552

‫مەرال بێشتاش‪ ،‬پارلەمانتاری هەدەپە‪:‬‬

‫دوای ‪12‬‬

‫«‬

‫«توركیا پالنی درێژخایەنی‬ ‫بۆ دژایەتیكردنی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان هەیە»‬

‫‪5‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )552‬دو شةممة ‪2016/2/22‬‬

‫رۆژ هێشتا بڕیارەكانی بارزانی نەكەوتونەتە بواری جێبەجێكردنەوە‬

‫“جێگەی پرسیارە یەكێتی لەو كۆمپانیایانە ناپرسێتەوە‬ ‫كە داهاتەكەیان بە ناشەرعی كۆكردۆتەوە”‬

‫گومانەكان لەسەر بردنەدەرەوەی‬ ‫‪ 25‬هەزاری‪ ،‬زیاتر دەبن‬ ‫پارلەمانتارێكی لیژنەی دارایی‪:‬‬ ‫بەڵگەی پێویستم هەیە و الیەنی ئەمنی‬ ‫هەركاتێك داوای بكات‪ ،‬دەیخەمە بەردەستیان‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫‪ 12‬رۆژ لەمەوبەر مەسعود بارزانی‬ ‫بە مەبەستی رێكخستنەوەی كاروباری‬ ‫حــكــومــەتــی هــەرێــمــی كــوردســتــان‌و‬ ‫ئەنجامدانی چاكسازی‌و لێكۆڵینەوە لەو‬ ‫كۆمپانیایانەی داهاتیان بە ناشەرعی‬ ‫كۆكردۆتەوە‪ ،‬چەند بڕیارێكی دەركرد‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم بڕیارانە تاكو ئێستا نەكەوتونەتە‬ ‫بــواری جێبەجێكردنەوە‪ .‬لەوبارەیەوە‬ ‫پارلەمانتارێكی فراكسیۆنی زەرد دەڵێت‬ ‫“نابێت حسابی جێبەجێكردنی ئەو‬ ‫بڕیارانه لەم ماوەكورتەدا بكرێت”‪.‬‬ ‫ئــەم بــڕیــارانــەی مەسعود بــارزانــی‬ ‫لەكاتێكدایە كە ساڵی ‪ 2011‬چەند‬ ‫بڕیارێكی هاوشێوەی دەركــرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەنجامێكی ئەوتۆی نەبوو‪ ،‬بۆیە هەتا‬ ‫سەرئەنجامی لێكۆڵینەوەو جــۆری‬ ‫سزاكان و سزادراوەكانیش نەزانرێ‪،‬‬ ‫خەڵك لــەم بڕیارانەش دڵنیا نابێ‪.‬‬ ‫لەبارەی لێپرسینەوەی یەكێتیش لەو‬ ‫گومانانەی لەسەر هەندێ كۆمپانیا‬ ‫هــەن‪ ،‬چاودێرێكی سیاسی‪ ،‬جەخت‬ ‫لەوەدەكاتەوە‪ ،‬كە پێویستە یەكێتیش‬ ‫لێپرسینەوە لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانە‬ ‫بكات‪ ،‬كە داهاتەكەیان بە ناشەرعی‬ ‫كــۆكــردۆتــەوە‪ .‬دەشــڵــێــت “جێگەی‬ ‫پرسیارە یەكێتی لەم پرسە ناكۆڵێتەوە‪،‬‬ ‫یان بڕیارێكی لەسەر ئەم كەیسە نییە‪،‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا لە بەرامبەر بەرپرسانی‬ ‫یەكێتیش قسەو قسەڵۆك لەناو خەڵكدا‬

‫هەیە‪ .‬پرسیاری جۆراوجۆریش لەسەر‬ ‫كۆمپانیای گۆڕان و یەكگرتوش هەیە‪.‬‬ ‫هەروەها لەسەر سەرچاوەكانی داهاتیان‬ ‫كە لە كوێوەیە؟”‪.‬‬ ‫ئەو چاودێرە سیاسییە كە نەیویست‬ ‫ناوی بهێنرێت‪ ،‬بە “چاودێر”ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بڕیارەكانی ئــەم دوایــیــەی مەسعود‬ ‫بــارزانــی لەسەر ئــەو كۆمپانیایانەی‬ ‫كــە بــە نــاشــەرعــی داهــاتــەكــانــیــان‬ ‫گەیشتۆتە ملیۆنەها دۆالر‪ ،‬ئەگەر زیاتر‬ ‫مەبەستی لەو كۆمپانیایانە بێ كە هی‬ ‫بەرپرسەكانی پارتین یان نزیكن لەو‬ ‫حزبەوە‪ ،‬ئــەوا لە سنوری دەسەاڵتی‬ ‫یەكێتیشدا كۆمپانیاش هەیە كە دەوترێ‬ ‫هی بەرپرس و كاربەدەستانی یەكێتین‪،‬‬ ‫یان لە ژێر سایەی بەرپرسێكی ئەو‬ ‫حزبەوە بە ناشەرعی سەروەت و سامان‬ ‫كۆدەكەنەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە یەكێتی‬ ‫لێكۆڵینەوە لەو داهاتە ناشەرعییانە‬ ‫بكات و ئیجرائات بكات‪ .‬دەشڵێت‬ ‫“لەناو یەكێتیدا‪ ،‬ئەوەندەی پروپاگەندە‬ ‫باڵودەكرێتەوە‪ ،‬نیو ئەوەندە ئیجرائات‬ ‫لەگەڵ گەندەڵكاران بكرێ‪ ،‬پایەی‬ ‫یەكێتی بەرزتر دەبێت‪ .‬ناشكرێ لەناو‬ ‫حكومەت و حزب و لەناو وەزارەتەكاندا‬ ‫لە بەغدادو كوردستان‪ ،‬گەندەڵكار نەبێ‪،‬‬ ‫سەر بە یەكێتی بن‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫توركیا بەتەواوی لەپێشڕەوییەكانی یەپەگە ترساوە‬ ‫پاتریك كۆكبێرن‪ ،‬شیكەرەوەی جەنگیی‪ :‬زۆر قورسە لەم كاتەدا ئەمەریكا دەستبەرداری یەپەگە بێت‬ ‫‪2‬‬

‫هاملێت لەناو پەنابەرانە‬

‫رێبوار ساالر‬

‫«‬

‫«ببیت یان نەبیت‪،‬‬ ‫ئا ئەمەیە کێشەکە»‬

‫لە موجامەلەکردنی‬ ‫مەالكانەوە‬ ‫بۆ هێرشکردنە‬ ‫سەریان‬

‫یەكەم گۆڵی‬ ‫عیراقی‬ ‫لە كاڵچۆ‬ ‫‪7‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )552‬دو شةممة ‪2016/2/22‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫توركیا بەتەواوی لەپێشڕەوییەكانی یەپەگە ترساوە‬ ‫سەرەڕای بۆمبارانی توركیا‪ ،‬نزیكەی ‪ 800‬كیلۆمەتری سنوریان كۆنتڕۆڵ كردوە‬ ‫پاتریك كۆكبێرن‪ ،‬شیكەرەوەی جەنگیی‪ :‬زۆر قورسە لەم كاتەدا ئەمەریكا دەستبەرداری یەپەگە بێت‬ ‫راپۆرتی‪ :‬بابان حەمە‬ ‫هەفتەیەكی تەواوە لەچەندین كەتیبەی‬ ‫تۆپهاوێژی توركیاوە بۆردومانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان دەكرێت‌و لە بەرەبەیانی‬ ‫رۆژی هەینیشەوە تۆپبارانی ئەو بەشەی‬ ‫كوردستان چۆتە قۆناغی بێ وچانەوە‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك كە لەو رۆژەدا نزیكەی ‪6‬‬ ‫كاتژمێر بەبێ وەستان عەزاز و بەشێكی‬ ‫حەسەكەو هەندێك ناوچەی عەفرین‌و‬ ‫حەلەب بەردەوام بووە‪ .‬چ ئاژانسی‬ ‫(فرانس پرێس)‪ ،‬چ (بی بی سی) و چ‬ ‫(فرانس ‪ ،)24‬لە زنجیرەیەك راپۆرتیاندا‬ ‫بە تەواوەتی جەختیان لەوە كردۆتەوە كە‬ ‫چڕكردنەوەی ئەو بۆردومان‌و تۆپبارانەی‬ ‫توركیا بۆ رۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫ترسی ئێجگار گەورەی توركیایە لەو‬ ‫پێشڕەوییانەی یەكینەكانی پاراستنی گەل‬ ‫كردونی‪ ،‬بەشێوەیەك كە كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫ناوچە سنورییەكانی نێوان توركیاو ئەو‬ ‫بەشەی كوردستان بەشێوەیەك چۆتە‬ ‫پێشەوە نزیكەی ‪ 800‬كیلۆمەتری ناوچە‬ ‫سنورییەكانیان بەتەواوتی كۆنتڕۆڵ كردوە‪.‬‬ ‫پێشڕەوی بەردەوامی یەپەگە‬ ‫لە دوو رۆژی رابـــردودا‪ ،‬یەكینەكانی‬ ‫پاراستی گەل‪ ،‬توانیویانە كۆنتڕۆڵی چەند‬ ‫ناوچەیەكی فــراوان لە ریفی شــەدادی لە‬ ‫باشوری حەسەكەو شاڕێگەی پارێزگای‬ ‫دێرزۆر بكەن‌و ‪ 9‬ناوچەی سەرەكی سنوری‬ ‫ئەو پارێزگایە بەتەواوەتی كۆنتڕۆڵ بكەن‌و‬ ‫نزیكەی ‪ 100‬چەكداری داعش بكوژن و ‪18‬‬ ‫شیان بەدیل بگرن‪.‬‬

‫سوپای ئەمەریكادا یەكێكە لەو كارتانەی‬ ‫توركیا كە دژ بەئەمەریكا بەكاری دەهێنێت‬ ‫كە لەوێوە فڕۆكە جەنگییەكانی ئەمەریكا‬ ‫بۆردومانی توندڕەوەكان دەكەن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫بنكەی ئەنچەرلیك ‪ 700‬هەزار سەربازی‬ ‫تێدایەو بە گەورەترین خەزێنەی چەكی‬ ‫ئەمەریكاش دادەنرێت لە دەرەوەی واڵت‪.‬‬

‫یەپەگە خەریكە هەردوو كانتۆنی كۆبانی و عەفرین لەیەك دەداتەوە‬

‫بێوچان ئاگر باران دەكرێن‬ ‫ئەگەر ئەو بۆردومانە چڕوپڕانە بەردەوامییان‬ ‫‪،24‬‬ ‫فــرانــس‬ ‫بــەپــێــی راپــۆرتــێــكــی‬ ‫هەبێت‌و نەوەستێنرێت مەترسی جیدی‬ ‫فرۆكەخانەی‬ ‫زیاتر‬ ‫بۆردومانەكانی توركیا‬ ‫لەسەر ئەو ناوچانە دروســت دەكــات كە‬ ‫گرتۆتەوە‬ ‫عەزازی‬ ‫رۆژئاوای‬ ‫مینگ‌و عەفرین‌و‬ ‫كوردانی ئەو بەشەی كوردستان كۆنتڕڵیان‬ ‫كە چەند رۆژێكە یەكینەكانی پاراستنی كردووەو چەندین بنكەو بارەگای سەربازی‌و‬ ‫گەل (یەپەگە) كۆنتڕۆڵیان كردووە‪0‬‬ ‫كەمپی مەشق‌و راهێنانەكانی یەكینەكانی‬ ‫سوریا‪،‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكانی روانگەی‬ ‫پاراستنی گەل تێدا بوونی هەیە‪.‬‬ ‫لە ریفی حەلەب‌و عەزازو باكوری حەلەب‪،‬‬ ‫تۆپبارانەكە نزیك بە ‪ 6‬كاتژمێر بەبێ وچان‬ ‫فڕۆكەی نادیار یەپەگە بۆردومان‬ ‫بەردەوامی هەبووە‪.‬‬ ‫دەكات‬ ‫روانگەی‬ ‫وتەبێژی‬ ‫عەبدولرەحمان‪،‬‬ ‫رامی‬ ‫فرۆكەیەكی جەنگی نادیار‪ ،‬لەناوچەی‬ ‫كە‬ ‫كــردۆتــەوە‬ ‫ـەوە‬ ‫ـ‬ ‫ل‬ ‫جەختی‬ ‫ـا‪،‬‬ ‫ســوریـ‬ ‫(حەقل شیرین) لە باشوری حەسەكە‪،‬‬ ‫بۆردومانكردنەكانی توركیا بەشێوەیەكی بۆردومانێكی چڕی بنكە سەربازییەكانی‬ ‫مەترسیدار چڕ بۆتەوە‪ ،‬بەشێوەیەك كە یەپەگە دەكات‌و بەپێی ئەو زانیارییانەی‬

‫یەپەگەش داوێتییە روانــگــەی ســوری‪،‬‬ ‫فــڕۆكــەیــەكــی نــادیــار لــەكــاتــژمــێــر ‪8‬ی‬ ‫سەرلەبەیانی هەمان رۆژدا ئەو كارەی‬ ‫ئــەنــجــامــداوە‪ ،‬داواش لەهاوپەیمانی‬ ‫نــێــودەوڵــەتــی دەكـــەن كــە لێكۆڵینەوە‬ ‫بكرێت لەسەر ئەو بۆردومانە‪ ،‬كە ئایا‬ ‫فڕۆكە سەربازییەكانی توركیان‪ ،‬یاخود‬ ‫روسیا‪ ،‬یان حكومەتەكەی ئەسەد‪ .‬بەپێی‬ ‫هەواڵێكی تۆڕی ‪ BBC‬پێدەچێت ئەو‬ ‫فڕۆكەیە هەمان ئەو فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەی‬ ‫توركیا بێت كە پێنج شەممەی رابــردوو‬ ‫لەخاكی سوریا كەوتە خـــوارەوە‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوەی شوێنی گەڕانەوەی نەزانرابوو پاش‬ ‫چاالكییەكەی‪.‬‬

‫ئەردۆگان‪ :‬بۆردومانی كوردەكان‬ ‫بەرگرییە لەخۆمان‬ ‫لە وتارێكیدا دوابــەدوای تەقینەوەكەی‬ ‫هەینی رابردو لە ئەنقەرە‪ ،‬رەجەب تەیب‬ ‫ئەردوگان‪ ،‬سەرۆككۆماری توركیا‪ ،‬رایگەیاند‬ ‫كە چڕكردنەوەو بەردەوامی بۆردومانەكانی‬ ‫توركیا بۆ سەر ناوچە كوردییەكانی سوریا‪،‬‬ ‫دوابــــەدوای تەقینەوەكەی ئەنقەرە بە‬ ‫پێویست دەزانرێت‌و توركیاش ئەو مافە‬ ‫دەداتــە خــۆی بۆ بەرگریكردن لەخۆی‪.‬‬ ‫راشیگەیاند واڵتــەكــەی ئــامــادەی هەر‬ ‫پرۆسەیەكی سەربازییە بۆ ئەو مەبەستەو‬ ‫درێغیش نــاكــات‌و دەس ــت ناپارێزێت‌و‬ ‫رەخنەش لە هاوپەیمانان‌و بەناراستەوخۆش‬

‫لە ئەمەریكا دەگــرێــت بۆ دەستگرتن‌و‬ ‫هاوكاری‌و پڕچەككردنی یەپەگە‪.‬‬ ‫توركیا هەڕەشەی داخستنی ئەنچەرلیك‬ ‫دەكات‬ ‫بەهۆی زۆرتربوونی پەرەسەندنەكانی‬ ‫نێوان ئەنكەرە و واشنتۆن دەربـــارەی‬ ‫رەوشی سوریا و پێشڕەوییەكانی یەپەگە و‬ ‫بێدەنگی ئەمەریكا‪ ،‬رەجەب تەیب ئەدۆغان‬ ‫لە پێوەندییە تەلەفۆنییەكەی هەفتەی‬ ‫رابردوویدا لەگەڵ باراك ئۆباما سەرۆكی‬ ‫ئەمەریكا هــۆشــداری داوەت ــە ئــەو واڵتە‬ ‫لە هەر یارمەتیدانێكی دیكەی یەپەگە‪.‬‬ ‫داخستنی بنكەی ئەنچەرلیك بــەرووی‬

‫ئۆباما بەدوری نازانێت توركیا بچێتە‬ ‫خاكی سوریاوە‬ ‫رۆژنامەی (ئندیپێندنت)ی بریتانی‪ ،‬لە‬ ‫راپۆرتێكیدا باس لەوە دەكات كە سەرۆكی‬ ‫ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا‪ ،‬بەدوری‬ ‫نازانێت توركیا بچێتە نێو خاكی سوریا‪.‬‬ ‫پاتریك كۆكبێرن‪ ،‬شیكاری جەنگیی‬ ‫رۆژنامەی ئندیپێندنت‪-‬ی بریتانی‪ ،‬باس‬ ‫لەوەش دەكات كە بارودۆخێكی مەترسیدار‬ ‫لە سوریا هاتۆتە پێشەوە‌و بۆتە مەیدانی‬ ‫جەنگێكی هێزە گــەورەكــان‪ ،‬دەشڵێت‪:‬‬ ‫لەسەر زەمینی واقع ئێستا یەكینەكانی‬ ‫پاراستنی گەل (یەپەگە)‪ ،‬هاوپەیمانی‬ ‫كــارای ئەمەریكان‪ ،‬هەر هێرشێكیش كە‬ ‫ئــەوان بكاتە ئامانج‪ ،‬دۆخەكە ئاڵۆزترو‬ ‫نەخوازراوتر دەكات‪.‬‬ ‫كۆكبێرن دەشڵێت‪ :‬زۆر قورسە ئەمەریكا‬ ‫لەم كاتەی ئێستادا بتوانێت یاخود بیەوێت‬ ‫دەستبەرداری ئەم هاوپەیمانە مەیدانی‬ ‫و شــەڕكــەرەی بێت‪ ،‬لەكاتێكدا یەپەگە‬ ‫توانیوێتی بەشێكی گەورەی سنورەكانی‬ ‫توركیا لــە ســوریــا دابــخــات‌و كۆنتڕڵی‬ ‫بەشێكی گــەورەی دزەكــردنــی شانەكانی‬ ‫تێرۆر بكات كە لەوسنورەوە دزەدەكەنە نێو‬ ‫خاكی سوریا‪ ،‬بەتایبەتی لە دوو هەفتەی‬ ‫ناوەڕاستی ئەم مانگەدا‪ ،‬چونكە تا ئێستا‬ ‫توركیا نەیویستووە ئەو سنورە دابخات‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەروكاری باكوردا‪ ،‬كە ئێستا‬ ‫بەچڕی بۆردومانی بۆسەر كوردانی سوریا‬ ‫دەستپێكردوە‪ ،‬ئەگەر ئەمەشی بەتەواوەتی‬ ‫بۆ نەچووە ســەر‪ ،‬ئــەوا هیچ دوور نییە‬ ‫لەگەڵ ستراتیژە راگەیەنراوەكەی سعودییە‪،‬‬ ‫جەنگی مەیدانی لەسوریا دەستپێبكەن‪،‬‬ ‫بەمەش كــوردانــی رۆژئـــاوای كوردستان‬ ‫دەبنە پێخۆری یەكەم پاروی ئەو جەنگەو‬ ‫هەڵوێستی فەرمی سەربازی روسیاو ئێران‌و‬ ‫هاوپەیمانانیشیان‪ ،‬لە لێدوان‌و رای فەرمی‬ ‫سەربازی‌و سیاسییەوە دێتە ناوجەرگەی‬ ‫جەنگەكەوە‪.‬‬

‫شیعەو سوننە لەسەر رزگاركردنی موسڵ شەڕیانە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫سوننەكانی عیراق‪ ،‬بەتەواوی بەشداریكردنی‬ ‫(حەشدی شەعبی) لەرزگاركردنەوەی شاری‬ ‫موسڵ رەتدەكەنەوە‪ ،‬بەتایبەت دوای ئەوەی‬ ‫حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عیراق لەناو‬ ‫هۆڵی پەرلەمان بەشداریكردنی حەشدی شەعبی‬ ‫شانبەشانی هێزە سوننییەكان و پێشمەرگە راگەیاند‬ ‫لە رزگاركردنەوەی موسڵ‪.‬‬ ‫لەمبارەیەوە هاوپەیمانیی هێزە عیراقییەكان‬ ‫راگەیەندراوێكیان باڵوكردەوە كە تێیدا هاتووە‪ :‬بە‬ ‫بەشداریی سوپای عیراق و هێزەكانی پێشمەرگە‬ ‫و هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتیی لە ئۆپەراسیۆنی‬ ‫رزگاركردنی شاری مووسڵ لە دەستی داعش‪ ،‬پێویستە‬ ‫رۆڵەكانی ئەو شارە بەرپرسیارێتییەكەی بگرنە ئەستۆ‪،‬‬ ‫بەبێ بەشداریی هێزەكانی حەشدی شەعبی‪.‬‬ ‫هەروەها تێیدا هاتووە‪ :‬بەكۆی دەنــگ بڕیاری‬ ‫بەشداربوونی هێزەكانی پێشمەرگە درا شانبەشانی‬ ‫سوپای عیراق و هاوپەیمانان‪ ،‬لە رزگاركردنی شاری‬ ‫مووسڵ‪ ،‬هەر بڕیارێكیش بۆ بەشداریپێكردنی حەشدی‬ ‫شەعبی لە شەڕی رزگاركردنەوەی موسڵ‪ ،‬دەبێتە هۆی‬ ‫هاوكاریكردنی چەتەكانی داعش و روودانــی جەنگی‬ ‫تائیفی‪.‬‬

‫هەروەها هێزە سوننییەكان لەراگەیەندراوەكەیاندا‪،‬‬ ‫وتویانە‪ :‬حەشدی وەتەنیی (سوننەكان )كە لە سەرجەم‬ ‫پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییەكان ‌ی خەڵكی پارێزگای‬ ‫نەینەوا پێكدێت‪ ،‬دەتوانن مامەڵە لەگەڵ هاوواڵتیانی‬ ‫پارێزگاكە بكەن و ئەركی خۆیان ئەنجامبدەن‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە رۆژی ‪20‬ی ئەم مانگە‪ ،‬سەرۆك‬ ‫وەزیرانی عیراق‪ ،‬لە بەردەم پەرلەمانی عیراقدا وتبوی‪:‬‬ ‫بۆ رزگاردنەوەی موسڵ هەموو هێزەكان لە هەڵمەتی‬ ‫ئازادكردنی مووسڵدا بەشدار دەبن بە سوننەكان و‬ ‫سوپاو پێشمەرگەو حەشدی شەعبیشەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە بەرپرسێكی بااڵی حەشدی شەعبی‬ ‫بەئاژانسەكانی عیراقی راگەیاندووە‪ :‬حەشدی شەعبی‬ ‫بەتەواوی خۆی ئامادەكردوە بۆ جەنگی رزگاركردنەوەی‬ ‫موسڵ لەدەستی تیرۆریستانی داعش‪ ،‬عەبادی سەرۆك‬ ‫وەزیرانیش دڵنیابووە لە ئامادەكاری ئێمە‪ ،‬بۆیە‬ ‫رایگەیاندووە كە بەشداری دەكەین و بەدڵنیایشەوە‬ ‫بەشداری دەبین‪.‬‬ ‫لەئێستاشدا‪ ،‬گرەوەكە لەسەر ئازادكردنی تەواوی‬ ‫شاری رومادی و قەزاو ناحیەكانێتی‪ ،‬دوای ئەوەش‬ ‫نۆرەی موسڵ دێت و چاوەڕوانیش دەكرێت ئەو كات‬ ‫مشتومڕەكانی نێوان سوننەو شیعە لەسەر ئەو كەیسە‬ ‫گەرمتر بێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )522‬دو شةممة ‪2016/2/22‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫دوای ‪12‬‬ ‫چاكسازییەكەی مەسعود بارزانی بە دەردی‬ ‫ئەوەی ‪ 2011‬دەڕوات؟‬ ‫رۆژ هێشتا لیژنە بۆ بڕیارەكانی بارزانی پێكنەهێنراوە‬

‫جێگەی پرسیارە یەكێتی لەو كۆمپانیایانە ناپرسێتەوە‪ ،‬كە داهاتەكەیان بە ناشەرعی كۆكردۆتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫‪ 12‬رۆژ لەمەوبەر مەسعود بارزانی بە‬ ‫مەبەستی رێكخستنەوەی كاروباری‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫ئەنجامدانی چاكسازی‌و چارەسەركردنی‬ ‫كەموكوڕییەكان لەناو دامەزراوەكانی‬ ‫حكومەتدا چەند بڕیارێكی دەركرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم بڕیارانە تاكو ئێستا نەكەوتونەتە‬ ‫بواری جێبەجێكردنەوە‪ .‬هەر لەوبارەیەوە‬ ‫پارلەمانتارێكی فراكسیۆنی زەرد دەڵێت‬ ‫«نابێت حسابی جێبەجێكردنی ئەو‬ ‫بڕیارە لەم ماوەكورتەدا بكرێت»‪ .‬ئەم‬ ‫بڕیارانەی مەسعود بارزانی لەكاتێكدایە كە‬ ‫ساڵی ‪ 2011‬چەند بڕیارێكی هاوشێوەی‬ ‫دەركرد‪ ،‬بەاڵم ئەنجامێكی ئەوتۆی نەبوو‪،‬‬ ‫بۆیە هەتا سەرئەنجامی لێكۆڵینەوەو‬ ‫جۆری سزاكان و سزادراوەكانیش‬ ‫نەزانرێ‪ ،‬خەڵك لەم بڕیارانەش دڵنیا‬ ‫نابێ‪ .‬لەبارەی لێپرسینەوەی یەكێتیش‬ ‫لەو گومانانەی لەسەر هەندێ كۆمپانیا‬ ‫هەن‪ ،‬چاودێرێكی سیاسی‪ ،‬جەخت‬ ‫لەوەدەكاتەوە‪ ،‬كە پێویستە یەكێتیش‬ ‫لێپرسینەوە لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانە‬ ‫بكات‪ ،‬كە داهاتەكەیان بە ناشەرعی‬ ‫كۆكردۆتەوە‪ .‬دەشڵێت «جێگەی پرسیارە‬ ‫كە یەكێتی لەم پرسە ناكۆڵێتەوە‪،‬‬

‫یان بڕیارێكی لەسەر ئەم كەیسە نییە‪،‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدا لە بەرامبەر بەرپرسانی‬ ‫یەكێتیش قسەو قسەڵۆك لەناو خەڵكدا‬ ‫هەیە‪ .‬پرسیاری جۆراوجۆریش لەسەر‬ ‫كۆمپانیای گۆڕان و یەكگرتوش هەیە‪.‬‬ ‫هەروەها لەسەر سەرچاوەكانی داهاتیان‬ ‫كە لە كوێوەیە؟»‪.‬‬ ‫لیژنەكەی بارزانی‬ ‫بەمەبەستی جێبەجێكردن‌و بەدواداچونی‬ ‫ئەو بڕیارانە‪ ،‬مەسعود بارزانی بڕیاریدا‬ ‫لیژنەیەك پێكبهێنرێت‪ ،‬كە كارەكانی بە‬ ‫پێی میكانیزمێكی گونجاو ئەنجامدەدات‌و‬ ‫ئەنجامی كارەكانی بۆ مەسعود بارزانی‬ ‫بـــەرزدەكـــاتـــەوە‪ ،‬بـــەاڵم بــە گــوێــرەی‬ ‫زانیارییەكانی «چاودێر»‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫رۆژی پێنجشەممە (‪ )2016/2/11‬مەسعود‬ ‫بارزانی بە مەبەستی بەشداریكردن لە‬ ‫كۆنفرانسی (ئاسایشی میونخ ‪)2016‬‬ ‫بەرەو واڵتی ئەڵمانیا بەڕێكەوت‪ ،‬نەتوانرا‬ ‫ئەم بڕیارانە جێبەجێبكرێن‪ ،‬چونكە دەبو‬ ‫سەرەتا بە ئاگاداری مەسعود بارزانی‪،‬‬ ‫لیژنەیەك بۆ جێبەجێكردن‌و بەدواداچونی‬ ‫ئەو بڕیارانە پێكبهێنرایە‪.‬‬ ‫هەر بە پێی زانیارییەكانی «چاودێر»‪،‬‬ ‫لەئێستادا ئــەو ئەندامانەی لیژنەكە‪،‬‬ ‫ناوەكانیان ئامادەكراوە‪ ،‬بەاڵم پێویستی بە‬ ‫ئیمزای مەسعود بارزانییە‪.‬‬

‫هەماهەنگیی لیژنەكان‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫كوردستان لە فراكسیۆنی زەرد‪،‬‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬مەسعود‬ ‫بــارزانــی دو بــڕیــاری دەركــــرد‪ ،‬كە‬ ‫یەكێكیان بۆ حكومەت بــو‪ ،‬ئەوی‬ ‫دیكەیان بۆ حزب‪ ،‬لە خاڵی كۆتاییدا‬ ‫بڕیاریداوە لیژنەیەك دروستبكرێت بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی بڕیارەكان‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫رۆژی دواتر مەسعود بارزانی بۆ واڵتی‬ ‫ئەڵمانیا سەفەریكرد‪ ،‬بەمەبەستی بە‬ ‫شداریكردن لە (كۆنفرانسی ئاساییشی‬ ‫میونیخ ‪.)2016‬‬ ‫د‪.‬فرسەت سۆفی‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫نابێت حسابی‪ ،‬جێبەجێكردنی ئەو‬ ‫بڕیارە لەم ماوەكورتەدا بكرێت‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی ئەو بڕیارانە گرنگن‪ ،‬لیژنەكە‬ ‫تاكو ئێستا بە تەواوی دروستنەكراوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەگەڵ گــەڕانــەوەی مەسعود‬ ‫بــارزانــی لیژنەكە دروستدەكرێت‌و‬ ‫دەســت بە ئەنجامدانی چاكسازی‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬هەر دو‬ ‫لیژنە حزبی‌و حكومییەكە‪ ،‬دەتوانن‬ ‫پێكەوە كار لەسەر كەیسێكی هاوبەش‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەگەر هەبێت‪ ،‬ئەمەش زۆر‬ ‫ئاساییە هەماهەنگی هەبێت‌و پێكەوە‬ ‫كاربكەن‌و كێشەیەك نابێت‪.‬‬

‫گرنگ جێبەجێكردنە‪ ،‬نەك پڕۆژە‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫كــوردســتــان لــە فــراكــســیــۆنــی ســـەوز‪،‬‬ ‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬ئاساییە چاكسازی‬ ‫بە پــڕۆژە دەكرێت‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی گرنگە‬ ‫جێبەجێكردنی پڕۆژەكەیە‪ ،‬لە رابردوشدا‬ ‫حكومەت كۆمەڵێك بڕیاری لە چوارچێوەی‬ ‫چاكسازییدا دەركردوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی گرنگە‬ ‫ئەو بڕیارانە بچنە بواری جێبەجێكردنەوەو‬ ‫تەنها خۆیان لە بڕیاردا نەبیننەوە‪.‬‬ ‫گۆران ئازاد‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬چاكسازی‬ ‫واتە شەفافییەت‌و سزادانی گەندەڵكاران‪،‬‬ ‫بەاڵم تاكو ئێستا كەس سزانەدراوە‪ ،‬موڵك‌و‬ ‫ماڵی بــەهــەدەردراو نەگەڕێندراوەتەوە بۆ‬ ‫حكومەت‪ ،‬ئەگەر ئەمانەش نەیەنەدی‪،‬‬ ‫خــەڵــك ئــومــێــدی بــەچــاكــســازی نابێت‪،‬‬ ‫لە رابــردوشــدا هەمو چاكسازییەكان لە‬ ‫چوارچێوەی پڕۆژەدا بوە‌و بێمتمانەییەكی‬ ‫زۆر گەورە لەسەر پرسی چاكسازی لەنێوان‬ ‫خەڵك‌و دەسەاڵت هەیە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەگەر بتەوێت‬ ‫متمانەی نێوان خەڵك‌و دەســەاڵت لەسەر‬ ‫چاكسازی بگەڕێنیتەوە بۆ خەڵك‪ ،‬دەبێت بە‬ ‫كردارەكی بڕیاربدەیت‌و جێبەجێی بكەیت‌و‬ ‫دادپــەروەری‌و شەفافییەت بگەڕێنرێتەوە‌و‬ ‫گەندەڵكار سزابدرێت‪.‬‬ ‫جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬هەمو حزبەكان‬ ‫بەرپرسیارن لە جێبەجێنەكردنی پڕۆژەكانی‬

‫چاكسازی‪ ،‬چونكە حزب هەژمونی گەورەترە‬ ‫بەسەر حكومەت‌و پارلەمانەوە‪ ،‬جا هەر‬ ‫حزبەو بەپێی بەرپرسیارێتیی خۆی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەمەشدا حزبەكان‪ ،‬تاكو ئێستا هاوكارنین‬ ‫بۆ چاكسازیی ریشەیی‪ ،‬هاوكات ئیرادەی‬ ‫سیاسی الوازە بۆ چاكسازی‪ ،‬هەروا پارلەمان‬ ‫الوازەو لەكاركەوتوە‪.‬‬ ‫ئەو پارلەمانتارەی فراكسیۆنی سەوز‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬ئەو دامەزراوانەی كار‬ ‫لەسەر چاكسازی دەكەن الوازن‪ ،‬بەنمونە‬ ‫دیوانی چاودێریی دارایی خۆی گیروگرفتی‬ ‫هەیە‌و لە هەولێر‌و سلێمانی بە شێوازی جیاواز‬ ‫ئیشدەكەن‌و لە دهۆكیش بونیان نییە‪ ،‬هەروا‬ ‫داواكاری گشتی سەربەخۆ نییە‪ ،‬دەستەی‬ ‫نەزاهە كەیسێكی گەورەی یەكالنەكردۆتەوە‪،‬‬ ‫كەواتە هەمو ئەو دامەزراوانەی كار لەسەر‬ ‫چــاكــســازی‌و گــەنــدەڵــی دەكـــەن‪ ،‬خۆیان‬ ‫گیروگرفتیان هەیەو ناچاالكن‪.‬‬ ‫یەكێتی و كۆمپانیاكان‬ ‫لەبارەی ئەنجامدانی چاكسازی لە ناو‬ ‫یەكێتیداو لێپرسینەوە لــە گەندەڵیی‬ ‫كۆمپانیاكان‪ ،‬چاودێرێكی سیاسی‪ ،‬كە‬ ‫نەیویست ناوی بهێنرێت‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بڕیارەكانی ئەم دواییەی مەسعود‬ ‫بــارزانــی لەسەر ئــەو كۆمپانیایانەی كە‬ ‫بە ناشەرعی داهاتەكانیان گەیشتۆتە‬ ‫ملیۆنەها دۆالر‪ ،‬ئەگەر زیاتر مەبەستی لەو‬

‫كۆمپانیایانە بێ كە هی بەرپرسەكانی پارتین‬ ‫یان نزیكن لەو حزبەوە‪ ،‬ئەوا لە سنوری‬ ‫دەسەاڵتی یەكێتیدا كۆمپانیاش هەیە كە‬ ‫دەوتــرێ هی بەرپرس و كاربەدەستانی‬ ‫یەكێتین‪ ،‬یان لە ژێر سایەی بەرپرسێكی‬ ‫ئــەو حــزبــەوە بە ناشەرعی ســـەروەت و‬ ‫سامان كۆدەكەنەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە یەكێتی‬ ‫لێكۆڵینەوە لەو داهاتە ناشەرعییانە بكات و‬ ‫ئیجرائات بكات‪ .‬دەشڵێت «لەناو یەكێتیدا‪،‬‬ ‫ئەوەندەی پروپاگەندە باڵودەكرێتەوە‪ ،‬نیو‬ ‫ئەوەندە ئیجرائات لەگەڵ گەندەڵكاران‬ ‫بكرێ‪ ،‬پایەی یەكێتی بەرزتر دەبێت‪.‬‬ ‫ناشكرێ بە حكومەت و لەناو حــزب و‬ ‫لەناو وەزارەتەكاندا لە بەغدادو كوردستان‪،‬‬ ‫گەندەڵكار نەبێ‪ ،‬سەر بە یەكێتی بن‪.‬‬ ‫ئەو چاودێرە سیاسیە‪ ،‬ئاشكراشیدەكات‪،‬‬ ‫كۆمپانیای نۆكان‪ ،‬بە رەسمی هی یەكێتییەو‬ ‫كــارەكــانــیــشــی لــەچــوارچــێــوەی یــاســادا‬ ‫ئەنجامداوە‪ ،‬بەاڵم لە دەرەوەی كۆمپانیای‬ ‫نۆكان‪ ،‬كۆمپانیای شەخسی یان سێبەری‬ ‫بەرپرسانی یەكێتی هــەن‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫بەدواداچونیان بۆ بكات‪ ،‬ئەگەر دەركەوێ‬ ‫بە ناشەرعی داهاتەكانیان كۆكردۆتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكرێ‪ .‬وتیشی‬ ‫«جێگەی پرسیارە كە تــاوەكــو ئێستا‬ ‫یەكێتی دەستی بۆ ئەم مەلەفە نەبردوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئەگەری زۆرە كە رێگریی هەبێ بۆ‬ ‫بەدواداچونی ئەم كەیسە»‪.‬‬

‫بە ‪ 300‬ملیار دينار‬ ‫دەخەمڵێنرێت‬ ‫گومانەكان لەسەر بردنەدەرەوەی ‪ 25‬هەزاری زیاتر دەبن‬ ‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫تا دێت گومانەكان لەسەر بردنەدەرەوەی‬ ‫بڕێكی یەكجار زۆری ‪ 25‬هەزاری‬ ‫عیراقی بۆ واڵتانی دەرەوەو بەتایبەت‬ ‫توركیا زیاتر دەبن‪ ،‬پارلەمانتارێكی‬ ‫لیژنەی داراییش‪ ،‬ئاشكرای دەكات‪ ،‬كە‬ ‫بەڵگەی پێویستی لەسەر ئەو كەیسە‬ ‫هەیە‌و‪ ،‬الیەنی ئەمنی هەر كات داوای‬ ‫بكات‪ ،‬دەیخاتە بەر دەمیان‪ .‬هاوكات‬ ‫بەپێی هەندێ زانیاری ڤیدیۆیی كە‬ ‫لەتۆڕەكۆمەاڵیەتییەكاندا باڵوكراونەتەوە‪،‬‬ ‫بڕی ئەو پارەیەی براوەتە دەرەوەی‬ ‫هەرێمی كوردستان بە ‪ 300‬ملیار دینار‬ ‫دەخەمڵێنرێت‪.‬‬ ‫‪ 25‬هەزارییەكان دیار نەماون‬ ‫بــەپــێــی ئــــەو زانـــیـــاریـــانـــەی كە‬ ‫بــاوكــراونــەتــەوە‪ ،‬بڕەپارەیەكی زۆر لە‬ ‫دراوی ‪ ٢٥‬هــەزار دیناری عیراقی‪ ،‬كە‬

‫بــڕەكــەی تــا ئێستا نـــەزانـــراوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫مەزەندە دەكرێت سەرو ‪ ٣٠٠‬ملیار دینار‬ ‫بێت‪ ،‬رەوانـــەی توركیا كـــراوە‌و لــەوێ‬ ‫بازرگانی پێوەدەكرێت‪ ،‬گوماندەكرێت‬ ‫لەساختەكردنی دراوی ‪ ٥٠٠‬یۆرۆییدا‬ ‫بەكاربهێنرێن‪ ،‬یــان باسلەوەدەكرێت‪،‬‬ ‫رەوانــەی سویسرا دەكرێت‌و «رەسیدی‬ ‫زێــڕ»ی پــێــوەردەگــرنــەوە‪ ،‬بــەو پێیەی‬ ‫هەر دراوێــك كە بە فەرمی چاپدەكرێت‬ ‫لەبەرانبەریدا بڕێك زێــر وەك رەسید‬ ‫پــاشــەكــەوتــدەكــرێــت‪ .‬چەندین گرتەی‬ ‫ڤــیــدیــۆیــی لــەتــۆڕە كــۆمــەاڵیــەتــیــەكــان‬ ‫باڵوكراونەتەوە‪ ،‬كە نوێترینییان پێش‬ ‫چەند رۆژێك لەمەوپێش لەناو یەكێك لە‬ ‫هۆتێلەكانی شاری ئیستەنبوڵ تۆماركراوە‪،‬‬ ‫كە تێیدا چەندین ملیار لە دراوی ‪ ٢٥‬هەزار‬ ‫دیناری عیراقی نیشاندەدات‪.‬‬ ‫نهێنییەكان ئاشكرادەكرێن‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەندامێكی لیژنەی دارایی‬ ‫لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬

‫راگەیاند‪ ،‬ماوەی ساڵێكە چەندین بەڵگە‬ ‫لەبەردەستمدایە‪ ،‬كە بڕێكی زۆر پارە‬ ‫لە جۆری ‪ 25‬هەزار دیناری عیراقی‪ ،‬لە‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە براونەتە دەرەوە‌و‬ ‫بەردەوامیش دەبرێن‪ ،‬دوایــن بەڵگەی‬ ‫ڤیدیۆیی ئەو پارانە‪ ،‬كە لەواڵتی توركیا‬ ‫گــیــراون‪ ،‬مێژوەكەی دەگــەڕێــتــەوە بۆ‬ ‫‪ 2016/2/18‬كە لەو بەڵگانەدا بەئاشكرا‬ ‫دیارە بازرگانی پێوەدەكرێت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫كارێكی زۆر مەترسیدارە‪.‬‬ ‫ســـۆران عــومــەر‪ ،‬وتیشی «ئــەگــەر‬ ‫بەدواداچون بكرێت‌و بچنە بازاڕەكانی‬ ‫فرۆشتنی دراو‪ ،‬دەردەكـــەوێـــت‪ ،‬ئەو‬ ‫جــۆرە ‪ 25‬هـــەزار دینارییە نــەمــاوە‪،‬‬ ‫بانكەكانیش كاتێك موچە دابەشدەكەن‪،‬‬ ‫بەهەمانشێوە ‪ 25‬هەزاریان ال نەماوە‪ ،‬كە‬ ‫چاپەكانی ‪‌2004‬و ‪ 2008‬زۆر دەگمەنە‪،‬‬ ‫هــــەروا بــەشــێــك لــە نــەمــانــی پ ــارەی‬ ‫نەختینە لە هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬ئەوە‬ ‫هۆكارەكەیەتی‪ ،‬بۆیە ئــەو پارانە بە‬ ‫شێوەیەكی نایاسایی براونەتەدەرەوە‪،‬‬

‫چونكە قەدەغەیە پارەی عیراقی بچێتە‬ ‫دەرەوەی هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫پێویستە پارەكە تەنیا لە ناوخۆی عیراقدا‬ ‫مامەڵەی پێوەبكرێت‌و ئەو پارەیەی‪ ،‬كە‬ ‫رەخنە لە بێبەڵگەیی قسەكان‬ ‫لە توركیایە زۆرە‌و كارێكی بازرگانیی‬ ‫دەگیرێت‬ ‫مافیایانەیە‪ ،‬پێویستی بە لێكۆڵینەوە‌و‬ ‫الیــخــشــۆیــەوە‪ ،‬پــارلــەمــانــتــارێــكــی‬ ‫بەدواداچونی جددی هەیە‪ ،‬بۆ ئەوەش فــراكــســیــۆنــی ســـەوز لــە پــارلــەمــانــی‬ ‫بەڵگەی پێویستم لەبەردەستەو الیەنی كوردستان‪ ،‬بۆ «چاودێر» نەیشاردەوە‪،‬‬ ‫ئەمنی هەركاتێك ویستی‪ ،‬داوای بكات‪ ،‬ئــەو جــۆرە بابەتانە پێویستیان بە‬ ‫دەیخەمە بەردەستیان‪ ،‬بەپێی بەڵگەكانی بەڵگەی رەسمیی پشتڕاستكەرەوە‬ ‫بەردەستم كەسی حزبی بااڵدەستی هەیە‪ ،‬كاتێك ئەو قسانەی دەكرێت‪،‬‬ ‫لەپشتە»‪.‬‬ ‫تەنیا لەراگەیاندنەكانەوە باڵوكراوەتەوە‌و‬ ‫سەبارەت بەو رێوشوێنانەی پێویستە هیچ بەڵگەیەكی رەسمی نییە‪ ،‬وەك‬ ‫بۆ لێكۆڵینەوە لەبردنەدەرەوەی پارەكان فراكسیۆنی ســەوزیــش پێش ‪ 21‬رۆژ‬ ‫ئەنجامبدرێت‪ ،‬ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬لەمەوپێش بە رەسمی یاداشتێكمان‬ ‫پێشوەختە دەبێت هەرێمی كوردستان داوەتە سەرۆكایەتیی داواكــاری گشتی‬ ‫ئەو كارە بكات لە ناوخۆدا‪ ،‬واتە سەرەتا بۆ بەدواداچونی ئەو كەیسانە‌و داوامان‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئێمە بۆمان رون ببێتەوە‪ ،‬ئەمانە لێكردون‪ ،‬كە ئەركی یاسایی‌و پیشەیی‬ ‫چۆن بە ئاشكراو بێمنەتانە بازرگانی خۆیان بەجێبگەیەنن‪ ،‬بەوەی دەستبكەن‬ ‫بەوجۆرە دراوەوە دەكەن‪ ،‬كەسەكانیش بــە كــۆكــردنــەوەی بەڵگەی یاسایی‌و‬ ‫دیــــارن‪ ،‬الیــەنــی نــاوخــۆیــی دەبــێــت بەدواداچون بكرێت بۆ هەمو ئەو پارانەی‬

