542

‫باس لە دیارنەمانی سەدان‬ ‫ملیۆن دۆالر دەكرێت‬ ‫دەستەی دەستپاكی لەم مانگەدا چەندین‬ ‫كەیسی گەندەڵی باڵودەكاتەوە‬ ‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )542‬دو شةممة ‪2015/12/7‬‬

‫“ تیمە سەربازییەكەی توركیا‬

‫تەنها سێ هەفتە لە قەاڵچواالن بون”‬ ‫سەرچاوەیەكی سەربازیی‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬ ‫لەئێستادا هیچ تیمێكی سەربازیی توركیا لە ناوچەی سلێمانی بونی نییە‬ ‫تیمە‬ ‫سەربازییەكەی‬ ‫توركیا نزیكەی‬ ‫‪ 20‬كەس بون‌و‬ ‫بە سەرپەرشتی‬ ‫وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬سێ‬ ‫خولی راهێنانیان بۆ‬ ‫پێشمەرگە كردەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی ئــەو زانیارییانەی لــە سەرچاوەیەكی‬ ‫سەربازیی باوەڕپێكراوەوە‪ ،‬دەست "چاودێر" كەوتوە‪،‬‬ ‫ئەو تیمە سەربازییانەی سوپای توركیا‪ ،‬كە وتەبێژی‬ ‫حكومەتی هەرێم باسیكردبون گوایە لە قەاڵچواالن‌و‬ ‫سلێمانیش هەن‪ ،‬هیچ پەیوەندییەكی بە هاتنی سوپای‬ ‫توركیا نییە بۆ خاكی هەرێمی كوردستان‪ ،‬بەڵكو ئەو‬ ‫تیمە نزیكەی ‪ 20‬كەسی سەربازی بون‌و بۆ مەشق‌و‬ ‫راهێنان بە هێزی پێشمەرگە تەنیا ماوەی سێ هەفتە‬ ‫لە قەاڵچواالن ماونەتەوەو لە ئێستاشدا هیچ تیمێكی‬ ‫سەربازی توركی لە ناوچەی سلێمانیدا بونی نییە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە سەرچاوەیەكی سەربازیی باوەڕپێكراو‪،‬‬ ‫بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬ساڵی پار مانگی ‪ 11‬تیمێكی‬ ‫سەربازیی توركیا‪ ،‬كە پێكهاتبون لە نزیكەی ‪20‬‬ ‫كــەس‪ ،‬بۆ مــاوەی سێ مانگ لە شــاری سلێمانی‬ ‫مانەوەو لەو ماوەیەدا سێ خولی راهێنانیان لە كانی‬ ‫گۆمەو فەرماندەیی گشتیی هێزی پێشمەرگەو كۆلێژی‬ ‫سەربازیی قەاڵچواالن كردەوە‪ ،‬لە دوای تەواوبونی‬ ‫خولەكانیش‪ ،‬تیمەكە گەڕاونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوە سەربازییە‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەم تیمە‬ ‫بە رەزامەندی‌و سەرپەرشتیی راستەوخۆی وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم خولەكانیان كردۆتەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەو لێدوانەی كە وتەبێژی حكومەتی هەرێم‬ ‫باسی كردبو‪ ،‬گوایە تیمی سەربازی راوێژكاری توركیا‬ ‫لە قەاڵچواالنیش هەیە‪ .‬سەرچاوە سەربازییەكەی‬ ‫"چاودێر" رایگەیاند‪ ،‬تیمە سەربازییەكە تەنیا سێ‬ ‫هەفتە لە قــەاڵچــواالن بــون‪ ،‬ئەویش لە كۆلێژی‬ ‫سەربازیی قەاڵچواالن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە بونی تیمی راوێژكاریی سەربازیی توركیا‬ ‫لە ناوچەی سلێمانی‪ ،‬سەرچاوە باوەڕپێكراوەكەی‬ ‫"چاودێر"‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ ،‬لە ئێستادا هیچ تیمێكی‬ ‫سەربازی توركی لە ناوچەی سلێمانیدا بونی نییە‪.‬‬

‫ئەگەر هەیە روبەڕوبونەوەی چەكداری لەنێوان‬ ‫پەكەكە‌و هێزەكەی توركیادا روبدات‬

‫كاردانەوەكانی هاتنی سوپای توركیا‬

‫لەچەند رۆژی داهاتودا‬ ‫پەرلەمانی عیراق بڕیاری دەبێت‬

‫‪3‬‬

‫کیدی ڕیگان‪:‬‬ ‫من پی دی ئێفم خۆش ناوێت‬

‫«بەیعەتی قەرزاوی بە ئەردۆغان»‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )542‬دو شةممة ‪2015/12/7‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫باڵی ئیساڵح خۆی راگەیاند‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكگرتوو لەوبارەیەوە چی دەڵێت؟‬ ‫چاودێر‪ ،‬بابان‪:‬‬ ‫لەبەیانی (ژمــارە یەك) ی خۆیاندا‪،‬‬ ‫باڵێك بەناوی (باڵی ئیساڵحی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی كوردستان)‪ ،‬خۆیان راگەیاندو‬ ‫لەسەرەتای بەیاننامەكەشیاندا ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوە دەكەن كە ئەوان‬ ‫گردبوونەوەیەكی سیاسی و میدیایین‬ ‫لە چوارچێوەی ئامانج و ستراتیژییەكانی‬ ‫یــەكــگــرتــووی ئیسالمی كــوردســتــان‬ ‫كــاردەكــەن‌و ئامانجیشیان چاكسازی‬ ‫و راســتــكــرنــەوەی چەمكە سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و فقهییەكان و وەاڵمدەرەوەی‬ ‫هەموو هێرش و پەالماردانێكی سیاسی‬ ‫و حیزبییە بۆ سەر یەكگرتوو لەبەشێكی‬ ‫بەیاننامەكەشیاندا هاتووە كە «یەكگرتوو‬ ‫پارسەنگی هێزی ئیقلمی و قەڵغانی‬ ‫مــەددی ئیسالمی ئێرانیزم و هیاللی‬ ‫شیعیە»‪ .‬هاوكات ئەندامێكی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكگرتوو بــە «چــاودێــر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬كە راگەیاندنی ئەم باڵە درۆو‬

‫دەلەسەی ئیعالمییە‪.‬‬ ‫لەبەیاننامەكەی دوێنێیاندا ‪،2015/2/6‬‬ ‫كە وەك خۆیان ئاماژەیان پێكردوە‬ ‫«هاوكاتە لەگەڵ ساڵیادی‌ هەڵكوتانە‬ ‫ســەر بارەگانی‌ یەكگرتووی‌ ئیسالمی‌‬

‫عیراق‬

‫یونامی ژمارەی‬ ‫منداڵە كوژراوەكان‬ ‫رادەگەیەنێت‬

‫كــوردســتــان لــە دەڤــــەری‌ بــادیــنــان‌ و‬ ‫شەهیدكردنی‌ چوار لە سەكردە و كادیران ‌‬ ‫ی‬ ‫یەكگرتوو لە ساڵی‌ (‪ »)2005/12/6‬ئەو‬ ‫باڵە رایدەگەیەنێت كە نایەوێ‌ رێكخستن‬ ‫لە نێو رێكخستن دروستبكات و هەوڵی‬ ‫پەرتەوازەیی ماڵی یەكگرتوو بدات‪.‬‬

‫لەبەشێكی دیكەی بەیاننامەكەیاندا‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە رەخنەكانیان‬ ‫دوورن لە زمانی تەخوین و تەكفیر و‬ ‫سڕینەوە و ڕەتكردنەوە‪ ،‬هەوڵەكانیان‬ ‫بۆ بــەرزكــردنــەوەی ئاستی جەماوەری‬ ‫یەكگرتوو و بەرگرتن و وەاڵمــدانــەوەی‬

‫هەموو هێرش و پەالماردانێكی سیاسی و‬ ‫حیزبییە بۆ سەر یەكگرتووە‪.‬‬ ‫ئامانج‌و ستراتیژی ئــەو باڵە وەك‬ ‫لەبەیاننامەكەدا هاتووە ئێمە هەمان‬ ‫ئامانج و ستراتیژە پەسەندكراوەكەی‬ ‫كۆنگرەی شەشەمی یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫كــوردســتــانــە‪ ،‬دەشــڵــێــن «یەكگرتوو‬ ‫پارسەنگی هێزی ئیقلمی و قەڵغانی‬ ‫مــەددی ئیسالمی ئێرانیزم و هیاللی‬ ‫شیعیە‪.‬‬ ‫پێكهاتە و پەیكەری‌ باڵی‌ ئیساڵح‪،‬‬ ‫لەبەیاننامەكەدا رونــكــراوەتــەوە كە‬ ‫دابــەشــكــراوەتــە ســەر چــوار كۆمسیۆن‬ ‫كە بریتیین لە (كۆمسیۆنی سیاسی‪،‬‬ ‫كۆمسیۆنی بــانــگــەواز و پــــەروەردە‪،‬‬ ‫كۆمسیۆنی میدیایی‪ ،‬كۆمسیۆنی پەرلەمان‬ ‫و حكومەت و ئەنجوومەنە خۆجییەكان‪.‬‬ ‫دەســتــەی ســیــاســی بــاڵــی ئیساڵح‬ ‫وەكـــو بــااڵتــریــن نــاوەنــدی وەرگرتنی‬ ‫بڕیاڕ و هەڵوێستە لە هەولێر پایتەخت‬

‫جــمــووجــۆڵــی ســیــاســی و میدیایی‬ ‫لــە رۆژی (‪ )2015/12/6‬دەســتـ ‌‬ ‫ی‬ ‫بەكارەكانی‌ كردووە و خۆی‌ ڕاگەیاندووە‌و‬ ‫ماڵپەرێكیشیان بۆ كارو چاالكییەكانیان‬ ‫دیزاین كردووەو ئاماژەشیان بەوە كردووە‬ ‫كە جگە لە ماڵپەرە رەسمییەكەی خۆیان‌و‬ ‫پەیجەكانیان لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫هیچ وتەبێژێكی فــەرمــی و شاندی‬ ‫دانوستاندن و نوێنەری نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەستەیەكی سیاسی بااڵ لە پایتەختی‌‬ ‫هەرێم گوزارشت لە هەڵوێستەكانی ئەم‬ ‫باڵە دەكەن‪.‬‬ ‫«چاودێر» پەیوەندی بە دوو ئەندامی‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكگرتووەوە كرد‪،‬‬ ‫ئەبوبەكر عەلی‪ ،‬بێئاگایی خــۆی لەو‬ ‫باڵەو بەیاننەمەكەیان راگەیاندو فەرهاد‬ ‫مەال ساڵحیش ئەو باڵەو بەیاننامەكەیانی‬ ‫بە درۆ و دەلەسەی راگەیەندن ناوبردو‬ ‫ئامادەنەبو هیچ قسەیەكی دیكە لەو‬ ‫مەسەلەیە بكات‪.‬‬

‫دیسانەوە عەلی قەرەداغی‪:‬‬

‫پشتگیریی توركیا بكەن‬

‫وێنەی عەلی قەرەداغی كە لە سایتی خلیج ئۆنالین لەگەڵ هەواڵەكەدا باڵوكراوەتەوە‬

‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫نــــێــــردراوی تــایــبــەتــی ن ــەت ــەوە‬ ‫یەكگرتووەكان لەعیراق‪ ،‬ژمــارەی ئەو‬ ‫مندااڵنە ئاشكرادەكات كە لەساڵی‬ ‫‪ 2015‬دا بوونە قوربانی شەڕو كردەوە‬ ‫تێرۆریستییەكان‪.‬‬ ‫بــەهــاوبــەشــی لــەگــەڵ رێــكــخــراوی‬ ‫(یونسێف)دا‪ ،‬نەتەوە یەكگرتووەكان‬ ‫راگەیەنراوێك باڵو دەكاتەوە‪ ،‬كە تێیدا‬ ‫ئاماژە بەژمارەی ئەو مندااڵنەدەدات كە‬ ‫لەساڵی ‪ 2015‬دا لەعیراق‪ ،‬بەهۆی شەڕو‬ ‫كردەوە تێرۆریستی‌و توندو تیژییەكانەوە‬ ‫كوژراو و بریندار بوون‌و بوونەتە قوربانی‪.‬‬ ‫لــە راگــەیــەنــراوەكــەدا هــاتــووە كە‬

‫لەمساڵدا‪ ،‬واتا ‪ 189 ،2015‬منداڵ لەعیراق‬ ‫كوژراون‌و ‪ 301‬منداڵی دیكەیش بەهۆی‬ ‫كــردەوە جۆربەجۆرەكانی توندوتیژی‬ ‫كــاری تێرۆریستییەوە برینداربوون‪،‬‬ ‫لەراگەیەنراوەكەشدا هاتووە كە هەزاران‬ ‫منداڵی عیراقی بێبەشن لە پرۆسەی‬ ‫خوێندن‌و خــزمــەتــگــوزاری پێویستی‬ ‫تەندروستی‌و فێركاری‪ ،‬هاوكات مندااڵنی‬ ‫عیراق لە نەهامەتییەكی گەورەی شەڕو‬ ‫كــردەوە تێرۆریستییەكاندان‌و هاوكات‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا تێرۆریستان چەندین‬ ‫جار خوێندنگاو قوتابخانەكانیان كردۆتە‬ ‫ئامانجی كردەوە تێرۆریستییەكان‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫لەتازەترین لێدوانیدا بــۆ سایتی‬ ‫(خەلیج ئۆنالین)‪ ،‬عەلی قەرەداغی‬ ‫ئەمینداری گشتیی یەكێتی زانایانی‬ ‫جیهانی موسڵمانان‪ ،‬داوای لە واڵتانی‬ ‫ئیسالمی كرد كە پشتگیری راپەڕینی‬ ‫سێیەمی فەڵەستینییەكان‌و ئابوریی‬ ‫توركیا بكەن لە بەرامبەر ئــەو سزا‬ ‫ئابوریانەی كــە روســیــا بــەســەر ئەو‬ ‫واڵتــــەدا ســەپــانــدویــەتــی‪ .‬تــەنــانــەت‬ ‫بەشداریكردنی روسیاشی لە شەڕی‬ ‫سوریا بە (دەستدرێژییەكی كوشندە)‬ ‫وەسف كرد و داواشی لەو واڵتانە كرد‬

‫كە گەشتوگوزار بۆ توركیا زیاد بكەن بۆ‬ ‫ئەوەی ئابورییەكەی نەڕوخێت‪.‬‬ ‫عەلی قەرەداغی وەكو جارانی پێشوو‬ ‫بۆ ئەوەی شەرعییەت بداتە قسەكانی‬ ‫بۆ پشتگیریی لەحكومەتی توركیاو‬ ‫ئاك پارتی‪ ،‬ئایەتی قورئان دێنێتەوەو‬ ‫دەڵ ــێ ــت‪ :‬پێویستە هــەمــوو واڵتــە‬ ‫ئیسالمییەكان پشتگیری توركیا بكەن‬ ‫و ئەو ئایەتە بكەنە بناغە كە دەڵێت‬ ‫«إنما المۆمنون إخوە»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬راشیگەیاندوە‪ :‬ئێمە وەكو‬ ‫یەكێتی زانــایــان پێمان وایــە توركیا‬ ‫رووبــــەڕووی سزایەكی توندو قورس‬ ‫دەبێتەوە بۆیە پێویستی بە پشتگیری‬

‫هــەیــە‪ ،‬چونكە توركیا ئــەم باجەی‬ ‫لەئەنجامی پشتیوانی لە براكانمان لە‬ ‫سوریاو فەڵەستین و عیراق بەسەردا‬ ‫ســەپــاوە‪ ،‬بــۆیــە واجــبــە لــەســەرمــان‬ ‫پشتگیری توركیا بكەین‪.‬‬ ‫قەرەداغی داواشــی كرد كە هەموو‬ ‫الیەك بەرهەمەكانی توركیا زیاتر بكڕن و‬ ‫گەشتوگوزار زیاد بكەن بۆ ئەو واڵتە بۆ‬ ‫ئەوەی ئەم قەیرانە قورسە تێپەڕێنێت‪.‬‬ ‫عەلی قەرەداغی ئەمینداری گشتی‬ ‫یەكێتیی زانایانی جیهانی ئیسالمی‪،‬‬ ‫بــەوە ناسراوە‪ ،‬كە بــەردەوام لەكاتی‬ ‫قــەیــران‌و كێشەكانی ئــاك پــارتـی‌و‬ ‫هەڵبژاردنەكانی توركیادا‪ ،‬هەڵوێستی‬

‫خــۆی بۆ پشتگیریكردنی ئــەو پارتە‬ ‫دەردەبڕێت‌و بۆ ئەم مەبەستەش هەمیشە‬ ‫ئایینی ئیسالم‌و ئایەتەكانی قورئان‬ ‫دەكاتە پێوەری پشتگیرییەكانی‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا كە چەندین جار كۆمەڵكوژیی‬ ‫سوپای توركیا بەرامبەر كوردی باكور‬ ‫ئــەنــجــامــدراوە‪ ،‬لــەوانــە كۆمەڵكوژیی‬ ‫رۆبۆسكی‌و رەشبگیرییەكانی پۆلیسی‬ ‫توركیا بەرامبەر كــورد‪ ،‬بــەاڵم هیچ‬ ‫هەڵوێستێكی لەوبارەیەوە دەرنەبڕیوە‪.‬‬ ‫جگە لــەوەش لە تازەترین پێشهاتدا‬ ‫ســوپــای توركیا ســەروەریــی خاكی‬ ‫كوردستانی پێشێلكردوە‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫دەنگێكی لێوە نایەت‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )542‬دو شةممة ‪2015/12/7‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫كاردانەوەكانی هاتنی سوپای توركیا‬

‫لەچەند رۆژی داهاتودا پەرلەمانی عیراق‬ ‫بڕیاری دەبێت‬ ‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬

‫لیژنەی پێشمەرگە‪ :‬هاتنی سوپای‬ ‫دەرەكی رێكاری یاسایی خۆی هەیە‬

‫هاتنی هێزێكی سوپای توركیا‬ ‫بۆ نێو خاكی هەرێمی كورستان‬ ‫كاردانەوەی جیاوازی لێكەوتۆتەوە‌و‬ ‫داوای دەستبەجێ كشانەوەی هێزەكە‬ ‫دەكرێت‪ .‬بە رای چاودێران هاتنی ئەم‬ ‫سوپایە‪ ،‬هەرێم دەكاتە مەیدانی ملمالنێی‬ ‫زلهێزەكان‪ .‬پارلەمانتارێكی كوردستانیش‬ ‫دەڵێت «هاتنی سوپای توركیا پێویستی‬ ‫بە رێكاری یاسایی‌و رەزامەندی پارلەمان‬ ‫هەیە»‪ .‬هاوكات ئەندامێكی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراقیش رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫لە یەك دو رۆژی ئایندەدا دەچنەوە‬ ‫بەغداد‌و لەسەر ئەو پرسە بێدەنگ نابن‪.‬‬ ‫پێویستی بە یاسا نێودەوڵەتییەكانە‬ ‫بڕیاردەری لیژنەی كاروباری پێشمەرگە‬ ‫لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬جواڵندنی هێز‌و چونی هەر‬ ‫هێزێك لە دەوڵەتێكەوە بۆ دەوڵەتێكی‬ ‫تر رێكاریی یاسایی خۆی هەیە‪ ،‬پێویستی‬ ‫بەو یاسا نێودەوڵەتییانەیە‪ ،‬كە رێكخراوە‪،‬‬ ‫بۆیە بەوپێیەی هەرێمی كوردستان لە‬ ‫چوارچێوەی دەوڵەتی عیراقدایە‪ ،‬ئەو‬ ‫كارە لە دەسەاڵتی دەوڵەتی ناوەنددایە‪.‬‬ ‫بەهار عەبدولڕەحمان‪ ،‬وتیشی «ئەو‬ ‫هاوپەیمانێتییەی ئێستا لە ناوچەكەدا‬ ‫هەیە لە دژی داعــش لە نێوان چەند‬ ‫دەوڵەتێكدایە‪ ،‬لەبەرئەوەی ئێمە تائێستا‬ ‫نازانین توركیا لەو هاوپەیمانێتییەدایە‬ ‫یــاخــود نـــا‪ ،‬ئــــەوەش نــازانــیــن ئــەو‬ ‫هاوپەیمانێتییە لە هەرێمی كوردستان‬ ‫كراوە‪ ،‬یاخود نا‪ ،‬هەر هێزێك كە دێت‬ ‫دەبێت لە چوارچێوەی رێكارەیاساییەكان‬ ‫بێت‪ ،‬نەك بە هۆی ملمالنێكانەوە بێت»‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬ئــامــاژەی بــەوەشــكــرد‪ ،‬لە‬

‫ئەگەر هەیە روبەڕوبونەوەی چەكداری لەنێوان‬ ‫پەكەكە‌و هێزەكەی توركیادا روبدات‬ ‫یاسای سەرۆكایەتیی هەرێمدا خاڵێك‬ ‫هــاتــوە دەڵــێــت‪ ،‬جــواڵنــدنــی هــێــز لە‬ ‫چوارچێوەی دەسەاڵتەكانی سەرۆكی‬ ‫هەرێم‌و بە گفتوگۆ لەگەڵ پارلەماندایە‪،‬‬ ‫كــەواتــە دەبێت پارلەمان ئــەو بڕیارە‬ ‫بــدات‪ ،‬كە هێز دەجوڵێنرێت یــان نا‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرئەوەی لە ئێستادا پارلەمانی‬ ‫كوردستان ئیفلیجكراوە‪ ،‬بۆیە ناتوانێت‬

‫كۆبونەوەكانی بكات‪ ،‬بەاڵم دواجار هەر عیراق ئیدانەكرا‪ ،‬داوای بەپەلە كشانەوە لە‬ ‫دەبێت پارلەمان بڕیاری لێبدات‪ ،‬ئەگەرنا توركیا كرا‪.‬‬ ‫دەبێتە كارێكی نایاسایی‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی كورد‬ ‫لــە بــەغــداد‪ ،‬بــۆ «چــاودێــر» ئــامــاژەی‬ ‫بەوەكرد‪ ،‬بە دڵنیاییەوە لەسەر ئەو پرسە‬ ‫لە ناوچە كوردستانییەكاندان‬ ‫هاتنی هێزەكەی توركیا‪ ،‬كە هەر زو هەڵوێستمان دەبێت‪ ،‬چونكە هەستدەكەین‬ ‫لەالیەن سەرۆككۆمار‌و سەرۆكی ئەنجومەنی هاتنی توركیا مەبەستی تری لە پشتەوەیە‌و‬ ‫وەزیران‌و ژمارەیەك بەرپرسی بااڵی دیكەی بۆ ئــەوەش ژمارەیەك بەرپرسی عیراقی‬

‫هاتونەتەسەر خەت‌و گومانێكی گەورە هەیە‬ ‫لە هاتنەكەی‌و سەروەریی خاكی عیراق‬ ‫پێشێلكراوە‪.‬‬ ‫د‪.‬بەختیار جەبار شاوەیس‪ ،‬راشیگەیاند‪،‬‬ ‫لــەبــەرئــەوەی ئــەو ناوچانەی هێزەكەی‬ ‫توركیای لێن‪ ،‬نــاوچــەی كوردستانین‌و‬ ‫هیچ پەیوەندییەكیان بە شەڕی داعشەوە‬ ‫نییە‪ ،‬ئەگەر پەیوەندی بە هاوپەیمانیی‬ ‫نێودەوڵەتی دژی داعشەوە بوایە‪ ،‬دەبو‬ ‫پێش ساڵ‌و نیوێك ئەو كارە بكرایە‪ ،‬نەك‬ ‫ئێستا‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «هەر الیەنێك ئەگەر‬ ‫داوای هاتنی ئەو هێزەی كردبێت‪ ،‬یان‬ ‫پشتیوانی لێبكات‪ ،‬كاریگەرییەكی خراپی‬ ‫دەبێت بە تایبەتی بۆ هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫چونكە لــەگــەڵ حكومەتی نــاوەنــدیــدا‬ ‫هێندەی تر كێشەكان قوڵدەبێـتەوە‌و هیچ‬ ‫ئاسۆیەكیش نابینرێت بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان‪ ،‬هــەروا بیانویەكی تر دەداتــە‬ ‫الیەنە عەرەبەكانی تری بەغداد‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫كارتەكانیان زیاتر زاڵ بكەن بەسەر ئێمەدا‪،‬‬ ‫هەر بۆیە لە دو رۆژی ئایندەدا دەگەڕێینەوە‬ ‫بۆ بەغداد‌و ناهێڵین ئەو بابەتە هەروا بە‬ ‫بێدەنگی بەسەرماندا تێپەڕێت»‪.‬‬ ‫ئەنكەرە هەماهەنگی لەگەڵ بەغداد‬ ‫نەكردوە‬ ‫بە گوێرەی ئاژانسی رۆیتەرز‪ ،‬وەزارەتی‬ ‫دەرەوەی عیراق‪ ،‬ئاشكرایكردوە‪ ،‬توركیا‬ ‫بۆ هێنانی هێزەكانی هیچ مۆڵەتێكی‬ ‫لەحكومەتی عیراق وەرنەگرتوە‌و بونی‬

‫هێزەكانی توركیا لە نێو خاكی عیراق بە‬ ‫هەنگاوێكی دوژمنكارانە دادەنێت‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە ئەحمەد داود ئۆغڵو‪،‬‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا‪ ،‬رایگەیاندوە‪،‬‬ ‫ئەو بنكە سەربازییە لە ‪ 30‬كیلۆمەتری‬ ‫باكوری رۆژهەاڵتی موسڵ هەڵكەوتوە‌و بە‬ ‫هەماهەنگیی وەزارەتــی بەرگریی عیراق‌و‬ ‫قایمقامی موسڵ بنیاتنراوە‌و هێزەكانی‬ ‫توركیا لەوێ تا ئێستا راهێنانیان بە دو‬ ‫هەزار كەس لە هاواڵتیانی موسڵ كردوە‪،‬‬ ‫تاكو لە ئازادكردنی شارەكەیاندا بەشداری‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسی پێیانوایە‪ ،‬لێدوانەكانی‬ ‫ئۆغڵو بۆ ئەوەیە تاكو بیانو بدات بۆ لێدانی‬ ‫بنكە سەربازییەكانی پەكەكە لە ناوچەكە‌و‬ ‫زیاتر پشتیوانی داعش بكات لەو شوێنانە‪.‬‬ ‫بە تایبەت كە ئۆغلۆ رایگەیاندوە هێزەكە بۆ‬ ‫لێدانی داعش و پەكەكە هاتووە‬ ‫هێنانی هێزی روسیا‬ ‫هــاوكــات بەشێك لــە میلیشیاكانی‬ ‫حــەشــدی شــەعــبــی هـــەڕەشـــەی توند‬ ‫لــەو هێزەی توركیا دەكــەن لە حاڵی‬ ‫نەكشانەوەیاندا‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬حاكم زاملی سەرۆكی‬ ‫لیژنەی ئاسایش‌و بەرگری لە پارلەمانی‬ ‫عــیــراق رایــگــەیــانــدوە‪ ،‬ئــەگــەر توركیا‬ ‫نەكشێتەوە‪ ،‬بە هێنانی هێزی روسیا‬ ‫وەاڵمی دەدەنــەوە‪ ،‬بەتایبەت كە ئۆغلۆ‬ ‫خۆی ئاشكرایكرد‪ ،‬ئامانجی هێزەكە‪،‬‬ ‫لێدانی داعش‌و پەكەكە دەبێت‪.‬‬

‫باس لە دیارنەمانی سەدان ملیۆن دۆالر دەكرێت‬ ‫دەستەی دەستپاكی لەم مانگەدا چەندین كەیسی گەندەڵی باڵودەكاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەزاری چەند پارلەمانتارێكەوە‪،‬‬ ‫دیارنەمانی سەدان ملیۆن دۆالر‬ ‫لە وەزارەتەكانی حكومەت‬ ‫باڵودەكرێتەوەو‪ ،‬لیژنەی دارایی‬ ‫پارلەمانیش رادەگەیەنێت‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەوەی پارلەمان ماوەی دو‬ ‫ساڵە پڕۆژەیاسای بودجەی تێدا‬ ‫پەسەندنەكراوە‪ ،‬ناتوانێت لێپرسینەوە‬ ‫بكات‪ .‬هاوكات دیوانی چاودێریی‬ ‫دارایی‌و دەستەو لیژنەی نەزاهەش‬ ‫كارانەبون لە بەدواداچونی ئەم‬ ‫دۆسێیانەدا‪ .‬لەبەرامبەریشدا‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەستەی دەسپاكیی هەرێم‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«لەم مانگەدا چەندین كەیسی‬ ‫گەندەڵی باڵودەكەینەوە»‪.‬‬ ‫پارلەمان دەستی گیراوە‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دارایی‌و ئابوری لە‬ ‫پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬هۆكاری دیارنەمانی پارە‬ ‫لــە وەزارەتـــەكـــان دەگــەڕێــتــەوە بۆ‬ ‫چاودێرینەكردنی وردی حكومەت‬

‫بەسەر دامودەزگاكانی خۆیەوە‪.‬‬ ‫عیززەت سابیر‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫كاری ئەوان ئەوەیە‪ ،‬ئەو بەدواداچونەی‬ ‫دەیكەن‪ ،‬ئەگەر بزانن هەر كێشەیەكی‬ ‫لەو شێوەیە هەیە‪ ،‬دەیدەنە حكومەتی‬ ‫هــەرێــم‪ ،‬چونكە حــكــومــەت‌و دادگــا‬ ‫ئیجرائات دەكەن‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬كاری‬ ‫پارلەمانە لێپرسینەوە لە حكومەت‬ ‫بكات‪ ،‬لە حاڵەتێكدا ئەگەر بودجە‬ ‫بێتە پارلەمان‌و پەسەندبكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە دو ساڵە بودجە نایەتە پارلەمان‌و‬ ‫پێشبینیشناكرێت لە ساڵی ئایندەشدا‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫قەیرانەكە گەندەڵی زیاتركردوە‬ ‫مامۆستایەكی ئابوری لە زانكۆی‬ ‫ســـەاڵحـــەدیـــن‪ ،‬بــە «چـــاودێـــر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬هۆكاری دیارنەمانی پارە لە‬ ‫وەزارەتەكانی حكومەتدا دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ نەبونی شەفافییەت‌و بەدواداچون‬ ‫لە چۆنێتیی خەرجكردن‪ ،‬نازانرێت‬ ‫ئـــەم پـــارەیـــە بــۆ چ مەبەستێك‬ ‫تەرخاندەكرێت‪.‬‬

‫ئــیــدریــس رەمــــــەزان‪ ،‬ئــامــاژەی‬ ‫بەوەشدا‪ ،‬هەر الیەنێك داهاتی هەیە‪،‬‬ ‫بۆ بەرژەوەندیی خۆی بەكاریدێنێت‪،‬‬ ‫یان بە شێوەیەكی گشتی لە بواری‬ ‫وەزارەتەكەدا تەرخانناكرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆ خزمەتی هەندێك بــواری دژ بە‬ ‫وەزارەتەكە تەرخاندەكرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬قەیرانی‬ ‫دارایــی وایكردوە‪ ،‬بونی گەندەڵی بە‬

‫شێوازێكی لەڕادەبەدەر زۆر زیادبكات‪،‬‬ ‫وەزارەتـــەكـــان‪ ،‬یــان تــاكــەكــەس بە‬ ‫شێوازێكی گەندەاڵنە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫پارەو حاڵەتی تردا بكات‪.‬‬ ‫جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬پارلەمان‬ ‫ئــەركــی لێپرسینەوەی دەكــەوێــتــە‬ ‫ســەرشــان‌و دەســەاڵتــی ســەرەك ـی‌و‬ ‫حكومەتیش بەرپرسە لە دیارنەمانی‬ ‫ئەم جۆرە پارانە‪.‬‬

‫بەڵگەكانی گەندەڵی ئاشكرادەكەن‬ ‫الیخۆشیەوە ســەرۆكــی دەستەی‬ ‫دەسپاكیی هەرێمی كوردستان‪ ،‬بە‬ ‫«چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬لە مــاوەی‬ ‫ئەمساڵدا لە رێگەی جــۆراوجــۆرەوە‬ ‫نزیكەی ‪ 150‬زانــیــاری‌و سكااڵیان‬ ‫بەدەستگەیشتوە‪ ،‬هاوكات بڕیارە لەم‬ ‫مانگەدا بە بۆنەی رۆژی جیهانیی‬ ‫دژەگەندەڵییەوە دواین ئامارو زانیاری‬ ‫لەسەر هەمو كەیسەكان باڵوبكەنەوە‪،‬‬ ‫چونكە لەسەر زۆربەی دامەزراوەكانی‬ ‫دەوڵەت زانیاری‌و سكااڵمان الیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرئەوەی كارەكانیان درێژخایەن‌و‬ ‫وردە هەندێك لێكۆڵینەوە دوادەكەوێت‪.‬‬ ‫ئەحمەد ئــەنــوەر‪ ،‬وتیشی «هەر‬ ‫ســكــااڵیــەكــیــان بــەدەســتــبــگــات‪،‬‬ ‫بەدواداچونی بۆ دەكــەن‪ ،‬دواتریش‬ ‫وردبینی دەكەن‌و داوای زانیاریش لە‬ ‫فەرمانگەكە دەكەن»‪.‬‬ ‫مانگانە ‪ 500‬ملیۆن دینار دیارنامێنێت‬ ‫عەلی حەمەساڵح‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬ ‫لیژنەی دارایی لە پارلەمانی كوردستان‬ ‫لە رێگەی راپۆرتێكەوە وردەكارییەكانی‬ ‫داهــاتــی نـــەوت ئــاشــكــرادەكــات‪ ،‬لە‬

‫بەشێكیدا بــاس لـــەوەدەكـــات‪ ،‬بە‬ ‫گشتی‪ ،‬بەرهەمی نەوتی كەركوك‌و‬ ‫هەرێمی كوردستان نزیكەی ملیۆنێك‌و‬ ‫‪ 100‬هــەزار بەرمیلەو لە بندەستی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستاندایە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەندێجار بەهۆی گرفتەوە تاوەكو‬ ‫ئاستی ملیۆنێك كەمدەبێتەوە‪ ،‬بەالی‬ ‫كەمەوە داهاتی مانگانەی نەوتیش‬ ‫‪ 993‬ملیۆن دۆالرەو پارەی پێویستیش‬ ‫بۆ موچە ‪ 700‬ملیۆن دۆالرە‪ ،‬بە پێی‬ ‫سەلماندنێكیش بە گشتی مانگانە‬ ‫نزیكەی ‪ 500‬ملیۆن دۆالری ئەم پارەیە‬ ‫دیارنییە‪.‬‬ ‫لـــە مـــــاوەی رابــــردوشــــدا پــاش‬ ‫بەدواداچونی سۆران عومەر ئەندامی‬ ‫پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بۆ چۆنێتیی‬ ‫خەرجكردنی ئەو ‪ 125‬ملیۆن دۆالرەی‬ ‫لە پارەی نەوت بە بڕیاری سەرۆكی‬ ‫حكومەت دراوەتە وەزارەتی كشتوكاڵ‪،‬‬ ‫دەركــەوت ئەو بڕە پــارە ‪ 45‬ملیۆن‬ ‫دۆالری هێشتا وەرنەگیراوەو لە بانكی‬ ‫كوردستانی ئەهلییەوە بڕە پارەكە‬ ‫نەدراوەتە وەزارەتی كشتوكاڵ‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )542‬دو شةممة ‪2015/12/7‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫یەكێتی حسابی زریانەكانی كردوە!‬ ‫سیروان مەحمود‬

‫هیوا محەمەد‬ ‫لــە پێش رودانــی دوا گرژییــەكان ‪1+4‬‬ ‫لەســەر چۆنێتی هەموار كردنەوەی یاسای‬ ‫ســەرۆكایەتی هەرێــم ناكــۆك بــون‪ ،‬واتا‬ ‫كەرەســتەیەكی ناكۆك بــۆ گفتوگۆ هەبو‪،‬‬ ‫كــە تیایدا چــوار الیەن یەك هەڵوێســتی‬ ‫یەكگرتویان هەبــو الیەنێكیش بەتەنهارای‬ ‫جیــاواز بــو‪ ،‬بەجۆرێك كە لە ســەرەتاوە‬ ‫چــۆن بون لــە دوایشــدا وەك ئێســتاش‬ ‫هەروا مانەوە بێ ئەوەی ملكەچ بن بۆ هیچ‬ ‫داواكارییەكی زۆرینە‪.‬‬ ‫چوار حــزب داوایان كرد كە ســەرۆكی‬ ‫هەرێم لــە پارلەمــان هەڵبژێردرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫الیەنــی پێنجــەم نەك ملی بۆ ئــەوە نەنا‬ ‫بەڵكو ئەو پارلەمانەشــی تێكدا كە ئەوان‬ ‫باسی لێدەكەن‪.‬‬ ‫روخانــی دو مۆڵگــە بوە هۆی شــەهید‬ ‫بونــی چەنــد الوێــك‌و روداوەكــەش‬ ‫ئاقــاری گفتوگۆكانــی گــۆڕی بــۆ‬ ‫ئــەوەی كــە لــەوەودوا كۆبونــەوەكان بۆ‬ ‫ئاســاییكردنەوەی بارودۆخەكــە بێت نەك‬ ‫پرســە ســەرەكییەكانی دیكەو كەس باس‬

‫لەقەیران نەكات‪ ،‬ئەوان‌ویستان بە دروست‬ ‫كردنــی قەیرانێــك قەیرانێكی تــر لە بیر‬ ‫خەڵك بەرنەوە‪.‬‬ ‫یەكێتــی ئەگەرچــی ســورە لەســەر‬ ‫هەمواركردنی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم‪،‬‬ ‫هەڵوێســتی خــۆی هەیــەو پاشــكۆ نیە‪،‬‬ ‫ئامــادەی هــاوكاری‌و هاوســۆزییە بــەاڵم‬ ‫ئامــادەی خــۆ توانــەوە نیــە‪ ،‬ئامادەیــە‬ ‫ناوبــژی بكات‌و ئاســانكاری بۆ گەیشــتن‬ ‫بە چارەســەر بكات بــەاڵم نابێتە تكاكارو‬ ‫دەســت بەســتراو‪ ،‬ئامادەش نیە بەرنامە‌و‬ ‫ســتراتیژی خــۆی بشــێوێنێت‌و لەســەر‬ ‫الیەنێكی تر ماڵی خۆی تێك بدات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كار بگاتە یەكگرتنیش لەگەڵ الیەنێك ئەوە‬ ‫مۆركە ئەسڵییەكەی خۆی لەدەست نادات‪،‬‬ ‫ئەمەش هەقی هەمو حزبێكە بۆ پاراستنی‬ ‫هەیكەلی حزبەكەی‌و بەرز راگرتنی خوێنی‬ ‫شــەهیدەكانی‪ ،‬كەس بیستویەتی حزبێك‬ ‫خەبات بۆ سەرخستنی حزبێكی تر بكات؟‬ ‫ئەی ملمالنێ سیاسییەكان واتای چی؟‬ ‫جەمــاوەری هەرێــم بەگشــتی لــەم‬ ‫بارودۆخــە نیگەرانــن‌و لەگەڵیشــیدا‬ ‫هەڵوێســتیی یەك الیەنەی پارتییان بەدڵ‬ ‫نیــە‪ ،‬بــەاڵم خۆناكرێــت لــەم بارودۆخــە‬ ‫ئەمنییەی ئێســتادا بەرامبــەر (عینادی)‬ ‫الیەنێــك هەنــگاوی تونــد تــرو دژ بەكار‬ ‫بهێندرێت‌و هیچ حســاب بۆئەو مەترسییە‬ ‫نەكرێت كە بەهۆی داعشــەوە دروستبوە‪،‬‬ ‫دەكرێــت لەچوارچێــوەی هەنــگاوی‬ ‫ئاشــتییانەو لەڕیگەی هەڵبژاردنەوە سزای‬ ‫ئەوانە بدرێت كە خەمخۆرنین‪.‬‬

‫ئــەوە الیەنی پارتیە دەبێــت لە مێژودا‬ ‫باجی ئەو پێداگرییە بدات كە بێ حســاب‬ ‫كردن بۆ دەرەنجامە خراپەكەی لەسەر پلەو‬ ‫پایە سازشــێك كە لەبەرژەوەندی خەڵك‌و‬ ‫هەرێمــە نایكات‪ .‬تەنانــەت پارتییەكانیش‬ ‫دەزانــن كــە مانــەوەی ســەرۆكی هەرێــم‬ ‫نایاســاییە‪ ،‬كە دەبوا خۆی بڕیاری دەست‬ ‫لــەكار كێشــانەوە بــدات چونكــە خــۆی‬ ‫سەرۆكی حزبێكە ناوی دیموكراتە‬ ‫ئەگەرچــی گــۆڕان لــەم روداوانــەدا‬ ‫قوربانیی یەكەمە لەگەڵیشــیدا گەورەترین‬ ‫زیانــی گەیانــد بە رەوشــی دیموكراســی‬ ‫(هەرچەنــدە تەنیــا نــاوە) لەهەرێــم‪،‬‬ ‫ئەوەی كە لەبەرامبــەری ئەنجامدراوە زۆر‬ ‫نایاســاییە‌و كاری حزبولقائیدانەیــە‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەگەڵ ئەوەی گــۆڕان پێش ئەو روداوانەو‬ ‫بەتایبەت لەكاتی هەڵبژاردندا زۆر هەوڵیان‬ ‫دا ببنــە هێــزی دوەم (چونكە دڵنیا بون‬ ‫نابنە هێزی یەكەم بەاڵم لەســەر حســابی‬ ‫دژایەتیكردنــی یەكێتــی بەســود‌وەرگرتن‬ ‫لــەو ئازادییەی كە لەم دەڤەرە هەیەو بەو‬ ‫ســەرچۆپیەش كە پارتی بۆیــان دەگرێت‬ ‫دەتوانــن ببنــە دوەم) لە ئێســتادا دەبوا‬ ‫هەڵوێســتی یەكالكەرەوەی لەسەر ئاستی‬ ‫ســەركردایەتی بزوتنەوەكــە هەبوایــە‪،‬‬ ‫النیكــەم گەر ئاشــتییانەش بوایــە رۆژانە‬ ‫لەبەردەمی پارلەمانی كوردستان لەهەولێر‬ ‫ناڕەزاییــان دەربڕیبایــە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی‬ ‫ســەیرە لێرەو لــەوێ گوێمان لــێ دەبێت‬ ‫گلەیی‌و گازندەی ئەوەیانە كە ئایا یەكێتی‬ ‫لــە پارلەمــان‌و حكومەتــدا دەمێنێتەوە؟‬

‫یــان لەســەر گــۆڕان پاشەكشــە دەكات‪،‬‬ ‫هــەروەك ئــەوەی یەكێتی ئــەم روداوەی‬ ‫خوڵقانــد بێت‌و ئەوانــی بە گورگان خوارد‬ ‫دابێــت‪ ،‬دەبێت ئەوان بونــی خۆیان وەك‬ ‫ئــەو هێــزەی دەریانخســت بســەلمێنن‌و‬ ‫داكۆكــی لــە خۆیان بكــەن‪ ،‬چونكە وەك‬ ‫بزوتنەوەكــە لە بەرنامەیانــدا نەبوە كاری‬ ‫توندوتیژی ئەنجامبــدەن‌و ئەوەی رویداوە‬ ‫كاری خۆرســك بــوە‪ ،‬یەكێتیــش پێیوایە‬ ‫ئەوەی پارتی كردویەتــی بەرامبەر گۆڕان‬ ‫نایاســاییە‪ ،‬دەبێت بگەڕێینــەوە بۆ خاڵی‬ ‫دەســتپێكی كێشــەكان كــە پێداگــری‬ ‫(عینــادی) پارتییــە‪ ،‬گــۆڕان ئەوەندەی‬ ‫موتابەعــەی ئــەوە دەكات بزانێت یەكێتی‬ ‫چی بۆ دەكات‪ ،‬هەڵوێستی یەكالكەرەوەی‬ ‫خۆی ناخاتە ڕو!‬ ‫ئــەوان دەیانەوێــت یەكێتــی بەفەرمی‬ ‫هەڵكەوتــەی پارتی‌و ســەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫بەدڵی ئەوان تەســمیە بكات بەاڵم خۆیان‬ ‫بەئاشــكراو فەرمی بەخەڵــك نەڵێن رایان‬ ‫لەســەر پارتــی چیــە؟ چونكــە یەكێتــی‬ ‫بەپێی قۆناغ‌و شــێوازی سیاســەتی خۆی‬ ‫هەڵوێســتەكان لەبەرژەوەنــدی خەڵكــی‬ ‫كوردســتان‌و حزبەكــەی نــاوزەد دەكات‌و‬ ‫پێشبینی هاتنی زریانەكان دەكات‪.‬‬ ‫با كێشــەكان وەك خۆی باســیان لێوە‬ ‫بكرێــت‪ ،‬نــەك داخی دیزە بــە گۆزە هەر‬ ‫حزبەش كوێخاو دەم ڕاســتی خۆی هەیە‌و‬ ‫خەڵكی چاوەڕوانی قسەی زاریان دەكات‪.‬‬

