549

‫بایكۆت بەردەوامە‬

‫لەم هەفتەیەدا سیستمی‬ ‫نوێی موچە رادەگەیەندرێ‬ ‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )549‬دو شةممة ‪2016/2/1‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫مەال بەختیار و نێچیرڤان بارزانی و محەمەد فەرەج‬ ‫رەشنوسی كاراكردنەوەی پارلەمان دادەڕێژن‬ ‫كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان بێ ڤیتۆ‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫هەوڵی كاراكردنەوەی پارلەمان دەدەین‬ ‫بە ئامادەبونی سەرۆك و سەرۆكایەتیی‬ ‫ئێستای پارلەمانيشەوه‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بڕیارە ئەمڕۆ ئەو لیژنە بااڵیە یەكەمین كۆبونەوەی خۆیان ئەنجامبدەن‪،‬‬ ‫كە بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‌و حكومەت‌و ئاساییكردنەوەی بارودۆخی سیاسی‌و ئابوریی‬ ‫كوردستان پێكهات‪ .‬هاوكات دوێنێ مەال بەختیار لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬هەوڵەكانیان بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان بە ئامادەیی سەرۆك‬ ‫و سەرۆكایەتیی ئێستای پارلەمان دەبێت‌و مەسعود بارزانیش رەزامەندیی لەسەر ئەمە‬ ‫دەربڕیوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست "چاودێر" كەوتون‪ ،‬ئەمڕۆ مەال بەختیار لێپرسراوی‬ ‫دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‌و نێچیرڤان بارزانی جێگری سەرۆكی پارتی‌و‬ ‫محەمەد فەرەج ئەمینداری یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬یەكەمین كۆبونەوە ئەنجامدەدەن‌و تێیدا‬ ‫رەشنوسی بەرنامەی دانوستانەكانیان لەگەڵ حزب‌و الیەنەكان ئامادەدەكەن‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی "چاودێر"‪ ،‬تەوەرە سەرەكییەكانی كۆبونەوەى ئەو لیژنە بااڵیە‬ ‫برتییە لە كاراكردنەوەی پارلەمان‌و گەڕانەوەی دۆخی حكومەتی هەرێم بۆ حكومەتێكی‬ ‫بنكەفراوان‌و قەیرانی دارایی و مەسەلەی ریفراندۆم‪ .‬هاوكات دوای كۆبونەوەی لیژنەكەش‬ ‫لەگەڵ الیەنەكان راپۆرتێك دەدەنــه ئەو كۆمیتە نۆ كەسییەی كە لە كۆبونەوەكەی‬ ‫مەسعود بارزانی‌و الیەنە سیاسییەكاندا پێكهێنرا‪ ،‬بۆئەوەی لە كۆبونەوەی داهاتوی الیەنە‬ ‫سیاسییەكان لەگەڵ مەسعود بارزانی بڕیار لەسەر دەرئەنجامی راپۆرتەكە بدرێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە تا ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان بە رەسمی راینەگەیاندوە‪ ،‬كە كۆبونەوەیان لەگەڵ‬ ‫لیژنەكە رەتدەكنەوە یان نا‪ ،‬بەاڵم بەپێی زانیارییەكانی "چاودێر" لیژنە بااڵكە ڤیتۆیان‬ ‫لەسەر هیچ كەس و الیەنێك نییە بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‌و حكومەتی بنكە فراوان‪ ،‬ئەم‬ ‫خاڵەش بەالی بزوتنەوەی گۆڕانەوە جێگەی بایەخە‪ ،‬بۆیە پێشبینی ناكرێت بزوتنەوەكە‬ ‫كۆبونەوە لەگەڵ لیژنە بااڵكەدا رەتبكاتەوە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪2‬دا دەخوێننەوە‬

‫وەزیری تەندروستی‪ ،‬بۆ "چاودێر"‪:‬‬

‫نرخی عیادە ئەهلیەكان ‪ 30%‬كەمدەكرێنەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەهۆی قەیرانی دارایی‌و خراپی گوزەرانی هاواڵتیان‬ ‫بۆ چارەسەركردنی نەخۆشییەكانیان‪ ،‬وەزارەتــی‬ ‫تەندروستی لەگەڵ سەندیكای پزیشكان‌و سەندیكای‬ ‫دەرمانسازان كۆبۆیەوە تا بڕیار لەسەر كەمركردنەوەی‬ ‫نرخی عیادە ئەهلییەكان‌و دەرمان بدەن‪ .‬الیخۆشیەوە‬ ‫وەزیری تەندروستی بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬پێشنیازیان‬ ‫كردوە ‪%50‬ی نرخی عیادە ئەهلییەكان كەمبكرێنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێدەچێت پزیشكەكان بە كەمكردنەوەی نرخ بە‬ ‫رێژەی ‪ %30‬رازی بن‪.‬‬ ‫د‪ .‬رێكەوت حەمە رەشید‪ ،‬وەزیــری تەندروستی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان تایبەت بە" چاودێر"ی‬

‫رایگەیاند‪ ،‬رۆژی ‪25‬ى ئەم مانگە لەگەڵ سەندیكاكانی‬ ‫پزیشكان كۆبۆتەوە بەمەبەستی كەمكردنەوەی نرخی‬ ‫نۆرینگە ئەهلیەكان‪.‬‬ ‫وتيشى "لەئێستادا بەهۆی ئەو قەیرانە داراییەی‬ ‫كـــەڕووی لەهەرێمی كــوردســتــان ك ــردوە پێویستە‬ ‫نرخی نۆرینگەكان كەمبكرێتەوە‪ ،‬بەوهۆیەشەوە‬ ‫لەكۆبونەوەكەدا پێشنیار كرا كەبەرێژەی ‪ %40‬بۆ ‪%50‬‬ ‫نرخەكانیان دابەزێنن‪ ،‬ئەوانیش لەگەڵ ئەندامەكانی‬ ‫خۆیان ســەبــارەت بــەو رێــژەیــە قسە بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا گەشبینم بەوەی كە ‪ %25‬بۆ ‪ %30‬نرخەكان‬ ‫دابەزێنن"‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬د‪ .‬تەها مەحوی‪ ،‬سەرۆكی سەندیكای‬ ‫پزیشكانی سلێمانی‪ ،‬بە "چاودێر"ی راگەیاند‪ ،‬بەهۆی‬

‫ئەو قەیرانە داراییەی رووبــەڕوی هەرێمی كوردستان‬ ‫بــۆتــەوە‪ ،‬لەگەڵ وەزیــری تەندروستی كۆبونەتەوە‬ ‫وەزیریش بڕیارییدا كە نرخی خزمەتگوزارییەكان‬ ‫لەكەرتی تایبەت كەمبكرێنەوە‪ ،‬ئەوانیش بەو بڕیارە‬ ‫رازیبون لەپاش ئەوەی ڕاوێژ بەچەند دكتۆرێك دەكەن‬ ‫لەسەر بابەتەكە‌و رێژەكە دیاریدەكەن‪ ،‬پاشان وەاڵمەكە‬ ‫دەدەنـــەوە بــەوەزیــری تەندروستی‪ .‬وتیشی "نرخی‬ ‫خزمەتگوزاریەكان لەكەرتی تایبەت بەرێژەی ‪%30‬‬ ‫كەمدەكەنەوە‪ ،‬واتە ئەگەر نرخی وەرەقەیەك بە‪15‬‬ ‫هەزار بێت دەبێتە ‪ 10‬هەزار دینار‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪6‬دا دەخوێننەوە‬

‫یوتێرنێك بەرەو بەغداد‪...‬‬ ‫گەیشتن بەداهاتی زیاتر‬

‫(جنێف‪ )3‬رۆژئاوای‬ ‫كوردستان نابینێت‬

‫هەرێم‌و ناوەند ئامادەیی بۆ رێككەوتن رادەگەیەنن‬

‫دیمستۆرا‪ :‬لەگەڵ پەیەدەش گفتوگۆ دەكەین‬

‫‪3‬‬

‫حەلالج‬ ‫سۆفییەکی عاشق و یاخی‬ ‫ڕۆمانێکی عەباس‬ ‫ئەرنائوت بە کوردی‬

‫حەجی دڵ‬ ‫نەك حەجی كابە‬ ‫روانینی‬ ‫پیرەمێرد بۆ حەج‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )549‬دو شةممة ‪2016/2/1‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار و نێچیرڤان بارزانی و محەمەد فەرەج‬ ‫رەشنوسی كاراكردنەوەی پارلەمان دادەڕێژن‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەوڵی كاراكردنەوەی پارلەمان دەدەین بە ئامادەبونی سەرۆك و سەرۆكایەتیی ئێستای پارلەمان‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە ئەمڕۆ ئەو لیژنە بااڵیە یەكەمین‬ ‫كــۆبــونــەوەی خــۆیــان ئەنجامبدەن‪ ،‬كە‬ ‫بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‌و حكومەت‌و‬ ‫ئاساییكردنەوەی بــارودۆخــی سیاسی‌و‬ ‫ئابوریی كوردستان پێكهات‪ .‬هاوكات دوێنێ‬ ‫مەال بەختیار لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫هەوڵەكانیان بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان بە‬ ‫ئامادەیی سەرۆك و سەرۆكایەتیی ئێستای‬ ‫پارلەمان دەبــێـت‌و مەسعود بارزانیش‬ ‫رەزامەندیی لەسەر ئەمە دەربڕیوە‪.‬‬

‫بــەپــێــی ئ ــەو زانــیــاریــیــانــەی دەســت‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬ئەمڕۆ مەال بەختیار‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‌و نێچیرڤان بارزانی‬ ‫جێگری سەرۆكی پارتی‌و محەمەد فەرەج‬ ‫ئەمینداری یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬یەكەمین‬ ‫كۆبونەوە ئەنجامدەدەن‌و تێیدا رەشنوسی‬ ‫بەرنامەی دانوستانەكانیان لەگەڵ حزب‌و‬ ‫الیەنەكان ئامادەدەكەن‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چــاودێــر»‪،‬‬ ‫تــەوەرە سەرەكییەكانی كۆبونەوەى ئەو‬ ‫لیژنە بااڵیە برتییە لە كــاراكــردنــەوەی‬ ‫پارلەمان‌و گەڕانەوەی دۆخی حكومەتی‬ ‫هــەرێــم بــۆ حكومەتێكی بنكەفراوان‌و‬

‫قەیرانی دارایــی و مەسەلەی ریفراندۆم‪.‬‬ ‫هاوكات دوای كۆبونەوەی لیژنەكەش لەگەڵ‬ ‫الیەنەكان راپۆرتێك دەدەنه ئەو كۆمیتە نۆ‬ ‫كەسییەی كە لە كۆبونەوەكەی مەسعود‬ ‫بارزانی‌و الیەنە سیاسییەكاندا پێكهێنرا‪،‬‬ ‫بۆئەوەی لە كۆبونەوەی داهاتوی الیەنە‬ ‫سیاسییەكان لەگەڵ مەسعود بارزانی بڕیار‬ ‫لەسەر دەرئەنجامی راپۆرتەكە بدرێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە تا ئێستا بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫بە رەسمی راینەگەیاندوە‪ ،‬كە كۆبونەوەیان‬ ‫لەگەڵ لیژنەكە رەتدەكنەوە یان نا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر» لیژنە‬ ‫بــااڵكــە ڤیتۆیان لــەســەر هیچ كــەس و‬ ‫الیەنێك نییە بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‌و‬

‫حكومەتی بنكە فراوان‪ ،‬ئەم خاڵەش بەالی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانەوە جێگەی بایەخە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێشبینی ناكرێت بزوتنەوەكە كۆبونەوە‬ ‫لەگەڵ لیژنە بااڵكەدا رەتبكاتەوە‪.‬‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬دوێنێ مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬لە وتارێكدا كە لە ساڵیادی‬ ‫شەهید حسێن مــەنــســوردا پێشكەشی‬ ‫كرد‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ ،‬لیژنە سێ كەسییەكە‬ ‫ئامانجایانە كە پارلەمان كارابكەنەوە‪ ،‬بە‬ ‫ئامادەبونی سەرۆك و سەرۆكایەتیی ئێستای‬ ‫پارلەمانیش‪ ،‬بە بێ ئەوەی ڤیتۆیەك لەسەر‬ ‫هیچ كەسێك هەبێ‪.‬‬ ‫وتیشی «لــە كــۆبــونــەوەی هەفتەی‬

‫رابــردوی مەسعود بارزانی لەگەڵ الیەنە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬مەسعود بــارزانــی نەرمی‬ ‫نـــوانـــدوە بــۆ چــارەســەركــردنــی كێشە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬ئەویش رەزامەندیی نواندوە‬ ‫لەسەر كاراكردنەوەی پارلەمان بەبێ ئەوەی‬ ‫ڤیتۆ لەسەر كەسێ هەبێت»‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیــكــەوە‪ ،‬جگە لــەم لیژنە‬ ‫بااڵیە‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫دوو پرۆژەی پێشكەشی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان كردوە‪ ،‬كە‬ ‫مەبەست لێیان پتەوكردنی پەیوەندییەكانی‬ ‫نــێــوان یــەكــێــتـی‌و ئ ــەو دوو الیــەنــەیــە‪،‬‬ ‫هاوكات چارەسەركردنی كێشە سیاسی‌و‬ ‫ئابورییەكانیشی لەخۆگرتوە‪.‬‬

‫بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر» تا ئێستا‬ ‫پارتی و گۆڕان وەاڵمی پرۆژەكانی یەكێتییان‬ ‫نەداوەتەوە‪ ،‬بەاڵم پارتی پرۆژەكەی داوەتە‬ ‫دەست لیژنەیەك بۆ دیراسەكردنی‪ .‬هاوكات‬ ‫كۆبونەوەو دانوستانی یەكێتی‌و گۆڕان بۆ‬ ‫گەیشتن بەرێكەوتنی سیاسی بەردەوامی‬ ‫هەیە‪ .‬هەروەك پێرێ حاكم قادر حەمەجان‬ ‫ئەندامی دەســتــەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬راگەیاند‪ ،‬كە بەردەوامن‬ ‫لە دانوستان لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان تا‬ ‫گەیشتن بە رێكەوتنی سیاسی‪ .‬وتیشی‬ ‫«رێكەوتنی سیاسیی یەكێتی و گۆڕان‬ ‫لەسەر حسابی هیچ الیەنێكی دیكە نابێ»‪.‬‬

‫«بەبێ كورد كۆنگرەكە سەركەوتوو نابێت»‬

‫(جنێف‪ )3‬رۆژئاوای كوردستان نابینێت‬ ‫ستیڤان دیمستۆرا‪ :‬لەكۆبونەوەكانی‌ داهاتوودا لەگەڵ پەیەدە گفتوگۆ دەكەین‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریا لە جنێف‪.3‬‬ ‫جەختكردنەوەی ئەمریكا لەسەر‬ ‫بەشدارینەكردنی كورد‪ ،‬هاوكاتە لەگەڵ‬ ‫پشتیوانی ئــەو هەڵوێستە لەالیەن‬ ‫واڵتانی هەریەك لە توركیاو سعودیەو‬ ‫قــەتــەرەوە‪ ،‬كە واپێدەچێت بەهیچ‬ ‫شێوەیەك نەیانەوێت كورد بەشداری‬ ‫ئەو كۆنگرەیە بكات‪.‬‬

‫ئاژانسەكان‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫جنێف‪ ،3‬ئەو كۆنگرەیەی تایبەتە‬ ‫بەچارەسەری قەیرانەكانی سوریاو‬ ‫سنوردانانێك بۆ ئەو جەنگ‌و‬ ‫خوێن‌و ملمالنێیە سیاسییە‪ ،‬هەینی‬ ‫رابردو دەستی بەكارەكانی كردوەو‬ ‫ئەوەش روون بۆتەوە كە كورد‬ ‫بەشداری ئەو كۆنگرەیە ناكات‌و‬ ‫بەشداریپێنەكردنەیكەشی بەفشاری‬ ‫دەوڵەتانی ئیقلیمی (توركیا‪ ،‬سعودییە‪،‬‬ ‫قەتەر)‪ ،‬پاشان رازامەندی ئەمەریكایشە‪.‬‬ ‫لەپێشەنگدا دەوڵەتی روسیاو پاشان و‬ ‫سەرۆكی پارتە سیاسییەكانی بەشەكانی‬ ‫كوردستان‌و بەشێكی زۆری چاودێرانی‬ ‫سیاسی‪ ،‬هاوڕان لەسەر ئەوەی‬ ‫ئەم كۆنگرەیە بەبێ بەشداریكردنی‬ ‫كورد‪ ،‬سەركەوتوو نابێت‌و بگرە هیچ‬ ‫ئەنجامێكی ئەوتۆی نابێت‪ .‬هاوكات‬ ‫ستیڤان دیموستۆرا‪ ،‬نوێنەری نەتەوە‬ ‫یەكگرتووەكانیش بەنهێنی لەگەڵ ساڵح‬ ‫موسلیم‪ ،‬هاوسەرۆكی پەیەدە كۆبۆتەوەو‬ ‫بەجەختكردنەوەی ئاژانسی (خەبەر‬ ‫تورك) بەڵێنی داوە لەكۆبوونەوەكانی‬ ‫داهاتوودا بانگێشتی پەیەدە بكات‪.‬‬ ‫دڵنیاین بێ كورد سەركەوتوو نابێت‬ ‫پــاش ئـــەوەی ئاشكرابو كە كورد‬ ‫بانگهێشتی جنێف‪ 3‬ناكرێت‪ ،‬ساڵح‬ ‫موسلیم هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی‬ ‫دیــمــوكــراتــی (پـــەیـــەدە) ڕایــگــەیــانــد‪،‬‬ ‫ئەگەربێت و پەیەدە یان نوێنەرایەتی‬ ‫كانتۆنەكانی ڕۆژئاوا بەشداری جنێف ‪3‬‬ ‫نەكەن لەسویسرا‪ ،‬ئەوا ئێمە دڵنیاین ئەو‬ ‫كۆنگرەیە سەركەوتوو نابێت‪.‬‬ ‫هاوسەرۆكی پەیەدە ئاشكرای دەكات‪،‬‬ ‫كە تا ئێستا بەشێوەیەكی فەرمیی‪،‬‬ ‫بانگێشتی كــۆبــونــەوەكــەی جنێف‪3‬‬ ‫نەكراون‪ ،‬هاوكات ئۆپۆزسیۆنی سوریاش‬ ‫پێرێ گەیشتە جنێفی پایتەختی سویسرا‬ ‫و بڕیارە لەگەڵ نوێنەرانی رژێمەكەی‬ ‫بەشار ئەسەد‪-‬دا بەشداریی كۆبوونەوەی‬ ‫جنێف‪ 3‬بكەن‪.‬‬ ‫لەتەنیشتییەوە دانیشە!‬ ‫الی خۆشیەوە سەاڵحەدین دەمیرتاش‪،‬‬

‫پەڵپی سعودیەو توركیاو قەتەر‬ ‫ناكۆكییەكانی ڕوســیــا و توركیا‬ ‫لەسەر بەشداریی وەفدی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریا بەردەوامە‪ ،‬بە جۆرێك مۆسكۆ‬ ‫داوا دەكات نوێنەری جەیشولئیسالم‬ ‫بــەشــداریــی دانوستانەكانی جنێف‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەنكەرەش بە هەموو شێوەیەك‬ ‫بەشداریی پارتی یەكێتیی دیموكراتی‬ ‫كورد (پەیەدە) ی لە كۆنگرەكە ڕەت‬ ‫دەكــاتــەوە‪ ،‬بەجۆرێك كە هێماكان‬ ‫ئاشكراو رونن بەوەی توركیا نایەوێت‬ ‫بەهیچ شێوەیەك پەیەدە وەك الیەنی‬ ‫كـــورد بــەشــداری جنێف ‪ 3‬بكات‌و‬ ‫سعودییەش نایەوێت ئە الیەنانەی‬ ‫(ئیخوانی)ن بەشداری جنێف‪ 3‬بێت‪.‬‬

‫جیهان خەریكە نەبەردییەكانی كۆبانێ لەبیردەكات‬ ‫هــاوســەرۆكــی هـــەدەپـــە‪ ،‬بــەشــداریــی‬ ‫كۆنفراسێكی كرد لە پەرلەمانی ئەوروپا‬ ‫لــەســەر ڕەوشـــی تــوركــیــاو ڕایگەیاند‬ ‫«دژایەتیی پەیەدە لەالیەن توركیاوە‬ ‫بۆ بەشداریكردن لە كۆنگرەی جنێف‪3‬‬ ‫ئاشكرایە‪ ،‬بەاڵم لەسەر توركیا پێویستە‬ ‫لە كۆنگرەكەدا نەك بەرامبەر پەیەدە‪،‬‬ ‫بەڵكو بەتەنیشتیەوە دابنیشێت»‪.‬‬ ‫وەزیری دەرەوەی ڕوسیاش لەبارەی‬ ‫كــۆنــگــرەی جنێف‪ 3‬كــە لەجنێف‪-‬ی‬ ‫پایتەختی لەسویسرا بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫ڕایگەیاند‪ ،‬بەبێ بەشداریكردنی ئەو حزبە‬ ‫كوردییەی ڕۆژئاوای كوردستان‪ ،‬كۆنگرەكە‬ ‫سەركەوتنی ئەوتۆ بەدەستناهێنێت‪.‬‬

‫بێ كورد ئەنجامی نییە‬ ‫سێرگی الڤۆرڤــ سەبارەت بەگرنگی‬ ‫بەشداریكردنی كــورد لەو كۆنگرەیەدا‬ ‫رونــیــدەكــاتــەوە ئەگەربێتو پــەیــەدە‬ ‫بەشداری جنێف‪ 3‬نەكات‪ ،‬ئەوا كۆنگرەكە‬ ‫سەركەوتوو نابێت‌و سەركەوتنی ئەوتۆش‬ ‫بەدەست ناهێنێت‪ .‬چونكە لەسەر ئەرزی‬ ‫واقیع پەیەدە ئەو هێزە كاراو كردارییەیە‬ ‫كە توانیویەتی گــورزی توند لەداعش‬ ‫بدات لەڕۆژئاوای كوردستان‌و تێكیشی‬ ‫بشكێنێت‪ ،‬سەرەڕای ئەوەش لەسوریاش‬ ‫الوازیـــان بكات‪ ،‬بۆیە بەشداریكردنی‬ ‫پەیەدە لەجنێڤ‪ 3‬دا‪ ،‬جێگەی گرنگییە‪.‬‬ ‫سێرگی الڤرۆڤـ‪ ،‬وەزیــری دەرەوەی‬

‫ئەو واڵتــە بۆ ئاژانسی (سپوتینگ)ی‬ ‫ڕوسیش ئاماژەی بە پێگەی گەلی كوردو‬ ‫ئامادەبوونی كورد كردووە لە جنێف‪3‬‬ ‫داو وتویەتی‪ :‬گەلی كورد پێكهاتەیەكی‬ ‫گــەورەو گرنگی خاكی ســوریــان‪ ،‬هەر‬ ‫كــۆبــونــەوەو كۆنگرەیەكیش لــەبــارەی‬ ‫سوریاو چارەسەری سیاسی ئەو واڵتە‬ ‫بەبێ كورد ئەنجامبدرێت هیچ بەهایەكی‬ ‫نییەو نابێت لەهەر شوێنێكی دونیاش‬ ‫بەڕێوەبچێت دەرەئەنجامی نابێت‪.‬‬ ‫ئەمەریكا پشتی لەكورد كرد‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كــە ویالیەتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمەریكا بەفەرمی‬

‫لەنەتەوەیەكگرتوەكان‬ ‫دەستخۆشی‬ ‫كرد كە بانگهێشتی كوردی نەكرد بۆ‬ ‫كۆنگرەی سێیەمی ژنێڤ‪ ،‬ڕاشیگەیاند‪،‬‬ ‫ئــەمــریــكــا لـــەســـەرەتـــاوە لــەگــەڵ‬ ‫بانگهێشتنەكردنی كورد بوو بۆ ئەو‬ ‫كۆنگرەیە لەسویسرا‪.‬‬ ‫وتــەبــێــژی وەزارەتـــــی دەرەوەی‬ ‫ئەمریكاش لەپرێس كۆنفرانسێكدا‬ ‫جــەخــتــیــكــردەوە‪ ،‬لــەســەرئــەوەی‪،‬‬ ‫ئەمریكا هەر لەسەرەتاوە لەگەڵ ئەوە‬ ‫نەبوە كــورد بانگهێشت و بەشداری‬ ‫لەو كۆنگرەیەدا بكات‪ ،‬مارك تونەر‬ ‫باسی لەوەشكرد كە ئەمەریكا بایەخ‌و‬ ‫گرنگی زیاتر داوە بە بەشداریكردنی‬

‫دیمستۆرا بەڵێنی بە موسلیم‬ ‫داوە؟!‬ ‫هەر دوێنێ پاش چەند كاتژمێرێك‬ ‫گەیشتنی وەفــــدی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریا‪ ،‬ستیڤان دیمستۆرا نوێنەری‌‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان رۆژی‌ یەكشەمەی‌‬ ‫داهــاتــووی وەك كاتی‌ كۆبوونەوەی‌‬ ‫لەگەڵ‌ ئۆپۆزسیۆنەكانی‌ سوریا دانا‌و‪،‬‬ ‫ئەگەر هەیە پەیەدە‬ ‫ڕاشیگەیاند‬ ‫لەكۆبوونەوەكانی‌ داهاتوودا بەشداری‬ ‫بكات‪ ،‬كۆشكی‌ سپیش ڕایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫پاڵپشتیكردنی‌ ئەسەد لەالیەن ڕوسیاوە‬ ‫كاریگەریی نەرێنیی دەبێت لەسەر‬ ‫پڕۆسەی‌ ئاشتی‌‪.‬‬ ‫سایتی‌ خەبەر توركیش باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫دیمستۆرا و ساڵح موسلیم سەرۆكی‌‬ ‫پــەیــەدە بە نهێنی‌ كۆبوونەتەوە و‬ ‫دیمستۆرا پەیمانی‌ ئــەوەی‌ داوە لە‬ ‫كۆبوونەوەكانی‌ داهــاتــوودا پەیەدە‬ ‫بانگهێشت بكات و ڕوسیاش پێداگرە‬ ‫لەسەر بەشداریپێكردنی‌ پەیەدە ‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )549‬دو شةممة ‪2016/2/1‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بایكۆت بەردەوامە‬

‫‪3‬‬

‫لەم هەفتەیەدا سیستمی نوێی موچە رادەگەیەندرێ‬ ‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫قەیرانی دارایی لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫تادێت كاریگەریی خراپی بۆ سەر‬ ‫جومگەكانی كۆمەڵ دەبێت‪ ،‬بەهۆی‬ ‫پێنەدانی موچەوە‪ ،‬زۆربەی مامۆستایان‌و‬ ‫فەرمانبەران بایكۆتی دەوامیان كردوە‌و‬ ‫چاوەڕێش دەكرێت لەم هەفتەیەدا‪،‬‬ ‫سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم‬ ‫كۆببێتەوە‌و بڕیارەكانی چاكسازیكردن‪،‬‬ ‫لەوانەش كەمكردنەوەی موچەی‬ ‫فەرمانبەران‌و مامۆستایان بخاتە‬ ‫بواری جێبەجێبكردنەوە‪ .‬بەرپرسێكی‬ ‫یەكێتیی مامۆستایانیش دەڵێت «دوای‬ ‫كۆبونەوەكەی حكومەت قسەی ترمان‬ ‫دەبێت»‪ .‬پسپۆڕێكی ئابورییش‪ ،‬پێیوایە‪،‬‬ ‫كەمكردنەوەی موچە بێ مانایە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫پێنج مانگە موچە دابەشنەكراوە‌و ئەگەر‬ ‫نرخی نەوتیش هەر وا دابەزێت‪ ،‬دواتر ئەو‬ ‫پارەیەی حكومەت لەسەری كۆبوەتەوە‪،‬‬ ‫نادرێـتەوە»‪.‬‬ ‫«هەڵوێستمان نەگۆڕاوە»‬ ‫جێگری سكرتێری لقی سلێمانیی یەكێتیی‬ ‫مامۆستایانی كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬هەمان هەڵوێستی پێشومان‬ ‫هەیە‌و لە ئێستادا هیچ گۆڕانكارییەكی‬ ‫بەسەردا نەهاتوە‪ ،‬پێشتر لەمانگی ‪10‬ی‬ ‫ساڵی رابردودا داوامان لە حكومەتی هەرێم‬ ‫كرد‪ ،‬كە قەیرانی دارایی چارەسەر بكرێت‌و‬

‫موچە لــە كاتی خــۆیــدا دابەشبكرێت‪ ،‬بەیاننامەیەكدا ئــەوەمــان خستەڕو‪ ،‬كە‬ ‫حكومەت بەڵێنی پێداین‌و بەڵێنەكەی پێویستە لــەمــەوال موچە هــەر ‪ 30‬رۆژ‬ ‫نەبردەسەر‪ ،‬لە دەستپێكی وەزری دوەمی جارێك دابەشبكرێت‌و موچە فەوتاوەكانی‬ ‫خوێندندا دوای گفتوگۆ‌و راوێژی ورد لەگەڵ مانگەكانی (‪‌9‬و‪‌10‬و ‪‌11‬و ‪)12‬ی ساڵی‬ ‫زۆرینەی بەڕێوەبەر‌و مامۆستایانی سنوری رابــردوشــمــان بــۆ یــەكــابــكــرێــتــەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئایا چــۆن‌و بــەچ میكانیزمێك دەدرێتە‬ ‫لقەكەمان‪ ،‬بڕیاری بایكۆتماندا‪.‬‬ ‫ســەنــگــەر فـــایـــەق‪ ،‬وتــیــشــی «لــە مامۆستایان‌و فــەرمــانــبــەران‪ ،‬بــەاڵم تا‬

‫ئــەم ساتە بــە رەســمــی حكومەت هیچ‬ ‫وەاڵمێكی نەداوینەتەوە‌و چاوەڕێیشین‬ ‫لەم هەفتەیەدا‪ ،‬كە دەوترێت ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران كۆدەبێتەوە‌و ئەو چاكسازییانەی‬ ‫ئەنجامیدەدات‪ ،‬ئاشكرایبكات بۆ ئەوەی‬ ‫ئێمەش وەك لقەكەمان هەڵوێستی خۆمان‬ ‫ئاشكرابكەین»‪.‬‬

‫یاسای باج دەربكەین‪ ،‬بەاڵم جارێ پارلەمان‬ ‫پارلەمان‪ :‬بە مەرج لەگەڵ‬ ‫لــەكــاركــەوتــوە‪ ،‬دوەمیشیان چاودێریی‬ ‫پاشەكەوتداین‬ ‫هاوكات‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی دارایی‌و ئابوری حكومەت بكەین‌و لەگەڵ ئــەوەی هێشتا‬ ‫لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی بودجەیان نەهێناوەتە پارلەمان‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫وت «ئێمە لە ۆركشۆپەكەی ئەمدواییەی چاودێری دەكەین»‪.‬‬ ‫حــكــومــەتــدا بــەشــداربــویــن‌و بـــاس لە‬ ‫كەمكردنەوەی موچە كرا‪ ،‬ئێمە وتمان پێش‬ ‫سزایەكی توند‬ ‫ئــەوەی دەستكاری موچەی موچەخۆران‬ ‫لەالیەكیترەوە‪ ،‬مامۆستایەكی زانكۆ‪،‬‬ ‫بكرێت‪ ،‬پێویستە سەرەتا نرخی بــازاڕ بــۆ «چــاودێــر» نــەیــشــاردەوە‪ ،‬ئەمەی‬ ‫كەمبكرێتەوە لەسەر هاواڵتیان‌و قۆرخكاری بەناوی بڕین یان كەمكردنەوەی موچەوە‬ ‫نەهێڵدرێت‌و داهاتی گومرگەكان زۆربێت‪ ،‬حــكــومــەت دەیــەوێــت وەك چاكسازی‬ ‫ئەگەر ئەمانە بكەن‪ ،‬بۆ نمونە ئەگەر ‪%30‬ی ئەنجامی بدات‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك ناچێتە‬ ‫نرخی هەمو شمەكێك هــەرزان بكرێت‪ ،‬قاڵبی چاكسازیكردنەوە‪ ،‬من تێناگەم‬ ‫ئاساییە ‪%30‬ی موچەی فەرمانبەرانیش «پاشەكەوت» مانای چی؟ كە هێشتا‬ ‫پاشەكەوت بكرێت»‪.‬‬ ‫مــوچــەی پێنج مانگی فــەرمــانــبــەرانــی‬ ‫ســەبــارەت بــە كاتی جێبەجێكردنی هــەرێــم نــەدرابــێ ـت‌و بــە زۆر ناتوانیت‬ ‫بڕینی بەشێك لەموچەی فەرمانبەرانە پاشكەوت بكەیت‪ ،‬چونكە ئەوە كارێكی‬ ‫لەالیەن حكومەتەوە‪ ،‬د‪.‬عیزەت سابیر‪ ،‬ئارەزومەندانەیە‪.‬‬ ‫راشیگەیاند‪ ،‬ئەوەندەی زانیارییمان هەبێت‬ ‫د‪.‬محەمەد رەئــوف‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫لەم هەفتەیەدا سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی ئەمە جۆرێكە لە «سەرانە»‌و بەبێ ئەوەی‬ ‫وەزیــران كۆدەبێتەوە‌و بڕیار لــەوەدەدەن‪ ،‬خەڵكەكە خــۆی رەزامــەنــدبــێــت‪ ،‬هــەروا‬ ‫هــەرچــەنــدە راســپــاردەی ئێمە ئــەوەبــو‪ ،‬لە ئێستادا واڵتەكەمان بــەرگــەی ئەوە‬ ‫داهاتی نــەوت‌و گومرگەكان زۆربكرێت‌و ناگرێت‪ ،‬ئەوەندەی تر پارە لە بازاڕەكان‬ ‫خەرجیەكانیش كەمبكرێتەوە‪.‬‬ ‫كەمبكرێتەوە‪ ،‬واتە لەمەوال سوڕانەوەی‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «وەك پارلەمانتار ئەگەر ئابوری دەوەستێت‌و زیانی گەورەی ئابوری‬ ‫حكومەتی هەرێم بەشی زۆری قەیرانەكە هەیە‪ ،‬ئەمە «سزایەكی توند»ە لەالیەن‬ ‫لەسەر شانی فەرمانبەر‌و موچەخۆران حكومەتەوە بۆ خەڵك‌و خەڵكیش پێی‬ ‫چارەسەر بكات‪ ،‬لەگەڵیدا نابین‪ ،‬ئێمەی رازییە‪.‬‬ ‫پارلەمانتار دو كارمان لەسەرە‪ ،‬یەكێكیان‬

‫یوتێرنێك بەرەو بەغداد‪ ..‬گەیشتن بەداهاتی زیاتر‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫دوای هەوڵەكانی یەكێتی بۆ‬ ‫ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان‬ ‫هەرێم‌و ناوەند‪‌،‬و ناردنی دو وەفدی بااڵو‬ ‫زەمینەخۆشكردن‪ ،‬دوێنێ وەفدێكی بااڵی‬ ‫حكومەتی هەرێم سەردانی بەغدادی‬ ‫كردو لەگەڵ گەورەبەرپرسانی حكومەتی‬ ‫ناوەند كۆبوەوە‪ .‬بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫«چاودێر»‪ ،‬وەفدەكەی هەرێم لەسەر‬ ‫بابەتی موچە‌و نەوت ئامادەيیان بۆ‬ ‫رێككەوتن هەیە‪ ،‬ئەمەش لەحاڵێكدا‬ ‫كە حكومەتی هەرێم دڵنیابێت لەوەی‬ ‫ئەو پارەیەی بەغدا دەینێرێت زیاتربێت‬ ‫لەداهاتی ناوخۆی هەرێم‪ .‬هاوكات‬ ‫نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عیراق‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬هەردوال لەسەر چاكسازی‬ ‫ئابوری‌و زۆركردنی داهات رێككەوتون‪.‬‬ ‫ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان‬ ‫دوێنێ وەفدێكی حكومەتی هەرێم‬ ‫سەردانی بەغدای كرد‪ ،‬كە ئەندامانی‬ ‫وەفــدەكــە پێكهاتبون لــە نێچیرڤان‬ ‫بارزانی سەرۆكوەزیران‪ ،‬قوباد تاڵەبانی‬ ‫جێگری سەرۆكوەزیران‪ ،‬د‪.‬فوئاد حسێن‬ ‫سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتیی هەرێم‪،‬‬ ‫فەالح مستەفا بەرپرسی پەیوەندییەكانی‬ ‫دەرەوە سەفین دزەیی وتەبێژی حكومەت‪،‬‬ ‫و د‪.‬رۆژ نوری شاوەیس جێگری پێشوی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی عیراق‪.‬‬ ‫هاوكات وەفدی عیراقیش پێكهاتبو لە‬ ‫حەیدەر عەبادی سەرۆكوەزیران‪ ،‬عادل‬ ‫عەبدولمەهدی وەزیــری نــەوت‪ ،‬سەلمان‬ ‫جومەیلی وەزیــری پالندانان‪‌ ،‬و تاریق‬ ‫خەیكانی وەزیری ئاوەدانكردنەوە‪.‬‬ ‫ئەم وەفدە لەگەڵ د‪.‬حەیدەر عەبادی‬ ‫ســـەرۆكـــوەزیـــران‌و د‪.‬فــــواد مەعسوم‬ ‫سەرۆككۆماری عیراق‌و ‌و هەردو باڵیۆزی‬ ‫ئەمەریكا و بەریتانیاو چەند حزب‌و‬ ‫الیەنێكی دیكە كۆبونەوە‪.‬‬

‫یەكێتی زەمینەی بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی‬ ‫هەرێم‌و ناوەند خۆشكرد‌و دو خاڵی گرنگی لەكۆبونەوەی‬ ‫ێ سەرۆكایەتییەكەدا چەسپاند‬ ‫س‌‬ ‫بەرهەمی كۆبونەوەكان‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چــاودێــر»‪،‬‬ ‫وەفدەكەی هەرێم لەسەر بابەتی موچە‌و‬ ‫نەوت ئامادەییان بۆ رێككەوتن هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە حاڵێكدا هەرێم پابەندی ئەو‬ ‫رێككەوتنە دەبێت‪ ،‬كە ئــەو پارەیەی‬ ‫لەبەغدادەوە بۆ هەرێم دەنێردرێت لە‬ ‫بڕی ئەو داهاتە زیاتر بێت‪ ،‬كە هەرێم لە‬ ‫ناوخۆیدا دەستیدەكەوێت‪.‬‬ ‫هـــەردوال حكومەتی هــەرێـم‌و ناوەند‬ ‫جەختیان لــەســەر ئاساییكردنەوەی‬ ‫پەیوەندییەكان‌و پێكهێنانی لیژنەیەكی‬

‫بـــااڵی هــاوبــەشــیــش بــۆ كــۆبــونــەوەی‬ ‫بـــەردەوام‌و چارەسەركردنی كێشەكان‬ ‫كردۆتەوە‪.‬‬ ‫هــاوكــات بەپێی راگەیێندراوێكی‬ ‫نووسینگەی سەرۆكوەزیرانی عیراق‪،‬‬ ‫حەیدەر عەبادی‪ ،‬لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی‬ ‫لــەســەر بەرنامەیەكی كــاری هاوبەش‬ ‫رێككەوتن‪ ،‬كە ئەرك‌و مافەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و سەرجەم پارێزگاكانی دیكە‬ ‫دیاریبكات‪.‬‬ ‫عــەبــادی جەختیكردوەتەوە لەسەر‬ ‫بــەردەوامــیــدان بە دیـــدارو كۆبوونەوە‬

‫هــاوبــەشــەكــان‪ ،‬بەمەبەستی گەیشتن‬ ‫بە تێگەیشتنی هــاوبــەش لەبەرامبەر‬ ‫تــەحــەدیــیــەكــان‌و رێــكــكــەوتــن لەسەر‬ ‫بــەرنــامــەیــەكــی هــاوبــەشــی رون‪ ،‬كە‬ ‫بــەرژەوەنــدی واڵت لەبەرچاوبگرێت‌و‬ ‫ئــەرك‌و مافەكانی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫پارێزگاكانی دیكە دابین بكات‪.‬‬ ‫رۆڵی یەكێتی‬ ‫ئـــێـــوارەی رۆژی پێنجشەممە‬ ‫‪ 2016/1/28‬بە سەرپەرشتی د‪.‬فوئاد‬ ‫مەعسوم‪ ،‬سەرۆككۆماری عیراق هەر سێ‬

‫سەرۆكایەتییەكەی عیراق‌و سەركردەی‬ ‫الیــەن‌و هێزە سیاسییەكانی عیراق‬ ‫كۆبونەوەو بەیاننامەیەكیان باڵوكردەوەو‬ ‫جەختیان لەسەر ئاساییكردنەوەی‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد‬ ‫كردەوە‪.‬‬ ‫لــەو كــۆبــونــەوەیــەدا عومەر فەتاح‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‬ ‫وەك نوێنەری یەكێتی دو خاڵی گرنگی‬ ‫لە بەیاننامەی كۆبونەوەكەدا چەسپاند‪،‬‬ ‫كــە ئەوانیش بریتیبون لــە یەكەم‪:‬‬ ‫پاڵپشتیكردنی هێزی پێشمەرگە لەالیەن‬ ‫حكومەتی ناوەندییەوە بۆ دابینكردنی‬ ‫تەواوی پێداویستییەكان‌و موچەی هێزی‬ ‫پێشمەرگە‌و پڕچەككردنی ئەم هێزە‬ ‫تا لە روبەڕوبونەوەكانی لە شەڕی دژ‬ ‫بەداعشدا بەردەوامبێت‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬هێنانەئارای كەشێكی گونجاو‬ ‫لە نێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی‬ ‫ن ــاوەن ــدی بــۆ بــەردەوامــبــونــیــان لە‬ ‫دانوستان‌و روبەڕوبونەوەی هاوبەشی‬ ‫نێوانیان دژی داعــش‪ ،‬هــەروا چونی‬ ‫وەفــدی حكومەتی هەرێم بۆ بەغداد‬ ‫بــە مــەبــەســتــی چـــارەســـەری كێشە‬ ‫هەڵواسراوەكانی نێوانیان‪.‬‬ ‫ئەمە لە كاتێكدایە‪ ،‬لەم ماوەیەدا‬ ‫ئــەمــە دوەمـــجـــارە وەفــــدی یەكێتی‬ ‫دەچێتە بەغدادو پێشتریش وەفدێكی‬ ‫بـــااڵی یــەكــێــتــی بــە ســەرۆكــایــەتــی‬ ‫مــەالبــەخــتــیــار بــەرپــرســی دەســتــەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫بە مەبەستی تواندنەوەی بەستەڵەكی‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد‪،‬‬ ‫چونە ئەوێ‪ ،‬هەر ئەو كاتەش لەالیەن‬ ‫ئەمەریكا‌و یەكێتیی ئەوروپا‌و نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكانەوە سوپاسی وەفــدی‬ ‫یەكێتی كرا‪ ،‬لە بەرامبەر هەوڵدانیان‬ ‫بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و بەغداد‪.‬‬

