553

‫یەكێتی بەئامانجی كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫لەگەڵ مەسعود بارزانی كۆدەبێتەوە‬

‫«‬

‫بارزانی بڕیاری‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫دەدات؟‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫بەهاری‬ ‫كۆچ‬ ‫بەڕێوەیە‬

‫ذمارة (‪ )553‬دو شةممة ‪2016/2/29‬‬

‫فیدراسیۆنی پەنابەران‪:‬‬

‫لەمساڵدا رێژەی‬ ‫كۆچكردنی هاواڵتیانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫‪ 40‬هەزار‬ ‫دەگاتە ‪40‬‬ ‫كەس‬ ‫‪6‬‬

‫«‬ ‫بەبۆنەی ‪ 25‬ساڵەی لێدانی سوپای عیراق لەالیەن هاوپەیمانانەوە‬

‫"چاودێر" سەروتارێـكی ئــااڵی شــۆڕش و‬ ‫پێشەكییەكی نوێی مەال بەختیار باڵودەكاتەوە‬

‫پێشەكی بۆ سەروتاری‬ ‫(ئاكامەكانی جەنگ‌و ئەركەكانمان)‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫ئێستا‪ ،‬كە یادی لێدانی سوپای عێراق‬ ‫(‪‌)1991/2/28‬و‪ ،‬تێكشكاندنی لەشكرەكەی‬ ‫بەعس‌و كێشمەكێشەكانی دۆخی ناوچەكەو‬ ‫عێراق‌و كوردستانە‪ ..‬ئەو سەروتارەی (‪ )26‬ساڵ‬ ‫لەمەوبەر‪ ،‬دەخەمە ویژدانی خوێنەری وشیار‪،‬‬ ‫بەتایبەتی تێكۆشەرانی ئەو سەردەمە‪ ،‬بەراوردی‬ ‫بۆچون‌و پروپاگەندەكانی ئەوسا بكەن‪،‬‬ ‫لەگەرمەی ملمالنێكاندا‪ ..‬كە پروپاگەندەكان‬ ‫چۆن دەكرا لەسەر (عێراقچێتی)‌و (كوردستانی)‬ ‫چاودێر‪:‬‬ ‫بە بۆنەی تێپەڕبونی بیست و پێنج ساڵ بەسەر لێدانی‬ ‫سوپای عیراق لەالیەن هاوپەیمانانەوە‪" ،‬چاودێر" سەروتاری‬ ‫ژمارە چواری رۆژنامەی ئااڵی شۆڕش باڵودەكاتەوە‪ ،‬كە مەال‬ ‫بەختیار شەش مانگ پێش لێدانی سوپای عیراق‪ ،‬لەمانگی‬ ‫ئابی ‪ 1990‬نوسیویەتی و تێیدا پێشبینییەكانی بۆ ئاكامەكانی‬ ‫داگیركردنی كوەیت و ستراتیژو بیركردنەوەی ئەو كاتەی‬ ‫الیەنە كوردستانییەكانی خستۆتەڕوو‪ .‬هەر بەو بۆنەیەوە‪،‬‬ ‫مەال بەختیار پێشەكییەكی نوێی بۆ سەروتارەكە نوسیوە‪،‬‬ ‫كە "چاودێر" ئەو پێشەكییە نوێیەش لەگەڵ سەروتارەكەی‬ ‫ئااڵی شۆڕشدا پێكەوە باڵودەكاتەوە‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لەو پێشەكییە نوێیەدا‪ ،‬دەڵێت "ئێستا‪ ،‬كە‬

‫یادی لێدانی سوپای عێراق (‪‌)1991/2/28‬و‪ ،‬تێكشكاندنی‬ ‫لەشكرەكەی بەعس‌و كێشمەكێشەكانی دۆخی ناوچەكەو‬ ‫عێراق‌و كوردستانە‪ ..‬ئەو سەروتارەی (‪ )26‬ساڵ لەمەوبەر‪،‬‬ ‫دەخەمە ویژدانی خوێنەری وشیار‪ ،‬بەتایبەتی تێكۆشەرانی‬ ‫ئەو سەردەمە‪ ،‬بەراوردی بۆچون‌و پروپاگەندەكانی ئەوسا‬ ‫بكەن‪ ،‬لەگەرمەی ملمالنێكاندا‪ ..‬كە پروپاگەندەكان چۆن‬ ‫دەكرا لەسەر (عێراقچێتی)‌و (كوردستانی) راستیەكانیش‬ ‫چۆن بون‌و چۆنیش بۆچونە بابەتی‌و ئەقاڵنیەكان‪ ،‬چەواشە‬ ‫دەكران‪".‬‬ ‫دەقی سەروتارەكەی ئااڵی شۆڕش لەالپەڕە ‪2‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫(ئااڵی شۆڕش) ژمارە (‪ )4‬ئابی (‪)1990‬‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫كاتێك عێراق لە (‪ )1990/8/2‬كوەیتی داگیركرد‪ ،‬دوو بۆچون لەناو هێزەكانی بەرەی كوردستانی‌و دەرەوەی بەرەی كوردستانی‪ ،‬هەبوو‪:‬‬ ‫یەكەمیان‪ :‬پێیان وابوو لەبەرئەوەی عێراق لەبەرامبەر ئێران شكستی نەخواردووە‪ ،‬ئێرانیش هێشتا مەترسیە لەسەر دەوڵەتانی كەنداو‪،‬‬ ‫بۆیە ئەمریكاو هاوپەیمانان لەعێراق نادەن‌و لەكوەیتیش دەریناكەن‪ .‬بەڵكو بەچارەسەری سیاسی كۆتایی بەو كێشانە دێنن‪.‬‬ ‫دووەمیان‪ :‬لەوباوەڕەدا بوون كە لەو هەلومەرجەدا دانوستاندن‌و سەندنی هەندێك لە مافە سیاسیەكانی كورد‪ ،‬باشترە لەوەی بچینە پاڵ‬ ‫ئەمریكاو هاوپەیمانەكان‪ ،‬تەنانەت ئەگەر جەنگیش دژی عێراق بەرپا بكرێت‪.‬‬ ‫ئێمەش‪ ،‬هەردووالی خاوەنی ئەو بۆچونانەمان دەبینی‪ .‬لەبەرامبەردا‪ ،‬بەپێچەوانەوە‪ ،‬بۆچونمان سەراپا لەو دوو بۆچونەی سەرەوە‪،‬‬ ‫جیاواز بوو‪ .‬بۆئەوەی بۆچونەكان‌و بۆچونی لەمەڕ خۆمان ئەرشیف بكرێ‌‪ ،‬هەر ئەوكاتە سەروتاری ئۆرگانی (ئااڵی شۆڕش) ژمارە (‪)4‬ی‬ ‫ئابی (‪ )1990‬مان نوسی‪ ،‬واتا شەش مانگ پێش لێدانی عێراق‌و بەزاندنی سوپاكەی سەدام‪ ،‬باڵومان كردەوە‪ .‬لەو وتارەدا‪ ،‬ئەم جومگە‬ ‫گرنگانەمان خستۆتەڕوو‪:‬‬ ‫ جەختكردن لەسەر لێدان‌و سەرەنجام روخاندنی سەدام‪.‬‬‫ خۆئامادەكردن بۆ راپەڕین‌و هێنانەكایەی سیستەمێكی دیموكراسی‪.‬‬‫ داكۆكیكردن لە مافی چارەنوسی گەلی كورد‪ ،‬هەتا دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان‪.‬‬‫ بیانو بڕینی چەپ‌و بانچەپەكان كە بەپاساوی تیۆری یەكێتی كرێكارانی عێراق‪ ،‬ناب ‌ێ گەر هەل رەخسا‪ ،‬دژی سەربەخۆیی كوردستان‬‫بن‪.‬‬ ‫ئێستا‪ ،‬كە یادی لێدانی سوپای عێراق (‪‌)1991/2/28‬و‪ ،‬تێكشكاندنی لەشكرەكەی بەعس‌و كێشمەكێشەكانی دۆخی ناوچەكەو عێراق‌و‬ ‫كوردستانە‪ ..‬ئەو سەروتارەی (‪ )26‬ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬دەخەمە ویژدانی خوێنەری وشیار‪ ،‬بەتایبەتی تێكۆشەرانی ئەو سەردەمە‪ ،‬بەراوردی‬ ‫بۆچون‌و پروپاگەندەكانی ئەوسا بكەن‪ ،‬لەگەرمەی ملمالنێكاندا‪ ..‬كە پروپاگەندەكان چۆن دەكرا لەسەر (عێراقچێتی)‌و (كوردستانی)‬ ‫راستیەكانیش چۆن بون‌و چۆنیش بۆچونە بابەتی‌و ئەقاڵنیەكان‪ ،‬چەواشە دەكران‪ .‬پاشان دەركەوت‪ ،‬راپەڕین چەند رێبازی شۆڕشگێڕانەی‬ ‫سەركەوتنی ستراتیژی بوو‪ ،‬نەك شۆڕشی چەكداری‪ ،‬دوای راپەڕینیش‪ ،‬دوانزە ساڵی رەبەق كوردستان ئازاد بوو‪ ،‬كەچی هەموو ئەوانەی‬ ‫باسی چوار پارچەی كوردستانیان دەكرد‪ ،‬زۆربەیان بۆ تاقە جارێكیش توخنی سەربەخۆیی كوردستان‪ ،‬نەدەكەوتن‪ .‬دوای روخانی‬ ‫سەدامیش‪ ،‬بەدەستورو بە سیاسەتی واقعی‪ ،‬هەتا دۆخی ئێستاش‪ ،‬باشوری كوردستان هەر بەشێكە لە قەوارەی عێراق‪ .‬بەهیوام بۆ مێژوو‬ ‫بەراوردی ئەم وتارە بە بۆچونەكانی ئەوكاتە‪ ،‬پروپاگەندەكانی رابوردوو بڕەوێننەوە‪ .‬ئەوانەی بەهەڵەش تێگەیەندرابوون‪ ،‬راستییەكان وردتر‬ ‫بزانن‪ ،‬بەدڵنیاییەوە‪ ،‬مێژووش هەتا سەر راستییە بابەتیەكانی لێ چەواشە ناكرێ‌!‬ ‫بــؤ‬

‫‪2‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )553‬دو شةممة ‪2016/2/29‬‬

‫سەروتاری‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )4‬ئابی (‪)1990‬‬

‫ئاكامەكانی جەنگ‌و ئەركەكانمان‬

‫««‬ ‫‪ :1991/2/28‬هاوپەیمانان لە سوپای عیراقیان دا لە كوەیت‬ ‫جەنگدا‪ )102( ،‬ملیار دۆالر سەرفكراوە‪.‬‬ ‫جگە لە سەرفیاتی لۆجیستیكی زۆر‪ .‬بەپێی‬ ‫هەمان وەزارەت‪ ،‬لەسااڵنی جەنگدا‪ ،‬بەهۆی‬ ‫سیاسەتی تایبەتی رێكخراوی (ئوبك)‌و‬ ‫نەخشەی ئابووری كوێت‌و میرنشینی عەرەبی‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬عێراق (‪ )106‬ملیار دۆالر زیانی‬ ‫پێكەوتووە‪ .‬ئەو سەرفە عەسكەریە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫زیانەی نەوتیشی چوبێتەسەر لە دەوڵەتی‬ ‫عێراق گەورەتریش بەرگەی ناگرێ‌‪ .‬هەر ئەم‬ ‫راستیە بەسە بزانین عێراق بەژێرنەكەوتنی‬ ‫لە جەنگی هەشت ساڵەداو بەسەركەوتنی‬ ‫لەئەنفالەكاندا‪ ،‬ناتوان ‌ێ هەتاسەر تەنها‬ ‫ب ــەدەس ــەاڵت‌و زەبـــری عــەســكــەری ببێتە‬ ‫سەرقاپی نەتەقینەوەی قەیرانەكانی‌و‬ ‫قەیرانەكانیش هێند قوڵن‌و لەسەر چارەنوسی‬ ‫خەتەرن‪ ،‬بەو یارمەتیە كەمەی دەوڵەتانی‬ ‫عەرەبی دۆستی (ئەوسای!) چارەسەریش‬ ‫نەدەكران؛ بۆیە لە فاشیەكان دەوەشایەوە‬ ‫تێوەگلێنە جەنگێكی دیكەو بەڵكو بتوانن‬

‫لەرێی هەڵلوشینی ئــابــووری دەوڵەتێكی لەپێناوی خۆیاندا ئامادەن دەست لە نیوەی‬ ‫عێراقیش‪ ،‬زێی عەرەب‌و بەسرە لەپێشەوە‪،‬‬ ‫دەوڵەمەندی وەكو كوێت هەڵسنەوە‪.‬‬ ‫پێش ئـــەوەی ئاكامی پــەالمــارەكــەش هەڵبگرن‪.‬‬ ‫ئەوەتان ‌ێ هەر ئێستا كە جار ‌ێ هەفتەیەك‬ ‫دەركـــــەوێ‌‪ ،‬هیچ نــەب ـ ‌ێ بــۆچــونــی هێزە‬ ‫بۆرژواكانی بەتاڵكردەوە كە دوای نسكۆكە بەسەر ئابڵوقەی ئــابــووری تێنەپەڕیوەو‬ ‫رەشبینی بێهودەیی خەبات دایگرتبوون‪ .‬تاقە سەربازێكی عێراقیش بە گەلەكۆمەكی‬ ‫ئاكامی تــەواوی جەنگەكەش چۆن دەبێ‌؟ دەوڵەتانی جیهان نەكوژراوە‪ ،‬سەدام لەترسی‬ ‫و داخۆ رژێم دەروخــێ‌‪ ..‬یان نە؟ وەاڵمی پێشهاتەكانی جەنگ لەتەواوی بڕیارو هەڕەشەو‬ ‫ئەم پرسیارانە بۆ دیاریكردنی ئەركەكان مەرجەكانی پێشووی لەمەڕ رێكەوتنامەی‬ ‫گەل ‌ێ گرنگن‪ .‬بەش بەحاڵی ئێمە پێمانوایە جەزائیر پاشگەز بووەوەو بەزەلیلی سەری‬ ‫هەمیشە لەمێژوودا فاشیەكان بەجەنگی سیاسی‌و عەسكەری فاشیانەی بۆ ئێران شۆڕ‬ ‫گەورە رووخاون‪ .‬بەاڵم ئەمەش لەسیاسەت‌و كرد‪ .‬داخۆ رژێم لەجەنگدا ببەز ‌ێ چ جۆرە‬ ‫لەپرۆسەی عەسكەریدا رێسای نەگۆڕ نییە‪ .‬سەرشۆڕیەكی دیكە لەمێشكی سەدامدایە؟‬ ‫گەر هات‌و جەنگەكە سەری رژێمی خوارد‬ ‫بەتایبەتی ئەوەی لەمێژووی مانۆڕو فێڵەكانی‬ ‫رژێمی عێراق شارەزا بێ‌‪ ،‬دەزان ‌ێ ئەم رژێمە ئەوە دەرهەق بە زاڵی بەعس‌و شكستی شۆڕشی‬ ‫بزان ‌ێ بڕیارەكانی دادی نادەن‌و نەخشەكانی كوردستان‪ ،‬سەدام لەوە باشتر ناشۆرێتەوە!‬ ‫جێبەجێ ناكرێ‌‪ )180( ،‬پلە بایدەدەنەوەو خۆ ئەگەر بێت‌و رژێم بە مانۆڕو بادانەوەو‬ ‫بۆی هەیە نەك هەر لە كوێت بكشێنەوەو سازشیش مایەوە‪ ،‬ئەوا دەسكەوتێكی سیاسی‬ ‫دەست لە مەرجەكانیشیان هەڵبگرن‪ ،‬بگرە گرنگی جەنگەكە بوژانەوەی تەوژمی خەباتی‬ ‫كرێكاران‌و خەڵك دەب ‌ێ كە بەهۆی وەستانی‬ ‫جەنگی عــێــراق‪ -‬ئــێــران‌و ئەنفالەكانەوە‪،‬‬ ‫دامركایەوە‪ .‬بۆیە بۆچونی واش كەوتۆتە‬ ‫ئارا و دەب ‌ێ حسابیشی بۆ بكرێ‌‪ ،‬چونكە‬ ‫بــە جەنگەكە ســـەدام بیانوی سیاسی‌و‬ ‫عەسكەری داوەتـــە زلهێزەكان‌و زۆربــەی‬ ‫دەوڵەتە سەرمایەدارەكانی جیهان‌و عەرەبیش‬ ‫لەرژێمەكەی بوروژێن؛ مەگەر رێكەوتێكی‬

‫«««‬

‫دوای نەمانی خەالفەتی ئومەوی‌و عەباسی‪،‬‬ ‫دەوڵەتانی عەرەبی بەنیازی داگیركردن‌و‬ ‫لكاندن‪ ،‬پــەالمــاری عەسكەری یەكدیان‬ ‫نەداوە‪ .‬گەر كێشەیەكیش كەوتبێتە نێوانیان‬ ‫نەگەیشتۆتە رادەی داگیركردن‪.‬‬ ‫هەردەمیش لەناو نیشتمانپەروەرانی‬ ‫عـــەرەبـــدا‪ ،‬هـــەروەهـــا ناسیۆنالیست‌و‬ ‫شۆڕشگێڕەكانیشدا‪ ،‬باسی یەكگرتنەوەی‬ ‫نیشتمانی گــەورەی عــەرەب كــراوە؛ بەاڵم‬ ‫هەرگیز باسی یەكێتی كەشیرەیی (اندماج)‬ ‫ی بەهێزی عەسكەری‪ ،‬وەكو ئەمەی رژێمی‬ ‫عێراق دژی كوێت‪ ،‬نەكراوە‪.‬‬ ‫رژێمی فاشی عێراق‪ ،‬تاكە رژێمە بیری‬ ‫لە هێرشی داگیركەرانەی وا كردبێتەوەو بێ‬ ‫حساب كردن بۆ ســەردەم‌و توانای خۆی‌و‬ ‫پشتیوانەكانی كوێت‪ ،‬رۆژی (‪)1990/8/2‬‬ ‫ئەو واڵتەی داگیركردو سەرەتا بۆ هێنانەوەی‬ ‫بیانوو‪ ،‬رژێمێكی دەستنێژی قوتكردەوەو‬ ‫دوای هەفتەیەك وەكو بڵقی سەرئاو رژێمەكە‬ ‫نەماو عێراق كوێتی ماشیەوە‪ .‬گوایە سنووری‬ ‫دەستكردی كۆلۆنیالیستی دەسڕێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەكو رژێم نەزان ‌ێ كە هەم كوێت پێش‬ ‫هاتنی كۆلۆنیالیزم جۆر ‌ێ لەسەربەخۆیی‬ ‫هــەبــووەو‪ ..‬هــەم سنووری كۆلۆنیالیستی‬ ‫راستەقینە لكاندنی كوردستانی عێراق‬ ‫بەعێراقە‪ ،‬كە بۆ نەهێشتنی ئەو سنورە‬ ‫دەسكردە‪ ،‬سەدام بە ژاری كیمیایی وەاڵمی‬ ‫گەلی كورد دەداتەوە‪.‬‬ ‫بەم جەنگە ناڕەوایە رژێمی عێراق جیهانی‬ ‫سەرسام كردو پرسیارێكی رەوای خستە سەر‬ ‫وێردی زمانان‪ ،‬بەتایبەتی هی خەڵكی عێراق‌و‬ ‫كوردستان كە‪:‬‬ ‫داخۆ سەدام تازەكی لە جەنگێكی هەشت‬ ‫ساڵە رزگــاری بــووەو هێشتا نەشیتوانیوە‬ ‫تەنانەت لەگەڵ ئێراندا سەرەڕای وەستانی‬ ‫جەنگ‪ ،‬كێشەكانی یەكااڵبكاتەوە‪ ...‬ئەوە‬ ‫چۆنە وێراویەتی جەنگێكی دیكە وا زوو بەرپا‬ ‫بكا؟‬ ‫پێمانوایە‪ ،‬هەرالیەك رژێمی عێراقی بە‬ ‫فاشی ناسیبێ‌‌و بۆچوونە چینایەتیەكانی‬ ‫جووت بووب ‌ێ لەتەك لۆژیكی مێژوو بەسانایی‬ ‫وەاڵمی ئەو پرسیارەی دەستدەكەوێ‌‪ .‬چونكە‬ ‫فاشیەكان چ لەكاتی قەیران‌و ئاستەنگی‬ ‫ئابووریداو چ لەكاتی بااڵدەستی تەكنەلۆژیدا‬ ‫(هەروەكو ئێستای عێراق‌و دەوڵەتانی عەرەبی‬ ‫لەكەنداودا) پەالمارو پاوانی سەرزەمینی‬ ‫واڵتانی دیكە‪ ،‬پیشەیانە‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەشەوە‪ ،‬ئەو الیەنانەی جارێ‌‬ ‫لــەســەر نــاســنــامــەی سیاسی رژێـــم مقۆ‬ ‫مقۆی ئــەوەیــانــە داخ ــۆ‪ :‬رەفــتــار فاشیە‪،‬‬ ‫ســـەرمـــایـــەداری دەوڵــەتــیــە‪،‬‬ ‫ناسەرمایەداریە‪،‬‬ ‫گەشەكردنی‬ ‫شۆفێنیە‪ ،‬بۆرژوای بیروكراتیە‪..‬‬ ‫تـــاد‪ ،‬بێگومان دڵنیاین لەم‬ ‫جەنگەشدا‪ ...‬چەواشە دەبن‪.‬‬ ‫بە داگیركردنی كوێت‌و لكاندنی‬ ‫بە سەرزەمینی عێراقەوە‪ ،‬رژێمی‬ ‫عێراق‪ ،‬جگە لە كارە فاشیەكانی‬ ‫لــەنــاو عــێــراق‌و هێشتنەوەی‬ ‫كوردستان بەداگیركراوی خۆی‬ ‫(كە هەمووی بەڵگەی فاشیەت‬ ‫بــوونــە) رژێــم بــەو جەنگە ئەو‬ ‫بیانووەشی بــڕی كە دەگــوتــرا‪:‬‬ ‫مــادام بەعس پەالماری واڵتانی‬ ‫دیكە نــادا ناكر ‌ێ پێی بگوترێ‌‬ ‫فاشی‪ .‬چونكە گوایە پێناسەیەكی‬ ‫گــرنــگــی ف ــاش ــی ــزم‪ ،‬جــەن ـگ‌و‬ ‫داگیركردنی واڵتانە‪( .‬هەروەكو‬ ‫پەالماردانی كوردستان‌و ئێران‬ ‫گەمەی شەترەنج بن!)‬ ‫بەم جەنگە‪ ،‬لەبەردەم كرێكاران‌و‬ ‫جەماوەری ئازادیخوازی عێراقدا‬ ‫رژێم دەریخست‪ ،‬چەند دوچاری‬ ‫قــەیــران‌و ئاستەنگی ئــابــووری‬ ‫قــووڵ هــاتــووە‪ .‬بە دانپێدانانی‬ ‫وەزارەتی دەرەوەی عێراق‪ ،‬تەنها‬ ‫بۆ پێداویستی عەسكەری لەكاتی‬

‫(پــــواز)ی هەلپەرستی جــۆراوجــۆریــش‬ ‫لەپشتی پەردەوەوە دەكوترێ‌‪ ،‬بۆیە ناكرێ‌‬ ‫بــەم زووانــە مــژدەی سەركەوتنی بەناوی‬ ‫پێشڕەوی كرێكارانەوە بدر ‌ێ بە كرێكاران‪.‬‬ ‫هەتا گەاڵڵەكردنی چۆنایەتیە تیوریەكە‪،‬‬ ‫بۆ قۆستنەوەی هەموو جــۆرە گریمانێكی‬ ‫سیاسی‪ ،‬پێویستە لەهەنوكەوە ماركسی‌و‬ ‫چەپەكان بكەونە بیرلێكردنی یەكێتییەكی‬ ‫سیاسی لەسەر بۆچونە هاوبەشەكانیان‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەسەر‪ :‬روخاندنی رژێم‌و كۆمارێكی‬ ‫دیموكراسی شۆڕشگێڕو دابینكردنی ئازادی‬

‫ژمارە (‪)4‬ی رۆژنامەی ئااڵی شۆڕش‪ :‬مانگی ئابی ‪1990‬‬

‫مەگەر رێكەوتێكی‬ ‫سیاسی چاوەڕوان‬ ‫نەكراو سەرهەڵدا‪،‬‬ ‫ئەگینا پەالماری‬ ‫عەسكەری كوشندە‬ ‫نزیكە‪ .‬ئەمەش رژێم‬ ‫لێی بەرپرسیارەو‬ ‫بۆ یەكەم جاریشە‬ ‫لەمێژوودا بەتایبەتی‬ ‫لەدوای جەنگی‬ ‫دووەمی جیهانیەوە‬ ‫رۆژئاواو رۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫بەرامبەر رژێمێكی‬ ‫ئاوها هاوئاهەنگ بن‪.‬‬ ‫لەبەرئەمەیە هیچ‬ ‫لەمپەرێكی جیهانی‬ ‫لەبەردەم پەالماردانی‬ ‫عێراق نەماوە‬

‫سیاسی چاوەڕوان نەكراو سەرهەڵدا‪ ،‬ئەگینا‬ ‫پەالماری عەسكەری كوشندە نزیكە‪ .‬ئەمەش‬ ‫رژێم لێی بەرپرسیارەو بۆ یەكەم جاریشە‬ ‫لەمێژوودا بەتایبەتی لەدوای جەنگی دووەمی‬ ‫جیهانیەوە رۆژئ ــاواو رۆژه ــەاڵت‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫رژێمێكی ئاوها هاوئاهەنگ بن‪ .‬لەبەرئەمەیە‬ ‫هیچ لەمپەرێكی جیهانی لەبەردەم پەالماردانی‬ ‫عێراق نەماوە‪ .‬ســەرەڕاش‪ ،‬بەتوندی دژی‬ ‫دەســتــدرێــژی عەسكەری ئیمپریالیستی‪-‬‬ ‫زایۆنیستن لەناوچەكەدا‪ .‬تەنها ئابڵوقەی‬ ‫ئابوری بۆ رژێــم بەسە بۆئەوەی خەڵكی‬ ‫عێراق دەرەقەتی بێن‌و تۆڵەی تاوانەكانی‬ ‫لێبسێننەوەو چارەنوسی سەربەخۆییان‬ ‫دیاری بكەن‪ .‬بەتایبەتی لەجەنگدا بەزۆری‬ ‫خەڵكی زەحمەتكێش دەبنە قوربانی‪ ،‬نەك‬ ‫دارودەستە‪ ،‬كەواتە‪:‬‬ ‫لــەمــەودوا روداوەكــــان بــەهــەر الیەكدا‬ ‫بكەون زەمینەی پەرەسەندنەوەی خەبات‬ ‫دەڕەخسێتەوە؛ لەسەر ئــەو زەمینەیەش‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی چــەپ‌و بــورژوای ـی‌و راستیش‬ ‫دەكـــەونـــەوە بــەرەپــێــدانــی چــاالكــیــان‪ .‬بـ ‌ێ مـــەرج‌و دابینكردنی مافە سیاسی‌و‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی غەیرە چەپ‪ ،‬بەالیەنی كەمەوە پیشەییەكانی كرێكاران‌و زەحمەتكێشان‪،‬‬ ‫خـــاوەن بــەرنــامــەی سیاسی هــاوبــەشــن؛ دیارە هەمووو ئەوانە‪ ،‬لەعێراق‌و لەكوردستانی‬ ‫بــەاڵم ئۆپۆزسیۆنی چەپ ئەوەشی نییە‪ .‬عێراقیشدا‪ .‬گــەر هــات‌و هەلێكی سیاسی‬ ‫لەبەرئەوەی یەكخستنی رێكخستنی دوو‪ ،‬باشیش هەڵكەوت‪ ،‬كوردستانی عێراق لەدژی‬ ‫یان چەند الیەكی چەپ جار ‌ێ چۆنایەتیە ئیمپریالیزم‌و لەقازانجی پێشخستنی خەباتی‬ ‫چینایەتیەكەی تیۆریزە نەكراوە‪ ،‬هەروەها شۆڕشگێڕانە جیابێتەوە‪ ،‬ئەوا دەب ‌ێ دژی‬ ‫هەموو جــۆرە كۆسمۆپۆلیتییەك بین لەم‬ ‫پێناوەدا‪ .‬ناب ‌ێ لەبەر هیچ بیانویەكی سیاسی‌و‬ ‫تیوری هەلی سەربەخۆیی كوردستان لەكیس‬ ‫گەلی چەوساوەی كورد بدرێ‌‪.‬‬ ‫شایانی ئەم هەلە مێژووییەیە بۆ مێژوو‬ ‫پێش هەموو الیەك بڵێین‪ :‬زۆر لەمێژووی‬ ‫رووداوە عــەســكــەری‌و سیاسیەكانی‬ ‫كــوردســتــانــدا‪ ،‬رێــبــەرایــەتــی راپــەڕیــنــە‬ ‫چەكداریەكانی كوردستان‪ ،‬كەوتوونەتە ناو‬ ‫تەپكەی ناكۆكیەكانی داگیركەران‌و بەهاندانی‬ ‫داگیركەر ‌ێ دژی داگیركەری دیكە جەنگیون؛‬ ‫هیوادارین ئەمجارە‪ ،‬ئەگەر بۆ جارێكیش‬ ‫بێ‌‪ ،‬پەندەكانی مێژوو سوودلێوەربگیرێن‌و‬ ‫كورد نەكرێتەوە داشی گەمەیەكی دیكە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی خەریكە گۆمەكە قووڵ دەبێ‌‌و‬ ‫دەوڵەتانی ئیمپریالیزمیش ئەمجارە راستەوخۆ‬ ‫دابەزیونەتە مەیدان‌و لەكوردستاندا دەوڵەتی‬ ‫توركیایان كردۆتە دەسكێشی دەسیسەكانیان؛‬ ‫بۆیە وریایی‪ ..‬وریایی‪ ..‬گەل ‌ێ پێویستە!‬

‫گەر هات‌و هەلێكی سیاسی باشیش هەڵكەوت‪،‬‬ ‫كوردستانی عێراق لەدژی ئیمپریالیزم‌و لەقازانجی‬ ‫پێشخستنی خەباتی شۆڕشگێڕانە جیابێتەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫ێ دژی هەموو جۆرە كۆسمۆپۆلیتییەك بین‬ ‫دەب ‌‬ ‫ێ لەبەر هیچ بیانویەكی سیاسی‌و‬ ‫لەم پێناوەدا‪ .‬ناب ‌‬ ‫تیۆری هەلی سەربەخۆیی كوردستان لەكیس گەلی‬ ‫چەوساوەی كورد بدرێ‌‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )553‬دو شةممة ‪2016/2/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫بارزانی بڕیاری كاراكردنەوەی پارلەمان دەدات؟‬ ‫یەكێتی بەئامانجی كاراكردنەوەی پارلەمان لەگەڵ مەسعود بارزانی كۆدەبێتەوە‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬هێشتا كاتی كۆبونەوەكە دیارینەكراوە‬

‫ئاسۆس هەردی‪ :‬رۆژ بەرۆژ لێكترازانی الیەنەكان زیاتر دەبێ‬

‫فەرید ئەسەسەرد‪ :‬تائێستا پارتی‌و گۆڕان سورن لەسەر هەمان داواكارییەكانی پێشویان‬ ‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫تاكو ئێستا قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫بە چارەسەرنەكراوەیی ماونەتەوە‪ ،‬بڕیاریشە‬ ‫لە ئایندەیەكی نزیكدا‪ ،‬جارێكی تریش هەردو‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‌و پارتی كۆببنەوە‬ ‫بۆ تاوتوێكردنی ئەو پڕۆژەیەی كە پێشتر‬ ‫یەكێتی بۆ چارەسەری بارودۆخی ئێستای‬ ‫هەرێم ئامادەیكردوە‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدایە كە‬ ‫هێشتا یەكێتی سورە لەسەر كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمانی كوردستان‪ .‬الیخۆشیەوە مەال‬ ‫بەختیار لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‪ ،‬رایدەیگەنێت‪ ،‬گفتوگۆكان‬ ‫گەیشتونەتە وێستگەی یەكالكردنەوەی‬ ‫بەرپرسانە‪ ،‬لەرۆژانی ئاییندەدا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫مەسعود بارزانی كۆدەبینەوە بۆ گەیشتن‬ ‫بە چارەسەری كێشەكان‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫لێپرسراوێتیی گەورە كەوتەوە سەرشانی‬ ‫یەكێتیی‌و پارتی»‪ .‬هاوكات ئەندامێكی‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫بەداخەوە تائێستا پارتی‌و گۆڕان سورن‬ ‫لەسەر هەمان داواكارییەكانی پێشویان‪.‬‬ ‫یەكێتی‌و پارتی كۆدەبنەوە‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست «چاودێر»‬ ‫كەوتون‪ ،‬لە كۆبونەوەی پێرێی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیی پارتیدا‪ ،‬باسی ئەنجامدانی‬ ‫كۆبونەوە كراوە لەگەڵ مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتیدا‪ ،‬ئەگەر هەیە خــودی مەسعود‬ ‫بارزانی‪ ،‬بەشداری لەو كۆبونەوەیەدا بكات‪،‬‬ ‫ئەوەش بۆ تاوتوێكردنی پڕۆژەیەكی یەكێتییە‬ ‫بۆ چارەسەری بارودۆخی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫كە پێشتر ئامادەیكردوە‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬جێگری‬ ‫سەرۆكی پارتی لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬ئێمە داوای دانیشتنمان كردبو‬ ‫لەگە ‌ڵ گۆڕان‪ ،‬بەاڵم ئەوان ئامادەنین لەگەڵ‬ ‫ئێمە دابنیشن‪ ،‬ئێمە پێمانخۆشە دابنیشین‌و‬ ‫گفتوگۆبكەین‪ ،‬ئەگەر ئەوان ئامادەنەبن بۆ‬ ‫دانیشتن‪ ،‬ئەوا هیچ پێشكەوتنێك بەدینایەت‌و‬

‫گشتی بخەنە سەرو بەرژەوەندیی خۆیانەوە‪،‬‬ ‫هیوادارین لە ماوەی چەند رۆژی ئایندەدا‪،‬‬ ‫گۆڕان‌و پارتی بتوانن ئەو نەرمییە بنوێنن‪.‬‬

‫ ‬ ‫كۆبونەوەیەكی یوسف محەمەد و مەسعود بارزانی‬ ‫لەگەڵ یەكێتیدا كۆبونەوەی بەردەواممان لەكاتێكدایە كە مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫بایەخی كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫هەیە‌و لە هەفتەی ئایندەدا دوبارە كۆدەبینەوە‪ .‬دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫تاكو ئێستا یەكێتی كــاراكــردنــەوەی‬ ‫رۆژی ‪24‬ی شوبات‪ ،‬لە میانی پێشوازی لە پارلەمانی كوردستانی بــە بەشێك لە‬ ‫ماساكی وەتەنەبی‪ ،‬بەرپرسی نوسینگەی هــەنــگــاوە بــنــەڕەتــی‌و سەرەكییەكانی‬ ‫كاتی كۆبونەوەكە نادیارە‬ ‫لەبارەی كاتی ئەنجامدانی كۆبونەوەكەی یونامی لە هەرێم سەبارەت بە بارودۆخی ئاساییكردنەوەی رەوشــی ئاڵۆزی هەرێم‬ ‫یەكێتی‌و پارتی‪ ،‬سەعدی ئەحمەد پیرە‪ ،‬كوردستان‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬یەكێتیی لە هەوڵی دەزانێت‪ ،‬لەو چوارچێوەیەشدا‪ ،‬ئەندامێكی‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی لە چارەسەركردنی كێشەكان بــەردەوام ـە‌و لە سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬بــە(چــاودێــر)ی‬ ‫لێدوانێكدا بۆ چاودێر» ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬نێوان هەولێرو بەغداد‪ ،‬بە هەمانشێوە لە راگەیاند‪ ،‬كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬بەشێكە‬ ‫هێشتا كاتی ئەنجامدانی كۆبونەوەكەی هەوڵی چارەسەری بنەڕەتیی كێشەكاندایە‪.‬‬ ‫لە زیندوكردنەوەی پڕۆسەی سیاسی لە‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪« ،‬لە ئێستاشدا هەرێمی كوردستان‪ ،‬دەبێت ببەسترێتەوە بە‬ ‫یەكێتی‌و پارتی نادیارە‌و ئەوە پەیوەندی بە‬ ‫فوئاد حسێن‪ ،‬سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتیی پــاش ئـــەوەی الیەنەكانی تــر سیاسەتی تەواوی پڕۆسەكە‪ ،‬ئەوكاتە دەكرێت بەمجۆرە‬ ‫جیایان لە بەرامبەر كۆمیتەی چارەسەری باسبكرێت‪ ،‬كە پارلەمان دەتوانێت رۆڵی‬ ‫هەرێمی كوردستان هەیە‪.‬‬ ‫لـــە بـــــارەی نــــاوەڕۆكــــی كــۆبــونــەوە كێشەكان راگەیاند‪ ،‬یەكێتی لە هەوڵەكانیدا‪ ،‬ئاسایی لە پڕۆسەی سیاسی لە هەرێمدا‬ ‫چاوەڕوانكراوەكەشەوە‪ ،‬پیرە‪ ،‬تەنیا ئەوەی بەگشتی نوێنەرایەتیی بۆچونەكانی ئەوانیش بگێڕێت‪.‬‬ ‫وت «تا دوای ئەو كۆبونەوەیە هیچ لێدوانێك دەكات‌و گفتوگۆكان گەیشتونەتە وێستگەی‬ ‫فەرید ئەسەسەرد‪ ،‬وتیشی «بارزانی وەكو‬ ‫یــەكــاكــردنــەوەی بەرپرسانە‪ ،‬لــە رۆژانــی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬بە‬ ‫بۆ راگەیاندنەكان نادەین»‪.‬‬ ‫ئایندەدا‪ ،‬لەگەڵ جەنابی مەسعود بارزانی دڵنیاییەوە دەتوانێت رۆڵی مێژویی خۆی‬ ‫«یەكێتی لەهەوڵەكانی خۆی بەردەوامە» كۆدەبینەوە بۆ گەیشتن بە چــارەســەری ببینێت‌و دەتوانێت هەنگاوی وەها بنێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەنجامدانی كۆبونەوەی نێوان الیەنە كێشەكان‪ ،‬لەئێستادا لێپرسراوێتیی گەورە ببێتەمایەی ئاساییكردنەوەی ئەو هەلومەرجە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬بە تایبەتیش یەكێتی‌و پارتی‪ ،‬كەوتەوەسەرشانی یەكێتی‌و پارتی»‪.‬‬ ‫خراپەی توشی پڕۆسەی سیاسیی هەرێم بوە‪،‬‬

‫ئەرشیف‬

‫دانیشتنی الیەنەكان لەگەڵ خودی بارزانی‬ ‫بەو مانایە دێت كە بارزانی لێی رادەبینرێت‬ ‫رۆڵێكی وا بگێرێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئەو رۆڵە‬ ‫بەرژەوەندیی هەمو الیەنەكانی تیا بێت‌و‬ ‫بەو مەبەستە بێت كە شەرعییەت بۆ هەمو‬ ‫دەسەاڵتەكان بگەڕێتەوە‌و هەرێم بتوانێت‬ ‫وەكو پێش سەرهەڵدانی قەیرانەكان بێت‌و‬ ‫پارلەمان‌و حكومەتەوە ئەركەكانی خۆی‬ ‫جێبەجێبكات»‪.‬‬ ‫ئــەســەســەرد‪ ،‬ئ ــام ــاژەی بــەوەشــكــرد‪،‬‬ ‫بــەداخــەوە تائێستا پارتی‌و گــۆڕان سورن‬ ‫لەسەر هەمان داواكارییەكانی پێشویان‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا هەلومەرجی ئێستا‪ ،‬پێویستی‬ ‫بەپێداگیری لەسەر هەندێك پرس‌و بابەت‬ ‫نییە‪ ،‬هــەردوالیــان پێویستیان بــەوە هەیە‬ ‫دەستبەرداری بەشێك لە داواكانی خۆیان‬ ‫بن‪ ،‬تاكو بتوانین بگەڕێینەوە سەر دۆخی‬ ‫جاران‪ ،‬بەدڵنیاییەوە وەك یەكێتیش داوامان‬ ‫لەو دو الیەنە كردوە‌و هانمانداون كە نەرمی‬ ‫بەرامبەر بە یەكتری بنوێنن‪ ،‬بەژرەوەندیی‬

‫ریفراندۆم دەكرێت؟‬ ‫بــەرای چاودێرانی سیاسی‪ ،‬بارودۆخی‬ ‫ناوچەكەو ئەگەرە نەخوازراوەكان‪ ،‬هێندە‬ ‫مەترسیدارن لەسەر ئەزمونی كوردستان‪،‬‬ ‫كــە بــایــی ئــــەوە هــەڵــدەگــرێــت‪ ،‬پــارتــی‬ ‫بەهەڵوێستەكانیدا بچێتەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫مەسەلەی كاراكردنەوەی پارلەمان‌و حكومەت‪.‬‬ ‫هاوكات باس لەوەشدەكرێت‪ ،‬كە ئەنجامدانی‬ ‫ریفراندۆم بــەم ناكۆكیانەی الیەنەكانەوە‬ ‫كارێكی ئەستەمە‪.‬‬ ‫لــەوبــارەیــەوە ئاسۆس هــەردی نوسەرو‬ ‫رۆژنامەنوس بۆ «چاودێر» نایشارێتەوە‪،‬‬ ‫لەناو گێژاوی قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫یەكنەگرتویی نــاو ماڵی كــورد ریفراندۆم‬ ‫ئەستەمە‪ ،‬ئەگەر مەبەست لە ریفراندۆم‬ ‫هەنگاونان بێت بەرەو سەربەخۆیی‪ ،‬بێگومان‬ ‫هیچ كوردێك نییە كە لەگەڵی نەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەوڵەت تەنیا بە ریفراندۆم دروستناكرێت‌و‬ ‫پێش هەمو شتێك پێویستی بەبنیاتنانی‬ ‫واڵتــەكــە خــۆی هــەیــە‪ ،‬لــە روی ئــابــوری‌و‬ ‫دامــەزرانــدنــی دەزگ ــای یاسایی‌و شەرعی‌و‬ ‫پێكهێنانی هێزێكی یەكگرتوی نیشتیمانی‪،‬‬ ‫رێكخستنی هێزە جیاوازەكانی ناو كۆمەڵ‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬بەپێچەوانەوە رۆژ‬ ‫بە رۆژ زیاتر هەوڵی دابەشبون‌و لێكترازان‌و‬ ‫لێكدوركەوتنەوە دەبینین‪ ،‬هێزەكان ناكۆكن‌و‬ ‫یەكگرتو نین‪ ،‬هێزە ناكۆكەكان نە لە ئامانجە‬ ‫تایبەتەكانی خۆیان دێنەخوارەوە‪ ،‬نە ئامادەن‬ ‫گوێ لە یەكتری بگرن‪ ،‬گوێ لە داواكاریی‬ ‫خەڵك نــاگــرن‪ ،‬نــاو ماڵی كــورد رێكخراو‬ ‫نییە‪ ،‬واتە كوردستان بە شێوەیەكە هێزە‬ ‫سیاسییەكان‌و هاواڵتیان رودەكەنە كەسی‬ ‫یەكەمی پارتە سیاسییەكان‌و تاڕادەیەكی‬ ‫زۆریــش لەم دۆخــەدا بڕیارەكان بە دەستی‬ ‫تاكەكەسەكانە دەتوانن ئاساییبكەنەوە»‪.‬‬

‫نیوەبایكۆت‪ ،‬چارەنوسی خوێندكاران دەكات بەدوو كەرتەوە‬ ‫دەستەی مامۆستایانی ناڕازی‪:‬‬ ‫‪90%‬ی قوتابخانەكان لە بایكۆت بەردەوامن‬ ‫سلێمانی‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫بەهۆی دواكەوتن‌و كەمكردنەوەی‬ ‫موچەكانییانەوە‪ ،‬مامۆستایان ماوەی‬ ‫زیاتر لە مانگێكە بایكۆتی دەوامیان‬ ‫كردوە‪ ،‬لەئێستاشدا مامۆستایان‬ ‫بونە دوبەرەو پڕۆسەی خوێندن‬ ‫بەشێوەی نیوە بایكۆت‌و نیوەدەوام‬ ‫بەردەوامە‪ .‬لەوبارەیەوە ئەندامێكی‬ ‫دەستەی مامۆستایانی ناڕازی‪،‬‬ ‫جەختلەوەدەكاتەوە‪%90 - %80 ،‬ی‬ ‫قوتابخانەكان بایكۆتیان تێدا بەردەوامە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە نیوە بایكۆت نییە‪ .‬هاوكات‬ ‫سەرۆكی لقی سلێمانیی یەكێتیی‬ ‫مامۆستایان رایدەگەیەنێت‪ ،‬بە هەموی‬ ‫نزیكەی مانگێك دەوامی خوێندن‬ ‫ماوە‪ ،‬بۆیە ناكرێت بۆ ئەو ماوە كەمە‪،‬‬ ‫خوێندنی ئەمساڵ بوەستێت‪.‬‬

‫نیوە بایكۆت‬ ‫رۆژی ‪ 1/26‬لەبەیاننامەیەكی هاوبەشدا‪،‬‬ ‫لقی سلێمانیی یەكێتیی مامۆستایان‬ ‫كوردستان‌و مامۆستایانی ناڕازی بایكۆتی‬ ‫دەوامیان راگەیاند‪ ،‬بەاڵم لە ئێوارەی ‪2/21‬دا‬ ‫یەكێتیی مامۆستایان لەبارەی شكاندنی‬ ‫بایكۆتەوە بون بەدو بــەرەوە‪ ،‬بەشێكیان‬ ‫بایكۆتیان شكاند‌و داوایان لە مامۆستایان‬ ‫كــرد‪ ،‬بچنەوە هۆڵەكانی خوێندن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مامۆستایانی نـــاڕازی بەردەوامبونیان‬ ‫لەبایكۆت راگەیاند‪ ،‬بەم هۆیەشەوە نیوە‬ ‫بایكۆت‌و نیوەدەوام‪ ،‬تاكو ئێستا بەردەوامە‪.‬‬ ‫داواكارییەكانیان جێبەجێبكرێن‪،‬‬ ‫هاوینیش دەوامدەكەن‬ ‫لەئێستادا بەشێك لەقوتابخانەكان‬ ‫دەوامــی ئاساییان تێدادەكرێت‌و بەشێك‬ ‫لە قوتابخانەكانیش بە تەواوی دەرگایان‬

‫داخستوە‪ ،‬واتە بە شێوەی نیوە بایكۆت‬ ‫پڕۆسەی خوێندن بەردەوامە‪ .‬لەوبارەیەوە‪،‬‬ ‫ئەندامێكی دەستەی مامۆستایانی ناڕازی‪،‬‬ ‫بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬گوناحە بەمە‬ ‫بوترێت نیوە بایكۆت‪ ،‬چونكە ‪%90 - %80‬ی‬ ‫قوتابخانەكان بایكۆتیان تێدا بەردەوامە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەندێك قوتابخانە تەنها پۆلی ‪12‬ی‬ ‫ئامادەیی‌و ‪9‬ی بنەڕەتی وانە دەخوێنن‪،‬‬ ‫هەرچەندە دەوامی ئەمانیش تەواو نییە‪،‬‬ ‫چونكە هەندێك مامۆستای ئەو دو قۆناغەش‬ ‫بایكۆتیان كردوە‪ ،‬لەبەر ئەمە ناتوانن بڵێین‬ ‫ئەمە نیوە دەوامە‪.‬‬ ‫ئـــازاد حــەمــە فــــەرەج‪ ،‬هــۆكــاری ئەو‬ ‫كەرتبونەی مامۆستایانیشی گەڕاندەوە‬ ‫بــۆ پەرتبونی دەســــەاڵت‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫مامۆستایانەی سەر بە دەسەاڵتن دەیانەوێت‬ ‫دەوام بكەن‪ ،‬هەرچەندە ئەو مامۆستایانەش‬ ‫تەواو توانایان نەماوە‪ ،‬بەم شێوازە دەوام‬

