558

‫سەعدی ئەحمەد پیرە بۆ “چاودێر”‪:‬‬

‫«‬

‫تاوەكو لەگەڵ وەفدەكەی‬ ‫حكومەت گفتوگۆ نەكەین‬ ‫وەفدی حزبی ناچێتە بەغداد‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )558‬دو شةممة ‪2016/4/11‬‬

‫دیبەیتێكی سەركەوتو‬

‫«دیبەیتەكە وەرچەرخانێكی مێژوویی بوو‬ ‫بۆ كولتوری یەكتر قبوڵكردن لەكوردستان»‬

‫‪3‬‬

‫ئاستی وەبەرهێنان ‪ 10‬ساڵ دەگەڕێتە دواوە‬

‫لەكۆی هەزار وەبەرهێنەری گەورە‪ ،‬تەنیا‬ ‫سەد كەسیان كاردەكەن‬ ‫‪ 350‬كۆمپانیا بەفەرمی مایەپوچبونی خۆیان راگەیاندوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫كــەرتــی وەبەرهێنان لەكوردستان‬ ‫بەخراپترین دۆخـــدا تێپەڕ دەبێت‪،‬‬ ‫بەجۆرێك بەشێك لە وەبەرهێنەران‬ ‫ئاشكرایدەكەن‪ ،‬كە وەبەرهێنان لە‬ ‫لەناوچون نزیكبۆتەوە‪ ،‬هــاوكــات لە‬ ‫بەدواداچونێكی "چاودێر"دا‪ ،‬دەركەوتوە‬ ‫لەكۆی ‪ 1000‬بــازرگــان‌و وەبەرهێنەری‬ ‫گــەورە لەئێستادا تەنیا ‪ 100‬كەسیان‬ ‫كاردەكەن‪ ،‬بەشێكیشیان كوردستانیان‬ ‫بەجێهێشتوەو بەشێكی دیكەیشیان‬ ‫مایە پوچ بــون‪ ،‬بەوتەی بەڕێوەبەری‬ ‫تۆماری كۆمپانیاكانیش‪ ،‬زیاتر لە ‪350‬‬ ‫كۆمپانیا بەشێوەیەكی رەسمی خۆیان‬ ‫هەڵوەشاندۆتەوەو مایە پوچبونی خۆیان‬

‫‪ 10‬هەزار كۆمپانیا باج نادەن‬ ‫بە حكومەت‬ ‫راگــەیــانــدوە‪ ،‬بــەاڵم شــارەزایــانــی ئەم‬ ‫كەرتە ئاماژە بەوە دەكەن‪ ،‬مایەپوچونی‬ ‫كۆمپانیاكان زۆر ل ــەوە زیــاتــرە كە‬ ‫بەرەسمی راگەیەنراوە‪ .‬لەالیەكی دیكەوە‬ ‫سیستمی كاركردنی كۆمپانیاكان زۆر‬ ‫خراپەو شــڵــەژاوی پێوە دیــارە‪ ،‬وەك‬ ‫ئەندامێكی پەرلەمان ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫نزیكەی ‪ 10‬هەزار كۆمپانیا باج نادەن‬

‫بە حكومەت‪.‬‬ ‫ئەگەرچی قەیرانی دارایی كاریگەری‬ ‫زۆری لــەســەر كــەرتــی وەبــەرهــێــنــان‬ ‫هەبوە‪ ،‬بەاڵم وەبەرهێنەران ئاماژە بەوە‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە ناكۆكی الیەنە سیاسیەكانی‬ ‫كوردستان‌و قەیرانی سیاسی لەهەمو‬ ‫فاكتەرەكانی دیكە زیاتر زیانی لەكەرتی‬ ‫وەبەرهێنان داوە‪.‬‬

‫هۆلۆکۆستی کوردان‬

‫حه‌مه‌سه‌عید حه‌سه‌ن‬

‫لەوبارەیەوە‪ ،‬یاسین مەحمود وتەبێژی‬ ‫یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان‪،‬‬ ‫بــە"چــاودێــر"ی راگەیاند‪ ،‬بەهۆی ئەم‬ ‫دو ساڵەی قەیرانی داراییەوە‪ ،‬ئاستی‬ ‫وەبــەرهــێــنــان گــەیــشــتــۆتــەوە خاڵی‬ ‫سەرەتا‪ ،‬واتــە گەڕاونەتەوە بۆ ساڵی‬ ‫‪ ،2006‬هەروەها پاشەكشەیەكی تەواو‬ ‫بەكەرتی وەبەرهێنانەوە دیارەو هەندێك‬ ‫وەبەرهێنەریش دەچنە دەرەوەی هەرێمی‬ ‫كوردستان سەرمایەگوزاری دەكــەن‪،‬‬ ‫هەندێكی دیكەیان چاوەڕێی باشبونی ئەم‬ ‫دۆخەدەكەن‪ ،‬بەم پێیەش بێت لەخاڵی‬ ‫لەناوچونی وەبەرهێنان نزیكدەبنەوە‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫میران ئەبراهام‬ ‫بۆ "ڕەخنەی چاودێر"‪:‬‬ ‫"ئێمەی نووسەر بەردەوام‬ ‫سەرقاڵی نووسینەوەی‬ ‫خۆمان و ئەوانی ترین"‬

‫ذمارة (‪ )558‬دو شةممة ‪2016/4/11‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫«جۆن كیری بۆ رزگاركردنی حكومەتەكەی عەبادی هاتوە»‬ ‫كاتی چونی وەفدە حزبیەكەی هەرێمی كوردستان بۆ بەغداد نادیارە‬ ‫چاودێر– رێبین حەسەن‬ ‫راگەیاندنی حكومەتە تەكنۆكراتەكەی‬ ‫عەبادی روبەڕوی قەیران‌و كێشەیەكی زۆر‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬كە بەهۆیەوە زۆر الیەنی نیگەران‬ ‫كردوە‪ ،‬بەتایبەت الیەنی كوردی كە بۆ‬ ‫ئەم مەبەستەش وەفدێكی حكومەتی‬ ‫هەرێم ســەردانــی بــەغــدادیــان كــردوە‪،‬‬ ‫ێ گەڕانەوە‬ ‫چونكە عەبادی ویستی بەب ‌‬ ‫بۆ الیەنە كوردییەكان پۆستەكانی كورد‬ ‫لەحكومەتەكەی خــۆیــدا پڕبكاتەوە‪،‬‬ ‫الی خۆشیەوە سەعدی ئەحمەد پیرە‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪،‬‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬تاوەكو گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫وەفــدەكــەی حكومەتدا نەكەین ئــەوا‬ ‫وەفدی حزبی نانێرینە بەغداد‪ ،‬چونكە‬ ‫ناردنی وەفد هیچ سودێكی نابێت‪.‬‬ ‫یەكێـتی‪ :‬هەرێم هۆكاری كێشەكانی‬ ‫بەغدا نییە‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬سەعدی ئەحمەد پیرە‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪ ،‬بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬گۆڕانكارییەكانی‬ ‫بەغدا دوای لێكۆڵینەوە‌و بڕیاری سیاسی‪،‬‬ ‫ئەنجامی بەرزبونەوەی دەنگی ناڕەزایی‌و‬ ‫خۆپیشاندانەكانی الیەنگرانی رەوتی‬ ‫سەدر هات‪ ،‬بۆیە ئەو كێشانەی لەبەغدا‬ ‫هەن‪ ،‬بەو گۆڕانكارییانە چارەسەرناكرێن‪،‬‬ ‫چونكە كێشەكان زۆر لەوە گەورەترن‪.‬‬ ‫نــاوبــراو كــە هــاوكــات لێپرسراوی‬ ‫پەیوەندییە گشتییەكانی یەكێتیشە‪،‬‬ ‫وتیشی «وەك هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫هۆكاری كێشەكانی بەغدا نین‪ ،‬ئەوان‬ ‫خۆیان هۆكارن‪ ،‬لەهەماناكاتدا پێشموایە‬ ‫هەمو سەرقاڵكردنێكی بەغدا خزمەتی‬ ‫داعش دەكات‪ ،‬وەك الیەنە سیاسیەكانی‬ ‫هەرێمیش بەبەغدامان وتوە پێویستە‬ ‫ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكان گشتی بن‌و‬ ‫بۆ چارەسەربن»‪.‬‬ ‫ســەعــدی ئەحمەد پــیــرە‪ ،‬ئــامــاژەی‬ ‫بــەوەشــكــرد‪ ،‬تائێستاش وەك الیەنە‬ ‫سیاسیەكانی هەرێم‪ ،‬سوورین لەسەر‬ ‫ئەوەی كە خەڵكەكان لەالیەن خۆمانەوە‬ ‫دیاریبكرێن‌و هیچ كەسێكی تر مافی‬ ‫ئــەوەی نییە كەسەكان بۆ پۆستەكان‬ ‫دەســتــنــیــشــان بــكــات‪ ،‬جــگــە ل ــەوەش‬ ‫گۆڕانكارییەكان بۆ هەڵخەڵەتاندن‌و‬ ‫سەرقاڵكردنە‪ ،‬بۆ نمونە بەبێ پارە وەزیری‬

‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬تاوەكو لەگەڵ وەفدەكەی‬ ‫حكومەت گفتوگۆ نەكەین وەفدی حزبی ناچێتە بەغداد‬ ‫فارس نەوڕۆڵی‪ :‬لەبەغداد هیچمان دەست ناكەوێت‬ ‫عادل نوری‪ :‬كورد بەدەنگێكی لەتكراوەوە چۆتە بەغداد‬ ‫تەكنكۆكرات بێت یان نا چی پێدەكرێت؟‬ ‫هــەڕەشــەی داعــش هــەیــە‪ ،‬وەزی ــر چی‬ ‫پێدەكرێت؟ بۆیە لەهەرێمدا ئەولەیەتمان‬ ‫شەڕی داعش‌و چارەسەركردنی قەیرانی‬ ‫دارایـــی‌و چــارەســەركــردنــی كێشەكانی‬ ‫خۆمانە‪ ،‬ئەوەی لەبەغدا دەگوزرێت ئێمە‬ ‫دەتوانین تەنیا ئەوە بڵێین ئەوەی پشكی‬ ‫هەرێمە‪ ،‬پێویستە بەپێی ئیستیحقاقاتی‬ ‫هەڵبژاردن پێمان بدرێت‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بــــەوەی كـــەی وەفـــدە‬ ‫حزبیەكەی هەرێمی كوردستان دەچێتە‬ ‫بــەغــدا‪ ،‬پیرە‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬تا لەگەڵ‬

‫وەفدەكەی حكومەت كە چونەتە بەغدا‌و‬ ‫گەڕانەوە‪ ،‬كۆبونەوەو دانوستاندنێكی‬ ‫جدی نەكرێت‪ ،‬تا بزانین بارودۆخی بەغدا‬ ‫چۆنە‪ ،‬پێموایە چونی وەفد سودی نییە‌و‬ ‫هێشتا بیرمان نەكردۆتەوە‪ ،‬وەفدەكە‬ ‫چۆن دروست بكرێت‌و كەی بچێتە بەغدا‪.‬‬ ‫پارتی‪ :‬دەبێت سەركردایەتی سیاسی‬ ‫كورد بڕیاری یەكالكەرەوە بدات‬ ‫هـــاوكـــات وتــەبــێــژی ئــەنــجــومــەنــی‬ ‫ســەركــردایــەتــی پــارتــی لــەپــارێــزگــای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بــۆ «چــاودێــر» ئــامــاژەی‬

‫بەوەكرد‪ :‬هەر شتێك لەبەغدا روبدات‪،‬‬ ‫خاڵی جــەوهــەری‌و گرنگ پاراستنی‬ ‫یەكڕیزی الیەنە سیاسیەكانە لەهەرێمی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫فـــارس نـــەوڕۆڵـــی‪ ،‬نــەیــشــاردەوە‪،‬‬ ‫لەدروستبونی عیراقەوە تاكو ئێستا‬ ‫هــەمــو رژێــمــە یــەك لــەدوایــەكــەكــانــی‬ ‫ئــەم واڵتــە بەیەك شێوە رەفتارمان‬ ‫لەگەڵدا دەكــەن‪ ،‬بــەاڵم شێوازەكەیان‬ ‫جــیــاوازە‪ ،‬بــۆیــە پێمانوایە لەبەغدا‬ ‫هیچمان دەستانكەوێت‪ ،‬بۆ ئــەوەش‬ ‫پێویستە سەركردایەتی سیاسی كورد‬

‫كۆبونەوەیەك بكات‌و بڕیاری یەكالكەرەوە بۆ بنێرێن‪ ،‬كــورد لەبەغدا بێگومان‬ ‫لەسەر پەیوەندییەكانی كــورد‌و بەغدا ئەوەش ماوەیەكی دەوێت‪ ،‬وەك كوردیش‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫لەبەغدا كاتی ئەوەمان پێویستە ئایا‬ ‫چۆن‌و لەسەر كێ رێكدەكەوین‌و ئایا هەر‬ ‫هەمان سێ الیەنەكەی پێشوی كورد‬ ‫كەی كورد بچێتە بەغدا ؟‬ ‫لەالیەكی تـــرەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی لەبەغدا وەزارەتەكان وەردەگرنەوە یاخود‬ ‫یەكگرتو لــەبــەغــدا‪ ،‬بــۆ «چــاودێــر» كۆمەڵ‌و یەكگرتو قەرەبو دەكرێنەوە‪.‬‬ ‫رونیكردەوە‪ ،‬هەمو جارێك پێش ئەوەی‬ ‫كورد وەفدی بەرەو بەغدا بەڕێبكەوێت‪،‬‬ ‫عەبادی‪ ،‬وەاڵمی ئاگرینی هەیە‬ ‫پێویست بو هەمو الیەنە سیاسیەكان‬ ‫لەنوێترین لێدوانیشیدا‪ ،‬حەیدەر‬ ‫لەهەولێر كۆبنەوە‌و جەماوەری كوردستان عــەبــادی‪ ،‬لــەوتــارێــكــدا كــە پێرێ ‪9‬ی‬ ‫چاودێر بن بەسەریانەوە‌و سەركردەی نیسان‪ ،‬لەساڵیادی شەهید بونی محەمەد‬ ‫هـــەر پێنج الیــەنــەكــە‌و الیــەنــەكــانــی باقر حەكیم پێشكە‌شیكرد‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫تریش لەژورێكدا نەهێنە دەرەوە هەتا دەوڵەت لەهەمو خەڵكی پێكهاتوە‪ ،‬تەنها‬ ‫كێشەكانیان وەالدەنێن‪ ،‬كە بۆ هەرێمیان لەسەر قەوارە‌و فراكسیۆنە سیاسییەكان‬ ‫دروستكردوە‪ ،‬ئەگەر ئێمە كێشەكانی كــورت نــەكــراوەتــەوە‪ ،‬پێویستە رێگە‌و‬ ‫نــــەوت‌و غـــاز‌و پــێــشــمــەرگـە‌و هــەنــدێ ئــامــرازی نــوێ بــگــریــنــەبــەر‌و خۆمان‬ ‫كێشەكان لەناو خۆماندا یەكالنەكەینەوە‪ ،‬لەشێوازە كالسیكییەكان الدەین‪.‬‬ ‫ئەوا ناتوانین كێشەكانمان لەگەڵ بەغدا‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «جیاوازی راوبۆچون‬ ‫یەكالبكەینەوە‪ ،‬چونكە ئێمە لەكوردستان عەیب نییە‪ ،‬بــەاڵم دەبــێــت بۆچونی‬ ‫كێشەی نەوتمان هەیە‪ ،‬تائێستا شەفاف بەرامبەرەكان بەهەند وەربگیردرێت‪،‬‬ ‫نییە‪ ،‬پێشمەرگە یەك نییە‪ ،‬تائێستا رەخنەشمان قبوڵە‪ ،‬بەاڵم بۆ دژایەتی‌و‬ ‫وەك دو كانتۆن مامەڵە دەكرێت‪ ،‬هێشتا روخـــان نەبێت‪ ،‬دەمــانــەوێــت گوێمان‬ ‫یەكگرتو نین لەسەر راگەیاندنی دەوڵەتی لەرەخنە بێت‪ ،‬بۆئەوە سودی لێوەربگرین‪،‬‬ ‫كوردی‌و كێشەی موچەی فەرمانبەرانمان نــەك بمان روخێنێت‪ ،‬یــان بەكەممان‬ ‫هەیە‪ ،‬ژیانی سیاسی الیەنەكان لەگەڵ بــزانــێـت‌و شــەراكــەتــی سیاسی واتــە‪،‬‬ ‫یەكدا نەگەیشۆتە ئاستی پێكەوە ژیان‪ .‬دەستهەڵگرتن لەهەندێك دەستكەوت‌و‬ ‫د‪.‬عـــادل نـــوری‪ ،‬وتیشی «كاتێك پلەو پایە بۆ سەركەوتنی ئەزمونەكە‪ ،‬ئەو‬ ‫ئەمریكا‌و الیەنە عیراقیەكان دەزانــن گۆڕانكارییە وەزاریانەش بەشێكی كەمی‬ ‫كێشەی زۆرمــان هەیە‪ ،‬كــورد دەچێتە ئەو هەنگاوەیە كە دەستمان داوەتێ»‪.‬‬ ‫بەغدا بەدەنگێكی لەتكراو رای جیا‪،‬‬ ‫ئــاشــكــراشــیــكــرد‪ ،‬تــوشــی شــۆك‌و‬ ‫بەیەك دەنگ‌و سەنگ ناچین‪ ،‬ئەو كاتە سەرسوڕمان بوین‪ ،‬لەسەر ئەو هێرشانەی‬ ‫بەتەئكید ناتوانین فشارەكانمان لەبەغدا كــرایــە ســەر كابینە تەكنۆكراتەكە‌و‬ ‫چڕ بكەینەوە‌و هاتنی وەزیری دەرەوەی كاندیدەكانیان‪ ،‬بۆ خستن‌و سەرنەكەوتنی‬ ‫ئەمریكا بــۆ رزگــاركــردنــی دەوڵـــەت‌و نــاوەكــان‪ ،‬خەڵك چــاوەڕوانــی ئەوەیە‬ ‫حكومەتی عــیــراق بــو لــەو قەیرانەی ساسییەكان قوربانی بدەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫تێیكەوتوە‪.‬‬ ‫واڵت بەرەوپێش بچێت‪ ،‬خۆشگوزەرانی‬ ‫بۆ خەڵك دابین بكرێت‌و لەهەمو دنیادا‪،‬‬ ‫سااڵنە گۆڕانكاریی وەزاری دەبێت‪،‬‬ ‫كاتی راگەیاندنی حكومەتە‬ ‫ســەرۆك وەزیرانیشی ئەو دەسەاڵتەی‬ ‫تەنكۆكراتەكە عەبادی‬ ‫دەربـــــــارەی كــاتــی راگــەیــانــدنــی هــەیــە‪ ،‬بــــەاڵم لــەعــێــراق‪ ،‬خــەریــكــە‬ ‫حكومەتە تەنكۆكراتەكەی عەبادی‪ ،‬ئەو گۆڕانكاریی وەزاری دەبێت هۆی كەوتن‌و‬ ‫پارلەمانتارە‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ :‬لەبەرئەوەی لەكار خستنی حكومەت‪ ،‬گۆڕانكاری‬ ‫‪ 10‬رۆژەكەی كە بۆ عەبادی دیاری كرابو لەحكومەتدا مانای وانییە‪ ،‬حكومەتەكەی‬ ‫كۆتایی هاتوە‪ ،‬كابینەكەی لەئێستادا پێشوی خراپ بوە‪.‬‬ ‫هەڵوەشایەوە‌و عەبادیش‪ ،‬داوای لەالیەنە‬ ‫سیاسیەكان كردوە‪ ،‬ناوی كاندیدەكانیان‬

‫داعش لە ئەورپا بەنیازی هێرشی ديكەيە‬ ‫چاودێر– ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫هاینز جۆرج ماسن‪ ،‬سەرۆكی دەزگای‬ ‫هــەواڵــگــری ئەڵمانیا‪ ،‬كــە نــاســراو بە‬ ‫(بی ئێف فـی)‪ ،‬بۆ رۆژنامە نێوخۆییە‬ ‫ئەڵمانییەكانی ئــاشــكــراكــردووە‪ ،‬كە‬ ‫داعش دەیەوێت لەئەڵمانیا هاوشێوەی‬ ‫هێرشەكانی برۆكسل و پاریس‪ ،‬هێرشی‬ ‫خوێناوی ئەنجامبدات‌و راشیدەگەیەنێت‬ ‫كە بارودۆخەكە زۆر مەترسیدارە‪.‬‬ ‫ئەم هۆشداریی‌و ئاشكراكردنەی ماسن‪،‬‬ ‫لەكاتێكدایە كە رۆژی سێ شەممەی‬ ‫رابــردوو‪ ،‬رێكخراوی تیرۆریستی داعش‬ ‫لەگرتەیەكی ڤیدیۆییدا ئاشكرایان‬ ‫كردووە كە رێكخراوەكەیان بە تەقینەوە‬ ‫خوێناوییەكەی برۆكسلی پایتەختی‬ ‫بەلجیكاو هێرشەكانی پاریسی پایتەختی‬ ‫فرەنساوە ناوەستێت‌و هێرشی دیكە‬ ‫چــاوەڕوانــی واڵتــانــی رۆژئـــاوا دەكــات‪،‬‬ ‫بەتایبەت هەریەكە لە بەرلینی پایتەختی‬ ‫ئەڵمانیاو لەندەنی پایتەختی بریتانیاو‬ ‫رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا‪.‬‬ ‫ماسن بۆ رۆژنامەی (فێل ئین زونتاج)‬ ‫ی ئەڵمانی دەڵێت‪ :‬ئاگاداری ئەوەین كە‬ ‫داعش دەیەوێت هێرشی خوێناوی بۆ سەر‬

‫ئەڵمانیا ئەنجامبدات‪ ،‬بەاڵم هەتا ئێستا‬ ‫هیچ زانیاری پیالن‌و بەرنامەداڕشتنێكی‬ ‫لەو شێوەیەمان بۆ ئاشكرانەبووە كە‬ ‫چۆن دەیكات‌و كەی ئەنجامی دەدات‌و‬ ‫كوێ دەكاتە ئامانج‪ ،‬بەاڵم بارودۆخەكە‬ ‫مەترسیدارەو دەبێت دەزگــا ئەمنی‌و‬ ‫هەواڵگرییەكانی ئەڵمانیا زۆر وریاترو‬ ‫چاوكراوەتربن‪.‬‬ ‫مــاســن ئــاشــكــراشــی دەكـــــات كە‬ ‫چەندجارێك ئەڵمانیا لەلێواری كارەسات‌و‬ ‫هێرش‌و تەقینەوەی گەورە گەڕاوەتەوە‪،‬‬ ‫كە بەشێكیان بەهۆكاری سەركەوتوویی‬ ‫هێزەئەمنییەكانەوە بــووەو بەشێكی‬ ‫تریشیان پەیوەندی هەبووە بە بەختەوە‪،‬‬ ‫بۆنموونە لە دوو روداودا بەختی ئەوەمان‬ ‫هــەبــووە كە بۆمبەكان لەوجێگەیەی‬ ‫دانراون نەتەقیونەتەوەو هەڵەی تەكنیكی‬ ‫تیا بووە‪.‬‬ ‫ماسن باسی ئەوەش دەكات كە نزیكەی‬ ‫‪ 1100‬تــونــدرەو لە ئەڵمانیا بوونیان‬ ‫هەیەو بــەردەوام چاوی دەزگــا ئەمنی‌و‬ ‫هەواڵگرییە ناوخۆییەكانیان لەسەرەو‬ ‫لەو كەسانەن كە دەكرێت بڵێت مەترسی‬ ‫جیدی بۆ ئەڵمانیا دروست دەكەن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )558‬دو شةممة ‪2016/4/11‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫رێككەوتنێكی رۆشنگەری‪ -‬سەردانێكی مێژویی‪ -‬دیبەیتێكی سەركەوتو‬

‫«دیبەیتەكە وەرچەرخانێكی مێژوویی بوو بۆ‬ ‫كولتوری یەكتر قبوڵكردن لەكوردستان»‬ ‫چاودێر‪-‬‬ ‫دوێــنــێ دیبەیتێك لــە نــێــوان مەال‬ ‫بەختیارو عەلی باپیر لەهۆڵی تەوار‬ ‫لەشاری سلێمانی‪ ،‬كە لەالیەن خانەی‬ ‫زانستەمرۆییەكانی پاریسەوە رێكخرابوو‬ ‫بەنێوەندگیری میشێل ڤیڤیۆركا‌و عادل‬ ‫باخەوان بەناونیشانی (كوردستان لە‬ ‫تاقیكردنەوەی دیموكراسی‌و عەلمانییەتدا)‬ ‫بەڕێوەچوو‪ ،‬كە تێیدا مەال بەختیار‪،‬‬ ‫ئاماژەی بــەوە كــرد‪ ،‬لەگەڵ ئــەوەن لە‬ ‫هەرێمی كوردستان ئـــازادی هەبێت‌و‬ ‫چەوساندنەوەی ئاینی‌و مەزهەبی نەبێ‪.‬‬ ‫عەلی باپیریش رایگەیاند‪ ،‬وەك ئیسالمی‬ ‫هەمو سیستمێكی عەلمانی رەتدەكەنەوە‪،‬‬ ‫ب ــەاڵم ئــامــادەی یەكتر قبوڵكردنن‪.‬‬ ‫هــاوكــات بــەبــۆچــونــی ئــامــادەبــوانــی‬ ‫دیبەیتەكە‌و چاالكانی بواری دیموكراسی‪،‬‬ ‫دیبەیتەكە بۆ خزمەتكردنی دیموكراسی‌و‬ ‫یــەكــتــرقــبــوڵــكــردن‌و ئــــازادی بــیــروڕاو‬ ‫مەزهەبەكان وەرچەرخانێكی مێژوویی‬ ‫بــوو‪ .‬لەالیەكی دیــكــەوە هەردوێنێ‬ ‫رێككەوتنێكی گرنگ لەنێوان پالتفۆرمی‬ ‫دابـــڕان‌و خانەی زانستەمرۆییەكانی‬ ‫پاریس ئیمزاكرا‪.‬‬ ‫دیبەیتەكە ئەكادیمییە‬ ‫لــەســەرەتــای دیــبــەیــتــەكــەدا عــادل‬ ‫باخەوان سۆسیۆلۆگ‌و مامۆستای زانكۆ‬ ‫لــەفــەرەنــسـا‌و یەكێك لــە رێكخەرانی‬ ‫دیــبــەیــتــەكــەدا بــەگــرنــگــیــەوە باسی‬ ‫لەدیبەیتەكە كــرد‪ ،‬كە بەشێوازێكی‬ ‫ئەكادیمی‌و هێمنانە لەالیەن مەال بەختیارو‬ ‫عەلی باپیرەوە پێشكەش دەكرێت‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬ئــامــاژەی بەوەشكرد‪ ،‬ئەم‬ ‫دیبەیتە لەروانگەیەكی تەواو ئەكادیمیەوە‬ ‫سەیردەكرێت‌و تێزەكانی هەردوال دەبنە‬ ‫بابەتی لێكۆڵینەوەی ئەكادیمی‪.‬‬ ‫عەلی باپیر‪ :‬دیموكراسی لەئەوروپا‬ ‫سەری هەڵنەداوە‬ ‫دواتــر لە دەستپێكی دیبەیتەكەدا‬ ‫عەلی باپیر وتەكانی خۆی پێشكەشكرد‌و‬ ‫باسی لە سەرهەڵدانی سێكۆالریزم كردو‬ ‫چەند پێناسەیەكی خستەڕو‪ ،‬كە بە‬ ‫پشت بەستن بەو پێناسانە‪ ،‬پێیوابوو‪،‬‬ ‫كە سێكۆالرێزم ئاینێكی مرۆڤكردە بۆ‬ ‫جێگرتنەوەی یاسای خودا‪.‬‬ ‫عــەلــی باپیر ئــەوەشــی خستەڕو‪،‬‬ ‫حكومڕانی ئیسالمی لەسەر بنەمای‬ ‫بەشداری خەڵكەو بەشداری خەڵكیش‬ ‫لەحكومەتدا زۆر كــۆنــەو لــەئــەوروپــا‬ ‫ســەریــهــەڵــنــەداوە‪ ،‬حكومڕانەكانیش‬ ‫لەئیسالمدا پیرۆز نین‪ ،‬تەنها خودا‬ ‫پیرۆزە‪.‬‬ ‫وتیشی «دیموكراسی هەرچەند بێ‬ ‫كەموكورتی نییە‪ ،‬بەاڵم باشترین شتێكە‬ ‫كە مرۆڤ بەرهەمیهێناوە‪ ،‬ئیسالمیش‬ ‫نــەك دژی دیموكراسی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێش ئەوروپاش لەحكومڕانی ئیسالمیدا‬ ‫بنەماكانی دیموكراسی هەبوون»‪.‬‬ ‫لەدرێژەی قسەكانیدا باپیر ئاماژەی‬ ‫بــەوەكــرد‪ ،‬ئـــەوان تێبینیان لەسەر‬ ‫دیموكراسی هەیە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە كە‬ ‫حەرام‌و حەاڵڵی داوەتە دەستی مرۆڤ‪،‬‬ ‫كە لەئیسالمیدا لەدەسەاڵتی خودادایە‪.‬‬ ‫بەگوتەی خۆشی سیكۆالریزمەكانی‬ ‫كوردستان شكستیان هێناوە لەدەسەاڵت‌و‬ ‫هەمو شتێكیان تێكەاڵوكردووە‪.‬‬ ‫جــەخــتــی لـــەوەشـــكـــردەوە‪ ،‬ئـــەوان‬ ‫وەك ئــیــســام هــەمــوو سیستمێكی‬ ‫عەلمانی رەتدەكەنەوە‪ ،‬بەاڵم لەراستیدا‬ ‫عەلمانیەكان خۆیان بەخاوەنی هەموو‬ ‫شتێك دەزانن‪ ،‬ئێمە بێبەشین نەك لە‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫عەلمانیەت ئلیحاد نییە‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەین مرۆڤ‬ ‫ئازاد بێ‪ ،‬حیجاب‬ ‫دەكات یان نا‪ ،‬ئازادە‪،‬‬ ‫سەپاندنی حیجاب‪ ،‬یان‬ ‫رێگەنەدان بە حیجاب‪،‬‬ ‫هەردووكی دژی مافی‬ ‫ژنانە‬ ‫كوردستان لەشوێنی دیكەش‪ ،‬بۆیە ئێمە‬ ‫داوای یەكترقبوڵكردن دەكەین‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نایانەوێ جیاوازییەكان‬ ‫قوڵ بكەنەوە‬ ‫لەبەشێكی دیكەی دیبەیتەكەدا مەال‬ ‫بەختیار دەستخۆشی لەعەلی باپیر‬ ‫كــرد بــۆ ئــامــادەبــوون لــە دیبەيتێكی‬ ‫بــەمــشــێــوەیــەدا‪ ،‬هــاوكــات سوپاسی‬ ‫ئــامــادەبــوان بــە شوناسی جــیــاواز و‬ ‫میدیاكانیشی كرد‪.‬‬ ‫مەال بەختیار لەسەرەتای وتەكانیدا‬ ‫باسی لەوەكرد‪ ،‬كە ئــەوان نایانەوێت‬ ‫جیاوازییەكانیان قوڵبكەنەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەیــانــەوێ جوانتری پێشان بــدەن‌و‬ ‫دیالۆگێكی شارستانی بكەن‪.‬‬ ‫نــاوبــراو تیشكی خستەسەر ئەو‬ ‫تاوانانەی لەمێژوی حكومڕانی دەسەاڵتە‬ ‫ئیسالمییەكاندا كراون ‪ ،‬لەوانە كوشتنی‬ ‫سێ‌ لەخولەفاكانی راشیدین‪ ،‬وێرانكردنی‬ ‫بەسرەو هەڵدانەوەی گۆڕی ئەمەوییەكان‬ ‫لــەالیــەن عــەبــاســیــیــەكــان‌و كوشتنی‬

‫عەلی باپیر‪:‬‬ ‫مێشێل ڤیڤیۆركا‪:‬‬ ‫وەكو ئیسالم‬ ‫دواجار دیموكراسی‬ ‫چارەسەر بۆ كێشەكانی عەلمانیەت‬ ‫رەتدەكەینەوە‪،‬‬ ‫ئێستای ئەوروپا بۆ‬ ‫چۆنێتیی مامەڵەكردن بەاڵم ئامادەی یەكتر‬ ‫قبوڵكردنین‬ ‫لەگەڵ ئیسالمدا‬ ‫دەدۆزێتەوە‬ ‫دیــل‌و زۆر تــاوانــی دیكە‪ ،‬كە ئەمانە‬ ‫عەلمانییەكان نەیانكردون‪.‬‬ ‫مەال بەختیار ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬كە‬ ‫پاساو ناهێنێتەوە بۆ تاوانەكان لەئەوروپا‬ ‫«پــاســاو بــۆ كوشتنی كەڵەشێرێك‬ ‫ناهێنمەوە لەئەوروپا» چەند جەنگێك‬ ‫كــراون لــەئــەوروپــا‪ ،‬ئــەو واڵتــانــە لێی‬ ‫بەرپرسن‪ ،‬كە لەسەر مەسیح حسابن‪.‬‬ ‫راشیگەیاند‪ ،‬كە چۆن عەلی باپیر‬ ‫بــاســی لــە هــەڵــەی دەســــەاڵت‌و حزبە‬ ‫عەلمانیەكانی كوردستان كرد‪ ،‬كە لێی‬ ‫قبوڵ دەكرێت‪ ،‬هەر رەخنەیەك بگرێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم هــەرواش باسی لەهەڵەی حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان بكردایە‪.‬‬ ‫دەربــارەی عەلمانیەت مەال بەختیار‬ ‫رونــیــكــردەوە‪ ،‬كە عەلمانیەت ئیلحاد‬ ‫نییە‪ ،‬مــن خــۆم مسوڵمانم‪ .‬لــەدوای‬ ‫هاتنی عەلمانیەتیش ژمارەی كەنیسەكان‬ ‫لەئەوروپا زیاتربوون‪.‬‬ ‫وتــیــشــی «شــۆڕشــی دیــمــوكــراســی‬ ‫كــە ســەریــهــەڵــدا‪ ،‬ســەربــاری ئــەوەی‬ ‫كوشتوكوشتارو هەڵە رویـــدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەركەوتوو بوو»‪.‬‬ ‫باسی لەوەشكرد‪ ،‬پێشكەوتن لە‪100‬‬

‫ساڵی رابردوودا لەهەموو بوارەكاندا زیاتر‬ ‫بووە لەئەوروپا لە هــەزارو ‪ 300‬ساڵی‬ ‫حكومی ئیسالمی لەم ناوچەدا‪.‬‬ ‫لـــەبـــارەی ئــەزمــونــی حــكــومــڕانــی‬ ‫كوردستانیش مەال بەختیار رایگەیاند‪،‬‬ ‫سەرەڕای كەموكورتییەكان‌و رەخنەكان‬ ‫لــەســەر دیــمــوكــراســی‌و حــكــومــڕانــی‬ ‫لــەكــوردســتــان‪ ،‬بـــەاڵم پێشكەوتنی‬ ‫زۆر گـــەورە لــەبــواری دیموكراسی‌و‬ ‫یەكترقبوڵكردن هاتۆتەئاراوە‪.‬‬ ‫وتیشی «‪ 25‬ســاڵــی حكومڕانی‬ ‫كوردستان كەمە بۆ ئــەوەی بگەینە‬ ‫جــەوهــەری دیــمــوكــراسـی‌و بــەتــەواوی‬ ‫بچەسپێندرێت»‪.‬‬ ‫مەال بەختیار جەختیلەوەشكردووە‪،‬‬ ‫كــە لــە هــەرێــمــی كــوردســتــان لەگەڵ‬ ‫ئەوەن كە ئازادی هەبێ‪ ،‬چەوسانەوەی‬ ‫مەزهەبی نــەبــێ‪ 75 ،‬جــار دواینجار‬ ‫داعش بەناوی ئیسالمەوە ئێزدییەكانیان‬ ‫چەوساندۆتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە حیجاب وتی «لەگەڵ‬ ‫ئەوەین مرۆڤ ئازاد بێ‪ ،‬حجاب دەكات‪،‬‬ ‫یان نایكات‪ ،‬سەپاندنی حیجاب‪ ،‬یان‬ ‫رێگەنەدان بە حیجاب‪ ،‬هەردووكی دژی‬ ‫مافی ژنانە»‪.‬‬

‫ڤیڤیۆركا‪ :‬دەتوانین هەردوو مۆدێلەكە‬ ‫كۆبكەینەوە‬ ‫لەمیانەی هەڵسەنگاندنی بۆ وتارەكانی‬ ‫مــەال بەختیارو عەلی باپیر مێشێل‬ ‫ڤیڤیۆركا وتی «ئێمە ماوەی دوو سەدەیە‬ ‫وتووێژ لەسەر ئەم پرسانە دەكەین‪30 ،‬‬ ‫بۆ ‪ 40‬ســاڵ پێش ئێستا خەڵك وای‬ ‫دەزانــی چارەسەرمان دۆزیــوەتــەوە بۆ‬ ‫ئەم كێشانە‪ ،‬ئەوەیە كە بتوانین كەنیسە‬ ‫لەدەوڵەت جیابكەینەوە‪ ،‬لەهەمان كاتدا‬ ‫بتوانین گرەنتی بكەین‪ ،‬كە رای ئازادی‬ ‫ێ باوەڕی بەهەر‬ ‫دەردەبڕدرێ‪ ،‬هەر كەس ‌‬ ‫شتێ هەیە دەری ببڕێ»‪.‬‬ ‫وتیشی «ئێستا ئێمە كێشەی‬ ‫ئــیــســامــمــان هــەیــە لــە فــەرەنــســا‪،‬‬ ‫هەندێك دەڵێن‪ ،‬دەبێ شەڕیان بكەین‪،‬‬ ‫هەندێكی دیكەشیان دەڵێن‪ ،‬دەبێت‬ ‫وەك ئاینەكانی دیكە ئــازادی بدرێتە‬ ‫ێ و‬ ‫ئیسالمی‌و دیموكراسیش هەروادەڵ ‌‬ ‫من لەوبەرەیەدام‌و پێویستیش ناكات‪،‬‬ ‫دیموكراسی بەخێرهاتنی ئیسالم بكات‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبێ یەكتر قبوڵبكەن»‪.‬‬ ‫راشیگەیاند‪ ،‬داهێنانی دیموكراسی‬ ‫تەنها له خۆرئاوا نیە‪ ،‬بەڵكو لەشوێنی‬ ‫دیكەش هەیە‪ ،‬دیموكراسیش كێشەی‬ ‫خۆی هەیە‪ ،‬لەوبەشەی دنیا كە لێی‬ ‫دەژیم‪ ،‬كێشەی گەورەی ئابوریمان هەیە‪،‬‬ ‫كێشەی گەورەی سیاسیشمان هەیە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمە كێشەی ئەخالقی‌و كلتوریشە‪.‬‬ ‫ئەوەشی خسەڕوو‪ ،‬كە دیموكراسی‬ ‫زیاترمان دەوێ‪ ،‬خەڵك دەیانەوێ زۆر‬ ‫رەهەندی دیكە لە دیموكراسی دابهێنن‪،‬‬ ‫نەك سیاسەتكردن‪ ،‬بەڵكو بەشداری‬ ‫سیاسی‌و تەكبیركردن لەسیاسەتیش‪.‬‬ ‫راشیگەیاند‪ ،‬تەنها یەك چارەسەری‬ ‫بــۆ كێشەكان هــەیــە‪ ،‬ئاین دەتــوانــێ‬ ‫دیموكراسی بــپــارێــزێ یــان دروستی‬ ‫بكات لە هەندێجار‪ ،‬لە هەمان كاتدا‬ ‫ئاین دەتوانێ ببێتەهۆی سەرهەڵدانی‬ ‫سیستمێكی دیكتاتۆری‪ ،‬ئێمە دەتوانین‬ ‫هەردوو مۆدێلەكە كۆبكەینەوە‪ ،‬ئەزمونی‬ ‫مێژووی شتێكی پێچەوانە پێشكەشمان‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫بن‌و پێكەوە بژین‪ ،‬رێــزی یەك بگرن‪،‬‬ ‫لــەبــەر ئــەوە هـــەردوو بــەڕێــز جێگەی‬ ‫دەستخۆشین‪.‬‬ ‫دەشڵێت «من لە تیڤیەوە دیبەیتەكەم‬ ‫بینی‌و بەگشتی دانیشتنەكەم زۆر پێ‬ ‫بــاش بـــوو‪ ،‬خۆشبەختانە كــەس بە‬ ‫شێوەیەكی برینداركەر قسەی نەكردو‬ ‫دیبەیتەكە بە ئارامی بەڕێوەچوو‪ .‬ئێمە‬ ‫لە هەریمی كوردستاندا لــەزۆر رووە‬ ‫شكستمان هێناوەو سەركەتوو نەبووین‪،‬‬ ‫تاكە خاڵێكی پرشنگدار لە ئەزمونی‬ ‫هەرێمدا كە لە كۆی ناوچەكەدا دەگمەن‌و‬ ‫كەم وێنەیە ئەو پێكەوەژیان‌و كاركردنەیە‬ ‫كە لەنێوان هێزە ئیسالمیەكان‌و ئەو‬ ‫هێزانەدا هەیە كە دینی نین»‪.‬‬ ‫رێككەوتنی پالتفۆرمی دابڕان‌و خانەی‬ ‫زانستە مرۆییەكانی پاریس‬ ‫دوێنێ ئاهەنگی واژوكردنی ڕێكەوتنی‬ ‫نێوان پالتفۆرمی دابڕان‌و خانەی زانستە‬ ‫مرۆییەكانی پاریس لەالیەن مەالبەختیارو‬ ‫میشێل ڤیڤیۆركاوە ســازدرا‪ ،‬كە ئەم‬ ‫ڕێكەوتنە دەبێتەهۆی زیاتر كاركردنی‬ ‫پێكەوەیی لەنێوان توێژەراندا‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم دەزگــایــە‪ ،‬دەزگایەكی نێتۆركییە‬ ‫لەگەڵ ‪ 25‬ئینستیوتی دیكەدا پەیوەندی‬ ‫هەیە‪ ،‬بە مەبەستی گفتوگۆ‌و توێژینەوە‌و‬ ‫گــۆڕیــنــەوەی تــوێــژەر‌و كارئاسانی بۆ‬ ‫توێژەر‌و سازدانی دیبەیت‪ ،‬ئەمەش بۆ‬ ‫كاركردنە لەسەر بابەتە جۆربەجۆرەكان‬ ‫لەسەر دیموكراسی‌و تێرۆر‌و توندڕەوی‌و‬ ‫زەبروزەنگ‌و كێشەكانی ناو كۆمەڵ‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ڤیڤیۆركا چەند چاالكییەكی‬ ‫دەبێ‬ ‫هاوكات بڕیارە ئەمڕۆ دوو شەممە‬ ‫كاتژمێر ‪9‬ی سەرلەبەیانی‪ ،‬میشێل‬ ‫ڤیڤیۆركا كە بەمەرجەعی چەپەكانی‬ ‫فــەڕەنــســا دادەنــرێــت كــۆڕێــك لەسەر‬ ‫چوونەدەرەوە لە كۆمەڵگای زەبروزەنگ‬ ‫سازبدات‪.‬‬ ‫هەر لەهەمان رۆژدا‪ ،‬كاتژمێر ‪ 3‬ی‬ ‫پاش نیوەڕۆ‪ ،‬میشێل ڤیڤیۆركا لەگەڵ‬ ‫‪ 15‬توێژەری كورد دادەنیشێت كە باس‬ ‫لەزەبروزەنگ دەكرێت‪ ،‬هەروەها كاتژمێر‬ ‫‪ 5‬ی ئێوارە‪ ،‬میشێل ڤیڤیۆركاو ئەندامانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی یەكێتی‬ ‫بەیەكدەگەن‪ ،‬بەمەبەستی قسەكردن‬ ‫لەسەر هەلومەرجی چەپ لەفەرەنسا‌و‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫كاردانەوەی دیبەیتەكە‬ ‫لــە دوای تــەواوبــونــی دیبەیتەكە‬ ‫لەالیەن زۆرێك لە نوسەران‌و رۆشنبیران‬ ‫دەستخۆشی لە مەال بەختیار‌و عەلی باپیر‬ ‫كرا‪ ،‬كە سەركەوتووانە دیبەیتەكە كراوەو‬ ‫بوە ئەزمونێكی گرنگ بۆ كوردستان‌و‬ ‫شاری سلێمانیش‪.‬‬ ‫ڤیڤیۆركا كێیە؟‬ ‫لەوبارەیەوە رێبین هــەردی نوسەرو‬ ‫پڕۆفیسۆر میشێل ڤیڤیۆركا سەرۆكی‬ ‫رۆشنبیر لەپەڕەی تایبەتی خۆی لە خانەی زانستەمرۆییەكانی پاریسە‌و‪،‬‬ ‫تۆڕی كۆمەاڵیەتی فیسبوك‪ ،‬نوسیوێتی هاوكات سەرۆكی كۆلێژی توێژینەوەی‬ ‫‪ :‬ترسێكی زۆرم هەبوو دیبەیتەكە لەبری جیهانیشە‪ ،‬كە ‪ 200‬توێژەری جیهانی‬ ‫وتوێژو ریزگرتن لەیەك‪ ،‬رق و توندی گەورە بەشداری تێدا دەكــەن‪ ،‬هاوكات‬ ‫زیــاد بكات‪ ،‬بــەاڵم بە پێچەوانەی ئەو سەرۆكی كۆمەڵەی سۆسیۆلۆگەكانی‬ ‫ترسەی منەوە‪ ،‬دیبەیتەكە زۆر هێمن‌و پڕ جیهانە‪ ،‬هەروا یەكێكە لەوانەی مەرجەعی‬ ‫رێزو ئارام بەڕێوەچوو‪ ،‬چ مامۆستا عەلی هەمو چەپە لە واڵتی فەرەنسا‪ ،‬لە چەپی‬ ‫باپیرو چ كاك مەال بەختیار زۆر هێمن‌و چەپەوە تا دەگاتە ئەوپەڕی چەپی چەپ‬ ‫بەڕێزەوە قسەیان كرد‪.‬‬ ‫هاودەنگن لەسەر ئەوەی میشێل ڤیڤیۆركا‬ ‫هــــەردی ئـــامـــاژە بــەوەشــدەكــات‪ ،‬ببێتە مەرجەعێك‌و ئەو یەكێك بووە لە‬ ‫لەهەمووشی خۆشتر كۆی ئاراستەی بەشدارانی دیبەیتەكە‪.‬‬ ‫دیبەیتەكە بەرەو ئەوە چوو‪ ،‬كە دەبێت‬ ‫عەلمانی‌و ئیسالمی هەميشە لە وتوێژدا‬

