555

‫سەدر ناوچەی‬ ‫سەوز‬ ‫رەش دەكات‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )555‬دو شةممة ‪2016/3/14‬‬

‫«‬

‫“چاودێر” وردەكاریی كۆبونەوەكان باڵودەكاتەوە‬

‫زۆرینەی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی لەگەڵ ئەوەدان‬ ‫كۆبونەوەكان لەگەڵ پارتی بەردەوام بن‬ ‫هێشتا یەكێتی و‬ ‫پارتی لەسەر‬ ‫هیچ خاڵێك‬ ‫رێكنەكەوتون‬

‫؟‬

‫ئیسالمییەكان لە كوێی‬ ‫بەرپرسیارێتیی دۆخەكەدان‬

‫سۆران سێوكانی‪ :‬هێزە ئیسالمییەكان گرفتیان‬ ‫لەوەدا نییە‪ ،‬چی رودەدات یان نا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گرفتییان ئەوەیە چۆن خۆیان بژیێنن‌‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫هێزە ئیسالمییەكان وەك هەمیشە لەناو‬ ‫دۆخە سیاسییە ئاڵۆزەكاندا خۆیان لەكەناری‬ ‫قەیرانەكاندا دەگرن‌و سیاسەتێكی ناڕون پەیڕەو‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەنمونە یەكگرتوی ئیسالمی لەلیژنەی‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان‌و حكومەت كشایەوە‪،‬‬ ‫هاوكات كۆمەڵی ئیسالمی لەكۆبونەوەكانی‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم بەشداریی نەكرد‪ ،‬لەكاتێكدا‬

‫ئەو حزبانە وەزیرەكانیان لەناو حكومەتدان‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬سیاسەتمەدارێكی ئیسالمی دەڵێت‬ ‫"هێزە ئیسالمییەكان سیاسەتێكی ئاسایی‌و‬ ‫رونی باشیان هەیە‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتی ئەوەیان‬ ‫نییە‪ ،‬ئەو سیاسەتەیان پیادەبكەن"‪ .‬هاوكات‬ ‫شارەزایەكی سیاسەتی ئیسالمیش پێیوایە‪،‬‬ ‫ئەم حزبە ئیسالمییانە سیاسەتێكی رونیان‬ ‫نییەو بەرپرسیارێتیی هەڵناگرن‪ ،‬بەڵكو خۆیان‬ ‫دەژیێنن‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫بەیاننامەی پالتفۆڕمی دابڕان‪ ،‬لە ساڵیادی‬ ‫شەهیدی قەڵەم و ئازادی‪ ،‬مامۆستا سەاڵح هەورامی‬

‫‪Spotlight‬‬

‫باشرتین فیلمی ئۆسکاری‬

‫‪2016‬‬ ‫فیلمێک بەبێ کارەکتەری سەرەکی‬

‫ئەبوبەكر عەلی‪ :‬حیزبە ئیسالمییەكان‬ ‫سیاسەتێكی رونیان هەیە‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتی‬ ‫پیادەكردنی سیاسەتەكەیان نییە‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫«‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫ماوەی دوو هەفتەیە یەكێتی‌و پارتی بەچڕ‌وپڕی‬ ‫دەستیان بەكۆبونەوە دوو قۆڵییەكان كردووەو‬ ‫زۆرینەی ئەندامانی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیش‬ ‫لەگەڵ ئــەوەدان ئەو كۆبونەوانە لەگەڵ پارتی‬ ‫بـــەردەوام بــن‪ ،‬تا ڕێگەچارەیەك بۆ قەیرانە‬ ‫سیاسی‌و داراییەكان دەدۆزنەوە‪ .‬هاوكات بەپێی‬ ‫ئەو زانیارییانەی دەســت "چــاودێــر" كەوتون‪،‬‬ ‫یەكێتی‌و پارتی لەسەر چەندین تەوەر گفتوگۆیان‬

‫كــردووە كە گرنگترینیان مەسەلەی سیستمی‬ ‫حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان‌و چاكسازی‌و‬ ‫چارەسەری قەیرانی دارایــی‌و پەیوەندییەكانی‬ ‫هەرێم‌و بەغداد بووە‪ .‬تێیدا هەردووال بە شێوەیەكی‬ ‫گشتی بۆچونەكانیان هاوبەشە‪ ،‬تا بارودۆخێكی‬ ‫نوێ لەكوردستان بێننە ئاراوە‪ .‬ئەمە جگەلەوەی‬ ‫بۆچونی جیاوازیشیان لەسەر مەسەلەكان هەبووە‪،‬‬ ‫بۆ نمونە لەسەر كاراكردنەوەی پارلەمان جیاوازی‬ ‫لەنێوان هەردوالدا هەیە‪ ،‬بەوەی كە پارتی سورە‬

‫لەسەر ئەوەی سەرۆكایەتیی پارلەمان الی گۆڕان‬ ‫نەبێت‪ ،‬یەكێتیش پێیوایە‪ ،‬كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫بەم دەستەیەی ئێستاوە بێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئــەو زانیارییانەی دەســت "چاودێر"‬ ‫كەوتون‪ ،‬یەكێتی‌و پارتی لەكۆبونەوەكانیاندا‬ ‫تاوتوێی چەندین تــەوەریــان كـــردوە‪ ،‬لەوانە‬ ‫(سیستمی حــكــومــڕانــی‪ ،‬چــارەســەركــردنــی‬ ‫كێشەكانی هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬پەیوەندیی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەگەڵ پارچەكانی دیكەی كوردستان‪،‬‬

‫پەیوەندییە هەرێمییەكان‪ ،‬دەستەبەری سیاسی‬ ‫لەالیەن دەوڵەتە گەورەكانەوە‪ ،‬قەیرانی دارایی‌و‬ ‫چاكسازی) هەروەك باس لەوەكراوە‪ ،‬كە هەمو ئەو‬ ‫تەوەرانە‪ ،‬ئەركی نوێ‌و سیاسەتی نوێیان دەوێت‪،‬‬ ‫ئەمەش سەرەتا بەبێ رێككەوتنی پارتی‌و یەكێـتی‬ ‫سەركەوتو نابێت‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەم قەیرانە سیاسییە چەقبەستوە‪،‬‬ ‫كــە هـــۆكـــاری ســـەرەكـــی دەگـــەڕێـــتـــەوە بۆ‬ ‫بەبنبەستگەیشتنی پەیوەندییەكانی پارتی‬

‫دیموكراتی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬باس‬ ‫لەوەكراوە‪ ،‬كە ناكرێت تەنیا لەسەر ئەم خاڵە‬ ‫كۆی پڕۆسەی سیاسی‌و حكومڕانی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان بوەستێندرێت‪ ،‬بۆیە یەكێتی‌و پارتی‪،‬‬ ‫ســەرەڕای جیاوازی و ناكۆكی‪ ،‬بە شێوەیەكی‬ ‫گشتی رێككەوتون بارودۆخێكی نوێ بێننەئاراوە‪.‬‬ ‫بەاڵم هێشتا لەسەر یەك خاڵیش رێكنەكەوتون‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژیژەك‪ ..‬دوانەى سەیروسەمەرەى‬ ‫وەهم و واقیع‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )555‬دو شةممة ‪2016/3/14‬‬

‫شەهیدی‬ ‫قەڵەم و ئازادی‬ ‫(مامۆستا سەاڵح‬ ‫هەورامی)‬ ‫دەنگە ئازادیخوازو سیكۆالرەكان ئەو‬ ‫دەنگانەن زۆر زوو بونەتە ئامانجی گروپە‬ ‫تێرۆریست و جیهادییەكان‪ ،‬ئەو گروپانەی‬ ‫كە هەردەم لە مرۆڤی بیركرەوە و ڕەخنەگر‬ ‫ترساون‪ ،‬ترسەكەیان تەنها ئەوە نەبوە كە‬ ‫بە وەاڵمدانەوە و (نوسین بە نوسین و‬ ‫ڕەخنە بە ڕەخنە) وەاڵمبدەنەوە‪ ،‬بەڵكو بە‬ ‫ترس‪ ،‬تۆقاندن‪ ،‬ناوزڕاندنی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫لێدان و سزادان دەستیان پێكردوە و بە‬ ‫تیرۆركردن ویستویانە دەنگی ناڕازیی‬ ‫مرۆڤی بوێر و ڕەخنەگر دژ بە سەلەفییەت‬ ‫كپبكەنەوە‪ .‬بــەاڵم لــەم ڕۆدا‪ ،‬بەڕونی‬ ‫ئەوە دیــارە تیرۆر و شێوازەكانی تری‬ ‫تێرۆریستان‪ ،‬نەك هەر نەیتوانیوە ئەم‬ ‫دەنگانە كپبكاتەوە‪ ،‬بەڵكو ڕۆژبەڕۆژ ئەم‬ ‫دەنگانە ڕو لەزیادبونن و دەنگیان دلێرتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬تێرۆریستانیش رۆژ بەڕۆژ‪ ،‬ڕوی‬ ‫ترسناكیان زیاتر دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫دوای ڕاپەڕینی كوردستان‪ ،‬ملمالنێی‬ ‫سەلەفییەت و سێكیۆالریزم لە هەرێمی‬ ‫كوردستان گەرموگوڕ بوو‪ ،‬چەندین ناوی‬ ‫دیــار‪ ،‬بوێرانە‪ ،‬ڕوبــەڕوی تێرۆر بونەوە‬ ‫و نەترسانە لەگەڵ هێزە ترسناكەكانی‬ ‫دوژمنی ئــازادیــی وەســتــانــەوە‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەو دەنگە بوێرانە‪( ،‬مامۆستا سەاڵح‬ ‫هەورامی)بوو‪ ،‬مامۆستا سەاڵح هەورامی‬ ‫وەك ئەكادیمیستێك و مامۆستا لە‬ ‫زانكۆی سەاڵحەدین‪ ،‬زۆر بەڕونی ڕوبەروی‬ ‫هێزە سەلەفییەكان وەستایەوە و لەگەڵ‬ ‫هەموو ئەو مەترسییەی كە لەسەر ژیانی‬ ‫بــوو‪ ،‬كۆڵینەدا‪ ،‬تا لە (‪)1995/3/13‬‬ ‫شەهیدكرا و بــوە سیمبولی دیــاری‬ ‫دیموكراسی‌و سیكوالریزم‪.‬‬ ‫‪ 3/13‬یــــادی بــیــســتــویــەك ســاڵ‬ ‫شەهیدكردنی ئەم مرۆڤە ماندونەناس‬ ‫و زانستخواز و بوێرەیە‪ ،‬بۆیە سەرەڕای‬ ‫نەویكردنی ســەری ڕێــزو نـــەوازش بۆ‬ ‫شەهیدی قەڵەم و ئازادی(مامۆستا‬ ‫ســەاڵح هــەورامــی)‪ ،‬دەمــانــەوێــت ئــەوە‬ ‫بەبیر جەماوەری ئازادیخوازی كوردستان‬ ‫بهێنینەوە كە تێرۆر لە دونــیــادا وەك‬ ‫دیاردەیەكی زاڵ لە ئێستادا هەیە‪ ،‬لە‬ ‫ئاستێكدایە بۆتە بابەتێك بۆ توێژینەوە و‬ ‫چەندین ناوەند و پەیمانگای نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫بەشێوەی تۆڕ و بەشێوەی سەربەخۆش‬ ‫كــار لەسەر تێرۆر و ڕوبــەڕوبــونــەوەی‬ ‫تیرۆر دەكــەن‪ ،‬باشترین پاداشتێك بۆ‬ ‫مامۆستا سەاڵحی بوێر‪ ،‬بەردەوامبونە لە‬ ‫ڕوبەڕوبونەوەی تیرۆر و سەرچاوەكانی‬ ‫بەرهەمهێنانی تێرۆر لە كوردستاندا‪،‬‬ ‫ئەوش بەسەر ڕێكخستنی توێژینەوە و‬ ‫لێكۆڵینەوەی زانستی و باڵوكردنەوەی‬ ‫ژیاندۆستی و چاككردنی ژیاندارییە لە‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫ئێمە لە (پالتفۆڕمی دابڕان)‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ڕێزو خۆشەویستی بۆ گیانی قوربانیانی‬ ‫تیرۆر لە كوردستان‪ ،‬ئەوە دوپاتدەكەینەوە‬ ‫بەردەوامدەبین لە ڕوبەڕوبونەوەی تێرۆر و‬ ‫چاوگەكانی بەرهەمهێنانی تێرۆریست لە‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬ ‫بەرزو بڵندبێت گیانی شەهیدی قەڵەم‬ ‫و ئــازادی (مامۆستا ســەاڵح هەورامی)‬ ‫و هەموو شەهیدانی دەستی تیرۆر و‬ ‫تێرۆریزم‬

‫پالتفۆڕمی دابڕان‬ ‫‪٢٠١٦-٣-١٣‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫هەینیی ئایندە‪ ،‬سەدر ناوچەی سەوز رەش دەكات‬ ‫مالكی بۆ عەبادی‪ :‬ئەگەر كێشەی سەدرییەكانت بۆ چارەناكرێت لێیگەڕێ بۆ خۆم‬

‫خۆپیشاندانی ملیۆنی لە گۆڕەپانی تەحریر‬ ‫چاودێر ‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫سێ‌ هەفتەیە لەسەر داوای‌ رابــەری‬ ‫ســەدریــیــەكــان مــوقــتــەدا ســـەدر‪،‬‬ ‫خۆپیشاندانی‌ ملیۆنی‌ لە گۆڕەپانی‬ ‫تەحریری شاری‌ بەغداد بەڕێوەدەچێت‌و‬ ‫لەچەندین كاتی جیاوازیشدا لەماوەكانی‬ ‫رابردو‪ ،‬موقتەدا سەدر هەڕەشەی‌ ئەوەی‌‬ ‫كردبوو كە ئەگەر چاكسازیی‌ ریشەیی‌‬ ‫ئەنجام نەدرێت‌و ئەو چاكسازییەش‬ ‫بەشێوەی پینەو پــەڕۆكــردن نەبێت‌و‬ ‫بەشێوەیەك بێت هەموو گەلی عیراق‬ ‫پێی رازی نەبن‪ ،‬ئەوا خۆ پیشاندانەكان‬ ‫دەگوازنەوە ناوچەی‌ سەوز‌و دەروازەكانی‬ ‫ئەو ناوچەیە دەگرن‌و ئەگەر فشارەكانیان‬ ‫بێ وەاڵم بێت هێرش دەكەنە سەر‬ ‫ناوچەی ناوبراو‪ .‬هاوكات نوری مالكیش‬ ‫كە پێشتر لەالیەن حەیدەر عەبادییەوە‬ ‫لەپۆستی جێگری سەرۆكی كۆماری‬ ‫عــیــراق دوور خــرایــەوە‪ ،‬پیالنگێڕی‬ ‫گەڕانەوە دەكات بۆ جێگەكەی عەبادی‌و‬ ‫پێشی راگــەیــانــدووە‪ :‬ئەگەر كێشەی‬ ‫سەدرییەكانت پێچارەسەر ناكرێت‬ ‫لێیگەڕێ‌و بۆ خۆمی جێبهێڵە‪.‬‬

‫ناوچەی سەوز رەش دەكەن؟!‬ ‫هــاوكــات مــوقــتــەدا ســەدر داوا لە‬ ‫هــــەواداران‌و الیەنگرانیشی‌ دەكــات‪،‬‬ ‫هەینیی‌ داهاتوو شێوازی‌ خۆپیشاندان‬ ‫بــگــۆڕن بــۆ مانگرتنی بــــەردەوام لە‬ ‫بەردەم دەروازەكانی‌ ناوچەی‌ سەوزدا‬ ‫تا (‪ )45‬رۆژی مۆڵەتەكە تەواو دەبێت‪،‬‬ ‫تا بتوانن بەهەرچ شێوەیەك بۆیان‬ ‫بكرێت فشارەكانیان توند بكەنەوە بۆ‬ ‫مەبەستی چاكسازی حكومەت‌و سزادانی‬ ‫بەرپرسە گەندەڵكارو خراپەكارانی واڵت‬ ‫ئەمەشی ناونا (قلع)‪ ،‬واتا لە ریشەوە‬ ‫دەرهێنان‪ ،‬دواهەمین لێدوانیشی بۆ‬ ‫خۆپیشاندەران‌و هــەودارانــی ئەوەیە‬ ‫هەینی ئایندە ناوچەی سەوز دەكرێتە‬ ‫ئامانجی خۆپیشاندانی یەك ملیۆنی‪.‬‬ ‫كۆتا رۆژی مۆڵەتە ‪ 45‬رۆژییەكەیش‬ ‫دەكــاتــە ‪9‬ی نیسان كــە ســاڵــرۆژی‬ ‫رزگاركردنی عیراق‌و پرۆسەی ئازادكردنی‬ ‫عیراقە لەدەست رژێمی پێشوو‪.‬‬ ‫توندتریش دەبینن!‬ ‫رابـــــــــەری رەوتــــــــی ســــەدر‬

‫تەكنۆكرات بەبێ بەشداریی پارتە‬ ‫سیاسییەكان پێكبهێنێت‪.‬‬

‫نیشتیمانی شیعی رازیــان بكات كە‬ ‫بگەڕێتەوە پۆستی سەرۆك وەزیرانی‬ ‫عیراق‪.‬‬ ‫هاوكات لەگەڵ توندبوونەوەی فشاری‬ ‫سەدرییەكانیشدا مالكی بەروونی بە‬ ‫خەیدەر عەبادی وتووە ئەگەر كێشەی‬ ‫سەدرییەكانت پێ چارەسەرناكرێت لێی‬ ‫گەڕێ بۆخۆم!‬

‫بەیاننامەیەكدا‪ ،‬كە رۆژی شەممە‬ ‫‪12‬ی ئــادار باڵویكردووەتەوە‪ ،‬كە‬ ‫خۆپیشاندان‌و فشارەكان فــراوان‬ ‫بــكــەن‌و بــەچــەنــد شــوێــنــێــكــەوە‬ ‫مالكی دەیەوێت بگەڕێتەوە‬ ‫نەوەستن‌و و هاوكات هەڕەشەی‬ ‫رۆژنامەی «ئەلشەرقول ئەوسەت»یش‬ ‫ئــەوەی دوپــات كــردەوە كە هەینی ئاشكرای كرد كە نوری مالكی‪ ،‬جێگری‬ ‫رابــردوو خۆپیشاندانی فــراوان لە لەسەر كار البــراوی ســەرۆك كۆماری‬ ‫ناوچەی سەوز دەبێت‌و دەبێ تاوەكو عیراق‪ ،‬دەیەوێت جارێكی دیكە بەزەبری‬ ‫رۆژی هەینی‪ ،‬ئامادەكارییەكانی هێز ببێتەوە سەرۆكی حكومەت‪.‬‬ ‫وەك دانانی خێوەت و دابینكردنی‬ ‫ســەرچــاوەكــە لــە هاوپەیمانیی‬ ‫تائێستا عەبادی جێبەجێی نەكردووە‬ ‫پێویستییەكان‪ ،‬تەواو ببێت‪ ..‬ئەگەر نیشتیمانیی شیعە بەرۆژنامەی رۆژنامەی‬ ‫مــاوەی ‪ 20‬رۆژە بەهۆی نەبوونی‬ ‫وەاڵم‌و بەڵێنێكی موقنیعمان لەالیەن (ئەلشەرقول ئەوسەت)ی راگەیاندووە خزمەتگوزاری‌و گەندەڵی ئیدارییەوە‪،‬‬ ‫حــكــومــەت‌و بەرپرسانی واڵتــەوە لەو كاتەوەی حەیدەر عەبادی بووەتە شەپۆلێك ناڕەزایی جەماوەری بەغدای‬ ‫پێنەگات هەڵوێست‌و فشاری توندتر ســەرۆك وەزیــرانــی عیراق‪ ،‬بــەردەوام گــرتــووەتــەوەو رابـــەری سەدرییەكان‬ ‫دەكرێت‪ ،‬وەك دەشڵێت‪ :‬ئامانجیان مالكی ویستوێتی و لەمپەر بخاتە مــوقــتــەدا ســـەدر‪ ،‬راســتــەوخــۆ رۆڵــی‬ ‫تەنها پــاكــكــردنــەوەی عیراقە لە بەردەمی حكومەتەكەی ئەمەش تەنها بزوێنەرو پشتیوانی خۆپیشاندانەكان‬ ‫بەرپرسی نابەرپرس‌و گەندەڵكارو بۆ ئەوەی رێگە خۆشكات بگەڕێتەوە دەبــیــنــێ ـت‌و حــكــومــەتــی عیراقیش‬ ‫خراپەكارانی واڵت‪ .‬هاوكات ‪12‬ی سەر هەمان پۆستی پێشوو كە سەرۆكی بەرنامەیەكی چاكسازی راگەیاندووە‬ ‫ئــەم مانگەش‪ ،‬بەفەرمی رەوتــی ئەنجومەنی وەزیران بوو‪.‬‬ ‫و بــاس لــە پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫سەدر داوای لە حەیدەر عەبادی‪،‬‬ ‫سەرچاوەكە جەختی كــردووەتــەوە تەكنۆكرات و البردنی ‪ 9‬وەزیر‌و پالنێكی‬ ‫ســەرۆكــوەزیــرانــی عیراق كــرد كە كە مالكی لە چەند هەفتەی رابڕدوودا چاكسازی تۆكمە دەكـــات‪ ،‬بــەاڵم تا‬ ‫بەزووترین كات‌و پێش تەواو بوونی هەوڵی زۆری داوە كە سەركردەكانی ئێستا حكومەتەكەی عەبادی جێبەجێی‬ ‫مۆڵەتە ‪ 45‬رۆژییەكە حكوومەتێكی ئیئتیالفی دەوڵەتی یاسا و هاوپەیمانی نەكردووە‪.‬‬

‫هەوڵی بەرزكردنەوەی‬ ‫ئاستى گەشتیاريی هەرێم دەدرێت‬ ‫مەراسیمی رەسمی بۆ نەورۆز ناكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر خەڵك خۆی بیكات‪ ،‬هاوكاری دەكرێن‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫الیەنە پەیوەندیدارەكان هەوڵەكانیان بۆ‬ ‫بەرزكردنەوەی ئاستی هاتنی گەشتیاری‬ ‫دەرەوە بۆ هەرێم لە بەهاری ئەمساڵدا‬ ‫دەستپێكردوە‪ ،‬كە لەدو ساڵی رابردودا‬ ‫رێژەكەی دابەزیوەو بۆ جەژنی نەورۆزیش‬ ‫حكومەت ئەمساڵ هیچ مەراسیمێكی‬ ‫نابێ‪ ،‬بەاڵم ئەگەر خەڵك خۆی بیكات‪،‬‬ ‫لە روی ئەمنییەوە هاوكاری دەكرێن‪.‬‬ ‫وتەبێژی دەســتــەی گەشتوگوزاری‬ ‫هــەرێــم‪ ،‬بــە «چــاودێــر»ی راگەیاند‪،‬‬

‫لەگەڵ نزیكبونەوەی جەژنی نەورۆزو‬ ‫وەرزی بەهاردا كۆمەڵێك ئامادەكاریان‬ ‫كردوە‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستە لەگەڵ تەواوی‬ ‫كۆمپانیاكانی هەرێم‌و میوانخانەكان‬ ‫كــوبــونــەوە بــۆ ئـــەوەی داشــكــانــدن بۆ‬ ‫گەشتیارەكان بكەن‪ ،‬لەگەڵ ژمارەیەك لە‬ ‫كۆمپانیای عیراقیشدا قسەیان كردوە‪ ،‬تا‬ ‫هانیان بدەن‌و كارئاسانیان بۆ بكەن‪ ،‬كە‬ ‫گروپی گەشتیار بهێنن لەوەرزی بەهاردا‪،‬‬ ‫تابتوانن ژمارەی گەشتیاران لەم وەرزەدا‬ ‫بەرزبكەنەوە‪.‬‬ ‫نــادر روستی‪ ،‬بــاس لەوەشدەكات‪،‬‬ ‫كەرتی تایبەت بۆ جەژنی نەورۆز چاالكی‬

‫خۆی دەبێت‪ ،‬بەاڵم بەهۆی نەبونی بودجەو‬ ‫ئــەو قەیرانە دارایــیــەی هەیە‪ ،‬وەكو‬ ‫حكومەت‌و دەستەی گەشتوگوزار هیچ‬ ‫چاالكییەكیان نابێ‪ ،‬تەنها كۆنفراسێك بۆ‬ ‫كۆمپانیا گەشتیارییە بیانییەكان لە ‪19‬ی‬ ‫ئەم مانگە بە بەشداری ‪ 100‬كۆمپانیای‬ ‫بیانی هاتو لە ‪ 30‬واڵتەوە سازدەكرێت‪،‬‬ ‫ئــەوەش هەوڵێكە بۆ ئــەوەی ژمــارەی‬ ‫گەشتیار بەرزبكەنەوە‪.‬‬ ‫نــاوبــراو وتیشی «لەساڵی ‪،2014‬‬ ‫‪ %60‬گەشتیار كەمبۆتەوە بەبەراورد‬ ‫بەساڵی ‪ ،2013‬لەساڵی ‪ 2015‬رێژەكە‬ ‫‪ %6‬كەمبۆتەوە‪ ،‬بەاڵم لەساڵی ‪2016‬‬

‫لــەهــەوڵــدا دەبــیــن بــۆ بــەرزكــردنــەوەی‬ ‫رێژەكە»‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬مستەفا حەمەڕەحیم‪،‬‬ ‫بــەڕێــوەبــەری كــاروبــاری گەشتیاری‬ ‫لــە بەڕێوەبەرایەتیی گەشتوگوزاری‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ئاماژەبەوەدەكات‪ ،‬بەهۆی ئەو‬ ‫قەیرانە داراییەی روی لەهەرێم كردوە‪،‬‬ ‫ئەو چاالكیانەی سااڵنی رابردو دەكران‪،‬‬ ‫ئەمساڵ ناكرێن‪ ،‬بەاڵم ئەوەی پێویستە‬ ‫بۆ نەورۆزی ئەمساڵ ‪ ،‬وەكو هەڵمەتی‬ ‫پاككرنەوەی سەیرانگاكان كراوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دانانی بنكەی پێشوازی لەمەرزەكاندا بۆ‬ ‫پێدانی رێنمایی بەگشتیاران‪ ،‬پێشبینی‬

‫كەمبونەوەی رێژەی گەشتیاریش لەچاو‬ ‫سااڵنی رابردودا دەكرێت‪.‬‬ ‫هــاوكــات بەختیار عەبدولڕەحمان‪،‬‬ ‫قایمقامی ناوەندی سلێمانی‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«نــەورۆزی ئەمساڵ هیچ بودجەیەكی‬ ‫تایبەتی بۆ تەرخان نەكراوە‪ ،‬چاالكیەكی‬ ‫دیاریكراوی رەسمی لەالیەن حكومەتەوە‬ ‫بەهۆی قەیرانی داراییەوە ناكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر خۆرسكی بكرێت‪ ،‬ئەوان ئامادەن‬ ‫رێگاكانیان بۆ بگرن لەرووی ئەمنیەوە‬ ‫بیانپارێزن‪ ،‬هــەروەهــا بەهەماهەنگی‬ ‫لەگەڵ الیەنە ئەمنییەكانی قەزاكانی تردا‬ ‫كۆنتڕۆڵی رێگاوبانەكان دەكەن»‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )555‬دو شةممة ‪2016/3/14‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫«چاودێر» وردەكاریی كۆبونەوەكان باڵودەكاتەوە‬

‫زۆرینەی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی لەگەڵ ئەوەدان‬ ‫كۆبونەوەكان لەگەڵ پارتی بەردەوام بن‬ ‫هێشتا یەكێتی و پارتی لەسەر هیچ خاڵێك رێكنەكەوتون‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫مــاوەی دوو هەفتەیە یەكێتی‌و پارتی‬ ‫بەچڕ‌وپڕی دەستیان بەكۆبونەوە دوو‬ ‫قۆڵییەكان كــردووەو زۆرینەی ئەندامانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكێتیش لەگەڵ ئەوەدان‬ ‫ئەو كۆبونەوانە لەگەڵ پارتی بەردەوامی‬ ‫هەبێت‪ ،‬تا ڕێگەچارەیەك بۆ قەیرانە‬ ‫سیاسی‌و داراییەكان دەدۆزنەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست «چاودێر»‬ ‫كەوتون‪ ،‬یەكێتی‌و پارتی لەسەر چەندین‬ ‫تەوەر گفتوگۆیان كردووە كە گرنگترینیان‬ ‫مەسەلەی سیستمی حوكمڕانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و چاكسازی‌و چارەسەری قەیرانی‬ ‫دارایی‌و پەیوەندییەكانی‌و هەرێم‌و بەغداد‬ ‫بووە‪ .‬تێیدا هەردووال بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫بۆچونەكانیان هاوبەشە‪ ،‬تا بارودۆخێكی‬ ‫نــوێ لەكوردستان بێننە ئ ــاراوە‪ .‬ئەمە‬ ‫جگەلەوەی بۆچونی جیاوازیشیان لەسەر‬ ‫مەسەلەكان هەبووە‪ ،‬بۆ نمونە لەسەر‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان جیاوازی لەنێوان‬ ‫هەردوالدا هەیە‪ ،‬بەوەی كە پارتی سورە‬ ‫لەسەر ئــەوەی سەرۆكایەتیی پارلەمان‬ ‫الی گــۆڕان نەبێت‪ ،‬یەكێتیش پێیوایە‪،‬‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان بەم دەستەیەی‬ ‫ئێستاوە بێت‪.‬‬ ‫دواین كۆبونەوەی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫دوای ئــەوەی پێرێ‪ ،‬وەفدێكی بااڵی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‌و پارتی لەشاری‬ ‫هەولێر كۆبونەوە‪ ،‬پــاش كۆتاییهاتنی‬ ‫كۆبونەوەكەش‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كــوردســتــان‪،‬‬ ‫لەلێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنوسان رایگەیاند‪،‬‬ ‫بۆ زیاتر لێكگەیشتن‌و چارەسەری دۆخی‬ ‫ئێستای هەرێم كۆبونەوەكانمان بەردەوام‬ ‫دەبــن و بە هەموو الیەكمان دەگەینە‬ ‫چارەسەر‪.‬‬ ‫بەڕێوەچونی ئەو كۆبونەوەیە‪ ،‬دوای‬

‫كــوردســتــان بــەردەوامــیــان هەبێت‪،‬‬ ‫ئەمەش لەپێناوی دۆزیــنــەوەی خاڵی‬ ‫هاوبەش لەنێوان الیەنە ناكۆكەكان‪،‬‬ ‫بۆ دەربازبونی هەرێمی كوردستان لەم‬ ‫گێژاوەی تێیكەوتوە‪.‬‬ ‫الیــخــۆشــیــەوە‪ ،‬فــــازل مــیــرانــی‪،‬‬ ‫سكرتێری مەكتەبی سیاسیی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬لەلێدوانێكی‬ ‫رۆژنــامــەوانــیــدا‪ ،‬رایــگــەیــانــد‪ ،‬خاڵی‬ ‫هاوبەشمان لەگەڵ یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان زۆرەو كۆبونەوەكانمان‬ ‫لەگەڵ یەكێتیدا بۆ ئەوەیە بتوانین بەو‬ ‫خاڵە هاوبەشانە بگەینە نەخشەڕێگاو‬ ‫خاڵە جیاوازەكانیش دەكەینە بنەمای‬ ‫پێكەوەبون‪.‬‬ ‫مــیــرانــی‪ ،‬ئــامــاژەی بــەوەشــكــرد‪،‬‬ ‫ســـەرەڕای جــیــاوازی لەنێوان ئێمەو‬ ‫ئەوان‌و یەكێتیش لەناو خودی خۆیان‬ ‫هەیە‪ ،‬بــەاڵم ئێمە كار لەسەر خاڵە‬ ‫هاوبەشەكان دەكەین‌و بۆ پێكهێنانی‬ ‫حكومەتی زۆرینە‪ ،‬بە بەشداریی پارتی‌و‬ ‫یەكێتی‪ ،‬هێشتا ئەو پرسە زۆری ماوەو‬ ‫جــارێ چــاوەڕێــی بــرادەرانــی گــۆڕان‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫كۆبونەوەی فراوانی یەكێتی و پارتی لە پیرمام‪2016-3-6 ،‬‬ ‫ئــەوە هــات‪ ،‬كە رۆژی ‪10‬ی ئەم مانگە‪ ،‬حكومڕانی‪ ،‬چارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێـتی لەشاری هــەرێ ـم‌و بــەغــداد‪ ،‬پەیوەندیی هەرێمی‬ ‫سلێمانی‌و بەسەرپەرشتی كۆسرەت رەسوڵ كوردستان لەگەڵ پارچەكانی دیكەی‬ ‫عەلی‪ ،‬جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی‌و كوردستان‪ ،‬پەیوەندییە ئیقلمییەكان‪،‬‬ ‫بەئامادەبونی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‪ ،‬دەستەبەری سیاسی لەالیەن دەوڵەتە‬ ‫كۆبوونەوەی ئاسایی خۆی ئەنجامدا‪.‬‬ ‫گەورەكانەوە‪ ،‬قەیرانی دارایی‌و چاكسازی)‬ ‫هــەروەك باس لەوەكراوە‪ ،‬كه هەمو ئەو‬ ‫تەوەری گفتوگۆكانی یەكێتی‌و پارتی تەوەرانە‪ ،‬ئەركی نوێ‌و سیاسەتی نوێیان‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو زانــیــاریــیــانــەی دەســت دەوێت‪ ،‬ئەمەش سەرەتا بەبێ رێككەوتنی‬ ‫«چــاودێــر» كــەوتــون‪ ،‬یەكێتی‌و پارتی پارتی‌و یەكێـتی سەركەوتو نابێت‪ ،‬هەر‬ ‫لەكۆبونەوەكانیاندا تاوتوێی چەندین بۆیە ئێستا ئەم قەیرانە سیاسییە‪ ،‬كە‬ ‫تــەوەریــان كـــردوە‪ ،‬لــەوانــە (سیستمی چەقی بەستوە‪ ،‬هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ‬

‫پۆستی سەرۆكی پارلەمان بۆ گۆڕان بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم یەكێتی لەكۆبونەوەكانیدا تەئكیدی‬ ‫لەوەكردۆتەوە‪ ،‬كە زیاتر دەیەوێت دەستەی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمانی ئێستا وەك خۆی‬ ‫كارابكرێتەوە‪ ،‬بۆ تــەوەرەكــانــی تریش‬ ‫بیروبۆچونی وەك خۆی ماوە‪.‬‬

‫بەبنبەستگەیشتنی پەیوەندییەكانی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫بۆیە ناكرێت تەنیا لەسەر ئەم خاڵە كۆی‬ ‫پڕۆسەی سیاسی‌و حكومڕانی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان بوەستێندرێت‪ ،‬بۆیە یەكێتی‌و‬ ‫پارتی‪ ،‬سەرەڕای جیاوازی و ناكۆكی‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی رێككەوتون بارودۆخێكی‬ ‫نوێی بێننەئاراوە‪ .‬بەاڵم هێشتا لەسەر یەك‬ ‫پارتی‪ :‬خاڵی هاوبەشمان زۆرە‬ ‫خاڵیش رێكنەكەوتون‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬لەدوا كۆبونەوەی مەكتەبی‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكانی «چاودێر»‪ ،‬سیاسی یەكێتیدا‪ ،‬زۆرینەی مەكتەبی‬ ‫ســەبــارەت بــەكــاراكــردنــەوەی پارلەمان‪ ،‬ســیــاســی لــەگــەڵ ئــــەوەدابــــون‪ ،‬كە‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬نایەوێت كۆبونەوەكانیان لەگەڵ پارتی دیموكراتی‬

‫كۆبونەوەی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی‬ ‫سەبارەت بەئەنجامدانی كۆبونەوەی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی‪ ،‬زانیارییەكانی‬ ‫«چاودێر» ئاماژە بەوەدەكەن‪ ،‬پێدەچێت‬ ‫لەم هەفتەیەدا ئەنجومەنی سەكردایەتیی‬ ‫یەكێتی كۆبێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەنجامدانی ئەو‬ ‫كۆبوونەوەیەش چاوەڕوانی كۆبونەوەیەكی‬ ‫مەكتەبی سیاسییە‪ ،‬كە بڕیارە بەر لەوە‬ ‫ئەنجامبدرێت‪ ،‬بە تایبەت لەپاش ئەوەی‬ ‫كۆبونەوەی هــەردو مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتیی‌و پارتی ئەنجامدراوە‪.‬‬

‫ئیسالمییەكان لە كوێی بەرپرسیارێتیی دۆخەكەدان؟‬ ‫سۆران سێوكانی‪ :‬هێزە ئیسالمییەكان گرفتیان لەوەدا نییە‪ ،‬چی رودەدات یان نا‪ ،‬بەڵكو گرفتییان ئەوەیە چۆن خۆیان بژیێنن‌و بپارێزن‬ ‫ئەبوبەكر عەلی‪ :‬حیزبە ئیسالمییەكان سیاسەتێكی رونی باشیان هەیە‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتی پیادەكردنی سیاسەتەكەیان نییە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫ئ ــەو ســیــاســەتــەیــان پــیــادەبــكــەن»‪.‬‬ ‫هــاوكــات ش ــارەزای ــەك ــی سیاسەتی‬ ‫ئیسالمیش پــێــیــوایــە‪ ،‬ئـــەم حزبە‬ ‫ئیسالمییانە سیاسەتێكی رونیان نییەو‬ ‫بەرپرسیارێتیی هەڵناگرن‪ ،‬بەڵكو خۆیان‬ ‫دەژیێنن‪.‬‬

‫هێزە ئیسالمییەكان وەك هەمیشە‬ ‫لــەنــاو دۆخــە سیاسییە ئاڵۆزەكاندا‬ ‫خۆیان لەكەناری قەیرانەكاندا دەگرن‌و‬ ‫سیاسەتێكی نــاڕون پەیڕەو دەكــەن‪،‬‬ ‫بەنمونە یەكگرتوی ئیسالمی لەلیژنەی‬ ‫پەیوەستن بەواڵتانی دراوسێوە‬ ‫كــاراكــردنــەوەی پــارلــەمــان‌و حكومەت‬ ‫شــارەزایــەكــی بــــواری ئیسالمیی‬ ‫كشایەوە‪ ،‬هاوكات كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫لەكۆبونەوەكانی سەرۆكایەتیی هەرێم سیاسی‪ ،‬لەبارەی هەڵوێستەكانی هێزە‬ ‫بــەشــداریــی نــەكــرد‪ ،‬لەكاتێكدا ئەو ئیسالمییەكان لەبەرامبەر قەیرانەكاندا‪،‬‬ ‫حزبانە وەزیرەكانیان لەناو حكومەتدان‪ .‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫سیاسەتمەدارێكی حــزبــە ئیسالمییەكان پەیوەستە‬ ‫لـــەوبـــارەیـــەوە‪،‬‬ ‫ئیسالمی دەڵێت «هێزە ئیسالمییەكان بــەو پەیوەندییانەی لەگەڵ واڵتانی‬ ‫سیاسەتێكی ئاسایی‌و رونــی باشیان دەوروبەردا هەیانە‪ ،‬بەنمونە سیاسەتی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتی ئەوەیان نییە‪ ،‬یەكگرتو پەیوەستە بەواڵتی توركیاوە‪،‬‬

‫بـــەاڵم عــادەتــەن زیــاتــر پەیوەستە‬ ‫بەپارتییەوە‪ ،‬چونكە لەسنوری ئەوان‬ ‫دەنگیان زیاتر هەیە‪ ،‬هەروەها كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی پەیوەستە بەئێرانەوەو ناشزانم‬ ‫ئەم حیزبە چی دەكــات و چی هەیە‪،‬‬ ‫چونكە شتێكی رونی نییە‪.‬‬ ‫سۆران سێوكانی‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫حیزبە ئیسالمییانە سیاسەتێكی رونیان‬ ‫نییەو‪ ،‬بەرپرسیارێتیی هەڵناگرن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خۆیان دەژیێنن‪ ،‬واتە گرفتیان لەوەدا‬ ‫نییە چی رودەدات یان نا‪ ،‬بەڵكو گرفتی‬ ‫ئەوان لەوەدایە‪ ،‬چۆن خۆیان بژیێنن‌و‬ ‫خۆیان بپارێزن‌و قۆزتنەوەی هەلێك بۆ‬ ‫بەرژەوەندیی خۆیان‪.‬‬ ‫ئەو شارەزایە باسی لەوەشكرد‪ ،‬عەلی‬ ‫باپیر چەند ساڵێك لەمەوپێش نەخشەی‬

‫دەوڵــەتــی كــوردی دادەتــاشــی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا پێیوایە‪ ،‬دەوڵەتی كوردی‬ ‫پێویست نییە‪ ،‬ئەمەش ستراتیژی پێ‬ ‫ناوترێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «هێزە ئیسالمییەكان‬ ‫خۆیان لەكەناردان‌و بۆ ئــەوە هاتون‬ ‫خۆیان بژیێنن‪ ،‬بۆیە ئاساییە لەكەناردا‬ ‫بمێننەوەو پێشموایە لــەئــایــنــدەدا‬ ‫لــەهــەڵــبــژاردنــەكــانــدا نــیــوەی ئێستا‬ ‫دەنگناهێنن‪ ،‬چونكە سیاسەتێكی رون‌و‬ ‫ئازایانەیان نییە»‪.‬‬ ‫توانای جێبەجێكردنی‬ ‫سیاسەتەكانیان نییە‬ ‫ســیــاســەتــكــارێــكــی ئــیــســامــی‪،‬‬ ‫لەلێدوانێكیدا ســەبــارەت بــە هێزە‬

‫ئــیــســامــیــیــەكــان‪ ،‬بــە»چــاودێــر»ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ ،‬سیاسەتێكی ئاسایی‌و‬ ‫رونی باشیان هەیە‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتی‬ ‫ئەوەیان نییە‪ ،‬ئەو سیاسەتەیان پیادە‬ ‫بكەن‪ ،‬بەجۆرێك داوای شەفافیەت‌و‬ ‫رونی لەسەرچاوەكانی داهات دەكەن‪،‬‬ ‫گومان دەخەنە سەر ئــەوەی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬كە هەمو توانا داراییەكانی‬ ‫خــۆی بۆ چــارەســەری ئــەم قەیرانانە‬ ‫بەكارناهێنێت‪ ،‬داوای چارەسەری قەیرانی‬ ‫سیاسی دەكەن وەك رێخۆشكەرێك بۆ‬ ‫دابەزاندنی قورسایی قەیرانە داراییەكە‬ ‫لەسەر هاواڵتیان‪ ،‬داوای كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان‌و حكومەت دەكەن‪.‬‬ ‫ئـــەبـــوبـــەكـــر عــــەلــــی‪ ،‬وتــیــشــی‬ ‫«بــەشــێــوەیــەكــی گــشــتــی حیزبە‬

‫ئیسالمییەكان لێپرسراوێتی ئەم‬ ‫دۆخــەیــان گــرتــۆتــەئــەســتــۆ‪ ،‬چونكە‬ ‫پڕۆژەی چاكسازییان پێشكەشكردوەو‬ ‫داوای چارەسەری قەیرانی سیاسی‌و‬ ‫وەگەڕخستنەوەی حكومەت‌و پارلەمان‌و‬ ‫ئاساییكردنەوەی دۆخەكەیان كردوە»‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬چــارەســەری‬ ‫قەیرانە سیاسییەكە دەبێت بۆ چارەسەری‬ ‫قەیرانە ئابورییەكە رێخۆشكەربێت‪،‬‬ ‫لەوەش زیاتر هیچ دەسەاڵتێكی دیكەیان‬ ‫لەبەردەستدا نییە‪ ،‬نە موقەدەراتی‬ ‫ئابوری‌و نە سەربازی‌و نە سیاسی ئەم‬ ‫واڵتەیان لەبەردەست ئەواندا نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی ئەوەی بەوان كراوە‬ ‫ئەنجامنەدراوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )555‬دو شةممة ‪2016/3/14‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫رۆژئاڤای كوردستان‬ ‫لەدوای پێنج ساڵ بەرخۆدان‬