‫ن‪70% :‬ی قوتابخانەكانی سنوری‬ ‫یەكێتیی مامۆستایا‬ ‫ی سلێمانی دەوامی تێدا دەكرێت‬ ‫شار‬ ‫خوێندكارانی ئەمساڵی سنوری سلێمانی‌و‬ ‫دەوروبـــــەری هــەمــوی زەرەرمـــەنـــدە‪ ،‬لە‬ ‫هەمانكاتدا ئەو خوێندكارانەی دەوامدەكەن‪،‬‬ ‫ئاستێكی باشی زانستییان نابێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كێشەیەكی گـــەورەیـــە‪ ،‬كــە حكومەت‬ ‫بەدەمییەوە نایەت‌و نایەوێت چارەسەری‬ ‫بكات‪ ،‬بەهۆی ئەمەشەوە هەمو خەڵك‬ ‫زەرەرمەندبوە‪.‬‬

‫بكەن‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی دەستەی مامۆستایانی‬ ‫نــاڕازی دەشڵێت «مامۆستایان ئــازادن‬ ‫دەوامــدەكــەن‪ ،‬یان نا‪ ،‬ئێمە چۆن لەسەر‬ ‫مافەكانمان دێینە دەنگ‌و كەس رێگریمان‬ ‫لێناكات‪ ،‬بەهەماشێوەش ئــەوان ئــازادن‬ ‫دەچنەوە بۆ دەوام یان نا‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫كۆدەنگییەكی تــەواو هەبوایە‪ ،‬حكومەت‬ ‫زوتر دەهاتە سەرخەت‌و داواكارییەكانمانی‬ ‫جێبەجێدەكرد»‪.‬‬ ‫پڕۆسەی خوێندن بەردەوامە‬ ‫ناوبراو جەختیلەوەشكردەوە‪ ،‬هەركات‬ ‫الیخۆشیەوە سەرۆكی لقی سلێمانیی‬ ‫داواكارییەكانیان جێبەجێكرا‪ ،‬بە دڵنیاییەوە یەكێتیی مامۆستایان‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫لە هاوینیشدا بێت قەرەبوی ئەو ماوەیەی راگەیاند‪%70 - %60 ،‬ی قوتابخانەكانی‬ ‫بایكۆت بوە دەكەنەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر حكومەت سنوری شــاری سلێمانی دەوامــیــان تێدا‬ ‫داواكارییەكانیان جێبەجێنەكات‪ ،‬ئەوا دەكرێت‪ ،‬بەاڵم بە گشتی پڕۆسەی خوێندن‬ ‫مامۆستایان پشویان درێژەو بەردەوامدەبن گرفتی لە هەندێك قوتابخانە هەیە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫لە بایكۆت‌و ناڕەزایی دەربڕین‪.‬‬ ‫نەڕۆشتنەوەی هەندێك مامۆستا‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئــەو مامۆستایە‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬ناكرێت بەمشێوەیە پــڕۆســەی خوێندن‬

‫بــــەردەوام بــێــت‪ ،‬لــەبــەرئــەوە پێویستە‬ ‫چارەسەری ئەم دۆخە بكرێت‪.‬‬ ‫دڵشاد مەجید رونیشیكردەوە‪ ،‬مانگی‬ ‫سێ كەمێكی دەوام تێدادەكرێت‪ ،‬هەروا‬ ‫مانگی چــواریــش دەوامــدەكــرێــت‪ ،‬واتــە‬ ‫بەهەموی نزیكەی مانگێك دەوامدەكرێت‪،‬‬ ‫بۆیە ناكرێت بۆ ئەو ماوە كەمە خوێندنی‬ ‫ئەمساڵ بوەستێت‪.‬‬ ‫ناوبراو باسی لەوەشكرد‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫مامۆستایان لەسەر گیرفان‌و ماندوبونی‬ ‫خۆیان دەوامدەكەن‪ ،‬بەاڵم مەبەستییانە‬ ‫ئەمساڵی خوێندن تێبپەڕێت‌و دەوامیشیان‬ ‫بۆ نەوەستاندنی پڕۆسەی خوێندنە لەم‬ ‫شارەدا‪ ،‬هاوكات هیواداریشن مامۆستایانی‬ ‫دیكە بچنەوە بۆ قوتابخانەكان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئـــەوەی بەشێكی زۆری قوتابخانەكان‬ ‫دەوامیان تێدا دەكرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )553‬دو شةممة ‪2016/2/29‬‬

‫وتار‬

‫حكومەتی مەركەزیی‌و قەیرانی ئابوریی‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‬

‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫قەیرانی ئابوریی هەرێم لەســاڵی (‪)2014‬‬ ‫ەوە‪ ،‬نیشــانە گەورەكانی دەركەوتن‪ ،‬كاتێك‬ ‫كە سەرۆكوەزیرانی پێشــوی عیراق «نوری‬ ‫مالیكی» پشكی هەرێمی لە بودجەی گشتی‬ ‫حكومەتــی فیــدراڵ بــڕی كــە بــە (‪)%17‬‬ ‫ناســراوە‪ .‬بەاڵم پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی وا‬ ‫بەخێرایی قەیرانەكە كوردستانی تەنیەوە؟‪.‬‬ ‫لــە بنەڕەتدا سیاســەتی ئابوریی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەسەر هیچ بنەمایەك دانەنراوە‪.‬‬ ‫یاخود نەرمتر بڵێین دروســتكردنی بینایەك‬ ‫بوە لەســەر لــم‪ ،‬بنچینەیەكی تەندروســت‌و‬ ‫بەهێــزی نەبــوە‪ ،‬لەماوەی ســاڵی ‪2003‬ەوە‬ ‫هەتــا لێدانــی جەڵدەكــە لــە ‪ ،2014‬ســێ‬ ‫چەكوشــی بەهێز لە تەوقی ســەری ئابوریی‬ ‫كوردســتان دراوە‪ ،‬بۆیە ئێســتا وەك ئاگری‬ ‫ناوپوش ئەم گڕو ئازارە ئەتەنێتەوە‪:‬‬ ‫یەكەمیان‪ :‬بڕی (‪ )%75‬لەبودجەی گشتی‬ ‫هەرێم بۆ بەكاربردن یان نەفەقاتی تەشغیلی‬ ‫بوە «كە زۆری ئەم بڕە بۆ موچەبوە»‪ .‬بڕی‬ ‫(‪)%25‬ی بودجە بــۆ وەبەرهێنان‌و ژێرخانی‬ ‫ئابوریــی دابینكــراوە!‪ .‬كــە لەسیاســەتی‬ ‫ئابوریی هاوچەرخدا دەبێت ئەو دابەشكردنە‬ ‫بەپێچەوانەوە بێت‪ ،‬یاخــود (‪ )%20-%13‬ی‬ ‫بــۆ بەكاربردن بێت‪ .‬واڵتێكــی وەكو توركیا‬ ‫لەســەردەمی توركوت ئۆزال ساڵی (‪)1984‬‬ ‫بەدواوە ئیشی لەسەر بەتایبەتمەندنیكردنی‬ ‫كار (خصخصــە‪)Privatization -‬‬ ‫كــردوە‪ ،‬واتــە گواســتنەوەی ســوقلیەت‌و‬ ‫موڵكیــەت لە كەرتی گشــتییەوە بۆ كەرتی‬ ‫تایبەت‪..‬كەچــی ســەرەڕای ئەوەشــی لەناو‬ ‫كــورددا ئەو بڕە بێشــومارەی بــۆ بودجەی‬ ‫بەكاربــردن دابینكــراوە‪ ،‬هیــچ ســەرمایەو‬ ‫سەرچاوەیەكی مرۆیی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫دروســت نەكــراوە‪ .‬مەســەلەن دەبــوا هەر‬ ‫حزبەو هەر كەرتەو هەر وەزارەتە تەنها (‪)4‬‬ ‫كادری بە كوالێتی یان دروستكردایە‪ .‬كەواتە‬ ‫قەیرانەكــە پێش ئەوەی گرفتی دارایی بێت‪،‬‬ ‫گرفتە لە ( موارد بشری)دا‪.‬‬ ‫دوەمیــان‪ :‬لەوماوەیە (‪ )2014-2003‬وەك‬ ‫بڵێیت ساتوســەودایەكی زۆر بەپارەو بازاڕی‬ ‫عەقارات‌و موڵكە گشتییەكانەوە كرا‪ ،‬شمەك‬ ‫«بەتایبەتی لەبواری خانوبەرەو وەبەرهێناندا‬ ‫زیــاد لەپێویســت نرخــی بەرزبۆیــەوە‌و‬ ‫پــارەی پێ ئــەدرا»‪ .‬كەپارەكــە نەما كااڵو‬

‫شــمەكانیش زۆر دابــەزی‪ ..‬ئەهاهەمــو ئەو‬ ‫قەیرانە دارایی‌و بانكیانەی بەتایبەتی لەدوای‬ ‫جەنگی ســاردەوە واڵتانی ئــەم دونیایەیان‬ ‫گرتۆتــەوە‪ ،‬هۆكارێكی ســەرەكی فەخفەخە‬ ‫كــردن بوە بە چەكــی بانكــی‌و عەقاراتەوە‬ ‫(جــا ئەوە چونكە كــورد فەرهەنگێكی وای‬ ‫نییەو بەشداری لەسیاسەت‌و ئابورییدا نییە‪،‬‬ ‫تەنانەت‌وشەیەكی كوردیشت دەست ناكەوێ‬ ‫بــۆ ئەو شــتانە)‪ .‬ســاڵی (‪ )2008‬شــۆكی‬ ‫دارایی ئەمریكای گرتەوەو‪ ،‬بەساڵی قەیرانی‬ ‫دارایی جیهان دانرا‪ ،‬چونكە (‪)%90‬ی جیهان‬ ‫مامەڵــە بــە دۆالر ‪ $‬ئەكــەن‪ ،‬تەنانەت ئەو‬ ‫واڵتانەشی نەوت ئەفرۆشن دۆالر وەرئەگرن‪،‬‬ ‫لەساڵی (‪)1989‬دا (‪ )583‬بانكی ئەمریكی‬ ‫هەرەســیهێنا‪ ،‬بەدیاریكراوی لــە (‪ 2008‬تا‬ ‫جەنیــوەری ‪ )2016‬هەمــو مانگێك بانكێك‬ ‫شكســت دەهێنێت‪ .‬بۆیە ئەو قوماركردنە بە‬ ‫پشكی نەوت‌و موڵكیەت‌و بازاڕی عەقاراتەوە‬ ‫لــە هەرێمــی كوردســتان‪،‬كە هــۆكاری‬ ‫دەســتكەوتنی قازانجێكــی زۆر گەورە بو بۆ‬ ‫هەند ‌ێ دەســتە‌و تاقم‪ ،‬بێ هیــچ ماندوبون‌و‬ ‫هــەوڵ‌و هەلێكــی كار‪ ،‬چاوەڕێــی ئــەوەی‬ ‫لێدەكــرا لەچركەیەكدا هــەر بتەقێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫قەیرانەكە سەری دەرهێنا‪،‬سادەترین شتێك‬ ‫دەركــەوت كە ئــەم پارانــە یان لــەدەرەوە‬ ‫ســپی كراونەتــەوە‪ ،‬یــان هەر لە بۆشــاییدا‬ ‫ســوڕاوەتەوە لەناوەوە‪،‬حكومەتەكــەش‬ ‫لەوەنــدە ســاڵەداهەرلەخۆیەوە پــارەی‬ ‫خســتۆتە بــازاڕەوەو‪ ،‬ئاســتی بەرهەمیــش‬ ‫هەر لەشــوێنی خۆی وەســتاوە‪ .‬وەك ئەوە‬ ‫وایە كاڵشینكۆفێك رۆژ تائێوارە بەشانتەوە‬ ‫بێــت بێ ئــەوەی هیچ مەخزەن‌و فیشــەك‌و‬ ‫گوللەیەكی لەگەڵ بێت‪.‬‬ ‫سێهەم‌و‪ :‬كۆتا چەكوشی بەهێز‪ ،‬ماعیدەی‬ ‫حكومەت‌و سیســتەمەكەی چرچ‌وســڕ كرد‪،‬‬ ‫گۆڕانكاریی هەرێمایەتی‌و بارودۆخی سیاسی‌و‬ ‫ئابوریــی نێودەوڵەتیە‪ ،‬وەكو هاتنی داعش‌و‬ ‫بڕینی بودجەی (‪ )%17‬لەگەڵیداو‪ ،‬دابەزینی‬ ‫بەرچــاوی نرخــی نــەوت‪ ،‬كــە‌وا پێویســتە‬ ‫نوخبەو دروستكەرانی بڕیاری كوردیی لێرەوە‬ ‫چمكی كێشەكە بگرن‪ ،‬چونكە دیوێكی تری‬ ‫ئەم بابەتە لەنگەرشــكانی جەمســەرگیریی‬ ‫هەرێمایەتــی‌و پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكانە‪،‬‬ ‫بــەم مانایە ئەمــە قەیرانێك نییــە تەنها لە‬ ‫كوردستان هەبێت‌و‪ ،‬میدیاكانی جیهان باسی‬ ‫بكــەن‪ ،‬بەپێچەوانــەوە بەرەو ئــەوە ئەڕۆین‬ ‫ئەگــەر واڵتێك قەیرانی نەبێت باســی ئەو ‌ێ‬ ‫بكرێت‪ ،‬لەساڵی (‪)2015‬دا (‪ )4‬ملیۆن كەس‬ ‫لە رۆژهــەاڵت‌و باكوری ئەفریــكاوە كۆچیان‬ ‫كــردوە بۆ ئەوروپا‪ ،‬تەنها لەهاوینی (‪)2015‬‬ ‫دا بە پێی راپۆڕتی (‪ )UNHCR‬نزیكەی‬ ‫(‪ )2500‬كەس لەدەریای ســپی ناوەڕاســتدا‬ ‫خنكاون‪ ،‬چاوەڕێ ئەكرێت ئەم خوێنبەربونە‬ ‫ببێتــە هــۆی ئاوێتەبونی یەكێتــی ئەوروپا‪،‬‬ ‫هەروەك ئەمریكاش مەكسیك بەكارئەهێنێت‬ ‫ئەوانــەی لــە ئەمریكای ناوەڕاســتن نەگەنە‬

‫كەنارەكانی ویالیەتــە یەكگرتوەكان‪ ،‬بەپێی‬ ‫توێژینەوەكانــی ناوەنــدی جەزیــرە زیاتر لە‬ ‫(‪ )5‬ملیۆن فەلەســتینی لە ئەردەن ئەژین‪،‬‬ ‫كە دەكاتە (‪)%70‬ی دانیشتوانی فەلەستین‬ ‫خۆی‪ ،‬هەرێمی كوردســتان خــۆی مەزەندە‬ ‫دەكرێــت بە (‪ )4‬ملیۆن (‪ )3‬ملیۆن عەرەبی‬ ‫روی تێكردوە‪ ،‬لوبنان خۆی واڵتێكی هەژارەو‬ ‫چەندیــن كێشــەی ناوخۆیــی هەیــە كەچی‬ ‫ئێســتا (‪)%25‬ی دانیشــتوانەكەی خەڵكــی‬ ‫سوریان!‪ .‬ئەم كارەساتانە بەشی هەرە زۆری‬ ‫ئەوەیە كە لیبراڵیەتی نوێی ئابورییماناكەی‬ ‫بــۆ دەرەوە بریتــی بوە « لــە روتاندنەوەی‬ ‫ئەویتــر‪ ،‬یــان ژیــان لەســەر ئەویتــر»‪.‬‬ ‫مەسەلەن‪ :‬بەلجیكیا نیوەی ئەو بەكاربردنەی‬ ‫هەیــە لەســەر كۆنگــۆ بــوە لەناوەڕاســتی‬ ‫ئەفریــكا‪ ،‬كۆمپانیــا جیهانیــەكان لــەدوای‬ ‫داگیركردنی عیراقەوە بەهەمان شــێوە‪ ..‬جا‬ ‫بۆیە پێویســتە كورد تەنها خــۆی‌و عەبادی‬ ‫نەبینێت‪ ،‬مەشــهەدەكە قوڵتر رام بكات‪ ،‬كە‬ ‫زیاتر قواڵییەكــەی لەدەوروبەری رۆژهەاڵتی‬ ‫دەریای سپی ناوەڕاستە‪ ،‬كۆلكە هاوبەشەكە‬ ‫لەوێدایەكەنــاوی « وزە» دێت‪ ،‬مەســەلەی‬ ‫بۆڕی غازی سروشتی‌و نەوت لەدەریای سپی‬ ‫ناوەڕاســت راســتەوخۆ ســەری لەناوخوانی‬ ‫سیاســەتی وزەی هەرێمی كوردســتاندایە (‬ ‫بەتایبەتی لە دوساڵی ئایندەدا)‪.‬‬ ‫دیاردەیــەك كــە هەرێمــی كوردســتان‬ ‫لەبەردەمیدا هەماهەنگ نییە‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی‬ ‫عیــراق «عەبادی»ە‪ .‬لەســەرەتای (‪)2016‬‬ ‫ەوە‪ ،‬دەســتی داوەتــە لێــدوان‌و كۆنفرانس‬ ‫گرتن سەبارەت بەهەرێمی كوردستان‪ ،‬پێش‬ ‫هەرشــت عەبــادی كەســێكی عیلمانییــەو‪،‬‬ ‫جیاواز لە سەرۆكوەزیرانەكانی مێژوی عیراق‬ ‫كەڵكەلەی خەونێك لەســەریدایەو‪ ،‬ئەیەوێت‬ ‫عیراق بگێڕێتەوە بۆخۆی‌و‪ ،‬هەیبەتێكی گەورە‬ ‫بداتەوە بە عیراق‪ ،‬مەسەلەن‪ :‬شپرزەیەو زۆر‬ ‫بەحەماســەوە هەمو ئیتیكەكانی قسەكردن‬ ‫بەرانبــەر كامێــرا دەبەزێنێــت‌و‪ ،‬تەحــەدا‬ ‫ئــەكات لەهەمــو شــوێنێك ســوپای عیراق‬ ‫ســەركەوتو بــوە بەســەرداعش دا جگــە لە‬ ‫رومادی‪ ..‬پاشــان ئەیەوێــت هەژمونی ئێران‬ ‫كەم بكاتەوە لەعیراق‌و‪ ،‬سێبەری تاران كەم‬ ‫بكاتــەوە‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەمــە دژایەتی ئەكرێت‪،‬‬ ‫چەند جارێكیش بە وتەكانی هێرشــیكردۆتە‬ ‫ســەر حەشدی شەعبی‌و‪ ،‬ئەیەوێت لە قاڵبی‬ ‫بــدات‪ .‬بەمانایەكی تر بــۆ هەلێك ئەگەڕێت‬ ‫شتێك بكات لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫«نەوتەكەتانمــان بەنــێ‌‌و موچەتــان‬ ‫ئەدەینــێ‌«!‪ .‬بایــی ئەوەیــە لەپــاڵ ئــەو‬ ‫دەستەواژەیەدا‪ ،‬هەمو مێژوی سەدەی بیستەم‬ ‫بنوســیتەوە‪ .‬لە (‪11‬ی ئــازاری ‪ )1970‬یەك‬ ‫كۆمپانیای دەرەكی نەوتی كوردستانی دەرنە‬ ‫ئەهێنا‪ ،‬ئەگەرچــی روپێوی چاڵە نەوتەكان‬ ‫الی بەریتانیــاو ئەمریــكاو توركیــاو عیــراق‬ ‫هەبون‌و هــەن‪‌،‬وە موچەش نەبو‪ ،‬حكومەتی‬ ‫مەركەزیــی ئەهــات لــە قوتابخانەیەكــدا‬

‫كۆبونــەوەی لەگــەڵ ســەركردایەتی كــورد‬ ‫ئەكردو‪ ،‬دانی بە بونی كورددا ئەنا‪ ،‬ئیمڕۆكە‬ ‫كــورد (‪ )20‬ملیــار قــەرزارە (نازانم نەوتی‬ ‫فرۆشــتوە یان كڕیویەتی!)‌و بەغدا دانیشــی‬ ‫پیــا نانێت!‪ .‬ئینجــا جیهانیــەن‌و ئێرانیەن‌و‬ ‫كوردییەن فشــار هەیە كە هەرێم بگەڕێتەوە‬ ‫بەغدا؟‪.‬‬ ‫عیــراق‪ ،‬دوەم واڵتــی گەنــدەڵ‌و یەكەمە‬ ‫لەبێــوەژن لــە تیــرۆر‌و تۆقاندنــدا‪ ،‬هەرچی‬ ‫بودجــەی دامــەزراوەی پەروەردەیــی‌و‬ ‫رۆشــنبیریی‌و بونیادییــە تیایــدا بــڕدراوە‪،‬‬ ‫سیاســیەكانی خۆیــان ئەڵێــن» ئەگــەر بە‬ ‫ملیــار تااڵنــی نەكەیــن‪ ،‬جەمــاوەر‌و خزم‌و‬ ‫دۆست گاڵتەمان پێ ئەكەن!»‪ .‬بۆ (‪)2015‬‬ ‫وەزارەتــی پالندانــان وتویەتــی (‪)%30‬‬ ‫ی عیراقیــەكان لەژێــر هێڵــی هەژارییــەوە‬ ‫ژیــان ئەكــەن‪ ،‬رێــژەی بێــكاری (‪)%25‬‬ ‫ە‪ .‬كەچــی بەملیارەهــا بــۆ نزرگــەو گۆڕی‬ ‫پیــاوە ئاینیــەكان خەرجدەكرێــت‪ .‬ئەوســا‬ ‫لــە (‪‌2015‬و ‪)2016‬شــدا بودجەكەی كورتی‬ ‫هێناوە‪ ،‬لەترسی زیاتر دادڕانی كورتهێنانەكە‬ ‫(‪ )7‬تریلیــۆن دینــاری عیراقی كــە ئەكاتە‬ ‫(‪ )6‬ملیــاردۆالر وەك ســەنەدانی دەرەكــی‬ ‫بەگەڕخســتوە‪..‬دیارە گەڕانەوە بــۆ بەغداد‬ ‫بەدرێژخایــەن لەبەرژەوەندیــی سیاســی‌و‬ ‫ئابوریــی هەرێم نییە‪ ،‬جگــە لەوەی زیان بە‬ ‫ســومعەی نەتەوەیی ئەدات‪ ،‬هەرێم جگە لە‬ ‫چاكســازیی پێویســتی بەوەیە «ستراتیجی‬ ‫ئابوریی خۆڕاگرانــە» پەیڕەو بكات‪ ،‬تا ئەم‬ ‫دو ســاڵە گۆڕانكارییەكان بەباشــی لەســەر‬ ‫جیۆپۆڵەتیكی وزە دەرئەكەون لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫ئــەوە ئێران لە دوای ســاڵی (‪)2015-1979‬‬ ‫فشارو ئابڵوقەی لەسەربو‪ ،‬كەچی سیستەمی‬ ‫رادار‌و چەكی ئەتۆمی‌و كارخانەی گەورەشی‬ ‫وەبەرهێنا‪،‬دیــارە مــن گومانم نییــە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫حكومەتــی هەرێم نەوت رادەســتی ســۆمۆ‬ ‫بــكات‌و‪ ،‬كەیســەكە بداتــەوە حكومەتــی‬ ‫مەركەزیی‪ ،‬بێ دواكەوتن بەغداد موچە دابین‬ ‫ئەكات‪ ،‬لەبەر (‪ )4‬خاڵ‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬حكومەتی هەرێم نەوت ئەدات بە‬ ‫بەغدا نەك غازی سروشتی‪ ،‬ئەمە ئەو گەمەیە‬ ‫كە لوتكەی بڕیاری وزە لە كوردستان بۆ كات‬ ‫كوشــتن لەگەڵ بەغدا ئەیكات‪ ،‬تا ئەوكاتەی‬ ‫چێشتی مەتبەخەكەی هەرێم پێ ئەگات‪ ،‬كە‬ ‫بریتی لەو بۆڕییــەی وابڕیارە غازی كێڵگەی‬ ‫میران‌و بینا باوی بگەیەنێتە جیهان‪ .‬واتە لەم‬ ‫خاڵەدا قازانجی دو الیەنە بۆ هەردوال هەیە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬ئاگربەســت لە سوریاو هەماهەنگی‬ ‫روسیاو ئەمریكا‪ ،‬نرخی نەوت تا ئەندازەیەك‬ ‫بەرز دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ســێهەم‪ :‬عەبــادی هەربەجدیی دەســتی‬ ‫داوەتە حكومەتێكی تەكنۆكرات‌و چاكسازیی‬ ‫ریشــەیی‪ ،‬بە ملیارەها بۆ خەزێنەی دەوڵەت‬ ‫ئەگێڕێتــەوە‪ ،‬ئــەو چاكسازییەشــی بارزانی‬ ‫دەســتی داوەت ‌ێ هەرجدییەو كاردانەوەیەكە‬ ‫بــۆ ئەوەی هەمان كاری عەبــادی بەزیادەوە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫عیراق ‪ +‬سوریا = هەڵوەشانەوە‬

‫بابان حەمە‬ ‫رۆژ بەرۆژ بارودۆخی عیراق‌و سوریا گۆڕانكاری گەورەو خێرا بەخۆیەوە دەبینێت‌و‬ ‫لەنوێترین پێشهاتیشدا مەسەلەی ئاگربڕی ئەو شەڕەیە كە ئێستا لەچەندین بەرەو‬ ‫قۆڵەوە لە سوریا دەگوزەرێت‌و ئەو ئاگر بڕە بەشێكیشە لەئەجێندایەكی هاوبەشی‬ ‫ئەمەریكا‪-‬روســیا‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت مەسەلەی ئەم ئاگربڕە بچێتە دۆخێكی ئێجگار‬ ‫دژوارەوە بــۆ جێبەجێكــردن‪ ،‬چونكە جۆن كیــری‪ ،‬وەزیــری دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫بەروونی ئەم پەیامەی داوە بە مۆســكۆ و دیمەشــق لەئەگەری ســەرنەكەوتی ئەم‬ ‫ئاگر بڕەدا‪ ،‬رەنگە ئەمەریكا بەووردی دیراسەی دابەشكردنی سوریا بكات‪.‬‬ ‫ســەرۆكی پێشــوی دەزگای هەواڵگــری ئەمەریــكا‪ ،‬ناســراو بــە ‪،CIA‬‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكیــدا لەگــەڵ تەلەفزیۆنی ‪ ،CNN‬بەڕوونی ئاماژەی بەوە كرد كە‬ ‫حاڵی حازر دوو واڵت وەك دەوڵەت بوونیان نەماوە‪.‬‬ ‫مایكڵ هایدن‪ ،‬لەســەر تەوەری سوریاو جەنگی تێرۆر و بەرەیەكی شەڕی نوێی‬ ‫ئەمەریــكا‪ ،‬دوێنــێ تەلەفزیۆنــی ‪ CNN‬چاوپێكەوتنی لەگەڵ ئەنجامداو باســی‬ ‫لەهەندێك مەسەلەی ئێجگار هەستیار كرد سەبارەت بەبارودۆخی عیراق‌و سوریا‪.‬‬ ‫هایــدن وتی‪ :‬ئێســتا لەناوچــەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت كۆمەڵێــك گۆڕانكاری‬ ‫بەڕێوەدەچێــت كــە پــڕاو پڕە لــە جوڵــەی (تەكتۆنی‪ -‬كە مەبەســت لە جوڵەی‬ ‫تەكتۆنی بەرزبوونەوەو رۆچوونی بەشێك لەزەوییە بەهۆكاری بومەلەرزەو گڕكان)‪..‬‬ ‫كە مەبەستەكەشــی لــەوەدا روون كردەوە كە بەشــێك لەواڵتانی ئــەو ناوچەیەو‬ ‫ســوریاو عیراق بەدیاریكراوی‪ ،‬هەرەســی تەواوەتی یاسا نێودەوڵەتییەكانیان تێدا‬ ‫دەبینرێت‪ .‬دەشڵێت‪ :‬هەموو ئەو رێكەوتنانەی لەجەنگی جیهانی دووەمدا لەنێوان‬ ‫دەوڵەتە زلهێزەكان كران بۆ دابەشــبوون‌و بەشــی براوەی جەنگ‌و بااڵنســی هێزی‬ ‫زلهێزەكان‪ ،‬ئێستا هەموو ئەو رێكەوتنانە هەرەسیان هێناوەو ناوچەكە لەچاوەڕوانی‬ ‫لەدایكببونی جوگرافیای سیاســی نوێ‌و شتی نوێدا خۆی دەبینێتەوە‪ ..‬هەمو ئەو‬ ‫رێكەوتنانەی چەشــنی (ســایكس‪-‬پیكۆ) و پەیماننامەی (ڤێرســای) كاتی خۆی‬ ‫ئەنجامدران‪ ،‬ئێستا سەرلەبەری هەڵوەشاونەتەوە‪ ،‬چونكە ئێستا شتێك نییە ناوی‬ ‫دەوڵەتی عیراق‪ ،‬یان دەوڵەتی سوریا بێت‌و هەرگیزاو هەرگیز ناشچنەوە سەر ئەو‬ ‫بارودۆخەی پێشوو هەیان بووە‪.‬‬ ‫هایدن لەو چاوپێكەوتنەشدا باس لەوە دەكات كە ئەمە بەرەی شەڕی ئەمەریكا‬ ‫نییە لەكاتێكدا ئەمەریكا خەریكی قات‌و قڕكردنی ئاسمانی‌و لۆجیستی ئەو گروپ‌و‬ ‫دەســتە تێرۆریســتانەیە كــە لەماوەی پێنج بۆ شــەش ســاڵی رابــردودا دژایەتی‬ ‫ویالیەتە یەكگرتووەكان دەكەن‪.‬‬ ‫هــەر یەك لــەم دوو پەیامەی وەزیری دەرەوی ئەمەریكاو ســەرۆكی پێشــووی‬ ‫دەزگای هەواڵگــری ئەمەریــكا‪ ،‬دەكرێــت خوێندنــەوەی زۆر قوڵتــری بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫بەتایبەت چارەنوســی بەشــەكانی كوردســتان‪ ،‬بەتایبەت رۆژئاوای كوردســتان‌و‬ ‫هەرێمی كوردســتان بخرێنە نێو تاوتوێی شیكارێكی زانستیانەی وورد بۆ ئایندەی‬ ‫هەرەیەكەیان‪.‬‬ ‫سەبارەت بەرۆژئاوای كوردستان‪ ،‬ئەگەرچی پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە)‬ ‫بانگەوازی سەربەخۆیی كوردستان ناكات لەو بەشەی كوردستانن بەاڵم چاودێرانی‬ ‫سیاسی پێشبینی ئەوەدەكەن لە ئەگەری هەر كەرتبوون‌و دابەشبوونێكی سوریادا‬ ‫دروستبوونی دەوڵەتێكی كوردی لەسوریا‪ ،‬ئەگەرێكی واقعی‌و پێشبینیكراوە‪.‬‬ ‫بكات‌و‪ ،‬هەرێم رادەستی بەغدا نەكاتەوە ‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬بەغدا لە دیبلۆماسیەتدا زۆر الوازە‪،‬‬ ‫تەنانەت واڵتێكی گرنگی وەك توركیا‪ ،‬ڤیزەی‬ ‫لە عیراقیــەكان حەرامكردوە‪ ،‬بێ كەڵكترین‬ ‫پاســپۆڕتیان هەیــە‪ ،‬هاونیشــتمانیەكانی‬ ‫نابوترین كەسێتیان هەیە لە دەرەوەی واڵت‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا بەغداد پشتگیریی نێودەوڵەتی‬ ‫لەهەرێم زیاتــرە‪ .‬بەتایبەتی بەریتانیا خۆی‬ ‫بەواریسی عیراق ئەزانێت‪.‬‬

‫چــوارەم‪ :‬راســتە هەرێمــی كوردســتان‬ ‫نزیكــەی (‪ )1,4‬ملیۆنێــك‌و چوارســەت‬ ‫هــەزار موچەخۆری هەیە‪ ،‬بــەاڵم لەبنەڕەتدا‬ ‫نزیكــەی (‪ )200‬هــەزار كەس لــەو ژمارەیە‬ ‫هــەر لەبنەڕەتــەوە موچەیــان ســەر بــە‬ ‫بەغدایە‪ ،‬وەكو‪ :‬پۆلیســی سنور‌و‪ ،‬گومرك‌و‪،‬‬ ‫زیندانــی سیاســی‌و‪ ،‬پاســەپۆرت‌و‪ ،‬هەند ‌ێ‬ ‫دامودەستگەی تر‪..‬‬

‫كارەكتەری تاكی كورد لەشوناسێكی دو كەرتبودا ‪ ..‬لەپێشمەرگەوە بۆ سەركردە‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫تاكــی كــورد بەگشــتی‪ ،‬تەنانــەت الی‬ ‫بیانیی‌و رۆژهەاڵتناسانیش‪ ،‬وەك جەنگاوەرو‬ ‫لێبوردەو بەخشــندە ناســراوە‪ ،‬لەشــێوەی‬ ‫پێشمەرگەو خەباتكارو قوربانیدەردا بینراوە‪.‬‬ ‫كوردبــون لەناخــی هاواڵتیــی ســادەو‬ ‫گشــتیی ئــەم نەتەوەیــەدا‪ ،‬راســتەوخۆ‬ ‫ئاماژەیە بەمرۆڤێك كە چارەنوسی لەبەردەم‬ ‫هەڕەشــەی ئەوانــی دیكەدایــە‪ ،‬بۆیە دەبێ‌‬ ‫خەمــی بەرگریكــردن لەخــود لــەالی ئــەو‬ ‫ئامادەگیی بەردەوامی هەبێت‪.‬‬ ‫رەنگە لەئێستادا كەسانێك هەبن لەبەرامبەر‬ ‫ئەم بۆچونەدا بڵێن زەمەنی ئەم قوربانیدان‌و‬ ‫بەپێشــمەرگەبونە بەســەرچوەو‪ ،‬ئەم دیدە‬ ‫قوربانیگــەرە تایبەتــە بەســەردەمی پێش‬ ‫راپەڕین‌و‪ ،‬بەو ماوە سەختانەی روبەڕوبونەوە‬ ‫لەگەڵ داگیركەردا كە بەســەردەمی بەرگریی‬

‫دەناسرێت‌و‪ ،‬كورد بۆ مانەوەی خۆی ئامادەی‬ ‫هەمــو جۆرە قوربانیدانێــك بوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ئەم بۆچونە جۆرێك لەڕاستیشــی تێدا بێت‪،‬‬ ‫یــان گەر ئێســتای ئێمــە بــەرارود بەوكاتە‬ ‫لەڕوی ئینتیمایەوە جیاوازییەكیشی هەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لەم نێوەندەدا نكوڵیی لێناكرێت‬ ‫خەباتی ئەم گەلەیە دژی داعش لەئێســتادا‬ ‫كە ســەلماندی ئێمە هەتا ئێستاش خاوەنی‬ ‫گیانی خەباتكارانەو رۆحی پێشــمەرگانەین‪،‬‬ ‫بەمانایەكــی دیكــە جەنــگ دژی داعــش‬ ‫بانگەشــەی نەمانی ئینتیمای الی تاكی ئەم‬ ‫نەتەوەیە خستە گومانەوە‪.‬‬ ‫مەبەســت لەم پێشــەكیە كورت‌و خێرایە‬ ‫ئەوەیــە هەڵوێســتەیەك لەســەر كاراكتەری‬ ‫ئــەم بونەوەرە بكەین كە چۆن لەكاتێكدا كە‬ ‫هاواڵتیەكی ســادەو گشــتیە‪ ،‬واتە لەبازنەی‬ ‫جەمــاوەرە گشــتیەكەدا دەژی‌و خاوەنــی‬ ‫پلەو پۆســت نییــە‪ ،‬گیانفیــداو لەخۆبردو و‬ ‫پێشمەرگەیە‪ ،‬بەاڵم هەمان ئەم پێشمەرگەیە‬ ‫كاتێك دەگات بەپۆســت‌و پلــەی حزبی یان‬

‫حكومیــی‪ ،‬دەبێتــە خــاوەن كاراكتەرێكــی‬ ‫دیكــەی تــەواو جــوداو‪ ،‬ناكــۆك‌و ناتەبــا‬ ‫بەكاراكتەری پێشمەرگانەی پێشتری!‪.‬‬ ‫مــرۆڤ زۆر ســەری لــەوە دەســوڕمێت‬ ‫كــە چــۆن ئــەو ســەركردانە تــا دوێنــ ‌ێ‬ ‫پێشــمەرگەیەكی راســتەقینە بون ئەمڕۆ بۆ‬ ‫كاراكتەرگەلێــك وەرچەرخاون كە تەواو دژو‬ ‫پێچەوانەیــە‪ ،‬ئەمــە ئەوەمــان پێدەڵێت كە‬ ‫كاراكتەری تاكی كورد خاوەنی كاراكتەرێكی‬ ‫ناجێگیرو پاڕادۆكســێكی ســەیرە لەنەستی‬ ‫خۆیدا! ئەوە راستە كە هەمو مرۆڤێك شیاوی‬ ‫گۆڕانــەو‪ ،‬هەمــوان بەجۆرێك لەجــۆرەكان‬ ‫لەژێــر كاریگەریــی دەســتكەوتە مــادی‌و‬ ‫رەمزیەكانداین‪ ،‬بەاڵم ئەمجۆرە لەگۆڕانكاریی‬ ‫لەكاراكتەردا لەو سۆنگەیەوە مایەی پرسیارە‬ ‫كە لەســەدا ســەد پێچەوانە دەبێتەوە! واتە‬ ‫گۆڕانەكــە لێرەدا لەالیەكــەوە لەڕوی كاتەوە‬ ‫زۆر خێرایــەو لەالیەكــی دیكەشــەوە رادەی‬ ‫گۆڕانكارییەكــە بەجۆرێكە كــە خاوەنەكەی‬ ‫دوای ئــەو گۆڕانكارییە كارێكی وادەكات كە‬

‫پێچەوانەی كەســێتی پێشــوی خۆی رەفتار‬ ‫بكات!‪.‬‬ ‫چــۆن پێشــمەرگەیەك بــۆ كەســێك‬ ‫وەردەچەرخێت كە نەك هەر پێشمەرگەبونی‬ ‫خۆی لەبیربچێتەوە‪ ،‬بەڵكو ژیانی پێشمەرگە‬ ‫فەرامۆش بكات‪ ،‬لەمەش بەوالوە هەندێكجار‬ ‫خزمــەت بەدوژمنانــی پێشــمەرگە بــكات‪..‬‬ ‫لەپێشــمەرگایەتییەوە بــەرەو برســیكردنی‬ ‫پێشمەرگە! لەپشتگیریكردنیەوە بۆ فرۆشتنی‬ ‫نەوت بەنەیارەكەی!‬ ‫توڕەبــون‌و دەربڕینــی بێزاریــی لــەوەی‬ ‫پێشمەرگە داوای مافی خۆی بكات! لەوانەیە‬ ‫لەمانەش هەموی سەیرتر ئەوە بێت كە خەباتی‬ ‫پێشــمەرگایەتیی خۆیانمان پێدەفرۆشنەوە‪،‬‬ ‫فەرامۆشــكردنی پێشــمەرگە بەنــاوی‬ ‫خاوەندارێتیــی خەباتی پێشــمەرگایەتیەوە!‬ ‫وەكئەوەی لێــرەدا ئێمە بكەوینــە بەرامبەر‬ ‫دو جۆر لەپێشمەرگە‪ ،‬یەكێكیان بەرگریكارو‬ ‫قوربانیــدەر (پێشــمەرگەی راســتەقینە)‪،‬‬ ‫ئــەوەی دیكەشــیان پێشــمەرگایەتی خۆی‬

‫كردۆتــە دروشــم‌و پرنســیپ بــۆ وەرگرتنی‬ ‫هەڵوێســتی دژە پێشــمەرگانە‪ ،‬یان النیكەم‬ ‫ناپێشــمەرگانە! لێرەدا وەك دیارە شوناسی‬ ‫پێشــمەرگە كەوتۆتــە بــەردەم دۆخێكــی‬ ‫ســەیرو دژوارەوە! لەبەردەم پاڕادۆكســێكی‬ ‫ترسناكدایە!‬ ‫گەر ئێمە نەتەوەیەك بین «پێشمەرگە»‬ ‫بوبێتە پاســاپۆرتی پەڕینەوەی شوناســمان‬ ‫وەك كــورد بەنەتەوەكانی جیهــان‌و تەواوی‬ ‫دنیای ئەمڕۆدا‪ ،‬گەر نازناوی «پێشمەرگە»‬ ‫تاكە شانازیی ئێمەی كورد بێت لەم هەلومەرجە‬ ‫ســەخت‌و دژوارەی ئێســتاماندا‪ ،‬دەبــ ‌ێ‬ ‫ســتەمكردن لەم نازناوە چیمان پ ‌ێ بڵێت؟!‬ ‫لەو ســەری دنیادا تاكی كورد بەم شوناسە‬ ‫دەناسرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ســەركردەكانمان لەناو‬ ‫خۆماندا هەوڵی شــێواندن‌و چەواشــەكردنی‬ ‫دەدەن! ئــەم هەڤاڵە ســەركردانە لەكەناڵە‬ ‫زۆرو جۆربەجۆرەكانی میدیاكانماندا ســەری‬ ‫زمان‌و بنی زمانیان «پێشمەرگەیە‪ ،‬و «ئێمە‬ ‫خاوەنی پێشمەرگەین‪ ،‬دەستیان دەگوشین‪،‬‬

‫چاویان ماچ دەكەین‪ ،‬پێشــمەرگە شــەرەفە‬ ‫بــۆ ئێمــە‪ ،‬شــانازییە بــۆ ئــەم نەتەوەیە‪،‬‬ ‫ئەوان نەبن ئێمە لەمەترســیداین‪ ،‬قەرزاربارو‬ ‫منەتباریانین‪»..‬‬ ‫زۆرێكی دیكەی هاوشێوەی ئەم پیاهەڵدانانە‬ ‫لەسەركردەكانمانەوە دەبیستین كە باسیش‬ ‫دێتە ســەر موچەو مــاف‌و خزمەتكردن‪ ،‬یان‬ ‫دەكەونــە پاڕانــەوەو الاڵنــەوەی بێپارەیی‌و‬ ‫بێبودجەیــی‪ ،‬یاخود بەجۆرێــك لەجۆرەكان‬ ‫خۆیان لەباســەكە دەدزنەوە‪ ،‬یا دەڵێن چی‬ ‫بكەیــن هــەر ئەوەندەمــان بــۆ دەكرێت‌و‪..‬‬ ‫گەلێك بیانوی دیكە!‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا ئــەم بابەتــە پێویســتی‬ ‫بەلێكۆڵینەوەیەكی وردو قوڵیی سایكۆلۆژیی‌و‬ ‫سۆســیۆلۆژیی هەیــە‪ ،‬بۆئــەوەی هەندێــك‬ ‫لەنهێنیەكانــی ئەم ئیزدیواجیەتە ترســناكە‬ ‫كەشفبكەین‪ ،‬لەپێناوی ئەوەدا كە چیتر لەم‬ ‫دو كەرتبــون‌و دابڕانە ناوەكیــە وێرانكەرەدا‬ ‫نەژین‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )5٥3‬دو شةممة ‪2016/2/29‬‬

‫كەجەدە‪:‬‬ ‫ئامادەكاری بۆ نەورۆز دەكەین‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وتەبێژی ئەردۆغان‪:‬‬ ‫گۆڕینی دەستور دەخەینە ریفراندۆمەوە‬

‫بایك‪:‬‬ ‫هەدەپە بۆتە ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێز‬

‫لە راگەیەنراوێكی كۆما جڤاكێن دیموكرات‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات كە سەرەڕای ئەوەی نزیكەی‬ ‫سێ‌ مانگە ناوچەی سوری ئامەد ئابڵۆقە دراوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئێمە ئــامــادەكــاری بۆ جەژنی نــەورۆز‬ ‫دەكەین كە ملیۆنان بەشداری بكەن لەنەورۆزی‬ ‫ئەمساڵیشدا پەیامی ئاشتی دوپاتدەكەینەوە‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫جەمیل بایك‪ ،‬هــاوســەرۆكــی كۆما جڤاكێن‬ ‫كوردستان دەڵێت «ئامانج لە دورخستنەوەی‬ ‫پــارلــەمــانــتــارانــی هــەدەپــە لــە پــارلــەمــان‪،‬‬ ‫بــۆ بێدەنگكردنی دەنــگــی ناڕازاییەكانە‬ ‫لەبەرئەوەی هەدەپە تاكە پارتی ناو پارلەمانە‬ ‫كە بۆتە پارتێكی ئۆپۆزسیۆنی بەهێز»‪.‬‬

‫ئیبرایم كەڵن‪ ،‬وتەبێژی سەرۆككۆماری‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬ئەگەر بێت و لەپارلەمان‬ ‫دەنگی تەواوەتی بۆ گۆڕینی دەستور لە‬ ‫سیستمی پارلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی‬ ‫نەیەتەگۆڕ‪ ،‬ئــەوا لەماوەیەكی نزیكدا‬ ‫پێدەچێت رێفراندۆمی بۆ ئەنجام بدەین‪.‬‬

‫توركیا بەنیازە حەسانە لە نیوەی پارلەمانتارانی هەدەپە بسەنێتەوە‬

‫دەمیرتاش‪ :‬ئاك پارتی دەیەوێت لە زەمینەی سیاسی دورمان بخاتەوە‬ ‫رۆژنامەنوسێك‪ :‬لێسەندنەوەی حەسانە‪ ،‬دۆخی توركیا ئاڵۆزتر دەكات‬ ‫راپۆرت‪ :‬چاودێر‬ ‫لەگەڵ ئەوەی ماوەی زیاتر لە شەش‬ ‫مانگە‪ ،‬شەڕی نێوان توركیا و پەكەكە‬ ‫دەستیپێكردۆتەوەو چەند هەرێمێكی‬ ‫كـــوردی گــرتــۆتــەوەو تــادێــت دۆخەكە‬ ‫گرژتردەبێت ئێستاش حكومەتی توركیا‬ ‫دەیەوێت كار بۆ لێسەندنەوەی حەسانە‬ ‫لە پارلەمانتارەكانی پارتی دیموكراتی‬ ‫گەالن (هەدەپە) بكات‪ ،‬ئەمەش لەدوای‬ ‫ئەوەوە هات كە سەرۆككۆماری توركیا‬ ‫لە لێدوانێكیدا داوای لە سەرۆكایەتی‬ ‫پارلەمانی توركیا كردبو كاری یاسایی بۆ‬ ‫لێسەندنەوەی حەسانە لە پارلەمانتارانی‬ ‫هەدەپە بكرێت‪ .‬لەبەرامبەر ئەمەشدا‬ ‫هاوسەرۆكی هەدەپە رایگەیاند كە ئەوان‬ ‫الرییان لە لێسەندنەوەی حەسانە نییە‬ ‫بەمەرجێگ حەسانە لە ‪ 550‬پارلەمانتار‬ ‫وەربــگــیــرێــتــەوە بــۆئــەوەی ئــەوانــەی‬ ‫بەدۆسیەی گەندەڵییەوە تێوەگالون‬ ‫دادگایی بكرێن‪.‬‬ ‫دۆسیەكە لە پارلەمانە‬ ‫لەپاش ئەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان‪،‬‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا‪ ،‬لەلێكدوانێكیدا‬ ‫وتی «دەبێت كاری جدی بۆ لێپێچینەوە‬ ‫لــەگــەڵ هەندێك لــە پارلەمانتارانی‬