‫ذمارة (‪ )558‬دو شةممة ‪2016/4/11‬‬

‫‪١‬‬ ‫بیریــاری فەرەنســی میشــاڵ ئۆنفرێ لە‬ ‫دواهەمین کتێبیدا « بروســکەیەکی چروک‬ ‫« دا دەڵێت‪:‬‬ ‫دیگــۆل چەپگەرا بوو کەچــی چەپەکان‬ ‫قبوڵیــان نەکــرد‪ ،‬بۆیــە ڕاســتڕەوەکان‬ ‫پشــتگیرییان کرد و‪ ،‬مێتیران ڕاستڕەو بوو‬ ‫کەچــی ڕاســتڕەوان قبوڵیان نەکــرد‪ ،‬بۆیە‬ ‫چەپگەرایان پشتگیرییان کرد ‪»..‬‬ ‫جارێکیان ســەرەک وەزیرانی پێشــوتری‬ ‫فەرەنســا لیۆنێل جۆســپان وتی ‪ « :‬بەڵێ‬ ‫بــۆ ئابوریی بازاڕ‪ ،‬بەاڵم نــا بۆ کۆمەڵگەی‬ ‫بازاڕ»‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە الیەنــی یەکــەم‪ ،‬خۆزگە‬ ‫عەرەب بیتوانیبا پێوانەیەک دابنێن و لەسەر‬ ‫بنەمای ئــەو پێوانەیە جیاوازیــی لە نێوان‬ ‫چەپگەرایی و ڕاستڕەوییدا بکەن‪ ،‬نەک هەر‬ ‫بە تەنێ وەک ئاستە چینایەتییەکە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەتایبەت وەک ئاستە فیکرییەکەش‪.‬‬ ‫لەالیەنــی دووەمیشــەوە‪ ،‬خۆزگــە‬ ‫بیانتوانیبــا ئیتر ئەوەندە تێکەل و پێکەڵی‬ ‫لە نێوان «ئابوریی بازاڕ» و « کۆمەڵگەی‬ ‫بــازاڕ» دا نەکــەن‪ ،‬بەتایبەتــی لەکاتێکدا‬ ‫ئێمە دەســتمان کردووە بــەوەی‪ ،‬لەڕووی‬ ‫بابەتییــەوە‪ ،‬ئەوەمــان خســتۆتە بەردەمی‬ ‫جیهــان کــە بەڵگــەی ئــەوە بێــت پێمان‬ ‫بگوترێت «کۆمەڵگەی بازاڕ»‪.‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫وتنــی حەقیقــەت‪ ،‬هەمیشــەو هــەر‬ ‫لەســەردەمی ســۆکراتەوە کارێکی ترسناک‬ ‫بووەو باجی مردنیشــی بەدواوە بووە‪ .‬النی‬ ‫کەم ‪ ،‬باجی مردن لە ڕووی کۆمەاڵیەتیەوە‪.‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫ئــەو کاتــەی ڕێگریــی لەنوســەرێک یان‬ ‫ڕٶشنفکرێک دەکەین کە ڕای خۆی سەبارەت‬ ‫بەبیروباوەڕێک یــان مەزهەبێک دەرببڕێت‪،‬‬ ‫ئایا ئەوە‪ ،‬لەڕووی پراکتیکەوە‪ ،‬مانای ئەوە‬ ‫ناگەیێنێــت کە ئێمە ڕێگــەی بیرکردنەوەی‬ ‫لێ قەدەغە دەکەین؟‬ ‫‪٤‬‬ ‫لەناخــی هەریەک لەئێمــەدا‪ ،‬مەنفایەکی‬ ‫ناوەکیــی هەیە کە دەربــاز بوون لێی تەنها‬ ‫ئــەو دەمەیە کە تەعبیــری ئازادانەی تەواو‬ ‫بکەین لەوەی باوەڕمان پێی هەیە‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫« مرۆڤ ئازاد نییە‪ ،‬ئەگەر خۆی بەئازاد‬ ‫نەزانێت «‪ ،‬سارتەر وا دەڵێت‪.‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫دەکرێت هیجرەت‪ ،‬بە تایبەتیش هیجرەتی‬ ‫عەرەب بۆ ئەوروپا‪« ،‬هێمایەک» بێت‪ ،‬گەر‬ ‫ئەم هێمایە بکەینە قســە‪ ،‬دەڵێین‪« :‬ئەوی‬ ‫دی» خۆی دیوارەکەیە!‬ ‫‪7‬‬ ‫ئایــا دیــواری دابــڕکار (الجــدار العازل)‬ ‫کولێرەیەکــی ترەو لەو فڕنە دەرهێنراوە کە‬ ‫نــاوی مۆدێرنەیــەو‪ ،‬واش گریمانە دەکرێت‬ ‫ئەم فڕنە بۆ ئەوە «دروســتکرابێت» هەتا‬ ‫کێکی ئازادی و مافەکان ببرژێنێت؟‬ ‫‪٨‬‬ ‫یاریکــردن لەهەڵکەندنــی‬ ‫عەرەبییەکان درێژەی کێشاوە‪.‬‬ ‫درێژترینی یارییەکانە لەمێژووی نوێدا‪.‬‬ ‫لەم یاریکردنەشــدا «ئیگۆ – ااڵنا» وا‬ ‫دەردەکــەوێ کــە ئارەزوویەکــی ڕاماڵکەرو‬ ‫گــۆڕە‬

‫تەواو بێت بەئاڕاســتەی الســاییکردنەوەی‬ ‫ســامپڵی نمونەییــدا‪ .‬بــۆ هەژموونــی‬ ‫ســەرتاپاگیریی و بەتایبەتیــش لەفۆرمــە‬ ‫سیاسییە دەسەاڵتگەراییەکەیدا‪.‬‬ ‫لەپیادەکردنی ئەم ئارەزووەشــدا ‹ئیگۆ›‬ ‫وا خــۆی نمایــش دەکات کــە لوتکــەی‬ ‫گەمەیەکەو‪ ،‬هاوزەمان ئەم گەمەیەش وەک‬ ‫لوتکەی کارەساتێک دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫ئەمە ســەرکەوتنێکە‪ ،‬جگــە لە هەرەس‬ ‫چی تر لەئامێز ناگرێت‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫زەمەن گەدەیەکی هەیە لە لـم‪،‬‬ ‫کەچــی لەمێــژوودا ئاوێک نییە بەشــی‬ ‫ئەوە بکات‬ ‫تینوێتیی ئەم گەدەیە بشکێنێت‪.‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫چەنــد نــازدارە ئــەو ژنــە ڕۆژئاواییــە‬ ‫بەعەرەبکراوەی‪:‬‬ ‫کــە بەژنی ئەو‪ ،‬لــە قامەتی – ئەلف –‬ ‫دەچێت‪.‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫هەروەهــا‪ ،‬دەســەاڵتیش‪ ،‬مێروولــەی‬ ‫سیاسیی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫هەتــا ئێســتاش‪ ،‬ئــازادی بــۆ ڕێگەیەک‬ ‫دەگەڕێت بیگرێتە بەر‬ ‫بۆئەوەی بگاتە ئێمە‪،‬‬ ‫لــێ پێدەچــێ هەتا ئێســتا نەیدیبێتەوە‬ ‫ڕێگەیەک‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫مێژوو هیچی وەبیر نایەتەوە‬ ‫ئــەو هەنگاوانــە نەبێت کــە ڕێگەیان بۆ‬ ‫خۆی خۆشکرد‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫دوێنــێ مێــژوو کەوتبــووە پێــش‬ ‫خۆپیشاندانێک‬ ‫کە ئازادی و مافەکان‪ ،‬دژ بە گەشەسەندنی‬ ‫زیندانەکان‪ ،‬ڕێکیان خستبوو!‬ ‫‪15‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیســت‪ ،‬هەمیشە ئەو پرسیارانە‬ ‫دەوروژێنێ‬ ‫کە پێشتر وەاڵمەکانیان دەزانێت!‬ ‫‪16‬‬ ‫مێــژوو بــە هەالهەالبوونــەوە لەبەردەم‬ ‫گالیسکە تێكشکاوەکان و‬ ‫تەویلەکانی خۆی ڕادەوەستێ‪،‬‬ ‫هەناسە هەڵدەکێشێت و دەپرسێت‪:‬‬ ‫ئەرێ ئەم دیمەنە کارەســاتبارە شایانی‬ ‫سەرنجدانێک نییە‬ ‫گەرچی ڕاگوزەرانەش بێت‬ ‫ســەرنجدانێک لەالیەن ئەوانــەی بایەخ‬ ‫بەخوێندنەوەو نووسین ئەدەن؟‬ ‫ئەوەتانێ ئەو هەورەتریشقانەی‬ ‫کــە ناو بــە نــاو بەردەبنەوە ســەر ئەم‬ ‫تەویالنە‪،‬‬ ‫ئەو هێلکە ســەیرانە لە ئامێز دەگرن کە‬ ‫لەهێلکە ناچن!‬ ‫لەوێ لەو تەویالنە‪،‬‬ ‫گەلێ ڕاناوی بزر لەو کردارانەدا هەن کە‬ ‫سەربوردەی خۆیان دەنوسنەوە‪.‬‬ ‫ڕێســای یەکەمیش لە نووسینەوەی ئەم‬ ‫سەربوردانە‬ ‫بریتییە لە جیاکردنەوەی تەواوی نێوان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئــەو زامانەی کە شــارەکان دروســتیان‬ ‫دەکەن و‪،‬‬ ‫ئــەو زامانــەی کــە گونــد و ئاوایــی و‬ ‫دارستانەکانیان دروستی دەکەن!‬ ‫ئەوەتانێ هەورەبروسکەیەکی سوور‬ ‫لەنێوان چرکەســاتێک و چرکەســاتێکی‬ ‫تردا‬ ‫ئــەو هــەورە ڕەشــانە دەبڕێــت کــە‬ ‫تەویلەکانیان داپۆشیوە‪،‬‬ ‫لەوێــدا ئاو ڕادەکات و‪ ،‬شــەویش جاڕی‬ ‫قەدەغەکردنی هاتوچۆ ئەدات!‬ ‫‪١٧‬‬ ‫لەناو ئەبجەدییەتدا شەڕێکی سەرتاپاگیر‬ ‫هەیە‪:‬‬ ‫پیتە بزوێنەکان دژی پیتە نەبزوێنەکان‬ ‫و‪،‬‬ ‫نیــوەی ئەمانیــش دەبنــە هاوپەیمانــی‬ ‫نیوەیەکی تری‬ ‫ئەبجەدیاتێکی تر!‬ ‫لەهەمــوو ئەمانــەدا ئاســمان هێنــدە‬ ‫بەخشندەیە‬ ‫ســۆز بــۆ هەمــووان دەکات ‪ ،‬شــەوی‬ ‫هەمووان پیرۆز دەکاو‪،‬‬ ‫نزای هەمووان گیرا دەکات!‬ ‫ئــەوە هــەر ئومێــدە کــە تەنیایــەو‬ ‫لەگۆشەیەکدا قەتیس ماوە‪،‬‬ ‫ئەوە هەر تەنیا ئومێدە‬ ‫کــە یاوەرێکی نییە‬ ‫جگــە لەئاییندەیــەک‬ ‫کــە ئەویــش بــێ‬ ‫یاوەرە!‬

‫‪18‬‬ ‫غەزویەکــی ســەرتاپاگیریی و ئاڵــۆزی‬ ‫ئەلەکترۆنیی‪،‬‬ ‫ســەردەمێکی داگیرکــردووە کــە ئاســن‬ ‫دەپۆشێت و خۆ بە ئاگر دەشوات‪.‬‬ ‫هەر ئەم سەردەمە خۆیشی ڕێگەی داوە‬ ‫بەو ئەستێرانەی‪ ،‬ئێمە ڕووناک دەکەنەوە‪،‬‬ ‫کــە گەواڵە هەورەکان بکەنــە مەتەرێز‬ ‫و بەیداخ‪.‬‬ ‫کەســوکارو هاوڕێیانیشــی دەڵێــن؛ ئەم‬ ‫سەردەمە‪،‬‬ ‫لە پاڵ دەستکەوتە گەورەکانیدا لەهەموو‬ ‫ئەو شتانەی‬ ‫کــە پەیوەندییــان بــە دابەشــکردنی‬ ‫زەمینەوە هەیە‪،‬‬ ‫ئەوەندەشی نەماوە کە دەستکەوتە هەرە‬ ‫مەزنەکە بێنێتە دی‪ :‬دابەشکردنی ئاسمان‪.‬‬ ‫بەپێــی دوایین ئــەو هەوااڵنــەی دزەیان‬ ‫کردووە‪،‬‬ ‫دەنگــۆی ئــەوە هەیە کە پرۆســەکە لە‬ ‫قۆناغی کۆتایییدایە‪.‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫ئەوەتانــێ مۆدێرنــەی ئەلەکترۆنیــی‪،‬‬ ‫مێژوویەکی تر دەنەخشێنێت‪ ،‬پاش ئەوەی‬ ‫ئــەم مێــژووە لەدۆزەخی تۆمــەت و گومان‬ ‫و ئەندێشــەو‪ ،‬هەروەها لە بەهەشتی ڕاناوە‬ ‫بزرەکاندا ‪ ،‬دەخرێتە ســەر‬ ‫ئاگرو لێدەنرێت‪.‬‬

‫ئەوە مێژوویەکی ترە‪ :‬ئەوە شــەکوایەکی‬ ‫حاڵــە‪ ،‬بەردەوام ئاگر لەدژی کۆتەرەی دار‬ ‫دەیکات‪ ،‬شەکوایەکی بەردەوامە‪ ،‬کۆتەرەی‬ ‫دار لەدژی تەورو مشارەکان دەیکات‪.‬‬ ‫کەچــی ســەیر لەوەدایــە‪ ،‬لــەم هەمــوو‬ ‫ماجەرایەدا‪ ،‬درەخت جێگەیەکی نییە!‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫لەم جیهانە نوێیەی ئێمەدا‬ ‫کەسێ نییە بڕوا بە شتەکان بکات‬ ‫یان چاوەڕێی‬ ‫هاتنەدیی شتێک بێت کە بڕوای پێیەتی‪،‬‬ ‫جگــە لــەو کەســانەی کــە بڕوایــان بە‬ ‫موعجیزەکان هەیە‪.‬‬ ‫ئایا پیرۆزبایی لەم کەسانە بکەین‪،‬‬ ‫یان بەزەییمان بەحاڵیاندا بێتەوە؟‬

‫‪4‬‬

‫‪٢٢‬‬ ‫پەتێک لەگیا‪،‬‬ ‫گیایەک لەقوڕ‪.‬‬ ‫قوڕێکی شێلراو بە شەهوەتی داگیرکردن‪.‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫جیهانــی «مۆدێــرن» بــە مانــا‬ ‫مێژووییــە دیارییکراوەکــەی‪ ،‬لــە داڕمان و‬ ‫سەرەمەرگدایە‪.‬‬ ‫«پۆســت مۆدێرنــە» فۆرمێکــە‬ ‫لەفۆرمەکانی ئەم داڕمان – سەرەمەرگە!‬ ‫ئەوەتانــێ‪ ،‬لەنێــو ئــەو تەڵــەو داوانەدا‬ ‫هەرەس دێنێ و دەکەوێتە ئاویلکەوە‬ ‫کە خودی خۆی دروستیان دەکات!‬ ‫ئەوەتانێ «مرۆڤــە مۆدێرنەکەی خۆی»‬ ‫دەگەێنیت بە قۆناغێک‬ ‫تیایدا ئەوەی دەوترێت نابینرێت و‪،‬‬ ‫ئەوەشیدەبینرێت‪ ،‬ناوترێت!‬

‫‪٢١‬‬ ‫ماڵێک لەچەپی شەقامەکەدا‬ ‫ماڵێکی الی ڕاستی خۆی خوارد‪،‬‬ ‫‪٢٤‬‬ ‫(دوێنــێ‪ ،‬هەمان شــتیان وت‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫بڵێی گەیاندن لە کلتــووری عەرەبیماندا‬ ‫پێچەوانەوە)‪.‬‬ ‫خۆریــش چاودێریــی ســفرەوخوانەکەی جۆرێک بێت لەوەهمگەرایی و‪،‬‬ ‫فۆرمێکی تر بێت بۆ دووبارە کردنەوە؟‬ ‫دەکرد‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەم کلتوورەی ئێمە لە هەردوو‬ ‫هیچی نەگوت‪.‬‬ ‫خــۆر‪ ،‬ئاوابــوو‪ ،‬بــەدوای خۆیــدا کلکی الیەنی هەست و نەستەوە‪،‬‬ ‫پشــت بە کۆمەڵێــک قەناعەتی ڕەگاژۆی‬ ‫ڕۆژهەاڵتنی بەکێش دەکرد‪.‬‬ ‫پێشوەختە دەبەستێت‪.‬‬ ‫چونکــە کلتــووری عەرەبییمــان‬ ‫کلتــووری وروژاندنــی پرســیارو گــەڕان و‬ ‫پێداچوونــەوە نییە‪ .‬بەڵکو کلتووری باوەڕە‬ ‫یەقینئامێــزەکان و‪ ،‬کلتــووری وەاڵمــە‬ ‫پێشوەخت ئامادەکراوەکانە‪.‬‬ ‫ئەمەش دەخوازێت چاوبگێڕینەوە بەوەی‬ ‫کە مەبەســتمان چییــە لەگەیانــدن یاخود‬ ‫بەردەوامبوون و‪،‬‬ ‫لەو ئامانج و هوودەیەشــی کە چاوەڕێی‬ ‫وەدیهاتنی دەکەین‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬ ‫وەرە پێشێ ئەی مانگی خۆشەویستی‪.‬‬ ‫تیروکەوانەکەت لەســەر ســاپیتەی شەو‬ ‫دانێ و‪ ،‬لەسەر الیەکی کەوانەکە بنوو‪.‬‬ ‫بــەاڵم‪ ،‬تەنهــا «بە یەک چــاوت بنوو»‬ ‫بۆئەوەی نەمریت‪،‬‬ ‫هــەروەک هاوڕێکــەت؛‬ ‫شــاعیرێکی کۆنی عەرەب وا‬ ‫دەڵێت‪.‬‬ ‫لــێ بڵێیــت ئــەو خودی‬ ‫خۆی‪ ،‬بزانێت چۆن نامرێت!‬

‫کێکی‬ ‫ئازادی و‬ ‫مافەکان‬ ‫ئەدۆنیس‬ ‫و‪ :‬جەمال غەمبار‬

‫سەرچاوە‪ :‬ڕۆژنامەی (الحیاە) ڕۆژی پێنجشەممە ‪٢٤‬ی مارسی ‪٢٠١٦‬‬ ‫گۆشەی «مدارات» ی – ئەدۆنیس‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )558‬دو شةممة ‪2016/4/11‬‬

‫چاندار‪:‬‬ ‫كۆتایی بە ژیانی رۆژنامەوانیم هات‬ ‫جەنگیز چاندار‪ ،‬نوسەر و رۆژنامەنوسی‬ ‫نـــاوداری توركیا رایگەیاند‪ :‬هیچ كات‬ ‫دۆخی راگەیاندن لەتوركیا بەقەد ئێستاكە‬ ‫مەترسیدار نەبووە‪ ،‬فشارو رێگرییەكان‬ ‫لەسەر رۆژنامەنوسان سنوری بەزاندووەو‬ ‫ئەمەش وایكرد كە كۆتایی بە ئەزمونی ‪40‬‬ ‫ساڵەم بهێنم‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫بێكارئۆغڵۆ‪:‬‬ ‫نابێت جەهەپە بێدەنگ بێت‬

‫بیلگەن‪:‬‬ ‫گشت رێگە یاساییەكان دەگرینەبەر‬ ‫ئایهان بیلگەن‪ ،‬وتەبێژی پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫(هەدەپە) دەڵێت « لەئێستادا ئامادەكاری بۆ‬ ‫ێ پارلەمانتاری‬ ‫لێسەندنەوەی پارێزبەندی هەند ‌‬ ‫پارتەكەمان دەكرێت‪ ،‬لەكاتێكدا دەمانەوێت‬ ‫بەشداری لەپڕۆسەی سیاسی دیموكراتی بكەین‪،‬‬ ‫بۆیە ئێمە هەمو رێكارێكی یاسای دەگرینەبەر‬ ‫بۆئەوەی ئەو پالنە پوچەڵ بكەینەوە‪».‬‬

‫محەمەد بێكارئۆغڵو‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی‬ ‫كۆماری گەل (جەهەپە)‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬دۆخی‬ ‫شەڕ لەباكوری كوردستان و رەوشی توركیا‬ ‫بەگشتی مــەتــرســیــدارەو نابێت جەهەپە‬ ‫وەك پارتێكی سۆسیال دیموكرات بێدەنگی‬ ‫لەئاست پێشێلكردنی مافی مرۆڤ بنوێنێت‪.‬‬

‫پەیوەندی ئەمریكا لەگەڵ پەیەدە و ناكۆكی‬ ‫لە سیاسەتی دەرەوەی توركیا‬ ‫هێژا دڵشاد‬ ‫هەفتــەی رابــردوو‪ ،‬لــە كۆبونــەوەی‬ ‫واشــنتۆن كۆبونەوەی لوتكەی ئاسایشی‬ ‫ئەتۆمــی بەڕێوەچوو‪ ،‬جگە لە توركیا ‪53‬‬ ‫واڵتیتــر بەشــدارییان كــرد و زۆر بابەت‬ ‫و دۆســییەی گرنــگ هاتەبەر بەر باســی‬ ‫سەرۆكەكانی واڵتانی بەشداربوو‪.‬‬ ‫ئــەوەی دەمەوێت لەم وتارەدا باســی‬ ‫بكــەم تێڕوانینەكانــی توركیایە بەرامبەر‬ ‫بــە رۆژئــاوای كوردســتان و هاوكاتیــش‬ ‫نزیكبونــەوەی ئەمریــكا و پەیــەدە‪ .‬لــە‬

‫ئێستادا سیاسەتی ئەمریكا و توركیا زۆر‬ ‫هاوتەریــب نییــە بەتایبەت لەسیاســەتی‬ ‫دەرەوەی ئــەم دوو واڵتــە‪ ،‬دیارترینیــان‬ ‫لەجودایــی بیروڕایان یەكــەم‪ :‬دەربارەی‬ ‫روبەڕووبونــەوەی داعشــە لەناوچەكــە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئیســتیقڕاری باكوری ســوریایە‪،‬‬ ‫(رۆژئــاوای كوردســتان)‪ ،‬پێدەچێت ئەم‬ ‫دو بابەتە مشــتومڕی درێژخایەنی نێوان‬ ‫پەیوەندییەكانــی توركیــا و ئەمریكا بێت‬ ‫وەك چــۆن هەریــەك لــە ئەردۆغــان و‬ ‫ئۆباما لەكۆبونەوەكــەی هەفتەی رابردوو‬ ‫نزیكەی ‪ 50‬خولەك باســیان لێوەكردبو‪.‬‬ ‫لەبەرئــەوەی لــە ئێســتادا‪ ،‬ئەمریــكا‬ ‫هەمەهانگــی لەگەڵ یەپەگــە دا بەگرنگ‬ ‫دەزانێــت بەتایبەتی لــە روبەڕووبونەوەی‬ ‫داعــش لە ســوریا هــاوكار و پشــتیوانی‬ ‫یەپەگە دەكات‪.‬‬ ‫لەپاش روداوەكانی كۆبانی و لەماوەی‬ ‫ســاڵێكدا ئەمریــكا زۆرتریــن پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ یەپەگە هەبووە ئەمەشی گەیاندۆتە‬ ‫ئاســتێكی زۆرباش و هاوكاری ئاســمانی‬

‫یەپەگــە دەكات بۆ گرتنەوەی ناوچەكانی‬ ‫ژێردەستی داعش لە رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫هاوكات لە رۆژەڤــەی حكومەتی توركیا‪،‬‬ ‫بەمەسەلەی پەكەكەوە سەرقاڵە و توركیا‬ ‫هەریەك لە پەكەكە و یەپەگە بەیەك چاو‬ ‫دەبینێــت‪ ،‬واتە هەردوكیان بە رێكخراوی‬ ‫تیرۆریستی دەناسێنێت‪ ،‬تەنانەت فشاری‬ ‫بۆ ئەمریكاش بردووە بۆئەوەی یەپەگەش‬ ‫وەك رێكخراوێكی تیرۆریســتی پەســەند‬ ‫بــكات و چیتــر هاوكارییــان نــەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەرپرسانی دەســەاڵتدارانی سەربە‬ ‫ئۆباما‪ ،‬دەڵێن یەپەگە لە پەكەكە جودایە‬ ‫و یەپەگــە وەك هاوپەیمانــی خۆمــان‬ ‫لەجەنگــی تیــرۆردا دەبینیــن‪ .‬ئایــا ئەم‬ ‫دو تێڕوانینــە چــۆن و بــەچ شــێوەیەك‬ ‫كاردانــەوە لەســەر پەیوەندییەكانــی‬ ‫ئەمریكا و توركیا دەكات‪ ،‬لەوەش گرنگتر‬ ‫ئەوەیە كە ئــەم دو تێڕوانییە دژبەیەكە‪،‬‬ ‫راســتەوخۆ كاردانەوەی ســلبی لەســەر‬ ‫پڕۆســەی روبەڕووبونــەوەی رێكخــراوی‬ ‫تیرۆریســتی داعش بەتایبەت لە ســوریا‬

‫دەبێت‪.‬‬ ‫ئەمریــكا بــەدوای هاوپەیمانــی بــۆ‬ ‫روبەڕووبونــەوەی جەنگی تیرۆر (داعش)‬ ‫دەگەڕێــت‪ ،‬بەتایبــەت لــە عێــراق و لــە‬ ‫ســوریا‪ ،‬لێرەدا كورد باشــترین چانسیان‬ ‫هەیە بۆ ئەم هاوپەیمانێتییە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لــە هەرێمــی كوردســتان و لەپانتایــی‬ ‫ناوچەكانی باكوری سوریا‪ ،‬كورد رۆڵێكی‬ ‫ئێجگار گەورە لە شەڕی داعش دەبینن‪.‬‬ ‫ێ هەواڵی‬ ‫بەپێی ســەرچاوەكانی هەند ‌‬ ‫بیانــی بێت‪ ،‬لەپاش كۆبونەوەكەی ئۆباما‬ ‫و ئەردۆغــان‪ ،‬ئەمریــكا دەیەوێــت ئــەو‬ ‫هێــزو گروپە ئۆپۆزســیۆنانەی ســوریا‪،‬‬ ‫كــە بەناوی ئۆپۆزســیۆنی میانڕەوەوە لە‬ ‫توركیــا مەشــقی چەكدارییــان پێكراوە‪،‬‬ ‫لەمەودوا لــەدژی یەپەگە یان هێزەكانی‬ ‫رژێمــی بەعس ئاڕاســتە نەكرێــن و بگرە‬ ‫بەتەنها لەشەڕی داعش لەسوریا بەشداری‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫كاردانەوەیەكــی گرنــگ كــە هاوكات‬ ‫بوو لەگــەڵ ئــەم ســەردانەی ئەردۆغان‬

‫بــۆ ئەمریــكا‪ ،‬لەالیەن وتەبێــژی یەكێتی‬ ‫ئەوروپــا بوو‪ ،‬كــە رایگەیاند‪ ،‬پێویســتە‬ ‫توركیا بگەڕێتەوە بۆ ســەرمێزی گفتوگۆ‬ ‫لەگــەڵ پەكەكە‪ .‬لەپاش ئەمەش لە ‪ 3‬ی‬ ‫مانگ‪ ،‬ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیــا رایگەیاند‪ :‬ئەگەر بێت و پەكەكە‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ قۆناغی بەهاری ‪ ،2013‬ئەوا‬ ‫حكومەتەكەیــان ئامادەیــە پڕۆســەیەكی‬ ‫ێ دەســتپێبكاتەوە‪ .‬لێرەدا مەبەســتی‬ ‫نو ‌‬ ‫داودئۆغڵــو دەســتپێكردن و تەواوكردنی‬ ‫پڕۆسەی كشانەوەی گەریالكانی پەكەكەیە‬ ‫لەنــاو خاكــی توركیــا و بێدەنگكردنــی‬ ‫چەكەكانــە بەشــێوەیەك كــە هــەردوال‬ ‫ێ رێكبكەون‪.‬‬ ‫لەسەر ئاگربەســتییەكی نو ‌‬ ‫لە راســتیدا الیەنی سیاســی و سەربازی‬ ‫كورد‪ ،‬هەریەك لە پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫(هەدەپە) و پەكەكە‪ ،‬پێشتر ئامادەگییان‬ ‫بۆ دەستپێكردنەوەی پڕۆسەیەكی ئاشتی‬ ‫راگەیانــد بوو‪ ،‬بەبیرمان بێت لە نەورۆزی‬ ‫ئەمســاڵ هەدەپە زنجیرەیەك مەراسیمی‬ ‫یادكردنەوەی جەژنی نەورۆزی لەكەشێكی‬

‫مەترســیداردا زیاتــر لە پێنــج پارێزگای‬ ‫باكوری كوردستان ســازكردو ئامانج لەو‬ ‫یادكردنــەوەش ئامادەیی الیەنی كورد بۆ‬ ‫ئاشــتی بوو‪ .‬پێشــهاتەكان بــەدرو نییە‬ ‫پڕۆسەكی ئاشتی لەتوركیای لێبكەوێتەوەو‬ ‫ئەمــەش راســتەوخۆ كاریگەری لەســەر‬ ‫دروســتبونەوەی پەیوەنــدی توركیــا و‬ ‫پەیەدە‪-‬یەپەگە دەكات‪.‬‬ ‫دەكرێــت هاوپەیمانێتی پەیەدە لەگەڵ‬ ‫ئەمریــكا بــۆ روبەڕوبونــەوەی داعش لە‬ ‫پەیوەندییەكــی تەقلیدی یان كاتی بەرەو‬ ‫پەیوەندییەكــی ســترتیژی درێژخایــەن‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬واڵتانانــی هاوپەیمانانی دژبە‬ ‫داعــش بێنەڕیزی ئــەو هاوپەیمانێتییەی‬ ‫ئەمریكا لەگەڵ پەیەدە هەیەتی‪.‬‬ ‫پەیــەدە نوێنەرایەتــی لە روســیا و لە‬ ‫كۆمــاری چیــك كــردەوە‪ ،‬بــەدور نییــە‬ ‫ێ واڵتانــی یەكێتــی ئەوروپــا‬ ‫لەهەنــد ‌‬ ‫هەروەهــا لــە واشــنتۆنیش بكاتــەوە‪.‬‬ ‫ئەمــەش تادێت هێڵی دیپلۆماســی كورد‬ ‫لە رۆژئاوای كوردستان فراوانتر دەكات‪.‬‬

‫گەندەڵییەكانی توركیا‪ ،‬مەترسی لەسەر ژیانی سیاسیی ئەرۆدغان‬ ‫لۆرا پیتێل‪ -‬زە ئیندیپێندێنت‪:‬‬

‫بازرگانێكی زێڕی تورك ‪،‬كە لە ناوەندی‬ ‫ئەو ئابڕوچوونە گەندەڵییانەدا بوو كە‬ ‫سەرۆك ئەردۆغانیش تێیدا تێگالوە‪ ،‬لە‬ ‫شاری میامی بە تۆمەتی سپیكردنەوەی‬ ‫ملیۆنەها دۆالر دەستگیركرا‪.‬‬ ‫رەزا زاڕاب‪ ،‬كە هــەروەهــا بە ڕەزا‬ ‫سەڕافیش ناسراوە‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠١٣‬دا‬ ‫بەوە تاوانباركرا كە بەرتیلی لە شێوەی‬ ‫پــارە و دیــاری گرنبەهادا بەخشیوەتە‬ ‫چەند وەزیرێكی پارتی دەسەاڵتدار ئاكەپە‬ ‫لە چواچێوەی پالنێكدا بۆ بازدان بەسەر‬ ‫ئەو سزایانەی كە لە الیەن ئەمریكاوە‬ ‫سەپێنراون بەسەر ئێراندا‪.‬‬ ‫رۆژی شەممەی پێشوو ‪ ،٣/٩‬زەڕابی‬ ‫‪ ٣٣‬ساڵ كە بەمەبەستی بەسەربردنی‬ ‫پشوو لەگەڵ خێزان و منداڵەكەیدا‬ ‫هاتبوو بۆ فلۆریدا لە الیەن دەسەاڵتدارانی‬ ‫ئەمریكاوە دەستگیر كرا‪ .‬بۆ شەوی دواتر‬ ‫داواكــاری گشتی لە بەیاننامەیەكدا ئەو‬ ‫تۆمەتانەی ڕاگەیاندا كە ئاڕاستەی زەڕاب‬ ‫كروان‪ :‬غەشكردن‪ ،‬سپییكردنەوەی پارە‬ ‫و شكاندنی سزاكان‪.‬‬ ‫ئەم دەستگیركردنە وەك مەترسییەك‬ ‫دەبینرێت لەسەر دوبارە كرانەوەی ئەو‬ ‫كەیسی گەندەڵییەی كە ڕاستەوخۆ‬ ‫پەیوەندی بە بازنە تەسكەكەی دەوری‬ ‫ســەرۆك ئەردۆغانەوە هەیە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئەم ڕووداوە گرژییەكانی نێوان ئەمریكا‬ ‫و توركیا زیاتر دەكــات‪ .‬تویتێكی ئەو‬ ‫داواكارە گشتییەی كە زەڕابی دەستگیرد‬ ‫كرد‪ ،‬پریت بهارارا‪ ،‬بووە بابەتی گەرمی‬ ‫میدیا كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬كــە تیایدا‬ ‫نووسیبوی‪« :‬بەڕێز زەڕاب بە زوترین‬

‫كات لە دادگای مانهاتن ڕووبەڕووی یاسا‬ ‫دەكرێتەوە‪».‬‬ ‫ئەم تویتەی بەڕێز بهارارا پێشوازییەكی‬ ‫زۆر گەرمی لێكرا لە الیەن نەیارەكانی‬ ‫دەسەاڵتەوە لە توركیادا‪ ،‬كە بە هۆی‬ ‫سیاسەتی داپڵۆسێنەرانەی دەوڵەتی‬ ‫توركیا بــەرامــبــەر بــە هــەمــوو میدیا‬ ‫ئازادەكان‪ ،‬تاكە النكەیان بووە بە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان‪ .‬زەڕاب‪ ،‬كە هاواڵتییەكی‬ ‫توركیای لەدایكبووی ئێرانە‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٣‬دا لە ئیستانبوڵ دەستگیركرا بە‬ ‫تۆمەتی تێوەگالن لە كەیسێكی گەندەڵی‬ ‫زەبەالحدا كە بووە گەورەترین ڕێگر لە‬ ‫بەردەم بەڕێز ئەردۆغاندا‪ ،‬ئەو پیاوەی‬ ‫كە بۆ زیاتر لە دەیەیەكە كۆنترۆڵی‬ ‫دەسەاڵتی كردووە لە توركیادا‪.‬‬ ‫دەنگۆكان باسیان لــەوەدەكــرد كە‬ ‫زەڕاب لە ڕێگەی كەلێنێكەوە هەستاوە بە‬ ‫شكاندنی سزاكانی ئەمریكا لەسر ئێران‬ ‫ئەمیش لە شێوەی كڕینی نەوت و غاز لە‬ ‫ئێران لە بەرامبەر زێڕدا‪ .‬ئەم بازرگانە‪ ،‬كە‬ ‫خاوەن فڕۆكەی تایبەتە و لەگەڵ خانمە‬ ‫گۆرانی بێژێكی ناوداری توركیادا خێزانی‬ ‫پێكهێناوە‪ ،‬بەوە تاوانباركرا كە لە ڕێگەی‬ ‫پێدانی بەرتیل بە وەزیرەكانی ئاكەپەوە‬ ‫ئاسانكاری بۆ ئاڵوگۆڕە بازرگانییەكانی‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫ئەو دیارییانەی كە باسیان لێوەدەكرا‬ ‫بریتیبوون لە پیانۆیەك بە بەهای ‪37‬‬ ‫هەزار دۆالر و سەعاتێك بە بەهای ‪350‬‬ ‫هەزار دۆالر و ملیۆنەها دۆالر لە شێوەی‬ ‫كاشدا‪ .‬بە گوێرەی دەنگۆكان زەڕاب زۆر‬ ‫بە ئاسانی توانیویەتی كە پەیوەندی‬ ‫بەو دەسەاڵتدارانەوە بكات بۆ ئەوەی‬ ‫ئەو فڕۆكەیەی ڕزگار بكات كە دەستی‬ ‫بەسەردا گیراوە‪ ،‬تا ئەو ڕادەیــەی كە‬ ‫پەیوەندی كردووە بە بەرپرسانەوە بۆ‬ ‫ئەوەی كاروانێكی ئۆتۆمبیلی پاراستنی‬ ‫پۆلیسی بۆ دابین بكەن تاكو بتوانێت‬ ‫خۆی لە جەنجاڵی ترافیكی ئیستانبوڵ‬

‫دەستگیرکردنی رەزا زاراب گەورە بازرگانی تورکی لە ئەمریکا رەنگە گەندەڵی سەرانی ئاکەپە ئاشکرا بکات‬

‫و ئــەردۆغــان زەڕابـــی وەك كەسێكی‬ ‫ڕزگار بكات‪.‬‬ ‫یەكەم دەنــگــدانــەوەی بەهێزی ئەم «خێرخواز» ناساند كە «بەشدارییەكی‬ ‫كەیسە بــۆ ڕای گشتی لــە كانونی كـــارای كــــردووە لــە بەروپێشبردنی‬ ‫یەكەمی ‪ ٢٠١٣‬دا بوو‪ ،‬كە ژمارەیەكی توركیادا‪».‬‬ ‫پارێزەرانی زەڕاب جەخت لەسەر ئەوە‬ ‫زۆر كەسایەتی پلە بــااڵ لە ئەنجامی‬ ‫هەڵمەتێكدا دەستگیر كران‪ .‬سێ وەزیر دەكەنەوە كە لێكۆڵینەوەكانی ئەمریكا‬ ‫ناچاركران كە دەستبەرداری پۆستەكانیان «بــە هیچ جۆرێك» پەیوەندییان بە‬ ‫ببن پاش تێوەگالن و دەسگیركردنی ئابڕوچوونەكانی ساڵی ‪ ٢٠١٣‬ەوە نییە‪.‬‬ ‫كوڕەكانیان لە هەڵمەتەدا‪ .‬ئەردۆغان بەڕێز زەڕاب هێشتا دەسینەكردووە بە‬ ‫ئەم لێكۆڵینەوانەی بە هەوڵی ئەنجامدانی بەرگریكردن‪ .‬پارێزەرێكی زەڕاب بە‬ ‫كودەتا ناو برد لە الیەن الیەنگرانی زانای ڕۆژنامەی حورییەتی توركی ڕاگەیاندووە‬ ‫موسڵمان فەتحوڵاڵ گولەنەوە كە پێشتر كە هەموو تۆمەتەكانی ســەر زەڕاب‬ ‫هاوپەیمانی بوو‪ ،‬ئێستاش بۆتە دوژمنی‪« .‬دەكــرێــت ڕونبكرێنەوە‪ ».‬سەرەتای‬ ‫هەموو تۆمەتەكانی دژی زەڕاب سڕانەوە مانگی چوار دیسان دەچێتەوە بەردەم‬

‫دادگا‪.‬‬ ‫زەڕاب تاونبارە بەوەی كە لە ڕێگەی‬ ‫تۆڕێكی نێودەوڵەتییەوە هەستاوە‬ ‫بە پەردەپۆشكردنی ئەو كارانەی كە‬ ‫لــە بــەرژەوەنــدی الیــەنــە ئێرانییەكان‬ ‫كردوویەتی‪.‬‬ ‫بــهــارارا بــەوە نــاوی دەركـــردووە كە‬ ‫حــەزدەكــات ڕێــگــری لــە وەحشەكانی‬ ‫وۆلستریت و هەروەها سیاسەتمەدارە‬ ‫گەندەڵەكان بكات‪ .‬دوابەدوای ڕاگەیاندنی‬ ‫دەستگیركردنی زەڕاب ڕووبــــەڕووی‬ ‫چەند هێرشێك بوویەوە‪ .‬لە یەكێك لە‬ ‫هێرشانەدا ڕۆژنامەی سەباحی توركی –‬ ‫كە پشگرییەكی سەرسەختانە دەكات لە‬

‫سیاسەتەكانی دەوڵەتی توركیا و ئاكەپە‪-‬‬ ‫لە ڕیگای وێنەیەكی دەسكاریكراوەوە بە‬ ‫فۆتۆشۆپ‪ ،‬وای باڵوكردەوە كە بەڕیز‬ ‫بهارارا دیاری لە ڕێكخراوێكی خێرخوازی‬ ‫نزیك لە گولەنەوە وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ڕیان گینگێراس‪ ،‬كە خاوەنی كتێبێكە‬ ‫لەسەر تاوانی ڕێكخراو لە توركیادا‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوە كرد كە بێگۆمان داواكاری‬ ‫گشتی بە تەواوی هەست بە هەستیاری‬ ‫ئــم بــابــەتــە دەكــــات و لــە پێشهاتە‬ ‫سیایسییەكانی ئاگادارە‪ .‬هەروەها وتی‬ ‫«بە تەنها ئەم دەستگیركردنە بەسە بۆ‬ ‫بەرپاكردنی گرژی لە نێوان ئەنكەرە و‬ ‫واشنتۆندا‪».‬‬

‫ذمارة (‪ )558‬دو شةممة ‪2016/4/11‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ئاستی وەبەرهێنان ‪ 10‬ساڵ دەگەڕێتە دواوە‬

