557

‫شێخ جەعفەر‪ ،‬بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫«‬

‫قۆناغی یەكەمی‬ ‫ئۆپەراسیۆنی رزگاركردنی‬ ‫موسڵ سەركەوتوو نەبوە‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )557‬دو شةممة ‪2016/4/4‬‬

‫حزبە سیاسییەكانی كوردستان‬ ‫لەسەر گۆڕانكارییەكانی بەغداد كۆدەبنەوە‬ ‫بەرهەڵستكارانی عەبادی زیاتر دەبن‌و دورنییە حكومەتە تەكنۆكراتەكە سەری عەبادی بخوات‬ ‫‪3‬‬

‫مەال بەختیار چەند خاڵێك لەسەر دیبەیتەكەی‬ ‫خۆی و عەلی باپیر دەخاتەڕوو‬ ‫دیبەیتەكە مەڵۆیەك دەبێت بۆ بەرزكردنەوەی خەرمانی دیموكراسی‬ ‫بــڕیــارە رۆژی ‪10‬ی ئــەم مانگە لە‬ ‫هۆڵی تــەوار‪ ،‬دیبەیتێك بە ناونیشانی‬ ‫(كوردستان لە ئەزمونێكی دیموكراسی‌و‬ ‫عەلمانییەتدا) بــۆ هــەریــەكــە لــە مەال‬ ‫بەختیار‌و عەلی باپیر سازبكرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫يەكەمینجارە كە بەو شێوازو ئاستە‪ ،‬دو‬ ‫كەسێتیی جیاواز لە بیروبۆچون لە بارەی‬ ‫پرسی دیموكراسی‌و عەلمانیەت تێیدا‬ ‫كۆببنەوەو گفتوگۆ بكەن‪ .‬هاوكات مەال‬ ‫بەختیار لە ســەروتــاری ئــەم ژمارەیەی‬ ‫"چاودێر" لەبارەی كولتوری دیبەیت لە‬ ‫كوردستان ‌و ئەم دیبەیتەش لەگەڵ عەلی‬ ‫باپیردا چەند خاڵێك روندەكاتەوەو دەڵێت‬ ‫"ئەم دیبەیتەش‪ ،‬درێژەپێدەری ئەو رەوتە‬ ‫دیموكراسیەیە‪ ،‬كە لەدوای راپەڕینەوە‪ ،‬بە‬ ‫قۆناغ لەپەرەسەندندایە"‪.‬‬ ‫مــەال بەختیار لــەو ســەروتــارەدا‪ ،‬كە‬ ‫بە ناونیشانی (دیبەیتی سیكوالریزم‌و‬ ‫ئیسالمگەرایی‪ ..‬ئەركێكی دیموكراسی‪،‬‬ ‫نەك دوژمنایەتی) نوسیویەتی‪ ،‬وەاڵمی ئەو‬ ‫بیروبۆچونە جیاوازانەش دەداتەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫ئێستادا لەسەر دیبەیتەكە هاتونەتە ئاراوە‪،‬‬ ‫لەوبارەیەوە ناوبراو دەڵێت "هەن پێیانوایە‪،‬‬ ‫مادام قەیران هەیەو‪ ،‬مادام تەنگوچەڵەمەی‬ ‫موچە هەیەو‪ ،‬مادام شەهید دەبەخشرێت‪،‬‬

‫مەال بەختیار‬

‫زانیاریی زیاتر لە سەروتاردا دەخوێننەوە‬

‫لە لێواری‬ ‫هەڵدێرەوە‪...‬‬ ‫شیعری‪ :‬ڤیكتۆر هوگۆ‬ ‫وەرگێڕانی لە فرانسییەوە‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬

‫دەست لەکارکێشانەوەی‬ ‫عەقڵ‬ ‫حەمەسعید حەسەن‬

‫خەونەكانی ئەردۆغان و‬ ‫سیاسەتی ئەمریكا‬ ‫پەیڕەو ئەنوەر‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫كەی وەختی دیبەیتە؟! هەشە پێیوایە‬ ‫هەلومەرجەكە یارمەتیدەر نییە‪ .‬ئەم‬ ‫قسانە الیەنی جــۆراوجــۆری باسەكەن‪.‬‬ ‫بەاڵم ئــەوەی پێویستە بزانرێ‌‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫كە دەربڕینی بیروڕای جیاواز‪ ،‬بەنوسین‪،‬‬ ‫یان لە پەخشی تەلەفزیۆنیدا‪ ،‬یان لەناو‬ ‫هۆڵەكاندا‪ ،‬لەهەموو ئان‌و كاتێكدا‪ ،‬گرنگە‪.‬‬ ‫تەنانەت لە قوڵترین قەیران‌و كێشەی‬ ‫سیاسیشدا‪ .‬بۆئەوەی بیروڕا جیاوازەكان‪،‬‬ ‫سەرەنجامی مشتوماڵكردنیان لەناو‬ ‫رای گشتی‪ ،‬ساغبكرێنەوە‪ ،‬بۆ چۆنێتی‬ ‫چارەسەرەكان"‪.‬‬ ‫لە بەشێكی دیكەی ســەروتــارەكــەدا‪،‬‬ ‫مەال بەختیار باس لە گرنگی ئەم جۆرە‬ ‫دیبەیتانە دەكـــات بــۆ گەشەسەندنی‬ ‫دیموكراتی لــە هەرێمی كــوردســتــان و‬ ‫ئــامــاژەش بــەوەدەكــات كــە لــە رێگەی‬ ‫ئــەم دیبەیتەوە پێویستە "جــەمــاوەری‬ ‫هــەردوو بــەرەی عەلمانی‌و ئیسالمگەرا‪،‬‬ ‫ئاسودە بكەین بەوەی ئەم دوو ئاراستە‬ ‫فەلسەفیە‪ ،‬دەتوانین ناكۆكی‌و بۆچون‌و‬ ‫ملمالنێكانمان‪ ،‬بخەینە خزمەتی پێكەوە‬ ‫خەباتی سیاسی‌و تێكۆشانی شارستانی"‪.‬‬ ‫دەشڵێت " دیبەیتەكە مەڵۆیەك دەبێت بۆ‬ ‫بەرزكردنەوەی خەرمانی دیموكراسی"‪.‬‬

‫دیبەیتی سیكوالریزم‌و‬ ‫ئیسالمگەرایی‬ ‫ئەركێكی دیموكراسی‪ ،‬نەك‬ ‫دوژمنایەتی‬

‫‪5‬‬

‫بڕیارە (‪ ، )2016/4/10‬لەهۆڵی تەوار‪ ،‬كاتژمێر (‪)4‬ی دوای نیوەڕۆ‪ ،‬لەالیەن‬ ‫سەنتەری (خانەی زانستە مرۆییەكانی پاریس) دیبەیتێك لەنێوان بەندە و بەرێز عەلی‬ ‫باپیردا رێكبخرێت‪ .‬هەفتەیەكە مشتومڕی خستۆتە ناو ناوەندی سیاسی‌و روناكبیری‪.‬‬ ‫تەلەفزیۆنەكان‪ ،‬بەسوپاسەوە‪ ،‬داوای گواستنەوەی راستەوخۆی دیبەیتەكە دەكەن‪.‬‬ ‫تەلەفزیۆنی روداو سپۆنسەرێكی شیاوی پێشكەش كردو‪ ،‬پەیمان بەستراوە كە بە‬ ‫ئاستێكی بەرز‪ ،‬دیبەیتەكە پەخش بكەن‪.‬‬ ‫دیبەیت‪ ،‬یان بۆڵتین (مناظرة‪ -‬روانگەگەری) دیاردەیەكی دیموكراسی بەرزە‪.‬‬ ‫لەپەنجاكانەوە یەكەمینجار كەناڵەكانی تەلەفزیۆن‪ ،‬بۆ كاندیدەكانی سەرۆكایەتی‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬ئەم نەریتە ئازادەیان داهێنا‪ .‬لەوساوە تائێستا لەرۆژئاوا‪ ،‬بۆ كاندیدەكانی‬ ‫سەرۆكایەتی‪ ،‬دیبەیت بــاوە‪ .‬بێگومان‪ ،‬بوارەكانی تری سیاسی‌و فەلسەفی‌و‬ ‫روناكبیریشی گرتۆتەوە‪ .‬تەنانەت لەنێوان زانا پایەبەرزەكانی زانست‌و ئاینیشدا‪.‬‬ ‫لەكوردستاندا‪ ،‬یەكەمین دیبەیت‪ ،‬لەژێر ناونیشانی (دیموكراسی‌و پێكەوەژیانی‬ ‫سیاسییانە) ئێمە لەهۆڵی رۆشنبیری سلێمانیدا لەگەڵ بەرێز (تاهیر حەسەن‪-‬‬ ‫حزبی كۆمۆنیستی كرێكاری) سەبارەت بە(دیموكراسی‌و سۆسیالیزم‌و پەیوەندی‬ ‫سۆسیالیزم‌و دیموكراسی) رێكمانخست‪ .‬لەسەر ئەم دیبەیتە‪ ،‬ئەوكاتە‪ ،‬پێش‬ ‫دەستپێكردنی‪ ،‬قسەو قسەڵۆك وروژا‪ .‬جۆرەها پەیام‌و تانەو تەشەر‪ ،‬باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫چوار سەعات پێش دەستپێكردنی دیبەیتەكە‪ ،‬هۆڵی رۆشنبیری جمەی دەهات‪.‬‬ ‫ســەرەڕای ناكۆكییەكی قوڵی فەلسەفی نێوانمان‪ ،‬دیبەیتەكە زۆر بەئارامیی‬ ‫بەرێوەچوو‪ .‬بەپێوەرەكانی ئەو هەلومەرجەش‪ ،‬سەركەوتوو بوو‪ .‬یەكەمین كۆڕی‬ ‫سیاسیش‪ ،‬لە (‪ )1991/8/20‬بەناونیشانی (راپەڕین‌و هۆیەكانی شكستی راپەڕین)‬ ‫هەر ئێمە لە شەقاڵوە‪ ،‬رێكمانخست‪ .‬لەسەر ئەم كۆڕەش هاوڕێیانی (ئااڵی شۆڕش)‬ ‫زۆر دەترسان‪ ،‬كێشە بنرێتەوە‪ .‬نوێنەری هەموو حزبەكان لەمپەڕی چەپ بۆ ئەوپەڕی‬ ‫راست هاتبوون‪ ،‬كەچی مشتومڕێكی دیموكراسی ئارام وروژا‪ ،‬و بوو بە مایەی‬ ‫چارەسەركردنی هەند ‌ێ كێشەش‪ .‬هاوینی (‪)1997‬یش دیبەیتێكی ترمان لەنێوان‬ ‫بەرێزان (بەهادین نوری)‌و (محەمەد بازیانی)‌و خۆمان رێكخست‪ .‬ئەم دیبەیتەش‪،‬‬ ‫بیروبۆچونەكانی نزیكخستەوە‪ ،‬نەك ناكۆكیەكان قوڵتر بكات‪ .‬لەتەلەفزیۆنی گەلی‬ ‫كوردستانیشدا یەكەمین روبەروبونەوەو ‪ ،‬یەكەمین بەرنامە كە راستەوخۆ بەتەلەفۆن‬ ‫پرسیار دەكرا‪ ،‬ساڵی (‪ )1996‬رێكمانخست‪.‬‬ ‫ئەم دیبەیتەش‪ ،‬درێژەپێدەری ئەو رەوتە دیموكراسیەیە‪ ،‬كەلەدوای راپەڕینەوە‪،‬‬ ‫بە قۆناغ لەپەرەسەندندایە‪ .‬ئێستا‪ ،‬خۆشبەختانە‪ ،‬هەموو كەناڵەكانی تەلەفزیۆن‪،‬‬ ‫رۆژانە خەریكی دیبەیتن‪ .‬سودێكی باشیش دەگەیەنن‪ .‬گەرچی‪ ،‬هەندێك بەرنامەی‬ ‫تەلەفزیۆنی هەیە‪ ،‬میوانەكانیان‪ ،‬ویژدان دەخەنە فرێزەرو ئینجا دەچنە بەردەم‬ ‫كامێرا‪ ،‬ئیتر ئەوەی بەدەمیاندا دێت نایگێڕنەوە‪ .‬ئەمەش بە رەخنەی سیاسی‌و‬ ‫قارەمانێتی دەزانن‪ .‬رەخنەیەك كە بە یاسا كەسی لەسەر ناگیرێت‪ .‬بەب ‌ێ ئەوەی گوێ‬ ‫بدەنە ئەوەی وتن‌و نوسین‪ ،‬بەرپرسیارێتیە‪.‬‬ ‫هەتا ئێستا‪ ،‬لەكەناڵەكان‪ ،‬یان لەناو هۆڵەكان‪ ،‬لەنێوان دوو كەسایەتی دیار و‬ ‫كاریگەری دوو حزبدا‪ ،‬نە لە هەڵبژاردنەكان‌و نە لەدوای هەڵبژاردنیش‪ ،‬دیبەیت‬ ‫نەكراوە‪ .‬بەنوسین هەیە‪ ،‬بەاڵم دیبەیت‪ ،‬یان بۆڵتین‪ ،‬لەنێوان دوو كەسایەتی دیار‪،‬‬ ‫نییە‪ .‬ئێمە چەند جارێك‪ ،‬دوای جیابونەوەی گۆڕان‪ ،‬لە رێكخەری گشتی گۆڕانمان‬ ‫داواكرد‪ ،‬دیبەیت بكەین‪ ،‬ئامادە نەبوو‪.‬‬ ‫بــؤ‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )557‬دو شةممة ‪2016/4/4‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫سیناریۆكانی رزگاركردنی موسڵ‬ ‫بۆردومان ‪ ..‬پاشەكشێپێكردن‪ ..‬دەربازكردنی مەدەنی‬ ‫سایتی (الحرة)‬ ‫و‪.‬لەعەربییەوە‪ :‬بابان حەمە‬

‫پارێزگایەش بەبێ بۆردومانی ئاسمانی‬ ‫قورسە‪.‬‬ ‫بەاڵم الی خۆیەوە ئەبو رەغیف رەتی‬ ‫دەكاتەوە ئەو ترسە هێندە گەورەبێت‬ ‫و دەڵــێــت پێشتر عــیــراق ئــەزمــوونــی‬ ‫لەگەڵ بۆردومانەئاسمانییەكانی فڕۆكەی‬ ‫جەنگی هەیە‪ ،‬كە پێشتر بە باڵوكراوە‪،‬‬ ‫هاواڵتیان ئاگاداردەكاتەوە دووربكەونەوە‬ ‫لەوشوێنانەی نیازیانە بۆردومانی بكەن‪.‬‬ ‫دەشڵێت‪ :‬هێزە عیراقییەكان هەوڵی‬ ‫كردنەوەی رێگای رزگاركردنی هاواڵتیان‬ ‫دەدەن‌و پاش دڵنیابوون لەوەش‪ ،‬شوێنە‬ ‫هەستیارەكانی داعش دەپێكن‪.‬‬

‫لــە حــوزەیــرانــی ‪2014‬ەوە‪ ،‬داعــش‬ ‫لــەو شوێنانەی كۆنتڕۆڵی كردبوو لە‬ ‫باكوری رۆژئــاوای سوریاوە‪ ،‬دەستیكرد‬ ‫بەهێرشێكی گـــەورە بـــەرەو دووەم‬ ‫گەورەترین پارێزگا لەعیراق كە موسڵەو‬ ‫توانی تەنها لەماوەی دوو رۆژدا كۆنتڕۆڵی‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫لەوكاتەوە ئەو پارێزگایە لەدەسەاڵتی‬ ‫بەغداد بچڕاوەو پێنج شەممەی رابردو‬ ‫هێزە عیراقییەكان یــەكــەم هەنگاوی‬ ‫رزگــاركــردنــەوەی ئــەو پارێزگایەیان‬ ‫دەستپێكرد‪.‬‬ ‫پسپۆڕە ئەمنییەكان پێشبینی ئەوە‬ ‫دەكــەن كە پرۆسەی رزگــاركــردنــەوەی‬ ‫موسڵ ئاسان نییە‪ ،‬بەاڵم دڵنیاشن لەوەی‬ ‫تواناكانی سوپای عیراقی‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫كە هێزەئاسمانییەكانی هاوپەیمانی‬ ‫پشتیوانییان بكات‪ ،‬دەتوانن داعش لەو‬ ‫پارێزگایە وەدەرنێن‌و رزگاری بكەنەوە‪.‬‬ ‫دیارترین سیناریۆكان‬ ‫پسپۆڕێكی ئەمنی عیراقی فازل ئەبو‬ ‫رەغــیــف‪ ،‬پێیوایە وەدەرنــانــی داعــش‬ ‫لەموسڵ‪ ،‬بەشێكیان ئاشكرایەو بەشێكی‬ ‫تریان چــاوەڕوانــنــەكــراوە‪ .‬ئــەوەی كە‬ ‫ئاشكرایە ئەوەیە رزگاركردنەوەی موسڵ‬ ‫بەپرۆسەیەكی وردی بۆردومانكردن‬ ‫دەستپێدەكات‌و رێگە بۆ هێزە عیراقییەكان‬ ‫خۆش و پاكدەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئــــەو پـــســـپـــۆڕە پــێــیــوایــە بــەر‬ ‫لــەرزگــاركــردنــەوەی مــوســڵ‪ ،‬ســەرەتــا‬ ‫ئەوناوچانە رزگاردەكرێنەوە كە لەژێر‬ ‫دەسەاڵتی داعشدایەو هەندێك ناوچەی‬ ‫دیكەش‪ ،‬كە توندڕەوەكان كۆنتڕۆڵیان‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫دەشڵێت‪ :‬بۆردومانەكە چڕوپڕ دەبێت‌و‬ ‫مـــاوەی ‪ 25‬بــۆ ‪ 30‬رۆژ دەخایەنێت‪،‬‬ ‫ئاماژە بۆ ئەوەشدەكات كە هەوڵدەدرێت‬ ‫هەندێك ســـەرۆك عەشیرەتە سوننە‬ ‫مەزهەبییەكانی موسڵ نزیكبخرێنەوەو‬ ‫لەگەڵیشیدا گەنجەكان لەو پرۆسەیەدا‬ ‫بەشداریپێبكرێت‪.‬‬ ‫شێوازی بەرگریی داعش چیین؟‬ ‫پسپۆڕێكی دیكەی ئەمنی بەناوی‬ ‫وەلید زوبێدی پێیوایە كە رزگاركردنەوەی‬ ‫موسڵ یان دەبێت بەپاشەكشێی داعش‬

‫هەندێك لەرێكخراوە مرۆڤدۆستییەكان‪،‬‬ ‫لەرزگاركردنەوەی موسڵدا ترسیان لە قوربانی هاواڵتیانی‬ ‫مەدەنی هەیە‪ ،‬بەهۆكاری ئەوەی دانیشتوانی ئەو‬ ‫پارێزگایە چڕە‌و رزگاركردنەوەی ئەو پارێزگایەش بەبێ‬ ‫بۆردومانی ئاسمانی قورسە‬ ‫دەستپێبكات‌و ناچاربكرێن بەپاشەكشێ‪،‬‬ ‫وەك ئــەوەی لە بێجی‌و دەورو پشتی‬ ‫بەغداد رویاندا‪ ،‬یاخود بە بۆردومانی‬ ‫چڕوپڕی شوێنە هەستیارەكانیان‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی لە رومادی رویدا‪.‬‬ ‫زوبەیدی پێشیوایە بەهۆی ئەوەی كە‬

‫موسڵ دانیشتوانەكەی چڕەو نزیك بە‬ ‫یەك ملیۆن كەس تێیدا نیشتەجێیە‪،‬‬ ‫پاشان پارێزگایەكی فــراوان‌و فرەڕێیەو‬ ‫بەشێكی ســەرەكــی ئــەو رێگایانەش‬ ‫داعش كۆنتڕۆڵی كردووە‪ ،‬هەموو ئەمانە‬ ‫وادەكــات پرۆسەی رزگاركردنەوەكەی‬

‫ئێجگار سەخت بێت‌و دەشڵێت‪ :‬ئەگەر‬ ‫ئــەو رێكخراوە لەپرۆسەكەدا شێوازی‬ ‫ئوتۆمبێلی بۆمبڕێژكراو و خۆكوژی‬ ‫تەقینەوە بەكاربهێنێت‪ ،‬ئەوە بەدڵنیاییەوە‬ ‫زیانەكانی ئێجگار گەورە دەبن‪.‬‬

‫پارێزگاریكردنی خەڵك‬ ‫هەندێك لەرێكخراوە مرۆڤدۆستییەكان‪،‬‬ ‫لــەرزگــاركــردنــەوەی موسڵدا ترسیان‬ ‫لە قوربانی هاواڵتیانی مەدەنی هەیە‪،‬‬ ‫بــەهــۆكــاری ئـــەوەی دانیشتوانی ئەو‬ ‫پارێزگایە چــڕە‌و رزگــاركــردنــەوەی ئەو‬

‫كردنەوەی رێگای سەالمەت‬ ‫واسق هاشمی‪ ،‬سەرۆكی (كۆمەڵەی‬ ‫عیراقی بۆ توێژینەوە ستراتیژییەكان)‪،‬‬ ‫لــەســەر ئـــەم مــەســەلــەیــە پێیوایە‬ ‫گرنگترین ئامانج الی هێزە عیراقییەكان‬ ‫پاراستنی هاواڵتیان‌و خەڵكی مەدەنییە‌و‬ ‫ئامانجەكانی دیكە‌و شوێنەكانیش بەپێی‬ ‫زانیاری دەپێكرێن‪.‬‬ ‫خاليد عەرداوی‪ ،‬بەڕێوەبەری (ناوەندی‬ ‫فورات بۆ گەشەپێدان)‪ ،‬باس لەوە دەكات‬ ‫كە هیچ كەسێك ناتوانێت بەرپرسیارێتی‬ ‫ئــەوە لەئەستۆ بگرێت كە هاواڵتیان‌و‬ ‫خەڵكی مەدەنی نابنە قوربانی‪ .‬جەختیش‬ ‫لــەوە دەكــاتــەوە كە كــردنــەوەی رێگای‬ ‫مسۆگەرو ســەالمــەت‪ ،‬بەشێك دەبێت‬ ‫لەپرۆسەی رزگاركردنەوەی موسڵ‪.‬‬ ‫عەرداوی دەشڵێت‪ :‬دەبێت ئەو پرۆسەو‬ ‫چاالكیانەی ئەنجامدەدرێن‪ ،‬زۆر وردو‬ ‫بابەتییانەبێت‪ ،‬چونكە داعش خەڵكی‬ ‫مەدەنی‌و هاواڵتیان وەك قەڵغانی مرۆیی‬ ‫بەكاردەهێنێت‪ ،‬كە ئەمەش هۆشیاریی‌و‬ ‫ئاگاییەكی زۆر گەورەی پێویستە‪.‬‬ ‫گرنگی موسڵ‬ ‫ئەبو رەغیف دەشڵێت‪ :‬موسڵ بۆ‬ ‫داعش ئێجگار گرنگەو هەرچییەكیشی‬ ‫پــێــبــكــرێــت دەیـــكـــات بـــۆ لــەدەســت‬ ‫نەدانی‪ ،‬چونكە بەستەری پارێزگاكانی‬ ‫سەاڵحەدین‌و ئەنبارو كەركوكە‌و هاوسنورە‬ ‫بەتوركیاو وەك ســەرچــاوەی مرۆیی‌و‬ ‫مادیش بەستەرەوەیە بەپایتەختەكەیان‬ ‫كە پارێزگای رەقەیە لە سوریاو هەندێك‬ ‫ناوچەی تریش كە لەناو خاكی عیراقدا‬ ‫ئەو رێكخراوە تێرۆریستییە كۆنتڕۆڵی‬ ‫كردوون‪.‬‬

‫تەواوكاری سەروتار‬

‫«‬

‫جەماوەری هەردوو بەرەی عەلمانی‌و ئیسالمگەرا‪ ،‬ئاسودە بكەین بەوەی ئەم دوو ئاراستە فەلسەفیە‪،‬‬ ‫دەتوانین ناكۆكی‌و بۆچون‌و ملمالنێكانمان‪ ،‬بخەینە خزمەتی پێكەوە خەباتی سیاسی‌و تێكۆشانی شارستانی‬ ‫تەنانەت بەڕێز (هۆمەر شێخ موس) ئامادە‬ ‫بوو دیبەتی ئێمەو رێكخەری بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬بەڕێوە ببات‪ ،‬هەر سوودی نەبوو‪.‬‬ ‫هەروەها پەیاممان بۆ سەركردەی هەندێك‬ ‫لە حزبەكانی تریش نارد‪ ،‬دوای روداوەكانی‬ ‫‪17‬ی شوبات لەسەر دۆخــی كوردستان‌و‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬روبەرو ببینەوە‪ ،‬نەسازا‪.‬‬ ‫دیبەیتی (‪ )2016/4/10‬بەدەستپێشخەری‬ ‫(خانەی زانستە مرۆییەكانی پاریس)‌و‬ ‫پەسەندی بەڕێزان (میشێل ڤیڤیۆركا)و‬ ‫(عادل باخەوان) مانگێك لەمەوبەر‪ ،‬پێشنیار‬ ‫كرا‪ .‬كە لەنێوان ئێمەو بەڕێز (عەلی باپیر)‬ ‫دا ئەنجام بدرێت‪ .‬هەردوكمان‪ ،‬قبوڵمان‬ ‫كرد‪ .‬ئەمەش خۆی لەخۆیدا‪ ،‬دەیسەلمێنێ‬ ‫كە پەیوەندی نێوان هێزێكی سیكوالری‬ ‫دیــمــوكــراتــی وەكـــو یەكێتی‌و هێزێكی‬ ‫ئیسالمگەرای وەكــو كۆمەڵی ئیسالمی‪،‬‬ ‫لەئاستێكدایە‪ ،‬ئاساییە ئەمیری كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی‌و لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‬

‫مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ ،‬دیبەیتێكی‬ ‫وا بكەن‪ .‬هەڵبەتە‪ ،‬ئەم جۆرە دیبەیتەش‬ ‫لــەم هەلومەرجەدا‪ ،‬زادەی تێگەیشتنی‬ ‫چۆنێتی ساغكردنەوەی ناكۆكیە فەلسەفی‌و‬ ‫سیاسیەكانیشە‪ ،‬لــەســایــەی ئەزمونی‬ ‫دیموكراسی كوردستاندا‪.‬‬ ‫لەم رۆژانـــەدا‪ ،‬بیرورای جیاواز لەسەر‬ ‫دیبەیتەكە دەنوسرێت‌و دەبیسترێت‪ .‬هەریەكە‬ ‫لەئاستی تێگەیشتنی خۆیەوە دەڕوانێتە‬ ‫ئەم جۆرە ملمالنێ فەلسەفییانە‪ .‬هەیە لە‬ ‫دەربڕینی بۆچوندا‪ ،‬ئاستی زۆر نزمە‪ .‬هەشە‬ ‫پەرۆشەو بەتێگەیشتنێكی مەدەنیانەوە‬ ‫بیرورا دەردەبرێت‪ .‬تێگەیشتن لەچۆنێتی‬ ‫راپەڕاندنی ئەم جۆرە ئەركە دیموكراسییانە‪،‬‬ ‫بۆ كولتوری سیاسی گەالنی وەكو ئێمە‪،‬‬ ‫ئاسان نییە‪ .‬نەخوازەڵاڵ بۆ فەریكە سیاسی‌و‬ ‫سیاسیە قارەمانەكانی فەیسبوك!‬ ‫هەن پێیانوایە‪ ،‬مادام قەیران هەیەو‪ ،‬مادام‬ ‫تەنگوچەڵەمەی موچە هەیەو‪ ،‬مادام شەهید‬

‫دەبەخشرێت‪ ،‬كەی وەختی دیبەیتە؟! هەشە‬ ‫پێیوایە هەلومەرجەكە یارمەتیدەر نییە‪ .‬ئەم‬ ‫قسانە الیەنی جۆراوجۆری باسەكەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی پێویستە بزانرێ‌‪ ،‬ئەوەیە كە دەربڕینی‬ ‫بیروڕای جیاواز‪ ،‬بەنوسین‪ ،‬یان لە پەخشی‬ ‫تەلەفزیۆنیدا‪ ،‬یان لەناو هۆڵەكاندا‪ ،‬لەهەموو‬ ‫ئان‌و كاتێكدا‪ ،‬گرنگە‪ .‬تەنانەت لە قوڵترین‬ ‫قەیران‌و كێشەی سیاسیشدا‪ .‬بۆئەوەی بیروڕا‬ ‫جیاوازەكان‪ ،‬سەرەنجامی مشتوماڵكردنیان‬ ‫لەناو رای گشتی‪ ،‬ساغبكرێنەوە‪ ،‬بۆ چۆنێتی‬ ‫چارەسەرەكان‪.‬‬ ‫پــــرۆژەی دەســتــوری كوردستانیش‪،‬‬ ‫هـــەروەهـــا‪ ،‬دەســـەاڵتـــە یاساییەكانی‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬لە كێشە بنەڕەتیەكانی‬ ‫ئێستای كوردستانە‪ .‬تەنانەت بە كێشەی‬ ‫هەڵپەسێردراویشمانەوە‪.‬‬ ‫پــەرلــەمــانــی‬ ‫لەباری بنچینەی دەستورو سیكوالریزم‌و‬ ‫شەریعەتەوە‪ ،‬دەمێكە قسەی زۆر لەئارا‬ ‫هەن‪ .‬یەكەمین كۆڕی سیكوالر بەناونیشانی‬

‫(عــەلــمــانــیــەت‌و ســەلــەفــیــەت‌و ئایندەی‬ ‫دیموكراسی) لە (‪ )1994/1/19‬بەشی‬ ‫روناكبیری‌و هۆشیاری مەڵبەندی رێكخستنی‬ ‫سلێمانی رێكیانخست‪ ،‬ئێمە بەستمان‌و‬ ‫لەو هەلومەرجەدا‪ ،‬فتوای تیرۆركردنیان‬ ‫دەركردین‪ .‬س ‌ێ جار هەوڵی تیرۆركردنیان‬ ‫دایــن‪ .‬جارێكیان لە (‪ )2005/10/25‬دوو‬ ‫خۆكوژ دوو سەیارەیان لەگردی سەرچنار پیا‬ ‫تەقاندین‪ .‬جۆرەها شەڕو كێشەی زیانبەخش‬ ‫رویاندا‪ .‬بەاڵم سەرەنجام‪ ،‬تەواوی الیەنەكان‬ ‫گەیشتینە ئەو ئەنجامەی‪ ،‬دەبێ رێكبكەوین‪.‬‬ ‫دەب ‌ێ پێكەوە ئەركەكان راپەڕێنین‪ .‬دەشبێ‌‬ ‫دەسەاڵتەكانی كوردستان‌و ئەزمونەكە‪،‬‬ ‫بەهەموومان بپارێزین‪.‬‬ ‫زیاتر لە (‪ )18‬ساڵە‪ ،‬بەرە بەرە ئارامیی‬ ‫سیاسی‌و عەسكەری باڵی بەسەر دۆخی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬كێشاوە‪ .‬ئەم ئارامییەش‪،‬‬ ‫ئازادییەكی زیاتری بەدیهێناوە‪ .‬كەوابێ‌‪:‬‬ ‫دیبەیتی بــەنــدەو بەڕێز (عەلی باپیر)‬

‫پێویستە لەم روانگەیەوە سەیر بكرێت‪ ،‬نەك‬ ‫گومانی بخرێتە سەر‪.‬‬ ‫خــۆم بــەئــەرك‌و خزمەتی دیموكراسی‬ ‫دەزانم‪ ،‬لەم جۆرە بەرنامەدا‪ ،‬ئەم راستیانەی‬ ‫خوارەوە لەبەرچاو بگرم‪:‬‬ ‫ پایەی ئەزمونە دیموكراسیەكەمان‪،‬‬‫لەبەرچاوی دەوڵەتان‌و دۆستان‌و رای گشتی‬ ‫گەلەكەمان‪ ،‬جوانتر دەربخەین‪.‬‬ ‫ تاقیكردنەوەیەكی مەدەنی مۆدێرن‪،‬‬‫باشتر بخەینە خــزمــەتــی پەرەپێدانی‬ ‫ئازادیەكانەوە‪.‬‬ ‫ جەماوەری هــەردوو بەرەی عەلمانی‌و‬‫ئیسالمگەرا‪ ،‬ئاسودە بكەین بــەوەی ئەم‬ ‫دوو ئاراستە فەلسەفیە‪ ،‬دەتوانین ناكۆكی‌و‬ ‫بۆچون‌و ملمالنێكانمان‪ ،‬بخەینە خزمەتی‬ ‫پێكەوە خەباتی سیاسی‌و تێكۆشانی‬ ‫شارستانی‪.‬‬ ‫ ئەم جۆرە دیبەیتە‪ ،‬هێندەی پەیوەندی‬‫بە فەلسەفەو ئایدیۆلۆژیەتی جیاوازەوە‪،‬‬

‫هــەیــە‪ ،‬كــەمــتــر پــەیــوەنــدی بــە دیــدی‬ ‫شەخسییەوە هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬هەموو جــۆرە نیگەرانییەك‪ ،‬بۆ‬ ‫چۆنێتی ئەنجامدانی دیبەیتەكە‪ ،‬لەروی‬ ‫پرەنسیپ‌و ئاكاری سیاسی‌و بیروباوەڕەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ رێزی شەخسیش‪ ،‬رەتدەكەمەوە‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە‪ ،‬دیبەیتەكە مەڵۆیەك دەبێت‬ ‫بۆ بەرزكردنەوەی خەرمانی دیموكراسی‪.‬‬ ‫بەهیوام‪ ،‬دوای دیبەیتەكە‪ ،‬سەرەڕای بوونی‬ ‫جیاوازییەكان‪ ،‬باشتر رون بونی راستیەكان‪،‬‬ ‫به ئامادەبوانی نــاو هۆڵەكەو بینەرانی‬ ‫كەناڵەكان‪ ،‬بڵێین‪ :‬خەرمانی دیموكراسی‬ ‫بەرەكەت‪ .‬دەمێنێتەوە بڵێم‪ ،‬من چەندین‬ ‫كتێبی خــۆم‪ ،‬دێنمە هۆڵەكەو لەكۆتایی‬ ‫دیبەیتەكە پێشكەشی مامۆستا عەلی‬ ‫باپیری دەكەم‪ .‬چاوەڕوانم بەرێزیشیان چەند‬ ‫كتێبێكی خۆیانم بۆ بێنن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )557‬دو شةممة ‪2016/4/4‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫كورد لەناوەند – لەبڕینی بەشە بودجەوە بۆ بڕینی بەشی سیاسی‬

‫حزبە سیاسییەكانی كوردستان‬ ‫كۆبونەوە لەسەر گۆڕانكارییەكانی بەغداد دەكەن‬ ‫بەرهەڵستكارانی عەبادی زیاتر دەبن‌و دورنییە حكومەتە تەكنۆكراتەكە سەری عەبادی بخوات‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ئەگەرچی حــەیــدەر عــەبــادی رازیــبــووە‬ ‫كە پۆستە وەزاریەكانی كــورد لەكابینە‬ ‫تەكنۆكراتەكەیدا بدرێنەوە بەكورد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا الیــەنــە سیاسییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان نیگەرانن لەهەڵوێستەكانی‬ ‫عەبادی‌و ئەو گۆڕانكاریانەی لەم ماوەیەدا‬ ‫ئــەنــجــامــیــداون‪ .‬ه ــاوك ــات بــەپــێــی ئــەو‬ ‫زانیارییانەی دەست «چاودێر» كەوتون‪،‬‬ ‫بڕیارە بەمنزیكانە الیەنە سەرەكییەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان بۆ تاوتوێكردنی ئەم‬ ‫پرسە لەسەر ئاستی بااڵ كۆببنەوە‪.‬‬ ‫جگە لەكوردیش هەندێ الیەنی شیعەو‬ ‫سوننەی عیراق نیگەرانن لەهەڵوێستەكانی‬ ‫عـــەبـــادی‪ ،‬بــەمــەش بــەرهــەڵــســتــكــارانــی‬ ‫عەبادی بەرەكەیان فراوانتر بوەو دورنییە‬ ‫كە حكومەتە تەكنۆكراتەكەی عەبادی‬ ‫بەكۆتایهاتنی خۆی لەپۆستەكەیدا كۆتایی‬ ‫بێت‪ ،‬بەو پێیەی الیەنەكان داوا دەكەن‪،‬‬ ‫ئەگەر عــەبــادی حكومەتی تەكنۆكراتی‬ ‫دەوێ‪ ،‬ئــەوە دەبێت خۆشی تەكنۆكرات‬

‫بێ‪ .‬بۆیە ئەم بەرەیە لەئێستادا بەعەبادی‬ ‫دەڵێت» بۆی ناچێتەسەر»‪.‬‬ ‫پشكی كورد وەكخۆیەتی‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی یەكێتی‬ ‫لەپارلەمانی عیراق‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫وەك فراكسیۆنە كوردییەكان لەبەغداد‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێستا یەكدەنگن‌و بۆ ئەوەش پشتبەستراوە‬ ‫بەو كۆبونەوەی چەند رۆژێك لەمەو پێش‬ ‫لەمەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتیمانیی‬ ‫كوردستان لەشاری سلێمانی بەڕێوەچو‪،‬‬ ‫تێیدا الیەنەكانی (یەكێتی‪ ،‬پارتی‪ ،‬كۆمەڵ‪،‬‬ ‫یەكگرتوو) بەیاننامەیەكی هاوبەشیان‬ ‫هەبوو‪ ،‬دواتریش برادەرانی گۆڕان پشتگیری‬ ‫خاڵەكانی ناو بەیاننامەكەیان كرد‪.‬‬ ‫شوان داودی‪ ،‬وتیشی «داواكاریەكانمان‬ ‫دیــار بــووە‪ ،‬كە پشكی كــورد لــە(‪)%20‬ی‬ ‫كەمتر نەبێت‪ ،‬داواشمانكردووە كاندیدەكان‬ ‫لەسەر كوتلە سیاسییەكان دەستنیشان‬ ‫بكرێن‪ ،‬بۆیە ئەوەی تا ئێستا لەالمان روونە‪،‬‬ ‫ئەوەیە ئەگەر حكومەتە تەكنۆكراتەكەی‬ ‫عەبادی (‪ )16‬وەزیر بێت‪ ،‬كورد ‪ 3‬وەزیری‬

‫بەردەكەوێت‪ ،‬واتە نەتوانراوە لەپشكی ئێمە‬ ‫بخورێت»‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بـــەوەی كــەی كـــورد نــاوی‬ ‫كاندیدەكانی دەداتە سەرۆكوەزیرانی عیراق‪،‬‬ ‫داودی ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬لەماوەی ‪ 10‬رۆژدا‪،‬‬ ‫گفتوگۆكان چڕتر دەبنەوە لەسەر هەمو‬ ‫پرسەكان‪ ،‬بۆیە ئەمڕۆ دوو شەممە جارێكی‬ ‫تر لەپارلەمان لەسەر ئەو بابەتە گفتوگۆیەكی‬ ‫فراوان دەكرێتەوە‪ ،‬چونكە حكومەت تائێستا‬ ‫ناوەكانی پێشكەشكردووەو هیچ داوایەكی‬ ‫تری نــەكــردووە‪ ،‬وەك هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫حكومەت یان وەرگرتنەوەی متمانە لێی‪،‬‬ ‫واتــە كارەكانی عەبادی تائێستا جۆرێك‬ ‫لەناڕونی هەیە‪.‬‬ ‫دەبێ الیەنەكان لەدیاریكردنی‬ ‫كاندیدەكان نەرمی بنوێنن‬ ‫ســەبــارەت بــەوەی تاچەند بــەردەوامــی‬ ‫كێشەو قەیرانەكانی ناوخۆیی هەرێمی‬ ‫كوردستان كاریگەری بۆ سەر كاركردنی‬ ‫كورد لەبەغداد دەبێت‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫كۆمەڵ لەپارلەمانی عیراق‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬

‫ئەحمەد حادی رەشید‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫لەپێناوی باشتربەڕێوەچونی كاروبارەكانی‬ ‫پەیوەیست بەكورد لەبەغداد‪ ،‬پێویستە‬ ‫الیەنەكان لەهەرێمدا كێشەكان وەالوەبنێن‌و‬ ‫كار بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی ناوخۆیی‬ ‫هەرێمی كوردستان بكرێت‪.‬‬

‫وتــی «ناكرێت جــیــاوازی لەهەڵوێست‌و‬ ‫بۆچونی الیــەنــە كوردییەكان لەبەغداد‬ ‫هەبێت‪ ،‬داوامكردووە كە لەكاتی دیاریكردنی‬ ‫كاندید بۆ پۆستەكان‪ ،‬پێویستە الیەنە‬ ‫كوردییەكان نەرمی بنوێنن‪ ،‬بۆ نمونە ئەو‬ ‫‪ 3‬وەزیــرەی بڕیارە كــورد لەو حكومەتە‬ ‫نوێیەی عەبادیدا وەریــان بگرێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫الیەنێك وەزارەتی بەردەكەوێ‪ ،‬ئەگەر ئەو‬ ‫الیەنە نەیتوانی كەسێكی تەكنۆكراتی بۆ‬ ‫دیاریبكات‪ ،‬ئاساییە با الیەنێكی تری كورد‪،‬‬ ‫كەسی تەكنۆكراتی بۆ دابنێت‪ ،‬بەاڵم بەپێی‬ ‫ئەو داواكاریی‌و تایبەتمەندیانەی حەیدەر‬ ‫عەبادی داوایكردووە‪.‬‬

‫دەبێ كورد خۆی یەكالبكاتەوە‬ ‫بەشێك لەچاودێران‌و بەئاگایانی سیاسی‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬كە پێدەچێت لەمەوال بەغداد‬ ‫لەبڕینی بەشە بودجەی هەرێمەوە هەنگاو بۆ‬ ‫بڕینی پشكە سیاسییەكانی كوردیش بەرێت‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە مامۆستایەكی زانكۆ‪ ،‬بۆ‬ ‫«چــاودێــر» نــەیــشــاردەوە‪ ،‬بەهۆی بونی‬ ‫بەردەوامبونی كێشە ناوخۆییەكان لەناوخۆی‬ ‫هەرێمدا‪ ،‬ئێستا كورد لەبەغداد هیچی بۆ‬ ‫ناكرێت‪ ،‬ئەگەر كورد بیەوێت لەگەڵ عیراقدا‬ ‫بێت‪ ،‬پێویستە بەهەمو مانایەكیەوە لەگەڵیدا‬ ‫بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫د‪.‬عومەر مارف گوڵ‪ ،‬وتیشی « ئەمەی‬ ‫ئێستای خــۆمــان دەیــكــەیــن‪ ،‬نــە لەگەڵ‬ ‫عیراقداین‌و نەجیابوینەوە‪ ،‬بۆیە وەك‬