‫نێوان خۆیان و پەكەكە بپارێزێت‪.‬‬

‫هەدەپە بكرێت و باجی ئەوە بدەن كە‬ ‫ێ‬ ‫داكۆكی لە پەكەكە دەكەن» دەسبەج ‌‬ ‫دۆسیەی لێسەندنەوەی حەسانە لە ‪23‬‬ ‫پارلەمانتاری هەدەپە كرایەوە لەالیەن‬ ‫سەرۆكی پارلەمانەوە‪ .‬لە دۆسیەكەدا‬ ‫ناوی چەندین پارلەمانتار و سیاسەتكاری‬ ‫وەك سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬فیگەن‬ ‫یوكسەكداغ هاوسەرۆكەكانی هەدەپە و‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی پارتەكەو‪ ،‬ئەڵتان‬ ‫تان‪ ،‬پەروین بوڵدان‪ ،‬ئادەم گەڤەری و‬ ‫هتد‪..‬هەیە‪.‬‬ ‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫الریمان لە لێسەندنەوەی‬ ‫حەسانە نییە‬ ‫هاوسەرۆكی پارتی دیموكراتی گەالن‪،‬‬ ‫ســەبــارەت بە لێسەندنەوەی حەسانە‬ ‫لە ‪ 23‬پارلەمانتاری نــاو پارتەكەی‬ ‫رایگەیاند‪ :‬الریمان لە لێسەندنەوەی‬ ‫حەسانەی پارلەمانتاری نییە‪ ،‬بەمەرجێك‬ ‫حەسانە لە گشت پارلەمانتارانی ناو‬ ‫پارلەمان بەهەمان شێوە حەسانەیان‬ ‫لێوەربگیرێتەوە‪ .‬لەوبارەیەوە سەاڵحەدین‬ ‫دەمیرتاش لە لێدوانێكی بۆ رۆژنامەنوسان‪،‬‬ ‫ئـــامـــاژەی بــەوەشــكــرد كــە پێشتر‬ ‫فراكسیۆنی پارتەكەیان لە پارلەمان‬ ‫پێشنیاری ئەوەی كردووە كە حەسانە‬ ‫لە ‪ 550‬پارلەمانتارەكەی ناو پارلەمان‬

‫لێسەندنەوەی حەسانە دەرفەتی سیاسەتی دیموکراتی لەئارادا ناهێڵێت‬

‫وەربگیرێتەوەو تاكو لێپێچینەوە لەگەڵ پارتی سیاسی ناو پارلەمانە و قورسایی‬ ‫ێ لەو پارلەمانتارو وەزیرانە بكرێت سیاسی خۆی هەیە دەشبێت بەو شێوەیە‬ ‫هەند ‌‬ ‫كە بەدۆسیەی گەندەڵی و سەرپێچییەوە مامەڵەمان لەگەڵ بكرێت»‪.‬‬ ‫تێوەگالون‪ .‬هەروەها وتیشی «حكومەتی‬ ‫پارلەمانتارێكی ئاك پارتی‪:‬‬ ‫ئـــاك پــارتــی لــەهــەوڵــی دەركـــردنـــی‬ ‫كاری جدی بۆ دەركردنی‬ ‫پارلەمانتارانی هەدەپە و بەپاساوی‬ ‫پارلەمانتارانی هەدەپە دەكەین‬ ‫جۆراوجۆر دەیەوێت لەزەمینەی سیاسی‬ ‫فكری ئیشك‪ ،‬پارلەمانتاری ئاك‬ ‫دورمان بخاتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە جێی قبوڵ‬ ‫كردن نییە لەبەرئەوەی هەدەپە سێیەم پارتی دەربــارەی ئامادەكاری دۆسیەی‬

‫لێسەندنەوەی حەسانە لەپارلەمانتارانی‬ ‫هەدەپە‪ ،‬ئاشكرای كرد كە لەسەر ویستی‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا دۆسیەكەیان‬ ‫لە پارلەمان ئامادەكردووەو رایگەیاند‪،‬‬ ‫لەسەر داوای سەرۆككۆماری توركیا‪،‬‬ ‫لێپێچینەوەی یاسایی بۆ لێسەندنەوەی‬ ‫حەسانە دەكەین و تاكو بە سزای خۆیان‬ ‫بگەن چونكە ئەوان الیەنگری پەكەكە‬ ‫دەكــەن ئــەوان نەیانتوانیوە مەسافەی‬

‫رۆژنامەنوسێك‪:‬‬ ‫لێسەندنەوەی حەسانەی هەدەپە‬ ‫كارێكی نادروستە‬ ‫گونەی ئەساڵن‪ ،‬نوسەر و رۆژنامەنوس‬ ‫دەربارەی هەوڵی لێسەندنەوەی حەسانە‬ ‫لە ‪ 23‬پارلەمانتاری هەدەپە‪ ،‬رایگەیاند‬ ‫لێسەندنەوەی حەسانەی پارلەمانتاری‪،‬‬ ‫راستەوخۆ كاریگەریی لەسەر خەباتی‬ ‫سیاسی هەدەپە ناكات‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫هەدەپە پارتێكە لەناو مەیدانەكان و‬ ‫شەقامەكاندا درێژە بە خەبات دەدەن و‬ ‫لەگەڵ الیەنگرانی خۆیان‬ ‫ئەگەر بێت و پارلەمانتارانی كورد‬ ‫لەپارلەمان دەربكرێن‪ ،‬ئــەوا دۆخەكە‬ ‫بۆ توركیا ئاڵۆزتر دەبێت‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دەرفەتی سیاسەتی دیموكراتی لەئارادا‬ ‫نامێنێت و ئەمەش وادەكات زیاتر دۆخی‬ ‫شەڕ قوڵترو درێژخایەنتر بكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەساڵن لەدرێژەی وتارەكەیدا پرسیار‬ ‫لە بەرپرسانی توركیا دەكات و نوسیوێتی‬ ‫«هەدەپە تاكو دوێنی پارتێكی سیاسی‬ ‫بەهێز بــوەو الیەنێك بــوە لەپڕۆسەی‬ ‫ئاشتی و نێوەنگیری بۆ ئاشتی كرووە‪،‬‬ ‫ئیتر چۆن ئێستا بەپارتێكی نزیك لە‬ ‫تیرۆر ناوی دەبەن و لە زەمینەی سیاسی‬ ‫دوری دەخەنەوە؟»‪.‬‬

‫ئاگربەستی روسیا و ئەمریكا‪ ،‬پابەندنەبونی توركیا‬ ‫هۆزان عەفرینی‬ ‫لەڕۆژی شەممەی ‪ 2016-2-27‬یەكەمین‬ ‫رۆژی دەستپێكردنی جێ بەجێكردنی‬ ‫ئاگربەستی لەنێوان الیەنەكان بۆ دۆخی‬ ‫سوریا بۆ ئەوەی كە الیەنەكان بەرەو بە‬ ‫پڕۆسەی دیالۆگ و ئاشتیی هەنگاوبنێن‪.‬‬ ‫لێرە روسیا و ئەمریكا هــەردو واڵت‬ ‫خاوەنی رۆڵ و پڕۆژەی داڕشتنی بەرنامەی‬ ‫ئاگربەستن لە سوریا‪ ،‬جگە لە داعش و‬ ‫بــەرەی نوسرە‪ ،‬هەندێك لەو گرپانەی‬ ‫كە لەالیەن نەتەوە یەكگرتوەكانەوە بە‬ ‫تیرۆر لە قەڵەم دەدرێن‪.‬‬ ‫هەروا دەبێت هەموو الیەنەكانی دیكەی‬ ‫پەیوەندیدار لەخۆ بگرێت كە واتە رژیمی‬ ‫سوریا نابێت هێرش بكات بۆ سەر الیەنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن و ئۆپۆزسیۆنیش نابێت‬ ‫هێرش بكات و دەشبێت زەمینەی رێگە‬ ‫چارەسەری ئاشتیانە بگرنەبەر‪.‬‬ ‫هێزەكانی پاراستنی گەل و هێزەكانی‬ ‫سوریای دیموكراتیك‪ ،‬لەڕاگەیاندراوێكدا‬ ‫پــابــەنــدی خــۆیــان بــۆ ئاگربەستەكە‬ ‫نیشانداوە و بەگوێرەی بڕیار و یاساكانی‬ ‫هێزە هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی ئامادەن‬ ‫جمۆجوڵی لەشكری خۆیان بكەن و رێز‬

‫لە بڕیاری نەتەوە یەكگرتوەكانیش بگرن‪.‬‬ ‫هەڵوێستی توركیا‬ ‫توركیا رازی نابێت بەو ئاگربەستە‬ ‫و لە تۆپبارانكردنی عەفرین بەردەوامە‪،‬‬ ‫حكومەتی توركیا راگەیاند كە ئەوان‬ ‫پابەندی بەو ئاگربەستە نابن و دەبێت‬ ‫یەپەگەش وەك داعش و بەرەی نوسرە‬ ‫تەماشا بكرێت‪.‬‬ ‫توركیا زۆر نیگەرانە لەوەی كە ئەمریكا‬ ‫و روسیا ئاگربەستی سوریا بەبێ داعش‬ ‫و بەرەی نوسرە دەستنیشان كردوە و لە‬ ‫بەرامبەری ئەوە‪ ،‬توركیا تۆپبارانكردنی‬ ‫گوند و دێهاتەكانی سنوری كانتونی‬ ‫عەفرینی زیاتری كــردوە و هەڕەشەی‬ ‫بەردەوامبونی دەكات سەرەڕای ئەوەی‬ ‫كە نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشی نــێــودەوڵــەتــی و ئەمریكاو‬ ‫فەرەنسا و زۆربەی واڵتانی جیهان داوایان‬ ‫كردوە كە توركیا واز لە هێرشەكانی بۆ‬ ‫سەر عەفرین بینێت و كۆتایی بەو كردوە‬ ‫ناڕەوایە لــەدژی خەڵكی سڤیلی كورد‬ ‫بێنێت‪.‬‬ ‫چاودێران پێان وایە كە كە حكومەتی‬ ‫توركیا بە تۆمپبارانكردنی عەفرین‬ ‫پشتیوانی خۆی راستەوخۆ بۆ داعش‬ ‫و بــەرەی نوسرە دوپــات دەكــاتــەوە و‬ ‫بە تایبەت لە دوای سەركەوتنەكانی‬ ‫هێزەكانی ســوریــای دیموكراتیك لە‬ ‫سنوری كانتونی عەفرین‪ ،‬حكومەتی‬ ‫تــوركــیــای زۆر نــاڕەحــەتــی كـــردوە و‬ ‫دواتریش هێزەكانی توركیا بە ئاشكرایی‬ ‫و لەبەرچاوی هەموو دونیا بە تانك و‬

‫رێکەوتنی ئەمریکاو روسیا دۆخی سوریا بەرەو کوێ دەبات؟‬

‫تۆپخانەكانی گوند و دێهاتەكانی سنوری‬ ‫كانتونی عەفرین بــۆردومــان دەكــات و‬ ‫چەندها بریندار و ئاواربونی خەڵكی‬ ‫ناوچەكەی لێكەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەمریكا و روسیا‬ ‫ئەمریكا دەڵێت گەر ئاگربەستەكە‬ ‫سەر نەگرێت ئەوا دور نیە كە پڕۆسەی‬

‫دابەشكردنی ئەو واڵتە بێتە ئــاراوە و‬ ‫جگە لەوەی هیچ پڕۆژەیەك لە مەیدانی‬ ‫سوریادا جێگای ناگرێتەوە‪ .‬روسیاش‬ ‫دەڵێت گەر ئاگربەستەكە سەر نەگرێت‬ ‫دۆخەكە ئاڵۆزتر و خراپتریش دەبێت‬ ‫و دەشبێت چاوەڕوانی هیچ پڕۆژەیەكی‬ ‫دیكە نەكرێت‪.‬‬ ‫لە بــەرامــبــەردا چاودێرانی سیاسی‬

‫دەڵێن‪ :‬ئەم پڕۆژەیە لە نێوان روسیاو‬ ‫ئەمریكاوە پەسەندكراوە و نەخشە بۆ‬ ‫كێشراوە و دەبێت جێ بە جێ بكرێت‬ ‫و دەبێت لەو مــاوەیــەدا بە شێوەێكی‬ ‫زۆر بە هێز شەڕی تێروریستان بكرێت‬ ‫كە واتە شەڕی داعش و بەرەی نوسرە‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەمەش توركیا‪ ،‬نیگەران كردوە‬ ‫و ترسی لە دڵی حكومەتەكەی ئاكەپەدا‬

‫دروستكردوە‪.‬‬ ‫ئەمەش بوەتە هۆكاری ئــەوەی كە‬ ‫حكومەتی توركیا بە راشكاوی رابگەینێت‬ ‫كە حكومەتەكەی ئــەوان پابەندی بەو‬ ‫ئاگربەست نابێت و بـــەردەوام دەبەن‬ ‫لە تۆپبارانكردنی ناوچەكانی سەر بە‬ ‫كانتونی عەفرین و ڕۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫دەرئەنجامی پڕۆسەی ئاگربەستی لە‬ ‫سوریا ئەوایە كە ئەگەری دابەشكردنی‬ ‫سوریا لە ئــارادایــە زۆربــەی چاودێران‬ ‫پێیان وایــە چــارەســەری ئاڵۆزیەكانی‬ ‫سوریا و ڕاوەستاندنی شەڕ و ڕشتنی‬ ‫خۆێنی خەڵكی سڤیل هەر لەپڕۆسەی‬ ‫فیدراڵی خۆی دەبینێت یان سێ واڵتی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫واڵتی كوردستان بە پاڵپشتی ئەمریكا‬ ‫لە باكوری سوریا كە واتە لەسنوری زاخۆ‬ ‫بۆ عەفرین و سنوری دەریای سپی و‬ ‫واڵتێك بە پاڵپشتی روسیا و ئێران لە‬ ‫سنوری نۆبڵ بۆ الزقیە و شام و سویدا‬ ‫كە واتە لە سنوری عەفرین بۆ سنوری‬ ‫ئیسرائیل و ئــۆردن‪ .‬واڵتی سێهەمیش‬ ‫بەشێك لە باشوری حەلەب و بەشێك لە‬ ‫رۆژهەاڵتی حەماه و حومس و تۆدمر و‬ ‫باشور و رۆژهەاڵتی دیمەشق و پارێزگای‬ ‫دێرەزۆر كە واڵتی عەرەبە سوننەكانە و‬ ‫بە سەرپەرشتی ئەمریكا و هەماهەنگی‬ ‫سعودیە و ئۆردن دەبێت‪.‬‬ ‫لــێــرە تــوركــیــا بێبەش دەكــرێــت و‬ ‫ئەمەش حكومەتی توركیای توڕە كردوە‬ ‫و نایەوێت پڕۆسەی ئاگربەستەكە سەر‬ ‫بگرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )5٥3‬دو شةممة ‪2016/2/29‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بەهاری كۆچ بەڕێوەیە‬

‫‪6‬‬

‫فیدراسیۆنی پەنابەران‪ :‬ئەمساڵ زیاتر لە ‪ 40‬هەزار هاواڵتی هەرێمی كوردستان كۆچ دەكەن‬ ‫سلێمانی هەمو جموجۆڵێكی حكومەت‌و‬ ‫فەرمانگەكانیش وەستاون‪ ،‬هیچ شتێك‬ ‫وەك خۆی نەماوە كە بارودۆخ بەو شێوە‬ ‫بێت ناتوانرێت هیچ هیواو ئومێدێك‬ ‫بــەهــاواڵتــی بــدرێــت بــۆ ئـــەوەی واڵت‬ ‫جێنەهێلێت‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئیشەكانیان‬ ‫هەموی مەركەزیە ناتوانن هیچ بەڵێنێك‬ ‫بە خەڵك بدەن‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬كاتێك‬ ‫بەخەڵك دەڵێن مەڕۆ كە بتوانن ژیانی‬ ‫بۆ دابینبكەین‌و ئومێدێكیان بدەنێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر بێت‌و دەسەاڵتی المەركەزیان بەنێ‬ ‫بەتەواوی دەسەاڵتەوە بەخاڵی داهاتی‬ ‫خاڵ سنوریەكان گومرگ‌و نەوت‪ ،‬بیخەنە‬ ‫ژێر كۆنتڕۆڵی ئەوان بۆئەوەی بتوانن‬ ‫بەوداهاتەوە پرۆژە بكەوەنەوە هەلی كار‬ ‫بۆ گەنجانی تێدا بڕەخسێنن ئەو كاتە‬ ‫دەتوانن ئومێدێك بەگەنج‌و خەڵك بدرێت‬ ‫پێیان بوترێت مەڕۆن‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تابان ڕەزا‪:‬‬ ‫ئــەگــەرچــی لــــەوەرزی زستانیشدا‬ ‫رێژەی كۆچكردنی هاواڵتیانی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەئاستێكی بەرزدابوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێشبینی دەكــرێــت لـــەوەرزی بەهارو‬ ‫گەرمادا رێژكە روو لەهەڵكشان بكات‪،‬‬ ‫هــەروەك بەرپرسی لقی فیدراسیۆنی‬ ‫پەنابەرانی عیراق لەهەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬ئەگەر هەیە لەمساڵدا‬ ‫رێژەی كۆچكردن لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫‪ 40‬هەزار كەس تێپەڕێنێت‪.‬‬ ‫لەچاوەڕوانی هاتنی بەهاردان‬ ‫كەیوان عومەر‪ ،‬تەمەن ‪ 37‬ساڵ‪ ،‬كە‬ ‫پیشەی كاسبە‪ ،‬ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫خێزاندارە‌و خاوەنی دو منداڵەو كرێچیە‪،‬‬ ‫ئیش لــەنــاو بــــازاڕدا ئیش دەكـــات‪،‬‬ ‫لەئێستادا بەهۆی ئەم قەیرانەوە هیچ‬ ‫ئیشێكی نەماوە بڕیارە لەوەرزی بەهاردا‬ ‫كۆچ بۆ دەرەوەی واڵت بكات‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«چونكە لەم واڵتە هیچ ژیانێكی بۆخۆی‌و ناوماڵەكەیانن‌و بەنیازن لەئایندەكەی‬ ‫خێزانەكەی نەماوە»‪.‬‬ ‫نزیكدا هەركە كەش‌و هەوا خۆشی كرد‬ ‫زۆر‬ ‫بەوەشدەكات‪،‬‬ ‫ناوبراو ئاماژە‬ ‫سەفەر بۆ ئەوروپا بكەن‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دەمێكە پالنیان دانابو بڕۆن‪ ،‬بەاڵم لەبەر لەم واڵتدا ژیانیان گرنتی نیە‪ ،‬بەردەوام‬ ‫منداڵەكانی‪ ،‬لەبەر ئــەوەی سەرمایان دەبێتە شەڕیان لەگەڵ خاوەن ماڵ بەهۆی‬ ‫نەبێت كاتەكایان دواخستوە تا پلەكانی ئــەوەی پــارەی كرێ خانویان پێ نیە‌و‬ ‫گەرما بــەرز دەبێتەوە‪ ،‬بــەاڵم خۆمان موچەیان وەرنەگرتوە تاپارەكە بدەن‪.‬‬ ‫ئــامــادە كــردوە كە ئــەم بــەهــارە واڵت‬ ‫جێبهێڵن‪.‬‬ ‫لێشاوی كۆچ‌و مەرگ بەڕێوەیە‬ ‫بەرپرسی لقی فیدراسیۆنی پەنابەرانی‬ ‫كەلوپەلی ناوماڵ دەفرۆشن‬ ‫عیراق لەهەرێمی كوردستان بە»چاودێر»‬ ‫فەرمانبەرێكی‬ ‫شەهێن حەمە عەلی‪،‬‬ ‫ی راگەیاند‪ ،‬بەپێی راپۆرتی وەزارەتی‬ ‫حکومەتە باس لەوەدەكات‪ ،‬لەئێستاوە كۆچ‌و كۆچبەرانی عیراق لەساڵی ‪2015‬‬ ‫دەستیان بە خۆ ئامادەكردن كــردوە‌و تائێستا ‪ 200‬هەزار هاواڵتی عیراقی واڵتیان‬ ‫خــەریــكــی فــرۆشــتــنــی كــەلــوپــەلــی جێهێشتوە‌و زیاتر لە ‪ 37‬هەزار‌و پێنج‬

‫سەدیان خەڵكی باشوری كوردستانن‪،‬‬ ‫كە بەهۆی قەیرانی دارایی‌و شەڕ‌و بارگژی‬ ‫الیەنە سیاسیەكان واڵتیان جێهێشتوە‪،‬‬ ‫ئەمەش وایكردوە رێژەی كۆچكردن زیاتر‬ ‫بێت‪ ،‬واپێشبینی دەكرێت كە بۆ ساڵی‬ ‫‪ 2016‬رێژەكە بگاتە ‪ 40‬هەزار هاواڵتی‬ ‫كە كوردستان جێبهێڵن‪.‬‬ ‫ئامانج عەبدوڵاڵ‪ ،‬وتیشی» بەپێی داتا‬ ‫نافەرمیەكان زیاتر لە ‪ 388‬كەس بونەتە‬ ‫قوربانی لەدەریای ئیجەدا ‪ 141‬كەس‬ ‫خنكاون ‪ 100‬كەس بێ سەرو شوێنە‬ ‫زیاتر لە ‪ 120‬كــەس گەڕێنراونەتەوە‬ ‫باشوری كوردستان‪ ،‬ئەگەر ئەم دۆخە‬ ‫چارەسەر نەبێت پێشبینی دەكرێت لە‬ ‫وەرزی بەهارو هاویندا رێژەیەكی زیاتر‬

‫ستەمی لەشفرۆشەكان‬

‫فەرمان هیدایەت‬ ‫لەشفرۆشەكان‬ ‫ئەوژنانەن بەرنەهامەتی‌و مەینەتی‌و‬ ‫شــەقــی رۆژگــــار كـــەوتـــون‪ ،‬نــاچــارن‬ ‫لەشی خۆیان بفرۆشنە لەشكڕەكان‪،‬‬ ‫لەبەرامبەر بەبڕێك پــارە كــەوا هەمو‬ ‫دەستكەوتەكە بۆ خۆیان نیە‪ ،‬دەاڵل‌و‬ ‫خـــاوەن مــاڵ جــاریــواهــەیــە هەندێك‬ ‫كەسیتریش دەبنە هاوبەشی ئەوپارەیە‬ ‫كــەوا ئــەو ژنــانــە بەفرۆشتنی لەشی‬ ‫خۆیان دەستیاندەكەوێت ئەو پارەیەش‬ ‫بەڕێكەوتن دابەشیدەكەن لەنێوانیاندا‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەگشت بارێكدا لەشفرۆشەكان‬ ‫بێبەشترینن‪ ،‬ژنان زۆربێزیان لەم پیشەیان‬ ‫دێتەوە‪ ،‬كۆمەڵیش بێزی لەئەوان دێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش دەمانگەیەنێتە ئەنجامێك كەوا‬ ‫كاری لەشفرۆشی ئەوپیشەیەیە هیچ ژنێك‬ ‫بەخۆشی‌و ئارەزوی خۆی هەڵینەبژاردوە‪.‬‬ ‫لەشكڕەكان‬ ‫ئەو پیاوانەن كەوا لەبەرامبەر بڕێك‬ ‫پارە بۆ تێركردنی غەریزەی سێكسییان‬ ‫لەگەڵ ژنێكدا دەنون‪ ،‬لەنێوكۆمەڵیشدا‬ ‫زۆرشــانــازیــی بــەخــۆیــانــەوە دەكـــەن‪،‬‬ ‫پێیانوایە ئەوكارەیان نیشانەی پیاوەتی‌و‬ ‫هێزو كەڵەمێردیانە‪.‬‬ ‫ئەمەش تاوانی دیكەی كۆمەڵگایە‬ ‫لەئاستبونی ژنــدا‪ ،‬لەكاتێكدا پیاوان‬ ‫زۆربـــــەی دەاڵڵـــــی لــەشــفــرۆشــەكــان‬ ‫پێكدەهێنن‌و لەشكڕەكانیش هەرپیاوانن‬ ‫كەوابێ پیاوان تاوانبارترن وەك لەژنان‬ ‫لەبازرگانی سێكسدا‪.‬‬ ‫هۆكارە كۆمەاڵیەتیەكانی لەشفرۆشی‬ ‫‪ -1‬هــــەژاری‌و بــێ دەرام ــەت ــی‪ ،‬یان‬

‫گۆڕانی كوتوپڕی باری دارایی هەندێك‬ ‫خێزان لەدەوڵەمەندییەوە بۆ هەژاری‌و‬ ‫بەرگەنەگرتنی ئەو بارودۆخە بەهۆی بێ‬ ‫دەرامەتیەوە توشی هاتون‪.‬‬ ‫‪ -2‬هەڵوەشانەوەی خێزان یان لێك‬ ‫جیابونەوەی ژن‌و مێرد‪.‬‬ ‫‪ -3‬زۆربونی بێوەژن‌و بێ سەرپەرشت‪،‬‬ ‫دەرئەنجامی جەنگەكان‬ ‫‪ -4‬زۆربونی ئاوارەكان‪ ،‬نمونە جەنگی‬ ‫سوریا كە ئێستاكە ژنانێكی زۆری سوری‬ ‫لەكەنداوی عەرەبی‌و واڵتانی ئەوروپا‬ ‫كاری لەشفرۆشیان پێدەكریت‪ ،‬هەندێك‬ ‫لەو ژنانە لەخشتە براون‌و خزێنراونەتە‬ ‫ناو پیشەی لەشفرۆشیەوە‪.‬‬ ‫‪ -5‬دەستدرێژیكردنە ســەر كیژان‬ ‫لەالیەن پیاوانەوە‪ ،‬بەتایبەتی لەتەمەنی‬ ‫منداڵی‌و هەرزەكاری ژنان رادەكێشێتە‬ ‫نێو پیشەی لەشفرۆشیەوە‪.‬‬ ‫‪ -6‬كەمبونەوەی رێژەی هاوسەرگیریی‪.‬‬ ‫‪ -7‬فێڵكردن لەژنان بەناوی دۆزینەوەی‬ ‫كــارەوە‪ ،‬كاری لەشفرۆشیان پێدەكەن‪،‬‬ ‫یان منداڵدانیان دەدەنە كرێ بۆ ئەو ماڵە‬ ‫دەوڵەمەندانەی منداڵیان نابێت‪ ،‬منداڵیان‬ ‫پێدەهێنن دوای بەرەاڵیان دەكــەن‪ ،‬كە‬ ‫ئەمە لە لەشفرۆشیەكەش مەترسیدارتر‌و‬ ‫نامرۆڤانە ترە‪ ،‬كە لەواڵتانی كەنداو میسرو‬ ‫ئەورپا باوە‪ ،‬لەگەڵ چەندان هۆكاری تری‬ ‫دەرونی‌و ڕەوشتی‌و كۆمەاڵیەتی تر‪.‬‬ ‫هۆكارە دەرونیەكانی لەشكڕین‬ ‫‪ -1‬ساردیی لەكردای سێكسی لەالیەن‬ ‫هاوسەرەكانەوە‪ ،‬بەتایبەتی ئەو پیاوانەی‬ ‫ژنەكانیان خەتەنكراون‪.‬‬ ‫‪ -2‬هەندێك هەن لەكرداری سێكسیدا‬ ‫چاالكن‌و خۆیان پێ كۆنترۆڵ ناكرێت‬ ‫پــەنــادەبــەنــە بــەر لەشفرۆشەكان بۆ‬

‫خۆخاڵیكردنەوە‪.‬‬ ‫‪ -3‬هەندێك پیاوان لەشكڕین وەك‬ ‫السایی هاوڕێكانیان دوپاتدەكەنەوە‪.‬‬ ‫‪ -4‬هەندێك پیاو هەرلەگەنجی خو‬ ‫بەلەشكڕینەوە دەگــرێــت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هــاوســەرگــیــریــش بــەئــاســتــەم دوری‬ ‫دەخاتەوە لەوكارە‪ ،‬فیلمە سێكسیەكان‬ ‫لەهەرزەكاری كاریگەریی زۆری هەیە بۆ‬ ‫هاندانی ئەم كارە لە هەرزەكاراندا‪.‬‬

‫خەڵك بۆ ئەوروپا بڕون‪ ،‬لەهەمان كاتدا قاچاخچیەكان‌و بەئاسانی نەهێشتنی‬ ‫رێژەی مردنیش زیاتر بێت‪.‬‬ ‫رۆشتن بۆ توركیا بۆچارەسەركردنی ئەم‬ ‫دۆخــەی ئێستا‪ ،‬هۆكاری ئەم كۆچەی‬ ‫پەرلەمان خۆی لەگێژاوی كێشەدایە ئێستا پەیوەندی بەقەیرانی داراییەوە‬ ‫سەرۆكی لیژنەی رەوەنــدی كورد‪ ،‬هەیە ئەگەر چارەسەر بكرێت ئەوا رێژەی‬ ‫لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬جەخت لەوە كۆچ لەهەرێمی كوردستان كەم دەبێتەوە‪.‬‬ ‫دەكــاتــەوە‪ ،‬پارلەمان كاتێكی زۆری‬ ‫دەوێت تا دابنیشێت‌و كۆبێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ناتوانن لەم بارودۆخەی ئێستا هیچ‬ ‫ئێستا پارلەمان دابەشبوە‌و خۆی گرفتی‬ ‫ئومێدێك بەهاواڵتیان بدەن‬ ‫هەیە تا بتوانێت لەسەر ئەم رەوشەی‬ ‫الی خۆشیەوە سێوە حەمە خزر‪،‬‬ ‫ئێستا كاریگەریی دروستبكات‪.‬‬ ‫ســەرۆكــی لیژنەی كــۆچ‌و كۆچبەرانی‬ ‫زانا عەبدولڕەحمان‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‪ ،‬بۆ‬ ‫وەكو لیژنەكەیان لەگەڵ حكومەت‌و الیەنی «چــاودێــر» رونــیــكــردەوە‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫پەیوەندیدار بەردەوام لەسەر خەتن بۆ بارودۆخێك دروستبوە لەكۆنتڕۆڵی ئەوان‬ ‫گرتنەبەری رێكاری یاسای وەك گرتنی چۆتە دەرەوە‪ ،‬لەسنوری پارێزگای‬

‫قاچاخچییەكان خۆیان ئامادە كردووە‬ ‫قاچاخچییەك لـــەئـــەوروپـــاوە كە‬ ‫نەیویست ناوی بهێنرێت‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لەئێستادا بەشێكی زۆر لە‬ ‫قاچاخچیەكان لەدروستكردنی ئاڵقەی‬ ‫گواستنەوەی نەفەرەكانیاندان‪ ،‬واتا‬ ‫دەیانەوێت دەستبەدەست ئەو كەسانەی‬ ‫لەكوردستانەوە دەیانەوێت سەفەر بكەن‪،‬‬ ‫بیگەیەننە ئەو واڵتەی داوای دەكەن‪.‬‬ ‫قاچاخچیەكە وتیشی «ئێمە وەك‬ ‫قاچاخچیەكان پێشبینی دەكەین‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەی كەشو هەوا گەرمدەبێت‪ ،‬بەلێشاو‬ ‫خەڵكی دەست بە كۆچ بكەن‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫مەبەستیەیش بەشێكمان لــەو كاتەدا‬ ‫دەستدەكەینەوە بە بردنی هاواڵتیان بۆ‬ ‫دەرەوە»‪.‬‬

‫راپۆرتی «كۆمەڵەی مافەكانی منداڵی سەربە نەتەوە یەكگرتوەكان»‪:‬‬ ‫بازرگانیكردن بەژنان‌و منداڵنەوە هێندە زیــادی کــردوە‪ ،‬لەدوای‬ ‫بازرگانیكردن‪ ،‬بەچەك‌و ماددە هۆشبەرەكانەوە دێت‬

‫زیانە جۆراوجۆرەكانی لەشفرۆشی‌و‬ ‫لەشكڕین‬ ‫‪ -1‬زیانی تەندروستی‪ ،‬بەشێوەیەكی رێــبــازی «خــۆم قورتارمبێت لێگەڕێ‬ ‫گشتی مەترسیدارترینیان (ئــایــدز) دوای مــن‪ ،‬كۆمەڵگا تۆفان بیبات»‬ ‫كــە لــەشــفــرۆشــی هــۆكــاری ســەرەكــی پــەیــڕەو دەكـــەن‪ ،‬خــۆپــەرســتـن‌و هیچ‬ ‫باڵوبونەوەی ئەم نەخۆشیەیە لە جیهان‪ .‬ویژدانێكیان نیە‪ ،‬لــەنــاوەوە ناخیاندا‬ ‫‪ -2‬هەستكردن بــەتــاوان‪ ،‬الی ژنان دادگایان بكات‪ ،‬یان هەستێكیان هەبێت‬ ‫ئــەم هەستە زۆرتـــرە وەك لەپیاوان‪ ،‬ئەو غەریزە خۆپەرستانەیان بچەسپێنێ‪،‬‬ ‫ئەبێتە دەرئەنجامی خۆكوشتن الی بۆیە لەسزادانی كــردرای لەشفرۆشی‌و‬ ‫لەشكڕیندا دەبــێــت ســزادانــی ئەمانە‬ ‫لەشفرۆشەكان‪.‬‬ ‫‪ -3‬دەركەوتنی گرفتی نەزۆكی الوازی یەكەمین بێت‪.‬‬ ‫لەئەندامی سێكسیدا لەهەردو ڕەگەز‪.‬‬ ‫ئایە لەشفرۆشی لەپەیوەندییە‬ ‫‪ -4‬گرفتی كۆمەاڵیەتی‌و پەیوەندی‬ ‫سێكسیەكانی تر دەچێت ؟‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫كرداری سێكسی دروست ئەوكردارەیە‪،‬‬ ‫‪ -5‬گرفتی یاسایی‌و زیندانیكردن‌و‬ ‫تەنانەت لەعێراقدا چەندین كــەڕەت مرۆڤ دەیكات لەگەڵ هاوسەرەكەی یان‬ ‫لــەشــفــرشــەكــان روبـــــەڕوی كوشتوبڕ ئــەوەی خۆشدەوێت نەك لەبەرامبەردا‬ ‫شتێكی دەستدەكەوێت یــان شتێكی‬ ‫بونەتەوە‪.‬‬ ‫لێدەستێنن‪ ،‬بــەڵــكــو ئەوجوتبونە‬ ‫لەئەنجامی خۆشەویستیەوە دێــت‪،‬‬ ‫بازرگانەكانی لەشفرۆشی یان‬ ‫سودێكی زۆر بەتەندروستی جەستەی‌و‬ ‫(گەوادەكان)‬ ‫ئــەمــانــە مــەتــرســیــدارتــریــن تاكی تەندروستی دەرونی مرۆڤ دەگەیەنێ‪،‬‬ ‫نــاوكــۆمــەڵــن‪ ،‬خــۆپــەرســتـی‌و قازانجی بەاڵم كرداری لەشفرۆشی‌و كڕین زۆرترین‬ ‫مــاددی وای لێیانكردوە بازرگانی بە زیانی دەرونــی‌و جەستەیی بۆ هەردو‬ ‫كەسوكاری خۆیانەوە بكەن‪ ،‬تەنها بۆ رەگەز هەیە‪.‬‬ ‫ئــەوەی هەندێك قازانج بكەن‪ ،‬ئەمانە‬

‫ئایە لەشفرۆشی بنەبڕ دەكرێت‬ ‫رەنگە كورد تاكە گەل بێت كرداری‬ ‫لەشفرۆشی تێدا زۆرگران بێت‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫لــەزۆربــەی واڵتانی جیهان بەئاشكرا‌و‬ ‫تــەنــانــەت لەواڵتێكی وەك هەنگاریا‬ ‫گــۆڕەپــانــی فــرۆشــتــنــی ژنـــان هــەیــە‪،‬‬ ‫لەهۆڵەندا‌و ئیسرائیل ژنانیان لەناوشوشە‬ ‫وەك كەرەستە بۆ فرۆشتن دانــاوە‪،‬‬ ‫باشترین هۆكاری بنەبڕكردنی لەشفرۆشی‬ ‫كــەمــكــردنــەوەی هــەژاریــیــەو ســزادانــی‬ ‫زۆرگران بۆ ئەو پیاوانەی كرداری بازرگانی‬ ‫بە ژنانەوە دەكەن بەجۆرێك تەمەنێكی‬ ‫زۆریان بەفێڕۆ بچێت لەسزای بازرگانی‬ ‫كــردن بەمرۆڤەوە‪ ،‬بۆ پــارەو هەندێك‬ ‫قازانج‪ ،‬چیدیكە لەشفرۆشەكانیش وەك‬ ‫تاوانبارێكی گەورە تەماشا نەكرێن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫رێگەیان بدرێت كەبتوانن دوركەونەوە‬ ‫لەپیشەی لەشفرۆشی واهەستبكەن‬ ‫ئەوانیش دەتوانن ببنە تاكێكی كاریگەری‬ ‫نێو كۆمەڵ‪.‬‬ ‫مندااڵن‌و ژنانی لەشفرۆش كۆیلەكانی‬ ‫سەردەم (كۆیلەی سپی)‬ ‫نــەتــەوە یــەكــگــرتــوەكــان كـــرداری‬

‫بــازرگــانــی بــەمــرۆڤــەوە بەمەبەستی‬ ‫لەشفرۆشی‪ ،‬ناوبرد بەكۆیلەی سپی‌و‬ ‫هانی ئەندامانی نەتەوەیەكرگتوەكانی‬ ‫دا‪ ،‬رێگەبگرن لەبازرگانیكرد بەمرۆڤەوە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی كۆیالیەتی لەساڵی ‪١٨٣٤‬ەوە‬ ‫لەئیمپراتۆریەتی بەریتانیا نەهێڵدرا‪،‬‬ ‫قــەیــســەری روســیــا لەشەستەكانی‬ ‫سەدەی ‪ ١٩‬كۆیلەی نەهێشت‪ ،‬سەرۆك‬ ‫لینكۆڵن لەهەرێمەكانی باشوری واڵتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا لەكێڵگەكانی‬ ‫لۆكە كۆیالیەتی نەهێشت‪.‬‬ ‫بــەاڵم بەپێی راپــۆرتــی «كۆمەڵەی‬ ‫مــافــەكــانــی مــنــداڵــی ســەربــە نــەتــەوە‬ ‫یەكگرتوەكان» لە‪١٠‬ساڵی ڕابــردودا ‪٢٠‬‬ ‫ملیۆن منداڵ كڕین‌و فرۆشتنی پێوە‬ ‫كراوە‪ ،‬قازانجی بەملیارات دۆالربوە هەر‬ ‫ئەو ڕێكخراوە دەڵیت‪.‬‬ ‫بازرگانیكردن بەژنان‌و منداڵنەوە هێندە‬ ‫گەشە سەندوە‪ ،‬لەدوای بازرگانیكردن‪،‬‬ ‫بەچەك‌و ماددە هۆشبەرەكانەوە دێت‪،‬‬ ‫زۆرتــریــن قــازانــجــی لێدەستدەكەوێت‬ ‫بەسەرمایەیەكی كەم ‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫(واحەالحریە‪ -‬الصباح ‪ -‬التغیر)‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )553‬دو شةممة ‪2016/2/29‬‬

‫ئەوكاتەی‬

‫مۆرینیۆ‬ ‫دێت!‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن‪ ،‬خۆزێ مۆرینیۆی پورتوگالی وەرزی‬ ‫داهاتوو دەبێتە راهێنەری مانچستەر یونایتدی ئینگلیزی‪ ،‬رەنگە زووتریش‬ ‫بێت!‬ ‫ئەنجامە خراپەكانی لویس ڤانگال لەگەڵ شەیتانە سورەكان‪ ،‬ئیدارەی‬ ‫یانەكەی ناچاركردوە‪ ،‬گرێبەستەكەی لەگەڵ هەڵبوەشێننەوە‪ ،‬باشترین‬ ‫كەسیش بەڕای ئەوان «مۆرینیۆ»یە كە جێگەكەی بگرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە مۆرینیۆی ‪ 53‬ساڵ‪ ،‬لەناوەڕاستی ئەم وەرزەدا‬ ‫بەهۆی ئەنجامە خراپەكانیەوە لە ئەركی راهێنەرایەتیی یانەی‬ ‫چێڵسی دورخرایەوە‪.‬‬ ‫راپۆرتە رۆژنامەنوسییەكان‪ ،‬باس لەوەدەكەن لەكاتی هاتنی‬ ‫مۆرینیۆدا حەوت شت روودەدەن‪ ،‬وەك لەخوارەوە ئاماژەیان‬ ‫پێكراوە‪.‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫‪7‬‬

‫*هاندەرانی مانچستەر یونایتد هەموو خاڵە نەرێنییەكانی‬ ‫مۆرینیۆیان بیردەچێتەوە‪ ،‬ئەوە لەیاد دەكەن كە چۆن‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ئەستێرەكانی یانەكەدا دەكات‪ ،‬وەكچۆن پێشتر‬ ‫بەرامبەر دی برۆین‪ ،‬لوكاكۆ و محەمەد سەاڵح كردویەتی‪..‬‬ ‫بۆیە پێشوازییەكی گەرمی لێدەكەن‪.‬‬ ‫*ئەوەی تێبینی كراوە‪ ،‬ئەوەیە كە كەسایەتی و شێوازی‬ ‫كاركردنی مۆرینیۆ لەگەڵ رایان گیگز ئەفسانە وێڵزییەكەی‬ ‫مانچستەر یونایتد یەكناگرێتەوە‪ ..‬بۆیە دورخستنەوەی گیگز‬ ‫كاری لەپێشینەی راهێنەرە پورتوگالییەكە دەبێت‪ ،‬كە ئێستا‬ ‫یاریدەدەری لویس ڤانگالە‪.‬‬ ‫*مۆرینیۆ هەرگیز ئەو هێرشبەرانە الی خۆی ناهێڵێتەوە‪،‬‬ ‫كە توانای باشی گۆڵكردنیان نەماوە‪ ،‬بۆنمونە واین روونی‬ ‫تەمەن ‪ 30‬ساڵ لەماوەی چوار وەرزی رابردوودا نەیتوانیوە‬ ‫ژمارەی گۆڵەكانی لەهەر وەرزێكدا ‪ 20‬گۆڵ تێ بپەڕێنێت‪،‬‬ ‫بۆیە روونی مانچستەر یونایتد جێدەهێڵێت و پێدەچێت‬ ‫خولی چین وێستگەی داهاتووی كوڕە ئاڵتونییەكە بێت‪.‬‬ ‫*مۆرینیۆ هەمیشە بەوەناسراوە بازاڕی گواستنەوەی‬ ‫یاریزانان گەرمدەكات و داواكاریی زۆر دەخاتە بەردەم‬ ‫ئیدارەی یانەكە‪ ،‬وەكچۆن پێشتر لە ئینتەرمیالن و ریاڵ‬ ‫مەدرید كردی‪ ،‬بۆیە ئەنجامدانی شۆڕشێكی گەورە لە بازاڕی‬ ‫گواستنەوەی یاریزاناندا كارێكی دیكەی مۆرینیۆ دەبێت‪ ،‬كە‬ ‫هەرگیز مانچستەر یونایتد بەخۆوە نەبینیوە‪.‬‬ ‫*مۆرینیۆ لەكاروانی وەرزشیی خۆیدا هەمیشە كاتێك بۆتە‬ ‫راهێنەری یانەیەك لەوەرزی یەكەم یاخود دووەمدا نازناوی‬ ‫ناوخۆیی واڵتەكەی بەدەستهێناوە‪ ،‬بۆیە هاندەرانی شەیتانە‬ ‫سورەكان خەون بەوەوە دەبینن مۆرینیۆ نازناوی پریمەرلیگ‬ ‫بباتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا لەوەتەی ئەلێكس فێرگسۆن وازی هێناوە‪،‬‬ ‫تامی بردنەوەی نازناوەكەیان نەكردووە‪.‬‬ ‫*راهێنەرە پورتوگالییەكە هەرگیز نەیویستووە لە سێ ساڵ‬ ‫زیاتر راهێنەری یانەیەك بێت‪ ،‬بۆیە ئیدارەی مانچستەر‬ ‫یونایتدیش دەبێ خەم لەوە بخۆن كە لە كەمتر لە سێ‬ ‫ساڵدا جێگرەوەیەكی باشی بۆ بدۆزنەوە‪ ،‬چونكە سپێشەڵ‬ ‫وەن سەرباری سەركەوتنی لەئەزمونەكانیدا بەاڵم زوو‬ ‫دەڕوات‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «تر»‪ ،‬كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «تر»‪ 15 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كۆتایی وشەكەوە؟ بۆ نمونە‪ :‬خاتر‪ ،‬عەتر‪ ،‬كۆتر‪....‬‬ ‫براوەی پێشو‪ :‬ئاسۆ عەبدولكەریم‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ستونی‬ ‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬بەشێكە لەلەش ‪ +‬بــەری دار پێش‬ ‫پێگەیشتنی‪.‬‬ ‫‪-1‬هۆكار ‪ +‬لێئەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی بانە‪ ،‬گیانلەبەرێكە «پ»‪،‬‬ ‫‪-2‬باڵندەیەكە‪ ،‬ناكرێ‌‌و ئەكرێ‌‪.‬‬ ‫لەتەڵەدایە‪.‬‬ ‫‪-3‬كەمێك «پ»‪ ،‬زویر‪ ،‬كانزایەكە‪.‬‬ ‫‪-3‬دوان لــەبــاق‪ ،‬پیتێك ‪ +‬بەیانی‪،‬‬ ‫‪-4‬دۆست‪ ،‬لەتۆبەدایە‪ ،‬پیسییە‪.‬‬ ‫خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-5‬بەمنداڵی السار دەوترێ‌‪.‬‬ ‫‪-4‬الســار‪ ،‬زۆرجــار هەڵئەكەوێ‌‪ ،‬خوایە‬ ‫‪-6‬شارێكە لەعیراق‪ ،‬نیوەی پارو‪.‬‬ ‫دورب ‌ێ لێمان‪.‬‬ ‫داماو‪،‬‬ ‫‪-7‬تایبەتە بەسەر «پ»‪ ،‬سیری‬ ‫‪-5‬خەندە‪ ،‬دوان لەالس‪ ،‬دراوێكە‪.‬‬ ‫خۆزگە‪.‬‬ ‫‪-6‬پیتێك ‪ +‬شارۆچكەیەكە لەعیراق‪،‬‬ ‫برایمی‬ ‫«پ»‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‬ ‫گرت‪،‬‬ ‫‪-8‬باڵی‬ ‫ورچی عەرەب‪.‬‬ ‫داماو‪.‬‬ ‫‪-7‬پیتێك ‪ +‬زۆر كەس هەیەتی‪ ،‬گەیشت‪.‬‬ ‫‪-9‬دوان لەچەو‪ ،‬نیوەی بەهێ‌‪ ،‬ژمارەیەكە ‪-8‬شین بو‪ ،‬گیای ناو ئاو‪.‬‬ ‫‪-9‬خــــواردن‪ ،‬بەشێكە لەسەر «پ»‪،‬‬ ‫«پ»‪ ،‬پرسیارە‪.‬‬ ‫نیوەی هادی‪.‬‬ ‫‪-10‬خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬كەسی فێڵباز «پ»‪ ،‬باڵندەیەكە‪-10 ،‬وەك یەكن‪ ،‬ساردەمەنیەكە‪ ،‬هەوای‬ ‫تی ئەكرێ‌‪.‬‬ ‫قومار دەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-11‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬بەچل فلس بو‬ ‫‪-12‬خواردنێكە‪ ،‬سەر ئەیناسێ‌‪.‬‬ ‫«پ»‪ ،‬نیوەی میاو‪.‬‬ ‫‪-12‬خواردنێكە ‪ +‬درەختێكە‪.‬‬

