551

‫“رەنگە پارتی گۆڕانكاریی لەهەڵوێستەكانیدا بكات”‬

‫یەكێتی دوا بڕیارەكانی‬ ‫خۆی دەداتە پارتی‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )551‬دو شةممة ‪2016/2/15‬‬

‫مەال بەختیار داوادەكات پارلەمانی كوردستان‬ ‫لە سامانی یەكێتی‌و كاربەدەستەكانی بكۆڵێتەوە‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫هەر گەندەڵێك‪ ،‬گەندەڵی گەورەی‬ ‫كردبێ‌‪ ،‬لە ژێرزەمین بێ‌‪ ،‬یا‬ ‫سەرزەمین پارەی گەندەڵی‌و‬ ‫دزیەكانی شاردۆتەوە‬

‫خۆدەربازكردن لەئۆباڵی مێژوویی‪ ،‬لەناو‬ ‫حكومەت‌و لەدەرەوەی حكومەتیش بۆ‬ ‫حزبەكان‪ ،‬بۆ بەرپرسان‪ ،‬ئاسان نییە‪.‬‬ ‫چونكە‪ ،‬بەڵگە‪ ،‬دیكۆمێنت‪ ،‬بازرگانی‌و‬ ‫كەین‌و بەینی تریش‪ ..‬تۆمارن‬

‫لەدوای روخاندنی رژێم‌و دابینكردنی‬ ‫(‪)17%‬ی بودجەوە‪ ،‬هیچ كابینەیەك‬ ‫ێ خۆی لە بەرپرسیارێتی كێشە‬ ‫ناتوان ‌‬ ‫ئابورییە بنچینەییەكان بدزێتەوە‬

‫قەیرانی دارایی‌و بەرپرسیارێتی‬ ‫مەال بەختیار‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫مــەال بەختیار‪ ،‬لە ســەروتــاری ئــەم ژمارەیەی‬ ‫"چــاودێــر"دا‪ ،‬رەخنە لەو كاربەدەستە حزبی‌و‬ ‫حوكمییانە دەگرێت كە لەم بارودۆخەدا دەیانەوێت‬ ‫خۆیان لە بەرپرسیارێتی بدزنەوە‪ ،‬چونكە ناوبراو‬ ‫پێیوایە كێشە ئابورییە بنچینییەكانی كوردستان‬ ‫تـــەواوی كابینەكانی حكومەتی هــەرێــم لێی‬ ‫بەرپرسیارن و دەڵێت " لەدوای روخاندنی رژێم‌و‬ ‫دابینكردنی (‪)%17‬ی بودجەوە‪ ،‬هیچ كابینەیەك‬

‫ناتوان ‌ێ خۆی لە بەرپرسیارێتی كێشە ئابورییە‬ ‫بنچینەییەكان بدزێتەوە"‪.‬‬ ‫لەو سەروتارەدا كە بە ناونیشانی (قەیرانی‬ ‫دارایــــی‌و بەرپرسیارێتی) نوسیویەتی‪،‬‬ ‫مــەال بەختیار جەخت لە دادگاییكردن و‬ ‫لێپرسینەوەی ئەو كەسانە دەكــاتــەوە كە‬ ‫گەندەڵیان كـــردوەو دەڵێت "هــەرالیــەك‌و‬ ‫كەسێ‪ ،‬لەسەری بسەلمێنرێ‌‪ ،‬دزی كردبێ‌‪،‬‬ ‫نەوتی ناشەرعی فرۆشتبێ‌‪ ،‬پــارەی دەمی‬ ‫خەڵكی خــواردب ـێ‌‪ ،‬بەرتیلی وەرگرتبێ‌‪،‬‬ ‫سەرمایەدارانی خستبێتە ژێر گیروگازی هێزی‬

‫چەكدار‪ ،‬سەرانەی وەرگرتبێ‌‪ ،‬هەر تانەو‬ ‫تاوانێك لەسەر هەر كــەس‌و الیــەك هەب ‌‬ ‫ێ‬ ‫(بەخۆشمەوە)‪ ،‬بەندە الیەنگری ئەوەم‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لەسەری سەلمێنرا‪ ،‬بدرێتە دادگا‪.‬‬ ‫لەبارەی دەنگۆی بونی پارەی یەكێتی و‬ ‫بەرپرسەكانی لە دەرەوەو ناوەوەی كوردستان‬ ‫بە ناشەرعی‪ ،‬ناوبراو دەنوسێت "من داوا‬ ‫دەكەم‪ ..‬پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬لە سامانی‬ ‫یەكێتی‌و كاربەدەستانی‪ ،‬لەدەرەوەو ناوەوەی‬ ‫كوردستانیش‪ ،‬بكۆڵێتەوە‪ .‬ئەوەی ناشەرعیە‪،‬‬ ‫بیگێڕێتەوە"‪.‬‬

‫جیهان هاوكاریی دارایی كوردستان‬ ‫دەكات؟‬ ‫“تائێستا هیچ واڵتێك بەڵێنی هاوكاریی دارایی‬ ‫بە بارزانی نەداوە”‬

‫ئازاد سوبحی‬ ‫یادێک بۆ‬

‫‪3‬‬

‫دەمەوێ‌‪ ،‬ئەم بابەتە ئاڵۆزو پڕ لە كێشمەكێش‌و هەست بە لێپرسینەوەو جارجاریش دابەزینی ئاستی رەوشتی‬ ‫سیاسییە‪ ،‬هاوكات پڕوپاگەندەو دیماگۆگیەت (دروشمی فریودانی رای گشتی) بە دێڕێكی چامەیەكی بەرزی سالم‬ ‫دەستپێبكەم‪ ،‬كە دەفەرموێت‪:‬‬ ‫كوا كەریم ‌ێ بەكەرەم سوێی گەداكا نیگەه ‌ێ‬ ‫حەسرەتە لەم تەبەقە هیمەتی مەردانە نییە‬ ‫بە حەیا بێرە حزورو بەئەدەب سوجدە بەرە‬ ‫خەڵوەتی دولبەرە "سالم" ئەمە مەیخانە نییە‬ ‫دەب ‌ێ چ حەسرەتێكی ئەو سەردەمەی سالم‪ ،‬ئەم دوو دێڕەی تێهەڵكێشابێتە چامەیەكیەوە؟! دەب ‌ێ هەلپەرستەكانی‬ ‫ئەوكاتە‪ ،‬درۆهەڵبەستەكانی ئەوكاتە‪ ،‬ناراستگۆكانی ئەوكاتە‪ ،‬فریودەرانی ئەوكاتە‪ ،‬لە كۆاڵنە دواكەوتەوەكان‌و‬ ‫دیوەخانە چەورەكاندا‪ ،‬چەندیان راستی هەڵگێڕابێتەوە‪ ،‬وا سالم بۆكروزی ویژدانی لێهەڵدەسێ‌!‬ ‫ئێستاش بازاڕی سیاسەت‪ ،‬كاتێك شەقامە خۆش‌و رابواردنەكان‌و سەرفی بێحساب‪ ،‬بۆ بەرپرس‌و كاربەدەست‌و‬ ‫پۆستە بااڵكان‪ ،‬لە حكومەتدا‪ ،‬یان لەحیزبدا‪ ،‬دەكەوێتە ئاستەنگەوە‪ ،‬یەكە یەكە‪ ،‬لە حزبەكان‪ ،‬لە كەسایەتیەكان‪،‬‬ ‫لە خاوەن پۆستەكان‪ ،‬لە نوسەران‪ ،‬لە هەلەكەسەماكەران‪ ،‬بەشێكیان الدەدەن‌و بەشێكی تریشیان بایدەدەن‪.‬‬ ‫قسەی زەردو سور دەكەن‪ ،‬خەمڵی ژمارە هەڵدەڕێژن‪ ،‬ئیتر رۆژنامەكان‪ ،‬سایت‌و پەیجە كاسەلێسەكان‪ ،‬شاشەی‬ ‫تەلەفزیۆنەكان‪ ،‬ژوورە تاریكەكانی ئاشوب‪ ،‬بازاڕیان گەرمە‪ .‬زۆربەی ئەمانە وا قسە دەكەن‪ ،‬هەروەكو نە بایان دیبێ‌‌و‬ ‫نە باران‪ .‬دەڵێی كەسیان پلەو پۆستیان نەبووە‪ ،‬كەسیان بڕیاری گەورەو بچوكیان بەدەستەوە نەبووە‪ ،‬كەسیان‬ ‫وەزیر نەبون‌و هەمویان گزیر بون‪ .‬كەسیان نەخشەكێش‌و سەپێنەری بڕیارەكان نەبووە‪ ،‬كەسیان نەیانخواردووەو‬ ‫نەیانخواردۆتەوە‪ ،‬كەسیان لە زۆر زۆر و لە كەم كەمیان نۆش نەكردووە‪ ،‬بەشی زۆریان خۆیان لە ئاستەنگ‌و‬ ‫شكستەكە دەدزنەوە‪ .‬ئۆباڵی خۆیان‌و هی خەڵكی تریش دەئاڵێننە گەردنی ئەوانەی زۆر نزیك بوون لێیان‪ .‬ئێستاش‬ ‫لەم قەیرانەدا‪ ،‬ئەستۆی خۆیان پاك دەردەخەن‪.‬‬ ‫شانازی سیاسی‌و حوكمڕانی‪ ،‬بۆ ئەو سیاسەتمەدارو دەسەاڵتدارانەیە‪ ،‬كە لە شكست‌و سەركەوتندا‪ ،‬وەك یەك‬ ‫لەمەیداندا بمێنن‪ .‬كە سەركەوتن بەدیهات‪ ،‬سەركەوتنەكە هەمووی نەكەن بە هی خۆیان‪ ،‬یار و یاوەران لەبیر نەبەن‪.‬‬ ‫كە شكستیش دوچار بوو‪ ،‬خۆیان نەدزنەوە‪ .‬لەمێژە گوتراوە‪ :‬سەركەوتن خاوەنی زۆرە‪ ،‬شكستیش بێباوك‌و دایكە‪.‬‬ ‫ئێمە لە هەندێك نوسەرو سایت‌و رۆژنامە دەگەڕێین‪ ،‬ئەمان ئازادن‪ .‬هەند ‌ێ جاریش زانیاری هەڵەیان دەدرێتێ‌‌و‬ ‫دەیڵێنەوە‪ .‬ئەمیش هەر دەردەكەوێ‌‪ .‬هەشە موچەی تایبەتی هەیە بۆ هەواڵ هەڵبەستن‪ .‬بەاڵم دەپرسین‪ ،‬ئایە‪:‬‬ ‫ ئەم قەیرانەی ئێستا‪ ،‬لەپڕ سەریهەڵداوە؟‬‫ تەنها كابینەی هەشتەم بەرپرسیارە لەم قەیرانە؟‬‫ كابینەكانی تر‪ ،‬تەواوی ئەركە دیموكراسی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬تەندروستی‪ ،‬پــەروەردە‪ ،‬دادپــەروەری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‌و‬‫سۆسیالەكانیان‪ ،‬جێبەجێكردووە؟‬ ‫ ئەگەر تەواوی ئەركەكان جێبەجێكراون‪ ،‬ئەی بۆچی هەموو وەزیرێكی تەندروستی نو ‌ێ دەڵێت‪ :‬سیستەمەكەمان‬‫دواكەوتوە؟!‬ ‫ ئەی بۆچی‪ ،‬هەموو وەزیرەكانی پەروەردە دەڵێن‪ :‬فەلسەفەی پەروەردە هێشتا زۆری ماوە بگۆڕێت؟!‬‫ ئەی بۆچی‪ ،‬وەزیری خوێندنی بااڵ دەڵێت‪ :‬سیستەمی خوێندنی بااڵو زانكۆكانی كوردستان لەریزی خوارەوەی‬‫دوو هەزاری زانكۆكانی جیهانە؟!‬ ‫ ئەی بۆچی‪ ،‬وەزارەتی پیشەسازی‪ ،‬الیەنی كەمی ژێرخانی پیشەسازی كوردستانی دەستەبەر نەكردووە؟!‬‫بــؤ‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )551‬دو شةممة ‪2016/2/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ناوچەكە بۆنی جەنگی جیهانی سێهەمی لێدێت‬ ‫یەپەگە كابوسەكەی توركیا دەكاتە راستی‪..‬‬ ‫ساڵح موسلیم‪:‬‬ ‫چاودێر ‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫ماوەی دوو ڕۆژی بەردەوامە لەسەر سنوری‬ ‫نێوان توركیاو سنوری رۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫لەناوچەی (كلیس)‪ ،‬تانكەكانی توركیا‬ ‫بۆردومانیان بۆسەر چەند بارەگایەكی‬ ‫سەربازی یەپەگە دەستپێكردووە‪،‬‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیاش دەڵێت‪ :‬دەبێ‬ ‫یەپەگە بەپەلە پاشەكشە بكات لەناوچەی‬ ‫(ئەزیز)‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەو ناوچەیە شوێنێكی‬ ‫ستراتیژییەو ئێمە نیگەرانین لەبونی ئەوان‬ ‫لەناوچەكە‪ .‬بەاڵم تا دێت شەڕڤانان زیاتر‬ ‫ناوچە ستراتیژیەكانی نزیك جەرابلوس‌و‬ ‫بەرەو قواڵیی جەرابلوس كۆنتڕۆڵ دەكەن‌و‬ ‫هاوكات كابوسی لەمێژینەی توركیا (كەوتنی‬ ‫جەرابلوس) خەریكە دەبێتە راستی‌و هاوكات‬ ‫هۆشدارییەكانی ئەمەریكا‌و روسیاو هێنانی‬ ‫هێزو هێزەئاسمانییەكانی سعودییە بۆ‬ ‫بنكەی ئەنچەرلیك‌و هاتنە سەرخەتی ئێران‌و‬ ‫كەوانەی شیعە لەجوگرافیای ناوچەكەداو‬ ‫راهێنانی سەربازی ‪ 20‬واڵت لەسەر دەستی‬ ‫سعودیە لەژێر ناوی (باوبۆرانی باكور –‬ ‫رعد الشمال)‪ ..‬ناوچەكەی بۆندار كردووە‬ ‫بەجەنگی جیهانی سێهەم‪.‬‬ ‫هاوسەرۆكی پەیەدە‪ :‬روبەڕووی هەر‬ ‫هێرشێك دەبینەوە‬ ‫ســەبــارەت بەبۆردومانكردنی بنكەیەكی‬ ‫یەپەگە‪ ،‬هاوسەرۆكی پەیەدە هۆشداری دایە‬ ‫توركیا‪ .‬ساڵح موسلیم هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫یەكێتیی دیموكرات دەربــارەی هەڕەشەكانی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا بۆ رۆژئاوای كوردستان‬ ‫رایــگــەیــانــد‪ :‬تــوركــیــا مــافــی ئـــەوەی نییە‬ ‫دەستوەرداتەرۆژئاوای كوردستان‌و لەكاتی هەر‬ ‫هێرشێكی سەربازی بۆسەر خاكی رۆژئاوا‪ ،‬ئەوا‬

‫بەتوندی بەرپەرچی هێرشی سوپای توركیا دەدەینەوە‬ ‫ئەمەریكا هۆشداری جیدی دایە توركیا‬ ‫پاش ئەوەی ویالیەتە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمەریكا‪ ،‬لەچەند رۆژی رابردودا لەزاری‬ ‫جۆن كێربی‪ ،‬وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی‬ ‫ئەمەریكا بەهاوتا توركییەكەی راگەیاندبوو‬ ‫كە پەیەدە تێرۆریست نیین‪ ،‬بەڵكو دژی‬ ‫تێرۆر شەڕ دەكەن‪ ،‬دوێنێ ئەمەریكاش‬ ‫بــەفــەرمــی هــۆشــداری دایـــە هەریەكە‬ ‫لەتوركیا‌و پەیەدە‪.‬‬ ‫واشنتۆن داوا لەئەنكەرە دەكــات‪،‬‬ ‫هێرش‌و بۆردومانی هێزەكانی یەپەگە‬ ‫رابگرێت‪.‬‬

‫یەكینەكانمان بەتوندترین شێوە روبەڕوویان پاراستنی گــەل (یەپەگە) بەهاوكاریی‌و‬ ‫پاڵپشتی فڕۆكەكانی ڕوســیــا دەستیان‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬ ‫لەلێدوانێكی بۆ رۆیتەرز هاوسەرۆكی پەیەدە‪ ،‬بەجوڵەكردن بەئاراستەی كۆنترۆڵكردنەوەی‬ ‫وتیشی « یەپەگە چەند ناوچەیەكی ستراتیژی شارۆچكەی عــەزاز كــردوە كە ناوچەیەكی‬ ‫لەدەستی داع ـش‌و ئەلنوسرە پاككرۆدتەوە زۆر گرنگ‌و ستراتیژیەو كارئاسانی دەكات‬ ‫توركیا بەنیازە هێز بنێرێتە ئەوێ‌‪ ،‬بەاڵم ئێستا بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی شــاری جەرابلوس‌و‬ ‫ئەو شوێنانە لەدەستی هێزە دیموكراتخوازەكانە‌و ئێستا شەڕڤانانی كــورد لەشارۆچكەی‬ ‫(مەنغ)ن كە لەیەكەم جوڵەی سەربازییاندا‬ ‫یەپەگە كۆنترۆڵی كردوە»‪.‬‬ ‫الی خۆشییەوە مەولود چەوشئۆغڵو‪ ،‬وەزیری كۆنترۆڵیانكردوە‪.‬‬ ‫شــەڕڤــانــانــی یــەپــەگــە نزیكبونەتەوە‬ ‫دەرەوەی توركیا لەمیانەی بەشداریكردنی‬ ‫كۆنفرانسی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەمیوشن لەكۆنترۆڵكردنەوەی ناوچەیەكی گرنگ‌و‬ ‫رایگەیاند‪ :‬كە توركیا هیچ بڕیارێكی بۆ ستراتیژی لەڕۆژئاوای كوردستان‪ ،‬ئەو هێزە‬ ‫ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی بۆ ناو توركمانەشی كە لەالیەن توركیاوە هاوكاریی‬ ‫دەكرێت دژایەتی كوردی ڕاگەیاندوە‪.‬‬ ‫خاكی سوریا نەداوە‪.‬‬ ‫ئەحمەد داود ئۆغلۆ‪ ،‬ســەرۆك وەزیرانی‬ ‫یەپەگە خەریكە كابوسەكە دەكاتە راستی توركیا‪ ،‬پشتڕاستی ئەو هێرشانەی كردەوە‌و‬ ‫ماوەی دوو ڕۆژە شەڕڤانانی یەكینەكانی داواشـــی لەهێزە كوردییەكانی رۆژئـــاوای‬

‫كوردستان كــرد‪ ،‬لەو ناوچانە بكشێنەوەو‬ ‫هێزەكانی یەپەگەشی بەهێرشكردنە سەر‬ ‫ع ــەرەب‌و توركمانەكانی باكوری سوریای‬ ‫بەتاوانی جەنگ تۆمەتباركرد‪.‬‬ ‫‪ ‎‬ئاژانسی ‪ cnn turk‬لەهەواڵێكی دا كە‬ ‫لەزاری (زەكەریا كارسلی) فەرماندەی هێزە‬ ‫توركمانە‌كانی بەرەی شامیەی سەر بەسوپای‬ ‫ئــازادی سوریا باڵویكردۆتەوە‪ ،‬یەكینەكانی‬ ‫پاراستنی گەل (یەپەگە) گەیشتونەتە ‪٥٠٠‬‬ ‫مەتری شارۆچكەی ستراتیژی عەزازەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش بەواتای تەواو نزیكبوونەوە بۆ قواڵیی‬ ‫جەرابلوس‪ ،‬كە توركیا چەندین ساڵە ئەم‬ ‫كابووسە دەبینێت‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ئــەو زانیاریانەی فەرماندە‬ ‫توركمانەكە باڵویكردۆتەوە‪ ،‬شەڕڤانانی یەپەگە‬ ‫توانیویانە گوندی (شات)یش كۆنترۆڵبكەن كە‬ ‫تەنها ‪ 500‬مەتر لەشارۆچكەی عەزازەوە دورە‪.‬‬

‫سعودییە لەئەنچەرلیكەوە ئامادەیە‬ ‫هاوكات واشنتۆن داوا لەیەپەگەش‬ ‫دەكــــات‪ ،‬هــێــرش‌و پێشڕەوییەكانی‬ ‫لەناوچەكانی حەلەب رابگرێت‌و هاوكات‬ ‫درەنگانی شــەوی رابـــردوش بۆردومانی‬ ‫توركیا بۆسەر ناوچە سنورییەكان بەردەوام‬ ‫بووە‪ ،‬سعودیەش جەختی لەرەوانەكردنی‬ ‫فڕۆكەی جەنگی بۆ بنكەی ئەنچەرلیكی‬ ‫توركیا كردەوە بەمەبەستی خۆئامادەكردن‬ ‫بۆ ستراتیژەی نزیك بەدوو هەفتەیە ئامادەی‬ ‫كردووە‪ ،‬بەپێی راپۆرتێكی رۆیتەرز‌و فرانس‬ ‫‪ ،24‬دوێنێ نزیكەی ‪ 20‬فڕۆكەی جەنگی‬ ‫سعودیەی لەجۆری (تۆڕنادۆ)‌و (تایفۆن)‌و‬ ‫چوار فڕۆكەی جۆری (ئاپاچی) لەبنكەی‬ ‫ئاسمانی ئەنچەرلیكی توركیا جێگیر‬ ‫كردوەو هاوكات دەیان تۆپهاوێژو زرێپۆش‌و‬ ‫سەربازگوازی لەهەمان بنكە داگرتووە‪،‬‬ ‫هەردوێنێ ئەحمەد عەسیری‪ ،‬راوێژكاری‬ ‫وەزارەتی بەرگری سعودیە‪ ،‬جەختی لەوە‬ ‫كردبۆوە كە بەڵێ هێزی ئاسمانی سعودییە‬ ‫ئێستا لەبنكەی ئەنچەرلیك دابەزیون‪.‬‬

‫رووسیا هۆشدارییە مەترسیدارەكە‬ ‫دەدات‬ ‫رووسیا هۆشداری دەداتە ئەو واڵتانەی‬ ‫دەیانەوێت كە دەستوەردانی سەربازی‬ ‫لەسوریا بكەن‪ ،‬ئەوە كارێكی وا دەكەن كە‬ ‫دەبێتە هۆی هەڵگیرسانی جەنگی جیهانی‬ ‫سێهەم‪ ،‬ئەم هۆشدارییەی روسیا دوابەدوای‬ ‫بەردەوامبوونی دوو رۆژی لەسەر یەكی‬ ‫بۆردومانكردنی توركیا دێت بۆ باكوری‬ ‫حەلەب‌و ناوچە سنورییەكانی توركیا‪-‬‬ ‫سوریا كە پەیەدەو یەكینەكانی پاراساتنی‬ ‫گەل نزیكەی ‪ 8‬رۆژە لەبەرەی نوسڕەو‬ ‫قاعیدەو ئەحرار شامیان پاك كردۆتەوە‌و‬ ‫ئەو سنورەی بەتەواوەتی لەدزەپێكردن‌و‬ ‫هاوكارییەكانی تێرۆر دابڕیوە‪.‬‬ ‫جەنگی جیهانی سێهەمت لێدیارە؟!‬ ‫هەرەیەكە واڵتانی توركیا‌و سعودیە‬ ‫پێداگرن لەسەر دوورخستنەوەی بەشار‬ ‫ئەسەد‌و ئەوەش بەتەنها رێگاچارەسەری‬ ‫قەیرانی ئەو واڵتە دەزانن‪ ،‬بەاڵم رووسیا‌و‬ ‫ئێران پێداگرن لەسەر مانەوەی ئەسەد‬ ‫لەدەسەاڵتدا‪ ،‬هاوكات توندبوون‌و زەبەالحی‬ ‫هێزەكانی وەك روسیا‌و لێدوان‌و هۆشداریدانە‬ ‫رەسمی‌و راستەخۆكانی ئەمەریكا‌و هاتنە‬ ‫سەرخەتی ئێران‌و هێنانی ئەو ئەوقەبارە‬ ‫گەورەیەی هێزی ئاسمانی سعودییە بۆ‬ ‫ئەنچەرلیكی توركیاو هاوكات راهێنانی‬ ‫ســەربــازی بەزیاتر لــە‪ 20‬واڵتــی جیهان‬ ‫لەباكوری سعودییەو ناونانی بە(باوبۆرانی‬ ‫بــاكــور – رعــد الــشــمــال)‪ ،‬نــاوچــەكــەی‬ ‫لەشەڕێكێ ئێجگار گەورەو بێئامان نزیك‬ ‫كردۆتەوە كە روسیا هەر لەئێستاوە ناوی‬ ‫ناوە جەنگە جیهانی سێهەم‪.‬‬

‫تەواوكاری سەروتار‬

‫هەڵپەساردن‌و دواخستنی چارەسەری كێشە سیاسییەكان‬ ‫زیانی زیاتر بە چارەسەرە ئابورییەكە دەگەیەنێ‬

‫«‬

‫«« «‬

‫ ئەی بۆچی‪ ،‬وەزارەتی كشتوكاڵ‪ ،‬بە‬‫پێشینەی كشتوكاڵیشەوە‪ ،‬نەیتوانیوە‬ ‫چارەكی پێویستیەكانی بەروبومی خەڵكی‬ ‫كوردستان دابین بكات؟!‬ ‫ ئــەی بۆچی‪ ،‬كــارەبــای كوردستان‪،‬‬‫بووە بە بارێكی قورس لەسەر حكومەت‌و‬ ‫هێشتا پێویستیەكانی خەڵكیشی دابین‬ ‫نەكردووە؟!‬ ‫ ئــەی بــۆچــی‪ ،‬سیستەمی بانكی‬‫لەكوردستاندا‪ ،‬الوازەو تەواوی بانكەكانیش‪،‬‬ ‫بەهۆی سەرفكردنی پاشەكەوتی هاواڵتی‌و‬ ‫كۆمپانیاكانەوە‪ ،‬مایەپوچ دەرچوون؟!‬ ‫ ئەی بۆچی‪ ،‬الوازترین باج وەرگرتن لە‬‫سیستەمی ئابوری كوردستاندا‪ ،‬هەیە؟!‬ ‫ ئەی بۆچی‪ ،‬زۆرترین قازانجی خانوبەرە‬‫(عــقــار) لەكوردستاندا‪ ،‬هەیە‪ ،‬رێــژەی‬ ‫قازانجەكەی (‪)%800‬ە و ك ‌ێ بەرپرسیارە‪،‬‬ ‫لەو هەموو كارئاسانییە بێسەروبەرەی‬ ‫حكومەت بۆی كردون؟!‬ ‫ لەهەموو كابینەكاندا ك ‌ێ بەرپرسیار‬‫بوو لە چاودێرینەكردنی بازاڕی كوردستان‌و‬ ‫گرانیی شتومەك‌و خراپی چەشنایەتی‬ ‫كااڵكان؟!‬ ‫ سەدان هەزار پارچە ئەرزی بێ حساب‌و‬‫كتاب‪ ،‬چۆنچۆنی دابەشكراو هیشتا قەیرانی‬

‫كرێنشینیش زۆرە؟ (ئەمەیان حیزبەكان‌و‬ ‫حكومەت بەرپرسیارن)‪.‬‬ ‫ كوا ژێرخانی ئابوری؟ كوا كارگەی‬‫تـــوانـــەوەی ئــاســن؟ كـــوا سایلۆكانی‬ ‫كوردستان؟ كوا كارخانەی بەرهەمهێنانی‬ ‫گـــەورە؟ كــوا سایلۆكانی دەستەبەری‬ ‫خۆراك؟ كوا ژێرخانی ئاوەڕۆی شارەكانی‬ ‫كوردستان (جگە لە سلێمانی‌و هەند ‌ێ‬ ‫شارۆچكەی تر)؟ كوا كارگەی دەرمانسازی‬ ‫چەشنایەتی بەرز؟ كوا دڵنیایی تەندروستی‬ ‫هاواڵتی؟ كوا جادەی دوو سایدی هەرێمی‬ ‫كوردستان؟‬ ‫ ئەی كام كابینە لە دامەزراندنی (یەك‬‫ملیۆن‌و ‪ 400‬هەزار) موچەخۆر بەرپرسیارە‪..‬‬ ‫كە یەك ملیۆن زیــادەیــە؟! (ئەمەشیان‬ ‫حیزبەكان‌و كابینەكان بەرپرسیارن)‪.‬‬ ‫ئێمە دیسان دەپرسین‪ :‬ئایا كۆی ئەم‬ ‫هەڵە گەورانەو تەنگوچەڵەمانەو‪ ،‬نەبونی‬ ‫نەخشەی ستراتیژییە بۆ ئابوری كوردستان‪،‬‬ ‫لەئەستۆی كام كابینەیە؟ هەرهەمووی تەنها‬ ‫كابینەی هەشتەم؟ ئەی حەوتەم؟ ئەی‬ ‫شەشەم؟ ئەی پێنجەم؟ ئەی چــوارەم‌و‬ ‫باقیەكەیان؟‬ ‫لەوەاڵمی ئەو پرسیارەدا‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە كابینەكان‪ ،‬دەڵێین‪ :‬هەتا ریكەوتنی‬ ‫نەوت بەرامبەر خۆراك لەزەمانی سەدام‬ ‫جێبەجێ نــەكــرا‪ ،‬حكومەتی هــەژارمــان‬ ‫هــەبــوو‪ ..‬گــەمــارۆكــانــی لــەســەر بــوو‪..‬‬ ‫كەمتر بەرپرسیارێتی هەڵە قورسەكانی‬

‫لەسەرشانە‪ .‬بەاڵم لەدوای روخاندنی رژێم‌و‬ ‫دابینكردنی (‪)%17‬ی بــودجــەوە‪ ،‬هیچ‬ ‫كابینەیەك ناتوان ‌ێ خۆی لە بەرپرسیارێتی‬ ‫ئەو كێشە ئابورییە بنچینەییانە بدزێتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا كاتی ئەوە نییە‪ ،‬ئەستۆ لە ئۆباڵی‬ ‫ئاستەنگ خاڵی بكرێ‌‪ .‬كاتی ئەوەیە‪،‬‬ ‫لەجاران زیاتر بەرپرسیارێتی هەڵبگرین‪،‬‬ ‫هەتا میللەتەكەمان‌و حكومەتەكەمان‌و‬ ‫ئەزمونەكەشمان‪ ،‬لــەم قەیرانە دەربــاز‬ ‫بكەین‪ .‬هەلی سیاسیش كە بەڕێوەیە‪،‬‬ ‫گــەر رەخسا لەدەستی نــەدەیــن‪ .‬ئەمە‬ ‫جگەلەوەی خۆدەربازكردنیش لەئۆباڵی‬ ‫مێژوویی‪ ،‬لەناو حكومەت‌و لــەدەرەوەی‬ ‫حكومەتیش بۆ حزبەكان‪ ،‬بۆ بەرپرسان‪،‬‬ ‫هەركەس‌و الیەك بەئەندازەی خۆی‪ ،‬ئاسان‬ ‫نییە‪ .‬چونكە‪ ،‬بەڵگە ‪ ،‬دیكۆمێنت‪ ،‬ژمارە‪،‬‬ ‫ئامار‪ ،‬پارەی سەرفكراو‪ ،‬گرێبەستەكان‪،‬‬ ‫هەناردەو هاوردە‪ ،‬پارەی نەوت‌و گاز‪ ،‬پرۆژە‬ ‫ئەهلیەكانی بوارە جیاجیاكان‪ ،‬بازرگانی‌و‬ ‫كەین‌و بەینی تریش‪ ..‬تۆمارن‪.‬‬ ‫ئەم قسانە لەكاتێكدا دەكەین‪ ،‬داكۆكیش‬ ‫لەوە دەكەین‪ ،‬كە كۆی هەموو هەڵەكان‪،‬‬ ‫پێویستە بەشێنەیی لێكۆڵینەوەیان‬ ‫لەسەر بكرێت‪ .‬هەرالیەك‌و كەسێكیش‪،‬‬ ‫لەدوای راپەڕینەوە لەسەری بسەلمێنرێ‌‪،‬‬ ‫دزی كردبێ‌‪ ،‬نەوتی ناشەرعی فرۆشتبێ‌‪،‬‬ ‫گرێبەستی نەزانراوی تێپەڕاندبێ‌‪ ،‬پارەی‬ ‫دەمـــی خــەڵــكــی خـــواردبـــێ‌‪ ،‬بەرتیلی‬ ‫وەرگرتبێ‌‪ ،‬عەرەبونی خستبێتە گیرفان‪،‬‬

‫سەرمایەدارانی خستبێتە ژێر گیروگازی‬ ‫هێزی چەكدار‪ ،‬سەرانەی وەرگرتبێ‌‪ ،‬هەر‬ ‫تانەو تاوانێك لەسەر هەر كەس‌و الیەك‬ ‫هەب ‌ێ (بەخۆشمەوە)‪ ،‬بەندە الیەنگری‬ ‫ئەوەم‪ ،‬ئەگەر لەسەری سەلمێنرا‪ ،‬بدرێتە‬ ‫دادگا‪.‬‬ ‫بێگومان‪ ،‬ناشكرێ‌‪ ،‬قەیرانی دارای ـی‌و‬ ‫كێشەی ئێستای حوكمڕانی‪ ،‬لەئاستەنگی‬ ‫كێشە سیاسیە چارەسەرنەكراوەكانیش‬ ‫داببڕین‪ .‬دەب ‌ێ چەند ئازایانەو بە پالن بیر لە‬ ‫چارەسەركردنی كێشە ئابوریەكان بكەینەوە‪.‬‬ ‫لەوەزیاتریش پێویستە بیر لە چارەسەری‬ ‫بنەڕەتی كێشە سیاسیەكانیش‪ ،‬بكەینەوە‪.‬‬ ‫هەند ‌ێ داخوازی هەیە‪ ،‬رەوا رەوایە‪ ،‬یاسایی‌و‬ ‫رێساییشە‪ ،‬وەكو گەڕانەوەی پەرلەمان؛‬ ‫چارەسەری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم؛‬ ‫دەستوری كوردستان؛ گۆڕینی سیستەمی‬ ‫حوكمڕانیی؛ گــۆڕانــكــاری لــە كابینەی‬ ‫هەشتەم؛ داڕشتنەوەی دەسەاڵتی دادوەری؛‬ ‫چاكسازی هەمەالیەنە؛ شەفافیەت لە‬ ‫هەناردەی نەوت‌و گازو گرێبەستەكان‪ ..‬تاد‪.‬‬ ‫ئەم داخوازییانە‪ ،‬رەوان‪ .‬هەڵپەساردن‪ ،‬یان‬ ‫دواخستنی چارەسەركردنیان‪ ،‬زیانی زیاتر‬ ‫بە چارەسەرە ئابورییەكەش دەگەیەنێ‪.‬‬ ‫بەندە‪ ،‬لەكاتێكدا لە هیچ كابینەیەكی‬ ‫حكومەتدا نەبووم‪ .‬هەمیشە ئەركی حزبیم‬ ‫راپــەڕانــدووە‪ .‬لەپاڵیشیا كاری مەدەنی‌و‬ ‫رۆشنگەریشم كــــردووە‪ .‬بـــەاڵم ئێستا‬ ‫بەشەرمی دەزانــم خۆم لە بەرپرسیارێتی‬

‫چــارەســەرەكــان‪ ،‬بــدزمــەوە‪ .‬یان تۆمەتی‬ ‫نەسەلمێنراو بۆ هیچ الیەك‌و هیچ كەسێك‌و‬ ‫هیچ كۆمپانیایەك‪ ،‬هەڵبەستم‪ .‬پاساویش بۆ‬ ‫هەڵەی نزیكترین هاوڕێی خۆم ناهێنمەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت بۆ حزبەكەم‌و دام‌ودەزگا ئابوری‌و‬ ‫حوكمڕانیەكانیشی‪ .‬ئەمەیان دەبێ بچێتە‬ ‫چوارچێوەی یاسایی‌و رێسایی خۆیەوە‪.‬‬ ‫خــۆدزیــنــەوە‪ ،‬یــان ئــۆبــاڵ خستنە سەر‬ ‫خەڵكانی تر‪ ،‬یاخود رەخنەی بێسەروبەر‬ ‫گرتن‪ ،‬بەراستی پەشمە‪ .‬ئەوەی دەربازمان‬ ‫دەكــات‪ ،‬دیاریكردنی هەڵەكانە‪ ،‬سزادانی‬ ‫گەندەڵەكانە‪ ،‬چارەسەری كێشەكانە‪.‬‬ ‫دەمێنێتەوە بڵێم‪ :‬دەبیستمەوە‪،‬‬ ‫باسی قسەیەكی من سەبارەت بە پارەی‬ ‫ژێرزەمینەكان دەوترێتەوە‪ .‬داواش دەكرێ‌‬ ‫رونیبكەمەوە‪ ،‬دەڵێم‪:‬‬ ‫ژێرزەمین‪ ،‬هەمیشە لەكوردەواریدا شتی‬ ‫تیا شاردراوەتەوە‪ .‬من گومانم نییە‪ ،‬هەر‬ ‫گەندەڵێك‪ ،‬گەندەڵی گــەورەی كردبێ‌‪،‬‬ ‫لە ژێرزەمین بێ‌‪ ،‬یان بانكەكان‪ ،‬یاخود‬ ‫الی خزمەكانیان‪ ،‬یان ناو قاسەكانیان‪،‬‬ ‫پارەی گەندەڵی‌و دزیەكانیان شاردۆتەوە‪.‬‬ ‫لە ژێرزەمین یان سەرزەمین بێ‌‪ ،‬دزراو‬ ‫ناشەرعیە‪ ،‬لەم رۆژانە‪ ،‬كاتێك بەرێز مەسعود‬ ‫بارزانی داوای لێپێچینەوەی لە كۆمپانیای‬ ‫ناشەرعی‌و زەوی دەستبەسەراگیراو‪ ،‬كرد‪،‬‬ ‫مەبەستی بوو‪ ،‬سامانی دزراو بگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫كە ئومێدەوارم جێبەجێی بكات‪.‬‬ ‫من داوا دەكەم‪ ..‬پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬لە‬

‫سامانی یەكێتی‌و كاربەدەستانی‪ ،‬لەدەرەوەو‬ ‫ناوەوەی كوردستانیش‪ ،‬بكۆڵێتەوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫ناشەرعیە‪ ،‬بیگێڕێتەوە‪ .‬هەروەها هی هەموو‬ ‫حیزبەكانی تریش‪ .‬لەكو ‌ێ بەناشەرعی‬ ‫دەستیان كەوتبێ‌‪ ..‬لێیان بپێچرێتەوە‪.‬‬ ‫هەر كەسێكیش‪ ،‬بە رق‪ ،‬یان بە مەرام‪،‬‬ ‫باسی ملیارەها دۆالری دزراوی كردبێ‌‪..‬‬ ‫یان كەمتر‪ ،‬هەقوایە‪ ،‬ئەگەر نەیسەلمێنن‪،‬‬ ‫لەمانیش بپێچرێتەوە‪ .‬حوكمی نەسەلمێنراو‪،‬‬ ‫یان بۆ بیانووگرتنە‪ .‬یاخود بۆ داپۆشینی‬ ‫گەندەڵییە‪.‬‬ ‫شایانی باسیشە‪ ،‬لە دوا كۆبونەوەی‬ ‫مــەكــتــەبــی ســیــاســی (‪)2016/2/11‬‬ ‫بەئامادەبونی تــەواوی ئەندامان‪ ،‬هەرگیز‬ ‫باسی ئەوە نەكراوە‪ ،‬كە یەكێتی پارەی‬ ‫پاشەكەوتی هەیە‪ .‬هیچ هەڤاڵێكیش باسی‬ ‫ئەوەی نەكردووە‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی ئەم‬ ‫قەیرانە‪ ،‬یەكێتی پارەی پاشەكەوتكراوی‬ ‫(كە نییەتی) بگێڕێتەوە‪ .‬بۆیە هەموو ئەو‬ ‫پروپاگەندانەو تیری هاوێژراوی سایتەكان‪،‬‬ ‫لەمبارەیەوە‪ ،‬دوورن لەراستیەوە‪.‬‬ ‫ئــومــێــدەوارم ئــەم هەفتەیە‪ ،‬هەفتەی‬ ‫چڕكردنەوەی دوا توانای ئەو پەرۆشانە‬ ‫بێ‪ ،‬كە بەراستی پەرۆشی چارەسەركردنی‬ ‫تێكڕای كێشە سیاسی‌و ئابورییەكانن‪.‬‬ ‫لەباری سیاسیەوە‪ ،‬بــەردەوام دەبین بۆ‬ ‫كــردنــەوەی گرێكوێرەكان‪ .‬هەرچەندە‪،‬‬ ‫گرێكان‪ ،‬هی دەست بوون‪ ،‬خرانە دەم‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )551‬دو شةممة ‪2016/2/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫یەكێتی دوا بڕیارەكانی خۆی دەداتە پارتی‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ :‬رەنگە پارتی گۆڕانكاری لەهەڵوێستەكانیدا بكات‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‪ :‬بەكاراكردنەوەی پارلەمان دەتواندرێت‪ ،‬هاوكارییەكی باشی سەرخستنی بڕیارەكانی حكومەت بكرێت‬

‫پارلەمانتارێكی گۆڕان‪ :‬كاراكردنەوەی پارلەمان ئەنجامەكەی زۆر باش دەبێت‬ ‫پێكبهێندرێت‪ ،‬لەبەرئەوەی پەككەوتنی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬بەبڕیارێكی سیاسی بوە‌و‬ ‫راستەوخۆ ئەو الیەنەی ئەو بڕیاریداوە‪،‬‬ ‫دەتوانێت كــار لەسەر كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان بكات»‪.‬‬ ‫ناوبراو راشیدەگەیەنێت‪ ،‬كاراكردنەوەكە‬ ‫بەبێ مەرج خالێكی زۆر ئیجابیە‌و لەم‬ ‫دۆخەی ئێستادا هاوكارێكی تەواو دەبێت‬ ‫بۆ سەقامگیری سیاسی‌و سەرخستنی‬ ‫بۆچی یەكگرتوو لەكۆمیتەكە‬ ‫بڕیار‌و هەوڵەكانی حكومەتی هەرێمیش‬ ‫كشایەوە؟‬ ‫لەبواری چاكسازیدا‪ ،‬چونكە بەشێكی‬ ‫سەبارەت بەكۆمیتەی ئاساییكردنەوەی‬ ‫زۆری ئەو چاكسازیانە بەبێ پارلەمان پــارلــەمــان‌و حــكــومــەت‪ ،‬كــە لــەدوایــن‬ ‫ناكرێت لەهەمواركردنەوە‌و دەرچونی كۆبونەوەی مەسعود بارزانی لەگەڵ الیەنە‬ ‫یاسای تــازە لەپێناوی باشتركردنی سیاسییەكانی هەرێمدا‪ ،‬كە هەریەك لە‬ ‫گوزەرانی خەڵك‪ ،‬لەبەرئەوەی هاواڵتیان بزوتنەوەی گــۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫لەدۆخێكی زۆر خراپدا ژیان دەگوزەرێنن‌و ئــامــادەی نــەبــون‪ ،‬بڕیار لەپێكهێنانی‬ ‫رۆژ بە رۆژیش بەرەو خراپتر دەڕوات‌و كۆمیتەیەك درا بۆ ئەو مەبەستە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قەیرانەكان لەسەریان قورستردەبێت‪ ،‬پێرێ یەكگرتوی ئیسالمیی كوردستان‬ ‫هەروەكو خەڵك متمانەی بەحكومەت كە ئەندامی لیژنەكە بو‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫نەماوە‪ ،‬تەنیا متمانەی بەپارلەمان ماوە فەرمی كشانەوەی خۆی راگەیاند‪.‬‬ ‫ئەویش دوای ئەوەی كاراكرایەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەشەوە‪ ،‬چاودێرێكی سیاسی‪،‬‬ ‫كە نەیویست ناوەكەی ئاشكرابكرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫گۆڕان‪ :‬كاراكردنەوەی پارلەمان قورس «چاودێر» وتی «كشانەوەی یەكگرتو‬ ‫لەو كۆمیتەیە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك مانای‬ ‫نییە‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی پارلەمانی هەڵوەشاندنەوەی كۆمیتەكە نییە‪ ،‬چونكە‬ ‫كــوردســتــان لەفراكسیۆنی گـــۆڕان‪ ،‬پێش كشانەوەی یەكگرتوش كۆمیتەكە‬ ‫بــۆ «چــاودێــر» ئــامــاژەی بــەوەكــرد‪ ،‬خۆی بەهۆی لێكنزیكنەبونەوەی پارتی‌و‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان هیچ مەرجێكی گۆڕان‪ ،‬خۆی كۆبونەوەكانی بۆ ماوەیەك‬ ‫نــاوێــت‪ ،‬بەبڕیارێكی سیاسی پارتی دواخست»‪.‬‬ ‫ئــەو چــاودێــرە‪ ،‬روونــیــشــیــكــردەوە‪،‬‬ ‫دیــمــوكــراتــی كــوردســتــان‌و رێــگــەدان‬ ‫بــەچــونــەوەی ســەرۆكــی پــارلــەمــان بۆ بەاڵم ئەوەی یەكگرتو كردی‪ ،‬جۆرێكە‬ ‫شــاری هەولێر‪ ،‬راستەوخۆ پارلەمان لەموزایەدەی سیاسی‌و چەواشەكردنی‬ ‫كارادەبێـتەوە‌و ئەمە نە لیژنەی دەوێت‌و رایگشتییە‪ ،‬رەنــگــە كــشــانــەوەكــەش‬ ‫نە بڕیارێكی ئەوەندە قورسە‌و نە ئەوەندە پــەیــوەنــدی بەكێشە ناوخۆییەكانی‬ ‫یەكگرتوەوە هەبێت»‪.‬‬ ‫كاتی دەوێت‪.‬‬ ‫بـــێـــســـتـــون فـــــایـــــەق‪ ،‬وتــیــشــی‬