‫‪4‬‬

‫چەند وشەیەكی كەم‬ ‫لەبارەی زۆریی‬ ‫كۆبونەوەكانەوە‬ ‫هەستی مەحمود‬

‫محەمەد مێرگەسۆری‬

‫ئەگەر مانگی ئادار بۆ باشــوری كوردســتان‬ ‫پــڕ بێــت لەتراژیدیــا‌و ســەرهەڵدان‌و تۆمــاری‬ ‫مێژوی راپەڕین‌و دەســتكەوت‪ ،‬ئــەوا بۆ باكور‌و‬ ‫رۆژئاڤای كوردســتانیش بەهەمانشێوەیە‪ .‬دوای‬ ‫پێنج ســاڵ لەراپەڕینی گەالنی سوریا بەگشتی‌و‬ ‫گەلەكەمــان لەرۆژئاڤــای كوردســتاندا لــەدژی‬ ‫رژێمــی ئەســەد‌و بەعس لەســوریا‪ ،‬ســەرباری‬ ‫كوشــت‌و بــڕی‌و توندوتیژی‌و تێــرۆر‌و قوربانیی‬ ‫ســەدان هەزار كەس‪ ،‬لەئێستادا گەلەكەمان لەو‬ ‫بەشــەدا بەراورد بەناوچە‌و دەڤەرەكانی دیكەی‬ ‫سوریا‪ ،‬دەستكەوتێكی مەزنیان بۆ خۆیان تۆمار‬ ‫كردوە‪‌،‬و بونەتە بەشــێك یان الیەكی ســەرەكی‬ ‫هاوكێشــەی ســوریا‌و هاوتەریب لەگەڵ باشوری‬ ‫كوردســتان بــوە بەچەقــی گۆڕانكارییەكانــی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫ئێســتا دۆخی سیاسی رۆژئاڤای كوردستان‌و‬ ‫بەگشــتی سوریا‪ ،‬لەكەشی ئاگربەستدایە‪ ،‬هەمو‬ ‫الیەنەكانــی رۆڵگێــر لەكێشــە‌و ئاڵۆزییەكانــی‬ ‫سوریا‪ ،‬بەتایبەت توركیا لەدڵەراوكێ‌‌و نیگەرانی‬ ‫دێن‌و دەچن‪ ،‬بەهۆی پێشــكەوتنە مەیدانیەكانی‬ ‫شــەرڤانان لەرۆژئاڤــای كوردســتان‌و باكــوری‬ ‫حەلــەب‪ .‬بــەو هۆیــەوە ئەنقــەرە‪ ،‬نــەك هــەر‬ ‫بەتۆپبارانكردنی ناوچە ســنورییەكانی هەر س ‌ێ‬ ‫كانتۆن وەستا‪ ،‬بەڵكو بەدرێژایی سنوری رۆژئاڤای‬ ‫كوردســتان لەچەندیــن خاڵەوە تیرۆریســتانی‬ ‫داعــش‌و بــەرەی نەســرە‌و هاوشــێوەكانی‬ ‫پەراندەوە‌و تراژیدیای «گرێ‌ ســپی‪ -‬تل أبیض‬ ‫وســلوك» دیارترین دەســتێوەردانی نامرۆڤانە‬ ‫بون‪ .‬رێكەوتنی سیاسی‌و ئیمپراتۆریانەی نێوان‬ ‫ئەمریــكا‌و روســیا‪‌،‬و راگەیاندنــی ئاگربەســت‪،‬‬ ‫دەستپێشــكەری‌و مبــادەرەی بەردەوامی شــەڕ‬ ‫ســەرگرتنی ئاشــتی‌و گۆڕانكاریــی ریشــەیی‬ ‫لەســوریا لەدەســت توركیــا‌و هاوپەیمانەكانــی‬ ‫دەرهێنراو‌و لەو الوەش رۆڵی ئێرانیان گەیاندۆتە‬ ‫ئاســتی قبوڵكردنــی ئەمری واقیــع‌و رازی بون‬ ‫بەهەند ‌ێ مەرجی ئەمریكا‌و روسیا‪ .‬ئێستا توركیا‬ ‫لەجوڵەیەكی مەكوكی دبلۆماســی‌و سیاســیدا‪،‬‬ ‫هەوڵــدەدات ئێــران‌و واڵتانی دیكــەی ئیقلیمی‬ ‫بهێنێتە ســەر ئەو رایە‪ ،‬كە ئەو رۆڵی سەرەكی‬ ‫دەگێرێ‌ لەپێشــهاتەكانی ناوچەكە‌و سوریا‪ ،‬لەم‬ ‫نێوەندەشــدا ‪ ،‬وەك لەســەردانی داود ئۆغلۆ بۆ‬ ‫تــاران دەردەكــەوێ‌‪ ،‬لەهەوڵدایــە كــە ركابەرە‬ ‫ئیقلیمیەكــەی «واتە ئێران» خۆی لەســوریا‪،‬‬ ‫لەرێــی بەهێزكردنــەوەی پەیوەندییە سیاســی‌و‬ ‫ئابورییەكانیــان‪ ،‬ئەلتەرناتیڤێكی تازە لەبواری‬ ‫بەدەستهێنانی «پەترۆڵ‌و گاز» بدۆزێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫ببێتە شوێنگرەوەی سەرچاوەكانی كوردستان‌و‬ ‫روســیا‪ .‬پێدەچــێ‌ بەپێــی هەلومەرجــی دوای‬ ‫رێكەوتنــی ئەتۆمــی ئێــران‌و واڵتانــی ‪1 +5‬‬ ‫ئامادەیەكــی زۆری تێدا بێــت‪ ،‬پەیوەندییەكانی‬ ‫بەهێز بكاتەوە‪.‬‬ ‫هەمو پێشهات‌و بەرەوپێشچونەكان لەرۆژئاڤا‌و‬ ‫ســوریا لەالیەك‪‌،‬و لەالیەكی تر لەنێوان واڵتانی‬ ‫ئیقلیمــی‌و نێودەوڵەتی بەقەد یەك كاریگەرییان‬ ‫لەسەر یەكدیدا هەیە‪ ،‬بەتایبەتی لەسەر رۆژئاڤای‬ ‫كوردستان‌و سیاســەت‌و پەیوەندییەكانی پارتی‬ ‫بەرۆژئاڤــاوە‌و پەیوەندی نێوان پارتی‌و توركیا‬ ‫لەگەڵ یەكدا‪.‬‬ ‫بــە پێــی چەندیــن ئامــاژەی هەمەالیــەن‪،‬‬ ‫خواســتی خۆهەڵقورتاندن‌و تەماعكاری توركیا‬ ‫لەســوریا‌و رۆژئاڤــای كوردســتان‪ ،‬ســنوری بۆ‬ ‫دیاریكــرا‪ ،‬لەبەر ئــەوەی لەچەندین بۆنە وكاتی‬ ‫جیادا‪ ،‬بەروی شەرڤانان‌و كانتۆنەكانی رۆژئاڤای‬ ‫كوردستان وەســتایەوە‪ ،‬كە ئەوانە بەلێهاتویی‌و‬ ‫مێرخاســیان‪ ،‬وایــان لەئەمریكا‌و روســیا كرد‪،‬‬ ‫هاوكاریــان بكــەن وبیانكەنــە ناوكی ســوریای‬ ‫داهاتــو‪ .‬توركیــا بەهەڕەشــەكانی نەدەتوانــ ‌ێ‬

‫ێ پێشڕەوییەكانی شەرڤانان‬ ‫توركیا بەهەڕەشەكانی نە دەتوان ‌‬ ‫بە ئامادەگیی روسیا سنوردار بكات‌و نە قەناعەت بەئەمریكاش بكات‬ ‫كە پەیەدە رێكخراوێكی تیرۆریستیە‬ ‫رۆژئاوا‌و ئەمەریكا‌و روسیا‌و واڵتانی دیكەش‪ ،‬لەهەوڵی داڕشتنی نەخشە‌و‬ ‫پالنێكدان‪ ،‬كە سوریا‪ ..‬بەتایبەت رۆژئاڤا بكەنە سامپڵی سەرەكی ئەو‬ ‫نەخشەیەی‪ ،‬كە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستی پێ لەسەر بینابكرێتەوە‬ ‫پێشڕەوییەكانی شــەرڤانان‪ ،‬لەئامادەكی روسیا‬ ‫سنوردار بكات‌و نەقەناعەت بەئەمریكاش بكات‪،‬‬ ‫كە پەیــەدە رێكخراوێكی تیرۆریســتیە‪ .‬چونكە‬ ‫ئیدارەدانــی كانتۆنــەكان لەالیــەن پەیــەدە‌و‬ ‫تەڤدەمــەوە‪ ،‬وبەرجەســتەكردنی پێكەوەژیانی‬ ‫پێكهاتەكانی تری ســوریا لەوێ‌‪ ،‬ســومعەیەكی‬ ‫شــیاو ‌و مۆراڵێكــی زۆری لــەالی رۆژئــاوا‌و‬ ‫الیەنەكانی ناو هاوكێشەكە هێناوەتەئاراوە‪.‬‬ ‫لــەوەش گرنگتر ئەوەیە‪ ،‬كە بەشــێكی زۆری‬ ‫حزب‌و گروپەكانی ئۆپۆزســیۆنی ســوریا لەگەڵ‬ ‫ئاگربەســتدا بون‌و جۆرێك لەلێكدابران‌و نەبونی‬ ‫ســەركردایەتیەكی بەهێــز‌و یەكگرتــو پێیانەوە‬ ‫دیــارە‪ ،‬كــە ئەمــەش دواجــار بەپاشەكشــێی‬ ‫سیاسەت‌و ســتراتیژ‌و تەكتیكە ســەربازیەكانی‬ ‫توركیــا‌و هاوشــێوەكانی تــەواو دەبێت‪ .‬بەوەی‬ ‫كــە نەیانتوانیوە هەمو گروپــەكان لەناو بەرەو‬ ‫ژێر ئاالیەكدا كۆبكەنەوە‪ ،‬بەپێچەوانەی پەیەدە‪،‬‬ ‫كــە دواتر بــوە ناوكی پێكهێنانــی «هێزەكانی‬ ‫ســوریای دیموكــرات_‪ .« H.S.D‬لــەروی‬ ‫لۆژیكــی شــەڕو سیاســەتی شــەڕكردنادا‪ ،‬ك ‌ێ‬ ‫لەملمالنێ‌‌و گۆرەپانی شــەڕدا توانی یەكگرتویی‬ ‫خۆی‌و هێزەكانی كۆبكاتــەوە‪ ،‬ئەوا هەم لەروی‬ ‫ســەربازییەوە دەتوانێ‌ زیاتر پێشــكەوێ‌‌و هەم‬ ‫لەمەیدانی سیاسیشــدا دەتوانێ‌ زیاتر لەگروپ‌و‬ ‫الیەنەكانــی تر مانۆرە سیاســیەكانی لەمەوداو‌و‬ ‫پانتایەكــی زیاتــر پراكتیزە بكات‪ ،‬تــا دەگاتە‬ ‫قۆناغەكانــی دوای شــەڕ‌و ئاشتیشــدا‪ .‬ئــەو‬ ‫وێنەیــەش لەدوایــن لێدوانەكانــی هاوپەیمانان‬ ‫لەبــارەی ئــەو هێــزە‌و شــەڕڤانانەوە دوبــارە‬ ‫بینراوەتەوە‪.‬‬ ‫بەپیرەوەچونــی بەشــێكی زۆری گروپەكانی‬ ‫ئۆپۆزســیۆن و چەكــدارو تەنانــەت گــەالن‌و‬ ‫پێكهاتەكانی سوریاش بۆ ئاگربەستەكەی چەند‬ ‫رۆژی رابردو‪ ،‬دەریدەخات كە خواســتی كۆتایی‬ ‫هاتن بەشەڕوشــۆڕ‌و كوشــت‌و بڕی پێنج ساڵە‪،‬‬ ‫خواســتی گشتیە‌و وەســتانەوەی توركیا بەروی‬ ‫ئــەو ئاگربەســتە ئەوەندەی تر پێگــەی توركیا‬ ‫تەنگكردۆتــەوە‪ ،‬لەبەر ئــەوەی یەكانگیر نەبو‪،‬‬ ‫لەگــەڵ رای گشــتی ناوخۆیــی‌و نێودەوڵەتــی‌و‬ ‫هەرێمــی‪ .‬لەالیەكــی تــر هاوتــا لەگــەڵ ئــەو‬

‫خوێندنەوەیــە‪ ،‬لەرابــردو‌و لەئێستاشــدا‪ ،‬وەك‬ ‫هاوكارو دۆستی بەرەی توركیا‌و سعودیە‪ ،‬پارتی‬ ‫دیموكراتــی كوردســتان دانــی لەگــەڵ ئەواندا‬ ‫كــواڵوە‌و لەچەندین كات‌و بۆنی جیــادا بەناوی‬ ‫پشــتگیری‌و ناردنی هێزی پێشمەرگەی رۆژئاڤا‪،‬‬ ‫لێدانــی تونــد‌و رێگریكــردن‌و گوشارخســتنە‬ ‫ســەر كانتۆنەكانــی رۆژئاڤــای تاقیكردۆتەوە‪.‬‬ ‫دواترینیان هەوڵدانبو بــۆ كردنەوەی نوێنەرانی‬ ‫«‪ »ENKAS‬لەواڵتانــی دەرەوە‪ ،‬لەگــەڵ‬ ‫ناردنی هێزی پێشمەرگەی رۆژئاڤا بەهاوشێوەی‬ ‫گروپە ئۆپۆزســیۆنەكانی دیكەی ســوریا لەرێی‬ ‫خاڵە ســنوریەكانی نێوان توركیا‪ -‬سوریا‪ .‬هەر‬ ‫هــەوڵ‌و دەســتێوەردانێكی پارتــی لەرۆژئاڤای‬ ‫كوردســتان‪ ،‬ئەگەر بۆ پتەوكردن‌و بەهێزكردنی‬ ‫یەكریــزی نەتەوەیــی‌و نیشــتمانیی نێــوان بــۆ‬ ‫ســەرجەم الیەنەكانــی‌و نێــوان هــەردو بــەرەو‬ ‫كۆربەندەكــە «تەڤدەم‌و ئەنەكەســە» نەبێت‪،‬‬ ‫بــەدەر لەئاڵۆزتركردنــی پەیوەنــدی نێــوان‬ ‫الیەنەكانــی رۆژئاڤــای كوردســتان‌و پارتــی‌و‬ ‫دواتریــش الوازكردنــی گیانی نیشــتمانپارێزی‌و‬ ‫ئینتمایــی نەتەوەیــی گەلەكەمــان هیچــی تری‬ ‫لێوەنایەتە ئاراوە‪.‬‬ ‫پێویســتە لــەدوای ‪ 25‬ســاڵ لەراپەڕینــی‬ ‫گەلەكەمــان لەباشــوری كوردســتان‪ ،‬تۆمــاری‬ ‫شوم‌و شكســت‌و ناكۆكیە نالۆژیكەكانی خۆمان‬ ‫لەمەبەشــە بگوێزینــەوە رۆژئاڤای كوردســتان‪،‬‬ ‫بەڵكو لەبڕی ئەوە هانی هەمو الیەك‌و برایانمان‬ ‫بدەیــن‪ ،‬كــە گەشــە بەپرۆســەی سیاســی‌و‬ ‫یەكترقبوڵكــردن‌و پێكەوەكاركرد بدەن‪ .‬چونكە‬ ‫ئــەوە تاكە ئەڵتەرناتیڤ‌و خواســتی گشــتییە‪،‬‬ ‫كــە هــەم پارتــی بەسیاســەتەكانیدا بچێتەوە‬ ‫لەبەرامبــەر كانتــۆن‌و روانینیەكانــی بارودۆخی‬ ‫سیاســی رۆژئاڤای كوردســتان‪ ،‬لەبــەر ئەوەی‬ ‫ئێستا قامیشلۆ شــاڕێی دارشتنەوەی نەخشەی‬ ‫ئایینــدەی ســوریایە‌و ئــەو دیفاكتۆییــەی‬ ‫لەرۆژئاڤــادا هاتۆتەئاراوە‪ ،‬وای لەروســیا كرد‪،‬‬ ‫كە بەشــێنەیی لەگەڵ ئەمەریــكا‌و الیەنەكانیتر‪،‬‬ ‫ئەگــەر بەزارەكیــش بێــت؟! پێشــنیاری‬ ‫ســتراكچەری فیدراڵی بۆ نەخشــەی سیاســیی‬ ‫ســویا بكێشێ‌‪ ،‬كە ئەمەش دیسان بۆ رۆژئاڤای‬

‫كوردستان جێگەی بایەخ‌و گرنگیپێدانە‪ .‬چونكە‬ ‫بێگومانیــن ئەزمونی كانتۆنــەكان ببنە هەوێنی‬ ‫ئــەو فیدراڵیــەت بــۆ ســوریا‌و هەنگاونــان بۆ‬ ‫چەســپاندنی دیموكراســی‪ .‬بەو دۆخەی ئەمرۆ‬ ‫لەباشــوری كوردســتان گوزەر دەكات‪ ،‬ئاســان‬ ‫نیە الیەنەكانی رۆژئاڤای كوردســتان‌و تەنانەت‬ ‫واڵتانــی هاوپەیمانیــش لەوێ‌ كۆپــی بكەنەوە‪.‬‬ ‫چونكە هــەم رۆژئاوا‌و ئەمەریكا‌و هەم روســیا‌و‬ ‫واڵتانــی دیكــە‪ ،‬لەهەوڵی دارشــتنی نەخشــە‌و‬ ‫پالنێكــدان‪ ،‬كــە ســوریا‌و بەتایبــەت رۆژئاڤای‬ ‫بكەنــە ســامپڵی ســەرەكی ئەو نەخشــەییەی‪،‬‬ ‫كــە رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت دوبــارە لەســەری‬ ‫بینابكرێتەوە‪.‬‬ ‫لەســەروبەندیی ئاگربەست‌و دەســتپێكردنی‬ ‫پرۆسەی دانوســاندن‌و گفتوگۆی هەمەالیەنەدا‪،‬‬ ‫باشــتر وایە‪ ،‬كە پارتی هانــی هەمو الیەنەكانی‬ ‫رۆژئاڤای كوردســتان بــدات‪ ،‬تاكو هەوڵەكانیان‬ ‫یەكبخــەن بــۆ چەســپاندنی فیدراڵیــەت‌و‬ ‫مافەكانیــان‌و یەكالكردنــەی پرســە سیاســی‌و‬ ‫ئابــوری‌و كەلتورییەكانیــان لەگــەڵ الیەنەكانی‬ ‫ئیتالفی ئۆپۆزســیۆنی ســوریا‌و هەمــو واڵتانی‬ ‫دیكەی رۆڵگێر لەگۆڕەپانی سوریادا‪.‬‬ ‫بــە روانیــن بۆ هەمــو روداو وپێشــهاتەكان‪،‬‬ ‫لەبەردەوامی ئاگربەست‌و دەستپێكردنی دیالۆگی‬ ‫سیاســی نێــوان الیەنەكانــدا‪ ،‬هیــچ رێگەیــەك‬ ‫لەبــەردەم توركیا نەمــاوە درێژە بەهەڕەشــە‌و‬ ‫شەرەنگێزییەكانی لەرۆژئاڤای كوردستان بدات‪.‬‬ ‫هەردەبــێ‌ خۆی بگونجێنێ‌‌و دان واقعەكە بنێت‪.‬‬ ‫هەروەهــا بەهەمانڕەنــگ لەوانەیــە بــۆ پارتــی‬ ‫دیموكراتــی كوردســتان وابێــت‪ ،‬كــە ناتوانر ‌ێ‬ ‫بەسیاسەتی ئیحتوا‌و فەرزكردنی بەزۆری مەرج‌و‬ ‫سیاســەتەكانی لەرۆژئاڤای كوردستان بەردەوام‬ ‫بێت‪ ،‬ئەگەر رێكەوتنێكی سیاســی‌و ئیدارەدانی‬ ‫هاوبەش‌و هاریكار نەیەتەئاراوە‪ .‬چونكە رۆژگار‌و‬ ‫روداوەكانــی پێنــج ســاڵی رابــردو‪ ،‬ئەوەیــان‬ ‫سەلماند‪ ،‬كە گەلەكەمان لەرۆژئاڤا‌و باشور یەك‬ ‫چارەنوســیان هەیە‌و مەترســییەكانی سەریشی‬ ‫جدیین؟‪.‬‬

‫زۆریــی كۆبونــەوەی حیزبەكانــی ئێمە لەئاســتی بااڵداو‪،‬‬ ‫گرێدانــەوەی بەردەوامی كۆبونــەوەكان بەیەكترییەوە نەوەك‬ ‫خوانەكردە بۆ ســاتێك لەســاتەكان لەكۆبونەوە بكەون‪ ،‬بۆتە‬ ‫مایــەی پرســیاری زۆر الی هاواڵتیانــی ئــەم هەرێمە‪ .‬ئەرێ‌‬ ‫بەڕاست ئێمە كێشــەو قەیرانەكانمان نەك هەر بەردەوامییان‬ ‫هەیــە بەڵكــو لەزیادبــون‌و قوڵبونــەوەدان‪ ،‬لەكاتێكــدا كــە‬ ‫كۆبونــەوەكان زیاترو گەرمتر دەبن‪ ،‬بەم پێیەش بێت كەواتە‬ ‫هاوكێشــەیەكی پێچەوانەو پاڕادۆكســێكی ســەیر لەئارادایە‪،‬‬ ‫هەتــا كۆبونــەوەكان زیاتر بن قەیرانــەكان بەردەوامتر دەبن‪،‬‬ ‫هەتــا كێشــەكانیش قوڵترببنەوە كۆبونــەوەكان گەرموگوڕتر‬ ‫دەبن!‪.‬‬ ‫دوای چەندیــن ســەعات بەردەوامیــی كۆبونــەوەكان‌و‪،‬‬ ‫ئامادەبونی ژمارەیەكی زۆری ســەركردەو بەرپرسی جیاوازی‬ ‫حیزبــەكان‪ ،‬ئــەو دەرەنجامــەی پێــی دەگەن بریتــی دەبێت‬ ‫لــەوەی كــە بڕیــاری دواخســتنی كۆبونەوەكــە دەدەن‪ ،‬یان‬ ‫لەباشــترین حاڵەتدا گەیشــتن بەبڕیارگەلێكی بەناو چارەسەر‬ ‫كــە یان كێشــەو قەیرانەكان وەك خۆیــان دەهێڵنەوە یاخود‬ ‫خراپتــرو ســەختتریان دەكەن! لێرەوەیە كە هاونیشــتمانیان‬ ‫دەڵێن ئەمجۆرە كۆبونەوانە كۆبونەوەن لەپێناوی كۆبونەوەدا‪،‬‬ ‫واتــە ئــەوەی لێرەدا ئامانجــە ئەنجامدانــی كۆبونەوەیە نەك‬ ‫چارەســەری كێشــەكان یــان مشــتومڕی بابەتە هەســتیارە‬ ‫هەنوكەییەكان! لەڕاستیدا دەكرێت بڵێین نەك هەر كۆبونەوە‬ ‫لەپێنــاو كۆبونەوەدان‪ ،‬بەڵكو كۆبونەوەن لەپێناو خۆدزینەوە‬ ‫لەكۆبونــەوە‪ ،‬بەتاڵكردنــەوەی كۆبونەوەیــە لەجەوهــەرو‬ ‫حەقیقەتی خۆی!‪.‬‬ ‫ئــەوەی ئەم دۆخــە نێگەتیــڤ‌و دژوارەی هێناوەتە ئاراوە‬ ‫بریتیە لەوەی كە حیزبەكانی ئێمە لەپێناوی خۆیاندا كۆبونەوە‬ ‫دەكــەن نەك لەپێنــاوی جەماوەردا‪ ،‬بۆ هێشــتنەوەی پێگەو‬ ‫جێگەی خۆیان هەوڵدەدەن نەك بۆ چارەســەری ئەو قەیرانە‬ ‫زۆرانــەی خەریكــە هەرێمەكەمان روبەڕوی مەترســیی گەورە‬ ‫دەكەنەوەو‪ ،‬ئەزمونەكەمان دەخەنە بەردەم لەبارچونەوە!‪.‬‬ ‫لەباشــترین حاڵەتدا ئەوەی ئەم هێزانە كردویانەتە ئامانج‌و‬ ‫مەبەستی خۆیان بریتیە لەهەوڵدان بۆ سەرخستنی هەڵوێستە‬ ‫دوفاقیــی‌و پالنــە ئیزدیواجیەتگەراكانیــان‪ ،‬تێكۆشــانیانە‬ ‫بۆئــەوەی قەناعەت بەجەماوەری بەدبەخت‌و ســیاچارەی ئەم‬ ‫هەرێمــە هەال هەالیــە بكەن كە ئەوەی دەیكــەن بۆ ئەوانەو‪،‬‬ ‫خەمــی ئەوان بۆ هاواڵتیانی ئەم نیشــتمانە ئەرك‌و وەزیفەی‬ ‫ســەرەكییانە! كار گەیشــتۆتە ئەو رادەیــەی دەتوانین بەبێ‌‬ ‫دودڵیــی بڵێین ئــەوەی ئــەم هاوڕێیانە لەئەزمونــی چارەكە‬ ‫ســەدەیەكی سیاســەتكردن‌و بەڕێوەبردنــی واڵتــدا فێــری‬ ‫بــون بریتیــە لەهونــەری موجامەلەكردنی یەكتــر‪ .‬بێگومان‬ ‫بەردەوامیی ئەم چەشــنە سیاسەتەش بۆماوەی بیست‌و پێنج‬ ‫ســاڵ‪ ،‬بەڵگەیەكی ئاشكرایە لەســەركەوتنی پالنەكەیان لەم‬ ‫روەوەو‪ ،‬پایەداربونــی پایەكانــی ئیزدیواجیەت‪ .‬درود بۆ ئەم‬ ‫هونەرەی سیاســەتی بەئاراســتەی بازرگانیكردنێكی گەورەو‪،‬‬ ‫بەتااڵنبردنێكی بێوێنەی ســامانی نیشــتمانی برد‪ ،‬ســاو بۆ‬ ‫لۆژیكــی موجامەلە كــە درۆكانی شــاردەوەو‪ ،‬گەندەڵیەكانی‬ ‫پــەردە پۆشــكردو‪ ،‬دڵــی هەموانی بێهــودە بەم سیاســەتە‬ ‫خۆشكرد!‬ ‫لەهەموی كارەساتبارترو‪ ،‬لەگەندەڵیەكانی دەسەاڵت گەلێك‬ ‫خەفەتبارتر‪ ،‬بێئاگایی هاواڵتیانە لەبەرامبەر ئەم سیاسەتەدا‪،‬‬ ‫بێئاگاییەك كە لەحیزبگەراییەكی كوشندەو‪ ،‬تەقدیسكردنێكی‬ ‫ســەیری هاواڵتیــان بــۆ حیزبەكانــەوە ســەرچاوەی گرتوە‪.‬‬ ‫زۆربــەی هاواڵتیانی ئەم نیشــتمانە كتومت وەك ئاین بۆ ئەو‬ ‫حیزبانــە دەڕوانن‪ .‬مەخابن دروشــمی بااڵو پایەداری ســرودە‬ ‫ســەربەرزەكەی (ئــەی رەقیــب) كــە بریتیــە لــە «دینمانە‬ ‫ئاینمان هەر نیشتمان»‪ ،‬گۆڕدراوە بۆ «دینمانە ئاینمان هەر‬ ‫حیزبەكان»‪ ،‬یان «هەر حیزبایەتیی»ی رەگەز پەرســتانەی‬ ‫خاڵیی لەهۆشــیاریی‌و ئاگایی! بەدرێژایی چارەكە سەدەیەكی‬ ‫دوای راپەڕین‌و ئێستاشــی لەگەڵدا بێت‪ ،‬هاونیشتمانیانی ئەم‬ ‫هەرێمە‪ ،‬حیزبیان خستۆتە جێگەی نیشتمان‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم نێوەندەدا دەبێ‌ بگۆڕدرێت‪ ،‬بەر لەدەسەاڵتداران‬ ‫خــودی خۆمانیــن‪ ،‬ئــەوەش كــە پێویســتە لەڕیشــەوە‬ ‫دەســتكاریبكرێت هۆشــیاریی سیاســیی‌و فەرهەنگیمانــە‪،‬‬ ‫روانینمانە بۆ سیاســەت وەك پێدراوێكــی كەلتوریی‌و مرۆیی‬ ‫نەك وەك كەلتور خۆی بەســەرجەم پێكهاتەو بەشەكانیەوە‪،‬‬ ‫نەك هەر ئەمەش‪ ،‬بەڵكو سیاسەت لقێكە لەكەلتور كە لەژێر‬ ‫ســایەی لقەكانی دیكەدا یان لەپاڵ بەشەكانی دیكەیدا درێژە‬ ‫بەخۆی دەدات‌و توانای بەردەوامبونی هەیە‪ ،‬ئەم تێگەیشــتنە‬ ‫ســادەو سەرەتاییەش بۆ سیاسەت‪ ،‬وا دەكات كە چیتر وەك‬ ‫ئاین بۆی نەڕوانرێت‪ ،‬وەك ئاینێكی گشــتگیری تۆتالیتێر كە‬ ‫وەهمەگەرایانە كۆی ژیان‌و كایەكانی لەبنباڵی خۆیدا ببینێت‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )555‬دو شةممة ‪2016/٣/14‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫سەرۆكی فراكسیۆنی هەدەپە‪:‬‬ ‫لێسەندنەوەی حەسانە المان گرنگ نییە‬

‫وەزیری ناوخۆی توركیا‪:‬‬ ‫ئۆپەراسیۆنی بەهارە دەستپێدەكەین‬

‫ئیدریس بەڵوكەن‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫پــارتــی دیــمــوكــراتــی گــــەل‪ ،‬رایــگــەیــانــد‪،‬‬ ‫لێسەندنەوەی حەسانە لە پارلەمانتارانی‬ ‫پــارتــەكــەمــان رێــگــری لــە ئــێــمــە نــاكــات‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئێمە بەبێ‌ حەسانەش دەتوانین‬ ‫درێژە بە خەباتی دیموكراتی خۆمان بدەین‪.‬‬

‫ئەفكان ئاال‪ ،‬وەزیری ناوخۆی توركیا رایگەیاند‪،‬‬ ‫بەم نزیكانە لە ناوچەكانی شرناغ‪ ،‬جولەمێرگ‪،‬‬ ‫نوسایبین بدەین ئۆپەراسیۆنی بەهارە دژبە‬ ‫پەكەكە ئەنجام دەدەیــن و ئۆپەراسیۆنی‬ ‫سەربازی بە شێوەیەكی بــەردەوام درێژەی‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫تەشتەكین‪ :‬ئەمریكا لە پشتیوانی‬ ‫یەپەگە بەردەوام دەبێت‬ ‫فەهیم تەشتەكین‪ ،‬نوسەر و رۆژنامەنوسی‬ ‫توركیا لە وتارێكیدا دەڵێت «وادەبینرێت‬ ‫باشترین هاوپەیمانی ستراتیجی ئەمریكا لە‬ ‫دۆســیــەی ســوریــا‪ ،‬تەنیا یەپەگە بێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێدەچێت ئەمریكا لە هاوكارییەكانی یەپەگە‬ ‫بەردەوام بێت‪.‬‬

‫كەیسی دەرهێنانی پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫لە لیستی رێكخراوە تیرۆریستییەكان‬

‫دەیڤد فیلیپس و كێلی بێركڵ‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ئەحمەد جاف‬ ‫بەشی دووەم و كۆتایی‬ ‫الدانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)‪،‬‬ ‫وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی بیانی لە ستەیت‬ ‫دیپارتمێنتی(وەزارەتی دەوڵــەت) ی ئەمریكا‬ ‫دۆخێكی وا دەخولقێنێت‪ ،‬دەتوانێت ببێتەهۆی‬ ‫گیانبەبەرداكردنی ئاسایشێكی سەقامگیر لەنێوان‬ ‫ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا و پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان بۆ بەرەنگاربونەوەو هاوكاریكردنی‬ ‫یەكتر لەجەنگ لەدژی دەوڵەتی بەناو ئیسالمی‬ ‫(داعـــش) لــە عــێــراق و ســوریــا‪ .‬لەبەرامبەر‬ ‫الدانی ناوی پەكەكە وەك تیرۆریست‪ ،‬دەكرێت‬ ‫داوا لە پەكەكە بكرێت تێكشاندن‪ ،‬وێرانكردن‪،‬‬ ‫لەناوبردنی گروپی تیرۆریستی داعــش بكاتە‬ ‫ئەولەوییەتی كارەكانی و بەشێوەیەكی فەرمی‬ ‫دەست لەكاری توندوتیژی هەڵگرێت و بەردەوامی‬ ‫بدا بە كامپەینی سیاسی بۆ بەدیهینانی ئامانجە‬ ‫رامیارییەكانی‪ .‬زیاد لەوەش الدانی ناوی پەكەكە‬ ‫رێگە خۆشكەردەبێت بۆ راپەڕاندنی گفتوگۆو‪،‬‬ ‫وتووێژ لەنێوان حكومەتی توركیا و پەكەكە‪،‬‬ ‫ئەمەش دەبێتە هۆی خۆڕێكخستن و زیادبونی‬ ‫سیكیوریتی (ئاسایش) لە توركیا و لەهەمانكاتدا‬ ‫دەبێتەهۆی دەسەبەركردن و پەرەسەندنی زیاتری‬ ‫مافەكانی كورد لەڕووی سیاسی و كەلتورییەوە‪.‬‬ ‫دەسستنیشانكردنی پەكەكە وەك تیرۆریست و‬ ‫گەشەسەندنی پەكەكە دوای دەرهێنانی وەك‬ ‫تیرۆریست‬ ‫بۆئەوەی هەڵسەنگاندنێكی باش بۆ لێهاتویی‬ ‫پەكەكە بكەین‪ ،‬گرنگە لەسەرەتای بارودۆخی‬ ‫پەكەكە تێبگەین بۆ ئەوكاتەی وەك رێكخراوێكی‬ ‫تیرۆریستی بیانی ناسێنرا‪ .‬پەكەكە وەك‬ ‫رێكخراوێكی تیرۆریستی بیانی ناسێنرا بەهۆی‬ ‫لەنێوان سااڵنی‬ ‫چاالكییە توندوتیژییەكانی‬ ‫‪ .1990 -1980‬پەكەكە هێرشی دەكردە سەر هێزی‬ ‫سەربازی توركیا‪ ،‬سڤیل و ئەو كوردانەی كە‬ ‫هاوكاری توركیایان دەكرد یاخود بەشێك بوون‬ ‫لە دامەزراوەكانی توركیا‪ .‬لە ‪8‬ی یەكی ‪1997‬‬ ‫وەزارەتی دەوڵەت لە ئەمریكا ‪ 30‬رێكخراوی وەك‬ ‫رێكخراوی تیرۆریستی بیانی ناساند‪ (،‬پەكەكە)‬ ‫ش یەكێك بــوو لــەو رێــكــخــراوانــە‪ .‬جارێكیتر‬ ‫لە‪30‬ی یەكی ‪ 2001‬پەكەكە وەك رێكخراو ناویان‬ ‫خستەسەر لیستی تیرۆریستی جیهانی‪ .‬وەزارەتی‬ ‫دەوڵەت ناوی هەریەك لە كۆنگرەی گەل و ئازادی‬ ‫بۆ كوردستان و دیموكراسی بۆگەل خستە سەر‬ ‫هەمان لیست‪ .‬لە ساڵی ‪ 2002‬یەكێتی ئەوروپاش‬ ‫ناوی پەكەكەی خستە سەر لیستی تیرۆر‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەڕیتانیا‪ ،‬نیوزیالند‪ ،‬كەنەدا و ئوسترالیاش‪.‬‬ ‫لەمانگی شوباتی ‪ 1999‬هێزەكانی توركیا‬ ‫(عەبدواڵ ئۆجەالن)یان لە شاری نایرۆبی پایتەختی‬ ‫كینیا بەدیل گرت‪ .‬لە پڕۆسەی دادگایكردنەكەیدا‪،‬‬ ‫عەبدواڵ ئۆجەالن داوای لێبوردنی لەخانەوادەی‬

‫ئــەو كەسانەكرد كــە رۆڵــەكــانــیــان لەجەنگی‬ ‫پەكەكە و توركیا كــوژراون‪ .‬هەروەها عەبدواڵ‬ ‫ئۆجەالن داوای خۆشی بۆ پڕۆسەی چارەسەری‬ ‫دیموكراتی لە توركیا دوپاتكردەوە‪ ،‬پەكەكەش‬ ‫ئاگربەستی یەك الیەنەی راگەیاند‪ .‬كە تاكو‬ ‫حوزەیرانی ‪ 2004‬بەردەوام بوو‪ .‬لە ئازاری ‪2013‬‬ ‫عەبدواڵ ئۆجەالن جارێكیتر ئاگربەستی راگەیاند و‬ ‫داوایكرد هێزەكانی پەكەكە لەشارەكان بكشێنەوە‬ ‫لەبەرامبەر چاكسازی سیاسی (پۆلەتیكڵ ریفۆر)‬ ‫ئەنجامبدەن‪.‬‬ ‫بەگوێرەی راپۆرتی دەزگای دژەتیرۆر (كاونتە‬ ‫تێرەریزم)ی ئەمریكی ساڵی ‪ ،2014‬دوای سێ‬ ‫دەیە جەنگ لەگەڵ پەكەكە‪ ،‬لەكۆتای ساڵی ‪2012‬‬ ‫حكومەتی توركیا و رابــەر و سەرۆكی پەكەكە‬ ‫عەبدواڵ ئۆجەالن دەستیان بەگفتوگۆكردن كرد‬ ‫لەپێناو پڕۆسەی ئاشتی‪ .‬ئــەم گفتوگۆكردنە‬ ‫بــەردەوام بوو لە ساڵی ‪ .2014‬لە ئازاری ‪2013‬‬ ‫پەكەكە داوای ئاگربەستی راگەیاند‪ ،‬سەرەڕای‪،‬‬ ‫بەردەوامی گفتوگۆی ئاشتی بوەهۆی كەمكردنەوەو‬ ‫نەمانی توندوتیژی لەنێوان پەكەكەو هێزەكانی‬ ‫حكومەتی توركیا‪ ،‬ئەگەرچی لەهەندێك شوێن و‬ ‫ژورەدەست رووداوی نەخوازراو بەردەوامبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ دەرچونی ئەم راپۆرتە‪ ،‬زۆری نەخایاند‬ ‫توندوتیژییەكان زۆر بەدراماتیكی (خێرای)‬ ‫تەشەنەی سەند‪.‬‬ ‫پڕۆسەی هەڵوەشاندنەوەی رێكخراوی‬ ‫تیرۆریستی بیانی دیاریكراو‬ ‫یاسای كۆچ و پەنابەری و نەتەوەیی ماف دەدات‬ ‫بە كۆنگرێس بۆ بلۆكردن یان هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫رێكخراوی تیرۆریستی بیانی دیاریكراو هەروەها‬ ‫وەزیری دەرەوەی ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا‪،‬‬ ‫دەسەاڵت و توانای ئەوەی هەیە‪ ،‬كاربكات لەژێر‬ ‫هەمان یاسادا‪ ،‬بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو یاسایە‬ ‫لەهەر كاتێكدا بیەوێت‪ .‬ئەمەش بەدوو رێگەی‬ ‫تایبەت دەكرێت‪:‬‬ ‫یــەكــەم‪ :‬ئەكرێت ئــەو رێــكــخــراوە پێتیشن‬

‫«زۆر لە شارەزایان‪ ،‬ئەكادیمییەكان‪،‬‬ ‫سیاسەتمەدارانی ئەوروپا‪ ،‬چینی‬ ‫رۆشنبیری واڵتانی رۆژئاوا داوا‬ ‫دەكەن پەكەكە ناوی لە لیستی تیرۆر‬ ‫دەربكرێت»‬ ‫بەراورد كردن‪ ،‬لەنێوان قۆناغی پێشتر و ئێستای‬ ‫رێكخراوەكە‪ .‬هەروەها نابێت‪ ،‬ئاسایشی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا‪ ،‬رێگر بێت‬ ‫لەهەڵوەشاندنەوەی ئەم یاسایە‪ .‬ئەگەر وەزیری‬ ‫دەرەوەی ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا‪،‬‬ ‫سكااڵنامەكەی رەتكردوە‪ ،‬دەكرێت‪ ،‬رێكخراوەكە‪،‬‬ ‫داوای پێداچونەوەی یاسایی بكات‪ ،‬لەدادگا‪،‬‬ ‫لەماوەی ‪ 30‬رۆژدا‪ .‬تا ئەمڕۆ‪ ،‬وەزارەتی دەوڵەت‪،‬‬ ‫ناوی ‪ 12‬رێكخراوی لە لیستی تیرۆریستی بیانی‬ ‫هەڵوەشاندۆتەوە‪ .‬رۆژ و كاتی دەستنیشانكردنی‬ ‫‪ 9‬لەو رێكخراوانەش‪ ،‬هاوكاتە لەگەڵ ناونوسكردنی‬ ‫پەكەكە وەك تیرۆریست لە ‪8‬ی ئۆكتۆبەری‬ ‫‪ 8 .1997‬لەو رێكخراوانەش‪ ،‬كەناویان دەرهێنراوە‬ ‫وەك تیرۆریست‪ ،‬لەسەر ئادیۆلۆجی چــەپ و‬ ‫ماركس‪-‬لینین بوون‪ .‬سێ لە رێكخراوانەش‪ ،‬گروپی‬ ‫ئیسالمی بــون‪ .‬یەكێك لەو گروپانەش گروپی‬ ‫راستڕەوەكانی كۆڵۆمبیا بوو‪.‬‬ ‫دەرهێنان و البردنی ناوی ئەم رێكخراوانە‪،‬‬ ‫لەسەر لیستی تیرۆریستی‪ ،‬تەنیا گۆڕانكاری‬ ‫نەبوو بۆ ئەم گروپانە بەڵكو‪ ،‬كاریگەری باش و‬ ‫پۆسەتیڤیان هەبوو بۆ ئاسایشی نەتەوەیی ویالیەتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا‪ .‬الدانی ناوی ئەم رێكخراوانە‬ ‫وەك تیرۆریست‪ ،‬ئاماژە نیە‪ ،‬بۆ سەلماندنی ئەم‬

‫پێداچونەوەو لێكۆڵینەوە بۆ پەكەكە وەك‬ ‫رێكخراوێكی تیرۆریستی بیانی‬ ‫وەزیـــری دەرەوە دەتــوانــێــت‪،‬نــاوی پەكەكە‬ ‫وەك ڕێكخراوێكی تیرۆریستی الدات‪ ،‬لەڕێگەی‬ ‫بەكارهێنانی تــوانــای یاسایی خــۆی یاخود‪،‬‬ ‫وەك وەاڵمێك بۆ سكااڵنامەیەك‪ ،‬كەدەكرێت‬ ‫لەبری پەكەكە‪ ،‬ئەم سكااڵنامەیە بەرزبكرێتەوە‪.‬‬ ‫پێداچونەوەی ئەم بڕیارە‪ ،‬بۆ ئاسایشی نەتەوەیی‬ ‫ئەمریكا یەكجار گرنگە‪ .‬مێژوو بارودۆخی ئەمڕۆی‬ ‫پەكەكە‪ ،‬ئێجگار جیاوازە‪ ،‬لەو مێژوو قۆناغەی‬ ‫پەكەكە ی وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی بیانی‬ ‫تێدا ناسێنرا‪ .‬سەرهەڵدان و دەركەوتنی داعش‬ ‫یان دەوڵەتی بەناو ئیسالمی‪ ،‬گۆڕانی بەسەر‬ ‫ئەولەویەتی ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكای‬ ‫لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هێنا‪ ،‬بۆیە لەناو بردنی‬ ‫داعــشــی كــردە لــەهــەر پێشترین ئەركەكانی‪.‬‬ ‫شەڕی پەكەكە لەگەڵ داعش‪ ،‬خزمەتێكی باشی‬ ‫بەسیاسەتەكانی ئەمریكاو‪ ،‬سیاسەتی دژەتیرۆر‬ ‫كــردوە لە سوریا و لەعێراق‪ .‬پەكەكە توانی‬ ‫بەرگریكارێكی زۆر باش بێت لە ناوچەكە‪ ،‬توانی‬ ‫ناوچەكانی مەخمور‪ ،‬شەنگال‪ ،‬كەركوك لە عێراق‬ ‫ئازاد بكات‪ ،‬هەروەها كۆبانی ئازادكرد لە باكوری‬ ‫سوریا‪ .‬لە ئابی ‪ ،2014‬پەكەكە تەنیا هێز بوو‪،‬‬

‫شەڕی پەكەكە لەگەڵ داعش‪ ،‬خزمەتێكی باشی‬ ‫بەسیاسەتەكانی ئەمریكاو‪ ،‬سیاسەتی دژەتیرۆر كردوە‬ ‫لە سوریا و عێراق‬ ‫(سكااڵنامە) پێشكەش بكات بۆئەوەی ناوی لەسەر‬ ‫لیستی رێكخراوی تیرۆریستی بیانی دەربهێنرێت‪.‬‬ ‫ئەو رێكخراوە دەبێت بەڵگەو زانیاری پێویست‬ ‫دابین بكات و رونی بكاتەوە كە بارودۆخی ئەمڕۆی‬ ‫جــیــاوازە لە قۆناغ و كاتی دەستنیشانكردنی‬ ‫وەك رێكخراوی تیرۆریستی‪ ،‬هەنوكە ئەو یاسایە‬ ‫هەڵوەشاوەتەوە‪ .‬پێتیشن یان سكااڵنامە دەكرێت‬ ‫دوای دوو ساڵ‪ ،‬لەناو نوسكردنی رێكخراوەكە‬ ‫بكرێت‪ .‬دەشبێت پاش دوو ساڵ لە سكااڵنامەی‬ ‫یەكەم بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو یاسایە پێتیشن‬ ‫دووبــــارە بــكــرێــتــەوە‪ .‬وەزیـــری دەرەوە كەبە‬ ‫سێكرێتەری ستەیت ناسراوە دەبێت لەماوەی‬ ‫‪ 180‬ڕۆژدا بڕیاری كۆتایی بدات‪ .‬ئەگەر رێكخراو‬ ‫سكااڵنامە پێشكەش نەكات بۆ پێداچونەوە‪،‬‬ ‫ئــەوا سێكرێتەری دەوڵــەت‪ ،‬پێنج ساڵ جارێك‬ ‫پێداچونەوە بەناوی ئەم رێكخراوانەدا دەكات‪.‬‬ ‫وەزیــری دەرەوە‪ ،‬توانای هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ئــەو یاسایەی هــەیــە‪ ،‬پــاش دیــراســە كــردن و‬