‫جۆرە باڵندەیەكە‬ ‫گۆترە – قەزان – گۆزە – سەنگەسەر – قۆپی – جەنگ – تریفە‬ ‫– كڕێوە – دانەوێڵە – مەساج – پۆستە – موشەك – دابان –‬ ‫میوە – داش – كەندیناوا – یاخسەمەر – زامار – پەسار – قەاڵ –‬ ‫پیك – مۆزارت – كلێتە – بۆرەك – كەپو – كەتن – كۆڕەك‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (553) 29-02-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫دەربارەی‬

‫تێکچونی‬

‫ڕۆژگار‬

‫بەدیع‌وززەمانی هەمەدانی‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬سەروەر پێنجوێنی‬ ‫ئەمە دەقی نامەیەکە کە (بەدیع‌وززەمانی هەمەدانی)‬ ‫نوسیویەتی بۆ (ئیبن فاریس) ی مامۆستای کە‬ ‫گلەیی لە هەمەدانی کردوە و وتویەتی‪" :‬ڕۆژگارەکە‬ ‫خراپ بوە‪ ،‬و بەدیع لێمان گۆڕاوە" ("فسد الزمان‬ ‫وتغیر علینا البدیع")‪ ،‬و بەدیع‌وززەمانیش بەم نامەیە‬ ‫وەاڵمی دەداتەوەو دەڵێت‪:‬‬ ‫"مامۆستای پێشەوا دەڵێت‪ :‬ڕۆژگارەکە خراپ بوە‪،‬‬ ‫ئەی بۆ ناڵێت‪ :‬کەی چاک بوە؟‬ ‫لــە دەوڵـــەتـــی عــەبــبــاســیــدا چـــاک بـــوە؟ کە‬ ‫کۆتاییەکەیمان بینی و دەنگ‌وباسی سەرەتاکەیمان‬ ‫بیستوە‬ ‫یان لە دەورانی مەڕوانی(‪ )١‬و دەنگ‌وباسی؟ َ"ل‬ ‫الش َ‬ ‫َت ْك َس ِع ُّ‬ ‫ول ب َِأ ْغ َبا ِرهَا" [دەقاودەق‪ :‬گوانی وشتری‬ ‫قسر بە ئاوی سارد ئاوپرژێن مەکە و چۆڕە شیری‬ ‫تێدا بمێنێت‪ .‬مەبەست‪ :‬باش بیدۆشە و شیری تێدا‬ ‫مەهێڵە‪ ،‬چونکە نازانیت دنیا چیی لێ دێت و بۆ تۆ‬ ‫دەمێنێت یان نا و کێ سودمەند دەبێت]‪.‬‬ ‫یان لە سااڵنی نەوەی حەڕب(‪،)٢‬‬ ‫کە‪:‬‬ ‫الس ْي ُف يُ ْغ َم ُد ِف ُّ‬ ‫الطلى‬ ‫َو َّ‬ ‫ِيت ُح ْج ٍر بِالْ َف َل‬ ‫َو َمب ُ‬

‫الر ْم ُح يُ ْر َك ُز ِف ال ُك َلى‬ ‫َو ُّ‬ ‫َو ْ َ‬ ‫ال َد َثانِ ب َِك ْر َب َل‬

‫واتە‪:‬‬ ‫شمشێر لە گەردنان ون دەکرێ و ڕم لە گورچیالن‬ ‫ڕۆ دەکرێ‬ ‫و (حـــوجـــر)(‪ )٣‬لــە چــۆڵ شــەو دەکــاتــەوە و‬ ‫کارەسات لە کەربەال دەبێ‬ ‫یان بەیعەتی هاشیمی‪ ،‬کە عەلی دەیوت‪ :‬خۆزگە‬ ‫دە کەستان بەرامبەر بە یەک سەر لە خێڵی بەنو‬ ‫فیراس بوایە(‪.)٤‬‬ ‫یان ڕۆژانی ئومەوی و هوروژم بەرەو حیجاز‪ ،‬چاو‬ ‫بەرەو پاش(‪.)5‬‬ ‫یان سەردەمی ئەمیرایەتیی عـــەدەوی(‪ ،)6‬کە‬ ‫خاوەنەکەی دەیوت‪ :‬پاش گەڕانەوە لە سەفەر؛ هەر‬

‫دابەزین نیە؟!‬ ‫یان جێنشینیی تەیمی(‪ )7‬کە دەیوت‪ :‬خۆش بە‬ ‫حاڵی ئەوەی لە دەڵەمەیی ئیسالمدا مردوە(‪.)8‬‬ ‫یان لە سەردەمی هاتنی پەیامی ئیسالمدا‪ ،‬کە ئەوێ‬ ‫ڕۆژێ وترا‪" :‬بێ‌دەنگ بە‪ ،‬فاڵنی! سپاردە زایە بو"‪.‬‬ ‫یان لە نەفامی (پێش ئیسالم) ـدا کە (لەبید)‬ ‫دەیوت‪:‬‬ ‫ذه َ​َب الذين يُ ُ‬ ‫عاش يف أ ْكنا ِف ِه ْم‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫وبقيت يف َخ ْل ٍف كجِ ل ِد األ ْج َربِ‬ ‫ُ‬ ‫واتە‪ :‬ئەوانە ڕۆین کە لەژێر سایەیاندا ژیان دەکرا‪،‬‬ ‫و لەناو خەڵکێکی دوای ئەوان مامەوە کە وەکو‬ ‫پێستی گیانداری گول بێ‌کەڵک بون‪.‬‬ ‫یان پێش ئەوە کە کابرای عادی(‪ )9‬دەیوت‪:‬‬ ‫بالد بها كنا وك ّنا حنبها‬

‫إذ الناس ناس والزمان زمان‬

‫واتــە‪ :‬واڵتێک کە تێیدا دەژیــایــن و خۆشمان‬ ‫دەویست‪ ،‬ئەو کاتانەی خەڵکەکەی ئەو خەڵکە بون‬ ‫کە دەمانناسین و ڕۆژگارەکەش ئەو ڕۆژگارە بو کە‬ ‫یادەوەریی ئێمە بو‪.‬‬ ‫یان پێش ئەوەش کە کە دەگێڕنەوە ئادەم (ساڵوی‬ ‫خوای لێ بێی) وتویەتی‪:‬‬ ‫َت َغ َّ َي ِت الب َِل ُد َو َم ْن َع َل ْي َها َف َو ْج ُه َ‬ ‫األ ْر ِ‬ ‫ب َقبِي ُح‬ ‫ض ُم ْغ ٌَّ‬ ‫واتە‪ :‬واڵت و ئەوانەی لێی بون گۆڕاون‪ ،‬ئیتر ڕوی‬ ‫زەوی وشک و ڕوتەن و ناشیرینە‪.‬‬ ‫یان پێش ئەوەش کە فریشتەکان بە پەروەردگاریان‬ ‫دەوت‪"َ :‬أ َ ْ‬ ‫ت َع ُل ِفيها َم ْن يُ ْف ِس ُد ِفيها َو َي ْس ِف ُك الدِّما َء"‪،‬‬ ‫واتە‪" :‬کەسانی وا لە زەویدا دەکەیت بە جێنشین‬ ‫کە خراپەکاریی تێدا دەکــەن و خوێن دەڕێــژن؟"‬ ‫(قورئان‪ :‬البقرە‪.)٣٠ :‬‬ ‫پەراوێز (وەرگێڕی کوردی)‪:‬‬ ‫(‪ )١‬واتە‪ :‬سەردەمی خەلیفە ئومەویەکان‪ :‬مەڕوانی‬ ‫كوڕی حەكەم و عەبدولمەلیکی کوڕی مەڕوان و نەوە‬

‫بورهان‬ ‫قەرەداغی‪،‬‬ ‫ئەندامەكانی‬ ‫جەستەی‬ ‫دەبەخشێ‌‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫هونەرمەند بورهان قەرەداغی‪ ،‬داوا لەسەرۆكی رێكخراوی جەستەبەخشانی‬ ‫كوردستان دەكات‪ ،‬دوای مردنی ئەندامەكانی جەستەی ببەخشرێن بەو كەسانەی‬ ‫پێویستیان پێیانە‪ .‬ئەم هونەرمەندە شانۆكارە ماوەی دو ساڵە توشی شێرپەنجەی‬ ‫خوێن بوەو ئێستا لەهانۆڤەر لەژێر چاودێری‌و چارەسەری پزیشكیدایە‪ .‬بورهان‬ ‫قەرەداغی‪ ،‬لەئەكاونتی تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبوك نامەیەكی‬ ‫باڵوكردۆتەوە لەژێر ناونیشانی (نامەیەك بەر لەمردنم)‪ .‬كە تێیدا ئەو داوایەی‬ ‫خستۆتەڕو كە دوای مردنی ئەندامەكانی جەستەی ببەخشێت‪.‬‬ ‫هونەرمەند بورهان غەفور‪ ،‬ناسراو بەبورهان قەرەداغی ساڵی ‪ 1970‬لەقەرەداغ‬ ‫لەدایكبوە‪ .‬ساڵی ‪ 1995‬بەشی شانۆی پەیمانگەی هونەرەجوانەكانی سلێمانی‬ ‫تەواوكردوە‪ .‬ساڵی ‪ 1995‬تا ‪ ،2001‬وەك وانەبێژ لەپەیمانگەی هونەرە جوانەكانی‬ ‫سلێمانی‌و هەولێر وانەی شانۆی وتوەتەوە‪ .‬ساڵی ‪ 2005‬بۆ ‪ ،2010‬لەبەڕێوەبەرێتی‬ ‫رۆشنبیری مندااڵنی سلێمانی بەڕێوەبەر بوە‪ .‬ساڵی ‪ 2010‬بۆ ‪ ،2012‬لەبەڕێوەبەرێتی‬ ‫هونەری شانۆی سلێمانی بەڕێوەبەر بوە‪ .‬خاوەنی ‪ 12‬كتێب‌و چەندین لێكۆڵینەوەیە‬ ‫لەسەر شانۆ‌و شانۆی مندااڵن‪.‬‬

‫خوایە وەتەن‬ ‫ئاواكەی!‬ ‫و بنەماڵەکەیان‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬واتە‪ :‬موعاویەی کوڕی ئەبو سوفیانی کوڕی‬ ‫حەڕب‪ ،‬و نەوەکەی‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬حوجری کوڕی عەدیی‪ ،‬یەکێک لە "صەحابە"‬ ‫و لە هاوەاڵن و پشتیوانانی عەلی‪ ،‬کە بە فەرمانی‬ ‫موعاویە کوژرا‪.‬‬ ‫(‪( )٤‬عەلیی کوڕی ئەبو طالیب) سکااڵ دەکات‬ ‫لە دەستی خەڵکی عێراق لە سوپاکەیدا‪ ،‬ودەڵێت‪:‬‬ ‫خۆزگە لەبریی هەر دە کەسێک لە ئێوە؛ کەسێک‬ ‫لە خێڵی (بەنو فیراس) لە سوپاکەمدا بونایە‪ ،‬کە‬ ‫ئەم خێڵە ناودار بون بە بەهاناوەچون و هەڵوێستی‬ ‫باش‪.‬‬ ‫(‪ )5‬مەبەست سەردەمی خیالفەتی عوثمانی کوڕی‬ ‫عەففان لە بەرەبابی بەنو ئومەییە‪ ،‬و زاڵ‌بونی ئەم‬ ‫بەرەبابە بەسەر سیاسەت و بەڕێوەبردندا‪ .‬ئینجا‬ ‫هوروژمی ڕاپەڕیوان بەسەر عوثمان و بنەماڵەی بەنو‬ ‫ئومەییە بۆ حیجاز (مەدینە)‪.‬‬ ‫(‪ )6‬واتــە‪ :‬سەردەمێک کە (عــومــەری کــوڕی‬ ‫خەططاب) ی عــەدەوی (=نــەوەی بەنو عەدیی‪،‬‬ ‫یەکێک لە بەرەبابەکانی قوڕەیش)‪ ،‬فەرماندەی‬ ‫موسوڵمانان "‌أمري املؤمنني" بو‪.‬‬ ‫(‪ )7‬واتە سەردەمی جێنشینی ِ‬ ‫"خالفة" ی پێغەمبەر‬ ‫لەالیەن (ئەبو بەکری صیددیق) ـەوە لە نەوەی‬ ‫(بەنو تەیم) یەکێک لە بەرەبابەکانی قوڕەیش‪.‬‬ ‫(‪ )8‬ئاماژەیە بە وتەی (ئەبو بەکری صیددیق)‪:‬‬ ‫"خري الناس من مات يف نأنأة االسالم"‪ ،‬واتە‪ :‬باشترینی‬ ‫خەڵک (موسوڵمانان) ئەوانەن کە هەر لە سەرەتای‬ ‫ئیسالمدا مــردون کە هێشتا ئیسالم بەتەواوی‬ ‫نەگیرسابو‪ :‬ئەرکە ئایینیەکان زۆر نەبون و ئاژاوەش‬ ‫پەیدا نەببو‪.‬‬ ‫(‪ )9‬لە گەلی دێرینی (عاد)‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫*ابن محدون (‪ ٥٦٢‬هـ‪ ،).‬التذكرة احلمدونية‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫دار صادر‪ .‬الطبعة األوىل‪ ١٤١٧ ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،٦ .‬ص‌ص‪.‬‬ ‫‪.٤٣٣-٤٣٢‬‬ ‫*ڕۆژنـــامـــەی (ال ــص ــب ــاح)‪ ،‬ژمـــارە (‪،)٣٦١٤‬‬ ‫پێنج‌شەممە ‪.٢٠١٦ / ٢ / ١٦‬‬

‫سلێمانی‌و یارم‪ ،‬هەولێرو‬ ‫یارم‪ ،‬باڵودەكرێنەوە‬ ‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫لەنوێترین كاریدا‪ ،‬هونەرمەندی گۆرانیبێژ «هەرێم سەاڵح»‪،‬‬ ‫دو گۆرانی بەناوەكانی «سلێمانی‌و یارم‪ ،‬هەولێرو یارم» تەواو‬ ‫كردوەو بڕیاریشە لەئایندەیەكی نزیكدا باڵویان بكاتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە نوێیە هەرێم سەاڵح بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئەم دو بەرهەمە نوێیەم تەواو كردوەو ئومێدەوارم‬ ‫بەم نزیكانە باڵویان بكەمەوە‪ ،‬بەنیازیشم لەئایندەدا گۆرانی‬ ‫بۆ دهۆك‌و كەركوكیش بڵێم‪ ،‬چونكە الی من هیچ شارێكی‬ ‫كوردستان جیاوازییان نییە‪.‬‬ ‫دەربارەی میلۆدیو تێكست‌و میوزیكی گۆرانیەكانیش‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫میلۆدی گۆرانیەكان هی «هەردی سەاڵح»ەو تێكستەكانیش‬ ‫هی «شــااڵو حەمید» و «شــااڵو عــەلــی»ن‪ ،‬هونەرمەند‬ ‫«سەركان تانیك» كــاری موزیكیی بۆ بەئەنجام داون‪،‬‬ ‫كلیپەكانیش لەالیەن «شۆڕشڤان‬ ‫سدیق» كاری دەرهێنانیان بۆ‬ ‫كراوە‪.‬‬ ‫هونەرمەند «هەرێم سەاڵح»‬ ‫ئاماژەی بەوەیشدا كە خاوەنی‬ ‫چەند بەرهەمێكە بەشێوەی‬ ‫تــاك‌و یەكەم كلیپیشی ساڵی‬ ‫‪ 2013‬بوە بەناوی «چۆن دڵت‬ ‫هات»‪.‬‬

‫بڕوا بەرزنجی‬ ‫ئێمە ئێستە لەم هەرێمە كوردییەدا‪ ،‬لە ساتەوەختێكی نائومێدیدا دەژین‪،‬‬ ‫نائومێدییەكی قوڵ‪ ،‬كە رەگەكەی دەگەڕێتەوە بۆ رۆژانی دوای راپەڕین تائێستا‪،‬‬ ‫واتە نائومێدییەكی تەمەن ‪ 25‬ساڵ لەناوماندا دەژی‪.‬‬ ‫ڕۆژانی دوای راپەڕین‪ ،‬رۆژانی خەونی ئینسانی كورد بو‪ ،‬خەون بەژیانێكی نوێ‌و‬ ‫ئینسانێكی نوێی كوردی‪ ،‬كە مەستی ئازادی‌و گیانی نەتەوەیی بوبو‪ .‬بەاڵم هەر‬ ‫زو بزوتنەوەی شۆڕشگێڕیی‌و ناسیۆنالیزمی كوردی‪ ،‬ئەو خەونەیان بریندار كرد‪،‬‬ ‫براكان بون بەدوژمن‌و دوژمن بو بەدۆست‌و هاوپەیمان‪.‬‬ ‫ئەگەر لە ئاستێكی گشتیدا سەیری كۆمەڵگەو ئینسانی ئەم هەرێمە بكەین‪،‬‬ ‫ئەوا شەڕی ناوخۆ‪ ،‬خەون‌و ئومێدی ئینسانی ئێمەی برینداركرد‪ ،‬بەاڵم نائومێدی‬ ‫نەكرد‪ ،‬چونكە ئومێدی وەستان‌و نەمانی شەڕی براكان هەبو‪ ،‬هەر ئەو ئومێدەیش‬ ‫وایدەكرد‪ ،‬بەیانیان بەسەرماو گەرما بێ جل‌و پێاڵو و بەسكی برسییەوە پڕ‬ ‫بەگەرومان بڵێین» خوایە وەتەن ئاواكەی»‪ ،‬هەروەك دواتریش بەالشەی خەڵتان‬ ‫خوێناوییەوە شەڕ كۆتایی هات‪ ،‬خەونی نەوت رۆیشتن‌و هەرزانی‌و ژیانێكی باش‬ ‫هەبو هەروەك هاتەدی‪ ،‬خەونی روخانی بەعس‌و دەوڵەتی كوردی سەوزبو‪ ،‬بەعس‬ ‫روخاو كورد پێگەی گەورەبو‪ ،‬سەرۆكایەتی عێراقیشی دەكرد‪ ،‬بەاڵم دەوڵەتەكە‬ ‫بەئەمڕۆ گەیشت!‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ‪ ،‬ئیتر ئێمە خەونەكانمان بینی‪ ،‬بەاڵم زۆر خراپ خەبەرمان بۆتەوەو‬ ‫لەدۆخێكی بێ ئومێدیداین‪ .‬چیتر نەوت فرۆشتن خەونی ئینسانی كورد نییە‪،‬‬ ‫چیتر چاوەڕێی ژیانێكی باشتر‌و متمانە بــەوەی دەسەاڵتی كــوردی لەئاست‬ ‫بەرپرسیارێتییەكی وادابێت نەماوە‪ ،‬چیتر خەونی ئینسانی كورد الوازبون‌و نەمانی‬ ‫دوژمنەكانی نییە‪ ،‬ئەمە رێك ئەو ساتەوەختەیە كە میللەتێك پێكەوە نائومێد‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫نائومێدی میللەتێك‪ ،‬هەستیارترین ساتەوەختی سیاسییە لەهەر كۆمەڵگەیەكدا‪،‬‬ ‫چۆن كاتێك دەبەیەك بانزین لەنزیك ئاگرێك دادەنرێت‪ ،‬ئیتر ئەگەری روداوی‬ ‫مەترسیدار دەكرێت‪ ،‬ئێستا میللەتی ئێمەیش وەك دەبەیەك بانزین ئەگەری‬ ‫هەیە گەرمی‌و پریشكی ئاگری جۆراوجۆر گڕی تێبەربدات‪ ،‬كە بەدڵنیاییشەوە‬ ‫تەقینەوەیەك لەم ساتەوەختەدا كە كۆمەڵگەیەكی هیالك‌و خاڵی لەفیكرو‬ ‫زانست‌و نەبونی بەدیلی سیاسی گۆڕاو و جیاواز لەوەی هەیە‪ ،‬دەرئەنجامەكەیشی‬ ‫مەترسیدارە‪.‬‬ ‫ئینسانی ئێمە‪ ،‬ئیتر نائومێدانەو بێباكانە ژیان بەڕیدەكات‪ ،‬چاوەڕێی لەحزب‌و‬ ‫الیەنەكان نەماوە‪ ،‬گوتاری سیاسی هێزەكان متمانەو ئومێدی تێدانەماوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەترسییەكە ئەوەیە‪ ،‬هیچ هێزێك هەست بەم مەترسییە ناكات‌و تا ئێستا بیریان‬ ‫الی ژمارەی موچەخۆرو كادری خاوەن ئیمتیازە‪ ،‬بێ ئاگادار لەمێژوی شۆڕشەكان‬ ‫دژی حكومەت‌و ســەرۆك‌و پادشاكان‪ ،‬كە تا پێش دوا چركە دەوریــان پڕبوە‬ ‫لەئینسانی مژدەبەخش‌و هوتافكێش‪ ،‬بەاڵم دوا چركە هەرخۆیانن بەتەنها‪.‬‬ ‫ئێستا ئەو ساتەیە‪ ،‬سیاسییەكان‪ ،‬شۆڕشگێڕەكان‪ ،‬پۆست مەال مستەفای بارزانی‌و‬ ‫پۆست ئارام‌و پۆست مامە ریشەكان‪ ،‬بۆنی نەوتیانلێدێت‌و چیتر كەسیش گەروی‬ ‫ئەو هاوارەی تێدا نەماوە بڵێت»خوایە وەتەن ئاواكەی!»‪.‬‬

‫ماهیر ئەمین‪ :‬نەزانانە مامەڵە‬ ‫لەگەڵ هونەردا دەكەین‬ ‫چاودێر‪ -‬نەشمیل یاسین‪:‬‬ ‫هونەرمەندی گۆرانیبێژ "ماهیر ئەمین"‪ ،‬هونەرمەندێكی‬ ‫الوی دەنگخۆشەو لەساڵی ‪ – 1993‬ەوە دەستی كردوە‬ ‫بەگۆرانیوتن‌و خاوەنی چەند بەرهەمێكە لەوانە "دایە‪،‬‬ ‫سێوەخان‪ ،‬شەمامەو شلێرە" و چەند بەرهەمێكی تر‪.‬‬ ‫لەئێستاشدا بەرهەمێكی ئامادەكراوی ئامادەیە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو بەرهەمانەو كاری هونەریی ماهیر ئەمین‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪ :‬چەند بەرهەمێكی تۆماركراوم‬ ‫ئامادەیەو تەنیا كــاری كلیپكردنیان مــاوە‪ ،‬بەنیازم‬ ‫بەشێوەی تاك باڵویان بكەمەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەمانەشدا‬ ‫چەند گۆرانیەكی نوێم هەیە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە بارودۆخی‬ ‫ناهەمواری ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان هاندەر نییە تا‬ ‫دەست بەجێبەجێكردنیان بكەم‪.‬‬

‫دەربارەی كارە هونەرییەكانی وەك پیشە وتی‪ :‬تاكو‬ ‫ئێستا گۆرانیوتن بۆ من نەبۆتە پیشە‪ ،‬زۆربەی كاتەكانم‬ ‫بۆ پیشەی سەرەكیمە كە ئەندازیارییە‪ ،‬بەداخەوە دوای‬ ‫‪ 25‬ساڵ حكومڕانی نەمانتوانیوە پێگەیەكی جوان‬ ‫بۆ هونەر بەگشتی‌و موزیك‌و گۆرانی بەتایبەتی لەناو‬ ‫كۆمەڵی خۆماندا دروستبكەین‪ ،‬نەزانانە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫ئەم بــوارەدا دەكەین‪ ،‬دڵنیاشم لەداهاتودا مێژو زۆر‬ ‫بەخراپ باسی ئەم قۆناغە لەڕوی كولتورو هونەرەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬ئومێدەوارم پاش تێپەڕبونی ئەم قەیرانانە‪،‬‬ ‫پەند لەهەوڵەكانی رابردو وەربگرین‌و قۆناغێكی نوێ‌‬ ‫دەست پێبكەین‪ ،‬وەك واڵتانی پێشكەوتو ببینە خاوەنی‬ ‫دامەزراوەی پرۆفیشناڵ‪.‬‬

‫دا‬ ‫هاتوو‬ ‫مار‬ ‫ەکانی‬

‫دەقی شیعریی نوێ‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژ‬

‫جەمال غەمبار‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )494‬دووشةممة ‪2016/2/29‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫پایپەکەی ئیبلیس بکێشە‬

‫ئەو کتێبەی ئیلهامی بەخشییە‬ ‫ئەمبێرتۆ ئیکۆ‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە ژوان جەالل‬

‫‪2016 - 1932‬‬

‫ئەو هەواڵەی کە ســکۆالر و نووســەری‬ ‫ئیتاڵــی ئەمبێرتــۆ ئیکۆ مرد لــە هەفتەی‬ ‫ڕابــردوودا لــە تەمەنــی ‪٨٤‬ســاڵیدا بــە‬ ‫تونــدی دای لە دۆســتانی کتێب‪ ،‬نەک هەر‬ ‫لەبــەر ئــەوەی ئەو یەکێک بــوو لە ئێمە–‬ ‫خوێنەری چاوچنــۆک و کۆکەرەوەی کتێب‬ ‫کــە دەڵێن ‪ ٥٠،٠٠٠‬کتێبــی هەیە— بەڵکو‬ ‫هەروەها نووسەری «ناوی گوڵەباخ»یشە‪،‬‬ ‫ڕۆمانی نهێنیئامێزی زۆر خۆشەویستمان لە‬ ‫‪١٩٨٠‬دا‪ ،‬لــە دێرەکانی ســەدەی چواردەدا‬ ‫ڕوو دەدات و ناوەڕۆکەکــەی دەربــارەی‬ ‫خەتنووســێکی نهێنیــی ســەدەکانی‬ ‫ناوەڕاســتە‪ .‬یەکــەم کتێبــی ئیکــۆ دڵــی‬ ‫کتێبدۆستانی گەرم کردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەو وەک مامۆستا و ڕەخنەگر‬ ‫پیشــەیەکی سەرنجڕاکێشــی هەبوو‪ ،‬ئیکۆ‬ ‫بەردەوام بوو لە ڕۆماننووسین‪ ،‬کە ئاوەها بوو‬ ‫نیکۆالس باسبانێس هات بۆ چاوپێکەوتنی‬ ‫لــە بۆســتن لــە ‪١٩٩٥‬دا (لە ســەروەختی‬ ‫گەشــتی کتێبــی ئیکــۆدا لــە ئەمەریکا بۆ‬ ‫ڕەواجدان بە کتێبی ســێیەمی دوورگەکەی‬ ‫ڕۆژی پێشــوو)‪ .‬هــەر زوو دوای ئەوە‪ ،‬کە‬ ‫باســبانێس خەریکی کارکردن بوو لەســەر‬ ‫کتێبــی دووەمــی «ســەبر و خۆڕاگری»‪،‬‬ ‫ســەردانی ئیکۆی لە ئاپارتمانەکەی میالنی‬ ‫کــرد‪ ،‬لەوێــدا کە هــەردوو پیاوانــی کتێب‬ ‫نوقمــی کۆلێکشــنەکانی ئیکۆ بــوون‪ ،‬کە‬

‫پڵینگەکانی کافکا ببینە‬

‫یەکەمین ڕۆمانی مواسیر سکیلر‬ ‫بە کوردی‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫مواســیر ســکلیر (‪ ،)٢٠١١-١٩٣٧‬یەکێکە لە ناوە‬ ‫دیارەکانــی ئەدەبیاتی ئەمەریکای التین‪ ،‬لە بنەڕەتدا‬ ‫لــەو خێزانە جووە کۆچبەرانەیە کە لە ســەروبەندی‬ ‫جەنگــی جیهانیــی یەکەمــەوە ئەورووپایــان بــەرەو‬ ‫ئەمەریــکای التیــن بەجــێ هێشــت‪ .‬بەشــی زۆری‬ ‫کارەکانی جەخت دەخەنە سەر مەسەلەی دیاسپۆرا و‬ ‫شوناسی جوو‪ ...‬لەناو دنیای کوردیدا بووەتە یەکێک‬ ‫لەو نووســەرانەی کە دەســتمان پێی ڕانەگەیشتووە‪.‬‬

‫لە کاتێکدا‪ ،‬لە ساڵی ‪١٩٨١‬ـوە‪ ،‬کە ڕۆمانی ماکس و‬ ‫پشیلەکانـی باڵو کردەوە‪ ،‬ناوبانگێکی جیهانیی هەیە‪.‬‬ ‫بــەم بۆنەیەوە ســەیوان محەمەد‪ ،‬وەرگێڕ و هاوکاری‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ ،‬ڕۆمانێکــی ئەم ڕۆماننووســەی‬ ‫بــە نــاوی «پڵینگەکانــی کافکا» لــە ئینگلیزییەوە‬ ‫وەرگێڕاوە و لە ماوەی داهاتوودا ناوەندی غەزەلنووس‬ ‫چاپ و باڵوی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ســەیوان محەمەد دەڵێت‪ :‬هەم بە بەرپرسیارێتیم‬ ‫زانــی و هــەم جێی خۆشحاڵییشــە کــە جارێکی تر‬ ‫نووســەرێک بــە دونیــای ئەدەبیاتی کوردی ئاشــنا‬ ‫بکەم‪ ،‬کە پێشــتر نەناسراوە و چ کارێکی نەکراوەتە‬

‫کوردی‪ .‬ئاشناکردنەکەیش لە ڕێگەی ئەم نۆڤڵێتەوە‪،‬‬ ‫پڵینگەکانــی کافکا‪ ،‬کــە بێگومان یەکێکــە لە کارە‬ ‫بەناوبانگەکانی‪ ،‬دەبێتە سەرەتایەک و لە داهاتوویشدا‬ ‫پرۆژەم دەبێت لەگەڵ کورتەچیرۆکەکانیدا‪ ،‬کە خۆی‬ ‫بــۆ خۆی دونیایەکــی جوان و ناوازەی نووســینە لە‬ ‫ڕووی فۆرم و ناوەڕۆکیشەوە‪.‬‬ ‫لــە ڕۆمانــی پڵینگەکانی کافکادا‪ ،‬لــە یەک کاتدا‪،‬‬ ‫ترۆتســکی و کافکا و گەنجێــک دەبینن کە دەیەوێت‬ ‫ببێتــە کۆمۆنیســت و هاوکاتیش پارچەنووســینێکی‬ ‫کافــکا‪ ،‬کــە ئاماژەیە بۆ گرنگیی دنیــای خوێندنەوە‬ ‫و ئەدەبیات‪.‬‬

‫ئیکــۆ لــە کتێبخانەیەکی ســیمیۆلۆجیکا‪،‬‬ ‫کیوریۆســا‪ ،‬لوناتیــکا‪ ،‬ماجیــکا ئیــت‬ ‫پنیوماتیــکا کورتی کردەوە‪( .‬ســیمیایی‪،‬‬ ‫فزوڵییــەت‪ ،‬شــێتی‪ ،‬جادوویــی هەوایــی‪.‬‬ ‫و‪.‬ک‪ ).‬لــە ناویاندا چەنــد «ئینکونابوال»‬ ‫یــەک هەبوون (یەکەم کتێبی پرنتکراو بەر‬ ‫لــە ‪ ١٥٠١‬و‪.‬ک‪ ).‬باســبانێس دەڵێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫گرنگەکە‪ ،‬وەک ئەو بیری بێتەوە‪ ،‬کتێبێکی‬ ‫شڕەی کۆنە بوو کە ئیکۆ لە ڕەفەی بنەوە‬ ‫دەری کێشــا‪ .‬ئــەوە وەرگێڕانێکی ئیتاڵیی‬ ‫ســەدەی شــازدەی شــیعرەکانی ئەریستۆ‬ ‫بوو‪ ،‬کە ئیکۆ بە حەفتاســەنتێک لە کاتێک‬ ‫لــە کاتەکاندا لــە ‪١٩٧٠‬دا کڕیبووی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێندە لەکاوی بوو‪ ،‬ئیکۆ لە ڕەفەیدا دانابوو‬ ‫و بیری چووبــووەوە‪ .‬هەتا ‪ ١٩٩٠‬کە خۆی‬ ‫و هاوســەرەکەی کتێبەکانیــان دەپێچنەوە‬ ‫بــۆ ئامادەبــوون بــۆ ماڵگواســتنەوە‪ .‬ئەو‬ ‫کاتــە ئەو ئەم کتێبە «ناحەزە» دەبینێ و‬ ‫یەکســەر بــۆی دەردەکەوێت کە ئەو کتێبە‬ ‫لەمێژە فەرامۆشکراوە ئیلهامی خەتنووسی‬ ‫هەرەپڕفرۆشــترین کتێبەکەیەتــی‪ ،‬کــە لە‬ ‫‪١٩٧٨‬دا دەســتی بــە نووســینی کردووە‪.‬‬ ‫ئەو بە باسبانێسی گوتووە‪« ،‬بڕوام وا بوو‬ ‫خەتنووسیی ئەم ڕۆمانە خۆم دامهێنابێت‪،‬‬ ‫لــە کاتێکــدا واقیعــەن باســی ئــەو کتێبە‬ ‫ناشرینەم دەکرد لە ماڵەکەی خۆمدا‪».‬‬ ‫ئەگــەر تــۆ خاوەنی ئــەو خۆشــحاڵییە‬ ‫نەبووی کە هەموو ئەم چاوپێکەوتنەی ئەو‬ ‫پاشــنیوەڕۆی کتێبە لە نێوان باســبانێس‬ ‫و ئیکــۆدا بخوێنیتــەوە‪ ،‬بڕۆ نوســخەیەک‬

‫لــە «ســەبر و خۆڕاگری» بکــڕە‪ .‬تۆمارە‬ ‫دەنگییە سێســەعاتییەکەی باســبانێس بۆ‬ ‫ئــەم چاوپێکەوتنەی لەگەڵ ئیکۆدا ئێســتا‬ ‫لــە کتێبخانــەی کوشــینە لــە تەکســاس‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەو پێنج کتێبەدا کە ئیکۆ لەسەری‬ ‫نووســیون بۆ ئــەو لە ماوەی ســااڵندا‪ ،‬لە‬ ‫ناویشیاندا‪ ،‬هەڵبەت‪ ،‬ناوی گوڵەباخە‪.‬‬ ‫هــاوکات ڕۆژنامــەی گاردیــان بــاوی‬ ‫کــردەوە‪ :‬تازەترین کتێبی ئەمبێرتۆ ئیکۆ‪،‬‬ ‫کــە وا بڕیار بــوو چەند مانگێکــی تر باڵو‬ ‫ببێتــەوە‪ ،‬بــە هــۆی مردنیــەوە چاپەکەی‬ ‫پێش خراوە و کۆتایی ئەم هەفتەیە دەگاتە‬ ‫کتێبفرۆشییەکان‪.‬‬ ‫ئەمبێرتــۆ ئیکــۆ‪ ،‬نیشــانەناس و‬ ‫ڕۆماننووســی ناوداری ئیتاڵی‪ ،‬ناونیشــانی‬ ‫ئــەم کتێبەی لە ڕســتەی یەکەمی بەشــی‬ ‫جەهەننەمی کتێبی «کۆمیدیای ئیالهیی»‬ ‫دانتێ‌وە وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ناوی کتێبەکەی ئیکۆ کە کۆمەڵەوتارێکە‬ ‫بریتییە لە «پایپەکەی ئیبلیس‪».‬‬ ‫ئەمبێرتۆ ئیکۆ‪ ،‬نیشانەناس‪ ،‬فەیلەسووف‬ ‫و ڕۆماننووسی ئیتاڵی‪١٩ ،‬ـی ئەم مانگە لە‬ ‫تەمەنی ‪٨٤‬ـساڵیدا کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫لە ڕۆمانە بەناوبانگەکانی دەکرێ ئاماژە‬ ‫بەمانە بکەین‪:‬‬ ‫ناوی گوڵەباخ‬ ‫گۆڕستانەکەی پڕاگ‬ ‫پەندۆڵی فۆکۆ‬

‫ژمار ‌ه (‪ )494‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/29‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫مارتین سەملۆ‪ ،‬باستاردێک لەنێو بۆگەنی ڕۆژهەاڵت‬ ‫(خوێندنەوەیەک بۆ ڕۆمانی شەوگەڕەکانی میران ئابراهام)‬ ‫لەوەدایــە کــە توانیویەتــی پاڵەوانێــک‬ ‫بخوڵقێنێــت کــە لەســەر حســابی خۆی‬ ‫دەژی‪.‬‬

‫ئیسماعیل حەمەئەمین‬ ‫بەشی دوەم‬ ‫(کۆمپانیاکانی پیاوی سپی) تا ئەمڕۆش‬ ‫لە کوردستاندا وەک نمونە چەندەها جۆری‬ ‫داعشــیان دروســتکردووە‪ ،‬گــەر تۆزێک‬ ‫بچینە ئەودیوو مرۆڤی ســپییەوە جگە لە‬ ‫زبڵی مۆدێرنە و ئەقاڵنیەتی ماتماتیکی و‬ ‫بەرژەوەندیخــوازی هیچیتر نابینین‪ ،‬ئەمە‬ ‫قســەی من نییە ئەمە قســەی بیریارانی‬ ‫وەک ئادۆڕنۆ و ئیدوارد ســەعید و ژیژاک‬ ‫و دێــردا و بۆردیار و بۆردیۆ و ســەدەها‬ ‫بیرمەندی خۆرئاواین کە دژی ئەم کڵێشە‬ ‫دەجەنگــن‪ .‬لێــرەوە (مارتیــن ســەلمۆ)‬ ‫بێئــەوەی بەخــۆی بزانێــت‪ ،‬تەنانــەت‬ ‫نووســەری ڕۆمانیش‪ ،‬کەوتۆتە نێو گرێی‬ ‫پیاوی ســپێتیی خۆیەوە و لەو هەستەوە‬ ‫مارتین بەرەو میســر و ڕۆژهەاڵت گەشتی‬ ‫خۆی دەستپێدەکات‪.‬‬ ‫‪١‬‬ ‫بــەاڵم دەبێت لێرەدا هەڵوێســتەیەک‬ ‫بکەیــن و بڵێیــن‪ ،‬ســەرکەوتوویی ئــەم‬ ‫پرۆتاگۆنیســتەمان‪ ،‬ئــەم پاڵەوانەمــان‬ ‫لەوەدایــە کــە (زۆڵزیزم‪ /‬باســتاردیزم)‬ ‫پراکتیــزە دەکات‪ .‬بێگومان وەک ئاماژەم‬ ‫پێدا ســەرکەوتوویی پڕۆتاگۆنیســتەکان‬ ‫یاخود پاڵەوانی ڕۆمانەکان لەوەدایە‪ ،‬کەزۆر‬ ‫زوو خۆیان لەسوبێکتی خوڵقینەرەکەیان‬ ‫ڕزگار دەکــەن و ئیتــر لەســەر حســابی‬ ‫خۆیــان دەژیــن‪ .‬دوور لەبیرکردنــەوەی‬ ‫نووســەرەکە ژیان بەسەر دەبەن و پابەند‬ ‫نیــن پێوەی‪ .‬خۆیان دەژیــن لەنێو ژیانی‬ ‫زمانــدا کــەڕووداوی نێــو ڕۆمانەکەیــە و‬ ‫خۆشــیان خاوەنی چارەنووسی خۆیانن‪.‬‬ ‫بێگومان بەپێچەوانەی ئەو تایپەی ڕۆمانی‬ ‫کوردی کەهەمووی (خودی ڕۆماننووسە)‬ ‫لەســەرەتاوە تــا کۆتایــی ڕۆماننووســە‬ ‫قســەدەکات‪ ،‬نەک پاڵەوانــەکان خۆیان‪.‬‬ ‫بەجۆرێک کەهەموو ڕۆمانی ئەو نووسەرانە‬ ‫یــەک دەنگــن‪ ،‬هەمــوو پاڵەوانەکانیــش‬ ‫یــەک ســوبێکتن و لەیــەک ســوبێکتی‬ ‫گێڕەوەکەیان قسەدەکەن‪.‬‬ ‫(ئەدەبــی ســۆڤیەت) کــە بــەڕای من‬ ‫شکســتەخواردووترین ئەدەبی دونیا بوو‪،‬‬ ‫پاڵەوان بەزمانی گێڕەوە یان ڕۆماننووس‬ ‫قســەیان دەکــرد‪ ،‬نەک خۆیــان لەخودی‬ ‫خۆیاندا‪ ،‬لەژیانی خۆیاندا‪ ،‬ئەمەش وەهای‬ ‫کرد کەدوای ڕووخانی بەرەی سۆڤیەت و‬ ‫ئەو شتەی پێیدەڵێن (ئەدەبی ڕیالستیی‬ ‫شۆڕشــگێڕانە) کــەس سەرســام نەبێــت‬ ‫بەپاڵەوانەکانیــان‪ ،‬تەنانــەت ئەوانــەی‬ ‫بەهــۆی ئایدۆلۆژیەوە سەرســام بوون بە‬ ‫(پاڤێــڵ ســاڤۆڤ)ی ڕۆمانــی (دایــک)‬ ‫ی (مەکســیم گورگــی) و نــاوی پاڤێــل‬ ‫کەوتــە نــاوی مندااڵنی کــوردەوە‪ ،‬دوای‬ ‫کاڵبوونــەوەی تەوژمــی سوســیالزمی‬ ‫دۆگمایــی‪ ،‬چیتــر سەرســام نیــن بــەم‬ ‫پاڵەوانە! چونکە لــەم ڕۆمانەدا (دەنگی‬ ‫مەکسیم گۆرگی) ونە‪ ،‬بەڵکو ئەوە دەنگی‬ ‫مارکســی لینینیەتە هاتووەتە ئەدەبەوە‪،‬‬ ‫ئەدەب لەجوانییەکانی دەکاتەوە‪ ،‬بەمانای‬ ‫ئــەوە دەنگــی کادێــری سیاســییە وەک‬ ‫لــەوەی دەنگی (پاڤێڵ ڤاڵســۆڤ) خۆی‬ ‫بێت‪ ،‬یــان فیگوری دایکــی بێت‪ .‬کەچی‬ ‫کورتەچیرۆکی (بیست پیاو کیژۆڵەیەک)‬ ‫یان (هەڵۆ)ی (مەکسیم گۆرکی) چونکە‬ ‫دوور لە (ســوژەی ئایدۆلۆژی) مەکســیم‬ ‫گۆرکی و لەسەر حســابی خۆیان ژیاون‪،‬‬ ‫هەمیشــە ئەدەبێکــن نــەوە دوای نــەوە‬ ‫دەخوێنرێنــەوە‪ ،‬بەمەرجێــک ڕۆمانــی‬ ‫(دایــک) لەهەمــوو دونیای هەشــتاکانی‬ ‫سەدەی بیستدا لەنێو تەوژمی مارکسیزم‌ـ‬ ‫لینینزمــی جیهانیدا بەبن هەنگڵی هەموو‬ ‫شۆڕشــگێڕێکی مارکســی لینینیەوە بوو!‬ ‫لێرەوە گرنگیی ڕۆمانی (شــەوگەڕەکان)‬

‫‪٢‬‬ ‫ئاوەهــا (زۆڵبــوون ‪ /‬باســتاردیزم)‬ ‫گرنگترین فاکتەرە کە ڕۆمانی کوردی زۆر‬ ‫بەکەمی ڕیزپەڕی کــردووە‪ ،‬ئەوەی هەیە‬ ‫ختوکەی (مێگەلــی کۆمەاڵیەتی) و مۆب‬ ‫و جەمــاوەر دەدات‪ ،‬ئەو ڕۆمانەن کەپڕن‬ ‫لە قسەکردن‪ ،‬هەر لەسەرەتاوە تاکۆتایی‬ ‫یەک کەسە لەبەرگی هەموو پاڵەوانەکانیدا‬ ‫قســەدەکات‪ .‬ئــەم تایپە ئێســتا قبوڵە‪،‬‬ ‫چونکە خوێنەری ڕۆمان الی ئێمە هێشتا‬ ‫خوێنەرێکی سیاسییە‪ ،‬بەمانای خوێنەری‬ ‫ڕۆمان هێشتا بەتەواوەتی لەدایک نەبووە‪،‬‬ ‫چونکە سوژەی ڕۆمان لەنێو هۆشمەندیی‬ ‫فەرهەنگــی ئێمەدا بوونــی هەیە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هەیــە تەنهــا کەڵەکەبوونــی (ســوژەی‬ ‫شیعری) هیالکە!‬ ‫ئــەم فیگــورە کــە نــاوی خوێنــەری‬ ‫لێدەنیــن و بوونــی نییــە‪ ،‬ڕەدووکەتووی‬ ‫قەڕەباڵغییە و لەنێو میراتی سیاســەت و‬ ‫ئایدۆلــۆژی و بانگخوازی ئاینی و میدیای‬ ‫پڕفەزیحــەدا بــەدووی ئــەو ئایدیالــەدا‬ ‫دەگەڕێــت کە لە سیاســەتدا ونیکردووە‪،‬‬ ‫یاخــود بێئــەوەی بەخــۆی بزانێت وەک‬ ‫(خودێکــی ماسۆشــی) هەمــان وێنــەی‬ ‫چەوســێنەرەکەی دووبــارە دەکاتــەوە‬ ‫و چێــژ لــە وێنەکانــی تاک ســەرکردە و‬ ‫(کەڵەنووســەر) دەبینێت‪ ،‬وەک چۆن لە‬ ‫سیاســەتدا فێرە دوای (کەڵە سیاســی)‬ ‫سەرکردە بکەوێت‪ ،‬ئەم خوێنەرە نێزخواز‬ ‫و ماسکولینزمی خێڵەکەیە و دژی هەموو‬ ‫جــۆرە هەمەڕەنگــی و سەرکێشــییەکی‬ ‫خوێندنەوەیەکی ترە‪ ،‬تەناتەت کە پڕیش‬ ‫دەکات بەخوێندنەوەی کارە ئەدەبییەکانی‬ ‫دونیا‪ ،‬تەنها پەالماری خاوەن خەاڵتەکانی‬ ‫دونیــا دەدات! بەمانای ئێمــە لەبەرامبەر‬ ‫خوێنەرێکی سیاسیی لۆکالیدا وەستاوین‪،‬‬ ‫وەک لەوەی خوێنەری ئەدەب بێت‪ ،‬وەک‬ ‫لــەوەی ئیندیڤــدوم بێت‪ ،‬تاكــڕه‌و بێت و‬ ‫خاوەنی ئیــرادەی هەڵبژاردنی ســوژەیی‬ ‫خوێندنــەوەی خــۆی بێــت‪ ،‬هــەر بۆیــە‬ ‫ئەمجــۆرە ئەدەبە لەگەڵ کۆتایی ئەم ئێرا‬ ‫سیاسییە ئاسۆگەکانی کاڵدەبنەوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ڕۆمانــی (شــەوگەڕەکان)‬ ‫بەجیاوازی ئــەم کولتوەرەوە خوێنەرێکی‬ ‫دیکەی دەوێت‪ ،‬خوێنەرێک کە پێویســتە‬ ‫بــەدووی ئــەوەدا نەگەڕێــت ڕۆماننووس‬ ‫لــە ئەلفــەوە تاوەکو یای مــراوی هەموو‬ ‫شــتێکی بــۆ شــرۆڤە بــکات و (ســوژە‬ ‫ماسۆشــیەتەکەی) بــۆ وێنــای کەڵــە‬ ‫ڕۆماننــووس و ئایدیــال تێــر بــکات‪،‬‬ ‫نەخێر‪ ،‬ئەمە ڕوونادات‪ ،‬چونکە پاڵەوانی‬ ‫ڕۆمانەکــە هــەر لەگــەڵ ســواربوونی‬ ‫پاڵەوانەکەیەوە بانگەشــەی باستاردی و‬ ‫زۆڵێتی خــۆی دەکات‪ ،‬ئیدی لەدەرەوەی‬ ‫کولتــوری (میران) گەمەی خۆی دەکات‪.‬‬ ‫بەمانای باستادرێکە‪ ،‬پراکتیزەی زۆڵیزمی‬ ‫خۆی دەکات‪ ،‬ئیدی لێــرەوە ڕۆماننووس‬ ‫تەنها دوای (مارتین سەلمۆ) دەکەوێت و‬ ‫چیرۆکەکانی دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لێــرەدا لەگەڵ خوێنــەردا چەند‬ ‫هەڵوێســتەیەک بکــەم لەســەر چەمکــی‬ ‫(باســتاردیزم ‪ /‬زۆڵیــزم) لەئەدەبــدا‪،‬‬ ‫کەبەهەمــان شــێوە لەنێــو میــژوودا و‬ ‫سەرەتا لەنێو بیری ئاینیەوە لەدایکبووە‪،‬‬ ‫کۆی ئاینەکان چیرۆکی زۆڵەکانن لەســەر‬ ‫زەوی‪ .‬بــەاڵم نابێت ئەوەش لەبیر بکەین‬ ‫کە هەمان سوبێکتە بەڕای (سلۆتەردایک)‬ ‫مێژوو دروســتدەکەن‪ ،‬گۆڕانکاریی گەورە‬ ‫بەدیدەهێنن‪.‬‬ ‫مێــژووی گۆڕانکارییــە گــەورەکان‪،‬‬ ‫پاڵەوانــە گەورەکانــی ڕۆمــان لــە زماندا‬ ‫دروســتی دەکــەن‪ ،‬وەک (ســتیڤن‬ ‫دیدالــۆس) لەڕۆمانــی (یۆلیســیس)‬ ‫ی (جێمــس جۆیــس)‪ ،‬یاخــود (ئاکای‬ ‫ئاکایڤیــچ) لەڕۆمانــی (پاڵتۆ)ی گۆگۆڵ‪،‬‬ ‫یاخود (جۆزێف کا) لەڕۆمانی (کۆشک)‬ ‫ی (فرانز کافکا) و (ئۆرلیۆ بۆیندیاکان)‬ ‫لە ڕۆمانی (سەدســاڵ لە گۆشــەگیریی)‬