‫«كاراكردنەوەی پارلەمان ئەنجامەكەی‬ ‫زۆر باش دەبێت‪ ،‬بەو مانایەی دۆخی‬ ‫دەرونی خەڵك هێورتر دەبێتەوە‌و ئەو‬ ‫دامــەزراوە شەرعییە دەكەوێتەوە كار‌و‬ ‫دەتوانێت هەندێك جموجۆڵ بكات‪،‬‬ ‫دەتوانێت هەندێك بڕیا بدات لەمكاتە‬ ‫هەستیارەدا»‪.‬‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬بڕیارە دوای‬ ‫گەڕانەوەی مەسعود بارزانی‪ ،‬یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان لەگەڵ مەكتەبی‬ ‫سیاسی پارتی كۆببێتەوەو دواین‬ ‫بڕیارەكانی خۆی كە لەكۆبونەوەی‬ ‫مەكتەبی سیاسیدا رۆژی پێنج‬ ‫شەممەی رابردوو پەسەندی كردن‪،‬‬ ‫بداتە پارتی‪« .‬چاودێر» ئەوەشی‬ ‫زانیوە‪ ،‬كە یەكێتی لەدوای كۆبونەوەی‬ ‫لەگەڵ پارتی لەگەڵ بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانیشدا كۆدەبێتەوە‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫بڕیارانەی كە یەكێتی پەسەندی‬ ‫كردوە‪ ،‬مەسەلەی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمانی كوردستانە بەبێ مەرج‪،‬‬ ‫ئەم بڕیارە لەكاتێكدایە‪ ،‬لەماوەی‬ ‫پێنج مانگی رابردودا پارتی مەرجی‬ ‫هەبوە بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‪،‬‬ ‫مەرجەكەشی گۆڕینی سەرۆكی‬ ‫پارلەمان بوە‪ .‬هەر لەمبارەیەوە بەشێك‬ ‫لەچاودێرانی سیاسی پێشبینی ئەوە‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئەمجارە پارتی گۆڕانكاری‬ ‫لەهەڵوێستەكانیشیدا بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫قەیرانی دارایی‌و سیاسی كوردستان‌و‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬لەوە مەترسیدارترە‪ ،‬كە‬ ‫پارتی سوربێت لەسەر مەرجەكانی‪.‬‬

‫یەكێتی بەبێ مەرج داوای كاراكردنەوەی پەرلەمان دەكات‬ ‫لەسەر بڕیارەكانی خۆی سوربێت‪ ،‬جگ‬ ‫لــەوەش ئــەوەی كە مەسعود بارزانی‬ ‫لەدواكۆبونەوەی خۆی لەگەڵ الیەنە‬ ‫سیاسییەكان باسی ریفڕاندۆمی كردبو‪،‬‬ ‫بــەبــێ ئــاســایــیــكــردنــەوەی بــارودۆخــی‬ ‫سیاسیی هەرێمی كوردستان‌و رێكەوتنی‬ ‫تەواوی لەگەڵ الیەنە سیاسییەكاندا ئەو‬ ‫كارە ئەستەمە‪.‬‬

‫مەكتەبی سیاسی یەكێتی دەرێتە پارتی‪،‬‬ ‫چاوەڕێشدەكرێت دوای كۆبونەوەیان‬ ‫لەگەڵ پارتی‪ ،‬یەكێتی لەگەڵ بزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕانــیــشــدا كۆببێتەوە بــۆ هەمان‬ ‫مــەبــەســت‪ ،‬بەتایبەتیش مەسەلەی‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬هەرچەندە‪،‬‬ ‫تاكو ئێستا پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫لەسەر هەمان هەڵوێستەكانی پێنج مانگ‬ ‫لەمەوپێشیەتی لەبەرامبەر بزوتنەوەی‬ ‫«كاراكردنەوەی پارلەمان لەئەستۆی‬ ‫گــــۆڕان‪ ،‬بـــەاڵم پێدەچێت ئەمجارە‬ ‫الیەنی بڕیاردەرە»‬ ‫پارتی گۆڕانكاریی لەو هەڵوێستانەی‬ ‫یــەكــێــتــی نیشتمانی كــوردســتــان‬ ‫پێشویدا بكات‪ ،‬چونكە بەڕای بەشێكی لەدواین كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسیدا‬ ‫زۆری چاودێرانی سیاسی‪ ،‬ئەو قەیرانە لــەســەر چەند بڕیارێك رێكەوتن بۆ‬ ‫ئــابــوری‌و سیاسیانەی لەكوردستان‌و ئاساییكردنەوەی بارودۆخی كوردستان‪،‬‬ ‫ناوچەكەدا هەن‪ ،‬گەورەترە لەوەی پارتی كە دواتر لەراگەیەندراوێكدا بڕیارەكانیان‬

‫چاوەڕێی گەڕانەوەی بارزانی دەكرێت‬ ‫بەپێی ئــەو زانــیــاریــیــانــەی دەســت‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬دوای گەڕانەوەی‬ ‫مەسعود بارزانی لەئەوروپا‪ ،‬یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان لەگەڵ مەكتەبی‬ ‫سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫كۆدەبێتەوە‌و بڕیاری دواین راگەیەندراوی‬

‫بــاوكــردەوە‪ ،‬كە یەكێك لەبڕیارەكان‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمانە بەبێ مەرج‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە پارلەمانتارێكی یەكێتی‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬سوربونی یەكێتیی نیشتیمانیی‬ ‫كوردستانیش لەدوا كۆبونەوەی مەكتەبی‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬ئەوە دەگەیەنێت‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫لەئێستادا راستەوخۆ سەرۆكی پارلەمان‬ ‫بەبێ مــەرج بگەڕێتەوە بۆ پارلەمان‪،‬‬ ‫واتــە هیچ مەرجێك لەالیەن پارتیەوە‬ ‫دانەنرێت‪ ،‬تاوەكو كارەكانی پارلەمان‬ ‫ئاسایی بێتەوە‪ ،‬دواتر الیەنە باشەكانی‬ ‫دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫تەالر لەتیف‪ ،‬دەشڵێت « كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمانی كوردستان پێویستی بەوە‬ ‫نییە‪ ،‬كۆمیتە یان لیژنەی تایبەتی بۆ‬

‫جیهان هاوكاریی دارایی كوردستان دەكات؟‬ ‫«تائێستا هیچ واڵتێك بەڵێنی هاوكاریی دارایی بە بارزانی نەداوە»‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دارایی پارلەمانی كوردستان‪ :‬واڵتانی دنیا دەیانەوێت لەوە دڵنیابن كە هاوكارییەكانیان جێگەی خۆی بگرێ‬ ‫چاودێر‪-‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫زۆربەی واڵتانی جیهان كاتێك لێدوان‬ ‫لەسەر شەڕی داعش دەدەن‪ ،‬دەڵێن‪،‬‬ ‫كورد لەبری جیهان شەڕی داعش‬ ‫دەكات‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا ئێستا‬ ‫قەیرانێكی دارایی هەرێمی گرتۆتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم واڵتان تائێستا ئامادەنین‬ ‫هاوكاریی دارایی هەرێم بكەن‪ .‬لەو‬ ‫چوارچێوەیەشدا مەسعود بارزانی‬ ‫ماوەی سێ‌ رۆژە لەگەڵ زۆرێك لەگەورە‬ ‫بەرپرسانی ئەوروپا كۆبۆتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەوتەی ئەندامێكی وەفدەكەی بارزانی‪،‬‬ ‫تائێستا هیچ واڵتێك بەرونی ئامادەیی‬ ‫بۆ هاوكاری دارایی دەرنەبڕیوە‪.‬‬ ‫هەرلەوبارەیەوە سەرۆكی لیژنەی دارایی‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫كە هیچ یاسایەكی نێودەوڵەتی رێگر‬ ‫نییە لە هاوكاریی دارایی بۆ هەرێمی‬

‫كوردستان‪ ،‬بەاڵم ئەو واڵتانە دڵنیاییان‬ ‫لەوە دەوێت‪ ،‬كە ئەو هاوكارییانە‬ ‫جێگەی خۆی بگرێت‪.‬‬ ‫بەغداد رێگر نییە لەگەیاندنی‬ ‫هاوكاری بۆ هەرێم‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراق‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردستان بەشێكە لەعیراق‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫زۆرینەی هاوكارییەكان دەبێت لەعیراقەوە‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم بەغداد رێگر نییە لەگەیاندنی‬ ‫هاوكاری بۆ هەرێم‪ ،‬بەڵكو بەحوكمی‬ ‫ئەوەی هەرێمی كوردستان دەوڵەت نییە‪،‬‬ ‫دەبێت هاوكارییەكان لەرێگەی بەغدادەوە‬ ‫بێت‪ ،‬هاوكارییەكانیش خۆیان هەر كەمن‪،‬‬ ‫بۆیە پێداویستی تــەواوی پێشمەرگە‌و‬ ‫حەشدی شەعبی‌و هێزەكانی دیكە‪ ،‬كە‬ ‫شەڕی دژ بەداعش دەكەن پڕناكاتەوە‪.‬‬ ‫رێزان شێخ دلێر‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬

‫پێویستدەكات‪ ،‬هەرێمی كوردستان‬ ‫لەگەڵ بەغداد پەیوەندی باشبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر پەیوەندییەكە باشبێت‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەو هاوكارییە سەربازی‌و داراییانەی‬ ‫بۆ بەغداد دەنێردرێن‪ ،‬بەشی هەرێمی‬ ‫لێدەدرێت‪ ،‬نەك وەك ئێستابێت‪ ،‬كە‬ ‫هەرێم كێشەیەكی زۆری لەگەڵ بەغداد‬ ‫دروستكردوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬گەیاندنی‬ ‫هاوكاری لەڕێگەی دەوڵەتەوە دەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم هاوكارییەش بەبێ بەرامبەر‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو لەبەرامبەر بڕێك پارەدایە‪،‬‬ ‫كە دواتر بۆی دەگەڕێندرێتەوە‪.‬‬ ‫وتیشی «كاتێك هەر واڵتێك روبەڕوی‬ ‫جەنگ دەبێتەوە‪ ،‬ئەنجومەنی ئاسایشی‬ ‫نێودەوڵەتی بڕیار دەدات‪ ،‬هاوكاری ئەو‬ ‫واڵتە بكرێت‪ ،‬واتە یاسایەك دانەندراوە‬ ‫بۆ هاوكاری واڵتێك‪ ،‬لەو چوارچێوەیەشدا‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی‬

‫بڕیاری داوە‪ ،‬هاوكاری عیراق بكرێت‪،‬‬ ‫پێشمەرگەش هەر لەو چوارچێوەیەدایە‪،‬‬ ‫بەدەر لەوە حكومەتی هەرێم دەتوانێت‬ ‫لەڕێگەی پەیوەندییەكانی خۆی هاوكاری‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬هەندێك جارێش هاوكاری‬ ‫هەرێم كراوە»‪.‬‬ ‫زنجیرە كۆبونەوەكانی بارزانی‬ ‫لەئەڵمانیا‬ ‫لەپەراوێزی پانێڵەكانی ‪- 52‬یەمین‬ ‫كۆنفرانسی ئاسایشی نێودەوڵەتی‬ ‫لەمیونخ لەئەڵمانیا مەسعود بارزانی‪،‬‬ ‫لەگەڵ چەندین بەرپرس‌و سەرۆكی واڵتان‬ ‫كۆبۆوە‌و تەوەرێكی كۆبونەوەكانیشی‬ ‫بــاســكــردن بـــوە ل ــەدۆخ ــی ئــابــوریــی‬ ‫كوردستان‌و شەڕی داعش‪ ،‬بەاڵم تاكو‬ ‫ئێستا روون نییە‪ ،‬كە بەڵێنی هاوكاری‬ ‫دارایی بەبارزانی درابێت یاخود نا‪.‬‬ ‫لەوبارەیەشەوە فەالح مسەفا بەرپرسی‬

‫فەرمانگەی پەیوەندیەكانی دەرەوەی‬ ‫هەرێمی كــوردســتــان‪ ،‬بــە دەزگاكانی‬ ‫راگەیاندنی راگەیاند‪ ،‬كە مەسعود بارزانی‬ ‫داوای هاوكاریی دارایی لەواڵتان كردوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم تائێستا هیچ واڵتــێــك بەرونی‬ ‫ئامادەیی دەرنەبڕیوە بۆ ئەو هاوكارییانە‪،‬‬ ‫بەڵكو وتویانە دیراسەی دەكەن‪.‬‬ ‫واڵتان دڵنیانین لەگەیشتنی‬ ‫هاوكارییەكان بەجێگەی خۆی‬ ‫ســەرۆكــی لیژنەی دارایـــی‌و ئابوری‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگـــەیـــانـــد‪ ،‬بــەشــێــك لــەبــودجــەی‬ ‫هەرێمی كوردستان بۆ شــەڕی داعش‬ ‫تەرخاندەكرێت‪ ،‬بۆیە پێویستە واڵتانی‬ ‫نێودەوڵەتی هاوكاریی دارایــی هەرێم‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫د‪.‬عیزەت سابیر‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫رێگری نییە لــەبــەردەم هاوكاریكردنی‬

‫هەرێمی كــوردســتــان‪ ،‬بــەاڵم واڵتانی‬ ‫دنیاش دەیانەوێت دڵنیابن لەوەی ئەو‬ ‫هاوكارییانەی بۆ هەرێمی دەنێرن‪ ،‬جێی‬ ‫خۆی دەگرێت‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬ئــامــاژەی بــەوەشــدا‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێستا تەنها هاوكاریی سەربازیی هەرێم‬ ‫كراوەو هاوكاریی دارایی نەكراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەتوانن هاوكاریی داراییش بكەن‪ ،‬چونكە‬ ‫هیچ یاسایەكی نێودەوڵەتی نییە‪ ،‬تاكو‬ ‫رێگربێت لەبەردەم ئەو هاوكارییانە‪.‬‬ ‫سەرۆكی لیژنەی دارای ــی‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەشدا‪ ،‬بەغداد بەهەندێك لەواڵتانی‬ ‫وتـــوە‪ ،‬كــە دەبــێــت ئــەو هاوكارییە‬ ‫سەربازییانەی بۆ هەرێم دەنێردرێن‪،‬‬ ‫بزانێت چەندو چۆنن‪ ،‬ئەمەش بەشێكی‬ ‫رۆتیناتەو بەشێكیشی بەغداد لەگەڵ‬ ‫ئەوە نەبوە‪ ،‬كە واڵتان بەئارەزوی خۆیان‬ ‫چەك بەهەرێمی كوردستان بدەن‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )5٥1‬دو شةممة ‪2016/2/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چی بكەین؟‬ ‫لە باكوری كوردستان جینۆسایدی دەرسیم دووبارە دەكرێتەوە‬

‫‪4‬‬

‫دۆخی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و‬ ‫رەخنەكردنی‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫یەكێتی‪..‬‬

‫تەها سلێمان‬ ‫توركیــا‪ ،‬بەدرێژایی مێــژووی حكومڕانی‬ ‫تیایــدا بەشــێوەیەكی زۆر دڕندانــەو دوور‬ ‫لەهەموو بەها مرۆییــەكان‪ ،‬بێڕەچاوكردنی‬ ‫یاســاو ڕیســاو پێوەرە نێودەوڵەتییەكان‪،‬‬ ‫رووبــەڕووی كوردســتان‌و گەلــی كــورد‬ ‫لەوبەشــەی داگیــری كــردوە بوەتــەوە‪.‬‬ ‫بەهەڵدانەوەیەكــی خێــرای الپەڕەكانــی‬ ‫مێــژوو‪ ،‬بەڕەوانــی ئەوەمــان پێدەڵێــن‬ ‫كەگەلی كورد‪ ،‬لەم بەشــەی نیشتمانەكەی‬ ‫(باكــوور) بەچــی شــێوازێك رووبــەڕووی‬ ‫جینۆسایدكردن بوەتەوە‪ ،‬تێدەگەین لەوەی‬ ‫چ جۆرەسیاسەتێك بەرامبەری بەكارهاتوە‪،‬‬ ‫چۆن كەوتوەتە بەرشااڵوی جینۆسایدكردن‬ ‫هــەر لەكوشــتنی مرۆڤەكان‪ ،‬ســڕینەوەی‬ ‫كولتوورو فەرهەنگ‪ ،‬ســڕینەوەی ناسنامە‪،‬‬ ‫ســووتاندنی خــاك‌و ژینگــە‌و جۆرەهــا‬ ‫سیاسەتی رەگەزپەرستانەی تر‪.‬‬ ‫سیاســەتی‬ ‫بێژیــن‪،‬‬ ‫دەتوانیــن‬ ‫جینۆســایدكردن لەیاســاكانی رژێمــی‬ ‫توركیادا دەستەبەروجێگیركراوە‪ ،‬بۆنموونە‬ ‫لــە‪ 1926 -5 -31‬ئەنجومەنــی گــەورەی‬ ‫نیشــتمانی توركیا‪ ،‬یاســای ژمــارە (‪)88‬‬ ‫ی دەركرد‪ ،‬بەگوێرەی ئەویاســایە هێرش‌و‬ ‫پەالماردانی ســەرناوچە كوردییەكان كاری‬ ‫رەوان‌و هیچ بەربەســتێك لەپێشــیاندانیە‪،‬‬ ‫واتــە رێگەپێــدراون‌و هیــچ لێپرســینەوەو‬ ‫بەدواچونێكــی بــەدوادا نایــەت‪ ،‬یــان‬ ‫روونتــر بەڵكو هێــرش‌و پەالمــاری ناوچە‬ ‫كوردییــەكان‪ ،‬دەسخۆشــی‌و رێزلێنانــی‬ ‫بەدوادا دێت وەك واش بوەو بەڵگەنامەكان‬ ‫راســتێنەی ئەوە دەســەلمێنن كە لەساڵی‬ ‫‪‌1925‬و ‪ 1926‬رژێمــی توركیــا‪ ،‬بەكۆمــەڵ‬ ‫خەڵكی راگواســتوەو بەكۆمەڵیش خەڵكی‬ ‫لەنەتــەوەی كــورد كوشــتوەو جینۆســاید‬ ‫كــردوە‪ ،‬هەرلــەو ســاڵەداو بەزســتانێكی‬ ‫ســەخت لەكاتــی راگواســتنی كــوردا‪،‬‬ ‫خەڵكێكی زۆر لەبرســی‌و سەرماو ئازارێكی‬ ‫زۆردا گیانیــان لەدەســتداوە‪ .‬هــاوكات‬ ‫گونــدەگان ســوتێنراون‌و وێــران كــران‪،‬‬ ‫پرۆسەی توركاندن‌و نیشتەجێكردنی تورك‬ ‫لەكوردســتان‌و شوێنی كورد‪ ،‬بەبەردەوامی‬ ‫ئامادەبوونی هەبوە‪.‬‬ ‫بەڵگەنامــەكان پێمــان دەڵێــن‪ ،‬دوای‬ ‫دامركاندنەوەی شوڕشی باكووری كوردستان‬ ‫كەتا ‪1931 – 1927‬خایاند‪ ،‬لەالیەن رژێمی‬ ‫توركیاوە بەشــێوەیەكی پــان بۆداڕێژراو‪،‬‬ ‫هــاوكات زۆر دڕندانــە‪ ،‬كوردســتان كەوتە‬ ‫بەردەم شااڵوی جینۆسایدكردن‌و تاوانكاری‪،‬‬ ‫بۆنموونە) تەواوی دانیشتوانی (‪ )220‬گوند‬ ‫لەناوبــران‪ ،‬كەهەمــوو مەزەنــدەكان وای‬ ‫بۆدەچــن (‪ )10000‬هــەزار كــەس بووبــن‪،‬‬ ‫لەشــااڵوێكی تــرداو لەهەمان ئەوســااڵنەدا‬ ‫نزیكــەی (‪ )100‬نووســەرو رووناكبیــری‬ ‫كوردیــان بەشــێوەیەكی زۆر دڕندانــەو‬ ‫بەدەست‌و پێبەســتراوی لەدەریاچەی واندا‬ ‫خنــكان‌و كۆمەڵكوژكــرد‪ ،‬ئەمــە رێك ئەو‬ ‫نموونەیــی كوشــتن‌و لەناوبردنــی زیاتر لە‬ ‫(‪ )60‬هونەرمەنــدو نووســەری جولەكەمان‬ ‫بیردەخاتــەوە لەشــاری (ئاوشــوێتس)‬ ‫كەتەنیا لەبــەر برینداربوونی ســەربازێكی‬ ‫نــازی ئــەو كۆمەڵكوژییە ئەنجــام دەدەن‪.‬‬ ‫لەشــااڵوێكی ترداو لەناوچەی (تاندریك)‪،‬‬ ‫(‪ )400‬گوندیــان وێرانكــردو لەگــەڵ خاك‬ ‫یەكســانیان كــرد‪ ،‬لەپارێــزگای وان (‪)82‬‬ ‫گوندیــان ســووتان‌و وێرانكــردو لەكــۆی‬ ‫دانیشــتوانی ئــەو (‪ )82‬گونــدە (‪)590‬‬ ‫كەسیان كۆمەڵكوژكرد‪.‬‬ ‫دكتــۆر مــارف عومــەر گــوڵ لەكتێبــی‬ ‫(جینۆســایدی گەلــی كــورد) لەرێــگای‬ ‫بەڵگەنامــەو ســەرچاوەیەكی دانپیانــراو‪،‬‬ ‫كەلەكتێبیكــی (دكتــۆر بلــوج شــێركۆ)‬ ‫وەریگرتــوە‪ ،‬بەخشــتەیەك ئامــاری‬ ‫تەنهــا ‪ 1925‬تــا ‪1928‬ی وەرگرتــوەو‬

‫تەرمی کچێکی کورد کە جەندرمەکان سوکایەتی بەالشەکەی دەکەن‬

‫بــاوی كردوەتــەوە‪ ،‬كەژمــارەی كــوردی‬ ‫جینۆسایدكراو چەندن‪.‬‬ ‫بەوردبوونەوە لەخشــتەكە‪ ،‬بۆمان روون‬ ‫دەبێتــەوە كــە رژێمەكانــی توركیا‪ ،‬چۆن‌و‬ ‫بەچ میكانیزمێك سیاســەتی جینۆســایدی‬ ‫گەلی كوردی جێبەجێكردوە‪ ،‬تەنها لە»‪)12‬‬ ‫ناوچەی كورد نشین (‪ )8243‬هەشت هەزارو‬ ‫ێ ماڵی گووندنشــینی‬ ‫دووســەدو چل‌و ســ ‌‬ ‫كــورد ســوتێنراون‌و خاپوركــراون‪ ،‬لەكۆی‬ ‫ئەو ماڵە ســووتاو وێرانكراوانە‪)13788( ،‬‬ ‫ســیانزە هــەزارو حەوســەدو هەشــتاو‬ ‫هەشــت كــەس جینۆســایدكراون‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫هیــچ ژمارەیەكی تریــش وەرنەگرین تەنها‬ ‫ئــەو ژمارانەی ســەرەوە بەســن بۆ ئەوەی‬ ‫تێبگەیــن كــورد لەالیەن رژێمــی توركیاوە‬ ‫چۆن‌و بەچ شێوەیەك جینۆساید كراوە‪.‬‬ ‫نموونەیەكــی تــری جینۆســایدی‬

‫دەقاو دەق دووبــارە كردنەوەی تاوانەكانی‬ ‫ێ جیاوازی‌و زیــادو كەم لە‬ ‫رابــوردوە‪ ،‬بەب ‌‬ ‫بۆردوومانكردنــی شاروشارۆشــكەكان‪،‬‬ ‫كوشتنی سەدان خەڵكی سیڤیل وەك ژن‌و‬ ‫منــاڵ‌و پیر‪ ،‬ئاوارەكــردن‌و دەربەدەركردن‪،‬‬ ‫ئابڵوقە خســتنە سەرشاروشــارۆچكەكان‪،‬‬ ‫برســیكردن‌و گرتن‌و زیندانیكردنی خەڵكی‬ ‫بێتــاوان‪ ،‬گرتنــی نووســەرو رۆشــنبیرو‬ ‫ئەكادیمیستان‪ ،‬هێرش‌و پەالماری دڕاندانەو‬ ‫بێبەزەییانەو هتد‪ ..‬تێكڕایان بەپێی بڕگەی‬ ‫دووی (‪)2‬ی رێكەوتنامەی ســاڵی ‪1948‬ی‬ ‫نەتــەوە یەكگرتــوەكان‌و بڕگــەی (‪)5‬ی‬ ‫رێكەوتنامەی رۆمای ساڵی ‪1998‬ی تایبەت‬ ‫بەپێكهێنانــی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫تاوانی جینۆسایدو دژی مرۆیین‪.‬‬ ‫واتــە ئەگــەر بــەوردی ســەرنجی ئــەو‬ ‫ژمــارەو ئامارو داتایانەی ســەرەوە بدەین‪،‬‬

‫لــە «نەتــەوە یەكگرتــوەكان‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫ئاســایش‪ ،‬كۆمیسۆنی مافی مرۆڤی نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان‪ ،‬پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا‪،‬‬ ‫كۆمیســۆنی مافەكانــی مرۆڤــی یەكێتــی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬دادگای تاوانی نێودەوڵەتی) تۆمار‬ ‫بــكات‌و داوای لێكۆڵینــەوەو ئیدانەكــردن‌و‬ ‫سزادانی دەوڵەت‌و ئەنجامدەرانی تاوانەكان‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬پێویســتە رەوەنــدی كــوردی‬ ‫لــەدەرەوە‪ ،‬رۆڵــی گرنــگ‌و كاریگــەر‬ ‫لەناســاندن‌و رەدكردنــەوەو ئیدانەكردنــی‬ ‫پەالمــارو تاوانەكانــی دەوڵەتــی توركیــا‬ ‫بگێڕێ‌‪ ،‬تا ئاســتی مانگرتنی سەرانسەری‬ ‫لەتەواوی ئەو واڵتانەی لێی نیشتەجێن‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬پێویستە تەواوی رێكخراوەكانی‬ ‫بواری جینۆســایدو مافی مرۆڤ لەهەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەیەك دەنگ‌و یەك هەڵوێستی‪،‬‬

‫ئەوەی ئەمڕۆ دژ بەشاروشارۆچكەكانی باكووری كوردستان‌و دانیشتوانەكەی‬ ‫دەكرێ‌‌و پارتی دادو گەشــەپێدان‌و ئەردۆگان ئەندازیارەكەین‪ ،‬دەقاو دەق‬ ‫دووبارە كردنەوەی تاوانەكانی رابوردوە‬ ‫كــورد لەباكــووری كوردســتان‪ ،‬ئەویــش‬ ‫شــاری دێرســیمە‪ ،‬لەســاڵی ‪ 1936‬هێــزە‬ ‫ســەربازییەكانی توركیــا‪ ،‬بەسەرپەرشــتی‬ ‫جەنــاراڵ (ئالــب دۆغــان) پــاش‬ ‫بۆردوومانكــردن بەفڕۆكــە‪ ،‬دواتر بەتانك‌و‬ ‫زریپــۆش‌و ســووپایەكی گــەورە پەالماری‬ ‫شــاری دێرســیمیاندا‪ ،‬ســەرەڕای ئــەوەی‬ ‫كورد پەیامی ئاشــتیخوازانەیان بۆ سوپای‬ ‫توركیا نارد‪ ،‬بەاڵم سوپای كۆماری توركیا‬ ‫ئەمــەی قبــوڵ نەكــردو لەســاڵی ‪1937‬‬ ‫یەكەمیــن كۆمەڵكــوژی لــەدژی كوردەكان‬ ‫ئەنجامــدا‪ .‬ژێــدەرو ئامــارو بەڵگەنامەكان‬ ‫ئــەوە پشتڕاســت دەكەنــەوە‪ ،‬كەلــەم‬ ‫كۆمەڵكوژییــەدا‪ ،‬لەســاڵی ‪)10( 1937‬‬ ‫هــەزارو (‪‌ )737‬و لەســاڵی ‪)6( 1938‬‬ ‫هــەزارو (‪ )868‬كەس بەهۆی كۆمەڵكوژی‬ ‫هێزەكانــی توركیا لــەدژی كوردان گیانیان‬ ‫لەدەستداوەو كۆمەڵكوژكراون‪.‬‬ ‫ئێستاو پاش تێپەڕبوونی نزیكەی هەشت‬ ‫دەیە بەسەر ئەو تاوانانەدا‪ ،‬پاش كۆمەڵێك‬ ‫گۆڕانكاری گەورە لەسەر ئاستی دنیا‪ ،‬پاش‬ ‫چەندیــن یاســاو ریســای نێودەوڵەتی‪ ،‬كە‬ ‫رێگا بەئەنجامدانی تاوانەكانی (جینۆساید‪،‬‬ ‫دژی مرۆیــی‪ ،‬جەنــگ) نــادەن‌و قەدەغــە‬ ‫كــراون‪ ،‬پــاش ئــەوەی خــودی دەوڵەتی‬ ‫توركیاو دەســەاڵتدارەكانی باســی ئاشتی‌و‬ ‫دیموكراســی‌و مافی مرۆڤ دەكەن‪ ،‬كەچی‬ ‫هەمان سیاســەتی جینۆســایدكردنی كورد‬ ‫جێبەجێدەكەن‌و بەرجەستە دەكەن‪.‬‬ ‫ێ بەروونتــر‬ ‫یــان ئەگــەر بمانــەو ‌‬ ‫قســە بكەیــن‪ ،‬ئــەوەی ئەمــڕۆ دژ‬ ‫بەشاروشارۆچكەكانی باكووری كوردستان‌و‬ ‫دانیشــتوانەكەی دەكــرێ‌‌و پارتــی دادو‬ ‫گەشــەپێدان‌و ئــەردۆگان ئەندازیارەكەین‪،‬‬

‫ئەوەمــان بــۆ روون دەبێتەوە كــە ئەوەی‬ ‫لەالیــەن دەوڵەتــی توركیــا دژ بەباكووری‬ ‫كوردســتان ئەنجام دەدرێ‌‪ ،‬بەهەموو یاسا‬ ‫نێودەوڵەتیــەكان تاوانــی دژی مرۆیــی‌و‬ ‫جینۆســایدن‪ ،‬بۆنموونە‪ :‬یەكەم‪ ،‬كوشتنی‬ ‫بەكۆمــەڵ‪ .‬دووەم‪ ،‬گەیاندنی زیانی گیانی‌و‬ ‫دەروونــی‪ .‬ســێیەم‪ ،‬دانانی خەڵــك لەژێر‬ ‫بارودۆخێكــی وادا كە ببێتە هۆی فەوتان‌و‬ ‫گیان لەدەســتدان‪ .‬چوارەم‪ ،‬كوشتنی ژن‌و‬ ‫مناڵ‌و پیر‪ .‬پێنجەم‪ ،‬برســیكردن‌و ئابڵوقە‬ ‫خســتنە ســەر‪ .‬شەشــەم‪ ،‬رووخانــدن‌و‬ ‫سووتاندن شوێنی نیشتەجێبوون‪.‬‬ ‫ئەمانــە لەكاتێكدایــە‪ ،‬كــە تــەواوی‬ ‫كۆمەڵــگای نێودەوڵەتــی‌و كۆمەڵــگای‬ ‫مرۆڤایەتــی تاوانەكانــی دەوڵەتــی توركیا‬ ‫دژ بەباكــووری كوردســتان دەبینن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەواقیعی كرداریدا هەڵوێســتێكی ئەوتۆیان‬ ‫نیــە‪ ،‬كــە شــیاوی وەبیــر هێنانــەوە بن‌و‬ ‫هەڵوەســتەیان لەســەربكەین‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫جێــگای رەخنەیەكــی جددییەو پێویســتە‬ ‫پــەردە لەســەرالیەنە شــاراوەكانی ئــەم‬ ‫بێدەنگی‌و بێهەڵوێستیە دابماڵدرێ‌‪.‬‬ ‫بــۆ ڕوو بــەڕوو بوونــەوەی پەالمــارو‬ ‫تاوانەكانی دەوڵەتی توركیا دژ بەباكووری‬ ‫كوردســتان‪ ،‬پێویســتە ئــەم هەنگاوانــەی‬ ‫خوارەوە بەخێرایی بنرێن‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬كۆدەنگــی لەنێــوان باكــوورو‬ ‫باشــوور‪ ،‬رۆژئاواو رۆژهەاڵتی كوردســتان‪،‬‬ ‫بەئامانجــی رەدكردنــەوەو ریســواكردنی‬ ‫پەالمــارو شــااڵوەكانی دەوڵەتی توركیا بۆ‬ ‫ســەر باكــووری كوردســتان‌و ئەنجامدانی‬ ‫تاوانی جینۆسایدو دژی مرۆیی‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬باكووری كوردســتان‪ ،‬بەفەرمی‬ ‫سكااڵی یاسایی لەســەر دەوڵەتی تووركیا‬

‫سیاســەت‌و تاوانەكانــی دەوڵەتــی توركیا‬ ‫رەتبكەنەوەو هەڵمەتی ناساندنی تاوانەكەو‬ ‫پەالمارەكان بۆ ســەر باكووری كوردستان‪،‬‬ ‫بەڕێكخــراوە جیهانیــەكان لــەم بــوارە‬ ‫بناسێنن‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ :‬كۆنفرانســێكی نێودەوڵەتــی‬ ‫لەپەرلەمانــی یەكێتی ئەوروپــا (بەلجیكا)‬ ‫بەمیوانــداری زۆربــەی واڵتــان‌و نەتــەوە‬ ‫یەكگرتــوەكان‌و كۆمیســیۆنەكانی مافــی‬ ‫مــرۆڤ‌و رێكخــراوە ناســراوو كاریگــەرو‬ ‫تایبەتمەنــدەكان‪ ،‬ببەســترێ‌‪ ،‬بــۆ ئەوەی‬ ‫بەربەســت لەبەردەم پەالمــارو تاوانەكانی‬ ‫دەوڵەتی توركیا دژی باكووری كوردســتان‬ ‫دابندرێ‌‪.‬‬ ‫ئەمانــەو چەندیــن شــێوازو میكانیزمی‬ ‫تــری كاركــردن‪ ،‬بۆ روو بــەڕوو بوونەوەی‬ ‫پەالمــارو تاوانــەكان‪ ،‬پێویســتە بندرێــن‌و‬ ‫خوێن ساردی‌و خەم ســاردییان لێنەكرێ‌‪،‬‬ ‫چونكــە هــەر دواكەوتن‌و خوێن ســاردی‌و‬ ‫خەم ســاردییەك‪ ،‬دەبێتە هۆكارو دەرفەتی‬ ‫زیاتــر لەبــەردەم دەوڵەتــی توركیــا‪ ،‬بــۆ‬ ‫فراوانكردنــەوەی تاوانەكــەو لێكەوتنەوەی‬ ‫قوربانی زیاتر‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوانەی سوودیان لێوەرگیراوە‪:‬‬ ‫ مارف عومەر گوڵ‪ ،‬سلێمانی جینۆسایدی گەلی‬‫كورد لەبەر رۆشنایی یاسای نێودەوڵەتیدا ‪2003 ،‬‬ ‫ چنــار نامــق‪ ،‬جینۆســیادو ئەنفالــی كــورد‪،‬‬‫كەركوك‪2012 ،‬‬ ‫مونزور چەم‪ ،‬ئەمە لەدەرسیم روویدا (لە دەمی‬‫قوربانییەكانــەوە)‪ ،‬وەرگێڕانــی ‪ :‬ئەحمەد مەحمەد‬ ‫ئیسماعیل‪2013 ،‬‬ ‫تەها ســلێمان‪ ،‬جینۆسایدی گەلی كورد‪ ،‬ئامار‪،‬‬‫داتا‪ ،‬پشكنین‪ ،‬سلێمانی‪2014 ،‬‬ ‫كۆمەڵێــك ماڵپــەڕی ئەلیكترۆنــی وەك‬‫(رۆژنویس‪ ،‬خەندان‪ ،‬جینۆسایدكورد)‪.‬‬

‫بارودۆخــی هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬چ لەڕووی سیاســی یــان ئابووری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی شــیكاری بۆ بكرێت‪ ،‬رەنگە بەئاســتەم بگەیتە دەرئەنجامێك‬ ‫بۆ ئەوەی دەروازەی چارەســەری بــۆ بدۆزرێتەوە‪ ،‬ئەمە لەبەر ئەوە نا كە‬ ‫چارەسەركردنەكان قورس‌و مەحاڵن‪ ،‬نا نەخێر بەپێچەوانەوە چارەسەرەكان‬ ‫ئاســان‌و خۆش دەســتن‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە چارەســەرەكەی قورســكردووە‬ ‫ئەو بیركردنەوەیەی حزب‌و دەســەاڵت‌و حوكمڕانییە‪ ،‬كە بەرامبەر بەدۆخی‬ ‫قەیرانەكان‌و بەڕێوەبردن‌و چارەسەركردنیان هەیانەو بیری لێدەكەنەوە‪..‬‬ ‫بە بڕوای من دۆخی كوردســتان لەوە دەرچووە كۆبوونەوەی حزبەكان‌و‬ ‫كۆبوونــەوەی تەنانــەت حكومەتیــش بتوانــێ تیمــاری بــكات‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەوەش دەرچووە حزبەكان بەدەركردنی بەیاننامەو خســتنەڕووی پڕۆژەی‬ ‫چوارچێوە كاعەز دەرگاو ئاسۆی چارەسەرەكان بخاتە سەر پشت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ئێســتا خەڵك داخوازییەتی نان‌و بژێوییە‪ ،‬بۆیە قورســە بتوانرێت كەناڵی‬ ‫راگەیاندن‌و نووســینی وتارو ناڕەزاییدەربڕینی حزبەكان ئومێد بۆ خەڵك‌و‬ ‫موچەو بژێوی ژیانیان بگێڕێتەوە‪..‬‬ ‫دۆخی ناجێگیری سیاســی هەرێمی كوردستان‌و ملمالنێ‌و ناكۆكی هێزو‬ ‫الیەنە سیاســییەكان‪ ،‬كاتێك لەســەر كێشــەی ســەرۆكایەتی دێتە ســەر‬ ‫كێشــەی نان‌و قوتی خەڵكــی‪ ،‬چۆن دەتوانرێــت بەرۆحییەتی خوڵقاندنی‬ ‫ئەم دۆخەو ســپاردنی قەیرانێكی یاسایی بەقەیرانی برسیبوونی هاوواڵتی‪،‬‬ ‫چارەســەری كێشــەكانی ئەمڕۆی كوردســتان‌و خەڵكی ئەم هەرێمەی پێ‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا دەتوانرا پێش قووڵبوونەوەی زیاتری ئەم كێشانە‬ ‫بەر بەهەاڵوســانی برین‌و ســووتاووییەكانمان بگرین‪ ،‬دۆخی نا سەقامگیرو‬ ‫ێ بەرۆحییەتی‬ ‫تاقەت پڕوكێنی ئابووری هەرێمی كوردستان چۆن دەتوانر ‌‬ ‫بیــر نەكردنەوە لەئەزمەو قەیرانەكان‌و دانەڕشــتنی پالنی سەرپێخســتنی‬ ‫ژێرخانیــئ ابــووری ئــەم هەرێمــەو پاشــەكەوت نەكردنی ئەو لێشــاوەی‬ ‫پارەیــەی دەهاتە ئەم واڵتەوە‪ ،‬چارەســەری كێشــەی دارایــی‌و گوزەرانی‬ ‫خەڵك‌و مووچەی ئەوان بكات‪ ،‬كە دەتوانرا زۆر لەپێشتر بەر ئەم رووداوە‬ ‫ترسناكانە بگیرایەو پالنی ورد هەبێت‪ ،‬لەمانەوە ئەوەمان دەست دەكەوێت‬ ‫ئەوەی لەئێســتا روودەدات لــەدوو رەهەند تێپەڕ ناكات‌و ســێیەمی نییە‪،‬‬ ‫یــان ئەوەتــا حــزب‌و الیەنە سیاســییەكانی ئێمــە لەرابردوو تــا هەنووكە‬ ‫لەتێگەیشــتن لەپالن‌و بەهێزكردنی ژێرخانی ئابووری تێنەگەیشتوون بۆیە‬ ‫ناتوانــن ئیــدارەی ئەم بارودۆخە بكــەن‌و بێ‌ئاگا بوون لەوەی كە ئێســتا‬ ‫ێ‬ ‫روودەدەن‪ ،‬یــان نەخێــر ئەم رووداوانە دەســتكردو خۆكــردن‌و دەتوانر ‌‬ ‫رێگەچارەی بۆ بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫لەهــەردوو دۆخی خراپی سیاســی‌و ئابووریدا الیەنە سیاســییەكانی ناو‬ ‫حكومەت‌و تەنانەت دەرەوەی حكومەتیش لەنووسین‌و خستنەڕووی پرۆژەی‬ ‫چاكســازی درێغیــان نەكردووە‪ ،‬لەدەربڕینی ناڕەزاییــی دژی ئەم قەیرانەو‬ ‫بەتایبەتی دواین ناڕەزاییان دژی كەمكردنەوەو پاشــەكەوتكردنی مووچەی‬ ‫فەرمانبــەران بــوو‪ ،‬درێغیان نەكردووەو دەنگیــان هەڵبڕیوەو تەنانەت زۆر‬ ‫توندیش بوون‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە تا ئێســتاش درێغیان كردووە ئەوەیە كە‬ ‫نەتوانــراوە ئەو برینانە تیمــار بكەن كە زۆربەیان تیمارەكەشــی دەزانن‌و‬ ‫تەنانــەت رەنگــە باســكردنی لەم چەند دێــڕەی بەندەدا هــەزار بارە بێت‬ ‫هەروەك چۆن وشەی(چاكسازی) بەدرێژایی تەمەنی ئێمە كۆن‌و وتراوەیە‪.‬‬ ‫هەوڵــی حزبــەكان بــۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە دیســان دووبــارەو چەند‬ ‫بارەشــن‪ ،‬قســەكردنیان لەســەر چاكســازی‌و خســتنەڕووی پڕۆژەو بڕیار‬ ‫لەدۆخــە نــا ئارامەكانــدا دووبارەو زۆر كۆنن‪ ،‬كۆنن بــەو مانایەی مێژووی‬ ‫دووبارەكردنەوەی بڕیارەكان وەك خۆیان‌و جێ بەجێ نەكردنیان هەمیشــە‬ ‫لەدۆخــە قەیراناوییەكانــدا خۆیان بەبەرگی نوێدا دەخەنــەوە بەردەم رای‬ ‫گشــتی‌و خەڵكــی توڕەو نیگەران‌و ناڕازی كوردســتان‌و هیــچ كات نەبووە‬ ‫دڵیان بەهیچ پرۆژەو بڕیارێكی حزبەكان خۆش ببێت‪ ،‬چونكە دەزانن هیچ‬ ‫بەرهەمێكی نابێت هەروەك چۆن لەرابردووشدا نەیبووە‪..‬‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەناو ئەو حزبانەیە كە درێغی لەقسەكردن‌و‬ ‫ێ خاڵ‌و بڕگەشی كە‬ ‫خستنەڕووی پرۆژەی چاكسازی نەكردووەو بگرە هەند ‌‬ ‫باسی دەكات زۆر حزب جورئەت ناكات بەو شێوەیە قسە لەسەر هەڵەكانی‬ ‫خۆیــی بكات‌و بیانكاتە بڕیارو پرۆژەی چاكســازی‪ ،‬بــەاڵم ئەوەی كە ئەم‬ ‫هێــزە لەوانــی تر جیاناكاتــەوە‪ ،‬ئەوەیە كــە ئەمیش نەیتوانیــوە پرۆژەو‬ ‫ناڕەزاییەكانــی‌و قســەكردنەكانی لەتیۆریــی‌و ئینشــائییەوە بكاتە بڕیاری‬ ‫جــددی جێ بەجێیان بكات‪ ،‬هەر لەبەر ئەمەشــە یەكێتییەكان ودۆســت‌و‬ ‫نەیارەكانیشــی بەردەوام رەخنەبارانی ئەم حزبەیان كردووە چ وەك كاری‬ ‫حزبایەتــی‌و چ وەك كاری دەوڵەتــداری كــە لەماوەی ‪ 24‬ســاڵی رابردوو‬ ‫كردوویەتی‪ ،‬هەر لەبەر ئەمەیە خەڵك‌و هاوواڵتیانی ئەم هەرێمە چاوەڕوانی‬ ‫زیاتریان لەم هێزە دەوێت‌و نابێت تەنها بەقســە بەشداری چارەسەری ئەم‬ ‫دۆخە بێت‌و دەبێت بەكردار ئەمانە بكات‪ ،‬لەدوایین كۆبوونەوەی مەكتەبی‬ ‫سیاســی كە پێموایە كۆبوونەوەیەكی گرنــگ‌و پڕبایەخ بوو هەم بۆ دۆخی‬ ‫ناوخۆی یەكێتی‌و هەم بۆ دۆخی ناهەمواری خەڵكی هەرێمی كوردســتان‪،‬‬ ‫چونكە قســەی جیاوازو بڕیاری جیاوازی تێــدا وترا هەروەك لەراگەیاندنی‬ ‫كۆبوونەوەكــەدا خرانەڕوو‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ئەم گرنگییە زیاتر دەكات ئەوەیە‬ ‫كــە یەكێتــی دەبێت زۆر بەجددی كار لەســەر خاڵەكانی نــاو راگەیاندنی‬ ‫كۆبوونــەوەی مەكتەبی سیاســی بكات‪ ،‬چونكە ئەم بارودۆخە پێویســتی‬ ‫بەجورئەتــەو لەرابردووشــدا یەكێتی خاوەنی ئەم جورئەت نیشــاندانەیە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئەو كاتانەی مام لێرەبوو دەیتوانی جورئەتەكانی یەیكـی بكاتە‬ ‫كردار‪ ،‬بۆیە یەكێتی ئەگەر دەیەوێت جارێكی تر خەڵكەكەی خۆی ســزای‬ ‫نــەداو نیگەران نەبن لێی‪ ،‬ئێســتا كاتی ئەوەیە ئەم دۆخە بخاتەوە ســەر‬ ‫سكەی جارانی خۆی‪...‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )5٥1‬دو شةممة ‪2016/2/15‬‬

‫قەرەیاڵن‪:‬‬ ‫كاردانەوەی پۆاڵینمان دەبێت‬ ‫موراد قەرەیاڵن‪ ،‬ئەندامی كۆنسەی كۆما‬ ‫جڤاكێن كوردستان رایگەیاند‪ :‬ئەگەر‬ ‫بێت و سوپای توركیا بەردەوامبێت‬ ‫لــەوەی شەڕ بباتە نێو شارەكانەوە‪،‬‬ ‫ئــەوا كــاردانــەوەی پۆاڵینمان بۆ ئەو‬ ‫هێرشانە دەبێت‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫داودئۆغڵو‪:‬‬ ‫پەیوەندیی سیاسیمان لەگەڵ پەیەدە هەبوە‬ ‫ئەحمەد داودئۆغڵو‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا دەڵێت « پێشتر پەیوەندیی‬ ‫سیاسیمان لــەگــەڵ پــەیــەدە هەبوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئــەوكــاتــەی كــە پــڕۆســەی‬ ‫ئاشتی لە توركیا بەرقەرار بوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا هاوكێشەكان گۆڕاون»‪.‬‬

‫لە كوێی جەنگەكەدان؟‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫كۆبونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی‬ ‫نەتەوەیی توركیا‪ ،‬كە مانگانە ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪ ،‬كۆبونەوەی مانگی رابردو‌و‬ ‫زیاتر لە شەش سەعاتی خایاند‪،‬‬ ‫بابەتی هـــەرە ســەرەكــی‪ ،‬دۆخــی‬ ‫سوریاو باشوری رۆژهەاڵتی توركیا‬ ‫كە دەكاتە باكوری كوردستان بوو‪.‬‬ ‫لــە كــۆبــونــەوەكــەدا وردەكــــاری‬ ‫تەواوی هێرش و ئۆپەراسیۆنەكانی‬

