکەوە بیانبینم‬ ‫و گفتوگۆیــان لەگەڵ بکــەم‪ .‬دیارە ئەمە‬ ‫بە ھەوڵو کۆششــی فێســتیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫ھاتە دی‪ ،‬کە ئەزموونێکی نۆزدەســاڵەی‬ ‫ھەیــە و لەبــەردەم بیســت ســاڵیدایە و‬ ‫ئەمــەش خۆی بۆ خۆی دەتوانێت یەکێک‬ ‫لــە گەورەتریــن ڕووداوە کولتوورییەکانی‬ ‫ڕۆژھەاڵتــی ناوەڕاســت بێــت و جێــگای‬ ‫خۆیەتــی بە بایەخەوە ســەیری بکەین و‬ ‫ھەموومان ھەوڵ بدەین بۆ گەشەکردنی و‬ ‫بەرزڕاگرتنی و ھاوکاربین بۆ پێشکەوتنی‬ ‫و وابکەیــن ئەم پشــتیوانییە گەورەیە و‬ ‫ئەو زەمینە دروســتکردنە بۆ نووسەران و‬ ‫شــاعیرانی ناوچەکــە و جیهان فەراھەمی‬ ‫کردووە و دەکات بە تینتر و جۆراوجۆرتر‬ ‫بێت و دەنگــە جیاوازەکانی تر و میوانی‬ ‫نوێتر و گفتوگۆی تازەتر بێنینە ناوەوە‪.‬‬ ‫بەڕاســتی گەالوێژ جێــگای ئاڵوگۆڕی‬ ‫کولتــووری و بیــری بوێــر و ئەفــکاری‬ ‫جەســورانە و قوڵبوونەوەی ئەندێشــەی‬ ‫ڕەھای مرۆیی بوو‪ .‬ســەرەڕای سوپاســی‬ ‫زۆرم بــۆ بەڕێوەبەرانــی گەالوێژ و ھەموو‬ ‫ئەو کەسە ماندوونەناسانەی کە لە پشت‬ ‫ئــەم فێســتیڤاڵەوەن‪ ،‬ھیــوادارم ھەرێمی‬ ‫کوردســتان ھەمیشــە ئــارام و پــڕ بــە‬ ‫ئاسایش و شادی بێت‪.‬‬ ‫ڕەزا نەجەفی‪ ،‬وەرگێڕی ئەڵمانی و‬ ‫ڕەخنەگری ئەدەبی‬ ‫بــۆ من بەشــداریکردن لە فێســتیڤاڵی‬ ‫گەالوێــژ ئەزموونێکــی زۆر بــە بایــەخ‬ ‫بــوو‪ ،‬لەبەرئەوەی تا ئەو ســاتە ھەرێمی‬ ‫کوردستانم نەبینیبوو و ھیچ زانیارییەکی‬ ‫ئەوتۆشــم لەبارەی فێستیڤاڵی گەالوێژ و‬ ‫دۆخــی ئەدەبــی و بە گشــتی کولتووری‬ ‫کوردستان نەدەزانی‪ .‬ھاتنم بۆ فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێــژ بــوو بە ھۆکارێک بــۆ ئەوەی تا‬ ‫ڕادەیەکــی باش فێســتیڤاڵەکە بناســم و‬ ‫بتوانــم دیالۆگێــک لەگــەڵ ژمارەیەک لە‬ ‫ئەھلــی قەڵەمی کورد و نەتەوەکانی تردا‬ ‫درووســت بکەم‪ .‬ھەروەھا سەرزەمینی پڕ‬ ‫بــەرھەم و جوانــی کوردســتان و خەڵکە‬ ‫میهرەبــان و پــاک و خوێنگەرمەکەی لە‬ ‫نزیکــەوە بناســم‪ .‬دەبێت ئــەوەش بڵێم‬ ‫بۆ مــن کە ســااڵنێکی زۆر دوور بووم لە‬ ‫واڵتەکەمــەوە‪ ،‬گەڕان بە بازاڕ و شــەقام‬ ‫و کۆاڵنەکانــی ســلێمانیدا چێژێکــی زۆر‬ ‫تایبەتی ھەبوو بۆم‪ ،‬چونکە ھاوشێوەییەکی‬ ‫زۆرم لــە نێوان ئێران و ئێرەدا دەبینی و‬ ‫ئەوەش زیندووکردنــەوەی زۆر یادەوەری‬ ‫جــوان بوو بــۆ من‪ .‬دیــدار لەگەڵ ھاوڕێ‬ ‫نووســەرەکانم کە لە ئێرانەوە ھاتبوون و‬

‫جەلیلزادە‬ ‫دیــدار لەگەڵ ئەھلی قەڵەمی کوردســتان‬ ‫و نووســەرانی کورد دا خۆشییەکی زۆری‬ ‫بە من دەبەخشــی و دەبــوە ھۆی ئەوەی‬ ‫خەمــی دووری لە واڵت کەم بێتەوە الم و‬ ‫ھەست بە خۆشییەکی زۆر بکەم‪.‬‬ ‫بــەاڵم خــودی فیســتیڤاڵی گەالوێــژ‪،‬‬ ‫سەرەڕای ھەر کەموکوڕییەک کە دەکرێت‬ ‫ئــەوەش بەشــی زۆری بگەڕێتــەوە بــۆ‬ ‫قەیرانــی سیاســی و ئابــووری ناوچەکە‪،‬‬ ‫بەاڵم دیســان لە ئاســتێکی بااڵدا بوو تا‬ ‫ئــەو ڕادەیــەی کــە دەتوانم بڵێــم ھیچی‬ ‫لــەو ڤیســتیڤااڵنە کەمتــر نەبــوو کە لە‬ ‫ئەوروپای شــەرقی و ھەندێک لە واڵتانی‬ ‫دیکــەی ئەمەریــکای التینــدا بینیبووم‪.‬‬ ‫ڕاســتگۆیانە بڵێــم‪ ،‬چاوەڕوانــی ئــەوەم‬ ‫نەدەکــرد فێســتیڤاڵێک ببینم لەم ناوچە‬ ‫پڕ لە قەیرانەدا‪ ،‬لەو ئاســتە باشەدا بێت‬ ‫و بتوانێت ئەو ئاستە زۆرە لە ئامادەبووی‬ ‫بــاش بــۆ خــۆی کۆبکاتــەوە و بتوانێت‬ ‫گفتوگــۆی ھەمەچەشــن درووســت بکات‬ ‫بەبێ ھیچ جۆرە سانسۆرێک‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫ئــەوەی وادەکات ئەم فێســتیڤاڵە بەرزتر‬ ‫بنرخێندرێــت‪ ،‬ئەوەیــە کــە کۆتایــی بە‬ ‫ی تەمەنی ھێنــاوە‪ ،‬بێدابڕان‬ ‫نۆزدە ســاڵ ‌‬

‫نەجەفی‬

‫و بــە بەردەوامــی و ھیــوادارم ســاڵی‬ ‫ئایینــدە‪ ،‬کــە بیســتەمین ســاڵییەتی‪،‬‬ ‫بــە جۆشوخرۆشــێکی زۆر و وزەیەکــی‬ ‫زیاتــرەوە درێژە بە ژیانــی خۆی بدات و‬ ‫شتی نوێتر بە ھەوادارنی ببەخشێت‪ .‬پێم‬ ‫وایــە خەڵکی کورد حەقیانە شــانازی بە‬ ‫خۆیانــەوە بکــەن کە لەم ســەردەمە پڕ‬ ‫لــە جەنگ و توندووتیژی و کوشــتنەدا و‬ ‫لەم ڕۆژگارە پڕ لە دەمارگیری و شــەڕی‬ ‫ئایینی و‪..‬ھتد‪ .‬ئەوان بیر لەوە دەکەنەوە‬ ‫کولتوور بــە زیندوویی ڕاگــرن و دیالۆگ‬ ‫لەگەڵ کولتووری دراوســێ و نەتەوەکان‬ ‫و دونیــادا درووســت دەکــەن‪ .‬گەالوێــژ‬ ‫ئەزمونێکی سەرکەوتووە بە پلەی یەکەم‬ ‫لــەوەدا کە دۆخێــک دەڕەخســێنێت کە‬ ‫ئەھلی ئەدەب و کولتووری واڵتانی جیاواز‬ ‫لەســەرزەمینی کوردســتان کۆ دەکاتەوە‬ ‫و نەتــەوە جیــاوازەکان زیاتــر پێــک‬ ‫دەناسێنێت و لەم سەرزەمین و سرووشتە‬ ‫جوانەدا دیالــۆگ لە نێوان کولتوورەکاندا‬ ‫بەشــێوەیەکی باش دەڕەخسێت‪ .‬گەالوێژ‬ ‫پشــتیوانێکی گەورەیــە بــۆ ھەمــوو ئەو‬ ‫مرۆڤانەی کە پێیان وایە باشترین دیالۆگ‬ ‫لــە دونیــادا‪ ،‬دیالۆگــی کولتوورەکانــە‪،‬‬

‫لە کوێشــدا دیالۆگی نەتەوەکان لەســەر‬ ‫بوونیــادی گفتوگــۆ و ئاســتی ئەدەبی و‬ ‫ھونەری و لێکتێگەیشتنی مەعریفی و قوڵ‬ ‫بونیات نرا‪ ،‬دەبێتە ھۆی لێکتێگەیشــتنی‬ ‫تەندروســت لــە بــواری سیاســی و‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و کایەکانی تــردا‪ .‬گەالوێژ‬ ‫جەژنێکە و ڕێزلێنانێکی گەورەیە بۆ ھەموو‬ ‫ئــەو ئەھلــی قەڵەمانەی کــە گەورەترین‬

‫چەکمــان گفتوگــۆ و لێکتێگەیشــتنە لە‬ ‫دۆخێکی ئاشــتی ئامێــزدا‪ ،‬لە جیهانێکدا‬ ‫کە شەڕ بەشێکی داگیر کردووە‪ .‬گەالوێژ‬ ‫پاییز نییە‪ ،‬بەڵکو بەھارە بۆ کوردســتان‬ ‫و تۆیەکە کە بــاوەڕم وایە لە ڕۆژگارێکی‬ ‫زۆر نزیکــدا‪ ،‬بەرھەمێکی مەزنی دەبێت‪.‬‬ ‫گەرچــی تــا ئێســتاش بەرھەمــی زۆر‬ ‫بــووە و ھەم ئێمــە و ھەم خەڵکانــی‬ ‫تری ســااڵنی پێشــوو تامی تایبەتی ئەو‬ ‫بەرھەمــە مەزنەیــان چەشــتووە‪ .‬ئــەم‬ ‫فێســتیڤاڵە نیعمەتێکە بــۆ ئەھلی قەڵەم‬ ‫و بەتایبەتیــش بــۆ ئەھلــی قەڵــەم و‬ ‫کوردســتان و ناوچەکە‪ .‬لێرەدا کەڵک لە‬ ‫دەرفــەت وەردەگــرم و لە ناخی دڵمەوە‪،‬‬ ‫سوپاس و ستایشــی خەڵکی کوردستان‬ ‫و بەڕێوەبەرانــی فێســتیڤاڵی گەالوێــژ و‬ ‫ھاوڕێی خۆشەویستم مەریوان ھەڵەبجەیی‬ ‫دەکــەم بۆ میوانــداری گەرموگــوڕ و پڕ‬ ‫لە ھەســت و خۆشەویســتیان بــۆ ئێمە‪.‬‬ ‫لە ئێســتا بە دواوە‪ ،‬ھەمیشــە بەشــێک‬ ‫لە دڵ و ھەســتم الی ئێوە و کورســتانی‬ ‫خۆشەویستە کە ھیوادارم ھەمیشە پڕ لە‬ ‫شادی و خۆشی و ئاشتی بێـت‪.‬‬

‫خەاڵتەکانی بواری شیعر و چیرۆک و لێکۆڵینەوەی‬ ‫نۆزدەیەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‬

‫شیعر‬ ‫خەاڵتی یەکەم‪ :‬حسێن لەتیف‪.‬‬ ‫خەاڵتی دووەم‪ :‬بەمۆ فەتاح قادر‪.‬‬ ‫خە‬ ‫كاتی سێیەم‪ :‬ئارایان ئەبووبەکر و ئازادە ساڵحیان‪.‬‬

‫چیرۆک‬ ‫خەاڵتی‬ ‫یە‬ ‫کەم‪:‬‬ ‫توانا‬ ‫ئە‬ ‫مین‪.‬‬ ‫خەاڵتی‬ ‫دو‬ ‫وەم‪:‬‬ ‫سوارە نەجمەدین و فەرهاد چۆمانی‪.‬‬ ‫خ‬ ‫سێ‬ ‫ەاڵتی یەم‪ :‬پشتیوان هەڵەبجەیی و دڵنیا ئەحمەد‪.‬‬ ‫لێکۆڵینەوە‬ ‫خەاڵتی یە‬ ‫کەمی‬ ‫لێ‬ ‫کۆڵینەوە ئەمساڵ دابەش نەکرا‪.‬‬ ‫دو‬ ‫خەاڵتی وەم‪ :‬فازیل شەوڕۆ‪.‬‬ ‫خ‬ ‫ەاڵتی سێیەم‪ :‬حەیدەر عەبدواڵ و د‪.‬سەالم عەبدولکەریم‪.‬‬ ‫هاوکات خەاڵتی ئەمساڵی‬

‫حسێن عارف درا بە چیرۆکنووس‪ ،‬حەمەفەریق حەسەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )482‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/11/30‬‬

‫کامەران سوبحان‬ ‫بۆنی ڕەز و بۆنی دایکم هەر یەک بۆن بوون‬ ‫بۆنی چیا و بۆنی باوکم هەر یەک بۆن بوون‬ ‫(بۆننامە‪)١٩٩٨‬‬

‫شــێرکۆ بێکەس چ وەک فیگەر چ وەک‬ ‫زمان و وێنە‪ ،‬هەمیشــە لە یادەوەریماندا‬ ‫پانتاییەکــی فراوانی داگیرکــردووە‪ ،‬هەر‬ ‫ســاتێک بــەر ناو یان دەقێکــی دەکەوین‬ ‫ئــەو پاشــخانە دورودرێژەمــان دێتــەوە‬ ‫یاد کە پێشــتر لە یادەوەریماندا لەســەر‬ ‫شــیعرەکانی المــان درووســت بــووە‪.‬‬ ‫زیندوویەتــی تێکســت و دنیا بینینی ئەو‬ ‫لە پڕۆسەی شیعر نووسیندا‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫شــیعری پڕ لــە وێنە و درامــا‪ ،‬دیارترین‬ ‫ڕەگەزی شیعرەکانی ئەوی داگیرکردووە‪.‬‬ ‫چەندیــن ئەزموونــی دەوڵەمەنــدی وەک‬ ‫چامە شیعرییەکانی(گۆڕســتانی چراکان‪،‬‬ ‫ڕەنگــدان‪ ،‬کورســی‪ ،‬ئێســتا کچێــک‬ ‫نیشــتمانمە‪...‬هتد) ئــەو نمونانــەن کــە‬ ‫بــەدەر لە ڕەگەزی شــیعریی‪ ،‬ڕەگەزێکی‬ ‫درامایی قوڵ باڵی بەسەردا کێشاون‪.‬‬ ‫لەسەرەتاکانی خوێندنەوەی ئەزموونی‬ ‫شــیعری ئــەم شــاعیرە ئــەم ڕەگــەزە‬ ‫بــۆ منێکــی خوێنــەر دیارتریــن خاڵــی‬ ‫ســەرنجڕاکێش بــوو کــە وایدەکــرد ئەو‬ ‫بــە جیاواز لــە هەمــو ئەزمونەکانی تری‬ ‫شیعری کوردی بخوێنمەوە‪.‬ئەم تێڕوانینە‬ ‫بۆ لێدان و کەمکردنەوەی دنیای شــیعری‬ ‫هیچ شاعیرێکی تری کورد نییە‪ ،‬هێندەی‬ ‫ئەوەی دەروازەیەکــە بۆ چوونە ناو باس‬ ‫و دیالۆگێک لەســەر ئەزمونی ســرووت و‬ ‫نمایشێکی شانۆیی بەناوی(بۆننامە)‪*.‬‬ ‫نمایشــی(بۆننامە) کــە دەقێکــی‬ ‫بەناوبانگــی شــێرکۆ بێکەســە و‬ ‫لەســااڵنی‪ ١٩٩٧‬بۆ ‪ ١٩٩٨‬نووسیویەتی‪،‬‬ ‫ئــازاد بەرزنجی لە دەقێکی شــیعرییەوە‬ ‫بۆ دەقێکی شــانۆیی ئامــادەی کردووەو‬ ‫دراماتۆرگی شانۆییەکەیە‪ .‬بە ڕەچاوکردنی‬ ‫ئەو دەوڵەمەندییەی کە لە زمانی شیعری‬ ‫شاعیر و بنەماکانی شیعرەکەدا هەیە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە لە یەکەمیــن وەرگێڕانی ئەم‬ ‫پرۆســەیەدا لــە دەقێکی شــیعرییەوە بۆ‬ ‫نمایشــێکی درامی و شــانۆیی‪ ،‬دونیایەک‬ ‫گرفــت و کێشــەی بونیادیهەڵدەگرێــت و‬ ‫هەمو جوانی تێکســتەکەش لەگەڵ خۆیدا‬ ‫ون دەکات‪.‬بەتایبەتیش ونبوونی(ڕەگەزی‬ ‫هونەریــی و بنەمــای درامــی و بونیادی‬ ‫کارەکتەر و کەشــی شانۆیی و چیرۆک و‬ ‫ملمالنــێ) و بنەما ڕیالیســتییەکانی تری‬ ‫دەقــی شــانۆیی‪ .‬ئــەم گرفتــە هێندەی‬ ‫ئەوەی لە قۆناغی دووەمی بەرهەمهێناندا‬

‫‪2‬‬

‫شێرکۆ بێکەس لە تەمتوماندا!‬ ‫بەر وەرگر دەکەوێت‪ ،‬لە قۆناغی یەکەمدا‬ ‫بوونــی نییــە‪ .‬چونکــە بنەمــای دەقــە‬ ‫شــیعرییەکەی شــێرکۆ بێکــەس وێنــەی‬ ‫جــوان و درامــی ئاســت بــەرزی تێدایە‪،‬‬ ‫ئــەوەی جێگــەی ڕەخنــە و ســەرنجە‬ ‫ئامادەکاری تێکســتەکە‪ ،‬لە شیعرەوە بۆ‬ ‫شانۆ‪ ،‬وەرگێڕێکی بەسەلیقەیە و نووسەر‬ ‫و بەئاگایەکــی وردی دونیــای شــیعری‬ ‫شــێرکۆ بێکەســە‪ .‬ئــەوەی وایکــرد ئەم‬ ‫تێکســتە شــیعرییە وەک شانۆ نەگات بە‬ ‫منــی بینەر بە پلەی یەکەم خوێندنەوەی‬ ‫دەرهێنــەر و ڕۆڵــی ئەکتــەر و دونیــا‬ ‫بینینی شــانۆییانەیە بۆ تێکستە‪ ،‬ئەوسا‬ ‫ڕەگەزەکانــی تری شــانۆ‪ ،‬کــە لەدواتردا‬ ‫هەڵوێستەی لەسەر دەکەم‪.‬‬ ‫ئەگــەر بێت و هەریەک لەو ڕەگەزانەی‬ ‫بەرهەمهێنــەری نمایشــەکەن بــە تەنهــا‬ ‫وەربگرین‪ ،‬لــە کارکردنی خۆیاندا خاوەن‬ ‫ئەزمــوون و پێشــینەی هونەرییــن‪ ،‬چ‬ ‫دەرهێنەر چ ئەکتــەرەکان‪ ،‬چ گۆرانبێژ و‬ ‫مۆزیککاری نمایشەکە‪ .‬بەاڵم لە پرۆسەی‬ ‫بەریەککەوتــن و بونیــادی نمایشــی‬ ‫شــانۆییەکە پێکەوە نەیانتوانی نمایشێک‬ ‫بەبااڵی بەرزی ئەزموون و شیعری شێرکۆ‬ ‫بێکەس بــۆ بینەران نمایش بکەن‪.‬گرفتی‬ ‫سەرەکیش لەنمایشێکی باش و هونەریی‬ ‫ئاســت بەرز‪ ،‬لە نمایشــی(بۆننامە)دا بۆ‬ ‫ئــەم ڕەگەزانــە دەگەڕێتــەوە‪ ،‬کــە ئێمە‬ ‫لێرەدا ئاماژەیان بۆ دەکەین‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬کەشی شانۆیی‪:‬‬ ‫تەنها (بۆننامە) نا‪ ،‬زۆر نمایشــی تری‬ ‫شــانۆیی کە لــە تێکســتی شــیعرییەوە‬ ‫ئامادە دەکرێت گرفتی دۆزینەوەی وێنە و‬ ‫ڕەگەزی شــانۆیی هەیە‪ ،‬ئەمەش یەکێکە‬ ‫لەو لەمپەرانەی کە ڕێگرە لە ئامادەکاری‬ ‫تێکستی شــیعریی بۆ تێکستی شانۆیی‪.‬‬ ‫ئــەم شــانۆگەرییەش بــەدەر نەبــوو لەو‬ ‫حاڵەتــە‪ .‬لەالیــەک گۆڕەکــەی شــێرکۆ‬ ‫بێکەس و وێنە هەڵواســراوەکەی شێرکۆ‬ ‫بــوو‪ ،‬لەوالوە تابوتەکــەی و لەالیەکی تر‬ ‫کەسێک شــیعری شێرکۆی دەخوێندەوە‪،‬‬ ‫چیرۆکخوانیــش لە دونیای تایبەتی خۆی‬ ‫بابەتــی جیــاواز و پەیوەســت نەبوو بە‬ ‫دونیــای تێکســتەکە‪ ،‬بــە تێکەڵــی و بە‬ ‫یەکــەوەی دەگێڕایــەوە‪ .‬کە مــن بۆخۆم‬ ‫یەک چرکە هەســتم نەکرد ئەو کەشــەی‬ ‫شــانۆییەکەی تێدا نمایش دەکرێت نزیک‬ ‫بێت لە جیهانی شــیعری شێرکۆ بێکەس‪،‬‬ ‫با دیالۆگەکانیش لە شــیعرەکانی ئەوەوە‬ ‫وەرگیرابێــت‪ ،‬بــەاڵم نەیتوانــی نزیکمان‬ ‫بکاتــەوە لــە دونیــای شــیعری شــێرکۆ‬ ‫بێکــەس‪ .‬ئەم ڕەخنەیە بــە پلەی یەکەم‬ ‫ڕووبــەڕووی دەر‌هێنەر دەبێتەوە کە چۆن‬

‫««‬

‫چوارینەکانی بابــە تاهیر و بەیتەکانی پەیوەندی و درووســتکردنی ڕووداوەکاندا‬ ‫شــاعیرانەتر مامەڵەیــان بکردایــە‪ ،‬نەک‬ ‫فەقێ تەیران‬ ‫ڕســتە و دیالۆگەکانیــان وا بە ســادەیی‬ ‫بۆنی کەشک و گوڵەگەنم و‬ ‫مێخەک بەندی ملی کابانویان لێدێ‪ !.‬و ســاکاریی بگوتایە‪ ،‬وەک ئەوەی وشــە‬ ‫و دێڕ و ڕســتەکانی هی شــێرکۆ بێکەس‬ ‫لە کۆتایــی چامە شــیعری بۆننامەدا‪ ،‬نەبێت و هی نووسەرێکی ئاسایی بێت‪!.‬‬ ‫شــێرکۆ بێکــەس وێنــای هەڵهاتــن و‬ ‫سێیەم‪ :‬دەسەاڵتی دەر‌هێنەر لە‬ ‫ئاشــبەتاڵی کوردی کردووە لە نیشتمان‪،‬‬ ‫نمایشدا‪:‬‬ ‫هــەر وەک چۆن لــە شانۆگەرییەکەشــدا‬ ‫زۆرتریــن چــاو لەســەر ئەو کەســەیە‬ ‫ئــەو هەڵهاتنــەی وێناکــردوە‪ ،‬بــەاڵم بە‬ ‫زمانی وێنەیــەک جیاواز لە زمانی وێنەی کــە ســەرکردایەتی پرۆســەی وەرگێڕانی‬ ‫شــیعریی بۆننامە‪ ،‬هەڵهاتنەکەی شێرکۆ دەقێکی شــیعریی بۆ نمایشێکی شانۆیی‬ ‫سیاسییەکان و خوا پێداوان لە نیشتمان دەکات‪ ،‬کــە ئەویــش لــەم نمایشــەدا‬ ‫هەڵدێــن‪ ،‬هەڵهاتنــی شــانۆگەرییەکە دەرهێنــەرە‪ .‬بەبــڕوای مــن جگــە لــەو‬ ‫گەنجانی نا ئومێد و دڵشکاوی نیشتمانن تێکەاڵوکردنەی وشــە و شــیعری شێرکۆ‬ ‫بێکەس بە کۆمەڵێک ڕســتە و درووشمی‬ ‫لە واڵت هەڵدێن‪!.‬‬ ‫سیاســی و ڕۆژانەی خەڵک‪ ،‬جگە لە بە‬ ‫میللیکردنی دونیای شــیعریی شــاعیرە‪،‬‬ ‫ئێمە تیسکە تەیارە بووین‪..‬‬ ‫ئێمە بۆی دەرچوین‪ ..‬بۆی دەرچووین‪ !.‬لێدانیشــە لەو زمانە بەرزەی شیعر کە بە‬ ‫تەواوەتــی لە زمانی ئاخافتنــی ڕۆژانەی‬ ‫ئێمە تیسکەی ڤیزەو ترس بووین‬ ‫مرۆڤــەوە دوورە و زمانی شــیعر‪ ،‬زمانی‬ ‫ئێمە هەاڵتین‪ ..‬هەاڵتین‪!.‬‬ ‫ئــەی نیشــتمانی سیســەڵە‪ ،‬جێمــان بــەرزی گوزارشــتکردنە لــە کارەکتەری‬ ‫مرۆڤ وەک شاعیر‪.‬‬ ‫هێشتی‪!.‬‬ ‫الیەنێکی تری بۆشــایی گۆشــەنیگای‬ ‫هەالو‪..‬هەالو‪ ...‬هەالو‪...‬‬ ‫تــۆ نیشــتمانی سیســەڵەی؟! توخوا دەرهێنــەر لــەم نمایشــە شــانۆییەدا‪،‬‬ ‫ونبوون و دیارنەبوونــی پەیام و تارمایی‬ ‫خۆتی؟!‬ ‫شــێرکۆ بێکەس بوو ‪ ،‬وەک شــاعیر‪ .‬بە‬ ‫ئەرێ ماوی؟!‬ ‫ئێمە بۆی دەرچووین‪ ..‬بۆی دەرچووین پێچەوانە شــێرکۆ بێکەس لەم نمایشــەدا‬ ‫لــە تەمتومــان و غوبارێکــی نەبینــراودا‬ ‫ئێمە هەاڵتین‪ ..‬هەاڵتین‪..‬‬ ‫بوو‪ ،‬ئەگەر پێشــتر ئاگامان لە ئەزموونی‬ ‫هەاڵتین‪!.‬‬ ‫تەنها (بۆننامە) نا‪ ،‬زۆر منایشی تری شانۆیی کە‬ ‫شــیعری ئــەو شــاعیرە نەبوایــە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫لە تێکستی شیعرییەوە ئامادە دەکرێت گرفتی‬ ‫دووەم‪:‬گەمەی ئەکتەر لە نمایشدا‪ :‬دیالــۆگ و وشــە و شــیعرەکانی ئەومان‬ ‫ئەکتــەر بەهێزترین ڕەگەزی نمایشــە‪ ،‬نەناسیایەتەوە‪.‬‬ ‫دۆزینەوەی وێنە و ڕەگەزی شانۆیی هەیە‪،‬‬ ‫کاری دەر‌هێنەرە لە پرۆســەی نمایشی‬ ‫بــە پێــی تێڕوانینــی مایرهۆڵــد بێــت‬ ‫ئەکتــەر مایســترۆ و داینەمۆی نمایشــی شــانۆییدا ڕێکخــەری هەمــو ڕەگــەزە‬ ‫ئەمەش یەکێکە لەو لەمپەرانەی کە ڕێگرە لە‬ ‫شــانۆییە‪ .‬لەگــەڵ ئــەوەی لە نمایشــی جیاوازەکانــی وەک ئەکتــەر‪ ،‬دیکــۆر‪،‬‬ ‫شــانۆیی (بۆننامە)دا بونیادی پێکهاتەی مۆزیــک‪ ،‬دەق و ڕەگەزەکانــی تــر بێت‪،‬‬ ‫ئامادەکاری تێکستی شیعریی بۆ تێکستی شانۆیی‬ ‫ئەکتــەرەکان بەشــێوەیەکی درووســت بــەاڵم لەم نمایشــەدا هەمو ئەو رەگەزانە‬ ‫بونیاد نەنرابوون‪ ،‬بنەما و ســیمایان دیار بــە تەواوەتــی ون بوون و هەســت بەوە‬ ‫ئەو کەشە تایبەتەمان بۆ درووست بکات‪ .‬پێش ئێستا لەو دیوانەدا خوێندومەتەوەو نەبــوو‪ .‬بەاڵم پێشــتر ئــەم دوو ئەکتەرە نەدەکــرا دەر‌هێنــەر ڕێکخەرێکی گشــتی‬ ‫ڕەنگە بەتەنهــا حەمید بانەیی بە دەنگی شــێرکۆ بێکــەس نەهامەتــی و ئــازاری ســەرەکییەی ئــەو نمایشــە ئەزمونێکی ئەو ڕەگەزانــە بێت‪ ،‬بە پێچەوانەوە وەک‬ ‫خۆی شــیعرەکانی بخوێندایەتــەوە زیاتر کــوردی بە زمانــی خۆی وێنا کــردووە‪ ،‬زۆریان لە بواری شانۆدا هەبووە‪ .‬بۆ خۆم وەرگــر و بینەرێک هیچ پەیوەندییەکم لە‬ ‫ئــەو کاریگەرییــەی لە هــۆش و بینینی بەجۆرێک خوێنەر دەباتە ناو هەمو کونو وەک بینەرێــک‪ ،‬جگە لەوەی ڕێزێکی زۆر نێوان ئــەو ڕەگەزانــەدا نەبینی‪ .‬ئەمەش‬ ‫بینەراندا جێبهێاڵیە‪ .‬زۆر جار نائامادەیی قوژبنێکی نیشــتمان و بۆنــی داروبەرد و لــە ماندووبــون و ئەزموونی دەوڵەمەندی بــە پلەی یەکەم لێدان بــوو لە جوانی و‬ ‫دەســەاڵت و یادوەریی بەهێزی دەرهێنەر مێــژووی کوردمــان لەو دەقــەدا بۆ باڵو هونەرییــان دەگــرم‪ ،‬بەاڵم هیچ ســاتێک ئیســتاتیکای دەق و جیهانبینی شــێرکۆ‬ ‫هێندە خراپ نەمبینیون لەســەر تەختەی بێکەس‪!.‬‬ ‫لــە بەرهەمهێنانی نمایشــێکی شــانۆییدا دەکاتەوە‪:‬‬ ‫شــانۆ‪ .‬بەجۆرێــک هەندێجار دەمویســت‬ ‫وادەکات‪ ،‬وێنــەی دیمــەن و ڕووداوەکان‬ ‫* شــانۆگەریی (بۆننامــە) لــە دەقــی‬ ‫دوو‬ ‫ئــەم‬ ‫کــە‬ ‫نەکــەم‬ ‫بەخــۆم‬ ‫بــاوەڕ‬ ‫وەک پێویســت نەگەن بە بینەر و وەرگر‪.‬‬ ‫ئازار بۆنی نیشــتمانە وێرانەکەی منی‬ ‫شــیعریی(بۆننامە)ی شــێرکۆ بێکەســەوە ئــازاد‬ ‫ئەکتــەرە ئەو دوو ئەکتەرەن کە پێشــتر بەرزنجــی ئامــادەی کــردووە بۆ دەقی شــانۆیی‬ ‫ئەمــەش یەکەمین گرفتە کە بە ئاشــکرا لێدێ‬ ‫ڕۆڵ و ئەزموونــی هونەرییانم لە شــانۆدا ودراماتۆرگی نمایشەکە بوو‪ .‬دەرهێنانی عوسمان‬ ‫وەرگر لە نمایشــێکی شــانۆیدا هەســتی‬ ‫بۆنی خوێن‪ ..‬بۆنی مێژوومە‬ ‫بینیووە‪ .‬بەتایبەتیش لە شێوازی دیالۆگ فــارس‪ ،‬نواندنــی ڕوبــار ئەحمەد‪ ،‬نیــاز لەتیف‪،‬‬ ‫پێدەکات و دایدەبڕێت لە نمایشەکە‪ ،‬ئەمە‬ ‫گاتاکانــی‬ ‫بۆنــی‬ ‫و‬ ‫میدیــەکان‬ ‫بۆنــی‬ ‫سیروان سالح‪ ..‬حەمد بانەیی بە گۆرانی بەشداری‬ ‫لە‬ ‫درووســت‬ ‫پەیوەندی‬ ‫پردی‬ ‫نەبوونی‬ ‫و‬ ‫جگە لەوەی کــە هەر ناوی(بۆننامە)هات زەردەشت‬ ‫نمایشــەکەی کردبــوو‪ ،‬ئاواز و مۆســیقا بەختیار‬ ‫بۆنی شــەراب و بۆنی نوشســتی‪ ،‬هەر نێوانیان و جوڵە و ئەدائیان وەک ئەکتەر‪ .‬کەریم‪ ،‬ڕوناکی و دیکۆر فەرهاد عەبدواڵ‪ ،‬لە ڕۆژی‬ ‫ئــەو وێنەی جــوان و سەرنجڕاکێشــانەی‬ ‫کــە دەبــوو چ لە وتنــی دیالۆگــدا چ لە ‪١٩‬ی ‪۱۱‬ی ‪ ۲٠۱٥‬و ڕۆژانــی دواتــر‪ ،‬لــە هۆڵی‬ ‫تێکســتەکەم بیرکەوتەوە‪ ،‬کە ســااڵنێک یەک بۆنن‬ ‫تەالری هونەر لە شاری سلێمانی نمایشکرا‪.‬‬