‫ڕۆماننووســی کۆلۆمبــی (مارکیــز)‪.‬‬ ‫ناشــبێت (ڕیکاردۆ ڕیس)ی پاڵەوان یان‬ ‫پرۆتاگۆنیســتی ڕۆماننووسی پورتوگالی‬ ‫(خۆســیە ســاراماگۆ) لەبیــر بکەیــن‪،‬‬ ‫بێگومان ڕۆمانی کوردیش زۆر لەم پاڵەوانە‬ ‫زۆاڵنەی تێدایە کە لە دەرەوەی ئایدۆلۆژیا‬ ‫و بیرکردنەوەی نووسەرەکەیان‪ ،‬نکوڵییان‬ ‫لە داهێنەرەکەیان کردووە و ژیانی خۆیان‬ ‫ژیاون‪ ،‬هەر بۆیە هەمیشە دەخوێنرێنەوە‬ ‫و بەنێــو زەمەنــدا تێدەپەڕن‪ .‬بەگشــتی‬ ‫چەمکی (باســتارد و کولتوری باستارد)‬ ‫لەڕۆمانــی زینــدوودا ئامادەیــە‪ ،‬ئەوەیــە‬ ‫کــە چیتــر وەک خوڵقێنەرەکــەی نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو خاوەنی ژیانــی خۆیەتی‪ ،‬خاوەنی‬ ‫سەرســەرێتیی خۆیەتــی‪ ،‬لەمبارەیــەوە‬ ‫(ئومبێرتۆ ئیکــۆ) دەڵێت؛ گەر پاڵەوانی‬ ‫ڕۆمانەکانم کتومت خۆم بن ئەوا من چیتر‬ ‫خۆم ناناسمەوە‪ ...‬دیارە ئەم ئیشکالیەتە‬ ‫لە ڕۆمانی ئێســتای کوردیدا ماوە بەوەی‬ ‫تۆ دوو تاوەکو ســێ رۆمانی نووســەرێک‬ ‫دەخوێنیتــەوە‪ ،‬هەمــوو پاڵەوانەکانــی‪،‬‬ ‫بــە ژن و پیــاو و ئاســایش و ســەرباز و‬ ‫ســواڵکەورەوە وەک نووســەرەکەی قسە‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئیتــر چەمکی پاڵەوان نەک هەر‬ ‫غائیبــە‪ ،‬بەڵکو مــردووە‪ ،‬تەنها قاوغەی‬ ‫الشــەیەکە بەهەناســەی نووســەرەکەی‬ ‫دەژی‪ ،‬نــەک لــەدوای لەدایکبوونی وەک‬ ‫باســتاردێک لەنێو ڕۆمانەکە ژیانی خۆی‬ ‫بژی‪.‬‬ ‫باســتاردی ئەدەبــی لەنێــو ڕۆمانــدا‪،‬‬ ‫پاڵەوانی ڕۆمانەکەیە و کۆی فیگورەکانن‬ ‫کەبەدووی ئەخالقێکی دیکە و میتۆدێکی‬ ‫دیکەی ژیانــدا دەگەڕێن‪ ،‬بێگومان بەدەر‬ ‫لەویســتی ســەپێنراوی نووســەرەکەی‪،‬‬ ‫بەمانــای لەنێــو ژیانــدا ژیاندەکەن‪ ،‬نەک‬ ‫لەنیــو کڵێشــەکاندا‪ .‬پاڵەوانــی زۆڵ‪،‬‬ ‫خاوەنی ئەشقی خۆیەتی‪ ،‬خاوەنی دونیای‬ ‫خۆیەتــی‪ .‬بەجۆرێکــی دیکە قســەبکەم‬ ‫جوانیــی ئەم زۆاڵنە لەوەدان کە کولتوری‬ ‫خۆیان دروســت دەکــەن‪ ،‬پاڵەوانی نوێن‬ ‫و جیهانبینییەکــی دیکەن بۆ دونیا‪ .‬ئەم‬ ‫گەشــتە گەشــتی منداڵەکانن دەیانەوێت‬ ‫لــە (ئەقڵیەتــی پاتریاک ‪ /‬باوکســاالری‬ ‫‪ /‬نێرخــوازی) ڕۆماننووســەکان ڕابکەن‪،‬‬ ‫هەوڵدەدەن ببن بە (زۆڵێک ‪ /‬باستاردێک)‬ ‫لەهــەردوو توخمەکــە‪ .‬دەیانەوێــت مافی‬ ‫خۆیــان وەک زۆڵێــک مومارەســە بکەن‪.‬‬ ‫مرۆڤ لەباوکــی دونیایی هەڵدەگەڕێتەوە‬ ‫بــەاڵم لەدواجاردا دەیەوێت ببێت بەکوڕی‬ ‫هێزێکــی دیکە‪ ،‬کەخوایەکــە‪ ،‬ئایدیایەکی‬ ‫نوێیە‪ ،‬نوێبوونەوەیە‪ ،‬شۆڕشە لەدژی باو‪،‬‬

‫بیناکردووە‪ .‬کۆی مێژووی پێغەمبەرەکان‬ ‫لەســەر (نکوڵیکردنی باوک) وەســتاوە‪،‬‬ ‫هەموویان تەنهــا لەدایکبــوون‪ .‬تەنانەت‬ ‫ئیســماعیل کە لەگەڵ ئیبراهیمی باوکیدا‬ ‫ڕێکە‪ ،‬لە چرکەســاتێکدا بــاوک دەیەوێت‬ ‫کوڕەکەی ســەربڕێت‪ ،‬تەنها لەبەرئەوەی‬ ‫خەونــی بەخــواوە بینینــوە و داوای‬ ‫قوربانیــی گــەورەی لێــدەکات‪ .‬بێگومان‬ ‫وەک لەچێرۆکەکــەدا هاتــووە گەر خودا‬ ‫فریــای نەکەوێت‪ ،‬ئــەوا ئیبراهیم دەبووە‬ ‫کــوڕی خــودا‪ ،‬چونکــە قوربانــی زۆری‬ ‫بــۆ داوە و ڕێگرەکــەی کــە کوڕەکەیەتی‬ ‫لەناو دەچــوو! خودا ئیســماعیلی کوڕی‬ ‫ڕزگاردەکات ئیــدی لەچرکــە ســاتەوە‬ ‫ئیســماعیل کوڕی خوایە‪ ،‬چونکە ئەو لەو‬ ‫چرکەساتەوە لەدایکدەبێتەوە‪ ،‬ئیدی ئیراو‬ ‫زەمەنی ئیبراهیم کۆتایی پیدێت‪ ،‬چونکە‬ ‫پیردەبێت‪ ،‬ئیسماعیل زیاتر کوڕی خودایە‬ ‫وەک لەوەی کــوڕی ئیبراهیم بێت ‪،‬بەاڵم‬ ‫خواش نەبینیــراوە ‪،‬بەاڵم باکێتی چونکە‬ ‫هــۆکاری دووبــارە لەدایکبوونەوەیەتــی‪.‬‬ ‫لێــرەوە (هاوکێشــە ئۆدیبیــە) کــە‬ ‫دەبینیــن کــە باوک و کوڕ پێشــبڕکێیانە‬ ‫بۆ ڕازیکردنی خودا‪ ،‬ئەم وەک ســەربڕ و‬ ‫ئەویــش ســەربڕاو وەک قوربانی بۆخوا‪،‬‬ ‫هەردووکیان لەزۆرانبازیدان بۆئەوەی ببن‬ ‫کوڕی خوا‪ ،‬بەمانای وەک مەســیح بەخوا‬ ‫بڵێن باوکە‪ ،‬بەاڵم باوک هەرگیز نەهاتۆتە‬ ‫سەر زەوی و بەخەڵک بڵێت ئەمە کوڕمە!‬ ‫کەواتــە زۆڵی خوایە‪ ،‬چونکــە خوا وەک‬ ‫هەمــوو ئــەو باوکانــەی کــچ یــان کوڕی‬ ‫باســتاردی هەبێت‪ ،‬خۆی دووردەخاتەوە‬ ‫لەمنداڵەکــەی‪ .‬بەاڵم لەفرســەتێکدا دوور‬ ‫لەخەڵکی باوک و منداڵی باســتارد قسە‬ ‫لەگــەڵ یەکتــردا دەکــەن‪ ،‬ئاوەها هەموو‬ ‫پێغەمبــەرەکان وەک زۆڵــی خــودا دوور‬ ‫لەچــاوی خەڵک قســەیان لەگــەڵ خودا‬ ‫کردووە‪ ،‬ئیدی وەک موســا دەبوایە بچنە‬ ‫ســەر شاخ و قســەی نێوان کوڕ و باوک‬ ‫بکــەن‪ ،‬یــان وەک موحەمــەد بچێتە نێو‬ ‫ئەشــکەوتێکەوە و لەڕێگــەی فریشــتەوە‬ ‫قســە لەگــەڵ خــوا بــکات‪ ،‬یــان وەکــو‬ ‫مەسیح لەتەنهایدا لەگەڵیدا بدوێت‪ .‬وەک‬ ‫بینیمــان ئاوەهــا لە جینالۆجیــای ئاینە‬ ‫(تاکخوادییەکاندا‪ )،‬باوک هەمیشە غائیبە‬ ‫و نەفیکراوە‪ ،‬کزۆڵەیەو هەرگیز لەتەنیشت‬ ‫ئاینی کوڕەکانیانەوە ناونابرێن‪ ،‬هەریەکەو‬ ‫بەشــێوەک منداڵێکە تەنها لەدایکبووە و‬ ‫زۆڵێکە‪ ،‬تاوەکو نەشبێت بەزۆڵ (باستارد‬ ‫‪ )Bastard‬ناتوانیــت ئاینەکــەی‬ ‫برەوپێبــدات‪( .‬پیتــەر ســلۆتەردایک)‬

‫باوکەکانی سەر زەوی‪ .‬ئەوەی‬ ‫چەقــۆ لەدەســتی باوکەکان‬ ‫وەردەگرێت زۆڵێکە بەپشــتی‬ ‫خــودا ئــەوە دەکات‪ ،‬لەبــەر‬ ‫هیــچ نــا بۆئــەوەی بتوانیت‬ ‫لەسەر زەوی مێژوویەکی نوێ‬ ‫و کولتورێکی دیکە بینابکات‪،‬‬ ‫کەتەنهــا (زۆڵەکانــی خودا)‬ ‫دەتوانــن ئــەو مێــژووە‬ ‫دروستبکەن‪ .‬تەنها زۆڵەکانن‪،‬‬ ‫مێــژوو‬ ‫باســتاردەکانن‬ ‫دروستدەکەن‪.‬‬ ‫پاڵەوانــە‬ ‫تەنهــا‬ ‫زۆڵەکانــن دوور لەفڵتەفڵتــی‬ ‫ڕۆماننووســەکانیان ژیــان‬ ‫بۆ خۆیــان دروســتدەکەن و‬ ‫دەبن بەخۆیــان‪( .‬گریگۆری‬ ‫سامســا) دوور لەکافــکا‬ ‫دەژی‪ ،‬و هەموومــان هەمــوو جاڕیــک‬ ‫کــە ســەرما دەبێــت بیــر لەپاڵتۆکــەی‬ ‫(ئــاکای ئاکایڤیــچ) یــان (پاڵتۆکــەی‬ ‫خواڕەحمەفەنــی) دەکەینــەوە‪ .‬ئەوانــە‬ ‫دوور لــە ڕۆماننووســەکان خۆیــان لەنیو‬ ‫ژیانماندا ئامادەگیان هەیە‪ ،‬چونکە کوڕی‬ ‫خواوەندی ئەدەبن‪ ،‬نەک نووسەرەکانیان‪،‬‬ ‫لــەم گۆشــەنیگایەوە مارتیــن ســەلمۆی‬ ‫پاڵەوانــی ڕۆمانــی (شــەوگەڕەکان)‬ ‫باســتاردێکە و نایەوێت ڕۆماننووسەکەی‬ ‫بناسێت‪ ،‬به‌ئاره‌زووی خۆی بیر ده‌كاته‌و‌ه‬ ‫و بۆن ده‌كات و ڕۆژهه‌اڵت ل ‌ه خودناواگایی‬ ‫خۆیدا ناشرین ده‌كات‪.‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫سەرکەوتوویی ڕۆمانی (شەوگەڕەکان)‬ ‫لەوەدایە کە توانیویەتی پاڵەوانێکی زۆڵ‬ ‫و باســتارد بخوڵقێنێت‪ ،‬هــەم تاڕاده‌یه‌ك‬ ‫دوور لە ڕۆماننووسەکەی خاوەنی دەنگی‬ ‫خۆیەتی و هەم لە ڕۆمانەکه‌شدا باوک ونە‬ ‫و پەیوەندییەکی ئۆدیبی و سێکســوالیی‬ ‫شــاراوەی هەیــە لەگەڵ دایکیــدا‪ ،‬حەزی‬ ‫بۆ تابلــۆ و نیگارکێشــی حەزێکە لەگەڵ‬ ‫دایکیدا یەکدەگرێتەوە‪ ،‬کەزۆرجار مارتین‬ ‫بەچاوی ئۆبێکتێکی سیکســوالی سەیری‬ ‫دایكــی دەکات‪ ،‬لێرەولــەوێ لەکەشــی‬ ‫ڕۆمانەکەدا و وەســفی ئــەم پەیوەندیەدا‬ ‫هەســت بەم ئیرۆتیــکا ئۆدیبیە دەکەین‪.‬‬ ‫بەمشــێوەیە (مارتین ســەلمۆ) تەواو لە‬ ‫کەشــوهەوای میرانــی ڕۆماننــووس دوور‬ ‫ده‌كه‌وێتــه‌وه ‪‌،‬بەاڵم وەک باســتاردێک‪.‬‬ ‫نەک هەر ئەوە‪ ،‬بەڵکو (مارتین ســەلمۆ)‬ ‫کە ســواری فڕۆکەکە دەبێت لە ســوژەی‬

‫ڕۆمانی ئێســتای کوردی هەمــوو پاڵەوانەکانی‪ ،‬بە ژن‬ ‫و پیــاو و ئاســایش و ســەرباز و ســواڵکەرەوە وەک‬ ‫نووسەرەکەی قسە دەکەن‪ ،‬ئیتر چەمکی پاڵەوان نەک‬ ‫هەر غائیبە‪ ،‬بەڵکو مردووە‬ ‫ژیانێکــی دیکەیە‪ ،‬بەاڵم تاچەندە بەرگەی‬ ‫ئەوە دەگرێت بەرگەی لەعنەتی کولتوری‬ ‫بــاو بگرێــت‪ ،‬ئــەوە پێــوەری داهێنان و‬ ‫چێژی لەجیهاندا دیاریدەکات‪.‬‬ ‫بۆئــەوەی لــە چیرۆکی ئــەم زۆڵبوون‬ ‫و باســتاردیزمە تێبگەیــن دەگەڕێنــەوە‬ ‫بــۆ کۆنترین ئــەو چیرۆکانــەی مرۆڤیان‬ ‫سەرســامکردووە و مــرۆڤ بەدرێژایــی‬ ‫مێژوو شارستانی و دەسەاڵت جەنگەکانی‬ ‫خۆی لەسەر بیناکردووە‪ ،‬کەچیرۆکەکانی‬ ‫ئاینە تاکخوداییەکانە‪( .‬مەســیح) کوڕی‬ ‫خوایەکە و زۆڵە‪ ،‬هەروەها (موحەمەد) و‬ ‫(یوسف) و (موسا) و کۆی نوێنەرەکانی‬ ‫خودا هەرگیز ناوی باوکیان ناهێنن‪ ،‬مێژوی‬ ‫ئەوان لەســەر (غائیبکردنی باوک) خۆی‬

‫لەکتێبی (منداڵەترســناکەکانی نوێکات)‬ ‫دەڵێــت؛ ((لەدوای ئێرای مەســیح هیچ‬ ‫مرۆڤێک ناتوانێت مافی خۆی ڕەتبکاتەوە‬ ‫لــەوەی وەک زۆڵێکــی خواوەنــد‪ ،‬وەک‬ ‫باســتاردی خــوا ژیانی خۆی بــژی)) ل‪:‬‬ ‫‪ /٣١١‬سلۆته‌ردایك‪ ،‬منداڵ ‌ه ترسناكه‌كانی‬ ‫نوێــكات‪ ،‬ده‌زگای ســوركامپی ئه‌ڵمانــی‬ ‫‪٢٠١٥‬‬ ‫ئیدی هەمیشە دەبێت (زۆڵیکی خودا)‬ ‫لەسەر زەوی هەبێت‪ ،‬لەنێو ڕۆماندا بوونی‬ ‫هەبێت‪ ،‬خوایەک هەبێت چەقۆ لەدەستی‬ ‫بــاوک وەربگرێــت و کــوڕ بکاتــە هــی‬ ‫خــۆی و باوکی ســەر زەوی وەک زۆڵێک‬ ‫بەنەفرەتی بکات‪ .‬ئەو خوایە ئایدیایەکە‪،‬‬ ‫ڕۆشــنگەرییە‪ ،‬شۆڕشــە لەدژی کولتوری‬

‫ڕۆماننووســەکەی (میــران ئابراهــام)‬ ‫دووردەکەوێتــەوە‪ ،‬دەبێتــە (زۆڵێکــی‬ ‫ڕاسیست\ ڕه‌گه‌زپه‌رست)‪ ،‬چاكتر وه‌های ‌ه‬ ‫بێڵم ئه‌و هه‌ســته‌ی له‌ناخودئاگایدا هه‌ی ‌ه‬ ‫دێت ‌ه سه‌ر ئاستی هۆشمه‌ندی و له‌شێوازی‬ ‫جۆراوجــۆردا ته‌عبیــر له‌خۆیــده‌كات‪ .‬ل ‌ه‬ ‫چركه‌ســاته‌و‌ه ده‌ســتپێده‌كات كــه ‌زۆر‬ ‫بێمانایانــه‌‪ ،‬یەکســەر بەبۆنی پیاوە ورگ‬ ‫زلــە ڕۆژهەالتیەکە قەڵــس دەبێت! بۆنی‬ ‫ڕۆژهــەاڵت لەنێــو تاکســییەکدا بێــزاری‬ ‫دەکات‪ ،‬بۆنــی جــاد‌ه و شــه‌قامه‌كان و‬ ‫چێشــتخانه‌كان‪ .‬ئیــدی رۆژهــەاڵت الی‬ ‫ئەو‪ ،‬ئەو (وێنە ڕۆژهەاڵتناســییە سپییه‌)‬ ‫یــە کە ڕۆژئــاوا بۆ ڕۆژهەاڵتی کێشــاوە‪،‬‬ ‫لێــرەو‌ه مارتین بەبۆنــەکان تێکدەچێت‪،‬‬

‫بۆنــی پیاوەکــە‪ ،‬بۆنــی فڕۆکەکــە‪ ،‬بۆن‬ ‫ئارەقەی پیاوەکەی تەنیشتی‪ .‬کەدەگاتە‬ ‫فڕۆکەخانــەی میســر بەرامبــەر گەرمــا‬ ‫و بەبــۆن کەوتــن دەکەوێــت و ده‌گاتــ ‌ه‬ ‫هۆتێلێك ك ‌ه چاره‌نووسی به‌ئاڕاستهیه‌كی‬ ‫ناجۆردا ده‌بات‌‪.‬‬ ‫ئیــدی هــه‌ر له‌ســه‌ره‌تاو‌ه ڕۆژهــەاڵت‬ ‫لەبەردەمی مارتین شــوێنی ئەو بونەوەرە‬ ‫بێمانا و چەوری خۆر و پیسانەن لەهەموو‬ ‫شــوێنێکەوە بۆنیــان دێت‪ .‬کەدەشــگاتە‬ ‫هۆتێلەکە‪ ،‬هۆتێلەکە چیتر وێنەی هۆتێلە‬ ‫هێمــن و بچوکەکانــی ئەوروپــا نین‪ ،‬کە‬ ‫هەندێکیــان لەنێو شــارەکۆنەکاندا هێمن‬ ‫و لەســەرخۆ و پاکوتەمیزه‌كانــن كه‌پڕن‬ ‫لەکولتــوری خزمــەت‪ ،‬بەڵکــو هۆتێلکــە‬ ‫پڕێتــی لــە قیــژە و هــاوار و خوێــن و‬ ‫تــاوان‪ ،‬ئیدی ســنووری نێــوان هۆتێل و‬ ‫بەندیخانــە‪ ،‬بوونی نامێنێت‪ .‬لەنێوان ئەم‬ ‫دوو شــوێنەدا‪ ،‬بۆنی ئاودەستی هۆتێل و‬ ‫بۆنی ســەتڵە میزەکانی بەندیخانە لەنێو‬ ‫یەکتردا تێکەڵ دەبن‪.‬‬ ‫مارتیــن چیتــر لــەم خاڵــەوە‬ ‫لەگــەڵ دونیابینــی ڕۆماننووســەکەیدا‬ ‫یەکناگرێتــەوە‪ ،‬دەیەوێــت ســەردانەکەی‬ ‫بــۆ مۆزەخانە تەواوبــکات و بگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫دەنــا هیــچ شــتێکی ڕۆژهەاڵتــی بــەدڵ‬ ‫نییە‪ .‬لێــرەوە ئیگۆیەکــی دیکە‪ ،‬منێکی‬ ‫دیکــە‪ ،‬لــەم ڕۆمانــەدا ڕووداوەکان‬ ‫دەگێڕێتــەوە‪ ،‬كه‌لــ ‌ه ئیگــۆی مارتینەو‌ه‬ ‫خــۆی به‌رجه‌ســته‌ده‌كات‪ ،‬ئــه‌و ئیگۆیــ ‌ه‬ ‫(مارتین ســەلمۆ)یە گەمەی خۆیدەکات‪،‬‬ ‫چەندە دونیای ڕۆژهەاڵت ناشرین دەکات‪،‬‬ ‫ئەوەنــدەش (ســەلیم عومــەر) دەخاتــە‬ ‫خانەی دواکەوتوویی و باوکی کەچەندەها‬ ‫ژنی هەیەو پاشان خانەی تیرۆریستیەوە‪.‬‬ ‫تەنانــەت لەبەلجیــکا لــە وێســتگەی‬ ‫شــەمەندەفەری برۆکسل (بروسل میدی)‬ ‫ئــەم ئیگۆیــە چــاوی لەســەر ڕاوکردنی‬ ‫ئــەو نەریــت و کولتورانەیــە کەلەگــەڵ‬ ‫بەهــا ئەوروپاییەکانــدا ناگونجێت‪ .‬چاوی‬ ‫دەچێتە ســەر ژنێکی بااڵپۆش و پیاوێک‬ ‫لەپێشــەوەی دەڕوات و منداڵەکانیــش‬ ‫وەک مــراوی بەدوویانــەوەن‪ .‬كــۆی ئه‌و‬ ‫ڕه‌گه‌زپه‌رســتانه‌ی ئه‌وروپــا چاویان به‌و‬ ‫شێوازه‌ كارده‌كات‪.‬‬ ‫ئاوەها لەهەموو شوێنێکی ئەم ڕۆمانەدا‬ ‫ڕاسیســزمێک‪ ،‬ڕەگەزپەرستییەکی قوڵی‬ ‫نەرســیزمانە گەمــەی خــۆی دەکات‪.‬‬ ‫بەهەقەت هێزی ئەم ڕۆمانە لەم خاڵەدایە‪،‬‬ ‫بێئەوەی بەیەک وشــە باس لەو ڕاسیزمە‬ ‫شــاراوایە نــاکات كه‌لەکــۆی ڕۆمانەکەدا‬ ‫بەرجەســتەی کــردووە‪ ،‬ڕۆماننــووس‬ ‫زیرەکانە ناکەوێتە ســەپاندنی سوبێکتی‬ ‫خــۆی بەســەر ڕووبــەری گێڕانەوەکانــدا‬ ‫و لەئەلفــەوە تاوەکــو یــای مــراوی‬ ‫نافەلسەفێنێت‪ ،‬باسی ئەم ڕاسیسزمەمان‬ ‫نەبەچــاک بەخــراپ بــۆ نــاکات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫خوێنــەری ڕاســتەقینەی دەرەوەی مۆب‬ ‫و میگەلەکــە‪ ،‬ئەم ڕاسیســزمە دەبینێت‪.‬‬ ‫نەخێــر میــران ئــەوە نــاکات بەڵکــو‬ ‫ڕووداوەکان دەگێڕێتــەوە و وازمــان لــێ‬ ‫دێنێت بۆ خۆمان هەڵسوکەوت و جوڵە و‬ ‫ڕووداوەکان ڕاڤەبکەین‪ ،‬ئەمەش پڕۆسەی‬ ‫خوێندنەوە چێژبەخشتر دەکات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )494‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/29‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫کە پێکەنین دەمرێ لە ژیان برتسە‬

‫خوێندنەوەیەک بۆ شانۆیی (خواحافيز تا نازانم كه‌ى)‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫شــاعيرێكى كاتالۆنيايى ب ‌ه منداڵه‌كه‌ى‬ ‫ده‌ڵێت‪« :‬من بــۆ ڕزگاركردنى ئه‌م چه‌ند‬ ‫وشه‌يه‌ى ك ‌ه ب ‌ه ميرات بۆت جێ ده‌هێڵم‪،‬‬ ‫ژياوم (عه‌شق‪ ،‬دادپه‌روه‌ریى‪ ،‬ئازادى)»‪١‬‬ ‫ل ‌ه جيهانێكدا ڕۆژبــه‌ڕۆژ نادادپه‌روه‌رى‬ ‫و ســته‌م زۆرتر ده‌بێت و دۆخى ئابوورى‬ ‫و سياســى تا ده‌ڕوات خراپتر ده‌بێـــت و‬ ‫زياترژيانــى مرۆڤــى ده‌خه‌ن ‌ه هه‌لومه‌رجى‬ ‫ناله‌بــار و پانتايــى ئه‌و مه‌ترســييه‌ى ك ‌ه‬ ‫په‌لى به‌سه‌ربه‌شــێك لــ ‌ه واڵتانى دونيادا‬ ‫كێشاوه‌‪ ،‬زياتر و تاريكتر ده‌بێت‪ .‬دەکرێ‬ ‫چه‌مكى ڕۆشــنبير و به‌رپرسيارێتى زياتر‬ ‫ل ‌ه هه‌ميشــ ‌ه قســه‌ى له‌ســه‌ربكرێت‪ .‬ئایا‬ ‫ڕۆشنيرى كورد توانيويه‌تى ب ‌ه ئه‌ركه‌كانى‬ ‫خۆى هه‌ســتێت ل ‌ه دۆخێكدا ك ‌ه ده‌كرێت‬ ‫ب ‌ه يه‌كێك ل ‌ه قه‌يراناويترين دۆخ ‌ه سياسی‬ ‫و كۆمه‌اڵيه‌تييه‌كانــى دابنێين؟ توانیوێتی‬ ‫ویژدانــی ئــەو چەشــنە لــە ڕۆشــنبیری‬ ‫هەبێــت کە «زۆال» بوونی بە پێویســتی‬ ‫دەزانێت‪ .‬ڕۆشــنبيرێک ك ‌ه بێده‌نگ نابێت‬ ‫و ل ‌ه ســه‌رده‌مێكدا ل ‌ه ســارته‌ر و كامۆدا‬ ‫ده‌گات ‌ه قۆناغێکی نوێ و چارەنوسســاز؟‬ ‫ئه‌م ‌ه ئه‌و دۆخه‌ي ‌ه ك ‌ه پێویســتە هونه‌ر و‬ ‫به‌تايبه‌ت هونه‌رى بااڵى شــانۆ‪ ،‬ئه‌وجۆر‌ه‬ ‫ل ‌ه شــانۆى ڕاديكاڵ پێشــكه‌ش بكات ك ‌ه‬ ‫برێخــت پێداگريــى له‌ســه‌رده‌كات‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئــه‌وه‌ى لــ ‌ه (خواحافيز تــا نازانم كه‌ى) ته‌كنيــك و به‌جۆرێك شــێوازى تایبەتی‬ ‫دا دەیبینیــن‪ ،‬كاركــردن له‌ســه‌ر ڕه‌گ و محه‌مــه‌د يه‌عقوبى ناســراوه‌‪ .‬كاره‌كته‌رى‬ ‫ڕيشــه‌ى مەترســییه‌كان و ئــه‌و دۆخەى شــيوا هه‌رجــارەو خه‌بــه‌رى ده‌بێـــته‌و‌ه‬ ‫بوە‌ت ‌ه هۆى ســه‌رهه‌ڵدانى كێشه‌كان‪ .‬ئه‌م هه‌مووشــتێک بــ ‌ه شــێوه‌يه‌كى ســەیر و‬ ‫ســات ‌ه بــ ‌ه بيرهێنــه‌ره‌وه‌ى ئــه‌و دۆخه‌ي ‌ه چاوه‌ڕواننه‌كراو گۆڕاو‌ه و هه‌مووشــته‌كان‬ ‫ك ‌ه كامــۆ ده‌ڵێت‪« :‬ئــه‌وه‌ى ئازاديى لێ ئاراســته‌ى خراپيان وه‌رگرتووه‌‪ .‬له‌وه‌ش‬ ‫ســه‌نديت هه‌رئــه‌وە نانه‌كــه‌ى بڕيــت‪ ».‬ســەیرتر ئــه‌و كه‌ســانه‌ى ده‌وروبــه‌رى‬ ‫محه‌مه‌د مســته‌فا ل ‌ه ڕێگــه‌ى هه‌ڵبژاردنى دۆخه‌كــ ‌ه تاڕاده‌يــه‌ك وه‌ك دۆخێکــی‬ ‫شــانۆنامه‌ى خوله‌كێــك بێده‌نگــى كــ ‌ه ئاســايى ده‌بينــن يــا ئاســان قبوڵیــان‬ ‫ناونيشــانه‌كه‌ى گۆڕيو‌ه بۆ (خواحافيز تا كــردوو‌ه وه‌ك ئه‌مــرۆ ئێمه‌ى‪(.‬ڕاپه‌ڕين‪،‬‬ ‫نازانم كه‌ى) ده‌يه‌وێـت قسە لەو ڕۆشنبیرە كۆڕه‌و و كۆچى ده‌ســته‌جه‌معيى‪ ،‬شه‌ڕى‬ ‫بــکات کــە بێدەنگ نابێت و هەڵوێســتی ناوخــۆ‪ ،‬گرانى‪ ،‬نادادپه‌روه‌رى و نه‌بوونى‬ ‫هەیــە بــۆ ئــەوەی پانتایی ئــەو ترس و ياســا) ئه‌و‌ه یەکێک لە مانا‌كان ك ‌ه شيوا‬ ‫مەرگــەی دەیبینێــت گەورەتــر نەبێــت‪ .‬خه‌وتــوو‌ه و ئــاگاى لــه‌و دۆخــ ‌ه نه‌بوو‌ه‬ ‫وێنەی نووســەرێکمان نیشــان دەدات کە کــە دەکرێــت خەوتنــی ئێمــە بێــت لەم‬ ‫پێمان دەڵێــت ئازاديتان لێ زه‌وت کرا و ڕۆژگارەدا یــا بەدرێژایی مێژوو‪ ،‬مانايه‌كى‬ ‫گه‌ر له‌م خه‌و‌ه درێژ‌ه به‌رده‌وام بن مه‌رگى‬ ‫خۆشــتان ده‌بينــن‪ ،‬کــە دواجــار مەرگی‬ ‫خۆی و ئیفلیجبونی جیمی مەرگی هەموو‬ ‫شــتەکانە‪ .‬خوله‌كێــك بێده‌نگــى چه‌نــد‬ ‫مانگێــك دواى شــه‌هيدكردنى محه‌مــه‌د‬ ‫موختــارى و محه‌مــ ‌ه جه‌عفه‌رپويه‌نــد‌ه و‬ ‫چه‌ند نووســه‌ر و ڕۆشــنبيرێكى ئێران ب ‌ه‬ ‫ده‌ســتى توندڕه‌وه‌كان نووســراو‌ه و هه‌ر‬ ‫له‌و ساڵه‌شدا نمايشكراوه‌و چەند خەاڵتی‬ ‫وەرگرتووە‪.‬‬ ‫شانۆنامه‌كه‌باسی ڕووداوه‌كانى ‪ 1979‬و‬ ‫سه‌ره‌تاى شۆڕشى گه‌النى ئێران تا ‪1999‬‬ ‫ســاتى تيرۆركردنى ئه‌و چه‌ند نووسه‌ر و‬ ‫ڕۆشــنبير‌ه دەکات‪ .‬محه‌مه‌د مســته‌فا ب ‌ه‬ ‫چه‌شنێك نمايشــه‌كه‌ى ئاماد‌ه كردوو‌ه و‬ ‫ب ‌ه ئێره‌يى كردوو‌ه ل ‌ه ڕاپه‌ڕينى ‪ ١٩٩١‬و‌ه ترى ئه‌وه‌ي ‌ه كه‌ بێداره‌كان نووســتوه‌كانن‬ ‫تا ئه‌مڕۆ بخات ‌ه به‌ر پرســيار و ڕامانه‌وه‌‪ .‬وبــێ ئاگايــى و قبووڵكردنــى ئه‌وان ‌ه ك ‌ه‬ ‫ئــه‌و ته‌كنيكــه‌ى محه‌مــەد يه‌عقوبــى ئه‌ودۆخه‌ى به‌رهه‌مهێناوه‌‪ ،‬النیكه‌م شــیوا‬ ‫نووســه‌رێك له‌نــاو شــانۆنامه‌یەكه‌داي ‌ه و بــ ‌ه چاو و جه‌ســت ‌ه نوســتووه‌‪ ،‬ب ‌ه هۆش‬ ‫شــانۆنامەیەک ده‌نووســێت و هــاوكات و ئاگاييــه‌و‌ه لــ ‌ه كه‌ســ ‌ه نه‌خه‌وتووه‌كان‬ ‫ئــه‌و كاره‌كته‌رانــه‌ى بــۆ شــانۆنامه‌كه‌ى بێدارتــر‌ه و نامۆیــە بەو دونیایە و قبوڵی‬ ‫ده‌خولقێنێــت ل ‌ه نمايشــه‌كه‌دان و ژيانی ناکات‪ ،‬ئه‌وان به‌رهه‌مهێنه‌رى ئه‌و دۆخه‌ن‬ ‫خۆيان ده‌ژين‪ ،‬ل ‌ه شــانۆنامه‌ى (زستانى يان بــ ‌ه چه‌شــنێك به‌شــدارن تیاید‌ا کە‬ ‫‪)٨٨‬و‌ه ده‌ســتپێده‌كات كه‌ ســاڵى ‪ 1996‬درۆ و خيانه‌تــى تیا ده‌كرێت (شــه‌يدا ل ‌ه‬ ‫نوســيو‌یێتى و لــە (ســه‌ماى كاغــه‌ز‌ه غيابى خوشــك ‌ه نوستووه‌كه‌يدا شوده‌كات‬ ‫دڕاوه‌كان)دا دووبار‌ه ده‌بێـــته‌و‌ه و دواتر ب ‌ه هاوســه‌ره‌كه‌ى و ب ‌ه مافى ڕەواى خۆى‬ ‫لــە خوله‌كێــک بێده‌نگــى و((خواحافيز ده‌زانێت‪ ،‬شــيرين سۆزوهه‌ســت نادات بە‬ ‫تــا نازانم كه‌ى) و پاشــتريش ل ‌ه (ته‌نيا جیمــی و مافی ئــەوەی ناداتــێ منداڵی‬ ‫ڕێــگاى مومكــن)دا ده‌گاتــ ‌ه ترۆپك‪ .‬ئه‌م هەبێــت و ئه‌مــه‌ش وایكــردو‌ه جيمــى‬ ‫شــیوازی نوســینە وه‌ک چه‌شــنێک لــ ‌ه بــه‌رده‌وام هه‌ســت بــ ‌ه ته‌نيايــى بكات و‬

‫دواجــار ئيفليج دەبێت‪ .‬کامەران لە کاتی‬ ‫نوســتنی هاوســەرەکەی هاوســەرگیری‬ ‫لەگەڵ خوشــکی هاوســەرەکەی دەکات‪،‬‬ ‫هیوا هاوسەری هەیە و دڵی الی شیوایە‪،‬‬ ‫نوسه‌رى (شانۆنامه‌ى خواحافيز تا نازانم‬ ‫كــه‌ی) کە به‌رگريكارى ئازادییە‌دەبێـــت ‌ه‬ ‫قوربانى‌‪ ،‬لێره‌دا هه‌م كۆمه‌ڵگا ڕووبه‌ڕووى‬ ‫پرسیار ده‌بێته‌و‌ه و هه‌م ڕۆشنبير‪ ،‬وێنه‌ى‬ ‫نوســەر له‌م نمايشــه‌دا ب ‌ه بيرهێنه‌ره‌وه‌ى‬ ‫ئــه‌و وێنــ ‌ه لــ ‌ه ڕۆشــنبير‌ه كــه‌ ئازاي ‌ه و‬ ‫قوربانــى ده‌دات‪ .‬ئەو ڕۆشــنبیرەی رۆڵی‬ ‫هەیــە لــە بێدارکردنــەوەی کۆمەڵگــە و‬ ‫نایەوێ کۆمەڵگەیەکی نوســتوی هەبێت‪.‬‬ ‫ئــه‌وەى گــه‌ر نه‌ڵێين ل ‌ه ئەمــڕۆی ئێمه‌دا‬ ‫بونــى نييــ ‌ه ده‌توانيــن بڵێيــن ژماره‌يان‬ ‫ناگات ‌ه ژماره‌ى په‌نجه‌كانى ده‌ست‪.‬‬

‫ڕه‌نگــه‌كان كه‌لەم نایشــەدا ب ‌ه باشــى ب ‌ه‬ ‫بيرهێنــه‌ره‌وه‌ى ســه‌ره‌تاى نــه‌وه‌ده‌كان‬ ‫بوو‪ .‬ئه‌وكورســى و شــتومه‌ك و ئامراز‌ه‬ ‫كه‌م و ســادانەی ل ‌ه نمايشه‌كه‌يدا بەباشی‬ ‫كه‌ڵكى لێ وه‌رگرتبوون به‌رجەســتەکەرى‬ ‫ديــد ودنیــاى يه‌عقوبیيــه‌‪ .‬هــه‌م كارى‬ ‫له‌ســه‌ر ده‌ق كــردوو‌ه و هــه‌م له‌ســه‌ر‬ ‫ڕه‌گه‌زه‌كانــى ترى نمايش‪ ،‬لــە تەکنیکی‬ ‫بــەرزی دەرهێنان و ئاڕاســتەکردنی باش‬ ‫و کاریگــەری ئەکتەریشــدا‪ ،‬خاڵــى الواز‬ ‫ســاتی ڕاگەیاندنــی مه‌رگى نووســەرە لە‬ ‫الیــەن هاوســەرەکەیەوە‪ ،‬ئه‌م كۆتايي ‌ه ل ‌ه‬ ‫كاريگه‌ريى نمايشــه‌كه‌ى كه‌م كردوه‌ته‌و‌ه‬ ‫و ده‌يتوانــى ڕێگايه‌كى ترى هه‌ڵبژاردایە‪،‬‬ ‫ده‌كــرا وه‌ك ئه‌وه‌ى لــ ‌ه ده‌قه‌كه‌دا هه‌يه‌‪،‬‬ ‫لــ ‌ه تاريكــى و لــ ‌ه ڕێگــه‌ى بڵندگــۆو‌ه‬

‫خاڵى الواز لە نمایشــەکەدا ســاتی ڕاگەیاندنی مه‌رگى‬ ‫نووســەرە لە الیەن هاوسەرەکەیەوە‪ ،‬ئه‌م كۆتاييه‌ له‌‬ ‫كاريگه‌ريى نمايشه‌كه‌ى كه‌م كردووه‌ته‌وه‌ و ده‌يتوانى‬ ‫ڕێگايه‌كى ترى هه‌ڵبژاردایە‬ ‫ده‌رباره‌ى ده‌رهێنان‬ ‫ديــدى درووســتى ده‌رهێنــه‌ر ب ‌ۆ ده‌ق‬ ‫توانيويه‌تــى كاريگــه‌رى له‌ســه‌ر هه‌مــوو‬ ‫ڕه‌گــه‌زه گرنگه‌كانى نمايشــه‌ك ‌ه هه‌بێت‪.‬‬ ‫لــ ‌ه نووانــدن و جلوبــه‌رگ و ميكيــاژ و‬ ‫مۆســيقاو‌ه تــا بەکارهێنانــی ڕووناکــی‌‪.‬‬ ‫محه‌مه‌د مســته‌فا لــه‌و ده‌رهێنه‌رانه‌ي ‌ه ك ‌ه‬ ‫هه‌ميشــ ‌ه حــه‌زده‌كات و ئيزافــه‌ى خۆى‬ ‫لــ ‌ه ده‌رهێنان و ڕاڤه‌دا بــۆ ئه‌و ده‌قانه‌ى‬ ‫كــ ‌ه هه‌ڵيانده‌بژێرێــت هه‌بێــت‪ .‬ئەمــە ل ‌ه‬ ‫کارکردنــی له‌گــه‌ڵ ســتراكچه‌ری دەق و‬ ‫كاره‌كتــه‌ره‌كان و كه‌شــى نمايشــه‌كه‌يدا‬ ‫به‌رچاو ده‌كه‌وێت‪ .‬ته‌نانه‌ت ل ‌ه هه‌ڵبژادرنى‬ ‫ئه‌كته‌رو چۆنيه‌تــى ديكۆر و جلوبه‌رگ و‬

‫ڕابگه‌يه‌ندرايه‌‪ .‬يا ســاتى دیداری شيوا و‬ ‫شــه‌يدا کە بۆ دواجــار ماڵئاوايى ل ‌ه يه‌ك‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬گه‌ر ئه‌و ســات ‌ه ل ‌ه نمایشــه‌كه‌دا‬ ‫ى ئەوتۆ ڕوی نەدەدا‬ ‫نه‌بوايــ ‌ه هيچ شــتێک ‌‬ ‫و بگر‌ه كاريگه‌رى باشــی له‌ســه‌ر ريتمى‬ ‫نمايش ده‌بوو‪.‬‬ ‫دەربارەی نواندن‬ ‫دیارتریــن ڕەگــەزی ســەرکەوتوو‬ ‫کاریگەری شــانۆیی خواحافیــز تا نازانم‬ ‫کــەی نواندنــی ڕەوان و کاریگــەری‬ ‫ئەکتــەرەکان بــوو‪ .‬ئــەوەی مارتیــن‬ ‫ئســلین دەڵێت‪« :‬شــێواز و فۆڕمی دەق‬ ‫بەیاننامەیەکــی ڕوون و بێ ئاڵۆزی مانای‬ ‫«واقیعــی» دەق نییە‪ .‬زیاتر لەوە قســە‬

