548

‫«بەبێ چارەسەركردنی كێشە سیاسیەكان‪ ،‬چاكسازی قورسە»‬

‫سبەینێ بارزانی لەگەڵ الیەنە‬ ‫سیاسییەكاندا كۆدەبێتەوە‬ ‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/1/25‬‬

‫مەال بەختیار بارودۆخی ئێستای هەرێم‬ ‫بە ساڵی ‪ 1991‬بەراورد دەكات‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫ئەگەر لە كۆنگرەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا ساڵی (‪ )1991‬زۆربەی هێزەكانی‬ ‫كوردستان لە خەمی ئاودیوكردنی ئامێرو كەرەسەو پارە كۆكردنەوە بون‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەكۆنگرەی ژنێفیشدا‪ ،‬بەشێكی هێزەكان‪ ،‬سەرقاڵی قوڵكردنی ناكۆكیەكانن‬ ‫مەال بەختیار‬

‫دەبا فریا بكەوین‌و نەگەینە رۆژگارێك بڵێین‪ :‬مەخابن‪ ..‬كاڵوی‬ ‫جیهانگیریشمان با بردی!‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لە سەروتاری ئەم ژمارەیەی‬ ‫"چــاودێــر"دا بــەرواردێــك لە نێوان بارودۆخی‬ ‫سیاسی‌و ئابوریی هەرێمی كوردستان لە ساڵی‬ ‫‪1991‬و بارودۆخی ئێستادا دەكات‌و هۆشداریش‬ ‫دەدات كە ئەگەر حزبەكان ئەركە ستراتیژییەكان‬ ‫نەخەنە پێش ئەركە الوەكی‌و حزبییەكان‪ ،‬ئەوا‬ ‫"دوچاری روداوی چاوەڕواننەكراو نەبین باشە"‪.‬‬ ‫ئەم بەرواردكارییەی مەال بەختیار‪ ،‬بەهۆی‬ ‫سازدانی كۆنگرەی ژنێف دێت كە بڕیارە ‪ 4‬رۆژی‬ ‫دیكە لەبارەی قەیرانی سوریاوە ئەنجامبدرێت‪،‬‬ ‫چونكە ساڵی (‪)1991‬یــش لەبارەی كۆنگرەی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و فەرامۆشكردنی كێشەی‬ ‫كوردستان وتارێكی لە رۆژنامەی ئااڵی شۆڕشدا‬ ‫نــوســیــوەو "چــاودێــر" تـــەواوی ئــەو وتــارەش‬ ‫باڵودەكاتەوە‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لەم سەروتارەی "چاودێر"دا‪،‬‬

‫دەنوسێت‪ ،‬ساڵی ‪ 1991‬هێزەكانی (بــەرەی‬ ‫كوردستانی) سەرمەستی سەركەوتن‌و سەرقاڵی‬ ‫ئاودیوكردنی ئامێرو كەرەسەكانی فەرمانگەكانی‬ ‫كوردستان بون؛ بە فرۆشتنی ئامێرو سەیارەكانی‬ ‫بەربەستی (بێخمە)شەوە؛ ئا لەوكاتەدا كە‬ ‫ناكۆكی حیزبایەتی بەرە بەرە دەگەیەندرایە سەر‬ ‫ئێسك‌و زەمینەی شەڕی ناوخۆ دەڕەخسێندرا‪،‬‬ ‫ئەمریكاو رۆژئاوا سەرگەرمی كۆنگرەی رۆژهەاڵت‬ ‫بون‌و لەكۆنگرەكەشدا‪ ،‬تەنها چاویان كێشەی‬ ‫فەلەستین‌و عــەرەب‌و ئیسرائیلی دەبینی‪ ،‬لەو‬ ‫هەلومەرجەدا رۆژنامەی (ئــااڵی شــۆڕش) كە‬ ‫هەفتانە دەردەچوو‪ ،‬تاقە رۆژنامە بوو‪ ،‬لەكاتی‬ ‫بەستنی كۆنگرەی رۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســتــدا‪،‬‬ ‫وتارێكی رەخنەئامێزی نوسی‪ .‬بە شیاوی‬ ‫دەزانین دەقی وتارەكە لەمكاتەدا باڵوبكەینەوە‪،‬‬ ‫كە (‪ )4‬رۆژی دیكە كۆنگرەی ژنێف دەبەسترێ‌‪.‬‬ ‫لە درێــژەی سەروتارەكەدا‪ ،‬مەال بەختیار‪،‬‬

‫ئیجە‬

‫لەسەر بارودۆخی ئێستای هەرێمی كوردستان‬ ‫هۆشداری دەدات‌و دەڵێت "ئەگەر لە كۆنگرەی‬ ‫رۆژهــەاڵتــی ناوەراستدا (چــارەكــە سەدەیەك‬ ‫لەمەوبەر) زۆربــەی هێزەكان بــەزۆری خەمی‬ ‫ئاودیوكردنی ئامێرو كەرەسەو پارەكۆكردنەوە‬ ‫ب ــون‪ ،‬ســەرەنــجــام ناكۆكیە الوەكیەكانیان‬ ‫زاڵكردبێتە ســەر ئەركە سەرەكیەكان‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەكۆنگرەی ژنێفیشدا‪ ،‬بەشێكی هێزەكان‪،‬‬ ‫سەرقاڵی قوڵكردنی ناكۆكیەكانن‪ .‬هەمدیس‪،‬‬ ‫ئـــەرك‌و ئامانجە ســەرەكــیــەكــان‪ ،‬كەمبایەخ‬ ‫دەكرێنەوە"‪ .‬دەشڵێت " نەچووە بچێ‌‪ ،‬هێشتا‬ ‫هاوكێشەو روداوەكان بەبەریانەوە ماوە‪ .‬دەبا فریا‬ ‫بكەوین‌و نەگەینە رۆژگارێك بڵێین‪ :‬مەخابن‪..‬‬ ‫كاڵوی جیهانگیریشمان با بردی!"‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە سەروتارو الپەڕە ‪2‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫داعشێكی دیكە بۆ گیانی كورد‬

‫چەند رزگاربویەكی روداوی نقومبونی كەشتییەكەی دەریای ئیجە ‪2016/1/22‬‬

‫كۆنگرەی ژنێف و كێشەی كورد‬

‫‪7‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬پەیجی ئارام كەركوكی‬

‫لەكۆتایی ئەم مانگەدا‪ ،‬دوای (‪ )25‬ساڵ لە یەكەمین كۆنگرەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬كۆنگرەی ژنێف دەبەسترێ‌‪.‬‬ ‫كاتێك كۆنگرەی رۆژهەاڵت (‪ )1991‬دوای راپەڕین بەسترا‪ ،‬لە ژمارە (‪)10‬ی رۆژنامەی (ئااڵی شۆڕش)دا لە‬ ‫تشرینی دووەمی (‪)1991‬دا‪ ،‬وتارێكم لەسەر كۆنگرەكەو كێشەی كوردستان بەناونیشانی (كۆنگرەی رۆژهەاڵت‌و‬ ‫فەرامۆشكردنی كێشەی كوردستان) نوسی‪ .‬چارەكە سەدەیەك بەسەر ئەو كۆنگرەیەدا تێدەپەڕێ‌‪ ،‬كە تازە‬ ‫ئەوكاتە‪ ،‬راپەڕینی باشوری كوردستان سەرخرابوو‪ .‬هێشتا نە پەرلەمان‌و نە حكومەتی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫هەڵنەبژێردرابوون‪ .‬هێزەكانی (بەرەی كوردستانی) سەرمەستی سەركەوتن‌و سەرقاڵی ئاودیوكردنەوەی ئامێرو‬ ‫كەرەسەكانی فەرمانگەكانی كوردستان بون؛ بە فرۆشتنی ئامێرو سەیارەكانی بەربەستی (بێخمە)شەوە؛ ئا لەوكاتەدا‬ ‫كە ناكۆكی حیزبایەتی بەرە بەرە دەگەیەندرایە سەر ئێسك‌و زەمینەی شەڕی ناوخۆ دەڕەخسێندرا‪ ،‬ئەمریكاو رۆژئاوا‬ ‫سەرگەرمی كۆنگرەی رۆژهەاڵت بون‌و لەكۆنگرەكەشدا‪ ،‬تەنها چاویان كێشەی فەلەستین‌و عەرەب‌و ئیسرائیلی دەبینی‪.‬‬ ‫كێشەی نەتەوەی كوردو كرێكارو زەحمەتكێشانیان پشتگو ‌ێ خستبوو‪ .‬لەو هەلومەرجەدا رۆژنامەی (ئااڵی شۆڕش)‬ ‫هەفتانە دەردەچوو‪ ..‬پشكی موڵكی بەتااڵنبراوی (بەرەی كوردستانی)یشی بەرنەدەكەوت‪ ،‬بەاڵم داكۆكی لە مافە‬ ‫دیموكراسیەكان‌و دادپەروەری‌و رەخنەگرتن لە دیاردە دزێوەكانی كردبووە رێبازی چەپی خۆی‪ .‬رێبازی رۆژنامەكە‬ ‫دوور بوو لە شەوارەی تیۆری بانچەپ‌و پاشكۆی سیاسەتی ناسیۆنالیستی حیزبایەتیش نەبوو‪ .‬تاقە رۆژنامەش‬ ‫بوو‪ ،‬لەكاتی بەستنی كۆنگرەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬وتارێكی رەخنەئامێزی نوسی‪ .‬بە شیاوی دەزانین دەقی‬ ‫وتارەكە لەمكاتەدا باڵوبكەینەوە‪ ،‬كە (‪ )4‬رۆژی دیكە كۆنگرەی ژنێف دەبەسترێ‌‪ .‬ئەم كۆنگرەیەش لەهەلومەرجێكدا‬ ‫دەبەسترێ‌‪ ،‬كە وەكو كۆنگرەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست (‪ )1991‬ئەمریكا تاقە سوار نیە‪ .‬تەنها باشوری كوردستانیش‬ ‫سەنگی سیاسی نییە‪ .‬ئێستا رۆژئاواو روسیا‪ ،‬هەروەها‪ ،‬واڵتانی ئیقلیمی‌و عەرەبیش رۆڵی كاریگەریان هەیە‪ .‬لەباكورو‬ ‫رۆژئاوای كوردستانیشدا‪ ،‬خەبات كڵپەی سەندووە‪ .‬ئەوەی مایەی هەڵوێستەیە ئەوەیە كەوا‪:‬‬ ‫كۆنگرەی (ژنێف)یش‪ ،‬تەنها بۆ كێشەی سوریاو زۆرینەی ئۆپۆزسیۆنی عەرەبی سوریا دەبەسترێ‌‪ ،‬راستە چەند‬ ‫نوێنەرێكی كوردیش‪ ،‬بانگهێشت كراوون‪ .‬بەاڵم هێزی سەرەكی مەیدانەكە (پەیەدە‪ -‬یەپەگە‪ -‬یەپەژە) كە داعش‬ ‫شكێنی راستەقینەن‪ ،‬ئیدارەی رۆژئاواش بەرێوەدەبەن‪ ،‬پەراوێزخراوون‪ ،‬ئەمیش لەژێر فشاری سعودیەو توركیا‬ ‫(زۆرتر!!)‪ .‬ئەمە زەنگێكی وریابونەوەیە لەم بارودۆخەشدا‪.‬‬ ‫سیاسەت‪ ،‬بۆ كورد‪ ،‬هەمیشە لەرۆژهەاڵتی ناوەراستدا كەمتر دەستەبەری جیهانی تیایە‪ .‬لەقۆناغە جیاوازەكانیشدا‬ ‫ئەنجامە چاوەڕوانەكراوەكانی سیاسەتی نێودەوڵەتی‌و ئیقلیمی‪ ،‬كێشەی كوردی كردۆتە قوربانی بەرژەوەندیەكان‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا‪ ،‬باوەڕمان وا نییە مێژوو كوت‌ومت دوبارەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم هەندێك جاریش‪ ،‬روداوی بەگشتی وێكچوو‪ ،‬هەیە‪.‬‬ ‫ئەگەر لە كۆنگرەی رۆژهەاڵتدا (‪ )1991‬تەنها چارەسەركردنی كێشەی فەلەستین‌و ئیسرائیل ئامانج بوبێ‌‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫ئەمجارە‪ ،‬تەنها كێشەی سوریا خراوەتە پرۆگرامەوە‪ ،‬بەاڵم دیسان‪ ،‬مافی دیموكراسی چارەنوسخوازی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان وەكو كێشەیەكی دیموكراسی گرنگی سوریاو ناوچەكە‪ ،‬نەخراوەتە پرۆگرامی كۆنگرەی (ژنێف)وە‪.‬‬ ‫هەروەها هی بەشەكانی تری كوردستانیش‪.‬‬ ‫ئەو فشارەی (سعودیە‪ -‬توركیا) كە هاوئاهەنگی ئۆپۆزسیۆنی نادیموكراسی سوریای عەرەبیە‪ ،‬لەم كۆنگرەیەدا‬ ‫هێزێكی سەرەكی رۆژئاوای كوردستان بخاتە پەراوێزەوە‪ ،‬ئاخۆ‪ ،‬روداوەكان‌و هاوكێشەكان‪ ،‬بۆ چۆنیەتی دابینكردنی‬ ‫بەرژەوەندی زلهێزو بچوكهێز‪ ،‬لــەدوای جەنگی داعش‪ ،‬مەترسی گەورەتر بۆ باكورو باشوری كوردستانیش‬ ‫ناهێنێتەئاراوە؛ سەرەنجام‪:‬‬ ‫ رۆژئاوا ناكرێتە خاوەن مافی المەركەزی؟‬‫ پیالن لە پەكەكەو هەدەپە ناگێڕدرێ‌؟‬‫ رێگەش لە باشور ناگیرێ‌‪ ،‬سەربەخۆیی بەدیبهێنێ‌؟‬‫ ریفۆرم‪ ،‬یان ئاڵوگۆڕی دابینكردنی مافی نەتەوایەتی‪ ،‬لەرۆژهەاڵتی كوردستاندا زۆر دواناخات؟‬‫ئێمە‪ ،‬خوێندنەوەی گشتیمان بۆ سیناریۆكان ئاوهایە‪ .‬ئەم خوێندنەوەیەش مەترسی دەخاتە سەر كۆی ئومێدی‬ ‫هەڵچنراوی نەتەوەكەمان‪ ،‬لەم قۆناغەدا‪ .‬بەتایبەتی دۆخی ناوخۆیی هێزە كوردستانیەكان‪ ،‬لەهەموو بەشەكانی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬ئەگەر ئەگەری مەترسیەكان‪ ،‬بۆ ئایندەی روداوەكان‪ ،‬زیاتر نەكەن‪ .‬زۆربەی هێزەكان‪ ،‬ئەركی الوەكی‌و‬ ‫حیزبایەتی‪ ،‬دەخەنە سەروی ئەركە ستراتیژیەكانی قۆناغەكە‪ .‬حاڵیش وا بمێنێتەوە‪ ،‬دوچاری روداوی چاوەڕوانەكراو‬ ‫نەبین باشە‪ .‬دۆخە ئابوریەكەش‪ ،‬سەرباری ئەم دۆخە‪ ،‬گەلەكەمان بەمانای دەستەواژە‪ ،‬زۆر ئازار دەدات‪ .‬ئەم دۆخە‬ ‫ئابوریەش‪ ،‬چەند پێویستی بە فشارە بۆ سەر حكومەت‪ ،‬هەتا تەنگوچەڵەمەی موچە چارەسەر بكات‪ ،‬هێندەش‬ ‫یارمەتیدانی حكومەت گرنگە بۆ دۆزینەوەی گونجاوترین رێگاكانی دەربازبون‪ ،‬لە قەیرانەكە‪.‬‬ ‫لەكاتی قەیرانی گشتیدا‪ ،‬كە زۆرینەی خەڵك زیانی پێدەگات‪ ،‬هەڵوێستی دروست‪ ،‬هەر دژایەتی حكومەتی‬ ‫كوردستان نییە‪ ،‬بەڵكو بەشداری لە چارەسەریش‪ ،‬هەڵوێستی نیشتمانی‌و كۆمەاڵیەتیشە‪.‬‬ ‫ئەگەر لە كۆنگرەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا (چارەكە سەدەیەك لەمەوبەر) زۆربەی هێزەكان خەمی ئاودیوكردنی‬ ‫ئامێرو كەرەسەو پارەكۆكردنەوە بون‪ ،‬سەرەنجام ناكۆكیە الوەكیەكانیان زاڵكردبێتە سەر ئەركە سەرەكیەكان‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەكۆنگرەی ژنێفیشدا‪ ،‬بەشێكی هێزەكان‪ ،‬سەرقاڵی قوڵكردنی ناكۆكیەكانن‪ .‬هەمدیس‪ ،‬ئەرك‌و ئامانجە سەرەكیەكان‪،‬‬ ‫كەمبایەخ دەكرێنەوە‪.‬‬ ‫بیركردنەوە لە دەستەبەری مافی سیاسی سەرانسەری كوردستان‪ ،‬لەم جۆرە كۆنگرانەدا‪ ،‬بۆتە خەمی الوەكی‪.‬‬ ‫تەنانەت خوێندنەوەش بۆ هاوكێشە نوێكانی روداوەكان؛ هاتنی روسیاو ناكۆكی نێوان زلهێزەكان‌و لێكەوتەكانی؛‬ ‫دوائامانج بەدیهێنانیان لەناوچەكەدا‪ ،‬زۆر كەم خەمی بڕیارلێدراویان دەخورێ‌‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەم پیشەكیەم بۆ وتارێكی چارەكە سەدەیەك لەمەوبەر نوسراو‪ ،‬بەگرنگ زانی‪ ،‬لەهەمان كاتدا دەڵێم‪:‬‬ ‫نەچووە بچێ‌‪ ،‬هێشتا هاوكێشەو روداوەكان بەبەریانەوە ماوە‪ .‬دەبا فریا بكەوین‌و نەگەینە رۆژگارێك بڵێین‪ :‬مەخابن‪..‬‬ ‫كاڵوی جیهانگیریشمان با بردی!‬ ‫بــؤ‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/1/25‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫دەقی وتارەكەی مەال بەختیار لەبارەی كۆنگرەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و بارودۆخی كوردستان ساڵی ‪1991‬‬

‫كۆنگرەی رۆژهەاڵت‌و فەرامۆشكردنی كێشەی كوردستان‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫دوای هەوڵ‌و هەڵپەیەكی بەرچاوی ئەمریكا‪،‬‬ ‫ئاكام پاش زاڵبوونی ئەمریكا لەرۆژهەاڵتی‬ ‫نــاوەڕاســتــدا‪‌،‬و بێبایەخبوونی شــورەوی‬ ‫لەجیهاندا‪ ،‬ئەمریكا زەمان‌و زەمینەی بەستنی‬ ‫كۆنگرەی بە رەخساو زانی‪ ،‬بۆیە لەم مانگەدا‬ ‫بەگەرمی چۆنیەتی بەستنی كۆنگرەكە كۆتایی‬ ‫پێهێنا‪،‬و پێویستی چەند مانگی كۆنگرەكەی‪،‬‬ ‫لە چەند رۆژێكدا دابینكردو‪)1991/10/30( ،‬‬ ‫لە مەدریدا‪ ،‬كۆنگرەكە بەسترا‪.‬‬ ‫ئایا كۆنگرەی رۆژهەاڵتە؟‬ ‫كۆنگرەكە بــەنــاوی چــارەســەركــردنــی‬ ‫كێشەكانی رۆژهەاڵت دەبەسترێ‌‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫واش نییە‪ ،‬بەڵكو دەویستر ‌ێ لەرێی كۆنگرەی‬ ‫واوە كێشەی كڵپەسەندوی فەلەستین‬ ‫دامركێننەوەو دەوڵــەتــانــی عەرەبیش بە‬ ‫سیناریۆی كۆنگرەكەوە رازی بكەن‪ ،‬هەتا‬ ‫لەناو نەتەوەی عەرەبدا لەوەزیاتر سوك نەبن‪،‬‬ ‫ئەمانەش هەموو بەو مەبەستەیە كە ئەمریكاو‬ ‫ئیسرائیل چۆنیان بەرژەوەندە لە رۆژهەالت‬ ‫ئاواش بڕیار بدەن‪ ..‬چۆن؟‬ ‫هەڵبەتە لە رۆژهــەاڵتــدا تەنها كێشەی‬ ‫فەلەستین نییە‪ ،‬هەتا هەموو كێشەكانی‬ ‫رۆژهـــەاڵت ببەسترێنەوە بە فەلەستین‌و‬ ‫دەوڵەتانی عەرەبیەوە‪ ،‬جگە لە كێشەی‬ ‫فەلەستین‌و خاكە داگیركراوەكانی عەرەبی‬ ‫لــەســوریــاو ئــــوردن‌و لــوبــنــانــدا‪ ،‬كێشەی‬ ‫گەورەتریش هــەن‌و پشتگوێ دەخرێن بۆ‬ ‫نمونە‪:‬‬ ‫كوردستان نیشتمانێكی داگیرو دابەشكراوی‬ ‫نەتەوەی كوردە‪ ،‬پێش فەلەستینیش زوڵمی‬ ‫نەتەوایەتی‌و مــرۆیـی‌و سیاسی لێكراوە‪،‬‬ ‫زوڵـــم لێكردوەكانیشی پێش هــەرەســی‬ ‫عوسمانیەكانیش‪ ،‬دەوڵەتە سەرمایەدارە‬ ‫چەوسێنەرەكان بــون‪ ،‬كە پــاش نەمانی‬ ‫خەالفەتی عوسمانیی‪ ،‬ئیتر ئیپمرپالیزم بە‬ ‫لەشكركێشی كوردستانی داگیرو دابەش‬ ‫كرد‪ .‬جگە لە كێشەی كوردستان‪ ،‬كێشەی‪:‬‬ ‫ئەرمەنیەكان‪ ،‬چەركەسەكان‪ ،‬زەفاریەكان‪،‬‬ ‫بلوجەكان‪ ،‬بیاباننشینەكانی پۆلیساریاو‬ ‫چەندین كەمینەی نــەتــەوایــەتــی هەیە‪،‬‬ ‫ئەمانەش وەكو نەتەوەو گەلی بێمافن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەمانە گرنگتریش‪ ،‬كێشەی چەوسانەوەی‬ ‫توندی كرێكارانە كە لەرۆژهەاڵتدا تایبەت‬ ‫لــە هــەنــد ‌ێ شــوێــنــدا‪ .‬ه ــەروەك ــو كۆیلە‬ ‫دەچەوسێنەوەو سەرمایەداری لەجیهاندا‬ ‫بەئەندازەی چارەكێكی كرێكارانی واڵتانی‬ ‫خۆیان لەبەرچاویان ناگرن‪ ،‬چونكە زێدەبایی‬ ‫رەنجیان‌و كرێی كەمی كارپێكردنیان‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوان زۆر گرنگە‪ ،‬گەر لە مەسەلەی گەالن‌و‬ ‫كرێكارانیش گەڕێین‪ ،‬كێشەی دەوڵەتانی‬ ‫رۆژهەاڵت‌و ئەمریكا‪ ،‬هی دەوڵەتانی رۆژهەاڵت‬ ‫لەناوخۆیان زۆرن‌و دەیان ساڵیشە ئەو كێشانە‬ ‫كەڵەكە دەبن‪ ،‬كەچی هەموو ئەو كێشانە‬ ‫لەمەڕ كرێكاران‪ ،‬زەحمەتكێشان‪ ،‬گەالن‪،‬‬ ‫دەوڵەتانی رۆژهــەاڵت فەرامۆش دەكرێن‌و‬ ‫بەناوی كۆنگرەی رۆژهەاڵتیش‪ ،‬ئەمریكا‬ ‫كۆنگرەكە دەبەستێ‌‌و هەلپەرستیش وا زاڵە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەو دەوڵەتانەی مافی خۆشیان لە‬ ‫كۆنگرەكەدا پێشێل دەكرێ‌‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی بێدەنگن‌و بەو بێدەنگیەش‪ ،‬بانگێشتی‬ ‫كۆنگرەكەش كراون‌و رازیش بوون‪.‬‬ ‫لــەم كۆنگرەیەدا مەبەستی ئەمریكاو‬ ‫هاوپەیمانەكانی چیەو بۆچی كێشەی‬ ‫كــوردســتــان فــەرامــۆش دەكـــرێ‌‌و كێشەی‬ ‫فەلەستینیش چی لێدەكرێ‌؟ وەاڵمــی ئەم‬ ‫پرسیارانە پێویستیان بە شیتەڵكردنەوەیەكی‬ ‫چڕو پڕ هەیە‪.‬‬ ‫سیاسەتی نوێی ئەمریكا‬ ‫ئەمریكا دورەدەســـت‌و دەسەاڵتی هەرە‬ ‫گـــەورەی سیاسی‌و عــەســكــەری ئێستای‬ ‫جــیــهــانــە‪ .‬ئـــەوەتـــەی هــەیــە‪ ،‬ســــەرەڕای‬ ‫دووریــەكــەی نەخشەی هەمەچەشنەی بۆ‬ ‫پاراستنی بەرژەوەندیەكانی لە دوورترین‬ ‫پاوانی ئیمپرسالیستی لەجیهاندا هەبووە‪،‬‬ ‫دووربینانەش هەڵیڕوانیوەتە نەخشەی‬ ‫ئاوەدانیە ئابوریەكان‪ .‬بۆیە توانیویەتی‬ ‫كاریگەری دەوڵەتە زلەكانی پێش خۆی زاڵ‬ ‫لەجیهاندا‪ ،‬بەتاڵ بكاتەوە‪.‬‬

‫گەر پاش جەنگی یەكەمی جیهان‌و جەنگی‬ ‫دووەمی جیهان بخەینەوە بیر‪ ،‬رون دەبینین‬ ‫ئەمریكا هەتا هاتووە هەوراز هەڵكشاوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫جەنگی كەنداو گەیاندیە لوتكە‪ .‬بۆ جەنگی‬ ‫كەنداویش دەب ـ ‌ێ بگەڕێینەوە بۆ دەهەی‬ ‫پێش جەنگەكە‪ ،‬ئینجا دەتوانین دوا دەهەی‬ ‫كۆتایی سەدەی بیستەم هەڵسەنگێنین‌و رۆڵی‬ ‫ئەمریكا ببینین‪.‬‬ ‫هەن وادەزان ــن ئەمریكا پار و ئەمساڵ‬ ‫بــەهــەڵــەداوان بیری لــە سیاسەتی نوێ‬ ‫كردۆتەوە‪ ،‬یان دوای هەرەسی سۆسیالیزمی‬ ‫بــۆرژوازیــی‪ ،‬لەترسی ژاپـــۆن‌و ئەڵمانیاو‬ ‫ئەوروپای یەكگرتوو كەوتۆتەخۆی‪ .‬بێگومان‬ ‫هەرگیز وا نیە‪ ،‬بگرە وا تێگەیشتن لە‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬ئەسڵەن تێنەگەیشتنە لەتوانای‬ ‫زەبەالحی ئەمریكا‪ .‬هیچ نەب ‌ێ بۆچونی گشتی‬ ‫پێشهاتەكانی جیهان پێشتر دەركی پێدەكرێ‌‌و‬ ‫نەخشەی بۆدەكێشرێ‌‪ ،‬هەنگین ‌ێ هەوڵیان‬ ‫بۆ دەدرێ‌‪ ،‬بۆ هەلومەرجی ئێستاش‪ ،‬كە‬ ‫ئەمریكا بۆتە سەرداری جیهان‪ ،‬بێگومان ئەم‬ ‫سەردارێتیە كوت‌وپڕ بیری لێنەكراوەتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەكۆتایی ساڵی (‪)1980‬وە‪ ،‬لە دەزگا‬ ‫توێژەرەوەكانی ئەمریكادا‪ ،‬گفتوگۆ لەنێوان‬ ‫توێژەرە ئەمریكاییەكان هەیە‪:‬‬ ‫أ‪ -‬بایەخی توانای جەنگ‌و تەكنەلۆژیای‬ ‫نوێی جەنگین‪.‬‬ ‫ب‪ -‬رادە دانــان بۆ ســودی هاوسەنگی‬ ‫عەسكەری لەئۆروپادا‪.‬‬ ‫ج‪ -‬زەمــانــی كۆتایی جەنگی ســاردو‬ ‫پێویستیەكانی پاش جەنگی سارد‪.‬‬ ‫د‪ -‬گۆڕانكاریەكانی ئایندەی پەیوەندیەكانی‬ ‫نێونەتەوایەتی‪.‬‬ ‫ه‪ -‬چۆنیەتی پاراستن‌و پەرەسەندنی‬ ‫بــەرژەوەنــدیــەكــانــی ئەمریكا لەهەموو‬ ‫گۆڕانكاریەكاندا‪.‬‬ ‫پسپۆڕو توێژەرەوەو سیاسەت بازەكانی‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬دەربــارەی تــەواوی ئەو مەسەالنە‬ ‫هەزاران باس‌و خواستیان كردووە‪ ،‬تەواوی‬ ‫بــڕیــارەكــانــیــش‪ ،‬بـــەرە بـــەرە كەوتونەتە‬ ‫جێبەجێكردنیان‪ .‬ئــەوانــەش بەڵگەی‬ ‫بەڵگەنەویستن كە الی ئەمریكا‪ ،‬تەنانەت الی‬ ‫دەوڵەتانی سەرمایەداری پێشخراوی دیكەش‪،‬‬ ‫دەمێكە پێشبینی هەرەسی سۆسیالیزمی‬ ‫شــورەویــی كــراوەو پێشەكیەكانیشیان بۆ‬ ‫داڕێــژراوە‪ ،‬بۆیە لە دوو دەهەی رابــوردودا‪،‬‬ ‫تایبەت لە هەشتاكانەوە‪ ،‬راگەیاندنی ئەمریكاو‬ ‫ژاوەژاوی رۆژئاوا لەسەر بازاڕی ئازادو ئازادی‬ ‫لیبرالی‪ ،‬دیموكراسی سەرمایەداری‪ ،‬نەمانی‬ ‫سۆسیالیزم‪ ،‬یەكگرتنەوەی ئەڵمانیاو روخانی‬ ‫دیواری بەرلین‪ ،‬یەكگرتنەوەی كۆریا‪ ..‬هتد‪،‬‬ ‫گەرمتر كران‪.‬‬ ‫دوای جەنگی سارد‬ ‫جەنگی ســــارد‪ ،‬ســـارد ب ــوو لـــەرووی‬ ‫راستەوخۆ نەجەنگینی ئەمریكاو شورەوی‌و‪..‬‬ ‫هاوپەمانەكانیانەوە‪ ،‬دەنــا ناراستەوخۆ‬ ‫جەنگەكە لەنێوان ئەمریكاو شــورەوی‌و‪..‬‬ ‫وابــەســتــەكــانــیــانــەوە گـــەرم بـــووە‪ .‬ئەمە‬ ‫جگەلەوەی درێژترین‌و پڕمەسرەفترین جەنگی‬ ‫جیهانیش بــوو‪ ،‬هەتا ئەمساڵیش درێــژەی‬ ‫كێشا‪ .‬لەو سااڵنەدا ئەمریكاو شــورەوی‌و‬ ‫هاوپەیمانەكانیان لە ناكۆكیەكی مەزنخوازی‬ ‫ئاشكرادا بــون‌و‪ ،‬لەوپێناوەشدا‪ ،‬زۆربــەی‬ ‫بودجەی واڵتەكانیان مەسرەفی سەرخستنی‬ ‫نــەخــشــەكــانــیــان كـــــردووە‪ ،‬ســەرجــەمــی‬ ‫مەسروفاتەكان لە مەسروفاتی جەنگی یەكەم‌و‬ ‫دووەمیش كەمتر نەبووە‪.‬‬ ‫دیــارە كە شــورەوی لە جەنگی یەكەمدا‬ ‫دۆڕاندی‪ ،‬لە دووەمدا بردیەوە‪ ،‬لە سێهەمدا‬ ‫(جــەنــگــی ســـارد) قــازانــجــەكــانــی ســەری‬ ‫مایەشیان خوارد‪.‬‬ ‫ئەمریكاو رۆژئــاوا‪ ،‬دەمێك بوو ئاگاداری‬ ‫بەسەرهات‌و سەرەنجامی شــورەوی بون‪،‬‬ ‫بــۆیــە بەدڵنیاییەوە ســور بــون لەسەر‬ ‫سیاسەتەكانیان‪ .‬ستالین بــە ئــۆروپــای‬ ‫رۆژهەاڵتیشەوە‪ ،‬دوای ئــەوەش‪ ،‬لە هەندێ‌‬ ‫واڵتــی دیــكــەدا‪ ،‬لــەســەردەمــی خرۆشۆف‌و‬ ‫برژنێف دا‪ ،‬دەبینین لــەســەر مەسەلە‬ ‫بنچینەییەكانی سیاسەتی سەرمایەداری‪،‬‬ ‫لەسەرمایەداران سورتر دەبون‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كە دەیانبینی لەگەرمەی جەنگی سارددا‪،‬‬ ‫شورەوی نەك نەیدەتوانی كار بكاتە سەر‬ ‫كرێكارانی ئەمریكاو رۆژئاواو مەترسی بخاتە‬

‫ســەر چارەنوسیان لەناوخۆیاندا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەژێر پەردەی مەترسی جەنگی ئەتۆمیدا‪،‬‬ ‫بۆ كەمكردنەوەی چەكی ئەتۆم‪ ،‬جۆرەها‬ ‫پێشنیازی عەسكەرییان دەكــرد‪ ،‬جگە لە‬ ‫بەرزكردنەوەی دروشمی ئاشتی هەمیشەیی‬ ‫لەنێوان (كامپی سۆسیالیستی)‌و كامپی‬ ‫سەرمایەداری‪.‬‬ ‫بێگومان رۆژئاوا نهێنیەكانی ناو شورەوی‬ ‫باش دەزانی‌و دڵنیا بوون كە نەك جەنگی‬ ‫سارد دەبەنەوە‪ ،‬بەڵكو شورەویش هەتا سەر‬ ‫ناتوان ‌ێ بەرگەی كێشەكانی‌و فشاری بازاڕی‬ ‫ئــازادو ئــازادی لیبرالیش بگرێ‌‪ ،‬هــەرواش‬ ‫دەرچـــوو‪ ،‬ئەوەتان ‌ێ زەق زەق دەبینین‬ ‫ئــااڵی سپی تەسلیمبونەوەی شــورەوی‬ ‫لەجەنگی سارددا بەرزكراوەو ئااڵ سورەكەیان‬ ‫پێچایەوە!!‬ ‫بەم تەسلیمبونەوەی شورەویش لەجەنگی‬ ‫ســارددا‪ ،‬ئیدی ئەمریكاو رۆژئــاوا‪ ،‬خەریكن‬ ‫هەرەسی سۆسیالیزمی بــۆرژوایــی بكەنە‬ ‫بیانو بۆ ریشەكێشكردنی كۆمۆنیزم‌و بۆ ئەم‬ ‫مەبەستە گاڵوەش‪ ،‬بەئارەزەی سەرمایەداران‬ ‫قەیرانەكانی شــورەوی دەقــۆزنــەوەو بڕیار‬ ‫دوای بڕیاری تــازەی دژی كۆمۆنیستی بە‬ ‫گۆرباتشۆف دەردەكـــەن هەتا گەیاندیانە‬ ‫تەجمیدكردنی (حیزبی كۆمۆنیست)و‬ ‫هەڵوەشانەوەی شــورای بــەرزی شــورەوی‌و‬ ‫دواجاریش‪ ،‬تێك‌وپێكدانی (كەی‪ ،‬جی‪ ،‬بێ‌)‬ ‫كە ئەمریكا زۆری لێدەترساو بەدوری نازانین‬ ‫نهێنی یان ئاشكرا‪ ،‬ئەمریكا فشار بخاتە سەر‬ ‫گورباتشۆف بۆ وەرگرتنی بەڵگە نهێنیەكانی‬ ‫(كەی‪ ،‬جی‪ ،‬بێ‌)‪ ،‬گۆرباتشۆفیش بێگومان‪..‬‬ ‫رازی دەبێ‌!!‬ ‫كە هەلومەرج لەجیهاندا وایلێهاتبێ‌‪ ،‬كەواتە‬ ‫ئێستا ئەمریكاو شورەوی‌و ئۆروپای رۆژهەاڵت‬ ‫(بە بێ پ ‌ێ دەزان ـ ‌ێ)‌و خەریكی مەترسییە‬ ‫(پێدارەكانە)‪ .‬ئەویش مەترسی ئابوری‬ ‫دەوڵەتانی زەنگینە‪ ،‬ژاپۆن‌و ئەڵمانیاو بازاڕی‬ ‫ئۆروپای هاوبەش‪.‬‬

‫بــەرهــەمــی پــوخــتــكــراوی نــاوخــۆی هــەر‬ ‫كرێكارێكی ئەمریكا (‪8‬دەرسەد) بەرزبویەوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەم رێژەیە لە ژاپۆندا بە (‪2.8‬‬ ‫دەرسەد) گەیشت‌و لەحاڵەتی واشدا‪ ،‬لەماوەی‬ ‫(‪ )15‬ساڵ‪ ،‬پشكی ژاپۆن لەمافی ئیمتیازاتی‬ ‫ئەمریكا لە (‪ )%4‬بە (‪ )%19‬گەیشت‪ ،‬كەچی‬ ‫پشكی ئەمریكا لە (‪ )%37‬وە بۆ (‪)54‬‬ ‫كەمبوویەوە‪( .‬باڵوكراوەی ‪ Surival‬لە‬ ‫(اطالعات)ى ژمارە (‪ )19437‬وەرگیراوە)‪.‬‬ ‫ئەم دۆخی جەنگی ئابورییەی ئەمریكاو‬ ‫ژاپۆن كە گومانی تیا نییە ئەڵمانیای بخەینە‬ ‫سەر‪ ،‬ئەمریكایان تۆقاندووە‪ .‬بەتایبەتی ساڵی‬ ‫ئایندە ئورروپای رۆژئــاوا یەكدەگرێتەوەو‬ ‫یەكێتیەكی ئابوری زەبەالح پێكدەهێنن‪.‬‬ ‫جەمسەری ئەو دیاردانە لێكبدرێنەوە‪،‬‬ ‫هەڵبەتە پێش ئەوەی لە ئەمریكا بقەومێ‌‪،‬‬ ‫ئەمریكا دەیقەومێنێ‌‪.‬‬ ‫ل ــەالی ــەك ــەوە شـــــورەوی ئــــااڵی سپی‬ ‫بەرزكردبێتەوە‪ ،‬لەالیەكی دیكەشەوە میرانی‬ ‫دەوڵەتانی كەنداو دەستكەالی ئەمریكا‬ ‫بن‌و لەپر‪ ،‬رژێمی فاشی عێراقیش گینگڵی‬ ‫ئاستەنگەكانی بخواو‪ ،‬هەڵكەوتێكی گەورە‬ ‫بۆ ئەمریكا بە داگیركردنی كوێت بخوڵقێنێ‌‪،‬‬ ‫دیـــارە ئەمریكاش كــە (كــەم فرسەتی)‬ ‫لەمێژوودا لەدەستنەدابێ‌‪ ،‬لە هەلومەرجی وادا‬ ‫كە مەترسی گەورەی لەسەربێ‌‪ ،‬قەت فرسەتی‬ ‫كەنداو لەدەست نادا‪ ،‬بەراستیش لەدەستی‬ ‫نادا‪ .‬هیچ نەب ‌ێ كەنداوی بەچەشن ‌ێ خستە‬ ‫ژێر ركێفەوە‪ ،‬هەتا چارەكە سەدەیەك‪ ،‬بێخەم‬ ‫بوو!‬ ‫بۆئەوەی بەروبومی ئابوری‌و سیاسی پاش‬ ‫سەركەوتن‌و سەردارێتی جەنگی كەنداویش‬ ‫بدورێنێتەوە‪ ،‬كەوتە بەستنی كۆنگرەكە‪،‬‬ ‫لەپێشدا شورەوی لە پشتیوانی فەلەستین‬ ‫داشــۆری‌و بەسانایی‪ ،‬پەوەندی دیپلۆماسی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل لــەدوای (‪ )24‬ساڵ پێ‬ ‫بەستەوە‪ ،‬ئینجا هەموو دەوڵتە عەرەبییە‬ ‫گەورەو گرنگەكانی عەرەبیش بۆ كۆنگرەكە‬ ‫رازی كردو لەبەرامبەر ئیسرائیلدا دانیشاندن‪.‬‬ ‫پاشان نەخشە نەزانراوەكانیشی نۆرەیان‬ ‫دێ‌‪ .‬هەڵبەتە دوای دامركاندنەوەی راپەڕینی‬ ‫بەردەوامی فەلەستین‪ ،‬كە كۆنگرەكە زۆرتر‬ ‫بۆ راپەڕینەكە مەبەستە‪ ،‬چونكە بۆی هەیە‬ ‫درێژكێشانی راپەڕین‌و كێشەكانی دیكەی‬ ‫كرێكاران‌و گەالنی عەرەب لەناوچەكەدا‪ ،‬وردە‬ ‫وردە تەفاعول بكەن‌و بشبنە مایەی تێكدانی‬ ‫دەستكەوتەكانی ئەمریكا لەجەنگی كەنداودا‪.‬‬

‫جەنگی ئابوری‌و‪ ..‬جەنگی كەنداو‬ ‫ئابوری‪ ،‬شادەماری سیستەمی دەوڵەتانی‬ ‫جیهانە‪ ،‬هەموو جەنگێكی عەسكەری‪ ،‬پێشتر‬ ‫بە جەنگی ئابوری دەستپێدەكاو لەسیاسەتدا‬ ‫چڕدەكرێتەوەو‪ ..‬لەمەیدانی عەسكەریشدا‬ ‫دەتەقێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬بە دڵــخــواز لــەدوورەدەســتــی‬ ‫جــوگــرافــیــای جــیــهــانــەوە دانــەبــەزیــوەتــە‬ ‫مەیدانەكانی جەنگەكان‪ ،‬جەنگی ئابوری‬ ‫میلی پێ هێناوە‪ ،‬پێویستی ئابوریش تەقەی‬ ‫فەرامۆشكردنی كێشەی كوردستان‬ ‫پێكردووە‪.‬‬ ‫ئەمریكا لەرۆژهەاڵتدا بێ بەرهەڵستەو‬ ‫لە گەرمی جەنگی ســـارددا‪ ،‬ســەرەڕای‬ ‫ناكۆكیەكانی نێو سیستمی سەرمایەداری‪ ،‬لەو بێبەرهەڵستییەدا‪ ،‬كۆنگرەی رۆژهەاڵتی‬ ‫لەبەرامبەر شورەوی‌و ئۆروپای رۆژهەاڵتدا‪ ،‬ناوەڕاستی بەست‪.‬‬ ‫لەكۆنگرەكەدا‪ ،‬هەموو دژەكانی كۆكردەوەو‬ ‫بەحوكمی ناكۆكیەكان‪ ،‬یەكێتی (ئابوری‪-‬‬ ‫سیاسی) لەنێوان سەرمایەداراندا پتەو بوو‪ .‬زۆربـــەی ئــەو كێشانەی مەبەستی بون‪،‬‬ ‫بێگومان كە دوای نەمانی جەنگی سارد یەكااڵكردنەوە‪ .‬لێرەدا شایەنی خۆیەتی‬ ‫ئیدی زەمانی بوژانەوەی ناكۆكییە كۆنەكان‌و بپرسین‪ :‬كەوا بۆچی ئەمریكا باقی كێشەكانی‬ ‫سەرهەڵدانی ناكۆكی نــوێ دەڕەخــس ـێ‌‪ ،‬بە كێشەی كوردستانەوە‪ ،‬فەرامۆش كرد؟‬ ‫بەتایبەتی لەجیهاندا دەمێكە ئینگلیز لەروی وەاڵمــی ئــەم پرسیارە دوو الیەنی هەیە‪،‬‬ ‫ئابوریەوە بێهێز بوەو فەرەنساش شان نادا لە الیەكی سیاسەتی سەرمایەداری ئێستای‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەمریكا مڵۆزمی نو ‌ێ پەیا جیهانەو الكەی دیكەشی‪ ،‬مەسەلەی خودی‬ ‫بون‪ ،‬مڵۆزم ‌ێ كە بەحساب چەكی جەنگ‌و كێشەكانە‪ .‬گەر بشمانەو ‌ێ زووتر مەبەست‬ ‫لەشكری جەنگیان هەر نییە‪ ،‬بەاڵم جەنگی بدەینە دەســتــەوە‪ ،‬دەب ـ ‌ێ بڵێین كێشەی‬ ‫كرێكاران لەرۆژهەاڵتدا جار ‌ێ مەترسییەكی‬ ‫ئابوریش دەبەنەوە!‬ ‫ژاپــۆن‌و ئەڵمانیا‪ ..‬ئەم دوو دەوڵەتە‪ ،‬راستەوخۆیان لەسەر ئەمریكا نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەڵمانیا لەجەنگی یەكەم‌و دووەمدا دۆڕاندی‪ .‬باسیان لەئارادا نییە‪ .‬گەرچی دوور نییە‬ ‫ژاپ ــۆن لــەدووەمــدا ب ــەزی‪ ،‬كەچی ئێستا هەوڵیش بــدەن ژیــان‌و ژی ــواری كرێكاران‬ ‫ئەمریكایان خستۆتە گیروگازی ئابوری‪ ،‬خۆشتر بكرێ‌‪ ،‬هەتا پێش لە تەقینەوەی‬ ‫كە ئەمریكاش لەهیچ جەنگێكی جیهانیدا قینی پیرۆزیان بۆ ماوەیەكی باش بگیرێ‌‪.‬‬ ‫بۆ گەالنی دیكەش‪ ،‬سەنگی خەباتیان یان‬ ‫نەبەزیوە‪.‬‬ ‫ئایندەی پەرەسەندنی تێكۆشانیان‪ ،‬ترسیان‬ ‫كەواتە‪:‬‬ ‫سەركەوتن‌و ژێركەوتن لەجەنگدا ناتوانێ‌ نەخستۆتە سەر ئەمریكا هەتا لەخەمیاندا بن‪.‬‬ ‫هەتاسەر بڕیاری ئابوری بدا‪ ،‬بەڵكو وزەی بەاڵم لێرەدا كێشەی كوردستان تایبەتیەكی‬ ‫ئابوری‪ ،‬نەخشەی ئابوری‪ ،‬زانست‌و زانیاری‪ ،‬گەوەری هەیە‪ ،‬بەڵكو لەمساڵدا‪ ،‬لە كێشەی‬ ‫ئاستی شارستانی بڕیاری چارەنوسیان فەلەستینیش گەورەتر كرا‪ ،‬ئینجا دەبینین لە‬ ‫بەدەستە‪ .‬وا نییە كە دەگوتر ‌ێ سەركەوتوو كۆنگرەكەدا فەرامۆش كراوە‪ .‬ئەی ئەمە هۆی‬ ‫بڕیار دەدا! ئەوەتانێ‌‪ ،‬بەزیویش سەركەوتوو چییە؟‬ ‫پێمانوایە دوو هۆی سەرەكییان هەیە‪،‬‬ ‫دەتۆقێنێ‌!!‬ ‫بۆ نمونە‪ ،‬تاقە بەراوردێكی ئابوری لەنێوان یــەكــەمــیــان‪ :‬پــەیــوەنــدی بــە سیاسەتی‬ ‫ئەمریكاو ژاپۆندا دەكەینە پێوەر هەتا جەنگە سەرمایەداریەوە هەیە كە ئەمریكا مەبەستێتی‬ ‫ئابوریەكە دەرخەین‌و بیبەستینەوە بە جەنگی نــەك كێشەی كــوردســتــان‪ ،‬بەڵكو هیچ‬ ‫كێشەیەكی دیكەی گــەالن گەورەنەكرێن‪،‬‬ ‫كەنداو‪.‬‬ ‫لەنێوان سااڵنی (‪ )1987-1980‬نرخی هەتا بتوان ‌ێ لەبری ئەوەی بازاڕی گچكەی‬