‫قەیران‌و دەستپێشخەری‬

‫محەمەد مێرگەسۆری‬ ‫دۆخــی پڕ لــە قەیرانــی هەمەالیەنەی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬رۆژبــەڕۆژ بــەرەو‬ ‫دژوارتر دەچێ‌‪ ،‬ئەگەر هاتو هەمو حزب‌و‬ ‫الیەنە سیاســیەكان لە مەغزا‌و ئەهمیەتی‬ ‫سیاســی هــەر جــۆرە دەستپێشــخەر‌و‬ ‫هەنگاوێكــی چارەســەر‌و ئاشــتیانە ورد‬ ‫نەبنەوە‪.‬‬ ‫هەوڵ‌و كۆششــەكانی ی‪.‬ن‪.‬ك‪ ،‬بۆ لێك‬ ‫نزیككردنــەوەی الیەنــەكان‌و دۆزینەوەی‬ ‫میكانزمێكــی شــیاو بۆ چارەســەركردنی‬ ‫كێشــە‌و قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان‬

‫لــە ســەرویانەوە قەیرانی سیاســی‌و بێ‬ ‫متمانەیــی سیاســی نێــوان الیەنــەكان‪،‬‬ ‫جگــە لــەوەی هەنگاوێكە بە ئاراســتەی‬ ‫هەســتكردن بە بەرپرسیاریەتی سیاسی‌و‬ ‫دەســتەجەمعی‪ ،‬لە هەمانــكات بڕوابونی‬ ‫یەكێتــی بە دیالۆگــی نیشــتمانی نێوان‬ ‫الیەنــەكان دوبــارە دەكاتــەوە‌و زمانــی‬ ‫لۆجیكی سیاســی بەســەر كەش‌و دۆخی‬ ‫ملمالنێــەكان زاڵ دەكات لــە بری زمانی‬ ‫هەڕەشە‌و توندوتیژی‌و حساب نەكردن بۆ‬ ‫یەكتر‪.‬‬ ‫ئــەو جوڵــە چــاالك‌و خێراییەكانــی‬ ‫یەكێتــی لە مــاوەی رابردو‪ ،‬بــە تایبەت‬ ‫لــە دوای روداوە نــا لۆجیكەكانــی ‪12‬ی‬ ‫ئۆكتۆبــەر‪ ،‬جێگــەی ســتایش‌و كردەیی‬ ‫سیاســیانەی زمانی نەرمەهێزی یەكێتیە‬ ‫لە بەرامبەر بارودۆخێكی چەقبەستو‪ ،‬بەو‬ ‫ێ‬ ‫ماناییەی چەندە ئەم دۆخە درێژە بكێش ‌‬ ‫ئەوەندەی تر لێكەوتە نیگەتیڤەكانی زیاتر‬ ‫دەبــن‪ ،‬بە تایبەت لەســەر ئــەو لۆجیك‌و‬ ‫الیەنانەی كە بونەتە هۆكاری هاتنەئارای‪.‬‬

‫لەســەروبەندی ســەرهەڵدانەوەی پرسی‬ ‫سەرۆك‌و سەرۆكایەتی هەرێم‌و ئەوانی تر‪،‬‬ ‫یەكێتــی لــە گفتوگۆ‌و هەوڵدانــی چڕدابو‬ ‫بۆ رێكەوتنی سیاســی لەگەڵ بزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕان‌و پــرۆژەی تریشــی هەبــو تاكــو‬ ‫گشــت ئاریشــە‌و پرســەكان لە بنچینەوە‬ ‫چارەســەریان بۆ بدۆزێتەوە‪ .‬ئالەوكاتەدا‬ ‫بارودۆخــی سیاســی هەرێــم توندوتیژی‬ ‫لێكەوتــەوە‌و بــوە هــۆی شــەهیدبون‌و‬ ‫برینداربونــی چەندیــن هاواڵتــی‪ .‬لــە‬ ‫بەرامبــەر ئــەو دۆخــە یەكێتــی كەوتــە‬ ‫نێوان دوئاراســتە‌و رێگــەی درێژەدان بە‬ ‫گفتوگــۆ‌و میكانیزمی رێكەوتنی سیاســی‬ ‫لەگــەڵ بزوتنــەوەی گــۆڕان‌و هاتە ئارای‬ ‫هاوپەیمانیەكــی تازەی سیاســی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەنجامدانــی كۆبونــەوە‌و گفتوگۆكــردن‬ ‫لەگەڵ گــۆڕان‌و پارتی‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو‬ ‫پاشــان الیەنەكانــی تر‪ .‬لــەم نێوەندەدا‬ ‫یەكێتــی بــە ئاراســتەی یەكــەم‌وەك‬ ‫الیەنێكــی ســەربەخۆ لــە هەوڵەكانــی‬ ‫بــەردەوام بــو‪‌،‬و لــە ئاراســتەی دوەمدا‬

‫وەك الیەنــی هاوبــەش‌و نێوەندگیر رۆڵی‬ ‫ێ یەكێتی‬ ‫خــۆی گیراوە‪ ،‬لەبەر ئەوە ناكر ‌‬ ‫هیــچ یەكێك لەو دو ئاراســتانە نەبڕێت‌و‬ ‫لەســەر هێڵەكانــی نەمێنێتــەوە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئــەوەی پارتــی دیموكراتــی كوردســتان‬ ‫كاری لەســەر قورســكردنی هەوڵەكانــی‬ ‫یەكێتــی كــرد‪ ،‬كاتێــك كــە دۆخی ‪12‬ی‬ ‫ئۆكتۆبەری خولقانــد‪ .‬بۆ ئەوەی یەكێتی‬ ‫لەژێر كۆمەڵێك گوشــاری شــەقام‌و هۆی‬ ‫دیكــە بخاتــە خانــەی هەڵوێســتێكەوە‪،‬‬ ‫كــە ببێتــە هــۆی دورســتبونی بــەرەی‬ ‫هاوبەشــی سیاســی نێــوان گــۆڕان –‬ ‫یەكێتــی‌و لێكترازانی پرۆژەی هاوبەشــی‬ ‫سیاسی نێوان چوار الیەنەكە‪ ،‬كە دواجار‬ ‫هەڵوەشــاندنەوەی متمانــەی سیاســی‌و‬ ‫پرۆتۆكۆڵــی سیاســی نێــوان ئــەو چوار‬ ‫الیەنە بە تەواوی لێكدەترازا‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەگــەڵ خۆگونجانــدن لەگــەڵ‬ ‫ئــەو دۆخــە چاوەڕوانەكــراوەدا‪ ،‬یەكێتی‬ ‫توانی گەڕێكی تازەی ئاشــتبونەوە‌و لێك‬ ‫نزیكردنــەوەی نێوان گــۆران‌و پارتی‌و لە‬

‫ئەركی سیاسی‌و‬ ‫دبلۆماسی‬ ‫هەرێم‬

‫ناسیح حەمە حسێن‬

‫تیــرۆر هەندێــك جار گــورزی زۆر تونــدو خوێناوی ئەوەشــێنێت‪ ،‬گــەر هەرێمی‬ ‫كوردستان وەك نمونە وەربگرین كردەوەی تیرۆریستی گەورەی تیادا ئەنجام دراوە‪.‬‬ ‫ئەوەندەی یادەوەریە ناخۆشەكان لە چەند ساڵی رابردودا تۆماریان كردبێت هەولێرو‬ ‫ســلێمانی و دهۆك و بە تایبەت كەركوك و ناوچە كوردســتانیەكان (خانەقین ‪ ،‬دوز‬ ‫‪.‬هتــد) زۆر جــاران خەڵتانی خوێن كراون ‪.‬ئەمانە هەموی لە ماوەی زەمەنی جیاوازو‬ ‫درێژخایــەن دا ئەنجــام دراون‪ .‬بەاڵم ئەوەی جێگەی ســەرنجە لــە ماوەی كەمتر لە‬ ‫مانگێكدا تیرۆرســتان تاكتیك و شــێوازو هێرشــەكانیان گۆڕی بەشــێوەیەك لەبری‬ ‫ناوچەیەك چەندین ناوچەی جوگرافی جیاوازی لە دنیادا گرتەوە(تەقاندنەوەی فرۆكە‬ ‫روســیەكە لە سینای میسر‪ ،‬خوێناوییكردنی پاریس‪ ،‬یا كردەوەكەی مالی‪ ،‬كوشتنی‬ ‫چەند بارمتەیەكی رەگەز جیاواز)‪ .‬دەبێت ئەوەش بزانین كە هێشــتا تیرۆریســتان لە‬ ‫توانایاندایە داهێنانی نوێ بكەن لە كردەوە تیرۆرســتیەكاندا كە بەبێ جیاوازییكردن‬ ‫لە بە ئامانج گرتنی دەوڵەتان‪.‬‬ ‫ئێســتا هەرێمی كوردستان شــەڕی دژە تیرۆری لە ناوخۆی خۆیەوە (بە هیمەتی‬ ‫مەردانــی ئاســایش‌و پۆلیــس‌و چاوكراوەیــی هاواڵتیــان‌و الوازی زەمینــەی تیــرۆر)‬ ‫گواســتۆتەوە بــۆ ســنورەكان‌و تارادەیەكی باش تیرۆرســتان لغاوكــراون‌و جوڵەیان‬ ‫سستكراوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەسیاسەت‌و دبلۆماسیەتی ئێستای هەرێمی كوردستان پێویست دەكات‪:‬‬ ‫‪/1‬هەرێم تاپێی بكرێت خۆی بەدور بگرێت لە چونە ناو هیچ بەرەیەكی نێودەوڵەتی‬ ‫تا رادەی ناچارنەبون‪.‬‬ ‫‪/2‬تاكە بەرەیەك كە كوردســتان دەتوانێت ســەركەوتن بەدەستبێنێت بەرەی دژە‬ ‫تیرۆرە‪ ،‬كە بە هۆی ئەم بەرەیەوە خۆی دەپارێزێت لە چونە پاڵ یا سۆز نیشاندان‬ ‫بۆ بەرەیەك‪.‬‬ ‫‪/3‬نەچونــە ژێر ركێفی هیچ الیەنێكی ناوخۆیی بۆ رەواجدان بەالیەك دژی الیەكی‬ ‫تر‪.‬‬ ‫‪/4‬داخوازی بەردەوام لەســەر ئاســتی حكومی‌و ســەربازی بۆ پرچەككردنی هێزی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان‌و هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ‪.‬‬ ‫بنەڕەتدا نێوان هەرچوار الیەنەكە‌و پاشان‬ ‫هەمو الیەنــەكان بهێتەوە ئاراوە‪ ،‬كە لەم‬ ‫گەڕەدا پارتی دیموكراتی كوردستان پێش‬ ‫هەمویان دەخاتــە بەردەم تاقیكردنەوەی‬ ‫هەنگاوی چارەســەری گشــت پرســەكان‬ ‫لە پێشــەوەیان هی سەرۆكایەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ .‬لە ئەگەری خۆالدان‌و دزینەوە‬ ‫لــە هەمو بــژاردە پێشــنیار كــراوەكان‪،‬‬ ‫زەرەرمەنــدی یەكــەم پارتــی‌و ئــەو‬ ‫الیەنانــەن‪ ،‬كە لە گفــت‌و هەنگاوەكانیان‬ ‫بۆ چارەسەری كێشەكان بە دور دەگرن‪.‬‬ ‫ێ هەر‬ ‫واتــە هەرچەندە بۆ دومانــگ دەچ ‌‬ ‫ێ دەســتەاڵتی حكومرانــی هەرێــم‬ ‫ســ ‌‬ ‫ئیفلیجبــون‌و رەبت‌و زەبتیــان بە یەكەوە‬ ‫نەمــاوە‪ ،‬گۆڕان‌و پێشــهاتە خێراییەكانی‬ ‫عیــراق‌و ناوچەكــە‌و جیهــان چیتر بواری‬

‫مانــۆڕی سیاســی‌و بێمەنــی بــۆ پارتی‌و‬ ‫هیــچ الیــەك ناهێڵتــەوە‪ .‬چونكــە لــە‬ ‫ئەگــەری نەبونــی وەاڵمێكــی ئیجابــی‬ ‫بــۆ ئــەو دەستپێشــخەریانەی یەكێتــی‪،‬‬ ‫مەودای گۆشەگیری سیاسی پارتی زیاتر‬ ‫دەبێ‌‌و لــۆدی رەخنــە‌و بارگرانی زیاتری‬ ‫سیاســی‌و جەمــاوەری زێدەتــر دەخاتــە‬ ‫ئەســتۆی پارتی‌و دواتــر الیەنەكانی تر‪.‬‬ ‫هەر لەو ســۆنگەیە‌و رامانەوە‪ ،‬لەو چەند‬ ‫رۆژەی رابردوش یەكێتی لەســەر ئاستی‬ ‫بااڵ ئــەوەی دوپاتكردوە‪ ،‬كــە خوازیاری‬ ‫هاوكاری الیەنەكانن بۆ چارەســەری كۆی‬ ‫پرســەكان‌و بەســتنی دیالۆگــی لوتكەی‬ ‫حــزب‌و الیەنــەكان‌و داڕشــتنی بەرنامە‌و‬ ‫پالنی هەمەالیەنە بۆ هەمو پێشهاتێك‪.‬‬

‫بۆچی یەكێتی رۆڵ ببینێت؟‬

‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫پرســیاری ئــەوەی پێویســتە یەكێتــی‬ ‫رۆڵێكی باش ببینێت‪ ،‬بەوە دەستپێدەكات‪،‬‬ ‫بۆچــی یەكێتی رۆڵێكــی گونجاو ببینێت؟‬ ‫ئــەو گرنگییــە چییە‪،‬كــە پێویســتە‬ ‫لەتێگەیشتنی یەكێتی دا هەبێت‪ ،‬تا بنەما‬ ‫نەگۆڕ‌و گۆڕاوەكانی سیســتەمی سیاسیی‬ ‫جیهانی‪ ،‬ئەگەرەكان‪ ،‬هەڕەشــەكان‪ ،‬خاڵە‬ ‫الوازەكان‪ ،‬خاڵــە بەهێزەكانــی خــۆی‌و‬ ‫ژینگەكــە ببینێــت‪ ،‬شــوێنی خــۆی لــە‬ ‫كێڵگەكەدا دیاری بكات‪..‬‬ ‫لــەڕوی نێوخۆییەوە‪ ،‬ئــەو زەمینەیەی‬

‫بزوتنــەوەی گــۆڕان بــۆ ئــازادی وتــن‌و‬ ‫پرسیاركردن دروستیكرد‪ ،‬یەكێتی پێشوتر‬ ‫خوڵقاندبــوی‪ ،‬ئــەو كادرە رۆشــنبیرو‬ ‫كوالێتــی بەرزانەی لەبازنــەی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانــدا هەن‪ ،‬پێشــوتر لەنــاو یەكێتی دا‬ ‫هەبو‪ ،‬ئەو فرە مینبەرییە بێســەروبەریی‌و‬ ‫ناسیســتماتیكیەی ئێســتا لەڕاگەیاندنــی‬ ‫یەكێتــی‌و گۆڕانــدا هەیە‪ ،‬پێشــوتر لەناو‬ ‫یەكێتیــدا ئەگەرچــی هــەر فــرە مینبەر‌و‬ ‫جۆگەلــەی جیاوازبــو‪ ،‬بــەاڵم دواجــار‬ ‫ئەڕژایەناو هەمــان روبارەوە‪ .‬لەحكومەت‌و‬ ‫پارلەمــان‌و پەیوەندییــە دەرەكییەكانــدا‪،‬‬ ‫یەكێتــی‌و تاڵەبانــی ســەنگ‌و دەنگیــان‬ ‫هەبو‪ ،‬لەهەولێر قونســوڵی بەریتانیا‌وتی‬ ‫«حەزەكــەم ئێوە پێــم بڵێن مام جێرمی‪،‬‬ ‫بەخۆشی مام جەاللەوە»‪ ..‬تاڵەبانیش تا‬ ‫تەندروســتی رێگەیدا‪ ،‬لەبەغدا سەرقاڵبو‪،‬‬ ‫بیرێكی ئەوتۆی لە ئایندەی رێكخستنەكانی‬ ‫حزبەكــەی نەكردەوە‪ ..‬یانی تائێرە مانای‬ ‫نوســینەكە ئەوەیــە‪ :‬یەكێتی پێویســتی‬ ‫بــە هێزێكــی مرۆیــی (مــوارد بشــری)‬ ‫گــەورە هەیە‪ .‬ئاڕاســتەكردن‌و ئیدارەدانی‬

‫ئــەم مەواریدە بەشــەریە لەخــودی هێزە‬ ‫مرۆییەكە گرنگترە (ئەم كارەش بەرانبەر‬ ‫پرۆســەی خوێــن گۆڕینــە لەجەســتەدا‪،‬‬ ‫رۆنگۆڕینــە لــە ئۆتۆمبێلــدا‪ ،‬چێككردنــە‬ ‫لەفڕۆكەدا بەرلەفڕین) ‪..‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬شــوێن سیاســەتی‬ ‫خۆی كەوتوەو‪ ،‬ئەیەوێت یەكێتی بیباتەوە‬ ‫ســەرمێزی حكومەت‌و پارتی‪ ،‬یان لەگەڵی‬ ‫بێت بۆ مەســەلەی دەستور‌و سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‌و‪ ...‬ئەم شــتانە‪ ،‬هەمو هەڤاڵەكانی‬ ‫یەكێتیش دەزانن ئەگەر شــوێن حەزەكانی‬ ‫گۆڕان بكەون‪ ،‬لێكەوتەو رەهەندەكانی چی‬ ‫دەبێت!؟‪ ..‬ئیمڕۆكە سیاســەتیش ئەمری‬ ‫واقیع نەبێت‪ ،‬دەبێت هێزە سیاســییەكانی‬ ‫باشــور‌و پەكەكــەش پێكــەوە لەســەر‬ ‫تێكنەچونــی یارییەكەو‪ ،‬دروســت نەبونی‬ ‫دوبەرەكــی كــۆك‌و هەماهەنگ بن‪ ،‬ئانجاخ‬ ‫(ئەگەر) هەیە بتوانن جۆشێك بدەن‪ ،‬هەر‬ ‫بــەو هەماهەنگیــە قەرەبــوی دواكەوتویی‬ ‫كەلتوریی‌و سیاســیی‌و ئابوریی‌و تەكنیكی‬ ‫دەكرێتــەوە‪ ،‬بەمانــای كەلیمــە لەنــاو‬ ‫كــورددا خەڵكــی سەرشــێت‌و ســەرپل‌و‬

‫بێئــاگا لەدونیــا زۆرن‪ ،‬زۆریشــیان لەبەر‬ ‫هەرهۆیەكی خودییــە خزاونەتە ناوكایەی‬ ‫سیاســیی‌و ســەحافی‌و ئەمنییەوە‪ ،‬هەروا‬ ‫لەســەر مەعمەعەیەكــی فەیســبوكیانە‪،‬‬ ‫مەســەلەیەكی هەســتیار‪ ،‬ئاڵــۆز‪،‬‬ ‫چارەنوسساز‪ ،‬لە میللەتێك تێك دەدەن‪..‬‬ ‫كەواتــە مانایەكــی تــری نوســینەكەمان‬ ‫ئەوەیــە‪ :‬یەكێتی لەواقیعدا رۆڵ دەگێڕێت‪،‬‬ ‫جوڵینەری زۆربەی كارتەكانیشــە لەزۆنی‬ ‫باشــوردا ‪،‬بەدەســتیەتی بەڕاوێــژ لەتەك‬ ‫عەباقیــرەی عالەمیــدا‪ ،‬قەناعەت بەپارتی‬ ‫بــكات هەرێــم لــەو قەیرانــە ئابوریــی‌و‬ ‫ئیدارییــە دەربهێنێت‪ ،‬بۆنــا؟‪ .‬خانویەكی‬ ‫لــە هەولێــر نەبــو‪ ،‬تاڵەبانــی بــە نەرمی‬ ‫‌وایكرد‪ ،‬كە ئێستا كۆشكی سەوز‌و هەزاران‬ ‫خانو‪ ،‬جموجوڵی سیاســیی‌و سەربازیشی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەگــەر تۆپێتوایە لە زۆنی یەكێتی‬ ‫دا بارەگاكانــی پارتــی نەمێنــن‌و‪ ،‬جوڵــە‬ ‫نەكــەن‌و‪ ،‬رێككەوتنــی حەیاتــی لەگــەڵ‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان بكەیــت‪ ،‬بێگومان نە‬ ‫بــەو نەرمییــەی تاڵەبانــی دەســتكەوت‬ ‫دەســت دەخەیــت‪ ،‬نــە كاریگەریــی‬

‫ریفۆرمخوازییــش لــە بــاری حوكمڕانیــدا‬ ‫دەبێتە واقیع‪ ،‬نە لێكتێگەیشــتن بۆ پرسە‬ ‫دەرەكییەكان دروستەكەیت‪ ،‬ئینجا ئەوەی‬ ‫كە یەكێتی ناتوانێــت بیكات‪ ،‬حاڵیكردنی‬ ‫رای گشــتییە لــەو شــتانە‪ ،‬ئەوەیــە‪ ،‬كە‬ ‫ناتوانێت بیســەلمێنیت شــوێن سیاسەتی‬ ‫خــۆت كەوتویــت‪ ،‬بــە كــردار خزمەت بە‬ ‫سیاســەتێكی حوكمڕانــی تەندروســت‌و‪،‬‬ ‫دیدێكــی نیشــتمانی پیــرۆز دەكەیــت‪،‬‬ ‫دەبێــت ئەم حزبە بەخەڵكی بێژێت‪ :‬ئەمە‬ ‫داهاتەكانــەو‪ ،‬ئەمە تێچونەكان بوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫رەوشــی جیهان‌و‪ ،‬پێشكەوتنە سەربازیی‌و‬ ‫بلۆكبەندییەكانــە‪ ،‬ئێمــەش لێــرەدا ئەمە‬ ‫ئەركە چارەنوسسازەكانمانە بۆ قۆناغێكی‬ ‫هەستیار‪..‬‬ ‫دیــارە لەهەر شــوێنێك نــاوی یەكێتی‬ ‫دێــت‪ ،‬نــاوی ئێرانیــش بەدوایــدا دێــت‪،‬‬ ‫كــورد لەڕێگەی ئێران‌و روســیاوە بۆ كوێ‌‬ ‫دەچێــت؟‪ .‬لەڕێگــەی توركیــاوە بۆ كوێ‬ ‫دەچێــت؟‪ .‬كورد دەبێت لەبــەرەی خۆیدا‬ ‫بێت‪ ،‬جیهان ئیشی بەهەولێرە‪ ،‬نەك هەولێر‬ ‫ئیشی بەجیهان بێت‪ ،‬بۆیە دەبێت یەكێتی‬

‫لەهەولێر بێت‪ ،‬كورد لەهەر بەرەیەكدابێت‬ ‫هــەر الوازە‪ ،‬فڕۆكە جەنگیەكانی ئەوان لە‬ ‫قواڵیــی دەریــاوە با عامودی بۆ بۆشــایی‬ ‫ئاســمان دەچــن‪ .‬ئێســتا دەســتەواژەی‬ ‫گۆڕەپانــی جەنــگ گۆڕراوە بۆ ئاســمانی‬ ‫جەنــگ‪ ،‬دەســتگە موخابەراتیەكانیــان‬ ‫لــە (هــەوا)دا دەنگــی جۆراوجــۆر‌و‪،‬‬ ‫پەیوەندییكردن درك دەكەن‪ .‬دیمەنێكی وا‬ ‫لە دیپلۆماســیەتدا نیشاندەدەن بەڕوكەش‬ ‫ئاهوراییــەو‪ ،‬لەناوەڕۆكــدا دونیایــەك‬ ‫ئەهریمەنــی جۆراوجــۆرە‪ .‬حزبێكــی وەك‬ ‫یەكێتــی بەقــەدەر ئــەوەی پێویســتی بە‬ ‫(دونیاییبون)ە‪ ،‬ئامادەگی جۆراوجۆرە لە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬چ كاری بەوەیە لۆد بخاتە ســەر‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان یــان پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردوستان‌و‪ ،‬شوێن قسەی ئەم كۆمێنت‌و‬ ‫ئەو كادر بكەوێت‪ ،‬كە لەسەردەمی شەڕی‬ ‫ناوخــۆ‌و‪ ،‬لەســەردەمی هەڵبژاردنەكانیش‬ ‫هــەر بــە زانیــاری‌و تەحلیلــی هەڵــە‪،‬‬ ‫كۆمەڵگەیــەك‌و حزبێكیــان بــە فەتارەت‬ ‫برد‪.!..‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )5٤2‬دو شةممة ‪2015/12/7‬‬

‫كەجەكە‪:‬‬ ‫ئاگاداری دیدار لەگەڵ ئۆجەالن نین‬ ‫لــە راگــەیــەنــراوێــكــی كــۆمــا جڤاكێن‬ ‫كوردستان هاتوە كە ئــاگــاداری هیچ‬ ‫دیدارێكی نێوان توركیا و ئۆجەالن‬ ‫نین و ئەوەشیان راگەیاندووە‪ ،‬كەجەكە‬ ‫جەخت لە دەستپێكردنەوەی دیدارەكان‬ ‫لەگەڵ ئۆجەالن دەكاتەوە‪.‬‬

‫هاوژین محێدین‬

‫لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەختی توركیا و تەواو بونی رێكارە‬ ‫یاساییەكانی پێكهێنانی كابینەی شەست‬ ‫و چــوارەمــیــنــی حكومەتی تــوركــیــا بە‬ ‫سەرۆكایەتی ئەحمەد داودئۆغڵو‪ ،‬ئەم‬ ‫كابینەیە لە رەوشێكی ناهەمواری ئاسایش‬ ‫و ئابوریدا پێكهێنرا‪ .‬سەرەكیترین ئەو‬ ‫بابەتانەی دەبێتە كارنامەكەی داودئۆغڵو‬ ‫كێشەكانی ناوخۆی توركیایە كە ئەوانیش‬ ‫هەریەك لە پرسی كورد و عەلەویەكان‪،‬‬ ‫كێشەی هەمواركردنەوەی دەستوری واڵت‬ ‫و سیستمی سەرۆكایەتی‪ ،‬روبەڕوبوونەوەی‬ ‫«پــێــكــهــاتــەی هــاوتــەریــب» و كێشە‬ ‫ئابورییەكانە‪ .‬ئەمە جگە لەوەی سیاسەتی‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫لە رۆژی ‪ 2015 -11 -23‬ەوە چەتەكانی‬ ‫تیرۆریستی سەربە بەرەی نوسرە و ئەحرار‬ ‫ئەلشام و بە پیالنگیری داعش و بەهاوكاری‬ ‫هەندێك لە واڵتانی دراوســێ هێرشێكی‬ ‫فــراوانــیــان كـــردە ســەر گــەڕەكــی شێخ‬ ‫مەقسودی كوردنشین لە شاری حەلەب و‬ ‫تلعەران وتلحاصل وعەفرین‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫سەركەوتوو نەبون لە هێرشەكانیان و‬ ‫هەوڵەكانیان تێكشكێنراوە‪.‬‬ ‫چاودێران پێیان وایە كە ئەو پیالنە سەر‬ ‫ناگرێ و ئامانجی سەرەكیش لەو هێرشانە‬ ‫ئــەوە بــووە كــە هێزەكانی دیموكراتی‬ ‫سوریا لە كانتۆنی عەفرین دامــەزراون و‬ ‫ئەمەش نیگەرانی بۆ ئەو الیەن و هێزەی‬ ‫لێكەوتۆتەوە كە خۆیان بە خاوەنی سوریا‬ ‫دەزانن‪ ،‬بەاڵم وەك ئاشكرایە كە هێزەكانی‬

‫ســەاڵحــەدیــن دەمــیــرتــاش هاوسەرۆكی‬ ‫هەدەپە رایگەیاند‪ ،‬ئەردۆغان پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی پەكخستووەو دەیــەوێــت وەك‬ ‫فــشــارێــك بەكاریبهێنێت‪ ،‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫سیستمی ســەرۆكــایــەتــی لـــەواڵتـــدا‬ ‫بێنێتەكایەوە‪.‬‬

‫مەولود چەوشئۆغڵو‪ ،‬وەزیری دەرەوەی‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬دۆســیــەی روسیا‬ ‫پرسێكی گرنگ و ئاڵۆزەو بەم نزیكانە‬ ‫بەنیازین چەند كۆبونەوەیەك لەگەڵ‬ ‫روسیا سازبكەین‪ ،‬بۆئەوەی پرسەكانی‬ ‫نێوان هەردووال چارەسەر بكەین‪.‬‬

‫پشتیوانی سیستمی سەرۆكایەتی دەكەن‪.‬‬ ‫هەرچەندە داودئۆغڵو ئامادەیە لەسەر‬ ‫سیستمی سەرۆكایەتی لەگەڵ پارتەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن گفتوگۆ بكات‪ ،‬بەاڵم پارتەكان‬ ‫بەهیچ شێوەیەك رەزامــەنــدی نانوێنن‪،‬‬ ‫چونكە پیادەكردنی ئەو سیستمە ئەگەری‬ ‫نەگەیشتنیان بــە دەســـەاڵت بــۆ چەند‬ ‫دەیەیەكی دیكە درێژدەكاتەوە‪.‬‬ ‫هێنانە پێشەوەی بابەتی گۆڕینی دەستور‬ ‫لەالیەن ئاك پارتیەوە بۆ ئەوەیە سازانێك‬ ‫لەسەر گۆڕینی چەندین ماددەی دەستور‬ ‫بكرێت و سەرەنجام بابەتی سەرۆكایەتش‬ ‫بخرێتە ناو گۆڕینی دەستورەوە چونكە ئاك‬ ‫پارتی دەیەوێت لە دانوستانی دەستوردا‬ ‫زۆرترین دەستكەوتی هەبێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش لەو بابەتەدا ناچێتە ژێر‬ ‫خواستەكانی ئــاك پــارتــی‪ ،‬ئەمەش وا‬ ‫دەكــات یەكالكردنەوەی پرسی سیستمی‬ ‫سەرۆكایەتی ماوەیەكی زیاتر بخایەنێت و‬ ‫سەرەنجام گەڕانەوە بۆ بۆچوونی هاواڵتیان‬ ‫و ئەنجامدانی ریفراندۆم لەبارەی گۆڕینی‬ ‫ماددەكانی دەستور ئەو شێوازە دەبێت‬ ‫كە ئاك پارتی كاری بۆ دەكــات‪ ،‬ئەوەی‬ ‫رێگەی خۆشكردووە بۆ ئــەوەی ترس لە‬ ‫ریفراندۆم نەبێت‪ ،‬بەدەستهێنانی نیوەی‬ ‫دەنگی هاواڵتیانی توركیایە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫دەبێتە الیەنی یەكالكەرەوە بۆ سەركەوتنی‬ ‫ئەو هەنگاوە‪ ،‬پێكهاتەیەك هەیە لەناو‬ ‫ئاكپارتی دژی سیستمی سەرۆكایەتیە‪،‬‬ ‫ئەوان ئامادەنین بە ئەرێنی دەنگ بدەن‪.‬‬ ‫پرسێكی دیــكــەی نــاوخــۆی توركیا‪،‬‬ ‫روداوەكانی جەزیر‪ ،‬نوسەیبین‪ ،‬ئامەد و‬

‫فارقین زیانی زۆریان بە چارەسەركردنی‬ ‫پرسی كورد گەیاندووە‪ ،‬دەوڵەتی توركیا‬ ‫لــەبــارەی هــێــوركــردنــەوەی دۆخــەكــە و‬ ‫گەڕانەوەی ئارامی بۆ ئەو ناوچانە هەنگاوی‬ ‫كردەیی نەناوە و ئەمەش مەترسی بە‬ ‫سوریاییكردنی توركیای لە هەموو كاتێك‬ ‫زیاتر نزیك كردۆتەوە‪ .‬بەرپرسانی هەدەپە‬ ‫بەمەبەستی چارەسەركردنی ئاشتیانەی‬ ‫روداوەكـــانـــی ئــەو نــاوچــانــە بــەردەوامــن‬ ‫لــە هەوڵەكانیان‪ .‬هــاوســەرۆكــی پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن (هەدەپە) سەاڵحەدین‬ ‫دەمیرتاش كە هەفتەی پێشو لە ئەمریكا‬ ‫بوو‪ ،‬لەبارەی هەوڵەكانی حكومەتی توركیا‬ ‫وتی «حكومەت نایەوێت ئاشتی لەناوخۆی‬ ‫واڵت بــەرقــەرار بكات‪ ،‬لەكاتێكدا داوای‬ ‫ئاشتی بۆ واڵتــانــی دراوســـێ دەكــات‪».‬‬ ‫هەرچەندە ئەنقەرە هێشتا بەڕونی شێوازی‬ ‫چۆنێتی دەستپێكردنەوەی گفتوگۆكانی‬ ‫ئاشكرانەكردووە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی تێبینی‬ ‫دەكرێت ئەوەیە‪ ،‬ئاك پارتی وەكو پێشو بە‬ ‫تەنگ چارەسەری پرسی كوردەوە نایەت‬ ‫و مەبەستێتی پرسی كورد لەچوارچێوەی‬ ‫بەهێزكردنی پــڕۆســەی دیموكراسیدا‬ ‫بــرەو پێبدات‪ ،‬بــەاڵم شێوازی برەودانی‬ ‫دیموكراسی لەالی ئاك پارتی بەخواستی‬ ‫كورد نابێت‪ ،‬كە زیاتر لەشێوەی گوتاردایە‬ ‫و كەمتر بەالی هەنگاوی كردەییدا دەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر تێبینی بكەین لەماوەی سااڵنی‬ ‫رابردودا هاتنەپێشەوەی پرسی كورد تەریب‬ ‫بووە لەگەڵ گەشەسەندنی دیموكراسی‪ ،‬هەر‬ ‫ئەمەش وایكردووە هەنگاوەكان بەهێواشی‬ ‫و سنورداری رێبكەن‪.‬‬

‫مەترسییەكان لەسەر عەفرین و شێخ مقصودو‬ ‫هەڵوێستی ئەنەكەسە‬ ‫دیموكراتی سوریا هێزی رەوای هەموو‬ ‫خەڵكی سوریایە كە لەالیەن ئەمریكا و‬ ‫هێزەكانی هاوپەیمانانەوە پەسەندكراوە‬ ‫و هێزێكە وەك یەكەمین هەنگاو توانی‬ ‫ناوچەیەكی ستراتیژی لە داعــش پاك‬ ‫بكاتەوە ئەویش ناوچەی (هۆڵ)ێ بوو كە‬ ‫بە رووی باشوری كوردستاندا هاوسنوری‬ ‫شــەنــگــالــە‪ ،‬بــەمــەش رێــگــەی هــاوكــاری‬ ‫لۆجستیكی داعشی بۆ موسڵ و وشەنگال‬ ‫بڕی و رزگاركردنی شەنگالی تا رادەیەكی‬ ‫زۆر ئاسان كرد‪.‬‬ ‫راگەیاندنی هێزەكانی دیموكراتی سوری‬ ‫لە عەفرین و ناوچەكانی سەر بە حەلەب‬ ‫و ئدلب ترسی خستۆتە دڵی تیرۆرستان و‬ ‫چەتەكان‪ ،‬بەجۆرێك هەموو پێكهاتەكانی‬ ‫سوریا رەزامەندی خۆیان بۆ هەبونی ئەو‬ ‫هێزە دەربریوە و تیرۆرستان و چەتەكانیش‬ ‫ترسی زۆریان لێنیشتووە‪.‬‬ ‫وەك ئاشكرایە كە داعش و بەرەی نوسرە‬ ‫و ئەحرار ئەلشام لە سەرئەو ناوچانەی كە‬ ‫لەژێر دەسەاڵتی خۆیاندایە ناكۆكن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە لە سەر دژایەتیكردنی دۆزی‬ ‫كــورد هەركۆكن‪ ،‬لە رابــردوشــدا رژێمە‬ ‫داگیركەرەكانی كوردستان بەهەمان شێوە‬ ‫كاریان لەدژی گەلی كورد دەكرد و ئەمەش‬ ‫بۆتە فەلسەفەی هەموو نەیارانی دۆزی‬ ‫رەوی گەلی كورد‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ئەنەكەسە لەمەڕ هێرشەكانی‬ ‫تیرۆریستان لە كاتێكدا ئەمە زیاتر لە‬ ‫‪ 15‬رۆژە هێرشی چەكدارە توندڕەوەكانی‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫ئەردۆغان پرۆسەی ئاشتی پەكخستووە‬

‫چەوشئۆغڵو‪:‬‬ ‫دۆسیەی روسیا پرسێكی ئاڵۆزە‬

‫سیستمی سەرۆكایەتیی توركیاو پرسی كورد‬ ‫دەرەوەی توركیاش توشی چەندین كێشەی‬ ‫ئاڵۆز و بەناویەكداچوو بووە‪.‬‬ ‫ئــەوەی لەم نوسینەدا روانینی زیاتر‬ ‫دەخرێتەسەر‪ ،‬سیستمی سەرۆكایەتی و‬ ‫پرسی كوردە‪ .‬دوای ئەوەی ئاكپارتی لە‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەختدا توانی دەنگە‬ ‫لەدەستوەچووەكانی بەدەستبێنێتەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫بابەتی سیستمی سەرۆكایەتی هێنایەوە‬ ‫نــاو رۆژەڤـــەی سیاسی توركیاوە‪ .‬ئاك‬ ‫پارتی لەژێر ناوی «بەدیموكراسی بون‬ ‫و دەستوری نوێ» لە كابینەی پێشودا‬ ‫بـــەردەوام هەوڵیداوە كــار بۆ سیستمی‬ ‫سەرۆكایەتی بكات‪ .‬هێنانە كایەی سیستمی‬ ‫سەرۆكایەتی لەالیەن ئاك پارتیەوە پشتی‬ ‫بە دوو بنەما بەستووە‪ :‬یەكەمیان ئەوەیە‬ ‫بونی سەرۆكێكی بەهێز دەبێتە هۆی‬ ‫ئــەوەی رێگەنەدرێت پەرلەمان بكەوێتە‬ ‫ژێر هەژمونی دەسەاڵتی خۆسەپێنەوە و‬ ‫رێڕەوی دیموكراسی خۆی لە دەستبدات‪.‬‬ ‫دووەمیان لەپێناوی ئەوەیە توركیا نوێ‬ ‫بگاتە وێستگەكەیی و دەسەاڵتێكی كاریگەر‬ ‫و بەتوانا بەڕێوەیبەرێت‪ ،‬لە كارنامەی‬ ‫حكومەتیشدا ئــامــاژەدراوە كە سیستمی‬ ‫ســەرۆكــایــەتــی دەتــوانــێــت دەســتــەبــەری‬ ‫ئامانجەكانی ‪ 2023‬و دواتریش بكات‪.‬‬ ‫لــەبــارەی سیستمی سەرۆكایەتیەوە‬ ‫داودئــۆغــڵــو لــە تــازەتــریــن لــێــدوانــیــدا‬ ‫رونیكردۆتەوە كە ئەوان دەیانەوێت شێوازی‬ ‫حكومڕانی توركیا ئەگەر پەرلەمانی دەبێت‪،‬‬ ‫بــەتــەواوی پەرلەمانی بێت‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫سەرۆكایەتیی بێت‪ ،‬پێویستە بەتەواوی‬ ‫سەرۆكایەتی بێت‪ .‬ئاشكراشیكردووە ئەوان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەرەی نوسرە و ئەحرار ئەلشام و ئەحرار‬ ‫ئەلسوریا لە دژی شێخ مەقسود و عەفرین‬ ‫دەستی پێكردوە و هێرشەكانی داعش لە‬ ‫دژی خەڵكی ئێمە لە تەلعەران و تلحاصل‬ ‫دەستپێكردوە‪ ،‬بــەاڵم ئەنەكەسە هیچ‬ ‫هەڵوێستێكی نەبووە و لە كاتێكدا خۆی‬ ‫بە ئیتیالفی ئۆپۆزسیۆنی سوریا وخاوەنی‬ ‫گەلی سوریا و ئالتەرناتیفی رژێمی سوریا‬ ‫دەناسێنێت!‬ ‫چاودێرانی سیاسی كورد پێیانوایە كە‬ ‫هۆكاری بێ دەنگی ئەنەكەسە بەرامبەر بەو‬ ‫هێرش و كردارانەی تێرۆرستان كە لەدژی‬ ‫گەلی كورد بەردەوام دەبێت لەالیەن چەتە‬ ‫و تێرۆریستانەوە بۆ سەر عەفرین و شێخ‬ ‫مەقسود‪ ،‬ئەنەكەسە ئەندامی ئیتالفی سوریە‬ ‫و ئیتالفی سوریش بەرەی نوسرا و ئەحرار‬ ‫ئەلشام وەك هێزەكانی شەرعی خۆیان‬ ‫دەزانن و لەهەر پێشكەوتنێكی ئەو هێزانە‬ ‫لە دژی رژێمی سوریا پیرۆزباییان لێدەكەن‬ ‫و تا ئێستا پێیان دەڵێن شۆڕشگێرانی‬ ‫سوریا‪ ،‬واتــە ئەنەكەسە ناتوانێت هیچ‬ ‫كردەوەیەكی تێرۆریستی لەدژی عەفرین‬ ‫شەرمەزار بكات و ناتوانێت پشتیوان بێت‬ ‫لە بەر ئەوەی كە ئەوان هاوپەیمانن لەگەڵ‬ ‫بەرەی نوسرە ‪،‬چونكە بەرەی نوسرە سەر‬ ‫بە ئیتیالفی ئۆپۆزسیۆنە و ئەنەكەسەش‬ ‫ئەندامی ئیتالفە‪.‬‬ ‫هەڵویستی پێشمەرگەی رۆژئاوا‬ ‫بە گوێرەی ماڵپەر وتۆرە كۆمەاڵیەتیەكان‬

‫لە تویتەر و فیسبوكی فەرمی خۆیانەوە‬ ‫باڵویان كردۆتەوە‪ ،‬كە ئەم شەڕی كە لە‬ ‫عەفرین دەكرێت پەكەكە تاوانبارە لە بەر‬ ‫ئــەوەی كە هێزەكانی ســەر بە پەكەكە‬ ‫هێرشیان بردوە بۆ سەر هێزەكانی ئیسالمی‬ ‫میانڕەوەكان وشۆرەشگیران‪.‬‬ ‫لەو بارەیەوە چاودێران دەڵێن ئەگەر‬ ‫بەو شێوەی لە تویتەری فەرمی و پەیجی‬ ‫فەرمی خۆیان رادەگەینن كە بەرەی نوسرا‬ ‫و ئەحرار ئەلشام كە كۆمەڵكوژی لە دژی‬ ‫گەلی كورد لە سەری كانی ئەنجامی داوە و‬ ‫لە بەرچاوی كامیرەكان سوكایەتی بە ئااڵی‬ ‫كوردستان كــردوە‪ ،‬چاودێران پێیانوایە‬ ‫ئەگەر ئەم هێزەی پێشمەرگەی بە ناو‬ ‫پێشمەرگەی رۆژئــاوا دەربــازی رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان ببن ئەو كاتە شەڕی كورد بە‬ ‫كــورد دروســت دەبێت لە بــەرئــەوەی كە‬ ‫پێشمەرگەی رۆژئــاوا بە فەرمی سەر بە‬ ‫ئەنەكەسەن‪ ،‬ئەنەكەسەش سەر بە ئیتالفی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریایە و ئیتالفی سوریاش‬ ‫یەپەگە و هێزەكانی دیموكراتی سوریا بە‬ ‫نەیاری خۆی لەقەڵەم دەدات ‪ ،‬واتە رەوشی‬ ‫ئەمنی لە رۆژئــاوای كوردستان بەرەو بە‬ ‫ئاقارەكی مەترسیدارترەوە دەچێت‪ .‬رەوشی‬ ‫عەفرین ئاڵۆزە‪ ،‬بەاڵم لەالیەن خەڵكەكەوە‬ ‫زۆر نورماڵە و هەمویان پاڵپشتی یەپەگە‬ ‫و هێزەكانی دیموكراتی سوریان و بەمەش‬ ‫عفرین سەركەوتوو دەبێت و تێرۆریستانیش‬ ‫لەناودەچن‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫قواڵیی ستراتیژی‪،‬‬ ‫پێكدادانی‬ ‫شارستانییەتەكان و‬ ‫كۆتایی مێژوو‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬

‫ئەحمەد داودئۆغلۆ‪ ،‬لە بەشێكی كتێبەكەیدا كە بەناوی (قواڵیی‬ ‫ستراتیژی‪ ،‬پێگەی توركیا لە گۆرەپانی نێودەوڵەتیدا) نوسیوێتی‪،‬‬ ‫هەموو ئەو وێنە و دونیابینیانە رەتدەكاتەوە كە سامۆئیل هەنگتینگتۆن‬ ‫لەتێزەكەیدا (پێكدادانی شارستانیەتەكان) نمایشی دەكات‪ ،‬داودئۆغلۆ‪،‬‬ ‫ئارگیۆمێنتەكانی دەخاتە شوێنی ئارگیۆمێنتەكانی هەنگتینگتۆن‬ ‫و لەبری (پێكدادانی شارستانیەتەكان)‪ ،‬كە پێكدادانی شوناس و‬ ‫پێكدادانی فكر و ئاین و ئایدۆلۆژیایە لەبری پێكدادان لەسەر سنور‬ ‫بەمانا نەتەوەیی و رەهەندە ناسیۆنالیزمەكەی‪ ،‬باسی ئەو پێكدادان‬ ‫و ئەو روبەڕوبوونەوانە دەكات كە لەسەر بنەمای بەرژەوەندی خۆیان‬ ‫دەردەخەن و بە (پێكدادانی شارستانیەتەكان) ناوی دەبات‪.‬‬ ‫داودئۆغلۆ لە پانێڵێكدا‪ ،‬جارێكیتر رەخنە لەو تێزەی هەنگتینگتۆن‬ ‫دەگرێت كە توركیا بە كیانێكی سیاسی پەرتەوازە و بێ رۆڵ و پاسیڤ‬ ‫و مردوو و پاشكۆ ناودەبات‪ ،‬لەدیدی داودئۆغلۆ‪ ،‬توركیا لە داهاتوودا لە‬ ‫پەراوێزی سیستمی نێودەوڵەتیدا دەچێتە ناوەند و دەبێت بەبەشێك لە‬ ‫دروستكردن و سەنتەری بڕیاری سیاسەتی نێودەوڵەتی‪.‬‬ ‫فڕانشس فۆكۆیاما (كۆتایی مێژوو و دواین مرۆڤ)‪ ،‬وێنەیەكیتر و‬ ‫تێزێكیترە لە رەخنەكردن و رەتكردنەوەی لەالیەن ئەحمەد داودئۆغلۆوە‪،‬‬ ‫بۆچونەكانی ناوبراو جارێكیتر رەتیدەكاتەوە دوای روخانی بلۆكی‬ ‫شوعیەت و دیواری بەرلین و دروستبونی سیستمی تاك جەمسەری‪،‬‬ ‫لیبڕاڵ دیمۆكراسی‪ ،‬وەك دواین بەرهەم و ڤێرژنی فكری سیاسی مرۆڤ‬ ‫خۆی نمایندە بكات و هیج ئەڵتەرناتڤێكی نەبێت‪ ،‬رەتی دەكاتەوە‬ ‫بەرەیەك لەفۆڕمی (بەرەی ئەتڵەنتیكی) فراوان و گەورەتربێت‪ ،‬یەكێتی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬باشور و رۆژهەاڵتی ئاسیا و هەستانەوەی بەشێك لە جیهانی‬ ‫ئیسالمی بە بەرەی گەورە و بەرەی زیندوو ناودەبات و رۆڵی سیاسی و‬ ‫ئابوری گەورەیان پێ دەبەخشێت‪.‬‬ ‫ئەحمەد داودئۆغلۆ‪ ،‬ئەگەرچی هەندێكجار بە كیسنجەری رۆژهەاڵت‬ ‫نــاوی دەبــرێــت و پێناسە دەكــرێــت‪ ،‬بــەاڵم كیسنجەر خــۆی وەك‬ ‫داڕێــژەر و ئەندازیار و ژێدەری سەرەكی هەردوو تێزی (پێكدادانی‬ ‫شارستانیەتەكان و كۆتایی مێژوو) لەالیەن ناوبراوەوە دەخرێتە بەر‬ ‫رەخنە و رەتكردنەوەی رەهاوە‪.‬‬ ‫تێڕامان و وردبــوونــەوە لــەدۆخــی ئێستای سیاسی و ئابوری‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬هەرێمی و ناوچەیی و تێڕامان لە دۆخی ئێستای توركیا‪،‬‬ ‫قواڵیی ستڕاتیژی‪ ،‬قواڵیی كێشەكانی توركیا گەورەتر دەكا‪ ،‬خەریكە‬ ‫خەونەكەی (توركیا) بەتاڵ دەبێتەوە‪ ،‬خەونی بون بە چوارەمین‬ ‫هێزی ئابوری جیهان‪ ،‬بەشداریكردن لە دروستكردنی بڕیاری جیهانی‪،‬‬ ‫سفركردنەوەی كێشەكان‪ ،‬پەڕینەوەی توركیا لە(پاشكۆ)ەوە بۆ(ناوەند)‬ ‫و گۆڕینی مێژوو‪.‬‬ ‫چاوەڕوانییەكانی(ئەحمەد داودئۆغلۆ و ئاك پارتی) تا ساڵی(‪،)٢٠٢٣‬‬ ‫تا یادی (‪)١٠٠‬ساڵەی توركیای مۆدێرن و هاوچەرخ‪ ،‬دەشێت بەتاڵ‬ ‫ببێتەوە و لەبری كۆماری دووەم و مێژوویەكی نوێ‪ ،‬كەالوەیەكی وێران‬ ‫ببینین و خەونی عوسمانییە نوێیەكان جگە لەخەون شتێكیتر نەبێت‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )5٤2‬دو شةممة ‪2015/12/7‬‬

‫سكانداڵەكانی كەرتی تەندروستی‬

‫هەڵە پزیشكیەكان متمانەی‬ ‫هاواڵتیان بە نەخۆشخانەكانی‬ ‫هەرێم الواز دەكات‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫لەماوەی رابردودا بینەری چەندین‬ ‫هەڵەی پزیشكی بوین‪ ،‬كە لەنەخۆشخانە‬ ‫هەرێمی‬ ‫تایبەتیەكانی‬ ‫حكومی‌و‬ ‫كوردستان رویاندا‪ ،‬لەوانە كوێربونی‬ ‫چاوی ‪ 40‬كەس بەهۆی دەرمانی‬ ‫(ئاڤاستین) كە ئەمە دەكرێت پێی‬ ‫بوترێت سكانداڵی تەندروستی‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەش رۆژانە هەڵە پزیشكیەكان‬ ‫بەردەوام دوبارە دەبنەوە‪ ،‬لەتازەترین‬ ‫روداویشدا دەرهێنانی گورچیلەی ژنێك‬ ‫بو بەهەڵە لەنەخۆشخانەیەكی تایبەت‪،‬‬ ‫الی خۆیشیانەوە چاودێرانی كەرتی‬ ‫تەندروستی پێیانوایە‪ ،‬نەبونی سزای‬ ‫توند وایكردوە‪ ،‬هەڵە پزیشكیەكان زیاد‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەمەیش متمانەی هاواڵتیان بە‬ ‫سیستمی تەندروستی هەرێمی كوردستان‬ ‫كەمكردۆتەوە‪.‬‬ ‫گورچیلە یان غودە؟‬

‫چەند قوربانیانیەکی دەرزی ئاڤاستین‬

‫وەزارەتی‬ ‫تەندروستی‪:‬‬ ‫لەئێستادا‬ ‫هەڵەی پزیشكی‬ ‫لەكوردستان زۆر‬ ‫نیە‪ ،‬بەاڵم دەزگاكانی‬ ‫راگەیاندن زیاتر‬ ‫زەقی دەكەنەوە‬ ‫سەمیرە عەلی‪ ،‬تەمەن ‪ 31‬سااڵن‪،‬‬ ‫ماوەیەك بەر لەئێستا هەست بەئازار‬ ‫دەكات‪ ،‬پاشان چوەتە الی پزیشك‬ ‫تابزانێت نەخۆشیەكەی چیە‪ ،‬سەرەتا‬ ‫پزیشك پێی راگەیاندوە گورچیلەكانی‬ ‫هەوی كردوە دەرمانی گورچیلەی‬ ‫بۆ نوسیوە‪ ،‬ماوەیەكی زۆر لەسەر‬ ‫ئەو دەرمانانە بەردەوام بوە تەواوی‬ ‫لەشی ئاوساوە هەستی بەخراپبونی‬ ‫نەخۆشیەكەی كردوە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی « دوای ئەو حاڵەتانە‬ ‫چومەتە الی پزیشكێكی دیكە‌و دوای‬ ‫سۆنەرو چەند پشكنینێكی دیكە‬ ‫پزیشكەكە وتی «گورچیلەت هیچی نیە»‬ ‫بەڵكو غودەتە‪ ،‬ئەگەر زوو نەهاتیتایە‬ ‫ئەو دەرمانە هەاڵنەی بۆ گورچیەلەكان‬ ‫بەكارتدەهێنان دەبونە هۆی وەستان‌و‬ ‫لەكاركەوتنی گورچیلەكانت»‪.‬‬ ‫هەر پزیشكێك هەڵە بكات‬ ‫لەپیشەكەی دور دەخرێتەوە‬ ‫سەرۆكی سەندیكای پزیشكانی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بۆ «چاودێر» رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫زانستی پزیشكی پەیوەندی بەژیانی‬ ‫مرۆڤەوە هەیە ئەو هەاڵنەیشی كە‬ ‫دەكرێن بەهۆی ئەو ئامێرانەوەیە كە‬ ‫بەكاردەهێنرێن یان نەشارەزایی پزیشكە‬ ‫كە‪ ،‬ئەوەش وادەكات هەندێكجار ئەو‬ ‫هەڵە پزیشكیە رووبدات‪ ،‬هەركاتێك‬ ‫هەڵەیەكی پزیشكی روودەدات دەبێت‬

‫پارلەمانتارێك‪ :‬ئەوەی روودەدات‬ ‫هەڵەی پزیشكی نیە كارەساتە‬ ‫لیژنەی لێكۆلینەوەی زانستی بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی بزانرێت كە ئەو هەڵەیە‬ ‫بەمەبەست نەكراوە لیژنەكە حاڵەتە‬ ‫زانستیەكەی لێكبداتەوە كە لیژنەی یاسای‬ ‫تێدایەو نوێنەری داواكاری گشتی تێدایە‬ ‫ئەولیژنەی هەڵسەنگاندنی كەیسەكە‬ ‫دەكات پاشان بۆی دەردەكەوێت كە‬ ‫هەڵەی پزیشكی بوە یان نا بەپێ‬ ‫جۆری هەڵەكە ئەوكات سەرپێچیكار سزا‬ ‫دەدرێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬تەها مەحوی‪ ،‬جەختی لەوەكردەوە‪،‬‬ ‫لیژنەی هەڵسەنگاندنی كەیسەكە بەپێی‬ ‫جۆری هەڵەكە سزای ئەو پزیشكە‬ ‫دەدات‪ ،‬ئەگەر هەڵەكە كاریگەریی‬ ‫لەسەر جەستەی نەخۆشەكەو هۆكاری‬ ‫مردنی بێت‌و ئازاری بدات‪ ،‬سزادانەكەش‬ ‫بەپێی گەورەیی هەڵەكە دەبێت‪ ،‬سزاكان‬ ‫هەر لە ئاگاداركردنەوە‌و هەڕەشەكردن‌و‬ ‫داخستنی عیادەكان‌و غرامە كردنیش‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫سەرۆكی سەندیكای پزیشكان باس‬ ‫لەوەیشدەكات‪ ،‬ئەو هەڵە پزیشكەی‬ ‫بەرامبەر نەخۆش دەكرێت خۆی لەخۆیدا‬ ‫پێشیلكردنی مافی نەخۆشە‌و ئەوەی‬ ‫زەرەرمەند بوە نەخۆشە‪.‬‬

‫ئەوەی لەكوردستان رودەدات هەڵەی‬ ‫پزیشكی نیە كارەساتە‬ ‫پارلەمانتارێك لەلیژنەی تەندروستی‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەهەمو شوێنێك هەڵەی‬ ‫پزیشكی هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لەكوردستان‬ ‫هەیە پێ ناوترێت هەڵەی پزیشكی‬ ‫پێیدەوترێت كارەسات‪ ،‬چونكە خراپترین‬ ‫سیستەمی تەندروستی نەبونی پاداشت‌و‬ ‫سزایە یاخود هەبونیەتی بەشێوەیەكی‬ ‫نادادپەروەرانە یان سزاكان بەشێوازێكن‬ ‫دكتۆر‌و كارمەندو پزیشك ناترسێنێت‌و‬ ‫بایی ئەو كارەسات‌و هەڵەیە نیە‬ ‫كەبەرامبەر نەخۆش دەیكەن‪.‬‬ ‫جەختی‬ ‫محەمەد‪،‬‬ ‫زوڵفا‬ ‫لەوەشكردەوە‪ ،‬پڕۆژە یاسای پاراستنی‬ ‫مافەكانی نەخۆش‌و پزیشك‌و كارمەند‬ ‫پێشكەش بەپارلەمانی كوردستان‬ ‫كراوەو خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم نەگەشتینە سەر ئەوەی كاری‬ ‫لەسەر بكرێت‪ ،‬بەهۆی پەكخستنی‬ ‫دانیشتەنەكانی پارلەمان كە لەئێستاداوە‬ ‫وەستاوە‌و نەتوانراوە ئیش لەسەر ئەو‬ ‫یاسایە بكرێت‪.‬‬

‫بەپێ جۆری هەڵەكە سزا دەدرێن‬ ‫الی خۆشیەوە وتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروستی دەڵێت «لەئێستادا هەڵەی‬ ‫پزیشكی لەكوردستان زۆر نیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدەزگاكانی راگەیاندن زیاتر باس‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەمەش هەڵەكان زیاتر زەق‬ ‫دەكرێتەوەو پیشاندەدرێن گوایە كە‬ ‫هەڵەی پزیشكی زۆرە‪ ،‬ئەو هۆكارانەی‬ ‫دەبنە هۆی هەڵەی پزیشكیش پەیوەندی‬ ‫ئەزمونی كەمی‬ ‫بە فشاری زۆر‌و‬ ‫پزیشكەكە یان كارمەند یاخود الیەنی‬ ‫ئیداری ناو نەخۆشخانەكەوە هەیە‬ ‫هەروەها كەمتەرخەمی پزیشك‌و ئەو‬ ‫سیستەمەی كەنەخۆشخانەكە كاری‬ ‫پێدەكات»‪.‬‬ ‫د‪ .‬خاڵس قادر‪ ،‬وتیشی «ئەو رێكارە‬ ‫یاسایانەی كە دەگیرێتەبەر كاتێك‬ ‫هەڵەیەكی پزیشكی دەكرێت بەگوێرەی‬ ‫جۆری هەڵەكە كە پەیوەندیی بەخودی‬ ‫پزیشكەكە یاخود بەو سیستەمی‬ ‫نەخۆشخانەكەوە كە كاری لەسەر كردوە‬ ‫بەپێی ئەوكەمەتەرخەمیەی كراوە سزا‬ ‫دەدرێت‪ ،‬هەندێكجار حاڵەتەكە دەبرێت‬ ‫بۆ دادگا ئەو بابەتە یەكالیی دەكاتەوە‬ ‫بڕیاری لەسەر دەدات‪ ،‬بۆ لەكار‬ ‫دورخستنەوەش ئەگەر هەڵەكە كوشندە‬ ‫بو لەالیەنی زانستیەوە ئەوكاتە رێگر‬ ‫دەبین لەو پزیشك‌و كارمەندەكە جارێكی‬ ‫تر ئەو پیشەیە بكاتەوە»‪.‬‬ ‫باسی لەوەشكرد‪ :‬تائێستا هیچ‬ ‫ئامارێك سەبارەت بە هەڵە پزشكیەكان‬ ‫لەبەر دەستدانیە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫درۆكردن‌و كێشەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫مرۆڤ لەهەمو كۆمەڵگەیەكداو بەڕادەی جیاواز بەكێشەی كۆمەاڵیەتییەوە‬ ‫گیرۆدەیە‪ ،‬چۆنیەتی چارەسەرەكانیش لەكۆمەڵگەیەكەوە بۆ یەكێكی دیكە‬ ‫جیاوازە‪ ،‬بەاڵم گرفتی سەرەكیی لێرەدا ئەوەیە كە دیاردەیەكی دزێوی وەك‬ ‫(درۆ) وەك یەكێك لەچارەسەری ئەو كێشانە بەكاربهێنرێت! لەكاتێكدا كە (درۆ)‬ ‫لەخودی خۆیدا قەیرانێكی گەورەی ئەخالقییە‪ ،‬لەهەمان كاتدا هۆكارێكی ئاشكرای‬ ‫دروستبونی كێشەكانیشە نەك چارەسەر!‪.‬‬ ‫بەداخەوە لەكۆمەڵگەی ئێمە هاوشێوەكانیدا‪ ،‬پیاو خیانەت لەهاوسەرەكەی‬ ‫دەكات‌و بە(درۆ) دایدەپۆشێت‪ ،‬واتە بەونكردن‌و داپۆشینی لەڕێگەی (درۆ)وە‬ ‫چارەسەری دەكات! هەروەها پیاوان یان الوەكان مەی دەخۆنەوەو ئالودە دەبن‪،‬‬ ‫دواتر بەردەوام سوێند بە(درۆ) دەخۆن كە دەمیان لێی نەداوەو بەالیدا نەچون!‬ ‫هەندێكجاریش بەهۆی هەڵبەستنی (درۆ)یەكەوە یاخود دروستكردنی‬ ‫گومانێكەوە‪ ،‬كە (درۆ)یە لەبەرامبەر راستی‌و حەقیقەتدا‪ ،‬كەسێك دەستی‬ ‫دەچێتە كوشتنی كچ یان خوشكی خۆی‪ ،‬یاخود دەبێتە هۆی خۆسوتاندنی‬ ‫كچەكەو كۆتاییهێنانی ژیانی بەدەستی خۆی‪.‬‬ ‫پاڕادۆكسێكی سەیر لەم نێوەندەدا ئەوەیە كە دەمانەوێت لەڕێگەی (درۆ)‬ ‫كردنەوەی حەقیقەتی كێشەكان بخەینەڕو‪ ،‬هەوڵی چارەسەركردنیان بدەین‪.‬‬ ‫تەنانەت لەخەمی ئەوەداین درۆكانمان بەخودی (درۆ) خۆی دایپۆشین‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫كاتێك دەمانەوێت راستی درۆیەكمان بسەلمێنین‪ ،‬بە درۆیەكی دیكە دایدەپۆشین‪،‬‬ ‫كەواتە ئێمە تەنیا راستگۆیی بە(درۆ) ناشارینەوە‪ ،‬بەڵكو درۆكانیشمان بەدرۆی‬ ‫نوێتر پەردەپۆش دەكەین!‪.‬‬ ‫چەمكی (درۆی سپی) بۆتە هۆی فەرامۆشكردنی (درۆ) رەشەكانمان‪ ،‬گەڕانمان‬ ‫بەدوای درۆی سپیدا بایەخی بێگەردێتی راستگۆیی لەبیر بردوینەتەوە‪ ،‬نازانین‬ ‫هەمیشە لەئامادەگیی درۆی سپیدا راستگۆییەك هەیە كە سپێتییەكەی سنوری‬ ‫نییەو دەبوایە لەجیاتی ئەو (درۆ) سپییە هەوڵی پەنابردن بۆ ئەو دنیای‬ ‫راستگۆییە بەرین‪.‬‬ ‫ئێمە لەكۆمەڵگەیەكدا دەژین كاتێك دەگوترێت پێویستە خۆمان لە(درۆ)‬ ‫ێ (درۆ) ژیان ناچێت بەڕێوە» (درۆ)‬ ‫بپارێزین بەرامبەرەكەمان دەڵێت «بەب ‌‬ ‫نەكەیت هیچت بۆ ناكرێت‪ .‬كەواتە درۆكردن نەك هەر دیاردەیە كە راشكاوانە‬ ‫دانی پێدا دەنێین‪ ،‬بەڵكو بەشانازییەوە رەوایەتی پێدەدەین‪ ،‬لەمەش بەوالوە‬ ‫بەسیفەتێكی پێویست‌و ناچاریی دادەنێین‪.‬‬ ‫درۆكردن لەكۆمەڵگەی ئێمەدا بۆتە دیاردە‪ ،‬واتە بوە بەڕەوشتێكی باوو باڵوی‬ ‫ناو تاكەكانی كۆمەڵگە بەگشتی‪ ،‬دەتوانین بڵێین زۆر كەمن ئەو تاكە كەسانەی‬ ‫لەم رەوشتەوە دورن‪.‬‬ ‫وا دیارە ئەوەی لێرەدا لەهەموی كارەساتبارتر بێت‪ ،‬رەوایەتیدان بێت بە(درۆ)‬ ‫لەسەر بناغەی بەرژەوەندی‪ ،‬بەوپێیەی گوایا ئێمە لەژینگەیەكدا دەژین گەر‬ ‫(درۆ) نەكەین كێشەمان بۆ دروستدەبێت! كاروبارو پێداویستیەكانمان نایەنە‬ ‫دی! لەمەش بەوالوە بەڵكو مرۆڤی راستگۆو راشكاو بەكەسێكی ساویلكە سەیر‬ ‫ێ بە بەرژەوەندیەكانی‬ ‫دەكرێت كە نهێنیەكانی خۆی ناپارێزێت‪ ،‬نەك هەر گو ‌‬ ‫خۆی نادات‪ ،‬بەڵكو خۆی دەكات بەگاڵتەجاڕی خەڵكی‪ ،‬هەربۆیە بەپێی ئەو‬ ‫لۆژیكە‪ ،‬ئەو كەسەی بیەوێت كەسێتیی خۆی بپارێزێت‪ ،‬دەبێت النیكەم هەڵگری‬ ‫هەندێك لەو درۆیانە بێت كە وەك پارێزەری كەسێتیەكەی ناچاری پەنابردن‬ ‫دەبێت بۆیان! كەواتە نابێت راشكاو بین نەوەك ئابڕومان بچێت‪ ،‬نابێت راستگۆش‬ ‫بین لەئاشكراكردنی حەقیقەتی كاراكتەری خۆماندا‪ ،‬نەوەك لەكەدار ببین!‪ .‬ئێمە‬ ‫پێویستمان بە(درۆ)یە بۆ پاراستنی ئابڕوی خۆمان‪ ،‬ئەو بەرژەوەندییانەش‬ ‫كەژیانیان پێوە بەندن‪ ،‬كەواتە ئەی دەبێت گرنگی رۆڵی (راستگۆیی) چی بێت‬ ‫لەم نێوەندەدا؟!‪.‬‬ ‫یەكێك لەزۆرترین بەكارهێنانەكانی (سوێند خواردن) لەم كۆمەڵگەیەدا بۆئەوەیە‬ ‫بیكەینە دەمامك بۆ درۆكانمان! رەنگە یەكێك لەهۆكاری زۆریی ئەو بابەتانەی‬ ‫سوێندیان پێدەخۆین لەم پێویستیەوە هاتبن‪ ،‬واتە ناچاربون بە بەكارهێنانی‬ ‫سوێند بۆ داپۆشینی (درۆ)‪ ،‬جگە لەو سوێندانەی كە بەخوداو بابەتە پیرۆزە‬

‫‪,‬‬

‫ئەوەی لێرەدا لەهەموی كارەساتبارتر بێت‪،‬‬ ‫رەوایەتیدان بێت بە(درۆ) لەسەر بناغەی‬ ‫بەرژەوەندی‪ ،‬بەوپێیەی گوایا ئێمە لەژینگەیەكدا‬ ‫دەژین گەر (درۆ) نەكەین كێشەمان بۆ‬ ‫دروستدەبێت! كاروبارو پێداویستیەكامنان‬ ‫نایەنە دی! لەمەش بەوالوە بەڵكو مرۆڤی‬ ‫راستگۆو راشكاو بەكەسێكی ساویلكە سەیر‬ ‫دەكرێت كە نهێنیەكانی خۆی ناپارێزێت‬

‫ئاینیەكان دەخورێن‪ ،‬لەنمونەی‪ :‬بەگیانی تۆ‪ ،‬بەسەری تۆ‪ ،‬بەگۆڕی باوكم‪ ،‬بەچی‬ ‫باوەڕت هەیە!‪ ،‬خوا وەكیل! بەشەرەف‌و ناموسم‪ ،‬بەكەرامەتم‪..‬‬ ‫ئاساییكردنەوەی درۆكردن بەشێوەیەكی سروشتی دەبێتە هۆی باڵوبونەوەی‬ ‫دیاردەی دوڕویی‌و ئیزدیواجیەت‪ ،‬لەئەنجامیشدا دەبینە خاوەنی دو كاراكتەری‬ ‫جیاوازو ناكۆك‪ ،‬یەكێك لەم كاراكتەرانە هاوڕێیەكەی خۆی خۆشدەوێت‪ ،‬ئەوی‬ ‫دیكەیان حەسودە پێی‪ ،‬یەكێكیان هاوسەرەكەی خۆشدەوێت‪ ،‬ئەوی دیكەشیان‬ ‫كەسێكی دیكەی جیا لەهاوسەرەكەی‪ ،‬كاراكتەرێكیان ئایندار دەردەكەوێت‪ ،‬ئەوی‬ ‫دیكەیان نەخێر‪ ،‬باوك سوێند دەخوات كچەكەی زۆر خۆشدەوێت‌و نوری چاویەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم لەكاتی دروستكردنی بچوكترین گومان لەسەری‪ ،‬ئامادەیە بیكوژێت‪.‬‬ ‫كە درۆ نەما‪ ،‬متمانە نامێنێت‪ ،‬كە متمانەش نەما هەمو شتێك دەدۆڕێنین‪ ،‬ژن‬ ‫متمانە بەمێردەكەی ناكات‪ ،‬مێردیش بەردەوام غیرە لەژنەكەی دەكات‪ ،‬مەگەر‬ ‫نەبونی متمانە یەكێك نییە لەهۆكارە دیاردەكانی جیابونەوەی هاوسەرەكان‬ ‫لەیەكتری‪ ،‬نەبوونی متمانە وا دەكات كچ بەناچاری خۆی بسوتێنێت‪ ،‬كوڕیش‬ ‫پەنا بباتە بەر مەیخواردنەوە‪ ،‬هەزار سوێند دەخۆین كە ماڵی دنیا چڵكی دەستە‬ ‫لەالمان‪ ،‬كەچی لەپێناویدا دەكەوینە دوژمنایەتیكردن لەگەڵ باوك‌و براو خزم‌و‬ ‫كەسدا‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )542‬دو شةممة ‪2015/12/7‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫«كالسیكۆ تێكدەشكێنم»‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫دیگۆ سیمیۆنی راهێنەری یانەی‬ ‫ئەتلەتیكۆ مەدرید هەڕەشە لە دوو‬ ‫عیمالقەكەی ئیسپانیا (ریاڵ مەدرید و‬ ‫بەرشەلۆنە) دەكات و دەڵێت «كالسیكۆ‬ ‫تێكدەشكێنم»‪.‬‬ ‫«دەتوانین نازناوی ئەم وەرزەی خولی‬ ‫ئیسپانیا ببەینەوە»‪ .‬سیمیۆنی بەم‬ ‫قسەیەی دەرگای ملمالنێیەكی گەورەی‬ ‫كــردەوە‪ ،‬ئەو راهێنەرە ئەرجەنتینیە‬ ‫ب ــڕوای تـــەواوی بــە خــۆی هــەیــە‪ ،‬كە‬ ‫بتوانێت چیتر هەموو سەرنجەكان بەالی‬ ‫ریاڵ مەدرید و بەرشەلۆنەدا نەچن‪.‬‬ ‫لــە ‪ 2013‬دا بــەهــۆی دابــەزیــنــی‬ ‫ئاستی هــەردوو یانەی ریــاڵ مەدرید‬ ‫و بەرشەلۆنەوە‪ ،‬ئەتلەتیكۆ مەدرید‬ ‫هەلەكەی قۆستەوە و نازناوی اللیگای‬ ‫بەدەستهێنا‪ ،‬جگەلەوەیش گەیشتە‬ ‫یاریی كۆتایی خولی یانە پاڵەوانەكانی‬ ‫ئەوروپا و ئەگەر گۆڵە لەناكاوەكەی‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫سێرجیۆ رامــۆس نەبوایە‪ ،‬ئــەوا ئەو‬ ‫نازناوەیشی دەبردەوە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەم وەرزە ئەتلەتیكۆكەی‬ ‫سیمیۆنی زۆر شەرمنانە دەستی پێكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم لە دوایین حەوت یاریدا لە خولی‬ ‫ئیسپانیا شەشیان بــردەوە‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫تیپەكەی هێنایە ریزبەندیی دووەمی‬ ‫اللیگا و تەنها دوو خاڵی ماوە بگاتەوە‬ ‫بــە بــەرشــەلــۆنــەی خــاوەنــی لوتكەی‬ ‫ریزبەندیی‪.‬‬ ‫هەلی زێڕین لەبەردەم ئەتلەتیكۆدا‪،‬‬ ‫دەستپێكردنی یارییەكانی مۆندیالی‬ ‫یانەكانە‪ ،‬كە بەرشەلۆنە بەشداریی تێدا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫سیمیۆنی دەیـــەوێـــت ئـــەو هەلە‬ ‫بقۆزێتەوە و سەرقاڵبوونی میسی و‬ ‫هاوڕێكانی بە مۆندیالەوە وا لێبكات‪ ،‬كە‬ ‫تیپەكەی بگەیەنێتە لوتكەی ریزبەندیی‬ ‫و نازناوەكە بباتەوە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «مش» كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «مش» ‪ 20‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ :‬مشار‪ ،‬مشتەكۆڵە‪ ،‬مشور‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬حەمە زیاد عەبدول‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬باڵندەیەكە ‪ +‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬ژمــارەیــەكــە «پ»‪ ،‬خۆشەویسترین‬ ‫بونەوەر‪ ،‬تەڕی ب ‌ێ سەر‪.‬‬ ‫‪-3‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬لەڤاڵڤۆدایە‪ ،‬رێگە‪.‬‬ ‫‪-4‬گەڕەكێكە لەكەركوك ‪ +‬بێز‪.‬‬ ‫‪-5‬ناوێكی كوڕانەیە «پ»‪ ،‬دوان لەپارە‪،‬‬ ‫وێرانە‪.‬‬ ‫‪-6‬خــانــو «پ»‪ ،‬شەربەتێكە «پ»‪،‬‬ ‫شارێكی كوردییە‪.‬‬ ‫‪-7‬چــۆن «پ»‪ ،‬درەختێكە‪ ،‬بێدەنگبە‪،‬‬ ‫لەسەحەردایە‪.‬‬ ‫‪-8‬هار‪ ،‬دوان لەكەم‪ ،‬پێداویستی خانوە‪.‬‬ ‫‪-9‬شارۆچكەیەكە لەكوردستان‪ ،‬دۆی بێ‌‬ ‫سەر‪ ،‬باڵەخانە‪.‬‬ ‫‪-10‬بـــیـــرەوەری‪ ،‬پێداویستی ماڵە‪ ،‬بۆ‬ ‫راوكردنە «پ»‪.‬‬ ‫‪-11‬بەچكەی بو «پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫نیوەی نەوە‪.‬‬ ‫‪-12‬شاعیرێكی كــۆچــكــردوی ك ــوردە‪،‬‬ ‫گەرماوێكە لەسلێمانی «پ»‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬درەخــتــێــكــە‪ ،‬یــاریــیــەكــانــی تیا‬ ‫كۆئەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی كــراس‪ ،‬میوەیەكە «پ»‪،‬‬ ‫شاعیرێكی كوردە‪.‬‬ ‫‪-3‬وەك یەكن‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-4‬عاشقێك بو‪ ،‬میوەیەكە‪ ،‬نیوەی بانە‪.‬‬ ‫‪-5‬ژمـــارەیـــەكـــە «پ»‪ ،‬روخــســار‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵێكی جیهانیە‪.‬‬ ‫‪-6‬قایش ئەیناسێ‌‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-7‬شۆڕشگێڕێكی جیهانی بو‪ ،‬كانی‌و ئاو‬ ‫و سەوزایی‪.‬‬ ‫‪-8‬دوان لەكەوا‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-9‬كــرم بەتێكەڵی‪ ،‬لەكەركوك زۆرە‪،‬‬ ‫بازنەیی «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬مەیگێڕ «پ»‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی شەدە‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-12‬كــاس‪ ،‬بەكەسێكی تەمەڵ‌و قەڵەو‬ ‫دەڵێن ‪ +‬پیتێك‪.‬‬

‫جۆرە خواردنەوەیەكە‬ ‫لۆفە – فەرەج – كۆتر – مەركانە – هەرمێلە – مەهدی – كۆنكا‬ ‫– مەست – ڤیزە – پاكردنەوە – بزە – ماتەمگێڕان – فاست –‬ ‫ێ – ماریا – كرماشان – سلێمانی – سەرین – هێز –‬ ‫كفتە – هەرم ‌‬ ‫قەلەباچكە – خۆشەویستان – دەروازە ‪ -‬میالنۆ‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫سرودێك بۆ قوربانییەكانی‬ ‫پایتەختی شەهیدو ئەنفال‬

‫(پێشمەرگە ناسنامەی‬ ‫گەلێك) لەسلێمانی نمایش‬ ‫دەكرێت‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژانی ‪ ،2015/12/11-10‬كاتژمێر ‪3،30‬ی پاشنیوەڕۆ‪ ،‬لەهۆڵی رۆشنبیری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬بەڕێوەبەرێتی گشتی رۆشنبیری‌و‬ ‫هونەر‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی هونەرە میللیەكانی سلێمانی‪ ،‬بەدروشمی‬ ‫«پێشمەرگە ناسنامەی گەلێك‪ ،‬نمایشی «داستانی پێشمەرگە» كە بۆ‬ ‫بەرخودانەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان سازكراوە ئامادە دەكات‪،‬‬ ‫لەنمایشەكاندا «گوڵی خوێناوی» لەئامادەكردن‌و راهێنانی عەبدولعەزیز‬ ‫مەجیدو ئامادەكردن‌و دانانی موزیك سەاڵح حەمە عەزیز لەگەڵ نمایشی‬ ‫دەفەكان‪ ،‬لەئامادەكردنی بەشی موزیكی بەڕێوەبەرێتی هونەرە میللیەكان‪،‬‬ ‫پاشان «داستانی پێشمەرگە»‪ ،‬ئامادەكردن‌و راهێنانی عەبدولعەزیز مەجید‪،‬‬ ‫ئازاد سەعید‪ ،‬بوشرا ئیبراهیم‪ ،‬سیناریۆو دەرهێنانی عەبدولعەزیز مەجید‪.‬‬

‫زۆرن ئەو نەخۆشیانەی لەسەردەمانێكدا‬ ‫گیانی هــەزارەهــا خەڵكیان دەكێشا‪،‬‬ ‫خۆشبەختانە ئەمڕۆ بەهۆی پێشكەوتنی‬ ‫بــواری پزیشكی‌و تەكنەلۆجیاوە‪ ،‬ئەو‬ ‫نەخۆشیانە تەنها یادەوەریە ترسناكەكانیان‬ ‫لەهزری خەڵكدا ماوەتەوە‪.‬‬ ‫یەكێك لــەو نەخۆشیانە كە لەیۆنان‌و‬ ‫دورگەی كرێتادا خەڵكانێكی زۆری كوشت‪،‬‬ ‫نەخۆشی (گەڕی) بو‪.‬‬ ‫تەنها چارەسەری كاتی لەو دەمەدا بۆ ئەم‬ ‫نەخۆشییە بۆئەوەی زیاتر تەشەنە نەكات‪،‬‬ ‫جیاكردنەوەی كەسە توشبوەكان بوە‬ ‫لەساغەكان‌و نیشتەجێكردنیانە لەشوێنێكی‬ ‫دورەدەستدا‪.‬‬ ‫نیشانەكانی ئەم نەخۆشیە بریتیە لە‪،‬‬ ‫گەڕبونی دەم‌و دەست‌و چاو‪ ،‬خراپبونی‬ ‫كۆئەندامی هەناسەدان‌و هەست‪ ،‬كزیی چاو‪،‬‬ ‫سوربونەوەو خوراندن ‪.‬‬ ‫نەخۆشی گەڕیی پێشتر لەزۆربەی واڵتانی‬ ‫جیهاندا هەبوە‪ ،‬لەنێویشیاندا یۆنان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەوشێوە تەشەنەی نەكردوە كە سەرەتای‬ ‫سەدەی ڕابردو كردی‪.‬‬ ‫نەخۆشی (گـــەڕی)‪ ،‬بۆ یەكەمجار كە‬ ‫بەخەستی لەیۆناندا سەریهەڵدا سەرەتای‬ ‫ســەدەی ڕابــردو بو‪ .‬بەهۆی ئــەوەی لەو‬ ‫دەمــەدا هێشتا چارەسەر نەدۆزرابوەوە‪،‬‬ ‫ناچار بون تەنها بەجیاكردنەوە ڕێگە بەو‬ ‫نەخۆشیە بگرن‪.‬‬ ‫دورگــەی (كالیدۆن)‪ ،‬یا{سپینالۆنگا}‬ ‫كە دو نــاوی هەیە‪ ،‬ئــەو شوێنە بو كە‬ ‫بۆ نیشتەجێكردنی ئەو نەخۆشانە دیاری‬ ‫كرابو‪.‬‬ ‫ئـــەم دورگـــەیـــە قــەاڵیــەكــی مـــەزن‌و‬ ‫چەندین خــانــوی تێدایە‪ ،‬كاتی خۆی‬ ‫(ڤەلەنسەییەكان) بۆ داكۆكی لەدورگەكە‬

‫‪No. (542) 7-12-2015‬‬

‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫لەبەرامبەر ئــەو قوربانیدان‌و خۆبەختكردنەی رۆڵەكانی‬ ‫«پایتەختی شەهیدو ئەنفال ‪ -‬چەمچەماڵ» بەنیشتمانیان‬ ‫بەخشیوە‪ ،‬هونەرمەندی میوزیسیان «رزگار حەمە رەوف»‪،‬‬ ‫نوێترین سرودی تایبەت بەو شارە خۆشەویستە تۆمارو ئامادە‬ ‫كردوەو هەر خۆیشی ئاوازدانەری سرودەكەیە‪.‬‬ ‫رزگار حەمە رەوف‪ ،‬سەبارەت بەو سرودە بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬یەكێك بو لەخەونەكانم‪ ،‬تا بەشێوازێكی جیاواز‬ ‫خزمەت بەپایتەختی شەهیدو ئەنفال بكەم‪.‬‬ ‫سەبارەت بەتۆماركردن‌و هاریكاریكردنی سرودەكەیش وتی‪:‬‬ ‫كۆمەڵەی هونەرە جوانەكانی كورد‪ /‬لقی چەمچەماڵ‪ ،‬بەهاوكاری‬ ‫قایمقامی شارۆچكەكە‪ ،‬ئەم سرودەمان تۆماركردو لەئێستایشدا‬ ‫كارەكانی تەواو بوەو لەنزیكترین كاتیشدا باڵویدەكەینەوە‪،‬‬ ‫لەم سرودەدا هەوڵمانداوە الیەنی شارستانی‌و ئەو قوربانیدانە‬ ‫بخەینەڕو كە شارەكە بەخشیوێتی بەخاكی كوردستان‪.‬‬ ‫«رزگار» ئەوەشی خستەڕو كە ‪:‬سرودی «چەمچەماڵەكەم»‬ ‫لەوتنی «خەندە كەركوكی‪ ،‬سامان عەزیز‪ ،‬هەڵكەوت محەمەدو‬ ‫رزگار حەمە رەوف»ەو هۆنراوەی هەڵمەت هۆشیارە‪.‬‬

‫ئازارەكانی چیرۆكنوسێك دەكرێتە‬ ‫فیلم‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫فیلمی «پەیامی من»‪ ،‬نوێترین بەرهەمی هونەرمەند «ئازاد پێنجوێنی»یەو‪ ،‬لەئێستادا زۆربەی‬ ‫زۆری كارەكانی تەواو بوەو بڕیاریشە بەم زوانە لەكەناڵەكاندا نیشانبدرێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە نوێیە دەرهێنەرو سیناریست ئازاد پێنجوێنی بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬ئم‬ ‫فیلمە باس لەئازارەكانی چیرۆكنوسێك دەكات‪ ،‬كە وەك پەیامێك ئازارەكانی كۆمەڵگە بەرجەستە‬ ‫دەكات‪ ،‬پەیامێكەو دەیەوێت لەڕێگەی ژیانەوە تاڵیی ژیان نەهێڵێت‪ ،‬كارەكتەری سەرەكیی‬ ‫فیلمەكە‪ ،‬هەمیشە بەخەیاڵ‌و قەڵەمەكەی‪ ،‬كۆمەڵگە وشیار دەكاتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا بەدەست‬ ‫ئازارەوە دەناڵێنێت‪ ،‬تا دەگاتە ئەوەی توشی نەخۆشییەكی ترسناك دەبێت‪ ،‬كاتێكیش پێویستی‬ ‫بەچارەسەر دەبێت‪ ،‬كەس بەدەنگیەوە ناچێت‪ ،‬تا ئەوكاتەی سەردەنێتەوە‪ .‬پێنجوێنی‪ ،‬پەیامەكەی‬ ‫لەوەدا چڕدەكاتەوەو دەڵێ‌‪ :‬با هونەرمەند لەم واڵتەدا‪ ،‬هەر هیچ نەب ‌ێ بەقەدەر خزمەتەكەی قەدری‬ ‫هەبێت‪ .‬فیلمی «پەیامی من» هەریەك لەهونەرمەندان‪ :‬كەیوان سیوەیلی‪ ،‬شیرین محەمەد‪ ،‬ئاكۆ‬ ‫ئاكۆیی‪ ،‬كەیوان سەاڵحەدین‪ ،‬سۆران جاف‪ ،‬ژاڵە» رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫فیلمەكە لەسەر ئەركی بەشداربوان هاتۆتە بەرهەم‌و هیچ كەس‌و الیەنێك هاوكاری نەكردون‪.‬‬

‫حیكایەتەكانی كرێتا‬ ‫نەخۆشی گەڕیی‬ ‫یۆنان – گۆران هەڵەبجەیی‪:‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫دروستیان كردوە‪ .‬لەدەمی پەتاكەدا قەاڵكە‬ ‫كرایە خەستەخانەیەك بۆ نەخۆشەكان‪،‬‬ ‫ماڵەكانیش بۆ نیشتەجێكردنی خێزانەكان‪،‬‬ ‫بەتایبەت بۆ ئەو خێزانانە كە زۆربەیان‪ ،‬یا‬ ‫هەمویان توشبوبون‪.‬‬ ‫بۆ گواستنەوەی نەخۆشەكان لەدەمی‬ ‫قەاڵكەدا یا دورگەكەدا‪ ،‬تونێلێك هەبوە‪،‬‬ ‫بەو تونێلەدا نەخۆشەكانیان گواستۆتەوە‪،‬‬ ‫ڕۆژانــــە بــەبــەلــەمــی بــچــوك خــــواردن‌و‬ ‫پێداویستیەكانیان بۆ گواستونەتەوە‪.‬‬ ‫تەنها چەند كەسێكی دیاریكراو بەو كارە‬ ‫هەستاون‪ ،‬لەدیوێكی تری دورگەكەوە‬ ‫شمەكەكانیان گەیاندۆتە ئەوێ‌‪ ،‬بێ ئەوەی‬ ‫دەستیان بەركەس بكەوێت لەشوێنێكی‬ ‫دیاریكراو دایانناون‪ .‬پاشان خۆیان واتە‬ ‫نەخۆشەكان شمەك‌و خۆراكەكانیان بردۆتە‬ ‫سەرەوە‪.‬‬ ‫وەك دەڵێن نێوان ‪ 500-400‬كەس لەوێ‬ ‫ژیــاون‪ .‬دیــارە بـــەردەوام لێیان مــردوە‌و‬ ‫هاوكات بەردەوام نەخۆشی نوێش لەهەمو‬ ‫یۆنانەوە گواستراوەتەوە بۆ ئەوێ‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1957‬نەخۆشیەكە بنەبڕكرا‪،‬‬ ‫دانیشتوانی دورگەكەش‪ ،‬یا چاكبونەوە یا‬ ‫كۆچی دواییان كرد‪.‬‬

‫لەشتە سەیرو سەمەرەكانی ئەو دورگەیە‪:‬‬ ‫* دوای ئــەوەی ساڵی (‪ )1957‬ئەو‬ ‫دورگــەیــە بــەروی نەخۆشدا دادەخــرێــت‪،‬‬ ‫پیاوێكی ئاینی ( پـــاپ) كــە لــەوێ‬ ‫نەخۆش بــوەو پاشان چاكبوەتەوە‪ ،‬تا‬ ‫ساڵی‪ 1962‬لەو شوێنە دەمێنێتەوە‪ ،‬واتە‬ ‫پاش داخستنی بەپێنج ساڵ دورگەكە‬ ‫جێدەهێڵێت‪ ،‬مانەوەی ئەو پیاوە ئاینیە بۆ‬ ‫نوێژكردن بوە لەسەر مردوەكان‪ ،‬باو بوە‬ ‫پاش پێنج ساڵ‪ ،‬گەرەكە دوانوێژ لەسەر‬ ‫گۆڕی دوا مردو بكرێت‪ .‬جا بەپێی ئەوەی‬ ‫دوا كۆچكردو ساڵی ‪ 1957‬بوە‪ ،‬پێوستی‬ ‫بەپێنج ساڵ چاوەڕوانی هەبوە ‪.‬‬ ‫*زۆرێــك لەدانیشتوانی ئــەو دورگەیە‬ ‫كەسانی دەوڵەمەند بون‪ ،‬لەوێ ژیانێكی‬ ‫زۆر خۆشیان بــردۆتــە س ــەر‌و گوێیان‬ ‫بــەوە نــەداوە كە دەمــرن‪ .‬هەر بەهیوای‬ ‫چاكبونەوە ژیاون‪ .‬هەرواش بوە‪ ،‬بڕێك لەو‬ ‫كەسە دەوڵەمەندانە پاشان چاكبونەتەوە‌و‬ ‫گەڕاونەتەوە نێو ژیانی سروشتی‪.‬‬ ‫* وەك دەگێڕنەوە پزیشكێكی گەنج‪ ،‬تاكە‬ ‫كەس بوە كە چۆتە ناویان‌و تێكەاڵویان‬ ‫بوە‪ ،‬دەڵێن ئەو پزیشكە زانیویەتی چۆن‬