‫لەسەرکاریگەری ئەکتەر دەکات و پەنا بۆ‬ ‫ژاک دریدا دەبات و هاوڕای ئەوە کە دەڵێ‬ ‫«مەحاڵە دەق تەنیا یەک مانای دروست‬ ‫و کۆتایــی «میتافیزیکــی» هەبێت‪٢».‬‬ ‫ئســلین بڕوای وایە ئەکتــەر (هەندێکجار‬ ‫بەهــاوکاری دەرهێنەر) ئیزافــە و ڕاڤەی‬ ‫خۆی هەیــە بۆ ڕۆڵ و خودی ئەم ڕاڤەیە‬ ‫دەبێتە دەقێکی تر بۆ ســەردەقی نوسەر‬ ‫و دەرهێنــەر و ڕاڤەکانــی تــر و دیدێکی‬ ‫تــر دەدات بە بینــەر وەک لە نواندن لەم‬ ‫نمایشەدا دیمان‪ .‬جموجوڵی پڕ لە جۆش‬ ‫و خرۆشی ژیان لە ڕۆڵی جیمی الی زەریا‬ ‫ســامی ســەلمێنەری ئەو ڕاســتییەیە کە‬ ‫ئەکتەری ڕۆڵە جیــاوازەکان بێت دەکرێ‬ ‫لە هەر نمایشێکدا چاوەڕوانی شتی تازەی‬ ‫لێبکەین‪ .‬ئەو ئیزافەیەی مارتین ئســلین‬ ‫باسی دەکات لە ڕۆڵی جیمیدا بەرجەستە‬ ‫بووبو ‪ ،‬هەر لە دەرکەوتنی یەکەمییەوە تا‬ ‫ساتی ئیفلیجبوونی‪ .‬سۆما قاسم باشترین‬ ‫بــژاردە بوو بۆ ڕۆڵی شــیوا و لە ســاتی‬ ‫یەکەمــی دەرکەوتنییــەوە بــە وزەیەکی‬ ‫زۆرەوە بینەر دەباتە دنیای خۆیەوە و لەو‬ ‫جێگایانەدا دەبێت نائەکتیڤ و ئارام بێت‬ ‫بە باشــی ئەو کار دەکات و حەپەســاوی‬ ‫و ڕامانــی لــەو دونیایــەی دەوروبــەری‬ ‫بــە نواندنێکــی ڕەوان و ســەرنجڕاکێش‬ ‫بەرجەســتە دەکات‪ .‬زیرەکانە کار لەسەر‬ ‫ئەو دۆخە نائاساییە دەکات‪ .‬ئیحساساتی‬ ‫بەباشــی کۆنترۆڵ دەکات و هەڵچونی بێ‬ ‫هۆ و ناسروشــتی لــە ڕۆڵەکەیدا نابینین‪.‬‬ ‫بەجۆرێــک هێمن و ئــارام دەردەکەوێت و‬ ‫زیاتر بــە بێدەنگییــەکان ناڕازیبونی لەو‬ ‫دنیایە دەخاتە ڕوو‪ .‬سۆما ئەو ئەکتەرەیە‬ ‫لــە ئێســتادا و لــە هەرنمایشــێکدا بێت‬ ‫دەتوانێت بینەرێکی زیاتر و باشتر بەرێتە‬ ‫نــاو هۆڵەکانەوە‪ .‬دیــاری عومەر لە ڕۆڵی‬ ‫شــەیدا جیاوازتریــن ڕۆڵی ئەم ســااڵنەی‬ ‫خــۆی بینــی‪ ،‬لەوێــدا کە هاوســەرگیری‬ ‫لەگەڵ هاوســەری خوشکەکەی دەکات و‬ ‫بــە باوەڕبەخۆبونەوە ئــەو مافە بە خۆی‬ ‫دەدات(لە گفتوگۆکانی لەگەڵ شــیرین و‬ ‫بــە تەلەفون لەگەڵ کامەران) ئاســتێکی‬ ‫بااڵی نواندن پێشکەش دەکات و زۆرباش‬ ‫هەســتی جیــاواز لــەو دیمەنانــەدا لــە‬ ‫ڕێــگای گێڕانەوەی چیرۆکی ئۆراشــیماوە‬ ‫(دانپیانان) تا ئــەو جێگایانەی بێدەنگە‬

‫یــان لــە بیرکردنەوەدایە دابــەش دەکات‬ ‫و ڕۆڵەکــەی بەرجەســتە دەکات‪ .‬دیــدار‬ ‫عومــەرم لــە دوونمایشــدا پێــش ڕۆڵــی‬ ‫شــیرین دیوە‪ ،‬ئەو ئەکتەرە زۆر کاریگەر‬ ‫پڕ لە وزەیە نەبوو کە لە ڕۆڵی شــیریندا‬ ‫بینیمــان‪ .‬لــەو کاتەی ســەیر تەلەفزیۆن‬ ‫دەکا و گــوێ بــە جیمــی نــادات‪ ،‬بینەر‬ ‫لەگــەڵ خۆی دەبات تا ئەو کاتەی جیمی‬ ‫ئیفلیــج دەبێت و دەمانگرێنــێ‪ .‬دیدار لە‬ ‫ڕێگای نواندنییەوە و دابەشکردنی هەست‬ ‫و سۆزی جیاواز لە نێوان خوشکەکانی و‬ ‫جیمیدا‪ ،‬ئەو ئەکتەرەیە کە دەیڤید مەمت‬ ‫دەڵێت‪« :‬جیهان پێویســتی بە شــانۆیە‬ ‫و شــانۆش پێویســتی بــەو ئەکتەرانەیە‬ ‫کــە حەقیقەتــی ڕوحــی مــرۆڤ ببەنــە‬ ‫سەرتەختەی شانۆ‪٣».‬‬ ‫بێســاران جاســم لە ڕۆڵی نووســەردا‬ ‫نیگەرانــی و هەســتی قوڵی بەرامبەر ئەو‬ ‫دۆخە مەترسیدارەی خۆی و هاوسەرەکەی‬ ‫و بە گشــتی کۆمەڵگەکــەی تێکەوتووە و‬ ‫لەیــەک کاتدا نیشــاننەدانی ئەو هەســت‬ ‫و ترســە زۆرەی الی هاوســەرەکەی‬ ‫و ڕۆچــون بەناوخــۆدا لــە گرنگتریــن‬ ‫تایبەتمەندییەکانــی ڕۆڵەکەی بوو تا ئەو‬ ‫ڕادەیەی بە ڕۆڵێکی جیاوازتر و نەمرتری‬ ‫بزانیــن لە ڕۆڵــی ئاراس لە وشکەســاڵی‬ ‫و درۆدا‪ .‬ڕۆزا ئومێــد لە ڕۆڵی هەســتیدا‬ ‫ســەرەڕای کەمیی دیالۆگ و ئامادەبوونی‬ ‫لە دیمەنەکانی نمایشــەکەدا‪ ،‬شانبەشانی‬ ‫هاوڕێکانی ئیزافەی گەورەی بۆ ڕۆڵەکەی‬ ‫و پەیوەنــدی نێــوان کارەکتەرەکانــی‬ ‫تر و ئەتمۆســفەری گشــتیی نمایشــەکە‬ ‫هەبوو‪ .‬دیمەنی مەســتبوون و پێکەنینی‬ ‫بەردەوامــی‪ ،‬هەڵچونــی لــە کاتــی‬ ‫گفتوگۆکانــی لەگەڵ هاوســەرەکەی وای‬ ‫کردبوو ڕەگەزی نوانــدن ببێتە جوانترین‬ ‫ڕەگەزی نمایشەکە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‬ ‫‪.١‬اخــاق آینــدە‪ ،‬فدریکومایــور‪ .‬ترجمــە‬ ‫محمدجعفرپوینــدە‪ ،‬مجلــەی آیندە‪ .‬شــمارە‪.١٣٦‬‬ ‫بهمن ‪١٣٧٧‬‬ ‫‪ ٢‬دنیــای درام‪ .‬مارتیــن اســلین‪ ،‬ترجمــەی‬ ‫محمدشهبا‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬نشرهرمس ‪١٣٨٢ ،‬‬ ‫‪٣‬بازیگــری حرفەای‪ ،‬ملیســابرودر‪ ،‬مایکلکان‪،‬‬ ‫مدالیــن اولنک و‪..‬ترجمەی احمددامود‪، ،‬چاپ اول‬ ‫‪١٣٧٦،‬کارگاە انتشارات روزبهان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )494‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/2/29‬‬

‫‪4‬‬

‫شیعر ته‌نها چۆڵه‌وانییه‌كه‌ پڕ نابێته‌وه‌‬ ‫هیچ نییه‌ ئه‌و گۆرانییه‌‬ ‫هیچ نییه‌ ئه‌و سه‌مایه‌‬ ‫بۆ زه‌ماوه‌ند مه‌چۆ له‌گه‌ڵ ئه‌و خه‌ڵكه‌دا‬ ‫ئه‌وان عه‌شقیان له‌گه‌ڵ كه‌پیتالیزمدا هه‌یه‌‪...‬‬ ‫من هه‌موو شه‌وێك ئه‌خۆمه‌وه‌‬ ‫تا ئێستا ئه‌مه‌م به‌ كه‌س نه‌وتووه‌‬ ‫نابێت بهێڵیت كه‌س بزانێت تۆ هه‌موو شه‌و ده‌خۆیته‌وه‌‬ ‫له‌ واڵتێكدا كه‌ خه‌ڵك وه‌ك گورگ خۆیان بۆت حه‌شار داوه‌‬ ‫ته‌نها نهێنی ئه‌یباته‌وه‌‬ ‫ده‌بێت بتوانیت ئه‌م جه‌نگه‌ بكه‌یت‬ ‫به‌ زه‌رده‌خه‌نه‌وه‌ ڕێ بكه‌یت به‌ شه‌قامه‌كاندا‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌وه‌نده‌ پاره‌ ڕژابێت بۆت‬ ‫قه‌یران زه‌فه‌رت پێ نه‌بات‬ ‫دایك‌خۆگێن ئه‌م خه‌ڵكه‌‬ ‫هه‌موو ڕۆژێك ئه‌پاڕێنه‌وه‌ تۆ ڕۆژێكی خراپت هه‌بێت‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا تا سه‌ر ئه‌م نیگه‌رانییه‌ ناشاردرێته‌وه‌‬ ‫دڵنیام له‌ كۆتاییدا شادومانییه‌ بچوكه‌كان ئه‌یبه‌نه‌وه‌‬ ‫هه‌موو كه‌سێك ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌‬ ‫بۆ سه‌ر ئه‌و‌ شته‌ی دڵی پێی خۆشه‌‬ ‫دڵنیابه‌ ئاسان نییه‌ بهێڵن دڵخۆش بیت‬ ‫دڵه‌ ڕووناكه‌كه‌ی من و ڕۆژگاره‌ تاریكه‌كه‌م پێكه‌وه‌ ناڕۆن‬ ‫تۆ دیار نیت‬ ‫تۆ كێیت و‬ ‫له‌ كوێیت‪...‬‬ ‫هه‌وڵ بده‌ كه‌س نه‌ناسیت‬ ‫ئه‌گه‌ر تۆ كه‌س نه‌ناسیت قه‌ت كێشه‌و نییه‌‬ ‫خه‌ریكی گۆرانییه‌كانی خۆت به‌‬ ‫یاده‌وه‌ری با قه‌ڵبه‌زه‌ بدا‬ ‫منداڵی ژیانه‌‬ ‫منداڵی تاكه‌ ڕوداوی گه‌وره‌یه‌‬ ‫من پاره‌م هیچ پێ نه‌ماوه‌‬ ‫چونكه‌ پێشرتیش هه‌ر نه‌مبوو‬ ‫ئیشی من مایه‌پووچكردنی دونیایه‌‬ ‫ئه‌بێت ئه‌م قاقالێدانه‌ سه‌رشۆڕ بێت‬ ‫ته‌ماشا ئه‌و گۆرانییانه‌ هیچی بۆ تۆ نییه‌‬ ‫هه‌وڵ بده‌ خۆت به‌ دوور بگره‌‪،‬‬ ‫له‌ وێنه‌ جوانه‌كان و بریقانه‌وه‌كان‬ ‫زۆر به‌ كتوپڕی ناخۆشییه‌كان چڕتڕ ئه‌بنه‌وه‌‬ ‫ئارامی هێشتا دیار نییه‌‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌ ئازار بوایه‌ به‌ زیاده‌وه‌ چه‌شتوومه‌‬ ‫هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی ئومێد كه‌وت‬ ‫ئیرت غلۆربوونه‌وه‌ بۆ جه‌هه‌نه‌م سه‌یرانه‌‬ ‫هیوا مرۆڤه‌كان ڕێك ئه‌خا بۆ شۆرش‬ ‫به‌رده‌وام هیوا ئه‌بارێت‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫««‬

‫ڕامیار مه‌حمود‬

‫به‌اڵم دۆزینه‌وه‌ی هیوایه‌كی ڕێك ئه‌سته‌مه‌‬ ‫مرۆڤ هه‌رگیز نییه‌‬ ‫چونكه‌ سه‌رپشك نییه‌‬ ‫خراپرتین ڕووداوێك مێژووی زمان تووشی هاتبێت شیعره‌‬ ‫شاعیربوون له‌ مێژوودا‬ ‫بیركردنه‌وه‌یه‌ به‌ هه‌اڵوگێڕاوی‬ ‫پیاسه‌كردنه‌ به‌ پێچه‌وانه‌وه‌‬ ‫شیعر ته‌نها چۆڵه‌وانییه‌كه‌ پڕ نابێته‌وه‌‬

‫شیعر نه‌بوایه‌ ته‌نیایی و ئازار و بێده‌رتانی مرۆیی‬ ‫ده‌مێكه‌ سه‌رنگون ئه‌كرا‬ ‫له‌به‌ر ئه‌و هۆیه‌شه‌‬ ‫من له‌ ژیان ده‌رمان ئه‌گرمه‌وه‌‬ ‫له‌به‌ر ئه‌م هۆیه‌شه‌‬ ‫من هه‌موو جۆره‌كانی ده‌ردیگران ئه‌نووسمه‌وه‌‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫جانیوه‌ری و فیربیوه‌ری ‪2016‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨5‬دوشةممة ‪201٦/2/29‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪285‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )285‬دوشةممة ‪2016/2/29‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫بانگخوازی ئاینی لە «موفتی»یەوە بۆ «عەبدول»ەكان‬ ‫بەبۆنەی كۆچی دوایی «شەماڵ موفتی»یەوە‬

‫عەلی مستەفا كەریم‬ ‫موفتی و عەبدولەكان لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫دو مۆدێل و ستایڵی جیاوازن لەنێو بانگخوازە‬ ‫ئاینییەكاندا‪ .‬ئەم دو جۆرە لە بانگخوازی ئاینی‬ ‫لە بیركردنەوە و ئەداكردن و پاشخانی فیكریدا‬ ‫جیاوازن و تەنانەت دەكرێت بگوترێت لەالی مۆدیلی‬ ‫یەكەمیان ئاین و ئاینداری ببێتە فاكتەرێكی ئاشتیی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ئاین وەكو بەشێك لە هارمۆنییەتی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و تەواوكەری كۆمەاڵیەتی ببینرێت‪،‬‬ ‫لەبەرامبەردا لە مۆدیلی دوەمــدا ئاین دەبێتە‬ ‫هۆی لێكترازان و قوڵكردنەوەی گرژییەكان لەنێو‬ ‫كۆمەڵ و گروپەكاندا و توندوتیژی و بیركردنەوەی‬ ‫روكاریانە دەبێتە بەشێكی بنەڕەتی لە دیاردەی‬ ‫ئاینی‪ .‬لەم كورتە وتــارەدا لەسەر ئەو دۆجۆرە‬ ‫لە بانگخوازی ئاینی هەڵوەستەدەكەین‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئەوانەی كە بونەتە بانگخوازی میدیایی و لە میدیا‬ ‫ئیسالمییەكاندا بونەتە ئەستێرە‪.‬‬ ‫بانگخوازی ئاینی مەبەست لەو كەسایەتیانەیە‬ ‫كە وەكــو بانگەوازكەر و مــژدەدەرێــك بۆ ئاین‬ ‫دەركەوتون و ناسراون‪ .‬وەكو فاكتێك بانگخوازی‬ ‫ئاینی درێژكراوەی رۆڵ و پێگە و ئەركی پیاوی‬ ‫ئاینییە‪ .‬واتــە پیاوی ئاینی (مــەال و شێخ و‬ ‫سۆفی و ‪)...‬كاری سەرەكییان بانگەوازكردنە بۆ‬ ‫ئاین‪ .‬بەدرێژایی مێژوی ئاینی ئیسالم ئەم توێژە‬ ‫لە مزگەوت و تەكییە و خانەقاكاندا بانگەوازی‬ ‫بۆ ئاین كردوە‪ ،‬ئەمە تاكو نەوەدەكان و پاش‬ ‫راپــەڕیــن‪ .‬بــەاڵم لەگەڵ پەیدابونی كۆمەڵێك‬ ‫حیزب و كۆمەڵەی ئیسالمیدا و لەگەڵ پەیدابونی‬ ‫میدیای ئیسالمییەكاندا لە هەرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫بەتایبەت رادیۆ و دواتر تیڤیدا‪ ،‬جگە لەمەالكان كە‬ ‫پیشەی سەرەكییان بانگەوازی ئاینییە‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫كەسایەتی دیكە دەركەوتن‪ ،‬وەكو مامۆستا و‬ ‫پزیشك و ئەندازیار و توێژەكانی دیكە‪ ،‬لە رادیۆ‬ ‫و تیڤیی ئەو حیزبە ئیسالمییانەوە بە شێوازێزێكی‬ ‫هەندێك جیاوازتر لە فۆرم و زمان و دەربڕین‬ ‫و تەكنیك دا هەوڵیان دەدا گــوتــاری ئاینی‬ ‫بەشێوازێكی دیكە پێشكەش بكەن‪ .‬ئەم جۆرە‬ ‫كەسایەتیە ئاینییانە ناویان دەبەین بە ئەستێرە و‬ ‫بانگخوازانی میدیاكان‪ .‬ئەم بانگخوازە میدیاییانە‬ ‫لە نــەوەدەكــانــەوە بــەرەبــەرە دەركــەوتــن و بۆ‬ ‫دوهەزارەكان چەند بانگخوازێك بونە ئەستێرەی‬ ‫شاشە و رادیــۆكــان و لە دوهەزارەكانیشەوە‬ ‫لەگەڵ فراوانبونی میدیای ئاینیدا چەندین‬ ‫دەمــوچــاوی دیكە و بــەشــێــوازی جــۆراوجــۆر‬ ‫دەركــەوتــون‪ .‬بەگشتی دەكرێت پۆلبەندییەك‬ ‫بۆ بانگخوازانی ئاینی نێو میدیا ئاینییەكان‬ ‫بكەین‪ .‬لەو پۆلبەندییەدا دەكرێت دۆ مۆدێل‬ ‫لە بانگخوازی میدیاكان جیابكەینەوە‪ ،‬یەكەم‬ ‫مۆدێلی بانگخوازانی میانەڕەو و پێكەوەژیان‪،‬‬ ‫دوەم مۆدێلی بانگخوازانی توندڕەو‪ .‬لێرەشدا‬ ‫دیارترینی بانگخوازانی میدیایی هەریەك لەو‬ ‫دو مۆدێلە ئاماژەپێدەكەین‪ .‬دیارترین كەسێك‬ ‫كە بوبێتە ئەستێرەی مۆدێلی یەكەم «شەماڵ‬ ‫موفتی»یە كە لە نەوەدەكانەوە بۆ دوهەزارەكان‬ ‫ئەستێرەی شاشە و رادیۆ ئاینییەكانبو‪ ،‬بەتایەت‬ ‫میدیاكانی یەكگرتو‪ .‬دیارترین كەسانێكیش كە‬ ‫بونەتە ئەستێرەی مۆدێلی دوەم (د‪.‬عەبدولواحید‬ ‫و د‪.‬عەبدوللەتیف)ن‪ ،‬كە یەكەمیان لە میدیاكانی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی و دوەمــیــش لــە میدیای‬ ‫سەلەفییەكان‪ ،‬بەتایبەت تەلەڤزیۆنی ئامۆژگاری‬

‫دەردەكــەون و كات و بەرنامەی تایبەتیان بۆ‬ ‫تەرخانكراوە‪.‬‬ ‫شەماڵ موفتی رۆژی شەمە ‪ 2/20‬كۆچی دوایی‬ ‫كرد‪ ،‬ئەم بانگخوازە وەكو پیاوێكی نەرم و نیان‬ ‫لە راگەیاندنەكانەوە خەریكی ئامۆژگاریكردن و‬ ‫رونكردنەوەی ئاینی بو‪ ،‬هەروەها وەكو چاكسازێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەردەكەوت‪ ،‬بەهەمان شێوە هەوڵی‬ ‫دەدا ئاین نوێبكاتەوە و بیگونجێت لەگەڵ زانست و‬ ‫بەهاكانی سەردەمدا‪ .‬جگە لەوەی كە ژینگەدۆست‬ ‫و ژینگەپارێزێكی چاالك بو‪ .‬پێداچونەوە بەو‬ ‫وتارانەی كە لە میدیاكاندا باڵوكراوەتەوە كات و‬ ‫وزەیەكی تەرخانكراوی پێویستە تاكو بەشێوازێكی‬ ‫بابەتییانەتر و زانستیانەتر پۆلبەندی و رای‬ ‫یەكالكەرەوەی لەسەر بدرێت‪ .‬بەاڵم دەكرێت وەكو‬ ‫هەڵسەنگاندنێكی سەرەتایی ئەوە بڵێین كە بە‬ ‫شێوازێكی نەرمونیان ئامۆژگاری خەڵكی دەكرد‬ ‫و كــاری لەسەر بەخۆداچونەوە و چاكەكاری‬ ‫و رەفتاری ئاینییانەی شێلراو و گونجاو لەگەڵ‬ ‫دۆخ و بــاری ســەردەمــدا‪ .‬زۆرجــار هەوڵی دەدا‬

‫سود لەو بەشەی دەق و مێژو و گێڕانەوەكانی‬ ‫نێو ئیسالم وەربگرێت كە لەگەڵ ســەردەم و‬ ‫كۆمەڵی نوێدا گونجاون‪ .‬بەهەمان شێوە هەوڵی‬ ‫دەدا زانست و ئاین بگونجێنێت و لێكنزیكبكاتەوە‬ ‫تاكو بینەر و گوێگرەكانی قەناعەتی ئەوەیان لەال‬ ‫پەیداببێت كە ئاین لەگەڵ سەردەمدا رێدەكات‪.‬‬ ‫لە گوتار و دەربڕینی ئەم بانگخوازەدا بە زەقی‬ ‫سەنگەر لەنێوان كوفر و ئیمان و باوەڕ و بێباوەڕ‬ ‫و ئیسالم و كوفر و ئێمە و ئەواندا ناگیرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو هەوڵدەدرێت جۆرێك لە پێكەوە ژیان‬ ‫یان پێكەوە هەڵكردن و جۆرێك لە گفتوگۆ و‬ ‫گوێگرتن لە بەرامبەر و رێزدانان بۆ ئەویتر رێگەی‬ ‫بۆ خۆشبكرێت‪ .‬ئەم گوتارەی شەماڵ موفتی بە‬ ‫تەكنیك و ئوسلوب و ناوەرۆك و جیهانبینییەكەوە‬ ‫بۆ نەوەدەكان هەنگاوێكی سەرەتایی باشبو بۆ‬ ‫گەنجانێك و نەوەیەك كە لەبەردەم هەڕەشەی‬ ‫گوتاری توندڕەوی و تیرۆری ئاینیدا گەورەدەبون‪،‬‬ ‫سەردەمێك و قۆناغێك كە فتوای تەكفیر و‬ ‫كوشتن لەسەر شیعرێك دەردەكرا كە تەنها رایەك‬

‫یان وێنەیەكی تێدایە كە بە ئەقڵی هەندێك كەس‬ ‫ناخوات‪ .‬یان تەنانەت لەوكاتانەدا دیموكراسیەت و‬ ‫پەرلەمان بە كوفر و بێباوەڕی لە قەڵەم دەدرا‪.‬‬ ‫ئەگینا ئەو گوتارەی كە موفتی لەسەری دەڕۆشت‬ ‫كۆمەڵێك ئەشكالی(پارادۆكس و سادەگۆیی)‬ ‫تێدایە كە بۆ ئەمڕۆ كەلێن و ناتەواوییەكان دیارن‬ ‫و قۆناغەكانی خەریكە بەسەردەچن‪.‬‬ ‫لە مۆدێلی دوەمــی بانگخوازە میدیاییەكاندا‬ ‫دو كەس زۆر دیار و دەركەوتون‪ ،‬ئەوانیش دو‬ ‫عەبدولەكانن‪ .‬مەبەستیش لە عەبدولەكان‪ ،‬هەردو‬ ‫دكتۆر(عەبدوللەتیف و عەبدولواحید)ن كە وەكو دو‬ ‫بانگخوازی میدیای ناسراون و یەكەمیان دكتۆرای‬ ‫لە زانستە ئاینییەكاندا هەیە و كەناڵێكی تایبەت‬ ‫بەڕەوتەكەی هەیە بەناوی (ئامۆژگاری)‪ ،‬دوەمیان‬ ‫دكتۆرای لە پزیشكیدا هەیە و لە میدیای كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمییدا بوەتە ئەستێرە‪ .‬ئەم دو بانگخوازەش‬ ‫چەند ساڵێكی كەمە دەركــەوتــون‪ .‬بەتایبەت‬ ‫لە پاش ‪2010‬ەوە بونەتە دو ئەستێرەی شاشە‬ ‫ئاینییەكان‪ .‬هەردو عەبدولەكان شێوازی گوتار و‬

‫لە گوتار و دەربڕینی شەماڵ موفتیدا بە زەقی سەنگەر لەنێوان‬ ‫كوفر و ئیمان و باوەڕ و بێباوەڕ و ئیسالم و كوفر و ئێمە و ئەواندا‬ ‫ناگیرێت‪ ،‬بەڵكو هەوڵدەدرێت جۆرێك لە پێكەوەژیان یان پێكەوە‬ ‫هەڵكردن و جۆرێك لە گفتوگۆ و گوێگرتن لە بەرامبەر و رێزدانان بۆ‬ ‫ئەویتر رێگەی بۆ خۆشبكرێت‬

‫ئەداكردنی ئاینییانەیان واخۆی دەردەخات كە زبر‬ ‫و رەق و توند و روكاریانە و یەكالكەرەوە بێت‪.‬‬ ‫هەردوكیان لەوەدا هاوبەشن كە لە گوتارەكانیاندا‬ ‫كۆمەڵگە بۆ كوفر و ئیمان و برای ئاینی و دوژمنی‬ ‫ئاین دابەشدەكرێت و گەڕانەوە و السایكردنەوە‬ ‫بۆ كلتور و چاخەكانی پێشتر دەكرێتە ئامانج‪.‬‬ ‫لە بەرهەمی گوتاری عەبدولەكاندا ئایندارییەكی‬ ‫شەكالنی و توندڕە و بەرهەمدێت كە مرۆڤێكی‬ ‫ئاینداریی پەڕگیر‪ ،‬نائەكتیڤ‪ ،‬دورەپەرێز‪ ،‬یان‬ ‫توندڕەوی سەپێنەر و رەتكەرەوەی گفتوگۆ و‬ ‫تەكفیری وەها بەرجەستە بكات كە هەمو الیەن و‬ ‫كەسێك بە ناهەق و گومرا و سەرلێشێواو بزانێت‪.‬‬ ‫بەجیاوازی ئەوەی كە (د‪.‬عەبدولواحید) پزیشكە‬ ‫و زۆرجاریش كار لەسەر گونجاندنی زانست و‬ ‫ئاین دەدات‪( ،‬د‪.‬عەبدوللەتیف) پسپۆڕی زانستە‬ ‫ئیسالمییەكانە و كاری بە دەقی قورئان و فەرمودە‬ ‫و بەڵگەكارییە لەو پێناوەدا‪ ،‬بەاڵم لەوەدا هاوبەشن‬ ‫كە هەردوكیان سەر بە رێبازی سەلەفیزمێكی‬ ‫توندڕەون لە بیركردنەوە و پۆلێنكردنی مرۆڤ و‬ ‫ئاین و مەزهەبەكاندا‪.‬‬ ‫ئەم دو جۆرە لە بانگخواز ئێمە وەكو دو نەوەی‬ ‫جیاوازییان دەبینین‪ ،‬بە دو مۆدێلی ئاینداریی‬ ‫جــیــاوازەوە‪ .‬شەماڵ موفتی دەكرێت بگوترێت‬ ‫مۆدێلێكی تایبەت بو لە نمونەی ئەو بانگخوازە‬ ‫ئاینیانەی كە لە نەوەدەكانەوە دەركەوت‪ .‬دكتۆر‬ ‫«عەبدولواحید و دكتۆر عەبدوللەتیف»یش‬ ‫مۆدێلێكی دیكە و نمونەی ئەو جۆرە بانگخوازانەن‬ ‫كە چەند ساڵێكی كەمە دەركەوتون و بەردەوامن‪.‬‬ ‫جیاكردنەوەی ئەم دو مۆدێل و ستایڵە لە بانگخواز‬ ‫و گوتار و ئامانج و دەرەنجامەكانیان لێكۆڵینەوەی‬ ‫وردی پێویستە‪ .‬نەگبەتییەكەی دیاردە و رەوشی‬ ‫ئاینی لەوەدایە لەمڕۆدا مۆدێلی یەكەمییان گەشەی‬ ‫ێ بەرهەم‬ ‫واینەكردوە و ڤێرشن و نەوەی نوێی ل ‌‬ ‫نەهاتوە‪ .‬بەاڵم مۆدێلی دوەم ئەمڕۆ چاالكن و‬ ‫ئەستێرەیان لە هەڵكشان و شوێنكەوتوانیان لە‬ ‫فراوانبوندایە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨5‬دوشةممة ‪201٦/2/29‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫هــەمــو کــولــتــورێــک پێویستیی بە‬ ‫نوێ‌بونەوە هەیە‪ ،‬هەمو بیرێک پێویستیی‬ ‫بــە بــەخــۆداچــونــەوە و پــێــداچــونــەوەی‬ ‫فیکری هەیە‪ ،‬ئەمەش بە دان‌پ ـێ‌دانــان‬ ‫و «ئیعتیراف» بە کێشە و هەڵەکان‬ ‫دەست‌پێ‌دەکات‪ .‬بــەاڵم بیری ئیسالمیی‬ ‫نوێ نایەوێت ئەم ڕێگەیە بگرێتە بەر‪،‬‬ ‫ئامادەی بەخۆداچونەوە نیە‪ ،‬پێداچونەوەی‬ ‫فیکریی جیددیی نیە‪ ،‬نیشانەیەکی ئەم‬ ‫ڕاستیە تاڵەش ئەمەیە کە بیری ئیسالمیی‬ ‫نوێ نایەوێت هیچ «ئیعتیراف» ێک بکات‪،‬‬ ‫نایەوێت دان بە هیچ کەم‌وکوڕییەک لە‬ ‫بیروباوەڕ و جیهانبینی و یاسا و سیستەم‬ ‫و مێژوی ئیسالمیدا بنێت‪ .‬دەبینین هەر‬ ‫بڕگەیەک لــەم بـــاوەڕ و یاسا و مێژوە‬ ‫ئیسالمیە بە بیری هــاوچــەرخ و مرۆڤ‬ ‫و کۆمەڵگای ئەم سەردەمە نامۆ بێت و‬ ‫جێی تێبینی و سەرنج و ڕەخنە بێت و‬ ‫کێشە دروست بکات؛ لەبریی پێداچونەوە و‬ ‫ڕاست‌کردنەوە؛ بیری ئیسالمی هەتا بتوانێت‬ ‫نکولیی لێ بکات و پەردەپۆشی بکات؛‬ ‫دەیکات‪ .‬ئەگەر ئەو بڕگەیە دەقێکی الوەکی‬ ‫بێت یان بکرێت لەسەر «سەنەد»ەکەی‬ ‫تێبینی بخرێتە ڕو؛ حاشای لێ دەکات‪،‬‬ ‫یان بکرێت واتای دەقەکە بگۆڕرێت و بە‬ ‫شێوەیەکی تر لێک‌بدرێتەوە و ڕاڤە بکرێت؛‬ ‫ئەم ڕێگەیەش دەگرێتە بەر‪ ،‬و ئیتر ـ لە‬ ‫کۆتاییدا ـ لە ئیسالم دەیکاتە دەرەوە‪..‬‬ ‫ئەگەریش ئەم حاشالێ‌کردنە نەچوە سەر‬ ‫و سەرکەوتو نەبو‪ ،‬بە هۆی بونی دەقی‬ ‫چەسپاو (وەکو قورئان) لەسەر بابەتەکە‬ ‫کە واتاکەی ڕون بێت‪ ،‬یان بە هۆی باڵوی و‬ ‫ناوداریی بابەتەکە لە کەلەپوری ئیسالمیدا؛‬ ‫ئەو کاتە بە هەمو شێوەیەکی داکۆکی و‬ ‫پاساودان داکۆکی لە بابەتە ئیسالمیەکە‬ ‫دەکرێت و پاساوی بۆ دەهێنرێتەوە (ئەگەر‬ ‫بە ئەنجام‌دانی هەندێک هەڵە و بێئاگاییش‬ ‫بوبێت دەرهــەق بە ئیسالم و کەلەپوری‬ ‫ئیسالمی خۆیشی)‪ ،‬دوای داڕشتنەوەی لە‬ ‫شێوگێکی کــورت و ســەروگــوێ‌کــراودا کە‬ ‫بکرێت داکۆکیی لێ بکرێت‪ ..‬یان هەمو ئەم‬ ‫هەنگاوانە پێکەوە کۆ دەبنەوە‪ :‬بڕێکی کە‬ ‫پاساو نادرێت؛ حاشای لێ دەکرێت‪ ،‬و لە‬ ‫ڕێگەی ڕەتکردنەوەی دەقەکە یان گۆڕینی‬ ‫واتاکەی؛ دەکرێتە دەرەوەی ئیسالم و باوەڕ‬ ‫و یاسا و مێژوی ئیسالمی‪ ،‬و بڕێکیشی‬ ‫کە ناکرێت نکولیی لێ بکرێت و دەکرێت‬ ‫پاساوێکی بۆ بهێنرێتەوە؛ هەمیشە لەناو‬ ‫چوارچێوەیەک لە پاساو و داکۆکی باس‬ ‫دەکرێت‪ .‬بەم شێوەیە‪ :‬ئەگەر لە ئیسالمدا‬ ‫هەبێت؛ پاساو دەدرێت‪ ،‬ئەگەر نەتوانرێت‬ ‫پاساو بدرێت؛ لە ئیسالم دەکرێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫ئەمە هەموی بۆ ئەوەی تاکە یەک تێبینییش‬ ‫لەسەر ئیسالم بونی نەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی یەک‬ ‫سەرنجیش لەسەر ئیسالم تۆمار نەکرێت‪،‬‬ ‫بۆ ئــەوەی بیری ئیسالمی ناچاری یەک‬ ‫دان‌پێدانان نەبێت و هیچ بەخۆداچونەوەیەک‬ ‫نەکات‪ .‬ئەمەش نیازی بیری ئیسالمیی نوێ‬ ‫پێشان دەدات بۆ پشت‌هه‌ڵ‌کردن لە هەر‬ ‫نوێ‌کردنەوە و چاکسازییەکی ڕاستەقینە‪.‬‬ ‫بــێ گــومــان هــۆکــاری ســەرەکــیــی ئەم‬ ‫حاڵەتە دەگەڕێتەوە بۆ سروشتی میتۆدی‬ ‫باوەڕدارانە «إیماني» خۆی‪ ،‬کە ئەم میتۆدە‬ ‫لەسەر ئەوە وەستاوە بڕگەکانی ئەو باوەڕە‬ ‫و بڕواکانی مرۆڤی هەڵ‌گری ئەو میتۆدە‬ ‫یەکسان دەکات‪ ،‬واتە ئەوە دەخوازێت کە‬ ‫ماددەکانی باوەڕ‪ ،‬لەگەڵ بڕوا و جیهانبینیی‬ ‫مرۆڤەکە‪ ،‬هەر یەک شت بن‪ ،‬و ئەو باوەڕە‬ ‫تــەواوی حاڵەتی عەقڵیی کەسەکە داگیر‬ ‫بکات‪ .‬لەم حاڵەتەدا بــاوەڕدار ناتوانێت‬ ‫بیر لەوە بکاتەوە ماددەیەک‪ ،‬بڕگەیەک‪،‬‬ ‫لە باوەڕەکەدا هەبێت کە ئەم بڕوای پێی‬ ‫نەبێت‪ .‬چونکە ئەم بێ‌الیەن نیە‪ ،‬باوەڕدارە‪،‬‬ ‫هەڵ‌گری باوەڕە‪ ،‬دەبێت باوەڕ و بڕواکانی‬ ‫یەک شت بن یان بەتەواوی هەماهەنگ بن‪.‬‬ ‫لەم پێناوەدا‪ ،‬وەکو هەمیشە بەئەزمونیش‬ ‫دەبینین (نوسەری ئەم وتارە بۆ خۆیشی‬ ‫ئەزمونی وەهــای هەبوە)؛ بــاوەڕدار ـ بە‬ ‫تایبەتی لە کۆمەڵگا و کولتوری جیاواز‬ ‫و کات و شوێنی جیاوازدا ـ بە دو شێوە‬ ‫حاڵەتی باوەڕداری ڕادەگرێت‪:‬‬ ‫یەکەمیان‪ :‬زۆر جار بــاوەڕە ئایینیەکە‬ ‫بەسەر بڕواکانی خۆیدا زاڵ دەکــات‪ ،‬و‬ ‫خۆیشی بێ‌ئاگا دەکــات لە هەمو بەڵگە‬

‫و پــاســاوە عەقڵی و واقیعیەکانی بڕوا‬ ‫شەخسیەکانی خۆی‪ ،‬هەتا بتوانێت هەر‬ ‫باوەڕدار بێت‪ .‬لەم حاڵەتەدا هەر باوەڕ زاڵ‬ ‫و براوەیە‪ ،‬و باوەڕدار بە هۆی ئەمەوە نامۆ‬ ‫دەبێت بە کولتور و کۆمەڵگای ڕۆژگاری‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫دوەمـــیـــان‪ :‬زۆر جـــاری تــریــش بــڕوا‬ ‫شەخسیەکانی بــاوەڕدار بەسەر هەندێک‬ ‫الیــەن و پێکهاتەی بــاوەڕە ئایینیەکەدا‬ ‫زاڵ دەبن‪ ،‬و ئیتر بــاوەڕدار خۆی بێ‌ئاگا‬ ‫دەکات لە گەلێک الیەنی شێوەی ڕەسەن و‬ ‫بنچینەیی باوەڕە ئایینیەکەی‪ ،‬و بۆ ئەوەی‬ ‫بە بـــاوەڕداری بمێنێتەوە و «ئینتیما»‬ ‫هێماییەکەی بۆ بمێنێتەوە؛ جارێکی تر‬ ‫ئەو بڕگە نەگونجاوانەی باوەڕەکەی لەژێر‬ ‫ڕۆشنایی بڕوا شەخسیەکانیدا (کە بە هۆی‬ ‫نوێ‌بونەوە و جیاوازبونی کولتور و شێوازی‬ ‫ژیــان و سیستەمی کۆمەڵگا‪ ،‬و دابڕانی‬ ‫کولتوری و ژیــاری‪ ،‬بۆی دروســت بون)‪،‬‬ ‫سەرلەنوێ دادەڕێژێتەوە‪ .‬لەم پێناوەشدا‬ ‫نکولی لــە گەلێک چەمک و چــیــرۆک و‬ ‫زانیاری و یاسای باوەڕەکەی و ئایینەکەی‬ ‫دەکات‪ ،‬و هەندێکی تریان بە شێوەیەکی‬ ‫«اختزالي»‬ ‫نوێ و گونجاو و کورتەکارانە‬ ‫ّ‬ ‫دادەڕێژێتەوە‪ .‬ئەمەش هەموی بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانێت خــۆی لەگەڵ کۆمەڵگای نوێ‬ ‫بگونجێنێت و لە هەمان کاتیشدا بتوانێت‬ ‫هێشتا بــاوەڕدار بێت و «ئینتیما» ی بۆ‬ ‫باوەڕەکەی ـ ئەگەر هێماییش بێت ـ بەردەوام‬ ‫بێت‪ .‬لە کاتێکدا ئێمە ـ توێژەر و چاودێری‬ ‫سەربەخۆ و بێ‌الیەن ـ ئەم کێشەیەمان نیە‪،‬‬ ‫و دەتوانین بە بێالیەنەیی تەواوەوە باوەڕ‬ ‫و یاسا ئیسالمیەکان دەستنیشان بکەین و‬ ‫هیچ دەست‌تێوەردانێک ناکەین لە داڕشتن‬ ‫و لێکدانەوەیاندا‪ .‬ئەمەش چونکە میتۆدی‬ ‫ئێمە دو قۆناغی سەربەخۆیە‪ :‬قۆناغی یەکەم‬ ‫دەستنیشان‌کردن «تشخيص»ی ئەو باوەڕ و‬ ‫یاسا ئایینیانەیە وەکو خۆیان‪ ،‬دوای ئەوەش‬ ‫ئینجا قۆناغی دوەم بەراورد و لێکۆڵینەوەی‬ ‫ڕەخنەییە‪ ،‬و پێش دەستنیشان‌کردن و لەم‬ ‫قۆناغەدا هیچ بڕوایەکی شەخسیی خۆمان‬ ‫ناخەینە کــار و هیچ دەست‌تێوەردانێک‬ ‫لــە شێوە و نــاوەڕۆکــی دەق و چەمکە‬ ‫ئایینیەکەدا ناکەین‪ ،‬ئیتر کاتێک وەکو‬ ‫خۆی دەستنیشان کرا؛ ئینجا بــەراوردی‬ ‫دەکەین بە کولتورەکانی تر و لێکۆڵینەوەی‬ ‫ڕەخنەیی لەسەر دەکەین‪ .‬بۆچی دەتوانین‬ ‫لە قۆناغی دەستنیشان‌کردندا بێ‌الیەن بین؟‬ ‫لەبەر ئەوەی ئێمە باوەڕدار نین و کێشەی‬ ‫میتۆدی باوەڕدارانەمان نیە‪ ،‬ئێمە ناچار‬ ‫نین دەستکاریی چەمکە ئایینیەکە بکەین‬ ‫و لەگەڵ بــڕوای خۆمان بیگونجێنن هەتا‬

‫دەست‌خۆشیە‪ ،‬و مانای وایــە جارێکی‬ ‫تــر زۆربــــەی مــوســوڵــمــانــان نایانەوێت‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ «غەزو» و جەنگی پیرۆز بۆ‬ ‫باڵوکردنەوەی ئیسالم بە هێز و داگیرکردنی‬ ‫واڵتان‪ .‬بەاڵم لە الیەنی تیۆری و فیکریەوە؛‬ ‫ئەم جۆرە ماناکردنەوە و داڕشتنەوەیە بۆ‬ ‫ئیسالم و بنەما ئیسالمیەکان‪ ،‬جۆرێک لە‬ ‫پەردەپۆش‌کردن و چەواشەکارییشی تێدایە‪،‬‬ ‫چونکە باس‌وخواس و خستنەڕوی بیرمەند‬ ‫و فیقهزانە ئیسالمیەکان بە شێوەیەکە وا‬ ‫خەڵک تێ‌دەگەیەنن کە ئیسالم هەر لە‬ ‫بنەڕەتەوە و بە درێژایی مێژوەکەی هەر بەو‬ ‫شێوەیە بوە کە ئەمان باسی لێ دەکەن‪،‬‬ ‫ڕاستیەکە ناڵێن کە ئەمان چاکسازیی تێدا‬ ‫دەکەن و پێشتر بەو شێوەیە نەبوە‪ ،‬یان‬ ‫بەئەنقەست گونجاوترین و نەرمترین ڕێباز و‬ ‫«فەتوا» ی ناو ئیسالم هەڵ‌دەبژێرن (کە‬ ‫ئەمەش بۆ خۆی گەمەیەکە لەناو ئیسالمدا‬ ‫دەیکەن)‪ ،‬یان تازە‪-‬بە‪-‬تازە «ئیجتیهاد»‬ ‫ێکی نــوێ دەکــەن و ڕێبازێکی نــوێ لە‬ ‫ئیسالمدا دروست دەکەن کە گونجاو بێت و‬ ‫بکرێت لەم سەردەمەدا داکۆکیی لێ بکرێت‪.‬‬ ‫ئەم جارەیان ستەم لە ئاگایی و هۆشیاریی‬ ‫خەڵکەکە دەکرێت‪ ،‬و ئامانجەکە ئەوەیە‬ ‫خەڵک هیچ پرسیار و گومانێکیان لە بنەما‬ ‫ئایینیەکان نەبێت و ئەمە سەرنەکێشێت بۆ‬ ‫هیچ پێداچونەوەیەکی فیکری‪ .‬و گەلێک‬ ‫لەو بیرمەند و فیقهزانە ئیسالمیانە هیچ‬ ‫چاکسازییەکی ڕاستەقینەش ناکەن بەڵکو‬ ‫کارەکەیان تەنها داکۆکی و پاساودان و‬ ‫پینەوپەڕۆیەکی ڕوتــە‪ ،‬و لە ڕاستییشدا‬ ‫هەتا ناچار نەکرێن و نوسەری سەربەخۆ‬ ‫و ڕەخنەگر لەسەر بابەتەکان نەنوسن‬ ‫و بەدەنگ نەیەن و سەرنجی خەڵک بۆ‬ ‫کێشەکانی بــاوەڕ و یاسا ئیسالمیەکان‬ ‫و مێژوی ئیسالمی ڕانەکێشن؛ نوسەر و‬ ‫بانگخوازە ئیسالمیەکان ناچن بەالی ئەو‬ ‫بابەتە ئاڵۆز و گرفت‌ئامێزانەدا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بـێ‌دەنــگــەی لــێ دەک ــەن و پەردەپۆشی‬ ‫دەکــەن‪ ..‬هەر بۆیە کاتێک ناچار دەبن و‬ ‫دێنە دەنگ و لەسەر کێشەکان دەدوێن کە‬ ‫دەمێکە لە دەرەوەی ماڵی بیری ئیسالمیەوە‬ ‫ڕەخنە گیراوە لە بابەتە ئیسالمیەکە‪ ،‬ئینجا‬ ‫ئیتر دەکــەونــە بــاری بــەرگــری‪ ،‬و هەمو‬ ‫کارەکەیان دەبێتە شاردنەوە و نکولی‌کردن ـ‬ ‫ئەگەر بۆیان بچێتە سەر ـ و ئینجا پاساودان‬ ‫و پینەکردن ـ ئەگەر ناچار کران ـ‪ .‬ئەمەش‬ ‫دیسان کێشەیەکی تری بیری ئیسالمیی‬ ‫نوێیە کە بۆ خۆیان و بە دەستپێشخەریی‬ ‫خۆیان پەنجە ناخەنە سەر کێشەکانی بیر‬ ‫و یاسا و مێژوی ئیسالمی‪ ،‬و بۆ خۆیان‬ ‫ڕوبەڕوی کێشەکان نابنەوە و دان بەوەدا‬