‫ئەنجامی كۆبونەوەكانی هەردو وەفدی‬ ‫یەكێتی لەگەڵ بەرپرسانی حكومەتی‬ ‫عیراق كەشێكی لەباری هێنایەئاراوە‪،‬‬ ‫تاوەكو دوێنێ وەفدێكی حكومەتی‬ ‫هەرێم سەردانی بەغداد بكات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫سەركەوتنێكی دیكەی یەكێتییە لە‬ ‫پەیڕەوكردنی ئەو سیاسەتە واقیعییەی‬ ‫بۆ روبــەڕوبــونــەوەی كێشە ناوخۆیی‌و‬ ‫دەرەكییەكان پەیڕەویدەكات‪.‬‬ ‫بایەخی بەغداد‬ ‫ئەندامێكی فراكسیۆنی یەكێتی‬ ‫لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪ ،‬بە‬ ‫«چــاودێــر»ی راگــەیــانــد‪ ،‬بــە گوێرەی‬ ‫دەســتــور هــەرێــم بەشێكە لــە عیراق‪،‬‬ ‫واتە چارەسەری كێشەكانمان لە پێش‬ ‫هــەر شوێنێكی دیكە لــە عیراقدایە‪،‬‬ ‫دیــارە پێشتریش یەكێتی هەوڵیداوە‪،‬‬ ‫چەند كۆبونەوەیەكی كردوە بۆ ئەوەی‬ ‫پەیوەندییەكانی هەرێم‌و بەغداد نەپچڕێت‪.‬‬ ‫شــوان داودی‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫ئومێددەكرێت لەم ســەردانــەی وەفدی‬ ‫هەرێم بۆ بەغداد جۆرێك لە رێككەوتن‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئاشكرایە حكومەتی عیراق‬ ‫كۆمەڵێك پرسیاری لە هەرێم هەیەو‬ ‫پێویستی بە وەاڵم هەیە‪ ،‬كە ئایا هەرێم‬ ‫دەیەوێت لەگەڵ عیراق بمێنێتەوە یان نا؟‬ ‫ئەمەی كە ئێستا كورد دەیكات‪ ،‬نە لەگەڵ‬ ‫عیراقن نەلەگەڵیدا نین‪ ،‬واتە وەاڵمێكی‬ ‫رونیان لە هەرێم دەوێت بۆ ئەوەی بتوانن‬ ‫پێكەوە كاربكەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گرنگیی توندوتۆڵكردنی‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد‪،‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬جەختیلەوەكردەوە‪ ،‬لەئایندەدا‬ ‫ئەگەر هەرێم لە بەغدادیش جیاببێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا پچڕاندنی پەیوەندیی هەرێم لەگەڵ‬ ‫عیراق كارێكی خراپە‪ ،‬چونكە بایەخی‬ ‫بەغداد لە بایەخی تاران‌و ئەنقەرە كەمتر‬ ‫نییە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/2/1‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەم قەیرانە داراییە چ پەندێكی فێری هەموان كرد؟‬ ‫بكەین‌و ئەم قەیرانە كە ماوەی زیاد لە‪ 2‬ساڵە‬ ‫بەرۆكی گرتوین‌و تائێســتاش ئاســۆ رونەكانی‬ ‫دەرنەكەوتــون‌و بەتاریكی‌و لێڵــی ماونەتەوە‪،‬‬ ‫چۆن روبەڕوی ببینەوە‌و چ وانە‌و پەندێكیشــی‬ ‫فێری هەموانمان كردوە؟‬ ‫ئاشــكرایە هەرێمــی كوردســتان لــەدوای‬ ‫راپەڕینی بەهاری ساڵی ‪1991‬وە‌و لەسەردەمی‬ ‫گەمــارۆ ئابوریــە چەنــد قۆڵیەكانــی ســەر‬ ‫عیراق‌و كوردســتان قەیرانی هاوشــێوەی ئەم‬ ‫قەیرانەی بەسەردا هاتوە بەاڵم بەهێندەی ئەم‬ ‫قۆناغە‌و ئەم قەیرانە توند‌و ســەخت‌و كاریگەر‬ ‫نەبوە‪،‬بۆیــە هــەق وایــە ئــەم قەیرانــە ببێتە‬ ‫مایەی بیركردنەوە‌و تێڕامان‌و خوێندنەوەیەكی‬ ‫نــو ‌ێ بۆ هەمو بوارەكانی سیاســەت‌و ئابوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتــی نەك تەنها بــۆ خۆمان بەڵكو بۆ‬ ‫ناوچەكە‌و دونیاش‪،‬پێویســت دەكات كە كورد‬ ‫چیدی بەســۆز‌و بێباكی‌و پشــت كردنە پالن‌و‬ ‫زانســت‌و پســپۆڕەكان هەنگاو نەنێت‌و لەسەر‬ ‫هەڵــە خوێندنــەوە‌و حســاب بۆنەكردنەكانــی‬ ‫بــەردەوام نەبێت‪ ،‬وانەزانێت كــە لەم هەرێمە‬ ‫نیمچــە ســەربەخۆیەدا بۆتە خاوەنــی بڕیاری‬ ‫سیاســی‌و ئابــوری خۆی‌و ئیــدی هیچ كەس‌و‬ ‫الیــەن‌و واڵت‌و بڕیــاڕ‌و گۆڕانكاریــە ناوچەیی‌و‬ ‫جیهانیــەكان بەبــاش یــان خــراپ كاریگەری‬ ‫تێناكەن‪ ،‬وانەزانێت كە گەر بەشێوەیەك گەشە‌و‬ ‫خۆشگوزەرانی‌و ئارامی سیاسی‌و ئابوری هەبو‬ ‫ئیــدی هیــچ كــەس‌و الیەنێــك ناتوانێت لێی‬ ‫تێــك بدات‪،‬كوردســتان دورگەیەكی دابڕوا نیە‬ ‫لەناوچەكە‌و دونیــا‌و گۆڕانكاریەكانیان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەم سەردەمی بەجیهانبونە هەموانی بەیەكەوە‬ ‫بەســتۆتەوە‌و هەمــوان كاریگــەری‌و كارلێــك‬ ‫دەكەنــە ســەر یەكتری‌و جــاران‌و ســەردەمە‬ ‫دابڕاوەكانــی رابوردو نیە كە گــەر قەیرانێكی‬ ‫ئابوری‌و دارایی لەناوچەیەكی جیهاندا رویبدایە‬ ‫ئەوانی تر ســەالمەت دەبــون‪ ،‬چونكە دونیای‬ ‫ئێســتا بۆتــە گوندێكــی هاوچەرخــی بچوكی‬ ‫پێكەوە گرێدراو‪ ،‬كەواتە پێویســتە چ پەندێك‬ ‫فێربوبین لەم قەیرانەوە‪:‬‬ ‫‪.1‬لــەڕوی سیاســیەوە دەركــەوت كە هیچ‬ ‫حزب‌و ســەركردەیەك چەندە بەهێز‌و بەتوانا‌و‬ ‫دەوڵەمەند‌و دەستڕۆیشــتوش بێــت ناتوانێت‬ ‫بەتەنهــا ســەركردایەتی‌و رابەرایەتی دۆخەكە‬ ‫بــكات‌و بەتەنهــا روبەڕوی ئەم جــۆرە قەیرانە‬ ‫ببێتــەوە‌و خۆشــی‌و میلەتەكەشــمان رزگار‬ ‫بــكات‪ ،‬بۆیــە پێویســتە هەموان ئــەم پەندە‬ ‫فێر بوبیــن كە هەموانمان پێكــەوە بەهێزین‌و‬ ‫پێكەوە دەتوانین روبەڕوی قەیرانە سیاســی‌و‬ ‫دارایــی‌و ســەربازیەكان ببینــەوە‌و پێویســتە‬ ‫ناومــاڵ‌و ریزەكانی خۆمان لەكــردار‌و گوتاردا‬ ‫یــەك‌و یەكگرتوبیــن‌و پەنــا نەبەینــە بــەر‬ ‫پاوانخوازی‌وقۆرخكاری دەسەاڵت‌و دەرپەڕاندن‌و‬ ‫دورخستنەوە‌و كەنارخســتنی هیچ سەركردە‌و‬ ‫الیەنێكی سیاسی چەندە بچوكیش بێت‪ ،‬تەنها‬ ‫بەكۆدەنگــی‌و پێكــەوە كاركــردن‌و ئیجماعــی‬ ‫سیاســی‌و جەمــاوەری دەتوانین ســەركەوتن‬

‫بەدەســت بێنین‌و هەموان خۆمــان بەخاوەن‌و‬ ‫خەمخۆری گــەل‌و نیشــتمانەكەمان بزانین ‪‌،‬و‬ ‫بەسیاســەتی هەڵــە‌و بەالیەنگیــری ناوچەیی‬ ‫لەسەر بنەمای ئاین‌و مەزهەب حكومەتەكەمان‬ ‫تەریــك‌و ب ‌ێ كەس‌و ب ‌ێ پشــتیوانی ناوخۆیی‌و‬ ‫ناوچەیــی‌و دونیایــی نەكەینــەوە‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫پەیوەنــدی دۆســتایەتیمان لەگــەڵ هەمواندا‬ ‫پەرە‌و گەشە پێبدەین‪ ،‬چونكە مەسەلەی كورد‬ ‫مەسەلەیەكی سیاسی‌و نەتەوەییە پێش هەمو‬ ‫بابەتێكــی تر‪،‬بەپێچەوانەوە ئەوە رودەدات كە‬ ‫ئێستا بەسەرماندا هاتوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬لــەروی داراییەوە‪ ،‬پێویســتە هەمیشــە‬ ‫سیاسەتێكی دەسكراوە‌و بەرباڵوی‌و بەهەدەردان‬ ‫پیــادە نەكەین بەڵكو بیرێكی دواڕۆژ‌و رۆژگارە‬ ‫تەنگانەكانیشــمان هەبێت‌و هەمیشــە یەدەگ‌و‬ ‫پاشــكەوتی نەختینە‌و دراوی قــورس‌و كااڵی‬ ‫گــران بەهامــان هەبێــت لەبانكەكانمانــدا‪،‬‬ ‫سیاســەتێكی ئابوری تەندروســت‌و ســاغڵەم‬ ‫پیادە بكەین‌و هەمیشــە لەهەوڵــی زیادكردن‌و‬ ‫هەمەجۆركردنــی ســەرچاوەكانی داهاتدا بین‌و‬ ‫خۆمــان نەبەســتینەوە بەتاكــە ســەرچاوەی‬ ‫داهاتــەوە كــە نــەوت‌و غــازی سروشــتیە‌و‬ ‫بەڵكــو بگەڕێین بەدوای ســەرچاوەی تردا كە‬ ‫هەرێمەكەمان پێی دەوڵەمەندە لەكشــتوكاڵ‌و‬ ‫پیشەسازی‌و گەشتوگوزار‌و سەرچاوەی مرۆیی‌و‬ ‫‪...‬هتد‌و سیاسەتێكی شەفاف‌و رون‌و ئاشكراش‬ ‫پیادە بكەیــن‪‌.‬و نەكەوینە هەڵــەی وەرگرتنی‬ ‫قەرزی دەرەكی كە خۆمان لەئێستادا زیاد لە‪20‬‬ ‫ملیار دۆالر قەرزارین‪ .‬لەبەرامبەریشدا خەرجیە‬ ‫ناپێویســت‌و زیادە رەویــەكان كەم بكەینەوە‪،‬‬ ‫گەشــە‌و بوژاندنــەوەی ئابوریمــان بەهەنگاوی‬ ‫زانســتیانە‌و لەسەر خۆ بێت نەك هەڵپەكردن‌و‬ ‫پەلەكردن‌و زو دەوڵەمەندبونی پێوە دیار بێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬لــەروی ئیدارییــەوە‪ ،‬پێویســت دەكات‬ ‫لــەم هەرێمــە بچــوك‌و ‪ 5‬ملیــۆن كەســی‌و ‪4‬‬ ‫پارێزگایەدا‪ ،‬ئیدارەیەكی تۆكمە‌و پتەو‌و جێگیر‌و‬ ‫بەدامودەزگایــی پیادە بكەین‌و دور بكەوینەوە‬ ‫لەخــۆ فروانكردن‌و دروســتكردنی دامودەزگا‌و‬ ‫وەزارەتی ناپێویست كە ببێتە مایەی قەڵەوبونی‬ ‫لــەش‌و الری حكومەت‌و بەمەش تەمەڵ‌و لەش‬ ‫داهێزراو‌و بێجوڵە دروستبكەین‪ ،‬بەڵكو هەمیشە‬ ‫دەبێت ئیدارەیەكی چوست‌و چاالك‌و رەشیقمان‬ ‫هەبێت كە بتوانێت رێبەرایەتی‌و ئیدارەی هەمو‬ ‫دۆخە ئاســای‌و قەیراناویەكان بكات‪ ،‬هەمیشە‬ ‫ئیدارەیەكــی بچوكــی تۆكمــە‌و رێكخــراو زۆر‬ ‫ســەركەوتوتر بوە لەئیــدارە‌و دامودەزگایەكی‬ ‫فراوان‌و پەرشوباڵو‪.‬و رزگاربونیش لەم قەیرانە‬ ‫پێویستی بەحكومەتێكی رەشید‌و عاقڵمەندانە‌و‬ ‫پشــو درێژ هەیە كە دور بێت لەخۆبەزلزانین‌و‬ ‫غروری سیاسی‪.‬‬ ‫‪ .4‬لــەڕوی یاســاییەوە‪ ،‬پێویســت دەكات‬ ‫ئــەم قەیرانــە فێرمان بكات كە دەبێت یاســا‬ ‫ســەروەر بكەیــن‌و هەمو دامودەزگا شــەرعی‌و‬ ‫هەڵبژێردراوەكانی ئەم دەسەاڵتەمان متمانەی‬ ‫تــەواوی هەبێــت لەالیــەك لەنێــوان خۆیاندا‌و‬

‫لەالیەكیش لەنێوان حكومەت‌و جەماوەرداو یاسا‬ ‫سەروەری هەموان بێت‌و بەشێوەیەكی عادیالنە‬ ‫پیــادە بكرێت‌و رێگــر بێــت لەكەمتەرخەمی‌و‬ ‫كەموكوڕی‌و گەندەڵی‌و بەهەدەردانی سەروەت‌و‬ ‫ســامان‌و دزینــی ناشــەرعی‌و حــەرام لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتدارانەوە‌و یاسا ببێتە رێگر‌و رێكخەری‬ ‫سەرتاپای ژیان‌و گوزەرانی كۆمەڵگاكەمان‪.‬‬ ‫‪.5‬ئــەم قەیرانە پێویســتە فێــری كردبین‪،‬‬ ‫لەدەســەاڵتدارەوە تا بێدەسەاڵت‌و تاك بەتاكی‬ ‫جەماوەری میلەتەكەمان كە چیدی پێویســت‬ ‫بەخــۆ دەوڵەمەندكردنــی ناشــەرعی نــاكات‌و‬ ‫هەموان خۆمان بەبەرپرسیار بزانین لەبەرامبەر‬ ‫ئێستا‌و ئایندەی خۆشــمان‌و نەوەكانیشماندا‌و‬ ‫سەروەت‌و سامانی ئەم میلەتەش بەئەمانەتەوە‬ ‫لەگەردنماندا بزانین‌و دەست هەڵگرین لەكاری‬ ‫ناڕەوا‌و گەندەڵی‌و دزینی ســەروەت‌و ســامان‪،‬‬ ‫چونكــە بەبــ ‌ێ بنبڕكــردن‌و كەمكردنــەوەی‬ ‫گەندەڵــی هیــچ پڕۆســەیەكی چاكســازی‌و‬ ‫راســتكردنەوە‌و خۆ دەربازكردن لــەم قەیرانە‬ ‫داد نــادات‌و تەنها وەك چارەســەرێكی كاتی‌و‬ ‫ئازار شكێن دەردەكەون‪،‬بۆیە هەق‌وایە ئەوانەی‬ ‫بەدەسەاڵت‌و خاوەن ســەرمایە‌و تاڕادەیەكیش‬ ‫بەناڕەوا لەماوەی ئەم ‪ 24‬ســاڵەی حوكمڕانیدا‬ ‫خۆیان دەوڵەمەند كردوە‪ ،‬لەئێســتادا غیرەتی‬ ‫كوردایەتی‌و گیانی بەخشین‌و قوربانیدانیان ال‬ ‫زیندو ببێتەوە‌و ویژاندی خۆیان ئارام بكەنەوە‬ ‫بەوەی كە چی دەتوانن لەســەروەت‌و ســامان‬ ‫بیبەخشــنە حكومــەت‌و بتوانــن هاوبەشــی‌و‬ ‫هاوكاربــن لەچارەســەركردنی ئــەم قەیــران‌و‬ ‫تەنگژەیــەدا‌و خەمخــۆری‌و دڵســۆزی خۆیــان‬ ‫بنوێن چ وەك حزبەكان چ وەك دەســەاڵتدار‌و‬ ‫ســەرمایەدار‌و خاوەن كۆمپانیاكان‪.‬وپارەی ژێر‬ ‫زەمینەكانیان بهێننە دەرەوە‌و بیخەنە خزمەت‬ ‫میلەتەكەیانەوە وەك دەڵێن «پارەی سپی بۆ‬ ‫رۆژی رەش»‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە دەكرێت بۆ ئێستا‌و بۆ ئایندەش‬ ‫ئەم پەندو وانانە فێری خۆمان‌و نەوەكانیشمان‬ ‫بكەین‌و زاڵ بین بەسەر ئەم قەیرانە داراییەدا‌و‬ ‫هەموان پێكەوە شانی بدەینە بەر‌و باری الری‬ ‫حكومەت‌و دەســەاڵتەكەمان راســت بكەینەوە‬ ‫بەتایبەتیش لەئێستادا كە كوردستان‌و عیراق‌و‬ ‫ناوچەكە‌و دونیاش روبەڕوی قەیرانی سیاسی‌و‬ ‫ئابوری‌و سەربازی بونەتەوە‌و هەموان لەهەوڵی‬ ‫پاراســتنی خۆیــان‌و بەرژەوەندیەكانیانــدان‌و‬ ‫هیمەت دەكەن تائەوپەڕی خۆیان‌و میلەتەكەیان‬ ‫لەشــەڕی تیــرۆر‌و برســێتی‌و نەهامەتــی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی دور بخەنــەوە‪ ،‬بۆیــە كوردیــش‬ ‫دەبێــت وەك هەمــوان لەهەوڵی بێوچاندا بێت‬ ‫بۆ دەربازبون لەم قەیرانە‪ ،‬بەڵكو ئەم قەیرانە‬ ‫چەندە زیانبەخش‌و كاریگــەری خراپی هەبوە‬ ‫لەسەرمان بەاڵم ببێتە مایەی بەخۆداچونەوە‌و‬ ‫راچڵەكاندن‌و راستكردنەوەی هەڵە‌و پالنەكان‌و‬ ‫تێڕوانیــن‌و بۆچونــە سیاســی‌و ئابــوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانمان‌و بشكێتەوە بەباشە‌و سود‌و‬ ‫قازانج بۆ ئێستا‌و ئایندەشمان‪.‬‬

‫حزب‌و تێگەیشتنە جیاوازەكان بۆی‬ ‫‪-1‬تێگەیشتنی ماركسیانە‪:‬‬ ‫ئەبێــت حــزب بنەمایەكــی چینایەیتــی‬ ‫هەبێــت‪ ،‬بۆڕێكخســتنی رامیــاری‌و بیــری‬ ‫ئەمەش راستەوخۆ ئەوحزبانەی بنەمایەكی‬ ‫چینایەتیــان نیــە بونیــان وەك حزبێكــی‬ ‫بەرژەوەنــد پەرســت دەزانێــت بەحزبــی‬ ‫راستەقینەنازانێت‪ ،‬فەلســەفەی ماركسیزم‬ ‫فەرمان هیدایەت‬ ‫پێكدێت لە‬ ‫‪-١‬ماتریالیزمی فەلسەفی‬ ‫‪-٢‬ماتریالیزمی دیالەكتیك‬ ‫چەمكی حزب‬ ‫‪-٣‬ماتریالیزمی مێژویی‬ ‫حزب وشــەیەكی عەربیە چەندین مانای‬ ‫‪-٤‬ماتریالیزمی خەباتگێڕ‬ ‫هەیــە‪ ،‬لەپەرتوكی قورئان كــە گەورەترین‬ ‫‪-٥‬سۆسیالیستی زانستی‬ ‫ســەرچاوەی زمانــی رۆشــنبیری عەرەبیە‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوشــەی (حزب)كــردوە تەنانەت‬ ‫‪-٢‬تێگەیشتنی ئیسالمیانە‪:‬‬ ‫(ســورەتێك) لەقورئان بەناوی (االحزاب)ە‬ ‫ئەمانــە زاراوەی (ئیســامی سیاســی)‬ ‫كــە وا لە (‪٧٣‬ئایــەت) پێكهاتوە‪ ،‬بەمانای‬ ‫دەســتەیەك یان كۆمەڵەیەك یــان چەندن رەتدەكەنەوە بەڵكو (حوكمی شــەریعەت)‬ ‫كەســێك نزیــك لەیەكتــرەوە دێــت كــە بەكاردێنــن‪ ،‬شــەرعیەتی مێــژوی خۆیــان‬ ‫ئێســتاكە بەڕێكخستنی رامیاری دەگوترێت لەویالیەت‌و خەالفەتەكانی‌و سەڵەتەنەتەكانی‬ ‫حــزب‪ ،‬هەڵبەت وشــەیەكی عەرەبیە بەاڵم ئیســامەوە وەردەرگرن پێیانوایە ئیســام‬ ‫كوردیــش بەكاری دێنێ بــەاڵم بۆیەكەمجار تەنهــا ئاینێك نیــە بۆخواپەرســتی بەڵكو‬ ‫كــورد بــۆ رێكخســتنی رامیــاری وشــەی بەرنامەیەكــە بۆ ژیانی رامیــاری‌و ئابوری‌و‬ ‫یەكێتــی بەكارهێنــاوە نــەك حــزب وەك بیــری‌و ئــاكاری‌و كۆمەاڵیەتــی‪ ،‬ئیســامی‬ ‫(یەكێتیی كوردان) كەوا شێخ عوبێدوڵاڵی سیاســی خۆیان بەنمونەی حزبی ئیســام‬ ‫نەهــری وەك یەكــەم رێكخســتنی رامیاری دەزانــن هەندێكیان نــاوی (حزبی اللە یان‬ ‫كــوردان بەكاریهێنا كەوا لەیەكگرتنی خێڵە ئیســام) لەخۆیان دەنێن لەدەرەوەی ئەمە‬ ‫كوردەكانی هەر چوار پارچەی كوردســتان هیچ حزبێك بەڕاست نازانن تەنانەت ئەوان‬ ‫لەژێــر ســەركردایەتی شــێخ عوبەیدوڵاڵی لە ناوخۆیاندا یەكتر بەالدەر دەزانن نەخوازە‬ ‫نەهری دابو ســتراتیژی ئەم هێزەی شــێخ ئەو حزبانەی علمانی‌و ماركســی‌و نوێخوازن‬ ‫عوبەیدوڵاڵ دروستكردنی دەوڵەتی گەورەی ئەوانە (عەمەلی شەیتان دەزانن) دەوڵەتی‬ ‫كوردبــو‪ ،‬باشــترین وشــە بۆ جێگــرەوەی خەالفەتــی داعــش نمونەیەكــە بۆحوكمی‬ ‫ئیسالمی سیاسی‪.‬‬ ‫وشەی حزب (كۆمەڵە) باشترینە‪.‬‬ ‫‪-٣‬تێگەیشتنی نەتەوەیی‪:‬‬

‫ئــەم تێگەیشــتنە ســنوردارە چونكــە‬ ‫ستراتیژەكەی بۆگەلێك‪ ،‬سنورێكی جوگرافی‬ ‫دیاریكــراوە بەپێچەوانــەی تێگەیشــتنی‬ ‫ماركسستیانەو ئیســامیانە بۆ رێكخستنی‬ ‫رامیــاری كــەوا الی ئــەم تێــزە دژبەیەكە‬ ‫رامیــاری لەجیهاندا ســنورێكی بۆنیە وەك‬ ‫دروشــمی «كرێكارانی جیهان یەكگرن!»‪،‬‬ ‫بەاڵم حزبی نەتەوەیی جیاوازە وەك ئەوەی‬ ‫فاشیەكان‌و نازییەكان جیاوازە لەحزبێكێكی‬ ‫نەتــەوەی كــە ئــەوەی بۆنەتەوەكەی پێی‬ ‫خۆشە بۆگەالنی دیكەش پێی خۆشە‪.‬‬

‫ئێســتاكە نەیتوانیــوە وەك مــام جــەالل‬ ‫دەركەوتنــی كاریگــەری لەســەر ئەنجامی‬ ‫هەڵبــژاردن دابنــێ یــان گــەر ئێســتاكە‬ ‫عەبدوالڵــە ئۆجــەالن ئازاد بكرێــت بكرێتە‬ ‫ملمالنێ هەڵبژاردنەوە نەك لەتوركیا بەڵكو‬ ‫لەهەندێك واڵتدا براوە دەبێت واتە سەرۆك‬ ‫حزبێكــی كاریزمــا یەكســانە بەحزبێكــی‬ ‫جەماوەری‪ ،‬بــڕوام بەوەهەیە كاریزما رۆڵی‬ ‫لەهەمــو كۆمەڵگایــەك هەیــە لەباكــوری‬ ‫گــۆی زەوی تاكــو باشــوری گــۆی زەوی‬ ‫بەجۆرێك وایدەبینم كاریزما بونی سەرجەم‬ ‫تایبەتمەندییەكانی ســەركردەیە لەسەرۆكدا‬ ‫زۆركەس ســەرۆكن هیچ تایبەتەمەندییەكی‬ ‫سەركردەیان تێدانیە‪،‬جیهان بخە بەردەستی‬ ‫ئــەو حزبانــەی ســەركردەكانیان بــی‬ ‫تایبەتمەندیی سەركردەن‪،‬ئەوە ئەو جیهانە‬ ‫تۆپێیانتــداوە دەیكەنە ئاردی ناودڕك‪،‬چۆن‬ ‫ســەركردەگەلێك میللەتێكی پێ سەرســام‬ ‫دەكرێت‌و دەتوانێت سەرەنجی خەڵك بەالی‬ ‫حزبەكەی دا رابكێشێ تاكو دەنگی پێبدەن‬ ‫لەهەڵبژاردنەكان تاكو لەدەوری حزبەكەیدا‬ ‫كۆببنــەوە‪ ،‬لەكاتێكــدا ناتوانن ســەرەنجی‬ ‫پاســەوان‌و نزیكەكانــی خۆیــان رابكێشــن‬ ‫تادەنگیان پێبدەن‪ ،‬مەگەر خۆر لەڕۆژئاواوە‬ ‫هەڵبێت تاكو حزبێك یان دەوڵەتێك لەسایەی‬ ‫ئەم جۆرە سەركردانەوە پێشبكەوێت بەڵكو‬ ‫چارەنوســی پوكانــەوە لەناوچونــە حزبی‬ ‫جەماوەری بــە زیادكردنی موچەخۆرەكانی‬ ‫نابێتە حزبی جەماوەری بەڵكو بەجێهێشتنی‬ ‫پشــت مێزەكان دەبێت‪،‬گەرحزب چوەپشت‬ ‫مێزەوە بالەبەرخەڵك بچێتە پشــت مێزەوە‬ ‫نــەك خەڵكــی بیربچێتــەوە چونكــە هەر‬ ‫حزبێــك خەڵكی بیرچوبێتــەوە هەر رۆژێك‬ ‫دێت خەڵكیش ئەوی بیربچێتەوە وەك وانە‬

‫نەوزادی موهەندیس‬ ‫ئاشــكرایە هەمو گۆڕانە سیاســی‌و ئابوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیــەكان ســوڕی ژیــان‌و دەورانــی‬ ‫سروشــتی خۆیــان هەیــە «كــورت خایــەن‬ ‫‪10-5‬ســاڵ‪ ،‬مــام ناوەنــد‪ 30-25‬ســاڵ‪ ،‬درێــژ‬ ‫خایــەن‪ 70-60‬ســاڵ» كە‌وەســتاونەتە ســەر‬ ‫هۆكاری سەرهەڵدانیان‌و هەر دەیە ساڵێك یان‬ ‫زیاتر سوڕی ئاسایی گەشە‌و گۆڕانكاریەكانیان‬ ‫تــەواو دەكــەن‌و دەســتپێدەكەنەوە‪ ،‬جــا لەم‬ ‫ســوڕی ژیان‌و گۆڕانكاریانەدا بەرزی‌و نشــێوی‬ ‫تێدەكەوێــت‌و قەیــران‌و خۆشــگوزەرانی‌و‬ ‫بوژاندنــەوەی تیــادا رودەدات‪ ،‬بۆیــە ئــەم‬ ‫قەیرانــە سیاســی‌و دارایــی‌و كۆمەاڵیەتیانەی‬ ‫هەرێمەكەشــمان وەكــو دیاردەیەكی ئاســایی‬ ‫دەوران‌و ســوڕی تەواوكاری سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگاكەمان‌و ناوچەكە‌و تەنانەت‬ ‫هەمو دونیاش دوبارەبونەوەی مێژو‌و رابوردوە‬ ‫وەكو ئەو قەیرانە ئابورییە قوڵەی ساڵی ‪1929‬‬ ‫كــە ئەوروپا‌و ئەمریكای گرتــەوە‌و بۆ چەندین‬ ‫ســاڵ درێژەی هەبو هەروەهــا قەیرانی دارایی‬ ‫جیهانــی ســاڵی ‪ ،2008-2007‬بەدڵنیاییــش‬ ‫هەرێمی كوردســتان‌و ناوچەكــە‌و دونیاش ئەم‬ ‫دەورانــە تێدەپەڕێنــن‌و بەتەوابونــی قۆنــاغ‌و‬ ‫كات‌و ماوەكــەی‌و ســەرلەنو ‌ێ دوبارە گەشــە‌و‬ ‫بوژاندنەوە‌و خۆشگوزەرانی سەرهەڵدەدەنەوە‌و‬ ‫دەســتپێدەكەنەوە‌و هەموانیشــمان هەمــو‬ ‫كێشــە‌و ملمالنێ‌‌و قەیران‌و تەنانەت كارەساتە‬ ‫دڵتەزێنەكانیــش لەیاد دەكەیــن‪ ،‬بەاڵم گرنگ‬ ‫ئەوەیــە كــە چەند پەنــد‌و وانــە فێربوبین بۆ‬ ‫ئەوەی لەسوڕ‌و جەڕایەنێكی نوێی مێژویی تردا‬ ‫هەمان كێشــە‌و كارەســات‌و قەیــران بەتوندی‬ ‫نەمانگوشــن‌و نەمانگێڕنەوە بۆ چوارگۆشــەی‬ ‫یەكــەم‌و خاڵــی دەســتپێك وەك لەئێســتادا‬ ‫بەسەرماندا هاتوە‪.‬‬ ‫ئاشــكرایە ئــەم قەیرانــە داراییــە بەتەنها‬ ‫بەسەر كوردستاندا گوزەر ناكات بەڵكو تەواوی‬ ‫ناوچەكە‌و دونیاشــی گرتۆتەوە بەواڵتە زلهێزە‬ ‫پیشەسازیەكانیشــەوە‪ ،‬بەاڵم ئــەوان لەالیەك‬ ‫بەپالنــی زانســتی‌و ئابوری‌و واقعــی روبەڕوی‬ ‫بونەتەوە‌و لەالیەكی تریشــەوە ئامادەســازی‌و‬ ‫پەندو وانەیان لەمێژوی رابوردویان وەرگرتوە‪،‬‬ ‫هەربۆیــە كاریگەریەكانی ئەم قەیرانە لەســەر‬ ‫ئــەوان هێندە توند‌و جەرگ بــڕ نیە وەك الی‬ ‫خۆمان‪.‬‬ ‫لەئێســتادا گرنگ ئەوەیە كە ئێمەش وەكو‬ ‫خەڵكانی تر چۆن بۆ داهاتومان ئامادەســازی‬

‫بوێر بن‌و‬ ‫ئەم‬ ‫چاكسازیانە‬ ‫بكەن‬

‫‪4‬‬

‫سەروەر حەمە حسێن‬

‫قەیــران‌و بارودۆخی نالەبــاری ئابوری‌و نەبوونی مووچەو داهــات‌و پارە لەواڵتدا‪،‬‬ ‫گەشتۆتە چڵە پۆپە‪ ،‬بەشێوەیەكە لێرەو لەوێ هەواڵی سەیر بۆ دەستخستنی بڕێك‬ ‫پارە بۆ بژێوی‌و نان و قووت و شیری منداڵ دەبیستین‪:‬‬ ‫دایكی پێشمەرگیەیەك بەتۆمەتی فرۆشتنی گورچیلەی دەستگیر كرا‪.‬‬ ‫كرێكارێك لە ســوپەر ماركێتی (س) لەرێگەی كامێرای چاودێرییەوە بە تۆمەتی‬ ‫دزینی دوو قتوو شیری منداڵ دەستگیر كرا‪.‬‬ ‫مامۆســتایەك لە كاتی فرۆشــتنی دۆشاو و ڕاشیدا لەسەر تەپڵەكێك‪ ،‬لەناوەندی‬ ‫بازاڕدا ئۆتۆمبێل لێیداو دەست بەجێ گیانی لەدەستدا‪.‬‬ ‫پــاش ئــەوەی بۆ پەیدا كردنــی كرێ خانووەكەی رووی لە چەند كەســێك نا بۆ‬ ‫قەرز‌و بەدەســت بەتاڵی گەڕایەوە‪ ،‬فەرمانبەرێك لەماڵەكەیدا خۆی هەڵدەواســێت‌و‬ ‫گیان لەدەست دەدات‪ ....‬تاد‬ ‫هەموو ئەم روداو و هەواڵە جۆراو جۆرانە‪ ،‬نەك مرۆڤ دەخەنە گێژاوی پەستی‌و‬ ‫قینەوە‪ ،‬بەڵك‌و ویژدان بەشــێوەیەك دەهەژێنن‪ ،‬پرســیاری گەورە لەسەر زۆر شت‪،‬‬ ‫ئەزموون‪ ،‬حكومەت‌و حكومەتداری ئەم هەرێمە قووت بكەنەوە!‪ ..‬ئەم چەند دێڕەش‬ ‫بۆ چاكسازی دەخەنەوە بیر خەڵك‪:‬‬ ‫• لەكــۆی چــوار ملیــۆن و پێنج ســەد هەزار دانیشــتوانی هەرێــم‪ ،‬ملیۆنێك و‬ ‫چوارسەد هەزار كەس مووچە خۆرە‪ ،‬لەكاتێكدا بە ووتەی چەند چاودێرێك‌و الیەنی‬ ‫بەرپرس‌و شێوە ڕەسمی‪ ،‬تەنها ‪ 700‬هەزار كەس مووچە خۆری كاراو كردارین!‬ ‫• نەبوونی سیستمی باج بەشێوەیەكە لەواڵتدا‪ ،‬شەرمهێن‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدایە ‪%42‬‬ ‫داهاتی واڵتێكی ئەڵمانیاو ‪%38‬ی داهاتی واڵتی بریتانیاو ‪ %46‬سوید‪ %41 ،‬بەلجیكا‬ ‫لەباج و وەرگرتنی باج پێكدێت‪ ..‬ئەمە لەكاتێكدا پەیڕەو ســەپاندنی سیســتمی باج‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا ‪ %8‬تێپەڕ ناكات!‬ ‫• كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵ و داهات و بەرهەمەكانی (كە ئێستا بەم پەلە‬ ‫پەل و قەیرانە توندە ناتوارێت ببوژێنرێتەوە) بەشــێوەكی زۆر نازانستی هەڕەمەكی‬ ‫و لۆكاڵییانــە ســودیان لێوەرگیراوە‪ ،‬بەشــێوەیەك كــە هیچ زەمینــەو بنەمایەكی‬ ‫زانســتییان بــۆ بارودۆخێكی لەم چەشــنە قەیرانــە‌و پڕكردنەوەو چارەی بەشــێك‬ ‫لەگرفتــە ئابوورییەكانی پێشــوەخت بۆ نەكــراوەو عەال بابەالله ئــەم دوو وەزارەتە‬ ‫(وەزارەتــی كشــتوكاڵ‌و وەزارەتی پیشەســازی) تەمشــییەی كارەكان‪ ،‬پالنەكان‪،‬‬ ‫زەمینە سازییەكانیان بۆ كراوە‪.‬‬ ‫• بەرپــرس‌و ژێرزەمینەكان‌و گیرفان دڕاوەكان‪ ،‬بەهیچ جۆرێك رەقیب‌و چاودێرو‬ ‫سەركردەیەكی سیاسی‌و دەزگایەكی خەشن و عادیالنە نەبووە پێی بڵێت‪ِ ( :‬من َأينَ‬ ‫َل َك هذا)! كە هەندێكیان وەك كێچ بەربوونەتە بازاڕ‌و بازاڕی بژێوی و قووتی خەڵك و‬ ‫بە ئارەزووی خۆیان دەستكاریكردنی بازاڕو كەرتی ئابووری خەڵك‪ ،‬بەشێوەیەك كە‬ ‫لە هەندێك حزبدا بوونەتە چەندین دایكانەی لێشاوێك كۆمپانیا!‬ ‫• لێشــاوێك خانەنشــین بە پلەی پارلەمانتار و وەزیرو مودیر عام‌و بەڕێوەبەر‌و‬ ‫پلەی ســەربازی جۆراو جۆر‪ ،‬كە وایان كردووە بەشــێكی ئێجــگار گەورەی داهات‌و‬ ‫پارەی ئەم واڵتە لووشبدرێن‪...‬‬ ‫ئەمانــەو چەندیــن بڕگــەو رســتەی تر كە دەكرێــت بڕیاری جەســورو جەرئیان‬ ‫بــۆ بدرێت‌و لە ریشــەوە چارەســەر بكرێن ‪ ...‬بــەاڵم كێ بیكات‌و كــێ بیدات‌و كێ‬ ‫دەستپێبكات‪ ..‬مەگەر قاوەی بۆ بگرینەوە‪ ،‬ئەمما الی قاوەگرەوەیەكی سیاسی!‬

‫جەماوەری حزب و حزبی جەماوەری!‬

‫ئەركی حزب چییە ؟‬ ‫‪-١‬هۆشــیاری رامیاری‌و رۆشــنكردنەوەی‬ ‫رێی تێكۆشانی خەڵك بۆمافەكانی‪.‬‬ ‫‪-٢‬ملمالنێی دەسەاڵتی رامیاری لەڕێگەی‬ ‫هەڵبژاردنەوە بۆ بەدێهێنانی دروشــمەكانی‬ ‫خۆی كە بۆ گەلی راگەیاندوە‪.‬‬ ‫پێشــكەوتنی‬ ‫‪-٣‬دیموكراســیەت‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و گیانی لێبوردەیی باڵوبكاتەوە‪.‬‬ ‫‪-٤‬چەســپاندنی نمونــەی دەســەاڵتی‬ ‫خزمەتگوزار‪.‬‬ ‫بەاڵم هەمو حزبێك خۆی بەملمالنێكەری‬ ‫دەســەاڵت نازانــێ بەڵكو دەبێتەپاشــكۆی‬ ‫حزبێكــی خــاوەن دەســەاڵت ئەویــش بــۆ‬ ‫بەرژەوەنــدی چەنــد ســەركردەیەكی ئــەو‬ ‫حزبانە وەك ئەوەی لەكوردســتان‌و عیراق‌و‬ ‫یەمەن‌و چەندین واڵتی ناوچەكە دەیبینین‪.‬‬ ‫حزبی جەماوەری‬ ‫ئەو حزبەیە كەوا سەركردەكانی ئەوەندە‬ ‫كاریگەرییان بەسەر خەڵكەوە هەیە‪،‬لەگەڵ‬ ‫دەركەوتنیانــدا جەمــاوەرو شــەقام بێنێتە‬ ‫جوڵــە‪ ،‬نمونــە هیــچ ســەركردەیەك تاكو‬

‫سیاسیەكانی ناو مێژو پێمان دەڵێت ئەوانەی‬ ‫میللەتیــان بیرچــوە بونــە پاشــكۆ لەنێو‬ ‫پەڕەتۆزاوییەكانــی ناومێــژودا‪ ،‬بۆیە هەمو‬ ‫رێبەرێك كاریزمانیە لەجیهانشیدا دەگمەنن‬ ‫گــەر رێبەرێــك كاریزمــا نەبو خــۆ دەبێت‬ ‫تایبەتمەنــدی تێدابێــت وەك (دڵســۆزی‌و‬ ‫بوێــری‌و رەوانبێــژی‌و راســتگۆی‌و توانــای‬ ‫چارەســەركردنی قەیرانــە دریژخایەنەكان‌و‬ ‫لەناكاوەكانی هەبێت)‪.‬‬ ‫جەماوەری حزب‬ ‫شــێوازی حزبایەتی الی ئێمــە‌و زۆربەی‬ ‫واڵتانــی جیهان‪ ،‬لەســەر رێچكەی بیردۆزی‬ ‫لینینزمە بۆشێوازی حزبایەتیكردن زۆرالیەن‌و‬ ‫حزب كەســانی رامیاری هەوڵــی ئەوەیاندا‪،‬‬ ‫شــێوازێكی جیاوازو نوێ نیشانبدەن بەاڵم‬ ‫دواجار هەر رێچكــە لینینیزمەكەیە دێنەوە‬ ‫ســەری‌و كاری پێدەكەن‪ ،‬ســەركردە رۆلی‬ ‫كاریگەری هەیە لەجواڵندنی ئەندام‌و دۆست‌و‬ ‫جەماوەرەكــەی‪ ،‬هەرگیــز حزبێــك لەنــاو‬ ‫جەماوەر چەكەرەناكات ئەگەرسەركردەكانی‬ ‫خەوتبن یان رۆژگارەسیاسیەكانیان لەپشت‬ ‫مێزەكانیانەوە بەڕێبكەن‪ ،‬ســەركردە چۆن‬ ‫رۆڵی هەیە لە گەشەپێدانی حزب‌و ئەندامەكان‬ ‫ئاوهــاش رۆڵــی هەیــە لەسســتكردن‌و‬ ‫ســاردكردنەوەی ئەندامەكانــی حــزب‌و‬ ‫جەماوەرەكــەی لەگۆڕەپانــی تێكۆشــاندا‪،‬‬ ‫لەهەموشــی خراپترو مەترســیدارتر ئەوەیە‬ ‫دیموكراتیەتــی ئــەو حزبانــە كارتۆنی بێت‬ ‫حزبــی خــاوەن دیموكراتیەتــی كارتۆنــی‬ ‫لەنــاوەوە ئەندامەكانــی توانــای گۆڕینــی‬ ‫ســەركردە تەمبەڵەكانــی نابێــت‪ ،‬بۆیــە‬ ‫لەپێدانــی پۆســتەكاندا پێــوەری كەســی‬ ‫شیاو بۆشوێنی شــیاو پەیڕەوی لێناكرێت‪،‬‬

‫ئەمەش وادەكات كادیرو ســەركردەی سود‬ ‫لێنەدیتراو شوێن بەسەركردەو كادیری سود‬ ‫لێدیتــراو لەق بكەن‌و حــزب بەرەو دراوخان‬ ‫بەرن ‪،‬دوای ئــەوەش حزبێك خۆی خاوەن‬ ‫دیموكراتیەتی راســتەقینە نەبێت لەناوەوە‬ ‫ئــەوە هەرگیز لــەدەروەی حزبەكەی نابێتە‬ ‫پەیڕەوكارو داكۆكی‌و كارێكی سەرســەختی‬ ‫دیموكراتیەت‪ ،‬ئەزمون سەلماندوێتی هەرگیز‬ ‫جەماوەری حزب نەبۆتە هۆكاری سستبون‌و‬ ‫لەناوچونــی حــزب بەڵكــو ســەركردەكانی‬ ‫حزبــن دەبنــە هــۆكاری لەناوچونــی حزب‬ ‫یان سســتبونی حــزب یــان بچوكردنەوەی‬ ‫حزب‪ ،‬گەر سەركردە پشت لەحزب نەكات‌و‬ ‫بكەوێتە شوێن بەرژەوەندییەكانی خۆی ئەوە‬ ‫ئاســان نیە جەماوەرێك چەندین ساڵە بۆی‬ ‫تێدەكۆشیت بەشــەوڕۆژێك لێت بتەكێتەوە‬ ‫لەكوردســتاندا شــێوازی هەڵبژاردنی بیری‬ ‫رامیــاری‌و الیەنگــری‌و ئەندامبــون لەحزبدا‬ ‫وەك میراتێكی لێهاتــوە لەباوكەوە بۆ كوڕ‬ ‫دەمێنێتــەوە بەجۆرێــك حزبایەتــی چوتە‬ ‫گیانــی مرۆڤــی كــوردەوە لێــی نابێتــەوە‬ ‫تەنانــەت گــەر حزبە كە هەڵــەی بەرامبەر‬ ‫بەخۆیشــی كردبێــت كەموكوڕییەكانــی بۆ‬ ‫دادەپۆشێ‌‪.‬‬ ‫پێویســتە ئیتــر لێنۆڕینێــك بۆنەوەكان‬ ‫بمێنێتــەوە تــا ببنــە ئەنــدام‌و الیەنگــری‬ ‫حزبێــك كاتێــك پێیــان وایە هــی ئەوانەو‬ ‫نوێنــەری بەرژەوەندییەكانــی گەلی كوردو‬ ‫فەرهەنگەكــەی دەكات پێویســتە نــەوەی‬ ‫نــوێ رۆڵــی كاریگــەری لەســەركردایەتی‬ ‫حزبەكاندا هەبێت نەك بونی چەند گەنجێك‬ ‫وەك رەنگێــك بۆنیشــاندانی بایەخی گەنج‬ ‫لەســەركردایەتی حزبەكانــدا بــەاڵم بەبــێ‬ ‫دەسەاڵت‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/2/1‬‬

‫سەبری ئۆك‪:‬‬ ‫كۆبونەوەی جنێف بێئەنجام دەبێت‬ ‫سەبری ئۆك ئەندامی كۆنسەی كۆما‬ ‫ێ‬ ‫جڤاكێن كوردستان رایگەیاند‪ :‬بەب ‌‬ ‫بەشداری كورد پێناچێت كۆبونەوەكانی‬ ‫جنێف سێ‌‪ ،‬هیچ ئەنجامێكی ئەرێنی‬ ‫بۆ چارەسەركردنی قەیرانی سوریا‬ ‫لێبكەوێتەوە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ئەرنج‪:‬‬ ‫ئەردۆغان ئاگاداری پڕۆسەكە بووە‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫میدیای ئەوروپا بێدەنگە‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫لەهەمبەر روداوەكانی باكوری كوردستان‬ ‫و قوربانی هاواڵتی مەدەنی لەئەنجامی‬ ‫سیاسەتی هەڵەی توركیا‪ ،‬میدیاكانی‬ ‫ئەوروپا بێدەنگیان هەڵبژاردووە‪.‬‬

‫بــــوالنــــت ئــــەرنــــج‪ ،‬یــــــاریــــــدەدەری‬ ‫ســـەرۆكـــوەزیـــرانـــی پــێــشــوی تــوركــیــا‬ ‫رایگەیاند‪ :‬لەماوەی پڕۆسەی ئاشتیدا‪،‬‬ ‫لــەژێــر ئـــاگـــاداری و رەجــــەب تەیب‬ ‫ئەردۆغان بەڕێوەچووە تەنانەت ئاگاداری‬ ‫بانگەوازەی دۆڵمەباخچەش بووە‪.‬‬

‫زیانەكانی شەڕی ئەمجارە‬ ‫روشەن چەكر‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬ ‫پرسی كــورد لەتوركیا‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫گشت پرسەكانی ئــەو واڵتــەیــە‪ ،‬بۆ‬ ‫بــەدیــمــوكــراســیــبــون و مــافــی ئـــازادی‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬تەنانەت گەشەسەندنی ئابوری‬ ‫راستەوخۆ پەیوەندیی بەم پرسەوە هەیە‪.‬‬ ‫لە سااڵنی رابردودا سەركردەكانی توركیا‬ ‫هەمیشە بەڵێنی چارەسەركردنی پرسی‬ ‫كوردییان داوە بۆئەوەی دەنگ بەدەست‬ ‫بهێنن و بــەجــۆرێــك لــەســەر كورسی‬ ‫دەسەاڵت بمێننەوە‪.‬‬ ‫یەك لە هۆكارە سەرەكییەكانی كە‬ ‫ماوەی ‪ 13‬ساڵە‪ ،‬ئاك پارتی و رەجەب‬ ‫تەیب ئەردۆغان لە دەسەاڵت ماوەتەوە‪،‬‬ ‫ئـــەوە بـــووە كــە گفتی چــارەســەری‬ ‫پرسی كــوردیــیــان داوەو ئــەمــەش بۆ‬ ‫رایگشتی ئومێدبەخش بوە‪ ،‬دەربــارەی‬ ‫چارەسەركردنی پرسی كورد‪ ،‬ئاك پارتی‬ ‫هەر جارەو بە ناو و پڕۆژەیەكی جیاوازەوە‬ ‫بانگەشەی بۆ چارەسەركردنی پرسی‬ ‫كورد كردووە‪ ،‬بەاڵم دەستپێكردنەوەی‬ ‫شەڕی نێوان پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫(پەكەكە) و توركیا بەجۆرێك گۆڕاوە كە‬ ‫كەس چاوەڕێی نەدەكرد‪ .‬ئێستا بەقورسی‬