‫لێپرسینەوە بكات‪ ،‬ئەو كاتە بەرەسمی‬ ‫نوسراو بداتە واڵتی توركیا‪.‬‬

‫لێرە‌و لــەوێ قسەی لەسەر دەكرێت‪،‬‬ ‫ئەگەر برابێتنە دەرەوە‪.‬‬ ‫خەڵەف ئەحمەد‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬ناكرێت‬ ‫تەنیا وەك مافیا بابەت بخەرێتەڕو‪ ،‬بێ‬ ‫ئەوەی بەڵگەی پشتڕاستكەرەوە هەبێت‪،‬‬ ‫لەم قۆناغەشدا ئێمە هەر ئەوەندەمان‬ ‫پێدەكرێت‪ ،‬چونكە پارلەمان كارا نییە‌و‬ ‫هەر كاتێك كارا بۆوە لە رێگەی لیژنە‬ ‫پەیوەندیدارەكانەوە‪ ،‬بە دواداچونی ترمان‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەوە پڕۆسەیەكی‬ ‫درێژخایەنە‌و پێویستی بە كۆكردنەوەی‬ ‫بەڵگە هەیە‪ ،‬دواتر بەدواداچونی دەوێت‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬بریكاری وەزارەتــی دارایی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بـــەوەدەكـــات‪ ،‬كــە ئـــاگـــاداری پرسی‬ ‫ناردنەدەرەوەی پارەی ‪ 25‬هەزاری نین‬ ‫بۆ دەرەوەی هەرێم‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫دەستپاكی پارلەمانی كوردستانیش‬ ‫جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬كە ئــەو پرسە‬ ‫پێویستی بە بەدەستهێنانی بەڵگەو‬ ‫دۆكۆمێنتە‪ ،‬بۆ ئەوەی بگەنە سەرەداو‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )5٥2‬دو شةممة ‪2016/2/22‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫موسڵمانان لە چنگی ئیسالم رزگاركەن!؟‬ ‫ئەم دۆخەش‬

‫ئافشین ئالیان‬ ‫و‪ .‬لەهۆڵەندیەوە‪:‬‬ ‫رێكەوت ئیسماعیل ئیبراهیم‬ ‫ســەركردەی ئەو واڵتە عەرەبیانەی كە‬ ‫تیرۆری ئیسالمی رۆژانە رۆڵەكانیان دەكاتە‬ ‫قوربانــی‪ ،‬بەر لەوەی خوێنی قوربانیەكان‬ ‫وشــك بێتــەوە راســتەوخۆ تۆمەتــەكان‬ ‫لەســەر ئیسالم دەسڕنەوەو دەیخەنە سەر‬ ‫كۆمەڵە كەســانێكی توندڕەو‪ ،‬كە هەرگیز‬ ‫نوێنەرایەتــی ئیســام ناكــەن‌و وێنەیەكی‬ ‫ساختەی ئیسالم نیشــاندەدەن‪ .‬سەرۆكی‬ ‫ئەمەریــكاش لــەدوای یــەك هەفتــە لــە‬ ‫هێرشەكانی ‪11‬ی ســێپتەمبەر‪ ،‬كە رۆحی‬ ‫نزیكەی ســێ هــەزار كەســی هەڵوەراند‪،‬‬ ‫خــۆی لێمان كرد بە زانایەكی ئیســامی‌و‬ ‫ناوەرۆكــی ئیســامی بــۆ دنیــا شــرۆڤە‬ ‫دەكــرد‪ ،‬كە بــەڕای ئەو ئاینێكی ئاشــتی‬ ‫خوازە‌و سكااڵی لەو تیرۆرستانە دەكرد كە‬ ‫دەخوازن بە هێرشــەكانیان وێنەی ئیسالم‬ ‫ناشرین بكەن‪.‬‬ ‫سەرۆكی فەرەنساش فرانسوا هواڵند كە‬ ‫واڵتەكەی دوچاری هێرشــێكی تیرۆرستان‬ ‫هات‌و گۆڤاری شارلی ئیبدو كرایە ئامانج‌و‬ ‫چەنــد وێنەكێش‌و رۆژنامەنوســێك تیایدا‬ ‫بــون بــە قوربانــی‪ ،‬هــەر لە ســەرەتاوە‬ ‫رایگەیانــد كــە (ئەوانــە كۆمەڵێــك‬ ‫تونــدڕەون‌و نوێنەرایەتی ئیســام ناكەن‌و‬ ‫دەبێت جیاوازی لە نێوان ئەوانە‌و ئیسالمدا‬ ‫بكرێــت) هەروەها دواتــر‪ ،‬پاش ئەوەی لە‬ ‫ماوەی پێنج رۆژدا بەبێ مامۆســتا تەواوی‬ ‫فقهی ئیسالم تێگەشت‪ ،‬ئەوەی بۆ ئاشكرا‬ ‫كردین كە ئیســام لەگەڵ دیموكراسیەتدا‬ ‫گونجاوە‪.‬‬ ‫راوێــژكاری ئەڵمانــی ئەنگێــا مێــركل‬ ‫ئابڕومەندانــەو دژە بــاو قســەی كــرد‌و‬ ‫رایگەیاند كە پێویستە وەاڵمی ئەو پرسیارە‬ ‫بدرێتەوە سەبارەت بە بەكارهێنانی ئاینی‬ ‫ئیســام لەالیــەن تیرۆرســتانەوە وەك‬ ‫پاســاوێك بــۆ تاوانەكانیــان‪ .‬بەمجــۆرە‬ ‫مێــركل تۆپەكەی هەڵدایــە نێو گۆڕەپانی‬ ‫زانایانی ئیسالمەوە‪ ،‬پێدەچێت مێركل لەو‬ ‫مــاوە كورتەی ژیانی خۆیــدا كە ماویەتی‬ ‫وەاڵمی ئەو پرسیارەی چنگ نەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫پرســیارەكەی خانــم مێــركل زۆر‬ ‫جەوهــەری بــو‪ ،‬ئــەو رۆدەچێتــە نێــو‬ ‫بنەڕەتــی گرفتەكەوە كە خودی ئیســام‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬ئەو دیانەتەی كە ئیماندارەكانی‬ ‫لــەو بــاوەڕەدان چارەســەری هەمــو ئەو‬ ‫گرفتانەیــە كە ئۆمەتەكە پێوەی دەناڵێنن‬ ‫لە پاشكەوتویی‌و داڕمانیدا‪.‬‬ ‫بــا ئێســتا بپرســین ئــەو ئیســامە‬ ‫كامەیە كە موفتی‌و موفەســیرەكانی وەك‬ ‫چارەسەر ناوی دەبەن‌و خۆشیان ناو ناوە‬ ‫(زانــا)‌و خانم مێــركل چاوەڕێیان دەكات‬ ‫تا وەاڵمی پرســیارەكەی دەستكەوێتەوە؟‬

‫تێدەپەڕێنین‬ ‫نەشوان ئەحمەد‬

‫خۆپیشاندانێکی پاریس بۆ ئیدانەکردنی روداوەکەی شارلی هیبدۆ‬

‫ئایا ئەو ئیســامەیە كە ئەسحابەی نورانی‬ ‫مەعاویەی كوڕی ئەبی سوفیان بانگەشەی‬ ‫بۆ دەكات كاتێك لــە دەمی پێغەمبەرەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە كە ئەو كەسەی مەی بخواتەوە‬ ‫لە جاری چوارەمدا دەكوژرێت؟‬ ‫دەیــان ئایــەت‌و حەدیــس هــەن كەبۆ‬ ‫ئــەم زەمانە گونجاو یاخود پەســەند نین‬ ‫لەوانــەش (اذا لقيتم اللذي��ن كفروا فضرب‬ ‫الرق��اب ‪ -‬واتــە ئەگــەر توشــی كافرەكان‬ ‫بــون لەملیــان بــدەن)‪( ،‬فاضرب��وا فوق‬ ‫االعن��اق واضرب��وا منهم كل بن��ان ‪ -‬بدەن‬ ‫لە ســەریان‌و ملیــان بپەڕێنــن‌و هەرچوار‬ ‫پەلیــان ببڕنــەوە)‪ .‬ئەو حەدیســانەی كە‬ ‫باس لە ملكەچكردنی غەیرە موسڵمانەكان‬ ‫هەیە كەم نیــن بۆ نمونە لەم دانەیەدا كە‬ ‫دروستی‌و راستگۆیشی سەلمێنراوە دەڵێت‬ ‫(امرت ان اقاتل الناس حيت يش��هدوا ان ال‬ ‫ال��ه اال اهلل وان حمم��دا رس��ول اهلل ويقيموا‬ ‫الص�لاة و يؤت��وا ال��زكاة ف��اذا فعل��وا ذلك‬ ‫عصم��وا مين دماءه��م وامواهلم – فەرمانم‬ ‫پێكراوە كەشەڕ بكەم لەگەڵ خەڵكدا‪ ،‬هەتا‬ ‫شایەتمان دێنن كە یەك خوا هەیە ئەویش‬ ‫ئەاڵیــە‌و منیش نێــردراوی ئــەوم‪ ،‬دەبێت‬ ‫نوێژ بكەن‌و زەكات بدەن‪ ،‬ئەگەر ئەمەیان‬ ‫كرد ئەوە خوێــن‌و ماڵیان لەمن حەرامە)‪.‬‬ ‫ئــەم حەدیــس‌و ئایەتانــە ئەگــەر لەكاتی‬ ‫خۆیــدا پەیــڕەو كرابێــت ئــەوە بابەتێكی‬ ‫دیكەیە‪ ،‬بەاڵم هەركەســێك لەم سەدەیەدا‬ ‫داوای پەیڕەوكردنــی بــكات‌و هەوڵــی بۆ‬ ‫بــدات ئەوە بێگومــان دەبێت گۆمی خوێن‬ ‫هەڵگیرســینێت‪ .‬لــەوەش زیاتــر بەهــۆی‬ ‫ئــەو فەریــزەو ئەركــە ئاینیانــەوە ژیانی‬ ‫موسڵمانان لەم ســەردەمەدا بەشێوەیەك‬ ‫ســەخت‌و قورســكراوە كە زۆربــەی هەرە‬

‫زۆریان‌وەك ئەوەی جیهادی‌و سەلەفیەكان‬ ‫دەخــوازن پەیــڕەو نەكرێن‪ ،‬ئەوە بەشــی‬ ‫هــەرە زۆری موســڵمانی بێگونــاح‌و دڵ‬ ‫پــاك بەكافرو هەڵگەڕاوە لــە دین ئەژمار‬ ‫دەكرێــن كە ئەمانــەش ئەحكامەكانیان لە‬ ‫كافرو هەڵگەڕاوەكان قورسترە‪ ،‬ئەو جۆرە‬ ‫لــە موســڵمانان زۆربــەی رۆژنامەنــوس‌و‬ ‫میدیــاكارو ســەرمایەدارو روناكبیــران‌و‬ ‫سیاســەتمەداران‬ ‫رۆژنامەنوســان‌و‬ ‫دەگرێتــەوە‪ .‬لــەوەش زیاتر ئیســامەكان‬ ‫كاتێك شــانازی بە دەســتكەوتی زانستی‬ ‫خۆیان دەكەن لە ســەردەمەكانی پێشودا‪،‬‬ ‫دەبێــت شــەرم بكــەن چونكــە هەمــو‬ ‫داهێنەرەكانی ئەو دەســتكەوت‌و زانستانە‬ ‫دواتر تەكفیركراون‌و زۆربەشیان كوژراون‪.‬‬ ‫هەندێك لە ئیسالمەكانی ئەم سەردەمە‬ ‫ئامــاژە بــۆ ئەوە دەكــەن كــە زۆرێك لە‬ ‫بكــوژو تاوانبــاران هــەن مەســیحی یــان‬ ‫ئاینی دیكەیان هەیە‪ ،‬ئەمە راســتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پیاوكوژانی سەر بەئاینی مەسیحی‌و ئەوانی‬ ‫دیكــە‪ ،‬بۆ پاســاوی كوشــتن‌و تاوانەكانی‬ ‫خۆیــان شــەریعەت‌و دیانــەت ناكــەن بە‬ ‫بیانو‪ ،‬بەڵكــو ئەوانە بە هۆكاری دنیاوی‌و‬ ‫ئەمڕۆیــی تاوانەكانــی خۆیــان دەكــەن‪.‬‬ ‫بەاڵم موســڵمانەكان تەنانەت ئەگەر لەبەر‬ ‫هــۆكاری دنیاویــش مــرۆڤ بكــوژن ئەوە‬ ‫لەنێــو تەنەكەخۆڵــی (فقهی ئیســامیدا)‬ ‫دەگەڕێــن‌و پاســاوێك دەدۆزنــەوە‌و‬ ‫فەتوایەكــی بــۆ دەردەكــەن‌و هەمــو‬ ‫موسڵمانە باوەڕدارەكانیش بە ئاشكرا یان‬ ‫لــە دڵــی خۆیاندا ئەو فەتوایانە پەســەند‬ ‫دەكەن‪ .‬بەمجــۆرە تیرۆرســت‌و پیاوكوژە‬ ‫ئیســامیەكان بۆ هەمو تاوانەكانی خۆیان‬ ‫لــە دژی كافرو هەڵگەڕاوەكان پاســاوێكی‬

‫ئامادەكراویان هەیە‪.‬‬ ‫موســڵمانەكان لــە هەمــو كــەس‬ ‫زیاتــر بەدەســت ئیســامەوە دەناڵێنــن‪،‬‬ ‫مەبەستیشم لەو موسڵمانە پیاوچاكە (لە‬ ‫دیــن هەڵگەڕاوانەیــە) بەپێــی دەقەكانی‬ ‫ئیســام‪ ،‬ئەوانەی كە ســەركردە بااڵكانی‬ ‫دنیــا دەیانكەن بە خاوەنی راســتەقینەی‬ ‫ئیسالم‪ ،‬ئەوانەی كە فرانسوا هۆالند پێیان‬ ‫دەڵێت (موســڵمانەكان خۆیــان یەكەمین‬ ‫قوربانیــی تونــدڕەوی‌و دەمارگیــری‌و‬ ‫لێنەبوردەییــن) بەمجــۆرە تونــدڕەوی‌و‬ ‫دەمارگیری‌و لێنەبوردەیی لە ئیســام دور‬ ‫دەخاتەوە‪.‬‬ ‫پرســیارەكەی خاتو مێركل هەڵوەستە‬ ‫دەخوازێــت‪ ،‬بــەاڵم بێگومــان پێویســتە‬ ‫لەســەرمان چاوەڕوانــی وەاڵم نەكەیــن لە‬ ‫زانایانــی ئیســامەوە‪ ،‬بەڵكــو دەبێت لە‬ ‫كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە وەاڵم بەدەست‬ ‫بێنین‪ .‬دەبێت هەمو دەســت لەناو دەست‬ ‫بیــن بــۆ رزگاركردنــی موســڵمانان لــە‬ ‫ئیسالمەكەیان‪ ،‬رزگاركردنی موسڵمانان لە‬ ‫ئیســام پێش كافرەكان‌و خەڵكی دیكەی‬ ‫دنیــا بــۆ نمونە وەك ئــەوەی ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشــی نێودەوڵەتی بە گوێرەی بەندی‬ ‫حەوتــەم بڕیاری ئەوە بدات كە دەقەكانی‬ ‫ئاین پاكژ بكرێنەوە لە ســەربڕین‌و گورین‌و‬ ‫كوشــتن‌و پارچەكــردن‌و ئــەو بەڵێنــە‬ ‫خەیاڵیانــەش البەرێت بۆ ئەوانەی كە بەو‬ ‫كارانە هەڵدەستن وەكو حۆری‌و مەی‪ ،‬كە‬ ‫هەركەســێك لەم دنیا بیخواتــەوە دەبێت‬ ‫بكوژرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫گۆڤاری ‪Elsevier‬‬

‫ڕۆژانــە نوســین‌و دەردەدڵــی زۆر لە هاوڕێ‌و هــاوكاران‌و نوســەرانیش دەبینم‪،‬‬ ‫هەنێــك باس لە راپەڕین‌و هەندێكی تر بــاس لە درێژەدان بە بایكۆتكردن دەكەن‬ ‫لــەم دۆخەیــا كە هەرێمی كوردســتان پیایدا گوزەر دەكات‌و لە زۆر الوە كێشــەی‬ ‫راستەقینەی بۆ دروستبوە‪.‬‬ ‫زۆر بــاش تــێ ئەگەم‌و دەزانم كوردســتان لە چ دۆخێكدایە‪ ،‬ئەشــزانم هەندێك‬ ‫هاواڵتــی چــۆن ئەژیــن‌و چــۆن ژیانی رۆژانــە بەڕێ ئەكــەن‪ ،‬بەاڵم ئایــا ئەمڕۆی‬ ‫كوردستان هاوشێوەی ساڵی ‪ 1991‬ـە؟‪.‬‬ ‫ئێســتا كوردســتان گیــرۆدەی چەندیــن قەیرانە‪ ،‬لەالیەك بــێ موچەیی تەنگی‬ ‫بــە موچەخــۆران هەڵچنیوەو‪ ،‬لە الیەكی تریش الیەنە سیاســیەكان پاش چەندین‬ ‫كۆبونەوە تائێســتاش نەگەیشــتونەتە ئەنجام‌و لە ئاسۆشــدا تاڕادەیەك چارەسەر‬ ‫دیار نیە‪.‬‬ ‫ئێســتا هەرێمی كوردســتان لە بۆشــاییەكی تەواو یاســاییدایە‪ ،‬ماوەی یاسایی‬ ‫ســەرۆكی هەرێم كۆتایی هاتوە‪ ،‬بەاڵم وەك ســەرۆكێكی یاسایی كارەكان دەكات‪،‬‬ ‫ســەرۆكی پارلەمانیش سەرەرای یاســایی بونی رێگەی پێنادرێت كارەكانی خۆی‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫جیا لەوانەش‪ ،‬ئێستا قەیرانی بایكۆتیش روی لە هەرێمی كوردستان كردوە‪ ،‬كە‬ ‫بەهۆیەوە ماوەی زیاتر لە مانگێكە پرۆسەی خوێندن لە سنوری پارێزگای سلێمانی‬ ‫پەكی كەوتوە كە ئەمەیان زیانێكی زۆر بە خوێندكاران دەگەیەنێت‪ ،‬دامەزراوەكانی‬ ‫دیكەش ئەگەر پەكیان نەكەوتبێ ئەوا توشی ئاستەنگی زۆر هاتون‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەپای هەمو ئەمانە‪ ،‬هێشــتاش ناتوانین كە دۆخی ئەمڕۆی كوردســتان‬ ‫بەراورد بكەین بە ساڵی ‪ ،1991‬ئێستا كورد خاوەن قەوارەیەكی نیمچە سەربەخۆو‬ ‫نیمچــە دانپیانراوە لەالیــەن كۆمەڵی نێودەوڵەتی‪ ،‬خــاوەن حكومەتی یەكگرتو و‬ ‫پەرلەمانین (بەو دۆخەوە كە پارلەمان‌و حكومەتیشی تیایە)‪ ،‬بەاڵم ئەو دەم كورد‬ ‫لــە ناوەنــدە نێودەوڵەتیەكانــدا هیچ پێگە‌و ناوێكی نەبو‪ ،‬بــە بەرچاوی جیهانەوە‬ ‫كیمیابــاران كرایــن‪ ،‬تەعریب‌و تەبعیس دەكراین‪ ،‬هیچ كەس لەســەرمان بە دەنگ‬ ‫نەهــات‪ ،‬بەاڵم ئەمــڕۆ كاتێك لە جەنگی داعشــداین‪ ،‬دەبینین چــۆن زلهێزەكانی‬ ‫جیهان‪ ،‬پشــتیوانی بۆ پێشــمەرگە دەردەبــڕن‌و لە ســەنگەرێكداین بەرامبەر بەو‬ ‫دوژمنــە هاوبەشــە (كــە دەبێــت ئەم دەرفەتە ســودی لــێ ببینرێــت‌و بە هەڵە‬ ‫سەنگەربەندی‌و بەرەگیریەكان هەڵنەبژێرین)‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەمو ئەمانەش ئێمە گەلێكین كە زو ناخۆشــییەكانمان بیر دەچێتەوەو‬ ‫قەیرانەكان لە بیر دەكەین‪.‬‬ ‫كاتێك كورد لە ســاڵی ‪ 91‬تا ‪ ،2003‬بە كولەمەرگی ژیانی بەرێدەكرد‪ ،‬هەندێك‬ ‫بژێوی رۆژانەیان دەست نەدەكەوت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ روخانی سەددام‪ ،‬بە تایبەتریش‬ ‫لە پاش ســاڵی ‪ ،2005‬هەمو ناخۆشــییەكانمان لە بیر چــوەوەو‪ ،‬وەك ئەوەی نە‬ ‫بامان دی بێ‌و نە بۆران‪.‬‬ ‫ئێســتاش كە كوردســتان روبەڕوی قەیرانی دارایی بوەتەوەو هەمومان پێكەوە‬ ‫توشــی گرفت بوین گرفتەكەش لە یەك بوار‌و یەك شــوێندا نیــە‌و هەمەالیەنەیە‪،‬‬ ‫ئــەوەش چارەســەری بنەڕەتی‌و هەمەالیەنەی دەوێت‌و پێویســتی بە هەڵوێســت‌و‬ ‫بڕیــار‌و هەنــگاوی یەكالكەرەوەیە كە چیتر خەڵكی كوردســتان لــەم ئەزمونە بێ‬ ‫ئومێد نەبێت كە بە درێژایی مێژوی خەباتی كورد لە تەواوی پارچەكاندا هاوشان‌و‬ ‫وێنەی نیە‪ ،‬دەبێت چارەسەرەكانیش لە ئاستی گرنگی ئەزمونەكەدا بێت بۆ كورد‬ ‫تا ئەگەر ئەزمونەكانی پێشو دەستی دەرەكی‌و دوژمنان تێكی دابێـت‪ ،‬ئەم جارە‬ ‫لەناوخــۆدا‌و لە بێئومێــدی لە بەرامبەر ئەزمونەكە‪ ،‬ئەم ئەزمونە توشــی داڕمانی‬ ‫سیاســی‌و ئابوری نەبێــت‌و بەردەوامی پێ بدرێت وەك بناغەیــەك بۆ بەدیهێنانی‬ ‫سەربەخۆیی‪ ،‬بەاڵم ئەم سەرەتایەی دوای چارەسەر دێت‪ ،‬پێویستە كێشە‌و گرفت‌و‬ ‫قەیرانەكانــی ئێســتا لەبەر چــاو بگرێــت‌و وەك وانەیەكی گرنــگ بیكاتە بناغەی‬ ‫سیســتمێكی پتەو‌و بناغە بۆ دارێژراو‌و بۆ یەكەم جار گەلی كوردســتان ســود لە‬ ‫هەڵە‌و كێشەكانی وەربگرێت تا جارێكی دی دوبارە نەبێتەوە‪.‬‬

‫دەتوانین خاوەنی دنیای تایبەت بەخۆمان بین؟‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫گەرچــی كەوتنــە ژێــر كاریگەریــی‬ ‫دەوروبــەر‬ ‫ژینگــەی‬ ‫كۆمەڵگــەو‬ ‫حەتمیەتێكــە لەژیانی تاكەكانداو‪ ،‬رەنگە‬ ‫دەرچــون لەهەژمونــی ئــەو كاریگەرییە‬ ‫بەتەواویــی ئەگەرێكــی مەحــاڵ بێــت‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەهەمــان كاتیشــدا رزگاربون لەو‬ ‫كۆنترۆڵــە‪ ،‬هەرچەنــدە رێژەییــش بێت‪،‬‬ ‫مومكین‌و شــیاوەو لەدەرەوەی دەسەاڵتی‬ ‫راستەقینەی مرۆڤدا نییە‪.‬‬ ‫ئەوەی دەبێت لەم نێوەندەدا بەردەوام‬ ‫لەیادمان بێــت‪ ،‬بریتیە لەوەی كە مرۆڤ‬ ‫وەك تــاك‪ ،‬مــەرج نییە كــۆی ئەزمون‌و‬ ‫تواناكانی لەكۆمەڵگــەو ژینگەوە بەتەنیا‬ ‫وەربگرێــت‪ ،‬گــەر وابوایــە ئــەوا هەمــو‬ ‫تاكــەكان كتومت وەكو یــەك وا دەبون‌و‬ ‫هیچ جیاوازییەكیــان لەنێواندا نەدەبینرا‪،‬‬ ‫هەروەهــا ئەو گۆڕانكاریی‌و پێشــكەوتن‌و‬ ‫داهێنانــەش كــە لەهەمــو كۆمەڵگەیەكدا‬ ‫بــەردەوام رودەدەن‪ ،‬دەبونــە ئەگــەری‬

‫نامومكیــن‪ ،‬چونكــە ئــەو گۆڕانكارییانە‬ ‫بەزۆریــی بەهــۆی كاریگەریی تاكێك یان‬ ‫چەند تاكێكی دیاریكــراوەوە رودەدەن‌و‪،‬‬ ‫دەشــبنە هــۆی دابڕان لەكەلتــوری باو و‬ ‫بااڵدەســتی كۆمەڵگــە‪ ،‬بەڵكــو لەخودی‬ ‫خۆیاندا بەڵگەو نیشانەی ئەو دابڕانەن‪.‬‬ ‫ئــەو توانایانــەی لەمرۆڤــدا وەك تاك‬ ‫بونیــان هەیــە گەلێــك زۆرن‌و‪ ،‬ئــەم‬ ‫بونــەوەرە دەگمەنە خاوەنــی وزەگەلێكی‬ ‫بێسنورەو هێزو بەهرەكانی لەبننەهاتون‪،‬‬ ‫بەاڵم بێگومان پێویستیان بەخستنەگەڕو‬ ‫دۆزینەوە هەیە‪ ..‬ئەوە راستە كە بەهرەو‬ ‫تواناكان جیاوازن‪ ،‬بەاڵم بەدڵنیاییشــەوە‬ ‫فاكتــەری داهێنــان‌و گۆڕانكاریــی بــەر‬ ‫لەهــەر شــتێك لەهەوڵــی تەقاندنــەوەی‬ ‫وزەو تواناكانــدا پەنهانــە‪ ،‬ئــەوەش كــە‬ ‫ئەم هەوڵە پێویســتی پێیەتــی ئیرادەی‬ ‫بەهێزو متمانە بەخۆبون‌و‪ ،‬كۆششــكردنە‬ ‫بۆئەوەی لەڕێگەی ئەو ویســتەوە هەوڵی‬ ‫خۆجیاكردنــەوە لەتاكەكانــی دیكەی ناو‬ ‫كۆمەڵگە بدەین‪.‬‬ ‫ئێمــەی تاكــی ئــەم كۆمەڵگەیــە‪،‬‬

‫بەردەوام گلەیی لەو دۆخە كۆمەاڵیەتیی‌و‬ ‫كەلتورییە دەكەین كە تێیدا دەژین‌و‪ ،‬وەك‬ ‫ئاستەنگ لەبەردەم خستنەگەڕی بەهرەو‬ ‫تواناكانماندا وێنــای دەكەین‪ ،‬وەكئەوەی‬ ‫هەژمونی ئــەم دۆخە نێگەتیڤە بەجۆرێك‬ ‫بوبێت بەقەدەرو چارەنوسمان كە هەوڵی‬ ‫رزگاربونمان لێی بێهودەو بێئەنجام بێت‪.‬‬ ‫هەركاتێكیش قســەو باس دێتە ســەر‬ ‫ئــەوەی كە ئێمــە لەناو هەمــان ژینگەی‬ ‫ناتەندروســتدا خاوەنــی چەنــد تاكێكــی‬ ‫بەتوانــای جیــاوازو لێهاتویــن‪ ،‬لەوەاڵمدا‬ ‫دەگوترێــت ئەمانــە هەڵكەوتــون‌و‬ ‫لەبنەڕەتــدا بونیــادو كاراكتەریــان لەهی‬ ‫ئێمــە جیاوازە‪ .‬نادروســتیی ئەم بۆچونە‬ ‫كاتێــك دەردەكەوێت كە لــەوە دڵنیابین‬ ‫ئــەو تاكــە لێهاتوانــە خاوەنــی هەوڵــی‬ ‫بەردەوامــن‌و ئەوەشــیان لەبیــری خۆیان‬ ‫بردۆتەوە كە ئینتیمایان بۆ كۆمەڵگایەك‬ ‫هەیــە كە تاكەكانــی بێئیــرادەو تەمەڵ‌و‬ ‫رەشبینین‪.‬‬ ‫هەروەهــا لــەو مشتومڕانەشــەوە‬ ‫لەڕاســتیی ئــەم دیــدە دڵنیــا دەبین كە‬

‫دەربــارەی ماهیەتــی ئیلهــام‌و رۆڵــی‬ ‫لەپڕۆســەی داهێنانــدا كــراوە‪ ،‬ئــەو‬ ‫مشــتومڕانەی هەمیشــە جەخت لەســەر‬ ‫ئــەوە دەكەنــەوە كــە رۆڵی ئیلهــام لەم‬ ‫بەینــەدا گەلێــك كەمــە‪ ،‬بەڵكــو ئەوەی‬ ‫دەبێتە هۆكاری داهێنان بەزۆریی لەحەزو‬ ‫خولیاو هەوڵدانــی بەردەوامدا دەبینرێت‪.‬‬ ‫بەڕادەیــەك هەندێك لەتاكە داهێنەرەكان‬ ‫خۆیان ماندو دەكەن‌و پشــت بەتواناكانی‬ ‫خۆیان دەبەستن كە هەندێكیان لەنوستندا‬ ‫خەونی پێوە دەبینن‌و‪ ،‬هەر لەخەویشــدا‬ ‫بەئەنجامی داهێنانەكەیان دەگەن‪.‬‬ ‫واتە ئەوان لەكۆی ئەو كاتژمێرانەدا كە‬ ‫تێیدا بەخەبەرو بێدارن بیر لەچارەسەری‬ ‫كێشەكانیان‌و گەیشــتن بەداهێنانەكانیان‬ ‫دەكەنــەوە كــە ســەرەنجام لەكاتــی‬ ‫نوستنیشدا بەردەوامیی پێ‌ دەدرێت‪.‬‬ ‫كەواتــە ئەوان تەواوی كاتەكانی شــەو‬ ‫ورۆژی خۆیانــی تێــدا بەكاردەهێنــن‌و‪،‬‬ ‫ســەراپای ژیانیان هەر هەوڵ‌و ماندوبون‌و‬ ‫بەردەوامییە‪ ،‬بەڕاســتیی شــەو و رۆژیان‬ ‫خستۆتە سەریەك‪.‬‬

‫ئێمــە لەجیاتــی خۆرزگاركردنمــان‬ ‫لەبیانــوە بەردەوامەكانــی خۆدزینــەوەو‬ ‫تەمەڵیی‪ ،‬هەمیشــە هەوڵی تەســلیمبون‬ ‫بــەو بیانوانە دەدەین‌و‪ ،‬بــەوەش خۆمان‬ ‫لەهــەوڵ‌و كۆشــش‌و بەرپرســیارێتیی‬ ‫دەدزینــەوە‪ .‬رەنگــە یەكێــك لەهەڵــە‬ ‫گەورەكانــی بیركردنــەوەی ئێمــەی‬ ‫تاكــی ئــەم كۆمەڵگەیە ئەوەیــە بێت كە‬ ‫(بەرپرسیارێتی) تەنیا بەئەركی سەرشانی‬ ‫چەنــد كەســێكی دیاریكــراو بزانیــن‌و‪،‬‬ ‫ێ قــەدەر لەئەزەلــەوە ئەوانــی‬ ‫پێمانوابــ ‌‬ ‫بەبەرپــرس دانــاوە‪ ،‬ئێمەشــی بەبێباك‌و‬ ‫خەمســار لەقەڵــەم داوە! هەربۆیــە گەر‬ ‫قەیــران‌و كەموكوڕیی‌و كێشــەش هەبێت‬ ‫دەبێت هەر ئەوان هەوڵی چارەسەركردنی‬ ‫بــدەن‪ ،‬تەنانــەت گــەر لەبنەڕەتــدا بــۆ‬ ‫خۆیشــیان هــۆكاری قەیرانەكــە بــن‪..‬‬ ‫وەكئەوەی خودا ئەو توانایەی تەنیا بەوان‬ ‫رەوابینیبێــت‌و‪ ،‬مێشــكی ئێمــەش تەنیا‬ ‫لەســنوری پێداویســتیەكانی مێگەلبوندا‬ ‫كاربــكات! هەربۆیــە گــەر بەرپرســان‌و‬ ‫ێ رەوا‬ ‫داهێنەرانی ئەم ژینگەیە هیچمان پ ‌‬

‫ببینن ئەوا لەخــواو لەوانیش بەزیادبێت‪،‬‬ ‫ئەگەرنا قەدەری ئێمــە تەنیاو تەنیا هەر‬ ‫چاوەڕوانییــە!! وەكئەوەی چەند تاكێكی‬ ‫كــەم خــودا بەهــرەو توانــای كاركردنی‬ ‫پێبەخشیبن‌و‪ ،‬ئێمەش بۆ ئەبەد بەتەمای‬ ‫ئەوان بژین!‬ ‫مەبەســت لێــرەدا تەنیــا بەرپرســانی‬ ‫سیاسیی نییە‪ ،‬بەڵكو هەر خاوەن پێگەو‬ ‫بەهرەیــەك لەهــەر بوارێكــدا كاربكات‪..‬‬ ‫لەبــواری پــەروەردەو خوێندنــەوە بەرەو‬ ‫فــەزای رۆشــنبیریی‌و میدیــا‪ ،‬بــۆ دنیای‬ ‫هونــەرو بۆ ئــەو كایانەش كــە ئاینداران‬ ‫دەسەاڵتیان تێیاندا هەیە‪ ،‬وەك مزگەوت‌و‬ ‫وەزارەتــی ئەوقــاف‌و كەناڵەكانی تایبەت‬ ‫بەم بوارەو‪ ..‬تاد‪.‬‬ ‫پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئێمە وەك تاك‬ ‫ێ‬ ‫ێ بێدەنگیی هەڵبژێرین! بۆ دەب ‌‬ ‫هەر دەب ‌‬ ‫ســەبارەت بەقەیرانی هــەر كایەیەك روی‬ ‫گلەییمان تەنیا لەقەیرانســازەكان بێت‌و‪،‬‬ ‫چارەســەریش هــەر لەوانــەوە بخوازین!‬ ‫مەگــەر ئــەم هەڵوێســتە پاڕادۆكســێكی‬ ‫ئاشكرا نییە؟!‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )5٥2‬دو شةممة ‪2016/2/22‬‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫دژایەتیكردنی رۆژئاوای كوردستان هەڵەیە‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫پارتی دیموكراتی گــەالن‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫توركیا لــە دژایــەتــیــكــردنــی رۆژئـــاوای‬ ‫كوردستان بەردەوامە‪ ،‬بەاڵم پێویستە‬ ‫بـــزانـــێ بـــەو دژایــەتــیــیــە هــیــچــی بۆ‬ ‫نابرێتەسەر و ئەمە سیاسەتێكی هەڵەیە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫موسلیم‪:‬‬ ‫لەهەمو كاتێك بەهێزترین‬

‫چەڵشالر‪:‬‬ ‫دەبێت ستاتۆیەك بە كورد بدرێت‬ ‫ئۆراڵ چەڵشالر‪ ،‬رۆژنامەنوسی ناوداری‬ ‫تــوركــیــا دەڵــێــت «پێویستە توركیا‬ ‫ستاتۆیەك بە كورد بدات و ئیتر رێگەی‬ ‫سیاسەت بگرێتەبەر‪ ،‬لــەبــەرئــەوەی‬ ‫سیاسەتی شەڕ هیچ ئاكامێكی نابێت و‬ ‫دواجار هاواڵتی مەدەنی دەبنە قوربانی»‪.‬‬

‫ساڵح موسلیم‪ ،‬هــاوســەرۆكــی پارتی یەكێتی‬ ‫دیموكرات‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬لەماوەی رابردوودا یەپەگە‬ ‫توانیوێتی سەركەوتنی گەورە بەدەستبهێنێت‬ ‫ل ــەدژی داع ــش‪ ،‬ئــەمــەش وایــكــردووە توركیا‬ ‫نیگەران بكات و دژایەتیمان بكات‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫هیچ ئەنجامێكی بۆ توركیا نابێت‪ .‬وتیشی»‬ ‫لەهەموو كات زیاتر بەهێزترین»‪.‬‬

‫مەرال بێشتاش‪ ،‬پارلەمانتاری هەدەپە‪:‬‬

‫«توركیا پالنی درێژخایەنی بۆ دژایەتیكردنی رۆژئاوای كوردستان هەیە»‬ ‫ئەرێنی دەبێت؟‬ ‫مـــەرال بێشتاش‪ :‬ئــەم پڕۆسەیە‬ ‫راستەوخۆ پەیوەندیی بەدۆخی شەڕەوە‬ ‫ئا‪ :‬چاودێر‬ ‫هەیە لە توركیا‪ ،‬یان پەیوەندی بەدۆخی‬ ‫ئاشتی و مافەكانی ئازادی‪ ،‬لە خولەكانی‬ ‫پارلەمانتارێكی پارتی دیموكراتی پێشتردا بەهەمان شێوە كۆمیسیۆنی‬ ‫گــەالن (هــەدەپــە) رایدەگەیەنێت كە‬ ‫توركیا لەدژی رۆژئاوای كوردستان پالنی‬ ‫درێژخایەنی هەیە و بەنیاز نییە واز لەو‬ ‫دژایەتییە بهێنێت‪.‬‬ ‫مـــەرال دەنــش بێشتاش‪ ،‬نوێنەری‬ ‫شــاری ئەدەنە لەسەر لیستی هەدەپە‬ ‫لــە دیــدارێــكــدا لــە سایتی (بیرگون)‬ ‫بــاوكــراوەتــەوە‪ ،‬ئــامــاژە بــەوە دەكــات‬ ‫لەئێستادا حكومەتی توركیا بەتەنها‬ ‫لەدژی كوردانی توركیا ناجەنگێت بەڵكو‬ ‫پالنی درێژخایەنی بۆ دژایەتیكردنی‬ ‫كوردانی رۆژئاوای كوردستان هەیە‪.‬‬ ‫دەربارەی هەمواركردنەوەی دەستوری‬ ‫تــوركــیــا و پێكهێنانی كۆمیسیۆنی‬ ‫هــاوبــەشــی لــە هــەر چ ــوار پارتەكەی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬بێشتاش پێیوایە كە حكومەتی‬ ‫ئـــاك پــارتــی پــــڕۆژەی دەســتــورێــكــی هەمواركردنەوەی دەستور پێكهێنرا‪،‬‬ ‫مــەدەنــی دیموكراتی پێنییەو ئــەوەی بەاڵم هیچ ئەنجامێكی نەبوو الیەنەكان‬ ‫دەیەوێت بیكات چەسپاندنی سیستمی نەگەیشتنە رێككەوتن‪ ،‬بەاڵم لە ئێستادا‬ ‫سەرۆكایەتییە‪ ،‬لەكاتێكدا ناكرێت دۆخــەكــە جــیــاوازتــرە‪ ،‬بەهۆی ئــەوەی‬ ‫پرسی كــورد و پرسی دیموكراتیبونی پــڕۆســەی ئاشتی كۆتایی پێهاتووەو‬ ‫توركیا لەیەكتری جیا بكرێنەوە چونكە شەڕێكی قورس لەتوركیا هەیە‪ ،‬میدیاكان‬ ‫هەردوكیان پەیوەستن پێكەوە‪ ،‬هەروەها بێدەنگ كراون‪ ،‬رۆژانە مافی مرۆڤ پێشێل‬ ‫دەشڵێت «حكومەتی ئاك پارتی دەڵێت دەكرێت‪ ،‬توركیا روبــەڕووی فشارێكی‬ ‫دەستورێكی دیموكراتی رادەگەیەنم‪ ،‬نێودەوڵەتی بۆتەوە بەهۆی سیاسەتی‬ ‫ێ دۆخی‬ ‫لەكاتێكدا واڵتی بەرەو جەنگێكی قورس لەناوخۆ و لــەدەرەوەیــدا‪ ،‬كات ‌‬ ‫بردووەو پێشێلكردنی مافی مرۆڤ هیچ توركیا وادەبێت‪ ،‬پێناچێت دەستورێكی‬ ‫كات وەك ئێستا خراپ نەبووە‪ ،‬ئەمە تەنها دیموكراتی بێتەئاراوە‪ ،‬سەرۆككۆماری‬ ‫دروشمە و ئاك پارتی هیچ پڕۆژەیەكی توركیا بەفەرمی ئەوەی راگەیاندووە كە‬ ‫دیموكراتی بۆ توركیا پێنییە»‪.‬‬ ‫مەبەست لە هەمواركردنەوەی دەستوری‬ ‫چەسپاندنی سیستمی سەرۆكایەتییە‬ ‫ پێتان وایــە كــاری كۆمیسیۆنی لەتوركیا نــەوەك دیموكراسی كردنی‬‫هەمواركردنەوەی دەستور هیچ ئەنجامێكی تــوركــیــا‪ ،‬ئەمە بــۆ داهــاتــوی توركیا‬

‫پڕۆفایل‪:‬‬ ‫ مەرال بێشتاش‬‫ لە ‪ 1967‬لە ئامەد لە دایك بووە‬‫ لە ‪ 1990‬بەشی یاسای لە زانكۆی‬‫دیجلە لەئامەد تەواوكردووە‬ ‫ پێشتر ئەندامی دەستەی پارێزەرانی‬‫ئامەد بوە‬ ‫ مــاوەی ‪ 10‬ساڵە لەناو بزوتنەوەی‬‫سیاسی كورددا سیاسەت دەكات‬ ‫ ئێستاش نوێنەری شاری ئەدەنەیە‬‫لەسەر لیستی هەدەپە‬

‫«ئاك پارتی هیچ‬ ‫پـــڕۆژەیـــەكـــی‬ ‫دیــمــوكــراتــی بۆ‬ ‫توركیا پێنییە»‬ ‫مەرال بێشتاش‪ ،‬پارلەمانتاری هەدەپە‬

‫مــەتــرســیــدارە‪ ،‬پارتەكەمان ئەندامی‬ ‫لــەو كۆمیسیۆنەدا هەیە و ئامادەیی‬ ‫گفتوگۆكان دەبین‪ ،‬لەهەمانكاتدا هیچ‬ ‫پێشمەرجییەكیش قبوڵ ناكەین‪.‬‬ ‫‪-‬هۆكاری پەكخستنی پڕۆسەی ئاشتی‬

‫توركیا پشتیوانیان لەپڕۆسەی ئاشتی قورس هاتۆتە كایەوە لەگشت هەرێمە‬ ‫دەكرد‪ ،‬بەاڵم حكومەتی توركیا رێگری كوردییەكاندا سوپا جێگیر كراوە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەو پڕۆسەیە كردو دواجاریش رایانگەیاند مانای شەڕە لەدژی كورد‪.‬‬ ‫كــە مــێــزی گفتوگۆ لـــەئـــارادا نییە‪،‬‬ ‫دوای ئــەوەش ئۆپەراسیۆنی پۆلیسی‬ ‫لــەم دۆخــەدا هەدەپە چی دەكــات‪،‬‬‫دەستیپێكرد‪ 18 ،‬ســەرۆك شارەوانی پێشنیاری ئێوە چییە؟‬

‫«پرسی كورد راستەوخۆ پەیوەندی بە پرسی‬ ‫دیموكراتی بونی توركیاوە هەیە»‬ ‫چیبوو؟ ئایا حكومەتی توركیا هیچ‬ ‫پڕۆژەیەكی نوێی هەیە؟‬ ‫مەرال بێشتاش‪ :‬لە راستیدا گەالنی‬

‫دەستگیركرا‪ ،‬لە ‪ 5‬ی نیسانی ‪ 2015‬وە‬ ‫مەرال بێشتاش‪ :‬پرسی چارەسەركردنی‬ ‫رێگەنادرێت شاندی پارتەكەمان سەردانی دۆزی كورد و پرسی بەدیموكراسیبونی‬ ‫بەڕێز عەبدواڵ ئۆجەالن بكات‪ ،‬شەڕێكی توركیا‪ ،‬هەردوكیان پەیوەستن بەیەكەوەو‬