‫حیكایەتی (‪)7‬‬

‫خۆی لەتوشبون بپارێزێت‪.‬‬ ‫* لــەوە سەیرتر‪ ،‬ئــەو پزیشكە لەوێ‬ ‫داوی دەبێت بەداوی خۆشەویستی كچێكی‬ ‫نەخۆشەوە‪ ،‬ئەم خۆشەویستییە هانی‬ ‫دەدات بۆ زیاتر كاركردن بۆ دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەر بۆ ئەو نەخۆشییە‪ .‬هەر واش‬ ‫دەبێت‪ ،‬پاشان توانی كچەكە‌و كەسانی‬ ‫دیكەش چارەسەر بكات‪.‬‬ ‫* لەئێستادا كەس لەو دورگەیە نیشتەجێ‬ ‫نییە‪ ،‬كەسیش ناخوازێت لــەوێ بژی‪،‬‬ ‫ئەوەیش بەهۆی یـــادەوەری كۆنی ئەو‬ ‫نەخۆشیە لەدەرونی خەڵكەكەدا‪ .‬لەئێستادا‬ ‫خاڵێكی گەشتیارییە كە بەردەوام بەبەلەمی‬ ‫بچوك گەشتیاران دەگوازنەوە بۆ ئەوێ‌‌و‬ ‫پاش بەسەربردنی كاتژمێرێك كەمتر یا‬ ‫زیاتر دورگەكە جێدەهێڵن ‪.‬‬ ‫* لەكن خەڵكانی ئەو دەڤەرەش دورگەی‬ ‫(سپینالۆنگا)‪ ،‬زیاتر بەدورگەی نەخۆشی‬ ‫(گەڕیی) ناسراوە‪ ،‬نەك وەك دورگەیەكی‬ ‫جوان‌و سەرنجڕاكێش‪.‬‬ ‫هەربۆیە دەمێك گروپێكی گەشتیاریی‬ ‫دەچنە ئەوێ‪ ،‬دەلیلی گەشتیاری‪ ،‬هێندەی‬ ‫باسی زەمەنی نەخۆشیەكە دەكات‪ ،‬هێندە‬ ‫باسی مێژوی ئەو دورگەیە ناكات‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ریكۆردەكانی‬ ‫ئێمەو لوبنان‬ ‫رزگار فایەق‬ ‫ئێمەو لوبنان‪ ،‬زۆر لەیەكتر دەچین‪ ،‬هەڵبەتە لێكچون لەروی سیاسی‌و‬ ‫قەیرانەكانی دەوڵــەتــداری‪ ،‬نەك لێكچونی دەنگە ئەفسوناویەكەی‬ ‫فەیروزو شیعرەكانی جبران خەلیل جبران‌و دیمەنی كەناراوەكانی‬ ‫دەریای ناوەڕاست‪ .‬بەڵكو لەروی سیاسییەوە بەتایبەت مەسەلەی پرسی‬ ‫سەرۆكایەتی‌و پێكهێنانی حكومەت‪ ،‬رێك دەڵێی دو روی یەك دراوین‪.‬‬ ‫لەكێبڕكێیەكی سەختداین بۆ شكاندنی ریكۆردی دواكەوتن لەپێكهێنانی‬ ‫حكومەت‌و یەكالكردنەوەی پرسی سەرۆكایەتی‪.‬‬ ‫ماوەی ساڵێك زیاترە‪ ،‬لوبنان لەناو قەیرانی سەرۆكایەتی كۆماردایەو‪،‬‬ ‫سەدان كۆبونەوەو دیبەیت‌و پانێلیان كردوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا پارلەمانی‬ ‫ئەو واڵتە نەیتوانیوە پرسی سەرۆك چارەسەر بكات‌و لوبنانی لەبۆشایی‬ ‫یاساییدا هێشتۆتەوە‪.‬‬ ‫ئێمەش نەك ساڵێك‪ ،‬بەڵكو لــە(‪)2013/8/31‬وە نەمانتوانیوە ئەم‬ ‫پرسە چارەسەر بكەین‪ ،‬ئەگەرچی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‪ ،‬لەو‬ ‫بــەروارەدا چارەسەرێكی كاتی كرد‪ ،‬ئەویش بەمەرجی چەسپاندنی‬ ‫سیستمی پارلەمانی‪ ،‬بەاڵم پارتی دیموكراتی كوردستان بەڵێنەكەی‬ ‫نەبردە سەرو ئەمەش وایكرد ئەمجارە هیچ الیەنێك جورئەتی ئەوە‬ ‫نەكات سیناریۆكەی یەكێتی دوبارە بكاتەوە‪.‬‬ ‫ئێستاش كە لە(‪( )2015/8/31‬سـێ‌ مانگ) زیاترە مەسعود بارزانی‬ ‫ماوەی سەرۆكایەتیەكەی كۆتایی هاتوە‪ ،‬دیسان كەوتوینەتەوە كێبڕكێ‌‬ ‫لەگەڵ لوبنان‌و دەمانەوێت ئەگەر ریكۆردی ئەوانیش نەشكێنین‪ ،‬ئەوا هەر‬ ‫نزیكبینەوە لێیان‪‌ ،‬وەكچۆن لەدواكەوتنی پێكهێنانی حكومەتی هەرێم‬ ‫لەدوای هەڵبژاردنی پارلەمانیی (‪ ،)2013‬نزیكبوینەوە لەو ریكۆردەی‬ ‫لەدواكەوتنی پێكهێنانی حكومەتدا‪ ،‬لوبنان لەجیهاندا تۆماری كردوە‪.‬‬ ‫ئەم تابلۆ سیاسییە‪ ،‬زۆر شتمان بۆ روندەكاتەوە‪ ،‬وەاڵمی زۆر پرسیار‬ ‫هەیە دەیخاتە بەردەستمان‪ ،‬ئەزمونێك هەیە لەپێشمانەو زۆریش‬ ‫تازەیە‪ .‬تابلۆكە هێڵی كێشەكانی بۆ نەخشاندوین‪ ،‬كە ساڵێكە لەلوبنان‬ ‫بەهۆی قەیرانی سەرۆكایەتیەوە چی دەگوزەرێت؟ پیشانمان دەدات‪،‬‬ ‫چۆن كێشەی سەرۆكایەتی شۆڕبۆتەوە بۆ ناو كایەی سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و گەشتوگوزاریی لوبنان‪ ،‬تەنانەت كار گەیشتە ئەوەی‬ ‫بەهۆی لێكەوتەكانی پرسی سەرۆكایەتیەوە‪ ،‬خۆڵ‌و خاشاك بەیروتە‬ ‫نازدارەكەی داپۆشی‌و ‌وەزارەت‌و كۆمپانیاكان پاكیان نەدەكردەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫لوبنانەی كە پێی دەوترا سویسرای رۆژهەاڵت‪ ،‬خەریكبو‪ ،‬خۆڵ‌و خاشاك‬ ‫دایپۆشێت‪.‬‬ ‫پرسی بۆشایی یاسایی‌و كێشەی سەرۆك‪ ،‬پرسێكی هەستیارو زۆر‬ ‫كاریگەرە‪ ،‬بەهۆی ئەمەشەوە هەمو كایەكانی ژیــان‪ ،‬پریشكی ئەم‬ ‫كێشەیەیان بەردەكەوێت‪ ،‬بە تایبەت ئەم پرسە لەكاتێكدا بێت كە‬ ‫ناوچەكە قوڵپی ئاگرو شەڕ دەدات‪ .‬پرسیاری جدیش ئەوە دەبێت‬ ‫كە ئایا كێشەی سەرۆكایەتی هەرێمیش دەگاتە ئەو ئاستەی كار‬ ‫بكاتە سەر كۆكردنەوەی خۆڵ‌و خاشاكی كوردستان؟ پێموایە زۆری‬ ‫نەماوە كاریگەریەكەی لەكوردستانیش بگاتە خۆڵ‌و خاشاكەكەی‪،‬‬ ‫چونكە لەئێستادا ئێمە بینەر‌و شاهیدی زۆر كێشەین كە سەرچاوەكانی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ چارەسەرنەكردنی پرسی سەرۆكایەتی هەرێم‪ .‬لەم‬ ‫حاڵەتانەدا شتێكی نۆرماڵە‪ ،‬كە مەسەلەی موچە‪ ،‬شەفافیەتی نەوت‪،‬‬ ‫لەناویشیاندا فراوانبونی گەندەڵی‌و زۆر كێشەی دیكە ببەسترێتەوە‬ ‫بەپرسی سەرۆكایەتیەوە‪ .‬نۆرماڵە لەبەرئەوەی بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی‬ ‫لەحاڵەتی بۆشایی یاساییدا‪ ،‬ئەوەی بەزمانە شیرینەكەی خۆمان پێی‬ ‫دەڵێین «پاشا گەردانی» دەبێتە دیفاكتۆو ئەمیش دەرگا بۆ گروپە‬ ‫گەندەڵ‌و دەوڵەمەندو بەرپرسی نابەرپرس‌و تەنانەت گروپی مافیاش‬ ‫خۆشدەكات كە زیاتر پارەو سامانی میللەت هەڵبلوشن‌و گەندەڵی‬ ‫لەواڵتدا بگاتە لوتكە‪.‬‬ ‫من ‌واناڵێم‪ ،‬ئەوە دیپلۆماسەكانی روسیا‪ ،‬سیاسەتمەدارانی ئەمەریكا‌و‬ ‫ستراتیژداڕێژەرانیان وادەڵێن‪ ،‬كە ناوچەكە خەریكە لەالیەن زلهێزەكانەوە‬ ‫نەخشەیەكی نوێ‌ بەخۆیەوە دەبینێت‪ ،‬بەاڵم ئێمە هەر بەهۆی پرسی‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێمەوە‪ ،‬ناوماڵەكەمان پڕە لەئاژاوەو ناكۆكی‪ .‬ئایا‬ ‫دەكرێت بەم ناوماڵە لیكترازاوەوە‪ ،‬چاوەڕێبین بەرهەمەكانی دوای‬ ‫جەنگی داعش بچنینەوە‪ ،‬یان چاوەڕێی سایكس‪-‬بیكۆ‌و لۆزان‌و زەهاو و‬ ‫ئەرزڕوم‌و خیانەتنامەی جەزائیر بكەین؟ گومانیش لەوەدا نیە كە كلیلی‬ ‫یەكخستنەوەی ئەم ناو ماڵە لەگیرفانی مەسعود بارزانیدایە‪ ،‬كە ئیتر‬ ‫ناكرێت لەوە زیاتر هەر لەگیرفانیدا بمێنێتەوەو دەرگای ئاشتەوایی پێ‌‬ ‫نەكاتەوە‪.‬‬ ‫پێم خۆشە كۆتایی وتارەكەش لەبەرژەوەندیی لوبنانییەكاندا بێت‌و‬ ‫پێیان دەڵێم‪ :‬دڵتان لەخۆتان دانەمێنێت‪ ،‬هەر ئێوە لەم كێشانەدا‬ ‫لەلوتكەدا نابن‪ ،‬ئەوەتا ئێوە ماوەی ساڵێك زیاترە پارلەمانەكەتان‬ ‫ناتوانێت كێشەی سەرۆكایەتی لوبنان چارەسەر بكات‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫پارلەمانەكەشمان نەماوە‪.‬‬

‫ژ‬

‫کوشتنی باڵندەی الساییکەرەوە‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫کیــدی ڕیگان‪ ،‬نووســەر و وێباڵگنووســە‪.‬‬ ‫ئــەو لەگەڵ بوونــی کتێبــی ئەلکترۆنیدا نییە‬ ‫و بــەم دوایییانە لە هۆڤینگتۆن پۆســتدا لەم‬ ‫بارەیەوە یادداشتێکی نووسیوە و گوتوویەتی‬ ‫کە «پدف»ـی خۆش ناوێت‪.‬‬ ‫ڕیگان لــە یادداشــتەکەیدا نووســیویەتی‪:‬‬ ‫«مــن وەکــوو خوێندکارێکــی ئەدەبیاتــی‬ ‫ئینگلیــزی‪ ،‬زۆربەی تەمەنــم نوقمی الپەڕەی‬ ‫کتێب و چیرۆکەکان بووم‪ .‬پارەیەکی زۆرم بۆ‬ ‫کتێبکڕین نییە‪ .‬کاتێــک یەکێک لە هاوڕێکانم‬ ‫ئایپادێکــی بچکۆلەی بە دیــاری دامێ‪ ،‬بینیم‬ ‫نوسخەی دەنگیی زۆربەی کتێبە کالسیکەکان‬ ‫بە خۆڕایی لە ئینتەرنێتدا دانراوە‪ .‬خۆشــحاڵ‬ ‫بــووم و ڕۆژانــە گوێــم لە ڤێرجینیــا وۆڵف و‬ ‫هێنــری جیمز دەگرت‪ .‬بەاڵم هەرگیز نەمتوانی‬ ‫خــۆم لەگــەڵ «پدف»ـــێکیدا بگونجێنم‪ ،‬کە‬ ‫لەسەر ئایپاد یان کۆمپیوتەر بیخوێنمەوە‪».‬‬ ‫کیــدی دەڵێــت‪« :‬ئەگــەر لــەو جــۆرە‬ ‫مرۆڤانە بیت کە ئاشــقی کتێبن‪ ،‬لە قســەکەم‬ ‫تێدەگەیــت‪ .‬چونکــە هیــچ شــتێک جێی ئەو‬ ‫هەســتە ناگرێتەوە کە دەچیت بۆ کتێبفرۆشی‬ ‫و لەنــاو ڕەفەکاندا دێیت و دەچیت و کتێبێک‬ ‫بــە دەســتەوە دەگریت‪ .‬هەســتێکی دەگمەنە‬ ‫کاتێــک کتێبەکــە دەکەیتــەوە و بۆنی تازەی‬ ‫کاخەز داگیرت دەکات‪».‬‬ ‫کیدی ڕیگان لە درێژەی یادداشــتەکەیدا لە‬ ‫کڕینی نوســخەی ئەلکترۆنیی کتێب دەدوێت‪:‬‬ ‫«بــە داخــەوە کاتێــک یەکەمیــن نوســخەی‬ ‫ئەلکترۆنیی کتێبم کڕی‪ ،‬هەستێکی وام نەبوو‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئەوە ئاسانە کە لە ڕێی ئینتەرنێتەوە‬ ‫کتێب بکڕیت و ڕێی کتێبفرۆشــییەکە نەبڕیت‪.‬‬ ‫تەنانــەت پێویســت بــەوەش نــاکات خــۆت‬ ‫بگۆڕیــت‪ ،‬بــەاڵم هیچ تامێک لــەوەدا نییە کە‬ ‫دوو کلیــک بکەیت و شــتێک بکڕیت کە ناوی‬

‫مارەک‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫هاتوو‬

‫دەربارەی‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫کتێبــە؛ نە بەرگێکی هەیە و نە بۆنێک‪ .‬ڕوونە‬ ‫کــە تۆ ناتوانیت لە الپــەڕەی ئایپادەوە بۆنی‬ ‫خۆشــی کاخــەز بکەیت‪ .‬ئەمــەش زیانێک لە‬ ‫ڕەوتی چیرۆکەکە دەدات؛ بەبێ ئەوەی ئاگات‬ ‫لێی بێت‪».‬‬ ‫توێژینەوەکان نیشانیان داوە‪ ،‬کە خوێنەر لە‬ ‫کاتی خوێندنەوەی کتێبی ئەلکترۆنیدا‪ ،‬کەمتر‬ ‫لەگــەڵ پێکهاتەی چیرۆکەکەدا ئاوێتە دەبێت‪.‬‬ ‫وا باشــترە خوێنەر خۆی هەر دوو شــێوازەکە‬ ‫تاقــی بکاتــەوە‪ .‬تــۆ کاتێــک کتێبــی چاپی‬ ‫دەخوێنیتەوە‪ ،‬ئینجا کە دەتەوێت بگەڕێیتەوە‬ ‫بۆ ســەر بابەتێــک‪ ،‬ئەگــەر بەحاڵێکیش بێت‬ ‫الپەڕەکــەت بیر ماوە و لەوانەیە لە بیریشــت‬ ‫بێت‪ ،‬کە الی ڕاســتەوە بوو یان الی چەپ‪ ،‬لە‬ ‫ناوەڕاســتەوە بوو یان لە سەرەتاوە‪ .‬ئەمە لە‬ ‫نوسخەی ئەلکترۆنیدا ڕوو نادات‪.‬‬ ‫بــە دیوێکــی تــردا کاتێــک کتێبــی چاپی‬ ‫دەخوێنینــەوە‪ ،‬بــە هەڵدانەوەی الپــەڕەکان‬ ‫و بەریەککەوتنــی پەنجەکانمــان لەگــەڵ‬ ‫کاغەزەکەدا‪ ،‬زیاتر هەست بە تێپەڕینی ڕەوتی‬ ‫زەمەن دەکەین‪ .‬دیسان ئەمە لە خوێندنەوەی‬ ‫«پدف»دا کەمتر ڕوو دەدات‪.‬‬ ‫بە کورتی کیدی ڕیگان ئاماژە بەوە دەکات‪،‬‬ ‫ئێمە نابێت بە دوای ئاسانکارییەوە بین‪ .‬دەبێ‬ ‫چێــژی خوێندنــەوە بپارێزین‪ .‬ڕاســتە کڕینی‬ ‫نوســخەی ئەلکترۆنیی کتێب یەجگار ئاسانە‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانێت جێی ئەو تاموچێژە بگرێتەوە‪،‬‬ ‫کە لە خوێندنەوەی کتێبی چاپکراودا هەستی‬ ‫پێ دەکەین‪.‬‬ ‫لــە الیەکــی تــرەوە وەک واڵتــەر بنیامین‬ ‫دەڵێت‪ :‬ژن و کتێب بۆ ناو پێخەف پێویستن‪.‬‬ ‫باشــترین هاودەمی مرۆڤیش هەمیشە دەکرێت‬ ‫کتێبێــک بێت‪ ،‬کە بــەردەوام لە تەنیشــتە و‬ ‫ئامادەیە؛ هەرکات تۆ دەســتی بۆ ببەیت‪ ،‬ئەو‬ ‫خۆییت بۆ دەکاتەوە و شتێکت نیشان دەدات‪،‬‬ ‫کە تۆ پێشتر دەرفەتی بینینیت نەبووە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )483‬دووشةممة ‪201٥/12/7‬‬

‫پاریس‪،‬‬

‫جەژنی نەبڕاوە‬

‫دەبێتەوە بە‬ ‫کتێبێکی پڕفرۆش‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫پـــــــــــاش هــــێــــرشــــ ‌ه‬ ‫پاریس‬ ‫تیرۆریستییه‌کانی‬ ‫ل ‌ه الیـه‌ن داعشه‌وه‌‪ ،‬کتێبی‬ ‫«پاریس‪ ،‬جه‌ژنی نه‌بڕاوه‌»ـی‬ ‫ئێرنست هه‌منگوه‌ی ده‌چێت ‌ه‬ ‫لیستی ســــه‌ره‌وه‌ی کتێب ‌ه‬ ‫پڕفرۆشه‌کانه‌وه‌‪.‬‬ ‫جارێکی تر نــاوی کتێبی‬ ‫«پاریس جه‌ژنی نه‌بڕاوه»‬ ‫ک ‌ه یادداشتەکانی هه‌منگوه‌ی ‌ه‬ ‫ل ‌ه پاریس‪ ،‬دێت ‌ه ناو ناوانه‌و‌ه‬ ‫و فرۆشێکی باش ب ‌ه خۆیه‌و‌ه‬ ‫ده‌بینێت‪.‬‬ ‫هه‌منگوه‌ی لـه‌م کتێبه‌دا‬ ‫لـــه‌ پــاریــســێــک ده‌دوێــــت‬ ‫کـ ‌ه تێیدا نووسیویه‌تی و‬ ‫خواردوویه‌تییه‌و‌ه و سه‌فه‌ری‬ ‫کــردوو‌ه و ئاشق بــووه‌‪ .‬ئەو‬

‫لــە دەستپێکی کتێبەکەدا‬ ‫نــووســیــویــەتــی‪« :‬ئــەگــەر‬ ‫تــۆ جــارێــک لــە جــارەکــان‬ ‫بــە هــەڵــکــەوت ڕێــت کەوتە‬ ‫پاریس‪ ،‬ئەوا پاریس هەمیشە‬ ‫و بــۆ هەتایە لــەگــەڵ تــۆدا‬ ‫دەمێنێتەوە و قەت بەجێت‬ ‫ناهێڵێت‪».‬‬ ‫پــاریــســیــیــەکــان وەک‬ ‫جەژنێک دەڕواننە شارەکەی‬ ‫خۆیان‪ ،‬کە سەرەڕای هەموو‬ ‫کارەساتێک و نەهامەتییەک‪،‬‬ ‫جــەژنــێــکــە کـــە هــەرگــیــز‬ ‫نابڕێتەوە و نەبڕاوەیە‪.‬‬ ‫ئـــه‌م کتێب ‌ه بــ ‌ه زمــانــی‬ ‫کوردییش هه‌ی ‌ه و ژوان جه‌الل‬ ‫ل ‌ه ئینگلیزییه‌و‌ه کردووی ‌ه ب ‌ه‬ ‫کوردی‪ .‬پێشتر لە ڕەخنەی‬ ‫چاودێردا چەند بەشێکی لێ‬ ‫باڵو بووەتەوە‪.‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫ژمار ‌ه (‪ )483‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/12/7‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫"نووسەری ژن بە ڕوانینێكی پیاوانەوە"‬

‫ساتێك لەگەڵ ئۆرسوال لی گوین‬ ‫ڕادیكااڵنەیە‪ .‬وا هەســت دەكەم بەشــێك‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬شیالن ڕەشید لە نووســینەكانم بە جۆرێك لە جۆرەكان‬ ‫ڕادیكاڵ بن‪ .‬من لەگەڵ ئەوەدا نیم شــتی‬ ‫«ئۆرسوال لی گوین» ژنە ڕۆماننووس مەترسیدار بنووسم و خەڵك شۆك بكەم‪.‬‬ ‫و چیركنووســێكی ئەمەریكییــەو ئەگــەر ڕادیكاڵبــوون مانــای ئــەوە بێت‬ ‫هاوكات شــاعیرەو لەبواری ڕەخنەیشــدا بچیتە قواڵیی و ڕەگی ئەو شتانەی كە لە‬ ‫دەنووسێت‪ .‬لە ساڵی ‪ 1929‬لە كالیفۆرنیا بارەیانەوە دەنووسی‪ ،‬ئەوا من بە ئەركی‬ ‫لەدایكبــووە‪ .‬ئورســوال بــەم تەمەنەیەوە خۆمــی دەبینــم بچمــە قواڵیــی و ڕەگی‬ ‫كــە ئێستاهەشــتاوپێنج ســاڵە‪ ،‬یەكێكە شتەكان‪.‬‬ ‫لــە بەناوبانگترین نووســەرەكانی ڕۆمانی‬ ‫*جارێك لە بــارەی ڤێرجینا وەڵفەوە‬ ‫خەیاڵــی زانســتیی و چیــرۆك و ڕۆمانی‬ ‫فانتازیی لە ئەمەریكاو جیهان‪ ،‬هاوشــانی گوتبــووت دوای خوێندنــەوەی ڕۆمانــی‬ ‫نووســەرانی وەك «ئایزاك ئاســیمۆف» ئۆرالنــدۆ لە دەورانی كۆلێــژ‪ ،‬ئەو ڕێگای‬ ‫و «جــەی ‪.‬ڕ‪ .‬تۆكیــەن» و «مارگرێــت بــۆ كردمــەوە‪ ،‬هەروەك چۆن نووســەرە‬ ‫ئاتوود» – كە هەر ڕۆمان و چیڕۆكێكیان مەزنــەكان ڕێگا بۆ ئەوانی تر دەكەنەوە‪.‬‬ ‫دەبێتــە مایــەی قســەكردن و ڕەخنــەو پێت وایە نووســینەكانی تــۆ ڕێگایان بۆ‬ ‫توێژینەوەیەكی زۆر‪ ،‬دواتر پەلدەكێشــێت كێ كردۆتەوە؟‬ ‫مــن ئەمە نازانم‪ .‬دەبــێ خوێنەرەكان‬‫بــۆ ئــەوەی ڕۆمــان و چیرۆكەكانییــان‬ ‫بگوازرێتەوە بۆ سەرشاشەكانی سینەما‪ .‬وەاڵمی ئەو پرسیارە بدەنەوە‪ .‬ناتوانم‪.‬‬ ‫«ئورســواللی گویــن» بەهــۆی‬ ‫*چ كتێبێك هەیە كە پێت وایە دەبوو‬ ‫تایبەتمەندیــی و وردەكاریی گێڕانەوە لە‬ ‫ڕۆمانــی خەیاڵــی زانســتیی و فەنتازیی حەزت لــێ بێت‪ ،‬بەاڵم حەزت لێی نییە؟‬ ‫بۆتە خاوەنی چەندیــن خەاڵتی ئەدەبیی دوا كتێبــت بیرە كە بێ ئــەوەی تەواوی‬ ‫لــە هەمبــەر كتێبەكانــی‪ .‬كــە ژمــارەی بكەیت دەستت لێ هەڵگرت؟‬ ‫دەســتم لــە زۆر كتێــب هەڵگرتووە‪،‬‬‫خەاڵتەكانــی لە ســەرووی (‪ )30‬خەاڵتی‬ ‫ئەدەبییە‪ .‬بــۆ نموونە خەاڵتی‪ »Hugo‬بــێ ئــەوەی تەواویان بكەم‪ .‬بــۆم ڕەوان‬ ‫و «‪ »Nebula‬و «‪ »Locus‬و دەكرێــن‪ ،‬تاوەكــو ستایشــیان بكــەم‪.‬‬ ‫زۆربەی جار ســەرنجی سەرنووسەرەكەی‬ ‫گەلێك خەاڵتی تر‪.‬‬ ‫تــا ئێســتا هیــچ كتێبێكــی ئۆرســوال لەگەڵدایــە كــە ئامــاژە بۆ ئــەوە دەكات‬ ‫وەرنەگێڕدراوەتــە ســەر زمانی كوردی و ئــەو نووســەرە نووســینی خەیاڵیــی‬ ‫‪ The lathe‬دووبارە داهێناوەتەوە‪ ،‬ئەو كتێبە هەموو‬ ‫مــن ڕۆمانــی‬ ‫‪of heaven‬م كــردووە بــە كوردی و كتێبەكانی پێش خۆی بە وانی منیشەوە‬ ‫بڕیارە لە ئاییندەیەكی نزیك چاپ بكرێت بۆ هەمیشە خستۆتە تاریكییەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫ڕەنگــە چاوەڕوانــی من بباتە ئاســتێكی‬ ‫و بكەوێتە بەرچاوی خوێنەرانی كورد‪.‬‬ ‫بــۆ زیاتــر ئاشــنابوون بە ئۆرســوال و ناواقیعــی یان هــەر بێزارم بكات‪ .‬بە هەر‬ ‫جیهانــی نووســینەكانی‪ ،‬بــە پێویســتم حــاڵ‪ ،‬هەوڵێكی باشــیان لەگەڵ دەدەم‪.‬‬ ‫زانــی ئەم دیدارەی وەربگێڕم‪ ،‬كە تیایدا زۆربــەی ئــەو كتێبانە یەكجــار خراپن و‬ ‫ســەرەتاكانی خوێندنــەوەی ئۆرســوال و ناتوانــم تەواویان بكەم‪ .‬تاوەكو لەپڕێكدا‬ ‫بیروبۆچوونی لەبارەی ئەدەبیاتی خەیاڵی كی جۆنســن یان هێلیــن فیلیپس دێن و‬ ‫زانســتیی و خوودی خۆی دەكەوێتە بەر ژیان دووبارە باش دەبێتەوە‪.‬‬ ‫باس و گفتوگۆ‪.‬‬ ‫*خەڵــك هەیە بیانەوێــت كتێبەكانت‬ ‫شیالن ڕەشید‬ ‫قەدەغــە بكــەن و لــە خوێندنــگاكان‬ ‫*بــە منداڵــی چ جــۆرە خوێنەرێــك دووریانخەنەوە؟‬ ‫بێگومــان‪ .‬كتێبەكانم قەدەغە كراون‪،‬‬‫بوویت؟ كتێب و نووســەرە دڵخوازەكانت‬ ‫تەنهــا لەبەر ئــەوەی خەیاڵیین‪ .‬خەیاڵی‬ ‫كامانە بوون؟‬ ‫*دەكرێــت هەمــوو كەســێك ببێتــە گرنگە ئەم بەهرەیە چەند بێت‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫ئاشــكرایە‬ ‫فەنتازییــن‪.‬‬ ‫و‬ ‫زانســتیی‬ ‫بووم‪.‬‬ ‫خوێندنەوە‬ ‫فێری‬ ‫ئەوەندە‬ ‫هەر‬‫نووســەر؟ باوەڕی تەواوم بــەوە هەبوو‪ ،‬دەبێ هەبێت‪.‬‬ ‫ئەمە‬ ‫دەبینرێـت‪.‬‬ ‫ترسناك‬ ‫بە‬ ‫خەیاڵكردن‬ ‫دەخوێنــدەوە‬ ‫كتێبێكــم‬ ‫جــۆرە‬ ‫هەمــوو‬ ‫بــەاڵم پێــم وایــە ناتوانم چیتر ئــاوا بیر‬ ‫و هەرگیــز لــە خوێندنــەوە نەوەســتام‪ .‬وایە‪ ،‬ئەو خەڵكە ڕاســت دەكەن‪ .‬خەیاڵ بكەمەوە‪.‬‬ ‫ماڵەكــەم پــڕ لــە كتێب و شــارەكەم پڕ بەڕاستی دوژمنی دۆگما و بیر تەسكییە‪.‬‬ ‫بــاوەڕی تــەواوت دەوێــت؟ هەمــوو‬‫*ئۆروسوال نووســینەكانت كاریگەری‬ ‫لــە كتێبخانە‪ .‬وەك بــەراز لەناو وێنجە و‬ ‫كەســێك دەتوانێــت بنووســێت‪ .‬دەزانی گەورەیان هەبووە لە كردنەوەی دەرگاكان‬ ‫سێپەڕەدا‪.‬‬ ‫وایە‬ ‫پێت‬ ‫ڕابردووت‪،‬‬ ‫بڕوانیتە‬ ‫*كاتێك‬ ‫یەكێــك لە كچەكانــم وانەی نووســین و بەسەر نووسەرانی دیكەدا‪.‬‬ ‫بەشی خۆت كێشەت ناوەتەوە؟‬ ‫داڕشــتن دەڵێتــەوە‪ .‬منداڵــەكان فێــری‬ ‫خۆشحاڵم گەر كاریگەریان هەبووبێت‪.‬‬‫*نەیــل گەیمان بە سەرســامییەوە بە‬ ‫باشــە‪ .‬با كەمێك بیری لێ بكەمەوە‪ .‬ئەوە دەكات چۆن ڕستە درووست بكەن‪.‬‬‫كرد‬ ‫گەشــتە‬ ‫بــەم‬ ‫دەســتم‬ ‫كاتێــك‬ ‫مــن‬ ‫ئاژاوەگێڕ ناوی بردووی‪ .‬دەڵێ تۆ وێنەی‬ ‫ئینجــا ڕســتەكان بەیەكەوە ببەســتن و‬ ‫*كاتێــك باســی نووســەرێكی ژنمان‬ ‫ئاژاوەگێــڕ‪.‬‬ ‫ببمــە‬ ‫نەبــوو‬ ‫مەبەســتم‬ ‫تیرۆرســتێك وایت‪ ،‬ئەو چۆن بۆمبەكانی‬ ‫ڕاوبۆچوونــی خۆیــان دەربــڕن‪ ،‬هەم بە كرد لە ناو جیهانی پیاواندا‪ ،‬تۆ ؛ژوورێك‬ ‫فڕێــدەدا و دەتەقێنێتــەوە‪ ،‬تۆیــش ئاوا مەبەســتم بوو ڕۆماننووس و شــاعیر بم‪ .‬نووسین هەم بە ئاخاوتن‪ .‬هەموو كەسێك بــۆ خــۆت؛ ی ڤێرجینیا وەڵــف‪-‬ت وەك‬ ‫ئایدیاكانت فڕێ دەدەیت؟‬ ‫وا دەردەكەوێــت كە بە جــدی كارەكەت بە ژیرییەكی ئاســاییەوە دەتوانێت ئەوە سەنگی مەحەك وەسف كرد‪.‬‬ ‫بێزار‬ ‫و‬ ‫بێتاقەت‬ ‫كەس‬ ‫هەندێــك‬ ‫وەرگرت‬ ‫حكومەتەكەم‬ ‫بــە‬ ‫(پێدەكەنــێ) ئەوە‬‫بكات‪ .‬بەاڵم كاتێك دەپرســی ئایا هەموو‬ ‫دایكــم ئــەو كتێبــەی پێبەخشــیم‪.‬‬‫كەســانێك‬ ‫پێی‬ ‫ژێــر‬ ‫بــەردی‬ ‫دەكەیــت‪.‬‬ ‫مەڵێ!‬ ‫كەســێك دەتوانێت ببێتە نووسەر‪ ،‬ئەمە ئــەوە كتێبێكــی گرنگــە بــۆ دایكێك كە‬ ‫لەق دەكەی‪ .‬هەر بەڕاســت من كەسێكی وەك ئەوەیــە بڵێیــت ئایــا هەموو كەس بیبەخشــێت بــە كچەكەی‪ .‬كتێبی ســێ‬ ‫*كاتێك لە شەســتەكان دەستت دایە سیاســی نیم‪ ،‬تەنها نووســەرم‪ .‬بێگومان دەتوانێت سۆناتایەك دابڕێژێت‪ ،‬ئەمە لە جونــەی و ژوورێك بۆ خــۆت –ی پێدام‬ ‫باڵوكردنەوەی بەرهەمەكانت‪ ،‬مەبەســتت زۆر جــار شــتە زۆر تایبەتــەكان دەبنــە بیركە! لە هەمــوو هونەرێكدا بەهرەیەكی كاتێــك هەرزەكاربووم‪ .‬بــەم جۆرەی بە‬ ‫بوو لە سنوور البدەیت؟‬ ‫شتانێكی سیاسی‪ .‬هیچ ڕێگەیەك نییە بۆ سەرەتایی هەیە كە دەبێت هەبێت‪ .‬نازانم تــەواوی خووی خراپ كردم‪ ،‬بە ڕەحمەت‬ ‫نەخێــر‪ ،‬ئــەو كاتانــە كچێكــی دەرچوون لەمە‪.‬‬‫ژیكەڵەبــووم‪ .‬یاخی و شــتی لــەو جۆرە‬ ‫نەبــووم‪ .‬بــەاڵم كاتێك شــتەكان بەرەو‬ ‫*باشــترین ڕۆماننووس و وتارنووس و‬ ‫خراپــی دەڕۆن دەبــێ قســەیان لەســەر ڕەخنەگــر‪ ،‬ڕۆژنامەنووس‪ ،‬شــاعیری ئەم‬ ‫بكەیت‪.‬‬ ‫سەردەمە كە هێشتا كاردەكەن كێن؟‬ ‫هەمیشە خۆم لەو پرسیارە دەدزمەوە‪،‬‬‫*خــۆت وەك كەســێكی ڕادیــكاڵ چونكە ناچارم دەكات وا لەسەر ئەدەبیات‬ ‫دەبینی؟ چاینا میەڤیل جارێك بە یەكێك قســە بكــەم‪ ،‬وەك ئــەوەی پێشــبڕكێی‬ ‫لــە ڕادیكاڵتریــن دەنگەكانــی ئەدەبــی ئەسپســواریی بێت‪ .‬بــراوە و دۆڕاو؟ نا‪.‬‬ ‫بێگومــان ڕا و بۆچوون و دڵخوازی خۆمم‬ ‫ئەمەریكی وەسفی كردی‪.‬‬ ‫بەڵێ‪ ،‬خۆم وا دەبینم‪ .‬ئەوە ئاســانە‪ .‬هەن‪ ،‬بەاڵم دانانیان لە لیستێكدا كارێكی‬‫بێگومــان لــە ویالیەتــە یەكگرتــووەكان تاقەتپڕوكێنــە‪ .‬بەهەرحاڵ‪ ،‬ئەگەر بمەوێ‬ ‫تۆزێــك لــە ســەنتەرەوە دووربیــت بــە بیانخەمە لیســتێكەوە‪ ،‬ئەوا هەندێك لەو‬ ‫ڕادیــكاڵ نــاوت دەبــەن‪ .‬بــەردەوام لــە كەســانەم لەبیــر دەچــن كە بە ڕاســتی‬ ‫سیاســەتدا مــن كەمێك سۆسیالیســتی دەمەوێ ناویان بهێنم‪.‬‬ ‫بــووم‪ .‬ئیتر بەمجۆرە‪ .‬ئەمەش لێرە زۆر‬

‫بێــت‪ .‬دەزانــی لە پەنجــاكان ژوورێك بۆ‬ ‫خۆت ئاسایی نەبوو‪ .‬نووسین شتێك بوو‬ ‫كــە پیاوان یاســایان بۆ دادەنــا‪ ،‬منیش‬ ‫هەرگیز ئەو یاســایانەم نەدەخســتنە ژێر‬ ‫پرســیارەوە‪ .‬ئەو ژنانەی كە یاساكانیان‬ ‫دەخســتنە ژێر پرســیارەوە الی من زۆر‬ ‫یاخــی تــر بــوون‪ ،‬لــەوەی كە هــەر لە‬ ‫بارەشــیانەوە بزانم‪ .‬بەمشــێوەیە لەگەڵ‬ ‫جیهانی نووســینی پیاواندا خۆم ڕاهێنا‪.‬‬ ‫وەك پیاو دەمنووســی و تەنیا ڕووانینی‬ ‫پیاوانــەم لەبەرچاو دەگرت‪ .‬ڕووداوەكانی‬ ‫كتێبەكانی ســەرەتام ســەر بــە جیهانی‬ ‫پیاون‪.‬‬ ‫*یەكێك لە ڕۆمانەكانی زادی ســمیس‬ ‫خەیاڵی زانســتییە و لەژێر كاریگەری تۆ‬ ‫دابــووە‪ .‬خــۆی لەمبارەیــەوە گوتبــووی‬ ‫«نازانــم دەتوانــم ئــەوە بكەم یــان نا‪،‬‬ ‫نووســینی كتێبــی لەمجــۆرە یەكجــار‬

‫كاتێك دەپرسی ئایا هەموو كەسێك دەتوانێت ببێتە‬ ‫نووسەر‪ ،‬ئەمە وەك ئەوەیە بڵێیت ئایا هەموو كەس‬ ‫دەتوانێت سۆناتایەك دابڕێژێت‪ ،‬ئەمە لە بیركە! لە هەموو‬ ‫هونەرێكدا بەهرەیەكی سەرەتایی هەیە كە دەبێت هەبێت‪.‬‬ ‫نازانم گرنگە ئەم بەهرەیە چەند بێت‪ ،‬بەاڵم هەر دەبێ هەبێت‬

‫قوڕســە» پێتوایە ئەمە سادەیی سمیس‬ ‫دەردەخات بەرانبەر نووسینەكانی خۆی‪،‬‬ ‫یان ڕۆمانێكی باشــی خەیاڵی زانستی لە‬ ‫ڕۆمانی ریالیزم قوڕستر دەنووسرێت؟‬ ‫پێــم وا نییــە قوڕســتر بێــت‪ ،‬بەاڵم‬‫ئەركێكــی جیــاوازە‪ .‬توانــا و تەكنیكــی‬ ‫جیاوازی پێویســتە‪ .‬ئەگەر زادی سمیس‬ ‫ئەمــە بزانێت‪ ،‬ئەوا پێویســت ناكات لەم‬ ‫ڕووەوە خەمــی هەبێت‪ .‬ئەو نووســەرانە‬ ‫گرفتیان هەیە‪ ،‬كە هیچ لەو بارەوە نازانن‬ ‫و پێیــان وایە دەتوانــن چەند وێنایەكی‬ ‫خەیاڵی زانســتی بەكاربهێنن و بیخزێننە‬ ‫نــاو كتێبەكان لەبــارەی ئەســتێرەیەكی‬ ‫ترەوە‪...‬ئەی هاوار كاتێك خوێندنەوە بۆ‬ ‫كتێبێك دەكەی لەمجــۆرە كتێبانە چەند‬ ‫بێــزار دەبیت‪ .‬كە لە الیەن كەســانێكەوە‬ ‫نووسراون ناوێكی گەورەیان پێبەخشراوە‬ ‫و خۆیــان بــە خەیاڵــی زانســتی یــەوە‬ ‫ســەرقاڵكردووە‪ .‬بەاڵم لە ڕاســتییدا زۆر‬ ‫خراپــن تیایــدا‪ .‬خۆ تێدەگەی مەبەســتم‬ ‫چییە؟‬ ‫*چەند دەیەكە بــە بەڵگەوە لەبارەی‬ ‫ئەوانــە دەڵێیــت و دەنووســیت كــە بە‬ ‫كەم ســەیری ئەدەبی خەیاڵیی‪ ،‬خەیاڵی‬ ‫زانســتیی و فانتــازی دەكــەن‪ .‬پێتوایــە‬ ‫هەرگیــز دەگەیــن بــە خاڵێــك كــە ئەو‬ ‫هەڵوێســتە خۆبەزلزانینانــە بوونیــان‬ ‫نەمێنیت؟‬ ‫هەندێــك كــەس هــەر دەبــێ خۆیان‬‫هەڵكێشــن‪ .‬ئەی وانییە؟ ئــەوان ناتوانن‬ ‫بوونیــان هەبێت ئەگەر بە كەم ســەیری‬ ‫شــتانێك نەكەن‪ .‬ئەم جۆرە كەسانە هەر‬ ‫دەبن‪ .‬بەاڵم ســبەینێ فاشنەكە دەگۆڕێ‬ ‫و ڕەنگە هەمووان بە كەم سەیری ڕیالیزم‬ ‫بكەن‪ .‬شــتێكی خۆش لە ژیانمدا ئەوەیە‬ ‫كە لە ڕاســتییدا ئەوەنــدە ڕێگامان بڕیوە‬ ‫كە بگەڕێینــەوە بۆ ژیریی و ددان بەوەدا‬ ‫بنێیــن ئەدەبیاتــی خەیاڵــی كۆنتریــن‬ ‫جۆری گێڕانەوەیە و هەمیشــە لەگەڵماندا‬ ‫دەمێنێتــەوە‪ ،‬ئەمــە خۆشــبەختییە‪.‬‬ ‫ریالیزمیــش تەنهــا جۆرێكــی دیكــەی‬ ‫نووســینی خەیاڵییــە‪ ،‬بەاڵم مــەرج نییە‬ ‫باشــترین بێت‪ .‬بێگومان باشــترین نییە‬ ‫وەك لووتبەرزەكان دەیڵێن‪.‬‬ ‫*بەاڵم ئومێــدت هەیە بەوەی كە ئەم‬ ‫ڕوانینــە كاڵ ببێتەوە لە بــارەی ئەدەبی‬ ‫خەیاڵی؟‬ ‫لــە گۆڕاندایــە‪ ،‬زۆر زۆر بەخێرایی لە‬‫گۆڕاندایە‪ .‬بــە بۆچوونی من خەڵكی زۆر‬ ‫هەن‪ ،‬بە تایبەت گەنجەكان كە هیچ گرنگی‬ ‫نادەن بــەو لووتبەرزییانە‪ .‬بــە ڕادەیەك‬ ‫كاتێك دەبینم شەڕ دژی ئەم لووتبەرزانە‬ ‫دەكەم و بەرگــری لە ئەدەبیاتی خەیاڵی‬ ‫و فەنتــازی دەكــەم‪ .‬وا بیردەكەمەوە كە‬ ‫پێویســتە لەم كارەم بوەستم‪ .‬لەڕاستیدا‬ ‫بــە بڕوای من ئــەو جەنگەمان بردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەگــەر میتافۆرێكــی تــر بەكاربێنم‪ ،‬ئەم‬ ‫ڕوانینەمان گۆڕیوە‪.‬‬ ‫*پێتخۆشە كام لە كتێبەكانت بكرێتە‬ ‫فیلم؟‬ ‫تكایــە دەكــرێ لەبــری فیلــم بكرێتە‬‫ئۆپێــرا لەالیــەن فیلیپ گالســەوە؟ هەر‬ ‫كتێبێك خۆی حەزی پێ دەكات‪.‬‬ ‫*كامــە كتێبانــە هەر ئێســتا لەســەر‬ ‫مێزی ژووری نووستنەكەتن؟‬ ‫«دوو ســاڵ و هەشــت مانــگ و ‪28‬‬ ‫شــەو» ی «سەلمان ڕوشدی»‪ ،‬خەریكم‬ ‫خوێندنەوەیەكی بۆ دەكەم‪« .‬خوشكانی‬ ‫شۆڕش» ئەنتۆلۆژییەكی باشە‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫چیرۆكەكانی خۆشمی تێدایە‪« .‬ڕۆیشتن‬ ‫بەناو جوانییدا»ـــی «هەری ڕۆبێرتس»‬ ‫ئەمیشان بۆ بیر لێكردنەوە‪.‬‬ ‫*پالنــت هەیــە چــی بخوێنیتــەوە لە‬ ‫ماوەی داهاتوو؟‬ ‫‪-‬كتێب!‬

‫««‬ ‫خوێندنەوەیەك بۆ چیرۆكەكانی نۆزدەیەمین فێستیڤالی گەالوێژ‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )483‬دووشه‌مم ‌ه ‪2015/12/7‬‬

‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬ ‫لــە بەرهەمهێنانــی ئەدەبــی‪ ،‬لــە هەر‬ ‫جۆرێكی ئەدەبی ئەیگری بە پلەی یەكەم‬ ‫زمــان دێت‪ ،‬پێكهێنەرەكانی دیكەی وەك‬ ‫خەیاڵ و رووداو و چنین یان داڕشتن‪...‬‬ ‫هتــد‪ ،‬هــەر الیــەن و تایبەتمەندییەكی‬ ‫ێ‬ ‫تــری ئــەو بەرهەمهێنــان‪ ،‬كــە ئەشــ ‌‬ ‫رەخنــە هەڵوەســتەی لە بەرانبــەردا بكا‬ ‫و ئاســت و بایەخی ئەو تێكســتە پیشان‬ ‫بــدا‪ ،‬هــەر ئەمانگەڕێنێتــەوە بــۆ زمان‪.‬‬ ‫ئــەدەب ســاختمانێكە لە زمــان‪ .‬جوانی‬ ‫و بەهــای ئەدەبــی لــە بەكارهێنانی ئەو‬ ‫زمانەدا دەردەكەوێ‌‪« .‬ئێلیەت» و پێش‬