‫كورتەچیرۆك‬

‫فەرمانەكانی سەرۆك‬ ‫نەجات نوری‬ ‫كاتژمێــر دەی بەیانــی بــوو‪ ،‬رۆژی‬ ‫دووشــەممە‪ ،‬یەك رۆژی مابوو بۆ سەری‬ ‫ســاڵی نــوێ‪ ،‬ســەرۆك لــە پەنجــەرەی‬ ‫نهۆمی چوارەمەوە تەماشــای شــوێنێكی‬ ‫دووری دەكرد‪ ،‬كەمێكیش دڵی خۆشــبوو‬ ‫بــەو خەونەی دوو شــەو پێــش تر بینی‬ ‫بوی‪ ،‬لەو خەونەدا ســەرۆك باڵی گرتبوو‬ ‫لەگەڵ پۆلێك قازوقوڵنگدا دەفڕی بەرەو‬ ‫كەناری روبارێكی هێمن‌و ســەوز‪ ...‬ئەوە‬ ‫ئەو كاتانەبوو كە بە دەنگە گڕەكەی ئەم‬ ‫فەرمانانەی دەكرد‪:‬‬ ‫هەموو زیندانیەكان ئازادبكەن‪.‬‬

‫هەموو هەژارەكان تێربكەن‪.‬‬ ‫هەمــوو منداڵــەكان بنێرنــەوە بــەر‬ ‫خوێنــدن‌و چیتر باســواڵ نەكەن لەســەر‬ ‫شەقامەكان‪.‬‬ ‫هەموو باڵندەكان لە راوكردن بپارێزن‪.‬‬ ‫هەموو درەختەكان ببووژێننەوە‪.‬‬ ‫هەمــوو كتێــب‌و رۆژنامــە قەدەغــە‬ ‫كراوەكان چاپ بكەنەوە‪...‬‬ ‫ئەمە ئەو كاتانەبوو كە سەرۆك تەمەنی‬ ‫گەیشتبووە هەشتاو پێنج ساڵ‪ ،‬نەخۆشی‬ ‫هەوكردنی جگەری هەبوو‪ ،‬ژنەكەی ســێ‬ ‫مانــگ‌و نــۆ رۆژ بوو لە تەمەنــی حەفتاو‬ ‫دوو ســاڵیدا مردبوو‪ ،‬ســی‌و هەشت ساڵ‬ ‫خۆی سەرۆكی واڵت بوو‪ ،‬لەالی سەریەوە‬ ‫كتێبەكەی (نیكۆلــۆ مەكیاڤیللی) (میر)‬ ‫دانرابوو‪ ،‬پێ دەچوو لەو ســی‌و هەشــت‬

‫ســاڵەی دەسەاڵتەكەیدا یەك الپەڕەی لێ‬ ‫نەخوێندبێتەوە‪...‬‬ ‫بــۆ وەاڵمی ئەو فەرمانانە‪ ،‬بەرپرســی‬ ‫پاســەوانەكانی‪ ،‬كــە ســااڵنێكی زۆربــوو‬ ‫ئەوە كاری بوو بە سوكی وەاڵم بداتەوە‪،‬‬ ‫تەمەنی لە نێوان شەســت‌و پێنج ســاڵی‬ ‫بۆ حەفتا ســاڵدا دەبوو بە ســەرۆكی وت‬ ‫گەورەم‪:‬‬ ‫نە مرۆڤت هێاڵوە لە نیشتیماندا‬ ‫نە كتێب‌و‬ ‫نە درەخت‌و‬ ‫نە باڵندە‌و‬ ‫نە چاپخانەكان‪...‬‬ ‫بە تەنیا تۆ‌و من‌و پێنج هەزار پاسەوان‬ ‫لەم نیشتیمانەدا ماوین‪...‬‬

‫پرد‬ ‫فرانز کافکا‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ساڤان ئاکۆ‬ ‫‌ڕەقهەاڵتــوو و ســارد بــووم‪ .‬پردێک‬ ‫بــووم‪ ،‬بەســەر کەندێکدا ڕاکشــابووم‪.‬‬ ‫پەنجەکانی پێم لە الیەک‪ ،‬قامکەکانیشم‬ ‫لــە الیەکەی دی خۆیــان تووند کردبوو‪.‬‬ ‫بەخێرایی خۆم خزاندە نێو قوڕە وشــکە‬ ‫شەقبووەکە‪ .‬لنگی پاڵتۆکەم بەمالوالمدا‬ ‫باڵەفڕکێــی بــوو‪ .‬لــە خوارمــەوە بــە‬ ‫مەودایەکــی دوور‪ ،‬چۆمێکی بەســتووی‬ ‫پڕ لە ســەلەمون لە ســەمادا بوو‪ .‬هیچ‬ ‫گەشتیارێک ڕێی نەدەکەوتە بەرزاییەکی‬ ‫وا بێئەنــدازە‪ ،‬پردەکە هێشــتا لەســەر‬ ‫هیــچ نەخشــەیەک دیارینەکرابوو‪ .‬بۆیە‬ ‫پاڵمــداوە و چاوەڕێمکــرد؛ دەمتوانــی‬ ‫تەنها چاوەڕێ بم‪ .‬بەدەر لە کەوتن‪ ،‬هیچ‬ ‫پردێــک ناتوانێت‪ ،‬هەر کە دروســتکرا‪،‬‬

‫ئیتر لە پردبوون بکەوێت‪.‬‬ ‫ڕۆژێکی نزیک دەمەوئێوارە بوو (ئەوە‬ ‫بــۆ یەکەمجــار بــوو‪ ،‬یــان هەزارەهەم؟‬ ‫توانــای جیاکاریــم نییــە)‪ .‬هــەردەم‬ ‫بیرکردنەوەکانم شــێواو و لە بازنەیەکی‬ ‫جاویدانیــدا دەخوالنــەوە‪ .‬دەمــەو‬ ‫ئێوارەیەکی هاوین بوو‪ ،‬هاژەی چۆمەکە‬ ‫تووندتــر بــوو‪ ،‬کاتێــک ترپــەی پێــی‬ ‫مرۆیەکــم هاتە گــوێ! ڕووەو من‪ ،‬بەڵێ‬ ‫ڕووەو من! ئەی پرد! خۆت ڕاستبکەوە‪،‬‬ ‫ئامادەبــە‪ ،‬بەربەســتەکانت الدە‪،‬‬ ‫پاراســتنی ڕێبوارەکەت پێ سپێردراوە‪.‬‬ ‫گــەر هەنگاوەکانــی گوماناویــن‪،‬‬ ‫بەئەســپایی ڕاســتیانکەوە‪ ،‬لــێ ئەگەر‬ ‫کەوت‪ ،‬نیشــانیدە لە چــی هاتوویەبوون‬ ‫و چەشنی خودای شــاخەکان بیگەیەنە‬ ‫زەوی‪.‬‬ ‫‌هــات‪ .‬هێــواش پنتــی ئاســنینی‬ ‫گۆچانەکــەی پێداکێشــام‪ ،‬پاشــان‬

‫دەســتیبرد بــۆ لنگــی پاڵتۆکــەم و‬ ‫ڕێکیخســت‪ .‬پنتی گۆچانەکــەی نوقمی‬ ‫قژە پرژەکەم کرد و لێگەڕا ماوەیەکی زۆر‬ ‫وا بمێنێت‪ .‬کاتێک تەماشای دەوروبەری‬ ‫دەکرد‪ ،‬گومانەکانی لە بیربردمەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫دواتر (لــە بیرکردنەوەدا لە دووی بووم‬ ‫بەســەر شــاخ و دۆڵەکاندا) بــە هەردوو‬ ‫پێیەکانی بازیدایە نێوەندی جەستەم‪ .‬لە‬ ‫تاو ئــازار کەوتمە لەرزین‪ .‬نائاگا لەوەی‬ ‫چــی دەگوزەرێت‪ .‬کێ بــوو؟ منداڵێک؟‬ ‫خەونێــک؟ ڕێبوارێــک؟ خۆکوژێــک؟‬ ‫فریودەرێــک؟ وێرانکارێک؟ ئاوڕمدایەوە‬ ‫تا ببینــم‪ .‬پردێک ئاوڕبداتەوە! هێشــتا‬ ‫تەواو ئاوڕمنەدابووەوە کاتێک دەستمکرد‬ ‫بە کەوتن‪ .‬کەوتم‪ .‬لە ساتێکدا لێکترازام‬ ‫و چەقیمــە نــاو ئــەو بــەردە تیژانــەی‬ ‫هەمــوودەم لەنێــو ئــاوە بەخوڕەکەدا‪،‬‬ ‫ئارام چاویان تێمبڕیبوو‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )482‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/11/30‬‬

‫ئازاد به‌رزنجی‬ ‫یه‌کێــک لــه‌و فه‌یله‌ســووف ‌ه چــاالک‬ ‫و پڕکارانــه‌‪ ،‬کــ ‌ه بــه ‌درێژایــی دوو‬ ‫ده‌یــه‌ی ڕابــردوو بــه‌رده‌وام ڕه‌خنه‌ی ل ‌ه‬ ‫گوتاری دینی و سیاســی و ڕۆشــنبیریی‬ ‫عــه‌ره‌ب و کۆمه‌ڵگەی عه‌ره‌بــی گرتووه‌‪،‬‬ ‫فه‌یله‌سووفی لوبنانی «د‪ .‬عه‌لی حه‌رب»‬ ‫بووه(هه‌ڵبــه‌ت ئــه‌و خۆیشــی وای پــێ‬ ‫باشتره‌‪ ،‬له‌بری بیرمه‌ند‪ ،‬ب ‌ه فه‌یله‌سووف‬ ‫ناوببرێ)‪ .‬ئه‌مه‌ش ئــه‌و‌ه ناگه‌یه‌نێت‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ڕه‌خنه‌کانی له‌و کایانــه‌دا به‌ته‌نها ڕووی‬ ‫کۆمه‌ڵگەی عه‌ره‌بــی ده‌گرێته‌وه‌‪ .‬نه‌خێر‪،‬‬ ‫چونکــ ‌ه به‌شــێکی زۆری ئــه‌و مژارانــه‌ی‬ ‫خۆی لــ ‌ه قه‌ره‌یــان ده‌دات‪ ،‬مژارگه‌لێکی‬ ‫هاوبه‌شــی ئــه‌و کۆمه‌ڵگەیانــه‌ن‪ ،‬کــ ‌ه به‬ ‫‌جۆرێــک ل ‌ه جــۆره‌کان به‌ده‌ســت هه‌مان‬ ‫ئه‌و ده‌ردانه‌و‌ه ده‌تلێنه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه کۆمه‌ڵگەی‬ ‫عه‌ره‌بی به‌ده‌ســتیانه‌و‌ه ده‌تلێنه‌وه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫جگــ ‌ه له‌وه‌ی‌ عه‌لی حه‌رب بــ ‌ه ته‌نها له‌م‬ ‫ســنووره‌دا ناوه‌ســتێت و ڕه‌خنه‌کانــی‬ ‫ئاڕاســته‌ی گه‌لێــک لــه‌و بیرمه‌نــد و‬ ‫فه‌یله‌ســووف ‌ه خۆرئاواییانــه‌ش ده‌کات‪،‬‬ ‫کــ ‌ه ب ‌ه بڕوای ئه‌و له‌نــاو چوارچێوه‌یه‌کی‬ ‫ئایدیۆلۆجیدا قه‌تیســیان خواردووه‌و ل ‌ه‬ ‫دیــدگای ئــه‌و ئایدۆلۆجیانــه‌و‌ه ده‌ڕوانن ‌ه‬ ‫هه‌مــوو مه‌ســه‌له‌کانی دی و نایانــه‌وێ‬ ‫شــته‌کان وه‌کــو خۆیــان ببینــن‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫ده‌یانــه‌وێ هه‌موو شــته‌کان ب ‌ه پێودانگی‬ ‫ئایدیۆلۆجیاکه‌یــان بپێــون‪ ،‬به‌و جۆره‌ش‬ ‫ڕووبــه‌ڕووی زۆربه‌ی ئه‌و فه‌یله‌ســووف و‬ ‫بیرمه‌ندان ‌ه ده‌وه‌ستنه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه له‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ئــه‌و ســاختومانی ئایدیۆلۆجییــه‌دا‬ ‫تێده‌هزرن‪.‬‬ ‫وه‌کــو وتمــان‪ ،‬عه‌لــی حــه‌رب‬ ‫فه‌یله‌ســووفێکه‌‪ ،‬ک ‌ه هیــچ ئایدیۆلۆجیا و‬ ‫دیــن و بیروبــاوه‌ڕ و ڕێبازێکی سیاســی‬ ‫نه‌یتوانیــو‌ه ببێتــ ‌ه به‌ربه‌ســت له‌به‌رده‌م‬ ‫جیهانبینیــی ڕه‌خنه‌یــی و فیکــری‬ ‫ڕه‌خنه‌ییدا‪ .‬له‌و باوه‌ڕه‌وه‌ی ک ‌ه فه‌لســه‌ف ‌ه‬ ‫خۆیشــی‪ ،‬به‌بــێ ڕه‌خنه‌گرتــن‪ ،‬بوونــی‬ ‫نییــه‌‪ ،‬هه‌ر بۆیــ ‌ه هه‌موو فه‌لســه‌فه‌یه‌کی‬ ‫ڕاســته‌قین ‌ه بریتییــ ‌ه لــ ‌ه چاالکییه‌کــی‬ ‫ڕه‌خنه‌یــی‪ ،‬ڕه‌خنــ ‌ه به‌رامبــه‌ر ب ‌ه خود و‬ ‫به‌رامبــه‌ر به‌وانی تــر‪ .‬له‌کاتێکدا ته‌واوی‬ ‫دیارده‌کان ده‌خات ‌ه به‌ر نه‌شته‌ری ڕه‌خنه‌‪،‬‬ ‫لــ ‌ه هه‌مان کاتــدا خۆیشــی ده‌بێته‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫مژارێــک بــۆ ئــه‌و ڕه‌خنه‌یــه‌‪ .‬به‌مجۆره‌‪،‬‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه هه‌موو ئه‌و سیسته‌م ‌ه داخراوان ‌ه‬ ‫ده‌خاتــ ‌ه ژێــر نه‌شــته‌رگه‌ریی ڕه‌خنه‌وه‌‪،‬‬ ‫کــ ‌ه بیانوو بــۆ تاکڕه‌هه‌ندیــی حه‌قیقه‌ت‬ ‫ده‌هێننه‌وه‪ ،‬به‌مه‌ش فره‌ڕه‌هه‌ندیی دونیای‬ ‫هزر و تێفکرین ده‌کوژن و ئازادیی مرۆیی‬ ‫تێکده‌ڕمێنن‪.‬‬ ‫ئێمــ ‌ه بایۆگرافییه‌کــی وردی د‪ .‬عه‌لی‬ ‫حه‌ربمان له‌به‌رده‌ســتدا نییه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێ‬ ‫ئه‌وه‌مــان له‌بیرنه‌چێت‪ ،‬ک ‌ه ســه‌ره‌تاکانی‬ ‫فۆرمه‌له‌بوونــی فیکریــی عه‌لــی حــه‌رب‬ ‫هاوزه‌مان بوو له‌گه‌ڵ سه‌ره‌تاکانی هه‌ره‌س‬ ‫و داڕمانــی سیســتم ‌ه تۆتالیتــاره‌کان‬ ‫ی لــه‌و‬ ‫و که‌وتنــی ئــه‌و دروشــم ‌ه زالنــه‌ ‌‬ ‫ســه‌رده‌مه‌دا ده‌وڵه‌تــ ‌ه عه‌ره‌بییــه‌کان‬ ‫به‌رزیــان کردبــۆوه‌‪ ،‬وه‌کــو دروشــمی‪:‬‬ ‫ئوممــه‌ی عه‌ره‌بــی‪ ،‬دژایه‌تیکردنــی‬ ‫ئیمپریالیزم‪ ،‬یه‌کێتیی نه‌تەوه‌یی عه‌ره‌ب‪،‬‬ ‫ئازادی‪ ،‬سۆشیالیزم و هتد‪...‬‬ ‫بێگومان نابێ ئه‌وه‌شــمان له‌یادبچێت‪،‬‬ ‫کــ ‌ه عه‌لی حه‌رب‪ ،‬وه‌کو به‌شــێکی زۆری‬ ‫ڕۆشــنبیرانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌‪ ،‬ل ‌ه الوێتیدا و‬ ‫بۆ ماوه‌یه‌ک بووه‌ت ‌ه ئه‌ندامی ڕێکخراوێکی‬ ‫چه‌پی مارکسیســتی‪ ،‬بــه‌اڵم دواتر وازی‬ ‫هێنــا و بڕیــاری دا وه‌کــو ڕۆشــنبیرێکی‬ ‫ئــازاد و ســه‌ربه‌خۆ کاربــکات‪ .‬ئــه‌و‬ ‫باوه‌ڕیشــی وابوو‪ ،‬ک ‌ه شتێک نیی ‌ه پیرۆز‬ ‫و تاکمانــا بێت و هه‌موو ده‌قێک و هه‌موو‬ ‫شــتێک له‌م دونیایه‌دا قابیلی لێکدانه‌وه‌ی‬ ‫جیــاوازه‌‪ ،‬بــۆ ئه‌مــه‌ش پێویســت ‌ه کاری‬ ‫هه‌ڵوه‌شــاندنه‌وه‌و لێکدانه‌وه‌ی بۆ بکرێ‪،‬‬ ‫تــا لــه‌و تاکمانایی ‌ه ڕزگاربکــرێ‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫تاکمانایــی به‌ره‌و ئاســۆیه‌کی داخراومان‬ ‫ده‌بات و دواجــار به‌ره‌و بیرکردنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫فاشــییان ‌ه و دیکتاتۆرییانه‌مان ده‌بات‪ .‬بۆ‬ ‫ئه‌م مه‌به‌ست ‌ه و له‌م ڕه‌وته‌ی کارکردنیدا‪،‬‬

‫‪3‬‬

‫عه‌لی حه‌رب و تیرۆرسازان‬ ‫عه‌لــی حــه‌رب که‌وتــ ‌ه ژێــر کاریگه‌ریــی‬ ‫نووســین ‌ه تیــۆری و فه‌لســه‌فییه‌کانی‬ ‫ڕیچارد ڕۆرتی‪ ،‬میشیل فۆکۆ‪ ،‬ژیل دۆڵۆز‬ ‫و ژاک دێریداوه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر بۆیه‌‪ ،‬پاش خوێندنه‌وه‌کانی بۆ ئه‌و‬ ‫فه‌یله‌ســووفان ‌ه و دوای چاوخشاندنه‌وه‌ی‬ ‫ب ‌ه که‌لتووری دینیی عه‌ره‌ب و کۆمه‌ڵگەی‬ ‫عه‌ره‌بیــدا‪ ،‬گه‌یشــت ‌ه ئــه‌و ئه‌نجامه‌ی ک ‌ه‬ ‫فه‌نده‌مێنتاڵیزمــی دینــی‪ ،‬چ لــ ‌ه ڕابردوو‬ ‫و چ ل ‌ه ئێســتادا زه‌برێکی کوشــنده‌ی ل ‌ه‬ ‫که‌لتــووری عه‌ره‌ب داوه‌و له‌نێویشــیاندا‬ ‫که‌لتووری ئیســامی‪ .‬ئه‌و بــاوه‌ڕی وایه‌‪،‬‬ ‫کــ ‌ه که‌لتــووری ئیســامی ل ‌ه ڕابــردوودا‬ ‫کراوه‌تربــوو‌ه بــه ‌ڕووی بیرکردنــه‌وه ‌و‬ ‫فه‌لســه‌فاندن و عیرفانــدا و توانیویه‌تــی‬ ‫له‌م ڕووه‌وه‌ کۆمه‌ڵێک ده‌ســکه‌وتی ژیاری‬ ‫به‌ده‌ســت بهێنێــت‪ ،‬بــه‌اڵم له‌ئێســتادا‬ ‫فه‌نده‌مێنتاڵیزمــی ئیســامی هه‌مــوو‬ ‫ئاســۆیه‌کی له‌به‌رده‌م کرانــه‌وه‌ی ئایینی‬ ‫ئیسالمدا داخســتوو‌ه و ئه‌وه‌ی به‌رهه‌می‬ ‫هێنــاوه‌؛ کۆمه‌ڵێــک هێــزی تونــدڕه‌وی‬ ‫تیرۆریســته‌‪ ،‬وه‌کــو‪ :‬قاعیــده‌‪ ،‬نوســره‌‪،‬‬ ‫داعش‪ ،‬حیزبوڵاڵ‪ ،‬ئه‌نساروڵاڵ‪ ،‬بۆکۆحه‌رام‬ ‫و هتد‪...‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه لێره‌دا پێویســت ‌ه ئاماژ‌ه بۆ‬ ‫ئــه‌و‌ه بکه‌یــن‪ ،‬ک ‌ه وه‌ختــێ عه‌لی حه‌رب‬ ‫بــاس ل ‌ه فه‌نده‌مێنتاڵیزم ده‌کات‪ ،‬وه‌نه‌بێ‬ ‫ته‌نهــا مه‌به‌ســتی لــ ‌ه فه‌نده‌مێنتاڵیزمی‬ ‫ئیســامی بێــت‪ ،‬نه‌خێر‪ ،‬به‌ڵکــو هه‌موو‬ ‫جۆره‌کانــی فه‌نده‌مێنتاڵیــزم‪ ،‬چ دینــی‬ ‫بێــت یــان فیکری‪ ،‬چ مارکســی بێت یان‬ ‫ناسیونالیســتی‪ ،‬چ ئیبــن ڕوشــدی بێت‬ ‫یــان دیکارتی و هتــد‪ ...‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی ل ‌ه‬ ‫ئێستادا ب ‌ه گه‌‌وره‌ترین مه‌ترسی له‌قه‌ڵه‌م‬ ‫ده‌دات بۆ سه‌ر کۆمه‌ڵگەکانی خۆرهەاڵ‌تی‬ ‫ناوه‌ڕاســت و واڵت ‌ه عه‌ره‌بییه‌کان و بگر‌ه‬ ‫زۆر ل ‌ه واڵتانی خۆرئاواش‪ ،‬فه‌نده‌مێنتاڵیزم‬ ‫و ســه‌له‌فییه‌تی ئیســامییه‌‪ ،‬ک ‌ه به‌ناوی‬ ‫کتێبی پیرۆز و به‌ناوی خواو‌ه گه‌وره‌ترین‬ ‫تاوان و کاری تیرۆریستی ئه‌نجام ده‌ده‌ن‬ ‫و خۆیــان بــ ‌ه خاوه‌نــی حه‌قیقه‌تی ڕه‌ها‬ ‫ده‌زانــن و ته‌کفیــری هه‌مــوو ئه‌وانه‌ی تر‬ ‫ده‌که‌ن‪ ،‬که‌ به‌و ته‌رز‌ه بیرناکه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫لێــره‌وه‌‪ ،‬عه‌لــی حــه‌رب بــ ‌ه تونــدی‬ ‫ڕه‌خنه‌ی خۆی ئاڕاسته‌ی هه‌موو ئه‌و بزاڤ ‌ه‬ ‫فه‌نده‌مێنتاڵیستان ‌ه ده‌کات‪ ،‬ک ‌ه ده‌یانه‌وێ‬ ‫ب ‌ه ناوی دینێک یان مه‌زهه‌بیک‌‪ ،‬یان هه‌ر‬ ‫«ئه‌ســڵ» و «ســه‌له‌ف» ێکــی تره‌وه‌‪،‬‬ ‫تــه‌واوی مه‌وداکانی هــزر و بیرکردنه‌وه‌و‬ ‫فه‌لســه‌فاندن بسڕنه‌وه‌و تاق ‌ه ده‌نگێک و‬ ‫تاق ‌ه ڕه‌نگێک به‌ســه‌ر دونیادا بســه‌پێنن‬ ‫گ یان‬ ‫و ئــه‌وه‌ی ئینتیمــای بۆ ئــه‌و ده‌ن ‌‬ ‫ڕه‌نگــه‌ی ئــه‌وان نه‌بێــت‪ ،‬خوێنی حه‌اڵڵ‬