‫چۆنایەتی دامەزرێنن‪ ،‬بازاڕی ئابوری گەورەتر‬ ‫ئاوەدان بكاتەوە‪ ،‬واتە‪ :‬ئەمریكاو رۆژئاواش‬ ‫مەبەستیانە بــازاڕی ئابوری كۆسمەپۆلیتی‬ ‫دابین بكەن‪ ،‬ئیدی نایەن لەبەرامبەر ئەم‬ ‫بــازاڕەدا‪ ،‬بەدەستی خۆیان دەوڵەتی گچكە‬ ‫قوتبكەنەوە‪ ،‬بەڵكو هەوڵیانە دەوڵەتە‬ ‫بچوكەكانی دیكەش كە هــەن‪ ،‬لەناو ئەو‬ ‫بازاڕانەدا بتوێننەوە‪ .‬هۆیەكەی دیكەشیان‪:‬‬ ‫پەیەوەستە بە رژێمی توركیاوە كە ئەمریكا‬ ‫مەبەستێتی مەترسی نەكەوێتە ســەرو‬ ‫یەكێتیەكەی‌و بە تۆپزیش بێ‌‪ ،‬بپارێزرێ‌‪.‬‬ ‫لــەنــاو چــوارچــێــوەی ئــەو سیاسەتەی‬ ‫ئەمریكادا‪ ،‬كێشەی كوردستان نــەك لە‬ ‫كۆنگرەدا‪ ،‬بەڵكو لــەدەرەوەی كۆنگرەشدا‪،‬‬ ‫بایەخی سیاسی نەدراوەتێ‌‌و هەتا هەنوكەش‪،‬‬ ‫بڕیاری سەربەخۆیی كوردستان لەبەرنامەی‬ ‫ئەمریكادا نەبوەو نییە‪ ،‬ئەم راستییە‪ ،‬هیچ‬ ‫نەب ‌ێ هەتا ئێستا وایــە‪ ،‬جا دوای ئەمە‬ ‫دەگۆڕ ‌ێ یان نا؟ ئەمەیان بەدەستی ئەمریكا‬ ‫نیەو گەر هەوڵی گەورەش لەئاستی گەورەیی‬ ‫كێشەی كــورد بــدرێ‌‪ ،‬دوور نییە هەر لەم‬ ‫هەلومەرجەدا‪ ،‬روداوی نو ‌ێ سەبارەت بە‬ ‫كوردستان بێتەئارا‪.‬‬ ‫كام دیپلۆماسیەت؟‬ ‫ئەمڕۆ هاوشانی باقی پێویستیەكانی‬ ‫سیاسەت‪ ،‬رێكخراو بــون‪ ،‬راگــەیــانــدن‪،‬‬ ‫پروپاگەندە‪ ،‬پــــەروەردەی ئایدیۆلۆژی‌و‬ ‫سیاسی‪ ..‬تــاد‪ ،‬دیپلۆماسیەتیش بۆتە‬ ‫زەرورەتێكی چارەنوسساز‪ ،‬دیپلۆماسیەتیش‪،‬‬ ‫هەمیشە دوو چەشن بــووە‪ :‬چەشنێكیان‬ ‫لەخزمەتی بــــۆرژواو كۆنەپەرستانداو‬ ‫چەشنەكەی دیكەیان لەخزمەتی شۆڕشگێڕو‬ ‫پێشكەوتنخوازاندا‪.‬‬ ‫گەر ئاوڕێكیش لەمێژووی خەباتی كورد‬ ‫بدرێتەوە‪ ،‬دەردەكەو ‌ێ وێڕای گۆڕانكاریەكان‪،‬‬ ‫پێشكەوتن‌و راگەیاندن‌و راگەیەنراوەكان‪،‬‬ ‫بونی هەمیشەی بەرەنگاری لەكوردستاندا‪،‬‬ ‫دەبینین بەرنامەیەكی دیپلۆماسی كاریگەر‬ ‫بۆ كێشەی كورد دانەڕێژراوە‪ .‬ئەو سیاسەتە‬ ‫دیپلۆماسیەی لەم دوو س ‌ێ ساڵەدا دوای‬ ‫ئەنفالەكان دەكــرایــە پـــەردەی پۆشینی‬ ‫نسكۆكەش‪ .‬زۆر نزم بووە لەچاو بنچینەی‬ ‫خودی دیپلۆماسیەت لەسەردەمدا‪.‬‬ ‫دیپلۆماسیەت تەنها ئاخاوتنی ئیزگەیی‌و‬ ‫رۆژنامەگەری نییە‪ ،‬بەڵكو تاكتیكی ورد‪،‬‬ ‫بۆچونی مەنتیقی‌و شــەڕە سیاسەتێكی‬ ‫ئێجگار زیرەكانەیە‪ .‬دەب ـ ‌ێ بــزانــر ‌ێ چی‬ ‫دەگوترێ‌‪ ،‬چۆن دەگوترێ‌‪ ،‬بۆ دەگوترێ‌‌و‬ ‫چەندیش دەبیسترێ‌‪.‬‬ ‫دەب ‌ێ سیاسەتمەداری دیپلۆماسی ئاگای‬ ‫لە جیهان‪ ،‬ناكۆكیەكانی جیهان‪ ،‬تەراوزی‬ ‫هێزەكانی جیهان‪ ،‬بەرەی دۆست‌و دوژمن‪،‬‬ ‫ئاكای لە گۆڕانكاریەكان‪ ،‬تــەرازوی هێزی‬ ‫دۆستەكان‪ ،‬بەرەی دۆست‌و دوژمن‪ ،‬ئاگای‬ ‫لە گۆڕانكاریەكان‌و رۆژهــەاڵت‌و سیاسەتی‬ ‫حكومەتەكانیشیان‪ ،‬قوڵ هەبێ‌‪ .‬هەروا لە‬ ‫ئان‌و كاتی خۆیا قسە بكاو پروپاگەندە بكاو‬ ‫دوژمنانی بەدرۆ بخاو‪ ..‬خۆیشی درۆ نەكا!‬ ‫دیــارە ئەو جۆرە دیپلۆماسیەتە جارێ‌‬ ‫لەعێراق‌و لەكوردستانیشدا نییەو ئەوەی‬ ‫هەشە‪ ،‬سیاسەتی دیپلۆماسی سەرپێییە‪،‬‬ ‫نەك دراسەكراو‪ ..‬جۆرەها ئاخاوتنی ناكۆك‪،‬‬ ‫بۆچونی دژبەیەك‪ ،‬دیپلۆماسیەتی ناڕێك‪،‬‬ ‫دەبینین‌و دەبیستین‪ .‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫كۆنگرەی رۆژهەاڵت دەگیرێ‌‌و كوردستانیش‬ ‫كەوتۆتە مەڵبەندێكی هەرە گرنگی رۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫كەچی سەركردایەتی بااڵدەستی كورد بڕیارو‬ ‫نەخشەی سیاسی‌و دیپلۆماسی بۆ وەها‬ ‫كۆنگرەیەك نییە‪ ،‬لەكاتێكدا دوو ساڵ زیاترە‬ ‫باسی كۆنگرەكەش دەكــرێ‌‪ .‬گــەر بێت‌و‬ ‫ئێستا قسەیەك یان داوایەك لە كۆنگرەكە‬ ‫بكرێ‌‪ ،‬بێگومان بچوكترین تەئسیریشی نابێ‌‪،‬‬ ‫چونكە تازە كاتەكە بەسەرچوو!‬ ‫گەر لەوەش گەڕێین‌و بێینەوە سەر دۆخی‬ ‫خەباتەكەی كوردو پەیوەندی بە جیهان‌و‬ ‫دیپلۆماسیەتەوە‪ .‬مەعلومە كەوا رای گشتی‬ ‫میللەتانی ئۆروپا پشتیوانی كورد دەكەن‪،‬‬ ‫پشتیوانیەكی ئەوتۆش كە رێبەرایەتی‬ ‫فەلەستین رەنگە ســەدان ملیۆن دۆالری‬ ‫بۆ ئەم جۆرە پشتیوانییە سەرف كردبێ‌‪،‬‬ ‫كەچی بۆشیان نەهاتۆتەدی‪ .‬بەاڵم بۆ كورد‬ ‫ب ‌ێ ســەدان ملیۆن دۆالر‪ ،‬بەب ‌ێ بەرنامەی‬

‫پێویست بۆ ئەو پشتیوانیەش‪ ،‬پشتیوانیەكە‬ ‫هاتەدی‪ .‬ئا لێرەدا مەسەلەی هەرە گرنگی‬ ‫دیپلۆماسی‌و سیاسی چۆنیەتی پاراستن‌و‬ ‫پەرەسەندنی ئەو پشتیوانیە جەماوەرییە‬ ‫جیهانیەیە‪ ،‬گــەر بێت‌و ئــەو پشتیوانییە‬ ‫بــپــارێــزرێ‌‪ ،‬هەڵبەتە زۆر پــیــرۆزتــرە لە‬ ‫شەتەكدانی كێشەی كوردستان بە دەوڵەتە‬ ‫ئیمپریالیستەكانەوە‪.‬‬ ‫راستە ئەمریكا بەرنامەی بۆ دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتی كوردستان نییەو‪ ،‬لەنەخشەشیدا‬ ‫قوتكردنی دەوڵەتی خاوەن ئابوری بچوك‬ ‫نەكێشراوە‪ ،‬بەاڵم هاوشانی ئەمەش‪ ،‬دەبێ‌‬ ‫بزانین هەمیشە لەمێژودا روداوەكانی ژیان‬ ‫بە دەسەاڵتدارانی گەورەش قفڵ نەدراون‪،‬‬ ‫جگەلەوەی كێشەی كورد بۆخۆی گەورەیەو‪،‬‬ ‫ئاسان نییە بەئاسانی كێشەكە بچوك‬ ‫بكرێتەوەو‪ ،‬بكرێتە كێشەی پەناهەندە‪.‬‬ ‫جگە لەمە‪ ،‬ناكۆكی نێوان ئەمریكاو ژاپۆن‌و‬ ‫ئۆروپای یەكگرتوش لەساڵی (‪ )1992‬دا‪،‬‬ ‫بۆی هەیە زۆر لە بڕیارەكانی بگۆڕێ‌‌و‪..‬‬ ‫هەڵگیرێ‌‪.‬‬ ‫لەم نێوەدا زۆر گرنگە بەهیچ كلۆج ‌ێ بیر‬ ‫لەوە نەكرێتەوە كێشەكە شەتەكی سیاسەتی‬ ‫ئیمپریالیزم بدرێ‌‪ ،‬بەاڵم گرنگی بڕیارەكانی‬ ‫ئەوانیش لەرۆژهەاڵتدا كەمبایەخ نەگیرێ‌‪.‬‬ ‫كێشەی كورد بەوە ناكر ‌ێ بە دەوڵەت‪،‬‬ ‫كە كێشەكە شەتەكی ئەمریكا بدرێ‌‪ ،‬هەروا‬ ‫بـــەوەش كێشەكە چــارەســەر نــاكــر ‌ێ كە‬ ‫تەنها بیر لە مفاوەزات بكرێتەوەو گرنگی‬ ‫دیپلۆماسیەتی جیهان پشتگو ‌ێ بخرێ‌‪ ،‬نە‬ ‫ئەویان نە ئەمیان‪ .‬راستترین رێگا لەنێوانیان‪،‬‬ ‫كە ئەویش‪:‬‬ ‫پشتبەستنی ئازادانەیە بەو بزوتنەوە‬ ‫جەماوەرییە فراوانەی خەڵكی ئۆروپاو‪،‬‬ ‫باسكردنی كێشەی میللەتەكەیە وەكو مافی‬ ‫دیموكراسی سەردەمەكە‪ .‬هەروا هەوڵدانی‬ ‫بێوچانە لەگەڵ نەتەوە یەكگرتوەكان‌و دەزگا‬ ‫سیاسی‌و مرۆیی جیهانیەكان بەمەرجێ‌‪،‬‬ ‫ســەربــەخــۆیــی‪ ،‬سیاسەتی دیموكراسی‬ ‫بپارێزرێ‌‌و دیپلۆماسیەتی نهێنی‌و پەیوەندی‬ ‫نهێنی‌و گرێدانی نهێنی‪ ،‬نەكرێنە سیاسەتی‬ ‫سەرەكی‪.‬‬ ‫لەم نێوەدا تەنانەت چەپەكانیش دەبێ‌‬ ‫لەگەوهەری سیاسەتی دیپلۆماسی سەردەم‬ ‫تێبگەن‪ ،‬تێگەیشتن بەو مەبەستە كەوا‪:‬‬ ‫هاوشانی پێداگرتن لــەســەر خەباتی‬ ‫ناوكۆیی كرێكاران‌و تێكۆشانی چەپەكان‌و‬ ‫ژیــانــدنــەوەی ئینتەرناسیۆنالیزم وەكــو‬ ‫ستراتیژێكی چینایەتی مەبدەئی‪ ،‬پێویستە‬ ‫سیاسەتی دیــپــلــۆمــاسـی‌و دیموكراسی‬ ‫بەرفراوانیش لەسەر ئاستی جیهان‪ .‬دوور‬ ‫لەو گیانەی هەڵوێست تەنها بۆ هەڵوێست‬ ‫دەربــــبــــڕدرێ‌‌و شــەڕەجــنــێــوی سیاسی‬ ‫پەیڕەو بكرێ‌‪ ،‬پێویستە مافە چینایەتی‌و‬ ‫دیموكراسیەكان بكرێنە هەوێنی چاالكی‬ ‫دیپلۆماسی‌و دیپلۆماسیەتی كرێكاران بكەنە‬ ‫پێناوی دوورونزیكیان‪ ،‬بەڵكو دەب ‌ێ چەپەكان‬ ‫لەبواری سیاسەتی دیپلۆماسی‌و خەباتی ناو‬ ‫جەماوەری ئۆروپادا چاالك‌و چاپوكتر بن‌و‬ ‫ئااڵی ئــازادی بەرز رابگرن‌و مەودا نەدەن‬ ‫هێزە بــۆرژواكــان ببنە ئااڵهەڵگری ئااڵی‬ ‫رزگاری‌و بەئارەزی بەرژەوەندی تەسكیان‬ ‫سەوای دیپلۆماسی بكەن‪.‬‬ ‫سیاسەتی حیزبایەتی گۆشەگیری‪،‬‬ ‫نە خزمەتی كرێكاران دەكــاو نە خەباتی‬ ‫چینایەتی كرێكارانیش سەردەخا‪ ،‬بەڵكو ئەو‬ ‫گۆشەگیریەی حیزبایەتی چەپەكان‪ ،‬رێك‬ ‫لەخزمەتی بۆرژواكاندایە‪.‬‬ ‫پێویستە لەهەموو بوارێكدا‪ ،‬لەهەموو‬ ‫دەرگایەك بدرێ‌‪ ،‬بەو مەرجەی پرنسیپەكان‬ ‫بپارێزرێن‌و نەكرێنە قوربانی دەستكەوت‪.‬‬ ‫دەستكەوت گــەر بۆ خزمەتی رێبازی‬ ‫شۆڕشگێڕانە نەبێ‌‪ ،‬حیزبە سیاسیەكان نەك‬ ‫هەر سەرناخا‪ ،‬بەڵكو بۆگەنی دەكا‪ .‬هەر لەم‬ ‫ماوەیەدا شایەتی بەدەست كەوت بۆگەن‬ ‫بونی زۆر دەبین‌و دەبینین الفی مافی چەپ‌و‬ ‫دیموكراسيیان‪ ..‬چەند درۆیەكی تەمەن‬ ‫كورت دەردەچێ‌‪.‬‬ ‫تشرینی دووهەمی ‪1991‬‬ ‫ئااڵی شۆڕش‬ ‫ژمارە (‪)10‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/1/25‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫سبەینێ بارزانی لەگەڵ الیەنە سیاسییەكاندا كۆدەبێتەوە‬ ‫«بەبێ چارەسەركردنی كێشە سیاسیەكان چاكسازی قورسە»‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬تیمی یەكێتی‬ ‫لەناو حكومەت‌و پارلەماندا‪ ،‬جەختیان‬ ‫لەچاكسازی كــردۆتــەوە‌و ئــەوەی ئەمڕۆ‬ ‫حكومەت گفتوگۆی لەسەردەكات‪ ،‬رای‬ ‫هەمو ئــەو الیەنانە بــوە‪ ،‬كە دراوەتــە‬ ‫حكومەت‪ ،‬هەمو الیەنێك هەوڵی ئەوەیان‬ ‫داوە‪ ،‬پێشنیازی گونجاو بەپێی شارەزایی‬ ‫خــۆیــان بــۆ چــارەســەركــردنــی كێشە‌و‬ ‫قەیرانەكان بخەنەڕو‪.‬‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫كەڵەكەبون‌و مانەوەی قەیرانەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬حكومەتی‬ ‫ناچاركردوە بۆ دەربازبون لەو كێشە‌و‬ ‫ئاستەنگانەی روبەڕوی پرۆسەی‬ ‫حكومرانییەكەی بونەتەوە‪ ،‬پەنا‬ ‫بۆ كۆبونەوە لەگەڵ فەرمانبەران‌و‬ ‫مامۆستایان ببات‪ ،‬واتە شێوازەكە‬ ‫لە كۆبونەوەی پێنج قۆڵییەوە بۆتە‬ ‫كۆبونەوەی حكومەت‌و فەرمانبەران‪.‬‬ ‫ئەمەش مانای وایە كێشە سیاسییەكان‬ ‫بەچارەسەرنەكراوی دەمێننەوە‪،‬‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیش‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬پڕۆژەكانی یەكێتی كە‬ ‫پێشكەشی پارتی‌و گۆڕان كراون‪ ،‬بۆ‬ ‫چارەسەكردنی ئەو كێشانەی ئێستایە‌و‬ ‫حكومەتیش لەسەر بنەمای ئەو پڕۆژانەی‬ ‫كە یەكێتی‌و الیەنەكان هەیانە‪ ،‬دەست‬ ‫بەچاكسازی دەكات‪ .‬هاوكات بەپێی ئەو‬ ‫زانیارییانەی دەست «چاودێر» كەوتون‪،‬‬ ‫سبەینێ مەسعود بارزانی بە مەبەستی‬ ‫چارەسەركردنی كێشە سیاسییەكان‬ ‫لەگەڵ الیەنە سیاسییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستاندا كۆبێتەوە‪.‬‬

‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬ئامانجی پڕۆژەكانی یەكێتی‬ ‫خێراكردنی پرۆسەی چاكسازییە‬ ‫دو پڕۆژەكەی یەكێتی‬ ‫لــەبــارەی پــرۆژەكــانــی یەكێتی بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێشە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫بــە»چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬پڕۆژەكانی‬ ‫یەكێتی جیاوازن‌و ئەوەی پەیوەندی بەئێمە‌و‬ ‫پارتییەوە هەیە‪ ،‬پڕۆژەیەكە بۆ چاكسازیی‬ ‫كارگێڕی‌و دارایی‌و چارەسەركردنی قەیرانی‬

‫سەرۆكایەتیی هەرێم‌و پارلەمان‪ ،‬پارتی لە‬ ‫كۆبونەوەكانی رابردو بە گشتی رای خۆی‬ ‫لەسەر داوە‪ ،‬بەاڵم بەرەسمی چاوەڕێین‬ ‫وەاڵممان بدەنەوە‪ ،‬ئەوەی تریشیان كە‬ ‫دراوەتــە گۆڕان بۆ نزیكبونەوەی هەردو‬ ‫الیەنە‌و ئەگەری رێككەوتنی سیاسییە‬ ‫لەنێوانیاندا‪ ،‬بــەاڵم تــا ئێستا گــۆڕان‬ ‫وەاڵمەكەی نەداوەتەوە‪.‬‬

‫دەرفەتی رێككەوتن‬ ‫لەگەڵ بەغداد ماوە؟‬ ‫پارلەمانتارێكی كورد لە بەغداد‪:‬‬ ‫ناوەند چەندجارێك داوای دانوستانی كردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرێمی كوردستان وەاڵمی نەداوەتەوە‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫ســــەرەڕای چەسپاندنی پشكی‬ ‫‪%17‬ی بودجەی هەرێمی كوردستان‬ ‫لە بودجەی گشتیی ‪2016‬ی عێراق‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا ئاسۆی چارەسەركردن‌و‬ ‫رێكەوتنی نــێــوان هــەرێ ـم‌و بەغداد‬ ‫لەسەر پرسی نــەوت‌و ناردنی موچە‬ ‫نییە‪ .‬هاوكات ئەندامێكی كــورد لە‬ ‫پارلەمانی عیراق‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪،‬‬ ‫كە عیراق ئامادەی دانوستانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حكومەتی هەرێم هیچ هەنگاوێكی بۆ‬ ‫دانوستان نەناوە‪ .‬ئەندامێكی لیژنەی‬ ‫دارایی لەئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫چــارەســەری پرسی نــەوت‌و موچە‌و‬

‫كێشەكانی دیكە لەئێستادا هیچ‬ ‫دەنگۆیەك نییە باسلەوەبكات وەفدی‬ ‫حكومەتی هەرێم سەردانی بەغداد‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫مــەال قـــادر مــحــەمــەد‪ ،‬ئــامــاژەی‬ ‫بــەوەشــدا‪ ،‬تاكو ئێستا حكومەتی‬ ‫فــیــدراڵــی عـــیـــراق چــەنــدجــارێــك‬ ‫داوایكردووە و ئامادەییشی دەربڕیوە بۆ‬ ‫چارەسەری كێشەكانی لەگەڵ هەرێم‪،‬‬ ‫هاوكات داوای لەحكومەتی هەرێم‬ ‫كــردووە كە هەنگاو بۆ چارەسەری‬ ‫ئەو پرسانە بنێت‌و سەردانی بەغدا‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا حكومەتی‬ ‫هەرێم وەاڵمی نەبووە‪ ،‬واتە هۆكاری‬ ‫ڕێكنەكەوتنی هەرێم و بەغدا‪ ،‬هەرێمە‬

‫و پێویستە حكومەتی هەرێم وەاڵمی‬ ‫ئەوەبداتەوە كە هیوایەك بۆ ڕێككەوتن‬ ‫هەیە یان نا‪.‬‬ ‫ئــامــاژەی بــەوەشــدا‪ ،‬حكومەتی‬ ‫عیراقی توانای ئەوەی هەیە موچەی‬ ‫فــەرمــانــبــەران بـــدات بــە هەرێمی‬ ‫كوردستانیشەوە‪ ،‬چونكە عیراق‬ ‫سەرچاوەی داهاتی باشی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیدارەدانی دارایــی حكومەتی عیراق‬ ‫تاكو ئێستا لەئاستی پێویستدا نییە‪،‬‬ ‫ئەگەریش ئەو سەرچاوە داراییانەی كە‬ ‫هەیەتی بكەوێتە بەردەست خەڵكی‬ ‫شــارەزا‌و و دڵــســۆزەوە‪ ،‬ئــەوا لەگەڵ‬ ‫دابــەزیــنــی نرخی نەوتیشدا‪ ،‬هیچ‬ ‫قەیرانێكی دارایی نەدەبوو‪.‬‬

‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬دوای‬ ‫هەڵسەنگاندنی پڕۆژەكەی یەكێتی‪ ،‬گۆڕان‬ ‫وەاڵمدەداتەوە‌و كاتی خۆیشی وتومانە‪،‬‬ ‫ئــەم پــڕۆژانــە فــۆرمــی كۆتایی نیین‌و‬ ‫بەدڵنیاییشەوە پڕۆژەكانی یەكێتی ئامانجی‬ ‫هەرە سەرەكییان ئەوەیە‪ ،‬پرسی چاكسازی‬ ‫خێراتر بكرێت‌و لەكۆبونەوەكانیشماندا‪،‬‬ ‫بەردەوام رامان وابوە‪.‬‬

‫حكومەت چۆن دەتوانێت چاكسازی‬ ‫بكات؟‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬د‪.‬عیزەت سابیر سەرۆكی‬ ‫لیژنەی دارایــی‌و ئابوری لە پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بۆ «چــاودێــر» رایگەیاند‪،‬‬ ‫پێویستمان بەچاكسازی راستەقینە هەیە‌و‬ ‫كۆمەڵێك بڕیار هەیە راستەوخۆ پەیوەندی‬ ‫بە حكومەتی هەرێمەوە هەیە‌و دەتوانێت لە‬ ‫نزیكترین كاتدا بیدات‪ ،‬تاوەكو چارەسەری‬ ‫قەیرانەكان بكات‪ ،‬بــەاڵم جەخت لەوە‬ ‫دەكەمەوە‪ ،‬بەشێكی زۆری چاكسازییەكان‬ ‫بەپارلەمانی كوردستان دەكرێت‌و هەوڵی‬ ‫جددی بدەین‪ ،‬بۆئەوەی تا ‪2016/3/1‬‬ ‫كە دانیشتنەكانی پارلەمانی كوردستان‬ ‫دەستپێدەكەنەوە‪ ،‬بەڵكو تا ئەوكاتە ئەم‬

‫دۆخە سیاسییە بەالیەكدا ببرێت‪.‬‬ ‫گۆڕان‪ :‬قەیرانی دارایی بەرەنجامی‬ ‫قەیرانە سیاسییەكەیە‬ ‫پــارلــەمــانــتــارێــكــی گــۆڕانــیــش‬ ‫لــەپــارلــەمــانــی كـــوردســـتـــان‪ ،‬بۆ‬ ‫«چاودێر» نایشارێتەوە‪ ،‬قەیرانەكان‬ ‫لەهەرێمی كــوردســتــان‪ ،‬دو جــۆرن‬ ‫یەكێكیان سیاسییە‌و ئەوەیان لەماوەی‬ ‫رابردودا چەندین كۆبونەوەی لەنێوان‬ ‫الیەنە سیاسییەكان بۆ كــرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەمــەی ئێستا كــۆبــونــەوەی نێوان‬ ‫حكومەت‌و فەرمانبەران‌و مامۆستایان‬ ‫ئابورییە‌و زیاتریش وەك باسدەكرێت‬ ‫بۆ پرسی چاكسازییە‪ ،‬ئەو قەیرانەی‬ ‫لە كوردستاندا هەیە‪ ،‬قەیرانێكی‬ ‫سیاسییە‪ ،‬كە لە ئەنجامدا نیگەرانی‬ ‫الی خەڵك دروستكردوە‪ ،‬قەیرانی‬ ‫دارایی بەرەنجامی قەیرانە سیاسییەكە‌‪.‬‬ ‫بێستون فایەق‪ ،‬وتیشی «ئایندەی‬ ‫قەیرانەكانی هەرێم زۆر خراپە‌و هیچی‬ ‫بڕ ناكات‪ ،‬بەشی زۆریان پێویستیان‬ ‫بەهەموار‌و دەركــردنــی بڕیاری نوێ‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوەش كاراكردنەوەی پارلەمانی‬ ‫كوردستانی پێویستە‪.‬‬

‫گەرمیانیش داوای‬ ‫المەركەزیی كارگێڕی دەكات‬ ‫بەڕێوەبەری شارەوانییەكانی گەرمیان‪:‬‬ ‫یەك دیناری داهاتەكانمان بۆ هیچ پارێزگایەكی دیكە نانێرین‬

‫گەرمیان‪ -‬ئاوارە جاف‪:‬‬ ‫لەدوای ئەوەی لە‪19‬ی ئەم مانگە لەالیەن‬ ‫حكومەتی هەرێمەوە رەزامەندی بۆ‬ ‫المەركەزیی كارگێڕی بۆ پارێزگاكانی‬ ‫هەرێم درا‪ ،‬لەئێستادا رێكخراوەكانی‬ ‫كۆمەڵی مەدەنی ناوچەی گەرمیان‌و‬ ‫بەرپرسانی حكومی ناوچەكەش‬ ‫داوادەكەن‪ ،‬ئەو المەركەزییە گەرمیانیش‬ ‫بگرێتەوە‪ .‬هاوكات بەرپرسانی حكومی‌و‬ ‫‪ 17‬رێكخراوی ناوچەكە هۆشداری دەدەن‪،‬‬ ‫كە لە ‪2008‬ەوە وەك پارێزگا مامەڵە‬ ‫لەگەڵ گەرمیاندا دەكرێت‪ .‬الیخۆشیەوە‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری گشتیی شارەوانییەكانی‬ ‫گەرمیان جەخت لەوەدەكاتەوە‪،‬‬ ‫كە داهاتی خۆیان نانێرن بۆ هیچ‬ ‫پارێزگایەك‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری گشتیی شارەوانییەكانی‬ ‫گەرمیان‪ ،‬بۆ «چاودێر» وتی «لە‬ ‫ساڵی ‪2008‬ەوە لەالیەن حكومەتی‬ ‫هەرێمەوە وەك پارێزگا مامەڵەمان‬ ‫لەگەڵ دەكرێت‪ ،‬بۆیە ئەگەر بڕیاری‬ ‫المەركەزیی كارگێڕی جێبەجێبكرێت‪،‬‬ ‫ئەوا ئێمەش یەكێكین لەو پارێزگایانەی‬ ‫داهاتی خۆمان بۆ خۆمان دەبێت‌و‬ ‫یەك دیناری داهاتی خۆمان بە هیچ‬ ‫پارێزگایەكی تر نادەین دواتر بە خێر‬ ‫پێمان بفرۆشنەوە»‪.‬‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬هەڤاڵ ئیبراهیم‪،‬‬ ‫وتەبێژی ئیدارەی گەرمیان‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫ئــەو وتەیەی بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫شارەوانییەكانی گەرمیان بیروبۆچونی‬ ‫تایبەتی خۆیەتی لەبارەی نەناردنی‬ ‫داهاتی شارەوانییەكان بۆ پارێزگای‬

‫سلێمانی‪‌ ،‬و ئیدارەی گەرمیانیش‬ ‫پاڵپشتی تەواوی ئەو داوایە دەكات‪،‬‬ ‫كە سیستەمی المەركەزیی كارگێڕی‬ ‫ئیدارەی گەرمیانیش بگرێتەوە‪.‬‬ ‫لــەالیــەكــیــتــریــشــەوە‪ ،‬بێستون‬ ‫ژاڵــەیــی ئەندامی تــۆڕی رێكخراوە‬ ‫ناحكومییەكانی گــەرمــیــان‪ ،‬بۆ‬ ‫«چــاودێــر» وتــی «هــەمــو هەوڵی‬ ‫خۆمان بۆ ناوچەكە دەخەینەگەڕو‬ ‫رۆژی سێشەممە لەگەڵ سەرجەمی‬ ‫ناوچەكە‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەكانی‬ ‫كــۆدەبــیــنــەوە بــۆ ئـــەوەی لەسەر‬ ‫میكانیزمێك رێكبكەوین‪ ،‬تا گەرمیان‬ ‫وەك پــارێــزگــایــەك المــەركــەزیــی‬ ‫كارگێڕی بیگرێتەوە»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/1/25‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫دەوڵەتی لەیەكەم گەمەدا دۆڕاو‬ ‫ژانی‬ ‫دەوڵەت‌و‬ ‫برسێتی گەل‬

‫هیوا محەمەد‬ ‫ناكۆكیــی نێــو ماڵــی كــورد لــەوەوە‬ ‫ســەر ناگرێــت كــە گوایــە باوەڕمــان بە‬ ‫دیموكراســییەو هێنــدە ئازادانــە خــاوەن‬ ‫بیــرو رای جیاوازین تا حــەدی ئەوەی كە‬ ‫هەمیشــە لە چەند رێگەیەكی پێچەوانەی‬ ‫یەكدا خۆمــان دەبینینەوە‪ ،‬بەڵكو لەوەوە‬ ‫دێت هەمیشــە لە قۆناغیكی دیاری كراودا‬ ‫پاشــقول دەگرین لەوەی كە پێشــتر ئەو‬ ‫پاشــقولەی لیگرتویــن‪ ،‬تازە ئەوەشــمان‬ ‫تێپەڕاندوەو ئێستا ئامانجەكان وەك كارتی‬ ‫تێپەڕاندنــی هەڵبــژاردن یان بــارو دۆخە‬ ‫سەخت‌و قەیرانەكان بەكار دەهێنین‪.‬‬ ‫گۆڕانــكاری سیاســی دەبێــت لەچەند‬ ‫ساڵێكی دیاریكراودا بێتە پێش‌و ئەنجامی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بۆ نمونە لەدوای نسكۆی شۆڕشی‬ ‫ئەیلــول لە ‪‌١٩٧٥‬وە بەدوا شۆڕشــی نوێ‬ ‫لەسەردەستی چەندین كەسی لەخۆ بوردەو‬ ‫سەربەخۆ لە سیاســەتدا هەڵگیرسایەوەو‬ ‫لەماوەیەكــی كورتدا توانی سەرتاســەری‬ ‫كوردســتان بگرێتەوەو ترســی گەورەشی‬ ‫خستە دڵی دوژمنەوە‪ ،‬ئەمە پێی دەوترێت‬ ‫گۆڕانكاری سیاســی‪ ،‬بەاڵم باســكردن لە‬ ‫دروســتبونی دەوڵەتی كوردی لە كاتێكدا‬ ‫كــە ســەردەمەكەی لەروی ناوخــۆوە زۆر‬ ‫نالەبار ترە لە ســەردەمانی پێشــو‪ ،‬تەنها‬ ‫لێدانــەوەی قەوانــە سیاســییەكەیە بــۆ‬ ‫بەرژەوەندییەكی دیاریكراو‪.‬‬ ‫هیــچ كوردێك نیە ئاواتــی ئەوە نەبێت‬ ‫كە دەوڵەتێكی ســەربەخۆی خۆی هەبێت‬ ‫تەنانەت ئەگەر ســنوری دەستەاڵتەكەشی‬ ‫لــە تەنهــا شــارێكی كوردســتاندا بێــت‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەوە تەنها گۆڕانكارییەكان نیە یان‬ ‫مەرگــی سایكســبیكۆ نیــە وەك هەندێك‬ ‫هیوای لەســەر هەڵخســتوە (گوایە بۆنی‬ ‫دامەزراندنــی دەوڵەتــی كــوردی لێدێت)‌و‬ ‫پێیوایە ئــەوەی بەدوایــدا چەپڵە ناكوتێ‬ ‫ئــەوە دۆڕاوە یان شكســتی لە هەڵبژاردن‬ ‫خواردوە!‬ ‫دٶڕاو ئــەو كەســەیە كــە بــێ ئــەوەی‬ ‫تواناكانــی جەســتەی خــۆی بزانێــت‬ ‫دەستدەداتە بەردە گەورەكەو دواتر دەبێت‬ ‫بەچەنــد كەســێك لێــی وەرگرنــەوە دەنا‬ ‫ناتوانێت لە جێی خۆشی دانێتەوە‪ .‬كامەیە‬

‫ئەو بارودۆخە لەبارەی كە وایكردوە پشت‬ ‫ئەســتورانە بڵێین روداوەكانی ئێســتا لە‬ ‫بەرژەوەندی كورد تەواو دەبێت؟‬ ‫ئەوەی داوای سەربەخۆیی دەكات دەبێت‬ ‫ئیدارەیەكی پتــەوی یەكگرتوی بۆ ئامادە‬ ‫كردبێــت كــە هیچ نەبێت تــا دامەزراندنی‬ ‫حكومەتێكی زانستیانە واڵت بەڕێوە بەرێت‪،‬‬ ‫ئێمە لەم هەرێمە بە كردەوە گەر لە ساڵی‬ ‫‪‌٢٠٠٣‬وە حســاب بكەین وا ‪ ١٣‬ساڵە حوكم‬ ‫دەكەیــن‪ ،‬بەرمیلێك نــەوت دراوە بە ‪١٤٠‬‬ ‫دۆالر‌و ئێمە پشــكی ‪ %١٧‬مان وەرگرتوە‬ ‫بــەاڵم نەمان توانیــوە ژێرخانی ئابوریمان‬ ‫هەبێــت ئەمــە جگــە لــەوەی بــە ڕەش‬ ‫رۆیشــتوە‪ ،‬لە ‪ ١٣‬ســاڵی رابــردودا نەمان‬ ‫توانیوە بایی ئەوەندە پاشەكەوتبكەین كە‬ ‫بەرگەی نیو ســاڵ قەیران بگرین‪ ،‬ســەدام‬ ‫سەرەتا بەوەی تەنها ‪ ٣٠‬ملیار دۆالر قەرزار‬ ‫بــو رژێمەكەی روی لــە روخان كرد‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئێستا وەك گوتەنی نەڕێسراوەو نەپێچراوە‬ ‫شــیڕەی دێت‪ ،‬هیچمان نەكردوە ‪ ٢٠‬ملیار‬ ‫دۆالر قەرزارین وەك دەڵێن ئەگەر بوختان‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫یــەك گیرفانمان نیە‪ ،‬یــەك هێز‌و دوی‬ ‫یــەك گرتومــان نیــە نــەك لەگــەڵ یەك‬ ‫بەڵكــو لەناوخۆشــیاندا یەكگرتــو نیــن‪،‬‬

‫ئــەوەش هەیە وەك ســوپا رێكخراو نیەو‬ ‫هــەر گروپــە‌و فەرمان لــە فەرماندەیەكی‬ ‫تایبــەت وەردەگرێــت‪ .‬پەیوەندییەكانمان‬ ‫لەسەر ئاستی چوار پارچە‌و ناو هەرێمیش‬ ‫لەگــەڵ واڵتانی ناوچەكە جیاوازە‪ ،‬یەكمان‬ ‫لەگەڵ ســوپای توركیا لەشــەڕدایە یەكێ‬ ‫ترمــان بە حیمایەی ئەو و بەهاوكاری ئەو‬ ‫ئۆپەراســیون دەكات‪ .‬یەكمــان دەڵێــت‬ ‫بڕوخێ ئەو تر دەڵێ بابژی‪ .‬ئەمە كوێی لە‬ ‫دەركەوتنی ئاســۆی دروستبونی دەوڵەتی‬ ‫كوردی دەچێت؟‬ ‫لێدوانەكانمــان بەپێــی شــوێن نەهجی‬ ‫دەگۆڕێــت لەهەولێــر شــتێك دەڵێین‌و لە‬ ‫ســلێمانیش شــتێ تر‪ .‬تاوانە باسێكی وا‬ ‫گرنــگ كە چارەنوســی ئــەو گەلەی پێوە‬ ‫بەندە ببەسترێتەوە بە هەندێ خەیاڵەوە‪،‬‬ ‫كــە نازانرێــت كۆتاییەكــە چــی دەبێت‪،‬‬ ‫ئەگەرچــی هەمو هێماكان پێمــان دەڵێن‬ ‫لەگــەڵ هەمو ئەو جیاوازییە مەزهەبیانەی‬ ‫كە حكومەتەكانی چواردەور هەیانە لەگەڵ‬ ‫یەك‪ ،‬بەاڵم لەپرسی رێگری لە دروستبونی‬ ‫دەوڵەتــی كوردیدا یەكدەگرنــەوە‌و بەپێی‬ ‫تێپەڕبونی مێژوش هەروایان كردوە‪.‬‬ ‫ئێمەش ئەگەر بەڕاشكاوانە قسە بكەین‬ ‫دەبێت بڵێین هەمو ئەو هیوایەی كە گوایە‬

‫بۆ دروســتبونی دەوڵەتی كوردی هەیە بە‬ ‫پشــتی توركیایە‪ ،‬ئەویــش بەدڵنیاییەوە‬ ‫كاتێــك رێگــە دەدات كیانێكــی نیمچــە‬ ‫سەربەخۆی كورد لەهەرێم دروستببێت كە‬ ‫یەكــەم ئەڵقە لە گوێــی خۆی بێت‌و دوەم‬ ‫دژی كوردانی باكور بن‪ ،‬بەمەش سەربازی‬ ‫تــورك دوردەكەوێتــەو‌و باشــورو باكــور‬ ‫تێكدەئاڵێنێ‪.‬‬ ‫دەوڵەتــی كــوردی چەنــد هەنگاوێكی‬ ‫دەوێت لەوانە‪ ،‬ئاشكراكردنی ئەو هەمو پارە‬ ‫نادیارەی كە چەند ســاڵێكە دیار نەماوەو‬ ‫لەالیــەن دەســتەیەكەوە بێسەروشــوێنە‪،‬‬ ‫ئاشــكرا كردنی ســەرچاوەو هــۆكاری ئەو‬ ‫قەرزانــە ئەگــەر هەریە‪ ،‬دەســتبەردان لە‬ ‫سیاسەتی خۆسەپاندن‌و پێشێلكردنی ئەو‬ ‫نیـمچە دیموكراسییە نەخۆشەی كە گوایە‬ ‫لەهەرێــم پەیــڕەوی دەكەیــن‪ ،‬پابەندبون‬ ‫بــە ئەنجامــی هەڵبــژاردن‌و بەراســتی‬ ‫پاراستنی ماڵی كورد لەرێگەی یەكسانی‌و‬ ‫دابەشــكردنی دەســەاڵت‪ ،‬یەكخســتنی‬ ‫ســوپای كوردســتان‪ ،‬كۆڵدان لەملنان بۆ‬ ‫خۆخستنە ناو باوەشی دوژمنی دۆستەوە‬ ‫بۆ بەدەســتهێنانی شــتێك وەك شانازی‪.‬‬ ‫ئەوكات دەكرێت بیرێك لە بەدەوڵەت بون‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬ئەگەر گونجا‪.‬‬