‫سوپای توركیا كە هەڵسەنگاندنیان‬ ‫بــۆ كـــرا‪ ،‬كــە ئەنجامی داون لە‬ ‫شارەكانی شرناخ‪ ،‬جزیرە‪ ،‬سلۆپی‪،‬‬ ‫ئامەد و سور ‪..‬هتد‬ ‫هاوكات لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی توركیا‪ ،‬گفتوگۆ‬ ‫لەسەر ئــەو ماستەر پالنەكراوە‪،‬‬ ‫كە بۆ سەركوتكردن و ناڕەزایی و‬ ‫روبەڕوبوونەوەی كوردان كە لەالیەن‬ ‫دەوڵەتی توركیاوە ئامادەكراوە‪.‬‬ ‫وەك سەرئەنجامی كۆبونەوەكە‪،‬‬ ‫بەیاننامەیەكی شەش خاڵی راگەیەنرا‬ ‫كە تیایدا لە خاڵی یەكەمدا ئاماژە‬ ‫بە ئاسایش و ئارامی و كاریگەریی‬ ‫رووداو و پێشهاتە سیاسییەكان لە‬ ‫ناوخۆ و دەرەوەی توركیا دەكات‪.‬‬ ‫خاڵی دووەم بــاس لــە رووداو و‬ ‫پیشهاتەكانی داهــاتــوی سوریا‬ ‫كــرا‪ ،‬بەتایبەت ئاسایشی ژیانی‬ ‫توركمانەكان‪ ،‬هەروەها بونی پەیەدە‬ ‫و یەپەگە لە ئایندەی چارەنوسی‬ ‫سوریادا‪ .‬خاڵی سێهەم پەیوەندی‬ ‫و هــاوكــاری روســیــا بــۆ ســوریــا ‪.‬‬ ‫خاڵی چــوارەم لەسەر روداوەكانی‬ ‫عیراق زانیاری خراونەتە روو‪ .‬خاڵی‬ ‫پێنجەم جارێكیتر گفتوگۆ لەسەر‬ ‫بە ئەندام بونی توركیا لە یەكێتی‬ ‫ئــەوروپــا‪ ،‬خاڵی شەشەم زانیاری‬

‫تـــەواو ســەبــارەت بــە ئاسایش و‬ ‫چاالكییەكانی ئەنجام دراون و دراوە‬ ‫بە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی‬ ‫توركیا‪.‬‬ ‫بــەڕوانــیــن لــە بــەیــانــامــەكــانــی‬ ‫كۆبونەوەی ئەنجوومەنی ئاسایشی‬ ‫توركیا لە شەش مانگی رابردودا‪ ،‬لە‬ ‫هەموو كۆبونەوەكاندا پرسی كورد‬ ‫بابەتی سەرەكی بووە‪ ،‬بەاڵم جیگای‬ ‫سەرنج و بایەخی زیاترە كە وردتر‬ ‫لێكدانەوە بۆ ناوەڕۆكی بەیانامەی‬ ‫دوا كۆبونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی‬ ‫نەتەوەیی توركیا بكەین‪.‬‬ ‫نــاوەڕۆكــی بەیانامەكەو شەڕی‬ ‫بەردەوامی سوپاو هێزەكانی تری‬ ‫توركیا سەلمێنەری ئــەوەن‪ ،‬كەوا‬ ‫دەوڵەتی توركیا بڕیاری جەنگیان‬ ‫داوە‪ ،‬بەرامبەر بڕیارەكەی ئەوانیش‬ ‫كوردانی باكور درێغیان لە بەرگری‬ ‫نــەكــردووەو تاوەكو ئیستا لەگەڵ‬ ‫هەموو زەرەرو زیانی گیانی و ماددی‬ ‫و مەعنەوی سەرەداوی سەركەوتنی‬ ‫جەنگ لەدەست كورداندایە‪.‬‬ ‫لــەو الیــەنــەوە كە ئێستا جەنگ‬ ‫جەنگی گەریال نیە‪ ،‬بەڵكو جەنگ‬ ‫جەنگی گەلە و ستراتیژی جەنگی‬ ‫گەریالیی ئاوێتەی نێو كۆمەڵگای‬ ‫كوردی بووە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی جێگای‬

‫پــرســیــارە پــارت و دام و دەزگــا‬ ‫سیاسییەكان و تــاكــی ك ــورد لە‬ ‫پارچەكانی تری كوردستان لە كوێی‬ ‫ئەو جەنگەن‪.‬‬ ‫بــە تایبەت ئــەگــەر رووی ئەو‬ ‫پرسیارە رونتر ئاڕاستەی باشورو‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان بكەین؟ چونكە‬ ‫ئەوەی روون و ئاشكرایە كە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان ئێستا ئەو رۆڵە دەبینێت‬ ‫كە سەركەوتنی باكور دەپارێزرێت و‬ ‫بە هەمان شێوەش باكور سەركەوتنی‬ ‫رۆژئاوا دەپارێزرێت‪.‬‬ ‫بۆیە ئەگەر هیچ گۆڕانكاریەكی‬ ‫كتوپر لە هەڵوێستی توركیا نەیەتە‬ ‫ئاراوە بە تایبەت بە هۆی هەڵوێستی‬ ‫دوایی ئەمریكا سەبارەت بە یەپەگە‬ ‫و پــەیــەدە‪ ،‬كــە بــە شێوەیەكی‬ ‫نــاڕاســتــەوخــۆ پــەســەنــد كــردنــی‬ ‫ستراتیژی پەكەكە یە لە ناوچەكە‬ ‫لەالیەن ئەمریكاوە‪ ،‬دۆستە كۆن‬ ‫و نزیكەكانی ئەمریكا نیگەرانن لە‬ ‫سەرویاندا توركیا كە بە تایبەت‬ ‫سەرۆك و سەرۆك وەزیری توركیا‬ ‫بەڕونی كردویانەتە بابەتی میدیاو‬ ‫رۆژەڤــەی سیاسی تائاستی ئەوەی‬ ‫ئەردۆغان دەڵێت «یان ئێمە یان‬ ‫ئــەوان هەڵبژێرن»‪ .‬هــەردوو بەرە‬ ‫لە جەنگدان‪ ،‬بــەاڵم بــەرەی كورد‬

‫تــاوەكــو ئێستا جەنگی سنوردار‬ ‫هێشتۆتەوە‪ ،‬كە ئەمەش دوو هۆكاری‬ ‫هەیە گەیشتن بە كۆتایی جەنگ بە‬ ‫زیانێكی كەم ‪ ،‬دووەم پەندێك بێت‬ ‫بۆ سوپاو هێزەكانی توركیا‪ ،‬كە‬ ‫ئەگەر لەم چەند شارە سەركەوتو‬ ‫نەبون‪.‬‬ ‫لەئەنجامی فراوانبونی شەڕ لە‬ ‫بەشی زۆری شارەكانی توركیادا‬ ‫دۆخی سوپا و پۆلیس و جەندرمەو‬ ‫هێزی تایبەت خراپتر دەبێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەو ئەگەرە هیشتا دیارنیە چونكە‬ ‫پەكەكە ئامادەكاری بۆ جەنگێكی‬ ‫درێژخایەن كردووە ‪.‬‬ ‫راكێشانی ئەو كارتە لە وانەیە‬ ‫بۆ ئەوكاتە بێت كە روداوەكــانــی‬ ‫نــــەورۆزی ئەمساڵ ئاڕاستەكەی‬ ‫دیــــاری بــكــات‪ .‬لــە ئــەگــەری نە‬ ‫هاتنەئارای هەنگاوێكیتری ئاشتی‬ ‫ئەوە جەنگێكی گەورە بەڕێوەیە‪ ،‬كە‬ ‫ئەوانەی لە دوری جەنگن وا باشە‬ ‫ئەو ئەركە بە خۆیان بسپێرن لە‬ ‫كوێی جەنگ بن بە تایبەت باشور‬ ‫و رۆژهەاڵتی كوردستان بە هەموو‬ ‫پێكهاتەكانیەوە لە سەرویاندا پارت و‬ ‫رێكخراو و دام ودەزگا سیاسییەكان‬ ‫لە دەرەوەو ناوخۆی كوردستاندا‪.‬‬

‫كۆبانی سەركەوت و جنێڤ سێ‌ دواخرا‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫پێنج ساڵ بەسەر شۆڕشی گەالنی‬ ‫ســوریــادا تێپەڕدەبێت‪ ،‬تائێستا‬ ‫بە دەیــان كۆبونەوەو كۆنفرانسی‬ ‫نێودەوڵەتی بۆ چارەسەكردنی قەیران‬ ‫و ئاڵۆزییەكانی نێوان ئۆپۆزسیۆن و‬ ‫رژیمی سوریا ســازكــراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تائەمڕۆ هیچ دەستكەوتێك لەو‬ ‫بارەیەوە بەدی نەهاتوەو تەنانەت‬

‫كێشەو قەیرانەكان ئاڵۆزتر و فراوانتر‬ ‫بون‪ .‬دوای پێنج ساڵ لە كوبۆنەوەی‬ ‫ڤیەنا كە زۆربەی واڵتانی پەیوەندیدار‬ ‫بەشداریان تێدا كردبوو‪ ،‬بڕیار درا‬ ‫ێ لەواڵتی‬ ‫كە كۆنگرەی جنێڤ س ‌‬ ‫سویسرا و لە لۆزان بەڕێوەبچێت و‬ ‫هەردوو الیەنی ئۆپۆزسیۆنی سوری‬ ‫كورد و ئیتالف بەشداری تێدا بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم توركیا بە شێوەیەكی ئاشكرا‬ ‫نارەزایەتی خۆی لەبەرامبەر الیەنی‬ ‫كــورد دەربـــڕی و رازی نەبوو كە‬ ‫نوێنەرانی ئەنجومەنی دیموكراتی‬ ‫سوریا لە كۆنگرەی جنێڤ سێ‌‪-‬دا‬ ‫بەشداری بكات و تەنانەت فشار‬ ‫خرایە سەر ئیتیالف تاوەكو رازی‬ ‫نەبن و دوژمنایەتی پارتی یەكێتی‬ ‫دیموكراتی‪( ،‬پــەیــەدە) بكەن و‬ ‫رێگەی لێ بگرن بۆ ئەوەی بەشداری‬ ‫ێ نەكات‪ ،‬ئەمەش بۆتە‬ ‫جنێڤ س ‌‬ ‫هۆی ئەوەی كە زۆربەی الیەنەكانی‬ ‫رۆژئـــاوای كوردستان كۆبونەوەی‬ ‫خۆیان بكەن و تێدا بانگێشتی بانكی‬ ‫مون و دیمەستۆرا و هەردو وەزیرانی‬ ‫دەروەی روسیا و ئەمریكا بكەن بۆ‬ ‫ئەوەی الیەنی كوردی بەشدار بێت‪.‬‬ ‫پەیەدە و ئەمریكا‬ ‫لە ‪ 2016 -1-31‬كۆنگرەی جنێڤ‬ ‫دەســتــی پێكرد‪ ،‬بــەاڵم هــەر زوو‬ ‫كێشەی تێكەوت و دواخــرا‪ ،‬بەاڵم‬

‫لە هەمان كاتدا لە كۆبانی ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان كوبۆنەوەی كۆبانی ( ‪) 1‬‬ ‫بە سەرۆكایەتی ئەمریكا و فەڕەنسا‬ ‫و بەریتانیا دەســتــی پێكرد لە‬ ‫كۆبونەوەكەدا نوێنەری باراك ئۆباما‪،‬‬ ‫برێت ماكگۆرك خۆی سەرپەرشتی‬ ‫كــۆبــونــەوەكــەی ك ــرد‪ ،‬بەگوێرەی‬ ‫وتەكانی نوێنەری هێزەكانی كوردی‬ ‫رۆژئــاوای كوردستان لەهاوپەیمانی‬ ‫نێودەوڵەتی لە دژی داعش ( پۆاڵت‬ ‫جان )‪ ،‬كۆبۆنەوەی كۆبانی ( ‪) 1‬‬ ‫ێ بەباشتر‬ ‫لە كۆنگرەی جنێڤ س ‌‬ ‫و گرنگتر دەزانێت‪ ،‬هەروەها ئاڵدار‬ ‫خەلیل ئــەنــدامــی لــیــژنــەی بــااڵی‬ ‫تەڤدەم‪ ،‬بۆ كەناڵەكانی راگەیاندن‬ ‫ئــاشــكــرا كـــــردووە كــە ئامانجی‬ ‫كۆبونەوەی كۆبانی خۆبەڕێوەبەری‬ ‫دیموكراتیكی كورد بووە‪ ،‬كورد وەك‬ ‫الیەنێكی سەرەكی سوریا ئامانجی‬ ‫هەموو گفتوگۆكانی چارەسەركردنی‬ ‫كێشە و ئاڵۆزییەكانی نێوخۆی‬ ‫سوریایە‪ ،‬لەو باوەڕەشدایە بەبی‬ ‫كورد هیچ چارەسەریەك لەسوریا‬ ‫سەركەوتوونابێت‪ .‬هەر دەربارەی ئەو‬ ‫پرسە سەرۆكی روانگەی مافی مرۆڤی‬ ‫سوری لە لەندن ( رامی عبدالرحمن)‬ ‫بۆ كەناڵەكانی راگەیاندن‪ ،‬باسی‬ ‫لەوە كردووە كە ئەمریكا و بەریتانیا‬ ‫و فەرەنسا دەستخۆشی لە هێزەكانی‬

‫یــەپــەگــە و هــێــزەكــانــی ســوریــای‬ ‫دیموكراتیك كردوە كە توانیویەتی‬ ‫تێرۆریستان لــەو نــاوچــانــە تێك‬ ‫بشكێنن و شار و شارۆچكەكانی‬ ‫سوریا لە دەست (داعش) بپارێزن‬ ‫و ئەمەش مانای ئەوەیە كە یەپەگە‬ ‫خاوەنداری خاكەكەیەو پارێزگاریش‬ ‫لە گەالنی ناوچەكە دەكەن و گەالنی‬ ‫ناوچەكەش پاڵپشتی لە یەپەگە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫چاودێران پێیان وایە كە كۆبانی‬ ‫(‪ )1‬بۆتە هــۆكــاری رزگــاركــردنــی‬ ‫كانتونی عەفرین و زۆربەی ناوچەكانی‬ ‫ئازاز و دەوروبەری بە تایبە ناوچەی‬ ‫دێر جەمال و فروكەخانەی منیغ لە‬ ‫دەست تیرۆرستان‪.‬‬ ‫پــەرەپــێــدانــی پەیوەندییەكانی‬ ‫پەیەدەو روسیا‬ ‫وەك دیــارە كۆبانی ( ‪ ) 1‬زۆر‬ ‫دەستكەوتی بۆ گەلی كورد بەدی‬ ‫هێنا‪ ،‬دەستكەوتەكانی كۆبانێ (‪)1‬‬ ‫بۆ مێژوو كارێكی زۆر گەورەیە‪،‬‬ ‫لەدوای سەركەوتنەكانی عەفرین و‬ ‫ئــازاز‪ ،‬روسیا بە فەرمی داوای لە‬ ‫خۆسەری دیموكراتیكی لەڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان كــرد كە نوێنەرایەتی‬ ‫خۆیان لە مۆسكو بكەنەوە هەربۆیە‬ ‫لە ڕۆژی پێنج شەمە ‪2016-2-11‬‬ ‫بە فەرمی نوسینگەی خۆسەری‬

‫دیموكراتیكی رۆژئاوای كوردستان لە‬ ‫مۆسكۆ لەالیەن نوێنەری رۆژئاوای‬ ‫كوردستانەوە راگەیاندراوە‪ .‬بەگوێرەی‬ ‫نەخشەی رۆژئاوای كوردستان كە لە‬ ‫نوسینگەی نوێنەرایەتی خۆسەری‬ ‫دیموكراتیكی رۆژئــاوای كوردستان‬ ‫دانــراوە نەخشەكە لەسنوری زاخۆ‬ ‫ی باشوری كوردستانەوە بۆ عەفرین‬ ‫و نــاوچــەی كــەســەب لــە دەریـــای‬ ‫سپی یە‪ ،‬ئەمەش بوەتە بە جێگای‬ ‫بیركردنەوە شوڤینیستانەی لەالی‬ ‫هەندێك لە نوسەر و رۆشنبیر و‬ ‫الیەنی سیاسییەكانی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫عەرەبی سوری و الیەنی ئەنجومەنی‬ ‫نیشتمانی كــورد لە سوریا و بۆ‬ ‫ئــەو مەبەستە ئەندامی ئیتیالفی‬ ‫سوری( میشیل كێلو )بۆ ماڵپەری‬ ‫(الحرمل ) راگەیاند كە لە سوریا‬ ‫دوو هێڵی كــوردی هەیە لەوانە‪،‬‬ ‫هێڵی نیشتیمانی دیموكراتیك‬ ‫و سوریە ئەنجومەنی نیشتمانی‬ ‫كورد لە سوریایە كە(ئەنەكەسە)‬ ‫یە‪ ،‬دوەمینیش هێڵی كوردستانی‬ ‫و جیاخوازە پەیەدەیە و دەبێت‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی ســوری پشتیوانی‬ ‫ئەنەكەسە بكات بۆ سەرنەكەوتنی‬ ‫پڕۆژەی پەیەدە‪-‬ی كوردستانی كە‬ ‫دەیەوێت باكوری سوریا پارچە بكات‬ ‫و دەوڵەتی كوردی دابمەزرێنێت‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ئەڵتان تان‪:‬‬ ‫كورد لەگەڵ خەباتی سیاسییدایە‬ ‫ئەڵتان تان‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی دیموكراتی‬ ‫گــەالن رایگەیاند‪ :‬گەلی كــورد لەگەڵ‬ ‫پــڕۆســەی سیاسی‌و ئاشتییە‪،‬پێویستە‬ ‫كۆتایی بــەشــەڕی ‪ 40‬ساڵە بهێنرێت‌و‬ ‫لەبەرئەوەی تاكە چــارەســەر بۆ پرسی‬ ‫كورد سیاسەتكردنە‪.‬‬

‫توركیا و كەیسی‬ ‫كۆچ و پەنابەران‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬ ‫رەجــەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆككۆماری توركیا‪،‬‬ ‫كارتی(پەنابەران و كۆچكردن) وەك یەكێك لە ئامرازە‬ ‫كاریگەر و گەورەكان لە دژی یەكێتی ئەوروپا بەكاردێنێت‪.‬‬ ‫كردنەوەی دەرگا و سنورە وشكانی و دەریاییەكانی توركیا‬ ‫بەڕووی پایەتەختە جیاواز جیاوازەكانی ئەوروپا زیاتر لە‬ ‫پەیام و مانایەك دەبەخشێت‪.‬‬ ‫تــوركــیــا دەیــەوێــت بــە واڵتــانــی خــۆرئــاوا و واڵتــە‬ ‫ئەوروپییەكان بڵێت‪ ،‬كە هێشتا خاوەن هێز و سەرمایەی‬ ‫هێمایی و جیۆپۆڵەتیك و كەرەستەی سیاسی گەورە‬ ‫گەورەیە لەناوچەكە‪ ،‬خاوەن جوگرافیا و هێزی مرۆییە‪،‬‬ ‫دەیەوێت بەم فۆڕمەی فشاركردن‪ ،‬رۆڵی خۆی زیاتر و‬ ‫قەبارەی زیاتر بۆ توركیا بگەڕێنێتەوە و ئەكتەرێكی‬ ‫سەرەكی بێت لە یــاری و هاوكێشەكان‪ ،‬لەسەرووی‬ ‫هەمویانەوە جێكردنەوەی توركیا و دروستكردنی ئەو وێنە‬ ‫مێژوییەی كە توركیای هەمیشە بە حەوشەی پشتەوەی‬ ‫یەكێتی ئەوروپا وێناكردووە‪.‬‬ ‫ئەوەی ئەردۆغان و توركیا دەیكەن بەهۆی پەنابەران و‬ ‫دەرگا وااڵكردنەوە‪ ،‬راستەوخۆ ئاماژەیە بۆ ئەو تێڕوانینەی‬ ‫كە بەئەندام بــون و گرێدانی توركیا بە جوگرافیای‬ ‫یەكێتی ئەوروپاوە‪ ،‬ئارامی زیاتر و فشاری كەمتر بۆ‬ ‫ئەوروپا دێنێت‪ ،‬قبوڵكردنی توركیا و بوون بە ئەكتەرێكی‬ ‫ئەوروپی‪ ،‬بوون بە پاسەوان و ئێشكگرییە بۆ ئەوروپا‬ ‫لەالیەن توركیاوە‪ ،‬لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و سیستمی‬ ‫سیاسی هەرێمی‪.‬‬ ‫لەماوەی رابردودا‪ ،‬ئەنجێال مێركڵ‪ ،‬راوێژكاری ئەڵمانیا‬ ‫زیاتر لە جارێك سەردانی ئەنكەرەی كردووە بۆ گفتوگۆ‬ ‫و دیالۆگكردن لەبارەی پرسی پەنابەران و میكانیزمی‬ ‫رووبەڕووبوونەوە و رێگەگرتن لەو شەپۆلە بێ شومار و‬ ‫گەورەیەی كە رووبــەڕووی ئەوروپا بۆتەوە‪ ،‬لە رێگەی‬ ‫توركیاوە كە وەك روبەرێكی گەورە و جوگرافیایەكی‬ ‫گ ــەورەی تێپەڕبوون بۆ ئــەوروپــاوە هەژماردەكرێت‪.‬‬ ‫لەهەموو ئەو گفتوگۆیانەدا‪ ،‬توركیا هەمووكات ویستویەتی‬ ‫ئەم كەیسە وەك یەكێك لەهەرە كەرەستە بەهێزەكانی‬ ‫فشار بخاتە سەر مێزی دیالۆگ و بیكات بە ئامرازی‬ ‫نزیكبوونەوەی زیاتر و بەدەستهێنانی زیاتر و پاراستنی‬ ‫زیاتری بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ كیانێكی سیاسی و‬ ‫ئابووری وەك یەكێتی ئەوروپا‪.‬‬ ‫پێگە و هەڵكەوتەی جوگرافیای سیاسی توركیا‬ ‫ئــەو تایبەتمەندی و ئــەو هێزە نــەرمــەی بە توركیا‬ ‫بەخشیوە كە بەئاسانی یاری بە دیاردەی كۆچكردن و‬ ‫هەناردەكردنی ملیۆنان ئاوارە و خەڵكی واڵتە جیاجیاكانی‬ ‫دەوروبەری بكات و رۆڵی سیاسی خۆی پێدابڕێژێتەوە و‬ ‫پێناسەبكاتەوە‪ ،‬یەكێك لەو رۆاڵنە راكێشان و پەلكێشی‬ ‫ئەڵمانیای دڵی ئەوروپایە بۆ بەردەم دەرگای ئەنكەرە‬ ‫و دروستكردنی ئەو وێنەیەیە كە بەئەندامبونی توركیا‬ ‫لە یەكێتی ئەوروپا ئاسایشی باشتر و كۆنتڕۆڵی زیاتری‬ ‫دیاردەیەكی هاوشێوەی كۆچە لەالیەن توركیاوە‪ ،‬پێداگرتنە‬ ‫لەسەر ئەو دونیابینییەی كە ئەوروپا بەبێ توركیا هێشتا‬ ‫پڕۆژەیەكی تەواونەكراو و كیانێكی پڕ بۆشایی و كەلێن‬ ‫و درزە‪.‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ذمارة (‪ )5٥1‬دو شةممة ‪2016/2/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ڤاالنتاین بەقەیرانی داراییەوە‬

‫‪6‬‬

‫«جاران خۆشەویستی لەسەردەمی كۆلێرادا بوو‪،‬‬ ‫ئێستا لەسەردەمی بێ موچەییدایە»‬ ‫چاودێر‪ -‬تابلۆ‬

‫بەردەوامبێت‪،‬‬ ‫خۆشەویستییەكەیان‬ ‫لەئێستادا پێویستە هەردوالیان ڕەچاوی‬ ‫دۆخی ئابوری بكەن‪.‬‬ ‫زیاتر دووان‌و ئەوەیان روونكردەوە‪،‬‬ ‫هەموو كوڕو كچێك دەیەوێت لەخانویەكی‬ ‫خنجیالنەی سەربەخۆدا بەیەكەوە بژی‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی قەیرانی داراییەوە نەیان‬ ‫توانی ئەو خانووە خنجیالنەیە لەسەر‬ ‫خانووەكەی باوكی زانا دروستبكەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەپێناو خۆشەویستییان‌و دروستكردنی‬ ‫ژیانێكی هاوبەش نزیكەی ساڵێك پێش‬ ‫ئێستا بڕیاریاندا هاوسەرگیری بكەن‌و‬ ‫لەگەڵ ماڵی باوكی زانا بژین‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ئەم ژیانە بۆ ئەمان سەختە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬

‫پەیوەندی خۆشەویستی هەیە و بەوتەی‬ ‫خۆی»پێشتر جارجارێ دیاری بۆ دەكڕم‬ ‫و دەچینە دەرەوە لەكافتریایەك یان‬ ‫لەشوێنێك دادەنیشتین خۆشەویستیمان‬ ‫بۆ یەكتر دەردەبـــڕی»‪ ،‬بــەاڵم بەهۆی‬ ‫ئەوەی لەئێستادا نزیكەی شەش مانگ‬ ‫موچە نەهاتووە‌و خەڵك پارەی پێنییە‬ ‫ئیشی تەكسیش نەماوە‪ ،‬لەئێستادا وەك‬ ‫خۆی جەختی لێكردەوە» لەئێستادا‬ ‫ناتوانم وەك پێشتر بچینەدەرەوە و‬ ‫هەستەكانمان بۆ یەكتر دەرببڕین و‬ ‫باسی ژیانی داهاتومان بكەین‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو پالنەی دامنابوو بەهاوكاری باوكم‬ ‫بەنیازبوم لەدوای تەواوكردنی پەیمانگا‬

‫قەیرانی دارایی كاریگەری كردۆتەسەر‬ ‫هەموو سێكتەرەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫بــەســێــكــتــەری خــۆشــەویــســتــیــشــەوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك كەوایكردووە سەدان هەزار‬ ‫گەنجی كوردستان بەهۆی خراپی باری‬ ‫داراییان نەتوانن خۆشەویستییەكەیان‬ ‫بگەیەننە دوا مەنزڵ و هاوسەرگیری‬ ‫ئەنجام بدەن‪.‬‬ ‫لەكاتی جەنگ و كارەساتەكاندا‬ ‫خۆشەویستی راستەقینە هەردەمێنێت‬ ‫وەك پاڵەوانی رۆمانی «خۆشەویستی‬ ‫لــەســەردەمــی كــۆلــێــرا» ی گابرێل‬ ‫گارسیا ماركیز هەیبوو‪ ،‬ئێستاش ئەو‬ ‫خۆشەویستیە لــەســەردەمــی قەیرانی‬ ‫دارایــی و بــێ موچەیی لەكوردستان‬ ‫هەرماوە و بەشێكی زۆری عاشقەكان‬ ‫دوێنێ لەرۆژی ڤاالنتایندا خۆشەویستیان‬ ‫بۆیەكتری دوپاتكردەوە‪.‬‬

‫ژن و مێردێك‪ :‬نەمان هێشتوە ئەم‬ ‫قەیرانە كار بكاتە سەر خۆشەویستیمان‬

‫رەچاوی دۆخی ئابوری دەكەن‬ ‫زانــا ئیبراهیم‪-‬ی تەمەن ‪ 24‬ساڵ‪،‬‬ ‫مــاوەی زیاتر لەچوار ساڵ پەیوەندی‬ ‫خۆشەویستی لەگەڵ بەناز كامیل‪-‬ی‬ ‫تەمەن ‪ 21‬سااڵندا هەبووە‪ ،‬هەروەها‬ ‫مــــاوەی كــەمــتــر لــەســاڵــێــك دەبــێــت‬ ‫هاوسەرگیرییان كــردووە‪ ،‬لەلێدوانێكی‬ ‫هاوبەشیاندا بۆ «چــاودێــر» ئەوەیان‬ ‫رونكردەوە‪ ،‬راستە قەیرانی دارایی هەیە‬ ‫و كاریگەری لەسەر هەموو خێزانەكان‬ ‫دروســتــكــردووە‪ ،‬بــەاڵم خۆشەویستی‬ ‫بەهێزی نێوانیان نەیهێشتووە ئەم‬ ‫قەیرانە داراییە خۆشەویستییەكەیان‬ ‫كاڵ بكاتەوە‪ ،‬پێشتر دیاری و سوپڕایزی‬ ‫جوانیان بۆ یەكتر دەكرد‪ ،‬بەاڵم بۆئەوەی‬

‫هاوسەرگیری بكەم‪ ،‬بەاڵم باوكم نزیكەی‬ ‫شــەش مانگە موچەی وەرنــەگــرتــووەو‬ ‫ئیشی تەكسیش كەمبۆتەوە‪ ،‬بۆیە كە‬ ‫خۆشەویستەكەم دەبینم ناتوانم بەڵێنی‬ ‫ئەنجامدانی هــاوســەرگــیــری پێبدەم‪،‬‬ ‫ئەمەش وایكردووە كەمتر یەكتر ببینین‬ ‫و رەنــگــە تــاڕادەیــەكــیــش وایكردبێت‬ ‫پەیوەندییەكەمان بــەرەوە ساردبونەوە‬ ‫بچێت»‪.‬‬ ‫كاریگەری خراپی هەیە‬ ‫پسپۆڕێكی دەرونــی‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬خێزان پێكهاتووە لەكۆمەڵێك‬ ‫تاك‪ ،‬كۆمەڵگەش پێكهاتووە لەكۆمەڵێك‬ ‫خێزان‪ ،‬لەبەرئەوە كاتێك كاریگەری دارایی‬ ‫لەسەر تاك دروستدەبێت‪ ،‬كاریگەری‬

‫هەردوكیان خوێندكاری زانكۆن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ هەموو سەختییەكانی ژیانیاندا و‬ ‫بونی هەموو ئەو قەیرانە یەك لەدوای‬ ‫یەكانەی بەرۆكی كوردستانی گرتووە‪،‬‬ ‫زۆرجــــار بــەهــۆی ئــەوانــەوە كێشە و‬ ‫توڕەبونیش دروســتــبــوە‪ ،‬بــەاڵم هەر‬ ‫بــەردەوامــن لەسەر ژیانی هــاوبــەش و‬ ‫خۆشەویستییان هەر زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫ناوێرێت خۆشەویستەكەی ببینێت‬ ‫كوڕێكی دیكە بەناوی ئازاد محەمەد كە‬ ‫تەمەنی ‪ 23‬ساڵە و شۆفێری تەكسییە‪،‬‬ ‫هاوكات خوێندكاری قۆناغی دووەمــی‬ ‫پەیمانگایە‪ ،‬ماوەی نزیكەی ساڵێك دەبێت‬ ‫لەگەڵ كچێكدا كە لەپەیمانگا ناسیویەتی‬

‫بــۆ كــەســی بــەرامــبــەر بــكــڕدرێــت‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش نەما بێگومان كاریگەری دەرونی‬ ‫لەشێوازی مامەڵەكردن لەنێوان تاكەكاندا‬ ‫بەجێدەهێلێت‪.‬‬

‫لەسەر خێزان و كۆمەڵگەش دروست‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەم كاریگەرییەش بەشێوەی‬ ‫راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ كاریگەری‬ ‫لەروی دەرونییەوە لەسەر هەموو تاكێك‬ ‫هەیە‪ ،‬بەشێوەیەك ئەگەر پێشتر كەسێك‬ ‫بەشێوازێكی ژیــان راهاتبێت‪ ،‬ئێستا‬ ‫ناتوانێت بەو شێوازە بژیت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كاریگەری دەرونــی جێدەڵێت لەسەر‬ ‫هەستەوەرەكانی تاك بەرامبەر شتەكان‪،‬‬ ‫هەركاتێكیش هەستەكانمان بەرامبەر‬ ‫شتەكان گۆڕا‪ ،‬بیركردنەوەمان دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫كە بیركردنەوەش گــۆڕا وێناكردنمان‬ ‫بــەرامــبــەر شتەكان دەگــۆڕێــت‪ ،‬واتــە‬ ‫بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ‌و ناڕاستەوخۆ‬ ‫قەیرانی دارایی كاریگەری لەسەر تاكەكان‬

‫هەیە‪.‬‬ ‫دانیاڵ سەعدی‪ ،‬زیاتر ڕونی كردەوە‪،‬‬ ‫هاوكات مامەڵەی تاكەكان بەرامبەر‬ ‫بەكەسەكانی دوروبەر دەگۆڕێت‪ ،‬چونكە‬ ‫شێوازی بیركردنەوەیە شێوازی مامەڵەش‬ ‫دیاریدەكات‪ ،‬كاتێكیش بیركردنەوەی‬ ‫نادروست هەبوو مامەڵەی نادروستیش‬ ‫بەرامبەر كەسەكان دەكرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو دەشڵێت» كۆمەڵێك هۆكار‬ ‫هــەیــە ژیــانــی دەرونــــی رۆژانــــەی پێ‬ ‫خۆش بكرێت‪ ،‬وەك گۆڕینەوەی دیاری‬ ‫و ئەنجامدانی گەشتوگوزار‌و گەشت‪،‬‬ ‫ئەمەش بەستراوەتەوە بەتوانای دارایی‬ ‫كەسەكانەوە‪ ،‬كاتێكیش توانای دارایی‬ ‫كەمیكرد‪ ،‬وەك پێشتر ناتوانرێت دیاری‬

‫بەسكی برسی‪،‬‬ ‫بیر لەخۆشەویستی ناكرێتەوە‬ ‫تـــوێـــژەرێـــكـــی كـــۆمـــەاڵیـــەتـــی‪،‬‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬خۆشەویستی‬ ‫پێداویستییەكی پلە دووە‪ ،‬بۆیە هەتاكو‬ ‫تــاك نەتوانێت تێر بێت‪ ،‬ناشتوانێت‬ ‫بیر لەخۆشەویستی‌و پێداویستییە پلە‬ ‫دووەكانی ژیانی بكاتەوە‪.‬‬ ‫چۆمان ئەحمەد‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬رەنگە‬ ‫قــەیــرانــەكــان كــاریــگــەری زۆر لەسەر‬ ‫خۆشەویستییە راستەقینەكان دروست‬ ‫نەكات‪ ،‬بەاڵم بەگشتی الیەنی ئابووری‬ ‫كاریگەری لەسەر پەیوەندی خێزان‌و‬ ‫دوو خۆشەویستیش دەبێت‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫پەیوەندی خۆشەویستی رەنگە توشی‬ ‫قەیران بوبێت‪ ،‬چونكە ڕەنگە كوڕەكە‬ ‫نەتوانێت خوازبێنی كچەكەبكات‪،‬‬ ‫لەئەنجامدا دەبێتەهۆی دروستبونی‬ ‫كێشە‌و دەمەقاڵێ‌و جیابونەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬سەبارەت بە پەیوەندییەكانی‬ ‫ناو خێزانیش ئەوەی رونكردەوە‪ ،‬وەك‬ ‫دەوترێت «كاسەی پڕ‪ ،‬ئاشتی ماڵە»‬ ‫كاتێك بژێوی تاك كەمدەبێتەوە‪ ،‬پیاو‬ ‫ناتوانێت بژێوی خێزانەكەی دابین بكات‪،‬‬ ‫ئەمەش وادەكات لەالیەن خێزانەكەیەوە‬ ‫روبـــەڕوی فشارێك ببێتەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫جۆرێك لەبێتاقەتی‌و توڕەبون لەسەر‬ ‫دەرون‌و كەسایەتی پیاوەكە ‌و ژنەكەش‬ ‫دروســت دەكـــات‪ ،‬هــاوكــات راستەوخۆ‬ ‫جۆرێك ملمالنێ‌و كێشە لەناو خێزانەكەدا‬ ‫دروستدەبێت‪.‬‬

‫رەنگە خوێندنی ئەمساڵ بۆ هاوین درێژ بكرێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان ڕەزا‬

‫بەهۆی ناڕەزای مامۆستایانەوە ئەوە زیاتر‬ ‫لە‪ 20‬رۆژە دەرگای خوێندنگەكان داخراون‬ ‫زانكۆو پەیمانگاكانیش تائێستا بەردەوامن‬ ‫لەبایكۆتی هــۆڵــەكــان‪ .‬لــەم حاڵەتەشدا‬ ‫شارەزایانی بــواری پ ــەروەردە پێیان وایە‬ ‫خوێندنی ئەمساڵ رەنگە نەتوانێ ساڵی‬ ‫ئەكادیمی تەواوبكرێت‪ ،‬بۆیە یان خوێندنی‬ ‫ئەمساڵ دانی پێدانانرێت یان درێژدەبێتەوە‬ ‫بۆهاوین‪ .‬هاوكات شارەزایانی پەروەردە ئەو‬ ‫هۆشداریەش دەدەنە حكومەت كە پەكەوتنی‬ ‫پــرۆســەی خوێندن‪ ،‬دەبێتە هــۆی بــەالدا‬ ‫رۆشتنی خوێندكاران بەرەو كاری خراپە‪،‬‬ ‫بەتایبەت گروپە تیرۆستەكان دەتوانن‬ ‫ئەم حاڵەتە بقۆزنەوە و پەلكێشی هەندێ‬ ‫لەخوێندكاران بكەن بۆالی خۆیان‪.‬‬ ‫قەیرانی سیاسی هەیە‪ ،‬نەك دارایی‬ ‫جێگری سەرۆكی لیژنەی پـــەروەردە و‬ ‫فێركردن‪ ،‬لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫بە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪ ،‬لەچەند رۆژی‬ ‫رابردودا یەكێتی مامۆستایان و لیژنەكەیان‬ ‫و پارێزگای سلێمانی كۆبونەتەوە‪ ،‬بڕیاریاندا‬ ‫فــشــار لــەســەر حــكــومــەت دروســتــبــكــەن‪،‬‬ ‫تاوەكو داواكاری مامۆستایان جێبەجێبكات‬ ‫بەدابەشكردنی مــوچــەكــەی‪ ،‬دواتـــر داوا‬ ‫لەمامۆستا دەكــەن بچێتەوە بۆ هۆڵەكانی‬ ‫خوێندن‪ ،‬بۆئەوەی النیكەم ئەم دوو مانگە‬ ‫پڕۆسەی خوێندن دەستپێبكاتەوە‪ ،‬لەبارەی‬ ‫ساڵی ئایندەش جــارێ روون نییە‪ ،‬چی‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫هاوسەر هۆشیار‪ ،‬دەشڵێت» پێیوانییە‬ ‫حكومەت پــارەی نەبێت‪ ،‬ئــەوە قسەیەكی‬

‫ناڕاستە كەدەڵێت حكومەت پــارەی نیە‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر حكومەت پارەی نەبێت‪ ،‬ئاوا‬ ‫بەرامبەر داخستنی ئەو وەزارەتانەی پارە‬ ‫بۆ حكومەت پەیدا دەكەن بێباك نەدەبوو‪،‬‬ ‫ئەمەش قەیرانی سیاسییە نەك قەیرانی‬ ‫دارایی‪.‬‬ ‫نــاوبــراو باسی لــەوەشــكــرد‪ ،‬ساڵی پار‬ ‫‪ 3‬مانگ پڕۆسەی خوێندن لەشاری دهۆك‬ ‫بەهۆی ئــاوارەكــانــەوە دواكـــەوت‪ ،‬هاوكات‬ ‫ماوەی خوێندن درژێنەكرایەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫دەســەاڵت ترسێكی باڵوكردۆتەوە «گوایە‬ ‫ئەگەر مانگێك لەسەر یەك پڕۆسەی خوێندن‬ ‫دوابكەوێت‪ ،‬ئەوا یونسێف دان بەخوێندنی‬ ‫ئەو ساڵەدا نانێت و خوێندن دەكەوێتەوە‬ ‫ساڵێكی دیــكــە»‪ ،‬بـــەاڵم یونسێف ئەو‬ ‫دەسەاڵتەی نییە‪ ،‬بەڵكو وەزارەتی پەروەردە‬ ‫ئەو دەسەاڵتەی هەیە‪.‬‬

‫فۆتۆ‪ :‬نزار جەزا‬

‫خۆپیشاندانی مامۆستایان چەند مانگێ لەمەوبەر‬

‫پسپۆڕێكی پەروەردەیی‪ :‬دانیشتنی خوێندكار لەماڵەوە‪،‬‬ ‫لە قازانجی گروپە تیرۆریستیەكاندایە‬

‫پەروەردە‌و فێركردن لەسەر سكی برسی‬ ‫ئەنجام نادرێت‬ ‫نوسەرێكی بواری پەروەردە‌و سایكۆلۆجی‬ ‫بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬پڕۆسەی پەروەردە‬ ‫عەزیز ئاالنی زیاتر ڕونیكردەوە‪ ،‬كاری‬ ‫تەنها بریتی نییە لــەفــێــركــردن‪ ،‬بەڵكو پـــەروەردە‌و فێركردن لەسەر سكی برسی‬ ‫پێگەیاندن‌و ئاڕاستەكردن‌و پەروەردەكردن ئەنجام نادرێت‪ ،‬نە خوێندكار دەتوانێت شت‬ ‫‌و ڕاهێنانی مرۆڤەكانە لەسەر هەڵسوكەوتی فێربێت‪ ،‬نەمامۆستاش دەتوانێت پەیامەكەی‬ ‫جوان‌و ڕەفتارسازی‪ ،‬بۆیە داخستن‌و بایكۆتی بگەیەنێت‪.‬‬ ‫قوتابخانەكان دەبێتە هــۆی زیانگەیاندن‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬ئەگەر خوێندنی‬ ‫بەالیەنی پەروەردەو فێركردنیش‪ ،‬واتە لەیەك ئەم ساڵ دوابكەوێت‪ ،‬ئەوا ساڵێك لەبەر‌و‬ ‫كاتدا دوو زیانی هەیە‪.‬‬ ‫ڕەنــجــی ماندوبونی خوێندكار دەڕوات‪،‬‬

‫مامۆستایەكی زانكۆ‪ :‬لەئایندەدا‬ ‫نەوەیەكی بێ زانست بەرهەمدێت‬

‫ئەمەش كــار دەكــاتــە ســەر تــەمــەن‪ ،‬باری‬ ‫دەرونی‪ ،‬گەشەكردن‪ ،‬كوژانەوە كەمبونەوەی‬ ‫ئاواتە بەرزەكانیان ‌و لەناخی خۆیاندا پالنی‬ ‫ئایندەیەكی گەشیان بۆخۆیان كێشاوە‪،‬‬ ‫داخستنی خوێندنگە وا لەخوێندكار‬ ‫دەكات لەماڵەوە بەدیار تەلەفزیۆن‌و یارییە‬ ‫ئەلكترۆنییەكانەوە دابنیشێت‪ ،‬رەنگە پەنا بۆ‬ ‫كاری خراپ بەرێت‪ ،‬گروپە تیرۆرستییەكان‬ ‫ئەم كەسانە بەكاربهێنن‪ ،‬بەهۆی ئینتەرنێتەوە‬ ‫بكەونە داوی خراپەوە‪ ،‬فشاربخەنە سەر‬ ‫دایك‌و باوكیان كە خانو‌و ئۆتۆمبێل بفرۆشن‬ ‫بۆئەوەی كۆچبكەن لەكۆتاییشدا ڕەنگە ببێتە‬ ‫هۆی گیانلەدەستدانیان‪.‬‬

‫ئەستەمە هاوینیش قەرەبووی‬ ‫خوێندن بكرێتەوە‬ ‫مامۆستایەكی زانــكــۆ بــە»چــاودێــر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بێگومان ئەگەر وەستاندنی خوێندن‬ ‫درێژەی هەبێت‪ ،‬خوێندكار ناتوانێت یەكە و‬ ‫كاتژمێری پێویست كۆبكاتەوە‪ ،‬بۆیەساڵی‬ ‫ئەكادیمی لەدەستدەچێت لەم حاڵەتەشدا‪،‬‬ ‫مەگەرلەڕێگای قەرەبووەوە خوێندكار بتوانێت‬ ‫خوێندنەكەی تەواوبكات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر دەوام‬ ‫دەستپێنەكاتەوە‪ ،‬بەدڵنیاییەوە خوێندكار‬ ‫ساڵێك لەدەست دەدات‪ ،‬بۆیە دەبێت لەهەمان‬ ‫خاڵی سەرەتاوە دەستپێبكاتەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كاریگەریی نەرێنی لەسەر خوێندكار دادەنێت‬ ‫بەفەوتانی ساڵێكی خوێندن‪ ،‬هاوكات ئەمانە‬