‫ده‌کات‪ ،‬بــه‌اڵم به‌رلــه‌وه‌ی له‌ســه‌ر ئــه‌م‬ ‫کتێبــه‌ی بدوێین‪ ،‬ب ‌ه پێویســتی ده‌زانین‬ ‫ئه‌گــه‌ر بــ ‌ه کورتییــش بێــت ئاماژه‌یه‌ک‬ ‫بــ ‌ه کتێبی پێشــتری بده‌ین‪ ،‬کــ ‌ه بنچینه‬ ‫‌و بناغه‌یه‌کــ ‌ه بــۆ ئه‌م کتێبــه‌ی دواتری‪.‬‬ ‫لێره‌شدا مه‌به‌ستمان ل ‌ه کتێبی(مالک الل ‌ه‬ ‫واالوطــان)ه‌‪ ،‬واته‌(خاوه‌ندارانــی خودا و‬ ‫نیشــتمان)ه‪ ،‬ک ‌ه له‌ساڵی ‪2014‬دا باڵوی‬ ‫کردۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫عه‌لــی حــه‌رب لــه‌و کتێبــه‌دا خۆی ل ‌ه‬ ‫قــه‌ره‌ی بابه‌تگه‌لێکــی وه‌کــو شــوناس‪،‬‬ ‫ســه‌رچاوه‌کانی توندوتیــژی‪ ،‬کۆتایــی‬ ‫پرۆژه‌ی دینی‪ ،‬به‌شــداریکردن ل ‌ه ژیاردا و‬ ‫ڕه‌خنه‌گرتــن ل ‌ه ئه‌قڵ‌‪ ،‬ده‌ق‪ ،‬عه‌لمانییه‌ت‬ ‫و لیبڕاڵیزم ده‌دات‪.‬‬ ‫ئــه‌و کاتێک باس ل ‌ه شــوناس ده‌کات‪،‬‬ ‫پێ له‌ســه‌ر ئه‌وه‌ داده‌گرێت‪ ،‬ک ‌ه شوناس‬ ‫شــتێک نیی ‌ه جێگیر و ســه‌قامگیر بێت‪،‬‬ ‫یــان خه‌ســڵه‌ت و ئه‌دگارێــک بێــت لــ ‌ه‬ ‫ڕابــردوودا‪ ،‬به‌ڵکــو ئیمکانیکــی کراوه‌ی ‌ه‬ ‫له‌به‌رده‌می مرۆڤدا‪ .‬بۆی ‌ه شوناس شتێک ‌ه‬ ‫له‌پێشــمانه‌وه‌یه‌‪ ،‬نــه‌ک لــه‌دوامانــه‌وه‌‪.‬‬ ‫چونک ‌ه شتێک نیی ‌ه پێی بوترێ جه‌وهه‌ری‬ ‫په‌تــی‪ ،‬یان ماهییه‌تێکی جێگیر‪ ،‬ئێم ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌رده‌مــی واقیعێکداین بــه‌رده‌وام قابیلی‬ ‫دروســتکردن و پێکهێنان ‌ه له‌ڕێی زمان و‬ ‫سیمبوڵ و وێناکردن و ئامڕازه‌کانمانه‌وه‌‪.‬‬ ‫که‌وات ‌ه خۆبه‌ســتنه‌و‌ه ب ‌ه شوناســێکه‌وه‌‪،‬‬ ‫کــ ‌ه لــ ‌ه زه‌مه‌نێکــی ڕابــردوودا دروســت‬ ‫بــووه‌‪ ،‬ســه‌رچاوه‌ی گه‌لــێ کاره‌ســاته‌‪.‬‬ ‫ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕیشیان به‌و‌ه هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وانه‌ن لێــدەدات و لــ ‌ه هه‌مــان کاتــدا ده‌یــه‌وێ‬ ‫کــ ‌ه گه‌ڕانــه‌و‌ه بۆ ئه‌و شوناســه‌‪ ،‬بۆ ئه‌و ڕۆڵێکی پێغه‌مبه‌ران ‌ه ببینێت و الفی ئه‌و‌ه‬ ‫«ئه‌ســڵ»ه‌‪ ،‬کــ ‌ه هه‌ڵگــری حه‌قیقه‌تــی لێــده‌دات‪ ،‬کــ ‌ه له‌توانایدایــ ‌ه ڕابه‌رایه‌تیی‬ ‫ڕه‌هایــه‌و نوێنــه‌ری هــه‌ق و ڕاســتی و خه‌ڵک بــکات‪ .‬له‌م ڕووه‌شــه‌و‌ه خۆی ب ‌ه‬ ‫باشــترینه‌‪ ،‬به‌تاق ‌ه ڕێگای ڕاست ده‌زانن‪ .‬بژارد‌ه و جیاواز ده‌زانێت‪ ،‬له‌کاتێکدا پرۆژ‌ه‬ ‫ئه‌مجۆر‌ه بیروبــاوه‌ڕه‌ش‪ ،‬ک ‌ه بیروباوه‌ڕی ئایدیۆلۆجیه‌کانــی ئه‌مجۆره‌ ڕۆشــنبیران ‌ه‬ ‫هه‌ڵبــژارن «عقیدة االصطفــاء»ه‌‪ ،‬جگ ‌ه و دروشــمه‌کانیان بــۆ گۆڕانــکاری‪ ،‬جــا‬ ‫لــ ‌ه هــه‌ژاری و دواکه‌وتــن و توندوتیژی‪ ،‬ئیــدی ل ‌ه ژێر هه‌ر ناوێکــدا بێت‪ ،‬ده‌بێت ‌ه‬ ‫هیچــی تری لێ به‌رهه‌م نایه‌ت‪ .‬له‌کاتێکدا بنه‌مایــه‌ک بۆ به‌رهه‌مهێنانــی توندوتیژی‬ ‫شــتێک نیی ‌ه پێــی بوترێ تاکشوناســی و ده‌بێتــ ‌ه ڕووه‌که‌ی تری سیســتمه‌کانی‬ ‫یــان تاکئه‌ســڵی‪ ،‬به‌ڵکــو ئــه‌وه‌ی هه‌ی ‌ه زۆرداری و گه‌نده‌ڵی‪ .‬ئه‌مه‌و له‌ئێستاشدا‬ ‫فر‌ه شوناســیی ‌ه و شوناسی ده‌وڵه‌مه‌ند و ئه‌و ڕۆژگار‌ه به‌ســه‌رچووە‪ ،‬ک ‌ه ب ‌ه فیکر و‬ ‫زیندووش ئه‌و شوناســه‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه ڕێگایه‌کی ئامڕازی کۆن ئیداره‌ی ملمالنێی سیاســی‬ ‫کــراوه‌ی له‌به‌رده‌مدایــه‌‪ ،‬ڕێگایه‌کی ئازاد و بزووتنــه‌وه‌ی میللی بکرێ و پێویســت‬ ‫و داینامیــک‪ ،‬کــ ‌ه باوه‌ڕی بــ ‌ه داهێنان و ب ‌ه ســتراتیجی نــوێ و ده‌ســبه‌رداربوون‬ ‫تێپه‌ڕانــدن و بیناکــردن هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و لــ ‌ه ئه‌قڵیه‌تــی خاوه‌ندارێتیــی حه‌قیقه‌ت‬ ‫شوناسه‌ ‌‬ ‫ی ب ‌ه شوناسێکی نه‌گۆڕ له‌قه‌ڵه‌م ده‌کات‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه ڕۆشــنبیری هاوچه‌رخ‪،‬‬ ‫ده‌درێ‪ ،‬ده‌بێت ‌ه ســه‌رچاوه‌یه‌ک بۆ شه‌ڕ و ڕۆشــنبیری ڕاســته‌قینه‌‪ ،‬پێویســتی‬ ‫توندوتیژی و ته‌نگژه‌سازی‪.‬‬ ‫بــه‌ خاکه‌ڕایــی بوونگه‌رایانه‌(التواضــع‬ ‫***‬ ‫الوجــودی) هه‌یــه‌‪ .‬بۆ ئه‌مه‌ش ڕۆشــنبیر‬ ‫عه‌لــی حــه‌رب بــاوه‌ڕی وایــه‌‪ ،‬کــ ‌ه پێویستی ب ‌ه ڕه‌چاوکردنی چه‌ند ئه‌رکێک‬ ‫ســێکوچکه‌ی خاوه‌ندارانــی خــودا و هه‌یه‌‪ ،‬له‌وانه‌‪ :‬پێویســت ‌ه ڕۆشنبیر زۆر به‬ ‫نیشــتمان و حه‌قیقــه‌ت‪ ،‬لــ ‌ه ســه‌رچاو‌ه ‌باشی شــاره‌زای بوار و پیشــ ‌ه مه‌عریفی‬

‫به‌الی عه‌لی حه‌ربه‌وه‪ ‌،‬کێشه‌ی بنه‌ڕه‌تیی مرۆڤ به‌ پله‌ی یه‌که‌م له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆیدایه‌‪ ،‬که‌سێک نه‌زانێ یان نه‌توانێ خۆی دروست بکات و خۆی‬ ‫ئازاد بکات‪ ،‬ناتوانێ ل ‌ه ئازادکردنی که‌سانی تردا‪ ،‬یان له‌ گۆڕینی واقیع و‬ ‫بیناکردنی کۆمه‌ڵگەکه‌یدا به‌شداری بکات‬ ‫ده‌کــه‌ن‪ .‬بۆیــ ‌ه عه‌لی حه‌رب پێ له‌ســه‌ر‬ ‫ئــه‌و‌ه داده‌گرێتــه‌وه‌‪ ،‬کــ ‌ه ئینتیما ده‌بێ‬ ‫بــۆ واڵت و بــۆ زمان بێت‪ ،‬نــه‌ک بۆ دین‬ ‫و عه‌شــیره‌ت و حیزب‪ .‬ڕێگای گه‌یشــتن‬ ‫بــ ‌ه حه‌قیقه‌تیش‪ ،‬یه‌ک ڕێگا نییه‌‪ ،‬به‌ڵکو‬ ‫گه‌لێ ڕێگای جیاواز هه‌یه‌‪.‬‬ ‫***‬ ‫عه‌لــی حــه‌رب لــ ‌ه ڕوانگــه‌ی‬ ‫هه‌ســتکردنی بــ ‌ه مه‌ترســیی ئــه‌و هێز‌ه‬ ‫فه‌نده‌مێنتاڵیســتیانه‌وه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تیــش‬ ‫فه‌نده‌مێنتاڵیزمی ئیســامی‪ ،‬هه‌روه‌کو ل ‌ه‬ ‫کار‌ه تیرۆریستی و دڕندانه‌کانی ئه‌م چه‌ند‬ ‫ساڵه‌ی دواییاندا ده‌یبینین‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه تاوان ‌ه‬ ‫گه‌وره‌کانیانــه‌و‌ه به‌رامبه‌ر ب ‌ه ئێزدییه‌کان‬ ‫و ژنانــی ئێــزدی و کاری وه‌حشــییانه‌ی‬ ‫ســه‌ربڕینی ده‌یــان و ســه‌دان مرۆڤــی‬ ‫بێتــاوان و ته‌قاندنه‌وه‌کانــی فه‌ڕه‌نســا‪،‬‬ ‫ل ‌ه شــارڵ ئیبــدۆو‌ه تــا ته‌قاندنه‌وه‌کانی‬ ‫ئــه‌م دواییــه‌‪ ،‬دێــت و تازه‌تریــن کتێبی‬ ‫ی له‌به‌رده‌ســتماندایه‌)‬ ‫خۆی (ئه‌م کتێبه‌ ‌‬ ‫بــۆ قســه‌کردن له‌ســه‌ر ســه‌رچاوه‌کانی‬ ‫تونــدڕه‌وی و توندوتیژی و تیرۆر ته‌رخان‬

‫ســه‌ره‌کییه‌کانی توندوتیــژی و تیــرۆرن‪.‬‬ ‫خاوه‌ندارانی خودا ئه‌و ڕابه‌ر‌ه دینییانه‌ن‪،‬‬ ‫کــ ‌ه خودا بــ ‌ه موڵکــی تایبه‌تــی خۆیان‬ ‫ده‌زانن و ناوی خودا له‌پێناوی ده‌ســه‌اڵت‬ ‫و هــه‌واو هــه‌وه‌س و ڕق و بوغزه‌کانــی‬ ‫خۆیانــدا بــه‌کار ده‌بــه‌ن‪ .‬ئه‌وانــه‌ن کــ ‌ه‬ ‫به‌ناوی کتێبی پیرۆز و ئیمان و گه‌ڕانه‌و‌ه‬ ‫بۆ «ئه‌ســڵ»ه‌وه‌‪ ،‬قه‌تڵوعامی مرۆڤه‌کان‬ ‫ده‌کــه‌ن‪ .‬خاوه‌ندارانــی نیشــتمانیش‬ ‫ئــه‌و زۆردار و حاکــم و ده‌ســه‌اڵتدار‌ه‬ ‫سیاســییانه‌ن‪ ،‬ک ‌ه نیشــتمان بــه‌ موڵکی‬ ‫تایبه‌تــی خۆیان ده‌زانن و بــه‌ ئاره‌زووی‬ ‫خۆیــان و له‌پێنــاوی به‌رژه‌وه‌ندیــی‬ ‫به‌رته‌ســکی خۆیانــدا‪ ،‬نیشــتمان بــه‌کار‬ ‫ده‌بــه‌ن‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه بۆچوونی عه‌لی حه‌رب‪،‬‬ ‫جگ ‌ه له‌م خاوه‌ندارانه‌‪ ،‬خاوه‌ندارێکی تریش‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬کــ ‌ه ڕۆڵێکی نه‌رێنی و وێرانکه‌ران ‌ه‬ ‫ده‌بینێــت‪ ،‬خاوه‌نــداری حه‌قیقــه‌ت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ڕۆشــنبیره‌ی کــ ‌ه ناتوانــێ بــه ‌باشــی‬ ‫فۆڕمه‌لــه‌ی بیروبۆچوونه‌کانی خۆی بکات‬ ‫و به‌خۆبه‌ستنه‌وه‌وە ب ‌ه ئایدیۆلۆجیایەکی‬ ‫داخــراوه‌و‌ه الفی خاوه‌ندارێتیی حه‌قیقه‌ت‬

‫و ئێســتاتیکی و فه‌لســه‌فی‪ ،‬یان ئه‌ده‌بی‬ ‫و هونه‌رییه‌کــه‌ی خــۆی بێــت‪ .‬چونکــ ‌ه‬ ‫هــه‌ر لــه‌و ڕێیــه‌و‌ه ده‌توانێ ڕاســتگۆیی‬ ‫به‌ده‌ســت بهێنێــت و کاریگه‌ریی له‌ســه‌ر‬ ‫ده‌وروبه‌ره‌کــه‌ی و کۆمه‌ڵگەکــه‌ی و‬ ‫جیهانه‌که‌ی هه‌بێت‪ .‬جاری وای ‌ه ئایدیایه‌ک‬ ‫یــان ده‌قێک ل ‌ه ده‌یان گوتاری حه‌ماســی‬ ‫و هانــده‌ر زیاتر کاریگه‌ریی ڕۆشــنگه‌ران ‌ه‬ ‫و ئازادیبه‌خشــانه‌ی ده‌بێــت‪ .‬هه‌روه‌هــا‬ ‫پێویســت ‌ه ڕۆشــنبیر دان بــه‌وه‌دا بنێت‪،‬‬ ‫ک ‌ه ئه‌ویــش وه‌ک هــه‌ر هاوواڵتییه‌کی تر‬ ‫ل ‌ه بوارێکی پیشه‌ییدا کار ده‌کات‪ .‬پاشان‬ ‫ده‌بێ ڕۆشــنبیر خۆی لــه‌ بورجی عاجدا‬ ‫نه‌بینێــت‪ ،‬چونکــ ‌ه ئــه‌و ن ‌ه دارعه‌ســای‬ ‫ســیحریی پێیــه‌ بــۆ هه‌مــوو کێشــه ‌و‬ ‫گرفته‌کان و ن ‌ه دید و بینینی په‌یامبه‌رانه‌‪.‬‬ ‫دواجار‪ ،‬به‌الی عه‌لی حه‌ربه‌وه‌‪ ،‬کێشه‌ی‬ ‫بنه‌ڕه‌تیی مرۆڤ بــ ‌ه پله‌ی یه‌که‌م له‌گه‌ڵ‬ ‫خۆیدایه‌‪ ،‬که‌ســێک نه‌زانێ یــان نه‌توانێ‬ ‫خۆی دروســت بکات و خۆی ئازاد بکات‪،‬‬ ‫ناتوانــێ لــ ‌ه ئازادکردنی که‌ســانی تردا‪،‬‬ ‫یــان لــ ‌ه گۆڕینــی واقیــع و بیناکردنــی‬

‫کۆمه‌ڵگەکه‌یدا به‌شداری بکات‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئــه‌م کتێبــه‌ش‪ ،‬کــ ‌ه ئێســتا‬ ‫له‌به‌رده‌ســتتدایه‌‪ ،‬واتــ ‌ه کتێبی(تیرۆر و‬ ‫تیرۆرســازان)‪ ،‬تازه‌تریــن کتێبــی دکتۆر‬ ‫عه‌لی حه‌رب ‌ه و ئه‌مساڵ(وات ‌ه ‪ )2015‬چاپ‬ ‫و باڵوکراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬تیایدا نووســه‌ر له‌سه‌ر‬ ‫هه‌مــان هێڵــی کتێبی پێشــووی ده‌ڕوات‬ ‫و تــه‌وه‌ری کتێبه‌ک ‌ه مه‌ســه‌له‌ی تیرۆر و‬ ‫ئه‌وانه‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه ڕۆڵیان ل ‌ه زه‌مینه‌خۆشکردن‬ ‫بۆ تیرۆر و دروســتکردنی تیرۆردا هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ک ‌ه بریتین ل ‌ه ڕابه‌ر و زۆردار و ڕۆشــنبیر‪،‬‬ ‫کــ ‌ە هه‌ڵبــه‌ت ڕه‌خنه‌کانیشــی بــه‌پله‌ی‬ ‫یه‌کــه‌م ئاڕاســته‌ی ئه‌م ســێکوچکه‌یه‌ی ‌ه‬ ‫ل ‌ه کۆمه‌ڵگــەی عه‌ره‌بیدا‪ ،‬به‌اڵم هه‌روه‌کو‬ ‫پێشــتریش ئاماژه‌مــان پــێ دا‪ ،‬لــ ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگەکانی تــری نزیک ب ‌ه کۆمه‌ڵگەی‬ ‫عه‌ره‌بیــش‪ ،‬یــان ئه‌وانــه‌ی ده‌که‌ونــ ‌ه‬ ‫خۆرهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســته‌وه‌‪ ،‬هه‌مــان ئه‌م‬ ‫مۆدێالنه‌ ده‌بینینه‌وه‌‪.‬‬ ‫نووســه‌ر لــه‌م کتێبــه‌دا بــه ‌وردی‬ ‫دیــارده‌ی تیــرۆر شــی ده‌کاتــه‌وه‪ ‌،‬کــ ‌ه‬ ‫چــۆن بووه‌تــ ‌ه مۆته‌که‌ی ئه‌م ســه‌رده‌مه‬ ‫‌و وه‌ک ئه‌خته‌بووتێــک خه‌ریکــ ‌ه هه‌مــوو‬ ‫دنیــا ده‌ته‌نێتــه‌وه ‌و ڕۆژ دوای ڕۆژ‬ ‫مه‌ترســییه‌کانی ڕوو له‌زیادبوونــه‌‪ .‬ئــه‌و‬ ‫دێــت و لــ ‌ه ڕوانگه‌یه‌کی فه‌لســه‌فییانه‌ی‬ ‫بــااڵو‌ه قســ ‌ه له‌ســه‌ر فه‌نده‌مێنتاڵیزم و‬ ‫تیرۆر و ســه‌رچاوه‌کانی تیرۆر و پاڵپشت‬ ‫و هانده‌ره‌کانــی ده‌کات‪ ،‬به‌تایبه‌تیــش‬ ‫له‌و واڵت و کۆمه‌ڵگەیانه‌دا‪ ،‬ک ‌ه تائێســتا‬ ‫ئه‌قڵێکــی دینیــی ســه‌له‌فی به‌ســه‌ر‬ ‫بیرکردنه‌وه‌ی خه‌ڵکه‌که‌یدا زاڵه‌‪.‬‬ ‫‌وه و لــه‌م ڕوانگه‌یه‌وه‌یــه‌‪،‬‬ ‫هــه‌ر لێــره ‌‌‬ ‫کــ ‌ه نووســه‌ر دێــت و ده‌پرســێت‪ ،‬ئاخۆ‬ ‫په‌یوه‌نــدی له‌نێــوان ئیســام و تیرۆردا‬ ‫هه‌یه‌؟‬ ‫لــ ‌ه وه‌اڵمی ئه‌م پرسیاره‌شــدا‪ ،‬جه‌خت‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و‌ه ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه په‌یوه‌ندییه‌کی‬ ‫بنه‌مایــی له‌نێــوان فه‌نده‌مێنتاڵیزمــی‬ ‫ئیسالمی و تیرۆردا هه‌یه‌‪ ،‬چ له‌سه‌ر ئاستی‬ ‫فیکری و چ له‌ســه‌ر ئاستی کۆمه‌اڵیه‌تی‪.‬‬ ‫له‌به‌رئــه‌وه‌ی هه‌م باوه‌ڕی ڕه‌ها ب ‌ه کتێبی‬ ‫پیرۆز‪ ،‬وه‌کو تاق ‌ه سه‌رچاوه‌ی هه‌قیقه‌ت‪،‬‬ ‫ئه‌نجامه‌کــه‌ی ب ‌ه ســه‌رکوتکردنی ئازادیی‬ ‫بیروڕا ده‌شــکێته‌وه‌‪ ،‬هــه‌م کۆمه‌ڵگەیه‌ک‬ ‫کــ ‌ه له‌ســه‌ر ئــه‌و بیروبــاوه‌ڕ‌ه بنیــات‬ ‫بنــرێ‪ ،‬بــ ‌ه خــۆی و داموده‌زگاکانیه‌وه‌‪،‬‬ ‫ژینگــه ‌و زه‌مینــه‌ی له‌بــار بــۆ کاری‬ ‫تیرۆریســتی ده‌خوڵقێنێــت‪ .‬بۆ‌یــ ‌ه ده‌بێ‬ ‫پێداچوونه‌وه‌یه‌کی قووڵ بۆ ئه‌و بیروباوه‌ڕ‌ه‬ ‫و ئه‌و بۆچوونانــ ‌ه هه‌بێت و چیتر ئایین‪،‬‬ ‫وه‌کــو تاق ‌ه کێڵگ ‌ه و تاق ‌ه مه‌رجه‌عێک بۆ‬ ‫هه‌مــوو بواره‌کانی ژیان‪ ،‬ســه‌یر نه‌کرێ‪،‬‬

‫««‬ ‫به‌ڵکــو وه‌کــو کایه‌یه‌کــی کۆمه‌اڵیه‌تــی‬ ‫که‌له‌گــه‌ڵ کایه‌کانی تردا کــە له‌پێناوی‬ ‫گه‌شــه‌پێدان و په‌ره‌ســه‌ندنی کۆمه‌ڵگەدا‬ ‫کار ده‌کات‪ ،‬لیی بڕوانرێ‪ .‬هه‌روه‌ها مێژوو‬ ‫ده‌ریخســتووه‌‪ ،‬کــ ‌ه بنیاتنانــی ده‌وڵه‌ت‬ ‫له‌ســه‌ر بنچینه‌ی ئایین‪ ،‬ئه‌نجامه‌کانی بۆ‬ ‫مرۆڤایه‌تــی ب ‌ه خراپ که‌وتۆتــه‌وه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ده‌بــێ ده‌ســبه‌رداری ئه‌م ئاڕاســته‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫بیرکردنه‌و‌ه بین‪ .‬پاشــان نابێ چیتر کار‬ ‫ب ‌ه ڕێسای ته‌کفیرکردن بکرێ و پێویست ‌ه‬ ‫ئازادیــی بیــروڕا بــۆ هه‌مــووان فه‌راهه‌م‬ ‫بێت‪ .‬دیســانه‌و‌ه پێویســت ‌ه سنوورێک بۆ‬ ‫ئه‌و میدیا و که‌ناڵــ ‌ه ئایینیی ‌ه توندڕه‌وان ‌ه‬ ‫دابنرێ‪ ،‬ک ‌ه کاریان باڵوکردنه‌وه‌ی خوراف ‌ه‬ ‫و جــادووه‌و ئــاوه‌زی خه‌ڵــک ژه‌هــراوی‬ ‫ده‌کــه‌ن‪ .‬هەروەهــا پێویســت ‌ه تێکســت ‌ه‬ ‫ئایینیــ ‌ه توندڕه‌وه‌کان لــ ‌ه پرۆگرامه‌کانی‬ ‫خوێندندا الببرێن‪ .‬دواجاریش‪ ،‬پێویســت ‌ه‬ ‫شــه‌رعیه‌ت بۆ ده‌وڵه‌ت و ده‌ستوور بێت‪،‬‬ ‫نــه‌ک بۆ ئه‌م ئایین یان ئــه‌و ئایین‪ ،‬ئه‌م‬ ‫تایه‌فــ ‌ه یان ئه‌و تایه‌ف ‌ه و ئه‌م حیزب یان‬ ‫ئه‌و حیزب‪.‬‬ ‫ئه‌مان ‌ه به‌شــێکن له‌و بیروبۆچوونانه‌ی‬ ‫لــه‌م کتێبــه‌دا هاتــوون‪ ،‬به‌اڵم نووســه‌ر‬ ‫دیســانه‌و‌ه ئــه‌وه‌ی له‌بیــر نه‌کــردووه‌‪،‬‬ ‫کــ ‌ه جگ ‌ه لــ ‌ه زۆردار و ڕابــه‌ر‪ ،‬ڕه‌خن ‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕۆشــنبیری تاکڕه‌هه‌ندیــش بگرێــت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ڕۆشــنیره‌ی به‌هه‌مان ته‌رزی ڕابه‌ر‪ ،‬تاق ‌ه‬ ‫ســه‌رچاوه‌یه‌ک(ئیدی ســه‌رچاوه‌یه‌کی‬ ‫ڕاســتڕه‌وان ‌ه یان چه‌پڕه‌وانه بێت‌) ده‌کات ‌ه‬ ‫مه‌رجــه‌ع بۆ کاری ڕۆشــنبیریی و له‌بری‬ ‫ئــه‌وه‌ی ڕۆڵێکــی ڕه‌خنه‌گرانــ ‌ه ببینێت‪،‬‬ ‫ده‌یــه‌وێ ڕۆڵێکــی په‌یامبه‌ران ‌ه ببینێت و‬ ‫ئه‌و بیروبــاوه‌ڕه‌ی خۆی به‌ســه‌ر واقیعدا‬ ‫بسه‌پێنێت‪ .‬به‌مه‌ش ده‌یســه‌لمێنێت‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫کێشــه‌ی ئه‌و بــ ‌ه پلــه‌ی یه‌کــه‌م له‌گه‌ڵ‬ ‫واقیعــدا‪ ،‬یــان ده‌وڵــه‌ت و سیســتمدا‬ ‫نییــه‌‪ ،‬هێنــده‌ی له‌گــه‌ڵ بیروباوه‌ڕه‌که‌ی‬ ‫خۆیدایــه‌‪ .‬لــ ‌ه شــێواز‌ه نه‌زۆکه‌که‌یــدا‬ ‫لــ ‌ه مامه‌ڵه‌کردنــی له‌گــه‌ڵ هه‌قیقــه‌ت و‬ ‫واقیعــدا‪ .‬هه‌روه‌کو ئاماژه‌شــمان پێ دا‪،‬‬ ‫مه‌به‌ســتی عه‌لی حه‌رب ل ‌ه ڕۆشنبیر‪ ،‬ئه‌و‬ ‫مۆدێله‌ی ڕۆشــنبیره‌‪ ،‬ک ‌ه الفی مه‌عریفه‌ی‬ ‫ڕه‌هــا و هه‌قیقه‌تــی ڕه‌هــا لێــده‌دات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئه‌مه‌ش وه‌کــو موریدێــک مامه‌ڵ ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫ئایدیۆلۆجیــا و بیروباوه‌ڕه‌که‌یدا ده‌کات‪.‬‬ ‫ل ‌ه کاتێکیشــدا عه‌لی حــه‌رب ڕه‌خن ‌ه له‌م‬ ‫مۆدێله‌ی ڕۆشــنبیر ده‌گرێت‪ ،‬پێ له‌ســه‌ر‬ ‫ئــه‌و‌ه داده‌گرێته‌وه‪ ‌‌،‬ئه‌و‌ه شکســتی ئه‌و‬ ‫ڕۆشــنبیرانه‌ی ‌ه کــ ‌ه الفــی ڕۆشــنگه‌ری و‬ ‫عه‌لمانیــه‌ت لێــده‌ده‌ن؛ بووه‌تــ ‌ه مایــه‌ی‬ ‫بااڵده‌ســتبوونی فه‌نده‌مێنتاڵیســت و‬ ‫ته‌کفیرییه‌کان‪.‬‬ ‫***‬ ‫ده‌مێنێتــه‌و‌ه ئــه‌وه‌ی بڵێیــن‪ ،‬ئــه‌م‬ ‫کتێبــه‌ی دکتۆر عه‌لی حه‌رب‪ ،‬ک ‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫برای نووســه‌ر و وه‌رگێڕ کاک(هه‌ڵکه‌وت‬ ‫عه‌بدوڵــا)و‌ه وه‌رگێڕانێکــی وردی بــۆ‬ ‫ئه‌نجام دراوه‌‪ ،‬له‌م چرکه‌ساته‌ی ئێستادا‪،‬‬ ‫ک ‌ه تیرۆر تیایدا گه‌یشــتۆت ‌ه چڵه‌پۆپه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫یه‌کێک لــ ‌ه کتێب ‌ه گرنگه‌کان‪ ،‬ســه‌باره‌ت‬ ‫بــه‌م دیارده‌یــه ‌و ڕه‌هه‌نده‌کانــی ئــه‌م‬ ‫دیارده‌یه‪ ،‬ده‌ژمێردرێ‌‪ .‬بۆی ‌ه خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م کتێبه‌‪ ،‬ب ‌ه چاوپۆشــین له‌وه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫هه‌مــوو بیروبۆچوونه‌کانیــدا کــۆک و‬ ‫ته‌بابیــن یان نه‌بین‪ ،‬پێداویســتییه‌ک ‌ه بۆ‬ ‫ئــه‌وه‌ی زیاتــر پــه‌ی ب ‌ه پێگــه‌و دۆخی‬ ‫خۆمــان و کۆمه‌ڵگــەی خۆمــان ببه‌یــن‪،‬‬ ‫له‌نــاو جیهانێکــدا ک ‌ه ســه‌رباری هه‌موو‬ ‫ئه‌و پێشــکه‌وتن ‌ه ته‌کنه‌لۆجی و ژیارییه‌ی‬ ‫به‌خۆیــه‌و‌ه ده‌بینێــت‪ ،‬ڕۆژی دوای ڕۆژ‬ ‫بزاڤ ‌ه تونــدڕه‌وه‌کان و تیرۆر تیایدا زیاتر‬ ‫په‌ره‌ده‌سێنێت‪.‬‬ ‫خوێنەری ئازیز‬ ‫ئەمــە پێشــەکییەکە بــۆ کتێبــی ( تیــرۆر‬ ‫و تیرۆرســازان ) کــە لــە نووســینی ( د‪ .‬عەلی‬ ‫حەرب) و وەرگێڕانی کاک ( هەڵکەوت عەبدوڵاڵ)‬ ‫یــە و کاک ( ئــازاد بەرزنجــی ) پێشــەکیی بــۆ‬ ‫نووســیوە‪ .‬شایانی باسە ئەم کتێبە کە تازەترین‬ ‫کتێبــی نووســەرە‪ ،‬یەکێکە لە کتێبــە گرنگەکان‬ ‫لەســەر دیاردەی تیــرۆر لە کۆمەڵــگای عەرەبی‬ ‫و کۆمەڵگاکانــی خۆرهەاڵتــی ناوەڕاســتدا و لەم‬ ‫ڕۆژانــەدا لــە الیــەن دەزگای چــاپ و پەخشــی‬ ‫سەردەمەوە چاپ و باڵو دەبێتەوە‪.‬‬ ‫«ڕەخنەی چاودێر»‬