‫میللەتی كورد لەوە زۆر زەرەرمەندبوین‌و‬ ‫ئەنجامەكەشی دەركــەوتــوە‪ ،‬كە بەشێكی‬ ‫پەیوەستە بە ناسەقامیگری‌و ناتەواوی‬ ‫دۆخــی ناوخۆیی هەرێم‌و هەم لەشەڕێكی‬ ‫گــەورەشــیــن دژی تــیــرۆر‪ ،‬ب ــەاڵم دۆخــی‬ ‫ناوخۆیمان لــەروی ئــابــوری‌و ئیدارەدانی‬ ‫سیاسی‌و ئەزمونی حكومڕانیەوە پەیوەندی‬ ‫نێوان هێزە سیاسییەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫خراپە‪ ،‬بەم رەوشەی خۆیەوە نە لەناوخۆدا‬ ‫دەتوانێ شت بكات‪ ،‬نە لە بەغدادیش‪.‬‬ ‫بــەبــڕوای د‪.‬عــومــەر‪ ،‬ئــەو بەشدارییەی‬ ‫كــورد لەبەغد هــەیــبــوە‪ ،‬بەشدارییەكی‬ ‫سەركەوتو نــەبــووە‪ ،‬چونكە دابەشبونی‬ ‫حزبایەتی وایكردوە‪ ،‬كە نەتوانرێت كوردێكی‬ ‫دەرەوەی الیەنەكان‪ ،‬پۆستێ وەربگرێت‌و‬ ‫تێیدا ســەركــەوتــوبــێــت‪ ،‬ئــەمــەش زیانی‬ ‫هەیە‪ ،‬هەرچەندە كورد لەپەرلەمانی عیراق‬ ‫یەكدەنگن‪ ،‬بەاڵم لەناو پۆستەكانی تردا‬ ‫یەكدەنگ نین‪ ،‬بۆیە خراپی پەیوەندییەكان‬ ‫وایـــكـــردووە‪ ،‬بــەغــداد متمانەی بەكورد‬ ‫نەمێنێت‪.‬‬

‫«سوپای عیراق لە ماوەی ‪ 72‬سەعاتدا ‪ 150‬كوژراو و برینداری هەبو»‬

‫شێخ جەعفەر بۆ «چاودێر»‪ :‬قۆناغی یەكەمی‬ ‫ئۆپەراسیۆنی رزگاركردنی موسڵ سەركەوتوو نەبوە‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫هــەرچــەنــدە ســوپــای عــیــراق بــە نیازی‬ ‫خــۆئــامــادەكــردنــە بــۆ قۆناغێكی دیكەی‬ ‫شەڕی رزگاركردنی موسڵ لە دوای قۆناغی‬ ‫یەكەم‪ ،‬كە شەش رۆژە راگیراوە‪ ،‬و ‪ 12‬رۆژ‬ ‫لەمەوبەر دەستیپێكرا لەالیەن سوپای عیراق‌و‬ ‫حەشدی نیشتمانی بە هاوكاری پێشمەرگەو‬ ‫هاوپەیمانان‪ ،‬بــەاڵم بە رای چــاودێــران‌و‬ ‫شارەزایانی سەربازی‪ ،‬ئەم ئۆپەراسیۆنە لە‬ ‫قۆناغی یەكەمدا شكستیهێناو سەركەوتونەبو‪،‬‬ ‫هــۆكــاری ئــەمــەش بــە وت ــەی فــەرمــانــدەی‬ ‫هێزەكانی ‪70‬ی پێشمەرگە دەگەڕێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئــەوەی «سوپای عیراق لێهاتویی كەمەو‬ ‫توانای سەركردایەتیكردنی هێزی نییە»‪.‬‬ ‫هاوكات بەرپرسێكی یەكێتی لە سنوری‬ ‫مەخمور ئاشكرایدەكات‪ ،‬لە مــاوەی ‪72‬‬ ‫سەعاتی ئۆپەراسیۆنەكەدا نزیكەی ‪ 150‬كوژراو‬ ‫و بریندار لە سوپای عیراق هەبوە‪.‬‬ ‫سەركەوتونەبو‬ ‫بەرپرسی هێزەكانی ‪70‬و وەزیری پێشوی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬ئەو‬ ‫ئۆپەراسیۆنەی دەستیپێكرد بۆ گرتنەوەی‬ ‫موسڵ‪ ،‬شكستیهێنا‌و سەركەوتونەبو‪.‬‬ ‫شێخ جەعفەر شێخ مستەفا‪ ،‬وتیشی‬ ‫«پێشمەرگە بەشداری ئەو شەڕەی نەكردو بە‬ ‫پیادە نەچۆتە پێشەوە بۆ شەڕكردن‪ ،‬چونكە‬ ‫بڕیاربو هێزەكانی هاوپەیمانان‌و سوپای‬ ‫عیراق بەشداری بكەن‪ ،‬بــەاڵم پێشمەرگە‬ ‫تەنها پشتیوانی كردوە‪ ،‬ئەویش بە تۆپخانەو‬ ‫چەكە قورسەكان‌و كۆكردنەوەی زانیاری‌و‬

‫بەهێزكردنی سەنگەرەكانی دواوە بۆ ئەوەی‬ ‫هێزەكانی عیراق پشتیان لێ نەگیرێت»‪.‬‬ ‫ناوبراو باسیلەوەشكرد‪ ،‬لەو ئۆپەراسیۆنەدا‬ ‫پێشمەرگە لەو ئەركەی هەیبو سەركەوتوبوەو‬ ‫توانی سەنگەرەكانی پشتەوە بپارێزێت‌و‬ ‫زانیاریی وردو دروست بداتە هێزەكانی عیراق‌و‬ ‫بەو ئیمكانیاتەی كە هەیانە‪ ،‬توانیویانە بە‬ ‫چەكی قورس هاوكاری سوپای عیراق بكەن‪.‬‬ ‫ئەو فەرماندەیەی پێشمەرگە‪ ،‬ئاماژەی‬

‫بــەوەشــدا‪ ،‬ئەم ئۆپەراسیۆنە لە هەنگاوی‬ ‫یەكەمیدا سەركەوتونەبو‪ ،‬ئەمەش بەهۆی‬ ‫ئەوەی سوپای عیراق فەرماندەییەكی لێهاتو‬ ‫‌و بەتوانای نییە‪ ،‬بەڵكو ئــەو كەسانەی‬ ‫كراونەتە فەرماندە بۆ ئــەوە بوە كە ئەو‬ ‫سوپایە سەربەخۆ نەبێت‌و سەر بە حزبەكان‬ ‫بێت‌و ببێتە هی خۆیان‪ ،‬هەروا كۆكردنەوەی‬ ‫هێزەكەش وەك پێویست نەبو‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬جەختیشی لەوەكردەوە‪ ،‬ماوەی‬

‫شەش مانگ ئامادەكارییان كرد بۆ ئەوەی‬ ‫ئەم ئۆپەراسیۆنە بكەن‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەوەی‬ ‫دوبارە خۆیان ئامادەبكەنەوە‪ ،‬كاتێكی زۆری‬ ‫دەوێت‪ ،‬چونكە كوژراو و برینداریان هەیەو‬ ‫چەك‌و پێداویستییەكانیان تێكشكاوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستیان بە هێزو بەرنامەی تازە هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم واز لە گرتنەوەی موسڵ ناهێنرێت‌و‬ ‫ئەمڕۆ بێت یان سبەینێ هەر دەبێت موسڵ‬ ‫ئازادبكرێتەوە‪.‬‬

‫ئەو بەرپرسە دەشڵێت «ئەگەر پێشمەرگە‬ ‫بەشداری ئەو ئۆپەراسیۆنەی بكردایە ئەوە‬ ‫سەركەوتو دەبــو‪ ،‬بــەاڵم ئــەوان ویستیان‬ ‫خۆیان بیكەن‪ ،‬بەاڵم پێشمەرگە ئاسانكاری‬ ‫بۆ كردن»‪.‬‬ ‫ئامادەكاری نەكرابو‬ ‫بەرپرسی كۆمیتەی مەخموری یەكێتی‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬لە هەنگاوی یەكەمدا ئۆپەراسیۆنەكە‬

‫بە دو ئاڕاستەبو‪ ،‬یەكەمیان بۆ باشوری‬ ‫رۆژئــاوای مەخمور بو‪ ،‬كە هەنگاوی باشی‬ ‫بڕی‪ ،‬بەاڵم بۆ رۆژئاوای مەخمور سەركەوتو‬ ‫نەبو و ماوەی شەش رۆژە راگیراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شەو و رۆژ هێزی ئاسمانیی هاوپەیمانان‬ ‫لە ئاسمانی ناوچەكەن‌و زەبری كوشندە لە‬ ‫چەكدارانی داعش دەدەن‪.‬‬ ‫رەشاد گەاڵڵی‪ ،‬وتیشی «هێزی پێشمەرگە‬ ‫بەشداری ئەو شەڕانە ناكات‪ ،‬بەاڵم بە پێدانی‬ ‫زانــیــاری بــەشــداریــدەكــەن‌و ئەگەر سوپای‬ ‫عیراق شكا‪ ،‬ئەوا لە سەنگەرەكانی پشتەوە‬ ‫پێشمەرگە بەرگری دەكەن»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬لە دوایین هێرشی‬ ‫سوپای عیراقدا بۆ ناوچەكە‪ ،‬كە ماوەی‬ ‫‪ 72‬سەعاتی خایەند‪ ،‬توانرا چــوار گوند‬ ‫ئازادبكرێن‪ ،‬كە تەنها لە گوندی نەسر ‪40‬‬ ‫داعش كوژراون‌و لە گوندی خڕەبەردان زیاتر‬ ‫لە ‪ 30‬چەكدار‪ ،‬واتە بە گشتی زیاتر لە ‪70‬‬ ‫چەكداری داعش كوژراون‪ ،‬هاوكات زیاتر لە‬ ‫‪ 18‬سەربازی عیراقی كوژراون‌و زیاتر لە ‪130‬‬ ‫سەربازیان برینداربون‪.‬‬ ‫گەاڵڵی‪ ،‬دەشڵێت «گومان لەوەدا نییە‪ ،‬كە‬ ‫ئامادەكاری وەك پێویست نەكراوە‪ ،‬بۆیە وەك‬ ‫پێویست ئەو ئۆپەراسیۆنە سەركەوتو نەبو‪،‬‬ ‫هاوكات هێرشەكە پەلەپەلێكی پێوەدیاربو‪،‬‬ ‫چونكە دەبوایە سنوری قەڵەمڕەویی فیرقەی‬ ‫‪ 15‬زیاتربێت‌و خۆیان سەربەخۆبن‌و دەسەاڵتیان‬ ‫بەسەر گوندەكاندا هەبێـت‌و لە پێشمەرگە‬ ‫دوربكەونەوە‪ ،‬هەروا پێداویستییەكانی سوپای‬ ‫عیراق بە تەواوی دابیننەكرابو»‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )557‬دو شةممة ‪2016/4/4‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫واز لەسەركێشی بێنن‬ ‫سمیر عطا الله‬ ‫و‪ .‬خەسرەو مەحمود‬

‫لەڕوســیای ڤالدیمێر پۆتیندا سوپرایزەكان‬ ‫ێ بدەم‪،‬‬ ‫لەدەركەوتن ناكەون‪ .‬با دو دانەتان پ ‌‬ ‫یەكێكیان زۆر كورتە لەســەر زمانی وتەبێژی‬ ‫وەزارەتی دەرەوە ماریا زاخاروڤا‪ ،‬دوەمیشیان‬ ‫وتارێكــی درێــژە بەپێنوســی وەزیرەكەی كە‬ ‫(ســیرغی الڤروڤ)ە لەگۆڤاری «گڵۆباڵ»دا‪.‬‬ ‫دو پەیــام لەوپــەڕی رونێتیــدا‪ .‬خاتونــە‬ ‫شــۆخە بەژن شمشــاڵەكە (ماریــا) دەڵێت‪:‬‬ ‫«قەیرانی كۆچبــەران بەهۆی چەند هەوڵێكی‬ ‫نابەرپرســانەی باڵوكردنەوەی دیموكراسیەتی‬ ‫خۆرئاواییەوە بوە لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاستدا»‪.‬‬

‫ســەبارەت بەالڤروڤیش‪ ،‬پوختــەی وتارەكەی‬ ‫ئەوەیــە كــە ئەوروپــا ناكرێــت بەئارامیــی‌و‬ ‫ێ رێككەوتــن‬ ‫جێگیریــی ئاشــنا ببێــت بەبــ ‌‬ ‫لەگەڵ روسیادا‪ .‬راڤەشی دەكات بەوەی ئەمە‬ ‫دۆخەكەیە النیكەم لەدو ســەدە لەمەوبەرەوە‪،‬‬ ‫كاترینــی ژنــە ئیمپراتــۆرو راوێژكارەكــەی‌و‬ ‫رســتە بەناوبانگەكەی هێناوەتەوە یاد «هیچ‬ ‫تۆپێك لەئەوروپاوە ناتەقێنرێت هەتا روســیا‬ ‫رازی نەبێــت لەســەری»‪ .‬خاتــو زاخاروڤــا‬ ‫كارمەندێكــی بیرۆكراتییــە الی الڤــروڤ‪،‬‬ ‫جەنابــی الڤروڤیــش كارمەندێكی پلــە بااڵیە‬ ‫الی ڤالدیمێــر پۆتینــی ســەرۆكی‪ .‬هەروەهــا‬ ‫بەوەی هەریەكێك لەوان حكومەتەكەی ناچار‬ ‫بەهەڵوێســتێكی تۆماركراو بەم گرنگیەوە بەم‬ ‫رونییەوە بكات‪ ،‬لەپێناو ئەوەدا كە سیماكانی‬ ‫ملمالنێیەكــە بۆ هەمــوان رونبكەنــەوە‪ .‬واتە‬ ‫واڵتە یەكگرتــوەكان‌و ئەوروپــاو ئێمە‪ .‬بەڕێز‬ ‫میدڤیدیڤی سەرۆكوەزیرانی روسیاش شتێكی‬ ‫لەمبارەیــەوە راگەیاند لەكۆنگــرەی میونیخی‬ ‫ئاســایش لەمانگی رابردودا كاتێك كە باســی‬ ‫لەجەنگی سارد كرد‪.‬‬ ‫لوتكــەی جەنگــی ســارد بریتیــە لــەوەی‬ ‫خاتــو زاخاروڤــا بە»دیموكراســیەتی خاوەن‬ ‫مۆركــی خۆرئاوایــی» ناوزەدی كــرد‪ ،‬توانای‬

‫گرتنەئەستۆی بەرپرســیارێتی ئەوەی هەبێت‬ ‫كــە لەناوچەكەدا رویدا لەماوەی پێنج ســاڵی‬ ‫رابــردودا بەدەســتپێكردن لەتونســەوەو‬ ‫كۆتایینەهاتنــی بەســوریا‪ ،‬كــە پێدەچێــت‬ ‫ملمالنێیە ســاردو گەرمەكەش هێشــتا درێژە‬ ‫بكێشــێت‪ .‬لەكاتێكدا كە دۆخەكە زۆر باشترە‬ ‫لەتەمومــژ‪ .‬ئەوەش بەســە بــۆ هەمومان كە‬ ‫هەركاتێــك پۆتیــن هەنگاوێكــی لەدەریا یان‬ ‫ئاســمان یاخود وشكانیدا نا‪ ،‬ئەمە بڵێینەوە‪:‬‬ ‫ئەمــە قۆناغێكی دیكەیە لــەو تەمومژاویبون‌و‬ ‫هەڵســوكەوتانەی كــە پێشــبینیكردنیان‬ ‫نامومكینە‪.‬‬ ‫ئــا ئەمەیــە خاتــو زاخاروڤا‪ ،‬روی باشــی‬ ‫وەزارەتــی دەرەوەی روســیی‪ ،‬بــۆ یەكجــار‬ ‫ئاشــكرای دەكات لەئێســتا بــەدواوە وریــای‬ ‫دیموكراســیەتە خۆرئاواییەكان بــن‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫ئەوروپــا نوقمی پەنابەران دەبێت‪ ،‬لەئەنجامی‬ ‫ئەوەشــەوە ئــەوە رودەدات كــە لەئێســتادا‬ ‫رودەدات‪ .‬واتــە بەخەبەرهێنانــی حیزبــە‬ ‫فاشیســتەكان‌و‪ ،‬راسته توندڕەو و رەوتەكانی‬ ‫لێكهەڵوەشاندنەوەی یەكێتی ئەوروپا‪ ،‬كە بڕوا‬ ‫وا بو گرنگترین ئەزمونی تاكانە بێت لەمێژوی‬ ‫جیهاندا دوای واڵتە یەكگرتوەكان‪ ،‬سیســتمی‬ ‫نــوێ‌‪ ،‬وەك بەڕێــز الڤــروڤ‌و خاتونەكــەی‬

‫زمانحاڵی‪ ،‬ئاماژەی پێدەكەن‪ ،‬لەســەر شێوەو‬ ‫نممونەی واڵتە یەكگرتوەكان نابێت‪.‬‬ ‫هەروەها پێویســتە لەســەر واشــنتۆن واز‬ ‫لەبەگەڕخســتنی «هەوڵــی نابەرپرســەكان»‬ ‫بهێنێــت لەباڵوكردنــەوەی دیموكراســیەت‬ ‫بەجیهانــدا‪ .‬كــە جیهانێكــی نائامادەیــە بــۆ‬ ‫ئەمجــۆرە سەركێشــییە تیۆرییانــە‪ .‬بەڵكــو‬ ‫پێویســتە لەســەر هەمومان دەست بەمۆدیلی‬ ‫پۆتینییــەوە بگرین كــە كۆنترۆڵی روســیای‬ ‫ئیتیحــادی دەكات لەمپــەڕ بــۆ ئەوپــەڕی‪،‬‬ ‫لەكاتێكــدا كــە وەزارەتــی دەرەوەی بێ‌ هیچ‬ ‫دو دڵییەك پشتگیریی سیستمە هاوشێوەكان‬ ‫دەكات‪ ،‬یــان ئەوانەیــان كــە لەهەمویــان‬ ‫كۆڵنەدەرترە‪ .‬لەئێســتادا كاتــی خەونەكانی‬ ‫ئــازادی‌و دیموكراســیەت‌و هەڵبژاردنــە‬ ‫دروســتەكان نییــە‪ .‬لەوانەشــە بەشــدارانی‬ ‫«فەیسبوك» لەپیاوانی ئۆپۆزسیۆنی سوریی‬ ‫لەجنێــف بەوردیی پەیامەكەی خاتو زاخاروڤا‬ ‫بخوێننــەوە بەرلەوەی لەو خەونانەدا نوقم بن‬ ‫كە ئەو خانمە بۆ ئێمەی ناوێن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی شەرقلئەوسەت‬ ‫ژمارە ‪13628‬‬

‫ساویلكەیی سیناریۆكانی توركیا‬ ‫لەپێــش هەڵبژاردنــی حوزەیرانــی ‪٢٠١٥‬‬ ‫ئاكەپــە ئدیعــای تونــدی دژی كــوردی‬ ‫باكــور نەبــو‪ ،‬هەموانیــش دەمانزانــی ئەو‬ ‫ماستاوكردنەی لەبەر تێپەڕاندنی هەڵبژاردن‬ ‫بــو‪ ،‬چونكــە دەیزانــی رای گشــتی توركی‬ ‫لەگەڵ چارەســەری كێشــەی كوردن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــەدوای ئەنجامدانــی هەڵبــژاردن‌و دوای‬ ‫ئــەوەی هەدەپە دەنگــی دیارو بە بەرچاوی‬ ‫هێنــا‪ ،‬ئاكەپــە بــۆ ئەمجارەیــان‌و ســەر‬ ‫لەنــوێ دوبارەبونــەوەی هەڵبــژاردن كەوتە‬ ‫رێگریلێكردنیــان‌و كڕینــی دەنگــی خەڵك‌و‬ ‫پیــاوە ســەرمایەدارو خــاوەن كۆمپانیاكان‬ ‫تا دەنگی زیاتر بەدەســتبهێنێت‌و خەڵك لە‬ ‫هەدەپە دور خاتەوە‪.‬‬

‫كە ئــازاد كــران توركیــا لەنێوانــی بەڵێ‌و‬ ‫نەخێــردا خــۆی هێشــتەوەو بەردەوامیــش‬ ‫هاوكاری دەكردن‪ ،‬لە كارە تیروریستییەكەی‬ ‫شــارلی ئیبدو ‪ ٢٠١٥/٠١/١٧‬پاریسدا یەكێ‬ ‫لەبكــرەكان توانی لەماوەی یــەك رۆژدا لە‬ ‫پاریس دەرباز بێت‌و لەڕێگەی ئیستەنبولەوە‬ ‫خۆی بگەیەنێتەوە رەققەی سوریا‌و توركیاش‬ ‫وتــی ئێمە نەمان زانیــوە كێیە؟ لە دونیادا‬ ‫وابوە كاتێك واڵتی دراوســێ ئاژاوەو شەڕی‬ ‫تێدەكەوێت ئەمەی تریان دەرگای دەكاتەوە‬ ‫بــۆ وەرگرتنــی پەنابــاران نەك بــۆ هاتن‌و‬ ‫چونی تیروریســتان‪ ،‬ئاخر رۆژێك ســەرانی‬ ‫ئاكەپــە نەیان پرســی لە كاكــی چیچانی‌و‬ ‫تونســی‌و مەغریبی‌و ئەفغانــی‌و قەتەری تۆ‬ ‫لەم كاتەدا ئیشــت بە ســوریا چیە؟ نەیان‬ ‫وت بــەو ئافرەتانەی هەڵگــری رەگەزنامەو‬ ‫پاســپۆرتی كەنەدی‌و ئوســترالی‌و ئەوروپی‬ ‫ئێوە ئیشــتان بە ســوریای ئاگــردار چیە؟‬ ‫ئەی ئەو هەمــو تەنكەرە نەوتەی داعش لە‬ ‫كوێوە فرۆشراو چۆن گەیشتە بازاڕەكان؟‬

‫دەوڵەتە ئیســامییەیان بە دونیادا گەشــت‬ ‫پێكــردوە‪ ،‬هەمو ئــەو بیانیانەی لە واڵتانی‬ ‫دیكــەوە هاتنــە موســڵ‌و ســوریا لەڕێگەی‬ ‫فڕۆكەخانەی توركیاوە هاتون‌و بە ئاشــكرا‌و‬ ‫بەمۆڵەت چونەتە ناو سوریاوە‪ ،‬هەواڵگرییە‬ ‫رۆژئاواییــەكان ئەمانەیــان دەزانــی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبــەر ئــەوەی ئەمریــكا لەگەڵ ئێــران لە‬ ‫دانوســتانی بابەتــی ئەتۆمــی‌و یورانیومــدا‬ ‫ێ‬ ‫بــو‪ ،‬رێگــری لــە توركیــا نەدەكــرد كات ‌‬ ‫هیوا محەمەد‬ ‫تیروریســتانی داڵدەدەداو دروستیدەكردن‪،‬‬ ‫چونكە ئەو ئیســامییە ســوننانەی دەكرد‬ ‫كاتێك حزبی ئاكەپە دەســتەاڵتیان گرتە بەگــژ دەوڵەتــە شــیعەكەی بەشــاردا كــە‬ ‫دەســت زۆرێــك لــە چاودێــران پێیانوابــو پارچەیەك لە جگەری ئێرانە‪ .‬بۆ ئەمریكاش‬ ‫ئەمانــە ئەگەرچــی خەڵكانــی ئیســامین هەرچەند كارتی كێشەكان زۆرتر بن باشترە‬ ‫بــەاڵم میانــڕەون‌و بەوپێیــەش زۆرێــك لە بۆ كاتی دانوستان‌و چۆك پێدادانی ئێران‪.‬‬ ‫توركیــا لەگــەڵ دەســتپێكی بەهــاری‬ ‫چاالكوانەكانیــان لــە ئەمریــكا‌و واڵتانــی‬ ‫هەرێم‌و ئاكەپە‬ ‫‌و‬ ‫ا‬ ‫لیبی‬ ‫‌و‬ ‫س‬ ‫تون‬ ‫لە‬ ‫حوكم‬ ‫گۆڕینی‬ ‫عەرەبیــداو‬ ‫دیكەی رۆژئاوا خوێندنیان تەواوكردوە ئەوە‬ ‫هەرچــی پەیوەستیشــە بــە هەندێــك‬ ‫دەبنــە هەڵگــری بیرێكی دیموكراســییانەو میســر‌و هەڵكشــانی بەم الوەتر هەستی بە لە سیاســەتمەدارو نوســەرو رۆشــنبیرانی‬ ‫مرۆڤدۆســتانە‪ ،‬بــەاڵم لــە ئێســتادا مەترســی دەركەوتنــی كوردانــی رۆژئــاوا كوردانی هەرێم بەوجــۆرە دەڕواننە ئاكەپە‬ ‫وادەردەكەوێــت كە توركیــا لەهیچ كاتێكدا كــردو باشــیش دەیزانــی كــە كارتێكــەری كە كلیلی چارەسەری كێشەی كوردی الیەو‬ ‫حزبێكــی ئاوا دەســت ئاشــكرا‌و گەمژە لە پارتی كرێكاران لەســەر زۆرێك لە كوردانی وا خەریكــە روی باپیرانــی رەشــدەكات‌و‬ ‫حوكمی واڵتەكەیدا نەبوە‪.‬‬ ‫ئــەو بەشــە هەیە‌و ئــەوكات ئەمــە دەبێتە بەكاریدەهێنێــت‪ ،‬بــەاڵم هەمو ئەمانە پێش‬ ‫لە بەعشیق‌و رۆژئاوا‬ ‫دەكرێــت هەنگاوێكــی سیاســی چەندین بوژانەوەیەكــی تەواوی ئــەو پارتەو فراوان لێكەوتەوەی دەرەنجامەكانی زۆر بەئاشــكرا‬ ‫توركەكانی سەرانی ئاكەپە هێزیان ناردە‬ ‫مانــای دیكەی پشــتەوەی هەبێــت چونكە بونی دەستەاڵتیان‪.‬‬ ‫زانــراوە كە مەرامیان چیەو ئێســتاش زیاتر بەعشــیق‌و لەدوای ئەو هەمو نارەزایەتییەی‬ ‫ئــەو‬ ‫ئاشــكرا‬ ‫بــە‬ ‫هــات‬ ‫لەبــەر ئەمــە‬ ‫سیاســەت واتــا بەكارهێنانــی تەكتیــك‌و‬ ‫دەركەوت‪.‬‬ ‫جگــە لەهەرێم هەمــو دونیا دەریــان بڕی‪،‬‬ ‫ئاشكرا نەكردنی زۆرێك لە شتە شاراوەكان‪ ،‬تیروریســتانەی داڵــدەداو پشــتیوانیكردن‪،‬‬ ‫توركیــای ئاكەپــە لەپێش دروســتبونی بەاڵم نەكشانەوەو چەند سەربازێكی تورك‌و‬ ‫بــەاڵم ئەوەی ســەرانی ئەم حزبــە دەیكەن كەچــی لــەم الوەو لــەالی نێوەنــدە دەوڵەتی تیروریستی ئیسالمی‌و داگیركردنی چەنــد پێشــمەرگەیەكی دلێریشــیان كردە‬ ‫پێدەچێــت هیچــی نهێنــی تیــادا نەبێــت‌و نێودەوڵەتییــەكان دەیــوت ئێمــە هاوكاری موسڵ‌و شارەكانیتر جموجۆڵێكی لەهەرێمی قوربانی ســیناریۆیەك گوایە داعشــەیەكان‬ ‫ساویلكانە هەنگاودەنێن‌و لەكاتێكدا لێشیان ئوپۆزســیونی ســوریا دەكەیــن لــە دژی كوردســتان‌و تا موسڵ‌و ســەرانی ئەو شارە هێرشــیان كردوەو ئەمان لێیان داونەتەوە‪،‬‬ ‫دەدرێتــە هەڵــا درۆی شــاخدار دەكــەن‌و ئەســەدی خوێنمــژی دیكتاتــوری مــرۆڤ دەســتپێكردبو‪ ،‬پارێــزگاری موســڵ چو بۆ ئەم ساویلكە سیاســییانە خێرا وتیان ئەها‬ ‫دەڵێن ئێمە وامان نەكردوە یان نەمان وتوەو كــوژ‪ ،‬ئەمــە لەكاتێكــدا یەكێــك لەهــەرە توركیــاو‌و ئەردۆغانەكان بینیــان‪ ،‬ئەوكات ســەیر كەن بۆیە دەڵێیــن بونی ئێمە لەوێ‬ ‫لەوپەڕی راســتەوە دەچنە ئەوپەڕی چەپ‪ .‬ئامانجەســەرەكییەكانی لێدانــی كــورد یان پێمانوابــو كە توركیــا لەژێر ناوی ویالیەتی باشــە ئەوەتا ئێمــە نەبوینایە داعش زیانی‬ ‫هەڵوێستەكانیان‌و تەكتیكەكانیان ئاشكرایە رێگــری لەفــراوان بونی دەســتەاڵتیان بو‪ ،‬موســڵی كۆندا نیــازی دەســتتێوەردانێكی لێدەدان‪.‬‬ ‫بە ئاســانی تێدەگەیت كــە چ مەرامێكی لە ئێمەش هەرزو ئەمەمان دەزانی‪.‬‬ ‫هەیــە‌و زۆری نەبــرد ئەمــە رویــداو زیانــی‬ ‫دوا ســیناریوی ئەنجام ئاشــكرای ئاكەپە‬ ‫پشتەوەیە‪.‬‬ ‫گەورەو بەشــی شــێر بەر عەرەبی شــیعەی ئــەو مالمالنێیەی نێوانیانــە لەگەڵ ئەمریكا‬ ‫ئاكەپــە لەوپــەڕی دوژمنایەتیكردنــی‬ ‫عیراق كــەوت‌و داعشــییەكانی بەچكەكانی كــە دەیانــەوت ئەمریــكاش وەك خۆیــان‬ ‫توركیاو ئاژاوەی نێو كوردەكان‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و دەستتێكەڵكردن لەگەڵ‬ ‫توركیــا بۆ ئەوەی كارتی یەكتركوژی ناو ئاكەپەش دەســتەاڵتیان بەسەر ناوچەكەدا یەپەگــەی دۆســتی پەكەكە بە تیرۆریســت‬ ‫مالیكی‌و كێشە دروستكردن بۆ نەگەڕانەوەی خــودی كوردان بەكاربهێنێــت‪ ،‬هات لەگەڵ گــرت‌و هەردواییش زۆری نەبرد كردنی بەگژ بناســێنن‪ ،‬بۆ ئەمە هەوڵــی زۆریاندا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كەركوك‌و هاندانی توركمانەكانی ئەو شــارە هەرێمــی كوردســتان پەیوەندیییەكانــی كوردەكانی هەرێمداو تائێستا زیاتر لەهەزار نەیانتوانی قەناعەت بە ئەمریكا بكەن‪.‬‬ ‫هاتنە ســەر واژۆكردنی گرێبەســتی نەوت‌و بەهێزكــرد‌و كردیە بــواری بازرگانی نەوت‌و پێشــمەرگە شــەهید كــراوەو هەزارانیــش‬ ‫لەســاڵی ‪ ٢٠٠٩‬وتمــان دیكتاتــورەكان‬ ‫دانانی ئااڵی كوردستان‌وەك تاكتیك لەكاتی كااڵی توركــی‌و هاتنــی ســەدان كۆمپانیای بریندارە‪.‬‬ ‫دەگەنە پلەی گەمژەیی‌و خۆیان ون دەكەن‪،‬‬ ‫میوانداری مەسعودبارزانی‪.‬‬ ‫لەم كاتەدا جێگری ســەرۆكی ئەمریكا لە لەنــاو دەســتەاڵت‌و خۆســەپاندندا لەنگەر‬ ‫توركی‌و پێدانی پرۆژەكانی هەرێم پێیان‪.‬‬ ‫لێرەوە هەندێ شــت بــە نمونە دێنینەوە‬ ‫لــەم كەیــن‌و بەینــەدا ئۆتۆماتیكــی ئەڵمانیاوە وتی‪ :‬ســەرانی توركیا هاوكاری دەگــرن‌و ئەوەیــان لــە بیر دەچێتــەوە كە‬ ‫بــۆ ئەوەی بگەینــە دەرەنجامێكی باش‪ ،‬لە پەیوەندییەكانــی پەكەكــەو یەپەگە لەگەڵ داعش دەكەن‪ ،‬ئێمەش ئەمەمان ســەلماند‌و هاوشــێوەكانیان چــۆن ســەركوتی خەڵكی‬ ‫سەرەتای دەستپێكی هاتنی داعشییەكانەوە‌و هەرێم‌و پارتی ئاڵۆزییان تێكەوت بەجۆرێك بارمتە توركەكانی كونســوڵخانەی توركیش كــردو چۆن فڕێدرانە ســەبەتەی خاشــاكی‬ ‫هەڵوێستەكانی توركیا دەستپێدەكەین‪.‬‬ ‫كە حكومەتی هەرێم نەیتوانی لەبەر توركیا لــە موســڵ كە بێئــەوەی زیانیــان پێبگات مێــژوەوە‪‌،‬وا ئەمڕۆش هەر نوێی دەكەمەوە‬ ‫دانبنێــت بــە كانتۆنەكانــی رۆژئــاوادا‌و لە درانەوە دەســت خاوەنەكانیــان نمونەیەكی چونكــە ســەرانی ئاكەپەو نمونــەی ئەوان‬ ‫ئێستاشــدا بەپێــی هەواڵــەكان رێگــری لە دیكەی ســەلماندنی ئەو راســتیانە بون كە هێشتا لەدەریای خۆسەپاندن‌و پیشێلكردنی‬ ‫توركیاو تیرۆریستانی ئیسالمی‬ ‫پێــش هاتنــی لەشــكری تیروریســتان هاتــن‌و چونیــان‌و ئاڵوگــۆڕی بازرگانیــان دەیانوت توركیا لە پشت داعشەوەیە‪.‬‬ ‫دیموكراســی‌و مافەكانی مرۆڤــدا خەیاڵیان‬ ‫توركیــاش بێدەنگی هەڵبژارد‌و لەئەلفەوە رۆیشــتوەو پێیان وایــە بەخەونیش خەڵك‬ ‫ئەبوبەكر بەغدادی لەگەڵ توركیا پەیوەندی لەگەڵ هەرێــم لێدەكات‪ ،‬ئەمــەش دەكرێت‬ ‫باشی هەبوەو هاوكاری زۆر‌و چڕیان كردوە‪ ،‬وەك ســەرەتایەك بــۆ بەدیهاتنــی مەرامی نەهاتــە بێ بــەو بیانــوەی دەیەوێت رۆحی نایبینێت ئەوانە البچن‪.‬‬ ‫بارمتەكانــی بپارێزێت‪ ،‬كەچی دوای ئەوەش‬ ‫قەتــەر لەڕێگــەی توركیــاوە ســەرانی ئەو توركەكانی ئاكەپە بێت لەم مەلەفەدا‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫كـێ‌ جوداییخوازە؟‬ ‫كورد یان دەسەاڵتدارانی تورك‌و‬ ‫عەرەب‌و عەجەم‬

‫فەرەیدون پێنجوێنی‬ ‫پێویســت بەپێشەكیی مێژویی نییە دەربارەی ملمالنێی‬ ‫نێوان كورد‪-‬تورك‪ ،‬كورد‪-‬عەرەب‪ ،‬كورد‪-‬عەجەم‪ ،‬باسەكە‬ ‫تەنهــا دەربارەی تۆمەتێكی حازربەدەســت‌و لەقوتونراوی‬ ‫داگیركەرانــی كوردســتان (تــورك‪ ،‬عــەرەب‪ ،‬عەجــەم)‬ ‫ە بــۆ گەلــی كــورد‌و شــۆڕش‌و راپەڕینەكانــی‪ :‬تۆمەتی‬ ‫جوداییخوازی‌و تیرۆر‪.‬‬ ‫ئــەم تۆمەتــە بەناوبانگــەی داگیركەرانی كوردســتان‬ ‫(تۆمەتــی جوداخــوازی) كــە دەیان ســاڵە دەیدەنە پاڵ‬ ‫بزوتنــەوە سیاســییە كوردیــەكان‌و لەڕێــی ئەوانیشــەوە‬ ‫دەیدەنە پاڵ ســەرلەبەری گەلی كورد‪ ،‬تا ســەر ئێسقان‬ ‫زۆربەی هەرە زۆرمانی ئێشــاندوە‪ ،‬هەندێكمانی بەدرێژایی‬ ‫تەمەنی هوشیاریمان ئێشاندوە‪:‬‬ ‫چــۆن نەئێشــێین لەكاتێكدا بنەما سیاســی‌و یاســاییە‬ ‫نێودەوڵەتییــە پەســەندكراوە هــەرە بەناوبانگــەكان‪،‬‬ ‫بەســەریحی عیبــارەت‪ ،‬مافــی فەرهەنگــی‪ ،‬سیاســی‌و‬ ‫ئابورییان بۆ هەمو گەالن بڕیار داوە‪ ،‬بەبێ‌ جیاوازی‪ ،‬هەر‬ ‫لەمافــی چارەیخۆنوســینەوە بیگرە بۆ بەڕەسمیناســینی‬ ‫زمــان‌و كەلتــورو یەكســانیی ئابــوری‪ ،‬كەچــی لــەوالوە‬ ‫لەناوخۆی توركیا‪ ،‬ســوریا‪ ،‬ئێران‌و عیراق‪ ،‬خواستی كورد‬ ‫بۆ پێكەوە ژیانی شایستەو یەكسان لەگەڵ غەیری خۆیان‬ ‫لەنــاو‌واڵت‪ ،‬لەچوارچێــوەی دیموكراتیــەت‌و فیدراڵیەتدا‪،‬‬ ‫یان ئەگەر نا جیابونەوەی دڵخوازانە‪ ،‬دەیانساڵە بەقانون‬ ‫تەجریــم كــراوە‪ ،‬ئەحــزاب‌و جەماعات‌و كەســانێكیش كە‬ ‫لەپێنــاوی چەســپاندنی ئــەو خواســتەدا تێدەكۆشــن‌و‬ ‫تێكۆشــاون‪ ،‬بەجوداییخوازو تیرۆریســت پێناسە كراون‪،‬‬ ‫ئەگــەر تەنانەت بریتــی بوبن لەهەر هەمو گەلەكە (گەلی‬ ‫كــورد)‌و لەڕیفراندۆمێكــی جەماوەریــی سەرتاسەریشــدا‬ ‫داوای پێكەوەژیانی سەرفرازانەی دڵخوازانە‪ ،‬یان ئەگەرنا‬ ‫جیابونەوەی دڵخوازانەیان كردبێ‌‪.‬‬ ‫ئێســتا لەناو توركیادا كـــێ‌ تیرۆریست‌و جوداییخوازە‪:‬‬ ‫ئەردۆغان‌و ئاكەپە كە جۆرەها چەكی كۆكوژیان تاوداوەو‬ ‫هەمــو رێگاكانــی تیــرۆرو تۆقاندنیــان گرتۆتەبــەر بــۆ‬ ‫سەركوێركردن‌و سەركوتكردن‌و تواندنەوەی زۆرەملێیانەی‬ ‫شوناسی نەتەوەیی كورد‪ ،‬لەسەر بنەمای ئاغاو رەعیەت‪،‬‬ ‫كێوی‌و مەدەنی‪ ،‬یان سەاڵحەدین دەمیرتاش‌و نەتەوەكەی‌و‬ ‫بزوتنــەوە چەكداریەكــەی نەتەوەكەی كــە جگە لەچەكی‬ ‫ســوك‌و ســادە بۆ بەرگریلەخۆكردن‌و مانــەوە‪ ،‬هیچی تر‬ ‫شك نابەن‌و شكیان نەبردوە؟‬ ‫كــوردی ســوریا جوداییخوازو تیرۆریســتە‪ ،‬یان حیزبی‬ ‫بەعــس‌و ئەســەد جوداییخــوازو تیرۆریســت‌و ملهــۆڕن‬ ‫كــە دوای پێنج دانە ســاڵی خوێناوی لەشــەڕو ئاشــوبی‬ ‫ناوخۆیــی‪ ،‬كەڵەگایی داعش‪ ،‬ئالســعودو ئەردۆگان‌و میرو‬ ‫گزیــری خەلیج بەســەر ســوریاوە‪ ،‬هێشــتا رازی نین مل‬ ‫بەچارەســەرێكی مامناوەنــدی بــدەن‪ :‬واڵت فیدراڵیــزە‬ ‫بكــرێ‌و خەڵكــە ماندوەكەی كەمێك تیایدا بحەســێنەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی كورد دەستی نەگاتە خاك‌و ئاسودەیی خۆی!‬ ‫كــوردی ئێران جوداییخوازو تیرۆریســتە‪ ،‬یان دەوڵەتی‬ ‫ئێران‌و سەركردەكانی كە نەك ژیانی شایستە بەكوردەكەی‬ ‫بندەســتی خۆیــان رەوا نابینــن‪ ،‬بەڵكــو لەڕێــی نفوزی‬ ‫خۆیانەوە بەســەر حكومەتی شیعەی عیراقەوە‪ ،‬بۆ دەیەو‬ ‫نیوێــك دەچێ نایەڵــن كوردی عیراقیــش لەچوارچێوەی‬ ‫عیراقدا بەئیسراحەت بژی؟‬ ‫كــوردی عیراق جوداییخوازو نەكڵۆكە‪ ،‬یان حكومڕانانی‬ ‫عەرەبی شــیعەو برا الرەملە ســوننەكەیان كــە لەوەتەی‬ ‫دەســتوری نوێــی عیــراق نوســراوەو دیموكراتیەتــی‬ ‫تەوافوقی‌وەكــو بنەمایەكــی سیاســیی گونجــاو بــۆ‬ ‫یەكخســتنی گەالنــی واڵت‪ ،‬لەعیراقــی پــاش ســەددامدا‬ ‫ئیقــرار كــراوە‪ ،‬لەخەیاڵــی هەڵوەشــاندنەوەی تەوافوق‌و‬ ‫تەعدیلــی دەســتوردان بــەرەو دواوە‪ ،‬بەجموجوڵەكــەی‬ ‫ئێستاشیانەوە‪.‬‬ ‫بێگومــان ئــەو شــتەی كــە ئێســتا موقتــەدا ســەدر‬ ‫بەدوایەوەیە‪ ،‬هەمان ئەو شــتەیە كە مالكی بەدوایەوەبو‪:‬‬ ‫دیموكراتیەتــی تەوافوقــی كــە زەرورەتێكی سیاســیی‬ ‫حەتمییە لەواڵتی فرە پێكهاتەدا‪ ،‬هەڵبوەشــێنرێتەوە‪.‬‬ ‫ئێســتا كــورد نیــازی جیابونــەوەی هەیــە لەعیــراق‪،‬‬ ‫یان ســەدرو مالكی نیــازی دەرپەڕاندنــی كوردیان هەیە‬ ‫لەعیراق؟‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )557‬دو شةممة ‪2016/4/4‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫گونەی ئەساڵن‪:‬‬ ‫ئەمریكا فشار دەخاتەسەر توركیا‬