‫كاروان یاروەیس‬

‫دەگێڕنەوە جوتیارێكی خۆشــباوەڕ هەبوە‪ ،‬كە وەرزی تۆوكردن دەهات‪ ،‬قەڵەم‌و‬ ‫كاغەزی دەهێناو حســاباتی دەكرد‪ ،‬دەیوت تەنێك گەنمم وەشــاندوە‪ ،‬ئەگەر یەك‬ ‫ێ ئەوە دەكاتە ‪ 10‬تەن‪ ،‬یەك تەنی ئەكەم بەئاردو یەك تەنیشی بەبنە‬ ‫بەدەش بیهێن ‌‬ ‫تۆو كەواتە هەشــت تەن مایەوە دەیفرۆشم‪ ..‬ئیتر لەم خۆشباوەڕییەوە بەكوڕەكەی‬ ‫دەوت كوڕم سبەی دو مەڕ بكە بەخێر‪.‬‬ ‫رەنگــە ئەمــە بۆ جوتیارێك ئاســایی‪ ،‬بەاڵم بۆ حكومەتێك ئاســاییە نیە هێندە‬ ‫خۆشــباوەڕو خەیاڵ پاڵوبێت‪ ،‬دو هەنگاو بەردەمی خۆی نەبینێ‌‪ ،‬ســتراتیژی نەبێ‌‪،‬‬ ‫ژێرخانــی ئابــوری واڵتەكــەی بنیادنەنێ‌‪ ،‬كە مانگێــك قەیران هەبو ســەر لەبەری‬ ‫هەڵبوەشێتەو‪ .‬حكومەتی هەرێمیش هەر چی پارەو داهات دەهات‪ ،‬كۆی دەكردەوە‬ ‫تەخشــان‌و پەخشــانی دەكرد‪ .‬بیهێننەوە یادی خۆتان چەند پارە بۆ بۆنەو بابەتی‬ ‫ێ كەڵك خەرجدەكرا‪ ،‬نە پاشــكەوت دەكراو نــە لەپرۆژەی ئایندەدا بەكار دەبرا‪،‬‬ ‫بــ ‌‬ ‫ێ دەمەزرێندراو خەڵكی پێ‌‬ ‫هەزارو یەك ناونیشــانی جۆراوجۆر دۆزرایەوە خەڵكی پ ‌‬ ‫خانەنشــینكرا‪ ،‬بۆیە ئێســتا نزیكەی یەك ملیۆن‌و نیو موچەخۆر هەیە‪ ،‬كە دڵنیام‬ ‫پاكتاو بكرێ‌نیوەی موچەخۆری فعلی نین‪.‬‬ ‫ئێمــە كەرەســتەو وزەی بەڕێوەبردنــی هەرێمێكمان نیە‪ ،‬كەچــی خۆش ئەوەیە‬ ‫ســەرباری ئەمەش باســی دەوڵەت دەكەین‪ ،‬خەیاڵی دەوڵەت دروســتكردن گەدەی‬ ‫خەڵك لەبرســێتی ناپارێزێ‌‪ .‬دەوڵەت دروســتكردن ســەدو یەك بنەماو خەسڵەتی‬ ‫هەیــە‪ ،‬كــورد هیچ كام لەو هەنگاوانەی نەهاویشــتوە‪ ،‬نەك ئــەوەش ئەوەی هەبوە‬ ‫بەپێچەوانەوە بوە‪.‬‬ ‫مەراسیمی راگەیاندنی دەوڵەتی ئیسرائیل تەنها ‪ 200‬دۆالری تیاچوە‪ ،‬چونكە ئەوان‬ ‫ئیرادەیەكــی بەهێزیان هەبو‪ ،‬دەیانزانی لەبەردەم چ مەترســیەكی گەورەدان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رونیــش بو الیان چ بڕیاریكی چارەنوســازیانداوەو لەئایندەیەكی نزیكدا بەرهەمەكە‬ ‫دەچننەوە‪ ،‬بۆیە بەرگەی هەمو ناخۆشیەكانیان گرت‪ .‬بەاڵم لەبنەڕەتدا ئەوەی ئێستا‬ ‫ئێمــە دەیچێژین ژانی پێــش لەدایكبونی دەوڵەتی كوردی نیــە‪ ،‬تا خەڵك بەرگەی‬ ‫بگرێ‌‪ ،‬بەڵكو دەرئەنجامی سیاســەتی هەڵەو بەرێوەبردنی سەرپێیانەی حكومەتە‪،‬‬ ‫نەپاراستنی هاوسەنگیە لەپەیوەندییەكان بەتایبەتی كەڵەكەبونی كێشەكانمانە لەگەڵ‬ ‫ناوەند‪ .‬خراپیی دۆسیەی فرۆشتنی نەوت‌و سامانە سروشتیەكانی تری كوردستانە‪،‬‬ ‫كە حكومەت هەمو ئومێدی لەســەر هەڵچنی بو‪ ،‬دواتر نرخی نەوت بەجۆرێك هاتە‬ ‫خوارەوە قەیرانەكەی قوڵتركردەوە‪.‬‬ ‫راســتكردنەوەی ئــەم دۆخە شــێواوەی كوردســتان‪ ،‬ژیانــی كولەمەرگی خەڵك‪،‬‬ ‫بەم كەرەســتەو ئیــرادەوە ناكرێ‌‪ ،‬بۆیە دو ســاڵە ئەم قەیرانــە لەقۆناغی یەكەمدا‬ ‫لەقەبــارەی خۆیــدا كۆنترۆڵ نەكرا‪ ،‬لەقۆناغی دوەمدا بەرنامەی چاكســازی نەبو بۆ‬ ‫كەمكردنــەوەی كاریگەرییەكانی‪ ،‬لەقۆناغی ســێهەمدا بەیەكجاری چارەســەر نەكرا‪،‬‬ ‫ئەوەتــا رۆژ لــە دوای رۆژو مانــگ لەدوای مانگ قورســتر دەبێــت‪ ،‬لەهەمو واڵتان‪،‬‬ ‫كە قەیران دروســتدەبێت حكومەت‌و دامودەزگاكانــی لەهەمو كات زیاتر دەجوڵێن‪،‬‬ ‫كۆبونەوە دەكەن‌و راوێژدەكەن بە كەســانی پســپۆر‪ ،‬ئەگەر بۆشی چارەسەر نەكرا‬ ‫خۆی هەڵدەوشــێنێتەوەو كابینەیەكی نوێ‌دروســتدەكرێ‌‪ ،‬بەاڵم حكومەتی هەرێم‬ ‫نەهەنگاوی خێراو هەوڵی ماراســۆنی دەستپێكردوە بۆ چارەسەركردنی قەیرانەكان‪،‬‬ ‫نەخۆشی هەڵدەوشێنێتەوە‪.‬‬

‫هەرێمی كوردستان لە ئەگەری دابەزاندنی دیناری عیراقیدا‬

‫فەرەیدون پێنجوێنی‬ ‫ئەزمونــی عیراقــی شــیعی‪ ،‬لەبەهاری‬ ‫‪2003‬ەوە دەركەوتــوە‪ .‬ئەزمونــی هەرێمی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬لەبەهــاری ‪1991‬ەوە‬ ‫دەركەوتوە‪.‬‬ ‫واتــە‪ :‬ئەزمونەكەی ئێمە‪ ،‬دو عومر یان‬ ‫شتێ كەمتری ئەزمونی شیعەكانی هەیە‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان كە دامەزرا‪ ،‬قەرزی‬ ‫كەسی لەسەر نەبو‪.‬‬ ‫عیراقــی شــیعی كە دامــەزرا‪ ،‬ملیارەها‬ ‫دۆالر قەرزی كوەیتی لەســەربو كە سەدام‬ ‫بەمیراتی بۆی جێهێشتبو‪.‬‬ ‫(بــەاڵم داتام لەبەردەســتدا نییە بزانم‬ ‫هــەركام لــەو دوانە كاتێ هاتونەتە ســەر‬ ‫حوكم‪ ،‬كەوتون بەســەر چەنــد بڕ پارەی‬ ‫دەســەاڵتدارانی پێش خۆیاندا‪ ،‬هەر كەس‬ ‫بیەوێ دەتوانێ بەدوایدا بچێ)‪.‬‬ ‫ژمارەی دانیشــتوانی عیراقــی عەرەبی‬ ‫(بەشــیعەو ســوننەیەوە) پێنج ئەوەندەی‬

‫ژمارەی دانیشــتوانی هەرێمی كوردســتان‬ ‫زیاتر نەبێ كەمتر نییە‪.‬‬ ‫داهاتــی هەرێمی كوردســتان‪ ،‬تا كاتی‬ ‫دەركەوتنی حكومڕانیی شــیعە لەعیراقدا‪،‬‬ ‫چــاوی حكومەتی بەغدای لەســەر نەبوە‪،‬‬ ‫چەنــد پەیدا كــراوە‪ ،‬چۆن پەیــدا كراوە‪،‬‬ ‫چۆن خەرج كراوەو چەندی لێخەرج كراوە‪،‬‬ ‫كەس هەقی نەبوە بەسەریەوە‪.‬‬ ‫لــەدوای ئــەوەی چــوەوە بندەســتی‬ ‫بەغــداش‪ ،‬داهاتەكــەی (بەپێــی ژمارەی‬ ‫دانیشــتوان بیژمێرین) بەشــی هەر ســەر‬ ‫زەالم و مرۆڤێكــی كوردســتان‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫لەبەشی هەر سەر زەالم‌و مرۆڤێكی عیراق‬ ‫زیاتر نەبوبێ‪ ،‬كەمتر نەبوە‪.‬‬ ‫ژمارەی بەرپرسی دزو گەندەڵ لەعیراقی‬ ‫عەرەبیدا‪ ،‬رەنگە دەیان ئەوەندەی ژمارەی‬ ‫بەرپرســی دزو گەنــدەڵ بوبــێ لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬ ‫كەچــی داهاتــی عیــراق (تا ئێســتاو‬ ‫ئــەم دەققەیــە) بەشــی دزی‌و گەندەڵیی‬ ‫بەرپرســان‪ ،‬موچەی فەرمانبەران‪ ،‬دەعمی‬ ‫بەهــای دینار‪ ،‬شــەڕی داعش‌و زۆر شــتی پــەروەردە‪ ،‬تەندروســتی‪ ،‬كشــتوكاڵ‪ ،‬گشتی وەشاندوە‪.‬‬ ‫ئەگەر گرفتەكە لەدو هاوكێشەی كورتدا‬ ‫كارەبا‪ ..‬نە بەشی شەڕی داعش‌و‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫تریشی كردوە‪.‬‬ ‫رەسم بكەین‪ ،‬بەمجۆرە دەبێ‪:‬‬ ‫هۆیەكەی ئەوەیە‪:‬‬ ‫بەاڵم داهاتی هەرێمی كوردستان لەساڵی‬ ‫داهاتــی عیراقــی عەرەبــی‌و هەرێمــی‬‫بەرپرسانی گەندەڵ لەهەرێم‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫‪2014‬ەوە تــا ئێســتا بەپشــتدا دێتــەوە‪،‬‬ ‫بەڕێكوپێكــی بەشــی پێداویســتیەكانی ژمارەیان زۆر كەمترە لەژمارەی بەرپرسانی كوردســتان‪ ،‬تــا ئــەم دەققەیــە (بەپێی‬ ‫كۆمەڵگــەی نەكردوە ‪ :‬نە بەشــی موچە‪ ،‬گەنــدەڵ لەعیراقــی عەرەبیــدا‪ ،‬بــەاڵم ژمارەی دانیشــتوان بیژمێرین) وەكو یەك‬ ‫نە بەشــی بنیاتنانی ژێرخانی كەرتەكان‪ :‬دەســتێكی باشــیان لەداهــات‌و ئابوریــی بون‪ :‬بەشــی هەر ســەر زەالم‌و مرۆڤێكی‬

‫كوردســتان‪ ،‬ئەگــەر لەبەشــی هەر ســەر‬ ‫زەالم‌و مرۆڤێكــی عیــراق زیاتــر نەبوبێ‪،‬‬ ‫كەمتر نەبوە‪.‬‬ ‫ داهاتــی بەرپرســی گەنــدەڵ لەكۆی‬‫داهاتــی گشــتی (لەعیراقــی عەرەبــی‌و‬ ‫هەرێمی كوردستاندا)‪ ،‬تا ئەم دەققەیە‪ ،‬زۆر‬ ‫نابەرامبەربوە‪ :‬هینی ئەوانی كوردستان زۆر‬

‫بەرزتربوە لەهینی ئەوانی عیراقی عەرەبی‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەیە‪:‬‬ ‫حكومەتی ناوەند تا ئێســتا نە دەستی‬ ‫بــردوە بۆ موچەی فەرمانبەران‪ ،‬نە بەهای‬ ‫دیناری لەئاست بەهای دۆالردا دابەزاندوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم حكومەتی هەرێــم موچەی پێنج‬ ‫مانگــی فەرمانبــەران قــەرزارەو بەتەمایە‬ ‫(ئەگــەر موچــەی لەمەودوای پــێ بدرێ)‬ ‫بەنیوەو ناچڵ‌و ناڕێك‌و پێكی بیدا (كەمی‬ ‫بكاتــەوە ‪ -‬بەڕێژەیــەك كە جــارێ تەنها‬ ‫خۆی دەیزانێ)‪.‬‬ ‫مەترســییەكی تــری چاوەڕوانكــراو‬ ‫لەبەردەم فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستاندا‬ ‫ئەوەیە‪:‬‬ ‫حكومەتــی ناوەنــد ناچار ببــێ بەهای‬ ‫دینــاری عیراقی لەئاســت بەهــای دۆالردا‬ ‫كەم بكاتەوە !‬ ‫ئەوســا موچــە كلــك‌و گوێكراوەكــەی‬ ‫زۆرینەی فەرمانبەرانی هەرێم‪ ،‬هەر بەشی‬ ‫هیچ ناكا !‬ ‫بۆیە دەبێ هەر لەئێســتاوە‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم ئاگادار بكرێتەوە كە‪:‬‬ ‫ئەگــەر هاتو حكومەتــی ناوەند بەهای‬ ‫دینــاری لەئاســت بەهــای دۆالردا هێنایە‬ ‫خــوارەوە‪ ،‬شاگەشــكە نەبــێ‌و بەتەمــا‬ ‫نەبــێ فەرمانبــەران ئەوســاش بەموچــە‬ ‫كلــك‌و گوێكراوەكــە هەر بیژەنــن‪ ..‬دەبێ‬ ‫موچەكەیان بۆ چاك بكرێتەوە‪...‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/1/25‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بایك‪:‬‬ ‫هێزەكانمان دەبەینە ناو شارەكان‬

‫چەڵشالر‪:‬‬ ‫دەستپێشكەرییەكەی لەیال زانا ئومێدبەخشە‬

‫جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆما جڤاكێن‬ ‫كوردستان‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬هیچ ئومێدێك‬ ‫نــەمــاوە لەهەمبەر هێرشی سوپای‬ ‫توركیا بۆ هەرێمە كوردییەكان‪ ،‬وەك‬ ‫بــەرپــەرچــدانــەوەیــەك هێزەكانمان‬ ‫دەبەینە ناو شارەكان‪.‬‬

‫ئۆراڵ چەڵشالر رۆژنامەنوسی ناوداری‬ ‫توركیا‪ ،‬لە وتارێكیدا دەڵێت «لەیال‬ ‫زانا بەنیازە سەردانی سەرۆككۆماری‬ ‫توركیا بكات و پێدەچێت پڕۆژەیەكی‬ ‫نـــوێ پــێــشــكــەش بــكــات ســـەبـــارەت‬ ‫بــەهــێــوربــونــەوەی دۆخــی شــەڕ‪ ،‬بۆیە‬ ‫سەردانەكەی زانا ئومێدبەخشە»‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ساڵح موسلیم‪:‬‬ ‫بەبێ كورد‪،‬جنێف هیچ ئەنجامێكی نابێت‬ ‫ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی‬ ‫دیموكرات دەڵێت « توركیا رێگرە لەوەی‬ ‫ئێمە بەشداری لە كۆبونەوەكانی جنێف‬ ‫بكەین‪ ،‬ئــەگــەر بێت و الیــەنــی كــورد‬ ‫بانگهێشت نەكرێت ئەوا ئەو كۆبونەوەیە‬ ‫هیچ ئەنجامێكی نابێت»‪.‬‬

‫خەتیب دیجلە هاوسەرۆكی كەجەدە‪:‬‬

‫ئەوەی لە باكوری كوردستان روودەدات‪ ،‬شۆڕشە‬ ‫ئا‪ :‬چاودێر‬

‫هاوسەرۆكی كەجەدە‪ ،‬رایدەگەیەنێت‬ ‫كــە گــەلــی كـــورد داوای خــۆســەری‬ ‫دیموكراتی دەكــەن‪ ،‬بــەاڵم حكومەتی‬ ‫ئاك پارتی بەتوندترین شێوە رووبەڕووی‬ ‫ئەو داوایــەی كــورد دەبێتەوەو رێگری‬ ‫لەسەردان و بینینی رێبەری گەلی كورد‬ ‫لەباكور دەكات‪ ،‬ئەمەش وایكردووە گرژیی‬ ‫و ئالۆزییەكانی دۆخی شەڕ پەرەبسێنێت‪.‬‬ ‫هاوسەرۆكی كۆما جڤاكێن دیموكرات‬ ‫(كەجەدە)‪ ،‬لەدیدارێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی‬ ‫ئۆزگور گوندەم ئاماژە بەوە دەكات كە‬ ‫هۆكاری سەرەكی دەستپێكردنەوەی‬ ‫شەڕی ئەمجارەی نێوان توركیا و پەكەكە‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە توركیا رێگری لە‬ ‫بینینی عەبدواڵ ئۆجەالن دەكات‪.‬‬ ‫لە دیدارێكی رۆژنامەوانیدا‪ ،‬خەتیب‬ ‫دیجلە روداوەكانی باكوری كوردستان بە‬ ‫شۆڕشی گەلی كورد لە باكور وەسفدەكات‬ ‫و دەشڵێت «شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫كاردانەوەی لەسەر گەلی كورد لە باكور‬ ‫هەبوەو ئەمەش وایــكــردووە دەوڵەتی‬ ‫توركیا ترسی لێبنیشێت و هێزی چەك‬ ‫دژبە بزوتنەوەی كورد بەكاربهێنێت»‪،‬‬ ‫لەدرێژەی دیدارەكەیدا ناوبراو شەڕی‬ ‫ئەمجارە بە سیاسەتی قڕكردن لەدژی‬ ‫گەلی كورد و بزوتنەوەی كورد لە باكور‬ ‫وەسفدەكات‪.‬‬

‫خەتیب دیجلە‬ ‫ لە ‪ 1954‬لە ئامەد لەدایك بووە‬‫ ل ــە ‪ 1979‬كــۆل ـێ ـجــی ب ـی ـن ــاس ــازی لە‬‫ئەستەمبول تەواوكردووە‬ ‫ لــە ‪ 1990‬بــۆتــە ســەرۆكــی رێـكـخــراوی‬‫مافی مرۆڤ لقی ئامەد‬ ‫ لە ‪ 1991‬بۆ یەكەمجار وەك پارلەمانتار‬‫هەڵبژێردراوە‬ ‫ لە ‪ 1993‬بۆتە سەرۆكی ‪DEP‬‬‫ لـ ــە ‪ 2011‬دوب ـ ـ ـ ــارە ب ــەپ ــارل ــەم ــان ـت ــار‬‫هەڵبژێردراوەتەوە‪.‬‬ ‫ ل ــە ‪ 2014‬بــۆتــە ه ــاوس ــەرۆك ــی كــۆمــا‬‫جڤاكێن دیموكرات‬ ‫ تائێستا دو جار دەستگیركراوەو نزیكەی‬‫‪ 13‬ساڵ لە بەندیـخانە بووە‬

‫توركیا دەیەوێت بەهۆی رێگری خستنەسەر‬ ‫ئۆجەالن‪ ،‬كورد لەداواكارییەكانی پاشگەز بكاتەوە‬

‫لە كۆبونەوەكانی ئیمراڵی لەنێوان‬ ‫عەبدواڵ ئۆجەالن و توركیا‪ ،‬ئۆجەالن‬ ‫هۆشداریی دابــو بــەوەی ئەگەر بێت و‬ ‫پــڕۆســەی ئاشتی بەچارەسەر نەگات داواكارییەكانیان پاشگەز بكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا شەڕێكی قورس دێتەئاراوە‪ ،‬ئایا ســـەرەڕای ئـــەوەش ئــۆجــەالن بــوە كە‬ ‫چ الیەنێك كەمتەرخەم بوە لەوەی كە هەمو كات دەستپێشكەری بۆ ئاشتی و‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی كردووە‪ .‬ئەگەر توركیا‬ ‫ئێستا دەگوزەرێت؟‬ ‫ێ‬ ‫خەتیب دیجلە‪ :‬ئامانج لە كۆبونەوەكانی ئاشتی بوێت‪ ،‬ئەوا پێویستە دەستبەج ‌‬ ‫ئیمراڵی‪ ،‬بۆ ئەوە بو كە بەتەواوی كۆتایی رێگری لەسەر عەبدواڵ ئۆجەالن الببات‪،‬‬ ‫بەشەڕ بهێنرێت و ئاشتییەكی هاتاسەری ئێمە لە كۆبونەوە دیپلۆماتییەكانمان لە‬ ‫بێتەئاراوە‪ .‬لێرەدا نییەت و مەرامی‬ ‫دەوڵەتی توركیا یاخود حكومەتی ئاك‬ ‫پارتی بۆ پڕۆسەی ئاشتی هەرچی بوبێت‪،‬‬ ‫الی كورد پڕۆسەكە جێی ئومێد بوو‪ .‬لەو‬ ‫پڕۆسەیەشدا دەوڵەتی توركیا ئۆجەالنی‬ ‫وەك الیەنی ســەرەكــی بۆ دانوستان‬ ‫سەبارەت بە پرسی كورد ناساند‪ ،‬هەر‬ ‫لەبەر ئەوەشە ئەو رێگرییەی ئێستا لەسەر‬ ‫ئۆجەالن هەیە‪ ،‬سیاسەتێكە لەدژی گەلی‬ ‫كورد‪ .‬لێرەدا دوفاقی سیاسەتی توركیا واڵتانی ئەوروپا داوای ئەوەمان كردووە‬ ‫رونە بەوەی پڕۆسەكەی بۆ مەرامی خۆی كە پێویستە رێگری لەسەر ئۆجەالن‬ ‫نەبێت و چاوپێكەوتنی لەگەڵدا بكرێت‪،‬‬ ‫بەكارهێناوەو ئاشتی نەخواستووە‪.‬‬ ‫چەند هەرێمێكی باكوری كوردستان دوبارە وەك الیەنی سەرەكی دانوستان‬

‫ئەم شەڕەی لە باكوری كوردستاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬چ پەیوەندیی و كاریگەرییەكی‬ ‫لەسەر ستاتۆی رۆژئـــاوای كوردستان‬ ‫هەیە؟‬ ‫خەتیب دیجلە‪ :‬عەبدواڵ ئۆجەالن‬ ‫وەك چۆن گرنگی بە پرسی كــورد لە‬ ‫باكور دەدات‪ ،‬بەو جۆرەش گرنگی بە‬

‫رێگری لەبینیی ئۆجەالن‪،‬‬ ‫هۆكاری دەستپێكردنەوەی جەنگە‬

‫توركیا لە رابردودا ئەزمونی شەڕی تاقیكردۆتەوە‬ ‫بەداخەوە تائێستا لەوە تێنەگەیشتووە كە بەم‬ ‫هێرشانە ناگاتە هیچ ئەنجامێك‬ ‫ئابڵوقە دراون‪ ،‬لەهەمانكاتدا رێگری‬ ‫لەسەر عەبدواڵ ئۆجەالن لە ئیمراڵی‬ ‫ێ‬ ‫هەیە‪ ،‬پێت وایە ئەم دۆخە بەرەو كو ‌‬ ‫دەچێت؟‬ ‫خەتیب دیجلە‪ :‬توركیا دەیــەوێــت‬ ‫بــەهــۆی رێــگــری خستنەسەر عەبدواڵ‬ ‫ئــۆجــەالن‪ ،‬گــەلــی كـــورد لــەبــاكــور لە‬

‫كۆبونەوەی لەگەڵ ئەنجام بدرێت‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەی واڵتانی زلهێزی وەك ئەمریكا‪،‬‬ ‫ئەوروپا و روسیا داوای گــەڕانــەوە بۆ‬ ‫سەر مێزی دانوستان دەكەن لە توركیا‪،‬‬ ‫بەاڵم توركیا هیچ كاردانەوەیەكی ئەرێنی‬ ‫نەبووەو تائێستا درێــژە بە سیاسەتی‬ ‫شەڕ دەدات‪.‬‬

‫دۆخــی رۆژئـــاوای كوردستان دەدات‪،‬‬ ‫ئۆجەالن دەیویست پرسی كورد لەباكور‬ ‫بــەچــارەســەرێــكــی ئاشتیانە بــگــات و‬ ‫لەهەمانكاتدا رێككەوتن لەسەر رۆژئاوای‬ ‫كوردستان بكات‪ .‬ئۆجەالن هەمیشە‬ ‫هەڵوێستی خــۆی لــەســەر رۆژئـــاوای‬ ‫كوردستان هــەبــوەو كاریگەری خۆی‬ ‫لەسەر روداوەكانی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫هەبووە‪ .‬پێموایە دەوڵەتی توركیا ترسی‬ ‫رۆژئاوای كوردستانی لێنشت بۆیە كۆتایی‬ ‫ێ‬ ‫بە گفتوگۆكانی ئیمراڵی هێنا‪ ،‬كات ‌‬ ‫شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان لەبەرامبەر‬ ‫داگــیــركــەران و تیرۆریستانی داعــش‬ ‫سەركەوتوو بــوو‪ ،‬هــەروەهــا رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان بــوە مۆدێلێكی خۆسەری‬ ‫دیموكراتی لــەرۆژئــاوای كوردستان و‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬دەوڵەتی توركیا‬ ‫لەم ئەزمونەی گەلی كورد لە رۆژئــاوا‬ ‫ترسا‪ ،‬توركیا لەوە دەترسێت كە گەلی‬ ‫كورد لە باكور چاو لە ئەزمونی رۆژئاوا‬

‫بكەن‪ ،‬بۆیە توركیا كۆتایی بە گفتوگۆكان‬ ‫هێناو لەدژی دەستكەوتەكانی بزوتنەوەی‬ ‫كــورد لەباكور شــەڕی دەستپێكرد بۆ‬ ‫ئەوەی ئەم ئەزمونە لەناو ببات‪.‬‬ ‫بـــەم زوانــــە كـــۆبـــون ــەوەی جنێف‬ ‫دەستپێدەكاتەوە‪ ،‬بۆچی الیەنی كورد‬ ‫بەشداری پێناكرێت؟‬ ‫خەتیب دیجلە‪ :‬حكومەتی ئاك پارتی‬ ‫لەدژی كورد كاری بۆ ئەوە كردووە كە‬ ‫الیەنی كــورد بەشداری كۆبونەوەكانی‬ ‫جنێف نەكات‪ .‬توركیا پڕوپەگاندەی ئەوە‬ ‫ێ «ئێمە لەدژی تیرۆرین»‬ ‫دەكات كە دەڵ ‌‬ ‫‪ ،‬بەو دروشمەوە رێگری لەوە دەكات كە‬ ‫پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە)‪،‬‬ ‫بەشداری لە كۆبونەوەكان پێنەكرێت‪.‬‬ ‫ئــەم دژایــەتــیــی كــردنــەی تــوركــیــا بۆ‬ ‫رۆژئاوای كوردستان بەهەمان شێوە بۆ‬ ‫باكوریش هەیەتی‪ ،‬داواكارییە رەواكانی‬ ‫گەلی كورد بەپاساوی تیرۆری ناودەبات‬ ‫و لــەو رێگەیەشەوە دەیــەوێــت هەمو‬ ‫دەستكەوتەكانی گەلی كورد لەناو ببات‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا یەپەدە الیەنێكی سەرەكییە لە‬ ‫سوریا و رۆژئاوای كوردستان پێویستە‬ ‫بەشداری كۆبونەوەكە بكەن‪.‬‬ ‫واڵتانی ئەوروپا و ئەمریكا تا چەند‬ ‫چاودێری دۆخەكە دەكەن‪ ،‬یان پێویستە‬ ‫ئەوان ببنە ناوبژیوانی نێوان توركیا و‬ ‫پەكەكە؟‬ ‫خــەتــیــب دیـــجـــلـــە‪ :‬پـــرســـی لــەم‬ ‫جۆرانە هەمیشە الیەنی نێودەوڵەتی‬ ‫چاودێری كردووە یان ناوبژیوان بووە‪.‬‬ ‫كۆبونەوەكانی نێوان پەكەكە و توركیا‪،‬‬ ‫سەرەتا لە پڕۆسەی ئۆسلۆوە بۆیەكەمجار‬ ‫الیەنی نێودەوڵەتی بەشدارییان تیا كرد‬ ‫بەمەبەستی چاودێریكردنی پڕۆسەكە بوو‪.‬‬ ‫پڕۆسەكەی ئەو كات چەند دەستەیەك‬

‫پێكهێنرا بــۆئــەوەی دانوستان بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم توركیا چارەسەرێكی راستەقینەی‬ ‫نەدەخواست‪ ،‬ئێستاش رێگری لەسەر‬ ‫ئــۆجــەالن دانـــاوە ئیتر الیــەنــی كــورد‬ ‫ێ متمانە بە توركیا بكات‪،‬‬ ‫چۆن بتوان ‌‬ ‫ێ‬ ‫ئەگەر بێت و توركیا پڕۆسەیەكی نو ‌‬ ‫دەستپێبكاتەوە ئایا ئەمجارە كورد چۆن‬ ‫و بە چ شێوەیەك متمانە بە توركیا بكات‬ ‫بــەوەی هەوڵێكی جــدی بۆ چارەسەر‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫دەســتــپــێــكــردنــەوەی شــەڕ تاچەند‬ ‫مەترسی گەورەتر بۆ توركیا بــەدوای‬ ‫خۆیدا دەهێنێت؟‬

‫كورد‬ ‫متامنەی بە‬ ‫توركیا نەماوە‬

‫خەتیب دیجلە‪ :‬ئــەگــەری مەترسی‬ ‫گــەورەتــر لــەئــارادا هــەیــە‪ ،‬بــۆ نمونە‬ ‫لەئێستادا یاسا پێشێل دەكرێت‪ ،‬مافی‬ ‫مـــرۆڤ پێشێل دەكــرێــت و هــاواڵتــی‬

‫ئۆجەالن‬ ‫هەمیشە‬ ‫هەڵوێستی خۆی‬ ‫لەسەر رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‬ ‫هەبوەو كاریگەی‬ ‫خۆی لەسەر‬ ‫روداوەكانی‬ ‫رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‬ ‫هەبووە‬ ‫مۆدێرن بێتەكایەوە‪ ،‬ئەوەتا لە پارلەمانی‬ ‫توركیا یاسای شەڕ و راگەیاندنی باری‬ ‫نائاسایی پەسەند دەكرێت‪ ،‬پێشێلكاری‬ ‫مافی مرۆڤ دەكرێت و هیچ كەسێكیش‬ ‫دادگایی ناكرێت‪ .‬میدیای ئــازاد بونی‬ ‫نەماوە بەهۆی ئەو فشارەی كە هەیە‪.‬‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا دەڵێت « من‬ ‫بەفەرمی سیستمی سەرۆكایەتی پەیڕەو‬ ‫دەكــەم»‪ .‬لەئاست هەمو ئەم تــاوان و‬ ‫نایاساییانەی كە هەیە‪ ،‬پارلەمانی توركیا‬ ‫هیچ رۆڵێكی ئەرێنی نابینێت‪.‬‬ ‫پێتان وایــە چی بكرێت بۆ رێگری‬ ‫لــەوەی كە دەگــوزەرێــت‪ ،‬یاخود هیچ‬ ‫ئومێدێك نەماوە؟‬ ‫خەتیب دیجلە‪ :‬پێویستە گشت الیەن و‬ ‫پارت و هێزە دیموكراتخوازەكان لەئاست‬ ‫ئەم هێرشانە بێدەنگ نەبن و یەكڕیزبن‬ ‫بۆ بەرەنگاربونەوەی ئەو سیاسەتەكەی‬ ‫كە پاڵپشتی شەڕ و خوێنڕشتن دەكات‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەم هێرشانە تەنها دژبە‬ ‫بەرەی كورد نییە‪ ،‬بەڵكو دژبە بەرەی‬ ‫گشت ئاشتیخوازان و دیموكراتخوازانە‪،‬‬ ‫هەوڵێكە بۆ كپ كــردن و نەهێشتنی‬

‫ئەم هێرشانەی توركیا‪ ،‬تەنها دژبە‬ ‫بەرەی كورد نییە‪ ،‬بەڵكو دژبە بەرەی‬ ‫گشت ئاشتیخوازان و دیموكراتخوازانە‬ ‫مەدەنی دەكرێنە قوربانی‪ ،‬پارلەمانی‬ ‫توركیا لەئاست ئەم جەنگە بێدەنگە و‬ ‫هیچ كاردانەوەیەكی ئەرێنی بۆ دۆخەكە‬ ‫نییە‪ ،‬لەوانەشە كودەتایەكی پۆست‬

‫دیموكراتییە‪ .‬توركیا لە رابردودا ئەزمونی‬ ‫شەڕی تاقیكردۆتەوە بەداخەوە تائێستا‬ ‫لەوەتێنەگەیشتووە كە بەم هێرشانە‬ ‫ناگاتە هیچ ئەنجامێك‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/1/25‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫حكومەت رێگە نادات كارگەی مافوری سلێمانی‬ ‫لەگەڵ كەرتی تایبەتدا گرێبەست بكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫فەرمانبەرانی كارگەی مافوری سلێمانی‪،‬‬ ‫نیگەرانن لەالیەنی پەیوەندیدار كە بەپێی پێویست‬ ‫بەدەم داواكاریەكانیانەوە ناچن‪ ،‬جەختدەكەنەوە‪،‬‬ ‫ساڵ بەساڵ كێشەو گرفتەكانیان رو لەهەڵكشانە‪،‬‬ ‫ئەو بینایەشی كاری دەستی تێدا ئەنجام دەدەن‬ ‫هیچ بنەمایەكی كارگەی تێدا نیەو ئەگەری‬ ‫ێ دەكرێت‪.‬‬ ‫روخانیشی ل ‌‬ ‫ساڵ بە ساڵ كێشەو گرفتەكانیان‬ ‫زیاتر دەبێت‬ ‫نازەنین یاسین‪ ،‬كارمەندێكی كارگەی مافوری‬ ‫سلێمانیە باس لەوە دەكات‪ ،‬چەندین ساڵە لەم‬ ‫كارگەیە ئیشی دەستدەكات‪ ،‬بەاڵم ساڵ دوای‬ ‫ساڵ كێشەو گرفتەكانیان زیاتر دەبێت‪ ،‬لە‬ ‫ێ موچەیی شوێنی‬ ‫ئێستایشدا جگە لە قەیرانی ب ‌‬ ‫كاركردنیان ســاردەو نەوتیان كەمە‌و بەسەرە‬ ‫زۆپاكان دادەگیرسێنن‪ ،‬لەكاتێكدا شوێنی چنین‬ ‫دەبێت گەرمبێت‪.‬‬ ‫كارمەندەكەی كارگەی مافور دەڵێت «هۆڵی‬ ‫چنین‌و ئیش‌و كارەكانیان گەورەیە‌و پێویستی‬ ‫بە ئامێری گەرمكردنەوەیە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە‬ ‫ئامێری گەرمكردنەوەو زۆپاكانیان باشنییە»‪.‬‬ ‫ناوبراو نیگەرانیشە لەوەی تائێستا كارەكانیان‬ ‫نەناسراوەو ئەوەیشی كە هەیانە وەك پێویست‬ ‫نانێردرێتە دەرەوەو حكومەتیش كەمتەرخەمە‬ ‫لە ئاست كارەكانمان‌و گرنگیان پێنادات»‪.‬‬ ‫كارگەكە پێویستی بەبینای تایبەت هەیە‬ ‫زەیــتــون عبدوڵاڵ‪ ،‬فەرمانبەرێكی هەمان‬ ‫كارگەیە‪ ،‬باس لەوە دەكات‪ ،‬پێویستە بینایەكی‬ ‫تایبەت بە كارگەی رستن‌و چنین دروستبكرێت‪،‬‬ ‫گرنگی زیاتر بەم جۆرە كارگانەیش بدرێت»‪.‬‬ ‫وتیشی «ئــەگــەر گرنگی بە فەرمانبەرو‬ ‫ئیشەكانیان نەدرێت ئەوا لەئایندەدا‪ ،‬بەشێكی‬ ‫زۆر لەكارە فۆلكلۆریەكان لەناو دەچن»‪.‬‬

‫ئەگەر گرنگی بە فەرمانبەرو ئیشەكانیان نەدرێت ئەوا‬ ‫لەئایندەدا‪ ،‬بەشێكی زۆر لەكارە فۆلكلۆریەكان لەناو دەچن‬ ‫بنەمایەكی كارگەی تێدا نیەو زۆر ســاردەو‬ ‫بیناكەش كۆنە‪.‬‬ ‫سارا دەشڵێت «لەڕابردودا پارەی خواردنیان‬ ‫بۆ سەرف دەكرن‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا ئەو پارەیە‬ ‫بــڕاوە‪ ،‬ئەوەیش بەزیان بۆ فەرماببەرەكان‌و‬ ‫كارەكان ئەژمار دەكرێت‪ ،‬چونكە ئیش‌و كارەكانی‬ ‫كارگەكە قورسە‪ ،‬پێویستی بە وزەی زیاترە‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە هەرچی زووە پارەی خۆراك بۆ‬ ‫كارمەنەكان بگێڕنەوە»‪.‬‬

‫زۆربەی کارمەندو کرێکارەکانی کارگەکە ژنن‬

‫مەترسی لەسەر منداڵەكان هەیە‬ ‫جیهان علی‪ ،‬یەكێكە لەفەرمانبەرانی بەشی‬ ‫دایەنگەی كارگەی مافوری سلێمانی‪ ،‬باس لەوە‬ ‫دەكــات‪ ،‬لەدایەنگەكەیاندا ‪ 16‬منداڵ هەیە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەو ژمارە كەمەیشدا زۆرترین كێشەو‬ ‫گرفتیان هەیە‪،‬چونكە ئەم شوێنە ژوورێكی‬ ‫بچوكەو تەنانەت هەوا گۆڕكێی تێدانیە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە هیچ بنەمایەكی تەندروستی تێدا نیە‪،‬‬ ‫هەموو منداڵەكان پێكەوەن‪.‬‬ ‫زیاتر رونیدەكاتەوە‪ ،‬نــانــخــواردن‪ ،‬یــاری‪،‬‬ ‫خەوتن‪ ،‬توالیت‌و دەســت شۆریش هــەر لەم‬ ‫ژورەدایــە‪ ،‬نزیك ئەم ژوورە مەخزەنی تێدایە‬ ‫چەندین جار منداڵەكان توشی مەترسی بون‪ ،‬بە‬ ‫هۆی هاتنە ناوەی مارو مشك مێروو كە هەموو‬ ‫كاتێك دەبێت ئاگاداربن‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری كارگەی مافوری سلێمانی‪:‬‬ ‫هەر رۆژێك بێت بیناكە بەسەرماندا دەڕوخێت‬ ‫رێگە نادرێت بەرهەمەكان بفرۆشنەوە‬ ‫الی خۆیشیەوە لێپسراوی بەشی فرۆشتن‪،‬‬ ‫لەكارگەی مافوری سلێمانی‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪،‬‬ ‫ێ نەدراوە گرێبەست لەگەڵ‬ ‫تائێستا رێگەیان پ ‌‬ ‫دوكان‌و مۆڵ‌و ماركێتەكاندا بكەن‪ ،‬بەو هۆیەشەوە‬ ‫بەشێكی زۆر لەكارە تەواوبوەكانیان لەگەنجینەدا‬ ‫دەمێنێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەڵوەن نەوزاد‪ ،‬دەڵێت «تا ئێستا بە پێی‬ ‫خواستی داواكــار كەلوپەل دروستدەكرێت‪،‬‬ ‫تەنانەت رێگەمان نــەدراوە گرێبەست لەگەڵ‬

‫دوكاندارێكیش بكەین‌و كااڵكانمان سەرف‬ ‫ببێت ئەم قەیرانی فرۆشتنە جگە لەم هەموو‬ ‫كەموكورتیەو نــاوكــارگــە توشی هەمومان‬ ‫بۆتەوە»‪.‬‬ ‫كارگەكە هیچ بنەمایەكی كارگەی تێدا نیە‬ ‫ســارا مەولود‪ ،‬یەكێكی ترە لە كارمەندی‬ ‫كارگەی مافوری سلێمانی‪ ،‬ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫كاركردن لەم كارگەیە زۆر قورسە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەمووی بە دەستدەكرێت‪ ،‬بەاڵم كارگەكە هیچ‬