‫ژمار ‌ه (‪ )482‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/11/30‬‬

‫‪4‬‬

‫د‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫ک‬ ‫ێ‬ ‫ک‬

‫سڤێتالنا ئالێکسێڤیچ‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬هەژار عوسمان‬ ‫ئاڕاستەی ڕۆیشتنم بەرەو گۆڕستانەکە دەگۆڕم‬ ‫وەک ئەوەی لەســەر ڕێ بم بۆ بینینی کەســێک‪.‬‬ ‫هەســت دەکەم دەچمە سەردانی کوڕەکەم‪ .‬گشت‬ ‫ئــەو ڕۆژانەی هەوەڵ من بەدرێژایی شــەوان لەوێ‬ ‫دەمامەوە‪ .‬گۆڕستان تۆقێنەر نەبوو‪ .‬من چاوەڕێی‬ ‫بەهــار دەکەم‪ ،‬چاوەڕێی گوڵێکی چکۆلە تا چرۆم‬ ‫بــۆ بکا و لە خاک ســەر دەربێنێــت‪ .‬بەفرەگواڵنم‬ ‫دەچاند‪ ،‬ئاوا لە کوڕەکەمەوە هەر زوو سەالمم پێ‬ ‫دەگەیشــت‪ .‬لەو خواری خوارەوە دەهاتنە سەر بۆ‬ ‫الم‪ ،‬الی کوڕەکەمەوە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئەودا تا درەنگانێکی ئێوارە و تا بوویە‬ ‫شــەویش دانیشتم‪ .‬هەندێک جار درک بەوە ناکەم‬ ‫کــە وا خەریکــی گریــە و زاریــم تــا ئــەو کاتەی‬ ‫باڵندەکان دەترســێنم‪ ،‬قاغەقاغی قەلەڕەشــەکان‪،‬‬ ‫بازنەخواردن و هاتنە خوار و چوونەسەریان بەسەر‬ ‫ســەرمدا دەمهێننەوە هۆش خــۆم و لە الواندنەوە‬ ‫دەوەســتێم‪ .‬وا بــۆ چوار ســاڵ دەڕوا کــە هەموو‬ ‫ڕۆژێک دەچمە گۆڕستان‪ ،‬لە ئێواراندا دەچم ئەگەر‬ ‫لەبەیانیانــدا نەچــم‪ .‬یانزدە ڕۆژ نەچــووم کاتێک‬ ‫لە نەخۆشــخانە بووم‪ ،‬پاشــان لە نەخۆشــخانەوە‬ ‫بەڕاکردن چووم بۆ الی کوڕەکەم‪.‬‬ ‫کوڕەکەم وای بانگ کردم ‹دایکی من› و ‹دایکە‬ ‫فریشتەکەی من›‪.‬‬ ‫‹دەی‪ ،‬دایکــە فریشــتەکەی مــن‪ ،‬کوڕەکــەت‬ ‫لەالیەن ئەکادیمیای ســەربازیی سمۆلێنســک‪-‬ەوە‬ ‫قەبووڵ کراوە‪ .‬پشتئەســتوورم بەوەی تۆ دڵخۆش‬ ‫دەبیت‪›.‬‬ ‫لەتەنیشت پیانۆکەوە دانیشت و گۆرانی گوت‪.‬‬ ‫ئەفسەرانی پایەبڵیند‪ ،‬میرزادە ڕاستەقینەکان!‬ ‫ئەگەر من یەکەمینی ناو ئەوان نەبم‪،‬‬ ‫یەکێکم لە زایەندەکانی ئەوان‪.‬‬ ‫باوکم ئەفســەرێکی سەرڕاســت و کارڕاست بوو‬ ‫کە لــە ســەروەختی بەرگریکردن لــە لینینگراددا‬ ‫مرد‪ .‬باپیرەشــم هەر لە سوپادا بوو‪ .‬کوڕەکەم بۆ‬ ‫ئەوە دروست کرابوو ببێتە پیاوێکی سەربازی‪ -‬ئەو‬ ‫ئازایەتییەشی هەبوو‪ ،‬بااڵبەرز و جوامێر بوو‪.‬‬ ‫هەمووان دەیانویست لەو بچن‪ .‬تەنانەت منیش‪،‬‬ ‫دایکی خۆی‪ ،‬الســایی ئەوم دەکردەوە‪ .‬بەو جۆرە‬ ‫لەســەر پیانۆکە دادەنیشــتم کە ئەو دادەنیشــت‪،‬‬ ‫هەروەتر هەندێ جاریش هەر بەو جۆرە ڕێم دەکرد‬ ‫کــە ئەو دەیکــرد‪ ،‬بەتایبەت پاش ئــەوەی کوژرا‪.‬‬ ‫من زۆر دەمویســت کــە ئەو هەمیشــە لەناو مندا‬ ‫ئامادەگی هەبێت‪.‬‬ ‫کاتێ بۆ یەکەمجار ڕۆیشــت بۆ ئەفغانستان‪ ،‬بۆ‬ ‫ماوەی ســااڵنێک هیچی نەنووسی‪ .‬چاوەڕێم کرد و‬ ‫چاوەڕێــم کرد تا بگەڕێتەوە ماڵەوە و دوایی بڕوا‪.‬‬ ‫ئیتر ڕۆژێک لەســەر ئیش زەنگی تەلەفۆنەکە لێی‬ ‫دا‪.‬‬ ‫‹دایکە فریشتەکەم‪ ،‬من لە ماڵەوەم‪›.‬‬ ‫لــە پاســەکە دابەزیــم و بەڕاکــردن چــووم بۆ‬ ‫بینینی‪ .‬قژی ماشــوبرنجی بووبــوو‪ .‬ددانی بەوەدا‬ ‫نەنابوو کە لەســەر ڕۆیشــتن نییە‪ ،‬داوای کردبوو‬ ‫ڕێــی بــدەن لە نەخۆشــخانە بچێتــە دەرەوە و بۆ‬ ‫ماوەی دوو ڕۆژ و دایکی ببینێت‪ .‬تووشی ئاوسانی‬ ‫جگــەر و ماالریــا و چەند نەخۆشــییەکی دیکەش‬ ‫بووبوو بەاڵم هۆشــداری دابوویە خوشــکەکەی کە‬ ‫بە من نەڵێت و بۆمی نەگێڕێتەوە‪ .‬جارێکی تریش‬ ‫چوومەوە ژوورەکەی بەر لەوەی بڕۆمە سەر ئیش‪،‬‬ ‫تا ببینم کە خەوتووە‪ .‬ئەو چاوەکانی کردبوویەوە‪.‬‬ ‫لێیم پرســی بۆچــی نەخەوتوویــت‪ ،‬بەرەبەیانێکی‬ ‫زوو بــوو‪ .‬وتی کە خەوێکی ناخۆشــی دیوە‪ .‬هەتا‬ ‫مۆسکۆ لەگەڵیدا ڕۆشــتین‪ .‬زۆر ڕەزا شیرین بوو‪،‬‬ ‫کەشــوهەوای مانگی ئایاری ئــەوێ خۆرەتاو بوو‪،‬‬ ‫درەختەکان لە هەڕەتدا بوون‪ .‬لێم پرسی کە ئاخۆ‬ ‫ئەوێ لە چی دەچێ؟‬ ‫‹دایکــی مــن‪ ،‬ئەفغانســتان شــتێکە ئێمە هیچ‬ ‫ئیشــمان پێی نییــە و هیچ نییــە بیکەین لەوێ‪›.‬‬ ‫فەقەت ســەیری منی دەکرد‪ ،‬سەیری هیچ کەسی‬ ‫تــری نەدەکرد‪‹ .‬نامەوێ قــەت بگەڕێمەوە بۆ ئەو‬ ‫کوونە‪ .‬بەڕاستی نامەوێ‪ ›.‬ڕۆشت و دوورکەوتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئاوڕی دایەوە‪‹ ،‬شتەکە وەک ئەو ئاوڕدانەوەیە‬ ‫ئاسانە ‪ ،‬دایە‪ ›.‬ئەو قەت نەیگوتبوو ‹دایە›‪ .‬ژنەی‬ ‫ســەر کورسییەکەی فڕۆکەخانە چاوانی پڕ بووبوو‬ ‫لە ئاو و چاوی لە ئێمە بڕیبوو‪.‬‬ ‫کاتێــک لــە ‪٧‬ی جــوالی لــە خــەو هەســتام‬ ‫نەگریابووم‪ .‬گێژ و زەق چاوم بڕیبووە ساپیتەکە‪.‬‬ ‫ئــەو خەبــەری کردبوومــەوە‪ ،‬چۆن بڵێــی هاتبێ‬ ‫ماڵئاوایی بکا‪ .‬ســەعات هەشــت بوو‪ .‬دەبوو خۆم‬ ‫حــازر بکەم و بچمە ســەر ئیش‪ .‬بــە جلەکانمەوە‬ ‫لە حەمامەکەوە ڕۆشــتم بــەرەو ژووری میوان‪ ،‬لە‬ ‫ژوورێکــەوە بــۆ ژوورێکــی تر‪ .‬لەبەر چەند شــتێ‬ ‫نەمتوانــی خۆم ڕابگرم و ئەو جلە ڕەنگکاڵە لەبەر‬

‫بکەم‪ .‬هەســتم بە ســەرگێژخواردن دەکرد‪ ،‬چاوم‬ ‫بــاش خەڵکی نەدەبینی‪ .‬هەموو شــتێک لێڵ بوو‪.‬‬ ‫خۆم ڕاگرت و بێدەنگ بووم تا کاتی نانی نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫حەوتەم ڕۆژی مانگی حەوت‪ .‬ئەو لە پاکەتەکەیدا‬ ‫حەوت جگەرەی هەبوو‪ ،‬حەوت دەنکە شقارتە‪ .‬بە‬ ‫کامێراکــەی حەوت وێنــەی گرتبوو‪ .‬حەوت نامەی‬ ‫بۆ من نووســیبوو‪ ،‬حەوتیش بۆ دنکەکەی‪ .‬کتێبی‬ ‫تەنیشت مێزەکە لەسەر الپەڕە حەوت کرابوویەوە‪.‬‬ ‫کتێبی ‹کۆنتێنەرەکانی مەرگ›ـی کۆبۆ ئابی‪.‬‬ ‫ئەو ســێ یان چوار چرکەی هەبووبوو کە تێیدا‬ ‫دەیتوانی خۆی ڕزگار بکا‪ ،‬لە سەیارەکەوە خۆیان‬ ‫فــڕێ دابووە خــوارێ‪ .‬نەیتوانیبــوو یەکەم کەس‬ ‫خۆی هەڵدا‪ .‬ئیتر قەت نەیتوانی‪.‬‬ ‫لــە ڕائید ئێس ئــاڕ ســینێلینکۆڤەوە‪ ،‬جێگری‬ ‫فەرمانــدەی کەتیبە بــۆ کاروبارە سیاســییەکان‪.‬‬ ‫چــون وەفایەک لە ئەرکەکەمدا وەک ســەربازێک‪،‬‬ ‫دەبێت ئاگادارت بکەمەوە کە ئەفســەری پایەبەرز‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ڤالێــری گێنادیێڤیــچ ڤۆلۆڤیچ ئەمــڕۆ دوای ‪١٠٤٥‬‬ ‫سەعات لە ئەرکەکەی کوژرا‪.‬‬ ‫تــەواوی خەڵکــی شــاریش زانییان‪ .‬لــە یانەی‬ ‫ئەفســەراندا جلی ڕەشــیان لەبەر کــرد و وێنەیان‬ ‫هەڵواســی‪ .‬فڕۆکەکــە ئــەوی لــە دارەمەیتەکیــدا‬ ‫هێنایــەوە‪ ،‬بەاڵم هیچ کەس هیچی بە من نەگوت‪.‬‬ ‫هەرچییــان کردبــوو نەیانتوانیبــوو قســە بکەن‪.‬‬ ‫لەســەر ئیــش دەموچــاوی هەمــووان پڕ بــوو لە‬ ‫گریان‪ .‬پرسیم‪« ،‬چی بووە؟»‬ ‫بــە دنیایە ڕێگەی جیاواز ویســتیان مەشــغوڵم‬ ‫بکــەن‪ .‬هاوڕێکــەم هــات‪ ،‬پاشــان دکتۆرێــک لە‬ ‫کۆتێکی ســپیدا گەیشــت‪ .‬پێم وت کە ئەو شێتە‪،‬‬ ‫ئەوانــەی وەک کوڕەکــەی منــن ناکوژرێــن‪ .‬بــە‬ ‫پــەل و مســتم بەربوومە مێزەکــە‪ .‬ڕام کردە الی‬ ‫پەنجەرەکە و بەربوومە شووشــەی پەنجەرەکەش‪.‬‬ ‫دەرزییەکیــان لێ دام‪ .‬هەر دەمقیژاند‪ .‬دەرزییەکی‬ ‫تریان لێدام‪ ،‬تەنانــەت ئەو دانەش‪ ،‬چ کاریگەریی‬

‫نەبــوو؛ من دەمقیژاند‪‹ ،‬دەمــەوێ بیبینم‪ ،‬بمبەنە‬ ‫الی کوڕەکەم‪ ›.‬لە کۆتاییدا دەبوو بمبەن ئیتر‪.‬‬ ‫تابووتێکــی درێــژ بــوو‪ .‬دارەکــەی ڕووتەخــت‬ ‫نەبــوو‪ ،‬بــە پیتــی گــەورە و بــە ڕەنگــی زەرد‬ ‫لەســەری نووسرابوو ‹ڤۆلۆڤیچ›‪ .‬دەبوو شوێنێکی‬ ‫لە گۆڕســتانەکە بۆ بدۆزمەوە‪ ،‬شــوێنێکی وشک‪،‬‬ ‫شــوێنێکی خــۆش و برینگ‪ .‬ئەگــەر پەنجا ڕۆبڵ‬ ‫بەرتیلیشــی بوێ‪ ،‬هەر قەینــا‪ .‬فەرموو‪ ،‬وەریگرە‪،‬‬ ‫تەنیا دڵنیابە کە ئەوێ شوێنێکی باش و خۆش و‬ ‫وشــکە‪ .‬لەناوەوە دەمزانــی چەند قێزەون بوو ئەو‬ ‫بەرتیلدانە‪ ،‬بەس هەر دەمویست شوێنێکی خۆش‬ ‫و وشــکی بۆ ببینمەوە‪ .‬ئەو شەوانەی یەکەم ئەوم‬ ‫بەجێ نەهێشــت‪ .‬لــەوێ مامــەوە‪ .‬دەینابردمەوە‬ ‫ماڵەوە‪ ،‬بەاڵم من هەر دەگەڕامەوە بۆ الی‪.‬‬ ‫کاتــێ دەڕۆم بــۆ بینینــی بــۆی دەچەمێمەوە‪،‬‬ ‫کاتێکیش جێی دێڵم هەر بۆی دەچەمێمەوە‪ .‬قەت‬ ‫سەرمام نابێ تەنانەت ئەگەر کەشوهەواش لە عانی‬

‫««‬

‫بەستنیشــدا بێ؛ لەوێوە نامەکانم دەنووســم؛ من‬ ‫تەنیا ئەو کاتانە لە ماڵم کە میوانم هەیە‪ .‬وەختێ‬ ‫دەگەڕێمــەوە بــۆ ماڵەکەم لە شــەواندا گڵۆپەکان‬ ‫داگیرســاون‪ ،‬ســەیارەکان الیتەکانی پێشــەوەیان‬ ‫داگیرساون‪ .‬هەست دەکەم زۆر بەهێزم کە لە هیچ‬ ‫شتێک ناترسم‪.‬‬ ‫ئەوە نەبێ کە ئێستا لە خەم و پەژارەمەوە ڕێ‬ ‫دەکــەم کــە وەک ئەوە وایە بــە دەم خەوەوە ڕێ‬ ‫بکــەم‪ .‬گەرەکمە بزانم ئەمە هەڵــەی کێ بوو‪ .‬بۆ‬ ‫هیچ کەسێ هیچ شتێ ناڵێ؟ بۆچی پێمان ناوترێت‬ ‫کە کێ وای کرد؟ بۆچی نابرێنە بەردەم دادگا؟‬ ‫ســاو لە هەرچی گوڵی ســەر قەبرەکەی هەیە‬ ‫دەکەم‪ ،‬هەموو السک و قەدە چکۆلەکان‪‹ .‬ئیوەی‬ ‫ئەی گوڵەکان لەوێوە دێن؟ الی ئەوەوە دێن؟ الی‬ ‫کوڕەکەی منەوە دێن‪›.‬‬ ‫سەرچاوە‪/http://granta.com :‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )27٣‬دوشةممة ‪2015/11/٣٠‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪273‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )273‬دوشةممة ‪2015/11/30‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫میدیای ئیسالمییەكان لەكوێی میدیایەكی نەتەوەییدان؟‬ ‫«خوێندنەوەیەك بۆ ئاڕاستەو ئەجێندای میدیای ئیسالمییەكان»‬

‫توانا ئەكرەم‬ ‫رێكخستنی نهێنی ئیسالمییەكان وەك ئەوەی‬ ‫لە میتۆدو مێژووی خۆیاندا نومایانی دەكەن‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی كۆتایی حەفتاكان‪ .‬لەو‬ ‫قۆناغەدا دابەشبوونێك لەنیوان سەرنجی میدیایی‬ ‫گروپە رێكخراوەییەكاندا بوونی هەیە‪ ،‬كە خۆی‬ ‫لە رێكخستنی ئیخوانی یەك‌و دوودا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫هەردوو رێكخستنەكە كە زادەی كاریگەری‌و كارو‬ ‫چاالكی ئیخوانی جیهانی بوون كاریگەری خۆیان لە‬ ‫بەغدادو موسڵەوە خزاندە باشوری كوردستانەوەو‬ ‫لە هەڵەبجەو هەوراماندا گیرساندەوە‪ .‬لەوێندەر بۆ‬ ‫هەوەڵجار كاریگەری خۆیان لە سەر چەند زانایەكی‬ ‫ئاینی‌و وتارخوێنی نێومزگەوتەكاندا دانا‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بڵێین هەوەڵ بەرامەی دەركەوتنی ئەوان لە رووی‬ ‫چاالكی میدیایەوە بوو كە پەیامی خۆیان زیاتر‬ ‫لە حوجرەو لەنێو میمبەری مزگەوتەكاندا دادەنا‪.‬‬ ‫لەوێندەر چەند مەالیەكی خاوەن بنەماڵەو نفوزی‬ ‫جەماوەری بوونی خۆیان لە زیهنییەتی الوەكانی‬ ‫ێ دەم بەتایبەتی لەنێو مزگەوتەكانی هەڵەبجەو‬ ‫ئەو ‌‬ ‫هەورامان‌و سیرواندا دۆزییەوە‪ .‬ئەو الوانە زیاتر‬ ‫بریتیبوون لە و الوانەی كە لەئاكامی دروستبوونی‬ ‫كۆمەڵگە زۆرە ملێكاندا لە ئاواییەكانی خۆیاندا‬ ‫راگوێزرا بوون‌و لەوێندەر لەنێو تەلبەندو مەجمەعە‬ ‫زۆرەملێكاندا جــەم بــبــوون‌و بێكارو نەیاری‬ ‫سیستەمی سیاسی واڵتبوون‌و گوتارێكی كوردی‬ ‫كارایش نەبوو لەپاش شكستی ئەیلوول لەو‬ ‫نائومێدییە قوتاریان بكات‌و هۆشداری نەتەوەییی‬ ‫بكاتەوە شوناسی راستەقینەیان‪.‬‬ ‫میدیای ئیسالمیەكان لەسەردەمی دروستبوونی‬ ‫بزووتنەوەی چەكداریدا‬ ‫لە كۆتایی هەشتاكان داو هەر لەو كاتەدا كە‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمی وەك حزبێك بە ئاشكرا‬ ‫لەشاری سنەی كوردستانی رۆژهــەاڵتــدا خۆی‬ ‫راگەیاند بوو‪ .‬ئیدی میدیایەكی كاراو چاالك بە‬ ‫تایبەتمەندی نوێوە لەدایك بوو‪ .‬ئەم میدیایە خۆی‬ ‫دەبینییەوە لە وێنەو رۆژنامەو نامیلكەو گۆڤار‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەكاتی روودانی كیمیابارانی هەڵەبجەدا‬ ‫بە گورجی میدیای بزووتنەوەی ئیسالمی بوونی‬ ‫خۆی سەلماندو كاریگەری خۆی بەجۆرێك دانا كە‬ ‫مام جەالل لە وەسفیدا فرە بە كاریگەرو چاالك‬ ‫نێوی دەبــات‪ .‬میدیای بزووتنەوەی ئیسالمی‬ ‫لەگەڵ جەنگی ئێران‌و ئێراق بەتەواوی پەیامی‬ ‫جیهادی خۆی دژ بە رژێمی بەعس راگەیاند‪،‬‬ ‫بەاڵم میدیایەك بوو بە كاریگەری‌و باكگراوندی‬ ‫ئیسالمیانەی سیاسییەوەو لەژێر كاریگەری‬ ‫جیهادی ئەفغان‌و ئیسالمیزمی پاكستان‌و شۆرشی‬ ‫ئیسالمی ئێراندا بــوو‪ .‬ئــەوان لــەو قۆناغەدا‬ ‫گۆڤاری ئااڵی ئیسالم‌و نەفیرییان دەركــردو لە‬ ‫چابخانەكانی پیشاوری پاكستانەوە دەیانهێناوە‬ ‫بۆ نێو پێشمەرگەكانیان كە قورسایی ئەوان لە‬ ‫ئۆردوگاكانی دزڵی‌و باراماوادا بوو‪ .‬ئەوان بەدەر‬ ‫لەو گۆڤارانە لە پێش راپەریندا پرۆژەیان هەبوو‬ ‫بۆ وەرگێرانی كتێب‌و نوسراوەكانی سەید قوتب‌و‬ ‫محەمەد قوتب‌و عەبدواڵعەزام كە لە عەبدواڵ‬ ‫عــەزام لە جیهادییە دیارەكانی ئەو قۆناغەی‬ ‫مێژووی جیهادی ئیسالمی ئەڤغان بوو دژ بە‬ ‫شوورەوی‪ .‬هەربۆیە بە رووخانی بلۆكی شورەوی‌و‬ ‫دیواری بەرلین‌و زاڵبوونی هەیمەنەی ئیسالمیزم‬ ‫لە ئەفغان‌و پاكستان‌و ئێران‌و باڵوبوونەوەی‬ ‫ئاراستە جیهادییەكان لەناو جوغزی ئیخواندا‬ ‫بەتایبەت لە سوریاو لوبنان‌و فەڵەستیندا‪ .‬ئیدی‬ ‫لە كوردستانیش بزووتنەوەی ئیسالمی پرۆژەی‬ ‫هەبوو بۆ گوتن‪ .‬دروشــمــی حزبەكەش زیاتر‬ ‫ئایاتە جیهادییەكانن‌و لۆگۆی حزبەكەیش دوورە‬ ‫لەبەرامەی كوردستانی بوون‌و هیچ كەسایەتی‌و‬ ‫شیعرو مۆسیقاو پەخشانی ئەدیبانی كورد لەو‬ ‫نێوەندەدا بوونی نییەو تەنانەت خەباتی مەالی‬ ‫كــوردیــش پشتگوێخراوەو تەفسیرو تەكبیری‬

‫ئیسالمیزمی دەرێ‌ شوێنی گرتووەتەوە‪.‬‬ ‫میدیای ئیسالمییەكان لە راپەرینەوە‬ ‫تا رووخانی رژێمی بە عس ‪2003‬‬ ‫میدیای بزووتنەوەی ئیسالمی‬ ‫ئەم نەفەسە میدیاییەی درێژكراوەی هەمان‬ ‫نەفەسی میدیای سەردەمی شاخ بوو‪ ،‬گوتاری‬ ‫سیكۆالربوونی بەعس راستەوخۆ بەسەر حزبە‬ ‫عەلمانییەكانی كــوردیــشــدا جێبەجێكرابوو‪،‬‬ ‫زمانی زبری دژ بەبەعس بەهەمان شێوە لە دژ‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیش دوپاتدەكرایەوە‪ .‬رۆژنامەو‬ ‫گۆڤاری ئەزموون‌و جەماوەر بەتەواوی گوتارێكی‬ ‫ئیسالمیزمی رادیكاڵ بەسەر ئەجێندایدا زاڵبوو‪.‬‬ ‫هاوكات رادیۆی دەنگی ئیسالم هەمان نەفەسی‬ ‫رادیكاڵی لە خۆیدا دەبینییەوە‪ .‬وتارەكانیش كە‬ ‫زێدەتر بریتیبوون لە وتارە جیهادییەكانی مەال‬ ‫كرێكارو عەلی باپیرو مەال عەلی عەبدولعەزیزو‬ ‫عەبدولغەنی تەهاو مەال عەبدولقادری برایەتی‌و مەال‬ ‫ئەحمەد كاكە مەحمودو شێخ محەمەد بەرزنجی‌و‬ ‫مەال بەشیرو مەال سەید ئەحمەد بەرزنجی فرە‬ ‫بەقورسی دەماری جیاوازی كۆمەاڵیەتی‌و ئاینی‌و‬ ‫هزییان درێژە پێداو شریت‌و كاسێتەكانی وان بە‬ ‫رەگەزێكی سەلەفیانەی جیهادییەوە جیلێكی توندی‬ ‫بەرهەم هێناو ناكۆكی‌و رقی دژ بە تەواوی حزبە‬ ‫چەپ‌و عەلمانی‌و نەتەوەییەكان چاند‪ .‬ئەو وتارانەو‬ ‫ئەو نامیلكەو باڵوكراوانەو دروشمی نوسراوی سەر‬ ‫بارەگاكان‌و لۆگۆی توندی بزووتنەوەی ئیسالمی‬ ‫تەرەفدارو كادیرو راهێنروانی نێو مەزگەوتەكانی‬ ‫هاندا بۆ پەنابردنە بــەرچــەك‌و چەكداربوون‌و‬ ‫چەندین یەكەی چەكداری لەشارەكانی كوردستان‬ ‫كرانەوەو الوان ساز دەدرا بۆ هێشتنەوەی ریش‌و‬ ‫ناویان لێدەنرا موجاهیدو وشەو ئەتواری كوردی‌و‬