‫یوكسەكداغ‪:‬‬ ‫حكومەت بەدەنگ بانگەوازەكەمانەوە نەهاتووە‬

‫گونەی ئەساڵن‪ ،‬نوسەر و رۆژنامەنوسی‬ ‫توركیا‪ ،‬سەبارەت بەسەردانەكەی ئەردۆغان‬ ‫بۆ ئەمریكا دەڵێت «پێدەچێت ئەمریكا‬ ‫فشاری تەواو بۆ توركیا ببات بەوەی لەمەودوا‬ ‫گشت گــروپــە چەكدارییەكانی لەتوركیا‬ ‫مەشق دەكرێن تەنها بۆ رووبەڕوبونەوەی‬ ‫داعش لە سوریا بەكاریان بهێنێت»‪.‬‬

‫فیگەن یوكسەكداغ‪ ،‬هاوسەرۆكی پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬لەنەورۆزی‬ ‫ئەمساڵ بــانــگــەوازی دەستپێكردنەوەی‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی‪-‬مان كرد‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی نەهاتووە بەدەنگ‬ ‫بانگەوازەكەمانەوە‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫كەجەكە‪:‬‬ ‫پیالنی گۆڕینی دێمۆگرافیای كوردستان هەیە‬ ‫هاوسەرۆكایەتی كۆما جڤاكێن كوردستان‬ ‫رایگەیاند‪ :‬حكومەتی ئاك پارتی بە بەهانەی‬ ‫تیرۆرەوە‪ ،‬دەیەوێت دێمۆگرافیای ناوچەكانی‬ ‫جزیرە‪ ،‬سلۆپی و سور لەباكوری كوردستان‬ ‫بگۆڕێت بــەمــەش دەیــەوێــت سیاسەتی‬ ‫توانەوە دژبە كورد پەیڕەو بكات‪.‬‬

‫خەونەكانی ئەردۆغان لەنێوان سیاسەتی ئەمریكا و توركیا‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬ ‫حیكایەتــی دوبــارە داڕشــتنەوە و‬ ‫دوبــارە رێكخســتنەوەی توركیــا‪ ،‬بــازاڕ‬ ‫و ئابــوری توركیــا‪ ،‬چارەســەركردنی‬ ‫كێشــەی ئیتنیكی و مافی هاواڵتی بون و‬ ‫مەسەلەی دیمۆكراسی و مافەكانی مرۆڤ‬ ‫و تۆلیرانــس و گەیشــتن و تێكەڵبــون‬ ‫بــە كۆمەڵگــەی ئەوروپی‪ ،‬لەســەرەوەی‬ ‫لیســت و پــڕۆژە و ئەجێنــدای سیاســی‬ ‫پارتــی (داد و گەشــەپێدان‪/‬ئاك پارتی)‬ ‫بــوو‪ ،‬یەكێك بوو لەو ئارگیۆمێنتانەی كە‬ ‫ئەو پارتە رەگ‪-‬ئیســامە بەردەوام فڕێی‬ ‫دەدایــە بەردەم ڕای گشــتی واڵتەكەی و‬ ‫وەبەرهێنانی سیاسی پێدەكرد‪.‬‬ ‫مانــەوەی ئــاك پارتــی لە رابــردودا‪،‬‬ ‫مانەوەبــووە لەڕێگــەی بەكارهێنانــی‬ ‫ســەرمایە و ریتۆریكــی ئاینــی و خەونی‬ ‫ســفركردنەوەی كێشــە و دەماقەڵــێ‬ ‫سیاسییەكانی لەڕێگەی كۆمەڵێك تێكە و‬ ‫لێكەی سیاسی‪-‬ئابورییەوە‪.‬‬ ‫ئەردۆغــان دوای ئــەم هەمــوو خەونە‬

‫سیاسی و ئابورییە‪ ،‬دوای سەركێشییەكی‬ ‫هەرزەكارانــە و تێكشــكاندنی هەموو ئەو‬ ‫كۆدە سیاسییانەی كە كاری لەسەردەكرد‪،‬‬ ‫بەتــاڵ و بــێ دەســكەوت دێتــەدەرەوە‪،‬‬ ‫بەدەســتی بەتاڵ و بونەوەرێكی سیاســی‬ ‫پەراوێــز خــراو دێتــەدەرەوە‪ ،‬ســەرۆكی‬ ‫بەهێزتریــن واڵتــی دونیــا و بەهێزتریــن‬ ‫ئەكتــەری سیاســی دونیــا (ئەمێریــكا)‬ ‫ئامادەگــی نییە بەزمانی دبلۆماســیەت و‬ ‫بە كۆدە دبلۆماســییەكان پێشوازی لێبكا‬ ‫و مێنیــۆی سیاســی ناوچەكــەی لەگــەڵ‬ ‫بخاتە ســەر مێزی دیالۆگــەوە‪ .‬ئەم دوور‬ ‫خستنەوە و كردنە دەرەوە و ئەم (كارتە‬ ‫ســورە)ی ئۆباما بــۆ ئەردۆغان و توركیا‪،‬‬ ‫كۆمەڵێــك خوێندنــەوە هەڵدەگرێــت‪،‬‬ ‫دەهێنێــت ئــەم خااڵنــە بەشــێك بــن لە‬ ‫خوێندنەوەكان‪ ،‬یەكەم‪ :‬سوریا خواردنی‬ ‫سەرەكی ســەرخوانەكەی نێوان توركیا و‬ ‫ئەمێریك‪ ،‬سوریا تا ئێستاش‪ ،‬بەم هەموو‬ ‫التەرقەوچییــە جوگرافــی و سیاســییەی‬ ‫خۆیەوە‪ ،‬یەكەیەكی سیاسی نێودەوڵەتییە‬ ‫و ملمالنــێ لەســەر الشــەكەی دەكرێت و‬ ‫كۆمەڵێك بكەری فرەچەشــن و فرە ئەرك‬ ‫رۆڵی تیادا دەبین‪ ،‬یەكێك لە كێشــەكانی‬ ‫ئێستای ســوریا‪ ،‬پەڕینەوە و كەرتبونەوە‬ ‫لە یەك بكەری سیاســییەوە بۆ كۆمەڵێك‬ ‫بكەر(لە سوریایەكی یەك سێنتەری بڕیار‬ ‫و یەكگرتوو و پڕ سەروەرییەوە بۆ بكەری‬ ‫كــوردی‪ ،‬بكــەری داعش‪ ،‬ئۆپۆزســیۆنی‬ ‫ســوریای ئازاد و رژێمی بەشــار ئەسەد)‪،‬‬ ‫شــێوازی ئاڕاســتەكردن و مامەڵەكــردن‬

‫لەگەڵ هەریەك لەو بكــەرە ناوخۆییانەی‬ ‫ســوریا‪ ،‬ملمالنێ و ســەرچاوەی سەرەكی‬ ‫كێڵگەی ناكۆكییەكانی نێــوان ئەمێریكا‪-‬‬ ‫توركیای‪.‬‬ ‫توركیا دەخوازێت وەك هێزێكی هەرێمی‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬لەڕێگەی ســوریاوە‪ ،‬سیســتمی‬ ‫ئاسایشــی ناوخۆی و هەرێمی ناوچەكە و‬ ‫سیســتم و ڕێســا و كــۆدە هەرێمییەكانی‬ ‫بپارێزێــت‪ ،‬بەتایبــەت لــە بەڕێوەبردنــی‬ ‫دۆسیەی كورد لە سوریا و سنورداركردنی‬ ‫شوناســی سیاســی و ســەربازی كورد لە‬ ‫ســوریا و بچوكردنەوەی كورد بۆ هێزێكی‬ ‫بێ رۆڵ و پاسیڤ و مردوو‪ .‬ئەمێریكا لەو‬ ‫بابەتــە هاوڕانیە و نایەوێت ئەو شوناســە‬ ‫مــردوە بــكات بەبەرگــی (پەیــەدە) لــە‬ ‫ســوریا و بیمرێنێت‪ ،‬توركیا مەبەستیەتی‬ ‫لەڕێگەی (داعش)ەوە‪ ،‬نەخشەی داهاتوی‬ ‫سوریا بەدەست و دڵی خۆی دابڕێژێتەوە‬ ‫و كردویەتی بە بكەرێكی زیندوو‪ ،‬ئەمێریكا‬ ‫تــەواو پێچەوانەی ئەو دیــدەی توركیایە‬ ‫و بەشــێكی گــەورەی ناكۆكییــەكان و‬ ‫پەراوێزخســتنەكەش داعــش و بابەتــی‬ ‫جیۆپۆڵەتیكی توركیا بۆ تیرۆر‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬دۆخی ناوخۆی توركیا‪ ،‬میوە و‬ ‫چەرەساتی ســەرخوانەكەی نێوان توركیا‬ ‫و ئەمێریكا‪:‬‬ ‫تێكچونــی دۆخــی ناوەكــی توركیــا‬ ‫تێكچونــی دۆخــی بەشــێكی هەرێمــی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاســتە‪ ،‬مەســەلەی كورد‬ ‫و پەكەكــە یەكێــك لە كلیلــە گەورەكانی‬ ‫هێمنــی و ئارامــی توركیــا و ناوچەكەیە‪،‬‬

‫ئۆباما لە سیاسەتەکانی ئێستای ئەردۆغان نیگەرانە‬

‫پڕۆســەی ئاشــتی و دیالــۆگ و ڕیتۆریك‬ ‫و مانیفێســتی ئاشــتی و برایەتــی لــە‬ ‫توركیــادا‪ ،‬دەرگایەكــی گەورە ئاشــتی و‬ ‫پڕۆســەی دیمۆكراســی و گەشــەپێدانی‬ ‫سیاســی لە توركیا و ناوچەكە دەكاتەوە‪،‬‬ ‫شــریتی ســەقامگیربونی بەشــێكی‬ ‫جوگرافیــای رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت لــە‬ ‫توركیادا دەستپێدەكات و درێژدەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئــەوەی ئەمــڕۆ لە توركیــادا روو دەدات‪،‬‬ ‫ســەرلەبەری ئــەو خەونانــە بەتــاڵ‬

‫دەكاتــەوە‪ ،‬ئــەوەی ئەمــڕۆ لــە توركیادا‬ ‫دەیبینیــن لەنێوان هــەردوو بكەری كورد‬ ‫و ئــاك پارتی‪ ،‬لــەدەرەوەی ئارەزوەكانی‬ ‫ئەمێریكایــە و درز دەخاتــە نێــوان‬ ‫پەیوەندییە مێژویــی و دێرینەكانی نێوان‬ ‫ئەم دوو واڵتەوە‪ ،‬ئەو كردە سیاســیانەی‬ ‫كــە ئەمــڕۆ توركیــا ئەنجامــی دەدات لە‬ ‫دونیابینــی سیاســی ئەمێریــكا جێگــەی‬ ‫نابێتــەوە و دژی ســتراتیژییەكانیەتی‪،‬‬ ‫دژی ئــەو لۆژیكــە سیاســیەیە كــە‬

‫بلۆكــی جەمسەرگیری(ســوننەی)پێ‬ ‫بەڕێوەدەبرێــت‪ ،‬ئۆباما لە دوا ســاتەكانی‬ ‫تەمەنــی فەرمانڕەوایەتــی خۆیدا‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەو ڕێسا و بەرخوردەی توركیا‪ ،‬نەك هەر‬ ‫بەشــدار نابێت لە نۆژەنكردنەوەی خەونە‬ ‫گەورەكانــی رەجــەب تەیــب ئەردۆغــان‬ ‫ی ســەرۆككۆماری توركیــا‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫ئامادەنیە پێشوازیشی لێبكات و دەیخاتە‬ ‫دەرەوەی یارییەكــە و هەموو ئەو رۆاڵنەی‬ ‫لێدەستێنێتەوە‪.‬‬

‫ئەگەری هەڵگرتنی پارێزبەندی پەرلەمانتارانی هەدەپە‬

‫هاوژین محێدین‬ ‫گرنگترین پرسی سیاسی توركیا‬ ‫لە چارەكی یەكەمی ساڵی ‪ 2016‬دا‬ ‫هەڵگرتنی پارێزبەندی پەرلەمانتاران‬ ‫بوو‪ .‬هەرچەندە پێشوتر چەندینجار باس‬ ‫لە هەڵگرتنی پارێزبەندی پەرلەمانتارانی‬ ‫هــەدەپــە بەتایبەت هاوسەرۆكەكانی‬ ‫ســەاڵحــەدیــن دەمــیــرتــاش و فیگەن‬ ‫یوكسەكداغ كـــراوە‪ ،‬بــەاڵم لــە چەند‬ ‫هەفتەی رابردودا‪ ،‬ئەم مژارە گەرموگوڕی‬ ‫زیاتری بەخۆوە بینی‪ ،‬سوڕی نوسینی‬ ‫سكااڵنامە لەبارەی هەڵگرتنی پارێزبەندی‬ ‫لە داواكاری گشتییەوە دەستپێدەكات و‬ ‫دوای لێكۆڵینەوە رەوانــەی وەزارەتــی‬ ‫داد دەكرێت و لەوێشەوە بۆ ئەنجومەنی‬ ‫وەزیــران و دوا شوێنیش بۆ پەرلەمان‪.‬‬ ‫ئەوەی لەئێستادا بۆتە كێشەی بەردەمی‬ ‫پــەرلــەمــان و وەزارەتــــی داد ئەوەیە‬ ‫پڕۆسەی هەڵگرتنی پارێزبەندی یەك‬ ‫بەیەكی پەرلەمانتاران وەكــو وەزیــری‬ ‫داد بەكر بۆزداغ باسی لێوەكرد‪ ،‬زیاتر‬

‫لە ‪ 2‬ســاڵ دەخایەنێت‪ ،‬واتــە ئەگەر‬ ‫پەرلەمان مــاوەی ‪ 2‬ساڵ بێ وەستان‬ ‫تەنها كار لەسەر هەڵگرتنی یەك بەیەكی‬ ‫پارێزبەندیەكان بكات زیاتر لە ‪ 2‬ساڵ‬ ‫دەخایەنێت‪ ،‬هەروەها دەبێت لیژنەكانی‬ ‫لێكۆڵینەوەی مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆ و دەستوری ناو پەرلەمان هەموو‬ ‫دانیشتنەكانیان بۆ ئەو بابەتە تەرخان‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫لەپێناوی دۆزیــنــەوەی رێگەچارە‬ ‫ســەرۆكــوەزیــرانــی تــوركــیــا‪ ،‬ئەحمەد‬ ‫داودئــۆغــڵــو پێشنیازیكرد لەڕێگەی‬ ‫پــەرلــەمــانــەوە بــەشــێــوەیــەكــی كاتی‬ ‫ماددەیەك بۆ دەستور زیادبكەن بۆئەوەی‬ ‫پــارێــزبــەنــدی هــەمــوو پــەرلــەمــانــتــاران‬ ‫هەڵگیرێت‪ .‬هەرچەندە بەرلە پێشنیازەكەی‬ ‫داودئۆغڵو‪ ،‬دەمیرتاش چەندین جاری‬ ‫دیكە داوای كردووە پارێزبەندی هەموو‬ ‫پەرلەمانتاران هەڵگیرێت‪ .‬هەڵگرتنی‬ ‫پارێزبەندی پــەرلــەمــانــتــاران بــۆ ئاك‬ ‫پارتیش مەترسی هەیە‪ ،‬چونكە بەشێك‬ ‫لە پەرلەمانتارانی هاوشێوەی پارتەكانی‬ ‫دیكە لــە گــەنــدەڵــیــەوە تــێــوەگــاون و‬ ‫ئــەگــەری هــەیــە لــەكــاتــی هەڵگرتنی‬ ‫پارێزبەندیەكە جەماعەتی گولەن بەهۆی‬ ‫بەهێزیانەوە لەناو دادگــا و سیستمی‬ ‫دادوەریـــدا دۆسیەكانیان هەڵدەنەوە‪.‬‬ ‫دەستور بەمشێوەیە باسی پارێزبەندی‬ ‫كردووە‪ :‬لە بەندی دووەمی ماددەی ‪83‬‬ ‫ی دەستوری ساڵی ‪ 1982‬دا هاتووە‬ ‫«ئەگەر بەرلە هەڵبژاردن یــان دواتــر‬ ‫پەرلەمانتارێك تاوانێكی ئەنجامدا‪ ،‬بەبێ‬

‫بڕیاری پەرلەمان ناتواندرێت بگیرێت یان‬ ‫لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا بكرێت و دادگایی‬ ‫بكرێت‪».‬‬ ‫ئـــەوەی داودئــۆغــڵــو داوای دەكــات‬ ‫ئەوەیە دەستكاری ئەو ماددانە نەكرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو تەنها ماددەیەكی كاتی بخرێتەناو‬ ‫دەســتــورەوە‪ .‬بەدانانی ئەو ماددەیەی‬ ‫دەستور دەتواندرێت بەیەك دانیشتنی‬ ‫پــەرلــەمــان هــەمــوو پارێزبەندیەكان‬ ‫بەیەكەوە هەڵگیرێت‪ ،‬دواتــر رێگە بۆ‬ ‫لێكۆڵینەوە و پڕۆسەی دادگاییكردنی‬ ‫ئەو پەرلەمانتارانەی سكااڵنامەیان لەدژ‬ ‫ئــامــادەكــراوە خــۆش دەكــرێــت‪ .‬چەند‬ ‫هۆكارێك لەپشت ئەو داوایەی داودئۆغڵو‬ ‫هــەیــە‪ ،‬یــەكــەم‪ :‬بەشێكی بــەرچــاوی‬ ‫هاواڵتیان و بەرپرسان و پەرلەمانتارانی‬ ‫هەدەپە داوایاندەكرد پارێزبەندی هەموو‬ ‫پــەرلــەمــانــتــاران هەڵگیرێت‪ .‬دووەم‪:‬‬ ‫ڕەتــكــردنــەوەی ئــەو دەنگۆیانەی باس‬ ‫لەوە دەكــەن كە ترسی ئاك پارتی لە‬ ‫نەمانی پارێزبەندی‪ ،‬پەرلەمانتارەكانی‬ ‫دادگایی دەكرێن‪ .‬سێیەم‪ :‬هەڵنەگرتنی‬ ‫پارێزبەندی بەشێوەیەكی گشتی كاتێكی‬ ‫زۆر دەخایەنێت و زیاتر لە ‪ 2‬ساڵی‬ ‫پێویستە‪.‬‬ ‫ئــاك پــارتــی كــە لــەم خــولــەدا ‪317‬‬ ‫پەرلەمانتاری هەیە ناتوانێت بە تەنها‬ ‫ئەو پڕۆژەیەی بۆ هەڵگرتنی پارێزبەندی‬ ‫پێشكەشی كـــردووە دەنگی پێویست‬ ‫بێنێت‪ .‬ئەگەر مەهەپەش كە ئێستا‬ ‫خاوەنی ‪ 40‬كورسی پەرلەمانە‪ ،‬پشتگیری‬ ‫بكات‪ ،‬ناتوانێت دەنگی پێویست بێنێت‪،‬‬

‫پێدەچێت هەڵگرتنی پارێزبەندیی پارلەمانتاری روبەڕووی هەدەپە ببێتەوە‬

‫چونكە ‪ 367‬دەنگی پێویستە‪ .‬كەواتە بۆ‬ ‫دانانی ئەو ماددە كاتیە بەبێ پشتگیری‬ ‫جەهەپە و هــەدەپــە مەحاڵ دەبێت‪.‬‬ ‫چەندجارێك بەرپرسانی ئاك پارتی باس‬ ‫لەوە دەكەن ئەوان لە پەرلەمان دەنگی‬ ‫لەسەر دەدەن و هەر پەرلەمانتارێك‬ ‫دەنگی بۆ نەدا خۆیان وتەنی پشتیوانی‬ ‫«تیرۆر» دەكــات‪ .‬لەدوا پێشهاتەكانی‬ ‫مشتومڕەكانی ڕۆژەفــــی هەڵگرتنی‬ ‫پارێزبەندی پەرلەمانتاران‪ ،‬وەزارەتــی‬ ‫داد ‪ 12‬سكااڵنامەی ‪ 4‬پەرلەمانتاری‬ ‫جەهەپە و ‪ 4‬پەرلەمانتاری هەدەپە‬

‫كە دەمیرتاش‪ -‬یشی تێدایەڕەوانەی‬ ‫سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیــران كرد‬ ‫و چاوەڕێ دەكرێت لەوێشەوە رەوانەی‬ ‫پەرلەمان بكرێت‪.‬‬ ‫كۆی ئەو كێشە یاساییانەی ئێستا‬ ‫بۆشایی لە پەرلەمان و دادگای دەستوری‬ ‫و مافی پێكهاتەكاندا دروستكردوە ئەوە‬ ‫دەسەلمێنن كە توركیا پێویستی بە‬ ‫دەستورێكی هاوچەرخ هەیە‪ ،‬بەاڵم ئایا‬ ‫دەستوری نوێ هەژمونی ئاك پارتی‬ ‫لەسەر دەبێت یان بە سازانی پارتەكانی‬ ‫دیكەی ئۆپۆزسیۆن دەبێت‪ .‬بێگومان ئەو‬

‫لیژنەیەی پێكهاتوە بۆ نوسینەوە یان‬ ‫هەمواركردنەوەی دەستور لەژێر كاریگەری‬ ‫هەژمونی ئاك پارتیدا دەبێت‪ ،‬پارتەكانی‬ ‫دیكەش دەستەوەستان نابن‪ .‬هەڵوێستی‬ ‫پارتەكان لــەبــارەی پرسی هەڵگرتنی‬ ‫پــارێــزبــەنــدی پــەرلــەمــانــتــاران ئــەوەی‬ ‫دەرخست كە جەهەپە و هەدەپە دژی‬ ‫هەوڵەكانی ئاك پارتین‪ ،‬بەاڵم مەهەپە‬ ‫لە خولەكانی پێشو و لــەم خولەشدا‬ ‫چەندجارێك پشتیوانی دەسەاڵتیان‬ ‫كردووە و نزیكترین سیناریۆش ئەوەیە‬ ‫دەستور ریفراندۆمی لەسەر بكرێت‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )557‬دو شةممة ‪2016/4/4‬‬

‫‪6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫دانانی ناوی‬ ‫مانگە كوردییەكان بۆ ساڵنامەی زایینی‬ ‫زایینی ناوەستێـتەوە‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫ساڵنامە كوردییە‪ ،‬كە یەكەم رۆژی لە‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬ ‫‪ 21‬ئادار بە پێی ساڵنامەی زایینی كە لە‬ ‫ێ تێكناكاتەوە‪،‬‬ ‫دانانی یەكەمین ساڵنامەی كوردی هەموو دنیا پەیڕەو دەكر ‌‬ ‫دەگــەڕێــتــەوە بــۆ ســااڵنــی چلەكانی رۆژ‌و مانگ‌و ساڵەكان زۆر لێك دوورن‌و‬ ‫ێ لە هۆكارە‬ ‫ســەدەی بیستەم‪ ،‬ساڵنامەی كــوردی ناگونجێن‪ ،‬پاشان یەك ‌‬ ‫لەسەر بنچینەی مێژووی كەونارای كورد سەرەكییەكانیش ئەوەیە‪ ،‬لە كوردستان‬ ‫دامــــەزراوە‪ ،‬ئەمەش لەگەڵ مادەكان وەك نەریتێكی گشتی‌و مێژوویی‪ ،‬یان‬ ‫دەستپێدەكات‪ ،‬لە ساڵی ‪ 612‬پێش نەریتێكی گشتی ساڵنامەیی‪ ،‬یان‬ ‫زایین‪ ،‬هەمیشە ئەم ساڵنامەیە لەگەڵ «هیستۆریۆگرافی فەرمی كــوردی» لە‬ ‫ساڵنامەی زایینی‪ /‬گریگۆری یان رۆمانی دێرزەمانەوە‪ ،‬بە تایبەتی لە كۆتایی‬ ‫ێ ســەدەی نـــۆزدەم‌و ســەرەتــای ســەدەی‬ ‫كۆدەكرێتەوە‪ ،‬گوایە مێژووی كوردی ل ‌‬ ‫بیستەم‪ ،‬لــەو كــاتــەوە كە رێكخراوی‬ ‫دروست دەبێت‪.‬‬ ‫سااڵنێكە ئەم مێژووە لە الیەن دەزگاو كــوردی‌و رۆژنامەی كــوردی دەرچــووە‪،‬‬ ‫ناوەندە فەرمی‌و نافەرمییەكانی كوردی یان لەوكاتەوە كە یەكەم هەڵبژاردەی‬ ‫دەنــووســرێ‌‪ ،‬بــەاڵم بە هیچ شێوەیەك ناسیۆنالیستی كــوردی دەركــەوتــووە‪،‬‬

‫د‪.‬محەمەد موكری –یەوە بۆ یەكەمینجار‬ ‫لە رۆژنامەكەی خۆی (باغستان) لە‬ ‫‪ 1947‬پەیڕەو كراوە‪.‬‬ ‫ناوبراو لە دانانی ئەم ساڵنامەیەدا‬ ‫گەڕاوەتە بۆ مێژووی كەونارای كوردی‪،‬‬ ‫لەو رۆژەی گوایە مادەكان ئیمپراتۆری‬ ‫خۆیان داناوە‪ ،‬كە لە ‪ 612‬پێش زایین‬ ‫دەستپێدەكات‪ ،‬ئەمەش گفتوگۆیەكی‬ ‫زۆری لەسەرە ئایە بە ڕاست مادەكان‬ ‫باپیرە گــەورەی كوردەكان بوونە‪ ،‬یان‬ ‫لە دروستبوونی نەتەوەی كورد دەیان‬ ‫توخم‌و نەتەوەی جیاواز بەشدارییان لە‬ ‫سەرهەڵدانی كورد وەك نەتەوە كردووە‪،‬‬ ‫ێ لەم بارەیەوە زیاتر بگوترێ‌‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەش ‌‬ ‫لەم چەند دێرەی ئێرە بواری ئەمە نیە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ئەم ساڵنامەیە تەنیا ناوی‬

‫باشترین چــارەســەر بۆ ئــەم كێشەیە ئەوەیە ناوی‬ ‫مانگە كوردییەكان وەربگرین بەرامبەر بە ساڵنامەی‬ ‫زایینی‪/‬گریگۆری جیهانی پەیڕەوی بكەین‪ ،‬چونكە لە‬ ‫كوردستان هەر ئەم ساڵنامەیە لە گشت بوارەكانی‬ ‫فەرمی‌و نافەرمی پەیڕەو دەكرێ‌‪ ،‬ئەمەش لە كێشەی‬ ‫ناوە سریانییەكان رزگارمان دەكات‬ ‫بایەخ‌و گرینگییەكی ئەوتۆی پێنادرێ‌‪،‬‬ ‫هــەردەم لە یاداشتی كــوردی رۆژانــە‌و‬ ‫ناڕۆژانەیدا دەركەوتنێكی ئەوتۆی نیە‪ ،‬لە‬ ‫هەر كەسێك بپرسیت ئەمڕۆ چ رۆژێكی‬ ‫ساڵی كوردییە كەس نازێ‌‪ ،‬ئەم ساڵنامەیە‬ ‫تەنیا وەك كارێك لە نووسراوەكان تۆمار‬ ‫دەكرێت‪ ،‬هەردەمییش پڕ لە هەڵەیە‌و هیچ‬ ‫رۆژێك بەرامبەر ئەو رۆژە لە ساڵنامەی‬

‫ێ باڵوكراوە‌و‬ ‫لە بــاوكــراوە‌و نــووســراوەكــانــدا‪ ،‬چەند مانگەكانی ماوە كە لە هەند ‌‬ ‫ساڵنامەیەك پراكتیك كـــراوە‪ ،‬وەك نــووســراو‪ ،‬بە ئاستێكی بەرباڵوتر لە‬ ‫ساڵنامەی هیجری‌و قەمەری‌و شەمسی‪ ،‬ئــەدەبــیــاتــی كــــوردی‌و رۆژنــامــەگــەری‬ ‫دواتـــر لــە كۆتایی چلەكانی ســەدەی پەیڕەو دەكرێ‌‪ ،‬لەو باوەڕداین‪ ،‬بە هەند‬ ‫بیستەم‪ ،‬ئــەو كاتەی ناسیۆنالیزمی وەرنەگرتنی ساڵنامەی كــوردی‌و ناوی‬ ‫كوردی دەكەوێتە ناو بزووتنەوەیەكی تری مانگەكانی دەگــەڕێــتــەوە بۆ ئاڵۆزی‌و‬ ‫رێكخراو‌و توندوتۆڵتر‪ ،‬ساڵنامەی كوردی سەختی كێشەی كولتووری كوردی خۆی‬ ‫دادەنــرێ‌‪ ،‬ئەم ساڵنامەیەش لە الیەن یــان وردتــر پەیوەندی بە هەڵكەوتی‬

‫مەزنیی دایك‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫ســۆزو خۆشەویستیی راستەقینەی نێوان‬ ‫مرۆڤەكان بەپلەی یەكەم لەڕەگەزی مێینەدا‬ ‫پەنهانە‪ ،‬واتە گەر رێژەی سۆزو بەزەیی لەنێوان‬ ‫ژن‌و پیاودا دیاری بكرێت‪ ،‬ئەوا بەدڵنیاییەوە‬ ‫ژن پشكی شێر دەبات‪ ،‬هەڵبەت لەكۆمەڵگە‬ ‫دواكەوتو‌و پیاوساالرەكاندا هەمیشە پاساو بۆ‬ ‫كەمسۆزیی‌و زبریی پیاو دەهێنرێتەوە‪ ،‬بەوەی‬ ‫كەمیی ســۆزو بەزەیی الی پیاو لەئەنجامی‬ ‫زۆریــی رێــژەی سیفەتی دیكەیە‪ ،‬وەك دیارە‬ ‫مشتومڕی ئەم بابەتە لێرەدا جێی نابێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی لەم دەرفەتەدا بەالی ئێمەوە گرنگە‪،‬‬ ‫دیاریكردنی مەزنیی پێگەی رەگەزی ژنە وەك‬ ‫بونەوەرێكی فریشتە ئاسا كە ئەو مەزنییەی‬ ‫لەبونبەدایكدا خۆی نمایش دەكات‪.‬‬ ‫بونی ســۆزو بەزەییەكی ئەفسوناویی لەو‬ ‫بــونــەوەرەدا كە (دایـــك)ی نــاوە‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتدا بۆتە مایەی ئــەوەی ببێتە خاوەنی‬ ‫خۆڕاگریی‌و لێبوردەییەكی سەیرو بێوێنە‪،‬‬ ‫لەمەشەوە تێدەگەین بۆ ئەوەی لێبوردن بەمانا‬ ‫ێ بێت‬ ‫ێ هاوڕ ‌‬ ‫راستەقینەكەی بونی هەبێت‪ ،‬دەب ‌‬ ‫بەخۆڕاگریی‪ ،‬خۆڕاگرییش لەخۆشەویستییەكی‬ ‫بەهێزو راستەقینەوە سەرچاوە دەگرێت كە‬ ‫دایــك خاوەنیەتی‪ ،‬لێرەشەوەیە كە دایك‬ ‫پشكێكی زۆری لەمرۆڤبون بۆ خۆی بردوە‪ ،‬ئەو‬ ‫خاوەنی لێبوردەییە‪ ،‬دارای بەخشینە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫كە مرۆڤی مەزن لەمرۆڤی بچوك جیادەكاتەوە‬ ‫بریتیە لەلێبوردەیی‌و بەخشین‪.‬‬ ‫نەبونی لێبوردەیی زەمینە بۆ توندوتیژیی‬

‫سازدەكات‪ ،‬نائامادەگیی مرۆڤیش بۆ بەخشین‬ ‫ئەو بونەوەرە بــەرەو خۆپەرستی پەلكێش‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لــێــبــوردەیــی دایـــك لەخۆشەویستیەكی‬ ‫مەزنەوە سەرچاوەی گرتوە‪ ،‬ئەو نەك هەر‬ ‫لەسەرەتای هاتنە دنیای منداڵەوە ئامادەیە‬ ‫بۆ لێبوردەیی بۆ بەخشینی بێبەرامبەر‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەر لەدایكبونیشی‌و لەیەكەم ساتی دروستبونی‬ ‫كۆرپەلەوە لەناو سكیدا بڕیاری قوربانیدانی‬ ‫داوە‪.‬‬ ‫سەیر لــەوەدایــە هەمومان وەك وەچــەی‬ ‫مــرۆڤ‪ ،‬لەباوەشی دایكدا پــەروەردە دەبین‌و‬ ‫لەقوتابخانەی سۆزو خۆشەویستی‌و لێبوردەیی‬ ‫ئــەودا وانــەی راستەقینەو كردەیی ئەزمون‬ ‫دەكــەیــن‪ ،‬كەچی زۆرج ــار نــەك هــەر پشكی‬ ‫پێویستمان لــەو وانــانــە دەستناكەوێت‌و‬ ‫لەسایەیاندا پـــەروەردەی تــەواو وەرناگرین‪،‬‬ ‫بەڵكو توندوتیژو تــوڕەو زبــر دەردەچــیــن‪،‬‬ ‫گەرچی نهێنی ئەم كەمیی سودوەرگرتنە یان‬ ‫هەندێكجار سودوەرنەگرتنە‪ ،‬بەشێكی بۆ خودی‬ ‫خۆمان دەگەڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم بەدڵنیاییەوە بەشە‬ ‫گەورەكەی لەوەدا پەنهانە كە ئەوەی دایك‬ ‫خاوەنیەتی تایبەتە بەخودی خۆیەوەو لەڕێگەی‬ ‫وانەو پەروەردەوە بەوانی دیكە ناگات‪ ،‬مەگەر‬ ‫بەشێوەیەكی زۆر كەم‌و ناتەواو‪.‬‬ ‫كەواتە ئەم سیفەتە بااڵ مرۆییانەی ئاماژەمان‬ ‫پێكردن‪ ،‬تەنها لەدایكایەتیدا پەنهانن‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫دەكرێت بڵێین دایك مرۆڤێكە بااڵتر لەمرۆڤ‪،‬‬ ‫لەنێوان مرۆڤبون‌و فریشتەبوندا خاوەنی‬ ‫پێگەی تایبەت بەخۆیەتی‪ ،‬هەروەها دەتوانین‬ ‫بەمانایەكی دیكە بڵێین گەر مرۆڤی پاك‌و‬

‫جیۆپۆلیتیكی كوردییەوە هەیە‪.‬‬ ‫سەختی بەكارهێنانی ئەم ساڵنامەیە‬ ‫بــەرامــبــەر بــە ساڵنامەی زایینی كە‬ ‫لەسەر ئاستێكی جیهانی بەكاردەهێنرێ‌‪،‬‬ ‫دەگـــەڕێـــتـــەوە بـــۆ ســەرنــەكــەوتــنــی‬ ‫نــاســیــۆنــالــیــزمــی كــــوردی لــە پـــڕۆژە‬ ‫كولتورییەكانی خۆی‌و رەنگنەدانەوەی لە‬ ‫ناوەندە فەرمی‌و نافەرمییەكانی كوردی‪.‬‬ ‫سەرەنجام باشترین چارەسەر بۆ ئەم‬ ‫كێشەیە ئەوەیە ناوی مانگە كوردییەكان‬

‫@@‬

‫وەربگرین بەرامبەر بە ساڵنامەی زایینی‪/‬‬ ‫گریگۆری جیهانی پــەیــڕەوی بكەین‪،‬‬ ‫چونكە لە كوردستان هەر ئەم ساڵنامەیە‬ ‫لە گشت بوارەكانی فەرمی‌و نافەرمی‬ ‫پەیڕەو دەكرێ‌‪ ،‬ئەمەش لە كێشەی ناوە‬ ‫سریانییەكان رزگارمان دەكات‪ ،‬بە پێی‬ ‫ئەم خشتەیەی خوارەوە دەتوانین ناوی‬ ‫مانگە كوردییەكان لە رێگای ساڵنامەی‬ ‫زایینی ‪/‬گریگۆری ببووژێنینەوە‪.‬‬ ‫لەم خشتەیەی خــوارەوە ئێمە ناوی‬

‫مانگە كوردییەكانمان بۆ ساڵنامەی زایینی‬ ‫‪/‬گریگۆری داناوە كە بەو شێوەیەی لە‬ ‫ێ (كە‬ ‫كوردستان‌و عێراق پەیڕەو دەكر ‌‬ ‫ێ جار ناوە سریانییەكان‬ ‫بە هەڵە هەند ‌‬ ‫بە ناوی عەرەبی دادەنــرێ‌) لە هەمان‬ ‫كات ناوی مانگەكانمان بە ئینگلیزی‌و‬ ‫فرانسی‌و فارسیش داناوە بۆ ئەوەی زیاتر‬ ‫ێ دەزگا‌و‬ ‫روونتر بێتەوە بۆ خوێنەر‪ ،‬ئەش ‌‬ ‫ناوەندە فەرمی‌و نافەرمییەكانی كوردی‬ ‫سوودی لێوەرگرن‪.‬‬

‫‚“‪@ @õŠüî‹ @O@ôåïîaŒ@õóàbåÜb@üi@çbØóïíØ@óäbà@õìbä@õón‬‬ ‫‪@@ôäa‹Ð@ói‬‬

‫‪@@õïÝåï÷@ói‬‬

‫‪@@ôåïîaŒ‬‬

‫‪ôåïîaŒ‬‬

‫‪@@ôŠbÐ@ói @@ôiòŠóÈOôäbî‹‬‬

‫‪@January‬‬

‫‪@@ôäbrÜa@çíäbØ‬‬

‫‪@@æáéi‬‬

‫’‪@@Ãbj‬‬

‫‪@@‡åÑa‬‬

‫‪@@Šaˆc‬‬

‫‪@@æì‹Ð‬‬

‫‪@@çbïä‬‬

‫‪@@o“éja‬‬

‫‪@@Šbîc‬‬

‫‚‹†‪@@†a‬‬

‫‪@@ça‹îy‬‬

‫‪@@m‬‬

‫¸‪@@Œí‬‬

‫‪@@†a†‹à‬‬

‫‪@@lc‬‬

‫’‪@@Šíî‹é‬‬

‫ˆ‪@@òŠbà‬‬

‫‪@@ôåïîaŒ‬‬

‫‪@@Q‬‬

‫‪@@ça‡äójŽîŠ‬‬

‫‪Janvier‬‬

‫‪@R‬‬

‫‪@óàó’òŠ‬‬

‫‪@S‬‬

‫‪@ŒûŠìóä‬‬

‫‪@Février‬‬

‫‪@February‬‬

‫‪@T‬‬

‫‪@@çłí ‬‬

‫‪@U‬‬

‫‪@ça†ŠòŒüu‬‬

‫‪@Avril‬‬

‫‪@@V‬‬

‫‪@@Š ór’íq‬‬

‫‪@Mai‬‬

‫‪@April‬‬

‫‪@W‬‬

‫‚‪@çbäbàŠó‬‬

‫‪@@X‬‬

‫‪@@‰Žîìýó ‬‬

‫‪@Juillet‬‬

‫‪@Y‬‬

‫‪@ŠóiŒòŠ‬‬

‫‪@QP‬‬

‫‪@çaŽîŠłó ‬‬

‫‪@QQ‬‬

‫‪@ŒŠòìbàŠó‬‬

‫‪@QR‬‬

‫‪@Šbjäa‹Ðói‬‬

‫‪@@ßíÝîc @@September @Septembre‬‬ ‫‪@@ßìýa@æî‹“m‬‬ ‫‪@October @Octobre‬‬ ‫‪@@ôäbrÜa@æî‹“m @@November @Novembre‬‬

‫‪@@õ†ŠíØ@ói @@çbØóäbà‬‬

‫@@‬

‫‪@@ôåïîaŒ‬‬

‫‪@Mars‬‬

‫‪@Juin‬‬

‫‪@Auout‬‬

‫‪@ôåïîaŒ‬‬

‫‪@March‬‬

‫‪@May‬‬

‫‪@June‬‬

‫‪@July‬‬

‫‪@August‬‬

‫‪@@ßìýa@çíäbØ @@December @Decembre‬‬

‫‪@@‹éà‬‬ ‫‪@@çbie‬‬ ‫‪@@ŠŒe‬‬ ‫†‪@@õ‬‬

‫@@‬

‫راستەقینە لەسەروی فریشتەكانەوە بن‪ ،‬ئەوا‬ ‫نمونەی بەرجەستەی ئەو مرۆڤە بەدڵنیاییەوە‬ ‫دایكە‪.‬‬ ‫گەر ژیانكردن لەپێناوی ئەوانی دیكەداو‬ ‫قوربانیدان بۆ مرۆڤەكان تایبەتمەندییەكی بااڵی‬ ‫مرۆیی بێت‪ ،‬ئەوا ئەم خاسیەتە بەپلەی نایاب‬ ‫دایك خاوەنیەتی‪ ،‬دایك بێبەرامبەر قوربانیی‬ ‫دەدات‪ ،‬قوربانییەكەی ئــەو تەنیا لەپێناو‬ ‫(خۆشەویستیی) دایە‪ ،‬ئەو ژیان‌و بونی خۆی‬ ‫كردۆتە قوربانی خۆشەویستی‪.‬‬ ‫دایك دەژی بۆئەوەی نەك تەنیا خۆشەویستی‬ ‫لەگەڵ منداڵدا بەشبكات‪ ،‬بەڵكو بۆئەوەی تەواوی‬ ‫ێ ببەخشێت‪،‬‬ ‫خۆشەویستیەكەی خۆی هەموی پ ‌‬ ‫ئەو دەژی بۆئەوەی ببەخشێت‪ ،‬بەڵكو بۆئەوەی‬ ‫مانا بە بەخشین ببەخشێت‪ ،‬بۆئەوەی ببێتە‬ ‫ئەو بونەوەرە بااڵیەی كە بەخشین‌و لێبوردەیی‌و‬ ‫خۆشەویستی تێیدا دەگەنە بڵندترین لوتكەی‬ ‫خــۆیــان‪ ،‬بــەداخــەوە زۆرجـــار لەفەرهەنگی‬ ‫خێڵەكیانەی ئێمەدا ئەم سیفەتە بەرزانەی‬ ‫دایــك بۆ الوازیـــی ئــەو دەگــەڕێــنــنــەوە‪ ،‬یان‬ ‫دروستتر بڵێین پاساوی الوازبون دەدەنە پاڵ‬ ‫ئەو بونەوەرە! لەكاتێكدا كە هەمان بونەوەر‪،‬‬ ‫واتە دایك‪ ،‬لەوكاتانەدا كە باوك ئامادە نابێت‪،‬‬ ‫ئیدی لەبەر هەر هۆیەك بێت‪ ،‬زیندانیی بێت یان‬ ‫مردن‪ ،‬ئەوا ئەو بونەوەرەی بەالواز وێنا دەكرا‪،‬‬ ‫لەهەمان كاتدا جێگای باوكیش دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫واتە دەتوانێت لەیەككاتدا دایك‌و باوكیش بێت‪،‬‬ ‫بونی ئەم توانایەش بەڵگەیەكی گەورەیە لەسەر‬ ‫ئامادەگیی بەهێزی ئەو سیفەتە بااڵیانەی كە‬ ‫بەمانا قوڵ‌و راستەقینەكەی تەنیا لەكارەكتەری‬ ‫دایكدا حەشار دراون‪.‬‬