‫ریكخراوانە‪ ،‬بەڵكو كاریگەری هەیە لەسەر جۆری‬ ‫بڕیاردان‪ .‬كاتێك ئەم یاسایە هەڵدەوەشیتەوە‪،‬‬ ‫بێگومان گەشە بە ئاسایشی نەتەوەیی و ئامانجی‬ ‫سیاسی دەدات‪ .‬بۆ نمونە كاتێك لە ژاپۆن و پێرو‬ ‫باشوری ئەمریكا ناویان لەسەر لیستی تیرۆریستی‬ ‫الدرا‪ ،‬لەساڵی ‪ ،2001‬وەزیری دەرەوەی ئەوكات‪،‬‬ ‫كۆڵین پاوەڵ ئاماژەی بەوەكرد›› ئەم بڕیارە‪،‬‬ ‫مانای قبوڵكردنی‪ ،‬ئــەو كــارە توندوتیژیانە‬ ‫نیە كە لە ڕابــردودا پێی هەستاون‪ ،‬بەڵكو ئەو‬ ‫تیرۆریستانەی بەكاری تیرۆریستی هەستاون‪ ،‬هەر‬ ‫بەرپرسیارن بۆ ئەنجامدانی كارەكیان‪ .‬بەهەمان‬ ‫شێوە‪ ،‬كاتێك موجاهیدینی خەلق‪ ،‬ناوی لە لیستی‬ ‫تیرۆر دەرهێنرا لەساڵی ‪ ،2012‬وەزارەتی دەوڵەت‬ ‫‪ ،‬بەڕونی ئاماژەی بۆ ئەوەكرد ‹›كارە تیرۆریستی‬ ‫و چاالكییە تیرۆریستییەكانی موجاهیدینی‬ ‫خەلقان‪ ،‬بیرناچێتەوە‪ ،‬بەڵكو ئێمە رێكخراوەكەمان‬ ‫وەك موجاهیدینی خەلق بۆ گرنگە‪ ،‬نەك كارە‬ ‫تیرۆریستیەكانی رابردوی‪››.‬‬

‫توانی ببیتە سەرچاوەی دامەزراندنی تونێلێك‬ ‫بۆ رزگاركردنی دەیان هەزار یەزیدی‪ ،‬كە لەالیەن‬ ‫داعشەوە چواردەور درابون لە چیای شەنگال‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی سەركەوتنی بەدەست هێناوە لە‬ ‫جەنگی داعش‪ ،‬دەشتوانێت وەك پارتێكی سیاسی‬ ‫خزمەت بەپڕۆسەی دیموكراسی بكات لە توركیا‪.‬‬ ‫پەكەكە ئێستا كار بۆ ئۆتۆنۆمی دیموكراتی دەكات‬ ‫لە توركیا‪ .‬بەڕێوەبردن و فەرمانڕەوایی رۆژئاوا لە‬ ‫سوریا‪ ،‬پەیوەندی باشی بەپەكەكە هەیە‪ ،‬كەلەالیەن‬ ‫پەیەدە‪-‬وە سەرۆكایەتی دەكرێت‪ .‬نمونەیەكی باش‬ ‫و پۆزەتیڤی دیموكراسیە‪ ،‬رۆڵێكی گرنگی بەپێگە‬ ‫و بەهێزی ژنان داوە‪ ،‬ژینگەیەكی سەقامگیری‬ ‫هەیە‪ .‬لە پرێس كۆنفرانسێكدا لە ئۆكتۆبەری‬ ‫‪ ،2015‬وتەبێژی وەزارەتــی دەرەوە‪ ،‬لە وەاڵمی‬ ‫پرسیارێكدا‪ ،‬گوایا‪ ›‹ ،‬ئەو ئاگادارە كە زۆر لە‬ ‫چەكدارانی پەكەكە پەیوەندی دەكەن بە هێزەكانی‬ ‫یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە)›› وەاڵمی‬ ‫ئەوەبوو‪ ،‬كە وەزارەتی دەوڵەت ‹›جیاوازییەكی‬

‫كورتەیەك لەسەر هەردوو نوسەر‪:‬‬ ‫ دەیڤد فیلیپس‪ :‬بەڕێوەبەری پرۆگرامی‬‫بونیادنانی ئاشتی و مافی مرۆڤە لە زانكۆی‬ ‫كۆڵۆمبیا‪ .‬وەك راوێژكارو پسپۆری نێودەوڵەتی‬ ‫لە وەزارەتــی دەرەوەی ئەمریكا لەسەردەمی‪،‬‬ ‫جۆرج بۆش‪ ،‬بیل كلینتۆن و باراك ئۆباما كاری‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫كێلی بێركڵ‪ :‬پارێزەرەو شــارەزای بواری‬‫تێرۆریزمە لە كۆلێژی جەی‪ ،‬لەزانكۆی نیۆیۆرك‬ ‫بەشی یاسای خوێندوە‪ ،‬لەبواری ئاسایشی‬ ‫نەتەوەیی لە فۆردهام لۆسكوڵ كاریكردوە‪.‬‬ ‫ڕوون دەبینێت لەنێوان هەردووگروپ)›› لەكاتێكدا‬ ‫ئەردۆگان‪ ،‬ئەو جیاوازییەی ئەمریكا نابینێت‪،‬‬ ‫بەڵكو پەكەكەو یەپەگە وەك تیرۆریستان‬ ‫دەبینێت‪.‬‬ ‫زۆر لــە شـــارەزایـــان‪ ،‬ئەكادیمییەكان‪،‬‬ ‫سیاسەتمەدارانی ئــەوروپــا‪ ،‬چینی رۆشنبیری‬ ‫واڵتانی رۆژئــاوا داوا دەكــەن پەكەكە نــاوی لە‬ ‫لیستی تیرۆر دەربكرێت‪ .‬ئاماژە بەوەدەكەن‪،‬‬ ‫كە ڕۆڵی پەكەكە زۆر گرنگە بۆ شەڕی داعش‪.‬‬ ‫پێتیشن‪( ،‬سكااڵنامە) بەرزكراوەتەوە‪ ،‬دانراوە‬ ‫لەماڵپەڕی فەرمی كۆشكی سپی‪ ،‬دەڵێت ‹›‬ ‫ئێمەی خەڵك›› بەرنامەیەكە كە زیاتر لە ‪33000‬‬ ‫كەس واژۆی لەسەركردوە‪.‬‬ ‫ئەگەر پەكەكە هەنگاوێكی رەزامەندیانە بنوێنێ‬ ‫بۆ ئەم پێتیشنە‪ ،‬بۆئەوەی وەزارەتی دەوڵەت ئەم‬ ‫قانونە پوچەڵبكاتەوە‪ ،‬ئەوكات پێتیشنەكە‪ ،‬پێ‬ ‫دەنێتە قۆناغی چوارەمەوە‪ ،‬بۆ پشتگیریكردنی‬ ‫ئەو گۆڕانكاریانە لەسەربناغەی نوێ و بەیاننامەی‬ ‫دەستهەڵگرتن لە توندوتیژی سیاسی‪ ،‬كەدەكرێت‬ ‫پشتگیری بكرێت لە كۆمیتەی ناوەندی پەكەكەوە‪.‬‬ ‫بەیاننامەی پەكەكە دەكرێت وەك بەڵێنێك بێت‬ ‫بۆ پشتگیری جەنگیهاوپەیمانی فرەنەتەوەیی كە‬ ‫ئەمریكا رابەرایەتی دەكات دژ بە داعش‪ .‬لەگەڵ‬ ‫نزیكبونەوەی حكومەتی ئەمریكا لە پەكەكە‪،‬‬ ‫دەبێت هەمەئاهەنگی بۆ هەمان پڕۆسە بكرێت‬ ‫لەگەڵ واڵتانی هاوپەیمانان وەك بەریتانیا‪ ،‬كەنەدا‪،‬‬ ‫و ئوسترالیا‪ .‬پشتگیری باش و زۆر بەرچاو هەیە‬ ‫بۆ هەمان پڕۆسە لە پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا‪.‬‬ ‫بەهۆی مامەڵەو هێرشە ناپەسەندەكانی ئەم‬ ‫دواییانەی میلیتەری توركیا دژبە پەكەكە‪ ،‬كە‬ ‫بونە هۆی قوربانی خەڵكی سیڤیل‪ ،‬واپێویست‬ ‫دەكــات‪ ،‬نزیكبونەوەو مامەڵەی جیاواز لەگەڵ‬ ‫پەكەكە بكرێت‪ .‬رێبازێكی پراگماتیكی لە‬ ‫كۆمەڵگای نێودەوڵەتییەوە بەئاڕاستەی پەكەكە‪،‬‬ ‫هاندەر دەبێت بۆ گۆڕین و ریفۆرمی سیاسی‬ ‫لەناو پــەكــەكــەدا‪ .‬هێشتنەوەی هــەر گروپێك‬ ‫رێكخراوێكی تیرۆریستی‪ ،‬كاریگەری نێگەتیڤانەی‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەوانەشە ببێتەهۆی‪ ،‬دروستبونی گروپی‬ ‫ڕادیكاڵتر و توندوتیژتر لەناوخۆیدا‪ .‬دەرهێنان و‬ ‫الدانــی ناوی پەكەكە لەناو لیستی تیرۆریستی‬ ‫وەك ڕێكخراو‪ ،‬دەبێتەهۆی زیاتر پتەوكردنی ڕۆڵی‬ ‫پەكەكە دژی داعش‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬دەبێتەهۆی‬ ‫فاكتەرێكی بەهێزی سیاسی‪ ،‬بۆ گفتوگۆكردن‬ ‫لەگەڵ توركیا‪ .‬ئاسایشی توركیاش‪ ،‬سەقامگیری‬ ‫زیاتر بەخۆیەوە دەبینێ‪ ،‬لەڕێگەی چارەسەری‬ ‫سیاسیەوە‪ ،‬مافی سیاسی زیاترو كەلتوریش بۆ‬ ‫كورد دەسەبەردەبێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪https://www.lawfareblog.com/‬‬ ‫‪case-delisting-pkk-foreign‬‬‫‪terrorist-organization‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )555‬دو شةممة ‪2016/٣/14‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئافرەت وەك فیتنە‬

‫‪6‬‬

‫یاسا شكێنی‬

‫بەبۆنەی هەشتی مارسەوە‬

‫خەڵك پێكەوە بژی رێگەبدەن لە خۆشی‌و‬ ‫ناخۆشی یەكتریدا بەشدارببن‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫رێــگــە نــــادەن‌و بــەگــوتــاری تــەحــریـم‌و‬ ‫تەكفیر وەاڵممان دەدەنــەوە‪ ،‬رێگە بدەن‬ ‫باخەڵكیش هەندێك لە ئێوە بەفیتنەتر‬ ‫لەكۆمەڵدا سەیر بكات‪ ،‬چونكە فیتنەچی‬ ‫راستەقینە ئافرەتان‌و ژنان نین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەو مــەالو بانگخوازانەن كە رقوكینە‬ ‫لەناو پێكهاتەكانی كۆمەڵدا باڵودەكەنەوەو‬ ‫بـــەڕەش‌و سپی كۆمەڵ دەبینن‪ ،‬نەك‬ ‫خەڵكی بكەن‪ ،‬بەر لەوەی بەسەریاندا بەڕەنگاو ڕەنگی ‪.‬‬ ‫جێبەجێ بكەن ؟!‪.‬‬ ‫ئافرەت شەهوەتی پیاو دەجوڵێنێت‬ ‫هەندێك وەهـــا لــەو حەدیسە‬ ‫سنورداركردنی پرسیار بۆ‬ ‫تێگەیشتون ئافرەت بۆیە فیتنەیە‪،‬‬ ‫موسوڵمانان‬ ‫بێگومان‪ ،‬چەندین گومانی دیكەی چونكە شــەهــوەتــی سێكسی پیاو‬ ‫پەیوەست بە نوسینەوەی مێژوی ئیسالم دەجوڵێنێت‪ ،‬منیش دەڵــێــم‪ :‬ئــەوە‬ ‫هــەن‌و زاناكانی ئیسالم نەیانتوانیوە‪ ،‬سەیركردنی ئافرەتە لەچاوی پیاوەوە‪،‬‬ ‫بەڕاشكاوی وەاڵمیان بدەنەوە‪ ،‬زۆرێك ئەی چی بە ئەو پیاوە فیتنانە بڵێین‬ ‫لە مــەالو بانگخوازەكانیش لەخەڵكیان كــە شــەهــوەتــی سێكسی ئــافــرەتــان‬ ‫دەشـــارنـــەوە‪ ،‬چونكە ئـــەوان هێندە دەجوڵێنن ؟!‪ .‬ئــەگــەر ئافرەتێكی‬ ‫پەیوەستبون بەئاینەوە سەرلەبەریان لەشفرۆش فیتنەبێت لەبەرئەوەی كە‬ ‫پیرۆز كــردوە‪ ،‬لەكاتێكدا نەكۆكەرەوەو شــەهــوەتــی پیاو دەجوڵێنێت‪ ،‬ئەو‬ ‫نــوســەرەوەكــانــی حەدیس پــیــرۆزن‪ ،‬نە پیاوانە لەئەو فیتنەترن كە بازرگانی‬ ‫بەلەشی ئافرەتەوە دەكەن‌و كۆمپانیاو‬ ‫خەلیفەو ئیمام‌و مێژوی ئیسالم‪.‬‬ ‫ئــەمــە جــگــە لـــــەوەی ئـــەوان كــەنــاڵ‌و پێگەی سێكسی‌و چەندین‬ ‫پرسیاركردنیان بۆ موسوڵمانان سنوردار رێگەی دیكەیان هەیەو لەوێوە خەریكی‬ ‫كــردوە‪ ،‬بۆ نمونە دەبێت موسوڵمانێك بەبازاڕكردنی لەشی ئافرەتن‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەو ئافرەتە فیتنەبێت لەسەر‬ ‫سەبارەت بەو حەدیسەی ســەرەوە ئەم‬ ‫جۆرە پرسیارانە نەكات‪ ،‬یان ئەگەر كردی كەناری دەریایەك خۆی روتكردوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا دەبێت لەچاوی خوشكان‌و دایكانی‬ ‫دەبێت ترس‌و بیم دایبگرێت‪.‬‬ ‫پیاوانی ئاینی ئیسالم بەئاسانی رێگە موسوڵمانیشدا ئەو پیاوانەش فیتنەبن‬ ‫بــە موسوڵمانێك ن ــادەن لــە هەشتی كە لەكەناری هەمان دەریــادا خۆیان‬ ‫مارسدا بپرسێت‪ :‬باشە‪ ،‬ئەگەر ئافرەت روتوقوت كردۆتەوە‪ ،‬تێڕوانین لە فیتنە‬ ‫فیتنەبێت‪ ،‬ئەی پیاو چیە؟!‪ .‬ئەی باشە ناكرێت لەیەك چاوەوە سەیری بكرێت‪،‬‬ ‫زۆربەی هەرەزۆری فیتنەچیەكانی دونیای بەڵكو هەمیشە لەپرۆسەی فیتنەدا دو‬ ‫ئەمڕۆ‌و دونیای پێش ئێمەش پیاوان نەبون الیەن یان زیاتر بەشدارن بەتایبەتی‬ ‫؟‪ .‬ئایا تاچەند عەقڵ دەیبڕێت پەیامبەر ئەگەر فیتنەیی شەهوانی بێت‪.‬‬ ‫لەكۆتاییدا‪ ،‬وێڕای پیرۆزبایی لە ژنان‌و‬ ‫كە وەك رەحمەت نێردراوە‪ ،‬ئەم زەحمەتە‬ ‫بخاتە بــەردەم ئافرەت‌و وەهــای لێبكات ئافرەتان‪ ،‬داوا دەكەم لەم یادەدا پیاوانی‬ ‫خەڵك بە فیتنە سەیری بكەن ؟!‪ .‬ئەگەر ئاینیش گوتاری خۆیان بگۆڕن‌و چیتر‬ ‫وایە ئەوا(‪ )......‬ئەگەریش وەها نییە‪ ،‬خۆ لە یادو بۆنەوی جەژنە نائیسالمیەكاندا‬ ‫ئیمامی بوخاری‌و موحەددیسەكانی دیكە بەزمانی تەكفیر‌و تەشهیر‌و تەحریم‬ ‫پیرۆز نین‌و حەدیسەكەیان لێوەرمەگرن‪ ،‬قسان نەكەن‪ ،‬لەبری ئەوە ئەو حەدیس‌و‬ ‫لەباتی ئەوە هەشتی مارس لە ئافرەتان ئایەتانە بەگوێچكەی خەڵكیدا بدەن كە‬ ‫پیرۆز بكەن‪ ،‬ئەگەر پیرۆزیشی ناكەن‪ ،‬دەبنە هۆی یەكگرتنەوەی پێكهاتەكانی‬ ‫پیرۆزبایی لێكردنیان وەكــو ڤاالنتاین‌و كۆمەڵ نەك لێكدابڕانیان‪.‬‬ ‫كریسمس لەخەڵك حەرام مەكەن‪.‬‬ ‫* خوێندكاری دكتۆرا‪ /‬زانكۆی‬ ‫مەگەر هەر ئێوەنین دەڵێن‪ :‬ئیسالم‬ ‫كۆیە‪ ،‬بەشی (زمانی عەرەبی)‪.‬‬ ‫ئاینی پێكەوە ژیانە‪ ،‬ئێ كە دەتانەوێت‬

‫ئەم هەمو جۆرە حەدیسە هەن‪ ،‬مەالو بانگخوازەكان‬ ‫بۆچی پرۆسەی كۆكردنەوەی حەدیس‌و قورئانیش وەكخۆی‬ ‫بەوشێوەیەی لەناو پەڕتوكە ئیسالمیەكاندا هاتوە‪ ،‬باس‬ ‫ناكەن‬ ‫گوێم لە مەالیەكی بەناوبانگ بو هەمان‬ ‫حەدیس لەسەر زمانی پژا‪.‬‬ ‫ئــەوكــات دەمــگــوت چــۆن دەبێت‬ ‫پەیامبەری خودا‪ ،‬وەك فیتنە سەیری ژن‬ ‫ساالر تاوەگۆزی*‬ ‫یان ئافرەت بكات؟!‪ .‬دەیشمگوت‪ :‬گومانم‬ ‫لە گێڕانەوەی ئەم حەدیسە‌و دورستی‬ ‫هەیە‪ ،‬هەرچەندە بوخاری‌و موحەددیسی‬ ‫دیكە ریوایەتیان كردوەو سەلەفیەكانیش‬ ‫ئافرەت زیانبەخشترینە‬ ‫بەبۆنەی ‪8‬ی مارسەوە‪ ،‬گۆتم‪ :‬دیارە زۆر كەیفیان پێیدێت‪ ،‬بگرە زۆرێك‬ ‫باسەیرەكی ڤیدیۆی گوتاری پیاوانی لە شوێنكەوتوانی (شافیعی)یش لە‬ ‫ئایینی عەرەب بكەم بزانم قسەیەكی روانگەی ئەو حەدیسەوە لە ئافرەتیان‬ ‫خەیریان لەسەر ئــافــرەت كردیە كە روانیوەو دەنواڕن‪ ،‬بۆیە‪ ،‬رەنگە زۆرجار‬ ‫بەكەڵكی ‪8‬ی مــارس بێت‪ ،‬كەچی لەمالو ال بیستبێتتان چۆن حەدیسەكە‬ ‫ڕێك ئەو حەدیسەم لەدەمی یەكێكیان بۆ دەمی هەندێك لە پیاوەكانمان شۆڕ‬ ‫بیست‪ ،‬كە پێشتر لە زەمانی خوێندنی بوەتەوەو ئافرەت بەفیتنە دەزانن‪.‬‬ ‫لەدەرئەنجامدا گەیشتم بەو بڕوایەی كە‬ ‫ئاینیمدا جێگەی تێڕامانم بو كە دەڵێت‪:‬‬ ‫«ما َتر ْك ُت بعدِي ِف ْت َن ًة َأ َضر ع َلي الرجالِ ِم ْن (گروهی قورئانیەكان) یان ئەو گروهەی‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َّ َ ِّ َ‬ ‫بەخۆیان دەڵــێــن‪« :‬ئەهلی قورئان»‬ ‫ِّ‬ ‫الن َسا‌ءِ»‪.‬‬ ‫حەدیسەكەش سەحیحە‌و بوخاری‌و لەخۆڕا گومانیان لە پرۆسەی كۆكردنەوەو‬ ‫چەند موحەددیسێكی دیكە ریوایەتیان نوسینەوەو گێڕانەوەی حەدیسەكانی‬ ‫كردوە‪ ،‬یان بۆیان گێڕاوینەتەوە‪ ،‬ماناكەی پەیامبەر نەكردوە‪ ،‬ئەوەتا من هەمان‬ ‫ئەوەیە كە پەیامبەری ئیسالم دەڵێت گومانم بۆ دروستبوە‪ ،‬ئاخر ئەمڕۆ لەم‬ ‫«لــەدوای خۆمەوە هیچ فیتنەیەكم بۆ سەردەمی تەكنەلۆژیایەدا میسداقیەتی‬ ‫بەجێنەهێشتون هێندەی ئافرەتان زیانی گێڕانەوەی نزیكترین هەواڵ لە نزیكترین‬ ‫شوێنكاتدا جێگەی گــومــانــە‪ ،‬چۆن‬ ‫بۆ پیاو هەبێت»‪.‬‬ ‫ئــیــدی ئـــەم حــەدیــســە زاكـــیـــرەی دەكرێت هەروا بەسانایی ئەو گێڕانەوە‬ ‫منی جــواڵنــد‪ ،‬چونكە مێژویەك منی دژبەیەكانە قەبوڵ بكەین‪ ،‬كە سەبارەت‬ ‫بەحەدیسەكەوە دەبەستەوە‪ ،‬ئەویش بۆ بە نوسینەوەی حەدیسەكانی پەیامبەر‬ ‫سااڵنی خوێندنی ئاینیم دەگەڕێتەوە‪ ،‬ئاخر دوای چەندین ساڵ پێمان گەیشتون‪:‬‬ ‫لەوسااڵنەدا ئەو حەدیسەم خوێندبوەوەو هەندێكیان دەڵێن لەسەردەمی خودی‬ ‫پێغەمبەردا حەدیسەكانی نوسراونەتەوە‌و‬ ‫مێشكی سەرقاڵ كردبوم‪.‬‬ ‫دەمگۆت‪ :‬بۆچی پەیامبەری ئیسالم پێغەمبەر خۆی رێگەی بەمكارە داوەو‬ ‫بەوشێوەیە ئافرەتی وێنا كـــردوە؟!‪ .‬لەوبارەیەیشەوە حەدیس‌و بەڵگەی خۆیان‬ ‫سەرەتا وتــم‪ :‬عادەتێك لەناو هەندێك دەهێننەوە‪.‬‬ ‫هەندێكی دیــكــەیــان دەڵــێــن‪:‬‬ ‫لە موسوڵماندا هەیە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‬ ‫كاتێك كەسێك شتێكیان بۆ باس دەكات‪ ،‬لــەســەردەمــی پەیامبەری ئیسالمدا‬ ‫كە لەڕێگەی فیلتەری پیاوانی ئاینی حەدیس نــەنــوســراوەتــەوەو بەهەمان‬ ‫ئیسالمەوە پێیان نەگەیشتوە‪ ،‬یەكسەر شێوە ئەمانەش بەڵگەو حەدیسی‬ ‫بەبێ سێ‌و دو دەڵێن‪ « :‬تۆ لەئیسالم خۆیان پێیە‪ ،‬هەندێكی دیكە دەڵێن‬ ‫تێنەگەیشتوی»‪ .‬ئیدی خاوەن قسەكە لـــەســـەردەمـــی (عـــومـــەری كـــوڕی‬ ‫ لەهەر ئاستێكدا بێت – هەمان شتی‬‫پێدەڵێن‪ .‬من ئــەو قسەیەم روبــەڕوی‬ ‫خۆم كردەوە‪ ،‬بەشێوەیەكی دیكە گوتم‪:‬‬ ‫لەوانەیە من لە حەدیسەكەو مەغزاكانی‬ ‫تێنەگەیشتبم‪.‬‬ ‫بۆیە بەر لەهەرشتێك بەدوای ریشەی‬ ‫زمانەوانی وشەی (فیتنە)دا لە فەرهەنگە‬ ‫عەرەبیە كۆن‌و نوێیەكاندا گەڕام تاوەكو‬ ‫تەئویلێكی بڕواپێكەر لەڕێگەی ریشەی‬ ‫َ​َ‬ ‫(ف�تن َي ِ‬ ‫فت َف ْت ًنا ُف ُتونًا و ِفتنة)ــە وە‬ ‫بــدۆزمــەوەو بەو الیــەدا كە دەگونجێت‌و‬ ‫مەال گۆتەنی‪ :‬زیان بە ئاین‌و عەقیدەم‬ ‫ناگەیەنێت‪ ،‬تەئویلی بكەم‪ ،‬هەروەها‬ ‫هەرچەندە ویستم لەڕێگەی ڕاڤەكردنی‬ ‫ئەم زاناو ئەو زانای ئاینیەوە دەرچەیەك‬ ‫بۆ پەنگخواردنەوەی فیكریم لەو حەدیسە‬ ‫بدۆزمەوە‪ ،‬بێئومێد بوم‪.‬‬

‫عەبدولعەزیز)ی خەلیفەی ئومەویەكاندا‬ ‫لــەدوای تێپەڕینی سەد ساڵ بەسەر‬ ‫ساڵی كۆچیدا نوسراوەتەوە‪.‬‬ ‫كــە «زانــســتــی فـــەرمـــودە»‌و‬ ‫«زانــســتــی قــورئــان‌و تەفسیر»یشم‬ ‫خوێندو خوێندەوە‪ ،‬شەپۆلی گومان‌و‬ ‫پرسیارەكانم زیاتر پڕیشكیان هاویشت‪،‬‬ ‫دەمگوت‪ :‬ئەگەر پرۆسەی نوسینەوەی‬ ‫حەدیسەكانی پەیامبەر جێگەی گومان‬ ‫نین‪ ،‬ئەی ئەم هەمو جۆرە حەدیسە‬ ‫چین كــە بەمشێوەیە دابــەشــكــراون‬ ‫بەشێوەیەكبون بە جێگەی تێڕامانی‬ ‫زاناكانی ئیسالم‌و موحەددیسەكانیش‌و‬ ‫بەمشێوەیە لــەدوای ماندوبونێكی زۆر‬ ‫دابەشیان كــردون‌و هێشتاش جێگەی‬ ‫مشتومڕی گەرمن‪( :‬احلديث الصحيح‪،‬‬ ‫احلديث احلسن‪ ،‬احلديث الضعيف‪ ،‬احلديث‬ ‫امل��رف��وع‪ ،‬احل��دي��ث امل��وق��وف‪ ،‬احلديث‬ ‫امل��وص��ول‪ ،‬احل��دي��ث امل��رس��ل‪ ،‬احلديث‬ ‫املقطوع‪ ،‬احلديث املنقطع‪ ،‬احلديث املعلق‪،‬‬ ‫احلديث املدلس‪ ،‬احلديث الغريب‪ ،‬احلديث‬ ‫الشاذ‪ ،‬احلديث املنكر‪ ،‬احلديث املضطرب‪،‬‬ ‫احلديث املوضوع)‪.‬‬ ‫ئێ خۆ باشە كە ئەم هەمو جۆرە‬ ‫حەدیسە هەن‪ ،‬ئەی مەالو بانگخوازەكان‬ ‫بۆچی پرۆسەی كۆكردنەوەی حەدیس‌و‬ ‫قورئانیش وەكخۆی بەوشێوەیەی لەناو‬ ‫پەڕتوكە ئیسالمیەكاندا هاتوە‪ ،‬باس‬ ‫ناكەن‪ ،‬بەڵكو تەنها لەوتارەكانیاندا‬ ‫حەدیسەكان بۆ خەڵكی دەخوێننەوەو‬ ‫دەیانەوێت وەكوخۆیان جێبەجێیان‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا هەر ئەو حەدیسەی مەالیەك‬ ‫یان بانگخوازێك لە مینبەرێكەوە بۆ‬ ‫خەڵكی دەخوێنێتەوە‪ ،‬لەوانەیە مەالیەكی‬ ‫دیكەی سەر بە گروهێكێك لە گروهە‬ ‫زۆرەكانی ئیسالم لەمینبەرێكی دیكەوە‬ ‫بیخاتە خانەی حەدیسی الوازەوە‪ ،‬ئێ كە‬ ‫وایە باشتر وەها نییە باسی جۆرەكانی‬ ‫حــەدی ـس‌و چۆنیەتی گەیشتنیان بۆ‬

‫تێڕ‬ ‫وا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫ف‬ ‫ی‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ە‬ ‫ناكرێت لە‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫چا‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫س‬ ‫ە‬ ‫بەڵكو هە‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫ل‬ ‫یری بكرێت‪،‬‬ ‫ە‬ ‫پ‬ ‫ر‬ ‫ۆ‬ ‫س‬ ‫ە‬ ‫ی فیتنە‬ ‫دا‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫ال‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ن‬ ‫بەشدا‬ ‫یا‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫تا‬ ‫زیاتر‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ە‬ ‫گەر فیتنە‬ ‫ی‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫ه‬ ‫وا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ێ‬ ‫ت‬

‫گومان لەپرۆسەی نوسینەوەو‬ ‫گێڕانەوەی حەدیس‬ ‫چەند مانگێك لەمەوبەر هاوڕێیەكم‬ ‫لە(زانكۆی كۆیە) لەڕێگەی مۆبایلەكەیەوە‬ ‫گرتەی ڤیدیۆیی وتاری چەند مەالیەكی‬ ‫خۆماڵی هەرێمی كوردستانی بۆ ناردم‪ ،‬كە‬ ‫قسەكانیان سەبارەت بە ئافرەت لەو گرتە‬ ‫ڤیدیۆییەدا‪ ،‬مۆنتاژ كرابون‪ ،‬لەناو ئەوانەدا‬

‫پیاوانی‬ ‫ئا‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫ال‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ئاسانی ر‬ ‫ێ‬ ‫گ‬ ‫ە‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫س‬ ‫نادەن‬ ‫وڵ‬ ‫ل‬ ‫ما‬ ‫ە‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫ێك‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ما‬ ‫ر‬ ‫سدا بپرسێ‬ ‫ت‪:‬‬ ‫با‬ ‫ش‬ ‫ە‪،‬‬ ‫ئ‬ ‫فیتن‬ ‫ە‬ ‫ە‬ ‫گ‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ێ‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ئ‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ر ئافرەت‬ ‫پ‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫چیە؟!‪ .‬ئە‬ ‫ی‬ ‫با‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫ز‬ ‫ۆ‬ ‫ر‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫فیتنەچی‬ ‫ە‬ ‫كا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫هەرەزۆری‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫یا‬ ‫ی‬ ‫ئ‬ ‫ە‬ ‫مڕ ‌ۆو دون‬ ‫یا‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫ێ‬ ‫ش‬ ‫ئ‬ ‫ێ‬ ‫م‬ ‫نەبون؟‬ ‫ە‬ ‫ش پیاوان‬

‫عومەر حەسەن‬ ‫كـــات یـــانـــزەی بــەیــانــیــی ـە‌و رۆژی‬ ‫یەكشەممەیە شوێن بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫شــارەوانــی بەكرەجۆیە‪ ،‬واڵت واڵتێكی‬ ‫قەیراناوی پڕ كێشەیە‪ ،‬شەڕی ناڕەوای‬ ‫داعــش‪ ،‬قەیرانی ئابوری‪ ،‬نەبونی هیچ‬ ‫سەرچاوەیەكی تری داهات‪ ،‬بارێكی دەرونی‬ ‫ناجێگیر‪ ،‬ئەمانە‌و دەیانی تریش‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەمو ئەم كێشە كەڵەكەبوانەدا‪ ،‬شارەوانی‬ ‫بەكرەجۆ بایكۆتی دەوامــی هەڵنەبژارد‪،‬‬ ‫چونكە پێیوابو بە بایكۆتكردن یەكێك‬ ‫لەسەرچاوەكانی داهات با كەمیش بێت‬ ‫نامێنێت‪ ،‬لە هەمانكاتدا خزمەتگوزاریش‬ ‫نەوەستێنین با كەمیش بێت‪.‬‬ ‫ئەوەی باسكرا نمونەیەكی زۆر بچوكی‬ ‫نەهامەتی فەرمانبەری ئــەم واڵتەیە‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەم كێشە‌و تەنگەژانە كۆمەڵێك‬ ‫كەسی نابەرپرس هەڵیان كوتایە سەرمان‪،‬‬ ‫چونكە ملكەچی كــارە نایاسایەكانیان‬ ‫نەبوین‪ ،‬چونكە دەیانەوێت كۆمەڵێك‬ ‫شوێنی بە نرخی نیشتەجێ داگیربكەن‌و‬ ‫بە بەرچاوی یاساو حكومەتەوە فەرمانگەی‬ ‫پەیوەست (بەڕێوەبەرایەتی شارەوانی‬ ‫بەكرەجۆ) بێدەنگی هەڵبژێرێت‪.‬‬ ‫لــەم كاتەدا وتەیەكی قاسملۆم بیر‬ ‫هاتەوە كە دەڵێت (كورد بەناوی یاساوە‬ ‫زوڵمی لێكراوە‪ ،‬بۆیە زۆر رقی لەیاسایە)‬ ‫مەبەستەكەی قاسملۆ لــەوەدایــە یاسا‬ ‫ئەوپەڕی زەرورەتە بۆ رێكخستنی كۆمەڵ‪،‬‬ ‫چونكە یاسا سیستەم بەرهەم دەهێنێت‌و‬ ‫سیستەمیش دادگــــەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی یاسا شكێنی دەكات راستی‌و‬ ‫حەق الی ئەو نییە‪ ،‬ئەگەرنا ئەم شتانە‬ ‫هەمو بەیاسا رێكخراون‪ ،‬وەرن با هەمومان‬ ‫لەبەردەم یاسادا یەكسان بین‪ ،‬ملمان لەمو‬ ‫باریكتربێت بۆ یاسا‪ ،‬ئەوەی یاسای ناوێت‬ ‫بە زەبری هێز‌و تێاڵ كە لە مۆزەنبیقیش‬ ‫باوی نەماوە كێشەكانی یەكالی دەكاتەوە‬ ‫ئەوە هێشتا مەسیح لەالی ئەو دانەبەزیوە‪،‬‬ ‫جگە لەكاری ساختە‌و داگیركردنی موڵك‌و‬ ‫ماڵی گشتی‌و بەكارهێنانی بۆ بەرژەوەندی‬ ‫تایبەتی‪ ،‬كە هــەر ئەمەش سادەترین‬ ‫پێناسەی گەندەڵییەو هیچیتر نییە‪.‬‬ ‫ئێمە كۆڵنادەین لە پێناوی چەسپاندنی‬ ‫پایە مەزنەكانی یــاســادا‪ ،‬بێموچەیش‬ ‫ساردمان ناكاتەوە لە بەرنگاربونەوەمان‬ ‫بەرانبەر هەلپەرستان‪ ،‬ئێمە دەزانین ئەوان‬ ‫رقیان لە یاسا‌و حەزیان لە ئاژاوەیە‪،‬‬ ‫چونكە كورد دەمێك ساڵە وتویەتی (دز‬ ‫بازاڕی شێواوی دەوێت)‪.‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )555‬دو شةممة ‪2016/3/14‬‬

‫هەڵەكانی‬ ‫لیڤاندۆڤسكی‬ ‫بە منداڵی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫ئەگەرچی رۆبێرت لیڤاندۆڤسكی لەنێو یاریگادا بە یەكێك لە یاریزانە‬ ‫سەنگینەكان ناسراوە و هەمیشە بە ئاستە بەرزەكەی و بێدەنگییەكەی‬ ‫سەرنجی هەمووانی راكێشاوە‪ ،‬بەاڵم كتێبە نوێیەكەی بەناوی «چیرۆكە‬ ‫راستەقینەی من» زانیاریی نەبیستراو ئاشكرادەكات‪ ،‬كە «قورسە»‬ ‫بڕوابكەیت ئەمانە كاری لیڤاندۆڤسكی بن‪.‬‬ ‫ئۆتۆمبێلەكەی باوكی رفاندووە و ‪ 320‬لێیخوڕیوە‬ ‫لەكاتێكدا یەكێك لە تایبەتمەندییە هەرە باشەكانی «لیڤا» لەكاتی‬ ‫یاریكردندا بریتییە لە «خێراییە زۆرەكەی»‪ ،‬بەاڵم «خێرایی» لە ژیانی‬ ‫تایبەتی ئەو یاریزانە پۆڵەندییەدا بەجۆرێكی دیكەیە‪.‬‬ ‫«لیڤا» عاشقی ئۆتۆمبێلی تیژڕەوە‪ ،‬هەر ئەمەیش وایكردووە‪ ،‬زۆر‬ ‫بەزوویی دەست بە لێخوڕین بكات و لەكاتێكدا تەمەنی یاسایی‬ ‫تێنەپەڕاندبوو دەستی بە رفاندنی ئۆتۆمبێلەكەی باوكی كردبوو‪.‬‬ ‫تاكو ئێستایش یەكێك لە ئارەزووەكانی «لیڤا» بریتییە لەلێخوڕینی‬ ‫ئۆتۆمبێل بە «خێرایی»‪ ،‬وەك لە كتێبەكەیدا باسی دەكات «لە تەمەنی‬ ‫هەرزەكاریدا چەند جارێك خێرایی ئۆتۆمبێلەكەم دەگەیاندە ‪320‬‬ ‫كیلۆمەتر لە سەعاتێكدا»‪.‬‬ ‫هێرشبەرەكەی بایرن میونشن دانی بەوەیشدا ناوە‪ ،‬كە هەندێجار پۆلیس‬ ‫دوای كەوتوون‪.‬‬

‫ئەو‬ ‫راستییانەی‬ ‫قورسە‬ ‫باوەڕیان پێ‬ ‫بكەیت!‬

‫چیرۆكی دەستگیركردنەكانی لەالیەن پۆلیسەوە‬ ‫لیڤاندۆڤسكی لەكتێبەكەیدا چیرۆكی دەستگیركردنی لەالیەن پۆلیسەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬ئەو دان بەوەدا دەنێت‪ ،‬كە چەندجارێك لە بنكەی پۆلیس‬ ‫رۆژی كردۆتەوە‪.‬‬ ‫زیاتر لەوەیش هەركاتێك «لیڤا» بچوایەتە بنكەی پۆلیس‪ ،‬هاوڕێكانی بە‬ ‫گروپ كاری تێكدەرانەی لەبەردەم بنكەی پۆلیسدا دەكرد بۆ ئازادكردنی‬ ‫هاوڕێكەیان‪.‬‬ ‫«من منداڵێكی لەسەرخۆ نەبووم‪ ،‬بەڵكو رۆژانی منداڵیم چەندین كاری‬ ‫نابەجێم كردووە» لیڤا بەمشێوەیە بەكورتی باس لە ژیانی منداڵیی‬ ‫خۆی دەكات‪.‬‬ ‫خوێندكارێكی نمونەیی نەبووە‬ ‫تەنانەت لە خوێندنگەش‪ ،‬لیڤا خوێندكارێكی نمونەیی نەبووە‪ ،‬ئەو دان‬ ‫بەوەدا دەنێت كە كورسیی خوێندنگەی گرتۆتە یەكێك لە مامۆستاكانی‬ ‫«مامۆستای زانست نمرەی لێ شكاندبووم‪ ،‬من حەقی ئەوەم هەبوو نمرەی‬ ‫زیاتر وەربگرم‪ ،‬بۆیە لەتوڕەییدا ئەو كارە شێتانەیەم كرد»‪.‬‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «شۆ»‪ ،‬كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «شۆ»‪ 15 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫سەرەتای وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬شۆڕەبی‪ ،‬شۆك‪ ،‬شۆفێر ‪..‬‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫مەتەڵ‬ ‫مەتەڵمان یانزە پیتە بیزانە‬ ‫شاعیرەو خاوەن جوانی‌و ویژدانە‬ ‫پیتی شەش و دو لەگەڵ پیتی چوار‬ ‫ێ وتار‬ ‫بەشێكە لەسەر ئەبێژ ‌‬ ‫پیتی هەشت‌و نۆ چوار لەگەڵ پێنجا‬ ‫تۆ پێی ئەنوسی هەر بەدو پەنجە‬ ‫پیتی یانزەو نۆ دەیەم پێنجەمیش‬ ‫تیایدا ئەنۆشی دواتر خەم‌و پیش‬ ‫پیتی یەك‌و نۆ چوار دو لەگەڵ سێ‌‬ ‫شارێكی كوردە نیە نەیناسێ‌‬ ‫پیتی هەشت‌و دو چواری لەگەڵ بێ‌‬ ‫ێ دێ‌‬ ‫هەمومان ئەیخۆین هەمو رۆژ ‌‬ ‫مەتەڵمان جوانە دەدەی بیزانە‬ ‫جوانترین شیعری ئەویش داستانە‬ ‫وەاڵمەكانی ژمارەی پێشو‬ ‫ئەم هونەرمەندە بناسەرەوە‪ :‬دیاری قەرەداغی‬ ‫وشەی ونبو‪ :‬رۆمانیا‬ ‫مەتەڵ‪ :‬ئوتێل فەرەح‬

‫ستونی‬ ‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬كارئەكاو رۆحی نیە‪ ،‬جوانترین چەرم‬ ‫‪-1‬رۆژنامەنوسێكی الوی كوردە‪.‬‬ ‫‪-2‬دوان لەكۆنە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬بادی الی ئەوە‪.‬‬ ‫سەربڕاو‪.‬‬ ‫‪-2‬گـــەر هــات پــاڵــی لێئەدەینەوە‪،‬‬ ‫قۆاڵ‬ ‫ئەهێڵێتەوە‪،‬‬ ‫زبر‬ ‫‌‌و‬ ‫دائەنێ‬ ‫‪-3‬ورد‬ ‫هەڵئەدرێتەوە‪.‬‬ ‫‌‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫ئەیناس‬ ‫‪-3‬خزمی كێوە‪ ،‬لەپشیلەدایە‪.‬‬ ‫‪-4‬ژمارەیەكە (پ)‪ ،‬خواردنێكە (پ)‪-4 ،‬باڵندەیەكە (پ)‪ ،‬نیوەی شەكر‪.‬‬ ‫نیوەی كاوە‪.‬‬ ‫‪-5‬حــــەڤــــدەی تــیــا شــەهــیــد بــو‪،‬‬ ‫‪-5‬ئای كە حەزی لەئاوە‪ ،‬دوان لەشان‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫دانەوێڵەیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬دوان لەئەرێ‌‪ ،‬واڵتێكە لەئاسیا‪.‬‬ ‫‪-6‬هەمو دەم فیلی لەگەڵدایە‪.‬‬ ‫‪-7‬دیـــوار ئەیناسێ‌‪ ،‬پرسیارە (پ)‪-7 ،‬پێشەوەی مرۆڤ‪ ،‬كە كردی گاڵتەی‬ ‫پێئەكەین ‪ +‬سەیری كرد (پ)‪.‬‬ ‫درەختێكە‪.‬‬ ‫‪-8‬چــەمــاوە‪ ،‬ژن حــەزی لێیەتی (پ)‪-8 ،‬كــارەكــەی تەنیا بــۆ پێشەوەیە‪،‬‬ ‫فڕندە‪.‬‬ ‫لێتەوە نزیكە‪.‬‬ ‫‪-9‬دوان لەپنە‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە‪ ،‬نیوەی ‪-9‬تایم‪ ،‬نیوەی سەنی‪.‬‬ ‫گشتی‪.‬‬ ‫‪-10‬هــی شەق نیە هی دەستە (پ)‪،‬‬ ‫رویداوە‪.‬‬ ‫لێفە‪،‬‬ ‫كفنی‬ ‫‌‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫‪-10‬چەلەحان‬ ‫پێوانەیەو فەڕمی نیە‪.‬‬ ‫‪-11‬میوانەكانی ســەر‪ ،‬نیوەی زیــاد‪-11 ،‬تایبەتە بەژن‪ ،‬گوندێكە لەسلێمانی‪.‬‬ ‫شوێنی نزم‌و فێنكایی‪.‬‬ ‫‪-12‬برای هادی‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-12‬لەتوانای هەمو كەسێكدا نیە بیڵێ‌‪،‬‬ ‫خواردنە‪.‬‬