‫ئــەوان لەو مێژووە بــەدوواوە خۆیان راگەیاندو‬ ‫وەك حزبێكی رەسمی لەبزووتنەوە جیابوونەوەو‬ ‫مۆڵەتی فەرمییان وەرگــــرت‌و بــوونــە حــزب‪.‬‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬قۆناغی مێدیایی خۆی لەكارو چاالكیدا‬ ‫جگە لە وتاری مزگەوتەكان‌و نامیلكە شاراوەكانی‬ ‫نێو رێكخستنەكانیان‌و نەسیحەتی ئایینی منااڵنی‬ ‫ێ باوك‌و بەكارهێنانی رێكخراوە خێرخوازییەكان‬ ‫ب‌‬ ‫بەتایبەت رێكخراوی رابیتەی ئیسالمی كورد شتێكی‬ ‫ئەو تۆی نەبوو‪ ،‬بەاڵم دروستبوونی هەر مزگەوت‌و‬ ‫خەستەخانەو بینایەكی حكومی لەئاواییەكدا خۆی‬ ‫لە خۆیدا ریكاڵمێكی گورج‌و گۆڵبوو بۆ یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستان‪ .‬ئــەوان هــەر بە گوتاری‬ ‫نەرم‌و دوور لەچەك زیاتر مژوڵی شوێنكردنەەوی‬ ‫خۆیان بوون لە نێو تەڤگەری كوردیدا‪ .‬پاشانیش‬ ‫گۆڤارێكیان بەنێوی پەیامی راستی هەبوو‪ .‬ئەم‬ ‫گۆڤارە كاریگەری گــەورەی لەسەر هۆشیاری‬ ‫رێكخستنەكانی یەكگرتوو‪ ،‬ناساندنی یەكگرتووە‬ ‫هەبوو بەكۆمەڵگەی كــوردی‪ ،‬گۆڤاری پەیامی‬ ‫راستی پەیامەكەی زیاتر ئاشناكردنی كوردبوو‬ ‫بە پرەنسیپی سیاسەتی ئیسالمیانەی ئیخوان‌و‬ ‫ریفۆرم‌و ناساندنی قوتبە جیهانییەكانی ئیخوان‌و‬ ‫ێ بابەت‌و سەنای ئایینی‪ .‬بەاڵم دیسانەوە‬ ‫كۆمەڵ ‌‬ ‫ئەویش دوور لە مێژوی كــوردو تایبەتمەندی‬ ‫نەتەوەیی كورد هەڵدەسوراو كارو چاالكی دەكردو‬ ‫الوانی گۆش دەكرد بە پەروەردەیەكی دوور لە‬ ‫بەرامەی نەتەوایەتی‪.‬‬ ‫میدیای بزووتنەوەی راپەڕینی ئیسالمی‬ ‫تا ئەوكاتەی لە پێش نەمانی سەدام دەچنە‬ ‫نێو بزووتنەوەی ئیسالمییەوە‪ ،‬واتە لە راگەیاندنی‬ ‫خــۆیــانــەوە لــەپــاش جەنگی نــێــوان یەكێتی‌و‬ ‫بزووتنەوە‪ ،‬دیسان میدیای ئەوان میدیایەكی بێ‬ ‫دەنگ بوو‪ .‬تەنها رۆژنامەو گۆڤارێك كە ئەوانی‬

‫میدیای ئیسالمییەكان لە پاش رووخانی‬ ‫رژێمی بەعس‬ ‫لەپاش روخانی رژێمی بەعس ئیدی ئیسالمییەكان‬ ‫بوونە خاوەنی چەندین میدیای ئاراستەو ئامانج‬ ‫جیا‪ .‬لەو دەمەدا كۆمەڵی ئیسالمیش بەتەواوی‬ ‫لە بزووتنەوە جودا ببویەوە‪ ،‬هاوكات هەر لەناو‬ ‫بزووتنەوەدا چەندین هێزی توندو تیژ سەرەتا‬ ‫وەك تەوحیدو جیهادو دواتر وەك جوندولئیسالم‌و‬ ‫پاشان وەك ئەنسارو لئیسالم جودابوونەوە‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان لەم قۆناغەدا بەم جۆرە بوونی‬ ‫خۆیان لە میدیادا دەبینییەوە‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی ئیسالمی‬ ‫خاوەنی رۆژنامەی بزووتنەوی ئیسالمی بوو‪،‬‬ ‫لەگەڵ رادیـــۆو تەلەفزیۆنی دەنگی ئیسالمی‬ ‫بەشێوەی لۆكاڵی لەزۆرێك لە شارو شارۆچكەكانی‬ ‫كوردستان هەبوو‪ .‬لەچەند ساڵی رابــردوشــدا‬ ‫كەناڵێكی ئاسمانی بەناوی رابــوون كــردەوە‪.‬‬ ‫تێكڕای ئەم میدیایە میدیایەكی مردوو بوو ‪ ،‬هیچ‬ ‫نوسەرو رۆژنامەنوسێكی دیار لــەدەوری ئەوان‬ ‫ێ‬ ‫نەمابوو‪ ،‬پەیامیشیان پەیامێكی نازانستی‌و ب ‌‬ ‫ئەجێندابوو‪ ،‬لە رووی كوالێتی‌و دیزاین‌و ئەتەكێتی‬ ‫میدیاییشەوە سفر بوون‪.‬‬ ‫میدیای كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫بریتی بــوو لــە رۆژنـــامـــەی كــۆمــەڵ‪ ،‬كە‬ ‫رۆژنــامــەیــەكــی تــــەواو حــزبــی‌و لـــەتـــەوەرەی‬ ‫سیاسەتەكانی عەلی باپیردا بوو‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫زۆرێك لە شارو شارۆچكەكان تەلەفزیۆن‌و رادیۆی‬ ‫لۆكاڵییان هەر بەو ناوەوە هەبوو‪ .‬ئەوانیش هەر‬ ‫میدیایەكی حزبی‌و تەسك بین‌و كەم ئەزموون‬ ‫بوون‌و قەڵەمی نوسەرو رۆژنامەنوس فرە بەكەمی‬ ‫لە رووپەرو شاشەكانیان دەبینرا‪ .‬دوواتر كەناڵی‬

‫میدیای یەكگرتوو پەیامێكی روونی پێیە‪ ،‬كەپەیامێكی ئیخوانییەو‬ ‫بەهیچ جۆرێك زیهنییەتی كوردی ئاراستە نەكردووە بۆ گوتارێكی‬ ‫رەسەنی كوردبوون‌و وابەستەیە بە وەعزەكانی عەمرو خالیدو قەرزاوی‌و‬ ‫مورسی‪ ،‬بانگخوازەكانیشی‪ ،‬كە كوردن رێك السایی ئەوان دەكەنەوە‬ ‫ناوی پێشمەرگەو ئەی رەقیب‌و رابردووی شۆڕشی‬ ‫كوردی بە گاڵتەجاری‌و بێبایەخ تەماشا دەكراو‬ ‫لێی ورد دەبوونەوە‪.‬‬ ‫میدیای یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‬ ‫پاش ئەوەی لە جەنگی نێوخۆدا بزووتنەوەی‬ ‫ئیسالمی كوردستان لە مەیدانەكەدا كرایە دەرێ‌‪،‬‬ ‫ئیدی تا ئــەوكــات خەتی یەكی ئیخوان وەك‬ ‫رێكخستنێكی شاراوە لەناو بزووتنەوەدا مابوو‪،‬‬

‫گۆشدەكردو هۆشیاری حزبی ئەوانی زیندو راگرتبوو‬ ‫بریتی بوو لە راپەرین‪ .‬ئەم گۆڤارە چاالكترین‬ ‫گۆڤاری كوردی بوو لەو قۆناغەدا كە بەشێكی‬ ‫بەرچاو لە نوسەرو رۆشنبیرو چاالكوانی ئیسالمی‬ ‫لەو گۆڤارەدا دەیــان نوسی‌و بەتایبەتی توانی‬ ‫حزبەكە بەناوی خۆیەوە بناسێنێت‪ .‬بابتەكانی ئەو‬ ‫زیاتر بابەتی تێكەڵ بوون لە بابەتی پەروەردەی‌و‬ ‫ریفۆرمخوازی‌و جیهادی‌و ببووە مایەی سەرنجی‬ ‫نوسەرو خوێنەرانی خۆی‪.‬‬

‫پەیامیان پەخشكرد كەكەناڵێكی ئاسمانییەو‬ ‫ئێستەیش بەردەوامە‪ ،‬هاوكات رۆژنامەی بەیان‬ ‫وەك هەنگاوێك تا لە دنیابینی‌و هەیممەنەی‬ ‫عەلی باپیر دووركەونەوە باڵوكرایەوە كە زیاتر‬ ‫راپەرینە كۆنەكان بەرێوەیان دەبرد بەاڵم هەر زوو‬ ‫عەلی باپیر پێی داخستن‪ .‬هەروەها لە ئێستەدا‬ ‫ئەوان دارای تەنهاو تەنها كەناڵی پەیامن‌و چەند‬ ‫سایتێكی البەالی ئەنتەرنێتیشیان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەیامی میدیای كۆمەڵ تا ئێستەیش نەبووەتە‬

‫میدیایەك كە بۆ خەڵك بێت‌و سنووری تەسكی‬ ‫حزبایەتی تێنەپەڕاندووەو لەكایەی باڵوبوونەوەی‬ ‫میدیای ئەهلیدا ئەوان بەتەواوی شاراونەتەوە‪.‬‬ ‫میدیای یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫یەكگرتوو بەدەر لە رۆژنامەكەی كە ئێستەش‬ ‫بەنێوی یــەكــگــرتــووەوە بـــەردەوامـــە كەناڵی‬ ‫سپێدەشی هەیە‪ ،‬ئەوانیش لەرووی میدیاییەوە‬ ‫زیاتر قورساییان لە هەولێرەو سلێمانییان‬ ‫پشتگوێخستووە لەكاتێكدا فرەترینی خەڵك‌و‬ ‫جەماوەریان لە سلێمانیدایەو لە هەولێردا لە دووای‬ ‫كۆمەڵەوەن‪ .‬میدیای یەكگرتوو پەیامێكی روونی‬ ‫پێیە‪ ،‬كەپەیامێكی ئیخوانییەو بەهیچ جۆرێك‬ ‫زیهنییەتی تاکی كوردی ئاراستە نەكردووە بۆ‬ ‫گوتارێكی رەسەنی كوردبوون‌و وابەستەیە بە‬ ‫وەعزەكانی عەمر خالیدو قـــەرزاوی‌و مورسی‪،‬‬ ‫بانگخوازەكانیشی‪ ،‬كە كوردن رێك السایی ئەوان‬ ‫دەكەنەوە‪.‬‬ ‫میدیای سەلەفییە ال جەماعەكان‬ ‫ئەوانیش خاوەنی پەیامی میدیایی خۆیانن‪،‬‬ ‫ئێستە بەشێكیان لە كاردانەوەی دنیاویستی‌و‬ ‫مادەپەرستی‌و حزبایەتی ئیسالمییەكاندا مینبەری‬ ‫مزگەوت‌و كەناڵی تەلەفزیۆنی‌و رادیۆیی تایبەت‬ ‫بەخۆیان هەیەو بوونی ئەوانیش بریتییە لە‬ ‫دیاردەی سەلەفیگەرایی كە بەستراون بە نەیارێتی‬ ‫بیدعەو بیدعە چێتی‪ ،‬بۆ نموونە دژی شەرواڵی‬ ‫درێــژو ریشی كورتن‌و هەڵگری سیواك‌و عەباو‬ ‫سەرپۆشن‌و بە سانایی دەناسرێنەوە‌و ئێستە‬ ‫كەناڵێكیان بەنێوی كەناڵی ئامۆژگاریی هەیە‬ ‫مزگەوتی عەبدوللەتیف سەلەفیش (بەهەشت)‬ ‫لەرۆژانی هەینیدا بووەتە سەكۆیەكی گەورە بۆ‬ ‫باڵوبوونەوەی پەیامەكانیان‌و پرۆژەكانیشیان لە‬ ‫نامیلكەو كتێبی بواری سەلەفییەت فرە چاالكەو‬ ‫مژوڵی ئەدەبیاتی خۆیانن كە دیسانەوە دوورن لە‬ ‫بەرامەو بۆنەی نەتەوەیی‌و دژی هەموو ئیسالمێكی‬ ‫كــوردەواری رەسەنن بەتایبەت دژ بە سۆفی‌و‬ ‫دەروێ ـش‌و تــەواوی تەریقەتەكانی شێخایەتین‌و‬ ‫هەموویان بە الدەر لەدین‌و زیــادەرەو لە ئایندا‬ ‫وێناو باس دەكەن‪.‬‬ ‫میدیای داعشییەكان‬ ‫لەپاش پرۆسەی ئازادی ئێراق‌و بەتایبەت‬ ‫لە دووای ئــەوەی كە پێی دەگوترێت بەهاری‬ ‫عــەرەبــی میدیایەكی تــر لــە نێو كۆمەڵگەی‬ ‫كوردیدا كەوتە چاالكی كە دیسان سەرەداوەكانی‬ ‫ئەویش لەنێو بەشێ لە مزگەوتەكانەوە بوو كە‬ ‫الوانیان بەرەو توندڕەوی‌و روكردنە ناوەڕاستی‬ ‫ئێراق‌و سوریا پەلكێش دەكرد بۆ جیهادو لەم‬ ‫پێناوەدا زۆرێك لە گەنجان بە فەتواكانی وان‬ ‫فریودران بۆنێو قاعیدەو داعش‌و بەرەی نوسرە‪.‬‬ ‫ئەم میدیایە بێجگە لە تێگەیشتنی ناڕاستەوخۆی‬ ‫ئەوان لە میدیاكانی كۆمەڵ‌و یەكگرتوو گوتاری‬ ‫بەشێك لە بانگخوازەكانیش دەچوە سەبەتەی‬ ‫بەرژەوەندی داعشەوە‪ ،‬هاوكات لەرێگەی تۆرە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانیشەوە داعش میدیایەكی ئازادی‬ ‫هەیە بۆ باڵوكردنەوەی بۆچوونەكانی بۆ تەواوی‬ ‫دونیاو بەشێك لە خەڵكانی توندڕەوی خستووەتە‬ ‫ژێر ركێفی خۆیەوەو لە رێگەی پارچە ڤیدیۆیی‌و‬ ‫وتـــارو فــەتــوا دەنگییەكانەوە پەیامی خۆی‬ ‫گەیاندووە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )27٣‬دوشةممة ‪2015/11/٣٠‬‬

‫‪2‬‬

‫سەیرم لێ دێت چۆن ئیبن ڕاوەندی نەکوژراوە!‬ ‫محەمەد هەریری‬ ‫ئیبن ڕاوەندی کەسایەتییەکی مێژوویی‬ ‫زۆر گرنگە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی زۆر ستەمی‬ ‫لێکراوە لە مێژوو‪ ،‬لە کۆی ‪ ١٢٠‬کتێبی‬ ‫تەنها دوو سێیەکی ماوە‪ ،‬و ئەویتریان‬ ‫هــەمــووی ســوتــانــدوە و ون کـــردوە‪.‬‬ ‫کە کتێبی «الفرند» دەداتــە دەستی‬ ‫«ناسیخ» ـێك؛ کە دەیخوێنێتەوە؛‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫کەسیتر ئەو کتێبەی دیوە؟!‬ ‫ئیبن ڕاوەندی ‪ :‬بەڵێ‪.‬‬ ‫نووسەرەوەکە دەڵێت‪ :‬سەرم سوڕماوە‬ ‫چۆن هێشتا دەژیت و بە ئازادی دێیت و‬ ‫دەچیت‪ ،‬ســەرەڕای ئەو کوفرەی باڵوی‬ ‫دەکەیتەوە لەناو ئەو کتابە! «يدهشين‬ ‫أنت ما زلت على قيد احلياة ناعم ًا حبريتك‬ ‫يف الذهاب واإلياب‪ ،‬على الرغم من هذا الكفر‬ ‫الذي تبثه يف ثنايا الكتاب»‪.‬‬ ‫ئیبن ڕاوەنــدی ‪ :‬ئــەوەی لەو کتێبە‬ ‫نووسیمە هەقیقەتن و کوفر نین‪.‬‬ ‫هــەر کــە خەلیفە (الــمــتــوکــل) یش‬ ‫دەبینێت کە سەیرێکی کتێبی «الفرند»‬ ‫دەکات؛ دەڵێت‪ :‬چۆن تا ئێستا ماویت‬ ‫کە نکوڵی لە خودا و پێغەمبەرایەتی‬ ‫دەکەیت! لە وەاڵمدا گوتی‪ :‬من نکوڵی‬ ‫لە خودا ناکەم‪ ،‬بەڵکو لەو ئەفسانانەی‬ ‫مرۆڤ بۆ خوایان دروست کردوە!‬ ‫(ابن عقیل) یش دەڵێت‪( :‬سەیرم لێ‬ ‫دێت چۆن نەکوژراوە) «عجبي كيف لم‬ ‫يقتل»‪ .‬لە باسکردنی ئیبن ڕاوەندیدا‪،‬‬ ‫الی سەیرە چۆن پیاوێک وا بێ‌باوەڕ‬ ‫بێت و کتێب بنوسێت دژی دین و باوەڕ‬ ‫نەشکوژرێت بە دەستی ئیمانداران و‬ ‫دەسەاڵتداران!‬ ‫یانی ئەوەی کە لە درێژایی حوکمی‬ ‫ئیسالمی کـــوژراوە و بە هەقی خۆی‬ ‫گەیشتووە‪ ،‬ئەوەشی کە نەکوژراوە لەبەر‬ ‫ڕاکردن و خۆشاردنەوە و هەر هۆیەکی تر‬

‫بووە‪ ،‬خۆی دەبوایە بکوژرێت!‬ ‫هــەر ئــەو ئیبن عەقیلە پێوەرێك‬ ‫دادەنێت بۆ گەرمیی دڵ یان ساردیی دڵی‬ ‫ئیمانداران‪ ،‬کە پشت دەبەستێتە سەر‬ ‫ڕادەی بێدەنگیان لە دوژمنانی شەریعەت!‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫(ئەگەر ویستت پایەی ئیسالم الی‬ ‫خەڵکی سەردەمێك بزانیت؛ مەڕوانە‬ ‫قەرەباڵغییان لەبەر دەرگای مزگەوتەکان‪،‬‬ ‫یان هــاواری «لبیك اللهم» لە حەج‪،‬‬ ‫بەڵکو بڕوانە خەمساردی و بێ دەنگییان‬ ‫لە ئاست دوژمنانی شەریعەت‪( ....‬ابن‬ ‫الراوندي) و (المعري) بەر نەفرەتەکانی‬ ‫خــوا کـــەون‪ ،‬لــە ژیــانــیــانــدا خەریکی‬ ‫باڵودەکردنەوەی شیعر و نوسینی کوفربار‬ ‫بوون‪ ،‬و سااڵنێکی زۆر لە ژیاندا مانەوە‪،‬‬ ‫ئینجا گۆڕەکانیان ڕێزیان لێ‌گیرا‪ ،‬و‬ ‫دانــراوەکــانــیــان دەفــرۆشــران‪ ،‬ئــەوەش‬ ‫بەڵگەیە لەسەر ساردوسڕیی دڵ»!‬ ‫«إذا اردت أن تعرف حمل االسالم من‬ ‫أه��ل الزمان ‪ ،‬فال تنظر اىل زحامهم يف‬ ‫ابواب اجلوامع وال ضجيجهم يف املواقف بـ‬ ‫«لبيك‪ ،»..‬وإمنا انظر اىل مواطأتهم أعداء‬ ‫الشريعة‪ .‬عاش ابن الرواندي واملعري ـ‬ ‫عليهما لعائن اهلل ـ ينظمون وينثرون كفرا‬ ‫وعاشوا سنني وعظمت قبورهم واشرتيت‬ ‫تصانيفهم وهذا يدل على برودة القلب‪».‬‬ ‫یــانــی کــە ئیبن ڕاوەنــــدی و ئەبو‬ ‫عەالئی مەعەرری و خەڵکی تریش کە‬ ‫بێ باوەڕبوون نەکوژراون؛ ئەوە جێگای‬ ‫ئەسەفە الی ئیبن عەقیل و دەیگەڕێنێتەوە‬ ‫بۆ ساردیی دڵی ئیمانداران‪ ،‬دەنا ئەگەر‬ ‫ئیمانداری هەقیقی بان و دڵ و کەلـلەیان‬ ‫گەرم با؛ نەدابا بهێڵن ئەوانە بژین!‬ ‫فەقیهەکان بە گشتی و حەنبەلی‬ ‫و سەلەفیەکان بە تایبەتی‪ ،‬ڕقیان لە‬ ‫کەسانێکی بێ‌دین هێندە دەبێتەوە؛‬ ‫دەبەنگێکی دینداریان پێ باشترە لە‬ ‫بلیمەتێکی ب ـێ‌دیــن‪ ،‬نــازانــم دەبەنگ‬ ‫چ ســوودێــکــی بــۆ دیــنــەکــەی دەبــێــت‪.‬‬

‫سەلەفییەك نووسیویەتی‪ :‬ڕەحمەتی‬ ‫خــوای لە ئیمامی زەهەبی بێت ‪ -‬کە‬ ‫ئیمامێکی سەلەفیە و قوتابیی ئیبن‬ ‫تەیمییەیە ‪ -‬کە لە ژیینامەی زەندیقێکی‬ ‫زیرەکدا نووسیویەتی‪( :‬نەفرەتی خوا‬ ‫لە بلیمەتییەک بێت‪ ،‬کە بێ‌ئیمان بێت‪،‬‬ ‫و ڕەزای خــواش لە دەبەنگییەک بێت‬ ‫تەقوای لەگەڵ بێت)!‬ ‫«لعن اهلل الذكاء بال إميان‪ ،‬ورضي اهلل عن‬ ‫البالدة مع التقوى»! (سري أعالم النبالء‪،‬‬ ‫ترمجة ابن الرواندي‪ .‬جـ‪ ،62 .‬ص‪)١٤ .‬‬ ‫لــەو قسەیە دەردەکــەوێــت کە ئیبن‬ ‫ڕاوەندی‪ ،‬کە بە بەناوبانگترین ئێتیست‬ ‫«مــولــحــیــد» ی مـــێـــژووی ئیسالم‬ ‫نــاســراوە‪ ،‬ســـەرەڕای ئــەوەی دەوترێت‬ ‫بۆ تەوهین‌پێ‌کردنی‪ ،‬بەاڵم زۆر بلیمەت‬ ‫بووە! بلیمەتیی ئەو پیاوە لە هەندی لەو‬ ‫وتانەی دەردەکەوێت‪ ،‬کە هەتا نەیارانیشی‬ ‫بۆیان گواستۆتەوە‪ ،‬هەرچەندە من زۆر‬

‫موعتەزیلەکان نەیانتوانیبێت بە چاکی‬ ‫هەڵس‌وکەوتیان لەگەڵدا کردبێت‪ ،‬لەبەر‬ ‫چەند ناکۆکییەك زۆر خراپ دژایەتییان‬ ‫کرد‪ ،‬بۆیەش لە موعتەزیلە تووڕە بوو‬ ‫کتێبێکی لە ڕەدی کتێبێکی (جاحيظ)‬ ‫«فضيلة المعتزلة» نووسی بە ناوی‬ ‫«فضيحة المعتزلة» کە بە داخــەوە‬ ‫ئـــەوەش نــەمــاوە‪ ،‬هــەر موعتەزیلەش‬ ‫کتێب‌دڕییان نەکردبێت!‬ ‫لە زانستی کیمیا و پزیشکییش قسەی‬ ‫زۆر بلیمەتانەی هەیە‪ ،‬وتەیەکی هەیە کە‬ ‫دەڵێت مرۆڤ دەورەدراوە بە تەنی خراپی‬ ‫دوژمنکار‪ ،‬بەاڵم جەستە خۆی بەرگری‬ ‫دروست دەکات لە دژی! و باسی چەندین‬ ‫شتی تر دەکات‪.‬‬ ‫هەندێ لە وتەکانی کە بوونە هۆی‬ ‫وروژاندنی پیاوانی دینی‪:‬‬ ‫دەربــارەی دین دەڵێت‪( :‬ئەگەر دین‬ ‫موافیقی عەقڵ بێت؛ ئەوە پێویستیمان‬

‫قليلي البطش‪ ،‬فإنهم على اجتماع أيديهم‬ ‫وأيدي املسلمني مل يقتلوا من قريش سوى‬ ‫سبعني ً‬ ‫رجل !!»‬ ‫دەربارەی ئایەتی‪« :‬إن كيد الشيطان‬ ‫كان ضعيفا» (تەڵەکەی شەیتان الوازە)؛‬ ‫دەڵێت‪« :‬الوازیــی چی کە ئادەمی لە‬ ‫بەهەشت دەرکــرد!؟» («أي ضعف به‬ ‫وقد أخرج آدم من اجلنة !؟»)‪.‬‬ ‫(ابن کثیر) ی سەلەفی لە «البداية‬ ‫والنهاية» زۆر بەتوندی ڕەخنە لە (ابن‬ ‫خلکان) ی کوردی دەگرێت چونکە وەك‬ ‫سەلەفی ساڵح لە کاتی باسکردنی ئیبن‬ ‫ڕاوەنـــدی دنیایەك نەفرەتی بەسەردا‬ ‫نەباراندوە و دەڵێت‪( :‬ابن خلکان) دەڵێی‬ ‫هــەر مێشێکیش میوانی نییە‪ ،‬ئینجا‬ ‫خاڵێکی پۆزەتیڤیتریش لە (ابن خلکان)‬ ‫ی دۆزیوەتەوە‪ ،‬کە دەڵێت‪:‬‬ ‫«کە باسی نــاودارە [ئیماندارە]کان‬ ‫دەکات بە کورتی دەدوێت‪ ،‬کە ژیننامەی‬

‫(ابن خلکان) بە چاكە باسی کرد‪ ،‬ئەوەش ڕوحێکی‬ ‫تەساموحی کوردیانەیە لە (ابن خلکان)ـەوە‬ ‫پێچەوانەم لەگەڵ بیری ئیلحاددا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێم‌وابێ ئیبن ڕاوەنــدی مولحید نەبوو‬ ‫بێت‪ ،‬تەنها باوەڕی بە پێغەمبەرایەتی‬ ‫«نـــوبـــووەت» و کتێبی ئاسمانی و‬ ‫دینەکان نەبووە‪ ،‬دەنا باوەڕی بە خوا‬ ‫هــەبــووە‪ .‬بــەاڵم لە مــێــژووی ئیسالمدا‬ ‫ئەوەی پێغەمبەرایەتییشی ڕەت‌کردبێتەوە‬ ‫بە «مولحید» ناوی دەبەن!‬ ‫ســــەرەڕای ئـــەوەی دەمـــارگـــرژی و‬ ‫توندڕەوی بــووە هۆی ئــەوەی نزیکەی‬ ‫هەموو کتێبەکانی لەناو ببرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێ لە وتەکانی لەو کتێبانە ماون کە‬ ‫لە وەاڵمی و دژیدا نووسراوە! من پێم‌وایە‬

‫پێی نیە‪ ،‬ئەگەریش پێچەوانەی عەقڵ‬ ‫بێت هەر ڕەتی دەکەینەوە)! «اذا كان‬ ‫الدين متف ًقا مع العقل؛ فال حاجة لنا به‪،‬‬ ‫وإذا كان خمتل ًفا مع العقل؛ فنحن نرفضه»‬ ‫دەربارەی دابەزینی فریشتە لە جەنگی‬ ‫بـــەدردا دەڵــێــت‪« :‬ئــەگــەر ڕاســت بێت‬ ‫فریشتە لە جەنگی بەدر دابەزیبن؛ ئەوە‬ ‫ئەو فریشتانە نائازا و دەست‌وپێ‌سپی و‬ ‫بێ‌دەسەاڵت بــوون‪ ،‬چونکە بە دەستی‬ ‫خۆیان و دەستی موسڵمانان تەنها حەفتا‬ ‫قوڕەیشییان پێ کوژرا»!‬ ‫«لو صح نزول املالئكة يف معركة بدر؛‬ ‫لکان ه��ؤالء املالئكة مغلولي الشوكة‬

‫زەنــدیــق و مــولــحــیــدان بــاس دەکــات‬ ‫درێــژدادڕی دەکات‪ ،‬وەك بڵێیت‪ :‬سەگ‬ ‫هەویری نەخوارد بێت»!‬ ‫(«إن ترجم لألعالم؛ اختصر‪ ،‬وإن‬ ‫ترجم للزنادقة والملحدين؛ أطال‪ ،‬وكأن‬ ‫الكلب لم يأكل له عجينا»)‪.‬‬ ‫سەلەفییەك دەڵــێــت‪ :‬ئــەی (ابــن‬ ‫خلکان)! ئەو دۆڕاوی و زەلیلیەت لە پای‬ ‫چی؟!‬ ‫بەڕای من؛ ئەوەش ڕوحێکی تەساموحی‬ ‫کوردیانەیە لە (ابن خلکان)‪ ،‬نەك دۆڕان‬ ‫و زەلیلی‪ ،‬چونکە عەرەب تەساموحیان‬