‫وتەبێژی وەبەرهێنەران‪ :‬قەیرانی سیاسی زیاتر لەقەیرانی دارایی زیانی بەكەرتی وەبەرهێنان گەیاندوە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئارام بۆرە‪ ،‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫كــەرتــی وەبەرهێنان لەكوردستان‬ ‫بەخراپترین دۆخدا تێپەڕ دەبێت‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫بەشێك لەوەبەرهێنەران ئاشكرایدەكەن‪،‬‬ ‫كە وەبەرهێنان لەناوچون نزیكبۆتەوە‪،‬‬ ‫هاوكات لەم بەدواداچونەی «چاودێر»دا‪،‬‬ ‫دەركــەوتــوە لــەكــۆی ‪ 1000‬بــازرگــان‌و‬ ‫وەبەرهێنەری گــەورە لەئێستادا تەنیا‬ ‫‪ 100‬كەسیان كاردەكەن‪ ،‬بەشێكیشیان‬ ‫كوردستانیان بەجێهێشتوەو بەشێكی‬ ‫دیكەیشیان مایە پــوچ بــون‪ ،‬بەوتەی‬ ‫بەڕێوەبەری تۆماری كۆمپانیاكان‪ ،‬زیاتر‬ ‫لە ‪ 350‬كۆمپانیا بەشێوەیەكی رەسمی‬ ‫خۆیان هەڵوەشاندۆتەوەو مایە پوچبونی‬ ‫خۆیان راگەیاندوە‪ ،‬بەاڵم شارەزایانی‬ ‫ئــەم كەرتە ئاماژە بــەوە دەكــەن‪ ،‬كە‬ ‫مایەپوچونی كۆمپانیاكان زۆر لەوە زیاترە‬ ‫كە بەرەسمی راگــەیــەنــراوە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دیكەوە سیستمی كاركردنی كۆمپانیاكان‬ ‫زۆر خراپەو شڵەژاوی پێوە دیارە‪ ،‬وەك‬ ‫ئەندامێكی پەرلەمان ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫نزیكەی ‪ 10‬هەزار كۆمپانیا باج نادەن بە‬ ‫حكومەت‪.‬‬ ‫ئەگەرچی قەیرانی دارایی كاریگەری‬ ‫زۆری لــەســەر كــەرتــی وەبــەرهــێــنــان‬ ‫هەبوە‪ ،‬بەاڵم وەبەرهێنەران ئاماژە بەوە‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە ناكۆكی الیەنە سیاسیەكانی‬ ‫كوردستان قەیرانی سیاسی لەهەمو‬ ‫فاكتەرەكانی دیكە زیاتر زیانی لەكەرتی‬ ‫وەبەرهێنان داوە‪.‬‬ ‫وەبەرهێنەران نزیكبونەتەوە‬ ‫لەناوچون‬ ‫وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەم دو ساڵەی قەیرانی داراییەوە‪،‬‬ ‫ئاستی وەبەرهێنان گەیشتۆتەوە خاڵی‬ ‫سەرەتا‪ ،‬واتــە گەڕاونەتەوە بۆ ساڵی‬ ‫‪ ،2006‬هەروەها پاشەكشەیەكی تەواو‬ ‫بەكەرتی وەبەرهێنانەوە دیارەو هەندێك‬ ‫وەبەرهێنەریش دەچنە دەرەوەی هەرێمی‬ ‫كوردستان ســەرمــایــەگــوزاری دەكــەن‪،‬‬ ‫هەندێكی دیكەیان چاوەڕێی باشبونی ئەم‬ ‫دۆخەدەكەن‪ ،‬بەم پێیەش بێت لەخاڵی‬ ‫لەناوچونی وەبەرهێنان نزیكدەبنەوە‪.‬‬

‫یـــاســـیـــن مـــەحـــمـــود‪ ،‬جــەخــتــی‬ ‫لەوەیشكردەوە‪ ،‬نرخی نــەوت‌و ئاسن‬ ‫لەبازاڕەكانی جیهان بەرزبۆتەوە‪ ،‬كە‬ ‫وادەكــــات تــائــەنــدازەیــەك جوڵەیەك‬ ‫بــەوەبــەرهــێــنــان بــكــات‪ ،‬هــەروەهــا‬ ‫چــارەســەربــونــی قــەیــرانــی سیاسی‬ ‫نزیكبۆتەوە‪ ،‬بۆیە بەدۆخەكە گەشبینن‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬كێشەی‬ ‫گـــەورەی وەبەرهێنان تەنها قەیرانی‬ ‫دارایی نەبو‪ ،‬بەڵكو قەیرانی سیاسی بوە‪،‬‬ ‫ئەگەر هەمو قەیرانەكانی وەك شەڕی‬ ‫داعش‌و دابەزینی نرخی نەوت‌و تێكچونی‬ ‫پەیوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ بەغداد‌و‬ ‫هەمو ئەو روداوانـــەی بەسەر هەرێمی‬ ‫كوردستان هاتوە‪ ،‬لەتای تەرازوییەك‬ ‫دابنرێت‪ ،‬هاوكات كێشەی سیاسی لەتای‬ ‫تــەرازوەكــەی دیكە دابنرێت‪ ،‬هێشتا‬ ‫قەیرانی سیاسی كاریگەری نەرێنی زیاتری‬ ‫لەسەر ڕەوشی وەبەرهێنان هەبوە‪ ،‬تاكە‬ ‫بەڕێگەی یاسایی هەڵوەشاندۆتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دڵخۆشیش كە هەبێت بۆ وەبەرهێنەران دیارنەماون‪.‬‬ ‫ژمــارەیــەك كۆمپانیای تریش هەن كە‬ ‫ئەوەیە چــاوەڕێــی ئــەوەبــن‪ ،‬كە الیەنە‬ ‫مایەپوچ بون‪ ،‬بەاڵم خۆیان رانەگەیاندوە‬ ‫تۆماركردنی كۆمپانیاكان‬ ‫سیاسییەكان بگەنە دەرەنجامێكی باش‬ ‫بۆیە تاوەكو بەشێوەی یاسایی خۆیان‬ ‫‪ %60‬كەمی كردوە‬ ‫سەبارەت بەو كێشە سیاسییە قورسانەی‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی تۆماری كۆمپانیاكان هەڵنەوەشێننەوە هەژمار ناكرێ‌‪.‬‬ ‫دروستبوە‪.‬‬ ‫وتیشی «نیوەی كەرتی تایبەت مایەپوچ لەهەرێمی كوردستان بە»چاودێر»ی‬ ‫هەرێم پێشبینی رۆژێكی لەم شێوەیەی‬ ‫بون‪ ،‬لەو نیوەیەی كەماوەتەوە‪ ،‬بەشێكیان راگەیاند‪ ،‬زیاتر لە ‪ 24‬هەزار كۆمپانیا‬ ‫بەتەواوی كارو چاالكییەكانیان ڕاگرتوە‪ ،‬تۆمار كــراوە‌و لەم رێژەیەش ‪ 3‬هەزار‌و نەكردوە‬ ‫بەشێكی دیكەیان كاروچاالكییەكانیان‬ ‫بەخاوی بەڕێوەدەبەن‪ ،‬هاوكات لەهەرێمی‬ ‫كوردستان هەزار كۆمپانیا‌و وەبەرهێنەر‬ ‫بونیان هەیە‪ ،‬لەو ڕێژەیەش تەنها ‪100‬‬ ‫كۆمپانیا ئێستا كاردەكەن»‪.‬‬ ‫دەشڵێت «ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەساڵی‬ ‫‪2013‬دا ‪ 100‬ملیار دۆالر بو‪ ،‬بەاڵم ساڵی‬ ‫‪ 2015‬كە بەساڵی ڕەشــی وەبەرهێنان‬ ‫دیاریكرا‪ ،‬هەمو ئاڵوگۆڕی بازرگانی ‪25‬‬ ‫عەبدولڕحمان عەلی‪ ،‬ئەندامی لیژنەی‬ ‫ملیار دۆالری تێنەپەڕاندوە‪ ،‬واتە لە‪ 150 75%‬كۆمپانیا بیانین‌و ئەوەی دەمێنێتەوە‬ ‫بازرگانی‌و پاراستنی مافی بەكاربەر‬ ‫كەمیكردوە‪ ،‬لەئێستاشدا كە لەساڵی كۆمپانیای خۆماڵین‪.‬‬ ‫دڵــزار ئیسماعیل‪ ،‬وتیشی «ئەگەر لەپەرلەمانی كوردستان‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫‪2016‬دایـــن زۆر زۆر خراپترە لەساڵی‬ ‫بــەراورد بكەین لەنێوان سااڵنی ‪‌2013‬و راگەیاند‪ %40 ،‬كۆمپانیا بیانیەكانی‬ ‫پێشوتر»‪.‬‬ ‫وتەبێژەكە بەنیگەرانیەوە بــاس لە ‪2014‬دا ‪ %50‬تۆماركردنی كۆمپانیاكان هــەرێــم كۆمپانیای تــوركــیـن‌و پاشان‬ ‫وەبەرهێنەران دەكــات‪ ،‬كە كۆتاییان دابــەزیــوە‪ ،‬هــەروەهــا لە ساڵی ‪ 2013‬كۆمپانیا ئێرانی‌و ئیماراتی‌و واڵتانی تر‬ ‫بەژیانی خۆیان هێناوە لەشارەكانی تاوەكو ‪2015‬ش نزیكەی ‪ %60‬تۆماری دێن‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬قەیرانی‬ ‫سلێمانی‌و هەڵەبجە‌و كۆیە‌و هەولێر‪ ،‬كــۆمــپــانــیــاكــان دابـــەزیـــوە‪ .‬نــاوبــراو‬ ‫بـــەاڵم لــــەوەش خــراپــتــر‪ ،‬كۆمەڵێك ئاشكرایدەكات‪ 350 ،‬كۆمپانیا لەماوەی لــەم شێوەیە كــە رو لــەهــەر واڵتێك‬ ‫وەبەرهێن هەیە‪ ،‬نازانرێت ئێستا لەكوێن‌و چەند ساڵی رابردودا مایەپوچ بونی خۆیان بكات‪ ،‬كاریگەری زۆر دەبێت‪ ،‬هەرێمی‬

‫پەرلەمانتارێك‪ :‬نزیكەی ‪ 10‬هەزار كۆمپانیا باج‬ ‫بەحكومەت نادەن‬

‫كوردستانیش ژمارەیەك كۆمپانیای زۆری‬ ‫تێدابوە چ خۆماڵی چ بیانی بوبێت‪ ،‬ئەم‬ ‫بارودۆخەش كەرویداوە كاریگەری لەسەر‬ ‫كۆمپانیاكانیش هەبوە‪ ،‬هۆكاری ئەوەی‬ ‫قەیرانەكە زۆر بەهەرێمەوە دیاربو‪،‬‬ ‫ئەوەبو حكومەتی هەرێم رەنگە پالنێكی‬ ‫بەهێزی نەبوبێت یان پێشبینی رۆژێكی‬ ‫لەم شێوەیەی نەكردوە‪ ،‬چونكە حكومەت‬

‫لەكۆی هەزار وەبەرهێنەری گەورە تەنیا سەد كەسیان‬ ‫كاردەكەن‪ 350 ،‬كۆمپانیاش بەفەرمی مایەپوچبونی‬ ‫خۆیان راگەیاندوە‬ ‫ێ مانگی قەیرانەكەی‬ ‫بەرگەی یەك بۆ س ‌‬ ‫نــەگــرت‪ ،‬لــەســەرەتــای قــەیــرانــەكــەوە‬ ‫بەسەر دامـــەزراوە‌و خەڵك دەركــەوت‪،‬‬ ‫كۆمپانیاكانیش بەشێكن لەمە‪.‬‬ ‫باسی لەوەیشكرد‪ ،‬لــەبــەر ئــەوەی‬ ‫هەرێمێكی بەكاربەر بوین قەیرانی دارایی‬ ‫زۆر بــاش كــاری لەسەر كردوین بۆیە‬ ‫ێ‬ ‫باشترین شت ئەوەیە‪ ،‬كە پالنمان هەب ‌‬ ‫پشت بەبەروبومی ناوخۆ ببەستین‌و پشت‬ ‫بەسێكتەری نەوت نەبەستین‌و سەرجەم‬

‫سێكتەرەكانی تر وەك گەشت‌و گوزار‌و‬ ‫پیشەسازی‌و كشتوكاڵ ســەرچــاوەی‬ ‫داهاتی پێ‌ زیاد بكەین‪.‬‬ ‫‪ 10‬هەزار كۆمپانیا‬ ‫باج بەحكومەت نادەن‬ ‫ئەندامێكی پەرلەمانی كوردستان‬ ‫لەلیژنەی بازرگانی‌و پاراستنی مافی‬ ‫بــەكــاربــەر بــە»چــاودێــر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بــەگــوێــرەی بــەدواداچــونــەكــانــیــان كە‬ ‫كردویانە نزیكەی ‪ 9‬هەزار‌و ‪ 500‬كۆمپانیا‬ ‫هیچ باجێك بەحكومەتی هەرێم نادەن‪.‬‬ ‫محەمەد سەعدەدین‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫بە مەبەستی بەدواداچون‌و چاودێریكردنی‬ ‫چۆنیەتیی وەرگرتنی داهاتەكان‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت داهــاتــی باجی كۆمپانیاكان‌و‬ ‫پابەندبونی بازرگانان بە دانــی باجی‬ ‫سااڵنە‌و چاوخشاندنەوە بە سیستەم‌و‬ ‫چــۆنــیــەتــیــی مــامــەڵــەكــردنــی دەزگـــا‬ ‫پــەیــوەنــدیــدارەكــان لــەگــەڵ بازرگانان‬ ‫لەكۆتایی مانگی یەكی ئەمساڵ وەك‬ ‫شاندێكی لیژنەی بازرگانی‌و پاراستنی‬ ‫مافی بەكاربەر لە پەرلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫ســەردانــی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی‬ ‫باجەكانی هەرێمی كوردستانمان كرد‬ ‫لەوێدا پێمان راگەیەنرا‪ ،‬كەوا لەئێستادا‬ ‫‪ 23‬هەزار‌و ‪ 500‬كۆمپانیا لە كوردستان‬ ‫كار دەكەن‪ ،‬بەاڵم تەنیا ‪ 14000‬كۆمپانیا‬ ‫دۆسییەیان هەیە‪ ،‬ئەوانی تر كە نزیكەی‬ ‫‪ 9‬هــەزار‌و ‪ 500‬كۆمپانیا دەبــن باج بە‬ ‫حكومەت نادەن‪.‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد‪ ،‬كە هەر لەم‬ ‫بەدواداچونەیاندا پێیان راگەیەنراوە‬ ‫كەوا داهاتی ساڵی ‪ 2014‬بریتی بوە لە‬ ‫‪ 212‬ملیار دینار‪ ،‬بۆیە ئێمە هەر ئەو‬ ‫كاتە جەختمان لــەوەكــردەوە كــەوا بە‬ ‫هەماهەنگی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫گشتیی تــۆمــاركــردنــی كۆمپانیاكان‌و‬ ‫ژورەكانی بازرگانی‌و پیشەسازی بتوانن‬ ‫دادپەروەری بكەن لە نێوان كۆمپانیاكان‌و‬ ‫سەرجەم بازرگانان پابەندبن بە دانی‬ ‫باج‪ ،‬جەختیشیان لەسەر ئەوە كردەوە‬ ‫كە پێویستە بەڕێوەبەرایەتییەكانی باج‬ ‫بەدواداچون بۆ كۆمپانیاكان بكەن‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی كە ژمارەیەك كۆمپانیا بەهۆی‬ ‫قەیرانی ئابورییەوە كارەكانیان راگرتوە‪.‬‬

‫خوێندكاران ترسی درێژەكێشان‌و دواكەوتنی تاقیكردنەوەكانیان هەیە‬ ‫بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی‪ :‬سەرجەم تاقیكردنەوەكان لەكاتی خۆیدا ئەنجام دەدرێن‬ ‫بایكۆتكردنی هۆڵەكانی خوێندن‬ ‫لەالیەن مامۆستایانەوە بەهۆی نەدانی‬ ‫موچەوە نزیكی دوو مانگی خایاند‪،‬‬ ‫بەهۆیەشەوە خوێندكار ماوەیەكی زۆر‬ ‫لەخوێندن دابــڕا ئــەوەش كاریگەری‬ ‫زۆری كردۆتە سەریان‪ ،‬خوێندكارانیش‬ ‫تــرســی ئ ــەوەی ــان هــەیــە كــە بــەهــۆی‬ ‫ئــەودۆخــەوە كاتی تاقیكردنەوەكان‬ ‫دوابــكــەوێــت‪ ،‬بــەڕێــوەبــەری گشتی‬ ‫پەروەردەش خوێندكاران دڵنیا دەكاتەوە‬ ‫لەوەی لەكاتی خۆیدا تاقیكردنەوەكان‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪.‬‬

‫خــوێــنــدن تــرســی ئــــەوەی هــەیــە كە‬ ‫تاقیكردنەوەكان دوا بكەوێت بەكەوێتە‬ ‫هاوینەوە‪.‬‬ ‫وتیشی «ئــەو زیانەی بەخوێندكار‬ ‫گەیشتووە‪ ،‬هەمووی دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫بێباكی حكومەت‪ ،‬كە ناتوانێت بناغەی‬ ‫پەروەردەی واڵتەكەی پەروەردە بكات»‪.‬‬ ‫ئاالن محێدین‪ ،‬خوێندكارێكی چواری‬ ‫ئامادەییە باس لەوەدەكات‪ ،‬ئەگەر كاتی‬ ‫تاقیكردنەوەكان دوابكەوێت ئەوا زیانی‬ ‫زۆری بۆ خوێندكار دەبــێــت‪ ،‬چونكە‬ ‫وەرزی هاوین گەرمەو خوێندكار ناتوانێت‬ ‫بەباشی وەاڵمی پرسیارەكان بداتەوە‪،‬‬ ‫چونكە هۆڵەكانی خوێندن هیچ ئامێرێكی‬ ‫ساردكەرەوەی تێدا نییە‪.‬‬

‫ترسی دواكەوتنی‬ ‫تاقیكردنەوەكانیان هەیە‬ ‫شــارا محەمەد‪ ،‬خوێندكاری ‪11‬ی‬ ‫وێژەیی‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬ئەو ماوە‬ ‫زۆرەی كە خوێندگا داخرا زیانی زۆری‬ ‫ێ گەیاندون‪ ،‬پرۆگرامێكی كەمیان‬ ‫پ‌‬ ‫خــوێــنــدوە‪ ،‬ئێستاش كــە خوێندگا‬ ‫كراوەتەوە تاقەتی سەعی‌و گوێگرتنیان‬ ‫نەماوە‪ ،‬بەهۆی ئەو درەنگ كردنەوەی‬

‫زیانی زۆر بەخوێندكار كەوتوە‬ ‫ڕێـــژەن غــەفــور‪ ،‬مامۆستایەكەو‪،‬‬ ‫رونیدەكاتەوە‪ ،‬لە ئێستادا خوێندكار‬ ‫بەهیچ شێوەیەك تاقەتی خوێندنی‬ ‫نەماوە‌و لەپۆلیشدا هیچ گوێ ناگرێت‪،‬‬ ‫كاتێك پێیان دەڵێن بۆ سەعی ناكەن‬ ‫دەڵێن تاقەتمان نیە‪ ،‬هۆكارەكەیشی‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە دەمێكە نەهاتون‬ ‫بۆخوێنگە‪ ،‬هەر بۆیە ئەو ماوە زۆرەی‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‬

‫كە خوێندگە نەبوو زیانێكی زۆری لە‬ ‫خوێندكار داوە‪ ،‬ئیتر بــەرەو وەرزی‬ ‫گەرما دەڕۆین خوێندكار زیاتر تاقەتی‬ ‫خوێندنی نامێنێت‪.‬‬ ‫مامۆستاكە جەختی لەوەشكردەوە‪،‬‬

‫ئەگەر تاقیكردنەوەكان لەكاتی خۆیدا‬ ‫نەكرێت دەبێتە دووجـــار زیـــان بۆ‬ ‫خوێندكار‪ ،‬چونكە یەكەم نەتوانراوە‬ ‫وەكــو ســااڵن زانــیــاری تــەواو وەرگــرن‬ ‫لەو ماوەكەمدا‪ ،‬لەبەر ئــەوەی دەوام‬

‫نەبوە‪ ،‬دوەمیان خوێندكار ناتوانێت‬ ‫تاقیكردنەوەكان لەكاتی خۆی‬ ‫لەبەرگەرمای هاوین وەكــو پێویست‬ ‫ئەنجام دەدرێت‬ ‫وەاڵمی پرسیارەكان بداتەوە‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫الی خۆشیەوە بەرێوەبەری گشتی‬ ‫باشترە لەكاتی خۆیدا تاقیكردنەوەكان‬ ‫پـــەروەردەی سلێمانی بە» چاودێر»‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫ی راگەیاند‪ ،‬ئەگەر چی ماوەیەكی زۆر‬ ‫بەهۆی قەیرانی دارایی‌و پێنەدانی موچە‬ ‫بەمامۆستاین دەوامــی خوێندگاكان‬ ‫بۆماوەیەكی زۆر راگیرا بەهۆی بایكۆتی‬ ‫مامۆستایانەوە‪ ،‬بــەاڵم خوێندكاران‬ ‫دڵنیادەكەینەوە كە هەمو‌و پرۆگرامەكان‌و‬ ‫تاقیكردنەوەكان لەكاتی خۆیدا ئەنجام‬ ‫دەدرێـت‌و هیچ گۆرانكاریەكی بەسەردا‬ ‫نایەت ‪.‬‬ ‫دڵشاد عومەر‪ ،‬دەڵشێت «لەئەنجامی‬ ‫ســەردانــكــردنــمــان ب ــۆ خــوێــنــدگــان‬ ‫ئاگادارابوین كە مامۆستایانی پۆلی ‪12‬‬ ‫‌و ‪ 9‬لەكاتی خۆیدا دەوامــیــان كردوە‬ ‫پــرۆگــرامــەكــان وەك ســااڵنــی راب ــردوو‬ ‫خوێنراون‪ ،‬هەروەها پۆلەكانی تر كە‬ ‫ناكۆتان هیچ كێشیەك نابێت مامۆستا‬ ‫تــاچ شونێك بخوێنێت ئــەوەنــدە بۆ‬ ‫تاقیكردنەوەكان داغڵ دەبێت‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫تاقیكردنەوەكان لەكاتی خۆی بەئەنجام‬ ‫دەگەیەنرێت‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )558‬دو شةممة ‪2016/4/11‬‬

‫پێبكەنە‪ ..‬تۆ لەهاڤانایت‬ ‫سمیر عطا الله‬ ‫و‪ .‬هەستی مەحمود‬

‫دەزانن ئەم واڵتە كامەیە كە ســەرۆكی‬ ‫ئەمریكا ســەردانی دەكات؟ ڤێتنامە؟ نا‪.‬‬ ‫ئاگاداری خشتەی سەردانەكانی وەزارەتی‬ ‫دەرەوە لەكۆشــكی ســپیدا نیــم‪ .‬بــەاڵم‬ ‫جوڵەیەكــی بازنەییەو لەم جیهانەدا هەڵە‬ ‫ناكات‪ :‬یەكتر دەبڕن‪ ،‬یەكتر ســەردەبڕن‪،‬‬ ‫دواتریــش دەســتدەكەنە ملــی یەكتــر‪.‬‬ ‫بەمشێوەیە لەنێوان ئەمریكاو چین رویدا‪،‬‬ ‫یەكێتی ســۆڤیەت‌و ئەمریــكاو‪ ،‬ئەمریكاو‬ ‫ژاپۆن‌و‪ ،‬ئەڵمانیاو هاوپەیمانەكانی‪.‬‬ ‫لەجوانترینی ئەو وێنە كاریكاتۆریانەی‬ ‫لەژیانمــدا بینیومــن‪ ،‬وێنەیەكــە‬ ‫لەرۆژنامەیەكــی مەكســیكیدا كــە وێنای‬ ‫مــەرگ دەكات كاتێك هەوڵی راگەیشــتن‬ ‫بەڤیــدڵ كاســترۆ دەدات كە هەناســەی‬ ‫سوارەو ئەرەق دەردەدات!‬ ‫ســەدان هەوڵ دراوە بۆ غافڵكوژكردنی‬ ‫ســەرۆكی كوبــاو‪ ،‬پیالنگەلێكیــش بــۆ‬ ‫لەناوبردنــی‪ .‬لەگــەڵ چەنــد جەنگێــك‪.‬‬ ‫كاتێكیش یەكێتی ســۆڤیەت داڕما گوترا‬ ‫كــە هەر زو لەدوای ئەو دادەڕمێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەڕوی دراوســێ‌ مەزنەكەیدا راوەســتا تا‬ ‫نەخۆشیی وێرانیكرد‪.‬‬ ‫ئەمریكی‌و كوبیــەكان ئەوەیان كرد كە‬ ‫دەبوایــە نیــو ســەدە لەمەوبــەر بیكەن‪.‬‬ ‫گاڵتــەو دوژمنایەتییان وەســتاند‪ .‬وتارە‬ ‫دورودرێژەكانــی ڤیــدڵ كاســترۆیان بــۆ‬ ‫فەرمانگەی ئەرشیفەكان ناردو‪ ،‬رابردویان‬ ‫بۆ فیلمگەلێكی دیكۆمێنتی وەرچەرخاند‪.‬‬

‫ئەمریــكا نەیتوانــی شــوعیەت لەكوبــادا‬ ‫بشــكێنێت‪ ،‬نە كاســترۆش توانی بۆ هیچ‬ ‫شــوێنێكی دەرەوەی دورگەكــەی خــۆی‬ ‫هەناردەی بكات‪.‬‬ ‫جەنگــەكان بۆچــی هەبــن كــە ئەمە‬ ‫كۆتاییــەكان بن؟ گەورەترین هاوبەشــی‬ ‫ئابــوری ئەمریــكا چینــە‪ .‬گەورەتریــن‬ ‫هاوبەشــی ڤێتنامیش بریتییە لەئەمریكا‪.‬‬ ‫ناشــزانین تاكــەی شــیوعیەت لەكوباداو‬ ‫دوای كاســترۆ بــەردەوام دەبێــت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئــەوە دەخوێنینەوە كە ســیرگی الڤرۆڤ‬ ‫ئەزمونی سۆڤیەت بەئابڕوبەر ناودەبات‌و‪،‬‬ ‫پۆتینی سەرۆكیش خۆی وەك شمشێری‬

‫ئێستاش دەیەوێت لەبیری بكات‪ ،‬جارێك‬ ‫لەپشــت ڤیــدڵ‌و‪ ،‬ئێســتاش هوتــاف بۆ‬ ‫سەرۆكی ئەمریكا دەكێشێت‪.‬‬ ‫پێبكەنە‪ ،‬تۆ لەهاڤانایت‪ ،‬ساڵو لەوەش‬ ‫كــە مــرد‪ ،‬و لــەوەی زیندانیــی كــرا‪ ،‬و‬ ‫لەوانەش كە ســزا دران‌و لەوانەشــیان بۆ‬ ‫دەریــاكان كۆچیان كــرد‪ .‬پێبكەنە‪ .‬خوا‬ ‫حافیز ڤێتنام‪.‬‬

‫مەســیحیەكان‌و پارێــزەری كڵێســای‬ ‫ئەرتەدۆكسیی ناساند‪.‬‬ ‫جیهــان‪ ،‬وەك ئــەو زەوییــەی كــە‬ ‫لەســەریەتی‪ ،‬لەخولخواردن ناوەســتێت‪.‬‬ ‫لەنێــوان هەمــو خولێــك‌و یەكێكــی‬ ‫دیكەشــدا بازرگانیی چەك‌و پیشەسازیی‬ ‫مــەرگ‌و كارەكانــی گۆڕهەڵكەنەكانــی‬ ‫گــۆڕی بەكۆمــەڵ گەشــە دەكــەن‪ .‬كــە‬ ‫لەجەماوەریش دەپرســیت‪ ،‬ئــەوا جارێك‬ ‫دەكەوێتە پشتی هیتلەر‪ ،‬جارێكی لەدژی‪،‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی (الشرق االوسط)‬ ‫جارێكیش لەدوای مۆســۆلینی‌و‪ ،‬جارێكی ژمارە (‪)13629‬‬ ‫دیكــەش بەقاچەكانی هەڵیاندەواســێت‪،‬‬ ‫جارێــك لەپشــتی ماوتســی تۆنــگ‌و‪،‬‬

‫هاتنەوەی كۆمارییەكان‌و‬ ‫هاوپەیمانە تەمەڵەكانی ئەمریكا‬

‫كیسرا ئەحمەد‬

‫وا خەریكــە خولــی ســەرۆكایەتی‬ ‫ئەمریكا كۆتایــی دێت‌و جارێكی خەڵكی‬ ‫ئــەو واڵتــە ســەرۆكێكی نــوێ بۆخۆیان‬ ‫هەڵدەبژێرنــەوە‪ ،‬رون نییــە ئەمجارە كێ‌‬ ‫دەچێتە ســەر عەرشــی كۆشــكی سپی‬ ‫لەهــەردو حزبە گــەورە كێبڕكێكارەكەی‬ ‫كۆماری‌و دیموكراتەكان‪.‬‬ ‫بەالی زۆربەی واڵتانە سەقامگیرەكانەوە‬ ‫لەكیشــوەرەكانی تــر رەنگــە زۆر گرنگ‬ ‫ێ دەردەچێت‌و ســەردەكەوێت‪،‬‬ ‫نەبێــت ك ‌‬ ‫بــەاڵم بۆ واڵتانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســت‬ ‫گرنگە‪ ،‬لەهەردو دەســەاڵتەكەدا واڵتانی‬ ‫ئــەم ناوچەیە ئەزمونیــان هەبوە لەگەڵ‬ ‫ئەو سەرۆكانەی هەم لەكۆمارییەكان بون‬ ‫هەمیش لەدیموكراتەكان‪.‬‬ ‫(فیلــەكان)‪،‬‬ ‫كۆمارییــەكان‬ ‫لەدەســەاڵتیاندا تونــدڕەو تــرن‬ ‫لەسیاســەتكردن‌و بڕیارەكانیــان بەزویی‬ ‫جێبەجێدەكەن‪ ،‬هەرچی پالنی بۆ دابنێن‬

‫دەیهێننــەدی دەیكــەن‪ ،‬دیموكراتــەكان‬ ‫(گوێدرێژەكان)‪ ،‬ئەمانە لەسیاسەتكردندا‬ ‫میانڕەو ترن‪ ،‬هەوڵی رەواندنەوەی گرژی‬ ‫دەدەن‪ ،‬بــەاڵم ئــەم دو پارتــە لەســەر‬ ‫دەســەاڵت یەك ئەجێنداو یەك سیاسەت‬ ‫پەیــڕەو دەكــەن كــە بۆیان داڕێــژراوەو‬ ‫هەریەكەیان بەپێی سیاســەتەكەی خۆی‬ ‫پەیڕەوی دەكات‪.‬‬ ‫زۆر دورناكەوینە‪ ،‬سەردەمی سەدەاڵت‬ ‫لەجــۆرج بوشــی بــاوك‌و دواتــر بۆ كوڕ‬ ‫لەكۆمارییــەكان‪ ،‬ســەردەمێكی جیاوازتر‬ ‫بو لەســەردەمی باراك ئۆبامای سەرۆكی‬ ‫ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئێستا ئەمریكا كە‬ ‫لەدیموكراتەكانــە‪ ،‬ئۆباماو دیموكراتەكان‬ ‫لەیەكــەم ســاتی خۆكاندیدكردنــی تــا‬ ‫ســەركەوتنی یەكەم خولی سەرۆكایەتی‬ ‫بانگەشــەكانی بۆ ئەوە بو چۆن ئەمریكا‬ ‫گەلەكەی لەشەڕ دوردەخاتەوە‪ ،‬چۆنیش‬ ‫مەترسی تیرۆر لەسەر واڵتەكەی ناهێڵێت‪،‬‬ ‫بەڵێنیــدا ســەربازە شــەڕكەرەكانیان‬ ‫لەعیراق بكێشێتەوە‪ ،‬كردیشی‪ ،‬بەڵێنیدا‬ ‫بەندینخانــەی گوانتانامــۆ دابخات بەاڵم‬ ‫تائێستا نەیكردو چەندین بەڵێنی تر‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەگــەڵ هەمــو ئەمانەشــدا‬ ‫لەبەرئەوەی سیاســەتێكی گشتگیر هەبو‬ ‫كە دەبــو پەیڕەوی بكات‪ ،‬لەســەردەمی‬ ‫خۆیــدا ئوســامە بــن الدنــی ســەرۆكی‬ ‫رێكخراوی تیرۆریســتی ئەلقاعیدە كوژرا‬ ‫خۆشــی رایگەیاند لەیەكەم لێدوانیشــیدا‬ ‫وتــی «ئیتــر ئوســامە بن الدن لەســەر‬ ‫زەوی نابیننەوە»‪ ،‬لەالیەكی تر نەیتوانی‬

‫لەدوانی كشانەوەش دەستبەرداری عیراق‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ســەردەمی ئۆبامای دیموكرات بۆ ئەم‬ ‫ناوچەیە بەهۆی میانڕەوی‌و دوركەوتنەوەی‬ ‫لەناوچەكە ســەردەمێكی زێڕیــن نەبوە‪،‬‬ ‫ســەردەمی كاولكاری بوە‪ ،‬جارێكی تری‬ ‫باســی ئەوەم كرد كــە جێگرێكی دەیڤد‬ ‫پترایــۆس لەدوای كشــانەوەی هێزەكانی‬ ‫ئەمریكا لەعیراق كتێبێكی یاداشتی نوسی‬ ‫بەناوی (خۆرئاوای عیراق) لەبەشــێكیدا‬ ‫بــاس لــەدو دیــدی جیــاوازی نێــوان‬ ‫كۆمــاری‌و دیموكراتەكان دەكات لەبارەی‬ ‫عیراقەوە‪ ،‬ئەو ئەفسەرە دەڵێت‪ ،‬لەدیدی‬ ‫كۆمارییەكانــەوە عیــراق وەك كۆریــای‬ ‫باشور ســەیر دەكرا كە لەشەست ساڵی‬ ‫دوای جەنگ هێزە ئەمریكییەكان مانەوە‬ ‫تاكو دیموكراســی بەدەســتبهێنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەدیدی دیموكراتەكانەوە كێشــەی عیراق‬ ‫وەك جەنگی ڤێتنام وابو كە پێیانوابو تا‬ ‫زو لێی دەربچن هێشتا درەنگە‪.‬‬ ‫بۆیــە ســەردەمی «بــوش»ی كــوڕ‬ ‫لەكۆمارییەكان جیاواز تربو رەنگە ئەگەر‬ ‫ئەوان لەدەسەاڵتدا بونایە رەوشی ئێستای‬ ‫ئەم ناوچەیە بەم شێوازە نەبوایە‪ .‬ئێستا‬ ‫لەگەرمەی بانگەشــەی هەڵبژاردندا چەند‬ ‫رۆژێــك لەمەوبەر ئۆبامــا لێدوانێكی داو‬ ‫وتی‪ ،‬پێویستە لەسەر شانشینی عەرەبی‬ ‫ســعودیەو كۆمــاری ئیســامی ئێــران‌و‬ ‫سوننەو شیعە بەگشتی بگەنە رێگەیەكی‬ ‫پێكەوەژیان‌و پەیوەندییەكی دۆستایەتی‬ ‫باش‪.‬‬

‫ئۆباما لەوتارەكەیدا وتیشی»لەســاڵی‬ ‫‪1979‬ەوە ئێــران دوژمنــی ئەمریكایــە‬ ‫بــەاڵم ناكۆكییەكانــی نێــوان ئــەو دو‬ ‫واڵتــە وایكردوە فەوزا لەعیراق‌و ســوریاو‬ ‫یەمــەن بێتە ئاراوەو هاوپەیمانی ئێمەش‬ ‫لەگــەڵ هاوبەشــەكانماندا وایكــردوە بۆ‬ ‫راســتكردنەوەی دەرەنجامەكانــی هێــز‬ ‫بــەكار بهێنیــن‌و بۆیە پێویســتە ئەو دو‬ ‫واڵتــە بگەنــە رێككەوتنێكــی ســارد بۆ‬ ‫بەرقەراركردنی ئاشتی»‪.‬‬ ‫لەســەر ئــەم وتــارە لێكۆڵــەرە‬ ‫ســتراتیژییەكان رەخنەیــان گرت لەوەی‬ ‫ئۆبامــا هاوپەیمانەكانــی لەخۆرهەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاســت بەتەمەڵ ناوبردوەو وادەكات‬ ‫ناوچەكــە لەنێــوان ئــەو دو واڵتــەدا‬ ‫دابەشــبكرێت‌و لەســەر خاكــی واڵتانیتر‬ ‫رێبكەون‪ ،‬چونكە ئۆباما وتویەتی ناكرێت‬ ‫ئەوان بەردەوام پشــت بەئێمە ببەستن‌و‬ ‫ئێمەش بەردەوام پشتیوانیان بین‪..‬‬ ‫لێكۆڵەرەكان شــیكردنەوەیان جارێكی‬ ‫تر بەئاڕاســتەی بانگەشــەی هەڵبژاردندا‬ ‫بردەوە‪..‬‬ ‫دەرەنجام ئەوەیە‪ ،‬ئەگەرچی هەشــت‬ ‫ســاڵە ئەمریــكا لــەدورەوە لەگەڵمانــدا‬ ‫بــوە‪ ،‬بەاڵم خەڵكــی ناوچەكانی عیراق‌و‬ ‫ســوریا بەدەســت میانــڕەوی هێــزە‬ ‫رزگاركارەكانیانەوە دەناڵێنن‪ ،‬هاتنەوەی‬ ‫كۆمارییــەكان بــۆ ســەر دەســەاڵت‬ ‫مامەڵەكردنەوەیــە لەگــەڵ هاوپەیمانــە‬ ‫تەمەڵــەكان‌و زۆر هاوكێشــەش هەیــە‬ ‫دەیانگۆڕێت‪ ،‬لەناویاندا عیراق‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫یەكێتی‌و یەكڕیزی‌و‬ ‫دەستكەوتەكانی‪!..‬‬

‫سیروان جەالل‬ ‫لەكارخســتنی پەرلەمان‌و دردۆنگی نێوان بەشــێك لەهێزە سیاسیەكانی كوردستان‌و‬ ‫شــەڕی گەرمی راگەیاندن بڵێســەی گڕەكەی ســات بەســات بەرزتــر دەبێتەوە‪،‬دیدارو‬ ‫كۆبونــەوەی نێوان الیەنە ناكۆكەكان وەك روداوێكی دەگمەنی لێهاتوە‪ ،‬تۆمەتباركردنی‬ ‫یەكدیــش باڵــی بەســەر پانتاییەكی فراوانی میدیــای حزبەناتەباكاندا كێشــاوە‪ ،‬چەق‬ ‫بەستنی دۆخی سیاسی كوردستان كاریگەری نێگەتیڤی لەسەرسەنگ‌و قورسایی كورد‬ ‫هەیــە لەمەڕ كۆی ئــەو روداوانەی كە لەكوردســتان‌و عێراق‌و ناوچەكــەدا دەگوزەرێن‪،‬‬ ‫پێداگری‌و سوربونی الیەنە ناتەباكان لەسەر داواو خواستە حزبی‌و كەسیەكان كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵكــی كوردســتانی تاڕادەیەكــی زۆر نائومێدكــردوە‪ ،‬لەوەها دۆخێكی پــڕ قەیرانی‬ ‫سیاسی‌و ئیداری‌و داراییدا‪ ،‬حكومەتی هەرێمی كوردستانیش نەك تەنها ناتوانێت وەك‬ ‫پێویست سەركەوتوبێت لەدۆزینەوەی رێگەچارەكان بۆ قوتاربون لەم دۆخە ناهەموارەی‬ ‫كە هەرێمەكەمانی تێكەوتوە‪ ،‬بەڵكو لەزۆر روشەوە بەهۆی ناكارای پەرلەمانەوە دەست‬ ‫بەسراودەبێت لەبەشێكی زۆر لەو بەرنامەو پرۆژانەی بەمەبەستی چاكسازی‌و گۆڕانكاری‬ ‫لەكابینەكــە‌و وەزارەتەكانیدا ئەنجامیبدات‪ ،‬چونكە بەشــی هەرەزۆری ئەو گۆڕانكاریانە‬ ‫پێوســتی بەدەرچواندنی یاســاهەیە لەالیــەن پەڕلەمانی كوردســتانەوە‪،‬كەوابو‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫كاراكردنــەوەی پەڕلەمان هەم كۆمەاڵنی خەڵك بارگرانتــر‌و قەیرانەكان قوڵتردەبنەوە‪،‬‬ ‫هەمیش حكومەت ناتوانێت وەاڵمدەرەوەی كێشە كەڵەكەبوەكانیشبیت‪ ،‬لەهەمانكاتیشدا‬ ‫تاچەنــد ئەم دۆخە بەم چەشــنە نەخوازراوەی بمێنێتــەوە‪ ،‬دابڕانی زیاتر لەنێوان هێزە‬ ‫سیاسییەكان رودەدات‪ ،‬سەرباری ئەم زیانە ناوخۆییانە‪ ،‬لەدیدگای واڵتانی دیموكراسی‌و‬ ‫ناوەنــدە نێودەوڵەتیەكانــەوە‪ ،‬پرســیار زۆرتر لەســەر ئەزمونەكەمان دروســتدەبێت‌و‬ ‫پشتیوانی دۆستەكانیشمان لەدەستدەدەین‌و بیانوش دەدەینە نەیارانی كیانەكەمان كە‬ ‫دەستكراوەتر بێت لەدژایەتیكردنمان‪.‬‬ ‫تابلــۆی هەرێم بەمشــێوەیە ئاڵــۆز‌و لێڵە‪ ،‬تەنها هێزێكی سیاســی لەكوردســتاندا‪،‬‬ ‫شــەقام چاوەڕوانی ئەوەی لێبكات رۆڵی بەرپرسانە‌و نزیككردنەوە‌و كۆكردنەوەی تەباو‬ ‫ناتەباكان لەدەوری مێزێك بدات‪ ،‬ئەوە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە‪ ،‬بەپشت بەستن‬ ‫بەمێژوەكەی‌و ئەزمونی لەچارەســەركردنی گرفتەكان‌و فەرامۆشــكردنی ناكۆكیكەكان‌و‬ ‫زاڵكردنــی خاڵە هاوبەشــە‌و كۆكەكان بەســەر ناكۆكــی‌و خاڵــە جیاوازەكاندا‪ ،‬یەكیتی‬ ‫بەپێــی ئــەو ســەنگ‌و كاریگەریەی كــە لەگۆڕەپانەكــەدا هەیەتی‪ ،‬دەبێــت درێژە بەو‬ ‫هەوڵــە نێوەندگیریانــەی بدات كە لەڕابــردودا هەنگاوی بۆ هەڵهێناوە‪ ،‬لەئێســتادا كە‬ ‫كۆبونەوە دو قۆڵیەكانی لەگەڵ الیەنەكاندا ســازدەكات‪ ،‬واباشــترە بەرەی نێوەندگیر‌و‬ ‫كۆكــەرەوە فراوانتربكات‪ ،‬ئــەو الیەنانەی كە وەك تەرەف دەرنەكەوتن لەكێشــەكاندا‪،‬‬ ‫تیمێكی بەهێز دروستبكەن بۆئەوەی هەوڵ‌و فشارەكانیان كاریگەرترببێت‪ ،‬بەجێهێنانی‬ ‫ئەم ئەركە نەتەوەیی‌و نیشــتمانیە مەڵۆیەكی دیكەی خەمخۆری دەخاتە سەر خەرمانی‬ ‫بەتەنگەوەبون‌و خزمەتكردنی میللەتەكەمان‪ ،‬هەر لەسەرەتای دروستبونی تەنگەژەكانەوە‬ ‫ئــەو راســتیە ســەلما‪ ،‬یەكێتیی نیشــتمانی وەك هێزێكی بەرپرس هەنــگاوی ژیرانەی‬ ‫هەڵهێناوە‌و مەترســیەكانی رودانی كێشــەی قوڵتر‌و دابڕان‌و ترازانی هەرێم‌و نێوان كۆی‬ ‫الیەنەكانی رەواندەوە‪ ،‬یەكێتی وەك ئەوەی هەمیشە لەخەمی تەبایی‌و بەتەنگەوەچونی‬ ‫هێزەكانــی پارچەكانی دیكەی كوردســتاندا بــوە‪ ،‬بەهەمانشــێوەش هەوێنی یەكێتی‌و‬ ‫یەكڕیزی باشــوری كوردســتانیش بوە‪ ،‬لەو پێناوەشــدا قوربانی زۆریشــی بەجەستەی‬ ‫خۆیداوە‪ ،‬بەاڵم ســەرەنجام كۆمەاڵنی خەڵكی كوردســتان‌و ئەزمونی حوكمڕانیەكەمان‬ ‫لێــی بەهرەمەندبون‪ ،‬ئەمەش درێژەپێدان‌و بەردەوام بونە لەســەر ئەو رێبازەی كە مام‬ ‫جەالل دایڕشــتوە‪ ،‬جێبەجێكردنی سیاســەتی چەپكە گوڵەكەیە‪ ،‬كە دەشێت ئەمێستا‬ ‫زیاتر لەهەر كاتێكیتر پەیڕەوكردنی پێویستربێت‪ ،‬دەستلەمالنی یەكدی‌و یەكخستنی نێو‬ ‫ماڵی كورد‌و چارەســەركردنی كێشــەكان بەشێنەیی‌و هەنگاو نانی جدی بۆ چاكسازی‌و‬ ‫باشــكردنی سســتمی حوكمڕانی‌و ئیدارەدانی ئــەم هەرێمــەو پەیوەندیەكانی‌و هەنگاو‬ ‫هەڵهێنان بۆ كەمكردنەوەی گەندەڵی‌و ناشەفافی‌و نادادپەروەی‪ ،‬گرتنەبەری ستراتیژێكی‬ ‫نیشــتمانی بەرەو كۆتاهاێنان بەكەموكوڕیــەكان‪ ،‬گەیاندنی ئەم هەرێمە‌و میللەتەكەمان‬ ‫بەكەناری ئارام‌و دوا هەوارگەی ئومێدەكانمان‪.‬‬ ‫لەســەد ســاڵەی (ســایكس‪-‬بیكۆ)دا مایــەی نەنگــی‌و شــەرمەزاریە نەتوانیــن‬ ‫خوێندنەوەیەكــی واقعی بۆ دۆخەكە بكەیــن‌و پەند‌و عیبرەت لەهەڵەو كەموكوڕییەكانی‬ ‫رابرومــان وەرنەگریــن‪ .‬لەئێســتادا یەكــدا كە جەنگــی دژە تیرۆر‌و رۆڵی پێشــمەرگە‌و‬ ‫شــەڕڤانان پێگەیەكی مەزنیان لەئاســتی دونیــادا بۆ كورد دەســتەبەركردوە‪ ،‬تەواوی‬ ‫زلهێزەكانی جیهان كورد بەژمارەیەكی حســاب بۆكراو دەبینن‪ ،‬ئەوانەی لە(سایكس –‬ ‫بیكۆ)دا خاك‌و ماڵی كوردیان وەك گۆشتی قوربانی بەسەر ئەم دەوڵەت‌و ئەو دەوڵەتدا‬ ‫دابەش دەكرد‪ ،‬نوكە تاڕادەیەك هەم دۆســتی كوردن هەم لەچەند رویەكەوە پشتیوانی‬ ‫میللەتەكەمانن‪ ،‬هەرێمی كوردســتانیش وەك كیانێكی فەرمی یاسایی بەپێی دەستور‪،‬‬ ‫لەچوارچێوەیــی دەوڵەتــی عێراقــی فیدراڵدا بەشــێكی زۆر لەمافەكانی ســەلمێنراوە‪،‬‬ ‫بەخوێنی شــەهیدەكانمان‌و قارەمانی هێزی پێشــمەرگەی كوردســتانیش بەشی هەرە‬ ‫زۆری خاكەكەیشــی لەئامێز گرتوەتەوە‪ ،‬لەرۆژئاوای كوردســتانیش هاوكێشــەكان زۆر‬ ‫گــۆڕاون‪ ،‬دۆزی رەوای گەلەكەمان لەئاســتێكی زۆر بەرزدایە‪ ،‬قارەمانێتی شــەڕڤانان‌و‬ ‫نەبەزی كۆبانی‌و پێشڕەویە بەردەوامەكانی (یەپەگە‌و یەپەژە)‪ ،‬مەسەلەی كوردی كردوە‬ ‫بەبابەتێكی لەبەرچاو بنەڕەتی‌و ئایندەیەكی گەش لەسوریادا چاوەڕوانیان دەكات‪ ،‬حاڵی‬ ‫باكوری كوردســتانیش بەچەشنێكە رۆژبەڕۆژ كێرڤی هەســتی نەتەوەیی بەرەو هەوراز‬ ‫دەچیت‌و نزیكتر دەبنەوە لەسەالماندنی مافەكانیان‪.‬‬ ‫كەوابو سەركردایەتی ژیر دەتوانێت ئەو هەالنەی لەپێشن بقۆزێتەوە بۆ چەسپاندن‌و‬ ‫بەدیهێنانی دەستكەوت‌و ئامانجەكانی گەلەكەمان‪ ،‬لەبری ئەوەی مەترسی دوبارەبونەوەی‬ ‫لۆزانێكی دیكەمان هەبێت‪ ،‬بەیەكێتی‌و یەكڕیزی نێوماڵی كورد‪ ،‬لەیادی ســەد ســاڵەیدا‬ ‫(ســایكس‪ -‬بیكۆ) لەگۆڕبنێن‪ ،‬ئەم یادە شــومە بكەینە بۆنەی نوسینەوەی چارەنوسی‬ ‫خۆمان بەدەستی خۆمان‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (558) 11-04-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بەری رەنجی ‪ 12‬ساڵە‬