‫جۆرە خشڵێكە‬ ‫قەپان – زەرو – زبڵ – باڵەخانە – خەسو – قاموس –‬ ‫پینەوپەڕۆ – گۆشت – موراد – بازە – فیتەر – كەشك – زبر –‬ ‫زەمانە – زیان – جەنگ – فەرش – پەڕەسێلكە – باروت – زەرف‬ ‫– زەاڵتە – پرتەوبۆڵە – سەباح – كۆشش – سنگ – دەالك –‬ ‫گیسك – چڵك‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫دەرهێنەرێكی كورد‪،‬‬ ‫بەدو كورتە فیلم‬ ‫بەشداری فێستیڤاڵی‬ ‫بەسرە دەكات‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫رۆژانــــی ‪ 17‬و ‪ ،2016/3/19‬لە‬ ‫«‪»12‬هەمین فێستیڤاڵی نێونەتەوەیی‬ ‫بــەســرە بــۆ ســیــنــەمــاو تــەلــەفــزیــۆن‪،‬‬ ‫دەرهێنەری كورد «سامی كاكە» بەدو‬ ‫كورتە فیلم بەشداری لەو فێستیڤاڵەدا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەبــەشــداریــكــردنــی لەو‬ ‫فێستیڤاڵەدا سامی كاكە بە «چاودێر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬بەدو كورتە فیلم بەشداریم‬ ‫لــەو فێستیڤاڵەدا كــردوە‪ ،‬یەكەمیان‬ ‫كورتە فیلمی «دوا نیگا» بەرهەمی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی سینەمای هەولێرەو‬ ‫سیناریۆی تەحسین فایەق‌و ماوەكەی‬ ‫حەوت خولەكە‪ ،‬دوەمیان كورتە فیلمی‬ ‫«اربیل مای لۆڤ» كە ناوەڕۆكەكەی‬ ‫لەسەر زاری هونەرمەندانی بیانی‌و‬ ‫عەرەبەوە باس لەهەولێر دەكات‪ ،‬ئەم‬ ‫كورتە فیلمە ساڵی ‪ 2014‬بەرهەمهێنراوەو‬ ‫عەبدولخالق جــەودەت وێنەی گرتوەو‬ ‫ماوەكەی «‪ »18‬خولەكە‪ ،‬بڕیاریشە ئەم‬ ‫كورتە فیلمە لەكۆتایی فێستیڤاڵەكەدا‬ ‫نیشانبدرێت‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەهەڵەبجە‪،‬‬ ‫شانۆیی گەڕانەوە‬ ‫نمایشدەكرێ‌‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارە لەیادی ‪ 28‬ساڵەی كیمیابارانكردنی‬ ‫هەڵەبجەداو لەفێستیڤاڵی ‪3/16‬ی ئەمساڵدا‪،‬‬ ‫خوێندكارانی بەشی تەكنیكی میدیا لەزانكۆی‬ ‫پۆلی تەكنیكی سلێمانی‪ ،‬لەشاری هەڵەبجەو‬ ‫لەبەردەم مۆنۆمێنتی ئەو شارەدا‪ ،‬شانۆیی‬ ‫«گەڕانەوە» نمایشبكەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كــارە شانۆییە «تابان‬ ‫سەلیم»‪ ،‬ئەكتەری سەرەكی شانۆییەكە‬ ‫بــە»چــاودێــر»ی راگەیاند‪ :‬ئــەوەی جێی‬ ‫ئاماژەیەو پێویستە بگوترێ‌‪ ،‬ئەم شانۆییە‬ ‫جــیــاواز لەهەمو ئــەو شانۆگەرییانەی‬ ‫ئەنجامدراون‪ ،‬شانۆگەرییەكی ئاهەنگیی‌و‬ ‫رەخنەئامێزە‪ ،‬ئامانج لێی‪ ،‬گەیاندنی‬ ‫پەیامێكە ئەویش ئەوەیە‪ ،‬هەڵەبجە تەنیا‬ ‫بریتی نییە لەئازارو ژان‪ ،‬بەڵكو هەڵەبجە‬ ‫ئەب ‌ێ سەرلەنو ‌ێ ئاهێكی خۆشگوزەرانی‌و‬ ‫شادومانی بــەبــەردا بهێنرێتەوەو بنیات‬ ‫بــنــرێــتــەوە‪ ،‬ئــەویــش لــەســەر بنەمای‬ ‫خۆشەویستی‪.‬‬ ‫دەربارەی بیرۆكەو دەرهێنان‌و تێكستیشەوە‬ ‫وتی‪ :‬بیرۆكەی شانۆییەكە لەالیەن دكتۆر‬ ‫هەژار شێخ محەمەدەوە خولقاوەو هونەرمەند‬ ‫شۆڕش قادر كاری دەرهێنانی ئەنجامداوەو‬ ‫تێكستەكانیش لەالیەن خوێندكاران خۆیانەوە‬ ‫نوسراونەتەوە‪ ،‬لەهەمانكاتدا هونەرمەند‬ ‫بورهان محەمەد وەك چیرۆكخوێن‌و گۆرانیبێژ‬ ‫بەشداری كردوە‪.‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (555) 14-03-2016‬‬

‫فیلمی «نامۆ»‬ ‫لەكۆتایی‬ ‫وێنەگرتندایە‬

‫دواهەمین هەناری‬ ‫دنیا لەبەندەر عەباس‬ ‫نمایشدەكرێ‌‬

‫چاودێر– تایبەت‪:‬‬ ‫لەئێستادا هونەرمەند «مــەریــوان‬ ‫ئیبراهیم» ســەرقــاڵــی دەرهــێــنــان‌و‬ ‫وێنەگرتنی فیلمێكە بەناوی «نامۆ»‪،‬‬ ‫ئــەم فیلمە هونەرمەند هــاوڕێ‌ قادر‬ ‫رەشید سیناریۆی بۆ نوسیوەو هەریەك‬ ‫لــە‪ :‬عــەبــدولــی حــەمــەجــوان‪ ،‬هــەواڵ‬ ‫عوسمان‪ ،‬سۆران ئیسماعیل‪ ،‬شیروان‬ ‫عەزیز‪ ،‬سۆلین جیهاد دڵپاك‪ ،‬بەیان‬ ‫عەلی‪ ،‬زرنگ مەریوان‌و چەند ئەكتەرێكی‬ ‫تر رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەنــاوەرۆكــی فیلمەكە‬ ‫مــەریــوان ئیبراهیم بە «چــاودێــر»ی‬ ‫راگـــەیـــانـــد‪ :‬فــیــلــمــەكــە چیرۆكێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬باس لەخێزانێك دەكات‬ ‫كە هەمیشە لەگەڵ ماڵە خەزوران شەڕو‬ ‫ئــاژاوەیــانــە‪ ،‬بــەاڵم بەهۆی نەخۆشی‬ ‫منداڵەكەیانەوە‪ ،‬ناچارن ئەو خانوەی‬ ‫تێیدا دەژین بیفرۆشن‌و لەمنداڵەكەیاندا‬ ‫سەرفی بكەن‪ ،‬دواجـــار ئــەم خێزانە‬ ‫مایەپوچ دەمێننەوە‪.‬‬ ‫فیلمەكە فیلمێكی درێــژەو ماوەكەی‬ ‫‪ 70‬خولەكە‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫پاش ئــەوەی لەناو ‪ 189‬بەرهەمدا‬ ‫لەتاران هەڵبژێردرا بۆ بەشی پێشبڕكێی‬ ‫فێستیڤاڵی نێونەتەوەیی شانۆیی فەجر‪،‬‬ ‫شانۆیی «دواهەمین هەناری دنیا»‬ ‫كە رۆمانێكی رۆماننوس «بەختیار‬ ‫عەلی»یە‪ ،‬پێشوازییەكی باشی لێكراو‬ ‫لەئێستاشداو ماوەی ‪ 15‬رۆژە «گروپی‬ ‫شانۆیی تیتوك» لەشاری بەندەر عەباس‬ ‫ئەم شانۆییە نمایش دەكەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە شانۆییە مەریوان‬ ‫هەڵەبجەیی كە ئەم كتێبەی وەرگێڕاوەتە‬ ‫سەر زمانی فارسی بە «چاودێر»ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ :‬ئــەم شانۆییە لەناو ‪189‬‬ ‫بــەرهــەمــدا پــەســەنــدكــراو هەڵبژێردرا‬ ‫بــۆ بــەشــی پێشبڕكێی فێستیڤاڵی‬ ‫نێونەتەوەیی شانۆیی فەجر‪ ،‬ماوەی ‪15‬‬ ‫رۆژە لەشاری بەندەر عەباس نمایش‬ ‫دەكـــرێ‌‪ ،‬بڕیاریشە ببرێتە بەندەری‬ ‫لەنگەو جزیرەی كیش‪ ،‬دواتــرو دوای‬ ‫نـــەورۆز دێتە كــوردســتــان‌و لەشاری‬ ‫سلێمانی نمایش دەكرێ‌‪.‬‬ ‫ئەم شانۆییە لەدراماتۆرگ‌و دەرهێنانی‬ ‫«ئیبراهیم پشت كوهی»یە‪.‬‬

‫سەیرترین چیرۆكی‬ ‫راستەقینە‬

‫منداڵی ناو‬ ‫چاڵە قوڕاوەكە‬ ‫و‪ .‬لەعەرەبییەوە‪ :‬بابان حەمە‬ ‫ئـــەم چــیــرۆكــە راســتــەقــیــنــەیــە لە‬ ‫(ســكــۆتــلــەنــدا) رویــــــداوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫جوتیارێكی هــەژار بەناوی (فلیمێنج)‬ ‫بــەدەســت نەبونى‌و دەستكورتییەوە‬ ‫دەناڵێنێت‪ ،‬نــاڕازی‌و ناشكور نەبوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەكوڕەكەی دەترسا‪ ،‬كە جەرگی‬ ‫بو‪ ،‬ئەو دەیتوانی ناخۆشی‌و ناڕەحەتی‬ ‫بچێژێت‌و بەرگەشی بگرێت‪ ،‬بەاڵم ئەی‬ ‫كوڕەكەی؟‬ ‫كوڕەكەی بچوك بوو‪ ،‬ژیانیش هەروا‬ ‫یارییەكی ئاسان نەبوو‪ ،‬ژیان پێچراو و‬ ‫دەورەدراوە بەمەترسی‪ ،‬چۆن لەژیانێكی‬ ‫ئــاوادا بژی كە بــاوەڕی بەهیچ شتێك‬ ‫نییە‪ ،‬جگە لەهێزی مادە؟‬ ‫فلیمێنج رۆژێــك بەناو كێڵگەیەكدا‬ ‫دەگــەڕا‪ ،‬دەنگی سەگەكەی بیست كە‬ ‫بەردەوام‌و لەسەریەك دەوەڕی‪ ،‬فلیمێنج‬

‫بەپەلە بــەرەو روی دەنگی سەگەكە‬ ‫چــوو‪ ،‬بینی منداڵێك لەنێو چاڵێكی‬ ‫گــەورەی لیتەدا خەریكە بەتەواوەتی‬ ‫نوقم دەبێت‪ ،‬منداڵەكە لەگەورەترین‬ ‫ترس‌و ناخۆشیدابوو‪ ،‬بەدەنگێك هاوار‬ ‫دەكات‌و لەترس‌و تۆقینێكدایە‌و چەشنێك‬ ‫دەقیژێنێت‪ ،‬پێشتر ئەو دەنگە نەبیسترا‬ ‫بو‪.‬‬ ‫فلیمێنج بیری لەهیچ نەكردەوە‪ ،‬خێرا‬ ‫بەجلوبەرگەكەیەوە خــۆی خستە چاڵە‬ ‫لیتەكەوەو كــوڕەكــەی پەلكێش كــردو‬ ‫دەریهێناو ژیانی رزگار كرد‪.‬‬ ‫لەرۆژی داهاتودا پیاوێك هات‪ ،‬دیاربو‬ ‫پیاوێكی خــانــەدان‌و دەوڵــەمــەنــد بــوو‪،‬‬ ‫بەئەسپ‌و عەرەبانەیەكی كەشخەوە‪ ،‬دو‬ ‫پاسەوانی لەگەڵ بــوو‪ ،‬فلیمێنج سەری‬ ‫سوڕما ئەو پیاوە خانەدان‌و دەوڵەمەندە‬ ‫روی لەماڵە پەڕپوتەكەی كــردوە‪ .‬بۆشی‬ ‫دەركەوت كە ئەم پیاوە باوكی ئەو منداڵەیە‬ ‫كە رۆژی پێشو ژیانی لەمردن رزگار كرد‪.‬‬

‫پیاوە دەوڵەمەندەكە پێی وت‪:‬‬ ‫ئەگەر بەدرێژایی ژیانم سوپاست‬ ‫بكەم هێشتا چاكەی تۆ نــادەمــەوە‪،‬‬ ‫من قەرزاری تۆم بەڕزگاركردنی ژیانی‬ ‫منداڵەكەم‪ ،‬چی دەخــوازی لەسامان‌و‬ ‫پارە بخوازە‪.‬‬ ‫فلیمێنج هاتە وەاڵم‪ :‬بەڕێزم! من هیچ‬ ‫شتێكم ئەنجام نەداوە‪ ،‬ئەوە نەبێت كە‬ ‫ویژدانی خۆمم ئاسودە كــردوە‪ ،‬هەر‬ ‫جوتیارێكی دیكەش بوایە لەجیاتی من‪،‬‬ ‫هەمان كــردەوەی ئەنجامدەدا كە من‬ ‫ئەنجاممدا‪ ،‬كوڕەكەشت وەك كوڕەكەی‬ ‫من وایە‪ ،‬ئەوەی كوڕەكەی تۆ بەسەری‬ ‫هات رەنگە كوڕەكەی منیش بەسەری‬ ‫بهاتایە‪.‬‬ ‫پــیــاوە خــانــەدانــەكــە هاتە وەاڵم‪:‬‬ ‫باشە‪ ،‬وەك چۆن دەڵێیت كوڕەكەت‬ ‫وەك كوڕەكەی من وایــە‪ ،‬كەواتە من‬ ‫كوڕەكەت دەبــەم‌و تێچونی خوێندنی‬ ‫ئەخەمە ئەستۆم تا ببێتە كەسێكی‬

‫زانستخوازو خوێندەوار تا سودێكی بۆ‬ ‫گەل‌و نەتەوەكەی هەبێت‪.‬‬ ‫فلیمێنج باوەڕی نەدەكرد‪ ،‬لەخۆشیدا‬ ‫فڕی! لەدواجاردا كوڕەكەی لەخوێندنگەی‬ ‫خانەدانەكاندا دەخوێنێت!‬ ‫بــەڵ ـێ‌‪ ..‬لـــەدواجـــاردا فلیمێنج‪-‬ی‬ ‫بچكۆلە‪ ،‬لەخوێندنگەی (سانت ماری‬ ‫بۆ زانستی پزیشكی) خوێندی‪ ..‬ئەم‬ ‫كوڕە بچكۆالنەیە نەك بو بەخوێندەوار‪..‬‬ ‫بەڵكو بو بەزانایەكی هەرە گەورە!‬ ‫بەڵێ‌ ‪ ..‬ئــەو كــوڕە بچوكە بو بە‬ ‫(ئەلیكسەندەر فلیمێنج) (‪-1881‬‬ ‫‪ )1955‬كە بەداهێنەری (پەنسلین)‬ ‫دادەنــرێــت لە ساڵی (‪ ،)1929‬وەك‬ ‫یەكەم دژە بەكتریایەك كە مرۆڤایەتی‬ ‫تاكو ئێستا زانیبێتی‪ ..‬بەشی هەرە زۆری‬ ‫چارەسەری نەخۆشییە بەكتریاییەكان‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئەم زانایە‪ ..‬نەك هەر‬ ‫ئەوەش‪ ،‬بەڵكو فلیمێنج ساڵی ‪1945‬‬ ‫خەاڵتی نۆبڵ بەدەست دەهێنێت‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەبەردەم‬ ‫گۆڕانكارییەكی‬ ‫گەورەدا‬

‫د‪.‬دڵشاد عومەر‬

‫نەخشەیەكی سیاسی نوێ لەعیراق لە تروكاندایەو خۆپیشاندانەكانی ڕەوتی سەدریش‬ ‫لە گۆڕەپانی تەحریر لەبەغداد‪ ،‬هێندەی تر ئەم سەرنجەیان زیاتر خستۆتە سەرباری‬ ‫بەدیهاتنی ئەم پێشبینییە‪.‬‬ ‫‪9‬ى نیسان كۆتایی ڕۆژی مۆڵەتە ‪ ٤٥‬ڕۆژییەكەیە‪ ،‬كە ڕەوتی سەدر بۆ حكومەتی عیراقی‬ ‫داناوە‪ ،‬تا ئەو زنجیرە داواكاری و ڕستە پاكێجە چاكسازییانە بكات‪ ،‬كە ڕەوتەكە (ڕەوتی‬ ‫سەدر) كردوێتییە مەرجی خامۆشكردنەوەی ئەو مەوجە ملیۆن كەسییەی بەتەنها یەك‬ ‫ووشەی (بڕۆن) ئەو گۆڕەپانەیان قان داوە‪.‬‬ ‫لەهەموو بارێكداو بەهەموو ئەگەرەكان‪ ،‬ئەو شەپۆلەی ڕەوتی سەدر سواری بوون‪ ،‬لە‬ ‫چوار خاڵدا دەكرێت خوێندنەوەی جیدی بۆ بكرێت‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬عیراق كەوتۆتە بارودۆخێكەوە‪ ،‬كە تــەواو نزیكە لەژانی لەداییكبوونی‬ ‫گۆڕانكارییەكی گەورە‪ ،‬بەڵگەش هەموو ئەو زنجیرە گەندەڵكارییە زەبەالحانەن كە‬ ‫مافیاكان (نەك ناوبنرێت بەرپرس و سیاسییەكان)ی كەرتی نەوت و بازرگانی و سەربازی‬ ‫ئەم واڵتە دەستیان داوەتێ و لەوەدا نەماوەتەوە كەچیتر (نەك بە ڕوانگەی سەدر و‬ ‫سەدرییەكان) بەڵكو لەڕوانگەی كۆی گشتی خەڵكیشدا بە سوننەو شیعەو باڵ و كوتلەو‬ ‫حزبە جۆربەجۆرەكانیشەوە قبوڵ بكرێت‪..‬‬ ‫دووەم‪ :‬سەدر بەشێوەیەك فشارەكانی توند كردووە‪ ،‬وەك ئەوەیە وایە نەشتەرێكی‬ ‫هــەزار ســەرەی لە هەناوی حكومەتی عیراقی گیركردبێت و بیەوێت سەرلەبەری‬ ‫ئەوهەناوە بكێڵێت‪ ..‬بەجۆرێك كە مەوجی یەك ملیۆنی هەڵكوتێنێتەسەر ناوچەی‬ ‫سەوز! ئەوناوچەیەی كە لە ‪2004‬ەوە تا ئێستا نەتوانراوە یەك هەڵسوڕاوی مەدەنی تاكە‬ ‫چاالكییەكی سیاسی‌و مەدەنییانەی تیا ئەنجامبدات‪..‬‬ ‫سێهەم‪ :‬ڕەنگە فشارە ئێجگار توندەكانی ئەمجارەی ڕەوتی سەدر‪ ،‬بواری ئەوەی‬ ‫نەهێشتبێتەوە بە حكومەتی عیراقی و حزبی دەعوە كە چەشنی ‪2007‬ی سەروەختی‬ ‫سەرۆكوەزیران نوری مالكی‪ ،‬كە بەزەبری گرتن و كوشتن و فەالقەكردنی هەوادارانیان‬ ‫لە بەسڕەو شارو پارێزگاو ناوچەكانی دیكەی ناوەڕاست و باشوری عیراق ئەم فشارو‬ ‫لێتوندكردنەی سەدر و سەدرییەكان خامۆش و ساردبكاتەوە‪ ،‬ئەگەرنا تەنها دوو ئەگەر‬ ‫هەیە‪ ،‬یان ئەوەتا بە تێرۆركردنی موقتەدا سەدر ڕەوتەكە خامۆش و هەپروون هەپروون‬ ‫بكات‪ ..‬یان ئەوەتا ملبدەنە ئەو داواكاری و ئەجێندایەی كە داوای دەكەن و تا ‪9‬ى نیسان‬ ‫مۆڵەتەكەیان بۆ داناوە‪ .‬ئیدی دانانی ‪9‬ى نیسانیش بۆ كۆتا ڕۆژی مۆڵەتە ‪ ٤٥‬ڕۆژییەكە‬ ‫كە هاوكاتە لەگەڵ ساڵوەگەڕی ڕزگاركردنی عیراق و پرۆسەی ئازادی‪ ..‬نازانرێت ڕێكەوتە‬ ‫یان پێشتر ئامادەكاری بۆكراوە؟!‬ ‫چوارەم‪ :‬حەیدەر عەبادی وەك سەرۆكوەزیران‪ ،‬دارێكی دووسەرپیسایی پێیە! سەرێكیان‬ ‫حسابنەكردنی مەرجەعییەت و سەركردایەتی حزبی دەعوەیە بۆ نەرمی نواندن بەرامبەر‬ ‫سەدر‪ ..‬سەرێكی تریان پشتكردنە لەداخوازییەكانی سەدر‪ ..‬كە لەهەردوو ئەگەرەكەیاندا‬ ‫دوو یاريی دۆڕاو ئەنجامدەدات‪..‬‬ ‫لەیەكەمیاندا هێندەی تر حزبی دەعوەو هەندێك سەركردایەتی بەرژەوەنخواز و خاوەن‬ ‫بەرژەوەندی گرنگ لەوحزبە هێندەی تر بارەكەی دەخەنە لێژییەوەو هەڵوێستێكی‬ ‫لەوچەشنەی عەبادی وەك هەلی زێڕین تەماشا دەكەن‪..‬‬ ‫ئەگەری دووەمیشیان ئەگەر نەرمی زیاتر بنوێنێت و بەرنامەچاكسازییە ڕاگەیەنراوەكەی‬ ‫موو بەموو جێبەجێ نەكات‪ ،‬ڕەوتی سەدر توندتر و لێگیركراوانەتر هەڵوێست دەنوێنن‬ ‫بەمەش ڕەنگە بیرۆكەی شكانی دەروازەكانی ناوچەی سەوز ببێتە فاكتێكی بێ چەن و‬ ‫چوون‪..‬‬ ‫لەهەموو ئەم ئەگەرانەشدا عیراق سكپڕەو ژانی لەداییكبوونی گۆڕانێكی نەوعی لێ‬ ‫چاوەڕوان دەكرێت‪ ،‬كە كۆی ئەو نەسیجە سیاسییەی لە ‪ 2004‬وە تائێستا هەبووە‬ ‫سەرلەبەری بەبوونی كوردیشەوە لە تێكڕاسیاسییەكانی ئەو نەسیجە‪ ،‬گۆڕانكاری‬ ‫بەسەردێت‪.‬‬ ‫ئــەم چیرۆكە راستەقینەو سەرنج‬ ‫راكێشە هەر بەوە كۆتایی نایات‪ ..‬بەڵكو‬ ‫كاتێك كوڕی خانەدانەكە (كوڕەكەی‬ ‫سەرەتا كەوتبوە ناو چاڵە لیتەكەوە)‬ ‫توشی هەوكردنی سیەكانی دەبێت‪،‬‬ ‫تەنها چــارەســەرێــك رزگـــاری دەكــات‬ ‫پەنسلینە‪ ..‬ئەو كوڕەی دووجار ژیانی‬ ‫رزگار كراوە‪ ،‬جارێكیان باوكی فلیمێنج‌و‬ ‫لە مێژوویەكی تردا كوڕی فلیمێنج‪.‬‬ ‫بــەڵ ـێ‌‪ ..‬ئــەم چیرۆكە كۆمەڵێك‬ ‫رێكەوتی ســەیــرو سەرسوڕهێنەرە‪،‬‬ ‫بەاڵم چاوەڕوانی رێكەوتە هەرە سەیرو‬ ‫چاوەڕوان نەكراوەكە بكەن!‬ ‫كــوڕی دەوڵــەمــەنــدەكــە كــە باوكی‬ ‫فلیمێنج رزگــاری كردو دوبــارە بەهۆی‬ ‫نەخۆشییەك توشی بو فلیمێنج بەهۆی‬ ‫پەنسلینەوە لەمردن رزگاری كردەوە‪ ،‬بو‬ ‫بەپیاوێكی هەرە گەورەو بەناوبانگ‪..‬‬ ‫بەڵێ‌‪ ..‬كوڕی پیاوە دەوڵەمەندەكە‬ ‫دەبێتە مرۆڤێكی مێژوویی‪ ،‬ئەویش‬

‫(وینستۆن چەرچڵ) ‪ 1965-1874‬كە‬ ‫بەگەورەترین سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا‬ ‫دادەنرێت لەمێژودا‪ ،‬ئەو پیاوە مەزنەی‬ ‫لــەرۆژگــاری جەنگی جیهانیدا ساڵی‬ ‫(‪ )1945-1939‬دژی هیتلەر سەركەوتنی‬ ‫بەدەستهێناو هاوپەیمانانیش لەو‬ ‫جەنگەدا كە بریتی بون لە (ئینگلتەراو‬ ‫فەرەنساو ئەمەریكاو یەكێتی سۆڤیەت)‬ ‫و سەركەوتنەكەیان بەسەر هیتلەردا‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ وینستۆن چەرچڵ‪.‬‬ ‫هێشتا رێكەوتە سەیرەكان تــەواو‬ ‫نەبون! وینستۆن چەرچڵ ساڵی ‪1953‬‬ ‫خــەاڵتــی نۆبڵ وەردەگــرێــت لــەبــواری‬ ‫ئەدەبداو ساڵی ‪ 2002‬نازناوی گەورەترین‬ ‫ســەرۆكــی مێژویی بەریتانیا‪-‬ی پێ‌‬ ‫دەبەخشرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪www.makadait.com‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژ‬

‫غەمگین بۆڵی ‪ -‬نەشمیل عەلی بەرزنجی‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫مار‬ ‫ەکانی‬

‫فەرەیدون سامان ‪ -‬گۆران ڕەئوف‬

‫دا‬ ‫هاتوو‬

‫چەند دەقێکی شیعریی نوێ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )496‬دووشةممة ‪2016/٣/14‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫‪ Spotlight‬باشرتین فیلمی ئۆسکاری ‪2016‬‬ ‫فیلمێک بەبێ کارەکتەری سەرەکی‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫فیلمــی (‪ )Spotlight‬دیارییەکــە‬ ‫بــۆ جۆرنالیزمــی پشــکنەر‪ ،‬کــە بــەرەو‬ ‫ئاڕاســتەیەکی مەترســیدار بەڕێوەیــە‪.‬‬ ‫لەم فیلمــەدا کەســایەتییەکان فەرعین و‬ ‫کێشمەکێشــە دراماتیکــەکان بەرەنجامی‬ ‫خێر و شــەڕ نیین‪ ،‬بەڵکو لە کێشــەکانی‬ ‫بــەردەم ڕۆژنامەنووســان دەدوێــن‪ ،‬کــە‬ ‫هەوڵ دەدەن لــە حەقیقەت نزیک ببنەوە‬ ‫و ســەرەڕای کێشــەکانی کەمیی بودجە و‬ ‫گرفتەکانی تر‪ ،‬کۆڵ نادەن‪.‬‬ ‫لــە فیلمــی (‪)Spotlight‬ـــدا‬ ‫ڕۆژنامەنووسەکان هەوڵ دەدەن پێداگرانە‬ ‫ســەرەڕای مەترســییەکان بــە دوای‬ ‫ســەرەداوەکاندا بڕۆن‪ .‬ئــەوان دەیانەوێت‬ ‫پەردە لەســەر دەستدرێژییەکی سێکسیی‬ ‫کڵێسای کاتۆلیکی هەڵبدەنەوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی لەم فیلمــەدا جێی ســەرنجە‪،‬‬ ‫کامێــرای فیلمەکەیــە کــە جەخــت لــە‬ ‫قوربانییــەکان‪ ،‬قەشــەکان و یاســا‬ ‫کاتۆلیکییــەکان ناکاتــەوە‪ ،‬بەڵکــو تیمە‬ ‫ڕۆژنامەنووســییەکە دەکاتــە تــەوەرەی‬ ‫سەرەکی‪ .‬هەروەها لۆکەیشنەکەش کڵێسا‬ ‫یــان دادگا نییــە‪ ،‬بەڵکــو ژووری هەواڵی‬ ‫ڕۆژنامەکەیە‪.‬‬ ‫(‪ )Spotlight‬هــەوڵ نــادات جێــی‬ ‫باشــترین ئــەو فیلمــە بەڵگەنامەییانــە‬ ‫بگرێتەوە کە دەربارەی ڕســوایی جنسیی‬ ‫کڵێسای کاتۆلیکین‪ ،‬هەروەها هەوڵ نادات‬ ‫ڕووداوەکان درێــژ بکاتــەوە و کارێکــی‬ ‫زۆریــش ئەنجــام نادات‪ ،‬بەڵکــو بەهێزیی‬ ‫فیلمەکــە لەوەدایە کــە جەختێکی ورد و‬ ‫جێی ســەرنجی بۆ بابەتەکە هەیە‪ .‬زۆر بە‬ ‫جوانــی دەیەوێت هەندێ ســات و دیمەنی‬

‫کــورت بە باشــترین شــێواز بەرجەســتە‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫لە ئۆســکاری ئەمســاڵدا‪ ،‬ئەگەر قەرار‬ ‫بوایــە باشــترین ئەکتەران بــۆ ئەم فیلمە‬ ‫دیاریــی بکرێت‪ ،‬ئەوا هەموو ئەکتەرەکانی‬ ‫فیلمی (‪ )Spotlight‬لە ڕیزی یەکەمدا‬ ‫دەبــوون‪ .‬هەرچەنــد لــە فیملەکــەدا هیچ‬ ‫ئەکتەرێکی ســەرەکیی بوونی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێنج‪-‬شــەش ڕۆڵــی بەهێــز دەبینین‪ ،‬کە‬ ‫بە باشــی ڕۆڵەکانیان دەگێڕن و ناتوانین‬ ‫خاڵی الوازیان ببینینەوە‪.‬‬ ‫بەشــێکی تــری ســەرکەوتنی فیلمەکە‬ ‫پەیوەندیــی بە دەرهێنانە باشــەکەی تۆم‬ ‫مککارســییەوە هەیە‪ .‬ئەو سوود لە دۆخی‬ ‫«هەڵهاتن» بۆ دروستکردنی میلۆدرامەکە‬ ‫وەرناگرێــت‪ .‬ئەمــە کارێکــی ئاســانە و‬ ‫دەکرێــت بــە کەڵەکەکردنــی چیرۆکــە‬ ‫فرمێسکهێنەکان جێبەجێی بکەیت‪ .‬ئەوەی‬ ‫مککارســی ئەنجامــی داوە‪ ،‬نیشــاندانی‬ ‫ڕەوتــی پشــکنینە ڕۆژنامەوانییەکەیــە‬ ‫بەبێ ئــەوەی لە بایەخــی تاوانەکان کەم‬ ‫بکاتــەوە‪ .‬فیلمــی (‪ )Spotlight‬لــە‬ ‫خســتنەڕووی بەڕێزانەی ئەم تراژیدیایەدا‬ ‫ســەرکەوتوو بووە و لە هەمان کاتدا خۆی‬ ‫تووشی شڵەژان و پەریشانی نەکردووە‪.‬‬ ‫کاتێک کارەکتەرەکان دەردەکەون‪ ،‬ئێمە‬ ‫فیلمی (‪)Spotlight‬‬ ‫زانیاریــی زۆرمان دەربارەی کەســایەتیی‬ ‫دەرهێنەر‪ :‬تۆم مککارسی‬ ‫ئــەوان نییە‪ .‬چەند ســەرنجێکی کورت لە‬ ‫ســیناریۆ‪ :‬جــۆش ســینگەر – تــۆم‬ ‫بارەی ژیانی تایبەتی کەســایەتییەکانەوە‬ ‫بۆ دروستکردنی پۆرترەیتێکی تەواو بەس مککارسی‬ ‫تێچووی بەرهەمهێنان‪ ٢٠ :‬ملیۆن دۆالر‬ ‫نییــە‪ ،‬بــەاڵم ئەمە گرنــگ نییــە‪ .‬ئەوان‬ ‫واڵتی بەرهەمهێن‪ :‬ئەمەریکا‬ ‫کۆمەڵــە کەســانێکی پیشــەیی‪ ،‬دڵســۆز‬ ‫کورتــەی چیرۆکــی فیلمەکــە‪:‬‬ ‫و لەخۆبــردوون‪ .‬لێرەدایە کــە لە خۆمان‬ ‫دەپرســین‪ ،‬بەبێ ئەم تیمە ڕۆژنامەوانییە پەردەهەڵماڵینی تیمێکــی ڕۆژنامەوان لە‬ ‫ئاخــۆ ئەم تاوانە کەشــف دەبوو؟ یاخود ڕسوایی جنســیی دژ بە مندااڵن لە الیەن‬ ‫بەبــێ ڕۆژنامەوانیــی پشــکنەر‪ ،‬چەنــدان کڵێسای کاتۆلیکییەوە‪.‬‬

‫ناعەدالەتی لە جیهاندا لە پشــت پەردەوە‬ ‫دەمانەوە؟‬ ‫چیرۆکــی فیلمــی (‪)Spotlight‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ســاڵی ‪ ،٢٠٠١‬کە تیمێکی‬ ‫ڕۆژنامەی بۆســتون گڵۆب‪ ،‬دەست دەکەن‬ ‫بە پشــکنین دەربــارەی دەنگۆیەک کە لە‬ ‫دەســتدرێژیی سێکسیی دەدوێت‪ -‬بۆ سەر‬ ‫چەنــد منداڵێک لــە الیەن کێڵێســایەکی‬ ‫کاتۆلیکییەوە‪ .‬پاشان کارەساتە گەورەتر‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫فیلمــی (‪ )Spotlight‬لــە مــاوەی‬ ‫ڕابــردوودا خەاڵتــی باشــترین فیلمــی‬ ‫ئۆســکاری ‪٢٠١٦‬ـــی بردەوە‪ .‬ئــەم فیلمە‬ ‫ئامانجەکانی بە باشــترین شــێوە دەخاتە‬ ‫ڕوو و کاریگەرییــە بێوێنەکــەی بــە هۆی‬ ‫ڕۆڵبینینێکــی بێ ئــەدا و ســادەوەیە لە‬ ‫فیلمنامەیەکی بێ‌کەموکوڕیدا‪.‬‬ ‫کەســایەتییەکی جێــی ســەرنج لــە‬ ‫فیلمەکــەدا بارۆنە‪ .‬کەســێکی کەمدوو کە‬ ‫جگــە لە چەند شــوێنێکی پێویســت هیچ‬ ‫قســەیەکی ئەوتۆ ناکات‪ .‬هەرگیز نائومێد‬ ‫یــان هەســتیار دەرناکەوێت‪ .‬ڕســتەکانی‬ ‫یەکدەنگــن و بەبــێ بەرزونزمــی ئەدایان‬ ‫دەکات‪ .‬بەاڵم ئەمە نەبووەتە هۆی ئەوەی‬ ‫کە بینەر تێکەڵی نەبێت و خۆشی نەوێت‪.‬‬

‫بێ ماڵوحاڵ بە مەیلی خۆم‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫یانــەی قەڵەمی ئەمەریــکا بە توندی‬ ‫دژی تازەکردنــەوەی فتــوای کوشــتنی‬ ‫سەلمان ڕوشدی وەستایەوە و ڕایگەیاند‪:‬‬ ‫ئەمــە کاریگەریــی بــۆ ســەر ئیــرادەی‬ ‫نووســین‪ ،‬قســەکردن و بەرگــری لــە‬ ‫ئامانجی نووسەرێتی نابێت‪.‬‬ ‫جێــی ئاماژەیە‪ ،‬ماوەیــەک لەمەوبەر‬ ‫سەلمان ڕوشدی‪ ،‬نووســەری بەریتانی‪،‬‬ ‫جەختــی لــەوە کردەوە کــە ‪ ٤٠‬میدیای‬

‫پەیوەســت بــە ئێرانــەوە‪ ،‬جارێکــی تر ڕوشــدی میوانــی تایبەتــی پێشــانگای‬ ‫فتوای مەرگی ئەویان تازە کردووەتەوە‪ .‬کتێبــی فڕانکفــۆرت بــوو‪ ،‬کــە بــەو‬ ‫ســەلمان ڕوشدی لە ساڵی ‪١٩٨٩‬ـــدا هۆیەوە ئێران ڕەتی کردەوە بەشــداریی‬ ‫فتــوای مەرگــی درا‪ ،‬هەروەهــا هــەر پێشانگاکە بکات‪.‬‬ ‫ڕوشــدی بۆ ماوەی ‪ ٩‬ســاڵ بە نهێنی‬ ‫ئەوکاتیــش خەاڵتێــک بــۆ بکوژەکــەی‬ ‫دیــاری کــرا کــە بــە درێژایــی ســااڵن ژیا و پاشــان لــەو بارەیــەوە کتێبێکی‬ ‫خەاڵتەکە زیاد کراوە‪ ،‬لە ئێســتادا بووە نووسی‪.‬‬ ‫لــە بەیاننامەیەکی هاوبەشــی یانەی‬ ‫بە ‪ ٦٠٠‬هەزار دۆالر‪.‬‬ ‫ســەلمان ڕوشــدی بە هۆی نووسینی قەڵەمی ئەمەریــکا‪ ،‬یانەی نێونەتەوەیی‬ ‫ڕۆمانــی «ئایەتە شەیتانییەکان»ـــەوە قەڵەم و یانەی قەڵەم بەریتانیدا هاتووە‪:‬‬ ‫دێوەزمەی پاداشتی ماددیی بۆ کوشتنی‬ ‫فتوای مەرگی دراوە‪.‬‬ ‫کۆتاییەکانــی ســاڵی پــار ســەلمان ســەلمان ڕوشدی کوششــێکی ترسناکە‬

‫بۆ هەڵگیرســاندنی ئاگــری مەزهەبی و جۆرێک لە ڕیالیزمی جادووییەوە نزیکن‪.‬‬ ‫نەفرەتبەخشین‪.‬‬ ‫کتێبەکانی سەلمان ڕوشدی‬ ‫بەیاننامەکــە داوای ئــەوە دەکات‬ ‫• گریمۆس‪١٩٧٥ -‬‬ ‫کــە پاداشــتەکە نەمێنێــت و فتواکەش‬ ‫• مندااڵنی نیوەشەو‪١٩٨١ -‬‬ ‫هەڵوەشێنرێتەوە‪.‬‬ ‫• شەرم‪١٩٨٣ -‬‬ ‫ســەلمان ڕوشــی‪ -‬ڕۆماننووســی‬ ‫• زەردەخەنەی پڵینگ‪ :‬سەفەرێک بۆ‬ ‫بەریتانیی بە ڕەگەز هیندی‪ ،‬لەدایکبووی‬ ‫‪١٩٤٧‬ـــە‪ .‬ئەو یەکەمجار بە نووســینی نیکاراگوا‪١٩٨٧ -‬‬ ‫• ئایەتە شەیتانییەکان‪١٩٨٨ -‬‬ ‫ڕۆمانی «مندااڵنی نیوەشەو» ناوبانگی‬ ‫• هــاروون و دەریــای چیرۆکــەکان‪-‬‬ ‫دەرکــرد و خەاڵتــی بووکــەری بردەوە‪.‬‬ ‫زۆربــەی ڕۆمانەکانــی ئــەو ڕەگیــان لە ‪١٩٩٠‬‬ ‫• زێدە خەیاڵییەکان‪ :‬وتار و ڕەخنە‪-‬‬ ‫کولتــووری هیندســتان داکوتیــوە و لە‬

‫‪١٩٩٢-١٩٩١-١٩٨١‬‬ ‫• بێ‌ماڵوحاڵ بە مەیلی خۆم‪١٩٩٢ -‬‬ ‫• ڕۆژهەاڵت‪ ،‬ڕۆژئاوا‪١٩٩٤ -‬‬ ‫• دواییــن ئاهــی عرەبــی مەغریبی‪-‬‬ ‫‪١٩٩٥‬‬ ‫• زەوی لەژێر پێی‪١٩٩٩ -‬‬ ‫• تووڕەیی‪٢٠٠١ -‬‬ ‫• لەیبووکی شالیمار‪٢٠٠٥ -‬‬ ‫• ئەفسوونگەری فلۆرانس‪٢٠٠٨ -‬‬ ‫• لوکا و ئاگری ژیان‪٢٠١٠ -‬‬ ‫• دوو ســاڵ و هەشــت مانــگ و‬ ‫بیستوهەشت شەو‪٢٠١٥ -‬‬

‫ژماره‌ (‪ )496‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٣/14‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫سەبارەت بە هونەری نواندن‬

‫خوێندنەوەیەک بۆ مێتودی هونەری نواندن الی مایکڵ چێخەف‬ ‫دانا رەئوف‬ ‫مایــکڵ چێخــەف ‪ ١٩٥٥-١٨٩١‬تەنهــا‬ ‫ئەکتەرێکی گەورە و ریژیسۆر نەبووە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫پێداگۆگێکــی بەســەلیقە و تیۆریســتێکی‬ ‫بەتوانا بووە و مێتود و تەکنیکێکی تایبەت‬ ‫بەخــۆی‪ ،‬ســەبارەت بە هونــەری نواندن و‬ ‫پەروەردەکردنــی ئەکتــەر دامەزرانــدووە‪.‬‬ ‫چێخــەف توانایەکی گــەورەی لە ڕادەبەری‬ ‫لە بەرجەستەکردنی هەموو چەشنە ڕۆڵێکدا‬ ‫هەبووە و بەشێوەیەکی بەهێز لەنێو پرۆسە‬ ‫شــانۆییەکاندا گەشــەی کــردووە‪ .‬زۆربەی‬ ‫ڕەخنەگــرەکان کۆکن لەســەر ئــەوەی‪ ،‬کە‬ ‫هەمــوو ئەو ڕۆاڵنــەی چێخەف لە شــانۆی‬ ‫هونــەری مۆســکۆ بینیویەتــی‪ ،‬لــە خودی‬ ‫ژیــان گەورەتــر بــوون‪ .‬ئەو ڕۆاڵنــەی ئەو‬ ‫بەرجەستەی کردوون‪ ،‬تەنها نواندنی ئاسایی‬ ‫نەبوون‪ ،‬بەڵکو نواندنێکی هێندە چڕ بوون‪،‬‬ ‫کــە لەوانە بــووە‪ ،‬تەنها لــە خەونەکانماندا‬ ‫شــتی وا ببینرێت‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەیشە ئەو‬ ‫کارەکتەرانــەی ئــەو بەرجەســتەی کردوون‬ ‫دیدێکــی گشــتگریان لەخۆگرتــووە‪ ،‬کــە‬ ‫چەمکەکانــی ژیان و مردن‪ ،‬خۆشەویســتی‬ ‫و ڕق‪ ،‬جوانــی و ناشــرینیان تیــا ڕەنــگ‬ ‫داوەتەوە‪ .‬ئــەو ڕەخنەگرانەی شــیکارییان‬ ‫بــۆ تواناکانی چێخەف کــردووە‪ ،‬باس لەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬کە بەهــرە هونەرییەکەی چێخەف‬ ‫شــتێک بووە لەســەرو توانا ئاســاییەکانی‬ ‫مرۆڤــەوە بووە‪ .‬چێخەف هێزێکی پڕ لە ڕاز‬

‫و نیاز بووە‪ ،‬کە زیاتر لە ئەفســوون چووە‪،‬‬ ‫نەک ئەکتەر و مرۆڤێکی ئاسایی‪.‬‬ ‫مایــکڵ چێخەف کوڕی برای نووســەری‬ ‫گــەورەی ڕووس ئەنتــوان چێخــەف و‬ ‫ئەکتــەری ســەرەکی ستانیسالڤســکی و‬ ‫شــانۆی هونەری مۆســکۆ بــووە‪ .‬چێخەف‬ ‫جگە لە ستانیسالڤســکی لەگەڵ مایرهۆڵد‪،‬‬ ‫ڤاختانگۆڤ و ســاڵێکیش لە بەرلین لەگەڵ‬ ‫ماکــس ڕاینهــارت کاری کــردووە‪ ،‬هاوکات‬ ‫بەشــدارییەکی کارای لــە ســتۆدیۆکانی‬ ‫ستانیسالڤســکی لــە شــانۆی هونــەری‬ ‫مۆســکۆدا هەبــووە‪ .‬ئــەم بەرکەوتــن و‬ ‫ئەزموونانەیــش ڕۆڵێکــی گــەورەی لــە‬ ‫پرنســیپەکانی هونەری نوانــدن و داهێنانی‬ ‫تەکنیکێکــی نــوێ و مێتودەکــەی خۆیــدا‬ ‫گێڕاوە‪ .‬چێخەف لە دوا ســاڵەکانی ژیانیدا‬ ‫لــە مۆســکۆ‪ ،‬یاداشــتەکانی‪ ،‬کــە زیاتر لە‬ ‫فەلســەفەی هونەر دەچێت‪ ،‬بەناونیشــانی‬ ‫(ڕێــگای ئەکتــەر)ەوە باڵو دەکاتــەوە‪ ،‬لە‬ ‫پاڵ یاداشــتەکانی ستانیسالڤسکی (ژیانی‬ ‫هونەریــم) بە باشــترین بیوگرافیای ئەکتەر‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬کە لە ڕووسیا نووسرابێت‪.‬‬ ‫چێخەف لەساڵی ‪١٩٢٨‬ەوە ناچار دەبێت‬ ‫لــە ڕووســیای ســتالین ڕابــکات و تــا دوا‬ ‫ڕۆژەکانــی ژیانی لە تاراوگە بژی‪ :‬ســەرەتا‬ ‫لــە التڤیــا و لیتوانیا‪ ،‬دوای ئــەوە دەچێتە‬ ‫فەڕەنسا‪ ،‬نەمســا‪ ،‬ئینگلتەرە و دواجاریش‬ ‫لــە ئەمەریکا جێگیــر دەبێت‪ .‬چێخەف ئەم‬ ‫کتێبەیشی (بۆ ئەکتەر) لەساڵی ‪١٩٥٣‬دا بە‬ ‫ئینگلیزی چاپ و باڵو کردۆتەوە‪.‬‬