‫‪@ôäbØóÝš@ ôîbmüØ@ óÜ‬‬ ‫‪@ìó÷@ Lãónïi@ õò†ó‬‬ ‫‪@ôàïÜbäüïbä@ õómbØ‬‬ ‫‪@ìbä@ ónŽîìóØò†@ õ†ŠíØ‬‬ ‫‪@õ‹m@ ôØóîòìóåmììi‬‬ ‫‪@LÜümì‡äím@ öìa‹ƒÙŽîŠ‬‬ ‫‪@LŽõ‹äò†a†@õ†ŠíØ@õóàbåÜb‬‬ ‫÷‪@óÜ@ •óîóàbåÜb@ ãó‬‬ ‫‪–@õ‹Øíà@†óàó«N†@çóîý‬‬ ‫‪@óÜ@ ŠbvåïàóØóî@ üi@ òìóî‬‬

‫وەرزش‬

‫ذمارة (‪ )557‬دو شةممة ‪2016/4/4‬‬

‫بەرشەلۆنە‬

‫‪vs‬‬

‫ئەتلەتیكۆ م‪.‬‬

‫یانەی بەرشەلۆنە پاش دۆڕاندنی كالسیكۆ و بە ورەیەكی‬ ‫روخاوەوە میوانداریی ئەتلەتیكۆ مەدرید دەكات‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫كەتیبەكەی سیمیۆنی لە باشترین بارودۆخدان و ئەم هەفتەیە‬ ‫پێنج گۆڵیان لە خولی ئیسپانیا تۆماركردووە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی زۆرینەی بۆچونەكان لەگەڵ بردنەوەی بەرشەلۆنەدان‪،‬‬ ‫بەاڵم پێناچێت یارییەكە هێندە ئاسان بێت‪ ،‬تەنانەت ئینریكی‬ ‫بەر لە كالسیكۆش جەختی كردبۆوە‪ ،‬كە چاوی لەیارییەكەی‬ ‫چامپیۆنس لیگە‪.‬‬

‫‪9:45‬‬

‫بایرن م‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫چامپیۆنس‬ ‫هاتەوە‬

‫بەنفیكا‬

‫چارەكی كۆتایی پێنجشەممە ‪7‬ی نیسان‬

‫دۆرتمۆندی ئەڵمانی ‪vs‬‬ ‫بلباوی ئیسپانی ‪vs‬‬ ‫براگای پورتوگالی ‪vs‬‬ ‫ڤیاریاڵی ئیسپانی ‪vs‬‬

‫سێشەممە‬

‫‪vs‬‬

‫ریاڵ مەدرید‬

‫چاودێران لەكاتی راگەیاندنی تیروپشكەكەدا ئاماژەیان بەوەكرد‪،‬‬ ‫كە یانەی شاهانە چانسی هەبوە و روبەڕوی «الوازترین» تیپی‬ ‫چارەكی كۆتایی بۆتەوە‪ ،‬بەاڵم ئایا ئەمە هەروا ئاسانە‪.‬‬ ‫ریاڵ مەدرید پاش بردنەوەی كالسیكۆ لەهیچیان كەم‬ ‫نییە‪ ،‬رۆناڵدۆ پاش ئەوەی لەبەردەم ‪ 99‬هەزار‬ ‫هاندەردا گۆڵی بردنەوەی لە بەرشەلۆنە كرد‪ ،‬ئێستا‬ ‫لەوپەڕی ئامادەباشیدایە بۆ بردنەوەی نازناوی ژمارە ‪11‬‬ ‫لەگەڵ یانەكەیدا‪.‬‬

‫‪9:45‬‬

‫سێشەممە‬

‫یۆرۆ لیگ‬

‫مان‪ .‬سیتی‬

‫جەنگی ملیاردێرەكان لەنێوان پاریس سان جێرمان و مانچستەر‬ ‫سیتی‪ .‬یانە فەرەنسییەكە هیچ گرفتێكی ناوخۆی واڵتەكەیان نییە‬ ‫و چەند هەفتەیەك لەمەوبەر نازناوەكەیان یەكالكردەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سیتی تەنها ئەم هەلەی لەبەردەمە‪.‬‬ ‫پاریسییەكان چانسی بردنەوەیان زیاترە‪ ،‬یەكەمیان بەهۆی یاریگا‬ ‫و هاندەران و دوەمیشیان ئەو پێكهاتە بەهێزەی‪ ،‬كە لەهەموو‬ ‫یارییەكدا بەشێوەیەكی جێگیر یاریدەكەن‪ ،‬سەرۆكی یانەكە‬ ‫دەمێكە خەونی بردنەوەی نازناوەكەی هەیە‪.‬‬

‫فۆڵفسبۆرگ‬

‫بایرن میونشن بە گەڕانەوە بەهێزەكەی ریبێری توانی‬ ‫سەركەوتنێكی بەنرخ لە بۆندزلیگا بەدەست بێنێت و هەنگاوێكی‬ ‫دیكە لە بردنەوەی نازناوەكە نزیك بێتەوە‪ ،‬بۆیە بە رۆحێكی‬ ‫بەرزەوە خۆیان بۆ روبەڕوبونەوەی بەنفیكا ئامادەكردووە‪.‬‬ ‫هەموو بۆچونەكان باس لە بردنەوەی بایرن میونشن دەكەن‪،‬‬ ‫بەتایبەت پاش گەڕانەوەی شێرە فەرەنسییەكە و یاریكردن لەنێو‬ ‫یاریگا و جەماوەری خۆیدا‪ ،‬بەاڵم ئایا بەنفیكا ئەم هەلە زێڕینە‬ ‫لەدەست خۆی دەدات؟‬

‫‪9:45‬‬

‫پ‪ .‬س‪ .‬ج‪.‬‬

‫‪9:45‬‬

‫سێشەممە‬

‫‪vs‬‬

‫‪vs‬‬

‫‪7‬‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫سێشەممە‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «تان»‪ ،‬كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «تان»‪ 40 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كۆتایی وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬بۆتان‪ ،‬كورتان‪ ،‬كوردستان‪..‬‬

‫لیڤەرپولی ئینگلیزی‬ ‫سیڤیلیەی ئیسپانی‬ ‫شاختاری ئۆكرانی‬ ‫سپارتاپراگی چیكی‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫سەرجەم یارییەكان سەعات ‪ 10:05‬خولەك دەكرێن‬ ‫بە كاتی هەرێمی كوردستان‬ ‫مەتەڵ‬ ‫مەتەڵ دە پیتە درامای كوردی‬ ‫دەرهێنەرەكەی هەر زو بابردی‬ ‫ێ دواجار نۆ هەشت لەگەڵ دو‬ ‫پیتی س ‌‬ ‫شلەمەنییەو شیرینتر لەتو‬ ‫پیتی شەش‌و چوار یەك‌و پێنج دواتر‬ ‫وەك فریشتەیەو لەویش جوانتر‬ ‫پیتی سێ‌‪ ،‬حەوت‪ ،‬یەك‪ ،‬ئەمجارەش‬ ‫هەرسێ‌‬ ‫ێ قەت هەڵناگیرسێ‌‬ ‫گەر میللەت نەب ‌‬ ‫پیتی دە لەگەڵ پێنج‌و ئینجا یەك‬ ‫مار رقی لێیە بۆ تۆش یەكاو یەك‬ ‫پیتی شەش‌و هەشت پێنج‌و ئینجا دە‬ ‫بەبیانی تكایە‪ ،‬خێرا هەوڵدە‬ ‫درامایەكی گەلـێ‌ جوان بو‬ ‫لەناو ماڵمانا شەوان میوان بو‬ ‫وەاڵمەكانی ژمارەی پێشو‬ ‫وشەی ونبو‪ :‬زۆرانبازی‬ ‫مەتەڵ‪ :‬تایەر تۆفیق‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬نوسەرو بلیمەتێكی كۆچكردوی كوردە‪.‬‬ ‫‪-2‬ژمــارەیــەكــە‪ ،‬لێئەدرێ‌‪ ،‬ئەكرێتەوە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-3‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬دوان لەبوك‪ ،‬بێدەنگ‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬جۆرە پەلەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-5‬ئاڵوی لەگەڵدا نییە «پ»‪ ،‬نیوەی‬ ‫نابێ‌‪ ،‬پێداویستی ژیانە‪.‬‬ ‫‪-6‬خواردنەوەیەكە «پ»‪ ،‬دایكی كاك‬ ‫مەحمودە‪ ،‬سێو بەتێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-7‬دوان لەدانە‪ ،‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬بەشێكە‬ ‫لەلەش‪ ،‬نیوەی كراش‪.‬‬ ‫‪-8‬هـــەنـــدێ‌ كـــەس دەبــورێــنــێــتــەوە‪،‬‬ ‫دانەوێڵەیە‪ ،‬بەشێكە لەلەش «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬واڵتێكە لەئەمریكا‪ ،‬نابێ‌‪ ،‬میوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-10‬وەك یەكن‪ ،‬سەیرانگەیەكە‪ ،‬كەالك‪.‬‬ ‫‪-11‬لەپخەدایە‪ ،‬شارێكە لەئێران‪ ،‬چەمی‬ ‫گەورە‪.‬‬ ‫‪-12‬هی پرسیارە‪ ،‬ناوێكی كچانەیە‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬دوان لەعود‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬رەنگی زۆری هەیە‪ ،‬كراس ئەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-3‬پێداویستی كرێكارە «پ»‪ ،‬زۆر‪.‬‬ ‫‪-4‬سیان لەبەڕە‪ ،‬درەختێكە‪ ،‬نیوەی خەتا‪.‬‬ ‫‪-5‬دەب ـێ‌ بەخزم‪ ،‬پارچەیەك لەگۆشت‪،‬‬ ‫هەمومان كردومانە‪.‬‬ ‫‪-6‬خەڵكی ئەو واڵتەیە‪ ،‬كە بــەری دای‬ ‫قسەی قۆڕ ئەكەی «پ»‪.‬‬ ‫‪-7‬روەكێكە ‪ +‬باڵندەیەكە‪ ،‬رۆڵە بەتێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-8‬كــەم جوڵە‪ ،‬گیانلەبەرێكە «پ»‪،‬‬ ‫زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-9‬بەشێكە لەلەش‪ ،‬ئەویش لێی ئەنوسرێ‌‪،‬‬ ‫نیوەی زارا‪.‬‬ ‫‪-10‬لەبەینی سەوزەو میوەدایە‪ ،‬وزەیە بۆ‬ ‫رادیۆ‪.‬‬ ‫‪-11‬بەشێكە لــەلــەش‪ ،‬پێغەمبەرێكە‪،‬‬ ‫درەختێكە‪.‬‬ ‫‪-12‬بەشێكە لەلەش «پ» ‪ +‬شوێنێكی‬ ‫پیرۆزە نزیك سلێمانی‪.‬‬

‫جۆرە بەرگێكە‬ ‫ێ‬ ‫چین – كەشناسی – فلوت – فەرەیدون – فەنتازیا – گەڕەالوژ ‌‬ ‫– گزی – پاژنە – قۆری – سورە – شەنگ – گۆپاڵ – زەرد –‬ ‫سڕ – بلوز – سەفین – فیرار – فەلەكناس – زەردە زیڕە – جۆرج‬ ‫– مەتارە – بەڕنوت – تاقم – كلك – لۆفە – فلس – دیش ‪ -‬دز‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (557) 04-04-2016‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەرۆژی شانۆی جیهانیدا‪،‬‬ ‫ناوەندی غەزەلنوس خەاڵتی “شانۆكاری ساڵ”ی دابەشكرد‬

‫پێشڕەو حسێن‬

‫خەاڵتی «شانۆكاری ساڵ»ی‬ ‫وەرگرت‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫رۆژی پێنج شەممە ‪ ،2016/3/31‬ناوەندی‬ ‫غــەزەلــنــوس لەداهێنانێكی دیــكــەی فكری‌و‬ ‫مەعریفیداو لــەرۆژی شانۆی جیهانیدا خەاڵتی‬ ‫شانۆكاری ساڵی بەخشییە شانۆكاری بەتوانا‬ ‫پێشڕەو حسێن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەرگرتنی ئەم خەاڵتە هونەرمەند‬ ‫پێشڕەو حسێن لەوتەیەكیدا رایگەیاند‪ :‬ئەم‬ ‫خەاڵتەی درا بەمن زۆر تایبەتەو بەڕاستی دڵم‬ ‫پێی خۆشە‪ ،‬لەبەرئەوەی لەشوێنێكەوەیە كە‬

‫زۆر گرنگی بەمەسەلەیەك داوە كە مرۆڤی كورد‬ ‫فەرامۆشی كــردوە‪ ،‬ئەویش مەسەلەی مەعریفەو‬ ‫كتێبە‪ ،‬هەركەسێك منیشی دەستنیشانكردوە‪،‬‬ ‫ئەزانم كە بەپێوەرێكی تایبەتیەو سوپاسی دەكەم‬ ‫جا هەركەسێكە‪ ،‬دیارە ئەویش لەو شانۆكارانەیە كە‬ ‫هاوڕێمن‌و ئیشیان كردوە‪ ،‬ئەم خەاڵتە بەخەاڵتێكی‬ ‫زۆر گرنگ دادەنێم لەژیانمدا‪ ،‬هەست دەكەم خەاڵت‬ ‫بەخشین بەرپرسیارێتی زیاتر دەكات‪ ،‬ئومێدەوارم‬ ‫ئەوەی لەنواندندا فێردەبم بیكەم بەدەستمایەیەك‬ ‫بۆئەوەی لەژیاندا مرۆڤبونم زیاتر بسەلمێنم‪.‬‬

‫بەم نزیكانە گۆرانییە رەسەنەكەی گەرمیان پەخشدەكرێ‌‬ ‫چاودێر– تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫گۆرانی «سەلمە»ی هونەرمەندی‬ ‫گۆرانیبێژ «عوسمان میروەیس»‪،‬‬ ‫نوێترین بەرهەمی تیپی مۆسیقای‬ ‫«گــروپــی لــــوڕ»ەو زیــاتــر لــە (‪)10‬‬ ‫میوزیكژەن بەشدارییان تێدا كردوە‪،‬‬ ‫لەناوچەی سێوسێنان وێنەی گیراوەو‬ ‫كاری وێنەگرتنی كۆتای هاتوەو بەم‬ ‫نزیكانە لەكەناڵەكانەوە پەخشدەكرێ‌‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە نوێیە «كەنار‬ ‫محەمەد» ئەندامی ئــەم گــروپــە بە‬ ‫«چـــاودێـــر»ی راگــەیــانــد‪ :‬گــۆرانــی‬ ‫«ســەلــمــە»ی گۆرانیبێژ «عوسمان‬ ‫میروەیس»‪ ،‬گۆرانییەكی فۆلكلۆری‬ ‫رەســەنــی نــاوچــەی گــەرمــیــانــە‪ ،‬ئەم‬ ‫گۆرانییە یەكێكە لەتراكەكانی «سی‬ ‫دی»یەك بەناوی «خۆش ئاواز»‪ ،‬كە‬ ‫زۆربــەیــان كلیپیان بۆ كــراوە لەوانە‪:‬‬ ‫«خــانــم عـــــەروس»ی ئیسماعیلی‬ ‫سابوری‪« ،‬عەشقی خودایی»‪ ،‬بەهجەت‬ ‫یــەحــیــا‪« ،‬شــیــریـن‌و خــانــم»ی قــادر‬ ‫ئەلیاسی‪« ،‬دولــبــەری مــن»ی بێژەن‬ ‫جــەزا‪« ،‬زولــف‌و روخــســار»ی لەنجە‬ ‫عەلی‪.‬‬

‫دەربـــارەی بەرهەمی ئایندەیشیان‬ ‫وتــی‪ :‬بەرهەمی ئایندەیشمان چەند‬ ‫كۆنسێرت‌و چەند بەرهەمێكی ترە وەك‬

‫كلیپ لەگەڵ دو «سی دی»‪ ،‬یەكێكیان‬ ‫بۆ هونەرمەند «سەعدون كاكەیی»‪،‬‬ ‫دوەمیشیان بۆ چەند گۆرانیبێژێك‪.‬‬

‫وتیشی «هونەرمەند «نزار زێوێ‌«ی‬ ‫سەرپەرشتی ئەم بەرهەمەی كردوە»‪.‬‬

‫لەهەولێر‬

‫“دەبمە ئەكتەر لەچاوەڕوانی گۆدۆ”‬ ‫نمایشدەكرێ‌‬ ‫نیهاد جامی‪ :‬مۆنۆ دراماكە‪ ،‬گەشتێكی مرۆڤەو قسەكردنە لەكەسێتی رۆشنبیر‬ ‫چاودێر ‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫بـــڕیـــارە رۆژی ‪،2016/4/10‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی هونەری شانۆی هەولێر‪،‬‬ ‫نێوەندی توێژینەوەی شانۆی كولتوریی‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵی هەولێر بۆ شانۆی مۆنۆ‬ ‫درامــا‪ ،‬مۆنۆ درامــای «دەبمە ئەكتەر‬ ‫لەچاوەڕوانی گۆدۆ» نمایشبكات‪.‬‬ ‫ئــەم مــۆنــۆدرامــایــە لەداڕشتنەوەو‬

‫دەرهــێــنــانــی هــونــەرمــەنــد «نیهاد‬ ‫جــامــی»یــەو هونەرمەند «محەمەد‬ ‫ساڵح» رۆڵی سەرەكی تێدا دەبینێ‌‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەم كــارە‪ ،‬هونەرمەند‬ ‫«نــیــهــاد جــامــی» بــە»چــاودێــر»ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬لەبنەڕەتدا‪ ،‬ئەم شانۆگەرییە‬ ‫پێكهاتوە لە (‪ )10‬وێنەی شانۆیی‪ ،‬كە‬ ‫هەریەكەیان زادەی ســروت‌و دیمەن‌و‬

‫شوێنی تایبەتە‪ ،‬ئ ــەوە گەشتێكی‬ ‫مرۆڤە‪ ،‬قسەكردنە لەكەسێتی رۆشنبیر‪،‬‬ ‫وەك كائینێك كــە دەیــــەوێ‌ دنیا‬ ‫بگۆڕێت‪ ،‬هەمیشە ترسی لــەوە هەیە‬ ‫كە دەســەاڵت بیكوژێت‪ ،‬ئەو ترسەش‬ ‫دەردەكــــەوێ‌ وەهــمــە‪ ،‬چونكە كەس‬ ‫ئاگای لەو نییە‪ ،‬لەالیەكیترەوە خەون‬ ‫لەدەستدەدات لەڕێگەی بێئومێدبونەوە‪،‬‬

‫پانتاییە جیاوازەكانی شوێن روبەری‬ ‫سەرەكی نمایشەكە پێكدێنێت‪ ،‬ئەوە‬ ‫سەركێشییەكە لەگەڵ ئاوێتەكردنەوەی‬ ‫هونەرەكان‪ ،‬بەتایبەت لەگەڵ فۆتۆگراف‌و‬ ‫سینەماو شێوەكاریدا‪.‬‬ ‫مۆنۆدراماكە لەهۆڵی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫هونەری شانۆی هەولێر نمایشدەكرێ‌‪.‬‬

‫ئێمەو هیالری و‬ ‫هەدیە یوسف‬

‫رزگار فایەق‬

‫رۆژی ‪ ،2016/3/17‬رۆژئاوای كوردستان بڕیاری سیستمی فیدراڵی پەسەندكرد‪،‬‬ ‫ســەرەڕای پشتگیرییەكی زۆری الیەنە ناوخۆیی‌و هەرێمییەكان‪ ،‬بەاڵم بەرەی‬ ‫دژایەتیكردنی فیدرالیزمی باكوری سوریا‪ ،‬یان رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬كەم نەبون‌و‬ ‫نین‪ ،‬كە دەیانەوێت ئەم سیستمە لەناوبەرن‪ ،‬لەپێش هەموشیانەوە ناسیۆنالیستە‬ ‫توندڕەوەكانی عەرەب‌و دەوڵەتی توركیا كار بۆ لەباربردنی ئەم بڕیارە دەكەن‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا هاونیشتمانیانی رۆژئاوا بەبێ‌ سڵەمینەوە لەهەڕەشەكان بڕیارە‬ ‫مێژوییەكەیان دا‪ .‬بڕیارەكه‪ ،‬بڕیارێكی مێژویی ديكەشى لەگەڵ خۆیدا هێنا‪ ،‬دانانی‬ ‫ژنێك بو وەك هاوسەرۆكی ئەو هەرێمە فیدراڵە‪ ،‬ئەمەش لەروانگەی مافی ژنان‌و‬ ‫یەكسانیی جێندەرییەوە هیچی كەمتر نییە لەبڕیارە جەوهەریەكەی فیدرالیزمی‬ ‫باكوری سوریا‪.‬‬ ‫دانانی هەدیە یوسف وەك هاوسەرۆكی هەرێمی فیدراڵی رۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫یەكێكە لەو قەڵەمبازە گەورانەی كە رۆژئاوای كوردستان لەماوەی یەك دو ساڵی‬ ‫رابردودا لەبارە یەكسانیی جێندەریی هەنگاوی بۆ ناوە‪ ،‬ئەم هەنگاوە گەورەو‬ ‫مێژوییانە سەلمێنەری ئەو راستیەن كە دەبێت رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بیكاتە‬ ‫نمونەی بااڵی گۆڕانكاری بەرەو دیموكراسی‌و یەكسانی‪ ،‬لەخۆڕا نەبو بیریارو‬ ‫فەیلەسوفی فرەنسی (ئاالن بەدیۆ) دەیوت «رۆژئاوای كوردستان دەبێتە چەقی‬ ‫گۆڕانكارییەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست»‪.‬‬ ‫رۆژئاوای كوردستان هەر لەدوای راگەیاندنی كانتۆنەكان‪ ،‬مانیفێستی یەكسانیی‬ ‫ژن‌و پیاوی دەركردو بەیاسا رێگری لەو بیرە عەشیرەتگەراییە كرد كە لەسوریاو‬ ‫ناوچە سنورییەكانی رۆژئاوای كوردستان‌و توركیا نوێنەری پیاوساالریی جیهانییە‪،‬‬ ‫ئەم مانیفێستە بەرهەمی ئەو بەرخودانە بو كە ژنانی كورد لەسەر ئەرزی واقیع‬ ‫توانای خۆیان هەم لەشەڕی تیرۆریستانی داعش‌و هەم لەخەباتی جێندەریشدا‬ ‫پیشاندا‪.‬‬ ‫دەمەوێت لەبارەی گەیشتنی ژنــان بۆ جومگە سەرەكییەكانی دەســەاڵت‪،‬‬ ‫بەراوردكارییەك لەنێوان ئەوروپاو ئەمەریكای دایكی دیموكراسی‪ ،‬لەگەڵ هەرێمە‬ ‫بچوكەكەی رۆژئاوای كوردستاندا بكەم‪ ،‬بەم بەراوردە دەردەكەوێت‪ ،‬گەیشتنی‬ ‫هەدیە یوسف بە پۆستی هاوسەرۆكی هەرێمە فیدراڵەكە چ هەیبەتێكی گەورەی‬ ‫بۆ رۆژئــاوای كوردستان تۆمار كردوە‪ .‬فرەنسا دایكی دیموكراسی‌و مافەكانی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬لەسەدەی نۆزدەوە سیستمی سەرۆكایەتیی كۆماریی هەیەو تائێستا ‪24‬‬ ‫سەرۆكی بەخۆیەوە بینیوە‪ ،‬بەاڵم لەناو ئەو ‪ 24‬سەرۆكەدا تەنیا كەسێكیشيان‬ ‫ژن نەبوە‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدایە‪ ،‬لەم واڵتەدا زیاتر لە ‪ 70‬ساڵە ژن مافی دەنگدان‌و‬ ‫خۆكاندیدكردنی هەیە‪.‬‬ ‫ئەمەریكا لەساڵی (‪ )1789‬وە لەسەردەمی سەرۆكایەتیی جۆرج واشنتۆنەوە‪،‬‬ ‫پەیڕەوی سیستمی سەرۆكایەتیی دەكات‌و تائێستا (‪ )44‬خولی سەرۆكایەتیی‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە كە بەهەڵبژاردنەكەی ئەمساڵەوە دەبێتە (‪ )45‬خولی‬ ‫سەرۆكایەتی‪ ،‬بەاڵم لەناو ئەو سەرۆكانەدا یەك ژنیش نەبۆتە سەرۆكی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫تەنیا هیوایەك بۆ ئەمریكیەكان بردنەوەی هیالری كلنتۆنە كە ئەم مێژووەیان بۆ‬ ‫تۆمار بكات‪ .‬بەراوردكارییەكە هیچ پێویستی بەكۆمێنت‌و شیكردنەوەی من نییە‪،‬‬ ‫خۆی كۆمێنت‌و شیكردنەوەیە‪.‬‬ ‫لەبارەی واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و كەنداويشەوە‪ ،‬پێویست ناكات زۆر قسەی‬ ‫لەسەر بكەین‪ ،‬تەنیا چەند زانیارییەك بۆ خوێنەر دەخەمەڕو كە نەك ژن نەچۆتە‬ ‫جومگە گرنگەكانی حوكمڕانی‌و سیاسەتەوە‪ ،‬بەڵكو سەرت دەسوڕمێ‌ ژن لەچ‬ ‫ساڵێكدا مافی دەنگدانی هەبوە‪( ،‬بەحرەین لەساڵی ‪ 2002‬مافی بەژن داوە‬ ‫بەشداریی دەنگدان بكات‪ ،‬كوەیت ساڵی ‪ ،2005‬سعودیە ساڵی ‪ 2011‬مافی بەژن‬ ‫داوە دەنگ بدات‪ ،‬تەنانەت لەم واڵتەی دواییاندا تائێستاش رێگە نادرێت ژن‬ ‫شۆفێری بكات‪.‬‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‌و عیراقیشدا‪ ،‬ئەگەرچی بارودۆخی ژن لەچاو واڵتانی وەك‬ ‫ئێران‌و سعودیەو ئەفغانستان باشترە‪ ،‬بەاڵم هێشتا كەم ژن هەیە لەهەڵبژاردنەكاندا‬ ‫سەركەوتن بەدەستبێنێت‪ .‬ئەگەر سیستمی كۆتای ژنان نەبوایە‪ ،‬ئەوا هیچ گومانم‬ ‫لەوە نەدەبو كە لەناو (‪ )111‬ئەندام پارلەمانەكەی كوردستاندا ژنێ‌ یان ئەوپەڕی‬ ‫دوانی تێدا دەبو‪ .‬ئێستا كاتی ئەوەیە دان بەوەدا بنێین كە بە ‪ 25‬ساڵی حوكمڕانیی‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا هێندەی دو ساڵی رۆژئــاوای كوردستانمان پێنەكراو‬ ‫نەمانتوانیوە مافە بنچینەییەكان‌و رۆڵی كاریگەریی ژن لەپێگەی سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا بچەسپێنین‪ ،‬بۆیە هەقوایە زۆر بەراشكاویی‌و بەبێ‌ شەرم بڵێین‪،‬‬ ‫دەبێت ئێمە چاو لەرۆژئاوای كوردستان بكەین‪ ،‬پێچەوانەی ئەو هاوكێشەیەی كە‬ ‫لەسەرەتای شۆڕشی رۆژئاوای كوردستانەوە دەوترا «رۆژئاوای كوردستان دەبێت‬ ‫چاو لەهەرێمی كوردستان بكات»‪.‬‬ ‫ئاخر چۆن ئەو هاوكێشەیە پێچەوانە نابێتەوە لەكاتێكدا ئەوان زۆر بەسەختی‬ ‫لەناو جەنگی سەپێنراوی داعشگەراكاندا لەبەردەم فشارو پیالنە ئیقلیمیەكاندا‪،‬‬ ‫پاشەكشێ‌ لەپرەنسیپ‌و فەلسەفەی یەكسانی‌و مافەكان ناكەن‪ ،‬بەاڵم ئێمە تەنیا‬ ‫بەبیانوی داعشەوە ئەو نیمچە دیموكراسییەی لەهەرێمدا هەبو‪ ،‬هەمویمان بەسەر‬ ‫یەكدا قڵپكردەوە نەك تەنیا مافی ژن‪ ،‬بەڵكو دەرگای پارلەمانیشمان داخست‪،‬‬ ‫بۆیە شتێكی نۆرماڵە هەمو ئەوانەی لەجیهاندا دەیانوت هەرێمی كوردستان دەبێتە‬ ‫نمونەی دیموكراسی بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬ئێستا ئەم فۆكەسە لەسەر ئێمە‬ ‫البەرن‌و بیگوازنەوە بۆ رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬

‫دا‬ ‫هاتوو‬ ‫مار‬ ‫ەکانی‬

‫گفتوگۆیەکی فەلسەفی‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژ‬

‫لەگەڵ دکتۆر دارا محەمەد‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )498‬دووشةممة ‪2016/4/4‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫پەیامی ‪٢٠١٦‬ـی ڕۆژی جیهانیی شانۆ‬ ‫ھەموو ئامێرە ئەلیکرتۆنییەکان و کۆمپیوتەرەکان بۆ دۆزەخ‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫لــە ســاڵی ‪١٩٦١‬ـــەوە و بــە پێشــنیاری‬ ‫ئینیســتیتۆی نێودەوڵەتیــی شــانۆ‪ ،‬ڕۆژی‬ ‫‪٢٧‬ـــی مارســی هەموو ســاڵێ دەکرێتە ڕۆژی‬ ‫جیهانیــی شــانۆ‪.‬‬ ‫پەیامــی ڕۆژی جیهانیــی شــانۆ‪،‬‬ ‫لــە هــەر ســاڵێکدا لــە الیــەن یەکێــک‬ ‫لــە بەرجەســتەترین نووســەران یــان‬ ‫هونەرمەندانــی بــواری شــانۆوە دەنووســرێت‬ ‫و بــاو دەکرێتــەوە‪.‬‬ ‫ئیــدوارد ئەلبــی‪ ،‬ئاگۆســتۆ بــوال‪ ،‬ژان‬ ‫کۆکتــۆ‪ ،‬ئارســەر میلــەر و پابلــۆ نیــرۆدا لــە‬ ‫لیســتی ئــەو کەســانەدان کــە پەیامــی ڕۆژی‬ ‫جیهانیــی شــانۆیان نووســیوە‪.‬‬ ‫هەروەهــا لــە ئەمســاڵدا و بــە بۆنــەی‬ ‫ئــەم ڕۆژەوە ناوەنــدی غەزەلنــووس خەاڵتــی‬ ‫شــانۆکاری ســاڵی پێشــکەش بــە “پێشــڕەو‬ ‫حســێن” کــرد‪.‬‬ ‫لــە وتــاری ڕۆژی جیهانیــی شــانۆی‬ ‫ناوەنــدی غەزەلنووســدا هاتــووە‪:‬‬ ‫لــە ئێســتادا زۆر لــە نمایشــەکان هەڵگــری‬ ‫تووڕەییــن‪ ،‬ئامــاژەن بــۆ ژیانێكــی پــڕ لــە‬ ‫ڕەنــج و ناعەدالەتــی‪ ،‬بــەاڵم ئــەم تووڕەیــی‬ ‫و ئاماژانــە مــوژدەی هۆشــیارییەکە بــۆ‬ ‫کۆمەڵگایــەک کــە نرخــی ئینســان تێیــدا‬ ‫هێنــدەی خۆیەتــی‪ ،‬نــەک کەمتــر‪.‬‬ ‫لەنێــو ئەوانــەی کــە ســااڵنێکە شــانۆ‬ ‫دەکــەن‪ ،‬کەســانێک هــەن‪ ،‬زۆر نیــن‪،‬‬ ‫بــەاڵم کەمیــش نیــن کــە ببنــە جێگــەی‬ ‫نائومێــدی‪ ...‬زیــاد لــە هــەر کەســێکی تــر‪،‬‬ ‫لــە هــەر شــانۆکارێکی تــر‪ ،‬هەمــوو تووڕەیــی‬ ‫و نائومێدییەکانیــان کــردووە بــە ڕەنگــی‬ ‫جوانــی و لــە گەردنــی شــانۆی دەدەن‪.‬‬ ‫کەســانێکن شــانۆیان کــردووە بــە‬ ‫تاکــە ســەرچاوەی ژیانیــان‪ ،‬لەنێــو ئــەم‬ ‫کەسانەشــدا کەســانێکی کەمتــر هــەن‪،‬‬ ‫ئیتــر جیاکردنــەوەی ژیانــی تایبەتییــان و‬ ‫ژیانــی شــانۆییان بۆشــاییەکی نەمــاوە‪...‬‬ ‫جارێــک وەک ئەکتــەر سیزیفئاســا بەنێــو‬ ‫کورســییەکاندا هەڵدەگەڕێــن و هەنــدێ‬ ‫جاریــش وەک هاملێــت لەگــەڵ خۆیانــدا‪،‬‬ ‫ئێمــەش دەخاتــە نێــو گومانــی ئــەوەی‪،‬‬ ‫بەڕاســت‪ ،‬ئێمــە هەیــن یــان نییــن؟‬ ‫هەروەهــا لــەم ڕۆژەدا دەزگای ســەردەم‬ ‫و هــاوکات دەزگای غەزەلنووســیش چەندیــن‬

‫کتێبــی شــانۆییان چــاپ و بــاو کــردەوە‪.‬‬ ‫دەزگای ســەردەم ئــەم کتێبانــەی بــاو‬ ‫کــردەوە‪ :‬دیمەنێــک لــە پردەکــەوە‪ -‬ئارســەر‬ ‫میلــەر‪ ،‬و‪ :‬عەلــی عوســمان یەعقــووب‪/.‬‬ ‫هەمــوو کوڕەکانــم‪ /‬ئارســەر میلــەر‪ ،‬و‪:‬‬ ‫فــارووق هۆمــەر‪ /.‬جەنگەڵســتان‪ -‬ڕزگار‬ ‫حەمەڕەشــید‪ /.‬ڕۆنانــی درامــی‪ -‬د‪.‬‬ ‫عەبدولعەزیــز حەمــوودە‪ ،‬و‪ :‬دالوەر‬ ‫قەرەداغــی‪ /.‬مــەرگ لــە دەرگا دەدات و‬ ‫دوو شــانۆنامەی تــر‪ -‬ویلیــام ســارۆیان‪،‬‬ ‫وودی ئالــن و یۆژیــن یۆنیســکۆ‪ .‬و‪ :‬ئــازاد‬ ‫بەرزنجــی‪ /.‬ژیــان لێرەدایــە لــە دڵمــدا‪-‬‬ ‫بەرهــەم ئەنــوەر‪ /.‬تیــۆر و پراکتیــک لــە‬ ‫کتێبەکانــی شــانۆدا‪ -‬دانــا ڕەئــووف‪/.‬‬ ‫هەروەهــا کتێبێکــی ســارا کەیــن بــە‬ ‫وەرگێڕانــی‪ :‬بــاران‪.‬‬ ‫ناوەنــدی غەزەلنووســیش هــەردوو کتێبــی‬ ‫کالیگــۆال و دادپەروەرانــی کامــۆی چــاپ‬ ‫کــرد بــە وەرگێڕانــی د‪ .‬موحســین ئەحمــەد‬ ‫عومــەر‪.‬‬ ‫لــە الیەکــی تــرەوە دەزگای ئایدیــا بــە‬ ‫بۆنــەی ئــەم ڕۆژەوە یەکــەم ژمــارەی گۆڤاری‬ ‫ســتەیجی بــاو کــردەوە کــە گۆڤارێکــە‬ ‫تایبــەت بــە بــواری شــانۆ‪.‬‬ ‫لەســەر ئاســتی جیهانییشــدا‪ ،‬وتــاری‬ ‫ڕۆژی جیهانیــی شــانۆ بــۆ ســاڵی ‪،٢٠١٦‬‬ ‫لــە الیــەن دەرهێنــەری ڕووســی‪ ،‬ئەناتۆلــی‬ ‫فاســیلیڤەوە نووســراوە‪.‬‬

‫زیانبەخشــی جەســتە ڕووتــەکان لــە نــاوەوە‪،‬‬ ‫دەتوانێــت باســی چیمــان بــۆ بــکات؟ ھەمــوو‬ ‫شــتێک‪.‬‬ ‫شــانۆ دەتوانێــت باســی ھەمــوو شــتێکمان‬ ‫بــۆ بــکات‪ :‬وەک چــۆن خوداوەنــد لــە‬ ‫بەرزاییــەکان و وەک چــۆن بەندکــراوەکان‬ ‫لەنــاو ئەشــکەوتە لەبیرکراوەکانــی ژێــر‬ ‫خــۆڵ تەقــەت دەکرێــن‪ ،‬وەک چــۆن‬ ‫ســۆزەکان بەرزمــان دەکەنــەوە و عەشــق‬ ‫تێکمــان دەشــکێنێت‪ ،‬چــۆن مرۆڤێــک‬ ‫دەتوانێــت پێویســتی بــە مرۆڤێکــی چــاک‬ ‫نەبێــت لــە جیهانەکەیــدا‪ ،‬چــۆن دەکرێــت‬

‫بێهیوابــوون بــاو ببێتــەوە‪ ،‬چــۆن خەڵــک‬ ‫دەتوانــن بێخــەم بژیــن و منداڵــەکان لــە‬ ‫ســەربازگەکانی پەناهەندەیــی لەنــاو دەچــن‪،‬‬ ‫چــۆن دەتوانــن ھەموویــان بگەڕێنــەوە بــۆ‬ ‫بیابــان‪ ،‬چــۆن ناچــار دەکرێیــن ڕۆژ لــە‬ ‫دوای ڕۆژ لــە خۆشەویســتەکانمان دوور‬ ‫بخرێینــەوە‪ ،‬شــانۆ دەتوانــێ باســی ھەمــوو‬ ‫شــتێکمان بــۆ بــکات‪ ،‬شــانۆ ھەمیشــە وا‬ ‫بــووە و ھەرواش دەمێنێتــەوە‪.‬‬ ‫ئێســتا و بــە درێژایــی پەنجــا یــا حەفتــا‬ ‫ســاڵی ڕابــردوو‪ ،‬لەبــەر ئــەوەی ئەگــەر‬ ‫بــە شــێوەیەکی تایبــەت وەک پێویســتی‬

‫بڕوانیتــە ھونــەرە جوانــەکان‪ ،‬دەتوانــی درک‬ ‫بــەوە بکــەی کــە تەنهــا شــانۆ دەتوانێــت‬ ‫وشــەمان لــە دەمــەوە بــۆ دەم پــێ بــدات‪،‬‬ ‫ڕوانینمــان لــە چــاوەوە بــۆ چــاو‪ ،‬ئاماژەمــان‬ ‫لــە دەســتەوە بــۆ دەســت‪.‬‬ ‫شــانۆ پێویســتی بــە دەاڵل نییــە لــە‬ ‫نێــوان نەوەکانــی مرۆڤــدا‪ ،‬بەڵکــو ئــەو‬ ‫ئاراســتە ڕوونــە پێــک دەھێنێــت کــە ڕوونتــرە‬ ‫لــە ڕووناکــی‪ ،‬ئــەو بــە ھیــچ شــێوەیەک‬ ‫ئینتمــای بــۆ ئاراســتەی باشــوور و باکــوور‪،‬‬ ‫ڕۆژھەاڵت و ڕۆژئــاوا نییــە‪ ،‬ئــەو گیانــی‬ ‫ڕووناکییــە کــە لــە ھەر چــواری الی کەونــەوە‬ ‫تیشــک دەداتــەوە‪ ،‬ھەمــوو خەڵکەکــەش‬ ‫زوو دەیناســن‪ ،‬جــا ئــەم کەســانە خۆشــیان‬ ‫بوێــت یــا ئەوانــە بــن کــە ڕووی تــێ ناکــەن‪.‬‬ ‫ئێمــە ھەمــوو کات شــانۆیەکمان پێویســتە‬ ‫کــە بــە جیــاوازی دەمێنێتــەوە‪ ،‬پێویســتمان‬ ‫بــە شــانۆیەکە شــێوەکانی جۆراوجــۆر‬ ‫و جیــاواز بــن‪ ،‬لەگــەڵ ئەوەشــدا لەنێــو‬ ‫ئــەو ھەمــوو فۆرمــە بەردەســتانە و جــۆرە‬ ‫شــانۆیانە‪ ،‬جــۆری ســەرەتایی دەیســەلمێنێت‬ ‫کــە ئــەو زۆرتریــن پەســەندکراوە‪.‬‬ ‫فۆرمەکانــی شــانۆی ســرووتئامێز‬ ‫نابێــت بخرێتــە نێــو ڕووبەڕووبوونەوەیەکــی‬ ‫دەســتکرد لەگــەڵ بەشارســتانیبوونی‬ ‫میللەتــان‪ ،‬کولتــووری شارســتانی ڕۆژبــەڕۆژ‬ ‫شــەوکەتی نامێنێــت و ئــەوەی بــە فۆرمەڵەی‬ ‫کولتــووری دەناســرێت شــوێنی ناســنامە‬ ‫ســەرەتاییەکان دەگرێتــەوە و لــە دیمەنەکــە‬ ‫دووری دەخاتــەوە وەک چــۆن ئومێــدی‬ ‫ئێمــەی لــەو بەیەکگەیشــتنە دوور خســتەوە‪.‬‬