‫كتێبخانەی كوردیی‪ ،‬پێشوازی لەبیبلیۆگرافیایەكی‬ ‫‪ 12‬بەرگیی دەكات‬

‫پڕۆژەكە بەناوی مام جەالل تاڵەبانی پێشكەش بەكتێبخانەی كوردی كراوە‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫ئەمڕۆ دوشەممە ‪ ،2016/4/11‬كاتژمێر‬ ‫‪3،30‬ی پاشنیوەڕۆ‪ ،‬لەمەراسیمێكی‬ ‫تایبەتداو بۆ یەكەمجار‪ ،‬لەهۆڵی «كۆفی‬ ‫نێت»ی مۆزەخانەی نیشتیمانی «ئەمنە‬ ‫سورەكە»‪ ،‬كتێبی «كوردو كوردستان‪،‬‬ ‫بیبلیۆگرافیاو پێڕستیان لەكتێبی كوردیدا‬ ‫‪ ،»2010-1920‬كە ناونیشانی پڕۆژەیەكی‬ ‫«‪ »12‬بەرگییەو «بــوار نــورەدیــن»‬ ‫ئامادەی كردوەو پێكهاتوە لە «‪»5206‬‬ ‫الپەڕەی قەوارە گەورە باڵودەكرێتەوە‪.‬‬ ‫پڕۆژەكە لەم بەرگ‌و بەشانە پێكهاتوە‪:‬‬

‫بەرگی یەكەم‪ :‬مێژو – و جوگرافیا‬ ‫‪ ،2010-1925‬بــەرگــی دوەم‪ :‬مێژوی‬ ‫هاوچەرخ «چوار بەش» ‪،2010-1928‬‬ ‫بــەرگــی سێیەم‪ :‬ئ ــەدەب «دوب ــەش»‬ ‫‪ ،2010-1935‬بەرگی چــوارەم‪ :‬زانستە‬ ‫مرۆڤایەتییەكان ‪ ،2010-1960‬پاشكۆی‬ ‫زانستە گشتیەكان ‪ ،2009-1935‬بەرگی‬ ‫پێنجەم‪ :‬راگەیاندن ‪ ،2010-1970‬بەرگی‬ ‫شەشەم‪ :‬ئاینیەكان ‪ ،2010-1925‬بەرگی‬ ‫حــەوتــەم‪ :‬زمــان ‪ ،2010-1920‬بەرگی‬ ‫هەشتەم‪ :‬هونەر ‪.2010 -1934‬‬ ‫«بــــوار نــــورەدیــــن»‪ ،‬لــەپــێــنــاوی‬

‫تەواوكردنی ئەم پڕۆژەیەدا‪ ،‬هەوڵێكی‬ ‫زۆری داوەو بەدرێژایی ‪ 12‬ساڵ زۆربەی‬ ‫زۆری كتێبخانەو دەزگــا رۆشنبیری‌و‬ ‫كەسایەتی‌و كتێبفرۆشەكان گــەڕاوەو‬ ‫رەنجێكی زۆری بــۆ كێشاوە‪ ،‬دوای‬ ‫نــائــومــێــدبــون لــەنــاوەنــدە حكومی‌و‬ ‫دەزگــاكــان‌و هاریكاریی نەكردنی ئەم‬ ‫پڕۆژەیە بۆ چاپ‪ ،‬دواتر خاتو «هێرۆ‬ ‫ئیبراهیم ئەحمەد» پشتگیریی چاپكردنی‬ ‫كردوەو هەمو بەرگەكان بەناوی «مام‬ ‫جەالل تاڵەبانی» پێشكەش بەكتێبخانەی‬ ‫كوردی كراون‪.‬‬

‫نوسەرێكی كوردی تاراوگەنشین‪ ،‬چوار كتێب باڵودەكاتەوە‬ ‫چاودێر– تایبەت‪:‬‬ ‫نــوســەرو وەرگــێــڕی كــورد «توانا‬ ‫ئــەمــیــن»‪ ،‬چ ــوار كتێب لەیەككاتدا‬ ‫بــاودەكــاتــەوە‪ ،‬كتێبەكانیش بریتین‬ ‫لە‪ :‬مینای شین – وتارو لێكۆڵینەوە‬ ‫لـــەبـــارەی ئــیــســتــاتــیــكــاوە‪ ،‬ژولــیــاو‬ ‫دەستنوسەكەی مەوالنا – چیرۆك‌و‬ ‫تێسكت‪ ،‬تریفەی مانگ – هەڵبژاردەی‬ ‫كۆمەڵێ‌ چیرۆكی نوسەری فەڕەنسی‬ ‫«گی دی مۆپاسان»‪ ،‬گەردانەی تەم‬ ‫– گوڵچنی شیعرو نامەكانی سوهرابی‬ ‫سپهێری‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەرگێڕان‌و نوسینی ئەم‬ ‫كتێبانە‪ ،‬توانا ئەمین بە»چاودێر»ی‬ ‫راگــەیــانــد‪ :‬هــیــوادارم چاپبونی ئەم‬

‫كتێبانە‪ ،‬گرتنی كەلێنێكی بچوك بێت‪،‬‬ ‫لەكتێبخانە تەنیاكەی كــوردو جێگای‬ ‫ســودی خوێنەرانی كــورد زمــان بێت‪،‬‬ ‫دەربارەی شوێن‌و چاپ‌و باڵوبونەوەیشیان‬ ‫وتی‪ :‬سێ‌ لەم بەرهەمانە لەباڵوكردنەوەی‬ ‫«ماڵی وەفایی» ن لەتاران‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫چــوارەمــیــان بــەرهــەمــی «نــاوەنــدی‬ ‫ئاوێر»ە‪.‬‬ ‫توانا ئەمین‪ ،‬ئێستا لەهەندەران دەژی‌و‬ ‫پێنج جار لەفێستیڤاڵەكانی گەالوێژ‬ ‫خەاڵتی چیرۆكی بەدەستهێناوەو خاوەنی‬ ‫بەدەستهێنانی خەاڵتی ساڵەو زیاتر‬ ‫لە «‪ »10‬بەرهەمی لەچیرۆك‌و دیباتی‬ ‫فیكریی‌و نوسین و لێكۆڵینەوەی لەبوارە‬ ‫جیاجیاكانی ئەدەبدا بەچاپگەیاندوە‪.‬‬

‫ئەنفال‌و هەڵەبجە‪،‬‬

‫لەمۆنۆدرامای «هیوایەك بەر لەمردن»دا‬ ‫بەكارێكی وا‪ ،‬وەك مۆنۆدراما‪ ،‬بەشداری‬ ‫لەفێستڤاڵێكی وادا بكا‪ ،‬ئەوەی زیاتر‬ ‫بەالمانەوە گرنگە بەشداری كردنمانە‪،‬‬ ‫كە ئەزمونێكی نوێیە بۆ تیپەكەمان‪،‬‬ ‫دەربارەی ناوەڕۆكی مۆنۆدراماكەیشیان‬ ‫وتی‪ :‬شانۆییەكەمان باسی كارەساتێك‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫‪،2016/4/19-4/10‬‬ ‫رۆژانــــــی‬ ‫بــەســەرپــەرشــتــی بــەڕێــوەبــەرایــەتــیــی‬ ‫هونەری شانۆی هەولێر‪ ،‬سەندیكای‬ ‫هونەرمەندانی كوردستان‪ /‬لقی هەولێر‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵی هەولێر بۆ شانۆی مۆنۆدراما‪،‬‬ ‫بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫لەرۆژی ‪ ،2016/4/15‬تیپی شانۆی‬ ‫پیرەمەگرون‪ ،‬مۆنۆدرامای «هیوایەك‬ ‫بــەرلــەمــردن» نــمــایــشــدەكــات‪ ،‬ئــەم‬

‫مۆنۆدرامایە لەنوسین‌و دەرهێنانی‬ ‫هــونــەرمــەنــد «ئــومــێــد كــەمــال»ەو‬ ‫هونەرمەند «ئاسۆ مەحمود» رۆڵی‬ ‫سەرەكی تێدا دەبینێ‌‪ ،‬شانۆییەكە‬ ‫لەهۆڵی بەڕێوەبەرایەتی شانۆی هەولێر‬ ‫نمایشدەكرێ‌‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم بەشداریكردنە لەو‬ ‫فێستیڤاڵە شانۆییەدا‪ ،‬ئومێد كەمال بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ :‬ئەمە ئەزمونێكی‬ ‫نوێیە بۆ تیپەكەمان‪ ،‬كە توانیمان‬

‫لــەو كارەساتانە دەكــات كە بەسەر‬ ‫گەلەكەماندا هاتوە‪ ،‬زیاتر گێڕانەوەی‬ ‫چیرۆكی ئەنفال‌و هەڵەبجەو لەدەستدانی‬ ‫جــگــەرگــۆشــەو ئــازیــزانــمــان‪ ،‬كــە تا‬ ‫مرۆڤایەتی مابێ‌ بیرناچنەوە‪.‬‬

‫ئه‌مه‌ریکا‬

‫له‌ به‌غداده‌‬

‫بڕوا محەمەد‬

‫جه‌یمس بیکه‌ر‪ ،‬وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا ل ‌ه سه‌رده‌می شه‌ڕی که‌نداوی یه‌که‌مدا‪،‬‬ ‫ل ‌ه یاداشته‌کانیدا»سیاسه‌تی دیپلۆماتی»‪ ،‬ئه‌و‌ه ده‌گێڕێته‌و‌ه ک ‌ه بۆ ڕازیبونیان بۆ‬ ‫به‌کارهێنان و ناردنی هێز بۆ لێدانی سوپای عێراق ل ‌ه کوه‌یت‪ ،‬چیننییه‌کان یه‌ک مه‌رجیان‬ ‫هه‌بو‪ ،‬ئه‌ویش سه‌رۆک بوش سه‌ردانی چین بکات‪ ،‬ئه‌مریکا ئه‌وه‌ی ڕه‌تکردۆته‌وه‌و دواتر‬ ‫مه‌رجه‌ک ‌ه بو‌ه به‌وه‌ی بوش چاوی ب ‌ه وه‌زیری ده‌ره‌وه‌یان بکه‌وێت ل ‌ه کۆشکی سپی‪،‬‬ ‫پاش گفتوگۆیه‌کی زۆر‪ ،‬ئه‌مریکا ڕازی ده‌بێت‪ ،‬تا چین وه‌ک یه‌کێک ل ‌ه پێنج ئه‌ندامه‌‬ ‫هه‌میشه‌ییه‌ک ‌ه مافی ڤیتۆ به‌کار نه‌هێنێت ‪ ،‬بۆ ئه‌و دیداره‌‪ ،‬بیکه‌ر ده‌ڵێت‪»:‬ب ‌ه باجێکی‬ ‫که‌م ڕزگارمان بو»‪.‬‬ ‫ئه‌م گێڕانه‌وه‌ی ‌ه ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێت‪ ،‬ئه‌م په‌یوه‌ندی و چاالکیی ‌ه دیپلۆماتییان ‌ه و کات‬ ‫و شوێنه‌کانیان پڕ ئاماژه‌و مانان‪ ،‬به‌اڵم تێگه‌یشتنی سیاسی کورد ل ‌ه ئاستێکی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیدای ‌ه بۆی‪.‬‬ ‫هاتنی جۆن کیری بۆ به‌غداد و نه‌هاتنی بۆ هه‌ولێر‪ ،‬به‌پێچه‌وانه‌و‌ه چونی وه‌فدی بااڵی‬ ‫حکومه‌تی هه‌رێم بۆ به‌غداد‪ ،‬پڕ‌ه ل ‌ه په‌یامی دیپلۆماسی‪.‬‬ ‫ئه‌م ‌ه ل ‌ه کاتێکدا‪ ،‬ئێستا هه‌رێم ل ‌ه به‌ره‌ی شه‌ڕ‌ه دژی داعش و کاره‌کته‌رێکی سه‌ره‌کییه‌‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه زه‌رور بو کێری بێت ‌ه هه‌ولێر‪ ،‬به‌اڵم بۆ ئه‌وزه‌وروییه‌ت ‌ه الی هه‌رێم بو تا بگه‌ن ‌ه به‌غداد‬ ‫بۆ کۆبونه‌و‌ه له‌گه‌ڵیدا؟‬ ‫یه‌کێک له‌و ئاماژ‌ه دیپلۆماسییانه‌ی ک ‌ه ده‌بێت ‌ه وه‌اڵمی پرسیاره‌که‌یشمان‪ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ه که‌‬ ‫ئه‌مریکا توڕه‌ی ‌ه ل ‌ه سیاسه‌تی هه‌رێم به‌تایبه‌تی گوتاری ڕیفراندۆم ک ‌ه ل ‌ه ئێستادا کورد‬ ‫وه‌ک کارتێکی فشار به‌کاریده‌هێنێت‪ ،‬هه‌روه‌ک نزیکبونه‌وه‌ی زۆر ل ‌ه سیاسه‌تی تورکیاو‬ ‫سعودیه‌‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه دروست بونی داعشه‌و‌ه ئه‌مریکا شکست ب ‌ه سیاسه‌تیان ده‌هێنێت و چیتر‬ ‫به‌رگری ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان ناکات ل ‌ه ناوچه‌که‌دا‪.‬‬ ‫ئه‌مریکا به‌و ئاماژه‌ی ‌ه ب ‌ه هه‌رێمی وت ئێو‌ه سه‌ر ب ‌ه به‌غدادن و ئه‌گه‌ر ده‌تانه‌وێت‬ ‫بتانبینین و گفتوگۆمان هه‌بێت و سودمه‌ندبن ل ‌ه هاوکارییه‌کانمان‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تی ئه‌و‬ ‫قه‌رزه‌داراییه‌ی ده‌وترێت ده‌درێت ب ‌ه به‌غداد له‌ڕێگه‌ی بانکی نێوده‌وڵه‌تی‪ ،‬ئه‌واده‌بێت له‌‬ ‫به‌غدادبن‪.‬‬ ‫کورد ناتوانێت ئه‌م داوایه‌یی ئه‌مریکا ڕه‌تبکاته‌وه‌‪ ،‬چونک ‌ه ل ‌ه قه‌یرانێکی دارایی و سیاسی‬ ‫قوڵدا ده‌ژی و شکستی هێنا ل ‌ه ئابوری سه‌ربه‌خۆ و پشتکردن ‌ه به‌غداد و ڕاکردن به‌ڕوی‬ ‫تورکیادا‪ ،‬بۆی ‌ه داوای ئێستا کورد ل ‌ه ئه‌مریکا ڕیفراندۆم نیی ‌ه بۆ سه‌ربه‌خۆیی به‌ڵکو‬ ‫داواکاریی ‌ه تا له‌وقه‌رزه‌ی ده‌درێت ب ‌ه عێراق به‌شی هه‌رێمی کوردستانیش بدرێت‪ ،‬به‌ڕای‬ ‫چاودێران و پسپۆڕانی سیاسیش»پارەو قەرزدان رێگایەکی رونە بۆ فشارکردنی ئەمریکا‬ ‫بۆ گەیشتن بە ئامانجی سیاسی له رێگای ئابوریەوە‪ .‬الی کەس نهێنی نیە که بانکی‬ ‫نێودەوڵەتی و ئای ئێم ئێف‪ IMF‬دو ئامرازی کاریگەری دەستی ئەمریکان بۆ سەپاندنی‬ ‫ئەجیندای سیاسی و ئابوری بەسەر واڵتاندا لە رێگای پارە و داڕشتنی سیستەمی ئابوری‬ ‫نیولیبرال بۆ واڵتان‪.‬‬ ‫ئێستا کورد ب ‌ه الوازییه‌وه‌و به‌ناچاری ڕوده‌کاته‌و‌ه به‌غداد‪ ،‬الوازییه‌که‌یشی ته‌نها فشاری‬ ‫ئه‌مریکا نییه‌‪ ،‬به‌ڵکو هۆکاری سه‌ره‌کی بێ سیسته‌می و گه‌نده‌ڵی بێ وێنه‌ی چه‌ندان‬ ‫ساڵه‌یه‌‪ ،‬ک ‌ه ته‌نانه‌ت متمانه‌ی هاواڵتیانی هه‌رێمیشی ل ‌ه ده‌ستداوه‌‪.‬‬ ‫خۆ ئه‌گه‌ر شه‌ڕی داعش نه‌مێنێت هه‌رێم بیانوی نامێنێت بۆ داواکردنی هاوکاری له‌‬ ‫ئه‌مریکاو خۆراواو ته‌نها ڕێگایش گه‌ڕانه‌وه‌ی ‌ه بۆ دابڕانێکی ڕاست له‌و ئه‌زمونه‌ی کراو‬ ‫چاکسازی سیاسی و ئابوری و گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ دیموکراسییه‌ت و عه‌داله‌تێک‪ ،‬ک ‌ه متمانه‌‬ ‫له‌نێوان هێزه‌کان و هاواڵتیاندا دروست بێته‌وه‌‪ ،‬ته‌نها به‌م جۆره‌یش بڕیاری بۆ ده‌چێته‌‬ ‫سه‌رو به‌رگه‌ی فشاره‌کان ده‌گرێت‪.‬‬ ‫هه‌رێم ڕۆژ ب ‌ه ڕۆژ ئه‌و وێنان ‌ه ل ‌ه ده‌ست ده‌دات‪ ،‬ک ‌ه ڕۆژانێک سودی لێده‌‌بینن‪ ،‬وه‌ک‬ ‫نمونه‌یه‌کی دیموکراسی ل ‌ه ناوچه‌که‌داو خاوه‌ن گه‌لێکی قوربانی و بێ پشت و په‌نا‪ ،‬ئێستا‬ ‫هه‌رێم پشتی ل ‌ه دیموکراسی کردوه‌و کارت ‌ه ئابورییه‌که‌یشی ک ‌ه له‌هه‌مان کاتدا پشت و‬ ‫په‌نایه‌کی سیاسی بو‪ ،‬به‌هۆی گه‌نده‌ڵییه‌کی قوڵه‌و‌ه شکستی هێناو ڕوتو و قوت له‌م‬ ‫ڕوه‌و هاوینه‌دا به‌ده‌م ڕێوه‌ده‌بێت بۆ به‌غداد‪ ،‬به‌اڵم بۆ ئه‌و به‌غداد‌ه نا ک ‌ه بوجه‌ی له‌‬ ‫سه‌دا حه‌ڤده‌ی ده‌نارد بۆ هه‌رێم‪ ،‬به‌ڵكو بۆ ئه‌و به‌غداده‌ی که‌مێک ل ‌ه قه‌رزه‌که ی پێبدات‪.‬‬

‫«دەنگەكان بۆ كراسە رەشەكەی ئەنفال»‪،‬‬ ‫پێشكەش بەمۆنۆمێنتی ئەنفال دەكرێ‌‬

‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫بـــڕیـــارە رۆژی پــێــنــج شەممە‬ ‫‪ ،2016/4/14‬لەهۆڵی مۆزەخانەی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬لــە «‪»28‬مــیــن ســاڵــڕۆژی‬ ‫جینۆسایدی گەلی كورد لەپرۆسەی ئەنفالدا‪،‬‬ ‫بــەڕێــوەبــەرایــەتــیــی هــونــەری شێوەكاریی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بەدروشمی «رەنگەكان بۆ كراسە‬ ‫رەشەكەی ئەنفال» پیشانگەیەكی تایبەت بۆ‬ ‫ژمارەیەك شێوەكار بكاتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم چاالكییە «بەختیار سەعید»‬ ‫سەرپەرشتیاری پیشانگەكە بە»چاودێر»ی راگەیاند‪:‬‬ ‫بەمەبەستی بەرزراگرتنی یادی ‪ 28‬ساڵەی تاوانی ئەنفال‌و‬ ‫بەدروشمی «رەنگەكان بۆ كراسە رەشەكەی ئەنفال»‪،‬‬ ‫ئەم بەڕێوەبەرایەتیە‪ ،‬پیشانگەیەكی شێوەكاریی بۆ «‪»25‬‬

‫شێوەكار دەكاتەوە‪ ،‬كە دنیایەكی هونەرییە لەبەدەرخستنی‬ ‫تاوانێكی گەورەی وەكو ئەنفال‪.‬‬ ‫وتیشی‪ :‬شێوەكاران لەسەر ئاستی سلێمانین‪ ،‬لەمامۆستایانی‬ ‫زانكۆو پەیمانگەو هونەرمەندان‪ ،‬هەر شێوەكارێكی بەشداربو‪،‬‬ ‫بەستایل‌و دنیابینی خۆی تاوانی گەورەی ئەنفال دەنەخشێنێ‌‌و‬ ‫مەتریاڵی جیاواز بەكاردێنێ‌‪.‬‬ ‫دەربــارەی تابلۆكان‌و پێشكەش كردنیان بەمۆنۆمێنتی‬ ‫ئەنفالیش وتی‪ :‬دوای كۆتایی هاتنی پیشانگەكە‪ ،‬سەرجەم‬ ‫تابلۆكان پێشكەش بەمۆنۆمێنتی ئەنفال دەكرێت لەچەمچەماڵ‪،‬‬ ‫تا بەهەمیشەیی لەوێدا نمایشبكرێ‌‪.‬‬

‫دا‬ ‫هاتوو‬

‫دەربارەی نوێرتین ڕۆمانی‬

‫ژ‬

‫مارەی‬

‫ماردین ئیرباهیم‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )499‬دووشةممة ‪2016/4/11‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫(مێژووی با) منایش دەكرێت‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫وا بڕیــارە لــە ئاییندەیەكــی نزیكــدا‬ ‫شــانۆیی “مێژووی با” لە شاری سلێمانی‬ ‫پێشــكەش بكرێــت‪ ،‬كە لە دەقــی چوار‬ ‫سندوقی بەهرامی بەیزاییەوە وەرگیراوە و‬ ‫لەالیەن دێرین حامیدی شانۆكارەوە كاری‬ ‫دەرهێنانــی بــۆ كراوە و لەالیــەن زیرەك‬ ‫میرەشــەوە كاری سینۆگرافیای بۆ كراوە‬ ‫و هەریەكە لــە ئەكتەران‪ :‬ئاالن هادی –‬ ‫لینا عوســمان – ئەژیــن حەمەنووری –‬ ‫نەهــرۆ محەمــەد – کاردۆ عەزیــز‪ ،‬تێیدا‬ ‫بەشــدارن و بەرهەمــی بەڕێوەبەرایەتــی‬ ‫گشــتی ڕۆشــنبیری و هونەری سلێمانی‪-‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتــی هونــەری شــانۆ و‬ ‫پەیمانگای هونەرەجوانەکانی سلێمانییە‪.‬‬ ‫دێرین حامید‪ ،‬دەرهێنەری شانۆییەکە‪،‬‬ ‫بــە ڕەخنــەی چاودێــری ڕاگەیانــد‪،‬‬ ‫شــانۆییەکە خوێندنەوەیەکــی ڕەخنەیی‬ ‫سیاسییە لەســەر ئەو دۆخەی کە ئێستا‬ ‫هەرێمــی پێــدا تێدەپەڕێت لەســەر هەر‬ ‫پێنچ بنەما ئەساســییەکەی کــە نەتەوە‬ ‫بونیــاد دەنێــت‪ ،‬ئەوانیش‪“ :‬دەســەاڵت‪،‬‬ ‫دین‪ ،‬بازرگان‪ ،‬ڕۆشنبیر و جڤات”‪.‬‬ ‫ئەو گوتی‪“ :‬ئەم کارە خوێندنەوەیەکی‬ ‫ئێســتایانەیە بــۆ دۆخــی سیاســی و‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و ڕۆشــنبیری هەرێــم کــە‬ ‫لــە فۆرمێکــی شــانۆییدا گوزارشــتی لێ‬ ‫دەکرێــت‪ ..‬بــە شــێوەیەک کە پرســیار‬ ‫لەسەر دۆخ و ژیانی تاکی کورد دەکات‪”.‬‬ ‫ســەبارەت بــە وادەی بەرهەمهێنانــی‬ ‫شانۆییەکەشــیان‪ ،‬حامیــد ئاماژەی بەوە‬

‫دا‪ ،‬شــانۆ لە دۆخێکی وادا دەبێ قســەی‬ ‫خــۆی بــکات‪ ،‬بــە شــێوەیەک خەڵک و‬ ‫دەســەاڵتیش بخاتــە ژێــر پرســیارەوەو‬ ‫گومــان لە هەمــوو ئەو شــتانە بکات کە‬ ‫بوونەتە هۆی ئەوەی بە پیرۆز بەســەریدا‬ ‫بسەپێنرێت‪.‬‬ ‫زیاتر گوتیشی‪“ :‬مێژووی با شانۆیەکی‬ ‫سیاســیی ڕەخنەییە کە تێیدا شــیکاری‬ ‫بۆ دەســەاڵتی سیاسی دەکرێت کە چۆن‬ ‫لەالیــەن چینەکانی کۆمەڵگاوە دروســت‬ ‫دەکرێــت و پاش ئەوەی ئەم دەســەاڵتە‬ ‫خــۆی دەگــرێ چــۆن هەریەکــە لــەم‬ ‫توێژانە دەچەوســێنێتەوەو لەناو خۆیاندا‬ ‫بەیەکیاندا دەداو لەو ڕێگەیەشەوە پێگەی‬ ‫خۆی بەهێزتر دەکات‪”.‬‬ ‫ئــەو دەرهێنەرە باســی لــەوەش کرد‪،‬‬ ‫بەهــرام بەیزایــی وەک شــارەزایەک و‬ ‫توێــژەر لــە بــواری کۆمەڵــگاو مێژووی‬ ‫ناوچەکە لەنێو گەمــەو مەودایەکی قوڵی‬ ‫شــانۆییدا زۆر وەستایانە لە ڕێگەی پێنچ‬ ‫تیپــەوە توانیویەتی ئەم یارییە کەشــف‬ ‫بــکات لەنێو ســتراکچەرێکی پڕ لە هێماو‬ ‫گرۆتێســکدا‪ .‬هەمــوو ئەمانــەش لەالیەن‬ ‫پێنــج تیــپ و گەمەکەرەوەیــە کــە بەم‬ ‫شێوەیەیە‪“ :‬داهۆڵ؛ دەسەاڵتی سیاسی‪/‬‬ ‫ســەوز؛ دیــن و پیاوانــی ئاینــی‪ /‬ڕەش؛‬ ‫خەڵکی ڕەشــوڕوتی نێو کۆمەڵگا‪ /‬زەرد؛‬ ‫ڕۆشــنبیر‪ /‬ســوور؛ بازرگان‪ ”.‬بەم شێوە‬ ‫ئەمانە لەنێو گەمەیەکی شــانۆییدا لەنێو‬ ‫چوارچێوەی ســندوقێک کە بەســەریاندا‬ ‫ســەپێنراوە یــاری دەکەن و مێــژووی با‬ ‫دەنووسنەوە‪.‬‬ ‫ڕوونیشــی کردەوە‪ ،‬شــێوازی کارەکە‬

‫پشــت دەبەســتێت بــە گرۆتێســک‬ ‫لەنێوبەرهەمهێنانــی نمایشــدا و هەریەک‬ ‫لــەم تیپانــە لەنێو پانتاییەکــی کراوەداو‬ ‫لەگــەڵ درســتبوونی چەندیــن گەمــە‬ ‫نمایشەکە بەرهەم دەهێنن‪.‬‬ ‫“نمایشــەکە‬ ‫ڕاشــیگەیاند‪:‬‬ ‫خوێندنەوەیەکــی واقیعــی رەخنەییــە‪،‬‬ ‫ســەرجەم ئــەو تیپانــەی کــە ئاماژەمان‬ ‫پێــدا دەخاتــە ژێــر پرســیارو تەنانــەت‬ ‫گومانیشــەوە‪ ..‬بێگومان نمایشەکە پشت‬ ‫بــە ســەربەخۆیی و بێالیەنــی لــەڕووی‬ ‫پەیامەوە دەبەستێت‪ ،‬چونکە ئێمە پێمان‬ ‫وایە کاری شــانۆ لەپێنــاو ئایدۆلۆژیایەک‬ ‫یاخود بانگەشــەی مەبەستێکی سیاسیی‬ ‫نییە هێندەی دەمانەوێت خوێندنەوەیەکی‬ ‫ستاتیکی لەنێو گەمەیەکی شانۆیی پڕ لە‬ ‫گرۆتێسکدا بەرهەم بهێنین‪”.‬‬ ‫ســەبارەت بــەوەی ئاخــۆ شــانۆ لەم‬ ‫قۆناغەدا دەتوانێ چ ڕۆڵێک بگێڕێت‪ ،‬دێرین‬ ‫حامید گوتی‪“ :‬ئەمە ئەو پرســیارەیە کە‬ ‫زۆرجار ئێمە لە بەرهەمهێنانی ئەم کارەدا‬ ‫لە خۆمانــی دەکەین‪ .‬بەاڵم بەدڵنیاییەوە‬ ‫بەشــبەحاڵی خۆم لــە کۆمەڵگایەکدا‪ ،‬لە‬ ‫نێوەنــدو پارچەیەکی ئــەم گەردونەدا کە‬ ‫بەهای ئینســان هێندەی خــۆی کەمترە‪،‬‬ ‫لەنێو فەزایەکدا کە ئینســان تێیدا هێشتا‬ ‫کێشەی نان و ئاو و کارەبای هەیە‪ ،‬لەنێو‬ ‫کۆمەڵگایەکــدا کــە کولتوور بــە تەواوی‬ ‫غیابــە شــانۆ ناتوانێت هیــچ ئیزافەیەک‬ ‫بکات‪ ،‬خاڵێکی بچوک لە ژیانی ئینســاندا‬ ‫بگۆڕێــت‪ ،‬ئەمە ڕەشــبینی نییە هێندەی‬ ‫واقیعێکی تاڵە‪”.‬‬ ‫ســتافی شــانۆیی با ماوەی سێ مانگە‬

‫بەهرام بەیزایی‪ ،‬نووسەری دەقە شانۆییەکە‬

‫لە پڕۆڤەدان و لە ئاییندەیەکی نزیکیشدا‬ ‫وادە و شوێنی نمایشەکە ئاشکرا دەکەن‪.‬‬ ‫هەروەهــا گوتیشــی‪“ :‬شــانۆ دەکەین‬ ‫لەبەرئــەوەی پێمان وایە پێویســتییەکی‬ ‫ئەخالقی کولتوورییە‪ ،‬لەبەر ئەوەی لەنێو‬ ‫ئەم کۆمەڵگا بەتاڵەدا دەشــێ کەسانێکی‬ ‫کەم هەبن هێشتا شانۆ بتوانێت زیادەیەک‬ ‫بخاتــە ســەر ژیانیــان‪ ،‬بەرهەمهێنانــی‬ ‫نمایشــی شــانۆیی لەم دۆخــەدا بۆ ئێمە‬ ‫فڕێدانــی بەردێک نییە بــۆ ناو دەریایەک‬ ‫و ون ببێت‪ ..‬ئەشــێ لە ئێســتادا وێنەکە‬ ‫ئاوەها بێت‪ ،‬بــەاڵم بەدڵنیاییەوە ڕۆژێک‬ ‫دێ لە شوێنی خۆیدا بەر زەوی دەکەوێ و‬ ‫شوێنی خۆی دەکرێت‪ ،‬شانۆ لەم ساتەدا‬ ‫دەشــێ بۆ خودی شانۆکار پێویستییەکی‬ ‫حەتمــی بێــت‪ ،‬بــەاڵم بەدڵنیاییــەوە بۆ‬ ‫بینەرەکانیش خاڵێکی زۆر گرنگە‪”.‬‬ ‫ئــەو شــانۆکارە داوا لەســەرجەم‬ ‫هاوواڵتیــان دەکات ڕووبکەنــە هۆڵەکانی‬ ‫نمایــش‪ ،‬چونکــە بەدڵنیاییــەوە لەوێوە‬ ‫لــە ئاوێنەیەکدا ناخی خۆیــان دەبینن‪..‬‬ ‫لەوێــوە گوێیان لە پرســیارەکان دەبێت‬ ‫و خودی خۆیــان وەاڵمەکان دەدەنەوە و‬ ‫ئیدی کەس نییە وەاڵمێکی ئامادەیان پێ‬ ‫بداو بیانخاتە ژێر بارەوە‪.‬‬ ‫پێشــی وایــە‪ ،‬دەبێــت شــانۆکاریش‬ ‫لەوە تێبگا شــانۆ بەشــێکە لــە دەروونی‬ ‫هاوواڵتیان و ئاوێنــەی ئەوانە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لــەم دۆخــەدا دەبــێ کارێــک بکرێت کە‬ ‫خەڵکــی خۆیان هەســت بــەوە بکەن کە‬ ‫بەدڵنیاییەوە شانۆ پێویستییەکی گرنگی‬ ‫ژیانیانە‪.‬‬

‫دێرین حامید‪ :‬شانۆ لەم ساتەدا دەشێ بۆ خودی شانۆکار‬ ‫پێویستییەکی حەمتی بێت‪ ،‬بەاڵم بەدڵنیاییەوە بۆ‬ ‫بینەرەکانیش خاڵێکی زۆر گرنگە‬

‫««‬

‫‪2‬‬ ‫میران ئەبراهام بۆ "ڕەخنەی چاودێر"‪:‬‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )499‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/4/11‬‬

‫"ئێمەی نووسەر بەردەوام سەرقاڵی نووسینەوەی خۆمان و ئەوانی ترین"‬ ‫زۆرینــەی كەراكتەرە‌كانیاندا بە ئاشــكرا‬ ‫دیارن‪ ،‬من كاتێك ڕۆمانێك دەخوێنمەوە‪،‬‬ ‫مەبەســتی مــن لــە خوێندنــەوەی ئــەو‬ ‫ڕۆمانــە ئــەوە نییــە كە گوێبیســتی ئەو‬ ‫وتــارە الوەكیانــە بــم‪ ،‬كــە نووســەر لە‬ ‫دەمــی یەكێــك لــە كەراكتەرەكانییــەوە‬ ‫پێــم دەبەخشــێت! كاراكتەری قســەكەر‬ ‫یــان گێڕەرەوە لە الیەن خودی نووســەر‬ ‫خۆیەوە داگیركراوە یان بەكار دەهێنرێت‬ ‫ت و خواســتی نوســەرەكە‬ ‫بــۆ مەبەســ ‌‬ ‫خۆی‌و بۆ تۆماركردنی وتاری نووســەر‪،‬‬ ‫لێدوانــی زۆرێــك لــە كاراكتەرەكانی ناو‬ ‫ڕۆمانــەكان لــە وتا‌ر و لێدوانــی ڕۆژانەی‬ ‫نووســەرەكانیان دەچن‪ ،‬كە لــە ڕۆژنامە‬ ‫و گۆڤارەكاندا باڵویان دەكەنەوە! پێشتر‬ ‫ئەم چەند دێڕەم لەســەر كەراكتەری نێو‬ ‫ڕۆمان نووســیبوو‪‹ :‬توانای بیركردنەوە‌ی‬

‫سازادنی‪ :‬شاخەوان سدیق‬ ‫میــران ئەبراهام‪ :‬یەكێكە لە نوســەرە‬ ‫دیارەكانی ناو دنیای ئەدەبی كوردی و لە‬ ‫ماوەی ڕابردوودا ڕۆمانی (شەوگەڕەكان)‬ ‫ی چاپ و باڵوكردەوە‪ ،‬و ئێستا دانیشتوی‬ ‫واڵتی هۆلەندایە‪ ،‬بۆ زیاتر ئاشــنابوون بە‬ ‫دنیابینی ئەم نووســەرە‪ ،‬ئەم دیدارەمان‬ ‫لەگەڵ ساز دا‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێــر‪ :‬زۆر جار دەوترێت‬ ‫گرنگترین و سەختترین بڕیار بۆ نووسەر‪،‬‬ ‫بڕیــاری دانیشــتنە بەرامبــەر بــە مێزی‬ ‫نووســینەكەی‪ ،‬ئەمە بــەالی بەڕێزتانەوە‬ ‫چۆنە؟ بۆ ئەم بڕیارە قورسە بۆ نووسەر؟‬ ‫میــران ئەبراهــام‪ :‬پێم وایە بەگشــتی‬ ‫مــرۆڤ بوونەوەرێكی سســت و تەمبەڵە‪،‬‬ ‫ئەگەر لەخۆی نەپرســێتەوە و دیسپلینی‬ ‫نەبێت‪ .‬لە ســەرەتاوە جیاواز لە ئێســتا‬ ‫دەمنووســی و كارم دەكرد‪ ،‬كەی تاقەتم‬ ‫هەبوایە لێرە و لەوێ شیعرێك چیرۆكێكم‬ ‫بــە نیوەناچڵــی دەنووســی‪ ،‬ئــەوكات‬ ‫پڕۆژەی نووسینم وەكو هیوایەتێك سەیر‬ ‫دەكرد‪ ،‬بــەردەوام لە بیانــوو دەگەڕام و‬ ‫ڕۆژانە خۆم لە نووسین دەدزییەوە‪ ،‬یانی‬ ‫مــن ئــەو دەم بە واتــا كالســیكییەكەی‬ ‫نووســەر بووم‪ ،‬كە دەڵێت نووسەر كەی‬ ‫ئیلهامــی بۆ هــات ئەوكات دەنووســێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێســتا بە پێچەوانەوە‪ ،‬نووسین بۆ‬ ‫مــن بۆتە پیشــەیەكی ڕۆژانــەم و هەموو‬ ‫ڕۆژێــك لــە كاتژمێر هەشــتی بەیانییەوە‬ ‫لــە كتێبخانەكەمم تاكو چوار یان پێنجی‬ ‫ئێــوارە‪ ،‬ڕۆژانە لە پێنجســەد تاكو هەزار‬ ‫وشــە دەنووسم‪ ،‬لە ســەرەتاوە تاكو بەم‬ ‫ڕیتمــی كاركردن و نووســینە ڕاهاتم زۆر‬ ‫مانــدووی دەكــردم‪ ،‬بەردەوام لــە بیانوو‬ ‫دەگەڕام‪ ،‬بەبیرم دێت ئەوســا وام بەخۆم‬ ‫دەگوت‪‹ ،‬ئەگــەر بتوانم بە ڕۆژێك هەزار‬ ‫وشــە بنووســم‪ ،‬ئەوا ئێــوارەی ئەو ڕۆژە‬ ‫پەرداخێك شــەراب و پارچەیەك پەنیری‬

‫و ژیــان بێ ئەوانی تر بۆ من دۆزەخێكە‪،‬‬ ‫ئــەو مۆدێل و ســكێچی نووســەرەی كە‬ ‫سەدســاڵێك پێش ئەمڕۆ بــاو بوو‪ ،‬گوایا‬ ‫ئەگەر تۆ نووسەر بیت دەبێت هاوشێوەی‬ ‫فــان و فیســار بیــت‪ ،‬بــۆ نموونــە‪:‬‬ ‫(گۆشــەگیر‪ ،‬یاخــی‪ ،‬بەدمەســت‪ ،‬داوێن‬ ‫پیــس‪ ،‬دژی هەموو یاســا و ڕێســایەكی‬ ‫نــاو كۆمەڵــگا‪ ...‬هتــد) ئــەوە مۆدێلــی‬ ‫هونەرمەندی ســەدەیەك پێش ئێستا بوو‬ ‫نەك ئێستا‪.‬‬ ‫لــە ڕۆمانی شــەوگەڕەكاندا تاكو چەند‬ ‫توانیومە خــۆم دوورەپەرێز بگرم و تاكو‬ ‫چەنــد كێشــە تایبەتییەكانی خــۆم تێدا‬ ‫تۆمار كــردووە‪ ،‬ئایا بــە نهێنی بێت یان‬ ‫بــە ئاشــكرا‪ ،‬یان تاكــو چەنــد مافم بە‬ ‫كەراكتــەری ناو فــەزای ڕۆمانەكە دابێت‬ ‫بــە دەنگ و ڕەنگــی تایبەت بــە خۆیان‬