‫ناكرێت بەجیا هەڵسەنگاندنیان بۆ بكرێت‪.‬‬ ‫لێرەدا هەدەپە دەیەوێت سیاسەت بكات‬ ‫بۆ چــارەســەری پرسی كــورد و پرسی‬ ‫دیموكراسی لەتوركیا‪ ،‬ئێمە بەم جۆرە‬ ‫درێژە بەسیاسەتی خۆمان دەدەین‪.‬‬ ‫لـــەمـــاوەی رابــــــردودا سیاسەتی‬‫دژایەتیكردنی توركیا بــەرامــبــەر بە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان چڕتربۆتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫كاردانەوەی لەسەر كوردانی توركیا چۆن‬ ‫دەبێت؟‬ ‫مـــەرال بێشتاش‪ :‬نــە ئەمریكا‪ ،‬نە‬ ‫ێ كورد ناتوانن هەژمون و‬ ‫روسیا‪ ،‬بەب ‌‬ ‫پالنی خۆیان لەناوچەكە بەجێبهێنن‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەوە كــوردە لە رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان لــەدژی داعش دەجەنگێت‪،‬‬ ‫كـــورد بــۆتــە كــارەكــتــەرێــكــی گــرنــگ‪،‬‬ ‫توركیا لەم دۆخــە نیگەرانە و دەڵێت‬ ‫«بــا قسە لــە كــورد وەرنــەگــیــرێــت»‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا توركیا زوڵم و قەتڵ و عام‬ ‫لـــەدژی كـــوردی واڵتــەكــەی دەكـــات‪،‬‬ ‫لەدژی داواكانیان دەوەستێتەوەو لەدژی‬ ‫دەستكەوتەكانی رۆئاواش دەوەستێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە سیاسەتێكی هەڵەیە‪ ،‬دەبێت‬ ‫توركیا كەناڵەكانی دیالۆگی لەگەڵ‬ ‫پەیەدە دەستپێبكاتەوە‪ ،‬ئەوكات ئەمە‬ ‫كــاردانــەوەی ئیجابی لەسەر پڕۆسەی‬ ‫ێ‬ ‫ئاشتی لەتوركیا دەبێت‪ ،‬بۆ نمونە كات ‌‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی لەئارادا بو لەتوركیا ئەمە‬ ‫راستەوخۆ كاردانەوەی ئیجابی لەسەر‬ ‫كۆبانی هەبوو‪ ،‬هاوسەرۆكی پەیەدە‬ ‫دەڵێت «ئامادەین لەگەڵ توركیا گفتوگۆ‬ ‫بكەین و هیچ كێشەیەكمان لەگەڵ توركیا‬ ‫نییە»‪ ،‬بەاڵم توركیا ئەمە رەتدەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەماوەی پڕۆسەی ئاشتیدا‪ ،‬بەڕێز عەبدواڵ‬ ‫ئــۆجــەالن وتــی «دەبــێــت ئامانجمان‬ ‫رێككەوتنی نێوان كورد و تورك بێت»‪.‬‬ ‫دەبینین هیچ كارێك نەكراو شەڕ لەناوچە‬ ‫كوردییەكاندا درێژەی هەیە‪.‬‬

‫ئایا توركیا بەرەو سیستمی دوو پارتی دەچێت؟‬

‫هاوژین محێدین‬

‫گۆڕانكارییەكانی ناوخۆی توركیا و‬ ‫بەردەوامی ئۆپەراسیۆنەكان لەالیەك و‬ ‫هاتنی ژمارەیەكی بەرچاوی پەنابەرانی‬ ‫سوریا بۆ توركیا‪ ،‬ئەوە نیشاندەدەن كە‬ ‫ئەم واڵتە بەرەو گۆڕانكاری هەنگاو دەنێت‪.‬‬ ‫دەســەاڵتــدارانــی ئاك پارتی لەسەروی‬ ‫هەمویانەوە سەرۆككۆمار رەجەب تەیب‬ ‫ئــەردۆغــان‪ ،‬ئەوەیان نەشاردۆتەوە كە‬ ‫دەیانەوێت سیستمی سیاسی واڵت لە‬

‫پارلەمانییەوە بكەن بە سەرۆكایەتی‪،‬‬ ‫هەروەها ئەردۆغان تائێستا چەندجارێك‬ ‫ئاماژەیداوە‪ ،‬دەخوازن سیستمی سیاسی‬ ‫لە فرە پارتیەوە بگۆڕن بۆ دوو پارتی كە‬ ‫زۆرجار ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكای‬ ‫بەنمونە هێناوەتەوە‪ ،‬كە بونی دوو پارت‬ ‫لەو واڵتە وایكردووە بە سەركەوتوانە‬ ‫حكومڕانی بكەن‪.‬‬ ‫دیارە ئەم خواستەی ئاك پارتی تەنها‬ ‫هیواخواستن نەبووە‪ ،‬بەڵكو چەند ساڵێكە‬ ‫كاری بۆ دەكات‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە سەرەتا‬ ‫كاری لەسەر مەهەپە كرد و سەرقاڵی‬ ‫ئەوە بوو بیری نەتەوەپەرستی بهێنێتە‬ ‫ناو ئاك پارتی و كابینەی حكومەتەكەی‪،‬‬ ‫هەروەها یەكێك لە هێما دیارەكانی ناو‬ ‫مەهەپە كە ئاڵپ ئــارســان توركێش‬ ‫بوو كە كــوڕی دامەزرێنەری پارتەكە‬ ‫بوو‪ ،‬هاتنی كەسێكی ئاوا بۆ ناو ئاك‬ ‫پارتی زیانی زۆری بە مەهەپە گەیاند و‬ ‫ئەنجانی هەڵبژاردنی ‪ 1‬ی نۆڤەمبەری‬ ‫‪ 2015‬بچوكبونەوەی مەهەپەی خستەڕوو‪.‬‬ ‫مەزەندە دەكرێت لە ئایندەدا مەهەپە‬ ‫زیاتر بچوكبێتەوە و نەتوانێت بەربەستی‬ ‫‪ %10‬ی هەڵبژاردن تێپەڕێنێت‪ .‬هەر لەبەر‬

‫ئەمەشە لە ‪ 3‬ساڵی رابردودا‪ ،‬ئاك پارتی‬ ‫رازی نەبوو بەربەستی ‪ %10‬ی هەڵبژاردن‬ ‫كەمكاتەوە‪ .‬لە ئەیلولی ‪ 2013‬دا ئەردۆغان‬ ‫پاكێجی دیموكراسیبونی راگەیاند و‬ ‫‪ 3‬پێشنیازی خستەبەردەم پارتەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ .‬یەكەم‪ :‬بەربەستەكە وەكو‬ ‫خۆی بمێنێتەوە‪ .‬دووەم‪ :‬بكرێت بە ‪%5‬‬ ‫و توركیا بكرێتە ‪ 110‬بازنەی هەڵبژاردن‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬بەربەستەكە البدرێت و توركیا‬ ‫بكرێتە ‪ 550‬بازنەی بچوكی هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫بێگومان هــەر ســێ پێشنیازەكە لە‬ ‫بەرژەوەندی ئاك پارتیدا بوو‪ .‬ئەمەش‬ ‫وایكرد بەربەستەكە وەكو خۆی بمێنێتەوە‬ ‫و پارتەكانی دیكە رەزامەندی نەنوێنن‪.‬‬ ‫بێگومان مــانــەوەی بەربەستەكەش‬ ‫وا دەكــــات مــەهــەپــە نــەتــوانــێــت لە‬ ‫هــەڵــبــژاردنــی ئــایــنــدەدا بەربەستەكە‬ ‫تێپەڕێنێت‪ .‬هەدەپەش بەشێوەیەكی‬ ‫دیكە هەمان مەترسی مەهەپەی لەسەرە‪.‬‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانی ماوەی رابردو بەتەواوی‬ ‫رێگەی لە چاالكییە سیاسییەكانی هەدەپە‬ ‫گرت‪ ،‬ئەگەر دەنگی كوردانی تاراوگە‬ ‫نەبوایە بێگومان هەدەپە نەیدەتوانی لە‬ ‫دوا هەڵبژاردندا بەربەست تێپەڕێنێت‪.‬‬

‫هــەروەهــا لەئێستادا بە دەیــان هــەزار‬ ‫خێزانی كورد لە شارۆچكەكانی جزیر‪،‬‬ ‫سور‪ ،‬سلۆپی‪ ،‬نسێبین و لجێ و چەند‬ ‫شارۆچكەیەكی دیكە ئاوارەی ناوچەكانی‬ ‫دیكە بون‪ ،‬حكومەت بەمەبەستی سەرنج‬ ‫راكێشانیان بڕیاریداوە بە هەموو شێوەیەك‬ ‫قەرەبویان بكاتەوە‪ ،‬وەكو پێدانی كرێی‬ ‫خانوو و ئەو زیانانەی لێیانكەوتووە‪.‬‬ ‫ئەمەش رەنگدانەوەی ئەرێنی بۆ ئاك‬ ‫پارتی دەبێت‪ .‬لەالیەكی دیكەوە بەهۆی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانەوە رێگری لە هەدەپە‬ ‫كرا ببێتە پارتی هەموو توركیا‪.‬‬ ‫پێشهاتەكانی سوریا لەئێستادا لە‬ ‫بــەرژەوەنــدی حكومەتی توركیا نییە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئــاوارەبــونــی زیاتر لە ‪ 2‬ملیۆن‬ ‫هــاواڵتــی ســـوری بــۆ تــوركــیــا پاشان‬ ‫هاوكاریكردنیان لەالیەن حكومەتەوە‬ ‫وایكردووە پەنابەرە سورییەكان بەهۆی‬ ‫ئــەوەی زۆربەیان موحافیزكارن و ئاك‬ ‫پارتیش زۆر دژایەتی سەرۆكی سوریا‬ ‫بەشار ئەسەد دەكــات‪ ،‬سۆزێكیان بۆ‬ ‫ئاك پارتی دروستبێت‪ .‬مانگی رابردو‬ ‫پسپۆرێكی تــورك لە بــواری ئابوریدا‬ ‫داوایكرد حكومەت مافی هاواڵتیبون بداتە‬

‫ئەو پەنابەرانەی شارەزای كار و پڕۆژەن‬ ‫یان وەبەرهێنان دەكەن‪ .‬ئەگەری هەیە لە‬ ‫سااڵنی ئایندەدا بەشێك لەو پەنابەرانە‬ ‫ناسنامەیان پێبدرێت‪.‬‬ ‫بەگشتی پێشهاتەكان ئاماژە بەوە‬ ‫دەدەن ئاك پارتی بە وردی كار لەسەر‬ ‫بەهێزتربونی پێگەی خــۆی بكات و‬ ‫هەوڵبدات زیاتر لە نیوەی دەنگەكانی‬ ‫توركیا بێنێت‪.‬‬ ‫پرسێكی دیكە گۆڕینی دەستورە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی لەم خولەی پەرلەماندا گۆڕینی‬ ‫دەســتــور ئەستەمە‪ ،‬چونكە هەفتەی‬ ‫رابردو جەهەپە لە كۆبونەوەی سێیەمی‬ ‫لیژنەی ســازانــی دەســتــور كشایەوە‪،‬‬ ‫هۆكارەكەشی ئەوە بوو لە كۆبونەوەكەدا‬ ‫باس لە سیستمی سەرۆكایەتی كرابوو‪،‬‬ ‫ئەندامانی جەهەپەش كــاردانــەوەیــان‬ ‫نیشاندا و كۆبوونەوەكەیان جێهێشت‪.‬‬ ‫هەر گۆڕانكاریەكی دەستور بەستراوەتەوە‬ ‫بە هێنانەكایەی سیستمی سەرۆكایەتی‪،‬‬ ‫هەرچەندە پارتەكانی دیكە دژایەتی ئەو‬ ‫سیستمە دەكەن‪ ،‬لەبەرئەوە سازان لەسەر‬ ‫گۆڕانكاریەكانی دەستور لەم خولەی‬ ‫پەرلەماندا بــەدوور دەزانرێت‪ .‬وەزیری‬

‫پێشوی نەوت و سەرچاوە سروشتیەكان‬ ‫تانەر یڵدز لەبارەی ئاستی گەشەسەندنی‬ ‫ئاك پارتی وتبوی «بەتێپەڕبونی كات‬ ‫ئــاك پــارتــی لــەنــاو گەنجاندا الیەنگر‬ ‫لەدەستدەدات» ئەم دانپێدانانەی یڵدز‬ ‫ئەوە دەردەخــات ئاڕاستەی هەوڵەكانی‬ ‫ئــاك پارتی بۆ ئەوەیە لەناو توێژ و‬ ‫نەتەوەكانی دیــكــەی توركیا ئاستی‬ ‫جەماوەری بەرزتربكاتەوە‪.‬‬ ‫بەشێكی دیــكــەی هــەوڵــەكــانــی بۆ‬ ‫ئەوەیە لە ئایندەدا سیستمی سیاسی‬ ‫توركیا بگۆڕێت بۆ دوو پارتی‪ ،‬پارتێكی‬ ‫راستڕەو كە خۆی نوێنەرایەتی دەكات‬ ‫و پارتێكی چــەپــڕەو كە جەهەپەیە‪.‬‬ ‫جەهەپە هەستی بەو شێوازی كاركردنەی‬ ‫ئاك پارتی كردووە‪ ،‬سەرۆكی جەهەپە‬ ‫كەمال كڵچدارئۆغڵو ناوە ناوە باس لە‬ ‫هەڵگرتنی بەربەستی ‪ %10‬دەكات‪ ،‬ترسی‬ ‫جەهەپە ئەوەیە ئەگەر پارتەكانی دیكە‬ ‫لە هەڵبژاردنەكانی ئایندەدا نەگەنە ناو‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بێگومان ئەویش ناتوانێت‬ ‫هاوپەیمانێتی بۆ پێكهێنانی كابینەی‬ ‫حكومەت پێكبێنێت و بەمەش خواستی‬ ‫گەیشتنە دەسەاڵتی بەدینایەت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )5٥2‬دو شةممة ‪2016/2/22‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫مەینەتییەكانی دوای‬ ‫دەستدرێژیی سێكسی الی ژنانی ئێزدی‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫ڕۆژێكیان ڕۆژی حەشر‪ ،‬ئێوارە‬ ‫ڕۆژێكیان قیامەت نەفخی سور‪ ،‬ئێوارە‬ ‫لەپڕدا‪،‬‬ ‫ئێوارە هاتن‌و خۆیانكرد بە زام‌و زریكە‌و‬ ‫ئاو ژان و‬ ‫ناو ماڵ‌و ناو باخدا‪ ،‬خۆیان كرد بە‬ ‫خەون‌و خەیاڵدا‬ ‫ئێوارە «بارق»هات‬ ‫مردن هات بە جلی عەسكەری و‬ ‫بە تاج‌و نەجمەوە‪،‬‬ ‫«بارق»هات‪.‬‬ ‫ئــەم تێكستە بەشێكە لە دەقێكی‬ ‫شاعیری گەورەی كورد شێركۆ بێكەس‬ ‫كە تایبەت بە ئەنفال نوسیویەتی‌و‬ ‫گوزارشت لە دڕندەیی سوپاكەی بەعس‬ ‫‌و ئەنفالكردنی كوردستان دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوای ‪ 28‬ســاڵ لەكارەساتی ئەنفال‪،‬‬ ‫لە قەدەرێكی تری رەشــدا‪ ،‬سوپایەكی‬ ‫تری رەشەكوژ بە ئااڵیەكی رەشەوە لە‬ ‫رۆژئـــاوای واڵتــەوە دێـن‌و لە سوپاكەی‬ ‫پێشو ئەگەر زیاتر نەكەن كەمتریان‬ ‫نەكرد‪.‬‬ ‫رۆژی ‪3‬ی ئابی ‪ ،2014‬دوای هێرشی‬ ‫چــەكــدارانــی داعـــش‌و كەوتنی قــەزای‬ ‫شنگال‪ ،‬ژمــارەیــەكــی زۆر لەخێزانە‬ ‫ئێزدیەكان بەتایبەت ژنان‌و كچان كەوتنە‬ ‫دەست پەلەماردەرە رەشپۆشەكان‪ ،‬دوای‬ ‫بازرگانیكردن‌و فرۆشتنیان‪ ،‬زۆربەیان‬ ‫كوژران‌و زیندەبەچاڵ كران‪ ،‬ئەوانەی لەو‬ ‫رەشبگیریە رزگاریان بو هەڵهاتن‌و ئێستا‬ ‫لە شــارە كوردییەكاندا لەحاڵەتێكی‬ ‫دەرونــی كۆمەاڵیەتی‌و ئابوری خراپدا‬ ‫ژیان دەگوزەرێنن‪ ،‬هەمیشەی چاویان‬ ‫لەڕێگەكان‌و كەناڵەكانی راگەیاندن بڕیوە‬ ‫تابزانن هەواڵێكی ئازیزانیان پێناگات‪،‬‬ ‫بەشێكیشیان داوا دەكەن هەرچی زوە‬ ‫بواریان بۆ بڕەخسێنن تا بەرەو واڵتانی‬ ‫تاراوگە كۆچ بكەن‪.‬‬

‫توانای رۆیشتنی نەماوە‬ ‫هـــورێ‌ ئــەیــاس‪ ،‬تــەمــەن ‪55‬ســـاڵ‬ ‫یەكێك بو لە ئــاوارە ئێزدیەكان‪ ،‬لە‬ ‫ماڵی خوشكێكی لە یەكێك لە گەڕەكە‬ ‫پــەراوێــزەكــانــی سلێمانی بینیمان‬ ‫لــە سوچێكی ئــەو ژورە روتــەڵــەیــەدا‬ ‫هەڵكورمابو‪ ،‬لــەگــەڵ قــســەكــردن‪ ،‬بە‬ ‫گریان دەستی بە گێڕانەوەی چیرۆكی‬ ‫پڕنەهامەتی ئاوارەیی خۆیان كرد‌و وتی‬ ‫«كە داعش بە سەروچاوی هەڵپێچراوەوەو‬ ‫بە جل‌و ئااڵیەكی رەشەوە دایان بەسەر‬ ‫گوندەكەماندا‪ ،‬هەر ئەوەندە فریا كەوتین‬ ‫رابكەین‪ ،‬لەو كاتەدا تەنیا بیرمان لە‬ ‫ڕزگاركردنی ژیانی خۆمان دەكــردەوە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫لەگەڵ كــوڕ‌و بوكەكەم بــۆمــاوەی س ‌‬ ‫ێ ڕۆیشتین‪ ،‬تا‬ ‫رۆژ بێ نان بێ ئا‌و بە پ ‌‬ ‫گەیشتینە سەرمەرز‪ ،‬لەوێشەوە بەسەیارە‬ ‫گەیشتینە ماڵی خوشكەكەم» (هۆری)‬ ‫سەرباری نەخۆشی شەكرە بەهۆی برین‌و‬ ‫ئــاوســاوی قاچەكانییەوە لە ئێستادا‬ ‫توانای ڕۆیشتنی نەماوە»‪.‬‬ ‫شارین چیرۆكە تراژیدیاكە‬ ‫دەگێڕێتەوە‬ ‫یەكێك لەكچە رزگاربوە ئێزدیەكانی‬ ‫دەستی چەكدارانی داعش كە بە (شارین)‬ ‫خۆیناساند‪ ،‬بەغەمگینیەكی قوڵەوە‬ ‫دەڵێت «هەرگیز ناگەڕێمەوە بۆ شنگال‪،‬‬ ‫چونكە وێنەی تراژیدیایەك لەبەر چاومە‬ ‫تا دوا هەناسەی ژیانم ال ناچێت‪ ،‬چونكە‬ ‫چەكدارەكان وەك دڕندە دەستدرێژیان‬ ‫كردە سەرمان‪ ،‬بەشێوازێك كە هەرگیز‬ ‫لەبەرچاو وننابێت‌و دێت‌و دەچێت»‪.‬‬ ‫كچە قوربانیە ئێزدیەكە‪ ،‬بە چاوی جێبهێڵێت‌و بـــڕوات بــۆ ئــەوروپــا‪ ،‬تا‬ ‫پڕ لە فرمێسك‌و بە ڕوخسارێكی نیوە ڕزگاریبێت لــەوەی بەسەریدا هاتوە‪،‬‬ ‫داپـــۆشـــراوەوە كــە تەنها چاوەكانی هەرگیزیش ناگەڕێتەوە بۆ ئەو شوێنەی‬ ‫بریسكەیان دەهــات‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪ ،‬كە لێی لەدایكبوە‪.‬‬ ‫دەیــەوێــت هەمو جیهان چیرۆكەكەی‬ ‫شارین‪ ،‬بەزاراوەیەكی نیوە سۆرانی‌و‬ ‫ببیستێت‪ ،‬بــەاڵم نایەوێت روخساری ئــێــزدی زیــاتــر چیرۆكە تراژیدیەكەی‬ ‫دەربكەوێت‪ ،‬دەشیەوێت ئەم جەهەنەمە بــۆ «چـــاودێـــر» رونـــكـــردەوەو وتــی‬

‫توێژەرێكی دەروونــی‪ :‬ئێزدیەكان توشی شۆكبوون‪،‬‬ ‫چونكە روداوێكی چاوەڕواننەكراو روبەڕوی ترس‌و دڵە‬ ‫ڕاوكێی كــردوون‪ ،‬تەنانەت توشی فوبیاش دەبن كە‬ ‫دواهەمین پلەی ترسە‬

‫كچە رزگاربویەكی‬ ‫ئێزدی دەستی داعش‪:‬‬ ‫هەرگیز ناگەڕێمەوە‬ ‫بۆ شنگال‪ ،‬چونكە‬ ‫وێنەی تراژیدیایەك‬ ‫لەبەر چاومە تا دوا‬ ‫هەناسەی ژیانم ال‬ ‫ناچێت‪ ،‬چەكدارەكان‬ ‫دڕنــــــــدە‬ ‫وەك‬ ‫دەستدرێژیان كردە‬ ‫سەرمان‬ ‫دەكرێن‪.‬‬

‫«نەگەڕانەوەم بۆ زێدی خۆم‪ ،‬هۆكارەكەی‬ ‫ێ ژیانیان بەشێوەیەكی‬ ‫ئەوەیە كە لەو ‌‬ ‫ئاوارەیی پەیوەندیەكان دەپچڕێنێت‬ ‫ێ سەندوینەتەوە‪ ،‬رۆژانــە‬ ‫نائاسایی ل ‌‬ ‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫چــەكــدارەكــان بــەكــۆمــەڵ چەندینجار‬ ‫دەســتــدرێــژی سێكسیان لــەنــاو بیناو رونــیــدەكــاتــەوە‪ ،‬هاتنی ئــاوارەكــان‬ ‫شوێنی ئێشكگرتن (قولەی پاسەوانی) كاریگەریی دەبێت لەسەر دەوروبــەرو‬ ‫دەبێتە هۆی گۆڕانكاری لە هەمو ڕویەكی‬ ‫دەكردە سەرمان»‪.‬‬ ‫ژیانەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كاریگەریی هەیە‬ ‫لەسەر خودی ئاوارەكە جیایەو تەنانەت‬ ‫رزگاربوەكانی دەستی داعش باری‬ ‫لەسەر خودی ئەو تاكە خۆی هەروەها‬ ‫دەرونیان چۆنە ؟‬ ‫یاریدەری بەڕێوبەری كامپی عەربەت‪ ،‬خێزانیش چونكە ئـــەوان كوشتن‌و‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬كەمپەكەیان دەســتــدرێــژی‌و توندوتیژی سێكسی‌و‬ ‫ێ نەتەوەی شەڕ‌و تااڵنیان بینوە‪ ،‬بە تایبەتی ئەو‬ ‫ئـــاوارەی عێراقی بەهەرس ‌‬ ‫كورد‌و عەرەب‌و توركمانی تێدایە‪ ،‬كە لە ژنانەی كە توندوتیژیان بەرامبەر كراوە‌و‬ ‫‪ 700‬خێزان‌و چوارهەزار كەس پێكهاتوە‪ ،‬ئــەم كاریگەرییەش دەگــوازرێــتــەوە بۆ‬ ‫لەو ژمارەیەیش بەشێكی زۆریان لەخێزانە خێزانیش بەهۆی ئەم ئاوارییە پەیوەندیی‬ ‫لەنێوان خزم‌و كەسوكارەكاندا نامێنیت‪،‬‬ ‫ئێزدیەكانن‪.‬‬ ‫پەیام ســەالم‪ ،‬ئاماژە بەوە دەكات‪ ،‬پەیوەندیە كۆمەاڵیەتیەكان دەپچڕێت‪.‬‬ ‫ڤیان جــەالل‪ ،‬جەختدەكاتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫بــەهــۆی ئـــەوەی ئــاوارەكــان لەشوێن‌و‬ ‫ماڵی خۆیان دەركـــراون‌و هەندێكیان كەمكردنەوەی ئەو فشارە دەرونیەی‬ ‫دەستدرێژیان كــراوەتــەســەر‪ ،‬لە ڕوی لەسەر قوربانیەكانی دەستی داعش هەیە‬ ‫دەرونییەوە ماندون‪ ،‬هەست بە بێزاری پێویستە رێكخراوە ‪ NGO‬ناوخۆیی‌و‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆیە رۆژانە داوایان لێ دەكەن دەرەكیەكان لەهەموو روەكانەوە هاوكاری‬ ‫جدیان بكەن‪.‬‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ شوێنی خۆیان‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاشكرایدەكات‪ ،‬ئەو هاواڵتیەی‬ ‫توشی شۆكبوون‬ ‫ئــێــزدیــانــەی لــەم مــاوەیــەی رابـــردودا‬ ‫الی خــۆیــشــیــەوە تــوێــژەرێــكــی‬ ‫لەدەستی داعــش رزگاریانبوە‪ ،‬باری‬ ‫دەرونیان ناجێگیرە‌و نائارامن‪ ،‬بەتایبەت دەرونــی‪ ،‬باس لەوەدەكات‪ ،‬ئێزدیەكان‬ ‫ژنان لەوپەڕی بێزاریدا ژیان دەگوزەرێنن‪ ،‬توشی شۆكبوون‪ ،‬چونكە روداوێــكــی‬ ‫ئەوانیش لــەڕوی دەرونــیــەوە هاوكاری چاوەڕواننەكراو روب ــەڕوی تــرس‌و دڵە‬

‫ڕاوكێی كردوون‪ ،‬تەنانەت توشی فوبیاش‬ ‫دەبن كە دواهەمین پلەی ترسە‪.‬‬ ‫هێمن عومەر‪ ،‬دەڵێت « ئێزدیەكان‬ ‫خـــزم‌و كــەســوكــاریــان لــەدەســتــداوە‌و‬ ‫تەنانەت لە بیریان ناچێتەوە‪ ،‬وا باشە‬ ‫ئەم ئاوارانەیش راستەوخۆ نەچنەوە‬ ‫شوێنەكانی خۆیان تا بە تەواوەتی ئارامی‌و‬ ‫پێداویستیان بۆ دابیندەكرێت‪ ،‬پێش‬ ‫هەموشتێك هەواڵی خــزم‌و كەسوكارە‬ ‫ونبوەكانیان بۆ بهێندرێتەوە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە بە بەردەوامی چاودێری بكرێن‌و‬ ‫لە ترس‌و دڵەڕاوكێ دوربخرێنەوە»‪.‬‬ ‫دواین ئامار‬ ‫لــەمــاوەی رابـــردودا خەیری بۆزانی‪،‬‬ ‫بەڕێوبەری كــاروبــاری ئێزدییەكان لە‬ ‫وەزارەتـــی ئــەوقــاف‪ ،‬لە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەوانیدا رایگەیاند‪ ،‬سێ‌ هــەزارو‬ ‫‪ 377‬ئێزدی لەدەستی چەكدارانی داعش‬ ‫ێ هــەزارو ‪878‬ی‬ ‫رزگــاریــان بــووە‪ ،‬س ‌‬ ‫دیكەیش لەژیر دەستی ئەو ژەكدارانەدا‬ ‫ماونەتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «لە ساڵی ‪ 2014‬تا ‪7‬ی‬ ‫شوباتی ‪ 2016‬هەزارو ‪ 203‬ئێزدی دیكە‬ ‫بەڕێگەی جۆراوجۆر بوونەتە قوربانی‌و‪21‬‬ ‫گــۆڕی بە كۆمەڵیش دۆزاروتـــەوە‪43 ،‬‬ ‫مــەزارگــەی ئێزدیش تەقینراوەتەوە‪،‬‬ ‫‪ 70‬هــەزار هاواڵتی ئێزدی كۆچیان بۆ‬ ‫دەرەوەی واڵت كردوە‪ ،‬كە ‪ 460‬كەسیان‬ ‫بێ‌ سەروشوێنن‪.‬‬

‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‪ :‬بۆ كەمكردنەوەی ئەو فشارە‬ ‫دەرونیەی لەسەر قوربانیەكانی دەستی داعش هەیە‬ ‫پێویستە رێكخراوە ‪ NGO‬ناوخۆیی‌و دەرەكیەكان‬ ‫لەهەموو روەكانەوە هاوكاری جدی ئاوارەكان بكەن‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )552‬دو شةممة ‪2016/2/22‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫یەكەم گۆڵی‬ ‫عیراقی‬ ‫لە كاڵچۆ‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫"‪21‬ی شوباتی ‪ "2016‬ئەو رۆژەیــە‪ ،‬كە‬ ‫هەرگیز عەلی عەدنان لە بیری ناكات‪،‬‬ ‫چونكە ئێوارەی ئەو رۆژە بوو توانی‬ ‫مێژوویەكی نوێ لە خولی ئیتاڵیادا‬ ‫بنوسێتەوە‪.‬‬ ‫عەلی عەدنان (‪ 22‬ســاڵ) هاوینی‬ ‫رابــــــردوو پــەیــوەنــدیــی بــە یــانــەی‬ ‫ئۆدێنێزییەوە كرد‪ ،‬ئەوكاتیش یەكەم‬ ‫یاریزانی عیراقی بوو بتوانێت درێسی‬ ‫یانەیەكی خولی پلە یەكی ئیتاڵیا‬ ‫بپۆشێت‪.‬‬ ‫دوێنێ یەكشەممەش بۆیەكەمجار وەك‬ ‫یاریزانێكی عیراقی توانی گۆڵ تۆماربكات‪ ،‬كاتێك‬ ‫لە یارییەكەیاندا بەرامبەر جەنەوا لە خولەكی ‪34‬‬ ‫دا بە لێدانێكی راستەوخۆ گۆڵی پێشكەوتنی‬ ‫تۆماركرد‪ .‬ئەگەرچی دواتر جەنەوا دوو گۆڵیان‬ ‫تۆماركرد و سێ خاڵی یارییەكەیان بردەوە‪.‬‬ ‫ئــەو بــەرگــریــكــارە عیراقییە‪ ،‬بۆیەكەمجار‬ ‫لەمۆندیالی الوانــدا جیهانی سەرسامكرد‪ ،‬ئەو‬ ‫كاتەی لە نیوەی كۆتاییدا تۆڕی گۆڵی هەڵبژاردەی‬ ‫ئۆرۆگوایی هەژاند‪ ،‬هەموو یانەكان چاویان تێ‬ ‫بڕی‪ .‬كۆمێنتارە عەرەبییەكان گۆڵەكەی عەدنانیان‬ ‫بە گۆڵێكی "جیهانی" و "سیحریی" وەسفكرد‪.‬‬ ‫هەر ئەو هاوینە عەلی عەدنان گرێبەستێكی‬ ‫لەالیەن یانەی ریزا سپۆری توركییەوە بۆ هات و‬ ‫بۆ ماوەی وەرزێك لەگەڵ یانە توركییەكە بەردەوام‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫ئاستە بەرزەكەیشی لەگەڵ ریزا سپۆر وای‬ ‫لە بەرپرسانی یانەی ئۆدێنێزی كرد گرێبەستی‬ ‫لەگەڵ ئیمزابكەن‪.‬‬

‫قۆناغی ‪16‬ی خولی یانە پاڵەوانەكانی ئەوروپا‬

‫‪7‬‬

‫لێدوانە سەرسوڕهێنەرەكەی‬

‫نیمار‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫نیمار دا سیلڤای بەرازیلی بە لێدوانە چاوەڕواننەكراوەكانی هەموانی شۆك كرد‪ ،‬ئەو لە‬ ‫بارەی رۆناڵدۆی پورتوگالییەوە چەند شتێكی وت‪ ،‬كە جێگەی سەرسوڕمانن‪.‬‬ ‫ئەستێرەكەی بەرشەلۆنە لە چاوپێكەوتنێكیدا بۆ رۆژنامەی ئەپۆالی پورتوگالی‪ ،‬وتی‬ ‫"زۆر سەرسامم بە رۆناڵدۆی یاریزانی یانەی ریاڵ مەدرید‪ ،‬هیوادارم پەیوەندیی بە یانەی‬ ‫بەرشەلۆنەوە بكات"‪.‬‬ ‫لەوەیش زیاتر وتی "یەكێكم لە سەرسەختترین هاندەرانی رۆناڵدۆ‪ ،‬ئەو ئەفسانەیە‪..‬‬ ‫كارێكی زۆر گەورەیە ئەگەر بێتوو رۆناڵدۆ درێسی بەرشەلۆنە بپۆشێت و پێكەوە یاریی‬ ‫بكەین"‪.‬‬ ‫ئەم وتانەی نیمار لەكاتێكدان‪ ،‬كە پێشتر ئەو یاریزانە بەرازیلییە هەموو جارێك‬ ‫سەرسامبوونی خۆی بە لیۆنێل میسی ئەرجەنتینیش دەربڕیوە‪.‬‬ ‫نیمار وتیشی كە گواردیۆال و مۆرینیۆ بە دوو باشترین راهێنەر دەزانێت لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد كە خولی ئینگلتەرا زۆر بەهێزتر دەبێت كاتێك وەرزی داهاتوو‬ ‫ئەو دوو راهێنەرە ئەركی راهێنەرایەتیی دوو یانەی گەورەی خولەكە وەردەگرن‪.‬‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫لەوشەی «كاو»‪ 20 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرجێ‌ وشەی «كاو» كەوتبێتە‬ ‫كۆتایی وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ :‬شەپۆكاو‪ ،‬زەلكاو‪ ،‬شكاو ‪..‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬گۆران حەمید‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬ ‫سێشەممە ‪2016/2/23‬‬

‫ئارسناڵ‬ ‫یوڤنتۆس‬

‫‪vs‬‬ ‫‪vs‬‬

‫چوارشەممە ‪2016/2/24‬‬

‫دینامۆ كیێڤ‬ ‫ئایندهۆڤن‬

‫‪vs‬‬ ‫‪vs‬‬

‫بەرشەلۆنە‬ ‫ب‪ .‬میونشن‬ ‫مان‪ .‬سیتی‬ ‫ئـ‪ .‬مەدرید‬

‫رۆژانی سێشەممە و چوارشەممە چوار یاریی لەمیانی‬ ‫قۆناغی ‪16‬ی خولی یانە پاڵەوانەكانی ئەوروپادا‬ ‫ئەنجامدەدرێن و بەمەش یارییەكانی چوون كۆتاییان دێت‪.‬‬ ‫لە سێشەممەدا دوو یاریی لوتكە بەڕێوەدەچن‪ ،‬ئارسناڵ‬ ‫میوانێكی قورسی هەیە و پێشوازیی لە میسی و هاوڕێكانی‬ ‫دەكات‪ ،‬گواردیۆالش خۆی و كەتیبەكەی دەچنە ئیتاڵیا بۆ‬ ‫روبەڕوبونەوەی یوڤنتۆس‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە لە چوارشەممەدا دوو یاریی تاڕادەیەك‬ ‫ناهاوسەنگ بەڕێوەدەچن‪ ،‬كوڕانی پیلیگرینی دەچنە ئۆكرانیا‬ ‫بۆ روبەڕوبونەوەی دینامۆ كیێڤ و كەتیبەكەی دیگۆ‬ ‫سیمیۆنیش لە هۆڵەندا بەدوای بردنەوەدا دەگەڕێن‪.‬‬ ‫سەرجەم یارییەكانیش سەعات ‪ 10:45‬خولەك بە كاتی‬ ‫هەرێمی كوردستان بەڕێوەدەچن‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬دانایەكی بەناوبانگ بو‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی مایە‪ ،‬پێوانەیە‪ ،‬نیوەی جاوە‪.‬‬ ‫‪-3‬چارەسەری برین‪ ،‬شوێنی خوێندنە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬نیوەی كــراس‪ ،‬پێداویستی خانوە‪،‬‬ ‫بۆچون‪.‬‬ ‫‪-5‬كات‪ ،‬نیوەی هۆبە‪ ،‬تەمەن‪.‬‬ ‫‪-6‬ئۆتۆمبێلێكە‪ ،‬خوای جوانی‪.‬‬ ‫‪-7‬بەشێكە لەسەر‪ ،‬قاچ‪ ،‬قەاڵیەكە‪.‬‬ ‫‪-8‬وەك یــەكــن‪ ،‬درەخـــت دەیناسێ‌‪،‬‬ ‫گەیشت‪.‬‬ ‫‪-9‬دوان لە لەرزە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬رێگە‪.‬‬ ‫‪-10‬ژمــارەیــەكــە بەبیانی‪ ،‬خەڵكی ب ‌ێ‬ ‫تاوان‪ ،‬باری سەرپشت‪.‬‬ ‫‪-11‬خــواردنــێــكــە‪ ،‬دوان لەشیلە‪ ،‬فێڵ‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-12‬نــاوێــكــی كــوڕانــەیــە‪ ،‬شاعیرێكی‬ ‫كۆچكردوی كوردە‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬قوڕی شل‪ ،‬زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-2‬ناوێكی كۆنی پیاوانەیە‪ ،‬بۆ جوانكاری‬ ‫سەرە‪.‬‬ ‫‪-3‬كورتكراوەی ناوێكە‪ ،‬پێاڵوی واڵخ‪.‬‬ ‫‪-4‬هەڕەتی الوی‪ ،‬لەنمەدایە‪.‬‬ ‫‪-5‬خۆزگە «پ»‪ ،‬خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬نیوەی بەنا‪ ،‬چاوپێكەوتن‪.‬‬ ‫‪-7‬نیوەی سەیر‪ ،‬جۆرە جگەرەیەكە ‪+‬‬ ‫زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬سنور‪ ،‬گونجا «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬ئــامــێــرێــكــی مۆسیقایە‪ ،‬نــازنــاوی‬ ‫شاعیرێكی كوردە‪.‬‬ ‫‪-10‬بۆ جوانكاری ژنانە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬بــاڵــنــدەیــەكــە «پ»‪ ،‬گەڕەكێكە‬ ‫لەسلێمانی‪.‬‬ ‫‪-12‬گۆڕی شەهید‪ ،‬بەرگی لێفە‪.‬‬

‫میوەیەكە‬ ‫مەزار – فیرار – كۆپان – میوە – باریك – تەرم – هارون‬ ‫– قالە مەڕە – شەنگەبێری – سپی – پاریس – قول – زەڵم –‬ ‫شۆڕش – قەزم – مەشكە – كۆش – كلك – بازە – پێكدان – قاز‬ ‫– سەلكە بزوت – چروت – باروت – كۆكە – قەشان – شەوق –‬ ‫قژ – بانە – فنس‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەرۆژی‬ ‫جیهانیی‬ ‫شانۆدا ‪..‬‬ ‫لەهەولێر چی‬ ‫دەكرێت؟‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (552) 22-02-2016‬‬

‫فیلمێك لەسەر ‪74‬هەمین‬ ‫جینۆسایدی ئێزدییەكان‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەمەبەستی بەشداریكردن لەفێستیڤاڵی شانۆی مۆنۆدراما كە لەرۆژی جیهانی شانۆ‬ ‫‪ 2016/3/27‬بەڕێوەدەچێت‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی شانۆی هەولێر رایدەگەیەنێت‌و داوا‬ ‫لەسەرجەم شانۆكارانی شاری هەولێر دەكات‪ ،‬ئەوانەی كە نیازی بەشداریكردنیان‬ ‫لەم فێستیڤاڵەدا هەیە‪ ،‬داواكاری پێشكەش بكەن‌و (‪ )CV‬ی كارەكانیان بنێرن‪.‬‬ ‫بۆ ئــەم مەبەستە شانۆكار «هیوا ســوعــاد» بــەڕێــوەبــەری هــونــەری شانۆ‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬دەبـێ‌ تاكو ‪ ،2016/3/1‬داواكــاری بەشداریكردن‪،‬‬ ‫پێشكەش بەبەڕێوەبەرایەتی بكرێت‪ ،‬كارەكان لە ‪27‬ی ئادار‪ ،‬لەرۆژی جیهانیی شانۆ‬ ‫دەستپێدەكات‪ ،‬پێویستە ماوەی كارەكان لەكاتژمێرێك تێنەپەڕێت‪.‬‬ ‫لەبارەی تێكستەكانیشەوە وتی‪ :‬ئێمە هیچ مەرجێ‌ بۆ تێكستەكان دانانێین كە‬ ‫تێكستەكان كوردی بن یان نا‪ ،‬دەرهێنەر سەربەستە كار لەچ تێكستێكدا دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبێ‌ لەگەڵ داواكاریەكانیاندا كۆپییەكی تێكستەكە هاوپێچ بكات‌و ناشبێ‌‬ ‫كارەكان پێشتر نمایشكرابن‪.‬‬ ‫هیوا سوعاد باسی لەباری دارایش كردو وتی‪ :‬بەهۆی ئەو بارە داراییەی كە ئەمڕۆ‬ ‫هەرێمی كوردستانی پێدا تێپەڕێت‪ ،‬لەتواناماندا نییە تێچوی كارەكان لەئەستۆ بگرین‪.‬‬

‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫بەمەبەستی ناساندنی جینۆسایدی كوردانی ئێزدی‌و تاوانی شەنگال لەالیەن‬ ‫تیرۆرستانی داعشەوە‪ ،‬ماڵی سینەما‪ ،‬فیلمی دێكیۆمێنتار ی "شەنگال چیای بێ‌‬ ‫ئاو" ی بەرهەمهێنا‪.‬‬ ‫ئەم فیلمە لەدەرهێنانی هونەرمەندی باكوری كوردستان "سەالمۆ"یەو "سەركان‬ ‫كوردە"یش كاری وێنەگرتنی لەئەستۆ گرتوە‪،‬‬ ‫سەبارەت بەم فیلمە "زانا حەمە غەریب" رێكخەری ماڵی سینەماو سەرپەرشتیاری‬ ‫فیلمەكە بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ :‬ماڵی سینەما الیەنی جێبەجێكاریەتی‪ ،‬چیرۆكی‬ ‫فیلمەكەیش باس لەكۆمەڵكوژیی‌و ئاوارەبونی كوردانی ئێزدی دەكات لەسەر دەستی‬ ‫تیرۆرستانی داعش‌و گێڕانەوەی ژیانی ئەوانە لەچیای شنگال‪ ،‬كە بەشێكی زۆریان‬ ‫لەبەر نەبونیی ئاو‪ ،‬گیانیان لەدەستدا‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیاری فیلمەكە ئاماژەی بەوەیشدا‪:‬‬ ‫لەڕێگەی ئەم فیلمە دێكیۆمێنتەرییەوە‪،‬‬ ‫دەمانەوێت "‪"74‬ەمین تاوانی دژ‬ ‫بەئێزدییەكان نیشانبدەین‪ ،‬كە‬ ‫لەسەدەكانی رابردوەوە تاكو‬ ‫ئێستا‪ ،‬بەبیانوی جیاجیا‬ ‫كۆمەڵكوژیی كراون‪.‬‬ ‫فیلمی دێكیۆمێنتاری‬ ‫"شنگال چیای بێ‌ ئاو" لەئێستادا‬ ‫ئامادەی نمایشكردنەو لەالیەن‬ ‫بەشی پەخش‌و باڵوكردنەوەی‬ ‫ماڵی سینەماوە دەنێردرێتە‬ ‫فێستیڤاڵە نێودەوڵەتییەكان‪.‬‬

‫رێز لەدەنگە نوێخوازەكەی‬ ‫كەریم كابان دەگیرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژی چوارشەممە ‪ ،2016/2/24‬لەهۆڵی تەالری هونەر‪،‬‬ ‫چلەی هونەرمەندی گەورەی كورد مامۆستا كەریم كابان كە نزیكەی‬ ‫نیو سەدە خزمەتی هونەری گۆرانی كوردی كردوە بەڕێوەبچێت‪.‬‬ ‫دوێنیش ‪ 2016/2/21‬لەشاری لەندەن‪ ،‬مەڵبەندی رۆشنبیری‬ ‫كورد‪ ،‬بەئامادەبونی ژمارەیەكی زۆر لەكوردانی ئەو شارە چلەی ئەو‬ ‫هونەرمەندە نەمرەی بەرز راگرت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەبەڕێوەچونی چلەی مامۆستا كەریم كابان لەلەندەن‪،‬‬ ‫«هیوا ئەحمەد» بەڕێوەبەری ئــەو مەڵبەندە رۆشنبیرییە بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬مەڵبەندەكەمان‪ ،‬هەمیشە پێشەنگ بوە بۆ‬ ‫خزمەتكردنی هونەرو ئەدەبی كوردی‪ ،‬جا لەهەر شوێنێك بێت‪ ،‬بۆ‬ ‫هونەرمەندێكی وەك مامۆستا كەریم كابانیش‪ ،‬كە سااڵنێكی زۆرە‬ ‫خزمەت بەهونەرو گۆرانی كوردی دەكات‪ ،‬بەپێویستمان زانی وەك‬ ‫رێزو وەفایەك‌و ئەركێكی ویژدانیی سەرشانمان لەتاراوگە ئەو یادە‬ ‫بەرز راگرین‪ ،‬ئێمە هەمو كاتێك‌و بەهەر شێوەیەك بێت‪ ،‬هەركەسێك‬ ‫خزمەتی كوردی كردبێت‪ ،‬ئەركی ئێمەیە بەسەریان بكەینەوە‪ ،‬لەگێڕانی‬ ‫كۆڕو سیمینارو كۆنسێرت‌و پێدانی خەاڵت‌و رێزلێنان بۆیان‪.‬‬ ‫كەریم كابان ساڵی ‪ 1927‬لەسلێمانی لەدایكبوە‪ ،‬لەسەرەتای چلەكاندا‬ ‫لەو ئێزگەیە گۆرانی وتوە كە ئینگلیزەكان لەبەردەركی سەرای سلێمانی‬ ‫دایانمەزراندبو‪ ،‬یەكەمین گۆرانی خۆی بەناوی «لەڕێی دڵداری» بۆ‬ ‫رادیۆی بەغدا تۆمار كردوە‪ ،‬رۆژی ‪ 2016/1/14‬لەشاری سلێمانی كۆچی‬ ‫دوایی دەكات‪.‬‬