‫پێ زەلیلیە!‬ ‫هەر ئەو سەلەفیە دەڵێت‪ :‬ذەهەبی‬ ‫نــاوی بە خۆیەوەیە زێــڕی سوننەتە‪،‬‬ ‫کاتێك باسی (ابن الراوندي) دەکات؛‬ ‫گوتویەتی‪« :‬ئەو سەگێکی ساتمەکەرە»‪،‬‬ ‫چونکە زەهەبی بە قەڵەمی (والء و‬ ‫براء) دەینووسی‪( ،‬ابن خلکان) یش بە‬ ‫پێنووسی پیر و کەنەفتەکانی «هەبوو‬ ‫نەبوو‪.»..‬‬ ‫«والذهبي من ذهــب السنة معدنه‪،‬‬ ‫لما ترجم البن الرواندي قال‪ :‬هو الكلب‬ ‫المعثر؛ ألن الذهبي يكتب بقلم الوالء‬ ‫والبراء‪ ،‬وابن خلكان يسجل بقلم العجائز‬ ‫( كان يا ما كان )»‪.‬‬ ‫جــیــاوازیــی نــێــوان ژیننامەی (ابــن‬ ‫الــراونــدي) الی (ابــن خلکان) و الی‬ ‫(شمس الدین الذهبي)‪ ،‬جیاوازیی نێوان‬ ‫دوو عەقڵیەت و دوو میزاجی دینی و‬ ‫مرۆییە‪.‬‬ ‫(ابن خلکان) ئیبن ڕاوەندیی بە چاك‬ ‫مامەڵە کــرد‪ ،‬بــەاڵم ئیبن ڕاوەنــدی لە‬ ‫تەفسیری ئایەتێك لە سورەتی (اإلنسان)‬ ‫اب‬ ‫ئایەتی (‪[ )٢١‬کە دەڵێت « َعالِ َي ُه ْم ِث َي ُ‬ ‫ب ٌق‪َ ،‬و ُحلُّوا َأ َسا ِو َر ِمن‬ ‫ُس ُخ ْض ٌر َوإ ِْس َت ْ َ‬ ‫ُسند ٍ‬ ‫ِف َّض ٍة َو َس َقا ُه ْم َربُّ ُه ْم َش َرابًا َط ُهو ًرا»] دەڵێت‬ ‫«سندس وإستبرق» زۆر ناشیرینن وەك‬ ‫نمونەی پۆشاکی بەهەشت باس بکرێت‪،‬‬ ‫ئەگەر لەبەر بکرێت؛ وەك بووکی کوردان‬ ‫و نەبەتیەکان دەردەکەون!‬ ‫ئەوەی دەمەوێ بڵێم لە هەر سەردەمیك‬ ‫هیچ تەساموحێکی هەقیقی نەبووە‬ ‫بۆ ئەوانەی بــاوەڕدار نەبوون بە دین و‬ ‫ڕەخنەیان هەبووە‪ ،‬ئەگەریش هەبووبێت‬ ‫بەپێی فەتوایەکی شەرعی و دەزگایی‬ ‫نەبووە‪ ،‬زیاتر هەڵوێستی خەلیفە بووە‬ ‫کە خەریکی مەلەزاتی خۆی بوە‪ ،‬یان‬ ‫کابرا خۆی شاردۆتەوە بە درێژایی ژیانی‪.‬‬ ‫‪٢٠١٥/١١/١٩‬‬

‫ڕەخنە لە پیرۆزیی كۆچكردن بەرەو مەملەكەتى ئاسمان‬ ‫و ئاڕاستەکان‪ ،‬بێ‌ئومێدی هەم وەک‬ ‫حەيدەر لەشكرى‬ ‫تاکتیکێکی سیاسی بەکار دەهێنرێ‪،‬‬ ‫ئــەوەی لە ئــەمــڕۆدا دەیبیینین‪ ،‬لە هەمیش لە زەمینەیی کۆمەاڵیەتیدا بۆتە‬ ‫داڕمــانــی سیستەمی حــوکــمــڕانــی لە دیــاردە‪ ..‬كە ئەمەش بێ‌ئومێدكردنێكە‬ ‫کوردستان‪ ،‬لە هەردوو ئاستی کردەکی لەپێناو بەردەواميدان بە قەيرانگەلێك كە‬ ‫و گوتاردا‪ ،‬وا بە سانایی بەسەر کۆمەڵی لە نێوياندا دەتوانێ اليەنگرانى بە تێگەى‬ ‫کوردیدا تێناپەڕێ‪ ،‬نەک لەو بەرئەنجامە سياسى خۆى ڕازى و پابەند بكات‪ .‬واش‬ ‫هەنوکەییانەی دیار و بینراون‪ ،‬بەڵکو لە زەمينەكە بكات ئاسودەبوون تەنيا‬ ‫لەو ئاکامە نادیارانەی پەیوەستن بە لە بەردەوامیى ڕەوشى باودا ببينێتەوە‪،‬‬ ‫خۆپێناسەکردنەوەی مرۆڤەکان لە نێو كە ئەمەش بۆ جڤاكێك كە لە ماوەيەكى‬ ‫سیستەمێکی ئاوا بێ چارەنوسدا‪ .‬زۆر كــەمــدا پێى وا بــوو بۆتە جڤاكێكى‬ ‫لەو بەهايانەى سيستەمى حوكمڕانیى خۆش‌گوزەران و هێشتا لەو خەونەدا بوو‪،‬‬ ‫كوردى بانگەشەى ئەوەی دەكرد ـ اليەنى پێيان گوت وا نيت‪ ،‬شۆكێكى سۆسيۆ‪-‬‬ ‫كەم لە دوتوێى گوتاردا ـ كە كۆڵەگەى دەروونیى دەستەجەمعىی لەگەڵ خۆيدا‬ ‫سەرەكىی ئەون؛ هاواڵتيبوون‪ ،‬ئاسايش‪ ،‬هێناوە‪ ،‬كە پەرچەكردارى كورتبينانە‬ ‫مەدەنيبوون‪ ،‬ديموكراسى‪...‬هتد‪ ،‬نەك بەرئەنجامى بــووە؛ توڕەبوون و هاتنە‬ ‫هەر بێبەها بــوون‪ ،‬بەڵكو ڕەوايەتیى سەرشەقام‪ ،‬كۆچكردن‪...‬هتد‪ ،‬كە هەموو‬ ‫بەكارهێنانە گوتارييەكەيان و گونجان ئەم كردە كۆمەاڵيەتييانە لەخۆدەرچون‬ ‫و نەگونجانى كۆمەاڵيەتييەكەشيان و گوزارشتكردنە لە نائومێدييەكە‪.‬‬ ‫بووە جێگەى پرسيار‪ .‬دەركەوت هێشتا جڤاكى نائومێد جڤاكێكى بێ‌ناسنامەيە‬ ‫بونيادى حوكمڕانى و ئــەو گوتارەى و لە هەمبەر بە تەحەدداكان لەرزۆكە‪،‬‬ ‫بەرهەمى دەهێنێ‪ ،‬سنوربەندە بە كردە تايبەت لە حاڵەتى تاكبووندا‪ .‬ئيتر‬ ‫و چەمكە خێڵگەرا‪-‬حزبگەراييەكان و هەاڵتن باشترين ئامڕازى مانەوەيە لەنێو‬ ‫نيتوانيوە تێى پەڕێنێ‪ .‬بۆيە لە سادەترين ئەم لەرزۆكييە‪ .‬دوو جۆر هەاڵتن لەمەدا‬ ‫بەريەككەوتندا هــەژمــون دەكــەنــەوە دەبينرێ‪ :‬هەاڵتن لە دەرەوە و هەاڵتن‬ ‫سەركردەى تاك و كۆ‪ .‬زيندووبونەوەى لە ناوەوە‪ ،‬كۆچكردن باشترين نمونەى‬ ‫بــەردەوامــى ئەم قــەوارە تەقليدييانە‪ ،‬جــۆرى يەكەمە و لە ميدياى ئێمەدا‪،‬‬ ‫لەگەڵ هەر قەيرانێكى وجوديانە‪ ،‬جێگا خراپ يان باش‪ ،‬بايى خۆى باسى لێ‬ ‫بۆ هەموو قــەوارەى ترى وەهم‌ئامێزى وەكراوە‪ .‬بەاڵم جۆرى دووەميان‪ ،‬كە بە‬ ‫بەناو مۆدێرن ناهێڵێتەوە و بە ئاسانى بڕواى ئێمە مەترسيدارترە‪ ،‬چونكە ناديار‬ ‫هــەر اليــەن و كەسێك كەوشەنى ئەو و نەبينراويى لە تايبەتمەندييەكانيەتى‪،‬‬ ‫«هۆز‪-‬حزب»ـەى خۆى تێدا بينيوەتەوە هەاڵتنە لە خود‪ :‬ئەو مرۆڤانە کە ناتوانن‪،‬‬ ‫دەكاتەوە ماڵەكەى خۆى‪ .‬کاتێک بڕیار بە هەر هۆیەک بێ‪ ،‬کۆچ بکەن‪ ،‬کۆچ‬ ‫و هەڵوێست و کــردەی سیاسیی هەر دەبێتە دیاردەیەکی دەروونــی و لەنێو‬ ‫پێنج هێزە بااڵدەستەکە‪ ،‬مەترسییان خۆیاندا لە هەندەرانێکدا دەگەڕێن تا‬ ‫خستۆتە سەر نەک هەر بژێویی ڕۆژانە‪ ،‬بيكەنە ماڵى ئومێديان‪...‬‬ ‫ئــەوەى كە زوو دركــى بــەم حاڵەتە‬ ‫بەڵکو وجودی مرۆڤانەی تاکەکان‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەم كارەيان ڕۆڵێکی مەترسیداریان لە كرد و بە چانسێكى ئيشكردنى خۆى‬ ‫تێکشکاندنی هەر جۆرە کەسایەتییەک زانى ڕەوتــى ئايينيە‪ .‬لە ڕاستيدا ئەو‬ ‫هەبووە‪ ،‬کە پابەند بێ بەو ناسنامەیەی ئاڕاستانەی دەتوانن کاریگەر بن بەسەر‬ ‫لەو هەرێمە هەبووە و بە حوكمى بەيەكەوە مرۆڤە نامۆبووەکان‪ ،‬جگە لە ئایینیەکان‪،‬‬ ‫ژيان لەنێو هاواڵتیەکانیدا گەاڵڵە بووە‪ ...‬ئەوانی تر بەتاڵ بونەتەوە لە هێزی‬ ‫هەر ئەمە ئاوا «مرۆڤى بێ‌ئومێد» ى کێشکردنی جەماوەر و گشتاندنی تێزە‬ ‫كردۆتە تايپێكى باوى مرۆڤبوون‪ .‬لە کۆی ئایدیۆلۆژییەکانی خۆیان‪ ،‬بە پێچەوانەی‬ ‫کاری سیاسیی کوردیدا‪ ،‬بێ‌جیاوازیی ناو باکور و ڕۆژئاوا کە پەکەکە و پەیەدە‪،‬‬

‫بــەدەر لە ڕازيبونمان يــان نەبوونمان‬ ‫بە تێزەكانيان‪ ،‬تا ئێستا ئەم هێزەیان‬ ‫تێدا ماوە‪ .‬لە ڕەوشێکی ئــاوادا بزاوتە‬ ‫الســارەکــان نەشونما دەکــەن‪ ،‬چونکە‬ ‫بەئاسانی دەتوانن ڕۆڵی ڕێکخستنەوەی‬ ‫فەوزا بدەن یان لە میانەی بەنامۆکردنی‬ ‫تاکەکان بەرامبەر بە سیستەمی باو و‬ ‫بێبەریکردنی لە هەر پابەندییەک بەم‬ ‫سیستەمە‪ ،‬لە نێو گوتاری خۆیدا داڵدەیان‬ ‫بدەن‪ ..‬قسەکەرەکانی‪ ،‬کە لێرە پێیان‬ ‫دەڵێن «بانگخواز»‪ ،‬دەبن بە مەرجەعی‬ ‫بێ‌ئومێدان و دەیانکەنە سەربازی ئامادەی‬ ‫قۆناغی کردەکیی گوتارەکەیان‪ ...‬لێرە‬ ‫بانگەوازکارانی ئایینی بە جەختکردنەوە‬ ‫لە سەر حاڵەتی ناجێگیری لە سیستەمی‬ ‫حوکمڕانی و کردەی سیاسیدا‪ ،‬ڕاستەوخۆ‬ ‫و ناڕاستەوخۆ‪ ،‬ئاخاوتنی ئایینیانە لەسەر‬ ‫ئەم ڕەوشە بۆ خۆیان قۆرخ دەکەن‪ ..‬نە‬ ‫سیستەم و نە کارا سیاسییەکانیش ئەم‬ ‫قۆرخکردنەیان بۆ گرنگ نەبووە و نییە‬ ‫و نەكراوەتە بابەت‪ ،‬لێهاتوويى ئەوانيش‬ ‫لــە ئــاڕاســتــەكــردنــى گــوتــارى ئايينى‬

‫دابەش ببێ‪ .‬بەاڵم کە هەموو ئەمانە لە‬ ‫نێو ئاگایی تاکدا بێبەها دەبن و تەواوی‬ ‫ڕووداوەکــــان بە ئاڕاستەی داماڵینی‬ ‫پیرۆزیدا دەبن‪ ،‬ئەوا مرۆڤی باوەڕدار ‪-‬‬ ‫لە خەمی لەدەستدانی پیرۆزییدا‪ -‬لەنێو‬ ‫بــاوەڕە ئایینیەکەیدا چڕی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫چونکە لەوێدا پیرۆزی هێشتا خەسڵەتی‬ ‫سەروو‪-‬مرۆیانەی هەیە و پەیوەستە بە‬ ‫خودایەتییەوە‪ .‬کاتێکیش کەسانێک‬ ‫ئەمە وەک حەقیقەتی ڕەها دەخەنەڕوو‬ ‫و خۆشیان وەک نوێنەری خــودا لە‬ ‫بەیانکردنی ئەم حەقیقەتە دەنوێنن؛‬ ‫ئــەوا بەئاسانی پیرۆزییشی لەگەڵدا‬ ‫قۆرخ دەکەن و دەبنە تاکە سەرچاوەی‬ ‫مرۆڤی بـــاوەڕدار بۆ پابەندبوون بەم‬ ‫پیرۆزییەوە‪...‬‬ ‫ڕەنگە بڵێن ئێ خۆ دوو لە الیەنە‬ ‫سەرەکییەکانی بەشدار لە دروستکردنی‬ ‫ئــەم کــایــۆســە‪ ،‬بەشێکن لــەو بــزاوتــە‬ ‫ئایینیانە (يەكگرتوو و كۆمەڵ)‪ ..‬ئەمە‬ ‫ڕاستە‪ ،‬تا ئەو کاتەی ئەوانیش ناتوانن‬ ‫بێ‌ئومێدی بڕەوێننەوە و بانگەشەى‬

‫بــەدوای پێشڕەو‪-‬مەرجەعی تری کارا‬ ‫دەگــەڕێــن‪ .‬ئەمە دەراوزە بەسەر هەر‬ ‫ڕەوتێکی تردا دەکاتەوە‪ ،‬کە دەتوانێ‬ ‫بە ئامڕازی حزبە ئیسالمییەکان بەاڵم دژ‬ ‫بەوان و دژ بە سەرچاوەکانی نائومێدی‬ ‫خۆی دەنوێنێ و کۆیان دەکاتەوە‪...‬‬ ‫ئەمە لە ڕاستیدا پێشبینی نیە بۆ‬ ‫ڕەوشێکی نەبوو‪ ،‬بەڵکو خوێندنەوی‬ ‫چۆنیەتی گەشەسەندنی ئاڕاستەیەکی‬ ‫«کوڕی قەیران» ی وەک سەلەفییەتە‪ ،‬بە‬ ‫هەردوو رووە جیهادی و ناجیهادییەکەی‪،‬‬ ‫کــە ڕێــک ئیشی لــەســەر ئــەم فەراغە‬ ‫دەروونیە کردوە و لە ماوەیەکی کەمدا‬ ‫توانیویەتی‪ ،‬لە بواری ڕێکخستنی مرۆڤی‬ ‫بــاوەڕدار و لەخۆگرتنی‪ ،‬شان لە شانی‬ ‫حزبە کالسیکییە ئیسالمییەکان بدات‪...‬‬ ‫پێم‌وایە هەر ئەو ئاڕاستەیە کە بەئاشکرا‬ ‫ئیش لەسەر پێناسەکردنەوەی پیرۆزی‬ ‫دەکات و دەرکەوتە دونیاییەکانی بێبەها‬ ‫دەکات و حەقیقەتی ڕەهای ئایینی لە‬ ‫نێو گوتاری خۆیدا دەبینێ و بێ هیچ‬ ‫سانسۆرێک یان زۆرجار وەاڵمدانەوەیەک‪،‬‬

‫«بانگخواز»ەکان‪ ،‬دەبن بە مەرجەعی بێ‌ئومێدان و دەیانکەنە سەربازی ئامادەی‬ ‫قۆناغی کردەکیی گوتارەکەیان‪ ..‬لێرە بانگەوازکارانی ئایینی بە جەختکردنەوە‬ ‫لە سەر حاڵەتی ناجێگیری لە سیستەمی حوکمڕانی و کردەی سیاسیدا‪ ،‬ڕاستەوخۆ‬ ‫و ناڕاستەوخۆ‪ ،‬ئاخاوتنی ئایینیانە لەسەر ئەم ڕەوشە بۆ خۆیان قۆرخ دەکەن‬ ‫و ســادەكــردنــەوەى بۆ ئاستى ميللي‬ ‫زەمينەى نەشونماكردنيانى بەرفرەتر‬ ‫كردوە‪ .‬باوەڕهێنان بە داڕمانی سیستەمی‬ ‫حوکمڕانی و بێبەهابوونی‪ ...‬لەبەرامبەر‬ ‫هەبوونی سیستەمێکی ئایینیی سەروو‬ ‫کات‪ ،‬کە وەک بەدیلێکی واقیعی فەوزا‬ ‫و ئومێدبەخش بە ژيانێكى پيرۆزكراو‬ ‫دەخرێتەڕوو‪ .‬لە جڤاکێکی کالسیکیی‬ ‫بــــاوەڕداردا‪ ،‬کە پیرۆزیی ڕەنگڕێژیی‬ ‫خەیاڵدانە کۆمەاڵیەتییەکەی کــردوە‪،‬‬ ‫ئاسانە ئەم پیرۆزییە پەرش و باڵو بێتەوە‬ ‫و بەسەر شوێن‪ ،‬کەس‪ ،‬دەزگا‪ ،‬ئایدیادا‬

‫ئایینییان چیدی هیوابەخش نابێ‪ ،‬ئیدی‬ ‫بانگەشەی ئایین‪-‬سیاسیانەی ڕەوتى‬ ‫ناجۆرتر لــەوان چانسى دروستكردنى‬ ‫کاریگەری باشتر دەبــێ‪ ،‬نەک لەسەر‬ ‫بە‌میللیی‌کردنی زیاتری بيروباوەڕيان‪،‬‬ ‫بەڵکو لــە داڕشتنی کەسێتیی تاکە‬ ‫باوەڕدارە ڕێکنەخراوەكان يان ئەوانەيش‬ ‫كە ئيتر بێ‌ئومێدييان ئاڕاستەى اليەنە‬ ‫ئايينيە بــەشــداربــووەكــانــيــش كــراوە‪،‬‬ ‫ئــەوانــەى گوێگری گــوتــاری ئــەوانــن و‬ ‫بەشێکی زۆریان لەوانەوە پێگەیشتون‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئیتر ناتوانن قەبوڵیان بکەن و‬

‫تەنانەت لەالیەن زانایانی ئایینییش‬ ‫ئەم بینینەی خۆی لە ئاستی میلیدا‬ ‫دەخاتەڕوو و جێپێی هێزە ئیسالمییە‬ ‫تەقلیدییەکان لەق دەکــات‪ .‬یان النی‬ ‫کەم لە هێزی بانگخوازەوە دەیانکات‬ ‫بە هێزی سياسىی بەژەوەندیخواز و لە‬ ‫ئاستى كۆمەاڵيەتيدا داخراو بەسەر خۆیدا‬ ‫و دەیانکاتە گروپی ئایینی‪-‬کۆمەاڵیەیتی‬ ‫بنەماڵەییانە و وە؛ هێزی تەقلیدیی و نەگۆڕ‬ ‫پێناسە دەكرێن‪ .‬نەبوونی سەلەفییەت بە‬ ‫هێزێکی ڕێكخراو دانەخستنی دەرگایە‬ ‫بەسەر کردەی کۆمەاڵیەتی‪-‬ئایینیانەی‬

‫خۆیدا‪ .‬هــەر ئەمەش وای لێ دەکــات‬ ‫ئومێد بۆ تاکی باوەڕدار دروست بکات‪،‬‬ ‫با ئومێدێکی وەهمی و ساختە بێ‪،‬‬ ‫بەاڵم دواجار ئومێدە و لەو بێئومێدییەی‬ ‫زەمینەی ئێمەی تەنیوە مانا بە تاکی‬ ‫باوەڕدار دەبەخشێ و لە زەمەنی کەوتنی‬ ‫بەهاکانەوە بەهای نوێی بۆ دروســت‬ ‫دەکات‪ ،‬کە ئەوانیش لە چوارچێوەیەکی‬ ‫حزبی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪ ،‬فەرهەنگی قەتیس‬ ‫نابن‪ ،‬ئەوا ئەستەم دەبێ بەهاکانیان‪،‬‬ ‫کە بە پیرۆزیی ڕەنــگــڕێــژن‪ ،‬لە بەها‬ ‫مــێــژووکــردە ئاینییەکانی تــر جــودا‬ ‫بکرێنەوە و پێناسە بکرێن و سنوربەند‬ ‫بکرێن‪ ...‬ئیتر بەسەلەفیبوونی نائاگایانە‬ ‫دەبیتە ناونیشانی ئیسالمی تەقلیدی‬ ‫(هەم میللیی و هەميش بەسیاسیکراو)‪.‬‬ ‫ئــەمــە ئــومــێــدێــکــە‪ ،‬بـــا هێزێکی‬ ‫ئیرتیجاعییش چاندبێتی‪ ،‬بــەاڵم بۆ‬ ‫باوەڕدار بەری هەیە و دەشێ بیژیێنێ‪..‬‬ ‫لەوێدا مەملەکەتێک هەیە‪ ،‬سیستەماتیک‪،‬‬ ‫خودان ئابورییەکی ڕەمزىی زۆر تۆکمە‬ ‫کە سەروەت و سامانێکی لەبن نەهاتووی‬ ‫هەیە‪ ،‬هەرگیز دەستهەقی هاواڵتییەکانی‬ ‫دواناکەوێ و دەستبەجێ دەدرێ‪ ،‬ئەمە‬ ‫مەملەکەتی هيوابەخشينە بە مرۆڤە‬ ‫هيوابڕاوەكان‪ .‬بێ ئەوەى هزرى دواهاتى‬ ‫ئەم بڕيارە بكەن‪ ،‬دەبنە هاواڵتىی ئەوێ‬ ‫و بەها و پرەنسيپەكانى لەخۆ دەگرن‪،‬‬ ‫دەينوێنن و پەيڕەوى دەكەن‪ .‬ئەمە ئەو‬ ‫دێوەزمە نەبينراوەيە‪ ،‬كە هيچ كامێك لە‬ ‫كارا سياسى و رۆشنبيرييەكان باسى‬ ‫لێوە ناكەن و چاودێریى بزاوتى ناكەن‪..‬‬ ‫ئەوەى ڕوو دەدا؛ ئەم‌جارە نامۆبوونى‬ ‫ب ـێ‌ئــومــێــدەكــانــە بــە فــــەزاى گشتى‬ ‫و هــەوڵــدانــى توندوتيژانە دەب ــێ بۆ‬ ‫هەڵوەشاندنەوەى سەرلەبەرى ئەو فەزايە‬ ‫و لە قاڵبدانەوەى تا لەگەڵ ڕوانگە‬ ‫تەسكبينەكەى خۆياندا بيگونجێنن و‬ ‫وەك ئومێدێكى وەهمساز بيسەپێنن‪.‬‬ ‫ئەمە مەترسييەكە‪ ،‬نەبينينى بەقەد‬ ‫قەيران و كێشە وێرانكارە بينراوەكان‬ ‫كاريگەریى دوورمەوداى دەبێ‪ ...‬جارێكى‬ ‫تر گێڕانەوەى ئەو مرۆڤە بە دەروون‬ ‫كۆچكردوانە بۆ مەملەكەتە ئاساييەكە‬ ‫زۆر ئەستەم دەبێ‪ ،‬گەر مەحاڵ نەبێ‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )27٣‬دوشةممة ‪2015/11/٣٠‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەفسانەی توندوتیژیی دینی‬ ‫کارن ئەرمسترۆنگ‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬حەمەی مەال‬ ‫کــاتــێــک تــەمــاشــای ســـەرەڕۆیـــی‬ ‫جەنگاوەرانی داعش دەکەین لە خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست و لە پارچەپارچەبوونی –‬ ‫دەوڵەت نەتەوە مۆدێرنەکانی‪-‬سوریا و‬ ‫عێراق‪ -‬دەڕوانین کە سەردەمانێک لە الیەن‬ ‫داگیرکەرانی ئەوروپاوە دامەزرێندرابوون‪،‬‬ ‫قبوڵکردنی ئەو بــاوەڕەی کە ئێستا لە‬ ‫سەدەی بیست و یەکدا دەژین کەمێک‬ ‫دژوارە‪ .‬وێناکردنی ئاپۆڕەی پەنابەرانی‬ ‫تــرســاو و تــونــدووتــیــژیــی دڕنــدانــە و‬ ‫ناعەقاڵنی‪ ،‬تەواو بەیادهێنەرەوەی خێڵە‬ ‫بەربەرییەکانە کە ئیمپڕاتۆریەتی ڕۆمیان‬ ‫دەگرتەوە‪ ،‬یان خێڵەکانی مەغۆل کە‬ ‫بە سەرکردایەتیی جەنگیزخان سەر‬ ‫زەمینەکانی وەک چین‪ ،‬ئاناتۆلی‪ ،‬روسیاو‬ ‫ئەوروپای خۆرهەاڵتیان کردبووە ئامانجی‬ ‫هێرشەکانیان و هەموو ئەو شارانەی‬ ‫دەهاتنە سەر ڕێگایان وێرانیان دەکردن‬ ‫و خەڵکەکەشیان دەدایــە بەر شمشێر‪.‬‬ ‫وێنە ئاشناو دووبارەکانی ئەو بۆمبانەی‬ ‫بــەردەوام بەسەر شارو شارۆچکەکانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا دەخرێنە خوارو‬ ‫پێشبینییگەلێکی جێی مەترسی لە‬ ‫بارەی دوبارەبوونەوەی ڤێتنامێکی تر‪،‬‬ ‫تەنیا یەک شتمان بیردەخاتەوە ئەویش‬ ‫ئەوەیە كە‪ :‬بەڕاستی ئەمە جەنگێکی‬ ‫تەواو مۆدێرنە‪.‬‬ ‫ستەمی دڕنــدانــەی ئــەم جیهادییە‬ ‫تەکفیریانە ‪،‬کــە لە کاتی سەربڕینی‬ ‫قوربانییەکاندا قورئان دەخوێنن‪ ،‬ترس‬ ‫و نیگەرانییەکی تــری تــەواو مۆدێرن‬ ‫دەخــاتــەڕوو‪ :‬پەیوەندیی نێوان دین و‬ ‫توندووتیژیی‪ .‬دڵڕەقیی داعــش ڕەنگە‬ ‫بە ڕواڵــەت پشتڕاستکردنەوەیەک بێت‬ ‫بۆ قسەکانی سام هەریس‪ ،‬کە یەکێکە‬ ‫لە پێشەنگە دیارەکانی ڕەوتی ناسراو‬ ‫بە»ئیلحادی نوێ»‪ ،‬کە لە شوێنکێکدا‬ ‫دەڵێت»زۆرینەی موسڵمانان بە توندی‬ ‫پابەندی ئیمانی مەزهەبییانن»‪ ،‬و‬ ‫لەکۆتایشدا دەگــاتــە ئــەو ئەنجامەی‬ ‫کە»دین لە خۆیدا(في نفسه)پەیوەندیی‬ ‫مەترسیداری لێدەکەوێتەوە کە دەبێت‬ ‫الواز بکرێت»‪ .‬زۆرێکیش لە گەڵ ڕیچارد‬ ‫داوکــیــنــزدا هـــاوڕان کــە لــە شوێنێکدا‬ ‫نوسیبووی «تەنیا ئیمانی مەزهەبییە‬ ‫دەتــوانــێــت بــەهــێــزی لــە ڕادەبـــــەدەر‬ ‫کاریگەری پاڵنەری پێویست بۆ دەست‬ ‫گەیشتن بە دێوانەبوونێکی لەم چەشنە‬ ‫لەناو فەردە عاقڵ و ژیرەکاندا بێنێتە‬ ‫ئـــارا»‪ .‬تەنانەت ئــەوانــەشــی کــە ئەم‬ ‫دەستەواژانە بە زیادەڕەویی لە ڕادەبەدەر‬ ‫دەزانــن‪ ،‬بەشێوەیەکی غەریزی‪ ،‬هێشتا‬ ‫پێیانوایە کە لەنێو ئایینخۆیدا بەشێک لە‬ ‫جەوهەری توندووتیژیی هەیە‪ ،‬جەوهەرێک‬ ‫کە هەر کێشمەکێشێک بە حەتمی دەکاتە‬ ‫ڕادیکاڵ‪-‬چونکە هەر ئەوەی کە توندڕەوان‬ ‫بگەنە ئەو باوەڕەی خودایان لەگەڵدایە‪،‬‬ ‫هەمووجۆرە هەڵکردن و لێبوردنێک‬ ‫کۆتایی دێــت و دڵــڕەقــی و بێڕەحمی‬ ‫سنورو مەرز ناناسێت‪.‬‬ ‫ســەرەڕای هەوڵە مکوڕەکانی باراک‬ ‫ئۆباما و دەیڤد کامیرۆن لە پێداگرییكردن‬ ‫لەسەر ئەوەی کە توندوتیژیی نایاسایی‬ ‫داعش هیچ پەیوەندییەکی بە ئیسالمەوە‬ ‫نییە‪ ،‬زۆرێکیش لەگەڵ ئەم بۆچوونەدا‬ ‫ناکۆکن‪ .‬لە ڕۆژئاوا‪ ،‬لە ئەزموونی تاڵی‬ ‫ڕابـــردووەوە فێربووین دەمارگیریی لە‬ ‫ڕادەبەدەر کە پێدەچێت بەردەوام ئایین‬ ‫هۆکارەكەی بێت‪ ،‬تەنیا بە دەستتێوەردانی‬ ‫دەوڵــەتــی لیبراڵی بۆ جیاکردنەوەی‬ ‫سیاسەت لە دین مەیسەر دەبێت‪ .‬هەرگیز‬ ‫بیریشمان لەوە نەکردبۆوە جارێکی دی‬ ‫ئەم ئاژاوەگێڕانە دەرفەتی ئەوە پەیدا‬