‫كاتێــك نووســەرەكان لە ڕابووردوودا بیریان لــەوە كردەوە كە ڕۆمان‬ ‫بنووســن‪ ،‬ئەوان هەســتیان بەوە كردبوو كە ئیدی شیعر جێگای ئازار و‬ ‫هەست و نەستی ئەوانی تێدا نابێتەوە و ئیدی ڕۆمان پێویستە بۆ هونەری‬ ‫گێڕانەوە و تۆمار كردنی بەرهەمی خەیاڵ و دنیای ڕیاڵ‬ ‫لە خوێنــەرە‪ ،‬پێم وایــە هونەرمەندەكان‬ ‫بەگشــتی‪ ،‬ئیــدی مەبەســتم لــە‬ ‫هونەرە بە هەموو فۆرم و شێوازەكانییەوە‪،‬‬ ‫بوونەوەرێكــی نــاوازەن و هــەر پێنــج‬ ‫هەستەكانیان لە مرۆڤی ئاسایی باشتر كار‬ ‫دەكات‪ ،‬من بەدرێژایی تەمەنم دەبیســتم‪،‬‬ ‫دەبینم‪ ،‬تام دەكەم‪ ،‬بەردەكەوم و هەست‬ ‫بە شتەكان دەكەم‪ ،‬لە سەرەنجامدا منێك‬ ‫كە ئێســتا هەم كەرەســتەی ڕابووردووی‬ ‫خۆمم‪ ،‬ڕابووردوویشم بۆ ئێستام بوونەتە‬ ‫كەرەستەی نووسینەكانم‪ ،‬بۆ خوڵقاندنی‬ ‫كەراكتــەر و شــوێن و كات و وێنەكردنی‬ ‫دیمەنــی ڕووداوێكــی نــاو چیرۆكێــك‪،‬‬

‫كاراكتەری قســەكەر یان گێڕەرەوە لە الیەن‬ ‫خودی نووسەر خۆیەوە داگیركراوە یان بەكار‬ ‫ت و خواستی نوسەرەكە‬ ‫دەهێنرێت بۆ مەبەســ ‌‬ ‫خۆی‌و بۆ تۆماركردنی وتاری نووســەر‪ ،‬لێدوانی‬ ‫زۆرێك لە كاراكتەرەكانی ناو ڕۆمانەكان لە وتا‌ر‬ ‫و لێدوانی ڕۆژانەی نووســەرەكانیان دەچن‪ ،‬كە‬ ‫لە ڕۆژنامە و گۆڤارەكاندا باڵویان دەكەنەوە‬ ‫فەڕەنسی پاداشتم دەبێت‪›.‬‬ ‫نووسین خۆی پیشەیەكی گرانە‪ ،‬كاتێك‬ ‫نووسەر سەرقاڵی نووسینە‪ ،‬یانی دابڕانی‬ ‫بە جەســتە و بە خەیــاڵ لە چواردە‌ور و‬ ‫ڕاگرتنی هەستەكانی لەسەر دیمەنێك كە‬ ‫بــە توانای خەیاڵــی خوڵقاندوویەتی یان‬ ‫ڕووداوێــك لە ڕابــووردووی خۆی یان هی‬ ‫ئەوانی تر‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪ :‬ســیرڤانتس لــە‬ ‫نووســینێكدا دەربــارەی ڕۆمــان دەڵێت‪:‬‬ ‫ڕۆمان جگە لە كەشــفكردنی دەر‌ەنجامی‬ ‫ئەو وجودە فەرامۆشــكراو و لە بیركراو و‬ ‫چەپێنراوەی نێو ناخ نەبێت زیاتر شتێكی‬ ‫تر نییە‪ .‬تۆ پێتوایە نوســین هەوڵێكە بۆ‬ ‫بەتاڵبوونەوەی نوســەر لە دنیابینیەكانی‬ ‫یان چی؟ نوسەر بۆ دەیەوێت بنوسێت؟‬ ‫میــران ئەبراهــام‪ :‬بێگومــان‪،‬‬ ‫پــڕۆژەی نووســین ئاشــكراكردنی ئــەو‬ ‫وجــودە فەرامۆشــكراو و لــە بیركــراو‬ ‫و چەپێنــراوەی نێــو ناخمانــە‪ ،‬ئێمــەی‬ ‫نووســەر بــە‌ردەوام خۆمان یــان ئەوانی‬ ‫تــر دەنووســینەوە‪ ،‬مــن خــۆم ئــەوەی‬ ‫نووســیومە و لەمــەوال دەینووســم لەبەر‬ ‫خاتــری ڕۆحی خۆمن و پاشــان بەشــی‬ ‫دەكەم لەگەڵ ئەوانی تردا كە مەبەســتم‬

‫چــۆن ئالەتــی موزیك پێویســتە و چۆن‬ ‫بەكاری دێنێت‪ ،‬نووســەریش بەگشتی بە‬ ‫هەمان شــێوە‪ ،‬زمان لێــرەدا دەبێتە ئەو‬ ‫ئالەتە یان كەرەســتەیەی كــە بەرهەمی‬ ‫خەیاڵی نووســەر یــان ڕووداوەكان تۆمار‬ ‫دەكات‪ ،‬ڕۆمان شێوازێكی ترە لە هونەری‬ ‫گێرانەوەدا‪ ،‬هەرچەندە لە شیعر و ڕۆماندا‬ ‫بــەردەوام نووســەر دەگێڕێتەوە‪ ،‬من پێم‬ ‫وایــە ڕۆمــان ژانرەكانــی تــری قوتداوە‬ ‫و ئەگــەر ســەرنج بدەیــن لەنــاو فــەزای‬ ‫ڕۆمانێكدا دەكرێت نەك هەر تەنها لەڕووی‬ ‫زمانەوانییەوە ستایڵێكی شیعری هەبێت‪،‬‬ ‫بەڵكــو چەندین شــیعریش لەخۆ بگرێت‪،‬‬ ‫كاتێــك نووســەرەكان لــە ڕابــووردوودا‬ ‫بیریان لەوە كردەوە كە ڕۆمان بنووســن‪،‬‬ ‫ئەوان هەســتیان بــەوە كردبوو كە ئیدی‬ ‫شــیعر جێگای ئازار و هەســت و نەستی‬

‫هــەردەم لــە گەڕانــەوەدام بۆ نــاو خۆم‬ ‫و ســەرقاڵی هێنانــی پارچــە و دیمەن و‬ ‫فیگورم بۆ بەرهەمەكانی ئێســتام‪ ،‬كە بە‬ ‫توانــای خەیاڵی هونەریــم و هێزی زمان‬ ‫بەرگێكــی تریــان بە بەردا دەكــەم و بە‬ ‫ڕەنگێكی تر دیسان دەیان خوڵقێنمەوە و‬ ‫لە فــەزای جیهانی ناو ڕۆمانێكدا دووبارە‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ماوەیەك پێش ئیستا‬ ‫تۆ ڕۆمانی (شەوگەڕەكان)ت باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫تا چەند لەم ڕۆمانەیا دەتەوێت لە كێشــە‬ ‫زاتیەكانــی خــۆت دوركەوتــەوەو باســی‬ ‫كێشــەكانی ئەوانــی تر بكەیــت‪ ،‬ئایا بۆ‬ ‫تــۆ ئەوانی تر گرنگن یان دۆزەخن‪ ،‬وەك‬ ‫شاعیرانماندا ئەگەر لوتت نەبێت بە لوتی‬ ‫ئەوەی كە سارتەر دەیوت؟‬ ‫میران ئەبراهام‪ :‬من لەگەڵ ئەم دێڕەی شــاعیر خۆیــەوە ئــەوە بــۆن و بەرامی‬ ‫(كارڵ چاپەكی)دا هاوڕا نیم‪ ،‬بەپێویستم كەســایەتی شــاعیرەكە دێت بە سەرتا‪،‬‬ ‫زانــی لێــرەدا ڕای خۆم بڵێم و ســنووری كە شیعریش وەكو ژانرەكانی تری هونەر‬ ‫پرســیارەكەت ببەزێنــم‪( ،‬لــە شــیعردا پێویســتە لە باســی خــودی هونەرمەند‬ ‫شــاعیر تەنها باســی خــۆی دەكات) من خۆی دەرچێــت‪ .‬ئایا ئێمە دەبێت پێمان‬ ‫ئەوەم هەســت پــێ كردوە كە شــاعیری وابێت كە ڕۆماننووســەكانمان بەگشــتی‬ ‫كورد بەگشتی سەرقاڵی خۆ نووسینەوەن باســی ئەوانی تر دەكەن یان كەراكتەری‬ ‫و زۆرینەی شــیعری كــوردی بە (ڕاوی) نێو ڕۆمانەكانیان نموونەی كەسانی ترن؟‬ ‫كەســی یەكەمــی تــاك نووســراوە‪ ،‬هەر لە چەندیــن ڕۆمانی كوردیدا هەســتم بە‬ ‫ئەوەیش هۆكارە كە لە زۆرینەی شــیعری نووســەرەكە خۆی كــردووە و لە بەرگی‬

‫كەراكتەر پێویستە لەگەڵ وتاریدا یەكانگیر‬ ‫ت و لەگەڵ جیهانی‬ ‫یان لە ئاســتێكدا بێــ ‌‬ ‫خوڵقینــراوی ناو ڕۆمانەكەدا هاوســەنگ‬ ‫بێت‪ ،‬چونكە هەر كەراكتەرە دەبێتە هۆی‬ ‫خوڵقاندنــی ڕووداو و (پلــۆت)‪ ،‬كەواتــە‬ ‫گ و ڕەنگ‬ ‫گرنگــە كاراكتــەر خاوەنی دەن ‌‬ ‫و شــێوازی دەربڕیــن و وتاری تایبەت بە‬ ‫خۆی بێت‪›.‬‬ ‫بۆ مــن ئەوانی تر ماڵ و نیشــتیمانن‪،‬‬ ‫الی من شــوێن گرنگییەكی ئەوتۆی نییە‪،‬‬ ‫بەڵكــو ئەوەی گرنگە الی من ئەوانی ترن‬

‫دەربكــەون‪ ،‬ئەوە بەجێدێڵــم بۆ خوێنەر‬ ‫یــان ئەوانەی كە لەســەر شــەوگەڕەكان‬ ‫دەنووسن یان دەدوێن‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬دەڵێن زمان یەكێكە‬ ‫لە بنەما سەرەكیەكانی نووسینی ڕۆمان‪،‬‬ ‫یــان دەڵێن ڕۆمان لە شــیعر كەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫بەبــڕوای ئێــوە تاچەند زمــان بەتایبەت‬ ‫زمانــی شــیعری بــۆ نووســینی ڕۆمــان‬ ‫پێویســتە؟ تۆ تا چەند شیعریانە ڕۆمانی‬ ‫(شەو گەڕەكان)ت نووسیوە؟‬ ‫میــران ئەبراهام‪ :‬وەكــو موزیككارێك‬

‫ئەوانــی تێــدا نابێتــەوە و ئیــدی ڕۆمان‬ ‫پێویســتە بۆ هونەری گێڕانــەوە و تۆمار‬ ‫كردنی بەرهەمی خەیاڵ و دنیای ڕیاڵ‪.‬‬ ‫لە ڕۆمانی شەوگەڕەكاندا‪ ،‬لە سەرەتاوە‬ ‫تاكــو كۆتایی هەوڵــم داوە زیاتر خۆم لە‬ ‫(وەســف)بپارێزم و خوێنــەر دانەبــڕم‬ ‫لــە گێڕانەوە‪ ،‬لــە هونــەری گێڕانەوەدا‪،‬‬ ‫‹كاتێــك وەســف دەســت پــێ دەكات‬ ‫گێڕانەوە دەوەستێت‪ ›.‬چونكە لە ڕۆماندا‬ ‫زمانی شــیعری زیاتر لە وەســفەكاندایە‪،‬‬ ‫هەڵبەتە لە شەوگەڕەكانیشدا لە چەندین‬ ‫جێگا ئەو زمانە شــیعرئامێزە هەست پێ‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬كە لە شــوێن و كاتــی خۆیدا‬ ‫لەزەتێكی تایبەتی دەبەخشێتە خوێنەر‪.‬‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــر‪( :‬چارلــس دیكنز)‬ ‫دەڵێت‪« :‬زۆر كتێب هەن باشــترین شت‬ ‫تیایانــدا تەنیــا بەرگەكانیانــە» ڕۆمانی‬ ‫(شــەوگەڕەكان) وەك ئەزموونــی یەكەم‬ ‫تاچەنــد بــە ســەركەوتوو دەزانــی و لە‬ ‫كوردستان چۆن پێشــوازی لێكرا؟ دوای‬ ‫ئم ڕۆمانە بیرۆكەی تری نووســینت هەیە‬ ‫كە بەم زوانە باڵوی بكەیتەوە؟‬ ‫میران ئەبراهام‪ :‬ڕۆمانی شەوگەڕەكان‪،‬‬ ‫زۆر خێرا و بە پەلە ئامادە كرا و بەچاپ‬ ‫گەیەنــرا‪ ،‬جــا مــن پێــم وایــە دیزاینــی‬ ‫بەرگەكــەی لــە ئاســتی ناوەڕۆكەكەیــدا‬ ‫نەبــوو‪ ،‬بــەاڵم مــادام چاپكــراوە و‬ ‫لەبەردەســتی خوێنەردایــە گلەییــم نییە‬ ‫و پێــی ڕازیــم‪ .‬پێشــوازیكردنی خوێنەر‬ ‫لــە ڕۆمانی شــەوگەڕەكان زۆر چاوەڕوان‬ ‫نەكــراو بــوو‪ ،‬هەرچەندە ئــەم ڕۆمانە بە‬ ‫ســتایڵێكی جیاواز لە نووسەرەكانی تری‬ ‫كورد نووسراوە و فەزای ناو ڕۆمانەكەیش‬ ‫پەیوەندییەكی ئەوتۆی بە كوردســتانەوە‬ ‫نییە‪ ...‬بێجگە لە دوو كەراكتەری الوەكی‬ ‫نەبێت كە كوردن‪ ،‬من دەمزانی كە ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٥‬ســاڵی باڵو بوونــەوەی تاعون بوو‬ ‫لــەو هەرێمــەی لە‌مەڕ ئێمــە و خوێنەری‬ ‫باش تەنها نووسەرەكان خۆیانن و لەگەڵ‬ ‫كۆمەڵێكی كەمی الوی تازەپێگەیشتوو كە‬ ‫جێگای هیوان‪ ،‬ئێستا ژانری چاپی كتێب‬ ‫لە ئاســتێكی زۆر نزمدایە‪ ،‬سەرەڕای ئەو‬ ‫هەموو نەهامەتیانە‪ ،‬ڕۆمانی شەوگەڕەكان‬ ‫كــە ڕەنج و ماندووبوونی دووســاڵی منە‪،‬‬ ‫سەدان خوێنەری الو خوێندیانەوە‪.‬‬ ‫ئەمســاڵ هەر لە دەزگای ڕۆشــنبیری‬ ‫ئەندێشــە‪ ،‬كۆمەڵە چیرۆكێك و ڕۆمانێك‬ ‫بــاو دەكەمەوە‪ ،‬چیرۆكەكان پێشــتر بە‬ ‫زمانــی هۆڵەنــدی بــاوم كردوونەتــەوە‬ ‫و لــە ئێســتادا ســەرقاڵی ســەرلەنوێ‬ ‫نووســینەوەیانم بــە زمانــی كــوردی‪،‬‬ ‫ڕۆمانێكیــش كە گوزارشــت لــە چەندین‬ ‫ڕووداوی ڕاســتەقینەی مێــژووی شــاری‬ ‫ســلێمانی دەكات و تەواو بووە و ئێســتا‬ ‫تەنها هەندێك بەراورد و هەڵەچنی ماوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )499‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/4/11‬‬

‫منایشی ورچ و چەمكی ڤۆدڤێل‬ ‫دكتۆر فازیل جاف‬ ‫كە نمایشی ورچ لە دەرهێنانی هەڵكەوت‬ ‫موحەمەد لە هەولێر نمایش كرا‪ ،‬گۆمان و‬ ‫پرســیارێكی زۆری لەالی بینەران دروســت‬ ‫كــرد‪ .‬پاشــتریش كە لە ســلێمانی نمایش‬ ‫كــرا‪ ،‬هەوادارانــی شــانۆی چێخــۆڤ و‬ ‫چێخۆڤناسەكانی لەمەڕ خۆمان‪ ،‬نیگەرانیی‬ ‫خۆیان ســەبارەت بە ستایلی نمایشەكە و‬ ‫شێوازی نمایشكردنی نەشاردەوە‪.‬‬ ‫دەگوترا‪ :‬دروســتە چێخۆڤ بەم جۆرە‬ ‫نمایــش بكرێت؟ تــۆ بڵێیت ئەم شــێوازە‬ ‫كۆمیدیایــە گاڵتەجاڕییــە بــۆ دەقێــك‬ ‫چیخــۆڤ نووســیبێتی‪ ،‬شــیاوبێت؟ كــوا‬ ‫شاعیریەتەكەی چێخۆڤ؟‬ ‫ئایــا ئــەو كــەش و ئەتمۆســفیرەی ناو‬ ‫نمایشــەكە‪ ،‬ئەوەیــە كــە لــە دەقەكانــی‬ ‫چێخۆڤد باون؟‬ ‫بێگومــان دەكرێــت زۆر ســەرپێیانە و‬ ‫ڕاستەوخۆ بڵێین‪ :‬نەخێر!‬ ‫كاردانــەوەكان زۆربەیــان بــەم جــۆرە‬ ‫كەوتنەوە‪.‬‬ ‫بەرانبــەر بەمەیــش‪ :‬ئەگــەر شــارەزای‬ ‫چەمكــی « ڤۆدڤێــل» بیــن‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بزانیــن كــە ئــەم شــانۆنامەیە دەكەوێتــە‬ ‫خانــەی ڤۆدڤێلــەوە‪ ،‬ئەوجا بــە جۆرێكی‬ ‫دیكــە نمایشــەكە شــرۆڤە دەكەیــن‪ ،‬لەوە‬ ‫دەگەیــن كە دەرهێنــەر چەند لە دەقەكەی‬ ‫چێخۆڤەوە نزیكەو چەند راســت و دروست‬ ‫لێی تێگەیشتووە‪.‬‬ ‫بێگومان كە زۆربەی شانۆكارانی خۆمان‬ ‫بــە شــانۆنامە بەناوبانگەكانــی چێخۆڤ‪،‬‬ ‫مەبەستم شانۆنامە درێژەكانیەتی ئاشنان‪.‬‬ ‫بەاڵم لە دەرەوەی شــانۆنامە درێژەكان‪،‬‬ ‫چێخۆڤ ژانرێكی دیكەی تاقی كردۆتەوە‪،‬‬ ‫كــە ژانــری ڤۆدڤێلــە‪ ،‬ئەوەیــش چەنــد‬ ‫شانۆنامەیەكی كورتی نووسەر دەگرێتەوە‪،‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫لەســەرووی هەموویانەوە شانۆنامەی ورچ‪ .‬رووسی‪.‬‬ ‫شــارەزایانی مێژووی شانۆی ئەوروپایی‬ ‫ئەمجا شانۆنامەی داخوازیی ویۆبیل‪.‬‬ ‫شێوازی ئەم شانۆنامە كۆمیدیە كورتانە دەڵێــن‪ ،‬لەشكركێشــیی ناپلیۆن بۆ ســەر‬ ‫نابێت بە هیچ شێوەیەك تیكەڵ بە شانۆنامە رووسیا رۆڵێكی گاریگەری‪ ،‬لە گواستنەوەی‬ ‫درێژەكانــی چێخۆڤ بكرێــن‪ .‬ئەوانەیان بە چەنــد نمایشــێكی بەناوبانگــی ڤۆدڤێلــی‬ ‫جۆرێــك نمایش دەكرێــن ئەوانی تریش بە فرەنسایی بۆ رووسیادا هەبوو‪.‬‬ ‫ڤۆدڤێلەكانی فرەنسا السایی دەكرانەوە‪،‬‬ ‫جۆرێكی دیكە‪.‬‬ ‫ئــەم جیاوازییــە بۆ بینــەری رووس زۆر ئەمجــا ئەوەنــدەی نەبــرد لــە رووســیادا‬ ‫ئاشــكرایە‪ .‬بەاڵم لەالی خۆمان‪ ،‬نەك تەنیا تەشــنەیان كرد‪ .‬دیــارە لەســەرەتادا ئەم‬ ‫بۆ بینەران‪ ،‬بگرە بۆ زۆربەی شانۆكارانیش نمایشــانە بە مەبەســتی چێــژ وەرگرتن و‬ ‫پێكەنیــن و بەزمەســات‪ ،‬تەنیــا بۆ چینی‬ ‫ئاشكرا نییە‪.‬‬ ‫بۆیــە ئەنجامــی هــەر تێكەڵكــردن و ئۆرستۆكرات نمایش دەكران‪ .‬جا هەر لەبەر‬ ‫لێكچوواندێــك لــە نێوان ئــەم دوو جۆرەدا ئەوەی چینی ئورســتۆكراتی رووســی زۆر‬ ‫چەواشــەبوون و بەدحاڵیبــوون دروســت هەواداری كولتوور و زمانی فرەنســی بوو‪،‬‬ ‫دەكات‪ ،‬دروســت وەكو ئەوەی نمایشــی بۆیە نمایشــەكان‪ ،‬هەر بە زمانی فەرەنسی‬ ‫ورچ لەالی چەند شانۆكارێك چ هەولێر و چ پێكەش دەكران‪.‬‬ ‫زمانی فرەنسی لەالی ئورستوكراتەكانی‬ ‫لە سلێمانیدا دروستی كرد‪.‬‬ ‫ئەو ســەردەمە نیشانە پایەبەرزی و هێمای‬ ‫پلە و پۆســتی بااڵ بوو‪ .‬خۆ ئەگەر سەرنج‬ ‫ڤۆدڤێل وەكو ژانر‬ ‫ڤۆدڤێــل ژانرێكــی شــانۆیی كۆمیــدی بــدەن‪ ،‬چێخۆڤ لــە ورچدا لەســەر زمانی‬ ‫هەزەلییە‪ ،‬بە مەبەســتی چێژو رابووشردن كابــرای ورچ رســتەیەكی فرەنســی بەكار‬ ‫دێنیت «چییە خانم‪ ،‬دەتەوێت بە فرەنسی‬ ‫وكات بردنەسەر‪.‬‬ ‫هەر لەسەرەتای ســەدەی هەژدەیەمەوە قسەت لەگەڵ بكەم؟»‬ ‫یەكــەم ڤۆدڤێــل كە بە زمانی رووســی‬ ‫ڤۆدڤێل لە شانۆی رووسیدا ناسرابوو‪.‬‬

‫و گەشــەی ســەندـ بە ئەندازەیەكی ئەوتۆ‬ ‫كە لە رێپێرتواری زۆربەی شانۆ گەورەكاندا‬ ‫ڤۆدڤێل نمایش دەكرا‪.‬‬ ‫شــانۆكانی ئــەو ســەردەمە ژانــری‬ ‫ڤۆدڤێلیان بەالوە پەسەند بوو‪ ،‬لە بەر سێ‬ ‫هۆكار‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬ســادەیی و بەزمەســاتیی‬ ‫نمایشــەكان‪ ،‬كە كات بەسەربردن و چێژ و‬

‫ئەگەر شارەزای چەمكی « ڤۆدڤێل» بین‪ ،‬ئەگەر بزانین كە ئەم شانۆنامەیە‬ ‫دەكەوێتە خانەی ڤۆدڤێلەوە‪ ،‬ئەوجا بە جۆرێكی دیكە نمایشەكە شرۆڤە‬ ‫دەكەیــن‪ ،‬لەوە دەگەین كە دەرهێنەر چەند لــە دەقەكەی چێخۆڤەوە‬ ‫نزیكەو چەند راست و دروست لێی تێگەیشتووە‬ ‫لــە بنەڕەتــدا ڤۆدڤێــل داهێنانێكــی‬ ‫فرەنســاییە‪ .‬ئــەم ژانرە لــە رێگەی چەند‬ ‫نمایشــێكی فرەنسییەوە‪ ،‬كە لە رووسیادا‬ ‫نمایشــیان‪ ،‬كران گۆزرایەوە بۆ ناو شانۆی‬

‫نمایــش كــرا لــە ســاڵی ‪ 1812‬دا بوو‪ ،‬لە‬ ‫دە ســاڵی یەكەمــدا تەنیا چۆار ڤۆدڤێل لە‬ ‫سەرانســەری رووسیادا نمایشــكران‪ ،‬لەوە‬ ‫بەدواوە ڤۆدڤێل لە رووسیادا تەشنەی كرد‬

‫پێكەنینی بە خەڵك دەبەخشی‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئاسانیی و ساكاریی بابەتەكان‪:‬‬ ‫نمایشــەكانی ڤۆدڤێــل ســەماو موزیك و‬ ‫گۆرانی و نوكتەو تەنز و قۆشمەیی دەگرتە‬

‫خۆ‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬كەم مەســرەفی نمایشــەكان‪،‬‬ ‫كــە لــەرووی دیكــۆر و جــل و بــەرگ و‬ ‫كەرەســتەوە‪ ،‬نمایشــەكان هەندەیــان تێ‬ ‫نەدەچوو و بەهەرزان دەهاتنە بەرهەم‪.‬‬ ‫ڤۆدڤێل لە ڕاهێنانی ئەكتەردا‬ ‫قوتابخانــەی رووســی لــە راهێنانــی‬ ‫ســەردەمی‬ ‫لــە‬ ‫ئەكتەردا‪،‬هــەر‬ ‫ستانیسالڤســكییەوە‪ ،‬گەلێــك بایــەخ بــە‬ ‫ژانــری ڤۆدڤێــل دەدات‪ .‬قوتابــی نوانــدن‬ ‫دەبێــت بــە ئەزموونــی نمایشــكردنی‬ ‫ڤۆدڤێلــدا تــێ پەڕێت‪ .‬ئــەم بایەخدانە بە‬ ‫ڤۆدڤێــل بۆ ئەكتــەران‪ ،‬تەنانــەت لەالیەن‬ ‫ستانیسالڤسكییشــەوە‪،‬لە كتێبــی «‬ ‫ستانیسالڤسكی كاری دەرهێنان دەكات»دا‬ ‫دووپات كراوەتەوە‪ .‬ستانیسالڤســكی پێی‬ ‫بــوو‪ :‬بۆ راهێنانی ئەكتەرانی گەنج ڤۆدڤێل‬ ‫قوتابخانەیەكی نایابە‪.‬‬ ‫ڤۆدڤێــل بۆ راهێنانــی ئەكتەر گرینگە‪،‬‬ ‫چونكە پێوەســتە بەتوخمەكانــی جووڵەو‬ ‫سەما و موزیك و ریتم وكردار وپەرچەكردار‬

‫وكۆمیدیا و داهێنان» ئیرتیجال»ـەوە‪.‬‬ ‫چێخۆڤ و شانۆیی ورچ و‬ ‫ژانری ڤۆدڤێل‬ ‫چێخــۆڤ ئامــاژە بــەوە دەدات كــە‬ ‫شــانۆنامەی «ســوێندخواردنی كادیالك»‬ ‫شانۆنووسی فرەنســی «پییر بیرتۆن» لە‬ ‫نووسینی ورچدا سەرچاوەی ئیلهامی بووە‪.‬‬ ‫دیارە لێكچوونێك بەزەقی لە نێوان هەردوو‬ ‫شــانۆنامەكەدا بــەدی دەكرێت‪ .‬لە هەردوو‬ ‫دەقەكــەدا‪ ،‬پێاوێكی جەڵــف و دڕ لەالیەن‬ ‫ئافرەتێكەوە رام و دەستەمۆ دەكرێت‬ ‫چێخۆڤ خۆی لە ‪ 22‬ی شــباتی ســاڵی‬ ‫‪ 1888‬دا لەنامەیەكــدا بــۆ شــاعیری‬ ‫رومانسی» یاكۆڤ پۆلۆنسكی» دا دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەوەنــدە نابێــت ڤۆدڤێلێــك «‬ ‫ڤۆدڤێلۆكەیــەك»ی بــێ فــەڕی بچووكــم‬ ‫لــە شــێوەی ڤۆدڤێلــی فرنســاییەكان‬ ‫بەناونیشــانی «ورچ» نووسیووە‪ ...‬ئیتر‪.‬‬ ‫هەرچی هەواڵ دەدەم شتێكی مانادار بكەم‪،‬‬ ‫بــەاڵم تــراال ال ال دەردەچێــت‪ .‬هەرچەنــد‬ ‫هەوڵ دەدەم جیــدی بم‪ ،‬بەاڵم ئاكامەكەی‬ ‫پێچەوانە دەردەچێــت‪ .‬لەگەڵ مندا هەموو‬ ‫شتێكی جیدی دەبێت بە نوكتە»‪.‬‬ ‫بــەدەر لە تێگەیشــتنی چەمكی ڤودڤێل‬ ‫هەڵســەنگاندی نمایشی ورچ چەواشەكاریی‬ ‫و بەدحاڵیبوونــی لــێ دەكەوێتــەوە‪.‬‬ ‫پێچەوانەكەیشــی ئەوەیــە‪ :‬كــە ریژیســۆر‬ ‫هەڵكــەوت مەحەمــەد لێهاتووانــە پشــتی‬ ‫بــەم چەمكــە و بە میتــودی بیومیكانیكی‬ ‫مییرهولد بەســتبوو‪ .‬ئەمە خۆی لە خۆیدا‬ ‫هەنگاوێكی نۆییە‪.‬‬ ‫بۆ زانیارییەكانی سەبارەت بە مێژووی ڤۆدڤێل‬ ‫پشتم بەم سەرچاوەیە بەستووە‪.‬‬ ‫‪Chekhov and the Vaudeville‬‬ ‫‪A Study of Chekhov›s One‬‬‫‪Act Plays‬‬ ‫‪VERA GOTTLIEB‬‬

‫مەحكومبوونی مرۆڤ بە یادەوەری‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫گەرچــی ســێ‌ زەمەنەكــەی ڕابــردوو و‬ ‫ئێستاو ئایندە‪ ،‬بەگشتی بەیەكەوە گرێدراون‬ ‫‌و‪ ،‬لــە پەیوەندیــدان بــە یەكتــرەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك دیــارە زیندوتریــن‌و كاریگەرترینیان‬ ‫(ئێستا)یە‪ ،‬بەوپێیەی كە (ئێستا) بریتییە‬ ‫لەو زەمەنەی ڕاســتەوخۆ لەگەڵ كاتەكەیدا‬ ‫دەژیــن‌و‪ ،‬بوونــی ماددیانەی ئێمــە‪ ،‬واتە‬ ‫پێكهاتــە بایۆلــۆژی ‌و جەســتەییەكەی‬ ‫بوونمــان‪ ،‬لە(ئێســتا)دا ئامادەیــە‪ ،‬واتــە‬ ‫بوونــی ژیانی ڕاســتەقینەی ئێمــە بە مانا‬ ‫ناسراو و باوەكەی لە(ئێستا) دایە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا كە لەڕووی كاریگەرییەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫(ئێســتا)یەی ئێمە هەمیشــە لە پەیوەندی‬ ‫جیاوازدایە بە ڕابردوو و ئایندەوە‪ .‬ماهیەت‬ ‫‌و حەقیقەتــی بوونــی ئــەو پەیوەندییــە‬ ‫ســێكوچكەییەی كات‪ ،‬لەوەوە سەرچاوەی‬ ‫گرتــووە‪ ،‬كــە ژیانــی مــرۆڤ بەگشــتی لە‬ ‫(كات) پێكدێــت‪ ،‬واتە تەمەنی دیاریكراوی‬ ‫مــرۆڤ بریتییــە لە ماوەیەكــی دیاریكراوی‬ ‫زەمــەن‪ .‬بەردەوامی ژیانی مرۆڤیش‪ ،‬یاخود‬ ‫جوڵــەی ژیانی مرۆڤ‪ ،‬كە ئاراســتەكەی بۆ‬ ‫پێشــەوەیەو‪ ،‬بــەردەوام لەبزوتندایــە‪ ،‬وای‬ ‫كردووە كە مرۆڤ لە ســەرەتادا لە ئێستادا‬ ‫بژی‌و‪ ،‬دوای ماوەیەكی كەم ئەم ئێســتایە‬ ‫ببێت بە ڕابردوو و‪ ،‬ئینجا زەمەنێكی دیكەی‬ ‫دواتر دێتە پێشەوە كە دەبێت بە ئێستایەكی‬ ‫دیكەی نوێ‌‪ ،‬زەمەنێك كە پێشــتر داهاتوو‬ ‫بووەو‪ ،‬بەم شــێوەیە‪ .‬واتە بەردەوام ئێستا‬ ‫دەبێــت بە ڕابــردوو و‪ ،‬ئایندەش دەبێت بە‬ ‫ئێســتا‪ ،‬واتــە ئــەو ئایندەیەش كــە نزیك‬ ‫بــووەو بووە بە ئێســتا‪ ،‬گەر ئەو ئێســتایە‬ ‫بەردەوامــی هەبێت‪ ،‬ئەویــش دەبێتەوە بە‬ ‫ڕابردوو‪.‬‬ ‫واتــە مادامەكــی ئاینــدە توانــای بوون‬ ‫بەئێستای هەیە‪ ،‬كەواتە ئامادەگیی بوون بە‬

‫‌و وەسوەســەو دڵەڕاوكــێ‌‪ ،‬دەبێتە هۆكارو‬ ‫پاڵنــەر بــۆ الوازكردنی ئیرادەو ڕەشــبینی‬ ‫‌و الوازی‌و شكســت‌و دۆڕان‪ ،‬دیــارە لــە‬ ‫بەرامبەریشــدا دەشــێت هەندێكجــار لــە‬ ‫بەهێزكردنــی ئــەم سیفەتانەشــدا ڕۆڵــی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫لێــرەوە ئێمــە جــۆری جودا لــە مرۆڤ‬ ‫بــەدی دەكەیــن‪ ،‬واتــە گەرچــی ئێمــە لە‬ ‫بنەڕەتدا لەیــەك جۆر گیاندار پێكهاتووین‪،‬‬ ‫كــە خاوەنــی جەســتەو دەرون‌و ئەقڵــە‪،‬‬ ‫بــەاڵم بوونی دەرون‌و ئەقڵ‪ ،‬یاخود ڕۆح‌و‬ ‫عاتیفە لــە مرۆڤدا‪ ،‬بۆتە هۆی ڕوودانی ئەو‬ ‫جیاكارییــە‪ .‬واتە ئامادەگیی دەرون‌و ئەقڵ‬ ‫لە مرۆڤدا وای كردوە ئێمە بكەوینە بەردەم‬ ‫چەندیــن جۆر لە مرۆڤــەوە‪ ،‬كە هەرچەندە‬ ‫هەموویان هەر مرۆڤن‪ ،‬بەاڵم جیاوازییەكانی‬

‫وەك ئاماژەمــان پێ كرد‪ ،‬گەرچی مرۆڤ‬ ‫بــە ڕواڵــەت‌و وەك بوونــی بایۆلۆژیــی لە‬ ‫ئێســتادا دەژی‪ ،‬بــەاڵم هەمیشــە لەژێــر‬ ‫كاریگەریــی نێــوان هــەردو زەمەنەكــەی‬ ‫دیكەدایــە كــە ڕابــردوو و ئاینــدەن‪.‬‬ ‫بەوپێیــەش كــە ئایندە هێشــتا نەهاتووەو‬ ‫نەزانــراو و نادیارە‪ ،‬واتــە ئەزمووننەكراوەو‬ ‫حەقیقەتەكانی ئاشــكرا نەبــوون‪ ،‬خەون‌و‬ ‫خەمەكانــی‪ ،‬یان ئومێدو ڕەشــبینییەكانی‪،‬‬ ‫تەنیــا وەك گریمانــە مامەڵەیــان لەگەڵــدا‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬لێــرەوە كاریگەرییەكانــی لەهی‬ ‫ڕابردو كەمترو كاڵترن‪.‬‬ ‫ڕابردو ئەو زەمەنەیە كە ئەزموونكراوەو‪،‬‬ ‫مرۆڤ بەشــێوەیەكی ڕاستەقینە لە ڕووداوە‬ ‫پۆزەتیــڤ ‌و نێگەتیڤەكانیــدا ژیــاوە‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوە گەر گەورەبوون‌و پێگەیشــتنی‬

‫لەژێــر كاریگەریی ئەزموونەكانــی ڕابردوی‬ ‫دەربــاز بووبێت‪ ،‬یان هیچ شــوێنەوارێكیان‬ ‫لەســەری نەمابێــت؟! وا دیــارە وەاڵمەكە‬ ‫بەگشــتی نەخێــر بێــت‪ .‬بەلەبەرچاوگرتنی‬ ‫ئەوەی كە ئەم وەاڵمە وابەســتەی چۆنێتیی‬ ‫ئەزموونەكانــی ڕابــردوی تاكەكانــە‪ ،‬لــەو‬ ‫سۆنگەیەوە كە مرۆڤ هەیە بە گشتی كەمتر‬ ‫لــە ئەزموونی جیــاوازو كاریگــەردا ژیاوە‪،‬‬ ‫لەالیەنــە نێگەتیڤەكەشــیەوە بەتایبــەت‪،‬‬ ‫هەربۆیە كاریگەریی ڕابردو لەسەری لەمڕۆدا‬ ‫ڕەنگــە كــەم‌و كاڵ بێت‪ ،‬بەاڵم ســەبارەت‬ ‫بەوەی كە كاریگەریی بە تەواویی نەمابێت‪،‬‬ ‫ئەمەیان جێگای گومان‌و پرسیارە‪.‬‬ ‫لێــرەدا وەك دیارە باســی ئێمە زیاتر لە‬ ‫ئەزموونە تاڵ‌و ئازاراویەكانە‪ ،‬نەك ئەزموونە‬ ‫شــادیئامێزو پۆزەتیڤــەكان‪ ،‬چونكە ئەوەی‬

‫ڕابردوشــی هەیە‪ ،‬بەو مەرجەی ئێستایەكە‬ ‫زۆر دوور نەبێت‌و‪ ،‬كات‌و تەمەنەكە بواری‬ ‫ئەوەی پ ‌ێ بدات‪.‬‬ ‫مــرۆڤ لە یادەوەری ڕابردودا دەژی‪ ،‬ئەو‬ ‫یادەوەرییەش یان تاڵە یاخود شیرین‪ ،‬چێژ‬ ‫بەخشــە یا بێزاركەر‪ ،‬ئومێد دەبەخشێت یا‬ ‫جۆرێــك لە بێئومێــدی‪ .‬بەردەوامیی ژیانی‬ ‫ئێســتاو‪ ،‬بوونــی كێشــەو قەیرانیــش لــە‬ ‫ئێســتادا‪ ،‬لەگــەڵ بوونی خولیــاو خەوندا‪،‬‬ ‫وادەكــەن مرۆڤ بە ئومێدی ئایندەوە بژی‪،‬‬ ‫هەوڵی بۆ بدات‌و‪ ،‬هیوای لەسەر هەڵچنێت‪.‬‬ ‫بێگومان ئەگەر یــادەوەری ڕابردو هەڵگری‬ ‫هــەردو دۆخی پۆزەتیــڤ‌و نێگەتیڤ بێت‪،‬‬ ‫ئــەوا ئایندەش بەهەمان شــێوەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫مــرۆڤ هەم ئومێدی بــە ئایندە هەیەو هەم‬ ‫ترسیشــی لێی هەیــە‪ .‬ئومێد بە گەیشــتن‬ ‫بــە ســەركەوتن‌و بــە خــەون‌و هاتنەدی‬ ‫خولیاكانــی‌و‪ ،‬تــرس لــە تووشــبوون‬ ‫بــە پێگەیشــتنی كاراكتەری مرۆڤ بەرهەمی ئازارە‪ ،‬بۆ ئەوەی گەورە بژی‪،‬‬ ‫كێشــەو قەیــران‌و شكســت‌و هــەرەس‌و‬ ‫نائومێدیەكانی‪.‬‬ ‫ێ ژیان وەك‬ ‫ێ توانای قبووڵكردنی ئازاری گەورەی هەبێت‪ ،‬بەڵكو دەب ‌‬ ‫بوونەوەرێكی هەســتیارە‪ ،‬خاوەن دەب ‌‬ ‫مرۆڤ‬ ‫چەندین سیفەت‌و دۆخی تایبەتی دەرونیی‪،‬‬ ‫تــرس‪ ،‬بێئومێــدی‪ ،‬ڕەشــبینی‪ ،‬الوازی ‌و ئەزموونێك لە ئازاری جۆراوجۆر بەدی بكات‬ ‫بێئیرادەییــە‪ ،‬لە پــاڵ ســیفەتە دژەكانیدا‬ ‫كــە بریتین لە هیــواو ئومێدو گەشــبینی‪ ،‬نێوانیــان ئەوەندە گــەورەو دورمەودایە كە جەســتەیی ‌و بایۆلۆژیــی ئێســتامان مرۆڤ دروســت دەكات‌و كەســێتیی بنیاد‬ ‫بەهێزیــی دەرون‌و‪ ،‬ئیــرادەی مــەزن‪ ..‬لە دەیانــكات بــە بوونەوەری جــودا‪ ،‬جودا لە بەرەنجامی گەشــەی بچكۆلەیی جەســتەی دەنێــت‪ ،‬بریتین لە ئەزموونــە تاڵەكان‪ ،‬لە‬ ‫پاڵ بوونــی ئەم ســیفەت‌و تایبەتمەندییە ئەقــڵ‌و دەرونــدا‪ ،‬جیــاواز لە كەســایەتی پێشــتری منداڵیمان بێت‪ ،‬یان گەنجێتیمان كۆژانی سەخت‌و قەیرانی قورسی دەرونیی‬ ‫دەرونیانەشــدا‪ ،‬مــرۆڤ بوونەوەرێكــی ‌و توانــادا‪ ،‬لەیەكنەچــوو و دور لــە یەكتــر بەرهەمــی تێپەڕینمان بێت بــە منداڵیداو‪‌ ،‬و ڕۆحیــی‪ .‬زۆربــەی جار كاتە خۆشــەكان‬ ‫بیركەرەوەشــە‪ ،‬كائینێكی خــاوەن تێڕامان لــەڕووی ڕۆڵ‌و كاریگەری‌و بەجێهێشــتنی پیربوونیشــمان دەرەنجامــی تاقیكردنەوەو لەبیر دەچنەوەو ئەزموونە شادیبەخشەكان‬ ‫‌و پرســیارو گومــان‪ ،‬خــودان لێكدانــەوەو شوێنەوارو شــوێنكار‪ ،‬مرۆڤ هەیە مێژووی تێپەڕینــی گەنجێتیمان بێت‪ ،‬ئەوا دەشــێت لە تابلۆی تەمەندا دەكوژێنەوە‪.‬‬ ‫پێگەیشــتنی كاراكتەری مرۆڤ بەرهەمی‬ ‫خــۆی لەگەڵ ژیانی جەســتەیدایە‪ ،‬واتە بە ئــەم حەقیقەتــە لــەڕووی ســایكۆلۆژی ‌و‬ ‫شرۆڤەو ڕەخنەو ڕاڕایی‪.‬‬ ‫ئــازارە‪ ،‬هەربۆیــە ئــەوەی لــە ئەزموونــی‬ ‫بوونــی توانــاو هێــزی بیركردنــەوەو نەمانــی جەســتەو مردنی ئاســایی خۆی‪ ،‬ڕۆحیشەوە هەر ڕاست دەربچێت‪.‬‬ ‫بــەو مانایــەی ئێمــە چەنــدە لــەڕووی ڕابــردوی مــرۆڤ دەمێنێتــەوە تەنیا ئازارو‬ ‫لێكدانــەوە لە مرۆڤــدا‪ ،‬كە لــە ئامادەگیی ڕۆڵی پۆزەتیــڤ‌و نیگەتیڤی كۆتایی دێت‪.‬‬ ‫ئەقڵــدا بەرجەســتەیە‪ ،‬بۆتە هــۆی بوونی مرۆڤیــش هەیە ژیان تێــك دەدات‌و مێژوو بایۆلۆژییــەوە لەژێــر كاریگەریــی ڕابردوی موعاناتەكانــن‪ .‬مــرۆڤ بۆ ئــەوەی گەورە‬ ‫كاریگەری‌و كارلێكێكــی زۆر لەگەڵ تواناو دوادەخات‪ ،‬هەیشــە ژیان دروســت دەكات تەمەنمانــدا بیــن‪ ،‬لــەڕووی ســایكۆلۆژی بــژی‪ ،‬دەبێ‌ توانــای قبووڵكردنــی ئازاری‬ ‫‌و مێــژوو بنیاد دەنێــت‌و‪ ،‬ڕەوڕەوەی ژیارو ‌و مەعنەویشــەوە بەهەمــان شــێوە بێــت‪ .‬گــەورەی هەبێت‪ ،‬بەڵكو دەبــ ‌ێ ژیان وەك‬ ‫سیفەتە دەرونیی‌و گیانیەكانیدا‪.‬‬ ‫هەربۆیە هەندێكجــار بیركردنەوەی زۆرو شارستانیەت ‌و مرۆڤایەتی بەرەو پێشەوەو لێــرەوە ئەم پرســیارە ســەرهەڵدەدات كە ئەزموونێــك لە ئــازاری جۆراوجــۆر بەدی‬ ‫ئایا دەشــێت هیچ تاكێك هەبێت بەتەواویی بــكات‪ .‬هەڵبەتە ئــەم ڕوانینە ڕەشــبینانە‬ ‫بــەردەوام‪ ،‬دەبێتــە هــۆی زیادبوونی ترس ڕووەو پێشكەوتن دەبات‪.‬‬