‫‪3‬‬

‫ئێلیەتیش‪ ،‬زۆر لە رەخنەگرانی ناســراوی‬ ‫ئەدەبی وەك «ســان بۆڤ»ی فرانسی و‬ ‫دەیانــی تر‪ ،‬لەوانە «لــوی بۆرخێس»ی‬ ‫هاوچــەرخ‪ ،‬هەموویان ئــەو الیەنەیان زۆر‬ ‫ێ ‪« :‬چۆنیەتی‬ ‫بایــەخ پێــداوە كــە ئەڵــ ‌‬ ‫نووسین نەك چی نووسین لە ئەدەبدا بە‬ ‫پلەی یەكــەم دێ‌»‪ .‬ئەمەش ئەمڕۆ بۆتە‬ ‫دیاردەیەكــی رەخنەیی بەڵگەنەویســت و‬ ‫لە فەرهەنگی هەموو نووســەرێكی دیاردا‬ ‫هەســتی پێدەكرێ‌‪ .‬لێــرەوە من باس لە‬ ‫ێ زمان‬ ‫زمــان ناكــەم‪ ،‬كە زۆرجــار ئەوتر ‌‬ ‫ێ ئەمــە وەك‬ ‫مــرۆڤ خۆیەتــی‪ ،‬ئەشــ ‌‬ ‫بنچینەیەكی فەلسەفی بۆ تێگەیشتن لەم‬ ‫دیاردەیە ســوودی ئێجــگار زۆربێ‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كردنــەوەی ئەمــە ئاراســتەیەكی ترە لە‬ ‫باســەكەی ئێمە‪ ،‬بۆیە بە كورتی دڵنیایی‬ ‫لەســەر چەنــد تایبەتمەندییەكی زمان و‬ ‫زمانی ئەدەبی ئەكەین‪ .‬زمان هەڵكەوتێكی‬ ‫واقیعــی مێژوویــی و ژیاریــی مرۆڤــە‪.‬‬ ‫ێ زمــان كەوتۆتە‬ ‫پرســیاری ئــەوە ئەكر ‌‬ ‫كوێ‌؟ زمان لە هیچ شوێنێك نیە‪ ،‬زمان لە‬ ‫ناو مرۆڤە‪ ،‬كەواتە زمان مرۆڤ خۆیەتی‪.‬‬ ‫سەرەنجام ئەم «خۆیەتییە» لە ئەدەبدا‬

‫كــە ســەروكاری لەگــەڵ بەرهەمهێنانــی‬ ‫ێ زمانێك‬ ‫عاتیفــە و جوانــی هەیە‪ ،‬ئەبــ ‌‬ ‫بێــت لــەو ئاســتەدا بێ‌‪....‬هتــد‪ ،‬زۆر لە‬ ‫زمانناســە هاوچەرخــەكان‪ ،‬بــە تایبەتی‬ ‫ستروكتورالیســتەكان‪ ،‬ئەڵێــن كــە ئێمە‬ ‫بێدەنگ ئەبین زمان بوونی نامێنێ‌‪ ،‬زمان‬ ‫هەڵكەوتی وەهمێكــی واقیعییانەی هەیە‬ ‫كە هەڵگری هەموو سیفەتیكی شارستانی‬ ‫و ئۆنتۆلۆژیانــەی ‪Ontology‬هەیــە‪.‬‬ ‫زمــان هەڵكەوتێكــی وای هەیــە ئەوەندە‬ ‫ێ كــە دەخرێتە‬ ‫نامادییانــە خۆی ئەنوێن ‌‬ ‫ســەر كاغەز لــە گرافێك یان باشــتر لە‬ ‫گرافێمێــك زیاتر نیە‪ ،‬كۆدێكە هەموومان‬

‫بەهاكردنی خەیاڵ و روانینیان پێویســتە‬ ‫تــا ئەوپەڕی ســنوورەكانی زمــان بچن‪.‬‬ ‫ێ بەرهەم‬ ‫لێــرەوە تێكســتی جوان ئەشــ ‌‬ ‫بهێنرێ‌‪ .‬بە داخەوە لەم چیرۆكانە هەست‬ ‫بە هەڵكەوتە ناكەین‪.‬‬ ‫لــەم چیرۆكانــەی نۆزدەیەمیــن‬ ‫فێســتیڤالی گەالوێــژ‪ ،‬تەنیــا لــە یــەك‬ ‫چیرۆكــدا زمــان ئاســتێكی جــوان و‬ ‫دروستی هەیە‪ ،‬ئەویش چیرۆكی «ژولیاو‬ ‫دەستنووســەكەی مەوالنــا حالیــد»ە‪.‬‬ ‫لــە تــەواوی چیرۆكەكانی تر هەســت بە‬ ‫نەبوونــی كاركــردن لــە نــاو زمــان و تا‬ ‫ئاســتێكیش هەســت بە هەژاری شێوازی‬

‫لەم چیرۆكانەی نۆزدەیەمین فێستیڤالی گەالوێژ‪ ،‬تەنیا لە یەك چیرۆكدا زمان ئاستێكی جوان‬ ‫و دروستی هەیە‪ ،‬ئەویش چیرۆكی «ژولیاو دەستنووسەكەی مەوالنا خالید»ە‪ .‬لە تەواوی‬ ‫چیرۆكەكانی تر هەست بە نەبوونی كاركردن لە ناو زمان و تا ئاستێكیش هەست بە هەژاری‬ ‫شێوازی نووسین ئەكەین‪ .‬بەاڵم ئەم چیرۆكەش بواری كاركردن هێشتا تێیدا ماوە‬ ‫ئەتوانین ئــەو گرافیمە ببینیــن و بچینە‬ ‫ناویەوە‪ ،‬بۆیە نووســەرێك یان شاعیرێك‬ ‫ێ و ئەیخاتە‬ ‫كە تێكســتێك بەرهەم دێنــ ‌‬ ‫ســەر كاغەز‪ ،‬لێرەوە وەكو ئەو رەسامەیە‬ ‫كە تابلۆیەك دروســت ئــەكا‪ ،‬بەاڵم تابلۆ‬ ‫ێ هەر كەسە بە ئارەزووی‬ ‫گرافێم نیە‪ ،‬ئەش ‌‬ ‫خۆی بیخوێنێتەوە‪ ،‬تابلۆ سنوورێكی نیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم گرافێمی تێكســتی ئەدەبی‪ ،‬وەك‬ ‫دەرگایەكــە مــرۆڤ ئەباتە نــاو خەیاڵ و‬ ‫جیهانێــك لــە وێنە و هەســت و ئیماژی‬ ‫ســنووردار‪ .‬بۆیە هەرچەند نووســەر یان‬ ‫شاعیر كاری شــێواز لە ناو بەرهەمەكەی‬ ‫ێ ئەو خەیاڵ‬ ‫بــكا‪ ،‬ئەوەندە زیاتــر ئەتوان ‌‬ ‫ێ بیگەیەنێ‌ یان‬ ‫و جیهانــەی كــە ئەیــەو ‌‬ ‫ێ فۆرمێكی پوختە و جوان‬ ‫دایڕێژێ‌‪ ،‬ئەش ‌‬ ‫ێ و تەمەنی درێژ بێ‌‪.‬‬ ‫و جێگیری بدات ‌‬ ‫بــە داخــەوە‪« ،‬زۆربــە نــەك‬ ‫هەمــوو» نووســەران و شــاعیران و‬ ‫رەخنەگرانــی كورد بەرانبــەر بە زمان و‬ ‫شــێوازی نووسین هەســتیار نین‪ ،‬ئەوان‬ ‫راســتەوخۆ زوو كۆتایــی بــە دوا فۆرمی‬ ‫نووســینەكانیان ئەهێنن‪ ،‬سەرەنجام لەم‬ ‫پرۆســەیەدا تێكســتی ســادە و ســاكار‬ ‫بەرهــەم دێت‪ ،‬ئەگــەر بابەتەكەی ناوێزە‬ ‫ێ‬ ‫و سەرنجڕاكێشــیش بــێ‌‪ ،‬چیــرووك بــ ‌‬ ‫بەهــا ئەكەوێتــەوە و ســەرنجی خوێنەر‬ ‫راناكێشــێ‌‪ .‬بۆیــە كاركردن لــە ناو زمان‬ ‫یەكەمیــن و دوا هەڵكەوتی ئەدەبە‪ ،‬زمان‬ ‫لەبەر ئەوەی بۆ خۆی ســنوورێكی هەیە‪،‬‬ ‫نووسەر و شاعیران بۆ قووڵكردنەوە و بە‬

‫نووســین ئەكەین‪ .‬بــەاڵم ئەم چیرۆكەش‬ ‫بواری كاركردن هێشتا تێیدا ماوە‪.‬‬ ‫چیرۆكــی «خاتوونێك لــە ئەڵماس»‪،‬‬ ‫نووســەر هەوڵیداوە لە رێگای رووداوێكی‬ ‫ناوێــزە‪ ،‬وەك ئــەو رووداوانــەی لــە‬ ‫گۆشــەیەكی رۆژنامەكان ئەیانخوێنینەوە‬ ‫ێ‬ ‫كــە بــاس لــە كچێك ئــەكا كــە ئەگری ‌‬ ‫شووشە لە چاوەكانی لە جیاتی فرمێسك‬ ‫ئەبارێ‌‪ .‬ئەمەش لەم ئاستەدایە‪ ،‬باس لە‬ ‫كچێك ئــەكا كە بۆیەیەك لە نینۆكەكانی‬ ‫ێ ئەوەی خۆی‬ ‫ئــەدا ئەبێـــە ئەلماس‪ ،‬بــ ‌‬ ‫ێ بــكا‪ ،‬ئــەم كچە لــە الیەن‬ ‫هەســت پــ ‌‬ ‫ێ‬ ‫كەسانی تری بە دەستەاڵت بەكاردەهێنر ‌‬ ‫بۆ خۆ دەوڵەمەند كــردن‪ .‬دواتر ئەزانین‬ ‫ئــەم ئەڵماســە نەوتــی كوردســتانە كە‬ ‫وەك ســامانێك لــە دەســتی خەڵكانێكە‬ ‫ســوودی بۆ كورد نیە‪ ،‬كچەكەش رەمزی‬ ‫ێ‬ ‫كوردستانە‪ ،‬چونكە لە دواییدا دەردەكەو ‌‬ ‫ناوی كوردســتانە‪ .‬نووسەر هەوڵیداوە لە‬ ‫رێــگای ئــەم رووداوەوە باس لە كێشــە‬ ‫سیاســی و ئابووری و كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫ئەمــڕۆی كــورد بــكا‪ .‬چیرۆكەكــە لەبەر‬ ‫ســادەیی رووداوەكــە هەندێجــار وەك‬ ‫ێو‬ ‫ێ د‌‬ ‫راپۆرتێكی سیاســی و ئابووری ل ‌‬ ‫لە ئامانجی نووســەر ناگەین‪ .‬ئامانج هەر‬ ‫ئەو هەڵكەوتە سیاســی و ئابوورییەیە كە‬ ‫ێ هێشتا كار لە‬ ‫پێشكەشــمان ئەكا‪ .‬ئەش ‌‬ ‫زمان و شــێوازی نووسینەكەیدا بكردایە‪،‬‬ ‫چونكە بواری ئەمە هێشــتا زۆرە‪ .‬پاشان‬ ‫ێ پێبەست‬ ‫بۆ باسكردن لەم ناوەڕۆكە ئەش ‌‬

‫یاددا‪ ،‬هەست دەکەیت نووسەر لە دووری‬ ‫دوورەوە لە ڕووداوەکان دەڕوانێت و ئەوە‬ ‫ئازارە ڕۆحییەکانن خۆیان دەنووســنەوە‪،‬‬ ‫ئەوە نووسەر نییە بنووسێت و بگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوە شکست و زیندان و بەدبەختییەکانن‬ ‫دێنە گۆ و وێنەی شــۆڕش و بەرخۆدانێک‬ ‫دەنەخشــێنن‪ ،‬کــە پشــکۆ و هاوڕێکانــی‬ ‫ویستیان بەهەشتی پێ درووست بکەن‪.‬‬ ‫ئەزموون و یاد‪ ،‬ناکرێت هەروا بە سانایی‬ ‫تێپەڕێت‪ ،‬وەک تاقانە کتێبێکی شایەتحاڵ‬ ‫و ڕاســتگۆی دیوی ناوەوەی ڕووداوەکانی‬ ‫قۆناغێکی گرینگ‪ ،‬شــایەنیەتی بکرێت بە‬ ‫کەرەستەی دەیان نامەی ماستەر و دکتۆرا‬ ‫و ئەگــەر خــاوەن واڵتێکی پــڕ بەرهەم و‬ ‫دەرهێنەری سینەماییش بووینایە‪ ،‬یەکێک‬ ‫لە نایابترین فیلمەکانی لێ دەردەچوو‪.‬‬ ‫ئــەوەی جێگــەی تێڕامەنــە ئەوەیــە‪،‬‬ ‫لەناو نەوەیەکدا کــە بە هەمان ئەزموونی‬

‫پشکۆ نەجمەدیندا تێپەڕیون‪ ،‬تێکستێکی‬ ‫تــری وەک ئەزموون و یــاد نەبیندرا‪ ،‬کە‬ ‫لەگەڵ خوێندنەوەیدا‪ ،‬هەســت بکەیت دێڕ‬ ‫بــە دێــڕ و ڕووداو بــە ڕووداو‪ ،‬لە هەناوی‬ ‫ســەردەمەکەوە دێنــە دەرێ‪ ،‬ئیدی کاتی‬ ‫ئەوەیــە ئــەو نەوەیــە ئەزموونەکانیــان‬ ‫بگێڕنــەوەو چیتــر شکســت و ناکۆکی و‬ ‫دووبەرەکییەکانیان پێ شەرم نەبێت‪ ،‬ئەو‬ ‫مێژووە پێوســیتی بە دەیــان گێڕەرەوەی‬ ‫تــری ڕاســتگۆی وەک پشــکۆ نەجمەدین‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بەرگی ســێیەمی ئەزموون و یاد کە لە‬ ‫ماوەکانی ڕابردوودا باڵوکرایەوە‪ ،‬دەکرێت‬ ‫وەک ڕۆمانێک ســەیر بکرێت‪ .‬کە نووسەر‬ ‫تەکنیکێکــی جیاوازی لــە دوو کتێبەکەی‬ ‫پێشــووی تێدا بەکارهێنــاوە و بە هەمان‬ ‫ئەنــدازە و بگرە زیاتریش‪ ،‬زمان لەوپەڕی‬ ‫شیرینی و وێنەداری خۆیدایە‪.‬‬

‫یادێک بۆ ئەزموون و یاد‬ ‫یاسین ئەحمەد‬ ‫گومانی تێدا نییــە‪ ،‬دەکرێت ئەزموون‬ ‫و یــاد تەنهــا بــە ئەزموونی کەســایەتی‬ ‫نووسەر‪( ،‬پشکۆ نەجمەدین) وەرنەگرین‪،‬‬ ‫ئەگەرچــی ئــەو لــە کتێبەکــەدا ئامــاژە‬ ‫بەوە دەدات‪ ،‬ئــەو تەنها ئەزموونی خۆی‬ ‫نووســیوەتەوە و هیچ کارێکــی مێژوویی‬ ‫ئەنجــام نــەداوە‪ ،‬بــەاڵم ئێمــە دەتوانین‬ ‫لەڕێگــەی ئەزموونــی تەنهــا ئــەوەوە‪،‬‬ ‫مێــژووی نەوەیــەک و قۆناغێکــی گرنگی‬ ‫ئەم میللەتە بخوێنینەوە‪.‬‬ ‫پشــکۆ نەجمەدین‪ ،‬توانیویەتی قسەی‬ ‫نەوەیــەک بــکات‪ ،‬کــە نەیانتوانیوە وەک‬ ‫ئەو‪ ،‬یان دەرفەتیان نەبووە‪ ،‬یان هێشــتا‬ ‫لە کاری سیاسیدان و ناتوانن قسەی دڵی‬ ‫خۆیــان بکەن‪ ،‬کــە لە شۆڕشــدا بوون و‬ ‫ئەزموونگەلــی وەک پشــکۆ نەجمەدینیان‬ ‫هەبووە‪ .‬لە ڕێگەی ســێ بەرگی ئەزموون‬ ‫و یــادەوە‪ ،‬دەتوانیــت دیــوی ئەودیــوی‬ ‫شۆڕشی کوردی ببینی‪ ،‬ژیانی تاکەکەسی‬

‫پێشــمەرگە‪ ،‬نان و ئاو و سێکس و گریان‬ ‫‪ ...‬پەشیمانی و شکستخواردن‪.‬‬ ‫گیڕانەوەکانــی پشــکۆ نەجمەدیــن‪،‬‬ ‫گێڕانــەوەی نەوەیەکــە‪ ،‬کە ویســتیان بە‬ ‫فیکــر و بیر شــۆڕش بکــەن‪ ،‬نەک چەک‬ ‫و گوللــە‪ ،‬نووســینەوەی مێژووێکــە‪،‬‬ ‫بــۆ نەوەیەکــی نــوێ‪ ،‬کــە لــە ڕۆژگاری‬ ‫فەیســبووک و ئینتەرنێتەوە لەوان ڕۆژان‬ ‫بڕوانێــت و جگە لــە حیکایەتەگەورەکان‪،‬‬ ‫مێــژووی ڕاســتەقینەی دیــوی نــاوەوەی‬ ‫ڕووداوەکانیش ببینێت‪.‬‬ ‫لە هەمان کاتدا گێڕانەوەی قۆناغێکیشە‪،‬‬ ‫کە بەشــێکی زیندو و دانەبــڕاو و نزیکە‪،‬‬ ‫وەک شۆڕشــی نــوێ و هەمــوو ڕووداو و‬ ‫بەســەرهات و ناکۆکییەکانــی ناو یەکێتی‬ ‫نیشــتیمانی کوردســتان و کۆمەڵــەی‬ ‫ڕەنجدەران و ئااڵی شۆڕش‪.‬‬ ‫لــە کاتــی خوێندنــەوەی ئەزمــوون و‬

‫ێ نووسەر لەم سەردەمە پڕ لە رووداو‬ ‫نەب ‌‬ ‫ێ خۆی لە‬ ‫چیــرۆك پێویســتی بەوە نەبــ ‌‬ ‫ێ گرێــی چیرۆك شــێوەی‬ ‫پشــت هەند ‌‬ ‫ئەمەیــان خــۆی بشــارێتەوە‪ ،‬چونكــە‬ ‫ســەردەمی گرێی لەم جۆرە و هەڵكەوتی‬ ‫ئەفســانەیی نەمــاوە و بــۆ خوێنەریــش‬ ‫سەرنجڕاكێش نیە‪.‬‬ ‫لــە چیرۆكی «كیەرد و كوڵپ» كە‬ ‫بە زاری كەڵهوڕی نووسراوە‪ ،‬رێنووسێكی‬ ‫زۆر خراپی هەیە خوێنەر زۆر بە زەحمەت‬ ‫تێــی ئــەگا‪ .‬بــەاڵم چیرۆكــی «جەنگی‬ ‫كەنــداو‪ ،‬چیرۆكێكــی جوانــە‪ ،‬خۆزگــە‬ ‫نووسەر هێشــتا كاری لەسەر دارشتنەوە‬

‫لە لێواری مەرگە هەموو شــتێكی هەیە؟‬ ‫ئەمانە هەموو پرسیاری سەخت و ئاڵۆزی‬ ‫دیستۆیەڤســكین‪ .‬بەاڵم من حەزم ئەكرد‬ ‫نووســەرە كوردەكەش بە هەمان ئاســتی‬ ‫ێ‬ ‫دیستۆیەڤســكی پرســیارێك بــكا بڵــ ‌‬ ‫‪»:‬ئایــا بــە ســامانێك هی خۆمــان نیە‬ ‫ئەتوانیــن بەختەوەر بین؟ ئەم پرســیارە‬ ‫لە چیرۆكــە كوردییەكە نەكراوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫الوازی ئــەو چیرۆكــە دەرئەخــا‪ ،‬وێــڕای‬ ‫خاڵــی تری الواز‪ ،‬وەك زمان كە هێشــتا‬ ‫بــواری كاركــردن تێیــدا مــاوە‪ .‬هەرچی‬ ‫چیرۆكــی دووەمە‪ ،‬بە رای من چیرۆكێكی‬ ‫خۆشە‪ ،‬بەاڵم نووسەر ئەبوایە هێشتا كار‬

‫گیڕانەوەکانی پشکۆ نەجمەدین‪ ،‬گێڕانەوەی نەوەیەکە‪ ،‬کە ویستیان بە‬ ‫فیکر و بیر شۆڕش بکەن‪ ،‬نەک چەک و گوللە‬

‫لە مەســەلەی ســادەیی و روونبێژی بكا‪،‬‬ ‫زۆر شت هەیە بە تەم و مژی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫لە چیرۆكی «ژولیا و دەستنووسەكەی‬ ‫مەوالنــا خالیــد»‪ ،‬نووســەر بــاس لــە‬ ‫خۆشەویســتی خۆی و ژولیا ئەكا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــە رێــگای دۆزینــەوەی دەستنووســێك‬ ‫كــە ئەویش باس لە خۆشەویســتی ئەكا‬ ‫بــە مانــا فراوانەكەی‪....‬هتــد‪ ،‬نووســەر‬ ‫هەوڵیــداوە بــە دوو ئاراســتەی جیــاواز‬ ‫بــاس لــەم دوو خۆشەویســتییە بــكا‪،‬‬ ‫هــی دەستنووســەكە بــە زمانێكی كۆن‪،‬‬ ‫هــی دووەم بە زمانێكــی هاوچەرخ‪ .‬ئەم‬ ‫چیرۆكەش ســەركەوتووترین چیرۆكی ناو‬ ‫ئەم كۆمەڵەیەیە كە زمان و گێڕانەوەیەكی‬ ‫جوانی هەیە‪ .‬ئەم شــێوازی نووسینە لەو‬ ‫بڕوایــەدام بــە كاریگــەری چیرۆكەكانــی‬ ‫«لــوی بۆرخێــس»ن كە لە نــاو كورد و‬ ‫لە رۆژهەاڵت سەدایەكی زۆریان هەبووە‪.‬‬

‫و زمانەكەی ئەكرد‪.‬‬ ‫چیرۆكــی «گرێــی ماڵتایــی»‬ ‫چیرۆكێكــی راســتەوخۆیە و هونەرێك و‬ ‫زمانێكی ئەوتۆی نیە‪ ،‬ئەگەرچی نووسەر‬ ‫باس لە دیاردەی كۆچ ئەكا كە بابەتێكی‬ ‫زۆر سەرنجڕاكێشی چیرۆك و رۆمانە‪.‬‬ ‫چیرۆكی «سوپاس بۆ دیستۆڤسكی»‬ ‫و چیرۆكی «دەنگدانەوە»‪ ،‬دوو چیرۆكی‬ ‫سەرنجراكێشــن‪ ،‬لە هی یەكەم نووســەر‬ ‫ســوودی لــە رووداوی ســەرەكی رۆمانی‬ ‫«تــاوان و ســزا»ی دیستۆیەڤســكی‬ ‫وەرگرتــووە‪ ،‬لــە الی دیستۆیەڤســكی‬ ‫ێ‬ ‫پاڵەوانی ســەرەكی راسكۆلینكۆڤ ئەچ ‌‬ ‫لــە ئەپارتمانێك پیرەژنێكــی دەوڵەمەند‬ ‫ێ و پــارەو ســامانەكەی ئەدزێ‌‪.‬‬ ‫ئەكــوژ ‌‬ ‫نووسەر هەوڵیداوە لەم رووداوە كۆپییەكی‬ ‫كوردی دروســت بكا‪ ،‬بۆیــە پاڵەوانەكەی‬ ‫ێ كەســێكی دەوڵەمەنــد لــە‬ ‫ئەچــ ‌‬ ‫ئەپارتمانێك بكوژێ‌‪ ،‬بەاڵم خۆشبەختانە‬ ‫ێ نیە بۆیــە پارە و خشــڵەكانی بە‬ ‫لــەو ‌‬ ‫* چیرۆكەكان ‪:‬‬ ‫ێ و ئەگەڕێتەوە الی‬ ‫ئاسانی دەست ئەكەو ‌‬ ‫* خاتوونێك لە ئەڵماس ‪ ،‬پشــتیوان‬ ‫ژنەكەی‪ .‬دیستۆیەڤســكی لە رۆمانەكەیدا هەڵەبجەیی‪.‬‬ ‫پرســیارێكی ســەرەكی ئەكا كــە مرۆڤ‬ ‫* كیەرد و كوڵت ‪ ،‬كیومەرس بەڵەدە‪.‬‬ ‫دووچــاری بیركردنەوەیەكــی ئەخالقی و‬ ‫* جەنگی كەنداو‪ ،‬دڵنیا ئەحمەد‪.‬‬ ‫وجوودی و روحی ئەكا‪ ،‬ئەم پرســیارەش‬ ‫* گرێ ماڵتایی‪ ،‬مەهدی حاجی‪.‬‬ ‫ئەوەیــە‪ :‬ئایا ئێمە مافــی ئەوەمان هەیە‬ ‫* ژولیــا و دەستنووســەكەی مەوالنا‬ ‫هەموو رێگایەك بەكاربهێنین بۆ گەیشتن خالید‪ ،‬توانا ئەمین‪.‬‬ ‫بە ئامانجەكانمــان؟ ئایا هەموو رێگایەك‬ ‫* ســوپاس بۆ دۆستۆیڤسكی‪ ،‬سوارە‬ ‫رێگاپێــدراوە؟ بۆچــی الوێكی پڕ لە ژیان نەجمەدین‪.‬‬ ‫خــاوەن هیچ شــتێك نیــە پیرەژنێك كە‬ ‫* دەنگدانەوە‪ ،‬فەرهاد چۆمانی‪.‬‬

‫‪2015/12/7‬‬ ‫(‪)٤٤٦‬دووش‬ ‫(‪)483‬‬ ‫‌مم ‌ه‪201٥/2/2٣‬‬ ‫دووشههممه‬ ‫ژمار ‌هژماره‬

‫«‬

‫‪4‬‬

‫دەڕۆم و جادە بۆىن ئەوپیاوانەى لێدێت‬ ‫کە ترسنۆکانە لەجەنگ گەڕانەوە‬ ‫دەڕۆم و جادە بۆىن من ناگرێت!‬ ‫دەڕۆم و زۆر دەڕۆم‬ ‫تۆ هەر لەبەرباخەڵى چاکەتەکەم نابیتەوە‬ ‫الى چەپم بۆ هەمیشە قورسە‬ ‫دڵم لەکوێی تۆدا بەجێاموە ؟‬ ‫ناڕۆم‬ ‫نامە دەنوسم‬ ‫کاغەز بۆىن مەراقى ئەوکیژانەى لێدێت‬ ‫کە هیچ کات و هەرگیز نەیان خوێند‬ ‫نامەیەکم بۆبنێرە هیچ نا کاغەزێک‬ ‫بەبەتاڵى و بۆىن حەرفە نەوتراوەکاىن تۆی‬ ‫لێبێت‬ ‫من دەیانخوێنمەوە‬ ‫نا‬ ‫نامە نانوسم‬ ‫نائومێدیەکانم هەر ڕۆژ پاک پاک ئەشۆم!‬ ‫هەمیشە نائومێدیەکانم بریسکەیان دێ‬ ‫بۆچى لەمندا کۆن نابیت؟‬ ‫باوکم زوو ڕۆشت‬ ‫حەوسەڵەى بینینى منى نەبوو‬ ‫بەم هەموو ئومێدەوە بۆ خۆى‪ ،‬بۆ پیاوێک!‬ ‫هەر ڕۆژ دایکم ئەڵێ‬ ‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫پیاوەکان جێگاى ئومێد نین‬ ‫نا من نائومێدییەکانم خۆشئەوێ !‬ ‫هەر ڕۆژ دەیانشۆم بریسکەیان دێت لە منا‬ ‫دراوسێکەمان بەس ئومێدێکیان هەیە‬ ‫ئەویش ژنێکى ڤژبژىن کوێرە‬ ‫خۆى لەگەڵ نائومێدیەکان زۆر ماندوو دەکا‬ ‫نائومێدیەکى هەیە سەربازە‬ ‫یەکێکى دییان هەیە فیتەرەو نینۆکى ڕەشە‬ ‫یەکێکیان بەس گوڵ ئەچێنێ‬ ‫ئاو ئەکاتە بەردەرگا‬ ‫دانەیەکیان هەیە حەزى لەمن کردووە‬ ‫نائومێدیم زۆرە من!‬

‫««‬

‫هەر جار دەچمە دەرێ چاوم لێدادەگرێ‬ ‫نائومێدى دراوسێکەمان تابڵی ئومێدى بە منە‬ ‫کە هەر جار خۆڵ ئەڕژم سەالمێکى لێئەکەم‬ ‫من لەناو نائومێدییەکانا سەرم سوڕ ماوە‬ ‫گەڕەکەکەمان پڕە لەنا ئومێدى‬ ‫منیش لەماڵەوە دووانم هەیە‬ ‫نائومێدیەکامنم خۆشئەوێن‬ ‫هەر ڕۆژ دەیانشۆم‬ ‫بریسکەیان دێت‪.‬‬

‫دەڕۆم‬

‫ن‬ ‫ە‬ ‫ش‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ە‬ ‫ل‬ ‫ی بەرزنجی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )274‬دوشةممة ‪2015/12/7‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪274‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )274‬دوشةممة ‪2015/12/7‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫قەرزاوی نمونەی پیاوی ئاینییە‬ ‫«بەیعەتی قەرزاوی بە ئەردۆغان»‬

‫فاتمە مەرنیسی‪،‬‬ ‫سۆسیۆلۆگی‬ ‫گەورەی‬ ‫مەغربی‪ ،‬کۆچی‬ ‫دوایی کرد‬

‫عەلی مستەفا‬ ‫زۆرن ئــەوانــەی جەخت لــەوە دەكــەنــەوە كە‬ ‫لەنێو ئیسالمدا و لە مێژوی ئیسالمدا پیاوی‬ ‫ئاینی دەرنەكەوتوە و پیاوی ئاینی دیاردەیەكی‬ ‫رۆژئاوایی و بەتایبەتی دیاردەیەكی نێو مێژوی‬ ‫كریستیانەتیە‪ .‬بــەاڵم كاتێك تێبینی زۆرێــك‬ ‫خەسڵەتی نوێنەرانی ئاین لەنێو ئیسالمدا‬ ‫دەكرێت‪ ،‬هەمان ئەو خەسڵەتە گشتیانەی كە‬ ‫پیاوی ئاینی لەنێو میژودا پێناسراوەتەوە و‬ ‫وێناكراوە لەوانیشدا بەكەم و زۆر ئامادەیە‪ .‬لەم‬ ‫وتارەشدا بۆ رونكردنەوە و سەلماندنی راكەمان‬ ‫تەنها لەسەر كەسایەتییەك و لەسەر هەڵوێست‬ ‫و فتوایەكی دەوەستین و نمونە وەردەگرین ‪،‬‬ ‫ئەویش یوسف قەرزاوییە كە وەكو مەرجەعێك‬ ‫و عەالمەیەكی دونیای سوننە مەزهەبەكان وایە‪،‬‬ ‫لەسەر دوا هەڵوێستیشی هەڵوەستە دەكەین كە بۆ‬ ‫پشتگیری ئەردۆغان لە هەڵبژاردنەكانی كۆتاییدا‬ ‫كە ئەو سەرۆكەی وەكو خەلیفەی موسڵمانان‬ ‫وەسفكرد و جەختی لەوەكرد كە «خودا و جبریل‬ ‫پشتگیریی دەكەن»‪.‬‬ ‫لە دەقە ئاینییەكاندا بەگشتی چاكە و خراپە‬ ‫وەكو پرانسیپێكی گشتی باسدەكرێت و ئەوەش‬ ‫روندەكرێتەوە كە خودا الیەنگر و دۆستی چاكە و‬ ‫چاكەكارانە و دژ و دوژمنی خراپە و خراپەكارانە‪.‬‬ ‫ئەمە وەكو پرانسیپ كێشەیەكی گەورە نییە و‬

‫قەرزاوی ئەردۆغان بەخەلیفەی خوا دەناسێنێ‬

‫بیروڕایانە دوركەوتوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر فتوا و هەڵوێستی یوسف قــەرزاوی‬ ‫ســەبــارەت بە ئــەردۆغــان لــەم سااڵنەی دوایــدا‬ ‫سەیربكرێت زۆربەی دەكرێت ئەو خەسڵەتەیان‬

‫سیاسی و سیاسییەكان‪ .‬ئەمانە هەڵەی گەورەی‬ ‫ئەو پیاوە ئاینیەن كە بە عەالمە و تازەگەر و یاخی‬ ‫لە دەسەاڵتە سیاسییەكان ناسراوە و ناسێنراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەڵە هەرە گەورەكەی پاش ئەو قسانە‬

‫دەكرێت بگوترێت ئەو فتوا و قسانەی قەرزاوی چەندەی‬ ‫بەیعەتكردنە بە ئەردۆغان زیاد لەوەش تەكفیری نەیار و‬ ‫ركەبەرەكانییەتی‬ ‫كلتور و روانینی مرۆڤایەتیش پشتگیری دەكات‪.‬‬ ‫بەاڵم كێشە و كارەسات بۆ ئاین و بۆ كۆمەڵیش‬ ‫لەوەدایە كە كەسێك بەناوی خوداوە بدوێت و بڵێت‬ ‫كە خودا پشتگیر و دۆستی كەسێك یان تاقمێكی‬ ‫دیاریكراوە و دژی كەس و تاقمێكی دیكەیە‪ .‬ئەوەی‬ ‫كە بەناوی خوداوە قسەدەكات و هەڵوێستی خودا‬ ‫رادەگەێنێت لە مێژوی مرۆڤایەتیدا بە پیاوی ئاینی‬ ‫ناسراوە و یەكێكە لە خەسڵەتە دیارەكانی ئەو‬ ‫جۆرە توێژە‪ .‬واتە یەكێك لە خەسڵەتە دیارەكانی‬ ‫پیاوی ئاینی لە هەمو ئاینەكاندا ئەوەبوە و‬ ‫ئەوەیە كە ئــەوان ئاگاداری بڕیار و بۆچون و‬ ‫هەڵوێستەكانی خودان بەرامبەر بە مرۆڤەكان‪.‬‬ ‫بۆیە پیاوانی ئاینی بەناوی خوداوە قسەدەكەن‬ ‫و دەڵێن و ئەوە رادەگەێنن خودا فاڵنە كەسی‬ ‫دیاریكراوی خۆشدەوێت و رقی لە فیسارەكەسی‬ ‫دیاریكراوە‪ .‬خودا پشتگیری لە «ئەلف» دەكات‬ ‫و دۆستیەتی و سەربەوە و بەرامبەر بە «بێ‌«‬ ‫و «ج» كە دوژمن و نەیار و ناحەزی خودان‪.‬‬ ‫خودا «ئەو‪-‬ئەوانە» دەخاتە بەهەشت و دۆزەخی‬ ‫بۆ «ئەویتر‪ -‬ئەوانیتر» ئــامــادەكــردوە‪ .‬ئەم‬ ‫خەسڵەتەی پیاوی ئاینی خەسڵەتێكی سەلبی و‬ ‫وێرانكەر و نالۆجیكیە هەم بۆ خودی ئاینەكە و‬ ‫هەمیش بۆ كۆمەڵ و ئەو دەستەاڵت و كەسانەش‬ ‫كە پشتگیرییان لێدەكرێت‪ .‬ئەوروپای كریستیانی‬ ‫ریفۆرم و شۆڕشی بەسەر ئەم جۆرە بیروڕا و‬ ‫پیاوە ئاینانەدا كرد و گۆڕینیان و هەم ئاینەكە‬ ‫و هەمیش كۆمەڵ و دســەاڵت لەو هەڵوێست و‬

‫بەسەردا ببڕدرێت كە یوسف قــەرزاوی بەناوی‬ ‫خــوداوە پشتگیریی ئەردۆغان دەكــات‪ ،‬فتوا و‬ ‫قسەی ئەم دوایانەشی بەتەواوی سەلمێنەری‬ ‫ئــەو راستییەن‪ .‬نــاوبــراو لە چاوپێكەوتنێكی‬

‫دێت كە پێیوایە كە هەر ئەردۆغان سەردەكەوێت‪،‬‬ ‫چونكە «خودا و جبریل و فریشتەكان پشتگیری‬ ‫ئەردۆغانن»!! كاتێك دەگوترێت خودا و جبریل و‬ ‫فریشتەكان الیەنگر و پشتگیری ئەردۆگان و بڕیار‬

‫و الیەنداری بۆ ئەو پیاوە واجبێكی ئاینییە‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە ئەوانەی نەیار و ركەبەری سیاسی‬ ‫و سەربازی و كەسایەتی ئەردۆغانن دژایەتی‬ ‫ویست و ئیرادەی خودا دەكەن و دژایەتی دۆست‬ ‫و الیەنگرێكی خودا و فریشتەكانین‪ .‬بەپێی ئەم‬ ‫فتوایەبێت «گولەن»ییەكان كە رەوتێكی ئاینی‬ ‫فراوانی نێو توركیا و دەروەی توركیاشن دوژمنی‬ ‫ئاینن‪ ،‬چونكە ئەردۆغان دژایەتییان دەكــات‪،‬‬ ‫هەروەها چەپ و راست و نەتەوەییە توركەكان‬ ‫دوژمــنــی خــودان چونكە ركــابــەری سیاسی و‬ ‫پرۆژەكانی ئەردۆغانن‪ ،‬هەروەها كوردەكان بەوانەی‬ ‫سیاسین و بەوانەش كە بەشێوازی چەكداری‬ ‫دەجەنگن دوجار دوژمنی خودا و ئاینەكەین!!‬ ‫بەمپێیە دەكرێت بگوترێت ئەو فتوا و قسانەی‬ ‫قەرزاوی چەندەی بەیعەتكردنە بە ئەردۆگان زیاد‬ ‫لەوەش تەكفیری نەیار و ركەبەرەكانییەتی‪.‬‬ ‫بۆیە دەكرێت بگوترێگت ئەوە درۆیەكی گەورەیە‬ ‫كە دەگوترێت لەنێو ئیسالم و مێژوی ئیسالمدا‬ ‫پیاوی ئاینی نیە و ئەو دیاردەیە هی نێو ئاین و‬ ‫مێژوی كریستیانەتە‪ .‬بەڵكو پیاوی ئاینی هەمو‬

‫كێشە و كارەسات بۆ ئاین و بۆ كۆمەڵیش لەوەدایە كە‬ ‫كەسێك بەناوی خوداوە بدوێت و بڵێت كە خودا پشتگیر‬ ‫و دۆستی كەسێك یان تاقمێكی دیاریكراوە و دژی‬ ‫كەس و تاقمێكی دیكەیە‬ ‫تەلەڤزیۆنیدا وەسفێكی زۆری كەسایەتی و‬ ‫دەستەاڵتی ئــەردۆغــان و ئەو «خــەالفــەت»ەی‬ ‫كە دایمەزراندوە دەكــات‪ .‬هەروەها پشتگیری‬ ‫ئەردۆغان لەالیەن هاواڵتیانیەوە بە «واجب»ێكی‬ ‫ئاینی دەزانێت‪ .‬بەخەالفەت ناساندنی دەسەاڵتی‬ ‫ئەردۆغان و بە «واجب» ئەژماردنی پشتگیری‬ ‫هاواڵتییان بۆی تێكەاڵوكردنی پرسی ئاینی و‬ ‫سیاسین و خستنە خزمەتی ئاینە بۆ مەرامی‬

‫و سیاسەتەكەین‪ ،‬كەواتە كەسێك بەناوی خوداوە‬ ‫خــودای كــردە پشتگیر و الیەنگری كەسێك و‬ ‫تاقمێك كە لەملمالنێیەكی سیاسی و سەربازیدایە‬ ‫لەگەڵ چەندین كەس و تاقم و الیەنی دیكە‪.‬‬ ‫هەر لێرەوە ئەوەی ئەردۆغان دەیكات شەرعی و‬ ‫ئاینییە و خودا لەسەری رازییە و دەبێت ئەوەی‬ ‫ێ هیچ گومان و‬ ‫خۆی بە موسڵمان دەزانێت بەب ‌‬ ‫بیركردنەوەیەك پشتگیری بكات چونكە پشتگیری‬

‫ئەوانەن كە بەناوی خوداوە دەدوێن و چاكە و‬ ‫خراپە بەسەر مرۆڤەكاندا دابەشدەكەن و مرۆڤەكان‬ ‫و الیەكان بەپێی روانینی خۆیان و بەناوی خوداوە‬ ‫پۆلێندەكەن‪ ،‬قەرزاویش وەكــو عەالمەیەك لە‬ ‫لوتكەیاندایە و زۆرێك لە مەرجەع و سەركردە‬ ‫و ئەوانەی پێیان دەگوترێت «زانایان»ی ئاینی‪،‬‬ ‫پیاوی ئاینین‪.‬‬

‫ئا‪ /‬روانگەو رەخنە‬ ‫فاتیمە مەرنیسی لە ساڵی ‪ ١٩٤٠‬لە‬ ‫(فــاس)‪-‬ی پایتەختی زانستیی مەغریب‬ ‫لەبنەماڵەیەکی سۆفیپەروەر لەدایکبوە‪،‬‬ ‫سەرەتا لە قوتابخانەکانی سەربە بیری‬ ‫سۆفیگەریی دەستی بە خوێندن کردوە‪،‬‬ ‫دواتر لە زانکۆکانی محەمەدی پێنجەم لە‬ ‫مەغریب و زانکۆی سۆربۆن لە پاریس و‬ ‫زانکۆی پراندیز لە ویالیەتە یەکگرتوەکانی‬ ‫ئەمریکا درێژەی بە خوێندن داوە‪.‬‬ ‫بوارەکانی لێکۆڵینەوە لە ئیسالم‪ ،‬ژن‪،‬‬ ‫کلتور‪ ،‬بوارگەلێکی هەرە تازەن کە ئێستا‬ ‫بەکاوەخۆ باسیان لێوەدەکرێت‪ ،‬فاتمە‬ ‫مەرنیسی‪ ،‬بە یەکێک لە پێشەنگەکانی‬ ‫ئەو بوارانە دادەنرێت‪ ،‬بۆیە لە کتێبەکانیدا‬ ‫زۆر تیشکی خستۆتە سەر مافەکانی ژن و‬ ‫چەوساندنەوەکانی ژن لە فیقهی ئیسالمیدا‪.‬‬ ‫ئەو پێی وابوو فقهی ئافرەت لە ئیسالمدا‬ ‫پیاو نوسیویەتەوە و ئەمەش وای کردوە‬ ‫کە مافەکانی ژن نادیدەبگیرێت و فقهی‬ ‫ئیسالمی هەمیشە لە بەرژەوەندیی پیاودا‬ ‫کۆتایی بە پرسەکانی نێوان ژن و پیاو‬ ‫هێناوە‪ .‬بــەدیــدی ئــەو ئــەو فقهەی کە‬ ‫باسی ژن و مافەکانی دەکــات؛ دەبێت‬ ‫جارێکی تر لەالیەن ژنانەوە ڕەخنەبکرێت‬ ‫و بنوسرێتەوە‪ ،‬تا هەموو مافەکانی ژن‪،‬‬ ‫بەیەکسانی لەگەڵ پیاودا سەیر بکرێت و‬ ‫دادگەریی لەنێوانیاندا هەبێت‪.‬‬ ‫ئــەو خانمە چەندین هەوڵی گــەورەی‬ ‫زانستیی هەیە‪ ،‬ئەمانە ناوی چەند کتێبێکی‬ ‫ئەون‪(:‬جێندەر‪ ،‬ئایدیۆلۆجیا و ئیسالم‪،‬‬ ‫جێندەر وەک ئەندازەیەکی کۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ڕەفتاری جێندەری لە کۆمەڵگەی ئیسالم‪-‬‬ ‫سەرمایەداریدا‪ ،‬لە پشت حیجابەوە‪ ،‬ئیسالم‬ ‫و دیمۆکراتی‪.)....‬‬ ‫فاتیمە مەرنیسی لە ئەڵمانیا‪ ،‬لە تەمەنی‬ ‫‪ ٧٥‬ساڵی‪ ،‬لە ‪ /٣٠‬نۆڤەمبەری ‪٢٠١٥‬‬ ‫کۆچیدواییکرد‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )274‬دوشةممة ‪2015/12/7‬‬

‫‪2‬‬

‫شەیخی ئەزهه‌ر و «تەکفیر»ی داعش‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬

‫داوای تەکفیرکردنی کەسانێکی دیاریکراوی ببەن و خوێنی بڕێژن (هەتا لە موسڵ‬ ‫لە داعــش لێ کـــراوە‪ .‬واتــە ئــەوەی پێی چەند مەالیەکی سوننییشیان کوشتوە‬ ‫دەوترێت «تکفیر المعین»‪ ،‬واتە بە «کافر» لەسەر ئەوەی دژیان بون یان ملکەچیان‬ ‫دانانی کەسی دیاری‌کراو‪ .‬کە ئەمە لە بیر نەبون)‪ .‬بەو عەقڵ و بیرکردنەوەیەوە ئەو‬ ‫و یاسای ئیسالمیدا شتێکی قورسە‪ ،‬چونکە کــارە دەکــەن کە ئــەوان ڕژێمی خیالفەت‬ ‫حوکمدانە بەسەر کەسێکی دیاریکراودا زیندو دەکەنەوە و «حوکمی خوا» لەسەر‬ ‫کە دەبێت بەوردی لێی بکۆڵرێتەوە‪ :‬ئایا زەوی دەچەسپێنن‪ ،‬ئیتر ئەگەر لە ڕێگای‬ ‫دەزانێت و لە ئاگاییەوە وا دەکات و وا دەڵێت گەیشتن بەو ئامانجەدا موسوڵمانیش ببێتە‬ ‫يان بێئاگایە‪ ،‬ئیسالم و بنەما ئیسالمیەکەی ڕێگر؛ پێیان ڕەوا و «حالل» ـە بیکوژن‪،‬‬ ‫پێ گەیشتوە یان نا‪ ،‬بۆی ڕون کراوەتەوە بەڵکو بە ئەرکی ئایینیی خۆیشیانی دەزانن‬ ‫یــان نــا و تــازەمــوســوڵــمــانــە‪ ،‬و گەلێک و فەتوا و پاساوی ئایینییشی بۆ ساز‬ ‫لێ‌وردبونەوەی تریش‪ .‬ئەمە جگە لەوەی دەکەن‪ .‬ئەمە لە ئیسالمدا پێی دەوترێت‬ ‫تەکفیر لە ئیسالمدا «لوازم» و «تبعات» «استحالل»‪ ،‬واتە بە حەاڵڵ‌زانینی حەرام‪.‬‬ ‫ی یاسایی هەیە‪ ،‬واتە بۆ نمونە ئەگەر ئەو بۆ نمونە خوێنی موسوڵمان «حــەرام»‬ ‫کەسە پێشتر موسوڵمان بوبێت و تۆمەتی ـە‪ ،‬ئیتر حەاڵڵ‌زانینی خوێنی موسوڵمان‬ ‫«کوفر» ی بەسەردا بسەپێت؛ بەپێی هەمو (بــە هەمان شێوە «نــامــوس» ـیشی و‬ ‫ڕێبازە ئیسالمیەکان سزای کوشتنی لەسەر ماڵ‌وسامانیشی)؛ لە بیروباوەڕی ئیسالمیدا‬ ‫وەکو هەڵ‌گەڕاوە لە ئیسالم‪ .‬ئیتر شێوازی بە «کفر» دەزانرێت‪ .‬هەر لەم بابەتە لە‬ ‫لێدوانەکەی شەیخ وا دێت پێش چاو کە ئەوا «حەدیث» ـدا هاتوە کە شەڕکردن لەگەڵ‬ ‫ئەندامێکی داعش هێنراوەتە دادگای شەرعی موسوڵمان «کفر» ە‪ِ :‬‬ ‫�اب املسلم‬ ‫«س��ب� ُ‬ ‫و چاوەڕێی «حوکم» ـەیە کە بیبەن بە ُف ُسوق‪ ،‬و ِقتالُه ُك ْفر» (گێڕانەوەی بوخاری و‬ ‫موسلیم)‪ ،‬هەرچەند لێکدانەوەی جیاواز هەن‬ ‫شمشێر لە ملی بدەن!‬ ‫شەیخی ئەزهەر پێی وایــە موسوڵمان بۆ مەبەست لەم « ُك ْفر» ە‪.‬‬ ‫دەتوانین سەرەداوێکی تر بدەینە دەستی‬ ‫«تەکفیر» ناکرێت‪ ،‬مادەم باوەڕی بە خوا و‬ ‫فریشتەکانی و پێغەمبەرەکانی و کتێبەکانی شەیخی ئەزهەر و پێی بڵێین‪ :‬مەرج نیە‬ ‫هەیە؛ ئیتر «تەکفیر» نایگرێتەوە! لە مەبەست لە «کفر» و «کافر» هەر ئەو‬ ‫کاتێکدا زانا ئایینیەکان هەزاران الپەڕەیان جۆرە کوفرە قورس و «غليظ» ـە بێت‬ ‫ڕەش کردوەتەوە بۆ باسی ئەوەی بە چ کردار کە کەسەکەی پێ بــەتــەواوی لە ئیسالم‬ ‫و گفتارێك دەکرێت موسوڵمان لە ئیسالم دەچێتە دەرەوە و ـ بەپێی باوەڕە ئایینیەکە‬ ‫بچێتە دەرەوە و «کافیر» ببێت‪ .‬چەندین ـ دۆزەخــی هەتاهەتایی بۆی دەبڕێتەوە‪..‬‬ ‫دەق و گێڕانەوەش هەن لەم بابەتە کە دەڵێن بەڵکو دەکرێت مەبەست جۆرێکی سوک و‬ ‫ئەوەی وا بکات یان وا بڵێت؛ «کافر» بوە ئاسان «خفیف» ی کوفر بێت‪ ،‬وەکو وتراوە‬ ‫«فقد کفر»‪ .‬زانا ئایینیەکانی ئیسالم لە «کوفری نیعمەت»‪ ،‬کە خۆی لە بنەڕەتدا‬ ‫ڕابردودا چەندین کتێب و نوسراویان هەبوە مەبەست نمەک‌نەناسیە بەرامبەر چاکە و‬ ‫لەو بابەتانە‪ ،‬بۆ نمونە دەربارەی ئەو قسە و بەهرەی خوا بەسەر مرۆڤەوە‪ .‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫گفتارانەی پێیان دەوترێت «ألفاظ الکفر»‪ ،‬لە ئیسالمدا‪ ،‬لە هەندێک دەقــدا‪ ،‬وتراوە‪:‬‬ ‫واتە ئەو قسانەی کە موسوڵمان دەبێت ئەو کۆیلەیەی بۆ بەدەست‌هێنانی ئازادیی‬ ‫وریا بێت بە دەمیدا نەیەن چونکە پێیان خۆی لە دەست خاوەنەکەی (گەورەکەی)‬ ‫«کافر» دەبێت‪ ،‬جا ئەگەر نــەزان بێت؛ هەڵ‌بێت؛ «کافر» دەبێت! ئیتر ئەمە دەقە‪،‬‬ ‫ئەوە خاتری ئەو نەزانیەی دەگیرێت‪ ،‬و دوای و ئایا بەوردی مەبەستی چیە؛ لێکدانەوەی‬ ‫ئەوەی زانیی؛ ئیتر بەهانەی نامێنێت‪ .‬هەتا جیاواز هەیە الی زانا ئایینیەکانی ئیسالم‪،‬‬ ‫مەال ئەشعەری و ماتوریدیەکانی سەردەمانی هەندێک ڕەنگە لێکدانەوەی دەقاودەقی بۆ‬ ‫ئیسالمیی ڕابردویش لەو جۆرە نوسراوانەیان بکەن‪ ،‬و هەندێکیش دەڵێن‪ :‬نەخێر‪ ،‬مەبەست‬ ‫بەجێ هێشتوە‪ .‬هەتا (ئیبن حەجەر)ی کوفرێکی سادە و سوکەڵەی وەکو «کوفری‬ ‫خۆشەویست الی مەالکانی خۆمان کتێبێکی نیعمەت» ـە! یان ئەگەر ئەو هەڵ‌هاتن و‬ ‫لەو بــارەیــەوە بە نــاوی «اإلعــام بقواطع یاخی‌بونەی بە «حەاڵڵ» زانی؛ کافر دەبێت!‬ ‫جا دەمەوێت بڵێم‪ :‬یانی داعش‪ ،‬بەو هەمو‬ ‫اإلسالم» هەیە‪.‬‬ ‫ئێمە لێرەدا ناچارین شەیخی ئەزهەر تاوان و دڕندەیی و هەمەجیەتەیەوە کە لە‬ ‫فێر بکەین و چەند سەرەداوێکی بدەینێ جیهاندا سەری ئیسالم و موسوڵمانی شۆڕ‬ ‫بۆ «تەکفیر» ی داعش و هاوشێوەکانی‪ .‬کرد‪ ،‬بە ئەندازەی کۆیلەیەکی هەڵ‌هاتو بۆ‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬داعش لەو گروپانەیە کە هەمو بەدەست‌هێنانی ئازادی شایەنی بە «کافر»‬ ‫دەسەاڵت و کۆمەڵ و کۆمەڵگا و تاکەکان‪ ،‬زانین نەبو بە مانایەک لە ماناکان؟!‬ ‫من ماوەیەکە سەرنجم داوە وەختێک‬ ‫ئەوانەی جێبەجێکەری یاسایەکی نوێن‬ ‫لەبریی شەریعەت‪ ،‬یان دەسەاڵتەکەیان باسەکە دێتە سەر داعــش؛ مەالکان هیچ‬ ‫بە «حوکمی ئیسالمی» دانانرێت‪ ،‬یان لە شەرع نازانن! ئەوەتا شەیخی ئەزهەر‬ ‫ـ بە بڕوای ئەوان ـ هاوکار و هاوپەیمانی ناتوانێت هیچ بیانویەک بدۆزێتەوە بۆ‬ ‫هێزگەلی نائیسالمین‪ ،‬یان سەر بە ڕێبازی تەکفیری داعـــش‪ .‬بــە هــەمــان شێوە لە‬ ‫جیاوازی ئیسالمن (وەکو ئەوەی شیعەن)؛ باسی قەدەغەکردنی بەکۆیلەکردنی ژندا‪،‬‬

‫مەالکان لە ئاستی باسەکەدا خەجاڵەتی‬ ‫دایان‌دەگرێت و بەخێرایی بەسەریدا تێپەڕ‬ ‫دەبــن‪ .‬یــان لە ڕاستیدا هــەردو هۆکار و‬ ‫پاڵنەرەکە کۆ دەبنەوە‪.‬‬ ‫الی موسوڵمانان شمشێری تەکفیر زیاتر‬ ‫لە هــەزار ساڵە دەرکێشراوە و خراوەتە‬ ‫سەر ملی هەزاران بیرمەند و شۆڕشگێڕ و‬ ‫سەربەخۆیی‌خواز‪ ،‬بە ناونیشانی «زیندیق»‬ ‫و «مــوڕتــەدد» ملیان پەڕێنراوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫خەریکە لێیشیان دەپاڕێینەوە تا بۆ یەک‬ ‫جار ئەو شمشێری تەکفیرە بۆ مەبەستێکی‬ ‫باش ـ کە ئیدانەکردنی جیددیی داعشە ـ‬ ‫بەکار بهێنن! کەچی ئامادە نین ئەوە بکەن!‬ ‫تەکفیر لوتکەی ئیدانەکردنی ئیسالمیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم موسوڵمانان ئامادە نین بەرامبەر‬ ‫گروپی وەکو داعش بەکاری بهێنن‪ ،‬مەگەر‬ ‫تەنها ئــەو موسوڵمانانەی کە ڕێبازیان‬ ‫جیاوازە‪ ،‬واتە ئیسالمیەکەیان جیاوازە لە‬ ‫ئیسالمە سوننیەکەی گروپی وەکو داعش‪.‬‬ ‫وەکو ڕێبازی شیعە‪.‬‬ ‫دەبێت بپرسین‪ :‬هۆکاری جەوهەریی ئەو‬ ‫خێرایی و دەست‌وبردیەی موسوڵمان بۆ‬ ‫«تەکفیر» ی بیرکردنەوەی جیاواز‪ ،‬و ئەو‬ ‫تەممەڵی و خاوەخاویەی بۆ «تەکفیر» ی‬ ‫موسوڵمانی توندڕەو؛ چیە؟‬ ‫هــۆکــارەکــە ئــەمــەیــە کــە «تەکفیر»‬ ‫دەربــڕیــنــی جــیــاوازی و دیـــاری‌کـــردن و‬ ‫جیاکردنەوەی سنورەکانە لەگەڵ نا‪-‬ئیسالم‬ ‫و لەگەڵ هەر بیرکردنەوەیەکی جیاواز‪.‬‬ ‫موسوڵمانیش ـ بە «بەصريەتی ئیمانی»‬ ‫ی خۆی ـ خێرا فیکر و بیرکردنەوەی جیاواز‬ ‫لە ئیسالم دەناسێتەوە! وەکو چۆن خەڵکی‬ ‫ناوچەیەک و ئەندامی خێڵێک کەسی نامۆ‬ ‫دەناسێتەوە‪ ،‬هەر بە شێوە یان هەر بە‬ ‫زاراوە و دەم‌ولەفز دەیناسێتەوە و دەزانێت‬ ‫کــە لــە خێڵەکەی نیە یــان لــە خەڵکی‬ ‫ناوچەکەی خۆی نیە‪ .‬موسوڵمان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئیسالمیەکان‪ ،‬تا ڕادەی شێتیی گومانداری‬ ‫«جنون االرتــیــاب»‪ ،‬بەگومانن لە هەمو‬ ‫بیرکردنەوەیەکی نائیسالمىو ناڕەسەن لە‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬گومانەکەیشیان زۆربەی کات لە‬ ‫جێی خۆیدایەتی‪ .‬واتە کاتێک گومان دەکەن‬ ‫لە بیرمەندێک‪ ،‬یان هەتا لە بیرمەندێکی‬ ‫موسوڵمانی نوێخوازیش‪ ،‬و هەست دەکەن‬ ‫بیرکردنەوەکەی نامۆیە بە بیرکردنەوەی‬ ‫موسوڵمانانەی خــۆیــان؛ زۆربـــەی کات‬ ‫گومانەکەیان ڕاست دەردەچێت‪ :‬دەبینیت‬ ‫ئەو بیرمەندە لەژێر کاریگەریی کولتور و‬ ‫بیری جیاواز و نامۆ بە ئیسالمدایە‪ ..‬بۆیە‬ ‫موسوڵمانان هەست بە نامۆیی دەکــەن‬ ‫لەگەڵی! دەیناسنەوە و لێیان تێک‌ناچێت!‬ ‫هەر بۆیە لە کوفراندنی ئەو جۆرە فیکر و‬ ‫تەوژم و کەسانەدا دودڵ نابن‪.‬‬ ‫بــەاڵم هــەر ئــەو موسوڵمانانە‪ ،‬کاتێک‬ ‫لەگەڵ هێزگەلی وەکو داعش و هاوشێوەکانی‬ ‫ڕوبەڕو دەبنەوە؛ هەست بەو نامۆییە ناکەن!‬ ‫هەست ناکەن ئەو موسوڵمانەی کە داعشە‬ ‫ـ یان بەگشتی تەکفیری و جیهادیە ـ لە‬

‫بۆ جاری سێیەم‪ ،‬دیسان شەیخی ئەزهەر‬ ‫(بەرزترین دام‌ودەزگــای ئایینیی ئیسالمی‬ ‫سوننی)‪( ،‬د‪ .‬أحمد الطيب)‪ ،‬ڕایگەیاندەوە‬ ‫کە ناتوانێت داعــش «تەکفیر» بکات‪.‬‬ ‫ئەوە بو چاوی کەوت بە قوتابیانی زانکۆی‬ ‫قاهیرە‪ ،‬و لە دیمانەیەکی کراوەدا (ڕۆژی‬ ‫سێشەممە‪ )٢٠١٥/١٢/١ :‬ـ بەپێی هەواڵی‬ ‫ڕۆژنــامــەی (املصري الیوم) ـ ڕوبــەڕوی‬ ‫ئەو پرسیارە بوەوە کە بۆچی هەتا ئێستە‬ ‫ئەزهەر هیچ بەیاننامە و ڕاگەیاندنێکی نیە‬ ‫بۆ «تەکفیر» ی گروپی داعش‪ .‬لە وەاڵمدا‬ ‫وتــی‪ :‬بــۆ ئـــەوەی کەسێک بــە «کافر»‬ ‫دابنرێت؛ دەبێت ئەو کەسە لە «ئیمان»‬ ‫دەرچوبێت و ڕایبگەیەنێت کە باوەڕی بە‬ ‫فریشتەکانی خوا و کتێبەکانی خوا ـ تەوڕات‬ ‫و ئینجیل و قورئان ـ نیە‪ ،‬و ئیتر ـ وەکو‬ ‫وتراوە ـ مرۆڤ بەوە لە باوەڕ دەردەچێت‬ ‫کــە نکولی بکات لـــەوەی پێی دەچێتە‬ ‫چوارچێوەی باوەڕداریەوە «ال يخرجكم من‬ ‫اإليمان إال إنكار ما أدخلكم به»‪ .‬هەروەها‬ ‫وتی‪ :‬لەناو موسوڵماناندا ناکۆکییەکی کۆن‬ ‫هەیە لەسەر ئەوەی ئایا ئەو موسوڵمانەی‬ ‫گوناهی گەورە دەکات لە بازنەی «ئیمان»‬ ‫دەچێتە دەرەوە یان نا‪ ،‬و بەپێی زۆربەی‬ ‫ڕێبازەکانی ئیسالم [بەتایبەتی ڕێبازی‬ ‫ئەهلی سوننە] ئەوەی گوناهی گەورە دەکات‬ ‫لە باوەڕداری ناکەوێت و تەنها گوناهکارە‪.‬‬ ‫بۆیە وتی‪ :‬ئەزهەر ناتوانێت تۆمەتی «کفر»‬ ‫بەسەر هیچ کەسێکدا بسەپێنێت مادام‬ ‫ئەو کەسە باوەڕی بە خوا و ڕۆژی دوایی‬ ‫هەیە‪ ،‬هەتا ئەگەر هەرچی تاوانی گەورەش‬ ‫هەیە بیکات! بۆیە وتــی‪ :‬ناتوانم داعش‬ ‫تەکفیر بکەم‪ ،‬بەاڵم دەتوانم بڵێم خراپەکار‬ ‫«مفسد» ن‪ .‬هەروەها وتی‪ :‬ئێستە داعش‬ ‫باوەڕیان وایە موسوڵمانێک تاوانی گەورە‬ ‫«کبیرة» ئەنجام بــدات؛ «کــافــر» ە و‬ ‫خوێنی حەاڵڵە‪ ،‬جا ئەگەر منیش بێم داعش‬ ‫تەکفیر بکەم لەسەر تاوان؛ هەمان کارەکەی‬ ‫ئەوانم کردوە!‬ ‫پێشتریش شەیخی ئەزهەر هەمان لێدوانی‬ ‫دابــو‪ :‬رۆژی (پێنج ‌شەممە ‪،)٢٠١٥/١/١‬‬ ‫ئامادە نەبو گروپی داعش «تەکفیر» بکات‪،‬‬ ‫و ڕای‌گەیاند هەر کەس شایەتومانی هێنابێت‬ ‫و ڕو بکاتە قیبلەی موسوڵمانان؛ ناکرێت‬ ‫«تەکفیر» بکرێت‪.‬‬ ‫پــێــش ئـــــەوەش‪ ،‬جــــاری یــەکــەم کە‬ ‫هەمان لێدوانی دا‪ ،‬ڕۆژی (چوارشەممە‬ ‫‪ )٢٠١٤/١٢/٣١‬بو‪ ،‬کە ڕای‌گەیاند ئەو ئامادە‬ ‫نیە گروپی داعش تەکفیر بکات‪ ،‬چونکە ئەو‬ ‫لەسەر ڕێبازی ئەشعەری دەڕوات کە دەڵێت‬ ‫هیچ موسوڵمانێک تەکفیر ناکرێت مادەم‬ ‫شایەتومانی وتوە و ڕو دەکاتە قیبلە!‬ ‫الی خۆیشمان؛ هەندێک لە ئیسالمیەکان‬ ‫لێدوانی لــەو شێوەیەیان هــەبــو‪ .‬ڕۆژی‬ ‫(سێ‌شەممه ‪ ،)٢٠١٤/٩/١٦‬لە هەفتەنامەی‬ ‫(بــاس) ـدا‪ ،‬ئەندامی مەکتەبی سیاسیی‬ ‫یەکگرتو (ئەبو بەکر کاروانی)‪ ،‬ڕای‌گەیاندبو الی موسوڵمانان شمشێری تەکفیر زیاتر لە هەزار ساڵە دەرکێشراوە و خراوەتە سەر ملی‬ ‫کە «داعش موسوڵمانن و ئیسالمییشن»‪،‬‬ ‫وتبوی‪« :‬من ھەرگیز لەگەڵ ئــەوەدا نیم هەزاران بیرمەند و شۆڕشگێڕ و سەربەخۆیی‌خواز‪ ،‬بەاڵم بۆ یەک جاریش ئەو شمشێری‬ ‫بۆ ئەوەی ئیدانەی داعش بکەین ئێمەش‬ ‫میکانیزمەکانی عەقڵیەتە تەکفیریەکانی تەکفیرە بۆ مەبەستێکی باش ـ کە ئیدانەکردنی جیددیی داعشە ـ بەکارناهێنن!‬ ‫ئـــەوان بــەکــار بھێــنــیــن و بــە کافریان‬ ‫بزانین‪ ،‬بەڵکو بۆ ئەوەی ڕوبــەڕوی داعش بە نا‪-‬موسوڵمان «کافر» دەزانــن‪ .‬ئەم ئەو فەتوایەی بە داوا و تەکلیفی وەفدی دەرەوەی ماڵە ئیسالمیەکە بێت و نامۆ بێت‬ ‫و دەستدرێژیەکانیشیان بۆ سەر خاک و جۆرە کوفراندنە گشتگیرە؛ ئەوەیە کە پێی یەکێتیی زانایان لە موفتیی گشتیی میسر و لەژێر کاریگەتیی فیکر و بەرنامەیەکی‬ ‫گەلەکەمان ببینەوە پێویستمان بەوە نیە بە دەوترێت تەوژمی «تەکفیری»‪ ،‬کە دەگاتە دەرهێنرا؛ هیچ شارەزاییەکی لە فیقهـ و تردا بێت‪ ،‬هەر بۆیە ناتوانن ئەو کەس و‬ ‫کافریان بکەین‪ ،‬چونکە باوەڕ تکا بۆ ھیچ ئەو ڕادەیەی گروپی لەم جۆرە عەقڵیەتە یاسای ئیسالمی تێدا نیە‪ ،‬ئەو فەتوایە گروپانە «تەکفیر» بکەن‪ ،‬یانی ناتوانن‬ ‫هەر خۆی پێ موسوڵمان دەبێت و هەمو ئەگەر من بمدایە؛ وردەکاری و درێژەی زۆر بیان‌کەنە دەرەوەی ماڵە ئیسالمیەکە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫دەستدرێژی و ستەمکارێک ناکات‪.»...‬‬ ‫لـــەبـــەرامـــبـــەرەوە‪ ،‬بــیــنــیــمــان مــەال موسوڵمانانی تری پێ ناموسوڵمانە (وەکو زیاتری تێدا دەبو! هه‌ر هەست ناکرێت ئەو ڕەنگە هەست بە جۆرێک لە الوازییش بکەن‬ ‫(عــەبــدولــلــەتــیــف)‪ ،‬کـــە بـــە ڕابــــەری گروپی «تەکفیر و هیجرە» لە میسر‪ ،‬فەتوایە کەسێکی شارەزا لە فیقهی ئیسالمی بەرامبەریان و خۆیان وەکو موسوڵمانی‬ ‫سەلەفیەکانی کوردستان دادەنــرێــت‪ ،‬لە کە جگە لە دەســەاڵت و حکومەتەکان‪ ،‬نوسیویەتی‪ ،‬بەڵکو تەنها هەست دەکرێت بە کاڵ و شلگیر و داخوراو بێتە بەر چاو لە‬ ‫وتارێکی ئایینیدا دێڕێکی لە هۆنراوەیەکی ئیخوان موسلیمینیشیان تەکفیر دەکرد! جۆرێک لە خەجاڵەتی لە بونی یاسای وەها چاو ئەوان‪ .‬بۆیە موسوڵمانان لەبەرامبەر‬ ‫(قانع) بە «کوفر» دانا کە دەڵێت «فەرقی کە لەم حاڵەتەدا لێکدانەوەیەکی عەقڵیی لە ئیسالمدا و جۆرێکیش لە پاکانەکردن بۆ داعــشــدا‪ ،‬مەبەستم بەتایبەتی ئەوانەی‬ ‫نیە نێر و مێ» (لە کاتێکدا مەبەستی قانع سادە پێمان دەڵێت گروپی لەم شێوەیە ئیسالم و الف‌وگەزافی ئەوەی کە ئیسالم وەکو داعش سەر بە ئەهلی سوننەن و لە‬ ‫هەر ئەوەیە کە خەڵکی الدێ بە پیاو و دەبێت خۆیان «کافر» و ناموسوڵمان هەر لە بنەڕەتەوە هەوڵی داوە بۆ نەهێشتنی کارەکانیان ڕازی نین‪ ،‬تەنها هەڵوێستیان‬ ‫ژنــەوە هەمیشە خەریکی کــاری خۆیانن‪ ،‬بن! مادام هەمو موسوڵمانانی تریان پێ کۆیالیەتی! واتە هەست ناکەیت فەتوایەک ئەوەیە بە تاوانبار و هەڵەکاریان دەزانن کە‬ ‫بەاڵم ئەو مەال سەلەفیە وای لێک‌دایەوە کە ناموسوڵمانە)‪ .‬لە کاتێکدا لە ئیسالمدا دەق بێت لەسەر بنەمای تێڕوانینی فیقهیی هەندێک هەڵە و تاوانیان هەیە‪ ،‬و توندترین‬ ‫مەبەستی ئەوەیە نێر و مێ لە هەمو شتێکدا هەیە لەسەر ئەوەی کە هەر موسوڵمانێک ڕەســەن (کــە لە دەرفەتێکی تــردا ڕونی هەڵوێستیشیان ئەوەیە بە «خەواریج»‬ ‫موسوڵمانی تر «تەکفیر» بکات و ڕاست دەکەینەوە مەبەستمان چیە لەم تێڕوانینە نــاویــان دەبــــەن‪ ،‬کــە ئــەمــەش دیــســان‬ ‫یەکسانن!)‪.‬‬ ‫دو دیمەنی زۆر جیاواز‪ :‬داعش لەگەڵ دەرنەچێت؛ ئەوە بۆ خۆی دەگەڕێتەوە و فیقهیە)‪ ،‬بەڵکو هەست دەکەیت وتارێکی پێشاندەری ئەوەیە کە داعش کێشەیەکی‬ ‫ئەو هەمو تاوانکاری و تێرۆر و تۆقاندنەی خۆی «کافر» دەبێت! (بە دەربڕینێکی ئەپۆلۆجیایی «دفاعي» ـە نوسراوە بۆ ناوخۆی ماڵە ئیسالمیەکەیە و نامۆ نیە‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە «تەکفیر» ئەو شتە سادەیە‬ ‫مرۆڤی ناوچەکە و جیهاندا؛ تەکفیر نەکرێت‪ ،‬نوێ‪ :‬هەر موسوڵمانێک موسوڵمانی تری پێ پەردەپۆشکردنی بابەتەکە و بێ‌بەری‌کردنی‬ ‫نیە کە زۆر جار بیری لێ دەکرێتەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫و عەقڵی ئیسالمی ئامادەی ئەوە نەبێت‪ ..‬موسوڵمان نەبێت؛ دیارە خۆی موسوڵمان ئیسالم لە دیاردەکە بەگشتی‪.‬‬ ‫ئەمە بۆچی وایــە؟ هۆکارەکە ئەمەیە دەکرێت لە ڕوی ئەنترۆپۆلۆجیاییشەوە‬ ‫بەاڵم دێڕێک لە هۆنراوەیەک‪ ،‬لەبەر ئەوەی نیە!)‪.‬‬ ‫نمونەیەکی تــر و ســەرەداوێــکــی تر‪ :‬مەالکان ڕویان نایەت بچنە ناو وردەکاریی ئەم ســودی لێ ببینرێت‪ ،‬بۆ زانینی ئــەوەی‬ ‫بۆنی بیرکردنەوەیەکی نامۆ بە ئیسالمی‬ ‫لێ بێت؛ سوک و ئاسان بە کوفر بزانرێت‪ .‬داعش وا هەڵس‌وکەوت دەکــات کە دیارە جۆرە بابەتانەوە‪ ،‬چونکە ئەو کاتە هەندێک کولتورێک چۆن سنورەکانی خۆی لەگەڵ‬ ‫ئەمە پێویستیی بە لێکدانەوە و هەڵوێستە پێی ڕەوایــە خوێنی موسوڵمان بڕێژێت‪ ،‬شت دەردەکەون کە مایەی شەرمەسارین‪ .‬کولتورێکی تر جیا دەکاتەوە‪ ،‬و ڕۆڵەکانی‬ ‫هەر موسوڵمانێک کە لە ڕوی سیاسیەوە یان ڕەنگە لەبەر ئــەوەی داعش و کار و ئەو کولتورە چۆن ئەغیار لە خۆیان جیا‬ ‫و تێڕامانە‪.‬‬ ‫بێینەوە سەر لێدوانەکانی شەیخی ئەزهەر‪ .‬ـ جگە لە الیەنی مەزهەبی ـ بەرامبەریان کردەوەی هێندە قێزەونە و بە جۆرێکیش دەکەنەوە‪.‬‬ ‫جەنابیان وا دەزانێت و وا لێ‌دەخورێت کە بوەستێتەوە؛ پێیان «حەاڵڵ» ـە لەناوی لە جۆرەکان لەسەر ئیسالم کەوتوە بۆیە‬

‫ئایا ئیسالمگەراكان لەمڕۆدا‬ ‫پاساویان هەیە بۆ مانەوە‬ ‫ئاسۆ ئەحمەد‬ ‫ئیسالمگەراكان بەدڵنیاییەكی زۆرو راشكاوییەكی تەواوەوە دەڵێن‬ ‫كە ئامادەیی ئێمە لەناو ژیانی سیاسی‌و كەلتوریی‌و كۆی كایەكانی‬ ‫دیكەدا گەلێك پێویست‌و حەتمییە‪ .‬پێیانوایە ئەوا خاوەنی بەرنامەیەكی‬ ‫گشتگیرن بۆ ژیان كە تاكە بەرنامەی راست‌و دروست‌و خاوەن چارەسەرە‬ ‫بۆ سەرجەم كێشە جیاوازو قەیرانە سەختەكانی دنیای ئەمڕۆی ئێمە‪.‬‬ ‫بالێرەدا بەكورتی پرۆژەكانیان لەبوارە جیاوازەكاندا بخەینە ڕوو هەوڵێكی‬ ‫خێرای هەڵوەشاندنەوەیان بدەین‪-:‬‬ ‫‪-1‬لەبواری پەرستش‌و ئایندارییدا‪:‬‬ ‫پێداگیری لەوە دەكەن كە تەنیا ئەوانن ئاینداریی‌و خواناسیی راستەقینە‬ ‫بەخەڵكی دەگەیەنن‪ ،‬ئەگەرنا خەڵكەكە خۆیان لە حەقیقەتی ئاینداریی‌و‬ ‫خواپەرستییەوە دورن‪ ،‬یاخود پەیوەندییەكی كەم‌و كاڵ‌و پڕ هەڵە‌و‬ ‫ناتەواوییان بە ئایندارییەوە هەیە‪.‬‬ ‫لەوەاڵمدا دەڵێین‪ :‬لەراستیدا ئێوە ئاینتان لەخەڵك قورسكردوە‪‌،‬و‬ ‫بەبابەتگەلێك قەرەباڵغتان كردوە كە لە كرۆكی بابەتەكە خۆی نین‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا ئاینتان بەرەو جۆرێك لە توندڕەوی‌و رەگەزپەرستیی‬ ‫بردوە‪ .‬ئەو جۆرە ئاینداریی‌و پەرستشەی ئێوە داوای دەكەن دەبێتە هۆی‬ ‫دابڕینی كۆمەڵگا لەیەكتر‪ ،‬بەجۆرێك كە كۆمەڵێكیان‌وەك موسوڵمانی‬ ‫پابەندو راستەقینە بۆخۆیانە بڕوانن‪‌،‬و ئەوانی دیكەش وەك موسوڵمانی‬ ‫ناشارەزاو بێئاگاو كرچ‌و كاڵ ببینن‪ .‬ئەمجۆرە جیاكردنەوەیەش‬ ‫بەشێوەیەكی سروشتی جۆرێك لە جیاكاری نێگەتیڤ دروستدەكات‪.‬‬ ‫‪-2‬لەبواری پەروەردەی ئەخالقیدا‪:‬‬ ‫زۆر بەشانازییەوە دەڵێن كە تەنیا ئەوان دەزانن جەوهەری راستەقینەی‬ ‫ئەخالقی ئایینی‌و ئینسانیی چییە‪‌،‬و هەر ئەوانیشن توانای پەروەردەكردنی‬ ‫تاكیان لەمڕوەوە هەیە‪ ،‬لێرەشەوە ئەو كەسانەی بەمشێوەیە پەروەردە‬ ‫نەكرابن خاوەنی چەندین كێشەی ئەخالقین‌و دەبنە بەاڵ بەسەر‬ ‫كۆمەڵگاوەو ناتوانن لەمڕووەوە چاكسازو تەندروست بن‪.‬‬ ‫بۆ ئەمەش دەڵێیین‪ :‬پەروەردەی ئەخالقیی ئێوە زیاتر لە چەپاندنی‬ ‫سێكسیدا خۆی دەبینێتەوە‪ ،‬ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە لەمڕوەشەوە‬ ‫پێداگیری لەچەندین‌وردەكاریی ناپێویست دەكەن سەبارەت بە ئەخالق‌و‬ ‫ئەدەبگەلێك كە سەر بەكۆمەڵگە تەقلیدیە كۆنەكانەو لەبەرژەوەندیی‬ ‫مرۆڤی كراوەو ئازاددا نییە‪ .‬بەمانایەكی دیكە ئەخالقگەلێك بێن كە‬ ‫ستاندار بن‪ ،‬بەڵكو تایبەتن بە كۆمەڵگەو كلتوری تایبەتەوە‪،‬و بەژینگەو‬ ‫كات‌و هەلومەرجی تایبەتی كۆمەاڵیەتیەوە پەیوەستن‪.‬‬ ‫ئەخالقیش وەك هەر بابەتێكی دیكە قابیلی گۆڕانەو بەردەوام شیاوی‬ ‫مشتومڕو توێژینەوەی نوێیە‪ .‬لێرەوە مامەڵەكردنی تەندروست لەگەڵ‬ ‫ئەخالقیاتی باودا پێویستی بە شارەزایی‌و كارامەیی هەیە‪ ،‬نەك تەنیا‬ ‫رەتكردنەوەو نەفیكردن‪ .‬خاڵێكی دیكەی گرنگ لێرەدا ئەوەیە كە نابێت‬ ‫ئادابی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬واتە دابونەریتی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬تێكەڵ بە ئەخالق‬ ‫بكرێت كە ئەمەش كێشەی گەورە دروستدەكات‪ .‬بۆ نمونە ئادایی‬ ‫جلپۆشین‌و ساڵوكردن‌و چۆنێتی نانخواردن‌و ‪ ..‬تاد‪.‬‬ ‫‪-3‬لەبواری زانستیی‌و فیكریدا‪:‬‬ ‫ئەوان زانست‌و فیكر تەنیا لە زانستە ئاینییە كۆنەكاندا دەبیننەوە كە پتر‬ ‫لە هەزار ساڵ بەسەر تیۆریزەكردنیاندا تێپەڕیوە‪‌،‬و سەر بەكەلتورێكی‬ ‫تایبەتی كۆمەاڵیەتیی‌و ژیاری‌و ئابوریی‌و سیاسین‪‌،‬و لەمڕۆدا هیچ پاساوێك‬ ‫بۆ كۆپیكردن‌و گواستنەوەیان ‌وەكخۆیان نەماوە‪ .‬زانستیش لەدیدی‬ ‫ئەماندا تەنیا ئەو زانستانەن كە خزمەت بە تەكنەلۆژیا دەكەن‪ ،‬واتە‬ ‫زانستە سروشتیەكان‪ ،‬بێگومان ئەم زانستانەش تەنیا بۆ بەكارهێنانیان‬ ‫وەك ئامراز بۆ گەیشتن بەمەرامەكانی بانگەوازە ئایدیۆلۆژییەكەیان‪ .‬نەك‬ ‫داهێنان تێیدا‪ .‬ئەوان بۆ نمونە كۆمپیوتەریان بۆ گەیاندنی ئەو زانستە‬ ‫كۆنانە پێویستە‪.‬‬ ‫ئاشكرایە هەرچی داهێنانی نوێ‌ هەیە لەبواری چۆنێتی بیركردنەوەدا‬ ‫رەتدەكەنەوە‪ ،‬واتە رەتكردنەوەی شێوازو ئاستی بیركردنەوەو ئەو‬ ‫گۆڕانكاریانەی لەمڕوەوە بەسەر ئەقڵی مرۆڤدا هاتون كە لە فەلسەفەو‬ ‫زانستە مرۆییەكاندا خۆیان نمایشدەكەن‪ .‬بەمانایەكی دیكە ئەمان‬ ‫بڕوایان بە دابڕانی ئەپستمۆلۆژی‪‌،‬و وەرچەرخان نییە لە تواناكانی ئەقڵی‬ ‫مرۆڤدا‪‌،‬و لەو گۆڕانكارییە رەخنەییە گەورانەی لەم بوارەدا رویانداوە‪.‬‬ ‫بەوپێیەی ئەقڵ الی ئەوان تەنیا بۆ تێگەیشتن لە دەق بەكاردەهێنرێت‬ ‫لەگەڵ ئاگاداربون لە خۆپاراستن لەتاوان‪ .‬واتە توانای ئەقڵ بەجۆرێك‬ ‫لە جۆرەكان وەك توانای بیستن‌و بینین‌و تامكردن‌و هەستكردن‌و‬ ‫بۆنكردن سنوردارو دیاریكراوەو‪ ،‬ناتوانین هیچ گۆڕانكاریی‌و داهێنانێكی‬ ‫تێدا بكەین! یاخود وك توانای ئەندامەكانی دیكەی جەستە وەك قاچ‌و‬ ‫دەست بۆنمونە‪.‬‬ ‫‪-4‬لەبواری سیاسەتدا‪:‬‬ ‫دەبێت لەسەرەتاوە ئەوە بڵێین كە ئیسالمگەرایی یان ئیسالمی سیاسیی‪،‬‬ ‫كە لە ناوەكەشیەوە دیارە‪ ،‬ئامانجی گەورەو سەرەكیی هەوڵدانی بۆ‬ ‫گەیشتنە بە دەسەاڵتی سیاسیی‪ ،‬نەك هەر ئەوەندەش‪ ،‬بەڵكو ئەو كۆی‬ ‫تواناو بانگەوازە ئاینیەكانی لەكۆی بوارەكاندا لەپێناو سیاسەتدا خستۆتە‬ ‫گەڕ‪ ،‬بەڵكو بەقوربانی سیاسەتی كردون‪ .‬لەراستیدا الی ئیسالمی ساسیی‬ ‫دۆخێك لەئارادایە كە بە ئاشكرا دەریدەخات كە ئاینداریی لەپێناوی‬ ‫سیاسەتدا دەكەن‪ ،‬نەك سیاسەتكردن لەپێناو خزمەتكردن بە ئاین‪.‬‬ ‫باشترین بەڵگەش ئەوەیە كە هەوڵە سیاسیەكانیان گەورەترو زەقترن لە‬ ‫هەوڵە ئاینیەكانیان‪‌،‬و ئەوەندەی هەوڵی پەروەردەكردنی كادری سیاسیی‬ ‫دەدەن‪ ،‬ئەوەندە كەسانی شارەزا لە ئاین پێناگەیەنن‪ ،‬ئەمە لەالیەكەوە‪،‬‬ ‫لەالیەكی دیكەشەوە‪ ،‬ئەوان بە ئاشكرا ئامادەن ئەو بەرنامەو میكانیزمە‬ ‫نوێیە سیاسیانە بەكاربهێنن كە لە ئاین‌و كەلتورە ئاینیەكەیاندا بونی‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم هەرگیز ئامادە نین هیچ چەمكێكی فیكری لەدەرەوەی‬ ‫فیكری سیاسیدا قەبوڵ بكەن‪ .‬واتە داهێنانیان لەسیاسەتدا قەبوڵە بەاڵم‬ ‫لەفیكری ئایینی‌و مەعریفەی ئاینیدا بەكوفرو الدانی دەزانن‪.‬‬ ‫ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە لە قەبوڵكردن‌و وەرگرتنی مەعریفەی‬ ‫سیاسیشدا لەئیزدیواجیەتێكی ئاشكرا دەژین‪ ،‬چونكە ئەوان لەالیەكەوە‬ ‫دیموكراسیەتیان قەبوڵەو لەالیەكی دیكەشەوە دەڵێن ئێمە لەبەرەئەوە‬ ‫دەسەاڵتی سیاسیمان دەوێت بۆ ئەوەی حوكم تەنیا بۆ خوا‌و ئاینەكەی‬ ‫بێت‪ ،‬بێگومان لەپاڵ قەیرانی جیاكردنەوەو دابڕینی نێوان دیموكراسیەت‌و‬ ‫عەلمانیەت‪ ،‬بەو مانایەی ئەوان دەڵێن ئێمە دیموكراسیەتمان تاسەر‬ ‫ئێسقان قەبوڵە بەاڵم عەلمانیەتیشمان بەتەواویی لەال رەفزەو بەبێدینی‌و‬ ‫دژە ئاینی دەزانین!! بەبیانوی ئەوەی عەلمانیەت بەرهەمی دنیای‬ ‫مەسیحیەت‌و خۆرئاوایە! وەكئەوەی دیموكراسیەت بەرهەمی جیهانی‬ ‫ئیسالم‌و خۆرهەاڵت بێت!‬