‫شەڕ براوەتە ناو شارەكانەوەو ئەمەش‬ ‫وایــكــردووە كــە ئــەگــەری چــارەســەری‬ ‫پرسەكە كەمتربكاتەوە‪ .‬وادەبینرێت‬ ‫كە حكومەتی ئاك پارتی و ئەردۆغان‬ ‫وابیربكەنەوە كە ئەمجارە بەشەڕ واتە لە‬ ‫رێگەی سەربازییەوە دەتوانن شكست بە‬ ‫پەكەكە بهێنن‪ .‬هەر لەبەرئەوەشە شەڕی‬ ‫ئەمجارە زۆر قــورس و گشتگیرترە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەم بیرۆكەیەی ئاك پارتی و‬ ‫ئەردۆغان ریسكێكی سیاسییە بۆئەوەی‬ ‫لە دەسەاڵتدا بمێننەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫هۆكاری سەركەوتنەكانی رابــردوی ئاك‬ ‫پارتی بەتایبەتی لەهەڵبژاردنەكاندا‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوەوە بووە كە بانگەشەی بۆ‬ ‫ئەوە كردووە چارەسەرێكی دیموكراتی بۆ‬ ‫پرسی كورد دەكات‪ ،‬بەاڵم دەبینین لە‬ ‫ئێستادا هەمو ئەو دروشمانەی وەال ناوەو‬ ‫ملی بە سیاسەتی شەڕ ناوە‪.‬‬ ‫ناكرێت بڵێن شەڕی ئەمجارە بەتەنها‬ ‫زیانی بۆ ئاك پارتی دەبێت‪ ،‬رۆژانە‬ ‫تادێت پانتایی شەڕەكە فراوانتر دەبێت‬ ‫و خەڵكی مەدەنی دەبنە قوربانی و‬ ‫چۆڵكردنی گوندو ناحیەو ناوچەكانیش‬ ‫درێژەی هەیە كە هەزاران خێزان لە زێدی‬ ‫خۆیان بەناچاری هەڵهاتون‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئــەوەی باری نائاسایی هەیە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كاردانەوەیەكی ئێجگار خراپی بەسەر‬ ‫توركیا بەگشتی دەبێت‪.‬‬ ‫بۆچی شەڕی ئەمجارە قورسترە؟ چۆن‬ ‫لەم قەیرانە دەرباز دەبین؟ لێرەدا زۆربەی‬ ‫نوسەران بەدوای وەاڵمی ئەم دو پرسیارە‬ ‫دەگەڕێن‪ ،‬دەكرێت شیكردنەوەیەكی بۆ‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫دەبینین شـــەڕی ئــەمــجــارە زیاتر‬

‫تادێت پانتایی شەڕ لە باکور فراوانتر دەبێت و خەڵکی مەدەنی دەبنە قوربانی‬

‫لــەوانــەی رابـــردوو‪ ،‬دایــكــان فرمێسك‬ ‫دەڕێژن‪ ،‬لەكاتێكدا كە پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫كە لەماوەی راب ــردودا درێــژەی هەبو‪،‬‬ ‫ئــەردۆغــان دەیگوت «ئیتر با دایكان‬ ‫فرمێسك نەڕێژن»‪ .‬لەمێژوی كۆماری‬ ‫توركیادا بۆ یەكەمجار بوو سەركردەیەك‬ ‫بەتەنها لــە خەمی دایــكــی ســەربــازە‬ ‫كوژراوەكاندا نەبێت‪ ،‬بەڵكو لە خەمی‬ ‫دایكی ئــەو الیەنەش بێت كە لەگەڵ‬ ‫سەربازە توركەكاندا دەجەنگێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫تینی بــۆ پــڕۆســەی ئاشتی بـــردوو و‬

‫دەیگوت «ئیتر رێگەنادەین هیچ دایكێك‬ ‫فرمێسك بڕێژێت»‪ ،‬بەاڵم لە ئێستادا‬ ‫لێدوانەكانی ئەردۆغان و بەرپرسان زۆر‬ ‫جیاواترن لەوانەی پێشوتر و پەیامی زۆر‬ ‫توند لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫یەك لە جیاوازی و نیگەرانییەكانی‬ ‫شــەڕی ئەمجارە‪ ،‬ئەوەیە كە خەڵكی‬ ‫ێ ناوچە رادەگوێزرێن‪ ،‬هــەروەك‬ ‫هەند ‌‬ ‫چۆن لە سااڵنی نەوەدەكاندا هــەزاران‬ ‫دێهات روخێنران و خەڵكی ئاوارە بوون‪،‬‬ ‫لە ناوەڕاستی ساڵی ‪ 2015‬وە تاكو‬

‫ئێستا دەیان ناوچە باری نائاسایی تێدا‬ ‫راگــەیــەنــراوەو بەو هۆیەشەوە خەلكی‬ ‫ئەو ناوچانە بەناچاری خاك و زێدی‬ ‫خۆیان بەجێهێشتووە‪ .‬هەروەك سااڵنی‬ ‫نەوەدەكان‪ ،‬لە جزیرە‪ ،‬نوسایبین‪ ،‬سور‬ ‫و هتد‪ ..‬چەند مانگێكە شەڕێكی قورس‬ ‫بەڕێوەدەچێت و بەو هۆیەشەوە خەڵی‬ ‫لەناوچەكە هەڵهاتوون‪.‬‬ ‫ێ پەكەكە هاتە مەیدانی خەباتەوە‬ ‫كات ‌‬ ‫لە توركیا‪ ،‬عیراق‪ ،‬ئێران و سوریا‪،‬‬ ‫بانگەشەی ئەوەی دەكرد كە دەوڵەتێكی‬

‫سەربەخۆی سۆسیالیست دەبمەزرێنێت‪.‬‬ ‫دواتر پەكەكە لە تێزی سۆسیالیزم پاشگەز‬ ‫بوەوە‪ ،‬دواتریش لە فكری یەكگرتنەوەی‬ ‫چوارپارچەی كوردستان پاشگەزبوەوە‪.‬‬ ‫لەكۆتایشدا عەبدواڵ ئۆجەالن سەرۆكی‬ ‫پەكەكە‪ ،‬رایگەیاند كە پاشگەزبۆتەوە‬ ‫لەپێكهێنانی دەوڵــەتــی سەربەخۆی‬ ‫كوردستان و پێشنیاری بەڕێوەبەری‬ ‫خۆسەری راگەیاند‪ .‬بزوتنەوەی سیاسی‬ ‫كورد لە توركیا بانگەشەی بۆ دەكات‪.‬‬ ‫دەكرێت زەمینەی دیالۆگ بۆ ئەو‬ ‫داوایـــەی كــورد بڕەخسێت‪ ،‬ئــەوەبــوو‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی لەئارادا بوو الیەنەكان‬ ‫كۆبونەوەیان دەكــرد بــۆئــەوەی بگەنە‬ ‫ئەنجامێك‪ ،‬لە راگەیەنراوەكەی ‪ 28‬ی‬ ‫شوباتی ‪ ،2015‬الیەنی كورد خواستی‬ ‫ئــەوەبــو كــە پــڕۆســەكــە لــە قۆناغی‬ ‫دیالۆگەوە بباتە قۆناغی دانوستانەوە‪،‬‬ ‫ئــەوە بو ماوەیەكی زۆر كــەم لەپاش‬ ‫راگەیەنراوەكەی دۆڵمەباخچە‪ ،‬ئەردۆغان‬ ‫رایگەیاند كە لەدژی ئەو راگەیەنراوە بوە‪،‬‬ ‫لەپاش ئــەوە رێگری لە سەردانەكانی‬ ‫ئــیــمــراڵــی كــــراو بــــەو هــۆیــەشــەوە‬ ‫كۆبونەوەكانیش درێـــژەی نەكێشا‪.‬‬ ‫لەپاش ئەوەش دۆخەكە وەك فلیمێك‬ ‫گەڕایەوە دواوەوەو شەڕ دەستیپێكردووە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەم سیاسەتەی توركیاش‪،‬‬ ‫الیەنی كورد زیاتر جەخت لە خۆسەری‬ ‫دیموكراتی دەكــەنــەوە‪ .‬لــە كۆتاییدا‬ ‫زیانەكانی شەڕی ئەمجارە زۆر زیاترەو‬ ‫بەداخەوە ئەگەری ئەوە هەیە زۆرتریش‬ ‫بێت‪ .‬بەتایبەتی پێكەوەژیانی مەترسیدار‬ ‫كردووە بەتایبەتی ئەو كوردانەی كە لە‬ ‫شارەكانی رۆژئاوای توركیا دەژین‪.‬‬

‫كورد و جنیڤ سێ‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫وابڕیار بوو لە رۆژی ‪ 2016-12-25‬لە‬ ‫شاری لۆزانی سویسرا دەستبە سێیەمین‬ ‫كۆبونەوەی جنێڤ بكرێت‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫شڕۆڤەكردنی رەوشی سوریا وەستانی‬ ‫ئەو جەنگەی كە پێنج ساڵە لەسوریا‬ ‫درێژەی هەیە كە بەو هۆیەوە خوێنێكی‬ ‫زۆر رژاوەو تا ئێستاش شەڕ بەردەوامی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم لەبەر دەستێوەردانی توركیا‬ ‫و سعودییە و قەتەرەوە‪ ،‬نوێنەری نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان كۆبونەوەكەی بۆ ڕۆژی‬ ‫‪ 2016-1-29‬دواخست‪.‬‬ ‫وەك كە ئێمە ئاگادارین كە لە رۆژی‬ ‫‪ 2016-1-29‬وەفدی ئۆپۆزسیۆنی سوریا‬ ‫ئامادە نەبون‪ ،‬تەنها وەفدی رژیمی سوریا‬ ‫ئامادەبوون‪ ،‬وەفدەكەی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوری كە لە ریازی سعودییە نیشتەجێن‬ ‫چەند مەرجێكیان هەبووە بۆ ئەوەی‬ ‫بــەشــداری كۆنگرەكە بــكــەن‪ ،‬لەوانە‬ ‫داوای راوەستاندنی شەڕ لە شارەكان‬ ‫و كۆتاییهێنان بە گەمارۆی سەر شار‬

‫و شارۆچكەكانی سوریایان كــردووە‪،‬‬ ‫ئەگەرنا ئەوان بەشداری لە كۆنگرەكە‬ ‫ناكەن‪ ،‬بەاڵم لە کۆتاییدا وەفدەکە رازی‬ ‫بون بەشداری کۆنگرەکە بکەن‪.‬‬ ‫توركیا و قەتەر و سعودییە‪ ،‬هەمیشە‬ ‫لە هەوڵی ئەوەدان كە الیەنی كورد لە‬ ‫سوریا واتە پارتی یەكێتی دیموكرات‬ ‫(پەیەدە) رێگری دەكات و رازی نابن كە‬ ‫الیەنی پەیوەندیداری كوردی بەشداری‬ ‫ێ بێت‪.‬‬ ‫كۆبونەوەی جنیڤ س ‌‬ ‫هۆكاری رێگریكردنی ئەو واڵتانە لەوەی‬ ‫كــورد بەتایبەت پەیەدە بۆ كۆنگرەی‬ ‫جنێڤ ســێ‌‪ ،‬وەك راگەیاندنەكانی‬ ‫توركیا ئاماژەی پێدەكەن كە بەشداربونی‬ ‫پەیەدە‪ ،‬واتە رەوابونی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫خۆسەری لەڕۆژئاوای كوردستان دەكات‬ ‫و دەكەوێتە چوارچێوە بەفەرمی كردنی‬ ‫سیستەمی بەڕێوەبەری رۆژئاوا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫جێگەی ناڕەزاییی حكومەتی توركیایە‪.‬‬ ‫توركیا نایەوێت هیچ هەنگاوێك لە‬ ‫پێناچێت کۆبونەوەکانی جنێف سێ‪ ،‬بەبێ بەشداری کورد هیچ ئەنجامێکی بۆ قەیرانی سوریا لێبکەوێتەوە‬ ‫خزمەت دۆزی گەلی كــورد بنرێت و‬ ‫ئیتیالفی ســوری و هیچ پەیوەندییان‬ ‫رێگەنادات و هــەڕەشــەی داگیركردنی زۆری ئەنجومەنی دیموكراتی سوریا لە نیە و سەركەوتوش نابێت‪.‬‬ ‫چاودێران پێیان وایە كە چارەسەری بە چارەسەركردنی كێشەی كــوردەوە‬ ‫رۆژئــاوای كوردستانیش دەكــات لەهەر پێك دێنن‪ ،‬لەو ئەنجومەنەدا زۆربەی‬ ‫دەرفەتێكدا و بە تایبەتی ناوچەكانی پێكهاتەكانی نیو سوریا تێدایە و زۆربەی كێشە ئالۆزییەكانی سوریا لە بەرژەوەندی نیە و ئەوان تەنها داوای چارەسەری بۆ‬ ‫جەرابلوس و مونبێج و ئازاز و باب كە ڕێكخراو و پارتەكانی ڕۆژئاوای كوردستان توركیا نییە ڕۆڵی الواز دەبێت و كوردیش سوریا دەكەن و وەك ئامێری كۆنترۆڵ‬ ‫مافەكانی خۆیان بەفەرمی دەكەن و بۆیە بەكاریان دەهێنن‪ ،‬الیەنی دووەم وەفدی‬ ‫دەكەونە نێوان كانتونەكانی عەفرین و تێدا بەشدارن‪.‬‬ ‫كۆبانی‪.‬‬ ‫وەك چاودێرانی سیاسی باس لێوە توركیا رازینییە بە بەشداریكردنی كورد رژیمی بەعسی عەلەوی سوریا عومەر‬ ‫ئۆسێ خەڵكی قامشلۆ و و سێهەم‬ ‫روسیا و ئەمریكا و ئەڵمانیا هەوڵی دەكەن كە بە بێ بەشداربونی ئەنجومەنی نیگەرانە‪.‬‬ ‫ێ وەفدیش رژیمی بەعسی سوننە فوئاد‬ ‫ێ دا ‪ ،‬س ‌‬ ‫لە كۆنگرەیی جنیف س ‌‬ ‫باشیان داوە بۆ ئەوەی الیەنی كوردی دیموكراتی سوریا كە پەیەدە و زۆربەی‬ ‫تێدا بەشداربن وەك الیەنی شەرعی و پارتیە كوردیەكانی ڕۆژئاوای كوردستان الیەنی كــورد بــەشــداری تێدا دەكــەن عەلیكو و عبدالباست سەیدایە‪ ،‬كە واتە‬ ‫ێ هیچ واتەیەكی خۆی و نــوێــنــەریــان بــەشــدار دەبـــن لــەوانــە كوردێك لەگەڵ رژیمی عەلەوی و دوو‬ ‫خاوەن دەسەاڵت دەبینن كە بەشی هەرە تێدایە جنیف س ‌‬

‫كورد لەگەڵ رژیمی وازلێهنانی پێشوی‬ ‫بەعسی سوونە دایە و بۆ بەرژەوەندی‬ ‫خۆیان ئەو هەرسێ كەسایەتی كوردی بە‬ ‫كاردەهێنێنەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا رێگە نادەن بەالیەنی كوردێك‬ ‫كە خاوەن دەسەاڵت و حكومرانی دوو‬ ‫ساڵە و ئەندازیاری شەڕی دژی داعشە كە‬ ‫وەك یەكەمین هێز لە دژی بەرەی نوسرا‬ ‫و داعــش وەستاوەتەوە و بەرخودانی‬ ‫كردووە ئەویش پەیەدە و یەپەگە بووە‪.‬‬ ‫هۆكاری رێگرتن لە پەیەدە ئاشكرایە‬ ‫كە بۆ ئــەوەی حكومەتی كانتونەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان رەوا نەبێت و هێزی‬ ‫گەورەی رۆژئاوای كوردستان كە دەتوانی‬ ‫داعش و بەرەی نوسرە بشكێنێت یەپەگە‬ ‫و پەیەدەیە‪ ،‬دەرئانجەمەكەش ئەوایە ئەم‬ ‫ێ بۆ ماوەی ‪6‬‬ ‫گفتوگۆكردنی جنێف س ‌‬ ‫مانگ دەخایەنێت و الیەنی دەسەاڵتی‬ ‫كوردیش بەشدار دەبن و بە بێ پەیەدە و‬ ‫ێ‬ ‫ئەنجومەنی دیموكراتی سوریا جنیف س ‌‬ ‫و چوار و هەتا دە كۆبونەوەش بێت‪،‬‬ ‫ئەگەری نییە سەربكەوێت‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫كە ئەمڕۆ حكومەتی كانتونەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان زیاتر لە ‪ %16‬لە خاكی‬ ‫سوریا رزگار كردوە كە هەموی خاكی‬ ‫ڕۆژئاوای كوردستانە‪ ،‬راستی ئەوەیە كە‬ ‫ێ پێویستی بە پەیەدە هەیە‬ ‫جنیف س ‌‬ ‫لەبەرئەوەی گەورەترین پارتی كوردی لە‬ ‫دەسەاڵتی رۆژئاوای كوردستان و مافی‬ ‫هەیە لە بڕیاردانی هەر هەنگاوەیەك بۆ‬ ‫چارەسەركرنی قەیرانەكانی سوریادا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/2/1‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫زۆربەی هاواڵتیان پارەی عیادەو دەرمانیان پێ نیە‬ ‫وەزیری تەندروستی بۆ «چاودێر»‪ :‬نرخی عیادە ئەهلیەكان ‪ %30‬كەمدەكرێنەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫بەهۆی قەیرانی دارایی‌و نەبونی موچەو‬ ‫بــەرزی نرخی خزمەتگوزاری لەنۆرینگە‬ ‫ئەهلیەكان هاواڵتیان ناتوانن سەردانی‬ ‫پزیشك بكەن‪ ،‬نیگەرانن لەوەی تائێستا‬ ‫پزیشكان هەڵوێستیان نەبوەو نرخیان كەم‬ ‫نەكردۆتەوە‪ .‬وەزیری تەندروستیش دەڵێت‬ ‫«كۆبونەوەیان ئەنجامداوە پێشنیاركراوە‬ ‫‪ %50‬نرخەكان كەمبكرێتەوە»‪ .‬سەرۆكی‬ ‫سەندیكای پزیشكان‌و دەرمانسازانیش‬ ‫جـــەخـــتـــدەكـــەنـــەوە‪ ،‬كـــە نــرخــەكــان‬

‫پێویستە پزیشكەكان‬ ‫نرخەكان كەمبكەنەوە‬ ‫شـــوان عـــەبـــدواڵ‪ ،‬مــامــۆســتــا‪ ،‬بــاس‬ ‫لــەوەدەكــات‪ ،‬نرخی نۆرینگەكان زۆرەو‬ ‫لەم دۆخەی ئێستا كە قەیرانی داراییە‌و‬ ‫بــێ موچەییە هیچ نــرخــەكــەیــان كەم‬ ‫نــەكــردۆتــەوە‪ ،‬هەركاتێك خێزانەكەی‬ ‫دەباتە نۆرینگە دەبێت بڕێك پارە قەرز‬ ‫بكات تابتوانێت پارەی دەرمــان‌و چونە‬ ‫ژورەوەی الی دكتۆری بدات‪.‬‬ ‫ئــەو مامۆستایە‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪،‬‬ ‫پێویستە پزیشكەكان هەڵوێستیان هەبێت‪،‬‬ ‫لەم دۆخەی ئێستادا بیر لە بەرژەوەندی‬ ‫گشتی بكەنەوە نەك خۆیان‪ ،‬هەروەها‬

‫سەبارەت بەو رێژەیە قسە بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا گەشبینە بەوەی كەلە‪ %25‬بۆ‬ ‫‪ %30‬نرخەكان دابەزێنن‪.‬‬ ‫د‪ .‬رێكەوت حەمە ڕەشید‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەشدا‪ ،‬بەزیادكردنی داهاتەكانی كەرتی‬ ‫تەندروستی بڕیاریان نەداوە نرخەكانی‬ ‫دەوامـــی بەیانیان زیــاد بكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نرخی شیكاریەكان هــەروەك خۆیەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم دەوامی ئێوارانیان هەیە كەهەندێك‬ ‫نەشتەگەری‌و خزمەتگوزاری بەنرخێكی‬ ‫گونجاو دەكــرێــت‪ ،‬ئــەویــش پێدەڵێن‬ ‫دەوامی نیمچە تایبەت لەنەخۆشخانەكانی‬ ‫حكومەتدا‪.‬‬ ‫ن ــاوب ــراو‪ ،‬رونــیــشــكــردەوە‪ ،‬داوایـــان‬

‫سەرۆكی سەندیكای پزیشكان‪ :‬دەبێت سەرجەم عیادە‬ ‫ئەهلیەكان بە بڕیاری كەمكردنەوەی نرخ پابەندبن‬ ‫کەمبكرێتەوە‌و ســەرجــەم پزیكان و‬ ‫دەرمانفرۆشان بەبڕیارەكەوە پابەند دەبن‪.‬‬ ‫نرخی دەرمان‌و نۆرینگەكان گرانە‬ ‫ساكار عــەلــی‪ ،‬فەرمانبەر‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بـــەوەدەكـــات‪ ،‬مــنــداڵــەكــەی نەخۆشی‬ ‫درێژخایەنی هــەیــە‪ ،‬دەبێت مانگانە‬ ‫سەردانی نۆرینەگە بكات‪ ،‬لەئێستایشدا‬ ‫پــارەی تــەواوی پێ نییە تا منداڵەكەی‬ ‫بباتە نۆرینگە‪ ،‬چونكە نرخەكان بۆ‬ ‫ئێستا زۆرن‌و ئەوانیش ماوەی چەند مانگە‬ ‫موچەیان وەرنەگرتوە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «پێویستە پزیشكەكان‬ ‫نرخەكان كەمبكەنەوە‪ ،‬ئاگاداری خەڵكی‬ ‫هەژار بن‪ ،‬چونكە لەم دۆخەی ئێستادا‬ ‫ناتوانن ‪ 15‬بۆ ‪ 20‬هەزار بدەن بەوەرقەی‬ ‫عیادە‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە دەبێت دەرمان‬ ‫بەنرخێكی گران بكڕین»‪.‬‬

‫هاوكاری خەڵكی بێ دەرامەت بن تاوەكو لەحكومەت كــردوە كەباج لەسەر مادە‬ ‫ئــەم قەیرانە تێدەپەڕێت‪ ،‬هەرچەندە زیان بەخشەكانی وەكو كحول‌و جگەرە‌و‬ ‫بەشێك لەپزیشكەكان بەو ئەركەی خۆیان توتن‌و هاوردەكردنی ئۆتۆمبێل‌و كارگەكانی‬ ‫چیمەنتۆ پترۆكیمیایەكان زیاد بكەن‪ ،‬كە‬ ‫هەستاون‌و نرخەكانیان داشكاندووە‪.‬‬ ‫زیان بە تەندروستی‌و ژینگە دەگەیەنن‪،‬‬ ‫ئــەو داهــاتــەش بۆ كەرتی تەندروستی‬ ‫وەزیرو سەندیكای پزیشكان‬ ‫بەكاربهێنرێتەوە‪.‬‬ ‫بڕیار دەدەن‬ ‫وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێمی‬ ‫پێویستە پزیشكەكان‬ ‫كــوردســتــان تایبەت بــە» چــاودێــر»ی‬ ‫پابەند بن بەم بڕیارەوە‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬رۆژی ‪ 25‬ئەم مانگە لەگەڵ‬ ‫ســەرۆكــی ســەنــدیــكــای پزیشكانی‬ ‫سەندیكاكانی پزیشكان كــۆبــۆتــەوە‬ ‫بــەمــەبــەســتــی كــەمــكــردنــەوەی نرخی سلێمانی‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬بەهۆی ئەو‬ ‫نۆرینگە ئەهلیەكان‪ ،‬لەئێستادا بەهۆی قەیرانە دارایــیــەی رووبـــەڕوی هەرێمی‬ ‫ئەو قەیرانە داراییەی كەڕووی لەهەرێمی كــوردســتــان بــۆتــەوە‪ ،‬لــەگــەڵ وەزیــری‬ ‫كــوردســتــان كـــردوە پێویستە نرخی تــەنــدروســتــی كــۆبــونــەتــەوە وەزیــریــش‬ ‫نۆرینگەكان كەمبكرێتەوە‪ ،‬بەوهۆیەشەوە بڕیارییدا كە خزمەتگوزارییەكان لەكەرتی‬ ‫لەكۆبونەوەكەدا پێشنیار كرا كەبەرێژەی تایبەت كەمبكرێتەوە‪ ،‬ئەوانیش بەو بڕیارە‬ ‫‪ %40‬بۆ ‪ %50‬نرخەكانیان دابەزێنن‪ ،‬رازیبون لەپاش ئــەوەی ڕاوێــژ بەچەند‬ ‫ئەوانیش لەگەڵ ئەندامەكانی خۆیان دكتۆرێك دەكەن لەسەر بابەتەكە‌و رێژەكە‬

‫هەندێک لە پزیشکان بەهۆی قەیرانی داراییەوە بێ بەرامبەر نەخۆش دەبینن‬

‫دیاریدەكەن‪ ،‬پاشان وەاڵمەكە دەدەنەوە‬ ‫بەوەزیری تەندروستی‪.‬‬ ‫د‪ .‬تەها مــەحــوی‪ ،‬دەڵێت «نرخی‬ ‫خزمەتگوزاریەكان لەكەرتی تایبەت‬ ‫بەرێژەی ‪ %30‬كەمدەكەنەوە‪ ،‬واتە ئەگەر‬

‫دەتوانن نرخەكە‬ ‫بەرێژەی ‪ %25‬بۆ‪ %30‬دابەزێنن‬ ‫الی خۆشیەوە سەرۆكی سەندیكای‬ ‫دەرمانسازانی لقی سلێمانی‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ ،‬لــەمــاوەی رابــــردوودا چەند‬

‫د‪.‬حــەســەن رەمــــەزان‪ ،‬وتیشی «بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی نرخی خزمەتگوزاریەكان‬ ‫سەندیكاكان لەگەڵ وەزیــر كۆبونەوە‌و‬ ‫وەزیــــر بــڕیــاریــدا بـــەرێـــژەی لـــە‪%50‬‬ ‫كەمبكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو رێژەیە زۆرە‬

‫سەرۆکی سەندیکای دەرمانسازان‪ :‬ئەم هەفتەیە بڕیار‬ ‫لەسەر كەمكردنەوەی نرخی دەرمان دەردرێت‬ ‫نرخی وەرقەیەك بە‪ 15‬هەزار بێت دەبێتە‬ ‫‪ 10‬هەزار دینار‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەیش‬ ‫بڕیار دەرچوەو دەبێت هەموو نۆرینگەكان‬ ‫پێوەی پابەند بن‌و جێبەجێبیكەن‪ ،‬تاوەكو‬ ‫ئەم دۆخەی ئێستا تێدەپەڕێنین»‪.‬‬

‫دەرمانخانەیەك دەستپێشخەریان كردوە‬ ‫نــرخــی دەرمــانــیــان كــەمــكــردۆتــەوە تا‬ ‫ئەوكاتەی ئەم قەیرانە داراییە تێدەپەڕێت‪،‬‬ ‫هەروەها ئەم بڕیارە خراوەتە بــەردەم‬ ‫دەرمانسازان‌و خاوەن كۆگان‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫هاوكاربن لەكەمكردنەوەی نرخی دەرمان‪.‬‬

‫لەوبڕوایەدانیم دەرمانسازان بەو رێژەیە‬ ‫پابەند بن‪ ،‬بەڵكو بە‪ %25‬بۆ‪ %30‬دەتوانن‬ ‫نرخەكە داببەزێنن‪ ،‬لەكۆبونەكدا رێگە درا‬ ‫كە هەریەك لە سەندیكاكان تاووتوێی‬ ‫بابەتەكە بكەین‪ ،‬پاشان هەفتەی ئایندە‬ ‫بڕیارێكی یەكالیی كەرەوە بدرێت»‪.‬‬

‫ێ لەخێزانەكان دەستبەرداری منداڵەكانیان دەبن‬ ‫هەند ‌‬ ‫منداڵی ئیشكەر‪ ،‬ب ‌ێ سەرپەرشت‪ ،‬منداڵی سەرجادە زیادیان كردووە‬

‫چاودێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫بەرای شارەزایان‌و لێپرسراوانی خانەكانی‬ ‫ێ سەرپەرشتان‌و پەرلەمانتارێك‪ ،‬قەیرانی‬ ‫ب‌‬ ‫دارایــی كاریگەری دروستدەكات لەسەر‬ ‫دەستبەرداربونی بەشێك لەخێزانەكان‬ ‫بۆ منداڵەكانیان لەپای ئــەوەی ناتوانن‬ ‫بژێوییان بۆ دابین بكەن‪ ،‬ئەمانیش‬ ‫ێ دەدەن یاخود‬ ‫بەناچاری منداڵەكان فڕ ‌‬ ‫تەسلیم بەشوێنێكی دیاریكراویان دەكەن‪،‬‬ ‫هاوكات بەپێی ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫چــاودێــری كــۆمــەاڵیــەتــی لەشارەكانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬رێژەی منداڵی ئیشكەر‌و بێ‌‬ ‫سەرپەرشت‌و منداڵی سەرجادە زیادیان‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫روداوەكان دڵتەزێنن‬ ‫لــەوتــاری هەینی رابـــردودا لەیەكێك‬ ‫لەمزگەوتەكانی شاری هەولێر مامۆستایەكی‬ ‫ئاینی باسی لەوەكرد‪ ،‬پێشمەرگەیەك‬ ‫بەهۆی قەیرانی داراییەوە لەخێزانەكەی‬ ‫جیابۆتەوە‌و منداڵەكانیشی رادەستی خزم‌و‬ ‫كەسە نزیكەكانی كردۆتەوە‪.‬‬ ‫وتــاربــێــژەكــە جــەخــتــدەكــاتــەوە‪،‬‬ ‫بــەدواداچــونــیــان بــۆ راســتــی روداوەكـــە‬ ‫كـــردووە‪ ،‬ئــەوەیــان بۆ دەركــەوتــوە كە‬ ‫پێشمەرگەكە سەرجەم وتەكانی راستن‪.‬‬ ‫ئەمە نمونەیەك لەدەستبەرداربونی‬ ‫دایكان‌و باوكان لەمنداڵەكانیان‪ ،‬هاوكات‬ ‫لەماوەی رابردویشدا چەند حاڵەتێكی‬

‫دەســتــبــەرداربــونــی بــاوكــان‌و دایــكــان‬ ‫لەمناڵەكانیان لەشارەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان رویــانــداوە‪ ،‬ئــەو خێزانانە‬ ‫ێ‬ ‫منداڵەكانیان تەسلیمی خــانــەی ب ‌‬ ‫سەرپەرشتان كرد‪.‬‬ ‫لەچەند مانگی داهاتوو‬ ‫كاریگەریەكانی بەدیار دەكەوێت‬ ‫بەڕێوەبەری چاودێری كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەولێر‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەو‬ ‫قەیرانە داراییەی كە دروستبوە لەماوەی‬ ‫دوو ساڵی رابــردوو خەڵك توانیویەتی‬ ‫ێ لەگەڵ‬ ‫تارادەیەكی زۆر خۆی بگونجێن ‌‬ ‫قەیرانەكە‪ ،‬بەاڵم بەردەوامی قەیرانەكە‬ ‫ئەو پرسیارە دروستدەكات كە خێزانەكان‬ ‫چەندە دەتوانن خۆیان بگرن ئەمەش‬ ‫ئەنجامەكەی لەداهاتوودا بەدیار دەكەوێت‪.‬‬ ‫زەیــتــۆ تــۆفــیــق‪ ،‬وتیشی «ئــەگــەر‬ ‫ێ لەچەند مانگی‬ ‫قەیرانەكە چارەسەر نەب ‌‬ ‫داهاتوو رێژەكەی یاخود كاریگەریەكانی‬ ‫بەدیار دەكەوێ‌‪ ،‬چونكە رێژەی تەاڵق زۆر‬ ‫بووە رێژەی رۆیشتنی پیاو بۆ دەرەوە‬ ‫زۆربوە ئەمەش وایكردوە منداڵەكان لەگەڵ‬ ‫دایكیان بەجێدەمێنن‌و دواتر دایكەكانیش‬ ‫ێ بۆ سەرپەرشتی كردنی‬ ‫توانایان ناب ‌‬ ‫منداڵەكانیان‪.‬‬ ‫منداڵ ‌ی ب ‌ێ سەرپەرشت ئیشكەرو‬ ‫سەرجادە زیاد دەكات‬ ‫ی‬ ‫ی گشت ‌‬ ‫الی خۆشیەوە بــەڕێــوبــەر ‌‬

‫ی‬ ‫ی كۆمەاڵیەت ‌‬ ‫چاودێریی‌‌و گەشەپێدان ‌‬ ‫ی سلێمانی‌‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫لە پارێزگا ‌‬ ‫ی دارایی‌‬ ‫رونیدەكاتەوە‪ ،‬بێگومانن قەیران ‌‬ ‫ی‬ ‫ی لــەســەر ژیان ‌‬ ‫كــاریــگــەریــی گــــەورە ‌‬

‫ی تاك‌و خێزان بەجێدەهێڵێت‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەت ‌‬ ‫عــومــەر گوڵپی‌‪ ،‬دەشڵێت «كێشە‬ ‫ی كێشە دەروونی‌‌و‬ ‫ئابورییەكان دەبنە هۆ ‌‬ ‫ی ئاژاوە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬دەبێتە هۆ ‌‬

‫ی‬ ‫ی رێــژە ‌‬ ‫لەنێو خێزانەكان‌و زیــادبــونـ ‌‬ ‫جیابوونەوە‪ ،‬دواجــار هەموو ئەمانەش‬ ‫ی ســەرجــادەو‬ ‫ی ئیشكەرو منداڵ ‌‬ ‫منداڵ ‌‬ ‫ێ سەرپەرشت زیــاد دەكــات‪،‬‬ ‫ی ب‌‬ ‫منداڵ ‌‬ ‫ی پڕ‬ ‫ی «كاسە ‌‬ ‫كوردیش دەمێكە وتویەت ‌‬ ‫ی خێزانەكان‬ ‫ی ماڵە»‪ ،‬ئێستە كاسە ‌‬ ‫ئاشت ‌‬ ‫ی ماڵیش‬ ‫ی ئاشت ‌‬ ‫پڕ نییە‪ ،‬بۆیە بە نەمان ‌‬ ‫ی بێبەش دەبن لە‬ ‫ی ئەو مندااڵنە ‌‬ ‫ژمارە ‌‬ ‫ی دایك‌و باوك زیاد دەبێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫نازو سۆز ‌‬ ‫ی كۆمەڵناسی‌‌و‬ ‫ی بنەما زانستییەكان ‌‬ ‫بەپێ ‌‬ ‫ی وایە»‪.‬‬ ‫دەروونناسی‌‌و ئابور ‌‬ ‫گــوڵــپــی‪ ،‬ئــــەوەش دەخـــاتـــەڕو‪ ،‬لە‬ ‫ی‬ ‫ی تشرین ‌‬ ‫ی زانستیدا كە لە مانگ ‌‬ ‫كۆنفراسێك ‌‬ ‫یەكەم ئەنجامیانداوە‪ ،‬مەترسی‌‌و زیانەكانی‌‬ ‫كۆچ بۆ هەندەرانیان خستبوویە ڕوو‪ ،‬لەو‬ ‫مەترسی‌‌و زیانانەش پچڕانی‌شیرازەی‌‬ ‫ی‬ ‫ی مندااڵن لە ناز ‌‬ ‫خێزان‌و بێبەشبوون ‌‬ ‫دایك‌و باوك‪ ،‬هەردووكیان یان یەكێكیان‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ی ئەمەش كۆمەڵێك نەخۆش ‌‬ ‫دەرئەنجام ‌‬ ‫دەروونـــی‌‌و كۆمەاڵیەتی بــەدوای خۆیدا‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬ ‫هــاوكــات لــەبــارەی رێـــژەی منداڵی‬ ‫فــڕێــدراو عومەر گوڵپی‌‪ ،‬نایشارێتەوە‬ ‫ی ساوایان‬ ‫لەخانەكانیان بەتایبەت خانە ‌‬ ‫ی لێیە‪ ،‬كە‬ ‫ی لەو جۆرە ‌‬ ‫رێژەیەك منداڵ ‌‬ ‫ی فڕێدان یان‬ ‫دەكرێت یەك لە هۆكار ‌‬ ‫ی بێت‪.‬‬ ‫ی دارای ‌‬ ‫دەستبەرداربوونیان قەیران ‌‬ ‫ئاشكرای دەكات‪ ،‬هەرچەندە ئامارێكی‌‬ ‫وردیان لەو بارەیەوە لە بەردەست نییە‪،‬‬ ‫ی وا‬ ‫ی ڕابردوودا نمونە ‌‬ ‫هەروەها لە رۆژان ‌‬

‫هەبووە كە دایكێك هەردوو منداڵەكە ‌‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ی چاودێری ‌‬ ‫ی هێنایە بەڕێوەبەرێت ‌‬ ‫خۆ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئەوە ‌‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و بەجێیهێشتن بەهۆ ‌‬ ‫ی نەماوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫ی بەخێوكردنیان ‌‬ ‫توانا ‌‬ ‫ئەگەر بــارودۆخ بەوجۆرە بــەردەوام بێت‬ ‫ی دەبێت ‪.‬‬ ‫ی نیگەران ‌‬ ‫ژمارەكە مایە ‌‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی خێزان‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی یاسای‌و ئەندامی‬ ‫پێشوی لیژنەی كۆمەاڵیەتی‌و خێزان‌و‬ ‫مــنــداڵ‪ ،‬لــەپــەرلــەمــان‪ ،‬بــۆ «چــاودێــر»‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬ئەم قەیرانە داراییەی‬ ‫روبــەروی هەرێم بۆتەوە بۆتە هۆكاری‬ ‫دروستبوونی چەندین قەیرانی تر بەتایبەت‬ ‫قەیرانی كۆمەاڵیەتی‌و هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫خێزان‌و زیادبونی رێژەی لەشفرۆشی‪.‬‬ ‫تـــەالر لــەتــیــف‪ ،‬وتــیــشــی «رۆژانــــە‬ ‫دەبیینین‌و دەبیستین منداڵ فرێدەدرێن‪،‬‬ ‫كە هەندێكیان منداڵی خێزانێكن كە بەهۆی‬ ‫قەیرانی داراییەوە توانای بەخێوكردنی‬ ‫منداڵەكەیان نەماوە‪ ،‬هەندێكی تریش‬ ‫هی كەسانێكن كە لـــەدەرەوە بەهۆی‬ ‫قەیرانی دارایــی توشی لەشفرۆشی بون‬ ‫لەگەڵ كەسی تر‌و ئیفالس كراون منداڵ‬ ‫ێ دەدرێ‌‪،‬‬ ‫دروستدەبێ‌‌و دواتر منداڵەكە فر ‌‬ ‫ئەمەش كاریگەری خراپی هەیە بۆ سەر‬ ‫شیرازەی كۆمەڵگا پێویستە حكومەت‌و‬ ‫وەزارەتـــە پەیوەندیدارەكان بەتایبەت‬ ‫وەزارەتی كار‌و كاروباری كۆمەاڵیەتی كاری‬ ‫جدی لەسەر ئەم پرسە بكات»‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )548‬دو شةممة ‪2016/2/1‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫حیكایەتەكانی كاڵچیۆ ‬

‫بڵند فاتیح‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٩‬كاتێك (دینۆ ڤیۆال)ی سەرۆكی‬ ‫مێژویی یانەی رۆما‪ ،‬یانەكەی كڕی‪( ،‬ڕۆما) تەنها‬ ‫یانەیەكی الوازی خولی ئیتاڵیا بو‪ .‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ڤیۆالدا نەك تەنها یانەكە بو بە ركابەرێكی بەهێزی‬ ‫خولەكە‪ ،‬بەڵكو بەهاتنی سەرۆكە نوێیەكە شتێك‬ ‫لە بونیاتی یانەكەدا گۆڕا‪.‬‬ ‫ئیدی یانەكە وەكو یانەیەكی بچوك یان ئاست‬ ‫مامناوەند تەماشای خۆی نەدەكرد‪ ،‬بەڵكو هەستی‬ ‫شانازی و شكۆداریی پەیدا كرد‪.‬‬ ‫هاندەرانی رۆما لەگەڵ ڤیۆالدا هەستیان كرد‬ ‫دەتوانن خەون ببینن‪ .‬لەگەڵ ڤیۆالدا یاریزانەكان‬ ‫هــەســتــیــان ك ــرد دەت ــوان ــن خــۆیــان بــە كــوڕی‬ ‫قەیسەرەكانی رۆما بزانن‪.‬‬ ‫لە راستیدا هاتنی دینۆ ڤیۆال تەنها مێنتاڵێتی‬ ‫یانەیەكی نەگۆڕی‪ ،‬بەڵكو هەناسەیەكی دیكەی كرد‬ ‫بە بەری یانەكەدا‪.‬‬ ‫هەر دوای دو ساڵ و لە وەرزی ‪ 1981-1980‬دا‬ ‫یانەكە كێبڕكێی لەسەر نازناوی كاڵچیۆ كرد‪.‬‬ ‫پێش سێ گەڕ لە كۆتایی هاتنی خولەكە (ڕۆما)‬ ‫بە یەك خاڵ لە دوای یوڤنتۆسەوە بو كە لە لوتكەی‬ ‫ریزبەندیدا بوو‪.‬‬ ‫تاكو پێش ‪ ١٦‬خــولــەك لــە كۆتایی هاتنی‬ ‫یارییەكە‪ ،‬ئەنجامەكە ‪ 0-0‬بوو‪ .‬ئەوكات (برۆنۆ‬

‫كۆنتی) لە ســەرەوەی هێڵی سزای یوڤنتۆسەوە‬ ‫تۆپەكە بەرز دەكاتەوە بۆ ناوەوەی ناوچەی سزا‪،‬‬ ‫ئەفسانەی رۆما (پــرۆزۆ) لە هەوڵی ئــەوەدا كە‬ ‫تۆپەكە بخاتە ناو تۆڕەكەوە‪ ،‬بە هەڵە تۆپەكە بەرەو‬ ‫ئەو ئاراستەیە دەنێرێتەوە كە لێیەوە هاتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا دەرفەت ماوە و وا (فاڵكاو) دەیەوێت بۆ‬ ‫دوا جار تۆپەكە بكاتە گۆڵەكەوە‪ ،‬بەاڵم لە كۆتایدا‬ ‫(ماوریزیۆ تورۆنی) هاوڕێیان لە پشتەوە دێت و‬ ‫بە لێدانێكی سەر‪ ،‬ئەنجامەكە دەكات بە ‪ 0-1‬بۆ‬ ‫رۆما و لە خۆشیاندا بەرەو ئاراستەی یاریدەدەری‬ ‫داوەر هەڵدێت‪ .‬لێ ئەفسوس یاریدەدەری داوەر‬ ‫دڵشكاوی دەكات و بە ئااڵكەی دەستی ئاماژە بۆ‬ ‫ئۆفسایدبونی تورۆنی دەكات‪.‬‬ ‫«مەحاڵە ئەو گۆڵە ئۆفساید بێت‪ ،‬چونكە من لە‬ ‫پشتەوەی فاڵكاوەوە هاتوم‪ ،‬ئیدی چۆن دەكەومە‬ ‫ئۆفسایدەوە‪ .‬هەمو جارێك كە هەڵەی لەم شێوەیە‬ ‫دەبێت‪ ،‬یوڤنتۆس ئەو الیەنەیە كە سودمەندە لە‬ ‫بڕیارەكە‪ ».‬تورۆنی دوای یارییەكە بە توندی ئەم‬ ‫لێدوانە دەدات‪.‬‬ ‫وەلێ ئێستا گرنگ نییە‪ ،‬چونكە لە كۆتاییدا مێژو‬ ‫ناوی یوڤنتۆسی وەكو پاڵەوانی خولەكە تۆماركرد‪.‬‬ ‫بەاڵم (دینۆ ڤیۆال) وەك هەمیشە بە شێوەیەك‬ ‫لە شێوەكان هەقی خۆی وەردەگرێتەوە‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫ئەم هەقكردنەوەیە لە دەرەوەی یاریگایش بێت‪.‬‬ ‫ئاخر لــەو كاتەدا (جانی ئەنێلی) سەرۆكی‬ ‫یوڤنتۆس بە خاوەن باشترین یانەی ئیتاڵیا دادەنرا‪.‬‬ ‫جانی كە مامی (ئەندریای ئەنێلی) سەرۆكی‬ ‫ئێستای یوڤنتۆسە‪ ،‬عاشقی دو شت بو‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫(یوڤنتۆس) و ئۆتۆمبێلی (فیات) بون‪ .‬كەچی لە‬ ‫بەدبەختی فیات و یوڤنتۆسدا‪ ،‬جانی ساڵی ‪١٩٨٢‬‬

‫دۆستێكی دیكەی پەیدا كرد‪ .‬ئەویش یاریزانی هێڵی‬ ‫ناوەڕاستی بەهێز (زیبی بۆنێك) بو‪.‬‬ ‫جانی ئەنێلی عاشق نازناوی (‪il bello di‬‬ ‫‪ notte‬جوانی شەو)ی دا بە بۆنێك بەاڵم سیفەتی‬ ‫دۆستەكان وەهان‪ ،‬هەمیشە بێوەفا دەردەچن‪.‬‬ ‫هەر بۆیە ساڵی ‪( ١٩٨٤‬بۆنێك) دڵی جیانی‬ ‫شكاند‪ .‬بەاڵم ئەمە دڵشكاندنێكی ئاسایی نەبو‪.‬‬ ‫بەڵكو برینێكی قوڵی دروستكرد لە دڵی (جانی)‬ ‫ئەنێلی سەرۆكدا‪.‬‬ ‫چونكە بۆنێك‪( ،‬دیتۆ ڤیۆال)ی هەڵبژارد و‬

‫رویكردە یانەی رۆمــا‪ .‬لەگەڵ رۆمــادا وەرزێكی‬ ‫تاڕادەیەك ئەفسوناویی بردە سەر‪ ،‬بەاڵم لە كۆتایدا‬ ‫جانی ئەنێلی تۆڵەی خۆی سەندەوە!‬ ‫پێش دو گەڕ لە كۆتایی وەرزی ‪1985-1984‬‬ ‫هەمو رێگاكانی نــازنــاوەكــە دەگەیشتنەوە بە‬ ‫رۆما‪ .‬بەرامبەر یانەی لێچی پێش یارییەكە دینۆ‬ ‫ڤیۆال وەكو هەمیشە بێ ئەوەی قۆڵەكانی بكاتە‬ ‫نێو پاڵتۆكەیەوە‪ ،‬بەناو یاریگای ئۆلۆمپیكۆدا‬ ‫دەسوڕایەوە و دەستی رادەوەشاند بۆ هاندەرەكان‪،‬‬ ‫وەك ئـــەوەی نــازنــاوەكــە لــە نێو ئەشكەوتی‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫گورگەكاندا بێت‪ ،‬خەڵكی رۆما دەستیان كرد بە‬ ‫شەراب خواردنەوە و شەق هەڵدان لە هەمو شتێكی‬ ‫بیانكۆشێلێستی‪.‬‬ ‫بەاڵم ئیدی ئەمە گرنگ نییە ئێستا‪ ،‬چونكە لە‬ ‫كۆتاییدا (یوڤنتۆس) بە هەناسەیەكی درێژەوە‬ ‫و لە دەروازەی (ئەی سی میالن)ەوە گەڕایەوە‬ ‫و نازناوەكەی بــردەوە و جانی بۆ جاری سێیەم‬ ‫هەمان وانەی فێری دینۆ ڤیۆالی سەرۆك كردەوە‪.‬‬ ‫كە ئەویش «تۆڵە نانێكە‪ ،‬بە ساردی دەخورێت‪».‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «چا» كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «چا» ‪ 30‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ :‬چار‪ ،‬چاوشاركێ‌‪ ،‬چاپاڵێو‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬سامان كەریم والی‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬

‫ستونی‬

‫‪-1‬كـــەســـایـــەتـــی‌و پــلــەدارێــكــی ‪-1‬ئــارایــشــتــێــكــە‪ ،‬ئــێــســقــان‌و نیەو‬ ‫لەگۆشتایە ‪ +‬بێدەنگ بە‪.‬‬ ‫خێرەومەندی كورد بوە‪.‬‬ ‫‪-2‬دۆستی بلۆك‪ ،‬مەیگێڕ‪ ،‬ژمارەیەكە‪-2 .‬پیتێك ‪ +‬قوماشەو پیرۆز كراوە‪،‬‬ ‫دوری بەتێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-3‬زۆر بچوك‪ ،‬نیوەی بابە‪ ،‬تێر‪.‬‬ ‫‪-4‬خواردنێكە ‪ +‬هەمو روەكەكانی ‪-3‬جوانكردنی جامی وێنە‪ ،‬نەتەوەیەكن‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫گەنم‌و جۆ‪.‬‬ ‫‪-5‬دۆخ‪ ،‬نیوەی نامۆ‪ ،‬لەسەرخۆیی‪-4 .‬سیان لەدەشت‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫شەوق‪.‬‬ ‫‪-6‬ورگ‪ ،‬واڵتێكی عەرەبیە‪ ،‬هەڵم‪.‬‬ ‫‪-5‬كــانــزایــەكــە‪ ،‬بەشێكە لــەلــەش‪،‬‬ ‫‪-7‬قین‪ ،‬نەرم‪ ،‬مو‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫نیشتو‪،‬‬ ‫‪-8‬نیوەی كــەوا‪ ،‬باڵندەی‬ ‫‪-6‬خەڵكی ئەو واڵتەیە‪ ،‬خواردنێكە‪.‬‬ ‫درەختێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-7‬پیتێك ‪ +‬جــۆرە چەكێكە‪ ،‬جۆرە‬ ‫‪-9‬جنێو نییەو ئــەوتــرێ‌‪ ،‬هۆكار‪ ،‬یارییەكە‪.‬‬ ‫گەلەرییەكە لەسلێمانی‪.‬‬ ‫‪-8‬لەمەیدایە‪ ،‬هەڵئەگیرێ‌‪ ،‬لەسینەما‬ ‫‪-10‬پــێــش سفر‪ ،‬ســەر دەیناسێ‌‪ ،‬هەبو‪.‬‬ ‫‪-9‬زۆر تیژە‪ ،‬زیرەك‪ ،‬دوان لەكەوا‪.‬‬ ‫لەتبو‪.‬‬ ‫‪-11‬كاس‪ ،‬ژنە گۆرانیبێژێكی فارسە‪-10 ،‬باڵندە «پ»‪ ،‬كەسی خراپ‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی كندی‪ ،‬دو دانە «پ»‪ ،‬ناڵە‪.‬‬ ‫تەنیشت‪.‬‬ ‫‪-12‬گەڕەكێكی كۆنی سلێمانییە ‪+‬‬ ‫‪-12‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫پیتێك‪.‬‬

‫ناوی هاوینەهەوارێكە‬ ‫مەردان – كەسیرە – رۆستەمی زاڵ – میرو – زەنجەفیل – تەرازو‬ ‫– مەلەك – الس – شەمام – حەوت – ساالر – بازو – پان –‬ ‫خەفاف – شەمەتلینكە – قەزافی – بەنج – كەفیل – تەڵەمشكێن‬ ‫– نۆزدە – تەوار – زەنگ – سەرما – شەیدا – ژن – چیك‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (549) 01-02-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەسلێمانی نمایشدەكرێ‌‬

‫"خوا حافیز‬ ‫تا نازانم كەی"‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژانی ‪،2016/2/20-2/10‬‬ ‫لەهۆڵی تـــەالری هــونــەر‪ ،‬سەعات‬ ‫‪3،30‬ی پاشنیوەڕۆ كــۆڕی شانۆی‬ ‫با‪ ،‬شانۆیی «خوا حافیز تا نازانم‬ ‫كەی» نمایش بكات‪.‬‬ ‫ئەم شانۆییە بەزمانی فارسی لەالیەن‬ ‫«محەمەدی یەعقوبی» نوسراوەو‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی وەریگێڕاوەتە سەر‬ ‫زمانی كــوردی‌و كاری دەرهێنانیشی‬ ‫لەالیەن «محەمەد مستەفا»وە بۆ‬ ‫ئەنجامدراوە‪ ،‬هەریەك لەهونەرمەندان‬ ‫«بێساران جاسم‪ ،‬رۆزا ئومێد‪ ،‬دیدار‬ ‫عــومــەر‪ ،‬زەریــا سامی هــادی‪ ،‬سۆما‬ ‫قاسم» رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە شانۆییە محەمەد‬ ‫مستەفا بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬

‫شانۆییەكە باس لەدو چیرۆك دەكات‪،‬‬ ‫یەكێكیان باس لەژیانی نوسەرێك دەكات‬ ‫كە یەكێكە لەقەڵەمە ئازاكان‪ ،‬بەئازادی‬ ‫دەنــوســێـت‌و بــارودۆخــی كۆمەڵەكەی‬ ‫بەڕاستی دەنوسێتەوە‪ ،‬لەهەمانكاتدا ئەم‬ ‫نوسەرە هەڕەشەی كوشتنی لەسەرە‪،‬‬ ‫یان دەبێ‌ بڕوات یاخود دەیكوژن‪.‬‬ ‫لــــەبــــارەی كـــاتـــی نــوســیــنــی ئــەم‬ ‫چیرۆكەوەیشەوە وتــی‪ :‬ئــەم نوسینە‬ ‫باسی لەساڵەكانی دوای راپەڕین دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ ئەم سەردەمەیش گونجاوە‪،‬‬ ‫چونكە هەمان قەیران‌و كێشەو گرفتی‬ ‫ئەمڕۆی نێو كۆمەڵگەیە‪ ،‬هەروەها باسی‬ ‫ژیانی كەسێك دەكات‪ ،‬كە بەتێپەڕبونی‬ ‫كات چی بەسەر دێت‪.‬‬

‫حەمە رەوف‬ ‫كە‬ ‫ر‬ ‫ك‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫ی‬ ‫چ‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ۆ‬ ‫‪ 4/14‬دەكات؟‬

‫چاودێر‪-‬‬ ‫هونەر نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫مە‬ ‫ند‬ ‫ی‬ ‫بەتوانا «محەمەد‬ ‫سااڵنێكی زۆرە خزمەت بەبوار رەوف كەركوكی»‬ ‫دەكـــات‌و لەئێستاشدا لە ی گۆرانی كوردی‬ ‫بۆ یادی ئەنفال‪ ،‬تا بەرهەم خۆئامادەكردندایە‬ ‫ێكی نو ‌‬ ‫ێ بەناوی‬ ‫«ئێوارەی ئەنفا‬ ‫سەبارەت بەم ل» ئامادە بكات‪.‬‬ ‫بەرهەمە نوێ‬ ‫راگەیاند‪ :‬بەرهەمی ئێوارەییە بە»چاودێر»ی‬ ‫ئەحمەد محەمەدەو خۆم ئاوا ئەنفال‪ ،‬شیعری‬ ‫كاری موزیكی لەالیەن هونەرمەزەكەیم بۆ داناوە‪،‬‬ ‫ئامادەكراوە‪.‬‬ ‫ند ئاكۆ عەزیز بۆ‬ ‫بڕیا‬ ‫لەناو رە ئەم بەرهەمە ن‬ ‫وێ‬ ‫یە‬ ‫ك‬ ‫ار‬ ‫ی‬ ‫ڤ‬ ‫ید‬ ‫چەكانی‬ ‫یۆ كلیپی‬ ‫گەرمیان بۆ‬ ‫بڕیاریشە رۆژی ‪ /4/14‬بەئەنجامبدرێ‌‪،‬‬ ‫كەناڵەكان باڵوبكرێتەوە‪ 2016 ،‬لەسەرجەم‬ ‫یەكەمین كاری منە بۆ ئەنفال‪ .‬بەرهەمەكەیشم‬ ‫«‬ ‫« ئێوارەی ئەنفال»‬ ‫بە‬ ‫سپ‬ ‫ۆن‬ ‫س‬ ‫ەر‬ ‫ی‬ ‫دە‬ ‫لۆ»‬ ‫كۆمپانیای‬ ‫بەرهەم دەهێنرێ‌‪.‬‬

‫بڕیارە لەسینەماكانی سلێمانی‌و هەولێر نمایشبكرێت‬

‫شەهرام قادر‪ :‬فیلمەكەم لەنێو عەشق‌و‬ ‫دڵەڕاوكێدا خۆی دەبینێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫"ناوم نایت خالق"‪ ،‬نوێترین فیلمی‬ ‫دەرهێنەری كورد "شەهرام قادر"ە‬ ‫بەزمانی فارسی‌و ساڵی ‪ 2014‬لەسوید‬ ‫وێنەی گیراوەو ساڵی ‪ 2015‬تەواو بوە‪،‬‬ ‫لەهاوینی هەمان ساڵیشدا لەیەكێك‬ ‫لەسینەماكانی سوید نیشاندراوە‪.‬‬ ‫ئــەم فیلمە لەنوسین‌و سیناریۆی‬ ‫دەرهێنەر خۆیەتی‌و هــەر خۆیشی‬ ‫كاری وێنەگرتن‌و مۆنتاژیشی گرتۆتە‬ ‫ئەستۆ‪ ،‬و ماوەكەی سەعات‌و نیوێكە‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەنــاوەڕۆكــی چیرۆكی‬ ‫فیلمەكە شەهرام قادر بە"چاودێر"ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬فیلمەكە باس لەژمارەیەك‬ ‫كەسایەتی دەكــات كە سەرجەمیان‬ ‫لەنێو عەشق‌و دڵەڕاوكێ‌‌و ماندوبونی‬ ‫دەرونیدا خول دەخۆن‪ ،‬باس لەخەون‌و‬

‫هــیــوایــەتــی چــەنــد كەسایەتیەك‬ ‫دەكــات كە بڕیارەكانیان كاریگەری‬ ‫بەسەر كەسانیترەوە دروستدەكەن‪،‬‬ ‫هەندێكیان لەوەهمدا دەژین‌و بەخەیاڵ‬ ‫بیردەكەنەوەو دواتر گۆڕانكاری بەسەر‬ ‫ژیانیاندا دێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی كە چۆن ئەم فیلمە‬ ‫دەگــاتــە هەرێمی كوردستان وتی‪:‬‬ ‫بڕیاری ئەوەمان داوە كە فیلمەكە‬ ‫وەرگــێــڕیــنــە ســەر زمــانــی ك ــوردی‌و‬ ‫لەسینەماكانی سلێمانی‌و هەولێر‬ ‫نیشانی جــەمــاوەری بــدەیــن‪ ،‬بەو‬ ‫ئومێدەی جێگەی رەزامەندی بینەر‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫فــیــلــمــی "نـــــاوم نــایــت خــالــق"‪،‬‬ ‫بەسپۆنسەری كۆمپانیای "ئــارت‬ ‫سۆڵ"ی سویدی هاتۆتە بەرهەم‪.‬‬

‫ئارام‌‪..‬‬ ‫سەدایەكی مەزن‬ ‫رەنج قەرەداغی‬ ‫سەدایەك كە سەرچاوەكەی دەمانباتەوە بۆ چەند دەیەیەكی رابردو‪ ،‬ئەو سەدایەی وەك‬ ‫سەرەتاكانی خۆی بەگەورەیی ماوەتەوە‪ ،‬سەدای بڕواو رێبازێكە كە لەئارامەوە سەرچاوەی‬ ‫گرتوە‪.‬‬ ‫ئارامی سەركردە ئەو مرۆڤە مەزنەی كە شاسواری راستەقینەی خەباتی نەتەوەیەك بو‪،‬‬ ‫تەمەنی هەر هێندەی زەمەنی وادەی شەهیدبونەكەیەتی تا ئەمڕۆ‪ ،‬بەاڵم رێبازو بڕوای‬ ‫شۆڕشگێڕانەو هزری گەشەسەندوی ئەو خاوەنی نەمریی‌و سەرچاوەی پەروەردەی دەیان‌و‬ ‫سەدان نەوەی ئەم گەلەیە‪.‬‬ ‫مرۆڤ ئەگەر لەژیانی كورت‌و راگــوزەر و پڕ بەرهەمی شەهید ئارام بڕوانێت‌و لەڕێی‬ ‫هاوخەبات‌و هاوەڵەكانی ئەم زاتەوە لەگەورەیی‌و زانایی‌و بەهاكانی ئارام بڕوانێ‌‪ ،‬لەو راستیە‬ ‫دەگات كە ئارام نەك بۆ باشور بەڵكو بۆ تەواوی كوردستان ئەكر ‌ێ ناسنامەو لۆگۆ بێت‪.‬‬ ‫شانازیبونی ئارام ئەگەرچی بەهەمو كوردێكی رەسەن دەبڕێت‪ ،‬وەلـ ‌ێ بۆ یەكێتی‌و‬ ‫یەكێتییەكانیش شانازییەكی گەورەیە‪ ،‬كە ئەم مرۆڤە مەزنە سەركردەیەكی هەڵكەوتوی‬ ‫ناو شۆڕشەكەیان بوە تا ئەوەی لەگەڵ هەزاران رۆڵەی كوردو یەكێتی‌و دەیان سەركردەی‬ ‫خۆنەویستی دیكە‪ ،‬ئارام‌و ئەوان روباری خوێنی شەهیدانی شۆڕشی نوێیان كردە هێزی‬ ‫گەل‌و یەكێتی‌و بەڕۆژگاری ئازادی‌و راپەڕین‌و حوكمڕانی كوردییان گەیاند‪.‬‬ ‫ئێستاو لەدوای ‪ 38‬ساڵ لەشەهیدبونی شاسواری كوردایەتی (شەهید ئارام) و سەرەڕای‬ ‫نەخۆشكەوتنی مام‌و دوركەوتنەوەی لەكاری سیاسی‌و یەكێتی‪ ،‬ئەگەر بەویژدانەوە‬ ‫لەهەڵوێستەكانی یەكێتیەكەی ئەوان بڕوانین دەبینین كە چەندە بڕواو رێبازو بەها بااڵ‬ ‫سیاسیەكانی ئەوان بەمامەڵەو خواستی سیاسی یەكێتیەوە دیارە‪ ،‬ئەوە یەكێتیەكەی ئەوانە‬ ‫كە لەدۆخی نالەبارو نەخوازراوی ئەم هەرێمەدا سەرمەشقی ئاشتی‌و پێكەوەژیان‌و یەكڕیزیی‌و‬ ‫نێوماڵی كوردە‪ ،‬ئەوە یەكێتیەكەی ئەوانە لەئەنجامی خوێندنەوەی دروستی بۆ هەلومەرج‌و‬ ‫گۆڕانكارییە ناوچەیی‌و نێودەوڵەتیەكان درك بەپێویستی زۆرو لێبڕاوی ئەوتۆی هەمەالیەنە‬ ‫ئەكات بۆ ئامادەیی ئەم هەرێمە لەئاستی گۆڕانكارییەكان‪ ،‬هەر یەكێتییەكەی ئەوانە‬ ‫لەخەمەكانی خەڵك‌و خاك تێئەگات‌و لەمەترسیەكانی نائامادەیی بۆ گۆڕانكارییەكانیش‬ ‫باشتر تێئەگات‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەم بڕواو رێبازو خواستە مەزنانەی یەكێتی لەخۆوە سەرچاوەیان نەگرتوە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەمە پەیوەستە بەئەلف‌و بێی سەرەتای ناو خوێندنگەكەی مامی گەورەو وانە‬ ‫پڕ بایەخەكانی ئارامی مەزن لەو خوێندنگەیەدا‪ ،‬ئەوە یەكێتیەكەی ئەوان‌و هەمومانە‬ ‫كە سەرەڕای كێشەكانی خۆی وەك مرۆڤە خۆنەویست‌و خاوەن بەها بااڵكان‪ ،‬مەترسیە‬ ‫گەورەكان باشتر دەبینێت‌و بەرلەخۆی سەرقاڵی تیماری برینەكانی نیشتمانە‪ ،‬پێش خۆی‬ ‫لەخەمی خەڵك‌و خاكدایە‪.‬‬ ‫هەندێك دەڵێن یەكێتی پێویستە سەرەتا كێشەكانی خۆی چارە بكات‪ ،‬بەاڵم ئەوان‬ ‫بێگومان لەخوێندكارە تەمبەڵەكانی ئەم خوێندنگەیەن ئەگەر یەكێتی بن‌و ئەگەر یەكێتیش‬ ‫نەبن لەوانەكانی یەكێتی ناگەن‪ ،‬چونكە نابینن ئارامی مەزن لەرۆژی شەهیدبونیدا چەند‬ ‫بڕوای بەخۆی‌و كوردبونی هەیەو ئامادەیە ژیانی بكاتە قوربانی‌و سڵ لەكورد نەكاتەوە‬ ‫ئەگەر ناپاك‌و خۆفرۆشیش بێ‌‪ ،‬یان ئەوانە بیركۆڵن لەوەی هەمیشە مام هەموانی پێگۆش‬ ‫دەكردو دەیوت‪:‬‬ ‫«پاراستنی هەر س ‌ێ یەكێتیەكە‪ ،‬یەكەم یەكێتی ریزەكانی گەل‪ ،‬پاشان یەكێتی نێوان هێزە‬ ‫سیاسیەكان‪ ،‬دواتریش یەكێتی ناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان»‪.‬‬ ‫بەمپێیە یەكێتی‌و یەكێتییە راستەقینەكان چارەی گرفتەكانی خۆشیان لەچارەسەری پرسە‬ ‫گەورەو گرنگەكانەوە دەبینن‌و خۆیان بەئامرازی بەدیهێنانی ئامانجەكان دەزانن‪.‬‬

‫كوڕە شەهیدێك بەدوای سپۆنسەردا‬ ‫دەگەڕێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫هونەرمەندی گۆرانیبێژ «ئاشتی‬ ‫هیدایەت» نوێترین بەرهەمی خۆی‬ ‫لە «‪»CD‬یەكدا تۆمار كردوە كە‬ ‫لەپێنج تراك پێكهاتوە‪ ،‬سەرجەم‬ ‫گــۆرانــیــەكــان فــۆلــكــلــۆری ـن‌و هی‬ ‫هونەرمەندە كۆنەكانن وەك‪ :‬حەسەن‬ ‫زیــرەك‪ ،‬عەلی مــەردان‪ ،‬محەمەدی‬ ‫ماملـێ‌‪ ،‬مەزهەری خالقی‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە نوێیە ئاشتی‬ ‫هیدایەت بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ســەرجــەم بــەرهــەمــەكــانــم تــۆمــار‬ ‫كــراون‪ ،‬مــاوەی ساڵێكە چاوەڕێی‬ ‫باڵوكردنەوەیانم‪ ،‬بەاڵم وەك هەمو‬ ‫ئــەزانــیــن بــەهــۆی ئــەم بــارودۆخــە‬ ‫ناهەموارەی هەرێمی كوردستانەوە‬ ‫كارەكانم راگــیــراون‪ ،‬هەمیشەیش‬ ‫لــەهــەوڵــی ئــــەوەدام كــە بــاویــان‬ ‫بكەمەوە‪ ،‬ئەم بەرهەمەم تەنیا یەك‬ ‫گــۆرانــی كلیپی بۆ كــراوە ئەویش‬

‫گــۆرانــی «وەفــایــی»یــە‪.‬‬ ‫بەرنامەی ئەوەیشم هەیە‬ ‫كە گۆرانیەكانی تریشم‬ ‫كلیپیان بۆ بكەم ئەگەر‬ ‫سپۆنسەر هەبێت‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫دەربــــارەی سەرلەنو ‌‬ ‫نـــوێـــكـــردنـــەوەی ئــەم‬ ‫بەرهەمانەیش «ئاشتی»‬ ‫وتی‪ :‬تا بەرگێكی نوێیان‬ ‫بە بەردا كەم‪ ،‬بەموزیك‌و‬ ‫دەنگ‌و ئەدایەكی نوێوە‪،‬‬ ‫چونكە ئــەم گۆرانیانە‬ ‫زیــنــدون‌و تاموچێژێكی‬ ‫تــایــبــەتــیــیــان هــەیــە‬ ‫لەگوێ‌‌و هزری گوێگرانی‬ ‫گۆرانی‌و ئاوازی فۆلكلۆرداو‬ ‫ناساندنیان بەنەوەی نوێ‌‪ ،‬تا بزانرێت‬ ‫فەرهەنگ‌و هونەری كوردی لەرابردودا‬ ‫چۆن بوە‪.‬‬ ‫دواتــر ئاماژەی بەوەیشدا كە‪ :‬من‬

‫كوڕی شەهیدم‪ ،‬بەداخەوە تائێسا‬ ‫هیچ كەس‌و الیەنێك وەك پێویست‬ ‫ئاوڕیان لێنەداومەتەوە‪ ،‬هیوادارم‬ ‫ســپــۆنــســەرم دەســـت بــكــەوێــت بۆ‬ ‫كارەكانم‪.‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژ‬

‫ئەدیب نادر‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫مار‬ ‫ەکانی‬

‫بەرزان هەستیار ‪ -‬عەلی پێنجوێنی‬

‫دا‬ ‫هاتوو‬

‫دەقی نوێ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )490‬دووشةممة ‪2016/2/1‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫حەلالج‪ ،‬سۆفییەکی عاشق و یاخی‬ ‫ڕۆمانێکی عەباس ئەرنائوت بە کوردی‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫حەلــاج‪ ،‬لــە حەســرەتی تۆیــە دڵ‬ ‫ناسرەوێ‪ ،‬ناونیشــانی ڕۆمانێکی عەباس‬ ‫ئەرنائوتــە و ئازاد بەرزنجــی کردوویەتی‬ ‫بــە کــوردی و ناوەنــدی ئەندێشــە بــەم‬ ‫زووانــە چاپ و بــاوی دەکاتەوە‪ .‬ئەمەی‬ ‫لێــرەدا دەیخوێننەوە‪ ،‬لە پێشــەکیی ئەم‬ ‫کتێبــەوە ئامادە کراوە کە ئازاد بەرزنجی‬ ‫بۆ کتێبەکەی نووسیوە‪.‬‬ ‫حەلالج کێ بوو؟‬ ‫ئەبولموغیــس حوســەینی کــوڕی‬ ‫مەنســووری حەلــاج لــە ســاڵی ‪٢٤٤‬ك‬ ‫بەرامبەر بە ‪ ٨٥٧‬یان ‪٨٥٨‬ـــی زاینی لە‬ ‫دێی “توور”ـــی ســەر بە شــاری “بەیزا”‬ ‫لە هەرێمی فارسی باکووری شاری شیراز‬ ‫هاتۆتــە دونیــاوە‪ .‬باپیــرەی کابرایەکــی‬ ‫زەردەشــتی بــووە‪ ،‬باوکیشــی هەلــاج‬ ‫(حەلالج) بووە‪ .‬ئەو هێشتا الوێکی مناڵ‬ ‫بووە کە خێزانەکەیان چوون بۆ “واسیت”‬ ‫لە عیراق‪ .‬ســەبارەت بــەوەش کە بۆچی‬ ‫نازناوی “حەلالج”ـــی دراوەتە پاڵ‪ ،‬قسە‬ ‫و باســی جیــاواز هەیــە‪ .‬لەوانــە ئەوەی‬ ‫کــە باوکــی هەلالج بــووە‪ ،‬هەروەها پێی‬ ‫وتراوە هەلالجی نهێنییەکان‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫پــەردەی لــە ڕووی نهێنییەکانــی‬ ‫یەکتاپەرســتان هەڵماڵیــوە‪ .‬هەروەهــا‬ ‫هۆکاری تریش هــەن کە زیاتر خەیاڵ بە‬ ‫ســەریدا زاڵە‪ ،‬وەک ئەوەی کە کاتێک لە‬ ‫واسیت بووە (جارێکیان داوا لە هەلالجێک‬ ‫دەکات‪ ،‬لە هەندێک کاردا یارمەتیی بدات‪،‬‬ ‫کابرا ســەرەتا داواکەی ڕەتکردۆتەوە‪ ،‬بە‬ ‫بیانووی ئەوەی سەرقاڵی هەلالجییەکەی‬ ‫خۆیەتــی‪ ،‬بەاڵم کاتێ حوســەین بەڵێنی‬ ‫دەداتــێ کە ئەگــەر یارمەتیی بدات‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئەمیش لە کاری هەلالجیدا یارمەتیی ئەو‬ ‫دەدات‪ ،‬ئیدی کاتێ کابرای هەلالج دێتەوە‬ ‫بــۆ شــوێنکارەکەی خۆی‪ ،‬ســەیردەکات‬ ‫هەرچی لۆکە هەیە شــی کراوەتەوە‪ ،‬هەر‬ ‫لــەوەوە نازنــاوی حەلــاج دەخەنە پاڵ‬ ‫حوسەینی کوڕی مەنسوور‪).‬‬ ‫*****‬ ‫دادگاییکردنەکەی حەلالج‬ ‫پــاش ئــەوەی لــە ســاڵی ‪٣٠٦‬ک دا‬ ‫قەیرانــی دارایــی ڕووی کــردە واڵت و‬ ‫سەرشەقامەکان پڕبوون لە خۆپیشاندەران‬ ‫و پێکــدادان و‪ ،‬هەڵپــژان لەنێوان خەڵک‬ ‫و ســوپادا ڕووی دا و ژمارەیەکــی زۆر‬ ‫لــە هــەردووال کــوژران و برینــدار بوون‪،‬‬ ‫خەلیفە بۆ پاککردنەوەی دەســتوپێوەند‬ ‫و دامەزراوەکانی لەو کەسانەی الیەنگری‬ ‫خۆپیشاندەران بوون‪ ،‬هەندێ گۆڕانکاریی‬ ‫ئەنجــام دا‪ .‬لەوانە؛ البردنی ئیبنو فورات‬ ‫و دانانــی حامیــدی کــوڕی عەبــاس بــە‬ ‫وەزیــر‪ .‬حامیدیش یەکێک بوو لە دوژمنە‬ ‫سەرسەختەکانی حەلالج‪ .‬بۆیە ئەوەی بە‬ ‫فرسەت زانی و دوای ئەوەی عەلیی کوڕی‬ ‫عیســای جێگری لە خۆی دوورخستەوە‪،‬‬ ‫بڕیاری سازکردنەوەی دادگایی بۆ حەلالج‬ ‫دەرکرد‪.‬‬

‫*****‬ ‫لــە ڕۆژی ـ‪٢٤‬ی زولقەعــدەی ســاڵی‬ ‫‪٣٠٩‬ک دا و لــە (بابــی خوراســان)‪،‬‬ ‫خەڵکێکــی زۆر کۆبوونەوە تــا چۆنێتیی‬ ‫کوشــتن و لەخاچدانەکــەی حوســەینی‬ ‫کوڕی مەنســوری حەلالج ببینن‪ .‬حەلالج‬ ‫وەختێ لە شــوێنی لەخاچدانەکەی نزیک‬ ‫بووبــۆوە و دار و تەختــە و بزمارەکانــی‬ ‫بینیبــوو‪ ،‬هێندە پێکەنیبوو تا چاوەکانی‬ ‫پڕ بووبوون لە فرمێسک‪ .‬دوو ڕکات نوێژی‬ ‫کــردووە و ئینجــا داوای لە خــوا کردووە‬ ‫کە لە بکوژەکانیشــی خۆش بێت‪ .‬ئینجا‬ ‫ئەبو حارســی شمشێروەشــێن لێی نزیک‬ ‫دەبێتــەوە و بە دەموچاویدا دەکێشــێت‪،‬‬ ‫دواتــر هەزار قامچیی لــێ دەدات و دوای‬ ‫ئــەوەش دەســت و پێــی دەبڕێتــەوە‪.‬‬ ‫هەڵبــەت لەبەرئەوەی لەخاچدانەکەشــی‬ ‫دەبووایە بە ئامادەبوونی وەزیر بووایە تا‬ ‫فەرمانی خەلیفە لەوبارەیەوە بخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫لەخاچدانەکــەی بــۆ ڕۆژی دوایی دواخرا‬ ‫و بــۆ ڕۆژی دوای ئەوە‪ ،‬شمشێروەشــێن‬ ‫لــە ملــی دا و ســەری پەڕانــد‪ .‬پاشــان‬ ‫الشــەکەی لــە حەســیرێکەوە دەپێچن و‬ ‫نەوتــی پێــدا دەکــەن و دەیســووتێنن‪،‬‬ ‫ئینجا خۆڵەمێشــەکەی دەبەن و لەســەر‬ ‫منارەیەکەوە دەیڕێژنە ناو ئاوی دیجلەوە‪.‬‬ ‫ســەرە پەڕیوەکەشــی دەبرێ بۆ زیندانە‬ ‫تازەکــەی و‪ ،‬لەگــەڵ هــەردوو دەســت‬ ‫و پێیــە بڕاوەکەیــدا بۆ مــاوەی دوو ڕۆژ‬ ‫لەســەر دیــواری زیندانەکــە دایدەنێــن‪.‬‬ ‫دوایی‪ ،‬کەللەسەرەکەی دەبەنە گەنجینەی‬ ‫دارولخیالفــە و بۆ ماوەی ســاڵێک لەوێ‬ ‫دەمێنێتەوە و پاش ئەوەش دەنێردرێ بۆ‬ ‫خوراسان تا لەوێ ببێت بە عیبرەتێک بۆ‬ ‫هاوڕێکانی‪.‬‬ ‫******‬ ‫ئەم ڕۆمانە‬ ‫نووســەری ئــەم ڕۆمانــە کــە نــاوی‬ ‫“عەبــاس ئەرنائوت”ـــە‪ ،‬لــە بنەڕەتــدا‬ ‫نووســەرێکی درامایــی و دەرهێنەرێکــی‬ ‫تەلەفزیۆنییە و لە بەریتانیا خوێندوویەتی‬ ‫و لە حەفتاکانەوە ســەرقاڵی نووســین و‬ ‫دەرهێنانی زنجیرەی درامایی تەلەفزیۆنی‬ ‫بــووە و کۆمەڵێک زنجیرەی تەلەفزیۆنیی‬ ‫ســەرکەوتووی بــۆ کەناڵــە عەرەبیەکان‬ ‫نووسیوە‪ ،‬لەوانە‪ :‬ســولەیمانی حەڵەبی‪،‬‬ ‫عەنتەرە‪ ،‬شــەوی کەوتنی غەرناتە‪ ،‬شکۆ‬ ‫شــایانی ئەسپسوارانە‪ ،‬مەرگی موتەنەبی‬ ‫و هتد‪ ...‬لە بواری ڕۆماندا‪ ،‬جگە لەم کارە‬ ‫کارێکــی تــری هەیە بە نــاوی “دەنگەکە‬ ‫بانگم دەکات”‪ ،‬لەگەڵ کۆمەڵە چیرۆکێکی‬ ‫کورتدا‪.‬‬ ‫ئەگــەر بمانەوێ چەند دێڕێک لەســەر‬ ‫ئــەم ڕۆمانــە بڵێین‪ ،‬ئەوا بــەر لە هەموو‬ ‫شــتێک دەبــێ بڵێین کە ئــەم ڕۆمانە بە‬ ‫شــێوازێکی تەقلیدی نەنووســراوە و هەر‬ ‫لــە سەرەتاشــەوە خوێنەر هەســت بەمە‬ ‫دەکات‪ .‬واتــە لــەم ڕۆمانــەدا خوێنــەر‬ ‫گێڕانەوەیەکــی بــاو نابینێتەوە وەکو ئەو‬ ‫گێڕانەوانــەی زۆربــەی ڕۆماننووســەکان‬ ‫پەنــای بۆ دەبەن‪ ،‬بەڵکو زمانی گێڕانەوە‬ ‫لــەم کارەدا پتــر زمانێکــی پەخشــانیی‬

‫شــیعر ئامێــزە کە خۆی لــە دێڕی کورت‬ ‫کــورت و وێنــەی شــیعری و بەکاربردنی‬ ‫زمانێکــدا دەبینێتــەوە کــە ئەگەرچــی‬ ‫شــیعری ڕووت نییە‪ ،‬بەاڵم دەیەوێ لەناو‬ ‫کەش و هەوایەکی شیعریدا بمانهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئەگەر ئێمە وا بڕوانینە ئەزموونی‬ ‫ســۆفییانە‪ ،‬کە بە دیوێــک لە دیوەکانیدا‬ ‫ئەزموونێکی شاعیرانەشــە‪ ،‬ئــەوا بۆمان‬ ‫دەردەکــەوێ کــە هەڵبژاردنــی ئــەم‬ ‫شــێوازەی بەکاربردنی زمــان لەم دەقەدا‬ ‫هەڵبژاردنێکی زیرەکانەیە‪ .‬نووســەر لەم‬ ‫ڕۆمانــەدا کەســێتیی حەلالج هــەم وەکو‬ ‫کەســێتیەکی موتەســەویفی تینــوو بــە‬ ‫مەعریفە و خۆناسین و خوداناسین پیشان‬ ‫دەدات هــەم وەکــو شــاعیرێکی شــەیدا‬ ‫(کە حەلالج خۆی شــاعیرێکی گەورەش‬ ‫بــووە) و هەم وەکو کەســێتییەکی یاخی‬ ‫و شۆڕشگێڕ کە هاوخەمی ستەملێکراوان‬ ‫و مافخوراوانە‪ ،‬ئەوانەی لە ســای ســتەم‬ ‫و جــەوری دەوڵەتی عەباســیدا ژیانێکی‬ ‫ســەخت و ناشایســتە بە ئینسان دەبەنە‬ ‫ســەر و هەرچــی موڵــک و داهاتی واڵتە‬ ‫قۆرخــە بــۆ توێژێــک لــە حوکمڕانــان و‬ ‫کاربەدەستانی سەر بە دەوڵەت و خەلیفە‬ ‫و‪ ،‬جووتیار و کۆیلەکانیش ڕۆژانە ژەهراو‬ ‫دەچێت بــە گەروویانــدا‪ .‬بەهەرحاڵ ئەم‬ ‫دوو ئاقــارە لەالی حەلالج تێکەڵ دەبن و‬ ‫لە یەکدی جوێ ناکرێنەوە‪ ،‬واتە عیشــق‬ ‫بۆ خودا و عیشــق بۆ ئینسان‪ ،‬بۆ هەقی‬ ‫ئاسمان و هەقی مرۆڤەکان‪.‬‬ ‫دەتوانیــن بڵێیــن کــە نووســەر لــەم‬ ‫کارەدا توانیویەتی سەرەکیترین ڕووداو و‬ ‫وێســتگەکانی ژیانی حەلالج کۆبکاتەوە و‬ ‫بە خەتێکی ســەردیی ‪ -‬شــیعری پێکەوە‬ ‫گرێیان بدات و وێنەیەکی هونەریی جوان‬ ‫و دڵڕفێنمان بۆ بخاتە ڕوو‪.‬‬ ‫دەمــەوێ ئامــاژە بــەوە بــدەم کە لە‬ ‫هەنــدێ شــوێنی ئــەم دەقــەدا زمــان‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆڵی سەردییانەی خۆی‪،‬‬ ‫گەرچی ئەم شــوێنانە لە کارەکەدا کەمن‬ ‫و بە شــێوەیەکی گشتی زمانێکی شیعری‬ ‫و شــاعیرانە بەســەر ڕۆمانەکــەدا زاڵــە‪،‬‬ ‫کــە ئومێد دەکەین ئێمــەش توانیبێتمان‬ ‫لە دەقــە کوردییەکەدا ئــەوە بە خوێنەر‬ ‫بگەیەنیــن‪ .‬هەروەهــا دەمــەوێ ئەوەش‬ ‫بڵێــم کە لە هەندێ جێدا‪ ،‬بە ئەنقەســت‬ ‫هەنــدێ وشــە و گــوزارە و ئایەتــم بــە‬ ‫عەرەبیەکەی داناوەتەوە‪ ،‬چونکە هەستم‬ ‫کــردووە ئەوە پتر هێزی ئەو شــوێنانەی‬ ‫دەقەکــە دەپارێزێت‪ ،‬بــەاڵم بەبێ ئەوەی‬ ‫لــە یادم بچێــت لە شــوێنی خۆیاندا یان‬ ‫لە پەراوێــزدا‪ ،‬مانایان لێک بدەمەوە یان‬ ‫ڕوونکردنەوەیــان لەســەر بــدەم‪ ،‬چونکە‬ ‫هەروەکــو دەزانن لە تەســەووفدا هەندێ‬ ‫وشــە و زاراوە و گــوزارە هــەن کە نەک‬ ‫هــەر وەرگێڕانیان بێتامیان دەکات‪ ،‬بگرە‬ ‫هاوواتایەکی پڕ بە پێستیشــیان دەســت‬ ‫ناکەوێ‪.‬‬ ‫دواجــار‪ ،‬ئێــوە و ژیــان و عیشــق و‬ ‫ئازارەکانی ئینســانێک کە لە زۆر ڕووەوە‬ ‫بە ئازارەکانی مەسیح شوبهێنراوە‪.‬‬

‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪ -١‬الحالج في ماوراء اخلط و اللون‪ ،‬سامي مکارم‪ ،‬ریاض‬ ‫الريس للکتب والنشر‪ ،‬ط‪ ٢٠٠٤ ٢‬بیروت‪.‬‬ ‫‪ -٢‬آالم الحــاج‪ ،‬لویــس ماســینیون‪ ،‬ترجمــة‪ :‬الحســین‬ ‫مصطفی حالج‪ ،‬شــرکة قدمس للنشر والتوزیع‪ ،‬ط‪،٢٠٠٤ ١‬‬ ‫بیروت‪.‬‬

‫‪ -٣‬قوس زندگی منصور حالج‪،‬لویس ماسینیون‪ ،‬ترجمه‪:‬‬ ‫د‪.‬عبالغفور روان فرهادي‪ ،‬انتشارات بنیاد فرهنگ ایران‪.‬‬ ‫‪ -٤‬منط��ق الط�ير‪ ،‬شــیخ فریدالدین عطار نیشــابوری‪،‬با‬ ‫مقدمــه و تصحيح‪ :‬حمید حمید‪ ،‬ناشــر‪ :‬نشــر طلوع‪ ،‬چاپ‬ ‫سوم‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪ -٥‬حــاج‪ ،‬هیربــرت و‪.‬میســن‪،‬ترجمه‪ :‬د‪ .‬مجدالدیــن‬

‫کیوانی‪،‬چاپ پنجم ‪ ١٣٩١‬نشر مرکز‪.‬‬ ‫‪ -٦‬الفناء في االنســان (کبار الصوفیــة)‪ ،‬هالة العروي‪،‬‬ ‫صفحات للنشر ‪.٢٠١٣‬‬ ‫‪ -٧‬الحالج او صوت الضمري‪ ،‬ابکار السقاف‪ ،‬رامتان للنشر‬ ‫و التوزیع ‪.١٩٩٥‬‬ ‫‪ -8‬منارات‪ ،‬العدد ‪ ٢٨٢٢‬خاص بالحالج‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )490‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/1‬‬

‫‪2‬‬

‫ستانسالڤسىك‪ ،‬سه‌رچاوه‌‪ ،‬میتۆد‬

‫««‬

‫ده‌رباره‌ى سه‌رجه‌م به‌رهه‌مه‌ زانستییه‌كاىن ستانسالڤسىك‬ ‫داستان به‌رزان‬ ‫لــه‌ جیهانــى شــانۆدا ستانسالڤســكى‬ ‫یــه‌ك لــه‌ كاریگه‌رتریــن تیۆریســته‌كانه‌‪،‬‬ ‫كــه‌ هــه‌ر زوو توانــى لــه‌ ڕێگــه‌ى دید و‬ ‫تێڕوانینه‌كانییــه‌وه‌ جێگــه‌ى خــۆی لــه‌‬ ‫دونیــاى شــانۆدا ده‌ستنیشــان بــكات‪،‬‬ ‫ئه‌و هێشــتا لــه‌ ژیاندا مابوو كــه‌ هه‌وڵی‬ ‫باڵوكردنــه‌وه‌ى مێتۆده‌كــه‌ى درا بــه‌ره‌و‬ ‫واڵتانیتــرى جیاواز له‌ ڕوســیا‪ ،‬دیارترین‬ ‫ئــه‌و واڵتانه‌ش ئه‌مریكابوو‪ ،‬كه‌ له‌ ڕێگه‌ى‬ ‫چه‌نــد قوتابییه‌كییه‌وه‌ ســودێكى زۆر له‌‬ ‫دیدگاكانى وه‌رگیرا و تیۆره‌كه‌ى ته‌شه‌نه‌ى‬ ‫كــرد‪ ،‬ته‌نانــه‌ت ســینه‌ماى ئه‌مریكایــش‬ ‫له‌ســه‌ر ڕێبازه‌ واقیعییه‌كــه‌ى ئه‌م گه‌وره‌‬ ‫شــانۆكاره‌ زیاتر خۆی بونیادنا‪ ،‬هه‌ربۆیه‌‬ ‫زۆركات ده‌گوترێــت هونــه‌رى ســینه‌ما‬ ‫دزێكى زیره‌كه‌ له‌ هونه‌رى شانۆ‪.‬‬ ‫بــه‌ بۆچوونــى زۆرێــك له‌وانــه‌ى‬ ‫وردبوونه‌وه‌یــان بــۆ تیۆره‌كانــى شــانۆ‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ستانسالڤسكى یه‌كه‌مین كه‌سه‌ كه‌‬ ‫هونــه‌رى نواندن تیۆریــزه‌ ده‌كات و بنه‌ما‬ ‫و جه‌وهــه‌رى ئــه‌م هونه‌ره‌ ده‌ستنیشــان‬ ‫ده‌كات‪ ،‬چونكــه‌ له‌پێش ئــه‌وه‌و‌ه ئه‌وه‌ى‬ ‫هه‌یــه‌ ده‌ربــاره‌ى نوانــدن ته‌نیــا چه‌نــد‬ ‫بۆچوون و ســه‌رنجێكى كورتن كه‌ زۆرجار‬ ‫له‌الیــه‌ن خه‌ڵكانــى ده‌ره‌وه‌ى شــانۆوه‌‬ ‫گوتــراون‪ ،‬بــه‌اڵم ستانسالفســكى هــه‌م‬ ‫وه‌ك ئه‌كتــه‌ر و هه‌میــش وه‌ك ده‌رهێنه‌ر‬ ‫ئه‌زموونــى هه‌بووه‌‪ ،‬له‌ ئه‌نجامیشــدا ئه‌م‬ ‫هونه‌رمه‌نده‌ى شــانۆ تیۆریستێكى گرنگى‬ ‫شــانۆییه‌ و خــاوه‌ن میتــۆد و تێڕوانینى‬ ‫خۆیه‌تــى بۆ نواندن كه‌ زۆرجار به‌ ڕێبازى‬ ‫(واقیعــی ده‌روونــى) نــاو ده‌برێــت‪ ،‬به‌و‬ ‫پێیه‌ى ده‌روون له‌ســه‌ره‌تاكانى كاركردنى‬ ‫ئــه‌ودا بایه‌خێكــى زۆری هه‌بــووه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫كه‌ره‌ســته‌یه‌ك بــۆ نواندنێك كــه‌ باوه‌ڕى‬ ‫ئه‌كتــه‌ر و متمانــه‌ى بینــه‌ران به‌ده‌ســت‬ ‫بهێنێــت‪ ،‬ئه‌گه‌رچی ئــه‌م تێڕوانینه‌ دواتر‬ ‫گۆڕانگاریی به‌سه‌ردێت‪.‬‬ ‫له‌ پاش ستانسالڤســكى تــه‌واوى ئه‌و‬ ‫قوتابخانــه‌ شــانۆییانه‌ى هاتــوون الیــه‌ن‬ ‫تیۆریســتانى دیكــه‌وه‌ ســودێكى زۆر و‬ ‫كاریگه‌رییه‌كــى زۆری قوتابخانه‌كــه‌ى‬ ‫ئه‌ویــان له‌ســه‌ربووه‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر تــه‌واو دژ‬ ‫به‌م میتۆده‌كه‌شــی بووبن‪ ،‬هه‌ر به‌ نمونه‌‬ ‫مییرهۆلد جگــه‌ له‌وه‌ى هه‌رگیز نكوڵی له‌‬ ‫مامۆســتایى ستانسالڤســكى نه‌كــردووه‌‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم بــه‌ وردبوونــه‌وه‌ لــه‌ میتۆده‌كانى‬ ‫بــۆ شــانۆ ده‌بینین به‌گشــتى پێچه‌وانه‌ى‬