‫لە حكومەت نیگەرانن‬ ‫الی خۆیشیەوە بەڕێوبەری بەڕێوبەرایەتی‬ ‫مافوری سلێمانی‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫تائێستا چەندین خولی جۆراوجۆری لە ناوەو‬ ‫دەروەی واڵت بینیوە‪ ،‬هەموو ساڵێك دەیان‬ ‫كۆڕی سمینار‌و پێشەنگا بۆ كااڵكانیان دەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا زۆرترین كیشەو گرفتایان هەیە ‪.‬‬ ‫رزگــار عەزیز گەاڵڵەیی‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەڕێوبەرایەتی مافوری سلێمانی لە چەند‬ ‫بەشێك پێكهاتوە وەك‪ ،‬كارگێڕی‌و ژمێریاری‪،‬‬ ‫بەرهەمی فرۆشتن‌و تەندروستی‌و جۆاڵو دایەنگە‬ ‫بۆ مندااڵنی خــاوەن كارو كارمەندەكان‌و ئەو‬ ‫كەسانەی لەو كارگەیە كاردەكەن‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫كارگەیە بۆ هەربەشێك كۆمەڵێك كەموكورتیان‬ ‫هەیەو زۆرترین گلەیی‌و ناڕەزاییان هەیە بەتایبەت‬ ‫لە حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و كەرتی‬ ‫تایبەت‪.‬‬ ‫وتیشی «ئەو كەل‌و پەالنەی لەم كارگەیە‬ ‫دروستدەكرێن هەمویان ئیشی دەستن لەفەرش‌و‬ ‫جاجم‌و بەرماڵ‌و قاتی شاڵ‌و زەمیلەی حەسیرو‬ ‫چەندین جۆری تر كە لەسەر خواستی داواكردن‬ ‫دروستی دەكەن»‪.‬‬ ‫باس لەوەیشدەكات‪ ،‬لەم فەرمانگەیەدا كاری‬ ‫قــورس دەكرێت‌و هەموو كارەكان بە دەست‬ ‫ئەنجام دەدرێــن‪ ،‬ئەوەیش لەسەر دەستی ‪61‬‬ ‫فەرمانبەر‪ ،‬كە ‪ 47‬ژن‌و ‪ 14‬پیاون‪ ،‬هەموو‬ ‫لێپرسراوی بەشەكان ژنــن‌و زۆر چاالكانە‬ ‫كارەكانیان رادەپەڕێنن‪ ،‬بەاڵم كێشە زۆرە‪ ،‬لە‬ ‫ئێستاوە كەمترین سوتەمەنی لەبەردەستەو لەم‬ ‫سەرمایە كاری چنین قورسەو ناتوانرێت ئیش‬ ‫بكرێت‪ ،‬سەرەڕای ئەوەیش لە بینایەكی كۆندان‌و‬ ‫هیچ بنەمایەكی كارگەی تێدانیەو هەر رۆژێك‬ ‫بێت دەڕوخێت‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫گۆرانیی رەسەن‌و میللی‌و‬ ‫زمانی كوردی‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫ئەوەی بۆتە هۆی مانەوەو پاراستنی كەلتوری كۆمەاڵیەتیی‬ ‫الی نەتەوەی كورد‪ ،‬بەپلەی یەكەم بریتی بوە لەگۆرانیە‬ ‫ێ بەو پەندو‬ ‫میللیەكانی‌و بەیتە قۆلكلۆرییەكانی‪ ،‬هــاوڕ ‌‬ ‫ئیدیۆمانەی لەزمانەكەیدا هەن‌و پارزێراون‪ ،‬بەڵكو لەڕاستیدا‬ ‫دەكرێت بڵێین مێژوی كورد لەبنەڕەتدا مێژویەكی زارەكییەو‪،‬‬ ‫ئەو مێژوە زارەكییەش لەبەیت‌و گۆرانیی‌و پەندو ئیدیۆمدا‬ ‫پەنهانە‪ ،‬لەپاڵ شیعری هەندێك لەشاعیرەكاندا‪ ،‬بێگومان‬ ‫وەك قەبارە‪ ،‬بڕی بەیت‌و گۆرانیی‌و پەندو ئیدیۆمەكان گەلێك‬ ‫لەبری ئەو دەقە شیعرانە زیاترن كە بۆمان ماونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا بەپلەی یەكەم لەمبارەیەوە مەبەستمانە‪،‬‬ ‫بریتییە لەهونەری گۆرانیی فۆلكلۆری كوردیی كە بەگۆرانیی‬ ‫مللیی ناوزەد دەكرێت‪ ،‬بایەخی ئەمجۆرە لەگۆرانیی لەوەدایە‬ ‫ێ بــەو دەقــە شیعرییانەی پێكهێنەری دەقی‬ ‫كە هــاوڕ ‌‬ ‫گۆرانیەكانن‪ ،‬وشە كوردییە پەیتی‌و پاراو و رەسەنەكانیش‬ ‫ئامادەییان هەیە‪ ،‬لەگەڵ پەندو ئیدیۆمە كوردییەكانیشدا‪.‬‬ ‫بەگوزارشتێكی دیكە‪ ،‬ئــەوەی بۆتە هۆی پاراستنی‬ ‫وشــەی رەســـەن‌و راستەقینەی كــوردیــی‪ ،‬لەپاڵ پەندو‬ ‫ئیدیۆمەكانیشدا‪ ،‬بەپلەی یەكەم گۆرانیی میللیە‪ .‬لەرۆژگاری‬ ‫ئەمڕۆشماندا بەتایبەت كە خەریكە زمانی راگەیاندن‪ ،‬كە‬ ‫زمانێكی سنوردارو دیاریكراوەو پڕە لەوشەی بیانیی‪ ،‬زمانی‬ ‫قسەكردن‌و ئاخاوتنیشمان داگیر دەكات‪ .‬مەبەست ئەوەیە‬ ‫وەك تێبینی دەكرێت‪ ،‬لەمڕۆدا تاكەكانی ناو كۆمەڵگەی‬ ‫كوردیی‪ ،‬لەباشوری كوردستاندا‪ ،‬و رەنگە لەدیالێكتە‬ ‫سۆرانییەكەشیدا بەتایبەت‪ ،‬زمانی قسەكردن‌و گفتوگۆكانیان‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر دەچێتەوە سەر زمانی راگەیاندن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫گەر بەدیوێكدا زمانی تاكەكان بەرەو جۆرێك لەزمانی نوسین‬ ‫یان زمانی زانستیی‌و میدیایی بەرێت‪ ،‬ئەوا بەدیوەكەی‬ ‫دیكەیاندا بەجۆرێك لەجۆرەكان لەزمانە كوردییە رەسەنەكە‬ ‫دوریدەخاتەوە‪.‬‬ ‫گوێگرتن لەگۆرانیی‪ ،‬جۆرێكە لەگوێگرتنی سروشتیی‬ ‫لەو دەقە كوردییە فۆكلۆرییە كۆنانەو‪ ،‬لەو وشە كوردییە‬ ‫پاراو و رەسەنانە‪ .‬گەرچی بەداخەوە لەمڕوەوە لێكۆڵینەوەو‬ ‫تیشكخستنە سەر گۆرانیی فۆلكلۆرو میللیی بەدەگمەن‬ ‫بەدیدەكرێت‪ ،‬بەوپێیەی رەخنە لەدنیای هونەرو روناكبیریی‬ ‫ئێمەدا بەگشتی بونێكی كاڵ‌و كەمبایەخی هەیە‪.‬‬ ‫بەمانایەكی دیكە‪ ،‬تاكە ئومێدێك بۆ پاراستنی وشە‬ ‫رەسەنەكانی ناو زمانی كوردی لەناو ئەو جۆرە گۆرانیانەدا‬ ‫پەنهانە‪ ،‬گەر بێتو بایەخیان پی بدرێت‌و لەمڕوەوە توێژینەوە‬ ‫ئەنجامبدرێت‌و میدیاكانیش ئاوڕی لێبدەنەوە‪.‬‬ ‫خاڵێكی دیكەی گرنگ لەمبارەیەوە‪ ،‬گــەر بایەخی‬ ‫ێ بدرێت‌و هەڵوێستەی لەسەر بكرێت‪ ،‬بریتیە لەوەی‬ ‫پ‌‬ ‫ئەمجۆرە گۆرانیانە‪ ،‬بەوپێیەی بەرهەمی سەرجەم ناوچەو‬ ‫شوێنە جیاوازەكانی كوردستانن‪ ،‬هەڵگری وشەو پەندی‬ ‫جیاوازی شێوە زمانە جیاوازەكانی ئەو ناوچانەن‪ .‬لێرەوە‬ ‫لەو گۆرانیانەدا ئێمە وشەی ناوچە جیاوازەكانی سلێمانی‌و‬ ‫هەڵەبجەو شارەزورو گەرمیان‌و هەولێرو مەهابادو سەردەشت‌و‬ ‫بۆكان‌و شارو ناوچەكانی دیكە دەبیستین‪ ،‬لەبەرئەوە گەر‬ ‫كەسێك بەو شێوە زمانە جیاوازانە ئاشنا نەبێت‪ ،‬یان هیچیان‬ ‫لەبارەوە نەزانێت‪ ،‬ئەوا لەو گۆرانیانەدا بەرگوێی دەكەون‪ ،‬و‬ ‫لەوانەیە هەندێكجار بكەوێتە پرسیاركردن لەوجۆرە وشانەی‬ ‫پێشتر نەیبیستون یان ماناكانیانی نەزانیوە‪.‬‬ ‫لەبەركردنی وشەو دەقیش هەمیشە لەناو گۆرانیدا ئاسانترو‬ ‫باوترە وەكئەوەی لەدیوانی شیعر یاخود كتێبی دیكەوە‬ ‫لەبەریانبكەین‌و فێریان ببین‪ ،‬هەربۆیە خەڵكی بەگشتی بەو‬ ‫شیعرانە ئاشنان كە بون بەدەقی گۆرانیی‌و لەگۆرانیەكاندا‬ ‫بــەردەوام‌و لەهەمو شوێن‌و كاتێكدا دەگوترێنەوەو دوبارە‬ ‫دەكرێنەوە‪ ،‬چونكە زۆرن ئەو كەسانەی شیعر ناخوێننەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم گەلێك دەگمەنن‪ ،‬گەر هەبن‪ ،‬ئەو كەسانەی گوێ‌‬ ‫لەگۆرانیی ناگرن‌و چێژ لەمۆسیقا وەرناگرن‪.‬‬ ‫هــەوادارو گوێگرانی گۆرانییە كوردییە نوێیەكان زیاتر‬ ‫لەچینی گەنجەكانن‪ ،‬لەكاتێكدا كە گوێگری گۆرانییە‬ ‫میللیی‌و رەسەنەكان گەنج‌و پیرو سەرجەم چین‌و توێژەكانی‬ ‫كۆمەڵگەن‪ .‬ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە گۆرانییە نوێیەكان‬ ‫بەزۆریی تەمەنیان كورتترە لەگۆرانییە رەسەن‌و كۆنەكان‪،‬‬ ‫لەو روانگەیەوە كە گۆرانیی رەسەن تەمەنی كۆتایی نایەت‌و‬ ‫سەردەمەكان بەجێناهێڵن‌و بۆ هەمیشە نەمرو زیندو و‬ ‫ئامادەو بەردەوامن‪.‬‬ ‫ێ ئەوەش بڵێین كە شیعری گۆرانیی رەسەن‌و میللیی‬ ‫دەب ‌‬ ‫سروشتیترو راستگۆیانەترو راشكاوانەترە لەدەقی گۆرانیی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬بەوپێیەی لەناخێكی خۆڕسكەوە سەرچاوە دەگرن‪،‬‬ ‫بەمتمانەیەكی زۆرتریشەوە دەگوترێن‌و ئازادییان زیاترە‪،‬‬ ‫لەو سۆنگەیەوە كە هەرشتێك سروشتیتر بێت ئازادتریشە‪،‬‬ ‫ئەوەش لەناخەوە سەرچاوە بگرێت خاوەنی متمانەی زۆرتر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫گەر هەندێك كەس شەرم بكەن لەوەی وشەی شێوەزمانی‬ ‫ناوچەیەكی دیكە بەكاربهێنن‪ ،‬یان بەداخەوە كەسانێك گاڵتە‬ ‫بەمجۆرە وشانە بكەن‪ ،‬ئەوا لەناو دەقی گۆرانیدا ئەو جۆرە‬ ‫وشانە بەشانازییەوە دەگوترێنەوە‪ ،‬النی كەم مایەی شەرم‌و‬ ‫شاردنەوە نابن‪ ،‬واتە لەمڕوەشەوە زمان ئازادترەو ئاساییتر‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت‪.‬‬

‫ئیجە‬ ‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/1/25‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫داعشێكی دیكە بۆ گیانی هاواڵتیانی كوردستان‬

‫نزیكەی ‪ 300‬هاواڵتی هەرێم لەرێگەی قاچاخ گیانیان لەدەستداوە‬ ‫فیدراسیۆنی پەنابەران‪ :‬لەسەرەتای ‪2015‬ەوە ‪ 30‬هەزار كەسی هەرێمی كوردستان كۆچیان كردوە‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫بەهۆی درێژەكێشانی قەیرانی‬ ‫دارایی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫بێموچەیی‌وبێكارییەوە‪،‬كۆچی بەلێشاوی‬ ‫گەنجان بەردەوامەو رۆژانە دەیانیان‬ ‫لێدەبێتە قوربانی‪،‬لە ماوەی چەند رۆژی‬ ‫رابردوشدا دەیان كەس لەدەریاری‬ ‫ئیجەدا خنكان‪ .‬بەپێی نوێترین ئاماریش‬ ‫لە ماوەی رابردودا‪ ،‬نزیكەی ‪300‬‬ ‫هاواڵتیی باشوری كوردستان گیانیان‬ ‫لە دەستداوە‪ ،‬كە تەنها نزیكەی ‪120‬‬ ‫تەرمیان لێ گەڕێندراوەتەوە هەرێم‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬پەیجی ئارام كەركوكی‬

‫هەدەپە‪ ،‬سورە لەسەر‬ ‫خۆسەری دیموكراسی‬ ‫چاودێر‪ :‬میدیاكان‬ ‫دوێنی دووەمین كۆنگرەی‬ ‫پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫(هەدەپە)‪ ،‬لە ئەنقەرەی‬ ‫پایتەختی توركیا بە بەشداری‬ ‫هەزاران الیەنگران و ئەندامانی‬ ‫پارتەكە بەڕێوەچوو‪ ،‬لە‬ ‫كۆنگرەكەدا ئاماژە بەدۆخی‬ ‫شەڕ لەباكوری كوردستان‬ ‫كراو جارێكی دیكەش جەخت‬ ‫لە خۆبەڕێوەبەرێتیی ناوچە‬ ‫كوردستانییەكانی باكوری‬ ‫كوردستان كرایەوە‪.‬‬ ‫لەمەراسیمی كۆنگرەكەدا كە هاوكاتە لەگەڵ ئەو‬ ‫قەتڵوعامەی ماوەی شەش مانگە سوپای توركیا‬ ‫بەسەر ناوچە كوردییەكاندا ئەنجامی دەدات‪،‬‬ ‫جەخت لە خۆسەری دیموكراتی وەك مۆدێلێكی‬ ‫چارەسەر بۆ پرسی كورد كرایەوە‪ ،‬هاوكات‬ ‫هاوسەرۆكەكانی هەدەپە رەخنەی زۆریان لە‬ ‫حكومەتەكەی ئاك پارتی گرت‪ ،‬كە بۆتە هۆی‬ ‫پەكخستنی پرۆسەی ئاشتی‌و چارەسەری پرسی‬ ‫كورد لە توركیا‪.‬‬ ‫لەكاتی پێشكەشكردنی وتارەكەیدا سەاڵحەدین‬ ‫دەمیرتاش هاوسەرۆكی هەدەپە جەختی لە‬ ‫دەستورێكی مەدەنی بۆ گشت گەالنی توركیا‬

‫چوار هەزار قوربانی‬ ‫بەپێی راپۆرتی نەتەوە یەكگرتوەكان‪،‬‬ ‫لە ماوەی ساڵی رابردودا نزیكەی چوار‬ ‫هەزار كەسی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە‬ ‫دەریادا خنكاون‪.‬‬ ‫بەشێك لەو قوربانییانە هەندێكیان‬ ‫منداڵ‌و ژنن‪.‬‬

‫بەنداوی موسڵ لەمەترسی داڕوخاندایە‬

‫لەئەگەری داڕمانی بەنداوەكەدا‪،‬‬ ‫دیجلە ‪ 20‬مەتر بەرزدەبێتەوە‬ ‫چاودێر‪ ،‬بى بى سى‪:‬‬

‫كردوەو راشیگەیاند ئیتر توركیا ناتوانێت بەم‬ ‫دۆخــەی ئێستا درێــژە بەسیاسەتی ناوخۆ و‬ ‫دەرەوەی بدات و وتیشی» حكومەتی ئاك پارتی‬ ‫هەمیشە بانگەشەی پێكەوە ژیان و چارەسەری‬ ‫پرسی كــورد دەكــات‪ ،‬بــەاڵم مــاوەی ‪ 14‬ساڵە‬ ‫نەیتوانیوە چارەسەری پرسی كورد بكات»‪.‬‬ ‫جێی باسە لە كۆنگرەكەدا چەند گۆڕانكارییەك‬ ‫بەسەر ئەندامانی دەستەی پارتەكەكرا بەاڵم‬ ‫هــەردو هاوسەرۆكەكانی پارتەكە لەجێگەی‬ ‫خۆیاندا مانەوەو گۆڕانیان بەسەردا نەهات‪.‬‬ ‫هاوكات بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬زیاتر لە ‪49‬‬ ‫ئەندام و نوێنەری گشت پارتە كوردییەكان‬ ‫لەچوارپارچەی كوردستان بەشداری كۆنگرەكە‬ ‫بون‪.‬‬

‫ژمارەی قوربانییەكان زیاددەكات‬ ‫بەرپرسی لقیفیدراسیۆنیپەنابەرانیعی‬ ‫راقلەهەرێمیكوردستان‪،‬بە»چاودێر»یر‬ ‫اگەیاند‪ ،‬بەپێی داتا ناڕەسمییەكان لە‬ ‫سەرەتای ساڵی ‪2015‬ەوە‪ ،‬تاكو ئێستا‬ ‫نزیكەی ‪ 30‬هــەزار هاواڵتیی باشوری‬ ‫كوردستان كۆچیان كردوە‪ ،‬لەو رێژەیەش‬ ‫زۆرینەی خەڵكی پارێزگای سلێمانیین‪،‬‬ ‫كە ‪%75 - %70‬یــان زگورتی‌و ئەوەی‬ ‫دیكە خێزانن‪.‬‬ ‫ئامانجعەبدوڵاڵ‪،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫ژمـــارەی قوربانییەكان ‪ 250‬كەسی‬ ‫تــێــپــەڕانــدوە‌و بـــەرەو ‪ 300‬قوربانی‬ ‫دەڕوات‪ ،‬بە دەیــان خێزانی دیكەش‬ ‫هەن‪ ،‬كە بێسەروشوێنن‌و بەردەوامیش‬ ‫قوربانییەكان رو لە زیادبونن‪.‬‬ ‫نوێترین روداو‬ ‫لــە نوێترین روداویــشــدا لــە چەند‬ ‫رۆژی رابردودابەلەمێك لەنێو دەریای‬

‫ئیجەدا نقوم بــو‪ ،‬كە زیاتر لە ‪80‬‬ ‫پەنابەری تێدابون‪ ،‬لە ئاكامدا ‪65‬‬ ‫كۆچبەریانخنكان‪ ،‬كە زۆرینەیان خەڵكی‬ ‫هەرێمی كوردستانن‪،‬بەپێیئامارەكانیش‬ ‫تەرمیانناسنامەیانناسراوەتەوە‪،‬و‬ ‫‪34‬‬ ‫تەرمەكانیانلەشاریئزمیری توركیایە‪ ،‬كە‬ ‫‪ 16‬لەناسراوەكانژن‌و ‪ 11‬منداڵ‌و ‪ 7‬پیاو‬ ‫بون‪ ،‬هاوكات لەو رێژەیەش تائێستا ‪19‬‬ ‫كۆچبەربێسەروشوێنن و تەرمەكانیان‬ ‫نەدۆزراوەتەوە‪.‬‬ ‫بەرپرسیفیدراسیۆنیپەنابەرانیعیراقل‬ ‫ەهەرێمیكوردستان زیاتر رونیكردەوە‪،‬‬ ‫تاكو ئێستا زیاتر لە ‪ 120‬قوربانی‬ ‫گەڕێندراونەتەوە بۆ باشوری كوردستان‌و‬ ‫ئـــەوەی دیــكــەش‪ ،‬هێشتا لــە واڵتــان‬ ‫ماونەتەوەو پرۆسەی ناسینەوەیان ماوە‪،‬‬ ‫یان نەدۆزراونەتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬بە دەیان‬ ‫كەس لەو رێگایەدا بێسەروشوێن بون‪،‬‬ ‫یــان لە خــزم‌و كەسوكاریان دابــڕاون‪،‬‬ ‫كە تاكو ئێستا چارەنوسیان نادیارەو‬ ‫نازانرێت‪ ،‬ئایا ئەم كەسانە بە دەست‬ ‫باندە قاچاخچییەكانەوەن‪ ،‬یان لە دەریای‬ ‫ئیجەدا بونەتە خۆراكی ماسییەكان‪.‬‬

‫بەنداوی موسڵ‪ ،‬كە زۆربەی‬ ‫یەدەگی ئاوی عیراق لەخۆ‬ ‫دەگرێت‪ ،‬بایەخێكی ئێجگار‬ ‫گەورەی بۆ دەستگرتن بەسەر‬ ‫سیستمەكانی ئاودێریی‌و رێگریی‬ ‫لەرودانی الفاودا هەیە‪ ،‬لەمڕۆدا‬ ‫بەنداوەكە روبەڕوی هەڕەشەیەكی‬ ‫نوێ‌ دەبێتەوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫هەڕەشەی داڕوخانیەتی‪ .‬بەهۆی‬ ‫چاككنەكردنەوەی هەندێك‬ ‫لەبەشە پەككەوتووەكانی‌ونەبونی‬ ‫بودجە بۆ چاكردنی‪ ،‬هەروەها‬ ‫ناكۆكییە سیاسییەكانی نێوان‬ ‫بەغدادو حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫نێگەتیڤ كاریگەریی هەبوە‬ ‫بۆ سەر صیانەی جەستەی‬ ‫بەنداوەكە لەم مانگانەی دواییدا‪.‬‬

‫مــوحــســن یــەعــقــوب‪،‬‬ ‫جێگری بــەڕێــوەبــەری‬ ‫بـــــەنـــــداوی مـــوســـڵ‪،‬‬ ‫رایـــدەگـــەیـــەنـــێـــت‪،‬‬ ‫بــــــەنــــــداوی مــوســڵ‬ ‫لەمەترسیدایە بەهۆی‬ ‫بونی جوڵەیەكلەڕاگرە‬ ‫كــۆنــكــرێــتــیــەكــانــی‬ ‫بەنداوەكە‪،‬بەشێوەیەك‬ ‫كــە جوڵەكە ئاسۆی‌و‬ ‫ستونیشە‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫دەبێتە مایەی رودانــی‬ ‫داڕوخانی بەنداوەكە‪.‬‬ ‫روباری دیجلە شادەماری ژیانە‬ ‫بۆ زۆرێك لەشارە عیراقییەكان‬ ‫لەسەر راڕەوی روبارەكە‪ ،‬گەریش‬ ‫بەنداوەكە دابڕوخێت ئەوا وەك‬ ‫كارەساتێك وایە بۆ ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لـــە دانــیــشــتــوانــی ســەر‬ ‫روبارەكە‪ ،‬هەر لەشاری موسڵەوە‬ ‫لەباكورەوە بۆ تكریت‌و سامەراو‬

‫تەنانەت تا بەغدادی پایتەختیش‪.‬‬ ‫هاوكات جوتیارانی دانیشتوانی‬ ‫ئەم گوندانە روبــەڕوی دیوارێكی‬ ‫ئاویی دەبنەوە كە بەرزاییەكەی‬ ‫زیاتر لە بیست مەتر دەبێت‪.‬‬ ‫بــەم ئــەگــەرەشــشــاری موسڵ‌و‬ ‫ناوچە باكورییەكان‪ ،‬لەسەرجەم‬ ‫شوێنەكانی دیكە زیاتر مایەی‬

‫زیــــان‌و بــەركــەوتــنــی مەترسی‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬ ‫دانیشتوانی ناوچەكە دەڵێن تا‬ ‫ئەم ساتەوەختەش هیچ پالنێكی‬ ‫بۆ روداوی ناكاو لەئارادا نییە‬ ‫ئەوەیان بۆ روون بكاتەوە چۆن‬ ‫روبەڕوی كارەساتێك ببنەوە كە‬ ‫ئەگەری رودانی هەیە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (548) 25-01-2016‬‬

‫موساكەی‬ ‫كۆبانێ‌‬

‫پرسی راپرسی و‬ ‫بانگەشەی دەوڵەت‬

‫دەچێتە‬ ‫فێستیڤاڵە‬ ‫جیهانییەكان‬

‫هاوڕێ توانا مێرگەسەری‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫فیلمی دیكۆمێنتی «موسا لەكۆبانێ‌« كە ماوەكەی تەنیا ‪ 48‬خولەكەو بەرهەمی‬ ‫ێ هاوكاری هیچ كەس‌و الیەنێك بەرهەمهاتوە‪.‬‬ ‫هونەرمەند «بەژدار هەژار»ە‪ ،‬بەب ‌‬ ‫سەبارەت بەم كارە نوێیە دەرهێنەری فیلمەكە بەژدار هەژار بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئامانج لەدێكیۆمێنتكردنی ئەم كاراكتەرە‪ ،‬ئەرشیفێكە بۆ نەوەی داهاتو‪،‬‬ ‫ێ دا‬ ‫تا نەوەی داهاتو ئاشنا بێت بەهەمو ئەو مەرگەسات‌و تراژیدیایەی كە لەكۆبان ‌‬ ‫رویانداوە‪ ،‬ئەم كاراكتەرە ناوی «موسا»یە‪ ،‬لەرۆژهەاڵتەوە بەقەناسەكەیەوە چوە بۆ‬ ‫ێ ئەوەی بیر‬ ‫خزمەتی كۆبانێ‌‪ ،‬كە هەواڵەكەم بینی كەسایەتیەكەم لەال گرنگ بو‪ ،‬ب ‌‬ ‫ێ هاریكاری هیچ كەس‌و الیەنێك رۆیشتم بۆ كۆبانێ‌‪ ،‬تەنیا‬ ‫لەسپۆنسەر بكەمەوە‪ ،‬بەب ‌‬ ‫هاوڕێ‌ كە لەگەڵ خۆم بردم وەك فۆتۆگرافەر «هەرێم عەبدوڵاڵ» بو‪.‬‬ ‫ئەم فیلمە «موسا لەكۆبانێ‌« بەنیازم لە ‪2016/2/1‬دا بینێرم بۆ هەمو فێستیڤاڵە‬ ‫جیهانیەكان‪ ،‬پێشتر لەماڵی سینەما نمایشم كردوەو بینەرێكی زۆری هەبوەو بەنیازی‬ ‫ئایندەیەكی گەشیشم بۆ ئەم فیلمە دێكیۆمێنتارییە‪.‬‬

‫ێ گەرچی بەجەستە ونە‪،‬‬ ‫ماملـ ‌‬ ‫بەاڵم هونەرە بەرزو رەسەنەكەی بەنەمریی دەمێنێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەیادی كۆچكردنی هونەرمەندی‬ ‫گەورەی كورد «محەمەدی ماملـێ‌«‪،‬‬ ‫لەناوەوەو دەرەوەی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەم یادە دەكرێتەوەو‬ ‫كۆنسێرتی بۆ رێكدەخرێ‌‪.‬‬ ‫ێ ‪ ،2016/1/23‬لەهۆڵی‬ ‫پــێــر ‌‬ ‫تەوار‪ ،‬مەڵبەندی هونەریی ماملـێ‌‪،‬‬ ‫بـــەهـــاوكـــاری بــەڕێــوەبــەرایــەتــی‬ ‫كــەلــەپــوری كـــوردی لەسلێمانی‪،‬‬ ‫خەاڵتی «ماملـێ‌« بەخشرایە تیپی‬ ‫مۆسیقای سلێمانی‪.‬‬

‫بڕیاریشە هەر بۆ ئەم یادە‪ ،‬رۆژی‬ ‫‪ 2016/1/30‬لەكەنەدا‪ ،‬كۆنسێرتێكی‬ ‫هــونــەریــی بــۆ «لــەنــجــە عــەلــی»‬ ‫رێكبخرێت‪.‬‬ ‫محەمەدی ماملـی كــوڕی میرزا‬ ‫سەعید كــوڕی مــیــرزا عەلییە كە‬ ‫ێ نــاســراوە‪ ،‬ساڵی ‪1925‬‬ ‫بەماملـ ‌‬ ‫لەشاری مەهاباد‪ ،‬مەڵبەندی هونەرو‬ ‫رۆشنبیری لەدایكبوە‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫ێ شیعری‬ ‫شیعری گۆرانیەكانی ماملـ ‌‬ ‫شاعیرانی وەك‪ :‬وەفــایــی‪ ،‬هێمن‪،‬‬ ‫هـــەژار‪ ،‬گـــۆران‪ ،‬هـــەردی‪ ،‬هاشمی‬ ‫نانەوازادە بوەو سودیشی لەسامانی‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬

‫مەرگ‌و ژین‪ ،‬میسلی سێبەرو تاوە‬ ‫ئەوەی باقی بمێنێ‌‪ ،‬هەر ناوە‬ ‫ئەمە دێڕە شیعرێكی شاعیری كورد «حاجی‬ ‫قادری كۆیی»یە‪ ،‬كە لەسەر بەرگی یەكەمی‬ ‫كتێبی «قاموسی ناوە نەمرەكان» نوسراوە‪.‬‬ ‫ئەم كتێبە قەوارە گەورەیە كە لە «‪»988‬‬ ‫الپەڕەدا خۆی دەبینێتەوە‪ ،‬بەرگی یەكەمەو‬ ‫یەكێكە لەباڵوكراوەكانی كتێبخانەو ئەرشیفی‬ ‫مومتاز حەیدەری ژمارە «‪ ،»2‬كە هەریەك‬ ‫لە‪ :‬مومتاز حەیدەری‪ ،‬هێرش سنجاوی‪،‬‬ ‫كاروان قاسم ئامادەیان كردوەو هەر خۆیشیان‬ ‫سەرپەرشتییان كردوە‪.‬‬ ‫لەبەرگی پشتەوەی كتێبەكەدا نوسراوە‪:‬‬ ‫ئەم كتێبە نمونەییە تۆمارێكی شكۆداری‬ ‫مێژوئامێزی خەباتی سیاسی‪ ،‬نەتەوەیی‪ ،‬كلتوریی‪ ،‬بگرە كوردایەتی راستەقینەی شانازی‬ ‫پێكراوی نەتەوەییە‪ ،‬بریتیە لەبەشێكی خەزنە دەوڵەمەندەكەی هەردو گۆڤاری (‪ )K21‬و‬ ‫لەیال قاسم – لەیال زانایە‪ ،‬كە لەو (‪ )21‬ژمارەیەی (‪ )K21‬و (‪ )7‬ژمارەی لەیال قاسم‬ ‫– لەیال زانادا باڵوبۆتەوەو وەكو كتێبێكی سەربەخۆی فرە زانیاریی‌و هەڵسەنگاندنی رۆڵی‬ ‫ژمارەیەكی بەرچاوی گەورە مرۆڤەكانی كوردستان لەكتێبخانەی كوردیدا بەشانازیەوە جێگەی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬كلتوریی خۆی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫جێی ئاماژەیە‪ ،‬لەگەڵ دەركردنی (‪ )K21‬بیرم لەوە كردەوە‪ ،‬كە لەهەر ژمارەیەك‬ ‫ژیاننامەو دەوری دیاری نیشتمانی‪ ،‬نەتەوەیی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬كلتوری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ژمارەیەك‬ ‫لەكەسایەتیە ناسراوەكانی كوردستان باڵوبكەمەوە‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫نــەتــەوەیــی فــۆلــكــلــۆری كـــوردی‬ ‫ێ لەگۆرانییەكانیشی‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬هەند ‌‬ ‫شیعری خۆی بوە‪.‬‬ ‫ێ زیاتر لەنیو سەدە خزمەتی‬ ‫ماملـ ‌‬ ‫كـــردوەو خــاوەنــی زیــاتــر لــە ‪350‬‬ ‫گۆرانی‌و مەقامی بەنرخ‌و نەمرە‪.‬‬ ‫رۆژی ‪23‬ی كانونی دوەمی ‪1999‬‬ ‫كۆچی دوایی دەكات‌و لەگۆڕستانی‬ ‫«بوداغ سوڵتان»ی شاری مەهاباد‬ ‫ێ گەرچی‬ ‫بەخاك دەسپێردرێ‌‪ ،‬ماملـ ‌‬ ‫بەجەستە ونە‪ ،‬بەاڵم هونەرە بەرزو‬ ‫رەسەنەكەی بۆ هەمیشە بەنەمریی‬ ‫دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫بەكڕینی تابلۆیەك‪ ،‬یان فۆتۆیەك‬

‫ێ نۆژەن‬ ‫كۆبان ‌‬ ‫بكەنەوە‬ ‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژی ‪ ،2016/1/26‬بەبۆنەی‬ ‫دوەمین ساڵیادی دامەزراندنی كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئـــــاوا‪ ،‬بــەڕێــوەبــەرایــەتــی هــونــەری‬ ‫شێوەكاریی سلێمانی‪ ،‬چەندین چاالكیی‬ ‫جــۆراوجــۆر لەپایتەختی روناكبیری‬ ‫رێكبخات‪ ،‬یەكێك لەو چاالكیانە كردنەوەی‬ ‫پیشانگەی شێوەكاریی‌و پیشانگەی‬ ‫فۆتۆیە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارانە «بەختیار سەعید»‬ ‫سەرپەرشتیاری گەلەری ئازاد شەوقی‪،‬‬ ‫بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪ :‬ماوەیەكە‬ ‫هونەرمەندان‌و شێوەكاران تابلۆكانی‬ ‫خۆیانیان هــێــنــاوە‪ ،‬كــە خۆبەخشانە‬

‫بەشداری ئەم پیشانگەیە بكەن‪ ،‬لێرەدا‬ ‫ئامانجمان سەرخستن‌و پاڵپشتكردن‌و‬ ‫نــۆژەنــكــردنــەوەی «كۆبانێ‌»یە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەكڕینی تەنیا تابلۆیەك بەشداریكردنە‬ ‫لەئاوەدانكردنەوەی ئەو شارەدا كە بۆتە‬ ‫سمبولی ئازادی لەسەر ئاستی جیهان‪.‬‬ ‫هەر لەهەمانكاتدا‪ ،‬بەهاوكاری «رێكخراوی‬ ‫هەناسەكانی نیشتمان» لەگەلەری‬ ‫مۆزەخانەی سلێمانی‪ ،‬پیشانگەیەكی‬ ‫فۆتۆگرافی دەكرێتەوە كە ماوەی س ‌ێ رۆژ‬ ‫بەردەوامدەبێت‪ ،‬لێرەشدا بەكڕینی تەنیا‬ ‫فۆتۆیەك داهاتەكەی بۆ نۆژەنكردنەوەی‬ ‫كۆبانی دەخرێتەگەڕ‪.‬‬

‫لەبارێكی (بابەتی) تاڕادەیەك رەخساودا‪ ،‬لەدۆخێكی وا (زاتی) پەرتەوازەو ناو‬ ‫ماڵێكی وێران‌و تێكچڕژاودا‪ ،‬پرسی راپرسی‌و بانگەشەی دەوڵەت‪ ،‬وەك هەستیارترین‬ ‫پرسێك‪ ،‬یان خەون‌و خواستێكی مێژویی نەتەوەیی‪ ،‬خوێن بۆدراوو‪ ،‬خەریكە بەدەردی‬ ‫كۆڵەكە هاوبەشەكانی وەك‪ ،‬پێشمەرگە‪ ،‬ئااڵ‪ ،‬سرود‪ ،‬رەمزە نیشتیمانیەكانی نەتەوە‬ ‫براوەو چۆتە ناو ماكینەی حیزبی‌و دروشم‌و موزایەداتی سیاسی‪ ،‬كە نەدەبو حیزب‬ ‫سەرەڕای ئەو هەمو نەخۆشیی‌و دەردە كوشندانەی كە لەماوەی یەك چارەكە سەدە‬ ‫كردیە دیاری بۆ كۆمەڵگە! حەق‌و رەوایەتی تا ئەو ئەندازەیە بەخۆی بدات‪ ،‬كە بە‬ ‫پرسی دەوڵەت یاری بەخەیاڵ‌و خواست‌و سایكۆلۆژیەتی نەتەوەیی بكات‌و كەیسێكی‬ ‫نەتەوەیی وا بەكەسیی بكرێت! پرۆژەیەكی پیرۆزی وا نیشتمانیی‪ ،‬بكرێتە كااڵی بااڵی‬ ‫حیزبێك‌و لەبازاڕی سیاسی تەشەنوجاوی ئێمەدا‪ ،‬بەكەمترین نرخ هەڕاج بكرێت!‪.‬‬ ‫دەستدرێژی حیزب كە تەنها بەبارمتەگرتنی قوتی خەڵك نەوەستێت‪ ،‬بەپەكخستنی‬ ‫پارلەمان‌و حكومەت یاسا شكێنی ئیكتیفا نەكات!‬ ‫لەدوا وێستگەو سوپرایز لەژورو سەر مێزی حیزب‪ ،‬بڕیار لەسەر بارمتەگرتنی پرسێكی‬ ‫وەك دەوڵەت بدرێت‪ ،‬نەك هەر زیانێكی گەورە لەئایندەو ئیرادەی نەتەوە ئەدات‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەركێكی بەپەلەی نەتەوەییە بەجدی هەڵوەستەی لەبارەوە بكرێت‌و بێ لۆچ‌و‬ ‫پەنا رێگری لەدابەشكارانی پسوڵەی كوردایەتی بكرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی هیچ كەسێك زاتی‬ ‫ئەوە نەكات پرسی دەوڵەت بكاتە چەكی دەستی‌و تەكفیری سیاسی خەڵك‌و هێزە‬ ‫سیاسیەكانی پێ بكات بۆ حیسابات‌و مەرامی حیزبیی‪.‬‬ ‫بەڕێزان‪ ،‬دەوڵەت دروستدەكرێت‪ ،‬بانگەشەی بۆ ناكرێت‪ ،‬خۆ دەوڵەت شامپۆو كەلوپەل‬ ‫نییە‪ ،‬تا شەوانە لەتیڤی جارناجارێك ناوبڕی بۆ وەرگری رێكالم ئاسا‪ ،‬باسی ئەهمیەت‌و‬ ‫قیمەت بۆ بینەرانی بكەیت‪ ،‬لەئەساسدا شتێك نییە بەناوی راگەیاندنی دەوڵەت‪،‬‬ ‫بەڵكو دەوڵەت دروستدەكرێت! دروستكردنی دەوڵەتیش بەیانێكی ئینشائی حیزبی‬ ‫نییە لەتیڤیەكان پەخشبكرێت!‪.‬‬ ‫من بڕواناكەم ئەمڕۆ كەسێك‪ ،‬نەوەكو‪ ،‬هێزێك‪ ،‬هەبێت شعور بەلەباری دەرفەتێكی‬ ‫واخوڵقاو لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا نەكات‪ ،‬تاكو ئێمەی كورد كە چۆن لەكەوتنی‬ ‫خەالفەتی عوسمانی دەست بەتاڵ بۆی دەرچوین‪ ،‬ئەوا لەكەوتنی خەالفەتی بەغدادی‬ ‫دا‪ ،‬وێكڕا هەنگاوێكی دەستەجەمعی بنرێت‪ ،‬بەڵكو هیچ نەبێت زامە قوڵەكانی سەدەی‬ ‫رابردوی پێ ساڕێژ كەین‪ ،‬بەاڵم لێرەدا چەند پرسیارێك بەرۆكمان ئەگرێت‪ ،‬دور‬ ‫لەهاش‌و هۆش موحتاجی بەلێكدانەوەو وەاڵمدانەوەی واقیعی هەیە‪ ،‬ئەویش ئایا كە‬ ‫باری بابەتی وا خولقاوە‪ ،‬دۆخی زاتییش ئیمكانی هاتنەدی خەون‌و خواستێكی وا‬ ‫ئەكاتە واقیع؟‬ ‫‪-1‬ئەپرسم دروستكردنی‪ ،‬دەوڵەت ئاسانترە لەپابەندبون بەیاساو رێكارە دیموكراتیەكان؟‬ ‫‪-2‬دروستكردنی دەوڵەت ئاسانترە لەئەنجامدانی چاكسازییەكی راستەقینە؟‬ ‫‪-3‬دروستكردنی دەوڵەت ئاسانترە لەلێپێچینەوە لەدو گەندەڵكار؟‬ ‫‪-4‬دروستكردنی دەوڵەت ب ‌ێ كێشەترە لەدروستكردنی كارگەیەكی پترۆكیمایی‌و دو‬ ‫مەسفا؟‬ ‫‪-5‬دروستكردنی دەوڵەت ئاسانترە لەرێكەوتن‌و تەبایی دو هێزی سیاسی كورد زمان؟‬ ‫‪-6‬دروستكردنی دەوڵەت ئاسانترە لەرێكخستن‌و یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە؟‬ ‫‪-7‬دروستكردنی دەوڵەت ئاسانترە لەتەفعیلكردنەوەی پارلەمانی پەكخراو و حكومەت؟‬ ‫‪-8‬دروستكردنی دەوڵەت ئاسانترە لەپێدانی نیو موچە؟‬ ‫دەی من پێموایە‪ ،‬دەبێت وەاڵمی ئەو پرسیارانە كرابنە كردار‪ ،‬ئینجا كاتی راگەیاندنی‬ ‫دەوڵەتە‪ ،‬ئەگینا نیو دەوڵەتیش ئیمكان نابێت!‪.‬‬

‫ێ قادر‪:‬‬ ‫هاوڕ ‌‬ ‫هەوڵدەدەین بینەر‬ ‫ئاشتكەینەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هــونــەرمــەنــدی شــانــۆكــار «هـــاوڕ ‌ێ قــادر‬ ‫رەشید»‪ ،‬كە ماوەیەكی زۆرە لەبوارەكانی‬ ‫شانۆو دراماو فیلمی سینەماییدا كاردەكات‌و‬ ‫وەك ئەكتەرو دەرهێنەرو سیناریۆنوس رۆڵی‬ ‫بینیوە‪ ،‬دەربارەی كارو شانۆو فیلم‌و دراما‬ ‫لەمڕۆداو ئاستی بــاش‌و خراپییان گلەیی‬ ‫هەیەو بــە»چــاودێــر»ی راگەیاند‪ :‬خودی‬ ‫شانۆ خــۆی لەئاستێكی باشدایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شێوێندەرانی تەواوی بوارەكانی ژیانی تاكی‬ ‫كــورد‪ ،‬نەیانهێشتوە شانۆش لەو تێكدانە‬ ‫بێبەش بێت‪ ،‬بۆیە هــەوڵــدراوە شانۆش‬ ‫بخرێتە قەیرانەوە‪ ،‬ئەمەیش لەالیەن هەندێ‌‬ ‫بەناو هونەرمەندەوە‪ ،‬كە وایانكرد بینەر زویر‬

‫بكەن‪ ،‬كە دواتر هەند ‌ێ لەبینەران زویر بون‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا ئێمە لەهەوڵی ئەوەداین كە بینەر‬ ‫ئاشتكەینەوە‪.‬‬ ‫دەربـــارەی كــاری ئایندەش هــاوڕ ‌ێ قادر‬ ‫وتی‪ :‬سەبارەت بەپڕۆژەی ئایندەم‪ ،‬ئەتوانم‬ ‫بڵێم یەك دو پڕۆژە نین‪ ،‬بەڵكو كۆمەڵێك‬ ‫پـــڕۆژەن‌و لەسەر رەفــەكــان بەند كــراون‌و‬ ‫ئەوانیش وەك خۆم چاوەڕێین بزانین كەی‬ ‫سەربەست دەبین‪ ،‬لەو كارانەیش دو شانۆیی‌و‬ ‫چوار زنجیرەی تەلەفزیۆنی‌و دو شانۆییە‪،‬‬ ‫«شانۆیی مەودای بێدەنگی» كە چوار ساڵ‬ ‫زیاترە نوسیومە‪ ،‬هەروەها شانۆیی «ئیڤان»‬ ‫كە لەم رۆژانەدا لەنوسینی تەواو بوم‪.‬‬

‫دا‬ ‫هاتوو‬ ‫مار‬ ‫ەکانی‬

‫ئازاد سوبحی‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژ‬

‫لە ڕەخنەی چاودێر دەبێت‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )489‬دووشةممة ‪2016/1/25‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫سەبارەت‬ ‫بە تاقەجارێک‬ ‫کە مارکیز ژیا‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫بیۆگرافیــای تــه‌واوی گابرێل گارســیا‬ ‫ماركیز‪ ،‬نووســه‌ری ناسراوی كۆڵۆمبیایی‬ ‫و نووسەری ڕۆمانی «سەدساڵ تەنیایی»‬ ‫کــە لەالیــەن نووســەرێکی بەریتانییەوە‬ ‫دەنووســرێت‪ ،‬لــە ســاڵی ‪٢٠١٧‬ـــدا باڵو‬ ‫دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫جیراڵد مارتین‪ ،‬نووسه‌ری به‌ریتانیایی‬ ‫و نووســه‌ری بیۆگرافیــای پێشــووتری‬ ‫ماركیز‪ ،‬به‌ناوی (گارسیا ماركیز؛ ژیانێك)‬ ‫بە ئاژانسی ناشناڵی ڕاگه‌یاندووە‪ ،‬كتێبی‬ ‫ته‌واوی ژیاننامه‌ی ماركیز ل ‌ه ســێ به‌رگدا‬ ‫له‌ساڵی ‪٢٠١٧‬ـدا باڵو ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫جیراڵد ل ‌ه چاوپێكه‌وتنێكیدا ئاشــکرای‬ ‫کــردووە‪ ،‬ئــه‌م كتێبه‌لــه‌دووتوێی ‪٢٥٠٠‬‬ ‫الپه‌ڕه‌‌دا باڵو ده‌بێته‌وه‌‪ .‬ئه‌و نووسەرە له‬ ‫‌درێژه‌ی قسه‌كانیدا ڕایگه‌یاندووە‪ ،‬ك ‌ه ئه‌و‬ ‫كتێبــ ‌ه پتر له‌‪ ٣٠٠‬چاوپێكه‌وتنی تێدایه‌‪.‬‬

‫‌ره گرنگانه‌یش‪،‬‬ ‫ئــه‌و چاوپێكه‌وتنــه هــه ‌‌‬ ‫له‌گــه‌ڵ كارلــۆس فوئنتــس؛ نووســه‌ری‬ ‫گــه‌وره‌ی مه‌كســیكی و دۆســتی ماركیز‬ ‫ئەنجــام دراون‪ .‬مارتین كتێبی ژیاننامه‌ی‬ ‫پێشووتری ماركیزی له‌دوای ئیشكردنێكی‬ ‫حه‌ڤدەســاڵه لــه‌ئۆكتۆبــه‌ری ‪٢٠٠٨‬دا له‬ ‫‌دووتوێــی ‪ ٥٠٠‬الپه‌ڕه‌‌به‌زمانی ئینگلیزی‬ ‫باڵو كرده‌وه‌‪ .‬ل ‌ه پێشــه‌كیی كتێبه‌کەشیدا‬ ‫دەربــارەی ماركیــز نووســیبووی‪« :‬ئه‌و‬ ‫هه‌میشــ ‌ه ده‌یویســت ســتایلێكی تایبه‌ت‬ ‫لــ ‌ه نووســینه‌كانی بــه‌كار بهێنێــت كــه‬ ‫‌توانا و ده‌رفه‌تــی گێڕانه‌وه‌ی زیاتری پێ‬ ‫ده‌به‌خشــی و جگــە لەو شــێوازەش هیچ‬ ‫شــێوازێکی تر چێژی پێ نەدەبەخشی‪».‬‬ ‫هه‌روه‌ها نووسیویه‌تی‪« :‬ماركیز هه‌میش ‌ه‬ ‫ل ‌ه دوای نمایشكردنی عه‌شق و ناوبانگ و‬ ‫ئاره‌زوویــه‌ك بوو كه‌دواجار ل ‌ه گه‌ڕان ب ‌ه‬ ‫دوای سامان و ده‌سه‌اڵتدا ده‌دۆزرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مــه ‌خۆشــبه‌ختییه‌کی ‌زۆر‬ ‫سه‌رســوڕهێنه‌ری ماركیــزه‌كــه‌ده‌توانێ‬

‫كه‌سایه‌تیی په‌سه‌ندكراوی خه‌ڵك به‌ڕاستی‬ ‫به‌كاربهێنێت و خۆی بۆ سیما به‌ناوبانگه‬ ‫‌ئه‌ده‌بییه‌جیهانییه‌كان بگۆڕێت‪ ».‬مارتین‬ ‫لــه ‌كتێبه‌كــه‌ی پێشــووتریدا‪ ،‬چه‌نــدان‬ ‫زانیاریی وردی ل ‌ه باره‌ی ئه‌فسانه‌ســازیی‬ ‫ماركیــزه‌وه‌خســتبوو‌ه ڕوو‪ .‬له‌و كتێبه‌دا‬ ‫مارتیــن خه‌ریكی شــیكردنه‌وه‌كانی خۆی‬ ‫بــوو لــه‌ده‌قه‌كانــی ماركیــز‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫چیرۆكه‌سه‌ره‌تایییەكانی ئه‌و‪ ،‬له‌و كاته‌ی‬ ‫كه‌قوتابیی ماف بوو له‌ بۆگۆتا‪.‬‬ ‫گابرێــل گارســیا مارکیــز‪ ،‬ناســراو بە‬ ‫گابۆ‪ ،‬وەرگــری خەاڵتی نۆبێڵــی ئەدەبە‬ ‫و بــە ڕۆمانەکانــی سەدســاڵ تەنیایــی‪،‬‬ ‫خۆشەویســتی لــە زەمەنــی کۆلێــرادا‪،‬‬ ‫پاییــزی پەتریارک و بە یادی ســۆزانییە‬ ‫خەمبارەکانم ناسراوە‪ .‬زۆربەی کتێبەکانی‬ ‫گابــۆ کراون بە کــوردی و لەنــاو دنیای‬ ‫کوردییشــدا خوێنەرێکــی باشــی هەیە و‬ ‫نووسەرێکی خۆشەویستە‪.‬‬