‫تەکنیــک و مێتودی هونــەری ئەکتەر و‬ ‫نواندنــی چێخــەف هەژموونێکــی گەورەی‬ ‫بەســەر بەشێکی زۆری ئەکتەرە گەورەکانی‬ ‫ئەمەریــکا و هۆلیــودەوە هەبــووە‪ ،‬بــۆ‬ ‫نموونە مارلین مۆنــرۆ‪ ،‬ئەنتۆنی هۆپکینس‬ ‫و یــاک نیکۆڵســن‪ ،‬ئەمرۆیــش تەکنیــک‬ ‫و مێتودەکــەی بــە یەکێــک لــە مێتــودە‬ ‫گرینگەکانــی پەروەردەکردنــی ئەکتــەر لە‬ ‫جیهاندا دادەنرێت‪ .‬بەشێکی زۆری ئەکتەرە‬ ‫گــەورە و پەیمانگاکانــی هونــەری نوانــدن‬ ‫مێتــود و شــێوازەکانی تەکنیکــی هونەری‬ ‫نوانــدن بەپێــی سیســتێمەکەی چێخــەف‬ ‫بەکار دەهێنن؛ کە لە مەشقەکانی جووڵەی‬ ‫جەســتە‪ ،‬چۆنییەتی ئاخاوتن‪ ،‬ئازادکردنی‬ ‫بەربەســتەکانی جەســتە‪ ،‬دیــوی نــاوەوە‬ ‫و دەرەوەی ئەکتــەر‪ ،‬کارکــردن لەســەر‬ ‫کارەکتــەر و ئامــڕاز و پێکهاتەکانــی تــری‬ ‫ئەکتەر و بەرجەستەکردنی‪ ،‬دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫چێخــەف قوتابییەکــی زیرەکــی‬ ‫ستانیسالڤســکی بــووە و وەک ئەکتــەر‬ ‫توانیویەتــی لەگــەڵ سیســتێمەکەی‬ ‫مامۆســتاکەیدا گــەورە بێــت‪ ،‬هــاوکات‬ ‫توانیویەتــی لــە بنەکاکانــی مێتــود و‬ ‫سیســتێمەکەی مامۆســتاکەیەوە‪ ،‬شــتێکی‬ ‫تر‪ ،‬قووڵتــر‪ ،‬بەرفراوانتر‪ ،‬چڕتر و هەروەها‬ ‫ساکارتر دروست بکات و مێتودێکی تایبەت‬ ‫بەخۆی دەستەبەر بکات‪ .‬ستانیسالڤسکی‪،‬‬ ‫وەک هونەرمەندێکــی گــەورە‪ ،‬لــە ڕەوتــی‬ ‫ژیانی هونەری خۆیــدا دید و بۆچوونەکانی‬ ‫ســەبارەت بــە هونــەری نوانــدن و ئەکتەر‬

‫گەشــە پێداوە‪ ،‬گۆڕانکاری تیاکردووە و بە‬ ‫تیۆری و پراکتیک هەوڵی بەرجەســتەکردن‬ ‫و نووســینەوەی داوە‪ ،‬لەبەر ئەوەیشە‪ ،‬کە‬ ‫گرانە وەاڵمێکی ڕێک و ڕاســتت ســەبارەت‬ ‫بــە کۆی سیســتێمەکەی ستانیسالڤســکی‬ ‫دەســت بکەوێــت‪ .‬بــۆ نموونــە مێتــود و‬ ‫کارەکانــی ستانیسالڤســکییەکی گەنــج‬ ‫هەمــان مێتــود و چۆنییەتــی کاری ئــەو‬ ‫ستانیسالڤســکییەی‪ ،‬کە لــە کۆتاییەکانی‬ ‫ژیانیدا خستوونییەتییە ڕوو‪ ،‬نییە‪ .‬بێگومان‬ ‫ستانیسالڤســکی کاریگەرییەکــی بەهێــزی‬ ‫بەســەر چێخەفەوە هەبووە‪ ،‬بەاڵم چێخەف‬ ‫لەســەرەتاکانی ژیانــی هونــەری خۆیــدا‪،‬‬ ‫هەوڵــی ئــەوەی داوە لە الســایی ئەکتەرە‬ ‫گــەورەکان دووربکەوێتــەوە و مێتودێکــی‬ ‫خۆی دەســتەبەر بکات‪ ،‬کە لە زۆر ڕووەوە‬ ‫جیاوازییەکی تەواوی لەگەڵ مامۆســتاکەیدا‬ ‫هەبــووە‪ .‬چێخــەف بڕوایەکــی تــەواوی بە‬ ‫ئەکتەرێکــی مەشــقپێکراوی ســەراپاگیر لە‬ ‫بوارەکانــی ســایکۆلۆژی‪-‬فیزیکیدا هەبووە‪،‬‬ ‫هەروەهــا دووپاتــی الیەنــە ناوەکییەکانــی‬ ‫ئەکتــەر دەکاتــەوە‪ ،‬بەاڵم ژیانــی تایبەتی‬ ‫ئەکتــەر بەکارناهێنێــت بــۆ پێگەیاندنــی‬ ‫ئەکتــەر‪ ،‬وەک ستانیسالڤســکی کاری‬ ‫لەســەر دەکرد‪ .‬بۆ نموونە ستانیسالڤسکی‬ ‫لە ڕێــگای (ئەگــەری) ئەفســووناوییەوە‪،‬‬ ‫ئەکتەرەکانــی دەخســتە نێــو ڕەوش و‬ ‫بارودۆخــە جیاوازەکانــی ڕۆڵەکانیانــەوە‪،‬‬ ‫چێخــەف ڕێگایەکــی تر بــۆ نزیکبوونەوەی‬ ‫ئەکتەر لە ڕۆڵەکــەی دەگرێتەبەر‪ .‬چێخەف‬

‫هانی ئەکتەرە دەدات‪ ،‬کە بەر لە دەستکردن‬ ‫بە پرۆڤە‪ ،‬بە خەیاڵ و فەنتازیا لە ڕووکاری‬ ‫دەرەوەی ڕۆڵەکەی بڕوانێت‪ ،‬دوای ئەوە هەر‬ ‫بە خەیاڵ و فەنتازیا هێڵە ســەرەکییەکانی‬ ‫کارەکتەر‪ ،‬ڕەوش‪ ،‬شوێن و کات دادەڕێژێت‬ ‫و هەنــگاو بە هەنــگاو لە ڕۆڵەکــەی نزیک بڕواپێکــراوە‪ .‬چێخــەف دیــد و بۆچــوون‬ ‫دەبێتــەوە‪ .‬چێخــەف دەڵێــت (پێویســتە و تەکنیکــی مێتودەکــەی لــە کتێبــی (بۆ‬ ‫ئەکتــەر جیاوازی لەنێوان خۆی و ســتایلی ئەکتــەر) ‪-‬ســەبارەت بە هونــەری نواندن‪-‬‬ ‫ژیانــی لەگەڵ کارەکتەرەکەیــدا بکات و بە دا کۆکردۆتــەوە‪ ،‬ئــەم کتێبەیــش هێنــدە‬ ‫تەواوی خۆی لە ویســت و هەســت و ســۆز دەوڵەمەندە‪ ،‬تەنهــا کتێبێک نییە بۆ کاری‬ ‫و ئەو شــتانەی لە ژیانی ڕۆژانەیدا لەسەری ئەکتەر‪ ،‬بەڵکو ریژیســۆر‪ ،‬شانۆنامەنووس‪،‬‬ ‫ڕاهاتووە دووربکەوێتەوە‪ ،‬لەبری ئەوە خۆی دراماتۆرگ‪ ،‬ڕەخنەگری شــانۆ‪ ،‬تەکنیکاران‬ ‫لــە دونیــا فیزیکییەکــەی کارەکتەرەکەیدا و تەنانــەت بــۆ مێژوونووســانیش گرینــگ‬ ‫و بەســوودە‪ .‬چێجــەف لــە پێشــەکییەکی‬ ‫ببینێتەوە)‬ ‫چێخــەف هــەر وەک ستانیسالڤســکی کورتــی ئەم کتێبــەدا دەڵێت (ســەرەتای‬ ‫بــەدوای ماناکانــی ژیاندا دەگــەڕا‪ ،‬هاوکات پرۆســەی کارکردنم‪ ،‬بەر لە چەندین ســاڵ‬ ‫تێگەیشــتن لــە بنەمــا بنەڕەتییەکانــی لەمەوبەرەوە لە ڕووســیا و شانۆی هونەری‬ ‫هونەرەکــەی خۆی بگات و ســتراکتورێکی مۆسکۆوە دەســت پێدەکات‪ ،‬کە بۆ ماوەی‬ ‫فەلســەفی و رۆحیی بــۆ دارێژێت‪ .‬چێخەف شــانزە ســاڵ لەوێــدا کارم کــردووە‪ .‬لــەو‬ ‫لــە دیدێکــی قووڵی رۆحیــی‪ ،‬تێڕوانینێکی دەمەدا لەگەڵ ستانیسالڤســکی‪ ،‬نمیرۆڤیچ‪،‬‬ ‫دینییەوە لە شانۆی دەڕوانی‪ ،‬هونەر و ژیان ڤاختانگــۆڤ و سیلوێریتســکی‪ ،‬وەکــوو‬ ‫دوو جەمســەری پێکەوە بەستراون و یەکتر ئەکتەر‪ ،‬ریژیســۆر‪ ،‬مامۆستا‪ ،‬هاوکات وەک‬ ‫بەڕێوبەری هونەری هەندێک لە شــانۆکانی‬ ‫تەواو دەکەن‪.‬‬ ‫فەنتازیــا مەودایەکــی هونــەری و تری مۆسکۆ‪ ،‬کارم دەکرد و توانیم گەشە بە‬ ‫پانتاییەکــی ئازاد بە ئەکتەر دەبەخشــێت‪ ،‬مێتودەکانی ئەکتەر و ریژی بدەم و هەر لەو‬ ‫ئەکتــەر تەنها جەســتە و هەندێک هەســت ڕوانگەیەشەوە تەکنیکێکی تر بخوڵقێنم‪ ،‬کە‬ ‫و ســۆز و تەکنیکێکــی ســاکار و ڕوکــەش ئەم کتێبەی لێوە هاتۆتە بەرهەم)‬ ‫نییــە‪ ،‬بەڵکو ئەکتەر دەبێــت ئەو تەکنیک‬ ‫تێبینی‪ :‬ڕانانێکی شــیکاری تێروتەســەلم بۆ ئەم‬ ‫و مێتــودەی هەبێــت‪ ،‬کــە گۆڕانــکاری لە‬ ‫کتێبە کردووە و لە ئایندەدا‪ ،‬لەگەڵ چەند باســێکی‬ ‫خــودی خۆیــدا دەکات و ڕاســتەوخۆ و تری هاوشێوە‪ ،‬لە کتێبێکدا باڵو دەکرێتەوە‪.‬‬

‫خه‌ون وه‌کو فه‌لسه‌فه‌یه‌کی ئه‌ده‌بی‬ ‫هه‌ڤپه‌یڤین کلیلێک بۆ کۆده‌کان‬

‫مرۆڤ له‌سه‌رزه‌مین و سه‌د‌ه جیاوازه‌کاندا له‌ پێشــه‌؛ یــان ئه‌وه‌تا ده‌چنــ ‌ه گێژاوی‬ ‫به‌یــه‌ک بگــه‌ن‪ ،‬هه‌رئه‌وه‌ند‌ه نــا‪ ،‬به‌ڵکو سیاسه‌ته‌و‌ه و ئه‌و ناوبانگه‌ی ب ‌ه داهێنان‬ ‫پێشخستن و پێشتری زمان له‌هزر‪ ،‬ڕه‌گی په‌یدایانکردووه‌‪ ،‬ده‌که‌وێت ‌ه مه‌ترسییه‌وه‌‪،‬‬ ‫قوڵ و به‌یه‌کداچوی خۆی هه‌ی ‌ه ک ‌ه ڕه‌نگ ‌ه یان ئه‌وه‌تا پێشڕه‌وی ناکه‌ن و ل ‌ه ئاستێکی‬ ‫چه‌که‌ر‌ه یا هه‌ڵقواڵنه‌که‌ی له‌وه‌و‌ه بێت ک ‌ه ســه‌ره‌وه‌ی خولیاکانی ڕۆژدا ده‌مێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫هزر ب ‌ه هۆی زمانه‌و‌ه ده‌توانێت بڕســکێت مــن بــه‌ش به‌حاڵــی خــۆم چاره‌ســه‌ری‬ ‫و گۆش بێت و ســه‌رپێ بکه‌وێت‪ ،‬چونک ‌ه دووه‌م ده‌په‌رژێنــم‪ ،‬ئه‌مــ ‌ه هه‌ڵوێســتی‬ ‫نە‌به‌ز محه‌مه‌د‬ ‫دواجــار ئــه‌و‌ه زمان ‌ه ده‌توانێــت ڕه‌نگ و تۆماس مان‪ ،‬ســاینت جۆن‪ ،‬پاول په‌رس‬ ‫شــێو‌ه و ته‌نانه‌ت په‌یکه‌ربه‌نــدی بۆ بیر و هه‌نری میشــای نمونه‌ی بێگه‌ردانی ناو‬ ‫‪٢-٢‬‬ ‫بــکات و لــ ‌ه کــردار و هه‌ڵویســته‌کاندا بێگه‌ردان بوو‪ .‬هاوکات شــتێکی ئاسایی ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر هه‌ڵویســتی ســارته‌ر‪ ،‬یــان کامۆ‬ ‫بینوێنێت به‌رهه‌ستی بکات‪.‬‬ ‫ل ‌ه باره‌ی زمانه‌و‌ه‬ ‫بپه‌رژێنن ک ‌ه هه‌میش ‌ه چاوه‌ڕێی دۆزێکیان‬ ‫ئه‌گــه‌ر یه‌ک تــۆز ب ‌ه وردی ســه‌رنجی‬ ‫ده‌کرد بــۆ ئه‌وه‌ی به‌رگری لێبکه‌ن‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫ده‌رباره‌ی هه‌ڵوێستی سیاسی و‬ ‫بۆچونه‌کانی که‌مــال بده‌ین ده‌بینین ئه‌م‬ ‫واتای نوسینی چه‌ندین الپه‌ڕ‌ه و کتێب ل ‌ه‬ ‫نووسینی جه‌ماوه‌ری‬ ‫ده‌که‌وێتــه‌ ئه‌و به‌ره‌یه‌و‌ه کــ ‌ه پێیان وای ‌ه‬ ‫یه‌کێک له‌و بابه‌ته‌گرنگانه‌ی باســکوێ پێناوی هیچدا ده‌گه‌یەنێت‪ .‬دوای بردنه‌و‌ه‬ ‫زمــان پێش بیــر ده‌که‌وێــت و هه‌ر زمان‬ ‫ده‌توانێــت بیر به‌رهه‌م بهێنێت و ب ‌ه هۆی دیوروژێنێــت هه‌ڵوێســتی سیاســی و دۆزه‌کانیش له‌ بیر ده‌کرێن‪.‬‬ ‫به‌اڵم که‌مال ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی باسکوێ و‬ ‫زمانــه‌و‌ه بیر ده‌توانێت خــۆی داڕێژێت و نووســین ‌ه بۆ جه‌ماوه‌رێکی زۆر‪ ،‬پێشــتر‬ ‫ئه‌وه‌مــان ڕون کــرده‌و‌ه کــ ‌ه الی که‌مــال ئه‌م بیر‌ه په‌رگیر‌ه تاکگه‌را فه‌ڕه‌نسیانه‌وه‌‪ ،‬هه‌رســیان بــکات من له‌گه‌ڵ هه‌ڵوێســتی په‌یوه‌ندییه‌کمان ب ‌ه دنیای هۆمیرۆســه‌و‌ه‬ ‫شکۆف ‌ه بکات‪.‬‬ ‫که‌مال ده‌لێت؛ ته‌نانه‌ت له‌و ته‌مه‌نه‌یشدا جه‌مــاوه‌ر ســه‌رجه‌می مرۆڤایه‌تیی ‌ه نه‌ک ده‌ڵێت من هه‌شــت ساڵ یه‌کێک بووم ل ‌ه تۆماس مان و ساینت جۆندا نیم‪ .‬هه‌رچی هه‌یه‌؟ به‌اڵم ده‌ژی‪ .‬له‌وانه‌ی ‌ه شه‌ڕه‌کانیش‬ ‫بــ ‌ه تاقیکردنه‌و‌ه هێزی ناکۆتای زمانم بۆ ته‌نهــا هاوزمان و نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆیشــت‪ ،‬لێپرســراوانی پارتی کارگــه‌ری تورکیا و ســارته‌ر و کامۆیشــه‌‪ ،‬ئــه‌وان جیاوازن‪ ،‬ته‌واوبن به‌اڵم هۆمیرۆس به‌رده‌وام ده‌بێت‪.‬‬ ‫ده‌رکه‌وتبــوو‪ ،‬زۆر به‌قوڵــی بــاوه‌ڕم بــ ‌ه ته‌نانه‌ت ئه‌و ده‌یسه‌لمێنێت مرۆڤی سه‌د‌ه ماوه‌یه‌کیــش ئه‌ندامــی کۆمیتــه‌ی ناوه‌ند ئــه‌وان ئه‌گــه‌ر پێویســت بوای ‌ه شــه‌و تا بیر ل ‌ه فۆکنه‌ر ده‌که‌مه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه ڕۆمانه‌کانیدا‬ ‫ئه‌فســون و هێزی له‌بــن نه‌هاتووی زمان جیــاوازه‌کان لــ ‌ه ڕیگه‌ی تێکســته‌کانه‌و‌ه بــوم‪ ..‬ئــه‌و ده‌ڵێــت پێویســت بــوو ل ‌ه به‌یــان لــ ‌ه بــه‌ر خاتــری چاالکییه‌کانیان به‌رگری لــ ‌ه زنجییــه‌کان ده‌کات‪ ،‬هه‌ندێ‬ ‫هێنابوو‪ .‬ته‌نانه‌ت ئێســتایش باوه‌ڕم وای ‌ه به‌یه‌ک ده‌گه‌ن و کار له‌یه‌ک ده‌که‌ن‪ ،‬بۆی ‌ه شــکاندنی فاشیزمی باودا هاوکاری گه‌لی ده‌مانــه‌وه‌‪ ..‬منه‌تبــاری ســارته‌رم‪ ...‬که‌س شــتی پێچه‌وانــه‌ی ئــه‌و‌ه ده‌ڵێن‪،‬‬ ‫هه‌ر زمان ده‌توانێت سه‌رجه‌م مرۆڤایه‌تی تا ئه‌و ڕاده‌یــ ‌ه که‌مال پێداگری ده‌کات و خۆم بکه‌م‪ ،‬ئه‌و زیاتر باســی کێشه‌کانی نووسه‌ری گه‌ور‌ه ل ‌ه هه‌موو هه‌لومه‌رجێکدا به‌اڵم ئه‌گه‌ر قســه‌کانی ئه‌وانیش به‌ڕاست‬ ‫ده‌ڵێت من نازانم بۆ کێ ده‌نوســم من ک ‌ه واڵتــی خــۆی ده‌کات و ده‌ڵێــت زیاتر ل ‌ه هه‌ر گه‌وره‌یه‌‪ ..‬نووســه‌رانی ڕاســته‌قین ‌ه بزانیــن چــی لــ ‌ه ڕۆمانه‌کانــی فۆکنــه‌ر‬ ‫ڕزگار بکات‪.‬‬ ‫به‌الی منه‌و‌ه زمان ته‌نها دیالۆگ نه‌بوو‌ه ده‌نوســم خوێنه‌رم ل ‌ه بیر نیی ‌ه به‌اڵم ئه‌و د‌ه هــه‌زار زیندانی سیاســی و چل هه‌زار ئه‌وانــه‌ی دۆزی ڕه‌وا ده‌پارێــزن‪ ،‬دوای کــه‌م ده‌بێتــه‌وه‌؟ لــ ‌ه ئه‌مریکا کێشــه‌ی‬ ‫و هه‌موو کاتێک به‌ ئامرازێکی ئه‌فسوناویم ده‌زانێــت ک ‌ه بۆ خه‌ڵک ده‌نووســێت نه‌ک زیندانی ئاســایی ل ‌ه دۆخێکی دژواردان‪ ..‬ته‌واوبونی دۆزه‌کانیش هه‌روه‌ک نووسه‌ری زنجییــه‌کان تــه‌واو ده‌بێــت بــه‌اڵم لــ ‌ه‬ ‫ل ‌ه واڵتی من هــه‌ژاری تا ئه‌ژنۆ هاتووه‌‪ ..‬ڕاســته‌قین ‌ه ده‌مێننــه‌وه‌‪ .‬ئه‌گــه‌ر ئه‌وان ‌ه ڕۆمانه‌کانی ئه‌ودا هه‌رده‌مێنێته‌وه‌‪ .‬ئایا ب ‌ه‬ ‫داناو‌ه ک ‌ه هیچ هێزێک ناتوانێت بیبه‌زێنێت‪ .‬بۆ خۆی‪..‬‬ ‫به‌هــه‌ر حاڵ پرســیارێکی تــری هه‌ر‌ه ئێســتا چــی بکــه‌م‪ ،‬پێویســت ‌ه شــتێک نووسه‌ری شایســت ‌ه بن‪ ،‬نوکی قه‌ڵه‌میان گۆڕینی هه‌لومه‌رجی سه‌رده‌م شاکاره‌کان‬ ‫ته‌نانه‌ت ناوبردنیشــی ب ‌ه ئامراز ل ‌ه هێزی‬ ‫زمان که‌م ده‌کاته‌وه‌‪ .‬باوه‌ڕم وای ‌ه زمان ب ‌ه گرنــگ ک ‌ه باســکوێ ئــه‌م بابه‌تــه‌ی پێ بکرێت‪ ..‬به‌شــدارنه‌بوان تاوانبار ده‌که‌م‪ .‬به‌هه‌ر شــوێنێک بکه‌وێت ده‌بێت ب ‌ه زێڕ‪ .‬ده‌برێنه‌وه‌؟‬ ‫یــان ده‌ڵێت به‌های گه‌وره‌ی نووســین‬ ‫پێشکه‌وتنی خۆی‪ ،‬مرۆڤایەتی و گه‌ردونی ده‌وروژێنێــت؛ ئه‌وه‌یــ ‌ه کــ ‌ه ده‌ڵێت‪ :‬پێم ڕاســتیه‌که‌ی ئه‌م نوســه‌ران ‌ه و ئه‌وانه‌ش ئه‌وان یارمه‌تی مرۆڤایه‌تی ده‌ده‌ن و ئه‌گه‌ر‬ ‫ئێم ‌ه نــوێ ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬پێشــی ده‌خات و وایــ ‌ه ئه‌و نوســه‌رانه‌ی بــۆ جه‌ماوه‌رێکی ک ‌ه ئێو‌ه ناویتــان هێناوه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر مه‌لیش دۆزه‌کانیشــیان به‌ســه‌ربچێت شــاکارێک الی زۆال نه‌بوو‌ه ب ‌ه قوربانی بۆ سکانداڵی‬ ‫خۆشــی ده‌خات و گه‌ردون ده‌ئافرێنێت و زۆر ده‌نوســن‪ ،‬ئه‌گه‌ری دوو هه‌ڵویستیان بــ ‌ه ئاســمانه‌و‌ه بگرن‪ ،‬خه‌ڵــک ناتوانێت بــۆ مرۆڤایه‌تی به‌جێده‌هێڵــن‪ ..‬ئه‌مڕۆ چ دریفوس و ئه‌و دۆزانه‌ی ئه‌و به‌رگری لێیان‬ ‫کــردووه‌‪ .‬بگــر‌ه به‌رگریکــردن له‌ودۆزان ‌ه‬ ‫گه‌ردون ده‌ڕوخێنێت‪82..‬‬ ‫ئه‌وی ل ‌ه نووســه‌رێکی مامناوه‌ندییه‌و‌ه بۆ‬ ‫لێــره‌و‌ه تێده‌گه‌یــن ئه‌گــه‌ر الی‬ ‫ئاستێکی بااڵ به‌رز کردۆته‌و‌ه و ئه‌ویان ل ‌ه‬ ‫زمــان‬ ‫ئه‌گزیستانســیالیزمه‌کان‬ ‫چــاوی مرۆڤایه‌تیدا کردوو‌ه ب ‌ه قاره‌مان‪..‬‬ ‫پێشــمه‌رجێکی مرۆڤبــوون بێت ئه‌وا الی‬ ‫ل‪ 132‬تا ‪135‬‬ ‫که‌مال زمان سه‌رته‌ڵی ئه‌م پێشمه‌رجانه‌ی ‌ه‬ ‫به‌م پێی ‌ه ده‌بینین فه‌لسه‌فه‌ی نووسین‬ ‫و هــه‌ر به‌هــۆی زمانیشــه‌وه‌ی ‌ه مــرۆڤ‬ ‫بــه‌و جۆره‌ی الی که‌مال هه‌ی ‌ه زاڵ ده‌بێت‬ ‫ده‌توانێــت وه‌کــو مــرۆڤ بمێنێتــه‌و‌ه و‪،‬‬ ‫به‌سه‌ر ئه‌و بیر‌ه فه‌ردی و تاکڕه‌وییه‌دا ک ‌ه‬ ‫ته‌نانــه‌ت مــرۆڤ و شــته‌کان مــرۆڤ و‬

‫یەشار کەمال دەڵێت‪:‬‬ ‫من که‌ ده‌نووسم خوێنه‌رم ل ‌ه بیر نییه‌‬

‫پێیوای ‌ه نووسه‌ر ده‌بێت ل ‌ه خۆیدا ب‌ژی و‬ ‫هیــچ هه‌ق و کارێکی ب ‌ه ده‌وروبه‌ر نیی ‌ه و‬ ‫ئــه‌و به‌ده‌ر‌ه ل ‌ه ڕوداوه‌کانی ده‌ره‌وه‌‪ ،‬ئیتر‬ ‫گوای ‌ه تاکێکی سه‌ربه‌خۆی ‌ه و بۆ خۆی بیر‬ ‫ده‌کاته‌و‌ه و خۆی ده‌نووسێته‌وه‌‪.‬‬ ‫الی که‌مال مه‌سه‌له‌ی نووسین مه‌سه‌له‌ی‬ ‫پۆپۆلیــزم یا جه‌ماوه‌ریبــوون نیی ‌ه وه‌ک‬ ‫ئه‌وان ده‌ڵێن‪ ،‬به‌ڵکو یه‌ک مه‌ســه‌ل ‌ه هه‌ی ‌ه‬ ‫ئه‌ویش مه‌ســه‌ل ‌ه ئینســانییه‌که‌‪ ،‬که‌ هیچ‬ ‫کاتــێ نووســه‌ر ناتوانێ خــۆی لێ دوور‬ ‫بگرێــت‪ ،‬ته‌نانــه‌ت الی که‌مــال ئه‌و بیر‌ه‬ ‫ده‌دره‌وشــێته‌و‌ه ک ‌ه هه‌ندێ جار گه‌وره‌یی‬ ‫و ڕاستیی دۆزه‌کان ده‌بێتە هۆی گه‌وره‌یی‬ ‫بابه‌تــه‌کان و ته‌نانه‌ت ئاســتی هونه‌ری و‬ ‫جوانیان به‌رز ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬لێره‌و‌ه ناوه‌رۆک‬ ‫پێــش فــۆرم ده‌که‌وێــت ئه‌و بیــر‌ه زیاتر‬ ‫ده‌ســه‌لمێت کــ ‌ه هیچ قاڵــب و فۆرمێکی‬ ‫جوان نیی ‌ه ب ‌ه بێ بیرێکی جوان‪.‬‬ ‫ماوه‌تــه‌و‌ه بڵێیــن ئــه‌م کتێبــ ‌ه لــ ‌ه‬ ‫باڵوکراوه‌کانــی نۆزده‌هه‌مین ڤیســتیڤاڵی‬ ‫گه‌الوێژ‌ه و وه‌رگێڕی ب ‌ه توانا به‌کر شوانی‬ ‫لــه‌ تورکییه‌و‌ه وه‌ریگێــڕاو‌ه و کاره‌که‌یان‬ ‫جێگه‌ی ده‌ستخۆشی و ستایشه‌‪.‬‬

‫ژماره‌ (‪ )496‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٣/14‬‬

‫‪3‬‬

‫"یەکەمین چیرۆک"ی دانا کەریم‬

‫لەناو فرێمەکانی شیکاری سیناریۆدا‬ ‫دارۆ ئەزیز‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫یەکەمین چیرۆک‬ ‫یەکەمیــن چیــرۆک کورتەفیلمێکــە‬ ‫لــە نووســین و دەرهێنانــی هونەرمەنــد‬ ‫دانــا کەریــم‪ ،‬مــاوەی کورتەفیلیمەکــە‬ ‫‪ ١٦‬خولەکــە‪ .‬لــەم شــیکاریەدا بە تەنها‬ ‫فۆکــەس دەخەینــە ســەر ســیناریۆی‬ ‫یەکەمین چیرۆک‪.‬‬ ‫بــە بــڕوای زۆربــەی نووســەرانی‬ ‫فیلمسازی‪ ،‬سیناریۆ بە شای فیلم دەزانن‪،‬‬ ‫بۆیە گرنگە سیناریۆ نووس پەیڕەوی ئەو‬ ‫پڕۆسێســەی نووسینی ســیناریۆ بکات‪.‬‬ ‫ســیناریۆ نووســین شــاڕێیەکی هەیە بۆ‬ ‫نوسین‪ ،‬بەهەمان شێوە شیکاری سیناریۆ‬ ‫خاوەنی چەند فرێمێکە بۆ شیکاری‪.‬‬ ‫لێــرەدا هــەوڵ دەدەین پێــش ئەوەی‬ ‫ڕووداوەکان بخەینــە ناوفرێمەکانــەوە‬ ‫بەکورتی باســی هەنگاوەکانی شــیکاری‬ ‫ســیناریۆ ڕونبکەینــەوە‪ ،‬تاکــو یەکەمین‬ ‫چیــرۆک بخەینــە نێــو فرێمەکانــەوە‪.‬‬ ‫ئەوکات کەم و کوڕیەکانی سیناریۆکە یان‬ ‫جوانیەکانی بەڕوونی لــە نێو فرێمەکاندا‬ ‫دەبینیین‪ .‬ئەم فرێمانەش پشــت بەستن‬ ‫بــە چەند نووســەرێکی بواری ســیناریۆ‬ ‫داڕێژراوە‪.‬‬ ‫شیکاری سیناریۆ‬ ‫شــیکاری ســیناریۆ یان خوێندنەوەی‬ ‫ســیناریۆ‪ ،‬مەبەست تەنها هەڵسەنگاندنی‬ ‫دەقە پێــش ئەوەی بگاتە سەرســکرین‪،‬‬ ‫شیکاری سیناریۆ کارێکی پیشەگەریانەیە‬ ‫بــۆ هــاوکاری نووســەرو بەرهەمهێنەر لە‬ ‫بــواری فیلمســازیدا‪ .‬شــیکاریەکە دوو‬ ‫ئەرکــی گرنگــی لە ســەر شــانە‪ ،‬یەکەم‬ ‫بــۆ بڕیاردانــە لەســەر ســیناریۆکەیە‪،‬‬ ‫دووهــەم بــۆ گەیاندنــی چیرۆکەکەیە لە‬ ‫چوارچێوەیەکــی دراماتیکــدا‪ .‬ئەمــەش‬ ‫پێویســتی بە شــاڕێیەک هەیــە تاکو بە‬ ‫شێوەیەکی ئۆرگەنایز سیناریۆکە بخەینە‬ ‫ناو فرێمەکانەوە‪.‬‬ ‫کێ کاری شیکاری سیناریۆ دەکات؟‬ ‫پێش ئەوەی ســیناریۆ بگاتە دەســت‬ ‫بەرهەمهێنــەر و دەرهێنــەر‪ ،‬دەدرێت بەو‬ ‫کەســەی کەشــیکاری ســیناریۆ دەکات‪.‬‬ ‫بەزمانــی ئینگلیــزی پێی دەڵێــن (ریدە‬ ‫ریپۆرت)‪ ،‬ئەم کەسە دەبێتە دادوەرێک بۆ‬ ‫بڕیادانی چیرۆکەکە‪ ،‬بڕیار دەدات بەرهەم‬ ‫بهێنرێــت یــان رەتدەکرێتــەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫ڕاپۆرتێک دەنووسێ لەسەر پێکهاتەکانی‬ ‫ســیناریۆکە‪ ،‬ئەم راپۆرتــە نابێت لە پێج‬ ‫الپەڕە (ئەی فۆر) زیاتر بێت‪.‬‬ ‫چەنــد گرنگە کە ڕاپۆرتەکە چیرۆکەکە‬ ‫یەکالیــی دەکاتەوە‪ ،‬بەرهەم بهێنرێت یان‬ ‫ڕەت دەکرێتەوە لەالیــەن کۆمپانیاکەوە‪.‬‬ ‫لــەوە گرنگتــر ڕاپۆرتەکــە دەدرێــت بە‬ ‫نووسەری ســیناریۆکە‪ ،‬تاکو جارێکی تر‬ ‫ڕەخنەکانی شیکارنووسەکە چاک بکات و‬ ‫درافتێکی تر بنووسێت‪ .‬لەگەڵ نووسەردا‬ ‫دەدرێــت بــە بەرهەمهێنەر تاکــو بزانێت‬ ‫تێچوونی بەرهەمەکــە چەندە و ئاگاداری‬ ‫کەمووکوڕیەکانــی ســیناریۆکە بێــت‪.‬‬ ‫نوســینی شیکاری سیناریۆ نابێت لەسەر‬ ‫خواســتی شــیکار نووســەکە بنوسرێت‪،‬‬ ‫بەڵکــو دەبێت لەســەر بنەمــای پێکهاتە‬

‫سێیەم‪ /‬لەدوای تەواوبوونی سیناریۆکە‬ ‫دەســت بکە بە نووسینی ســەرنجەکانت‬ ‫دەربارەی چیرۆکەکە‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ /‬هــەوڵ مــەدە لــە یەکــەم‬ ‫نووســیندا هەموو شــیکاریەکە بنووسی‪،‬‬ ‫بەڵکــو تەنها ئەو خااڵنە بنوســە کە زۆر‬ ‫دیاربوون لە سەرنجەکانتا‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ /‬دوای نووســینی خاڵــە‬ ‫گرنگــەکان‪ ،‬ســەرنجەکانت لەســەر‬ ‫ڕێزمــان و هەڵەی وشــە بخــەرە کۆتایی‬ ‫نووسینەکەتەوە‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ /‬نووسینی شــیکاریەکەت لە‬ ‫چاوی کەســی ســێیەمەوە بێت‪ ،‬واتە بە‬ ‫شــێوەی گێرانــەوە نەبێت‪ ،‬راســتەو خۆ‬ ‫کە شــیکاریەکە دەخوێنینەوە ڕوداوەکان‬ ‫ببینیــن نــەک لەســەر زمانــی کەســی‬ ‫سێیەمەوە‪.‬‬ ‫حەوتــەم‪ /‬نووســینەکە ڕوداوەکانــی‬ ‫ئێستابن نەک لە ڕابردوو یان لە ئایندەدا‬ ‫ڕوبدەن‪.‬‬ ‫هەشــتەم‪ /‬هــەوڵ بــدە هەمــوو‬ ‫سەرنجەکانت ڕوون بن‪.‬‬ ‫نۆیــەم‪ /‬هەوڵ بدە بۆ هــەر ڕووداوێک‬ ‫نموونەیەک بهێنــەرەوە لەو فیلمانەی کە‬ ‫پێشتر دیوتن‪.‬‬ ‫پێکهاتەکانی شیکاری سیناریۆ‬ ‫ئەگەرچــی هیــچ میتودێکی ســتاندەر‬ ‫نییە تاکو ڕاپۆرتەکەی لەســەر بنووسی‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆرێک لەو نووســەرانەی دەربارەی‬ ‫شــیکاری ســیناریۆ نووســیویانە چەنــد‬ ‫پێکهاتەکــی ســەرەکی ســیناریۆ الی‬ ‫هەموویــان دووبــارە بوونەتــەوە‪ .‬لــەم‬ ‫نووسینەدا هەوڵمان داوە فۆکەس بخەینە‬ ‫ســەر هەشــت پێکهاتەی ســەرەکی تاکو‬ ‫شــیکاری ســیناریۆی یەکەمین چیرۆکی‬ ‫لەســەر بنووسین‪ .‬پێش ئەوەی یەکەمین‬ ‫چیرۆک بخەینە ناو ئەم فرێمانەوە‪ ،‬هەوڵ‬ ‫دەدەیــن بە کورتــی باســی پێکهاتەکان‬

‫سەرەکیەکانی سیناریۆ بنووسرێت‪.‬‬ ‫ئەگــەر بمانەویــت ببینــە خــاوەی‬ ‫ســینەمایەکی کوردیی دەبێــت لە یەکەم‬ ‫هەنــگاودا بیــر لــە نووســینی شــیکاری‬ ‫ســیناریۆ بکەینــەوە‪ .‬دامەزرانــدن یــان‬ ‫شــکاندنی بازنە لۆکاڵیەکان بە بەرهەمی‬ ‫زۆر نابێــت‪ ،‬بەڵکــو پێویســتیمان بــە‬ ‫چۆنێتی بەرهەمەکەیە‪ ،‬لەیەکەم هەنگاوی‬ ‫دامەزراندا نوســینی ســیناریۆ و شیکاری‬ ‫ســیناریۆ لــە پێویســتیە یەکەمەکانــن‪،‬‬ ‫دەنــا لە ڕووی دەرهێنەرەوە‪ ،‬دەرهێنەری‬ ‫سەرکەوتومان هەیە کە لە ئاستی جیهان‬ ‫ناسراون‪.‬‬ ‫لە ڕووی ســیناریۆوە لەســەر ئاســتی‬ ‫جیهانــی لەوانەیە کەمێک هەژاربین‪ ،‬تاکو‬ ‫ئێســتا ئەوەی مــن بەرچــاوم کەوتبێت‪،‬‬ ‫نووســەرێکی بەڕەچەڵــەک ئوســترالی‬ ‫خاتوو (لیســا دیسێرجی) لە کتێبەکەیدا‬ ‫بەناوی (ســکرینپلەیەکەت بنووســە) لە‬ ‫ســاڵی ‪ ٢٠٠٣‬چاپکراوە‪ .‬لیســا لە الپەڕە‬ ‫‪٣‬ـــدا ئامــۆژگاری خوێنــەری کتێبەکەی‬ ‫دەکات کــە ســەیری فیلمی (ســاتێ بۆ‬ ‫مەستی ئەسپەکان)ـــی بەهمەنی قوبادی‬ ‫بکەن‪ .‬لیسا پێی وایە (ساتێ بۆ مەستی‬ ‫ئەســپەکان) یەکەمیــن فیلمــی کوردیــە‬ ‫لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیدا‪ .‬لیسا باس لە‬ ‫سادەیی چیرۆکەکە دەکات‪ ،‬بەاڵم خاوەنی‬ ‫کۆمەڵێــک ڕەهەنــدی مرۆیــی گــەورەن‪،‬‬ ‫وەکو ڕامیاری‪ ،‬جیۆگرافی لە فیلمەکەدا‪،‬‬ ‫لیسا زۆر بەباشی لە مەسیجەکانی قوباد‬ ‫گەشــتوە کــە دەوێت لــە فیلمەکەدا چی‬ ‫بڵیت‪ .‬ئەمە ســەرکەوتنێکی گەورەیە بۆ‬ ‫ئایندەیی دامەزراندنی سینەمایی کوردی‪،‬‬ ‫شکاندنی بازنە لۆکاڵیەکانە‪.‬‬ ‫ئایە قوباد توانیویەتی ساتێ بۆ مەستی‬ ‫ئەســپەکان تیپەڕێنێــت؟ كــێ ڕێچکــەی‬ ‫قوبادی گرتووە؟ ئەمە ئەو پرســیارانەیە‬ ‫کە دەبێت لێکوڵینەوەی لەســەر بکەین‪،‬‬ ‫دەبێــت خۆمــان لێکۆڵینەوەیان لەســەر‬ ‫بکەین‪ ،‬کەس نایە ببێتە رێنیشــاندەرمان‬ ‫چــۆن دەبینــە خاوەنــی ســینەمایەکی‬ ‫کوردی‪.‬‬ ‫کەم نەتەوە هەن بە ئاســتی نەتەوەی‬ ‫کورد خاوەنی ڕووداو و ئەفسانە و چیرۆک‬ ‫بن‪ ،‬بەاڵم چۆن ئەم مەتەڕیااڵنە دەکرێتە‬ ‫وێنە؟ نوســەری ســیناریۆ پێویســتی بە‬ ‫شــارەزایەکی تــەواو هەیــە لــە پێکهاتە‬ ‫سەرەکیەکانی سیناریۆدا‪ ،‬بەهەمان شێوە‬ ‫شــیکاری نووس دەبێت شارەزای تەواوی‬ ‫هەبێت لە پێکهاتە ســەرەکیەکان‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هــەر شــیکاریەک بەدەربێت لــە پێکهاتە بکەین‪.‬‬ ‫یەکەم‪ /‬ژێنرێ‪.‬‬ ‫ســەرەکیەکانی ســیناریۆ‪ ،‬ئــەوکات ئەو‬ ‫دووهەم‪ /‬سینۆپس‪.‬‬ ‫نوســینە هیــچ گۆرانێک دروســت ناکات‬ ‫سێیەم‪ /‬پریمێس‪.‬‬ ‫بەرەو دامەزراندنی سینەمایەکی کوردی‪.‬‬ ‫چوارەم‪ /‬ملمالنێ‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ /‬سترەکچە‪ ....‬داڕشتن‪.‬‬ ‫خاڵە گرنگەکانی پێش نووسینی‬ ‫شەشەم‪ /‬کارەکتەر‪.‬‬ ‫شیکاریەکە‬ ‫حەوتەم‪ /‬دایەلۆگ‪.‬‬ ‫یەکەم‪ /‬لەیەک دانیشــتندا سیناریۆکە‬ ‫هەشتەم‪ /‬ڕێزمانی بینراو‪.‬‬ ‫بخوێنەرەوە‪ ،‬ئەمە هاوکاریت دەکات تاکو‬ ‫ژێنرێ ‪١‬‬ ‫فیلمەکە لە خەیاڵتا بمێنێ یان بەتەواوی‬ ‫ژێنــرێ تەکنیکێکــی دامەزرێنــەرە لە‬ ‫فلمەکە ببینی‪.‬‬ ‫دووهــەم‪ /‬دڵنیابــە لەوەی کــە تەنها پیشەسازی فیلمســازیدا‪ ،‬ژێنرێ تایپێکە‬ ‫دایەلــۆگ ناخوێنیتــەوە‪ ،‬بەڵکــو خێرایی یان ستایلێکە لە چیرۆکدا‪ .‬جیاکردنەوەو‬ ‫لــە وێنەکانــدا دەبینی‪ ،‬لەگــەڵ جوڵەی دەستنیشــانکردنی ژێنــرێ بــۆ بــازاڕ‬ ‫کارەئەکتەرەکاندا‪ ،‬بەوریایی وە پێناسەی دۆزینەوەی فیلمسازیە‪ .‬نوسەرانی بواری‬ ‫شوێن و هەڵســوکەوتی کارەئەکتەرەکان چۆنێتی نوسینی سیناریۆ هەریەکەیان بە‬ ‫جۆرێک یان بە ژمارەیەکی جودا هەژماری‬ ‫بخوێنەرەوە‬ ‫ڕیزبەندی ژێنرێیــان کردوە‪ ،‬ئەوەی جێی‬ ‫ســەرنجی زۆربــەی نوســەرانی چۆنیەتی‬ ‫بــواری ســیناریۆیە بڕوایــی تەواویــان‬ ‫بــە ڕیزبەنــدی نوســەری بەناوبانگــی‬ ‫ئەمریکــی ڕۆبەرت مەکی یە کە لە کتێبە‬ ‫بەناوبانگەکەیی بەناوی (چیرۆک) چاپی‬ ‫‪ . ١٩٩٩‬مەکــی ژێنرێی ڕیزبەند کردوە بۆ‬ ‫‪ ٢٥‬ژینرێ‪.‬‬ ‫یەکــەم‪ /‬چیرۆکــی خۆشەویســتی‪.‬‬ ‫دووهەم‪ /‬درامایی کۆمەاڵیەتی‪ .‬ســێهەم‪/‬‬ ‫ترســناک‪ .‬چــوارەم‪ /‬فیلمــی ڕۆژئاوایی‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ /‬شــەڕ‪ .‬شەشــەم‪ /‬گرێیەکــی‬ ‫پێشــکەوتوو‪ .‬حەوتەم‪ /‬گرێی ڕزگاربوو‪.‬‬ ‫هەشــتەم‪ /‬گرێی ســزادان‪ .‬نۆیەم‪ /‬گرێی‬ ‫تاقیکردنــەوە‪ .‬دەیــەم‪ /‬گرفتی خوێندن‪.‬‬