‫ستانسالڤســكى گرتووه‌‪ ،‬كه‌واته‌ بۆ نمونه‌‬ ‫ئه‌گه‌ر ستانسالڤســكى به‌ر لــه‌ هییرهۆڵد‬ ‫بایه‌خى به‌ ده‌روون و كرداره‌ ناوه‌كییه‌كان‬ ‫نه‌دایــه‌‪ ،‬ئه‌وا هه‌رگیز مییرهۆلد نه‌یده‌زانى‬ ‫ده‌كرێــت له‌ جیاتى نــاوه‌وه‌ و ده‌روون به‌‬ ‫جه‌ســته‌ ئــه‌وه‌ى ده‌مانه‌وێــت بیگه‌ێنین‪،‬‬ ‫یاخود به‌ داماڵینى شــانۆ له‌ ورده‌كارییه‌‬ ‫واقیعیــه‌كان ده‌كرێــت الیه‌نى ســتاتیكى‬ ‫ئــه‌م هونه‌ره‌ به‌هێــز بكه‌یــن‪ ،‬بۆیه‌ ئه‌مه‌‬ ‫ســودوه‌رگرتنێكى به‌رچــاوه‌‪ ،‬كه‌واتــه‌‬ ‫ستانسالڤســكى ڕه‌ســه‌نى تیۆره‌كانــى‬ ‫شانۆیه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م كتێبه‌ به‌ وردى ئه‌كته‌ر ده‌ستگیرۆیی‬ ‫ده‌كات بۆ تێگه‌یشــتن له‌ هونه‌رى نواندن‪،‬‬ ‫له‌هه‌ریه‌ك له‌ الیه‌نه‌كانى جه‌سته‌ و ده‌نگ‬ ‫و ئه‌و هه‌ســتانه‌ى پێویســته‌ ئه‌كته‌رێكى‬ ‫ڕیالیســتى لــه‌ خۆیدا بیاندۆزێتــه‌وه‌ و له‌‬ ‫كاتى پێویستدا به‌كاریان بهێنێت‪ ،‬ئه‌كته‌ر‬ ‫فێر ده‌كات چۆن بتوانێت خۆی بناســێت‬ ‫و لــه‌ ئه‌نجامــى ناســینى خۆیــه‌وه‌ چۆن‬ ‫بــگات به‌ ناســینى ڕۆڵه‌كــه‌ى و چۆنیش‬ ‫مامه‌ڵه‌یه‌كى سه‌ركه‌وتوو له‌گه‌ڵ ڕۆڵه‌كه‌یدا‬ ‫بكات‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ خوێندنه‌وه‌ و تویژینه‌وه‌ى‬ ‫وردى ئه‌م كتێبه‌ هه‌ر ته‌نیا كاری ئه‌كته‌ری‬ ‫شــانۆ نییــه‌‪ ،‬به‌ڵكــو بــۆ ئــه‌وه‌ى ببیته‌‬

‫هاتنى تێروانینه‌كانى ستانسالڤســكى بۆ‬ ‫نێو شــانۆی كوردى به‌شێوه‌یه‌كى باش و‬ ‫وه‌ك خۆی به‌رجه‌ســته‌بووه‌؟ وه‌اڵمى ئه‌م‬ ‫پرسیاره‌ له‌ دواى خوێندنه‌وه‌ى سه‌رجه‌مى‬ ‫به‌رهه‌مه‌ زانستییه‌كانى ستانسالڤسكییه‌وه‌‬ ‫پێی ده‌گه‌ین‪ ،‬چونكه‌ ئه‌وه‌ى له‌ ڕابردوودا‬ ‫له‌به‌رده‌ست خوێنه‌رى كورد و فێرخوازانى‬ ‫شــانۆدابووه‌ به‌شــێكى هــه‌ر زۆر كــه‌م و‬ ‫بچوكــى ئه‌و تێزانه‌ن كه‌ ستانسالڤســكى‬ ‫كاری له‌سه‌ركردوون‪ ،‬چ وه‌ك تیۆر چ وه‌ك‬ ‫ئه‌و مه‌شــق و ڕاهێنانه‌ى كه‌ ده‌ستنیشانى‬ ‫كــردوون بۆ ئــه‌وه‌ى له‌الیــه‌ن قوتابیان و‬ ‫به‌هره‌مه‌ندانى نواندنه‌وه‌ بگیرێنه‌به‌ر‪.‬‬ ‫لــه‌ پــاش خوێندنــه‌وه‌ى ســه‌رجه‌م‬ ‫به‌رهه‌مــه‌ زانســتییه‌كانى ئه‌م تیۆریســته‌‬ ‫گه‌وره‌یه‌‪ ،‬كه‌ له‌الیه‌ن وه‌رگێڕ و مامۆستاى‬ ‫شانۆ (پێشڕه‌و حسێن)ه‌وه‌ وه‌رگێڕادراوه‌‪،‬‬ ‫ده‌بێــت بــه‌ جۆرێكیتــر مامه‌ڵــه‌ له‌گــه‌ڵ‬ ‫قوتابخانه‌كــه‌ى ستانسالڤســكیدا بكه‌ین‪،‬‬ ‫ته‌نانــه‌ت لــه‌ زۆر جێگــه‌دا تێڕوانینمــان‬ ‫بــۆی ده‌گۆڕێــت‪ ،‬هاتنــى ئــه‌م به‌رهه‌مه‌‬ ‫گرنگــه‌ بۆ ناو زمانى كــوردى كارێكى پڕ‬ ‫بایه‌خه‌ و ده‌بێت له‌الیه‌ن هه‌ركه‌ســێكه‌وه‌‬ ‫كــه‌ مه‌یلی بۆ شــانۆ هه‌یه‌ بــه‌ بایه‌خه‌وه‌‬ ‫ته‌ماشــا بكرێت و بــه‌وردى بخوێنرێته‌وه‌‬

‫زانستێكى تایبه‌تمه‌ند‪ ،‬بۆیه‌ پێویسته‌ ئه‌و‬ ‫كه‌سه‌ى ده‌ست ده‌داته‌ وه‌رگێڕانى بابه‌تى‬ ‫شــانۆیی تــه‌واو ئــاگاداری قوتابخانــه‌ و‬ ‫ڕه‌وت و كۆنســێپت و چه‌مكه‌ شانۆییه‌كان‬ ‫بێــت و بزانێــت لــه‌ چ جێگه‌یه‌كــدا و به‌‬ ‫چ كۆنتێســتێك به‌كارهێنــراون‪ ،‬به‌بــێ‬ ‫ئــه‌م شــاره‌زاییانه‌ لــه‌ هونــه‌رى شــانۆ‪،‬‬ ‫هــه‌ر كارێكى وه‌رگێڕان له‌الیه‌ن كه‌ســانى‬ ‫ده‌ره‌وه‌ى شــانۆوه‌ كارێكــى كــه‌م به‌هره‌‬ ‫ده‌رده‌چێت‪ ،‬نمونه‌ى هه‌ر دوو ئه‌م جۆره‌ى‬ ‫وه‌رگێڕانیشمان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫وه‌رگێڕانــى كۆمه‌ڵێــك كتێبی كاریگه‌ر‬ ‫لــه‌ شــانۆدا ده‌بــوو لــه‌ مێژه‌ بــه‌ زمانى‬ ‫كوردى هه‌بوونایه‌‪ ،‬له‌وانه‌ كتێبی (شانۆی‬ ‫هه‌ژار)ى گرۆتۆڤســكى كتێبی (شــانۆی‬ ‫داســتانى) برێشــت‪ ،‬كتێبــی (شــانۆ و‬ ‫هاوتاكه‌ى) ئارتــۆ‪ ....،‬له‌ پاش ئه‌وانیش‬ ‫چه‌ندین كتێبی گرنگ هه‌ن كه‌ شانۆكارانى‬ ‫ئێمه‌ لێیان بێ به‌شــن‪ ،‬هــۆكاری ئه‌مه‌ش‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ خه‌مســاری شــانۆكارانى‬ ‫ئێمــه‌ بــۆ الیه‌نــى وه‌رگێــڕان و تیــۆرى‬ ‫شــانۆیی‪ ،‬به‌داخه‌وه‌ كه‌م خوێندنه‌وه‌ یان‬ ‫هه‌ر نه‌خوێندنه‌وه‌ى زۆرێك له‌ شانۆكارانى‬ ‫كــورد‪ ،‬كــه‌ به‌بایه‌خــه‌وه‌ ناڕوواننه‌ تیۆره‌‬ ‫زیندووكانــى شــانۆ‪ ،‬ئه‌مــه‌ش ئــه‌و چه‌ق‬

‫ئه‌م كتێب ‌ه ب ‌ه وردى ئه‌كته‌ر ده‌ســتگیرۆیی ده‌كات بۆ‬ ‫تێگه‌یشتن له‌ هونه‌رى نواندن‪ ،‬له‌هه‌ریه‌ك ل ‌ه الیه‌نه‌كانى‬ ‫جه‌ست ‌ه و ده‌نگ و ئه‌و هه‌ستانه‌ى پێویست ‌ه ئه‌كته‌رێكى‬ ‫ڕیالیستى ل ‌ه خۆیدا بیاندۆزێته‌وه‌‬ ‫ئه‌كته‌رێكــى باشــی هونه‌رى ســینه‌ماش‬ ‫پێویســته‌ ئیتۆد و مه‌شقه‌ گرنگه‌كانى ناو‬ ‫ئه‌م كتێبه‌ بناسیت‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌ ڕاوێژكردن‬ ‫له‌گه‌ڵ كه‌ســانى شــاره‌زا له‌ میتۆده‌كه‌ى‬ ‫ستانسالڤســكیدا‪ ،‬چونكــه‌ هــه‌ر چۆنێتى‬ ‫خوێندنــه‌وه‌ى كتێبه‌كــه‌ پێویســتى بــه‌‬ ‫شــاره‌زایی هه‌یه‌‪ ،‬جگه‌ له‌وه‌ی ئه‌م كتێبه‌‬ ‫بــۆ پراكتیك نوســراوه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ش ده‌بێت‬ ‫له‌الیه‌ن كه‌سی شــاره‌زاوه‌ شیبكرێته‌وه‌ و‬ ‫مه‌شقه‌كانى به‌ كرداربكرێت‪.‬‬ ‫له‌ شــانۆى كوردیشــدا ئه‌م تیۆریســته‌‬ ‫زۆرترین ڕووبه‌رى داگیركردووه‌ و كه‌سانى‬ ‫كاریگه‌ر به‌ قوتابخانه‌ شانۆییه‌كه‌ى ئه‌و له‌‬ ‫پێشه‌نگه‌كانى شانۆی كوردین‪ ،‬به‌اڵم ئایا‬

‫و لــه‌ ئیتۆده‌كانــى تێبگه‌یــن‪ ،‬ئه‌مه‌ش ل ‌ه‬ ‫پێناو ئه‌وه‌ى ستانسالڤسكى وه‌ك خۆی و‬ ‫له‌ڕێگه‌ى نوسین و تێڕوانینه‌كانى خۆیه‌وه‌‬ ‫بناســین‪ ،‬نه‌ك ئه‌و وتــار و خوێندنه‌وه‌ و‬ ‫كوتكردنــه‌وه‌ى به‌رهه‌مانــه‌ى له‌ ڕابردوودا‬ ‫له‌به‌رده‌ست خوێنه‌رى كوردابوون‪.‬‬ ‫گرنگــى ئــه‌م وه‌رگێڕانــه‌ له‌وه‌دایه‌ كه‌‬ ‫له‌الیه‌ن كه‌سێكه‌وه‌ وه‌رگێڕدراوه‌ كه‌ خۆی‬ ‫هونه‌رمه‌ند و مامۆســتاى شانۆیه‌‪ ،‬چونكه‌‬ ‫پێشــتریش گوتوومانه‌ وه‌رگێڕانى بابه‌تى‬ ‫شــانۆیی كاری هه‌مــوو وه‌رگێڕێــك نییه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌رچــی ئه‌مه‌ بــۆ تــه‌واوى بواره‌كانى‬ ‫دیكه‌ش وه‌هایه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌تایبه‌ت شانۆ كه‌‬ ‫باســه‌كه‌ى ئێمه‌یه‌ لــه‌ جێگه‌یه‌كدا ده‌بێته‌‬

‫به‌ســتوویی و مۆدێلــه‌ بــاوه‌ى شــانۆی گه‌شــت ده‌كه‌ن‪ ،‬بۆچوون ده‌ده‌ن‪ ...‬سه‌ر‬ ‫لێكه‌وتۆته‌وه‌ كه‌ ئه‌مڕۆ ده‌یبینین‪ ،‬زۆرینه‌ى شاشه‌كانیان به‌ دیمانه‌ و دانیشتن و سه‌ر‬ ‫گــروپ و ده‌رهێنــه‌ره‌كان كاره‌كانیــان له‌ ته‌خته‌كانى شانۆیان به‌ كاره‌ الوازه‌كانیان‬ ‫یه‌كتــر ده‌چێت‪ ،‬به‌ ده‌گمه‌ن كاری جیاواز گرتووه‌‪ ،‬له‌ پێشه‌وه‌ى هه‌مووان ده‌یانه‌وى‬ ‫و ســتایلی جیــاواز ده‌بینیــن‪ ،‬ئه‌وه‌شــی قســه‌ بكه‌ن و سودمه‌ندبن‪ ،‬له‌ به‌رامبه‌ردا‬ ‫هه‌یه‌ له‌ كتێبی شــانۆیی له‌ســه‌ر ڕه‌فه‌ى ئاماده‌نییــن پــاره‌ى نیــو دانیشــتنى‬ ‫كتێبفرۆشــییه‌كان كه‌وتوون و شانۆكارێك نادییه‌ك بده‌نــه‌ كتێبێك یاخود بیلیتێكى‬ ‫نییه‌ به‌الیــدا بچێت‪ ،‬له‌ ئه‌نجامدا ده‌زگا و شــانۆیی‪ ،‬چاوه‌ڕێشــن هه‌ر له‌ خۆوه‌ و له‌‬ ‫ناوه‌نده‌كانى چاپكردنــى كتێبیش خۆیان ڕێگــه‌ى په‌رجوویه‌كى ئاســمانییه‌وه‌ ببنه‌‬ ‫له‌ چاپكردنى كتێبی شانۆیی دوورده‌گرن‪ ،‬هونه‌رمه‌ندى گه‌وره‌‪ ،‬له‌ كۆتایدا به‌ هیوام‬ ‫بیانووشــیان ئه‌وه‌یــه‌ كــ ‌ه به‌رهه‌مــه‌ ئــه‌م به‌رهه‌مــه‌ش وه‌ك زۆرینــه‌ى ئه‌وانى‬ ‫شــانۆییه‌كان نافرۆشــرێن‪ ،‬لــه‌ كاتێكــدا دیكه‌ به‌ بۆشــاییدا نه‌ڕوات و شــانۆكاران‬ ‫لــه‌م هه‌رێمــه‌ى ئێمــه‌دا خه‌ڵكانێكى زۆر و قوتابیــان و ئاره‌زوومه‌ندانــى شــانۆ به‌‬ ‫له‌ســه‌ر حسابی شــانۆ موچه‌ وه‌رده‌گرن‪ ،‬پێشوازییه‌كى گه‌رمه‌وه‌ به‌ره‌وڕووى بچن‪.‬‬

‫دوو دۆزەخــی کــوردی نیشــان دەدەن‪،‬‬ ‫کــە ئەوانیــش دۆزەخی مــاڵ و دۆزەخی‬ ‫نیشــتمانی مرۆڤــی کــوردن‪ .‬ئــەوەی‬ ‫سەنتەری بینینی ئەم دوو کارە شانۆییە‬ ‫بــوو بۆ مــن‪ ،‬خوێندنەوە بــوو بۆ ماڵ و‬ ‫نیشــتمان الی مرۆڤی کورد‪ ،‬بە ئەزموون‬ ‫دەرکەوت ئەوەی ســەد ساڵە الی کورد‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــش کوردی باشــور پیــرۆزە و‬ ‫خوێنی بۆ دەڕژێت کە نیشــتمان و تاکی‬ ‫کورد و پاراستنی بەهای خێزانی کوردە‪،‬‬ ‫جگە لە وەهم و بۆشاییەکی بەتاڵ هیچی‬ ‫تــر نییە‪ .‬ئەوەی بەالی ئەکتەرەکانی ئەو‬ ‫نمایشەوە گرنگ و پڕ بایەخ بوو‪ ،‬ڕاکردن‬ ‫بوو لە چیرۆکەکانی نیشــتمان‪ ،‬ئەگەر بە‬ ‫گیان و خوێنی خۆشی قوربانی بۆ بدات‪!.‬‬ ‫ئــەم کۆمەڵــە گەنجە لە شــانۆگەریی‬ ‫(چیرۆکــی مــردن لــە بەهەشــتا) کە لە‬ ‫دوا ڕۆژەکانی ســاڵی ‪٢٠١٥‬دا ئەوەیان بۆ‬ ‫گێڕاینــەوە کــە تاک و نیشــتمان و بەها‬ ‫پیرۆزەکانــی تری کورد هەموی لەبەردەم‬ ‫ئەگــەری لە ناوچونــدان و ئەوەی دەبێت‬ ‫تاکــی کورد لە ئێســتادا پەلەپەل فریای‬ ‫بکەوێــت و لەنــاو نەچێت تەنهــا و تەنها‬ ‫یادەوەریــی تاکە بــەو خاکەوەی کە هیچ‬ ‫پیرۆزییەکــی نەمــاوەو خواخوایەتی زوو‬ ‫لێی هەڵبێت و تەنها لە یادەوەرییەکانیدا‬ ‫بــە جوانــی بیهێڵێتــەوە‪ ،‬گێڕانــەوەی‬ ‫چیرۆکە پچڕ پچڕانەی نمایشەکە یەکێکە‬ ‫لە ئاماژەکانی ئەو شێوازە ئایدیالیستە‪.‬‬

‫(‪)٢‬‬ ‫دیارترین ڕەگەزی گێڕانەوە لە نمایشی‬ ‫شانۆگەریی (چیرۆکی مردن لە بەهەشتا)‬ ‫شێوازی گێڕانەوەکەیەتی‪ ،‬ئەم بنەمایە لە‬ ‫هونەریــی گێڕانەوە‪ ،‬چ لە شــانۆنامە یان‬ ‫چیرۆک و ڕۆماندا الی من چێژی تایبەتی‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬کە ئەویــش پەیڕەونەکردنی‬ ‫بنەمــای هەڕەمییە لە گێڕانەوەی ڕوداو و‬ ‫بەســەرهاتی باوی چیرۆک‪ ،‬وەک ئەوەی‬ ‫ناو دەبرێت بە (ســەرەتا و ناوەڕاســت و‬ ‫کۆتایــی) چیرۆک‪ .‬لە (چیرۆکی مردن لە‬ ‫بەهەشتا) چیرۆکی دۆزەخی بەهەشتمان‬ ‫لەســەرەتاوە بۆ کۆتایی بــۆ ناگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو لە کۆتایــی چیرۆکی دۆزەخی ناخ‬ ‫و بیرکردنــەوە و بــێ هیواکانــی مرۆڤــی‬ ‫کوردەوە ئەو دۆزەخە بۆ بینەران دەخاتە‬ ‫ڕوو‪ .‬هەرچەندە لەگەڵ یەکەم چرکەساتی‬ ‫دەســتپێکی شــانۆییەکەدا‪ ،‬نمایشــەکە‬ ‫لــە کۆتاییەکەیــەوە دەســتپێدەکات‪ ،‬کە‬ ‫ئەویش ئەو دڵەراوکێییەی کارەکتەرەکانە‬ ‫لــە گێڕانــەوەی چیــرۆک و بەســەرهاتی‬ ‫هەڵهاتنی خۆیان لە نیشتمان‪ ،‬لە بێکاری‬ ‫و نەبوونــی دادپــەروەری و ناجێگیریــی‬ ‫بــاری سیاســی و کۆمەڵیک هــۆکاری تر‬ ‫(کە مــن نامەوێت چیرۆکی شــانۆییەکە‬ ‫لــەم نووســینە کورتــەدا بگێڕمــەوە‪،‬‬ ‫هێندەی ئەمەوێت ئاماژەکانی کارکردنیان‬ ‫بخوێنمــەوە‪ ).‬ئەوەی مایــەی نەنگییە لە‬ ‫گێرانەوەکەیانــدا‪ ،‬ئــەو دوبارەکردنەوەیە‬ ‫بــوو‪ ،‬کــە چەندیــن جــار و لــە چەندین‬

‫و تاڕادەیــەی بێزاریــی بینــەران ئــەو‬ ‫درێــژ دادڕییە کاریگەریــی هەبێت‪ .‬ئەمە‬ ‫پێچەوانەی ئیشــەکەی پێشوویان کە زۆر‬ ‫پوخــت و بێ زیادەڕۆیــی و وردەکارییانە‬ ‫کاری تێدا کرابوو‪.‬‬ ‫(‪)٣‬‬ ‫یەکێــک لــە بایــەخ و کاریگەریی ئەم‬ ‫شــێوازە لــە کارکردنــی هونەرییانــە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــش لــە کارکردنی ئــەم گروپە‬ ‫دەکەوێتە ســەر توانا وگەمەکانی ئەکتەر‬ ‫لەســەر تەختەی شــانۆ‪ .‬لەگــەڵ ئەوەی‬ ‫توانســت و توانای کارکردنی ئەو کۆمەڵە‬ ‫ئەکتــەرەی لــەم نمایشــەدا دەرکەوتــن‬ ‫تاڕادەیــەک لەیــەک ئاســتدا بــوون‪ ،‬بەو‬

‫بــۆ ئه‌وانه‌ى خه‌ونیانــه‌ وه‌ك ده‌رهێنه‌ر‬ ‫یــان وه‌ك ئه‌كتــه‌ر یاخــود ته‌نانه‌ت وه‌ك‬ ‫بینه‌ر له‌ بوارى شانۆ و سینه‌مادا كاربكه‌ن‬ ‫و بمێننــه‌وه‌‪ ،‬كڕیــن و خوێندنــه‌وه‌ى ئه‌م‬ ‫كتیبه‌ له‌ ده‌ســت خۆتــان نه‌ده‌ن‪ ،‬چونكه‌‬ ‫به‌ تێگه‌یشــتن له‌م كتیبه‌ ئاشنا ده‌بین به‌‬ ‫یه‌كێك لــه‌ قوتابخانه‌ گرنگه‌كانى نواندنى‬ ‫شــانۆ و ســینه‌ما كــه‌ له‌ پاشــیه‌وه‌ هیچ‬ ‫كام لــه‌ قوتابخانه‌كانــى دیكه‌ى شــانۆ و‬ ‫ســینه‌ما نه‌یانتوانیــوه‌ خۆیانى لێ ده‌رباز‬ ‫بكه‌ن و هه‌مووان به‌ جۆرێك له‌ جۆره‌كان‬ ‫ده‌گه‌ڕێنــه‌وه‌ ســه‌ر تێڕوانینه‌كانــى ئــه‌م‬ ‫گــه‌وره‌ شــانۆڤان و خاوه‌ن میتــۆده‌ كه‌‬ ‫ستانسالڤسكییه‌‪.‬‬

‫مردن لە بەهەشت یان ڕاکردن لە چیرۆکەکانی نیشتامن‬

‫کامەران سوبحان‬ ‫(‪)1‬‬ ‫دوو جــار کاری هونەریــی ئەو کۆمەڵە‬ ‫گەنجــەم بینیــوە‪ ،‬کە بەنــاوی (پانتایی‬ ‫شــانۆی وااڵ) کار دەکەن و دەیانەوێت لە‬ ‫دیدگایەکی جیاوازتــرەوە کاری هونەریی‬ ‫بکەن‪ .‬لە هەردوو کارە هونەرییەکەیاندا‪،‬‬ ‫بینینێکی جیاواز و تایبەتمەندم بینیووە‪،‬‬ ‫کــە الی من جێگەی لەسەروەســتانە‪ .‬بە‬ ‫تایبەتیش کارکردنێکــی هونەریی جیاواز‬ ‫لــەو شــەپۆلە بــاوەی کــە زۆر جــار لە‬ ‫نمایشە شــانۆییەکاندا دەیانبینین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆر جــار ئەو جیاوازی کارکردن و بینینە‬ ‫هونەرییــە پێــش بونیادنانــی گوتارێکی‬ ‫پتــەو لــە ئاڕاســتەکردنی بنەماکانــی‬ ‫تێکســت و دەرهێنان و نواندن و ڕەگەزە‬ ‫هونەرییەکانی تری کاری شانۆیی جۆرێک‬ ‫پەرتەوازەیــی بەرهــەم دێنێــت‪ ،‬لێــرەدا‬ ‫ناڵێــم ئەوان پەرتەوازە‪ ،‬یــان کۆکراوە و‬ ‫ڕێکخــراو کار دەکــەن‪ ،‬هێنــدەی ئەوەی‬ ‫مەبەســتمە هەڵوێســتە لەســەر بونیادی‬ ‫نمایشــێکی شانۆیی بکەم کە لە دواجاردا‬ ‫و لە دوای هەمو پرۆســەکانەوە لە هۆڵی‬ ‫نمایشــدا دەگات بــە بینــەران‪ .‬ئەم دوو‬ ‫کارە شــانۆییەی ئــەم گروپــەی کــە من‬ ‫بینیــم (ماڵەکــەی باوکــم) و (چیرۆکی‬ ‫مردن لە بەهەشــتا) چیرۆکی پیشاندانی‬

‫دیمەندا ڕوداوەکان یان گوزارشــتکردن لە‬ ‫بارێکی دەروونی‪ ،‬یان تاریکییەکانی ژیانی‬ ‫مرۆڤی کورد دوبارە دەبێتەوە‪ ،‬ئەمە هەم‬ ‫چێــژی نمایــش دەکوژێت‪ ،‬هــەم کارەکە‬ ‫پــڕ دەکات لەخــەوش و کەموکورتــی‪.‬‬ ‫دیمەنــی هێنانەوەی ســیمبوڵ و تارمایی‬ ‫داعش لە کۆتایی نمایشــەکەدا‪ ،‬بەشێکی‬ ‫زۆری ئەو جوانی و بەها ئیستاتیکییانەی‬ ‫نمایشــەکەی ونکــرد‪ ،‬چونکە ئەو دیمەنە‬ ‫زۆر ســاکارانە بونیاد نرابوو‪ ،‬نە توانرابوو‬ ‫بنەمایەکــی هونەریــی پێبدرێت و تێکەڵ‬ ‫بە رۆحی شــانۆییەکەو دیمەنەکانی پێش‬ ‫و پــاش خۆی بکرێت‪ .‬ئەمەش وایکردبوو‬ ‫درێژدادڕییەک بە شانۆییەکەوە دەرکەوێت‬

‫پێیــەی (هەمویــان دەرچــووی بەشــی‬ ‫شــانۆی هونــەرە جوانەکانــن) ئاســتی‬ ‫پەیوەنــدی و بەرکەوتنی ئەکتەرەکان بە‬ ‫یەکتــری زۆرجار جیــاوازی ئەکتەرێک بۆ‬ ‫یەکێکی تریان دەردەخســت‪ ،‬بەاڵم لەبەر‬ ‫ئەوەی شانۆییەکە لەسەر بنەمای چیرۆک‬ ‫و گێرانــەوە کاری کردووە‪ ،‬کەمتر ئەکتەر‬ ‫تێیدا دەردەکەوێت‪ ،‬تەنانەت بۆشــایی و‬ ‫پەیوەنــدی نێوان (کارەکتــەرو ئەکتەر)‬ ‫هێڵێکی باریکە و نازانرێت ئەوە ئەکتەرە‬ ‫ڕووداوەکانمان بــۆ دەگێڕێتەوە یان ئەوە‬ ‫خــودی کارەکتەرە لەو تێکســتەوە دێتە‬ ‫دێت و لەســەر شــانۆ ئــەو مردنەمان لە‬ ‫بەهەشتدا بۆ دەگێڕێتەوە‪ ،‬درووستبوونی‬ ‫ئــەو پەیوەندییــەی نێــوان ئەکتــەر و‬ ‫کارەکتــەر و لــە پانتایــی ئــەو شــوێنە‬ ‫فراوانــەدا کە ئــەم گروپە خۆیــان وەک‬ ‫شــوێنێکی وااڵ کاری لەســەر دەکــەن‪،‬‬ ‫بەشــێوازێکی زۆر دەسەاڵتی دەرهێنەری‬ ‫ون کردبوو‪ .‬بەجۆرێک بینەرێک ئاگاداری‬ ‫وردەکاریــی کارکردنــی شــانۆ نەبێــت‬ ‫مەحاڵە بتوانێت دەســەاڵتی دەرهێنەر و‬ ‫ئەکتەر لەم شــانۆگەرییەدا جیا بکاتەوە‪،‬‬ ‫ئەمە بــەالی منــەوە دیارترین خەوشــی‬ ‫ئەو شــانۆگەرییەیە کــە نابێت دەرهێنەر‬ ‫بەو شــێوە بەرفراوانە لە نمایشــیکی وادا‬ ‫نــا ئامــادە و ون بێــت‪ ،‬لــە کاتێکدا ئەو‬ ‫دەرهێنــەرە الوە بــە عیشــق و جۆش و‬ ‫خرۆشیکی زۆرەوە دەیەوێت کاری جیاواز‬ ‫نمایش بکات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )490‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/1‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ئاگردزەکان‬

‫دیدارێک لەگەڵ ئەنتونیو تابوکی‬ ‫لە عەرەبییەوە‪ :‬رەووف بێگەرد‬ ‫بەشی دووەم‪ -‬کۆتایی‬ ‫ئــەم دیمانەیــە لەگــەڵ نووســەری دیاری‬ ‫ئیتاڵی ئەنتۆنیۆ تابوکی‪ ،‬یەکێکە لەو کۆمەڵە‬ ‫دیمانــە گرنگانــەی کــە «جومانە حــەداد»‬ ‫لەگــەڵ کۆمەڵێــک نووســەر و ڕووناکبیــری‬ ‫دیــاردا کردوویەتی و لــە کتێبەکەیدا بە ناوی‬ ‫«ئاگردزەکان» باڵوی کردۆتەوە‪.‬‬

‫چیرۆکێکــەوە بــۆ یەکێکی تر دەســتیان پیا‬ ‫دێننەوە‪ ،‬تۆیش هەندێک جار خۆت ڕادەستی‬ ‫ئەو ئارەزووە کردوە‪.‬‬ ‫ بۆیــە کردوومــە چونکــە خــودی‬‫کەســایەتیەکە داوای ئــەوەی لــێ کــردووم‪،‬‬ ‫هەندێک جار خودی کەســایەتیەکان شــتمان‬ ‫بــۆ دیاریی دەکەن و هەڵوێســتمان بەســەردا‬ ‫دەســەپێنن‪ .‬ئەمــە بــە پێچەوانــەی هەندێک‬ ‫بۆچوونەوەیــە‪ .‬کەســایەتیەکە پێــت دەڵێت‪:‬‬ ‫«شــیمانەیەکی تــرم بــدەرێ» چونکە «لەم‬ ‫گێژاوە بێزاربــووم‪ ،‬دەرفەتێکی ترم بدەرێ با‬ ‫لــە چیرۆکێکی تردا بژیم» مــن هەندێک جار‬ ‫چاوپۆشــیم لە هەندێکیان کــردوە بۆ ئەوەی‬ ‫لــە ڕۆمانێکــەوە دزە بکەنــە نــاو ڕۆمانێکــی‬ ‫تــرەوە‪ .‬بــەاڵم ئەمــە لەژێر فشــاری خۆیاندا‬ ‫بوە کە بەالمەوە جوانە‪ ،‬چونکە بەشــێوەیەک‬ ‫لە شــێوەکان هۆکارێکە بۆ ڕاســت کردنەوەی‬ ‫سروشــت‪ :‬مرۆڤ تەنیــا ژیانێکی هەیە‪ ،‬تەنیا‬ ‫لەنــاو چــوار دیــواری ڕۆمانێکــدا دەژی‪ .‬واتا‬ ‫تەنیا چیرۆکێک‪ .‬دەرفەتــی هەاڵتنی نادرێتێ‬ ‫بۆ ناو چیرۆکێکی تر! فیتورگاســمانی ئەکتەر‬ ‫و ڕووناکبیــری گــەورە دەڵێت‪« :‬خۆزگا ژیان‬ ‫وەک شــانۆ بوایە‪ ،‬دوو دەرفەتی بداینایەتێ‪:‬‬ ‫یەکەمیــان بۆ پرۆڤە‪ ،‬دوەمیشــیان بۆ نمایش‬ ‫کردنە ڕاســتەقینەکە» بەاڵم لــە واقیعدا ئەم‬ ‫دوانــە مەحاڵە‪ ،‬لەبەرئەوەی ژیانی مرۆڤایەتی‬ ‫زۆر هــەژارە‪ .‬بەاڵم بەوەی باشــە دەتوانین لە‬ ‫ئەدەبدا قەرەبووی بکەینەوە‪.‬‬

‫زمانەکەی ببم‪.‬‬ ‫* قەسیدەکە باس لە نامۆییەکی بە ئازاری‬ ‫نێوان دەرەوە و ناوەوە دەکات‪ ،‬لەنێوان واقیع‬ ‫و خەوندا‪ :‬ئەمە شەیدای کردیت؟‬ ‫ یەکەمجارم بوو قەسیدەیەکی هێند قووڵ‬‫بخوێنمــەوە‪ ،‬بــە ڕاســت گۆییەکی بروســکە‬ ‫ئاســاوە‪ .‬بــەو تاڵیــە ئــازار بەخشــەوە‪ .‬من‬ ‫لەســەر شــیعری ئیتالــی خۆمــان ڕاهاتبووم‬ ‫کــە لــە ڕادەبــەدەر لیرکیە‪ .‬کەچی وائێســتا‬ ‫قەســیدەیەک دەبینــم کــە بــاس لــە ڕوانین‬ ‫دەکات‪ .‬پیســوا باســی دوو ســەعاتی بــەر‬ ‫پەنجــەرەی ژوورەکــەی دەکات کە چی دیوە‪،‬‬ ‫ئەوەی لەو دوو ســەعاتەدا هەستی پێ کردوە‬ ‫و بیــری لێ کردۆتەوە‪ .‬ئەمە بە توانایەکی بێ‬ ‫وێنەوە‪ .‬قەســیدەیەکە زۆر درامیە‪ ،‬لە هەمان‬ ‫کاتدا شــیعرێکی چیــرۆک ئامێزە‪ .‬چیرۆکێکی‬ ‫ئاڵــۆز بــە تێڕامانێکــی فەلســەفی قووڵەوە‪،‬‬ ‫بــە ســادەیی داڕێژراوە بــۆ ئــەوەی بارگران‬ ‫نەبێت بەســەر وزە شیعریەکەوە‪ .‬هەر بەهۆی‬ ‫ئەو قەســیدەیەوە بوو کە حــەزم کرد ببم بە‬ ‫نووسەر‪ ...‬بە کورتی قەسیدەکە ڕەوتی ژیانی‬ ‫منی گۆڕی‪.‬‬ ‫* پێت دەڵێن زیاد لە هەموو نووســەرانی‬ ‫ئیتالیا «پورتوگالی تریت» بەڕاســت هەست‬ ‫دەکەیت پورتوگال نیشتمانی دوەمت بێت؟‬ ‫ بێگومــان‪ ،‬پورتــوگال ئەو نیشــتمانەیە‬‫پیســوای پێ بەخشــیم‪ .‬منیش الی خۆمەوە‬ ‫فــرەم پــێ بەخشــی‪ .‬دوای مردنــی پیســوا‬ ‫بەرهەمەکانی زۆر لــە باڵوبوونەوە دواکەوتن‪،‬‬ ‫ئەو لە حەفتاکاندا وەک نووســەرێکی جیهانی‬ ‫دەرکــەوت‪ .‬من بەشــداریەکی زۆرم هەبوو لە‬ ‫ناوبانــگ پەیداکردنیــدا‪ ،‬بێگومان لــە ئیتالیا‬ ‫و لە دەرەوەیشــدا‪ .‬ئێســتا یەکێکە لە گەورە‬ ‫شاعیرانی سەدەی بیستەم‪.‬‬

‫کەسایەتیەکان لێمان دەپێچنەوە‪.‬‬ ‫* لە ڕۆمانە بەناوبانگەکەتدا «بیریرا پێی‬ ‫وایە» دیسان هەر لە ناونیشانەکەوە دەنگێکی‬ ‫لە ئەفســانەیەک دەچێت بۆ یەکەمجار هەموو‬ ‫بەهێز هەیە کە نمایشــی خۆی دەکات‪ .‬لەگەڵ‬ ‫شوناسەکانی پیسوا بە یەکتر دەگەن‪.‬‬ ‫هەموو ئەو گومانانەیشــدا کــە کرداری «پێی‬ ‫* ئەفســانەیەکی تر دەربارەی پەیوەندیی‬ ‫وایە» دەری دەخات‪.‬‬ ‫نێــوان پیســوا و تابوکــی ڕیکخراوە‪ .‬پیســوا‬ ‫ زۆرجــار لــە خۆم دەپرســم‪ :‬لــە ژیان و‬‫چەند کاریگەریی لەسەر کارەکانت هەیە؟‬ ‫نووســین کامیان گرنگتــرە‪ :‬ڕووداو یان مانا؟‬ ‫ بۆ من پیســوا زۆر گرنگە‪ ،‬ئەو ئارەزووی‬‫لــە ڕۆمانــی «بیریرا پێی وایــە» هەروەک لە‬ ‫نووســینی تیا دروســت کردم‪ ،‬پورتوگالی پێ‬ ‫ڕۆمانی «تریســتانو دەمرێت»یشدا وایە‪ ،‬ئەم‬ ‫ناســاندم‪ .‬هەرچیەک ئێســتا هەمە لەوەوەیە‪.‬‬ ‫پرســیارەم کردوە‪ .‬بــەاڵم جیاوازی نێوان ئەو‬ ‫بۆیــە گەلێک قەرزار باریم‪ .‬بــەاڵم کاریگەریی‬ ‫دوانــە لەوەدایە کە لــە دوەمدا بەرنامەکە زۆر‬ ‫ئەو لەسەر کارەکانم وەک نووسەرێک‪ ،‬ناتوانم‬ ‫توندتــرە لــە یەکەم‪ ،‬هەروەها بــڕی ئەو کون‬ ‫ئــەو بڕیارە بدەم‪ .‬لێ ئەوە دەزانم کە پیســوا‬ ‫و کەلەبــەرە ڕەشــانەیش زۆرە کــە دەیەوێت‬ ‫ئەندامێکــی خێزانەکەمە و من شــەیدای واڵت‬ ‫دەســتیان بەســەردا بگرێــت‪ ،‬چونکــە تەواو‬ ‫و زمانەکەیم‪.‬‬ ‫لەسەر دیالۆگێکی یەک الیەنە وەستاوە‪.‬‬ ‫* هێنــد شــەیدای زمانەکــەی بوویــت کە‬ ‫* لــە ڕۆمانــی «کات تــا بێــت زیاتــر‬ ‫یەکێــک لــە ڕۆمانەکانــت «نوێژی مــردوو»‬ ‫پیسوا ژیانی گۆڕیم‬ ‫دوادەکەوێت» لەم جــۆرە گفتوگۆیە دەبینین‬ ‫ڕاستەوخۆ بەو زمانە نووسیوە‪ .‬چی دەربارەی‬ ‫* کــە قســە لەســەر گۆڕانی کەســایەتی‬ ‫کە لە یەک الیەنە دەکرێت و چنینەکەی لەسەر‬ ‫ئەو ئەزموونە دەڵێیت؟‬ ‫کۆمەڵێک نامەی خۆشەویســتی دامەزراوە کە بێــت‪ ،‬پیســوای هاوڕێی هەرە خۆشەویســتت‬ ‫ بــە ڕای خۆم هەوڵێکی زۆر دەوڵەمەندە‪.‬‬‫پیاو بۆ ژنی ناردوە‪ .‬بەاڵم ئێمە تەنیا نامەکان توانیویەتــی ئــەو موجیزەیــە بهێنێتــە دی‪.‬‬ ‫کە بە زمانی دوەم دەنووسین زمانەکە دەبێت‬ ‫ئــەو زیــاد لــە دەم و چاوێــک و ژیانێکی بۆ‬ ‫دەخوێنینەوە و وەاڵمیان نیە‪.‬‬ ‫بە موڵکی ئێمە‪ .‬ئەو کەســانەم بەالوە سەیرە‬ ‫ ڕاســتە‪ .‬ئەوییــش الی خۆیەوە ڕۆمانێکە کەسایەتیەکەی دروست کردوە‪.‬‬‫کە بۆ دەربڕین گومان لە توانای نووســەر بە‬ ‫ئەفسانەی پیسوا و تابوکی‪.‬‬ ‫لەســەر کــون و کەلەبــەر و ون بــوون و‬ ‫ پیسوا دەگمەنە و مەحاڵە دووبارە بێتەوە‪.‬‬‫زمانێــک دەکەن کە زمانی دایــک نیە‪ .‬ئەگەر‬ ‫چرکەساتەکانی بێدەنگی و ئاڵۆزیەکان بنیات پیســوا لەو نووســەرانەیە کە لە جانتامدایە و‬ ‫* ئایــا پیســوا وەک ڕۆمــان نووســێک بتوانم لە نەســتی خۆمدا هەســت بە زمانێکی‬ ‫نــراوە‪ .‬ئەو نامەیەی دەڕوات ناگەڕێتەوە‪ .‬ئەو لەگەڵ خۆمدا دەیگێڕم‪ .‬لەبەر چەند هۆکارێک نابینیــت؟ ئایــا بەرهــەم هێنانی ئــەو هەموو تــر بکــەم‪ ،‬ئەگــەر بتوانم هەر بــەو زمانە لە‬ ‫وشــانەی ڕووبــەڕووی کەســانێک کراونەتەوە لــە تەکیــا دەژیــم و پەیوەندیەکــی تایبەتیم کەســایەتیە بەڵگەی خەیــاڵ و بەهرەی زۆری خۆشەویســتی و ڕق و خــەون و تووڕەبــوون‬ ‫وەاڵم وەرناگــرن‪ .‬واتــا پرســیارگەلێک هــەن لەگەڵیــا هەیە‪ .‬یەکێــک لەوانە ئەوەیە کە من ڕۆمان نووسی ئەو نین؟‬ ‫بگەم و بە باشــی بیزانم‪ ،‬هیچ ئاســتەنگیەک‬ ‫دەربــارەی مانــای نووســین و پەیوەندیی بە هەمــوو بەرهەمــە شــیعریەکانیم وەرگێڕاوەتە‬ ‫ بەتایبەتــی بۆیە خۆشــم دەوێت چونکە ناتوانێــت ڕێگام پــێ بگرێت‪ .‬جگە لەوەی کە‬‫واقیعەوە‪ .‬نەبوونی وەاڵم تەوەری ڕۆمانەکەیە‪ .‬سەر زمانی ئیتالی‪ .‬ئەمە گەورەترین ڕیکەوت‬ ‫نەنووسیوە‪.‬‬ ‫شیعری‬ ‫تەنیا‬ ‫پیسوا‬ ‫نووسە‪.‬‬ ‫ڕۆمان‬ ‫ئەمە شێوازێکە لە شێوازەکانی «تەعمید»ی‬ ‫بەهێزتریــن خوازەیــە و لە هەموویــش زیاتر بوو لە ژیانمدا‪ ،‬وەک دەیشزانیت من زۆر بڕوام بەکاراکتەرە نوێکان دنیای ئاوەدان کردۆتەوە‪ ،‬دوەم‪ .‬یان بە مانایەکی تر نووسەر دەبێت بە‬ ‫تەعبیر لە مانــا دەکات‪ .‬بەهۆی ئەو نەبوونی بەوەیە کە ڕێکەوت ڕەوتی مرۆڤ دەگۆڕێت‪ .‬ئــەو کاراکتەرانــەی دای هێناون و هەڵی ناون یەکێکی تر‪.‬‬ ‫وەاڵمــەوە کەســایەتیەکان وا دەردەکــەون‬ ‫* ئەم خۆشەویســتیە زۆرەی تۆ بۆ پیسوا تا وابەســتە و کارلێکــی یەکتربن‪ .‬بە ڕای من‬ ‫کــە ســەرگەردان و دوودڵ و تەنیــان‪ ،‬وەک‬ ‫کە‬ ‫نووســیوە‬ ‫خەیاڵیی‬ ‫گــەورەی‬ ‫ڕۆمانێکــی‬ ‫هەڵدا؟‬ ‫سەری‬ ‫چۆن‬ ‫کاراکتەرەکانم ناوە خوازراوەکانمن‪.‬‬ ‫ئــەوە وایە لە دۆڵیانێکــدا هاواربکەن و تەنیا‬ ‫ ســاڵی ‪ ١٩٦٤‬لە پاریس خوێندکار بووم‪ ،‬کاراکتەرەکانی ئەو شاعیرانەن خۆی دروستی‬‫* دەربــاری ئەو بە یەکێکی تر بوونە‪ ،‬ئایا‬ ‫دەنگدانەوەیان هەبێت‪.‬‬ ‫ســاڵی یەکەمی زانکۆم بــوو‪ .‬دوودڵ بووم لە کــردوون‪ ،‬بابڵێیــن شــانۆیەکی بــێ تەختەی وەک پیسوا حەزی ئەوەت ال دروست بووە بە‬ ‫* گەلێک جار دەربارەی کەســایەتیەکانت ڕشــتەکەدا کە فەلســەفە بخوێنم یان هەست داهێنــاوە‪ .‬کۆمیدیایەکــی ئینســانی مەزن لە‬ ‫قســەدەکەیت وەک ئــەوەی تیاتــا بژیــن و‬ ‫لێــت بپێچنــەوە‪ .‬ئایا بەرانبەریان هەســت بە‬ ‫بەرپرسیارێتی دەکەیت؟‬ ‫ کەسایەتیەکان سەیرن‪ :‬ئەو ژن و پیاوانەن‬‫کە پێشتر نەبوون و لەپڕا دەردەکەون‪ .‬داوای‬ ‫بوونــی خۆیان دەکــەن و بە دەســتی دێنن‪.‬‬ ‫دوای ئەوە مەحاڵە لەناویان بەریت‪ .‬گەڕانەوە‬ ‫بۆ دواوە نیە‪ .‬ئەو کەسایەتیانە جگە لە ژیان‪،‬‬ ‫بەشــداریەکی نووســەرە لــە سروشــتا‪ ،‬وەک‬ ‫ئــەوەی دنیا بە مرۆڤ ئاوەدان بکاتەوە‪ .‬وەک‬ ‫گروپێکــی چکۆلە کــە یەکتریناســن لەگەڵیا‬ ‫دەمێننــەوە‪ .‬ئیتــر هاوڕێــی بن یــان دوژمن‪ ،‬کردنم بەوە کە ئەو بەشە بەکەڵکی من نایەت‪ .‬شــیعرا‪ .‬پرســیاری لە مانای شوناس کردوە‪ .‬ناوێکی خوازراوەوە بنووسێت؟‬ ‫دەبن بە ئەندامی خێزانێک‪ .‬بۆ هەر جێگایەک دوای مانەوەی ســاڵێک لــەوێ‪ ،‬بیرم کردەوە هەروەهــا لەو ڕۆحانەی ئینتیمــای جیاوازیان‬ ‫ ڕۆژنامەیەکــی بەرباڵو لــە ئیتالیادا هەیە‬‫بچێــت بــە ناچاریــی بــەدوای خۆیدا کێشــی بگەڕێمــەوە بۆ ئیتالیا‪ .‬لە ڕێگای وێســتگەی هەیە‪ .‬ئەمەیش بەنیســبەت نووسەرێکی وەک نــاوی «چاودێــری ڕۆمانی»یــە‪ ،‬ڕۆژنامــەی‬ ‫دەکات‪ .‬کەسایەتیەکانم لێم دەپێچنەوە؟ ئەی لیــون کە دەبوو لەوێوە بۆ گەڕانەوە ســواری منەوە دەســت کەوتێکی کەم وێنە و ســەرنج ڤاتیکانە‪ .‬زۆرجار کە لە ڕۆژنامەدا لەسەر ئەو‬ ‫چــۆن‪ ،‬لەکاتێکدا کە لــە قۆناغێکی تایبەتیدا شــەمەندەفەر بم‪ ،‬لــە کتێبخانەیەک کتێبێکی ڕاکێشە‪.‬‬ ‫شتانە دەنووسم کە دژ بە کلێشە باوەکانی ناو‬ ‫کــە بەرانبەریان هەســت بە بەرپرســیاریەتی چکۆڵــە و هەرزانــم کڕی‪ ،‬بۆئــەوەی لە ڕێگا‬ ‫ڕۆژی‬ ‫«ســێ‬ ‫ناوازەکەتــدا‬ ‫ڕۆمانــە‬ ‫لــە‬ ‫*‬ ‫واڵتــە‪ ،‬بە ناوی «چاودێری توســکانی»یەوە‬ ‫دەکەیــت یان هەســت بــە گوناهێکــی گەورە خــۆم ســەرقاڵی خوێندنەوە بکــەم‪ .‬کتێبەکە کۆتایــی پیســوا» وات خەیاڵ لــێ کردۆتەوە دەنووســم‪ .‬بــەاڵم مــن ناوێکی خــوازراوم بۆ‬ ‫دەکەیت‪ .‬چونکە ئێمە ئەو کەسایەتیانەمان لە تەنیــا قســەیدەیەک بــوو بــە ناونیشــانێکی کە هەموو ئەو ڕۆح و شوناسانەی پیسوا دای خــۆم دانەهێنــاوە‪ .‬ئەگەر وردتــری بڵێم ئەو‬ ‫چیرۆکێکدا زیندانی کردوە کە توانای هەاڵتنی ســەیرەوە‪« :‬تووتن خانە» پێم سەیربوو کە هێناون‪ ،‬لە ســەرەمەرگیدا ســەردانی دەکەن‪ .‬نــاوە خوازراوانــەی دامنــاون کاراکتەرەکانن‪.‬‬ ‫نیە‪ .‬لەبەرئەوەیش کە بەردەوام خوێنەر ڕۆمان تا ئەوکاتە ناوی نووســەرەکەیم نەبیســتبوو‪ ،‬گوێمان لە دەنگی فاردوی کامبوس و ڕیکاردو مــن بیریــراو تریســتانۆ و هەمــوو ئەوانــی‬ ‫دەخوێنێتــەوە ئەوان هــەر لەناویــدان‪ .‬ئەمە ئەلفارودی کامبوس‪ .‬ئــەوە یەکەم وەرگێڕانی ڕایس و بەرنارد و سواریس و‪ ...‬هتد دەبێت‪ .‬تریشــم‪ ...‬زۆرجــار خوێنەر لێم دەپرســێت‪:‬‬ ‫بەرپرسیاریەتیەکی گەورەیە‪ .‬بەرپرسیاریەتی بەرهەمێکی پیســوا بوو بە فەرەنسی لەالیەن‬ ‫ ئەوانــە بــۆ دواجــار ســەردانیان کــرد‪ ،‬چەنــد خــۆت لــە کاراکتەرەکانتایــت؟ بەاڵم‬‫ئەو کەسەیە دروســتی کردوون‪ ،‬چونکە ئێمە بیارئــۆرکادەوە‪ .‬وەرگێڕانێکــی زۆر جــوان‪ ،‬چونکە پێویســتە هەموو مەخلوقێک سەردانی ئــەوەی کــەس بیــری لــێ ناکاتــەوە ئەوەیە‬ ‫چارەنووسەکەیمان دیاریی کردوە‪ .‬ڕەنگە هەر قەســیدەکەم خوێنــدەوە کارێکــی زۆری تــێ خالقەکــەی بکات‪ .‬ماڵئاوایی لێ بکات و ڕێزی کاتێــک ئێمــە کەســایەتیەک دادەهێنن ئیتر‬ ‫ئەوەیش پەشــیمانیەکمان تیا دروست بکات‪ .‬کردم‪ ،‬ئەو نووسەرە داهێنەرە تەواو وابەستەی بگرێت‪ ،‬لەبەردەمیا دان بە نهێنیەکانی خۆیدا ئەو کەســایەتیە لەخــۆوە گەورەدەبێت و پێ‬ ‫جگەلەوەی کە حەزێک هەیە بۆ دەرکردنی ئەو خۆی کردم‪ .‬بۆیە وازم لە خوێندنی فەلســەفە بنێــت‪ .‬مــن بەو کارە ویســتوومە شــانۆیەک دەگات تا دەبێت بە بوونەوەرێكی سەربەخۆ‪،‬‬ ‫کەســایەتیە لە زینــدان و هەڵنانی بۆ ئەوەی هێنــا کە خۆم هەر قەناعەتــم پێی نەبوو‪ .‬بۆ بۆ خوێنەر بەرجەســتە بکەم کە پیســوا دای ئیدی ئەو لە ژیانە تابەتیەکەی خۆی شــتمان‬ ‫لە چیرۆکێکــی تردا بــژی‪ .‬چیرۆکێک جیاواز خوێندنــی زمان و ئەدەبی پورتوگالی خۆم لە هێنــاوە‪ .‬لەوێدا ســێبەرەکان دەچنە ژورێ و پێ دەبەخشــێت‪ .‬هیچ زێدەڕۆیــی نیە ئەگەر‬ ‫لەوەی کە تیا ژیاوە‪.‬‬ ‫کۆلێــژی بیــزا ناونووس کرد‪ .‬لــە دڵی خۆمدا دەڕۆنە دەرەوە‪ .‬زۆر بە کورتیش ئەوەم کردوە بڵێــم ئەوەندەی کاراکتەر کاریگەریی لەســەر‬ ‫* هەندێک نووســەر هەن هەمــان مامەڵە وتم‪ :‬کە شاعیرێک توانای وتنی قەسیدەیەکی بــۆ ئەوەی بــە خوێنەر بڵێــم کاتەکە گەلێک نووســەر هەیە ئەوەندە نووسەر لەسەر ئەوی‬ ‫لەگــەڵ کەســایەتیەکانیاندا دەکــەن‪ .‬لــە مەزنــی وای هەبێــت پێویســتە مــن فێــری پێویســتە و بواری زۆر وتن نیــە‪ .‬چیرۆکەکە نیــە‪ .‬پیســوا وابــوە‪ .‬زۆر بــە ڕەهایی خۆی‬