‫نییــە‪ ،‬بەڵكــو لەبنەڕەتدا خودی گەیشــتن‬ ‫بەگەشبینیی دەبێت بە ئازاردا گوزەر بكات‪.‬‬ ‫ئەزموونكردنی ئازار ئەگەرێكی حەتمییە بۆ‬ ‫ئەوەی جۆرێك لە بەختەوەریی ببینین‪.‬‬ ‫لەم نێوەندەدا لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە‬ ‫كە نــەك هەر دەبێــت خاوەنــی ئەزموونی‬ ‫ئازاربەخــش بیــن‪ ،‬بەڵكوو پێویســتە گەر‬ ‫لەبیریشــمان چوونــەوە‪ ،‬هەوڵــی هێنانەوە‬ ‫یــادو ئامادەكردنەوەیــان بدەین‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانیــن لەمڕۆدا بژین‌و هەڵبكەین‪ .‬كەواتە‬ ‫نووســینەوەی یادەوەریــی ‌و یاداشــت ‌و‬ ‫بیۆگرافیــا‪ ،‬گــەر بەدیوێكــدا هێشــتنەوەو‬ ‫پاراســتنی ئەزموونێك بێت بۆ نەوەی دوای‬ ‫خۆمــان‪ ،‬ئــەوا بەدڵنیاییشــەوە بۆ خودی‬ ‫خاوەنــی ئەزموونەكەش لە مــاوەی ژیانیدا‬ ‫مایــەی جۆرێــك لەزیندوڕاگرتن‌و نەمرییە‪.‬‬ ‫بــە گوزارشــتێكی دیكــە‪ ،‬ئــەوەی هەوڵی‬ ‫نووســینەوەی یادەوەریــی‌و ئەزموونەكانی‬ ‫خۆی دەدات‪ ،‬ئەم كارە تەنیا بۆ ئەوانی دی‬ ‫ناكات‪ ،‬بەڵكو بۆ خودی خۆیشی پێویستی‬ ‫پێیەتــی‪ ،‬بەتایبەتیــش گەر ئەم پڕۆســەی‬ ‫نووســینەوەیە زۆر درەنگ نەكەوێت‌و پێش‬ ‫مردن بە ئەنجام نەگات‪.‬‬ ‫بــەدەر لــە دەســتكەوتنی ســودو چێژ‪،‬‬ ‫خاڵێكــی دیكــەی گرنــگ لێــرەدا بریتییە‬ ‫لــەوەی لەگــەڵ هێنانەوەیــادی هــەر‬ ‫ئەزموونێكــی تــاڵ‌و نەخوازراودا‪ ،‬هەســت‬ ‫بــە جۆرێــك لــە ســەركەوتنی دەرونیی‌و‬ ‫ڕۆحیــی‌و بەهێزبوونــی ئیــرادە دەكەیــن‪،‬‬ ‫هەربۆیــە گوتــراوە ئەوانەی لە باســكردنی‬ ‫ئەزموونەكانی ڕابردویان هەڵدێن كەسانێكی‬ ‫ترســنۆكن‪ ،‬بەوپێیەی ناتوانــن ڕووبەڕووی‬ ‫ئازارو شكستەكانیان ببنەوە‪ ،‬چونكە مرۆڤی‬ ‫الوازو بێئیرادەن‪ ،‬یان كەسانێكن لەبنەڕەتدا‬ ‫ناخوازن لــە هێنانەوەیادی ئەزموونەكانیان‬ ‫بەهرەمەنــد ببــن‪ ،‬بێگومــان دەبێ‌ ئەوەش‬ ‫بڵێیــن كە ئەو جــۆرە مرۆڤانە بــەر لەهەر‬ ‫شتێك لە ئیستاتیكای گێڕانەوە بێبەشن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )499‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/4/11‬‬

‫‪4‬‬

‫ئاواز ئاواز له‌ تۆدا ئه‌سووتێم‬

‫له‌م هه‌وره‌دابه‌زه‌وه‌ره‌الم‬ ‫تا له‌ زه‌وی جێگه‌م بێته‌وه‌‬ ‫هه‌میش ‌ه شتێ هه‌ی ‌ه ده‌ست و مه‌چه‌كم بائه‌دا‬

‫‪1‬‬ ‫بانگت ئه‌كه‌م چیا له‌ژێر ناوت ئاگر ئه‌گرێ‬ ‫په‌نجه‌ره‌كان وااڵ ئه‌بن‬ ‫بانگت ئه‌كه‌م پشكۆ له‌ زمانم هه‌ڵئه‌سێ‬ ‫شه‌وه‌زه‌نگ له‌په‌لوپۆ ئه‌كه‌وێ‬ ‫كاتێ كه‌وا بانگت ئه‌كه‌م‬ ‫چراكان دائه‌گیرسێن و با ئه‌خه‌وێ‬

‫‪10‬‬ ‫تۆ سیحرێكی چه‌ند به‌سامی ئه‌مكه‌ی به‌ئاو‬ ‫ئه‌مكه‌ی ب ‌ه تۆپێكی بچووك و ڕامئه‌ده‌ی‬ ‫تۆ سیحرێكی پڕ هه‌یبه‌تی ئه‌مكه‌ی ب ‌ه باوه‌شێ گه‌اڵ‬ ‫له‌نێو كوانووی ئه‌به‌دیدا گڕوگلپه‌م تێبه‌ر ئه‌ده‌ی‬ ‫ئه‌مكه‌ی به‌ به‌رد بۆ ناو كێڵگ ‌ه تووڕم ئه‌ده‌ی‬ ‫تۆ سیحرێكی شه‌رابیت و له‌په‌یامنه‌ی پڕی خۆتا‬ ‫وه‌ك باوه‌شێ فه‌ریكی كاڵ‬ ‫ئه‌مپێچییه‌وه‌و بۆ تاهه‌تا لوومل ئه‌ده‌ی‬

‫‪2‬‬

‫قامیشه‌اڵنێكی سه‌وزی‬ ‫دونیات پڕ لە نه‌ی كردووه‬ ‫جه‌سته‌ت كوانووی ڕووناكییه‬ ‫ئه‌ڵێی خۆری نیشتیامنی‬ ‫منت له ناو سینه‌ی خۆتا به‌ند كردووه‬ ‫‌‬ ‫‪3‬‬ ‫چه‌ند به‌رزی‬ ‫هه‌ر ئه‌ڵێی تارمایی بازێكی تۆراوی ل ‌ه ئاسامن‬ ‫یا ده‌نگی ئاوێكی ڕژاوی له‌ژێر تاشه‌به‌ردو تاوێران‬ ‫تۆ ڕه‌نگێكی جیای ناو ته‌ونی ئاماژه‌ی‬ ‫كه‌ی ئه‌نیشیته‌وه‌تا من په‌ڕوپۆ بگرم‬ ‫كه‌ی دوادێڕی جودایی ئه‌نووسی‬ ‫تا من له‌ناو ئاماژه‌ی ئه‌به‌دی تۆ مبرم‬

‫‪11‬‬ ‫ئه‌تنووسمه‌وه‌ له‌نێو په‌نجه‌م ئه‌توێیته‌وه‌‬ ‫ئه‌تخوێنمه‌وه‌له‌ ده‌وری زمانم ده‌ئاڵێی‬ ‫ئه‌تخۆمه‌وه‌ ل ‌ه سینه‌ما ئه‌بیت به‌به‌رد‬ ‫ئه‌تهۆمنه‌وه‌ ل ‌ه گه‌ردنم ئه‌بی به‌كۆت‬ ‫له‌دواجارا ڕه‌هات ئه‌كه‌م هه‌موو گیانم دائه‌گری‬ ‫‪12‬‬ ‫هه‌میشه‌ئاڵۆزییه‌ك هه‌ی ‌ه سه‌ر له‌ ڕۆحم ئه‌شێوێنێ‬ ‫نازانم ل ‌ه ناخامیه‌یا من ل ‌ه ناخی ئه‌و ئاڵۆزیه‌م‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ ئه‌زانم ئاڵۆزییه‌ك هه‌یه‌ده‌ستی لێ ئه‌ده‌م‬ ‫ئه‌ی ئاڵۆزی‪ ،‬ئالؤزییه‌كانی ڕۆحی سه‌ر به‌ته‌م‬ ‫كه‌ی په‌ی ب ‌ه نهێنییه‌كانی تۆ ئه‌به‌م؟‬

‫‪4‬‬ ‫تۆ تاتۆی تاووسی به‌سه‌ر په‌ڕه‌ی بازوومدا‬ ‫تۆ داغی ئه‌وینی به‌سه‌ر ته‌خت و به‌ختی تەوێڵم‬ ‫تۆ هاوارێكی دووری‬ ‫وه‌كو ئاو به‌هه‌موو الیه‌كا هه‌ڵئه‌ڕژێی‬ ‫تۆ پڕووشه‌ی ئه‌به‌دییه‌تی‬ ‫به‌سه‌ر ده‌ست و په‌نجه‌ی شیعردا ئه‌پژێی‬ ‫‪5‬‬ ‫له‌وه‌ته‌ی ئه‌وینت منی داگرتووه‌‬ ‫چی حه‌رف و ڕسته‌یه‌‬ ‫له‌سه‌ر فه‌رشی شیعرو ل ‌ه نووكی قه‌ڵه‌مدا مردووه‌‬ ‫نه‌ مه‌ستی به‌شی هزرم ئه‌كا‬ ‫ن ‌ه مه‌رگیش سۆراغی گیانی من ئه‌كا‬ ‫‪6‬‬ ‫ته‌وقێكی نادیاری ئه‌وینی به‌سه‌ر گه‌ردمنه‌وه‌‬ ‫به‌و ته‌وق ‌ه من دیلی ئه‌به‌دیم‬ ‫شه‌وقێكی دیاری جودایی به‌ناو دڵمه‌وه‌‬ ‫به‌و شه‌وقه‌ وه‌ك سه‌دا سه‌رمه‌دیم‬ ‫له‌میانی ئه‌وینی ئه‌م ته‌وقه‌و شه‌وقی تۆ‬ ‫وه‌رینی ئه‌به‌دییه‌له‌باڵو په‌ڕوپۆ‬ ‫‪7‬‬ ‫ئه‌زانم بایه‌كان له‌الی تۆوه‌یه‌دێن‬ ‫ئارمووشی ئه‌وینن له‌گه‌ردن ده‌ئاڵێن‬ ‫من ب ‌ه بۆنی تۆو ‌ه بایه‌كان ئه‌ناسم‬ ‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫««‬

‫كه‌ریم ده‌شتی‬

‫ئه‌و بایه‌ی كه‌ له‌الی تۆوه‌ڕا هه‌ڵئه‌كا‬ ‫بایه‌كی ئه‌زه‌لی زۆر نه‌رمه‌‬ ‫وه‌ك تیغی ئه‌ڵامسی تیژكراو‬ ‫ساودراو به‌ئه‌وین‬ ‫ماهووتی سه‌ر دڵم شه‌ق ئه‌كا‬ ‫‪8‬‬ ‫كه‌ی به‌دادم ئه‌گه‌ی وه‌ك گیا‬ ‫له‌لێواری كه‌ونا بۆ تۆ شین ببمه‌وه‌‬ ‫كه‌ی به‌دیار ئه‌كه‌وی دووباره‌‬ ‫له‌تاو شه‌وقی چاووت من ئاوا ببمه‌وه؟‬ ‫‪9‬‬ ‫هه‌میش ‌ه شتێ هه‌یه‌جارجار ده‌روونم ساو ئه‌دا‬ ‫هه‌میش ‌ه سیامیێ شه‌رابی عومری من ئه‌ڕێژێ‬

‫‪13‬‬ ‫تۆ نزيكێىك له‌ دووره‌كان و ڕه‌شێىك له‌نێو سپييه‌كان‬ ‫تــۆ نه‌ويێــى لــه‌بــه‌رزه‌كان و وه‌همێــى له‌نێو‬ ‫ڕاستييه‌كان‬ ‫شه‌وێىك له‌ ڕۆژه‌كان و ڕۆژێىك له‌نێو شه‌وه‌كان‬ ‫تــۆ باوه‌شــێىك گه‌رمــى له‌نێــو ڕۆژگاره‌زوقــم و‬ ‫سارده‌كان‬ ‫تۆ دۆســتێىك چه‌نــد ميهره‌بــاىن له‌نێــو دوژمنه‌‬ ‫دڵڕه‌قه‌كان‬ ‫بۆيه‌ئه‌مه‌وێ له‌ناو له‌پم بيت تا هه‌ميشه‌بۆنت بكه‌م‬ ‫له‌ناو چاوم بيت تا هه‌ست ب ‌ه بينينم بكه‌م‬ ‫له‌ناو دڵم بيت تا هه‌ست ب ‌ه هى خۆميت بكه‌م‬ ‫‪14‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى نه‌سووتێم ئه‌چمه‌وه ناو ئاگر‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى نه‌خنكێم ئه‌چمه‌وه ناو ده‌ريا‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ش ته‌ڕ نه‌بم ئه‌چمه‌وه ژێر باران‬ ‫تا نه‌خشه‌ى بێتۆيى تێك بده‌م‬ ‫هه‌ر ئه‌بێ شكستى ڕه‌نگه‌كان چا بكه‌م‬ ‫هه‌موو شته‌كان له بنه‌وه به‌ره‌و سه‌ر ڕائه‌كه‌ن‬ ‫ماناش له قوواڵيى و ناخدايه‬ ‫هه‌ربۆيه‌ش ناچارم تاهه‌تا‬ ‫بۆ ناو قوواڵييه‌كاندا ڕابكه‌م‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٩٠‬دوشةممة ‪201٦/٤/١١‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬

‫بةهمةن تاهري نةرميان‬

‫‪290‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )290‬دوشةممة ‪2016/4/11‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫هۆلۆکۆستی کوردان‬ ‫حه‌مه‌سه‌عید حه‌سه‌ن‬

‫ده‌زانن‬ ‫دڵ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ڕه‌قرته‌ ل ‌ه ئاسن؟‬ ‫ده‌زانن‬ ‫ئازاری وا هه‌یه‌‪،‬‬ ‫کۆتایی بۆ نییه‌؟‬ ‫ده‌زانن‬ ‫به‌یانیان تامه‌زرۆی مردن بووین‪،‬‬ ‫ئێواران زه‌نده‌قامن لێی ده‌چوو؟‬ ‫(شارلۆت دێلبۆ)‬ ‫بریا کورد ئه‌نفال نه‌کرابا‪ ،‬ک ‌ه کرا‪،‬‬ ‫بریا کــورد به‌شداریی تێدا نه‌کردبا‪،‬‬ ‫ک ‌ه کــردی ئیدی ئــه‌و‌ه په‌ڵه‌یه‌کی ل ‌ه‬ ‫سڕینه‌و‌ه نه‌هاتوو‌ه ب ‌ه ته‌وێڵی هه‌موو‬ ‫جاشئه‌نفالچییه‌که‌و‌ه و هیچ لێبوردنێک‬ ‫توانای سڕینه‌وه‌ی ئه‌و په‌ڵه‌یه‌ی نییه‌‪.‬‬ ‫(*) ب ‌ه ڕاست‪ ،‬ئه‌و‌ه بۆچی تاق ‌ه یه‌کێک‬ ‫لـه‌و جاشانه‌ی کــوردیــان ئه‌نفال کرد‪،‬‬ ‫نایه‌ت داکۆکی له‌و هه‌ڵوێسته‌ی بکات؟‬ ‫وه‌ک هیچ پاساوێک بۆ ئه‌و ڕه‌وتــاره‌ی‬

‫کورد‪ ،‬چه‌ندان پاساویان ده‌هێنایه‌وه‌‪،‬‬ ‫وه‌لێ جاشئه‌نفالچییه‌کان ک ‌ه کورد بوون‪،‬‬ ‫ل ‌ه پای چی‪ ،‬ئاوا به‌وپه‌ڕی دڵگه‌رمییه‌وه‌‪،‬‬ ‫کوردیان قه‌الچۆ ده‌کرد؟‬ ‫(بــۆ تۆقاندنی دوژمــن ک ‌ه دوژمنی‬ ‫هاوبه‌شی خودا و ئێوه‌شن‪ ،‬ل ‌ه په‌یداکردنی‬ ‫که‌ره‌سه‌ی شه‌ڕ‪ ،‬درێغیی مه‌که‌ن َو َأ ِعدُّوا‬ ‫اط ْ َ‬ ‫اس َت َط ْع ُت ْم ِم ْن ُق َّو ٍة َو ِم ْن ِر َب ِ‬ ‫ال ْيلِ‬ ‫َُل ْم َما ْ‬ ‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُت ْر ِه ُبونَ‬ ‫ُو ُك ْم ‪ -‬ئه‌نفال‪)60‬‬ ‫د‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫الل‬ ‫ُو‬ ‫د‬ ‫ع‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫به‌عس ب ‌ه وه‌رگرتنی ئیلهام له‌و ئایه‌ته‌‪،‬‬ ‫هه‌ر ب ‌ه چه‌کی ئاسایی ل ‌ه کوردی نه‌ده‌دا‪،‬‬ ‫چه‌کی کۆکوژیشی تێدا تاقی ده‌کرده‌وه‌‪.‬‬ ‫(په‌یا‌مبه‌ر پێویست ‌ه په‌رێزی خاوێن بێت‬ ‫و مافی ئه‌وه‌ی نییه دیلی هه‌بێت‪ .‬ما کان‬ ‫لنبی أن یکون ل ‌ه أسری‪ .‬ئه‌نفال‪)**()67‬‬ ‫به‌عسییه‌کان وه‌ک کوردیان پێ کافر‬ ‫بووبێت و ئیشیان به‌و ئایه‌ت ‌ه کردبێت‪،‬‬ ‫ده‌یانگرتین‪ ،‬ده‌یانبردین بۆ بیابانه‌کانی‬ ‫باشووری عێراق‌‪ ،‬له‌وێ ده‌یانکوشتین و‬ ‫له‌ کۆقه‌بردا ده‌یانشاردینه‌وه‌‪.‬‬ ‫ی سه‌ر‬ ‫ئینسان‪ ،‬ب ‌ه چاوپۆشین له‌وه‌ ‌‬ ‫ب ‌ه کام ڕه‌گه‌ز‪ ،‬نه‌ته‌و‌ه یان ئایینه‌‪ ،‬بێ‬ ‫گوێدان ‌ه ڕه‌نگی پێستی و ئه‌و زمانه‌ی پێی‬ ‫ده‌په‌یڤێت‪ ،‬هه‌ر هه‌مان بایه‌خی هه‌یه‪.‬‬ ‫نازیسته‌کان ده‌یانگوت‪ :‬ئێم ‌ه ل ‌ه جووله‌ک ‌ه‬ ‫بااڵترین‪ ،‬به‌عسیش پێی وابوو‪ ،‬کورد ل ‌ه‬ ‫ع ـه‌ره‌ب که‌متره‌‪ ،‬ئـه‌دی جاشه‌کان ک ‌ه‬ ‫خۆیان کورد بوون‪ ،‬ل ‌ه سۆنگه‌ی چییه‌و‌ه‬

‫ جاشە ئەنفالچیەکان لەپای چی کوردیان قەاڵچۆ کرد؟‬

‫شک نابات‪ ،‬ئه‌دی بۆچی ویژدانی ئازاری‬ ‫نادات و ب ‌ه خۆکوشتن‪ ،‬په‌شیمانبوونه‌وه‌ی‬ ‫خۆی ڕانا‌گه‌یه‌نێت؟ یان هیچ نه‌بێت‪ ،‬داوا‬ ‫ل ‌ه میلله‌ته‌که‌ی ناکات‪ ،‬لێی خۆش ببێت؟‬ ‫بۆ ئه‌نفالکردنی کورد‪ ،‬به‌عس ئیلهامی‬ ‫ل ‌ه دوو سه‌رچاو‌ه وه‌رگرت‪ :‬ئه‌نفالکردنی‬ ‫کافران و هۆلۆکۆست‪ .‬له‌شکری ئیسالم‬ ‫چی ب ‌ه کافران و ئه‌ڵمان ‌ه نازیسته‌کان‬ ‫چییان ب ‌ه جووله‌که‌ کــرد‪ ،‬به‌عسیش‬ ‫هه‌مان شتی ب ‌ه کورد کرد‪ .‬ئه‌ڵمان ‌ه‬ ‫نازیسته‌کان و جووله‌که‌‪ ،‬ن ‌ه هاوئایین‬ ‫بــوون‪ ،‬ن ‌ه هــاوڕه‌گـه‌ز‪ ،‬به‌عس و کورد‪،‬‬ ‫هاوئایین بوون‪ ،‬وه‌لێ هاوڕه‌گه‌ز نه‌بوون‪.‬‬ ‫نازیسته‌کان بۆ قه‌الچۆکردنی جووله‌که‌‪،‬‬ ‫ل ـه‌س ـه‌ر هــێــنــانـه‌وه‌ی بیانوو په‌کیان‬ ‫نه‌ده‌که‌وت‪ ،‬به‌عسییه‌کانیش بۆ قڕکردنی‬

‫ تابلۆی د‪ .‬عوسمان محەمەد (یادەوەریی ئەنفال)‬

‫کوردیان ئه‌نفال ده‌کرد؟ چونک ‌ه عه‌ره‌ب‪،‬‬ ‫یان تۆ بڵێ موسڵمانان‪ ،‬به‌ گوێره‌ی ده‌قی‬ ‫قورئان‪ ،‬چاکترین ئوممه‌تی ڕووی سه‌ر‬ ‫زه‌وین‪( ،‬کنتم خیر أمة أخرجت للناس‪.‬‬ ‫ئالی عیمران ‪ )110‬بۆی ‌ه موسڵمانان قڕیان‬ ‫ده‌خست ‌ه کافرانه‌وه‌‪ ،‬چونک ‌ه ب ‌ه قه‌ولی‬ ‫ئارسه‌ر دی گۆبیناو‪( ،‬ئــاری بااڵترین‬ ‫ڕه‌گـــه‌زه‌‪ )،‬چونک ‌ه ب ‌ه قسه‌ی چارڵس‬ ‫دارویــن‪( ،‬مانه‌و‌ه بۆ باشترینه‌‪ )،‬بۆی ‌ه‬ ‫نازیست جووله‌که‌ی ده‌سووتاند‪ ،‬ئه‌دی‬ ‫جاشه‌کان له‌به‌ر ڕۆشنایی کام تێزدا‪،‬‬ ‫کوردیان ئه‌نفال ده‌کرد؟‬ ‫ئایا ئـه‌و‌ه ڕاست ‌ه ک ‌ه ده‌ڵێن‪ :‬تیرۆر‬ ‫ئایینی نییه‌؟ پێم وای ‌ه ئه‌گه‌ر به‌د‪ ،‬سوود‬ ‫ل ‌ه ئایین وه‌ربگیرێت‪ ،‬ده‌بێت ‌ه سه‌رچاوه‌ی‬ ‫تیرۆر‪ .‬به‌عس بۆ قه‌اڵچۆکردنی کورد‪،‬‬ ‫خراپ و به‌راوه‌ژوو سوودی ل ‌ه سووره‌تی‬ ‫ئه‌نفال وه‌رگرتووه‪ .‬خۆ کورد کافر نه‌بوو‪،‬‬ ‫ئه‌دی ل ‌ه سۆنگه‌ی چییه‌و‌ه ئه‌نفال کرا؟‬ ‫با وای بۆ بچین کــورد کافر و به‌عس‬ ‫موسڵمان بــوو‪ ،‬باش ‌ه ب ‌ه چ پاساوێک‬ ‫به‌عسی موسڵمان مافی قه‌الچۆکردنی‬

‫کـــوردی کــافــری ه ـه‌ی ـه‌؟‌ دادگــاکــانــی‬ ‫ئه‌و‌ه هێند‌ه ب ‌ه ئازار نییه‌‪ ،‬ئینسان ل ‌ه‬ ‫پشکنینی ئـــه‌ورووپـــای س ـه‌ده‌کــانــی‬ ‫ناوه‌ڕاستیش‪ ،‬نموونه‌یه‌کی دیکه‌یه‌‪ ،‬کاتی هێرشبردن و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌دا‬ ‫بۆ ب ـه‌راوه‌ژوو سوودوه‌رگرتن ل ‌ه ئایین‪ .‬بپێکرێت‪ ،‬ئاخۆ ئه‌و زلـلە و گولالن ‌ه چه‌ند‬ ‫ئه‌وسا ک ‌ه ده‌سه‌اڵتی ڕه‌ها الی کڵێسا ب ‌ه ئازار بن‪ ،‬ک ‌ه به‌ر دیلێکی ده‌ست و‬ ‫بوو‪ ،‬ئایینی عیسا کرابووه سه‌رچاوه‌ی پێ به‌ستراو ده‌ک ـه‌ون؟ دیلێک ک ‌ه هیچ‬ ‫تیرۆر و ئه‌وی ڕه‌خنه‌یه‌کی له‌و ده‌سه‌اڵت ‌ه بــواری داکــۆکــی ل ‌ه خۆ کردنی نییه‌‪.‬‬ ‫سه‌رکوتگه‌ر‌ه گرتبا‪ ،‬ب ‌ه زه‌ندیق ل ‌ه قه‌ڵه‌م برینی جه‌سته‌ی ئه‌وانه‌ی ل ‌ه سه‌نگه‌ردا‬ ‫ده‌پێکرێن‪ ،‬هێند‌ه به‌سوێ نییه‌‪ ،‬ئینسان‬ ‫ده‌درا و ده‌کرای ‌ه خۆراکی ئاگر‪.‬‬ ‫ک ‌ه ب ‌ه دیلیی هه‌ستی بریندار ده‌کرێت‪،‬‬ ‫نازیسته‌کان جووله‌که‌یان قه‌الچۆ ئه‌وسا هه‌ست ب ‌ه ئه‌وپه‌ڕی ئازار ده‌کات‪.‬‬ ‫ده‌ک ــرد‪ ،‬قڕیان ده‌خسته ق ـه‌ره‌ج ـه‌وه‌‪ ،‬جاشه‌کان کوردیان ب ‌ه دیل ده‌گــرت و‬ ‫ئه‌وانه‌یشیان ده‌سووتاند ک ‌ه ل ‌ه ڕووی ده‌یاندان ‌ه ده‌ست به‌عسییه‌کان‪ ،‬ئاخۆ ئه‌و‬ ‫عه‌قڵه‌و‌ه که‌موکووڕییان هه‌بوو‪ .‬دوندی جاشان ‌ه ل ‌ه به‌عسییه‌کان دڕنده‌تر نه‌بوون؟‬ ‫کاره‌سات ئه‌وه‌بوو‪ ،‬خه‌ڵکێکی زۆریان وا ئاخۆ کورد قه‌ت لێیان خۆش ده‌بێت؟‬ ‫گۆش کردبوو‪ ،‬هه‌موو ئه‌و کوشتارانه‌یان ئاخۆ مێژوو هه‌رگیز لێیان ده‌بوورێت؟‬ ‫ئـــه‌و‌ه ت ـه‌نــان ـه‌ت لــ ‌ه کوشتوبڕیش‬ ‫پێ ئاسایی بێت‪ .‬کار گه‌ییشتبوو‌ه ئه‌وه‌ی‪،‬‬ ‫منداڵێک ئه‌گه‌ر ڕه‌وتــاری هاوڕێیه‌کی خراپتره‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ب ‌ه به‌ر چاومانه‌و‌ه تاوان‬ ‫خۆی ب ‌ه دڵ نه‌بووایه‌‪ ،‬پێی ده‌گوت‪( :‬تۆ بکرێت و گوێی خۆمانی لێ بخه‌وێنین‪،‬‬ ‫زۆر بێعه‌قڵیت‪ ،‬هاکا خۆت ل ‌ه فڕنێکدا ئاخر ئـه‌و وه‌خت ‌ه ئـه‌وپـه‌ڕی دڕنده‌یی‬ ‫بینییه‌وه‌‪ ).‬به‌عسیش جاشه‌کانی وا ده‌بێت ب ‌ه شتێکی ئاسایی‪ .‬ل ‌ه پرۆسه‌ی‬ ‫پــه‌روه‌رد‌ه کردبوو‪ ،‬کوشتنی کــورد ل ‌ه ئه‌نفالدا‪ ،‬ته‌نیا ئه‌نفالچییان تاوانبار نین‪،‬‬ ‫هه‌موو ئه‌وانه‌یشی ئاگاداری ئه‌نفالکردنی‬ ‫کنیان‪ ،‬کارێکی ئاسایی بێت‪.‬‬ ‫کورد بوون و لێی بێده‌نگ بوون‪ ،‬تاوانی‬ ‫ئه‌و کۆمه‌ڵکوژییه‌‪ ،‬که‌م و زۆر ئه‌ستۆی‬ ‫ئه‌وانیش ده‌گرێته‌وه‌‪ ،‬ئاخر ئه‌گه‌ر کورد‬ ‫دۆستی شک بردبا‪ ،‬به‌عس وا ب ‌ه ئاسانی‬ ‫ئه‌نفالی نه‌ده‌کرد‪.‬‬

‫بۆ ئه‌نفالکردنی کورد‪ ،‬به‌عس ئیلهامی ل ‌ه دوو سه‌رچاو ‌ه‬ ‫وه‌رگرت‪ :‬ئه‌نفالکردنی کافران و هۆلۆکۆست‬ ‫***‬ ‫ئایا ئه‌و ‌ه ڕاست ‌ه ک ‌ه ده‌ڵێن‪ :‬تیرۆر ئایینی نییه‌؟ پێم وای ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫به‌د‪ ،‬سوود ل ‌ه ئایین وه‌ربگیرێت‪ ،‬ده‌بێت ‌ه سه‌رچاوه‌ی تیرۆر‬

‫(*) جــاش‪ :‬ناتۆره‌یه‌که‌‪ ،‬میلله‌ت دوای‬ ‫ئ ـه‌وان ـه‌ی خستوو‌ه ک ‌ه ناپاکییان ل ‌ه گ ـه‌ل و‬ ‫نیشتمان کردووه‌‪.‬‬ ‫(**) (په‌رێزتان خاوێن بێت!) پەرێزخاوێنیی‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬وەک چۆن سەروەختی دروێنە‪ ،‬نابێت‬ ‫گوڵەگەنمێک لە دوای خۆمانەوە جێ بهێڵین‪،‬‬ ‫لە شەڕیشدا نابێت کەس بە دیل بگرین‪ ،‬دەبێت‬ ‫هەموویان بکوژین‪.‬‬ ‫(‪ )1‬سوودم له‌م کتێبه‌ بینیوه‌‪:‬‬ ‫‪Om detta må ni berätta,‬‬ ‫‪Stephan Bruchfeld och Paul‬‬ ‫‪Levine, Norstedts tryckeri 1998‬‬ ‫‪Stocholm.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٩٠‬دوشةممة ‪201٦/٤/١١‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی شەشەم‬ ‫بــەردەوام دەبم لەسەر خوێندنەوەی‬ ‫ڕەخنەیی بۆ نامیلکە داکۆکیکارەکەی‬ ‫مامۆستا (ئەییوب زەڵمی)‪« :‬ئەفسانەی‬ ‫قڕکردنی بەنو قوڕەيظه لە مێژودا»‪ ،‬و‬ ‫ساخکردنەوەی الیەنەکانی تری باسەکە‬ ‫کە جێی مشت‌ومڕە‪.‬‬ ‫ژمارەی خێڵەکە و کوژراوەکانیان‬ ‫نوسەر بەگشتی گومان دەخاتە سەر‬ ‫بەهای مێژویی گێڕانەوە ئیسالمیەکان‪،‬‬ ‫بۆ بچوک‌کردنەوە و کوێرکردنەوەی‬ ‫دەنگ‌وباسەکە‪ .‬لە کاتێکدا بۆ هەندێک‬ ‫وردەکاریی تری چیرۆکەکە کە بە کەڵکی‬ ‫دێن؛ هەر لەم گێڕانەوانە نەقڵ دەکات!‬ ‫لــەم بــابــەتــە؛ گــومــان دەکـــات لەو‬ ‫خــەمــانــدنــانــەی گـــێـــڕانـــەوەکـــان و‬ ‫نوسراوەکانی ژیاننامەی پێغەمبەر بۆ‬ ‫ژمارەی پیاوانی کــوژراوی خێڵەکە‪ .‬بۆ‬ ‫ئەمەش تیشکێک دەخاتە سەر ئەوەی‬ ‫گێڕانەوەکان لە ژماردنی خێڵەکە و ـ‬ ‫بەتایبەتی ـ کوژراوەکانیان؛ ناکۆکن‪،‬‬ ‫و گومان لــەو ژمــارە گــەورانــە دەکــات‬ ‫کە وتراون‪ ،‬بۆ نمونە‪،)٦٠٠( ،)٤٠٠( :‬‬ ‫(‪ ،)٩٠٠( ،)٧٠٠‬و ئەمانە بە «ژمارەی‬ ‫درۆیــنــە» نــاو دەبـــات (ئەفسانەی‬ ‫قڕکردنی‪ ..‬ال‪.)١٥ .‬‬ ‫مشت‌ومڕی بەڵگەسازیەکانی‬ ‫ئەم بەڵگە و بیانوانە دەهێنێتەوە‪:‬‬ ‫* ئــەم ژمــارانــە «لــە فــەرمــودەی‬ ‫صهحیحی بوخاری و موسلیمدا نین»‬ ‫(ئــەفــســانــەی قــڕکــردنــی‪ ..‬ال‪.)١٥ .‬‬ ‫ئەمەش بەڵگە نیە‪ ،‬چونکە «فەرمودەی‬ ‫صهحیح» هەر لە «صهحیح» ی بوخاری‬ ‫و موسلیمدا نیە‪ ،‬و دواتر دەبینین کە‬ ‫هەندێک لەو ژمارانە بە سەنەدی صهحیح‬ ‫گەیشتون‪.‬‬ ‫* کاتێک (ئیبن ئیسحاق) ئەم ژمارانەی‬ ‫هێناوە؛ بە بەبێ «سەنەد» هێناویەتی‬ ‫(ئــەفــســانــەی قــڕکــردنــی‪ ..‬ال‪.)١٦ .‬‬ ‫ئەمە لە کاتێکدا ئەوەی پێی دەوترێت‬ ‫«دەستوری مەدینە» (یان «صحيفة‬ ‫المدينة») و ئیسالمیەکان شانازیی‬ ‫پێوە دەکەن و بە «یەکەم دەستور» ی‬ ‫جیهانی دادەنێن و بۆ باسی ڕێکەوتنی‬ ‫نێوان پێغەمبەر و یەهود (لەسەر ئەوەی‬ ‫یەهود دەبێت پاڵ نەدەن بە قوڕەیش و‬ ‫هاوپەیمانەکانیەوە‪ ،‬و دەبێت پشتیوانی‬ ‫موسوڵمانەکان بن ئەگەر دوژمنێک دای‬ ‫بەسەر مەدینەدا) بۆی دەگەڕێنەوە و بۆ‬ ‫پاساودانی مامەڵەی پێغەمبەر لەگەڵ‬ ‫خێڵە یەهودیەکان بەکاری دەهێنن؛ هەر‬ ‫هەمان (ئیبن ئیسحاق) لە کتێبەکەیدا‬ ‫گێڕاوێتیەوە و بەبێ سەنەدیش! بەڵکو‬ ‫هــەر وەکــو دەقێک تــۆمــاری کــردوە و‬ ‫هیچ سەرچاوەیەک یان ناوێک نادات‬ ‫کە دەقەکەی بۆ گێڕابێتەوە‪ .‬هەر لە‬ ‫بنەڕەتیشەوە مامەڵەی نوسەرە ئیسالمیە‬ ‫داکۆکیکارەکان لەگەڵ کتێبی «ژیاننامەی‬ ‫پێغەمبەر»ی (ئیبن ئیسحاق) نەناسینی‬ ‫میتۆدی ئەو کتێبەی تێدایە‪ ،‬چونکە ئیبن‬ ‫ئیسحاق لەو کتێبەدا بە هەردو شێوازی‬ ‫(مێژوخوانی) و (‌حەدیث‌بێژی) کاری‬ ‫کردوە‪ ،‬و هێشتا میتۆدی (‌حەدیث‌بێژی)‬ ‫و ڕەچاوکردنی سەنەدی پڕاوپڕ گەشەی‬ ‫تەواوی نەکردبو‪ ،‬و جاری وا هەیە ئەو‬ ‫زانیاریانەی مێژونوس لەناو خەڵکدا‬ ‫کۆیان دەکاتەوە؛ وردتر و واقیعیترن لە‬ ‫گێڕانەوە ڕەسمیەکە‪ .‬لە بەشی داهاتودا‬ ‫تیشک دەخەینە ســەر مامەڵەی تری‬ ‫نوسەرە ئیسالمیەکان لەگەڵ کەسێتیی‬ ‫ئیبن ئیسحاق و بەهای کتێبەکەی‪.‬‬ ‫ئینجا ئــەگــەر ئیبن ئیسحاق لە‬ ‫کتێبەکەیدا بۆ هێنانی ئــەو ژمارانە‬ ‫ســەنــەدی نەهێناوە؛ خۆ ســەرچــاوەی‬ ‫ترمان هەیە بە گێڕانەوەی «موسنەد»‪،‬‬ ‫واتـــە پاڵپشتدار بــە ڕشــتــەی نــاوی‬

‫گێڕەرەوەکان‪ ،‬هەندێک لەو ژمارانە باس‬ ‫دەکەن‪ ،‬وەکو دواتر دەبینین‪.‬‬ ‫جگە لەوەش؛ مامۆستا دەقەکەی ئیبن‬ ‫ئیسحاقی لەسەر زمانی ئیبن هیشام‬ ‫(پاڵفتەکەری کتێبەکەی ئیبن ئیسحاق)‬ ‫ـەوە بەم شێوەیە هێناوە‪« :‬وجاء عن‬ ‫ابن إسحاق من دون سند أنهم ستمائة‬ ‫أو سبعمائة لهم يقول بين الثمانمئة‬ ‫والتسعمائة»! (ئەفسانەی قڕکردنی‪..‬‬ ‫ال‪ ،)٢٠ .‬و بەڕاشکاوییش دەڵێت ئیبن‬ ‫هیشام فەرمویەتی گێڕانەوەکانی تر کە‬ ‫ئیبن ئیسحاق هێناونی؛ هیچ کامیان‬ ‫سەنەدیان نیە (ئەفسانەی قڕکردنی‪..‬‬ ‫ال‪ !)١٨ .‬کە دەقەکە الی ئیبن هیشام‬ ‫بەم جۆرە نیە و دەستەواژەی «من دون‬ ‫سند» ی تێدا نیە و ئیبن هیشام باسی‬ ‫«بەبێ سەنەد» ی نەکردوە‪ ،‬بەڵکو ئەم‬ ‫دەقە لە بنەڕەتدا لە کتێبێکەوە هاتوە‬ ‫بە ناوی «النبي صلى الله عليه وسلم‬ ‫ويهود المدينة» لە نوسینی (د‪ .‬محمد‬ ‫بن فارس الجميل) مامۆستای بەشی مێژو‬ ‫لە زانکۆی شا سعود! [پێشتریش لە‬ ‫لێکۆڵینەوەیەکیدا بە ناوی «إجالء النبي‬ ‫صلى الله عليه وسلم لليهود من المدينة»‬ ‫هەمان شتی نوسیوە]‪ ،‬کە بەم شێوەیە‬ ‫زانیاریی دەقەکەی داڕشتوەتەوە کە‬ ‫دەڵێت‪« :‬وجاء عند ابن إسحاق من دون‬ ‫ست مئة أو سبع مئة‪ ،‬واملكثر‬ ‫سند أنهم ّ‬ ‫هلم يقول بني الثمان مئة والتسع مئة»‪،‬‬ ‫لە پەراوێزیشدا ئاماژەی بۆ سەرچاوەی‬ ‫زانیاریەکە کردوە‪« :‬ابن هشام‪ :‬السيرة‬ ‫النبوية‪ ،)١(»٢٥٢/٣ ،‬مامۆستاش ئەم‬ ‫دەقەی لە دەستی دوەوە نەقڵ کردوە‬ ‫لەگەڵ شێواندن‪« :‬عند ابن إسحاق»‬ ‫بوەتە «عن ابن إسحاق»‪ ،‬و «والمكثر‬ ‫لهم» یش پەڕیوە‪ ،‬و هەمان پەراوێزی‬ ‫ئەو سەرچاوەیشی دانــاوەتــەوە‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەوەی بۆ خۆی زەحمەت بە خۆی بدات‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ دەقەکەی ئیبن هیشام!‬ ‫ئاخر ئیبن هیشام چۆن هەڵەی وا دەکات‬ ‫بنوسێت‪« :‬وجــاء عن ابن إسحاق من‬ ‫دون سند‪!»..‬؟ کە ئەمە یانی لە ئیبن‬ ‫ئیسحاق خۆیەوە بەبێ سەنەد هاتوە!!‬ ‫* لە (ابن كثير) ەوە نەقڵ دەکات ـ‬ ‫بەبێ ئەوەی سەرچاوەی ئەم نەقڵە بدات‬ ‫ـ کە ژمارەی تاکەکانی هەمو هۆزەکە ـ بە‬ ‫ژن و پیاو و مناڵەوە ـ (‪ )٩٠٠-٧٠٠‬کەس‬ ‫بوە‪ ،‬دەقی قسەکەی (ابن كثير) بەم‬ ‫شێوەیە دەهێنێت‪« :‬كان عدد قبيلة بني‬ ‫قريظة يتراوح ما بين ‪ 900-700‬شخصا»‬ ‫(ئەفسانەی قڕکردنی‪ ..‬ال‪.)١٩ ،١٦ .‬‬ ‫بۆ ئەوەی بیکاتە بەڵگە لەسەر ئەوەی‬ ‫ئەگەر ژمارەی خێڵەکە هەموی ئەوەندە‬ ‫بوبێت؛ کەواتە ناکرێت ژمــارەی پیاوە‬ ‫کوژراوەکانیان نزیک بێت لە ژمــارەی‬ ‫هەمو خێڵەکەوە‪.‬‬ ‫کاتێک دەگەڕێینەوە بۆ نوسین و‬ ‫نەقڵەکانی (ابن کثیر) لەم بارەیەوە؛‬ ‫دەبینین ئــەوەی ئــەو هێناویەتی کە‬ ‫ژمارەکە لەنێوان (‪ )٧٠٠‬و (‪ )٩٠٠‬دایە؛‬ ‫قسەی ئیبن کەثیر خۆی نیە و لە ئیبن‬ ‫ئیسحاقی نەقڵ دەکــات‪ ،‬و ژمارەکەش‬ ‫ژمارەی پیاوە سەربڕاوەکانە نەک ژمارەی‬ ‫هەمو خێڵەکە!‬ ‫ســەرەتــا (ابــن کثیر) لــە «البداية‬ ‫والنهاية» ـدا دەڵێت‪َ « :‬ق َ‬ ‫ال ا ْب ُن إ ِْس َحاقَ ‪:‬‬ ‫الل َصلَّى اللَُّ‬ ‫اس ُت ْن ِزلُوا َف َح َب َس ُه ْم َر ُسو ُل َِّ‬ ‫ُث َّم ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ِالدِي َن ِة ِف دَا ِر ِب ْن ِت َ‬ ‫َع َل ْي ِه َو َسل َم ب َ‬ ‫الار ِ​ِث‪...‬‬