‫««‬

‫یانزەیــەم‪ /‬نائومیــدی‪ .‬دوانزەیــەم‪/‬‬ ‫کۆمیدی‪ .‬سیانزەیەم‪ /‬تاوان‪ .‬چواردەیەم‪/‬‬ ‫داســتانی تازەگەری‪ .‬پانزەیەم‪ /‬ئەکشن‪.‬‬ ‫شــانزەیەم‪ /‬بیلۆگرافــی‪ .‬حەڤدەیــەم‪/‬‬ ‫درامایی مێژووی‪ .‬هەژدەیەم‪ /‬دیکۆدرامی‪.‬‬ ‫نۆزدەیــەم‪ /‬پرۆگرامــی تەلەفیزۆنــی‪.‬‬ ‫بیســتەم‪ /‬میوســیکاڵ‪ .‬بیســتویەک‪/‬‬ ‫خەیاڵــی زانســتی‪ .‬بیســتودوو‪ /‬فیلمــی‬ ‫وەرزشــی‪ .‬بیستوســێ‪ /‬فەنتــازی‪.‬‬ ‫بیســتوچوار‪ /‬ئەنیمەیشــن‪ .‬بیستوپێنج‪/‬‬ ‫فیلمی هونەری‪.‬‬ ‫لە یەکەم هەنگاوی نوســینی شیکاری‬ ‫ســیناریۆدا دەستنیشــانی ژێنرێــی‬ ‫ســیناریۆکە دەکرێــت‪ ،‬تاکــو بزانیــن‬ ‫ســەر بــە چ ژێنرێیەکــە‪ .‬هەر یــەک لەو‬ ‫ژێرییانە خاوەنی خەســڵەتێکی خۆیانن‪،‬‬ ‫هەریەکەیــان خاوەنــی تۆنێکــی تایبەت‬ ‫بەخۆیەتی‪ ،‬تەنانــەت تیمپۆی هەموویان‬ ‫جودایــە لەیەکدی‪ ،‬کەزانیمان ســەر بەچ‬ ‫ژێنرێیەکە گەلێک لە خاڵە سەرەتایەکانی‬ ‫سیناریۆکە دەزانیین‪.‬‬ ‫گرنگی خاڵێکی تری دەستنیشانکردنی‬ ‫ژێنرییەکــە لەوەدایــە کــە دەزانیــن ئەو‬ ‫سێهەم‪ /‬کێیەئەو کەسەی کە ئاراستەی ئــەوەی دەیەوێــت بەدەســتی بهێنێــت‪.‬‬ ‫کۆمپانیایەی دەیەوێــت فیلمەکە بەرهەم‬ ‫پیاوەکە دەبێتە نەیاری ژنەکە‪.‬‬ ‫بهێنێ چ ژێنرێیەکی پێویســتە‪ ،‬هەروەها چیرۆکەکەی بە دەستەوەیە؟‬ ‫ئایــە تەنهــا یــەک کارەئەکتــەری‬ ‫بەرهــەم هێنــەر خەماڵندن بــۆ فیلمەکە‬ ‫‪ Act II‬کردەیی دووهەم‬ ‫سەرەکییە یان گروپێکن‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫یەکــەم‪ /‬ئــەو ملمالنێیــە چیــە کــە‬ ‫کردەیی یەکەم نابێت لە سێ پەرەگراف‬ ‫لێرەدا ناتوانین باسی هەموو جۆرەکانی‬ ‫ڕوو بــەڕووی کارەئەکتــەری ســەرەکی‬ ‫ژێنرێ بکەین‪ ،‬بەتەنها باسی ئەو ژێنرێیە زیاتر بێت‬ ‫یەکەمیــن چیــرۆک ڕووداوەکانــی دەبێتەوە؟‬ ‫دەکەیــن کــە یەکەمین چیرۆکی لەســەر‬ ‫دووهــەم‪ /‬ئاســتی ملمالنێکــە لــە چ‬ ‫دامــەزراوە‪ .‬یەکەمیــن چیــرۆک دەچێتە دەگەڕێتــەوە بــۆ یەکەمیــن ڕۆژەکانــی‬ ‫نــاو هێڵکارەیەکانی درامای کۆمەاڵیەتی‪ ،‬ڕاپەرین لە کوردســتان لە ســاڵی ‪ ،١٩٩١‬ئاســتێکدایە؟ تاکو گۆرانکاری دروســت‬ ‫ســیناریۆنووس یەکەمیــن خەیاڵــی‪ ،‬بکات‪.‬‬ ‫کامەیە درامای کۆمەاڵیەتی؟‬ ‫ســێهەم‪ /‬بۆچی ملمالنێکان بە خێرایی‬ ‫لــە درامــادا گرێــی درامایــی دەبێتــە دۆزینــەوەی پانتایــی فیلمەکەیــە‪ ،‬دانــا‬ ‫شــوفێری ڕووداوەکان‪ ،‬لــە درامــای دەیەوێــت بینــەر داببڕێــت لــە شــتە گوزەر دەکەن؟‬ ‫کــردەی دووهــەم درێژتریــن بەشــی‬ ‫کۆمەاڵیەتیــدا‪ ،‬کارەئەکتــەرەکان زۆر ڕیالیســتیەکان‪ ،‬بەمانایەکــی دیــی‬ ‫ڕیالیستیکین‪ ،‬هەروەها ڕووداوەکان نزیکن جێهانێکی نوێمان پێ نیشان دەدات‪ ،‬کە سینۆپســەکەیە‪ ،‬نابێــت لــە هەشــت‬ ‫لە ریالیستیەوە‪ .‬لە درامادا ڕووداوەکان بە کەمێک لە خەیاڵــی ئێمەدا کاڵ بۆتەوە‪ ،‬پەرەگراف زیاتر بێت‪.‬‬ ‫ئامانجــی ژنەکــە پاراســتنی ژیانیەتی‬ ‫لــە نــاو گەرماوەکــەدا‪ ،‬بــەاڵم پیاوەکە‬ ‫دەبێتە بەربەست لەبەر دەم ئامانجەکانی‬ ‫لەبــەر چەند هۆکارێک‪ .‬ژنەکــە لە پێناو‬ ‫بەدیهێنانــی ئامانجەکانــی بــە دەمانچــە‬ ‫بەرگــری لەخۆیــی دەکات‪ ،‬ملمالنێــکان‬ ‫توند دەبن لــە کاتەیی ژنەکە دەمانچەکە‬ ‫بەکاردێنێت‪.‬‬ ‫ڕووداو ملمالنیــکان بــە خێرایــی‬ ‫دەگوزەرێــت‪ ،‬لەبەر ئەوەی ماوەی کورتە‬ ‫فیلمەکە کورتە‪ ،‬لەگەڵ گۆڕینی ئاراستەی‬ ‫چیرۆکەکە بۆ چیرۆکێکی دیی‪.‬‬ ‫‪ Act III‬کردەیی سێهەم‬ ‫چڕی گەشــە دەکەن لەسەر گەشەکردنی ئــەو پانتایە پەلكێشــمان دەکات بۆ نێو‬ ‫یەکەم‪ /‬چۆن کارەئەکتەری ســەرەکی‬ ‫کارەئەکتەر‪ .‬دەتوانیین پێناســەی دراما دونیایــەک کــە کەمێک نامۆیــە بە ئێمە‪،‬‬ ‫بکەین کــە بەرامبەر کۆمیدیا وەســتاوە‪ ،‬دانــا نەهاتــوە یەکەمیــن چیــرۆک لەبەر هیواکانــی بــە ئەنجــام دەگەیەنــێ لــەو‬ ‫بــە مانایەکــی دی زیاتــر ڕاســتگۆیی بۆ دەم ئــەو شــوێنانە دامەزرێنێت کە ئێمە ملمالنێیەدا؟‬ ‫دووهەم‪ /‬چۆن دەتوانێ بەرامبەرەکەی‬ ‫خەیاڵمان بۆی دەچێت‪ .‬کە باسی ڕۆژانی‬ ‫ریالیزمیی تێدایە‪.‬‬ ‫دەکرێ دراما خەیاڵ بێت یان بەشــێک ڕاپەریــن دەکەین یەکســەر خەیاڵمان بۆ پەک بخات؟‬ ‫ســێهەم‪ /‬دەرئەنجامی ئەو ملمالنێیانە‬ ‫بێت لە خەیاڵ‪ ،‬دەکرێت بە سود وەرگرتن بــەر دەم ئەمنــە ســورەکە و بەر دەرکی‬ ‫لە ڕووداوە واقعیەکان درامایەک بنووسین ســەرا دەچێت‪ ،‬ئەم گوێزانەوەیە یەکێکە چ گۆرانکاریــەک بەســەر کارەئەکتــەری‬ ‫لــە بەرگێکــی درامیدا‪ .‬ئــەوەی کە دراما لــە هــەرە خاڵــە پۆزەتیفەکانــی ئــەم سەرەکیدا دێت؟‬ ‫کــردەی ســێهەم تەنهــا بــە چەنــد‬ ‫لــە ژێنرێکانــی تر جــودا دەکاتــەوە بە سیناریۆیە‪.‬‬ ‫پیاوێــک لەبــەردەم ئاگرێکــدا‪ ،‬ڕستەیەک ڕوون دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫هێــچ شــێوەیەک فۆکــەس ناخاتە ســەر‬ ‫ئــەم ســێ کردەیــە دەبێتــە بەشــێک‬ ‫(کاریگەریــە بینــراوەکان)‪ ،‬دراما لەگەڵ خۆشــتنی پیاوەکە لەنــاو گەرماوەکەدا‪،‬‬ ‫کۆمیدیا و ئەکشــن بە گەورەترین ژێنرێی نووســەر دەیەوێــت ئاماژە بــە بەرائەتی لــە ســترەکچەی (داڕشــتن)‪ ،‬هــەر لــە‬ ‫ئــەم کارەئەکتــەرە بــکات کەتونچــی سینۆپســەکەدا کۆمەڵێک کــەم و کوڕی‬ ‫فیلمسازی هەژمار دەکرێت‪.‬‬ ‫گەرماوەکەیە‪ .‬لەم دوو گرتەســەرەتایەدا دەردەکــەون ئەگــەر لــە ســینارۆیەکەدا‬ ‫‪-٢‬سینۆپس ‪Synopsis‬‬ ‫ســینۆپس‪ ،‬کورتەیەکــە لــە پێکهاتەو دەبینییــن کــە پیاوێکی بەتەمــەن لەناو ئەو خااڵنەی ســەرەوەی تیادا نەبێت‪ ،‬وا‬ ‫ملمالنێی نێو سیناریۆکە‪ ،‬لەگەڵ پێناسەی گەرماوەکــەدا کار دەکات‪ ،‬لــە ســێهەم باشترە دەست لە بیرۆکەکەت هەڵگریت‪.‬‬ ‫کارەئەکتــەرە ســەرەکیەکان‪ .‬پێویســت گرتــەدا‪ ،‬دەرکەوتنی تارمایەکە ســەرنج چونکــە ئەو خااڵنە دەبنە کۆڵەکەیەک بۆ‬ ‫ناکات دەربــارەی کارەئەکتەرەکانی تر ڕاکێشــە‪ ،‬نووســەر دەیەوێت ئێمە توشی پێکهاتە سەرەکیەکانی سیناریۆکە‪.‬‬ ‫ژنەکــە کــە توشــی ژان دەبێــت‬ ‫بنووسین‪ ،‬سینۆپس نابێت لە دوو الپەڕە دڵــە ڕاوکــێ بــکات‪ ،‬تاکــو قوالپمــان‬ ‫بــکات بــەرەو ڕووی یەکەمیــن چیرۆک‪ .‬بەرامبەرەکــەی پــەک دەخات لــە ڕووی‬ ‫تێپەر بکات‪.‬‬ ‫لە دەستپێکدا دەبێت ئاماژە بە تایتڵی دامەزراندنــی چیرۆکەکە لــە دەرکەوتنی ســۆزداریەوە‪ ،‬کاریگــەری مناڵەکــە‬ ‫لەســەر پیاوەکە دەبێتە بەدەســتهێنانی‬ ‫تارمایەکەوە دەست پێدەکات‪.‬‬ ‫سکرینپلەیەکە و ژێنرێکەی بدەی‪.‬‬ ‫یەکێک لە پێکهاتە سەرەکیەکانی فیلم ئامانجــی پاڵەوانەکــە‪ .‬دەبینیــن چــۆن‬ ‫سینۆپسەکە لە ســێ بەشی سەرەکی‬ ‫پێکدێــت‪ ،‬هەر وەک چۆن ســترەکچە لە کارەئەکتەرە‪ ،‬دەبێت پاڵەوانەکە جڵەوی کارەئەکتــەرەکان دەگۆڕێــن‪ ،‬ژنەکــە لە‬ ‫ســێ کردە پێک دێت‪ ،‬هــەر یەکەیان بە ڕووداوەکان لــە دەســتدا بێــت‪ .‬ژنەکــە کەســێکی تاوانبــارەوە دەبێتە کەســێک‬ ‫دەبێتــە پاڵــەوان لەبەر ئــەوەی جڵەوی کــە جێگایی بەزەیی بێت‪ .‬پیاوەکەش لە‬ ‫چەند پەرەگرافێک دەنووسرێت‪.‬‬ ‫ڕووداوەکان لــەالی ژنەکەیــە‪ ،‬ژنەکــە کەسێکەوە کە دەیەوێ تۆڵەی کوڕەکەی‬ ‫‪ Act I‬کردەیی یەکەم‬ ‫یەکەم‪ /‬لە کوێوە دەســت دەکەی بە هەمــوو ڕووداوەکانــی لــە دەوری خــۆی بکاتــەوە‪ ،‬دەگۆڕێــت بــۆ کەســێکی بــە‬ ‫دامەزراندنی یەکەم دیمەنی چیرۆکەکە؟ کۆکردۆتەوە‪ ،‬هەروەها دەیەوێت شــتێک بەزەیی‪.‬‬ ‫دووهــەم‪ /‬کــەی دەســت دەکــەی بە بەدەســت بهێنێــت‪ .‬بــەاڵم گەلێک شــت‬ ‫ڕووبەڕووی دەبێتەوە کە بەئاسانی ناگاتە‬ ‫دامەزراندن؟‬

‫شیکاری سیناریۆ کارێکی پیشەگەریانەیە بۆ هاوکاری نووسەرو‬ ‫بەرهەمهێنــەر لە بواری فیلمســازیدا‪ .‬شــیکاریەکە دوو ئەرکی‬ ‫گرنگی لە ســەر شانە‪ ،‬یەکەم بۆ بڕیاردانە لەسەر سیناریۆکەیە‪،‬‬ ‫دووهەم بۆ گەیاندنی چیرۆکەکەیە لە چوارچێوەیەکی دراماتیکدا‬

‫ژماره‌ (‪ )496‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٣/14‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫بەر لەوەی ئێستا فەرامۆشم بکات‬ ‫با گیرۆدەی خۆیم دەکات سەقام گرتن دۆزەخێکە ئیرت ستەمە‬ ‫گوناهبار مبێنمەوە‪ ،‬ڕێگاکان لە زمانی قاچم تێدەگەن مەوداکانم‬ ‫پێ دەبەخشن‪ ،‬ئاوڕ لە ئاوێنەیەك دەدەمەوە ساڵە سەراب‬ ‫سیفەتەکان تیایدا زیوون لووتکەیەکی تا بڵێی سپی دەبینم‬ ‫دەستەکانم وەك دوو تانجیی بەساڵداچوو دەکەونەڕێ بەاڵم ڕەوە‬ ‫پەنجەکانم کە لە تەمیکی بەرز بەرز جێدەمێنن خۆ وەردەدەن لە‬ ‫زنەی ئەو نۆستاڵژیا بێئامانەی دڵ هەمیشە دەریدەبڕێ‬ ‫بەر لەوەی ئێستا فەرامۆشم بکات لەسەر شۆستەی ئێوارەیەکی‬ ‫دوورە دەست وەك پەیکەرێکی تۆزاوی پۆلە نیگا کێوییەکانت لە‬ ‫بیری زەمانیان بردمەوە‬ ‫ئەنگوستە دەستەمۆکانم شێت شێت بوون بەرۆکی با کەوتە‬ ‫ناویان تا ببینێ قەدی دارەکانی گەڕەك چەند بە نووکی‬ ‫قەڵەمبڕەکەی گیرفانی هەرزەکاریم بریندارن‬ ‫بەر لەوەی گیرۆدەی با بم‪ ،‬ڕیکۆردەرێکی ڕایزینگ‪ ،‬دەنگی‬ ‫وەك دەنگی کناچە بۆنسۆواوی «زەکی مورەن»ی دەهێنا‪ ،‬کزکز‬ ‫دەیووت‪»:‬هەر کە ئێوارەی لێ دادێ دزدەکییانە لە پڕمەی گریان‬ ‫دەدەم‪ ،‬من باش لە زمانی قەدەر حاڵی دەبم‪»...‬‬ ‫ئەو ڕۆژە دوورانە لە درزی قەاڵیەکی سپییەوە ڕەنگیکی الژیوەردی‬ ‫بێ تانوپۆم بۆ ئەندێشەی بێ پەڕوباڵم ڕاو دەکرد ئیرت فڕین‬ ‫خولیایەکی زۆر نزیك بوو‪-‬ڕەنگەکانیش دوور‬

‫بەر لەوەی با گیرۆدەی دوای خۆیم بکات‪ ،‬مارکیز نۆبڵی بردەوە‪ ،‬تۆ‬ ‫چوار ساڵ دوای من مامانێکی دیان مەقەستی بە ناوکتدا هێنابوو‪،‬‬ ‫ئەو ڕێگایانەی گرمتنە بەر هەمووی بۆ الی ماڵەکەتان الیان دەدا‪،‬‬ ‫لە تەنیشت عەرەبانەیەکی شکاوەوە ئەسپی شەو ئاڕاستەکانی‬ ‫تەی دەکرد کۆخەکۆخی دەرگاکەتان کوڕژنە بێشومارەکانی‬ ‫ئەندێشەمی دەگێڕایەوە ناو قۆزاخەکانی بەر لە بوون‪ ،‬یەکەم‬ ‫هەورەتریشقەی لێو شاری چۆڵی یادەوەری کرد بە دوورگەیەکی‬ ‫جەنجاڵ و ڕێگاوبانە هات و نەهاتەکانی خەیاڵیش تاهەتایە بوون‬ ‫بە مەچەك بۆ بازنگی تراویلکە بێکۆتاییەکانی شیعر‬ ‫دوای ئەوەی با گیرۆدەی دوای خۆیم دەکات ئێستا بە فەرامۆشیم‬ ‫دەسپێرێت ساڵەکان هەمیشە سەراب سیفەتن‪ ،‬ڕێگاکان مەودا بە‬ ‫قاچم دەبەخشن با دارەکان دەسمێت و پەنجەی نەرمی چڵەکانیش‬ ‫هیندەی بااڵم شۆڕ دەبنەوە‪ ،‬دەنگیکی وەک دەنگی بۆنسۆواوی‬ ‫کناچە گوێچکەم بە بۆنی ئەو ماچانە سیخناخ دەکات کە ئیرت قەت‬ ‫نەڕژانە سەر لێوەکانم چونکە لەسەر شۆستەی ئێوارەیەکی دوورە‬ ‫دەست وەک پەیکەرێکی تۆزاوی لە بیری زەمان چوومەوە‬ ‫تەمووز و ئابی ‪ 2015‬لەندەن‬

‫ئەدیب نادر‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٧‬دوشةممة ‪201٦/٣/١٤‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬ ‫بةهمةن تاهير نةريمان‬

‫‪287‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )287‬دوشةممة ‪2016/٣/14‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫لەبارەی پرۆژەی فیكریی ئیسالمگەراییەوە‬ ‫(هەڵوێستەیەكی رەخنەیی)‬

‫ئاسۆ ئەحمەد‬ ‫ئیسالمگەراكان خاوەنی كۆمەڵێك‬ ‫پــرۆژەی جیاوازن‪ ،‬لەنمونەی پــرۆژەی‬ ‫بەهێزكردنی ب ــاوەڕو پەرستش‪ ،‬واتە‬ ‫پرۆژەی پەروەردەكردنی ئیمان‌و عیبادەت‪،‬‬ ‫پــرۆژەی پــەروەردەكــردنــی تاك لەسەر‬ ‫رەوشــت‌و ئادابی ئیسالمیی‪ ،‬پــرۆژەی‬ ‫بانگەوازكردن‌و‪ ،‬پرۆژەی فیكریی‪ .‬گەرچی‬ ‫ئەم پرۆژانە بەڕواڵەت جیاوازو سەربەخۆ‬ ‫دەردەكەون‪ ،‬بەاڵم لەدەرەنجامدا هەمویان‬ ‫بەشێكن لە پرۆژە فیكرییەكە‪ ،‬سروشتی‬ ‫ئەم راستیەش لەوەوە هاتوە كە فیكر بۆ‬ ‫خۆی بابەتێكی گشتگیرو فرەڕەهەندەو‪،‬‬ ‫ئەم لقانەی پرۆژەی ئیسالمییش گەر بە‬ ‫جیاوازیش بۆیان بڕوانیت هەر دەچنە‬ ‫ناو خانەی فیكرەوە‪ ،‬بەاڵم جیاوازییەكە‬ ‫لەوەدایە كە باسكردنی پرۆژەی فیكریی‬ ‫بــەشــێــوەیــەكــی تــایــبــەت‌و ســەربــەخــۆ‬ ‫بابەتەكە رونتردەكاتەوەو‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫راســتــەوخــۆتــرو لــەژێــر ناونیشانە‬ ‫ریشەییەكەدا دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫كــەواتــە بــۆ ئـــەوەی لــە ماهیەت‌و‬ ‫دەرەنجامی پرۆژەی فیكریی ئیسالمگەرایی‬ ‫ێ دواتر بەجیا لەو پرۆژانە‬ ‫تێبگەین‪ ،‬دەب ‌‬ ‫بدوێین كە ئاماژەمانپێكردن‪ .‬بەو پێیەش‬ ‫كە فیكری ئیسالمیی‌و هەمو فیكرێكی‬ ‫دیكەی ئایینی‌و ئایدۆلۆژییش‪ ،‬لەسەر‬ ‫بــاوەڕێــكــی تــایــبــەت‪ ،‬یــان سیستمێك‬ ‫لەباوەڕی تایبەت وەستاوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫لە (پ ــرۆژەی بەهێزكردنی ب ــاوەڕ)ەوە‬ ‫دەستپێبكەین كە (پەرستش)ەكەش‬ ‫بەجۆرێك لە جۆرەكان بەردەوام هاوڕێیە‬ ‫بەباوەڕ‪.‬‬ ‫بابەتی باوەڕ الی ئەم گروپانە هەمیشە‬ ‫هاوڕێیە بە رەهاگەریی‌و رەگەزپەرستی‌و‬ ‫تەسكبینی‪ ،‬لە چەند یاساو رێسایەكدا‬ ‫دیاریكراوە كە گەرچی پشت بە بەڵگەی‬ ‫بەهێزی قورئانیش نابەستن‌و‪ ،‬هەندیكجار‬ ‫لەروی فەرمودەشەوە الوازن‪ ،‬بەاڵم وەك‬ ‫دەقگەلێك مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێت‬ ‫كە پشت بە ئایەتگەلێك ببەستن خاوەنی‬ ‫مانای تاكڕەهەندو دەاللەتی یەكالكەرەوە‬ ‫بن (قطعي الداللة)‪ .‬ئەم گروپانە لەنێوان‬ ‫خۆشیاندا هەر ناكۆك‌و جیاوازن تاڕادەی‬ ‫تەكفیركردنی یەكتر! بێگومان دەاللەتی‬ ‫فیكریی ئەم هەلومەرج‌و هەڵوێستە ئەوەیە‬ ‫كە ئیجتیهاد تێیدا دەرگاكەی داخراوە‪،‬‬ ‫داخستنی دەرگای ئیجتیهادیش هاوتای‬ ‫كڵۆمدانی دەروازەی ئەقڵە‪ ،‬كەواتە‬ ‫رەگەزپەرستیی لەعەقیدەداو‪ ،‬پێداگیریی‬ ‫تەقدیسگەرانەی بۆچونەكانی عەقیدە الی‬ ‫ئەو گروپانە بەگشتی‪ ،‬بەڵگەی دۆگمابونە‬ ‫لەفیكرداو‪ ،‬تەسكییە لە بیركردنەوەدا‪.‬‬ ‫تەنانەت سەبارەت بە (سروتەكانی‬ ‫پــەرســتــش)یــش بابەتێكی هەستیار‬ ‫لەمڕوەوە بونی هەیە بەناوی (بدعە)‬ ‫وە‪ ،‬لەپاڵ جەختكردنەوەی بێبەڵگەو‬ ‫رەگەزپەرستانە‪ ،‬یــان بونی بەڵگەی‬ ‫الواز‪ ،‬لەپشتبەستنیاندا بە هەندێك‬ ‫لــە پــەرســتــشــی دیـــاریـــكـــراو‪ ،‬ئیدی‬ ‫جەختكردنەوە بێت لە حەرامبونیان‬ ‫یان مەكروهبونیان یاخود سوننەتبون‬ ‫یان واجببونیان‪ .‬مەبەست ئەوەیە كە‬

‫ئەم گروپە ئیسالمگەرایانەلە بابەتەكانی‬ ‫عــیــبــاداتــدا دەكــەونــە رەتــكــردنــەوەی‬ ‫یەكتری‌و هەندێكجار بەگومڕادانانی یەكتر‬ ‫بەهۆی پابەندبونی جیاوازیان بە عباداتی‬ ‫جیاوازەوە‪ .‬واتە لێرەشدا مەسەلەكە بە‬ ‫باوەڕەوە دەبەسترێتەوە‪ ،‬باوەڕیش وەك‬ ‫ئاماژەمان پێكرد بەفیكرو بیركردنەوەوە‬ ‫وابەستەیە‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــە پــــرۆژەو بــەرنــامــەی‬ ‫پەروەردەكردنی رەوشت‌و ئادابیش الی‬ ‫ئەم گروپانە‪ ،‬ئەوا ئەمجۆرە لەپەروەردە‬ ‫بەهەمانشێوە زۆرج ــار پەیوەستە بە‬ ‫دەقگەلێكی الوازو بێبنەماوە‪ ،‬یان بە‬ ‫عورف‌و دابونەریتەوە‪ ،‬یاخود وابەستەی‬ ‫كــات‌و شوێنێكی تایبەت‌و كەلتورێكی‬ ‫دیــاریــكــراوە‪ ..‬بــەو مــانــایــەی یاساو‬ ‫رێساكانی رەوشـت‌و ئاداب لە بنەڕەتدا‬ ‫جێگیرو ستاندارد نین بەڵكو گۆڕدراون‌و‪،‬‬ ‫لە ژێر كاریگەریی شوێن‌و كات‌و كەلتورو‬ ‫هەلومەرجی جیاوازدان‪ ،‬جگە لە چەند‬ ‫رەوشتێكی كەمی وەك راستگۆییی‌و‬ ‫وەفــــاداری‌و هــاوكــاری‌و دادپــــەروەری‌و‬ ‫ئەمانە‪.‬‬ ‫لــێــرەشــەوە تۆمەتی بێئەخالقیی‌و‬ ‫بیبئەدەبیی دەدرێتە پاڵ ئەوكەسانەی‬ ‫پابەندنین پێیانەوە‪ ،‬سەرەنجامیش‬ ‫كردنە دەرەوەی ئەم مرۆڤانە لە بازنەی‬ ‫مرۆڤبون‌و‪ ،‬خستنە بازنەی ئاژەڵ‌و رسواو‬ ‫پیس‌و بــۆگــەن‌و‪..‬ەوە! وەكــدیــارە ئەم‬ ‫هەڵوێستەش كەموكوڕیی یان نەبونی‬ ‫هەستی هیومانیستیی دەگەیەنێت‪ ،‬واتە‬ ‫كردنەدەرەوەی ئەوانی دیكەیە لە بازنەی‬ ‫مرۆڤبون‌و‪ ،‬بێبایەخكردن‌و رەتكردنەوەی‬ ‫الیەنە مرۆییە پۆزەتیڤەكانیان‌و ئەخالقە‬ ‫بــەرزە ئینسانیەكانیان‪ .‬بە مانایەكی‬ ‫دیكە مرۆڤەكان بەشێوەیەكی ترسناك‬ ‫لەیەكتر دادەبڕن‌و مۆركە یونیڤێرساڵیە‬ ‫جیهانیەكەیان لێدەستێننەوە‪ ،‬كەواتە لەم‬ ‫روانگە تەسكبینەوە بەدەگمەن رەوشتێك‬ ‫بونی دەبێت كە مرۆڤەكان هەمویان‬ ‫بەیەكەوە ببەستێتەوە بەجیاوازیی ئاین‌و‬ ‫رەنگ‌و رەگەزو نەتەوەو خاك‪ .‬خودی ئەم‬ ‫هەستو هەڵوێستەش فاكتەرێكی ئاشكرای‬ ‫رەگەزپەرستی‌و داننەنان بەجیاوازیداو‬ ‫نەخوێندنەوەی ئەوی دیكەیە‪.‬‬ ‫ئــەمــە جگە لــە وەی كــە چەمكی‬ ‫(پـــەروەردە) لێرەدا ســنــوردارەو زیاتر‬ ‫لە پەروەردەی ئەخالقیدا كورتدەبێتەوە‬ ‫وەك ئاماژەمان پێدا بەم پێیەش بێت‪،‬‬ ‫كــەواتــە چەمك‌و كایەی (پـــەروەردە)‬ ‫چەندینجار بچوككراوەتەوە‪ ،‬بەچەندین‬ ‫قۆناغ لەحەقیقەتی خۆی دورخراوەتەوە!‬ ‫لەكاتێكدا كە هیچ چەمكێك هێندەی‬ ‫چەمكی پــەروەردەو ئەخالق گشتگیر‌و‬

‫گەردونیی نین‪.‬‬ ‫خاڵێكی دیكەی گرنگ لەم نێوەندەدا‬ ‫ئــەوەیــە كە ئەخالق دادوەرە بەسەر‬ ‫ئــایــنــەوە نــەك بــەپــێــچــەوانــەوە‪ ،‬لەو‬ ‫سۆنگەیەوە كە ئەخالق ئامانجە نەك‬ ‫ئاین‪ ،‬چونكە گەر مرۆڤ بە ئەخالقەوە‬ ‫مرۆڤ بێت‌و‪ ،‬ئاینیش بۆ مرۆڤ هاتبێت‪،‬‬ ‫كەواتە ئاین بۆ مرۆڤێك هاتوە كە توانای‬ ‫بون بەخاوەنی ئەخالقی هەبێت‪ ..‬لێرەوە‬ ‫دەتوانین بڵێین مرۆڤی بەئەخالق ئایندارە‬ ‫گــەر پابەندی ئاینێكی دیــاركــراویــش‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئاینداری بێئەخالقیش بێدینە‬ ‫تەنانەت گــەر زانــای ئاینیی‌و رابــەرو‬ ‫سەركردەی گروپی ئاینیش بێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫دیسان دوبارەی دەكەمەوە كە مەبەست‬ ‫لە بێئەخالقیی لێرەدا بەمانا تەسكە‬ ‫كەلتوریەكەی نییە بەڵكو ئەخالقە بەمانا‬ ‫راستەقینە مرۆییە گشتگیرەكەی‪.‬‬ ‫دەرب ــارەی (پــرۆژەی بانگەواز)یش‪،‬‬ ‫یەكێك لە پایەكانی بانگەواز باسوخواسی‬ ‫فیكرییە‪ ،‬قسەكردنە لەوەی حەقیقەتی‬ ‫رەهــا لـــەروی بــیــركــردنــەوەو پرۆسەی‬ ‫ئەقڵییەوە‪ ،‬لــەروی دانانی بەرنامە بۆ‬ ‫برەودان بە توانا ئەقڵییەكانی مرۆڤ‪ ،‬لەو‬ ‫روانگەیەوە كە مادامەكی خودا مرۆڤی‬ ‫خەڵقكردوە واتە هەر ئەویش دەتوانێت‬ ‫لەهەمو رویــەكــەوە بەرنامەو میتۆدی‬ ‫بۆ دابنێت بەالیەنە فیكرییەكانیشەوە‬ ‫لێرەشەوەیە‪ ،‬كە فەلسەفە‌و زانستە‬ ‫مرۆڤییەكان رەتــدەكــرێــنــەوەو بــەدژە‬ ‫ئاین دادەنــرێــن‪ ،‬تەنانەت فەلسەفەی‬ ‫ئیسالمییش قەبوڵ ناكرێت چونكە سودی‬ ‫لەسەرچاوەی نائیسالمییەوە وەرگرتوە‪.‬‬ ‫بابەتێكی دیكەی هەستیارو ترسناك‬ ‫لــەم نێوەندەدا بریتیە لەهەوڵدان بۆ‬ ‫گەیاندن‌و باڵوكردنەوەی ئاین كە ئەمە‬ ‫لەرێگەی بــانــگــەوازەوە دەكــرێــت‪ ،‬ئەم‬ ‫گەیاندنە زۆرجــار تێكەڵ بەسیاسەت‬ ‫دەكرێت‪ ،‬سیاسەتێك كە سەرچاوەكانی‬ ‫دەقی ئایینی بن‌و شەرعیەت لەوانەوە‬ ‫‌وەربگرێت‌و‪ ،‬سیستم‌و بنەما نوێیەكانی‬ ‫سیاسەتكردن‌و فەلسەفەی سیاسی‬ ‫دەخــاتــە الوە‪ .‬لەراستیدا ئ ــەوەی لە‬ ‫ئــەنــجــامــدا لــەمــجــۆرە سیاسەتكردنە‬ ‫دەكــەوێــتــەوە‪ ،‬زاڵبونی حــەزو ئــارەزو‬ ‫و بـــــەرژەوەنـــــدی‌و پ ــاوان ــخ ــوازی ــی‬ ‫ســیــاســەتــمــەداران‌و دەســەاڵتــدارانــی‬ ‫ئەمجۆرەیە لە سیاسەتكردن كە مۆری‬ ‫ێ دەدرێــت‪ ،‬نمونەش لەمڕۆی‬ ‫ئاینی لـ ‌‬ ‫جیهاندا زۆرن‪ ،‬لەنمونەی ئێران‌و توركیاو‬ ‫واڵتە عەرەبیەكان‪.‬‬ ‫بەڵكو ئــەوەی بەتیرۆر ناودەبرێت‪،‬‬ ‫لــەراســتــیــدا لــەبــانــگــەوازی سیاسیی‬ ‫ئــیــســامــگــەرایــی دەكـــەوێـــتـــەوە‪ ،‬لــەو‬

‫حەماسە زۆرو زیادەو لەو سۆزگەراییە‬ ‫زیادڕەوانەیەی دڵ‌و مێشكی هەوادارانیانی‬ ‫ێ پــڕ دەكــرێــت‪ .‬لەدژایەتیكردنی‬ ‫پـ ‌‬ ‫جولەكەو مەسیحی‌و هیندۆس‌و هەمو‬ ‫ئاینێكی دیكە‪ ،‬كە لەهەرێمی كوردستانی‬ ‫خۆشماندا لە دژایەتیكردنی یەزیدیەكان‌و‪،‬‬ ‫ناوزڕاندن‌و زەمكردنیان لەالیەن هەندێك‬ ‫لە بانگخوازانی توندوتیژەوە‪ .‬ئاشكرایە‬ ‫كە تیرۆرو توندڕەویی بەرهەمی وتاری‬ ‫ئاگرینی بــانــگــخــوازان‌و‪ ،‬هەوڵی زۆرو‬ ‫بەردەوامی تەكفیركارانە‪ .‬گەر بانگەوازی‬ ‫سیاسیی ئیسالمگەرایی نەبوایە مەحاڵ‬ ‫بو ئەم ئایدیا تیرۆرگەرانە بگەیشتبانایە‬ ‫بــە گــروپــە تــیــرۆریــســتــیــەكــان‌و‪ ،‬هیچ‬ ‫هــــەوادارو پشتیوانێكیان لـــەدەوری‬ ‫خۆیان كۆبكردایەتەوە‪ .‬بانگەوازكارانی‬ ‫گوتارێك كە پێی وایــە ئاین الی خوا‬ ‫تەنیا ئــیــســامــەو‪ ،‬خەڵكیی دەبێت‬ ‫لەوردودرشتی ژیانی ئەمڕۆیاندا دوای‬ ‫دەقگەلێك بكەون كە بەناوی فەرمودەوە‬ ‫هاتون یان تەنانەت لەدەقی دیكەو گوتەو‬ ‫بڕیاری زانایانی پتر لە هەزار ساڵ لەمەو‬ ‫بەرەوە هاتون‪ ،‬وەكئەوەی مرۆڤی ئەمڕۆ‬ ‫یان مسوڵمانی ئەم سەردەمە توانای‬ ‫بــیــركــردنــەوەو داهێنانی سفر بێت‌و‪،‬‬ ‫ئەقڵیەتی ئیجتیهادی وەستا بێت‪.‬‬ ‫بابێینە سەر پرۆژە فیكرییەكە خۆی‪،‬‬ ‫فیكر لەفەرهەنگی ئیسالمگەرایاندا تەنیا‬ ‫بریتیە لەماكیاژكردنی ئەو دۆگمابونە‬ ‫ئەقڵییەی تێیدا دەژین‪ ،‬لەبیانو هێنانەوە‬ ‫بۆ تەمەڵیی ئەقڵیی بــەوالوە شتێكی‬ ‫دیكە نیە‪ .‬ئەوان بیردەكەنەوە لەوەی كە‬ ‫چۆن رێگە لە بیركردنەوەیان بگرن‪ ،‬یان‬ ‫چۆن پاساو بۆ بیركرنەوەیان بهێننەوە!‬ ‫بیركردنەوە لەفەرهەنگی ئەواندا یان‬

‫پرۆسەی لۆژیكی‌و ئەقڵكاریی بریتیە لە‬ ‫هەولدانی زیاترو زیاتر بۆ شەرعیەتدان بە‬ ‫داخستنی دەرگای ئەقڵ‌و ئیجتیهاد‪ ،‬بۆ‬ ‫پینەوپەڕۆكردنی ئەو بۆشاییە گەوارنەو‬ ‫ئەو قەیرانە زەقانەی لە دنیای فیكر‌و‬ ‫بیركردنەوەیاندا ئامادەن‪ .‬هەمو هەوڵێكی‬ ‫خۆیان دەخەنەگەڕ بۆ ئــەوەی بازنەی‬ ‫بیرلێنەكراوە بەبڤە لەقەڵەمبدەن‌و‪ ،‬لە‬ ‫خانەی حەرام‌و دەرەوەی بیركردنەوەی‬ ‫پێویست هەژماری بكەن‪ .‬بەو پێیەی‬ ‫بیركردنەوەو ئەقڵكاریی لەو چوارچێوەو‬ ‫سنورە تێپەڕ ناكات كە پێشینان بیریان‬ ‫تێدا كردۆتەوە‪ ،‬ئامرازو میكانیزمەكانی‬ ‫بیركردنەوەو ئیجتیهادیش لەوە بەدەر‬ ‫نین كە بیریان پێكردۆتەوە! هەر بۆیە‬ ‫لــە روانــگــەی بــیــركــردنــەوەی ئــەوانــدا‬ ‫ئەقڵ ئەركەكانی خۆی تەواو كردوەو‪،‬‬ ‫لەپرۆسەی ئەقڵكاریی خۆی بۆتەوەو‪،‬‬ ‫خۆشبەختانە بروانامەی بااڵی وەرگرتوە!‬ ‫تەفسیرەكانی قورئان‌و لێكدانەوەی‬ ‫دەقەكانی تەواوبون‌و‪ ،‬راڤەی فەرمودەكان‬ ‫كۆتاییانهاتوەو‪ ،‬بنەمای ئیجتیهاد بەئاكام‬ ‫گەیشتون! تەنانەت بابەت‌و تەوەرو (باب)‬ ‫ەكانی فیقهیش هەر ئەوانەن كە زانایانی‬ ‫پێشو بۆیان دیاریكردوین! خۆ سەبارەت‬ ‫بە بابەتەكانی عەقیدەو زانستی كەالم‪،‬‬ ‫ئەوا نەك هەر دەوڵەمەندكردنیان ناوێت‬ ‫ێ جگە لە ئایەت‌و فەرمودەكانی‬ ‫بەڵكو دەب ‌‬ ‫ناویان‌و هەندێك لە بۆچونی زانایانی‬ ‫سەلەف ئەوی دیكەی هەموی فڕێبدرێت‪،‬‬ ‫گوایا بەرهەمی فەلسەفەی یۆنانین‌و‬ ‫لەجەوهەری ئاین الیانداوە! ئیدی نازانم‬ ‫قسەكردن لە نوێكردنەوەی زانستی‬ ‫كەالم لەم نێوەندەدا دەكەوێتە كوێوە؟!‬ ‫لەوانەیە پێمانبڵێن ئەم نوێكردنەوەیە‬

‫بیركردنەوە لەفەرهەنگی ئیسالمگەرادا یان پرۆسەی لۆژیكی‌و ئەقڵكاریی‬ ‫بریتیە لە هەوڵدانی زیاترو زیاتر بۆ شەرعیەتدان بە داخستنی دەرگای ئەقڵ‌و‬ ‫ئیجتیهاد‪ ،‬بۆ پینەوپەڕۆكردنی ئەو بۆشاییە گەوارنەو ئەو قەیرانە زەقانەی لە‬ ‫دنیای فیكر‌و بیركردنەوەیاندا ئامادەن‬