‫كاردەكاتە سەرئاستی خوێندن ‌و دەرچوون‪،‬‬ ‫بەڵكو كاریگەرییەكەی بۆسەر توێژینەوەی‬ ‫زانستی دەیان ئەوەندەیە‪.‬‬ ‫د‪.‬خــالــیــد عــومــەر‪ ،‬رونــیــشــیــكــردەوە‪،‬‬ ‫قەرەبووكردنەوە لەهاویندا تەنها ڕێگایە بۆ‬ ‫ئەوەی خوێندكار ساڵێكی لەفەوتاندن ڕزگار‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم ئەوەش بەوە دەكرێت‪ ،‬كەدۆخی‬ ‫مامۆستایان ‌و خوێندكار وەك جارانی‬ ‫لێبێتەوە‪.‬‬ ‫لەئایندەدا كاریگەرییە خراپەكانی ئەم‬ ‫دۆخە دەردەكەوێت‬ ‫هێمن مەال كەریم بەرزنجی مامۆستای‬ ‫زانكۆ‪ ،‬بۆ «چاودێر»ی رونكردەوە‪ ،‬پڕۆسەی‬ ‫خوێندن رووی لەئاستێكی نــزم كــردووە‪،‬‬ ‫ئەمەش بەهۆی ئەو بارودۆخەی ئێستاوە‪،‬‬ ‫ئەگەریش درێــژە بكێشێت زیاتر ئاستی‬ ‫زانستی دادەبەزێت‌ و خراپتریش دەبێت‪،‬‬ ‫هــەروەهــا كاریگەرییەكانی ئــەم دۆخــە‬ ‫لەسااڵنی داهاتوودا دەردەكەوێت‪ ،‬نەوەیەكی‬ ‫بێ زانست بەرهەم دێت‪ ،‬لەبەرئەوەی سێ‬ ‫ساڵە دۆخەكە خراپە‌و زۆربەی خوێندكاران‬ ‫لەرووی دەرونییەوە ئاسودە نین لەخوێندن‬ ‫بێزارن‪ ،‬ناتوانن دەوام بكەن لەبەر خراپی‬ ‫باری ئابووری‪ ، ،‬ئەمانە وایكردووە تاقەتی‬ ‫خوێندن‌و فێربوونیشیان نەبێت‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫مێشك ‌و خەیاڵی الی دۆخەكەیە‪ ،‬الی‬ ‫هۆڵەكانی خوێندن نیە‪ ،‬بەڵكو تەنها بەالشە‬ ‫لەهۆڵەكانی خوێندنە‌و بیری الی دۆخەكە‌و‬ ‫گرفتەكانی ژیانە‪.‬‬ ‫بەمەبەستی زانینی پالنی وەزارەتـــی‬ ‫خوێندنی بااڵ و چارەنوسی خوێندكاران‬ ‫«چاودێر» پەیوەندی بە عەباس ئەكرەم‪،‬‬ ‫وتەبێژی وەزارەتــی خوێندنی بــااڵوە كرد‪،‬‬ ‫بــەاڵم نەیویست لەسەر ئــەو بابەتە هیچ‬ ‫قسەیەك بكات‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )551‬دو شةممة ‪2016/2/15‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫گەڕانەوەی‬ ‫چامپیۆنس‬ ‫زیدان چی پێیە؟‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی‬ ‫لەوشەی «تون» یاخود «تۆن» ‪ 20‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«تون» یاخود «تۆن» كەوتبێتە كۆتایی وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪:‬‬ ‫ئەفالتون‪ ،‬كارتۆن‪ ،‬زەیتون‪..‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬جەبار خدر هەمزە‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫خولی یانە پاڵەوانەكانی ئەوروپا پاش‬ ‫پشووی زستانە جارێكی دیكە گڕ لە‬ ‫یاریگاكانی كیشوەرەكە بەردەداتەوە‪،‬‬ ‫یارییەكانی قۆناغی ‪16‬ی خولەكە كە لە‬ ‫رۆژی سێشەممەوە دەست پێدەكەنەوە‬ ‫«هەڵەكردن تیایاندا باجی زۆر قورسی‬ ‫دەبێت»‪.‬‬ ‫یارییەكانی ئەم قۆناغە روبەڕوبونەوەیەكی‬ ‫نــوێ بەخۆوە دەبینێت لەنێوان هــەردوو‬ ‫یانەی چێڵسی و پاریس سان جێرماندا‪،‬‬ ‫سەرباری ئەوەی زینەدین زیدان بۆیەكەمجار‬ ‫وەك راهێنەر بەشداریی لە چامپیۆنس لیگدا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫رۆژانــی سێشەممە و چوارشەممە چوار‬ ‫یاریی ئەنجامدەدرێن و هەفتەی داهاتووش‬ ‫لەهەمان ئەو دوو رۆژەدا چوار یارییەكەی‬ ‫دیكە دەكرێن‪.‬‬ ‫لە سێشەممەدا پاریس ســان جێرمان‬ ‫و چێڵسی بەیەكدەگەن‪ ،‬یارییەكە یاریی‬ ‫تۆڵە دەبێت بەالی شینەكانی لەندەنەوە‪،‬‬ ‫بەوپێیەی وەرزی رابــردوو لەسەر دەستی‬ ‫یانەكەی پاریس كرانە دەرەوە‪.‬‬ ‫چێڵسی پاش شكستهێنانی لە پریمەرلیگ‬ ‫و دوركەوتنەوەی تەواوەتی لە بەدەستهێنانی‬ ‫نازناوەكە‪ ،‬دەیەوێت لە ئەوروپا هاندەرانی‬ ‫ئاشت بكاتەوە‪.‬‬

‫لــەبــەرامــبــەردا پــاریــس ســان جێرمان‬ ‫ئاستێكی زۆر بــەرز لەناوخۆی فەرەنسا‬ ‫پێشكەش دەكات و تەنها مەسەلەی كات‬ ‫مــاوە بــۆ ئـــەوەی نــازنــاوەكــە بــە رەسمی‬ ‫بەدەست بێنێت‪.‬‬ ‫یانەكەی پــاریــس ‪ 37‬یارییە لەسەر‬ ‫یاریگای خۆی نەدۆڕاوە‪ ،‬بۆیە ئەگەرەكان بۆ‬ ‫بردنەوەی چێڵسی لەیارییەكەی سێشەممەدا‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر الوازن‪.‬‬ ‫هەر رۆژی سێشەممە یانەی زینت سان‬ ‫پێترسبۆرگی روسی دەبێتە میوانێكی قورس‬ ‫بۆ بەنفیكای پورتوگالی‪.‬‬ ‫لە رۆژی چوارشەممەشدا ریاڵ مەدرید بۆ‬ ‫بەردەوامیدان بەكاروانەكەی بەرەو بردنەوەی‬ ‫نازناوی ژمارە ‪ 11‬گەشت بۆ ئیتاڵیا دەكات‬ ‫و لەیاریگای ئۆڵۆمپیكۆ روبـــەڕوی رۆما‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫یارییەكە بەالی ریاڵ مەدریدەوە تایبەت‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەوپێیەی دەبێتە یەكەم یاریی بۆ‬ ‫زینەدین زیدانی راهێنەر لە چامپیۆنس لیگدا‪.‬‬ ‫ریاڵ مەدرید دەیەوێت بۆ وەرزی شەشەم‬ ‫لەسەریەك خۆی بگەیەنێتە چارەكی كۆتایی‬ ‫پاڵەوانێتییەكە‪.‬‬ ‫هەمان رۆژیــش لەیارییەكی هاوسەنگدا‬ ‫هــەردوو یانەی فۆڵفسبۆرگی ئەڵمانی و‬ ‫جینتی بەلجیكی روبەڕوی یەكتر دەبنەوە‪.‬‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬بەسەرچاودا دێت ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-2‬باڵو «پ»‪ ،‬وەك یەكن‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬نەخۆشییەكە‪ ،‬سەرچاوەی ژیانە‪.‬‬ ‫‪-4‬منداڵی السار‪ ،‬درەختێكە‪.‬‬ ‫‪-5‬كەسی قێزەون‪ ،‬شارێكە لەئێران‪،‬‬ ‫درەخت هەیەتی‪.‬‬ ‫‪-6‬هــەیــە‪ ،‬دوایــن بــەرگ‪ ،‬فەرمانبەری‬ ‫ئەوێیە‪.‬‬ ‫‪-7‬ئەهاوێژرێ‌‪ ،‬واڵتێكە لەئاسیا‪.‬‬ ‫‪-8‬خواردنەوەیەكە‪ ،‬پیساییە لەمرۆڤدا‪،‬‬ ‫گای لەگەڵدا نییە‪.‬‬ ‫‪-9‬ئــارایــشــتــە‪ ،‬ئـــازار كــەمــدەكــاتــەوە‪،‬‬ ‫كورتكراوەی ناوێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬سنە بەتێكەڵی‪ ،‬چێژ‪ ،‬نیوەی هاژە‪.‬‬ ‫‪-11‬تەنیا‪ ،‬روەكێكی بێ‌ سودە‪.‬‬ ‫‪-12‬باڵندەیەكە‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬ماوە‪ ،‬شێوە‪.‬‬ ‫‪-2‬كاری زۆر بەمانە «پ»‪ ،‬داماو‪ ،‬نیوەی‬ ‫تۆبە‪.‬‬ ‫‪-3‬خواردنێكە‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬وەخت‪.‬‬ ‫‪-4‬باڵندەیەكە‪ ،‬شیرینییەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬بیگرە‪ ،‬زۆرجـــار بــەمــرۆڤ دەوتــر ‌ێ‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-6‬لەناوچو «پ»‪ ،‬نەرم‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-7‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬بیگرە ‪ +‬سات‪.‬‬ ‫‪-8‬هێواش‪ ،‬جۆرە خواردنەوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬پیتێك ‪ +‬كەس ‌ێ تەواو نەبێ‌‪ ،‬سیان‬ ‫لەقومبەلە‪ ،‬تێری‪.‬‬ ‫‪-10‬بەچكەی گیانلەبەرێكە‪ ،‬شارۆچكەیەكە‬ ‫لەكوردستان‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-11‬بۆ هەمو شت ‌ێ ئەبێ‌ هەبێ‌‪.‬‬ ‫‪-12‬خــەڵــكــی ئــەو شــوێــنــەیــە‪ ،‬زەوی‬ ‫دەیناس ‌ێ «پ»‪.‬‬

‫سەركردەیەكی جیهانی بو‬ ‫مەشكە – گۆلك – شادی – مەالریا – هەڵەدن – وەستان – ژەك‬ ‫– پارە – وەرز – دانولە – جەالد – جەاللەدین – زەریا – تور –‬ ‫كاهو – دانەوێڵە – زەندەق – پور – بزن – گسك – شین – مێش‬ ‫– مەستی – پاریس – ماریا – پۆست – پیشۆك – بلۆك – بەرد‬ ‫–بیرە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (551) 15-02-2016‬‬

‫كارەساتەكانی‬ ‫ئیجە دەكرێنە‬ ‫گۆرانی‬

‫لەحكومەت‬ ‫بمێنینەوە‪ ،‬یان‬ ‫بكشێینەوە؟‬

‫چاودێر ‪ -‬نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫هونەرمەندی الو «شەهرام ســەردار»‪ ،‬پاش ئەو كارەساتە‬ ‫دڵــتــەزێــنــانــەی كــە لــەدەریــای «ئــیــجــە»دا بــەســەر كــوردە‬ ‫كۆچكردوەكاندا هاتن‌و ژمارەیەكی زۆر لەو كوردە سەرهەڵگرتوانە‬ ‫بونە قوربانیی‪ ،‬گۆرانیەكی نوێ‌ بەناوی «ئیجە» تۆمار دەكات‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم گۆرانیە شەهرام سەردار بە «چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫گۆرانی «ئیجە»‪ ،‬بۆ كارەساتە یەك لەدوای یەكەكانی «ئیجە»‬ ‫وتراون ئاوازی ئەم بەرهەمە هی خۆمەو «ئارش عوسمان» كاری‬ ‫موزیكیی بۆ ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫دەربارەی ئەوەی كە تا چەند ئیجە كاریگەریی لەسەر هونەرمەند‬ ‫هەیە وتی‪ :‬خنكاندنی ئەو ژمارە زۆرەی هاواڵتیان لە «ئیجە»‬ ‫كاریگەرییەكی زۆری لەسەر من هەیە‪ ،‬بەحوكمی ئەوەی كە‬ ‫چەند كەسێكی نزیكی خۆیشم وەك دو خاڵ‌و خاڵۆژنم‪ ،‬لەو ئاوەدا‬ ‫خنكان‪ ،‬بۆیە حەزمكرد بەرهەمێك بۆ ئەو كارەساتە بەئەنجام‬ ‫بگەیەنم‪.‬‬

‫ڤاالنتاینی‬

‫ئەمساڵ بۆ‬

‫پێشمەرگە‬

‫بوو‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫دوێنێ‌ ‪ ،2016/2/14‬لەهۆڵی سینەمای میگامۆل‪،‬‬ ‫فیلمێكی دێكیۆمێنتاری بەناوی «خۆشەویستییەك بۆ‬ ‫پێشمەرگە» نمایشكرا‪ ،‬ئەم فیلمە گەرچی لەرۆژی‬ ‫ڤاالنتاین دا نمایشكرا‪ ،‬بەاڵم تایبەت كراو ناوی لێنرا‬ ‫ڤاالنتاین بۆ پێشمەرگە‪« ،‬پۆاڵ قاسم» دەرهێنەری‬ ‫ئەم فیلمە دێكیۆمێنتارییە بە «چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫فیلمەكە باس لــەرۆژی ڤاالنتاین دەكــات‪ ،‬گەرچی‬ ‫الی گەالنی دنیا ڤاالنتاین بەرۆژی ئەوینداری نێوان‬ ‫دو عاشق‪ ،‬دو خۆشەویست هەژمار دەكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمساڵ بەشێوەیەكی جیاواز ڤاالنتاینمان تایبەت‬

‫كرد بەپێشمەرگە‪ ،‬وەك هەستی خۆم لەو رۆژەدا ئەو‬ ‫عەشقەی لەناخماندایە بۆ پێشمەرگەیە‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫بەدرێژایی مێژوی كورد قوربانیی بۆ سەربەخۆیی‬ ‫دەدەن‪ ،‬ئــەوە م ــاوەی دو ساڵیشە بــەهــۆی ئەو‬ ‫شەڕە نەگریسەی بەرۆكی كوردستانی گرتوە‪ ،‬هەر‬ ‫پێشمەرگەیە سەنگەریان لەتاریكپەرستان گرتوەو‬ ‫بەخوێنی ئاڵ‌و گەشی خۆیان بەرگری لەخەونەكانی‬ ‫ئێمە دەكەن‪ ،‬بۆیە لەو رۆژە جوانەدا بڕیارمدا فیلمەكەم‬ ‫لەژێر ناوی «خۆشەویستییەك بۆ پێشمەرگە» بێت‌و‬ ‫نمایشی بكەم‪.‬‬

‫حەمید عوسمان‬ ‫خۆبەخشێك بۆ میوزیك‌و گۆرانی‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫هونەرمەندی موزیكژەن‌و گۆرانیبێژ‬ ‫«حەمید عوسمان»‪ ،‬یەكێكە لەو‬ ‫هــونــەرمــەنــدە گــۆرانــیــبــێــژانــەی كە‬ ‫چەندین چاالكیی مــوزیـك‌و گۆرانی‬ ‫وەك خۆبەخش ئەنجامداوە‪ ،‬لەوانە‬ ‫چاالكیی بۆ‪ ،‬كۆمەڵەی كورتە بااڵكانی‬ ‫كــوردســتــان‌و رێكخراوی تاالسیمای‬ ‫كــوردســتــان‌و كۆمەڵەی نابینایان‌و‬ ‫خانەی بەسااڵچوان‌و زۆر شوێنی تر‪.‬‬ ‫سەبارەت بەراگەیاندنی ئەمڕۆو رۆڵی‬ ‫هونەر تێیدا‪ ،‬حەمید عوسمان بە‬ ‫«چــاودێــر»ی راگەیاند‪ :‬راگەیاندن‬ ‫رۆڵێكی سەرەكی هەیە بۆ پێشخستنی‬ ‫هونەر‪ ،‬بــەاڵم لەبارودۆخی ئەمڕۆی‬ ‫هەرێمی كــوردســتــانــدا پشكی شێر‬ ‫بەر هونەر كەوتوەو زیانێكی زۆری‬ ‫لێكەوتوە‪.‬‬ ‫دەربــارەی پڕۆژەی ئایندەیشی وتی‪:‬‬ ‫لەئێستادا خەریكی ئامادەكاریی (سی‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫دی)یەكم كە لەشەش تراك پێكهاتوە‪،‬‬ ‫سیانیان مەقامە‪ ،‬لەهەمانكاتیشدا‬ ‫یەكێك لەگۆرانیەكانم كلیپ دەكەم‌و‬ ‫مــوزیــكــەكــەیــشــی ئــامــادەیــە‪ ،‬گــەر‬

‫بارودۆخی دارایی هەرێمی كوردستان‬ ‫روی لەباشی كــرد‪ ،‬ئــەوا پێمخۆشە‬ ‫بەزوترین كات ئەنجامی بدەم‪.‬‬

‫ناسح حەمە حسێن‬

‫ئەم پرسیارە بەتەنیا پرسیاری یەكێتییەكان نیە‪ ،‬بەڵكو زۆرێك لەهاواڵتیانی‬ ‫ئەم هەرێمە‪ ،‬رۆژانە لەخۆیانی دەكەن‌و زۆرێك لەهەڤااڵنی یەكێتیی لەناوخۆیاندا‬ ‫تاوتوێی دەكەن‪ ،‬پرسەكەشی هێندە هەستیارە ناكرێت وەك وەاڵمێكی سەرپێیی‬ ‫بە(بەڵێ) یا (نەخێر) بتوانین حەقی خۆی بدەینێ‌‪.‬‬ ‫لەراستیدا من خۆم زۆرجار بیرم لێ كردۆتەوە‪ ،‬كە ئایا یەكێتیی لەدەرەوەی‬ ‫حكومەت دەتوانێ‌ پیادەی ئەرك‌و مافەكانی خۆی بكات‌و بەرنامەی سیاسی خۆی‬ ‫پەیڕەو بكات؟‬ ‫هەندێ‌ راستی هەن پێویستە بۆ وەاڵمی ئەم پرسیارە لەبەرچاویان بگرین‬ ‫ئەوانیش‪:‬‬ ‫‪ -1‬لەپێش دروستبونی (بزوتنەوەی گۆڕان)‪ ..‬بەشدارییكردن لەحكومەتدا‪ ،‬تەنها‬ ‫مەسەلەیەكی ناوخۆیی نێوان یەكێتیی‌و پارتی بوە‌و رێكەوتننامەی ستراتیژی‬ ‫تەحەكومی پێوە كــردوە‪ ،‬بەاڵم لــەدوای (‪ ،)7/25‬بەشداریكردن یا نەكردن‬ ‫لەحكومەتدا‪ ،‬بو بەپرسێكی جیدی‌و بەخۆداچونەوەی ورد‌و هەستیاری پێویست‬ ‫بو‪.‬‬ ‫‪ -2‬حزبەكانی كوردستان جگە لەیەكێتیی‌و پارتی‪ ،‬كەم تا زۆر‪ ،‬چ لەحكومەتی‬ ‫ئێستای بنكە فراوان‌و چ لەحكومەتەكانی زۆنی سەوز‌و زەرد بەشدار بون‌و هیچ‬ ‫عەیبێكی سیاسیش نەبوە‪ ،‬بەڵكو دەرئەنجامەكانی تا ئێستا بەردەوامن‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی لەزۆنی زەرد‌و بزوتنەوەی ئیسالمی لەزۆنی سەوز‪ ،‬پشكی‬ ‫وەزارییان هەبوە‪ ..‬كەم تا زۆریش باس لەپرسی كشانەوە‪ ،‬یان مانەوە نەكراوە‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئەم قەیرانی داراییە‪ ،‬هەلێكی باش بو بۆ یەكێتیی نیشتمانیی‪ ،‬كە تاوتوێی‬ ‫پرسێكی گرنگ بكات ئەویش ئەوەیە‪ ،‬كە ئایا دەكرێت یەكێتیی لــەدەرەوەی‬ ‫حكومەت سیاسەتی خۆی پەیڕەو بكات‪ ،‬واتە پشت بەحكومەت نەبەستێت‪ ،‬كە تا‬ ‫ئێستا وەاڵمی یەكالكەرەوە بۆ ئەم پرسیارە وەرنەگیراوە‪.‬‬ ‫‪ -4‬یەكێتیی بەمانەوەی لەحكومەتدا ئەو مەترسییە دەڕەوینێتەوە كە ئیتر‬ ‫دۆسیەی دوئیدارەیی لەسەر مێزی گفتوگۆكان دابخرێن‌و هیچ كەس‌و الیەنێك‬ ‫بۆ مەرامی سیاسی بەكارینەهێنێت‪ ،‬ئەمەش پەرۆشی یەكێتیی دەرئەخات بۆ‬ ‫مانەوەی هەرێمی كوردستان بەیەكگرتویی‪.‬‬ ‫‪ -5‬ئەگەر بەپێی پرنسیپی (ئەرك‌و ماف) یا (دان‌و ستان) بێت‪ ..‬یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی مافی خۆیەتی چەند ئەركی پاراستنی سنورەكانی لەسەر شانە‪،‬‬ ‫ئەوەندەش مافی پشكداری حكومەتی هەبێت‪ ،‬بەتایبەتی تا ئێستا هێزی‬ ‫پێشمەرگەی كوردستان یەكگرتو نییە‌و سوپایەكی نیشتمانی نییە‪ ،‬كە ناكرێت‬ ‫چارەنوس‌و جوڵە‌و پڕچەككردنی هێزی پێشمەرگە بدرێتە دەست قەدەری حزبایەتی!‬ ‫‪ -6‬دۆخی كوردستان لەلێواری شەڕ‌و كارەساتدایە‌و ناكرێت یەكێتیی كە هەمیشە‬ ‫قسەی یەكالكەرەوەی هەبوە لەپرسە نیشتمانی‌و نەتەوەییەكاندا ئێستا لەدەرەوەی‬ ‫دەسەاڵت‌و حكومەت بێت‪ ،‬خۆ هەر كاتێك ئاسایش‌و ئارامیی جێگیری ئابوری‌و‬ ‫دەستور بێنە كایەوە‪ ،‬ئەو كاتە كاتی پشوی یەكێتیی‌و یەكێتییەكان دەبێت‌و‬ ‫لەدەرەوەی دەسەاڵتیش گرنگ نییە‪.‬‬ ‫‪ -7‬ئەم مانەوەیەی یەكێتیی نابێت بگاتە ئەو رادەیەی كە بەیەك چاو لەگەڵ‬ ‫پارتیدا سەیر بكرێت سەرەڕای هاوبەشیی‌و پێكەوەیی‪ ،‬دەبێت یەكێتیی قورسایی‬ ‫حزبایەتی خۆی لەناو حكومەتدا بەكاربهێنێت‌و بەرنامەی سیاسی‌و نەتەوەیی خۆی‬ ‫پەیڕەو بكات‪ ،‬گەر وانەبێت بژاردەی كشانەوە لەمانەوە باشتر دەبێت‪.‬‬

‫مەینەتی‌و ئازارەكانی كۆچبەران‌و‬ ‫شەهیدان دەخرێنەڕو‬ ‫چاودێر‪ -‬نەشمیل‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژی ‪ ،2016/2/20‬لەكۆلێژی كشتوكاڵیی هەولێر‪،‬‬ ‫پیشانگەیەكی تایبەت بۆ سێ‌ هونەرمەند بكرێتەوە كە‬ ‫سەرجەم تابلۆكان تایبەتن بەكارەسات‌و مەینەتیەكانی‬ ‫كۆچبەران‌و شەهیدان‪ ،‬ئەویش لەپێناو گێڕانەوەی هیوا بۆ‬ ‫گەنجان‌و پیشاندانی ئازاری كۆچبەران‌و شەهیدان‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم پیشانگەیە هونەرمەندی بەشداربو سیڤان‬ ‫جەرجیس بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬بڕیارە ‪20‬ی ئەم‬ ‫مانگە لەگەڵ دو هاوڕێی هونەرمەندم ئــەو پیشانگە‬ ‫هاوبەشە بكەینەوە‪ ،‬وەك خۆم لەو پیشانگەیەدا بە ‪20‬‬ ‫تابلۆ بەشداریم كــردوە‪ ،‬ئامانجیشمان لەكردنەوەی ئەو‬ ‫پیشانگەیە ئەوەیە كە دەمانەوێت بەهەمو گەنجان بڵێین‪،‬‬ ‫لەگەڵ خوێندن‌و كاری رۆژانەیشدا‪ ،‬گرنگیی بەبەهرەو‬ ‫تواناكانی خۆیان بدەن‌و بەردەوامبن لەسەر ئەو كارەی كە‬ ‫هەنگاوی بۆ دەنێن‪ ،‬چونكە بەڕاستی گەنج وزەی زۆری‬ ‫تیایە‪ ،‬پێویستە لەچاالكیەكانیاندا بەكاری بهێنن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا مەبەستمان خستنەڕوی ئــازارو مەینەتیەكانی‬ ‫كۆچبەران‌و شەهیدانە‪.‬‬

‫ئامادەکاری مەلەف‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫شاخەوان سدیق‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )492‬دووشةممة ‪2016/2/15‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫یادێک بۆ ئازاد سوبحی‬

‫نووسین بە خۆڵەمێشی قەقنەس‬ ‫لەبەر ئاگرەكەی ئازاد سوبحی دا‬

‫دالوەر قەرەداغی‬ ‫تۆ پێویستە هەر لێرە بیت ‪ ...‬لە ماڵ بیت‪،‬‬ ‫لەم دەوروبەرە بیت و‬ ‫نزیكامن بیت‬ ‫تۆ پێویستە هەبیت‪،‬‬ ‫تا كە بزر بووین ئاگات لێامن بێ‪،‬‬ ‫تا كە مردین بە دیارمانەوە بیت‬ ‫تۆ دەبێ لێرە بیت؛‬ ‫تا ڕوومان بێت تەنیا بین‪،‬‬

‫تا شەرم نەكەین‬ ‫هەم كورد بین و هەم شاعیریش بین‬ ‫تۆ گرنگە هەم كورد بیت و هەم هەشبیت‬ ‫تا بوێرین تەنیا بین؛‬ ‫تا دەرەقەت بێین بژین‪،‬‬ ‫تا جورئەت بكەین هەناسە بدەین‬ ‫تۆ دەبێ هەبیت و كورد بیت و شاعیریش بیت‬ ‫تا ڕوومان بێ هەبین و كورد بین و شاعیر بین‬ ‫تۆ پێویستە لێرە بیت؛‬ ‫تا فێر بین بێدەنگ بین‪،‬‬ ‫تا شەرم بكەین بنووسین!‬

‫یەكێــك لەو شــانازییە دەگمەنانــەی كە ئەدەب‬ ‫و نووســین لەم واڵتەدا پێی بەخشــیوم‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫هاوڕێیەتییــم لەگــەڵ ئــازاد ســوبحی دا بــووە‪.‬‬ ‫پەیوەنــدی ئازاد و من بۆ بیســت و چوار ســاڵێك‬ ‫لەمەوبــەر دەگەڕێتــەوە‪ ،‬كاتێــك لــە هەفتەیەكی‬ ‫ڕۆشــنبریی هاوڕێیانــی گۆڤــاری ئــازادی و لــە‬ ‫ئێوارەیەكی شــیعردا لە هۆڵی ڕۆشنبیری سلێمانی‪،‬‬ ‫ئەو قەســیدەی «خوێندنــەوەی تەرمی لمەكان» و‬ ‫من «تەیرەكانی ئیســماعیل» م خوێندەوە‪ .‬دواتر‬ ‫لەمیانــەی دەركردنی گۆڤاری «ســەراب» و دیدار‬ ‫و یەكتربینینــی زۆر و زیاترەوە‪ ،‬پەیوەندییەكەمان‬ ‫چووە ئاستی تر و هاوڕێیەتییەكی جیاواز و دەتوانم‬ ‫بڵێم گیانی بە گیانییەوە‪.‬‬ ‫ئاشنابوون بە ئازاد بۆ من سەرەتای دانیشتن بوو‬ ‫لەبەر ئاگرێكدا كە نێڵەنیڵ دەســوتا و ڕۆحی گەرم‬ ‫دادەهێنام‪ .‬ئازادم ناسی و بە ئاگرێك ئاشنا بووم كە‬ ‫پەیتا پەیتا لە زســتانە ساردەكانی ڕەقبوونەوەدا‪،‬‬ ‫دەگەڕامــەوە الی‪ .‬وەك منداڵێكی ســەرمابردەڵە و‬ ‫پەنجە لەگۆكەوتووی بەفرانبارەكانی شــاعیرێتیی‪،‬‬ ‫لەبــەر ئــەو ئاگرەدا دادەنیشــتم و لــە ئاوێنەكەیدا‬ ‫لــە لەتوپەتیمــم دەنۆڕی‪ ،‬ئەویــش ترپە ترپە دڵی‬ ‫دەدامەوە و لەت لەت خەونە وردوخاشــبووەكانمی‬ ‫پێكــەوە دەلكاندنــەوە‪ .‬دادەنیشــتم و بە نیڵەنێڵی‬ ‫ئــەو ئاگــرەدا دەمنــۆڕی‪ ،‬گەرمــم دەبــۆوە و بەر‬ ‫گۆشــەگیرییەكی كێویی دەكەوتم و بۆنی فڕینێكی‬ ‫دڕ و تونــدم هەڵدەمژت‪ .‬ئەوەی لــە دەرەوە و لێم‬ ‫دەكەوت و لە دەستم دەدا و لێم زەوت دەكرا‪ ،‬لەوێ‬ ‫لەبەر ئەو ئاگرەی ئازاد دا وەرمدەگرتەوە و لەزەتم‬ ‫دەبــرد و بــە زۆر زیاتــر لە مایــەی خۆمەوە‪ ،‬وەك‬ ‫كورد و وەك شاعیر هەڵدەستام‪.‬‬ ‫ئــەو شــەوەی «ئازاد» مــان بە خاك ســپارد‪،‬‬

‫زەوییەكــە ئەوەندە ڕەق و ڕووتەن و زیخەاڵن بوو‪،‬‬ ‫لــە دڵێــك دەچــوو كە ڕۆژێــك لــە ڕۆژان بووبێتە‬ ‫بەرد‪ .‬زەوییەك كە ســەرزەمینی ڕووداوی گەورەی‬ ‫خوێناویــی و ئەفســانەیی بووبــێ و قارەمانــان بە‬ ‫ســەریدا هاتبــن و چووبــن و شــەڕیان نابێتەوە و‬ ‫عاشــقبووبن و مردبــن‪ .‬هەرچۆنێك بــوو بە هەزار‬ ‫حاڵ النكێكمان بە ئەندازەی قەبری منداڵ و بازنەی‬ ‫شــینی فڕینــی مەلێك‪ ،‬لەو ئــەرزی «دڵ» ە ڕەق‬ ‫و تەقــەدا بــۆ ئازاد چێ كرد‪ .‬ڕێك لــەو كاتەدا كە‬ ‫«ئــازاد» مان بە قوماتكراوی لە نێویدا ڕاكشــاند‪،‬‬ ‫هەســتم كرد ئەو پیاوە باڵی هەن‪ .‬هەر بە ڕاســتی‬ ‫دوو باڵــی نهێنیــی جــوان و نــازدار و خەڵتان بە‬ ‫فرمێسكی لەگەڵ خۆیدا بۆ ئەو سەفەرە هێنابوون‪.‬‬ ‫تــا دوای ئــەوەی كە ئێمــە دەوری چۆڵ دەكەین و‬ ‫دەڕۆیــن‪ ،‬ئەو بیانكاتەوە و پێیان بدا لە شــەقژنی‬ ‫فڕیــن و بــۆ الی كوكوختییەكەی هاوڕێی‪ ،‬بچێتەوە‬ ‫بۆ ئاسمان‪.‬‬ ‫مەخابن لەو شــەوەدا ئەو وەسێتەیمان جێبەجێ‬ ‫نەكــرد كــە جارێكیــان بــۆ ســوعاد و نــارەوەن و‬ ‫منــی كــرد‪ ،‬بەوەی چوار ژنــی غەمگینی لە ئەنفال‬ ‫بەجێماو‪ ،‬بە دستوپلە زبر و میهرەبانەكانیان‪ ،‬نەرم‬ ‫نەرم خۆڵەكە بكەنەوە بە ســەر الشــەكەیدا‪ ،‬ئینجا‬ ‫بــە زەردەخەنــەوە گوتی «با ئەو ژنانــە قردێلەی‬ ‫پێشانگەی مردنەكەم بپچڕن‪».‬‬ ‫ئازاد لەبەرئەوە جیاواز و جوان دەینووسی چونكە‬ ‫شــیعرچیی و چیرۆكەوان و سەفاســاز و شــاعیری‬ ‫وەزیفــە نووســینەوە نەبــوو‪ ،‬لەبەرئــەوە جیاواز و‬ ‫جوان دەینووســی‪ ،‬چونكە بە ئاگر دەینووسی و لە‬ ‫ناوجەرگەی ڕەشەبادا دەینووسی‪ ،‬كە دەینووسی لە‬ ‫ناوەوەڕا هەڵدەئایسا و دەتەنییەوە و هەڵی دەكرد‪.‬‬ ‫خۆم بینی بووم كە شــیعری دەنووســی‪ ،‬چارۆكەی‬

‫هەڵدەدا و بەلەمەكەی بە زەریای پڕ لە گاشەبەردی‬ ‫تیــژ و نەبینراودا دەهاژوا و لەو بەندەرەدا كە تاك‬ ‫و تەرا بەلەمی ســەركێش و گۆشەگیر و سەرەڕۆی‬ ‫تــری وەك خــۆی لــێ بــوون‪ ،‬لەنگــەر پێدەگرت‪.‬‬ ‫كە شیعرەكەشــی تەواو دەكرد‪ ،‬شــەكەت شەكەت‬ ‫دەینوان‪ ،‬بەاڵم بەوەشەوە هێشتا هەر زەردەخەنەی‬ ‫دەهاتێ و دەتگوت نە بای بینیوە و نە بۆران‪.‬‬ ‫ئازاد بۆیە ڕۆحی جوان و جوانیش دەینووســی‪،‬‬ ‫چونكە شیعرنووســین الی ئەو لە یەك كاتدا شــكۆ‬ ‫و هەالهەالبــوون بوون بوو‪ .‬شیعرنووســین الی ئەو‬ ‫وەك دابــی قەقنــەس‪ ،‬ســووتان بوو تا بــوون بە‬ ‫خۆڵەمێش و پاشــان هەســتانەوە و حەرف حەرف‬ ‫فڕین لەبن خۆڵەمێشی سووتانی خۆیەوە بوو‪.‬‬ ‫كــە ئازاد دەڕوا و دیارنامێنــێ‪ ،‬ئیدی ئێوارانێك‬ ‫بۆ من بەڕێوە دەبن كە هەر بە ڕاســتی كاتێ دێمە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬نازانم بچم بۆ كوێ‪ .‬سەری شارم لێدێتەوە‬ ‫یەك و تەنیایتەنیا ڕێ دەكەم و ناگەمە هیچ كوێ‪.‬‬ ‫كە ئازاد دەڕوا‪ ،‬ئیدی من گۆشەگیرتر دەبم و زیاتر‬ ‫خــۆم لــە ژاوەژاو و چوونــە نێــو قەرەباڵخییەكان‬ ‫دەبوێــرم‪ .‬زیاتــر دەچمــەوە نــاو خــۆم و كزۆڵــە‬ ‫كزۆڵــە بە یادی ئاگرەكەی ئــەوەوە و لەبەر نەختە‬ ‫ئاگرەكەی خۆمدا دادەنیشم‪ ،‬گوێ لە مۆسیقا دەگرم‬ ‫و خەیــاڵ دەكەمــەوە و دەخوێنمــەوە و جاروبــار‬ ‫دەنووســم‪ .‬دوای ئەوەی ئازاد بە ئێجگاری دەڕوا و‬ ‫دیارنامێنێ‪ ،‬ئیدی زســتانانێك بۆ من بەڕێوە دەبن‬ ‫كە خەریكە لە سەرمادا ڕەق هەڵدێم‪ ،‬بەاڵم بیر لەو‬ ‫ئێوارەی زســتانە دەكەمەوە‪ ،‬كە ئەو لە ئاگرەكەی‬ ‫خــۆی بــەش دام و ئیتر گەرم گەرم دادێم‪ .‬ئاگرێك‬ ‫بەردەوام گوڕی ئەوەم دەداتێ كە هێشتا هەر دەبێ‬ ‫شەرم نەكەم‪ :‬هەم كورد بم و هەم شاعیریش بم‪.‬‬

‫تۆش پیاوێك بوویت مەدهۆش‬ ‫بۆ ئازاد سوبحی‬

‫ئەنوەری ڕەشی عەواڵ ‪ -‬لەندەن‬ ‫تۆش پیاوێك بوویت كەمدوو‪ ،‬وەكو حیكمەتی‬ ‫ڕۆشــنایی نەرم‪ ،‬وەكو دڵی ئاو ســەنگین‪ ،‬وەكو‬ ‫كەســێتیی خاك خۆشــڕوو و داڵوا‪ ،‬وەكو شنەی‬ ‫دەم بەیان تۆش پیاوێــك بوویت مەدهۆش‪ ،‬لە‬ ‫جنســی غەریبی بڕۆ‪ ،‬نە هــەوا كەڵكی هەڵمژین‬ ‫و نــە خــۆر كەڵكی هەاڵتــن و نە خــاك كەڵكی‬ ‫پیاســەكردنی وەسوەســەكان و نە باران كەڵكی‬ ‫باریــن و نە ژین كەڵكی ژیانــی پێوە ماوە تۆش‬ ‫بڕۆ‪ ...‬وەكو تەلیســمی ئەستێرە ڕێدەرببە بەنێو‬

‫دڕكەزیــی شــەوەزەنگدا بێدەنــگ‪ ..‬بێدەنــگ‬ ‫گۆرانــی و ڕازی گوڵەمێخەك بچــڕە لە مێرگێكی‬ ‫مەحزون و دڵتەنگــدا‪ ...‬هاوڕێ‪ ،‬هێدی‪ ..‬هێدی‪،‬‬ ‫وەكو لەرەی هیجرەتی دڵت بــڕۆ نەغمەی بارانە‬ ‫ئەغیارەكان‪ ،‬دەبیستین لە تۆدا جریوەی تیشكە‬ ‫خرۆشــاوەكان‪ ،‬دەبیســتین لە تۆدا نوزەی گەاڵ‬ ‫وشــكەوەبووەكان‪ ،‬دەبیستین لە تۆدا هەنسكی‬ ‫ئێوارەیەكی لێوڕێژ لە تەنیایی‪ ،‬دەبیســتین لە‬ ‫تۆدا هۆرەی سەفەرە بەسفتوسۆكانی سەبووری‪،‬‬ ‫دەبیستین لە تۆدا ژار و ژەنگ و بێچارەیی ژانی‬ ‫كەركوكیــش‪ ،‬دەژنەویــن لە جوگرافیــای گیانی‬ ‫تۆدا‪.‬‬

‫ئــەم ژمارەیە تایبەتــە بە ئازاد‬ ‫سوبحی کە دەبوو دوای چاپبوونی‬ ‫دیوانەکــەی بێت‪ ،‬بــەاڵم ئەو کات‬ ‫دوا کــەوت و بۆیە بە پێویســتمان‬

‫زانــی لــە بۆنەیەکــدا تایبــەت بەو‬ ‫شــاعیرە باڵوی بکەینەوە‪٢٢ .‬ـــی‬ ‫ئــەم مانگە یــادی لــە دایکبوونی‬ ‫ئــازاد ســوبحیی شــاعیرە‪ ،‬لەبــەر‬

‫ئــەوە وەک ڕێزلێنانێــک لە قەڵەم‬ ‫و نووســینەکانی‪ ،‬بــە دەرفەتمــان‬ ‫زانــی لــەم کاتــەدا ژمارەیەکی بۆ‬ ‫تایبــەت بکەیــن‪ .‬ئەم شــێوازەش‬

‫نەریتێکــی کۆنی ڕەخنەی چاودێرە‬ ‫و بۆ زۆرێک لە نووسەرانی کورد و‬ ‫جیهانی ئەنجاممان داوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫ژمار ‌ه (‪ )492‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/15‬‬

‫‪2‬‬

‫ئازاد سوبحی و سەرابی گەیشنت‬ ‫د‪.‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫ســاڵی ‪ 1979‬من و ئازاد ســوبحی لە‬ ‫ئامادەیی كوردســتان لــە كەركووك (كە‬ ‫ئــەو كاتــە رژێمی بەعس‪ ،‬وەك بەشــێك‬ ‫لە سیاسەتی تەعریب‪ ،‬ناوەكەی گۆڕیبوو‬ ‫بۆ ئامادەیی عبدالملك بن مروان) لەپۆلی‬ ‫شەشــەمی زانســتی بوویــن‪ ،‬جاروبــار‬ ‫پێكەوە پیاســەمان دەكردو باسی ئەدەب‬ ‫و شــیعرمان دەكــرد‪ ،‬ئێمــە پەرۆشــی‬ ‫دەرچوونــی گۆڤاری بەیــان و رۆژنامەی‬ ‫هاوكاری و پاشــكۆی عیراق بووین‪ ،‬من و‬ ‫ئازاد هەوڵمان دەدا شیعر بنووسین‪ ،‬ئەو‬ ‫پتر شــیعری نەزار قەبانیی دەخوێندەوەو‬ ‫ێ دیوانی‬ ‫السایی ئەوی دەكردەوە‪ ،‬بیرم د ‌‬ ‫(قالت لی الســمرا‌و) و (الرسم بالكلمات)‬ ‫ی بــۆ هێنام بــۆ خوێندنەوە‪ ،‬پێم وت تۆ‬ ‫الســایی نــەزار دەكەیتــەوە‪ ،‬پێی خۆش‬ ‫بــوو‪ ،‬ئاخــر ئەو بــە عەرەبیش شــیعری‬ ‫دەنووسی‪.‬‬ ‫لەو ســاڵەدا من شیعرێكم لە پاشكۆی‬ ‫عیراقــدا بــاو كرایــەوە بــە ناونیشــانی‬ ‫(ســووتانێك لــە ســەدەی یاخیبووندا)‪،‬‬ ‫ئازاد داوای ناونیشانی هاوكاری و پاشكۆی‬ ‫عێراقی لێكردم و شیعری بۆ ناردن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــاو نەكرایــەوە‪ ،‬من پەیوەندیــم لەگەڵ‬ ‫ئەدیبان و نووســەران هەبــوو‪ ،‬ئازاد ئەو‬ ‫كاتــەش دوورەپەرێــز بوو‪ ،‬شــیعری من‬ ‫باڵوكرایــەوەو هــی ئەو بــاو نەكرایەوە‪،‬‬ ‫لەدواییدا ئەو بوو بە شاعیرێكی داهێنەرو‬ ‫من نەبووم بە شاعیر‪.‬‬ ‫كە شەشــمان تەواو كرد‪ ،‬هەریەكەمان‬ ‫بەالیەكدا رۆیشــتین‪ ،‬من لــە پەیمانگەی‬ ‫تەكنیكیــی بەغــدا وەرگیــرام كــە دواتر‬ ‫گواســتمەوە بــۆ كۆلێجــی ئەدەبیاتــی‬ ‫زانكۆی ســەاڵحەدین لــە هەولێر‪ ،‬ئەویش‬ ‫لە پەیمانگەی تەكنیكیی موسڵ وەرگیرا‪،‬‬

‫دوای دەرچوون ئەو كرا بە سەربازو ئیتر‬ ‫تــا راپەڕین كەمتــر یەكدیمــان دەبینی‪،‬‬ ‫سااڵنی ‪ 1990-1989‬پێكەوە لە بەنداوی‬ ‫عوزەیــم كارمــان دەكــرد‪ ،‬من لەبەشــی‬ ‫كارگێڕی‪ ،‬ئەو لەبەشــی میكانیك‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەپــاش راپەڕین و كۆڕەو هەردووكمان لە‬ ‫ســلێمانی بووین و پاشــان گواستمانەوە‬ ‫بــۆ هەولێــر‪ ،‬چونكــە رۆژنامــەكان و‬ ‫بــارەگای حزبــەكان و هەلــی كار زیاتــر‬ ‫ێ وەك مامۆســتا‬ ‫ێ بــوو‪ ،‬مــن لــەو ‌‬ ‫لــەو ‌‬ ‫لەئامادەیــی ئازادیــی كــوڕان دامەزرام و‬ ‫ئــازاد ســوبحیش‪ ،‬لەرێگــەی ئەبوبەكــر‬ ‫خۆشــناو‪ ،‬لــە رۆژنامەی ئــااڵی ئازادیی‬ ‫حزبی زەحمەتكێشان دەستی بەكار كرد‪،‬‬ ‫زۆربەی كات پێكەوە بووین‪ ،‬پاش ئەوەی‬ ‫لەگەڵ عەبدولموتەلیب عەبدولاڵ بەیەكترم‬ ‫ناســاندن‪ ،‬ئیــدی زۆربەی كات ســێقۆڵی‬ ‫پیاســەمان دەكرد و گفتوگۆی ئەدەبی و‬ ‫رۆشــنبیریمان دەكرد‪ ،‬تا ســاڵی ‪-1994‬‬ ‫‪ 1995‬كــە پــرۆژەی گۆڤاری (ســەراب)‬ ‫هاتە ئــاراوە‪ ،‬یەكەم ژمارەی ئەو گۆڤارە‬ ‫لەهاوینی ساڵی ‪ 1995‬چاپ كرا‪.‬‬ ‫بیرۆكــەی دەركردنی گۆڤاری ســەراب‬ ‫هی دانا ســەعید سۆفی بوو‪ ،‬لەسەرەتادا‬ ‫دانــا ســۆفی لەگــەڵ عەبدولموتەلیــب‬

‫كــردو پاشــتریش دالوەر قەرەداغــی‪،‬‬ ‫ئیــدی لــەو ژمارەیــەدا هــەر پێنجمــان‬ ‫وەك دەســتەی نووســەران خۆمــان‬ ‫راگەیاند‪ ،‬سەرنووســەرمان دانەنا‪ ،‬تەنها‬ ‫نــاوی خاوەنــی ئیمتیازمان نووســی كە‬

‫جێی سەرســوڕمانی ناوەندی رۆشنبیریی‬ ‫كــوردی بوو كە گۆڤارێك سەرنووســەری‬ ‫نەبێت‪ ،‬جگە لەوەی بابەتەكانی گۆڤارەكە‬ ‫ێ و جیاوازو بایەخدار بوون‪.‬‬ ‫بابەتی نو ‌‬ ‫ئازاد سوبحی لەژمارەی یەكەمدا‪ ،‬بەناوی‬

‫ئــەم بابەتــە بەشــێكی زۆر كەمــە لــەو بیرەوەرییانــەی جاروبار‬ ‫دەیاننوسمەوە‪ ،‬بەو هیوایەی رۆژگارێك بێت بتوانم‪ ،‬وەك بیۆگرافیای‬ ‫ژیانی رۆشنبیریی سەردەمێكی دیاریكراو‪ ،‬بیخەمە بەردەست‬ ‫عەبدولــا باســی پــرۆژەی دەركردنــی‬ ‫گۆڤارێكیــان كردبــوو‪ ،‬دواتر لەگەڵ ئازاد‬ ‫ســوبحیدا قســەیان كــردو راوێژیــان بەو‬ ‫كردبــوو‪ ،‬ئازادیش پێشــنیاری ناوی منی‬

‫نەهرۆ ســەعید ســۆفی بوو‪( ،‬ئەگەرچی‬ ‫پێشنیاری ئەوەمان كردبوو دانای سەعید‬ ‫سۆفی سەرنووسەر بێت‪ ،‬بەاڵم دانا حەزی‬ ‫لــەو پلەبەندییە نەبوو)‪ ،‬ئەمە لەو كاتەدا‬

‫دەســتەی نووســەرانەوە‪ ،‬ســەروتارێكی‬ ‫ئێجگار جوان و سەرنجڕاكێشــی نووســی‬ ‫بەناونیشانی (سەرابی گەیشتن‪..‬سەرابی‬ ‫نەگەیشــتن) كــە هەموومانــی سەرســام‬