‫بەاڵم سوپاس بۆ ئەو کتێبەی بە دیاری پێت دام‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫هاوسەرەکەت کتێبێکت بە دیاری دەداتێ و هەرجارێ کە‬ ‫دەتبینێت پێت دەڵێ ئایا چێژی هەیە یان نا؟ تۆ حەزت لە‬ ‫کتێبەکــە نەبووە‪ ،‬بەاڵم نازانی چۆن ئەمە بە بەرامبەرەکەت‬ ‫بڵێی!‬ ‫لە یادداشــتێکی دیترۆیت نیووزدا هاتووە‪ :‬ئایا ڕاستگۆیی‬ ‫باشــترین سیاســەت نییە؟ بە تایبەت کاتێــک دەزانیت ئەو‬ ‫کەسەی کتێبەکەی بە دیاریی پێ داوی‪ ،‬کتێبی تری لە هەمان‬ ‫نووســەر هەیە‪ ،‬کە دەشێ کتێبەکەت بۆ بگۆڕێت بە یەکێک‬ ‫لەو کتێبانەی تر‪ .‬بێگومان خۆشویســتن و خۆشنەویســتنی‬ ‫کتێبێک تەواو پەیوەستە بە سەلیقەوە؛ دەشێ تۆ حەزت لە‬ ‫کتێبێک بێ و کەســێکی تر حــەزی لێ نەبێ‪ .‬بەم دوایییانە‬ ‫من ڕۆمانێکم زۆر پەســند کرد و بۆ هاوکارەکەمم پێشــنیار‬ ‫کرد‪ ،‬بەاڵم کاتێک زانیم ئەسڵەن بە دڵی نییە‪ ،‬زۆر ناڕاحەت‬ ‫بــووم‪ .‬چۆن دەکرێ کەســێک ڕۆمانێکی ئــاوا جوانی بە دڵ‬ ‫نەبێ؟ لەبەر ئەوە بڕیارم دا ئیتر کتێبی بۆ پێشنیار نەکەم‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر باوکی هاوسەرەکەم کتێبێکم بە دیاری بداتێ‬ ‫و بــە دڵــم نەبــێ‪ ،‬هــەوڵ دەدەم گفتوگۆی لەگەڵــدا بکەم‪.‬‬ ‫النیکەم شــتێک لــە هەمان کتێبــدا دەدۆزمەوە کــە بەهای‬ ‫قسەلەســەرکردنی هەبێــت‪ .‬بــۆ نموونــە کەســایەتییەک لە‬ ‫ڕۆمانەکــەدا یــان شــوێنێک کە ســەرنجی ڕاکێشــاوم و لێی‬ ‫دەپرسم ئەی چی لەو ڕۆمانەدا سەرنجی تۆی ڕاکێشاوە‪ ،‬یان‬ ‫النیکەم دەپرسم ڕۆمانە خۆشەویستەکانی تۆ کامانەن‪ .‬ئەمە‬ ‫دەبێتە هۆی ئەوەی شتی تازەم سەبارەت بە کەسایەتیی ئەو‬ ‫دەست بکەوێ‪ .‬هەر لەم قسانەوە دەشێ دەربکەوێت النیکەم‬

‫لە خۆشویستنی نووسەرێکدا لە تافی الویدا هاوبەشین‪.‬‬ ‫مەلیســا کیســتارۆ‪ ،‬نووســەری کتێبــی «چەند بەشــێک‬ ‫لــە دایکم» کە لــە کالیفۆڕنیا کتێبفرۆشــیی هەیە‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئەوەی کە من کتێبفرۆشــیم هەیە هــاوکارم بووە کە بزانم‬ ‫ڕێگاکانی کاریگەری‌دانان لەســەر خوێنەر کامانەن‪ .‬لیســتی‬ ‫جێی ســەرنجی هەر کەسێک شایەنی لێوردبوونەوەیە‪ .‬هەنێ‬ ‫جــار کتێبی تازەی تێدا دەدۆزینــەوە و هەنێ جاریش تەواو‬ ‫نائۆمێد دەبین‪ .‬پێشنیاری من ئەوەیە کە هەمیشە دەربارەی‬ ‫کتێبەکان گفتوگۆ بکەن تا دەرگایەکی تازە بکرێتەوە‪».‬‬ ‫شێریانا بۆیڵ‪ ،‬دەروونناسی قوتابخانە و نووسەری کتێبی‬ ‫«وەک ئەشق»یش بۆچوونێکی لەم جۆرەی هەیە‪« :‬باشترە‬ ‫هەمیشە ڕاستگۆ بن‪ .‬هەڵبەت مەبەستم ئەوەیە نییە تەنانەت‬ ‫باسی بچووکترین شتیش بکەن کە بە دڵتان نەبووە‪ .‬دروشمی‬ ‫من ئەمەیە کە کورتوپوخت دەربارەی کتێبە دیارییەکە قسە‬ ‫بکــەن‪ .‬مەرج نییە هەمــوان دیارییەکەی تۆیان بە دڵ بێت‪،‬‬ ‫مەرجیش نییە هەمیشــە وەســفی ئەو کتێبانە بکەن کە بە‬ ‫دیاریی دەتاندرێتێ‪».‬‬ ‫لــەو ڕووداوەدا کە کتێب بە دیاری دەدرێت بە کەســێکی‬ ‫تر‪ ،‬هەموان بزەیان لەســەر لێوە‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا زۆربەیان‬ ‫عەزابــی ویژدانیــان هەیە کــە کتێبەکەیان بــە دڵ نەبووە‪.‬‬ ‫پێویســت ناکات کەس زیاتر لەوەی کە هەیە گوناحبار بێت‪.‬‬ ‫لەوانەیــە درۆ بکەیت و بڵێــی کتێبەکەت بە دڵ بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمە نە خۆت خۆشــحاڵ دەکات نە ئەو کەسەش کتێبەکەی‬ ‫بــە دیــاری پێ داوی‪ .‬باشــترین کار ئەوەیە بڵێــی‪ :‬وا بزانم‬ ‫ســەلیقەی من لەگەڵ تۆدا جیاوازە‪ ،‬بەاڵم ســوپاس بۆ ئەو‬ ‫کتێبەی بە دیاری پێت دام‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )489‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/1/25‬‬

‫‪2‬‬

‫سەبارەت بە فەلسەفەی پیاسەکردن‬ ‫جۆن مۆریس‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬نەبەز سەمەد‬ ‫ئەم وەرگێڕانە پێشکەشە بە شااڵو‬ ‫حەبیبە و پیاساندنە تەنیاکانی!‬

‫وەرگێڕانــە ڕەوانەکــەی جــۆن‬ ‫هــاو (‪)John Howe‬ی بــۆ‬ ‫کتێبــی ''فەلســەفەی پیاســاندن''ی‬ ‫فرێدریــك گرۆس‪ ،‬پتر لــە نامەیەکی‬ ‫خۆشەویســتی دەچــێ تــا کتێبێك‪.‬‬ ‫وەرگێڕانێکــی جوان و لــێ ڕامانێکی‬ ‫هۆزانیانەیــە لەبــارەی یەکێــك لــە‬ ‫کردارە زۆر ئاساییەکان (پیاساندن)‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا‪ ،‬خوێندنەوەی ''فەلسەفەی‬ ‫پیاســاندن'' وەك خودی پیاســاندن‬ ‫وایە‪ :‬کەســێك خۆی دەداتە دەســت‬ ‫ڕێگــەی دوور و درێــژ؛ لێــرە و‬ ‫لەوێ شــتێکی تــازە تێبینــی دەکا‪،‬‬ ‫ڕامانێــك ڕووەو ئاگایی دیاردەهێنێ‪،‬‬ ‫نیگەرانییەکانــی ئەو ڕۆژە دەپڕژێنێ‪،‬‬ ‫کاتێ لەگەڵ هاوڕێگەکەی بە هێواشی‬ ‫و بە هێمنی ڕێگەکە بەش دەکەن‪.‬‬ ‫بۆچــی پیاســاندن شــیاوی‬ ‫لێکۆڵینەوەی فەلسەفەیییە؟ هۆکاری‬ ‫زۆر هــەن؛ بــۆ دەســتپێکان‪ ،‬گرۆس‬ ‫یەکــەم کەس نییــە لــە ڕوانگەیەکی‬ ‫فەلسەفەیییەوە لە پیاساندن ڕابمێنێ‪.‬‬ ‫هەروەك لیســتی سەرچاوەکانی ئەوە‬ ‫دەردەخەن‪ ،‬کە پێشتر ترادیسیۆنێك‬ ‫بوونــی هەیە‪ .‬ئاخر زۆر لــە هزرڤانە‬ ‫مەزنەکان پیاســەوان بــوون‪ :‬گرۆس‬ ‫بەشــێکی درێــژی بــۆ لێکۆڵینەوە لە‬ ‫نیتچــە‪ ،‬ڕیمبــاود (‪،)Rimbaud‬‬ ‫ڕۆســۆ‪ ،‬تۆریــۆ (‪،)Thoreau‬‬ ‫نێرڤال (‪ ،)Nerval‬کانت و گاندی‬ ‫تەرخانکــردووە؛ هەروەهــا ئامــاژەی‬ ‫بەوانــەش کــردووە‪ ،‬کــە هێشــتاش‬ ‫بەردەوامــن‪ .‬بەڕاســت‪ ،‬هێشــتاش چ‬ ‫شــتێك وەها لە پیاساندن دەکا ببێ‬ ‫بە بابەتێكی شــیاو بــۆ لێکۆڵینەوەی‬ ‫فەلسەفەیی‪ ،‬داخۆ لەبەر ئەوەیە‪ ،‬کە‬ ‫پیاســاندن هەمیشــە کردارنواندنێكی‬ ‫مۆڕاڵی و سیاسی بووە‪.‬‬ ‫ئــەو هزرۆکــە ســەرەکییەی بــە‬ ‫درێژایــی کتێبەکە دووبــارە دەبێتەوە‬ ‫ئەوەیــە‪ :‬پیاســاندن ئازادبوونــە؛‬ ‫هاوکات ''ئازادبوون لە'' و ''ئازادبوون‬ ‫بۆ''یــە‪ .‬ئاخر ''بەڕێی پیاســاندنەوە‪،‬‬ ‫تۆ خــۆت لە هزرۆکەی شــوناس‪ ،‬لە‬

‫پێویستم بەوە هەیە؟''‪.‬‬ ‫هەمیشــە زۆربــەی کات وەاڵمەکە‬ ‫نەخێرە‪ .‬پیاســەوان پێشــتر جیهانی‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئاخــر ''ڕوانین‪ ،‬زاڵبــوون‪ ،‬و‬ ‫لێگەڕان واتا هەبوون‪ ،‬بەاڵم هەبوونێك‬ ‫بەبێ ناپەسەندییەکانی خاوەندارێتی‪:‬‬ ‫یەکێك ســوود لــە دیمەنێکی جوانی‬ ‫جیهان وەردەگرێ‪ ،‬پتر وەك دزێك‪''.‬‬ ‫بارســووکبوون بەڕێــی ســووتاندنی‬ ‫شــوناس و پایەگا‪ ،‬بۆ کەسێك هیچی‬ ‫دیکــە تینی بــۆ فەرمانەکانــی ژیانی‬ ‫ڕۆژانە نەماوە‪'' :‬ئەوە بکە‪ ،‬ئاگات لەمە‬ ‫بێ‪ ،‬داوەتی ئەم و ئەو بکە‪ :‬ســنوورە‬ ‫جڤاکییــەکان‪ ،‬بــاوە کولتوورییەکان‪،‬‬ ‫هۆشقاڵی‪ ،‬هۆشقاڵی‪ ،‬هۆشقاڵی‪''...‬‬ ‫هەنــدێ جــار‪ ،‬وەك لــەو پارچەی‬ ‫ســەرەوەدا‪ ،‬ڕەنگە کەســێك هەندێ‬ ‫لــە خۆدواندن (‪)monologues‬‬ ‫ەکانــی بیتــێ (‪)Beatty‬ی بێتەوە‬ ‫یــاد لــە ''فەهرەنهایــت ‪''٤٥١‬ی ڕەی‬ ‫برادبــوری (‪.)Ray Bradbury‬‬ ‫لە ڕاســتیدا‪ ،‬یەکێك لــە هەرە گەورە‬ ‫فێڵبــازەکان لــە هەردوو ئیشــەکەدا‪:‬‬ ‫خێرایییــە‪ .‬بــە بــڕوای گــرۆس ''لــە‬ ‫پیاســاندندا‪ ،‬هێواشــییەکی بــاش‬ ‫نیشانەی ڕەسەنی باوەڕبەخۆبوونە‪''.‬‬ ‫لە کاتێکدا کولتووری خۆرئاوایی وەها‬ ‫دەردەکــەوێ‪ ،‬کە خێرایــی بە هەموو‬ ‫شــتێك دەدا لــە وەرزشــکردنەوە تا‬ ‫بازرگانی و پەروەردە‪ .‬بۆیە هێواشێتی‬ ‫مــۆڕاڵ بــەرزی ڕاســتەقینەیە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەی ''هێواشێتی بەڕاستی دژبەری‬ ‫پەلەیــی و خێرایییــە‪ ''.‬بۆیە ســەیر‬ ‫نییــە‪ ،‬کــە پیاســاندن لــە غــاردان‬ ‫پەســندترە ''جواڵن لــە غاردانەوە بۆ‬ ‫پشــوودان توندوتیژییــە‪ .‬تــۆ الکانی‬ ‫خــۆت هەڵدەگری‪ ،‬ئارەقــە دەڕێژی‪،‬‬ ‫ڕووخســارت ســوورهەڵدەگەڕێ‪ .‬تــۆ‬ ‫دەوەســتی بۆ ڕێگەدان بە جەستەت‪،‬‬ ‫ئاخــر تــۆ هەناسەســواربوویی‪ .‬لــە‬ ‫الیەکــی دیکەوە‪ ،‬کاتێ دەیپیاســێنی‬ ‫وەســتان تەواوبوونێكی سروشــتییە‪:‬‬ ‫تــۆ دەوەســتی بۆ پێشــوازیکردن لە‬ ‫ڕوانگەیەکــی نــوێ‪ ،‬بۆ هەناســەدان‬ ‫لەناو سروشتدا‪''.‬‬ ‫بــێ گومــان‪ ،‬هەرگیز دوو پیاســە‬ ‫وەك یــەك نیــن‪ ،‬گرنگ نییــە چەند‬ ‫جار بــە هەمان ڕێگەدا ڕۆیشــتووین‪.‬‬ ‫ئــەو پیاســەیەی لــە منداڵێتیــدا‬ ‫کردوومانە جیــاوازە لە هی گەنجێتی‬ ‫یان لەو پیاســەیەی لە سااڵنی پیریدا‬

‫ته‌لعه‌ت تاهیر‬

‫مانگانە ده‌ینووسێت‬

‫‪1‬‬ ‫لەبەر حیزە بەخۆی و ناتەبایی‬ ‫لەژێری حیزی حیزان بوونە دۆشەك‬ ‫هەتا وەك ئاگری ناو كان لەگەڵ یەك‬ ‫ئەگەر تۆفان بێت لەشكرتان بە پووشەك‬ ‫( حاجی قادری كۆیی )‬ ‫‪2‬‬ ‫جەستەی ئەم مێژووە‪ ،‬سەیرە‪:‬‬ ‫سەری براكوژییە‪.‬‬ ‫پێیەكانی ‪ -‬با ‪ -‬ن‪.‬‬ ‫پەراسووەكانی ئاسنی زیندانن‪.‬‬ ‫بە تەنیا كەمەری هەمیشە زیندووە و‬ ‫لە سەماكردن ناكەوێ‌‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ئەوەی لێرە ببێتە باوك‪:‬‬ ‫ئیرباهیمە و كەسیش بەرانێك نانێرێ‌‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرە ببێتە دایك‪:‬‬ ‫هەمان هەستی ئەو كۆترە بەستەزمانەی هەیە‪،‬‬ ‫هێلكەی لەسەر تەل كردووە‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫چیرت گلەیی لە قسەی كۆن ناكەم‪،‬‬ ‫تازەگەری لە كوێ‌ بێنین‪:‬‬ ‫لە ڕۆژگارێك‪ ،‬خۆی هەموو ڕژەكانی دووبارەن؟‬ ‫لــەو پەرەگرافــەی ســەرەوە‪ ،‬گرۆس‬ ‫خۆیەتی‪ .‬بۆیە شیاوی جەخت لەسەر‬ ‫کردنە‪ ،‬کتێبەکە لە ڕوانگەی پیاوەوە‬ ‫نووســراوە‪ .‬هێشــتاش لەبــەر چەند‬ ‫هۆیەك نامەوێ لەبارەی ''الیەندارێتی‬ ‫جێندەر''ەوە قســەبکەم‪ :‬بە تایبەت‪،‬‬ ‫لەبەر سروشــتی ناوەڕۆکی کتێبەکە‪،‬‬ ‫ئاخر هەندێ جار پتر وەك یاداشــتی‬ ‫کەســی دەخوێندرێتــەوە‪ .‬هەوروەها‬

‫کەمتــر ڕەوایــە) ئاماژەنــەدان بــە‬ ‫جێنــدەر ئارگیومێنتەکەیــە و ڕەنگە‬ ‫جیاکردنەوەی شیاو نەبێ‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ڕەنگە ڕاستییەکە سادەتربێ‪ :‬گرۆس‬ ‫بە وردی بیری لێکردۆتەوە و فیگور و‬ ‫بابەتەکانی هەڵبــژاردووە‪ ،‬کە بۆ ئەو‬ ‫سەرنج ڕاکێش بوونە‪ .‬بەو تێگەیشتنە‪،‬‬ ‫نووسینی السایی پیاساندن‪ ،‬تۆ کوێ‬ ‫هەڵدەبژێــری هەمیشــە ''ڕەوتەکەت‪،‬‬

‫بێ گومان‪ ،‬هەرگیز دوو پیاســە وەك یەك نین‪ ،‬گرنگ نییە چەند‬ ‫جار بە هەمان ڕێگەدا ڕۆیشتووین‬ ‫فریــوی بوون بە کەســێك‪ ،‬کە ناو و‬ ‫مێــژووت هەبــێ دەربازدەکــەی‪ ''.‬تۆ‬ ‫لە ''ناو‪ ،‬تەمەن‪ ،‬پیشــە‪ ،‬و سی ڤی''‬ ‫ڕزگارت دەبــێ‪ ،‬کە گرۆس ناویاندەنێ‬ ‫''پێســپاردە و پابەندبوونــەکان لــە‬ ‫دۆزەخ''دا‪ .‬هەروەهــا لــە قۆناغــی‬ ‫درەنگی سەرمایەداریی پێگەیشتوودا‪،‬‬ ‫پیاســاندن دەرفەتێکــی دەگمەنــت‬ ‫بــۆ دەڕەخســێنێ تاکو خــۆت لە بار‬ ‫و قورســییەکانی جیهانی موڵکایەتی‬ ‫و خاوەندارێیتــی ئازادبکــەی‪'' .‬کاتێ‬ ‫دەست بە پیاساندن دەکەی بۆ پتر لە‬ ‫چەند ڕۆژێك؛ بۆ هەفتەیەك‪ ،‬کاتێ تۆ‬ ‫خەریکی پێچانەوەی کۆڵەپشتەکەتی‪،‬‬ ‫پرســیارێك بە بەردەوامی خۆی زیت‬ ‫دەکاتەوە‪ :‬داخۆ بەڕاســت ئەو شــتە‬ ‫پێویســتە؟ بــێ گومــان‪ ،‬کێشــەی‬ ‫قورســایی لــە گۆڕێیــە‪ .‬ئاخــر کاتێ‬ ‫ئێمە توانیمان ڕاســتی شــێوازەکانی‬ ‫(‪)well-being‬‬ ‫چاکبــوون‬ ‫دیاربخەیــن‪ ،‬ئــەوا ڕەنگە پیاســاندن‬ ‫ببــێ بــە مۆتەکــە‪ ،‬گەر تــۆ زیادەت‬ ‫لــێ بارکرد‪ .‬بۆیە دووبــارە و دووبارە‬ ‫هەمــان پرســیار‪ :‬داخۆ بەڕاســت من‬

‫دەیکەین‪ .‬گرۆس بە تایبەت لە یەکێك‬ ‫لــە پەرەگرافــە ڕەوانەکانیدا‪ ،‬داوامان‬ ‫لێدەکا وێنای ''پیاســەیەکی شەوەکی‬ ‫درێــژ''ی تەمەنــی پیــری بکەیــن‪،‬‬ ‫کاتــێ ''یادەوەرییە لەبیرکــراوەکان‪،‬‬ ‫پێشــوازی هاوڕێیانی دێرین‪ ،‬لەســەر‬ ‫ڕووی ئاگایی هۆشمان زیتبوونەتەوە‪.‬‬ ‫یاداشــتەکان بۆ یەکێــك‪ ،‬کە الیەنی‬ ‫کەم هەست بە چاکە و بەخشین بکا‪.‬‬ ‫ئــەوان هیچی دیکە بریندارنابن بەڕێی‬ ‫دووبــارە بەئاگاهێنانــەوەی زنجیرەی‬ ‫یادەوەرییــە پــڕ ئــازارەکان‪ ،‬یــان‬ ‫ماندووبوونی ڕۆح بە تاسەی خۆشییە‬ ‫لە دەســت چــووەکان‪ .‬ئــەوان وەك‬ ‫گوڵە ئاوییەکان ســەر ئــاو دەکەون‪،‬‬ ‫تەنیــا لە گۆڕانی ڕەنگ و شــێوەیاندا‬ ‫جیاوازن‪ .‬ئەوان جیاوازنین لە خەندە‬ ‫و تەنیــا واتاداربــوون لــە نادیاریدا‪،‬‬ ‫لــە شــادی‪ ،‬و نەبوونــی جەختی لە‬ ‫هەبوونی جارێــك ئەزموونکردنیان‪...‬‬ ‫داخــۆ بەڕاســت ئەوە من بــووم‪ ،‬ئەو‬ ‫منداڵــە خەیــاڵ بــاوە‪ ،‬ئــەو گەنجە‬ ‫مەست و سەرخۆشە بە جیهان؟''‬ ‫ئــەوە ڕوونــە‪ ،‬کەســی وێناکــراو‬

‫ئەوان‬ ‫لە ئێمە‬ ‫باشترن‬

‫««‬

‫لەبــەر ئــەوەش‪ ،‬کــە فەلســەفە لــە‬ ‫مێــژووی خۆیــدا لە الیــەن پیاوانەوە‬ ‫کۆنترۆڵکــراوە‪ ،‬کە لێــرەدا بوونە بە‬ ‫نموونەی فەیلەسوفانی‪ -‬پیاسەوان‪.‬‬ ‫تەنیــا لە یەك پەرەگرافــدا ئاماژە‬ ‫بــە جێندەر دراوە‪ ،‬گرۆس ئاشــکرای‬ ‫دەکا ''بە ســەدان ســاڵ لە کۆمەڵگە‬ ‫ترادیســیۆنییەکاندا‪ ،‬پیاســاندنی‬ ‫هێــواش کــراوە بە هی ژنــان‪ :‬ئەوان‬ ‫بــۆ ئاوکێشــان لــە بیــر بەهێواشــی‬ ‫ڕێگــەی دووریــان بڕیــوە‪ ،‬یــان بــۆ‬ ‫دۆزینەوەی ڕووەك و گژوگیا ڕێگەیان‬ ‫بڕیــوە‪ .‬پیــاوان بەکارهێنانــی هێز و‬ ‫توندوتیژییان بەالوە پەســەندتربووە‪،‬‬ ‫کــە گونجاوە بــۆ ڕاوکردن‪ ،‬هێرشــی‬ ‫لەنــاکاو‪ ،‬غاردانی کــورت و بە پەلە‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆر خێرا‪''.‬‬ ‫لەبەر ئــەوەی ڕەنگە بابەتەکە پتر‬ ‫ببێتە جێی ســەرنج‪ ،‬و لەبەر ئەوەش‬ ‫گرۆس لەوە تێگەیشتووە‪ ،‬کە کەسێك‬ ‫خۆزگــەی ئــەوەی هەبــێ کێشــەی‬ ‫جێنــدەر پتر باســبکرابووایە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫بە بەشــێکی جیــا‪ .‬ئــەوە دەگۆترێ‬ ‫ڕەنگە کەســێك بخەبتــێ (ئەگەرچی‬

‫پاك'دا‪ .‬کاتێ تۆ دیوارەکان لە پشت‬ ‫خۆتەوە بە جێدەهێڵی‪ ،‬شنەبا لەسەر‬ ‫ڕووخســارتە‪ ،‬ڕێــك لــە ناوەڕاســتی‬ ‫جیهاندا‪ :‬لە ڕاستیدا‪ ،‬ئەوە ماڵی منە‬ ‫بۆ تەواوی ڕۆژەکە‪ ،‬ئەوە ئەو شوێنەیە‬ ‫مــن دەمــەوێ تێیــدا نیشــتەجێ بم‬ ‫بەڕێی پیاساندنەوە‪ ''.‬ئەو خەڵکانەی‬ ‫لــە کەشــی ســاردتر لــە پاریــس‬ ‫دەژیــن‪ ،‬بۆ نموونە باکــوری ئەوروپا‬ ‫یــان بەشــەکانی ئەمەریــکای باکــور‬ ‫''پیاســەوانی مۆڵەکان'' ڕەنگە پێش‬ ‫کردنــەوەی دووکانــەکان دەربکەون‪،‬‬ ‫بۆیە ڕەنگە هاوڕا نەبن لەگەڵ گرۆس‪،‬‬ ‫کە تەنیا لە دەرەوەبوون تاکە ڕێگەی‬ ‫ئەزمــوون کــردن و جێبەجێکردنــی‬ ‫پیاسەیەکی ڕەسەن بێ‪.‬‬ ‫لە کۆتاییــدا‪ ،‬هەرچەندە کتێبێکی‬ ‫بــاش ئــەوە نییــە‪ ،‬کــە تــۆ لەتەك‬ ‫هەمــوو پنتەکانیــدا هاوڕابیت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەو کتێبەیە‪ ،‬کــە خەیاڵت دەبزوێنێ‬ ‫و هانــی پەرچانــدن دەدا و وەهــات‬ ‫لێدەکا هەست و هزری خۆت دووبارە‬ ‫ئەزمــوون بکەیــەوە‪ .‬ڕەنگــە ئــەوە‬ ‫پەیوەســت بکــرێ بــە پیاســەیەکی‬ ‫باشــەوە‪ ،‬چونکــە ئــەوە دەرفەتــە‬ ‫بــۆ ''خــۆ بەرپرســیارکردن‪ ،‬خــۆ‬ ‫ڕاســتکردنەوە‪ ،‬خۆ بەرەنگاربوونەوە‪،‬‬ ‫و خــۆ هەڵســەنگاندن''‪ .‬لە کتێبێکی‬ ‫باشــدا‪ ،‬تۆ لەنێو پێاڵوی ئەوانی دیدا‬ ‫خــۆت دەدۆزییــەوە پیاســەدەکەی‪،‬‬ ‫جیهان لە چاوی ئەوی دییەوە دەبینی‪.‬‬ ‫تەنیا و هێشتاش هاوەڵدار‪ ،‬مەحکوم‬ ‫و هێشتاش ئازاد‪ -‬بۆ دۆڕاندنی خۆت‪.‬‬ ‫ڕەنگە تــۆ خۆت وەك هــاوڕا لەتەك‬ ‫فرێدرێــك گرۆســدا نەبینــی‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ڕەنگە تۆ بە گەشتکردن و پیاساندن‬ ‫لەتەك ئەودا شادومان بی‪.‬‬

‫هەنگاوەکانــت‪ ،‬و دەربڕینەکانــت''‬ ‫نەگــۆڕن‪ .‬ڕەنگە یەکێك ئــەوە وەك‬ ‫ڕەخنەیەکــی نابەجــێ ببینــێ؛ بــۆ‬ ‫نموونە پیاســەوانێکی بــە پەرۆش و‬ ‫ڕەنگە گرنگترین فەیلەسوفی سەدەی‬ ‫بیســت مارتیــن هایدێگــەر ئاماژەی‬ ‫پێنەکــراوە‪ .‬لە الیەکی دیکەوە‪ ،‬کاتێ‬ ‫گرۆس دانوســتاندنی ڤاڵتەر بنیامین‬ ‫و هزرۆکەی پیاســەوانی شــار دەکا‪،‬‬ ‫ئــەو تەنیــا کەمێــك شــتی ئەرێیــی‬ ‫لەبــارەی پیاســاندن لەنێــو شــارە‬ ‫گەورەکاندا هەیە‪ .‬گرۆس پێمان دەڵێ‬ ‫''پیاســەوانی نێــو شــار ناچێتە نێو‬ ‫پڕێتــی جەوهەرەوە‪ ،‬بەڵکو ئەو تەنیا‬ ‫خــۆی دەخاتە ژێر کاریگەرییە پەرش‬ ‫و باڵوەکانی ڕوانینەوە‪ ''.‬ڕەنگە ئەوە‬ ‫ڕاستی تێدا بێ‪ ،‬بەاڵم بە دڵنیایییەوە‬ ‫لــەوە پتــرە تەنیا کاریگــەری ڕوانین‬ ‫بێ‪.‬‬ ‫هەنــدێ جــار ڕوودەدا‪ ،‬گــرۆس‬ ‫سەرچاوەی ئەم وەرگێڕانە‪:‬‬ ‫وەك کەســێکی دۆگمایی دەربکەوێ‪http://www.popmatters. ،‬‬ ‫بــە تایبەت کاتــێ ئارگیومێنتی ئەوە ‪c o m / r e v i e w / 1 8 0 0 0 8 - a -‬‬ ‫دەکا‪ ،‬کــە ''پیاســاندن واتــا چوونە ‪philosophy-of-walking-by-‬‬ ‫‪frederic-gros/‬‬ ‫دەرەوە و لە دەرەوەبوون‪' -‬لە هەوای‬

‫‪5‬‬ ‫دوێنێ‌‪ ،‬منت بینی چاوەكانت داخست‪.‬‬ ‫ئیرت دڵنیا بووم‪:‬‬ ‫ئەم سەردەمە هەر تاریكی لێ‌ دەوەشێتەوە‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ئەوان لە ئێمە باشرتن‪،‬‬ ‫ســەدە و نیوێكە ئەم هەســارەیە بە دەســت‬ ‫ئێمەوەیــە‪ ،‬ببینــن‪ :‬ئەتۆم و كیمیــاوی و كونی‬ ‫ئــۆزۆن و ئــاوارە و الفاو و ســنوور و پاســەپۆرت و‬ ‫شەڕی مەزهەب و نەتەوەكانی لێ‌ كەوتەوە‪.‬‬ ‫كەس بیســتوویەتی پشــیلەیەك ئیرەیی بە‬ ‫فڕینی كۆترێك ببات؟‬ ‫كەنارییــەك‪ ،‬دوو گۆرانــی لەســەر جوانــی و‬ ‫مەزنیی تایەفەكەی بچڕێت؟‬ ‫هەڵۆیەك‪ ،‬ئەنفالی كەروێشكەكانی كردووە؟‬ ‫ئەسپێك‪ ،‬بە هێسرتێكی گوتووە تۆ لە بنەماڵە‬ ‫نیت؟‬ ‫تەگەیەك‪ ،‬بزنی كردۆتە سەبایا؟‬ ‫قــەت بووە لــە پێدەشــتێكدا بە هەشــت گا‪،‬‬ ‫دەستدرێژی بكەنە سەر مانگایەك؟‬ ‫ماكەرێك هاوســەرگیری لەگــەڵ نێرەكەرێكدا‬ ‫كردووە بۆ باشرت كردنی باری گوزەرانی؟‬ ‫مامزێــك بوختانی بە دەمی پڵنگێك كردووە تا‬ ‫ڕەگەزنامەی ئەڵامنی وەربگرێت؟‬ ‫ئەرێ‌‪ ،‬ئەوان لە ئێمە باشرت نین؟‬ ‫‪7‬‬ ‫ئەمە سەیرترین نیشتیامنە‪:‬‬ ‫پلیكانەیەكــی یــەك ئاراســتەیە و تەنیــا بۆ‬ ‫شۆڕبوونەوەیە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی شكۆدار بێت‪ :‬ژیان نا‪،‬‬ ‫پێویستیی بە مردمنانە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )489‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/1/25‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ئاگردزەکان‬

‫دیدارێک لەگەڵ ئەنتونیو تابوکی‬ ‫لە عەرەبییەوە‪ :‬رەووف بێگەرد‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫ئــەم دیمانەیــە لەگەڵ نووســەری دیاری‬ ‫ئیتاڵی ئەنتۆنیۆ تابوکی‪ ،‬یەکێکە لەو کۆمەڵە‬ ‫دیمانــە گرنگانــەی کە «جومانــە حەداد»‬ ‫لەگــەڵ کۆمەڵێــک نووســەر و ڕووناکبیری‬ ‫دیاردا کردوویەتی و لە کتێبەکەیدا بە ناوی‬ ‫«ئاگردزەکان» باڵوی کردۆتەوە‪.‬‬ ‫من دزێکی ڕەسەنم‬ ‫ئەنتونیــو تابوکی بــڕوای بــە ڕێکەوتە‪،‬‬ ‫پێکەوە لە نووســین و ژیاندا‪ .‬چیرۆکی ئەم‬ ‫دیدارەیش ڕێکەوتێکی چرکەساتیە کە ڕەنگە‬ ‫بڕواپێکردنی زەحمەت بێت‪ .‬بەاڵم بەشــێکە‬ ‫لــە کتێبێکی ئەو کە هێشــتا نەنووســراوە‪،‬‬ ‫ڕەنگە ڕۆژێک لە ڕۆژان بینووسێت‪.‬‬ ‫ئــەم گەورە نووســەرەی ئیتالیا لەســەر‬ ‫بیرۆکەی چاوپێکەوتنەکە نازونووکی نەکرد‪.‬‬ ‫لەگــەڵ یەکــەم پەیوەندیمدا‪ ،‬بە فاکســێک‬ ‫ڕەزامەندیی خۆی لەسەر پڕۆژەکە پیشاندا‪.‬‬ ‫جگــە لــەوەی بە پــێ زانینەوە باســی ئەو‬ ‫بایەخدانــەی کــرد کــە ئێمە بــە کارەکانی‬ ‫دەدەین‪ .‬ئەو کاتە‪ ،‬وەک هەموو ســاڵەکانی‬ ‫تری‪ ،‬پشووی هاوینەی ســاڵی ڕابووردووی‬ ‫لــە نیشــتمانی دوەمــی‪ ،‬واتــا پورتــوگال‬ ‫بەسەردەبرد‪ .‬دەیویست دوای کۆتایی هاتنی‬ ‫پشــوەکە لە مانگی ئەیلوولدا‪ ،‬دوو مانگ لە‬ ‫زانکۆی سیینای ئیتالیا وانە بڵێتەوە‪ .‬پێش‬ ‫ئەوەی لە سەرەتای مانگی تشرینی دوەمدا‬ ‫سەفەری ئەمریکا بکات بۆ ئەوەی لە یەکێک‬ ‫لــە زانکۆکانیدا بۆ وەرزێک وانەبێژی بکات‪.‬‬ ‫لەبەر هەندێک هۆکار کە ڕێگربوون لەبەردەم‬ ‫سەفەری هاوینی پورتوگال و پاییزی ئیتالیا‬ ‫و زستانی ئەمریکادا‪ ،‬لەسەر ئەوە ڕێکەوتین‬ ‫بەهاری ئەو ساڵە لە پاریس یەکتر ببینین و‬ ‫گفتوگۆکە ســازبکەین‪ .‬ئەو سووربوو لەسەر‬ ‫ئــەوە کــە دوای گەڕانەوەی لــە واڵتە یەک‬ ‫گرتوەکان ماوەیەک لە پاریس بەسەربەرێت‪.‬‬ ‫ژمارەی تەلەفونەکانی لە لیشبۆنە و سیینا و‬ ‫پاریسی خۆی دامێ‪ .‬لەسەر ئەوە ڕێکەوتین‬ ‫من لە سەرەتای ساڵی تازەدا پەیوەندیی بە‬ ‫خانمە وەکیلەکەیەوە بکەم بۆ هەر گۆڕانێک‬ ‫ڕەنگە بەسەر خشــتەی بەرنامەکانی ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٥‬بێت‪.‬‬ ‫لە هەشــتی تشرینی دووی ‪ ،٢٠٠٤‬دەوری‬ ‫ســەعات هەشــت و نیوی ئێــوارە‪ ،‬ئەنتونی‬ ‫تابۆکــی دەرگای ئاپارتمانەکــەی پاریســی‬ ‫لــە ناوچەی ســان جیرمان کــردەوە و چوە‬ ‫ژوورەوە‪ .‬شــەکەت و هەناســەی سواربوو‪.‬‬ ‫چونکــە ناچاربوو بە پێ بــە نەردەوانەکاندا‬ ‫ســەربکەوێت‪ .‬ئاپارتمانەکەی لە قاتی ســێ‬ ‫بوو‪ .‬ویســتی جانتــا بچووکەکــەی دابنێت‬ ‫بــۆ ئــەوەی پەنجە بە دوگمــەی کارەباکەدا‬ ‫بنێــت‪ .‬لەپڕێکدا‪ ،‬لەناو بێدەنگی و تاریکیی‬ ‫شــوێنەکەدا‪ ،‬زەنگــی تەلەفوونەکەی لێیدا‪.‬‬ ‫تابوکــی ســەری ســووڕما‪ .‬چونکــە هیــچ‬ ‫هاوڕێیەکــی پاریســی خۆی لــە هاتنەکەی‬ ‫ئــاگادار نەکردبــوو‪ .‬تازەیــش ژنەکــەی بە‬ ‫مۆبایل قســەی لەگەڵ کردبوو‪ .‬ئەی کەواتە‬ ‫کێیە پەیوەندیی پێوەدەکات؟‬ ‫لە هەشــتی مانگی تشرینی دووی ساڵی‬ ‫‪ ،٢٠٠٤‬دەوروبەری ســەعات هەشت و نیوی‬ ‫ئێوارە‪ ،‬لــە شــەقامە ئاپوورەکانی پاریس‪،‬‬ ‫لەناو تاکســیەکدا بووم و لــە کارێکی خۆم‬ ‫دەگەڕامــەوە‪ .‬بــەردەوام پەیوەندییــم بــە‬ ‫یەکەیەکــەی هاوڕێکانمەوە دەکرد و هەواڵی‬ ‫گەیشــتنی پاریســی خۆمم پێ دەگەیاندن‪.‬‬ ‫نازانــم چــۆن لــەو چرکەســاتەدا ئەنتونیو‬ ‫تابوکیــم بیرکەوتــەوە‪ .‬دەبێــت پەیوەندیی‬ ‫بــە ماڵەکەیەوە بکەم؟ بیــرم کەوتەوە ئەو‬ ‫لــە ئەمریکایە و پەیوەندیی پــێ کردنی لە‬ ‫پاریســدا مەحاڵە‪ .‬ماوەیــەک دوودڵ بووم‪.‬‬ ‫پاشان بە خۆم وت‪ :‬چیم لە کیس دەچێت؟‬ ‫با تەلەفوونەکەم بکەم!‬ ‫زەنگی یەکەم و دوەم و سێیەم‪ ...‬گاڵتەم‬ ‫بــە خۆم هــات و نائومێدیی دڵی گوشــیم‪.‬‬ ‫چاوەڕێی چی بووم؟ بێگومان تابوکی ئێستا‬ ‫لــە واڵتی ئاپۆ ســامدایە‪ ،‬لەبەردەم قوتابیە‬ ‫ئەمریکیــە زرنــگ و چاالکەکانــدا‪ ،‬خەریکی‬

‫وانــە وتنەوەیە‪ .‬زەنگی چــوارەم لێ دەدات‬ ‫و مــن لــەوەدام دای بخــەم‪ .‬کەچی دەنگی‬ ‫پیاوێکی هەناسە سوارم دێتە بەرگوێ‪.‬‬ ‫ هالو؟‬‫ هالو؟ تکایە ماڵی مامۆستا تابوکیە؟‬‫ بەڵێ‪ ،‬من ئەنتونیو تابوکیم‪ ،‬کێ قســە‬‫دەکات؟‬ ‫ بەڕێــز تابوکی! ئــای لەم ڕێکەوتە! من‬‫جومانە حەدادم‪ ،‬ڕۆژنامەنووسە لوبنانیەکە‪.‬‬ ‫لــە مانگــی ئــازاردا بڕیــاری دیدارێکماندا‪،‬‬ ‫لەبیرتە؟‬ ‫ ئــا‪ ...‬ســاو‪ ...‬ســاو‪ ...‬هەر ئێســتا‬‫گەیشــتوومەتە پاریــس و وا هاتوومەتە ناو‬ ‫ئاپارتمانەکەم‪ .‬چۆن زانیت لێرەم؟‬ ‫ نــەم زانیوە لە پاریســیت‪ ،‬وام دەزانی‬‫لــە ئەمریکایــت و لە خۆمــەوە تەلەفونم بۆ‬ ‫کردیت‪ ،‬ئەی چۆنە لە ئەمریکا نیت؟‬ ‫ چیرۆکێکی دوور و درێژە‪ ،‬چ ڕێکەوتێکی‬‫سەیرە! کە هاتیت پێت دەڵێم‪ .‬تا دوو ڕۆژی‬ ‫تر لێرەم‪ ،‬دەتوانیت سبەینێ بێیت؟‬ ‫بەڕاســتیی ڕێکەوتەکە ســەیربوو‪ .‬پێش‬ ‫چەند ڕۆژێک لە دیــدارە بێ بەرنامەکەمان‪،‬‬ ‫ئەنتونیو تابوکی لە فڕۆکەخانەیەکی ئیتالیا‬ ‫دانیشتوە و ڕۆژنامە دەخوێنێتەوە‪ ،‬چاوەڕێی‬ ‫فڕۆکەکەیەتی کە بڕیارە بیبات بۆ ئەمریکا‪.‬‬ ‫لەپــڕا لە نزیکــی خۆی دەڕوانێــت و جانتا‬ ‫دەســتیەکەی نابینێــت‪ :‬گوزەرنامەکــەی‪،‬‬ ‫کارتــی ســەفەر‪ ،‬دەفتــەری چەکەکــەی‪،‬‬ ‫پــارەی‪ ،‬دەقی ئــەو وتارانەی لــە ئەمریکا‬ ‫دەیانبێژێــت‪ ،‬لیســتی ژمــارە و ناونیشــانە‬ ‫گرنگــەکان‪ ،‬بەتایبەتییــش کلیلی ماڵەکانی‬ ‫ســیینا و لیشــبونە و پاریســی‪ ،‬هەمــووی‬ ‫دزراون‪ .‬تابوکــی کە بڕوای بە ئاماژەگەلێک‬ ‫هەیــە ژیــان بــۆی دەنێرێت‪ ،‬هەســتی کرد‬ ‫ئەو کاتە ســەفەری ئەمریــکای بۆ ناکرێت‪،‬‬ ‫بۆیە بەتەواوی دەســتی لە ڕۆیشــتن شت و‬ ‫گەڕایــەوە بۆ ماڵەکــەی ئیتالیای‪ .‬یەکەمین‬ ‫کاری ئەوەبــوو کلیلــی ماڵەکەی ســیینای‬ ‫گۆڕی‪ ،‬داوای لە خزمێکی لیشــبۆنەی خۆی‬ ‫کــرد هەمان شــت بۆ ماڵەکــەی پورتوگالی‬ ‫بــکات‪ .‬لــێ ترســیی دزینــی ماڵــە زۆر‬ ‫ئازیزەکەی پاریســی هەر لە دڵدا بوو‪ .‬بۆیە‬ ‫بۆ گۆڕینی کلیلەکە خێرا بڕیاری سەفەرێکی‬ ‫دوو ڕۆژەی بــۆ پاریــس دا‪ .‬ئــەو دوو ڕۆژە‬ ‫ڕێکەوتــی ســەفەرەکەی منــی دەکــرد بــۆ‬ ‫پاریــس بۆ ســازدانی دیدارێک لەگەڵ پیتەر‬ ‫هانکــە و چەند نووســەرێکی تــر‪ .‬هەروەها‬ ‫چرکەســاتی پەیوەندیی کردنەکەم ڕێکەوتی‬ ‫لەگەڵ گەیشــتنی ئەو ڕۆماننووسە ئیتالیەدا‬