‫پیســوا دەگمەنە و مەحاڵــە دووبارە بێتەوە‪ .‬پیســوا‬ ‫لەو نووســەرانەیە کە لــە جانتامدایە و لەگەڵ خۆمدا‬ ‫دەیگێــڕم‪ .‬لەبەر چەند هۆکارێک لــە تەکیا دەژیم و‬ ‫پەیوەندیەکی تایبەتیم لەگەڵیا هەیە‬

‫ڕادەســتی کەســایەتیەکانی کردوە‪ .‬تەنانەت‬ ‫هیچ هەوڵێکی بۆ باڵوکردنەوەی نووسینەکانی‬ ‫نەداوە‪ .‬ئەو تەنیا دەینووســی‪ .‬هیچ دەســت‬ ‫کەوتێکــی لە نووســین نەدەویســت جگە لەو‬ ‫چێژەی کە خودی نووسین پێی دەبەخشی‪.‬‬ ‫* ئەی تۆ؟ تۆ دەتەوێت چیت لە نووسین‬ ‫دەست بکەوێت؟‬ ‫ دەزانیت‪ ،‬زۆر بەوە سەرسامم کە پڕوسەی‬‫نووســین الی پیســوا بێ بەرانبــەر بوە‪ .‬واتا‬ ‫هیچی لێ دەســت نەکەوتوە‪ .‬ئــەو قازانجەی‬ ‫مــن دەمەوێت لە ئەدەبی بکەم فەزای ئازادیە‬ ‫بــێ کۆتاییەکەیەتی‪ .‬ئــەدەب نایەوێت مرۆڤ‬ ‫ببێــت بە ڕوەک‪ .‬بــێ مانا لەدایک بێت و بژی‬ ‫و بمرێــت‪ .‬لە پرۆســەی نووســیندا گرنگترین‬ ‫شــت ڕاســت گۆییەکەیەتی‪ .‬بۆ نموونە نابێت‬ ‫نووســین مل کەچی فشــارە کۆمەاڵیەتی یان‬ ‫مێژووییەکان بێت‪.‬‬ ‫* بــەاڵم تۆ خۆت مل کەچی ئەو فشــارە‬ ‫مێژووییانــە بوویــت‪ .‬بــۆ نموونە لــە ڕۆمانی‬ ‫«بیریا پێی دەچێت» کە باســەکە دەربارەی‬ ‫دیکتاتۆریەتــی ســاالزارە لــە پورتــوگال و‬ ‫بیرۆکــەی بەرپرســیاریەتی تــاک بەرانبەر بە‬ ‫مێژوو‪...‬‬ ‫ ڕاســتە‪ ،‬بــەاڵم ئەو فشــارەی تۆ باســی‬‫دەکەیت بەشێکی دانەبڕاوە لە هەقیقەتی من‪.‬‬ ‫بــەو مانایەی نووســینەکەم زیاتر بە دەنگەوە‬ ‫هاتنی ڕاســت گۆیی ڕۆحی خۆم و پێویستیی‬ ‫کەســایەتیەکەمە نــەک بــە پیــرەوە چوونی‬ ‫هەڕەشەیەکی دەرەکیی (مێژوویی) بەهەرحاڵ‬ ‫مــن بــڕوام بەوە هەیە پێویســتە بــە قۆناغە‬ ‫تاریکەکانی مێژووی مرۆڤایەتیدا بچینەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بــەاڵ زۆرەکانی ئەم ســەردەمەمان لە‬ ‫کۆڵ بکەینەوە‪ .‬وەک ڕاست ڕەوە پەڕگیرەکان‬ ‫و جیاوازیی ڕەگەزپەرســتانە و ئوسولیەکان و‬ ‫هتد‪ ...‬کە نووســەر هەســتی کرد بەڕاســتیی‬ ‫لەگــەڵ بابەتێکــی مێژوویــدا تواوەتــەوە‪،‬‬ ‫ئــەو کاتە دەربڕینەکەی لەســەر ئــەو بابەتە‬ ‫ڕاســت گۆیانە دەبێت نەک دەســت کردبێت‪.‬‬ ‫ئەدەبییــش بۆیە ناوازەیــە چونکە هەموو دۆز‬ ‫و تیوریــەکان لە خــۆ دەگرێت‪ :‬هەندێک ئەمە‬ ‫دەڵێــن و هەندەکەی تریش هەر ئەمە دەڵێن‪.‬‬ ‫ئەدەب کارتــی دڵنیایی نیە دەســتەاڵتەکانی‬ ‫بەپێــی شــوێن ســنووردار کرابێــت‪ .‬دەکرێت‬ ‫مولتــەزم بێــت وەک برســیەتەکەی گافروش‬ ‫لە ڕۆمانــی «دامــاوەکان»ی ڤیگتــور هۆگو‬ ‫وەک نموونــە‪ .‬هەروەها دەشــێت بێ بەرانبەر‬ ‫بێــت وەک چۆلەکــە بچووکەکــە لە شــیعری‬ ‫کاتولودا‪...‬‬ ‫ئەدەب غەریزیە‬ ‫* چۆلەکەکــەی گایــو فالیریــو کاتولــوی‬ ‫شاعیر ڕەمزێکە لە ڕەمزەکانی خۆشەویستیی‬ ‫شــاعیر بۆ لیســبیای دڵــداری‪ :‬تــۆ دەڵێیت‬ ‫خۆشەویســتیی مۆدێلێکــی جوانکاریــە لــە‬ ‫یاریەکانی ژیاندا؟‬ ‫ باشــە‪ ،‬ڕەنگــە چۆلەکەکــەی کاتولــو‬‫نموونەیەکــی زۆر باش نەبێت بۆ ئەوەی وتم‪،‬‬ ‫نموونەیەکــی ترت دەدەمێ‪ ،‬ئەوییش چوارینە‬ ‫شــیعریەکانی عومەری خەیامە لەســەر گوڵ‪.‬‬ ‫ئەو شیعرانە ناوازەن‪ ،‬بەبێ ئەوەی ئامانجێکی‬ ‫دیــاری کراویــان هەبێت‪ .‬گــوڵ بوونەوەرێکە‬ ‫وەک بوونەوەرەکانی تــری ئەم دنیایە‪ .‬مافی‬ ‫ئەوەیشــی هەیە لە شــیعرا ڕێزی لێ بگیرێت‪.‬‬ ‫من دوێنــێ لەســەر دیکتاتۆریەتی ســاالزارم‬ ‫نووســیوە‪ ،‬لێ ڕەنگە ســبەی لەســەر ڕوەکی‬ ‫جیرانیومی ناو باخەکەم بنووسم‪ .‬چ کێشەیەک‬ ‫نیە‪ .‬ئەگەر بمەوێت لەســەر سواڵکەرێکی پیر‬

‫بنووسم کە لە ڕێگا تووشم بوە چونکە سۆزی‬ ‫جوواڵندووم‪ ،‬دەبێت لەو کارەدا ئازادبم‪ .‬ئەگەر‬ ‫نووسەرێکی تر حەزی بەوە بوو شیعرێ لەسەر‬ ‫گــوڵ بنووســێت ئەوییــش هەقــی خۆیەتی‪.‬‬ ‫ئەدەب ســکێکی گەورەیە هەمــوو مرۆڤایەتی‬ ‫تیایدا جێــی دەبێتەوە‪ .‬گرنــگ ئەوەیە چەند‬ ‫لــە توانامانــا بێــت بــە ڕاســتی و ئــازادی‬ ‫دروســتی بکەین‪ .‬ئەوسا‪ ،‬تەنیا ئەوسا دەبێت‬ ‫بــە ئەدەبێکی ڕەســەن‪ .‬ئــەو بەرهەمانەی بە‬ ‫نیازێک نووسراون‪ ،‬مەبەستم ئەوەیە کلیلێکی‬ ‫دیاری کراویــان لەدواوەیە‪ ،‬زۆرجار ئەدەبێکی‬ ‫بێ کەڵک دەردەچن و چ ئەنجامێکیان نابێت‪.‬‬ ‫نابێت ئەدەب مەبەست و ئامانجێکی لە خودی‬ ‫خۆیدا هەبێت‪ ،‬ئەگەر بوویشی پێویستە ڕاست‬ ‫گۆ بێت‪ .‬واتا دووربێت لە ویســت و ئارەزووی‬ ‫تایبەتیــی خۆمان‪ ،‬بۆ ئەوەی ئــەدەب ڕێبازە‬ ‫تایبەتیەکەی خۆی لە دەست نەدات‪.‬‬ ‫*ئەو ڕێگایە کامەیە؟‬ ‫ پێش هەموو شــتێک ڕێــگای مەعریفەیە‪.‬‬‫ئەدەب شێوازێکە لە شــێوازەکانی مەعریفەی‬ ‫پێــش لۆژیــک‪ .‬بــەاڵم مەعریفەیەکــی گەلێک‬ ‫گرنگــە‪ .‬بەبێ ئــەو مەعریفە پێــش لۆژیکیە‪،‬‬ ‫ناتوانین هەرســی مەعریفەی زانســتی بکەین‪.‬‬ ‫ئەمە سەلماوێکی ڕەهایە‪ .‬بۆ نموونە لە بواری‬ ‫فیزیای گەردوونیدا کۆمەڵێک زانای سەرەکیی‬ ‫غەریــزی هەن‪ .‬هەر لە منداڵیــەوە توانیویانە‬ ‫بــە غەریزە بگەنە کۆمەڵێــک وەاڵم لە بارەی‬ ‫چەند مەســەلەیەکی فیزیاوی ئاڵۆزەوە‪ .‬بەبێ‬ ‫ئــەوەی لــەو قۆناغەدا توانیبێتیان هاوکێشــە‬ ‫ماتماتیکیە وردەکان دابڕێژن کە پاســاوبن بۆ‬ ‫ئــەو وەاڵم و دۆزانە‪ .‬پاشــان ئەمە فێر دەبن‬ ‫و دەگەنە قۆناغێکی زانســتیی پێشکەوتووتر‪.‬‬ ‫ئــەو ســاتە لــە تەکنیــک و ماتماتیــک تــێ‬ ‫دەگــەن‪ .‬واتــا دەتوانن غەریزەکەیــان بخەنە‬ ‫چوارچێــوەی هاوکێشــەیەکی لۆژیکیانــەی‬ ‫بیرکاریەوە‪ .‬ئەوەی دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە کە‬ ‫مەعریفەی پێش لۆرێــک بنەمایە‪ ،‬ئەدەبییش‬ ‫جۆرێــک لــەو مەعریفە نــاوازە و دەگمەنەمان‬ ‫پێ دەبەخشــێت‪ .‬ئەدەب تــا مەودایەکی زۆر‬ ‫غەریزیــە‪ .‬لە پێش لۆژیکدا دەرکمان دەکات و‬ ‫بەرمان دەکەوێت‪.‬‬ ‫* بەاڵم ئەدەب‪ ،‬بەالی پیســواوە‪ ،‬بەڵگەی‬ ‫ئەوەیە کــە ژیان بەش نــاکات‪ .‬بەرانبەر بەم‬ ‫قسەیە تۆ چی دەڵێیت؟‬ ‫ ڕاســتە ژیان بەش نــاکات‪ .‬ئێمە چی لە‬‫بارەی ژیانەوە دەزانیــن؟ بە کردەیی چەندی‬ ‫تیا دەژین؟ بۆ نموونە ئەگەر خۆشەویستیەکی‬ ‫گەورەی تیا بکەین ئەوە بەخششێکی گەورەی‬ ‫خوداییە‪ ،‬ئەگەر دوو خۆشەویســتیی گەورەی‬ ‫تیابکەین ئەوە تا ئەوپەڕی بەختەوەرین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫سێ چیرۆکی ڕاستەقینەی خۆشەویستیی تیا‬ ‫ئەزمــوون بکەین‪ ،‬ئەوە زۆر دەگمەنە و ڕەنگە‬ ‫هــەر مەحاڵیش بێت‪ .‬واتا ئەگەر ناچابووینایە‬ ‫ڤایــل بین بە ئەزموونە تایبەتیەکانی خۆمان‪،‬‬ ‫ئــەوا زۆر هــەژار دەردەچوویــن و هیچمان لە‬ ‫ژیــان نەدەزانــی‪ .‬ئەوپــەڕی ســنووری ژیانە‬ ‫دیاری کراوەکەمان ئەوەیە کە دەســتمان پێی‬ ‫دەگات‪ ،‬لەکاتێکــدا کە ئەدەب دوورمەوداتر و‬ ‫قووڵترە‪ .‬بە سایەی ئەدەبەوە هەموو شیمانە‬ ‫لــە ئەژمار نەهاتوەکانی دنیا دەزانین‪ .‬ئەدەب‬ ‫ڕێگامــان بۆ خــۆش دەکات کە لە ئەزموون و‬ ‫ژیانی خەڵکانی تر شارەزابین‪.‬‬ ‫تێبینــی‪ :‬خوێنەرانــی بەڕێز ئــاگادار دەکەین‪ ،‬ئەم‬ ‫دیدارە درێژتــرە و لەبەر درێژییەکەی ڕەخنەی چاودێر‬ ‫توانــای باڵوکردنەوەی هەمووی نییــە‪ ،‬بۆیە خوێنەران‬ ‫دەتوانــن تەواوکارییەکــەی لــە ماڵپــەڕی چاودێــردا‬ ‫بخوێننەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )490‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/1‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫له‌ دوێنێدا‬ ‫من سێبه‌ری ئه‌و ڕۆژانه‌م‬ ‫هه‌تاو بیری چووەته‌وه‌ به‌ په‌نجه‌ره‌یاندا تێپه‌ڕێت‪...‬‬

‫بۆ پێشه‌وا‬

‫قۆڵم له‌ قۆڵی ئاسامن گیر كردووه‌ و‬ ‫لێوم له‌ گه‌مه‌ی ئاگردا‬ ‫خه‌ون پڕه‌ له‌ جێهێشنت‪،‬‬ ‫شیعریش‪ ،‬بینینه‌وه‌ی الشه‌ی ئاشنایه‌كه‌‬ ‫له‌ سه‌ردێڕی دڵته‌زێنی هه‌واڵێكدا‪،‬‬ ‫بێبه‌ریم له‌ زه‌وی‬ ‫ماندوو له‌ جه‌نگ‪...‬‬ ‫ئاو بوویت‬ ‫ده‌بوایه‌ لێگه‌ڕێم بڕۆیت‪،‬‬ ‫كه‌ له‌ جێی خۆی هه‌ڵكه‌نرێت‬ ‫سه‌نگینه‌‬ ‫به‌رد‪...‬‬ ‫ئاوێنه‌ی شكاوی تۆم‬ ‫ته‌ماشای چی ده‌كه‌ی؟‬ ‫خۆت له‌ هه‌زار پارچه‌ی جیاوازدا!!!‬ ‫گه‌ر نه‌هاتنت نه‌بوای ‌ه‬ ‫ئه‌م هه‌موو ساڵه‌ چاوه‌ڕوان نه‌ده‌مام‪،‬‬ ‫سه‌ری خۆم به‌ پیاسه‌ی ناكۆتای شه‌قامه‌كان‬ ‫نه‌ده‌كێشا‪،‬‬ ‫واڵتانم به‌دووتدا ته‌ی نه‌ده‌كرد و‬ ‫ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌ناو فڕۆكه‌یشدا بۆت نه‌ده‌گریام‪...‬‬ ‫گوتت ده‌گه‌ڕێمه‌و ‌ه‬ ‫زه‌نگه‌كانی كڵیسا ‪ 3‬جار لێیان دا‬ ‫موسڵامنان به‌ ده‌وری مه‌ككه‌دا ته‌وافیان به‌ست‬ ‫له‌ مه‌یدان چوارسه‌د چرا بۆ پێشوازیت داگیرسان‪،‬‬ ‫مناڵی له‌به‌رده‌م ‪ 13‬كۆاڵنی جیاوازدا‬ ‫چۆكلێتی ڕاخست و‬ ‫یووسف كه‌ هه‌ر قه‌رار بوو‬ ‫پارچه‌یه‌ك له‌ كراسه‌كه‌ی بۆ ماڵی ئێمه‌ بنێرێت‬ ‫نه‌گه‌یشت و‬ ‫ئه‌یوبیش له‌ كوخ ‌ه چكۆالنه‌كه‌ی خۆیدا‬ ‫گوێی بۆ گله‌ییه‌كانی ئه‌حمه‌د شه‌ماڵ ڕادێرا‪...‬‬ ‫تۆ نایه‌یت و‬ ‫ل ‌ه مه‌ككه‌ی پیرۆزی مندا‬ ‫پێغه‌مه‌رێك ده‌مرێت‪..‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ژاوێن شاڵی‬

‫تۆ مه‌یه‌‬ ‫نابه‌ڵه‌د ملی رێگایه‌ك ده‌گرم و‬ ‫له‌م شێتخانه‌یه‌ ده‌رده‌چم‪،‬‬ ‫ده‌ریایش گولله‌یه‌كه‌ به‌ ده‌نگی به‌رز‬ ‫دوژمنایه‌تی راده‌گه‌یه‌نێت‪..‬‬ ‫بڕیارێك ل ‌ه مندا‬ ‫كراسی شوێن داده‌كه‌نێت‪،‬‬ ‫ژێوان نامبه‌وه‌ له‌ رۆیشنت‪.‬‬ ‫بۆ جێهێشتنی ئه‌م وێستگه‌یه‌‬ ‫له‌ ‪1‬ـەوه‌ تا ‪ 7‬ده‌ژمێرم‪،‬‬ ‫‪ 7‬به‌رد له‌ناو گیرفانه‌كامندا‬ ‫چون حه‌وت گولله‌ی ئاماده‌‬ ‫بۆ چه‌ند ساتێك ده‌خه‌وێنم‪،‬‬

‫له‌ من‬ ‫هه‌ڵۆیه‌ك ده‌كه‌وێت و‬ ‫ژێر پێم بۆنی خۆڵی لێدێت‪،‬‬ ‫ئاینده‌یش مناڵێكه‌ تۆپێن‬ ‫به‌ كه‌لله‌ی سه‌رمه‌وه‌ ده‌كات و‬ ‫به‌ شیری دایكییه‌وه‌ خوێنم حه‌اڵڵ ده‌كات‬ ‫بۆ فڕین به‌سه‌ر ئاسامنی ئه‌م شه‌وه‌دا‬ ‫سه‌ره‌تا‬ ‫كڕنۆش بۆ ئێواره‌ ده‌به‌م و‬ ‫ڕۆحم به‌دامێنی به‌یانییه‌كانی په‌نجه‌ره‌وه‌‬ ‫هه‌ڵده‌واسم‪،‬‬ ‫ڕابردوو له‌ سێداره‌ ده‌ده‌م و‬ ‫بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی پێشه‌وا‬ ‫ئاینده‌م ده‌كه‌م به‌ خێر‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨1‬دوشةممة ‪201٦/2/1‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪281‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )281‬دوشةممة ‪2016/2/1‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫حەجی دڵ‪ ،‬نەك حەجی كابە‬ ‫روانینی پیرەمێرد بۆ حەج‬

‫عەلی مستەفا كەریم‬ ‫ناونیشانی ئــەم وتــارە دەربــڕیــن و بۆچونی‬ ‫پیرەمێردی شاعیرە و لە چوارچێوەی شیعرێكدا‬ ‫كە سەبارەت بە حەج و حەجكردن نوسیویەتی‬ ‫و روانینی خۆی لەبارەی ئەو ئەرك و كۆڵەكە‬ ‫ئاینیەوە دەربڕیوە‪ .‬روانینی لەمجۆرە ئاماژەیە‬ ‫ێ‬ ‫بەوەی كە پیرەمێرد روكارانە و كوێرانە و ب ‌‬ ‫بیركردنەوە و تێگەشتن ئەركە ئاینییەكانی ئەنجام‬ ‫نەداوە و هەروا سەرپێیی لە دەق و ئامۆژگارییە‬ ‫ئاینییەكانی نەڕوانیوە‪ .‬روانینی لەمجۆرە بۆ دۆخی‬ ‫ئاینداری لە كوردستاندا بایەخی خۆی هەیە و‬ ‫دەكرێت وەكو سەرەتایەك دابنرێت لە گۆڕانكاری‬ ‫و چاكسازی لەو بوارەدا‪.‬‬ ‫پیرەمێرد‪ ،‬وەكو نوسەر و شاعیر و چاكسازی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬لە چەندین بواردا نوسین و چاالكی‬ ‫و كاری تازەگەری و رۆشنبیرانەی ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫لە روانینی بۆ ئاین و دیـــاردە ئاینییەكاندا‬ ‫ێ كایەی تایبەتدا‪،‬‬ ‫دەكرێت بگوترێت لە هەند ‌‬ ‫بەتایبەتی پەیوەندی ئاین و كۆمەڵ و رۆڵی‬ ‫ئاین لە بەرەوپێشچونی كۆمەڵدا‪ ،‬بۆ سەردەمی‬ ‫خۆی‪ ،‬روانینی تایبەت و چاكسازییانەی هەیە‪.‬‬ ‫دیاریكردنی ئەم رۆڵە و روانگە گشتییەكانی بابەت‬ ‫و شوێنی تایبەتی دەوێت و لێرەدا تەنها لەسەر‬ ‫روانینی ئەو شاعیرە دەوەستین بۆ حەجكردن‬ ‫لەچوارچێوەی شیعرێكیدا‪.‬‬ ‫دەكرێت بگوترێت پیرەمێرد كەسێكی ئایندار‬ ‫و سەرڕاست و دڵسۆزبوە بۆ ئاینەكەی‪ .‬بەاڵم‬ ‫بــەتــەواوی خــۆی نـــەداوە بــەدەم ئــەو شەپۆلە‬ ‫ئاینداری و تێڕوانینە تەقلیدیانەی كە لەو دۆخ‬ ‫و سەردەمەی خۆیدا هەبون‪ .‬هەربۆیە زۆرجار‬ ‫رەخنەی لێگرتون و روبەڕویان بوەتەوە‪ .‬پیرەمێرد‬ ‫زۆرجار بە حاجی تۆفیق بەگ بانگكراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەتەمەنی گەنجیدا‪ ،‬نزیك تەمەنی سی ساڵی‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 1898‬لە ئەستەمبوڵەوە لەگەڵ وەفدێكی‬ ‫سوڵتاندا چوەتە حەج‪ .‬وەكو رێبەرێكی چاكسازیی‬ ‫ێ روانینی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لە سەردەمی خۆیدا هەند ‌‬ ‫چەقبەستوی ئاینی رەتكردۆتەوە و گۆڕانكاری‬ ‫ێ لە مەالكان و‬ ‫تێداكردون‪ .‬لــەوبــارەوە هەند ‌‬ ‫وشكەسۆفی و شێخ و ئەوانەی ناحەزی بون‬ ‫بە «نوێژ نەكەر و دەستنوێژ نەشۆر و هامۆشە‬ ‫نەكەری مزگەوت و كۆڕی تەهلیلە» تۆمەتباری‬ ‫دەكـــەن‪ .‬هەرچەند پیرەمێرد ئــەو تۆمەتانە‬ ‫رەتناكاتەوە بەاڵم تێگەشتنی خۆی هەیە بۆ نوێژ‬ ‫و رۆژو و ئامۆشەكردنی مزگەوت‪ .‬ئەمانە دەكرێت‬ ‫لە بابەتێكی دیكەدا لێی بدوێین و لێرەدا تەنها‬ ‫لەسەر روانینی پیرەمێرد هەڵوەستە دەكەین‬ ‫سەبارەت بە حەج و حەجكردن‪ ،‬ئەویش تەنها‬ ‫لە چوارچێوەی ئەو دەقە شیعریە كە لێرەدا‬ ‫لەسەری دەوەستین‪ .‬دەقــی شیعرەكەش بەم‬ ‫روانینە زوهدیانە و سۆفیزمانە دەسپێدەكات‪ ،‬كە‬ ‫رودەكاتە مرۆڤە موسڵمانەكان و دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەلفی مرادت‪ ،‬فڕێدا‪ ،‬مردی‬ ‫شوێن مراد كەوتی‪ ،‬بۆ (درەم) مردی‬ ‫رۆژو و نومازت كە بۆ نیاز بێ‌‬ ‫وەك عاشقێكی كە پیشەی گاز بێ‌‬ ‫نوێژی زۆر پیشەی پیرێژنانە‬ ‫رۆژویش ئەسڵەكەی بۆ رەمەزانە‬ ‫لێرەدا باس لەو ناكۆكییە دەكرێت كە مرۆڤی‬

‫سادەی ئاینداری تێدایە‪ .‬ناكۆكییەكەش ئەوەیە كە‬ ‫مرۆڤی ئایندار دەبێت خاوەنی ئەو هاوسەنگییە‬ ‫بێت كە روانینی ئاینی داوای لێدەكات سەبارەت‬ ‫بە پارە و خۆشییەكانی ژیــان‪ ،‬چونكە مرۆڤی‬ ‫ئایندار دەبێت ئەو ئایندارییە هاوسەنگییەكی بۆ‬ ‫دروستبكات و مادە و پارە هەمو ژیانی داگیرنەكات‬ ‫و خاوەنی روانین و پرانسیپێكی ئاینی یان ئەخالقی‬ ‫بێت كە جیایبكاتەوە لە مرۆڤێكی تر‪ .‬بەاڵم مرۆڤە‬ ‫ئایندارەكان بە پێچەوانەی پرانسیپەكەیانەوە بۆ‬ ‫درەم»پارە» دەمرن‪ .‬كاتێك مرۆڤە ئایندارەكان‬ ‫لەم ناكۆكیەدا بن و پرانسیپێكیان بۆ ژیان نەبێت‪،‬‬ ‫ئەوا ئەو سروتانەش ئەنجامی دەدەن روكەشیانەیە‬ ‫و مەبەستەكانیان پێچەوانە دەبێتەوە‪ .‬بۆیە رۆژو و‬ ‫نوێژی ئەو جۆرە مرۆڤانە بۆ ئامانجی دروستكردنی‬ ‫پەیوەندییەكی دەرونی و رۆحی نییە بەخواوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ «نیاز»ێكە كە دەستیان بكەوێت‪ ،‬ئیتر‬ ‫رەنگە زۆرجار بۆ روپامایی و سومعەیەك بێت‪،‬‬ ‫یان بۆ سود و قازانجێك‪ .‬هەربۆیە پیرەمێرد‬ ‫پێیوایە ئەوەی كە نوێژی زۆری كرد ئەوە كەسێكی‬ ‫بەتاڵ و سادە و ساویلكەیە و هیچ ئەركێك و‬ ‫چاالكییەكی لەم ژیان و كۆمەڵەدا نەماوە‪ ،‬وەكو‬ ‫چۆن پیرەژنێك(بە تێگەشتنە كلتورییەكە) هیچ‬ ‫رۆڵ و كاریگەری و ئەركێكی لە كۆمەڵدا نامێنێ‌‪.‬‬ ‫دواتر لەسەر حەج و حەجكردن هەڵوەستە دەكات‬ ‫و دەڵێت‪:‬‬ ‫كابە بناغەی برایمی خەلیلە‬ ‫دڵ نەزەرگاهی رەبی جەلیلە‬ ‫سیاحەتی حەج سەیری جیهانە‬ ‫ئەوی بەكار بێ‌ بەخشینی نانە‬ ‫دڵ دەشكێنی و دەچی بۆ كابە‬ ‫مەچۆ‪ ،‬مەزاڵم‪ ،‬لەسەر خۆت البە‬ ‫من زیارەتی كابەم كرد بەاڵم‬ ‫زیارەتی دڵ پێشترە لەالم‬ ‫لە دەشتی (مینا) قوربانی دەكەی‬ ‫بۆ گورگ و چەقەڵ دیاری دەبەی‬ ‫لێرە سەری بڕە و بیدە بە برسی‬ ‫دەبێت بە قەاڵی ئایەتەلكورسی*‬ ‫ێ ئەوە بگوترێت كە شیعری پیرەمێرد لە‬ ‫دەش ‌‬ ‫روی داڕشتنەوە سادە و ئامانجدار و راستەوخۆیە‬ ‫و پێچ و وێنەكاری و ئاڵۆزی و شاردنەوەی تێدا‬ ‫ێ جار دەكرێت بگوترێت ئامۆژگاری‬ ‫نییە‪ .‬هەند ‌‬ ‫و رونكردنەوەیە لە قاڵبی شیعردا و شاعیر لەم‬ ‫دۆخانەدا وەكو چاكسازێكی كۆمەاڵیەتی دەدوێت‪.‬‬ ‫لێرەشدا بە هەمان شێوە جیهانبینی پیرەمێرد‬ ‫ســەبــارەت بە پایەیەكی ئاینی كە «حــەج»ە‬ ‫بەرجەستەكراوە‪ ،‬هەروەها دیــاردەی حەجكردن‬ ‫لە دۆخێكی كۆمەاڵیەتی تایبەتدا‪ ،‬كە نیوەی‬ ‫یەكەمی ســەدەی بیستە‪ ،‬رەخنەی لێگیراوە‪.‬‬ ‫سەرەتا لە بەیتی سەرەتادا ئەوە روندەكاتەوە كە‬ ‫حەج شوێنێكی پیرۆزە و ئەمیش وەكو ئایندارێك‬ ‫بــاوەڕی بە پیرۆزییەكەی هەیە‪ ،‬چونكە بەپێی‬ ‫فەرمانی خوا ئیبراهیم خەلیل بناغەی داناوە‪.‬‬ ‫تاكو ئێرە پیرەمێرد لەگەڵ زۆرینەی موسڵمانان‬ ‫كێشەی نییە‪ .‬بەاڵم شاعیر كێشە و رەخنەی‬

‫پیرەمێرد پێیوایە حەجكردن ئــەوەنــدەی گەشت و‬ ‫گەڕانە ئەوەندە ئەركێكی ئاینی نییە‬ ‫لەسەر دیــاردەی حەجكردنە‪ .‬واتە حەج وەكو‬ ‫شوێنێك پیرۆزە لەالی‪ ،‬بەاڵم دیاردەی حەجكردن‬ ‫و رۆشتن(زیارەت) بۆ ئەو شوێنە كە (كابە‪-‬‬ ‫كەعبە)یە لە دورگەی عەرەبی جێگەی رەخنەگرتن‬ ‫و مشتومڕە‪.‬‬ ‫هەر لە دێڕی دوەمدا پێیوایە كە حەجكردن‬ ‫وەكو دیاردەیەك گەشت و گەڕانێكە كە بەڕونی‬ ‫بە (سیاحەت) ناوی بردوە و بۆ بینینی جیهانی‬ ‫دەرەوەی كۆمەڵ و واڵتی خۆتە‪ .‬واتە حەجكردن‬ ‫ئەوەندەی گەشت و گەڕانە ئەوەندە ئەركێكی‬ ‫ئاینی نییە‪ .‬بۆیە ئەگەر كەسانێك بە دڵسۆزی‬ ‫و ئایندارییەوە دەیانەوێت خێر و چاكەیەكیان‬ ‫دەستبكەوێت و ئەركێكی ئاینی بەجێبگەێنن‪،‬‬ ‫واباشترە‪ ،‬لەجێی ماندوبون و خەرجكردنی‬ ‫پارەكەیان لە رێگەی حەجدا‪ ،‬ئەو پارەیە وەكو‬ ‫چاكە و خێرێك بیبەخشن بەوانەی پێویستیانە‪.‬‬ ‫دێــڕی دواتــریــش بەهەمان شێوە سەربڕینی‬ ‫قوربانییەكان لەوێدا بە بەفیڕۆدان دەژمێرێت و‬ ‫ئەگەر كەسێك بیەوێت قوربانی بكات واباشترە بۆ‬

‫كۆمەڵ و خەڵكەكەی خۆی بكات‪.‬‬ ‫لێرەوە بە ناڕاستەوخۆ رەخنە لەخۆی دەگرێت‬ ‫كە پێشتر چوە بۆ حەج و دەڵێت‪« :‬هەرچەند‬ ‫من پێشتر چومەتە حەج‪ ،‬بەاڵم زیارەتی دڵ لەالم‬ ‫لەپێشترە بۆ الی خودا تاكو رۆشتن بۆ كەعبە»‪.‬‬ ‫رەنگە ئــەم شیعرە هی قۆناغی نێوان سی و‬ ‫چلەكانی سەدەی رابردوبێت‪ ،‬كە ئەوكات تەمەنی‬ ‫پیرەمێرد لەنێوان شەست بۆ حەفتا ساڵی بوە‪.‬‬ ‫بەاڵم چونی پیرەمێرد بۆ حەج لە تەمەنی سی‬ ‫ساڵیدا بوە‪ .‬ئەمەش ئاساییە كە مرۆڤ پاش سی‬ ‫بۆ چل ساڵ رەخنە لە كارێكی لەپێشتری بگرێت‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی كە رۆشتنی یەكەمی پێدەچێت‬ ‫لەسەر ئەركی سوڵتانی عوسمانی بوبێت و لەگەڵ‬ ‫وەفدێكی ئەوێدا چوە‪ .‬ئەوەی لێرەدا گرنگە‪ ،‬جگە‬ ‫لە بەخشینی ئەركێكی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كە بەخشین‬ ‫و تێركردنی هەژار و نەدارە‪ ،‬بە ئەركێكی ئاینی‬ ‫كە حەجە‪ ،‬لێرەدا پیرەمێردا راماندەكێشێت بۆ‬ ‫گۆڕینی چەمكی حەجكردن لە سەفەرێكەوە كە بۆ‬ ‫كەعبەیە بۆ سەفەرێك كە بۆ دڵ و دەرونە‪.‬‬

‫هەندێ‌ لە مەالكان و وشكەسۆفی و شێخ و ئەوانەی‬ ‫ناحەزی بون بە «نوێژ نەكەر و دەستنوێژ نەشۆر و هامۆشە‬ ‫نەكەری مزگەوت و كۆڕی تەهلیلە» تۆمەتباری دەكەن‬

‫بەپێی ئەم روانینە‪ ،‬كە مرۆڤ زیارەتی دڵ و‬ ‫دەرونی خۆی بكات و خۆی بناسێت و هەمیشە‬ ‫بەخۆداچونەوە بكات و وتوێژی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫هەبێت‪ ،‬زۆر باشترە لەوەی زیارەتی شوێنێك‪،‬‬ ‫كە كەعبەیە و بەردێك كە بــەردە رەشەكەیە‪،‬‬ ‫بكات‪ .‬ئــەم روانینە روانینی سۆفییەكانە و‬ ‫پیرەمێردی شاعیریش دورونزیك سۆفی مەشرەب‬ ‫بوە و ئەدەبیات و روانینەكانی خوێندونەتەوە‬ ‫و كاریگەرییان لەسەری بەجێهێشتوە‪ .‬تەنانەت‬ ‫ێ لە سۆفییەكان الیــان وابــوە كە مرۆڤ‬ ‫هەند ‌‬ ‫دەتوانێت حەج لە ماڵی خۆیدا بكات‪ .‬بەهەمان‬ ‫شێوە پیرەمێرد لە ئەنجامی تێڕوانین لە مەبەست‬ ‫و ئامانجەكانی ئاین لــەالیــەكــەوە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دیكەوە لە ئەنجامی تێگەشتنی بۆ چاكسازیی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬گەشتۆتەوە بەو روانینە سۆفیزمانەی‬ ‫كە مرۆڤەكان‪ ،‬بۆ نزیكبونەوە لە خوا‪ ،‬پێویست‬ ‫ناكات بڕۆن بۆ شوێنێك و دوربكەونەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەتوانن سەفەر و زیارەتی دڵ و دەرونی خۆیان‬ ‫بكەن‪ ،‬چونكە خودا لە دڵ و لە خۆیانەوە نزیكترە‬ ‫و پێویست ناكات لە دەرەوە بۆی بگەڕێن‪.‬‬ ‫روانینی لەمجۆرە‪ ،‬هەم لــەروی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و دۆخــی ئــابــوری ئــەمــرۆوە‪ ،‬هەمیش لــەروی‬ ‫پێداچونەوە بە چەمكە ئاینییەكاندا گرنگی خۆی‬ ‫هەیە و دەكرێت دیاردەی ئاینی پێشبخات و لە‬ ‫بەرژەوەندی تاك و كۆمەڵدا گۆڕانكاری تێدا بكات‪.‬‬ ‫*بۆ دەقی شیعرەكە بڕوانە‪( :‬پیرەمێرەمێرد‬ ‫و پێداچونەوەیەكی نوێی ژیان و بەرهەمەكانی‪،‬‬ ‫ئومێد ئاشنا‪ ،‬بەرگی یەكەم‪ ،‬چــا‪ .‬وەزارەتــی‬ ‫پەروەردە‪ -‬هەولێر‪ ،2001 ،‬ل‪)274-273‬‬ ‫*بڕوانە‪( :‬پیرەمێرەمێرد و پێداچونەوەیەكی نوێی‬ ‫ژیان و بەرهەمەكانی‪ ،‬ئوكمێد ئاشنا‪ ،‬بەرگی یەكەم‪ ،‬چا‪.‬‬ ‫وەزارەتی پەروەردە‪ -‬هەولێر‪ ،2001 ،‬ل‪)274-273‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨1‬دوشةممة ‪201٦/2/1‬‬