‫ئایا ئێمە پێوسیتمان بە شانۆیە؟‬ ‫ئەناتۆلی فاسیلیڤ‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬حەمەسوار عەزیز‬ ‫شــانۆمان پێویســتە؟ ئەمــە ئــەو‬ ‫پرســیارەیە کــە ھەزاران پیشــەمەندی‬ ‫شــانۆیی و ملیۆنان خەڵکی ئاســایی بێئومێد‬ ‫بــوون لــە کردنــی‪ .‬بۆچــی پێویســتمانە؟ لــەو‬ ‫ســااڵنەدا کــە دیمەنەکــە بایەخــی نەبــوو‪،‬‬ ‫بــە بــەراورد لەگــەڵ گۆڕەپانەکانــی شــار‬ ‫و زەوییەکانــی دەوڵــەت کــە تراژیدیــای‬ ‫ڕەســەنی ژیانــی تێــدا نماییــش دەکــرا‪ .‬بــۆ‬ ‫ئێمــە چییــە؟ بەلەکۆنــە ئاوزێڕکــراوەکان و‬ ‫دااڵنەکانــی ھۆڵــە شــانۆییەکان‪ ،‬کورســییە‬ ‫قەدیفــەکان و دەســکە پیســبووەکان و‬ ‫دەنگــی ناســکی ئەکتــەرەکان‪ ،‬یــان بــە‬ ‫پێچەوانــەوە وەک شــتێک کــە جیــاواز‬ ‫دەردەکەوێــت‪ .‬کابینــەی ڕەش کــە پەڵــەی‬ ‫خوێــن و قوڕاویــی پێوەیــە‪ ،‬لێکەوتنــی‬

‫مــن بــە ڕوونــی دەبینــم شــانۆ دەرگاکانــی‬ ‫دەخاتــە سەرپشــت بــۆ ھاتنــەژوورەوەی‬ ‫خۆڕایــی بــۆ ھەمــوان‪ .‬ھەمــوو ئامێــرە‬ ‫ئەلیکترۆنییــەکان و کۆمپیوتــەرەکان بــۆ‬ ‫دۆزەخ‪ ،‬تەنهــا بڕۆنــە شــانۆ و ڕیزەکانــی‬ ‫پێشــەوە داگیــر بکــەن‪ ،‬بەلەکۆنەکانیــش‪...‬‬ ‫گــوێ لــە وشــە بگــرن‪ ،‬بیــر لــە دیمەنــە‬ ‫زینــدووەکان بکەنــەوە‪ ،‬ئــەوە شــانۆیە‬ ‫لەبەردەمتــان فەرامۆشــی مەکــەن‪ ،‬دەرفەتــی‬ ‫بەشــداریکردن تێیــدا لــە دەســت مــەدەن‪،‬‬ ‫چونکــە لەوانەیــە ئــەوە بەنرختریــن دەرفــەت‬ ‫بێــت لــەو ژیانــە بەتاڵــە و ھەاڵتووەمــان‪.‬‬ ‫ئێمــە پێویســتیمان بــە ھەمــوو جۆرەکانــی‬ ‫شــانۆیە‪ ،‬بــەاڵم یــەک شــانۆ ھەیــە ھیــچ‬ ‫مرۆڤێــک پێویســتی نییــە‪ ،‬مەبەســتم شــانۆی‬ ‫گەمە سیاســییەکانە‪ ،‬شــانۆی سیاســییەکان‪،‬‬ ‫شــانۆی کارە بێســوودەکانیان‪ ،‬ئــەوەی کــە‬ ‫بــە دڵنیاییــش پێویســتمان پێــی نییــە‬ ‫شــانۆی تیــرۆری ڕۆژانەیــە‪ ،‬جــا لــە نێــوان‬ ‫تاکــەکان یــان کۆمەڵــەکان بێــت‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫پێویســتمان پێــی نییــە شــانۆی تەرمــەکان‬ ‫و خوێنــە لــە گۆڕەپــان و شــەقامەکان‪ ،‬لــە‬ ‫پایتەختــەکان و ھەرێمــەکان‪ ،‬شــانۆیەکی‬ ‫درۆزن کــە بــاس لــە شــەڕی ئایینــەکان و‬ ‫ڕەگــەزە نەتەوەییــەکان بــکات‪.‬‬ ‫ســەرنج‪ :‬ئەناتۆلــی لــە ســاڵی ‪١٩٤٣‬‬ ‫لــە ڕوســیا لــە دایــک بــووە و یەکێکــە لــە‬ ‫دەرھێنــەرە دیارەکانــی ڕووســیا و ئەوروپــا‬ ‫و بەڕێوەبــەری ماڵــی شــانۆی مۆســکۆیە‪،‬‬ ‫چەندیــن خەاڵتــی لــە ڕووســیا و ئیتالیــا و‬

‫لە شاری بانە مەراسیمی باڵوکردنەوەی کۆبەرهەمی شێرزاد حەسەن بەڕێوە چوو‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫چاپەمەنیی مانگ لە شــاری (بانە) کە‬ ‫ماوەی زیاتر لە یەک ساڵە دەستی بە کار‬ ‫و چاالکیــی وەشــان کردووە‪ ،‬لــە درێژەی‬ ‫کار و چاالکییەکانیــدا کــۆی بەرهەمەکانی‬ ‫شێررزاد حەســەن (کۆچیرۆک‪ ،‬نۆڤلێت و‬ ‫ڕۆمانەکان)ی بە دیزاین و شــێوازێکی نوێ‬ ‫چــاپ و بــاو کردووەتــەوە‪ .‬ئەمجــارە بە‬ ‫شــێوازی قاپ (بۆکــس) و دیزانێکی نوێ‬ ‫لەالیــەن چاپەمەنیی «مانگ» لە شــاری‬ ‫بانە چاپ کراوە‪.‬‬ ‫کاتژمێــر ‪5‬ی ئێــوارەی سێشــەممە‬ ‫‪ 29- 3- 2016‬ڕێوڕەســمی پــەردەالدان و‬ ‫واژۆی کتێبــەکان کە لە الیەن چاپەمەنیی‬

‫مانگــەوە رێک خرابوو‪ ،‬لــە (هۆتێل اللە‪-‬‬ ‫لــە شــاری بانە) بە ڕێوە چــوو‪ ،‬کە دیارە‬ ‫لە هەموو شــارەکانەوە ئەدەبدۆســتانێکی‬ ‫زۆر هاتبــوون‪ .‬لــە دوای وتەیەکی درێژی‬ ‫ڕۆماننــووس عەتــای نەهایــی عیشــق و‬ ‫ستایشــی خــۆی بــۆ ئەدەب خســتە ڕوو‪،‬‬ ‫کە دیارە شــایانی باســە پتر لە هەزار لە‬ ‫عاشــقانی ئەدەب تــا کۆتایــی بەرنامەکە‬ ‫مانەوە‪.‬‬ ‫ڕۆژی دواتــر (‪ )٢٠١٦-٣-٣٠‬لــە شــاری‬ ‫(سنە) و لە (کافێ کاڵ)دا هەمان ڕێورەسمی‬ ‫ئیمزاکردنــی کتێبــەکان و گفتوگۆیەکــی‬ ‫زینــدووی نووســەر و خوێنــەرەکان‬ ‫ئێوارەیەکــی گەرموگــوڕی ســازاند‪ .‬ئــەم‬ ‫کارە کــۆی چیــرۆک و ڕۆمانەکانی لە خۆ‬

‫گرتــووە‪ :‬کۆمەڵەچیرۆکەکانی «تەنیایی‪،‬‬ ‫گوڵــی ڕەش‪ ،‬گەڕەکــی داهۆڵــەکان‪،‬‬ ‫پەپوولەکانــی ئێواران» کــە هەر هەمووی‬ ‫دەکاتــە ‪ 36‬چیرۆکــی کــورت و درێژ‪ ،‬کە‬ ‫هەرکامەیــان لــە بەرگێکی جیــاواز‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەناو یەک بۆکســدان‪ .‬هــاوکات نۆڤلێت و‬ ‫ڕۆمانەکانی «حەسار و سەگەکانی باوکم‪،‬‬ ‫پێدەشــتی کارمامزە کــوژراوەکان‪ ،‬تەمی‬ ‫ســەر خەرەنــد‪ ،‬خەونــی جاڵجاڵۆکەکان‪،‬‬ ‫ژنێکــی منگــن‪ ،‬ژنێک بەســەر منــارەوە‪،‬‬ ‫دواشــەوی دابەزینی عیســا‪ »..‬سەرباری‬ ‫دیوانەشیعری‪« :‬دارشەقەکانی نیشتمان و‬ ‫دواهەمیــن ورتەورتی من» هەرکامەیان لە‬ ‫بەرگێــک و لەناو بۆکســێکدا چــاپ و باڵو‬ ‫کراونەتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )498‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/4/4‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫لە پەراوێزی ڕۆژی جیهانی شانۆدا‬

‫شانۆکارانی کورد و کتێبخوێندنەوە!!‬ ‫ئازاد بەرزنجی‬

‫شانۆییشــدا دەچەســپێت‪ .‬ئەندرێــی‬ ‫مالــرۆی گــەورە نووســەری فەرەنســی‬ ‫دەڵێــت فێرگــەی هونەرمەنــد قوتابخانە‬ ‫هونەرییەکانە‪ ،‬هەڵبەت تا هونەرمەندیش‬ ‫ئاگاداری ئەو قوتابخانە و ڕێبازانە نەبێت‪،‬‬ ‫لەکوێوە فێردەبێت؟‬ ‫ڕۆشــنبیری دید و ئاســۆیەکی فراوانتر‬ ‫بــە هونەرمەنــد دەبەخشــێت‪ .‬هونــەری‬ ‫هونەرمەندێکی ڕۆشنبیر هونەرێکی قووڵتر‬ ‫و بااڵتــرە لە هونــەری هونەرمەندێک کە‬ ‫تەنها پشــت بە ســەلیقە و بە عەفەویەت‬ ‫دەبەستێت‪ .‬لەکاتێکیشــدا کە یەکێک لە‬ ‫ئەرکەکانــی هونەر و بەتایبەتیش شــانۆ‬ ‫ڕەخنەگرتنە لە کۆمەڵگا و لە دونیا‪ ،‬ئیتر‬ ‫دەبــێ چاوەڕێی چ جۆرە ڕەخنەیەک بین‬ ‫لە شــانۆکارانێک کە بە ساڵیش کتێبێک‬ ‫ناخوێننەوە‪ ،‬نەک لە بوارە ڕۆشــنبیری و‬ ‫کەلتووریەکانــی تردا کە ئەمەش بۆ خۆی‬ ‫پێداویســتییەک بۆ هەموو هونەرمەندێک‪،‬‬ ‫بگــرە لــە بوارەکانــی خۆیشــیاندا‪ .‬مــن‬ ‫چاوەڕێــی چ وانەیەکــی ئێســتاتیکی و‬ ‫فیکــری بم لــە شــانۆکارێکەوە کە خۆی‬ ‫ناخوێنێتــەوە‪ ،‬یــان بە هەڵــە لە هەندێ‬ ‫مەســەلەی هونــەر و ئــەرک و ئامانجــی‬

‫کۆنســتانتین ستانیسالڤســکی کــە بە‬ ‫ڕابەرێکــی گەورەی شــانۆ دەژمێردرێ و‬ ‫جگــە لەوەی خاوەنــی ڕێبازێکی تایبەتە‬ ‫لە شانۆدا‪ ،‬خۆیشی ئەکتەرێکی لێهاتوو و‬ ‫دەرهێنەرێکی کارامە بووە و تائێستاش کە‬ ‫پتر لە حەفتاوپێنج ســاڵ بەسەر مەرگیدا‬ ‫تێدەپەڕێت‪ ،‬ڕێبازەکەی یەکێکە لە ڕێبازە‬ ‫پەیڕەویلێکــراوەکان لە بــواری نواندن و‬ ‫دەرهێناندا‪ .‬ئــەم هونەرمەنــدە گەورەیە‬ ‫لــە کتێبێکیدا کە لەســەر «ئامادەکردنی‬ ‫ئەکتەر»ە‪ ،‬لە شــوێنێکدا جەخت لەسەر‬ ‫ئەوە دەکاتەوە کە ئەکتەر و هونەرمەندی‬ ‫شانۆ دەبێ (بخوێنێتەوە و بخوێنێتەوە و‬ ‫بخوێنێتەوە) تا زیاتر گەشــە بە خەیاڵ و‬ ‫توانا زەینیەکانی بســات و زیاتر ئینسان‬ ‫و کۆمەڵگا و ژیان و دونیا بناسێت‪ .‬ئەمە‬ ‫ئامۆژگاریی کەڵە شــانۆکارێکی جیهانییە‬ ‫بۆ هونەرمەندانی شــانۆ سەد ساڵ بەر لە‬ ‫ئێســتا‪ .‬چونکە ئــەو دەیزانی کە بەتەنها‬ ‫حەز و خولیا و ئەزموونەکانی ژیان بەس‬ ‫نین بــۆ پێگەیشــتنی هونەرمەند‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەگــەر شانبەشــانی ئــەو ئەزموونانە لە‬ ‫خوێندنەوەی سەرچاوەکان و شاکارەکانی‬ ‫دنیــای ئــەدەب و هونــەردا بــەردەوام‬ ‫نەبێــت؛ ئــەوا وردەوردە تواناکانی ڕووەو‬ ‫پووکانــەوە دەچن و لــە چوارچێوەیەکی‬ ‫داخــراودا دەمێنێتــەوە و دواجــار جگــە‬ ‫لــە خۆجووینــەوە؛ هیچ شــتێکی تازەی‬ ‫لــێ چــاوەڕێ ناکــرێ‪ .‬ئــەو ســەردەمە‬ ‫بەســەرچوو هونەرمەنــد بەتەنها پشــت‬ ‫بە بەهــرەی ببەســتێت‪ ،‬چونکــە بەهرە‬ ‫و ســەلیقە تــا ماوەیەکی کــەم بڕدەکات‬ ‫و گەر ڕۆشــنبیریی لەگەڵــدا نەبێت؛ ئەو‬ ‫بەهرەیە پەروەردە نابێت و گەشە ناکات‪.‬‬ ‫ئەمە ســەبارەت بە هەمــوو هونەرمەندان‬ ‫ڕاستە‪ ،‬بەتایبەتیش هونەرمەندانی شانۆ‪ ،‬هونەر تێگەیشــتووە؟ من ناڵێم دەرهێنەر‬ ‫چونکە شانۆ بە حوکمی سروشتی خۆی‪ ،‬و ئەکتــەرەکان پێویســتە پســپۆڕبن لە‬ ‫نزیکتریــن هونــەرە لــە کۆمەڵــگا و لــە فەلســەفە و ئەدەب و فیکردا‪ ،‬گەرچی بە‬ ‫خەڵکــەوە‪ .‬ئیتر ئەم ڕێســایە وەکو یەک پلــەی یەکەم دەرهێنەر دەبێ ئاســتێکی‬ ‫بەســەر دەرهێنەری شــانۆیی و ئەکتەری بــەرزی ڕۆشــنبیریی هەبێت و ئــاگاداری‬

‫دونیــای فەلســەفە و فیکــر بێــت و‬ ‫چێژوەرگرێکی گــەورەی دنیای ئەدەب و‬ ‫مۆزیک بێت‪ ،‬پاشان دیسانەوە ئەکتەریش‬ ‫پێویســتە چێژوەرگرێکی گەورەی دنیای‬ ‫ئــەدەب و شــیعر و مۆزیــک بێــت‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگــە لەوەی کــە دەبێ تەواو شــارەزای‬ ‫پیشەکەی خۆی بێت کە هونەری نواندنە‬ ‫بەگشتی و هەروەها تیۆرەکانی نواندن لە‬ ‫ڕێبازە شانۆییە جیاوازەکاندا و بە الیەنی‬ ‫کەمــەوە شــانۆکار پێویســتی بەوەیە لە‬ ‫هەفتەیەکدا دەقێکی شانۆیی بخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫جگە لە کتێبە تیۆرییەکانی شانۆ‪.‬‬ ‫دوای ئەم پێشەکییە کورتە با بپرسین‪:‬‬ ‫ئاخــۆ شــانۆکاری کــورد ئــەو خوێنەرە‬ ‫باشــەی دنیای کتێبە؟ لەکاتێکدا زۆربەی‬ ‫شــانۆکارانی کورد جگە لە زمانی کوردی‬ ‫زمانێکــی تــر نازانن‪ ،‬ئاخۆ لە ســاڵێکدا ئاسان هەڵبژێرێت و لە درامایەک یان دوو‬ ‫تەنانەت بە زمانی خۆیشیان کە کوردییە درامای بەناو تەلەفزیۆنیدا زوو دەربکەوێ‬ ‫‪ ٥‬تــا ‪ ١٠‬کتێب بــە دەق و لێکۆڵینەوەوە و بەوە خولیا و حەزەکانی دابمرکێنەوە و‬ ‫لەسەر شــانۆ دەخوێننەوە؟ ئاخۆ ئەوەی وەختــێ گوێی لە زرنگانەوەی ناوی خۆی‬ ‫دەشــیخوێننەوە بەشــێوەیەکی دروســت دەبێــت الی هەندێ بینــەری تەلەفزیۆنی‬ ‫وەریدەگــرن؟ مەخابــن‪ ،‬بــە دڵنیاییەوە کــە لــە مانــای قووڵــی هونــەر ناگەن‪،‬‬ ‫دەڵێــم نەخێــر و گــەر هەشــبێت لەنــاو ئیتــر وا دەزانــێ گەیشــتۆتە ترۆپــک لە‬ ‫ســەدان شــانۆکار و هونەرمەنــدی داهێناندا‪ ،‬ئا لێرەوە کارەســاتی جەهل و‬

‫لە داشکانێکی سەدا ‪ ٣٥‬بۆ کتێبە شانۆییەکانمان‪ ،‬تووشی‬ ‫شــۆک بووین‪ ،‬لەکاتێکدا نوخبەی شــانۆکاران هاتبوون‬ ‫بۆ یادەکە و ژمارەیان چەند ســەد هونەرمەندێک دەبوو‪،‬‬ ‫کەچی بڕی کتێبی فرۆشراو بەتەنها حەوت کتێب بوو‬ ‫شــانۆدا ژمارەیان لە پەنجەکانی دەســت‬ ‫تێناپەڕێت‪ .‬ئای لەم کارەساتە!‪ ،‬ئای لەم‬ ‫نەهامەتییە! کاتێک خەونی هونەرمەند لە‬ ‫خەونێکی هونەری و ئینســانیی گەورەوە‬ ‫بچــووک دەبێتەوە بۆ ئــەوەی ڕێگایەکی‬

‫نەخوێندەواری دەستپێدەکات‪ ،‬ئا لێرەوە‬ ‫ســوپایەک لــە هونەرمەندی ناڕۆشــنبیر‬ ‫پەیــدا دەبێــت کــە جگــە لــە حەزێکی‬ ‫هەرزەکارانــە هیــچ خــەون و خولیایەکی‬ ‫گەورە بــە هونــەرەوە نایانبەســتێتەوە‪.‬‬

‫پارامەترەکانــی ئەم لیســتەوە‪ ،‬بەس من‬ ‫قــەت باش نیــم لەوەدا کە بنووســێم بە‬ ‫پارامەترەکانەوە‪ .‬ئەم ڕۆمانە ســەبارەت‬ ‫بــە ونبــوون نییــە‪ ،‬بــەاڵم ئــەو منداڵە‬ ‫بلیمەتــەی کــە نووســیویەتی ون بووە و‬ ‫هەرگیــز نەبینراوەتــەوە‪ .‬باربــرا نیوهۆڵ‬ ‫فۆڵێــت ماڵی بێ پەنجەرەی لەگەڵ نۆفدا‬ ‫لــە ‪١٩٢٧‬دا باڵو کردۆتــەوە‪ ،‬لە تەمەنی‬ ‫ناسکی دوازدە سااڵنیدا و وا ڕاگەیەندرابوو‬ ‫کە ببێتە ڕۆماننوســی مەزنی ئەمریکا لە‬ ‫داهاتــوودا‪ .‬ئینجــا ســەردەمی داڕمانــی‬ ‫ئابووری هات‪ ،‬ئەو بووە سکرتێر‪ ،‬تاقەتی‬ ‫لە مێردە ژنبازەکەی چوو و لە نامەیەکدا‬ ‫نووســی « خەونەکانــم بەناو شــپرزەیی‬ ‫مردنیانــدا تێدەپــەڕن‪ ...‬ســەرجەمی‬ ‫ڕەوە درەوشــاوەکەیان‪ ».‬هەر زوو دوای‬ ‫ئەوە‪ ،‬ئەم نووســەرە گەنجە درەوشاوەیە‬ ‫سەرنگوم بوو‪.‬‬

‫کە بە هەمان ڕادە قووڵ و ئوستازانەیە‪.‬‬

‫ونبوونە مەزنەکان لە ئەدەبیاتدا‬ ‫ئامادەکردن و و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫ژوان جەالل‬

‫نووســەری ڕێگاکانــی ونبــوون ئێــدرا‬ ‫نۆڤی‪ ،‬لیســتێکی دە کتێبیی لە ونبوونە‬ ‫مەزنەکانی نــاو ئەدەبیات بۆ خوێندنەوە‬ ‫نووســیوە‪ ،‬ســەبارەت بــەوەی بۆچــی‬ ‫نووســین و خوێندنــەوە لەســەر ونبوون‬ ‫هێنــدە ئەفســووناوییە دەڵێــت‪ :‬ڕەنگــە‬ ‫هۆیەکــە ئــەوە بێت ئێمە وەکــوو مرۆڤ‬ ‫ســەرەنجام دەمرین و لــە ژیان وندەبین‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا زۆربــەی ئــەو ڕۆمانە‬ ‫وێرانکەرانــەی لــەم لیســتەدا هاتــوون‪،‬‬ ‫ڕێگایەکن بۆ نووســین ســەبارەت بەوەی‬ ‫چــۆن ســتراکتۆری کۆمەڵگــە دەتوانێت‬ ‫بوونــی ژنــان بکاتــە ســفر و تەنانــەت‬ ‫ئەوانــەی لــە تەنیشــتیانەوە دادەنیشــن‬ ‫نەیانبینــن و چۆن تەنیا لە ونبوونیاندایە‬ ‫کە دەردەکەون‪.‬‬ ‫ئەمانە ئــەو دە کتێبەن خاڵی ونبوون‬ ‫نیشانە دەکەن‪:‬‬ ‫‪ /١‬ئۆدیسی‪ ،‬هۆمێر‬ ‫ئــەم ئیپیکــە تەمەن ‪ ٣،٠٠٠‬ســاڵە لە‬ ‫بازنــەی نەبوونی ئایفۆنــدا دەخولێتەوە‪.‬‬ ‫پێنالۆپــی ناتوانــێ تێکســتێک بــۆ‬ ‫مێردەکــەی بنێرێــت و بپرســێت ئــەرێ‬ ‫تــۆ لــە چ جەهەندەمێکــی‪ ،‬بــە درێژایی‬ ‫چەندین ســەدە دادەنیشــێ هەر دەچنێ‬ ‫و هەڵیدەوەشــێنێتەوە تــا برایانی کۆین‬ ‫دەیکەنە فیلم و ســاوندتراکێکی نایاب لە‬ ‫هۆ برا‪ ،‬تۆ لە کوێی؟ دا‪.‬‬

‫‪ /٢‬دۆن کیهۆتی‪ ،‬سێرڤانتس‬ ‫خوێنەران تێ دەگەن کە گوێدرێژەکەی‬ ‫سانشــۆ پانزا‪ ،‬داپڵ‪ ،‬بوونەوەرێکی توڕە‬ ‫و نائارامــە و ئێمــە هەمــوو دەزانین ئەو‬ ‫بوونەوەرە توڕە و نائارامانە چییان بەسەر‬ ‫دێت‪ .‬شتی نائاســاییان لێ دەردەکەوێت‬ ‫وەک ئەوەی ون ببن و داپڵیش زۆری پێ‬ ‫ناچێ ون دەبێت‪.‬‬

‫‪ /٣‬ویلەکە دەسووڕێتەوە‪ ،‬ئیتێل لینا‬ ‫وایت‬ ‫ئەگەرچــی ئــەم لیســتە کۆکــراوەی‬ ‫کارە ئەدەبییــە بەناوبانگەکانــە‪ ،‬ناچــار‬ ‫بووم بەدەر لەوانــە دانەیەکی وێرانکەری‬ ‫نووســەری تاوانــی بەریتانــی ئیتێل لینا‬ ‫وایتــی تێبخــەم‪ .‬ئەلفرێــد هیچکــۆک لە‬ ‫‪١٩٣٦‬دا ئەم ڕۆمانەی کردووەتە فیلمێکی‬ ‫کالسیک خاتوونەکە ون دەبێت‪ .‬لە کاتی‬ ‫‪ /٥‬خۆشەویست‪ ،‬تۆنی مۆریسن‬ ‫ســەفەردا گەنجێکــی خاون شــوێنوپێگە‬ ‫ئێســتا دێینــەوە ســەر شــاکارە‬ ‫هاوڕێیەتی ژنێکی نامۆ دەکات‪ ،‬کە لەناکاو‬ ‫ون دەبێت و کەسی تریش لەو سەفەرەدا ستانداردەکان‪ :‬تایتڵ کارەکتەر لەم ڕۆمانە‬ ‫بیریــان نایەت بینیبێتیان‪ .‬گەنجە خاوەن ژیانگۆڕەی تۆنی مۆریســن دا ون دەبێت‪،‬‬ ‫شــوێنوپێگەکە خەریکــە شــێت دەبێت‪ ،‬ئەگەرچــی خۆشەویســت تەنیــا ڕۆحــی‬ ‫هەروەهــا کەســانی دەوروبــەری لەگــەڵ مردوویەکــە با بەوە دەســت پێ بکەین‪،‬‬ ‫هەمــوو مرۆڤایەتــی لە پێش ئــەو و لەو یان هەر ئەوەندەیە وا دادەنرێت کە ڕۆحی‬ ‫کاتەی ئەوەوە بە هەمان شــێوە خەریکە مردوویەک بێت‪ ،‬مۆریســن وەستایانە بێ‬ ‫ئــەوەی ئەنجــام بە دەســتەوە بدات‪ ،‬کە‬ ‫شێت دەبن‪.‬‬ ‫ئایا خۆشەویســت تەنیا کەسێکی نامۆی‬ ‫تەنیایە و بەرجەســتەبوونی ڕۆحیی هیچ‬ ‫‪ /٤‬ماڵی بێ پەنجەرە‪ ،‬باربرا‬ ‫کەســێک نییــە‪ ،‬نادڵنیاییــەک بە دەوری‬ ‫نیوهۆڵ فۆڵێت‬ ‫ئــەم کتێبەش هــەر زۆر ناچێتە قاڵبی ونبوونی خۆشەویســتدا دروســت دەکات‬

‫‪ /٦‬لۆلیتا‬ ‫ئــەو پێدۆفیلــە زمانپــاراوەی کە ئەم‬ ‫ڕۆمانە بەکێشــەی نابۆکۆڤ دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫لــە هەوڵــی دۆزینــەوەی ئــەو زڕکچــە‬ ‫هــەرزەکارە ونبووەیدایــە‪ ،‬کــە ســااڵن‬ ‫دەستدرێژی کردووەتە سەر‪ ،‬تا هەندێکی‬ ‫تریش دەستدرێژی بکاتە سەر‪ ،‬هەمبێرت‬ ‫هەمبێــرت بەدوای ســەرەداوی شــوێنی‬ ‫کچەکــەدا دەگــەڕێ و باقیی کاتەکەی بە‬ ‫نووســینی شتی تۆقێنەری وەک « کوپە‬ ‫چکۆلەکــەم لێوانلێــو بێقەرارییــە‪ ».‬پڕ‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬

‫ئاخۆ ئەمانە چ پەیامێکیان بۆ ئینســانی‬ ‫کــورد پێیە؟ بەمجــۆرە دەیانــەوێ ببنە‬ ‫چــاوی داهێنــان و چــاوی ڕەخنــە لــە‬ ‫کۆمەڵــگای کوردیدا؟ لەمەدا بەرۆکی کێ‬ ‫بگریــن؟ بەرۆکی پەیمانــگا هونەرییەکان‬ ‫و ئەکادیمیــای هونەر و مامۆســتاکانیان‬ ‫یــان بەرۆکــی نەوەیــەک کــە ئەوەندەی‬ ‫خولیــای نەرجســیەت و ناودەرکەوتنــە‪،‬‬ ‫یەک لەسەر سەدی ئەوە خولیای داهێنان‬ ‫و هونەری ڕاســتەقینە نییــە؟ ئەوەندەی‬ ‫خولیــای (الیــک)ە‪ ،‬بــە چارەکــی ئەوە‬ ‫خولیای خۆڕۆشــنبیرکردن و خوێندنەوە‬ ‫نییــە‪ ،‬تەنانەت لە بوار و پســپۆڕییەکەی‬ ‫خۆیشیدا‪.‬‬ ‫مــن لێــرەدا بــۆ ســەلماندنی ئــەم‬ ‫بۆچوونانــەم نموونەیەکــی زینــدوو‬ ‫دەهێنمەوە کە لە ڕۆژی جیهانیی شــانۆدا‬ ‫ڕووی دا و تووشی شۆکی کردم‪.‬‬ ‫ئێمــە وەکو دەزگای چاپ و پەخشــی‬ ‫ســەردەم لــە ڕوانگــەی هەســتکردن بە‬ ‫بەرپســیارێتیمانەوە بەرامبەر بە گرنگیی‬ ‫پێگەی شــانۆ لەناو کۆمەڵگادا‪ ،‬ســااڵنە‬ ‫کۆمەڵێــک کتێبــی شــانۆیی بــە دەق و‬ ‫لێکۆڵینــەوەوە چــاپ دەکەیــن‪ ،‬چ بیانی‬ ‫و چ خۆماڵــی‪ .‬ئەوەبوو ئەمســاڵیش بەر‬ ‫لــە وادەی ئــەو یادە بە دوو ســێ مانگ‪،‬‬ ‫خۆمــان ئامادەکرد تــا کۆمەڵێک کتێبی‬

‫بــاش هەڵبژێریــن و چاپیــان بکەین‪ .‬بۆ‬ ‫ئەو مەبەســتەش پەیوەندیمــان بە چەند‬ ‫نووســەر و وەرگێڕ و شانۆکارێکەوە کرد‬ ‫و ئیتــر ئەوەبوو هەموو هەوڵ و توانامان‬ ‫خســتە گەڕ تا کتێبەکان لە کاتی خۆیدا‬ ‫بــاو بکەینــەوە و بەرهەمەکەش ‪ ٩‬کتێب‬ ‫بــوو کــە ســیانیان لێکۆڵینــەوە بوون و‬ ‫دووانیــان دەقــی کــوردی و ئەوانــی تر‬ ‫دەقــی جیهانیــی وەرگێــڕراو‪ .‬ئەوەبــوو‬ ‫لەگەڵ بەڕێوەبەرێتیی شــانۆ ڕێک کەوتن‬ ‫لەســەرئەوەی لــە هەمــان ڕۆژدا‪ ،‬واتــە‬ ‫ڕۆژی جیهانیی شانۆ‪ ،‬لە هۆڵی ئامادەیی‬ ‫ســلێمانی کــوڕان کتێبەکان بۆ فرۆشــتن‬ ‫دابنێیــن‪ .‬ئێمــە جگــە لــەوەی نرخێکی‬ ‫کەممــان لەســەر کتێبــەکان دانابوو‪ ،‬بۆ‬ ‫هاوکاریی زیاتری شــانۆکاران داشکاندنی‬ ‫لە ســەدا ‪٣٥‬یشــمان بۆ کردبوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی تووشی شۆکی کردین ئەوەبوو کە‬ ‫لەکاتێکــدا نوخبەی شــانۆکاران هاتبوون‬ ‫بــۆ یادەکــە و ژمارەیــان چەنــد ســەد‬ ‫هونەرمەندێــک دەبوو‪ ،‬کەچی بڕی کتێبی‬ ‫فرۆشراو بەتەنها حەوت کتێب بوو‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئێمە لێرەدا مەبەستمان لە بڕی‬ ‫پارەکــە نییە‪ ،‬نەخێر بــە هیچ کلۆجێک‪،‬‬ ‫بەڵکــو ئــەوەی کە ئەمــە نیشــانەیەکی‬ ‫ترسناکە بۆ نێوەندێکی هونەری کە خۆی‬ ‫بــە جیاوازتر دەزانێ لــە باقیی کۆمەڵگا‬ ‫و ڕەخنــە لــە دەســەاڵت و کەلتــوور و‬ ‫کۆمەڵگا دەگرێت‪ ،‬لەکاتێکدا ئەمە ئاستی‬ ‫مامەڵەکردنێتــی لەگــەڵ دنیــای کتێب و‬ ‫ڕۆشنبیریدا‪ ،‬بەتایبەتیش کۆمەڵێک کتێب‬ ‫کە ســەر بە بوار و پســپۆڕییەکەی ئەون‬ ‫و هەمووشــیان بۆ یەکەمجــارە بە زمانی‬ ‫کوردی چاپ دەکرێن‪.‬‬ ‫بەڕاســتی ئەمــە دۆخێکــی ترســناکە‬ ‫و پێویســتە هەموومــان لــە ئاســتیدا‬ ‫هەڵوەستەیەکی جیددی بکەین‪ ،‬دەنا گەر‬ ‫وانەبێت و کار وابــڕوات دەبێ فاتیحە بۆ‬ ‫شانۆی کوردی و هونەرمەندی شانۆکاری‬ ‫کــوردی بخوێنین و بەشــێکی زۆری ئەو‬ ‫نمایشــانەی لــەم ســااڵنەی دواییشــدا‬ ‫بینیومانن گەواهیدەری ئەم قسەیەمانن‪.‬‬

‫چــۆن ســتراکتۆری کۆمەڵگە دەتوانێت بوونــی ژنان بکاتە‬ ‫سفر و تەنانەت ئەوانەی لە تەنیشتیانەوە دادەنیشن نەیانبینن‬ ‫و چۆن تەنیا لە ونبوونیاندایە کە دەردەکەون‬ ‫پانزا سەرنگووم دەبێت‪.‬‬

‫دا‪ .‬گلێنکاریــن دادوەرێکی ســکۆتییە بۆ‬ ‫دامرکاندنەوەی پشێوییەکانی ناوچەیەکی‬ ‫‪ /٧‬دواهەمینی هاناکۆ‪ ،‬چۆی یون‬ ‫‪ /١٠‬ڕیکۆردی باڵندەی کۆتایی‪،‬‬ ‫ئیســامی هیندســتان نێــردراوە‪ .‬هەندێ‬ ‫هاروکی موراکامی‬ ‫لەم نۆڤێال کۆریاییەدا‪ ،‬ژنێک کە ناوی مامەڵــەی نائەخالقــی ئەنجــام دەدا و‬ ‫وەک ســەرەتای ئەم ڕۆمانەی هاروکی‬ ‫هاناکۆیــە ســەرنگوم دەبێــت‪ .‬چەندیــن زاڵمێکی لێ دەردەچێت‪ ...‬ئینجا تۆ بۆی‬ ‫پیاوی جیاواز دەڕۆن بە دوایدا دەگەڕێن‪ ،‬چوویت‪ :‬گلێنکارین بێسەروشوێن دەبێت‪ .‬موراکامی‪ ،‬ئەوەی ون دەبێت پشیلەیەکە‪.‬‬ ‫بەاڵم نووســەر چــۆی یون قــەت ناویان‬ ‫ژنەکــە مێردەکــەی دەنێرێــت بە شــوێن‬ ‫ئاشــکرا نــاکات‪ -‬تەنیــا یەکــەم پیتیان‬ ‫پشــیلە ونبووەکەیانــدا بگەڕێــت‪ ،‬تــۆرو‬ ‫‪ /٩‬تەمی کۆتایی‪ ،‬ماریا لوسیا‬ ‫نەبێــت‪ .‬لەگەڵ هەموو ئــەو ڕۆمانەی لە‬ ‫ئۆکایــا هەرچــی لــە ژیانیــدا دەیزانێــت‬ ‫بۆمباڵ‬ ‫دنیــادا ژنــی ونبــووی بێناویــان تێدایە‪،‬‬ ‫لە دیوی ئەودیوی چیاکانی ئەندێســدا بیــری دەچێتــەوە‪ .‬ونبوون ســەیرترینی‬ ‫پێچەوانەکارییەکەی چۆی یون لەوەدا کێ لە بۆرخیســەوە‪ ،‬پاڵەوانەکەی نووسەری گۆڕانکارییەکان لەوانەدا دروســت دەکات‬ ‫لە چیرۆکەکەدا ناوێک ئاشــکرا دەکات و چیلی ماریا لوسیا بۆمبال دەست دەکات بە کــە چاوەڕێــن و دەگەڕێــن و نەختێکــی‬ ‫کێ نایکات شۆڕشگێڕانەیە‪.‬‬ ‫پرســیاردانان لەسەر هاوسەرگیرییەکەی‪ ،‬تریش چاوەڕێ دەبن‪.‬‬ ‫هــەر زوو دوای ئــەوە‪ ،‬لەگەڵ کەســێکی‬ ‫‪ /٨‬پیاوی سەر لێواری دەرگاکە‪،‬‬ ‫نەناســراودا لــە باخچەیەکــی تەماوییــدا‬ ‫خوێنــەران تکایــە چاوتــان لــە‬ ‫خۆرخێ لویس بۆرخێس‬ ‫ســێکس دەکات‪ .‬وەکــوو سرووشــتی خۆشەویســتەکانتان و هاوڕێکانتان و بە‬ ‫هیچــی بــاش لــە دەســتێوەردانی کەســانی سێکسیی نەناســراو لە باخچە دڵنیایی پشیلە و سەگەکانتان بێت‪.‬‬ ‫داگیرکەرانەوە بە دەست نایەت‪ ،‬بەتایبەت تەماوییەکانــدا‪ ،‬ئەم بــرادەرەش تەنانەت‬ ‫‪http://electricliterature.com/‬‬ ‫لە چیرۆکەکانی خۆرخێ لویس بۆرخێس نهێنیئامێزتــر لە گوێدرێژەکەی سانشــۆ‬ ‫‪famous-literary-vanishings/‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )498‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/4/4‬‬

‫‪3‬‬

‫بااڵبونی هونەرمەند لەنێو ماتریاڵی سادەدا‬ ‫‪LES‬‬ ‫(‪TORTURES‬‬ ‫‪)VOLONTAIRES‬ەوەیە‪ ،‬وێنەی‬ ‫ئەم كارە فۆتۆگرافیانەی لەســەر شێوەی‬ ‫لەبزینەیی داڕشتوە لەسەر تەختی دیواری‬ ‫هۆڵی نمایشــەكە‪ ،‬كــە لە تەنیشــتیەوە‬ ‫بۆكسێكی چوارگۆشــە هەیە و پەڕاوێكی‬ ‫بەرگ قاوەیی لەناودایە‪ .‬وێنەی(‪)5‬‬

‫ژوان ئەبوبەکر عەبدوڵاڵ‬

‫ئانێت مێساژێر‪Annette( :‬‬ ‫‪)Messager‬‬ ‫بــە بەكارهێنانــی ئــەو مەتریااڵنەی‬ ‫كەبەشــێكە لــە هونــەری هــەژار‪ ،‬وەك‪:‬‬ ‫پارچــە قومــاش‪ ،‬خامــەی ڕەنگاوڕەنگ‬ ‫كارە فۆتۆگرافیــەكان پێكهاتبــوون‬ ‫و ئاژەڵــی مۆمیاكراو‪ ...‬ئانێت میســاژیر‬ ‫لــە زنجیــرە كارێــك لە ســەر رێــرەوی‬ ‫هەیكەلێــك لەجادووەیەكــی رێكخــراو‬ ‫جوانییــەك‪ ،‬كە كۆمەڵگە ســەپاندویەتی‬ ‫پێكدەهێنێت‪ ،‬كە هەستێكی بزوێنەری پڕ‬ ‫بەســەر ئافرەتدا لەرێگــەی هۆكارەكانی‬ ‫لە دڵەڕاوكێمان پێدەبەخشێت‪.‬‬ ‫ڕاگەیاندنــەوە‪ .‬لــە وینەكانــدا پڕۆســەی‬ ‫هونەرمەنــد ســاڵی ‪ 2005‬بــەو كارە‬ ‫جوانكاری جۆراوجۆر دەبینرێت لە سادەوە‬ ‫ئینستلەیشــنەی كە بەنــاوی «كازینو»‬ ‫بــۆ ئاڵۆزترینیــان وەك نەشــتەرگەری‬ ‫لــە پەنجاویەكەمین بیەناڵی ڤینیســیادا‬ ‫جوانــكاری كە بەكارهاتووە لە الیەن ئەو‬ ‫پێشكەشــی كــرد و خەاڵتــی شــێری‬ ‫ئافرەتانەی بەشــوێن جوانی و گەنجیاندا‬ ‫ێ بەدەســتهێنا‪ .‬ئــەو لێرەوە‬ ‫ئاڵتونــی پ ‌‬ ‫وێنەی ژمارە (‪)١‬‬ ‫بــوو بــە هونەرمەندێكــی بەناوبانــگ‪ ،‬و‬ ‫زیاتــر بەجیهــان ناســرا‪ ،‬بەتایبــەت لــە كارە ئینستلەیشــنەدا‪ :‬گەشــتەكەی‬ ‫نێــوان هونەرمەندە فەرەنســیەكانی تری پینوكیو(بوكەڵەی دارینە) دەستپێدەكات‬ ‫ســەردەمی خۆیدا‪ .‬لەوســاتە وەختەوە‪ ،‬لەنــاو دارســتانێكی دروســتكراو لــە‬ ‫دەرگای ئەوەی بۆ كرایەوە كە بەشــداری پشتینەیەكی بەیەكداچوو‪ ،‬لەم دارستانەدا‬ ‫ژمارەیەكــی زۆری پیشــانگە جیهانیەكان زینــدەوەری بێزاركــەری تێــدا دەژیا‪ ،‬لە‬ ‫بــكات و هــاوكات كارەكانــی ڕوبــەڕوی شــێوەی هێماگەلێك لە نێــوان دنیایەكی‬ ‫هێرشــی ڕەخنەگەرانــەی نــاو كۆمەڵگە ترس و خەیاڵئامێزدا‪ .‬بڕوانە وێنەی (‪)1‬‬ ‫بــوەوە‪ ،‬ســەرجەمی ئــەم ڕەخنانــەش‪،‬‬ ‫بەرەنجامی ئاشكراكردنی جیهانی ناوەوە‬ ‫لــە ناو هۆلی دووەم‪ :‬دەبینین بینوكیو‬ ‫و شــاراوەی كەسایەتی مرۆڤە‪ ،‬كە لەالی قوتدراوە‪ ،‬لەالیەن نەهەنگێكی گەورەوە‪،‬‬ ‫هونەرمەند جیهانێكــە زۆر دەوڵەمەند بە كە بە پارچەیەك قوماشــی سوری گەورە‬ ‫خســتنەڕوی پرســیارە پڕ دڵەڕاوكێكانی و جێگیر دروســتكراوە‪ .‬لە هەمان كاتدا‪،‬‬ ‫ئەم سەردەمە‪.‬‬ ‫ماســكی ڕەش دەبینیــن كە بــە بنمیچی‬ ‫(كازینــو) نــاوی ئــەو بەرهەمــە هۆڵەكەوە هەڵواســراوە و بە شێوەیەكی‬ ‫ئینستلەیشــنەیە‪ ،‬كــە ســ ‌‬ ‫ێ هۆڵــی لــە هێــواش و هێمنانە ئەم ماســكانە بەرز و‬ ‫وێنەی ژمارە (‪)٢‬‬ ‫پاڤیلۆنــی* فەرەنســی لــە بیەناڵــی نزمیان پێدەكرێــت لەگەڵ بونی ڕووناكی‬ ‫ڤینیسیادا داگیركرد‪ ،‬بیرۆكەی ئەم كارەی ڕەنگاوڕەنگ‪.‬وێنەی(‪)2‬‬ ‫بوكەڵە پینوكیو»‪ .‬وێنەی (‪)3‬‬ ‫هونەرمەند لەسەر كەسایەتی پینوكیو بوو‪،‬‬ ‫لەهۆڵی سێیەمدا‪ :‬سەرچڵی پینیوكیو‬ ‫(پینوكیــو‪ :‬ئەو بوكەڵەیەیــە كە لەداری‬ ‫گەیشــتنی‬ ‫بۆ‬ ‫گەشــتێكیدا‬ ‫لــە‬ ‫دەبینیــن‬ ‫بەرهەمێكــی تری (ئانێت مێســاژێر)‬ ‫ســنەوبەر دروستكراوە)‪ .‬بەسەرهاتی ئەم بەمــرۆڤ بــوون‪ ،‬ئەم بیرۆكەیــە كەمێك ی هونەرمەنــد‪ ،‬بەنــاوی (پشــوی‬ ‫بوكەڵەیەی لــە ڕۆمانێكەوە وەرگرت‪ ،‬كە تێكەڵ بەخەیاڵئامێــزی هونەرمەندبووە‪ ،‬نیشــتەجێبوان) (‪LE REPOS‬‬ ‫لەالیەن نوسەرێكی ئیتالی بە ناوی(كارلو پینیوكیــو لەم گەشــتەیدا تەنها بەمرۆڤە ‪)DES PENSIONNAIRES‬‬