‫ُث َّم َب َع َث ِإ َل ْي ِه ْم َف َض َر َب َأ ْع َنا َق ُه ْم ِف ِت ْل َك‬ ‫ال َنا ِدقِ ‪َ ،‬ف ُخر َِج ِب ِه ْم ِإ َل ْي ِه َأ ْر َس� ً‬ ‫َْ‬ ‫�ال‪َ ...‬و ُه ْم‬ ‫َ‬ ‫َُ‬ ‫ُْ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِس ُّت ِمائ ٍة أ ْو َس ْب ُع ِمائ ٍة‪َ ،‬والكث ُر ل ْم َي ُقول‪:‬‬ ‫ي َّ‬ ‫انا َئ ِة َو ِّ‬ ‫َكانُوا َما َب ْ َ‬ ‫الث َم ِ ِ‬ ‫الت ْس ِع ِما َئ ِة»(‪.)2‬‬ ‫لێرەدا دەبینین دەقەکە نەقڵە لە ئیبن‬ ‫ئیسحاق‪ ،‬و ژمارەکەش ئەوەیە دەڵێت ئەو‬ ‫پیاوانەی لە ملیان درا ‪ ٦٠٠‬یان ‪ ٧٠٠‬کەس‬ ‫بون‪ ،‬و بەالی کەسێکەوە کە ژمارەیەکی‬ ‫زۆرتریان بۆ دابنێ؛ لەنێوان ‪ ٨٠٠‬و ‪٩٠٠‬‬ ‫کەسدا بون‪( .‬ابن کثیر) هەمان دەق و بە‬ ‫هەمان شێواز لە «السيرة النبوية» کەیدا‬ ‫دوبارە دەکاتەوە کە لە هەمان «البداية‬ ‫والنهاية» ـەوە جیا کراوەتەوە(‪.)3‬‬ ‫و مــەرج نیە (ابــن کثیر) ژمــارەی‬ ‫(‪ )٩٠٠-٦٠٠‬پەسەند بکات‪ ،‬چونکە دوای‬ ‫ئەم نەقڵە دەگەڕێتەوە بۆ گێڕانەوەکەی‬ ‫تیرمیذی و نەسائی کە ژمارەکە دەکات‬ ‫بە (‪ )٤٠٠‬کەس‪ ،‬وەکو دواتر باسی دێت‪،‬‬ ‫و ناوبراو بە «والله أعلم» کۆتایی بە‬

‫هــێــنــاوە‪ ،‬کــە خـــۆی «حــومــەیــد»ە‪،‬‬ ‫ُو ْي ِه»‪،‬‬ ‫«زوبخویه» یش نیە بەڵکو « َز ْن َ‬ ‫کە ئەمەیان هەڵەی تایپ‌کردنەوەیە]‪.‬‬ ‫گێڕانەوەکەی ئیبن زەنجووەیهـ دەڵێت‪:‬‬ ‫(ئیبن شیهابی زوهری) وتویەتی‪ :‬پیاوە‬ ‫کوژراوەکانیان لەو ڕۆژەدا تەنها (‪)٤٠‬‬ ‫کەس بون‪ .‬ئینجا مامۆستا ئەییوب پێی‬ ‫وایە ئەمە تاکە گێڕانەوەیەکی سەنەددار‬ ‫«مسند» ە کە باسی ژمــارەی پیاوە‬ ‫کــوژراوەکــانــی کردبێت‪ ،‬کــە دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئەوانی تر کە ئیبن ئیسحاق هێناونی؛‬ ‫هیچ کامیان سەنەدیان نیە» (ئەفسانەی‬ ‫قڕکردنی‪ ..‬ال‪ ،)١٨ .‬هەروەها دەڵێت‪:‬‬ ‫ئــەوانــەی لـــەدوای تــەواوبــونــی جەنگ‬ ‫کوژران ژمارەیان دیار نیە لە فەرمودەی‬ ‫صهحیحدا مەگەر تەنها ئەو فەرمودەیەی‬ ‫کە (ابن زنجویه) دەیگێڕێتەوە و دەڵێت‬ ‫چل کەس بون‪ ،‬کە ـ دەڵێت ـ «ئەمە‬ ‫هەر نەبێ جۆرێک لە سەنەدی هەیە»‬

‫ئەمیش لە «أبو الزبير»ەوە‪ ،‬ئەمیش لە]‬ ‫صهحابییەک بە ناوی (جابیری کوڕی‬ ‫عەبدوڵاڵ) ەوە دەیگێڕنەوە‪ ،‬و بەگشتی‬ ‫دەڵێن‪ :‬سەعد بڕیاری دا‪ :‬پیاوەکانیان‬ ‫بکوژرێن و ژن و مناڵەکانیان بهێڵنەوە بۆ‬ ‫ئەوەی موسوڵمانان سودیان لێ ببینن‪،‬‬ ‫پێغەمبەری خوایش فەرموی‪ :‬هەمان‬ ‫بڕیاری خوات پێکا دەرهەق بەوان‪ ،‬جا‬ ‫ئەوانە چوارسەد کەس بون‪ ،‬و ئیتر هەر‬ ‫کە لە کوشتنیان بونەوە؛ دەماری خوێنی‬ ‫سەعد تەقی و مرد‪:‬‬ ‫«‪َ ..‬ف َح َك َم َأ ْن ُت ْق َت َل ر َِج ُ​ُ‬ ‫ال ْم‪َ ،‬و ُت ْس َت ْح َيى‬ ‫ِن َسا ُؤ ُه ْم َو َذ َرا ِريُّ ُه ْم َي ْس َت ِع ُ‬ ‫ني (‪/‬لِ َي ْس َت ِع َ‬ ‫ني) ِب ِه ُم‬ ‫ال ْس ِل ُمونَ ُْ‬ ‫ُْ‬ ‫(‪/‬ال ْؤ ِم ُنونَ )‪َ ،‬ف َق َ‬ ‫ال َر ُسو ُل َّ ِ‬ ‫الل‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َصلى اهلل َعل ْي ِه َو َسل َم (‪ +‬لِ َس ْع ٍد)‪[« :‬ل َقدْ]‬ ‫َأ َص ْب َت ُح ْك َم َّ ِ‬ ‫الل ِفي ِه ْم»‪َ ،‬و َكانُوا َأ ْر َب َع ِما َئ ٍة‪،‬‬ ‫َف َل َّما ُفر َِغ ِم ْن َق ْت ِل ِه ُم؛ ا ْن َفتَقَ ِع ْر ُق ُه َف َماتَ »‪.‬‬ ‫ئــەمــانــە بــــەم ســـەنـــەد و دەقـــە‬ ‫گێڕاویانەتەوە‪:‬‬

‫زەنجووەیهـ) لە (زوهری) ـەوە و ژمارە‬ ‫‪٤٠‬ـەکەی هیچ گێڕانەوەیەکی تر و هیچ‬ ‫ژمارەیەکی تر بە سەنەدی صهحیح و‬ ‫بەڵکو هەر سەنەدێک نەهاتوە!‬ ‫لەگەڵ ئەم هەمو گێڕانەوەیەدا؛ ئێمە‬ ‫پێمان وایە گێڕانەوەکەی (ابن زنجویه)‬ ‫یش لە ڕاستیدا هەر لەسەر ژمارە ‪٤٠٠‬‬ ‫بوە و لە گێڕانەوە و گواستنەوەدا بوەتە‬ ‫ژمــارە ‪ .٤٠‬ئەمەش چونکە گێڕانەوەی‬ ‫نامۆ و کەم بەپێی گێڕانەوەی باوتر و‬ ‫زۆرتر ڕاست دەکرێتەوە‪ ،‬و جگە لەمەش‬ ‫گێڕانەوەکەی (ئیبن زەنجووەیهـ) یش‬ ‫هەر باسی کوشتنی هەمو پیاوەکانی‬ ‫کــردوە‪ ،‬لەبەر ئەوە دیــارە هەر هەمان‬ ‫دەقە و ژمارەکە خراپ گواستراوەتەوە‪،‬‬ ‫چونکە ناگونجێت بڵێت «پیاوەکان» و‬ ‫ئینجا بڵێت ‪ ٤٠‬کەس بون‪.‬‬ ‫لە بەشی داهاتودا باسەکە درێژەی‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫نوسەر بەگشتی گومان دەخاتە سەر بەهای مێژویی گێڕانەوە ئیسالمیەکان‪،‬‬ ‫بۆ بچوک‌کردنەوە و کوێرکردنەوەی دەنگ‌وباسەکە‪ .‬لە کاتێکدا بۆ هەندێک‬ ‫وردەکاریی تری چیرۆکەکە کە بە کەڵکی دێن؛ هەر لەم گێڕانەوانە نەقڵ دەکات!‬ ‫و گێڕانەوەکانی تر کە باسی ژمارەی‬ ‫هەردو نەقڵەکە دەهێنێت(‪.)4‬‬ ‫(ابن کثیر) لە «تفسير القرآن العظيم» تــر دەکـــەن ســەراپــایــان بـێ‌ســەنــەدن‬ ‫ـیشدا ژمارەکە بە شێوەی (‪( )٨٠٠-٧٠٠‬ئەفسانەی قڕکردنی‪ ..‬ال‪.)٢٠ ،١٩ .‬‬ ‫ئەم گێڕانەوە ســەنــەددارەی (ئیبن‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬کە دەڵێت‪َ « :‬وجِ ���ي َء ِب ِه ْم‬ ‫ي زەنجووەیهـ) قسەی (ئیبن شیهاب)‬ ‫ني‪َ ،‬ف َض َر َب َأ ْع َنا َق ُه ْم‪َ ،‬و َكانُوا َما َب ْ َ‬ ‫ُم ْك َت ِف َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫انائ ِة»(‪ ،)5‬کە لێرەدا خۆیەتی کــە چیرۆکەکەی لــە الیــەن‬ ‫الس ْب ِع ِمائ ِة إِل الث َم ِ ِ‬ ‫َّ‬ ‫بەڕاشکاوی لە ئیبن ئیسحاقی نەقڵ خۆیەوە گێڕاوەتەوە و لە گێڕانەوەکەیدا‬ ‫اص َر ُه ْم َح َّتى َن َزلُوا َع َلى ُح ْك ِم‬ ‫ناکات‪ ،‬بەاڵم دەڵێت‪ :‬درێــژەی تەواوی هاتوە‪َ ..« :‬ف َح َ‬ ‫گێڕانەوەکان لە کتێبی «السيرة» ی َس ْع ِد ْبنِ ُم َعا ٍذ‪َ ،‬ف َق َضى ب َِأ ْن يُ ْق َت َل ر َِج ُ​ُ‬ ‫ال ْم‪،‬‬ ‫خۆیدایەتی کــە تەرخانی کـــردوە بۆ َو ُت َق َّس َم َذ َرا ِريُّ ُه ْم َو َأ ْم َو ُ​ُ‬ ‫ال ْم‪َ ،‬ف ُق ِت َل ِم ْن ُه ْم َي ْو َم ِئ ٍذ‬ ‫ژیاننامەی پێغەمبەر(‪ ،)٣‬ئەمەش یانی لە َأ ْر َب ُعونَ َر ُج� ً‬ ‫لا‪ .)٦(»..‬ئەم گێڕانەوەیە ـ‬ ‫«تەفسیر» ەکەیدا بەکورتی هێناویەتی کە ئەمیش باسی کوشتنی پیاوەکانیان و‬ ‫و لە کتێبی «السيرة النبوية» ـدا دابەش‌کردنی ماڵ‌ومناڵ و ماڵ‌وسامانیان‬ ‫بەتەواوی هەمو گێڕانەوەکانی خستوەتە وەکـــو تــااڵنــی دەکـــات ـ دەڵــێــت ئەو‬ ‫ڕو لە ڕێگەی نەقڵ‌کردنی دەقەکەی ئیبن ڕۆژە چل پیاویان لێ کــوژراوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫گێڕانەوەکە گرفتاویە‪ :‬خۆی دەڵێت‪:‬‬ ‫ئیسحاقەوە‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە ئەو ژمارەی (‪ )٩٠٠-٧٠٠‬بڕیای سەعدی کوڕی موعاذ ئەوە بوە‬ ‫ـە کە مامۆستا ئەییوب لە (ابن کثیر) ی پیاوانی خێڵەکە بکوژرێن‪ ،‬بەاڵم دوایی‬ ‫نەقڵ کردوە؛ نە ژمارەی هەمو خێڵەکەیە‪ ،‬دەڵێت چل پیاو کــوژراون‪ ..‬لە کاتێکدا‬ ‫و نە قسەی (ابن کثیر) خۆیەتی‪ ،‬و نە پیاوانی خێڵەکە ناکرێت تەنها چل پیاو‬ ‫بەڕاشکاوی پەسەندی کردوە‪ .‬کاتێکیش بن‪ .‬بۆیە ڕون دیــارە کە هەڵەیەک لە‬ ‫مامۆستای ناوبراو دەقەکەی بە شێوەی گواستنەوەی دەقەکەدا هەیە‪ ،‬و ئەم چل‬ ‫َ‬ ‫«أ ْر َب ُعونَ »ـە لە بنەڕەتدا چوارسەد « َ‌أ ْر َب ُع‬ ‫«كان عدد قبيلة بني قريظة يتراوح ما‬ ‫بين ‪ 900-700‬شخصا» هێناوە؛ ئەمە ڕون ِما َئ ِة» بــوە‪ ،‬وەکــو لە هەمو گێڕانەوە‬ ‫دیارە داڕشتنەوەیەکی عەرەبیی نوێیە بۆ سەنەددارەکاندا دەیبینینەوە و زۆربەی‬ ‫دەقەکە‪ ،‬ئەگەرنا دەقی وا و داڕشتنی موفەسسیرەکانیش پەسەندیان کردوە‪.‬‬ ‫وا (ابن کثیر) نەینوسیوە و ناشکرێت‬ ‫ژمارەی پیاوە سەربڕاوەکان‬ ‫بینوسێت! بۆیە مامۆستا لەبریی ئەوەی‬ ‫بە «سەنەدی صەحیح»‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ دەقی «البداية والنهاية»‬ ‫ئینجا بەپێی قسەی مامۆستا هیچ‬ ‫و «السيرة النبوية» ـــەکــەی (ابــن‬ ‫کثیر)؛ قسەی ئەوی لە ڕێگەی وتاری گێڕانەوەیەکی تر کە «صهحیح» بێت‬ ‫ئینتەرنێتیەوە گواستوەتەوە و بە دەقی یان ـ بــەالی کەمەوە ـ «سەنەد» ی‬ ‫قسەی (ابن کثیر) خۆیشی زانیوە و بە هەبێت نیە کە ژمارەی تر (جگە لە چل)‬ ‫باس بکات‪ ..‬بەاڵم ئایا وایە؟ بێ گومان‬ ‫تێگەیشتنی هەڵەیشەوە!‬ ‫* پشت دەبەستێت بە گێڕانەوەیەکی نەخێر!‬ ‫من لــێــرەدا هەندێک لــەو گێڕانەوە‬ ‫تۆمارکراو لە کتێبی «األموال» ی (ئیبن‬ ‫زەنجووەیهـ) [(حومەید کوڕی مەخلەد‪ ،‬موسنەدانە دەخەمە ڕو کە هەمویان دەڵێن‬ ‫ئیبن زەنجووەیهـ)‪ ،‬کە مامۆستا ناوەکەی پیاوانی سەربڕاوی خێڵەکە ‪ ٤٠٠‬کەس‬ ‫بــە شــێــوەی «حەمید بــن زوبخویه» بون‪ ،‬و هەمویان لە [«الليث بن سعد»‪،‬‬

‫ـ (أبو عبيد) له کتێبی «األمــوال»‬ ‫ـدا(‪.)٧‬‬ ‫ـ (أحمد) لە «مسند»ەکەیدا(‪.)٨‬‬ ‫(شعيب األرنــؤوط) لەسەر سەنەدەکەی‬ ‫دەڵــێــت‪ :‬صهحیحە لــەســەر مەرجی‬ ‫موسلیم‪.‬‬ ‫ـ (الدارمي) له «المسند»ـدا(‪.)٩‬‬ ‫ـ (النسائي) لە کتێبی «السنن» ی‬ ‫گەورەدا(‪.)١٠‬‬ ‫ـ (البيهقي) لە «دالئل النبوة»(‪.)١١‬‬ ‫ـ (الترمذي) لە کتێبی «السنن» ـدا‪ ،‬و‬ ‫دەڵێت‪« :‬هذا حديث حسن صحيح»(‪.)١٢‬‬ ‫و (ئەلبانی) یش دەڵێت‪ :‬صهحیحە‪ ،‬و لە‬ ‫«صحيح سنن الرتمذي»ـدا هێناویەتی‪.‬‬ ‫ـ (ابن حبان) لە کتێبی «الصحيح»‬ ‫ی خۆیدا‪ ،‬بە ناونیشانی « ِذ ْك ُر َع َد ِد الْ َق ْو ِم‬ ‫الَّذِينَ ُق ِتلُوا َي ْو َم ُق َر ْي َظ َة»‪َ ..« :‬ف َق َ‬ ‫ال‪ُ :‬ت ْق َت ُل‬ ‫ر َِج ُ​ُ‬ ‫ال ْم‪َ ،‬و ُت ْس َت ْح َيى ِن َسا ُؤ ُه ْم‪َ ،‬و َذ َرا ِريُّ ُه ْم‪،‬‬ ‫َّ‬ ‫َف َغ ِن َم ُْ‬ ‫ال ْس ِل ُمونَ ‪َ ،‬ف َق َ‬ ‫ال َر ُسو ُل ِ‬ ‫الل َصلَّى‬ ‫اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم‪َ :‬‬ ‫«أ َص ْب َت ُح ْك َم َّ ِ‬ ‫الل ِفي ِه ْم»‪،‬‬ ‫َو َكانُوا َأ ْر َب َع ِما َئ ٍة‪َ ،‬ف َل َّما َف َر َغ ِم ْن َق ْت ِل ِه ْم؛ ا ْن َفتَقَ‬ ‫ِع ْر ُق ُه َف َماتَ »(‪( .)١٣‬شعيب األرنؤوط)‬ ‫دەڵێت‪ :‬سەنەدەکەی صهحیحە‪.‬‬ ‫ـ (ال��ط��ح��اوي) لــە «شـــرح مشكل‬ ‫اآلثار»(‪.)١٤‬‬ ‫دەربارەی ئەم حەدیثە بەگشتی ئیمام‬ ‫(ذەهەبی) لە «تاريخ اإلسالم» و «سير‬ ‫أعالم النبالء»ـدا دەڵێت‪« :‬حەدیث»ێکی‬ ‫صهحیحە(‪.)١٥‬‬ ‫هەروەها (ابــن حجر العسقالني) لە‬ ‫«فتح الباري» و (بدر الدين العيني)‬ ‫لە «عمدة القاري» لەسەر گێڕانەوەکەی‬ ‫تیرمیذی و نەسائی و ئیبن حیببان‬ ‫دەڵێن‪« :‬بە سەنەدێکی صهحیح»(‪.)١٦‬‬ ‫بەم شێوەیە هەمو ئەوانە بە سەنەدی‬ ‫خــۆیــان لــەســەر زمــانــی (جابیر) ەوە‬ ‫دەگێڕنەوە کە پیاوە سەربڕاوەکان ‪٤٠٠‬‬ ‫کەس بون‪ .‬لە کاتێکدا مامۆستا ئەییوب‬ ‫پێی وایە جگە لە گێڕانەوەکەی (ئیبن‬

‫نوسەرە ئیسالمیەکان بە بیانوی نەبونی «سەنەد» هەر گێڕانەوەیەکی (ئیبن ئیسحاق)‬ ‫ڕەت دەکەنەوە کە کێشەیان بۆ دروست بکات‪ ..‬لە کاتێکدا ئەوەی پێی دەوترێت‬ ‫«دەستوری مەدینە» و ئیسالمیەکان شانازیی پێوە دەکەن و بە «یەکەم دەستور»‬ ‫ی جیهانی دادەنێن و بۆ باسی ڕێکەوتنی نێوان پێغەمبەر و یەهود بۆی دەگەڕێنەوە؛‬ ‫هەر هەمان (ئیبن ئیسحاق) لە کتێبەکەیدا گێڕاوێتیەوە و بەبێ سەنەدیش!‬

‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬بڕوانە‪ :‬اجلميل‪ ،‬د‪ .‬حممد بن فارس‪ ،‬النيب‬ ‫صلى اهلل عليه وسلم ويهود املدينة‪ :‬دراسة حتليلية‬ ‫لعالقة الرسول بيهود املدينة ومواقف املستشرقني‬ ‫منها‪ .‬مركز امللك فيصل للبحوث وال��دراس��ات‬ ‫اإلسالمية‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2002 ،‬ص‪.٢٤٢ .‬‬ ‫(‪ )2‬ابن كثري‪ ،‬البداية والنهاية‪ .‬حتقيق‪ :‬علي‬ ‫شريي‪ .‬بريوت‪ :‬دار إحياء الرتاث العربي‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .1988 ،‬جـ‪ ،٤ .‬ص‪.١٤٢ .‬‬ ‫(‪ )3‬ابن كثري‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬حتقيق‪ :‬مصطفى‬ ‫عبد الواحد‪ .‬بريوت‪ :‬دار املعرفة للطباعة والنشر‬ ‫والتوزيع‪ .1976 .‬جـ‪ ،٣ .‬ص‪.٢٣٩ .‬‬ ‫(‪ )4‬ابن كثري‪ ،‬البداية والنهاية‪ .‬جـ‪ ،٤ .‬ص‪.‬‬ ‫‪ .١٤٢‬ابن كثري‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٣ .‬ص‪.٢٣٩ .‬‬ ‫(‪ )5‬ابن كثري‪ ،‬تفسري القرآن العظيم‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫سامي بن حممد سالمة‪ .‬دار طيبة للنشر والتوزيع‪.‬‬ ‫الطبعة الثانية‪ .1999 ،‬جـ‪ ،٣ .‬ص‪.٢٣٩ .‬‬ ‫(‪ )٦‬ابن زجنويه‪ ،‬األم��وال‪ .‬حتقيق‪ :‬د‪ .‬شاكر‬ ‫ذيب فياض‪ .‬مركز امللك فيصل للبحوث والدراسات‬ ‫اإلسالمية‪ .‬الطبعة األوىل‪ .198٦ ،‬جـ‪ ،١ .‬ص‪.‬‬ ‫‪ .٢٩٩‬الرواية رقم (‪.)461‬‬ ‫(‪ )٧‬أبو عبيد‪ ،‬األم��وال‪ .‬حتقيق‪ :‬خليل حممد‬ ‫هراس‪ .‬بريوت‪ :‬دار الفكر‪ .‬ص‪ .172 .‬احلديث رقم‬ ‫(‪.)3٤8‬‬ ‫(‪ )٨‬أمحد بن حنبل‪ ،‬مسند اإلم��ام أمحد بن‬ ‫حنبل‪ .‬حتقيق‪ :‬شعيب األرن��ؤوط‪ ،‬عادل مرشد‪،‬‬ ‫وآخرين‪ .‬إش��راف‪ :‬د‪ .‬عبد اهلل بن عبد احملسن‬ ‫الرتكي‪ .‬بريوت‪ :‬مؤسسة الرسالة‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .2001‬جـ‪ ،٢٣ .‬ص‪ .٩٠ .‬احلديث رقم (‪.)1٤773‬‬ ‫(‪ )٩‬الدارمي‪ ،‬مسند الدارمي (املعروف بـ «سنن‬ ‫الدارمي»)‪ .‬حتقيق‪ :‬نبيل هاشم الغمري‪ .‬بريوت‪ :‬دار‬ ‫البشائر‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2013 ،‬ص‪ .603 .‬احلديث‬ ‫رقم (‪.)2704‬‬ ‫(‪ )١٠‬النسائي‪ ،‬السنن الكربى‪ .‬حتقيق وختريج‪:‬‬ ‫حسن عبد املنعم شليب‪ .‬بريوت‪ :‬مؤسسة الرسالة‪.‬‬ ‫الطبعة األوىل‪ .2001 ،‬جـ‪ ،8 .‬ص‪ ،54 .‬احلديث رقم‬ ‫(‪.)8626‬‬ ‫(‪ )١١‬البيهقي‪ ،‬دالئل النبوة‪ .‬حتقيق‪ :‬د‪ .‬عبد‬ ‫املعطي قلعجي‪ .‬بريوت‪ :‬دار الكتب العلمية‪ -‬دار‬ ‫الريان للرتاث‪ .‬الطبعة األوىل‪ .1988 ،‬جـ‪ ،٤ .‬ص‪.‬‬ ‫‪.27‬‬ ‫(‪ )١٢‬الرتمذي‪ ،‬اجلامع الكبري (سنن الرتمذي)‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬بشار عواد معروف‪ .‬ب�يروت‪ :‬دار الغرب‬ ‫اإلسالمي‪ .1998 .‬جـ‪ ،٣ .‬ص‪ .١٩٦ .‬احلديث رقم‬ ‫(‪.)1٥82‬‬ ‫(‪ )١٣‬ابن حبان‪ ،‬صحيح ابن حبان (برتتيب ابن‬ ‫بلبان‪« :‬اإلحسان يف تقريب صحيح ابن حبان»)‪.‬‬ ‫حتقيق وختريج وتعليق‪ :‬شعيب األرنؤوط‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫مؤسسة الرسالة‪ .‬الطبعة األوىل‪ .1988 ،‬جـ‪،11 .‬‬ ‫ص‪ .106 .‬احلديث رقم (‪.)٤78٤‬‬ ‫(‪ )١٤‬الطحاوي‪ ،‬شرح مشكل اآلث��ار‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫شعيب األرنؤوط‪ .‬بريوت‪ :‬مؤسسة الرسالة‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .1٩9٤ ،‬جـ‪ ،٩ .‬ص‪ .٢٠٧ .‬احلديث رقم‬ ‫(‪.)3٥79‬‬ ‫(‪ )١٥‬الذهيب‪ ،‬تاريخ اإلسالم ووفيات املشاهري‬ ‫واألعالم‪ .‬املكتبة التوفيقية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌ص‪،١٨١ .‬‬ ‫‪.١٨٢‬‬ ‫الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬القاهرة‪ :‬دار احلديث‪.‬‬ ‫‪ .2006‬جـ‪‌،١ .‬ص‪.476 .‬‬ ‫(‪ )١٦‬العيين‪ ،‬عمدة ال��ق��اري ش��رح صحيح‬ ‫البخاري‪ .‬بريوت‪ :‬دار إحياء الرتاث العربي‪ .‬جـ‪،١٧ .‬‬ ‫ص‪.١٩٢ .‬‬ ‫العسقالني‪ ،‬فتح الباري شرح صحيح البخاري‪.‬‬ ‫ترقيم‪ :‬حممد فؤاد عبد الباقي‪ .‬تعليق‪ :‬ابن باز‪.‬‬ ‫تصحيح وإشراف‪ :‬حمب الدين اخلطيب‪ .‬بريوت‪ :‬دار‬ ‫املعرفة‪ 1379 .‬هـ‪ .‬جـ‪ ،7 .‬ص‪.414 .‬‬

‫ذمارة (‪ )2٩٠‬دوشةممة ‪201٦/٤/١١‬‬

‫‪3‬‬

‫دەربارەى دیالەكتیكی نێگەتیڤ‬ ‫یوڤان شێررات‬ ‫وەرگێڕانی لەئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫پێشڕەو محەمەد‬ ‫هەندێك لە كارەكانی ئــادۆرنــۆ بۆ‬ ‫بەشداریكردن لە فەلسەفەى زانستە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكاندا تەرخانكراون‪ .‬ئەو‬ ‫كتێبەى لەگەڵ ماكس هۆركهایمەر‪ ،‬واتا‬ ‫دیالەكتیكی ڕۆشنگەری‪ ،‬بەهاوبەشی‬ ‫نــووســیــان‪ ،‬لــەم مــیــانــەیــەدا شــوێــن و‬ ‫پێگەیەكی سەنتراڵی هــەیــە‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئەم دەقە وەك بەرهەم و دەربڕینێكی‬ ‫ڕەخنەى مێژوویی سەیر بكەین‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەشــێــت دیالەكتیكی نێگەتیڤ‪ ،‬كە‬ ‫ئــادۆرنــۆ بەتەنها نووسیویەتی‪ ،‬وەك‬ ‫شێوازی ئەپستمۆلۆژییانەى هەمان بابەت‬ ‫لەقەڵەمی بدەین‪.‬‬ ‫ئادۆرنۆ لەمیانەى ژیانی فیكریی خۆیدا‬ ‫بــاوەڕی وابوو مەحاڵە بكرێت گەیشتن‬ ‫بەزانین لە چاالكییەكانی دیكە‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬چاالكیی كۆمەاڵیەتی یان چاالكیی‬ ‫عاتفی‪ ،‬جیابكەینەوە‪ .‬سەرباری ئەوەى‬ ‫بە توندی دژبــەوە بوو ئەپستمۆلۆژیا‬ ‫وەك دیسپلینێكی سەربەخۆ و دابڕاو‬ ‫وەربگرین‪ ،‬بەاڵم لەو شیكارییەى جەختی‬ ‫لەسەر كردۆتەوە‪ ،‬بە ئاستێك‪ ،‬تەنها بە‬ ‫مەسەلەى گەیشتن بەزانینەوە خەریك‬ ‫دەبێت‪ .‬بۆ ئەم كارەش هەوڵیدا بچێتە‬ ‫ئەودیوی ئایدیای تیۆریی ڕەخنەییەوە‬ ‫و جۆرێك لە شێوازی گەیشتن بەزانینی‬ ‫بونیادنا‪ ،‬كە لەخۆیدا ڕەخنەیی بوو‪.‬‬ ‫بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬ویستی بچێتە‬ ‫ئەودیوی ئەو تێگەیشتنەى هۆركهایمەر‬ ‫بــۆ تیۆریی ڕەخــنــەیــی وەك جۆرێك‬ ‫لە جیاكەرەوەى پراكتیكی تیۆرییانە‬ ‫هەیبوو‪ .‬وێــڕای ئەمە‪ ،‬لە دامەزراندنی‬ ‫جــۆرێــك لەتیۆریی ڕەخــنــەیــی‪ ،‬وەك‬ ‫دیالەكتیكی ڕۆشنگەرییش دووركەوتەوە‪.‬‬ ‫ئادۆرنۆ جۆرێك لە فۆرمی گەیشتن بە‬ ‫زانینی بونیادنا‪ ،‬كە لەنێو دڵی خۆیدا‬ ‫ڕەخنەى هەڵگرتبوو‪ .‬بە تەعبیرێك‪،‬‬ ‫بەدوای دامەزراندنی ڕێگایەكی گەیشتن‬ ‫بەزانیندا دەگـــەڕا‪ ،‬كە لەخۆیدا خۆ‪-‬‬ ‫ڕەخنەیی بوو‪ .‬ئەمە هەر ئەو ئایدیایەی‬ ‫دیالەكتیكی نێگەتیڤ بوو‪.‬‬ ‫بەگشتی‪ ،‬دەتوانین وێنای سێ ڕێگای‬ ‫سەرەكیی ئادۆرنۆ بۆ ئایدیای دیالەكتیكی‬ ‫نێگەتیڤ بكەین‪ .‬بەاڵم كۆى ئەم ڕێگایانە‬ ‫بــەدەوروخــولــی چەمكی بیركردنەوە‬ ‫لــە نــا‪-‬شــونــاس (‪non-identity‬‬ ‫‪)thinking‬دا دەسوڕێنەوە‪ .‬سەرەتا‬ ‫ڕێگامان بدەن ئەم چەمكە بناسێنین‪.‬‬ ‫ئــادۆرنــۆ دەیــگــوت بــیــكــردنــەوە لە‬ ‫شوناس پرۆسەیەكە لەكۆى شێوازە‬ ‫ناسراوەكانی زانین و تیۆریزەكردندا‬ ‫بوونی هەیە‪ .‬زانین (‪)Knowledge‬‬ ‫بەپێی پــرۆســەى پۆلێنبەندكردن و‬ ‫هاوشێوەبوون (‪)identification‬‬ ‫كاردەكات‪ .‬سوبێكت ئوبێكتێكی دەرك‬ ‫كردووە و پاشان شوناسەكەى لەڕێگای‬ ‫چەمكێكەوە دیاریدەكات‪ .‬بۆ نموونە‪،‬‬ ‫لەوانەیە ئوبێكتێكی چكۆلە‪ ،‬تاریك و‬ ‫تووكن لەالیەن چەمكی «پشیلە»وە‬ ‫شوناسەكەى دیاریبكرێت‪ .‬لەم پرۆسەیەى‬ ‫ئۆرگانیزەكردنەدا لەڕێگای دیاریكردنی‬ ‫شوناسەوە‪ ،‬بەشێكی خــودی ئوبێكت‬ ‫لەنێو كاتیگۆرییە دروستكراوەكانی ئێمەدا‬ ‫دەتوێتەوە‪ .‬بەو مانایە‪ ،‬كاتیگۆرییەكانی‬ ‫ئێمە ناتوانن بەشێك لە ماناكانی ئوبێكت‬ ‫لەخودی خۆیدا دەرك بكەن‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫بیركردنەوە لە شوناس زەرووریی – یان‬ ‫لەڕاستیدا لەچارەبەدەرە – بەاڵم ئەگەر‬ ‫ئێمە بمانەوێت جیهانی دەوروبـــەری‬ ‫خۆمان بناسین‪ ،‬ئەوا ئەم ڕێگایە لەناو‬ ‫خۆیدا سنووردارێتییەكی جەوهەری هەیە‪.‬‬ ‫كێشەى سنووردارێتیی سروشتیی‬ ‫بیركردنەوە لە شوناس كاتێك بەهێزتر‬ ‫دەبێت ئەگەر ئێمە باوەڕ بەوە بهێنین‬ ‫ئوبێكتەكانمان بە تـــەواوی لەڕێگای‬ ‫چەمكەكانمانەوە ناساندووە‪ .‬یەكێك‬ ‫لە دەرەنجامەكانی ئەم بیروبۆچوونە‪،‬‬ ‫بریتییە لەوەى توانای ناسین و پەیبردن‬

‫بە الوازی یان كێشە گریمانەییەكانی‬ ‫چەمكێك لەدەست دەدەیــن‪ .‬بۆ ئەوەى‬ ‫بــاســەكــەمــان بــە نــمــوونــەیــەك ڕوون‬ ‫كردبێتەوە دەكرێت كاتیگۆری یان چینی‬ ‫شوناس بە وێنەى ئوبێكتێك بشوبهێنین‪.‬‬ ‫وێــنــەیــەك هەمیشە نــوانــدنــەوەیــەكــی‬ ‫تایبەتی و لەڕاستیدا سنووردار و ناقسی‬ ‫ئوبێكتێكە‪ .‬بەمجۆرە‪ ،‬ئەگەر وێنە بە‬ ‫ناسێنەری ســەرتــاســەری ئوبێكتێك‬ ‫دابنێین‪ ،‬ئەوا پۆتێنشیەڵی پەیبردن بە‬ ‫بوونی چەند ڕەگەزێك لەدەست دەدەین‬ ‫كە لەوێنەكەدا بەدی ناكرێن و نەهاتوون‪.‬‬ ‫یەكێك لە دەرەنجامەكانی بیركردنەوە‬ ‫لە شوناس بریتییە لەوەى چەمكەكانی‬ ‫ئێمە جێگای ئوبێكتە واقعییەكان‬ ‫دەگرنەوە‪ .‬ئەمەش ئەو مانایە دەبەخشێت‬ ‫كە ئێمە چیتر سەیری ئوبێكتێك ناكەین‬ ‫و زیاتر سەرقاڵی نواندنەوە و ناساندنی‬ ‫ئــەو ئوبێكتە دەبــیــن‪ .‬بەدەربڕینێكی‬ ‫دیكە‪ ،‬لە بیكردنەوە لە شوناسدا‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەڕاستیدا وێنەكان لەجێگای ئوبێكتە‬ ‫«ڕاستەقینە»كان دادەنێین نەك ئەوەى‬ ‫«وێنەكان»ی سەر بە ئوبێكتەكان لەبری‬ ‫ئوبێكتەكان سەیر بكەین‪ .‬بۆیە بە هەڵە‬ ‫وێنە لەبری ئوبێكتی ڕاستەقینە دەبینین‬ ‫و ئەمەش لەخۆیدا جۆرێكە لە وەهم‪.‬‬ ‫ئادۆرنۆ بەمە دەڵێت پرۆسەى بەشتكردن‬ ‫(‪ .)reification‬ئەم بەشتكردنەى‬ ‫ئامرازەكانی دیاریكردنی شوناس‪ ،‬یان‬ ‫سیستەمی پۆلێنبەندكردنەكانمان‪ ،‬جۆرێك‬ ‫لە گەیشتن بەزانینی لێدەكەوێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫هەڵگری سنووردارێتییەكی جەوهەری و‬ ‫هاوكات وەهمێكیشە‪ .‬بۆ چارەسەركردنی‬ ‫ئەم نەخۆشییەى بیكردنەوە لە شوناس‬ ‫بوو‪ ،‬كە چەمكی بیركردنەوە لەنا‪-‬شوناس‬ ‫داهێنرا و پەرەیپێدرا‪.‬‬ ‫بــیــكــردنــەوە لــەنــا‪-‬شــونــاس گەلێك‬ ‫ئامانجی هەیە‪ .‬لەالیەكەوە‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫سوبێكت لــە ســنــووردارێــتــیــیــەكــانــی‬ ‫زانــیــنــەكــەى خــۆى بــێــدار بــكــاتــەوە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا (بەشێوەی سوبێكتیڤێكی‬ ‫كــەمــتــر)‪ ،‬دەیـــەوێـــت خـــودی چەمك‬ ‫(‪ )concept‬لە سنووردارێتییەكانی‬ ‫چــەمــك ئــاگــادار بــكــاتــەوە‪ .‬ئــادۆرنــۆ‬ ‫دەیــەوێــت جــۆرێــك لەبەدەستهێنانی‬ ‫مەعریفە (زانین) دابهێنێت كە لە میانەى‬ ‫خودی پرۆسەى دیاریكردنی شوناسدا‬ ‫چەمك خۆى نەفی بكاتەوە‪ .‬دەكرێت‬ ‫نموونەیەكی ئەم جۆرە بیركردنەوەیە‬ ‫لەنا‪-‬شوناس لە ناو خــودی كارەكانی‬ ‫ئــادۆرنــۆدا بدۆزینەوە‪ .‬باسەكانی ئەو‬ ‫هەمیشە هاتوچۆیەكە لەنێوان حوكمێك‬ ‫و ڕەتكردنەوەى حوكمەكە‪ ،‬بانگەشەیەك‬ ‫و پێچەوانەى بانگەشەكە‪ :‬زمانێكە پڕە‬

‫«هــەر ئەم شتەیە كە دژ بە یەكێتی‬ ‫دەوەستێتەوە»‪ .‬و هەر ئەم دەربڕینە‬ ‫بەم چەشنە ڕستەیە درێــژە پیدەدات‬ ‫كە لە هەمانكاتدا بۆ ێەكێتی بەرهەمی‬ ‫هــونــەریــی‪ ،‬پێویستمان بــەوە هەیە‪.‬‬ ‫كــەواتــە كــۆى ڕستەكە ئــەم شێوەیە‬ ‫وەردەگرێت‪« :‬ناچوونییەكی لە بەرهەمە‬ ‫هونەرییەكاندا بریتییە لە ئیمانێنت‬ ‫و نــاوەوەى ئــەوان‪ :‬هەر ئەمەیە دژ بە‬ ‫یەكێتی دەوەستێتەوە و لە هەمانكاتدا بۆ‬ ‫گەیشتن بەیەكێتی پێویستی پێیەتی»‪.‬‬ ‫لەم ڕستەیەدا چەمكی «ناچوونییەك»‬ ‫دوو مانای دژبەیەكی هەیە‪ .‬لەالیەكەوە‬ ‫ڕەگەزێكە لە بەرهەمی هونەریدا دەبێتە‬ ‫ڕێگر لەبەردەم یەكێتی كۆى بەرهەمە‬ ‫هــونــەریــیــەكــەدا‪ .‬لــەالیــەكــی دیــكــەوە‪،‬‬ ‫ناچوونییەك هەر ئەو ڕەگەزەیە كە بۆ‬ ‫یەكێتی پێویستمان پێیەتی‪ .‬مەبەستی‬ ‫ئــادۆرنــۆ دەستنیشانكردن و هێنانی‬ ‫چەمكی «یەكێتی» وەك یەكێك لە‬ ‫تایبەتمەندییەكانی بەرهەمی هونەری‪،‬‬ ‫دژ بە نەفیكردنی «یەكێتی» وەك‬ ‫یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی بەرهەمی‬ ‫هونەری دەوەستێتەوە‪ .‬ئامانجی ئادۆرنۆ‬

‫ئەم بەرانبەركێیانەدا ناچاری دەكات‬ ‫هەمیشە دینامیك بێت و بەردەوام باوەش‬ ‫بۆ دژبەرییە تازەكان بكاتەوە‪.‬‬ ‫بــیــركــردنــەوە لــەنــا‪-‬شــونــاس گەلێك‬ ‫خەسڵەت و تایبەتمەندیی جۆراوجۆری‬ ‫هەیە‪ .‬یەكەم‪ ،‬هەوڵێكە بۆ ڕەخنەكردنی‬ ‫ئیمانێنت (ناوەكی) خودی ئەم فۆرمەى‬ ‫بیركردنەوە‪ .‬دووەم‪ ،‬لە هەمانكاتدا‪،‬‬ ‫هەوڵێكە بۆ چوونە ئەودیوی چەمك و‬ ‫گەیشتن بە خودی ئوبێكت‪ .‬ئەم خەسڵەتی‬ ‫دووەمەى بیركردنەوە لەنا‪-‬شوناس ئێمە‬ ‫بەرەو قەڵەمڕەوی بیركردنەوە لەنیمچە‪-‬‬ ‫عیرفانی (‪ )semi-mystical‬نێو‬ ‫بەرهەمەكانی ئــادۆرنــۆ دەبـــات‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەو قەڵەمڕەوەیە (‪ )realm‬كە بە‬ ‫قەولی گەلێك كەس لە واڵتەر بنیامین‬ ‫وەرگــیــراوە (ئــەگــەرچــی خــودی خۆم‬ ‫بــاوەڕم وایە لێرەدا لێكچوونێكی نزیك‬ ‫لەنێوان بنیامین و ئادۆرنۆدا هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم لێكچوونە دەگەڕێتەوە بۆ نزیكیی‬ ‫شهودیی نێوان ئەم دوو بیرمەندە نەك‬ ‫كاریگەریی (دەرەكیی) یەكێكیان بەسەر‬ ‫ئەویدیكەیاندا)‪.‬‬ ‫تــێــگــەیــشــتــن و وێـــنـــا نــیــمــچــە‪-‬‬

‫ئوبێكت دەبیسترێت‪ .‬ئەمە ساتێكی‬ ‫شاعیرانەیە‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬ئەو ساتەى‬ ‫مۆسیقا دەسڕدرێتەوە و ئێمەش تەنها‬ ‫بەرانبەر بە بێدەنگی وەستاوین‪ .‬لێرەوەیە‬ ‫دەشێت بۆ ساتێكی كــورت ڕۆشنایی‬ ‫ئوبێكت بەسەر شوناسە جەوهەرییەكەیدا‬ ‫بدرەوشێتەوە‪ .‬لەبەر ئەمە‪ ،‬ستایلی‬ ‫تــیــۆریــزەكــردنــی ئــادۆرنــۆ دژئــامــێــز و‬ ‫شاعیرانەیە‪ .‬ئەم تیۆریزەكردنە هەوڵێكە‬ ‫بۆ پێناسەكردن و دژایەتیكردنی شوناسە‬ ‫ڕەقەكانی بیركردنەوە پۆلێنبەندسازەكان‬ ‫(‪.)classificatory thought‬‬ ‫لە هەمان كاتیشدا‪ ،‬هەوڵێكە بۆ چوونە‬ ‫ئەودیوی ئەوانە و گەیشتن بەو توانایەى‬ ‫ئوبێكت خۆى لە درەوشانەوەیەكی كورت‬ ‫و شاعیرانەى بێدەنگیی نێوان هەراوزەنای‬ ‫شوناسەكاندا قسە بكات‪.‬‬ ‫بیركردنەوە لەنا‪-‬شوناس بریتییە‬ ‫لــە بێدەنگییەك و لــە هەمانكاتدا‬ ‫نەفیكردنێكیشە‪ .‬نەفیكردنی وێنەی‬ ‫كۆنسێت لەالیەن نا‪-‬وێنەیەكەوە (‪non-‬‬ ‫‪ ،)image‬بەهۆى ساتێك لە نەبوون و‬ ‫غیاببوون‪.‬‬ ‫بــەكــورتــی‪ ،‬نــەفــیــكــردن لــەڕێــگــای‬