‫كــرد‪ ،‬بــێ دەســكاری و بۆزیادكــردن‬ ‫باڵومــان كردەوە‪ ،‬لەو ســەروتارەدا هێڵە‬ ‫سەرەكییەكانی میتۆدو فیكری گۆڤارەكە‬ ‫راگەیەنــراوە‪ .‬لەو كاتــەدا رێبازو فیكری‬ ‫بونیادگــەری باوی بــوو و ئێمەیان وەك‬ ‫بونیادگــەر ناودەهێنا‪ ،‬لە بەشــێكی ئەو‬ ‫ســەروتارەدا هاتووە‪»:‬ســەراب هیــچ‬ ‫دروشم و ئیدیعای گەورە هەڵناگرێ‌‪ ،‬پێی‬ ‫وایــە فكرو رۆشــنبیری هێندە فــراوان و‬ ‫ێ چەندین ئاست و‬ ‫هەمەالیەنن كە دەشــ ‌‬ ‫پلەی جیاواز بۆ گوفتار بڕەخسێنێ‌‪ .‬ئەمە‬ ‫وامــان لێــدەكا خۆمان لەهیچ ئاســتێكی‬ ‫دیاریكراوەوە نیشانی خوێنەران نەدەین‪.‬‬ ‫ئێمە نــە بونیادگەری دەپەرســتین و نە‬ ‫ماركســیزم و نە رێبازەكانی پێش ئەوان‬ ‫و پــاش ئەوانیــش(‪ )...‬رۆشــنبیری ئەو‬ ‫خاڵە رۆشــن و ترســناكەیە كــە ئاخرین‬ ‫ێ چونكە فكر‬ ‫وشــە بەكــەس رەوا نابینــ ‌‬

‫««‬ ‫كێشــەیەكە ئەگەر چارەسەر كرا دەمرێ‌‪.‬‬ ‫ێ ئەوەی‬ ‫لە دنیای وشــەدا نەمــر زۆرن ب ‌‬ ‫ێ‬ ‫ئاخریــن نەمــر هەبێ‌‪ ،‬بلیمــەت زۆرن ب ‌‬ ‫ێ‬ ‫ئەوەی دوا بلیمەت هەبێ‌‪ .‬ئەگەر بگونج ‌‬ ‫بەشێوەیەكی كاتی دوا فیشەك و دوا وشە‬ ‫لەدنیای سیاســەتدا هەبێ‌‪ ،‬ئەوا لەدنیای‬ ‫رۆشنبیریدا دوا وشە تەنها مردنە»‪.‬‬ ‫لەژمــارەی دووەمی گۆڤاری ســەرابدا‬ ‫كــە لەپاییزی ‪ 1995‬دەرچوو‪ ،‬دەســتەی‬ ‫نووســەرانمان فراوانتر كرد‪ ،‬بەچەشنێك‬ ‫تەنها لە هەولێردا قەتیس نەكرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ێ لەنوسەرانی سلێمانی و ئەوروپاشی‬ ‫هەند ‌‬ ‫بــۆ زیاد بكرێت‪ ،‬ئیدی لەو ژمارەیە بەدوا‬ ‫موحســین ئەحمەد عومەرو ئــازاد حەمە‬ ‫(لەفەرەنسەو ســوید) و عەتا قەرەداغی‬ ‫و ئــازاد بەرزنجــی (لەســلێمانی) هاتنە‬ ‫ناو دەســتەی نووســەرانی گۆڤارەكەوە‪،‬‬ ‫بەمجــۆرە بووین بە نۆ كــەس‪ ،‬ئیدی بۆ‬ ‫پێكەنین دەمانووت دەســتەی نووسەران‬ ‫نۆ كەســین و بەیەكسانی بەسەر هەولێرو‬ ‫كەركووك و سلێمانیدا دابەشمان كردوون‬ ‫(بەو پێیەی ئازاد ســوبحی و ئازاد حەمە‬ ‫و مــن كەركووكــی بوویــن‪ ،‬دانا ســەعید‬ ‫ســۆفی و عەبدولموتەلیــب عەبدولــا و‬ ‫موحسین ئەحمەد عومەر هەولێری بوون‪،‬‬ ‫دالوەر قەرەداغــی و ئــازاد بەرزنجــی و‬ ‫عەتا قەرەداغیش سلێمانیی بوون)‪ ،‬ئەمە‬ ‫بێئەوەی مەبەســتمان بێت بەو شــێوەیە‬ ‫دابەشــی بكەیــن‪ .‬ئــەم گۆڤــارە پێنــج‬ ‫ژمارەی لێدەرچوو‪ ،‬لەپاش ســی و یەكی‬ ‫ئابی ســاڵی نــەوەدو شــەش بەیەكجاری‬ ‫وەستا‪ .‬ئازاد سوبحی لەهەموو ژمارەكاندا‬ ‫رۆڵێكی بەرچاوی هەبوو‪.‬‬ ‫ئــەم بابەتــە بەشــێكی زۆر كەمە لەو‬ ‫بیرەوەرییانەی جاروبار دەیاننوســمەوە‪،‬‬ ‫بەو هیوایەی رۆژگارێك بێت بتوانم‪ ،‬وەك‬ ‫بیۆگرافیای ژیانی رۆشنبیریی سەردەمێكی‬ ‫دیاریكراو‪ ،‬بیخەمە بەردەست‪.‬‬

‫سوبحی مامۆستای یەكەمم بوو‬ ‫ئەژین عەبدولخالق‬ ‫كە كوڕی نێــو دەزگاكانــی ڕاگەیاندن‬ ‫گوللەیــان لــە پەرچەمی كچێنیــم دا‪ ،‬كە‬ ‫ڕۆشــنفكرەكانی واڵت زمانــی چەپەڵیان‬ ‫بــۆ مێینەبوونــم گێڕا‪ ،‬هەر لــەو كاتەبوو‬ ‫بــۆ یەكەمجار ســوبحیی ئازیزم ناســی‪،‬‬ ‫وەك ‪١٨‬ـــساڵییەكی پڕ خەون و ســادە‬ ‫بــە گریانــەوە ڕامكــرد‪ ،‬بــە گریانــەوە‬ ‫ســوبحی باوەشــی بۆ كردمەوە‪ ،‬سوبحی‬ ‫وەك باوكێكــی میهرەبان ژیری كردمەوە‪،‬‬ ‫وەك زمانزانێكــی گــەورە كۆمەكی كردم‬ ‫لــە زمــان و وەرگێــڕان‪ ،‬كــە ســوبحیم‬ ‫ناســی یەكەمجارم بوو پیاوێك ببینم بەو‬ ‫هەمــوو میهرەبانییــەوە‪ ،‬پیاوێك كە بۆی‬ ‫دەدوێــم ســەیری مەمكم نــەكات و گوێ‬ ‫لە ڕوحم بگرێت‪ ،‬ئــەو گریانی مێینەیەك‬ ‫بــەس بوو بۆ ئەوەی دەســتەكانی بخەنە‬ ‫لــەرزە‪ ،‬كوتەكوتی دڵی كچێك بەس بوو‬ ‫بــۆ ئــەوەی بكەوێتە گریان‪ ،‬قورســترین‬ ‫شــتێك بۆ ژیانــی ئەو ئازیــزە یاخیبونە‬ ‫جوانەكانــی بوو‪ ،‬كە بە هیچ شــێوەیەك‬ ‫جێــگای نەدەبۆوە لە واڵتی شــەڕ و درۆ‬ ‫و مرۆڤكوژ‪ ،‬ســوبحی مامۆستای یەكەمی‬ ‫مــن بوو‪ ،‬ئەگەر ئەو پیاوە جوانە نەبوایە‬ ‫لە ژیانم‪ ،‬من یەكێك لە ژنە ســوتاوەكانی‬ ‫نێو الپەڕەی ڕۆژنامەكان دەبووم‪ ،‬سوبحی‬ ‫نــەك وەك شــاعیر و ئەدیب وەك مرۆڤ‬ ‫هەناســەی بۆ من دروســتكرد‪ ،‬ژیانی پێ‬ ‫دامەوە بە دیدگایەكی تر‪ ،‬كۆنتراســتێكی‬ ‫ســەیر لــە نێــوان ئــەو پیــاوە و هەموو‬ ‫پیاوەكانــی تــردا هەبوو‪ ،‬ئــەو دەیتوانی‬ ‫مــرۆڤ وەك خــۆی ببینێــت‪ ،‬زۆر جــار‬ ‫بیــرم دەكردەوە دەبێت ئەو پیاوە چەندە‬ ‫ئیشــی كردبێــت لــە نێو خــودی خۆی‪،‬‬ ‫تــا ئــەو مرۆڤە نەجیــب و هێمنــەی لێ‬ ‫دەرچووە‪ ،‬ســوبحی زۆر ئاسان دەیتوانی‬ ‫بــاوك بێت‪ ،‬بــرا بێت‪ ،‬مــرۆڤ بێت‪ ،‬من‬

‫دوای ناســینی كۆمەڵگەلێــك لــە پیاوی‬ ‫ئەدیــب و نووســەر ســوبحیم ناســی‪،‬‬ ‫ئــەوەی ســوبحی لە هــەر هەموویان جیا‬ ‫دەكردەوە‪ ،‬سوبحی لەسەر هەموو ڕووداو‬ ‫و پێشــهاتەكان ســەرنج و بیركردنەوەی‬ ‫قوڵــی هەبوو‪ ،‬ئــەو قــەت هەڵنەدەچوو‪،‬‬ ‫تۆنــی دەنگی لە هیچ یەكێــك لەوانی تر‬ ‫نەدەچوو‪ ،‬زۆربەی جار هەستم دەكرد لە‬ ‫حاڵەتــی تێڕامــان و بیركردنەوەی قوڵە‪،‬‬ ‫هــەر ئەوەش بوو كــە زۆربەی جار وەاڵم‬ ‫و ڕا و ســەرنجەكانی جێــگای ســەرنجی‬ ‫دەوروپشت بێت‪ .‬سوبحی مناڵی دروست‬ ‫نەكــرد‪ ،‬ئەوەش دیوێكی فەلســەفییانەی‬ ‫هەبــوو لەالی ئەو‪ ،‬بەاڵم خۆشەویســتیی‬ ‫ئەو ئازیزەم بۆ منداڵ لە خۆشەویســتیی‬ ‫خودا و مەســیح دەچوو‪ ،‬كە من دووگیان‬ ‫بــووم بە كچەكەم‪ ،‬ســوبحی جیــاواز لە‬ ‫خەڵكی تر سکی منی دووگیانی دەبینی‪،‬‬ ‫حەزی دەكرد شــعر بنووسێت لەو كاتەی‬ ‫منــی دووگیانــی دەبینی‪ .‬ڕۆژێــك لەنێو‬ ‫ڕۆژنامەی هاوواڵتی لە یەكێك لە ژورەكان‬ ‫هاتــە دەرەوە و ڕێك پێشــی لــێ گرتم‪،‬‬ ‫وتی ئەو منداڵەی ســكی تۆ دەبێت ناوی‬ ‫ئاسمان بێت‪ ،‬ئاسمان یەكێك لەو مندااڵنە‬ ‫بوو سوبحی نامەی بۆ دەنووسی و دیاری‬ ‫بــۆ دەناردە ســكەندەنافیا‪ .‬ئــەو بە هیچ‬ ‫شێوەیەك لە كەس نەچوو‪ ،‬ئەدیببوون و‬ ‫شاعیربوونی ســوبحی ئەوەندە قوڵ بوو‪،‬‬ ‫هەر بە نیگایەك هەســت بە جوانییەكانی‬ ‫دەكــرا‪ ،‬ئەدیبێكی ئەوەندە خاوەن مۆڕاڵ‬ ‫بوو كە هاوشــێوەكانی بە قات و بۆینباخ‬ ‫لە پشــت مێــزی مەڕمــەری گەورەگەورە‬ ‫دانیشــتبوون‪ ،‬ئەویش لەســەر عەرزێكی‬ ‫چیمەنتــۆ‪ ،‬دانیشــتن لەگــەڵ ســوبحی‬ ‫شــیعرخوێندنەوەی تێ دەكەوت‪ ،‬وێسكی‬ ‫و شەراب و گۆرانیی كالسیكی عەرەبی و‬ ‫جۆرج وســوفی تێ دەكەوت‪ ،‬عشقی ئەو‬ ‫مرۆڤــە نایابــە بۆ دەنگی جۆرج وســوف‬ ‫لە عشــقی خودا دەچوو بــۆ میهرەبانیی‬

‫سوبحی دەیگوت‪ :‬عەشق ئەو كچە جوانە نییە كە دەبێتە‬ ‫خاوەنی كۆشــكێك‪ ،‬عەشــق ئەو كچەیە كە ئێســتا لە‬ ‫دوور دوورەوە ماڵی پیاوێك گســک دەدات‪ ،‬كە سوبحی‬ ‫دەمرێ و تۆ بۆی دەگریت‪ ،‬هەر لەو كاتەش ئەو هەناسە‬ ‫دەدات و خەریكی ئوتوكردنی كراسی پیاوێكی ترە‬ ‫مەریــەم‪ ،‬لەوەیــە بــە حوكمــی زمــان و‬ ‫جوگرافیــاوە ســوبحی زۆرتــر تێكەڵیــی‬ ‫لەگــەڵ ئــەدەب و هونــەری عەرەبــی‬ ‫هەبووبێــت‪ ،‬بــەاڵم مــن دوای ئەزمونێك‬ ‫لــە واڵتانی ئەوروپــی ئینجا تێگەیشــتم‬ ‫جوگرافیایەكــی ســنوردار نەبــوو لەنێــو‬

‫ڕوحی ئەو مرۆڤە مەزنە‪ ،‬سوبحی لە هەموو‬ ‫ئەو پیاوە ئەدیب و هونەرمەندە جیهانییە‬ ‫جوانانە دەچێت‪ ،‬كە لە كەسی تر ناچن‪،‬‬ ‫جیهانبینیــی ئەو تــەواو جیــاواز بوو لە‬ ‫خەڵكی ئەو دەڤەرە‪ ،‬هــاوڕێ نزیكەكانی‬ ‫خۆی بــۆ گرنگ بوو‪ ،‬هەمیشــە دەیگوت‬

‫دالوەر پێــش ئــەوەی شــاعیر بێت خۆی‬ ‫جوانترین شــیعرە‪ ،‬شــیعر لەگەڵ دالوەر‬ ‫دەخەوێــت‪ ،‬نان دەخوات‪ ،‬ســەیری باران‬ ‫دەكات‪ ،‬ســمكۆ محەمەد ئــەو هاوڕێ بە‬ ‫وەفایە بوو‪ ،‬كە زۆرترین نەهامەتییەكانی‬ ‫سوبحی لەســەر شانی ئەو مایەوە‪ ،‬دوای‬

‫ئەوەی هەر یەك بەرەو ماڵێك لە غەریبی‬ ‫كۆچمان كرد‪ ،‬عەتــا محەمەد كلیلی دڵی‬ ‫ئازاد ســوبحی بوو‪ ،‬ئەو مرۆڤە دەیتوانی‬ ‫ســوبحی بخاتــە پێكەنیــن‪ ،‬ســوبحی لە‬ ‫نائومێدییــەكان ڕاچڵەكێنێ‪ ،‬دانیشــتنی‬ ‫پێكەوەیــی ئــازاد ســوبحی و ئەحــام‬ ‫مەنسور گەورەترین تابلۆی نێو فەرهەنگی‬ ‫كوردییــە كە بینیبێتم‪ ،‬بــەاڵم زۆر جوان‬ ‫مناڵیــش دەبوونــەوە و زویــر دەبوون لە‬ ‫یەكتر‪ ،‬ســوبحی ماڵێكــی بچوكی هەبوو‬ ‫لەگەڵ ژنە میهرەبانەكەی خاتوو سوعاد‪،‬‬ ‫ماڵەكەیان چەند بتڵێكی بەتاڵ و چرایەك‬ ‫و هەندێــك ئینجانــەی تێدابــوو‪ ،‬دیواری‬ ‫ماڵەكــەی ســوبحی شــیعرێكی ماردیــن‬ ‫ئیبراهیــم و وێنەیەكــی ڕامیار مەحمودی‬ ‫پێــوە هەڵواســرابوو‪ ،‬دواهەمیــن دیداری‬ ‫بەرجەســتەكراوی مــن و ســوبحیی ئازیز‬ ‫ســێ مانگێك پێش بەجێ‌هێشــتنی ماڵە‬ ‫بچوكەكــەی بــوو‪ ،‬پیاســەیەكی كورتــی‬ ‫كواڵنمــان كرد و وەك هەمیشــە گیرفانی‬ ‫قرانێك لە پوڵی گەندەڵیی ئەو هەرێمەی‬ ‫تێــدا نەبوو‪ ،‬لەو ئێوارە ئەوەی باس كرا‪،‬‬ ‫دواهەمیــن نهێنیــی خۆی بوو لــە بارەی‬ ‫عشــقەوە‪ ،‬كە دەگەڕایەوە بۆ ســەردەمی‬ ‫زۆر الویی ســوبحی‪ ،‬زۆر بە دەنگێكی پڕ‬ ‫گریان و بە ڕیتمێكی نەرم بیری دەكردەوە‬ ‫و دەدوا‪ ،‬وتی عەشــق بەیەكگەیشتن نییە‬ ‫ئەژین‪ ،‬عەشــق ئەو كچــە جوانە نییە كە‬ ‫دەبێتە خاوەنی كۆشــكێك‪ ،‬عەشــق ئەو‬ ‫كچەیە كە ئێســتا لە دوور دوورەوە ماڵی‬ ‫پیاوێك گسک دەدات‪ ،‬كە سوبحی دەمرێ‬ ‫و تــۆ بۆی دەگریت‪ ،‬هەر لەو كاتەش ئەو‬ ‫هەناســە دەدات و خەریكــی ئوتوكردنی‬ ‫كراســی پیاوێكی ترە‪ ،‬عەشــق ئەو كچە‬ ‫موستەحیلەیە كە سوبحی دەكوژێت‪ ،‬زۆر‬ ‫گریاین زۆر لە ئامێزی گرتم‪ ،‬وتی دەمرم‪،‬‬ ‫مــن دەمرم‪ ،‬ببوورە كچەكــەم كە جێتان‬ ‫دەهێڵم‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )492‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/15‬‬

‫عەتا محەمەد‬ ‫لــە دەوروبــەری ‪٢٠٠٤‬دا دەمویســت‬ ‫چیرۆكێــك لەبــارەی مردنــی ئــازاد‬ ‫ســوبحییەوە بنووســم‪ ،‬دیارە مەبەســتم‬ ‫لــە مردنــی بــە فەرمــی راگەیەنــدراوی‬ ‫ئازاد ســوبحی نییە لــە ‪٢٥‬ی ئۆكتۆبەری‬ ‫‪٢٠١٤‬دا‪ ،‬بەڵكــو ئــازاد ســوبحی زۆر لــە‬ ‫پێش ئەو بــەروارەوە مردبوو‪ .‬بەوپێیەی‬ ‫ئامادەبوونــی مــردووەكان لەگەڵمانــدا و‬ ‫بینیــن و بەركەوتن لەگەڵیانــدا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫مایەی شــەرم بۆ زینــدووەكان و ناكرێت‬ ‫ئێمە لەگەڵ مردووییەكدا بژین‪ ،‬بەوپێیەی‬ ‫لە شكۆی زیندووبوونمان كەم دەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئــەوا زۆر كــەس خــۆی لــەو حەقیقەتە‬ ‫دەشــاردەوە‪ ،‬كە ئازاد ســوبحی مردووە‪،‬‬ ‫یاخــود فەرامۆشــی دەكــرد‪ .‬بــەاڵم من‬ ‫دەموویســت چیرۆكێــك لەبــارەی ئــەو‬ ‫مردنەیــەوە بنووســم و خۆم لــە بازنەی‬ ‫ئــەو شــەرمە دەربازبكــەم‪ .‬ئەوەبــوو‬ ‫چیرۆكێكم بەناونیشــانی (پەنهانییەكانی‬ ‫زیندوێتی مەســیح) نووسی و لە كۆتایی‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫مرۆڤێك بێ ماسك‬

‫چیرۆكەكــەدا ئــەم رســتەیە هەبــوو‪:‬‬ ‫(‪‌...‬لەهــەر ســەردەمێكدا پێویســتمان‬ ‫بەمردنێكی ئەفســانەیی هەیــه تا رۆحی‬ ‫پڕ تراژیدیمان بەرجەستەبكات‪ ،‬هەرچۆن‬ ‫سوكراتیشمان كوشت (ئەم كوشتنانەش‬ ‫جیــاوازن لەوەی بەرانبەر ئازاد ســوبحی‬ ‫كردمان‪).‬‬ ‫كاتێــك چیرۆكەكــە لە كتێبــی (فریو‬ ‫و خۆحەشــاردان) لــە ســاڵی ‪٢٠٠٥‬دا‬ ‫باڵوبــووەوە‪ ،‬گرنگتریــن كــەس بەالمەوە‬ ‫رای بزانــم‪ ،‬ئــازاد ســوبحی خــۆی بوو‪،‬‬ ‫كاتێكیــش پرســیارم لــێ كرد‪ ،‬بــە دوو‬ ‫پەنجــە عەینەكەكــەی چاككــرد و پاش‬ ‫كەمێك بێدەنگی وتی‪ :‬جارێكی تر شــتی‬ ‫وا مەنووســە‪ .‬تــۆ ناهێڵیــت فەرامــۆش‬ ‫بكرێم‪.‬‬ ‫دیارە ئەو بیری نەچووبوو‪ ،‬كە لە ساڵی‬ ‫‪٢٠٠٣‬دا كتێبــی (دەستنووســی یەكــەم)‬ ‫م پێشــكەش بــەو كردبــوو‪ .‬كاتێكیــش‬ ‫رۆمانی ڕێبەری كتێبســازە كوژراوەكان‪-‬م‬ ‫نووســی‪ ،‬ئــازاد ســوبحی لــەو رۆمانەدا‬ ‫ئامادەییەكــی زۆری هەبــوو‪ ،‬هــەروەك‬ ‫ئەوەی ئەو بەراستی تەنها ناوێك بووبێت‬ ‫و لەنێومانــدا ژیابێت‪ .‬بەاڵم وەك ئەوەی‬ ‫نەیەوێت هەرگیز ئەو رۆمانە بخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫بە فەرمــی مردنی خۆی راگەیاند و پێش‬ ‫باڵوبوونــەوەی رۆمانەكــە بەماوەیەكــی‬ ‫كــەم‪ ،‬شــەوی ‪٢٥‬ی ئۆكتۆبەری ‪ ٢٠١٤‬لە‬ ‫الپەڕەكانــی فەیســبوك و دوای ئــەو لە‬ ‫ماڵپەڕەكانــدا‪ ،‬بەخێرایــی هەواڵی مردنی‬ ‫ئــازاد ســوبحی باڵودەكرایــەوە‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫جارێك بینیبــووی‪ ،‬بەڕێكەوت وێنەیەكی‬ ‫لەگــەڵ گرتبــوو‪ ،‬تەنانــەت هەشــبوو‬ ‫نەیدەناسی‪ ،‬دەیوت ئازاد سوبحی مرد‪...‬‬ ‫وەك ئــەوەی هەمــووان بیانەوێت خاڵێك‬

‫بۆ مردنــی ئازاد ســوبحی دەستنیشــان‬ ‫بكەن و رایبگەیەنــن‪ :‬ناكرێت لەوە زیاتر‬ ‫ئەوێكــی مردوو‪ ،‬لەگەڵمانــدا بژی‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەو زۆر لەپێش ئەو بەروارەوە مردبوو‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەو بۆ مردبوو‪ ،‬چۆن بەدرێژایی‬ ‫ئــەو ســااڵنەش لەناوماندا ژیــا؟ زۆرجار‬ ‫بەخۆم دەڵێم رۆژێك وەاڵمی ئەو پرسیارە‬ ‫دەدەمەوە‪ .‬بەاڵم دڵنیاشــم‪ ،‬لەناو خۆمدا‬ ‫هــەوڵ ئــەدەم ئــەوكارە نەكــەم و مەرج‬ ‫نییە هەموو رازێك‪ ،‬بۆ ئاشــكراكردن بێت‬ ‫و منیــش هەرگیز ئــارەزووم لە خۆبادان‬ ‫نەبووە بە مردووەكانەوە‪.‬‬ ‫***‬ ‫یەكێك لە گرنگییەكانی ئازاد ســوبحی‬

‫كــە ئــازاد ســوبحی ناچێتە خانــەی ئەو‬ ‫جۆرە كەسانەی لە ماوەیەكدا دەیانەوێت‬ ‫وەك یاخی و جیاواز دەربكەون‪ ،‬ئەوانەش‬ ‫نا خەریكی نووسینی ئەدەبی بێ تاقەتین‬ ‫و هەمیشــە لــە هەڵپەی بەدەســتهێنانی‬ ‫خۆشــبەختیدان و لــە دنیــای ئێمەشــدا‬ ‫عەشــقێكی زۆر هەیە بۆ بوون بەم جۆرە‬ ‫لە نووسەر‪ ،‬كە من جارێك بە خوێنەرێكم‬ ‫وت ئەو جۆرە نووسەرانە كێشەی كەمیی‬ ‫ڤیتامیــن ‪D‬یــان هەیە‪ ،‬ئەگــەر كەمێك‬ ‫لەبــارەی ئەو ڤیتامینەمــان خوێندەوە و‬ ‫زانیمان چ كێشەیەك بۆ مرۆڤ‪ ،‬تا ئاستی‬ ‫رەشــبینی و بیتاقەتی دروســت دەكات‪.‬‬ ‫نــەوەك پرســیاری فكــری و وجودییــان‬

‫ژیانــدا هەیانــە‪ .‬هەربۆیە ئازاد ســوبحی‬ ‫لــەو كەســانە نەبوو گلەیی بــكات‪ ،‬باس‬ ‫لە پشــت گوێ خســتن بكات و لە خەمی‬ ‫ئــەوەدا بێــت وەك نووســەرێك دانــی‬ ‫پێدا بنرێت و لەگەڵ شــاندێكدا ســەفەر‬ ‫بكات‪ .‬من بۆ خۆم بێ ماســكترین مرۆڤ‬ ‫ناسیبێتم‪ ،‬ئازاد سوبحی بوو‪.‬‬ ‫ئەگەر كەسێكیش ویستی لە نهێنیی بێ‬ ‫ماســكی و مردنە دوور و درێژەكەی ئازاد‬ ‫ســوبحی تێ بگات‪ ،‬لەوانەیە كەســایەتی‬ ‫بارتێلبی و تێگەیشــتن لەو كەســایەتییە‬ ‫كۆمەكی بكات‪ .‬بەوپێیەی ئازاد ســوبحی‬ ‫وەك بارتێلبــی لە نۆڤلێتەكــەی هێرمان‬ ‫مێلڤیــل بەنــاوی‪ :‬بارتێلبــی ناســخ‪،‬‬

‫یەكێك لە گرنگییەكانی ئازاد سوبحی بۆ من‪ ،‬ئەوەبوو‬ ‫كە خوێنەرێكی بەدیقەتی نووسینەكانم بوو‪ ،‬تێبینی و‬ ‫راكانی گرنگ بوون بۆم‬ ‫بۆ من‪ ،‬ئەوەبوو كە خوێنەرێكی بەدیقەتی‬ ‫نووسینەكانم بوو‪ ،‬تێبینی و راكانی گرنگ‬ ‫بــوون بــۆم‪ ،‬كە لێــرەدا نامەوێــت باس‬ ‫لەو الیەنــە بكەم‪ ،‬بەوپێیــەی پەیوەندی‬ ‫بەخۆمــەوە هەیــە و منیــش ئــارەزووم‬ ‫لــەوە نییە‪ ،‬بەڵكو ئــەوەی گرنگە بیڵێم‪،‬‬ ‫بریتییە لە تێگەیشــتن لە ئازاد ســوبحی‬ ‫وەك شــێوازێكی ژیــان كــردن‪ ،‬وەك‬ ‫هەڵوێســتێكی قــوڵ لەبەرامبــەر ژیاندا‪،‬‬ ‫نــەوەك هەڵوێســت لەبــەردەم دیاردە و‬ ‫رووداوە رۆژانەییەكان‪ .‬مەبەســتم لەوەیە‬

‫یەكێكــە لــە مەزنتریــن رەتكــەرەوەكان‬ ‫لــە دنیــای ئێمــەدا‪ ،‬كــە مــن بینیبێتم‪،‬‬ ‫(بڕیــارە لەماوەیەكــی نزیكــدا تێكســتە‬ ‫وەرگێڕدراوەكــەی ئــەو نۆڤلێتەی مێلڤیل‬ ‫لە ئینگلیزییــەوە‪ ،‬لەالیەن هاوڕێیەكمەوە‬ ‫باڵوببێتەوە)‪.‬‬ ‫لــە نۆڤلێتەكــەی مێلڤیــل دا‪ ،‬ئــازاد‬ ‫ســوبحی لە نووســینگەیەكی دادنووس‪،‬‬ ‫بەناوی بارتێلبــی خەریكی لەبەرگرتنەوە‬ ‫یاخــود نووســینەوەی بەڵگەنامــە و‬ ‫نووســراوە فەرمییەكانــە‪ .‬كەســێكی بێ‬ ‫دەنگ و داخراو و گۆشگیرە و زۆر بەجدی‬ ‫كارەكانــی رادەپەڕێنێت‪ .‬بــەاڵم هەرچی‬ ‫پێبڵێــن نایــكات و رەتــی دەكاتــەوە تا‬ ‫دەگاتە ئەوەی واز لە كاری نووسینەوەی‬ ‫نوســراو و بەڵگەنامەكانیــش دەهێنێت‪.‬‬ ‫ئەو هەموو شتێك‪ ،‬كە داوای لێ دەكرێت‬ ‫و سیســتم بەســەریدا دەســەپێنێت‪،‬‬ ‫رەتیدەكاتەوە تا بەبێدەنگی دەمرێت‪.‬‬ ‫دوا دێڕی نۆڤلێتەكەی مێلڤیل ئەمەیە‪:‬‬ ‫ئاخ بارتێلبی! ئاخ مرۆڤایەتی!‬ ‫كــە دەكرێت ئێمــە بڵێین‪ :‬ئــاخ ئازاد‬ ‫سوبحی! ئاخ مرۆڤایەتی!‬

‫هەبێت‪ .‬پاشــان دواتر هەردوو دەســتەی‬ ‫نووســەرانی یاخــی و بــێ تاقــەت‪ ،‬ژیان‬ ‫لەگەڵ خۆیانــدا دەیانبات و دەیانكاتەوە‬ ‫بــە كەســێكی ئاســایی‪ ،‬كــە لــە خەمی‬ ‫گەڕان بەدوای خۆشــبەختییە باوەكاندا‪:‬‬ ‫خەمی كڕینی ئۆتۆمبیل‪ ،‬دەستگەیشــتن‬ ‫بە خەاڵتێكی وەزارەتی رۆشنبیری یاخود‬ ‫بوون بە باشــترین الوی ساڵ و بڕینەوەی‬ ‫مووچەیــەك بۆ خۆیــان‪ ...‬ئــەم دۆخە‪،‬‬ ‫جیــاوازە لەوەی مرۆڤــە رەتكەرەوەكانی‬ ‫وەك ئــازاد ســوبحی لەبەرامبــەر خودی‬

‫ئازاد سوبحی (كەسێك وەك هیچ كەس نا)‬

‫سمكۆ محەمەد‬ ‫ســەدەی رابــردوو سەركێشــی باو بوو‬ ‫لەنێو رۆشنبیر و نوسەردا‪ ،‬بەتایبەتی بۆ‬ ‫كەســانی وەكو جان جینیە یان ســارتەر‬ ‫یان ســێرگی یەســەنین لەشــورەوی یان‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاســت كەســێكی وەكو‬ ‫ماغــوت و هتد‪ ،‬بوون بە شوناســێك كە‬ ‫نازناوی كارێكتــەری زیندوویان وەرگرت‪،‬‬ ‫هەڵبــەت ئەمە بۆ ئەوان سەركێشــییەكی‬ ‫سیاســی بــوو‪ ،‬چونكــە ســەردەمەكە‬ ‫جیــاوازی هەبــوو لەگــەڵ ئێســتا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەوەی ئــازاد كــردی تەنهــا لەنوســین‬ ‫و سیاســەتدا نەبــوو‪ ،‬بەڵكــو لەژیانــی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی خۆشــیدا رەنگیدابــۆوە‪،‬‬ ‫ســەرباری ئەمەش خەمی ئەزموونگەرایی‬ ‫هەبــوو‪ ،‬ئەزموونگەرایی نەك بەومانایەی‬ ‫خۆی ئەزموون بكات لەكایەكانی دیكەدا‪،‬‬ ‫بەڵكو بەمانای ئەوەی ئەزموون پێناســە‬ ‫بكاتەوە لەوشــوێنانەی كەئەزموون بووە‬ ‫بــە پنتــی ژیان‪ ،‬ئەمــە بەشــێك بوو لە‬ ‫گرینگــی پراكتیــك كردنــی فكــر لەالی‬ ‫ئازاد‪ ،‬گوتاری پشــتی دەقیش بەشــێكی‬ ‫دیكــەی ئــەو گرینگــی پێدانەبــوو كــە‬ ‫لەكۆی ئەو موفــرەدە جیاوازانەی رۆژانە‬ ‫بــەكاری دەهێنــا ئامادەبــوو‪ ،‬مەبەســتم‬ ‫ئەوەیــە بڵێم لەبەكارهێنانــی موفرەدەی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬بەشێوەیەك لەشــێوەكان لەخەمی‬ ‫رێكخســتنی گوتــاری رۆشــنبیری بــوو‪،‬‬ ‫بۆیە بەشــوێن پێی بیرمەندانی كالسیكدا‬

‫نەدەرۆیشت و خاوەنی بیری خۆی بوو‪.‬‬ ‫ێ تێڕامــان لە‬ ‫ئەگــەر خوێنــەر بیهــەو ‌‬ ‫ێ‬ ‫دەقــی ئــازاد بــكات‪ ،‬بــۆی دەردەكەو ‌‬ ‫كــە تێكســتەكانی لــە ئاســتێكی قوڵتر‬ ‫لە شــیعر بیركردنــەوەی تێدایە‪ ،‬چونكە‬ ‫تێكســتگەلێكن باكگڕاوندی فكریان هەیە‬ ‫بۆ وەســفكردنی ئەو شتانەی دەوروپشت‬ ‫كە ئینســانیان قەتیس كــردووە لەخەم‪،‬‬ ‫ئــەو هەمیشــە لــە حاڵەتــی گوتــاری‬ ‫ئاســایی و سەردی خۆی رزگار دەكرد بۆ‬ ‫حاڵەتێكی تر كەقابیلی پێشــبینی كردنی‬ ‫تێدابــوو‪ ،‬بۆئــەوەی لــە دەاللەتەكانەوە‬ ‫ێ‬ ‫ێ كەچــۆن خوێنــەر بتوانــ ‌‬ ‫دەركــەو ‌‬ ‫بگەڕێتەوە چوارگۆشــەی یەكەم‪ ،‬ئەویش‬ ‫گوتارێكی ناڕاســتەوخۆیە‪ ،‬مەبەستم لەو‬ ‫فەزایەیــە كــە خاوەندارێتی رەســەنی بۆ‬ ‫ئازاد بەرهەمهێنابوو‪ ،‬بەوپێیەی كەســێك‬ ‫بو لەهیچ كەس نەدەچوو‪.‬‬ ‫كەم ئەدیب یان رۆشــنبیر هەیە بڕوای‬ ‫بــە موڵكیــەت نەبێــت بەتایبــەت لــەم‬ ‫چەرخــەدا كە چەرخــی ریكالمــە‪ ،‬ئازاد‬ ‫ســوبحی بــڕوای بەمــە نەبوو‪ ،‬باشــترین‬

‫نەبــووە‪ ،‬بــەو مانایــەی ئەگــەر خوێنەر‬ ‫پێویســتی بــەو دەقانــە هەیــە بــا بچن‬ ‫پەیــدای بكــەن‪ ،‬ئەگەریش نا‪ ،‬پێویســت‬ ‫ناكات كاغەز خەسار بكرێت بۆ نوسینێك‬ ‫كە پێویســت نییــە‪ ،‬ئەم تێگەیشــتە كە‬ ‫سروشــتیە و لەخزمــەت سروشــتدایە‪،‬‬ ‫دەگمەنە هەم بۆ رێزگرتن لە سروشــت و‬ ‫هەم بۆ رەتكردنەوەی موڵكیەت‪.‬‬ ‫ئەدیــب یان رۆشــنبیر كەســێكە هەم‬ ‫لەناوەوەی خۆی و هەم لەدەرەوەی خۆی‬ ‫هەندێكجار پارادۆكسییە‪ ،‬ئازاد لەدەرەوەی‬ ‫گریمانــەی شــیعریدا بۆ تێگەیشــتن لەو‬ ‫واقیعــە تاڵــەی هەمیشــە جیاوازمــان‬ ‫دەكاتــەوە لەیەكتــر وەكــو ئینســان‪،‬‬ ‫پرسیاری مەترسیداری دەوروژاند‪ ،‬چونكە‬ ‫لەبــری گشــت خەمــی گشــتی هەبوو بۆ‬ ‫ئەوەی هەموو كــردارە ناڕەواكان‪ ،‬بەهای‬ ‫رەوایەتیان پێنەدرێت‪ .‬مەبەست لە خەمی‬ ‫خەڵك لە تێكســتی ئەدەبیدا تەنها گوتار‬ ‫نییــە‪ ،‬بەڵكو جگە لە جوانیناســی و ئەو‬ ‫كارەی كە هەر تاكێك دەیهەوێ‌ ئەنجامی‬ ‫ێ‬ ‫بدات و ناتوانێ‌‪ ،‬یان ئەوەی كە دەیهەو ‌‬

‫زۆرجــار ئەم رســتەیەم لەدەمی ئازادەوە‬ ‫بیســتووە كە (هەقیقەت لە گشتێتیدایە‪،‬‬ ‫بەاڵم گشــتێتی سروشت‪ ،‬گەوهەرێكە كە‬ ‫تەنها لە گۆڕانكاریدا دەچەسپێت) چونكە‬ ‫ئــەو دەورو نەقشــی هونــەری بەپێوەری‬ ‫فەلســەفی و دیالیكتیكی خۆی پێناســە‬ ‫كردووە‪ ،‬بۆیە بڕوای بەو جۆرە هەقیقەتە‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫ئەگەر بەمانای وشــە بــاس لە دابڕانی‬ ‫ئەدەبــی و فكــری بكەیــن كــە قورســە‬ ‫ێ باس‬ ‫زاراوەی دابڕان بەكار بهێنین‪ ،‬دەب ‌‬ ‫لەســتایلی بیركردنــەوەی ئــازاد بكەین‪،‬‬ ‫دابڕانێكــی یەكالییكەرەوە لەگەڵ زەمەنی‬ ‫رابردوو كە گوایە زۆر شــت بەگوتراوەیی‬ ‫جێمــاوە و پراكتیــك كردنــی زەحمەتە‪،‬‬ ‫داهێنانــی تایبــەت كە خەمــی داهێنانی‬ ‫گشــت بوو‪ ،‬مەبەســتم لــە بەكارهێنانی‬ ‫زمانــی نەتەوەیــە و گەیاندنــی زمانە بۆ‬ ‫ئەوانی تر‪ ،‬نمونەی ئەو نوســەر و ئەدیب‬ ‫و بیرمەندانە لە زمانەكانی دیكەدا زۆرن‪،‬‬ ‫لەوانەش (سەلیم بەرەكات كە بەعەرەبی‬ ‫ێ و ئەلیــف شــەفەقی توركــە‬ ‫دەنوســ ‌‬

‫ئەگــەر خوێنەر بیهەوێ‌ تێڕامــان لە دەقی ئازاد بكات‪،‬‬ ‫بۆی دەردەكەوێ‌ كە تێكستەكانی لە ئاستێكی قوڵتر‬ ‫لە شیعر بیركردنەوەی تێدایە‬ ‫نمونــەش ئەوەبوو كــە بەرلەمردنی خۆی‬ ‫كۆنەكــردەوە و دیوانێكــی چــاپ نەكرد‪،‬‬ ‫وەختێكیش دیوانێكی بۆ چاپكرا لەالیەن‬ ‫دەزگای ئەندێشەوە‪ ،‬نیوەناچڵ كراو زیاتر‬ ‫لەچەنــد تێكســتێكی تەدویــن نەكراوە‪،‬‬ ‫ئەمــە ئەگەرچــی بەڕوویەكــدا گوناهێكە‬ ‫دەرهــەق بەخــودی خــۆی‪ ،‬بەڕوویەكەی‬ ‫دیكــەدا بەهایەكــی هەیــە كــە ماناكەی‬ ‫لەوێــدا كۆدەبێتەوە بــڕوای بە موڵكیەت‬

‫ێ وەكــو بابەتێــك بەهایەكــی‬ ‫بیخوڵقێنــ ‌‬ ‫تایبەتە‪ ،‬بەڵكو الیەنێكی دیكەی ئینسان‬ ‫ێ ئینتیمــا بــۆ نەتــەوە و‬ ‫دۆســتیە بەبــ ‌‬ ‫رەگەزێكــی دیاریكراو كە نەتەوەكان هەم‬ ‫هاوســێی یەكن و هەم كــراون بەدوژمنی‬ ‫یەكتــر‪ ،‬كەمەبەســت لــە نەتــەوەكان و‬ ‫پێكهاتــە مەزهەبییەكانــە لەناوچەكــە‪،‬‬ ‫ێ كە ئــازاد چ خەمێكی‬ ‫ئەمــە پێمان دەل ‌‬ ‫قوڵــی ئینســانی هەبوو‪ ،‬هیــگڵ پێیوایە‬

‫ێ و داریوشــی‬ ‫كــە بەئینگلیــزی دەنوســ ‌‬ ‫شــایگانی فارســە كــە بەفەرانســەوی‬ ‫دەنوسێ‌) و دەیان نمونەی دیكە‪ ،‬كەوابوو‬ ‫ئازاد ســوبحی راســتی دەكرد كە یەكەم‬ ‫كــەس بوو لەدوای راپەڕینــەوە بەرلەهەر‬ ‫كەســێكی دیكــە بــە زمانــی عەرەبــی‬ ‫ێ هەم دوور‬ ‫بنووســێ‌‪ ،‬بــۆ ئەوەی بتوانــ ‌‬ ‫بكەوێتــەوە لــە تونــدڕەوی نەتەوەیــی‪،‬‬ ‫هەم ئــەدەب و بیركردنەوەی نەتەوەیەك‬

‫بگەێنێت بەعەرەب و ئەوانەش كە كوردی‬ ‫ناخوێننــەوە‪ ،‬بــەاڵم ئەم هەوڵــە گرینگە‬ ‫رێگــەی لێگیــرا و ناچــار كــرا بەزمانــی‬ ‫ێ بۆ رۆژنامەگەری كوردی‬ ‫كوردی بنووس ‌‬ ‫ێ كە ئەو دەیزانــی زمانی كوردی‬ ‫بنوســ ‌‬ ‫ناگاتە هیچ شوێنێكی دیكە‪ ،‬جگە لەوەی‬ ‫ێ و تەنها خۆشــی‬ ‫كورد بۆخۆی دەنوســ ‌‬ ‫دەیخوێنێتــەوە‪ ،‬ئــەم بیركردنــەوی ئازاد‬ ‫ێ كە كورد‬ ‫ئێســتا بەهاكــەی دەردەكــەو ‌‬

‫چەنــد پێویســتی بــەوە هەیــە لەرێگەی‬ ‫زمانێكی دیكەوە تێكســتەكانی بگەێنێت‬ ‫بــە عەرەب و ئەوانی تــری غەیرە كورد‪،‬‬ ‫هەرئــەوەی كــە تائێســتا عــەرەب كورد‬ ‫لەرێگەی تێكســتی ئەدەبــی و فكرییەوە‬ ‫ناناســن باشــترین ســەلمێنەری ئــەو‬ ‫راســتیەن‪ ،‬ســەرەنجام ئــازاد زۆر شــتی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا برد كە كورد پێویستی پێی‬ ‫بوو‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )492‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/15‬‬