‫سیروانی كەشكۆڵ لەهۆڵەندا دەبێتە جابی‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ســیــروان جــەمــال‪ ،‬كە نــاســراوە بەسیروانی‬ ‫كەشكۆڵ‪ ،‬بــەشــداری شانۆگەرییەكی تیپی‬ ‫شانۆی «بێدەنگ»ی هۆڵەندی دەكــات‪ ،‬كە‬ ‫شانۆگەرییەكە تایبەتە بە»ترام»ەكانی هۆڵەنداو‬ ‫تێیدا ناوبراو رۆڵی جابی دەگێڕێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە سیروان جەمال بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬تیپی شانۆی «درەنــگ» تیپێكی‬ ‫ناسراوی چاالكی هۆڵەندایە‪ ،‬تواناو ئەزمونی ئەم‬ ‫تیپە وایكردوە كە كۆمپانیای «‪ ،»HTM‬كە‬ ‫كۆمپانیایەكی گواستنەوەی هۆڵەندایە‪ ،‬داوایان‬ ‫لێبكەن بەرهەمێكی شانۆیی هاوبەش پێشكەش‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەم بەرهەمە هاوبەشەی كە لەسەر‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫داوای «‪ »HTM‬ك ــراوە‪ ،‬بەبۆنەی كڕینی‬ ‫«‪ »60‬ترامی تازەوەیە بۆ گواستنەوە بۆ شاری‬ ‫«الهای»‪.‬‬ ‫بەرهەمەكە بریتییە لەشانۆییەكی ئاهەنگئامێز‪،‬‬ ‫كە لەیەكێ‌ لەو ترامانەدا بۆماوەی هەفتەیەك وەكو‬ ‫تاقیكردنەوە پێشكەشكرا‪ ،‬ناوی ئەو ترامە نرابو‬ ‫«‪ ،»nieuwe Aveino‬هەر لەیەكەم ساتی‬ ‫رۆیشتنی ترامەكەوە كاتژمێر ‪ 6،15‬ی بەیانی‪،‬‬ ‫ئەكتەرەكان دەستیان بەنواندن دەكرد‪ ،‬بۆماوەی‬ ‫سێ‌ كاتژمێر بەجلوبەرگ‌و ئێكسسواری كۆنی‬ ‫سااڵنی بیستەكانی هۆڵەنداوە‪ ،‬نواندن لەیەكەم‬ ‫نەفەری ناو ترامەكەوە دەستی پێدەكرد‪ ،‬بەشێكی‬ ‫زۆری بەشێوەی «ئیرتیجالی» پێشكەش دەكراو‬ ‫هەندێجاریش ئەكتەر لەوێستگەكان دادەبەزین‌و‬ ‫نواندن دەبرایە ناو وێستگەكان‪.‬‬

‫ئەم شانۆگەرییە لەساڵی پاردا لەالهای‬ ‫پێشكەش كــرا‪ ،‬بڕیارە لەم ساڵیشدا‬ ‫لـــەزۆربـــەی شــارەكــانــی هــۆڵــەنــدا‬ ‫نمایشبكرێت‪.‬‬ ‫بــەرهــەمــەكــە هــەشــت ئەكتەری‬ ‫ســەرەكــی رۆڵــیــان تێدا دەبینی‪،‬‬ ‫هونەرمەند «ســیــروان جەمال»‬ ‫یــەكــێــك بــو لـــەو ئــەكــتــەرانــەی‬ ‫كــە رۆڵـــی «جـــابـــی» دەبــیــنــی‪،‬‬ ‫شانۆییەكە لــەدەرهــێــنــانــی خاتو‬ ‫«‪»cezanne‬ەو‪ ،‬نوسینی «لوسیانا‬ ‫فــان ئامسفۆرت»ەو‪ ،‬بڕیارە لەمساڵدا‬ ‫لەچەند شارێكی هۆڵەندا نمایشبكرێت‪.‬‬

‫دەبوایە دادوەران‬ ‫چییان بكردایە؟‬ ‫فەرەیدون پێنجوێنی‬ ‫زۆری بەسەردا رەت نەبوە‪ ،‬هەموی چەند مانگێك پێش ئێستابو‪:‬‬ ‫*ئەكادیمیان‌و مامۆستایانی زانكۆ (بەهەزاران)‪ ،‬بەیاننامەیان دەركرد (بەئیمزای‬ ‫درشتی خۆیانەوە)‪ ،‬تیایدا داوای درێژكردنەوەی ویالیەتی سەرۆكی هەرێمیان‬ ‫كرد‪ ،‬ئەگەرچی هەندێك لەوان بڕوانامەی بااڵیان لەیاسادا هەبو‪ ،‬دەیانزانی ئەو‬ ‫مەسەلەیە لەڕوی یاساییەوە گرێكوێرەی تێكەوتوە‪ ،‬كردنەوەی بەدەستەوە نایەت‪.‬‬ ‫*دادوەران (لەدادگای تەمیز)‪ ،‬مكوڕترو دەستكراوەتر لەمامۆستایانی زانكۆ‪،‬‬ ‫نەك داوای درێژكردنەوەی ویالیەتی سەرۆكی هەرێمیان دەكرد‪ ،‬بەڵكو رێك لەجێی‬ ‫خۆیانەوە بەبڕیاری دادگاكەیان‪ ،‬دو ساڵیان بۆ درێژكردەوە!‬ ‫*ئەفسەرانی پلەبڵندو پلەنەوی‪ ،‬لەمەیدانەكانی جەنگدا دژی داعش‪ ،‬بۆ كامێرای‬ ‫تیڤیەكان دەدوان‪ ،‬دەیانگوت ‪ :‬موچە هەبێ‌و نەبێ گیانمان فیدای كوردستان‬ ‫دەكەین (ئەلحەقی شەهیدی زۆریشیان دا)‪.‬‬ ‫كەچی ئێستا‪ ،‬وەكو ئەوەی ئەو هەڵوێستانەی لەوەوبەر هەر هینی ئەوانیش‬ ‫نەبوبێ‪ ،‬لەڕێی بەیاننامەی دەستەجەمعی‌و گردبونەوەی ناڕازیانەوە‪ ،‬داوا دەكەن‬ ‫بەپێی سیستمی پێشوی موچە‪ ،‬مەعاشەكانیان بدرێ‪ ،‬دەنا ئیشەكانیان جێدێڵن!‬ ‫ئەمە ئەنجامی ئەو دیزاینە كۆمەاڵیەتییە خراپەیە كە (دەسەاڵتداران) هەرێمی‬ ‫كوردستانیان لەسەر بنیاتنا!‬ ‫ئەگەر لەسەر ئەو دیزاینە كۆمەاڵیەتییە خراپە كۆمەڵگەیان رەسم نەكردایەو‬ ‫دابەشیان نەكردایە بۆ‪:‬‬ ‫*چینی بااڵی خۆشگوزەران (سەرمایەداران‪ ،‬شێخ‌و مەشایەخ‪ ،‬دادوەران‪،‬‬ ‫ئەفسەران‪ ،‬مامۆستایانی زانكۆ‪ ،‬وەزیرو پەرلەمانتار‪ ،‬پزیشك‌و ئەندازیار)‪.‬‬ ‫*چینی نزمی بەرماوەخۆر (وردەواڵەفرۆش‌و عەرەبانچی‪ ،‬فەرمانبەرانی ئاسایی‪،‬‬ ‫مامۆستایانی بنەڕەتی‪ ،‬كرێكارو كارگوزار)‪.‬‬ ‫ئەوا ئەمڕۆ ئەم دوفاقییەیان بەم زەقییە لەخەڵكی هەرێم (كام خەڵكی هەرێمیش‬ ‫‪ :‬فەرمانبەرانی بااڵ!) نەدەبینی‪:‬‬ ‫*لەیەك یان دو وەرزی هەمان ساڵدا‪ ،‬جارێك داوای درێژكردنەوەی ویالیەتی‬ ‫سەرۆكی هەرێم بكەن‪ ،‬جارێك بەتوندی پشتی تێبكەن‪ ،‬لەبەرئەوەی ئیمتیازاتەكانی‬ ‫خۆیان كەوتۆتە غەرغەرە !‬ ‫كەواتە شینی پێشوی ئەو پلەبااڵیانەو داكۆكیەكەیان لەو سیستمە سیاسی ‪-‬‬ ‫ئیدارییە خراپەی چارەكە سەدەیەكە میللەتی نیگەران كردوە‪ ،‬بۆ خۆیان بو‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەیانبو گەندەڵی بەرقەراربێ‌و لەسایەی گەندەڵیدا ئیمتیازاتەكانی خۆیان‬ ‫پارێزراوبێ!‬ ‫پێویستە ئەمە ببێتە وانە بۆ هەر كەس‌و حزبێكی پاشتر كە جڵەوی فەرمانڕەوایی‬ ‫خەڵكی دەكەوێتە دەست!‬ ‫هەروەها ببێتە وانە بۆ خەڵكانی زەحمەتكێش‌و دڵگەرمی كۆمەڵگاش‪ ،‬تێبگەن ‪:‬‬ ‫هەندێجار كە كەسانی سەر بەچینی بااڵی ناو كۆمەڵگە (ئەكادیمیان‌و مامۆستایانی‬ ‫زانكۆ‪ ،‬شێخ‌و مەشایەخ‪ ،‬یان سیاسەتمەداران‌و ئەفسەرانی بااڵ ‪ -‬بۆ نمونە) دەدەنە‬ ‫پاڵیان‌و دێنە ناو جواڵنەوە سیاسیەكانیانەوە‪ ،‬بۆ پچڕینی بەشی خۆیان دێن‪،‬‬ ‫تەنانەت هەندێجار لەنیوەی رێدا جواڵنەوەكە جێدێڵن (ئەگەر دەسەاڵتداران پشی‬ ‫پشییان بۆ بكەن‌و دەمچەوریان بكەن)‪.‬‬ ‫دەمەوێ لەكۆتاییدا پرسیارێك بكەم‪ ،‬بەاڵم پەیداكردنی وەاڵمەكەی جێبێڵم بۆ‬ ‫كەسانیتر‪:‬‬ ‫ئایا لەواڵتانی تر‪ ،‬جیاوازیی موچە (موچە دەڵێم نەك داهاتی ئیشكردن‬‫لەكەرتی تایبەت) لەنێوان فەرمانبەرانی بااڵ (مامۆستایانی زانكۆ‪ ،‬دادوەران‪،‬‬ ‫ئەفسەران‪ ،‬وەزیــران‌و پەرلەمانتاران‪ ،‬پزیشكان‌و ئەندازیاران)‌و فەرمانبەرانی‬ ‫ئاسایی (مامۆستای بنەڕەتی‪ ،‬ئەوانیتری هاوپێڕیان) چەندەیە (دو قات‪ ،‬سێ‬ ‫قات‪ ،‬چوار قات)؟‬ ‫ئەی الی خۆمان؟‬‫ئایا فەرمانبەرانی پلە بااڵی الی خۆمان‪ ،‬لەجیاتیی داوای موچەكەی پێشوی‬‫خۆیان‪ ،‬داوای هەڵوەشاندنەوەی حكومەتی ئێستاو دروستكردنی حكومەتێكی‬ ‫نوێیان بكردایە‪ ،‬روسورانەتر نەبو بۆیان؟‪.‬‬

‫دا‬ ‫هاتوو‬ ‫مار‬ ‫ەکانی‬

‫دەقی شیعریی نوێ‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژ‬

‫ڕامیار مەحمود ‪ -‬ئەدیب نادر‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )493‬دووشةممة ‪2016/2/22‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫«ببیت یان نەبیت‪ ،‬ئا ئەمەیە کێشەکە»‬ ‫هاملێت لەناو پەنابەرانە‬ ‫گۆران ڕەسووڵ‬ ‫لەنــاو جەنگەڵــدا و لــە ڕۆژێکــدا کــە ســەرما‬ ‫بەهــۆی هــەورە خۆڵەمێشــییەکانەوە کــە بــەری‬ ‫خۆریــان گرتبوو زیاتر تینی لەرزینی بەبەر گیانی‬ ‫پەنابەرانــدا هێنابــوو‪ ،‬لەپڕ کەســێک بەبەرگێکی‬ ‫ڕەشــەوە و لەبەر خۆیەوە دەنگــی بەرزکردەوە و‬ ‫گوتی‪« :‬ببیت یان نەبیت ‪ -‬ئا ئەمەیە کێشەکە»‪.‬‬ ‫ئەوانەی کە لەوناوە بوون و لەبەر ســەرما خۆیان‬ ‫گڕمۆڵــە کردبــووەوە و گوێبیســتی ئەم قســەیە‬ ‫بوون‪ ،‬تێگەیشــتن بڕینی ئــەم هەموو ڕێگە دوورە‬ ‫پڕ لە دەردەســییە ئاماژەیەکە بۆ کێشمەکێشــمی‬ ‫بــوون و نەبوون‪ .‬یان بە جۆرێکی تر بێ ئامانجیی‬ ‫«بــوون»ە کــە ئــەوان بــەرەو نادیار لەنــاو ئەم‬ ‫جەنگەڵــەدا شــەو و ڕۆژ دەژمێرن‪ .‬بەاڵم ئەمجارە‬ ‫کــە پیاوی ڕەشــپۆش هاتەوە دەنــگ و ڕووی لێ‬ ‫کــردن و گوتی‪« :‬دوای ئەوەی ئارێشــەکانی ئەم‬ ‫ژیانە تووڕ هەڵدەین‪،‬‬ ‫ئەمەیــە وامــان لــێ دەکا ڕاڕا بیــن‪ .‬هــەر ئەم‬ ‫تێگەیشتنەیە‬ ‫کە دەردەسەری ژیانێکی وا درێژ دێنێتە بوون‪.‬‬ ‫ئەگەرنا کێ بەرگەی قامچی و ڕیســوایی ڕۆژگار‬ ‫دەگرێ‪،‬‬ ‫خراپــەی چەوســێنەران‪ ،‬ڕەفتــار و کــرداری‬ ‫ئابڕووبەرانەی لەخۆباییان‪،‬‬ ‫ئازاری عەشــقێکی ڕیســواکراو‪ ،‬پشگوێخستنی‬ ‫یاسا‪،‬‬ ‫قســەی ڕەق و وشــکی کاربەدەســتان‪ ،‬ئــەو‬ ‫جوێنانەی کە مرۆڤە پشوودرێژە باشەکان‬ ‫لە کەسانی هیچ و پووچ قبووڵی دەکەن‪،‬‬ ‫لــە کاتێکــدا ڕەنگــە ئــەو کەســانە بتوانن بە‬ ‫خەنجەرێکی ڕووت‬ ‫گیانی خۆیان ئازاد بکەن؟»‬

‫دوای گوێبیســبوونی ئەم ڕستانە‪ ،‬کە تەزوویان‬ ‫بە جەســتەی ماندووی پەنابەرەکاندا دەهێنانەوە‪،‬‬ ‫ئــەم پیاوەیان ناســیانەوە ئــەوە «هاملێت»ە کە‬ ‫دوای چــوار ســەد ســاڵ گەڕاوەتــەوە و دەیەوێ‬ ‫بەجۆرێکی تر تراژیدیــای بوون لەگەڵ پەنابەراندا‬ ‫بگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم دیمەنە ڕەنگە بە چەندیــن فۆڕمی جیاواز‬ ‫لە ئەندێشــەی سەدان پەنابەر لە ڕەگەز و تەمەن‬ ‫و نەتــەوەی جیاواز خۆی نمایش بکاتەوە‪ ،‬کاتێک‬ ‫کە لە ڕۆژی چوارشــەممە ‪٣‬ی فێبریوەری‪ ،‬گڵۆبی‬ ‫شەکسپیر «‪»Shakespeare›s Globe‬‬ ‫شــانۆیی هاملێتــی بــۆ پەنابەرانــی کەمــپ یــان‬ ‫جەنگەڵــی «کالیــە» لــە فەڕەنســا نمایش کرد‪.‬‬ ‫نزیکەی ســێ ســەد پەنابەر کە لــە واڵتانی پڕ لە‬ ‫کێشە و جەنگ‪ ،‬وەک عێراق و سوریا و ئەفغانستان‬ ‫و سودانەوە ملی ڕێگایان بەرەو پەناگەیەکی ئارام‬

‫گرتووەتەبــەر‪ ،‬بەرانبــەر تەختەیەکــی شــانۆ ڕیز‬ ‫ڕیــز دانیشــتبوون و وەســتابوون؛ بــەو هیوایەی‬ ‫ئــەم شــانۆگەرییە ئاهــی ڕێگەیەکــی دژواریان بۆ‬ ‫هەڵکێشــێ‪ .‬ئەگەرچــی شــانۆییەکە بــە زمانــی‬ ‫ئینگلیزیی نمایش دەکرا و دەگمەن لەو پەنابەرانە‬ ‫لێــی تێدەگەیشــتن‪،‬بەاڵم گروپــە شــانۆییەکە‬ ‫لەسەرەتادا کورتەیەکی نووسراویان لە شانۆگەریی‬ ‫«هاملێــت» بە هەریەک لــە زمانەکانی عەرەبیی‪،‬‬ ‫فارسیی‪ ،‬کوردیی‪ ،‬ئەفغانیی پێشکەشی پەنابەران‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫دونیــای تاریکــی ئــەم شــانۆییە گرێدانــەوەی‬ ‫تراژیدیایەکــی درێژە کــە مرۆڤ بە درێژایی بوونی‬ ‫بەدەســتییەوە دەناڵێنــێ و لە هەر ســەردەمێکدا‬ ‫بــە فیگــەر و شــێوەیەکی جیــاوازەوە خۆی نوێ‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬شــانۆییەکە لــە دوو کاتژمێر و نیوەوە‬ ‫بۆ نەوەت خولەک کەمکرابووەوە‪ ،‬ئەمەش لەپێناو‬

‫مانــدوو نەکردنــی پەنابــەران کە لە ســەرمایەکی‬ ‫تاقەتپڕووکێنــدا بینەری تراژیدیترین شــانۆنامەی‬ ‫ولیــام شەکســپیر بــوون‪ .‬ئەگەرچــی تــۆم بێرد‬ ‫(پڕۆدیوســەر لە گلۆبی شەکســپیر) ئامانجی ئەم‬ ‫نمایشــەی بــۆ کەمێــک دڵخۆشــکردنی پەنابەران‬ ‫گەڕانــدەوە‪ .‬بــەاڵم ئەمــە مانــای ئــەوە نییە کە‬ ‫پەنابەران ئەو پرســیارە قوواڵنــەی کە لەناواخنی‬ ‫شانۆیی هاملێتدا هەن و ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ‬ ‫بەشــێکن لــە نەهامەتییەکانیان‪ ،‬لەبیــر بچێتەوە‪.‬‬ ‫پەنابەرانــی ئامادەبووی ئەم شــانۆگەرییە ڕەنگە‬ ‫نەزانــن کە ئایا لەڕێگەی گەڕان بۆ کونجێکی ئارام‬ ‫چارەنووســیان چ جۆرە مردنێکە‪ ،‬خۆکوشتنەکەی‬ ‫هاملێت یــان ئۆفیلیایە! یان ئەوەتا جۆرێکی تری‬ ‫مردنــە لەناو ئــەو لــۆری و بارهەڵگرانەی کە لەم‬ ‫جەنگەڵەوە بــەرەو بەریتانیا بە نایاســایی دەیان‬ ‫گوازنەوە‪.‬‬

‫ئەو کتێبەی زۆرترین کەس درۆیان لە بارەی خوێندنەوەیەوە‬ ‫کردووە و شەڕ و ئاشتییش نییە‬ ‫تەلەگراف‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ژوان جەالل‬ ‫ڕەنگــە تــۆ وا چــاوەڕوان بکەیــت کتێبە قــورس و قەبەکە‬ ‫ڕووســییەکەی شەڕ و ئاشتی ئەو کتێبە بێت کە زۆرترین ڕێی‬ ‫تێدەچێت بەریتانییەکان بە درۆ گوتبێتییان خوێندوومانەتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم کتێبی پەســەندی مندااڵن –سەرکێشییەکانی ئەلیس‬ ‫لە ســەرزەمینی سەیروســەمەرەدا‪ -‬نووســینی لویــس کارۆڵ‬ ‫بەرپرســە لە زۆرترین فشــەی ئەدەبی‪ ،‬بە پێی ڕاپرســییەکی‬ ‫بیبیسی‪.‬‬ ‫ئەوانــەی کێشمەکێشــیان هەبــوو لــە کالســیکەکەی لیــۆ‬ ‫تۆلســتۆی بچنە پێشــەوە‪ ،‬ئێســتا چەقی تەختــی بەرنامەی‬ ‫تەلەفزیۆنیی شــەوانی یەکشــەممەیان گرتووە (شەڕ و ئاشتی‬

‫بــە زنجیرە لە تەلەفزیۆنی بیبیســی پێشــکەش کــرا‪ .‬و‪.‬ک‪).‬‬

‫زاتیان پەیدا کردووە کە بڵێن ئێستاش ئەوە هەر بەرپرسە لە‬ ‫درۆودەلەســەی زۆر‪ ،‬لە لیستی ئەو کتێبانەدا کە ئێمە بە درۆ‬ ‫بە هاوڕێکانمان دەڵێین خوێندووماننەتەوە چوارهەمینە‪.‬‬ ‫‪١٩٨٤‬ی جۆرج ئۆرویڵ و سێ بەرگەکەی لۆردی ئەڵقەکانی‬ ‫جــەی ئاڕ ئــاڕ تۆلکین یەک لــە دوای یەک بوونــە دووهەم و‬ ‫ســێهەم‪ ،‬لە کاتێکدا تۆلستۆی جارێکی تر لە ژمارە پێنجدا بە‬ ‫ئانا کارانیناوە دەرکەوتەوە‪.‬‬ ‫ســێبەرگە ئیرۆتیکییەکــەی پەنجا ســێبەر‪ ،‬چــوار ڕۆمانی‬ ‫چارڵــس دیکنز و کالســیکەکەی جەین ئۆســتن شــکۆمەندی‬ ‫و بڕیــاری پێشــوەختی لــە نێوان ئەو بیســت کتێبــەدان کە‬ ‫بەریتانییــەکان زۆرتریــن درۆیــان لەبــارەی خوێندنەوەیانەوە‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا شەڕ و ئاشتی ڕەنگە زۆرترین تەماشاکەری هەبێت‬ ‫لە درامای شــەوی یەکشــەمماندا‪ ،‬تەنیا نۆ لە سەتی ئەوانەی‬

‫دەنگیان داوە‪ ،‬دەستیان داوەتە خودی ڕۆمانەکەی تۆلستۆی‪-‬‬ ‫بەاڵم ژمارەیەکی زیاتر بە درۆ گوتوویانە خوێندوویانەتەوە‪.‬‬ ‫لێکۆڵینەوەیەک لە خووەکانی خوێندنەوەی ‪ ٢،٠٠٠‬بەریتانی‬ ‫کە لەالیەن بیبیســییەوە ئەنجام درا‪ ،‬ئاشــکرای کرد کە یەک‬ ‫لــە چــوار کەس لــە خۆیانــەوە گوتوویانــە یەک لــەو کتێبە‬ ‫کالســیکانەیان خوێندووەتەوە لــە کاتێکدا بووە کە کتێبەکان‬ ‫خراونەتە ســەر شاشــەی تیڤی‪ ،‬هۆکاری باڵوی ئەوەش ئەوە‬ ‫بووە نەیانویستووە لە گفتوگۆکان دابڕێن و ویستوویانە خۆیان‬ ‫بە زیرەکتر دەربخەن‪.‬‬ ‫هۆیەکــی ڕوون هەیــە بۆ ئــەوەی یەک لە ســێیان ددانیان‬ ‫بەوەدا ناوە ئەوان کەســێک ڕاســت ناکەنــەوە ئەگەر بە هەڵە‬

‫پێیان وابووبێت ئەوانە خوێنەرێکی باشــترن لەوەی لە واقیعدا‬ ‫هەن – لە ســەتا شەستی ئەوانەی بەشداریی ڕاپرسییەکەیان‬ ‫کــردووە گوتوویانە ئەوەی کەســێک خوێنەرێکی باش بێت وا‬ ‫دەکات کەسێکیش بێت زیاتر سەرنج ڕابکێشێت‪.‬‬ ‫هەواڵــی خــۆش بۆ ئــەو کتێبفرۆشــانەی دەترســن لەوەی‬ ‫کڕیارەکانیان بەهۆی سکرینی تیڤییەوە لە دەست بدەن ئەوەیە‬ ‫ڕاپرســییەکە ئاشــکرای کردووە فیلم و زنجیــرە تەلەفزیۆنییە‬ ‫لــە کتێــب وەرگیراوەکان هانی بینەرانیان داوە دەســت بدەنە‬ ‫خــودی کتێبــەکان‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی لە ســەتا ‪ ٤٤‬دەڵێن ئەگەر‬ ‫بە دراماکردنی کتێبەکان شایســتەی پێنج ئەســتێرە بن ئەوە‬ ‫دەبێتە هاندەر بۆ خوێندنەوەی خودی کتێبەکان‪.‬‬

‫ئــەم کارەی کۆمپانیــای گلۆبــی شەکســپیر لە‬ ‫چوارچێوەی نمایشــکردنی شــانۆیی «هاملێت»ە‬ ‫لــە سەرتاســەری جیهــان‪ ،‬کــە ئەمــەش یەکێکە‬ ‫لەو چاالکیانەی کە بەبۆنەی چوار ســەد ســاڵەی‬ ‫مردنــی شانۆنووســی مەزنــی بەریتانیــی «ولیام‬ ‫شەکســپیر»ەوەیە‪ .‬ئەمــە ســەرەڕای ئــەوەی کە‬ ‫پێشــتر بــۆ هەریەک لــە پەنابەرانی ســووریی لە‬ ‫کەمپەکانــی ئــوردن و پەنابەرانــی یەمەنیــی لــە‬ ‫جیبۆتــی ئەم شــانۆییەیان نمایش کــردووە‪ .‬ئەم‬ ‫کارەی گلۆبــی شەکســپیر ئەگەرچــی بــۆ چەنــد‬ ‫کاتژمێرێــک پەنابەران لــەو نەهامەتییە لێڵەی کە‬ ‫تێیــدان دوور دەخاتــەوە‪ ،‬بەاڵم هیچ ئاســۆیەکی‬ ‫ڕوونیان نیشــان نــادا کە ئایا لــە دواجاردا ئەوان‬ ‫کەللـــەسەری ئــەم ســەرگەردانییە بەدەســتەوە‬ ‫دەگرن‪ ،‬یان کەللـەسەری ئەوان دەکەوێتە ژێرپێی‬ ‫ئەم سەرگەردانییەوە!‬

‫ئەو بیست کتێبەی زۆرترین درۆ لە بارەی‬ ‫خوێندنەوەیانەوە کراوە‪:‬‬ ‫‪ /١‬سەرکێشــییەکانی ئەلیــس لە ســەرزەمینی‬ ‫سەیروسەمەرەدا‪ -‬لویس کارۆڵ‬ ‫‪ -١٩٨٤ /٢‬جۆرج ئۆرویڵ‬ ‫‪ /٣‬سێینەی لۆردی ئەڵقەکان‪ -‬جەی ئاڕئاڕ تۆڵکین‬ ‫‪ /٤‬شەڕ و ئاشتی – لیۆ تۆلستۆی‬ ‫‪ /٥‬ئانا کارانینا – لیۆ تۆلستۆی‬ ‫‪ /٦‬سەرکێشییەکانی شێرلۆک هۆڵمز‪ -‬ئارسەر کۆنان دۆیڵ‬ ‫‪ /٧‬بۆ کوشتنی باڵندەی الساییکەرەوە – هارپەر لی‬ ‫‪ /٨‬دەیڤد کوپەرفیڵد – چارڵز دیکنز‬ ‫‪ /٩‬تاوان و سزا‪ -‬فیۆدۆر دۆستۆیۆڤسکی‬ ‫‪ /١٠‬شکۆمەندی و بڕیاری پێشوەخت‪ -‬جەین ئۆسنت‬ ‫‪ /١١‬خانووی خەمگین – چارڵز دیکنز‬ ‫‪ /١٢‬هاری پۆتەر‪ -‬جەیکەی ڕاوڵین‬ ‫‪ /١٣‬چاوەڕوانییە مەزنەکان – چارڵز دیکنز‬ ‫‪ /١٤‬یادداشتەکانی ئان فرانک‪ -‬ئان فرانک‬ ‫‪ /١٥‬ئۆلیڤەر تویست – چارڵز دیکنز‬ ‫‪ /١٦‬سێینەی پەنجا سێبەر‪ -‬ئیئێڵ جەیمس‬ ‫‪ /١٧‬ئینجا دواتر هیچ – ئاگاتا کریستی‬ ‫‪ /١٨‬گاتسبیی مەزن‪ -‬ئێف سکۆت فیتزجێڕڵد‬ ‫‪ /١٩‬کاچ ‪ -٢٢‬جۆسیف هیڵەر‬ ‫‪ /٢٠‬پاسەوانێک لە مەزرا‪ -‬جەی دی سالنجەر‬

‫ژمار ‌ه (‪ )493‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/22‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫دادگایی فرانس كافكا‬

‫بۆچی (یۆزیف ك) بەرخود ناكات؟‬ ‫ئیبراهیم ئەلعەریس‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫ســەروەختێك دەرهێنــەری گــەورەی‬ ‫ئەمریكــی ئۆرســۆن ویڵــز (كــە‬ ‫دوورخرابــووەوە بــۆ ئەوروپــا)‪ ،‬فیلمــی‬ ‫دادگایی نمایشكرد‌و فیلمەكەش لەڕۆمانی‬ ‫دادگایــی فرانس كافــكاوە ئامادەكرابوو‪،‬‬ ‫چەندیــن گفتوگــۆی ڕۆژنامەوانی لەگەڵدا‬ ‫سازكراو تێكڕاشیان دەیانویست بۆچونی‬ ‫ئــەو لەبــارەی ئەو بەرهەمــەوە بزانن كە‬ ‫هەڵگری چەندیــن لێكدانەوەی جیاجیا و‬ ‫بۆچونی فیكری دژبەیەك بوو‪.‬‬ ‫یەكێك لـــــــــــــە ڕۆژنامەنوســــــان‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكدا لێی دەپرســێت‪( :‬لەم‬ ‫فیلمــەدا وادەردەكەوێــت وەك ئــەوەی‬ ‫بتەوێت ڕەخنەیەكی توند ئاڕاستەی خراپ‬ ‫بەكارهێنانــی دەســەاڵت بكەیت‪ ،‬لەالیەن‬ ‫ئەوانــەی خــاوەن دەســەاڵتن‪ .‬لــەوەش‬ ‫زیاتر تۆپێت وایە مسیۆكاف وەك ئەوەی‬ ‫لەفیلمەكــەدا دەردەكەوێــت‌و ئەنتۆنــی‬ ‫بركنــز ڕۆڵەكــەی بەرجەســتەدەكات‪،‬‬ ‫پرۆمسیۆسێك بێت؟)‪ .‬ئۆرسۆن ویڵزیش‬ ‫لەوەاڵمــدا دەڵێــت‪( :‬كافیــش بۆخــۆی‬ ‫بیرۆكراســیە‪ ،‬بۆیــە پێموایــە بەشــێكی‬ ‫گەورەی گوناهەكە بەئەستۆی خۆیەتی)‪.‬‬ ‫كاتێك ڕۆژنامەنوسەكە لێی دەپرسێت‪:‬‬ ‫(بۆچــی پێتوایــە كاف گوناهبــارە؟)‪.‬‬ ‫لەوەاڵمدا ئۆرســۆن ویڵز بەڕون‌و ڕەوانی‬ ‫دەڵێت‪( :‬چونكە ئەویش ســەر بەشتێكە‬ ‫ت و ئەو‬ ‫كە نوێنەرایەتی خراپەكاری دەكا ‌‬ ‫شــتەش بەشــێك لەو پێكدێنێت‪ .‬ڕاستە‬ ‫ئێمــە ناتوانین بڵێیــن تاوانێكی كردووەو‬ ‫گوناهبارە بەوەی دەسەاڵت دەیداتە پاڵی‪،‬‬ ‫بــەاڵم هەرچۆنێك بێت ئەویش تاوانبارەو‬ ‫سەر بە كۆمەڵگەیەكی گوناهبارەو دەست‬ ‫‌و پەنجەی لەگەڵ ئەو كۆمەڵگەیەدا نەرم‬ ‫كــردووە‪ .‬هەرچۆنێــك بێــت مــن لێرەدا‬ ‫نامەوێت الفی ئەوە لێبدەم كە شــارەزایم‬ ‫لەتاوتوێكردنــی بەرهەمەكانــی كافــكادا‬

‫هەیــە‪ ،‬بۆیە تەنها گوزارشــت لە بۆچونی‬ ‫تایبەتی خۆم دەكەم)‪.‬‬ ‫(بــەاڵم داخــۆ یۆزیــف كاف دەبــوو‬ ‫بەرخوردبــكات؟)‪ ،‬ڕۆژنامــە نوســەكە‬ ‫لــە ئۆرســۆن ویڵــز دەپرســێت‌و ئەویش‬ ‫لەوەاڵمــدا دەڵێــت‪( :‬بەڵــێ‌‪ .‬ئــەو هیچ‬ ‫بەرخوردێــك نــاكات‪ ،‬لەكاتێكــدا دەبوو‬ ‫ت و دەستەوســتان‬ ‫بەرگــری لەخۆی بكا ‌‬ ‫ڕانەوەســتێ‌‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا مــن‬ ‫لەفیلمەكەمــدا الیەنگیری كــەس ناكەم‪،‬‬ ‫ف و نە نەیارەكانــی‪ .‬بەاڵم دەزانم‬ ‫نــە كا ‌‬ ‫بەدرێژایــی كات ئەو هاریكارییان دەكات‪.‬‬ ‫لە كتێبەكەی كافكاشــدا هــەروا دەكات‪.‬‬ ‫لێرەوەیــە لەفیلمەكــەدا ڕێگــەی ئــەوەم‬ ‫پێــداوە‪ ،‬دواجــار بەگــژ جەلــادەكا ‌ن و‬ ‫ئەوانــەدا بچێتەوە كــە دادگایی دەكە ‌ن و‬ ‫بەتاوانباری دەزانن)‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە ڕۆمانــی (دادگایــی) بــە‬ ‫بەناوبانگتریــن ڕۆمانــی فرانــس كافــكا‬ ‫ت و یەكێكیشــە لەو بەرهەمانەی‬ ‫دادەنرێ ‌‬ ‫كافكا تــا لەژیاندامابوو تــەواوی نەكرد‪،‬‬ ‫ئەگەرچــی چەندیــن ســاڵ بــەر لەدنیــا‬ ‫دەرچونی دەستی بەنوسینی كردبوو‪.‬‬ ‫(دادگایی) هەر لەگەڵ باڵوبوونەوەیدا‪،‬‬ ‫بووە مایــەی سەرســامكردنی خوێنەران‬ ‫‌و ئەوانەشــی وەریاندەگێڕایــە ســەر‬ ‫زمانەكانــی دیكــە‪ .‬بــۆ نموونــە چەندین‬ ‫جار وەرگێڕدراوەتە سەرزمانی فەرەنسی‬ ‫‌و هــەر وەرگێڕێكیــش لــەو باوەڕەدابووە‬ ‫ئــەوەی پێــش خــۆی‪ ،‬مافــی تەواوەتی‬ ‫بەتێكســتەكە نــەداوە بــەوەی هەڵگــری‬ ‫ڕەهەندێكی تەنزئامێز و كۆمیدییە‪.‬‬ ‫ئەوەی ســەیرە لێــرەدا ئەوەیــە‪ ،‬ئەم‬ ‫تێكســتەی بە یەكێك لە هەرە تێكســتە‬ ‫تراژیدیەكانــی ســەرەتاكانی ســەدەی‬ ‫بیســتەم ئەژمــار دەكرێــت ‌و یەكێكــە‬ ‫لــەو بەرهەمانــەی بــە قوڵــی باســی لە‬ ‫چارەنووســی تراژیدیانەی مرۆڤ كردووە‬ ‫لە سایەی دەسەاڵتی بیرۆكراسیدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا بەرهەمێكــی كۆمیدی‬ ‫تەنزئامێزەو دەبوو هەمیشــە خوێنەرانی‬

‫بهێنایەتە پێكەنین‪.‬‬ ‫ژیاننامەنوســەكانی كافــكا بــاس‬ ‫لەوەدەكــەن‪ ،‬ســەروەختێك لەســاڵی‬ ‫‪1914‬وە تــا بەراییەكانــی ســاڵی ‪1917‬‬ ‫خەریكی نوســینەوەی نەســكەكانی ئەو‬ ‫بەرهەمەی بووە‪ ،‬زۆر چێژی لەوە بینیووە‬ ‫ئەو نەســكانەی نوســیونی بۆ هاوڕێكانی‬ ‫بخوێنێتــەوەو لەكاتــی خوێندنەوەشــیدا‬ ‫هێنــدە بەماجــەراو بەســەرهاتی‬ ‫پاڵەوانەكەی پێكەنیووە‪ ،‬ژانی کردووە‪.‬‬ ‫لەنێــو ئەوانــەی ئامــادەی ئــەو كۆڕو‬ ‫مەجلیسانەی بوون‪ ،‬ماكس برود بووە كە‬ ‫هــەر زوو ڕودەكاتە فەلەســتین‌و شــوێن‬ ‫خەونــی زایۆنیزمانەی خــۆی دەكەوێت‪.‬‬ ‫لــەو سەفەرەشــیدا بەرهەمەكانی فرانس‬ ‫كافــكا لەگــەڵ خــۆی دەبــات‌و لــەدوای‬ ‫مردنیشــی باڵویان دەكاتەوەو بازرگانیان‬ ‫ێ جاریش دەســكاری‬ ‫پێــوەدەكات‪ .‬هەند ‌‬ ‫ێ شتیشــی‬ ‫تێكســتەكانی كردووەو هەند ‌‬ ‫بۆزیادكــردووە تــا لەگــەڵ ئایدیاكانــی‬ ‫خۆیــدا بگونجێــت‪( .‬دادگایی)یش لەنێو‬ ‫ئــەو بەرهەمانەدا بووەو بگــرە یەكەمین‬ ‫بەرهەمێكە لەساڵی ‪( 1925‬واتە ساڵێك‬ ‫دوای لــە دنیادەرچونــی كافــكا)‪ ،‬باڵوی‬ ‫كردبێتەوە‪.‬‬ ‫باڵوكردنەوەكەشــی ڕەنــگ‌و بۆیەكــی‬ ‫تراژیدیانــەی پێوەدیاربــوو‪ ،‬بەجۆرێــك‬ ‫ڕەهەندە کۆمیدییە ڕەشەكەی كافكایزمی‬ ‫ێ ئــەو ڕۆمانە وەكی‬ ‫شــاردبووەوە‪ .‬وەلــ ‌‬ ‫ئەوەی لەمڕۆدا پێی ئاشناین‌و بەوجۆرەی‬ ‫ئۆرســون ویڵز ئامادەی كردووە‪ ،‬جارێكی‬ ‫دی چۆتەوە ســەر لۆژیكی كافكا‌و تەنز و‬ ‫كۆمیدیا مەبەســت دارەكەی‪( .‬دادگایی)‬ ‫وەك ئەوەی لەمڕۆدا ئێمە پێی ئاشــنای ‌ن‬ ‫و چەندیــن وەرگێڕانــی بۆكــراوە‪ ،‬ئــەو‬ ‫ڕۆمانەیــە كە كافكا خۆی ویســتی وابوو‬ ‫بەو جۆرەبێت‪ .‬هەرچەندە حەزی نەدەكرد‬ ‫هەرگیز چاپ بكرێت‌ و باڵوبێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەهــا حــەزی نەدەكــرد زۆرێــك‬ ‫لەبەرهەمەكانــی ڕوناكــی ببینــن ‌و‬ ‫چاپبكرێن‪ .‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا دادگایی‬

‫باڵوكرایــەوەو بــوو بەیەكێك لەتێكســتە‬ ‫دیــار و دانســقەكانی ئەدەبــی مۆدێرن‪.‬‬ ‫ڕۆمانێــك بەســتایلی تایبەتــی خــۆی‪،‬‬ ‫بەگــژ مۆدێرنەیەكدا دەچێتەوە كە مرۆڤ‬ ‫نامۆدەكات‌و لە مرۆڤ بوونی دەخات‪.‬‬ ‫ئەڵبەتــە ڕۆمانی (دادگایی) دەربارەی‬ ‫یۆزیف كافە‪ .‬یۆزیڤ كافیش فەرمانبەرێكی‬ ‫بیرۆكراسیە لە كۆمپانیایایەكداو خواستی‬ ‫گەورەی ئەوەیە‪ ،‬ژیانێكی ڕۆتینی ئاسایی‬ ‫لەناو خزم‌و دۆســتانێكی بەژمارە كەمدا‬ ‫بگوزەرێنێ‪ .‬ژیانی شتێكی وای تێدانابێت‬ ‫شــایەنی بــاس بێــت‪ ،‬تــا ئــەو ڕۆژەی‬ ‫ت و دەبینێت پیاوانی‬ ‫لەخەو بەخەبەردێــ ‌‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬دەیانەوێت دەسگیری بكەن‌و‬ ‫بیدەنە دادگاو لەسێدارەی بدەن‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەپاچی‌و ئــەو تاوانە چییە كە‬ ‫كردویەتی؟‬ ‫نەخــۆی وەاڵمێكــی دەســگیردەبێت‌و‬ ‫نە ئەوانەشــی هاتون بۆ دەسگیركردنی‪،‬‬ ‫هۆكارەكــەی دەزانــن‪ .‬ئەوانــەی هاتــون‬ ‫كاریــان تەنهــا ئەوەیــە‪ ،‬فەرمانەكانــی‬ ‫ێ بكــەن ‌و لــە‬ ‫ســەروخۆیان جێبەجــ ‌‬ ‫ڕەفتــار و هەڵســوكەوتەكانی بكۆڵنەوە‪.‬‬ ‫تەنانــەت ئەو دادوەرانەشــی لە دواجاردا‬ ‫بڕیاری لەســێدارەدانی بەســەردا دەدەن‪،‬‬ ‫بەتەواوەتی نازانن تاوانەكەی چییە‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە چەنــد توێژەرێــك پێیــان‬ ‫وایــە گەربهاتبایــە كافــكا ئــەو ڕۆمانەی‬ ‫تەواوبكردایــە‪ ،‬دەشــیا پێمــان بڵێــت‬ ‫تۆمەتەكــەی یۆزێــف چــی بــووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫واقیع پێمان دەڵێت نوسەرەكەی شتێكی‬ ‫وەهــای نەكــرد‪ ،‬گەرنــا ئــەوا كرۆكــی‬ ‫بابەتەكە بەهەدەردەچوو‪ .‬چونكە نەكاف‬ ‫‌و نەئەوانەشــی هەوڵــی دەســگیركردنی‬ ‫كاف دەدەن ‌و نــە ئێمــەش‪ ،‬نازانــن‬ ‫هەقیقەتــی ئەو گوناهــو تاوانە چییە كە‬ ‫كردویەتی‪ .‬تێكڕای بەرهەمەكانی دیكەی‬ ‫كافكاش‪ -‬زۆربەیان تاخۆی لەژیاندا بووە‬ ‫چاپنەكراون‪ ،-‬ئەو گریمانەیە دەسەلمێنێ‌‪.‬‬ ‫شــایەنی باســە زۆرێك لە لێكۆڵیاران‬ ‫پێیانوایــە دادگایی بەوجــۆرەی كەهەیە‪،‬‬