‫جولەكەكان بوونەوەری ناعەقاڵنی نەبوون‪ ،‬بەڵكو خودی ئەو‬ ‫ستانداردە «دەرەكی»یانەی عەقاڵنییەت‪ ،‬ناعەقاڵنی بوون كە‬ ‫جولەكەكانیان پێ هەڵدەسەنگاندن‬ ‫لەپارادۆكس‪ .‬ئامانجی ئەم تیۆریزەكردنە‬ ‫بەپێچەوانەى ئــەو شتەى هەندێكجار‬ ‫وادەردەكەوێت‪ ،‬پەرێشانكردنی خوێنەر‪،‬‬ ‫یان پەرەپێدانی جۆرێك لەبیركردنەوەى‬ ‫وەك نیمچە‪-‬ئەفسانەیی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەیەوێت چەمكەكان لەبەرانبەر بە مانا‬ ‫دژبەرەكانیان دابنێت تاكو بەهۆیەوە‬ ‫شوناسەكان هەمیشە نەفی بكرێنەوە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە‪ ،‬ئادۆرنۆ باسێكی دەربارەى‬ ‫بەرهەمە هونەرییەكان و دەربـــارەى‬ ‫چــەمــكــی «ن ــاچ ــوون ــی ــی ــەك»(‪the‬‬ ‫‪)heterogeneous‬ی نێو بەرهەمە‬ ‫هونەرییەكان دەنووسێت‪« :‬ناچوونییەكی‬ ‫لە بەرهەمە هونەرییەكاندا بریتییە لە‬ ‫ناوەوەى ئەو بەرهەمانە»‪ .‬ئەم قسەیە‬ ‫تــا ئــێــرە ڕاســـت و ڕوون و ئاشكرا‬ ‫دەردەكەوێت‪ .‬بەاڵم پاشان دەنووسێت‪:‬‬

‫لە بیركردنەوە لەنا‪-‬شوناس بریتییە‬ ‫لەوەی دیاردەكان‪ ،‬وەك هونەر‪ ،‬بەپێی‬ ‫تایبەتمەنییە مەفهومییەكان پێناسە‬ ‫بكات و پاشان ڕاستەوخۆ خودی ئەم‬ ‫پێناسەیە نەفی بكاتەوە تا لەم ڕێگایەوە‬ ‫ئایدیای هــەمــووجــۆرە بەشتكردنێكی‬ ‫جـــەوهـــەری ڕەتــبــكــاتــەوە‪ .‬ئــادۆرنــۆ‬ ‫دەڵێت لەڕێگای نەفیكردنی بەردەوامی‬ ‫دیاریكردن و خەسڵەتی شوناسەوەیە كە‬ ‫دەتوانین جۆرێك بیركردنەوە بەدیبهێنین‬ ‫بۆ ئەوەى دووچاری لەخۆڕازیبوون نەبێت‬ ‫و گریمانەى ئەوە نەكات كە بەشێوەیەكی‬ ‫تەواو دەستی بەسەر ئوبێكتدا گرتووە‪.‬‬ ‫سەرباری ئەمە‪ ،‬ئەم شێوازە دەبێتە‬ ‫ڕێگر لەبەردەم ئەوەى بیركردنەوە ببێت‬ ‫بە نواندنەوەیەكی وەســتــاو(‪static‬‬ ‫‪ ،)representation‬بەڵكو لەڕێگای‬

‫عیرفانییەكانی ئــادۆرنــۆ لــە قواڵیی‬ ‫هەستكردنە هونەرییەكانی خۆیەوە‬ ‫ســەرچــاوەى گــرتــووە‪ .‬الی ئــادۆرنــۆ‪،‬‬ ‫ڕۆیشتن بۆ ئەودیوی چەمك و گەیشتن‬ ‫بــە خـــودی ئــوبــێــكــت‪ ،‬پێویستی بە‬ ‫ڕۆیشتن بۆ ئەودیوی خودی زمان هەیە‪.‬‬ ‫ئەمە سنووردارێتییە دەرەكییەكانی‬ ‫خــودی چەمكە‪ ،‬واتــا دوورتــریــن خاڵی‬ ‫پرۆسەى دیاریكردنی شوناس‪ ،‬سنوورە‬ ‫دەرەكییەكانی چەمكەكانمان ئاشكرا‬ ‫دەكات (و دواجار لێكچوونێكی نزیكی‬ ‫لەگەڵ چەمكی بــــااڵ(‪)sublime‬ی‬ ‫كانتیدا هەیە)‪ .‬ئەمە ئەو خاڵەیە كە‬ ‫زمــان دەچێتە ئەودیوی سنوورەكانی‬ ‫خۆی و لە بێدەنگیدا بزر دەبێت‪ .‬لەم‬ ‫خــاڵــەدا‪ ،‬دەنــگــی مــرۆڤ بــزر دەبێت‬ ‫و بۆ ساتێك نوزەیەكی «دەنــگ»ی‬

‫شوناسێكی دژبــەر لەگەڵ شوناسێكی‬ ‫پۆزەتیڤ و بە غیابی شوناسێك بەرانبەر‬ ‫بــە شوناسێكی ئــامــادە ڕوودەدات‪.‬‬ ‫دیالەكتیكی نێگەتیڤ لەڕێگای ناكۆكی و‬ ‫نەبوون یان غیاببوونەوە ئیش دەكات‪.‬‬ ‫هــەردووكــیــان هەوڵگەلێكن بۆ ئــەوەى‬ ‫سروشتی بەشتكردنی شتی سازگار‬ ‫و نــادژبــەر‪ ،‬عــەقــانــی‪ ،‬پــۆزەتــیــڤ و‬ ‫بیركردنەوە لەشوناس وێران بكەن‪.‬‬ ‫ئەگەر لەبیرمان بێت كە ئادۆرنۆ لەكاتی‬ ‫دەركەوتنی نازیزمدا لە ئەڵمانیا و ڕاكردنی‬ ‫بۆ تاراوگە لە ویالیەتە یەكگرتووەكان‪،‬‬ ‫خەریكی نووسین بوو دژی زەمینەكانی‬ ‫ئەم دەركەوتنە‪ ،‬ئەوا ئێمە دەتوانین لەو‬ ‫ڕەوتانە تێبگەین كە كاریگەرییان لەسەر‬ ‫دروستبوون و هاتنەئارای ئەم ئایدیا ئاڵۆز‬ ‫و ناڕوونانە هەبووە‪ .‬یەكەم‪ ،‬مێژووییەكی‬

‫قوڵ لەنێو بیركردنەوەی ئەڵمانیدا هەیە‬ ‫كە ســەرچــاوەى لە ڕۆشنگەری و بەر‬ ‫لە ڕۆشنگەری وەرگــرتــووە‪ ،‬و بەپێی‬ ‫ئەو عەقاڵنییەتە لەهەموو ڕوویەكەوە‪،‬‬ ‫بەتایبەت لــەڕووی ئەخالقییەوە – بۆ‬ ‫نموونە كانت – وەك شتێكی پۆزەتیڤ‬ ‫ســەیــری دەكــرێــت‪ .‬یەكێك لــە ڕەوتــە‬ ‫بەهێزەكانی بیركردنەوەى دژایەتیكردنی‬ ‫جــولــەكــە (‪ )anti-Semitic‬لە‬ ‫فەلسەفەی ئەڵمانیدا لە دەوروبەری ئەم‬ ‫ئایدیایەوە دروست بووبوو كە جولەكەكان‬ ‫ناعەقاڵنین‪ .‬بەمجۆرە بیریان دەكردەوە‬ ‫كە عەقڵگەرایی شتێكە لە جەوهەری‬ ‫جولەكەدا بوونی نییە‪.‬‬ ‫وێڕای ئەمە‪ ،‬بەگشتی ئایدیا نازییەكان‬ ‫بەیەكسان لەگەڵ هەیمەنەى زانست و‬ ‫تەكنەلۆژیا و جۆرەكانی عەقاڵنییەتی‬ ‫وابەستە پێیەوە‪ ،‬سەیركراوە‪ .‬ئادۆرنۆ‪،‬‬ ‫وەك ڕۆشنبیرێكی بەڕەگەز جولەكە‪،‬‬ ‫دژایــەتــی ئــەم دەمارگیرییەى دەكــرد‬ ‫كە دەیگوت جولەكەكان بــوونــەوەری‬ ‫ناعەقاڵنین و هــەروەهــا دژایــەتــی ئەو‬ ‫تێگەیشتنەیشی دەكــرد كە دەیگوت‬ ‫عەقڵ بە هەیمەنەی تەكنەلۆژیی‪-‬زانستی‬ ‫بەستراوەتەوە‪ .‬بۆیە‪ ،‬ئەو پاڵنەرێكی‬ ‫بــەهــێــزی هــەبــوو تـــاوەكـــو جــۆرێــك‬ ‫عەقاڵنییەت لەناو ئەو شتەدا بدۆزێتەوە‬ ‫كە ڕۆشنگەری بااڵدەست و كولتووری‬ ‫زانستی‪-‬تەكنەلۆژیی وەك شتێكی‬ ‫ناعەقاڵنی ڕەتیان كردۆتەوە‪ .‬جولەكەكان‬ ‫بوونەوەری ناعەقاڵنی نەبوون‪ ،‬بەڵكو ئەوە‬ ‫خودی ئەو ستانداردە «دەرەكی»یانەی‬ ‫عــەقــانــیــیــەت‪ ،‬نــاعــەقــانــی بـــوون كە‬ ‫جولەكەكانیان پێ هەڵدەسەنگاندن‪.‬‬ ‫لەڕاستدا‪ ،‬ئادۆرنۆ زیاتر لەمەش ڕۆیشت‬ ‫و بەڵگەى ئەوەى هێنایەوە كە ڕۆشنگەری‬ ‫لەزۆر ڕووەوە خۆى ناعەقاڵنییە! ئەى‬ ‫ئــەوە ڕۆشنگەری نەبوو كە الیەنگر و‬ ‫بەرگریكاری بیركردنەوە لە شوناسی‬ ‫پۆزەتیڤ لە كــۆی قەڵەمڕەوەكانی‪،‬‬ ‫ناسین و تیۆری‪ ،‬ڕیاڵ و ئایدیال بوو؟ و‬ ‫كۆى ئەمانە بەشتبوون و ناعەقاڵنییەتیان‬ ‫لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫ئادۆرنۆ هەوڵیدەدا دژ بە هەیمەنە و‬ ‫نفوزی بیركردنەوە لە شوناسی پۆزەتیڤ‬ ‫بووەستێتەوە‪ .‬دیالەكتیكی نێگەتیڤ‬ ‫شیكارییەك بوو بۆ شوناس و بیركردنەوە‬ ‫لەشوناس و هــەروەهــا لە هەمانكاتدا‬ ‫نموونەیەكیش بوو لە بیركردنەوە لەنا‪-‬‬ ‫شوناس‪ .‬دواجار‪ ،‬ئەگەر كانت دەیگوت‬ ‫بیركردنەوە لە شوناسی سیستەماتیك‬ ‫بونیادی عەقڵە‪ ،‬ئــەوا بێهودە نییە‬ ‫چــاوەڕوانــی ئــەوە بین بەرهەمەكانی‬ ‫بە خــودی ئــەو ڕێگایە بنووسێت كە‬ ‫پێیوایە عەقاڵنییە‪ .‬ئادۆرنۆش هەر ئەم‬ ‫كــارەى كـــردووە‪ ،‬جگە لــەوەى فۆرمی‬ ‫بەڵگەهێنانەوەى ئــەو بیركردنەوە‬ ‫لەشوناسی پۆزەتیڤ ڕووبەڕووی تەنگژە‬ ‫و قەیران دەكــاتــەوە كە ڕیشەگەلێكی‬ ‫قوڵی لەنێو نەریتی خۆرئاوادا هەیە‪.‬‬ ‫(بەهەرحاڵ‪ ،‬ئاگاتان لەوە بێت كە‬ ‫ئادۆرنۆ پۆست‪-‬مۆدێرنیست نییە‪ .‬هەروەها‬ ‫بەرگریكاری هیچجۆرە نۆمینالیزمێكیش‬ ‫نییە‪ .‬بەپێچەوانە و دژ بە نیچە – لە‬ ‫بەرهەمەكانی دواتریدا – ئادۆرنۆ باوەڕی‬ ‫وایە ئوبێكتەكان «بوونی دەرەكی» و‬ ‫شوناسە جەوهەرییەكانی خۆیان هەیە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا‪ ،‬ئادۆرنۆ بەچەشنێكی سەیر و‬ ‫سەمەرە «ڕیالیست»ـە‪ .‬بەباوەڕی ئەو‪،‬‬ ‫ئێمە گومان لە توانای خۆمان لە ناسینی‬ ‫ئەم شوناسانە دەكەین نەك لە خودی‬ ‫ئوبێكتەكان‪ .‬پێدەچێت باشترین ناوێك‬ ‫بۆ خودی ئادۆرنۆی دابنێین لەالیەكەوە‬ ‫«ڕیالیستی جــادوویــی» و لەالیەكی‬ ‫دیكەوە عەقڵگەرای ئایدیالیست بێت)‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪Yvoanne‬‬ ‫‪Sherratt:‬‬ ‫‪Continental Philosophy of‬‬ ‫‪Social Science (Hermeneutics,‬‬ ‫‪Genealogy and Critical Theory‬‬ ‫‪from Ancient Greece to‬‬ ‫‪the Twenty-First Century),‬‬ ‫‪Cambridge University Press,‬‬ ‫‪2006, pp.211-215.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٩٠‬دوشةممة ‪201٦/٤/١١‬‬

‫‪4‬‬

‫لەوەهمی حەقیقەتەوە بۆ حەقیقەتی وەهم‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫ئایا حەقیقەت وەهمە یان حەقیقەت‬ ‫حەقیقەتێكی هەیە‪ ،‬یان وەهم حەقیقەتە؟‬ ‫جیاوازی چییە لەنێوان وەهمی حەقیقەت‌و‬ ‫حەقیقەتی وەهــمــدا؟ ئایا مرۆڤەكان‬ ‫بەگشتی لەحەقیقەتدا دەژیـــن یان‬ ‫لەوەهمدا؟ ئەگەر لەوەهمدا دەژین ئەوا‬ ‫ئەو فاكتەرانە چین كە وەهمیان لەمرۆڤ‬ ‫كردوە بەحەقیقەت؟‬ ‫بەر لە هەر شتێك دەبێت ئەوە بزانین كە‬ ‫هەمیشە لەهۆشیاریی سادەی جەماوەردا‪،‬‬ ‫حەقیقەت‌و وەهم تێكەڵ بەیەكتر دەبن‪،‬‬ ‫سنورێك بۆ جیاكردنەوەیان لەیەكتر‬ ‫نامێنێتەوە‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە كە پێوەری‬ ‫خەڵكی بەگشتی بۆ ناسین‌و جیاكردنەوە‪،‬‬ ‫تەنیا بریتییە لە هەستەكان‪ ،‬لەبینین‌و‬ ‫درككردنی سەرەتایی‌و روكەشی دیاردەو‬ ‫بابەتەكان‪ .‬توانای بینینی مرۆڤەكان‬ ‫بەگشتی‪ ،‬تەنیا لەسنوری بینراودا‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬سنوری زانینیشیان لە‬ ‫چوارچێوە گشتی‌و بەرتەسكەكەی زانین‬ ‫تێپەڕناكات‪.‬‬ ‫گرفتی سەرەكی لێرەدا‪ ،‬لەم روانینە‬ ‫روكاریی‌و سادەیەی چینی جەماوەردا‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو لــەوەدایــە كە زۆرێــك لە‬ ‫كەسانی بەناو نوخبەش لەهەمان ئاستی‬ ‫بینین‌و درككردندا دەمێننەوە‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫كەسانێكی بــەنــاو ئەكادیمی‌و زانــاو‬ ‫بیریاریش گیرۆدەی هەمان قەیرانن‪.‬‬ ‫كەم نین ئەو بابەتانەی بە حەقیقەتیان‬ ‫دەزانین‌و‪ ،‬لەراستیشدا وەهمن‪ ،‬سەیر‬ ‫لەوەدایە هەمیشە بازنەی وەهم لە ژیانی‬

‫مــرۆڤــەكــانــدا گــەلــێــك فــراوانــتــرە لە‬ ‫بازنەی حەقیقەت‪ ،‬پێدەچێت یەكێك‬ ‫لە هۆكارەكانی ئــەوە بێت كە گــەڕان‬ ‫بـــەدوای حەقیقەتدا هەوڵێكی زۆری‬ ‫دەوێت‪ ،‬لەكاتێكدا كە وەهم بەشێوەیەكی‬ ‫سروشتی‌و بۆخۆی ئامادەیە‪.‬‬ ‫تەسكیی سنوری حەقیقەت بەراورد بە‬ ‫وەهم‪ ،‬وایكردوە حەزكردنمان لەحەقیقەت‬ ‫كەمتر بێت‪ .‬حەقیقەت بریندارمان دەكات‌و‬ ‫لەگەڵ ئــازاردا روبــەڕومــان دەكاتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم وەهــم مایەی شــادی‌و ئارامیی‌و‬ ‫ئاسودەییە‪ .‬مرۆڤ بەسروشت خولیای‬ ‫جیهانێكی فــراوان‌و بێسنورو بێیاسایە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە مەیلی بەالی وەهمدایە نەك‬ ‫حەقیقەت‪ .‬حەقیقەت زیاتر مــاددی‌و‬ ‫مەئلوف‌و ئەقڵییە‪ ،‬لەبەرامبەردا وەهم‬ ‫پتر مەعنەوی‌و نامەئلوف‌و رۆحییە‪.‬‬ ‫ئەوەی مایەی سەرنجە سەبارەت بە‬ ‫دەســەاڵتــی وەهــم‪ ،‬ئەوەیە كە زۆرێــك‬ ‫لــە مــرۆڤــەكــان‪ ،‬دوای گەڕانێكی زۆر‬ ‫بەدوای حەقیقەتدا‪ ،‬سەریان لەوەهمەوە‬ ‫دەردەچــێــت‪ ،‬دەگەنە وەهمێك یاخود‬ ‫وەهمگەلێك‪ ،‬گەورەترو وەهمیتر لەوانەی‬ ‫الی خەڵكە گشتیەكە بونی هەیە!‬ ‫ئــەگــەر گـــەڕان بـــەدوای حەقیقەتدا‬ ‫ێ نەبێت بە ئاشنابون بەدنیای‬ ‫هــاوڕ ‌‬ ‫وەهم‌و دەسەاڵتی وەهم‪ ،‬دەبێتە گەڕانێك‬ ‫كە ئەگەری گەیشتن بە حەقیقەت تێیدا‬ ‫الواز دەبێت‪ ،‬لەبەرامبەریشدا ئەگەری‬ ‫حەقیقەت زیاتر ماددی‌و مەئلوف‌و ئەقڵییە‪ ،‬لەبەرامبەردا وەهم پتر مەعنەوی‌و نامەئلوف‌و رۆحییە‬ ‫تێكەڵكردنی وەهم بە حەقیقەتیش تێیدا‬ ‫لــەوەهــم‪ ،‬وەهمەكانیش بەحەقیقەت ئەوەی لەبواری ژیانی واقیعیی‌و عەمەلیی مرۆڤەكانە‪.‬‬ ‫بەهێزدەبێت‪.‬‬ ‫هەر كاتێك وەهم بو بە موڵكی كەسێك‬ ‫زۆربــــەی حەقیقەتەكان وەهــمــن‪ ،‬ناسێنراون‪ ،‬لەو روەوە كە كۆنترۆڵێكی مرۆڤەكاندا زاڵ‌و بــەرقــەرارە‪ ،‬جیهانی‬ ‫یــاخــود ئ ــەوان ــەی بەگشتی بــەنــاوی حەقیقەتیانەی ژیان‌و بون‌و بیركردنەوەو وەهمە‪ .‬حەقیقەت ئەگەر هەبێت تەنیا یاخود گروپێكی دیاریكراو‪ ،‬واتە خۆیان‬ ‫حەقیقەتەوە ناسراون بەزۆریی بریتین رەفــتــارو هەڵوێستی ئێمەیان كــردوە‪ .‬الی نوخبەیەكی زۆر كــەم‌و دەگمەنی بە تاكە خــاوەنــی راستەقینەی دانــا‪،‬‬ ‫لەوەهمێكی ئاسودەكەرەوە دەگۆڕدرێت‬ ‫بۆ بەناو حەقیقەتێكی ئازاردەر‪ .‬حەقیقەت‬ ‫چونكە الی وەهمگەرایان وەهمە‪ ،‬كێشەو‬ ‫قــەیــران زۆر دەنــێــتــەوە‪ ،‬بــەاڵم وەهــم‬ ‫لەبەرئەوەی حەقیقەتە لەالیان‪ ،‬گرفت‬ ‫لەگەڵ خۆیدا دروست ناكات‪ .‬مرۆڤیش‬ ‫شەیدای وەهمە‪ ،‬چونكە ئەفسانەگەرو‬ ‫خورافەخوازە‪ ،‬عاشقی دنیای خەیاڵ‌و‬ ‫خەونە‪ .‬وەك بڵێیت مرۆڤ واقیعی ژیانی‬ ‫خۆی بەنامۆ لە جەوهەری خۆی بزانێت‪،‬‬ ‫یاخود كەمتر لەوەهم پێی ئاشنا بێت‪.‬‬ ‫هەژمونی گەورەو راستەقینەی وەهم‬

‫هەمیشە بازنەی وەهم لە ژیانی مرۆڤەكاندا گەلێك فراوانترە لە‬ ‫بازنەی حەقیقەت‪ ،‬پێدەچێت یەكێك لە هۆكارەكانی ئەوە بێت كە‬ ‫گەڕان بەدوای حەقیقەتدا هەوڵێكی زۆری دەوێت‪ ،‬لەكاتێكدا كە‬ ‫وەهم بەشێوەیەكی سروشتی‌و بۆخۆی ئامادەیە‬

‫لەهەناوی حەقیقەتێكی گەورەوە درێژە‬ ‫بە بــون‌و ژیانی خۆی دەدات‪ ،‬كە ئەو‬ ‫حەقیقەتەش بونی مرۆڤە‪ .‬واتە مرۆڤ‬ ‫كە خۆی دیارترین حەقیقەتە‪ ،‬هۆكاری‬ ‫دروســتــكــردنــی حــەقــیــقــەت‌و خــاوەنــی‬ ‫تیۆریزەكردنە بۆ پرسی بەحەقیقەتكردن‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتیشدا هەر ئــەوە داهێنەری‬ ‫وەهـم‌و‪ ،‬گەورەكردنی بەردەوامی فەزا‌و‬ ‫دەسەاڵتی وەهم‪.‬‬ ‫هەوڵی بەردەوامی مرۆڤ دروستكردنی‬ ‫وەهم‌و هەوڵدان بۆ ژیانكردنە لە سایەیدا‪.‬‬ ‫مرۆڤ زۆر هەوڵیدا لە ئەفسانەو ئاین‌و‬ ‫خودا خۆی رزگاربكات‪ ،‬كە چی لەوالوە‬ ‫هەوڵی بەئەفسانەكردن‌و بەخوداكردنی‬ ‫ئــەقـڵ‌و زانــس ـت‌و ئایدیۆلۆژیاكانیدا‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا كە ئەمانە (واتــە ئەقڵ و‬ ‫زانست‌و ئایدۆلۆژیا) حەقیقەت بون‪.‬‬ ‫لــەپــاڵ بــە ئــەفــســانــەكــردنــی ئــەم‬ ‫حەقیقەتانەشدا‪ ،‬هەمیشە هەوڵیداوە‬ ‫لەرێی هونەرو ئەدەبەوە وەهمگەرایی‌و‬ ‫ێ بدات و‬ ‫وەهمپەروەریی خۆی درێژە پ ‌‬ ‫ێ وەهم‬ ‫بیهێڵێتەوە‪ ،‬چونكە مرۆڤ بەب ‌‬ ‫نــاژی‌و هەڵناكات‪ ،‬كەواتە وەهــم نەك‬ ‫تەنیا حەقیقەتەكان گەمارۆدەدات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫زۆرجــار داهێنەری ئەو حەقیقەتانەش‬ ‫پەلكێش دەكات بۆ ناو خۆی‪.‬‬ ‫حەقیقەت رێژەییە‪ ،‬بەاڵم وەهم رەها‪،‬‬ ‫هەر بۆیە حەقیقەت سنوردارەو وەهم‬ ‫بێسنور‪ .‬ماڵی وەهم یەقینە‪ ،‬لەئامادەگیی‬ ‫یەقینیشدا گومان دەوەستێـت‌و پرسیار‬ ‫كۆتایی دێت‬ ‫بۆ ئەوەی لەوەهمی حەقیقەت تێبگەین‪،‬‬ ‫ێ بە حەقیقەتی ‌وەهم ئاشنا بین‪،‬‬ ‫دەب ‌‬ ‫لەو سۆنگەیەشەوە كە حەقیقەتی ‌وەهم‬ ‫بەر لە هەر شتێك لەوەهمی حەقیقەتدا‬ ‫پــەنــهــانــە‪ ،‬بــەو پێیەی وەهمەكانی‬ ‫حەقیقەت گەورەترین‌و ترسناكترین جۆری‬ ‫وەهمن‪ ،‬وەكچۆن سەختترین ئاستەنگی‬ ‫بــەردەم ناسینی راستەقینەی وەهــم و‬ ‫لەمپەری تــەواوی بینینی وەهمەكانی‬ ‫حەقیقەتە‪ .‬لێرەشەوەیە كە ئەگەری بە‬ ‫حەقیقەتبونی وەهم گەلێك زیاترە لە‬ ‫توانای كەشفكردنی حەقیقەتەكانی وەهم‌و‬ ‫وەهمەكانی حەقیقەتیش لەهەمانكاتدا‪.‬‬ ‫مرۆڤ خۆی تاكە داهێنەری راستەقینەی‬ ‫وەهمە‪ ،‬كەچی دەبێت بەكۆیلەی وەهم‪.‬‬

‫بنه‌ڕه‌ت ‌‌ه فه‌لسه‌فییه‌كانی هیومانیزمی تیۆری‬ ‫لويی ئالتۆسێر‬ ‫و‪ .‬هاوار محه‌مه‌د‬ ‫مرۆڤ سه‌نته‌ری جیهانه‌كه‌ی خۆیه‌تی‪،‬‬ ‫بــ ‌ه واتـــا فه‌لسه‌فییه‌كه‌ی وش ـه‌ك ـه‌؛‬ ‫مــرۆڤ چییه‌تيى بنه‌ڕه‌تی و ئامانجی‬ ‫جیهانه‌كه‌یه‌تى‪ .‬ده‌توانین به‌م ‌ه بڵێین‬ ‫هیومانیزمی تیۆریی ب ‌ه واتای به‌هێزی‬ ‫وشه‌كه‌‪.‬‬ ‫ده‌كرێت لـه‌وه‌دا له‌گه‌ڵم كۆك بن ك ‌ه‬ ‫ماركس‪ ،‬دوای ئه‌وه‌ی به‌قووڵی كێشه‌كه‌ی‬ ‫فۆیه‌رباخی ده‌رباره‌ی چییه‌تی جۆره‌كی‬ ‫مرۆڤ [نوع اإلنسان] و نامۆبوونی وه‌رگرت‬ ‫و به‌رده‌وامیی پێدا‪ ،‬به‌اڵم به‌ته‌واوی ل ‌ه‬ ‫هیومانیزمی تیۆریی فۆیه‌رباخ دابڕاو ئه‌م‬ ‫دابڕانه‌یش به‌شێوه‌یه‌كی ڕیشه‌یی مۆركی‬ ‫خۆی له‌سه‌ر مێژووی فیكری ماركس‬ ‫جێهێشت‪.‬‬ ‫بــــه‌اڵم ده‌مـــه‌وێـــت لــه‌مــه‌ دوورتــــر‬ ‫بـــڕۆم‪ ،‬چونك ‌ه فــۆی ـه‌ربــاخ كه‌سێكی‬ ‫سه‌یری فه‌لسه‌فیی ‌ه ك ‌ه ئه‌م خاسیه‌ت ‌ه‬ ‫ده‌نوێنێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه تكام وای ‌ه ڕێم بده‌ن‬ ‫بـــه‌م جـــۆر‌ه گــوزارشــتــی لــێ بــكـه‌م‪:‬‬ ‫«ئه‌و ئه‌ركێكی ڕاپـه‌ڕانــد»‪ .‬فۆیه‌رباخ‬ ‫هیومانیزمێكی زۆر ئاشكرا و ڕاگه‌یه‌نراوی‬ ‫هه‌بوو‪ .‬به‌اڵم ل ‌ه پشتییه‌و‌ه میراتێكی‬

‫دێرینی ئه‌و فه‌یله‌سوفان ‌ه هه‌بوو ك ‌ه وه‌ك‬ ‫ئه‌و خۆیان ڕانه‌‌گه‌یاندبوو‪ ،‬كه‌چی كه‌متر‬ ‫ل ‌ه فۆیه‌رباخیش ب ‌ه مرۆڤه‌و‌ه سه‌رقاڵ‬ ‫نه‌بووبوون؛ هه‌ڵبه‌ت ئه‌م ‌ه دۆزینه‌و‌ه و‬ ‫كه‌شفێكی ئه‌وتۆ نیی ‌ه و‪ ،‬ئینجا خۆیشم‬ ‫ده‌پارێزم له‌وه‌ی ل ‌ه به‌های ئه‌م نه‌ریت ‌ه‬ ‫گ ـه‌وره‌ی ـه‌ی هیومانیزم كه‌مبكه‌مه‌وه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ فه‌زڵێكی مێژوویی له‌وه‌دا هه‌ی ‌ه‬ ‫ك ـ ‌ه دژی ده‌ره‌بــــه‌گ و دژی كه‌نیس ‌ه‬ ‫و ئایدیۆلۆژییه‌كه‌ی خه‌باتی كــردوو‌ه‬ ‫و‪ ،‬كـه‌رامـه‌ت و پێگه‌یه‌كی گرنگی ب ‌ه‬ ‫مــرۆڤ به‌خشیوه‌‪ .‬ب ـه‌اڵم ده‌بێت ئه‌و‌ه‬ ‫بڕه‌وێنینه‌و‌ه ك ‌ه من دژی ئه‌وه‌م بوونی‬ ‫ئه‌م ئایدیۆلۆژیی ‌ه هیومانیستییانه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مگه‌لێكی مه‌زن و بیریاری گه‌وره‌ی‬ ‫به‌رهه‌مهێناوه‌‪ ،‬بشێت ل ‌ه بۆرژوازییه‌تی‬ ‫گه‌شه‌سه‌ندووی جیابكه‌ینه‌و‌ه ك ‌ه ئه‌م‬ ‫ئایدیۆلۆژییان ‌ه گوزارشتییان ل ‌ه خولیا و‬ ‫ویسته‌كانی كردوو‌ه و‪ ،‬خۆیان كردوو‌ه ب ‌ه‬ ‫ده‌ربڕی پێویستیی ‌ه ئابووریی ‌ه بازرگانی‬ ‫و سه‌رمایه‌داریی ‌ه په‌سه‌ندكراوه‌كان و‪،‬‬ ‫ئینجا بڕیاریان ل ‌ه یاسای نوێ داوه‌‪،‬‬ ‫واتـ ‌ه هه‌مان یاسای كۆنی ڕۆمانی ك ‌ه‬ ‫ده‌ستكاری كراو‌ه و گــۆڕاوه‌ بۆ یاسای‬ ‫بازرگانیی بۆرژوازی‪[ .‬ناوه‌ڕۆكی یاساك ‌ه‬ ‫ئه‌مه‌یه‌‪ ]:‬مرۆڤ كه‌سێكی ئازاده‌‪ ،‬مرۆڤی‬ ‫ئازاد یان بكه‌ری كردار و بیره‌كانی به‌ر‬

‫ل ‌ه هه‌موو شتێك مرۆڤێكی ئازاده‌ له‌وه‌دا‬ ‫ك ‌ه خــاوه‌نــی شتێك بێت و بكڕێت و‬ ‫بفرۆشێت‪ ،‬ئه‌و كه‌سێكی بكه‌ر‌ه ل ‌ه ڕووی‬ ‫یاساییه‌وه‌‪.‬‬ ‫قسه‌كه‌م كورت ده‌كه‌مه‌و‌ه و پێموای ‌ه‬ ‫جگ ‌ه لـ ‌ه چه‌ند حاڵه‌تێكی ئــاوارت ـه‌ی‬ ‫نــاوه‌خــت‪ ،‬نه‌ریتی مه‌زنی فه‌لسه‌فه‌ی‬ ‫كالسیك س ـه‌رل ـه‌نــوێ ل ـ ‌ه كۆمه‌ڵێك‬ ‫كاتیگۆریی نوێدا ده‌رده‌كـه‌وێــتـه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫سیسته‌مه‌كه‌ی بریتیی ‌ه ل ـه‌وه‌ی مرۆڤ‬ ‫مافی زانینی هه‌بێت‪ ،‬ئه‌و مرۆڤه‌ی ك ‌ه‬ ‫ئه‌م نه‌ریت ‌ه كردوویه‌تیی ‌ه سوبێكتێكی‬ ‫كارای تیۆریی ‌ه مه‌عریفییه‌كانی‪ -‬هه‌ر ل ‌ه‬ ‫كۆجیتۆو‌ه هه‌تا سوبێكتی ئه‌زموونگه‌را و‬ ‫ئینجا سوبێكتی ترانسێندێنتاڵ‪-‬؛ هه‌روه‌ها‬ ‫ئه‌م نه‌ریت ‌ه باسی له‌و‌ه كردوو‌ه ك ‌ه مرۆڤ‬ ‫مافی مامه‌ڵ ‌ه و هه‌ڵسوكه‌وتی [بـه‌و‬ ‫شتانه‌و‌ه ك ‌ه خاوه‌نییه‌تی] هه‌یه‌‪ ،‬ئیدی‬ ‫كردی ب ‌ه سوبێكتێكی كــارای ئابووری‬ ‫و ئه‌خالقی و سیاسی‪ .‬من پێموایه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه ئه‌م ‌ه شتێك ‌ه ناتوانم بیسه‌لمێنم‪،‬‬ ‫مافی ئه‌وه‌م هه‌ی ‌ه جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌و‌ه‬ ‫بكه‌مه‌وه‌ ك ‌ه كاتیگۆری مــرۆڤ‪ ،‬به‌و‬ ‫ڕواڵه‌ت ‌ه جیاوازانه‌یه‌و‌ه كه هه‌ ‌م تێیاندا‬ ‫ده‌رده‌كــه‌وێــت و ه ـه‌م ونیش ده‌بێت‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها كاتیگۆریای چییه‌تی مرۆیی و‬ ‫كاتیگۆریای جۆری مرۆیی‪ ،‬ڕۆڵێكی تیۆریی‬

‫كۆمه‌ڵگ ‌ه و فه‌لسه‌فه‌كانی مێژووی باو‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها نه‌ریتی فه‌لسه‌فه‌ی كالسیك‬ ‫و‪ ،‬له‌مه‌یشه‌و‌ه سه‌رجه‌م ئایدیۆلۆژیای‬ ‫بۆرژوازی‪ ،‬پێكه‌و‌ه ده‌خات ‌ه ژێر پرسیار‬ ‫و جێی گومان‪.‬‬ ‫ئینجا ده‌ڵێم‪ :‬ناهیومانیزمی تیۆری‬ ‫الی ماركس یه‌كه‌م و به‌ر له‌هه‌ر شتێك‬ ‫ناهیومانیزمی فه‌لسه‌فییه‌‪ .‬خۆ ئه‌گه‌ر‬ ‫ئــه‌وه‌ی وتــم هه‌ندێك حه‌قیقه‌تی تێدا‬ ‫بێت‪ ،‬ئه‌وا ده‌بێت له‌و بۆچوونه‌ی نزیك‬ ‫بكه‌ینه‌و‌ه كـ ‌ه ده‌ربــــاره‌ی په‌یوه‌ندی‬ ‫مــاركــس بـ ‌ه سپینۆزا یــان هیگڵ یان‬ ‫دژی فه‌لسه‌ف ‌ه ئۆرگیناڵیسته‌كان و‬ ‫سوبێكتگه‌راكان وتوومانه‌‪ ،‬به‌م جۆره‌یش‬ ‫قه‌ناعه‌ت به‌و بۆچوونه‌ی سه‌ره‌و‌ه ده‌كه‌ین‬ ‫[وات ‌ه ناهیومانیزمی ماركس دوورتر ل ‌ه‬ ‫فۆیه‌رباخ ده‌ڕوات]‪ .‬هه‌ر ب ‌ه ڕاستیش‬ ‫ئه‌گه‌ر سه‌رنج له‌و ده‌قـ ‌ه سه‌ره‌كییان ‌ه‬ ‫بده‌ین ك ‌ه ل ‌ه فه‌لسه‌فه‌ی ماركسیزمدا ب ‌ه‬ ‫ده‌قی یه‌كالكه‌ره‌و‌ه داده‌نرێن‪ ،‬ئه‌وا نابینین‬ ‫ك ‌ه كاتیگۆریای مرۆڤ یان هه‌ر فۆرمێكتر‬ ‫ل ‌ه فۆڕمه‌كانی ڕابردوو و یان فۆرمێكی‬ ‫گریمانه‌كراوی ئه‌م كاتیگۆریایه‌ی تێدا‬ ‫هه‌بێت‪.‬‬

‫سه‌ره‌كییان ل ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه كالسیكیی ‌ه زان ـه‌ر و سوبێكتی بكه‌ر‪ ،‬مــۆری خۆی‬ ‫پێش‌ماركسییه‌كاندا گێڕاوه‪ ،‬دیار‌ه ئه‌م ‌ه ل ‌ه فه‌لسه‌فه‌ی كالسیكی ده‌دات و‪ ،‬هه‌ر‬ ‫بۆچوونێك ‌ه ناتوانم لێره‌دا به‌ته‌واوه‌تی له‌م فه‌لسه‌فه‌یه‌و‌ه هه‌تا ئه‌و مانیفێست ‌ه‬ ‫بـه‌ڵــگـه‌ی پێویستی بــۆ بــخ ـه‌م ـه‌ڕوو‪ .‬قه‌شه‌نگ ‌ه درێژده‌بێته‌و‌ه ك ‌ه الی فۆیه‌رباخ‬ ‫كاتێك باس له‌و ڕۆڵ ‌ه تیۆریی ‌ه ده‌كه‌م ده‌یبینین و تێیدا ئـه‌و‌ه ڕاده‌گه‌یه‌نێت‬ ‫ك ‌ه كاتیگۆرییه‌ك ده‌یگێڕیت‪ ،‬مه‌به‌ستم ده‌توانێت مه‌سه‌له‌ك ‌ه كورتبكاته‌وه‌‪:‬‬ ‫‌یه تێهه‌ڵكێش ب ‌ه كاتیگۆریيه‌كانی فۆیه‌رباخ فره‌یی سیفات ‌ه مرۆییه‌كان ل ‌ه‬ ‫ئه‌وه ‌‌‬ ‫تر ده‌بێت و‪ ،‬ئه‌گه‌ر ل ‌ه كۆمه‌ڵه‌ك ‌ه جیای سوبێكتی مرۆییدا ده‌خات ‌ه بری فره‌یی‬ ‫بكه‌ینه‌و‌ه ئه‌وا كاریگه‌ری له‌سه‌ر كاری سوبێكته‌كان و‪ ،‬پێیوای ‌ه به‌م ‌ه كێشه‌یه‌كی‬ ‫گشت [كــل] ده‌كــات‪ .‬كه‌واته‌ پێموای ‌ه تری سیاسیی گرنگی چاره‌سه‌ركردووه‌‪،‬‬ ‫ده‌توانم بڵێم‪ :‬جگ ‌ه ل ‌ه هه‌ندی حاڵه‌تی ئـه‌ویــش جــیــاكــردنـه‌وه‌ی تاكه‌كه‌س و‬ ‫ئاوارته‌‪ ،‬فه‌لسه‌فه‌ی مه‌زنی كالسیكی ل ‌ه جــۆری مرۆیی ‌ه به‌هۆی ڕه‌گـــه‌زه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵێك فۆڕمی ڕانه‌گه‌یه‌نراو و ناڕووندا تاكه‌كه‌س ده‌سڕێته‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه ده‌بێت‬ ‫نه‌ریتێكی هیومانیستیی تیۆریی بێگه‌رد الیه‌نیكه‌م هه‌میش ‌ه دووك ـه‌س بوونیان‬ ‫ده‌نوێنێته‌وه‌‪ .‬خــۆ ئـه‌گـه‌ر فۆیه‌رباخ هه‌بێت تاوه‌كو كرده‌ی سێكسی ڕووبدات‪،‬‬ ‫بـ ‌ه ڕێــگــای خــۆی «ئ ـه‌رك ـه‌ك ـه‌ی خۆی جۆریش [جۆری مرۆیی] وات ‌ه ئه‌م دوو‬ ‫ڕاپه‌ڕاندبێت» و چییه‌تی مرۆڤی ب ‌ه ڕوون الیه‌نه‌‪ .‬ده‌مه‌وێت بڵێم ئێم ‌ه به‌هۆی ڕێگ ‌ه‬ ‫و ڕاشكاوی خستبێت ‌ه سه‌نته‌ری گشت و و شێوازی بیركردنه‌وه‌ی فۆیه‌رباخه‌و‌ه‬ ‫هه‌موو شته‌كانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا له‌به‌رئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌توانین ئه‌و شت ‌ه بزانین ك ‌ه به‌ر له‌ویش‬ ‫پێیوای ‌ه ده‌توانێت ل ‌ه هۆكاری بزربوون باسكراوه‌‪ :‬واته‌ مرۆڤ‪ ،‬به‌اڵم مرۆڤێكی‬ ‫و ونــبــوونــی مـــرۆڤ الی فه‌یله‌سوف ‌ه دابه‌شبوو به‌سه‌ر چه‌ند سوبێكتێك و‬ ‫كالسیكییه‌كان ده‌ربـــازی ببێت‪ ،‬ئه‌و دابه‌شبوو له‌نێوان تاكه‌كه‌س و جۆردا‪.‬‬ ‫له‌مه‌و‌ه ده‌گه‌ین ‌ه ئـه‌و به‌ره‌نجامه‌ی‬ ‫مرۆڤه‌ی ك ‌ه به‌سه‌ر چه‌ند سوبێكتێكدا‬ ‫دابه‌شیانكردووه‌‪ .‬ئه‌م دابه‌شكردنه‌ی ك ‌ه ناهیومانیزمی تیۆری الی ماركس‬ ‫مــرۆڤ‪ ،‬بۆ ئــه‌وه‌ی مه‌سه‌له‌ك ‌ه ساد‌ه لــه‌و‌ه زۆر دوورتـــر ده‌ڕوات ك ‌ه ته‌نیا‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫بكه‌ینه‌و‌ه با بڵێین ئه‌م دابه‌شكردنه‌ی یه‌كالییكردنه‌وه‌ی حساب بێت له‌گه‌ڵ‬ ‫الحداثة الفلسفية (نصوص مختارة)‪ ,‬أعداد و‬ ‫مــرۆڤ بــۆ دوو سوبێكت‪ ،‬سوبێكتی فــۆیـه‌ربــاخــدا‪ :‬مــاركــس فه‌لسه‌فه‌كانی ترجمة‪ :‬محمد سبيال و عبدالسالم بنعبد العالي‪,‬‬ ‫افريقا الشرق‪ ,‬المغرب‪ ,2001 ,‬ل ‪.264-262‬‬