‫هونەرمەند دەیەوێت ڕۆڵی مرۆڤی ســەردەم بخاتەڕوو‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی مرۆڤایەتی لەســەر گڕكان دانیشــتبێت و‬ ‫ئازار بچێژێت‬ ‫كولودی) ســاڵی ‪ 1881‬نوســرابوو‪ ،‬ئەم‬ ‫ڕۆمانە باس لەبوكەڵەیەكی دارینە دەكات‬ ‫كە لەبەرچاوی دارتاشــەكەی «جیپیتو»‬ ‫ژیانــی پێبەخشــرابوو‪ .‬ئەم كەســایەتیە‬ ‫دارینەیــە داســتانی «بیگمالیــۆن» مان‬ ‫بیردەخاتــەوە‪( :‬لەمیتۆلۆژیای یۆنانیدا‪،‬‬ ‫بیگمالیــون هونەرمەندێكــی نــاودار بوو‬ ‫كەوتبــووە خۆشەویســتیەوە لەگەڵ ئەو‬ ‫پەیكەرەی دایتاشیبوو‪ .‬پاشان ئەفرودیت‬ ‫ژیانی بە پەیكەرەكە بەخشی)‪.‬‬ ‫لــە هۆلــی یەكەمــی نمایشــی ئــەم‬

‫وێنەی ژمارە (‪)٤‬‬

‫خراپــەكان دەگات و لەهەمــان كاتــدا‬ ‫هاورێــی خراپــی دەبێــت‪ .‬لــە ئەنجامی‬ ‫ئــەم تاقیكردنەوانەیــدا لەكۆتــادا دەبێت‬ ‫بــە مــرۆڤ‪ .‬لەبەرەنجامــدا هونەرمەنــد‬ ‫دەیەوێــت ڕۆڵــی مرۆڤــی ســەردەم‬ ‫بخاتــەڕوو‪ ،‬وەك ئــەوەی مرۆڤایەتــی‬ ‫لەسەر گڕكان دانیشتبێت و ئازار بچێژێت‬ ‫لەئەنجامی یاســاگەلێكی لەپڕ و پەنهان‪.‬‬ ‫هونەرمەنــد لەم بارەیەوە دەڵێت‪« :‬ئێمە‬ ‫لەنــاو كەشــێكی پۆســت‪-‬مرۆڤایەتین و‬ ‫چەســتەمان یاریپێدەكرێــت‪ ،‬هــەر وەك‬

‫وەیــە‪ ،‬كە لــە ســالی ‪ 1971‬بــۆ ‪1972‬‬ ‫پێشكەشی كردوە‪ ،‬ئەم بەرهەمە پێكهاتوە‬ ‫لە كۆمەڵێك جەستەی چۆلەكەی مردوو‪،‬‬ ‫كــە جلیــان لەبەركــراوە‪ .‬لــەم كارەیــدا‬ ‫كەشــێكی دەورەدراو بــە تەرمــی مردوو‬ ‫دەبینین‪ ،‬كە تەنانەت ئەومرۆڤانەی خاوەن‬ ‫هەستیارییەكی نزمن بەرامبەر ئەم جۆرە‬ ‫دیمەنانە‪ ،‬كاریگەردەبــن پێی‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫بــەم دیمەنانــە مندااڵنــی پــێ دڵخــۆش‬ ‫دەكرد‪ ،‬كە دڵخۆشــكردنێك بو‪ ،‬لەسەروو‬ ‫خواســتی ناڕازیانــەی دایــك و باوكیان‪.‬‬ ‫لێــرەدا باڵندە بچوكــەكان وەك یاریەكی‬ ‫بێبەزەیی دەستی منداڵ دەردەكەوتن‪ ،‬لە‬ ‫ناو ســزادانێكی بێئاگایانە كە بەشــێوەی‬ ‫گشــتی بەرامبەر بە بوكەڵــەكان ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪.‬وێنەی(‪)4‬‬ ‫ئانێــت لەم بارەیــەوە دەڵێت‪ « :‬ئێمە‬ ‫هەمــوو منداڵیــن‪ ،‬منداڵــی زۆر پیــر»‪.‬‬ ‫«هەموو ژیانمان‪ ،‬لەیاریداین‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫دەزانیــن كــە كۆتاییەكەی بــۆ هەمومان‬ ‫یەك ئەنجامە لە یەك ڕۆڵدا‪ :‬لەڕاســتیدا‪،‬‬ ‫هیچ شــتێك بونی نیە كە دڵگیرتربێت لە‬ ‫یاری‪ ،‬هــەروەك ئــەو (یاری)یەی (من)‬ ‫دەیگێڕم لێرەدا»‬ ‫كارێكی تر ئانێت میســاژی لە زنجیرە‬ ‫كارە فۆتۆگرافیەكانی كە بە ڕەشوســپی‬ ‫لەســاڵی ‪ 1972‬بەرهەمــی هێنــاوە‪،‬‬ ‫بەنــاوی (ئازاركێشــانی خۆبەخشــان)‬

‫وێنەی ژمارە (‪)٣‬‬

‫وێنەی ژمارە (‪)٥‬‬

‫دەگەرێــن‪ .‬هونەرمەند دەیەوێت تیشــك‬ ‫بخاتــە ســەر توندوتیژی جەســتە‪ :‬وەك‬ ‫پڕۆسەیەكی سادیزم كە لەنێو ئافرەتاندا‬ ‫بەربــاوە لە ئەنجامی ئازاردانی جەســتە‬ ‫كە ســەپێنراوە بەسەریاندا لەناو جیهانی‬ ‫نێرینەدا‪ .‬ئەم پرۆسەیە ئەو گۆرانكاریانە‬ ‫تۆماردەكــەن كــە ئافرەت لە كەشــێكی‬ ‫مرۆڤایەتیەوە بۆ كەشــێكی كااڵ ئاســای‬ ‫سێكسی دەبەن‪.‬‬ ‫بەشــێوەیەكی گشــتی ژیانــی‬ ‫هونــەری هونەرمەنــد لــە دوتوێــی كارە‬ ‫هونەرییەكانیەوە دوو تەوەرمان بۆ دیاری‬ ‫دەكات‪ :‬یەكــەم ‪/‬كارە هونەریەكانــی‬ ‫ســااڵنی حەفتــای‪ :‬لە ئەنجامــی گۆرینی‬ ‫كارەكانــی لە ســنوری علمانیەتی ڕەهای‬ ‫ئــەو دەمە‪ ،‬بەدانانــی ژن لە ناو مەیدانی‬ ‫هونــەری لــە ســیدەی كارەوە‪ ،‬لەگــەڵ‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی وتاری نێرینە‪ .‬ئەمانە وا‬ ‫لەكاردەكات چاالك بێت و كاردانەوەشــی‬ ‫هەبێت لەسەر قیەبەهای ئاكاریی و چێژی‬ ‫بــاو‪ .‬لەپرۆســە تایبەتیــە هونەرییەكانی‬ ‫هونەرمەند جیهانی ئافرەت پیشاندەدات‪.‬‬ ‫لەراستیشــدا هونەرمەند كاریگەربووە بە‬ ‫ێ بریتوون و ژن‬ ‫كارە سوریالیەكانی ئەندر ‌‬ ‫لە چوارچێوەی سالی حەفتاكان‪ ،‬هەر لەو‬ ‫ماوەیەشــدا كارەكانی گەشــەی بەرچاوی‬ ‫بەخــۆوە دیوە لە چوارچێــوەی نێوەندی‬ ‫هونەریــی پاریســیدا‪ .‬تایبەتمەندیەكــی‬ ‫تــر لــە ناوكارەكانیــدا دژواری مندالــی‬ ‫ئاشكرادەكات كە پەیوەندی بە جیهانێكی‬ ‫ئەفسون ئامێزەوە هەیە‪.‬‬ ‫دووەمیــان خوێندنەوەیەكی ســادی و‬ ‫مازوخییانەیە‪ :‬بۆئەم مەبەســتەی وێنەی‬ ‫گالتەجــاری و توندوتیژ یان ترســێنەری‬

‫««‬

‫بەكارهێنــاوە بۆ پرســیاركردن لە ســەر‬ ‫بیــروڕای كۆمەلگــە‪ .‬لێــرەدا‪ ،‬هونەرمەند‬ ‫یاریدەكات‪ ،‬لەریگای بەكارهینانی وینەی‬ ‫زۆر كاریگەر كە ئاماژە بە پراكتیزەكردنی‬ ‫هەســتی سادی و مازوخی دەكات‪ ،‬بۆ لە‬ ‫ناوبردنی بیری پیاو ساالری و نەهێشتنی‬ ‫ئــەو بیــرەی كــە ئافــرەت وەك كااڵی‬ ‫سیكســی ببینرێــت‪ .‬وەك لە نــاو كاری‬ ‫(ئازاركێشــانی خۆبەخشــان) دەبینیــن‬ ‫قەدەخەكراوەكانمــان وەبردینێتــەوە‪ ،‬لە‬ ‫نــاو كولتوریكدا كــە دەیەویت پەیوەندی‬ ‫سیكسی سروشتی بكاتەوە‪.‬‬ ‫هونەرمەند وامان لێدەكات‪ ،‬بیركەینەوە‬ ‫لــە بیــری گشــتگیری كۆمەڵگــە كــە لە‬ ‫كەلتــورەوە بۆمــان گوێزراوەتــەوە‪(.‬‬ ‫بەختەوەرتریــن ئافــرەت مێژویەكی نیە‪،‬‬ ‫ئافــرەت ناســكترین دروســتكراوە لە ناو‬ ‫مەملكەتی ئاژەالنــدا) ئەمە ئەو پەیامەی‬ ‫هونەرمەنــدە كــە دەیەوێــت بیگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئەویش لەناوبردنی تێڕوانینی كۆمەڵگەیە‬ ‫لەبارەی بە كااڵكردنی ئافرەتەوە‪.‬‬ ‫ئانێت مێســاژێر بەڕەگەز فەرەنسییە‪،‬‬ ‫لــە ســالی‪ 1943‬لە بیــرك (بــاد كالیە)‬ ‫لەدایكبــووە‪ .‬لە ســاڵی ‪ 1962‬دەســتی‬ ‫بــە خوێندنــی هونــەر كــردووە لــە‬ ‫ئەكادیمیای نیشــتیمانیی پاریس‪ .‬یەكەم‬ ‫خەالتــی لــە پێشــبركێیەكی فۆتۆگرافی‬ ‫دا بەدەســتهێناوە بەنــاوی نیشــتمانی‬ ‫فۆتۆگرافی ڕەنگاوڕەنگ‪( :‬گەشتێك بەناو‬ ‫جیهاندا لە باشوری ئەوروپا تا ئاسیا)‪.‬‬ ‫لەپاش بەدەســتهێنانی شێری ئاڵتونی‬ ‫لــە پەنجاویەكەمیــن بیەناڵی ڤینیســیا‪،‬‬ ‫لــە ســاڵی ‪ 2005‬ئــەم ژنــە هونەرمەندە‬ ‫زیاتــر خــۆی بەجیهــان ناســاند‪ ،‬لــەو‬ ‫دەمەوە لــە میانی ئەم هونەرە تایبەتەی‬ ‫خۆیــدا بەردەوامــە‪ .‬وەك هونەرمەندێكی‬ ‫هاوچەرخ‪ ،‬جیهانی هونەر پێشبینی كاری‬ ‫هونەری بااڵتری لێدەكات‪.‬‬ ‫(*) پاڤیلۆن (‪ )Pavillon‬بەواتای‬ ‫ماڵی بچوكی دورەدەست یان تایبەت‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫ •‬ ‫‪Beaux‬‬ ‫‪Arts،‬‬ ‫‪TTM‬‬ ‫‪Editions، ADAGP، Annette‬‬ ‫‪Messager، paris 2007.‬‬ ‫ •‬ ‫‪Serge‬‬ ‫‪Lemoine،‬‬ ‫‪Annette Messager Comédie‬‬ ‫‪Tragédie،‬‬ ‫‪1971-1989‬‬ ‫‪au‬‬ ‫‪Musée de Grenoble.‬‬ ‫ •‬ ‫‪Annette‬‬ ‫‪Messager،‬‬ ‫‪Faire des histoires، catalogue‬‬ ‫‪d‌une exhabition tenue au‬‬ ‫‪Mercer Union et au Cold City‬‬ ‫‪Gallery.1943‬‬ ‫ •‬ ‫‪h t t p s : / /‬‬ ‫‪annettemessager.wordpress.‬‬ ‫‪com/2013/04/16/rubato‬‬‫‪ma-glissando-oeuvre‬‬‫ ‪d u n e - p l a st i c i e n n e - e t - d u n‬‬‫‪compositeur/‬‬ ‫ •‬ ‫‪https://critiquedart.‬‬ ‫‪revues.org/1179‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )498‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/4/4‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫لە لێواری هەڵدێرەوە‪...‬‬

‫شیعری‪ :‬ڤیكتۆر هوگۆ‬ ‫وەرگێڕانی لە فرانسییەوە‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬

‫‪1‬‬ ‫تۆ ‪ ...‬لە ناو نادیاریی پێدەكەنی‬ ‫ئەی گیانی ئەستەم و ناسكم‪،‬‬ ‫تەنیا‪ ،‬نارشین‪ ،‬تاڵ‬ ‫هەست بە كراسەكەت ئەكەم ئەشەكێتەوە‬ ‫كەچی لە بن پێم زەریای تاریك‬ ‫هەنسكی دێتێ‌‪.‬‬ ‫شەو‪ ،‬بۆ رسوودەكانم دائەنیشێ‌‪.‬‬ ‫بەیتی غەمباری خۆم ئەچڕم‬ ‫لە ئاسۆش‬ ‫فریشتەی خرۆشاو‬ ‫شەقەی باڵەكانی تێكەڵ بە رسوودەكانم ئەكا‪.‬‬ ‫بیر لەو هەژارانە ئەكەمەوە‪،‬‬ ‫لە ناو ئەم هەموو كەالوانە‬ ‫ئاگریان تروسكایی دێ‌‪،‬‬ ‫ریشی بۆر و قژی زێڕین‬ ‫ئاوی قووڵی ئەم شەوە تفتە‬ ‫لەگەڵ خۆی ئەیانبا‪.‬‬ ‫بۆ مردووی ئەوانی دی ئەگریێم‪،‬‬ ‫هەیهات! خەم و پەژارەی ئەوانیش‬ ‫هەر هی ئێمەیە‪،‬‬ ‫لە نێوان هەڵدێر و قوواڵیی زەریا‪،‬‬ ‫هەمان گەمی بزربوو‬ ‫لە كن هەمان تاوێرەبەرد‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪2‬‬ ‫ئەم هەموو دەریاوانە پیر و الوانە‪،‬‬ ‫ناسك هاواریان ئەكرد و‬ ‫وشەی شیرینیان ئەوت‪،‬‬ ‫لە ئاسامن زایەڵەی ئەهات و‪،‬‬ ‫ماسی ئاڵتوونیش بە ناو‬ ‫قژیان ئەهات و ئەچوو‪.‬‬

‫كەچی لە لێوارەكانی زەریا‬ ‫هێشتا خەون بەو مێوانانە ئەبینن‬ ‫كە لە نادیارەوە هاتوون‬ ‫بە ناو ئاوی پڕ لە مووچڕكە سەری خۆیان هەڵگرتووە‪،‬‬ ‫لەم گەڕانەیان بە دوای سێبەر‬ ‫كەسێك چییە لێیان نەگەڕاوەتەوە‪.‬‬

‫لە قوواڵیی شەپۆڵە بێ‌ ئەژمارەكان‬ ‫لە ناو تاریكایی ئەنگوستەچاو‬ ‫شەپۆڵی تار و ترسناك‬ ‫دەمیان كردۆتەوە و شاگەشكە و تۆقینی بێپایانیان‬ ‫ئەخۆنەوە‪.‬‬

‫ئەوە منداڵ بوو‪ ،‬ئینسان بوو!‬ ‫ئاوا بانگیان ئەكەن و ناویان لێ‌ ئەنێن‬ ‫لە ناو ماڵەكان‪ ،‬ئێواران‬ ‫كە فەنەری زەریا هەڵدەبێ‌ و‬ ‫گڕی شینی سەر بڵێسەكەی شاگەشكە و شێت ئەب ‌‬ ‫ێ‬

‫تارمایی كەسەكان بە ئاستەم ئەبینم‬ ‫چیرت بانە ڕەشەكان و‬ ‫دارستانەكان كە سەوڵی تەڕ ئەبەخشن نابیننەوە‪،‬‬ ‫چیرت مێرگەكان‪ ،‬گوڵەكان‪ ،‬دووكەڵەكان‬ ‫لە ناو زەردەپەڕی ئێوارە‬ ‫نابیننەوە‪.‬‬

‫یەكێ‌ ئەڵێ‌‪ :‬هیوام وایە لە مانگی خەزەڵوەر‬ ‫هەموو بگەڕێنەوە‪ :‬ژان‪ ،‬پیێر‪ ،‬ژاك‪ ،‬لوی‪.‬‬ ‫كە ترێ‌ پێ‌ دەگا و‬ ‫كە بای شەوانیش لەبەرخۆیەوە بە پسەپس ئەڵێ‌‪:‬‬ ‫ئەبوورێتەوە!‬

‫لە نیگایان شەپۆلێ‌ شێت‬ ‫كە هەردەم ڕائەكا و‬ ‫بای هار سەرادووی ناون‪،‬‬ ‫تارمایی ڕەشی پیادەكان ئەگۆڕێ‌‬ ‫بەاڵم زەمین هەرگیز لە ڕوانینیان بزر نابێ‌‪.‬‬ ‫ئەوان سێبەر و تەرمن‪:‬‬ ‫ئەوانەی لە بەندەرێكەوە ئەچن بۆ یەكێكی تر‬ ‫لە ناو كشانەوەی زەریا‬ ‫چیرت گزنگ نابیننەوە‪،‬‬ ‫بەرەبەیانی پڕ لە رسوود و ئاوازیش‬ ‫نایانبینێتەوە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫لە سەروبەندی ڕەشەبا و تۆفانیش‪ ،‬یەكێكی تر ئەڵێ‌‪:‬‬ ‫سەیركەن‪ ،‬سەریان ئەبینم‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێوارە دەردەكەونەوە‪ ،‬ئەو ساتەی‬ ‫هەموو شەپۆڵەكان گۆڕستانێكن‬ ‫هەنیەكانی لێ‌ ئەبیرنێ‌‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫لە ناو ئەم شەپۆڵە شێت و هارە‬ ‫گیانیان لە ئاسامن لە دایكبووە‪،‬‬ ‫باڵندەی خودایی‬ ‫هەموو شەپۆڵێك گۆڕێكە‬ ‫هەموو شەپۆڵێك‪ ،‬ئاه! گیانەكەم‪،‬‬ ‫بێشكەیەكە‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٩‬دوشةممة ‪201٦/٤/٤‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬

‫بةهمةن تاهري نةرميان‬

‫‪289‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )289‬دوشةممة ‪2016/4/4‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫یەكگرتووی ئیسالمیی و‬ ‫کابینە تەکنۆکراتەکەی عەبادی‬ ‫ئاسۆ جەلیل‬ ‫پــاش فشارەكانی تــەوژمــی ســەدرو‬ ‫سەرقاڵبوونی عەبادی بۆ پێكهێنانی‬ ‫كابینەی حكومەتێكی تەكنۆكرات‪ ،‬دواجار‬ ‫بەم دواییانە لیستی ناوی وەزیرەكان‬ ‫ئاشكرا كــران‪ ،‬بێگومان ئــەوەی گرنگ‬ ‫بوو یەك هەڵوێستی الیەنە كوردییەكان‬ ‫بوو تێكڕا لەبەرامبەر ئەم گۆڕانكارییە‬ ‫دراماتیكییەدا ل ــەڕووی سیاسییەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی جێگەی لەسەر راوەستانە‬ ‫بریتییە لــە هەڵوێستی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی كوردستان‪ .‬كەلەالیەك لەگەڵ‬ ‫الیەنە كوردییەكاندایە‌و لەژێریشەوە‬ ‫یەكێك لــەوەزیــرە هەڵبژێردراوەكانی‬ ‫نێو كابینە تەكنۆكراتەكەی عەبادی‬ ‫ئەندامێكی پلە بەرزی ئەوانە‪ ،‬كەپێشتر‬ ‫لەهەڵبژاردنی شارەوانییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان كاندید بــوو بۆ سەرۆكی‬ ‫شارەوانی سلێمانی‪ ،‬ئەویش ( هۆشیار‬ ‫رەسول) بوو‪ .‬ئەم حاڵەتە وامان لێدەكات‬ ‫بەمێژووی ئیخوان موسلیمین وەك دایكی‬ ‫یەكگرتوو لەهەندێ قۆناغی مێژووی‬ ‫سیاسیی میسردا بچینەوەو ئەمجۆرە‬ ‫هەڵوێست‌و رەفتارانە شیبكەینەوە‪ ،‬تا‬ ‫هەمووان بزانن ئەمانە لە ئیخوانەوە فێری‬ ‫وشیار ڕەسوڵ ئەمین وەزیری ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن و شارەوانیەکان لە حکومەتی نوێی عوبادی‬ ‫ئەم سیاسەتە بون‪ .‬بۆیە ئێمە لەدوو‬ ‫رەهەندەوە لەسەر ئەم هەڵوێستە دوو میسردا راڤـــەی هەڵوێست‌و رووداوو زۆركات ئایەت‌و فەرمودەشی بۆ پەراوێز پێویستی بەهاوسۆزیی‌و پیشتیوانی بو‬ ‫فاقیەی یەكگرتووی ئیسالمیی دەدوێین‪ .‬پێشهاتەكانی میسری دەكرد‪ .‬لەسوریاش دەخەن‪.‬‬ ‫كەچی عەلی قەرەداغی ئەمینداری یەكێتی‬ ‫كاتێك بەرەی (تەلیعە) دژی رژێمەكەی‬ ‫لەهەڵبژاردنەكانی ‪ 2005‬یش تەنها زانایانی مسوڵمانی جیهانی‪ ،‬لەبری‬ ‫یەكەم‪ :‬دو هەڵوێستیی یەکگرتوو‬ ‫حافز ئەسەد شەڕیان دەكرد‪ ،‬ئیخوانەكانی یەكگرتوو لەدەرەوەی لیستی هاوبەشی پشتیوانی برا كوردەكان‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫ئەگەر بگەڕێینەوە سەر مێژووی ئیخوان سوریا لەگەڵ رژێمی ئەسەد دا بوون‪ ،‬كــوردیــی بــوو‪ ،‬لــەژێــرەوە هەموو رێ‌و پشتیوانی ئۆردوگانی لەهەڵبژاردنەكانی‬ ‫موسلیمین‌و هەڵوێست‌و رەفتارەكانی باش تەنها لــەبــەرئــەوەی ســەر بــە ئیخوان شوێنەكانی تـــەواو دەكــــەن‌و دواتــر توركیادا كرد‪ .‬تەنانەت یەك بەیاننامەی‬ ‫لەو راستیە تێدەگەین‪ ،‬كە یەكگرتوو بۆچی نەبوون‌و بزوتنەوەیەكی جیهادی بوون‪ ،‬دەشڵێن ئێمە ئاگامان لێی نییە‪ ،‬ئەم رەسمی عەلی قەرەداغی‌و رێكخراوەكەی‬ ‫ئێستا ئەم رەفتارە دەكــات؟ تەنانەت تاوەكو لەكوشتارگەكانی شاری حەمما روە سیاسییەی یەكگرتوو تەنانەت نییە بۆ كــورد‌و كێشەی كــورد لەهیچ‬ ‫كاتێك جەماعەی ئیسالمی لەمیسر ئیخوانەكانیشی لەناو برد‪ .‬تەنانەت باس لەبارودۆخی كوردانی باكوورو توركیاشدا پارچەیەكی كوردستان‪ 4 .‬مانگ كۆبانێ‬ ‫ئەندام‌و سەركردەكانیان لەزیندانەكاندا لەپێوەندییەكانی ئیخوان موسلیمین‌و لەماوەی پێشوودا هەستی پێدەكرێت‪ ،‬لەژێر گــەمــارۆی داعــشــدا بــوو‪ ،‬دەیــان‬ ‫بوون‌و سزا دەدران‌و لەسێدارە دەدران‪ ،‬ئاسایشیی ناوخۆی میسر دەكرێ لەزۆر بەتایبەت كاتێك ســوپــای سوڵتانە جار كوشتوبڕ كراوە‪ ،‬كەچی جورئەتی‬ ‫كە پارتێكی ئیسالمیی بوو‪ ،‬بەاڵم رابەری ســەردەمــی مــێــژوویــدا‪ ،‬تەنانەت بگرە خوێنمژەكەی ئۆردوگانی نزیك لەئیخوان هیچیان نەبوو‪ ،‬بەاڵم بۆ میانمارو نیپاڵ‌و‬ ‫ئەوكاتەی ئیخوان موسلیمین ( عومەر رێكەوتنی سیاسیش‪.‬‬ ‫كوشتوبڕی خەڵكی بێتاوانی مەدەنی فەلەستین‌و ئیخوانەكانی میسر بەیاننامە‬ ‫تەلمەسانی) لــەگــەڵ ســەرانــی رژێمی‬ ‫بۆیە ئەم هەڵسوكەوت‌و مامەڵەیەی كوردیان لەشارەكانی جەزیرە‌و دیاربەكر لەسەر بەیاننامە دەری دەكەن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫فەرمانڕەوایی میسری ئەوكاتە كۆبووەوە‌و یەكگرتوو و هی ئەو ئاوەیە‪ ،‬كە ئیخوان دەكــــرد‪ ،‬ئــەمــیــنــدارەكــەی یەكگرتوو كار گەیشتۆتە ئەو ئاستە نزمەی بەیاننامە‬ ‫ئامادەی ئاساییكردنەوەی پێوەندییەكان بۆی رژاندوون‪ .‬گاڵتەئامێزانە یەكگرتوو لەئەستەمبوڵ بــەشــداری كۆنفرانسی بــۆ پشتیوانی كڕینی كــااڵی توركی‬ ‫بو‪ ،‬لەكاتێكدا ئیسالمییەكانی تری وەك رای ئەگەیەنێت‪ ،‬كە ئەو وەزیرە كاندید تیرۆری دەكرد‌و وتاری پێشكەش دەكرد‪ ،‬بكا‪ ،‬عەلی قەرەداغی پاش تێكچوونی‬ ‫جەماعەی ئیسالمیی كوشتوبڕ دەكران‪.‬‬ ‫كراوە لەدەرەوەی بڕیاری سەركردایەتی بێئەوەی هەستی نەتەوەبوونی بجوڵێ‌و پەیوەندییەكانی توركیا‌و روسیا‪ .‬بۆیە‬ ‫هــەڵــوێــســتــێــكــی دیــكــەی ئــیــخــوان حزبەكەیان بــووە‪ ،‬بــەاڵم هەموو كەس بە سوپاكەی ئاكەپە بڵێ تیرۆر لەباكوور ئەم وەزیــرەی یەكگرتوو‪ ،‬تەڵەكەیەكی‬ ‫موسلیمین لەسەردەمی شۆڕشەكانی یــەكــگــرتــوو مــەســەلــەی گــوێــڕایــەڵـی‌و ئەنجام دەدەی‪ ،‬بەڵكو نەك هەر ئەوەی ترە لەتەڵەكەكانی یەكگرتوو لەئیخوانەوە‬ ‫بەهاری عەرەبیدا لەمیسر‪ ،‬كە خەریك دیسپلینی حزبی‌و رێكخستن‌و دەعوە‌و نەکرد‪ ،‬بەڵكە خۆی ئەدزییەوە‌و پینەو بۆیان ماوەتەوە‪.‬‬ ‫بوو رژێمی موبارەك دەڕووخا‌و دەكەوت‪ ،‬ئیمانیشیان باش دەزانێت‪ ،‬كە تەنانەت پــەڕۆی دەكـــرد‪ .‬یاخود كاتێك كورد‬ ‫بەتایبەت بەیاننامەی ژمـــارە یەكی‬ ‫نووسیبوو‪ ،‬لەوەدا بوو بەیاننامەی ژمارە‬ ‫دوو دەربكات‌و بەیەكجاری واز لەدەسەاڵت‬ ‫بهێنێت‪ ،‬بۆیە سەرانی ئیخوان بە نهێنی‌و‬ ‫بەدزییەوە لەگەڵ رژێمەكەی موبارەك‬ ‫كۆبوونەوە‌و داوایان كرد سەركردەكانیان‬ ‫لەزیندانەكانیان ئازاد بكەن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫گەنجانی سێكیۆالرو ئایندار‌و ئیسالمیی‬ ‫دیكە‌و دەرەوەی بیری ئیخوان خوێن‌و‬ ‫قوربانیان دەدا بۆ رزگاربوون لەموبارەك‌و‬ ‫دەستەو تاقمەكەی‪ .‬ئەمەش تۆمەت نییە‬ ‫ئەوەنەی قسەی بیرمەندێكی گەورەی‬ ‫جیهانی عەرەبی وەك ( عەزمی بەشارە)‬ ‫یــە‪ ،‬كە لەكاتی بــەردەوامــی شۆڕشی‬

‫دووەم‪ :‬تەمومژ لە هەڵوێستی‬ ‫یەكگرتوودا‬ ‫كــەس نكوڵی لـــەوەو نییە‪ ،‬كەئەم‬ ‫رەفـــتـــارەی یــەكــگــرتــووی ئیسالمیی‬ ‫دەچێتە خانەی رەفتاری پڕ تەمومژ‪ ،‬كە‬ ‫لەژێرەوە خەریكی پیالن‌و نەخشەكانی‬ ‫خۆیان‪ .‬تەنانەت زۆر دوور نەڕۆین‪ ،‬هەر‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی نەبوو‪ ،‬لەگەڵ پارتیدا‬ ‫رێكەوت لەسەروبەندی هەمواكردنەوەی‬ ‫یاسای سەرۆكایەتی هەرێم لەپەرلەمان‌و‬ ‫لەدانیشتنی دووەمدا فێڵیان لەلیستەكانی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان‌و كۆمەڵ كرد‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫پێشتر رازی بوون ئامادەبن‪ ،‬بۆیە نەك هەر‬ ‫ئامادە نەبوون‪ ،‬بەڵكو لەهاتنەوەی عەلی‬ ‫قەرەداغی‌و كۆبوونەوەی لەگەڵ مەسعود‬ ‫بــارزانــی هـــەرزوو پەشیمان بــوونــەوەو‬ ‫كەدانیشتی دووەم دەستی پێكرد (‪)5‬‬ ‫ئەندام پەرلەمانیان ئامادە نەبوون‌‪.‬‬ ‫بۆیە یەكگرتوو بەردەوام وەك ئیخوان‬ ‫خەریكی ئەم جۆرە مامەاڵنە بووە‪ .‬لەهیچ‬ ‫قۆناغێكی مێژوویدا یەكگرتوو هەڵوێستی‬ ‫یەكالكەرەوەی نەبووە‌و خۆكاندیدكردنی‬

‫دەبێ برپرسین لەالیەك بۆ لەناو ئەم هەموو كوردە تەكنۆكرات‌و‬ ‫خاوەن بڕوانامەیەدا یەكگرتوویەك بەهۆی بڕوانامەیەكەوە بەحساب‬ ‫خۆی كاندید دەكات‌و لەدەرەوەی كۆدەنگی كورد دەبێت‪ ،‬كەچی‬

‫حزبەكەشی وای رادەگەیەنێت كەئاگای لێی نییە‌و دژیەتی؟‬

‫هۆشیار ئەمین‌و قبوڵكردنی لەالیەن‬ ‫عەبادیەوە‪ ،‬جەختكردنەوەیە لەسیفەتی‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬چونكە دەبێ برپرسین لەالیەك‬ ‫بۆ لەناو ئەم هەموو كوردە تەكنۆكرات‌و‬ ‫خـــاوەن بــڕوانــامــەیــەدا یەكگرتوویەك‬ ‫بەهۆی بڕوانامەیەكەوە بەحساب خۆی‬ ‫كاندید دەكــات‌و لـــەدەرەوەی كۆدەنگی‬ ‫كــورد دەبێت‪ ،‬كەچی حزبەكەشی وای‬ ‫رادەگەیەنێت كەئاگای لێی نییە‌و دژیەتی؟‬ ‫لەكاتێكدا ئــەوەی راستە ئــەوەیــە‪ ،‬كە‬ ‫یەكگرتوو بــەپــان‌و نەخشە هۆشیار‬ ‫رەسوولی بەو شێوەیە كاندید كردووە‪.‬‬ ‫ئەوان بــەردەوام وا راهاتوون‌و فێربوون‪،‬‬ ‫ئەی مەگەر كاتێك بزوتنەوەی ئیسالمیی‬ ‫بەناو برایان لەشەڕی ناوخۆیی لەگەڵ‬ ‫یەكێتی نیشتیمانی كوردستاندا تێك‬ ‫نەشكابوو‪ ،‬سەركردایەتیان لەنوچەی‬ ‫پشدەر نەگیرابوو‪ ،‬ئەوان لە(‪)1994/2/6‬‬ ‫خــۆی ئیعالن نــەكــرد‌و لەهەموو شــارو‬ ‫ناوچەیەكی كوردستان ئاهەنگیان بەو‬ ‫بۆنەیەوە نەگێڕا؟! بۆیە ئەم مامەڵەیەی‬ ‫یەكگرتوو هیچ جێگەی سەرسوڕمان نییە‪،‬‬ ‫چونكە بـــەردەوام لەهەموو جێگەیەك‬ ‫بەمشێوەیە رەفتاریان كردووە‪ .‬ئێستاش‬ ‫ئەوانن كە هەمواری یاسای سەرۆكایەتیان‬ ‫پەكخستووە‪ ،‬ئەگینا تەنانەت یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی‌و فراكسیۆنەكەشی لەگەڵ‬ ‫فراکسیۆنی گ ــۆڕان و کــۆمــەڵ ســوورن‬ ‫لەسەر ئەوەی دەبێت سیستەمی سیاسیی‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا ببێتە پەرلەمانی‪.‬‬ ‫ئێستاش قبوڵكردنی ئەو وەزیرە كوردە‪،‬‬ ‫كــە ســەر بــەیــەكــگــرتــووی ئیسالمییە‌و‬ ‫تەنانەت كادیری هەرە بااڵیانە‪ ،‬بریتییە‬ ‫لەسەلماندنی ئەو راستییەی‪ ،‬كە یەكگرتوو‬ ‫لەكاتە هەستیارەكاندا هەمیشە پشتی‬ ‫لەنەتەوەكەی هۆی كردووە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٩‬دوشةممة ‪201٦/٤/٤‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫ئایا کێشەی گیراوەکانی بەنو‬ ‫قوڕەیظە‪ ،‬کێشەی «أسیر» ە؟‬ ‫مامۆستا (ئەییوب زەڵمی) لە نامیلکە‬ ‫داکۆکیکارەکەیدا «ئەفسانەی قڕکردنی‬ ‫بەنو قوڕەيظه لە مێژودا»‪ ،‬بابەتەکەی‬ ‫بەتەواوی کردوەتە بابەتی دیل «أسير»‬ ‫ی شــەڕ‪ .‬هــۆکــاری ئــەمــەش؛ ڕونــە کە‬ ‫ئەوەیە ئەو هەوڵی داوە باسی ژن و‬ ‫منداڵە بەکۆیلەکراوەکان کوێر بکاتەوە‪،‬‬ ‫و باسی پیاوە سەربڕاوەکانیش بکاتە‬ ‫باسی کۆمەڵێک پیاوی جەنگاوەر کە لە‬ ‫ڕوبەڕوبونەوە و شەڕێکی دەستەویەخەدا‬ ‫هەندێکیان کــوژراون و هەندێکیان دیل‬ ‫کراون‪ ،‬و ئەم «دیل»ـەی بە دیلی جەنگ‬ ‫«أسیر» داناوە کە لە فیقهدا زاراوە و‬ ‫پۆلێنێکی تایبەتە و جیاوازە لە بەندکراو‬ ‫و گــیــراو «أســیــر» وەکـــو وشەیەکی‬ ‫ئاسایی لە زمان‪ .‬جا وەکو لە بەشەکانی‬ ‫پێشتریشدا بینیمان؛ مامۆستای ناوبراو‬ ‫مامەڵە لەگەڵ دیلی جەنگی لە ڕواڵەتی‬ ‫دەقــی «‪َ ..‬فإ َِّما َم ًّنا َب ْع ُد َوإ َِّم��ا ِف��دَا ًء»‬ ‫(محمد‪ )٤ :‬دا کــورت کــردوەتــەوە‪ ،‬و‬ ‫گوایە کوشتنی دیل لە ئیسالمدا نیە‬ ‫و نەبوە‪ ،‬ئەمەش بۆ ئەوەی ئەم دەقە‬ ‫بکات بە گــژی ئــەو بەشەی چیرۆکی‬ ‫بەنو قوڕەيظهدا کە باس لە قەتڵ‌وعامی‬ ‫پیاوە تەسلیم‌بوەکانیان دەکـــات‪ .‬لە‬ ‫بەشی پێشویشدا ڕونمان کردەوە کە ئەو‬ ‫جۆرە باس‌کردنە لە حوکمەکانی دیلی‬ ‫جەنگ چەندە سادەکاری و بێ‌ئاگایی‬ ‫تێدایە‪ ،‬بەتایبەتی بۆ کەسێک باسی‬ ‫ڕابردوی مێژوی ئیسالم بکات نەک تەنها‬ ‫«ئیختیار» ێکی فیقهی لەم سەردەمەدا‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا کێشەی پیاوانی گیراوی بەنو‬ ‫قوڕەيظه کێشەیەکی ئاسایی دیلی جەنگ‬ ‫«أسیر» ە بەبێ جیاوازی؟‬ ‫ئــەوەی ئــاگــاداری چیرۆکەکە بێت؛‬ ‫دەزانێت کە وا نیە‪.‬‬ ‫ئەوە ڕاستە کە فیقهزانەکانی ئیسالم‬ ‫هەمیشە چیرۆکی کوشتنی پیاوانی خێڵی‬ ‫بەنو قوڕەيظه ـ کە لە «حەدیث»ـدا هاتوە‬ ‫ـ دەکەنە بەڵگە لەسەر ئەوەی کوشتنی‬ ‫دیلی جەنگ یەکێکە لە سەرپشکیەکانی‬ ‫سەرکردەی موسوڵمانان «ئیمام» لە‬ ‫ئیسالمدا‪ .‬ئەگەر سەیری هەر کتێبێکی‬ ‫فیقهی بەڵگەسازی «استداللي» بکرێت؛‬ ‫دەبینرێت کە چیرۆکەکە یەکێکە لە بەڵگە‬ ‫و «أصل»ـەکانی ئەو بابەتە‪ .‬لە بەشی‬ ‫پێشودا نمونەمان بە باس‌وخواسەکەی‬ ‫�ص��اص) لە «أحــكــام القرآن»ـدا‬ ‫(اجل� ّ‬ ‫هێنایەوە(‪ ،)١‬هەروەها (ابــن المنذر)‬ ‫لە «اإلشــراف»(‪ )٢‬ـدا‪ ،‬و (ابن حزم)‬ ‫لە «المحلى»(‪ )٣‬دا‪ ،‬و (السرخسي)‬ ‫لە «شــرح السير الكبير»(‪ )٤‬ـــدا‪ ،‬و‬ ‫(ابن قدامة) لە «الكافي في فقه اإلمام‬ ‫أحــمــد»(‪ )٥‬ـــدا‪ ،‬هەمان شتیان باس‬ ‫کردوە‪.‬‬ ‫و کاتێکیش سەیری ئەو سەرەنجامە‬ ‫دەکرێت کە بەسەر بەنو قوڕەيظهدا‬ ‫هــێــنــراوە‪ ،‬کــە کوشتنی هەندێکە و‬ ‫بەکۆیلەکردنی هەندێکە و ئازادکردنی‬ ‫چەند کەسێکی کەمە؛ دەبینین لەگەڵ‬ ‫حوکمەکانی دیلی جەنگ «أسیر»‬ ‫دەگونجێت و لەوانە دەرناچێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا کێشەی بەنو قوڕەيظه‬ ‫جــیــاوازە لــە کێشەی دیــلــی جەنگی‬ ‫ئاسایی‪ ،‬و بەپێی یاسای ئیسالمی ئەو‬ ‫دەستکراوەیی و سەرپشکیە فراوانەی‬ ‫دەســـەاڵتـــداری ئیسالمی لــە بابەتی‬ ‫دیلی جەنگدا هەیەتی؛ لە بابەتی بەنو‬ ‫قــوڕەي��ظ��ه لــە گــۆڕێــدا نــەبــوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫مامەڵەکردن لەگەڵیاندا زیاتر لە دو‬ ‫شێوگ و ناونیشانی تردا جێی دەبێتەوە‪:‬‬ ‫یەکەمیان‪ :‬ئاشکرایە کە پیاوانی‬ ‫بەنو قوڕەيظه ـ و وەکو لە بەشەکانی‬ ‫پێشتریشدا سەلماندمان ـ دوای شەڕێکی‬ ‫دەستەویەخە نەگیراون‪ ،‬بەڵکو دوای‬