‫‪4‬‬

‫من و ئازاد سوبحی وەك شاعیر‬ ‫عەبدولموتەلیب عەبدوڵاڵ‬ ‫وشــەیەكی گونجاو نییە‪ ،‬بۆ پێناســەكردنی ئەوەی كە‬ ‫پێناســە ناكرێــت‪ ،‬بیركردنەوەیەك نییە‪ ،‬بــۆ ئەوەی كە‬ ‫بیری لێناكرێتەوە‪« .‬دریدا»‬ ‫چۆن (لم نیازمە)ی عەباس عەبدوڵاڵ یوسف و (دوكەڵ)‬ ‫ی هاشم سەراج و (گەرم نەبوونەوە)ی جەالل بەرزنجی و‬ ‫قەسیدەی (سوتانی رەنگەكان)ی دلشاد عەبدوڵاڵ و (لە‬ ‫غوربەتا)ی حەمە عومەر عوســمان و (تەمە ســپیەكانی‬ ‫رۆح)ی كەریــم دەشــتی و (زەردك)ی ئەحمەدی مەال‪...‬‬ ‫وەك شیعر بۆ من جیاوازی خۆیان هەبوو‪ ،‬ناسینی (ئازاد‬ ‫ســوبحی)یش وەك مرۆڤ و وەك شاعیر‪ ،‬نەك هەر تەنها‬ ‫جیاوازی‪ ،‬بەڵكو دڵكرانەوە بوو‪.‬‬ ‫لە دوای راپەرینی بەهاری ‪ 1991‬زۆرێك لە نووســەران‬ ‫هــەر نووســینەكانیانم خوێندبــۆوە و بە دیداریان شــاد‬ ‫نەببــووم‪ ،‬دووان لــەو نووســەرانە (نــەوزاد ئەحمــەد‬ ‫ئەســوەد) و (عەتا قەرداغی) بوون‪ ،‬ئەو دوو نووسەرەم‬ ‫لە (گۆڤاری كاروان) لە نزیكەوە بینی و (كەریم دەشتی)‬ ‫ئێمەی بە یەكتر ناســاند‪ ،‬بەاڵم لە دوای راپەرین یەكێك‬ ‫لەو نووســینانەی كە منی وەك خوێنەر خستە كەلكەلەی‬ ‫بیركردنەوە و بەدواداچوون‪ ،‬نووســینێكی ئازاد ســوبحی‬ ‫بوو لە بارەی زمانەوە‪ ،‬ئەو نووسینە لە رۆژنامەی (ئااڵی‬ ‫ئــازادی) حزبــی زەحمەتكێشــانی ئەوســا بــاو بۆوە‪ ،‬و‬ ‫بیروڕاكانــی (چۆمســكی) تێدا دەبینرا‪ ...‬مــن ئازادم لە‬ ‫رێگای چۆمســكی و بیروڕاكانی لە بارەی زمانەوە ناسی‪،‬‬ ‫خۆشەویســتیم بۆ چۆمســكی منی خستە ســەر خەیاڵی‬ ‫ئــەوەی لــە (پاشــكۆی ئــەدەب و هونــەر)ی رۆژنامەی‬ ‫كوردســتانی نوێ‌‪( ،‬كە ئەو كات ‪ 1993‬لەگەڵ سەعدوڵاڵ‬ ‫پەرۆش و كەریم دەشــتی و هاشــم سەراج و دانا سەعید‬ ‫ســۆفی كارم لــە پاشــكۆی ئــەدەب و هونــەردا دەكرد)‬ ‫تەوەرەیەك بۆ قسەكردن لە سەر زمان بە بەشداری هەر‬ ‫یەك لە (ئەنوەر مەسیفی) و (ئازاد سوبحی) و (عەباس‬ ‫عەبدوڵاڵ یوســف) بەڕێوەبەرم‪ ..‬هاوڕێتی من و شــەهید‬ ‫(سەردار ســەعید سۆفی) لە پێش راپەرین‪ ،‬هۆیەك بوو‬ ‫لــە هۆیەكانــی ئاشــنابوون و نزیكبوونەوەی مــن و دانا‬ ‫سەعید ســۆفی‪ ...‬وەك چۆن جەختكردنی دانا بوو منی‬ ‫ێ‬ ‫خســتە ســەر ئەوەی كار لە رۆژنامەی كوردســتانی نو ‌‬ ‫بكەم‪ ،‬بە هەمان شــێوە بە هۆی نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫كە هاوشــاری ئازاد سوبحی بوو‪ ،‬توانیم لە نزیكەوە ئازاد‬ ‫بناسم و گفتوگۆی لەگەڵدا بكەم‪.‬‬ ‫ێ دڵی‬ ‫ئەو ســەرەتایە‪ ،‬لە رووی چێژی گێڕانەوە ناتوان ‌‬ ‫من بكاتەوە‪ ،‬بەاڵم وەك راستبێژی هاوڕێیەتی بەشێك لە‬ ‫دڵتەنگیەكانــم لەبیر دەباتــەوە‪ ،‬من دڵتەنگم ئازاد گیان‪،‬‬ ‫تكایە لە گۆشەكانی بێدەنگیت مەنووسە من دڵم نەبوو بە‬ ‫بەرد‪ ...‬هەولێر ئازاد بوو‪ ،‬بەاڵم ئەوسا نەتوانرابوو شاری‬ ‫كەركوك لە ســەدامییەكان ئــازاد بكرێت‪ ،‬بۆیە زۆرێك لە‬ ‫دانیشــتوانی ئەو شارە بەرەو هەولێر و سلێمانی دەهاتن‪،‬‬ ‫ئازادیــش دوای بەجێهێشــتنی شــوێنی لــە دایكبوونــی‬ ‫(كەركــوك) و هاتنــی بــۆ هەولێر بــۆ بژێــوی ژیانی لە‬ ‫رۆژنامــەی ئــااڵی ئــازادی كاری رۆژنامەگــەری دەكــرد‪،‬‬ ‫ئــەوەی زێتر پەیوەندی ئێمــەی تووند كردبوو‪ ،‬ئەوە بوو‬ ‫هەر یەك لە ئێمە بۆ بژێوی رۆژە سەختەكانی ژیانی دوای‬ ‫ێ ئەوەی پەیوەســت بین‪ ،‬لە‬ ‫راپەریــن بە ناچاری و بە ب ‌‬ ‫رۆژنامــەی حزبیدا كارمان دەكرد! بەاڵم هێزی پەیوەندی‬ ‫نێــوان من و ئازاد هەر تەنها بــە ناچاری كاركردن نەبوو‬ ‫لــە رۆژنامە‪ ،‬هــەر تەنهــا وزەی ئــەو پەیوەندییەمان لە‬ ‫ئاڵوگــۆڕی كتێبەكانــی فۆكۆ و كامۆ و ســارتەر و بارت‬ ‫وەرنەدەگرت‪ ،‬بەڵكو بە گشــتی ئەو فەزا و بوارە ئەدەبی‬ ‫و فیكرییــە قووڵــە وای كرد رۆژ بە رۆژ زێتر لە یەكنزیك‬ ‫ببینــەوە‪ ،‬كــە ئــازاد یەكێك بــوو لــە گیرۆدەكانی و بە‬ ‫درێژایی تەمەنی رۆشنبیریشی هەروا مایەوە‪\.‬‬ ‫من سۆســیۆلۆگ نیم بەاڵم پێموایە هەندێك خەسڵەت‬ ‫هەیــە كە شــار بەســەر دانیشــتوانیدا دەیســەپێنێ‌‪ ،‬بە‬ ‫بڕوای من یەكێك لەو خەســڵەتانەی كە شــاری كەركوك‬ ‫دانیشتوانی خۆی پێدەناســێنێ‌‪ ،‬خۆنیشاندانە بە رەنگی‬ ‫جیــاواز و بێدەنگی جیاواز‪ ،‬یان بۆ ئەوەی ئەو قســەیەم‬ ‫بەدحاڵــی بوون درووســت نەكات‪ ،‬باشــترە بڵێم كاتێك‬ ‫بەر كەركوكییەك دەكەویت هەســتدەكەیت بیركردنەوەت‬ ‫ێ‬ ‫نقومــی چەنــد ئاراســتەیەك دەبێــت‪ ،‬ئــەوەش دەشــ ‌‬ ‫راســتەوخۆ پەیوەندی بە فرە كلتوری شاری كەركوكەوە‬ ‫هەبێت‪ ،‬من نازانم ئەو قســەیەم بە چەند لێوەردەگیرێت‪،‬‬ ‫ێ بڵێم هەمیشــە قســەكردنی مــن لەگەڵ‬ ‫بــەاڵم دەمــەو ‌‬ ‫ئــازاد زیاد لــە رەهەندێكی هەبوو‪ ،‬هەمیشــە ئازاد بەرەو‬ ‫شــوێنێكی دیكەی بیركردنەوەی دەبردیت‪ ،‬ئامادەیی ئەو‬ ‫شــوێن و كاتی نەدەناســی! وەك چۆن نــەوزاد ئەحمەد‬ ‫لــە بەرانبــەر كۆمۆنیســت و بڵێــی‪ ،‬گۆشــەی بێدەنگی‬ ‫هەڵبژاردبــوو‪ ...‬نــەوزاد ئەحمــەد جۆرەكانــی هێمنــی‬

‫ئازاد سوبحی‪:‬‬ ‫لۆگۆی بێدەنگیی‬ ‫شاعیرانە‬

‫««‬ ‫داستان بەرزان‬

‫ئازاد سوبحی لەگەڵ هاوڕێکانیدا‬

‫كۆمۆنیستی پێدەناساندی‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئازاد سەخت بوو‬ ‫بتوانی ئــەو بێدەنگییە تێپەڕێنیــت و بكەویتە گفتوگۆی‬ ‫ئەدەبییــەوە‪ ..‬دەزانــم ئاســان نییە پارادۆكســی هێمنی‬ ‫و كۆمۆنیســت قبــول بكەیــن‪ ،‬چونكە لە واڵتــی ئێمەدا‬ ‫ێ‬ ‫ێ یەكتر سەریان بە هیچ شوێن ‌‬ ‫كۆمۆنیســت و بڵێی بەب ‌‬ ‫ێ بڵێم هێمنی كۆمۆنیســتانەی نەوزاد‬ ‫نەدەكــرد‪ ،‬دەمــەو ‌‬ ‫رەهەنــدی زۆری هەبوو! بەاڵم مرۆڤ كاتێك لەگەڵ ئازاد‬ ‫دەكەوتــە گفتوگۆ ئیتــر كات نەیدەتوانــی تێری بكات‪..‬‬ ‫ئازاد لــە گفتوگۆدا رووبــەروو دەبۆوە‪ ،‬بــەاڵم نكۆڵیكەر‬ ‫نەبوو‪ ،‬رەنگە بەشــێك لە هاوڕێكانی ئازاد ئەو قســەیەی‬ ‫من بســەلمێنن‪ ،‬خۆشــبەختانەش نەوزاد لە ژیاندا ماوە‪،‬‬ ‫ئەگینــا دەڵێــم گفتوگــۆی من و ئــازاد هەرگیــز كۆتایی‬ ‫نایەت‪ ،‬خۆشەویستی من و نەوزادیش‪...‬‬ ‫لــە دوای چۆمســكی و عەقــڵ و زمــان و قســەكردن‬ ‫لــە بێهودەیــی و یاخــی بوونــی كامــۆ و ئینتمابــوون و‬ ‫ئینتمانەبوونــی ســارتەر و وێنەی رۆشــنبیر الی ئیدوارد‬ ‫ســەعید و تەقینــەوەی زمان الی ئەدۆنیــس‪ ...‬لە دوای‬ ‫باڵوبوونەوەی قەسیدەی (جوگرافیای مێگەلە پەرتەكان)‬ ‫ی ئــازاد لــە گۆڤــاری كاروان و عاشــقبوونی ئــازاد و‬ ‫ئاشــنابوونی بە (ســوعاد خان) و مــاڵ پێكهێنان‪ ،‬ئیتر‬ ‫ژیانــی ئــازاد لە زۆر رووەوە گۆڕانی بەســەردا هات‪ ،‬هەر‬ ‫لەو كاتە بوو من قەسیدەی (دۆزەخیەكان)م باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫(دالوەر قەرەداغــی) قەســیدەی (پەیكەرێــك لە باران)‬ ‫ی بــۆ باڵوكردنەوە ناردە (پاشــكۆی ئەدەب و هونەر)ی‬

‫ێ پاك بێت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫خۆی ئازاد بكات‪ ،‬دەب ‌‬ ‫ێ ســنورەكانی بەیەكگەیشــتن بپارێزێت‪ ،‬سنورەكانی‬ ‫دەب ‌‬ ‫ئازادی یەكتر‪ ..‬ئازاد مرۆڤێكی یاخی بوو‪ ،‬بوونی ئازاد لە‬ ‫یاخیبووندا جوانتر دەردەكەوت‪ ،‬من و ئازاد هەمیشــە بە‬ ‫دژی پەیوەســتبوون قسەمان دەكرد‪ ،‬من هەموو خەون و‬ ‫خەیاڵم‪ ،‬هەموو شیعرەكانم هەموو بوونم لە دەرچوون لە‬ ‫زمانی باو و لە دەرچوون لە واڵت و سەفەردا دەبینییەوە‪،‬‬ ‫ئازادیــش لــەو ماڵە تازەیەی كە بــە میهرەبانی و جوانی‬ ‫سوعاد پێكیهێنابوو‪...‬‬ ‫ئازادی هەڵبژاردن الی من سەنگی خۆی هەیە‪ ،‬ئەوسا و‬ ‫ئێستاش من وا بیردەكەمەوە‪ ،‬من وا بیردەكەمەوە لەگەڵ‬ ‫هەموو ئەو ناشــیرینیانەی دەســەاڵتی كــوردی بەرانبەر‬ ‫مرۆڤی كوردی نواندی‪ ،‬هەموو ئەو بێنرخكردنانەی حزبی‬ ‫كــوردی بە بەهاكانی مرۆڤ كردی‪ ..‬ئەوســا من وا بیرم‬ ‫ێ ماناییەكی گەورە‬ ‫دەكــردەوە لەگەڵ ئەوەی دەمزانــی ب ‌‬ ‫واڵت بەڕێوە دەبات‪ ..‬بەشــێكی گەورەی ژیانی (كوردی)‬ ‫دوای راپەڕینی بەهاری ‪ 1991‬پارتی و یەكێتی دەیخوات‪...‬‬ ‫بەاڵم ئەوســا و ئێستاش الی من ئاساییە و مرۆڤ ئازادە‬ ‫ێ مرۆڤ بێت و درۆ‬ ‫سەر بە هەر پارتێك بیت‪ ،‬بەاڵم بتوان ‌‬ ‫لەگــەڵ مرۆڤبوونی خۆی نەكات و بەهاكانی مرۆڤایەتی و‬ ‫ئازادی و هەڵبژاردن نەبەزێنیت‪ ،‬هەمیشــە من و ئازاد بە‬ ‫دژی پەیوەستبوونی ئەدەبی قسەمان دەكرد‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫بەشــێكی زۆری شەڕەكانمان دەكەوتنە نێو ئەو خاڵەوە‪،‬‬ ‫ئازاد بەرگری لە ئاگایی هەڵبژاردن دەكرد‪ ،‬من قســەم لە‬

‫ئــازاد لــە گفتوگۆكردندا جگــە لــەوەی مەعریفەیەكی قوڵ و‬ ‫خەیاڵێكی بەرفرەوانی هەبوو‪ ،‬بڕوایەكی پتەویشی بە خۆی هەبوو‬ ‫ێ و لە یەكێك لە ژمارەكانی باڵوبۆوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كوردستانی نو ‌‬ ‫رۆژانــە بــۆ من رۆژانێك بوو پڕ لــە خوێندنەوە‪ ،‬رۆژانێك‬ ‫بوو پڕ لە نیتشە و كامۆ و سارتەر و بارت و ئەدۆنیس‪...‬‬ ‫ێ پــەروا و پووچگەرایی‪ ،‬پڕ‬ ‫پــڕ بوو لە خۆشەویســتی ب ‌‬ ‫بــوو لــە بڕوانەبوون بە دروشــمبازاڕی ئــازادی و ئاگایی‬ ‫درۆزنانــە‪ ،‬ئەو رۆژانــە هەمــوو كات و بیركردنەوەی من‬ ‫كتێــب دەیخــوارد‪ ،‬كات و بیركردنەوەی ئازادیش كتێب و‬ ‫عەشــق‪ ،‬لە بیرمە لە یەكێك لە گفتوگۆ ســەرەتاییەكانی‬ ‫نێــوان من و نەوزاد و ئازاد لە باخی (گڵكەند) لە بارەی‬ ‫خۆشەویســتی كە هەموو ئــازادی لە خۆی لوولدابوو‪ ،‬من‬ ‫رســتەیەكی زۆر ســارتەرییانەم لێكــەوت كە گوتم مرۆڤ‬ ‫ێ لێپرسراوێتی ئەندامێك لە ئەندامەكانی جەستەی‬ ‫ناتوان ‌‬ ‫ێ بەرانبەر‬ ‫ێ لێپرسراو ب ‌‬ ‫خۆی لە ئەستۆ بگرێ‌‪ ،‬چۆن دەكر ‌‬ ‫ئەویدیكە و كۆمەڵ‪ ،‬بەاڵم ئازاد بە عەشــق مەســت بوو‪،‬‬ ‫پڕبوو لە خەون و ئومێد‪..‬‬ ‫كاتێــك مــن مەســت بووم بــە فۆكــۆ و رۆالن بارت و‬ ‫پڕبــووم لە فرۆید‪ ...‬ئازاد چۆمســكی و ئیدوارد ســەعید‬ ‫و هایدگــەر‪ ...‬ئــەوەی هەمیشــە گفتوگۆكردنــی ئێمەی‬ ‫ێ سنورەوە قسەكردن‬ ‫دەخستە بارێكی ئازاد و خەیاڵی ب ‌‬ ‫بوو لە مەودا بەرفرەوانەكانی شــیعرییەتی زمان و ئازادی‬ ‫و ئاراستەنەكردنی زمان و یاخی بوونی كامۆیی و چەمكی‬ ‫نووســەر و خوێنەر‪ ،‬ئەوەی هەمیشــە ئێمەی بە بنبەست‬ ‫دەگەیاند قســەكردن بوو لە میدیای كوردی و سیاسەتی‬ ‫كوردی‪ ...‬ئازاد لە گفتوگۆكردندا جگە لەوەی مەعریفەیەكی‬ ‫قوڵ و خەیاڵێكی بەرفرەوانی هەبوو‪ ،‬بڕوایەكی پتەویشی‬ ‫بە خۆی هەبوو‪ ،‬بەاڵم ئەو سەرســەختییەی ئازاد هەرگیز‬ ‫دووچاری وەســتانی نەدەكردی‪ ،‬بەڵكو وزەی بیركردنەوە‬ ‫و رەهەندی جیاوازی تێرامانی پێدەبەخشــی‪ ،‬قســەكردن‬ ‫لەگــەڵ ئــازاد بۆ من چێــژی زۆر و ئارامــی و دڵكرانەوە‬ ‫بوو‪ ،‬چونكە هەمیشــە رێزی لەو سنورانە دەگرت‪ ،‬كە لە‬ ‫ناو خۆیدا دەیدۆزییــەوە‪ ،‬منیش بە ئەندازەی كتێبەكانی‬ ‫ێ یاخی بێــت‪ ،‬دەبێ‌ هزری‬ ‫كامــۆ پێموابــوو مرۆڤ دەبــ ‌‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ســادەیی و مرۆڤبوون دەكرد‪ ،‬ئەوەی گرنگ بوو الی من‬ ‫مــرۆڤ درۆ لەگەڵ ناخی خۆی نــەكات‪ ،‬الی ئازاد گرنگ‬ ‫ئەوە بوو مرۆڤ بە هوشــیارییەوە بیر بكاتەوە‪ ...‬شەڕی‬ ‫ێ كۆتایی‬ ‫مــن و ئــازاد بە نێــو كتێبانــدا دەڕۆی و لــەو ‌‬ ‫دەهات‪ ،‬كاتێك قسەمان لە دەسەاڵتێك دەكرد كە هەیە‪،‬‬ ‫دەسەاڵتێك كە نە بەهای بیركردنەوە و مەعریفە بە هەند‬ ‫هەڵدەگرێــت و نــە لە ســادەیی و مرۆڤبــوون تێدەگات‪،‬‬ ‫ئازاد لەو واڵتە و دوای جێهێشــتنی هەولێر لە ســلێمانی‬ ‫گیرســایەوە و لە ‪ 2014/10/25‬لە «گۆڕســتانی ئاباڵخ»‬ ‫دڵــی بوو بە بــەرد! من لە هەولێر نەتــرازام‪ ،‬كەچی دڵم‬ ‫لە ســەفەرە وەهمییەكاندا ونكرد‪ ،‬پزیشــكەكانیش نازانن‬ ‫چیلێهاتــووە‪ ...‬ترســی من لە مــردن نییە‪ ،‬مــن لەوەی‬ ‫هاوڕێكانم لە دەســت بدەم‪ ،‬دەترسم! ترسی من لە مردن‬ ‫نییــە‪ ،‬مــردن تەعبیر لە رەهەندێكی نەمــری دەكات‪ ،‬كە‬ ‫دەكەوێتــە نێو بە بابــەت بوونەوە‪ ،‬ئەو رەهەندە نەمرەی‬ ‫كــە لــە مرۆڤ و لــەوالی بوونی ئەبســتراك و لــە ژیانی‬ ‫بایۆلۆجیــدا دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەو رەهەنــدە فرۆید ناوی ناوە‬ ‫زیادە ژیان‪ ،‬بەو مانایەش تێگەیشتن لە مردن‪ ،‬تێگەیشتن‬ ‫نییــە لە البراوێكی ســانای بوونی مــرۆڤ‪ ،‬چونكە ژیانی‬ ‫مــرۆڤ هەر تەنهــا ژیانێكــی رووت نییــە‪ ،‬بەڵكو مرۆڤ‬ ‫پێیەكی لە سەر پاشماوە‪ ،‬یان ئەو زیادەیەی ژیاندایە‪...‬‬ ‫ئــەوە زیــادەی ژیانە الی فرۆید دەبێتــە پاڵنەری مەرگ!‬ ‫ئەوە ئەو زیادەیەیە‪ ،‬كە بە دوای تێربوونەوەیە‪ ،‬بە دوای‬ ‫پڕكردنــەوەی ئەو بۆشــایەیە‪ ،‬كــە دەكەوێتــە بوونەوە‪،‬‬ ‫مرۆڤ لەرووی بایۆلۆجییەوە دەمرێت‪ ،‬بەاڵم وەك بابەت‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ئەو پاشــماوەیە‪ ،‬ئەو بۆشاییە‪ ،‬ئەو زیادەیە هەر دەمێن ‌‬ ‫ێ ئەویدیكــە پــڕی بكاتــەوە و چێژی‬ ‫و ئەوجــارە دەشــ ‌‬ ‫لێوەربگرێ‌‪.‬‬ ‫بەشــێك لە پرســیاركردن لە تاریكی « لە هیــچ دنیایەك رەوانە‬ ‫نەكراوم» ‪2014/11/2‬‬

‫(شاعیرێك بێدەنگ و توڕە)‬ ‫لــە پــاش ڕاپەڕین و بەهۆی شــەڕی دزێوی ناوخۆوە شــاعیرانێك جیاواز‬ ‫لــە نــەوەی پێش خۆیان نائومێد دەبن و ئەم نائومێدییەش چەندین ئاســتی‬ ‫جیــاواز بەخۆیــەوە دەبینێــت‪ ،‬كــە ئێمە لێرەدا بــاس لەو ئاســتانە ناكەین‬ ‫ئەوەندی گرنگە بڵێین‪ :‬ئازاد سوبحی یەكێك لە شاعیرە نائومێدەكانی پاش‬ ‫ڕاپەڕین و گەرمەی شــەڕی ناخۆیە‪ ،‬ئەم پیاوە لە ڕیزبەندی ئەو شــاعیرانەیە‬ ‫كە بەرگەی دزێوی و ناشــیرینییەكانی شــەڕ و ناوەندی ڕۆشــنبیریی و كایە‬ ‫باوەكــەی ژیــان ناگرن‪ ،‬هەر بۆیــە بە بێدەنگی پەراوێــزەكان هەڵدەبژێرن و‬ ‫توڕەیی و تەنیاییەكەی خۆیان لە ناوەوەی خۆیاندا بۆ هەمیشــە دادەپۆشن‪،‬‬ ‫ئەمەش بە ڕوونی لە چەند دەیەی كۆتایی ژیانی ئەم شــاعیرەدا دەبینرێت‪،‬‬ ‫كــە بۆ ماوەیەكــی زۆر دوور دەكەوێتەوە و كەنــارەكان هەڵدەبژێرێت‪ ،‬تەنیا‬ ‫چەند دۆســتێكی نزیكــی نەبێت ئەوانی تر تەنانەت نازانن ئەم شــاعیرە كە‬ ‫ڕۆژانێك كەسێكی دیاری كایەی ئەدەبی بووە دەكەوێتە كوێی دونیاوە!‬

‫(شیعر بەبێ ماسك)‬ ‫ئەم شــاعیرەم بەهۆی شاعیران (دالوەر قەرەداغی و ڕامیار مەحمود)ەوە‬ ‫ناســی و هەر بەهۆی ئەوانیشەوە كەڵكەڵەی خوێندنەوەی شیعرەكانی لەالی‬ ‫من ســەرچاوەیان گرت‪ ،‬یەكەمین شــیعری ئەم شــاعیرە كە خوێندبێتمەوە‬ ‫ئەو شــیعرەیەتی كە بۆ (دالوەر قەرەداغی) شــاعیری نوسیوە‪ ،‬جوانترین و‬ ‫نامۆترین كۆپلەی ئەو شــیعرەش بۆ ئەو كات و ئێستاشــم دەستپێكەكەیەتی‬ ‫كــە دەڵێــت‪( :‬لەبەر كــورد ڕێ نییە بڕۆین‪ /‬لەبەر كــورد ڕێ هەیە بمرین‪).‬‬ ‫كۆپلەیەكــی تــا بڵێیت ناباو تا بڵێیت ســەرنجڕاكێش‪ ،‬كــە من چەندین جار‬ ‫لەبەر خۆمەوە وتوومەتەوە‪ ،‬لە درێژەی هەمان شــیعردا بەر چەندین ڕستە و‬ ‫وێنەی جوان دەكەوین تا لە جێگەیەكدا دەڵێت‪( :‬ئافەرین كە توانیت ڕۆژێك‬ ‫بە كوردی باسی سەفەر بكەیت‪ /‬ئافەرین كە توانیت شەوێك لە ڕۆما باسی‬ ‫عەشق بكەی)‪.‬‬ ‫لە پاش ئەو شیعرە پارچە پارچە لەمالوالوە شیعری سوبحیم خوێندەوە‪،‬‬ ‫لــە یەكێــك لە ژمارە كۆنەكانی گۆڤاری (ســەراب)دا شــیعری (باخچەكانی‬ ‫باوكــم)م خوێندەوە‪ ،‬دواتر چاپكراوێكی بە قەبارە بچوكی ئەم شــاعیرەم لە‬ ‫ڕێگەی هاوڕێی چیرۆكنووس (بەختیار حەمەسوور)ـەوە بەردەست كەوت بە‬ ‫ناوی (باخچەكانی باوكم)‪ ،‬ئەم چاپكراوە هەر لە ناونیشــانەكەیەوە جوان و‬ ‫جیــاوازە تا دەكاتە شــیعرەكانی ناوەوەی‪ ،‬چونكە هەر كام لە شــیعرەكانی‬ ‫دەخوێنیتەوە هەســت بە شــاعیرێكی بە سەلیقە و بەرپرسیار بەرامبەر وشە‬ ‫دەكەیــت‪ ،‬ئەمــە جگە لە ناوەڕۆك و ئاســتی گوزارشــتی شــیعرەكان كە بە‬ ‫بۆچوونی من بۆ قۆناغی خۆیان لە ئاستێكی بەرزی هونەریی و شیعرییدان‪.‬‬ ‫بــەم دواییانەش هاتنی (ئازاد ســوبحی) بۆ فەیســوك دەرفەتێك بوو بۆ‬ ‫ئەوەی هەندێكی دیكە لە شیعرەكانی بخوێنمەوە‪ ،‬كە خۆی جار جارە پۆستی‬ ‫دەكردن‪ ،‬پاشــانیش باڵوكردنەوەی دوو شــیعر بــە ناوەكانی (تابلۆی بەتاڵ‬ ‫و درەختێــك لە بەرد) لە هەفتەنامەی (ڕەخنــەی چاودێر)دا باڵویكردنەوە‪،‬‬ ‫دووەمیان لەالی من تێكســتێكی ئاســت بەرزبوو‪ ،‬سەرەتاكەی بەم ڕستە لە‬ ‫نــاكاو و نائومێدانەیــە دەســتی پێدەكرد‪ :‬تاقەتم چــوو ئەوەندە ژیام‪ .‬پاش‬ ‫مردنیشــی شــیعری (ئاگرەكــەم مەســڕنەوە) درێژەپێــدەری ئەزموونی ئەو‬ ‫شاعیرەبوو‪ ،‬كە مەرگ بواری نەدا بە باڵوكراوەیی بیبینێت‪.‬‬ ‫شاعیرانی وەك (ئازاد سوبحی) بە شێوەیەكی سەیر لەگەڵ تێكستدا تێكەڵ‬ ‫دەبن‪ ،‬بەجۆرێك كە لە دواجاردا خۆیان دەبنە فیگۆری ناو تێكســتەكانیان‪،‬‬ ‫هەر بۆیەش لەگەڵ خوێندنەوەی هەر شــیعرێكیاندا هەســت بە بەشــێك لە‬ ‫خــودی شــاعیر دەكەیت و بــە بەردەوامبوون لە خوێندنەوەی شــیعرەكە تا‬ ‫كۆتایــی تێدەگەیت لە گفتوگۆیەكی شــیعریدابوویت لەگەل زاتی شــاعیردا‪،‬‬ ‫ئــەم شــاعیرانە برینی پەتی دەنوســنەوە بەبــێ ئارایشــتكردن‪ ،‬ئەزموونی‬ ‫تاكەكەسی خۆیان بەیان دەكەن لە كۆنتێستێكی فەنتازیی شیعرییدا‪ ،‬ئەمانە‬ ‫لەوانیتــر ناچــن‪ ،‬بۆیەش دەبێت وەك خۆیان بیانخوێنینەوە و مامەڵە لەگەڵ‬ ‫شــیعرەكانیاندا بكەیــن‪ ،‬لــە جیهانیشــدا (چارلس بۆكۆفســكی) و (ڕیچارد‬ ‫براوتیــگان) و (ژان ژینــێ) نمونــەی ئەو شــاعیرانەن كە شــیعرەكانیان لە‬ ‫ژیانــی تایبەتــی خۆیانەوە هاتوون و لە ناو تێكســت و دەرەوەی تێكســتدا‬ ‫خۆیان بوون‪ ،‬لە شــیعری عێراقیشــدا (ژاندەمۆ) كە یەكێكە لە شــاعیرانی‬ ‫(جەماعەتەكەی كەركوك) ســەر بە جۆری ئەو شــاعیرانەیە‪ ،‬لە ناو شیعری‬ ‫كوردیشــدا لەم بەشەی ئێمە چەند شــاعیرێكی كەم نمونەی ئەو ئەزموونەن‬ ‫لە شیعر و لە ژیان‪.‬‬ ‫(بەم جۆرە چیرۆكەكە دەست پێدەكات)‬ ‫شەوێكیان ئازاد سوبحی مرد‪ ،‬یان ڕەنگە وانەبێت‪ ،‬ئەو نەمردبێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دوای بۆنی گوڵێك كەوتبێت و عەســرێك بە شوشەیەك عەترەوە بگەڕێتەوە‬ ‫ێ بۆنپرژێن بكات‪ ،‬یان ڕەنگە‬ ‫شەقامی سالم و یەك یەك مرۆڤە تەنیاكانی ئەو ‌‬ ‫لەگەڵ ‪-‬با‪-‬یەكی شــەودا ڕۆیشــتبێت و ئێوارەیەك بەســەر باڵی باڵندەیەكی‬ ‫دارســتانە دوورەكان بچێتــەوە ماڵەكەی و لە هەیوانەكەوە بانگ لە ســوعاد‬ ‫خانی هاوسەری بكات‪ :‬پۆشاكی وەنەوشە لەبەر بكە‪ ،‬با بڕۆین ئەم ئێوارەیە‬ ‫داوەتی فریشــتەی شــیعرین بۆ خواردنەوە شــەونم‪ ،‬یان لەوانەیە خەیاڵێك‬ ‫دەســتی گرتبێت و شــەوێك بە باوەشــێك وشــەوە لە یەكێك لە باڕەكانی‬ ‫سەرچنار بارگە بخات و دوایین شیعر بنوسێت و لەسەر یەكێك لە مێزەكانی‬ ‫باڕەكە لە پاداشتی زۆر مانەوەی لەوێدا بیبەخشێتە ئەو باڕمەنەی سااڵنێكە‬ ‫ئێــوارە غەمگینەكانــی دەژمێرێت‪ ،‬ئەگەرچی ڕۆیشــتنی ئەمجارەی ســوبحی‬ ‫لــە دڵــەوە هەندێــك لە هاوڕێ و كــەس و كارە نزیكەكانــی خەفەتباركرد و‬ ‫هەریەكەیــان بــە جۆرێك گوزارشــتیان لە دڵگرانییان دەكــرد‪ ،‬بەاڵم دڵنیان‬ ‫سوبحی هێند بێڕەحمانە ناڕوات‪ ،‬مەگەر ‪...‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨3‬دوشةممة ‪201٦/2/15‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪283‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )283‬دوشةممة ‪2016/2/15‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫بۆچی ئەندامانی یەكگرتو‬ ‫ئیسالمیەكانی ناو گۆڕان دەبوغزێنن؟‬ ‫ئاسۆ ئەحمەد‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی تاكو ناوەڕاستی نەوەدەكان‬ ‫لە هەڵكشاندابو‪ ،‬بــەاڵم پاشتر‪ ،‬بەتایبەت لە‬ ‫دوهەزارەوە خەڵكانێكی جۆراوجۆر‪ ،‬لە رۆشنبیر‬ ‫و چاالكی مەدەنی و گەنج لەو حیزبە و رێكخستن‬ ‫و دەزگــا و ناوەندەكانی تەكینەوە و جێیان‬ ‫هێشت و هەندێك لەوانە چونە نێو حیزب و‬ ‫رێكخراوی دیكەوە‪ ،‬هەندێكی دیكەشیان چاالكیی‬ ‫رۆشنبیری و نوسین ئەنجامدەدەن‪ .‬دەكرێت‬ ‫ئەوانەی لەو حیزبە چونەدەرەوە بە دو شەپۆل‬ ‫یان دو قۆناغ ناو ببەین‪ .‬شەپۆلی یەكەمیان لە‬ ‫كۆتایی نەوەدەكانەوە بۆ دروستبونی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬شەپۆلی دوەمیش لە بزوتنەوەی گۆڕانەوە‬ ‫دەستپێدەكات بۆ ئێستا‪ .‬یەكگرتوی ئیسالمیش‬ ‫وەكو كۆمەڵەیەكی خاوەن رێكخستن و ئایدۆلۆجیا‬ ‫بۆ پاراستنی ریز و رێكخستنەكانی بە چەندین‬ ‫شێوە پەرچەكرداری بۆ ئەو دو شەپۆلە هەبوە‪.‬‬ ‫دەكــرێــت بگوترێت بەرامبەر شەپۆلی یەكەم‬ ‫دیارترین تەكنیك و شێواز كە بەكاری دەهێنا‬ ‫وەسفكردنیان بوە بە سەرلێشێواو و دونیاویست‬ ‫و لەڕێگەی راست الدەر‪ .‬چونكە چونە دەرەوە‬ ‫لە حیزبێكی ئایدۆلۆجی و ئاینی لەو كاتەدا‬ ‫وەكو شۆكێك وابو بۆ ئەندام و رێكخستنەكانی‪.‬‬ ‫ئەم تەكنیك و شێوازە بۆ ئەو دۆخەی یەكگرتو‬ ‫باشترین چــەك بــو‪ .‬بــەاڵم پــەرچــەكــرداری ئەو‬ ‫حیزبە بۆ شەپۆلی دوەم هەندێك جیاواز بو‪،‬‬ ‫پــەرچــەكــردارەكــەش زیــاتــر شــێــوازی ئیرەیی‬ ‫پێوەدیاربو بۆ ئەو ئەندامانە‪ .‬لەم وتارەدا ئێمەش‬ ‫لەسەر ئەم ئیرەییبردنە دەوەستین‪.‬‬ ‫هەمومان دەزانین كە كۆمەڵێك لە ئەندامانی‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی چونەتە نــاو بزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕانــەوە‪ ،‬هەندێكیان لەوێدا پۆست‌و پلەیان‬ ‫وەرگرتوە‌و‪ ،‬هەندێكی دیكەشیان كەسانی چاالكی‬ ‫ناو دەزگاكانی میدیای گۆڕانن‪ .‬ئاشكراشە كە‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان وەك بزوتنەوەیەكی چاالك‌و‬ ‫وەك هێزێكی كاریگەری دژە گەندەڵیی ئامادەیی‬ ‫هەبوە‪ ،‬لەبەرامبەریشدا حزبێكی وەك یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمیی كەمتر بایەخی بەمجۆرە ئەندامە‬ ‫ئاكتیڤ‌و خاوەن بەهرانە داوە كە دواتر چونەتە‬ ‫ناو بزوتنەوەی گۆڕانەوە‪ ،‬هۆكارەكەی رونەو‪،‬‬ ‫بریتیە لــەوەی ئەو ئەندامانە لەناو یەكگرتودا‬ ‫خاوەنی پۆست‌و پێگەی حزبیی نەبون‪‌،‬و كەسانی‬ ‫خواری خوارەوە بون لەروی هەڕەمی رێكخستن‌و‬ ‫پلە بەندیی حزبیی‌و ئاستی ئەندامێتییەوە لەناو‬ ‫یەكگرتودا‪.‬‬ ‫یەكێك لە سیما نێگەتیڤە دیارەكانی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمیش سەبارەت بەو ئەندامانەی خاوەنی‬ ‫بەهرەو توانان‌و بەهۆی فەرامۆشكردنیانەوە یان‬ ‫لەبەر هەر هۆیەكی دیكە لە حزب دەچنە دەرەوە‪،‬‬ ‫بریتیە لــەوەی كە دواتــر هەوڵی بەكەمدانان‌و‬ ‫بچوكسەیركردنیان دەدرێــــت‪ ،‬ئەمە ئەگەر‬ ‫ێ نەكرێت‌و ناوناتۆرەشیان‬ ‫تەشهیریشیان پ ‌‬ ‫دوانەخرێت‪.‬‬ ‫ئەم دۆخی لەخۆنەگرتنی كەسانی چاالك‌و‬ ‫خـــاوەن بــەهــرەیــەش‪ ،‬لــەبــنــەڕەتــدا بــۆ ئــەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە كە حزب كەسانی تۆخی حزبیی‌و‬ ‫چاالكی رێكخستن‌و تەواو دەستەمۆو دەروێشی‬ ‫راستەقینەی دەوێــت‪ ،‬مادامەكیی ئەو ئەندامە‬ ‫چاالكانەش كە لەبواری دیكەدا بــەهــرەدارن‪،‬‬ ‫خاوەنی ئەمجۆرە دڵسۆزیی‌و وەالئە حزبییە نین‪،‬‬ ‫مایەی گرنگیپێدان نین‪ .‬بەمانایەكی دیكە‪ ،‬حزب‬ ‫بەر لە هەر شتێك حزبیبونی زیاتری مەبەستە‪،‬‬ ‫نەك بونی توانای زانستی‌و فیكریی‌و میدیایی‌و‬

‫ئەكادیمی‌و ‪ ..‬تاد‪.‬‬ ‫گومانی تێدا نیە كە یەكگرتوی ئیسالمیی‌و هەمو‬ ‫حزبێكی دیكەش ئازادە لەوەی چۆن بیردەكاتەوەو‬ ‫بەرنامە دادەنــێـت‌و‪ ،‬بۆ ئێستاو ئایندەی چۆن‬ ‫هەوڵبدات‌و لەسەر چ پالنێك كار بكات‌و‪ ،‬خەمی‬ ‫گــەورەی چییەو قورسایی زۆر دەخاتە سەر چ‬ ‫بابەت‌و رەهەندێك‪ ،‬بەاڵم ئەوەی لێرەدا مایەی‬ ‫قەبوڵكردن نییە ئەوەیە كە كاتێك ئەو ئەندامانەی‬ ‫ئاماژەمانپێكردن دەچنە دەرەوەی حزبەوە‪،‬‬ ‫لەشوێن‌و بواری دیكەدا كاردەكەن‪ ،‬بەمشێوەیە‬ ‫تواناكانیان رەتبكرێنەوەو بە ئاراستەیەكی‬ ‫نێگەتیڤ قسەیان لەبارەوە بكرێت‪.‬‬ ‫قسەكردنی ئێمە لێرەدا لەسەر ئەو ئەندامانەی‬ ‫یەكگرتوە كە دواتــر چونەتە نــاو بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانەوە‪ ،‬ئەوەی سەبارەت بەم بابەتە لەالیەن‬ ‫ئەندامانی ئێستای یەكگرتوەوە بەدیدەكرێت‬ ‫ئەوەیە كە لەالیەكەوە دڵخۆش‌و سەربەرزن بەوەی‬ ‫گوایا پەروەردەی دەستی خۆیان بون‌و توانیویانە‬ ‫لەشوێنی دیكەی دەرەوەی حزبدا رۆڵی گرنگ‬ ‫ببینن‪ ،‬لەالیەكی دیكەشەوە بێتاقەت‌و بێزارن‬

‫بەوەی كە هەستدەكەن ئەو حزبەو شوێنەی ئەوان‬ ‫بۆی چون‪ ،‬ئاكتیڤترو بەرهەمدارترو رەخنەگرترە‪.‬‬ ‫بەگوزارشتێكی دیكە ئــەو ئەندامە چاالكانە‬ ‫لە دەرەوەی حزبەكەی خۆیان زیاتر توانای‬ ‫خزمەتكردن‌و بینینی رۆڵــی پۆزەتیڤن لەروی‬ ‫سیاسیی‌و میدیاییەوە‪ .‬ئەمەی ئێستا دەبینرێت‬ ‫ئیرەییبردنە بە رۆڵی ئەو ئەندامانەو حزبەكەیان‬ ‫لەالیەن ئەندامانی یەكگرتوی ئیسالمییەوە‪،‬‬ ‫كە ئەم ئیرەییەش بۆتە هۆی نەفیكردنی رۆڵ‌و‬ ‫كاریگەرییان‪‌،‬و داننەنان بە خزمەتەكانیاندا‪.‬‬ ‫هەر بۆیە كاتێك باس لە ئیجابیەتەكانی ئەم‬ ‫حزبە دەكرێت یەكسەر بێزاریی لەناوچەوانیاندا‬ ‫بــەدی دەكــەی ـت‌و‪ ،‬پەلەكردن بۆ زەمكردنیان‬ ‫هەستپێدەكەیت‪.‬‬ ‫زۆر سەیرە‪ ،‬حزبێك خاوەنی ئەو غرورو فیزە‬ ‫بێت‪‌،‬و پێی وابێت خەڵكی لــەدەرەوەی ئەو لە‬ ‫چاالكیی‌و هــەنــاســەدان دەكــەوێــت‪ ،‬قەناعەتی‬ ‫تەواوی بەوە هەبێت كە یەكگرتو تاكە قوتابخانەی‬ ‫راستەقینەی پەروەردەی تاك‪‌،‬و فێربونی ماناكانی‬ ‫ئاینداریی‌و دادپەروەریی‌و خزمەتكردن بە خاك‌و‬

‫نیشتمان‌و هەمو جۆرە خزمەتێكی دیكەشە‪ ،‬كەچی‬ ‫لەوالوە‌و لەهەمانكاتدا‪ ،‬ئەندامەكانی چاویان بە‬ ‫رۆڵ‌و چاالكیی ئەو ئەندامانەیان لەشوێنی دیكەدا‬ ‫هەڵنەیەت لەكاتێكدا كە بە فاشل‌و سەرلێشێواو‌و‬ ‫رێلێونبوشیان دەزانن!‬ ‫بەو مانایەی فیزو غروری ئەم حزبە بەچەشنێكە‬ ‫نەك هەر دان بە چاالكی‌و بەرهەمو داهێنانی‬ ‫ئەوی دیكەدا نانێت‪ ،‬بەڵكو بە ئامادەبونی لەناو‬ ‫گۆڕەپانەكەدا تەواو نیگەرانە!‬ ‫تۆی یەكگرتو كە پێتوایە نەك هەر مەحاڵە‬ ‫كەس بگات بە تۆ بەڵكو مومكین نیە هیچكەس‬ ‫بتوانێت شوێنێپێشت هەڵبگرێت‪ ،‬بۆچی پەست‌و‬ ‫بێزار دەبیت بەبونی كەس‌و گروپی دیكەی چاالك‬ ‫لەدەرەوەی حزبەكەتدا! لەراستیدا ئەم هەڵوێستە‬ ‫تێكەڵەیەكی سەیرە لەغرورو ئیزدیواجیەت‌و‪،‬‬ ‫لەدۆخێكی هێندە ناتەندروست كە لە مرۆڤبون‬ ‫دەچێتە دەرەوە!‬ ‫بێگومان مەبەستی ئــەم ‌وتـــارە هەرگیز‬ ‫ستایشكردنی بزوتنەوەی گۆڕان‌و ئەندامانی نییە‪،‬‬ ‫ئەوەندەی ئاشكراكەری هەڵوێستی ئەندامانی‬

‫ئەو ئەندامە چاالكانە لە دەرەوەی حزبەكەی خۆیان زیاتر توانای‬ ‫خزمەتكردن‌و بینینی رۆڵی پۆزەتیڤن لەروی سیاسیی‌و میدیاییەوە‪.‬‬ ‫ئەمەی ئێستا دەبینرێت ئیرەییبردنە بە رۆڵی ئەو ئەندامانەو‬ ‫حزبەكەیان لەالیەن ئەندامانی یەكگرتوی ئیسالمییەوە‬

‫ێ ئەوەش بڵێین كە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمییە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫ئەم هەڵوێستەی یەكگرتو تەنیا تایبەت نییە‬ ‫بەو ئەندامانەی ناو بزوتنەوەی گۆڕانەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبەرامبەر كۆی ئەو كادیرو روناكبیرانەشدا هەر‬ ‫دروست دەردەچێت كە یەكگرتویان بەجێهێشتوەو‬ ‫لەناو حزبی دیكەی غەیری گۆڕاندا چاالكی خۆیان‬ ‫ئەنجام دەدەن‪ ،‬یان لەوانەیە كەسانی حزبیش‬ ‫نەبن بەاڵم لە یەكگرتو یاخیبوبن‪ ،‬دیارە لەبەر‬ ‫ئەوەی لەوێدا جێگایان نەبۆتەوە یان بایەخیان‬ ‫ێ نەدراوەو هەوڵ‌و تواناكانیان بەهەند نەگیراون‪،‬‬ ‫پ‌‬ ‫چاالكبونیشیان لەو حیزبەدا بەڵگەی گــەورەو‬ ‫نكوڵیلێنەكراوە لەسەر ئــەوەی ئەو ئەندامانە‬ ‫پێشتر ئەو توانایانەیان هەبوە‪ ،‬بەاڵم كپكراون‌و‬ ‫بواریان پێنەدراوە‪.‬‬ ‫پێویستە لێرەدا ئاماژە بــەوەش بكەین كە‬ ‫خاڵی سەرەكیی جیاوازبونی ئەو ئەندامانەی‬ ‫چونەتە ناو گۆڕانەوە‪ ،‬روبەڕوبونەوەی گەندەڵیی‬ ‫سیاسیی‌و ئیدارییە بەشێوەیەكی ئازادو بوێرانە‪،‬‬ ‫واتە ئازادبونیانە لەو بازنە تەسك‌و داخــراوەی‬ ‫بیركردنەوەو جۆری سیاسەتكردن كە یەكگرتوی‬ ‫تێدا ژیاوەو دەژی‪ ،‬بەوپێیەی سیاسەتی یەكگرتو‬ ‫تەنیا لەالیەن سەركردەكانی سەرەوە دیاریدەكرێت‌و‬ ‫سنوری بۆ دادەنرێت‪ ،‬لەمە بەوالوە گەر كادیرێك‬ ‫یــان ئەندامێكی یەكگرتو هــەر رەخنەیەك‬ ‫لەگەندەڵیی دەستەاڵت بگرێت یان هەر جۆرە‬ ‫هەڵوێست‌و تێگەیشتنێكی دیكەی لەمبارەیەوە‬ ‫هەبێت كە ئازادانەترو راشكاوانەترو خودیانەتر‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا مایەی قەبوڵكردن نییەو‪ ،‬بەدەرچون‬ ‫لەسیاسەت‌و ستراتیژی حیزب هەژمار دەكرێت‌و‪،‬‬ ‫دەبێتە مایەی مەترسیی بۆ ئەو هەڵوێستە بەناو‬ ‫نەرمونیان‌و لەڕاستیدا خۆگونجێن‌و ئیزدیواجیانەی‬ ‫كە یەكگرتوی ئیسالمیی لــەســەرەتــای كاری‬ ‫سیاسییەوە پێی ناسراوە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨3‬دوشةممة ‪201٦/2/15‬‬