‫تابوکی لە نیگایەکی ڕێکەوتەوە بۆ یەکێکی‬ ‫دی بەردەوامبــوو‪ .‬تــا ئــەو ڕادەیەی مرۆڤ‬ ‫بڵێــت ئەمە ژیانێکی خوازەیــە و لە تەونی‬ ‫خەیاڵــەوە نزیکترە تا تاشــەبەردی واقیع‪،‬‬ ‫ئــەی ئــەوە خۆی نیــە کە دەڵێــت‪ :‬ئەگەر‬ ‫مــرۆڤ لــە ئامــاژە و ڕەمزەکانــی ژیان تێ‬ ‫بگات‪ ،‬ئەوســا دەزانێت ژیان لــە خەیاڵدان‬ ‫خەیااڵوی و سەیرترە‪.‬‬ ‫لە ئێســتادا ئەنتونیــو تابوکی لە دەنگە‬ ‫هەرە دیارەکانی ئەدەبیی ئەم ســەردەمەی‬ ‫ئیتالیایە‪ .‬لە دەنگە گرنگەکانی ئەوروپاییشە‪.‬‬ ‫ڕۆمان و چیرۆک و شــانۆگەری و ســیناریۆ‬ ‫و وتــاری نووســیوە‪ .‬بەرهەمــە ئەدەبیــە‬ ‫گەورەکانی پورتوگالیش وەرگێڕاوەتە ســەر‬ ‫زمانی ئیتالی‪ .‬یەکەمین کاری بە وەرگێڕانی‬ ‫تەواوی بەرهەمی شــیعریی فرناندو پیســوا‬ ‫دەســت پــێ کــرد‪ .‬خاوەنــی ئەم هەســتە‬ ‫ئاوارتەیــە‪ ،‬بــەم کارەی تەنیــا ناوبانگــی‬ ‫پیسوای لە ئیتالیادا نەچەسپاند‪ ،‬بەڵکوو بە‬ ‫هەموو دنیایشی ناساند‪.‬‬ ‫تاڕادەیــەک تابوکــی درەنگ دەســتی بە‬ ‫نووســین کردوە‪ .‬تەمەنی ســی و دوو ساڵ‬ ‫بــوو کــە یەکەمیــن ڕۆمانــی «گۆڕەپانــی‬ ‫ئیتالیا»ی نووســی‪ .‬لێ ئــەوەی بەتەواویی‬ ‫ناوبانگی پێ پەیداکرد‪ ،‬ڕۆمانی «شــەوێکی‬ ‫هینــدی» بوو کە ســاڵی ‪ ١٩٨٤‬باڵوبوەوە‪.‬‬ ‫پاشــان ئــاالن کورنو فیلمێکی لــێ بەرهەم‬ ‫هێنــا‪ .‬لەبــارەی ڕۆڵی نووســەر لــە ژیانی‬ ‫گشــتیدا‪ ،‬تابوکــی بەرانبــەر بــە ئەمبرتــو‬ ‫ئیکــو وەســتا‪ .‬چونکــە بــەالی ئیکــۆوە‬ ‫بەرپرســیاریەتەکە تەنیا لە مەسەلەی ڕێک‬ ‫خســتنی مەعریفــەدا کۆدەبێتــەوە‪ .‬بــەاڵم‬ ‫تابوکــی وەک زەنگێکــی ئاگادارکردنەوە لە‬ ‫نووســەر دەڕوانێت کە پێویستە هەڵوێستی‬ ‫بەرانبــەر هەمــوو ئــەو شــتانە هەبێــت کە‬ ‫لــە دەوروبەریــدا ڕوودەدەن‪ .‬تابوکــی‬ ‫هەمیشــە دژ بە دەســەاڵت بوە‪ .‬لە هەردوو‬ ‫ڕۆژنامــەی «کویپــری دیالســیر»ی ئیتالی‬ ‫و «باییس»ی ئیســپانیدا بــە بەردەوامیی‬ ‫هەڵوێســتە ســەختەکانی خــۆی دەربڕیوە‪.‬‬ ‫وەک ڕۆمان نووســییش‪ ،‬بەتایبەتیی لەگەڵ‬ ‫کەســە چەوســاوەکاندایە کە بەردەوام پڕن‬ ‫لــە دژوازی و گومــان و پەراوێزخــران‪ .‬بێ‬ ‫ئەژمــار خەاڵتیی ئەدەبیی پێ بەخشــراوە‪.‬‬ ‫نــەک تەنیا لە ئیتالیا‪ ،‬بەڵکوو لە فەرەنســا‬ ‫و پورتوگال و یونان و ئەڵمانیا و ئیســپانیا‬ ‫و نەمسایشــدا‪ .‬بەرهەمەکانی وەرگێڕاونەتە‬ ‫سەر سی زمان زیاتر‪.‬‬ ‫لــە زەنگی دەرگاکە دەدەم و تابوکی لێم‬

‫دەمرێــت» چۆن ئەو کەســەی دەمرێت الی‬ ‫تۆ لەدایکبوو؟‬ ‫ پێــش لەدایــک بوونــی ڕۆمانەکــە‬‫زۆرم لــە نــاو ڕۆحــی خۆمــدا هەڵگرتبوو‪.‬‬ ‫ماوەیەکــی زۆر‪ ،‬پێــش ئــەوەی ڕووناکــی‬ ‫ببینێــت‪ ،‬لەســەر ڕەفــەی کتێبخانــە کەم‬ ‫و نــاو دەفتەر و نەســتی خۆمــدا دامنابوو‪.‬‬ ‫تریســتانو کەســایەتیەکە بەدرێژایی دوانزە‬ ‫ســاڵ لە ناوەوەمدا ژیا‪ .‬بــەردەوام گوێم لە‬ ‫دەنگــی دەبــوو‪ ،‬جارێک لەگەڵیــا دەدوام و‬ ‫تاوێک لێی دەتۆرام‪ .‬پاشــان کە بەتەواویی‬ ‫دەنگەکە پێ گەیشــت دەســتم بە نووسینی‬ ‫کرد‪ .‬کەرەســە ســەرەکیەکەم لە شــێوەی‬ ‫تێبینیدا نووسیبوو‪ .‬هەندێکیان نووسرابوون‬ ‫و ئــەوی تریم لە نهێنیدا حەشــاردابوو‪ .‬کە‬ ‫دەستم بە نووسینی ڕۆمانەکە کرد بەشێکی‬ ‫زۆری ئەو یاداشت و تێبینیانەم دانا کە الم‬ ‫بــوون‪ .‬هەروەها بڕگەیەکــی زۆری ئەوانەی‬ ‫لە یادەوەریمدا هەڵم گرتبوون و لەســەرخۆ‬ ‫چاوەڕێی نووسینەوە بوون‪ .‬بۆیە لەم کارەدا‬ ‫بەشــێوەیەکی تایبەتیــی دەنگ ڕۆڵی گرنگ‬ ‫دەبینێت‪ ،‬چونکە وابەســتەی کەسایەتیەکە‬ ‫دەیگێڕێتــەوە‪ .‬ئەگەر ئەم دەربڕینە ڕاســت‬ ‫بێــت‪ .‬هەروەهــا نووســینەکە زارەکیــە‪.‬‬ ‫تریســتانو جەنگاوەرێکی بەرەنگاریە‪ ،‬وەک‬ ‫هەموو ئەو تێکۆشــەرانەی دژی فاشــیزم و‬ ‫نازیــزم جەنگاون‪ .‬ئەو قارەمانی شــارەکەی‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬لە سی ساڵ لەمەوبەرەوە ئیلهامی‬

‫سۆزی ڕابووردوو لە ناوەوەی مندایە‪ .‬ئەو هەڵبژاردانەم‬ ‫خۆش دەوێت کە یادەوەریەکان پێم دەبەخشــن‪ .‬ئەو‬ ‫ئازادیەیشم خۆش دەوێت کە دەرفەتی ئەوەمان دەداتێ‬ ‫دووبارە ژیان درووست بکەینەوە و بیگۆڕن‬ ‫بوو بــۆ ماڵەکەی‪ .‬ئیدی ڕێکەوت یاریەکانی‬ ‫خۆی کرد و یەکان گیربوون‪.‬‬ ‫لەڕاســتیا بەدرێژایی ئەو ســااڵنە‪ ،‬ژیانی‬ ‫تابوکــی خاڵی نەبوە لــە ئاماژە و ڕیکەوت‪.‬‬ ‫یەکەمیــن ئامــاژە خەاڵتــی گەشــەکردن و‬ ‫پێگەیشــتنی بوو لەنێو جوانیی سروشــتی‬ ‫توسکانیادا‪ .‬چونکە خاوەنی ڕۆمانی «یریدا‬ ‫وادەزانێــت» و «بەدحاڵی بوونێکی بچووک‬ ‫و بــێ بایــەخ» و «خەونــی خەونەکان» و‬ ‫«فریشتە ڕەشەکان» لە ‪ ٢٤‬ئەیلولی ساڵی‬ ‫‪ ،١٩٤٣‬لــە شــاری بیزا لەدایک بــوو‪ .‬ئەمە‬ ‫لەکاتێکدایــە شــارەکە لەژێــر تــۆپ بارانی‬ ‫هاوپەیمانانــدا بوو‪ .‬ئاماژەی دوەم‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫ئەمیان لەوەی پێشــوو بەهێــز و کاریگەرتر‬ ‫بێت‪ ،‬دیدارە ڕاز ئامێز و بروســکە ئاساکەی‬ ‫بێــت لەگەڵ فرناندو بیســوا کــە بەتەواویی‬ ‫ڕەوتی ژیانی ئەمی گۆڕی‪ .‬ئاماژەی ســێیەم‬ ‫ئەوکاتەبوو کە نووســەری گــەورەی ئیتالی‬ ‫(ئیتالوکالیڤنــو) بەڕێکــەوت هەندێــک لــە‬ ‫بەرهەمەکانــی ئەوی بینی و سەرســام بوو‬ ‫پێیــان و بۆی باڵوکردنەوە‪ .‬بەوجۆرە ژیانی‬

‫دەکاتــەوە‪ .‬ماڵێکی گەورەی بــی دەبدەبە‪.‬‬ ‫هــەر لــە بەراییــەوە مرۆڤێکــی گــەرم و‬ ‫ڕووخــۆش‪ .‬ڕەنگە ئەو دیدارە دەگمەنە‪ ،‬لەو‬ ‫شــارە‪ ،‬لەو کاتەیشــدا کە هەمووی ڕێکەوت‬ ‫دروســتی کردبــوو‪ ،‬هــەر زوو بەســتەڵەکی‬ ‫خۆپارێزیەکەی شکاندبێت‪.‬‬ ‫کــە دانیشــتین و دەســتمان بــە یەکدی‬ ‫ناســین کــرد‪ ،‬وێنــەی کچەزایەکــی جــوان‬ ‫و چکۆڵــەی خــۆی پیشــاندام‪ .‬ئینجا پێش‬ ‫دەستی کرد و وتی‪« :‬ئەم ڕێکەوتەی ئەمڕۆ‬ ‫مــن و تۆی پێک گەیاند ئاماژەیەکی ترە لە‬ ‫ژیانــەوە‪ ،‬بۆیە زۆر گەش بینم بەم دیدارە»‬ ‫منییش ئەوەم دووبارە کردەوە و دەســتمان‬ ‫بە قسان کرد‪.‬‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫* با لەدوا ڕۆمانتەوە دەســت پێ بکەین‬ ‫کــە لەکاتــی دەرچوونیەوە تا ئێســتا و لە‬ ‫هەمــوو ئەوروپــادا ســەرکەوتنێکی نایابــی‬ ‫بەدەســت هێناوە‪ .‬هەندێــک ڕەخنەگر وای‬ ‫بــاس دەکەن تــا هەنووکــە چاکترین کاری‬ ‫تۆیە‪ .‬چیرۆکی دروســت بوونی «تریستیانو‬

‫داوەتە نووســەرێک کــە ڕۆمانێک دەربارەی‬ ‫ژیانی بنووســێت‪ ،‬بە هەموو ئەو کێشانەوە‬ ‫کە پەیوەندیان بە قارەمانەتیەوە هەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫قارەمانە بەتەمەنە ئێســتا لــە گیانەاڵدایە‪.‬‬ ‫نووســەر داوای لێ دەکات لە باری سەرنجی‬ ‫ئەوەوە باس لە ژیانی خۆی بکات‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫پێی بســەلمێنێت کە ژیان تەنیا زنجیرەیەک‬ ‫هەڵوێســتی پاڵەوانانە نیە‪ ،‬بەڵکوو لە ژیان‬ ‫نامەی مرۆڤدا گەلێک شــوێنی سێبەر هەیە‪.‬‬ ‫تریستانو بە دەنگی بەرز خۆی دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیــە پێکهاتەی ڕۆمانەکە بــە پلەی یەکەم‬ ‫لەسەر لۆژێکی مەنەلۆگ دامەزراوە‪.‬‬ ‫* لەکاتــی خوێندنــەوەی ڕۆمانەکــەدا‬ ‫هەستم بە ڕۆمانێکی شانۆیی کرد‪.‬‬ ‫ ڕاســتە‪ ،‬ڕۆمانەکــە لــە قواڵیــی گیانی‬‫شــانۆوە ســەرچاوەی گرتوە‪ .‬چونکە دەنگ‬ ‫زیاتــر پەیوەنــدی بــە شــانۆوە هەیــە تــا‬ ‫نووســین‪ ،‬نووسین بە سروشت کەڕ و الڵە‪.‬‬ ‫کێشەکەم لەنێوان دوودژدا بوو‪ .‬لەالیەکەوە‬ ‫ئارەزووی نووســینی بیوگرافــی‪ ،‬لە هەمان‬ ‫کاتدا ئەوەیش بە خۆم و خەڵک بســەلمێنم‬

‫کە نووســینەوەی ژیان مەحاڵــە و ناتوانین‬ ‫بیگێڕینــەوە‪ .‬لە چاکترین حاڵــدا دەتوانین‬ ‫ماناکەی وەربگرین‪ .‬ئەم نووســینە بە شانۆ‬ ‫کراوە زۆرجار وەک وڕێنەیەک دێتە بەرچاو‪،‬‬ ‫چونکە لە یادەوەریەوەیە بە هەموو ســێبەر‬ ‫و گومان و الدان و وەهمەکانیەوە‪.‬‬ ‫* لە ڕۆمانەکانتا گەلێک جار یادەوەریی‬ ‫بوونی هەیە‪.‬‬ ‫ ڕاســتە‪ ،‬ســۆزی ڕابووردوو لە ناوەوەی‬‫مندایــە‪ .‬ئــەو هەڵبژاردانەم خــۆش دەوێت‬ ‫کــە یادەوەریــەکان پێــم دەبەخشــن‪ .‬ئەو‬ ‫ئازادیەیشــم خــۆش دەوێــت کــە دەرفەتی‬ ‫ئەوەمــان دەداتــێ دووبارە ژیان درووســت‬ ‫بکەینــەوە و بیگۆڕن‪ .‬ئەو گۆڕانەی هەندێک‬ ‫جــار تــا ســنووری ســاختە هەســتی پــێ‬ ‫دەکرێــت‪ .‬یادەوەریەکانی مــرۆڤ ڕێژەیی و‬ ‫دەســت بژێــرن‪ .‬ڕەنگە تاقــە قۆناغێک کە‬ ‫مرۆڤ تیایدا دەســت بــەرداری وەهم بێت‪،‬‬ ‫کاتــی نزیــک بوونــەوەی بێــت لــە مردن‪.‬‬ ‫چرکەســاتی مردن چرکەساتێکی زۆر ڕاست‬ ‫گۆیانەیــە‪ .‬ئــەو چرکەســاتەیە کــە هەموو‬ ‫دەمامکــەکان دەکەونــە خــوارەوە‪ .‬کاتێکە‬ ‫هەموو هەست دەکەین کە ئیتر وادەی کۆچە‬ ‫و چ پێویستیەک بە ساختەکاریی نیە‪.‬‬ ‫کەسایەتی وەک دەنگ لەدایک دەبێت‬ ‫* ئایــا لەبەر ئــەم هۆکارەیە کە لەدایک‬ ‫بوونەکەی تریستیانو بەدەم گیانەاڵوەیە؟‬ ‫ بابڵێیــن نوختــەی دەســت پــێ کردن‬‫یــان ئیلهام‪ ،‬لە چرکەســاتی ئــەو مەرگەوە‬ ‫هاتــوە‪ ،‬هــەر لەوێوە ئەوانــی تریم چنیوە‪.‬‬ ‫ئــەوە کۆتایــی ‪ -‬ســەرەتایە‪ .‬لەڕاســتیدا‬ ‫تریســتیانو نــاوی نەبوو بۆیە نــاوی خۆمم‬ ‫دایــە‪ .‬لێ ئەوەیشــم زانی کــە لەبەرئەوەی‬ ‫ناوەکــەی خۆمــم پــێ داوە‪ ،‬بمەوێــت یان‬ ‫نا‪ ،‬دەبێت بەشــێک لە ژیانی ڕاســتەقینەی‬ ‫خۆمــی بدەمــێ‪ .‬بۆیــە وردەوردە بــوو بــە‬ ‫وێنەیــەک لە خۆم‪ ،‬من ئەمەم نەدەویســت‪،‬‬ ‫مــن تەنیا ئەوەندەم دەویســت کــە ببم بە‬ ‫بەشــێک لــەو‪ ،‬بۆیــە بڕیــارم دا ناوەکــەی‬ ‫بگۆڕم‪ ،‬ناوی خوازراوی تریستیانو لیوباردیم‬ ‫دایــە‪ .‬بە دیاریــی کراویش لــە «گفتوگۆی‬ ‫نێــوان تریســتیانو و هاوڕییەکــدا» کــە لە‬ ‫«کارە ئاکاریەکانــدا» هەیــە‪ .‬دەمویســت‬ ‫کارەکتەرێکــی پۆزەتیڤ بێت‪ ،‬بەو مانایەی‬ ‫لە الیەنە باشەکانی مێژوەوە هاتبێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوییش پــڕە لە پرســیارگەلێک دەربارەی‬ ‫مانــای قارەمانیەتی و ئازایەتی و ناپاکی و‬ ‫ترســنۆکی‪ ،‬چونکە بێ ویستی خۆی بوە بە‬ ‫قارەمان و ژیانیشی خاڵی نیە لە ڕسوایی‪.‬‬ ‫* بەو مانایەی کە تریســتانو قارەمان و‬ ‫لە هەمان کاتا دژە قارەمانیشە‪...‬‬ ‫ بەڵێ‪ .‬هەقیقەتی تریستانو تەنیا لەسەر‬‫الیەنــە پۆزەتیڤەکەی کــورت نەکراوەتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم‪ ،‬ئایــا هەموومان وانیــن‪ ،‬تێکەڵەیەک‬ ‫نین لە ڕەش و ســپی؟ تریســتانو تەنیا لە‬ ‫گیانەاڵدا نیە‪ ،‬بەڵکوو بەهۆی ئەو ئازارانەوە‬ ‫کە هەستی پێ دەکات لە هەموو الپەڕەیەکدا‬ ‫دەمرێــت‪ .‬لەکاتــی گێڕانەوەکەیشــیدا‬ ‫هەقیقەتەکــەی گەاڵڵە دەبێت‪ ،‬دەیدۆزیتەوە‬

‫و بــە دەنگــی بــەرز دەیڵێیت‪ .‬ئــەو تەنیا‬ ‫نێچیــری ئازاری ویژدان نیە بەو ئەندازەیەی‬ ‫کــە تینــووی تێگەیشــتنە‪ .‬ئــەو شــەیدای‬ ‫گێرانەوەی ژیان نامەی خۆی نیە ئەوەندەی‬ ‫کــە شــەیدای تێگەیشــتنی مانایــە‪ .‬بۆیــە‬ ‫ئامادەگیــی نووســەر لەبەردەمیدا شــتێکی‬ ‫الوەکیــە‪ .‬ئــەوە دیالۆگێکی یــەک الیەنەیە‬ ‫لەنێوان کەسایەتیەک و کەسایەتیەکدا‪ ،‬واتا‬ ‫لەنێوان خۆم و خۆمدا‪.‬‬ ‫* ئایا ویســتووتە بەهۆی ئەو مەنەلۆگە‬ ‫سەیرە دوودەنگیەوە‪ ،‬بەرجەستەی دوالیزمی‬ ‫دەنگی ناوەوەی خۆت بکەیت؟‬ ‫ ڕێــک وایــە‪ ،‬الی مــن کەســایەتیەکە‬‫دەنگێکــی ناوەوەیە‪ .‬کەواتــە ئیلهام چیە؟‬ ‫ئــەو دەنگەیە‪ .‬کە ئەوییــش بێگومان منم‪،‬‬ ‫چونکــە مــن ڕاهاتــووم بــە بێدەنگیــی و‬ ‫بــە ڕســتەی تــەواو و ڕاســتەقینە لەگــەڵ‬ ‫خۆمدا بدوێم‪ .‬مەســەلەکە لە ســەرەتادا لە‬ ‫ئەڵقەیەکی کارەبایی داخراو دەچێت‪ ،‬پاشان‬ ‫وەرچەرخــان و دابــەش بــوون دەســت پێ‬ ‫دەکات‪ .‬تەنانەت لەیــەک ترازانیش لەنێوان‬ ‫خۆم و خۆمدا‪ .‬ئیدی ئەو دەنگەی ناوەوەی‬ ‫خۆم‪ ،‬دەنگی کەسایەتیەکە‪ ،‬دەنگێکی تری‬ ‫تیا دروســت دەبێت کە بە تــەواوی دەنگی‬ ‫مــن نیــە‪ .‬وەک ئەوە وایــە دەنگی من بێت‬ ‫و لــە هەمــان کاتدا دەنگی منیــش نەبێت‪.‬‬ ‫ئەمەیــش جۆرێکە لە شــیزوفرینیایەکی بێ‬ ‫ئازار‪ .‬پێویستە لەگەڵ ئەو دەنگەدا بکەومە‬ ‫سازان‪ ،‬مەودایەک لەنێوانماندا دروست بکەم‬ ‫بۆ ئەوەی دەرفەتی هەبێت دوور لە من خۆی‬ ‫پێ بگات‪ ،‬ئەوســا‪ ،‬کە ئــەو جیاکاریە‪ ،‬یان‬ ‫ئەو بەراوردکاریە بەرجەســتە بوو‪ ،‬ئەڵقەکە‬ ‫دەکرێتەوە و دەبێت بە شــانۆ‪ .‬ئینجا هێدی‬ ‫هێدی و لەســەر شــانۆ‪ ،‬میوانداریی دەنگی‬ ‫تــر دەکەم‪ .‬لــە هەمــوو جــۆر و ڕەنگێک‪،‬‬ ‫ئیتر چیرۆکەکە دەســت پێ دەکات‪ .‬ئەمیان‬ ‫دەکەم بە کاپیتان‪ ،‬پاڵتاوێکی پێستە لەبەر‬ ‫ئەویان دەکەم‪ ،‬ژنێکیش بۆ سێیەم فەراهەم‬ ‫دێنــم‪ .‬ئیتــر هــەر بــەو جــۆرە‪ :‬دەنگەکان‬ ‫دەچنە ســەر الپەڕە و ڕۆمانەکە دەست پێ‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫* بــەاڵم تــۆ لــەم دوتێویــەدا هــەم‬ ‫دەنگەکەیــت و هــەم ئــەو الپەڕەیەیش کە‬ ‫دەنگەکــەی دەکەوێتە ســەر‪ .‬وەک بتەوێت‬ ‫لە «تریســتانو دەمرێت»دا ڕۆمانێک لەسەر‬ ‫نووسەرەکەی بنووسیت‪.‬‬ ‫ ڕاســتە‪ ،‬پێم خۆشــبوو یاریــی لەگەڵ‬‫ئەو دەنگەدا بکەم‪ ،‬ڕەنگە بەرانبەریشــی لێ‬ ‫بگرم‪ .‬لێــی جیانەبوومەتەوە‪ ،‬وتم‪ :‬بابزانین‬ ‫دواجار کێ ســەردەکەوێت‪ .‬ڕۆمانەکەم وەک‬ ‫شەڕێکی بەرانبەرینە نووسیوە‪ .‬بەاڵم دژ بە‬ ‫خۆم‪ .‬من تریستانوم و ئەو نووسەرەیشم کە‬ ‫تریستانو ژیانی خۆی بۆ دەگێڕێتەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫ڕەوتی ڕۆمانەکە لەســەر یــەک هێڵ نەبوە‪.‬‬ ‫بەڵکوو گێژەڵووکە بــوە‪ .‬وەک ئەنجامییش‬ ‫دەنگەکە سەرکەوتوە چونکە بەهێزتر بووە‪.‬‬ ‫* ئــەم چاوپێکەوتنــە ســاڵی ‪ ٢٠٠٤‬ســازکراوە‪،‬‬ ‫تابوکــی لــە ‪ ٢٥‬مارتی ‪ ٢٠١٢‬لە شــاری لیشــبونەی‬ ‫پورتوگال کۆچی دوایی کرد‪( .‬وەرگێڕ)‬

‫ژمار ‌ه (‪ )489‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/1/25‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫کیمیای عەشقت‬ ‫كه‌وایه‌ جیهان نامبیستێت‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫تۆ زه‌ویت و منیش شه‌قامێكم‬ ‫له‌ ناو تۆدا ڕاكشاوم‬ ‫هه‌ر خۆشم موسافیر و وێستگه‌ و ماندوێتیم‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫‌دەمەوێت خۆم بسڕمەوە‌‬ ‫لە تارماییەکانت خۆم قوتار بکەم‬ ‫‌بەرلەوەی خاك قوتم بدات‬ ‫‌بۆ ئەبەد لە هەوادا خۆم حەشاردەم‌‪.‬‬

‫ماجید حەسەن‬

‫‪1‬‬

‫ده‌ڕۆم و ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌‬ ‫كات و شوێن‬ ‫سێبه‌رێكیان نییه‌ بۆ ماندوێتیم‬ ‫ده‌بێت بۆ جێگه‌ و زه‌مانی دیكه‌ بگه‌ڕێم‬ ‫خاكێك حه‌رسه‌تی بوون و نه‌بوونت وه‌ڕز و‬ ‫زه‌مه‌نێك به‌ تۆنه‌گه‌یشنت كاتژمێره‌كه‌ی نه‌بێت‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫بانگت ده‌كه‌م تۆش وه‌اڵم ناده‌یته‌وه‌‬

‫‪5‬‬ ‫وەک پارچە سەهۆڵێك‌ لە چاوەڕوانی توانەوەدا‬ ‫‌چاوەڕوانم‌‬ ‫هەوای دووریت گەرمرت بێت‌‬ ‫تا بۆ ئەبەد بتوێمەوە‌‌‌‬ ‫‪6‬‬ ‫‌دەترسم هەوا ماڵێکی ئەمین نەبێت‬ ‫‌خێرا لێم بێزار بێت‬ ‫‌ترسم هەیە شەوێك‬ ‫‌لەبەردەم دەرگا سارده‌كانتا فڕێم بدات‌‪.‬‬

‫‪7‬‬ ‫‌هه‌ر چه‌ند له‌ خۆمت نزیك ده‌كه‌مه‌وه‌‬ ‫دووریت سه‌وز ده‌بێت‬ ‫چ ڕووناكه‌ ئه‌م ئومێده‌ به‌ تاریكی‬ ‫‪8‬‬ ‫‌ئاسامن له‌ ژووره‌كه‌مدا ڕاكشاوه‌‬ ‫زه‌ویش له‌ هه‌وادا دێت و ده‌چێت‬ ‫جگه‌ له‌ دڵم هیچ دیوارێك‬ ‫توانای هه‌ڵگرتنی وێنه‌كه‌تی نییه‌‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫من خیانەتم لێ کردیت‬ ‫دەستەکانی خۆم بەخشی‬ ‫دوودەستی ئاگراویم بە پرچەکانتا هێنا‬ ‫ت‬ ‫‌ئێستەش وشە خیانەت لە من دەکا ‌‬ ‫تەنها تۆ دەنووسێتەوە‬ ‫‌ئازارەکانم ون دەکات‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫‌‌خۆم ناکوژم‬ ‫‌متامنەم نە بە هەوایە نە بە ئاو نه‌ بە خاک و ئاگ ‌ر‬ ‫دەترسم خۆکوژی‬ ‫بگۆڕێتە سەر دووبارە داوای ژیان لەگەڵ تۆ‪.‬‬

‫زامێکی گەورە لە دڵێکی بچووکدا‬

‫تۆ نیت و‬ ‫«کەی» پاڵی لە ژین داداوە‬ ‫)کوێ) ون بووە‪ ،‬نادۆزرێتەوە‬ ‫من دەنووم و‬ ‫)بۆچی) بەو هەموو هاوارەیەوە بێدارە‬ ‫)چۆن) هەر سەری لێ تێکچووە‬ ‫نازانم بۆ؟‬ ‫ماوەیەکە (الی کێ)ش پەتی لە ڕووحم بەستووە‬ ‫*‬

‫حەیفێ‬

‫دوای ئەو خۆشەویستییە جوانە‬ ‫حەیفە دڵەکێشکەی تر و‬ ‫پاش ئەرسینی سەوز و سوورم‬ ‫حەیفە ڕووبارێکی دیکە و‬ ‫حەیفە گزنگ و ڕووناهی‬ ‫دوای تیرۆژەکانی جاران‬ ‫هێی‪ ...‬تۆ ئەڵێم تۆ‬ ‫دوای گەواڵی بێرسەوتت‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫حەیفە تەڕبوون حەیفە‬ ‫پشکوتنی وشە و‬ ‫حەیفە باران‬ ‫*‬

‫ڕێگا‬

‫من لێم روونە‬ ‫ڕێگای دۆزەخ‪،‬‬ ‫ڕێگای بەهەشت‪.‬‬ ‫ژیان بۆ خۆی ڕێی چوونەوە سەر مردنە‬ ‫ڕێگای خوداش‬ ‫هێڵێکی ئەوەندە ڕاستە‪،‬‬ ‫عەیامێکە الم ئاشنا‬ ‫لێ لە هەزارڕیانێکدا‪،‬‬ ‫هیچ دیار نییە‬ ‫کام ڕێ ئەچێتەوە سەر تۆ‪،‬‬ ‫ئەشێ هیچیان‪،‬‬ ‫ڕەنگە ڕێی سێیەمین دنیا‪.‬‬

‫هەودا‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٠‬دوشةممة ‪201٦/١/٢٥‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪280‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )280‬دوشةممة ‪2016/1/25‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫توندڕەویی‪ ،‬خودا‪ ،‬دیجیتاڵ‬

‫عەزیز ڕەئووف‬ ‫هێزەكان دێنە سەر شانۆی سیاسی‪ .‬هێزەكان‬ ‫بە دروشم و ئااڵو چەكی دیاریكراوی خۆیانەوە‬ ‫دێن‪ .‬ئەوان كە دێن دەنگ و سلوك و ڕۆیشتن و‬ ‫مامەڵەكردنیان ئاماژەی تایبەتی تیایە و پێمان‬ ‫دەڵێت هەڵگری دید و تێڕوانینی خۆمانین‪ .‬داعش‬ ‫وەك هێزێكی ڕادیكاڵ كە دیدو تێڕوینێكی جیهانی‬ ‫هەیە و لە سنورەكانەوە هاتوچۆدەكات و بەشێكە‬ ‫لەو گروپە توندڕەوە ئیسالمیانەی كە لە نیوەی‬ ‫دووەمی سەدەی ڕابردوو هەرجارە و لە شوێنێكی‬ ‫جیهاندا چاالكیی توندوتیژی ئەنجامدەدەن‪ ،‬لە‬ ‫ئێستادا ئەم هێزەش لە شوێنێكی وەك ئێراق و‬ ‫سوریا كە قەیرانی گەورەیان لەناوخۆی خۆیاندا‬ ‫هەڵگرتووە‪ ،‬دەتوانن ئامادەییان هەبێت‪.‬‬ ‫زۆرێــك لە هێزەكان لە ناوچەكەدا بەناوی‬ ‫دینەوە دێن‪ .‬كەس بەبێ خودا نایەت‪ .‬هێزە‬ ‫ناسیۆنالیست و عەلمانی و چەپەكانیش زۆرجار‬ ‫هەر بەناوی خوداوە حوكمدەكەن‪ .‬سەدام حسێنی‬ ‫ئێراق و قەزافی لە لیبیا و ئەسەدی سوریا‬ ‫سەرباری ئــەوەی پاشماوەی هێزە چەپەكانی‬ ‫دوای ڕوخانی بلۆكی خۆرهەاڵت بــوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە دروشمە دینیەكان خۆیان نەدەپاراست‪ .‬لە‬ ‫ئااڵو دروشم و بەرنامەیاندا سیمبوڵە دینیەكان‬ ‫ئامادەبوو‪.‬‬ ‫ئــەم هەڵبەستنی ماسكی سیاسییە بۆ‬ ‫هێزەكان تا ماوەیەك بڕی دەكرد تا ڕوخساری‬ ‫ڕاستەقینەیان دەردەكــەوت‪ .‬بەاڵم بۆ هێزێكی‬ ‫وەك داعش ئەم فۆرمە جیاوازە‪ .‬ئەم هێزە ماسكی‬ ‫فڕێداوە و لەگەڵمان ڕاستگۆیە‪ ،‬هەر لەسەرەتاوە‬ ‫كە دێت توندوتیژی خۆیمان پیشاندەدات و بەم‬ ‫شێوەیە حوكمدەكات‪ .‬هەر لەسەرەتاوە پێش‬

‫ئەوەی بگات وێنەی خۆی نارد‪.‬‬ ‫داعش هەر كۆمەڵە چەكدارێكی جیهادیستی‬ ‫ناوچەكە نین كە لە سنورەكانەوە تێدەپەڕن و‬ ‫لە هەرێمێكی تر پرۆسەی جیهاد ئەنجامدەدەن‪،‬‬ ‫وەك چۆن تەنها كۆمەڵە منداڵێكی شەڕانیش نین‬ ‫كە ئارەزووی سەركێشی و ئاژاوە بكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەوان كۆمەڵە مەخلوقێكی بێماڵن و ناگەڕێنەوە‬ ‫بۆ ژوورە تاكەكەسییەكان‪.‬‬ ‫چــەمــكــی موجاهیدینی بــێ مـــاڵ و حــاڵ‬ ‫داهێنەرەكەی بەرپرسی گروپی ئەلقاعیدە‪،‬‬ ‫ئوسامە بن الدنــە‪ .‬كاتێك ئەو دەستبەرداری‬ ‫دوژمنە لۆكاڵیەكان دەبێت و جیهاد دژی خۆرئاوا‬ ‫ڕادەگەیەنێت‪ ،‬دروســت دەیەوێت پێمان بڵێت‬ ‫دوژمن دوورەدەستە‪ .‬چەمكی دوژمنی دوور الی‬ ‫گروپە ئیسالمییە ڕادیكاڵەكان بۆتە دروشمێكی‬ ‫ئەنجامبدەن كە ماڵێكی پڕ ئاژاوەن و سیستەم دەركــەوتــەی ئــەم بێماڵییەیە كە ئــەم گروپە نەدەن‪ ،‬ئەوا بەرپرسیارێتیەكەی دەگرنە ئەستۆی‬ ‫سەرەكی‪.‬‬ ‫گروپێكی ئیسالمیستی ڕادیكاڵی وەك داعش‪ ،‬تێیدا الوازە‪ ،‬سوریای ئەسەد و ئێراقی ئێستا و تەعبیری لێ دەكات و دەیەوێت ئەوی تریش بێ خۆیان‪ .‬لە كوێ خوێن هەبێت ڕژێنەرەكەی ئەمانن‪،‬‬ ‫بەتەواوی دەركەوتەی ئەم دۆخەیە و كۆمەڵە ئەفغانستان نمونەی ئەو واڵتانەن‪ .‬دەركەوتەی ماڵ بێت‪.‬‬ ‫لە كوێ دەنگی تەقینەوەیەك بێت كۆنترۆڵەكەی‬ ‫منداڵێكی بێ ماڵن و پۆینتی خۆیان ناخەنە سەر هێزێكی وەك داعش لە ئێراق و شام دەركەوتەی‬ ‫نەبوونی دوژمنێكی دیاریكراو‪ ،‬خەسڵەتێكی ئەم الی ئەمانە‪ .‬ئەم نەبوونی دوژمنی دیاریكراوە؛‬ ‫یەك دوژمنی دیاریكراو‪ ،‬بەڵكو زیاد لە هەوڵێك و ماڵێكی لێكترازاوە كە ئێراق دوای پرۆسەی گروپە ڕادیكااڵنەیە‪ .‬كێ دوژمنە؟ كام دەسەاڵت دروست وایكردووە وەزیفەی گروپە ئیسالمیستە‬ ‫زیاد لە پرۆسەیەك ئەنجامدەدەن بۆ ئەوەی پێمان ئازادی نەیتوانیوە ماڵێكی تۆكمە بێت‪ ،‬هەمیشە و كام ئایدۆلۆژیا؟ كام سیستەم و كام ئایدیا؟ ڕادیكاڵەكان بۆ وەشاندنی شمشێرەكان ئاسانتر‬ ‫بڵێن موجاهیدی بێ ماڵ و حاڵ كێشەی لەگەڵ ماڵێك بووە بۆ توندوتیژی و ڕەتكردنەوەی ئەوی نەبوونی دوژمنێكی دیاریكراو نەبوونی تارگێتێكی بێت‪ .‬كــە هــەمــوو كــەس دوژمـــن بێت‪ ،‬ئیدی‬ ‫نیشانەكە كەسێك دەپێكێت‪ .‬تیرەكە بۆ یەك‬ ‫كەسی دیاریكراو نەبێت‪ ،‬هەر كەس بپێكێت ئەوە‬ ‫دەوژمن بێت وەزیفەی ئەم جۆرە گروپە ئاسانتر‬ ‫دەكات‪ .‬دروست ئەم گروپانە لەم دۆخەدا دەژین‪.‬‬ ‫دۆخی دیارینەكردنی یەك دوژمــن‪ ،‬یەك هێز و‬ ‫یەك سیستەم‪.‬‬ ‫هاتنی هێزەكانی داعــش بــۆ ئــێــراق ئەگەر‬ ‫بەرمەبنای ماڵێكی لێكترازاو بێت‪ ،‬ئەوا بە ماناكەی‬ ‫تر ئێراق ئەزمونی لەگەڵ ئەم جۆرە هێزەدا هەیە‪.‬‬ ‫لە دە ساڵی ڕابــردوو یان هێزە ئێراقییەكان و‬ ‫واڵتانی ناوچەكە ئەم واڵتەیان كردۆتە زەلكاوێك‬ ‫كە زۆر بە ئاسانی ببێتە ماڵێكی بێ ماڵ بۆ ئەم‬ ‫جۆرە گروپانە‪.‬‬ ‫بەپشتبەستن بە میدیا و دیجیتاڵ و تەكنەلۆژیا‪،‬‬ ‫ئەم هێزە لەڕێی هەواڵە بەپەلەكانەوە توندوتیژی‬ ‫لە شاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە دەگوازێتەوە نێو‬ ‫تر‪ .‬سوریای ئەسەد چەند ساڵێكە خوێنی لێ دیــاریــكــراو بــۆ شــەڕكــردن و ئاراستەكردنی ماڵەكامان‪ .‬میدیا كۆمەك بەم هێزانە دەكات كە‬ ‫دروستكردنی ماڵدا هەیە‪.‬‬ ‫ئــەم گروپانە لــەو واڵتــانــەدا دەردەکـــەون دەچۆڕێت‪ .‬دروستكردنی ماڵێك‪ ،‬حكومەتێكی تفەنگەكان‪ ،‬لە سیمای ئەم گروپانەیە‪ .‬ئەم هێزە لەماڵەكانەوە تەماشای چاالكی ئەو هێزە بكەین‬ ‫كە ماڵێكی لێكترازاون‪ .‬بە مانایەكی تر ئەم لۆكاڵی لە خۆرئاوای كوردستان و دژایەتیكردنی كێشەی نییە كێ دەكوژرێت‪ ،‬هەركەس بكوژرێت لە كە خەڵك بێماڵ و حاڵ دەكەن‪.‬‬ ‫هێزانە دەتوانن لەو واڵتانە پرۆسەی توندوتیژی داعش و هێزە ئیسالمیستەكانی تر‪ ،‬بەتەواوی هەر شوێنێكی دنیا ئەگەر ئەم گروپانەش ئەنجامی‬

‫هێزە توندڕەوەکانی وەک داعش دەتوانن لەو واڵتانە‬ ‫پرۆسەی توندوتیژی ئەنجامبدەن كە ماڵێكی پڕ ئاژاوەن‬ ‫و سیستەم تێیدا الوازە‪ ،‬سوریای ئەسەد و ئێراقی‬ ‫ئێستا و ئەفغانستان نمونەی ئەو واڵتانەن‬

‫نەبوونی دوژمنێكی دیــاریــكــراو‪ ،‬نەبوونی ئامانجێكی‬ ‫دیاریكراو بۆ شەڕكردن و ئاراستەكردنی تفەنگەكان‪،‬‬ ‫یەکێکە لە سیماکانی گروپی داعش‬

‫ذمارة (‪ )2٨٠‬دوشةممة ‪201٦/١/٢٥‬‬

‫‪2‬‬

‫«فەتوای هاوبەشی میسر و ئوردون و کوردستان دەربارەی کردەوەکانی داعش ـ‬ ‫کەنیزەککردن و فرۆشتنی کچان و ژنان وەك نمونە» ‪ -‬هەڵسەنگاندنێک‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫(بەشی پێنجەم)‬ ‫لە بەشەکانی پێشودا ڕونمان کردەوە‬ ‫کە فەتوای ئەم دەزگا ڕەسمی و حکومیانە‬ ‫سەبارەت بەم بابەتە ئیسالمیە هەستیارانە‬ ‫(بابەتی جیهاد و بەکۆیلەکردن) تەنها لە‬ ‫پاکانە و پاساودان و پەردەپۆشکردنەوە‬ ‫نزیکە تاکو مشت‌ومڕی فیقهیی ڕەسەن‪ ،‬و‬ ‫گوزارش لە ڕاگەیاندنێکی حکومی و ڕەسمی‬ ‫دەکەن بە شێوەیەک لەگەڵ یاسای نوێ و‬ ‫ڕێسای کۆمەڵگا و دەوڵەتی نوێ بگونجێت‪،‬‬ ‫و زیاتریش پشت دەبەستن بــە پلە و‬ ‫پایەی دام‌ودەزگــای ئایینی تاکو مشت‌ومڕ‬ ‫و بەڵگەسازیی فیقهی‪ ..‬و هەتاکو لە‬ ‫لێدوانەکانیانەوە (ئاخر «فەتوا»کانیشیان‬ ‫زیاتر لە لێدوانی ڕەسمیەوە نزیکن!) زۆر‬ ‫جــار نــەشــارەزایــی لــەم بابەتە ئیسالمیە‬ ‫کۆنانە (کە جیهادیەکان تازەیان دەکەنەوە)‬ ‫دەبینرێت و پێیانەوە دیــارە لە هەندێک‬ ‫بابەت بەوردی تێنەگەشتون [ئەمەش لەبەر‬ ‫ئەوەی بابەتەکان بابەتی کردەیی «عملي»‬ ‫و واقیعی نین بەش‌بەحاڵی دام‌ودەزگـــا‬ ‫ئیسالمیەکان ـ و هەتاکو حیزب و ڕێکخستنە‬ ‫ئیسالمیەکانیش ـ بۆیە بە پێویستیان‬ ‫نەزانیوە لەو بابەتانە ورد ببنەوە‪ ،‬سەرباری‬ ‫ئەوەش ئەو بابەتانە لەگەڵ کۆمەڵگای نوێ‬ ‫ناگونجێن و ڕەنگە ئیسالم و مێژوەکەیشی‬ ‫لەکەدار بکەن بۆیە تیشک ناخرێتە سەریان‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەی جیهادیەکانەوە کە هەم باش‬ ‫ئــاگــاداری کــەلــەپــوری ئیسالمیی بــواری‬ ‫«جیهاد» و بەکۆیلەکردنی ژن و منداڵ و‬ ‫«ئەسیر» ی ناموسوڵمانن و هەم هەوڵ‬ ‫دەدەن بەڵگەسازی بۆ بیروڕا تایبەتیەکانیان‬ ‫و شێوازی کاری خۆیان بکەن کە هەندێک‬ ‫جار نمونە و پێشینەیشی لە ئەدەبیاتی‬ ‫ئیسالمیی کۆندا نیە]‪.‬‬ ‫بۆیە ئەو لێدوان‪/‬فەتوایانە سودیان نیە بۆ‬ ‫مشت‌ومڕ لەگەڵ سەلەفیەکان و ـ بەتایبەتی‬ ‫ـ سەلەفیە جیهادیەکان و گروپی وەکو‬ ‫قاعیدە و داعش‪ ،‬و زۆر جار ئەم لێدوان‪/‬‬ ‫فەتوایانە لەچاو ئەو فیقهـ و فیقهزانیەی‬ ‫کە جیهادیەکان کاری لەسەر دەکەن وەکو‬ ‫بێئاگایی و نەشارەزایی دێنە پێش چاو‪ .‬خۆ‬ ‫ئەگەر ئەم مەرجیعیەتە ئایینیە ڕەسمیانە‬ ‫بــیــانــەوێــت مــش ـت‌ومــڕی فیقهی لــەگــەڵ‬ ‫جیهادیەکان بکەن؛ ناچار دەبن بکەونە ناو‬ ‫درێژە و وردەکاریەکان و قواڵییەکانی فیقهی‬ ‫«جیهاد» و «سەبی» و بەکۆیلەکردنەوە‪،‬‬ ‫کە هەم لە ڕوی مەعریفیەوە ئامادەی ئەم‬ ‫ورەکاریە نین و هەمیش نایانەوێت هیچ لە‬ ‫وردەکاریەکانی ئەو فیقهە بکەوێتە سەر‬ ‫زمانی ڕاگەیاندن و بە هەمو جۆرێک قسەی‬ ‫لەسەر بکرێت‪ ،‬چونکە دەزانن ئەوە ئاکامێکی‬ ‫باشی نابێت و سەردەکێشێت بۆ گومان و‬ ‫ڕەخنە لە ئیسالم و یاسا ئیسالمیەکان‪.‬‬ ‫لێرەوە خۆمان هەوڵ دەدەین مشت‌ومڕی‬ ‫فیقهی لەگەڵ جیهادیەکان و ـ بۆ نمونە ـ‬ ‫داعش بکەین‪ ،‬هەر بە پێوەرەکانی کەلەپوری‬ ‫فیقهی و بنەماکانی فیقهی تەقلیدی و هەر‬ ‫بە خودی یاسا ئیسالمیەکانی بەکۆیلەکردن‬ ‫و کەنیزەک‌بردن کە ئەوان بۆی دەگەڕێنەوە‬ ‫و دەیکەن بە بنەما و پاساوی کارەکانیان‪.‬‬ ‫بەم شێوەیەش دەکرێت بیانوی ئایینی‬ ‫له گروپی وەکو (داعــش) بسەنرێتەوە لە‬ ‫بابەتی بەکۆیلەکردندا‪ ،‬و ئەو گەمەیەی‬ ‫ئەو گروپە لە فیقهی ئیسالمیدا دەیکات‬ ‫بۆ سەرڕێ‌خستنی تێرۆر و تاوانکاری و‬ ‫تااڵنکاریەکانی خۆی ئاشکرا بکرێت‪.‬‬ ‫* «ئەسر» و «سەبی» و‬ ‫«ئیستیرقاق»‬ ‫سەرەتا ناچارین سێ چەمکی جیاواز و‬ ‫هەم لێک‌نزیک و بەیەکداچو جیا بکەینەوە و‬ ‫پێناسەیان بکەین‪ ،‬بۆ ئەوەی زاراوەکان ڕون‬ ‫بن‪ ،‬و نەکەوینە ئەو هەڵەیەی زۆر ـ بە ناو ـ‬ ‫فیقهزانیش تێی دەکەوێت لەم بوارەدا‪.‬‬ ‫سەبارەت بە َ‬ ‫«أ ْسر»؛ ئەمە لە بنەڕەتدا‬ ‫َ‬ ‫هەر گرتن و قۆڵبەست‌کردنێکە‪ ،‬کە «أ ْخذ»‬ ‫یشی پێ دەوترێت‪ ،‬و ئەو کەسەی دەگیرێت‬ ‫و قــۆڵ‌بــەســت دەکــرێــت پێی دەوتــرێــت‬ ‫«أسير» و «أخيذ»‪ .‬و دەکرێت َ‬ ‫«أ ْسر» بە‬ ‫واتای گرتنی هەر دیلێک بەکار بێت لە کاتی‬ ‫لەشکرکێشی یان لە دواییدا‪ ،‬پیاوی شەڕکەر‬ ‫بێت یان ژن و منداڵ [لە قورئانیشدا بەم‬ ‫واتا گشتیە هاتوە‪ ،‬کە دەڵێت‪َ « :‬و َت ْأ ِس ُرونَ‬ ‫َفرِي ًقا» (األحزاب‪ .])26 :‬بەاڵم لە زاراوەی‬ ‫فیقهیی ئیسالمیدا َ‬ ‫«أ ْس ��ر» و «أسير»‬