‫‪2‬‬

‫«فەتوای هاوبەشی میسر و ئوردون و کوردستان دەربارەی کردەوەکانی داعش ـ‬ ‫کەنیزەککردن و فرۆشتنی کچان و ژنان وەك نمونە» ‪ -‬هەڵسەنگاندنێک‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی شەشەم و کۆتایی‬ ‫لەم بەشەی کۆتاییدا‪ ،‬بەردەوام دەبم‬ ‫لەسەر ئەو مشت‌ومڕە فیقهیەی دەبێت‬ ‫لەگەڵ داعش و هاوشێوەکانی بکرێت‪،‬‬ ‫کاتێک لەم سەردەمەدا دەست دەدەنە‬ ‫جێبەجێ‌کردنی «جیهاد» (ی هێرش)‬ ‫و حوکمی گرتن و بەکۆیلەکردنی ژن و‬ ‫منداڵی پیاوانی نا‪-‬موسوڵمان‪ ،‬بەپێی‬ ‫خــودی کەلەپوری فیقهی ئیسالمی و‬ ‫ڕێسا و یاسا و بەڵگە و داب‌ونەریتەکانی‬ ‫ئــەو فیقهـ و یــاســا ئیسالمیەی کە‬ ‫ئەوان بۆی دەگەڕێنەوە‪ ،‬بەبێ پاساو و‬ ‫شاردنەوە و پەردەپۆش‌کردنی دەسەاڵت‬ ‫و مەرجیعیەتە ئایینیە ڕەسمیەکان‪.‬‬ ‫درێژەی مشت‌ومڕێکی فیقهی‬ ‫* «ئیمام» هەبوایە؛ دەیزانی کە‬ ‫بەکۆیلەکردن بەرژەوەندیی تێدا نیە‬ ‫وەکو لە بەشی پێشودا ڕونم کردەوە؛‬ ‫لە ئیسالمدا کــاروبــاری «جیهاد» و‬ ‫ئەوەی بەدوایدا دێت لە گرتن و دیل‌کردن‬ ‫و بەکۆیلەکردن؛ هەموی لە دەستی‬ ‫«ئیمام» ـدایە‪ ،‬و بەپێی یاسای ئیسالمی‬ ‫هەر ئیمام (لوتکەی دەسەاڵتی ئایینی و‬ ‫دنیایی موسوڵمانان کە گوێڕایەڵی‌کردنی‬ ‫ئەرکێکی ئایینییشە) بۆ خۆی دەتوانێت‬ ‫بڕیار لەسەر چارەنوسی گیراو و دیلەکان‬ ‫بــدات‪ ،‬و ئەویش ـ بەپێی بەشێک لە‬ ‫ڕێبازە ئیسالمیەکان ـ سەرپشکە ئایا ژن‬ ‫و منداڵی پیاوانی نا‪-‬موسوڵمانی جەنگاو‬ ‫دەکات بە کۆیلە یان بە بەرامبەر یان‬ ‫بێ بەرامبەر ئازادیان دەکات‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ئەگەر گریمان لەم سەردەمەدا «ئیمام»‬ ‫ـ وەکو خەلیفە ـ هەبوایە و سەرۆکی‬ ‫دەوڵــەتــی ئیسالمیی یەکگرتو بوایه؛‬ ‫بێ گومان بیری لــەوە دەکـــردەوە کە‬ ‫بەکۆیلەکردنی ژن و منداڵی بەجێماوی‬ ‫جەنگ تەنها ئیسالم لە کۆمەڵگای نوێدا‬ ‫ناشیرین دەکات و کێشەی جیددی بۆ‬ ‫ئیسالم و موسوڵمانان و دەســەاڵت و‬ ‫دەوڵەتە ئیسالمیەکە دروست دەکات‪ ،‬و‬ ‫ئەم زیانەش زۆر گەورەترە لەو قازانجە‬ ‫ماددیەی لە بەکۆیلەکردنیان دەکرێت‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو کاتە سەرپشکیی ئازادکردنیانی‪،‬‬ ‫بە بەرامبەر یــان ـ باشتریش ـ بەبێ‬ ‫بەرامبەر‪ ،‬هەڵ‌دەبژارد‪ .‬لەم الیەنەشەوە‬ ‫فیقهی ئیسالمی‪ ،‬هیچ نەبێت بەشێک لە‬ ‫ڕێبازەکان‪ ،‬پشتگیریی دەکرد‪.‬‬ ‫بــەاڵم داعــش‪ ،‬لەبەر ئــەوەی تەنها‬ ‫گروپێکی یاخی و گێرەشێوێنن و هیچ بە‬ ‫خەمی وێنەی ئیسالم و موسوڵمانانەوە‬ ‫لــە جیهاندا نین و تەنها لــە خەمی‬ ‫بەهێزبون و قــازانـج‌کــردنــی خــێــرادان‬ ‫و دەوڵەتێکی ڕاستەقینەیان نیە کە‬ ‫هــەڵ‌قــواڵوی خەڵک بێت و کــار بکەن‬ ‫بۆ ئاییندە و بەردەوامیی ئەو دەوڵەتە؛‬ ‫بۆیە هەر کاتێک پێویستییان بە پارە‬ ‫بو بۆ ڕێکخستنەکەیان و بە سێکس بو‬ ‫بۆ جەنگاوەرەکانیان؛ یەک‌سەر دەست‬ ‫دەدەنە هەڵمەتە بەدناوەکەیان و بەبێ‬ ‫هیچ لێکدانەوەیەک حوکمی بەکۆیلەکردن‬ ‫و بەتااڵنی‌بردن و فرۆشتنی مرۆڤ لەم‬ ‫سەردەمەدا جێبەجێ دەکەن و بازرگانیی‬ ‫کۆیلەی سێکس ســەر ڕێ دەخـــەن‪.‬‬ ‫وەکو چۆن کاتێک لەناو شاری موسڵ‬ ‫پێویستییان بە خانو و ماڵ و جێگە‬ ‫بو بۆ جەنگاوەر و بارەگا و تفاق و‬ ‫چەکەکانیان؛ حوکمی «ئەهلی کیتاب»‬ ‫ـیان بۆ مەسیحیەکانی ئەو شارە زیندو‬ ‫کــردەوە و سەرپشکیان کردن لەنێوان‬ ‫موسوڵمان‌بون(!) و چۆڵ‌کردنی شارەکە‪،‬‬ ‫و بەم شێوەیە ناچاریان کردن شارەکە‬ ‫بەجێ بهێڵن!‬ ‫* یاسای «فرەپەرستی جەنگاو» بۆ‬ ‫ئێزدیەکان نەگونجاوە‬ ‫داع ــش لــەگــەڵ ئــێــزدیــەکــان یاسای‬ ‫«فرەپەرستی جەنگاو» ی جێبەجێ‬ ‫کــــردوە‪ ،‬کــە ئــەم یــاســایــەش لـــەوەدا‬ ‫کــورت دەبــێــتــەوە‪ :‬کاتێک «جیهاد»‬ ‫جێبەجێ دەکــرێــت و وا ڕێ‌دەکــەوێــت‬ ‫هێزە ئیسالمیەکە هێرش دەکاتە سەر‬ ‫کۆمەڵگایەکی فرەپەرست «مشرك»؛‬ ‫ســەرەتــا سەرپشکیی موسوڵمان‌بون‬ ‫دەخرێتە بەردەمیان‪ ،‬ئەگەر موسوڵمان‬ ‫بون؛ باشە‪ ،‬ئەگەرنا کوشتار دەکرێن و لە‬ ‫ئەنجامدا پیاو (شەڕکەر) یان دەکوژرێت‬ ‫(یان هەڵ‌دێت یان دەگیرێت)‪ ،‬و ژن و‬

‫منداڵ (شەڕنەکەر)یان دەگیرێن و دەبنە‬ ‫کۆیلە‪ .‬لە کاتێکدا لە چەند الیەنێکەوە‬ ‫ئــەم یاسا ئیسالمیە بــۆ ئێزدیەکان‬ ‫نەگونجاوە‪:‬‬ ‫‪ .١‬دەتــوانــیــن بڵێین ئێزدیەکان‬ ‫فرەپەرست «مشرك» نین‪ ،‬و ئایینی‬ ‫ئــێــزدی ئایینێکی فــرەپــەرســت نیە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ڕێکەوتن و کۆدەنگییەک هەیە‬ ‫لەسەر ئەوەی تەنها بە «یەهودیەکان»‬ ‫و «مەسیحیەکان» دەوترێت «ئەهلی‬ ‫کیتاب» (کە ئەمانیش هەر بە «کافر»‬ ‫حسێبن)‪ ،‬و نا‪-‬موسوڵمانانی غەیری‬ ‫ئەوان پێیان دەوترێت «مشرك»(‪.)١‬‬ ‫کــە ئــەم جــیــاکــردنــەوەیــە لــە خــودی‬ ‫قورئانەوە هاتوە‪َ « :‬ما َي َو ُّد الَّذِينَ َك َف ُروا‬ ‫ِم ْن َأهْلِ الْ ِك َتابِ َو َل ُْ‬ ‫ال ْش ِر ِك َ‬ ‫ني‪( »...‬البقرة‪:‬‬ ‫َ‬ ‫‪ْ َ ،)105‬‬ ‫«ل َي ُكنِ الَّذِينَ َك َف ُروا ِْم��ن أ ْه��لِ‬ ‫الْ ِك َتابِ َو ُْ‬ ‫ني ُم ْن َف ِّك َ‬ ‫ال ْش ِر ِك َ‬ ‫ني‪( »...‬البينة‪:‬‬ ‫‪« « ،)1‬إ َِّن الَّذِينَ َك َف ُروا ِم ْن َأهْلِ الْ ِك َتابِ‬ ‫َو ُْ‬ ‫ال ْش ِر ِك َ‬ ‫ني ِف َنا ِر َج َه َّن َم‪( »..‬البينة‪.)6 :‬‬ ‫بــەاڵم دەبینین لە هەمان کاتدا باسی‬ ‫دو گروپی تریش دەکــات کە ئەوانیش‬ ‫ئایینی ئاسمانین و جیایان دەکاتەوە لە‬ ‫فرەپەرستەکان «مشرکون»‪ ،‬کە ئەوانیش‬ ‫«صابیئیەکان» و «مەجوس» ـن‪ ،‬واتە‬ ‫(مەندەعیەکان) و (زەردەشتیەکان)‪،‬‬ ‫کاتێک قورئان دەڵێت‪« :‬إ َِّن الَّذِينَ آ َم ُنوا‬ ‫ني َو َّ‬ ‫الصا ِب ِئ َ‬ ‫الن َصا َرى‬ ‫َوالَّ �ذِي��نَ َه ��ادُوا َو َّ‬ ‫وس َوالَّذِينَ َأ ْش َر ُكوا؛ إ َِّن َّ َ‬ ‫َو ْ َ ُ‬ ‫الل َي ْف ِص ُل‬ ‫ال َ‬ ‫َب ْي َن ُه ْم َي � ْو َم الْ ِق َيا َم ِة» (الحج‪ ،)17 :‬کە‬ ‫سەرنج دەدرێت ـ سەرباری موسوڵمانان‬ ‫«الذين آمنوا» و یەهودیەکان «الذين‬ ‫هــادوا» و مەسیحیەکان «النصارى»‬ ‫ـ مــەنــدەعــیــەکــان «ال��ص��ابــئــيــن» و‬ ‫زەردەشتیەکان «المجوس» یش جیا‬ ‫دەکــاتــەوە لە فرەپەرستەکان «الذين‬ ‫أش ــرك ــوا» (وەکــــو ڕێــســاکــە دەڵــێــت‬ ‫«العطف يقتضي المغايرة»)‪ .‬ئەمەش‬ ‫مانای وایــە قــورئــان مەندەعیەکان و‬ ‫زەردەشتیەکان بە «مشرک» نازانێت‪.‬‬ ‫و لێرەوە دەردەکەوێت کاتێک قورئان‬ ‫لە دەقەکانی تریدا ئاماژە بۆ «ئەهلی‬ ‫کیتاب» و «موشریکەکان» دەکات و‬ ‫«ئەهلی کیتاب» یش بە هەردو یەهود‬ ‫و مەسیحیەکان پێناسە دەکـــات؛ لە‬ ‫ڕاستیدا ئاماژە بۆ واقیعی ناوخۆی نیمچە‬ ‫دورگەکە دەکات کە ڕاستەوخۆ مامەڵەی‬ ‫لەگەڵ کــردوە و لــەوێ تەنها بەر ئەو‬ ‫گروپانە کەوتوە و ئەوانیش باوەڕیان پێ‬ ‫نەکردوە و بە «الذين كفروا» وەسفیان‬ ‫دەکــات‪ ،‬بۆیە لەم دەقــەی تردا کاتێک‬ ‫دەیەوێت حساب بۆ هەمو ئایینانەکان‬ ‫بــکــات؛ ئــامــاژە بــۆ مــەنــدەعــیــەکــان و‬ ‫زەردەشتیەکانیش دەکات و جیایشیان‬ ‫دەکاتەوە لە فرەپەرستەکان‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫لەبەرامبەری ئەو کۆدەنگی و زۆرینەیەی‬ ‫زانایانی ئایینیی ئیسالم کە پێیان وا بوە‬ ‫زەردەشتیەکان لە «ئەهلی کیتاب» نین؛‬ ‫بیروڕایەکی تر هەیە‪ ،‬کە لە (عەلی) ـەوە‬ ‫دەگێڕرێتەوە و (ئیبن حەزم) و هەندێکی‬ ‫تر پەسەندیان کردوە کە زەردەشتیەکان‬ ‫لە «ئەهلی کیتاب» ـن‪ ،‬واتە ئایینەکە لە‬ ‫بنەڕەتدا ئایینێکی ئاسمانی بوە و دوایی‬ ‫هەندێک دەستکاری کراوە و شێوێنراوە‬ ‫(وەکو پێشتر لە لێکۆڵینەوەیەکدا بە‬ ‫ناوی «بەتااڵنی‌بردن و بەکۆیلەکردنی‬ ‫ژن و منداڵی ناموسوڵمان لە ئیسالمدا»‬ ‫باسمان کرد)‪ .‬ئەمە وەکو دانانیان بە‬ ‫بەشێک لە «ئەهلی کیتاب»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــەســەر ئـــەوەی کــە زەردەشــتــیــەکــان‬ ‫بــە ســەرانــە «جــزیــة» دەســتــیــان لێ‬ ‫هەڵ‌دەگیرێت و وەکــو «موشریک»‬ ‫نــاچــاری (یـــان مــوســوڵــمــان‌بــون یان‬ ‫کوشتار) ناکرێن؛ ئەمەیان کۆدەنگی‬ ‫«ئیجماع» ی لەسەرە‪ ،‬و هەمیشە لە‬ ‫ئیسالمدا کار بەم یاسایە کراوە‪( ،‬ابن‬ ‫المنذر) و (ابن القطان) ئەم «ئیجماع»‬ ‫ـە دەگێڕنەوە(‪.)٢‬‬ ‫دەی ئەگەر زەردەشتیەکان وەکو‬ ‫بەشێک لە «ئەهلی کیتاب» مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵ بکرێت و ئایینی زەردەشــتــی‬ ‫بە ئایینێکی بە بنەڕەت ئاسمانی و‬ ‫«کتابي» دابنرێت؛ ئــەوە بێ گومان‬ ‫ئایینی ئێزدی زیاتر لــەوەوە نزیکە بە‬ ‫ئایینێکی یەکتاپەرستی دابنرێت‪ ،‬چونکە‬ ‫یەکتاپەرستی لەم ئایینەدا ڕونترە لە‬ ‫یەکتاپەرستی لە ئایینی زەردەشتیدا‪.‬‬ ‫ئایینی زەردەشـــتـــی‪ ،‬هــەرچــەنــد لە‬ ‫دەقــە بنەڕەتیەکەیدا کە «گاثا»کانە‬ ‫یەکتاپەرستییەکی ڕون هەیە‪ ،‬بەاڵم لە‬

‫بەشە نوێیەکانی ئەوێستادا (بەتایبەتی‬ ‫یەشتەکان) خواوەندە ئێرانیە کۆنەکان‬ ‫ـ وەکـــو میهر (مــیــثــرە) و بــەهــرام‬ ‫(ڤێرێثرەغنە) ـ دەردەکەونەوە (هەرچەند‬ ‫دەکرێت بە «فریشتە» لێک‌بدرێنەوە‪ ،‬و‬ ‫ئایینی زەردەشتی بۆ خۆی سەرچاوەیەکی‬ ‫کەسێتیەکانی فریشتە و «فریشتەناسی»‬ ‫ی ئایینە یەکتاپەرستیەکانی دواترە‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەک ناوی هەردو فریشتە «هاروت‬ ‫و مــاروت» لە قورئاندا؛ لە بنەڕەتدا‬ ‫ناوی دو فریشتە یان خواوەندی بچوکی‬ ‫زەردەشتین!)‪ ..‬بەاڵم لە ئایینی ئێزدیدا‬ ‫ئەو ڕیشە کۆنانە بەتەواوی کاڵ بونەتەوە‬ ‫و باس‌کردن لە «یەزدان» و «خودێ»‬ ‫وەکــو خواوەندێکی تاک لە دەقەکانی‬ ‫ئایینەکەدا زۆر ڕون و ئاشکرایە‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەک لە یەکتاپەرستیی ئیسالمی‬ ‫نزیک دەبێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئــەگــەر گریمان بــە فرەپەرست‬ ‫«مــشــرك» دابــنــرێــن؛ هێشتا ئەمانە‬ ‫ـ بەتایبەتی ئێزدیەکانی شەنگال ـ‬ ‫فرەپەرستی ناعەرەبن (بێ‌گومانین کە‬ ‫ئێزدیەکانی شەنگال کوردن و کرمانجن‪،‬‬ ‫و بە شێوەزارێک دەدوێن کە شێوەیەکە‬ ‫لــە لقی «بــادیــنــانــی» ی کرمانجیی‬ ‫باکوری)‪ ،‬کە لە یاسای ئیسالمی و ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکاندا جیاوازە لە فرەپەرستی‬ ‫عەرەب‪ .‬وەکو پێشتر لەو لێکۆڵینەوەیەدا‬ ‫بە ناوی «بەتااڵنی‌بردن و بەکۆیلەکردنی‬ ‫ژن و منداڵی ناموسوڵمان لە ئیسالمدا»‬ ‫بەدرێژی ڕونمان کردەوە؛ ڕێبازی بەشێک‬ ‫لە فیقهزانەکان (کــە ئەمانەن‪ :‬ئەبو‬ ‫حەنیفە و شوێنکەوتوانی‪ ،‬ئیبن ئەل‌قاسیم‬ ‫و سەحنون لە مالیکیەکان‪ ،‬و ئەحمەد لە‬ ‫گێڕانەوەیەکدا)‪ ،‬ئەمەیە کە ڕێسای (یان‬ ‫موسوڵمان‌بون یان کوشتار) تایبەتە بە‬ ‫«موشریک» ی عــەرەبــەوە‪ ،‬و لەگەڵ‬ ‫«موشریک» ی نا‪-‬عەرەب بەو شێوەیە‬ ‫ناکرێت و بە ئامادەیی بۆ دانی سەرانە‬ ‫«جزیة» دەستیان لێ هەڵ‌دەگیرێت‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەش لەگەڵ کار و پراکتیسی ئیسالمیی‬ ‫مێژوی ڕابردودا یەک دەگرێتەوە‪ .‬بەڵکو‬ ‫ڕێبازێکی تر لە ئیسالمدا (کە ڕێبازی‬ ‫مالیکە لە گێڕانەوەیەکدا کە بــوە بە‬ ‫بــیــروڕای بەهێزی ڕێبازی مالیکی‪ ،‬و‬ ‫هەروەها ئەوزاعی)‪ ،‬دەڵێت‪ :‬لەگەڵ هەمو‬ ‫«موشریک» ـێکدا‪ ،‬هەتاکو عەرەبیش‪،‬‬ ‫بە سەرانە ڕێکەوتن دەکرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم بینیمان داعش یەک‌سەرە مامەڵەی‬ ‫«موشریک»ـیان لەگەڵ ئێزدیەکان کرد‪،‬‬ ‫و تەنها سەرپشکیی (یان موسوڵمان‌بون‪،‬‬ ‫یان کوشتار و تااڵن) ـیان بۆ دانان‪ ،‬بۆ‬ ‫ئــەوەی هیچ بوارێکیان بۆ نەمێنێتەوە‬ ‫بۆ جــۆرە ڕێکەوتنێک‪ .‬ڕاستە ڕێسای‬ ‫(یــان موسوڵمان‌بون‪ ،‬یــان کوشتار)‬ ‫لەگەڵ «موشریک» ڕێبازی زۆرینەی‬ ‫ڕێبازە ئیسالمیەکانە (و لە پێشەوە؛‬

‫گروپێکی ئیسالمیی الدەرن و بەم پێیە‬ ‫موسوڵمانی هــەڵ‌گــەڕانــەوە «مرتد»‬ ‫(وەکــو چۆن پێشتریش ئیبن تەیمییە‬ ‫هەمان حسابی بۆ نوصەیریەکان یاخود‬ ‫عەلەویەکان و هــەروەهــا دەڕەزیــەکــان‬ ‫«الــــدروز» کـــردوە)؛ دیــســان ئەمەش‬ ‫ـ وەکــو لە وتــاری «بــەتــااڵنـی‌بــردن و‬ ‫بەکۆیلەکردنی ژن و منداڵی ناموسوڵمان‬ ‫لە ئیسالمدا» ـدا باسم کردوە ـ بەپێی‬ ‫زۆربــەی ڕێبازە ئیسالمیەکان (مالیک‪،‬‬ ‫شافیعی‪ ،‬ئەحمەد) ژنانی ئەوانەی بە‬ ‫موسوڵمانی هــەڵ‌گــەڕاوە دادەنــرێــن ـ‬ ‫ئەگەر ژنەکانیش لەسەر هەمان باوەڕ‬ ‫بن ـ ناکرێنە کۆیلە‪ ،‬بەڵکو وەکو هەر‬ ‫موسوڵمانێکی هەڵ‌گەڕاوە یان موسوڵمان‬ ‫دەبنەوە یان دەکوژرێن‪ .‬بەاڵم بەالی ئەبو‬ ‫حەنیفەوە دەکرێنە کۆیلە (ئەم ڕێبازەی‬ ‫ئەبو حەنیفە لە سەردەمی صهحابە و‬ ‫بەتایبەتی ئەبو بەکردا بە کۆی دەنگ‬ ‫کــاری پێ کــراوە)‪ .‬داعــش بۆ خۆیان‪،‬‬ ‫وەکو لە باڵوکراوەی خۆیاندا بە ناوی‬ ‫«سؤال وجــواب‪ ،‬في السبي والرقاب»‬ ‫دەرکــەوت؛ ڕێبازی زۆرینەیان پەسەند‬ ‫کردوە کە ژنی پیاوانی هەڵ‌گەڕاوە کە‬ ‫گیران ناکرێنە کۆیلە بەڵکو دەکرێت‬ ‫موسوڵمان ببنەوە (کە بەپێی ڕێبازەکەی‬ ‫تر؛ ئەگەر دوایی موسوڵمانیش ببنەوە؛‬ ‫کۆیالیەتییان لەسەر هەڵ‌ناگیرێت)‪ .‬جا‬ ‫ئەگەر داعش ئێزدیەکان بە گروپێکی‬ ‫بــەبــنــەڕەت ئیسالمیی هــەڵ‌گــەڕاوە و‬ ‫الدەر لە ئیسالم دابنێن؛ بەپێی ڕێبازی‬ ‫پەسەندکراوی خۆیان دەبــوایــە ژنانی‬ ‫ئێزدییان نەکردایەتە کۆیلە‪.‬‬ ‫ئەوە سەبارەت بە ژنــان‪ ..‬سەبارەت‬ ‫بە منداڵ؛ زۆرینەی ڕێبازە ئیسالمیەکان‬ ‫لەسەر ئــەوە بون کە منداڵی پیاوانی‬ ‫موسوڵمانی هەڵ‌گەڕاوە دەکرێنە کۆیلە‪ ،‬و‬ ‫لەم بارەیەوە ناکۆکییەکی زۆر نیە‪ .‬وەکو‬ ‫لەو لێکۆڵینەوەیەی پێشودا باسم کردوە‪.‬‬ ‫* دابەش‌کردن لە «دار الحرب» و‬ ‫«دار اإلسالم»‪:‬‬ ‫وەکـــو جیهادیەکانی تــری سوریا‬ ‫(وەکــو «نوصرە») کاتی خۆی بەوە‬ ‫پاساویان هێنایەوە بۆ ئــەوەی بۆچی‬ ‫ژن و منداڵی «نا‪-‬موسوڵمانەکان» و‬ ‫«هەڵ‌گەڕاوەکان» ناکەنە کۆیلە‪ ،‬بەوەی‬ ‫کە بۆ ئــەوە دەبێت «دار اإلســام»‬ ‫ێک هەبێت هەتا لەوێ ئەو موڵکایەتیە‬ ‫بچەسپێت و سودی لێ ببینرێت‪ ،‬و هێزێک‬ ‫پێکەوە بنێن کە بتوانن بەرگری لە خۆیان‬ ‫بکەن و ڕوبەڕوی جیهان ببنەوە کاتێک‬ ‫ئەو کارانەیان لێ قبوڵ ناکرێت‪ .‬واتە‪:‬‬ ‫ناوچە و ئاوەدانییەک هەبێت کە حوکمی‬ ‫ئیسالم تێیدا بەرقەرار بێت‪ ،‬و پایتەخت‬ ‫و پەناگەی موسوڵمانە موجاهیدەکان‬ ‫بێت‪ .‬بەاڵم دیارە داعش لەالی خۆیەوە‬ ‫ئەم کێشەیەی بۆ خۆی چارەسەر کردوە‬

‫کە هەمو دنیا جگە لە ناوچەکەی خۆیان‬ ‫«دار الحرب» ـە‪ .‬ئەمەش نیشانەیەکی‬ ‫ئەو ڕاستیەیە کە ئەم جــۆرە گروپانە‬ ‫خۆیان بە بەشێک لە موسوڵمانان نازانن‬ ‫بەڵکو خۆیان بە تاکە گروپی موسوڵمان‬ ‫دەزانن‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بــــەوەی دابــەش‌کــردنــی‬ ‫دەسکەوتەکانی «جیهاد» لە «دار‬ ‫الحرب» ـدا دەکرێت یان دەبێت ببرێنە‬ ‫«دار اإلسالم» ئینجا دابەش بکرێن؛ لەم‬ ‫الیەنەوە لە ئیسالمدا ناکۆکییەک هەیە کە‬ ‫لێرە جێی درێژەی باسەکەی نیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەکورتی‪ :‬زۆرینەی فیقهزانەکان وتویانە‬ ‫دەکرێت و ڕەنگە باشتریش بێت کە‬ ‫لە «دار الحرب» دابەش بکرێن‪ .‬بەالی‬ ‫حەنەفیەکانیشەوە دەبێت دەسکەوتەکان‬ ‫بگەیەنرێنە «دار اإلسالم» ئینجا دابەش‬ ‫بکرێن(‪.)٣‬‬ ‫هەرچەند ئەم ناکۆکیە بۆ باسەکەی‬ ‫ئێمە بایەخێکی ئەوتۆی نیە‪ ،‬چونکە لە‬ ‫کۆتاییدا بەالی هەمو ڕێبازەکانەوە دەبێت‬ ‫«دار اإلسالم» ێک هەبێت کە دەرەوەی‬ ‫هەموی «دار الحرب» بێت‪ .‬بەم پێیە لە‬ ‫ئیسالمدا بۆ هیچ گروپێکی جیهادی نیە‬ ‫بیر لە کارێکی وەها ـ تااڵنی و دەسکەوت‬ ‫ـ بکاتەوە مادەم گروپێکە و لە هەندێک‬ ‫شوێنی نەدیو و پەسێو خۆیان حەشار‬ ‫دەدەن و پایتەخت و پەناگەیەکیان نیە‬ ‫و ناوچەیەکیان بەدەستەوە نیە هەتا بە‬ ‫«دار اإلسالم» ی ئەوان دابنرێت‪ .‬ئەو‬ ‫هەوڵەی داعشیش بۆ دروست‌کردنی «دار‬ ‫اإلســام» ێک؛ ساختەیە‪ ،‬و هەر وەکو‬ ‫«ئیمامەت» و «خیالفەت» ـەکەیان‬ ‫وایە!‬ ‫* داعش ژنانی بەکۆیلەکراوی‬ ‫کردوەتە ئامڕازی سێکس‬ ‫بەپێی یاسا ئیسالمیەکە؛ ئەو ژن و‬ ‫منداڵەی دەکرێن بە کۆیلە (هەروەها‬ ‫ئەو پیاوە دیالنەش کە لێیان دەکرێتە‬ ‫کۆیلە)؛ بەشێکیان دابـــەش دەکرێن‬ ‫بەسەر جەنگاوەرەکاندا‪ ،‬بەشێکیشیان‬ ‫دەبنە بەشی دەوڵەتە ئیسالمیەکە کە‬ ‫دەیانفرۆشێت و پێداویستیی جیهاد و‬ ‫کاروبارەکانی تریان پێ دابین دەکات‬ ‫(وەکو ئەوەی پێغەمبەری ئیسالم کردی‬ ‫لەگەڵ ژن و منداڵە بەکۆیلەکراوەکان لە‬ ‫خێڵی بەنو قوڕەيظه‪ ،‬دوای کوشتنی‬ ‫پیاوەکانیان‪ ،‬کە فرۆشران و ناردی لە‬ ‫ناوچەی کەنداو چەک‌وچۆڵ و پێداویستیی‬ ‫جیهاد لە نرخەکانیان کڕرا)‪.‬‬ ‫لێرەدا گرنگ ئەوەیە هەر کەنیزێک کە‬ ‫بەر جەنگاوەرێک یان کڕیارێک دەکەوێت؛‬ ‫ئیتر هەر بۆ ئەو «حەاڵڵ» ـە‪ :‬بیکاتە‬ ‫کەنیزی خــۆی یــان بیفرۆشێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێک لە قوربانیەکان دەگێڕنەوە کە‬ ‫لە ماوەیەکی کەمدا ژمارەیەک جەنگاوەر‬ ‫سێکسیان لەگەڵ کــردون‪ .‬واتە‪ :‬ژنێک‬

‫نە ئەوە ڕاستە کە کردەوەکانی داعش بنچینەیان لە ئیسالمدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬نە ئەوەش ڕاستە کە کاروکردەوەی داعش ئاوێنەی ڕون و‬ ‫سافی ئیسالمە‪ .‬بە هەردو باردا بڕێکی زۆر لە ڕاستیەکان ون دەبن‬ ‫شافیعی)‪ ،‬بــەاڵم ئەگەر داعــش خۆی‬ ‫مەبەستی نەبێت؛ دەیتوانی ڕێبازەکانی‬ ‫تر هەڵ‌بژێرێت و مامەڵەی «ئەهلی‬ ‫کیتاب» یــان فرەپەرستی ناعەرەبی‬ ‫لەگەڵ ئێزدیەکان بکردایە‪ ،‬و بە ڕێکەوتن‬ ‫لەسەر دانانی باجی سەر «جزیة» لەسەر‬ ‫پیاوانی ئێزدی مامەڵە لەگەڵ ئێزدیەکان‬ ‫بکات‪ ،‬و کار نەگەیشتایەتە کوشتار و‬ ‫تااڵن‪ .‬ئەم هەڵ‌بژاردنە ئەنقەستەی داعش‬ ‫دیسان پەردە لەسەر ئامانج و پاڵنەرە‬ ‫ڕاستەقینەکە هەڵ‌دەماڵێت‪.‬‬ ‫هەمو ئەو گەمە و چەپ‌وگوپەی داعش‬ ‫لە جێبەجێ‌کردنی یاسا ئیسالمیەکاندا‬ ‫دەیکات؛ نیشانەی ئەوەیە ئەم گروپە‬ ‫گروپێکی تــاوانــی ڕێکخراوە و هەمو‬ ‫تاوانێک ئەنجام دەدات بۆ گەیشتن بە‬ ‫ئامانجەکانی خۆی کە بریتین لە تۆقاندنی‬ ‫خەڵک و داگیرکردن و پارە و سێکس‪.‬‬ ‫* ئەگەر ئێزدیەکان بە موسوڵمانی‬ ‫هەڵ‌گەڕاوە دابنرێن‬ ‫ئــەگــەر داعـــش ب ــەو لــێــکــدانــەوە و‬ ‫خەیاڵەوە هەڵمەتیان بردبێتە سەر‬ ‫ئێزدیەکان کــە ئەمانە لــە بنەڕەتدا‬

‫و دەسەاڵتی خۆی و یاساکانی خۆی لە‬ ‫ناوچەیەکدا چەسپاندوە‪ ،‬و بەم شێوەیە‬ ‫«دار اإلســام» ێکی بۆ خۆی پێکەوە‬ ‫ناوە! کە ئەمەش ئاشکرایە لە ئیسالمیشدا‬ ‫چ بیرکردنەوەیەکی السەنگە‪ ،‬ناوچەیەک‬ ‫کە بە زەبری تۆقاندن خۆیان سەپاندوە‬ ‫بەسەریدا و هیچ نەبێت «جیهادیەکان»‬ ‫ی تریش تێیدا بەشدار نین! و لەچاو‬ ‫واڵتــانــی ئیسالمی و موسوڵمان‌نشین‬ ‫ناوچەیەکی بچوکە؛ چۆن دەکرێت بە‬ ‫«دار اإلسالم» دابنرێت و دەوروبەرەکەی‬ ‫بە «دار الحرب»؟! یان وا دیارە داعش‬ ‫خــۆیــان بــە تاکە گــروپــی موسوڵمان‬ ‫دەزانـــــن!؟ ئــەگــەریــش بـــەوە پــاســاو‬ ‫دەهێننەوە کە گوایە لە ناوچەکەی ئەوان‬ ‫«ئەحکامی ئیسالم» جێبەجێ دەکرێن؛‬ ‫هێشتا دەمێنێتەوە کە‪ :‬چۆن ئەو مافی‬ ‫جێبەجێ‌کردنەیان بە خۆیان داوە‪ ،‬و ئەو‬ ‫«ئەحکامی ئیسالم» ـەش لە دەرەوەی‬ ‫ناوچەکەی ئەوانیش بەتەواوی پەکیان‬ ‫نەکەوتوە‪ ،‬و بەپێی فیقهە تەقلیدیەکەش‬ ‫بێت ناکرێت دەرەوەی ناوچەکەی ئەوان‬ ‫«دار الحرب» بێت! دیارە الی ئەوان وایە‬

‫یان زیاتر لە قوربانیەکان لە ماڵێکدا‬ ‫دادەن ــرێ ــن‪ ،‬و جــەنــگــاوەرەکــانــیــان لە‬ ‫یــەک ڕۆژدا دوابـــەدوای یــەک ئــارەزوی‬ ‫خۆیان تێیاندا خاڵی دەکەنەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫تەنها تاوانێکی ڕێکخراوی بەکۆمەڵی‬ ‫«ئيغتيصاب» ـە‪ ،‬لەژێر پەردەی یاسای‬ ‫ئیسالمیی کۆیالیەتیدا‪.‬‬ ‫* موسوڵمان‌‌بون دادی نەداون‬ ‫هــەنــدێــک لـــە قــوربــانــیــەکــان و‬ ‫شایەت‌حاڵەکان دەگێڕنەوە‪ ،‬کە هەتا‬ ‫ئەگەر لە پێش چاوی چەکدارەکانی داعش‬ ‫موسوڵمان‌بونی خۆیشیان ڕابگەیەندایە؛‬ ‫ســـودی نــەدەبــو و هــەمــان یاسایان‬ ‫بەسەردا جێبەجێ دەکردن‪ ،‬کە بریتیە‬ ‫لە کوشتنی پیاوەکانیان و بەتااڵنی‌بردنی‬ ‫ژنەکان‪ .‬لە کاتێکدا هەمو «ئوممەت»‬ ‫ی ئیسالمی یــەکــدەنــگ بــون لەسەر‬ ‫ئەوەی کاتێک پیاوی نا‪-‬موسوڵمان پێش‬ ‫دیل‌کردنی لە هەڵمەتی جیهاددا ئامادەیی‬ ‫خۆی بۆ موسوڵمان‌بون پێشان بدات؛‬ ‫ئیتر کوشتنی قەدەغەیە(‪ ،)٤‬و ئیتر‬ ‫بەتااڵنی‌بردنی ماڵ‌ومنداڵیشی قەدەغە‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫* ژنانی بەتەمەنیان کوشتوە‬ ‫شایەتحاڵەکان دەگــێــڕنــەوە‪ ،‬وەکو‬ ‫(نادیە موڕاد) گێڕایەوە‪ ،‬کە ئەو ژنانەی‬ ‫تەمەنیان کــردوە و بــەالی جەنگاوەرە‬ ‫تێرۆریستەکانی داعــشــەوە پەسەند‬ ‫نەکراون بۆ سێکس؛ کوژراون (ئەمەش‬ ‫زیاتر ئەو ڕاستیە دوپات دەکاتەوە کە‬ ‫ئامانجی داعــش لــەو هێرشە بەدناوە‬ ‫بۆسەر ئێزدیەکان؛ هــەر پەیداکردنی‬ ‫کۆیلەی سێکس بوە)‪ .‬و داعش زۆر جار‬ ‫بە کوشتن هەندێک لە ژنانی ژێردەستەی‬ ‫لە کۆڵ خۆی دەکاتەوە‪ ،‬گەلێک لەوانە‬ ‫دوای چــەنــدیــن جــار دەســتــدرێــژی و‬ ‫فرۆشتنەوە لەالیەن چەکدارەکانیانەوە‬ ‫دەکوژرێن‪ .‬لە کاتێکدا بەپێی دەقەکان‬ ‫(بەتایبەتی وتەی پێغەمبەری ئیسالم‬ ‫خــۆی) و هەمو ڕێــبــازە ئیسالمیەکان‬ ‫ژن و مــنــداڵ نــاکــوژرێــن‪ ،‬لــە کاتی‬ ‫هەڵمەتیشدا نەک هەر دوای تەواوبونی‬ ‫جەنگ‪ ،‬ئیتر لە کاتی هەڵمەتی جەنگ‬ ‫و دوای تەواوبونیشی کۆدەنگیی ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکان لەسەر ئەوەیە کە ژن و‬ ‫منداڵ ناکوژرێن (مەگەر ئەوانیش بە‬ ‫شێوەیەک بەشداری شەڕکردن ببن‪ ،‬کە‬ ‫بەپێی یاسای جەنگی ئیسالمی لە کاتی‬ ‫شەڕەکەدا دەکرێت بکوژرێن‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫تەواوبونی شەڕ ئەمانیش هەر ناکوژرێن)‬ ‫[شافیعی ـ لە گێڕانەوەیەکدا لێیەوە ـ‬ ‫پێچەوانەی ئەو کۆدەنگیە بوە سەبارەت‬ ‫بە ژن ئەگەر لە «ئەهلی کیتاب» نەبێت‬ ‫و لە بتپەرستەکان بێت؛ لە هەڵمەتی‬ ‫جەنگدا دروستە بکوژرێت‪ .‬کە ئەمیش‬ ‫بۆ دوای دیل‌کردن ناگرێتەوە‪ ،‬شافیعییش‬ ‫هەر لەگەڵ ئەوەیە دوای دیل‌کردن و‬ ‫بەکۆیلەکردن ناکوژرێت](‪ .)٥‬ئەگەریش‬ ‫ژنێک گیرا کە تەمەنی زۆری کردبو و‬ ‫لە تەمەنی ســـک‌وزادا نەمابو؛ بەپێی‬ ‫زۆربەی ڕێبازەکان وازی لێ دەهێنرێت‬ ‫و دیل ناکرێت‪ ،‬وەکو چۆن دەربــارەی‬ ‫پیرەپیاویش هــەمــان یاسا هەیە لە‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬بەپێی گەلێک لە ڕێبازەکان‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئەمە مشت‌ومڕێکی فیقهی بــو بۆ‬ ‫کردەوەکانی داعش‪ ،‬ئەوەی پەیوەندیی‬ ‫بە بەکۆیلەکردنەوە هەیە‪ ،‬لەسەر زمانی‬ ‫فیقهی ئیسالمیەوە‪ ،‬و بەپێی پێوەر و‬ ‫ڕێسا و ڕێبازەکانی ئەو فیقهە تەقلیدیەی‬ ‫ئەوان بۆی دەگەڕێنەوە‪ .‬هەتا بزانرێت‬ ‫گروپێکی جیهادیی وەکو داعش چۆن‬ ‫گەمەی لەناو ئیسالم و یاسای ئیسالمیدا‬ ‫کردوە و بەکاری هێناوە بۆ مەبەست و‬ ‫بەرژەوەندیەکانی خۆی‪ ،‬ئیتر نە ئەوە‬ ‫ڕاســتــە کــە کــردەوەکــانــی داعــش هیچ‬ ‫پەیوەندییکیان بە ئیسالمەوە نەبێت‬ ‫و بنچینەیان لــە ئیسالمدا نەبێت‪،‬‬ ‫وەکـــو ئیسالمیەکان و مــەالکــان بۆ‬ ‫پەردەپۆش‌کردن وا دەڵێن‪ ،‬نە ئەوەش‬ ‫ڕاستە کە کاروکردەوەی داعش ئاوێنەی‬ ‫ڕون و سافی ئیسالمە‪ ،‬و وەکــو زۆر‬ ‫کەسی سادە دەڵێن‪« :‬داعش ئیسالمە‬ ‫و ئیسالم داعشە»! هەردوال بڕێکی زۆر‬ ‫لە ڕاستیەکان ون دەکەن و پەردەپۆش‬ ‫دەکەن‪ ،‬و هۆشیاریی خەڵک لەو بارەیەوە‬ ‫ساختە دەکەن‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬بۆ ئەم کۆدەنگیە؛ بڕوانه‪:‬‬ ‫ابن حزم‪ ،‬مراتب اإلجماع‪ .‬صص‪:120 ،١١٩ .‬‬ ‫الن َصا َرى َّ‬ ‫« َو َّات َف ُقوا على َت ْس ِم َية الْ َيهُود َو َّ‬ ‫كفا ًرا‪،‬‬ ‫َو ْاختل ُفوا ِف تسميتهم ُم ْشرِكني‪َ ،‬و َّات َف ُقوا َأن من عداهم‬ ‫من أهل ْ َ‬ ‫ال ْرب يسمون ُم ْشرِكني»‪.‬‬ ‫ابن القطان‪ ،‬اإلقناع يف مسائل اإلمجاع‪ .‬جـ‪،1 .‬‬ ‫ص‪ .352 .‬املسألتان (‪« :)1995 ،1944‬واتفقوا‬ ‫على تسمية اليهود والنصارى كفا ًرا‪ ،‬واختلفوا يف‬ ‫تسميتهم مشركني‪ .‬واتفقوا أن من عداهم من أهل‬ ‫الكفر؛ يسمون مشركني»‪.‬‬ ‫(‪ )2‬بڕوانه‪:‬‬ ‫ابن املنذر‪ ،‬اإلمجاع‪ .‬حتقيق‪ :‬فؤاد عبد املنعم‬ ‫أمحد‪ .‬دار املسلم للنشر والتوزيع‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .٢٠٠٤‬ص‪ ،٦٢ .‬املسألة (‪« :)٢٣٠‬وأمجعوا على‬ ‫أخذ اجلزية من اجملوس»‪.‬‬ ‫ابن القطان‪ ،‬اإلقناع يف مسائل اإلمجاع‪ .‬جـ‪،١ .‬‬ ‫ص‪ ،٣٥٣ .‬املسألتان (‪« :)١٩٩٧،١٩٩٨‬وقد أمجع‬ ‫عوام أهل العلم من أهل احلجاز والعراق والشام ومصر‬ ‫على أخذ اجلزية من اجملوس بسنة رسول اهلل صلى‬ ‫اهلل عليه وسلم وعمل اخللفاء الراشدين‪ .‬ثم اتفق أهل‬ ‫العلم على القول به‪ ،‬وال أعلم يف ذلك خال ًفا»‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬بۆ نمونە بــڕوانــە‪ :‬املوسوعة الفقهية‬ ‫الكويتية‪ .‬جـ‪ ،٤ .‬ص‪.١٩٩ .‬‬ ‫(‪ )٤‬بۆ نمونە؛ بڕوانه‪:‬‬ ‫ابن القطان‪ ،‬اإلقناع يف مسائل اإلمجاع‪ .‬جـ‪،٢ .‬‬ ‫ص‪ ،٢٦٩ .‬املسألتان (‪« :)٣٧٥٨ ،٣٧٥٧‬والكافر‬ ‫احمل��ارب إذا أسلم قبل قدرتنا عليه دمه حمظور‬ ‫باتفاق األمة‪ .‬واتفق اجلميع أن أهل الشرك إذا قدرنا‬ ‫عليهم‪ ،‬قبل أن يتوبوا من احلرابة ثم أسلموا أنه‬ ‫مغفور هلم»‪.‬‬ ‫(‪ )٥‬بڕوانە‪:‬‬ ‫امل��اوردي‪ ،‬األحكام السلطانية‪ .‬القاهرة‪ :‬دار‬ ‫احلديث‪ .‬ص‪.211 .‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨1‬دوشةممة ‪201٦/2/1‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەڵقە جیاوازەكانی دەسەاڵت‬

‫یان چۆن پۆستمۆدێرنیزم زیان بە خەباتی ستەملێكراوان دەگەیەنێت‬ ‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫(تێبینی‪ :‬ئەمە پێشەكیی وەرگێڕە بۆ‬ ‫كتێبی‪ :‬لە پۆلیسەوە بۆ پۆستمۆدێرنیزم‪،‬‬ ‫نووسینی تێری ئیگڵتۆن‪ ،‬وەرگێڕانی‪:‬‬ ‫پێشڕەو محەمەد‪ ،‬كە لەم چەند ڕۆژەدا‬ ‫چاپ و باڵو دەبێتەوە)‬ ‫‪1‬‬ ‫سێ ئەڵقە دروستكرا بۆ پاشانی ئەلف‪،‬‬ ‫حەوت ئەڵقە دروستكرا بۆ فەرمانڕەوایانی‬ ‫دوارف‪ ،‬نــۆ ئــەڵــقــە دروســتــكــرا بۆ‬ ‫مرۆڤە فانییەكان‪ ،‬و ئەڵقەیەكیش بۆ‬ ‫فەرمانڕەوای تاریكیی‪ ،‬ئەویش لە خاكی‬ ‫مۆردۆر‪ ،‬و جەنگەڵە تاریكەكان‪ .‬ئەڵقەى‬ ‫كۆتایی‪ ،‬ئەڵقەیەكە بــۆ حوكمڕانی‪،‬‬ ‫ئەڵقەیەكە بۆ دۆزینەوە‪ ،‬ئەڵقەیەكە بۆ‬ ‫هێنان و لە تاریكیدا یەكگرتنەوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫لە خاكی مۆردۆر و سێبەرە تاریكەكانی ‪.‬‬ ‫ڕۆژگــارێــك بــوو‪ ،‬هێشتا ئینسان لە‬ ‫سروشتی دەوروبــەری خۆى دانەبڕابوو‪،‬‬ ‫هێشتا مرۆڤ دەیزانی سەنتەر كوێیە‪،‬‬ ‫هێشتا خاڵێك هەبوو‪ ،‬سەرچاوەیەك‬ ‫هەبوو مــرۆڤ بــۆی دەگــەڕایــەوە‪ ،‬واتا‬ ‫سەرچاوە ئەو شوێنە بوو كە دەكرا بۆی‬ ‫بگەڕێینەوە‪ ،‬پەنجەى بۆ ڕاكێشین‪ ،‬لەڕەگ‬ ‫و ڕیشەى دەربهێنین‪ ،‬یاخود بیكەین‬ ‫بە پەرژینێك بۆ پاراستنی خۆمان لە‬ ‫بەرانبەر بە زاڵمان و ستەمكاراندا‪ .‬دەى‬ ‫بیر لەوە بكەنەوە‪ ،‬ڕۆژگارێك دێت بەناوی‬ ‫بیر و فەلسەفەى ڕادیكاڵەوە‪ ،‬لەهەموو‬ ‫الیەكەوە لە سەرچاوە دەدرێت‪ ،‬سەنتەر‬ ‫بزر دەكرێت‪ ،‬ئیتر مەرجەعێك نامێنێتەوە‬ ‫ئینسان پەنجەى بۆ ڕاكێشێت‪ ،‬دەخرێتە‬ ‫ناو تۆڕێكی پەیوەندییەوە كە مەحاڵە‬ ‫ڕابكرێت‪ ،‬مەحكوم دەكرێت بەوەى بۆ‬ ‫ئەبەد لەنێو پەیوەندییەكانی دەسەاڵتدا‬ ‫قەتیس بێت و بكەوێتە نێو قەفەسی‬ ‫ئاسنینەوە‪ .‬ئایا ئینسان دەتوانێت شەڕی‬ ‫ئەم هەموو ئەڵقەیە بكات؟ بەاڵم دواجار‬ ‫سەنتەری خراپەكارییەكە كەشف دەكرێت‪،‬‬ ‫ئەڵقەكەى ســاورۆن‪ ،‬دەبێت بخرێتەوە‬ ‫ئەو شوێنەى لێیەوە دروستكراوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫كاتێك دیاردەیەك دەردەكەوێت بەناوی‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم‪ ،‬چیتر ئەڵقە وەك‬ ‫سەرچاوەى خراپەكاریی و چەوساندنەوە‬ ‫نامێنێتەوە‪ ،‬بەڵكو ئەمجارە گەمەى‬ ‫ئەڵقەكان سەرهەڵدەداتەوە‪ ،‬كە ئینسان‬ ‫تووشی سەرەگێژەیەكی لــەڕادەبــەدەر‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬هەر هەوڵێك بۆ لەناوبردنی‬ ‫ئەڵقەكە‪ ،‬كەوتنە داوی ئەڵقەكە و یان‬ ‫تۆڕی بەرفراوانی ئەڵقەكانە‪ .‬و بەناوی‬ ‫ئەخالقی كۆیالیەتییشەوە‪ ،‬هەموو‬ ‫ڕاپــەڕیــن و شــۆڕشــێــك لــە خـــوارەوە‬ ‫مەحكوم دەكــرێــت بــە ئەخالقی نزم‬ ‫و هەستی تۆڵەكردنەوەوە‪ .‬لێرەوەیە‬ ‫"یاخیبوونی كۆیلەكان لــە ئەخالق‪،‬‬ ‫كاتێك دەستپێدەكات‪ ،‬كە ڕق و كینە‬ ‫خۆى دەردەخات و بەهاش بەدوای خۆیدا‬ ‫دەخــاتــەوە‪ "...‬ئەمە قسەى پاڵەوان و‬ ‫پێغەمبەری پۆستمۆدێرنیزمە‪ :‬فرەدریش‬ ‫نیچە‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫هـــەمـــووان تــووشــی ســەرەگــێــژە و‬ ‫سەرلێشێوان هاتوون‪ .‬كەس بیر ناكاتەوە‪،‬‬ ‫نایەوێت بزانێت چی ڕوودەدات‪ ،‬هەر‬ ‫بیركردنەوە و تێڕامانێكیش لە دیاردەكە‪،‬‬ ‫بەناوی ڕەوایەتیی و شەرعییەتی داڕماوی‬ ‫سەنتەرەوە‪ ،‬بەتاڵ دەكرێتەوە‪ ،‬وەك‬ ‫درۆ و تێنەگەیشتن لە دۆخەكە سەیر‬ ‫دەكرێت‪ .‬زۆرێــك هەوڵیاندا بزانن چی‬ ‫ڕوودەدات‪ ،‬كەچی یەكسەر ڕووبــەڕووی‬ ‫جۆرە گاڵتەپێكردنێك بوونەوە‪ :‬ئەوەى‬ ‫ئێوە دەتانەوێت بیكەنە پێناسە بۆ‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم‪ ،‬بەدحاڵیبوونە‪ ،‬چونكە‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم ئەو شتە نییە‪ ،‬كە ئێوە‬ ‫پەنجەتان بۆ ڕاكێشاوە‪ .‬بەاڵم ئایا با‬ ‫بڵێین‪ :‬پۆستمۆدێرنیزم ئایدیایەك نییە‬ ‫كە دەڵێت هیچ جــۆرە حەقیقەتێكی‬ ‫ئوبێكتیڤ بوونی نییە؟ چونكە الی ئەوان‬