‫ئاین و مەزهەب‪ ،‬جەوهەر و فۆڕم‬ ‫دکتۆر موستەفا زەڵمیی وەک نموونە‬

‫ڕایان عوسمان‬ ‫کــۆمــەڵ لــەســەر بــنــەمــای چ پێوەرێک‬ ‫قــەدەغــەکــان دادەنــێــت‪ .‬ئــەوانــە کێن کە‬ ‫بەکاری قەدەغەکردنەکە هەڵدەستن؟ سیستم‬ ‫چۆن قەدەغەکارەکان دەبینێت؟ کۆمەڵگا‬ ‫ڕێکەوتنی دەستەجەمییانەی خەڵکە لە‬ ‫شوێنێکی دیاریکراو‪ .‬ڕێوڕەسمەکانی بۆ تەنیا‬ ‫ئەو شوێنەن‪ .‬ڕێوڕەسم ئەو بنەمایانەیەن‬ ‫کە شەرعییەت دەدەنــە شتێک بۆ ئەوەی‬ ‫قەدەغەکراو یان ڕێپێدراو بێت‪ .‬کۆمەڵگا بێ‬ ‫نەریت و ڕێوڕەسم نایکرێ‪ .‬واتە بنەماگەلێک‬ ‫هەن دێنە ناو تاکەکانەوە و هەڵسوکەوت و‬ ‫ڕەفتاریان دیاری دەکەن‪ .‬دانەکانی سیستم‬ ‫تەنیا ئەوە ناکەن‪ ،‬دەبنە ڕێگریش لەبەردەم‬ ‫نامۆکان‪ .‬نامۆکان سەر بە دەرەوەی ڕەسم و‬ ‫بنەما کۆمەاڵیەتییە ڕێپێدراوەکانن‪ .‬نامۆکان‬ ‫ئەوانەن کە یەکڕیزی سیستم تێکدەدەن‪.‬‬ ‫سیستم ئەو ئەمن و ئاسایشەی هەیەتی بە‬ ‫نامۆکان تێکدەچێ‪ .‬کەواتە کۆمەڵگا لەبەر‬ ‫نەناسینەوەی نامۆکان نییە کە دژایەتی‬ ‫دەستپێدەکات‪ ،‬بەڵکو لەسەر ئەو ترسەیە‬ ‫لەم تابۆیانە هەیەتی و دەزانێ کە فریایان‬ ‫نەکەوێ‪ ،‬سەری دەخــۆن‪ .‬لەڕاستییدا تابۆ‬ ‫و قەدەغەکراوەکان بۆ هەموو کایەکان هەر‬ ‫یەک ئیش دەکەن‪ .‬کۆمەڵگا لەگەڵ کایەکانی‬ ‫تری کۆنتڕۆڵ و بەڕێوەبردنی کۆمەاڵیەتی‬ ‫دا ڕێــکــدەکــەوێ؛ بۆ ئــەوەی پشتێنەیەک‬ ‫دابنێ و سنورەکانی توند ببەستێ تا ڕێگە‬ ‫نـــەدڕێ تابۆکان بێنەناوی و هێڵەکانی‬ ‫ببەزێنن‪ .‬کۆمەڵگا چاک دەزانــێ تابۆکان‬ ‫ب ــواری تاقیکردنەوەیەکی قــورســن بــۆی‪.‬‬ ‫واتــە تا ئــەو کاتەی بێ کێشە کارەکانی‬ ‫ڕادەپەڕن کە یەکڕیزییەکەی نەشێوێ‪ ،‬دوای‬ ‫ئــەوە سڕەکەی کەشف دەبــێ‪ .‬نهێنییەکە‬ ‫لەناو یەکڕیزییەکەدایە‪ ،‬کە تابۆکان هاتن‪،‬‬ ‫دەردەکــەوێ کە بنەماکانی کۆمەڵگا باشن‬ ‫یــان خراپن‪ .‬لەسەربنەمای بەرژەوەندیی‬ ‫کۆنزەرڤاتیڤ (بــەرگــریــکــار) و پــارێــزەر‬ ‫بیناکراون‪ ،‬یــان بنەمایەکی چاکەخوازی‬ ‫و ڕەســەنــیــان نییە و تەنیا خزمەتن بە‬ ‫چەقبەستووی‪ .‬واتە تا تابۆ و حەرامکراوەکان‬ ‫نەبن‪ ،‬نازانین بەهاکان چۆن دامەزراون‪ .‬بۆمان‬ ‫ڕوون نییە بۆچی ئەم هەموو جەنگە لەپێناو‬ ‫هێشتنەوەیان دەکرێت‪ .‬تابۆکان دێن ڕێمان‬ ‫دەدەن تا نهێنی ڕێکەوتنە کۆمەاڵیەتییەکە‬ ‫بزانین‪ .‬دەبــێــت بــۆ پشکنینی ڕاســتــی و‬ ‫دروستی و پشتەوەی بەهاکان وەک تابۆیەک‬ ‫مامەڵە بکەین‪ .‬ئەمە جەنگی کۆمەڵگایە‬

‫کە هەموو یاسا خواوەندییەکان تێیدا بەدیار‬ ‫دەکــەون‪ .‬ئایین بەئەمرو نەهی کارناکات‪.‬‬ ‫ئایین پێشمەرجی بڕوا بە ئیرادەی ئازادەوە‬ ‫دەبەستێتەوە‪ .‬واتە دەبێت ئازادبیین ئەنجا‬ ‫دەتوانین بچینە ناو ئایینەوە‪ .‬دەبێت خۆمان‬ ‫سەرپشکبکەین ئەنجا دەتوانین بگەینە‬ ‫تەسلیمبون‪ .‬تەسلیمبون هیچکات لە ترس‬ ‫و سزاوە نایەت‪ .‬ئەمانە پێوەری مەزهەبن‪.‬‬ ‫جەنگەکان سەرجەم جەنگی مەزهەبن کە‬ ‫دەکرێنە موڵکی ئایین‪ .‬ئایین هێمنانە مرۆڤ‬ ‫پەروەردەدەکات‪ .‬ئایین خۆشویستنی کردگارە‬ ‫لە دڵەوە‪ .‬نەک لەترس و سزاوە‪ .‬ئایین داوامان‬ ‫لێدەکات لەدڵەوە دامەزرێین‪ ،‬بانگهێشتمان‬ ‫دەکـــات بگەینە یــاســا خــواوەنــدیــیــەکــان‪،‬‬ ‫ئەنجا تەسلیم بیین‪ .‬هەموو شتێک کاتێک‬ ‫لەچوارچێوەی ئاییندایە بێ کێشەیە‪ ،‬چونکە‬ ‫ئایین لەگەڵ ئیرادەی ئازاد و ئاکاری بەرزدا‬ ‫یەکدەگرێتەوە‪ .‬ئایین مرۆڤ ناچارناکات بە‬ ‫کردەوەیەک تا ئیرادەیەک نەبێت پشتی پێ‬ ‫ببەستێ‪ .‬بکەو مەکە فرمانی ڕووتــن‪ ،‬بێ‬ ‫پشت بەستن بە بەڵگەنەویستەکان‪ .‬مەزهەب‬ ‫دێ بەڵگەنەویستەکانی ئایین دەخاتەکار‬ ‫و بەرتەسکیان دەکــاتــەوە و دەیانکاتە‬ ‫کڵێشەیەکی بەتاڵ‪ ،‬بێ ئــەوەی دانایی و‬ ‫نهێنی پشتکردەکانمان بداتێ‪ .‬لەئاییندا هیچ‬ ‫شتێک بێ بەڵگەنەویستی دانایی نییە‪ .‬شتێک‬ ‫نییە پێچەوانە ئیرادەی ئازادیی مرۆڤەکان‬ ‫بێت‪ .‬ئیرادەی ئازاد مرۆڤ والێدەکات بگاتە‬ ‫یاسا خواوەندی و ئاکارییەکان‪ .‬کە گەیشتە‬ ‫ئەمانەش‪ ،‬ناچاردەبێ دەستیان پێوەبگرێ‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەنا کە فرمانی بەسەردا کراوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەبەر ئەوەی ڕەسەن و چاکن وناکرێ ویستمان‬ ‫بدەینە دەست سێبەرەکان‪ .‬هەموو ڕەسەن و‬ ‫چاکەکان ڕاستەقینەن‪ .‬کۆی ڕاستەقینە و‬ ‫چاکەکانیش لە ئاییندا دەستدەکەون‪ .‬ئەوە‬ ‫مەزهەبەکانن دێــن بنەما ئایینییەکان بۆ‬ ‫بەرژەوەندیی پاسیڤ و بێ نرخ دەکەنەوە‪.‬‬ ‫مەزهەب بە ناوی ئاسانکارییەوە دێ ڕێسا‬ ‫ئایینییەکان ناشیرین دەکات و وادەکەوێتەوە‬ ‫کــە کێشەی گــەالن ئایین لەپشتیانەوە‬ ‫بێ‪ .‬مەزهەب لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی‬ ‫گونجاندن دەکات نەک ئاسانکاریی‪ .‬شتێک‬ ‫کە ڕاست و دامەزراوبێت بۆچی دەبێت ئاسان‬ ‫بکرێ؟ ڕاستەقینەکان ناکرێ ئاسان بکرێن‪.‬‬ ‫لەڕێی ئاسانکارییەوە ڕاستەقینە ناناسرێتەوە‬ ‫بۆیە تەنیا ڕێگا بۆ ناسینەوەی بنەما چاکەکان‬ ‫دەروونی مرۆڤە‪ .‬مەزهەبەکان دێن لەدەرەوە‬ ‫مرۆڤ باش دەکەن و دەیانەوێ بە بنەماکانی‬ ‫دەرەوە بڕوامان پێ بهێنن‪ .‬ئەمەش ئەو کارەیە‬ ‫کە کۆمەڵگا دەیخوازێ‪ .‬لێرەوە بنەمایەکی‬

‫دەڵێت کە چاکە چاکەیەو تەواو‪ .‬ئەمە (کانت)‬ ‫ناویان دەنێ « دووپاتبووەوە خاڵییەکان»‬ ‫واتــە هەر دووبــارە دەکرێنەوە و ناگەنەوە‬ ‫ڕاستەقینەو واتــا بنچینەییەکەی خۆیان‪.‬‬ ‫دووپاتبوونەوە ڕێی سەرکەوتنی مەزهەبە‪.‬‬ ‫ئایین خۆ دەپــارێــزێ لە دووپاتبوونەوە‪.‬‬ ‫چونکە جەوهەر دووپاتنابێتەوە‪ .‬ڕاستەقینە‬ ‫هەمیشە ئــامــادەیــە‪ .‬دووپــاتــبــوونــەوە بۆ‬ ‫حازرکردنەوەی ئەوەیە کە ئامادەیی خۆی‬ ‫لــەدەســتــدەدات‪ .‬کردنی نوێژ وەک ئەوەی‬ ‫مەزهەب دیاریدەکات‪ ،‬بێجگە لە کڵێشەیەکی‬ ‫ڕۆژانــەیــیــانــەی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬دەتــوانــێ چ‬ ‫کــاریــگــەریــیــەک بــخــاتــەوە‪ .‬ب ــەاڵم دیتنەو‬ ‫گرتنەبەری چاکبوون وا دەکات هەمیشە لە‬ ‫نوێژدابیت‪ .‬ئایین پاداشتێکی نییە بیداتە‬ ‫ئەوانەی کە بە دووپاتبوونەوەکان هەڵدەستن‪،‬‬ ‫چونکە دەبێت خۆمان پاککردبێتەوە لەهەموو‬ ‫شتێک‪ ،‬ئەوجا دەتوانین بگەینە ئەو شوێنەی‬ ‫ئایین لێمانی دەوێــت‪ .‬ئایین پارێزگاریمان‬ ‫لێدەکات و هەمیشەییە‪ ،‬نەک پاداشتمان بکا‬ ‫لەسەر ئەوەی کە خۆمان گرتۆتەوە لەسەر‬ ‫کردەوەیەک یان شتێک‪ .‬ئایین چاکمان دەکا‬ ‫کاتێک ویستی ئەوەمان هەبێ چاک بیین‪،‬‬ ‫پاداشتی چاکەکاران پارێزگارییە لە جاویدانی‬ ‫و مانەوە‪ .‬چاکبوون هەمیشەییە‪ .‬ئەوەی‬ ‫لەبەرانبەر شتێکدا چاک بێت‪ ،‬کە شتەکەی‬ ‫درایە‪ ،‬چاکبوونەکەی لەسەر هەڵدەگیرێ‪ .‬واتە‬ ‫چاکبوون لێرە دووپاتبوونەوەیە بە ئامانجی‬ ‫دەسکەوتنی پاداشتەکە‪ ،‬یانی پاداشتەکەیە‬ ‫وامان لێدەکات چاک بیین‪ ،‬نەک ئەوەی کە‬ ‫چاکبوون خۆی ئامانج و پاداشتەکە بێت‪.‬‬ ‫لێرەوەیە کە ئایین ڕاستەقینەی چاکبوونمان‬ ‫دەداتێ و مەزهەبییش سوودمەندی‪ .‬مەزهەب‬ ‫دەبێ پێداگر بێ لەسەر سوودمەندی‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەو سوودخوازییە وادەکــات چاکبوونەکە‬ ‫لەپێناوی پاداشتەکە بێ و بێ ئەو پاداشتە‬ ‫ئیمکانی چاکبوون نــایــەتــەدی‪ .‬مەزهەب‬ ‫دەیەوێ چاکبوونەکە بێتەدی‪ ،‬بەاڵم لەرێی‬ ‫ئەو چۆنیەتییەوە کە دەیخوازێ‪ .‬بۆ وێنە‬ ‫چاکبوونەکە لــە مەزهەبێکدا شتێکە و‬ ‫لەیەکێکی دیشیان شتێکی تــر‪ ،‬ئــەم دوو‬ ‫مەزهەبە ئەمە دەکەنە بیانووی نانەوەی‬ ‫جەنگ‪ .‬ئایین وا ناکات‪ .‬بنەماکان لەوێ‬ ‫یەک شتن و دیتنەوەی جەوهەرەکە بنەمایە‪.‬‬ ‫ئیرادەکە دەبێ شوێن چاکە بکەوێ‪ ،‬ئەوسا‬ ‫کە دۆزییەوە‪ ،‬ئیتر نایکاتە جەنگ‪ .‬مەزهەب‬ ‫دێ ئەو ڕێگایە دەسەپێنێ کە خۆی هەڵی‬ ‫بژاردووە یان با وابڵێین کە دایڕشتووە‪.‬‬ ‫لەمەزهەبدا ئەوەندە شەڕ لەسەر ڕێگاکە‬ ‫دەکرێ‪ ،‬ئەوەندە کۆتاییەکەی ئاشکرا نابێ‪.‬‬

‫کاتێک مــەزهــەب بــه کــردەیــی کــردنــەوەی‬ ‫حوکمەکانی ئایین هــەڵــدەســتــێ‪ ،‬تەنیا‬ ‫هەڵسوکەوتەکان وەردەگرێ و جەوهەرەکەی‬ ‫ناوێ‪ ،‬یانی ئیشی بەوانە دەڕوات کە توانای‬ ‫جەنگەکەیان هەیە‪ .‬کاتێک ئێمە مەزهەبییانە‬ ‫ڕوانیمانە ڕاستەقینەکان‪ ،‬تەنیا لەو شوێنەوە‬ ‫کەدەیان بینین و تێی گەیشتووین بڕوامان‬ ‫لەسەر ڕاستییەکان دادەمــەزرێ‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ڕێکەشمان ڕاســت نەبێت‪ .‬مەزهەب دێ و‬ ‫دووپاتی هەڵسوکەوتەکانمان لێ دەخوازێ‬ ‫کــە جــەوهــەرەکــەیــان لــێــبــووەتــەوە‪ .‬واتــە‬ ‫دووپاتبووەوە بێ ناوەرۆکەکان و ئەوەیە کە‬ ‫زۆرجار نوێژان دەکەین و بە ئەرکە دینییەکانی‬ ‫تر هەستاوین و بووەتە هۆی بێزارکردن و فشار‬ ‫لەسەرمان‪ .‬بۆ هەموو ئایینە ئاسمانییەکان‬ ‫ئەمە وایە‪ .‬دواتر پەیام لە ئایینە جیاوازەکان‬ ‫یەکە و کاتێک چۆنیەتییەکان هەڵی دەبژێرن‪،‬‬ ‫دژایەتی لەسەر ئەوە دەستپێدەکات کە کۆی‬ ‫ڕاستەقینەکە سەر بەکام لەوانە‪ .‬ئایین جەوهەر‬ ‫و ڕێساکانی بەرزن و ناگۆڕدرێن‪ ،‬نەک لەبەر‬ ‫ئەوەی کە پیرۆزن و فرمانیان لەسەرە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ڕاستەقینەن و دژایەتی هیچ بەهایەکی مرۆیی‬ ‫ناکەن‪ .‬مەزهەب لەسەر ملمالنێ دەوەستێ‪.‬‬ ‫کێ دەتوانێ باشتر ڕێگاکەی بەرانبەر بە‬ ‫درۆبخاتەوە و وابکات جەنگەکە هەڵبگیرسێ‪.‬‬ ‫دەبێت توندبین لە نوێنەرایەتیکردن و دزینی‬ ‫حەقیقەتەکە بۆ خۆمان‪.‬‬ ‫م ــەزه ــەب تـــــەواوی مــاڵــوێــرانــیــیــەکــان‬ ‫دەڕەخسێنێ‪ .‬کۆمەڵگا ئەم ڕێکەوتنە دەکات‬ ‫بۆ ئەوەی ڕاستەقینەکە پەراوێز بکەوێ و‬ ‫ڕواڵەتەکان نوێنەرایەتی دین بکەن‪ .‬مێژووی‬ ‫هــــەزاران ســاڵــەی ئایینە ئاسمانییەکان‬ ‫ڕێکەوتن بووە لەسەر الوازکردنی ئایینیانەی‬ ‫ئایین‪ .‬ڕۆڵەکە بووتە رۆڵی مەزهەبییانەی‬ ‫ئایین کە داماڵراوە لەحەقیقەت‪ .‬مەزهەب کە‬ ‫جێگیرکرا لە بری ئایین خۆی‪ ،‬ڕواڵەتەکان‬ ‫دەکەونە ناو گەمەی سیاسەت و کۆمەڵگاوە‪.‬‬ ‫سیاسەت ڕەبتی بە مەزهەبەوە هەیە‪ .‬مەزهەب‬ ‫شەرعییەت دەداتە سیاسەتێکی دیاریکراو و‬ ‫کۆمەڵگاش لەخۆی دەگرێت‪ .‬ڕواڵەتەکان‬ ‫دەکەونە ناو هەموو گەمەکردنێکەوە‪ .‬گروپێک‬ ‫لەسەر کومەڵێک ڕواڵـــەت ڕێــکــدەکــەون و‬ ‫بڕێکی تریش لەسەر ڕواڵەتەکانی خۆیان‪.‬‬ ‫ئەمە ناو دەنێن جیاوازی‪ .‬جیاوازیی ڕوانین‬ ‫لەمەزهەبێکی دیاریکراودا لە جیاوازی دیدەوە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو لەسەر ئــەوەیــە کە ناکۆکی‬ ‫زوو شوێنی خۆی دەکاتەوە و ڕواڵەتەکان‬ ‫دەتــوانــرێ باشتر جەنگیان لەسەر بکرێ‪.‬‬ ‫مەزهەب دەســت بەم جەنگانەوە دەگــرێ‪،‬‬ ‫چونکە کۆمەڵگاش لــەســەر ڕواڵــەتــەکــان‬

‫ئایین سەروکاری لەگەڵ ناوەوەی مرۆڤدا هەیە‪ .‬مەزهەب لەسەر فەوزاو‬ ‫هەرانانەوە دەوەستێ‪ .‬ئایین لەسەر هێمنی کاردەکات و مەزهەب بکەو‬ ‫مەکە و ناچارکردنە‪ ،‬ملکەچییە بۆ دەرەوەی ئیرادەی تاکەکان‬ ‫بۆ حاکمبوونی عــورف‪ .‬لەئایینیشدا هەر‬ ‫بەم چەشنە و بە تۆزێک سەروخوارییەوە‬ ‫جەنگەکە بەردەوام بووە‪ .‬کۆنزەرفاتیڤی دینی‬ ‫و موحافیزکارمان هەبووە بەرانبەر کرانەوە و‬ ‫دیدی نوێ‪ .‬ئەو دیالەکتیکەی کە کۆمەڵگا بە‬ ‫ناوی ئایینەوە بە دیدی نوێ دەیفرۆشێتەوە‪،‬‬ ‫ئایا ئایین خۆیەتی یان لەکوێوە دێ؟ ئایین‬ ‫بۆ کوێیەو ئەبێت و نابێتەکان بۆ کوێن؟‬ ‫سیستمی کۆمەاڵیەتی پڕە لە ئەبێت و نابێت‪.‬‬ ‫کۆی ئەبێت و نابێتە کومەاڵیەتییەکان لەگەڵ‬ ‫ئەبێت و نابێتەکانی دی بۆ قەدەغەکردنی‬ ‫تابۆکان یەکدەگرن‪ .‬ئەوەی کۆمەڵگا لەگەڵی‬ ‫ڕێکدەکەوێ‪ ،‬ئەبێت و نابێتەکانی دەخاتە‬ ‫خزمەتییەوە‪ ،‬ئەمڕۆ نەهیەکانی مەزهەبن‪.‬‬ ‫مــەزهــەب گونجاندنی ئایینە بەچەشنێک‬ ‫کۆمەڵگا پێی قایلبێت‪ .‬مەزهەب ڕێککەوتنە‬ ‫لەتەک سیستم‪ .‬کاتێک مەزهەب و سیستم‬ ‫یەکدەگرن‪ ،‬ئایین ڕۆڵی الواز دەبێت‪ .‬ئەبێت و‬ ‫نابێتە کۆمەاڵیەتیەکان لەگەڵ بکەو مەکەکانی‬ ‫مەزهەبدا تێکەڵدەبن و هەموو شتێک دەبێتە‬ ‫قەدەغەکراو‪ .‬ئایین ڕەخساندنی پەیوەندییەکە‬

‫هاوبەشی کۆمەڵ مەزهەبیی دادەمـــەزرێ‬ ‫کە تەحەدای بنەما ڕاستەقینە ئاینییەکان‬ ‫دەکات‪ .‬ئەم بنەما هاوبەشە تەنیا دەتوانێ‬ ‫جەنگ بخوڵقێنێ‪ ،‬دەتوانێ شەڕ بنێتەوە‪.‬‬ ‫مەزهەب وەرگرتنی ڕاستەقینەکانە کە بەپێی‬ ‫گونجاندن و لەبەر دڵی سیستم تەنیا کردەکان‬ ‫دەهێڵێتەوە‪ .‬مەزهەب جیاکردنەوەی ئایینە لە‬ ‫ڕاستەقینە و ئایدیابااڵکان و وەرگرتنەوەی‬ ‫حاکمییەتە لە جــەوهــەرە بــااڵکــە‪ .‬بوونی‬ ‫ڕاستەقینە لە مەزهەبدا بەدی نایەت‪ .‬مەزهەب‬ ‫بۆ لەناوبردنی بنەما چاکەکان و ڕیشەکانیان‬ ‫لەگەڵ ئەبێت و نابێتە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫یەکدەگرێ بۆ کردنەدەرەوەی جەوهەرەکە و‬ ‫ئەوەی دەمێنێتەوە تەنیا ڕواڵەتەکانن‪ ،‬کە‬ ‫ناچنەوە سەر ڕێگای خۆیان و بەردەوام لەڕێی‬ ‫دووپاتبوونەوەوە جێبەجێدەکرێن‪« .‬چاک بە‬ ‫بەاڵم بە خاترەوە‪ ،‬خراپە مەکە‪ ،‬مافی خەڵک‬ ‫بدە و ئەوەی بۆ خۆت پێت خۆش بوو بۆ‬ ‫خەڵکیش هەروەها»‪.‬‬ ‫مەزهەب تەنیا گوزارشتەکەی لە ئایینەوە‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬بەاڵم ناڵێت کامە چاکەیە‪ .‬تەنیا‬

‫تۆ دەبێت چاک بیت‪ ،‬بەاڵم بەو ڕێگایەی‬ ‫کە ئێمە لەسەری دەڕۆیــن‪ .‬چاکەکە یەک‬ ‫شتە بەاڵم شەڕی فۆڕمەکان ناهێڵێ وەک‬ ‫خۆی دەربــکــەوێ‪ .‬کە چاکەکە نەگۆڕ بێ‪،‬‬ ‫ئیتر ئــەم هــەمــوو جەنگە چییە‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫شــەڕی هەموو جیهان شــەڕی فۆڕمەکانە‪.‬‬ ‫داعــش توندکردنەوەی سنووری مەزهەب‬ ‫نەبێت بە ڕووی ئەوی تردا چییە؟ شەڕی‬ ‫شیعە و سوننە هەروەها‪ .‬تۆ دەبێت وابکەی‬ ‫ئەگینا ناگەیتە ڕاستەقینەکە‪ .‬شەڕ لەسەر‬ ‫ڕاستەقینە وا ناکرێ‪ .‬ڕاستەقینەکە لەالیەن‬ ‫مەزهەبەوە دەشێوێنرێ‪ .‬مەزهەبێک دێ و‬ ‫نوێنەرایەتی ڕاستەقینەکە دەکات دژ بەوی‬ ‫تر‪ ،‬بە پێچەوانەشەوە‪ .‬ڕاستەقینەکە کۆی‬ ‫مەزهەبەکان بە خۆیانیەوە دەلکێنن‪ .‬بۆیە‬ ‫جەنگەکە هیچکات تەواو نابێ‪ .‬مەزهەب دێت‬ ‫جەنگ دەخاتەوە لەنێوان ئەوەی کە ناگۆڕێت‪.‬‬ ‫ئەمە لــەنــێــوان مــەزهــەبــەکــان کــە خۆیان‬ ‫بە نوێنەری ڕاستەقینەکە دەزانــن‪ .‬بەاڵم‬ ‫شەڕێکی دیکەش هەیە ئەوەیەکە مەزهەب‬ ‫ڕێگر دەبــێــت ل ــەوەی ئایین حوکمبکات‪.‬‬

‫بەرێوەدەچێ‪ .‬ئامادەیی ئاینییانەی ئایین‬ ‫مەترسییە بۆ ســەر ڕێکەوتنەکە‪ .‬چونکە‬ ‫بنەماکان نەگۆڕن و ناتوانین فێڵیان لێبکەین‪.‬‬ ‫ئایین ئەو بنەمایانەی تێدایە کە فەزیلەتەکان‬ ‫دەیخوازن‪ .‬ئایین زۆری و بۆری نییە‪ .‬لەسەر‬ ‫ڕێکەوتن و کۆمەڵگا نەوەستاوە کە شەرعیەت‬ ‫لێیانەوە وەربگرێ‪ .‬ئایین سەروکاریی لەگەڵ‬ ‫نـــاوەوەی مــرۆڤــدا هەیە‪ .‬مــەزهــەب لەسەر‬ ‫فەوزاو هەرانانەوە دەوەستێ‪ .‬ئایین لەسەر‬ ‫هێمنی کاردەکات و مەزهەب بکەو مەکە و‬ ‫ناچارکردنە‪ ،‬ملکەچییە بۆ دەرەوەی ئیرادەی‬ ‫تاکەکان‪ ،‬کردنە بێ ئاوڕدانەوە لە پشتەوەی‬ ‫کــردەکــە‪ .‬ئایین ڕۆشــنــکــردنــەوەی ئەودیو‬ ‫کردەکانە‪ .‬مەزهەب نیەتیکی وای لەپشتەوە‬ ‫نییە‪ ،‬ئــەوەنــدە هەیە بێیتە نــاو ڕیــزەوەو‬ ‫پابەندییەکە بەهەڵسوکەوت بسەلمێنی‪.‬‬ ‫ئایین ئیرادەی ئازاد و کەشفی یاسا نەگۆڕە‬ ‫گەردونییەکان و فەزیلەتە ئاکارییەکان دەکاتە‬ ‫پێشمەرج‪ .‬مەزهەب هیچ فەزیلەتێکی نیە‪.‬‬ ‫ئایین لەدڵەوە داوای پەیمانمان لێ دەکات‪،‬‬ ‫مەزهەب وانیە و لەسەر دەرەوە وەستاوە‪.‬‬

‫ڕەنگە پرسیاری ئەوە هەبێ ئەی ڕێساکان‬ ‫چۆن بکرێنە هەڵسوکەوت ئەگەر مەزهەب‬ ‫نەبێ چۆنیەتیەکیان بداتێ؟ ئایین دڵەکانی‬ ‫دەوێ‪ ،‬کە لەدڵەوە دامەزراین‪ ،‬فرمانی ڕۆحەکە‬ ‫ڕاستەوخۆ دەگــەڕێ بە دوای چۆنیەتیەک‬ ‫دا‪ .‬مــەزهــەب بــە بــیــانــووی ڕەخساندنی‬ ‫ئــەو چۆنیەتییانەوە دێ و جەوهەرەکە‬ ‫دەکاتەدەرەوە‪ .‬مەزهەب کە لەمەدا سەرکەوت‪،‬‬ ‫ڕێگردەبێ لە هەر هاتنەناوەوەیەکی ڕێسا‬ ‫نەگۆرە ڕاستەقینەکان‪ .‬کۆمەڵگا چونکە‬ ‫بنەماکەی لەسەر ســوودە‪ ،‬نــەک چاکە و‬ ‫ڕاستی‪ ،‬و لەبەر ئەوەش کە ملمالنێ بەڕێوەی‬ ‫دەبــا و عاشقە وەهــمــە‪ ،‬نــەک حەقیقەت‪،‬‬ ‫مەزهەب دێ وەک ئایین خۆی نیشاندەداو‬ ‫کۆمەڵگاکەش بەوە دەیناسێنێ‪ .‬ڕێکەوتنەکە‬ ‫لێرەدا دەستەبەری تەواو وەرەگرێ‪ .‬کەواتە‬ ‫کۆمەڵگا وا دەکــات ئایین پاشەکشە بکاو‬ ‫مەزهەب بێتە پێشەوە‪ .‬کۆمەڵگا پشکنینی‬ ‫هیچ هەڵسوکەوتێ ناکات‪ .‬بــەدوای ڕاستی‬ ‫و ناڕاستی و النیکەمی سەرچاوەی پێدراوە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان ناکەوێ‪ ،‬ئەمەش دڵنیایی‬ ‫دەداتـــە مــەزهــەب تــا نوێنەرایەتی ئایین‬ ‫بکات‪ .‬مەزهەبیش نەبێ‪ ،‬ئایین لە وەها‬ ‫کەشوهەوایەکدا حــزووری نامێنێ کە وەهم‬ ‫بەرێوەی دەبــات‪ .‬لێرەوە کۆنزەرڤاتیزمی‬ ‫دینیی بەرهەمدێ‪ .‬کۆنزەرفاتیڤ بەرهەمی‬ ‫مەزهەبە نــەک دیــن‪ .‬چونکە دیــن ئــەوەی‬ ‫ئەسڵ نەبێ‪ ،‬لەخۆی ناگرێ و ملمالنێشی‬ ‫ناکات‪ .‬ئــەوەی کە ڕاستەقینە نییە‪ ،‬خۆی‬ ‫دەچێتە دواوە و توانای کارپێکردنی لێ‬ ‫وەردەگیرێتەوە‪ .‬ڕاستەقینە هیچکات زەمینە‬ ‫ناداتە وەهم‪ .‬دژایەتی کردنەکان لێرەوە بە‬ ‫چەند شێوەیەک دەردەکەون‪ .‬کاتێک دژایەتی‬ ‫ئایین دەکرێ بە هۆی مەزهەبەوەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نازانرێ ئەم دژایەتییە بنەماکەی بەهۆی‬ ‫کۆمەڵگاکە خۆیەوە بووە‪ .‬مەزهەب مامەڵە‬ ‫لەگەڵ سێبەرەکان دەکات‪ .‬لێرەوە زەمینەی‬ ‫ئاشکرابوونی ڕاستەقینە نامێنێ‪ .‬زەمینەی‬ ‫جیاکردنەوەی باش و خراپ دەشێوێ[عیرفان دەنوێنێ و هەمیشە نەگۆڕە‪ .‬مەزهەب هەموو‬ ‫مستەفا‪ .‬دەرسگوتاری بەرگرینامەی سوکرات‪ ،‬ئــەم جەنگانە بۆ ئــەوە دەکــات تا بگاتە‬ ‫پ‪.‬ک] ئــەم زەمینەیە کە هەڵگیرا‪ ،‬شتە ڕاستەقینەکە‪ ،‬بەاڵم ڕێگای مەزهەب ڕێگایەکی‬ ‫خراپەکان تا دێ زۆرتر شوێنیان دەبێتەوە و ڕوون نییە‪ .‬مەزهەب ناگەڕێتەوە بۆ ئایین‬ ‫ئیمکانی نەشونمای خراپە زۆرتر دەبێ‪ .‬بۆیە تەنیا حوکمەکانی قەرزدەکات بۆ سەپاندنی‬ ‫مەزهەب لەهەر شوێنێک زیاد حاکم بوو‪ ،‬کردە خۆی‪ .‬کەوایە ڕێگای ئایین و ڕێگای مەزهەب‬ ‫خراپەکانیش زۆرن و توانای کۆنترۆڵیشیان زۆر جیاوازان‪ .‬ئەو بەرەنجامانەشی لە ئایین‬ ‫نابێت‪ .‬مــەزهــەب نــاتــوانــێ بــاش وخــراپ دەکەونەوە جیاوازن لەوانەی مەزهەب بۆیان‬ ‫بناسێتەوە‪ ،‬چونکە خــۆی لەجەوهەرەکە تێدەکۆشێ‪ .‬مەزهەب بە کۆتاییەکان ناگات‬ ‫دابڕیوە‪.‬‬ ‫کــە ڕاستەقینەکەیە‪ .‬ئــەو دیـــدەی هەیە‬ ‫مەزهەب حساب بۆ نیەت و ناوەوە ناکات‪ ،‬بۆ ئایین‪ ،‬دیدێکی مەزهەبییانەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫کڵێشەی کردەکان جێی بایەخی مەزهەبە‪ .‬هەمیشە لەڕێی مەزهەبەوە واتــە (ئــەوەی‬ ‫کاتێک دەڵێ دەبێ باش بیین‪ ،‬باش بوونەکە کە هەیە )نەک لەڕێگەی ئایینەوە (ئەوەی‬ ‫ڕۆشنناکاتەوە‪ ،‬فێڵەکە لێرەوە دەستپێدەکات‪ .‬کە دەبێت ڕووبدات) تەماشای ئایین کراوە‪.‬‬ ‫نەبوونی بوارەکە کە باش و خراپەکانی تێدا ئــەو هــەوڵ و ڕوانگانەشی کە لە پانتایی‬ ‫تاقیبکرێتەوە‪ ،‬وادەکات خراپ و ناڕاستەکان ئاییندا بۆ ڕۆشنکردنەوەی ڕاستەقینەکان‬ ‫وەک چاک و ڕاستەقینە دەربــکــەون‪ .‬ئیتر دراون‪ ،‬مــەزهــەب دەســتــی تێخستوون‪.‬‬ ‫چاکبوون جەوهەرەکە نییە‪ ،‬بەڵکو توانای تــەواوی کۆنزەرڤاتیزمی مەزهەبیی دونیا‬ ‫خۆگۆڕینە وەک چاک و خۆنیشاندانە وەک لەو دیــدەوە تەماشای خوێندنەوە و هەوڵە‬ ‫ڕاستەقینە‪ .‬مەزهەب کاری بە چۆنیەتییەوە نوێکانی شیکردنەوەی دینییان کردووە کە‬ ‫نییه‪ ،‬ئــەوەنــدە لــەســەر چەندێتییەکان هەڕەشەبوون بۆ دەرکەوتنی ڕاستەقینەکان‪،‬‬ ‫دەوەستێ‪ .‬دەبێ ئەوەندە کردار بکەی ئەوەندە نەک ئەوە بن دژایەتی بنەماکانی ئایین بکەن‪.‬‬ ‫پاداشتت دەســتــدەکــەوێ‪ .‬چەندێتییەکان چونکە تەماشاکردنە نوێکان ئایین نابێتە ڕێگر‬ ‫وادەک ــەن پرسیاری ئەسڵەکە دوابــکــەوێ‪ .‬لێیان‪ ،‬ئەوە مەزهەبە کە دەترسێ بکرێتە‬ ‫ئەوەندە چەندێتی ئامادەدەکرێن‪ ،‬تەنیا فریای دەرەوەی ڕاستەقینەکانەوە‪ .‬مەزهەب خەریکە‬ ‫دووپاتبوونەوە دەکەوین‪ .‬لەڕاستییدا ئەم بەوەی پێمان بڵێ تا ئەو شوێنە بییر بکەوە‪،‬‬ ‫چەندێتییانەن کە دووپاتبوونەوە دەڕەخسێنن‪ .‬نابێت وابییت و تەنیا دەتوانیت لەسنووری‬ ‫تۆ بۆ ئەوەی سەرقاڵی ئەودیو فرمانەکان ئەم ڕێپێدراوانەدا بژیت‪ .‬لەکاتێکدا ئایین‬ ‫نەبیت‪ ،‬پێویستە زۆر دووبــارە بکەیتەوە‪ .‬ڕێدەدات ئەو ڕووبەرە نەدۆزراوانەش بدۆزینەوە‬ ‫دووبــارەکــردنــەوە الی مــەزهــەب ئامادەگی کە پەیوەندییان بە ڕێسا گەردوونیەکانەوە‬ ‫تەواوە لەنێو چاکبووندا‪ .‬زۆر بڵێرەوە‪ ،‬زۆر هەیە و هەماهەنگن کە ڕەنگ نییە زەمینەی‬ ‫لەسەر زمانت بێت‪ ،‬زۆر دووبارەی بکەرەوە‪ .‬ڕۆشنکردنەوەیان هەبووبێ‪ .‬ئایین لەڕێی‬ ‫بــەاڵم گرنگ نییە لــە کــوێــوە دەیڵێیت‪ ،‬بــیــرکــردنــەوە لــە نــادیــارەکــانــەوە ڕۆشنتر‬ ‫بۆ کوێیە و لەکوێتەوە دێــن‪ .‬ئامادەبوون‬ ‫لەنێو مەزهەبدا پەیوندی بە چەندێتییەوە‬ ‫هەیە نەک چۆنیەتییەکانەوە‪ .‬لەبنەڕەتدا‬ ‫چۆنیەتییەکان ڕاستەقینەن‪ ،‬چەندێتییەکان‬ ‫ڕێگای چۆنیەتییەکان دەگرنەبەر تا بگەنەوە‬ ‫ڕاستەقینەکە‪ ،‬بەاڵم ئەوەندە لەجەوهەرەکەوە‬ ‫دوورن‪ ،‬دەبــنــە کــردەیــەکــی ڕۆژانــەیــی و‬ ‫نــاوبــۆش‪ .‬لەڕاستییدا بوونی جەوهەرەکە‬ ‫پێویست بە دووپاتبوونەوەی وەها ناکات‪،‬‬ ‫چونکە جەوهەرەکە ڕاستەقینەی بوونەکە‬

‫بۆ (موستەفا زەڵمی)‬ ‫مەزهەب ڕۆشن نییە‬ ‫لێرەوە دەس‬

‫ذمارة (‪ )2٨3‬دوشةممة ‪201٦/2/15‬‬

‫دەبێتەوە‪ ،‬نەک دابەزینەوە ناو هەڵسوکەوتە‬ ‫بچوکەکانی ڕۆژانەوە‪ .‬کۆنزەرفاتیڤ هەمووی‬ ‫مەزهەب دەیهێنێتە پێشەوە تا لەحەسرە‬ ‫بچووکەکانەوە ڕێ و ئاسۆ تازەکانی نادیارمان‬ ‫لێ دابخات‪.‬‬ ‫مـــەزهـــەب هــەمــیــشــە لــەســەر دەســتــە‬ ‫بۆ دیــدە نوێکان‪ ،‬ئــەوانــەی بەئاراستەی‬ ‫ڕۆشــنــکــردنــەوەی یــاســا خــواوەنــدیــیــەکــان‬ ‫دەچنە پێشەوە‪ .‬کێشەکان هەموو مەزهەب‬ ‫دەیان خوڵقێنێ‪ .‬کە زەمینە دەرەخسێ بۆ‬ ‫کرانەوە‪ ،‬مەزهەب دێتەپێشەوە‪ .‬حــزووری‬ ‫مەزهەب حزوورێکی بێ پاساوە‪ ،‬تەنیا بۆ‬ ‫هێشتنەوەی تاریکییە‪ .‬تاریکی پاسەوانی‬ ‫مانەوەی مەزهەبە‪ .‬هەوڵە نوێکان لەوێوە دژی‬ ‫مەزهەبن کە ڕۆشنکەرەوەن‪ .‬تا خەوشەکان‬ ‫زۆرتربن‪ ،‬مەزهەب زیاتر دەچەسپێ‪ .‬لەڕێی‬ ‫ڕۆشنبوونەوەی جەوهەرەکەوە(ڕاستەقینە)‬ ‫فریوەکانی مەزهەب بەدیاردەکەون‪ .‬مەزهەب‬ ‫لە هەر ڕۆشناییەک دەترسێ‪ ،‬چونکە تەنیا لە‬ ‫تاریکییەکان دا ئامادەیە‪ ،‬بە ڕۆشنبوونەوەکان‬ ‫ئیتر پــەردە لــەســەری هەڵدەماڵرێ‪ .‬ئەم‬ ‫جیاوازییانەیە وایــان کــردووە‪ ،‬تەنگژەکان‬ ‫بــەمــاڵــی ئایین بــزانــیــن‪ .‬ئایین کارێکی‬ ‫بەسەر ئەم جەنگ و فەوزایانەوە نییە‪ .‬تا‬ ‫زیاتر بە ناوەوە خەریک بیین‪ ،‬ماڵی ئایین‬ ‫زیاتر ئــاوەدان دەبێتەوە‪ .‬ئایین نایەتە ناو‬ ‫حوکمە کردەکییەکانەوە‪ .‬مەنزڵگەی ئایین‬ ‫و پێشمەرجەکەی تەنیا دڵەکانن‪ .‬دڵەکان‬ ‫دابمەزرێن ئیتر هەموو شتێک چارەسەردەبێ‪.‬‬ ‫نە پاداشتێک پێویستە بۆ ئــەوەی چاک‬ ‫بیین و نە گەرەنتیەکی دیش دێتەناوەوە‬ ‫بۆ مانەوە لەسەر ڕێی چاکبوونەکە‪ .‬ئایین‬ ‫دڵــەکــان دەکــاتــە پێشمەرج ‪ ،‬هەڵبەت‬

‫) ئایین ڕۆشنە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ە‪ .‬خەباتی ئەم پیاوە‬ ‫ستپێدەکات‬

‫پێشمەرجی دڵەکانیش ئــیــرادەی ئــازادی‬ ‫دەوێ‪ .‬هیچکات لەناو ناچارکردندا ناتوانین‬ ‫یاسا ئایینییەکان بدۆزینەوە‪ .‬خۆبوون تاکە‬ ‫پێشمەرجە کە دەمانگەیەنێتە جەوهەرەکە‪.‬‬ ‫خۆبوونیش بەخۆدانەدەست فرمانی ڕۆح‬ ‫ب ــەدی دێ ــت‪ .‬کــە وەه ــا پێشمەرجێکیش‬ ‫لەئارادا بێ‪ ،‬بنەمای پەیوەندییەکان ناچاری‬ ‫نابێت وەک لەدەرەوە زانراوە‪ .‬ئایین لەمرۆڤ‬ ‫نــاخــوازێ بێ بیرکردنەوە و فرمانی ڕۆح‬ ‫بگەڕێ بە دوای یاساکانداو دەرکیان بکات‪.‬‬ ‫فرمانی ڕۆحیش پاکبوونەوەیە لەهەموو‬ ‫کۆتەکانی دەرەوە‪ .‬پشکنینی سەرجەم‬ ‫تاریکیەکان و دەستبەرداربوونە لێیان‪.‬‬ ‫ئەگەر یاساکانی ئایین بەمە بدۆزرێنەوە‪،‬‬ ‫کەواتە ملکەچبوونەکە لەوپەڕی سەربەستی‬ ‫و خۆپشککردندا دێتەدەست‪ .‬ئایین لەمەوەیە‬ ‫کە ڕێگای بیرکردنەوە وااڵدەک ــات و وەک‬ ‫ڕزگاریی مرۆڤ پێشنیازی دەکات‪ .‬ئەوپەڕی‬ ‫سەربەستییش واتە ڕۆشنبوونەوەکە دەبێت‬ ‫ڕووبدات‪ ،‬ئەنجا دەچینە ناو پەیوەندییەکەوە‪.‬‬ ‫کاتێک دەتوانین بگەینە ڕۆشنبوونەوەکان‬ ‫و جەوهەرەکە هەستپێدەکەین‪ ،‬سەربەست‬ ‫کرابیین‪ .‬ئایین ڕۆشنبوونەوەکان دەپارێزێ‪،‬‬ ‫مەزهەب دایان دەپۆشێ‪ .‬جەنگەکان ناهێڵن‬ ‫دەربکەون‪ .‬هەمیشە ئەم جەنگانە بۆ مانەوەی‬ ‫تاریکییەکان و داپۆشینی جەوهەرەکە‬ ‫کۆتاییان نایەت‪ .‬ئەمەیە کە ناتوانیین دڵ‬ ‫نەدەینە جەوهەرەکە‪ .‬کۆمەڵگاش بە سێبەر‬ ‫و ناڕاستەقینەکە ڕاهاتووە و قەدەغەیە بۆ‬ ‫جەوهەرەکە بگەڕێین‪ .‬جەوهەرەکە دەبێت‬ ‫بدۆزرێتەوە و ڕۆشنبکاتەوە‪ .‬بەوە ئیمکانی‬ ‫پــەردە هەڵماڵینەکە دێتەدەست‪ .‬مەزهەب‬ ‫لێرە هەڵدەگیرێ و جەنگەکەش کۆتایی دێ‪،‬‬ ‫بــەاڵم دەبــێ چاکبوون لەناوەوە ڕووبــدات‪،‬‬ ‫دەبێ خۆمان بیین تا دەرکــی جەوهەرەکە‬ ‫دەکەین‪ .‬کە حوکمەکە درایەوە دەست ئایین‪،‬‬ ‫دادەبەزێتە ناو هەڵسوکەوتەکانیشەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەک مەزهەب و لەڕێی ئەمرو نەهییەوە‬ ‫نایەت‪ .‬بنەماکانی ئایین کە جێگیربوون‪،‬‬ ‫هەڵسوکەوتەکانیش هەماهەنگ دەبنەوە‬ ‫لەگەڵیان‪ .‬بنەماکان ئیتر یەک بنەمان‪ .‬بۆیە‬ ‫مەزهەبێکی ئایینیمان دەبێ نەک ئاینێکی‬ ‫مەزهەبی وەک ئەوەی ئێستا دەیبینین‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ڕەنگە لێرەوە دەستبدات‪ ،‬باسی دکتۆر‬ ‫مــوســتــەفــاو قــەدەغــەکــراوەکــان بکەین‪.‬‬ ‫موستەفای زەڵــمــی کێیە؟ لەباغێک لە‬ ‫باغەکانی هەورامانەوە کۆچدەکاو زانیاری‬ ‫وەردەگـــرێ‪ ،‬وەرگرتنی زانیاری ڕەبتی بە‬ ‫مەزهەبەوە هەیە‪ ،‬دوای ئەوە یەکالدەبێتەوە‬ ‫بــۆ ئ ــەوەی بچێتە نــاو زانــیــنــەوە‪ .‬زانیین‬ ‫ســنــووری ئایینە‪ ،‬نــەک مــەزهــەب‪ ،‬چونکە‬ ‫لەناو ڕۆشنکردنەوەکەی پێشوودا باسکرا کە‬ ‫چییەتی ئەکتەکان الی مەزهەب ڕۆشن نیین‪،‬‬ ‫دەبێ ئایین سەرچاوەکەیان ئاشکرابکات‪.‬‬ ‫بۆ (موستەفا زەڵمی) ئایین ڕۆشنە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەزهەب ڕۆشــن نییە‪ .‬خەباتی ئەم پیاوە‬ ‫لێرەوە دەستپێدەکات‪ .‬موستەفای زەڵمی‬