‫تایبەتە بە پیاوی نا‪-‬موسوڵمانی ئازادی و شەڕنەکەریش دەگیرێت‪ ،‬ئیتر لە جیهادی‬ ‫شەڕکەر کە گیراوە‪ ،‬لە مەیدانی جەنگ‪ ،‬یان بەرگریدا ئەو حاڵەتە دەگمەنە‪ ،‬چونکە‬ ‫لە ناوچەی بەشەڕهاتو‪ ،‬واتە بە کردەیی ئەمەیان بەرگریە لە بەرامبەر هێزێکدا کە‬ ‫شەڕی کردبێت یان تەنها چەکی هەڵ‌گرتبێت هەمویان شەڕکەرن یان بە شەڕکەر پۆلێن‬ ‫یان چەکیشی هەڵ‌نەگرتبێت بەاڵم لەو پیاوە دەکــرێــن‪ ،‬و دەگمەن نەبێت سوپا ژن و‬ ‫ئازادانەی خێڵەکە یان ناوچەکە بێت کە منداڵ هەڵ‌ناگرێت (تەنها لە شێوەیەکی‬ ‫دەکرێت چەک هەڵ‌بگرن و بەرگری بکەن تایبەتیی جیهادی بەرگریدا هەمان بارودۆخ‬ ‫(واتە‪ :‬لە بابەتی کۆیلە و پیری پەککەوتە پێک‌دێت‪ ،‬ئەویش جەنگی دەست‌پێشخەری‬ ‫و نەخۆشی کەنەفت و کەم‌ئەندام و ڕەبەنی یان خۆپارێزیە‪ ،‬کە بریتیە لە هێرش‌کردنە‬ ‫پەرستگا و جوتیار و کرێکار نەبێت‪ ،‬کە سەر ناوچەیەک کە بزانرێت ئەوانیش نیازی‬ ‫ئەمانە شەڕکەر نین)‪ .‬دوایی ڕونی دەکەینەوە هێرش‌کردنیان هەیە)‪.‬‬ ‫و نەک هەر بنەما و ئەرکی «جیهاد»‪،‬‬ ‫حوکمی ئیسالم سەبارەت بە «ئەسیر» ی‬ ‫بەڵکو زۆربەی یاسا ئیسالمیەکان‪ ،‬مەرجێکی‬ ‫ناموسوڵمان چیە‪.‬‬ ‫بي» (و ِ‬ ‫«سباء»)؛ جێبەجێ‌کردنیان بونی «ئیمام» ـە (وەکو‬ ‫«س� ْ‬ ‫سەبارەت بە َ‬ ‫ئەمەش لە بنەڕەتدا هــەر دیل‌کردنێکە پێشتر لە لێکۆڵینەوەیەکی تردا‪ ،‬بە ناوی‬ ‫(بەتایبەتی بە نیازی بەکۆیلەکردن)‪ ،‬بەاڵم «جێبەجێکردنی شەریعەت و جیهاد لە‬ ‫لە زاراوەی فیقهیی ئیسالمیدا تایبەتە بە ئیسالمدا؛ بــەســراوەتــەوە بە دەسەاڵتی‬ ‫دیل‌کردنی ئــەوانــەی کە شەڕکەر نین و ڕەسمیەوە»‪ ،‬لێی دواوین)‪.‬‬ ‫و شتێکی ئــاشــکــرایــشــە کــە ئێستە‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی شــەڕی لەگەڵ پیاوە‬ ‫شەڕکەرەکانیان هەیە‪ ،‬کە لێرەدا بەتایبەتی موسوڵمانان‪ ،‬ب ــەالی کــەمــەوە هەتاکو‬ ‫ژن و منداڵ دەگــرێــتــەوە‪ .‬بــەم شێوەیە مــوســوڵــمــانــانــی «س ــون ــن ــی» ـــیــش‪،‬‬ ‫«س ْب» بریتیە لە دیل‌کردن (و ـ دواتر ـ سەرۆکێکیان نیە کە بکرێت پێی بوترێت‬ ‫َ‬ ‫بەکۆیلەکردن) ی ژن و منداڵی پیاوانی نا‪« -‬ئیمام»‪ ،‬نە لەژێر ناوی «خەلیفە» و نە‬ ‫موسوڵمانی جەنگاو کە دەوڵەتە ئیسالمیەکە هیچ ناونیشانێکی تر‪ .‬ئەو ئەرکە سەرەکی‬ ‫و گرنگەی کە لە ئیسالمدا بە پێویست‬ ‫شەڕی هەیە لەگەڵیان‪.‬‬ ‫ئینجا دوای «ئەسر» و «سەبی»؛ ئینجا و ســەرەکــی و مــەرجــی جێبەجێ‌کردنی‬ ‫بەکۆیلەکردن «استرقاق» دێتە پێشەوە‪ ،‬یاسا ئیسالمیەکان دانراوە‪ ،‬و پێی وتراوە‬ ‫کە ئەمە قۆناغێکی دواترە‪ ،‬واتە دوای گرتن «ئیمامەت»؛ ئێستە لەناو موسوڵماناندا‬ ‫و دیل‌کردن و بردنیان و بەپێی بڕیاری پەکی کەوتوە و بونی نیە‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەرکە‬ ‫سەرکردە ئیسالمیەکە جێبەجێ‌ دەکرێت‪ ،‬و ئیسالمیە گرنگ و سەرەکیەکان ـ بەتایبەتی‬ ‫مەرجیش نیە هەمو «ئەسر» و «سەبی» جیهاد [ی هێرش] و پاراستنی سنورەکانی‬ ‫ێک «ئیستیرقاق» ی بەدوادا بێت‪ ،‬بەڵکو دەوڵەتی ئیسالمیی گەورە و کۆکردنەوەی‬ ‫ڕەنگە سەرکردە ئیسالمیەکە یاسای تر زەکات و ڕوبەڕوبونەوەی هەڵ‌گەڕاوەکان و‬ ‫بەسەر گیراوەکاندا جێبەجێ بکات‪ ،‬وەکو گەلێکی تریش ـ ئێستە پەکیان کەوتوە و‬ ‫کوشتن یان ئازادکردن یان گۆڕینەوە(‪ ،)١‬بەپێی ئەو ڕێسا و ڕێ‌وشوێنەی فیقهزانەکانی‬ ‫ئیسالم دایانناوە بۆ جێبەجێ‌کردنیان بواری‬ ‫وەکو دواتر باسی دێت‪.‬‬ ‫و ئیتر هەر یەکە لە «ئەسر» و «سەبی» جێبەجێ‌کردنیان نەماوە مادەم «ئیمام»‬ ‫و «استرقاق» ـ هەرچەند پێکداچویشن ئامادە نیە‪ .‬دەمێنێتەوە ئەو یاسا ئیسالمیە‬ ‫ـ یاسای ئیسالمیی خۆی هەیە‪ ،‬و جێی بنەڕەتیانەی کە کاروبار و مافەکانی خەڵک‬ ‫کۆدەنگی و ‌ـ هــەم ـ ڕێــبــازی جیاوازی ڕێ ـک‌دەخــەن و ئاسایش و سەروماڵیان‬ ‫موسوڵمانان بوە‪ ،‬و بۆیە جیاکردنەوەیان دەپارێزن‪ ،‬کە هەر دەسەاڵتێکی ئیسالمیی‬ ‫پێویستە بۆ ئــەوەی هیچ تێکەڵ‌کردن و ناوچەیی جێبەجێیان دەک ــات‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫سەرلێشێوانێک ڕو نەدات‪ ،‬وەکو لە هەندێک ئەرکە سەرەکیەکانی دەوڵەتی ئیسالمی‪،‬‬ ‫پێشەوا و ڕۆشنبیر و وتەبێژی ئیسالمییش کە دەوڵەتی «خیالفەت» و ـ بەگشتی‬ ‫ڕو دەدات کاتێک بەسادەیی دەکەونە ئەم ـ «ئیمامەت» ـــە؛ پەکیان کــەوتــوە‪ ،‬و‬ ‫هــەڵ‌پــەســێــرراون بــۆ کاتێک کــە وێنە‬ ‫بابەتانەوە‪.‬‬ ‫شەرعیەکە پێک‌دێتەوە بە بونی «ئیمام»‪.‬‬ ‫هەر بۆیە نە داعش و نە هیچ گروپێکی‬ ‫مشت‌ومڕێکی فیقهی‬ ‫* بەبێ «ئیمام» بڕیاری بەکۆیلەکردن تر‪ ،‬هەر بەپێی ئەو فیقهە تەقلیدیە‪ ،‬ئێستە‬ ‫بۆی نیە «جیهاد» (ی هێرش) ئەنجام‬ ‫نادرێت‬ ‫یەکێک لە بنەما سەرەکیەکانی یاسای بدات‪ ،‬و هێرش بباتە سەر ئاوەدانییەکی‬ ‫ئیسالمی ئەمەیە کــە بەبێ «ئیمام»؛ نــا‪-‬مــوســوڵــمــان و ســەرپــشــکــیــی (یــان‬ ‫بڕیار لەسەر بەکۆیلەکردن (یان یاسا و موسوڵمان‌بون‪ ،‬یان سەرانە‪ ،‬یان کوشتار)‬ ‫ڕێ‌وشوێنەکانی تر ســەبــارەت بە دیــل و بخاتە بەردەمیان‪ ،‬و دوای کوشتار ژن و‬ ‫گیراو) نادرێت‪ ،‬تەنها «ئیمام» مافی ئەوەی منداڵیان ببات و بیانکاتە کۆیلە‪ .‬نەک لەبەر‬ ‫هەیە بڕیار بــدات ئەو نا‪-‬موسوڵمانانەی ئەوەی ئەمانە لە ئیسالمدا وارید نین‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لە جەنگێکدا گــیــراون بکرێن بە کۆیلە لەبەر ئەوەی لەمانە پێویستتر بونی پلەی‬ ‫یان بە شێوە و ڕێگەی تر بڕیار لەسەر‬ ‫چارەنوسیان ب ــدات‪« .‬ئیمام» یــش لە‬ ‫زاراوەی ئیسالمیدا ئەو کەسەیە کە سەرۆکی‬ ‫یەکەمی موسوڵمانانە و دەسەاڵتی ئیسالمیی‬ ‫یەکەمی ئایینی و دنیایی بەدەستە‪ ،‬کە ئەمە‬ ‫لە ڕابــردودا و لە سیستەمی «خیالفەت»‬ ‫ـــدا «خەلیفە» یــان «أمير المؤمنين»‬ ‫(یانی‪ :‬فەرماندەی موسوڵمانان) ی پێ‬ ‫وتراوە (یان بریتیە لە سەرۆک و خاوەنی‬ ‫دەسەاڵتی یەکەمی ویالیەتە ئیسالمیەکان‪،‬‬ ‫یان سەرۆکی «یەکێتیی ئیسالمی» یاخود «ئیمامەت» ـە‪ ،‬کە مەرجی جێبەجێ‌کردنی‬ ‫یەکگرتوی دەوڵەتانی ئیسالمی ـ لە بیری ئەوانەشە‪.‬‬ ‫ئیسالمیی نوێدا)‪.‬‬ ‫* داعش «إمام» یان هەیە یان‬ ‫جــا لــە ئیسالمدا و بــە کــۆی دەنگی‬ ‫«متغ ّلب»؟‬ ‫فیقهزانەکان؛ ئەم «ئیمام» ـە کە لوتکەی‬ ‫لە بەرامبەر مەرجی بونی «ئیمام» ـدا؛‬ ‫دەسەاڵتی ئیسالمیە‪ ،‬یان کاربەدەستێک کە‬ ‫ئەو داینابێت بەسەر کاروباری «جیهاد» ڕەنگە داعش بیانو بهێننەوە و بڵێن‪ :‬ئێمە‬ ‫ەوە‪ ،‬دەتوانێت بــڕیــاری بەکۆیلەکردنی «ئیمام» ـمان هەیە‪ ،‬ئەوەتا «خەلیفە»‬ ‫گیراوەکان بدات(‪ .)٢‬بە شێوەیەک وتراوە‪ :‬مان هەیە کە خۆی ڕاگەیاندوە و داوای‬ ‫ئەگەر «ئیمام» نەبێت؛ هەتا چل ساڵیش لە موسوڵمانان کردوە «بەیعەت» ی پێ‬ ‫بــڕیــار نــادرێــت لــەســەر بەکۆیلەکردن و بدەن!‬ ‫بەاڵم لە ڕاستیدا «ئیمام» لە ئیسالمدا‬ ‫دابەش‌کردنی گیراوەکان هەر ڕادەوەستێت‪.‬‬ ‫بەڵکو هەر لە بنەڕەتیشەوە بەبێ بون ئــەوەیــە کــە مــوســوڵــمــانــان بــۆ خــۆیــان‬ ‫و فەرماندانی «ئیمام»؛ ئەرکی «جیهاد» هەڵیان‌بژاردوە و تا ڕادەیــەک کۆدەنگی‬ ‫جێبەجێ ناکرێت‪ ،‬ئیتر «جیهاد» لە و ڕێك‌کەوتنێک هەیە لەسەر دانانی لەو‬ ‫ئیسالمدا هــەر لــەژێــر ئ ــااڵی «ئیمام» پــلــەیــەدا‪ ،‬یــان ســەرەتــا لــە شوێنێک و‬ ‫ـــدایــە(‪ .)٣‬کە ئەمە بەتایبەتی جیهادی لەالیەن کۆمەڵێکەوە دادەنرێت و دوایی‬ ‫هێرش («جهاد الطلب») دەگرێتەوە‪ ،‬کە ئەوانی تریش لە دەوری کۆ دەبنەوە و‬ ‫لە ڕاستیدا بــەزۆری لە جیهادی هێرشدا ڕێک‌کەوتنێک لەسەری پێک‌دێت‪ ..‬بۆیە‬ ‫بابەتی ژن و منداڵی گیراو و بەجێماو لە ئەگەر دەسەاڵتدارێکی موسوڵمان بە زۆر‬ ‫نا‪-‬موسوڵمانەکان دێتە پێشەوە‪ ،‬چونکە و خۆسەپاندن دەرکـــەوت‪ ،‬هەتا ئەگەر‬ ‫لــەم جــۆرە جیهادەدا هێزە ئیسالمیەکە بانگەشەی «ئیمامەت» و «خیالفەت»‬ ‫دەدات بەسەر ناوچەیەکی مەدەنی‌نشیندا ـیش بکات؛ ئەمە پێی ناوترێت «ئیمام»‪،‬‬

‫بەڵکو لە زاراوەی ئیسالمیدا پێی دەوترێت‬ ‫«متغلّب» يان «اإلمــام املتغلِّب»‪ ،‬واتە‬ ‫خۆسەپاندو‪ ،‬واتە بەزۆر و شەڕوشۆر پلەی‬ ‫«ئیمامەت» ی بۆ خــۆی پچڕیوە و لە‬ ‫ناوچەیەکی دیاریکراودا دەسەاڵتی هەیە‪.‬‬ ‫کە شتێکی زانــراوە لە یاسای ئیسالمیدا‬ ‫«ئیمامەت» ی ئەم «إمام» ـە «متغلب»‬ ‫ـە‪ ،‬دانامەزرێت‪ ،‬مەگەر ئەو کاتەی دەبێتە‬ ‫«ئەمری واقیع» و خەڵک (موسوڵمانان) لە‬ ‫دەوری کۆ دەبنەوە و لەسەری ڕێک‌دەکەون‪،‬‬ ‫ئینجا «ئیمامەت» ی دروســتــە و بۆی‬ ‫هەیە ئەو یاسا ئیسالمیانەی وەکو جیهاد‬ ‫و دیل‌کردن و بەکۆیلەکردن پیادە بکات‬ ‫و فەرمانیان پێ بدات‪ ،‬بەو شێوەیەی کە‬ ‫پێی وایە بەرژەوەندیی دەوڵەتە ئیسالمیەکە‬ ‫و موسوڵمانانی تێدایە‪ .‬ئینجا بەپێی‬ ‫هەندێک لە ڕێبازە فیقهیەکان ئیمامەتی‬ ‫دروست دەبێت‪ ،‬کە پێی دەوترێت «إمامة‬ ‫املتغلّب» يــان «إمامة ال��ض��رورة»‪ ،‬کە‬ ‫بەپێی ئەو ڕێبازە ئیسالمیانە ئەگەرچی‬ ‫هەمو مەرجەکانیشی تێدا نەبێت (بۆ‬ ‫نمونە؛ وەکــو مەرجی قوڕەیشی‌بون) و‬ ‫کەسی لــەو شیاوتریش هەبێت؛ لەبەر‬ ‫ناچاری «ئیمامەت» ی دروســت دەبێت‪.‬‬ ‫کە ئەمەش ڕێگەی ئیسالمیی نمونەیی نیە‬ ‫بۆ هەڵ‌بژاردنی «ئیمام» کە بریتیە لە‬ ‫هەڵ‌بژاردنی لەالیەن «ئەهلی حەلل عەقد»‬ ‫(بەپێی هەندێک ڕێباز ڕەزامەندیی زۆرینەی‬ ‫«ئەهلی حەلل عەقد» ی هەر ناوچەیەک‬ ‫پێویستە) و لەگەڵ ڕێگەی دانانی لەالیەن‬ ‫«ئیمام» ی پێش خۆی (کە ئەمە پێی‬ ‫دەوتــرێــت «عــهــد»)‪ ،‬و مەرجێکی تریش‬ ‫ئەمەیە کە ئەو کەسە شیاوترین «األصلح»‬ ‫بێت‪ .‬بۆیە ڕازی‌بــون بە «ئیمامەت» ی‬ ‫«متغلب» لەبەر ناچاریە (هەتاکو ئەمە‬ ‫چوێنراوە بە ناچاریی خواردنی گۆشتی‬ ‫مردار و گۆشتی بەراز لە ترسی مردن!)‪.‬‬ ‫کە نمونەیەکی دیاری لە مێژوی ئیسالمیدا‬ ‫زاڵ‌بونی (عەبدولمەلیکی کوڕی مەڕوان) ـە‬ ‫بەسەر دەسەاڵتی ئیسالمیدا‪ ،‬کە ئەویش‬ ‫بەناچاری و تەنها دوای کوژرانی (عەبدوڵاڵی‬ ‫کوڕی ئەززوبەیر) «ئیمامەت» ی دامەزراوە‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر ئــەو «متغلب» ـە ئــەوەی‬ ‫بۆ نەهاتە دی و موسوڵمانان لــەدەوری‬ ‫کــۆ نــەبــونــەوە و پــەســەنــدیــان نــەکــرد و‬ ‫وەکو «ئیمام» قبوڵیان نەکرد و هەر لە‬ ‫ناوچەکەی خۆی زاڵ بو و خۆی سەپاندبو؛‬ ‫ئەوە نە «ئیمامەت» ی دامــەزراوە‪ ،‬و نە‬ ‫«صالحیات» ی «ئیمام» ی هەیە‪ ،‬و ئەو‬ ‫دەسەاڵتەش کە هەیەتی بە خۆسەپاندن‬ ‫«تغلُّب» بە دەستی هێناوە نە ک بە مافێکی‬ ‫ئایینی و «ئیمامەت» ی شەرعی‪ ..‬بەڵکو‬ ‫وەکو یاخی و خراپەکار بۆی دەڕوانرێت‪،‬‬ ‫و موسوڵمانانی ناوچەکانی تر کە لەژێر‬ ‫چەپۆکیدا نین هەر بۆیان نیە گوێڕایەڵی‬ ‫ببن(‪.)٤‬‬ ‫دەی «ئیمام» ـە درۆینەکەی داعش؛‬

‫ـ ســەبــارەت بــە دیــل «ئــەســیــر» کە‬ ‫پێشتر ڕونمان کــردەوە بریتیە لە پیاوی‬ ‫ناموسوڵمانی شەڕکەر کە گیراوە؛ ئەمە‬ ‫ئیمام سەرپشکە‪ :‬یان دەیکوژێت (ئەگەر‬ ‫بزانێت ئەمە بەرژەوەندییی تێدایە)‪ ،‬یان‬ ‫دەیکات بە کۆیلە‪ ،‬هەر وەکو بۆیشی هەیە‬ ‫بە چاکە و پیاوەتی « َم �نّ» ـ واتە بەبێ‬ ‫بەرامبەر ـ ئازادی بکات‪ ،‬یان لە بەرامبەری‬ ‫شتێکدا‪ ،‬واتە بە « ِف��داء» يان « ِفدية»‬ ‫(کــە ئەمەش یــان بەرامبەر بڕێکی زۆر‬ ‫پارەیە‪ ،‬یان بەرامبەر دیلی موسوڵمانە الی‬ ‫ناموسوڵمانەکان‪ ،‬واتە گۆڕینەوەی دیل بە‬ ‫دیل)‪ ،‬بەرەاڵی بکات‪ .‬هەڵ‌بژاردنی یەکێک‬ ‫لەم ڕێ‌وشوێن و سەرپشکیانە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئیمام‪ ،‬و بەپێی بەرژەوەندی و پێویستی‬ ‫و ئەوەی باشترە ـ کە خۆی دەزانێت کامەیە‬ ‫ـ ڕێگەیەک لەوانە هەڵ‌دەبژێرێت‪.‬‬ ‫جا هەندێک ناکۆکی لەم سەرپشکیانەدا‬ ‫هەن‪:‬‬ ‫بەگشتی ـ و بۆ نمونە ـ لە چوار ڕێبازە‬ ‫فیقهیەکەدا‪ ،‬ڕێکەوتن و کۆدەنگی هەیە‬ ‫لــەســەر هـــەردو سەرپشکیی کوشتن و‬ ‫بەکۆیلەکردن‪ ..‬بەاڵم دو سەرپشکیەکەی‬ ‫تر‪ :‬ئازادکردن بە چاکە و پیاوەتی « َمنّ»‪،‬‬ ‫یان ئازادکردن بە بەرامبەر « ِفداء» [کە لە‬ ‫قورئانیشدا باسی ئەم دوانە کراوە‪َ « :‬ف ِإ َذا‬ ‫الر َقابِ ‪َ ،‬ح َّتى‬ ‫َل ِقي ُت ُم الَّذِينَ َك َف ُروا؛ َف َض ْر َب ِّ‬ ‫ِإ َذا َأ ْث َخ ْن ُت ُمو ُه ْم؛ َف ُشدُّوا الْ َو َثاقَ ‪َ ،‬فإ َِّما َم ًّنا‬ ‫َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدَا ًء‪َ ،‬ح َّتى َت َض َع ْ َ‬ ‫ال ْر ُب َأ ْو َزا َرهَا»‬ ‫(محمد‪])٤ :‬؛ ناکۆکی هەیە لەنێوان ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکاندا‪ :‬زۆرینەی چوار ڕێبازەکە‬ ‫(مالیک و شافیعی و ئەحمەد) وتویانە‪:‬‬ ‫ئیمام ـ جگە لە کوشتن و بەکۆیلەکردن ـ‬ ‫سەرپشکیی « َمنّ» و « ِفداء» یشی هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم (ئەبو حەنیفە) پێی وا بوە ئیمام ئەم‬ ‫دو سەرپشکیەی نیە و تەنها بۆی هەیە‬ ‫بیانکوژێت یان بیانکات بە کۆیلە‪.‬‬ ‫س ــەب ــارەت بــە گــۆڕیــنــەوەی دی ــل بە‬ ‫دیل بەتایبەتی؛ زۆرینە (مالیکیەکان و‬ ‫شافیعیەکان‪ ،‬و دو هاوەڵ و قوتابیەکەی‬ ‫ئەبو حەنیفە‪ :‬ئەبو یوسف و موحەممەدی‬ ‫کوڕی حەسەنی شەیبانی‪ ،‬و یەکێک لە دو‬ ‫گێڕانەوە لە ئەبو حەنیفە خۆیشیەوە) لەسەر‬ ‫ئەو ڕێبازەن کە ئیمام ئەم سەرپشکیەی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئەگەریش ئــازادکــردنــەکــە بــە شێوەی‬ ‫بەستنی پەیمانی «ذیممە» بێت؛ ئەوە‬ ‫بەالی ئەبو حەنیفە و مالیکەوە ئیمام بۆی‬ ‫هەیە ئەوەیان لەگەڵ بکات‪ ،‬بەاڵم شافیعی و‬ ‫ئەحمەد لەگەڵ ئەوە نین‪.‬‬ ‫هەندێک لە سەرچاوەکانی ئیسالمیش‬ ‫دەڵێن‪ :‬ئیمام بۆی هەیە «ئەسیر»ەکان‬ ‫بەبێ بەرامبەر ئــازاد بکات‪ ،‬بــەاڵم ئەمە‬ ‫ناکۆکی دروســت بــوە لــەســەری‪ ،‬و تەنها‬ ‫سەرپشکیی کوشتن و بەکۆیلەکردن و‬ ‫ئــازادکــردن بە ڕێگەی بەستنی پەیمانی‬ ‫«ذیممە»؛ کۆدەنگیی لەسەرە‪.‬‬

‫لە ئیسالمدا بە کۆی دەنگی فیقهزانەکان؛ تەنها‬ ‫«ئیمام» کە لوتکەی دەسەاڵتی ئیسالمیە‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫بڕیاری جیهاد و بەکۆیلەکردنی گیراوەکان بدات‬ ‫خراپترین جــۆری «إمــام» ی «متغلب»‬ ‫ـە‪ ،‬و نەک هەر موسوڵمانانی ناوچەکانی‬ ‫تر نەچونەتە پاڵی و «بەیعەت» ـیان پێ‬ ‫نەداوە‪ ،‬بەڵکو لەناو گروپەکەی خۆیشیدا‬ ‫بــەتــەواوی پەسەند نیە و هــەوڵ هەبوە‬ ‫بۆ البردنی یــان غافڵ‌کوژکردنی‪ .‬بەڵکو‬ ‫دەکــرێــت وەکــو ســەردەســتــەی کۆمەڵێک‬ ‫چەتە و ڕێگر و خراپەکار بۆی بڕوانرێت‪،‬‬ ‫و هەمو ئەوانەشی چەکیان بۆ هەڵ‌گرتوە لە‬ ‫ئیسالمدا بە کۆمەڵێک زەوتکەر «متغلب»‬ ‫و خراپەکاری چەکدار «محارب» دابنرێن و‬ ‫بە سزای ئیسالمیی ِ‬ ‫«حرابة» سزا بدرێن کە‬ ‫سزای چەتە و ڕێگر و یاخیەکانە‪.‬‬ ‫* ئیمام؛ سەرپشکە و ناچاری‬ ‫بەکۆیلەکردن نیە‬ ‫بەپێی فیقهـ و یاسای ئیسالمی‪« ،‬ئیمام»‬ ‫کە خۆی کاروباری جیهاد و بەکۆیلەکردنی‬ ‫بەدەستە؛ سەرپشکە بەدیل‌گیراوەکان‬ ‫دەکات بە کۆیلە یان چۆن مامەڵەیان لەگەڵ‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم بابەتە درێژە و وردەکارییەکی‬ ‫تێدایە کە دەبێت ڕونی بکەینەوە‪:‬‬

‫و هەروەها وتــراوە‪ :‬هەر لە سەردەمی‬ ‫«صهحابە» وە‪ ،‬زۆرینە لەسەر ئــەوەن‬ ‫کە ئیمام سەرپشکە‪ :‬یان بەبێ بەرامبەر‬ ‫ئازادیان دەکات‪ ،‬یان هەندێکیان ـ کە بزانێت‬ ‫پێویستە ـ دەکوژێت‪ ،‬و هەندێکیان ـ کە‬ ‫بزانێت پێویستە ـ بەرامبەری پارە یان دیلی‬ ‫موسوڵمان دەگۆڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم کەمینەیەک‬ ‫لە فیقهزانەکان لەگەڵ ئەوەن کە کوشتنی‬ ‫دیل لەپێشتر و باشترە لە گۆڕینەوەی بە‬ ‫بەرامبەرێک (هەتا وتراویشە کە دەقی‬ ‫« َفإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدَا ًء» مەنسوخە‪ ،‬واتە‬ ‫حوکمەی بەتاڵە و کاری پێ ناکرێت)‪.‬‬ ‫سەبارەت بە «سەبی»‪ ،‬کە پێشتر ڕونمان‬ ‫کردەوە کە بریتین لە ژن و منداڵی دیل‌کراو و‬ ‫بەجێماو لە پیاوە ناموسوڵمانە شەڕکەرەکان‬ ‫(و ئەمەش لە ڕاستیدا مەبەستی باسەکەی‬ ‫ئێمەیە)؛ ئەمەش ـ دوای کۆدەنگی لەسەر‬ ‫ئەوەی ناکوژرێن مەگەر بەشداریی جەنگیان‬ ‫کردبێت ـ تەنها بەپێی ڕێبازی شافیعی و‬ ‫حەنبەلی بەکۆیلەکردنیان لەسەر ئیمام‬ ‫پێویستە و بۆی نیە بە ڕێگەی تر ئازادیان‬ ‫بکات‪ ،‬هەتاکو وتویشیانە هــەر کە دیل‬ ‫کران؛ دەبنە کۆیلە‪ ،‬واتە هەر «أسر» یان‬

‫دەبێتە «استرقاق» بۆیان (ئەمەش دیارە‬ ‫لەبەر ئەوەیە کە ژن و منداڵ دەسکەوتی‬ ‫جەنگاوەرە موسوڵمانەکانە‪ ،‬و ئەو خێڵە‬ ‫عەرەبانەی کە بەشداریی هەڵمەتی جیهادیان‬ ‫کردوە؛ بە نیازی دەسکەوتنی کۆیلە لە ژن‬ ‫و منداڵ بەشدارییان کــردوە‪ ،‬بۆیە ڕێگە‬ ‫نەدراوە بەوەی ئیمام ئازادیان بکات‪ ،‬چونکە‬ ‫ـ وەکو لە ئیسالمدا زۆر جار وتراوە ـ ئەوانە‬ ‫بەش و مافی جەنگاوەرەکانە!)‪.‬‬ ‫بەاڵم لە ڕێبازی حەنەفی و مالیکیدا؛‬ ‫بەکۆیلەکردنیان تەنها حەاڵڵە نەک ئەرک‬ ‫لەسەر ئیمام‪ ،‬ئیمام سەرپشکە‪ :‬دەیان‌کات‬ ‫بە کۆیلە‪ ،‬یان ئازادیان دەکات بە مەرجی‬ ‫پەیمانی «ذیممە»‪ ،‬یان دەیانگۆڕێتەوە بە‬ ‫بەرامبەرێک‪ ،‬یان بەبێ بەرامبەر ئازادیان‬ ‫دەکــات ـ وەکــو ئــەوەی پێغەمبەر لەگەڵ‬ ‫خەڵکی مەککە کــردی(‪ ..)٥‬هەرچەند لە‬ ‫(ئەبو عوبەید)ەوە هاتوە کە ئەمەی دواییان‬ ‫دروست نیە‪ ،‬دیارە لەبەر ئەوەی ئەوانە بە‬ ‫دەسکەوت حسێبن‪ ،‬و ناکرێت هەر وا بەبێ‬ ‫بەرامبەر لە دەست بدرێن! هەر بۆیە زۆر‬ ‫جار لە فیقهدا وتــراوە‪ :‬کە تەنها ڕێگەی‬ ‫بەکۆیلەکردن یان ئازادکردن بە بەرامبەر و‬ ‫«فیدیە»؛ ڕێگەی مامەڵەکردنە لەگەڵ ژن و‬ ‫منداڵی دیل‌کراو‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە دەبینین؛ سەرباری ئەوەی‬ ‫بــڕیــاردان لەسەر بابەتەکە دەگەڕێتەوە‬ ‫بــۆ «ئــیــمــام»؛ بەپێی زۆربـــەی ڕێبازە‬ ‫فیقهیەکانی ئیسالم پیاوی ناموسوڵمانی‬ ‫دیل‌کراو ئیمام سەرپشکە لەنێوان کوشتنی‬ ‫یــان بەکۆیلەکردنی یــان ئــازادکــردنــی بە‬ ‫بەرامبەر یان بێ بەرامبەر‪ .‬بەپێی بەشێک‬ ‫لە ڕێبازەکان؛ ژن و منداڵی دیل‌کراویش؛‬ ‫ئیمام هەر سەرپشکە و دەتوانێت لەبریی‬ ‫بەکۆیلەکردن بە بەرامبەر یان ـ هەتا ـ‬ ‫بێ بەرامبەر ئازادیان بکات‪ ،‬یان پەیمانی‬ ‫«ذیممە» یان لەگەڵ ببەستێت و ئازادیان‬ ‫بکات و سەرانەیان لەسەر دابنێت‪.‬‬ ‫بــۆیــە ئیتر گروپێکی وەکـــو داعــش‪،‬‬ ‫هەرچەند دەتوانن بگەڕێنەوە بۆ هەندێک لەو‬ ‫ڕێبازانە‪ ،‬بەاڵم سەرباری ئەوەی «ئیمام»‬ ‫ێک بۆ موسوڵمانان ئێستە بونی نیە؛‬ ‫هێشتا ناتوانن بڵێن بەکۆیلەکردن ئەرکێکی‬ ‫ئیسالمیە‪ ،‬و ناتوانن بڵێن ئێمە ناچارین ئەو‬ ‫ژن و منداڵە گیراوانە بکەین بە کۆیلە‪ ،‬و‬ ‫ئەگەر خۆیان مەبەستیان نەبێت بیانکەن‬ ‫بە دەسکەوت و کۆیلە؛ دەیانتوانی بەپێی‬ ‫ئەو ڕێبازانەی تر کار بکەن و ـ بۆ نمونە‬ ‫ـ بە بەرامبەر ئازادیان بکەن یان ئازادیان‬ ‫بکەن بەپێی پەیمانی بەستنی «ذیممە»‪،‬‬ ‫یان بەبێ بەرامبەر و پەیمانیش ئازادیان‬ ‫بکەن‪ ..‬ئەمانە هەمویان ـ سەرباری خودی‬ ‫بەکۆیلەکردنەکە ـ لە فیقهی ئیسالمیدا‬ ‫واریدن‪ ،‬و هیچ هێزێکی ئیسالمی ناتوانێت‬ ‫بڵێت من ئیسالم ناچاری کردوم بیانکەم بە‬ ‫کۆیلە و ئەمە تاکە ڕێ‌وشوێنی ئیسالمە و‬ ‫تاکە ڕێبازە‪.‬‬ ‫ئیتر کاتێک داعش هەندێک ڕێباز زەق‬ ‫دەکــاتــەوە و دەیکاتە بیانو و پاساوی‬ ‫کردەوەکانی؛ ئەمە ئەو گەمە و چەپ‌وگوپەیە‬ ‫کە لەناو ئیسالمدا دەیکات‪ ،‬کە گەمەیەکی‬ ‫ئاشکرایشە‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێت ئەوەش بڵێین‪ :‬شێوەیەکی‬ ‫تریش (سەرباری ئەوەی لە ڕێبازی شافیعی‬ ‫و حەنبەلیدا هەیە) هەیە بۆ پێویست‌‬ ‫«واجـــب» بونی بەکۆیلەکردن؛ ئەویش‬ ‫ئەوەیە کە «ئیمام» هەبێت و سەرپشکیی‬ ‫بــەکــۆیــلــەکــردن هــەڵ‌بــژێــرێــت‪ ،‬ئــەو کاتە‬ ‫گوێڕایەڵیی ئەو هەڵ‌بژاردنەوەی ئەو دەبێتە‬ ‫پێویست‪ .‬بۆیە پێشتر وتمان‪ :‬ڕاگرتنی‬ ‫کۆیلە لە خۆیدا «ح ــەاڵڵ» ێکە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەکۆیلەکردن «استرقاق» مەرج نیە هەمو‬ ‫کاتێک تەنها حەاڵڵێک بێت‪ ،‬بەڵکو هەندێک‬ ‫جار وەکو ئەرکێکی پێویستی لێ دێت‪.‬‬ ‫درێژەی ئەم مشت‌ومڕە فیقهیە‪ ،‬لە بەشی‬ ‫داهاتودا دەبێت‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬دەربــارەی هەر سێ «أسر» و «سبي» و‬ ‫«استرقاق»؛ بۆ نمونە بڕوانە‪ :‬الموسوعة الفقهية‬ ‫الكويتية‪ .‬جـ‪ ،٣ .‬ص‪ ،٢٩٧ .‬جـ‪ ،٤ .‬ص‌ص‪،١٩٤ .‬‬ ‫‪.١٩٥‬‬ ‫(‪ )٢‬بۆ نمونە؛ بڕوانە‪ :‬الموسوعة الفقهية الكويتية‪.‬‬ ‫جـ‪ ،٣ .‬ص‪ .٢٩٨ .‬جـ‪ ،٤ .‬ص‪.٢٠١ .‬‬ ‫(‪ )٣‬بڕوانە‪ :‬مراتب اإلجماع‪ .‬ص‪« :١١٩ .‬واتفقوا‬ ‫أن اجلهاد مع األئمة فضل عظيم»‪ .‬اإلقناع يف مسائل‬ ‫اإلمجاع‪ .‬جـ‪ ،١ .‬ص‪ ،٣٣٤ .‬املسألة (واتفقوا أن اجلهاد‬ ‫مع اإلمام فضل عظيم)‪.‬‬ ‫(‪ )٤‬لەم بارەیەوە؛ بۆ نمونە بڕوانە‪ :‬حممد رشيد‬ ‫رضا‪ ،‬اخلالفة‪ .‬القاهرة‪ :‬الزهراء لإلعالم العربي‪ .‬ص‪.٦٤ .‬‬ ‫(‪ )٥‬بۆ ئەم ڕێبازە جیاوازانە؛ بۆ نمونە بڕوانە‪:‬‬ ‫الموسوعة الفقهية الكويتية‪ .‬جـ‪ ،٣ .‬ص‌ص‪،٢٩٧ .‬‬ ‫‪.٢٩٨‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٠‬دوشةممة ‪201٦/١/٢٥‬‬

‫‪3‬‬

‫هێزی خوێندکار‪ ..‬وتووێژ لەگەڵ هێربه‌رت مارکۆزە‬ ‫کە سەرلەبەری ژیانیان نقوم بووە لە‬ ‫پێداویستیيەکانی کۆمەڵگای پیشەسازی‬ ‫و بەتایبەت سودەکانی بازرگانيی گەورە‪،‬‬ ‫ســەربــازی‪ ،‬و سیاسەتمەدارەکاندا‪.‬‬ ‫هیپیەکان بێننە بەرچاوتان‪ .‬یاخیگەريی‬ ‫ئــــەوان دژ بــە ئــەخــاقــی پیۆریتەن‬ ‫ئــاراســتــەدەکــرێــت‪ ،‬دژ بــە کۆمەڵگای‬ ‫ئەمریکی کە لەوێندەرێ تاک ڕۆژێ دەجار‬ ‫خۆی دەشوات‪ ،‬بەاڵم لە هەمان کاتدا بە‬ ‫سووک و سادەیی لە ڤیێتنام دەکوژن‬ ‫و دەسوتێنن‪ .‬کەوایە ئەوان بە شێوەی‬ ‫میتۆدۆلۆژیانە لە ڕێگەی قژدرێژکردنەوە‪،‬‬ ‫ڕیـــش‌بـــەردانـــەوە‪ ،‬خـــۆنـــەشـــۆردن و‬ ‫ڕەتدانەوەی چوون بۆ جەنگ‪ ،‬دژ بەم‬ ‫دووڕووییە ناڕەزایەتی دەردەبــڕن‪ .‬الی‬ ‫ئــەوان ناکۆکبوونەکان چاوکوێرکەرە‪.‬‬ ‫بەاڵم بۆنمونە لەگەڵ خوێندکاران‪ ،‬ئەمە‬ ‫تەنیا وەک کەمینەیەکی زۆربچوک ڕاستە‪.‬‬ ‫خوێندکارەکان دەزانـــن کە کۆمەڵگا‬ ‫بەرهەڵستکارییەکان هەڵدەمژێت و‬ ‫ناعەقاڵنی وەک عەقاڵنی پێشنیاردەکات‪.‬‬ ‫ئەوان بەڕوونی کەمتاکورت هەستیان بەوە‬ ‫کردووە کە مرۆڤی «تاک‌ڕەهەند» هێزی‬ ‫نەفیکردنەوە ‪[ ،‬وە] توانستی نا وتنی‬ ‫لەدەستداوە‪ .‬کەوایە ئەوان ڕێگە بەخۆیان‬ ‫نادەن تێکەڵکێشی ئەم کۆمەڵگایە بن‪.‬‬