‫ێ كەموكوڕییەیان ڕەنگە‬ ‫بەرهەمێكێكــی ب ‌‬ ‫تاهەتایە هەرنەگاتە ئاســتی بەرهەمێكی‬ ‫بێكەم‌و كوڕی‪.‬‬ ‫كەوابێ‌ ڕۆمانی (دادگایی) باسی چی‬ ‫دەكات؟‬ ‫زۆربەئاسانی باس لە بەهانەهێنانەوە‪-‬‬ ‫یاخــود پاســاوی خــودی بــوون خۆی‪-‬‬ ‫دەكات‪ ،‬یان دەربارەی مەحاڵی بەهانەیە‬ ‫لەو دنیا ئەنگوســتەچاوەی تیایدا دەژین‪،‬‬ ‫دنیایەك كە بەدەســت‌و پەنجەی خۆمان‬ ‫دروستمان كردووە‪.‬‬ ‫لێــرەوە دەتوانیــن بەتەواوەتــی لــە‬ ‫ئۆرســۆن ویڵــز حاڵــی ببیــن كەدەڵێت‪:‬‬ ‫(كاف بۆخــۆی تاوانبــارەو ڕەنگــە‬ ‫تاوانباری ســەرەكیش بێــت‪ .‬نەك تەنها‬ ‫لەبەرئــەوەی بەرخــود نــاكات‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫تادوا چركەســاتەكانیش هــەر هاوكاریی‬ ‫دادوەرەكان‌و ئەوانەدەكات كە چاودێریی‬ ‫شو‬ ‫دەكــەن‪ .‬تەنانــەت هێنــدە بەجــۆ ‌‬ ‫خــرۆش‌ و خوێــن گەرمانــەوە هــاوكاری‬ ‫ئەوانــە دەكات‪ ،‬بیــری دەچێتەوە كەچی‬ ‫بەســەردێت‪ .‬یان لەفیكــری ئەوەدابێت‪،‬‬ ‫خۆی لەو چارەنوســە نادیارە قوتاربكات‬ ‫كەپیاوانی دەسەاڵت بەرەو ئەوێی دەبەن‪،‬‬ ‫ێ ئەوەی ئەوانە خۆشــیان بتوانن هیچ‬ ‫بــ ‌‬ ‫دەربــارەی ئەوكارەیــان بڵێــن‌و هیچــی‬ ‫لەبارەوە بزانن)‪.‬‬ ‫ئەو ئاقارەی پرســی یۆزیف كافی پێدا‬ ‫تێدەپەڕێــت‪ ،‬هەر لەخــاوەن ماڵەكەیەوە‬ ‫شو‬ ‫بــۆ هاوســێ ‌‌و پارێــزەر و كەشــی ‌‬ ‫ش و هەموو ئــەو كارەكتەرانەی‬ ‫نیگاركێــ ‌‬ ‫تــر كە لەڕۆمانەكەدا هاتــوون‪ ،‬هیچ نییە‬ ‫جگــە لەوێنــەی كۆمەڵگا بەگشــتی‪ .‬ئەو‬ ‫كۆمەڵگایــەی دواجار دەبێتــە مەڵبەندی‬ ‫تاوانگەلێــك كــە كــەس ســەرچاوەكەی‬ ‫پێنازانێــت‪ .‬كۆمەڵگە وەک ســەرزەمینی‬ ‫هاتوچــۆی جــەالد و قوربانی‪ ،‬ئەو جەالد‬ ‫و قوربانیانــەی كەس هیــچ لەبارەیانەوە‬ ‫نازانێ‌‪.‬‬ ‫ێ گارودی لە گرنگترین‬ ‫جارێكیــان ڕۆج ‌‬ ‫كتێبەكانیــدا (واقعیــة بالضفــاف)‪،‬‬

‫دەربارەی كافكا نوسیویەتی‪( :‬گەورەیی‬ ‫كافكا لەوەدایە زانیویەتی چۆن جیهانێكی‬ ‫ێ كەهیچ جیاوازیەكی‬ ‫میتۆلــۆژی بخوڵقێن ‌‬ ‫لەگــەڵ جیهانی هەقیقیــدا نەبێت‪ .‬كافكا‬ ‫لەڕێــی بەكارهێنانی كەرەســتەكانی ئەم‬ ‫دنیایەمــان‪ ،‬بەاڵم ئاوێتە بەیاســاگەلێكی‬ ‫دیكە‪ ،-‬توانی جیهانێكی فانتازی دروست‬ ‫بكات)‪.‬‬ ‫بێگومان ئەم قسانەی گارۆدی كتومت‬ ‫بەسەر (دادگایی)دا دەچەسپێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئاشــكرایە ئاوێتەكردنــی واقی ‌ع و فانتازیا‬ ‫ڕاســتەوخۆ دەمانباتــەوە ناوجەرگــەی‬ ‫سەردەمە نوێیەكان‪.‬‬ ‫فرانــس كافــكا (‪ )1924-1883‬زۆر‬ ‫نەژیا تا بەچاوی خۆی ببینێ‌‪ ،‬چۆن ترس‬ ‫‌و دنیابینیــە پڕ تراژیدیەكانی لەســەدەی‬ ‫بیســتەمدا‪ ،‬بوونــە واقیــ ‌ع و خەڵكــی‬ ‫ئەزمونیــان كــرد‪ .‬ئەو هێنــدە ژیا تا لەو‬ ‫واقیعە ســەیرەدا‪ ،‬بەرهەم گەلێكی نوسی‬ ‫‌و ئەو بەرهەمانەش بوون بەســەرچاوەی‬ ‫نوســین بــۆ زۆرێكی زۆر لە نوســەرا ‌ن و‬ ‫مێژوونوسان‪.‬‬ ‫ئەو جولەكە ئەڵمانــی زمانەی لەپراگ‬ ‫لەدایــك بــوو‪ ،‬زانــی چۆن ژیانــی خۆی‬ ‫دەكاتــە ڕۆمانێكی مــەزن‪ .‬ئەویش لەڕێی‬ ‫ی خــۆی و لەڕێــی‬ ‫ئــازارە بێشــومارەكان ‌‬ ‫تەرێزكــردن لەباوك‌و نەتەوە‌و پەیوەندیە‬ ‫ت و‬ ‫ی و نوســی ‌ن و شكســ ‌‬ ‫ئەڤینــدار ‌‬ ‫نائومێدیە زۆر و زەوەندەكانیەوە‪ .‬هەموو‬ ‫ئەوانە بوونە سەرچاوەی تێكست گەلێك‬ ‫كــە كافكا تاخۆی لەژیاندا مابوو كەمێكی‬ ‫ێ باڵوكردنەوە‪ ،‬وەك (پزیشــكی‬ ‫كەمی ل ‌‬ ‫گونــد‪ ،‬دۆز‪ ،‬بــەد گۆڕان‌‪ ،‬وڵگەی ســزا)‪.‬‬ ‫بەاڵم بەرهەمەكانی دیكەی وەك (ئەمریك‌ا‬ ‫ك و‪ ...‬هتد)‪ ،‬ئەوا لەدوای مردنی‬ ‫و كۆشــ ‌‬ ‫باڵوكرانەوە و ڕوناكیان بینی‪.‬‬

‫مارتین سەملۆ‪ ،‬باستاردێک لەنێو بۆگەنی ڕۆژهەاڵت‬ ‫(خوێندنەوەیەک بۆ ڕۆمانی شەوگەڕەکان میران ئابراهام)‬ ‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫‪١‬‬ ‫ڕۆمانی (شــەوگەڕەکان)ی ڕۆماننووس‬ ‫(میــران ئابراهــام) یەکێکە لــەو ڕۆمانە‬ ‫سەرنجڕاکێشــانەی لەم ماوەیەی دواییدا‪،‬‬ ‫پێــش لەچاپبوونــی خوێندوومەتــەوە‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا ئــەو هەســتە ڕەخنەگرییەی‬ ‫مــن لەخۆمــدا هەمــە زاڵبــوو بەســەر‬ ‫تێبینیەکانمــەوە بەســەر ڕۆمانەکــەدا‪،‬‬ ‫میــران و مــن دایالۆگێکمــان لەبارەیەوە‬ ‫کرد‪ ،‬پاشان میران ماوەیەکی زۆر بێدەنگ‬ ‫بوو‪ ،‬ئێســتاش ڕۆمانەکە لەالیەن خانەی‬ ‫(ئەندێشە)ـــوە چاپ کرا و زۆر بەجوانی‬ ‫گرنگییان پێدا‪ ،‬کەجێگەی خۆشەیستی و‬ ‫پشتگیرین‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەوەی کاتی خۆی لە میرانم‬ ‫شــاردەوە الیەنە گرنگەکانــی ئەو ڕۆمانە‬ ‫بوون‪ ،‬چونکە دەمزانی ڕۆماننوســی باش‬ ‫هەموو ئەو سەرنجانە لەدرافتی یەکەمەوە‬ ‫(ڕەشنوســی یەکــەم) وەردەگرێــت‬ ‫و لەدواییــدا چەندەهــا جــار کاری‬ ‫لەســەردەکات‪ .‬بەتایبەت ڕۆمانی کوردی‬ ‫کەلەدایکبوویەکــی نوێیــە و لەنــەوەی‬ ‫ئێمەدا بەتەواوەتی دەموچاوێکی بۆخۆی‬ ‫وەرگــرت‪ ،‬نەوەیــەک ناتوانیــن لەیــەک‬ ‫کەســدا کۆ بکەیتەوە‪ ،‬بەڵکو لەچەندەها‬

‫ڕۆماننوس لەمەنفاکان و لەنێو نیشتماندا‪،‬‬ ‫بەاڵم بەشــی شــێر بەر ئەو ڕۆماننوسانە‬ ‫دەکەوێت‪ ،‬کە لەئەودیوو ســنوورەکانەوە‬ ‫ژیانیان بەسەردەبەن و لەنێو زمانی دیکە‬ ‫و کولتــوری دیکە ئەزمونی ژیانیان لەکار‬ ‫و زمان و ئەشق و نوسین ئەزمونکردووە‪.‬‬ ‫ڕۆمانــی کــوردی بەهەقــەت لەنەوەی‬ ‫جەنگەوە لەدایکبووە و ئێســتاش نەوەی‬ ‫دووهەمی نێو نیشــتمان دەبنە نەوەیەکی‬ ‫دیکە کە لەســەر میراتی نەوەی جەنگ و‬ ‫کولتوری ڕۆمانی دونیای وەرگێڕاو بەکوردی‬ ‫کاردەکەن‪ .‬بەاڵم لەگەڵ (میران ئابراهام)‬ ‫دا ئێمــە لەبــەردەم مۆدێلیکــی دیکــەی‬ ‫ڕۆماننوسداین‪ ،‬لەبەردەم ڕۆماننوسێکداین‬ ‫کەنەخەســڵەتەکانی نــەوەی جەنگــی‬ ‫هەڵگرتووە و نەخەسڵەتەکانی نەوەکانی‬ ‫نێــو نیشــتمان‪ ،‬بەمانــای نــەوەک ئێمە‬ ‫قاچێکی لەنێو نیشتماندایە و قاچێکیشی‬ ‫لەمەنفاکانــی ئەوروپــا و نــەوەک‬ ‫ڕۆماننوســەکانی نیشــتمان قاچەکانیــان‬ ‫بەتوندی لەنیو لۆکالدا چەسپیووە‪ .‬بەڵکو‬ ‫لەڕێگەی زمانەوە جارێکی دیکە کایەکەک‬ ‫دروســتدەکات کەهەردوو فەزای نیشتمان‬ ‫و ئەوروپا پێکەوە گرێبداتەوە‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانەی ئاماژەم پێدان‪ ،‬لۆکال‬ ‫یان ئەودیو ســنوورەکان کاریگەری نییە‬ ‫گەر نەچنە نێو دەقی نوسراو‪ ،‬نەچنە نێو‬ ‫جیهانەوە‪ .‬فەیلەســوفی ئەڵمانی (پیتەر‬ ‫ســلۆتەردایک) دەســتەواژەیەکی جوانی‬ ‫هەیــە کەگوتاریکــی درێــژی خۆیەتــی؛‬

‫(بــەرەو جیهــان چــوون و بــەرەو زمان‬ ‫چــوون) ‪...‬لــەم ســەرەتایەوە دەتوانین‬ ‫باشــتر لەڕۆمانــی (شــەوگەڕەکان)‬ ‫تێبگەیــن‪ ،‬بــەوەی ئــەم کێشــەبەندیە‬ ‫کولتوریــە‪ ،‬ئەم هاوســەنگیە ســوژەییە‪،‬‬ ‫ســوبێکتیڤە‪ ،‬کــە ڕۆماننــوس بەدوویــدا‬ ‫دەگەڕێت لەکەســایەتی (مارتین سەلمۆ)‬ ‫دا ڕەنگیداوەتەوە‪ .‬بەاڵم دیارە هەمیشــە‬ ‫ڕۆماننوس بەشــێک لەخۆی دەبەخشــێت‬ ‫بە پاڵەوانەکەی‪ ،‬پرۆتاگۆنستەکەی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەمیشە پرۆتاگۆنستەکانی ڕۆماننوسەکان‬ ‫زۆر سپڵەن هەرئەوەندە بەشی ڕۆماننوس‬ ‫هەڵدەگــرن تاوەکــو لەدایکدەبــن‪ ،‬دوایی‬ ‫وەک زۆڵێــک‪ ،‬وەک (باســتاردێک) تەنها‬ ‫دەیانوێــت لەدایکبن و چیتــر نایەنەوێت‬ ‫خاوەنــی باوکی یەکــەم بن‪ ،‬دەبنە کوڕی‬ ‫خواوەندێــک کەنەبینــراوە‪ ،‬بــەاڵم مرۆڤ‬ ‫نییــە‪ ،‬باوکێکــە کــەس نازانێــت کێیە‪.‬‬ ‫لێرەوە قسەکردن لەسەر داهێنانە‪ ،‬ئاوەها‬ ‫هەمیشــە کەپرسیاری ڕۆمانی (ئەو دیوو‬ ‫ســنوور‪ ،‬باڵەفــڕە بەنێو دارســتانەکانی‬ ‫مانگــدا) یــان لێکــردووم‪ ،‬کەئایــا ئەوە‬ ‫چیرۆکــی منــە‪ ،‬ئاوتۆبایۆگرافیــای منــە‬ ‫لەبەشێکی ژیانمدا گوتوومە؛ پاڵەوانەکان‬ ‫هەر ئەوەندە پەیوەندیان بەمنەوە هەبووە‬ ‫تاوەکو خەڵقمکردوون‪ ،‬بەاڵم ئیدی لەسەر‬ ‫حســابی خۆیان دەژین‪ ،‬من ناچارم وەک‬ ‫کاتیبەکانی زەمەنی کۆن دوایان بکەوم و‬ ‫چیرۆکەکانیان بنوسمەوە‪....‬‬ ‫بەهەقــەت ئەمــەش چیرۆکــی نێــوان‬

‫ڕۆماننــوس و پاڵەوانەکانێتــی‪ .‬لــەم‬ ‫گۆشــەنیگایەوە گەشــتی (مارتیــن‬ ‫ســەلمۆ) گەشــتێکە بەئــارەزووی خــۆی‬ ‫نییە لەســەرەتاوە‪ ،‬بەاڵم لەدوایدا دەبێتە‬ ‫گەشتی خودی خۆی و لەڕۆماننوسەکەی‬ ‫جودا دەبێتەوە‪ .‬بەمانای گەشتی (مارتین‬ ‫ســەلمۆ) بۆ میســر و مۆزەخانەی میسر‬ ‫تائەو کاتەیە کە میران (مارتین ســەلمۆ)‬ ‫دەخوڵقێنیت‪ ،‬کەهەردووکیان بەپیتی (م‬ ‫‪ )m/‬دەســتپێدەکەن‪ .‬ئەمــە بەدیوێکی‬ ‫تردا بەشــێکی خودی میرانە‪ ،‬ســوبێکتی‬ ‫میرانــە‪ ،‬کەبەشــێکە هەڵگــری جۆرێــک‬ ‫(ڕەگەزپەرستی ســپی پێستە) لەناخود‬ ‫ئاگاییــەوە دەیبەخشــێت بەپاڵەوانەکەی‬ ‫کەمارتینە‪ ،‬بەاڵم بێئەوەی بەخۆی بزانێت‬ ‫لەودا بەرجەستەی دەکات‪.‬‬ ‫بەمانــای لێــرەدا هەژاریەکــی فیکری‬ ‫دەبینیــن لەخوڵقاندنــی ئــەم پاڵەوانەدا‬ ‫کەقێــزی لەهەمــوو شــتێکی ڕۆژهــەاڵت‬ ‫دێتــەوە‪ ،‬نەک هــەر ئەوە بەڵکــو هەموو‬ ‫ڕۆژئــاواش دەکاتــە سێکســوالیەتێکی‬ ‫هــەررزان کەبەپێچەوانــەی خــودی‬ ‫ژیانــی چینی ناوەڕاســت و هۆشــمەندی‬ ‫ئەورپاییــە‪ ،‬لێــرەوە میــران لەچــاوی‬ ‫(ڕۆژهەاڵتناســە ئیمپریالیســتەکانەوە)‬ ‫ســەیری ڕۆژهەاڵتدەکات و بەدیاردەکەوە‬ ‫دەنیشــێتەوە‪ ،‬بــەاڵم ناچێتە ئــەو دیوو‬ ‫دیاردەکــەوە‪ .‬بەهەمــان شــێوەش وەک‬ ‫ڕۆژهەاڵتیەکــی سێکســت و دواکەتــوو‬ ‫خۆرئــاوا وەک کێری ســەناعی یان دیلدۆ‬

‫لەخۆبڕیــن و خەوتن لەگــەڵ یەکتردا بێ‬ ‫ڕەچاوکردنــی هۆشــمەندی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫و مۆڕاڵــی کۆمەاڵیەتــی وێنــا دەکات‪.‬‬ ‫مادامەکــی مۆڕاڵی ئاینی ونبووە‪ ،‬کەواتە‬ ‫ژیانی کەسەکان لەخۆرئاوادا بێ مۆڕاڵیە!‬ ‫میران بێئەوەی بەخــۆی بزانێت لەالیەک‬ ‫ئەوپەڕی ڕاستڕەوی ئەوروییە‪ ،‬و لەالیەکی‬ ‫تــرەوە ئەوپــەڕی سێســتێکە و وێنــای‬ ‫خۆرئاوا دەشێوێنێت و کورتیدەکاتەوە بۆ‬ ‫ســێکبازی‪ .‬ئەم کەلێنە گەورەیە بەڕوونی‬ ‫لــەم ڕۆمانــەدا دەبینرێــت‪ ،‬کەڕەخنــەی‬ ‫ئەدەبی دەبێت جوان کاری لەسەر بکات‪.‬‬ ‫بــەاڵم دەشــبێت ئــەوە بڵێیــن‬ ‫کە(مارتین) سواری فڕۆکەکە دەبێت ئیتر ئــەم وینــەی پیــاوە ســپیە بەکولتــورە‬ ‫خۆی لەدونیای میران (ڕۆماننوســەکەی) بەدرێژایــی زەمــەن لەخودنائاگایــی و‬ ‫جودادەکاتــەوە‪ ،‬ئیدی ڕەگەزپەرســتی و نەســتی کۆمەکــی میللەتانــی ڕۆژهەالتدا‬ ‫ڕاسیســتی مارتین دەســتپێدەکات وەک نیشــتووە و ئەدەبیاتێکــی زۆریــش وەک‬ ‫پیاوی سپی‪ ،‬کەدەرەوەی خۆی بەناشرین لەمجــۆرە پشــتتگیری دەکات‪ .‬خوێنەری‬ ‫و بۆگەن و کەم دەزانێت‪ .‬بەهەقەت ئەمە کوردی بێ ئاگا لەم هۆشیاریە دژە گرێی‬ ‫بە (گرێی پیاوە سپیەکە) پێناسە دەکرێت پیاوی سپیە‪ ،‬ئەم کەسایەتیەی مارتینان‬ ‫کەخــودی رۆژهەاڵتیــەکان بەحوکمــی بەدڵە‪ ،‬چونکە تەواو لەگەڵ ئەو وێنەیەدا‬ ‫چەندەهــا ســەدەی کۆلۆنیالزکردەنــی گونجــاوە کەڕۆژئــاوا چەندەها ســەدەیە‬ ‫ڕۆژهــەاڵت پێــی سەرســامن وەک بــۆ خــۆی وێنــای دەکات و ڕۆژهەالتیش‬ ‫ئەفســانەیەک‪ ،‬وەک بەهێزیک لەبەرامبەر پێی سەرســامین‪ ،‬و میرانیــش زیرەکانە‬ ‫ڕۆژهەالتیەکــی الواز و بێدەســەاڵت و بێ لەســەری کاری کردووە‪ ،‬بــەوەی ئەوانی‬ ‫کولتور‪ ،‬ئەم ئەفسانەیە چەندەها سەدەیە وەک مارتیــن ســەرچاوەی زانســت و‬ ‫کۆلۆنیالزمــی خۆرئاوایــی کاری لەگەڵدا ڕۆشــنگەری و هیومانزم و هەموو شتێکن‬ ‫کردووە و ملیارەها دۆالرو فرەنک و مارک و رۆژهەاڵتیەکانیــش کــەر بــێ دەماغ و‬ ‫و خڵدنی تێدا ســەرفکردووە و ســەدەها ناشارســتانی و ئاینــی و مەزهەبــی و‬ ‫هەزار سەربازی بۆ ڕەوانەکردووە‪ .‬لێرەوە دواکەتوون‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )493‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/22‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫لەنێوان ئێرە و ئەوێدا‬

‫چەند سەرنجێک سەبارەت بە منایشی شانۆیی "کۆچبەران"‬

‫ئازاد بەرزنجی‬ ‫گەرچــی دیــاردەی کــۆچ بەدرێژایــی‬ ‫مێــژووی مرۆڤایەتــی یەکێــک بــووە لەو‬ ‫دیاردانــەی کــە ناوبەنــاو دووبــارە و‬ ‫چەندبــارە بۆتەوە و زۆرجار لە شــێوەی‬ ‫کارەساتیشدا بەرجەستەبووە‪ ،‬بەاڵم چ لە‬ ‫ســەدەی بیســتەم و چ لەم سەدەیەشــدا‬ ‫ئــەم دیاردەیە بە شــێوەیەکی بەرچاوتر‬ ‫قــوت بۆتەوە و لەمڕۆدا کێشــەی کۆچ و‬ ‫کۆچبەران یەکێکە لە کێشــە گەورەکانی‬ ‫مرۆڤایەتی و واڵتان‪ ،‬جا ئیدی هۆکارەکەی‬ ‫سیاســی بێــت‪ ،‬وەک ســتەمکاری و‬ ‫شــەڕ و شــۆڕی ئیقلیمی و هــی ناوخۆ و‬ ‫ســەرکوتکردن و چەوســاندنەوە لەالیەن‬ ‫ڕژێم و حکومەتــە دیکتاتۆرەکانەوە‪ ،‬یان‬ ‫لەبــەر هــۆکاری ئابــووری و کۆمەاڵیەتی‬ ‫و هتــد‪ ...‬بێــت‪ .‬هەر بۆ نموونــە لێرەدا‬ ‫دەمانەوێ ئامــاژە بەوە بدەین کە بەپێی‬ ‫ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچ‪،‬‬ ‫لە ســاڵی ‪٢٠١٠‬دا ژمــارەی کۆچبەران لە‬ ‫جیهانــدا گەیشــتۆتە ‪ ٢١٤‬ملیۆن کەس‪.‬‬ ‫ئەمە و هەروەکــو دەبینین لەم یەک دوو‬ ‫ســاڵەی دواییــدا الی خۆشــمان‪ ،‬واتە لە‬ ‫کوردســتاندا و لەبــەر گەلــێ هــۆکاری‬ ‫سیاســی و ئابووری‪ ،‬ڕۆژبــەڕۆژ دیاردەی‬ ‫کــۆچ لــە زیادبووندایــە‪ ،‬ســەرباری ئەو‬ ‫ڕیسک و مەترسییە گەورانەی لە بەردەمی‬ ‫کۆچبەراندایــە و تا ئێســتا بووەتە هۆی‬ ‫مەرگی سەدان الو و ژن و مناڵی کورد‪.‬‬ ‫هەر بۆیــە لێرەوە گرنگیی قســەکردن‬ ‫لەســەر مەســەلەی کۆچ دێت لــە دنیای‬ ‫ئــەدەب و هونــەردا و‪ ،‬هەروەها گرنگیی‬ ‫لێدوان لەسەر شــانۆنامەی (کۆچبەران)‬ ‫کە دەقێکی نووسەری بەناوبانگی پۆڵۆنی‬ ‫(ســاڤۆمیر میروجیــک)ە و لــە ســاڵی‬ ‫‪١٩٧٤‬دا نووســیویەتی و هونەرمەنــدی‬ ‫داهێنــەر «د‪ .‬فازیــل جاف» بۆ شــانۆ‬ ‫دەریهێنا و لە ڕۆژانی ‪ ١/٢٩‬تا ‪٢٠١٦/٢/١‬‬ ‫لەســەر تەختەی شــانۆی هۆڵــی بەدیعە‬ ‫دارتاش لە پەیمانگای هونەرە جوانەکانی‬ ‫سلێمانی لەالیەن تیپی شانۆی ئاڕاڕاتەوە‬ ‫نمایش کرا‪.‬‬ ‫سالڤۆمیر میروجیک کێیە؟‬ ‫ســاڤۆمیر میروجیــک (‪- ١٩٣٠‬‬ ‫‪ )٢٠١٣‬نووســەرێکی پۆڵەندییــە‪ ،‬کــە‬ ‫لەهەمانکاتدا شانۆنووســە و ڕۆماننووسە‬ ‫و کاریکاتێریستیشــە‪ .‬ئــەو لــە ســاڵی‬ ‫‪١٩٦٨‬دا و دوای ئــەو ڕووداوەی ناونــرا‬ ‫«بەهــاری پراگ» بــەرەو پاریس کۆچی‬ ‫کرد و سی و سێ ساڵ لە تاراوگە ژیا تا‬ ‫لە ســاڵی ‪١٩٩٧‬دا گەڕایەوە بۆ پۆڵەندا‪.‬‬ ‫هــەر بۆیــە دەبینیــن مەســەلەی کۆچ و‬ ‫غەریبــی و ئەو کۆتوپێوەندانەی بەســەر‬ ‫مرۆڤدا ســەپێنروان و خراپ بەکارهێنانی‬ ‫دەســەاڵت‪ ،‬پانتاییەکــی زۆر لــەو‬ ‫شــانۆنامانەیدا داگیردەکەن کە ژمارەیان‬ ‫لە چل شــانۆنامە تێپەڕی کــردووە و لە‬ ‫بەناوبانگترین ئەو شانۆنامانەشی‪ :‬تانگۆ‬ ‫(‪ ،)١٩٦٤‬لــە بەرزاییەکانــی دەریــادا‬ ‫(‪ )١٩٦٧‬ڤاتســاڤ (‪ ،)١٩٧٠‬دوو‬ ‫کۆچبەرەکــە (‪ ،)١٩٧٤‬باڵیۆز (‪،)١٩٨٢‬‬ ‫پۆرترێت (‪ ،)١٩٨٧‬بێوەژنان (‪ )١٩٩٢‬و‬ ‫گەلێکی تر‪.‬‬ ‫دەقی شانۆنامەکە‬ ‫ســەرباری هەمــوو ئــەو هــەوڵ و‬ ‫تەقەلالیانــەی لــە مێــژووی بزووتنەوەی‬ ‫کاری شــانۆیی و دەرهێنانــی شــانۆییدا‬ ‫دراون‪ ،‬دەقی شــانۆیی وەکــو یەکێک لە‬ ‫توخمە ســەرەکییەکانی نمایشی شانۆیی‬ ‫ماوەتــەوە و تا ئــەو ڕادەیەی کە دەکرێ‬ ‫بڵێــن کەم شــانۆیی ســەرکەوتوو هەیە‪،‬‬ ‫دەقێکــی شــانۆیی ســەرکەوتووی لــە‬ ‫پشــتەوە نەبێــت‪ .‬خــۆ ئەگەر قســەمان‬ ‫لەســەر بزووتنــەوەی شــانۆیی کــوردی‬ ‫بێت‪ ،‬ئــەوا هەر زۆر زەحمەتە بتوانین لە‬ ‫نەبوون و نائامادەبوونی دەقی شانۆییدا‪،‬‬ ‫بزاوتێکی شانۆیی گەشەسەندوو فەراهەم‬

‫بکەیــن‪ .‬هــەر بۆیــە دەق وەکــو یەکێک‬ ‫لــە پێکهێنەرە ســەرەکیەکانی نمایشــی‬ ‫شــانۆیی ماوەتــەوە و دەمێنێتــەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــش بــۆ شــانۆکارانی کــورد‪.‬‬ ‫لەبەرئەمــە‪ ،‬مەســەلەی هەڵبژاردنی دەق‬ ‫بــۆ کاری شــانۆیی و کاری دەرهێنان لە‬ ‫شــانۆدا‪ ،‬یەکێکە لەو مەسەلە گرنگانەی‬ ‫کــە ڕۆڵی لە ســەرکەوتن یان شکســتی‬ ‫نمایشــی شــانۆییدا دەبێت‪ .‬لــەم کارەدا‬ ‫دەرهێنــەر زیرەکانــە توانیویەتی دەقێک‬ ‫هەڵبژێرێت کە لە دەرگای مەســەلەیەکی‬ ‫هەنووکەیــی دەدات‪ ،‬ئەویش مەســەلەی‬ ‫کــۆچ و پەنابــەری و پرســیارکردن لــە‬ ‫ماناکانی نیشتمان و تاراوگەیە‪.‬‬ ‫شانۆنامەی «کۆچبەران» (یان وەکو‬ ‫لــە ئەســڵەکەدا «دوو کۆچبەرەکە»یە)‬ ‫دەقێکە نووســەرەکەی لەســەروەختێکدا‬ ‫نووســیویەتی کە جیهان دوو جەمسەری‬ ‫بــوو‪ ،‬بلۆکی خۆرئاوا و بلۆکی ڕۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫یان بە مانایەکی دی لە سەردەمی شەڕی‬ ‫ســارددا‪ .‬بەاڵم گەرچی چل و دوو ســاڵ‬ ‫بەسەر نووســینی ئەو دەقەدا تێپەڕیوە‪،‬‬ ‫کەچــی دەڵێیــت دەقێکــە بــۆ ئەمــڕۆ‬ ‫نووســراوە‪ .‬دیــاردەی کۆچ لە ئێســتادا‬ ‫گەلــێ زیاتر و لە هەمانکاتدا خەتەرناکتر‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫لــەم شــانۆنامەیەدا ئێمــە ڕووبەڕووی‬ ‫دوو کاراکتــەر دەبینــەوە کــە بە ڕواڵەت‬ ‫لــە هــەردوو کاراکتــەری «ڤالدیمیــر»‬ ‫و «ئەســتراگۆن»ی «لــە چاوەڕوانیــی‬ ‫گــۆدۆدا»ی بیکیــت دەچــن‪ ،‬بــەاڵم بە‬ ‫ڕوخســارێکی واقیعیانەتــرەوە‪ .‬ئەم دوو‬ ‫کاراکتــەرە بریتیــن لــە ڕۆشــنبیرێکی‬ ‫سیاســی کە لە دەســت جەور و ســتەم‬ ‫و ســەرکوتکردنی سیاســی هەاڵتــووە‪،‬‬ ‫هەروەهــا کابرایەکــی کرێــکار کــە بــەو‬ ‫مەبەســتە ڕووی لــە هەنــدەران کردووە‬ ‫کار بکات و شــتێک پــارە پێکەوە بنێت‪،‬‬ ‫تــا دواتر بگەڕێتەوە بــۆ واڵتەکەی خۆی‬ ‫و بــەو پارەیــە خانوویەک بۆ هاوســەر و‬ ‫مناڵەکانی دروست بکات‪.‬‬ ‫ئــەم دوو کەســە هەردووکیان لە یەک‬ ‫واڵتــەوە هاتــوون‪ ،‬واڵتێک هــەم ئازادیی‬ ‫ئینســانەکانی تیــا زەوت کــراوەو‪ ،‬هــەم‬ ‫هەلومەرجــی گــوزەران و ژیانیش تیایدا‬ ‫ســەخت و تاقەتپڕووکێنــە‪ .‬ئــەم دووانە‬ ‫ئێستا پێکەوە و لەو واڵتەدا کە پەنابەرن‬ ‫تیایــدا‪ ،‬لەژێرزەمینــی ســاختومانێکی‬ ‫فرەنهۆمیــدا دەژیــن‪ .‬بەاڵم ئاخۆ ئێســتا‬ ‫ژیانیان لە ژیانی جارانیان باشترە؟ ئەمە‬ ‫پرسیارێکە لەدوای خوێندنەوەی دەقەکە‬ ‫یان بینینی نمایشــەکەوە‪ ،‬هەر خوێنەر و‬ ‫بینەرێک لە خۆی دەکات‪.‬‬ ‫ڕووداوەکانی شــانۆییەکە لە شــەوێکدا‬ ‫ڕوودەدات کــە شــەوی ســەری ســاڵە و‬ ‫لەکاتێکدا نیشــتەجێبووەکانی نهۆمەکانی‬ ‫ســەرەوە خەڵکی ڕەسەنی واڵتەکەن‪ ،‬بە‬ ‫بۆنەی جەژنی ســەری ســاڵەوە ئاهەنگ‬ ‫دەگێڕن و دەخۆن و دەخۆنەوە و ســەما‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئەمان لەناو خەم و کەسەرەکانی‬ ‫خۆیانــدا نوقم بــوون و لەبەرئەوەی دوو‬ ‫کەســی تەواو جیاوازیشن لە یەکتری‪ ،‬چ‬ ‫لــە ڕووی بیرکردنــەوەوە و‪ ،‬چ لــە ڕووی‬ ‫خــەون و خولیاکانیانەوە‪ ،‬تا بڵێی لەگەڵ‬ ‫یەکــدا ناکۆکن و بــەردەوام دەمەقاڵێیانە‬ ‫و لۆمــەی یەکتری دەکەن و بگرە ئازاری‬ ‫یەکیــش دەدەن تا ئەو ڕادەیەی خەریکن‬ ‫یەکتری وێران دەکەن‪ .‬کابرای ڕۆشــنبیر‬ ‫گەرچی توانیویەتی تا ڕادەیەکی باش لەو‬ ‫کۆمەڵگایە بگات و زمانەکەشیان فێربێت‬ ‫کــە کۆچی بــۆ کردووە‪ ،‬بــەاڵم هەرچەند‬ ‫دەکات ناتوانێ لەناو ئــەو کەلتوورەیاندا‬ ‫خــۆی بگونجێنێــت‪ .‬ئێســتا ئەمێــک کە‬ ‫شارەزای دنیای فەلسەفە و فیکرە و زۆر‬ ‫لۆجیکیانە بیردەکاتەوە‪ ،‬تاقە کاری بووە‬ ‫بەوەی چاودێریی کرێکارە هاونیشتمانی و‬ ‫هاونشــینەکەی دەکات؛ بۆ کوێ دەچێت‪،‬‬ ‫چــی دەخــوات‪ ،‬چــی دەکات‪ ،‬پارەکانی‬ ‫لەکوێدا دەشارێتەوە‪ ،‬چۆن بیردەکاتەوە‪،‬‬ ‫بەردەوامیــش ســەرەکۆنەی دەکات‪.‬‬ ‫لەکاتێکــدا خۆیشــی هیــچ نــاکات جگە‬

‫لەوەی لەسەر قەرەوێڵەکەی پاڵدەکەوێت‬ ‫و جارجــارە بەشــێک لــەو کتێبــەی‬ ‫دەنووســێت کــە تیایــدا ئــەو کرێــکارە‬ ‫هاونشــینەی کــردووە بــە نموونەیــەک‬ ‫بــۆ کۆیالیەتی‪ ،‬بــەو پێیــەی کۆیالیەتی‬ ‫غەریزە و خەســڵەتێکی هەمیشــەییە لە‬ ‫هاوواڵتیانی نیشــتمانەکەی خۆیدا‪ .‬ئەوە‬ ‫نییە ئــەم کرێکارە بووە بە کۆیلەی پارە‬ ‫و هەموو شتێکی لە خۆی حەرام کردووە‬ ‫لە پێناوی پارەدا و بیر لە هیچ شــتێکی‬ ‫تــر ناکاتــەوە جگــە لــە کەڵەکەکردنــی‬ ‫پارە‪ ،‬بەمجۆرەش ئەم تەرزە کەسانە کە‬ ‫ژمارەیان زۆرە لە نیشتمانەکەیدا بوونەتە‬ ‫پاڵپشــتێکی بەهێز بــۆ جێگیربوونی ئەو‬ ‫دەســەاڵتە ســەرکوتکەرەی کــە ئازادی‬ ‫و نانــی لــە کۆمەڵگاکــە زەوت کردووە‪.‬‬ ‫بــەاڵم کاتــێ کرێکارەکــە پێــی دەڵێــت‬ ‫کــە وەنەبــێ ئــەو خۆیشــی لەو باشــتر‬ ‫بێــت‪ ،‬ئەوەتانــێ ئــەو لــە ترســی ئــەو‬ ‫دەســەاڵتەی کە لــە دەســتی هەاڵتووە‪،‬‬ ‫تەنانــەت لێرەش پڕکێشــیی ئەوەی نییە‬ ‫کتێبەکەی تەواو بکات و باڵوی بکاتەوە ‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــش کاتێک کرێکارەکە لە داخی‬ ‫ئەو ڕەخنانەی هاونشــینە ڕۆشنبیرەکەی‬ ‫لــەوی دەگرێت بەوەی بــووە بە کۆیلەی‬ ‫پــارە‪ ،‬هەرچــی پــارەی کۆکردۆتــەوە‬ ‫دەیاندڕێنێت و پارچەپارچەیان دەکات تا‬ ‫بیســەلمێنێت کە ئەو کۆیلەی پارە نییە‪،‬‬ ‫ڕۆشــنبیرەکە تووشــی شــۆک دەبێــت و‬ ‫هەست دەکات ئەو بنەمایەی تیۆرییەکەی‬ ‫لەســەر دامەزراندبــوو لــە کتێبەکەیــدا‪،‬‬ ‫هەڵدەوەشێتەوە‪ .‬هەربۆیە ئەمیش هەموو‬ ‫ئەوانەی نووسیونی؛ دەیاندڕێنێت‪.‬‬ ‫بــە هەڵەداچوونێــک هەیــە کــە دەبێ‬ ‫خوێنــەر و بینەری زیرەک تێی نەکەوێت‪،‬‬ ‫ئەویــش ئەوەیە کــە نابــێ وابزانین ئەم‬ ‫دەقــە بەتەنهــا دەیەوێ جەخت لەســەر‬ ‫الیەنــە نەگەتیڤەکانــی ژیانــی پەنابەران‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬گەرچی ئاشــکرایە لە ئێســتادا‬ ‫و لە گەلێ واڵتی ئەوروپییدا هەلومەرجی‬ ‫پەنابــەری گەلــێ ســەخت و دژوار بووە‬ ‫بەڵکو ئەم دەقە دڵڕەقانە مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫نیشتمانیشــدا کردووە وەختێ نیشــتمان‬ ‫لە مانای ڕاســتەقینەی خــۆی دادەماڵێ‬ ‫و هاوواڵتیــش لــە مانــای هاوواڵتیبــوون‬ ‫و تەنانەت لــە مافە سەرەتاییەکانیشــی‬ ‫بێبــەش دەکرێ کــە مافــی گوزەرانێکی‬ ‫شایســتە بــە ئینســان و مافــی ئازادییە‬ ‫بــە هەمــوو شــێوەکانیەوە‪ .‬ئەگینا گەر‬ ‫وانەبێــت‪ ،‬بۆچــی نووســەر دێــت و دوو‬ ‫نموونەمان بــۆ دەهێنێتەوە کە یەکیکیان‬ ‫نوێنەری توێژی ڕۆشــنبیرانی نیشــتمانە‬ ‫و ئەوی تریشــیان نوێنــەری خەڵکانێکی‬ ‫هەژار و زەحمەتکێشە و نووسەر دەیەوێ‬ ‫پێمــان بڵێــت وەختــێ دەســەاڵتێکی‬ ‫ســەرکوتکەر و قۆرخکــەر حوکمــی‬ ‫نیشــتمان دەکات‪ ،‬بــە ناچاری چ خەڵکە‬ ‫ســادە و هەژارەکە و چ ڕۆشنبیرەکانیش؛‬ ‫مانایەک بۆ ژیان لە نیشــتماندا نابیننەوە‬ ‫و هەڵدێــن تــا لــە شــوێنێکی دیکــەدا‬ ‫مانایــەک بۆ ژیان ببیننــەوە‪ .‬بەاڵم ئاخۆ‬ ‫تاراوگــەش ئــەو خەونەیــە کــە ببێتــە‬ ‫هەتووانی هەموو زامەکان؟ پەندێک هەیە‬

‫دەڵێــت «نیشــتمان دایکــە و تاراوگەش‬ ‫بــاوەژن»‪ ،‬لێ هەندێجار دەشــێ تاراوگە‬ ‫ببێتە دایک و نیشتمان بە باوەژن‪ ،‬جاری‬ ‫واشە هەردووکیان دەبنە باوەژن‪.‬‬ ‫مــن پێــم وایــە ئــەم شــانۆنامەیە لە‬ ‫یــەک کاتدا جەخت لەســەر دۆزەخبوونی‬ ‫نیشتمان و تاراوگەش دەکاتەوە‪ .‬وەختێ‬ ‫دەرگا و پەنجەرەکان هەم لە نیشتماندا و‬ ‫هەم لە تاراوگەش بە ڕووی ئینسانەکاندا‬ ‫دادەخرێــن و ئومێدێــک نامێنێــت بــۆ‬ ‫ژیانێکی شــایان بە مرۆڤــەکان‪ ،‬نە لێرە‬ ‫و نە لەوێ‪.‬‬ ‫دەبــێ ئەوەشــمان لەبیرنەچێــت کــە‬ ‫ساڵڤۆمیر میروجیک وەکو شانۆنووسێکی‬ ‫مۆدێرن‪ ،‬کەشــوفەزای گەلێ لە کارەکانی‬ ‫نزیک بووە لە کاری نووســەرانی شــانۆی‬ ‫ئەبســێردەوە‪ ،‬هەر لەم ڕووەشەوە گەلێ‬ ‫بیروبۆچوونی لەو نووسەرانەوە نزیکە‪ .‬هەر‬ ‫بۆیەشە ڕەخنەگرێکی وەکو مارتن ئیسلن‬ ‫سەبارەت بە شانۆنامەی دوو کۆچبەرەکە‬ ‫دەڵێــت‪( :‬شــانۆنامەی دوو کۆچبەرەکە‬ ‫(‪ )١٩٧٤‬هەرچەند فۆرمێکی واقیعییانەی‬ ‫هەیــە‪ ،‬بــەاڵم لە دونیــای بێکیتیشــەوە‬ ‫نزیکە‪ .‬بەبۆچوونی من دەکرێ لە هەندێ‬ ‫ڕووەوە بە هاوتــای واقیعییەتەکەی «لە‬ ‫چاوەڕوانیی گۆدۆدا»ی لە قەڵەم بدەین‪.‬‬ ‫ئــەم شــانۆنامەیە لــە چوارچێوەیەکــی‬ ‫تــەواو واقیعــی و نائەبســتراکتدا‪ ،‬کــە‬ ‫شــانۆنامەکانی‬ ‫تایبەتمەبدییەکــی‬ ‫بێکیتــە‪ ،‬وێنەیەکــی دڵڕەقانــە و خاڵــی‬ ‫لــە هەلومەرجــی ئینســانی دەخاتەڕوو!‬ ‫هەلومەرجی وەکــو تاراوگە‪ ،‬چاوەڕوانی‪،‬‬ ‫نامۆبوون و لێکترازان‪ ،‬هەلومەرجی وەکو‬ ‫کێشــەی خودییانــەی مرۆڤ کــە ناچارە‬ ‫لەگــەڵ ئەوانیتردا بژی‪« :‬نە لەگەڵ تۆدا‬ ‫و نــە بەبــێ تــۆ»‪ ،‬هەروەها مەســەلەی‬ ‫کاتبەڕێکــردن و گەلــێ تێمــای تر کە لە‬ ‫تێماکانــی شــانۆنامەکانی بێکیت دەچن‪.‬‬ ‫لەهەمانکاتدا «دوو کۆچبەرەکە» کارێکی‬ ‫تەواو ڕەســەنە و وەکــو کارێک لە بواری‬ ‫ڕیالیزمــی کۆمەاڵیەتــی و شــیکردنەوەی‬ ‫ئەزموونــی تاراوگەدا‪ ،‬توانیویەتی ئاکامی‬ ‫خــۆی بپێکێت‪ .‬مــن دەتوانــم ئەزموونی‬ ‫خۆم وەکو دوورخراوەیەک بکەمە شایەت‬ ‫کــە لــە ڕووی کلینیکییــەوە ڕاســت و‬ ‫دروستە‪).‬‬ ‫سینۆگرافیا‬ ‫لــەم نمایشــەدا ســینۆگرافیا هەوڵــی‬ ‫داوە ئــەو جیهانــە وشــک و برنــگ و‬ ‫تاریــک و دڵڕەقــە بەرجەســتە بکات کە‬ ‫کاراکتەرەکانی تیا دەژیــن‪ .‬ژێرزەمینێک‬ ‫کە کەمترین هەلومەرجەکانی ژیانی تیایە‪،‬‬ ‫ژێرزەمینێــک کە تۆڕی بۆریــی ئاوەکانی‬ ‫ســاختومانەکە تیایــدا‪ ،‬شیشــەکانی‬ ‫زیندانمــان بیردەخاتــەوە و ڕەنگی بۆر و‬ ‫تۆخی شــوێنەکەش هەمــوو ئومێدێک بۆ‬ ‫ڕزگاربوون زڕ دەکات‪ .‬هەر لە ســەرەتاوە‬ ‫بینەر ڕووبــەڕووی فەزایەک دەبێتەوە کە‬ ‫بۆ دونیای نمایشــەکە ئامــادەی دەکات‪.‬‬ ‫نــە دەرگایــەک و نــە ڕووناکییەک‪ ،‬جگە‬