‫ذمارة (‪ )274‬دوشةممة ‪2015/12/7‬‬

‫‪3‬‬

‫فه‌لسه‌فه‌ وه‌ك دووباره‌كردنه‌وه‌يه‌كى داهێنه‌رانه‌‬ ‫ئاالن باديۆ‬ ‫وه‌رگێڕانى‪ :‬وه‌ليد عومه‌ر‬ ‫ب ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ يه‌كێك ل ‌ه مامۆستاكانم‬ ‫ده‌ست‌پێده‌كه‌م‪ ،‬فه‌يله‌سوفى گه‌وره‌ى‬ ‫ماركسى‪ ،‬لويى ئاڵتۆسێر‪ .‬ل ‌ه ديدى‬ ‫ئاڵتۆسێره‌وه‌‪ ،‬له‌دايكبوونى ماركسيزم‬ ‫شتێكى هه‌روا ساد‌ه نه‌بوو‪ .‬ئه‌م له‌دايكبوونه‬ ‫‌ل ‌ه دوو شۆڕش‪ ،‬دوو ڕووداوى گه‌وره‌ى‬ ‫فيكرى پێكهاتبوو‪ .‬يه‌كه‌ميان‪ ،‬ڕووداوێكى‬ ‫زانستى بــوو‪ .‬ئـه‌م ڕووداو‌ه بريتى‌بوو‬ ‫ل ‌ه درووستكردنى جۆرێك ل ‌ه زانستى‬ ‫مێژوو له‌سه‌ر ده‌ستى ماركس ك ‌ه ناوى‬ ‫«ماترياڵيزمى مێژوويى»ـه‌‪ .‬ڕووداوى‬ ‫دووه‌مــيــان‪ ،‬سرووشتێكى فه‌لسه‌فيى‬ ‫هه‌بوو‪ ،‬ك ‌ه بريتى‌بوو ل ‌ه درووستكردنى‬ ‫بوار و لقێكى نوێ له‌سه‌رده‌ستى ماركس‬ ‫و ئه‌واني تر ك ‌ه نــاوى «ماترياڵيزمى‬ ‫دياله‌كتيكى»ـه‌‪ .‬ده‌توانين بڵێين بۆ‬ ‫ڕوونكردنه‌و‌ه و يارمه‌تيدانى زانستێكى‬ ‫نوێ‪ ،‬فه‌لسه‌فه‌يه‌كى نوێش پێويسته‌‪ .‬به‌م‬ ‫پێيه‌‪ ،‬ده‌سپێكى بيركارى(ماتماتيك)‪،‬‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ى ئه‌فالتون ده‌كات ‌ه شتێكى‬ ‫زه‌روورى و فيزياى نيوتنييش فه‌لسه‌فه‌ى‬ ‫كانت‪ .‬سه‌ربارى ئه‌مه‌ش‪ ،‬هيچ گرفتێك‬ ‫ل ‌ه هه‌موو ئه‌مانه‌دا بوونى نيه‌‪ .‬له‌م‬ ‫چــوارچــێــوه‌يـه‌دا‪ ،‬ده‌توانين دوو خاڵ‬ ‫له‌باره‌ى گه‌شه‌ى فه‌لسه‌فه‌وه‌ بڵێين‪.‬‬ ‫ئــه‌م گـه‌شـه‌يـ ‌ه پ ـه‌يــوه‌ســت بــوو ب ‌ه‬ ‫ده‌ركه‌وتنى ئـه‌و فاكت ‌ه نوێيانه‌وه‌ ل ‌ه‬ ‫هه‌ندێك كايه‌دا ك ‌ه ڕاسته‌وخۆ خاوه‌نى‬ ‫سرووشتێكى فه‌لسه‌فى نين‪ ،‬به‌تايبه‌ت‬ ‫ئه‌و فاكتانه‌ى ك ‌ه په‌يوه‌ستن ب ‌ه كايه‌كانى‬ ‫زانــســتــه‌وه‌‪ .‬بــۆنــمــونـه‌‪ ،‬بــيــركــارى بۆ‬ ‫ئه‌فالتون‪ ،‬ديكارت‪ ،‬يان اليبنيتس؛ فيزيا‬ ‫بۆ كانت‪ ،‬وايتهێد يان پۆپه‌ر؛ مێژوو بۆ‬ ‫هيگڵ و ماركس؛ بايۆلۆژيا بۆ نيچ ‌ه يان‬ ‫بێرگسۆن و دۆڵۆز‪.‬‬ ‫تــا ئـــه‌و جــێــيـه‌ش پ ـه‌يــوه‌نــديــى ب ‌ه‬ ‫منه‌و‌ه هه‌يه‌‪ ،‬ته‌واو كۆكم ك ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫پشت ب ‌ه هه‌ندێك كايه‌ى نافه‌لسه‌فى‬ ‫ده‌به‌ستێت‪ .‬ئ ـه‌م كايانه‌شم نــاونــاو‌ه‬ ‫«مــه‌رجــه‌كــان(‪»)conditions‬ـــى‬ ‫فه‌لسه‌فه‌‪ .‬حه‌زده‌كه‌م ڕاشكاوانه‌ش بڵێم‬ ‫ك ‌ه من فه‌لسه‌ف ‌ه ل ‌ه پێشكه‌وتنى زانستدا‬ ‫كورت و به‌رته‌سك ناكه‌مه‌وه‌‪ .‬ده‌مه‌وێت‬ ‫كۆمه‌ڵێكى به‌رفراوانتر ل ‌ه مه‌رجه‌كان‬ ‫پێشنياربكه‌م‪ ،‬ئـه‌ويــش لـه‌ژێــر چــوار‬ ‫تايپى مومكين و به‌رده‌ستدا‪ :‬زانست‪،‬‬ ‫سياسه‌ت‪ ،‬هونه‌ر‪ ،‬عه‌شق‪ .‬به‌م جۆره‌‪،‬‬ ‫بۆنمونه‌‪ ،‬ئيشه‌كه‌ى من يان فيكرى من‬ ‫له‌سه‌ر تێگه‌يشتنێكى نوێى بيركارييان ‌ه‬ ‫به‌ند‌ه بۆ ناكۆتا(‪.)the infinite‬‬ ‫به‌اڵم هاوكات پشتى‌به‌ستوو‌ه ب ‌ه فۆرم ‌ه‬ ‫نوێيه‌كانى سياسه‌تى شۆڕشگێڕانه‌ش‌‪،‬‬ ‫شيعر‌ه مه‌زنه‌كانى مــاالرمــێ‪ ،‬ڕامبۆ‪،‬‬ ‫پــێــســوا‪ ،‬مــانــدڵــيــشــتــام‪ ،‬يـــان وااڵس‬ ‫ستيڤنز‪ ،‬نوسينه‌كانى ساموێل بێكێت‪،‬‬ ‫ش ــێ ــواز‌ه تــازه‌كــانــى ع ـه‌شــق كــ ‌ه ل ‌ه‬ ‫هه‌ناوى ده‌روونشيكارى و وه‌رچه‌رخانى‬ ‫تــــــه‌واوى هـــه‌مـــوو ئـــه‌و پــرســانــه‌و‌ه‬ ‫س ـه‌رچــاوه‌يــان گــرت ك ‌ه په‌يوه‌ندييان‬ ‫ب ‌ه سێكسيبوون(‪ ) sexuation‬و‬ ‫ژێنده‌ره‌وه‌ هه‌يه‌‪.‬‬ ‫بــۆيـ ‌ه ده‌تــوانــيــن بڵێين‪ ،‬گـــۆڕان و‬ ‫وه‌رچ ـه‌رخــانــى فه‌لسه‌ف ‌ه بريتيي ‌ه ل ‌ه‬ ‫جووتبوونى پله‌پله‌ى فه‌لسه‌ف ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫گۆڕانه‌ى ك ‌ه ل ‌ه مه‌رجه‌كانيدا ڕوويداوه‌‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ ئێوه ده‌توان ‌ن بڵێن‪ :‬فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫هه‌ميش ‌ه له‌دواوه‌يه‌! ‌فه‌لسه‌ف ‌ه هه‌ميش ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌وڵداي ‌ه بۆ گه‌يشتن ب ‌ه تازه‌گه‌ريي ‌ه‬ ‫نافه‌لسه‌فييه‌كاندا! منيش ده‌ڵێم‪ :‬ڕاسته‌!‬ ‫له‌ڕاستيدا ئه‌م ‌ه ئه‌نجامگيريى هيگڵ‬ ‫بــوو‪ .‬فه‌لسه‌ف ‌ه باڵنده‌ى حيكمه‌ته‌‪ ،‬و‬ ‫باڵنده‌ى حيكمه‌تيش كونه‌په‌پووه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫كونه‌په‌پوو ئه‌و ده‌مـ ‌ه ل ‌ه شه‌قه‌ى باڵ‬ ‫ده‌دات ك ‌ه ڕۆژ ئاوابووه‌‪ .‬فه‌لسه‌فه‌ ئه‌و‬ ‫بواره‌ي ‌ه كه له‌پاش ڕۆژى زانين‪ ،‬ڕۆژى‬ ‫تاقيكردنه‌وه‌كان‪ ،‬و سه‌ره‌تاى شه‌ودا‬ ‫ده‌گــات‪ .‬له‌ڕواڵه‌تدا‪ ،‬كێشه‌كه‌ى ئێمه‌‪،‬‬ ‫كێشه‌ى گۆڕانى فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬چاره‌سه‌ر‬ ‫بووه‌‪ .‬دوو حاڵه‌ت هه‌يه‌‪ .‬حاڵه‌تى يه‌كه‌م‪:‬‬ ‫به‌ره‌به‌يانێك ل ‌ه ئه‌زموون ‌ه داهێنه‌ره‌كانى‬

‫زانست‪ ،‬سياسه‌ت‪ ،‬هونه‌ر يان عه‌شق‬ ‫به‌ڕێوه‌يه‌‪ .‬ده‌مه‌وئێواره‌يه‌كى تازه‌شمان‬ ‫هه‌ي ‌ه بۆ فه‌لسه‌فه‌‪ .‬حاڵه‌تى دووه‌م‪:‬‬ ‫شارستانيه‌ته‌كه‌مان له‌ په‌ل‌وپ ‌ۆ كه‌وتووه‌‪،‬‬ ‫و تاك ‌ه داهاتوويه‌ك ك ‌ه بشێت وێناى بكه‌ين‬ ‫داهاتوويه‌كى تاريكه‌‪ ،‬داهاتوويه‌ك ل ‌ه‬ ‫[ئه‌نجامى] تاريكداهاتنێكى ئه‌به‌دييه‌وه‌‪.‬‬ ‫كه‌وات ‌ه داهاتووى فه‌لسه‌ف ‌ه بريتيي ‌ه ل ‌ه‬ ‫مردن ‌ه هێواش و له‌سه‌رخۆكه‌ى‪ ،‬مردن ‌ه‬ ‫له‌سه‌رخۆكه‌ى لـ ‌ه شـــه‌ودا‪ .‬فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫كورتده‌بێته‌و‌ه بۆ ئ ـه‌و شته‌ى ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تاى ده‌قێكى قه‌شه‌نگى ساموێل‬ ‫بــێــكــێــتــدا‪ ،‬بــه‌نــاوى ‪Company‬‬ ‫ــه‌و‌ه هاتووه‌‪« :‬ده‌نگێك ل ‌ه تاريكيدا‬ ‫قسه‌ده‌كات»‪ .‬ده‌نگێكى بێ‌مانا‪ ،‬بێ‬ ‫ئامانج و ئاراسته‪.‬‬ ‫له‌ڕاستييشدا‪ ،‬ل ‌ه هيگڵ و ئۆگه‌ست‬ ‫كۆنته‌و‌ه تا نيچه‌‪ ،‬هايدگه‌ر و دێرێدا؛‬ ‫ئيدى گـه‌ر ل ‌ه ڤيتگنشتاين و كاڕناپ‬ ‫تــێــپـه‌ڕيــن‪ ،‬ده‌تــوانــيــن بــه‌ر ئــايــديــاى‬ ‫فه‌لسه‌فيى جۆر‌ه مه‌رگێكى ئيحتيماليى‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه بكه‌وين‪-‬ب ‌ه هه‌رحاڵ‪ ،‬فه‌لسه‌فه‌ل ‌ه‬ ‫فۆرم ‌ه كالسيكه‌كه‌يدا‪ ،‬وات ‌ه فه‌لسه‌فه‌ى‬ ‫ميتافيزيكى‪.-‬‬ ‫ده‌توانم لێره‌دا لێدوان و لێكچه‌ره‌كه‌م‬ ‫كۆتايى پێ‌بێنم و له‌كاتێكدا تاڵ ‌ه‬ ‫قژه‌كانى سه‌رم قيت و بژ بوونه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫وه‌كــو گۆرانيبێژێكى ستايلى ‪Punk‬‬ ‫بڵێم‪ :‬هيچ داهاتوويه‌ك بوونى نيه‌‌! دواى‬ ‫ئ ـه‌وه‌ش هه‌موومان شه‌رابى نيهيڵيزم‬ ‫ده‌نێين به‌سه‌رمانه‌وه‌‪.‬‬ ‫بـــه‌اڵم چ ـه‌نــد گرفتێكى بچكۆل ‌ه‬ ‫ده‌مێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫يه‌كه‌ميان‪ ،‬ڕه‌نگ ‌ه زۆر ڕواڵ ـه‌تــى و‬ ‫فــۆرمــاڵ بــێــت‪ ،‬زۆر سه‌فسه‌ته‌ئامێز‬ ‫و زمــانــبــازانـ ‌ه بێت‪ ،‬ئ ـه‌ويــش ئه‌وه‌ي ‌ه‬ ‫ـه بــيــرۆكـه‌ى كۆتايى فه‌لسه‌ف ‌ه ك ‌ه‬ ‫كـ ‌‌‬ ‫سه‌رده‌مانێكى درێژ بيرۆكه‌يه‌كى زه‌ق‬ ‫و بــاو بــووه‌‪ .‬ئێستاشى له‌گه‌ڵ بێت‪،‬‬ ‫ئه‌م بيرۆكه‌ي ‌ه ب ـه‌زۆرى هه‌ر ئه‌رێنى و‬ ‫پۆزه‌تيڤه‌‪ .‬الى هيگڵ فه‌لسه‌ف ‌ه گه‌يشتۆت ‌ه‬ ‫كــۆتــايــى خـــۆى‪ ،‬چونك ‌ه سـه‌ره‌نــجــام‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه ده‌توانێت ل ‌ه زانينى ڕه‌ها و‬ ‫موتڵه‌ق تێبگات‪ .‬الى ماركس‪ ،‬فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫وه‌ك ته‌فسيرى جيهان ده‌توانێت جێى‬ ‫خۆى چۆڵبكات بۆ گۆڕانى كۆنكرێتى و‬ ‫دياريكراوى ئه‌م جيهان ‌ه خۆى‪ .‬الى نيچه‌‪،‬‬ ‫پێويست ‌ه په‌تيبوون و ئه‌بستراكتبوونى‬ ‫نێگه‌تيڤى فه‌لسه‌فه‌ى كۆن وێران‌بكرێت‬ ‫تاكو ڕێ خۆش بكات بۆ ده‌ربازبوونى‬ ‫جه‌ختكردنه‌و ه‌يه‌ك(‪)affirmation‬‬ ‫ـى ڕاسته‌قين ‌ه و زيندوو‪« ،‬به‌ڵێ»يه‌كى‬ ‫گه‌وره‌ ب ‌ه ڕووى هه‌موو ئه‌و [دونيايه‌ى] ك ‌ه‬ ‫هه‌يه‌‪ .‬الى قوتابخان ‌ه و ڕه‌وتى شيكارييش‪،‬‬ ‫ده‌ســتــه‌واژ‌ه ميتافيزيكييه‌كان‪[ ،‬ك ‌ه‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ى] بێماناى ڕووتن‪ ،‬پێويست ‌ه‬ ‫له‌به‌رژه‌وه‌نديى گــوزار‌ه و ئه‌رگۆمێنت ‌ه‬ ‫ڕوونه‌كاندا و له‌ژێر پارادايمى لۆژيكى‬ ‫مۆدێرندا هه‌ڵبوه‌شێنرێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌بينين ل ‌ه هه‌موو ئه‌م حاڵه‌تانه‌دا‪،‬‬ ‫ئـه‌و به‌ياننام ‌ه گ ـه‌وران ـه‌ى تايبه‌تن ب ‌ه‬ ‫مه‌رگى فه‌لسه‌ف ‌ه به‌شێوه‌يه‌كى گشتى‬ ‫و مـه‌رگــى ميتافيزيك به‌شێوه‌يه‌كى‬ ‫تايبه‌تى‪ ،‬تاڕاده‌يه‌كى نزيك ل ‌ه دڵنياييه‌و‌ه‬ ‫هيچ نين جگ ‌ه له‌ ئامرازێكى ڕيتۆريكى و‬ ‫ڕه‌وانبێژان ‌ه بۆ ناساندنى ڕێگه‌يه‌كى نوێ‬ ‫يان ئامانجێكى نوێ له‌پێناوى خودى‬ ‫فه‌لسه‌فه‌دا‪ .‬باشترين ڕێگ ‌ه بۆ وتنى‪«:‬من‬ ‫فه‌يله‌سوفێكى نوێم» پێده‌چێت وتنى‬ ‫ئه‌م ‌ه بێت‪«:‬فه‌لسه‌ف ‌ه كۆتايى‌هاتووه‌‪،‬‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه مردووه»‪ .‬بۆي ‌ه پێشنيارده‌كه‌م‬ ‫ده‌ست بكه‌ين ب ‌ه شتێكى تـه‌واو نوێ‪.‬‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه نــا‪ ،‬به‌ڵكو بــيــركــردنـه‌وه‌!‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه نــا‪ ،‬به‌ڵكو پۆتانشێڵ و‬ ‫ماته‌وزه‌يه‌كى زيندوو! فه‌لسه‌ف ‌ه نا‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫زمانێكى عه‌قاڵنيى نوێ! ڕاست و ڕه‌وان‪:‬‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ى كۆن نا‪ ،‬به‌ڵكو فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫نوێيه‌كه‌ى خۆم!‬ ‫كه‌واته‌ ئه‌و ئه‌گه‌ر و ئيمكان ‌ه بوونى‬ ‫هه‌ي ‌ه گه‌شه‌ و گۆڕانى فه‌لسه‌ف ‌ه هه‌ميش ‌ه‬ ‫و به‌زه‌رووره‌ت ل ‌ه قاڵبى زيندووبوونه‌وه‌دا‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ى كۆن‪ ،‬وه‌كو مرۆڤى كۆن‪،‬‬ ‫م ــردووه‌؛ ب ـه‌اڵم ئـه‌م مردن ‌ه له‌ڕاستيدا‬ ‫له‌دايكبوونى مرۆڤى نوێ و فه‌يله‌سوفى‬ ‫نوێيه‌‪.‬‬ ‫بـــه‌اڵم وه‌ك خــۆشــتــان ده‌يــزانــن‪،‬‬ ‫پــه‌يــوه‌نــديــيــه‌كــى نــزيــك ل ـه‌نــێــوان‬ ‫زيندووبوونه‌و‌ه و نه‌مرىدا هه‌يه‪ ،‬له‌نێوان‬ ‫گه‌وره‌ترين گۆڕاندا ك ‌ه ده‌توانين وێناى‬

‫بكه‌ين‪ ،‬واتــ ‌ه گــۆڕان ل ‌ه مــردن ـه‌و‌ه بۆ‬ ‫ژيان‪ ،‬له‌گه‌ڵ غياب و ئاوابوونى ته‌واوى‬ ‫گۆڕانيشدا‪ ،‬ئه‌و ده‌م ـه‌ى ك ‌ه مه‌ست و‬ ‫سه‌رخۆشى ڕزگارى و نه‌جاتين‪.‬‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه دووبــاره‌كــردنـه‌وه‌ى مه‌سه‌له‌ى‬ ‫كــۆتــايــى ميتافيزيك و مـه‌سـه‌لـه‌ى‬ ‫دووباره‌بووه‌وه‌ى جمكه‌كه‌ى خۆى‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫ده‌سپێكردنى سه‌رله‌نوێى بيركردنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئــامــاژ‌ه بێت بــۆ چه‌قينى بنه‌ڕه‌تيى‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه خـــۆى‪ .‬ڕه‌نــگ ـ ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫پێويستى به‌و‌ه بێت به‌رده‌واميى خۆى‪،‬‬ ‫سرووشتى دووباره‌بووه‌وه‌ى خۆى‪ ،‬بخات ‌ه‬ ‫قاڵبى دووان ‌ه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كه‌ى مه‌رگ‬ ‫و له‌دايكبوونه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌م خاڵه‌دا ده‌گه‌ڕێينه‌و‌ه بۆ ئيشه‌كه‌ى‬ ‫لويى ئاڵتۆسێر‪ .‬چونك ‌ه ئاڵتۆسێر‬ ‫له‌كاتێكدا ك ‌ه پێى‌وايه فه‌لسه‌ف ‌ه پشت‬ ‫به‌زانست ده‌به‌ستێت‪ ،‬هاوكات بڕواى ب ‌ه‬ ‫شتێكى زۆر سه‌يريشه‌‪ ،‬و ئه‌ويش ئه‌وه‌ي ‌ه‬ ‫ك ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه به‌هيچ شێوه‌يه‌ك مێژووى‬ ‫نيه‌‪ .‬فه‌لسه‌ف ‌ه هه‌ر هه‌مان شته‌‪ ،‬له‌م‬ ‫حاڵه‌ته‌دا‪ ،‬كێشه‌ى گه‌ش ‌ه و گۆڕانى‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه كێشه‌يه‌كى ئاسانه‌‪ :‬داهاتووى‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ به‌سه‌رچووه‌‪.‬‬ ‫ڕوانين له‌ ئاڵتۆسێر‪ ،‬ئه‌م ماركسيي ‌ه‬ ‫مه‌زنه‌‪ ،‬وه‌ك دوايين به‌رگريكارى تێگه‌يشتن ‌ه‬ ‫مه‌دره‌سيي ‌ه كۆنه‌كه‌(‪ )scholastic‬ل ‌ه‬ ‫جۆرێك فه‌لسه‌فه‌ى نه‌مر‪ ،‬وات ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫وه‌ك دووبــاره‌بــوونــه‌وه‌ى ده‌قــاوده‌قــى‬ ‫هه‌مان شت(‪ ،)the same‬تاڕاده‌يه‌ك‬ ‫ل ‌ه نوكت ‌ه ده‌چێت؛ فه‌لسه‌ف ‌ه ب ‌ه ستايل ‌ه‬ ‫نيچه‌ييه‌ك ‌ه وه‌ك گه‌ڕانه‌وه‌ى هه‌ميشه‌يى‬ ‫هه‌مان شت‪.‬‬ ‫ب ـه‌اڵم ئه‌م «هه‌مان شت»ـ ‌ه چيه‌؟‬ ‫هاوشێوه‌بوونى هه‌مان شت چي ‌ه ك ‌ه‬ ‫ل ـ ‌ه قـــه‌ده‌رى نامێژوويى فه‌لسه‌فه‌دا‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌؟ له‌پشت ئه‌م پرسياره‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى سرووشتى ڕووبه‌ڕووى باس ‌ه‬ ‫كۆنه‌ك ‌ه ده‌بينه‌و‌ه ده‌ربــاره‌ى ماهيه‌تى‬ ‫ڕاسته‌قينه‌ى فه‌لسه‌فه‌‪ .‬به‌گشتى‪ ،‬دوو‬ ‫ئاراست ‌ه و ئينتيماى سه‌ره‌كى هه‌ن‪ .‬ب ‌ه‬ ‫الى ئاراسته‌ى يه‌كه‌مه‌وه‌‪ ،‬فه‌لسه‌ف ‌ه ل ‌ه‬ ‫جه‌وهه‌ردا بريتيي ‌ه ل ‌ه جۆرێك زانينى‬ ‫ڕووله‌خۆ و ڕه‌نــگــده‌ره‌وه‌(‪reflexive‬‬ ‫)‪ .‬زانــيــن لــه‌بــاره‌ى حه‌قيقه‌ته‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫كاي ‌ه تيۆرييه‌كاندا‪ ،‬زانــيــن لـه‌بــاره‌ى‬ ‫به‌هاكانه‌و‌ه ل ‌ه كاي ‌ه پراكتيكييه‌كاندا‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه ده‌بێت فێربوون و گواستنه‌و‌ه و‬ ‫گه‌ياندنى زانين ڕێكبخه‌ين‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫فۆرمى گونجاوى فه‌لسه‌فه‌ش‪ ،‬فۆرمى‬ ‫قوتابخانه‌يه(مه‌دره‌سى)‌‪ .‬فه‌يله‌سوف‬ ‫پرۆفيسۆرێكه‌‪ ،‬ل ‌ه چه‌شنى كانت‪ ،‬هيگڵ‪،‬‬ ‫هۆسێرڵ‪ ،‬هايدگه‌ر و زۆرێكى ديكه‌‪،‬‬ ‫بۆنمون ‌ه خودى خۆيشم ئه‌و كاته‌ى ك ‌ه‬ ‫له‌ژێر ناوى «پرۆفيسۆر يان مامۆستا‬ ‫باديۆ»دا بانگم ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ئيمكان و ئاراسته‌ى دووه‌م ئه‌وه‌ي ‌ه‬ ‫ك ‌ه گوايا فه‌لسه‌ف ‌ه له‌ڕاستيدا زانين‬ ‫نيه‌‪ ،‬گوايا فه‌لسه‌ف ‌ه ن ‌ه تيۆريي ‌ه و ن ‌ه‬ ‫پراكتيكييش‪ .‬فه‌لسه‌ف ‌ه ڕيشه‌كه‌ى‬ ‫ده‌چــێــتــه‌و‌ه ســـه‌ر گ ـه‌ش ـ ‌ه و گــۆڕانــى‬ ‫ڕاسته‌وخۆى سوبێكت‪ ،‬گوايا جۆرێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫جێگۆڕكێى ڕاديكاڵ‪ ،‬گۆڕانى سه‌رتاپاى‬ ‫ژيان‪ .‬كه‌وات ‌ه سه‌ره‌نجام فه‌لسه‌ف ‌ه زۆر ل ‌ه‬ ‫دينه‌وه نزيك‌ده‌بێته‌وه‪ ،‬به‌اڵم هاوشانى‬ ‫ئامرازێكى ته‌واو عه‌قاڵنى‪ ،‬زۆر ل ‌ه عه‌شق‬ ‫نزيك‌ده‌بێته‌وه‌‌؛ به‌اڵم به‌بێ پشتيوانيى‬ ‫توندوتيژانه‌ى ئاره‌زوو‪ ،‬زۆر ل ‌ه پابه‌ندبوونى‬ ‫سياسى نزيك‌ده‌بێته‌وه‌؛ ب ـه‌اڵم به‌بێ‬ ‫ئه‌و سنوردارييه‌ى ك ‌ه ل ‌ه ته‌نزيماتێكى‬ ‫سه‌نته‌رداره‌و‌ه درووستده‌بێت‪ ،‬زۆر ل ‌ه‬ ‫تواناى ئه‌فراندنى هونه‌رى نزيك‌ده‌بێته‌وه‌؛‬ ‫به‌اڵم به‌بێ ئامرازى فيزيكيى هونه‌ر‪ ،‬زۆر‬ ‫ل ‌ه مه‌عريفه‌ى زانستى نزيك‌ده‌بێته‌وه‌؛‬ ‫به‌اڵم به‌بێ فۆرماڵيزمى بيركارى و به‌بێ‬ ‫ئامرازى ئه‌زموونى و ته‌كنيكيى فيزيا‪.‬‬ ‫له‌به‌ر ئه‌م ئاراسته‌يه‌ى دووه‌م‪ ،‬فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫ب ‌ه زه‌رووره‌تى خۆى شتێك ني ‌ه په‌يوه‌ست‬ ‫بێت ب ‌ه قوتابخانه‌وه‌‌‪ ،‬فێربوون‪ ،‬گه‌ياندنى‬ ‫زانين و مامۆستاكانه‌وه‌‪ .‬فه‌لسه‌ف ‌ه بريتيي ‌ه‬ ‫ل ‌ه بانگهێشت و بانگه‌وازى ئازادانه‌ى‬ ‫كه‌سێك ڕووه‌و هه‌موان‪ .‬وه‌كو سوقرات‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه شه‌قامه‌كانى ئه‌سينادا قسه‌ى‬ ‫له‌گه‌ڵ گه‌نجاندا ده‌كرد؛ وه‌كو ديكارت‬ ‫ك ‌ه نامه‌ى بۆ شازاد‌ه ئه‌ليزابێت ده‌نوسى‪،‬‬ ‫وه‌كو ژان ژاك ڕۆسۆ ك ‌ه دانپيانانه‌كانى‬ ‫خۆى ده‌نوسييه‌وه‌‪ ،‬يان وه‌كو نيچ ‌ه ياخود‬ ‫ڕۆمان و شانۆنامه‌كانى سارته‌ر‪ :‬يان گه‌ر‬ ‫تۆزێك له‌و خۆپه‌رستييه‌م بمبورن [وه‌كو]‬ ‫ڕۆمان و شانۆنامه‌كانى خۆشم‪.‬‬

‫جياوازييه‌ك ‌ه لێره‌داي ‌ه ك ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫چيتر زانين ياخود زانين ني ‌ه له‌باره‌ى‬ ‫زانينه‌وه‌؛ به‌ڵكو كرد‌ه و چاالكييه‌كه‌‪.‬‬ ‫ده‌تــوانــيــن بڵێين ئــــه‌وه‌ى شــونــاس‬ ‫ده‌به‌خشێت ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه ڕێساكانى گوتارێك‬ ‫ني ‌ه به‌ڵكو تــاك‌وتــاقــانـه‌يــى كـــرد‌ه و‬ ‫چاالكييه‌كه‌‪ .‬ئه‌م چاالكييه‌ي ‌ه ك ‌ه دوژمنانى‬ ‫ســوقــرات پــێــيــانــده‌وت«فــاســدكــردنــى‬ ‫گه‌نجان»‪ .‬خۆشتان ده‌زانن ك ‌ه سوقرات‬ ‫‌يه ڕووب ـه‌ڕووى مردن‬ ‫له‌به‌ر ئه‌و مه‌سه‌له ‌‌‬ ‫كـــرايـــه‌وه‌‪ .‬ه ـه‌مــوو شتێك ب ـه‌الي ـه‌ك‪،‬‬ ‫به‌اڵم «فاسدكردنى گه‌نجان» ناوێكى‬ ‫خراپيش ني ‌ه بــۆ ئـه‌كــت و چاالكيى‬ ‫فـه‌لــسـه‌فــى‪ ،‬هـه‌ڵــبـه‌ت بــه‌و م ـه‌رج ـه‌ى‬ ‫به‌باشى ل ‌ه «فاسدكردن»تێبگه‌ين‪.‬‬ ‫لێره‌دا «فاسدكردن» واتـ ‌ه فێركردنى‬ ‫تـــوانـــاى خــۆپــاراســتــن ل ـه‌ب ـه‌رامــب ـه‌ر‬ ‫ته‌سليمبوون ب ‌ه هه‌ر جۆر‌ه بيروباوه‌ڕێكى‬ ‫ن ـه‌گــۆڕ‪ .‬فــاســدكــردن واتــ ‌ه به‌خشينى‬ ‫كه‌ره‌سته‌يه‌ك ب ‌ه گه‌نجان بۆ گۆڕينى‬ ‫بيروباوه‌ڕيان سه‌باره‌ت ب ‌ه هه‌موو نۆرم‬ ‫و ڕێسا كۆمه‌اڵيه‌تييه‌كان‪ ،‬فاسدكردن‬ ‫واته جێگيركردنى گفتوگۆ و ڕه‌خنه‌ى‬ ‫عه‌قاڵنى له‌جياتيى الساييكردنه‌وه‌؛ يان‬ ‫گ ـه‌ر كێشه‌ك ‌ه له‌سه‌ر پره‌نسيپه‌كان ‌ه‬ ‫ئه‌وا [فاسدكردن واته‌‌] دانانى شۆڕش و‬ ‫ياخيبوون له‌جێى ملكه‌چى و گوێڕايه‌ڵى‪.‬‬ ‫بــه‌اڵم ئــه‌م شــۆڕش و ياخيبوون ‌ه تا‬ ‫ئه‌و جێيه‌ى ك ‌ه به‌رهه‌مى پره‌نسيپ و‬ ‫ت نه‌ك خۆڕسكان ‌ه‬ ‫ڕه‌خنه‌ى عه‌قاڵنى بێ ‌‬ ‫و شه‌ره‌نگێزانه‪ .‬ل ‌ه شيعره‌كانى شاعيرى‬ ‫گــه‌وره‌ى فه‌ڕه‌نسى‪ ،‬ئارسه‌ر ڕامبۆدا‪،‬‬ ‫به‌ر ئه‌م ده‌سته‌واژ‌ه سه‌ير‌ه ده‌كه‌وين‪:‬‬ ‫«شۆڕش ‌ه لۆژيكييه‌كان»‪ .‬له‌خۆڕا و‬ ‫بێ‌مه‌اڵمه‌ت ني ‌ه ك ‌ه هاوڕێم‪ ،‬فه‌يله‌سوفى‬ ‫هــه‌ر‌ه بــاش‪ ،‬ژاك ڕانسێر ل ‌ه سااڵنى‬ ‫حه‌فتادا گۆڤارێكى گرنگى باڵوده‌كرده‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه ڕێك ناوى «شۆڕش ‌ه لۆژيكييه‌كان»‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫‌به‌اڵم گه‌ر جه‌وهه‌رى فه‌لسه‌ف ‌ه جۆر‌ه‬ ‫جه‌وهه‌ورێكى كارا و چاالك بێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ده‌توانين بگه‌ين ‌ه تێگه‌يشتنێكى باشتر‬ ‫ده‌رباره‌ى هۆكارى ئه‌و شته‌ى ك ‌ه بۆچى‬ ‫الى ئاڵتۆسێر مێژوويه‌كى ڕاسته‌قينه‌مان‬ ‫نــيـ ‌ه بــۆ ف ـه‌لــس ـه‌ف ـه‌‪ .‬ئــاڵــتــۆســێــر‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانى خۆيدا هه‌وڵده‌دات بڵێت‬ ‫ڕۆڵ و كاركردى فه‌لسه‌ف ‌ه بريتيي ‌ه ل ‌ه‬ ‫جــۆرێــك جياكردنه‌و‌ه و ته‌فره‌قه‌ ل ‌ه‬ ‫بيروباوه‌ڕه‌كاندا‪ .‬يان ب ‌ه ده‌ربڕينێكى‬ ‫وردتر‪ ،‬له‌ بيروباوه‌ڕ‌ه باوه‌كاندا سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه مه‌عريفه‌ى زانستى‪ ،‬يــان گشتيتر‬ ‫بڵێين‪ ،‬ل ‌ه چاالكيي ‌ه تيۆرييه‌كاندا‪ .‬چ جۆر‌ه‬ ‫جياكردنه‌وه‌يه‌ك؟ دواجار جياكردنه‌وه‌ى‬ ‫نێوان ماترياڵيزم و ئايدياڵيزم‪ .‬ب ‌ه‬ ‫حوكمى ئه‌وه‌ى ئاڵتۆسێر ماركسى بوو‪،‬‬ ‫بۆي ‌ه بڕواى وابوو ك ‌ه ماترياڵيزم بريتيي ‌ه‬ ‫ل ‌ه چوارچێوه‌يه‌كى شۆڕشگێڕان ‌ه بۆ‬ ‫چاالكيي ‌ه تيۆرييه‌كان‪ ،‬و ئايدياڵيزميش‬ ‫چوارچێوه‌ كۆنه‌پارێزه‌كه‌يه‌‪.‬‬ ‫بــه‌اڵم بـــه‌ده‌ر لـ ‌ه ده‌ره‌نجامگيريي ‌ه‬ ‫ماركسييه‌كه‌‪ ،‬ده‌توانين سه‌رنج بخه‌ين ‌ه‬ ‫سه‌ر دوو خاڵ‪:‬‬ ‫يه‌كه‌م‪ ،‬ئه‌كتى فه‌لسه‌فى هه‌ميش ‌ه‬ ‫له‌شێوه‌ى بڕيارێك‪ ،‬لێك جياكردنه‌وه‌يه‌ك‪،‬‬ ‫جياكارييه‌كى ڕوون و ئاشكراداي ‌ه له‌نێوان‬ ‫زانين و بــاوه‌ڕدا‪ ،‬له‌نێوان بيروباوه‌ڕى‬ ‫ڕاست و نادرووستدا‪ ،‬له‌نێوان حه‌قيقه‌ت‬ ‫و هه‌ڵه‌دا‪ ،‬له‌نێوان چاك ‌ه و خراپه‌دا‪،‬‬ ‫له‌نێوان حيكمه‌ت و شێتيدا‪ ،‬و هتد‪.‬‬ ‫دووه‌م‪ ،‬ئه‌كتى فه‌لسه‌فى هه‌ميش ‌ه‬ ‫هــه‌ڵــگــرى ڕه‌هــه‌نــدێــكــى پــێــوان ـه‌يــى‬ ‫و ڕێـــــســـــاســـــازه‌(‪.)normative‬‬ ‫جياكردنه‌و‌ه وه‌ك هه‌ره‌م و هيرارشيه‌ت‬ ‫وايه‌‪ .‬ل ‌ه نمون ‌ه ماركسييه‌كه‌دا‪ ،‬ماترياڵيزم‬ ‫تێرمێكى باش ‌ه و ئايدياڵيزم تێرمێكى‬ ‫خراپ‪ .‬به‌اڵم ب ‌ه ده‌ربڕينێكى گشتيتر‪،‬‬ ‫هه‌ميش ‌ه واده‌رده‌كه‌وێت ك ‌ه جياكردنه‌وه‌ى‬ ‫چه‌مك و كۆنسێپته‌كان يان جياكردنه‌وه‌ى‬ ‫ئه‌زموونه‌كان‪ ،‬له‌ڕاستيدا بريتيي ‌ه ل ‌ه ئه‌كتى‬ ‫سه‌پاندنى‪-‬ڕه‌نگه‌‪ -‬هه‌ره‌م و هيرارشيه‌تێك‬ ‫به‌سه‌ر گه‌نجاندا‌‪ .‬به‌شێوه‌يه‌كى نه‌رێنى و‬ ‫نێگه‌تيڤ‪ ،‬ئه‌نجامى ئه‌م ئه‌كت ‌ه بريتيي ‌ه‬ ‫ل ـه‌ ئـــاوه‌ژووكـــردنـــه‌وه‌ى دۆخــى بــاو و‬ ‫سه‌قامگير‪ ،‬يان هه‌ڵگێڕانه‌وه‌ى هه‌ره‌م و‬ ‫هيرارشيه‌تێكى كۆن‪.‬‬ ‫ك ـه‌وات ـ ‌ه ئێم ‌ه به‌فيعلى ڕه‌گه‌زێكى‬ ‫نه‌گۆڕمان هه‌ي ‌ه ل ‌ه فه‌لسه‌فه‌دا‪ ،‬شتێكى‬ ‫هاوشێوه‌ى دووباره‌كردنه‌وه‌ى ناچارى‪،‬‬ ‫يان هاوشێوه‌ى گه‌ڕانه‌وه‌ى هه‌ميشه‌يى‬ ‫ه ـه‌مــان شــت‪ .‬ئێستا ده‌تــوانــيــن ئه‌م‬

‫چوارچێو‌ه و ماترێكس ‌ه كورت و پوخت‬ ‫بكه‌ينه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه جۆرێك ل ‌ه په‌يوه‌ندييشى‬ ‫به‌ زنجيره‌ فيلمى ماترێكسه‌وه‌ هه‌يه‌‪.‬‬ ‫ف ـه‌لــس ـه‌ف ـ ‌ه ئ ـه‌كــتــى نــاســيــن ـه‌و‌ه و‬ ‫پشتڕاستكردنه‌وه‌ى هه‌موو ئه‌زموون ‌ه‬ ‫تيۆرى و پراكتيكييه‌كانه‌‪ ،‬ئه‌ويش ب ‌ه‬ ‫يارمه‌تيى خستنه‌ڕووى جياكردنه‌وه‌يه‌كى‬ ‫ســــتــــانــــداردى گـــــــه‌ور‌ه و نــــوێ‪،‬‬ ‫جياكردنه‌وه‌يه‌ك ك ‌ه نه‌زمێكى فيكريى‬ ‫جێگير ئاوه‌ژووده‌كاته‌وه‌‪ ،‬هانده‌رى به‌ها‬ ‫نوێيه‌كانيش ‌ه له‌وديوى به‌ها باوه‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫شكڵ و فۆرمى ئه‌م ئه‌كته‌‪ ،‬هيچ ني ‌ه جگ ‌ه‬ ‫ل ‌ه بانگه‌وازێكى كه‌متازۆر ئازادان ‌ه ڕووه‌و‬ ‫هه‌مووكه‌س‪ ،‬به‌اڵم به‌ر ل ‌ه هه‌ر شتێكى‬ ‫دى ڕووه‌و گه‌نجان؛ چونك ‌ه فه‌يله‌سوف‬ ‫زۆربــاش ل ـه‌و‌ه تێده‌گات ك ‌ه پێويست ‌ه‬ ‫گه‌نجان هه‌ندێك بڕيار له‌باره‌ى ژيانيانه‌وه‬ ‫بــد‌هن‌‪ ،‬و زۆرجــاريــش له‌وانيتر باشتر‬ ‫ده‌توانن به‌پيريى ڕيسكه‌كانى شۆڕشێكى‬ ‫لۆژيكييه‌وه‌ بچن‪.‬‬ ‫ئـه‌م خااڵن ‌ه ده‌ريــده‌خ ـه‌ن ك ‌ه بۆچى‬ ‫فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬ب ‌ه مانايه‌ك ل ‌ه ماناكان‪،‬‬ ‫هه‌ميش ‌ه هه‌ر هه‌مان شت بووه‌‪ .‬به‌جۆرێكى‬ ‫ســرووشــتــى‪ ،‬هــه‌مــوو فه‌يله‌سوفێك‬ ‫وابيرده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه فه‌لسه‌فه‌كه‌ى خۆى‬ ‫ته‌واو تازه‌يه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه خه‌سڵه‌تێكى مرۆييه‌‪.‬‬ ‫زۆرێك ل ‌ه مێژوونوسانى فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬هه‌ندێك‬ ‫دابڕانيان باسكردووه‌‪ .‬بۆنمونه‌‪ ،‬ده‌وترا‬ ‫له‌دواى كانت‪ ،‬ئيدى ميتافيزيكى كالسيك‬ ‫شتێكى مه‌حاڵه‌‪ .‬يان له‌پاش ڤيتگنشتاين‪،‬‬ ‫له‌بيرچوونه‌وه‌ى ئه‌و مه‌سه‌له‌ي ‌ه شتێكى‬ ‫مومكين نه‌بوو ك ‌ه لێكۆڵێنه‌وه‌ى زمان‬ ‫وه‌ك ناوكى فه‌لسه‌ف ‌ه وايه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫لـه‌بـه‌رده‌م وه‌رچه‌رخانێكى عه‌قڵگه‌را‪،‬‬ ‫وه‌رچه‌رخانێكى ڕه‌خنه‌يى‪ ،‬و‌هر‌چه‌رخانێكى‬ ‫زمانه‌وانيدا‪...‬ين‪ .‬به‌اڵم ڕاستييه‌كه‌ى هيچ‬ ‫شتێك ني ‌ه ك ‌ه ل ‌ه فه‌لسه‌فه‌دا نه‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫هيچ وه‌رچه‌رخانێكى ڕه‌ها بوونى نيه‌‪.‬‬ ‫زۆرێـــك ل ـ ‌ه فه‌يله‌سوفانى ئ ـه‌مــڕۆش‪،‬‬ ‫ده‌توانن ل ‌ه ئه‌فالتون يان اليبنيتس‌دا‬ ‫شتگه‌لێك بــدۆزنــه‌و‌ه ك ـ ‌ه چه‌ندقات‬ ‫سه‌رنجڕاكێشتر بێت له‌و شتانه‌ى ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه هايدگه‌ر يان ڤيتگنشتايندا هه‌ن‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ‌ه به‌و هۆيه‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه چوارچێو‌ه و‬ ‫ماترێكسى ئه‌وان‪ ،‬تاڕاده‌يه‌كى زۆر له‌گه‌ڵ‬ ‫چوارچێوه‌ى ئه‌فالتون و اليبنيتسدا‬ ‫وه‌كــو ي ـه‌ك بێت‪ .‬ئ ـه‌و ڕاستييه‌ى ك ‌ه‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه تا ئه‌ندازه‌يه‌كى زۆر بريتيي ‌ه‬ ‫ل ‌ه دووباره‌كردنه‌وه‌ى ئه‌كته‌كه‌ى خۆى‪،‬‬ ‫ئه‌و نزيكايه‌تيي ‌ه ناوه‌كى و ناونشينه‌مان‬ ‫پيشانده‌دات ك ‌ه له‌نێوان فه‌يله‌سوفاندا‬ ‫هه‌يه‌‪ .‬نزيكايه‌تيى دۆڵۆز له‌گه‌ڵ اليبنيتس‬ ‫و سپێنۆزا‪ ،‬سارته‌ر له‌گه‌ڵ ديكارت و‬ ‫هيگڵدا‪ ،‬مێرلۆپۆنتى له‌گه‌ڵ بێرگسۆن‬ ‫و ئه‌رستۆدا‪ ،‬من له‌گه‌ڵ ئه‌فالتون و‬ ‫هيگڵدا‪ ،‬سالڤۆى ژيــژه‌ك له‌گه‌ڵ كانت‬ ‫و شيڵينگدا‪...‬ڕه‌نگيشه سێ هه‌زار ساڵ‬ ‫نزيكايه‌تيى هه‌موان له‌گه‌ڵ هه‌مواندا‪...‬‬ ‫به‌اڵم گه‌ر ئه‌كتى فه‌لسه‌فى له‌ڕووى‬ ‫ڕواڵه‌ته‌و‌ه هه‌مان شت بێت‪- ،‬گه‌ڕانه‌وه‌ى‬ ‫هه‌مان شت بێت‪ -‬ئه‌وا به‌ناچارى ده‌بێت‬ ‫حيساب بۆ گۆڕانى باگراوه‌ندى مێژوويى‬ ‫بــكـه‌يــن‪ .‬چونك ‌ه ئــه‌م ئه‌كت ‌ه له‌ژێر‬ ‫هه‌لومه‌رجێكى تايبه‌تدا درووستده‌بێت‪.‬‬ ‫كاتێك فه‌يله‌سوفێك جياكردنه‌و‌ه و‬ ‫هه‌ره‌مێكى نــوێ بــۆ ئه‌زموونه‌كانى‬ ‫سه‌رده‌مى خۆى پێشنيارده‌كات‪ ،‬له‌و‬ ‫ڕووه‌وه‌ي ‌ه هه‌نوك ‌ه ئه‌فراندنێكى فيكريى‬ ‫نوێ‪ ،‬حه‌قيقه‌تێكى نوێ ده‌ركه‌وتووه‌؛ له‌و‬ ‫ڕووه‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه ل ‌ه ديدى ئه‌وه‌وه‌‪ ،‬پێويست ‌ه‬ ‫ئێمه‌ پاشهاته‌كانى ڕووداوێكى نوێ ل ‌ه‬ ‫هه‌لومه‌رجى ڕاسته‌قينه‌ى فه‌لسه‌فه‌دا‬ ‫قبوڵ بكه‌ين‪.‬‬ ‫بۆنمونه‌‪ ،‬ئه‌فالتون جياكردنه‌وه‌ى‬ ‫نــێــوان ه ـه‌ســتــپــێــكــراو(‪)sensible‬‬ ‫و دركــــكــــراو(‪ )intelligible‬له‌ژێر‬ ‫مه‌رجه‌كانى ئه‌ندازيارى و تێگه‌يشتنێكى‬ ‫پاش‌فيساگۆرسييانه بــۆ ژمــــار‌ه و‬ ‫پێوانه‌كردندا پێشنيارده‌كات‪ .‬هيگڵ‪،‬‬ ‫ل ‌ه ئايدياى موتڵه‌قدا جێى مێژوو و‬ ‫ى كرده‌وه‌‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫بوونبه‌(صه‌يرووره)ـ ‌‬ ‫لـه‌بـه‌ر نوێگه‌ريى ب ـه‌رچــاوى شۆڕشى‬ ‫فه‌ڕه‌نسا‪ .‬نيچ ‌ه په‌ره‌يدا ب ‌ه په‌يوه‌ندييه‌كى‬ ‫دياله‌كتيكى ‌‌له‌نێوان تراژيدياى يۆنانى و‬ ‫له‌دايكبوونى فه‌لسه‌ف ‌ه ل ‌ه باگراوه‌ندى‬ ‫ئه‌و هه‌ست ‌ه پڕ ژاوه‌ژاوه‌دا ك ‌ه له‌ كه‌شفى‬ ‫دراماى مۆسيقيى واگنه‌ره‌و‌ه سه‌رچاوه‌ى‬ ‫گرتبوو‪ .‬دێرێداش‪ ،‬ئسلوبى كالسيكى‬ ‫ده‌رهـــه‌ق ب ـه‌ بـه‌رامــبـه‌ركــێ سـه‌خــت و‬ ‫تۆكم ‌ه ميتافيزيكييه‌كانى گۆڕى‪ ،‬ئه‌ويش‬