‫ئابڵوقەیەک و بەپێی جۆرە ڕێکەوتنێک‬ ‫«تەسلیم» بون و لە قەاڵکانیان هاتونەتە‬ ‫خوارەوە‪ .‬بۆیە ئەمە جۆرە ڕێکەوتنێک بوە‬ ‫و مەرجێک بوە بۆ شکاندنی ئابڵوقەکە و‬ ‫تەسلیم‌‌بونیان‪ ،‬کە هەردو ال لەسەر ئەوە‬ ‫ڕێک‌‌کەوتون کەسێک بکەن بە بڕیاردەر و‬ ‫«حەکەم»‪ ،‬و لەسەر قسەی ئەو خۆیان‬ ‫بدەن بە دەستەوە‪ ،‬و پەیمانی ئەوەیان‬ ‫لێ وەرگیراوە کە بە بڕیار و قسەی ئەو‬ ‫ڕازی بن‪ .‬کە ئەو کەسەش (سەعدی‬ ‫کوڕی موعاذ) بوە کە پێشتر هاوپەیمان‬ ‫بون لەگەڵی‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا «ئەمان»‬ ‫و «عەهد»یان پێ نــەدراوە و پەیمانی‬ ‫ڕزگارییان لە هیچ سەرەنجامێک پێ‬ ‫نەدراوە‪ ،‬بەڵکو ڕێکەوتنەکە لەسەر ئەوە‬ ‫بوە بە هەمو بڕیارێکی سەعدی ناوبراو‬ ‫ڕازی بن‪ .‬بۆیە کاتێک سەعد بڕیاری‬ ‫خۆی دەدات‪ :‬شەڕکەر (=پیاو) ـیان‬ ‫بکوژرێت‪ ،‬و ژن و مناڵیان ببرێن بە کۆیلە‪،‬‬ ‫و ماڵ و سامانیان دابەش بکرێت بەسەر‬ ‫موسوڵماناندا؛ ئیتر جێبەجێ‌کردنی ئەم‬ ‫بڕیارە ئەنجامی ڕێکەوتنەکە بوە و تا‬ ‫ڕادەیەکی زۆر ناچارکەر «ملزم» بوە بۆ‬ ‫هەردو ال‪ ،‬بەتایبەتی بۆ الیەنی خێڵەکە‬ ‫کە هیچ چارەیەکی تریان نەبوە‪ .‬بۆ‬ ‫الیەنی پێغەمبەریش؛ گێڕانەوەکان دەڵێن‬ ‫وتویەتی کە ئەو بڕیارەی سەعد هەمان‬ ‫بڕیای خوایشە‪ ،‬و بەوەوە پابەند بوە‪،‬‬ ‫بە شێوەیەک تەنها بۆ دو‪-‬ســێ کەس‬ ‫جیاکاری و «استثناء» کــراوە‪ :‬ژنێک‬ ‫کە لە کاتی ئابڵوقەکەدا بەرداشێکی‬ ‫خستبوە خــوارەوە بەسەر «خەلالدی‬ ‫کــوڕی سووەید» دا و کوشتبوی‪ ،‬کە‬ ‫ژنەکە کوژرایەوە‪ ،‬و پیاوێکیش کە (ئەل‪-‬‬ ‫زوبەیری کوڕی باطا) بو کە پێغەمبەر‬ ‫بە تکای موسوڵمانێک (ثابیت‌ی کوڕی‬ ‫قەیس) ـ کە چاکەیەکی ئەل‪-‬زوبەیری‬ ‫نــاوبــراوی بــەســەرەوە بو ـ بەخشیی و‬ ‫نەکوژرا‪.‬‬ ‫بۆیە مەسەلەی بەنو قوڕەيظه لە‬ ‫الیەنێکیەوە مەسەلەی ڕێکەوتنێک و‬ ‫مەرجی ڕێکەوتنەکەیە‪ ،‬و پیاوێک لە‬ ‫موسوڵمانان کــراوە بە «حەکەم» کە‬ ‫ئەوانیش پێی ڕازی بون و ئەو بڕیارەی‬ ‫داوە و بڕیارەکەش ناچارکەر بوە چونکە‬ ‫پێشتر لەسەر بڕیاری ئەو ڕێک‌کەوتون‪.‬‬ ‫هــەر بــۆیــە لــە فیقهی ئیسالمیدا‬ ‫چــەســپــاوە‪ :‬کاتێک خەڵکی شارێک‪،‬‬ ‫قەاڵیەک‪ ،‬ڕازی دەبن خۆیان بە دەستەوە‬ ‫بدەن و بە بڕیاری «حەکەم» ێک لە‬ ‫موسوڵمانان ڕازی ببن؛ دروســتــە‪ ،‬و‬ ‫بڕیار و «ئیجتیهاد» ی ئەو کەسە چیی‬ ‫بێت؛ کاری پێ دەکرێت و ناچارکەریشە‬ ‫بۆ الیەنە نا‪-‬موسوڵمانەکە‪ .‬بۆ نمونە‪:‬‬ ‫(الروياني) ـ لە پێشەنگەکانی ڕێبازی‬ ‫شافیعی ـ لــە «بــحــر الــمــذهــب» ـدا‬ ‫دەڵێت‪ :‬کاتێک پیاوێک (بە کۆمەڵێک‬ ‫مــەرج) کرا بە «حەکەم»؛ دەبێت بە‬ ‫ڕەچاوکردنی بەرژەوەندیی موسوڵمانان‬ ‫هەوڵ بدات بڕیارێک بــدات‪ ،‬جا ئەگەر‬ ‫بڕیار و «ئیجتیهاد» ەکــەی گەیشتە‬ ‫ئـــەوەی دەبــێــت پیاویان بکوژرێت و‬ ‫ژن‌ومناڵیان ببرێن بە کۆیلە؛ دروستە‬ ‫(بۆ موسوڵمانان) و ناچارکەرە (بۆ‬ ‫نا‪-‬موسوڵمانەکان)‪ .‬نمونە و بەڵگەش‬

‫بە بڕیارەکەی سەعد سەبارەت بە بەنو‬ ‫قوڕەيظه دەهێنێتەوە‪ .‬جا ـ دەڵێت ـ‬ ‫ئەگەر دوایی «ئیمام» پێی باش بێت‬ ‫پیاوێک ـ یان زیاتر ـ لە بڕیاری کوشتن‬ ‫جیا بکاتەوە و بیبەخشێت؛ ئەوەی بۆ‬ ‫هەیە(‪.)٦‬‬ ‫هەمان شت؛ گەورە فیقهزانی شافیعی‬ ‫(الماوردي) لە «الحاوي الكبير» ـ کە‬

‫کۆیلە و نەفرۆشراون! تەنها دیل کراون!‬ ‫(ئەفسانەی قڕکردنی‪ ...‬ال‪!)١٤ .‬‬ ‫پێشتر مشت‌ومڕی بەڵگەهێنانەوەی‬ ‫ناوبراومان بە دەقەکە «وتأسرون فريقا»‬ ‫(األحزاب‪ )٢٦ :‬کرد‪ ،‬کە چۆن دەیەوێت‬ ‫ئەم گرتن و «أسر» ە هەمو خێڵەکە‬ ‫بگرێتەوە و تەنها ژمــارەیــەکــی کەم‬ ‫پیاویان بگرێتەوە کە بە «تاوانبارانی‬

‫پێغەمبەر ژن و منداڵی «سەبی»‌کراوی‬ ‫بەنو قوڕەيظه نارد‪ :‬سێیەکی بۆ نەجد‬ ‫(لە خۆرهەاڵتی حیجاز)‪ ،‬و سێیەکی بۆ‬ ‫تیهامە (لە باشوری حیجاز)‪ ،‬و سێیەکی‬ ‫بەرەو شام (لە باکوری حیجاز)‪ ،‬و ئیتر‬ ‫لە هەمو ئەو شوێنانەش فرۆشراون بە‬ ‫عەرەبی فرەپەرست‪َ « :‬و َأ َخ� َذ َر ُسو ُل ا ِ‬ ‫هلل‬ ‫ب َب ِن ُق َر ْي َظ َة‪،‬‬ ‫َصلَّى اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم َس ْ َ‬

‫(األحزاب‪ ،)27 ،26 :‬ئیتر لێرەدا « َفرِي ًقا‬ ‫َت ْق ُتلُونَ » بەرامبەری « ُت ْق َت َل ا ُ‬ ‫مل َقا ِت َل ُة» یە‪،‬‬ ‫الن َسا ُء َو ُّ‬ ‫و « َو َأ ْن ُت ْس َبى ِّ‬ ‫الذ ِّريَّ ُة» بەرامبەری‬ ‫َ‬ ‫« َو َت� ْ�أ ِس � ُرونَ َفرِي ًقا» یە‪ ،‬و « َوأ ْن ُت ْق َس َم‬ ‫َأ ْم َو ُ​ُ‬ ‫ال ْم» بەرامبەری « َو َأ ْو َر َث� ُك� ْم َأ ْر َض ُه ْم‬ ‫َو ِد َيا َر ُه ْم» ـە‪ .‬هەر یەکەیان ئەوی تر ڕاڤە‬ ‫دەکات!‬

‫باس‌کردنی مەسەلەی بەنو قوڕەیظە تەنها لە چوارچێوەی‬ ‫باسی «أسیر» دا و بەستنەوەی بە دروستی و نادروستیی‬ ‫کوشتنی دیلی جەنگەوە‪ ،‬بەو شێوەیەی مامۆستا ئەییوب‬ ‫بیری لێ کردوەتەوە؛ سادەکارییەکی زۆری تێدایە‪ ،‬و ئەوە‬ ‫نیە کە لە ئیسالمدا بیری لێ کراوەتەوە‬ ‫ئینسایکلۆپیدیایەکی فیقهی ئیسالمیە‬ ‫لەسەر ڕێبازی شافیعی ـ دەیڵێت(‪.)٧‬‬ ‫فەقیهێکی شافیعیی تــر‪ ،‬کە (ابن‬ ‫جماعة) یــە‪ ،‬لە «تحرير األحكام في‬ ‫تدبير أهل اإلســام» ـدا‪ ،‬هەمان شتی‬ ‫وتوە(‪.)٨‬‬ ‫دوەمیان‪ :‬بەپێی یاسای ئیسالمی ئەو‬ ‫«کیتابی» (=یــەهــودی‪ ،‬مەسیحی‪)..‬‬ ‫ـەی پەیمانی «ذمة» ی لەگەڵ بەسراوە‬ ‫و لەسەر کۆمەڵێک شت ڕێکەوتنی لەگەڵ‬ ‫کراوە (وەکو ئەوەی هاوکاریی دوژمن‬ ‫نەکات‪)..‬؛ کاتێک پەیمانەکە دەشکێنێت‬ ‫و ـ بۆ نمونە ـ هاوکاریی دوژمن دەکات؛‬ ‫ئیتر دەســەاڵتــی ئیسالمی بــۆی هەیە‬ ‫پیاویان بکوژێت و ژن و منداڵیان بکات‬ ‫بە کۆیلە‪ .‬بۆ نمونە‪( :‬ابن المنذر) لە‬ ‫«اإلقناع» ـدا دەڵێت‪ :‬کاتێک ئەوەی‬ ‫پەیمانی لەگەڵ «ئیمام» هەیە پەیمانی‬ ‫شکاند؛ ئیمام بۆی هەیە بیکوژێت و ما ‌ڵ‬ ‫و سامان و ژن‌ومناڵی ببات بە کۆیلە‪،‬‬ ‫بەڵگەش بۆ ئەمە ئەو کارەی پێغەمبەرە‬ ‫کاتێک بەنو قوڕەيظه پەیمانەکەیان‬ ‫شکاند؛ پیاوانیانی کوشت و ژن و‬ ‫منداڵەکانیان و ماڵ و سامانیانی دابەش‬ ‫کرد بەسەر موسوڵماناندا(‪.)٩‬‬ ‫بۆیە بــاس‌کــردنــی مــەســەلــەی بەنو‬ ‫قوڕەيظه تەنها لە چوارچێوەی باسی‬ ‫«أسیر» دا و بەستنەوەی بە دروستی‬ ‫و نادروستیی کوشتنی دیلی جەنگەوە‪،‬‬ ‫بەو شێوەیەی مامۆستا ئەییوب بیری لێ‬ ‫کردوەتەوە؛ سادەکارییەکی زۆری تێدایە‪،‬‬ ‫و ئەوە نیە کە لە ئیسالمدا بیری لێ‬ ‫کراوەتەوە‪.‬‬ ‫ژن و منداڵی بەنو قوڕەیظە تەنها‬ ‫دیل کراون؟!‬ ‫مامۆستا ئەییوب دەڵێت‪ :‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫منداڵ و ژنەکانی خێڵەکە نەکراونەتە‬

‫جەنگ» و «هەڵ‌گیرسێنەرانی جەنگ»‬ ‫ناویان دەبات‪ .‬و ڕونمان کردەوە کە ئەم‬ ‫کۆمەڵ «فریق» ـەی لێرەدا دەقەکە‬ ‫باسی دەکات مەبەست ژن و مناڵەکانی‬ ‫خێڵەکەیە‪ ،‬و ئــەم «أســر» ەیــش بە‬ ‫واتایەکی زمانیی ســادە هاتوە و لە‬ ‫بنەڕەتدا مەبەست هەر گرتنێکە‪ ،‬بۆیە‬ ‫مەبەست گرتنی دیلی جەنگ (پیاوی‬ ‫شــەڕکــەر) نیە‪ ،‬و نــاچــاریــش نیە بە‬ ‫«سبي» گوزارش بکات چونکە «أسر»‬ ‫وەکو وشەیەکی زمانیی سادە «سبي»‬ ‫یش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم مامۆستای ناوبراو لەم حاڵەتەدا‬ ‫ناچاری ئەوە دەبێت کە ژن و منداڵی‬ ‫بەنو قوڕەيظه دیل کــراون (هەرچەند‬ ‫ئەمەش ورد نیە چونکە لە کوردیدا وا‬ ‫باوە «دیل» بە دیلی جەنگ دەوترێت‪،‬‬ ‫لە کاتێکدا دەقەکە مەبەستی لە «أسر»‬ ‫گرتنە)‪ .‬بــەاڵم لــێــرەدا دەکــرێــت ئەم‬ ‫پرسیارە بکەین‪ :‬ئەو ژن و منداڵە دوای‬ ‫ئەوەی «دیل» کران؛ چییان لێ کرا؟‬ ‫چ مامەڵەیەکی دیلیان لەگەڵ کرا ـ لەو‬ ‫مامەاڵنەی لە یاسای ئیسالمیدا هەن ـ و‬ ‫بە چ بەڵگەیەک؟ بەڵکو دەبێت بپرسین‪:‬‬ ‫دیل‌کردنی ژن و منداڵ (ی پیاوانی‬ ‫بەشەڕهاتو) دەبێتە «سبي»‪ ،‬دەی دوای‬ ‫ئەو «سبي» ـە؛ پێغەمبەر چ جۆرە‬ ‫مامەڵەیەکی لەگەڵ ئەمانە کرد و بە چ‬ ‫بەڵگەیەک؟ بە بەکۆیلەکردن «استرقاق»‬ ‫ی هەمویان (و کوشتنی یەک ژن) کە‬ ‫بەڵگە هەیە لەسەری؟ یان بە شێوازی‬ ‫تر کە مامۆستا هیچ بەڵگەیەکی نیە‬ ‫لەسەری؟!‬ ‫بەڵکو ئێمە بەڵگەمان هەیە لەسەر‬ ‫ئەوەی کە ئەو ژن و مندااڵنە بڕیار دراوە‬ ‫بکرێن بە کۆیلە؛ لە کوێ فرۆشراون؟ و‬ ‫بە کێ فرۆشراون؟ تەنها بۆ نمونە؛ ئیمام‬ ‫(ابن المنذر) لە «األوسط» ـدا دەڵێت‪:‬‬

‫ِفي ِه ُم ِّ‬ ‫الن َسا ُء َوالْوِ لْد ُ‬ ‫ن ٍد‪،‬‬ ‫َان َف َب َع َث ِب ُثلُ ٍث إ َِل َ ْ‬ ‫َو ِب ُثلُ ٍث إ َِل ِت َها َم َة‪َ ،‬و ِب ُثلُ ٍث ِق َب َل َّ‬ ‫الشا ِم‪َ ،‬فبِي ُعوا‬ ‫ِف ُك ِّل َم ْو ِضع ِمنَ ُْ‬ ‫ال ْش ِر ِك َ‬ ‫ني»(‪.)١٠‬‬ ‫ٍ‬ ‫هەر بۆیە سەرجەمی باسەکە بوەتە‬ ‫بەڵگەی ئــەوەی لە یاسای ئیسالمیدا‬ ‫دروستە ژن و منداڵی «ئەهلی کیتاب»‬ ‫ـ دوای بەشەڕهاتن لەگەڵ پیاوەکانیان ـ‬ ‫بکرێن بە کۆیلە(‪ .)١١‬هەروەها کراوەتە‬ ‫بەڵگەی دروستیی فرۆشتنی «سەبی»‬ ‫بە فرەپەرست «مشرک»یش‪.‬‬ ‫ئەوەی گێڕانەوەکان باسیان کردوە؛‬ ‫هەر ئەوەیە کە لە دەقە‬ ‫قورئانیەکەدا هەیە‬ ‫لێرەدا سەرنجی مامۆستا ئەییوب و‬ ‫هەر کەسێکی تریش کە بایەخ بەم بابەتە‬ ‫دەدات‪ ،‬ڕادەکێشم بۆ ئەوەی‪ :‬کورتەی‬ ‫چیرۆکەکە‪ ،‬و بەتایبەتی بڕیارەکەی‬ ‫ســەعــدی کــوڕی مــوعــاذ کــە جێبەجێ‬ ‫کراوە؛ هەر هەمان ئەوەیە کە لە دەقە‬ ‫قورئانیەکەدا بــاس کــراوە‪ ،‬تا ڕادەی‬ ‫ئەوەی هەر هەمان کۆمەڵە ڕستە بێت‬ ‫(لەگەڵ جیاوازیی ئەدەبی و هونەریی‬ ‫زمانی قورئان و زمانی حەدیث)‪.‬‬ ‫بڕوانن‪ :‬بەپێی گێڕانەوەکان (ی ـ‬ ‫بۆ نمونە ـ بوخاری و موسلیم)‪ :‬سەعد‬ ‫وتــویــەتــی‪ :‬مــن بــڕیــاری ئــەوە دەدەم‬ ‫بەسەریاندا‪ :‬شەڕکەر (=پیاو)ەکان‬ ‫بکوژرێن‪ ،‬و ژن و منداڵەکان ببرێن بە‬ ‫کۆیلە‪ ،‬و ماڵ و سامانەکانیان دابەش‬ ‫بکرێن َ‬ ‫(«أ ْن ُت ْق َت َل ا ُ‬ ‫مل َقا ِت َل ُة‪َ ،‬و َأ ْن ُت ْس َبى‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ​ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫الن َسا ُء َوالذ ِّريَّة‪َ ،‬وأ ْن تق َس َم أ ْم َوال ْم» ـ‬ ‫دەقی گێڕانەوەی ژ‪ 4122 .‬ی بوخاری)‪.‬‬ ‫کە ئەمەش هەمان گوزارشی دەقە‬ ‫قورئانیەکەیە کە دەڵێت‪َ « :‬و َأ ْن َز َل الَّذِينَ‬ ‫َظا َه ُرو ُه ْم ِم ْن َأهْلِ الْ ِك َتابِ ِم ْن َص َي ِ‬ ‫اصي ِه ْم‬ ‫ُ‬ ‫الر ْع َب َفرِي ًقا َت ْق ُتلونَ‬ ‫َو َق � َذ َف ِف ُقلُو ِب ِه ُم ُّ‬ ‫َ‬ ‫َو َت ْأ ِس ُرونَ َفرِي ًقا‪َ ،‬و َأ ْو َر َث ُك ْم أ ْر َض ُه ْم َو ِد َيا َر ُه ْم»‬

‫ئیمام (ابن المنذر) لە «األوسط» ـدا دەڵێت‪ :‬پێغەمبەر ژن و منداڵی‬ ‫«سەبی»‌کراوی بەنو قوڕەیظەی نارد‪ :‬سێیەکی بۆ نەجد‪ ،‬و سێیەکی‬ ‫بۆ تیهامە‪ ،‬و سێیەکی بەرەو شام‪ ،‬و ئیتر لە هەمو ئەو شوێنانەش‬ ‫فرۆشراون بە عەرەبی فرەپەرست‬

‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬اجلصاص‪ ،‬أحكام القرآن‪ .‬حتقيق‪ :‬حممد‬ ‫صادق القمحاوي‪ .‬بريوت‪ :‬دار إحياء الرتاث العربي‪.‬‬ ‫‪ ١٤٠٥‬هـ‪ .‬جـ ‪ ،٥‬ص‌ص‪.270 ،٢٦٩ .‬‬ ‫(‪ )٢‬ابن املنذر‪ ،‬اإلشراف على مذاهب العلماء‪.‬‬ ‫تحقیق‪ :‬صغري أمحد األنصاري أبو محاد‪ .‬مكتبة‬ ‫مكة الثقافية‪-‬رأس اخل��ي��م��ة‪-‬اإلم��ارات العربية‬ ‫املتحدة‪ .‬الطبعة األوىل‪ .٢٠٠٤ ،‬جـ‪ ،٤ .‬ص‪:١٢٤ .‬‬ ‫وأما سنته يف قتل األساري‪ :‬فقتله قريظة ملا نزلوا‬ ‫على حكم سعد بن معاذ‪»..‬‬ ‫(‪ )٣‬ابن حزم‪ ،‬احمللى باآلثار‪ .‬بريوت‪ :‬دار الفكر‪.‬‬ ‫جـ‪ ،١٢ .‬ص‪َ « :٢٧٨ .‬ك َما َق َت َل َر ُسو ُل َّ ِ‬ ‫الل ـ َصلَّى‬ ‫اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم ـ ُع ْق َب َة ْبنَ َأبِي ُم َع ْي ٍط‪َ ،‬و َّ‬ ‫الن ْض َر ْبنَ‬ ‫َْ‬ ‫ي ُه ْم»‪.‬‬ ‫الارِثِ ‪َ ،‬و َب ِن ُق َر ْي َظ َة‪َ ،‬و َغ ْ َ‬ ‫(‪ )٤‬السرخسي‪ ،‬شرح السري الكبري‪ .‬الشركة‬ ‫الشرقية لإلعالنات‪ .١٩٧١ .‬ص‪َ « :١٠٢٥ .‬و َدلِيلُ َنا‬ ‫َع َلى َج َوا ِز الْ َق ْتلِ َب ْع َد ْ َ‬ ‫ِص ُة َب ِن ُق َر ْي َظ َة‪َ ،‬ف َق ْد‬ ‫ال ْسرِ؛ ق َّ‬ ‫الل ـ َصلَّى اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم ـ َب ْع َد ْ َ‬ ‫َق َت َل ُه ْم َر ُسو ُل َّ ِ‬ ‫ال ْسرِ‪،‬‬ ‫َو َب ْع َد َما َو َض َع ْت ْ َ‬ ‫ال ْر ُب َأ ْوزَا َرهَا»‪.‬‬ ‫(‪ )٥‬ابن قدامة‪ ،‬الكايف يف فقه اإلم��ام أمحد‪.‬‬ ‫بريوت‪ :‬دار الكتب العلمية‪ .‬الطبعة األوىل‪.199٤ ،‬‬ ‫جـ‪ ،٤ .‬ص‪« :١٢٧ .‬وأما القتل؛ فألن النيب ـ َصلَّى‬ ‫اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم ـ قتل يوم بدر النضر بن احلارث‪،‬‬ ‫وعقبة بن أبي معيط صربا‪ ،‬وقتل يوم أحد أبا عزة‬ ‫اجلمحي‪ ،‬وقتل قريظة‪ .‬وألنه أنكى فيهم وأبلغ يف‬ ‫إرهابهم‪ ،‬فيكون أوىل»‪.‬‬ ‫(‪ )٦‬الروياني‪ ،‬حبر املذهب (يف فروع املذهب‬ ‫الشافعي)‪ .‬حتقیق‪ :‬طارق فتحي السيد‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫دار الكتب العلمية‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2009 ،‬جـ‪،١٣ .‬‬ ‫ص‪« :٣٣١ .‬فإذا تقررت هذه اجلملة وانعقد التحكيم‬ ‫على رجل بعينه؛ اجتهد رأ َيه يف األصلح للمسلمني‬ ‫دون املشركني لعلو اإلسالم على الشرك‪ ،‬فإن أدّاه‬ ‫اجتهادُه إىل قتل رجاهلم وسيب ذراريهم؛ جاز و َل ِز َمهم‬ ‫حك ُمه‪ ،‬كالذي حكم له سعد يف بين قريظة‪ .‬فإن‬ ‫رأى اإلمام بعد ذلك َّ‬ ‫املن على من حكم بقتله من‬ ‫رجاهلم؛ جاز‪.»..‬‬ ‫(‪ )٧‬امل��اوردي‪ ،‬احل��اوي الكبري‪ .‬حتقيق‪ :‬علي‬ ‫حممد معوض‪ ،‬عادل أمحد عبد املوجود‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫دار الكتب العلمية‪ .‬الطبعة األوىل‪ .1999 ،‬جـ‪،١٤ .‬‬ ‫الش ُر َ‬ ‫اس َت ْك َم َل َهذِهِ ُّ‬ ‫الس ْب َع َة؛ َص َّح‬ ‫ص‪ِ َ« :٢٨٠ .‬إ َذا ْ‬ ‫وط َّ‬ ‫الل ـ َصلَّى اللَُّ‬ ‫ي ُك َم فِي ِه ْم ِب َر ْأ ِي ِه َك َما َح َّك َم َر ُسولِ َّ ِ‬ ‫َأ ْن َ ْ‬ ‫َع َل ْي ِه َو َسلَّم ـ َس ْع َد ْبنَ ُم َعا ٍذ ِف َب ِن ُق َر ْي َظ َة‪َ ،‬ف َح َك َم‪َّ :‬‬ ‫أن‬ ‫َم ْن َج َر ْت َع َل ْي ِه ْ َ‬ ‫ال َواسِ ي؛ ُقت َِل‪َ ،‬و َم ْن َ ْل َ ْ‬ ‫ت ِر َع َل ْيهِ؛‬ ‫اس ُت َِّق‪َ ،‬ف َق َ‬ ‫ال َر ُسو ُل َّ ِ‬ ‫الل ـ َصلَّى اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّم ـ‪:‬‬ ‫ْ‬ ‫‹ َو َه َذا ُح ْك ُم َّ ِ‬ ‫الل َم ْن َف ْوقِ َس ْب ِع َأ ْر ِق َع ٍة›‪َ ،‬وه َِي َس ْب ُع‬ ‫ات»‪.‬‬ ‫َ َ‬ ‫سا َو ٍ‬ ‫(‪ )٨‬ابن مجاعة‪ ،‬حترير األحكام يف تدبري أهل‬ ‫اإلس�ل�ام‪ .‬حتقيق‪ :‬د‪ .‬ف��ؤاد عبد املنعم أمحد‪.‬‬ ‫الدوحة‪ :‬دار الثقافة‪ .‬الطبعة الثالثة‪ .1988 ،‬ص‪.‬‬ ‫‪ ،١٨٥‬املسألة (‪« :)178‬إِذا حاصر ُْ‬ ‫السل ُمونَ قلعة‪،‬‬ ‫َفطلب َأهل َها َأن ينزلُوا على حكم َحاكم؛ َجازَ‪ ،‬ب َِش ْرط‬ ‫َأن يكون عدال ِث َقة َم ْأ ُمونا‪َ ،‬و َل حيكم إَِّل ِ َبا فِي ِه‬ ‫َْ‬ ‫الظ ل ْل ُمسلمني‪َ ،‬ك َما حكم سعد بن م َعاذ ِف بين‬ ‫ُق َر ْي َظة ملا َس َألُوا َأن ينزلُوا على حكمه‪َ .‬فحكم بقتل‬ ‫مقاتلهم َوسيب َذ َرارِيه ْم»‪.‬‬ ‫(‪ )٩‬ابن املنذر‪ ،‬اإلقناع‪ .‬حتقيق‪ :‬د‪ .‬عبد اهلل بن‬ ‫عبد العزيز اجلربين‪ .‬الطبعة األوىل‪ 1408 ،‬هـ‪ .‬جـ‪،٢ .‬‬ ‫ص‪« :٤٩٩ .‬وإذا نقض من بينه وبني اإلمام العهد؛‬ ‫فلإلمام قتله وأخذ ماله وسيب ذراري��ه‪ ،‬استدالال‬ ‫بفعل النيب صلى اهلل عليه وسلم ملا نقضت قريظة‬ ‫العهد الذي َكانَ بينهم وبينه قتل رجاهلم‪ ،‬وقسم‬ ‫نساءهم وأمواهلم»‪.‬‬ ‫هەروەها بڕوانە‪:‬‬ ‫املوسوعة الفقهية الكويتية‪ .‬الكويت‪ :‬وزارة‬ ‫األوقاف والشؤون اإلسالمية‪-‬دارالسالسل‪ .‬جـ‪،٧ .‬‬ ‫ص‪.١٠٥ .‬‬ ‫(‪ )١٠‬ابن املنذر‪ ،‬األوسط يف السنن واإلمجاع‬ ‫واالختالف‪ .‬تحقیق‪ :‬أبو محاد صغري أمحد بن‬ ‫حممد حنيف‪ .‬الرياض‪ :‬دار طيبة‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .1985‬جـ‪ ،11 .‬ص‪.208 .‬‬ ‫(‪ )١١‬املوسوعة الفقهية الكويتية‪ .‬جـ ‪ ،٣‬ص‪.‬‬ ‫‪.٣٠٠‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٩‬دوشةممة ‪201٦/٤/٤‬‬

‫‪3‬‬

‫قەیرانى دارایى لە کۆڵى سەرمایەدارى نابێتەوە‬ ‫تۆم برۆمبێڵ‬ ‫وه‌رگێڕانى‪ :‬ئارى مەحمود‬ ‫مـــاوەى نــزیــکــەى ‪ 10‬ســاڵ بەسەر‬ ‫قەیرانى ئابوريى جیهاندا تێدەپەڕێت‬ ‫و بە ئێستاشەوە جیهان زیاتر بەسەر‬ ‫دەوڵــەمــەنــد و هـــەژاردا دابــەشــبــووە و‬ ‫لەڕووى سیاسیيشەوە ناجێگیرە‪.‬‬ ‫کاتێک بــازاڕى خانوبەرەى ئەمریکى‬ ‫لەساڵى ‪ 2007‬دا هەرەسى هێنا‪ ،‬کەم‬ ‫کــەس پێشبینى ئــەوەیــان دەکــرد کە‬ ‫لەوماوەیەدا چى ڕوودەدات‪ ،‬و سیستمى‬ ‫ئابوريى ئەمریکا کە ڕێژەیەکى زۆرى لەو‬ ‫قەرزانە بە ڕەهن لە بازاڕى خانووبەرەدا‬ ‫کۆکردبووه‌وە‪ ،‬دەستى بە داڕووخان کرد‪،‬‬ ‫ئەویش پاش پاکتاوکردنى چەندین بانکى‬ ‫واڵت و پاشتر قەیرانە ئابوورییەکە لە‬ ‫کۆتاییەکانى ساڵى ‪ 2008‬دا دەبێتە‬ ‫هــۆى پەکخستنى سیسته‌مى دارایــى‬ ‫هاوپەیمانێتيى ناتۆ‪.‬‬ ‫بەمەبەستى ڕێگریکردن لە داڕمانى‬ ‫یەکجارى‪ ،‬زۆرینەى واڵتان بەرنامەیەکیان‬ ‫داڕشت ئەویش بەرنامەى هاوکاریی بانکى‬ ‫و بە ملیۆنان و بگرە تریلیۆنه‌ها دۆالر‬ ‫هاوکاريى بانکەکانى خۆیان کرد‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەپاڵ ئــەو گه‌رەنتییە بێ‌سنوورانەى‬ ‫دەوڵەت بۆ بانکەکان‪.‬‬ ‫پاش پرۆسەى ڕزگارکردنى بانکەکان‪،‬‬ ‫پرۆگرامى چاپکردنى دراوى تــازە و‬ ‫سیاسەتى خستنەبازاڕى زێدەترى دراو‬ ‫پەیڕەوکرا‪ ،‬پاش سێ خول لەم پرۆگرامە‬ ‫تێکڕاى سودى ڕەسمى ئەمریکا دابەزى‬ ‫بۆ ‪ %0،25‬و دواتر ئەم بەرنامە ئەمریکییە‬ ‫لــەالیــەن بــانــکــەکــانــى واڵتــانــى وەک‬ ‫بەریتانیا و یابان و بانکە ناوەندییەکانى‬ ‫ئەوروپاشەوە پیادەکرا‪.‬‬ ‫دواتــر و لەسەرەتاى ساڵى ‪ 2009‬دا‬ ‫قەیرانى ئابوريى جیهان واڵتانى گرووپى‬ ‫‪20‬یش دەگرێتەوە و بە هەمان شێوەى‬ ‫واڵتانى گروپى ‪ 8‬هەمان بەرنامەیان‬ ‫پیادەکرد‪ ،‬بەمەبەستى هاوکاريکردنى‬ ‫کۆمپانیاکان‪ ،‬ملیارەها دۆالریان خستە‬ ‫خزمەتى کۆمپانیاکانەوە‪ ،‬ئەم بەرنامەیە‬ ‫بۆ سیستمە سەرمایەدارییەکان وەک‬ ‫گشتێک تاڕادەیەک جێگرى بۆ ماوەیەکى‬ ‫کاتى بەدیهێنا‪ ،‬بــەاڵم چینى کریکار‬ ‫باجێکى زۆری دا‪ .‬لەتەک ئەم پاڵپشتییەى‬ ‫والتان بۆ بانک و کۆمپانیاکان‪ ،‬هاوکات‬ ‫دەستکرا بە کەمکردنەوەى خەرجییەکان‬ ‫لەبەرامبەر بەشەکەى ترى کۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫بەدرێژایى ماوەى دە ساڵە هێرشەکان‬ ‫ڕووە و کەمکردنەوەى (کرێ)ن و هیچ‬ ‫مانایەک بۆ خۆشگوزەرانى نەماوەتەوە‬ ‫لە ئەمریکا و ئــەوروپــا‪ ،‬بە هەزارەها‬ ‫فەرمانبەرى کەرتى گشتى و بانکەکان و‬ ‫کۆمپانیاکان لەسەر کارەکانیان دەرکران و‬ ‫دواتر بە کرێیەکى کەمتر و بە گرێبەستى‬ ‫کاتی هێنرانەوە سەر کار‪.‬‬ ‫حکومەتى ئەو واڵتانە هەستان بە‬ ‫تێکدانى سیسته‌مى بــاج‪ ،‬ئەویش لە‬ ‫بەرژەوەنديى دەوڵەمەند و خاوەنکارەکان‬ ‫بە وەرنەگرتنى بــاج لێیان‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دەرەنجامێکى لــێــکــەوتــەوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫گەشەکردنى تێکڕاى داهــات سەبارەت‬ ‫بــە قــازانــج لــە واڵتــانــى گــروپــى ‪20‬‬ ‫و لــە هەمانکاتیشدا کــەمــبــوونــەوەى‬ ‫(کرێ)‪ .‬‬ ‫لەپێناوى ڕێگریکردن لە کرێکاران‬ ‫لە نواندنى سیاسەتێکى پێچەوانە بۆ‬ ‫ئەم بارودۆخە‪ ،‬سەرمایەدارەکان هەموو‬ ‫هەوڵێکى خۆیان خستە گەڕ بۆ پەکخستن‬ ‫و هەڵوەشاندنەوەى دیموکراسیەت‪ .‬ئەمە‬ ‫بوو بە هۆکارى نەمانى خۆشگوزەرانى‬ ‫لــە واڵتــانــى دەرەوەى گــروپــى ‪ 20‬و‬ ‫زۆربوونى نایەکسانى‪ ،‬وەک سەنتەرى‬ ‫لێکۆڵینەوەى(ئۆکسفام) ڕایگەیاندووە‪،‬‬ ‫نیوە هــەژارەکــەى جیهان بــە ڕێــژەى‬ ‫‪ %1‬ـى هەموو زێدە سامانى جیهانیان‬ ‫چنگدەکەوێت‪ ،‬بەاڵم نیوەى هەموو ئەو‬ ‫زێدە سامانەى جیهان لە چنگى ‪ %1‬ى‬ ‫دانیشتوانى سەر زەویدایە لە ساڵى ‪2000‬‬

‫نیگەرانە و ڕۆڵێکى گرنگ دەبینێت وەک‬ ‫نوێنەرێکى مەئمورى ئۆباما‪ .‬ناوچەکە‬ ‫گەورەترین پێشبڕکێى خۆپڕچەککردن‬ ‫بەخۆیەوە دەبینێت‪ ،‬هــەر دەوڵەتێک‬ ‫خۆى ئامادەکردووە بۆ ملمالنێکان لە‬ ‫داهاتوودا کە لەسەر ناوچەى ژێردەسەاڵت‬ ‫ڕوودەدات‪.‬‬ ‫لەیەکێتيى ئەوروپا‪ ،‬واڵتانى ئەندام‬ ‫لەناوخۆیاندا لەبەریەک هەڵدەوەشێنەوە‪،‬‬ ‫کێ بەرپرسیارێتيى کێشەى پەنابەران‬ ‫دەگرێتە ئەستۆ؟ کێ هاوکاريى بانکەکان‬ ‫دەکــــات؟ هــەریــەک لـــەو دەوڵــەتــانــە‬ ‫هــەوڵــدەدات بەرپرسیارێتییەکە بخاتە‬ ‫ئەستۆى ئەويتر‪ ،‬و بە الى کۆمەڵێک‬ ‫لە شیکەرەوە(محلل) تەقلیدییەکانەوە‬ ‫هەڵوەشانەوەى یەکێتى ئەوروپا لەژێر‬ ‫کاریگەرى ئەم دابەشبوونەوە شتێکى‬ ‫چاوەڕوانکراوە‪.‬‬

‫ەوە‪ ،‬بەواتاى ئەوەى لە ئێستادا تەنها‬ ‫‪ 62‬کەس خاوەنى سەروەتى ‪ 6 ،3‬ملیار‬ ‫خەڵکن لە جیهاندا‪.‬‬ ‫قەیرانەکە کۆتایى پێ دێت؟‬ ‫ســـەرەڕاى تەرخانکردنى ملیارەها‬ ‫دۆالر بۆ پاڵپشتيى بانک و کۆمپانیاکانى‬ ‫واڵتانى سەرمایەدارى و کەمبوونەوەى‬ ‫تێکڕاى سود لەو واڵتانەدا‪ ،‬سەرەڕاى ئەو‬ ‫هەموو هێرشانە بۆ سەر چینى کرێکار‬ ‫و کەمکردنەوەى کرێى کارکردنیان و‬ ‫دەرکردنیان لەسەرکار‪ ،‬کەچى ڕاپۆرتە‬ ‫داراییەکان باس لەوە دەکەن کە بازاڕى‬ ‫پشکەکان ب ــەرەو داڕمـــان دەچ ــن‪ ،‬لە‬ ‫سەرەتاى قەیرانەکەوە لە واڵتى چین‬ ‫سەرمایە دەبــرایــە دەرەوە و جۆرێک‬ ‫هەڵهاتن هەستى پێدەکرا و سەرمایەداریی‬ ‫ئێستاشى لەگەڵ بێت لە بارودۆخێکى‬ ‫باشدا نابینرێت‪.‬‬ ‫(چاپکردنى دراو) ڕەنگە ببێتە هۆى‬ ‫بوژانەوەى بازاڕى پشکەکان لە جیهاندا‪،‬‬ ‫بــەاڵم شتێکى ئەوتۆى بۆ هاریکاریى‬ ‫بەرهەمى ناوخۆ و خزمەتگوزارییەکان لە‬ ‫واڵتانى پێشکەوتوو پێ نییە‪ ،‬لە ژمارەیەک‬ ‫لە واڵتانى ئەوروپادا کۆى بەرهەمى ناوخۆ‬ ‫بــەبــەراورد بە ساڵى ‪ 2008‬تاڕادەیەک‬ ‫بەرزبوونەوەى بەخۆیەوە بینى‪ ،‬لە یابان‬ ‫چاالکییە ئابورییەکان کەمتربوونەوە‪،‬‬ ‫لە ویالیەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا‬ ‫قۆناغى باشبوونى ئابوورى واڵت لە دواى‬ ‫جەنگى دووەمى جیهانەوە بە هێواشتر‬ ‫دەبینرا‪ ،‬لە نیوەى دووەمى ساڵى ‪2015‬دا‬ ‫کۆبەرهەمى ناوخۆ لە هەریەکە لە ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکانى ئەمریکا و بەریتانیا بە‬ ‫ڕێژەى ‪ %2‬یان کەمتر گەشەى سەند‪ ،‬کە‬ ‫ئەمەش لە دواى قەیرانى ئابوریی ‪2008‬‬ ‫ـەوە بە چیرۆکى سەرکەوتن دادەنرا‪.‬‬ ‫هیچ ئاماژەیەک بۆ کۆتاییهاتن بەم‬ ‫قەیرانە لە ئابوريى واڵتانى پێشکەوتوودا‬ ‫بەدیناکرێت‪ ،‬ئاستى پاڵپشتى دارایــی‬ ‫بەشێوەیەکى دراماتێکى کەمتر بووه‌وە‪،‬‬ ‫تــێــکــڕاى ســود نــەدەکــرا لـــەوە زیاتر‬ ‫دابــەزیــن بــەخــۆوە ببینێت‪ ،‬هــەروەک‬ ‫چۆن قەرزەکانى کۆمپانیا و خەڵک و‬ ‫دەوڵەتانیش کەڵەکە بووبوون‪.‬‬ ‫پێشبینییەکان بۆ واڵتانى گەشەسەندوو‬ ‫زۆر دڵخۆشکەر نەبوون‪ ،‬واڵتێکى وەک‬ ‫چین ئابورییەکەى سستيى بەخۆوە بینى‬