‫و‪ .‬پەیمان عەلیپوور‬ ‫پرسیار ‪ :‬ئێوەیان لەگەڵ مارکس و‬ ‫ماوتسى‌تۆنگ پۆلێنبەندی کــردووە ‪.‬‬ ‫کاتێک خەڵک باسی «سێ «م»»ـى‬ ‫[مــارکــس ‪ ،‬مــاو ‪ ،‬مــارکــۆزە] دەکــەن‪،‬‬ ‫کاردانەوەی ئێوە چی دەبێت؟‬ ‫مـــارکـــۆزە ‪ :‬تــێــنــاگــەم‪ ،‬مــارکــس؟‬ ‫[بــەرهــەمــەکــانــی] ئــــەوم بــەقــووڵــی‬ ‫خوێندوەتەوە‪ ،‬بەاڵم ماو؟ بەدڵنیايیەوە‬ ‫ئـــەوڕۆکـــە هـــەر مارکسیستێک کە‬ ‫کۆمۆنیستێکی تــەواو گوێڕایەڵنەبێت‪،‬‬ ‫ماوییستە‪ .‬مــن هەمیشە پێم‌وابووە‬ ‫کـــە ئــەڵــتــەرنــاتــیــڤــێــک هـــەیـــە‪ ،‬من‬ ‫لەکتێبەکانيشمدا داکۆکیم لە ئایدۆلۆژیای‬ ‫مارکسیزمی کۆن نەکردووە‪ .‬ئەو کۆمەڵگا‬ ‫سۆسیالیستیانەی کە ئەوڕۆکە دامەزراون‬ ‫لەڕوانگەی منەوە ئەو شتەی کە پێی‬ ‫دەڵێم «چۆنیەتيی جــیــاواز»‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵگا سەرمایەداریيەکاندا نییانە‪.‬‬ ‫ئەوان ڕێگەیاندا بە بوونی یەک جۆر لە‬ ‫فەرمانڕەوایەتی لەباتی جۆرێکی دیکە؛‬ ‫هەمووی ئەمەیە‪[ .‬بەاڵم] سۆسیالیزمی‬ ‫ڕاستەقینە شتێکی دیکەیە‪ .‬من بڕوام‬ ‫بەوەیە کە بونیادنانی کۆمەڵگایەکی‬ ‫سۆسیالیستيی ڕاستەقینە دەستدەدات‪،‬‬ ‫بەبێ تێپه‌ڕين بە هه‌ر جۆرە سەردەمێکی‬ ‫ستالینییدا‪ .‬کۆمەڵگایەکی سۆسیالیستی‬ ‫دەبێت لەسەر یەکگرتوويی ڕاستەقینە‬ ‫و هــەرەوەزيــی ڕاستەقینە دامــەزرێــت‪:‬‬ ‫لەڕوانگەی منەوە شۆڕشی کوبا بەو‬ ‫ئاراستەیەدا دەڕوات‪ .‬وەکو «گیڤارا»‪،‬‬ ‫کە سيمبوڵی ئەمە بوو‪ ،‬زۆر دوور بوو لە‬ ‫بۆرۆکراسی ستالینی‪[ ،‬و] زۆر نزیکبوو لە‬ ‫مرۆڤی سۆسیالیستيه‌وه‌‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئایا ئێوە تەنیا هەوڵدەدەن‬ ‫ئـــەو جــیــهــانــەی کــە تــێــیــدا دەژیــیــن‬ ‫شیبکەنەوە‪ ،‬یان ئــەوەی کە هەوڵ بۆ‬ ‫گۆڕینیشی دەدەن؟‬ ‫مارکۆزە ‪ :‬ئەمە پرسیارێکی گەورەیە‪.‬‬ ‫هەر شیکردنەوەیەکی ڕاستەقینە دەبێت‬ ‫بەرەو گەڕان بە دوای گۆڕیندا ڕێنماییمان‬ ‫بکات‪ ،‬بەڕاشکاوی پەیوەندیەکی ناوه‌كى‬ ‫و نــاوخــۆيــى لـه‌نــێــوان شیکردنەوە و‬ ‫گۆڕانکاریدا لەئارادایە‪ .‬سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫خۆيشم‪ ،‬ئەوە ڕاستە کە ماوەیەکی زۆرە‬ ‫وەکو خەباتگێڕێکی چاالک نەماوم‪ .‬من‬ ‫دەنووسم‪ ،‬وانە دەڵێمەوە‪ ،‬وتار دەدەم‪،‬‬ ‫لەگەڵ خوێندکاران گفتوگۆدەکەم‪ :‬ئەمانە‬ ‫چاالکيیە ئاساییەکانی ڕۆشنبیرێکە لە‬ ‫واڵتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکادا‪ ،‬چونکە‬ ‫لەم واڵتــەدا بارودۆخەکە شۆرشگێڕانە‬ ‫نیە‪ ،‬تەنانەت پێش‌شۆڕشگێڕیيش نیە‪.‬‬ ‫کەوایە ئەرکی ڕۆشنبیر لەپێش هەموو‬ ‫شتێکدا ئەرکێکە لەپێناو پەروەردەیەکی‬ ‫ڕادیکاڵدا‪ .‬ئێمە لە ئەمریکا‪ ،‬خەریکین‬ ‫دەچینە نێو «سەردەمێکی ڕۆشنگەری‬ ‫»ـى نوێوە‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئەدی لە ئەوروپا؟‬ ‫مارکۆزە‪ :‬لە ئەوروپا‪ ،‬بارودۆخەکە‬ ‫جیاوازە چونکە لەوێ سیاسەت هێشتا‬ ‫تاڕادەیەکی زۆر لەالیەن چینی کرێکارەوە‬ ‫دیاریدەکرێت‪ .‬هەروەها‪ ،‬جیاوازيیەکی‬ ‫گەورە لە نێوان واڵتێکەوە بۆ واڵتێکی‬ ‫دیکە لەئارادایە‪ :‬ئەڵمانیای ڕۆژئاوا زۆر‬ ‫نزیکە لە «مۆدێل»ی ئەمەریکیيه‌وه‌؛‬ ‫ئیتالیا[ش]تاڕادەیەک نزیکە‪ .‬فەڕەنسا‬ ‫زۆر دوورتــــرە‪ .‬مــن ڕودی داچــکــۆ و‬ ‫هاوڕێکانی‪ ،‬و کوڕەکانی ‪ ، SDS‬و‬ ‫باڵی چەپی ڕێکخستنی خوێندکاران‬ ‫به‌چاکى دەناسم‪ .‬ئەو زۆر میهرەبان و زۆر‬ ‫هەستیارە و ئەسڵەن خەڵک‌هەڵخەڵەتێن‬ ‫نیە‪ .‬ئەو کەسێکە کە زۆری کار کردووە‬ ‫و زۆر بیريکردوەتەوە‪ ،‬بەستەری نێوان‬ ‫تیۆر و ئەکت(كرد‌ه و پراكسيس) بۆ ئەو‬ ‫و هەڤاڵەکانی‪ ،‬بە شێوەيه‌كی توندوتۆڵ‬ ‫دامەزراوە‪ .‬دەڵێن ئەوان چەندین مانگیان‬ ‫بۆ ســازدانــی[ئــەم بەستەرە] دانــاوە ‪.‬‬ ‫ئەوە ڕاست نیە‪ :‬ئەوان هەشت ساڵیان‬ ‫بۆ داناوە‪ .‬ئایا خوێندکارە تووڕەکانی‬

‫هەر شیکردنەوەیەکی ڕاستەقینە دەبێت بەرەو گەڕان بە دوای‬ ‫گۆڕیندا ڕێنماییمان بکات‪ ،‬بەڕاشکاوی پەیوەندیەکی ناوه‌كى و‬ ‫ناوخۆيى له‌نێوان شیکردنەوە و گۆڕانکاریدا لەئارادایە‬ ‫ئێوە لە فەڕەنسا کارێکى وه‌هایان کرد؟‬ ‫ئایا ئەوانیش بنەمایەکی ئایدۆلۆژيى‬ ‫توندوتۆڵیان دامەزراند؟ هەست ناکەم‬ ‫ئەوان وایان کردبێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬هه‌ندێك جار وا هەستناکەن‬ ‫کە ئێوە لــەالیــەن ئــەو کەسانەوە کە‬ ‫تێزەکانتان هاواردەکەن‪ ،‬تێدەپەڕێندرێن‬ ‫؟‬ ‫مــارکــۆزە‪ :‬لەوانەیە وابــێــت‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئەوان توندوتیژن‪ ،‬ئەوە لەبەرئەوەیە کە‬ ‫دامــاون ‪ .‬هێزی هیوابڕاوی ‪ ،‬ئەکتی‬ ‫سیاسيی کاریگەر سازدەکات‪ .‬بیهێنە‬ ‫بەرچاوی خۆتان ڕەشەکانی نیشتەجێى‬ ‫نــەدارئــاواکــانــی واڵتــە یەکگرتوەکان؛‬ ‫ئــەوان ناوچەکەی خۆیان ئاگردەدەن‪،‬‬ ‫ماڵەکانی خــۆیــان دەسوتێنن‪ .‬ئــەوە‬ ‫کردەوەیەکی شۆڕشگێڕانە نیە‪ ،‬بەڵکو‬

‫کردەیەکی هیوابڕاوانەیە‪[ ،‬هەڵبەت] فەڕەنسا پێموانیە وابێت‪ ،‬لەبەرئەوەی کە‬ ‫ئەکتێکی سیاسييشه‪ .‬ســــەرەڕای کۆمەڵگای فەڕەنسی هێشتا کۆمەڵگایەکی‬ ‫ئەمانە‪ ،‬لە ئەمریکا ناڕەزایەتيیەکان دەوڵەمەند نیە‪.‬‬ ‫بــە خــوێــنــدکــارانــەوە سنوردارنابێت‪.‬‬ ‫خوێندکاران لە دژی کۆمەڵگایەکی هەژار‬ ‫پرسیار‪ :‬ســەبــارەت بــەو شتەی کە‬ ‫و بە شێوەی خــراپ ڕێکخراو‪ ،‬یاخی پێی‌دەڵێن بەراوردکردنی «هێزی ڕەش‬ ‫نابن؛ بەڵکو لە دژی کۆمەڵگایەکی تەواو » و «هــێــزی خــوێــنــدکــار »‪ ،‬چۆن‬ ‫دەوڵەمەند [یاخیبوون] کە خۆشڕابواردن بیردەکەنەوە؟‬ ‫و بەفیرۆدانەکەی زۆر بەباشی ڕێکخراوە‪،‬‬ ‫مارکۆزە ‪:‬ئەم دروشمە لە ڕوانگەی‬ ‫کەچی ‪ %٢٥‬لــە دانیشتوانەکەی لە منەوە مەترسیدارە‪ .‬لەهەموو شوێنێک‪،‬‬ ‫[گــەڕەکــە] نــەدارئــاوا و هــەژارەکــانــدا هەمیشە زۆرینەیەکی گەورە لە خوێندکاران‬ ‫دەژیــن‪ .‬یاخیبوونەکەیان بە ئاراستەی کۆنزەرڤاتیڤ‪[ ،‬وە] تەنانەت کۆنەپارێز‬ ‫دژایەتییەک نیە لەگەڵ چارەڕەشیيەک ن‪ .‬کەوایە «هێزی خوێندکار» ئەگەر‬ ‫کە ئەم کۆمەڵگایە ســازیــداوە‪ ،‬بەڵکو دیموکراتیک بێت‪ ،‬دەبێ کۆنزەرڤاتیڤ‬ ‫دژی بەرژەوەنديیەکانێتی‪ .‬ئەم دیاردە و تەنانەت کۆنەپارێزیش بێت‪« .‬هێزی‬ ‫نوێیە‪ ،‬تەنها تایبەتە بە هی ئەو شتەی خوێندکار» بــەو مانایەیە کــە چەپ‬ ‫کە پێى‌دەڵێن«کۆمەڵگای زەنگین »‪ .‬لە نەک بەرهەڵستکاری بەڕێوەبەڕایەتيی‬ ‫ئەڵمانیا پرۆسەکە هەر هەمان شته‪ .‬لە زانکۆیە‪ ،‬بەڵکو بەرهەڵستکاری خودی‬

‫خوێندکارانە‪ .‬ئەگینا بۆی زەروورییە کە‬ ‫پرۆسەی دیموکراسی گەمارۆبدات ‪.‬لێرەدا‬ ‫ناکۆکبوونێکی بنەڕەتی لەئارادایە‪.‬‬ ‫پرسیار ‪ :‬بەبۆچوونی ئێوە ‪ ،‬هۆکاری‬ ‫بنچینەیی خۆپيشاندانە توندوتیژەکانی‬ ‫خوێندکاران لەزۆربەی واڵتەکاندا‪ ،‬چیە؟‬ ‫مارکۆزە ‪ :‬دەربــارەی خوێندکارانی‬ ‫ئەمەریکایی و ئەڵمانیای ڕۆژئاوا‪ ،‬کە من‬ ‫باشتر دەیانناسم‪ ،‬ئەمە پێداویستیەکی‬ ‫بەس عەقاڵنی نیە‪ ،‬بەڵکو «غەریزی‬ ‫»یە‪ .‬ئەوان ڕەوشێکی وجوديی تەواو‬ ‫جیاوازیان دەوێــت‪ .‬ئــەوان بەرپەرچی‬ ‫ژیانێک دەدەنەوە کە تەنیا کێشمەکێشە‬ ‫لەپێناو بوون‌دا‪ ،‬ئەوان ڕەتیدەکەنەوە کە‬ ‫بچنە نێو ئەو شتەی کە ئینگلیزەکان‬ ‫پێی‌دەڵێن دەزگــا ‪ ،‬چونکە پێیانوایە‬ ‫ئیتر پێویست نیە‪ .‬ئەوان هەستدەکەن‬

‫پــرســیــار‪ :‬ئــێــوە چ وەاڵمـــێـــک بە‬ ‫خوێندکاران دەدەنەوە ئەگەر ئەوان بێنە‬ ‫التان و بپرسن ئاخۆ خۆپیشاندانەکانیان‬ ‫هۆشیاريی درووستکردووە‪ ،‬و دەتوانێت‬ ‫یارمەتی بە گۆڕانکاری کۆمەاڵیەتی بدات؟‬ ‫مارکۆزە‪ :‬من سەرەتا پێیاندەڵێم کە‬ ‫نابێ چاوەڕوانی هیچ شتێک بکەن مەگین‬ ‫خۆپیشاندانە گەورەکان‪ ،‬وەک ئەوەی‬ ‫کە لە هەرشوێنێک بە سەرنجڕاکێشی‬ ‫ڕوودەدات‪ ،‬تەنانەت لە فەڕەنسا‪ ،‬لە‬ ‫دۆخێکدا کە تەنانەت پێش‌شۆڕشیانە یان‬ ‫دژە شۆڕشیانە نەبوو‪ .‬بەاڵم من هەرگیز‬ ‫کۆڵمنەداوە‪ .‬لە واڵتــە یەکگرتوەکان‪،‬‬ ‫زیادکردنی دژایەتیکردن لەگەڵ جەنگی‬ ‫ڤیێتنام هەتا ئێستا لە درووستکردنی‬ ‫گۆڕانکاری لە سیاسەتی ئەمەریکادا‪،‬‬ ‫النیکەم تاڕادەیەک سەرکەوتوو بووە‪ .‬نابێ‬ ‫خەیاڵ‌خاو بین؛ بەاڵم نابێ کۆڵیش بدەین‪.‬‬ ‫بێسوودە لە وەها ڕووبەڕووبوونەوەیەکدا‬ ‫چــاوەڕوانــی ئــەوە بکەین کە کۆمەاڵنی‬ ‫خەڵک پەیوەست بن بە بزوتنەوەكه‬ ‫و لــەم پــرۆســەیــەدا بــەشــداری بکەن‪.‬‬ ‫لەڕوانگەی منەوە‪ ،‬شتێک لەم چەشنە‬ ‫دەتوانین لە یاخی بوونە هەنووکەیەکانی‬ ‫خوێندکاراندا بەدیبکەین‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئەم یاخیبوونانە بەتەواوەتی خۆڕسکن‪.‬‬ ‫لە واڵتە یەکگرتووەکان هیچ هەماهەنگی‬ ‫و ڕێخراوێکی چاالککردن لە پێوەری‬ ‫نەتەوەییدا بوونی نیە‪ ،‬تەنانەت لە‬ ‫پێوەری فراوانيی نەتەوەیەکیشدا بوونی‬ ‫نیە‪ ،‬و مەودایەکی زۆرمان هەیە لەگەڵ‬ ‫ڕێخستنێکی نێونەتەوەیی‪ .‬بەدڵنیایيەوە‬ ‫ئەم جۆرە یاخیبوونە بــەرەو خوڵقانی‬ ‫هێزێکی شۆڕشگێڕانە نـــاڕوات‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ بزوتنەوەکانی «جیهانی سێیەم»‬ ‫و چاالکيیەکانی گەڕەکە نەدارئاواکاندا‬ ‫بەیەکدەگاتەوە‪ .‬ئەمە هێزێکی بەتوانایە‬ ‫بۆ هەڵوەشاندەنەوە ‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەی لیمۆند – پاریس – حوزەیرانی ‪١٩٦٨‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪-Interview‬‬ ‫‪with‬‬ ‫‪Pierre‬‬ ‫‪Viansson-Ponte in Marxism,‬‬ ‫‪Revolution‬‬ ‫‪and‬‬ ‫‪Utopia:‬‬ ‫‪Collected Papers of Herbert‬‬ ‫‪Marcuse, Volume 6 , pp 297‬‬‫‪299‬‬ ‫گفتگویی با هربرت مــارکــوزه‪ ،‬دربــاره‌ی‪-‬‬ ‫سوسیالیسم و جنبش دانشجویی – ترجمه از‬ ‫‪: http://‬متن انگلیسی‪ :‬احسان پورخیری‬ ‫‪praxies.org/?p=3890‬‬ ‫گفتگو با هربرت مارکوزه‪ :‬جنبش دانشجویی‪--‬‬ ‫ترجمة مهرداد امامی – سایت انسان شناسی‬ ‫‪ : http://anthropology.ir/‬و فرهنگ‬ ‫‪node/16364‬‬ ‫تێبینی‪ :‬بەهۆی زۆریــی پەراوێزەکانەوەو‬ ‫کێشەی روبەرەوە‪ ،‬پەراوێزەکانمان دانەناو خوێنەر‬ ‫دەتوانێ بگەڕێتەوە بۆ سەرچاوە ئینگلیزیەکە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٠‬دوشةممة ‪201٦/١/٢٥‬‬

‫‪4‬‬

‫پێشبینییەكانی ملمالنێی نێوان سەلەفیزم‌و ئیخوان لە كوردستاندا‬ ‫توانا ئەكرەم‬ ‫پــرۆژە دەرەكییەكان گۆڕانكارییان‬ ‫بەسەردا هاتووە‪ ،‬هەربۆیە لەناواخنی‬ ‫هـــــزری ئــیــســامــیــدا مــیــتــۆدەكــان‬ ‫پێكدادەدەن‪ .‬لە كوردستاندا هەتیوییەك‬ ‫بە ریشەی ئیسالمی سیاسییەوە هەیە‪،‬‬ ‫ئەم هەتیوییە لە ملمالنێیەكی شوم‌و‬ ‫تاریكدایە بۆ ئایندەی هەموویان‪ .‬ئێستا‬ ‫ئیسالمییەكانی كــوردســتــان لەچەند‬ ‫مەدرەسەیەكی وابەستە بە مەدرەسە‬ ‫هزریی‌و سیاسییەكانی دەرەوە بوونی‬ ‫خۆیان خزاندووەتە ناو رەوشی ئەزموونی‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە‪ .‬بوونی ئەوان فرە‬ ‫بەهێواشی‌و غیابی لەپارچەكانی دیكەدا‬ ‫ێ‬ ‫هەیە‪ ،‬دیــارە ئەمەش هەڵگری گەل ‌‬ ‫پرسیاری لۆژیكییە‪ ،‬بۆچی لەم ئەزموونە‬ ‫ساوایەدا لەچاالكییەكی گوماناویدان‌و‬ ‫بۆچی لەوێندەر یانی لە پارچەكانی‬ ‫تــردا بوونیان نییە‪ .‬وەاڵمــی لۆژیكی‬ ‫ئەم پرسیارە تەنها لەوەدایە كە بوونی‬ ‫تەواوی مەدرەسە سیاسی‌و هزرییەكانی‬ ‫ئیسالمییەكان وابەستەیە بەو چاوتێبڕینە‬ ‫نەیارییەی كە دەرەوەو واڵتانی هەرێمی‬ ‫بــۆ ئــەزمــوونــی كوردستانیان هەیە‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكان لە كوردستاندا رابوونێكی‬ ‫سروشتی نین‌و بگرە پــرۆژەو پیالنی‬ ‫ساختەو سیمای فەرهەنگ‌و كلتووری‬ ‫وانن‪.‬‬ ‫مەدرەسە سەلەفییەكان‬ ‫ئێستە لەم ئەزموونەدا سەلەفییەكان‬ ‫پــاش ئـــەوەی لــە سعودیەو ئـــەردەن‌و‬ ‫میسرەوە لقەكانیان لە پاش رووخانی‬ ‫سەدام دایان لە زیادی‪ .‬ئیدی بەچەند‬ ‫سیمایەكی جـــیـــاوازەوە هاتنە نێو‬ ‫مــزگــەوت‌و دێهات‌و نــاوەنــدە زانكۆیی‌و‬ ‫كــوردســتــانــەوە‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫سەلەفییەكان لە كوردستاندا نومایانی‬ ‫دووبــەرەن‪ ،‬بەرەیەكیان وەك خەتێكی‬ ‫جیهادی لەنێو حزبە جیهادییەكانی‬ ‫كوردستاندا بوون‪ .‬ئەم بەرەیە لەپاش‬ ‫رووخانی سەدام دابەش بوون بەسەر دوو‬ ‫جەمسەردا یەكێكیان لەنێو بزووتنەوەو‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیدا مانەوەو رازی بوون‬ ‫بە حزبایەتییە خۆگونجاندنەكەی ئەوان‪،‬‬ ‫بەرەیەكیشیان كەوتنە ژێر كاریگەریی‬ ‫گروپە جیهادییە پەڕگیرەكانی دنیای‬ ‫قــاعــیــدەو گــروپــە رادیــكــاڵــەكــانــەوەو‬ ‫سەرەنجام ئەنسارو جوندو تۆرەمەكانی‬ ‫داعشیان لێدروست بوو‪ .‬بەرەی دووەمی‬ ‫رەوتی سەلەفی بەشاراوەیی ماوەتەوەو‬ ‫حاشا لــەتــەواوی دامـــەزراوە حكومی‌و‬ ‫دیموكراتییەكانی كوردستاندا دەكات‌و‬ ‫ئێستە لەگۆڕەپانی داعش‌و خەالفەتەكەیدا‬ ‫خــۆیــان دەبــیــنــنــەوە‪ .‬مـــەدرەســـەی‬ ‫دووەمی سەلەفیزم لەنێو رەوتە حزبی‌و‬ ‫سیاسییەكەدا خۆیان نابیننەوە‪ .‬ئەم‬ ‫رەوتە بریتین لە شێوە سەلەفیزمێكی‬ ‫ناحزبی‌و ناسیاسیی كە زێدەتر بەسەلەفی‬ ‫مەدخەلی‌و سەلەفی ئەلبانی ناسراون‪.‬‬ ‫ئەوان ئێستە بوونەتە سیمای بەشێك‬ ‫لە الوی نێو مزگەوتەكان‌و خوێندكاری‬ ‫ناو زانكۆكان‌و بوونەتە بەشێكی نامۆ لە‬ ‫كۆمەڵگە‪ ،‬كە بەئاشكرا سیماو شێوەیان‬ ‫دەخوێنرێتەوەو تەنانەت لەم سااڵنەی‬ ‫دوایــیــدا بــوونــەتــە خــاوەنــی دەزگـــای‬ ‫میدیایی سەربەخۆ‪ .‬سەلەفییەكان جگە‬ ‫لە چەند خیالفێكی رووكەش‌و فیقهی لە‬ ‫چەندین خاڵی بنچینەییدا هاوبەش‌و وەك‬ ‫یەكن‪ .‬ئــەوان وەك رەسەنایەتی بنەما‬ ‫سەرەكییەكانی ئیسالم خۆیان دەناسێنن‌و‬ ‫بۆماوەیەكی تەواو بزووتنەوەی ئیسالمی‌و‬ ‫كۆمەڵ كەوتبوونە ژێر كاریگەریی وانەوەو‬ ‫ئیخوان‌و یەكگرتوویان لە نێو بازنە‬ ‫ئاینییەكاندا دەرهێنابوو‪.‬‬ ‫كشانەوەی سەلەفییەكان لە كۆمەڵ‌و‬ ‫یەكگرتوو‬ ‫چــاودێــران لەگەڵ ئـــەوەدان رەوشــی‬ ‫نێونەتەوەیی بۆ بەگژاچوونەوەی تیرۆرو‬ ‫ئەتوارەكانی داعش وەهای كرد‪ ،‬كە هەریەك‬ ‫لە بزووتنەوەو كۆمەڵ لە خۆگونجاندن‬

‫سەرکردەو ئەندام و لەیەنگرانی یەکگرتو مەراسیم بۆ ئیخوان موسلیمینی دایکیان دەگێڕن‬

‫لەگەڵ سەلەفییە جیهادییەكان خۆیان‬ ‫بــە دوور بــگــرن هـــەر ئــەمــەش بــوو‬ ‫وایكرد كە لە كۆتا كۆنگرەی كۆمەڵدا‬ ‫بەتەواوی سەلفییەكان پەراوێزخران‪.‬‬ ‫دیــارە لە راستیدا كۆمەڵ‌و یەكگرتوو‬ ‫یان هەر حزبێكی تری ئیسالمی ئەگەر‬ ‫لە زەمینەی مەدرەسەی سەلەفییەتدا‬ ‫نەبێت ناتوانێت بە جەماوەریبوونی خۆی‬ ‫درێژە بدات‪ ،‬ئەوان یان دەبێت ئیخوانی‬ ‫بــن‪ ،‬كــە دروستبوونیان لـــەدەرەوەی‬ ‫ئیخواندایە‪ ،‬یان دەبێت سەلەفی بن‪،‬‬ ‫كــە سەلەفییەكانیان لەخۆ تــۆرانــدو‬ ‫بەسەلەفیبوونەوە ناتوانن بانگەشەی‬ ‫دیــمــوكــراســی بــكــەن‪ .‬یــاخــۆ دەبــێــت‬ ‫ئیسالمیزمێكی میللی بن‪ .‬كە دەزانین‬ ‫بە هەموو شێوەیەك دژی رەوگەكانی‬ ‫تــەســەوف‌و تەریقەتە شێخییەكانن‌و‬ ‫لەوان دوورن‪ .‬كەواتە كۆمەڵی ئیسالمی‌و‬ ‫بــزووتــنــەوەی ئیسالمی خــۆیــان لە‬ ‫هیچ مەدرەسەیەكی ئیالمی سیاسیدا‬ ‫نابیننەوە‪ ،‬نەمەدرەسەی ئیسالمی میللی‬ ‫وەك ئ ــەوەی كــە تــورك لــە توركیادا‬ ‫دەیــكــات‌و ســەر بە رەوگ ــەی گولەنی‌و‬ ‫تیجانی‌و نورجووە یاخود ریشەیان تێكەڵ‬ ‫بە نەقشبەندیی خالدییە نە وابەستەن بە‬ ‫مەدرەسەكانی سەلەفیزمەوە‪ ،‬ئەمە ئەوە‬ ‫ناگەیەنێت كە سیاسەتیان سەلەفیانە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو ئەوان لەبەر مانەوەیان لە‬ ‫پۆست‌و كورسی دەسەاڵتدا دەستبەرداری‬

‫لەالیەكی تــرەوە كــۆمــەڵ‌و بزووتنەوە‬ ‫خۆیان لە ئیخوان بەدور گرتووە‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫ئەو واتایە نادات كە وەهابی نین‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەتواری حزبایەتیینا وەهابییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئێستە جــیــاوازی لەنێوان یەكگرتوو‬ ‫كۆمەڵدا نییە‪ ،‬دروست وەهابین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە نەزمی سیاسیدا سەر بە بیری سیاسی‬ ‫شیعەن‌و مەال كرێكار گوتەنی ئێرانیزمن‪،‬‬ ‫هــەربــۆیــە لـــەبـــەرژەوەنـــدی ئیخواندا‬ ‫نەماونەتەوەو بەڵكو لەبازنەی تەشەیوع‌و‬ ‫ئێرانیزمدان‌و خۆیان مەاڵسی پێشوازی‬ ‫مەرجەعەكانی نەجەف‌و كەربەال كردووەو‬ ‫عەلی باپیر هەر لەسەرەتای پرۆسەی‬ ‫ئــازادی ئێراقەوە گەرەكیان بووە ئەم‬ ‫ئەتوارە زیندوو رابگرێت‌و تەنانەت لە‬ ‫كۆبوونەوەیەك لەگەڵ خوێندكارانی‬ ‫زانكۆی سلێمانی جەختی لەوە كردەوە كە‬ ‫بۆی بكرێت وشەی كوردستان الدەبات‌و‬ ‫وەك سەدری‌و بەدرییەكان بیر دەكاتەوە‬ ‫لەسیاسەتدا‪ .‬الیەنێكی تر كەماوەتەوە‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمییە‪ ،‬یەكگرتوو هەر‬ ‫لەسەرەتاوە وەك خەتی یەكی ئیخوان‌و‬ ‫دواتریش وەك بێچووە دوپشك لەپشتی‬ ‫بزووتنەوە هاتنە دەرەوەو دایكەكەیان‬ ‫تــاڕادەی مــەرگ بــردوو بوونە حزبێكی‬ ‫سەربەخۆو زەنگین بە پرۆژە خێرییەكانی‬ ‫ئیخوانی خەلیج‌و چەندەها كەسایەتی‬ ‫وەك عەمرۆ خالیدیان لێرە كردە قوتبی‬ ‫ئیسالمیزمی كوردی‌و دروست وەهابیانە‬

‫درێـــژە بەخۆ بـــدەن‪ .‬یەكگرتووەكان‬ ‫وەهابیزمن‌و دروست لە ئێستادا لقێكی‬ ‫زیــنــدووی ئیخوانن‪ ،‬ئــەو لقەی كە لە‬ ‫واڵتانی عەرەبیدا لە وشكبووندایە‪ ،‬چون‬ ‫سەرچاوەكەیان قاچاخ‌و نافەرمییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بڕیاری مانەوەیان بە ئیخوانی بڕیارێكی‬ ‫زیــنــدووەو تەنانەت لە نێو مەكتەبی‬ ‫سیاسییان قسەی ئەوە هەبووە‪ ،‬كە وەك‬ ‫مەرجەعێكی ئیخوان خۆیان ساز دەدەن‌و‬ ‫پەیوەندییان لەگەڵ لقەكان ناپچڕێنن‪،‬‬ ‫ئەوان ئەم بیرۆكەیان گەاڵڵە كردووە لەسەر‬ ‫ێ لەرووی مادییەوەو‬ ‫ئەو بنەمایەی كە بەڵ ‌‬ ‫لەرووی پرۆژەی خێرگوزارییەوەو لەرووی‬ ‫رزگاربوونیان لە پالنی ئێران پارێزراو‬ ‫دەبن‌و دەمێننەوە‪ .‬لە كۆی هەموو ئەو‬ ‫ئەگەرانەی كە باسكران دەگەینە ئەو‬ ‫بڕوایەی كە لە ئێستادا ئیمكانی مانەوەی‬ ‫كۆمەڵ‌و بزووتنەوە الوازەو كاتییەو بە‬ ‫لەنێوچوونی بنەماڵەی بااڵدەست ئەوان‬ ‫مــادام خۆیان لە هیچ مەدرەسەیەكدا‬ ‫نابیننەوە‪ ،‬كەواتە زوو دەپوكێنەوە‪،‬‬ ‫چــوون كۆمەڵی ئیسالمی وابەستەیە‬ ‫بە بیری عەلی باپیرو عەلی باپیریش‬ ‫هەوەڵ‌و كۆتایی حزبەكەیە‪ ،‬عەلی باپیر‬ ‫میتۆدەكەی بۆتەمەنی خۆی نوسیوەو‬ ‫جێگری نییەو نایەوێت قسە لــەدوای‬ ‫خۆی بكات‪ ،‬بە مەرگی عەلی باپیر هەمو‬ ‫گوریسەكە دەبێتەوە بە خوری‌و كۆمەڵ‬ ‫ئۆتۆماتیكی دەپوكێتەوە‪ ،‬ماوەتەوە‬

‫ئەوان حزبی بنەماڵەن‪ .‬چوون ریشەیان‬ ‫لە هەناوی بنەماڵەدا نەبوو هەربۆیەش‬ ‫دەستاودەستی دەسەاڵتیان لێخوێنرایەوە‪.‬‬ ‫مانەوەی یەكگرتوو لەبەرامبەر‬ ‫توانەوەی كۆمەڵ‌و بزووتنەوەدا‬ ‫كەواتە یەكگرتوو ئیمكانی مانەوەی‬ ‫هەیە بە حوكمی ئەوەی سەرچاوەكەیان‬ ‫الواز بووە ئەگەری ئەوە هەیە قورسایی‬ ‫ئیخوان بكەوێتە سەر لقێك كە دەكرێت‬ ‫یەكگرتوو یەكێك بێت لەو لقانە‪ ،‬هاوكات‬ ‫پــرۆژەیــان بۆ خۆ تــوانــەوە لە نەزمی‬ ‫دیموكراسیدا پرۆژەیەكی حەكیمانەیەو‬ ‫گێچەڵی رووی یەكگرتوو كەمترە‪.‬‬ ‫هاوكات لە بنەماوە دژی رەوتی داعشن‌و‬ ‫بۆ گرنگیدان بەم جۆرە ئیسالمە رەنگە‬ ‫سیاسەتی نێونەتەوەیی برەو بە ئیخوان‬ ‫بــداتــەوە‪ ،‬بەتایبەتی دوای ئــەوەی بۆ‬ ‫یان دەركەوت ئەو هەوڵەی خۆرئاوا كە‬ ‫لەبەرامبەر شیعەدا گرنگی بە سەلەفییەتی‬ ‫سوننی دەدا شكستی خــوارد‪ ،‬ئێستە‬ ‫خۆرئاوا لەبەرامبەر سەلەفییەتی رادیكاڵ‬ ‫بۆ رووبەڕوبوونەوەی شیعە رەنگە كەڵك‬ ‫لە ئیخوان وەربگرێت‌و بوونی یەكگرتووش‬ ‫لەسنوورەكانی ئێراندا زەمینەیەكی‬ ‫لەبارە‪ ،‬واتە لە دیوە فەرمییەكەدا كە‬ ‫زەمینەیەك بۆ یەكگرتوو بڕەخسێت‬ ‫ئەگەری بەرچاوو بەڵگەی لۆژیكی لە‬ ‫گۆڕێدا هەن‪.‬‬

‫بەرەی دووەمی رەوتی سەلەفی بەشاراوەیی ماوەتەوەو‬ ‫حاشا لەتەواوی دامەزراوە حكومی‌و دیموكراتییەكانی‬ ‫كوردستاندا دەكات‌و ئێستە لەگۆڕەپانی داعش‌و‬ ‫خەالفەتەكەیدا خۆیان دەبیننەوە‬ ‫مامەڵەیان دەكــردو فیكری خۆسازان‬ ‫لــەگــەڵ دەســەاڵتــی سیاسیدا كەوتە‬ ‫سەریانەوە‪.‬‬

‫تــەرزی سەلەفیزم بــوون‌و بەكاوەخۆ‬ ‫خۆیان لە قاعیدەی سەلەفییەكان جودا‬ ‫كردووەتەوە‪ ،‬ئەوە نییە لەناو كۆمەڵ‌و‬ ‫بزووتنەوەدا ریشدارەكان بە پەنجەی‬ ‫نەبوونی ریشەی مێژوویی لەناو‬ ‫دەســت دەژمــێــردرێــن‪ ،‬ئــەوە نییە تا‬ ‫كۆمەڵ‌و بزووتنەوەدا‬ ‫لەكابینەكاندا بەشداربن ریشدارەكان‌و‬ ‫لەالیەكیترەوە ئەوان وەك وەهابییەكان‬ ‫سیواكدارەكان‌و بااڵپۆش‌و نیقابەكانیان‬ ‫لــێــدەڕەوێــنــەوە؟ لەبەرئەوە پێشووتر چلۆن لەگەڵ بنەماڵەی ئال سعود دا‬ ‫ئەوان لە هەورامان‌و هەڵەبجەدا بەهەمان بــوون‌و چوونە بــەرەی دژ بە شیعەوەو‬ ‫قاعیدەوە بوونیان هەبوو بەدەگمەن مەگەر گۆڕی پێشەواكانیان لە نەجدو حیجازو‬ ‫كەسێك كۆسە بوایە ریشی نەبووایە‪ ،‬كەربەال دەرهێنا بــەو جــۆرەش ئــەوان‬ ‫بەاڵم ئێستە تەنانەت پێشكەشكاری ناو دودڵ نین لەوەدا كە لەگەڵ عەلمانییەتدا‬ ‫ێ ریشن‪ .‬ئەمە لەالیەك رێك بكەون‌و لەژێر پەردەی دیموكراسیدا‬ ‫تیڤییەكانیان ب ‌‬

‫سەر بزووتنەوە بزووتنەوەش دروست‬ ‫حزبی بنەماڵەیەو بەهیچ جۆرێك‌و هیچ‬ ‫كاتێك نەیانویستووە لەو بنەماڵە بچیێتە‬ ‫دەرەوەو ئەوانیش ئیمكانی پرۆژەی دوور‬ ‫مــەودایــان نییەو لە ئێستادا گرفتاری‬ ‫تان‌و توانجەكانی سەرخۆیانن‌و هەرگیز‬ ‫ئیمكانی سەركردەی نوێیان نییەو وەك‬ ‫چۆن ئێستە پوكاونەتەوەو لە داهاتویشدا‬ ‫بەرەسمی نەمانیان رادەگەیەنرێت‪ .‬ئیدی‬ ‫لەمەیدانەكەدا دوو هێز دەمێننەوە كە‬ ‫هێزی سەلەفییەكان‌و هێزی ئیخوانەكانن‪.‬‬ ‫ئیخوانەكان كە مەدی وەهابییەتن‌و وەك‬ ‫یەكگرتوو نومایانن ناتوانرێت بوترێت‬

‫دژایەتی سەلەفییەكان‌و یەكگرتوو لە‬ ‫داهاتوودا‬ ‫لــەالیــەكــی تـــرەوە لــەبــەرامــبــەر ئەم‬ ‫جەمسەرەی كە یەكگرتووە‪ ،‬جەمسەرێكی‬ ‫تر هەیە كە سەلەفییەكانن‪ ،‬لەداهاتوودا‬ ‫بــەتــوانــەوەی حزبە كاتییەكانی وەك‬ ‫كۆمەڵ‌و بزووتنەوە‪ ،‬بازنەی نەیارییەتی‬ ‫ئیسالمی بە بارگاوی بوون بە رەگەزی‬ ‫قاعیدەو داعش‌و نوسرە چاالكتر دەبێت‪،‬‬ ‫ئەم جۆرە ئیسالمە‪ ،‬ئیسالمە ناڕەزاكەیە‪،‬‬ ‫كە ناڕەزایە بە ئەتواری دیموكراسی‌و‬ ‫بارگاویە بە بانگەشەكانی نموونەی وەك‬

‫داعــش‪ .‬لەبەر ئەوە دیوێكی نافەرمی‌و‬ ‫قاچاخ لە ئیسالم بەناوی سەلەفییەكانەوە‬ ‫درێژەی دەبێت‪ ،‬ئەمانە بۆخۆیان خۆبەخۆ‬ ‫دوو دوژمنیان دەبێت كە بەدوژمنی بازنەی‬ ‫دینیان ناو دەبەن‪ ،‬دوژمنێكیان بازنەكەی‬ ‫شیعەیە لەناوچەكەدا دوژمنەكەی تریان‬ ‫بریتییە لە ئیسالمییە سونییە دیموكرات‬ ‫بــەرگــەكــە كــە ئیخوانەكانن‪ .‬ئــەوانــە‬ ‫لەرووی مەبدەئەوە بە دوژمنی ناوخۆو‬ ‫الدەریــان ناودەبەن‌و بۆخۆیان دوژمنی‬ ‫باوە كوشتەی یەكترن‪ ،‬هاوكات لەرووی‬ ‫نــەزمــی نێونەتەوەیشەوە وەك چۆن‬ ‫كاركراوە بۆ بەگژاچوونی شیعەو سوننە‬ ‫لەناوچەكەداو بە چەندین سەدە درێژەیان‬ ‫داوە بەو نەیارییە‪ ،‬بەو جۆرەش پرۆژەی‬ ‫خۆرئاوا لەئێستادا دروستكردنی دوو‬ ‫بەرەی ئیسالمیزمە لەناوچەكەدا كە وەك‬ ‫دوو جەمسەری دژ بەیەك دەركــەون‌و‬ ‫هیچكامیشیان نەچێتە بەرەی شیعەوە‪،‬‬ ‫چــوون خــۆرئــاوا بــۆی روون بــوویــەوە‬ ‫ناتوانێت رەوتێكی سونی ئیسالمی‬ ‫یەكگرتوو بەڕێوەبەرێت‌و لەئێستاداو لە‬ ‫كۆڵینەوە نێونەتەوەییەكاندا دەردەكەوێت‬ ‫كە ئیش دەكەن لەسەر ئەوەی بازنەی‬ ‫سەلەفیزم وەك مەزهەبێكی سیاسی جیا‬ ‫لە بازنەی وەهابییەتی ئیخوان زیندوو‬ ‫رابگرن كە لە كوردستاندا هەردوكیان‬ ‫هــەن‌و هەردوكیشیان دژن بــە بنەما‬ ‫سیاسییەكانی شیعەی ئێرانیزم‪ .‬كەواتە‬ ‫لە ئێستادا داهــاتــووی ئیخوان وەك‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬كە لە حكومەتەكاندا هەر‬ ‫دەمێننەوە‪ ،‬داهــاتــووی سەلەفیزمیش‬ ‫وەك هێزێكی شاراوەو پەڕگیر درێژەی‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەم دوو هێزە بەتوندی هەر‬ ‫لەئێستاوە ترسیان لە ئایندەی یەكترییەو‬ ‫بــە قــورســی دژ بــە عەقیدەو بــاوەڕی‬ ‫یەكتریی قسان دەكەن‪ .‬ئەوان هەم دوو‬ ‫مەدرەسەی مێژوویی جیان‌و هەمیش دوو‬ ‫مەرجەعی سیاسی لێك دوورن هاوكات‬ ‫بەهیچ جۆرێكیش نابنە دەستەمۆی‬ ‫بیری سیاسی شیعەو ئاودیوكردنی‬ ‫شۆڕشی ئیسالمی ئێران‪ .‬ئەمە وادەكات‬ ‫كە بیر لەوە بكەینەوە دیوی ئاشكرای‬ ‫ئیسالمی سیاسی لەناوچەكەدا دەبێتە‬ ‫دیوی ئیخوان‪ ،‬كە یەكگرتوون‌و دیوی‬ ‫شـــاراوەش‪ ،‬كە پەڕگیرو دژ بەنەزمی‬ ‫دیموكراتین‌و سەر بە رەوگــەی داعش‌و‬ ‫قاعیدەن ئەمانە دیــوە بێزارەكەن لە‬ ‫دیموكراسی‌و بێزاریشن بــەوانــەی كە‬ ‫ئیسالمیزن‌و بــروایــان بە دیموكراسی‬ ‫هەیە‪ ،‬هەربۆیە ئیمكانی ئــەوەی كە‬ ‫ئیخوان بۆیەكەمجار بچێتە نێو جەنگێكی‬ ‫خوێناوییەوە بریتییە لە جەنگی سەلەفی‌و‬ ‫یەگگرتوەكان لەداهاتوودا‪ .‬رەنگە بپرسین‬ ‫چۆن ئیمكانی ئەوە هەیە كە یەكگرتوو‬ ‫پەنابەرێتە بەرجەنگ‪ ،‬ئەم پرسیارە هیچ‬ ‫لەراستی دورمان ناخاتەوە‪ ،‬چون وەختی‬ ‫خۆی وەهابییەكان رێكەوتنی سیاسییان‬ ‫كرد لەگەڵ ئال سعود لە ‪ 1744‬دواتر لە‬ ‫‪ 1803‬دا كرد‪ ،‬دواتریش لەپاش جەنگی‬ ‫جیهانی یــەكــەم كــۆی هــەمــوو ئەوانە‬ ‫دەبینین جەنگی خوێناویان خولقاند‬ ‫لەگەڵ شیعەدا دیسانەوە وەك دەزانین‬ ‫چلۆن لەم رۆژانــەدا سعودییە چەندین‬ ‫مەرجەعی گــەورەی شیعەی لــەدارداو‬ ‫بــەرە بــەرە لــە بــازنــە سەلەفیەكەش‬ ‫دوور دەكــەوێــتــەوەو زیاتر سیمایەكی‬ ‫وەهابیانەی تێدا دەردەكەوێت‪ .‬كەواتە‬ ‫دەكرێت یەكگرتوو لەپێناوی مانەوەدا‬ ‫بۆ نەیارانی سەلەفی كە پەڕگیرو توندن‬ ‫لەسەر عەقیدەی ئیخوان رێكەوتنێكی‬ ‫سیاسی بكات‪ .‬ئەم رێكەوتنە سیاسییە‬ ‫لە داهــاتــوودا چــاوەڕێــكــراوە‌و ئەگەری‬ ‫ێ لەناوچەكەدا‬ ‫روودانیان لەبارە‪ .‬مادامەك ‌‬ ‫ئەم دوو نەهجە دەمێننەوە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫بڕواش وایە كە چاودێران جەختی خۆیان‬ ‫بخەنەوە ســەر ئــەم دوو مەدرەسەیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئیمكانی جەنگی خوێناوییان‬ ‫لە هەموو جــۆرە پەیوەندییەك زیاتر‬ ‫لەپێشچاوترە‪ .‬لەم پێناوەیشدا جگە‬ ‫لە خۆرئاوا ئێران بۆخۆیشی یان بازنە‬ ‫شیعییەكەیش دەكرێت هەوڵەكانی خۆی‬ ‫بۆ توندتركردنی پێوەندی شەڕخوازانەی‬ ‫نێوان ئەم دوو رەوتە زیاتر بخاتە گەڕ‪.‬‬