‫تاڕاده‌يه‌ك به‌هۆى گرنگيى هه‌ڵكشاو و‬ ‫كورتنه‌كراوه‌ى ڕه‌هه‌ندى ژنانه‌يان ل ‌ه‬ ‫ئه‌زموونه‌كانى ئێمه‌دا‪.‬‬ ‫له‌به‌ر ئه‌مه‌ي ‌ه دواجار ده‌توانين باس‬ ‫ل ‌ه جۆرێك دووباره‌كردنه‌وه‌ى داهێنه‌ران ‌ه‬ ‫بــكـه‌يــن‪ .‬ئێمه‌ ســه‌روكــارمــان له‌گه‌ڵ‬ ‫شتێكى نه‌گۆڕداي ‌ه ل ‌ه كه‌وڵى ژێستێكدا‪،‬‬ ‫ژێستێكى جياكردنه‌وه‌‌‪ .‬ئه‌وه‌شى هه‌يه‌‪،‬‬ ‫ب ـ ‌ه س ـه‌رنــجــدان ل ـ ‌ه فــشــارى ڕووداو‌ه‬ ‫دياريكراوه‌كان و ده‌ره‌نجامه‌كانيان‪،‬‬ ‫زه‌رووره‌تى گۆڕانى هه‌ندێك ل ‌ه اليه‌نه‌كانى‬ ‫ژێستى فه‌لسه‌فييه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه يه‌ك فۆرممان‬ ‫هه‌يه‌‪ ،‬فۆرمى گۆڕاوى فۆرمێكى تاقان ‌ه و‬ ‫بێهاوتا‪ .‬له‌به‌ر ئه‌مه‌ي ‌ه ك ‌ه ئێم ‌ه به‌ڕوونى‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه و فه‌يله‌سوفان جياده‌كه‌ينه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ويش وێڕاى جياوازييه‌ك ‌ه گه‌وره‌كانيان‬ ‫و سـه‌ره‌ڕاى ملمالنێ توندوتيژه‌كانيان‪.‬‬ ‫كانت ده‌يوت‪ ،‬مێژووى فه‌لسه‌ف ‌ه مه‌يدانى‬ ‫جه‌نگه‌‪ .‬به‌ڵێ‪ ،‬هه‌روايه‌! به‌اڵم مێژووى‬ ‫فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬دووباره‌كردنه‌وه‌ى ئه‌و تاك ‌ه‬ ‫جه‌نگه‌يه‌‪ ،‬له‌و تاكه‌ مه‌يدانه‌دا‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫وێنه‌يه‌كى مۆسيقى بتوانێت يارمه‌تيده‌ر‬ ‫بێت‪ .‬وه‌رچ ـه‌رخــانــى فه‌لسه‌ف ‌ه وه‌ك‬ ‫شێوه‌ى كالسيكى تێم(‪ ) theme‬و‬ ‫ڤارياسيۆنه‌كانه‌‪ .‬دووباره‌بوونه‌و‌ه بريتيي ‌ه‬ ‫ل ‌ه تێم‪ ،‬و تازه‌گه‌ريى به‌رده‌واميش بريتيي ‌ه‬ ‫له‌ ڤارياسيۆنه‌كان‪.‬‬ ‫بـــــه‌اڵم هــــه‌م تــێــمــه‌كــان و هــه‌م‬ ‫ڤارياسيۆنه‌كانيش‪ ،‬له‌پاش ڕوودانــى‬ ‫ى سياسه‌ت‪ ،‬هونه‌ر‪،‬‬ ‫هه‌ندێك ڕووداوه‌كان ‌‬ ‫زانست‪ ،‬و عه‌شقه‌و‌ه دێن‪ ،‬ئه‌و ڕووداوانه‌ى‬ ‫ك ‌ه زه‌رووره‌تى درووستكردنى ڤارياسيۆنى‬ ‫نوێ بۆ هه‌مان تاك ‌ه تێم ده‌ڕه‌خسێنن‪.‬‬ ‫كه‌وات ‌ه ئێمه‌ى فه‌يله‌سوفان‪ ،‬به‌درێژايى‬ ‫شه‌و خه‌ريكى كارين‪ ،‬له‌پاش ئه‌و ڕۆژه‌ى‬ ‫ك ‌ه حه‌قيقه‌تێكى نوێى تيا هاتۆته‌دى‪.‬‬ ‫شيعرێكى جوانى «وااڵس ستيڤنز»م‬ ‫بيركه‌وته‌وه‌‪ :‬پياوه‌ك ‌ه شتێكى پێيه‌‪.‬‬ ‫ستيڤنز ده‌نوسێت‪«:‬ده‌بێت به‌درێژايى‬ ‫شه‌و به‌رگه‌ى فيكره‌كانمان بگرين»‪.‬‬ ‫ئه‌فسوس! ئه‌م ‌ه قه‌ده‌رى فه‌يله‌سوفان و‬ ‫فه‌لسه‌فه‌يه‌‪ .‬ستيڤنز درێژه‌ى پێده‌دات‪:‬‬ ‫«تاكو «ئاشكرا»ـى ڕووناك به‌بێجووڵ ‌ه‬ ‫ل ‌ه سه‌رمادا بوه‌ستێت»‪ .‬به‌ڵێ‪ ،‬ئێم ‌ه‬ ‫هيوامان هه‌يه‌‪ ،‬بــاوه‌ڕمــان هه‌يه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ڕۆژێك ل ‌ه ڕۆژان««ئاشكرا»ـى ڕووناك‪،‬‬ ‫به‌بێجووڵه» ده‌وه‌ستێت‪«« .‬ئاشكرا»ـى‬ ‫ڕووناك يان [«ڕووناكيى تابان‪bright -‬‬ ‫‪»]« obvious‬ـــى ئايديا هه‌روه‌كو‬ ‫ئه‌ستێره‌يه‌كى جێگير لـ ‌ه ئاسماندا‬ ‫ده‌وه‌ستێت‪« ،‬وه‌ستاو له‌ ناو سه‌رمادا»‪.‬‬ ‫ئه‌م ‌ه دوايين قۆناغى فه‌لسه‌ف ‌ه ده‌بێت‪،‬‬ ‫ئايدياى موتڵه‌ق‪ ،‬كه‌شف و دۆزينه‌وه‌ى‬ ‫ته‌واوه‌تى‪...‬به‌اڵم ئه‌م ڕووداو‌ه هه‌رگيز‬ ‫ڕوونادات‪ .‬به‌پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬كاتێك شتێك ل ‌ه‬ ‫ڕۆژى حه‌قيقه‌ت ‌ه زيندووه‌كاندا ڕووده‌دات‪،‬‬ ‫ئيدى پێويست ‌ه ئێم ‌ه ئه‌كتى فه‌لسه‌فى‬ ‫دووباره‌بكه‌ينه‌وه‌‪ ،‬و ڤارياسيۆنێكى تاز‌ه‬ ‫بخولقێنين‪.‬‬ ‫كـــه‌واتـــه‌ داهــــاتــــووى ف ـه‌لــس ـه‌ف ـه‌‪،‬‬ ‫ه ـه‌روه‌كــو ڕابــردووه‌كــه‌ى‪ ،‬جۆرێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫دووباره‌كردنه‌‌وه‌ى داهێنه‌رانه‌‪ .‬پێويست ‌ه‬ ‫سه‌رتاپاى شه‌و به‌رگه‌ى هزره‌كانمان‬ ‫بگرين‪ ،‬هه‌ميش ‌ه و هه‌رده‌م‪.‬‬ ‫فه‌يله‌سوف كه‌سێكى سودمه‌نده‪،‬‬ ‫چونك ‌ه ئه‌ركێتى چــاو ل ‌ه به‌ره‌به‌يانى‬ ‫حه‌قيقه‌ت ‌هه‌ڵنه‌گرێت‪ ،‬ئه‌م حه‌قيقه‌ت ‌ه‬ ‫نوێيه‌ش له‌به‌رامبه‌ر بيروباوه‌ڕ‌ه كۆنه‌كاندا‬ ‫ته‌فسيربكات‪ .‬گه‌ر «ده‌بێت به‌دێژايى‬ ‫شه‌و به‌رگه‌ى فيكرمان بگرين» ئه‌وا‬ ‫لــه‌و پــێــنــاوه‌داي ـ ‌ه ك ـ ‌ه ب ـ ‌ه جــۆرێــك ل ‌ه‬ ‫جۆره‌كان گه‌نجه‌كان فاسد بكه‌ين‪ .‬كاتێك‬ ‫هه‌ستده‌كه‌ين «ڕووداو‪-‬حه‌قيقه‌ت»ێك‬ ‫هێدى‌هێدى به‌رده‌وامى و زنجيرى ژيان ‌ه‬ ‫ئاساييه‌ك ‌ه ده‌پچڕێنێت‪ ،‬ئه‌وكات ده‌بێت‬ ‫به‌وانيتر بڵێين‪‌:‬هه‌ستن! وه‌ختى فيكرى‬ ‫نوێ و چاالكيى نوێ هاتووه!»‪ .‬به‌اڵم‬ ‫بۆ ئه‌م كاره‌‪ ،‬ده‌بێت خۆمان بێدار بين‪.‬‬ ‫ئێمه‌ى فه‌يله‌سوفان‪ ،‬مۆڵه‌تى ئه‌وه‌مان‬ ‫ني ‌ه بخه‌وين‪ .‬فه‌يله‌سوف‪ ،‬چاودێرێكى‬ ‫بێنه‌واى شه‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫كتاب رخداد‪ ،‬فلسف ‌ه به‌منزل ‌ه تكرار‬ ‫‪ .1‬‬ ‫خالقانه‌‪ ،‬آلن بديو‪ ،‬ترجم ‌ه اميد مهرگان‪ ،‬ص‪-207‬‬ ‫‪.215‬‬ ‫ ‪2.‬‬ ‫‪Philosophy as Creative‬‬ ‫‪Repetition, Alain badiou: in‬‬ ‫‪http://www.lacan.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )274‬دوشةممة ‪2015/12/7‬‬

‫چ کارەساتێکە ئەم تایپە لە ئەکادیمیست!‬ ‫گروپە ڕادیکاڵەکان دەیــان شێوە و‬ ‫فۆرمی جیاوازی هەیە‪ ،‬بەاڵم مەرج‬ ‫نییە هەموویان تیرۆربن و بێگومان‬ ‫هەموویان هەمان مەترسیی دروست‬ ‫ناکەن کە تیرۆری ئیسالمیی دروستی‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫ناونیشانی یەکێک لە بابەتەکانی‬ ‫عادل باخەوان (یاخیبوونی ئیسالمی‬ ‫یان ئیسالمیزەکردنی یاخیبوون)ە‪،‬‬ ‫ئەم ناونیشانە و ناوەڕۆکی بابەتەکە‬ ‫ئاماژەیە بۆ بــڕوای نووسەر بەوەی‬ ‫کــە ئیسالم لــە ســەردەمــی داعشدا‬ ‫قوربانییە‪ ،‬کە ئەمە بڕوایەکە جێگەی‬ ‫قبووڵکردنە و زۆر کەسی تریش پێشتر‬ ‫ئەم قسەیەی کــردوە‪ .‬بــەاڵم ئەوەی‬ ‫جێگەی قبوڵکردن نییە‪ ،‬تەنها بەوەوە‬ ‫نەوەستیت داعش لە ئیسالم دابماڵیت‬ ‫و بێبەری بکەیت‪ ،‬بەڵکو بەرەو ئەو‬ ‫دەرنــجــامــە بــڕۆیــت کــە یاخیبوونە‬ ‫ڕەواکانی فەڕەنسا لەدژی نایەکسانی‬ ‫بەئیسالمیکراون! ئــەمــە نیشانی‬ ‫دەدات کە نووسەر لــەم بابەتانەدا‬

‫‪ )Piketty‬و عادل باخەوان! بەاڵم‬ ‫پیکیتی لــە نــاوکــۆیــی نایەکسانی‬ ‫ئابوریدا لە ڕووداوەکــانــی فەڕەنسا‬ ‫دەڕوانــێــت‪ ،‬بەبێ ئــەوەی پــۆزش بۆ‬ ‫ئیسالم بهێنێتەوە لەسەر تاوانەکانی‬ ‫داعــش‪ .‬پێکیتی کە پرۆفیسۆرە لە‬ ‫زانکۆی (‪École des hautes‬‬ ‫‪études en sciences‬‬ ‫‪ )sociales‬لە فەڕەنسا‪ ،‬هاوکات‬ ‫پرۆفیسۆرە لە زانکۆی (‪London‬‬ ‫‪ )School of Economics‬لە‬ ‫بەریتانیا‪ ،‬نووسەری کتێبێکی نایابە‬ ‫بەناونیشانی (سەرمایە لە سەدەی‬ ‫بیستویەکدا) (‪Capital in the‬‬ ‫‪ )Twenty-First Century‬کە‬ ‫پڕفرۆشترین کتێبیی ساڵی (‪)٢٠١٤‬‬ ‫بوو لە ئەمریکا‪.‬‬ ‫زۆر بەکورتی پێکیتی لەو کتێبەیدا‬ ‫دەڵێت کە شێوازی کەڵەکەبوون و‬ ‫دابەشکردنی سەرمایە لە دوو سەدە و‬ ‫نیوی ڕابوردودا‪ ،‬بەشێوەیەک بووە کە‬ ‫ئاستێکی زۆری لە نایەکسانیی ئابوریی‬

‫ڕابــــــوردودا‪ ،‬کــۆم ـه‌ڵ ـه‌ی ئیسالمی‬ ‫چه‌کداری جه‌زائیری به‌کارده‌هێنا‪.....‬‬ ‫گه‌ر سبه‌ینێ داعش کۆتاییپێبێت‪....‬‬ ‫به‌دڵنیاییه‌وه‌ چه‌ندین ڕێکخراوی دیکه‌‬ ‫دروستده‌بن و ئه‌م نه‌وه‌ فه‌ره‌نسیه‌ش‬ ‫سه‌رله‌نوێ په‌یوه‌ندیان پێوه‌ده‌که‌ن‪».‬‬ ‫بەبڕوای نووسەر ئەم پەیوەندییە‬ ‫لەنێوان نەوەیەکی ڕادیکاڵی فەڕەنسیی‬ ‫بەختیار کەریم‬ ‫کە بەرهەمی نایەکسانیی ئابورییە‪،‬‬ ‫چــەنــد وتــارێــکــی نــووســەر عــادل هــەلــپــەرســتــانــەیــە و پــێــش داعــش‬ ‫باخەوان‪ ،‬بەدوای خۆیدا دابەشبوونە چەندین ڕێکخراوی تری تیرۆریستی‬ ‫نەریتییەکەی ڕۆشنبیریی کوردیی بەکارهێناوە و دوای داعشیش هەر‬ ‫هێنا و نووسەر کەوتە نێوان چەکوشی بەردەوام دەبێت لەمە‪ .‬ئەم زانیارییە‬ ‫سەرکۆنە و سندانی دەستخۆشییەوە‪ .‬مێژووییانە هــەمــوویــان دروســتــن‪،‬‬ ‫لە بابەتی یەکەمیدا (چ کارەساتێکە بـــەاڵم کێشەکە لــە شــرۆڤــەکــردنــی‬ ‫ئەم تایپە لە ڕۆشنبیر) بەتووندی ئەو پەیوەندییە هەلپەرستانەدایە‪.‬‬ ‫ڕەخنە ئاراستەی ڕۆشنبیرانی کورد بــەبــڕوای نــووســەر‪ ،‬ئــەوە داعــش و‬ ‫دەکات و بە «گشتاندن» تۆمەتباریان ئایدۆلۆجیا ئیسالمییەکەی نییە کە‬ ‫دەکــات‪ ،‬کاتێک قسە لەسەر داعش الوە فەڕەنسییەکان فــریــودەدات‪،‬‬ ‫و ئیسالم دەکـــەن‪ .‬بــەاڵم کێشەی بەڵکو ئەوە ئەو الوە نەخوێندەوار‪،‬‬ ‫سەرەکیی نووسەر ئەوەیە کە خۆی هەژار‪ ،‬پەراوێزخراو‪ ،‬دەرەکۆمەڵگە‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا بــاس لە زانستیبوون و و دەرچــووی زیندانەکانن (لەجاتی‬ ‫ئەکادیمیبوون دەکات‪ ،‬دەکەوێتە هەمان زانکۆکان) ئەوەندە زانان کە داعش‬ ‫هەڵەی گشتاندنەوە‪ .‬واتــا بەهەمان بەکاردەهێنن بۆ ئامانجەکانی خۆیان‪.‬‬ ‫چەکی ڕۆشنبیران کە گشتاندنە‪ ،‬ئەم نەوە تووڕە و یاخییە‪ ،‬بەدرێژایی‬ ‫پەالماریان دەدات! لەڕاستیدا عادل مــێــژوو لــەبــۆســەدا بــــووە‪ ،‬لــەکــوێ‬ ‫بــاخــەوان یــەکــەم نــووســەری کــورد گروپێکی تیرۆریستی دەرکەوتبێت‪،‬‬ ‫نییە‪ ،‬کــە وشــەکــانــی توێژینەوە‪ ،‬ئەوان بەکاریانهێناوە‪ ،‬لە ئایندەشدا‬ ‫زانستیبوون و ئەکادیمبوون زۆر هەر بــەردەوام دەبــن! بێگومان ئەم‬ ‫دووبارەدەکاتەوە‪ ،‬لەکاتێدا کە زۆربەی بۆچوونە کاتێک بــەم ڕووکەشییە‬ ‫ئــەو بابەتانەی دەینووسن بابەتی پێشکەش دەکــرێــت و نــاوی تێزی‬ ‫ڕۆژنامەوانین‪ .‬ئەمەش وەک نووسەر لێدەنرێت‪ ،‬جێگەی سەرسوڕمانە‪،‬‬ ‫(سیروان عەبدول) دەڵێت نەریتێکی ئەگەرچی بنەڕەتی ئارگومێنتەکە‬ ‫مەترسیدارە و هەر کەسێک هەستا دروســـتـــە‪ :‬واتــــا نــایــەکــســانــیــی و‬ ‫بەناوی زانستبوون و ئەکادیمبوونەوە نــادادوەریــی کۆمەڵگەی فەڕەنسیی‬ ‫پاساوی بانگەشەکانی خۆی دەدات و یەکێکە لە هۆکارەکانی ڕادیکاڵبوونی‬ ‫خۆی لە ڕەخنە دەپارێزێت‪ .‬لەبەرئەوە ئەم گەنجانە‪ ،‬نامۆبوونیان لەخۆیان و‬ ‫دەتوانین بڵێین ڕەخنەکەی باخەوان لەو کۆمەڵگەیەی تێیدا لەداکیبوون‪.‬‬ ‫لــەو تایپە لە ڕۆشنبیر تــاڕادەیــەک بەاڵم ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە‪،‬‬ ‫دروستە‪ ،‬بەاڵم خۆی لە بازنەی ئەو بۆچی تەنها ئەم گەنجە موسوڵمانانە‬ ‫نەریتە ڕۆشنبیرییە دەربازی نەبووە‪ ،‬لەناو ئەو ملیۆنەها گەنجە فەڕەنسیی و‬ ‫تەنها لـــەوەدا نەبێت کە لەجیاتی ئەوروپییانەی تر کە ڕووبەڕوون لەگەڵ‬ ‫بانگەشەی ڕۆشنبیربوون بانگەشەی هەمان دژواریــی‪ ،‬دەبنە تیرۆریست؟‬ ‫ئەکادیمیبوون دەکـــات‪ .‬لێرەوەیە ژمارەی گەنجە ڕادیکاڵەکانی ئەوروپا‪،‬‬ ‫لەسەر هەمان تۆنی سەرسوڕمانی کــە ڕادیــکــاڵــبــوون وەک کــاردانــەوە‬ ‫خۆی بەرامبەر بەم تایپە لە ڕۆشنبیر‪ ،‬بەکاردەهێنن لەدژی پەراوێزخستنی‬ ‫دەبێت ئێمەش سەرسوڕمانی خۆمان کۆمەاڵیەتیی و سیاسیی‪ ،‬زۆر زیاترە‬ ‫دەرببڕین لەم تایپە لە ئەکادیمیست! لە ژمارەی گەنجە موسوڵمانەکان کە زۆر تاکڕەهەندانە کۆی قورساییەکە بەرهەمهێناوە و ئەگەر ئابوریی جیهان‬ ‫دیارە لێرەدا مەبەست ئەوە نییە دەبنە داعــش‪ ،‬کەواتە ڕەهەندی تر دەخاتە سەر هۆکاری نایەکسانیی‪ ،‬بەم شێوەیە بــەردەوام بێت‪ ،‬ئەوا لە‬ ‫کە بڵێین عادل باخەوان ئەکادیمیست و گرنگ هەیە بۆ بەداعشبوونی ئەم هاوکات کۆی فاکتەرەکانی تر نەک ئایندەدا نایەکسانی زۆر زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫پیکیتی ل ــە کــتــێــبــەکــەیــدا لە‬ ‫نییە‪ ،‬بەپێچەوانەوە لە بەشێکی زۆر گەنجانە‪ .‬دەیان جۆر لە مانیفیستبوونی تەنها نادیدەدەگرێت‪ ،‬بەڵکو ڕەتیان‬ ‫لە بەرهەمەکانیدا پابەندبوونێکی ئەم ڕادیکاڵبوونە لە فەڕەنسا و خۆرئاوا دەکاتەوە و هێرشێکی تووند دەکاتە وتارێکی تازەیدا لەسەر هۆکارەکانی‬ ‫بێوێنە هەیە بە پێوەرە زانستییەکانی بەگشتی دەبینرێت‪ ،‬بــەاڵم هەرگیز ســەر ئــەو ڕۆشــنــبــیــرانــەی بـــەدوای سەرهەڵدانی تیرۆریزمی ئیسالمیی‬ ‫توێژینەوە‪ .‬بەاڵم لەم چەند وتارەدا گروپێکی ترمان نەبینی پەنابەرێت بۆ پەیوەندیی لەنێوان داعش و ئیسالمدا و ڕووداوەکانی پاریس لە ڕۆژنامەی‬ ‫(‪)Le Monde‬ی فــەڕەنــســی‪،‬‬ ‫کە جێگەی مەبەستی ئێمەیە‪ ،‬عادل بەکارهێنانی ئەلقاعیدە و داعش‪ ،‬جگە دەگەڕێن‪.‬‬ ‫تــیــرۆریــزمــی ئیسالمیی لــەنــاو باس لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست دەکات‬ ‫باخەوان ڕێگەیداوە هەست و ئینتیمای لەو گەنجانەی کە موسوڵمانن‪.‬‬ ‫واتا پێویستە هەموو توێژینەوەیەک کەمینەیەکی موسوڵمانەکانی جیهاندا وەک «نایەکسانترین ناوچەی سەر‬ ‫ئایینیی پەلکێشی بکات و بابەتیبوونی‬ ‫لەسەر دیاردەی ڕادیکاڵبوونی الوانی دەرکەوتووە و هەموو موسوڵمانێک زەوی‪ ».‬ئەم نایەکسانییە بێوێنەیە لە‬ ‫بکەوێتە ژێر پرسیارەوە!‬ ‫موسوڵمان‪ ،‬یــەک گشتاندن وەک بــەرپــرس نییە لــێــی‪ .‬بـــەاڵم هــەر ناوچەیەکدایە کە خاوەنی سامانێکی‬ ‫تێزەکەی باخەوان‬ ‫بەکورتی لــەم وتــارانــەدا نووسەر پێدراو قبوڵبکات‪ :‬ئەویش ئەوەیە هەوڵێک بۆ بێبەریکردنی ئیسالم لەم زۆرە‪ ،‬بــەاڵم نزیکەی حەفتاوپێنج‬ ‫وەک خــۆی دەڵــێــت تێزێکی هەیە کە کۆی ئەو گەنجانەی لەناو گەنجە دەرهاویشتانەی ناو مێژوو و پراکتیزی لــەســەدی کــۆی سامانی ناوچەکە‪،‬‬ ‫ئــەویــش ئــەوەیــە کــە نایەکسانی و ڕادیکاڵەکاندا دەبن بە داعش و هیجرە ئایینەکە‪ ،‬یان زادەی نەزانییە یان لــەژێــر دەســتــی کۆمەڵێک گروپی‬ ‫نــادادیــی لــە کۆمەڵگەیەکی وەک دەکــەن موسوڵمانن‪ ،‬کە بێگومان زادەی بڕوابوونە بە ڕەوایــەتــی ئەم بچووکدا کەڵەکەبوون‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫فەڕەنسادا هۆکاری سەرەکییە لەپشت هەموو ئەو توێژەرانەی لەم بوارەدا دەرهاویشتانەی خــۆی لە تیرۆردا دەوڵەتەکانی کەنداو‪ ،‬کە ڕێژەی بیست‬ ‫ڕووداوەکانی پاریسەوە‪ ،‬نەک ئیسالم‪ .‬کــاریــان کـــردوە‪ ،‬ئــەم گشتاندنەیان مانیفێستدەکات‪ .‬ئــەگــەر تــیــرۆر و پێنج لەسەدی کۆی دانیشتوانی‬ ‫نووسەر بــەوەوە ناوەستێت ئیسالم قبوڵکردوە و لەوێوە دەستدەکەن بە دیاردەیەکی فەڕەنسی بوایە‪ ،‬ئەگەر ناوچەکە پێکدەهێنن‪ .‬ئەمە هۆکاری‬ ‫وەک ئایینێک بێبەری بکات لە داعش توێژینەوە‪ .‬پرسیارەکانی دوای ئەمە‪ ،‬پەیوەندیی هەبوایە بە کۆی گەنجە سەرەکییە بۆ سەرهەڵدانی تیرۆریزم‬ ‫و ئیسالم وەک قوربانی دەستی داعش بریتین لە گەڕان بەدوای هۆکارەکانی یاخییەکانەوە بــەدەرلــە باگراوندی لەم ناوچە و گواستنەوەی بۆ جیهان‪.‬‬ ‫بناسێنێت‪ ،‬بەڵکو دەڵێت کە داعش تــر کــە کاریگەرییان هەیە لەسەر ئایینییان‪ ،‬ئــەوا ئــەم ئارگومێنتە بــەاڵم ئــەم تیرۆریزمە لــە بۆشایدا‬ ‫قوربانیی دەستی گەنجە ڕادیکاڵە هەڵبژاردنی ئــەم ئاراستەیە‪ ،‬وەک واتایەکی دەبــوو‪ .‬بــەاڵم لە ئێستادا لەدایکنابێت‪ ،‬بەبێ چوارچێوەیەکی‬ ‫فەڕەنسییەکانە‪ .‬ئەمە کۆتەیەکی هۆکارە ئایدۆلۆجیی و ئایینییەکان و ئەم ئارگومێنتە لەبەردەم بچووکترین ئایدیۆلۆجی تــوانــای کۆکردنەوە و‬ ‫هۆکارە سیاسیی و کۆمەاڵیەتییەکان‪ .‬تاقیکردنەوەدا شکستدەهێنێت‪ ،‬چونکە ئاراستەکردنی گەنجی یاخی نابێت‪،‬‬ ‫ڕاستەوخۆیە لە نووسینەکەی‪:‬‬ ‫دواتــر هەڵەیەکی تیۆری گەورەیە ئەم تیرۆرە دیاردەیەکی جیهانییە‪ ،‬لەم هەلومەرجەدا ئیسالمی سیاسی‬ ‫«مــن پێموایه‌ په‌یوه‌ندیی نێوان‬ ‫ئه‌م نه‌وه‌ فه‌ره‌نسییه‌ تــوڕه‌‪ ،‬یاخی‪ ،‬کۆی گەنج و بزوتنەوە ڕادیکاڵەکانی پەیوەندیی هەیە تەنها بە گەنجانی ئەو فەزا و چوارچێوە ئایدۆلۆجییە‬ ‫ڕادیکاڵ و زه‌بروزه‌نگاویه‌ و داعشدا فەڕەنسا و ئــەوروپــا تێکەڵ بکەین موسوڵمانەوە بەگشتی و لە خۆرئاوا دابیندەکات‪ ،‬کە تیرۆریزم پێویستی‬ ‫پێش هه‌ر شتێك هه‌ڵگری سروشتێکی بــە تیرۆریستەکانی ئــەو واڵتــانــە‪ ،‬بەتایبەتی‪ .‬واتــا ناکرێت ڕەهەندی پێیەتی‪.‬‬ ‫جــێــگــەی ســەرنــجــە کـــە عـــادل‬ ‫هه‌لپه‌رستانه‌یه‌ تا هه‌ر شتێکی دیکه‌؛ وەک نــووســەر لە چەند شوێنێکدا پابەندبوونی ئایینیی و وابەستەییە‬ ‫به‌و مانایه‌ی ئاماده‌بوون و کارکردن «رادیکاڵبوون و تیرۆریزم» بەیەکەوە ئایدۆلۆجییەکان پشتگوێ بخەین و باخەوان باسی لە گرنگی پەیوەندییە‬ ‫و کشانی ئه‌م نه‌وه‌یه‌‪ ،‬مێژوویه‌کی بەکاردەهێنێت‪ .‬هەموو کاردانەوەیەکی بەناوی زانستیشەوە سەرکۆنەی ئەوانە کۆمەاڵیەتییەکان دەکـــات و ئەو‬ ‫درێژتری له‌ مێژووی داعش هه‌یه‌‪ ....‬ڕادیکاڵ‪ ،‬تەنانەت ئەگەر بگاتە ئاستی بکەین بــەدوای ڕیشەکانی تیرۆردا بۆچوونەی مارکس دەهێنێتەوە کە‬ ‫هیچ شتێک لە دەرەوەی پەیوەندییە‬ ‫له‌ دوێنێیه‌کی نزیکدا ئـه‌م نه‌وه‌یه‌ یاساشکێنی‪ ،‬مــەرج نییە تیرۆریزم دەگەڕێن لەهەناوی ئایین خۆیدا‪.‬‬ ‫کــۆمــەاڵیــەتــیــەکــانــدا نییە‪ .‬بــا ئەم‬ ‫تۆماس پیکیتی‬ ‫قاعیده‌ی بن الدنی وه‌ك سه‌رچاوه‌ی بێت‪ ،‬هەر هەوڵێک بەم ئاراستەیەدا‬ ‫بێگومان لێکچوونێکی زۆر هەیە بــۆچــوونــەی مــارکــس وەک دروســت‬ ‫شه‌رعیه‌تبه‌خشینی به‌ چاالکییه‌کانی هەوڵێکە بۆ سپیرکردنەوەی ڕووی‬ ‫به‌کارده‌هێنا‪ ،‬له‌ دوێنێیه‌کی دوریشدا‪ ،‬ئـــەو ئــایــدۆلــۆجــیــایــەی لەپشتی لەنێوان تێزەکانی نووسەری فەڕەنسی قبوڵبکەین لەپێناوی ئارگومێنتدا‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی له‌ نه‌وه‌ده‌کانی سه‌ده‌ی تیرۆریزمەوەیە‪ .‬خۆمانیفێستکردنی تــۆمــاس پیکیتی (‪ Thomas‬ئــایــا هــەر لــەنــاو ئــەم پەیوەندییە‬

‫کۆمەاڵیەتیانەدا ئایین و پەروەردەی‬ ‫ئایینیی لە گرنگترین فاکتەرەکان‬ ‫نین؟ ئایا مارکس باس لە هۆشیاریی‬ ‫ساختەی چینی ستەملێکراو ناکات‪،‬‬ ‫کە پێویستە پێش گۆڕینی جیهان‬ ‫ئەم هۆشیارییە ساختەیە بگۆڕێت؟‬ ‫ئایا ئایین ڕۆڵی ئەفیون نابینێت‪ ،‬کە‬ ‫زامنی مانەوە و ڕازیبوونی کۆمەڵگەکان‬ ‫دەکات بەو هەلومەرجی تێیدان؟‬ ‫نموونەی چەندین تیرۆریست هەیە‬ ‫کە قوربانیی نایەکسانی نەبوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا پەالماری خەڵکی بێتاوانیان‬ ‫داوە‪ .‬دوا نموونە کە بەتەواوی دژی‬ ‫تێزەکەی عادل باخەوانە‪ ،‬بکوژەکەی‬ ‫چەند ڕۆژێک پێش ئێستای ئەمریکایە‬ ‫(سەعید فاروق) و ژنەکەی‪ .‬کە ئاستی‬ ‫داهاتی سەروو‪-‬مامناوەندیی بوو‪ ،‬هەموو‬ ‫مافەکانی کارکردن و پراکتیزەکردنی‬ ‫ئایینەکەی پێدرابوو‪ ،‬تەنانەت یەک‬ ‫مانگ مۆڵەتی بەمووچەی وەرگرت بوو‬ ‫بۆ سەردانکردنی سعودییە! سەرەڕای‬ ‫هەموو ئەمانەش ئەم گەنجە و ژنەکەی‬ ‫چــواردە کەسیان کوشت و حەڤدەی‬ ‫دیکەیان بریندارکرد‪ ،‬ئەگەر ئەو بۆمبەی‬ ‫دروســتــیــان کــردبــوو بتەقایەتەوە‪،‬‬ ‫ژمارەی قوربانییەکان چەند بەرامبەر‬ ‫زیاددەبوو‪ .‬بەکورتی ئەم نموونەیە و‬ ‫نموونەی ئەو دەیــان گەنجە خاوەن‬ ‫بڕوانامە و کار و سامانە‪ ،‬ئەم تێزە‬ ‫پووچەڵدەکاتەوە و نیشانی دەدات کە‬ ‫کێشەیەک هەیە لە پەروەردەیی ئایندا‪،‬‬ ‫پــەروەردەیــەک کە جیهاد و چەندین‬ ‫چەمکی تری سەدەکانی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫لە دیاردەیەکی مێژووییەوە دەکاتە‬ ‫ئەرکێک لەسەر تاکی موسوڵمان و‬ ‫جیهادیش لە کوشتندا کورتدەکاتەوە‪.‬‬ ‫مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم کێشەیە‪ ،‬کاری‬ ‫موسوڵمانان و زاناکانی ئیسالمە‪ ،‬نەک‬ ‫کەسی تر‪ .‬بەاڵم ئەوانەی بەرهەمی‬ ‫ئــەم پــــەروەردەیــــەن‪ ،‬هــەمــوو ئەو‬ ‫دەنگانەش تیرۆردەکەن کە دەیەوێت‬ ‫لەناو ئیسالمەوە عەقڵ بدوێنێت‪.‬‬ ‫ئیسالمۆفیلیا بەرامبەر ئیسالمۆفۆبیا‬ ‫کــــاردانــــەوەی بــەشــێــکــی زۆری‬ ‫موسوڵمانان بەگشتی و ئیسالمیستەکان‬ ‫بەتایەتیی‪ ،‬بەرامبەر ئەو دیاردەیەی‬ ‫نــاســراوە بــە ئیسالمۆفۆبیا‪ ،‬ڕێک‬ ‫پێچەوانەکەیەتی‪ ،‬واتا ئیسالمۆفیلیا‪.‬‬ ‫ئەگەر ئیسالمۆفۆبیا کینەیەکی کوێرانە‬ ‫و ناڕەخنەیی بێت بەرامبەر ئیسالم‪،‬‬ ‫ئەوا ئیسالمۆفیلیا عەشقێکی کوێرانە‬ ‫و ناڕەخنەییە بــۆ ئیسالم‪ .‬نابێت‬ ‫هیچ ئەکادیمیستێک‪ ،‬کە بابەتیبوون‬ ‫و بێالیەنی هەیە‪ ،‬ڕێگەبدات ئەمانە‬ ‫بەالڕیدا ببەن‪.‬‬ ‫بێگومان ئەو بۆچوونە ڕووکەشیانەی‬ ‫داعــش یەکسان دەکــات بە ئیسالم‪،‬‬ ‫پێویستە دەستبەجێ ڕەتبکرێنەوە‪،‬‬ ‫چونکە دەیــان فــۆرم و دەرکەوتەی‬ ‫جــیــاوازی ئیسالممان هــەیــە‪ ،‬کە‬ ‫هەندێکیان تــا ئاستی جــەنــگ و‬ ‫یەکترسڕینەوە دژی یەکترن‪ .‬بەاڵم‬ ‫پێویستە ئەوانەی لەم بوارەدا توێژینەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬نەکەونە پێچەوانەکردنەوەی‬ ‫ئەم دیدە کورتبینە‪.‬‬ ‫پێویستە موسوڵمانان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫خوێندەوار و ڕۆشنبیرانی ئایینیی‪،‬‬ ‫ددان بـــە داعـــشـــدا بــنــێــن وەک‬ ‫دیاردەیەکی ئیسالمیی کە زۆرینەی‬ ‫موسوڵمانان ڕەتیدەکەنەوە‪ ،‬پاشان‬ ‫هەوڵی نەهێشتنی زەمینەی هزریی‬ ‫تــیــرۆربــدەن لــەهــەنــاوی ئیسالمدا‪.‬‬ ‫هەرکاتێک ئەمە کرا‪ ،‬ئەوکاتە هەموو‬ ‫گرێدانێکی داعش بە ئیسالمەوە‪ ،‬نەک‬ ‫تەنها هەڵەیە بەڵکو تاوانیشە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەتا ئەوە دەکرێت هەموو دابڕینێکی‬ ‫داعش لە ئیسالم نەک تەنها هەڵەیە‪،‬‬ ‫بەڵکو پۆزشهێنانەوە و بەرگریکردنە‬ ‫لە داعــش‪ .‬ئەگەر ئــەو گریمانەیەی‬ ‫ئیسالم یەکەم قوربانی دەستی داعشە‬ ‫دروستبێت‪ ،‬ئایا کەی کاتی ئەوە دێت‪،‬‬ ‫ئەم قوربانییە بەرگرییەک لەخۆی‬ ‫بکات‪ ،‬کــەی کاتی ئــەوە دێــت ئەم‬ ‫قوربانییە ڕووبەڕووی داعش و تیرۆر‬ ‫ببێتەوە؟‬

‫دیاردە‬ ‫دین‬

‫و‬

‫گۆشه‌یه‌ک ‌ه دو هەفتە جارێک‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫ده‌ینوسێت‬

‫پەراوێزخراوەکانی پاریس‬ ‫ڕووداوە تیرۆرستییەكەی پــاریــس زیـــاد لە‬ ‫دەركەوتەیەك و زیاد لە هەوڵێكی دەوێت بۆ خوێندنەوە‬ ‫و لەسەر وەستان‪ .‬ئەم ڕووداوە لەناوجەرگەی یەكێك‬ ‫لە واڵتە گەورەكانی خۆرئاوا هەروا ڕووداوێكی ڕەوتەنی‬ ‫نییە‪ .‬بەڵكو دەبێت زیاد لە ڕەهەندێكەوە خوێندنەوە‬ ‫و ڕاڤەی ئەم جۆرە ڕووداوە بكەین‪ .‬لەم ڕووداوەدا كە‬ ‫چەندن ڕووداوی بە قەبارە و ژماری قوربانی گەورەتر‬ ‫لە جیهان و دنیای عەرەبی و ئیسالمیدا ڕوودەدات‪،‬‬ ‫چی وا دەكات ئەوەندە بەهای پێ بدرێت؟ خوێن هەر‬ ‫خوێنە و ئینسان هەر ئینسان؟ چییە وا دەكات ڕۆژانە‬ ‫زیاد لە ڕووداوێك بەرۆكی دنیای عەرەبی و ئیسالمی و‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست دەگرێـت و تەنها دەبێتە هەواڵ‬ ‫و زۆر بە سانایی تێدەپەڕێت؟ یەكێك لە دەركەوتەكانی‬ ‫ئەم ڕووداوە بۆ خۆرئاواییەكان ئەوەیە كە الی ئەوان‬ ‫هێڵی سور ڕژانی خوێنە‪ .‬چییە وا دەكات ئەم هەموو‬ ‫سەركردەیە لە فەرەنسا كۆببنەوە و هاوخەمی خۆیان‬ ‫بۆ ئەم ڕووداوە دەربڕن‪ ،‬لەكاتێكدا دنیای ئێمە پڕە‬ ‫لە ڕووداوی هاوشێوە و تەنها وەك هەواڵێكی گەرم‬ ‫تێدەپەڕێت؟ ئەم لەسەر وەستانە بۆ خۆرئاواییەكان‬ ‫گرنگیی خۆیی هەیە‪ ،‬بەاڵم ئیشكالەكەشی لە شوێنێكی‬ ‫تــردایــە‪ ،‬ئــەویــش ئــەوەیــە كــە ئــەگــەر قسە لەسەر‬ ‫ئینسانیەت و پاراستنی مافەكانی مرۆڤ بكەین‪ ،‬دەبێت‬ ‫كۆی ڕووداوەكانی جیهان بمانهەژێنن‪ .‬دەركەوتەیەكی‬ ‫تری ئەم ڕووداوە ئەوەیە كە دەبێتە هۆی ڕچڵەكینی‬ ‫فەرەنسییەكان‪ .‬ئەم ڕووداوە وەك ڕووداوی ‪11‬ی‬ ‫سێپتەمبەر دەبێتە هەوێنی بەرهەمی زیاد لە فلمێك‬ ‫و زیاد لە تێكستێك‪ .‬ئەم ڕووداوە ڕەنگە تەفسیری‬ ‫فەرەنسییەكان بۆ ئاسایش و دین و پەنابەرانیش‬ ‫بگۆڕێت‪ .‬لەكاتێكدا لە دنیای ئێمەدا زیاد لە ڕووداوێك‬ ‫ڕوودەدات و ڕامان ناچڵەكێنێت‪ .‬ئێمە وەك كورد ئەنفال‬ ‫ڕاینەچڵەكاندین‪ ،‬هەڵەبجە ڕویدا و دید و تێڕوانینمان بۆ‬ ‫خۆمان و دەوروبەر گۆڕانی بەسەردا نەهات‪.‬‬ ‫وەستان لەسەر ڕووداو و ڕاچڵەكین و وەستان لەسەر‬ ‫ڕووداو دەركەوتەیەكی گرنگی خۆرئاواییەكانە‪ .‬ئەگەر‬ ‫بەدیدی هاوڕێم دكتۆر عادل باخەوان بكەرانی ئەم‬ ‫ڕووداوە منداڵە پەراوێزخراوەكانی كۆاڵنەكانی فەرەنسا‬ ‫و خۆرئاوابێت‪ ،‬ئــەوا ئەم ڕووداوە دەمانگەیەنێتە‬ ‫جێگەیەكی تر ئەویش ئــەوەیــە كە دروستكردنی‬ ‫شوێنێكی ئارام و بەرەاڵكردن و فەرامۆشكرنی نەوە و‬ ‫نەتەوە و كۆمەڵگەكانی تر هەڵگری مەترسیی گەورەن‪.‬‬ ‫بە مانایەكی تر لەم عەسرەدا جیهان هی هەموومانە و‬ ‫ناتوانین شوێنێكی ئارام بۆ خۆمان دروستبكەین بەبێ‬ ‫ئەوی تر‪ .‬هەندێك كردە هەیە جیهانین و پەیوەندیی‬ ‫بە هەموومانەوە هەیە‪ .‬پیسبوونی ژینگە كاریگەریی‬ ‫خراپی لەسەر كۆی دانیشتوانی جیهان هەیە‪ ،‬تیرۆر‬ ‫بۆ هەموان وەكیەك زیان دەگەیەنێت‪ ،‬ڕەفاهیەتی ژیان‬ ‫بۆ هەندێك و فەرامۆشكردنی بەشێكی زۆری مندااڵن و‬ ‫بەرەاڵكرنی ئەم نەوەیە گورزی كوشندە دەوەشێنێت‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی لەفەرەنسا بینیمان‪ ،‬وەك ئەوەی لە ‪11‬ی‬ ‫سێپتەمبەر لە ئەمریكا ڕویدا‪ .‬تۆ ناتوانی خۆرئاوایەكی‬ ‫ئارام دروستبكەیت و لەئاست ئەم هەموو خوێنەی‬ ‫خۆرهەاڵت بێدەنگبیت‪ .‬چۆن دەتوانی باس لە گلۆباڵیزم‬ ‫و بچوكبوونەوەی دنیا بكەیت‪ ،‬بەاڵم تیرۆر ببەستیتەوە‬ ‫بە یەك دین و یەك كۆمەڵگە و هێزێكی دیاریكراوەوە‪.‬‬ ‫ئێستا جیهان لەبەردەم سێ هەڕەشەی گەورەدایە كە‬ ‫بریتین لە پیسبوونی ژینگە و تیرۆر و نایەكسانی‪.‬‬ ‫ئەم سێ چەمكە هەرسێكیان پەیوەندیان بە چارەنوسی‬ ‫هەموانەوە هەیە و بەبێ چارەسەركردنی ئەم سێ‬ ‫هەڕەشەیە‪ ،‬ماڵێكی ئیسراحەت و ئارام شكنابەین‪.‬‬ ‫وەك چون واڵتانی سەرمایەداری بەكااڵو بەرهەمەكانیان‬ ‫ژینگە پیسدەكەن‪ ،‬ئاواش نەبوونی یەكسانی و هەلی‬ ‫كار بۆ منداڵەكانی ئەم نەوەیە تیرۆر بەرهەمدەهێنێت‪.‬‬ ‫وەك چۆن پیسبوونی ژینگە ژیان دەخاتە بەر مەترسیی‬ ‫گەورە‪ ،‬ئاواش تیرۆر دەتوانێت دەستی بگات بە هەموو‬ ‫سوچێكی جیهان‪ .‬وەك چۆن جیهانگیری دنیای كردۆتە‬ ‫گوندێكی بچوك‪ ،‬ئاواش ڕاستە ناشرینییەكانی ئەم‬ ‫گوندە بچوكە هەموومان دەیبینین و ڕژانــی خوێن‬ ‫پەیوەندیی بە هەموانەوە هەیە‪ .‬ڕوداوەكەی فەرەنسا‬ ‫پێی وتین ئەوەی لە پاریس ڕوودەدات درێژكراوەی‬ ‫ئەو ڕووداوانەیە كە لەشەنگال ڕوودەدات‪ .‬موسوڵمانی‬ ‫بۆرما و مەسیحیەكانی فەرەنسا وەك یەك خوێنیان‬ ‫لێ دەچۆڕێت‪.‬‬