‫ئیسالمیان بیر بخەینەوە‪ ،‬بۆ نمونە‪ :‬ناچار‬ ‫دەبین بیریان بخەینەوە کە‪ :‬برایان! ئەم‬ ‫بابەتە لە قورئانیشدا ئاماژەی بۆ کراوە‪،‬‬ ‫و بــەم شێوەیە دەقێکی قورئانیان بۆ‬ ‫بخوێنینەوە! هەتا بەردەوام نەبن لە نکولی‬ ‫لە بنەمایەکی چەسپاوی ئایینیەکەیان!‪.‬‬ ‫چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)‬ ‫یەكێک لەو بابەتە ئاڵۆز و گرفتاویانەی‬ ‫بیر و یاسا و مێژو (ی پیرۆز) ی ئیسالمی‬ ‫کە مشت‌ومڕێکی زۆری لەسەر دروست بوە‪،‬‬ ‫و بوەتە خاڵێک بەسەر ئیسالم و مێژوەکەی‬ ‫و ژیاننامەی پێغەمبەری ئیسالمەوە‪،‬‬ ‫و ئیسالمیەکان لــەنــێــوان نکولی‌كردن‌‬ ‫و کلک‌وگوێ‌کردن و پــاســاودانــدا نازانن‬ ‫کامیان هەڵ‌بژێرن بۆ چارەسەر‌کردنی؛‬ ‫چیرۆکەی قڕکردنی خێڵی یەهودیی (بەنو‬ ‫قوڕەيظه) یە‪ ،‬کە یەکێک بوە لەو خێڵە‬ ‫یەهودیانەی دەوروبەری شاری (مەدینە)‪،‬‬ ‫پایەتەختی یەکەمی ئیسالم‪ ،‬کە ناچار بون‬ ‫ببنە هاوپەیمانی دەسەاڵتە ئیسالمیەکە‪،‬‬ ‫و دواتریش لە پەراوێزی ڕوبەڕوبونەوەی‬ ‫خێڵەکانی مەککە و هاوپەیمانەکانی کە‬ ‫ئابڵوقەی مەدینەیان دابو کە بە شکانی‬ ‫ئابڵوقەکە کۆتایی هات؛ تۆمەتبار کران بە‬ ‫هاوکاری‌کردنی هاوپەیمانەکان‪ ،‬و بەم بیانوە‬ ‫موسوڵمانان بۆ مــاوەی نزیکەی مانگێک‬ ‫ئابڵوقەی قەاڵکانی ئەو خێڵە یەهودیەیان‬ ‫دا‪ ،‬کە سەرەتا داوایــان کرد وەکو خێڵی‬ ‫یەهودیی (بەنو قەینوقاع) مامەڵەیان لەگەڵ‬ ‫بکرێت (واتە‪ :‬ڕێگەیان پێ بدرێت مڵک و‬ ‫ماڵیان بەجێ بهێڵن و ناوچەکە بەجێ‌بهێڵن‬ ‫و بەرەو شام کۆچ بکەن)‪ ،‬بەاڵم پێغەمبەر‬ ‫ئامادە نەبو هیچ مەرجێکیان لێ وەربگرێت‬ ‫و هیچ ڕێکەوتنێکیان لەگەڵ بکات‪ ،‬هەتا‬ ‫ناچار بون بەبێ مەرج تەسلیم ببن و لە‬ ‫قەاڵکانیان بێنە خوارەوە‪ ،‬تاکە پەیمانێک‬ ‫کە پێیان درا ئەوە بو خۆیان بدەنە دەست‬ ‫بڕیاری (سەعدی کوڕی موعاذ) ـ سەرداری‬ ‫خێڵی ئــەوس ـ و بە بڕیاری ئەو ـ هەر‬ ‫چییەک بێت ـ ڕازی بن! بەبێ ئەوەی بزانن‬ ‫بڕیارەکەی چی دەبێت هاتنە خــوارەوە و‬ ‫تەسلیم بون‪ .‬بڕیاری (سەعد) ی ناوبراویش‬ ‫ئەمە بو‪ :‬پیاوەکانیان بکوژرێن‪ ،‬و ژن و‬ ‫منداڵەکانیشیان بکرێنە کۆیلە! و مڵک و‬ ‫ماڵ و سامانیشیان دابەش بکرێت (بەسەر‬ ‫موسوڵماناندا‪ ،‬بەتایبەتی ئەوانەی نزیکەی‬ ‫مانگێک ئابڵوقەی قەاڵکانیان داوە)‪ .‬کە‬ ‫ئیتر بۆ پیاوەکانیان (نێرینە باڵغەکانیان)‬ ‫قەسابخانەیەک ڕێکخراوە‪ ،‬و بۆ بەکۆیلەکردن‬ ‫و دابەش‌کردن و ساخ‌کردنەوە و فرۆشتنی‬ ‫ژن و منداڵەکانیان «مەزادێکی ئاشکرا»‬

‫لە قەاڵکانیان؛ ئیتر کۆمەڵێکیان ـ کە‬ ‫مەبەستی پیاوەکانیانە ـ کوژراون‪َ « :‬فرِي ًقا‬ ‫َت ْق ُتلُونَ »‪ ،‬و کۆمەڵێکیشیان ـ کە مەبەست‬ ‫ژن و منداڵەکانیانە ـ بەند کراون (و دوایی‬ ‫کراون بە کۆیلە)‪َ « :‬و َت ْأ ِس ُرونَ َفرِي ًقا»‪ .‬بە‬ ‫هەمان شێوە موفەسسیرەکان لە ڕاڤەی‬ ‫« َو َت� ْ�أ ِس � ُرونَ َفرِي ًقا» ـدا بــەوەی ئاماژەیە‬ ‫بۆ بەندکردن (و بەکۆیلەکردن) ی ژن و‬ ‫منداڵەکانی ئەو خێڵە؛ کۆدەنگییان هەیە‪.‬‬ ‫دەقەکە دوای ئەوە کە دەڵێت « َو َأ ْو َر َث ُك ْم‬ ‫َأ ْر َض ُه ْم َو ِد َي��ا َر ُه� ْم َو َأ ْم � َو َُ‬ ‫ال � ْم‪( »..‬األحــزاب‪:‬‬ ‫‪ ،)٢٧‬واتە‪« :‬و خوا زەوی‌وزار و خانو و‬ ‫ماڵ و هەوارەکانیان و ماڵ‌وسامانیانی کردە‬ ‫میرات بۆ ئێوە»؛ ئاماژە بۆ دابەش‌کردنی‬ ‫مڵکەکانیشیان وەکــو دەسکەوت بەسەر‬ ‫موسوڵماناندا دەکات‪.‬‬ ‫ـ لە کەلەپوری «حەدیث» و گێڕانەوە‬ ‫ئیسالمیەکاندا (بە حەدیثە تۆمارکراوەکانی‬ ‫الی بوخاری و موسیلیمیشەوە)‪ ،‬چیرۆکەکە‬ ‫بــە شێوەیەکی بــەربــاو گەیشتوە کە‬ ‫گومانێک ناهێڵێتەوە لە خاڵە سەرەکیەکانی‬ ‫چیرۆکەکە‪ ،‬بەو شێوەیەی باسمان کرد‪.‬‬ ‫ئەگەرچی لە هەندێک وردەکاریدا ناکۆکییان‬ ‫هەبێت‪ ،‬وەکو ژمارەی ئەندامانی خێڵەکە یان‬ ‫بەتایبەتی پیاوە کوژراوەکانیان [یان ناکۆکی‬ ‫لە پێناسە و ناوبردنی پیاوە کوژراوەکاندا‪،‬‬ ‫کە هەندێک لە گێڕانەوەکان بە «پیاوەکان»‬ ‫(«الرجال») ناویان دەبەن‪ ،‬و هەندێکی‬ ‫تریان بە «شەڕکەرەکان»(«المقاتلة»)‬ ‫ناویان دەبەن‪ ،‬کە دواتر دەبینین ئەم دو‬ ‫ناونانە جیاوازییەکی جەوهەرییان نیە کە‬ ‫داکۆکیکارە ئیسالمیەکان دڵی پێ خۆش‬ ‫بکەن]‪ ..‬کە ناکۆکیی گێڕانەوە جیاوازەکان‬ ‫لــەو بــابــەتــانــەدا لــە هــەنــدێــک درێـــژە و‬ ‫تەواوکاریدا شتێکی سروشتیە و هەمیشە‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ـ هەر بە هۆی ئــەوەوە کە ژیاننامەی‬ ‫پێغەمبەر لەسەر بنەمای گێڕانەوەکانی ـ‬ ‫بەتایبەتی ـ بواری «غەزاکان» («مغازي»)‬ ‫ی پێغەمبەر دامــەزراوە؛ چیرۆکەکە بوەتە‬ ‫بەشێک لە ژیاننامە «سیرة» ی پێغەمبەری‬ ‫ئیسالم کە ئەمەش یەکێکە لە «زانست» ـە‬ ‫تەقلیدیە ئیسالمیەکان‪.‬‬ ‫ـ هــەر لــێــرەوە؛ بــوەتــە بەشێك لە‬ ‫نوسراوەکانی مێژوی ئیسالمی‪.‬‬ ‫ـ لە دەقــە فیقهیەکانی ئیسالمدا لە‬ ‫چەند الیەنەوە چیرۆکەکە و وردەکاریەکانی‬ ‫کراونەتە بەڵگەی چەند یاسا و ڕێسایەکی‬ ‫ئیسالم‪.‬‬ ‫بێ گومان چیرۆکەکە‪ ،‬بە هەر شێوەیەک‬ ‫بگێڕرێتەوە‪ ،‬کۆمەڵێک سەرنج و تێبینیی‬ ‫زۆر لــەســەری دروســـت دەبــێــت‪ ،‬و ئەو‬

‫بیری ئیسالمیی نوێ هەمیشە هەوڵ دەدات ناچاری یەک دان‌پێدانان نەبێت‬ ‫و هیچ بەخۆداچونەوەیەک نەکات‪ .‬ئەمەش نیازی پشت‌هه‌ڵ‌کردن لە هەر‬ ‫نوێ‌کردنەوە و چاکسازییەکی ڕاستەقینە پێشان دەدات‬ ‫خۆمان لە بازنەی باوەڕدا بهێڵینەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫هەڵەیەی کە باوەڕداری دابڕاو لە کولتوری‬ ‫ڕەسەنی ئایینەکەی ناچاری دەبێت‪.‬‬ ‫ئــەم نکولی‌لێ‌کردن و داڕشــتــنــەوە و‬ ‫نوێ‌کردنەوەیە؛ بۆ هەندێک بابەت و لە‬ ‫الیەنی کردەیی «عملي» ـەوە؛ بەرهەمێکی‬ ‫باشی دەبێت‪ ،‬هیچ نەبێت لەم ڕێگەیەوە‬ ‫موسوڵمانی بـــاوەڕدار هەندێک لە یاسا‬ ‫نەگونجاوەکانی ئایینەکەی بە شێوەیەک‬ ‫دادەڕێــژێــتــەوە کە لەگەڵ یاسای نوێ و‬ ‫کۆمەڵگای نــوێ بگونجێت‪ .‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫جێی دڵ‌خۆشیە کاتێک دەبینین زۆربەی‬ ‫موسوڵمانان بنەمای «جیهاد» لە ئیسالمدا‬ ‫دادەڕێـــژنـــەوە و بــە جەنگی یاسایی و‬ ‫بەرگریکاری لێکی‌دەدەنەوە و نکولی لەو‬ ‫جــۆرەی جیهاد دەکــەن کە پێی وتــراوە‬ ‫«جهاد الطلب» یاخود جیهادی هێرش و‬ ‫دەست‌پێشخەری‪ ،‬کە ئەم جۆرە جیهادە‬ ‫مێژوی «غـــەزەوات» و «فتوحات» ی‬ ‫ئیسالمیی دروســت کــردوە‪ ،‬بــەاڵم ئێستە‬ ‫ناوە دیارەکانی فیکر و فیقهی ئیسالمیی‬ ‫نوێ نکولیی لێ دەکــەن و دەڵێن جیهاد‬ ‫تەنها بۆ بەرگریە‪ .‬ئەمە لە الیەنی کردەیی‬ ‫و واقــیــعــیــەوە؛ شتێکی بــاشــە‪ ،‬و جێی‬

‫نانێن کە لەو کەلەپورە ئیسالمیەدا بۆیان‬ ‫بەجێ ماوە گەلێک کێشە و ئاڵۆزی هەیە‪ ،‬و‬ ‫بۆ خۆیان توێژینەوە و لێکۆڵینەوەی لەسەر‬ ‫ناکەن (هەر بۆیە توێژینەوە ـ بە واتای‬ ‫ڕاستەقینەی توێژینەوە ـ لە ئیسالم‪ ،‬الی‬ ‫ئیسالمیەکان خۆیان؛ زۆر دەگمەنە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هەیە یان پەروەردە و ئامۆژگاریی ئایینیە‪،‬‬ ‫یان بەرهەمهێنانەوەیەکی ئایینیی نوێیە‪،‬‬ ‫یان ڕەخنەیە لە ڕێبازە جیاوازەکان)‪ ..‬هەر‬ ‫بۆیە کاتێک دێنە «وەاڵم» کە دەمێکە‬ ‫نەیارەکانیان بابەتەکەیان قۆستوەتەوە و‬ ‫بەکەڵکیان هێناوە بۆ دروست‌کردنی گومان‬ ‫لە هەمو باوەڕی ئیسالمی و ناشیرین‌کردنی‬ ‫هەمو مێژوی ئیسالمی‪ .‬کە کاریش دەگات‬ ‫بەمە؛ ئیتر یان دەکەونە نکولی‌کردن و‬ ‫حاشا‌لێ‌کردن‪ ،‬کە زیاتر هەڵوێستەکەیان‬ ‫قەیراناویتر دەکــات‪ ،‬یان ناچار دەکەونە‬ ‫پــاســاودان و بــچــوک‌کــردنــەوەی کێشەکە‬ ‫و کلک‌وگوێ‌کردنی بابەتەکە بۆ ئەوەی‬ ‫ئەندازەیەکی لێ بمێنێتەوە کە بتوانن‬ ‫بەرگریی لێ بکەن‪ .‬لەم مشت‌ومڕانەشدا‬ ‫ئێمە ـ تــوێــژەری سەربەخۆ ـ جــاری وا‬ ‫هەیە لەبەرامبەر نکولی‌کردنی ئەواندا ناچار‬ ‫دەبین بنەما و دەق و چەمکی زۆر زانراوی‬

‫ڕێک‌خراوە! و فرۆشتنەوە و ساخکردنەوە‬ ‫و دابەش‌کردنی مڵکەکانیشیان لە هەمان‬ ‫بازاڕدا جێبەجێ کراوە‪.‬‬ ‫ئــەم چــیــرۆکــە‪ ،‬کــە دەگــەڕێــتــەوە بۆ‬ ‫سەردەمی زێڕینی ئیسالمی (سەردەمی‬ ‫پێغەمبەر)‪ ،‬بەشێکە لە هەمو «زانست» ـە‬ ‫ئیسالمیە تەقلیدیەکان‪:‬‬ ‫ـ بەشێکە لە «تەفسیر» ی قورئان و‬ ‫هەندێک لە زانستە قورئانیەکانی تر‪ .‬چونکە‬ ‫چیرۆکەکە بەکورتی لە قورئاندا ئاماژەی بۆ‬ ‫کراوە کە دەڵێت‪َ « :‬و َأ ْن� َز َل الَّذِينَ َظا َه ُرو ُه ْم‬ ‫ِم ْن َأ ْه��لِ الْ ِك َتابِ ِم ْن َص َي ِ‬ ‫اصي ِه ْم َو َق � َذ َف ِف‬ ‫الر ْع َب َفرِي ًقا َت ْق ُتلُونَ َو َت ْأ ِس ُرونَ َفرِي ًقا»‬ ‫ُقلُو ِب ِه ُم ُّ‬ ‫(األحزاب‪ ،)٢٦ :‬واتە‪« :‬و [خوا] ئەو کیتابی‬ ‫[=یەهودی]ـانەی هاوکاریی ئەوان [=ئەو‬ ‫هێزەی مەککەییەکان و هاوپەیمانەکانیان‬ ‫کە ئابڵوقەی مەدینەیان دا] ـیان کرد لە‬ ‫قەاڵکانیان هێنایە خوارەوە و ترس و تۆقینی‬ ‫خستە دڵیانەوە‪ :‬کۆمەڵێک دەکــوژن‪ ،‬و‬ ‫کۆمەڵێک دەگرن»‪ .‬ئەم دەقە بە کۆدەنگی‬ ‫«ئیجماع» ی موفەسسیرەکانی قورئان‬ ‫باسی بەنو قوڕەيظه و سەرەنجامەکەیان‬ ‫دەکات‪ ،‬و ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە دوای‬ ‫تەسلیم‌بونیان بە موسوڵمانان و دابەزینیان‬

‫سەرەنجامەی بەسەر خێڵەکەدا هێنراوە بۆ‬ ‫بڕوا و کولتوری مرۆڤی هاوچەرخ لە چەند‬ ‫الیەکەوە نامۆیە‪:‬‬ ‫ـ ئـــەگـــەر ســـەرۆکـــی خــێــڵــەکــە و‬ ‫دارودەستەکەی لە هاوکاریی دوژمنەکانی‬ ‫مەدینەوە تێوە گالون و هاوکاریی دوژمنیان‬ ‫کردوە (کە دڵنیا نین ئەو هاوکاریە چۆن‬ ‫و تا چ ڕادەیــەک بوە‪ ،‬و ڕەنگە گێڕانەوە‬ ‫ئیسالمیەکان زۆریـــان پێوە نابێت بۆ‬ ‫پاساودانی ئەو قەتڵ‌وعام و تااڵن‌کردنەی‬ ‫کە کــراوە)؛ دەکــرا ئەو ســەرۆک خێڵە و‬ ‫دارودەستەکەی دادگایی بکرێن و سزای‬ ‫گونجاوی ئەو ناپاکیە بدرێن‪ ،‬نەک هەر‬ ‫نێرینەیەکی باڵغ (کە بکرێت شەڕ بکات)‬ ‫سەربڕرێت و منداڵ و ژنەکانیش بفرۆشرێن‪.‬‬ ‫قڕکردنی خێڵێک لەسەر کەین و بەین و‬ ‫ناپاکیی سیاسیی ســەرکــردەیــەک یان‬ ‫دارودەستەیەک تەنها لە یاسای خێڵەکیی‬ ‫ئەو ڕۆژگــارەدا جێی دەبێتەوە و السایی‬ ‫یاسای ئیمپراتۆرێتیە کۆنەکان دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ـ ئەگەر گریمان پیاوەکان هەمویان‬ ‫تاوانبار بون؛ بۆچی منداڵ و ژنەکانیش‬ ‫بکرێنە کۆیلە؟! لەبریی ئەوەی ماڵ و مڵکی‬ ‫پیاوەکانیان بۆ بمێنێتەوە تا پێی بژین و‬

‫ژیانێک دەست‌پێ‌بکەنەوە؛ خۆیشیان ببن بە‬ ‫مڵک و وەکو مڵک دابەش بکرێن!؟‬ ‫ـ چیرۆکەکە دەبێتە بەڵگەیەکی زەق‬ ‫لەسەر یاسای بەکۆیلەکردن لە ئیسالمدا‬ ‫و بە ڕێنمایی پێغەمبەر خــۆی‪ .‬کە بۆ‬ ‫ئەم سەردەمە بەکۆیلەکردن کردەوەیەکی‬ ‫شەرمهێن و تاوانێکی گەورەیە‪.‬‬ ‫ـ بۆچی هیچ نەبێت وەکو هەندێک خێڵی‬ ‫یەهودیی تر ڕێگەیان پێ نــەدرا گیانی‬ ‫خۆیان ڕزگار بکەن و کۆچ بکەن و واڵتەکە‬ ‫بەجێ بهێڵن؟‬ ‫لــەبــەر ئــەمــانــە و لــەگــەڵ هــەمــو ئەم‬ ‫باس‌وخواس و بەرباڵوی و ڕەنگ‌دانەوەیەی‬ ‫چیرۆکەکە لە ئیسالمدا؛ ئیسالمیەکان‬ ‫هەوڵ دەدەن بابەتەکە پەردەپۆش بکەن‪.‬‬ ‫سەرنجمان دا هەندێکیان بەتەواوی بێ‌ئاگا‬ ‫بون لە بابەتەکە! ئینجا سەرەتا هەندێکیان‬ ‫دەیان‌ویست نکولی لە هەمو دەنگ‌وباسەکە‬ ‫بکەن‪ ،‬هەتا بیرمان خستنەوە کە ئەم‬ ‫بابەتە لە قورئانیشدا ئاماژەی بۆ کراوە‬ ‫(ئەو دەقەی خستمانە ڕو)‪ ،‬و بۆیە ناتوانن‬ ‫بە بیانوی ئەوەی چیرۆکەکە لە حەدیثدا‬ ‫هاتوە ـ کە وا دیــارە دەکرێت گومان لە‬ ‫حەدیث بکەن ئەگەر ناچار بون! ـ نکولی‬ ‫لە بنەڕەتی چیرۆکەکە بکەن‪ .‬دوای ئەوانە‬ ‫نوسەرە ئیسالمیەکان دوای دان‌نانیان‬ ‫بە بنچینەی ڕوداوەکــەدا بە دو شێوە کار‬ ‫دەکەن بۆ پاساودانی بابەتەکە‪:‬‬ ‫ـ شێوەیەکیان ئەوەیە گومان لە درێژە‬ ‫و وردەکاریەکانی ڕوداوەکە دروست دەکەن‪،‬‬ ‫و کلک‌وگوێی چیرۆکەکە دەکــەن‪ ،‬هەتا‬ ‫شێوەیەکی کورت و تا ڕادەیەک گونجاوی‬ ‫لێ دروست ببێت‪ .‬کە ئەمە مشت‌ومڕێکی‬ ‫ورد هەڵ‌دەگرێت‪.‬‬ ‫ـ ئینجا دەکەونە پاساودانی کارەکە‪،‬‬ ‫بــەوەی ئــەو خێڵە یەهودیەش ناپاکیی‬ ‫نیشتمانییان کــردوە و «خیانەت» ـیان‬ ‫لە پەیمان کردوە کە پێشتر پەیمانیان لێ‬ ‫وەرگیراوە بەرگری لە شارەکە بکەن یان‬ ‫بەالی کەمەوە هاوکاریی دوژمن نەکەن‪ ،‬و‬ ‫ئەگەر نەخشە مەککەیی‪-‬یەهودیەکە سەری‬ ‫بگرتایە؛ موسوڵمانەکان وەکو ئەو خێڵە‬ ‫یەهودیەیان لێ بەسەر دەهــات‪ :‬پیاویان‬ ‫دەکوژرا و ژن و منداڵیان دەکرا بە کۆیلە‪ ،‬و‬ ‫قڕ دەکران‪ .‬کە ئەم پاساوانەش ناتوانن ببنە‬ ‫پاساوی قڕکردن و کوشتار و بەکۆیلەکردن‪،‬‬ ‫چونکە بابەتەکە تێوەگالنێکی سیاسی‬ ‫بوە‪ ،‬و دەکرا ئەوەی بڕیاری بە دەستە لە‬ ‫خێڵەکە سزا بدرایە‪.‬‬ ‫بــەاڵم شێوەیەکی تریشمان بینی لە‬ ‫پەردەپۆشکردن و پاساودان‪ ،‬کە ئەویش‬ ‫گــۆڕیــن و دەســتــکــاریــی واتــایــی ئــامــاژە‬ ‫قورئانیەکەیە‪ ،‬مەبەستم دەقە قورئانیەکەی‬ ‫(األحزاب‪ ،)٢٦ :‬بۆ ئەوەی نەبێتە بەڵگە‬ ‫بۆ چیرۆکەکەی حەدیث و گێڕانەوەکان‪،‬‬ ‫و بەتایبەتی بۆ ئەوەی نەبێتە بەڵگە بۆ‬ ‫کوشتنی پیاوەکانیان و بەکۆیلەکردنی ژن و‬ ‫منداڵەکانیان‪ .‬لەم بارەیەوە هەوڵێکی نوێ‬ ‫هەیە‪ ،‬کە نامیلکەیەکە لە نوسینی بەڕێز‬ ‫مامۆستا (ئەییوب عەلی زەڵمی)‪ ،‬پێشنوێژ‬ ‫و وتارخوێن لە سلێمانی‪ ،‬بە ناونیشانی‬ ‫«ئەفسانەی قڕکردنی (بەنو قوڕەيظه)‬ ‫لە مـــێـــژوودا»(‪ .)٢٠١٥‬کـــەدوای ئــەوەی‬ ‫خوێندمەوە؛ تێبینییەکی زۆرم لەسەری‬ ‫بۆ دروســت بــو‪ ،‬هەستم کــرد لەپێناوی‬ ‫داکۆکی‌کردن لە ئیسالم لەو بابەتەدا؛ لە‬ ‫تەفسیری ئایەتەکەدا « َو َأ ْن َز َل الَّذِينَ َظا َه ُرو ُه ْم‬ ‫ِم� ْ�ن َأهْ��لِ الْ ِك َتابِ ِم� ْ�ن َص َي ِ‬ ‫اصي ِه ْم َو َق�� َذ َف‬ ‫الر ْع َب َفرِي ًقا َت ْق ُتلُونَ َو َت ْأ ِس ُرونَ‬ ‫ِف ُقلُو ِب ِه ُم ُّ‬ ‫َفرِي ًقا» گۆڕانکاریی کردوە و دەستکاریی‬ ‫تەفسیرەکەی کــردوە‪ ،‬بۆ ئــەوەی نەبێتە‬ ‫بەڵگە بۆ چیرۆکەکە بــەو شێوەیەی لە‬ ‫گێڕانەوەکانی حەدیث و سیرەدا بەدرێژی‬ ‫باس کراوە‪ .‬خۆ ئێمەش پێمان باشە ئەو‬ ‫چیرۆکە مێژوییە ساخ بکرێتەوە و لە هەر‬ ‫زیـــادەڕەوی و شتێکی نامێژویی پاڵفتە‬ ‫بکرێت کە تێکەڵی بــوە‪ ..‬و شتێکی زۆر‬ ‫ئاساییە موسوڵمان هەوڵ بدات داکۆکی لە‬ ‫ئیسالم بکات لەبەرامبەر چیرۆکی سازکراو‬ ‫یان بۆزیادکراودا‪ ..‬بەاڵم بەم شێوەیە کە‬ ‫تەفسیری دەقەکە بشێوێنرێت و وای لێ‬ ‫بکرێت لەگەڵ هیچ سەرچاوەیەکی ئیسالمیی‬ ‫ڕەسەندا نەگونجێت؛ ئەمە ئیتر شێواندنە‬ ‫نەک داکۆکی‪.‬‬ ‫لە بەشی داهاتودا بەوردی دێینە سەر‬ ‫هەمو تەوەرەکانی ئەو هەوڵەی ناوبراو‪ ،‬و‬ ‫ڕونی دەکەینەوە چۆن دەستکاریی واتای‬ ‫دەقەکەی کردوە و هەڵەی تریشی کردوە بۆ‬ ‫شاردنەوەی ڕاستیی بابەتەکە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨5‬دوشةممة ‪201٦/2/29‬‬

‫کولتوور و مه‌رگی خودا‬

‫‪3‬‬

‫چاره‌سه‌ری کێشه‌ دونیاییه‌کان ڕێگه‌یه‌که‌ بۆ تێپه‌ڕاندنی ناکۆکییه‌ ئاینییه‌کان‬ ‫فه‌یسه‌ڵ ده‌راج‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬بابان ئه‌نوه‌ر‬ ‫‪1‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گــری ئه‌ده‌بیــی نــاودار (تێری‬ ‫ئیگڵتــۆن) لــ ‌ه کتێبه‌که‌یــدا «کولتوور و‬ ‫مه‌رگی خودا»‪ ،‬بابه‌تی ئاین له‌ناو خودی‬ ‫ئایندا ناخوێنێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکو خوێندنه‌و‌ه بۆ‬ ‫ئه‌و وه‌رچه‌رخانــ ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییان ‌ه ده‌کات‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه ســه‌رده‌می ڕۆشــنگه‌ری و سه‌ده‌ی‬ ‫هه‌ژده‌دا سه‌ریانکێشــا بۆ «پاشه‌کشــه‌ی‬ ‫ئاین»‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ســه‌ره‌تاکانی ســه‌ده‌ی‬ ‫بیســتویه‌کدا بــۆ دووبــار‌ه گه‌ڕانــه‌وه‌ی‪.‬‬ ‫ئاین ســه‌ره‌ڕای بانگه‌شــ ‌ه ڕاســیۆنالی و‬ ‫سیکۆالری و ئه‌تایستییه‌کان‪ ،‬توانیویه‌تی‬ ‫ب ‌ه فۆرمی جیاجیا پارێزگاری ل ‌ه پێگه‌کانی‬ ‫خۆی بکات‪ ،‬سه‌رده‌مێک بێده‌نگ ‌ه و نزیک ‌ه‬ ‫له‌وه‌ی که‌نارگیر کرابێت‪ ،‬ســه‌رده‌مانێکی‬ ‫دیکــه‌ش ده‌نــگ و هــه‌رای بــه‌رزه‌‪ .‬ئاین‬ ‫«دوورناکه‌وێتــه‌وه‌» به‌ڵکــو فۆڕمــی‬ ‫ئاماده‌ییــ ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کــه‌ی ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫نووســه‌ری کتێبه‌کــ ‌ه به‌مجــۆر‌ه ئه‌و بار‌ه‬ ‫ڕۆشــنده‌کاته‌وه‌‪« :‬کۆمه‌ڵگه‌کان ئه‌وکات ‌ه‬ ‫نابنــ ‌ه ســیکۆالر‪ ،‬کــ ‌ه ســه‌رتاپا ئایــن‬ ‫دوورده‌خه‌نــه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکــو کاتێــک ده‌بن ‌ه‬ ‫ســیکۆالر ک ‌ه ئاین توانــای جواڵندنی ئه‌و‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌یه‌ی له‌ده‌ستدابێت‪( .‬الپه‌ڕ‌ه ‪1‬ی‬ ‫کتێبه‌که‌ی ئیگڵتۆن)»‪ ،‬وات ‌ه کۆمه‌ڵگه‌کان‬ ‫ده‌بن ‌ه ســیکۆالر و پارێزگاری ل ‌ه جۆرێک‬ ‫باوه‌ڕی ئاینی ده‌که‌ن و پانتایی ئاماده‌یی‬ ‫ئاینی تێیانــدا فراوانده‌بێت‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫ســیکۆالربوونی خۆیــان له‌ده‌ســتبده‌ن‪.‬‬ ‫هه‌ربۆی ‌ه جیاوازی ده‌کات له‌نێوان «ئاین»‬ ‫و «بــاوه‌ڕ»دا‪ ،‬یه‌که‌میــان زنجیره‌یــه‌ک‬ ‫بیروبۆچوونــی فکریــی‪ -‬جێبه‌جێکارییــ ‌ه‬ ‫و نزیکــ ‌ه لــ ‌ه متبــوون و له‌جوڵه‌که‌وتن‪،‬‬ ‫به‌اڵم دووه‌میان دیارده‌یه‌کی ئیمۆشــناڵی‬ ‫ڕۆحییه‌‪ ،‬زیاتر په‌یوه‌ســت ‌ه ب ‌ه تاکه‌کانه‌و‌ه‬ ‫نه‌وه‌ک له‌خۆگرتنــی گروپه‌کان‪ ،‬الی هه‌ر‬ ‫تاکێکیش دۆخی جیاواز و تاقانه‌ی خۆی‬ ‫وه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫دۆخــی بــاوه‌ڕی ئاینــی بــ ‌ه گشــتی‪،‬‬ ‫جودانابێتــه‌و‌ه ل ‌ه مه‌رجــ ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیی‪-‬‬ ‫مێژووییه‌که‌ی‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه ئاین ل ‌ه سه‌رده‌می‬ ‫ده‌رکه‌وتنی ســیکۆالریزمدا‪ ،‬مه‌سه‌له‌یه‌کی‬ ‫تایبه‌تییــه‌ و به‌رکه‌وتنــی نابێــت له‌گه‌ڵ‬ ‫فه‌زای گشــتیدا‪ ،‬به‌اڵم به‌شێوازی جیاجیا‬ ‫گه‌ڕاوه‌تــه‌و‌ه بــۆ فــه‌زای کۆمه‌اڵیه‌تیــی‬ ‫گشــتی لــ ‌ه ســه‌رده‌می «مۆدێرنیتــه‌ی‬ ‫دواییــن»دا‪ ،‬یــان ئــه‌وه‌ی له‌مــڕۆدا بــ ‌ه‬ ‫«پۆســتمۆدێرنیته‌« ناوده‌برێــت‪ ،‬وه‌ک‬ ‫گوزارشــتێک ل ‌ه قه‌یرانێکــی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫ناونیشــانه‌که‌ی بریتیی ‌ه لــه‌ بێ متمانه‌یی‬ ‫به‌رامبه‌‌ر به‌ره‌وپێشــچوون‪ ،‬و نه‌ڕوانین ل ‌ه‬ ‫داهاتوو ب ‌ه دڵنیاییه‌کی گه‌وره‌وه‌‪ .‬سه‌ده‌ی‬ ‫هه‌ژد‌ه ب ‌ه «عه‌قڵ» ڕووبه‌ڕووی «ئیمان»‬ ‫بــووه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا بــ ‌ه «پێشــکه‌وتنی‬ ‫زانستیی» ڕووبه‌ڕووی «وێنای ئاینیی بۆ‬ ‫جیهان» بووه‌وه‌‪ .‬ئه‌م ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫لــ ‌ه هــه‌ردوو حاڵه‌ته‌کــه‌دا شــه‌ڕ نه‌بوو‌ه‬ ‫له‌گــه‌ڵ خــودی ئاینــدا وه‌ک ئــه‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬به‌ڵکو په‌یوه‌ستبوو ب ‌ه ملمالنێ دژ‬ ‫ب ‌ه کڵێســا‪ ،‬هه‌ر به‌و جــۆره‌ش ملمالنێی‬ ‫نێــوان کاســۆلیک و پڕۆتســتانت و بــ ‌ه‬ ‫به‌کارهێنانــی ئایــن وه‌ک ئامڕازێــک بــۆ‬ ‫ستەمكاریی کۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی‪.‬‬ ‫شه‌ڕی یه‌که‌می ڕۆشنگه‌ری ل ‌ه سه‌ده‌ی‬ ‫هــه‌ژده‌دا له‌گــه‌ڵ خــودی ئاینــدا نه‌بوو‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها هه‌لوێســتی ڕۆشــنگه‌رانیش ل ‌ه‬ ‫به‌رامبــه‌ر ئایندا یه‌کگرتوو نه‌بوو‪ ،‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ئــه‌م به‌ریه‌ککه‌وتنــه‌ی ڕه‌نگڕێژکــردووه‌‪،‬‬ ‫بابه‌تگه‌لێکــی دیکه‌ن و بــ ‌ه هیچ جۆرێک‬ ‫په‌یوه‌ســت نین ب ‌ه ئاینه‌وه‌‪ .‬ڕۆشــنگه‌ری‬ ‫ســه‌رقاڵی زانســت و به‌هــای عه‌قــڵ و‬ ‫پرسی پێشــکه‌وتن و ده‌ســه‌اڵتی کڵێسا‬ ‫بــوو‪ ،‬یان ب ‌ه ده‌ربڕینێکی دیک ‌ه ســه‌رقاڵ‬ ‫بــوو بــ ‌ه دۆزینــه‌وه‌ی سروشــتی مرۆڤ‬ ‫و توانســته‌کانییه‌وه‌‪ .‬هه‌ربۆیــ ‌ه هیــچ‬ ‫به‌رکه‌وتنێکــی له‌گه‌ڵ ئایندا نه‌بوو ئه‌گه‌ر‬ ‫لــ ‌ه ئامانجه‌کانیشــیدا له‌گه‌ڵیــدا هــاودژ‬ ‫بووبێــت‪ .‬له‌به‌رئه‌مــ ‌ه ڕۆشــنگه‌ری لــ ‌ه‬

‫زۆربــه‌ی حاڵه‌ته‌کاندا پارێزگاری ل ‌ه بنه‌ما‬ ‫ئاینییه‌کان کردووه‌‪ ،‬به‌جۆرێک (دیکارت)‬ ‫به‌شــێوه‌یه‌کی ماتماتیکی به‌ڵگه‌ی بوونی‬ ‫خــودا ده‌هێنێته‌وه‌‪ ،‬وه‌ک ئه‌وه‌ی زانســت‬ ‫هیــچ هاودژییه‌کی نه‌بێت له‌گــه‌ڵ ئایندا‪،‬‬ ‫به‌ڵکو هاتووه‌ بۆئه‌وه‌ی ڕزگاریبکات‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت کاتێک هه‌ندیک ل ‌ه فه‌یله‌سوفان‬ ‫هێرشــی توندیان ده‌کرد‌ه سه‌ر دامه‌زراو‌ه‬ ‫ئاینییــ ‌ه بااڵده‌ســته‌کان‪ ،‬هه‌ندێکیــان‬ ‫به‌رگرییان لــ ‌ه «ئایدیای خودا» ده‌کرد‪،‬‬ ‫وه‌ک (ســپینۆزا) ک ‌ه باوه‌ڕی ب ‌ه یه‌کێتیی‬ ‫بوون (وحدة الوجود) هه‌بوو‪ ،‬ک ‌ه هه‌موو‬ ‫گه‌ردوون ل ‌ه خودادا به‌رجه‌ســت ‌ه ده‌کات‪،‬‬ ‫یــان هه‌مــوو گــه‌ردوون بــ ‌ه په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫جیاوازه‌کانییه‌وه‌‪ ،‬ده‌کات ‌ه به‌رجه‌سته‌که‌ری‬ ‫خــودا‪ .‬به‌اڵم هه‌ندێک له‌وانه‌ی ســه‌رقاڵن‬ ‫بــ ‌ه پرســه‌کانی ڕۆشــنگه‌رییه‌وه‌‪ ،‬وه‌های‬ ‫ده‌بینن ک ‌ه شه‌ڕی ڕیشــه‌یی ڕۆشنگه‌ریی‬ ‫لــ ‌ه ســه‌ده‌ی هــه‌ژده‌دا‪ ،‬له‌نێــوان کۆن و‬ ‫نوێدا بووه‌‪ ،‬له‌نێوان فۆڕمێک ل ‌ه تێڕوانین‬ ‫کــ ‌ه توانــای له‌خۆگرتنی نوێــی نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌و تێڕوانین ‌ه جیاوازانه‌ی هه‌ڵگری‬ ‫درووشــمی فۆرموله‌کردنێکــی جیــاوازی‬ ‫فه‌لســه‌ف ‌ه و سیاســه‌ت و زانســته‌کان و‬ ‫بیروباوه‌ڕه‌ ئاینییه‌کان بوون‪.‬‬ ‫(ئێگڵتــۆن) لــه‌و باوه‌ڕه‌دایــ ‌ه کــ ‌ه‬ ‫ڕۆشــنگه‌ری دوودڵ بوو‌ه لــ ‌ه په‌یوه‌ندیی‬ ‫بــ ‌ه پرســه‌کانی بیروبۆچــوون و بــاوه‌ڕ‪،‬‬ ‫به‌بــێ ئــه‌وه‌ی بــ ‌ه زه‌رووری دژ‌ه ئایــن‬ ‫بووبێت‪ ،‬یان ب ‌ه ده‌ربڕینێکی دیک ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫«باوه‌ڕدار»یــش نه‌بووبێــت‪ ،‬دانینــاو‌ه‬ ‫بــ ‌ه دیــارده‌ی ئاینیدا‪ ،‬بــه‌اڵم به‌مه‌رجی‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی ب ‌ه ئامڕازی نائاینی‪.‬‬ ‫لێــره‌دا ئیگڵتــۆن ئامــاژ‌ه بــه‌و‌ه‬ ‫ده‌دات کــ ‌ه وشــه‌ی ئه‌تایــزم «اإللحاد»‬ ‫هه‌تاوه‌کــو ســه‌ده‌ی شــانزه‌ش نه‌هاتۆت ‌ه‬ ‫نێــو زمانــ ‌ه ئه‌وروپییه‌کانــه‌وه‌‪ ،‬لــ ‌ه کات‬ ‫و ســاتی دیکــه‌ی دوایــدا‪ ،‬ک ‌ه هه‌میشــ ‌ه‬ ‫«ده‌نگدانه‌وه‌یه‌کی پۆزه‌تیڤ»ی نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌تایــزم ناڕه‌زایه‌تییــه‌ک بوو دژ ب ‌ه ڕۆڵی‬ ‫کڵێســا لــ ‌ه سیاســه‌تدا‪ ،‬دژ بــ ‌ه ڕۆڵــ ‌ه‬ ‫مێژوویی ‌ه دوورودرێژه‌که‌ی ل ‌ه پاساودانه‌و‌ه‬ ‫و شه‌رعیه‌تدان ب ‌ه فۆڕمه‌کانی ئیستبدادی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تــی‪ .‬ته‌ســلیمبوون بــ ‌ه چه‌مکی‬ ‫«بنه‌ڕه‌ت» کــ ‌ه ســه‌رده‌م ‌ه مۆدێرنه‌کان‬ ‫هێنایانه‌ئــاراوه‌‪ ،‬هیــچ نه‌بــوو جگــ ‌ه لــ ‌ه‬ ‫زه‌روره‌تێــک بــۆ ڕێبازی راســیۆنالی‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ده‌یخواســت بــ ‌ه شــێوه‌یه‌کی عه‌قاڵنــی‬ ‫ی دوور‌ی دیارده‌کان‬ ‫خوێندنه‌و‌ه بۆ بنه‌ڕه‌ت ‌‬ ‫بــکات‪ :‬بنه‌ڕه‌تی ئایــن‪ ،‬بنه‌ڕه‌تی مرۆڤ‪،‬‬ ‫بنه‌ڕه‌تــی ده‌ســه‌اڵت‪ ،‬بــ ‌ه خســتنه‌ڕووی‬ ‫ڕاڤه‌گه‌لێــک لــ ‌ه شــان و شــکۆی مرۆڤ‬ ‫به‌رزده‌که‌نــه‌و‌ه لــ ‌ه ســه‌رده‌می زانســت‬ ‫و ناســیۆنالیزم و پێشــکه‌وتنی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیــدا‪ ...‬ســه‌ره‌ڕای ئــه‌وه‌ی‬ ‫هه‌ندێک ل ‌ه «ڕۆشــنبیر‌ه ڕۆشنگه‌ره‌کان»‬ ‫باوه‌ڕیــان ب ‌ه ئاین ‌ه ئاســمانییه‌کان نه‌بوو‬ ‫(وه‌ک هۆلباخ‪ ،‬دیدرۆ‪ ،‬مۆنتسکیۆ‪،)... ،‬‬ ‫ته‌نهــا وه‌ک دیارده‌یه‌کــی کۆمه‌اڵیه‌تــی‬ ‫مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ئایندا کردووه‌‪ ،‬جیایان‬ ‫نه‌کردۆتــه‌و‌ه ل ‌ه سیاســه‌ت و پــه‌روه‌رد‌ه‬ ‫و پێشــکه‌وتنی زانســتی و هتــد‪ ،‬بــه‌م‬ ‫مانایه‌ ڕۆشــنگه‌ریی کولتوورێکی سیاسی‬ ‫بــوو نــه‌وه‌ک ته‌نهــا کۆمه‌ڵــ ‌ه گوته‌یه‌کی‬ ‫فه‌لســه‌فی‪ ،‬لــ ‌ه گه‌ڕاندابــوو بــه‌دوای‬ ‫تازه‌کردنه‌وه‌یه‌کــی کولتووریــی فره‌الیه‌ن‬ ‫و کونجکۆڵیــی مه‌عریفی‪ ،‬ک ‌ه ده‌یوســیت‬ ‫گــه‌ردوون که‌شــفبکات و لوغزه‌کانــی‬ ‫شیبکاته‌وه‌‪.‬‬ ‫شــتێکی نامــۆ نییــ ‌ه کــ ‌ه زۆرینــه‌ی‬ ‫به‌رگریــکاران ل ‌ه عه‌قــڵ‪ ،‬پارێزگارییان ل ‌ه‬ ‫فۆرم ‌ه جیاوازه‌کانی ئیمان کردووه‌‪ ،‬وه‌ک‬ ‫(نیوتــن‪ ،‬جۆن لــۆک‪ ،‬ڤۆلتێــر‪ ،‬تۆماس‬ ‫جیفرســۆن و هتــد)‪ ،‬ئه‌مانــ ‌ه خوازیاری‬ ‫ئاشــتبوونه‌وه‌ی نێــوان بــاوه‌ڕ و عه‌قــڵ‬ ‫بــوون‪ ،‬یاخود گه‌یشــتن بــ ‌ه «باوه‌ڕێکی‬ ‫سروشــتی»‪ ،‬پارێزگارییــان لــ ‌ه ئایدیای‬ ‫ئایــن ده‌کــرد‪ ،‬بــه‌اڵم دامه‌زراوه‌کانــی‬ ‫کڵێســایان ڕه‌تده‌کــرده‌وه‌‪ .‬به‌ڵکــو وه‌ک‬ ‫ئیگڵتۆن ئاماژه‌ی پێده‌دات «ڕۆشنگه‌ریی‬ ‫سکۆتالندی» دژ‌ه ئیلحاد و دژ‌ه ماتریالی‬ ‫بوو‪ .‬به‌رگریکارانی ئه‌م ئاڕاسته‌ی ‌ه ده‌توانن‬

‫تێیداده‌ژی‪ ،‬ک ‌ه هاوســۆزی و تێگه‌یشتنی‬ ‫دووالیه‌نــ ‌ه بااڵده‌ســته‌‪ ...،‬ئیگڵتــۆن‬ ‫لــ ‌ه دوا الپــه‌ڕه‌ی کتێبه‌که‌یــدا ئامــاژ‌ه‬ ‫بــه‌و‌ه ده‌دات «هــاوکاری و هاوخه‌مــی‬ ‫له‌گــه‌ڵ هه‌ژاران و بێبه‌شــاندا‪ ،‬ده‌شــێت‬ ‫فۆڕمگه‌لــی دیکــه‌ی بــاوه‌ڕ و کولتوور و‬ ‫سیاســه‌ت به‌رهه‌مبهێنێــت‪( .‬ال ‪.»)208‬‬ ‫چاره‌سه‌ری کێش ‌ه دونیاییه‌کان ڕێگه‌یه‌ک ‌ه‬ ‫بــۆ تێپه‌ڕاندنــی ناکۆکییــ ‌ه ئاینییه‌کان‪،‬‬ ‫پرســیاری جه‌وهه‌ری ل ‌ه ئاینــدا ناکرێت‪،‬‬ ‫وه‌ک خــودی ئاین‪ ،‬به‌ڵکو ل ‌ه په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانــدا ده‌کرێــت‪ ،‬کــ ‌ه هــه‌ر‬ ‫له‌وێشــدا پرســیاری هۆشــیاری ئاینــی‬ ‫ده‌خرێته‌ڕوو‪.‬‬

‫تیری ئیگلتۆن‬

‫کــ ‌ه ده‌گه‌ڕێنــه‌و‌ه بۆ ڕۆشــنگه‌ری‪ ،‬وه‌ک‬ ‫گه‌شبینی‪ ،‬مژده‌دان‪ ،‬باوه‌ڕ ب ‌ه حه‌تمیه‌تی‬ ‫پێشــکه‌وتن‪ ،‬هه‌روه‌ها باس ل ‌ه (ڤۆڵتێر)‬ ‫ده‌کات ک ‌ه ڕێڕه‌وێکی به‌ربه‌ری ل ‌ه مێژوودا‬ ‫ده‌بینێت‪ ،‬هه‌روه‌ها (کانت) ڕه‌شــبین ‌ه و‬ ‫ڕه‌شــبینییه‌که‌ی لــ ‌ه شــۆپنهاوه‌ر که‌متر‬ ‫نه‌بــوو‪ ،‬هــاوکات (دیــدرۆ)ش بــاوه‌ڕی‬ ‫بــه‌و‌ه نه‌بوو ک ‌ه سروشــتی مرۆیی قابیلی‬ ‫چاککــردن بێــت‪ .‬ئه‌گه‌ر ڕۆشــنگه‌ری ل ‌ه‬ ‫زه‌مه‌نێکی دیاریکراودا سه‌رکه‌وتنی به‌سه‌ر‬ ‫ئاینــدا به‌ده‌ســتهێنابێت‪ ،‬ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ‬ ‫کاری ڕۆشــنگه‌ره‌کان ل ‌ه په‌یوه‌ستکردنی‬ ‫عه‌قــڵ و ژیانــه‌وه‌‪ .‬هه‌ربۆیــ ‌ه بانگه‌شــ ‌ه‬ ‫ئاینییه‌کان هێنده‌ گه‌ور‌ه و به‌هێز نه‌بوون‬ ‫هه‌تا دوای ئه‌وه‌ی عه‌قڵی «ڕۆشنگه‌ری»‬ ‫شکســتیهێنا لــ ‌ه په‌یوه‌ســتکردنی نێوان‬ ‫«واقیــع و به‌هــادا» و هێنانه‌ئــارای ئه‌و‬ ‫ئاســۆیانه‌ی مژده‌ی به‌دیهاتنی داون‪ .‬ئه‌م‬ ‫شکسته‌ش هۆکاری «ئیشکالیه‌تی ئاینی‬ ‫ئه‌مڕۆیه‌‪( .‬ال ‪.»)35‬‬