‫ئیجتیهادە لە عەقیدەداو ئیجتیهادیش لە‬ ‫عەقیدەدا نەك هەر بیدعەو ناپێویست‌و‬ ‫زیادەیە بەڵكو گەورەترین جۆری حەرام‌و‬ ‫الدانە‪.‬‬ ‫سەیر لــەوەدایــە كە زانستی كەالم‌و‬ ‫ئیجتیهادكردن تێیدا بەبیدعەو حەرام‬ ‫دەزانــن‪ ،‬بەاڵم هێنانەناوەوەی دەیان‌و‬ ‫سەدان لێكدانەوە بۆ ئاین‌و فەرمودەكان‬ ‫بـــەنـــاوی مــوعــجــیــزەی زانــســتــیــیــەوە‬ ‫بەپێویست‌و واجب دادەنێن! نەك هەر‬ ‫موعجیزەی زانستیش بەڵكو موعجیزەی‬ ‫ژمارەیی لە قورئاندا! ئەمە ســەرەڕای‬ ‫هێنانە پێشەوەی چەندین دەق بەناوی‬ ‫فــەرمــودەوە كە گوایا بــاس لە ئاخیر‬ ‫زەمان‌و نیشانەكانی هاتنی رۆژی دوایی‬ ‫دەكــەن‌و نوسین‌و پڕكردنەوەی دەیان‬ ‫كتێب ســەبــارەت بــەم بابەتە! ئیدی‬ ‫خەڵكی لەبیری دەچێتەوە كە ئەم ئاینە‬ ‫بۆچی هاتوەو‪ ،‬لەبنەڕەتدا چ ئەرك‌و‬ ‫وەزیفەیەكی ئەدا كردوە!‬ ‫هـــزرو خــەیــاڵــی مــوســوڵــمــانــان بە‬ ‫ئاراستەیەكدا دەبــەن كە بگەنە ئەو‬ ‫قەناعەی پێغەمبەری ئەم ئاینە زۆربەی‬ ‫كاتەكانی خۆی بە موعجیزەی زانستی‌و‪،‬‬ ‫بە باسی نیشانەكانی ئاخر زەمان‌و‪ ،‬بە‬ ‫باسكردن‌و سەلماندنی موعجیزەكانی‬ ‫خــۆی بردبێتە ســەر‪ .‬وەكــئــەوەی ئەم‬ ‫پێغەمبەرە هیچ كارێكی دیكەی نەبو‬ ‫بێـت‌و‪ ،‬تەنیا لــەم رێگەیەوە لەگەڵ‬ ‫باسوخواسی میسالیانەی ئیسالم‌و‪،‬‬ ‫دژایەتیكردنی ئاینەكاندا ئەم پەیامەی‬ ‫گەیاندبێت!!‬ ‫كــەواتــە كـــۆی پــــرۆژە جــوداكــانــی‬ ‫ئیسالمگەرایی‪ ،‬ب ــەپ ــرۆژەی بـــاوەڕو‬ ‫پـــەرســـتـــش‌و‪ ،‬ئـــەخـــاق‌و ئـــــاداب‌و‪،‬‬ ‫بانگەوازو‪ ،‬پرۆژەی فیكرییانەوە‪ ،‬هەر‬ ‫هەمویان لەبنەڕەتدا یەك ئەرك ئەدا‬ ‫دەكــەن‌و‪ ،‬بۆ یەك ئامانج تێدەكۆشن‪،‬‬ ‫ئەویش كۆكردنەوەو كورتكردنەوەی‬ ‫بۆچونە فیكرییەكانیانە لەچەند پنت‌و‬ ‫تێڕوانێنێكدا كە خزمەت بەداخرانی‬ ‫ئەقڵ‌و‪ ،‬تەقلیدیەتی بیركردنەوە دەكەن‪،‬‬ ‫بەمانایەكی دیكە كۆی پرۆژەكانیان‬ ‫خستۆتە خزمەتی داخرانی ئەقڵ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٧‬دوشةممة ‪201٦/٣/١٤‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫منداڵ بوە و نــەکــوژراوە‪ ،‬و قسەکەی‬ ‫خۆی لە کۆمەڵێک گێڕانەوەدا هاتوە‬ ‫کە گەلێکیان بە ڕێگەی «صهحیح»‬ ‫گەیشتون‪ ،‬وەکــو لە «صهحیح» ی‬ ‫(ئیبن حیببان) ژ‪( 4780 .‬ئەلبانی‬ ‫دەڵێت‪ :‬صهحیحە)‪ ،‬و «موستەدڕەک»‬ ‫ی (حاکیم) ژ‪ 2568 .‬و ‪ 4333‬و ‪8173‬‬ ‫کە «صهحیح» ـــن‪ ،‬وگەلێکی تر لە‬ ‫گێڕانەوەکانی «موصهننەف»ـەکان و‬ ‫«موسنەد»ەکان و «سونەن»ـەکان‬ ‫و «موعجەم»ـەکان کە پێویست بە‬ ‫هێنانەوەیان ناکات‪.‬‬ ‫بیانوی مامۆستا بۆ ڕەت‌کردنەوەی ئەم‬ ‫دەنگ‌وباسە هەر ئەوەیە کە ئەو کەسە‬ ‫ئەو کاتە منداڵ بوە و دوایی موسوڵمان‬ ‫بوە (ال‪ .)١٦ .‬کە ئەمەش بەڵگە نیە‪،‬‬ ‫بەڵکو بیانویش نیە!‬ ‫(د‪ .‬بـــەرەکـــەت ئــەحــمــەد) یش‬ ‫هــەر ئــەوەنــدە دەڵــێــت‪ :‬ئــەم هــەواڵــە‬ ‫سەرچاوەکەی جێی گومانە(‪!)٢‬‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی سێهەم‬ ‫لــەم بــەشــەدا مشت‌ومڕی بەڵگە و‬ ‫بیانوەکانی تــری نــوســەرە ئیسالمیە‬ ‫داکۆکیکارەکان دەکەین‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫چیرۆکی (بەنو قوڕەيظه)‪ ،‬کە هەوڵ‬ ‫دەدەن چیرۆکەکە کــورت بکەنەوە لە‬ ‫شێوەیەکی ـ تا ڕادەیــەک ـ گونجاو و‬ ‫وەرگیراودا کە سەرنج و تێبینی نەهێنێتە‬ ‫سەر باوەڕ و یاسای ئیسالمی‪ .‬ئەم بەڵگە و‬ ‫بیانوانەی تر کە لەم بەشەدا مشت‌ومڕیان‬ ‫دەکەین؛ ئەوانەن کە بۆ ڕەت‌کردنەوەی‬ ‫درێژە و تەواوکاریەکانی چیرۆکەکە لە‬ ‫گێڕانەوە ئیسالمیەکانی «حەدیث» و‬ ‫«تەفسیر» و «سیر» دا ساز کراون‪..‬‬ ‫بەو شێوەیەی لە لێکۆڵینەوە کورتەکەی‬ ‫مامۆستا (ئەییوب زەڵمی) ـدا هاتون بە‬ ‫ناوی «ئەفسانەی قڕکردنی بەنو قوڕەيظه‬ ‫لە مێژودا»‪ ،‬و لە بنەڕەتیشدا لێکۆڵینەوە‬ ‫گەورەکەی نوسەری هیندیی موسوڵمان‬ ‫(د‪ .‬بەرەکەت ئەحمەد) [سید برکت‬ ‫احمد] بە ناوی «موحەممەد و یەهود‬ ‫ـ بەدواداچونێکی نوێ»‪ ،‬ئەم بەڵگە و‬ ‫بەڵگەسازیە نوێیانەی دامەزراندوە‪ .‬کە‬ ‫لەم بەڵگەسازیانەدا پاڵنەرە باوەڕداریەکە‬ ‫ئاشکرایە‪ ،‬ئەو پاڵنەرەی کارێک دەکات‬ ‫لە خوێنەواری ئیسالمیی ئەم سەردەمە‬ ‫بــیــری ئایینیی خــۆی بــە شێوەیەک‬ ‫دابڕێژێتەوە کە بتوانێت لەم سەردەمەدا‬ ‫دەستی پێوە بگرێت و داکۆکییشی لێ‬ ‫بکات بەبێ ئەوەی زۆر نامۆ ببێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫میتۆدی ئێمە میتۆدی لێکۆڵینەوەی‬ ‫بێ‌الیەنە‪ ،‬بۆیە ئێمە دەتوانین کەلەپورە‬ ‫ئایینیەکە وەکو خۆی دەست‌نیشان بکەین‬ ‫بەبێ ئەوەی هەوڵی شێواندنی بدەین‪.‬‬ ‫ئەوەش چونکە ئەوان «ئیسالم‌دۆست»‬ ‫ـن‪ ،‬ئێمەش «ئیسالم‌دۆز» ـین!‬ ‫هەرچەند دەبێت دان بەوەشدا بنێین‬ ‫کە ئێمەش لە ڕێگەی سەرچاوەی بێالیەن‬ ‫و دەرەکی (نا‪-‬ئیسالمی) و دۆزینەوەی‬ ‫ئارکیۆلۆجیایی و ســاخــکــردنــەوەی‬ ‫دۆکیومێنتی مێژوییەوە ناتوانین هیچ‬ ‫لەبارەی ڕوداوەکــەوە بسەلمێنین (هەر‬ ‫بۆیە ناتوانین ســەرچــاوەک ناوەکی‬ ‫«ئیسالمی»ـەکانیش بــەراورد بکەین‬ ‫بە ســەرچــاوەی دەرەکـــی‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫کە ســەرچــاوە یەهودیەکان خۆیشیان‬ ‫بێ‌دەنگن لە باسی ئەم قەسابخانەیەی‬ ‫بەسەر یەهودی حیجازدا هاتوە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫لەبەر ئەوەی یەهودی حیجاز قورسایی‬ ‫و بایەخێکی وەهـــایـــان نــەبــوە الی‬ ‫مەرجیعیەتە ئایینیە یەهودیەکانی عێراق‬ ‫و فەلەستین‪ ،‬و خۆیشیان کەلەپورێکیان‬ ‫بەجێ‌نەهێشتوە‪ ..‬هەروەکو سەرچاوە‬ ‫مەسیحیەکانیش هــەر ب ـێ‌دەنــگــن‪ ،‬و‬ ‫ئارکیۆلۆجیای حیجازیش هێشتا لەو‬ ‫ئاستەدا نیە بتوانێت تیشکێک بخاتە سەر‬ ‫ڕوداوی لەم شێوەیە)‪ ،‬ئەوەی کە هەیە لە‬ ‫بەردەستدا هەر گێڕانەوە ئیسالمیەکانە‪،‬‬ ‫بەاڵم چۆن مامەڵەی زانستی لەگەڵ ئەم‬ ‫گێڕانەوانە دەکرێت و پاڵفتە دەکرێن؟‬ ‫ئێمە دڵنیاین کە مامەڵەی نوسەر و‬ ‫داکۆکیکارە ئیسالمیەکان لەگەڵ ئەم‬ ‫گێڕانەوانەدا زانستی نیە‪ ،‬چونکە ئەوان‬ ‫پێوەرێکی تریان هەیە کە پێوەری باوەڕ‬ ‫و پیرۆزڕاگرتنی ئیسالمە‪ ،‬بۆیە هەر‬ ‫ئاماژەیەکی گێڕانەوەکان لەگەڵ وێنەی‬ ‫پیرۆز و پرشنگداری ئیسالمدا نەگونجێت؛‬ ‫ڕەتی دەکەنەوە‪ ،‬لە هەمان کاتیشدا هەر‬ ‫ئاماژەیەکی تر لە هەمان ئەو گێڕانەوانەدا‬ ‫بەکەڵکیان بێت بۆ سپی‌کردنەوەی وێنەی‬ ‫ئیسالم لەو بابەتەدا بەکەڵکی دەهێنن‪،‬‬ ‫لە کاتێکدا هەر لە هەمان دۆکیومێنت‬ ‫سود دەبینن! و بینیمان کە واتای دەقە‬ ‫قورئانیەکەیشیان گۆڕی بە بارێکی تردا‪،‬‬ ‫کە ئەم دەقە چەسپاوترین و دڵنیاترین‬ ‫دەق و دۆکیومێنتی ئیسالمیە‪ ،‬چ دەقی‬ ‫دەماودەم و چ نوسراو و دەستنوس‪.‬‬

‫وێنەیەکی هێمایی‪ ،‬کە نمایشی چیرۆکی قەسابخانەکە‬ ‫دەکات‪ ،‬بەو شێوەیەی لە گێڕانەوەکاندا هاتوە‬

‫پیاوەکان‪ ،‬یان شەڕکەرەکان‬ ‫«المقاتلة»؟‬ ‫مامۆستا ئەییوب و ئەوانی تریش‬ ‫(وەکو د‪ .‬بەرەکەت)‪ ،‬کاتێک لە دەقی‬ ‫گێڕانەوەکانی مێژوی ئیسالمی ورد‬ ‫دەبنەوە کە لەم چیرۆکەدا باسی کوشتنی‬ ‫پیاوەکانی خێڵەکە دەکات و جارێک بە‬ ‫«پیاوەکان» («الــرجــال») و جارێک‬ ‫بــە «شــەڕکــەرەکــان»(«الــمــقــاتــلــة»)‬ ‫ناویان دەبــات؛ لێرەدا ڕو وەردەگێڕن‬ ‫لــــەو گـــێـــڕانـــەوانـــەی کـــە بــاســی‬ ‫«پـــیـــاوەکـــان» دەکـــــەن‪ ،‬و تەنها‬ ‫تیشک دەخــەنــە ســەر دەســتــەواژەی‬ ‫«شــەڕکــەرەکــان»(«الــمــقــاتــلــة»)‬ ‫|ئەل‌موقاتیلە|‪ ،‬ئینجا کاتێک ئەم‬ ‫وشەی «المقاتلة» یەی گێڕانەوەکان‬ ‫لێک‌دەدەنەوە (وەکو دەقی گێڕانەوەکەی‬ ‫بــوخــاری)؛ بــە «ئــەوانــەی بەشداریی‬ ‫شــەڕەکــەیــان کـــردوە» لێکی‌‌داوەتەوە‬ ‫(بڕوانە‪ :‬ئەفسانەی قڕکردنی‪ ..‬ال‪)١٦ .‬‬ ‫(و دواتر بە «تاوانبارانی جەنگ» یش‬ ‫ناویان دەبەن)‪ .‬ناوبراو لێرەوە دەگاتە‬ ‫ئەو ئەنجامەی کە ئەوەی کــوژراوە؛ لە‬ ‫شەڕ و ڕوبەڕوبونەوەدا کوژراوە‪ ،‬نەک بە‬ ‫گیراوی سەربڕرابێت‪ ،‬و گوایە پیاوەکانی‬ ‫تریان نەکوژراون‪ .‬و ئەمەش دەکات بە‬ ‫بەڵگەیەک لە گێڕانەوەکەی بوخاریەوە!‬ ‫هەر ئەم گێڕانەوەیەی بوخاری کە ڕەتی‬ ‫دەکــاتــەوە و بــاوەڕی پێی نیە! بەاڵم‬ ‫یەک وشەی لێ وەردەگرێت چونکە بە‬ ‫لێکدانەوەیەکی تایبەتیەوە کەڵکی لێ‬ ‫دەبینێت!‬ ‫ئــــەم جـــــۆرە ل ــێ ــک ــدان ــەوەی ــە لە‬ ‫لێکۆڵینەوەکەی (د‪ .‬بەرەکەت ئەحمەد)‬ ‫ـیشدا دیارە‪ ،‬و ڕەنگە ئەم سەرچاوەی‬ ‫یەکەمی بێت‪ .‬ئەو دەڵێت‪ :‬گەورەکان و‬ ‫سەردارانی خێڵەکە کوژراون (بەتایبەتی‬ ‫«حویەیی‌ی کوڕی ئەخطهب» ـ سەرداری‬ ‫بەنو ئەل‪-‬نەضري ـ و «کەعبی کوڕی‬ ‫ئەسەد» ـ ســەرداری بەنو قوڕەيظه)‪،‬‬

‫ئەویش تەنها شەڕکەرەکانیان‪ ،‬ئیتر‬ ‫ئەوانەیان کە پیر بون یان پیاوی ئایینیی‬ ‫ئایینەکەی خۆیان بون نەکوژراون(‪.)١‬‬ ‫هەندێک داکــۆکــیــکــاری تــر دەڵێن‪:‬‬ ‫«المقاتلة» یانی‪ :‬ئەوانەی فەرمانیان‬ ‫کردوە بە شەڕ‪ ،‬و هەڵگیرسێنەری شەڕ‬ ‫بون!‬ ‫کە ئەمانە لە ڕاستیدا هەوڵێکن بۆ پینە‬ ‫و پەردەپۆشیی چیرۆکەکە‪ .‬ئەگەرنا وەکو‬ ‫وتم هەر دەستەواژەی گێڕانەوەکان خۆیان‬ ‫لە هەندێک ڕێگەی گواستنەوەیانەوە‬ ‫بە «پیاوەکان» گــوزارش دەکــەن‪ ،‬کە‬ ‫ئەمە دەتوانیت واتــای ڕاستەقینەی‬ ‫دەستەواژەی « المقاتلة» ڕون بکاتەوە‪.‬‬ ‫ئینجا ئـــەوەی ســەروکــاری لەگەڵ‬ ‫دەق و گــێــڕانــەوە ئیسالمیەکاندا‬ ‫هەبێت؛ دەزانێت وشەی «المقاتلة» و‬ ‫«المقاتلون» بە واتای کۆمەڵی پیاوانی‬ ‫ئـــازادی خێڵەکەیە کــە «دەتــوانــن و‬ ‫دەگونجێت شەڕ بکەن»‪ ،‬نەک مەرج‬ ‫بێت بە کردەیی شەڕیان کردبێت‪ .‬وەکو‬ ‫گێڕانەوەکانی بــواری «غـــەزەوات» و‬ ‫«فتوحات» زۆر جار دەڵێن «فقتلنا‬ ‫المقاتلة وسبينا الذرية»‪ ،‬یانی‪« :‬ئیتر‬ ‫پیاوە شەڕکەرەکانمان کوشت و [ژن]و‬ ‫منداڵەکانمان گرت و برد بە کۆیلە» (بۆ‬ ‫نمونە‪« :‬موسنەد» ی ئەحمەد ‪،23012‬‬ ‫«موسنەد» ی بەززار ‪« ،4391‬سونەن»‬ ‫ی گەورەی نەسائی ‪ .)8421‬بە هەمان‬ ‫شێوە گێڕانەوەکانی چیرۆکەکە دەڵێن‪:‬‬ ‫شەڕکەرەکان «ا ُ‬ ‫مل َقا ِت َلة» بکوژرێن‪ ،‬و‬ ‫ژن‌ومنداڵەکان ببرێن بە کۆیلە‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫گێڕانەوەی یەکەمی بوخاری (‪)3043‬‬ ‫دەڵێت‪َ :‬‬ ‫«أ ْن ُت ْق َت َل ا ُ‬ ‫مل َقا ِت َل ُة‪َ ،‬و َأ ْن ُت ْس َبى‬ ‫ُّ‬ ‫الذ ِّريَّ ُة»‪ ،‬گێڕانەوەی دوەمیشی (‪)4121‬‬ ‫بــە هــەمــان شــێــوە دەڵــێــت‪َ « :‬ت � ْق � ُت��لُ‬ ‫ُم َقا ِت َل َت ُه ْم‪َ ،‬و َت ْس ِب َذ َرا ِريَّ ُه ْم»‪ ،‬گێڕانەوەی‬ ‫سێیەمیشی (‪َ :)4122‬‬ ‫«أ ْن ُت ْق َت َل ا ُ‬ ‫مل َقا ِت َل ُة‪،‬‬ ‫الن َسا ُء َو ُّ‬ ‫َو َأ ْن ُت ْس َبى ِّ‬ ‫الذ ِّريَّ ُة»‪ ،‬گێڕانەوەی‬ ‫َ‬ ‫«أ ْن ُت ْق َتلَ‬ ‫چوارەمیشی (‪:)6262‬‬

‫ُم َقا ِت َل ُت ُه ْم‪َ ،‬و ُت ْس َبى َذ َرا ِريُّ ُه ْم»‪ ،‬به « ُذ ِّريَّة»‬ ‫و « َذ َرار ِّي» گــوزارش لە «ژن‌ومنداڵ»‬ ‫دەکــــات‪ ،‬و لــە دەســتــەواژەیــەکــیــشــدا‬ ‫«الن َسا ُء َو ُّ‬ ‫بەجیا دەڵێت ِّ‬ ‫الذ ِّريَّ ُة»‪ .‬دەی‬ ‫کاتێک لەبەرامبەری «المقاتلة» دا‬ ‫بڵێت «ژن‌ومــنــداڵ»؛ دیــارە مەبەستی‬ ‫کۆی پیاوان (ی ئــازاد و بەتوانا) ی‬ ‫خێڵەکەیە‪ ،‬و مانای وایە کەسانێکی وا‬ ‫لە خێڵەکە نەماونەتەوە کە بەر ئەم‬ ‫دابەشكردنە نەکەوتبێت (یان کوشتن‬ ‫یــان بەکۆیلەکردن)‪ ،‬مەگەر هەندێک‬ ‫پیرە پیاوی پەککەوتە یان نەخۆشی‬ ‫کەنەفت یان کۆیلە یان ڕەبەنی پەرستگا‬ ‫کە ئەمانە بە «شەڕکەر» دانانرێن با‬ ‫«پیاو» یش بن‪ .‬گرنگ ئەوەیە زاراوەکە‬ ‫لە دەقە ئیسالمیەکاندا کە دێت مەرج‬ ‫نیە مەبەست ئەوە بێت کە بە کردەوە‬ ‫شەڕیان کردوە یان لە گۆڕەپانی جەنگ‬ ‫وەستاون‪ ،‬بەڵکو هەمو پیاو (نێرینەی‬ ‫پێگەیشتو) ێکی ئــازاد دەگرێتەوە کە‬ ‫بتوانیت چەک هەڵ‌بگرێت و شەڕ بکات‪،‬‬ ‫هەتا گەنجی تازەساڵیش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫هەر بۆیە گێڕانەوەکان هەندێکیان باسی‬ ‫ئــەوە دەکــەن کە ئــەوانــەی کـــوژراون؛‬ ‫هەندێکیان تازەساڵ بون و گومان هەبوە‬ ‫لە پێگەیشتنیان‪ ،‬بۆیە تەماشای بەریان‬ ‫کــراوە بۆ دڵنیابون! یــان هەندێکیان‬ ‫دەڵێن‪« :‬ئەوانە کوژراون کە تاشیویانە»‬ ‫(«من جرت علیه المواسی»)!‬ ‫دیمەنی «تەماشای بەری‬ ‫مێردمناڵەکان»!‬ ‫بۆ گومان‌خستنە سەر ئەو گێڕانەوانەی‬ ‫کە دەڵێن‪ :‬مێردمنداڵەکان سەیری بەریان‬ ‫کراوە تا بزانرێت باڵغ بون یان نا؛ دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەمە لە پیاوێکی نەوەی بەنو قوڕەيظهوە‬ ‫هاتوە کە ئەو کاتە منداڵ بوە و دوایی‬ ‫موسوڵمان بوە (ال‪ .)١٦ ،١٥ .‬مەبەست‬ ‫لەمە (عەطییە) ی قوڕەيظهییە‪ ،‬کە لەو‬ ‫کوڕە مندااڵنە بوە کە لە کاتی خۆیدا‬

‫ئایا کوشتنی دیل لە ئیسالمدا نیە؟!‬ ‫مامۆستا ئەییوب زۆر دوپاتی ئەوە‬ ‫دەکــاتــەوە کــە مامەڵە لــەگــەڵ دیلی‬ ‫شەڕ لە ئیسالمدا تەنها ئازادکردنە یان‬ ‫گۆڕینەوەیە (بە پارە یان بە دیل)‪ ،‬و‬ ‫ئیتر کوشتنی دیل لە ئیسالمدا نیە و‬ ‫بەتەواوی پێچەوانەی قورئان و ئیسالمە‪.‬‬ ‫و ئەمە یەکێکە لە بەڵگە سەرەکیەکانی‬ ‫بۆ ڕەت‌کردنەوەی چیرۆکەکە (بەتایبەتی‬ ‫دیمەنی کوشتنی پیاوەکانی خێڵەکە)‪.‬‬ ‫لــە کاتێکدا کوشتنی دیــل‪ ،‬وەکــو‬ ‫سەرپشکییەکی «ئیمام» و سەرکردەی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬کۆدەنگیی ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکانی لـــەســـەرە‪ ،‬و تەنها‬ ‫ئازادکردنی دیلە کە ناکۆکیی ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکانی تێدایە!‬ ‫بەم شێوەیە (کە لە لێکۆڵینەوەیەکی‬ ‫پێشودا ڕونمان کردوەتەوە)‪:‬‬ ‫ئیمام سەرپشکە لــەوەی دیــل یان‬ ‫بیکوژێت‪ ،‬یان بیکات بە کۆیلە‪ ،‬یان‬ ‫بەبێ بەرامبەر « َم ّ‬ ‫��ن» ئــازادی بکات‪،‬‬ ‫یــان لە بەرامبەری شتێکدا‪ ،‬واتــە بە‬ ‫« ِفداء» (یان بەرامبەر بڕێک پارە‪ ،‬یان‬ ‫بەرامبەر دیلی موسوڵمان)‪ .‬ئیتر ئیمام‬ ‫بەپێی بــەرژەوەنــدی و ئــەوەی باشترە‬ ‫سەرپشکییەک لەوانە هەڵ‌دەبژێرێت ‪.‬‬ ‫جا لە چوار ڕێبازەکەدا‪ ،‬ڕێکەوتن هەیە‬ ‫لەسەر هــەردو سەرپشکیی کوشتن و‬ ‫بەکۆیلەکردن‪ ،‬بەاڵم ئازادکردن بە چاکە‬ ‫و پیاوەتی « َم ّ‬ ‫��ن»‪ ،‬یان ئازادکردن بە‬ ‫بەرامبەر « ِفداء» ناکۆکی هەیە لەنێوان‬ ‫ڕێبازە ئیسالمیەکاندا‪ :‬مالیک و شافیعی‬ ‫و ئەحمەد وتویانە‪ :‬ئیمام ـ جگە لە‬ ‫کوشتن و بەکۆیلەکردن ـ سەرپشکیی‬ ‫« َم ّن» و « ِف��داء» یشی بۆ هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەبو حەنیفە وتویەتی تەنها بۆی هەیە‬ ‫بیانکوژێت یان بیانکات بە کۆیلە! هەمو‬ ‫الیەکیش بەڵگە و بەڵگەسازیی خۆیی‬ ‫هەیە و لە خۆیەوە قسەی نەکردوە‪،‬‬ ‫بەاڵم گومانی تێدا نیە کە ڕێبازی زۆرینە‬ ‫بەڵگەدارترە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گۆڕینەوەی دیل به پارە‬ ‫(کە جۆرێکی « ِفداء» ە)؛ شافیعیەکان‪،‬‬ ‫و حەنبەلیەکان‪ ،‬و بــیــروڕای بــاوی‬ ‫مالیکیەکان‪ ،‬و لــە حەنەفیەکانیش‬

‫پاڵنەری باوەڕداری کارێک دەکات لە خوێنەواری ئیسالمیی ئەم سەردەمە بیری‬ ‫ئایینیی خۆی بە شێوەیەک دابڕێژێتەوە کە بتوانێت لەم سەردەمەدا دەستی پێوە‬ ‫بگرێت و داکۆکییشی لێ بکات بەبێ ئەوەی زۆر نامۆ ببێت‬ ‫بەاڵم میتۆدی ئێمە میتۆدی لێکۆڵینەوەی بێ‌الیەنە‪ ،‬بۆیە ئێمە دەتوانین کەلەپورە‬ ‫ئایینیەکە وەکو خۆی دەست‌نیشان بکەین بەبێ ئەوەی هەوڵی شێواندنی بدەین‪.‬‬ ‫ئەوەش چونکە ئەوان «ئیسالم‌دۆست» ـن‪ ،‬ئێمەش «ئیسالم‌دۆز» ـین!‬

‫داکۆکیکارە‬ ‫ئیسالمیەکان‪،‬‬ ‫گێڕانەوە‬ ‫گرفتاویەکانی‬ ‫کەلەپوری ئیسالمی‬ ‫ڕەت دەکەنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەم‬ ‫هەمان کاتیشدا‬ ‫هەندێک بڕگە و‬ ‫دەستەواژەیان لێ‬ ‫وەردەگرن چونکە‬ ‫بە لێکدانەوەیەکی‬ ‫تایبەتیەوە کەڵکی‬ ‫لێ دەبینن!‬ ‫موحەممەدی کوڕی حەسەنی شەیبانی‪،‬‬ ‫دەڵێن‪ :‬دروستە‪ .‬بەاڵم حەنەفیەکانی‬ ‫جگە لە موحەممەدی شەیبانیی ناوبراو‪،‬‬ ‫و گێڕانەوەیەکی تر لە ئەحمەدەوە‪ ،‬و‬ ‫هەروەها ئەبو عوبەید؛ دەڵێن دروست‬ ‫نیە دیل بە پارە بگۆڕرێتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گۆڕینەوەی دیل بە دیل‬ ‫بەتایبەتی (کە جۆرێکی ترە لە « ِفدَاء»)؛‬ ‫مالیکیەکان و شافیعیەکان‪ ،‬و دو هاوەڵ‬ ‫و قوتابیەکەی ئەبو حەنیفە‪ :‬ئەبو یوسف‬ ‫و موحەممەدی کوڕی حەسەنی شەیبانی‪،‬‬ ‫و یەکێک لە دو گێڕانەوە لە ئەبو حەنیفە‬ ‫خۆیشیەوە پێیان وایە کە ئیمام ئەم‬ ‫سەرپشکیەی هەیە‪ .‬ئەوانی تر دەڵێن‪:‬‬ ‫نەخێر‪.‬‬ ‫هەر بۆیە (ابــن القطان) ی فاسی‪،‬‬ ‫لە «اإلقناع في مسائل اإلجماع» ـدا‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئیمام بۆی هەیە «ئەسیر»ەکان‬ ‫بەبێ بەرامبەر‪ ،‬یان بەرامبەری پارەیەک‬ ‫کــە خــۆی دیــاریــی دەکـــات و لێیان‬ ‫دەسەنێت‪ ،‬یان بەرامبەر دیلی موسوڵمان‬ ‫الی ئەوان‪ ،‬ئازاد بکات‪ ،‬بەاڵم ـ دەڵێت ـ‬ ‫تەنها سەرپشکیی کوشتن و بەکۆیلەکردن‬ ‫و ئازادکردن بە ڕێگەی بەستنی پەیمانی‬ ‫«ذیممە»؛ کۆدەنگیی لەسەرە‪ ،‬و ئەو‬ ‫ناکۆکیەی ڕوی داوە؛ لە ئازادکردنیاندایە‬ ‫لە بەرامبەری پارەدا(‪.)٣‬‬ ‫جــا کــاتــێــک مــامــۆســتــای نــاوبــراو‬ ‫گێڕانەوەکان ـ کە باسی کوشتنی پیاوانی‬ ‫بەنو قوڕەيظه ـ دەکەن بە پێچەوانەی‬ ‫قــورئــان و حوکمی دیــل کە قورئاندا‬ ‫دەزانێت؛ کەواتە زۆرینەی فەقیهـ و ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکان بە پێچەوانەی قورئان‬ ‫دەزانێت! جا ئەمە دەبێت؟ یانی مامۆستا‬ ‫ئەییوب پێی وایە ئەو پێشەوایانەی فیقهـ‬ ‫دەقی « َفإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّما ِفدَا ًء» (محمد‪:‬‬ ‫‪ )٤‬ـیان نەبینیوە؟!‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬د‪ .‬بركات أمح��د‪ ،‬حممد واليهود ـ نظرة‬ ‫جديدة‪ .‬ترمجة‪ :‬حممود علي مراد‪( .‬األلف كتاب)‬ ‫الثاني (‪ .)223‬اهليئة املصرية العامة للكتاب‪،‬‬ ‫‪ .1996‬ص‌‪.155 .‬‬ ‫(‪ )٢‬د‪ .‬بركات أمحد‪ ،‬حممد واليهود‪ .‬ص‌‪.1٤٣ .‬‬ ‫(‪ )٣‬بۆ نمونە؛ بڕوانە‪ :‬ابن القطان‪ ،‬اإلقناع‬ ‫يف مسائل اإلمج��اع‪ .‬جـ‪ ،١ .‬ص‪ ،٣٤٨ .‬املسألة‬ ‫(‪.)١٩٦٨‬‬ ‫ابن هبرية‪ ،‬إمجاع األئمة األربعة واختالفهم‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬حممد حسني األزه��ري‪ .‬دار العال للنشر‬ ‫والتوزيع‪ .‬الطبعة األوىل‪ .٢٠٠٩ ،‬جـ‪ ،٢ .‬ص‪،٢٢٧ .‬‬ ‫املسألتان (‪.)٢١٩٦ ،٢١٩٥‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٧‬دوشةممة ‪201٦/٣/١٤‬‬

‫‪3‬‬

‫ژیژەك‪ :‬دوانەى سەیروسەمەرەى وەهم و واقیع‬ ‫تێری ئیگڵتۆن‬ ‫و‪ .‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫دەگـــێـــڕنـــەوە كــاتــێــك یــەكــێــك لە‬ ‫هــاوكــارەكــانــی ســارتــەر لــە ئەڵمانیا‬ ‫گــەڕایــەوە و پێیڕاگەیاند كە دەشێت‬ ‫فەلسەفاندن لەسەر تەپڵەكی جگەرەش‬ ‫بكرێت‪ ،‬سارتەر لەتاو تووڕەییدا خوێن‬ ‫تێزایە چاوییەوە‪ .‬سالڤۆی ژیژەك لە دوو‬ ‫كتێبی تــازەى خۆیدا بەم خەسڵەتەوە‬ ‫دەربارەى سێكس‪ ،‬سۆزانی‪ ،‬قاوەى بێ‬ ‫كافاین‪ ،‬ڤامپایەرەكان‪ ،‬هێنری كیسنجەر‪،‬‬ ‫[فیلم]ی ئـــاوازی مۆسیقا و ئیخوان‬ ‫موسلمین‪ ،‬ئاستی بــەرزی خۆكوژیی‬ ‫لە كۆریای باشوور و زۆر شتی دیكە‬ ‫فەلسەفاندوویەتی‪ .‬ئەگەر وادەردەكەوێـت‬ ‫كــە پــەرێــشــانــی و سەرلێتێكچوونی‬ ‫فیكریی ئەو سنوورێكی كۆتایی نییە‪،‬‬ ‫بــەو هــۆیــەوە ئــەو دووچـــاری جۆرێك‬ ‫دەگمەنی و نەخۆشیی دەروونی هاتووە‬ ‫كە حەزی لە هەموو شتێك هەیە‪ .‬لە‬ ‫بریتانیا فەیلەسوفان حەز دەكەن بەسەر‬ ‫گروپگەلێكدا دابــەش ببن‪ ،‬گروپێكیان‬ ‫ئەكادیمییەكانن‪ ،‬دەربـــارەى ژیــان بۆ‬ ‫یەكتری دەنووسن و ئەوانی دیكەیش‬ ‫فەیلەسوفانی بازرگانپیشەن كە ڕامان و‬ ‫وردبوونەكانیان ئاراستەى هەموو خەڵك‬ ‫دەكەن‪ .‬بەشێك لە ڕەمز و سیحری ژیژەك‬ ‫لــەوەدایــە كە لە هەمانكاتدا دەیەوێت‬ ‫هەردووكیان بێت‪ :‬زانایەكە بەباشی كانت‬ ‫و هایدیگەر دەناسێت و لە هەمانكاتدا‬ ‫جۆش و خرۆشێكی زیــادەڕەوانــەى بۆ‬ ‫ژیانی ڕۆژانەیش هەیە‪ .‬هەم خانەخوێی‬ ‫هێگڵە و هەم خانەخوێی هیچكۆك‪ ،‬هەم‬ ‫دەربـــارەی كەوتنی حوسنی موبارەك‬ ‫و هەم دەربــارەى كەوتن لە بەهەشت‬ ‫دەنووسێت‪ .‬ئەگەر زانیارییەكی باشی‬ ‫دەربــارەى ڤاگنەر و شۆئنبێرگ هەیە‪،‬‬ ‫ئەوا حەزێكی لەڕادەبەدەریشی بۆ فیلمە‬ ‫خوێنمژییەكان و خوێندنەوەى چیرۆكە‬ ‫پۆلیسییەكان هەیە‪ .‬زۆرێك لە خوێنەری‬ ‫بەرهەمەكانی لەڕوانگەى "بایەوانەكان"‬ ‫و "مــاری پاپینز"ی فرۆید و نیچەوە‬ ‫فێربوون‪.‬‬ ‫فەیلەسوفە ئەكادیمییەكان دەتوانن‬ ‫ئاڵۆز و ناڕوون بنووسن‪ ،‬بەاڵم ئامانجی‬ ‫فەیلەسوفە عەوامەكان لــەوەدایــە كە‬ ‫دەیانەوێت ڕوون و ڕاشكاو بدوێن‪ .‬ژیژەك‬ ‫بە سووربوونی لەسەر سەركوتكردن‬ ‫و تێكشاندنی نەیارەكانی‪ ،‬پشت بە‬ ‫هــەردوو مۆدێلەكە دەبەستێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫هەندێك لە ئایدیاكانی بە قورسی هەرس‬ ‫بكرێن‪ ،‬ستایلەكەى بۆ دۆخی "گرفت لە‬ ‫بەهەشتدا"ی ئەو پڕە لە كێشەى حەل‬ ‫نەكراو لەكاتێكدا "گەڕانەوەى موتڵەق"‬ ‫نموونەى ڕوونییە‪ .‬كتێبەكە سیاسەت لە‬ ‫میسر‪ ،‬چین‪ ،‬كۆریا و ئۆكراین و جیهان بە‬ ‫شێوەیەكی گشتی بە ڕاشكاوی و بونیادیی‬ ‫دەگێڕێتەوە كە هەموو ڕۆژنامەیەك بە‬ ‫شانازییەوە بابەتەكانی باڵو دەكاتەوە‪.‬‬ ‫شایانی باس نییە كە بە وردبوونەوە‬ ‫لە بیروبۆچوونە ساسییە وروژێنەرەكانی‬ ‫ژیژەك زۆرێك لە ڕۆژنامەكان ئەم كارە‬ ‫دەكەن‪ .‬ئەو دنیا بەسەر سەرمایەداریی‬ ‫لیبڕاڵ و فەندەمێنتاڵیستەكاندا دابەش‬ ‫دەكات‪ .‬بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬لەنێوان‬ ‫ئەو كەسانەى باوەڕێكی كەمیان هەیە و‬ ‫ئەو كەسانەى باوەڕێكی زۆریان هەیە‪.‬‬ ‫ئەو لەبری ئەوەى بەرەى الیەنێك بگرێت‪،‬‬ ‫پێداگریی لەسەر هاوكاریی مەحرەمانەى‬ ‫ئەم دووانە دەكاتەوە‪ .‬فەندەمێنتالیزم‬ ‫ڕەفتاری قێزەونی ئەو كەسانەیە كە‬ ‫لەالیەن خۆرئاواوە سوكایەتییان پێكراوە‬ ‫و بەرژەوەندییەكانیان كەوتووەتە بەردەم‬

‫مەترسییەوە‪ .‬ژیژەك لە كتێبی "گرفت‬ ‫لە بەهەشتدا" پێیوایە "وانەیەكی شۆڕشی‬ ‫میسر لەوەدایە كە ئەگەر هێزە میانڕەوە‬ ‫لیبڕاڵەكان لەسەر فەرامۆشكردنی چەپی‬ ‫ڕادیكاڵ بەردەوام بن ئەوا شەپۆلگەلێكی‬ ‫كۆنتڕۆڵنەكراوی فەندەمێنتالیزم دروست‬ ‫دەكەن"‪ .‬لەناوبردنی ستەمكارەكان – كە‬ ‫هەموو لیبڕاڵە باشەكان عاشقی ئەمەن –‬ ‫لەڕاستیدا تەنها دەروازەیەكە بۆ گۆڕانێكی‬ ‫بنچینەیی كۆمەاڵیەتیی كە بەبێ ئەوە‬ ‫هێزە فەندەمێنتالیستەكان دەگەڕێنەوە‪.‬‬ ‫لە جیهانێكدا كە لە هەموو شوێنێكەوە‬ ‫كەوتووەتە ژێر هەیمەنەى سەرمایەوە‪،‬‬ ‫ئەوە تەنها سیاسەتی ڕادیكاڵە دەتوانێت‬ ‫ئەو شتەى لە میراتی لیبڕاڵیدا بەهای‬ ‫هەیە‪ ،‬بیپارێزێت‪ .‬جێگای سەرسوڕمان‬ ‫نییە كە ژیــژەك لە واڵ ستریت و یان‬ ‫هەواڵی كەناڵ چوار فیگورێكی هێندە‬ ‫مەحبوب نییە‪.‬‬ ‫بـــەهـــەرحـــاڵ‪ ،‬ئـــازادیـــی بـــــازاڕ و‬ ‫فەندەمێنتالیزمی ئایینی بەزەرووریی‬ ‫بــەیــەكــەوە كــۆدەبــنــەوە‪ .‬لــە واڵتــانــی‬ ‫ئــاســیــادا بــەهــا "ڕۆحــانــی"یــەكــان بۆ‬ ‫ئامانجی سەرمایەدارانە سوودی باشیان‬ ‫لێوەردەگیرێت‪ .‬دەبێت دووبـــارە بیر‬ ‫لە دژایەتیكردنی ساویلكانەى نێوان‬ ‫زیادەخوازیی لیبڕاڵی و سەركوتكردنی‬ ‫فەندەمێنتالیستانە بكەینەوە‪ .‬ژیژەك‬ ‫پێیوایە هەڵكشانی فاشیزمی ئیسالمیی‬ ‫هاوكات بــووە بە لەناوچوونی چەپی‬ ‫سیكۆالر لە واڵتــە ئیسالمییەكاندا كە‬ ‫غەرب هانیداون‪ .‬ئێستا كێ لەبیرییەتی ‪40‬‬ ‫ساڵ پێش ئێستا ئەفغانستان دەوڵەتێكی‬ ‫سیكۆالری بەهێزی هەبووە كە حزبە‬ ‫دەسەاڵتدارە كۆمۆنیستییەكەى ئەو واڵتە‬ ‫بــەدەر لە سۆڤێتی پێشوو‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫بەدەستەوە گرتبوو؟ دەركەوتنی فاشیزم‬ ‫وەك واڵتەر بنیامین دەڵێت هەمیشە‬ ‫نیشانەى شكستی شۆڕشێكە‪ .‬لە جیهانی‬ ‫موسڵماناندا خۆرئاوا ڕۆڵێكی گرنگی‬ ‫لە سەركوتكردنی ئەم بزووتنەوانەدا‬ ‫هــەبــووە كــە بــووەتــە هـــۆى ئـــەوەى‬ ‫بۆشاییەكی سیاسیی دروســت ببێت و‬ ‫فەندەمێتالیستەكان ئەم بۆشاییە پڕ‬ ‫بكەنەوە‪ .‬خۆرئاوا ناتوانێت لە بەرانبەر‬ ‫بەم ئیسالمیزمەدا لەمە زیاتر پاكیزە بێت‬ ‫كە خۆى كۆمەكی بە گەشەكردنەكەى‬ ‫كردووە‪ .‬ژیژەك پێیوایە ئەوان كە ئامادە‬ ‫نین ڕەخنە لە لیبڕاڵ دیموكراسی بگرن‪،‬‬ ‫ئەوا دەبێت دەربارەى فەندەمێنتالیزمیش‬ ‫بێدەنگ بن‪.‬‬

‫بەشێكی بەرچاوی دانیشتووانی جیهان‬ ‫تەرخان دەكات‪ .‬ئەگەر ئەو هەڕەشەیەكە‬ ‫لەسەر سەرمایەداریی نوێ‪ ،‬لە هەمانكاتدا‬ ‫دوژمنی باوەكوشتەى پلۆرالیزمی لیبڕاڵی‬ ‫یان كۆنزێرڤاتیڤانی سیاسییشە‪ .‬ئەو‬ ‫بەشداریكردنی خــۆى لــە یەكێك لە‬ ‫سیمینارە زۆر ئاست بەرزەكانی ئەمریكادا‬ ‫دەگێڕێتەوە كە سەرۆكی دانیشتنەكە‬ ‫داوای لە گوتاربێژەكان كرد تا لەمیانەى‬ ‫ناساندنی خۆیان بــاس لە ئـــارەزووە‬ ‫سێكسییەكانی خۆیان بكەن و ژیژەك‬ ‫شتێك نەمابووەوە بڵێت ئەو حەزی لە‬ ‫سێكسكردن لەگەڵ منداڵە لوسكەكاندا‬ ‫هەیە كە دواتــر بتوانێت خوێنەكانیان‬ ‫بخواتەوە‪ .‬ئەو هەروەها ئەمەش ئیزافە‬ ‫دەكات كە ئەگەر سەرۆكی دانیشتنەكە‬ ‫پرسیاری لە موچەكانیان كردبایە ڕەنگە‬ ‫بەم ئاسانییە قسەیان نەكردبایە‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانە لەوانەیە بەو هۆیەوە‬ ‫بێت كە ئەو هاوواڵتییەكی سلۆڤینییە‪.‬‬ ‫واڵتـــە بــچــووكــەكــان پەیوەندییەكی‬ ‫سەیروسەمەرەیان بە واڵتە گەورەكانەوە‬ ‫هەیە‪ .‬هەركەسێك ئاگای لە ئیرلەندا‬ ‫هەبێت ڕاستی و دروستی ئــەم خاڵە‬ ‫دەسەلمێنێت‪ .‬ژیژەك لە ئۆسكار وایڵدی‬ ‫خەڵكی دۆبلینیش دەچێت‪ ،‬ئەو ئۆسكار‬ ‫وایڵدەى هەر كاتێك هەستێكی دینداریی‬ ‫ئینگلیزیی دەبیست حەز و جۆشێكی‬ ‫كۆنتڕۆڵنەكراوی هەبوو تاكو بیپشكنێت‬

‫هەرگیز ئەوە جێگای سەرسوڕمان نییە‬ ‫كە ژیژەك نوێنەرێكی لێهاتووی تەنزی‬ ‫ڕەشــی جولەكە‪ ،‬واتــا وودی ئالنێكی‬ ‫خەڵكی لوبلیانا بێت‪ .‬هەڵبەت بەڕەش‬ ‫نیشاندان و هەندێكجار لێدان لەژێرپێی‬ ‫ئەوانیدیكە‪ ،‬نیشانەى سینیكیزمێك‬ ‫(گاڵتەجارییەك)ی دوور و درێــژە‪ .‬بە‬ ‫شێوەیەكی بەرچاوتر‪ ،‬ژیژەك ڕوانگەى‬ ‫تراژیدیانەى فرۆید تێكەڵ بە ئیمانی‬ ‫ماركسیستەكان بۆ داهاتوو دەكات‪.‬‬ ‫وەك هەموو نووسینەكانی دیكەى‪ ،‬ئەم‬ ‫دوو نووسینە تازەیەشی لەسەر فۆرمی‬ ‫پۆستمۆدێرنن‪ ،‬بــەاڵم ناوەرۆكەكانیان‬ ‫دژی پۆستمۆدێرنیزمە‪ .‬ژیژەك گوڵچنێكی‬ ‫پۆستمۆدێرنیزمی بۆ جۆری ژانرەكانی‬ ‫دیكەى خــۆى هەیە‪ .‬كتێبەكانی هیچ‬ ‫بناغەیەكی پتەویان نییە و هەمیشە‬ ‫لەنێوان بابەتە جیاوازەكاندا دێــن و‬ ‫دەچن‪ .‬كتێبەكە كە لەنێوان ئایدیاكانی‬ ‫هیستریا‪ ،‬هونەر و مەعریفەى موتڵەقی‬ ‫خوا‪ ،‬مەرگ و كەوتندا دێت و دەچێت‪،‬‬ ‫ناونیشانی الوەكیی كتێبی "گەڕانەوەى‬ ‫موتڵەق" ناونیشانێكی سەرنجڕاكێش‬ ‫نییە‪" :‬بەرەو دامەزراندنی ماتریالیزمی‬ ‫نوێی دیالەكتیكی"‪ ،‬بەاڵم ئەم ناونیشانە‬ ‫الوەكییە‪ ،‬فریو و تەكەڵەكەیەكی بەرچاو‬ ‫و ئاشكرایە‪ .‬لە ‪ 400‬الپەڕەى ئەم كتێبەدا‬ ‫تەنها ئاماژەگەلێكی خێرا بە ماتریالیزمی‬ ‫دیالەكتیكی دەكرێت‪ .‬كتێبەكان و بەش و‬