‫سەرمایەداری لە قەیرانی دادگەریدایە‬

‫قەیرانەکەوە لە ساڵى ‪ 2007‬وە تا ئێستا‬ ‫( ‪ ) 30 ( ) 2016‬ملیۆن کەس بێکار‬ ‫بووە‪.‬‬

‫(النــيــکــەمــى کـــرێ) بهێنن بــۆ ئــەو‬ ‫کۆچبەرانەى کە داواى مافى (پەنابەری‬ ‫سیاسى) دەکەن‪ ،‬ئەویش بە مەبەستى‬ ‫پاڵپشتیکردنى قازانجى دەوڵەمەندان و‬ ‫تۆخکردنەوەى دابەشکردنەکان لە نێوان‬ ‫چینى کریکاراندا‪.‬‬ ‫ئەم هێرشە ڕەگەزپەرستییە تەنها‬ ‫سیاسییە تەقلیدییەکان نایکەن‪ ،‬بەڵکو‬ ‫چەندین پارتى توندڕەو دروستبوون و‬ ‫چەندینى تر ڕۆحیان کرایەوە بەبەردا‬ ‫کە مێژووییەکیان لە توندوتیژى هەیە و‬ ‫هەوڵى فرۆشتنى کااڵ پیسەکانیان دەدەن‬ ‫کە هۆکارى ناکۆکییەکانە‪.‬‬

‫ڕەگەزپەرستى چ ڕۆڵێک دەگێڕێت؟‬ ‫لەئێستادا جۆرێک لە ناڕازیبوون بۆ‬ ‫ئەم بارودۆخە لە ئەوروپا و ئەمریکا‬ ‫ســەريــهــەڵــداوە‪ ،‬لەپێشتر خەڵکى‬ ‫بەدڵخۆشییەوە منداڵیان دەبـــوو و‬ ‫دەیانزانى کە ژیانێکى باش بۆ ڕۆڵەکانیان‬ ‫فەراهەمە‪ ،‬بــەاڵم چیتر ئــەو دڵنیاییە‬ ‫بەهۆى بارودۆخى ئابورییەوە نه‌ماوه‌‪،‬‬ ‫ئەوان ئێستا بە شێوازێکى عەقاڵنی لە‬ ‫دۆخەکە دەڕوانــن و دەزانن کە تا دێت‬ ‫دەبینیت لــە واڵتــانــى وەک سوید‬ ‫بارەکە گرانتر دەبێت بۆیان‪ ،‬بۆیە ئێستا‬ ‫ئەو واڵتانە سەرزەنشتى خۆیان دەکەن‪ ،‬و هۆڵەندا و بەریتانیا و دانیمارک و‬ ‫دەبێت شتێکى تر بکەنە بيانوو کە فەڕەنساو بولگاریا و یۆنان و فینلەندا‬ ‫هۆکارى ئەو دۆخە ناهەموارەیە و دەبێت و پۆڵەندا و چەند واڵتێکى تریش‪ ،‬چۆن‬ ‫دژى بوەستنەوە و زنجیرەیەک ڕێکارى پارتە تــونــدڕەوەکــان و فاشیستەکان‬ ‫و پــارتــە ڕاســـتـــڕەوە تــونــدەکــان‪ ،‬لە‬ ‫تایبەتيى لەبەرامبەردا بگرنەبەر‪.‬‬ ‫ڕەگەزپەرستیش لە گرنگترینى ئەو هــەڵــبــژاردنــەکــانــدا بــەرەوپــێــشــەوە‬ ‫ڕێکارانەیە‪ ،‬وەک ئاشکرایە ڕەگەزپەرستى دەڕۆن‪ ،‬لە ویالیەتە یەکگرتووەکانى‬ ‫ترەمپ)کاندیدى‬ ‫لە ڕاگەیاندنەکانیان بە ڕێژەیەکى زۆر ئەمریکاش(دۆناڵد‬

‫دژەهێرشێک پێویستە‬ ‫پارتە ڕاستڕەوەکان هەر لە سەرەتاى‬ ‫قەیرانە دارایــیــەکــەوە تەحەکومى بە‬ ‫بارودۆخەکەوە کردووە‪ ،‬چەپەکان تواناى‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەیان نەبووە‪ ،‬یەکێتییە‬ ‫جیهانییەکان بــەرەو الوازى ڕۆيشتن و‬ ‫بــن یــاخــود نــا‪ ،‬یــەک پەیامیان هەیە لەدەرەنجامى ئــەوەوە گاڵتەجاڕییەکى‬ ‫ئەویش بەالڕێدابردنى هۆشى خەڵکییە لە فراوان بەرۆکى جیهانى گرتۆتەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫سیسته‌مى سەرمایەدارى کە دۆخەکەى گەر بێهێوایی نەبێت‪.‬‬ ‫ئەمە ماناى ئەوە نییە کە سەرمایەداران‬ ‫خــولــقــانــدووە‪ .‬هــەر ئــەمــەش هۆکارى‬ ‫ئەوەەیەکە ئەوانە پەرە بەو سیاسەتە بەئاسانى هەناسەدەدەن و کرێکارانیش‬ ‫کۆنەى سەرمایەدارى دەدەن‪ ،‬ئەویش بــەو هەموو ساناییەوە هەموو شتێک‬ ‫لە کەمکردنەوەى باجى کۆمپانیاکان لەوانەوە قبوڵدەکەن‪ ،‬بەنمونە لە واڵتێکى‬ ‫و سیاسەتى(النيکەمى کرێ) دا خۆى وەکو "چین" کرێکاران بە دەستى خۆیان‬ ‫مافەکانیان بەدەستدەهێنن و مانگرتن لە‬ ‫دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫کارکردن گەشتە ئاستێکى پێوانەیى‪.‬‬ ‫لەناوچەکانى تــریــش پــارتــى تــازە‬ ‫ناکۆکییە جیۆسیاسییەکان‬ ‫یەکێک لە هۆکارەکانى ناجێگیریى دەرکەوتن و پارتە چەپەکان بەڵینيان بە‬ ‫بەرهەمهاتوو لە بارودۆخە ئابوورییەکەدا‪ ،‬کەمکردنەوەى ناهەموارییەکانى بارودۆخى‬ ‫هەڵکشانى ملمالنێى نــێــوان چینە کریکاران دا‪ ،‬ئەویش بە جێبەجێکردنى‬ ‫فەرمانڕەواکانە لە جیهاندا‪ .‬سەرمایەداریى پالنێکى نوێى دیموکراتيى کۆمەاڵیەتى‬ ‫سیسته‌مێکى داینامیکییە و تیایدا چەند تەقلیدییەوە کە لە باشترکردنى کرێ‬ ‫واڵتێک سەردەکەوێت و چەند واڵتێکى و چــاودێــریــى کۆمەاڵیەتيى باشتر و‬ ‫تــریــش دەکــەوێــت‪ ،‬کاتێک ویالیەتە تەندرووستى و پــەروەردە و سیستةمى‬ ‫یەکگرتووەکانى ئەمریکا و ئەوروپا پــاراســتــنــى بــەتــەمــەنــەکــانــدا خــۆى‬ ‫لەم دەیەى دواییدا الوازیی بەخۆیانەوە دەبینییەوە‪ ،‬واتە هەموو ئەوانەى کە‬ ‫دەبینن لــەوالوە واڵتێکى وەک چین لە پارتە چەپە تەقلیدییەکان بۆ ماوەیەکى‬ ‫درێژ فەرامۆشیانکردبوو‪.‬‬ ‫هەڵکشاندایە‪.‬‬ ‫پارتە چەپەکانى وەک (سیریزا) لە‬ ‫ویالیەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا لەم‬ ‫یۆنان و کوتلەى چەپ لە پرتوگال و‬ ‫(بۆدیمۆس) لە ئیسپانیا‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫لەناو کرێکاراندا پشتگیرییەکى گرنگیان‬ ‫بەدەستهێناوە‪ ،‬لە بەریتانیاش ئەگەرچى‬ ‫ســەرۆکــى پــارتــى کــرێــکــاران (جێرمى‬ ‫کۆربن) لەناو دامەزرێنەرانى پارتەکەدا‬ ‫پاڵپشتى ناکرێت‪ ،‬بەاڵم لەناو دەنگدەراندا‬ ‫شەعبییەتێکى زۆرى هەیە‪.‬‬ ‫لـــە ویــایــەتــە یــەکــگــرتــووەکــانــى‬ ‫ئەمریکاش سیناتۆرێکى وەک(بێرنى‬ ‫ســانــدرز) لە هەڵبژاردنە بەراییەکاندا‬ ‫لەناو پارتى دیموکراتەکاندا دەنگێکى‬ ‫واى بــەدەســتــهــێــنــاوە کــە لــە ئاست‬ ‫پێشبینییەکاندا نەبوو‪.‬‬ ‫ئەم کەسایەتى و پارتە چەپڕەوانە‬ ‫چــارەى کێشەکان ناکەن کە بەرۆکى‬ ‫کرێکاریان گرتووە‪ ،‬پارته‌كه‌ى سیریزا‬ ‫هێزە گەشەسەندووەى چین دەترسێت لــەمــاوەى چەند مانگێکدا خیانەتى‬ ‫و بــەردەوام لە هەوڵى ئەوەدایە ڕێگری لـــە بـــەرنـــامـــەى (ســكــهـه‌ڵــگــوشــيــن‪/‬‬ ‫بکات لــەوەى کە ئــەو واڵتــە ببێت بە دەستگرتنەوە) کرد‪ ،‬ئەویش بە دانانى‬ ‫هێزێکى سەربازى ـ هەرێمى لە قاڕەى سنورێک بۆ کــارکــردن لەناو ئامێرى‬ ‫دەوڵەتێکى سەرمایەداريیدا‪ .‬لە جیهاندا‬ ‫ئاسیا و زەریاى هێمندا‪.‬‬ ‫بــۆیــە لــە ئــێــســتــادا ئــەمــریــکــا لە ئێستا کرێکاران بەباشى دەزانـــن لە‬ ‫دۆخــێــکــدا دەبینرێت لــەبــرى ئــەوەى کۆمەڵە و پارتێکى چەپى وادا خۆیان‬ ‫پارە لە خزمەتگوزارییە گشتییەکان و ڕێکبخەن کە ئەڵتەرناتیڤ بێت بۆ ئەو‬ ‫ژێرخانەکەیدا خەرجبکات بۆ ئــەوەى بارودۆخەى هەیە‪ .‬کارى هەرە گرنگى‬ ‫ڕووبــــەڕووى ئــەو زریـــان و کارەساتە چەپەکان لە ئێستادا ئەوەیە کە هەموو‬ ‫سروشتییانەى هاوین و زستانى واڵتەکەى هێزێکى خۆيان کۆبکه‌نەوە و خۆيان‬ ‫ببێتەوە و ژیانى ســەدان کەس ڕزگار ڕێکبخه‌ن‪ ،‬بۆ ئەوەى بتوانن بەرهەڵستيى‬ ‫بکات‪ ،‬كه‌چى دێت گرێبەستى کڕینى ئەو هێرشە بەردەوامەى سەرمایەدارى‬ ‫چەک و کەرەستەى جەنگى بە بەهاى بکه‌ن کە دەیکاتە ســەر کریکاران و‬ ‫خوێندکاران و هەژاران‪.‬‬ ‫ملیارەها دۆالر ئەنجامدەدات‪.‬‬ ‫ئــوســتــرالــیــاش لــە ناکۆکییەکانى‬ ‫نێوان چین و ویالیەتە یەکگرتووەکان‬ ‫سه‌رچاوه‌‪www.ahewar.org :‬‬

‫لە ئێستادا ڕقلێبوونەوەى سیاسییەکان بەرامبەر بە کۆچبەران و‬ ‫موسڵمانان و وەرگرتنى بیمەى کۆمەاڵیەتییەوە( سۆشیال) زۆر‬ ‫بەئاشکرا هەستى پێدەکرێت‪ ،‬ئەمە سەرەڕاى بەسەربازگەکردن و‬ ‫بەکامپکردنى کۆچکردنەکەیان و تەنانەت ناوزڕاندنیشیان‬ ‫و بارودۆخەکە بۆ ڕوسیا و بەرازیل و‬ ‫ئەفریقاى باشوور ئاڵۆزتر بوو‪ ،‬بەرازیل‬ ‫کە پێشتر شارەزایانى بــوارى دارایــى‬ ‫هیوایان له‌سه‌رهه‌ڵچنيبوو ئابوریى جیهان‬ ‫ببوژێنێتەوە و لە داکشان ڕزگارى بکات‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەو واڵتــە بۆ خۆى بوو بوو بە‬ ‫سەرچاوەى داکشانى ئابوورى‪.‬‬ ‫لــەو واڵتــانــەش کــە ئابوورییەکى‬ ‫مامناوەندیان هەبوو بارودۆخەکە بۆیان‬ ‫توندتر بوو چاالکییە ئابوورییەکان الوازتر‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫ڕێکخراوى هاریکارى و گەشەکردن و‬ ‫بانکى نێودەوڵەتى و سندوقى دراوى‬ ‫نێودەوڵەتى پێشبینى ئەوەیان نەدەکرد‬ ‫ئابوريى جیهان بەو جــۆرەى لێ بێت‪،‬‬ ‫بەجۆرێک بێکارى لە جیهاندا بگاتە ‪200‬‬ ‫ملیۆن کەس و لەسەرەتاى سەرهەڵدانى‬

‫زیاتر پێشچاو دەکەوێت وەک لە جاران‪،‬‬ ‫هــەروەک بڵێى وەرزێکى کراوەیە دژى‬ ‫کۆچبەران و موسڵمانان و جارجاریش‬ ‫ڕۆما‪.‬‬ ‫لـــە ئــێــســتــادا ڕقــلــێــبــوونــەوەى‬ ‫سیاسییەکان بەرامبەر بە کۆچبەران‬ ‫و موسڵمانان و وەرگــرتــنــى بیمەى‬ ‫کــۆمــەاڵیــەتــیــیــەوە( ســۆشــیــال) زۆر‬ ‫بــەئــاشــکــرا هــەســتــى پــێــدەکــرێــت‪،‬‬ ‫ئەمە ســـەرەڕاى بەسەربازگەکردن و‬ ‫بەکامپکردنى کۆچکردنەکەیان و تەنانەت‬ ‫ناوزڕاندنیشیان‪.‬‬ ‫ئەمە نەک تەنها لە ڕووى ئایدۆلۆژییەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو سامانێکە و بەدەستدەهێنرێت‪،‬‬ ‫بەو مانایەى سندوقى دراوى نێودەوڵەتى‬ ‫لە ئێستادا هانى دەوڵەتانى یەکێتيى‬ ‫ئەوروپا دەدات کە واز لە سیاسەتى‬

‫کۆمارییەکان ئــاگــرى ڕقلێبونەوە و‬ ‫ڕەگــەزپــەرســتــی دژ بــە موسڵمان و‬ ‫التینییەکان هەڵگیرساندووە‪ [.‬لە ئێستادا‬ ‫بارودۆخى جیهانیش ئامادەییەکى تەواوى‬ ‫هەیە بۆ ڕەگەزپەرستى و مەزهەبگەرى و‬ ‫لەو ڕووەوە تاڕادەیەکى باش ئامادەیە‪،‬‬ ‫ئەمریکاش سەرۆکێکى وەک (ترەمپ)‬ ‫ى بــۆ تــەیــارکــردووە‪ ،‬کــە پێدەچێت‬ ‫وێرانییەکان لە سەردەستى ئەودا زۆرتر‬ ‫بن]‪.‬‬ ‫(دۆناڵد ترەمپ) و پارتە ڕاستڕەوەکانى‬ ‫ئەوروپا بانگەشەى ئەوە دەکەن کە ئەوان‬ ‫لــەدەرەوەى دامــەزراوە سیاسییەکانه‌وە‬ ‫هاتوون و دەستیان لە کۆژان(موعانات)‬ ‫و ناڕەحەتيى دەیــان ملیۆن خەڵکی‬ ‫واڵتەکانیاندا نییە‪.‬‬ ‫ئەوانە هەرکێ بن لەناو دامەزراوەکاندا‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )2٨٩‬دوشةممة ‪201٦/٤/٤‬‬

‫دەست لە کار کێشانەوەی عەقڵ‬ ‫حەمەسعید حەسەن‬ ‫جــۆرج تەرابیشی (‪١٦ – ١٩٣٩‬ی‬ ‫ئاداری ‪ )٢٠١٦‬هەر ڕەخنەی لەوانی دیکە‬ ‫نەدەگرت‪ ،‬بوێریی ئەوەی شک دەبرد‪،‬‬ ‫ڕەخنە لە خودی خۆیشی بگرێت و ئەو‬ ‫دونیابینییەیش بداتە بەر ڕەخنە کە‬ ‫سااڵنێک خۆی بانگەشەی بۆ کردووە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای ژیانیدا بەعسی بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر کە ئەو حیزبە دەستی لە دەسەاڵت‬ ‫گیربووە‪ ،‬لێی کشاوەتەوە‪ ،‬بە پێچەوانەی‬ ‫کەسانی هەلپەرستەوە‪ ،‬کاتێک سەنگەر‬ ‫دەگــوێــزنــەوە‪ ،‬بــە چــەپــەری حیزبی‬ ‫دەسەاڵتەوە پێوەست دەبن‪ .‬تەرابیشی‬ ‫کە واز لە بەعس دەهێنێت‪ ،‬دەبێتە‬ ‫مارکسیست و دواتر لە فیکری وجوودی‬ ‫نزیک دەبێتەوە‪ .‬تەرابیشی ئەوەی بیری‬ ‫لێ نــەدەکــردەوە‪ ،‬ماڵی دونیا بوو‪ ،‬لە‬ ‫ئاستێکی (نزم)ی ژیاندا ڕۆژانی بەڕێ‬ ‫دەکرد‪ ،‬بەاڵم ڕۆحی کەوینەکراوی (بەرز)‬ ‫دەفــڕی و بەرهەمی قەڵەمی ئاوێنەی‬ ‫ڕوون و ڕاستگۆی خودی خۆی بوو‪.‬‬ ‫تەرابیشی هەر وەرگێڕێکی بەتوانا و‬ ‫پڕ بەرهەم نەبوو‪ ،‬ڕەخنەگرێکی ئەدەبیی‬ ‫داهێنەریش بوو‪ ،‬چاالکێکی بواری تیۆریی‬ ‫فێمینیزمیش بوو‪ ،‬لە بوارەیلی فیکر‪،‬‬ ‫سیاسەت‪ ،‬فەلسەفە و دەروونناسیشدا‬ ‫بە هەق زانــابــوو‪ .‬وێــڕای ئەو بوارانە‪،‬‬ ‫سااڵنێکی زۆری ژیانیشی بۆ لێکۆڵینەوە‬ ‫لە کەلەپووری ئیسالم تەرخان کرد‪.‬‬ ‫ژیانی بە نووسین بەخشیبوو‪ ،‬کە پەکی‬ ‫کەوت و توانای نووسینی نەما‪ ،‬جاڕی‬ ‫مەرگی خــۆی دا‪ ،‬هەرچەندە هێشتا‬ ‫زیندووبوو‪ ،‬ئاخر نووسین ژیانی بوو‪..‬‬ ‫ڕۆالن بارت دەیگوت‪( :‬نووسین ئەگەر‬ ‫بکەوێتە خانەی داهێنانی ئەدەبییەوە‪،‬‬

‫تەمەنی لە عومری ئەو نووسینانە درێژتر‬ ‫دەبێت کە بایەخ بە فیکر و بە ڕەخنە‬ ‫دەدەن‪ ).‬وای بۆ دەچم نووسینە ڕەخنەیی‬ ‫و فیکرییەکانی تەرابیشی ملکەچی ئەو‬ ‫ڕێسایە نەبن‪ ،‬ئاخرستەمی لێ دەکەین‪،‬‬ ‫ئەگەر ڕەخنە ئەدەیی و فیکرییەکانی بە‬ ‫داهێنان لە قەڵەم نەدەین‪.‬‬ ‫جــۆرج تەرابیشی بــەو لێکۆڵینەوە‬ ‫قووڵ و درێژەی دەربــارەی (ڕەخنە لە‬ ‫عەقڵی عــەرەبــی)ی موحەممەد عابید‬ ‫ئەلجابیری (‪ )٢٠١٠ – ١٩٣٦‬کردی‪،‬‬ ‫ئەوەی پێ گوتین‪( :‬لەمێژە لە ئیسالمدا‬ ‫عەقڵ دەستی لە کار کێشاوەتەوە‪).‬‬ ‫(تەرابیشی)یش وەک موحەممەد ئارگون‬ ‫پێی وابوو‪ ،‬عەقڵ نە دەتوانێت ئیسالمی‬ ‫بێت‪ ،‬نە عەرەبی‪ ،‬ئاخر عەقڵ لەبەر‬ ‫ڕۆشنایی ئایین یــان نــەتــەوەدا پۆلێن‬ ‫ناکرێت‪ .‬جارێکیان لە فڕگەی ڕەباتی‬ ‫پایتەختی مەغریب بە گیری دەهێنن‪،‬‬ ‫بە تۆمەتی ئەوەی چۆن عەرەبە و ناوی‬ ‫جــۆرجــە! گومانی ئــەوەی لێ دەکــەن‬ ‫پاسپۆرتەکەی ساختە بێت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫لەناو عەرەبدا بە دەگمەن داهێنەرێکی‬ ‫وەک ئەو هەڵکەوتووە‪ ،‬مەگەر جۆرجی‬ ‫زەیدان (‪ )١٩١٤ – ١٨٦١‬یان جوبران‬ ‫خەلیل جوبران (‪ )١٩٣١ – ١١٨٣‬کە‬ ‫ئەوانیش وەک تەرابیشی‪ ،‬گەرچی بە‬ ‫ڕەچەڵەک (کریستیان) دەبن‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫کردەوە لە خزمەتی ئینساندا دەبن‪ ،‬نەک‬ ‫ئەم یان ئەو ئایین‪.‬‬ ‫پێش ئەوەی دواناوەندیی تەواو بکات‪،‬‬ ‫قەشەیەک لــە حــەڵــەب پێی دەڵێت‪:‬‬ ‫نـــەزەر حــەرامــە و ســزاکــەی لــە الیــەن‬ ‫خــوداوە‪ ،‬ئاگری دۆزەخــە‪ ،‬ئیدی لەوە‬ ‫بە دواوە‪ ،‬بڕوای بە کریستیانیزم لەق‬ ‫دەبێت‪ .‬کە مامۆستای دەرسی ئایینی‬ ‫ئیسالم لەسەر تەختەڕەشکەی پۆل‬ ‫دەنووسێت‪( :‬ئەوی موسوڵمان نەبێت‪،‬‬ ‫دوژمــنــی ئیسالمە‪ )،‬هەست دەکــات‪،‬‬

‫لە سەرەتای ژیانیدا بەعسی‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم هەر کە ئەو‬ ‫حیزبە دەستی لە دەسەاڵت‬ ‫گیربووە‪ ،‬لێی کشاوەتەوە‪،‬‬ ‫بە پێچەوانەی کەسانی‬ ‫هەلپەرستەوە‪ ،‬کاتێک‬ ‫سەنگەر دەگوێزنەوە‪ ،‬بە‬ ‫چەپەری حیزبی دەسەاڵتەوە‬ ‫پێوەست دەبن‬ ‫ئــەوەی دەبێت گۆڕانی بەسەردا بێت‪،‬‬ ‫نە سییاسەتە‪ ،‬نە وەزارەت‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫ئەوە عەقڵە کە پێویستە بگۆڕدرێت‪ .‬کە‬ ‫هاوڕێ حیزبییەکانی بایکۆتی دەکەن‪،‬‬ ‫لەسەر ئەوەی لە دژی تاوانی ژنکوشتن‪،‬‬ ‫بــە پــاســاوی پاراستنی نــامــووســەوە‪،‬‬ ‫دەوەستێتەوە‪ ،‬تێدەگات ئایدۆلۆجیا لە‬ ‫توێکڵی عەقڵ بەوالوە هیچی دیکە نییە‬ ‫و بیر لە گۆڕینی کرۆکی عەقڵ دەکاتەوە‪.‬‬

‫ئەگەر وەرگێڕان ناپاکی بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫وەرگێڕان لە دەستی دووەوە ناپاکییەکی‬ ‫مەزنە‪ ،‬بەاڵم چونکە وەرگێڕێکی عەرەبی‬ ‫ئەڵمانیزان لە گۆڕێدا نابێت‪ ،‬تەرابیشی لە‬ ‫ناچارییەوە‪ ،‬لە فەرەنسایییەوە بەرهەمی‬ ‫فرۆید وەردەگێڕێتە سەر عەرەبی‪ ،‬ئاخر‬ ‫ئەگەر وای نەکردبا‪ ،‬کولتووری عەرەب‪،‬‬ ‫بێ فرۆید و بێ شیکردنەوەی دەروون‬ ‫دەمایەوە‪ .‬تەرابیشی نزیکەی چارەکە‬

‫تەرابیشی دەبێژێت (ئەوەی کە جابیری عەقڵی عەرەبی بەسەر عەقڵی‬ ‫دواکووتووی خۆرهەاڵتی دونیای عەرەب و عەقڵی پێشکەوتووی‬ ‫خۆرئاوای دونیای عەرەبدا دابەش کردووە‪ ،‬لێکدانەوەیەکی ناعەقاڵنییە‬

‫سەدەیەکی تەمەنی بۆ لێکۆڵینەوە لە‬ ‫کەلەپووری عەرەب تەرخان دەکات‪ ،‬تا‬ ‫ڕەخنەیەکی زانستی و زەنگین لە کتێبی‬ ‫(ڕەخنە لە عەقڵی عــەرەب)ی جابیری‬ ‫بگرێت‪.‬‬ ‫تەرابیشی دەبــێــژێــت (ئـــەوەی کە‬ ‫جابیری عەقڵی عەرەبی بەسەر عەقڵی‬ ‫دواکووتووی خۆرهەاڵتی دونیای عەرەب‬ ‫و عەقڵی پێشکەوتووی خۆرئاوای دونیای‬ ‫عەرەبدا دابەش کردووە‪ ،‬لێکدانەوەیەکی‬ ‫ناعەقاڵنییە‪ .‬بــۆ ئـــەوەی ڕەخــنــە لە‬ ‫جابیری بگرم‪ ،‬پێویستم بەوەبوو‪ ،‬چی‬ ‫نووسیوە‪ ،‬بیانخوێنمەوە‪ ،‬چی کردووە‬ ‫بە سەرچاوە‪ ،‬بیانخوێنمەوە و چییش‬ ‫پێویستبوو بیانکات بە ســەرچــاوە و‬ ‫نەیکردبوون‪ ،‬بیانخوێنمەوە‪ ).‬تەرابیشی‬ ‫لەبارەی بەهاری عەرەبەوە گوتوویەتی‪:‬‬ ‫(بەهاری عەرەب ئەگەر دەرگایەکی بە‬ ‫ڕووی عەرەبدا کردبێتەوە‪ ،‬دەرگای دۆزەخ‬ ‫بووە‪ ،‬ئاخر گەڕانەوە بوو بۆ پێش ئەو‬ ‫مۆدێرنێتەیەی بە ئومێدی بووین‪).‬‬

‫جۆرج تەرابیشی دەرکی بەوە کردبوو‪،‬‬ ‫هیچ شتێک ئەوەندەی ئایدۆلۆجیا کە‬ ‫ئایین بەشێکی پێک دەهێنێت‪ ،‬عەقڵی‬ ‫مرۆڤایەتی تووشی نابینایی ناکات‪.‬‬ ‫تەرابیشی دەیــزانــی دیکتاتۆر بۆیە‬ ‫سانسۆری داهێناوە‪ ،‬چونکە لە کتێب‬ ‫دەترسێت‪ ،‬ئاخر ئەوە کتێبە ئینسان‬ ‫بۆ ئەوە هان دەدات‪ ،‬خەون بە ژیانێکی‬ ‫گەشتر و بە جڤاکێکی باشترەوە ببینێت‪،‬‬ ‫بۆیە هەموو تەمەنی بە نووسینی کتێب‬ ‫و بە وەرگێڕان کتیب بەخشی‪ .‬تەرابیشی‬ ‫لەو نووسەر و بیرمەندانە نەبوو کە لە‬ ‫بازنەی کالسیکدا قەتیس دەبن‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫لەم ئەزموونەوە بۆ ئەزموونێکی دیکە‬ ‫بــەڕێ دەکــەوت‪ ،‬دوودڵیی نەدەناسی‪،‬‬ ‫سڵی لە دونیای تازە و ئاڵۆز نەدەکردەوە‬ ‫و لە سایەی بەهای ســـەروەردا گیری‬ ‫نەدەخوارد‪ ،‬ئاخر هاوزەمان بیرمەندێکی‬ ‫یاخی و خەباتگێڕێکی چاونەترسیش بوو‪.‬‬ ‫‪٢٣‬ی ئاداری ‪٢٠١٦‬‬ ‫هەولێر‬

‫پاشخانی چه‌مکی ئانۆمی‬ ‫خالید عەلیزادە‬ ‫ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت له ڕه‌وتێکی مێژووییدا‬ ‫چه‌مکی ئانۆمی تاوتوێبکه‌ین‪ ،‬ده‌توانین‬ ‫بڵێین ئانۆمی چه‌مکێکی زۆر کۆن‬ ‫و له‌مێژینه‌یه و لــه ڕووی مێژوویی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانه‌وه بۆ سـه‌رده‌مــی یۆنانی‬ ‫کۆن ده‌گه‌ڕێته‌وه‪ .‬له‌و سه‌رده‌مه‌دا له‬ ‫ئانۆمی وه‌کوو جۆرێک له بێیاسایی و‬ ‫زۆرتر وه‌کوو نادادپه‌روه‌ری و نه‌بوونی‬ ‫ڕێکوپێکی بــاســده‌کــرێــت و به‌گشتی‬ ‫هه‌ڵگری باری مانای نه‌رێنییه(پیران‪:‬‬ ‫‪ .)1385‬دواتــر له کتێبی ئینجیلدا‪،‬‬ ‫له‌م وشه‌یه وه‌کــوو جۆرێک له گوناح‬ ‫بــاســکــراوه کــه ه ـه‌ڵــگــری گـه‌نــده‌ڵــی‬ ‫ئه‌خالقی‪ ،‬به‌ره‌ڵاڵیی‪ ،‬سووک و چرووکی‬ ‫و سووکایه‌تی به پیرۆزایه‌تییه‌کانه‪ .‬ئه‌م‬ ‫پێناسه‌یه‪ ،‬هیچ جۆره پێوه‌ندییه‌کی به‬ ‫یاساوه نییه‪ ،‬به‌ڵکوو ئاماژەیە به‌و قه‌وم‬ ‫و نه‌ته‌وانەی له شه‌ریعه‌تی خوداوه‌ندی‬ ‫الیانداوه‪ :‬که‌وابوو ده‌کرێ وه‌کوو جۆرێک‬ ‫لــه دوژمنایه‌تی و سه‌رپێچی له‌گه‌ڵ‬ ‫خوداوه‌ند باسی لێبکه‌ین(ره‌جه‌بزاده و‬

‫ئانۆمی ئه‌خالقی باسێکی بێمانایه‪،‬‬ ‫که‌وسه‌ری‪.)33 :1381 ،‬‬ ‫له فه‌رهه‌نگی (ڕۆبـــر)دا سه‌باره‌ت چونکه ئه‌خالق هه‌ڵگری دوو توخمی‬ ‫ب ـه‌م وشه‌یه هــاتــووه‪ ،‬ئ ـه‌م وشه‌یه له سه‌ره‌کی پابه‌ندبوون و ئه‌رکه و له‌گه‌ڵ‬ ‫یه‌‌کناگرێته‌وه‪(.‬ره‌وشه‌نی‪،‬‬ ‫ســه‌ده‌ی پانزده‌هه‌مدا هاتووه‌ته ناو ئانۆمیدا‬ ‫زمانی فه‌ڕه‌نسه‌وه و یه‌کێک له مانا ‪.)1388‬‬ ‫په‌ره‌سه‌ندن و ته‌شه‌نه‌ی ئه‌م چه‌مکه‬ ‫سـه‌ره‌کــیــیـه‌کــانــی الدان و گه‌نده‌ڵی‬ ‫ئه‌خالقییه(هه‌مان س ـه‌رچــاوه‪ .)33 :‬له کۆمه‌ڵناسیدا بۆ هه‌وڵ و تێکۆشانی‬ ‫به‌اڵم له زمانی ئینگلیزیدا‪ ،‬له سه‌ده‌ی کۆمه‌ڵناسی فه‌ڕه‌نسی (ئێمیل دورکهایم)‬ ‫شانزده‌هه‌م و حه‌ڤده‌هه‌مدا سه‌رله‌نوێ ده‌گه‌ڕێته‌وه‪ .‬دورکهایم بۆ یه‌که‌مین جار‬ ‫ئه‌م وشه‌یه بره‌و په‌یداده‌کات و ده‌که‌وێته له ساڵی ‪1893‬ی زایینی له چه‌مکی‬ ‫ب ـه‌ر بــاس‪ .‬ل ـه‌م مــاوه‌یــه‌دا لــه وشـه‌ی ئانۆمی که‌ڵکی وه‌رگرتووه‪ ،‬به‌اڵم له ساڵی‬ ‫ئانۆمی بەمانایه‌کی ئه‌رێنی باسده‌کرێت‪1897 ،‬دا له ئانۆمی وه‌کوو فاکته‌رێکی‬ ‫واته ئاوڕنه‌دانه‌وه له یاسای ئه‌زه‌لی و به‌هێز بۆ ‌ســنــووردارکــردنــی ئه‌خالقی‬ ‫خودایی(پیران‪ .)1385 :‬سه‌ره‌ڕای ئه‌و کۆمه‌اڵیه‌تی ســوودی بینیوه (شیانی‬ ‫شتانه‌ی که باسمان کرد‪ ،‬ده‌توانین بڵێین و موحه‌ممه‌دی‪ .)14 :1386 ،‬چیرۆکی‬ ‫مێژوویی چه‌مکی ئانۆمی له مانایه‌کی به‌کارهێنانی ئانۆمی له الی دورکهایم‪،‬‬ ‫گشتگیر و به‌رباڵودا‪ ،‬بۆ سه‌د و په‌نجا ســه‌ره‌تــا لــه کــتــێــبــی«دابـه‌شــکــردنــی‬ ‫ساڵ له‌مه‌وپێش ده‌گه‌ڕێته‌وه‪ ،‬واته ئه‌و کــۆم ـه‌اڵی ـه‌تــی کـــــار»دا و دواتــــر له‬ ‫کاته‌ی بۆ یه‌که‌مین جار ژان ماری گویی کــتــێــبــی«خــۆکــوژیــدا» ک ـه‌وتــووه‌ت ـ ‌ه‬ ‫یو‪ ،‬فه‌یله‌سوفی فه‌ڕه‌نسی له بواری ئایین بـه‌ربــاس‪ .‬بە بــاوەڕی دورکهایم تەنیا‬ ‫و ئه‌خالقدا ئه‌م وشه‌یه‌ی خسته به‌ر باس وشەی ئێنگلیسی هاوشان و بارته‌قای‬ ‫و ده‌ســت ـه‌واژه‌ی ئه‌خالقی ئانۆمی یان ئانۆمی‪ ،‬وشه‌ی (‪)tnemelgered‬‬ ‫ئانۆمی ئه‌خالقی هێنایەئاراوه‪ .‬ئه‌گه‌رچی ه‪ .‬به ڕای مسترۆویچ (‪ ،)1985‬ئانۆمی‬ ‫دواتر دورکهایم پێی وابوو ده‌سته‌واژه‌ی له ڕوانگه‌ی دورکهایمه‌وه‪ ،‬هاوشان و‬

‫بارته‌قای گوناحه له مانا ئایینییه‌که‌یدا‪،‬‬ ‫چونکه گوناح ئه‌نجامدانی کرده‌وه‌ی دژ‬ ‫به خــوداوه‌نــده‪ .‬له ڕاستیدا دورکهایم‬ ‫چه‌مکی ئانۆمی به مانای سیکیۆالر‌ی‬ ‫گوناح به‌کاربردووه که جۆرێک شڵه‌ژان‬ ‫و سه‌رلێشێواوی و لێکترازانی تێڕوانینی‬ ‫به کۆمه‌ڵه‪ .‬کەوابوو ئانۆمی جۆرێک‬ ‫سووکایه‌تی به پیرۆزایه‌تییه‌کان له‬ ‫مانا نائایینییه‌که‌یدایه(ره‌جه‌بزاده و‬ ‫که‌وسه‌ری‪.)33 :1381 ،‬‬ ‫به‌گشتی له ڕوانگه‌ی دورکهایمه‌وه‬ ‫ئــانــۆمــی بریتییه لـــە‪« :‬دۆخ یــان‬ ‫حاڵه‌تێک کــه بــکـه‌ره‌کــان هیچ جــۆره‬ ‫پابه‌ندییه‌کیان سه‌باره‌ت به یاسا و نۆرمه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان نییه و ڕه‌چاوکردنی‬ ‫نــۆرم و یاساکان به شیاو و خــوازراو‬ ‫نــازانــن»(ره‌جــه‌بــزاده و ک ـه‌وس ـه‌ری‪،‬‬ ‫‪.)324 :1382‬‬ ‫لــه دوای دورکــهــایــم‪ ،‬ڕابـــرت کینگ‬ ‫مێرتۆن (‪ )1938‬له وتاری «پێکهاته‌ی‬ ‫کــۆمـه‌اڵیـه‌تــی و ئــانــۆمــی»دا‪ ،‬بــۆن و‬ ‫بـه‌رامـه‌یـه‌کــی ئه‌مریکایی بــه تیۆری‬ ‫دورکهایم ده‌به‌خشێ و تا ڕاده‌یـه‌کــی‬ ‫زۆر له په‌ره‌سه‌ندن و به‌جیهانیبوونی‬

‫ئه‌م چه‌مکه‌دا ڕۆڵی کاریگه‌ری هه‌بووه‌‪ .‬نۆرمه‌کان سه‌باره‌ت به هه‌ڵسوکه‌وتی‬ ‫کاکڵه‌ی قسه‌کانی مێرتۆن له‌م وتاره‌دا تاک کاڵده‌بێته‌وه‪ .‬هه‌ر بۆیه پێی وایه‬ ‫ئه‌وه‌یه‪ ،‬ده‌کــرێ ڕاده‌ی تــاوان له هه‌ر ئانۆمی جــۆرێــک لــه هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی‬ ‫واڵتێکدا له ڕێی لێکدانه‌وه‌ی پێکهاته‌ی نۆرمه‌کانه(ره‌وشه‌نی‪.)1388 ،‬‬ ‫کولتووری و کۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌و کۆمه‌ڵگا‌وه‬ ‫سه‌رچاوه‌کان‪:‬‬ ‫مه‌زنده بکرێت‪ .‬مێرتۆن له‌م تیۆرییه‬ ‫‪ .1‬ڕجــــب‌زاده‪ ،‬احــمــد ـ کــوث��ری‪ ،‬مسعود‬ ‫بــۆ شــرۆڤــه‌ی ڕاده‌ی زۆری تـــاوان‪ ،)1381( ،‬آ‌نومی سیاسی در اندیشه دورکیم‪،‬‬ ‫الڕێگه‌یی‪ ،‬چه‌وتی و الدانی کۆمه‌اڵیه‌تی نشریه جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی) علوم‬ ‫و به‌گشتی خه‌ساره کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز‪‌،‬شماره ‪.37‬‬ ‫‪ .2‬ڕجــــب‌زاده‪ ،‬احمد ـ کــوپــری‪ ،‬مسعود‬ ‫که‌ڵکی وه‌رگرتووه(بژرگارد و کۆکران‪،‬‬ ‫(‪ ،)1382‬آ‌نومی سیاسی در ایران با تکیه بر‬ ‫‌لیزاده‬ ‫وه‌رگــیــراو لــه ع ـه‌بــاســزاده‪ ،‬عه‬ ‫نڤر شهروندان تهران‪ ،‬نشریه جامعه‌شناسی و‬ ‫ئــه‌قــده‌م و ئیسالمی بــنــاو‪ :1390 ،‬علوم اجتماعی) علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه‬ ‫‪172‬ـ‪ .)145‬به باوه‌ڕی مێرتۆن‪ ،‬ئانۆمی شیراز‪ ،‬پاییز ‪ ،82‬شماره ‪.21‬‬ ‫‪ .3‬پیران‪ ،‬پرویز (‪ ،)1385‬آ‌نومی در تهران‪،‬‬ ‫له ئاکامی ناکۆکی و دژایـه‌تــی نێوان شبکه‌ی اینترنتی آ‌فتاب‪www.aftabir. :‬‬ ‫ئامانج و مه‌به‌ستی ڕێگه‌پێدراو له ڕووی ‪com‬‬ ‫‪ .4‬ڕوشنی‪ ،‬عبدالباقی (‪ ،)1388‬بررسی‬ ‫کولتوورییه‌وه و ئامێر و که‌ره‌سه‌ی‬ ‫سابقه‌ی تاریخی آ‌نومی‪ ،‬مرکز اورژانس اجتماعی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی جێکه‌وتوو و دامــه‌زراو بۆ بهزیستی کردستان‪.‬‬ ‫گه‌یشتن بەو ئامانجانه‌ دێته ئاراوه‪.‬‬ ‫‪ .5‬شیانی‪ ،‬ملیحه ـ محمدی‪ ،‬محمدعلی‬ ‫یه‌کێکی دیکه له‌و که‌سانه‌ی له دوای (‪ ،)1386‬تحلیل جامعه‌شناختی احساسی آ‌نومی‬ ‫مێرتۆن له‌م بواره‌دا جێی‌په‌نجه‌ی به زه‌قی اقتصادی در میان جوانان‪ ،‬فصل‌نامه علمی‬ ‫پژوهشی رفاه اجتماعی‌‪ ،‬سال ششم‪ ،‬شماره ‪.25‬‬ ‫دیار و به‌رچاوه‪ ،‬پارسۆنز کۆمه‌ڵناسی‬ ‫‪ .6‬عباس‌زاده‪ ،‬محمد و همکاران (‪،)1391‬‬ ‫به‌ناوبانگی ئه‌مریکاییه‪ .‬به بۆچوونی بررسی ڕابگه بین سرمایه اجتماعی و آ‌نومی‬ ‫نــاوبــراو ئانۆمی دۆخ یــان حاڵه‌تێکی اجتماعی‪ ،‬فصلنامه تحقیقات اجتماعی‪ ،‬دوره‌ی‬ ‫‪ ،1‬شماره اول‪.‬‬ ‫بێڕێکخراوه‌ییه که له‌وێدا چاوه‌دێریی‬