‫لەتەک دیدە مەزهەبییەکەدا بۆ لەناوبردنی‬ ‫جەوهەرەکە‪ .‬دیتنەوەی جەوهەرەکە الی زەڵمی‬ ‫و ئاشکرابوونی حاکمییەتی وەهم ئەوەی بۆ‬ ‫دروستدەکەن کە بنەما ڕاستەقینەکان دەبێت‬ ‫ئەم مەزهەبگەرییە دەستکاری بکەن‪ .‬کاری‬ ‫موستەفای زەڵمی لەشەریعەت و یاسای دیین‬ ‫دا هەر لەم ڕوانگەیەوە سەرچاوە دەگرێت‪.‬‬ ‫موستەفای زەڵمی شەریعەت هەڵدەبژێرێ‪،‬‬ ‫چونکە دەســتــکــاریــکــردنــی تێگەیشتنی‬ ‫دەستەجەمییانەی ئایینداری لە دەوروبەرەکە‬ ‫ئـــەوە دەخــــــوازێ‪ .‬دەبــێــت لــە زەمینە‬ ‫پراکتیسیەکەوە ئەمە بکرێ‪ .‬دەرککردنی‬ ‫زانیین و هوشیاری بە ڕێکەوتنی مەزهەب و‬ ‫سیستم و کردنی بەسەرچاوەی خوێندنەوەی‬

‫ئەسڵی هەموو یاساکان لەوێن‪ .‬مەزهەب‬ ‫وایــکــردووە ئەمە وەک جەنگ بکەوێتەوە‪.‬‬ ‫کە تۆ تاریکییەکانت ڕۆشنکردنەوە هێزی‬ ‫تاریکییەکان دەکەونە بەرگریی و تاریک‬ ‫پــارێــزەکــان ئــەمــەت لێقبوڵناکەن‪ ،‬ئیتر‬ ‫جەنگەکە توانای کۆنترۆڵکردنی نامێنێت‪.‬‬ ‫جەنگەکە الی ناسرو زەڵمی بۆ ڕاوانانی هێزی‬ ‫تاریکی نییە‪ ،‬ئەوان تەنیا بە ڕۆشنکردنەوەکە‬ ‫هەڵدەستن ئیتر نازانن چی ڕوودەدات‪ .‬ئەوەیە‬ ‫ناسر دەڵێت‪ :‬چ دەبێ و چ نابێ‪ ،‬کاری خوایە‪،‬‬ ‫تەنیا ئێمە چ بکەین و چ نەکەین کاری خۆمانە‪.‬‬ ‫ناسر فرمانی ڕۆحەکە دەکاتە پێشمەرجی‬ ‫ڕۆشنکردنەوەکە‪ .‬زەڵمییش جادەکە پان‬ ‫دەکا‪ .‬لەهەورامیی خۆماندا دەڵێ ساحەکەی‬

‫بۆ ناو تەواوی کێشە کۆمەاڵیەتیەکان ڕۆچووە‬ ‫و ڕۆشنی کردوونەتەوە‪ ،‬ناسریش کێشەی‬ ‫بوون و وەزیفەی ڕۆح و باوەڕ و قەزاو قەدەرو‬ ‫بڕانەوە و نەبڕانەوەی چارەسەرکردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهیچ بیرمەندێکی عەرەبەوە ئەم هەواڵنە‬ ‫بە قووڵییەکی بەرچاو نەبینراون‪ .‬ڕاستە‬ ‫عەرەبەکانیش هەوڵی گەورەیان هەبووە و‬ ‫ناکرێ جابری و هاوشێوەکانی لەبیربکرێن‪.‬‬ ‫ئەم جەنگەی مەزهەب دروستی کردووە‪،‬‬ ‫بووەتە هۆی پاشکۆکردنی ئەم هەوڵە گەورانە‪،‬‬ ‫و لەبەر ئــەوەش کە کوردییانە ئایینداری‬ ‫کردنێکمان نییە‪ ،‬فۆڕمەکان تا ئێستاش‬ ‫سەرچاوەی ڕاستەقینەن‪ .‬ئیسالمییەکانی‬ ‫کوردستان نەک ئەم هەواڵنەیان پێ خۆش‬ ‫نییە‪ ،‬لێشیان دەترسێن و وەک بڵێی سەربە‬ ‫تاریکیەکە بــن‪ .‬عــەرەبــەکــان لــەوســەرەوە‬ ‫بۆ ئەمسەریان بنەماکانی کاری زەڵمییان‬ ‫وەرگـــرتـــووە و کـــاری پــێــدەکــەن‪ ،‬کەچی‬ ‫ئیسالمییەکانی ئێمە چاو لەوان دەکەن‪ .‬ئەم‬ ‫بێ ئاگاییە ڕیشەی لە دژایەتیکردنێکی بێ‬ ‫ناوەرۆکەوەیە کە ناهێڵێ جەوهەرەکە سەردار‬ ‫بێ‪ .‬کە جەوهەرەکە ڕۆشنبوو‪ ،‬ئەم هەموو‬ ‫تەکفیر و کوشت و بڕ و سەنگەرگرتنانەش‬ ‫لەیەکدی هەڵدەگیرێن‪ .‬هەمووان دەڵێن دەبێ‬ ‫نوێبوونەوە لە ئیمان هەبێ‪ ،‬پێویستە پێکەوە‬ ‫بتوانین هەڵکەین‪ ،‬دەبێت سەربەست بیین‬ ‫لەوەی ئایین و مەزهەب هەڵدەبژێرین یان نا‪،‬‬ ‫بەاڵم زەمینەکە وەدیهاتووە و پێشوازیشی‬ ‫لێناکەین‪.‬‬ ‫زەمینەی ئاییندارییەکی کوردییانە هەر لە‬ ‫ناسرو موستەفا زەڵمی و مودەڕیسەوە دەبێت‬ ‫دەست پێبکات‪ ،‬ئیتر لەسەر ئەوە وەستاوە‬ ‫تا چەند لە هەراو غەفڵەت ئامادەین بێینە‬ ‫دەرەوە‪ .‬لێرە قەولێکی دکتۆر عرفان مستەفا‬ ‫دێنمەوە کە دەڵــێ‪ :‬هەورامییەکان ڕۆحی‬ ‫کــوردن و دەبێت بوونی ڕۆحیی کــورد لە‬ ‫ڕێی هەورامانەوە نیشانبدرێ‪ ،‬کە لەگەڵ ئەم‬ ‫هەواڵنە تەواو کۆک دێتەوە ئەویش ئەوەیە‬ ‫کە هەورامییەکان زیاتر دەبێ بە تەنگ ئەم‬ ‫گۆڕانکارییانەوە بن و واش بوون‪ .‬ئەم سێ‬ ‫هەوڵە و بڕێکی دییش پێمان دەڵێن دەبێت‬ ‫لە هەورامانەوە ئایینداری کوردییانە سەر‬ ‫هەڵبدات‪ .‬جەوهەرەکە الی ئەم ئەم پیاوانە‬ ‫ڕۆشن ڕۆشن ئەدرەوشێتەوە‪ .‬هەورامییەکان‬ ‫عاشقە جەوهەرن و دەسەاڵتی مەزهەبییانەی‬ ‫دەوروب ــەر وایــکــردووە ئەمە بشاردرێتەوە‪.‬‬ ‫کۆنزەرفاتیڤ لەسەر تاریکییەکە جەنگەکە‬ ‫دەکات‪ ،‬نەک لەسەر ئەوەی ئایا ئەم هەواڵنە‬ ‫ڕاستن‪ ،‬یان دەستدەدەن بۆ دونیای ئایین‪.‬‬ ‫ئایین خۆی بێدەنگە بەرانبەر هەوڵەکان‪،‬‬ ‫مــەزهــەب لێناگەڕێ ئەمە ڕووبــــدات‪ .‬ئەو‬ ‫بەریەککەوتنەی کە لەتەک ئایین و بڕواداران‬ ‫دەکــرێ‪ ،‬ڕیشەیەکی مەزهەبییانەی هەیە‪،‬‬ ‫چونکە تەواوی جەنگەکان لەناو فۆڕمەکاندان‪.‬‬ ‫ڕێگەپێدراو و ڕێپێنەدراوەکان مەزهەب‬ ‫دیاریی کردوون‪ .‬لەم ڕووەوە تێگەیشتن لە‬ ‫مەزهەب وەک بەڵگەنەویستی دیین شوێنی‬ ‫تێگەیشتنی دیینی گــرتــووەتــەوە‪ .‬ئەوەیە‬ ‫کە دەبێت هێشتا قۆناغی پەروەردەکردنی‬ ‫جــەوهــەرەکــەو و پاراستنی ئەرکی ئێستا‬ ‫ئــەژمــار بــکــرێ‪ .‬جــەوهــەرەکــە بــا نــەگــۆڕ و‬ ‫بەهێزیش بێ‪ ،‬هەردەبێت لەئانوساتی خۆی‬

‫تا تابۆ و حەرامکراوەکان نەبن‪ ،‬نازانین بەهاکان چۆن دامەزراون‪ .‬بۆمان‬ ‫ڕوون نییە بۆچی ئەم هەموو جەنگە لەپێناو هێشتنەوەیان دەکرێت‬ ‫هەمیشە یاسا بەرزەکان دەبینێ‪ ،‬دەبینێ‬ ‫کە کۆمەڵگا مامەڵە لەتەک ناڕاستەقینەکان‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەمە کێشەیەکی گەورەیە‪ .‬خەباتکردن‬ ‫لەناو ئەم چوارچێوەیەدا وەک باغێک وایە‬ ‫کە تەنیا خاوەنەکەی (ئاشناکە) دەتوانێ‬ ‫بزانێ لەکوێوە پێویستی بە چاککردن و‬ ‫سازکردنەوە هەیە‪ ،‬بە چەشنێک دەستبدات بۆ‬ ‫سەفەر و گەڕان‪ .‬ئەم باغە تەنیا بە ئاشناکە‬ ‫سازدەبێتەوە‪ .‬ئاشناکە لەبەر ئەوە نییە کە‬ ‫خاوەنی باغەکەیە‪ ،‬لەبەر ئەوەیە کە نهێنێ‬ ‫باغەکەی لەدەستە‪ .‬ئەو کێشە گەورەیەی کە‬ ‫لەمێژە لەدیدی ئایینداری مەزهەبییدا چەقی‬ ‫بەستووە‪ ،‬موستەفای زەڵمی وەک ئاشناکە‬ ‫توانییەتی گرێکانی بکاتەوە‪.‬‬ ‫زەڵمی بە درککردنی یاساکانی ئایین‪،‬‬ ‫زانیویەتی دەبــێ ئــەم بنەما ئاییندارییە‬ ‫مەزهەبییە لەشکۆبخرێ‪ ،‬ئەنجا توانای ئەو‬ ‫دیدە نوێیانە دەستەبەردەبێت‪ .‬ئەوکاتەی‬ ‫موستەفا زەڵمی خەریکی خوێندنە‪ ،‬دەگاتە‬ ‫ئەم هوشیارییە‪ ،‬بەاڵم کاتەکە ناسازە بۆ‬ ‫ڕەخنەکردنی سیستم‪ .‬لە ڕاستییدا بڕێک لە‬ ‫کێشەکان هەمان بەشداریکردنی کۆمەڵگان‬

‫مەنهەجی دین‪ ،‬ئەو تاریکییانەن کە پێشتر‬ ‫لەسەریان وەستاین‪ .‬زەڵمی لــەم دیــدەوە‬ ‫تێگەیشتووە کە زووتر دەکرێ بگەینەوە بە‬ ‫ڕاستەقینەکان‪.‬‬ ‫ناسری سوبحانی لە فەلسەفەی ئایینەوە‬ ‫دێ ئەم هەوڵە دەدات و ئەنجامی گەورەشی‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەاڵم مەزهەب و پیاوەکانی بە بیانوو‬ ‫و خەتەرەکانی ئەم ڕووبــەرە فکرییە زوو‬ ‫ڕادەگەن و پێشوازییەکی بەرچاوی لێناکرێ‪.‬‬ ‫ناسر قووڵتر ئەم شۆڕشە دەکا‪ ،‬شۆڕشەکە‬ ‫لەوێ ڕادیکاڵترە‪ ،‬الی زەڵمی کەمێک درەنگتر‬ ‫شۆڕشەکە ڕادەگەیەنرێ نەک لەبەر شەرمنی‪،‬‬ ‫بەڵکو لەبەرئەوەی کە زەمینەی شۆڕشەکە‬ ‫ساز نییە‪ ،‬بەاڵم زەمینەی هاوبەشی ئەم دوو‬ ‫شۆڕشە پــەردەالدانــە لەسەر تاریکییەکان‪.‬‬ ‫ناسرو زەڵمی هـــەردوو لە پانتاییەکەوە‬ ‫ڕۆشــنــکــردنــەوەکــان دەستپێدەکەن‪ .‬ئەم‬ ‫شۆڕشانە قۆناغی نهێنییان هەبووە وەک‬ ‫تـــەواوی ڕووبــەرووبــوونــەکــانــی تــر‪ .‬بــەاڵم‬ ‫لەڕاستییدا بــۆ ملمالنێکردن نــەبــوون‪.‬‬ ‫شــۆڕشــی ئــەم دووانــــە‪ ،‬شــۆڕشــی الدانــی‬ ‫تاریکی و دەرکەوتنی جەوهەرەکە بووە کە‬

‫پان کرد‪ ،‬یانی ڕێگای کردەوە لەوانی دییش‪.‬‬ ‫زەڵمی ڕێک ئەمەیکرد‪ .‬واتە ئەقڵی هێنایە‬ ‫ناو ئاییندارییەوە‪ .‬شۆڕشەکەی زەڵمی و کانت‬ ‫لەئەقاڵنیکردنی دیندا هاوشێوەن‪ .‬ئایینێک‬ ‫کە تاکە گەرەنتی بۆ مانەوەی‪ ،‬دیتنەوەی‬ ‫هەماهەنگییە ئەقڵییەکانە‪ .‬لێرەدا دەرفەت‬ ‫نییە زەمینەی هاوبەشی کانت و موستەفای‬ ‫زەڵمی بخەینەڕوو‪.‬‬ ‫زەڵمی کــاری ئایین دەداتـــەوە دەست‬ ‫خۆی و لەمەزهەبی دەستێنێ‪ ،‬بۆیە ئەم‬ ‫نوێنەرایەتیکردنەوەیە بــۆ پاسەوانانی‬ ‫مەزهەب و کۆنزەرفاتیڤ لەهەموو شتێک‬ ‫نائومێدکەرترە‪ .‬لێرەوەیە کە زەڵمی نایەتە ناو‬ ‫گشتەوە‪ .‬لەکاتێکدا ئەم هەواڵنە تەواویان بە‬ ‫ئاراستەی ئاییندارییەکی هوشیارانەتر‪ ،‬ئەقاڵنی‬ ‫و ڕۆشن بینانەن‪ .‬هیچ نەتەوەیەک وەک کورد‬ ‫ئەم شۆڕشانەی نەبوون‪ ،‬بەاڵم لە دامەزراندنی‬ ‫ئایین و با بڵێین ئیسالمێکی کوردییانەدا‬ ‫سوودیان لێوەر نەگیراوە‪ .‬ئایینداریی کوردانە‬ ‫ئاییندارییەکی مەزهەبییانەیە‪ ،‬بۆیە کارەکانی‬ ‫زەڵمی و ناسریش شوێنیان نابێتەوە‪ .‬زەڵمی‬ ‫لە ئێستای قەیرانی شەریعەت و ئایینداری‬

‫دا دەرکـــەوێ‪ .‬ئــەم جــەوهــەرە دەبێت لەو‬ ‫شوێنەدا کاری پێبکرێ کە ڕۆشنکردنەوەکە‬ ‫بــــەدی دەهــێــنــێ‪ .‬واتــــە دەبــێــت ساتی‬ ‫ڕۆشنکردنەوەکە بەدەستەوە بــدات‪ .‬ئەگەر‬ ‫هێزی جەوهەرەکە ئەوەندە نەبێ کە دەست‬ ‫بدات بۆ ڕۆشنکردنەوە‪ ،‬شۆڕشەکە کاری خۆ‬ ‫ناکات‪ .‬زەڵمی شۆڕشەکەی دەستپێکردووە‪،‬‬ ‫زەمینەکەش گونجاوە‪ ،‬بەاڵم سیستم ئەوەندە‬ ‫تاریکی داگیرساندووە ڕێگا نییە بۆ ئەوەی‬ ‫پەردە لەسەر ڕۆشناییە ڕاستەقینەکە البدرێ‪.‬‬ ‫سێبەرێک هەیە وەک بەڵگەنەویست تەماشای‬ ‫دەکرێ‪ ،‬مەزهەب وەک فاکت قبووڵی کردووە‪،‬‬ ‫بۆیە شۆڕشەکە وا دەردەکەوێ وەک پێویست‬ ‫ڕۆشــنــکــردنــەوەکــەی نــەکــردبــێ‪ .‬مــەزهــەب‬ ‫حەسارەکانی یەک لەدوای یەکن‪ ،‬دەبێت چاو‬ ‫لەسەر جەوهەرەکە دانەخەین تا دەیگەینێ‪.‬‬ ‫زۆر وێنە هەن بیناییمان سارد دەکەنەوە‬ ‫لە گەیشتن بە جەوهەرەکە‪ ،‬چونکە وێنە‬ ‫دروستکراوەکانی مەزهەب هاوشێوەی ئایین‬ ‫داتاشراون و دەشێ لەجیاتی جەوهەرەکە‬ ‫خۆی دەرخواردمان بدرێنەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨3‬دوشةممة ‪201٦/2/15‬‬

‫‪4‬‬

‫پرسی كار وەك بنەڕەتی ماتریالیزمی مێژوویی‬ ‫كارزان عەزیز‬ ‫ئــەگــەر ئــەمــەم لــێ قــبــووڵ بكەن‪،‬‬ ‫زۆر بە كورتى‪ ،‬دەتوانم بڵێم یەكێك‬ ‫لــە تــرۆپــكــە فەلسەفییەكانى هێگڵ‬ ‫لــە فینۆمینۆلۆژیاكەیدا بریتییە لە‬ ‫خود_ئاگایى‪ .‬خود_ئاگایى یەكێكە‬ ‫لە قۆناغەكانى گەشەى ڕۆح و ئاگایى‬ ‫لە گەشتە فەلسەفییەكەیدا‪ .‬ئــەوەى‬ ‫لــەم قــۆنــاغــەدا دەبێتە سەرەكیترین‬ ‫تێما پەیوەندى نێوان ئاغا و كۆیلەیە‬ ‫بــە دەرئــەنــجــامــەكــانــیــەوە‪ .‬بــەاڵم ئایا‬ ‫ئەوەى لەالى ماركس دەبێتە پەیوەندى‬ ‫نێوان سەركار و كرێكار یان بۆرژووا و‬ ‫پرۆلیتاریا وەكو دوو چین‪ ،‬لە كوێدا بە‬ ‫هێگڵ دەگات و لە كوێشدا دەبێتە خاڵى‬ ‫پچڕانى‪ ،‬هەروەها ئەو ڕیشە و بناغەیەى‬ ‫كــە ماتریالیزمى مــێــژوویــى لەسەرى‬ ‫دەوەستێت لەالى ئەم دوو فەیلەسووفە‬ ‫كامانەن‪.‬‬ ‫هــێــگــڵ لــە جــێــگــەیــەكــدا دەڵــێــت‪:‬‬ ‫«هەموو ‹من›ێك‪‹ ،‬ئێمە›یە و هەموو‬ ‫‹ئێمە›یەكیش‪‹ ،‬مـــن›ە»‪ .‬بە دیدى‬ ‫هێگڵ دەبێت «من» و «ئێمە»كان لە‬ ‫ئاستێكى ئاسۆییدا بن‪ ،‬ئاسۆییبونیش‬ ‫بــریــتــیــی نــیــیــە لــە ڕێــكــخــســتــنــەوەى‬ ‫فۆرماڵئاساى پەیوەندییەكان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫یەكسانە بە یەكخستنەوەى جەوهەرى‬ ‫مرۆیى و تێكشكانى هەر جیاوازییەك لە‬ ‫ئاستى فۆرمدا ئیتر ئەمە چین بێت یان‬ ‫هەر شتێكیتر كە جەوهەرێكى نامرۆیى‬ ‫بخاتەوە؛ ئەم جیاوازییە ناجەوهەرییە‬ ‫دەبێتە سیماى ســەرەكــى پەیوەندى‬ ‫نێوان ئاغا و كۆیلە‪ .‬كۆیلە بریتی نییە‬ ‫لە «من»ێك بەشێوەیەكى جەوهەرییانە‬ ‫یەكسان لە بەرامبەر «من»ێكیتردا‬ ‫كە ئاغایە‪ .‬ئاغا لەسەرەوەیە‪ ،‬كۆیلە‬ ‫لە خــوار‪ ،‬ئاغا ڕەنــج خــۆرە لە ڕێگەى‬ ‫چنینەوەى ماندوبونى كۆیلەكەیەوە‪،‬‬ ‫كــۆیــلــە ڕەنـــج بــە خــەســارە بــەهــۆى‬ ‫خستنەبەردەستى هەموو خزمەتەكەیەوە‬ ‫بە ئاغا‪ .‬كەواتە ئاغا كار ناكات و كۆیلە‬ ‫كار دەكات‪ .‬ئەوەى بەرهەمدێت لەسەر‬ ‫دەستى كۆیلەیە و ئاغا لەڕێگەى زوڵم و‬ ‫زۆرەوە بەردەوامى بە چینینەوەى ڕەنج‬ ‫و خزمەتى ژێردەستەكەى و ژیانى خۆى‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫لێرەدا‪ ،‬ئــەوەى بەرهەمهێنەرە ئاغا‬ ‫نییە‪ ،‬ئــاغــا سوبێكتێكى پاسیڤە‪.‬‬ ‫لــەبــەرامــبــەریــشــدا‪ ،‬كۆیلە ســـەرەڕاى‬ ‫ئاكتیڤبوونی بەهۆى ڕەنج و كۆشش و‬ ‫خزمەتى بەردەوامیەوە‪ ،‬كەچى دەبێتە‬ ‫سوبێكتى نــامــۆكــراو و بێگانەكراو‪.‬‬ ‫نایەكسانیی و جیاوازییە جەوهەرییەكە‬ ‫لــەوێــدایــە كــە كــۆیــلــە شـــــەووڕۆژ لە‬ ‫كۆششكردندایە‪ ،‬كەچى بە كۆششى‬ ‫زیاتر‪ ،‬زیاتر هەست بە كۆیلەییەتى خۆى‬ ‫دەكات‪ .‬ئەم پەیوەندییە دیالەكتیكییە‪،‬‬ ‫دیالەكتیكێك كە دەرخەرى پەیوەندیی‬ ‫دژبــەیــەكــى خـــودى كۆیلە و ئاغایە‬ ‫لەپەیوەندیدا بە خۆیانەوە‪ .‬بە تێڕوانینى‬ ‫هێگڵ ئۆبێكتى بەرهەمهێنراو دەبێت‬ ‫بریتی بێت لە خۆ_لەدەرەوە یان بۆ_خۆ‬ ‫چونكە ئۆبێكتى بەرهەمهێنراو بریتییە‬ ‫لە ئەویترێتى_خۆ‪ ،‬بەاڵم ئەوەى لە دۆخ‬ ‫یان قۆناغى كۆیلەبووندا بەرهەمدێت‬ ‫نەك خۆیە و لە دەرەوە نوێنراوەتەوە و‬ ‫خزمەتكار دەتوانێت خۆى لە دەرەوەدا‬ ‫لە ئۆبێكتەكەیدا ببینێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬ئەوەى فڕێدراوەتە دەرەوە‬ ‫نواندنەوەى خواستى ئاغایە‪ .‬لێرەوەیە‬ ‫كۆیلە دەبێتە مرۆڤێكى نــامــۆكــراو‪.‬‬ ‫كەوایە‪ ،‬ئایا فرێزى «مرۆڤى نامۆكراو»‬ ‫لە ڕوانینى هێگڵەوە عەقاڵنییە؟ بۆ‬ ‫هێگڵ‪ ،‬ئــەم نــامــۆبــوونــە بریتییە لە‬ ‫ناهاوشووناسیى یان دژوەستانەوە لەناو‬ ‫و بەرامبەر مرۆڤەكەدا و دەبێت لەڕێگەى‬ ‫بەرزكردنەوەى ئاگاییەوە تێپەڕێنرێت‪ ،‬كە‬ ‫هەر هێگڵ خۆى نەخشە و هەنگاوەكانى‬ ‫ڕزگاربوونەكە بەم شێوەیە دەخاتە بەر‬ ‫دەست‪.‬‬ ‫لەالیەكەوە‪ ،‬گەشەى ئاگایى كۆیلە‬ ‫هەڵدەكشێت و ئەم سنور و ئاستەنگە‬ ‫كەشفدەكات و پاشان ئەم سنورەى نێو‬

‫خود_ئاگایى و سروشتى گەشەى ئاگایى‬ ‫بۆ قۆناغەكانیتر‪ ،‬كۆیلە دەخاتە نێوان‬ ‫دوو بەرداشەوە كە ئەوانیش بریتیین لە‬ ‫بەرداشى نامۆبوون و سنوردارێتیى و‬ ‫هەروەها گەشەى ئاگایى كە بە جۆرێك‬ ‫لە جۆرەكان بەرئەنجامى حەتمییەتى‬ ‫گەشەكردن و بــااڵبــوونــەوەى ئاگاییە‬ ‫لەڕێگەى ناكۆكییە دیالەكتیكییەكانى‬ ‫گەشەى ڕۆحەوە‪ .‬بۆیە كۆیلە ناتوانێت‬ ‫هەر بەكۆیلەیى خۆى بمێنێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئــەم قــۆنــاغــە‪ ،‬كۆیلەكە ڕووبــــەڕووى‬ ‫ناكۆكییە دیالەكتیكییەكانى عەقڵ‬ ‫دەكــاتــەوە و نــاچــار بــە «تێپەڕینى‬ ‫دیالەكتیكى» دەكاتەوە‪ ،‬كە ئەم چەمكە‬ ‫بۆ هێگڵ بریتییە لە تێپەڕین و گەشە لە‬ ‫قۆناغێكەوە بۆ قۆناغێكى دیكە‪ .‬كەواتە‬ ‫بۆ هێگڵ‪ ،‬ئەوەى كۆیلە بەرهەمیدەهێنێت‬ ‫دژ بە خــۆى دەوەســتــێــتــەوە‪ ،‬دەبێتە‬ ‫ئاستەنگ لەبەردەم گەشەیدا‪ ،‬نامۆ و‬ ‫نامۆترى دەكــات‪ .‬بۆیە هەر بزوانێكى‬ ‫لەم شێوەیە بریتى نییە لە بنەڕەتى‬ ‫ماتریالیزمى مێژوویى‪.‬‬ ‫كەواتە ئایا ئەوەى بۆ هێگڵ دەبێتە‬ ‫بنەڕەتى ماتریالیزمى مێژوویى چییە؟‬ ‫كــە كۆیلە دەبینێت هــەرچــى زیاتر‬ ‫بەرهەمدەهێنێت‪ ،‬هێندەیتر كۆیلەترى‬ ‫دەكـــات‪ ،‬دەكەوێتە نیو دژیەكییەكى‬ ‫عەقاڵنییەوە‪ .‬ئەم دژیەكییە‪ ،‬عەقڵى‬ ‫كۆیلە دووچارى لەگەشەكەوتن دەكات‪،‬‬ ‫ڕێگاى ڕزگاریش بریتییە لە هەڵكشانى‬ ‫زیاترى ئاگایى كۆیلە بۆ تێپەڕینى لەم‬ ‫دۆخەوە بۆ دۆخێكى دیكە‪ .‬كەواتە بۆ‬ ‫هێگڵ‪ ،‬بزوێنەرەكە‪ ،‬بزوێنەرێكى عەقڵییە‪.‬‬ ‫سەرئەنجام ئــەوەى‪ ،‬دەتوانین بڵێین‪،‬‬ ‫دەبێتە بنەڕەت بۆ هێگڵ بنەڕەتێكى‬ ‫ماتریالیزمییانەى مێژوویى نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بنەڕەتێكى ئایدیالیستییانەى مێژووییە‪،‬‬ ‫مێژووى گەشەى ئاگایى‪.‬‬ ‫لــەالكــەیــتــرەوە‪ ،‬ئــاغــا دەكــەوێــتــە‬ ‫نــێــو ئــاگــایــى غــەمــگــیــنــەوە‪ .‬ئــاغــا‬ ‫بــەهــۆى پــەیــوەنــدیــیــە نــایــەكــســان و‬ ‫ناجەوهەرییەكەیەوە بە چنینەوەى كۆى‬ ‫بەرهەمى كۆیلە و هەروەها پاسیڤبوونى‬ ‫خۆیەوە و لەگەڵ ئەوەشدا نامۆكردنى‬ ‫كۆیلە بــە بــەرهــەمــەكــەى‪ ،‬دەكەوێتە‬ ‫نێو دۆخــى «ئــاگــایــى غەمگین»ەوە‬ ‫كە دژ بە گەشەى ئاگایى خودى ئاغا‬ ‫دەوەستێتەوە‪ .‬ئەم دژ وەستانەوە و‬ ‫ڕووبەڕوونەوە لەوەوەیە كە عەقڵ‪ ،‬ئاغا‬ ‫دەخاتە بەردەم ناكۆكى دیالەكتیكییەوە‪.‬‬ ‫لێرەوەیە ئاغا هەست بەوە دەكات كە‬ ‫ئیتر لە پەیوەندییە بەجەوهەر مرۆییەكە‬ ‫پچڕاوە لەگەڵ كۆیلەدا و دانپێدانان كە‬ ‫جەوهەرە مرۆییەكەیە‪ ،‬لەنێوان ئەم دوو‬ ‫خود_ئاگایەدا نەماوە‪ ،‬یان بەدەربڕینە‬ ‫هێگڵییەكە‪ ،‬چیتر ئاغا لەوە دەكەوێت‬ ‫كە خود_ئاگا بێت چونكە دانپێدانان‬ ‫دووالیەنەیە و لەنێوان دوو خود_ئاگادا‬ ‫چێدەبێت‪ .‬ئەمە لــە كاتێكدا كــە لە‬ ‫زووەوە هەم خۆى دان بە كۆیلەدا نانێت‬ ‫وەكو خود_ئاگایەكى سەربەخۆ و هەم‬ ‫دەشیچەوسێنێتەوە‪ .‬ئــەم پەیوەندى‬ ‫پچڕان و دانپێدانەنانەى ئاغا بۆ كۆیلە‬ ‫تا ئاستێكە كە ماركس نــاوى دەنێت‬ ‫پەیوەندى وەكو «شت»‪ ،‬كە ئەمە لە‬ ‫جەوهەر داماڵینى كۆیلەیە بۆ «شتبو‬ ‫ون»‪.‬‬ ‫بـــەاڵم هێشتا هێگڵ پێیوایە كە‬ ‫كەوتنە نــاو دۆخــى ئاگایى غەمگین‪،‬‬ ‫ئاغا ڕووبــەڕووى ناكۆكییەكى عەقالنى‬ ‫دەكاتەوە و بڕستى لێدەبڕێت تاكو خۆى‬ ‫لەم دۆخە ڕزگار دەكات‪ .‬كەواتە‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوە ئــەوەى لێرەشدا پێش هەموو‬ ‫شتێك فریاى ڕزگاریى ئاغا دەكەویت‬ ‫بریتییە لە دژیەكییەكى دیالەكتیكیانەى‬ ‫گەشەى ئاگایى ئاغا خۆى‪ .‬ئەم خاڵەیە‬ ‫وادەكــات هێگڵ بڵێت مێژوو‪ ،‬مێژووى‬ ‫ئاغا نییە‪ ،‬بەڵكو بریتییە لە مێژووى‬ ‫كۆیلە‪ ،‬چونكە ئەوە ئاگایى كۆیلەیە كە‬ ‫هەڵدەكشێت‪ .‬بەاڵم یەكێك لەو كێشانەى‬ ‫لــێــرەدا ڕووبــــەڕووى هێگڵى بكەمەوە‬ ‫ئەوەیە كە ئایا ئەو دژیەكییەى ئاغاش‬ ‫ڕووبەڕووى دەبێتەوە لەهەمانكاتدا نابێتە‬ ‫هۆى هەڵكشانى ئاگایى ئاغا و سەردار‬ ‫بۆقۆناغى عەقڵ كە دواى ئەم قۆناغەدێت‪،‬‬

‫كار لەسایەى سیستەمى سەرمایەداریدا ناتوانێت ببێتە‬ ‫كارێك بۆ‪-‬خۆمان و لەبەر خاترى بەهاى بەكاربردندا بێت‪،‬‬ ‫بەڵكو بەهۆى زیادەبەها و كەڵەكەكردنى سەرمایەوەیە‪.‬‬ ‫ئێمە چیتر لەناو ئەم سیستەمەدا كار ناكەین بۆ ئەوەى‬ ‫ڕاستەوخۆ لەڕێگەى كارەوە مێژووى خۆمان دروست‬ ‫بكەین‪ ،‬بەڵكو بۆ ئەوەیە كرێیەك دەستبخەین‬ ‫ئەگەرنا‪ ،‬ئەى خۆ سەردارەكانیش هەر‬ ‫دەكەونە نێو هەمان قۆناغەوە‪ ،‬یان بە‬ ‫هەمان گەشەى ئاگاییدا دەڕۆن‪ .‬ئەوەى‬ ‫دەرئەنجامى دەكەم بریتییە لەوەى كە‬ ‫ســەرداریــش وەكــو كۆیلە و خزمەتكار‬ ‫دژیەكیى دیالەكتیكى نێو ئاگایى دەبێت‬ ‫بە فریادڕەسى‪ .‬بنەڕەتى ماتریالیزمى‬ ‫مێژوویى سەردار بەدیدى هێگل دەكەوێتە‬ ‫نێو ڕەنــج و كۆششى كۆیلەكەیەوە‪،‬‬ ‫ئاغا مشەخۆر و پشتبەستووە‪ .‬كەواتە‬ ‫بۆ ئاغا شتێك نییە بەناوى بنەڕەتى‬ ‫ماتریالیزمى مێژوویی پەیوەست بە خۆى‬ ‫چونكە لەسەر ئۆبیكتى بەرهەمهێنراوى‬ ‫خــزمــەتــكــارەكــەى دەژى‪ .‬بـــەاڵم ئەم‬ ‫جۆرە شیكارییە لە چەند ڕوویەكەوە لە‬ ‫بۆسەی ڕەخنەى ماركسدایە‪ ،‬بەتایبەتى‬ ‫لــەبــەرئــەوەى هێگڵ پــێــمــان ناڵێت‬ ‫هەلومەرجە ماتریالییەكانى دروستبوونى‬ ‫خودى ئاغا لە زەمەنێكى دیاریكراودا‬ ‫كــامــانــەن‪ ،‬هــەروەهــا تــاكــو ئێمە لە‬ ‫هەلومەرجە ماتریالییەكانى دروستبوونى‬ ‫ئاغا خۆى تێنەگەین و كەشفنەكەین‪،‬‬

‫ناتوانین بنەڕەتى ماتریالیزمى مێژوویى‬ ‫ئاغاش دەستنیشانبكەین‪.‬‬ ‫ئەمە لەگەڵ ئـــەوەدا كە بەدیدى‬ ‫مــاركــس‪ ،‬ناتوانین تەنها چــاوەڕوانــى‬ ‫دژیەكییەكى عەقاڵنى بین لەالیەن‬ ‫خــودى ئاغا خــۆیــەوە بــۆئــەوەى ئەو‬ ‫دۆخەى كە تێیكەوتووە دیالەكتیكییانە‬ ‫تێیپەڕێنێت‪ ،‬چونكە ماركس پێماندەڵێت‬ ‫بەهۆى سروشت و نەزمى سەرمایەوە لە‬ ‫كەڵەكەكردن و مۆنۆپۆلكردن و هتد‪،‬‬ ‫یان وەكــئــەوەى كە فرانكۆ مۆرتى بە‬ ‫دراكوالى دەچوێنێت و پێیوایە كە تەنها‬ ‫دەتوانێت بە مژینى خوێنى ئەوانیتر‬ ‫درێژە بە ژیانى خۆى بدات‪ .‬بۆیە نابێت‬ ‫تەنها لــەم چاوەڕوانییەدا بمێنینەوە‬ ‫و دەبێت ئەگەر ڕزگارییەك هــەم بۆ‬ ‫ئەوان و هەم بۆ ئێمەش هەبێت بریتى‬ ‫بێت لــەوەى كە لەسەر دەستى ئێمە‬ ‫دێتە بوون‪ ،‬وە دەشكرێت ڕزگاربوونى‬ ‫دراكــوال بریتیی بێت لە كوشتنى‪ ،‬ئەم‬ ‫كوشتنە بریتییە لە ڕزگاربوونى هەم‬ ‫ئێمە لە ئەو و هەم ڕزگابوونى خۆشى‬

‫لە خۆی‪ .‬چونكە دەبینین چینى بۆرژوواز‬ ‫لەمڕۆدا خەریكى چەوساندنەوە و مژینى‬ ‫خوێنى زیاترە و ناشكەوێتە نێو ئاگایى‬ ‫غەمگینەوە‪ .‬بەاڵم دەتوانین ئەم دۆخى‬ ‫ئاگایی غەمگینەى هێگڵ بە قەیرانى‬ ‫نەزمى سەرمایە بچوێنین كە ماركس و‬ ‫ماركسیستەكان لەسەرى دەوەستن‪ ،‬كە‬ ‫من لە كاریتردا ئەم دوو دیوەى هێگڵ‬ ‫و ماركس دەخەمەڕوو‪ .‬كەواتە جیاوازى‬ ‫ماركس لــێــرەدا ئــەوەیــە‪ ،‬نایەوێت لە‬ ‫چاوەڕوانى ئــەوەدا بمێنینەوە كە ئاغا‬ ‫بەهۆى دژیەكێتیى دیالەكتیكییەوە خۆى‬ ‫لــەو دۆخــە ڕزگــار بكات‪ ،‬بەڵكو ئەوە‬ ‫ئێمەین دەبێت بەم كــارە هەڵبسین و‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا كە بەدیلی بۆ دیاریكر‬ ‫دووین‪.‬‬ ‫دەمەوێت تەنها بە كورتیى ئەوەى‬ ‫پەیوەندیى بە ماركسەوە هەیە لەسەر‬ ‫ئەم بابەتە بخەمەڕوو‪ ،‬چونكە ماركۆزە‬ ‫خۆى لەم كارەكەیدا سەرنجەكانى زیاتر‬ ‫دەربـــارەى دیــدى ماركس لەسەر ئەو‬ ‫بنەڕەتە چڕكردووەتەوە‪ .‬بە تێگەشتن‬

‫لە ماركس دەتوانین بڵێین‪ ،‬دەكرێت‬ ‫مرۆڤ بەسەر دوو میژوودا دابەشبكەین‪،‬‬ ‫مرۆڤێكى بەمێژوو سروشتیى و مرۆڤى‬ ‫بەمێژوو مرۆیى_كۆمەاڵیەتیى‪ .‬مرۆڤى‬ ‫یــەكــەم ڕاســتــەوخــۆ لــەگــەل سروشت‬ ‫و بــەهــۆى ســروشــتــەوە دەژى‪ ،‬ئەم‬ ‫پەیوەندییەى مــرۆڤ لەگەڵ سروشتدا‬ ‫ڕاســتــەوخــۆیــە‪ ،‬لــە میدیۆم بـــەدەرە‪.‬‬ ‫بەاڵم مرۆڤى دووەم خاوەنى مێژوویەك‬ ‫نییە بریتی بێت لە مێژووى سروشت‪،‬‬ ‫بەڵكو مرۆڤێكە ئیتر خــۆى مێژووى‬ ‫خۆى دروستدەكات‪ ،‬مێژوویەكە تایبەت‬ ‫بە خۆیەتى‪ ،‬ئەویش لەڕێگەى كارەوە‪.‬‬ ‫هێندەى مــرۆڤ دەســتــدەكــات بە كار‬ ‫و لەجیاتى ئــەوەى ڕاستەوخۆ لەگەڵ‬ ‫سروشتدا لە پەیوەندیدا بێت‪ ،‬ئیتر‬ ‫لەڕێگەى كــارەوە لەگەڵ سروشتدا لە‬ ‫پەیوەندیدا دەبێت‪ .‬مرۆڤ ئەو كاتەى‬ ‫دەســت بــە كــار دەكـــات‪ ،‬كــار لەسەر‬ ‫سروشت دەكات‪ ،‬سروشت بەكارناهێنێت‪،‬‬ ‫بەڵكو لەرێگەى دەستەكانیەوە كە پێشتر‬ ‫پەیوەندى ڕاستەوخۆیان لەگەڵ سروشتدا‬ ‫هەبوو‪ ،‬لە دروستكردنى كەرەستەكانى‬ ‫بەرهەمهێناندا دەیانخاتەگەر‪ .‬پاشان‬ ‫دەســتــەكــان فــیــرى كــارامــەیــى دەبــن‬ ‫بــە چاالكیى هەستەكیى و ئــامــراز و‬ ‫كەرەستەى پێشكەوتوتر و گونجاوتر‬ ‫لەگەڵ پێداویستییەكانیدا بەرهەمدێنێت‪.‬‬ ‫كەواتە جیاوازیى نێوان ئاژەڵ و مرۆڤ‬ ‫لەوەدایە كە ئاژەڵ هەمیشە لە پەیوەندى‬ ‫ڕاستەوخۆدا لەگەڵ سروشتدا و مرۆڤ‬ ‫لەڕێگەى میتابۆلیك و كــارەوە لەگەڵ‬ ‫سروشتدا دەمێنێتەوە‪ .‬مێژوویەكى بەهەند‬ ‫وەرگیراو هەیە كە بریتییە لە مێژوویەك‬ ‫لە كارى مرۆییەوە دەستپێدەكات‪ ،‬ئەم‬ ‫مێژووە بناغەگرتووە بە_كار‪ .‬كاركردن‬ ‫لــەســەر ئۆبێكتە هەستپێكراوەكان‬ ‫لەڕیگەى چاالكیی نواندنى ئازادەوە‪.‬‬ ‫بــە ڕوانـــیـــن لــــەوەى لـــەســـەرەوە‬ ‫خستمانەڕوو‪ ،‬دەپرسین ئایا هەموو ئێمە‬ ‫كار دەكەین‪ ،‬بەڕاستى كار دەكەین؟ كار‬ ‫بە تەنها چاالكییەك نییە دەینوێنین‪،‬‬ ‫بەڵكو نواندنى چاالكییەكى ئــازادە‬ ‫لەپێناو پڕكردنەوەى پێویستییەكدا‪ .‬ئایا‬ ‫كە ئێمە لەمڕۆدا كار دەكەین‪ ،‬كارەكانمان‬ ‫بۆ پڕكردنەوەى كام پێداویستییە‪ ،‬ئایا‬ ‫بۆ بەرهەمهێنانى كــااڵى زیاتر نییە‬ ‫لەپێناو كەڵەكەكردنى سەرمایەى زیاتر‬ ‫لــەالى نوخبەیەك‪ ،‬ئایا كێ لە ئێمە‬ ‫ئــازادە لە كارەكەیدا؟ بەپێچەوانەوە‪،‬‬ ‫هەر كارێك بۆ_خۆ نەبێت یان ئەگەر‬ ‫لەپێناو بەهاى بەكاربردندا نەبێت ئەوا‬ ‫نابێتە كار‪ .‬بەمهۆیەوە‪ ،‬مێژووى ئێمە‬ ‫ئەو كات دەبێتە مێژووی مرۆیى خۆمان‬ ‫كــە كــارى تێدا دەكــەیــن و لەڕێگەى‬ ‫كــــارەوە مــێــژوومــان دەستپێدەكات‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەشمان وت كە كار لەسایەى‬ ‫سیستەمى ســەرمــایــەداریــدا ناتوانێت‬ ‫ببێتە كارێك بۆ‪-‬خۆمان و لەبەر خاترى‬ ‫بەهاى بەكاربردندا بێت‪ ،‬بەڵكو بەهۆى‬ ‫زیادەبەها و كەڵەكەكردنى سەرمایەوەیە‪.‬‬ ‫ئێمە چیتر لەناو ئەم سیستەمەدا كار‬ ‫ناكەین بۆ ئەوەى ڕاستەوخۆ لەڕێگەى‬ ‫كارەوە مێژووى خۆمان دروست بكەین‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ ئەوەیە كرێیەك دەستبخەین‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا كارى كرێگرتە و كرێكارى‬ ‫كــرێــگــرتــە جــگــە لــە كـــار و مــرۆڤــى‬ ‫ناجەوهەریى_مرۆیى هیچیتر نین‪ ،‬هەم‬ ‫كارەكە نامۆكراوە و هەم مرۆڤەكەش‪.‬‬ ‫مێژووى جیهانى سەرمایەداریى مێژووى‬ ‫ئێمە (پرۆلیتاریا) نییە‪ ،‬بەڵكو مێژووى‬ ‫ســەرمــایــەداران و چــەوســانــدنــەوەیــە‪.‬‬ ‫بەدەربڕینێكیتر‪ ،‬مێژووى ئەوانەیە كە كار‬ ‫ناكەن و دەركردنى ئەوانەیە لە مێژوو كە‬ ‫كار دەكەن‪ ،‬بەو واتایەى‪ ،‬كە بنەڕەتێكى‬ ‫ماتریالیزمى مێژوویى ڕەسەن لە ئارادا‬ ‫نییە‪ .‬زەروورەتــى شۆڕشى ستراتیژیى‬ ‫پرۆلیتاریا بە دیــدى ماركس بۆ ئەم‬ ‫هۆكارە دەگەڕێتەوە‪ ،‬چونكە تاكو كار‬ ‫لە خۆمانەوە و بۆ خۆمان نەبێت وەك‬ ‫بوونى جۆرى مرۆیى‪ ،‬ئەوا نابینە خاوەنى‬ ‫مێژووى خۆمان‪ .‬بە كورتى‪ ،‬مێژوو ئەو‬ ‫كات دەبێت بە مێژوو كە ڕیشەكەى بریتی‬ ‫بێت لە جۆرێك لە بنەڕەتى ماتریالیزمى‬ ‫مێژوویى لەم شێوە‪.‬‬