‫"گرفت لە بەهەشت"دا دووبارە دەبێتەوە‬ ‫و هــەمــان بابەتەكانی‪ ،‬لــەم كتێبەدا‬ ‫دووبارە بوونەتەوە‪ .‬ئەو دیسان نوكتە و‬ ‫جۆكەكانی پێشووی دووبارە كردووەتەوە‪،‬‬ ‫هەمان ڕوانگەكانی دووبارە كردووەتەوە و‬ ‫دیسان و سەرلەنوێ‪ ،‬هەمان چیرۆكەكانی‬ ‫گێڕاوەتەوە‪.‬‬ ‫ڕەهــەنــدە پۆستمۆدێرنیستییەكانی‬ ‫دیكەى نووسینەكانی ژیژەك‪ ،‬تێكەڵكردنی‬ ‫وەهم و واقیعە‪ ،‬بەیەكەوە‪ .‬بۆ ژاك الكانی‬ ‫مامۆستاكەى ژیژەك‪ ،‬هیچ كەسێك لەوە‬ ‫گاڵتەجاڕ و سینیكتر نییە كە بڵێت‬ ‫هەموو شتێكی بینیوە و دەزانــێــت و‬ ‫كەچی ئاگای لەم بانگەشە فرۆیدییە‬ ‫نییە كە وەهم یان فەنتازیا لەنێو دڵی‬ ‫واقیعدا دروســت دەكرێت‪ .‬هەموو ئەم‬ ‫خااڵنە بۆ نووسینەكانی ژیژەك ڕاستن‪.‬‬ ‫ئایا كتێبەكانی لێكۆڵینەوە و مشتومڕی‬ ‫جدییان هەڵگرتووە و یان ئەوەى زیاتر‬ ‫نمایشێك لە مەیدانی گشتیدا دەبینین؟‬ ‫ئەو وا بیردەكاتەوە چەندە ڕاستگۆیە؟‬ ‫ئەگەر ئەو دەتوانێت بەشێوەیەك دانا و‬ ‫زانا دەربكەوێت لە هەمانكاتدا دەتوانێت‬ ‫بەشێوەیەكی مەترسیدار‪ ،‬نابەرپرسیش‬ ‫بێت‪ .‬كاتێك لە كتێبی "گرفت لە بەهەشتدا"‬ ‫بانگەشەى ئەوە دەكات كە "خراپترین‬ ‫دەستكەوتی ستالینیزم گرنگترە لە‬ ‫باشترین دەستكەوتەكانی دەوڵەتی‬ ‫خۆشگوزەرانی سەرمایەداریی لیبڕاڵ"‬

‫فەیلەسوفە ئەكادیمییەكان دەتوانن ئاڵۆز و ناڕوون بنووسن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئامانجی فەیلەسوفە عەوامەكان لەوەدایە كە دەیانەوێت ڕوون‬ ‫و ڕاشكاو بدوێن‪ .‬ژیژەك بە سووربوونی لەسەر سەركوتكردن و‬ ‫تێكشاندنی نەیارەكانی‪ ،‬پشت بە هەردوو مۆدێلەكە دەبەستێت‬ ‫ب ــەرزەف ــڕ و كــەمــێــك شێتبوو كە‬ ‫بــەڕادەیــەك مەحاڵە بێدەنگ بكرێت‪،‬‬ ‫ژیژەك ئەو كەسەیە كە هەر ئەوكاتەى‬ ‫لەخەو ڕادەبــێــت دەربـــارەى شیكاریی‬ ‫ڕۆحی‪-‬دەروونی دەدەوێت و پاشان گوتار‬ ‫دەربــارەى زایۆنیزم پێشكەش دەكات‪.‬‬ ‫وەك ڕۆشنبیرێكی چاالكی دەمدەمی و‬ ‫میزاجی یان حەماسی دەردەكەوێت كە‬ ‫لێرەدا لە شەش خاڵی ئەم هەسارەیەدا‬ ‫ئــامــادەیــی هــەیــە دروســـت وەك ئەو‬ ‫سوكراتەى گەلێك دەرمانی وزەبەخشی‬ ‫بەكارهێنابێت‪ .‬دەكرێت كۆتایی ڕۆژەكەى‬ ‫بەسەر بەرێت و تەواو بێت بە دیداركردن‬ ‫لەگەڵ ژولیان ئەسانژ لە كونسوڵخانەى‬ ‫ئیكوادۆر و دەستبكات بە نامەنووسین‬ ‫بۆ بەرگریكردن لە یەكێك لە ئەندامانی‬ ‫زیندانیكراوی گروپی "پوسی ڕایت"‪ .‬لەم‬ ‫میانەیەدا‪ ،‬ئەو كاتی خۆی بۆ توڕەكردنی‬

‫و هەڵیبگەڕێنێتەوە‪ .‬بەاڵم ژیژەك كە بە‬ ‫شكڵێكی ترسناكەوە لە بكوژێكی نێو‬ ‫تراژیدییەكی ژاكۆبنیش دەچێت‪ ،‬توانا‬ ‫و لێهاتووییەكانی ئۆسكار وایڵدی نییە‪.‬‬ ‫هەروەها ژیژەك تەنز و ساتیری تاقانەى‬ ‫ئۆسكار وایڵدیشی نییە‪ .‬ژیژەك بەتامە‬ ‫بەاڵم زرنگ و زیرەك نییە‪ .‬ئەو زۆر نوكتەى‬ ‫خۆش دەگێڕێتەوە‪ ،‬توانایەكی باشی لە‬ ‫گێڕانەوەى نوكتە سەیروسەمەرەكاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬بــەاڵم هیچ كەسێك ناتوانێت‬ ‫لەنێوان نووسینەكانی ئــەودا كتێبێكی‬ ‫ساتیریی پڕ لە نوكتە كۆبكاتەوە و‬ ‫ئەمە كارێكە دەتوانین بە ئاسانی لەگەڵ‬ ‫نووسینی ئۆسكار وایــڵــددا بیكەین‪.‬‬ ‫بەاڵم هەردووكیان توانایەكی زۆریان بۆ‬ ‫پــەردەالدان و هەڵوەشاندنەوە هەیە و‬ ‫لەگەڵ ڕێپێوانی ئەخالقیدا نایەنەوە و‬ ‫زیاتر خوازیاری چێژپەرستییەكی ڕووتن‪.‬‬

‫چاپتەرەكانی كتێبەكانی ژیژەك بەگشتی‬ ‫دەربــارەى ئەو شتانە نادوێن كە خۆى‬ ‫بانگەشەیان بۆ دەكــات‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫دەیەوێت دەربــارەى ‪ 50‬بابەتی جیاواز‬ ‫چەلەحانێ بكات‪ .‬بەدگومانبوونی ئەو‬ ‫بەرانبەر بە ڕەسەنێتیی‪ ،‬ژیژەك دەكات بە‬ ‫پۆستمۆدێرنیست‪ .‬بەشێكی زۆر گەورەى‬ ‫ئەو شتانەى دەیانڵێت‪ ،‬تازە نین و دەمێكە‬ ‫گوتراون‪ ،‬نەك لەالیەن ئەوانیدیكەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەالیەن ژیژەك خۆیەوە‪ .‬ژیژەك‬ ‫لە هەڵگرتنەوە و دووبــارەكــردنــەوە و‬ ‫كۆپیكردنەوە (یان دزینەوە ‪thieving‬‬ ‫)ی كارەكانی پێشووی خۆى‪ ،‬یەكێكە لە‬ ‫گەورەترین كۆپیكارانی ڕۆژگاری ئێمە كە‬ ‫بەشێوەیەكی بــەردەوام‪ ،‬نووسینەكانی‬ ‫پێشووی خۆى بە هەمان فۆرم‪ ،‬دووبارە‬ ‫بەرهەم دەهێنێتەوە‪ .‬بەشێكی گرنگی‬ ‫كتێبی "گەڕانەوەى موتڵەق"‪ ،‬لە كتێبی‬

‫كە وابیردەكاتەوە باوەڕی بە خوانییە‪،‬‬ ‫ئەمە ناڕاستە؟ و ئەو خوایەى ژیژەك‬ ‫باوەڕی پێی نییە‪ ،‬دەزانێت كە ژیژەك‬ ‫لەڕاستیدا باوەڕی بەو هەیە؟‬ ‫ژیــــــــژەك خـــــۆی دوانــــەیــــەكــــی‬ ‫سەیروسەمەرەى وەهم و واقیعە‪ .‬ئەو‬ ‫لە كتێبی "گرفت لە بەهەشتدا" وەك‬ ‫لێبوكێك (مهرج) سەیری هەملێت دەكات‬ ‫و لەڕاستیدا خۆی هەم ڕۆشنبیرێكە و‬ ‫هەم لێبوكێك‪ .‬لێبوكەكانی شەكسپیر‬ ‫ئاگایان لە ناواقیعیبوونی خۆیان هەیە‬ ‫و ژیژەكیش هەر وایــە‪ .‬وەك كەسێك‬ ‫كە ڕەنگە ناونیشانی "ڕەنــگــاوڕەنــگ"‬ ‫بكرێت تەنها بۆ ئەو دروســت كرابێت‪،‬‬ ‫ئەو كەسەیە كە دەپەرسترێت و خۆى‬ ‫بەرز دەكاتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا زۆر ڕاشكاوانە‬ ‫هـــەزەل و قــســەى قــۆڕ لــەســەر خۆى‬ ‫دەكــات‪ .‬شتێكی نائاسایی دەربــارەى‬ ‫ڕەفــتــارە نائاساییە سەرگەردانەكانی‬ ‫ئەو هەیە كە وادەردەكەوێت لە ڕۆمانی‬ ‫دەیڤد الجــەوە دەرپەڕیبێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫حەزێكی تــێــرنــەخــۆرانــەى بــۆ ئایدیا‬ ‫تــازە ستایشكراوەكان و لەهەمانكاتدا‬ ‫نیگەرانكەرەكان‪ ،‬هەیە‪ .‬مرۆڤ تووشی‬ ‫سەرسوڕمان نایەت ئەگەر ڕۆژێــك لە‬ ‫ڕۆژان تێبگات ژی ــژەك كۆمیتەیەكی‬ ‫دروستكردووە بۆ ئەوەى سەرنجی گروپە‬ ‫خوێندكارییەكان ڕابكێشێت و تەنانەت‬ ‫بیانكاتە كڕیاری ئەم شتانەش‪ .‬كاتێك‬ ‫باسی ناوەرۆكی نووسینەكانی دەكەین‪،‬‬ ‫سیاسەتی شۆڕشگێڕی سازشنەكەرانەى‬ ‫ژیژەك لە هەموو شتێك زیاتر لە پلۆرالیزمی‬ ‫پۆستمۆدێرنیستییانە دەچێت‪ .‬ئەمەش‬ ‫ڕەنگە یەكێك بێت لە سەیروسەمەرەكانی‬ ‫ئەم ڕۆژگارە كە مەبحبوترین ڕۆشنبیری‬ ‫جیهان‪ ،‬كۆمۆنیستێكی پابەند بێت‪.‬‬ ‫وانەى "گرفت لە بەهەشتدا" كە ناونیشانە‬ ‫الوەكییەكەى "لە كۆتایی مێژووەوە بۆ‬ ‫كۆتایی سەرمایەداریی"یە‪ ،‬حەسرەت و‬ ‫خەمێكە "سەردەمێكی تاریك دەگات‬ ‫كە [خەسڵەتەكەى] تەقینەوەى هەست‬ ‫و س ــۆزە ئەخالقی و ئاینییەكان و‬ ‫كەوتنی بەهاكانی ڕۆشنگەریی"یە‪.‬‬ ‫ستایلی ژیــژەك بە سەرپێچییە قورس‬ ‫و ڕەقــەكــەیــەوە كــە نــەكــەوێــتــە نێو‬ ‫ڕوانــگــەى هەست و ســۆزگــەرایــیــەوە‪،‬‬ ‫سەرنجڕاكێشە – تایبەتمەندییەكی‬ ‫دیكەى پۆستمۆدێرنیستیی – بەاڵم‬ ‫تەنانەت ئەویش ناتوانێت دەمارگرژیی و‬ ‫دەمارگیریی خۆى بشارێتەوە كە خاوەن‬ ‫بانكە دزەكان بیمە لە باخەڵی قوربانیانی‬ ‫خۆیان دەربهێنن‪ .‬هـــەروەك بێرتۆلد‬ ‫برێخت دەیگوت "بڕینی بانكێك بەراورد‬ ‫بە دامەزراندنی بانكێك چ گرنگییەكی‬ ‫هەیە؟"‪.‬‬ ‫"گرفت لە بەهەشتدا" بە نمایشكردنی‬ ‫ڕوانگە سیاسییەكانی‪ ،‬كتێبێكە هەموو‬ ‫كەسێك – نەك تەنها ئاغاكانی جیهان‬ ‫– سوود لە خوێندنەوەى وەردەگــرن‪.‬‬ ‫بــەاڵم "گــەڕانــەوەى موتڵەق" بەهۆى‬ ‫ڕامان و بیركردنەوە ئاڵۆز و ناڕونەكانی‬ ‫بۆ ماتریالیزم و دیالەكتیك‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫كەمتر سەرنجی خوێنەران ڕابكێشێت‪.‬‬ ‫لەو كتێبەدا كەمتر پیشاندان و نمایش‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬بەاڵم بۆچی دەربارەى كانت‬ ‫[ئیگڵتۆن بە تەنزەوە وشــەى ‪cant‬‬ ‫(نمایشكردن یان سەرلێتێكدان) و ‪kant‬‬ ‫(فەیلەسوف) بەكاردەهێنێت] بۆچی؟‬ ‫وێــڕای ئەمانە‪ ،‬گەلێك بابەتی سەیر‬ ‫و سەمەرە دەربــارەى كاباال [عیرفانی‬ ‫جولەكە] و ژانری ئەدەبیی گێڕانەوەى‬ ‫كۆیلەكان‪ ،‬هــەواڵــســازیــی‪ ،‬مۆسیقای‬ ‫ناهاوسەنگ و خوا وەك تاوانباری گەورە‬ ‫دەبینرێتەوە‪ .‬گومان لــەوەدا نییە لە‬ ‫كتێبەكانی دواتریشیدا دیسان بەختی‬ ‫خوێندنەوەى هەندێك لەم بابەتانەمان‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫ئایا ژیژەك بە جدیی قسە دەكات‪ ،‬یان‬ ‫دەیەوێت كەمێك خۆى تێكدەدات؟ ئایا‬ ‫لە ڕاستیدا وابیردەكاتەوە كە ئەو تۆمەتە‬ ‫جنسییەى ڕووبەڕووی ئاسانژ كراوەتەوە‬ ‫"مەسەلەیەكی الوەكیی"یە؟ یان سەیری‬ ‫ئــەم واقیعە بكەن كە جــارەهــای جار‬ ‫باس لە ئەگەری پۆتێنشیەڵی ڕادیكاڵی‬ ‫مەسیحییەت دەكات و هەر ئەمەش لە‬ ‫كتێبی "گەڕانەوەى موتڵەق"دا دووبارە‬ ‫دەكــاتــەوە‪ ،‬لەكاتێكدا چەندین جار‬ ‫بانگەشەى ئەوەی كردووە كە مولحیدە‬ ‫و باوەڕی بە خوا نییە‪ .‬یان لەڕاستیدا‬ ‫پرسیارەكە ئەمە نییە كە مرۆڤ بەڕواڵەت‬ ‫لەم دوو سەرچاوەیەوە كراوە بە كوردیی‬ ‫مەسیحی بێت‪ ،‬بەاڵم لەڕاستیدا باوەڕێكی‬ ‫‪1‬‬‫‪http://www.theguardian.‬‬ ‫ئایینی نەبێت‪ .‬لەڕاستیدا دەكرێت ‪com/books/2014/nov/12/terry-‬‬ ‫بانگەشەى ئەوە بكەین ئەو هاوزەمان ‪eagleton-trouble-in-paradise-‬‬ ‫‪absolute-recoil-zizek-review‬‬ ‫باوەڕی بە مەسیحییەت هەیە و كەچی‬ ‫‪2-pecritique.com/2014/11/23/‬‬ ‫باوەڕیشی پێی نییە‪ .‬یان ئەوەى كاتێك‬

‫ذمارة (‪ )2٨٧‬دوشةممة ‪201٦/٣/١٤‬‬

‫‪4‬‬

‫شه‌ریعه‌تی خودا له‌ دینی كاهین دا‬ ‫فیدا مرادخان جەمیل‬ ‫ئه‌وانه‌ی له‌باره‌ی خودا ده‌دوێن‪ ،‬وه‌كو‬ ‫كائینێكی به‌رزتر له‌ خودا قس ‌ه ل ‌ه سه‌ر‬ ‫مرۆڤ ده‌كـه‌ن‪ ،‬له‌و‌ه زیاتر چی كاتێك‬ ‫مافیان دابه‌شكرد بۆ‪ :‬مافی خودا و مافی‬ ‫مرۆڤ (حق الله وحق العباد)؟‬ ‫كه‌سێك بتوانێت سنور و مافه‌كانی‬ ‫مــرۆڤ و خــودا دیــاریــی بــكــات‪ ،‬چۆن‬ ‫جورئه‌تی ئه‌و‌ه ناكات خۆی بكاته نوێنه‌ر‬ ‫و سێبه‌ر و خه‌لیفه‌ی خودا؟‬ ‫کاهین وا ده‌بینێت په‌یوه‌ندیی‬

‫فاشیۆنه‌كان زۆرتر ل ‌ه جلوبه‌رگی كچ و‬ ‫ژن ده‌دوێــن‪ .‬به‌ڵگ ‌ه نه‌ویستیش ‌ه كاهین‬ ‫هه‌ر ده‌بێت پیاو بێت‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫بوو‌ه ژن ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ی باسمان كرد‬ ‫به‌و شێوه‌ی ‌ه نامێنێت‪ ،‬ئه‌وكات په‌یوه‌ندیی‬ ‫خودا و مرۆڤ ده‌بێت ‌ه په‌یوه‌ندیی نێوان‬ ‫دایك و كوڕ‪.‬‬ ‫حوكمی خــوا‪ :‬واتــا نابێت دڵت‬ ‫ب ‌ه ژیان خۆش بێت و شتێكی كاتییه‪،‬‬ ‫فریوده‌ره‪ ،‬به‌رده‌وام فكرت له‌سه‌ر مردن‬ ‫بێت‪ ،‬پێویست ‌ه ورد و درشتی قۆناغه‌كانی‬ ‫مــردن بــزانــی‪ ،‬ل ـه‌وكــات ـه‌ی ده‌مـــری تا‬ ‫زیندوو ده‌بییه‌وه‌‪ ،‬تا ده‌چیی ‌ه دۆزه‌خ یان‬ ‫به‌هه‌شت‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه لـ ‌ه ســاده‌تــریــن موسڵمان‬ ‫بپرسیت وه‌كــو فاتیح ‌ه هه‌موو شتێك‬ ‫ل ‌ه بــاره‌ی دوای مردن ده‌زانێت‪ ،‬چۆن‬ ‫نازانێ ل ‌ه كاتیكدا كاهین ب ‌ه سه‌دان جار‬ ‫سه‌فر‌ه و سیاحه‌ی دۆزه‌خ و به‌هه‌شتی‬ ‫پێكردووە؟‬ ‫حــوكــمــی خـــوا‪ :‬واتـــا س ـه‌مــا و‬ ‫وێنه‌كیشان و گۆرانی حه‌رامه‪ ،‬مسی‬

‫ده‌یكوژن‪ ،‬ئه‌وان كوشتنیش ب ‌ه هیدایه‌ت‬ ‫و حه‌د و حوكمی خوا ده‌زانن‪.‬‬ ‫حوكمی خوا واتــا‪ :‬هه‌ر كه‌س و‬ ‫گروپێك ل ‌ه مێژو و تا ئێستا و قیامەت‬ ‫به‌ناوی خوا قسه‌ی كردبێت‪ ،‬ئه‌و‌ه وه‌كو‬ ‫خــوا پــیــرۆز و مه‌عسومه‪ ،‬قسه‌كردن‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌وان وه‌كو قسه‌كردن وای ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫خودا‪ ،‬بچوكترین ره‌خن ‌ه ل ‌ه ئه‌وان ره‌خن ‌ه‬ ‫گرتنه ل ‌ه خودا‪ .‬سه‌یر له‌وه‌ دای ‌ه كاتێك‬ ‫به‌سه‌رهاتێكی مێژویی بــاس ده‌ك ـه‌ی‬ ‫ته‌كفیرت ده‌كــه‌ن‪ ،‬خۆ كاهینه‌كانیش‬ ‫باسی ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وان ب ‌ه جۆرێك و‬ ‫بۆ ئامانجێكی دی باسی ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫بۆ نمونه‪ :‬ئه‌گه‌ر بڵێم ئه‌ی كاهین‬ ‫كتێبه‌كه‌ی تۆ ده‌ڵــێــت‪ :‬فالن ‌ه كائین ‌ه‬ ‫مقدسه‌ی هاو ئایینت‪ ،‬ل ‌ه جه‌نگێكی پیرۆز‬ ‫دیله‌كانی كۆكرده‌وه‌‪ ،‬پاشان هه‌مووانی‬ ‫خست ‌ه ناو ئاگر و سوتێندران و ئینجا‬ ‫سـه‌ركــرده‌كـه‌یــانــی س ـه‌ربــڕی و سـه‌ری‬ ‫كواڵند و خواردی‪ ،‬و ژنه‌كه‌شی بۆ خۆی‬ ‫حه‌اڵڵكرد‪.‬‬ ‫واعیز یه‌كسه‌ر كافرم ده‌كا‪ ،‬خۆ ئه‌ویش‬

‫برییتی ‌ه ل ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ حوكمی سه‌له‌ف‪،‬‬ ‫تا ل ‌ه خودا نزیك ببنه‌وه‌‪ ،‬چۆن بڵێی‬ ‫خودا رووداوێكی مێژوویی بێت‪.‬‬ ‫ب ‌ه درێژایی مێژوی ئیسالمی‬ ‫ده‌یان و سه‌دان گروپ و ره‌وت و كۆمه‌ڵ‬ ‫س ـه‌ریــان هـه‌ڵــدا و داوای گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫خه‌الفه‌ت و جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌تی‬ ‫ئیسالمییان كرد‪.‬‬ ‫له‌و بڕوایه‌ش دام كه‌سانێك‬ ‫هه‌زار ساڵیان پێ كه‌م ‌ه و به‌رده‌وام تا‬ ‫رۆژی دوایی ب ‌ه ده‌یان و سه‌دان گروپی‬ ‫دی په‌یدا ده‌بن و هه‌مان داوایان ده‌بێت‪،‬‬ ‫مافی خۆمانه پرسیار بكه‌ین‪ :‬ده‌بێت‬ ‫هۆكاره‌ك ‌ه چی بێت؟ هه‌ڵ ‌ه ل ‌ه مرۆڤه‌كانه‬ ‫یان له‌ به‌رنامه‌كه‌؟‬ ‫له‌و‌ه دڵنیام جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ت‬ ‫به‌و فۆرم ‌ه ته‌قلیدی و سه‌له‌فییه‌ته‌و‌ه‬ ‫نه‌ك ئه‌بو به‌كری به‌غدادی‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئەبو‬ ‫بەکری سدیقیش خه‌لیفایه‌تی بكات هه‌مان‬ ‫كاره‌سات و مالوێرانی دروست دەبێت‪.‬‬ ‫ئه‌وان به‌ناوی خوا شه‌ریعه‌تی‬ ‫مردووه‌كان به‌سه‌ر خه‌ڵك جێبه‌جێده‌كه‌ن‪،‬‬

‫ ڕێبازی كاهینه‌كان له‌وه‌ دایه‌ كه‌سێك بیت ‌ه ناو ئایینی ئه‌وان ده‌ڵێن‪ :‬خوا هیدایه‌تی داوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئەگەر لە مەزهەب و باوەڕی ئەوان بچێته‌ده‌ره‌و ‌ه ده‌یكوژن‬

‫مرۆڤ له‌گه‌ل خودا بریتیی ‌ه ل ‌ه په‌یوه‌ندیی‬ ‫نێوان كۆیل ‌ه و كۆیله‌دار و سوڵتان و‬ ‫ره‌عیه و مه‌وال و عه‌بد‪.‬‬ ‫ل ‌ه مێژووی فیرعه‌ون و زۆرداره‌كــان‬ ‫تێبینیكراوه‌؛ ل ‌ه ته‌نیشت هه‌ر زۆردارێك‬ ‫كاهین و واعــیــزێــك ه ـه‌ی ـه‌‪ ،‬هه‌میش ‌ه‬ ‫فیرعه‌ونه‌كان بۆ ده‌سته‌مۆكردنی خه‌ڵك‬ ‫پێویستییان ب ‌ه كاهین و واعیز بووه‌‪،‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتی فریودانی خه‌ڵك ك ‌ه ئه‌ركی‬ ‫واعیز‌ه له‌گه‌ڵ هێز و ترساندنی زۆردار‬ ‫یه‌كسانه به‌‪ :‬حوكمی خوا‪.‬‬ ‫سروشتی زۆردار وای ‌ه هه‌ر خۆی‬ ‫پێ ڕاسته و ده‌یه‌وی تا ئه‌به‌د هه‌ر خۆی‬ ‫حوكمدار بێت و رازی نییه هیچ حوكم‬ ‫و ڕێبازی جیاواز هه‌بێت‪ ،‬بۆی ‌ه واعیز‬ ‫گوتی‪ :‬خودا حه‌قیقه‌تی ره‌های ب ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫به‌ خشیوه‌‪.‬‬ ‫ئیدی به‌و شێوه‌ی ‌ه ب ‌ه هه‌شت و‬ ‫جه‌هه‌ننه‌م ل ‌ه ژێر ده‌ستی كاهین ده‌بێت‪،‬‬ ‫بـ ‌ه كه‌یفی خــۆی بــكــوژی س ـه‌د كه‌س‬ ‫ده‌خات ‌ه به‌هه‌شت و كه‌سێكیش هه‌موو‬ ‫جیهانی ڕۆشنكردبێته‌و‌ه ب ‌ه زانست و‬ ‫مه‌عریفه‌ت ده‌یخاته‌ دۆزه‌خ‪.‬‬ ‫حوكمی خوا واتا‪ :‬پیاو پل ‌ه یه‌ك ‌ه‬ ‫ژنیش پله دووه‌‪ ،‬نیو‌ه ب ‌ه نیوه‌یه‌‪ ،‬پیاو ك ‌ه‬ ‫ده‌ڵێت ژن نیوه‌ی كۆمه‌ڵگای ‌ه مه‌به‌ستی‬ ‫نیوه‌ی كه‌مه‌ری تا خواره‌وه‌‪ ،‬كاتێك دێت ‌ه‬ ‫سه‌ر نیوه‌ی سه‌ره‌وه‌ی كه‌مه‌ر ده‌ڵێت تۆ‬ ‫(ناقصات العقل) ی‪ ،‬بۆی ‌ه زۆربه‌ی هه‌ر‌ه‬ ‫زۆری باس و فه‌توای كاهینه‌كان كورت‬ ‫بۆته‌وه‌ له‌ به‌ركه‌مه‌ری ژنان‪.‬‬ ‫به‌جۆریك ل ‌ه دكتۆری ژنان زیاتر‬ ‫قس ‌ه له‌سه‌ر ژنان ده‌كه‌ن و ل ‌ه مۆد‌ه و‬

‫تواو‌ه ل ‌ه گوێت ده‌كرێت‪ ،‬مۆسیقا هه‌ر باوه‌ڕی پێیه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و ده‌زانێت من ل ‌ه‬ ‫كاره‌ساته‪ ،‬بۆن ل ‌ه خۆدان بۆ ژنان هه‌ر ده‌ره‌وه‌ی تێڕوانین و تەفسیری كه‌هه‌نوتی‬ ‫كوفره‪ ،‬ل ‌ه هه‌موو ره‌فتار و گوفتارت ئه‌و بیر ده‌كه‌مه‌وه‌‪.‬‬ ‫خودا ل ‌ه زیهنی كاهین ب ‌ه هیچ رازی‬ ‫ده‌بێت پێچه‌وانه‌ی شه‌یتان بێت‪ ،‬شه‌یتان‬ ‫كییه؟ بــڕۆ كاهینه‌كان ببینه‌‪ ،‬سیڤی نابێت‪ ،‬ن ـه‌ك مــرۆڤ به‌ڵكو ئاماده‌ی ‌ه‬ ‫شه‌یتان الی ئه‌وان ‌ه و ئه‌وان چاك یه‌كتر قاچه‌كانی خۆشی بخات ‌ه ناو دۆزه‌خ‪ ،‬ئێ‬ ‫خودایه‌ك ره‌حم ب ‌ه خۆی نه‌كات‪ ،‬چۆن‬ ‫ده‌ناسن!!‬ ‫حوكمی خوا ئه‌وه‌ی ‌ه نابێت ژن و ره‌حمی بۆ مرۆڤ ده‌بێت‪.‬‬ ‫حــوكــمــی خـــوا واتــــا‪ :‬ده‌بــێــت‬ ‫پیاو تیكه‌ڵ بن‪ ،‬له‌وانه‌ی ‌ه ب ‌ه یه‌ك نه‌زه‌ر‬ ‫تووشی عه‌زابی خوای بیت‪ ،‬ئه‌ی ژن تۆ مردووه‌كانی هه‌زار ساڵ پێش ئێستا تا‬ ‫چ نه‌فره‌تییه‌كی ب ‌ه نه‌زه‌رێك ئیمان و قیامه‌ت حوكم له‌سه‌ر زیندوه‌كان بكه‌ن‪،‬‬ ‫زانستی مرۆڤ دەبه‌ی‪ ،‬ئه‌ی نه‌فره‌تی بۆ چونك ‌ه ئێم ‌ه هه‌ر ده‌مرین‪ ،‬كه‌وات ‌ه با‬ ‫نیوه‌ی ئیمانی ئێمه‌ت الیه‌؟!!!‪ ،‬ئه‌ی ئه‌و مــردووه‌كــان حوكمداریی ئێمه‌ بكه‌ن‪،‬‬ ‫نیوه‌ی ك ‌ه خۆت هه‌ر ب ‌ه نیوه‌یی مایه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وان زاناترن ل ‌ه ئێستا و داهاتووی ژیان‬ ‫و مردنمان‪.‬‬ ‫نیوه‌ی ئێمه‌شت پێ ته‌واو نه‌كرا‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ئێستا توندڕه‌وه‌كان ئه‌نجامی‬ ‫حــوكــمــی خـــوا‪ :‬بریتیی ‌ه ل ـه‌‪:‬‬ ‫ده‌ستوپێبڕین و ب ـه‌ردبــارانــكــردن و ده‌ده‌ن هه‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه پێشتر كراوه‌‪،‬‬ ‫كوشتنی نوێژنه‌كه‌ر و هه‌ڵگه‌راو‌ه ل ‌ه ئــه‌وه‌ی ك ‌ه ل ‌ه مـــه‌ودوا تا قیامه‌تیش‬ ‫دین‪ .‬الوازیی ئیمان و ڕێبازی كاهینه‌كان ده‌كرێت هه‌ر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئێستا ده‌كرێت‪.‬‬ ‫چونك ‌ه حوكمی خوا ل ‌ه زیهنی‬ ‫له‌و‌ه دای ‌ه كه‌سێك بیت ‌ه ناو ئایینی ئه‌وان‬ ‫ده‌ڵێن‪ :‬خوا هیدایه‌تی داوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئەگەر کاهینەکان بریتیی ‌ه ل ‌ه وه‌ستاندنی مێژوو‪،‬‬ ‫لە مەزهەب و باوەڕی ئەوان بچێته‌ده‌ره‌و‌ه بۆی ‌ه هه‌موو هه‌وڵی رابردوو په‌رسته‌كان‬

‫خۆ دیار‌ه شه‌ریعه‌تی مردووان شه‌ریعه‌تی‬ ‫مه‌رگه‌‪.‬‬ ‫ده‌بێت موسڵمان ددان به‌وه‌دا بنێت‬ ‫ك ‌ه ئێستای جیهانی ئیسالمیی بووەت ‌ه‬ ‫دڕنده‌ترین جیهان‪ ،‬ڕوكنی دین و ژینمان‬ ‫له‌سه‌ر جه‌هل و نه‌فامی و كۆنخوازی‬ ‫و مه‌رگدۆستی و رق و دواكه‌وتووی و‬ ‫هه‌ژاری و نه‌خۆشی دامه‌زراوه‌‪.‬‬ ‫ده‌بێت ده‌ست له‌و خه‌ون و خوراف ‌ه‬ ‫هه‌ڵبگرین ك ‌ه ئێم ‌ه باشترین و راسترین‬ ‫ئوممه‌تین‪ ،‬ئێم ‌ه و‌ا فێركراوین شانازی‬ ‫ب ‌ه رابـــردوو بكه‌ین‪ ،‬حاڵی ئێستامان‬ ‫په‌رده‌پۆش بكه‌ین ب ‌ه خــەون بینین و‬ ‫گەڕاندنەوەی حوکمی سه‌له‌ف‪ ،‬ببینن‬ ‫چۆن بوین ‌ه گاڵته‌جاڕی و عار و عه‌یب و‬ ‫بارگرانی به‌سه‌ر مرۆڤایه‌تییەوە!!‬ ‫ئه‌گه‌ر ل ‌ه رێگه‌ی ژیاندۆستی خودا‬ ‫نه‌ناسین‪ ،‬ده‌بــێــت لـ ‌ه رێــی مــه‌رگ چ‬ ‫خوداوه‌ندیك بناسین! خودا فه‌رمووی‪:‬‬ ‫من زیندووم و ژیانم‪ ،‬ئێمه‌ش ده‌بێت‬ ‫بڵێین‪ :‬ژیان جوانه وه‌كو تۆ‪ ،‬ب ‌ه پیرۆزی‬ ‫ڕاده‌گرین له‌گه‌ڵ تۆ‪.‬‬

‫ل ‌ه مێژووی فیرعه‌ون و زۆرداره‌كان تێبینیكراوه‌؛ له‌ ته‌نیشت هه‌ر‬ ‫زۆردارێك كاهین و واعیزێك هه‌یه‌‪ ،‬هه‌میش ‌ه فیرعه‌ونه‌كان‬ ‫بۆ ده‌سته‌مۆكردنی خه‌ڵك پێویستییان ب ‌ه كاهین و واعیز بووه‌‪،‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتی فریودانی خه‌ڵك كه‌ ئه‌ركی واعیز ‌ه له‌گه‌ڵ هێز و‬ ‫ترساندنی زۆردار یه‌كسانه به‪ ‌:‬حوكمی خوا‬

‫مامۆستای ئاینی‬ ‫(دوێنێ و ئەمڕۆ)‬ ‫ئارێز عەبدولسەمەد ‪ +‬بڕوا كمال‬ ‫ئاین پانتاییەكی زۆر فراوانی كۆمەڵی كوردی داگیركردووە‪ ،‬لەگەڵ پەیدابوونی‬ ‫ئاینیشدا پیاوی ئاینی پەیدا بووە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی كە گرنگەو جێی سەرنجە‬ ‫ئەوەیە كە جیاوازیی سەرەكی پیاوی ئاینی لە كۆن و ئێستادا چییە؟ تاچەند‬ ‫پیاوانی ئاینی توانیویانە پارێزگاری لەو میراتە جوانەی ما مۆستایانی پێش‬ ‫خۆیان بكەن‪ ،‬لەرووی نەتەوەی و ئەدەبی و زانستی و ڕۆشنبیریەوە؟‬ ‫لەڕابردوودا ئەستێرەی زۆرگەشاوە هەبوون لە زانایان و شێخ و مامۆستای‬ ‫ئاینی‪ ،‬کە هەڵگری بیری نەتەوەیی و ئاینی بــوون و خزمەتی نەتەوەو‬ ‫گەل و ڕۆشنبیری و ئەدەبی واڵتەكەیان كــردووە‪ ،‬ئەو كاتەی كەمامۆستا‬ ‫ئاینییەكان هەڵگری چرای نەتەوایەتی و كوردایەتی بوون لە حوجرەو شوێنی‬ ‫دەرسخوێندنی فەقێكانیان وانەی كوردایەتیان فێری فەقێ كانیان دەكرد و‬ ‫خزمەتكردن و پارێزگاریكردنی نەتەوەكەیان بەئەركی ئاینی و ئیمانی ئەزانی‪،‬‬ ‫پیاوی تێكۆشەری وەك (قازی محەمەد و شێخ محمودی نەمر و شێخ سعیدی‬ ‫پیران و شێخ عوبەیدواڵی نەهری و شێخ عزەدینی حوسێنی )یان دروستدەكرد‪،‬‬ ‫ئەگەر مامۆستای ئاینیش نەبوبێتن هەڵگری بیرێكی ئاینی بوون و لەژێر دەستی‬ ‫مامۆستایانی ئاینی دا گۆشكراون‪ ،‬ئەو تێكۆشەرە گەورانەی وەكو خۆرێك‬ ‫بوون بۆ ئاسۆیەكی فراوان و بینینێكی ڕونتر‪ .‬ئەوكاتەی مامۆستا ئاینییەكان‬ ‫لە حوجرەكانیاندا لەگەڵ دەرسی ئاینیدا دەرسی زانست و ئەدەبی كوردیان‬ ‫بەفەقێكانیان دەوتەوە‪ ،‬ئەستێرەی هەمیشە گەشاوەو گەورە پیاوانی وەك‬ ‫(مەوالنا خالید و نالی و مەحوی و مەولەوی و بێخود و پیرەمێرد و شێخ‬ ‫محەمەدی خاڵ و مەالی گەورە و مەال عەبدولكریمی مدرس و مامۆستا عەالدین‬ ‫سجادی و مەسعود مەحمەد) یان دروستدەكرد ‪ .‬ئەوگەورە پیاونەی گەورەترین‬ ‫خزمەتیان بەرۆشنبیری و ئەدەب و نوسینی نەتەوەكەیان كرد‪ ،‬هەموو ئەم‬ ‫ئەستێرە درەوشاوانە كە هەڵگری بیرێكی ئاینی كوردی بوون بیرو باوەڕە‬ ‫ئاینیەكەیان نەك رێگر نەبووە لەبەردەم خزمەتكردنی نەتەوەكەیاندا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پاڵنەرێك بووە بۆ خزمەتكردن و پارێزگاریكردن لە خاك و نەتەوەكەیان‪ .‬هەتا‬ ‫ئەوكاتەی ئەم گەورە پیاوانە لەناو كوردا بوون و ئەم ئاین و ئیسالمە كوردیە‬ ‫لەناو كوردا بوو‪ ،‬هیچ جۆرە توندوتیژی و نائارامییەك لە كوردستاندا لەرووی‬ ‫ئاینییەوە نەبوە‪ ،‬بەڵکو كەش و هەوایەكی زۆر ئارام و سەقام گیربووەو دوور‬ ‫بووە لە هەموو توندوتیژیەك و نیشتمانی پێكەوەژیانی ئاینی و لێ بووردەیی‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫مامۆستا ئاینیەكان كەهەڵگری چرای نەتەوایەتی بوون وردە وردە چراكانیان‬ ‫كزبوون و دەكوژانەوە و لەگەڵ كوژانەوەی چراكانیاندا هەستی كوردایەتی‬ ‫و ئەم ئیسالمە كوردییە الواز دەبوو و مامۆستا ئاینییەكان نەیان توانی‬ ‫پارێزگاری لەو میراتە جوانەی پێش خۆیان بكەن‪ .‬لەگەڵ سەرهەڵدانی ئیسالمی‬ ‫سیاسی و ئیسالمی عەرەبی هەموو شتە جوانە كوردەوارییەكانمان گۆڕانی‬ ‫بەسەرداهات و ئیسالمە كوردییەكەمان گۆڕا بەئیسالمێكی عەرەبی خلیجی‪،‬‬ ‫سەرهەڵدانی ئیسالمی سیاسی بووە هۆی ئەوەی مامۆستا ئاینییەكان بەسەر‬ ‫زۆر ڕەنگ و الیەنی جیاوازدا دابەشببن‪ .‬لەگەڵ سەرهەڵدانی ئیسالمی سیاسیدا‬ ‫هەموو ئیسالمە كوردییەكەمان كەوتە ژێر پرسیارەوە و بەئیسالمێكی عەرەبی‪-‬‬ ‫سەلەفی بارگاویکرا‪ ،‬بەداخەوە مامۆستا ئاینییەكان لەجێی چوون بۆ حوجرەی‬ ‫كوردەواری بۆ دەرس خوێندن روویان كردە واڵتەكانی ( سعودییە و پاكستان‬ ‫و سودان و واڵتە عەرەبیەكان)‪ ،‬دیدی ئەوانیان دەهێنایەوە بۆ كوردستان و‬ ‫بەفەقێكانی كوردیان دەوتەوە‪ .‬بەرەبەرە هەستی نەتەوایەتی و نیشتمانی الی‬ ‫مامۆستا ئاینییەكان الواز دەبوو و بەرەو نەمانی یەكجارەكی دەڕۆیشت‪ ،‬ئەویش‬ ‫بەهۆی كاریگەربوون بە واڵت و شێخە عەرەبییەكان و وەرگێڕانی كتێب و‬ ‫نوسینی كەسایەتییە عەرەبەكان بۆ سەر زمانی كوردی و پیاهەڵدان بە شان و‬ ‫باڵی شێخە عەرەبەكان و لەبیركردنی زاناو گەورە پیاوانی خۆمان‪.‬‬ ‫ئەمانە بوونە هۆی كاڵبوونەوەی و نەمانی ئیسالمە كوردییە جوانەكەی‬ ‫كــوردەواری خۆمان‪ .‬ئێستا بەجۆرێك هەستی نەتەوەیی و كوردایەتی الی‬ ‫مامۆستاو كەسایەتییە ئاینییەكان الواز بووە‪ ،‬هەندێك جار گومانی كورد‬ ‫بوونیان لێ دەکرێت‪ ،‬هەروەك چۆن لەماوەی پێشوودا بینیمان پیاوە عەرەبە‬ ‫بەناو كوردەكە(قەردەداخی)ی رەسمەكەی لەگەڵ(ئەردۆغاندا) باڵوكرایەوەو‬ ‫پشتگیری لە ئەردۆغانێكی تورك دەکرد‪ ،‬واڵتی توركیا سەدان ساڵە دووژمنی‬ ‫سەر سەختی گەلی كوردەو خوێنی گەلی كورد دەرژێنێ و بەبۆردوومانی باڵە‬ ‫فرەكانی رۆژانەی چەندین كەسی بێتاوان دەكوژێت و دەسوتێنێت‪.‬‬ ‫ئەوەمان بیرناچێتەوە كەئیسالمییەكان چۆن كۆنفرانس و كۆبوونەوەیان‬ ‫بۆپشتگیری (مورسی)یەكی ئیخوان سازدەكرد‪ ،‬ئیخوانێك كە تا ئێستاش‬ ‫(سەدام حسێن) بەمجاهید و ئەهلی بەهەشت دەزانێت‪ ،‬ئیخوانێك كە بەڵگەو‬ ‫قسەكانی خۆیان دەری دەخات چۆن دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی بە حەرام‬ ‫و نادروست دەزانن‪ ،‬بێگومان ڕێزی پێشەوەی زۆربەی مامۆستای ئاینی بوون‬ ‫لەكاتێكدا هیچ كۆبوونەوەیەكیان یان كۆنفرانسێكی نارەزاییان بۆ ئەو هەموو‬ ‫زوڵمەی توركیایان نەكرد دژ بە گەلی بێ تاوانی كوردی باكور!! لەكاتی‬ ‫ئێستادا جۆرێك لە دواكەوتوویی مامۆستایانی ئاینی دەبینین لەبواری ئەدەب‬ ‫لەبواری فیكردا‪ .‬بەجۆرێك كەمامۆستای ئاینی ڕەخنە لەشعر دەگرێ و بەكفری‬ ‫دەزانێ بێ ئەوەی كەمترین شارەزایی هەبێت لەو بوارەدا و هەندێك جاریش‬ ‫تــاڕادەی كافركردنی شاعر یا نوسەرێك ڕۆیشتووە‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆی‬ ‫دروستكردنی فكری توندڕەوی‪ ،‬بەداخەوە هەندێ جار هەندێ مامۆستای ئاینی‬ ‫دەبینیت وادەزانێت جێگری خودایە‪ .‬فاڵن ئاگریەو فاڵن گومرایە فاڵن سەر لێ‬ ‫شێواوەو فاڵن كافرە بەراستی ئەمە كارەساتە‪ ،‬هەروەك لەئەدەبیاتی فارسیدا‬ ‫دەڵێت (خدایا بە بعضى از انهایی كە ایمان أوردە اند یاد اوری كن كە تو خدا‬ ‫هستی نە أنها )‪ ،‬واتا خودایە بەبیری هەندێك لەو كەسانەی كەئیمانیان هێناوە‬ ‫بێنەوە كەتۆ خوای نەك ئەوان‪.‬‬ ‫زۆرێــك لەمامۆستایانی ئاینی پلۆرالیزمی ئاینیان پێقبوڵناكریت جگە‬ ‫لە ئاینەكەی خۆیان حەزیان بەدین و بیرەجیاوازەكانی تر نیە‪ ،‬ئێستا زۆر‬ ‫الیەنی ئیسالمی و زۆر مامۆستای ئاینی لە جێی ئەوەی سەرچاوەی بیرو‬ ‫قسەكانیان زانا كوردەكانبن سەدان زانای عەرەبی كردووە بەسەرچاوەی بیرو‬ ‫نوسین و قسەكانیان‪ ،‬بۆیە بیری توندڕەوی باڵودەبیتەوە‪ ،‬هەموو ئەو مامۆستا‬ ‫ئاینیانەی لەواڵتە عەرەبیەكان پێگەیشتوون و هەموو ئەو هێزە ئیسالمیانەی لە‬ ‫كوردستاندا هەن‪ ،‬زۆر زۆر دوورن لە ئیسالمی كوردی و راستی وەهەرگیز كار بۆ‬ ‫نەتەوەو ئیسالمەكەیان ناكەن بەڵكو ئیشیان خزمەت كردنی عەرەبە‪ ،‬ئامانجیان‬ ‫رازیبوونی شێخە عەرەبەكانە‪.‬‬