‫ئێمە ئەو ستایل و شێوازەى دەركی‬ ‫جیهانی پێدەكەین‪ ،‬لەالیەن كۆمەڵگای‬ ‫ئێمە و لەالیەن زمانەوە دروستكراوە‬ ‫و ئەگەریش بەمجۆرە بێت‪ ،‬ئایا ئێمە‬ ‫دەزانین چ شتێك واقیعە؟ هەندێك لە‬ ‫پۆستمۆدێرنیستە نیەت باشەكان بە‬ ‫زەوق و سەلیقەیەكی پڕەوە دەڵێن بەڵێ‬ ‫ئەوەى ئێمە دەركی دەكەین واقیعییە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەویش لە ڕوانگەى فەردییەوە‬ ‫واقیعییە؟ دەى بــاشــە بــا پرسین‪،‬‬ ‫ئەوە لە ڕوانگەى منێكی فەردەوە‪ ،‬كە‬ ‫چینەكان دەچەوسێنرێنەوە واقیعییە‪،‬‬ ‫كــە ڕاس ــت بــێــت‪ ،‬ئــەى ئــەو كەسەى‬ ‫دەمانچەوسێنێتەوە چی؟ خۆ ناشێت‬ ‫ئــەو دان بــەم واقــیــعــەدا بنێت؟ خۆ‬ ‫داننان و ئیعترافكردن بە واقیعەكە‪،‬‬ ‫دیــســان ڕووبـــــــەڕووی سوكایەتیی‬ ‫پۆستمۆدێرنیستەكان دەبێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫دەڵێن هەموو تەكنیكێكی دانپیانان و‬ ‫ئیعترافكردن‪ ،‬خۆى گەمەى دەسەاڵت‬ ‫و دروستكردنی سوبێكتە‪ .‬ئایا دەتوانین‬ ‫چ ناوێك لەم دۆخە بنێین؟ كابووسێك‬ ‫سەر و ماڵی وێرانكردووین‪ ،‬مۆتەكەیەك‬ ‫بەناوی سەرمایەدارییەوە دەستی ناوەتە‬ ‫بینەقاقامان و خەریكە دەمانخنكێنێت‪.‬‬ ‫چۆن ڕووبەڕووی ببینەوە؟ ئایا ناشێت‬ ‫لەڕوانگەى فەردییەوە سەرمایەداریی‬ ‫ڕاست بێت؟ خۆ زۆرینەى تیۆریزەكەر‬ ‫و الیەنگرە دەســت لەسەر سینەكانی‬ ‫سیستەمی سەرمایەداریی‪ ،‬سیستەمەكە‬ ‫بــە دۆخێكی ئایدیاڵ و ئــازادكــەر و‬ ‫تــەنــانــەت درەوشـــاوەتـــریـــن قۆناغی‬ ‫مــرۆیــی ســەیــر دەكــــەن‪ .‬ئــەى ئــەوان‬ ‫چی؟ ئەوانیش لەسەرحەقن؟ با دوور‬ ‫نــەڕۆیــن‪ :‬مـــادام حەقیقەت ڕوانــگــەى‬ ‫فەردییە‪ ،‬كــەواتــە ستالینیش دەبێت‬ ‫لەسەرحەق بێت؟ بە بیستنی ئەم قسەیە‬ ‫پۆستمۆدێرنیستەكان گیانیان دەكەوێتە‬ ‫لـــەرزە‪ ،‬چونكە خۆ ڕوون بــوو ئــەوان‬ ‫بوونە دوژمنی باوەكوشتەى ماركسیزم‪،‬‬ ‫كــە باسی لــە خەباتی چینایەتیی و‬ ‫جیاوازییە چینایەتییەكان دەكــرد‪.‬‬ ‫بۆیە ئەوان لەبری باسكردنی جیاوازیی‬ ‫چینایەتی‪ ،‬دەستیانكرد بە ڕەخنەگرتن‬ ‫لە فۆرمە كولتوورییەكانی كۆمەڵگا و‬ ‫ئەمڕۆ بااڵدەستبوونی كولتوور بەسەر‬ ‫كایەكانی ژیان و ئابووریدا‪ ،‬دەرەنجامی‬ ‫پۆستمۆدێرنیستەكانە‪.‬‬ ‫بیركردنەوەى‬ ‫ئەگەر ماركسیزم خەباتی سەرتاسەری‬ ‫و ڕزگــاریــی گشتیی ئینسان بێت و‬ ‫لیۆتار لــەو الوە سێرە لــەم خەباتە‬ ‫بگرێت و بڵێت‪ :‬لە بەرانبەر ئینسانی‬ ‫پۆستمۆدێرندا‪ ،‬چیتر نیشانەى ئاسۆی‬ ‫گشتاندن‪ ،‬تۆتالیتە‪ ،‬یونیڤێرسالبوون و‬ ‫ڕزگاریی گشتی بوونی نەماوە"‪ ،‬كەواتە‬ ‫ستالین لەسەرحەق نییە‪ ،‬بۆیە لێرەوە‬ ‫چەمكیی ڕوانگەى فەردی و ڕێژەگەرایی‬ ‫حەقیقەت دەكەوێتە كێشەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر فەرد ڕاستبكات‪ ،‬كەواتە فەردێكی‬ ‫ستالینیستیش ڕاستدەكات‪ ،‬بەاڵم ئەی‬ ‫ســەرمــایــەداریــی چــی؟ ئایا چەپەكان‬ ‫كــە هــەم ڕەخــنــەگــریــی سەرسەختی‬ ‫ستالینیزم و هەمیش سەرمایەداریین‬ ‫چی؟ لە ترۆتسكییەوە بیگرە تا دەگاتە‬ ‫سۆسیالیزمی شۆڕشگێڕیی هاوچەرخ‪،‬‬ ‫چی؟ ئەى نابێت ئەوانیش لەسەرحەق‬ ‫بــن؟ ئەگەر ئــەوان لەسەرحەق نەبن‪،‬‬ ‫كەواتە سەرمایەدارییش لەسەرحەق نییە!‬ ‫ڕووبەڕووی دۆخێك كراوینەتەوە بەهۆى‬ ‫پۆستمۆدێرنیزمەوە‪،‬‬ ‫بەرەكەتەكانی‬ ‫تەنانەت ڕەش و سپیشمان بۆ لەیەك‬ ‫جــیــانــاكــرێــتــەوە‪ .‬بــۆیــە هێرشكردنە‬ ‫سەر ئایدیای گشتێتی یان تەواوێتی‬ ‫لەهەموو فۆرمەكانیدا دواجــار شتێك‬ ‫نییە جگە لەچاوپۆشین لە جیهانێك‬ ‫كە لەالیەن گشتێتی یەكدەستكردنی‬ ‫حاكمی چــەوســێــنــەری سیستەمێكی‬ ‫تایبەتی مێژووییەوە بااڵدەست بووە كە‬ ‫سەرمایەدارییە‪ .‬ئەو ئایدیایەى ستایشی‬ ‫پەرتەوازەییەكان دەكات و دەسەاڵت لە‬ ‫سەنتەر دادەبڕێت و بزری دەكات‪ ،‬یەك‬ ‫شتی كردووەتە ئامانج‪ :‬لێدان لە بیری‬

‫ڕزگاریی لە دەســەاڵت و بەدیاریكراوی‬ ‫شــۆڕشــی كــۆمــەاڵیــەتــیــی و سیاسی‪.‬‬ ‫بۆیە فەلسەفەى پراكسیس لە بیری‬ ‫پۆستمۆدێرنیزمدا یان كارەساتە و یاخود‬ ‫جێگای دەبێت ناو زبڵدانی مێژوو بێت‪.‬‬ ‫ئایدیالیزمێكی نوێ دەوروبەری گرتووین‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫خۆ دواجار پۆستمۆدێرنیستەكان ڕووی‬ ‫حەقیقیی خۆیان دەردەخـــەن‪ ،‬بەوەى‬ ‫لەڕوانگەى ئــەوانــەوە‪ ،‬تێگەیشتنێكی‬ ‫واقیعی لە چینی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬یەكێكە‬ ‫لــەو تێگەیشتنانەى هیچ پێگەیەكی‬ ‫لە واقیعدا نییە‪ .‬ئایا دەبێت بڵێین‬ ‫هەموو شتێك لەسەر زەین وەستاوە؟‬ ‫ئــەگــەرچــی ڕاســتــەوخــۆ ناڵێن چینی‬ ‫كــۆمــەاڵیــەتــیــی بــوونــی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێیانباشە وابیربكەینەوە یان وا گریمانە‬ ‫بكەین كە چین بوونی نییە‪ .‬وێــڕای‬ ‫ئەمە‪ ،‬ئایدیۆلۆژیای پۆستمۆدێرنیزم‬ ‫دەقاودەق جۆرە زاڵبوونێكی بەرفراوانی‬ ‫سەرمایەداریی بەسەر ژیانی ئێمەدا‬ ‫دەسەپێنێت و تــەنــانــەت ڕێگاشمان‬ ‫لێدەگرێت ڕووبـــــەڕووی ببینەوە‪ .‬و‬ ‫ڕەخنەكردنی ئەم ئایدیۆلۆژیایەش خۆى‬ ‫لە هەمانكاتدا ئایدیۆلۆژیی بێت‪ .‬ئەى ئەمە‬ ‫چییە؟ میشێل فوكۆ لە چاوپێكەوتنێكی‬ ‫ساڵی ‪1979‬دا‪ ،‬كە ئەلیساندرۆ فۆنتانۆ و‬ ‫پاسكال پاسكینۆ ئەنجامیانداوە‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫"مــن كێشەم هەیە لــە بەكارهێنانی‬ ‫چەمكی ئایدیۆلۆژیادا‪ ،‬ئەویش بەسێ‬ ‫هۆ‪ .‬یەكەم‪ ،‬چ بمانەوێت و چ نەمانەوێت‪،‬‬ ‫ئــایــدیــۆلــۆژیــیــا لــە وەســتــانــەوەیــەكــی‬ ‫ڕاستەقینەدایە لەگەڵ شتێكی وەك‬ ‫حەقیقەت‪ ...‬دووەم‪ ،‬دژوارییەكە ئەوەیە‬ ‫ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬بە باوەڕی من‪ ،‬لە بنەڕەتدا‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئاستی سوبێكت‪ .‬سێیەم‪،‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیی لە پەیوەندیدا بەو شتەوە‬ ‫كە دەبێت ڕۆڵی ژێرخان یان دیاریكەریی‬ ‫ئابووریی یاخود ماتریالیی بۆ بگێڕێت‪ ،‬لە‬ ‫ڕیزی دووەمدا دەوەستێت" ‪ .‬ئایا ئەمە‬ ‫سەرەڕای پاشەكشێ لە ڕەخنەى ڕادیكاڵ‬ ‫و هــەروەهــا تەسلیمبوون بــە دۆخــی‬ ‫بااڵدەست یان ئەوەى ئەمڕۆ پێیدەگوترێت‬ ‫سەرمایەداریی دوایین‪ ،‬نەبێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫چیدیكە بێت؟ هەروەها ئەم دیدگایە‪،‬‬ ‫ســەرەڕای ئەوەى فوكۆ خۆی لەئاستی‬ ‫شەخسیدا بەتایبەت لەدەیەى شەست‬ ‫ئەكتیڤیست و ڕەخنەگرێكی ڕادیكاڵ بووە‪،‬‬ ‫لە هەمانكاتدا جۆرە زیانێكی گەورەیە بە‬ ‫خەباتی چینەكان و كۆمەاڵنی خەڵك‬

‫لە ڕووبــەڕووبــوونــەوەى ئایدیۆلۆژیادا‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەمڕۆ ئەم دیدگایە وەها دزەى‬ ‫كردۆتە ناو ئەكادیمییەكانەوە‪ ،‬كە وەك‬ ‫دێوەزمە لە حەقیقەتی یونیڤێرسال‪،‬‬ ‫واتــا خەباتی چینایەتی و شۆڕشی‬ ‫ستەملێكراوان‪ ،‬بڕوانن‪ ،‬كە نۆوامی كالین‪،‬‬ ‫نــووســەری دیــاری دژە سەرمایەداریی‬ ‫دەڵێت‪" :‬ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ نفوزی‬ ‫بازاڕی كۆمپانیا زەبەالحەكان لە زانكۆ‬ ‫و ئەكادیمییەكاندا كە گرفتاری جۆرە‬ ‫پۆستمۆدێرنیستیی‬ ‫تێگەیشتنێكی‬ ‫هاتوون و پێیانوایە حەقیقەت‪ ،‬خۆى‬ ‫چەمكێكی ئاڵۆز و سەرلێتێكدەرە"‪.‬‬ ‫تــەنــانــەت بیرمەندێكی دیـــاری وەك‬ ‫مارشاڵ بێرمەن دەڵێت خەسڵەتی هەرە‬ ‫سەرەكیی پۆستمۆدێرنیزم بریتییە لە‬ ‫سوكایەتیكردنی بێڕەحمانە بە كۆمەڵێك‬ ‫چەمك و كاتیگۆریی وەك ڕۆشنگەریی‪،‬‬ ‫ش ــۆڕش‪ ،‬هیومانیزم‪ ،‬ئایدیای مافی‬ ‫گەردوونی‪.‬‬

‫بە ئیماژەكان و وێنەگەلێكی دابڕانە‬ ‫ڕادیكاڵەكان‪ ،‬هەڵگەڕانەوە‪ ،‬وێرانكردن‪،‬‬ ‫پــچــڕان‪ ،‬ڕاكــردنــەكــان و هەاڵتنەكان‪،‬‬ ‫هــەوراز و نشێوەكان‪ ،‬ژێرپێخستن و‬ ‫بانگەشەكردن بۆ بەجێهێشتن و تەنانەت‬ ‫تــووڕدانــی ماركسیزم و قوتابخانەی‬ ‫داداییزم سەریانهەڵداوە و مەیدانەكەیان‬ ‫داگیركردووە‪ .‬بۆیە فرەدریك جیمسن‬ ‫لەسەر ئــەم بنەمایە پۆستمۆدێرنیزم‬ ‫وەك ئەزموونێكی تاكەكەسی و پارچە‬ ‫پارچەكراوی جیهان دەبینێت كە تیایدا‬ ‫پێكهاتەى بـــەرزی و نـــزم‪ ،‬كەوتنی‬ ‫پەیوەندیی و كاریگەریی‪ ،‬لەدەستدانی‬ ‫هەستی مێژوویی و زاڵبوونی نۆستالژیا‪،‬‬ ‫وردبوونەوە لەڕووكەش لەبری قوڵبوونەوە‬ ‫و‪ ...‬وەك خەسڵەتە بەرجەستەكانی ئەم‬ ‫لۆژیك و قۆناغە تایبەتییە دەبینێت‬ ‫كە قۆناغی بااڵدەستبوونی كولتووریی‬ ‫سەرمایەداریی دوایینە‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫هەربۆیە دابڕانەكان لە سیاسەت و‬ ‫هونەریشدا ڕوودەدەن‪ .‬هونەر لەڕێگای‬ ‫ئاوێتەبوون لەنێو مۆدێلی بەرهەمهێنانی‬ ‫ســەرمــایــەداریــدا‪ ،‬لە بــوارەكــانــی دیكە‬ ‫جیابووەتەوە‪ .‬لەو ساتەوەى هونەر بوو بە‬ ‫كااڵ‪ ،‬توانی خۆى ڕزگار بكات لە وەزیفە‬ ‫كۆمەاڵیەتییە نەریتییەكانی لەكڵێسا و‬ ‫حكومەتدا و بەئەندازەى ئازادیی هەر‬ ‫كااڵیەكی دیكە‪ ،‬شوێنێك لە بازاڕدا بۆ‬ ‫خۆى پەیدا بكات‪ .‬ئێستا هونەر چیتر‬ ‫بینەر‪/‬خوازیارێكی پسپۆڕی نییە‪ ،‬كااڵی‬ ‫هونەری هی هەركەسێكە زەوقیی هونەری‬ ‫هەبێت و بتوانێت بە پارە بیكڕێت‪ .‬مادام‬ ‫ئەم كااڵیە بۆ هیچ كەسێك و هیچ شتێكی‬ ‫تایبەت نییە‪ ،‬كەواتە دەكرێت بڵێین تەنها‬ ‫بۆ خودی خۆى بوونی هەیە‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫ئەگەرچی ئەوان دژ بە هەموو گشتێتیی‬ ‫و حیكایەتێكی گــەورە دەوەستنەوە‪،‬‬ ‫لەم میانەیەشدا بە قەولی خۆیان دژ‬ ‫بەهەموو پێغەمبەرایەتییەكن‪ ،‬كەچی‬ ‫هەم ڕەتكردنەوەى موتڵەقی حیكایەتە‬ ‫گەورەكان خۆى حیكایەتێكی گەورەیە و‬ ‫هەم كە دژ بە پێغەمبەرایەتین‪ ،‬كەچی‬ ‫نیچە دەبێتە پــاڵــەوان و پێغەمبەری‬ ‫ئەوان‪ .‬وەك سەرمەشقی جیاوازییەكان‬ ‫و دابڕانەكان دەیبنن‪ .‬ئایا گەڕانەوە‬ ‫بــۆ نــاو دڵــی حیكایەتی بــچــووك‪ ،‬و‬ ‫خۆڕزگاركردن لە مۆتەكە و حیكایەتی‬ ‫گەورەى ماركسیزم‪ ،‬چجۆرە حیكایەتێكە؛‬ ‫حیكایەتی داعش؟ حیكایەتی بزووتنەوە‬ ‫توندڕەوە كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬بزووتنەوە‬ ‫پێش مــۆدێــرنــەكــان؟ یــان بزووتنەوە‬ ‫‪6‬‬ ‫بەربەرییەكان؟ ئەمڕۆ دەبێت لەبەرانبەر‬ ‫زمان‪ .‬ئەمجارە زمانیش؟ ماركس لە‬ ‫بــەم سوكایەتیكردنە بــە حیكایەتی‬ ‫گـــەورە‪ ،‬ئیمانی خــۆمــان بــە شۆڕشی ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانیدا دەڵێت‪" :‬زمان‬ ‫كۆمەاڵیەتی و سیاسیی بپارێزین و واقیعێكی ڕاستەوخۆی بیركردنەوەیە؛‬ ‫جارێكی دیكە بە پێداگرییەوە بچینەوە فــەیــلــەســوفــان‪ ،‬دروســــت هــــەروەك‬ ‫ناو دڵی بزووتنەوە خاوەن ستراتیژییە چۆن بوونێكی سەربەخۆیان داوە بە‬ ‫شۆڕشگێڕییەكان‪ .‬بــۆ دەرچـــوون لە بیركردنەوە‪ ،‬ئەوا ناچارن زمانیش بخەنە‬ ‫وەهمی پەرتەوازەییەكان و ئەپۆریاكان نێو هەرێم و قەڵەمڕەوێكی سەربەخۆوە"‪.‬‬ ‫و شوێنە بێ سەنتەرەكان و گەمەى بۆچی زمان لەالیەن ئایدیالیزمی نوێوە‬ ‫دەسەاڵت و گەمەى زمان و دەق و هەتا (واتا پۆستمۆدێرنیزم وەك قۆناغێكی‬ ‫دوایی‪ ،‬پێویستمان بە خۆڕێكخستنێكی نوێی ئایدیالیزم) دەكرێتە بونیادی هەموو‬ ‫سەرتاپاگیر هەیە‪ ،‬ئەویش لە بەرانبەر شتێك؟ مادام هەموو شتێك گوتار بێت‪،‬‬ ‫بە زمانی پۆستمۆدێرنیستەكان‪ ،‬كە ئەوا گوتاریش دەبێتە هەموو شتێك‪.‬‬

‫لــێــرەوەیــە كــە ڕەخــنــەى ئایدیۆلۆژیا‬ ‫ڕەتدەكرێتەوە‪ .‬لەبەر ئــەوەى مرۆڤ‬ ‫خوڵقێنراوی زمانین‪ ،‬و هیچ شتێك لە‬ ‫دەرەوەى زمان بوونی نییە‪ ،‬یان گوتار‪،‬‬ ‫ئەوا زمان‪ ،‬یان "گوتار"‪ ،‬یان "دەق"‪،‬‬ ‫یاخود ئەو شتەى دەیزانین‪ ،‬لەالیەن‬ ‫ئەم زمانەوە دیاریدەكرێت‪ ،‬ئــەوا بەر‬ ‫مەسەلەى سیاسەتیش دەكەوین‪ ،‬یان‬ ‫پرسیاری سیاسەت زەق دەكەینەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیتر سیاسەتی چینایەتی‪.‬‬ ‫پۆستمۆدێرنیستەكان دەڵێن ڕیشەى‬ ‫ستەم و چەوساندنەوە‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫زمــان‪ ،‬واتا ئەو پێناسە زمانییەى بۆ‬ ‫ئەوانیدیكە هەمانە‪ .‬ئایدیالیزمی نوێ‬ ‫دەڵێت‪ :‬تۆ ئەو شتەیت كە دەگوترێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ماڵئاواییكردنی چەپی ڕادیكاڵ‬ ‫و ماركسیزمی شۆڕشگێڕیدا لە دەیەى‬ ‫‪ ،1970‬ڕەوتێكی تــازە لە دەرەوەى‬ ‫سیاسەتی چینایەتییەوە سەریهەڵدا و‬ ‫هەموو شتەكانی كردە زیندانی زمان‪،‬‬ ‫هەمان قەفەسی ئاسنین‪ .‬واتا لێرەدا‬ ‫بــەر جۆرێك ڕادیكاڵیزمی ڕەخنەیی‬ ‫گوتار‪/‬زمانیی دەكــەویــن‪ ،‬كــە بەبێ‬ ‫پراكتیكە‪ ،‬هیچ كردەیەك ئەنجام نادات‪،‬‬ ‫یان باشترە بڵێین قسەكردن لەبری‬ ‫كردارنواندن‪ .‬نووسین لەبری سیاسەت‪.‬‬ ‫لێرەوەیە ژاك دێریدا دەگات بەو ژێستە‬ ‫پۆستمۆدێرنیستییە زمانییەى خۆى‬ ‫كە دەڵــێــت‪" :‬هەمیشە گومانم هەیە‬ ‫لە بەكارهێنانی زاراوەگەلێكی وەك‬ ‫‘ڕزگاریی‘"‪ .‬مادام ستەم و چەوساندنەوە‬ ‫ڕیشەى لەنێو زماندا هەیە‪ ،‬ئەوا ئەم‬ ‫دیــدگــا پۆستمۆدێرنیستییە بریتییە‬ ‫لــە لــێــســەنــدنــەوەى بەرپرسیارێتیی‬ ‫سیاسیی‪ ،‬بەتایبەت لە ڕۆژگارێكدا كە‬ ‫قەیرانی دارایی‪-‬مۆنۆپۆلیی‪ ،‬شووناسە‬ ‫هەمیشەییەكەیەتی‪ ،‬قەیرانی ناجێگیریی‬ ‫ئابووریی سەرمایەداریی دوایین‪ ،‬زیاتر‬ ‫گــەورەبــوونــی درزی نێوان هـــەژاران و‬ ‫دەوڵەمەندان‪ ،‬و هێرشی چینی بااڵدەست‬ ‫بۆ ســەر بەرنامە كۆمەاڵیەتییەكان و‬ ‫بەتایبەتیكردنی هەموو كەرتە گشتییە‬ ‫خــزمــەتــگــوزاریــیــەكــان‪ .‬ئــایــا ستەمی‬ ‫كــۆمــەاڵیــەتــیــی و چــەوســانــدنــەوەى‬ ‫چینایەتیی ڕیشەى لەنێو زماندا هەیە‬ ‫و "دەق" ئەگەر نەبێت‪ ،‬ئازادییش نییە؟‬ ‫لـــەدواى دەیـــەى ‪ 1970‬و ‪1980‬ــــەوە‬ ‫گەلێك ڕەوتی ڕەخنەگر دژ بەم ڕوانگە‬ ‫زمانییە پۆستمۆدێرنیستییە بەتایبەت‬ ‫لەناو چەپدا سەریانهەڵدا‪ ،‬بەاڵم تەنها‬ ‫دەستكاریی هەندێك لە ئایدیاكان و‬ ‫زاراوەكانیان كرد‪ ،‬بۆیە لەبری گەڕانەوە‬ ‫بۆ ماركسیزم‪ ،‬بوون بە پۆستماركسیزم‪.‬‬ ‫‪7‬‬ ‫جارێكی دیكە پێویستە پێداگریی‬ ‫لەسەر ئیمانی لەناوبردنی سەرمایەداریی‬ ‫جیهانی بكەینەوە‪ ،‬ئەویش لە ڕۆژگارێكدا‪،‬‬ ‫كە كابوسێكی شوم یەخەی مرۆڤایەتی‬ ‫گــرتــووە‪ .‬حەشاماتی ستەملێكراو لە‬ ‫ســەرتــاســەری هــەســارەى زەویــــدا بۆ‬ ‫ڕاكردن لەم بارە قورسەى ئەم دەسەاڵتە‬ ‫ترسناكە بێ ئامان هەوڵدەدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك بڵێین ڕێگایەكی دەرچوون بوونی‬ ‫نەبێت؛ لە بزووتنەوەى جوتیارانی بێ‬ ‫زەوی لە بەڕازیل و سورپێستانی لۆكاڵی‬ ‫لە بۆلیڤیا تا نەیارانی سەرمایەى دارایی‬ ‫لە واڵ ستریت و لەندەن‪ ،‬لە كرێكارانی‬ ‫بێ ماف و شەكەتی بەنگالدیشییەوە‬ ‫تا كارمەندان و كرێكارانی دەركــراوی‬ ‫یۆنانی و ئیسپانی‪ ،‬لە الوانی ناڕازی و‬ ‫خەباتگێڕیی میسری‪ ،‬تونسی و توركییەوە‬ ‫تــا بــزووتــنــەوەى لەپەلوپۆكەوتووی‬ ‫دژەگڵۆباڵیزم‪ .‬وەرگێڕانی ئەم كتێبە‬ ‫لەپێناوی پاراستنی ئەم ئیمانەدایە‪ ،‬لەم‬ ‫پێناوەشدا دەبێت هەمووان بگەڕێینەوە‬ ‫بۆ بەرپرسیارێتییەكی گەورەى سیاسیی‪،‬‬ ‫باوەڕهێنانەوە بەخەباتی چینایەتی‪ ،‬تاكو‬ ‫هیچ نەبێت بەرانبەر بەم كابوسە شوومە‬ ‫بووەستینەوە‪ .‬لێرەوە سوپاسی هەموو‬ ‫هاوڕێیانم دەكەم كە هاندەری سەرەكییم‬ ‫لە بەرەوپێشچوونی كارەكانمدا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨1‬دوشةممة ‪201٦/2/1‬‬

‫‪4‬‬

‫سیمای شار‌و روبەڕووبوونەوەی توندوتیژیی‌و تیرۆر‬ ‫د‪ .‬عەلی ئەحمەدی‬

‫بانە ‪ -‬رۆژهەاڵتی کوردستان‬

‫شــــار وەك گــرنــگــتــریــن شــوێــنــی‬ ‫كــۆبــوونــەوەی مــرۆڤ و بە بایەخترین‬ ‫بەرهەم و داهێنانی مــرۆڤ و هێمای‬ ‫شارستانیەت و كــولــتــوور بـــەردەوام‬ ‫تووشی هەڕەشە و هێرشی هێز و الیەنە‬ ‫دەرەكیەكان و هەروەها كاری تێكدەرانە‬ ‫و كاول كاری نەیاران و الیەنە دژ بە‬ ‫یەكەكان بووە‪ .‬بۆ ئەوەی شار و سیمای‬ ‫هێمن و ئارامی ئەو سەقامگیری ناو‬ ‫كۆمەڵ و هەروەها دەست بەسەرداگرتنی‬ ‫هەر كۆمەڵگا و وإلتێك ئاسانتر ببێتەوە‬ ‫ئەوا شارەكانی ئەو وإلتە ئەكرێنە ئامانج‪.‬‬ ‫لە ئێستادا توندوتیژی و تیرۆر جا بە‬ ‫هەر ناوێكەوە بێت هەوڵ ئەدا تا دەست‬ ‫بە سەر فــەزای فیكری و كۆمەإلیەتی‬ ‫شارەكاندا بگرێت بۆیە هەوڵ ئەدات تا بە‬ ‫هەر شێوە و رێگایەك بێت بەو ئامانجە‬ ‫بگات‪ .‬جا ئەگەر نەتوانێت بە شێوازی‬ ‫ئارام بەو ئامانجەی خۆی بگات هەوڵ‬ ‫ئــەدات لە رێگەی كــاری توندوتیژی و‬ ‫تیرۆر بە ئامانجەكانی خۆی بگات‪ .‬بۆ ئەو‬ ‫مەبەستەش سەرەتا لە رێگەی بانگەشە‬ ‫و بانگەواز و كاری فیكری و پەروەردەیی‬ ‫خەریكی ئەو كارە ئەبێت و پاشان لەو‬ ‫رێگەوە دزە ئەكاتە ناو كۆمەڵگە و هەوڵ‬ ‫ئەدات تا لە رێگەی تێكدانی ئاسایش و‬ ‫تێك دانی ئارامی وإلت و شار‪ ،‬گورزی‬ ‫خــۆی لە رووی رۆحــی و دەروونــیــەوە‬ ‫لە شــار بــدات‪ .‬میدیا و ئینتەڕنێت و‬ ‫سەتەالیتیش لە ســەردەمــی ئێستادا‬ ‫كارئاسانیان بۆ سیاسییە توندڕەوەكان و‬ ‫بە تایبەت توندڕەوە ئایینیەكانی وەك‬ ‫داعش كردوە و بە ئاسانی ئەتوانن ئەندام‬ ‫پـــەروەردە بكەن و لە نــاو شارەكاندا‬ ‫بإلویان بكەنەوە‪ .‬بۆیە كاتێك كە سەیر‬ ‫ئەكەین هەر لە سەرەتاشەوە شارەكان‬ ‫یەكەم ئامانجی هێرشی دەرەكــی بوون‬ ‫و لە ئێستاشدا بە هەمان شێوە رەفتار‬ ‫ئەكرێت‪ .‬جا بەم شێوەش شار و فەزای‬ ‫شار و سیمای شار زیانی گەورەیان بەر‬ ‫ئەكەوێت و سیستەمی كۆمەإلیەتی شاری‬ ‫و پێوەندیەكانی ناو شارەكان و چاالكیە‬ ‫جۆربەجۆرەكانی هاووإلتیان تووشی زیان‬ ‫ئەبێت و خەساری بەر ئەكەوێت‪.‬‬ ‫لــەو كــاتــەوەی‪ ،‬كــە( كێڤین لینچ )‬ ‫پالن دانەر و ئەندازیاری گەورەی شاری‬ ‫ئەمریكی باسی لە سیمای شار كردوە‬ ‫نزیكەی بە ‪ 70‬سااڵ تێپەڕیوە‪ .‬یەكەمجار‬ ‫كە ئەو باسی لە سیمای شار كرد چەند‬ ‫پێكهاتەی لە نــاو سیستەمی شاریدا‬ ‫وەك بەشە گرینگەكانی سیمای شار‬ ‫كە پێكهێنەری شارن دەستنیشان كرد‪.‬‬ ‫ئەم فاكتەرانە بریتی بوون لە هێماكان‪،‬‬ ‫گــرێــكــان‪ ،‬تــــۆڕەكــــان(‪،)network‬‬ ‫لــێــوارەكــان و روبــەڕەكــان بــوون‪ .‬ئەو‬ ‫باس لــەوە ئەكات كە شار لەم بەشە‬ ‫سەرەكیانە پێكدێت و لە هەر شارێكدا‬ ‫یەكێك لــەم بەشانە هەبوونی نەبێت‬ ‫شار ناتەواو ئەبێت‪ ،‬بەإلم ئەو مەبەستی‬ ‫لــەم وتانە بایەخی سیمای شــار لە‬ ‫بــواری جوانی و هەروەها ئاسایش و‬ ‫هێمنی هاووإلتیان بــوو‪ .‬واتــە شارێك‬ ‫كە یەكێك لەم فاكتەرانەی نەبێت ئەوا‬ ‫رەنگە نەتوانێت هێمنی بۆ هاووإلتیانی‬ ‫خۆی بەدی بێنێت‪ .‬لە هەمان كاتیشدا‬ ‫بێ بەش ئەبێت لە جوانی و جوانكاری‬ ‫تایبەتی شــار‪ ،‬بــەاڵم بۆچی بــاس لە‬ ‫سیمای شار ئەكەین؟ چ پێوەندیەكی‬ ‫لەگەاڵ توندوتیژی هەیە؟ ئەگەر ئاوڕێكی‬ ‫كەمێك درێــژتــر لە شــار بدەینەوە و‬ ‫بچینە سەردەمی ( باڕۆن هۆسمان ) لە‬ ‫فەڕەنسای سەردەمی ناپلیۆن لە سەدەی‬ ‫نۆزدە ئەوا ئەبینین هۆسمان كە لە الیەن‬ ‫ناپلیۆن راسپێردرابو بۆ گۆڕانكاری و‬ ‫گۆڕینی نەخشەی شــاری پاریس بۆ‬ ‫نــۆژەنــكــردنــەوەی پــاریــس و هــەروەهــا‬ ‫كۆنتڕۆڵی راپەڕینە جەماوەریەكان و‬ ‫شۆڕشە شاریەكان كە لە ناو شارەكان‬ ‫روویــان ئــەدا هــەوڵ ئــەدا تا لەرێگەی‬ ‫داڕشتنەوەی سەر لە نوێی شاری پاریس‬ ‫چاودێری كردنی خەڵكیش ئاسانتر بكات‪.‬‬

‫کردەوە تیرۆریستیەکانی پاریس وەک نمونەیەک لە تێکدانی ئاسایشی شارەکان لەالیەن تیرۆریستانی داعشەوە‬

‫شوێنە زۆر قەرەباڵغەكان تەنیا ئامانج‌و یارمەتیدەری كاری توندوتیژیی و تیرۆر‬ ‫نین‪ ،‬بەڵكو ئەو شوێنانەش‪ ،‬كەچۆڵن‌و بەمانایەك لە ناو شاردا پشتگوێ‬ ‫خراون‌و لەالیەن بەڕێوەبەرانی شار‌و پالنداڕێژە شارییەكانەوە بایەخیان پێنەدراوە‬ ‫لێرە مەبەست لەم پێشەكیە باسكردنی‬ ‫گرینگی پالندانانی شار و ئەندازیاری‬ ‫شــار لــە چــاودێــری كــردنــی ئاسایشی‬ ‫شارەكان و داڕشتنی فەزای شاری بە‬ ‫مەبەستی چاودێری جموجۆڵ و كۆنتڕۆڵی‬ ‫هاوواڵتیان و رێگری كردن لە توندوتیژی‬ ‫ناو شارەكان بە تایبەت لە كاتی روودانی‬ ‫شەڕ و ئاژاوە لە ناو شارەكان و هەروەها‬ ‫بردنە سەری ئاستی ئاسایش و هێمنی‬ ‫ناو شارەكانە‪ .‬سەردەمێكە هەڕەشەی‬ ‫تیرۆر لە الیەن گرووپە توندڕەوەكان بە‬ ‫تایبەت لە الیەن ئیسالمیە توندڕەوەكان‬ ‫وەك داعش ئاسایشی شارەكانی خستۆتە‬ ‫ژێر مەترسی و هەڕەشە لە هێمنی شار‬ ‫ئەكات‪ .‬شار یەكەمین ئامانجی گرووپە‬ ‫توندڕەوەكانی وەك داعــش و ئەوانی‬ ‫هاوشێوەی داعشە كە ئەكەوێتە بەر‬ ‫هــەڕەشــەی تــیــرۆر‪ .‬رووداوەكــانــی ئەم‬ ‫دواییەی پاریس و بەیرووت و چەندینجار‬ ‫هەڕەشە بۆ سەر شاری هەولێر لەالیەن‬

‫ئیسالمیە توندڕەوەكانەوە نموونەیەكی‬ ‫بــەرچــاوی ئــەم جـــۆرە هــەڕەشــانــەن‪،‬‬ ‫كەهێمنی ســەر شارەكانیان كردۆتە‬ ‫ئامانج و هەوڵدەدەن لەرێگەی تێكدانی‬ ‫ئاسایشی شارەكانەوە ترس بخەنە ناو‬ ‫دڵی هاووإلتیانەوە‪ .‬پرسیار ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫تا چ رادەیەك سیمای شار و داڕشتنی‬ ‫شار كاریگەری لە سەر روودانی تاوانی‬ ‫لە شێوەی تیرۆر و توندوتیژی هەیە؟‬ ‫یەكێك لەو باسانەی كە لە پالندانانی‬ ‫نوێی شاریدا بــاس ئەكرێت داڕشتنی‬ ‫جۆرێك لە فــەزای شاریە كە دەكــرێ‬ ‫بەرگریی باشتری لێ بكرێت‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانین كە ئاستی ئاسایش و هێمنی‬ ‫فــەزای شار ببەینە سەر ئەتوانین لە‬ ‫فەزا شاریەكان بۆ كۆنتڕۆڵی كێشە و‬ ‫هەڕەشەی سەر شار كەڵك وەربگرین‪.‬‬ ‫لە رێگەی داڕشتنی فەزای تایبەت وەك‬ ‫شــەقــام‪ ،‬شۆستە‪ ،‬پـــارك‪ ،‬وێستگەی‬ ‫پاس‪ ،‬بازاڕ‪ ،‬و بە گشتی تەواوی شوێنە‬

‫گشتیەكانی ناو شار ئەتوانین ئاستی‬ ‫ئاسایش ببەینە سەر و بە جۆرێك لە‬ ‫فــەزای شــاری پێشگیری لە روودانــی‬ ‫تــاوان لە ناو شارەكاندا بگرین‪ .‬واتە‬ ‫هاوكات لەگەاڵ ئەوەی كە گرنگی و بایەخ‬ ‫بە جوانی و جوانكاری لە ناو سیمای‬ ‫شاردا ئەدەین‪ ،‬رێژەی روودانی تاوان لە‬ ‫ناو شار دائەبەزێنین‪ .‬بەو واتایەك بۆ‬ ‫بنبڕكردنی تیرۆر و ئاژاوە لە ناو شارەكان‬ ‫و هەڕەشە بۆ سەر ژیانی هاواڵتیان تەنیا‬ ‫رێگەچارەی ئەمنی بۆ ئەو مەبەستە‬ ‫بەس نیە‪ ،‬بەڵكوو ئەوە پالندانانی شاریە‬ ‫كە بە روانینێكی بەرگری ناچاالك یا‬ ‫پاسیڤ (‪)Passive Defense‬‬ ‫ئەتوانێ ژیانی هاووإلتیان بپارێزێت و‬ ‫رێــژەی زیانە مرۆییەكانی رووداوگەلی‬ ‫وەك هــەڕەشــەی تیرۆریستی بۆ سەر‬ ‫شوێنە گشتیە شارییەكان كەم بكاتەوە‪.‬‬ ‫لە راستیدا تیرۆر ئەو شوێنانە لە ناو‬ ‫شارەكاندا ئەكاتە ئامانج‪ ،‬كە كەمترین‬

‫بایەخیان پێ درابێت و مەرجەكانی‬ ‫ئاسایشی شاری و بەرگریان تێدا نەبێت‬ ‫یا پارێزراو نەبن‪ .‬بەرگری پاسیڤ بەو‬ ‫مانایەیە كە بە بێ بەكارهێنانی چەك‬ ‫بەرگری لە خەڵك ئەكات‪ .‬واتە شار و‬ ‫فەزای شاریە كە خۆی ئەتوانێ بەرگری‬ ‫لە ژیانی خەڵكی ناو شار بكات‪ .‬بۆیە لە‬ ‫وەها كات و دەورانێكدا كە هەڕەشەی‬ ‫تیرۆر گەیشتۆتە ناو شار و گشت فەزا‬ ‫شاریەكان‪ ،‬پێویست ئەكات كە لە لە‬ ‫رێگەی داڕشتنی فەزای شار ئاسایشی‬ ‫شــارەكــان بپارێزرێت‪ .‬یا باشتر وایە‬ ‫بڵێن كە فەزای شاری بكەینە هاوكاری‬ ‫هێزی ئاسایش و پۆلیس و باشتر كردنی‬ ‫بەرگری لە شــار‪ .‬بۆیە سیمای شاری‬ ‫نوێ و هاوچەرخ یەكێكە لە فاكتەرە‬ ‫بە بایەخەكانی دابینكردنی هێمنی ناو‬ ‫شار‪ .‬لە رێگای سیمای شارەوە ئەكرێ‬ ‫چاودێری گشت فەزا شارییەكان بكرێ‬ ‫و رێگری لە دزەی تیرۆر بۆ ناو فەزا‬

‫هەڕەشە بۆ سەر شاری هەولێر لەالیەن ئیسالمییە توندڕەوەكانەوە‬ ‫نموونەیەكی بەرچاوی ئەم جۆرە هەڕەشانەن‪ ،‬كە هێمنی سەر‬ ‫شارەكانیان كردۆتە ئامانج و هەوڵدەدەن لەرێگەی تێكدانی ئاسایشی‬ ‫شارەكانەوە ترس بخەنە ناو دڵی هاوواڵتیانەوە‬

‫شارییەكان بگیرێت‪ .‬واتە لە كاتێكدا بایەخ‬ ‫بە جوانی و گرینگی فەزای شار ئەدرێت‬ ‫لە هەمان كاتیشدا گەرەنتی ئاسایشی‬ ‫شار ئەكرێت‪ .‬لە زۆر شاردا یەكێك لەو‬ ‫خااڵنەی كە تیرۆریستان كەڵكی لێ وەر‬ ‫ئەگرن بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان‬ ‫و هــەروەهــا هەإلتن لە شوێنی تــاوان‬ ‫ئەو فەزا شاریانەن كە باشتر یارمەتی‬ ‫ئەوان ئەدەن تا خۆیانیان تیا حەشار‬ ‫بــدەن‪ .‬شوێنە زۆر قەرباڵغەكان تەنیا‬ ‫ئامانج‌و یارمەتیدەری كاری توندوتیژی‬ ‫و تیرۆر نین‪ ،‬بەڵكو ئەو شوێنانەش‪،‬‬ ‫كەچۆڵن‌و بەمانایەك لــە نــاو شــاردا‬ ‫پشتگوێ خراون‌و لەالیەن بەڕێوەبەرانی‬ ‫شار‌و پالنداڕێژە شارییەكانەوە بایەخیان‬ ‫پێنەدراوە‪ .‬لەو شوێنانە خۆ شاردنەوە‬ ‫و خۆ بزر كــردن زۆر ئاسانترە‪ .‬بۆیە‬ ‫پێویستە تا چاوخشاندنەوەیەك بە‬ ‫ســەر پالنە شــاریــەكــان و بــە تایبەت‬ ‫ماستەرپالنەكان بخشێت بۆ ئەوەی لە‬ ‫كاتی پێویستدا بەرگریكردن لە شار‬ ‫ئاسانتر بێت‪ .‬پێشبینی و داهاتوو بینی‬ ‫لە الیەن بەرپرسانی شار و ئەندازیارە‬ ‫شاریەكان ئەتوانێ یارمەتیدەرێكی گەورە‬ ‫بێت بۆ بەرپرسانی ئەمنی و بە گشتی‬ ‫بەڕێوەبەرانی شار تا بتوانن هەڕەشەی‬ ‫كردەوەی تیرورۆیستی و تاوان لە سەر‬ ‫هاوإلتیان و شارەكان كەم بكەنەوە و‬ ‫لە هەمان كاتیشدا هێمنی بۆ شار دابین‬ ‫بكەن و ئاست و چۆنیەتی ژیانی شار‬ ‫بەرز رابگرن‪ .‬كەواتە ئەوە شارە كە بە‬ ‫سیمای خۆی ئەتوانێ هێمنی و ئاسایشی‬ ‫جەستەیی و دەروونــــی پێشكەشی‬ ‫هاووإلتیانی بكات بۆیە ئەبێتە ئامانجی‬ ‫سەرەكی تیرۆر‪.‬‬