‫بکەن بێنە نێو ژیانی سیاسییەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بۆ‪ ،‬بەڕاستی بۆ‪ ،‬موسڵمانان ناتوانن‬ ‫ڕێگاچارەیەکی لۆژیکیی بۆ ئەم کێشەو‬ ‫گرفتانەی دوایییان بــدۆزنــەوە؟ بۆچی‬ ‫توانای ئەوەیان نییە پێ بنێنە ناو دنیای‬ ‫مــۆدێــرنــەوە؟ وەاڵمــی حەتمی بۆ ئەم‬ ‫پرسیارانە هەمیشە ئاماژەیەکە بۆ دینی‬ ‫سەرەتایی و ڕیشەخوازانەی موسڵمانان‪.‬‬ ‫بەاڵم ڕەنگە باشتر بێت بپرسین‪ ،‬چۆن‬ ‫بوو کە ئێمە لە ڕۆژئاوا توانیمان وەک‬ ‫ئاکارێکی فەردیی پەتی لە دین تێبگەین‪،‬‬ ‫وەک ڕێوڕەسمێک کە لە بنەڕەتەوە لە‬ ‫چاالکییە ئینسانییەکانیترو بە تایبەت‬ ‫لە سیاسەت جیایە‪ .‬لە کۆتاییدا‪ ،‬شەڕو‬ ‫توندوتیژیی هەمیشە خەسڵەتی ژیانی‬ ‫سیاسی بوون‪ ،‬لە کاتێکدا لەسەر بنەمای‬ ‫ئاکامبەندیی ئێمە جیاکردنەوەی کڵێسا‬ ‫لە دەوڵــەت پێشمەرجی ئاشتی بوو‪.‬‬ ‫سیکۆالریزم هێندە بۆمان بۆتە سروشتی‬ ‫کە پێمانوایە‪ ،‬دەرکەوتنی سەرتاسەریی‬ ‫سیکۆالریزم وەک مەرجێکی زەرووریــی‬ ‫پێشکەوتنی هەر کۆمەڵگایەکە بەرەو‬ ‫مۆدێرنیتە‪ .‬لە کاتێکدا دروستبوون‬ ‫و هاتنەئارای حەکایەتێکی دیكەى‬ ‫هەیە‪ :‬دەرکەوتنی سیکۆالریزم ئەنجامی‬ ‫زنجیرەیەک دۆخی جیاوازی مێژووییە‪،‬‬ ‫بەمپێیە بــەهــەڵــەدا دەچــیــن ئەگەر‬ ‫پێمانوابێت پەرەسەندنی سیکۆالریزم بەم‬ ‫شێوەیە لە هەر کولتورو و ناوچەیەکی‬ ‫دنیادا یەکسان بووە‪.‬‬ ‫ئێستا هێندە لەبەرامبەر دەوڵەتی‬ ‫سیکۆالردا بێمنەتین کە نرخی داهێنان‬ ‫و نوێخوازییەکانی نازانین‪ ،‬چونکە بەر‬ ‫لە سەردەمی مۆدێرن هیچ دامــەزراوەو‬ ‫دەوڵەتێکی «سیکۆالر» بەم مانایەی‬ ‫کــە ئێستا بــەکــار دەبــرێــت بــوونــی‬ ‫نــەبــووە‪ .‬پــەیــدابــوون و دروستبوونی‬ ‫ئەوانە پەیوەست بوو بە سەرهەڵدانی‬ ‫تێگەیشتنێکی تــەواو جیاواز لە دین‪،‬‬ ‫تێگەیشتنێک کە بۆ ڕۆژئــاوای مۆدێرن‬ ‫تاقانە بــوو‪ .‬هیچ کولتوورێکی دیكە‪،‬‬ ‫تەنانەت بە الیەنی کەمیشەوە‪ ،‬شتێکی‬ ‫هاوشێوەی وەك ئــەوی نــەبــووە‪ .‬بەر‬ ‫لە ســەدەی هــەژدە‪ ،‬وێناکردنی ئەوە‬ ‫تەنانەت بۆ کاتۆلیکەکانی ئەوروپاش‬ ‫نەگونجاو بــوو‪ .‬ئــەو هــاوتــایــانــەی لە‬ ‫بەرامبەر»دین»دا لە زمانەکانی دیكەدا‬ ‫بوونیان هەیە بێ کەم و زیــاد ئاماژە‬ ‫بۆ کاتیگۆرییەکی ئاڵۆزتر‪ ،‬گەورەترو‬ ‫گشتگیرتر دەکەن‪ .‬وشەی عەرەبیى دین‬ ‫هێما بەشێوەژیانی گشتیی دەکــات‪ ،‬و‬ ‫لە سانسکریتیدا ‪ dharma‬مافەکان‪،‬‬ ‫سیاسەت‪ ،‬دامــەزراوە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫و هەروەها زوهدیش لەخۆ دەگرێت‪ .‬لە‬ ‫تەوراتدا هیچ چەمکێک بۆ»دین» بوونی‬ ‫نییە‪ ،‬حاخامەکانی یەهود خستنەڕووی‬ ‫پێناسەیەک بۆ ئیمان تەنیا لە یەک‬ ‫مانا و شێوەدا بە نەگونجاو دەزانــن‪،‬‬ ‫چونکە تەلمود(یان هەمان تەوراتی‬ ‫زارەكــى «شفهى») بە تایبەت هاتووە‬ ‫تا هەموو ژیانی مرۆڤایەتی بخاتە ناو‬ ‫زۆنی بابەتی موقەدەسەوە‪ .‬لە فەرهەنگی‬ ‫کۆنی ئۆکسفۆرددا بە وردی ئاماژە بەم‬ ‫خاڵە کراوە‪« :‬هیچ وشەیەک لە یۆنانی و‬ ‫التینیدا بۆ وشەی ئینگلیزی ‪religion‬‬ ‫یــان ‪ religious‬بــوونــی نییە»‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا‪ ،‬تەنیا نەریتێک کە لەگەڵ‬ ‫پێوەری ڕۆژئاوای مۆدێرنی ئێمەدا کۆکە‬ ‫بۆ دین وەک ئاکارێکی فەردیى پەتی‪،‬‬ ‫مەسیحیيەتی پرۆتستانتە‪ ،‬ئاینزایەک کە‬ ‫وەک ڕوانگەی ڕۆژئاوای ئێمە بۆ «دین»‪،‬‬ ‫زادەی ســەردەمــی مــۆدێــرنــە‪ .‬نەریتی‬

‫سەرەڕۆیی جەنگاوەرانی داعش بەرەو ئاسۆیەکی نادیار‬

‫مەعنەوییەت خەڵکی بۆ دورەپەرێزیى‬ ‫لــە چــاالکــیــى سیاسی هــان نـــەدەدا‪.‬‬ ‫پێغەمبەرانی بەنی ئیسرائیل بەتوندوتیژ‬ ‫گوزارشتیان لەوانە دەکــرد کە سروتە‬ ‫دینییەکانیان شێلگیرانە بەجێ دەهێنا‪،‬‬ ‫بەاڵم لە زەبوونی هەژاران و الوازو کەم‬ ‫دەرامەتەکان چاوپۆشیان دەکرد‪ .‬ڕستە‬ ‫بەناوبانگەکەی مەسیح بەمپێیە «ئەوەی‬ ‫هی قەیسەرە بیدەنەوە بە قەیسەر»‬ ‫تەنیا داوایــەک نەبوو بۆ جیاکردنەوەی‬ ‫دین لە سیاسەت‪ .‬تا ڕادەیــەک هەموو‬ ‫ڕاپەڕینەکان دژ بە ڕۆم لە سەدەی یەکەمدا‬ ‫لە فەلەستین لەو باوەڕەوە هاتبوون کە‬ ‫خاکی بەنی ئیسرائیل و بەرهەمەکانی‬ ‫سەر بەخوداوەندن‪ ،‬تا ئەوەی کەمێک‬ ‫شتی بە نــرخ وەکــو بــاج بۆ قەیسەر‬ ‫بمێنێتەوە‪ .‬بەمپێیە‪ ،‬کاتێک مەسیح‬ ‫مێزەکانی بــەردەم گۆڕەرەوە(صرافان)‬ ‫کانی لە مەعبەددا هەڵدەگێڕایەوە‪،‬‬ ‫بەدوای دینێکی ڕۆحانیترو مەعنەویترەوە‬ ‫نەبوو‪ .‬بۆ ماوەی پێنج سەد ساڵ‪ ،‬مەعبەد‬ ‫ئامڕازی چاودێريى ئیمپڕاتۆریەت بوو و‬ ‫باجی ڕۆم لەوێدا هەڵدەگیرا‪ .‬بە وتەی‬ ‫مەسیح مەعبەد «خەڵوەتگای دزەکان»‬ ‫بوو‪ .‬بە پێی پەیامێکی گرنگ لە قورئاندا‬ ‫کــۆکــردنــەوەی ســامــان بــۆ تاکەکەس‬ ‫ناڕەوایە‪ ،‬بۆیە بەشداریپێکردنی ئەوانی‬ ‫دى لە سەروەت و ساماندا بە مەبەستی‬ ‫بەرپاکردنی یەکسانی و دادپەروەری لە‬ ‫کۆمەڵگادا دێتە ئەژمار‪.‬‬ ‫ئەفسانەی توندووتیژی دینی‬ ‫بەر لەسەردەمی مۆدێرن‪ ،‬دین وەک‬ ‫چاالکییەکی جیاوازو دابڕاو سەیرنەدەکرا‪،‬‬ ‫بەڵکو کۆمەڵێک بەرپرسیارێتیى ئینسانی‬ ‫وەک ئابووری‪ ،‬دامەزراندنی حکومەت‪،‬‬ ‫سیاسەت و جەنگی لە خۆ دەگرت‪ .‬بەر‬ ‫لە ساڵی‪ ،١٧٠٠‬دیاریکردنی سنورێک کە‬ ‫تێیدا‪ ،‬بۆ نموونە‪« ،‬سیاسەت»کۆتایی پێ‬ ‫بێت و «دین» دەست پێ بکات مەحاڵ‬ ‫بوو‪ .‬گڕووتینی دینییەکان بوو بەتەواوی‬ ‫وایــکــرد جەنگە خاچپەرستییەکان‬ ‫لەهەمان کاتدا سیاسیش بێت‪ :‬پاپا‬ ‫ئێربنی دووەم ڕێگەیدا بە شاسوارەکانی‬ ‫مەسیحییەت هــێــرش بــکــەنــە ســەر‬ ‫موسڵمانان تا دەســەاڵتــی کڵێسا لە‬ ‫خۆرهەاڵت پەرەبستێنێ و شانشینیى‬ ‫پاپا دابمەزرێنن و هەیمەنەی بەسەر‬ ‫ئەوروپای مەسیحیدا هەبێت‪ .‬پشکنینی‬ ‫بیروباوەڕەکان لە ئیسپانیا هەوڵێکی‬

‫ســەرشــۆڕانــەبــوو بــۆ هــێــورکــردنــەوەی‬ ‫نەزمی ناوەکیی ئیسپانیا دوای شەڕی‬ ‫نــاوخــۆ‪ ،‬لەکاتێکدا کــە واڵت ترسی‬ ‫ئەگەری ڕوودانی هێرشی ئیمپڕاتۆریەتیی‬ ‫عوسمانی باڵی بەسەردا کێشابوو‪ .‬بەم‬ ‫شێوەیە‪ ،‬پێکدادانە پەرت و باڵوەکانی‬ ‫نێوان پرۆتستانەکان و کاتۆلیکەکان‪،‬‬ ‫جەنگە مەزهەبییەکانی ئەوروپاو هەروەها‬ ‫جەنگی سی ساڵەیان چــڕدەکــردەوە‪،‬‬ ‫بـــەاڵم تــونــدووتــیــژیــی بێجڵەوی ئەم‬ ‫جەنگانە ئاشکراکەری دەردێکی سەخت‬ ‫بوو کەمژدەی لەدایک بوونی دەوڵەت ــ‬ ‫نەتەوەی دەدا‪.‬‬ ‫هــەرئــەم جــەنــگــانــەی ئــەوروپــابــوو‬ ‫لەسەدەی شانزەو حەڤدەدا کە بوونە‬ ‫هۆی پەیدابوونی ئەوەی پێیدەگوترێت»‬ ‫ئــەفــســانــەی تــونــدووتــیــژیــی دیــنــی»‪،‬‬ ‫دەگوترێت ئاگری ڕق وکینەی مەزهەبیی‬ ‫ســـەردەمـــی چــاکــســازیــی بــەجــۆرێــک‬ ‫پرۆتستانەکان و کاتۆلیکەکانی دابوو‬ ‫بەیەکدا‪ ،‬کە لە جەنگەکاندا بێڕەحمانە‬ ‫یەکتریان قــەتــڵ وعـــام دەکـــرد‪ ،‬ئەو‬ ‫جەنگانەی لە سەدا ‪٣٥‬ی کۆی ئەوروپای‬ ‫ناوەڕاستیان بەکوشتن دابــوو‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەمەشدا‪ ،‬ئەگەرچی ئامادەبووانی ئەم‬ ‫جەنگانە‪ ،‬بەبێ گومان جەنگیان وەک‬ ‫خەباتگەلێکی دینی لەبەرامبەر مەرگ و‬ ‫ژیاندا ئەزموون دەکرد‪ ،‬ئەم کێشمەکێشە‬ ‫لە نێوان دووبـــەرە لە دامەزرێنەرانی‬ ‫دەوڵەتیشدا بوو‪ :‬شازادەکانی ئەڵمانیاو‬ ‫پادشاکانی دیــکــەی ئــەوروپــا دژ بە‬ ‫ئیمپڕاتۆریی پــیــرۆزی ڕۆم‪ ،‬شارلی‬ ‫پێنجەم دەجــەنــگــان‪ ،‬ئــەو کەسەی‬ ‫خولیای دامەزراندنی هەژمونێکی دەرە‬ ‫ئەوروپایییەکی وەک ئیمپڕاتۆریەتی‬ ‫عوسمانی لەسەردا بوو‪.‬‬ ‫ئەگەر پاڵنەری جەنگە مەزهەبییەکان‬ ‫تەنیا دەمارگیریی گروپیانە بووبێت‪،‬‬ ‫نەدەبوو پرۆتستانەکان و کاتۆلیکەکان‬ ‫لەیەک بەرەدا بەتەنیشت یەکەوە بکەونە‬ ‫جەنگەوە‪ .‬سەرئەنجام‪ ،‬کاتۆلیکەکانی‬ ‫فەرەنسا چەندینجار لەگەڵ کاتۆلیکەکانی‬ ‫هابسبۆرگدا جەنگان‪ ،‬سەرنج ڕاکێشە‬ ‫بزانیت بەشێک لە شازادەکانی پرۆتستان‬ ‫بوون کە کاتۆلیکەکانی هابسبۆرگیان‬ ‫دەپاراست‪ .‬لە جەنگە مەزهەبییەکانی‬ ‫فـــەرەنـــســـادا لـــە مـــــاوەی ســااڵنــی‬ ‫‪١٥٦٢‬ـ‪١٥٩٨‬دا وەک جەنگەکانی سی‬ ‫ساڵە‪ ،‬جەنگاوەران هێندە خەتی سوریان‬ ‫دەبەزاند کە قسەکردن دەربارەی کاتۆلیک‬

‫یان پرۆتستانتیی تەواوەتی مەحاڵ بوو‪.‬‬ ‫ئەم جەنگانە نە «تەنیا لە پێناو دین»دا‬ ‫بوون و نە»تەنیا لەپێناو سیاسەت»دا‪.‬‬ ‫بابەتەکەش ئــەوە نەبوو کە دەوڵــەت‬ ‫دیــن تەنیا بۆ مەرامە سیاسییەکانی‬ ‫«بەکاردەهێنێت»‪ .‬تەنانەت میتۆدێکی‬ ‫گونجاویش بۆ سنووردانان لە نێوان‬ ‫ئامانجە دینی و کۆمەاڵیەتییەکاندا‬ ‫بــوونــی نــەبــوو‪ .‬خەڵک لــە پێناو ئەو‬ ‫تێڕوانینە جیاوازانەدا دەجەنگان كە لە‬ ‫کۆمەڵگادا هەبوون‪ ،‬بەاڵم نەیاندەویست و‬ ‫نەیاندەتوانی دەقە دینییەکان و کاتی ئەم‬ ‫کێشمەکێشانە لەیەکتری جیا بکەنەوە‪.‬‬ ‫هەتا پێش سەدەی هەژدە‪ ،‬هەوڵدان بۆ‬ ‫جیاکردنەوەی ئەم دووبابەتە لەیەکتر‬ ‫وەک شتێکی بێهودە دەردەكەوت‪.‬‬ ‫بەکۆتاییهاتنی جەنگەکانی سی ساڵە‪،‬‬ ‫ئەوروپایییەکان لە ترسی حکومەتی‬ ‫پادشایی ڕزگاریان بووبوو‪ .‬لەمەودوا‪،‬‬ ‫ئەوروپا بۆ چەند دەوڵەتێکی بچوکتر‬ ‫دابـــەش دەبـــوو کــە هەرکامێکیان لە‬ ‫سنوری خاکی خۆیاندا الفی دەسەاڵتێکی‬ ‫ڕاست و ڕەوانیان لێ دەدا‪ ،‬هەر یەکێکیان‬ ‫لەالیەن سوپایەکی پیشەییەوە پارێزگاری‬ ‫لێدەکراو ئــەو شــازادانــە حکومڕانیان‬ ‫دەکرد کە خوازیاری دەسەاڵتی ڕەهابوون‬ ‫ــڕەنگە یەکێک لە بەڵگە بنەڕەتییەکانی‬ ‫جەنگە بــەردەوامــەکــانــی نێوان واڵتە‬ ‫ئەوروپییەکانیش ئەمە بووبێت‪ .‬فۆڕمە‬ ‫نوێکانی دەسەاڵتی سیاسی گوشارێکی‬ ‫زیاتری دەخستە سەر کڵێسا تا ڕۆڵێکی‬ ‫الوەکــی پێ ببەخشن‪ ،‬پڕۆسەیەک کە‬ ‫خۆی پێداویستی ئاڵوگۆڕی ڕیشەیی‬ ‫مەرجەعیەتی دەسەاڵت و ماڵ و سامان‬ ‫بوو لە دامەزراوەی کڵێساوە بۆ پادشا‪.‬‬ ‫کاتێک لە کۆتایی سەدەی شانزەدا وشەی‬ ‫نوێی»سیکۆالریزاسیۆن»دروست بوو‪،‬‬ ‫ئاماژەبوو بە لێسەندنەوەی خاوەندارێتیى‬ ‫ئەو كااڵیانەى کە چیتر هی کڵێسانەبوون‪،‬‬ ‫بەڵکو بۆ هەموو دنیا بوون‪ .‬ئەم ئەزموونە‬ ‫تەواو نوێ بوو‪ .‬مەسەلە ئەمە نەبوو کە‬ ‫ڕۆژئــاوا خولیای دۆزینەوەی یاسایەکی‬ ‫سروشتی لەسەریدابوو‪ ،‬بەڵکوئەوەبوو‬ ‫کە سیکۆالریزاسیۆن وەک بەشێک لە‬ ‫پرۆسەیەکی بەدیهاتوو دەژمــێــردرا کە‬ ‫لە بەشە سەرەکییەکانی ئــەوروپــادا‬ ‫ڕیشەی داکوتابوو‪ .‬چونکە ئەم پڕۆسەیە‬ ‫پێکهاتەگەلێکی نوێی لە دەسەاڵتدا ڕەنگ‬ ‫پێدەدایەوە کە هەوڵیان دەدا کڵێساکان‬ ‫لە بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا دووربخەنەوە‪.‬‬

‫خەڵک لە پێناو ئەو تێڕوانینە جیاوازانەدا دەجەنگان كە لە کۆمەڵگادا‬

‫هەبوون‪ ،‬بەاڵم نەیاندەویست و نەیاندەتوانی دەقە دینییەکان و کاتی ئەم‬

‫کێشمەکێشانە لەیەکتری جیا بکەنەوە‪ .‬هەتا پێش سەدەی هەژدە‪ ،‬هەوڵدان‬ ‫بۆ جیاکردنەوەی ئەم دووبابەتە لەیەکتر وەک شتێکی بێهودە دەردەكەوت‬

‫ئـــەم گـــــۆڕان و گــۆڕانــکــاریــیــانــە‬ ‫تێگەیشتنێکی نوێیان لە دین دەخواست‪.‬‬ ‫مــارتــن لــۆســەر ڕەنــگــە یــەکــەم کەس‬ ‫بێت تێگەیشتنێکی جــیــاوازی لەدین‬ ‫خستبێتەڕوو کە لەسەر بنەمای ئەو‬ ‫جیابوونەوەی کڵێسا لە دەوڵەت ڕوون‬ ‫و ئاشکرا بــوو‪ .‬کاتۆلیسیزمی سەر‬ ‫بەسەدەکانی ناوەڕاست لە بنەڕەتەوە‬ ‫جۆرە ئیمانێکی گشتی بوو‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫خەڵک بابەتی پیرۆزیان بە ژیانکردن‬ ‫لەناو کۆمەڵدا ئەزموون دەکرد‪ .‬بەاڵم بە‬ ‫وتەی لۆسەر‪ ،‬مەسیحییەکان لەبەرامبەر‬ ‫خــوداوەنــدا تەنیان‪ ،‬لــە کاتێکدا کە‬ ‫تاکە پەناگایان ئینجیلە‪ .‬لێکدانەوەی‬ ‫دڵنیای لۆسەر لەبارەی گوناهباربوونی‬ ‫ئینسانەوە‪ ،‬لــە ســەرەتــای ســەدەی‬ ‫شانزەوە‪ ،‬ئەوی پاڵنا بۆپارێزگاریکردن‬ ‫لە دەوڵەتە ڕەهاکان‪ ،‬کە تا سەدساڵی‬ ‫دیکەش نەبووبوون بە واقیعێکی سیاسی‪.‬‬ ‫بــۆ لــۆســەر‪ ،‬یــەکــەم ئــەرکــی دەوڵــەت‬ ‫سنوردارکردنی سوبێكتە شەڕانگێزەکانی‬ ‫خۆیەتی‪« ،‬ڕێــک وەک ئــەوەی ئاژەڵە‬ ‫دڕنــدەکــان زنجیر بــکــەن»‪ .‬دەوڵەتی‬ ‫ڕەهای سەربەخۆ ڕەنگدانەوەی تێڕوانینی‬ ‫کەسێکی سەربەخۆو خاوەن پێگە بوو‪.‬‬ ‫دیدی لۆسەر بۆ دین‪ ،‬وەک ئاکارێکی‬ ‫فەردی و سوبێکتیڤ کە دەوڵەت هیچ‬ ‫کــاری بەسەرییەوە نییە‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫بناغەیەک بێت بۆ ئامانجە مودێرن و‬ ‫سیکۆالرەکان‪.‬‬ ‫بەاڵم کاردانەوەی لۆسەر بۆ ڕاپەڕینی‬ ‫جــوتــیــاريــی لــە ئەڵمانیا لــە ساڵی‬ ‫‪١٥٢٥‬دا‪ ،‬لەسەرەتای سااڵنی جەنگە‬ ‫مەزهەبییەکاندا‪ ،‬ئــەم خــاڵــەى ڕوون‬ ‫دەكــــردەوە کــە تێۆرییەکی سیاسیی‬ ‫سیکۆالریزەكراو بەناچاری وەک هێزێک‬ ‫بۆ ئاشتی و دیموکراسی لەقەڵەم نادرێت‪.‬‬ ‫ئەو جوتیارانەی‪ ،‬لەبەرامبەر سیاسەتی‬ ‫سەنتڕاڵیستییانەى شازادەکانی ئەڵمانیادا‬ ‫دەوەستانەوە ــ کە لە مافە نەریتییەكانی‬ ‫خۆیان بێبەش كــرابــوون‪ ،-‬بێبەزییانە‬ ‫قەتڵ و عام کران‪ .‬لۆسەر لەو بڕوایەدا‬ ‫بوو بەگوناهی گەورەی ئاوێتەکردنی دین‬ ‫و سیاسەت ئالودەبووبوون‪ :‬ئازارکێشان‬ ‫چارەنوسی ئەوان بوو‪ ،‬دەبووایە الکەی‬ ‫دیکەی ڕووخساریان بۆ زللەی دواتر‬ ‫بگرتایەوە‪ ،‬و بەفیڕۆچوونی سەروماڵیان‬ ‫قبوڵ بکردایە‪ .‬ئەو پێداگریی لەسەر‬ ‫ئــەوە دەکــرد کــە» بەهەشتی دنیایی‬ ‫بەبێ نایەکسانیى تاکەکان‪ ،‬بەشێک‬ ‫ئازاد‪ ،‬هەندێک زیندانی‪ ،‬کۆمەڵێک ئاغا‪،‬‬ ‫وکۆمەڵێکیش کۆیلە دەستەبەر نابێت»‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەمەدا‪ ،‬لۆسەر فەرمانی بە‬ ‫شــازادەکــان دا‪« ،‬بهێڵن هەرکەس کە‬ ‫دەتوانێت‪ ،‬بەنهێنی یــان بە ئاشکرا‪،‬‬ ‫ئەمانە بەسەریەکدا بکوتێت‪ ،‬بیانکوژێت‬ ‫و چەقۆ بکات بە گیانیاندا‪ .‬لەبیرتان‬ ‫بێت هیچ شتێک ژەهراویتر‪ ،‬بەئازارترو‬ ‫شەیتانیتر نییە لە یاخی بوویەک»‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪www.thesis11.com‬‬

‫ذمارة (‪ )27٣‬دوشةممة ‪2015/11/٣٠‬‬

‫پڕۆفیسۆر دکتۆر مەها ئەلقەیسی‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫ئێمە پێویستیمان بە سیستەمێكە جوانیی‬ ‫خودامان بیربێنێتەوەو كاریگەریی خۆی‬ ‫لەسەر ژیانی تاکەکان دابنێت‬ ‫سازدانی‪ :‬دارا عەبدولڕەحمان‬ ‫(‪)٢-2‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬دەستەواژەی»ڕابردوو»‬ ‫لە جیهانی ئیسالم دا بۆخۆی خاوەن‬ ‫سیحرێکی تایبەتە‪،‬هەر بۆیە زۆرجــار‬ ‫دەگوترێت جیهانی ئیسالمی گیرۆدەی‬ ‫گەڕانەوەیە بۆ ڕابردوو‪ ،‬بە بۆچوونی تۆ‬ ‫ئەم ئالودەبوونە بە ڕابـــردووەوە بۆچی‬ ‫دەگەڕێتەوە؟‬ ‫پــڕۆفــیــســۆر ئەلقەیسی‪ :‬بێگومان‬ ‫(نوێگەری‪/‬مۆدێرنە) الیەنی بــاش و‬ ‫پێشكەوتووی هەیە‪ ،‬تەنانەت ئەوانەی‬ ‫ڕەتیشی دەكەنەوە تاموچێژی لێدەبینن‪.‬‬ ‫هــەر بۆ نمونە خێرایی ئامرازەکانی‬ ‫پەیوەندیکردن‪ ،‬فراوانبوونی ئاسۆی هزر‬ ‫بەرامبەر دنیا‪ ،‬دەستەبەرکردنی زانیاری‬ ‫بۆ هەمووان‪ ،‬دابینکردنی تەندروستی‬ ‫و بــارودۆخــی باشتر‪ ،‬بەرجەستەکردنی‬ ‫هەندێك جۆری دادوەریــی كۆمەاڵیەتی؛‬ ‫بۆ نمونە ئازادیی خوێندن و چارەسەری‬ ‫تەندروستی (لە زۆر واڵتی ئیسالمی دا)‬ ‫لەگەڵ زۆر شتی تر‪...‬‬ ‫لەگەڵ ئەمەدا مۆدێرنە گەلێک الیەنی‬ ‫خراپیشی هەیە لەوانە‪:‬‬ ‫‪ .١‬مــۆدێــرنــە بــۆ زۆر کـــەس وەک‬ ‫دیاردەیەکی خێرا بە شێوەیەکی کتوپڕ‬ ‫دەرکــەوت‪ ،‬بێئەوەی گفتوگۆی مەرج و‬ ‫ئامانجەكانی ئەم پێشكەوتنە بكەن‪ ،‬یان‬ ‫تێگەیشتنێكی قووڵیان بۆی هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬فەرامۆشکردن و گرنگی نــەدان‬ ‫بــەالیــەنــی ئێتیکی و گــرنــگــیــدانــی‬ ‫زیــاتــر بــەالیــەنــی ڕوخــســار‪ ،‬هـــەروەك‬ ‫لە بەرهەمهێنانی نوێترین مۆبایل و‬ ‫گــەورەتــریــن تــەلــەفــزیــۆن و خێراترین‬ ‫كۆمپیوتەردا بەڕونی بەرچاودەکەوێت‪،‬‬ ‫بەبێ ڕەچاوكردنی هەموو ئەو دەرئەنجامە‬ ‫ئێتیکیانەی کە لە ئاکامی بەکۆیلەبوون بۆ‬ ‫بەرهەمە پیشەسازییەکان دێنەئاراوە‪.‬‬ ‫‪ .٣‬جگەلەوە مامەڵەی مۆدێرنە لەگەڵ‬ ‫مرۆڤدا بە جۆرێکە کە بە هیچ جۆرێک‬ ‫ئامانج لە ژیانی مرۆڤ بەهەند وەرناگیرێت‪،‬‬ ‫بەڵکو وەک جەستە و پارچەی یەدەگی‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت‪ ،‬کە ئەمەش‬ ‫بۆخۆی پیشاندانی ئــەوپــەڕی بێڕێزیە‬ ‫بەرامبەر ژیــان و جەستە و كەرامەتی‬ ‫مرۆڤ‪.‬‬ ‫هەموو ئەم الیەنە خراپانەی مۆدێرنە‬ ‫وایـــان لــە بڕێکی زۆری موسڵمانان‬ ‫كردووە ناچار چاو بە ڕابردووی خۆیاندا‬