‫لــە ڕووناکیــی گڵۆپێکی هەڵواســراو لە‬ ‫ناوەڕاستی شانۆکەدا کە بۆ زیاتر تەرکیز‬ ‫کردنە ســەر ســیما و دایەلۆگەکانی دوو‬ ‫کاراکتەرەکەیە‪.‬‬ ‫دەرهێنان و نواندن‬ ‫دەرهێنــەری ئــەم شــانۆنامەیە دکتۆر‬ ‫فازیــل جــاف یەکێکــە لــە دەرهێنەر و‬ ‫شــانۆکارە چاالکەکانــی بزاوتی شــانۆی‬ ‫کوردی‪ .‬ئەو هەر لە کۆتایی حەفتاکانەوە‪،‬‬ ‫وەختــێ لە تیپی نواندنی ســلێمانی بوو‪،‬‬ ‫تــا ڕۆیشــتنی بۆ تاراوگە لە ســوێد و تا‬ ‫گەڕانەوەی بۆ کوردســتان‪ ،‬لەسەر کار و‬ ‫چاالکیی شــانۆیی خۆی بەردەوام بووە و‬ ‫لەم ڕووەشــەوە کۆمەڵێک کاری شانۆیی‬ ‫ســەرکەوتووی پێشــکەش بــە بزاڤــی‬ ‫شــانۆیی کوردی کردووە کە دواهەمینیان‬ ‫نمایشــی «کۆچبــەران»ە‪ .‬هەروەکــو لە‬ ‫سەرەتاشــدا ئاماژەم پێ دا‪ ،‬مەســەلەی‬ ‫هەڵبژاردنــی دەق لەالیــەن دەرهێنەرەوە‬ ‫یەکێکــە لــەو توخمانــەی کــە ڕۆڵــی لە‬ ‫دیاریکردنی ســەرکەوتن و ناسەرکەوتنی‬ ‫نمایشــەکەدا هەبووە‪ .‬بۆچــی؟ بە بڕوای‬ ‫من لەبەرئەوەی یەکەم‪ :‬شانۆ خۆی وەکو‬ ‫هونەرێــک‪ ،‬نزیکتریــن هونــەرە لە ڕووی‬ ‫فیکــری و ئەدەبییەوە بــەو دوو دونیایە‪،‬‬ ‫واتە دونیای فیکر و دونیای ئەدەب‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە گوتاری شــانۆیی چەنــد گوتارێکی‬ ‫هونەرییــە‪ ،‬ئەوەنــدەش گوتارێکە پڕ لە‬ ‫دەالالتــی فیکری و ئەدەبی و ئینســانی‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬شــانۆ هونەرێکــە وابەســتە بــە‬ ‫بینەرەوە‪ ،‬بینەر وەکو کارایەکی مرۆیی و‬ ‫دواجار کارایەکی کۆمەاڵیەتیش‪ .‬سێیەم‪:‬‬ ‫شــانۆ هونەری هەنووکەیە‪ ،‬بەو مانایەی‬ ‫کــە کاریگەریــی شــانۆ لە چرکەســاتی‬ ‫خۆیدایە‪ .‬لەم ڕووەشەوە شانۆ هونەرێکە‬ ‫وابەســتە بە مەسەلەکانی سەردەم و ئەو‬ ‫مەســەلە ئینســانییانەی کە مەســەلەی‬ ‫ڕۆژن‪.‬‬ ‫ئەگــەر بــەم پێودانــە هەڵبژاردنــی‬ ‫دەرهێنــەر بــۆ دەقــی «کۆچبــەران»‪،‬‬ ‫هەڵبسەنگێنین‪ ،‬ئەوا بێ دوودڵی دەتوانین‬ ‫بڵێین کــە هەڵبژاردنێکی ســەرکەوتووە‪.‬‬ ‫هەڵبەت وەکو پێشــتریش ئاماژەم پێ دا‬ ‫بــەدەر لەو بەهەڵەداچوونەی کە دەشــێ‬ ‫هەنــدێ بینــەر تێــی بکەون بــەوەی کە‬ ‫وابزانن ئەم دەقە مانیفێستێکە دژایەتیی‬ ‫کــۆچ دەکات‪ .‬نەخێــر‪ ،‬چونکــە ئەو دوو‬ ‫واقیعیمان پیشان دەدا؛ واقیعی نیشتمان‬

‫کــە واقیعێکە پڕ لە ســتەم و ناعەدالەتی‬ ‫و وێرانیی ئابووری‪ ،‬بۆیە هاوواڵتییەکانی‬ ‫جێی دەهێڵن و لێــی ڕادەکەن‪ .‬هەروەها‬ ‫واقیعی تاراوگە‪ ،‬کە واقیعێکە خاڵی نییە‬ ‫لە کێشە و ئەشکەنجە و دەردەسەری‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی ئەم دەقە چەند لەمڕووەوە‬ ‫هەڵبژاردنێکــی دروســتە بــۆ هەنووکــە‪،‬‬ ‫هێنــدە لــە ڕووی هونەرییــەوە کاری‬ ‫پراکتیکیــی بــۆ دەرهێنــەر زەحمــەت‬ ‫کردووە‪ .‬بۆچی؟ یەکەم‪ :‬بەرجەستەکردنی‬ ‫ئەم دەقــە ماوەی نزیکەی ســەعاتێک و‬ ‫چــل دەقیقــەی ویســتووە‪ ،‬کــە ئەمە بۆ‬ ‫شــانۆنامەیەک ئاســان نییە کــە لە دوو‬ ‫کاراکتــەر پێکهاتبێــت‪ ،‬هەرچەندە لەبەر‬ ‫ئــەم هۆیــە من پێم بــاش بــوو دەقەکە‬ ‫چڕتر بکرایەتەوە و ماوەی نمایشــەکەش‬ ‫کورتتر‪ .‬دووەم‪ :‬دیسانەوە شانۆنامەیەک‬ ‫کە لە دوو کاراکتــەر پێکهاتبێت‪ ،‬گرفتی‬ ‫قــورس بــۆ دەرهێنەر دروســت دەکات و‬ ‫هەمــوو دەرهێنەرێک دەڕۆســتی نایەت‪.‬‬ ‫لەبەرئــەوەی توانــای شێوەســازی و‬ ‫پێکهاتەسازی (التشکیل و التکوین) الی‬ ‫دەرهێنــەر ســنووردار دەکات‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫ئــەو شێوەســازی و پێکهاتەســازییە‬ ‫کۆڵەکــەی هونەری دەرهێنانە کە پشــت‬ ‫بە تەکنیکی (سێگۆشەسازی) (التثلیث)‬ ‫دەبەســتێت و ئەو تەکنیکەش پێویستی‬ ‫بە ســێ ئەکتــەرە تا بوار بــۆ دەرهێنەر‬ ‫خۆشــبکات پێکهاتەی هونەریی جوانیان‬ ‫لێ دروســت بکات‪ .‬ڕەنگە هــەر ئەمەش‬ ‫وای کردبێت کە دەرهێنەر زیاتر تەرکیزی‬ ‫لەســەر پانتایی ناوەڕاستی شانۆ بووبێت‬ ‫بە پلەی یەکەم‪ ،‬ئینجا الی ڕاســت و الی‬ ‫چەپ‪ ،‬بەاڵم پانتایی دواوە کەمتر بایەخی‬ ‫پێ بــدرێ‪ .‬بەاڵم بەشــێوەیەکی گشــتی‬ ‫دەرهێنەر توانیبووی لەڕێی دروستکردنی‬ ‫فەزایەکــی پڕ ملمالنێوە لەنێوان ئەم دوو‬ ‫کاراکتەرەدا و ڕاگرتنی هاوسەنگییەک لە‬ ‫سینۆگرافیاکەدا و ڕاگرتنی ڕیتم (ئیقاع)‬ ‫ی شــانۆییەکەوە‪ ،‬نمایشــێکی جوانمــان‬ ‫پێشکەش بکات‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە نواندنیش‪ ،‬دیســانەوە‬ ‫هەڵبژاردنــی ئــەو دوو ئەکتــەرە بــۆ‬ ‫بەرجەســتەکردنی کاراکتەرەکانیــان‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنێکــی ســەرکەوتووانە بــووە‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا هەردووکیــان تــا ڕادەیەکــی‬ ‫بــاش توانیبوویان لەڕێــی ئەدائی دەنگی‬ ‫و جووڵەییەوە ژیــان بە کاراکتەرەکانیان‬ ‫ببەخشــن ونواندنێکــی هونەرییانەمــان‬ ‫پێشکەش بکەن‪.‬‬ ‫ئەکتــەر ڕێبــاز محەمــەد لــە ڕۆڵــی‬ ‫کرێکارەکــەدا توانیبــووی ســاکاری و‬ ‫ســادەیی کاراکتەرەکەمان پیشان بدات و‬ ‫بە ئاســانی لە حاڵەتێکەوە بۆ حاڵەتێکی‬ ‫تــر بچێــت‪ .‬هەروەهــا گــۆران نامیقیش‬ ‫توانیبووی ســاتەکانی گــرژی و بێزاری و‬ ‫تەممەڵــی و نیگەرانییەکانــی کاراکتەرە‬ ‫ڕۆشــنبیرەکەمان بۆ بخاتە ڕوو‪ .‬دواجار‪،‬‬ ‫بە هیوای بەردەوامی و کار و بەخششی‬ ‫زیاتــر بۆ هونەرمەنــدی بەتوانا د‪ .‬فازیل‬ ‫جاف و تیپی شانۆی ئاڕاڕات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )493‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/22‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫كۆاڵنی الپەڕەكان‬ ‫ئەم هەمو _ با _ یە‪ ،‬لە سەرما دڕك ئەگرێت‬ ‫ئەم هەمو كاغەزە‪ ،‬لە دڵام بە ئاوی تەنیایی تەڕ ئەبێت‬ ‫بە هەر كۆاڵنێكدا دەڕۆم‪ ،‬دەكەومە چاڵێكەوە‬ ‫بە سیلەی هەر كۆاڵنێكدا‪ ،‬دەگوزەرێم‬ ‫سەرسمێك ئەدەمە ناو چاڵی دێڕێكەوە‬ ‫هیچ شوێنێك هێندەی پێچی كۆاڵنی كاغەزێك‬ ‫دڵمی پڕ نەكردوە‪ ،‬لە گریان‬ ‫سەیركردنی دەشتی دور و درێژی الپەڕەی سپی‬ ‫لەرزی مەرگ ئەخاتە دڵمەوە‬ ‫ئەگەر دەردی بێدەرمانی چێژوەرنەگرتن نەبوایە‬ ‫بۆچی سەر زەویم جێدەهێشت و ڕوم دەكردە‪ ،‬كۆاڵنی‬ ‫الپەڕەكان‪...‬؟‬ ‫ئەوەی لێی دەترسام ڕویدا‬ ‫من چوزانم زەوی ئاوا‪ ،‬لە ناكاو پیر دەبێت و‬ ‫منیش پڕ دەكات لە دەردی چێژوەرنەگرتن‬ ‫ئێستە ‪ ،‬من ئاو دەخۆمەوە‪ ,‬بێئەوەی بزانم‬ ‫چێژی تینوێتیشكاندن چی یە ‪...‬؟‬ ‫بیرم نایەت لە كەیەوە‪ ،‬دەستم لە ناو ئەو كارێزەدا‪،‬‬ ‫جێهێشتوە‬ ‫كەچی تینوێتی دڵمی شەقار شەقار كردوە‬ ‫مەڵێن دەی دڵت ئاو بدە‪ ،‬وا مەڵێن‬ ‫ئاخر من چێژوەرگرتن خۆیم لە دەستداوە‬ ‫تازە عیشوەی پرتەقاڵێك‪ ،‬وەختێك بۆ فەجرێكی بریندار‪،‬‬ ‫دەنازێنێ‌‬ ‫بۆ من وەك ئەوە وایە‪ ،‬ئاو لە بێژنگ بكەیت‬ ‫ئەوەی لێی دەترسام ڕویدا‬ ‫هەرگیز بە خەیاڵمدا‪ ,‬نەهاتوە‪ ،‬چێژ لە دوكەڵ وەرنەگرم‬ ‫هەرگیز ختورەی نەكردوە‪ ،‬بە دڵمدا‬ ‫بێستانێكی پڕ شەمامە‪ ,‬لەبەر شەوقی مانگەشەودا‪,‬‬ ‫برتیقێتەوە و‬ ‫من شای مەرگ نەبوبم‪ ،‬كەچی ئێستە مێشێك میوانم نیە‬ ‫جاری وا هەبوە‪ ،‬نەك ئێستا‬ ‫ڕەنگی دو پشكۆی سورئاڵ‬ ‫پڕیان كردوم لە غەمزەی جوانی‬ ‫پەڕینی دەنكێ‌ هەنار لە كاتی تەكاندنیدا‬ ‫پڕی كردوم لە عیشوەی باخ‬ ‫چەندینجار‪ ،‬بەس ئێستا نا‬ ‫ئەوەی پەشیامنی كردومەتەوە ‪ ،‬لە خۆكوشنت‬ ‫ئەو بەیانیانە بون ‪ ،‬كە لە ناو بێستانەكاندا‬ ‫ڕومەتم ئەنا ‪ ،‬بە شوتیەكانەوە‬ ‫ڕۆژ هەبوە ‪ ،‬بەس ئێستا نا‬ ‫دڵم جێگەی نوكە دەرزیەك تروسكایی تیا نەبوە‬ ‫كەچی گوێگرتن لە هەوای گۆرانیەكی فەتانەی وەلیدی‬ ‫پڕپڕی كردوم لە ئاوییەر‬ ‫ئەوەی لێی دەترسام ڕویدا‬ ‫ئەویش ونكردنی چێژ خۆی بو‪ ,‬خۆی‬ ‫ئەوەی هەزاران هەزار ئێوارە‬ ‫خستومیەتە سەر لەرەی دڵەتەپێ‌‬ ‫ئەوەی نینۆكەكامنی تا بنوبێخ پێ‌ كرۆشتم‬ ‫ئەوە ڕویدا‬ ‫چیت دەرهەق دەكردم بتكردایە‬ ‫خۆزگە ئەمەت لەگەڵ نەكردمایە‪ ،‬بەاڵم كردت‬ ‫ئەوەی زیڕەی مەرگم لێكردبو ‪ ،‬ترس بو‪ ،‬لە چێژوەرنەگرتن‬ ‫ئاخر خۆ چێژوەرنەگرتنیش وەك دەرزی كیمیایی وایە‬ ‫كە لەش عەمارەپۆ دەبێت ‪ ،‬ئیرت دەرزی وەرناگرێت‬ ‫كە ڕۆحیش عەمارەپۆ دەبێت‪ ،‬ئیرت چێژ وەرناگرێت‬ ‫ساڵێكی ڕەبەق بیر لەوە دەكەمەوە‬ ‫چۆن بچمە ناو باخێكەوە‬ ‫چۆن بچمە ناو خەیاڵی دەنك بە دەنكی ترێكانەوە‬ ‫كە دەگەم هیچ ناكەم‪ ......‬هیچ‬ ‫كە دەگەم وەك توو تەكێرناوم لە هەمو چێژێك‬ ‫نە چێژ لە هیچ وەردەگرم و نە دەشچم بەالی یەك دەنك‬ ‫ترێدا‬ ‫پێنج پیتە كۆاڵن ‪ ....‬تەنیا پێنج پیت‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫كۆاڵن هەیە تا قیامەت كەسێك تیایدا‪ ,‬دەگری‬ ‫كۆاڵن هەیە‪ ،‬هەر شەوە‬ ‫بۆ یەك جاریش خودا ڕۆژی تیا ناكاتەوە‬ ‫كۆاڵن هەیە جگە لە ئاوابون ‪ ،‬هیچ كاتێكی تری تیادا‪,‬‬ ‫نابیرنێت‬ ‫كۆاڵن هەیە ئەڵێی توشی نەزیفی چاوەڕوانی بوە‬ ‫كۆاڵن هەیە ئەوەندە ‪ ،‬لێوی تیا كرۆژراوە‬ ‫ئیرت كەس لێوی نەماوە‬ ‫تا فویەك لەم ئاگری بێكەسیە بكات و بیكوژێنێتەوە‬ ‫كۆاڵن هەیە مناڵێك یاری تیادا‪ ,‬دەكات‬ ‫كەچی ئەو مناڵە دەبێت بە پێغەمبەر‬ ‫كۆاڵنیش هەیە تا هەتایە ‪ ،‬مناڵێك نیە یاری تیادا بكات‬ ‫كە كۆاڵن جمەی بێت لە شەڕ ‪ ،‬مناڵ لە كوێدا یاری بكات ‪...‬؟‬ ‫فڕینی كۆترەكامنان بۆ رانەگیرا‬ ‫نەمانتوانی ئەوەندە‪ ,‬نزیك بینەوە ‪ ،‬تا بزانین‬ ‫دەنوكی كەوەكان لە چەند ڕەنگ پێكهاتون‬ ‫لە كۆاڵنی الپەڕەكاندا ‪ ،‬وێنەی كۆتر دەنەخشێنین‬ ‫بە بێ‌ ئەوەی بزانین فڕین چۆنە‬ ‫لە كۆاڵنی الپەڕەكاندا ‪ ،‬كەو بەسەر بەفرەوە ‪ ،‬دەنەخشێنین‬ ‫حەزیش دەكەین خوێنی كەوەكە‪ ,‬بەسەر بەفرەكەدا ‪،‬‬ ‫بڕژێنین‬ ‫ئاخر ئیرت كەو چۆن دەهێڵێت بزانین دەنوكی چ ڕەنگێكە ؟‬ ‫ئیرت هەر دەبێت لە كۆاڵنی الپەڕەكاندا ‪ ،‬حیكایەتی فڕین‬ ‫بگێڕینەوە‬ ‫نەك لە كۆاڵنە ڕاستەقینەكەی ماڵی خۆمان‬ ‫بەس نیە كۆاڵنی الپەڕەكان هەیە‬ ‫تا حیكایەتی فڕینی تیا بگێڕینەوە ‪ ،‬نەك فڕین خۆی‬ ‫كۆاڵن پێنج پیتە و لەژێر چنگی پێنج پەنجەی‬ ‫دەستێكمدایە‬ ‫دەتوانم بە هەزاران گوڵ ‪ ،‬لەناو ئەم كۆاڵنی الپەڕەیەدا ‪،‬‬ ‫شەتڵ بكەم‬ ‫كەچی بیرم نایەت دایكم لە كەیەوە ‪ ،‬لە كۆاڵنەكەی خۆماندا‬ ‫ئەو هەمو ئاوە دەكاتە بن گوڵەكان و شینیش نابن‬ ‫دوایی زانیم ‪،‬دایكم بە ڕاستی گوڵەكان ئاو دەدات‬ ‫منیش بەڕاستی حیكایەتی ئاودانی گوڵەكانتان بۆ‬ ‫دەگێڕمەوە‬ ‫پێیەكانم ئەوەندە هیالك هیالك بون‬ ‫كەوشەكانم جڵقەی دێت لە ئارەقی تەنیایی‬ ‫كەچی هێشتا هەر لەسەری دێڕی كۆاڵنی یەكەم الپەڕەدام‬ ‫بەرینیی ئەم الپەڕەیە ‪ ،‬سپێتی ئەم الپەڕەیە‬ ‫دەشتی قاقڕی ئەم الپەڕەیە‬ ‫لەرزی مەرگی خستۆتە دڵمەوە‬ ‫ئەژنۆی قەڵەمەكەم لە بەینی پەنجەكامنا‬ ‫وەك _ بی _ ناو ئاو دەلەرزێت‬ ‫من خۆم سەرم بۆ تەنیایی دەخورێت‬ ‫دەنا‪ ,‬ئیشم بە كۆاڵنی الپەڕەكان چی بو ‪ ...‬؟‬ ‫لە هەمو كۆاڵنەكاندا‪ ،‬ئاشكرا بوم كە‪ ،‬چ پیاوێكی گرینۆكم‬ ‫لە كۆاڵنەكاندا ‪ ،‬گوڵ شین نەدەبو‬ ‫باران پێش ئەوەی بگاتە زەوی ‪ ،‬هەر بە رێوە دەمرد‬ ‫زەوی پیر بو بو ‪ ،‬باش پیر بو بو ‪ ،‬زەوی دەستەكانی قڵیشابو‬ ‫بۆیە كۆڵم دا و ‪ ،‬هاتم بۆ كۆاڵنی الپەڕەكان‬ ‫هەندێك برین ‪ ،‬با خوێنیشی زۆر لەبەر بڕوات‬ ‫بەاڵم نامەوێت هەرگیز كاڵ بێتەوە‬ ‫ئەو شمشێرەی سەری حسەینیان پێ‌ پەڕاند‬ ‫هەر زوو هەتاوی كووفە خوینەكەی وشكی كردەوە‬ ‫ئەو بەردەی بۆ یەكەمجار بلوری دڵمی شكاند‬ ‫ئێستا لە نێو ئەو ملیۆنان بەردەدا‬ ‫لێم ونبوە و بۆم نادۆزرێتەوە‬ ‫ئەو تفەی ترێی چاوەكانی دایكمی بۆ ئەبەد ژاكاند‬ ‫زەینم ناچێتەوە سەری‬ ‫سەیری كۆاڵنی الپەڕەكان بكە‬ ‫نەك هەر خوێن بەسەر شمشێرەكەوە‪ ،‬دەبریسكێنێ‌‬ ‫سەری حسەینیش ئەڵێی مانگە لە شمرشەكەدا‪,‬‬ ‫ئەدرەوشێتەوە‬

‫دە بو‪,‬بجمەوە‪ ,‬بۆ كۆالنی البەرەكان‬ ‫تا لەویوە‬ ‫یەكەم زوڵم و یەكەم بەرد و یەكەم تف ئەدۆزمەوە‬ ‫بۆ ئەوەی برین ببینیت ‪ ،‬چۆن ئەدرەوشێتەوە‬ ‫بڕۆرەوە بۆ كۆاڵنی الپەڕەكان‬ ‫تانوپۆی دڵۆپێك فرمێسك لە كۆاڵنی دێڕێكدا‬ ‫هەزاران جار بەرینرتە ‪ ،‬لەو فرمێسكەی‬ ‫هەر ئێستا بە گەرمی دەڕژێتە خوارەوە‬ ‫دەشتی ئەم الپەڕەیە‪ ،‬ئەوەندە سپیە ‪ ،‬سەرشارم دەكات لە‬ ‫ترس‬ ‫دەشتی ئەم الپەڕەیە ئەوەندە سپیە ‪ ،‬ئاوی چاو دەبات‬ ‫مەوالنا لە شارێكی وەك دەلهیدا‬ ‫دەگەڕا و دەگەڕا و دەگەڕا ‪ ،‬ون نەدەبو‬ ‫كەچی لە كۆاڵنی الپەڕەیەكی حوجرەكەی خۆیدا‬ ‫بزر بزر دەبو ‪ ،‬تا دەبوە دڵۆپێك شەونم و‬ ‫لەناو ئیرشاقی فرمێسكێكدا ‪ ،‬غەیب دەبو‬ ‫هەركاتێك تینوم دەبێت‪ ،‬دەمم بە قومێك لەو نورە‬ ‫تەڕدەكەم‬ ‫كە لە كۆاڵنی كتێبەكانی‪ ,‬مەوالنا خالیدی سلیامنییەوە‪,‬‬ ‫دەجریوێنێ‌‬ ‫ئاخۆ مەوالنا ‪ ،‬چەند هەزار هەزار فرمێسكی لە (خوڕەم ئاباد)‬ ‫هەڵڕشتبێ‌‬

‫كەچی ئێمە هەر ئەو فرمێسكەمان پێدەگات‬ ‫كە لە كۆاڵنی الپەڕەیەكدا‪ ،‬بۆمان دەنێرێتەوە و دەڵێ‌‬ ‫(( خەڵكی خوڕەم من بە خوڕەم ئاو لە چاوم دێتە خوار ))‬ ‫ئازار هەر لە كۆاڵنی الپەڕەكاندا ‪ ،‬ئەدرەوشێتەوە‬ ‫گریان هەر لە كۆاڵنی الپەڕەكاندا ‪ ،‬ئەگمێنێ‌‬ ‫حیكایەت هەر لە كۆاڵنی الپەڕەكاندا ‪ ،‬ئەحیلكێنێ‌‬ ‫گەر كۆاڵنی الپەڕەكان نەبونایە‬ ‫خودا ‪ ،‬لە كوێدا ‪ ،‬خۆی یاداشت بكردایە ‪ ...‬؟‬ ‫ئەوە بە هۆی كۆاڵنی الپەڕەكانەوەیە ‪ ،‬كە دەتوانین‬ ‫ئێستاش گوێامن لە چنگوپەلی یوسف بێت‬ ‫كە لەناو بیرەكەی كەنعانا ‪ ،‬یاری بە ئاوەكە دەكات‬ ‫كۆاڵنی الپەڕەكان نەبونایە‬ ‫ئەو هەمو مەزامیرەی سولەیاممنان ‪ ،‬لە كوێوە ببیستایە ‪ ...‬؟‬ ‫سولەیامن ئەو هەمو باخە ترێیەی‬ ‫لەناو گۆرانیەكاندا‪ ,‬دەكرد بە شەراب و‬ ‫لە كاسەی سەری كۆاڵنەكاندا ‪ ،‬بۆی بەجێهێشتین‬ ‫كۆاڵنی الپەڕەكان دەڵێم ‪ ،‬نەك كۆاڵنەكانی سەر زەوی‬ ‫زەوی با حەزیش بكات پێكێك هەڵبدات‬ ‫ئەی ئێوە ‪ ،‬دەستی نابینن ‪ ،‬چۆن شەقار شەقار بوە ‪ ...‬؟‬ ‫زەوی پیر بوە ‪ ....‬پیر‬ ‫ئەگینا من ئیشم بە كۆاڵنی الپەڕەكان چی بو ‪ ....‬؟‬ ‫ئەگینا بۆچی لە كۆاڵنی الپەڕەكاندا گرمۆڵە دەبوم ‪ ....‬؟‬

‫عەلی پێنجوێنی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨4‬دوشةممة ‪201٦/2/22‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪284‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )284‬دوشةممة ‪2016/2/22‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫لە موجامەلەکردنی مەالكانەوە‬ ‫بۆ هێرشکردنە سەریان‬ ‫رێبوار ساالر‬ ‫هەفتەی پێشوو شاهێدی پەالماردانی دوو‬ ‫لەمامۆستا‌و مەالیانی ئاینی بووین لەشاری‬ ‫هەولێری پایەتەخت‪ ،‬یەكێكیان تەقە لەماڵەكەی‬ ‫كــرا‌و ئــەوی تریان بـــەرۆژی نــیــوەڕۆ لەنوێژی‬ ‫هەینیدا‌و لەنێو مزگەوتەكەیدا هەوڵی لێدانی درا‪.‬‬ ‫دەزگە ئاسایشییەكانی ئەوێ ئەتوانن لەماوەیەكی‬ ‫كەمدا گروپ‌و باندی تیرۆریستی دەستگیر بكەن‌و‬ ‫بدۆزنەوە‪ ،‬بەاڵم بكەرانی ئەم كردەوانە نادیارن‌و‬ ‫هەڵدێن! یاخود ئەوەی زیاتر دۆخی یاسایی‌و یاسا‬ ‫شكێنی رووی مەدەنی‌و دیموكراسی باشووری‬ ‫كوردستان نابووتتر دەكات‪ ،‬لێدوانەكانی دەزگەی‬ ‫پۆلیسی هەولێرە‪ ،‬كە هەر رووداوێك بەمەزاجی‬ ‫سیاسیی حزبێكی دیاریكراو نەبوو‪ ،‬ئەیبەستێتەوە‬ ‫بەكێشەی كۆمەاڵیەتیی‌و بابەتی الوەكییەوە‪،‬‬ ‫نەگبەتیی یاساشكێنی لەو ناوچەیە لەوەدایە‪ ،‬كە‬ ‫بەرۆژی نیوەڕۆ بێ سڵەمینەوە‪ ،‬بێ حسابكردن‬ ‫بــۆ یــاســا‪ ،‬بێرەچاوكردنی نەریتی مــەدەنـی‌و‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬بكەری رووداوەكان بەتایبەت ئەگەر‬ ‫رەهەندێكی سیاسیی هەبێت رایئەگەیەنن كێن‌و‬ ‫بۆچی هاتوون‌و بۆچیش ئەوەیان كردووە؟!‬ ‫بەرهەحاڵ ئــەم رووداوە ســەربــاری ئــەوەی‬ ‫هەڵكشانی دیاردەی بێڕێزیكردنە بەمافی مرۆڤ‬ ‫جا هەر بیروباوەڕێكی سیاسیی هەبێت‪ ،‬هاوكات‬ ‫دیــاردەیــەكــی مەترسیداریشە لــەدرێــژەی یاسا‬ ‫شكێنییەكان لەكوردستاندا‪ ،‬من بەشبەحاڵی‬ ‫خۆم لەگەڵ زۆر بیروبۆچوونی ئەو مەال‌و مامۆستا‬ ‫ئاینیانەدا نیم‪ ،‬بــەاڵم ئــەگــەر ئێمە بەتەنگ‬ ‫دامەزراندنی كوردستانێكەوەین‪ ،‬كە مەدەنییەت‌و‬ ‫دیموكراسییەت تێیدا بەرقەرار بێت‪ ،‬ئەوا بەو‬ ‫شێوەیە شكاندنی كەرامەتی ئینسان تێیدا نابێت‪،‬‬ ‫ئەگەر ئێمە بەخەمی بەرزراگرتنی مافی مرۆڤ‌و‬ ‫شێوە ژیانێكی مەدەنییەوەین‪ ،‬ئەوا بەوجۆرە‬ ‫ناكرێت بێگەڕانەوە بۆ یاسا بــەرۆژی نیوەڕۆ‬ ‫پەالماری چین‌و توێژە جیاوازەكانی كۆمەڵگە‬ ‫بدەین‪.‬‬ ‫خاڵێكی دیكە كە شایانی لەسەر وەستانە‬ ‫لەم رووداوانــەدا ئەوەیە‪ ،‬كە حكومەت بەگشتی‬ ‫پێشتر‌و هەركات ویستبێتی بایەخی تــەواوی‬ ‫بەچینی مامۆستا‌و مەالیانی ئاینی داوە‌و وەك‬ ‫پشت‌و پەنا سەیری كــردوون لەسەر حسابی‬ ‫بەدیموكراسیتركردنی كوردستان‌و پێشخستنی‬ ‫رەوتــی مەدەنییەت‪ ،‬ئــەوە حكومەتە دەستی‬ ‫شــلــكــردووە بــۆ مــامــۆســتـا‌و مــەالیــانــی ئاینی‬ ‫بەئارەزووی خۆیان مزگەوت‌و كەناڵی تەلەفزیۆنی‌و‬ ‫رادیۆ بكەنەوە بێسانسۆر‪ ،‬كەچی لەوالوە دەیان‬ ‫قۆرت‌و كۆسپ لەبەردەم پرۆژەیەكی سێكیۆالرو‬ ‫مەدەنیدا دروست دەكات‪ .‬حكومەت‌و چەكداری‬ ‫الیەنی سیاسیی لەهەولێر لەبری یاساشكێنی‌و‬ ‫پەالماردانی مامۆستا‌و مەالیانی ئاینی هەقوایە‬ ‫بەسیاسەتی پێشووی خۆیاندا بچنەوە‪ ،‬كە‬ ‫چەند دڵگوشاد بوون بۆ مامۆستایانی ئاینی‌و‬ ‫پەرەپێدانی ئەو رەوتە ئاینیەی لەكوردستاندا‬ ‫هــەژمــوونــی كــــردووە‪ ،‬بــێــئــەوەی ئــاراســتـە‌و‬ ‫چارەنووسی دیاریبكرێت لەسەر تاك‌و كۆمەڵگە‌و‬ ‫كێشەی كورد لەداهاتوودا‪.‬‬ ‫بایەخدان بەرەوتی سەلەفیزم لەباشووری‬ ‫كـــوردســـتـــان لـــەالیـــەن حــكــومــەت‌و حــزبــە‬ ‫سیاسییەكانەوە هــەمــوو پــێــوەرە مــەدەنـی‌و‬ ‫دیموكراسییەكانی تێپەڕاند‪ ،‬بەهێزكردنی پێگەی‬ ‫مەال‌و مامۆستای ئاینی‌و مزگەوت لەبەرامبەر‬ ‫نوخبەی رۆشنبیرو خوێندنگە‌و زانكۆ‌و دامەزراوە‬ ‫ئەكادیمیی‌و مەعریفییەكاندا دیــاردەیــەكــە‬ ‫هەڵدەگرێ قسەی لەسەر بكرێت‌و بەحكومەت‌و‬ ‫حزبەكان بوترێت چاوێكتان لەداهاتویی خۆتان‌و‬

‫مەال نادری کانی کوردە هێرشی دەکرێتە سەر‬

‫ئایندەی میللەتەكە‌و كۆمەڵگە‌و تاك بێت‪ .‬ناكرێ‬ ‫چیتر لەبەر ملمالنێ‌و كۆنترۆڵكردنی گەشەكردنی‬ ‫ئیسالمی سیاسی‌و رەوتە ئیسالمگەراكان دامەزراوە‬ ‫سێكیۆالرو‌و مەدەنییەكان فەرامۆش بكەن‪ ،‬ناكرێ‬ ‫چاوتان لەئایندەیەك نەبێت‪ ،‬كە پێش كۆمەڵگە‬ ‫خۆتان دەسوتێنێت بەمشێوەیە‪ .‬لەبری پەالماردانی‬ ‫مەال‌و مامۆستایانی ئاینی وەرن نەریتە مەدەنیی‌و‬ ‫دیموكراسیەكان بایەخ پێبدەن‪ ،‬وەرن شارەكان‬ ‫بكەنە پارك‌و باخ‌و شوێنی حەوانەوە‌و شوێنی‬ ‫گەشتیاریی‪ ،‬لەبری بەزیندانیكردنی كۆمەڵی‬ ‫واڵت بەرەو كۆمەڵگەیەكی رەفاه‌و خۆشگوزەران‬ ‫بەرن‪ .‬تۆ مووچە‌و قوتی هەڵك دەبڕی‪ ،‬دەزانی‬ ‫بەم سیاسەتە بێبناغانە چەندین گەنج‌و خەڵك‬ ‫بەرەو رەوتی دینی دەبەیت‪ ،‬دەزانیت‪ ،‬كە لەبری‬ ‫خۆشگوزەراتی هەژاریت كردە دیاری بۆ خەڵك‪،‬‬ ‫ئیدی بانگەشەی مردن‌و نزیكبوونەوە لەقیامەت‌و‬ ‫گەڕانەوە بەرەو ئاین دەبێتە دیاردە‪ .‬ئیدی ئەم‬ ‫رووداوانــە ئەوەمان پێدەڵێت كە ناكرێ چیتر‬ ‫حكومەت‌و حزبەكان لەبەر بەرژەوەندی سیاسی‬

‫خۆیان بەمجۆرە مامەڵە لەگەڵ مەال‌و مامۆستایانی‬ ‫ئاینیدا بكەن‪ ،‬كەی ویستیان بەكاریان بهێنن‌و‬ ‫كەی ویستیان ئیهانەیان بكەن‪.‬‬ ‫لەشاری هەولێر بەتایبەت لەماوەی رابردوودا‬ ‫هیچ سانسۆرێك هیچ دیسپلینێك بەدی نەكراوە‬ ‫نە لەالیەن حكومەت‌و نە لەالیەن دامــەزراوەی‬ ‫پەیوەندیدار لــەوەزارەتــی ئــەوقــافــەوە لەسەر‬ ‫مزگەوتەكان‌و خوێندنگە ئاینییەكان‌و خودی‬ ‫مەالكان‪ ،‬هەقە جارێ كاری یەكەمی حكومەت‬ ‫پــێــداچــوونــەوە بێت بــەو بێسەرو بەرییەی‪،‬‬ ‫كەلەمەسەلەی فەرامۆشكردنی مزگەوت‌و مەالكاندا‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا كـــردووە‪ .‬چەند مــەال بوون‬ ‫بــەداعــش‪ ،‬بۆ مەگەر مــەال شوانی كــوردی ناو‬ ‫داعش لەژێر ئەو دەسەاڵتەوە نەچووە ناو داعش‌و‬ ‫ئیهانە بەپێشمەرگە‌و خوێنی دەیان كورد كرد‪،‬‬ ‫چەند گەنج بەهۆی هەندێ مەالوە‪ ،‬چوونە نێو‬ ‫داعش! لەخۆتان پرسیوە مەترسی فیكری‌و ئاینی‬ ‫بیركردنەوەی داعش لەسەر تاكی كورد‌و دۆخی‬ ‫ئاینداری تا چ رادەیەكە؟ پرسیوتانە كەمەترسی‬

‫پەرەسەندنی رەوتی سەلەفیەت‌و ئەو مەالیانەش‪،‬‬ ‫كەداعشیانە بیر ئەكەنەوە بەرەو كوێمان ئەبات؟‬ ‫بۆیە لەرابردو ئێستاشدا حكومەت وەك رۆبۆت‬ ‫مامەڵە لەگەڵ چینی مەالكاندا دەكات بەحساب‬ ‫وادەزانێت دەتوانێن درێژە بەپێشخشتنی كۆمەڵگە‬ ‫بدات‪ .‬كاتی ئەوە هاتووە راستگۆیانە‪ ،‬بوێرانە‪،‬‬ ‫لەبری بەهێزكردنی بــازووی مەالكان‪ ،‬باسكی‬ ‫پیاوانی ئاینی‪ ،‬لەبری چاودێریكردنی مەالكان‌و‬ ‫پەالماردانیان سیاسەتێكی مەدەنی‌و دیموكراسی‬ ‫بگرێتەبەر‪ ،‬ئەمجۆرە مامەاڵنە مەقامی ئەوان‬ ‫زیاتر ئەكات‪ ،‬ئەوانە دەكاتەوە گەورەی كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫لەبری ئەوە چاوێك بەرابردووی سیاسەتەكانتانا‬ ‫بگێڕنەوە لەرووی كەمتەرخەمیتان لەمەدەنیەت‌و‬ ‫پێشخستنی كــۆمــەڵــگــە‪ ،‬ژمــــارەی نــاوەنــدە‬ ‫رووناكبریی‌و رۆشنگەرییەكان زیاد بكەن‪ ،‬ژمارەی‬ ‫زانكۆ‌و دامـــەزراوە ئەكادیمی‌و مەوعریفییەكان‬ ‫زیاتر بكەن‪ ،‬كافێ‌و شوێنی حــەوانــەوە زیاتر‬ ‫بكەن‪ ،‬چـــواردەوری مزگوتەكان بكەنە پارك‌و‬ ‫شوێنی پشوودان‪ ،‬ناو مزگەوتەكان بكەنە شوێنی‬

‫حكومەتە دەستی شلكردووە بۆ مامۆستا‌و مەالیانی ئاینی بەئارەزووی‬ ‫خۆیان مزگەوت‌و كەناڵی تەلەفزیۆنی‌و رادیۆ بكەنەوە بێسانسۆر‪،‬‬ ‫كەچی ل ــەوالوە دەی ــان ق ــۆرت‌و كۆسپ لــەبــەردەم پرۆژەیەكی‬ ‫سێكیۆالرو مەدەنیدا دروست دەكات‬

‫هەڵمژینی ئاوو هەوای پاك‪ ،‬چوون دەزانن النیكەم‬ ‫ئەگەر ژینگەی ناو مزگەوت‌و دەوروبەری مەدەنی‬ ‫بوو دەتوانرێ ئومێدی ئەوە بكرێ‪ ،‬كە نەوەیەكی‬ ‫نوێژخوێنی مەدەین لێبەرهەم بێت‪ ،‬النیكەم لەو‬ ‫ژینگە مەدەنییە مەال‌و مامۆستایەكی ئاینی لێبێتە‬ ‫دەرێ‪ ،‬كە لەبری مەرگدۆستی گوتاری ژیاندۆستی‬ ‫بدات‪ .‬كاتی ئەوەیە لەوەوە بكۆڵنەوە كە چەند‬ ‫خۆشگوزەرانی كۆمەاڵتی كاریگەری لەسەر‬ ‫پاشەكشەی گوتاری داخــراوی مەالكان هەیە‪،‬‬ ‫چەند دەتوانێ نەوەیەكمان هەبێت حەزی بەهونەر‬ ‫بێت‪ ،‬حەزی بەسەفەرو گــەڕان‌و ناو پاركەكان‬ ‫بێت ‪ ،‬ئەگەر چووشە مزگەوت واڵتەكەی خۆی‬ ‫خۆشبوێت‪ ،‬نەك ببێتە داعش‪.‬‬ ‫دەبێت حكومەت‌و دامەزراوە پەیوەندیدارەكانی‬ ‫بەخۆیانا بچنەوە‪ ،‬دەبێ ئەو حزبانەی خەریكی‬ ‫بەخێوكردنی م ــەال‌و مامۆستایانی ئاینین‌و‬ ‫بایەخ بەگوتاری ئاینی دەدەن‪ ،‬بێ دیاریكردنی‬ ‫چــوارچــێــوەی ئیشكردن‪ ،‬بێرەەنگڕێژكردنی‬ ‫چارەنوس‌و ئامانجی ئەو گوتارە ئاینیە‪ ،‬بەرەو‬ ‫وێــرانــبــوونــی زیــاتــرمــان دەبـــات‪ ،‬ئیدی دەبــێ‬ ‫بایەخ بەمەدەنیەت بــدەن‪ ،‬بەدیموكراسیەت‪،‬‬ ‫بەرۆشنگەری‪ .‬حكومەت لەخۆی پرسیوە چەند‬ ‫ناوەندی رۆشنگەری‌و هیومانیستی دامەزراندووە بۆ‬ ‫لێكۆڵینەوە لەئاین؟ چەند هاوكاری زانكۆی كردووە‬ ‫لەبەرهەمهێنان‌و كردنەوەی بەشی ئاینناسی‪ .‬چەند‬ ‫كارئاسانیكردووە تەنانەت لەسەر ئاستی تاكەكەس‬ ‫بۆ پەرەپێدان بەتوانا مەعریفی‌و رۆشنگەرییەكانی‬ ‫لەپێناو بەرهەمهێنانی خوێندنەوەی نوێ بۆ ئاین‪،‬‬ ‫یاخود بەرهەمهێنانی رەخنەی ئاینی لەڕوانگە‬ ‫زانستیی‌و بابەتییەكانەوە؟‬ ‫چەند هونەرمەند هەیە خاوەن بەهرەی بەرزی‬ ‫هونەریە‪ ،‬چەند گەنج هەیە خــاوەن بەهرەی‬ ‫دەنگی خۆشە‪ ،‬كە ئەتوانرێت كاریگەری لەسەر‬ ‫دۆخی دەرونی كۆمەڵگە بكات‪ .‬چەند مزگەوتان‬ ‫دروستكردووە‪ .‬چەند مجێورو بانگدەرتان هاوكاری‬ ‫كردووە لەبەرامبەر خەڵكی رووناكبیرو گەنجحی‬ ‫بەهرەمەندا؟ هەموو ئەو پرسیارانەی لەم نوسینەدا‬ ‫ئاراستەكراون‪ ،‬دەبێ النیكەم ئەو پرسیارەش الی‬ ‫حكومەت جێبهێڵێت‪ ،‬كە ئیدی دەبێ بەخۆیدا‬ ‫بچێتەوە‌و پرسیار لەسەر مامەڵە‌و سیاسەتی خۆی‬ ‫لەبەرامبەر مزگەوت‌و مامۆستایانی ئاینیدا دابنێت‪،‬‬ ‫چ لەرابردوو كە چۆن بایەخی پێداون‌و چ ئێستاش‬ ‫كە بــەرۆژی نیوەڕۆ ئەندام‌و الیەنگرو چەكداری‬ ‫ئەو الیەنە سیاسیەی كەحكومەت لەوێوە ئەبات‬ ‫بەڕێوە پەالماری مامۆستا‌و مەالی ئاینی ئەدات‪.‬‬ ‫ئەم رووداوانە ئەوەمان پیشان دەدەن‪ ،‬كەحكومەت‬ ‫لەمەسەلەی سێكیۆالریزەكردن‌و مەدەنیكردنی‬ ‫كۆمەڵگەدا شكستی هێناوە‪ ،‬بەاڵم بەپەالماردانی‬ ‫مەالكان پاساوی دەدا‪ .‬پەالماردانی مەالكان‬ ‫ئاماژەیە بۆ شكستی حكومەت‌و ئەو پارتانەی‪،‬‬ ‫هەڵگری شوناسی سێكیۆالرن لەدیموكراتیزەكردنی‬ ‫بوارەكانی كۆمەڵگە‌و بوێرانە بەرزكردنەوەی‬ ‫دەنگی سێكیۆالربوون‌و مەدەنیبوونیان لەبەرامبەر‬ ‫گوتاری ئاینیدا‪ .‬ئەوەمان پێدەڵێن كە زۆربەی‬ ‫مامەڵە‌و سیاسەتەكانی حكومەت واقیعی نەبووە‬ ‫لەگەڵ مــەال‌و مامۆستایانی ئاینیدا‪ ،‬ئێستاش‬ ‫بەپەالماردان‌و ئیهانەكردنیان چارەسەر ناكرێت‪.‬‬ ‫پێویستمان بەئیهانەكردنی مەال‌و پەالماردان‌و‬ ‫سوكایەتیپێكردنیان نییە‪ ،‬ئەوەندەی پێویستمان‬ ‫بەبایەخپێدانی رەوتی مەدەنییەت‌و رۆشنگەریی‌و‬ ‫سێكیۆالرە لــەكــوردســتــانــدا‪ ،‬چونكە هەموو‬ ‫بایەخپێدانێكی رەوت ــی مــەدەنــیــەن یەكسانە‬ ‫بەپاشەكشەی پێگەی مەالكان‌و هەر گوتارێكی‬ ‫نامۆ بەتاك‌و كۆمەڵگە‌و رەوتی بەرەو پێشبردنی‬ ‫كوردستان لەسەر شێوە ژیانی شارستانی‌و‬ ‫دیموكراسی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨4‬دوشةممة ‪201٦/2/22‬‬