‫ڕۆڵــی بزووتنــه‌و‌ه ئاینییــه‌کان بنرخێنن‬ ‫ل ‌ه به‌ره‌نگاریی کڵێســا و چه‌وســاندنه‌و‌ه‬ ‫و دیســپۆتیزمدا‪ ،‬هه‌تاوه‌کو گه‌یشــتن ب ‌ه‬ ‫«تیۆلۆژیــای ڕزگاری» لــ ‌ه ئه‌مریــکای‬ ‫التینــی‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه نیوه‌ی دووه‌می ســه‌ده‌ی‬ ‫بیســته‌مدا به‌ده‌رکه‌وت و گه‌شه‌یکرد‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫هه‌وڵــدا بوو بــۆ ئاشــتکردنه‌وه‌ی نێوانی‬ ‫ته‌عالیمه‌کانــی مه‌ســیح و پڕه‌نســیپ ‌ه‬ ‫ڕزگاریخوازه‌کان‪.‬‬ ‫جگــ ‌ه لــ ‌ه (لۆدۆڤیــگ فیۆربــاخ)ی‬ ‫ئه‌ڵمانــی لــ ‌ه کتێبه‌که‌یــدا «جه‌وهــه‌ری‬ ‫مه‌سیحییه‌ت»‪ ،‬ڕۆشنگه‌ر‌ه ئه‌وروپییه‌کان‬ ‫به‌گشــتی‪ ،‬کاریــان نه‌کردوو‌ه بــۆ دانانی‬ ‫تێزێکی ڕۆشــنگه‌ران ‌ه ل ‌ه ئایندا‪ ،‬ئه‌سڵه‌ن‬ ‫ئامانجه‌کانیان ئاینیــی نه‌بوو‪ .‬بۆ نموون ‌ه‬ ‫فه‌یله‌ســوفی ئه‌ڵمانــی (کانــت)‪ ،‬کــ ‌ه‬ ‫گه‌وره‌تریــن بانگه‌شــه‌که‌ری ڕۆشــنگه‌ری‬ ‫بوو‪ ،‬دژ‌ه ئایــن بوو‪ ،‬هه‌روه‌ها (فریدریک‬ ‫ژاکۆبــی) تێبینــی ئــه‌وه‌ی کردبــوو کــ ‌ه‬ ‫تێڕوانینــی ڕۆشــنگه‌ران ‌ه بــۆ عه‌قــڵ‪،‬‬ ‫مێژووییه‌کــی تایبه‌تــی هه‌ی ‌ه و هه‌تاوه‌کو‬ ‫‪2‬‬ ‫مه‌ســیحییه‌ت درێژده‌بێتــه‌وه‌‪ ،‬هــاوکات‬ ‫ئایــن دیارده‌یه‌کــ ‌ه ئاماده‌ییه‌کــی‬ ‫فه‌یله‌سوفی هاوچه‌رخ (یۆرگن هابه‌رماس)‬ ‫ده‌ڵێــت به‌هاکانی ئازادی و یه‌کســانی و هه‌میشــه‌یی هه‌ی ‌ه بــ ‌ه فۆڕمــی جیاجیا‪.‬‬ ‫دادپــه‌روه‌ری ل ‌ه مۆڕاڵی خۆشه‌ویســتیی هــه‌ر ئه‌مه‌شــ ‌ه ئیگڵتۆن بــ ‌ه میکانیزمی‬ ‫مه‌ســیحییه‌و‌ه وه‌رگیــراون‪ .‬له‌ســه‌ر ئه‌م هه‌مه‌جــۆر جه‌ختی لێده‌کاته‌و‌ه و به‌شــی‬ ‫بنه‌مایــ ‌ه ئیگڵتــۆن ده‌ڵێــت «هێرشــی دووه‌می کتێبه‌که‌شــی بۆ ته‌رخانکردووه‌‪،‬‬ ‫ڕۆشــنگه‌ره‌کان بۆســه‌ر ئاین‪ ،‬ڕیشه‌یه‌کی ئیگڵتــۆن ده‌ڵێت‪« :‬مێژووی ســه‌رده‌می‬ ‫سیاســیی هه‌ی ‌ه نــه‌وه‌ک تیۆلــۆژی‪( .‬ال نــوێ‪ ،‬مێــژووی گه‌ڕانــ ‌ه بــه‌دوای پایه‌ی‬ ‫‪ ،»)12‬ب ‌ه مانایه‌کی دیک ‌ه ل ‌ه گۆشه‌نیگای خوداله‌نێــو شــته‌کانی دیکــه‌دا‪ .‬عه‌قــڵ‪،‬‬ ‫«کاروبــاری گشــتی» و به‌رژه‌وه‌ندیــی سروشــت‪ ،‬ڕۆح‪ ،‬کولتوور‪ ،‬هونه‌ر‪،‬جوانی‪،‬‬ ‫نه‌تــه‌وه‌‪ ،‬ده‌وڵه‌ت‪ ،‬زانســت‪ ،‬هیومانیزم‪،‬‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌ بووه‌‪.‬‬ ‫به‌رگریکارانــی بــوون‪ ،‬کۆمه‌ڵگه‌‪ ،‬سیســته‌م‪ ،‬ئــاره‌زوو‪،‬‬ ‫ته‌ماشــاده‌که‌یت‬ ‫ڕۆشــنگه‌ری مامۆســتا باوه‌ڕپێکراوه‌کان هێزی ژیان و په‌یوه‌ندیی ‌ه شه‌خسییه‌کان‪،‬‬ ‫نین‪ ،‬هێنــده‌ی ڕۆشــنبیرانێکن ل ‌ه چینی هه‌موو ئه‌م ڕه‌گه‌زان ‌ه له‌نێوان سه‌رده‌مێکدا‬ ‫ناوه‌ڕاســت و به‌ســته‌رێک دروســتده‌که‌ن بــ ‌ه چوونیان بۆ ئاســمان ڕۆڵــی خۆیان‬ ‫له‌نێــوان کۆششــ ‌ه تیۆرییه‌که‌یــان و بینیــوه‌‪( .‬ال‪ .»)45‬له‌گــه‌ڵ ئــه‌وه‌ی‬ ‫پێشــکه‌وتنی کۆمه‌اڵیه‌تیدا‪ .‬ئه‌م ‌ه له‌سه‌ر ســه‌رده‌می مۆدێرن ســه‌رده‌می گومانه‌‪،‬‬ ‫هه‌ندێک ل ‌ه «ڕۆشنبیر‌ه گه‌وره‌کان»یشدا بــه‌اڵم بااڵده‌ســتیی گومــان به‌ســه‌ر ئه‌و‬ ‫جێبه‌جێده‌بێت‪ ،‬کاتێــک جۆن لۆک –ک ‌ه سه‌رده‌مه‌دا‪ ،‬نه‌یتوانیو‌ه ئاین ڕه‌تبکاته‌وه‌‪،‬‬ ‫پێیوابــوو عه‌قــڵ بنه‌مایــ ‌ه و په‌ڕه‌یه‌کــی به‌ڵکــو فۆڕمی جیــاوازی پێبه‌خشــیوه‌‪:‬‬ ‫ســپییه‌‪ -‬هه‌وڵــده‌دات وه‌اڵمــی «تاوانی ئاینی ده‌سته‌بژێر و ئاینی عه‌وام و ئاینی‬ ‫یه‌کــه‌م» بداتــه‌و‌ه کــ ‌ه ئاینی مه‌ســیحی ده‌ســه‌اڵتداران و ئاینــی فه‌یله‌ســوفان و‬ ‫باســی ده‌کات‪ ،‬ڕه‌نگــ ‌ه ئــه‌وه‌ش بزانیــن هونه‌رمه‌نــدان و ئاینــی چه‌وســاوه‌کان و‬ ‫کــ ‌ه لــۆک نزیکبوو‌ه لــ ‌ه ئایدیــای ئاینی هتــد‪ .‬ڕه‌خنه‌گر و فه‌یله‌ســوفی ئه‌ڵمانیی‬ ‫سروشتییه‌و‌ه ک ‌ه په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه سروشتی (واڵتــه‌ر بنیامیــن) جۆرێــک لــ ‌ه ئاینی‬ ‫دونیایی ل ‌ه «سوریالیزم»دا دۆزیوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫گشتیی مرۆییه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئیگڵتــۆن هه‌وڵــی خوێندنــه‌وه‌ی هه‌روه‌هــا ماتریالیزمی مارکســیش چه‌ند‬ ‫ڕۆشــنگه‌ری ده‌دات له‌ســه‌ر بنه‌مایه‌کــی ڕه‌هه‌ندێکــی ئاینــی له‌خۆده‌گرێت و باس‬ ‫ڕه‌خنه‌یــی و دوور لــ ‌ه ئاســانخوازی و ل ‌ه دادپه‌روه‌ری و یه‌کســانی و نه‌هێشتنی‬ ‫حکومــی پێشــوه‌خت و ئاماده‌کــراو‪ .‬چه‌وساندنه‌وه‌ ده‌کات‪.‬‬ ‫فره‌یی فۆڕمه‌کانی هۆشــیاریی ئاینی‪،‬‬ ‫هه‌ربۆیــ ‌ه پێیوایه‌ ڕۆشــنگه‌ری به‌ته‌واوی‬ ‫له‌گــه‌ڵ ئاینــدا دانه‌بــڕاوه‌‪ ،‬ســه‌رکه‌وتنی وه‌هایکردوو‌ه مامه‌ڵه‌کردن به‌شــێوه‌یه‌کی‬ ‫گوتــاری ڕۆشــنگه‌ری به‌ســه‌ر گوتــاری شــمولی و ســه‌راتاپاگیر کارێکــی‬ ‫ئاینیــدا له‌به‌ر هــۆکاری ئاینــی نه‌بووه‌‪ ،‬ئه‌ســته‌م بێــت‪ ،‬ناکرێت بــه‌راورد بکرێت‬ ‫به‌ڵکــو له‌بــه‌ر چه‌نــد ئیعتیبارێکــی له‌نێــوان «ئاینی جوتیــاران» و «ئاینی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تــی بــوو‌ه کــ ‌ه په‌یوه‌ندییان ب ‌ه فه‌یله‌ســوفان»دا‪ ،‬ته‌نانــه‌ت ناشــکرێت‬ ‫جێڕه‌وتــ ‌ه مێژووییه‌کانــه‌و‌ه هه‌یــه‌‪ .‬زیاتر هه‌ڵوێستی گشــت فه‌یله‌سوفان به‌رامبه‌ر‬ ‫له‌وه‌ش ئێگڵتۆن ب ‌ه ئاســانییه‌کی زۆره‌و‌ه ئاین بــ ‌ه یه‌ک پێــوه‌ر هه‌ڵســه‌نگاندنیان‬ ‫هه‌وڵــی په‌رتکــردن و جیاکردنــه‌وه‌ی بــۆ بکرێــت‪ .‬به‌رده‌وامیــی ئایــن‪ ،‬واتــ ‌ه‬ ‫هه‌ندێک له‌و شت ‌ه به‌ڵگه‌نه‌ویستان ‌ه ده‌دات به‌رده‌وامیــی پرســیارێک له‌گه‌ڵیــدا کــ ‌ه‬

‫‪3‬‬ ‫به‌شــێوه‌یه‌کی گشــتی کتێبه‌کــه‌ی‬ ‫ئیگڵتــۆن ســێ پــرس له‌خۆده‌گرێــت‪:‬‬ ‫پێش ســه‌رده‌م ‌ه مۆدێرنه‌کان ئاین بوونی‬ ‫هه‌بــوو‌ه و ســه‌رده‌مه‌کانی دواتریــش‬ ‫هــه‌ر ماوه‌تــه‌وه‌‪ ،‬وه‌ک ئــه‌وه‌ی ل ‌ه ناخی‬ ‫مرۆڤــدا ڕه‌هه‌ندێکــی ئاینیی یان باوه‌ڕیی‬ ‫هه‌بێــت‪ ،‬ئــه‌و ڕه‌هه‌نــد‌ه زه‌مه‌نێــک‬ ‫نــه‌رم و میانــڕه‌و خــۆی پیشــانده‌دات‪،‬‬ ‫زه‌مه‌نێکیــش ڕه‌ق و توندوتیــژ‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫چه‌ندیــن تایبه‌تمه‌نــدی کولتــووری‬ ‫هــه‌ن لــ ‌ه تایبه‌تمه‌ندییــ ‌ه ئاینییه‌کانه‌و‌ه‬ ‫درێژده‌بنــه‌وه‌‪ ،‬به‌وپێیــه‌ی ناکرێت ژیانی‬ ‫مرۆیــی ل ‌ه یه‌ک فۆڕمــدا قه‌تیس بکرێت‪.‬‬ ‫(ڕایمۆنــد ویلیامــز) ده‌ڵێــت‪ :‬کولتــوور‬ ‫ڕێگه‌یه‌کــی گشــتگیر‌ه له‌ ژیانــدا‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئــه‌م ژیان ‌ه ل ‌ه بــار‌ه مرۆییه‌که‌یدا‪ ،‬ژیانێک‬ ‫نییــ ‌ه ل ‌ه ڕێژه‌ی تاک (صيغ��ة المفرد)دا‪،‬‬ ‫ت‬ ‫هه‌ر ئه‌مه‌شــ ‌ه ک ‌ه کولتوور دابه‌شــده‌کا ‌‬ ‫بۆســه‌ر کولتووره‌کان‪ ،‬بیروباوه‌ڕی ئاینی‬ ‫بۆســه‌ر بیروباوه‌ڕه‌کان‪ .‬هه‌روه‌ها پرســی‬ ‫ســێیه‌م بریتیی ‌ه ل ‌ه سیاســه‌ت ل ‌ه ئه‌گه‌ر‌ه‬ ‫جۆراوجۆره‌کانیدا‪ :‬ل ‌ه هه‌ندێک سه‌رده‌مدا‬ ‫ئایــن ڕۆڵێکــی سیاســیی یه‌کالکه‌ره‌وه‌ی‬ ‫بینیوه‌‪ ،‬ڕه‌وایه‌تی به‌خشیو‌ه ب ‌ه زۆرێک ل ‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌کان و پشتگیریی کردوون‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌ی سیاســه‌ت چه‌ندیــن ڕۆڵی دیکه‌ی‬ ‫گێــڕاو‌ه ل ‌ه جێڕه‌وتــی دیکه‌دا‪ ،‬هه‌ژموونی‬ ‫ئاینی و ئه‌و سیسته‌مه‌شی تێکشکاندوو‌ه‬ ‫ک ‌ه پاڵپشتیی لێده‌کات‪ ،‬هه‌ر سیاسه‌تیش ‌ه‬ ‫وه‌هایکــردوو‌ه ڕۆشــنگه‌ری به‌تایبــه‌ت‬ ‫کولتوورێکــی سیاســی بێت‪ .‬بــه‌م پێی ‌ه‬ ‫ده‌رکه‌وتنی ڕۆشــنگه‌ری‪ ،‬کــه‌ گۆڕدرا بۆ‬ ‫ئایدۆلۆژیایه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تیی بااڵده‌ســت‪،‬‬ ‫په‌یوه‌ســت ‌ه بــه‌‌و بــژارد‌ه سیاســییانه‌ی‬ ‫لــه‌ڕووی کۆمه‌اڵیه‌تییــه‌و‌ه قبوڵکــراون‪،‬‬ ‫هێنــده‌ی ئــه‌وه‌ی کــ ‌ه «پاشه‌کشــه‌ی‬ ‫ڕۆشــنگه‌ری» و جێکه‌وتبوونــی ڕۆڵــی‬ ‫ئایــن ل ‌ه فه‌زای کۆمه‌اڵیه‌تیدا جیانابێته‌و‌ه‬ ‫لــ ‌ه ڕۆڵبینینێکــی سیاســیی دیاریکراو‪.‬‬ ‫هه‌ربۆیــ ‌ه شــتێکی بێبنه‌مــا و پوچــ ‌ه‬ ‫بێیــن قســ ‌ه له‌ســه‌ر «فه‌نده‌مێنتالیزمی‬ ‫ئیســامی» بکه‌یــن به‌بــێ ئامــاژه‌دان‬ ‫بۆڕووداوه‌کانی «یانزه‌یسێپته‌مبه‌ر»‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫پڕ‌ه ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندیی سیاسیی ڕه‌چاوکراو‪،‬‬ ‫و گه‌لێــک بیروباوه‌ڕی ئاینیی ده‌مارگیری‬ ‫ئامانج سیاسیی به‌دوای خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫ئیگڵتــۆن کاریکــردوو‌ه له‌ســه‌ر‬ ‫خســتنه‌ڕووی پرســه‌کانی ئایــن‪ ،‬باوه‌ڕ‪،‬‬ ‫ئیلحــاد‪ ،‬ده‌مارگیــری و تۆلێرانــس‪ ،‬کــ ‌ه‬ ‫له‌مــڕۆدا مرۆڤ ل ‌ه جیهانــی هه‌نووکه‌ییدا‬ ‫تێیــدا ده‌ژیــت‪ ،‬پرســیارێکی فــه‌ر‌ه‬ ‫پێکهاتــه‌ی کــردوو‌ه بــۆ ده‌ســتپێکی‬ ‫هه‌مــوو ئه‌وانــه‌‪ :‬چــۆن ده‌توانرێــت لــ ‌ه‬ ‫جیهانێکــی بــێ بــاوه‌ڕ و گریمانه‌یــی و‬ ‫له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی فه‌نده‌مێنتالیزمی ئاینیدا‬ ‫ژیــان به‌ڕێبکرێت؟ ل ‌ه ده‌روازه‌ی جێڕه‌وت ‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیتی‪-‬مێژووییــ ‌ه دیاریکراوه‌کانــه‌و‌ه‬ ‫بــه‌دوای وه‌اڵمــی ئــه‌م پرســیاره‌دا‬ ‫گــه‌ڕاوه‌‪ ،‬به‌بــێ ئــه‌وه‌ی لــه‌و گه‌ڕانــه‌دا‬ ‫هه‌وڵــی خــۆی لــ ‌ه بابه‌تی «خــودا»ی‬ ‫ئه‌به‌دیدابه‌خه‌رجدابێت‪.‬‬

‫نه‌تواندراو‌ه وه‌اڵمی بدرێته‌و‌ه [نه‌ک وه‌اڵمی‬ ‫نه‌بێــت]‪ .‬فه‌یله‌ســوفی نــاوداری ئه‌مــڕۆ‬ ‫(ئــاالن بادیۆ) لــه‌و که‌ســانه‌یه‌ بێپه‌رد‌ه‬ ‫ده‌ڵێت «خــودا مردووه‌»‪،‬به‌اڵم ناتوانێت‬ ‫شــتێکی زیاتر بڵێت ده‌رباره‌ی پرسیاری‬ ‫ناکۆتــا (‪ ،)infinity‬لێــره‌دا بۆچوونی‬ ‫ڕۆمانتیکه‌کان هه‌یــ ‌ه ک ‌ه باس ل ‌ه ڕه‌هایی‬ ‫و ســه‌بژێکتیڤیته‌ی داهێنه‌رانــ ‌ه ده‌که‌ن‪،‬‬ ‫یان ئه‌و شۆڕشــانه‌ی مژده‌ی هێنانه‌ئارای‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌یه‌کــی ئایدیالــی ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫زۆرێکــی دیکه‌ش له‌‌و دیارد‌ه سیاســی و‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ی کــ ‌ه نایه‌نه‌ئاراو‌ه مه‌گه‌ر‬ ‫ب ‌ه گواستنه‌وه‌ی ئاین ل ‌ه جێگه‌یه‌که‌و‌ه بۆ‬ ‫جێگه‌یه‌کی دیک ‌ه و پێدانی ڕاڤه‌ی نوێباو‪:‬‬ ‫«ڕۆشنگه‌ری شکستیهێنا له‌وه‌ی جێگه‌ی‬ ‫باوه‌ڕی ئاینی بگرێته‌وه‌‪ ،‬ئایدیالیسته‌کان‬ ‫و ڕۆمانتیکه‌کانیــش نه‌یانتوانــی ئــه‌و‌ه‬ ‫بکــه‌ن‪( .‬ال ‪ ،»)22‬ل ‌ه زه‌مه‌نی مۆدێرنه‌ی‬ ‫ده‌رکه‌وتوودا ئاین به‌ته‌واوی پاشه‌کشــه‌ی‬ ‫نه‌کــرد ل ‌ه ژیانــی کۆمه‌اڵیه‌تــی‪ ،‬جارێکی‬ ‫دیکــه‌ش ل ‌ه زه‌مه‌نی مۆدێرنــه‌ی دواییندا‬ ‫به‌به‌هێــزی گه‌ڕایه‌وه‌‪ ،‬تاکــ ‌ه کولتوورێک‬ ‫نییه به‌ته‌نه‌ا بتوانێــت دوایین فۆڕموله‌ی‬ ‫‌‌‬ ‫هۆشــیاریی بکات‪ ،‬هیچ فۆڕمێکی کۆتایی‬ ‫بــاوه‌ڕی ئاینی و هیــچ فۆڕمێکی کۆتایی‬ ‫دژه‌ئاینی بوونیان نییه‌‪.‬‬ ‫ئیگڵتۆن پلوڕالیزمی هۆشیاریی ئاینی‪،‬‬ ‫یاخــود پلوڕالیزمی هه‌ڵوێســت به‌رامبه‌ر‬ ‫ئاین له‌م ڕســتانه‌دا به‌ده‌رده‌خات‪« :‬ژیان‬ ‫لــ ‌ه فۆڕمێکی گشــته‌کیدا (کلــي) بوونی‬ ‫نییه‌‪ .‬کۆمه‌ڵگ ‌ه مرۆییه‌کان فره‌چه‌شنن‪...‬‬ ‫کولتووریــش دابه‌شــکاریی کۆمه‌اڵیه‌تیی‬ ‫زیاتــر ڕاده‌گه‌یه‌نێــت وه‌ک لــه‌وه‌ی‬ ‫ئاشــتیانبکاته‌و‌ه له‌گه‌ڵ یه‌کتریدا‪ .‬کاتێک‬ ‫جیاوازییــ ‌ه دژبه‌یه‌که‌کان ته‌شــه‌نه‌ده‌که‌ن‬ ‫بــۆ کولتوور‪ ،‬وه‌ک زمان و ســیمبوله‌کان‬ ‫و نه‌ریــت و شــوناس‪ ،‬ئیــدی کولتــوور‬ ‫نابێتــ ‌ه ڕێگه‌چاره‌یه‌ک بۆ پرس و کێشــ ‌ه‬ ‫مرۆییه‌کان‪ ،‬به‌ڵکو ده‌بێت ‌ه به‌شێک لێیان‪.‬‬ ‫(ال ‪ .»)122‬مه‌به‌ست له‌مه‌ش ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫هۆشــیاریی ئاینی فۆڕمێک ‌ه ل ‌ه هۆشیاری‬ ‫کولتــووری‪ ،‬هه‌روه‌ها فره‌یــی فۆڕمه‌کانی‬ ‫هۆشــیاریی ئاینیــی‪ ،‬بنه‌ڕه‌ته‌کــه‌ی‬ ‫بریتیی ‌ه ل ‌ه فره‌یی فۆڕمه‌کانی هۆشــیاری‬ ‫کولتــووری‪ .‬ئه‌گه‌ر ل ‌ه فره‌ییدا دروشــمی‬ ‫نادڵنایی به‌رزکرابێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا بانگه‌ش ‌ه بۆ‬ ‫هۆشــیاریی باوه‌ڕێکی یه‌کگرتوو کارێکی‬ ‫بێمانایه‌‪ ،‬به‌هه‌مان ڕاد‌ه ک ‌ه بانگه‌شه‌کردن‬ ‫بۆ هۆشــیارییه‌کی یه‌کگرتووی دژ‌ه ئاینی‬ ‫بێمانایه‌‪.‬‬ ‫له‌به‌رئــه‌و‌ه کولتوور‪ ،‬جا هه‌ر فۆڕمێکی‬ ‫هه‌بێــت‪ ،‬نابێتــ ‌ه چاره‌ســه‌ر و وه‌اڵم بــۆ‬ ‫پرســیاری بواری ئاین‪ ،‬ته‌نهــا ده‌توانێت‬ ‫چه‌ند میکانیزمێکی به‌که‌ڵک پێشنیازبکات‬ ‫بــۆ چاره‌ســه‌رکردنی پرســیاره‌که‌‪ ،‬به‌بێ‬ ‫له‌خۆگرتنی هیچی دیکه‌‪ .‬پێده‌چێت ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌مێنێتــه‌و‌ه بریتیبێــت لــ ‌ه لێبورده‌یی‪،‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬المستقبل العربي‬ ‫داننان بــ ‌ه به‌یه‌کتریــدا‪ ،‬گفتوگۆی کراو ‌ه ‪h t t p : / / w w w. c a u s . o r g . l b /‬‬ ‫ک ‌ه هیچ الیه‌نێکــی دیاریکراو وه‌اڵمه‌کانی ‪P D F / E m a g a z i n e A r t i c l e s /‬‬ ‫خــۆی نه‌ســه‌پێنێت به‌ســه‌ر الیه‌نه‌کــه‌ی ‪mustaqbal_431_faisel_aldaraj.‬‬ ‫‪pdf‬‬ ‫دیکه‌داو له‌‌و واقیعه‌و‌ه ســه‌رچاوه‌یگرتبێت‬

‫ذمارة (‪ )2٨5‬دوشةممة ‪201٦/2/29‬‬

‫‪4‬‬

‫پرۆفیسۆر د‪.‬تۆماس ڤیورتز (تایبەت بۆ ڕوانگەو ڕەخنە)‪:‬‬

‫چاوەڕوانناکرێت ئەزهەر گوتارێکی نوێ و هیومانی لەناو ئیسالمدا بەرهەمبێنێت‬ ‫سازدانی‪ :‬دارا عەبدولڕەحمان‬ ‫د‬ ‫‪.‬تــــۆمـاس ڤــیورتـز‪:‬‬ ‫*‬ ‫‪ ٢٠٠٤‬لــە زا‬ ‫ئەڵمانیا ماستەری نــکــۆی بامبێرگ لە‬ ‫لە‬ ‫فەلسەفە‪ ،‬زانستی بواری ئیسالمناسی‪،‬‬ ‫س‬ ‫یا‬ ‫سە‬ ‫ت دا خوێندووە‪.‬‬ ‫* ‪ ٢٠١٥‬لە زانکۆ‬ ‫ی‬ ‫زیورخ لە سویسرا‬ ‫دکتۆرای لە ئی‬ ‫* لـــە سالمناسی دا هێناوە‪.‬‬ ‫‪ ٢٠٠٩‬تــ‬ ‫ــا ‪ ٢٠١٥‬لە هەردوو‬ ‫زانکۆی بێرن لە سوی‬ ‫لە دانیمارک وانە سرا و زانکۆی ئاڕهوز‬ ‫ی گوتوەتەوە‪.‬ـ‬ ‫* چەندین بابەت‬ ‫لە وانە‪(:‬پــەرچە ی باڵوكراوەی هەیە‬ ‫کر‬ ‫تەفتازانی لە سەر ک داری ئیبن تەیمیە و‬ ‫ۆن‬ ‫سێ‬ ‫پت‬ ‫ی‬ ‫تەسەوفی ئیبن‬ ‫عەرەبی‪ ،٢٠١٣‬ئیبن‬ ‫ح‬ ‫ەز‬ ‫م‪ :‬ڕێنمویی خوایی‬ ‫و بەالڕێدابردن لە ل‬ ‫تیۆلۆژیای ئیسالم ەیەن مرۆڤەوە‪،٢٠١٤‬‬ ‫چەمکەکانی زیــن لە چەرخی ‪١٤‬ک دا‪:‬‬ ‫ــد‬ ‫کاروکردەوە‪ ،‬وێنا وبــوون ـەوە‪ ،‬تیۆریای‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫ەل‬ ‫ق لە دانراوەکانی‬ ‫سەعدەدین‬ ‫ی‬ ‫* ئێ تەفتازان دا ‪.)٢٠١٦‬‬ ‫ستا لـــــە‬ ‫مامۆستای بواری زانکۆی ئازادی بەرلین‬ ‫ئیسالمناسیە‪.‬‬

‫(‪)٢-٢‬‬ ‫ڕونگە و ڕەخنە‪ :‬بەهۆی هەڕەشەکانی‬ ‫داعشەوە‪ ،‬کورد یاخود پێشمەرگە‪ ،‬و‬ ‫تەنانەت گەریالکانی پارتی کرێکارانی‬ ‫کوردستان بوون بەو الیەنەی کە واڵتانی‬ ‫ئــەوروپــا و ویالیەتە یەکگرتووەکانی‬ ‫ئــەمــریــکــا بــە ئــاشــکــرا پــەیــوەنــدیــی‬ ‫دۆستانەیان لەگەڵدا تۆکمەبکەن‪ .‬ئایا ئەم‬ ‫لێکنزیکبوونەوەیە تەنها چارەسەرێکی‬ ‫کاتییە کە لە ناچاریدا پەنای بۆ براوە‬ ‫و بەنەمانی هــەڕەشــەی داعـــش ئەم‬ ‫دۆستایەتییە کۆتایی دێت؟ یان دەکرێت‬ ‫ئەم لێکنزیکبوونەوەیە بە هەندوەربگیرێت‬ ‫و وەک دانپیانانێکی ڕاستەقینە بە ڕۆڵی‬ ‫کورد لە ناوچەکەدا بخوێنرێتەوە؟‬ ‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬پێم وایە پشتگیری‬ ‫رۆژئــــاوا بــۆ کــوردەکــان لــە ئێستادا‬ ‫دەگـــوزەرێـــت‪ ،‬دەکــرێــت تەنها نــاوی‬ ‫هاوپەیمانییەتێکی تاکتیکی کاتیی‬ ‫کورتخایەنی لێبنرێت‪ ،‬چونکە هیچ‬ ‫کەس لە ڕۆژئاوادا نایەوێت پشتیوانی لە‬ ‫دەوڵەتێکی کوردی بکات و بارودۆخی‬ ‫سیاسی ناوچەکە لەوەزیاتر ئاڵۆزتر‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬دوای هەرەسی‬ ‫ئیمراتۆریەتی عوسمانی زیاتر لە ‪٣٥‬‬ ‫ملیۆن کــورد دور لە خواستی خۆیان‬ ‫بەسەر چەند دەوڵەتێکدا دابەشکران‪،‬‬ ‫دەبینین ئەمڕۆ باسوخواسی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆی کوردستان وەک بابەتێکی‬ ‫بـــەرچـــاو کــەوتــوەتــە ڕۆژەڤــــــەوە و‬ ‫تاوتوێدەکرێت‪ ،‬بۆچی هێندەی کات‬ ‫خایاند تا ئەمڕۆ بکرێت ئەو بابەتە وا بە‬ ‫گرنگییەوە باسبکرێت؟‬ ‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬سیاسەتمەدارانی‬ ‫ڕۆژئــاوایــی چۆنییەتی دابەشکردنی‬ ‫دەســەاڵتــی سیاسی پــاش دەوڵــەتــی‬ ‫عــوســمــانــیــیــان تــــاڕادەیــــەک بـــەالوە‬ ‫پەسەندبوو‪ .‬ئەوکاتە ئەوان زیاتر ئەوەیان‬ ‫بەگوێی کوردان دا دەدا‪ ،‬کە پێویستە‬ ‫هەوڵبدەن خواست و ئامانجەکانیان لە‬ ‫چوارچێوەی مافی کلتوری ئۆتۆنۆمی‬ ‫دا لە ناو سنوری هەریەک لەو واڵتانەی‬ ‫تیایدا دەژین دەستەبەربکەن‪ .‬بــەاڵم لە‬ ‫ئێستادا ئەوە ڕونتر دەکەوێتە پێشچاو‬ ‫کە ئێراق و سوریا وەک دوو دەوڵەتی‬ ‫نەتەوەیی زۆر بە دەگــمــەن دەتوانن‬ ‫ئایندەیەکیان لە ناوچەکەدا هەبێت‪.‬‬ ‫لێرەوە وردەوردە شیمانەی چێبوونی‬ ‫دەوڵەتێکی کــوردی یاخود هیوابوون‬ ‫بەوە کە دەشێت دەوڵەتێکی لەو جۆرە‬ ‫لە الیەن ڕۆژئاواوە پشتیوانی لێبکرێت‪،‬‬ ‫زیاتر دێتەڕۆژەڤەوە‪ ،‬دەبێت ئەو ڕاستییە‬ ‫باش لەبەرچاو بگیرێت کە دروستبوونی‬ ‫دەوڵەتێکی نەتەوەیی نوێ لە مڕۆدا‬ ‫پێویستی بە هــاوکــاری و پشتیوانی‬ ‫دەوڵەتانی دراوسێیە بە تایبەتی لە‬ ‫بواری ئابوریدا‪ .‬دەتوانم بڵێم تەنها ئەگەر‬ ‫سەرچاوە و دەرامەتەکانی وەک نەوت و‬ ‫ئاو و زەوییە کشتوکاڵییە بە پیتەکان‬ ‫و دەروازە ئاوییەکان بە شێوەیەکی‬ ‫گونجاو دابەشبکرێن یاخود دەوڵەتەکانی‬ ‫دەڤەرەکە بەشێوەیەکی دادوەرانە لەسەر‬ ‫ئاڵوگۆڕی ئەو سەرچاوە و دەرامەتانە‬ ‫پێکبێن‪ ،‬نــاوچــەکــە و کــوردســتــان‬ ‫دەتوانن لە داهاتودا گەشەی ڕاستەقینە‬ ‫بەخۆیانەوە ببینن‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬بە وردبوونەوە لەگشت‬ ‫ئەو قەیران و شەڕ و گۆڕانکاریانەی‬ ‫لەم ناوچەیەدا ڕوودەدەن‪ ،‬ئایا سنورە‬ ‫کۆنەکانی ڕۆژهــەاڵتــی ناوین بە کوێ‬ ‫دەگەن؟ تا چەندی تر مۆدێلی کۆڵۆنیالی‬ ‫دەتوانێت لەسەر پێی خۆی بووەستێت؟‬

‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬هــەروەک پێشتر‬ ‫وتم سایکسپیکۆ بۆ مــاوەی سەد ساڵ‬ ‫سنورەکانی ناوچەکەی ڕەنگڕێژ کردووە‪،‬‬ ‫هەڵبەت بەردەوامیی ئەم ســــــنورانە‬ ‫ڕاستەوخۆ گرێدراوی خواست و ویستی‬ ‫دەسەاڵتە دیکتاتۆریە سەرکوتکەرەکانە‪،‬‬ ‫بـــێ هیچ گومانێک ئەو سنورانەی کە‬ ‫چاوەڕوانی بەرجەستەکردنی ئاشتی و‬ ‫تەبایی ناوچەکەیان لێدەکرێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫بە فۆڕمێکی جیاوازتر لە ئێستا ناوچەکە‬ ‫دابڕێژدرنەوە‪ ،‬کە ئەمەش بۆ خۆی هەروا‬ ‫کارێکی ئاسان نییە‪.‬‬ ‫ڕوانــگــە و ڕەخــنــە‪ :‬شاراوەنییە کە‬ ‫دەســتــەواژەی «ڕابـــردوو» بۆخۆی لە‬ ‫جیهانی ئیسالمی دا خاوەن سیحرێکی‬ ‫تایبەتە‪ ،‬هەر بۆیە زۆرجــار دەگوترێت‬ ‫جیهانی ئیسالمی گیرۆدەی گەڕانەوەیە بۆ‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬بەبۆچوونی تۆ ئەم ئالودەبوونە‬

‫کەسانی گرنگیی پێدەری ئەم بوارەیە‪،‬‬ ‫بــە جــۆرێــک کــە خــەالفــەتــی عەباسی‬ ‫وەک منارەیەکی پرشنگداری ژیــاری و‬ ‫فراژوبوونی کلتوری و لێبوردەیی دەبینن‪.‬‬ ‫گەرچی ئەم پرشنگداری و شکـــۆیە‬ ‫لە خەیاڵ و هــزری موسوڵمانەکاندا‬ ‫بەرجەستەبووە‪ ،‬بــەاڵم ئــەمــڕۆ کەس‬ ‫ناتوانێت بزانێت کە داخۆ بەڕاستی ژیان‬ ‫لەو سەردەمەدا هێندە بەو ڕادەیــە لە‬ ‫سەروەری و خۆشگوزەرانی لێوانلێوبووە‪.‬‬ ‫تەنانەت (سەالحەدینی ئەیوبی) توانی‬ ‫ئۆردوی تەواوی ئەو مەسیحیانە بشکێنێ‬ ‫و پەرتەوازەبکات‪ ،‬کە لە ڕۆژئــاواوە بۆ‬ ‫ناوچەکە هاتبوون‪ .‬بەاڵم ئەوەی لێرەدا‬ ‫ڕونە ئەوەیە کە ئەو سەردەم و قۆناغانە‬ ‫بەسەرچوون و ئێستە ئێمە لە دەورانێکی‬ ‫تـــردا دەژیـــن‪ .‬لـــەم پەیوەندییەدا‬ ‫ئەگەرچی دیاریدەیەکی وا بۆ خۆی جێی‬ ‫داخە‪ ،‬بەاڵم خواست و خولیای گەڕانەوە‬

‫دەکرێت ئــەو گیرۆدەبوونەی جیهانی‬ ‫ئیسالمی بە ڕابـــردووەوە تێپەڕێنرێت‬ ‫و لە جێیدا تێڕوانینێکی کۆمەاڵیەتی‬ ‫هــاوچــەرخ بــۆ ئیسالم بەرهەمبێت؟‬ ‫یاخود ڕاشکاوانەتر‪ :‬ئایا ئیسالم بۆ ئەم‬ ‫سەردەمە شتێکی وای پێیە تا بتوانێت‬ ‫بە مرۆڤایەتی ببەخشێت؟‬ ‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬خودپەسندی بۆ‬ ‫خۆی بەو واتایە دێت کە بەتەنها لە‬ ‫خەمی خۆت و خێزان و خێڵەکەتدابیت‪،‬‬ ‫بەهەمانشێوە ئــەو ئاڕاستەیەیە کە‬ ‫ســەرەنــجــام مـــرۆڤ بــــەرەو گــێــژاوی‬ ‫گەندەڵیی پەلکێشدەکا‪ ،‬لە کۆمەڵگەکانی‬ ‫ڕۆژهــەاڵتــی ناوینیشدا دەبــێــتــە ئەو‬ ‫بەربەستە گەورەیەی کە بەهیچ شێوەیەک‬ ‫بوار نادات تا سیستمێکی کۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئابوری تۆکمە لە واڵتدا بونیادبنرێت‪،‬‬ ‫هـــەڵبەت بونیادنانی سیستمێکی‬ ‫سەرکەوتووی ئابوری لە دنیای مۆدێرندا‬

‫ڕۆژئاوایی خەوشداربکرێت‪.‬‬ ‫ڕوانـــگـــە و ڕەخـــنـــە‪ :‬زانــکــۆکــانــی‬ ‫ڕۆژهــەاڵتــی ناوین پــڕن لە سەنتەر و‬ ‫پەیمانگا و کۆلیژی تایبەت بە خوێندنی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ئــەم سەنتەر و کۆلیژانە‬ ‫زۆربەی جار بەوە تۆمەتباردەکرێن کە‬ ‫ناتوانن هیچ گوتارێکی نــوێ لەسەر‬ ‫ئیسالم بەرهەمبێنن‪ ،‬لــە ڕەوشێکی‬ ‫وادا دەتوانرێت چاوەڕوانی گوتارێکی‬ ‫هیومانیستیانە لەو سەنتەرانە بکرێت؟‬ ‫یاخود چۆن دەتوانرێت گوتارێکی لەو‬ ‫جۆرە بەدەستبێت؟‬ ‫د‪.‬تــۆمــاس ڤیورتز‪ :‬دەبێت لێرەدا‬ ‫بەڕاشکاوی بڵێم کە شارەزایی و ئەزمونی‬ ‫کەسی من لە سنوری زانکۆی ئەزهەر‬ ‫تێناپەڕێت‪ ،‬لە سەنتەرێکی وەک دەزگای‬ ‫ئەزهەریشدا بێ تێڕامانی زۆر ئەتوانم‬ ‫بڵێم کە ناکرێت چاوەڕوانی بەرهەمهێنانی‬

‫پێم وایە پشتگیریی رۆژئاوا بۆ کوردەکان لە ئێستادا دەگوزەرێت‪،‬‬ ‫دەکرێت تەنها ناوی هاوپەیمانییەتێکی تاکتیکی کاتیی کورتخایەنی‬ ‫لێبنرێت‪ ،‬چونکە هیچ کەس لە ڕۆژئاوادا نایەوێت پشتیوانی لە دەوڵەتێکی‬ ‫کوردی بکات و بارودۆخی سیاسیی ناوچەکە لەوە زیاتر ئاڵۆزتربکات‬ ‫بە ڕابردووەوە بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬ ‫د‪.‬تۆماس ڤیورتز‪ :‬هەموو ئەو واڵتانەی‬ ‫کە ئەمڕۆ بە واڵتانی ئیسالمی ناودەبرێن‬ ‫بە جۆرێک لە ڕابردووی خۆیان دەڕوانن‬ ‫کە پێشان لە سیاسەتی جیهانیدا خاوەن‬ ‫پێگە و شوێنگەیەکی باشتربوون لە‬ ‫ئێستە‪ .‬هەموو ئەو فتوحاتە ئیسالمیانەی‬ ‫کە لە بەرایی ئیسالمدا بەڕێوەچوون‬ ‫هەتا ڕۆژگاری ئەمڕۆش جێی تێڕامان و‬ ‫سەرسوڕمانی زۆرێک لە مێژوونوسان و‬

‫بۆ ڕابردوویەکی وا شتێکی چاوەڕوانکراوە‬ ‫و سەیر نییە‪ .‬بە بۆچونی من وا باشە‬ ‫لە ئێستادا موسوڵمانەکان زیاتر لە‬ ‫بیری چۆنییەتی باشکردنی ڕەوشــی‬ ‫هەنوکەییاندابن بەجۆرێک کە گەشبینانە‬ ‫لە داهــاتــوو بــڕوانــن و نەکەونە داوی‬ ‫گەڕانەوە بۆ ڕابردوەیەک کە تێپەڕیوە‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬گەر کەمێک زیاتر‬ ‫لەسەر ئــەم بابەتە بووەستین‪ ،‬چۆن‬

‫تا ئەوپەڕی گرنگه‪ .‬لەوانەیە ئیسالم خۆی‬ ‫بەتەنها ئەو توانایەی هەبێت کە بەڕووی‬ ‫کــردەی خودپەسندیدا بووەستێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمە جگەلەوەی کە وەک ئاینێک لەو‬ ‫کۆمەڵگەیانەدا خــاوەنــی جــۆرێــک لە‬ ‫شەرعییەت و کاریگەریی تایبەتە‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەش وادەکــات سەرەنجام بتوانێت‬ ‫بناغەی سیستمێکی مەدەنی یاسایی‬ ‫وا لــەو کۆمەڵگایانەدا ڕەنگڕێژبکات‬ ‫کە نەکرێت بە ئاسانی بە هــاوردەی‬

‫گوتاری نوێ بۆ ئیسالم بکرێت یاخود‬ ‫گوتاری هیومانستیانە جێگەیەک بگرێت‪.‬‬ ‫ڕوانگە و ڕەخنە‪ :‬پێت وایە «ئیسالمی‬ ‫سۆفییانە‪/‬ئیسالمی عیرفانی»بتوانێت‬ ‫بــەشــێــوەیــەک لــە شــێــوەکــان ببێتە‬ ‫وەاڵمـــدەرەوەی هەندێک لە ئاریشە و‬ ‫کێشەکانی ئەمڕۆ؟ ئیسالمێکی وا تا‬ ‫چەند دەتوانێت لە بونیادنانی کردەی‬ ‫دادوەریی کۆمەاڵیەتیدا بەشداربێت؟‬

‫د‪.‬تـــۆمـــاس ڤــیــورتــز‪ :‬ئیسالمێکی‬ ‫سۆفیانە‪ ،‬دەکرێت بەو دیاردەیە بچوێنرێت‬ ‫کە لە سەدەی (‪)١٩‬وە لە مەسیحییەتدا‬ ‫بە (ڕێنموویی ڕۆحیی) ناسراوە کە لە‬ ‫الیەن خۆیەوە هەوڵدەدات لە سۆنگەیەکی‬ ‫بااڵو سێنترالەوە بەشوێن ئەو وەاڵمانەدا‬ ‫بگەڕێت کــە ڕاســتــەوخــۆ پەیوەستن‬ ‫بــە پــرس و گرفتە جــۆراوجــۆرەکــانــی‬ ‫ژیانەوە‪ .‬هەڵبەت دلۆڤانیی خواوەندێک‬

‫گەر تەسەوف‬ ‫بتوانێت زیاتر بێتە‬ ‫ناو ژیانی ڕۆژانەی‬ ‫خەڵکەوە و خۆی‬ ‫لەوە قوتاربکات‬ ‫کە بە تەنها لە‬ ‫بازنەی زنجیرە‬ ‫داخراوەکانی‬ ‫زیکردا خۆی‬ ‫قەتیسبکات‪،‬‬ ‫بێگومان‬ ‫دەتوانێت‬ ‫هەنگاوی‬ ‫گەورە بنێت‬ ‫کە وێنەیەکی گشتگیر و ئامادەییەکی‬ ‫سەرتاپا و بەردەوامی هەیە‪ ،‬دەکرێت‬ ‫زیاتر چاوەڕوانی دڵدانەوە وهاوکاریی‬ ‫لێبکرێت تا ئەوەی لە ڕاڤە و تەفسیرە‬ ‫شــەرعــی و فیقهییەکان چــــاوەڕوان‬ ‫دەکرێت‪ ،‬بۆ نمونە ئەوەی کە لە بوارە‬ ‫جیاجیاکانی خێزان‪ ،‬ژنخوازی‪ ،‬بازرگانی‬ ‫یاخود جەختکردنەوەی بـــەردەوام لە‬ ‫سەر بەئەنجامگەیاندن و الیەنی غەیبی‬ ‫پەرستشەکان بەرچاودەکەوێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە لە خستنەڕوی بابەتەکانی قیامەت‪،‬‬ ‫قــەدەری مرۆڤ و کــردەی خەلق‪ ،‬وەک‬ ‫کۆمەڵێک ڕاستی و فاکتی نەگۆڕ و پڕ لە‬ ‫دڵنییایی‪ .‬لێرەوە گەر تەسەوف بتوانێت‬ ‫زیاتر بێتە ناو ژیانی ڕۆژانەی خەڵکەوە‬ ‫و خۆی لەوە قوتاربکات کە بە تەنها‬ ‫لە بازنەی زنجیرە داخراوەکانی زیکردا‬ ‫خۆی قەتیسبکات‪ ،‬بێگومان دەتوانێت‬ ‫هەنگاوی گەورە بنێت‪ .‬دیدی سۆفیانە‬ ‫کە لە بنچینەدا خۆ لە جەختکردنەوەی‬ ‫ڕاشکاوانە لەسەر تاکوتەنهایی تاکە‬ ‫خوایەک دەبینێتەوە‪ ،‬دەتوانێت زۆر‬ ‫بەباشی بــەڕوی ئەو دابەشکارییە دوو‬ ‫جەمسەریەدا(خێر و شەڕ) بوەستێتەوە‬ ‫کــە وەهــــابی و سەلەفییەکان بۆ‬ ‫دنیای دەکەن‪ ،‬بە جۆرێک لە باتی ئەو‬ ‫دابەشکاریە‪ ،‬هەموان متمانە بە تاکە یەک‬ ‫خواوەند بکەین چ لە‪-‬ڕۆژهەاڵت یان لە‬ ‫ڕۆژئاوا‪ -‬موسوڵمان یان مەسیحی!‬ ‫بەرواری چاوپێکەوتن‪١٢/١٠/٢٠١٥ :‬‬