‫پڕۆفیسۆر دکت‬ ‫ۆر مەها ئەلقەیسی‪:‬‬ ‫•‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٩‬لە قاهیرە‬ ‫زانستی فەلسەفەی‬ ‫خوێندووە‪.‬‬ ‫•‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٨٥‬لە بەیروت‬ ‫ماستەری لە بواری‬ ‫تی‬ ‫ۆل‬ ‫ۆژی‬ ‫ادا‬ ‫خوێندووە‪.‬‬ ‫•‬ ‫سا‬ ‫ڵی‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪ ٢٠٠‬لە زانکۆی ب‬ ‫ێرمنگهام دکتۆرای‬ ‫لە‬ ‫تی‬ ‫ۆل‬ ‫ۆژی‬ ‫ادا تەواوکردووە‪.‬‬ ‫•‬ ‫لە زانکۆکانی مانچ‬ ‫ستەر‪ ،‬دەبلن‪ ،‬لۆیڤن‬ ‫وان‬ ‫ەی‬ ‫گ‬ ‫وت‬ ‫وەتەوە و بە‬ ‫ژداری گەلێک کۆرو‬ ‫سم‬ ‫یناری تایبەت بە هز‬ ‫ری‬ ‫ئیسالمی کردووە‪.‬‬ ‫•‬ ‫خا‬ ‫وە‬ ‫نی‬ ‫چەند‬ ‫ین پەرتوک و بابەتی‬ ‫ب‬ ‫اڵو‬ ‫کرا‬ ‫وە‬ ‫یە‬ ‫بە زما‬ ‫نی ئینگلیزی لەوانە‪:‬‬ ‫«خ‬ ‫وا‬ ‫وە‬ ‫ند‬ ‫و‬ ‫مرۆڤ لە هز‬ ‫ری ئیسالمیدا»‪. ٢٠٠٦ ،‬‬ ‫«چ‬ ‫ەمکی نەفس الی ئ‬ ‫ەفالتون و ژیانی دوای‬ ‫مر‬ ‫دن‬ ‫»‪،‬‬ ‫‪٠٩‬‬ ‫‪.٢٠‬‬ ‫•‬ ‫ئێ‬ ‫ستا‬ ‫ش‬ ‫پ‬ ‫ڕۆفی‬ ‫سۆری بواری تیۆلۆژی‬ ‫ئی‬ ‫سال‬ ‫می‬ ‫یە‬ ‫لە‬ ‫زانکۆی ن‬ ‫یورنبێرگ لە ئەڵمانیا‪.‬‬

‫تێڕوانینێکی‬ ‫کــۆمــەاڵیــەتــی هـــاوچـــەرخ بــۆ ئیسالم‬ ‫بەرهەمبێت؟ ئایا ئیسالم بۆ ئەم سەردەمە‬ ‫شتێکی وای پێیە تا بتوانێت بە مرۆڤایەتی‬ ‫ببەخشێت؟‬ ‫پڕۆفیسۆر ئەلقەیسی‪ :‬بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە ژیانی مرۆڤ‪ ،‬ئیسالم ڕەهەندی ئایینی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی هەیە‪ .‬بەر لە هەرشتێک‬ ‫باوەڕ ئەو هەستە الی مرۆڤ دروستدەکات‬ ‫کە ئەو سەر بە جیهانێکی بەرز و بااڵترە‬ ‫و جیهانی ماددی تێدەپەڕێنێت‪ .‬لەڕێی‬ ‫كۆمەڵێك پرانسیپی ئێتیکییەوە ئیسالم‬ ‫مرۆڤ ئامادەدەكات کە لە باتی گەڕان‬ ‫و ئالودەبوون بەدوای خۆشی و ڕابواردنی‬ ‫جەستەییدا لە هەوڵی دەرككردنی جوانی‬ ‫دنیادا بێت‪ .‬لە هەمان كاتدا گرنگی الیەنی‬ ‫ماددی ژیانی دونیاش فەرامۆشناكات و‬ ‫داوای دادوەریی كۆمەاڵیەتی و ئابووریی‬ ‫دەكــات‪ .‬ئەم تێڕوانینەی ئیسالم وەك‬ ‫سیستەم کە خــۆی لە گــەڕان بەشوێن‬ ‫جوانییەکانی دنیا و فەرامۆشنەکردنی‬ ‫دادوەری کــۆمــەاڵیــەتــی و ئــابــوریــدا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬دەروازەی فرە و توانایەكی‬ ‫گـــەورە دەخــەنــەڕوو بــۆ چــوون بــەرەو‬ ‫دنیای مۆدێرنە‪ .‬ئــەوەی لێرەدا گرنگە‬ ‫ئەوەیە کە هەوڵبدرێت جەوهەری ئیسالم‬ ‫بکرێتە بابەتی بە دوداگەڕان‪ ،‬نەك ئەوەی‬ ‫مسڵمانان سەبارەت بە ئیسالم دەیڵێن و‬ ‫بیریلێدەکەنەوە‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬زانکۆکانی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست پڕن لە سەنتەر و پەیمانگا و‬ ‫کۆلیژی تایبەت بە خوێندنی ئیسالمی‪،‬‬

‫خوێندنی ئیسالمی دەخوێنرێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫زیاترلەوە ئەوەشە کە لە کۆلیژەکانی‬ ‫وەک فەلسەفە و زانستە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫و بەشی ئەدەبیاتی عەرەبی دەخوێنرێت‪.‬‬ ‫ئیسالم لەم فۆڕمەدا دەبێت بەو هۆکارەی‬ ‫کە کاریگەری ڕاستەوخۆی خۆی لەسەر‬ ‫تاک و کۆمەڵ دادەنێت‪ .‬لە داهاتووشدا‬ ‫دەکــرێــت لــەم نــاوەنــدانــەدا چــاوەڕوانــی‬ ‫سەرهەڵدانی تێگەیشتنێکی نــوێ بۆ‬ ‫ئیسالم بکرێت‪ .‬لەم پەیوەندییەدا زانکۆی‬ ‫ئەزهەر هەنگاوی گەورەی بەم ئاڕاستەیەدا‬ ‫ناوە‪ .‬لەبەر ئەوە پێم وانییە وێنەی ئێستا‬ ‫و ئایندە هێندە بەو شێوەیە تاریکبێ وەک‬ ‫تۆ وێناتکرد‪ ،‬ئەوەندە هەیە کە ئارامگرتنی‬ ‫زیاتر دەخوازێت و هەر گۆڕانکاریەکیش‬ ‫کاتی خۆی پێویستە‪.‬‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬زۆرجـــار بــاس لە‬ ‫ئیسالمی سۆفییانە‪ /‬ئیسالمی عیرفانی‬ ‫دەکــرێــت‪ ،‬پێت وایــە بەشێوەیەک لە‬ ‫شێوەکان خوێندنەوەیەکی لەوجۆرە بۆ‬ ‫ئیسالم دەتوانێت تــاڕاددەیــەک ببێتە‬ ‫وەاڵمـــــدەرەوەی ئاریشە و کێشەکانی‬ ‫ئــەمــڕۆ؟ ئیسالمێکی وا دەتــوانــێــت لە‬ ‫بونیادنانی کردەی دادوەری کۆمەاڵیەتیدا‬ ‫بەشداربێت؟‬ ‫پڕۆفیسۆر ئەلقەیسی‪ :‬ئەگەر قسە‬ ‫لــە ســەر سۆفیگەریەکی فەلسەفیانە‬ ‫بێت کە تێگەیشتنێکی ڕوحییانە بۆ‬ ‫ژیــان بەرهەمبێنێت‪ ،‬ئــەوە بێگومان‬ ‫سۆفیگەرییەکی لەو جۆرە دەتوانێت لە‬ ‫کردەی بونیادی دادوەری کۆمەاڵیەتیدا‬ ‫بەشداری کارای هەبێت‪ .‬بەهەمان شێوە‬ ‫ئەگەر سۆفیگەری وەك تێڕوانینی نوێ‬ ‫تێبگەین بۆ دەرككردن بە جوانی پشت‬ ‫شتەکان‪ ،‬وەك بەرهەمی كیانێكی بااڵ‪،‬‬ ‫ئەوە بەشێوەیەكی پۆزەتیڤانە کاریگەریی‬ ‫خــۆی لەسەر باشتركردنی تێروانینی‬ ‫كــۆمــەاڵیــەتــی و ئ ــاب ــووری دادەنــێــت‪،‬‬

‫ئەگەر قسە لە سەر سۆفیگەریەکی فەلسەفیانە بێت کە‬ ‫تێگەیشتنێکی ڕوحییانە بۆ ژیان بەرهەمبێنێت‪ ،‬ئەوە بێگومان‬ ‫سۆفیگەرییەکی لەو جۆرە دەتوانێت لە کردەی بونیادی‬ ‫دادوەری کۆمەاڵیەتیدا بەشداری کارای هەبێت‬ ‫بخشێننەوە و سەرەنجام هزری ڕابردوو‬ ‫وەک تاکە چارەسەرببینن‪ .‬بێگومان ئەمە‬ ‫بەهیچ جۆرێک بە چارەسەری ڕاستەقینە‬ ‫دانانرێت‪ .‬چونکە مــرۆڤ دەتوانێت لە‬ ‫ڕابــردو و لە ئێستاش فێربێت‪،‬ڕابردو و‬ ‫ئێستا بەیەکەوە دەبنە ڕێی كاریگەر بۆ‬ ‫گۆڕینی داهاتوو‪.‬‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬چــۆن دەکــرێــت‬ ‫ئەو گیرۆدەبوونەی جیهانی ئیسالم بە‬ ‫ڕابــــردووەوە تێپەڕێنرێت و لــە جێیدا‬

‫ئەم سەنتەر و کۆلیژانە زۆربەی جار بەوە‬ ‫تۆمەتباردەکرێن کە ناتوانن هیچ گوتارێکی‬ ‫نوێ لە سەر ئیسالم بەرهەمبێنن‪ ،‬لە‬ ‫ڕەوشێکی وادا دەتوانرێت چاوەڕوانی‬ ‫گوتارێکی هیومانیستیانە لەو سەنتەرانە‬ ‫بکرێت؟ چۆن دەتوانرێت گوتارێکی لەو‬ ‫جۆرە بەرهەمبێت؟‬ ‫پڕۆفیسۆر ئەلقەیسی‪ :‬ئەمە ڕاست‬ ‫نییە‪ .‬ئیسالم بە تەنها هەرئەوە نییە کە‬ ‫ئەمڕۆ لە کۆلیژەکانی شەریعە و بەشەکانی‬

‫دواجار كاریگەری گەورەی بەسەر دادی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە دەبێت‪ .‬بــەاڵم ئەگەر‬ ‫سۆفیگەری لە ژیان جیابكەرێتەوە و ببێتە‬ ‫تەریقەتێک کە تەنها ئامانجی گەیشتن‬ ‫بە خودا بێت‪ ،‬ئەو كات كاریگەرییەكەی‬ ‫سنوردار دەبێت‪ .‬ئێمە پێویستیمان بە‬ ‫سیستەمێكە کە لەالیەک جوانی خودامان‬ ‫بیربێنێتەوە و لەالیەکی ترەوە كاریگەریی‬ ‫خۆی لەسەر ژیانی تاکەکان دابنێت‪.‬‬

‫مراندن یا کوشتنی «خودا» لەسەر زەویدا؟‬ ‫سەرەتایەک بۆ تیۆلۆجیای تیرۆریزم‬ ‫نەوزاد جەمال‬ ‫تیرۆریزمی ئایینی چییە؟ پرسیارێکی سادەو یەخەگیر کە نەک هەر هەموو زاناو سیاسی و بیرمەندو پسپۆرەکانی‬ ‫سەرقاڵکردووە‪ ،‬بەڵکو مرۆڤایەتی لەخۆیەوەپێچاوە‪ .‬بەدەربڕینێکی تر‪ ،‬تیرۆر وەک مەتەڵێکی لێهاتووە کەچەندان وەاڵمی‬ ‫جیاواز هەڵدەگرێت‪ .‬بەاڵم ئەوەی مایەی سەرنجە‪ ،‬لەڕوانگەی ئایین خۆیەوە شرۆڤەنەکراوەو بابەتەکە بەجێهێڵراوە بۆ‬ ‫هەندێک هەڵوەستەی ئایینی سادەو بێبنەما‪ .‬بۆیە‪ ،‬باشترە لەسۆنگەی تیۆلۆجیاوە بخوێنرێتەوە‪ ،‬نەک تەنها پشت‬ ‫بەوەاڵمە باوەکانی کۆمەڵناسی و دەرووناسی و سیاسەت ببەستین‪ .‬چونکە ئەو وەاڵمانە بەجۆرێک لەجۆرەکان لەهۆکاری‬ ‫خۆنوێکردنەوەو سەرچاوەی تیرۆر دەستخەرۆمان دەکەن‪.‬‬ ‫تیۆلۆجیای تیرۆریزم‬ ‫تیرۆریزم پێش هەمووشتێک ئیشکالیەتێكی بیروباوەڕییە(عەقیدەییە)‪ .‬واتە‪ ،‬گرفتی تێنەگەیشتنە لەچەمکی خوداو‬ ‫بەدیهێنەر‪ .‬دواجار ئەم تێنەگەیشتنە لەکردەی تیرۆردا بەرجەستەدەبێت‪ .‬بەدەربڕینێکی تر‪ ،‬تیرۆر هەوڵێکی خۆیی‬ ‫بیماناو هاوکات بێماناکردنی چەمکی خودا دەکەوێتەوە‪ .‬ڕەهەندێکی تری ئەم بێماناییە‪ ،‬توندوتیژە خۆێناوییەکەیەتی‬ ‫کە لەخۆبەکوشتدان و خەڵکی بەکوشتاندایە‪ .‬هەڵبەت‪ ،‬لەنێوان تێنەگەیشتن و کردەی تیرۆردا کۆمەڵێک ڕێخۆشکەرو‬ ‫زەمینەسازیش هەیە بۆ بەرجەستەبوونی‪ .‬هەر بۆیە‪ ،‬لەگەڵ هەر ڕوودواێکی تیررۆریستیدا‪ ،‬کۆمەڵێک پرسیاری هەستیار‬ ‫بەگیرماندەهێنێت کە بەدیوێکدا ئامانجێکی تیرۆریستەکانە‪ .‬بەدیوێکیشدا پێویستە بۆ زیاتر پێداچوونەوەی پەیوەندیی‬ ‫ئایین بەتیرۆرەوە‪.‬‬ ‫ناکرێ چیتر خۆمان لەپرسیارگەلێک بدزینەوە کە ئاخۆ‪ :‬خوێنڕشتن هێندەی نوێژو ڕۆژوو پیرۆزو لەپێشترە؟ ئایا‪:‬‬ ‫کوشتن ڕێگەی نزیکبوونەوەیە لەخوداو چوونەناو بەهشتە؟ یا هەاڵتنە لەدۆزەخێکی ئایدۆلۆجی و دەروونی و سیاسی‬ ‫کە تیرۆریستەکان تێیدا سەردەردەهێنن؟ دیارە‪ ،‬بەجیاوازتر لەشرۆڤەو وەاڵمە باوەکان بۆ ئەو پرسیارانە‪ ،‬لێرەدا‬ ‫ڕەهەندی تیۆلۆجی(ئاییناسی)یانەی تیرۆر باسدەکەین‪ .‬پێویستە لەڕوانگەی ئاییناسیی خۆیەوە‪ ،‬پەیام و ماناکانی‬ ‫تیرۆر شرۆڤەکەین‪ ،‬لەبەرئەوەی یەکەم؛ ئەو تیرۆرە خۆی بەئایین ڕازاندۆتەوەو پاساوداوەتەوە‪ .‬دووەم‪ ،‬چەمکی «مردن‪/‬‬ ‫کوشتنی خودا» لێرەدا بەکارهێنانێکی میتافۆر(مجاز)ییە‪ .‬چونکە ‹خودا› وەک بوونێکی بانسروشتی(میتافیزیکی)‪،‬‬ ‫هەبوویەکی تەندارنییە تا بمرێت یا بکوژرێت! بەڵکو مەبەستەکە ئەوەیە؛ کە تیرۆری پیرۆز‪ ،‬لەخۆیدا تێنەگەیشتنە‬ ‫لەچەمکی خودا‪ ،‬بۆیە خۆی و کەسانی تر لەپێناودا دەکوژێت‪ .‬بۆیە‪ ،‬پێش ئەوەی لەناوبردنی مرۆڤ بێت‪ ،‬کوشتنی‬ ‫خودایە لەسەرزەویداو هاوکات ناردنەوەشیەتی بۆ ئاسمان!‬ ‫کوشتن یا مراندنی خودا؟‬ ‫لێرەدا‪ ،‬چەمکی «کوشتنی خودا» دوو واتا هەڵدەگرێت‪ :‬یەکەم؛ کۆمەڵێکی توندڕەو نەک هەر بەناوییەوە دەدوێن و‬ ‫وەکالەتی سەندنەوەی ماڵ و گیانی خەڵکی بێتاوانیان قۆرخکردووە‪ ،‬بەڵکو کردەوەکانیان دەکەنە ئامرازو ئامانجێکی‬ ‫بااڵی پەرستن‪ .‬بەاڵم بەمە‪ ،‬مافی ژیان‪/‬مردن لەخودا دەسەننەوەو دەیخەنە دەستی خۆیانەوە! واتە‪ ،‬چیتر دروستکەری‬ ‫مرۆڤەکان چارەنووسیان دەستنیشان ناکات‪ ،‬بەڵکو شمشێربەدەست و بۆمبچێنەرەکانن چارەنووس دەبڕنەوە‪ .‬دووەم؛‬ ‫چیتر ئەو باوەڕەدۆگمایە بەخودایەکی بااڵدەست و پارێزەری باوەڕداران لەزەویدا‪ ،‬ئامادەیی و کاریگەری نەماوە‪ .‬واتە‪،‬‬ ‫ئیتر لێرە نییە تا بەرگری لە»مسوڵمانە موستەزعەفەکان» بکات و بەهانایانەوەبێت!‬ ‫لێرەوە‪ ،‬نائومێدییەک لەخوێنڕێژی تیرۆریستەکاندایەو وەکئەوەی پێمان بڵێن‪ :‬لەکاتێکدا پەیام و پیرۆزییەکان‬ ‫پێشێلدەکرێن‪ ،‬ئاسمان بێوەاڵمە! بۆیە‪« ،‬ئیمە»ی هەقیقەتباوەڕ لەباتی›ئەو› دۆزەخ بۆ دوژمنان و بێباوەڕەکان‬ ‫سازدەکەین! مادام‪ ،‬هەر نەهات بەهاوارمانەوە‪ ،‬ئیتر خۆمان سەرپشکین چیبکەین! کەواتە‪ ،‬کردەوە تیرۆریستەکان‬ ‫دەاللەتێکی گوماناوی لەسەر باوەڕ بە›بوونی خودا›ی تێدایە‪:‬‬ ‫‪«-１‬خودا» تەنها دروستکەری گەردوون و مرۆڤ و زیندەوەرو بوونەورەکانەو بەس! واتە‪ ،‬هەقی بەسەر هیچەوە نییە‪.‬‬ ‫‪-２‬یا جیهانی بەرەاڵکردووەو لێیناپرسیتەوە‪ ،‬کەواتە لەباتی ئەو دەی کەین‪.‬‬ ‫‪-３‬یا ‹ئەو› نییە‪ ،‬بۆیە ئەوە «ئێمەین» کە مافی بوون و نەبوونی دەستنیشاندەکەین!‬ ‫ئیدی‪ ،‬نەمانی ئەو سەندنەوەی هەموو دەسەاڵتێک و ڕەوایەتییەکە‪ .‬کەواتە‪ ،‬هەڵەیەکی دۆگماتیکی لەباوەڕ بە›خودا›دا‬ ‫هەیە الی تیرۆریستەکان‪ .‬چونکە کاتێک کە هەم وەک دروستکەرو هەم وەک فریادڕەسێکی نێو مەیدانی جەنگی و ژیانی‬ ‫ڕۆژانە‪ ،‬داوای موعجیزەی لێدەکات‪ ،‬ئەو دیارنییە! بۆیە‪ ،‬ئەم باوەڕەسادەیە‪ ،‬لەواقیعی دژواردا خۆی بەدرۆدەخاتەوەو‬ ‫بەجۆرێکیش لەچاوەڕوانییەکانی بەخودا نائومێددەبێت‪ .‬دواجار‪ ،‬نائومێدییەکانی دەخاتە فۆرمی تیرۆرەوە‪ ،‬بەتایبەت کە‬ ‫بێهوایە لەوەی باردۆخی ژیان باشبێت‪ ،‬هاوکات لەناخیشەوە لەپەیمانەکانی خودا بێئومێدە‪ .‬چونکە ئەو باوەڕە پێوایە‪،‬‬ ‫بۆچی ‹ئەو› نەک هەر مافی باوەڕدارەکانی نەداوە‪ ،‬بەڵکو ئاینەکەشی سەرناخات!‬ ‫بۆیە‪ ،‬تیرۆر دەرکەوتنی بێباوەڕییەکی قوڵەو هەوڵی کوشتنی «خودایە»‪ ،‬نەک مرادنی‪ .‬چونکە تیرۆریست و ئاییندارە‬ ‫ڕادیکاڵەکان‪ ،‬دەترسان لەوەی بەهۆی گۆڕانی شێوازی ژیانی کۆمەڵگەکان و سەرهەڵدانی بەهای نوێەوە‪« ،‬خودا»‬ ‫لەئاسۆدا ئاوابێت‪ .‬واتە‪ ،‬چیتر چەقی پێورو بەها بەرزەکان نەمێنێت و بەتەواوەتی بمرێت‪ .‬لەکاتێکدا بەڵگەنەویستە کە‬ ‫بەهاو پێوەرەکان لەئەنجامی پێشکەوتنی زانستی و تەکنەلۆجیای سەردەم‪ ،‬بەسەر ڕێساو پێوەرەئایینیەکاندا زاڵبوون‪.‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬لەپەرچەکرداری بەرگریانەدا کەنەبادا «خودا بمرێت» ڕزگاری بکەن! بەاڵم‪ ،‬دواجار لەباتی ڕزگارکردنی‪ ،‬بەدەستی‬ ‫خۆیان کوشتیان و بەکردەوە تیررۆیستیەکانیان بوون و بایەخی ئەویان بێمانایانکرد‪.‬‬ ‫تیرۆر بێماناکردنی چەمکی خودایە‬ ‫هەڵبەت‪ ،‬بێماناکردنی چەمکی خودا لەڕێگەی تیرۆرەوە‪ ،‬لەنەفیکردنەوەی خوایەتیەوەیە‪ .‬بێگومان‪ ،‬بێماناییەکە هەر‬ ‫لەوەدانییە کە تیرۆریستەکان وێنەیەکی نەشیاو لەسەر ‹خودا› دروستدەکەن‪ ،‬بەڵکو کاتێک کە دەیکەنە بوونەوەرێکی‬ ‫بێدەسەاڵت و بێبەرنامە لەگەردووندا‪ ،‬ئا لێرەدا بێماناکردنەکە دەردەکەوێت‪ .‬چونکە ئەوە‪ ،‬چ ئەفرێنەرێکە کە کارەکانی‬ ‫بداتە دەستی مرۆڤی الساروسەرکەش؟ بۆ ژیان دەبەخشێت‪ ،‬ئەگەر حەوسەڵەی ڕەفتارو هەڵسوکەوتی مرۆڤەکانی نییە؟‬ ‫ئایا ئەوەندە بچووک و بێئیشە‪ ،‬تا پۆلیس ئاسا بەدوای نەگریسەکانەوەبێت؟ هتد‪...‬‬ ‫ئیدی‪ ،‬تیرۆر نەک ڕاستی و چەسپاوی باوەڕکردنە بەخودایەکی تاک و تەنها‪ ،‬بەڵکو بێباوەڕییەکی پەردەپۆشکراوو‬ ‫سواخدراوە بەدەقی پیرۆز‪ .‬ئەوانە باوەڕدارنین کە بەناوی خوداوە خەڵکی بێتاوان دەکوژن‪ ،‬بەڵکو خۆیان باوەڕیان‬ ‫بەخودانییە یا لەماناکەی نەگەیشتوون‪ .‬کۆمەڵکوژیی‪ ،‬بێمانایی باوەڕدارێکە کە هیچ پەیام و توانای ژیانکردنی‬ ‫ئاشتیانەی نەماوە‪ ،‬جگەلە پووچکردنەوەی مانابااڵکانی چەمکی خودا‪ .‬لەبەرئەوە‪ ،‬پووچگەریی ئەو کردەتیرۆریستیانە‬ ‫لەوەدایە کە دەیەوێت هەم خوداو هەم دەسەاڵتی خۆی لەڕی تیرۆرەوە تاقیبکاتەوە‪ .‬واتە ساغیبکاتەوە کە ‹ئەو› هەیە‬ ‫یانا‪ .‬چونکە هێشتا گومانی هەیەو بەڵگەی زیندووی لەخوا دەوێت‪ .‬ئەیەوێت ‹خودا› بەکردەیی بێتەناو هاوکێشەی‬ ‫ژیانەوەو کێشەکان لەجیاتی مرۆڤ بەالدابخات‪ .‬واتە‪ ،‬بەکردەیی بوون و بااڵدەستی خۆی بسەلمێنێت! لەالیەکی‬ ‫تریشەوە‪ ،‬تیرۆریست دەیەوێت دەسەاڵتی خۆی بەسەر هاومرۆڤەکاندا بخاتە ئاست و هاوشانی خوداوە! بەدەربیڕینێکی‬ ‫تر‪ ،‬وەک خودا بڕیاردەربێت لەسەر چارەنووسی مرۆڤەکان‪.‬‬ ‫لەم سۆنگەوە‪ ،‬گرفتی تیرۆریزمی ئایینی لەبنەڕەتدا گرفتێکی بیروباوەڕییە‪ .‬ساخنەبوونەوەی چەمک و مانای ‹خودا›یە‬ ‫لەخۆیدا‪ .‬تیرۆریست مرۆڤێکە بەزمان و پەرستن و ئەرکەئایینیەکان باوەڕدارە‪ ،‬نەک لەناخدا‪ .‬تەنانەت‪ ،‬هێشتا بەباشی‬ ‫نایناسێت‪ ،‬تەنها بەپەرستنێکی نەشیاو هەوڵی نزیکبوونەوەی دەدات‪ .‬لەم پێناوەدا تیرۆر دەکاتە ڕێگەیەکی کورت و کارا‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬دواجار لەبازنەی باوەڕکردن بەخودا دەیکاتەدەرەوە‪ .‬لەبەرئەوەی‪ ،‬چییەتی خودا بەو کردەوانە بەتاڵدەکاتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە شەهادەتەکەی بۆ مرۆڤەکانە‪ ،‬نەک خودا‪ .‬واتە‪ ،‬دەیەوێت خۆی بسەلمێنێت لەبەردەم خەڵکیدا‪ ،‬لەکاتێکدا ‹خودا›‬ ‫پێویستی بەوەنییە‪ .‬لەبەرئەوەی‪ ،‬با تیرۆریستەکان هاتوهاواری خودا بکەن‪ ،‬بەاڵم لەباتی بەرزڕاگرتنی(تەعالی) خودا‪،‬‬ ‫مرۆڤێکی ئالودەن بەخودێکی خۆبەرزکەرەوە‪ .‬واتە‪ ،‬لەهەوڵی خۆ‪-‬بەئایدۆڵکردندا دەیانەوێت لەمەلەکوتی ئاسمان و‬ ‫زەویدا نەمرو بەرزڕابگیرێن‪.‬‬ ‫مرۆڤێک کە بەخوێن دەیەوێت بەسەرواقیعدا تێپەڕێت و بەکوشتن سەرووی مرۆڤ و دونیا زەمینی بکەوێت‪ .‬خۆتەقاندنەوە‪،‬‬ ‫بەڵگەنییە لەسەر قووڵی و تۆکمەیی و ڕاستی باوەڕدارێک‪ ،‬بەڵکو نیشانەی بێباوەڕییەکی شاراوە یا بەالنی کەمەوە‬ ‫گومانێکی خنراوە‪ .‬ئیدی‪ ،‬تیرۆریزم «خەلەلێکی عەقیدەییە» بەپلەی یەک‪ ،‬چونکە بەهۆی خۆبەکوشتدان و کوشتنی‬ ‫خەڵکەوە‪ ،‬کەسێک دەیەوێت باوڕەکەی بسەلمێنێت‪ .‬بێگومان‪ ،‬دەبێت ئەوە بووترێت کە مسوڵمانان دەبێت و دەتوانن‬ ‫بەرەو ئەقاڵنیەت و ئایندارییەکی سەردەمیانە بڕۆن‪ .‬بەرەفتاری مرۆڤانەیان دەریخەن کە هەموویان تیرۆریست نیین‪،‬‬ ‫لەپێناوی ئەوەی تیرۆر مافی باوەڕو ڕەوایەتی ئایینەکەیان لێنەسێنێتەوە‪.‬‬