‫نەورۆز‪ ..‬ئەفسانە‪..‬‬ ‫ناسیۆنالیزم‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫لەبابەتی «نـــەورۆز»داو الی ئێمەی‬ ‫كـــورد‪ ،‬پــەیــوەنــدی نــێــوان ئەفسانەو‬ ‫ئایدیۆلۆژیای سیاسیی زۆر بە رونیی‬ ‫دەردەكەوێت‪ .‬ئەو جەژنەی هەمو ساڵێك‬ ‫دوبارە دەبێتەوەو بەم پێیەش بەردەوام‬ ‫سااڵنە دەكەوێتەوە یــادی هەمومان‪،‬‬ ‫تەنانەت گەر بەشداریشی تێدا نەكەین‬ ‫بە ئاهەنگگێڕان‌و سەیرانكردن‪ .‬ئەم‬ ‫بۆنە نەتەوەییە بەڕادەیەك چۆتە قواڵیی‬ ‫نەستمانەوەو ناخمانی داگیركردوە كە‬ ‫باسكردن لــەوەی ئــەم جەژنە جەژنی‬ ‫كـــورد نییەو‪ ،‬ئــەم بۆنەیە كــوردانــە‬ ‫نییە‪ ،‬هەرگیز مایەی قەبڵوكردن نییە‪.‬‬ ‫وەك ئــەوەی یەكەمین كەس كە خودا‬ ‫بەكورد خوڵقاندویەتی‪ ،‬ئەم جەژنەشی‬ ‫هەر هەبو بێت‪ .‬لێرەوە دابڕینی كورد‬ ‫لەجەژنی نەورۆز‪ ،‬بەجۆرێك لە جۆرەكان‬ ‫هــاوتــای دابــڕیــنــیــەتــی لــەكــوردبــونــی‬ ‫خــۆی‪ ،‬مەحرومكردنی لــەم بۆنەیە‪،‬‬ ‫بێبەشكردنیەتی لە پیرۆزترین بابەت‬ ‫كە وەك نەتەوەیەكی تایبەت ئەوپەڕی‬ ‫شانازیی پێوە دەكات‪.‬‬ ‫لـــەو روانــگــەیــەشــەوە كــە نـــەورۆز‬ ‫جەژنێكی نەتەوەییەو‪( ،‬ناسیۆنالیزم)‬ ‫یــش بــزوتــنــەوەیــەكــی نــەتــەوەگــەرایــە‪،‬‬ ‫كاتێك نەتەوەی كورد بە ناسیۆنالیزم‬ ‫وەك رێبازێكی سیاسیی ئاشنا دەبێت‪،‬‬ ‫یەكسەر دەگەڕێتەوە بۆ (نەورۆز)‌و وەك‬ ‫بابەتێكی تایبەت‌و بایەخدار بــەردەوام‬ ‫ێ دەبەستێت‪ ،‬هەر بۆیە شاعیرە‬ ‫پشتی پ ‌‬ ‫ناسیۆنالیستە كــوردەكــانــی ســەدەی‬ ‫بیستەم‪( :‬نــــەورۆز) وەك رەمزێكی‬ ‫تایبەتی كــوردبــون لە شیعرەكانیاندا‬ ‫باسدەكەن‪ ،‬بەڵكو رەنگە بەدەگمەن‬ ‫شاعیرێك شكبەریت هیچی لەبارەی‬ ‫نەورۆزەوە نەگوتبێت‌و النیكەم ئاوڕێكی‬ ‫ێ نــەدابــێــتــەوە‪ .‬تــا ئــەو رادەی كە‬ ‫لـ ‌‬ ‫لەمبارەوە كتێبی سەربەخۆ هەیە ئەو‬ ‫دەقــە شیعرییانەی كــۆكــردۆتــەوە كە‬ ‫سەبارەت بە نەورۆز نوسراون‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا بەراست نەورۆز جەژنێكی‬ ‫كوردییە؟ پرسیارێكی لەمەش گرنگتر‬ ‫پەیوەست بەم بابەتەی ئێمەوە ئەوەیە‪:‬‬ ‫ئایا ئەو روداوەی پەیوەست بەم جەژنە‬ ‫دەگــێــڕدرێــتــەوە‪ ،‬روداوێــكــی مێژویی‬ ‫راستەقینەیە‪ ،‬یان ئەفسانەیە؟!‬ ‫واتـــە‪ :‬ئایا روداوی بونی دو مار‬ ‫لــەســەرشــانــی پــادشــایــەكــی ستەمكار‬

‫(زوحاك) كە بەردەوام بە مێشكی سەری‬ ‫دو الوی كــورد ژیـــاون‪ ،‬حەقیقەتێكی‬ ‫مێژوییە؟ ئایا لەسەرزەمینی واقیعدا‬ ‫كاراكتەرێك بەناوی (كاوە) بونی هەبوە‬ ‫كە كورد بو بێت‌و ئەم پادشا ستەمكارەی‬ ‫لەكۆڵكردبینەوە؟!‬ ‫بەر لەوەاڵمی ئەم پرسیارانە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫لێرەدا لەهەموی گرنگترە ئەوەیە كە ئێمە‬ ‫رۆحمان ئەوەندە بەم بۆنەیەوە ئاوێتەبوە‬ ‫كە لە بنەڕەتدا كارێكمان بەوەاڵمی ئەم‬ ‫پرسیارانە نەماوە! گرنگ ئەوەیە وەك‬ ‫بــۆنــەو جەژنێكی پــیــرۆزی نەتەوەیی‬ ‫پێویستمان پێیەتی‪ ،‬بۆ ئەوەی قەناعەت‬ ‫بەوە بهێنین كە خاوەنی سەرەتایەكی‬ ‫سەركەوتنئامێزی پــیــرۆزیــن‪ ،‬بونی‬ ‫سەرەتایەكی لەمشێوەیەش ئاماژەیە بە‬ ‫بونی ئایندەیەكی هاوشێوەش! كەواتە‬ ‫مادامەكی (نەورۆز) هەیە ئێمەش هەین‌و‬ ‫دەبین‌و دەمێنین! ئــەم هەڵوێستەش‬ ‫كــوتــومــت هــاوشــێــوەی هەڵوێستی‬ ‫خاوەنانی ئەفسانەكانە كە پێویستیان بە‬ ‫پرسیاركردن نیە لە ماهیەت‌و حەقیقەتی‬ ‫ئەفسانەكانیان‪ ،‬بەڵكو پرسیاركردن‬ ‫بەدروست نازانن‪ ،‬گرنگ ئەوەیە خاوەنی‬ ‫ئەفسانەن‌و بــاوەڕیــان پێیەتی‪ ،‬بۆی‬ ‫دەژین‌و پێی دەژین‪.‬‬ ‫سەبارەت بە سەرەتای ئەم جەژنە دەق‌و‬ ‫زانیاریی دروست لەئارادا نییە «گەر ئێمە‬ ‫هێشتا خاوەنی دەقگەلێكی كۆنی نوسراو‬ ‫نەبین كە سەرەتای داستانی نــەورۆز‬ ‫بسەلمێنێت وەك حاڵی هەر داستانێك‬ ‫كە بەشێوەیەكی بۆماوەو بەزارەكیی‬ ‫هاتبێت‪ ،‬وەك ئــیــلــیــادەی گریگیی‬ ‫هۆمیروس‪ ،‬كە ریشەكەی نەزانراوە»‪،1‬‬ ‫بەاڵم بەڵگە هەیە كە دەمانباتەوە بۆ‬ ‫سەرەتای یەكجار دور‪ ،‬هەر بۆیە «ئەم‬ ‫نەزانینە نابێتە ئاستەنگی خستنەڕوی‬ ‫دەرەنجامگەلێكی لۆژیكیی‪ ،‬لەژێر تیشكی‬ ‫لێكۆڵینەوە لە ناوەرۆكی داستانەكە كە‬ ‫ئاماژە بۆ پێكهاتنە ئەفسانەییەكەی‬ ‫دەكات كە زۆر بەكۆنێتیدا رۆچــوە»‪.2‬‬ ‫وەك دەبینین لەسەرەتادا بە (داستان)‬ ‫ناوی دەبات‪ ،‬دواتریش باس لە (پێكهاتە‬ ‫ئەفسانەییەكەی) دەكــــات‪ ،‬كــەواتــە‬ ‫لەسەرەتادا (ئەفسانە) بوەو دواتر بوە‬ ‫بە (داستان)‪.‬‬ ‫دكتۆر حسەین قاسم ئەلعەزیز ریشەی‬ ‫نەورۆز دەباتەوە بۆ ئەفسانە سۆمەرییەكان‬ ‫«ئــەفــســانــە عــیــراقــیــە كــۆنــەكــان‪،‬‬ ‫سۆمەرییەكانیش بەتایبەت‪ ،‬پایەیەكی‬ ‫بنەڕەتیی پێكدێنن كە بۆ تێگەیشتن‌و‬

‫‪2‬‬

‫دركــكــردنــی نــاوەرۆكــە رەمزییەكەی‬ ‫زۆربەی ئەفسانە هاوشێوەكانی یاخود‬ ‫ئەوانەی لەسەر شێوەی ئەو دەڕۆن‪،‬‬ ‫ێ دەبەسترێت‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫پشتی پ ‌‬ ‫باشترین شت كە پشتیوانیمان دەكات بۆ‬ ‫رونكردنەوەی رەمزەكانی ئەفسانەی كاوە‬ ‫بریتیە لە ئەفسانە سۆمەرییەكان»‪.3‬‬ ‫لەمبارەیەشەوە بۆ گوتەیەكی كریمەر‬ ‫دەگەڕێتەوە كە گوتویەتی «ئاشكرایە‬ ‫كــە تێڕوانین‌و چیرۆكە ئەفسانەییە‬ ‫سۆمەرییەكان‪ ،‬بەهۆی ناوەرۆكەكانیان‌و‬ ‫رەسەنایەتیە مێژوییەكەیان بەسەرجەم‬ ‫شوێنەكانی خۆرهەاڵتی نزیكدا رۆچون‪،‬‬ ‫لەبەر ئــەوە لێكۆڵینەوەی ئەفسانەو‬ ‫چیرۆكە پاڵەوانێتیە سۆمەریەكان بە‬ ‫گرنگترین رەگەزی زیندوی پشتپێبەستراو‬ ‫دادەنرێت بۆ تێگەیشتن‌و لێكۆڵینەوەی‬ ‫ئەفسانە باوەكانی خۆرهەاڵتی كۆنی‬ ‫نــزیــك «الـــشـــرق ااڵدنــــی الــقــدیــم»‪،‬‬ ‫لەبەر ئــەوەی تاڕادەیەكی زۆر ریشەو‬ ‫پەرەسەندنەكانیان روندەكاتەوە»‪.4‬‬ ‫ئەوەی سەبارەت بە مێژوی ئەم جەژنە‬ ‫لەهەموی سەیرترە ئەوەیە كە مسوڵمانان‬ ‫لەسەردەمی عەباسیەكاندا‪ ،‬لەپاڵ جەژنە‬ ‫ئاینییە ئیسالمیەكاندا‪ ،‬بایەخیان بە‬ ‫(نــەورۆز)یــش وەك جــەژن داوە‪‌،‬و بە‬ ‫جــەژن هەژماریان كــردوە‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫توێژەرانەی ئاماژەی بەم بابەتە كردوە‬ ‫(ئادەم میتز)ی رۆژهەاڵتناسە كە دەڵێت‬ ‫«دو جەژنە ئاینیەكەش الی مسوڵمانان‬ ‫بریتین لــە جــەژنــی قــوربــان‌و جەژنی‬ ‫رەمەزان‪ ،‬ئەم دو جەژنە لەپاڵ نەورۆزی‬ ‫فارسیدا گەورەترینی جەژنەكان بون الی‬ ‫خەڵكی بەغدا»‪.5‬‬ ‫ئەوەی سەبارەت بە ئێمە لێرەدا جێی‬ ‫بایەخە‪ ،‬الیەنە ئەفسانەییەكەی نەورۆزە‬ ‫كــە بۆتە هەوێنی ئایدیۆلۆژیایەكی‬ ‫سیاسیی ناسیۆنالیستیی بۆ نەتەوەیەكی‬ ‫وەك كورد‪ .‬مەبەست ئەوەیە چۆن كورد‬ ‫توانیویەتی ئەم ئەفسانەیە بكاتە دروشم‬ ‫بۆ شــۆڕش‌و‪ ،‬وەك رەمزێكی زیندوی‬ ‫هەمیشەیی بۆ خەبات‌و قارەمانێتی‌و‬ ‫خۆڕاگریی ئەم نەتەوەیە تەوزیفیكردوەو‬ ‫دەیكات‪.‬‬ ‫ناسیۆنالیزم خــوازیــاری ئەفسانەیە‬ ‫بۆ چەسپاندنی خــۆی‌و بەردەوامیدان‬

‫كـــــــە‬ ‫ئەفسانە‬ ‫بـــــــــــۆ‬ ‫هە میشە و‬ ‫هــــــــەردەم‬ ‫ئەقڵ‌و رۆحی‬ ‫مــرۆڤــەكــانــی‬ ‫داگـــیـــركـــردوەو‪،‬‬ ‫بــــەردەوام گــەورەتــریــن هــانــدەرو‬ ‫پاڵنەریانە لە ژیاندا‪ .‬دكتۆر ناجی‬ ‫عەباس مەتەر ركابی لە مبارەیەوە‬ ‫دەڵێت «لەحاڵەتەكانی هەژمونی ئەو‬ ‫كەلتورەی هاتۆتە ناوەوە‪ ،‬میللەتان پەنا‬ ‫بۆ هەڵكەندنی یادەوەریی‌و لێكدانێكی‬ ‫رەمــــزی ئێستا دەبــــەن لــەپــرۆســەی‬ ‫بەرهەمهێنانەوەدا‪ ،‬بۆ ئەوەی پارێزگاریی‬ ‫لــە هاوسەنگییە كەلتورییەكەیان‬ ‫بكەن‪ ،‬هەروەها لەرێگەی ئــەوەوە چێژ‬ ‫لەداهێنانی پاڵەوانێتی وەهمیی وەربگرن‪،‬‬ ‫پاڵەوانێتییەك كە توانای قوتتدان یان‬

‫بـــەمـــەرج‬ ‫نــــەگــــیــــراوە‪،‬‬ ‫كـــار‬ ‫ئــــەو دەســـەاڵتـــەی‬ ‫لــەســەر دەســتــەمــۆكــردنــی روناكبیرو‬ ‫تەوزیفكردنی بۆ خزمەتی خۆیدەكات‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەو روانگەیەوە كە مێژونوسی‬ ‫خۆرهەاڵتی یەكێكبوە لە زوڕناژەنانی‬ ‫ئایدیۆلۆژیا‪ ،‬ئەوا نوسینەوەی یادەوەریی‬ ‫میللیی لــەالیــەن ئـــەوەوە ئینتیقائیی‬ ‫(هەڵبژاردەگەرانە) بوە بەجۆرێك كە‬

‫رەهەندێكی‬ ‫تــەواو میتافیزیكیی وەرگرتوە‬ ‫تا ئــەو رادەیـــەی كە «ئــەو وێنەیەی‬ ‫ناسیۆنالیزمی كـــوردی بــۆ چەمكی‬ ‫نـــەتـــەوەی دەكــێــشــێــت‪ ،‬چەمكێكی‬ ‫میتافیزیكی غەیبانییە تیایدا نەتەوەی‬ ‫كورد وەك قەوارەیەكی ئەودیومێژو و بان‬ ‫ێ‬ ‫زەمانی وێناكراوە‪ ،‬بەئەندازەیەك هەند ‌‬ ‫لەناسیۆنالیستە كوردەكان لەدایكبونی‬ ‫ناسیۆنالیزمی كوردی دەگێڕنەوە بۆ پێش‬

‫لەگەڵ پێویستیی ئایدیۆلۆژیادا بسازێت‪،‬‬ ‫ئەو هەڵوێستەی كــەوا لە مێژونوسی‬ ‫دەســەاڵت دەكــات چاو لەو روداو یان‬ ‫كاركتەرانە بپۆشێت كە لەگەڵ میتۆدەكەی‬ ‫ئەودا یەكتر دەبڕن‪ ،‬ئەو میتۆدەی لەسەر‬ ‫جەمسەرگیریی‌و تاكانەیی دامــەزراوە‪،‬‬ ‫هەر بۆیە خەڵكیی لە دەرەنجامی ئەو‬ ‫ونكردنە زۆرەملێیانەدا پەنا دەبەنە بەر‬ ‫داهێنانی مێژویەكی نهێنیی كە لەروداو‬ ‫و گێڕانەوە‌و هەڵسەنگاندنیدا لەمێژوی‬ ‫دەســـەاڵت تـــەواو دابــــڕاوەو‪ ،‬تێكستە‬ ‫مێژوییەكە بەگوێرەی خسوسیەتێك‬ ‫بەرهەدەهێنێتەوە كە ئینتیمای بۆ الی‬ ‫ئەو و زەمەنە نادیارەكانی هەیە‪.7 »...‬‬ ‫ئــەوە ئایدیۆلۆژیایە وادەكـــات ئەم‬ ‫ئەفسانانە بــەتــەواویــی قەبوڵبكرێن‬ ‫«كردنی ئەفسانەكانی ناسیۆنالیزمیش‬ ‫بەهەقیقەت هەمیشە بەناو پێكهاتەیەكی‬ ‫ئایدیۆلۆژیدا تێدەپەڕێت كە چەندەها‬ ‫شت بەیەكدی تێكەڵدەكات كە لەروی‬ ‫زانستیی‌و مێژوییەوە ناكرێت بەیەكدی‬ ‫تێكەڵبكرێت»‪ .8‬ســەرچــاوەی ئەم‬ ‫كێشەیەش لـــەوەوە دێــت كە چەمكی‬ ‫ناسیۆنالیزم الی كــورد بەتایبەت‪،‬‬

‫لەدایكبونی ناسیۆنالیزم لە ئەوروپاداو‬ ‫پێش لەدایكبونی چەمكی نەتەوە وەك‬ ‫چەمكێكی گرنگی فیكری سیاسی پاشكۆ‬ ‫بەمۆدێرنە»‪.9‬‬

‫پشتبەستنی ناسیۆنالیستەكانیش لەسەر ئاستی جیهان بە ئەفسانە‪،‬‬ ‫لەسەردەمێكی وەك ئێستادا كە لەلوتكەی پێشكەوتندا دەژین‪،‬‬ ‫لەخۆڕانییەو لەو قەناعەتە قوڵەوە هاتوە كە ئەفسانە بۆ هەمیشەو‬ ‫هەردەم ئەقڵ‌و رۆحی مرۆڤەكانی داگیركردوە‬ ‫پێی‪ ،‬لێرەشەوەیە كە ناسیۆنالیزمی‬ ‫كــوردیــی بــــەردەوام پەنا بــۆ نــەورۆز‬ ‫دەبـــات وەك بەهێزترین‌و كۆنترین‌و‬ ‫كاریگەرترین ئەفسانە الی كورد‪ .‬گەرچی‬ ‫(ناسیۆنالیزم) لەرێگەی پاشگرەكەیەوە‬ ‫(یــزم) ئایدیۆلۆژیبونەكەی ئاشكرایە‪،‬‬ ‫بــەالم بۆ رونكردنەوەی زیاتر دەڵێین‬ ‫ئایدیۆلۆژیبونی ناسیۆنالیزم لــەوەدا‬ ‫دەردەكــەوێــت كە گەرچی ئایدیایەكی‬ ‫نوێی سیاسیەو ئینتیمای بۆ دنیای تازەو‬ ‫(مۆدێرنە) هەیە‪ ،‬بەاڵم بۆ سەلماندنی‬ ‫خــۆی‪ ،‬پەنا بۆ ئەفسانە دەبــات‪ ،‬بەو‬ ‫مانایەی دەیەوێت لەرێگەی ئەفسانەوە‬ ‫حەقیقەتی خۆی بسەلمینێت كە ئەمەش‬ ‫بـــەڕواڵـــەت هــەڵــگــری پارادۆكسێكی‬ ‫ئاشكرایە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی وایكردوە ئەم‬ ‫پارادۆكسە ئاسایی بكرێتەوەو‪ ،‬وەك‬ ‫حەقیقەتێكی حەتمیی‌و بەهێز دەربكەوێت‪،‬‬ ‫هەژمونی (ئەفسانە)یە لەسەر هزرو ناخ‌و‬ ‫ویژدانی مرۆڤەكان بەگشتی‪ ،‬پشتبەستنی‬ ‫ناسیۆنالیستەكانیش لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان بە ئەفسانە‪ ،‬لەسەردەمێكی وەك‬ ‫ئێستادا كە لەلوتكەی پێشكەوتندا دەژین‪،‬‬ ‫لەخۆڕانییەو لەو قەناعەتە قوڵەوە هاتوە‬

‫ئیستیعابكردنی شكستەكانی ئێستای‬ ‫هەبێت‌و‪ ،‬روبەروی ئایندەو بنیادنانەكەشی‬ ‫بێتەوە بەرەمزیەتێكی كۆپیكراوەوە»‪.6‬‬ ‫خواستی كەلتورەكان بۆ ئەمجۆرە‬ ‫دەقــە دێرینانە هەمیشەو بــەردەوامــە‪،‬‬ ‫لەو سۆنگەیەوە كە «كەلتور پێویستی‬ ‫بــە دەق‌و روداوگــەلــێــكــە كــە ونبون‬ ‫لەكۆنێتییاندا (كۆنێتیی دایپۆشیون)‌و‬ ‫قــەرزیــان لـێدەكات بــۆ ئـــەوەی ئەو‬ ‫كەلێنانە پڕ بكاتەوە كە دزەیانكردۆتە‬ ‫نــاو قــواڵیــی بــونــە كۆمەاڵیەتیەكەی‬ ‫لــەالیــەكــەوەو‪ ،‬هــەروەهــا بــۆ ئــەوەش‬ ‫كە هەلی نوێبونەوەو دیــداری لەگەڵ‬ ‫رابردویەكی ئاڵتونیی بەماهیەتیەكەی‬ ‫ببەخشێت لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬لەو روەوە‬ ‫كە وێنەی كۆن (هەواڵ) دەاللەت دەكاتە‬ ‫سەر بەهاگەلێك لە نائاگایی كۆمەڵدا كە‬ ‫دوبارەیان دەكەینەوەو پێوانیان لەسەر‬ ‫دەكەین بەبێ‌ سەلماندن‌و وردەكاریكردن‪،‬‬ ‫بەو پێیەی نمونەی كۆن بوارێكی هەیە‬ ‫كە بەرونیی تێیدا دەربكەوێت‪ ،‬چونكە‬ ‫خەیاڵگەی كۆمەڵەكەیە‪ ،‬بــەاڵم ئەم‬ ‫قەرزكردنەی روداوە ئاڵتونییە پوكاوەكان‪،‬‬ ‫بونی ئینتیمایان بۆ یادەوەریی دەسەاڵت‬

‫سەرچاوەكان‬ ‫‪ -1‬الدكتور حسني قاسم العزيز‪ ،‬اجل��ذور‬ ‫األسطورية مللحمة نوروز الشعبية‪ ،‬تقديم ومراجعة‬ ‫مجال خزندار‪ ،‬مؤسسة زين‪ ،‬السليمانية‪، 2010 ،‬‬ ‫ص‪.17‬‬ ‫‪-2‬هەمان سەرچاوەو الپەڕە‪.‬‬ ‫‪-3‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل‪.109‬‬ ‫‪-4‬هەمان سەرچاوەو الپەڕە‪.‬‬ ‫‪ -5‬آدم ميتز‪ ،‬احلضارة االسالمية يف القرن الرابع‬ ‫اهلجري أو عصر النهضة يف االس�لام‪ ،‬نقله الـى‬ ‫العربية حممد عبداهلادي ابو ريدة‪ ،‬القاهرة‪ ،‬مطبعة‬ ‫جلنة التأليف والرتمجة والنشر‪ ،‬الطبعة الثالثة‪،‬‬ ‫‪ ،1957‬اجلزء الثاني‪ ،‬ص‪.291‬‬ ‫‪-6‬د‪ .‬ناجي عباس مطر الركابي‪ ،‬األساطري‬ ‫املؤسسة للعقل الثقايف ال��ع��راق��ي (دراس���ة يف‬ ‫جينالوجيا الثقافة العراقية)‪ ،‬متوز للطباعة والنشر‬ ‫والتوزيع‪ ،‬دمشق‪ ،2012 ،‬ص‪.130‬‬ ‫‪-7‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل‪.131-130‬‬ ‫‪-8‬مەریوان وریا قانیع‪ ،‬نەتەوەو ناسیۆنالیزم‪،‬‬ ‫گۆڤاری رەهەند‪ ،‬ژ‪ ،17-16‬ساڵی ‪ ،2004‬ص‪.161‬‬ ‫‪-9‬بەختیار عەلی‪ ،‬ســەدەی ناسیۆنالیزم‪،‬‬ ‫گۆڤاری رەهەند‪ ،‬ژ‪ ،10-9‬ساڵی ‪ ،2000‬ل‪.143‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨4‬دوشةممة ‪201٦/2/22‬‬

‫گارا و گواستنەوەی ئاگر‬ ‫سەنگەر قوباد‬ ‫لە ئەزموونێكی كەمی ژیانیدا دونیابینییەكی‬ ‫جــیــاوازی بــۆ وێــنــەكــان هــەبــووە‪ .‬وشــەی‬ ‫تێپەڕاندووە و لەسەر وێنەكان گیرساوەتەوە‪.‬‬ ‫كەمتر ئــارەزووی وێنەی كەتواری كردووە‬ ‫و پتر شەیدای وێنە ئاڵۆزەكان و پڕ لە‬ ‫مەغزاكان بــووە‪ ،‬ڕەنگە هەر ئەمەیش ب ‌ێ‬ ‫داهــاتــووی كــارە هونەرییەكانی نوێگەری‬ ‫بن‪ .‬بینینە سەرەتایییەكانی لە شەپۆلی‬ ‫ئاگری ئەزەلیی كەركوك لەسەر دیــواری‬ ‫خانووەكانی شــۆراوەوە دەستی پێ‌ كردووە‬ ‫و‪ ،‬لە پێگەیشتنیدا لە كارە هونەرییەكانی‬ ‫ڕەنگی داوەتــەوە‪ .‬خۆی گوتەنی‪« :‬ئێواران‬ ‫لە ئاگرەكەی شــۆراوم دەڕوانــی‪ ،‬كە چۆن‬ ‫تیشكەكەی سێبەر و ڕوونــاكــی لــە قەد‬ ‫دیواری خانووەكان دەخستەوە‪ ،‬ڕووناكییەك‬ ‫بە هێڵێكی چــەوتــاوچــەوت لەیەكدی جیا‬ ‫دەبوونەوە‪ .‬بەپێی جووڵەی ئاگرەكە‪ ،‬هێڵی‬ ‫جیاكردنەوەی سێبەر و ڕووناكی دەبــزوا‪.‬‬ ‫ئەم دیمەنە لە دوا كارە هونەرییەكانیشمدا‬ ‫ڕەنگدانەوەی هەیە‪ .‬تیشك و خۆڵ خەسڵەتی‬ ‫سەرەكیی تابلۆكانم پێك دەهێنن‪».‬‬ ‫«گارا»‪ ،‬ئەو شێوەكارەیە؛ فۆڕمی ئاگری‬ ‫كەركوكی لەگەڵ خۆیدا بۆ ئەوروپا گواستەوە‬ ‫و‪ ،‬لە ژمارەیەك پێشانگەدا بە ڕەنگ و فۆڕم‬ ‫و تەكنیكی جیاواز نمایشی كرد‪ .‬زۆربەی‬ ‫كارەكانی خانووی لە گڵ دروستكراون و‪،‬‬ ‫تیشك و ڕەنگی گەرم لە كەڤاڵەكانیدا بە‬ ‫ڕوونی دەبینرێن‪ .‬پێدەچ ‌ێ خۆڕسكانە ڕەنگی‬ ‫گەرمی ئاگر و گڵی شــۆراو بە شێوەیەكی‬ ‫تۆكمە لە نەستیدا جێگیر بووبن و‪ ،‬تەواوی‬ ‫دونیابینیی ئەو لەو دەالقەیەوە بڕوانێت‪ .‬ئەو‬ ‫خانووانەی لە دەربڕینی ئەودا هەن‪ ،‬لە یەك‬ ‫نهۆم تێپەڕ نابن‪ .‬وەك خۆی دەڵێ‌‪« :‬بیرم‬ ‫نایەت خانووی دوونهۆمم لە شۆراو دیبێت‪».‬‬ ‫هیچ هێمایەكی مــۆدێــرنــبــوون لــە فۆڕمی‬ ‫خانووەكانی گارا دا بەدی ناكرێت‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫هەر ئەمەیش هۆكار بووب ‌ێ بۆ جێهێشتنی‬ ‫نیشتمان و ڕووكردنە ڕۆژئاوا‪ ،‬چونكە هەست‬ ‫بــە ڕەتــكــردنــەوەی واقیعی ژیــانــكــردن لە‬ ‫زێدی خۆی دەكرێت‪ .‬ئەوەتا نایشارێتەوە؛‬ ‫سەروەخت ‌ێ تێڕوانینی بۆ جیهان ڕۆشن‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬ئــارەزووی بــازدان بەسەر نەریت‬ ‫و كلتووری ڕۆژهەاڵت تێیدا چەكەرە دەكات‬ ‫و‪ ،‬كاتێكیش لە كەركوك ژیــاوە‪ ،‬هەڵگری‬ ‫ڕۆحیەتێكی ڕۆژئاوایی بووە‪.‬‬ ‫خواستێكی بــەهــێــزی خــۆڕســكــانــە بۆ‬ ‫ڕەتــكــردنــەوەی دونــیــای پــیــاوســاالری و‬ ‫باوەشكردنەوە بۆ ڕەگــەزی مێ‌‪ ،‬هەر زوو‬

‫دەبێتەوە‪ .‬وەلێ‌ خانمێك بە ناوی «بیئاتە‬ ‫هویبنەر» فریای دەكەوێ‌ و لە پێشانگەی‬ ‫سااڵنەی گوندی لۆرهاوپتن دا كەڤاڵەكانی بۆ‬ ‫نمایش دەكات‪ ،‬ئەمە دەبێتە دەرچەیەك بۆ‬ ‫كرانەوەی جیهانی ئەڵمانی بە ڕووی گارا دا‬ ‫و‪ ،‬هەر هەمان خانم كار بۆ ناساندنی زیاتری‬ ‫دەكات و‪ ،‬كارەكانی بۆ چەند پێشانگەیەكی‬ ‫هاوبەشی دی دەگوازێتەوە‪ .‬تا ئــەوەی لە‬ ‫ئابی ساڵی ‪ 1987‬لە شاری هۆخ هایم‪-‬ی‬ ‫نزیك لە فڕانكفۆرت پێشانگەیەكی تایبەتی‬ ‫بۆ دەكرێتەوە‪ .‬كارەكانی ئەم پێشانگەیەی‬ ‫بە پێچەوانەی كارەكانی پێشووتری‪ ،‬لە‬ ‫ڕووی ڕەنگەوە پتر كرانەوە و گەشبینی‬ ‫بەخۆوە دەبینێ‌‪ ،‬جیاواز لەو سروتە تاریك‬ ‫و ڕەشبینییانەی ساڵێك لەوەوبەر دونیای‬ ‫هونەریی ئــەوی داگرتبوو‪ ،‬چونكە ئاسۆی‬ ‫گەیشتنی بە ژیانی تایبەتی و دونیای مۆدێرن‬ ‫و خاوەن شارستانیەتی بااڵ تا دەهات نزیكتر‬

‫الی گارا بەدەر دەكەو ‌ێ و‪ ،‬كەم تا زۆر لە‬ ‫كارەكانیدا بەرجەستە دەبن‪ ،‬وەك پاكیزەییی‬ ‫ئــافــرەت و مــانــدووبــون و چــەوســانــەوە و‬ ‫قوربانیدانی لە ژیانی ساكاری كۆمەڵگەی‬ ‫كوردی بەتایبەتی و كۆمەڵگەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫بەگشتی‪ .‬وێــڕای ئــەوەی الی ئەو جۆریەك‬ ‫لە پیسبوونی ژینگەی نێرینە هەست پێ‌‬ ‫دەكر ‌ێ و‪ ،‬لە بەرامبەردا خاوێنی و ڕاستگۆیی‬ ‫و هاوسۆزی بۆ ژینگەی مێینە دەردەبڕێت‪.‬‬ ‫ئەم تێڕوانینە لە ژیانی تایبەتیی خۆیدا بەدی‬ ‫دەكرێت‪ .‬خوێندنی قۆناغی سەرەتایی لە‬ ‫قوتابخانەی ئەندەلوسی كچان لە كەركوك‬ ‫گوزەر دەكات‪ ،‬تا هەنووكەیش هەریەك لە‬ ‫مامۆستا «عالیە و سوعاد» بە نمونەیەكی‬ ‫جوانی ژیانی دەزانێ‌‪ ،‬چونكە بایەخێكی زۆری‬ ‫پێ‌ دەدەن و پەی بە توانا هونەرییەكانی‬ ‫دەبـــەن‪ .‬بۆیە دەبــێــژێ‌‪« :‬یــادمــە قۆناغی‬ ‫هونەری پتر دەچێتە پێش‪ ،‬وەك ئەوەی لە هەوێنی پەیدابوونی چەندین پەرتووك و‬ ‫چــواری سەرەتایی بــووم‪ ،‬ست عالیە منی‬ ‫شاری كۆڵن پێوەندیی بە گروپی هونەری توێژینەوەی نوێ‌‪ ،‬بەاڵم خودی خۆی گازندەی‬ ‫هاوشان بە فێرخوازانی پۆلی شەش كرد و‪،‬‬ ‫پۆست فلوكسوس (‪ )Post Fluxus‬ـەوە بەرامبەر بە سەرپەرشتیارانی چاپكردنی ئەم‬ ‫بۆ پێشانگەیەكی شێوەكاری لە كتێبخانەی‬ ‫دەكات و‪ ،‬پێشانگەی تایبەتی بۆ دەكەنەوە پەرتووكە هەیە‪ ،‬بەوەی بەبێ‌ ئاگەداربوونی‬ ‫گشتیی كەركوكی بردین‪ ،‬كە یەكەم جاری‬ ‫و‪ ،‬وەك یەكێك لە هونەرمەندانی ئەم شێوازە خۆی «د‪ .‬موحسن ئەحمەد» بڕێك گۆڕانكاری‬ ‫ژیانم بوو ئامادەی پێشانگەی شێوەكاری ببم‬ ‫هونەرییە هەژماری دەكەن و‪ ،‬لە پەرتووكی لە پەرتووكەكەدا كــردووە‪ ،‬كە ساڵی ‪2004‬‬ ‫و هەستێكی خۆشی پ ‌ێ بەخشیم‪».‬‬ ‫ئەكادیمیای ئۆڵتیمەیت دا ناونووس دەكرێت‪ .‬دەستگەی ئاراس چاپی كردووە و‪ ،‬موحسن‬ ‫هاوسۆزیی گــارا بۆ دونیای مێینە لەو‬ ‫جگە لەوەی لەگەڵ ژمارەیەك گروپی هونەریی ئەحمەد لەو دەستگەیەدا كارمەند بووە‪ .‬جا‬ ‫قۆناغەدا ناوەستێ‌‪ ،‬بەڵكو پــاش ئــەوەی‬ ‫دیكە و دیــاردا كار دەكــات‪ .‬كەچی دواتر بە گوتەی گارا‪ ،‬ئەو كارمەندەی دەستگەكە‪،‬‬ ‫پرۆسەی خوێندن لە بەشی زانستیی زانكۆی‬ ‫كاركردن لە ڕووبەری كراوە ج ‌ێ دەهێڵ ‌ێ و دووربــوونــی گــارای لە كوردستان بە هەل‬ ‫موسڵ تەواو دەكات و‪ ،‬ڕوو دەكاتە شۆڕشی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ كاركردن لە ڕووبەری تەخت زانیوە و‪ ،‬بەرگی پەرتووكەكەی گۆڕیوە و‪،‬‬ ‫شاخ و‪ ،‬لەوێشەوە دەچێتە واڵتی ئێران و‪،‬‬ ‫ناوی خۆی بە فۆنتێكی گــەورە لە بەرگدا‬ ‫(تابلۆ) دا‪.‬‬ ‫پاشان لە ئەڵمانیا دەگیرسێتەوە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫وێڕای گواستنەوەی ئاگر‪ ،‬چیا و تاشەبەردی وەك پێشەكینووس و هەڵەچن تۆمار كردووە‬ ‫دەبنە فاكتەری ناساندنی گارا و ڕزگاركردنی‬ ‫گـــەورە ئــامــادەگــیــیــەكــی زۆری لــە كــارە و‪ ،‬دەستكاریی ناوەڕۆكی پەرتووكەكەیشی‬ ‫لــە ژیــانــی بــەكــۆمــەڵ‪ ،‬خــودی ئافرەتانی‬ ‫هونەرییەكانی گارا دا هەیە‪ .‬ئەو چیایانەی كردووە‪ ،‬كە لەمەدا دووچاری هەڵەی زانستی‬ ‫كۆمەڵگەی ئەڵمانین‪ .‬ئاخر كاتێك لە شاخ‬ ‫بە هۆی فۆڕمی جیاواز و ڕەنگی گەرمیانەوە‪ ،‬بووەتەوە‪ .‬هەروەها ئەو الپەڕەیەی البردووە‬ ‫دەبێت‪ ،‬ژیانی تایبەتی بۆ دەستەبەر ناب ‌ێ‬ ‫دەكرێ‌ دەربڕین لە ژیانی تاكگەرایی خۆی كە تێیدا گارا سوپاسی هاوكارانی دەكات‪.‬‬ ‫و كاتێكیش بۆ مــاوەی ساڵ و نیویەك لە‬ ‫و مەینەتییەكانی نەتەوەكەی بن‪ ،‬بە تایبەت ئەوە لەوالوە بوەستێ‌‪ ،‬كە تا هەنووكە گارا‬ ‫ئۆردوگای كەرەجی ئێران دەبێت‪ ،‬هەر دیسان‬ ‫تابلۆی لە جەستەی چیا خوێنچۆڕان‪ .‬دووریش نازان ‌ێ كێ‌ نرخی ئەو پەرتووكە وەردەگر ‌ێ و‬ ‫ملكەچی ژیانی گشتی دەب ‌ێ و‪ ،‬پاش ئەوەی دەبووەوە‪.‬‬ ‫كەچی هەندێ لە پیاوانی كوردی نێو كەمپەكە نییە هەڵبژاردنی نازناوی گارا لە الیەن ئەم شێوازی فرۆشتنی چۆنە‪.‬‬ ‫لە ‪ 1986‬دەگاتە ئەڵمانیا‪ ،‬دیسانەوە لە‬ ‫لــە ب ــواری تــیــۆری شــێــوەكــاری‪ ،‬هەوڵە‬ ‫خــاتــوو ئۆمنهۆف‪ ،‬یەكێكی تــری ئەو هەوڵی شەمزاندنی ئەو دیمانەیە دەدەن و‪ ،‬هونەرمەندەوە‪ ،‬ئاماژەیەك ب ‌ێ بۆ چیای گارا‪.‬‬ ‫كەمپی كۆچبەران چەرپای دووقات دووچاری خانمانەیە هاوكاریی باشی بە گارا پێشكەش دەیانەو ‌ێ بابەتە هونەرییەكەی گارا بۆ بابەتی‬ ‫گارا‪ ،‬بە تەنیا سەرقاڵی كاری پڕاكتیكیی بە پێزەكانی گارا بەردەوامیی هەیە و‪ ،‬لە‬ ‫كردووە و‪ ،‬بۆ ماوەی دە ساڵ پێشانگەی بۆ سیاسی بگۆڕن‪.‬‬ ‫شێوەكاری نەبووە‪ ،‬بەڵكو هەنگاوی باشی لە ساڵی ‪ 2014‬گەڕایەوە شاری كەركوك و لەو ‌ێ‬ ‫ئەو‬ ‫ـۆت»‪،‬‬ ‫ـ‬ ‫ـاب‬ ‫ـ‬ ‫ك‬ ‫«ئیڤ‬ ‫خاتوو‬ ‫هــەروەهــا‬ ‫كارەكانی كردووەتەوە‪ ،‬بەاڵم بە هۆی ڕەفتاری‬ ‫بواری تیۆری شێوەكاری دا هاویشتووە و‪ ،‬پڕۆگرامێكی تیۆریی شێوەكاری بە ناونیشانی‬ ‫ـاز‬ ‫ـ‬ ‫دەرب‬ ‫گشتی‬ ‫ژیانی‬ ‫لە‬ ‫ـارا‬ ‫ـ‬ ‫گ‬ ‫پیاوێكی كــوردەوە پێوەندییان دەپچڕێت‪ .‬خانمەیە كە‬ ‫جگە لەوەی چەندین ساڵی تەمەنی بۆ زانست (پڕۆگرامی كاركردن لە هونەری شێوەكاری‬ ‫ئاخر كە دەڵێین ئەم شێوەكارە پتر مەیلی دەكــات و ژیانی تایبەتی پ ‌ێ دەبەخشێت‪ .‬و مێژووی هونەری شێوەكاری لە زانكۆكانی لە كــەركــوك) دامــەزرانــد‪ ،‬كە هەریەك لە‬ ‫بۆ دونیای مێینە هەبووە و‪ ،‬دژی ڕەفتار و ئەویش دوای ئەوەی دیمانەیەكی لە یەكێك ئەڵمانیادا تەرخان كــردووە‪ .‬جگە لەوەی «عەلی دەروێ ــش و شاهۆ عەبدولقادر و‬ ‫گوتاری پیاوانە بووە‪ ،‬پشت بەوە دەبەستین؛ لە پڕفرۆشترین ڕۆژنامەكانی ئەڵمانیا بۆ دەیان لێكۆڵینەوە و توێژینەوەی هونەری سەنگەر قوباد»ی لەخۆ گرت‪ .‬پڕۆگرامەكە بە‬ ‫لە چەندین وێستگەی ژیانی هــونــەری و دەسازێنێ‌ و‪ ،‬ئاماژە دەدات‪« :‬تا ئێستا گارای بە زمانی ئەڵمانی و عەرەبی و كوردی باڵو شێوەی وەرزی بەردەوامە و‪ ،‬هەر بەشی چەند‬ ‫تایبەتیی خۆیدا پیاوان هۆكاری تێكدانی شێوەكار لە ژیانی گشتی ب ‌ێ بەشە‪ ».‬ئەمە كــردووەتــەوە‪ ،‬پەرتووكێكی دەگمەنی بە تەوەرێكی تایبەت بە هونەری شێوەكاری و‬ ‫پێوەندییەكانی لەتەك ئافرەتە هاوسۆزەكانی پاڵنەرێكی باش دەبێ‌ بۆ بەئاگاهاتنەوەی ناونیشانی (هونەری شێوەكاریی مۆدێرن‪ ،‬لە پێوەندییەكانی دەخاتە ڕوو‪ .‬ئامانج لەم‬ ‫هونەر بوونە‪ .‬بۆ میناك؛ كاتێك لە وێستگەی دەســەاڵتــدارانــی شــاری گۆتینگن و‪ ،‬دواتر فرانچیسكا گۆیاوە تا سوریالیزم) پێشكەش پڕۆگرامە ئاشناكردنەوەی دیــدی تاكە بە‬ ‫بەراییی ژیانی ئەڵمانیایدا دەبێت‪ ،‬خاتوونیەك مۆڵەتی ژیانی تایبەتی بۆ فەراهەم دەكەن‪ .‬بە پەرتووكخانە و دامەزراوە هونەرییەكانی هونەری شێوەكاری و گرنگییەكانی‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫دیمانەیەكی ڕۆژنامەوانی بۆ دەڕەخسێنێ‌‪ ،‬لێرەوە هەوڵەكانی بۆ پرۆسێسی داهێنانی كوردستان كــردووە‪ .‬ئەم پەرتووكە بووەتە لە پێناو دروستكردنی كەلتوری بینین‪.‬‬

‫بەهارێکی بێ پەڕەسێلکە‬

‫وەرگێڕانی لە فەڕەنسییەوە‪:‬‬ ‫مەنسوری تەیفوری*‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫• «توندوتیژی و ئیسالم» ناوی وتوێژێکی‬ ‫نــێــوان (ئــەدۆنــیــس‌)ی شاعیر و (حورییە‬ ‫عەبدولواحید)ە کە لە ‪ ١١‬بەش و ‪ ١٨٦‬لەپەڕەدا‬ ‫کۆتایی ساڵی ‪ ٢٠١٥‬لە الیەن باڵوکراوەی ‪Seuil‬‬ ‫لە پاریس چاپکراوە‪ ،‬لەبەر گرنگی و گەرموگوڕیی‬ ‫بابەتەکە‪( ،‬ڕوانــگــەوڕەخــنــە) چەند بەشێکی‬ ‫دەخاتە بەر دیدی خوێنەران‪.‬‬

‫حووریە‪ :‬چۆن شکستی بەهاری عەرەبی‬ ‫لێکبدەینەوە؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬سەرەتا‪ ،‬ڕاپەڕینی عەرەبی‬ ‫ڕێگەی دەدا بیرت بۆ الی بەئاگاهاتنەوەیەک‬ ‫بچێت‪ .‬بە ئاگاهاتنەوەیەکی زۆر جوان‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەو ڕووداوانەی بەدوای ئەم بە ناو بەهاری‬ ‫عەرەبیەدا هاتن‪ ،‬نیشانیان دا باسەکە نەک‬ ‫شۆڕش بەڵکوو شەڕە و‪ ،‬ئەم شەڕە لە باتی‬ ‫ئەوەی دژی ستەمکاریی ڕاپەڕێت‪ ،‬خۆی گۆڕا‬ ‫بۆ ستەمکاری یان تیرانییەک‪ .‬بێگومان‪،‬‬ ‫هەندێ ئۆپۆزسیۆن هەبوون کە پەنایان‬ ‫بۆ توندوتیژی نەبرد‪ .‬بەاڵم ئەمانە لە ژێر‬ ‫قورسایی ڕووداوەکانی دواتردا نغرۆبوون‪ .‬بە‬ ‫وتەیەکی دیکە‪ ،‬ئەم شۆڕشە نیشانی دا کە‬ ‫مەزهەبی‪ ،‬خێڵەکی و نامەدەنی‪ ،‬موسوڵمان‬ ‫و نا عەرەبی بــوو‪ .‬لە کاتێکدا کە دۆخی‬ ‫کۆمەڵگای عــەرەب دەبــوا لە بن‌وبنچینەوە‬ ‫بگۆڕێت‪.‬‬ ‫حووریە‪ :‬لە ڕادیکاڵ یان بنچێنەیی‪ ،‬من‬ ‫وەک گۆڕانێک لە بواری سیاسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪،‬‬

‫ئابووری و کولتووریدا تێدەگەم‪.‬‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬ڕێک وایە‪ .‬پرسیارەکە ئەوەیە‬ ‫ئەم گۆڕانکارییە خۆی تووشی پرسەکانی‬ ‫ئایین و دەســەاڵت کرد‪ .‬خەڵکان‪ ،‬بێبەش‬ ‫لە مافەکانیان‪ ،‬تەنیا بیریان لە ڕووخاندنی‬ ‫دەســەاڵت کــردەوە لە باتی ئەوەی بە قەد‬ ‫پێویست سەرنجی پرسی دامــەزراوەکــان‪،‬‬ ‫پـــەروەردە‪ ،‬خێزان‪ ،‬ئازادیی ژنــان و تاک‬ ‫بدەن‪ .‬لە ڕاستیدا نوقسانی ڕامان لە شێوەی‬ ‫دامەراندنی کۆمەڵگایەکی مەدەنی‪ ،‬واتە‬ ‫کۆمەڵگایەکی هاواڵتیان‪ ،‬هەبوو‪.‬‬ ‫حووریە‪ :‬کەوابوو‪ ،‬هەڵەکە ئەمە دەبێ تاکی‬ ‫پێشێلکراو بە زەبــری دەسەاڵتی سیاسی‪،‬‬ ‫نەیانتوانی کار بۆ گۆڕانێکی ڕاستەقینە بکەن‬ ‫و بیر لە ئاڵۆزییە ناوەکییەکانی هەموو‬ ‫گۆڕانکارییەک بکەنەوە‪.‬‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬بێگومان‪ .‬باسەکە هەڵەیەکی‬ ‫بینینە‪ :‬لە کۆمەڵگایەکی وەک کۆمەڵگای‬ ‫عەرەبیدا‪ ،‬ناتوانین شۆڕشمان کردبێت‪ ،‬گەر‬ ‫ئەو شۆڕشە بنچینەکەی لەسەر الییسیتێ‬ ‫نەبێت‪ .‬واتــە‪ ،‬هاوپەیمانیی ئۆرگانیکی‬ ‫نێوان ڕاپەڕیوان‪ ،‬کە خۆیان بە ئەم بە ناو‬ ‫شۆڕشەوە دەبەستەوە‪ ،‬لەگەڵ هێزی بیانی‬ ‫دووهەم هەڵەی گەورە بوو‪ .‬چونکوو لە باتی‬ ‫ئەوەی سەربەخۆ بیر بکەنەوە‪ ،‬ڕاپەڕیوان چڕ‬ ‫بە هێزی دەرەکییەوە گرێدرابوون‪.‬‬ ‫حووریە‪ :‬ئاخۆ ئەوە ئەم تاکانە بوون کە‬ ‫داوای دەستێوەردانی خۆرئاوایان کرد یان‬ ‫ئەوە خۆرئاوا بوو هەلەکەی قۆستەوە بۆ‬ ‫ئەوەی هەر لەسەرەتاوە سەرهەڵدانەکە کپ‬ ‫بکات؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬هەر دووکیان‪ .‬ئەنجامەکانیش‬ ‫کارەساتبارن‪ .‬هاوپەیمانی لەگەڵ هێزی بیانی‬

‫ئەم بزووتنەوەی بە الڕێــدا برد‪ .‬دەتوانین‬ ‫ئەمەش بڵێین کە توندوتیژیی چەکدارانە‬ ‫دەورێکی گەورەی لە ڕووخانی شۆڕشەکەدا‬ ‫گێڕا‪ .‬چەکە پێشکەوتووەکان بە لێشاو لە‬ ‫دەرەوە دەهاتن‪ .‬دەزانین شۆڕشگێڕان بە بێ‬ ‫هێزە دەرەکییەکان ئەم چەکانەیان دەست‬ ‫نەدەکەوت‪ .‬ئەنجامەکە‪ :‬لە باتی ڕووخاندنی‬ ‫ڕژێمە دیکتاتۆرییەکان‪ ،‬واڵتەکانی خۆیان‬ ‫ڕووخاند‪.‬‬ ‫حووریە‪ :‬بەاڵم ئەگەر سووریا بۆ نموونە‬ ‫وەربگرین‪ ،‬ڕژێمیش کوشتارێکی ڕاستەقینەی‬ ‫کردووە و لە کاولکاریدا بەشدارە‪.‬‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬ڕاستە‪ .‬بــەاڵم شۆڕشێک کە‬ ‫لە گۆڕان دەگەڕێ ناتوانێ واڵتەکەی خۆی‬ ‫بڕووخێنێت‪ .‬ڕاستە ڕژێم توندوتیژ بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕاپەڕیوان دەبوا خۆ لەوە دووربگرن کە واڵتەکە‬ ‫بەرەو ئاژاوە و کائۆس پاڵبنێن‪ .‬لە سەرووی‬ ‫هەموو ئەمانەشەوە‪ ،‬بنەڕەتخوازیی ڕێکخراو و‬ ‫بێڕەحمانەتر گەڕایەوە‪ .‬لە هیوا و ئارەزووی‬ ‫بینینی ڕۆژانێکی باشترەوە‪ ،‬بەربووینەوە‬ ‫نێو تاریکبیری‪ .‬لەباتی گۆڕانێکیش کە تژی‬ ‫بێت لە هیوا‪ ،‬لە کارەساتێکی ڕاستەقینەدا‬ ‫دەژین‪ .‬پتر لەوەش‪ ،‬هیچ ئاخاوتەیەک‪ ،‬هیچ‬ ‫وشەیەک لەسەر ئازادیی ژن لە ئارادا نییە‪.‬‬ ‫دەکــرێ باسی شۆڕشی عەرەبی بکەیت‪،‬‬ ‫کاتێک هێشتا ژن زیندانیی شەریعەت بێت؟‬ ‫پاشەکشێ بەرەو شەریعەت ئەم بەهارەی‬ ‫گۆڕی بۆ جەهەننەم‪ .‬ئایین بۆ بەرژەوەندیی‬ ‫ئایدۆلۆژیک لێکدرایەوە و بەکارهێنرا‪.‬‬ ‫حووریە‪ :‬ئەوە ئایینیەکان بوون کە دۆخە‬ ‫بێسەقامەکەیان بۆ وەرگەڕاندنی شۆڕشەکە‬ ‫قــۆســتــەوە یــان ئ ــەوە مــرۆڤــی عـــەرەب و‬ ‫موسوڵمانە کە‪ ،‬لە ناخی خۆیدا‪ ،‬قووڵ و‬

‫بنەڕەتی ئایینی ماوەتەوە؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬وا گریمان دەکرێ کە شۆڕش‬ ‫ئاستی شۆڕشگێڕان دەنوێنێتەوە‪ .‬کەوابوو‪،‬‬ ‫گرنگیی شۆڕشێک لە واڵتێکدا بەرهەمی‬ ‫چۆنایەتیی شۆڕشگێڕان‪ ،‬کولتووریان‪،‬‬ ‫پێوەندییان بە الییسیتێ‪ ،‬بینینیان بۆ دنیا و‬ ‫شتەکانی دنیایە‪ .‬ئەوەی لە واڵتانی عەرەبیدا‬ ‫بە ناوی شۆڕشەوە ڕوویدا؛ دەیسەلمێنێت کە‬ ‫زۆرینەی کۆمەڵگای عەرەبی هێشتا بندەستی‬ ‫نــەزانــی‪ ،‬نــەخــوێــنــدەواری و تاریکبیریی‬ ‫ئایینییە‪ .‬شۆڕشێک کە بەرەو نێو تاریکبیری‬ ‫بــەردەبــێــتــەوە فــڕی بــە ســەر شۆڕشێکی‬ ‫ڕاستەقینەوە نییە‪ .‬ئەمە کارەساتە‪ ،‬چونکوو‬ ‫ئێمە بە ڕێپێوانێکەوە بەرەو داهاتوویەکی‬ ‫پڕ لە بەڵێنەوە دەستمان پێکرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەوڕۆکــە‪ ،‬بــەرەو پــاش دەکشێین‪ .‬ئەمە‬ ‫بەرەودواچوونێکی ڕەبەقە‪.‬‬ ‫حوریە‪ :‬لەم کشانەوە و کەوتنەدا‪ ،‬ئێمە‬ ‫دیسان ڕوو لە شتی ئاشنا و پێشتر ناسراو‬ ‫دەکەینەوە‪ .‬تۆ لە بەرگی سێهەمی ئەلکیتاب‬ ‫دا دەڵێیت‪:‬‬ ‫« حەڵەب‪ ،‬چەند جاران تۆ ڕاپەڕیویت‪.‬‬ ‫شیر سەری منداڵە یاخیەکانتی پەڕاندووە[‪]...‬‬ ‫چـــەنـــد جــــــاران ســتــەمــکــارانــت لە‬ ‫ئامێزگرتووە!»‬ ‫کاتێ ئەم دێڕانە دەخوێنینەوە‪ ،‬هەست‬ ‫دەکەین باسی حەڵەبی ئەمڕۆ دەکەن‪ .‬بە ڕای‬ ‫تۆ‪ ،‬ئەم دووپاتبوونەوە مانای چییە؟ بۆ چی‬ ‫پانزە سەدە بندەستی و ملکەچی بۆ قانوونی‬ ‫شیر و شمشێر؟‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬گەلێ جار وەها باسی بەهاری‬ ‫عەرەبی کراوە چما چ فڕی بە سەر ڕابردوەوە‬ ‫نییە‪ .‬لە کاتێکدا‪ ،‬بێگومان پێوەندیی بە‬

‫ڕابـــردووی ئێمەوە هەیە‪ .‬ســەرەتــا‪ ،‬ئێمە‬ ‫بیرمان دەچێتەوە کە شۆڕشی ڕادیکاڵتر‬ ‫لەو شۆڕشەمان بینیوە کە بەڵێنی بەهاری‬ ‫عەرەبیی دا‪ .‬شۆڕشی ڕەنگیەکان بە تایبەت‪،‬‬ ‫واتــە « شۆڕشی ڕەشــەکــان»‪ .‬وەکی‌تر‪،‬‬ ‫شۆڕشی قێرمەتیەکان هەبوو کە داوای‬ ‫دامەزراندنی سیستمێکیان دەکرد ئەوڕۆکە‬ ‫دەتوانین وەک سوسیالیستی لێکیبدەینەوە‪.‬‬ ‫ئەمە جیا لەو شۆڕشە بچووکانەی داوای‬ ‫ئازادیی و یەکسانیی مافەکانیان دەکرد‪ .‬ئەم‬ ‫شۆڕشانە‪ ،‬گەورە بن یان گچکە‪ ،‬لە بەهاری‬ ‫عەرەبی گرنگ و ڕادیکاڵتر بوون‪.‬‬ ‫حووریە‪ :‬دەتوانم شایەتییەک بدەم‪ :‬من‬ ‫لە ماوەی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیم لە‬ ‫مەغریب چ جار نە ناوی شۆڕشی زەنگییەکانم‬ ‫بیستبوو و نە هی قەرمەتیەکان‪ .‬بابەتەکانی‬ ‫خوێندن ئێمەیان لەمانە نەزان دەکــرد‪ .‬لە‬ ‫کاتی خوێندنی زانکۆیی لە فەرەنسادا بوو‬ ‫ئەم بزووتنەوانەی ناڕەزایەتی و خەباتی‬ ‫نەبینراویانم دژی دەســەاڵت و هەاڵواردنی‬ ‫ڕەگەزی و کۆمەاڵیەتی ناسی‪.‬‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬کێشەکە ئەوەیە مێژووی ئێمە‬ ‫مێژووی ڕژێمێکی دیکتاتۆری دەمێنێتەوە‬ ‫نەک مێژووی خەڵک‪ .‬هەر چۆن کولتووری‬ ‫ئێمە کولتووری دەسەاڵت و ڕژێمە زاڵەکانە‪.‬‬ ‫نە باسی خەڵک دەکرێ و نە هی سەرهەڵدان‪،‬‬ ‫هی ئامانجەکانی با هەر بوەستێت‪ .‬بێبڕانەوە‪،‬‬ ‫لە دەسەاڵت و خەلیەفەی خودا دەدوێین‪،‬‬ ‫هاوکاتی لە بیرکردنی تەواوەتیی مافەکانی‬ ‫هاواڵتیان‪.‬‬ ‫حووریە‪ :‬ئەوە ڕاستە کە بۆ بینینی ئەم‬ ‫زیادە دەگمەنانەی مێژووی عەرەبەکان‪ ،‬دەبێ‬ ‫وردییەکی گــەورە و بەهرەی خوێندنەوەی‬

‫تێکدەرانەت هەبێت‪ .‬فێرقەکانی باتنییە‬ ‫لە قوتابخانەکان ناگوترێنەوە‪ .‬مادامیش‬ ‫پۆلیسی نهێنی لە زانکۆکان ڕاوڕاوێنیەتی‪،‬‬ ‫تەنانەت ناویشیان ناهێنرێت‪.‬‬ ‫ئــەدۆنــیــس‪ :‬قیرمەتیەکان نوێنەری‬ ‫بانگی یەکسانی‪ ،‬بەشینەوەی سامان و‬ ‫شــەڕ دژی فەقیری و هــەژاریــیــان دەدا‪.‬‬ ‫ئەوان پێشکەوتنخوازبوون و داکۆکییان لە‬ ‫سوسیالیسم دەکرد‪ .‬لە بینینی ئەواندا‪ ،‬تاک‬ ‫کاردەکات و بەشداریی خەماڵندنی گەنجینەی‬ ‫گشتی دەبێ‪ .‬ئەم گەنجینەش پارە بە سەر‬ ‫مرۆڤەکاندا دەبەشێتەوە‪ ،‬هەر یەکە و بە پێی‬ ‫پێداویستییەکەی و هەر کەسە و بە پێی‬ ‫کارەکەی‪.‬‬ ‫حووریە‪ :‬پێشەنگانی مارکسیسم‪ .‬ئەمە‬ ‫سەرهەڵدانێکە دژی زیهنی عوسمان‪ ،‬سێهەم‬ ‫خەلیفە‪ ،‬کە زاوای پێغەمبەر بــوو و لە‬ ‫ڕادەبەدەر خێزانەکەی خۆی و ئومەوییەکانی‬ ‫داهاتووی دەوڵەمەند دەکرد‪.‬‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬دەکــرێ بڵێین ئــەوان دژی‬ ‫بــەڕێــوەبــردنــی ئیسالمی دەسپێک‪ ،‬واتــە‬ ‫ئیسالمی خەالفەت‪ ،‬ڕاپەڕین‪.‬‬ ‫حــووریــە‪ :‬عوسمان کە دوو جــار زاوای‬ ‫پێغەمبەر بوو‪ ،‬کاتێ بووە خەلیفە خەڵکی لە‬ ‫بیرکرد‪ .‬نوێنەری خودا لە سەر زەوی بوو بە‬ ‫کەسی هەرە نادادپەروەر‪.‬‬ ‫ئەدۆنیس‪ :‬لەبەر ئەمەیە لە کار البرا و‬ ‫دواتر ساڵی ‪ ٥٦٥‬ی زایینی لە مەککە کوژرا‪.‬‬ ‫شۆڕش دژی عوسمان ڕاپەڕیوانی لە مەککە‪،‬‬ ‫کووفە و میسرەوە کۆکردەوە‪ .‬ئەم شۆڕشە‬ ‫نوێنەری وشیارییەکی سیاسیی گــەورە و‬ ‫بزووتنەوەیەکی گەورەی ناڕەزاییە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨4‬دوشةممة ‪201٦/2/22‬‬

‫‪4‬‬

‫پرۆفیسۆر د‪.‬تۆماس ڤیورتز (تایبەت بۆ ڕوانگەو ڕەخنە)‪:‬‬

‫ملمالنێی نێوان سوننە و شیعە ملمالنێکی سیاسییە نەک مەزهەبی‬ ‫سازدانی‪ :‬دارا عەبدولڕەحمان‬

‫د‬ ‫‪.‬تــــۆمـاس ڤــیورتـز‪:‬‬ ‫* ‪ ٢٠٠٤‬لــە زا‬ ‫ئەڵمانیا ماستەری نــکــۆی بامبێرگ لە‬ ‫لە‬ ‫فەلسەفە‪ ،‬زانستی بواری ئیسالمناسی‪،‬‬ ‫س‬ ‫* ‪ ٢٠١٥‬لە زان یاسەت دا خوێندووە‪.‬‬ ‫کۆ‬ ‫دکتۆرای لە ئیس ی زیورخ لە سویسرا‬ ‫المنا‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫دا‬ ‫هێناوە‪.‬‬ ‫* لـــە ‪ ٢٠٠٩‬تــ‬ ‫ــا‬ ‫‪ ٢٠١٥‬لە هەردوو‬ ‫زانکۆی بێرن لە سوی‬ ‫لە دانیمارک وانە سرا و زانکۆی ئاڕهوز‬ ‫ی گوتوەتەوە‪.‬ـ‬ ‫* چەندین بابەت‬ ‫لە وانە‪(:‬پــەرچە ی باڵوكراوەی هەیە‬ ‫کر‬ ‫تەفتازانی لە سەر ک داری ئیبن تەیمیە و‬ ‫ۆن‬ ‫عەرەبی‪ ،٢٠١٣‬ئی سێپتی تەسەوفی ئیبن‬ ‫بن ح‬ ‫ەزم‪ :‬ڕێنمویی خوایی‬ ‫و بەالڕێدابردن لە ل‬ ‫تیۆلۆژیای ئیسالم ەیەن مرۆڤەوە‪،٢٠١٤‬‬ ‫چەمکەکانی زیــن لە چەرخی ‪١٤‬ک دا‪:‬‬ ‫ــد‬ ‫کاروکردەوە‪ ،‬وێنا وبــوون ـەوە‪ ،‬تیۆریای‬ ‫ی‬ ‫سەعدەدین تەفتا خەلق لە دانراوەکانی‬ ‫زانی دا ‪.)٢٠١٦‬‬ ‫* ئێستا لـــــە‬ ‫مامۆستای بواری زانکۆی ئازادی بەرلین‬ ‫ئیسالمناسیە‪.‬‬ ‫بەرواری چاوپێ‬ ‫کەوتن‪١٢/١٠/٢٠١٥ :‬‬

‫(‪)٢-١‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬زۆرێك لە شارەزایان‬ ‫و چاودێران پێیان وابوو دوای «بەهاری‬ ‫عەرەبی» گروپە جیهادییەکان بەرەو‬ ‫پاشەکشە و پوکانەوە دەچن و سەرەنجام‬ ‫بە تەواوی کۆتایی بە دیكتاتۆریەت دێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ئێستادا وەک دەبینرێت بارەکە‬ ‫تەواو پێچەوانەیە‪ ،‬بەڵکو بەهێزتربوون‬ ‫و ڕۆژبەڕۆژیش مەترسیدارتر دەبن‪ ،‬ئەم‬ ‫گەشەکردنەیان بۆچی دەگەڕێتەوە؟ چۆن‬ ‫ئەو پێشهاتانە ڕوندەکەیتەوە كە ئێستا‬ ‫لەم ناوچەیە ڕودەدەن؟‬ ‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬گروپه جیهادییەکان‬ ‫ئەو گروپانەن کە سااڵنێکی دورودرێــژ‬ ‫شــەڕیــان لــە دژی هــەمــوو ئــەو ڕژێمە‬ ‫دیــکــتــاتــۆریــانــە کـــرد کــه بــە زۆری‬ ‫ڕێچکەیەکی سیکۆالرییان گرتبوەبەر‪.‬‬ ‫سااڵنێکی دورودرێژ تەواوی ئەو گروپانە‬ ‫لە ژێر چاودێریی ورد و بێبەزەییانەی‬ ‫دەزگا پۆلیسی و هەواڵگرییەکاندا ژیانیان‬ ‫بەڕێکرد‪ ،‬بەجۆرێک کە ژمارەیەکی زۆریان‬ ‫لە زیندانەکان ئاخنران و دووچــاری‬ ‫ئەشکەنجە و کوشتن و بنچاوکردن‬ ‫بوونەوە‪ .‬لەئاکامی ئەو هەلومەرجە پڕ‬ ‫توندوتیژییەدا؛ وردەوردە ئەو گروپانە‬ ‫ملیان بەرە و پەڕگیری و توندوتیژینا‪.‬‬ ‫گومانی تێدانییە زۆرێک لەو کەسانە وا لە‬ ‫ژیانی ڕابردووی خۆیان دەڕوانی‪ ،‬کە جگە‬ ‫لە چرکەساتی پڕ نەهامەتی و زەلیلی و‬ ‫الوازیی شتێکی تر نەبووە بۆ یان‪ ،‬بۆیە‬ ‫لە ئێستادا بە هەرشێوەیەک بووە دەبێت‬ ‫بکۆشن تا بۆ هەتاهەتایی ئەو ڕابردووە‬ ‫تاڵەی پێشوو تێپەڕێنن‪ .‬بۆ ئەمەش‬ ‫پێیان وابوو کە تەنها لە ڕێی گەیشتن‬ ‫بە دەســەاڵتــەوە دەتوانن بەو ئامانجە‬ ‫بگەن‪ .‬لـــە هەلومەرجێکی وادا بە هیچ‬ ‫شێوەیەک ناشێت و ناکرێت چاوەڕوانی‬ ‫ئەوە لە و گروپانە بکرێت کە میانڕەوانە‬ ‫هەڵسوکەوت بکەن‪ ،‬یان ئامادەی سازان‬ ‫و ڕێکەوتن بن‪.‬‬ ‫هەڵبەت دەبێت لێرەدا ئاماژە بەوە‬ ‫بدرێت کە هەندێک الیەنی ئیسالمی‬ ‫سیاسی‪ ،‬هیوا خوازن کە بتوانن بەدەر‬ ‫لە جیهاد لە ڕێی ترەوە بە ئامانجەکانیان‬ ‫بگەن‪ .‬بــۆ سەرکردە و هەموو ئەوانەی‬ ‫کە لە بازنەی یەکەمی الیەنە جیهادییەکان‬ ‫دا کــاردەکــەن و سااڵنێکی دورودرێـــژ‬ ‫وەک ئــامــاژەیــپــێــدرا لــەالیــەن ڕژێمە‬ ‫سەرکوتکەرەکانەوە ئەشکەنجەدراون‪،‬‬ ‫هەروا کارێکی ئاسان نییە میکانیزمی‬ ‫کاریان لە جیهاد و شــەڕکــردنــەوە بۆ‬ ‫شێوازێکی تر بــگــۆڕن‪ .‬لــە ئێستادا‬ ‫ژمارەیەکی زۆر لە الیەنگر و ئەندامی‬ ‫تــازە دێنە ناو ڕیــزی گروپە جیهادییە‬ ‫جیاجیاکانەوە‪ ،‬بە تایبەتی زۆرێک لەوانە‬ ‫پێشتر بە هۆی ترس و کۆنترۆڵی ڕژێمە‬ ‫دەسەاڵتدارەکانەوە؛ نەیان وێــراوە بە‬ ‫شێوەیەکی کرداری خۆ لە قەرەی ئەو‬ ‫گروپە جیهادیانە بدەن‪ .‬هەموو ئەمانە‬ ‫لە ئێستادا بەشێوەیەک لە شێوەکان‬ ‫لەو شەڕ و ڕوبەڕوبونەوانەدا کە لێرە و‬ ‫لەوێ ڕودەدەن بەشدارن‪ .‬لــە ڕەوشێکی‬ ‫وادا کە دەوڵــەت واتــای ڕاستەقینەی‬ ‫خۆی لەدەستداوە و بەتەواوی توانا و‬ ‫بڕستی خۆ پاراستنی لێبڕاوە‪ ،‬ئاساییە‬ ‫زەمینەیەکی لەبار بۆ گروپە جیهادییەکان‬ ‫بڕەخسێت و بەهێزتربن‪ .‬دەتوانین بۆ ئەم‬ ‫دیاردەیە لێرەدا ئاماژە بە گروپی سوپای‬ ‫سوور(گروپی سوپای سوور‪ :‬گروپێکی‬ ‫چەپی چەکداربوو کە لە ساڵی ‪١٩٧٠‬‬ ‫تا ‪ ١٩٩٣‬لە ئەڵمانیای ڕۆژئاوا چاالکی‬ ‫لە دژی دەوڵــەت ئەنجامدەدا‪ ،‬گەرچی‬ ‫حکومەتی ئەڵمانیای ڕۆژئـــاو‪ ،‬وەک‬ ‫گروپێکی تیرۆرستی ناوی دەبردن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان خۆیان بە گروپێکی کۆمۆنیستی‬ ‫مــەدەنــی چــەکــدار دەنــاســانــد)بــدەیــن‪،‬‬ ‫کە لە دژی دەوڵــەت دەستی بە کاری‬ ‫توندوتیژیکرد‪ ،‬حکومەتیش بەهەمان‬

‫شێوە لە چوارچێوەی یاسادا؛ دەستی‬ ‫بــــــۆ بەکارهێنانی توندوتیژی برد و‬ ‫بەرەنگاریان بۆوە‪ .‬بەکورتی دەمەوێت‬ ‫بڵێم‪ :‬دەبێت گروپە جیهادییەکان باش‬ ‫لەوە تێبگەن کە دەوڵــەت چەند کراوە‬ ‫و پلوراڵیش بێت سەرەنجام دەبێت بە‬ ‫کردەی بەرگریکردن لەخۆی هەستێت‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬بەردەوام دەگوترێت‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی ناویندا گۆڕانکاریی گەورە‬ ‫بەڕێوەیە‪،‬ئایا ئەو الیەنە ئیسالمییانەی‬ ‫کە ئیسالم بە چارەسەر دەزانن؛ خاوەن‬ ‫پڕۆژەیەکی وان تا لەو گۆڕانکارییەدا لە‬ ‫پێگەیەکی گرنگدا ببینرێنەوە؟‬

‫ئیسالمی دەیەوێت لە ڕێی ئیسالمەوە‬ ‫شەرعییەت بەخۆی بــدات و هــەر لەو‬ ‫ڕێیەشەوە وردەوردە و بە شێوەیەکی‬ ‫ئۆتۆماتیکی بـــەرەو دیکتاتۆرییەت‬ ‫ملدەنێت‪ .‬بـــەم شێوەیە دەسەاڵتی‬ ‫سەربازی ئەو واڵتە توانی بە ئاسانی‬ ‫زۆرێک لە هێزه کۆمەاڵیەتیەکان یەکبخات‬ ‫و لە کودەتایەکدا کە تەواو پێچەوانەی‬ ‫دەستوری واڵت بوو‪( ،‬موحەمەد مورسی)‬ ‫سەرۆک لە دەسەاڵت البدات و تەواوی‬ ‫ئەم کردەیەش لە بەرگی خواستی گەلدا‬ ‫بخاتەڕوو‪ .‬ئەگەرچی وەک دەبینرێت زۆر‬ ‫لە دژی حکومەتەکەی ئیخوان موسلیمین‬

‫قاهیرە(ئیخوان)‬ ‫بەو واتایە بێت کە ئیتر هەر دیدێکی‬ ‫سیاسیانەی پشتبەستو بــە ئیسالم‬ ‫بــایــەخــێــکــی ئـــەوتـــۆی نــابــێــت‪ ،‬ئــەو‬ ‫دەرئەنجامە ڕاســت دەرناچێت‪ .‬بــــە‬ ‫پێچەوانەی ئــەو تێڕوانینەوە الیەنە‬ ‫ئیسالمییەکان لە زۆر بــواری وەک‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و کاری‬ ‫خێرخوازی و فریاگوزاری و پابەندبوون‬ ‫بە یاساوە‪ ،‬خــاوەن ناو و ناوبانگێکی‬ ‫باشن‪ ،‬خۆ ئەگەر الیەنە ئیسالمییەکان‬ ‫بتوانن هەموو ئــەم کــارە باشانەیان‬ ‫لــەگــەڵ بابەتی دەستاودەستکردنی‬ ‫دیــمــوکــراســیــانــەی دەســــەاڵتــــدا بە‬ ‫شێوەیەکی کرداری بەرجەستەبکەنەوە‪،‬‬ ‫و بــەشــێــوازێــکــی تــر مــامــەڵــە لەگەڵ‬ ‫هاونیشتمانییە ناموسوڵمان و مەسیحی‬ ‫و یەهودییەکانیان بکەن‪ ،‬بەجۆرێک کە‬ ‫لــــــە تێڕوانینی کۆمەاڵیەتی خۆیاندا‬ ‫جێیەکی گرنگ و شیاویان پێبدەن‪،‬‬ ‫ئــەوا بێگومان دەتوانن لە سیاسەتی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا ڕۆڵێکی گرنگ و‬ ‫تەواوکەر بگێڕن‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬ملمالنێی مەزهەبیی‬ ‫نــێــوان سوننە و شیعە تــا دێــت لە‬ ‫نــاوچــەکــەدا زیــاتــر پەرەدەستێنێت‪،‬‬ ‫هــەروەک بە ڕوونــی ئەمڕۆ لە سوریا و‬ ‫ئێراق و یەمەن دەبینرێت‪ ،‬لە داهاتوودا‬ ‫ئــەم ملمالنێیە بە کــوێ دەگــات؟ چی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت؟ خوێـــن یان‬ ‫دابەشبوونی زیاتر یاخود شیمانەی‬ ‫پێکەوە ژیانی ئاشتیانە هێشتا هەر لە‬ ‫ئارادایە؟‬ ‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬لە زووەوە و بە‬ ‫دیاریکراوی لە ناوەڕاستی سەردەمی‬ ‫دەسەاڵتی دەوڵەتی عەباسییەوە؛ کە‬

‫دەوڵەتی عوسمانی و سەفەوییەوە جارێکی‬ ‫تر بۆ بەرژەوەندی و مەبەستی سیاسی‬ ‫تایبەتی خۆیان پەنایان بۆ دابەشبونی‬ ‫نێوان هـــەردوو مەزهەبەکە بــردەوە‪،‬‬ ‫بە جۆرێک کە شیعە وەک الیەنگری‬ ‫سەفەوی و سوننەش وەک الیەنگری‬ ‫عوسمانی لە ناوچە جیاجیاکانی ئێراقدا‬ ‫کرانە خۆراکی گڕی ئاگری ملمالنێی‬ ‫نێوانیان‪ .‬لــــە ئێستاشدا بەهەمان‬ ‫شێوە مەترسی تەقینەوەی ڕەوشەکە‬ ‫لە ئارادایە‪ ،‬هەڵبەت گرفتەکە بۆخۆی و‬ ‫لە خۆیدا هیچ پەیوەندییەکی بە ئاینەوە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو لە بنەڕەتدا ملمالنێییەکی‬ ‫سیاسی ئاشکرایە‪ .‬دەبینین ئێستە‬ ‫ڕەوشێکی وا هاتۆتەئاراوە کە دەوڵەتی‬ ‫سعودییە سوننەکان لە دژی شیعە و‬ ‫ئێرانیش بە پێچەوانەوە شیعەکان لە‬ ‫دژی سوننە بەالی خۆیاندا کێش دەکەن‪.‬‬ ‫دەمەوێت زۆر بە ڕاشکاوی بڵێم هەر کات‬ ‫ئەو الیەنە هەرێمیانە کە ئەمڕۆ ڕۆڵی‬ ‫سیاسی کارا دەگێڕن لە نێوان خۆیاندا‬ ‫پێکهاتن و توانیان لەسەر شێوازی کار‬ ‫و ڕۆڵیان لە هەرێمەکەدا ڕێکبکەون‪،‬‬ ‫ئەوا بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیکی ناکۆکی‬ ‫نێوان سوننە و شیعەش خاودەبێتەوە‬ ‫و پێکەوە ژیانی ئەشتیانەش بە دوای‬ ‫خویدا دەهێنێت‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬وەک هۆکارێک بۆ‬ ‫ئەو ملمالنێ مەزهەبییەی نێوان سوننە و‬ ‫شیعە کە بەم ئاستەی ئەمڕۆ گەیشتووە‪،‬‬ ‫زۆرجار دەگوترێت لە ئیسالمدا ڕیفۆرم‬ ‫ئەنجامنەدراوە‪ ،‬بۆ پشتڕاستکردنەوەی‬ ‫ئەم تێزە ئەوە دەخرێتەڕوو کە ئەمڕۆ لە‬ ‫هەردوو مەزهەبەکەدا هیچ ئۆپۆزسیۆنێکی‬ ‫بەهێز نابینرێت تا بەرەنگاری ڕەوتی‬ ‫تــونــدڕەوی ببێتەوە‪ .‬ئــایــا شکستی‬ ‫ڕیفۆرمخوازان هۆکارە کە ئەم ملمالنێ‬ ‫مەزهەبیە تێناپەڕێنرێت؟ یــان چۆن‬ ‫دەکرێت موسوڵمانەکان لەو ملمالنێ‬ ‫مەزهەبییەی یـــەخەی گرتوون دەربچن؟‬ ‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬گەر لێرەدا جیاوازیی‬ ‫بیروڕا پەیوەستبێ بە بواری پەرستش‬ ‫و پرسیاری تیۆلۆژییەوە‪ ،‬بەجۆرێک کە‬ ‫لە چوارچێوەی پرسی ناوخۆیی ئاین‬ ‫دەرنەچێت‪ ،‬بێگومان ئەو جیاوازییانە‬ ‫شتێکی ئاسایین و هیچ مەترسییەکیان‬ ‫نییە‪ .‬لێرەدا بابەتی دیالۆگی نێوان‬ ‫مەزهەبە ئاینییەکان ڕاستەوخۆ پەیوەستە‬ ‫بە سەرکردە ئاینییەکانەوە‪ .‬دەبینین‬ ‫لە ئاینی مەسیحیدا بە هەمان شێوە‬ ‫پێکەوەکارکردن و هەماهەنگیی نێوان‬ ‫هەردوو مەزهەبی کاسۆلیک و پڕۆتستانتی‬ ‫لە سااڵنی پێشوودا بەهێزتربووە‪ ،‬گەر‬ ‫لەگەڵ ‪ ١٠‬ساڵی ڕابــردوودا بەراوردێک‬ ‫بکەین‪ .‬گەر ئەمڕۆ میکانیزمی مەسیحی‪/‬‬ ‫ڕۆژئــاوایــی بە بــەراورد لەگەڵ جیهانی‬ ‫ئیسالمی لـــــــە چــارەســەرکــردنــی‬ ‫ئاشتییانەی گرفتە مەزهەبییەکاندا‬ ‫ئەنجامی باشی بەدەستهێنابێت‪ ،‬نابێت‬ ‫زیــاد لــە پێویست بــە شــان و بــااڵی‬ ‫بـــابەتی ڕیفۆرمی ئاینی دا هەڵبدرێت‪.‬‬

‫هەر کات ئەو الیەنە هەرێمیانە کە ئەمڕۆ ڕۆڵی سیاسی کارا دەگێڕن لە‬ ‫نێوان خۆیاندا پێکهاتن و توانیان لەسەر شێوازی کار و ڕۆڵیان لە هەرێمەکەدا‬ ‫ڕێکبکەون‪ ،‬ئەوا بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیکی ناکۆکی نێوان سوننە و شیعەش‬ ‫خاودەبێتەوە و پێکەوە ژیانی ئەشتیانەش بە دوای خویدا دەهێنێت‬ ‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬کۆمەڵەی ئیخوان‬ ‫موسلمینی میسر لــە حوکمڕانیدا‬ ‫شکستیخوارد و نەیانتوانی وەک پێویست‬ ‫جێی کەسانی سیاسیی سیکۆالر لە‬ ‫حکومەتەکەیاندا بــکــەنــەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫سەرەنجام ئەو ترس و دڵەڕاوکەیەی‬ ‫بەهێزتر کــرد کــە دەگــوتــرا پارتێکی‬

‫قــســەدەکــرێــت‪ ،‬بــەاڵم ئــەوە هیچ لەو‬ ‫ڕاستییە ناگۆڕێت کە ئیسالم و ڕێسا‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانی لە ناو کۆمەڵگەکانی‬ ‫ڕۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت و ڕێکخراوە نا‬ ‫ئیسالمییەکاندا گرنگیی تایبەت بە‬ ‫خۆیان هەیه‪ .‬بۆیە گەر وا بیربکرێتەوە‬ ‫گوایە شکستپیهێنانی ئیسالمییەکانی‬

‫کۆتایی بە ملمالنێی سیاسی لەسەر‬ ‫دەسەاڵت هات و سەرەنجام خەالفەتی‬ ‫فاتمی دەســەاڵتــی خــۆی چەسپاند‪،‬‬ ‫ماوەیەکی دورودرێــژ هیچ ملمالنێیەکی‬ ‫بــەرچــاو لە نێوان سوننە و شیعەدا‬ ‫بەدینەکرا‪ ،‬بەاڵم دواتر لە الیەن هەردوو‬

‫ڕاستە ڕیفۆرمی ئاینی لەگەڵ خۆیدا‬ ‫بڕێکی بەرچاو لە ئەقاڵنییەتی خزاندە ناو‬ ‫دیبەیتی ئاینی مەسیحییەوە‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫ئەویش بە دیاریکراوی ئەندازەیەکی زۆر‬ ‫لە توندوتیژی و شەڕوشۆڕی خوێناوی‬ ‫دورودرێژی بەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫لە واڵتێکی وەک سویسرا ئەم حاڵەتە تا‬

‫سەدەی ‪ ١٩‬درێژەی کێشا کە لە مێژوودا‬ ‫بە شەڕی (سۆندەر بوند) ناسراوە‪.‬‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬هــــەروەک لە‬ ‫میدیاکاندا دەبینرێت داعش لە هەموو ئەو‬ ‫شوێنانەدا کە دەستیانبەسەردا دەگرێت‪،‬‬ ‫هەڵدەستێت بە خاپورکردنی شوێنە‬ ‫دێرین و پیرۆزەکان‪ ،‬چ پەیامێک لە پشت‬ ‫ئەو کردانەوەیە؟ میدیاکان لە گەیاندنی‬ ‫ئەو پەیامەی داعش دا بە مەبەست یان‬ ‫بێمەبەست کام ڕۆڵە دەگێڕن؟‬ ‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬گەرچی خاپورکردنی‬ ‫شوێنەوارە دێرینەکان بۆ خۆی کارێکی‬ ‫دڕنــدانــەیــە‪ ،‬بــەاڵم دەبێت چاودێرانی‬ ‫ئەوروپی ئەوە لــــە یاد نەکەن کە کردەی‬ ‫ڕیفۆڕمی ئاینی لە سەرەتادا چەندین‬ ‫وێنە و سیمبوڵی پیرۆزی کاسۆلیکی‬

‫گەر وا‬ ‫بیربکرێتەوە‬ ‫گوایە‬ ‫شکستپیهێنانی‬ ‫ئیسالمییەکانی‬ ‫قاهیرە(ئیخوان)‬ ‫بەو واتایە‬ ‫بێت کە ئیتر‬ ‫هەر دیدێکی‬ ‫سیاسیانەی‬ ‫پشتبەستو بە‬ ‫ئیسالم بایەخێکی‬ ‫ئەوتۆی نابێت‪،‬‬ ‫ئەو دەرئەنجامە‬ ‫ڕاست دەرناچێت‬ ‫خاپورکرد‪ ،‬هــەروەک ئــەوەی لە ساڵی‬ ‫‪ ١٥٢٨‬دا لە شاری «بێرن» ڕویدا‪ ،‬کاتێک‬ ‫ســەرجــەم پەیکەرەکانی «کەنیسەی‬ ‫میونستەر»خاپورکران‪ ،‬لە ساڵی ‪١٩٨٦‬‬ ‫دا پارچە و پاشماوەی ئەو پەیکەرە‬ ‫خاپورکراوانە بۆ جارێکی تر لە ژێرخانی‬ ‫کەنیسەکەدا دۆزرانەوە‪ .‬بێگومان ئەوەی‬ ‫داعش بەر لە هەر شتێک مەبەستیەتی‪،‬‬ ‫نیشاندانی هێز و دەسەاڵتییەتی‪ ،‬دەبینین‬ ‫لە تێکشکاندنی وێنە و سیمبۆڵەکانی‬ ‫کەنیسەی کاسۆلیکیشدا‪ ،‬ڕیفۆرمکارانی‬ ‫ئەو کاتەی ئەوروپا‪ ،‬نیشاندانی دەسەاڵت‬ ‫لەدەستدانی کەنیسە و لە بەرامبەریشدا‬ ‫پیشاندانی بەهێزیی دەسەاڵتی خۆیان زۆر‬ ‫بەالوە گرنگ بوو‪ .‬لـــــەم پەیوەندییەدا‬ ‫داعشیش بەدڵنیاییەوە گەرەکییەتی‬ ‫هێزو دەسەاڵتی خۆی بەجۆرێک پیشانی‬ ‫ڕۆژئـــاوا بـــدات‪ ،‬کــە ئــەو تــا ئــەوپــەڕی‬ ‫خاوەنی هێز و توانایە و ڕۆژئـــاوا لە‬ ‫بەرامبەر ئەودا تا بڵێی الوازە و هیچی‬ ‫لــەدەســت نــایــە‪ .‬هـەڵبەت بــۆ داعــش‬ ‫ئەنجامدانی کاروکردەی توندوتیژی لەم‬ ‫جۆرە ئاسانترە تا لە بەرەکانی جەنگدا‬ ‫بــەکــردەیــی سەرکەوتنێکی ســەربــازی‬ ‫ڕاستەقینە تۆماربکات‪ .‬لـــە ئاستی‬ ‫ناوخۆیی ڕێکخراوەکەشدا دەیەوێت بە‬ ‫ئەنجامدانی ئەو کردە توندتیژیانە تواناو‬ ‫هێزی دەوڵەتەکەی بخاتەڕوو‪.‬‬ ‫بەرواری چاوپێکەوتن‪١٢/١٠/٢٠١٥ :‬‬