565

‫رەخنە لەگەڕانەوەی ئەمینداری نوێی یەکگرتوو دەگیرێت‬

‫«‬

‫بەهێزبونەوەی باڵی‬ ‫موحافیزكارەكان‌و الوازیی‬ ‫ریفۆرمخوازەكان‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )565‬دو شةممة ‪2016/5/30‬‬

‫پانۆرامای سیاسەتی هاوسەنگیی یەكێتی و‬ ‫ئەگەرەکانی دوای رێككەوتنی یەكێتی ‪ -‬گۆڕان‬ ‫ئایا سەركردایەتیی یەكێتی و گۆڕان‪ ،‬خۆیان بۆ ئەگەرە مەترسیدارەكانی دوای رێككەوتنەكە ئامادە كردوە؟‬ ‫لە دەیان لێدوان و راگەیاندنی رەسمیی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیدا جەخت لە سیاسەتی هاوسەنگی كراوەتەوە‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ :‬نەدەبوو نەوشیروان مستەفا بەهۆی رێككەوتنی یەكێتی و گۆڕان‪ ،‬چارەسەری‬ ‫كێشەكانی گۆڕان و پارتی بگەیەنێتە بنبەست‬ ‫یەكێتی جەختی لە پاراستنی سیاسەتی هاوسەنگی بەرامبەر پارتی و گۆڕان دەكردەوە‬

‫كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی و بێباکیی پارتی‪،‬‬ ‫رێككەوتنەكەی نێوان گۆڕان و یەكێتی خێراتركرد‬

‫‪2‬‬

‫سەرچاوەیەك‪ :‬د‪.‬رەبیع بن هادی المدخلی‪ ،‬مەرجەعی رەوتی سەلەفی مەدخەلییەكان‬ ‫لێپرسینەوە لە عەبدوللەتیف دەكات‬

‫(چاودێر) ئامانجی سەرەکیی‬ ‫سەردانەكەی عەبدوللەتیف سەلەفی بۆ‬ ‫سعودیە ئاشکرادەكات‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ئاشكرابونی كەیسەكەی‌و پاشان‬ ‫ئەنجامدانی پڕۆسەی هاوسەرگیریی‬ ‫سێیەمی لەگەڵ كچە خوێندكارێكی‬ ‫خــۆیــدا‪ ،‬د‪.‬عەبدوللەتیف سەلەفی‪،‬‬ ‫رابــەری سەلەفییەكانی كوردستان‪،‬‬ ‫بەنیازە لەگەڵ چاوانی هاوسەریدا‪،‬‬ ‫سەردانی عەرەبستانی سعودیە بكات‬ ‫بــۆ ئەنجامدانی فــەریــزەی عەمرەی‬ ‫خۆی و خێزانەكەی‪ ،‬بەاڵم بەپێی ئەو‬ ‫زانیارییانەی دەست (چاودێر) كەوتون‪،‬‬

‫هــۆكــاری ســەرەكــیــی ئــەو ســەردانــە‬ ‫پەیوەندی هەیە بەنیگەرانبونی بەشێك‬ ‫لەسەلەفییەكان‌و لێپرسینەوە لە‬ ‫عەبدوللەتیف سەلەفی و هاوسەرەكەی‬ ‫لەالیەن (د‪.‬رەبیع بن هادی المدخلی)‪،‬‬ ‫مەرجەعی بــااڵی رەوتـــی سەلەفیی‬ ‫مەدخەلی‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەكی ئاگادار‪ ،‬كە نەیویست‬ ‫نــاوی ئاشكرابكرێت‪ ،‬بــە(چــاودێــر)‬ ‫ی راگەیاند‪ ،‬دوای ئــەوەی لەماوەی‬ ‫رابـــــردودا‪ ،‬كێشەی هاوسەرگیریی‬

‫سێیەمی د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف‪ ،‬لەناو‬ ‫میدیای كوردیی و عەرەبی و میدیای‬ ‫سەلەفییەكان دەنگیدایەوە‌و كاردانەوەی‬ ‫گەورەی لێكەوتەوە‪ ،‬بۆیە بڕیارە ناوبراو‬ ‫لەگەڵ هاوسەری سێیەمیدا سەردانی‬ ‫عەرەبستانی سعودیە بكات‌و چاویان‬ ‫بكەوێت بە د‪.‬رەبیع بن هادی المدخلی‪،‬‬ ‫مەرجەعی رەوتی سەلەفیی مەدخەلی‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫دیالۆگ لەگەڵ‬ ‫فەیلەسوفی‬ ‫فرەنسایی «ئاالن‬ ‫بادیۆ»‬

‫تەپڵى شەڕ و شایى‪،‬‬ ‫بەردى ناڕەزایى‬ ‫لە شانۆیى تەپڵ و‬ ‫بەرددا‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )565‬دو شةممة ‪2016/5/30‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫پانۆرامای سیاسەتی هاوسەنگیی یەكێتی و‬ ‫ئەگەرەکانی دوای رێككەوتنی یەكێتی ‪ -‬گۆڕان‬ ‫شرۆڤە راپۆرت‪ -‬چاودێر‪:‬‬ ‫لە دوای سەرهەڵدانی كێشە سیاسییەكانی‬ ‫هــەرێــمــی كــوردســتــان‪ ،‬لــەســەر پرسی‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم و دواتریش پەكخستنی‬ ‫پارلەمان و چەقبەستویی پرۆسەی سیاسی‪،‬‬ ‫دەیــان لێداوان و راگەیەندراوی رەسمیی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬جەخت لە‬ ‫پاراستنی سیاسەتی هاوسەنگی دەكەنەوە‪،‬‬ ‫كەبەجۆرێك بێت‪ ،‬لەناو كێشەی الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی لە نێوان پارتی و گۆڕاندا‪ ،‬پشتگیریی‬ ‫هیچ الیەكیان نەكات دژی الیەكی دیكە‪.‬‬ ‫چونكە‪ ،‬یەكێتی پێیوابوە لەم قۆناغەدا كە‬ ‫باس لە ریفراندۆم و سەربەخۆیی دەكرێت‪،‬‬ ‫سیاسەتی هاوسەنگی‪ ،‬ناكرێت تێكبدرێت‪.‬‬ ‫ئەگەرچی لە ئێستاشدا یەكێتی هەر‬ ‫جەخت لــەم سیاسەتە دەكــاتــەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رێككەوتنی سیاسیی نێوان یەكێـتی‌و گۆڕان‪،‬‬ ‫وایكرد‪ ،‬پەیوەندییەكانی یەكێتی و پارتی لە‬ ‫حاڵەتی هاوسەنگییەوە بگوازرێتەوە حاڵەتی‬ ‫ناكۆكی‪.‬‬ ‫لەم شرۆڤە راپــۆرتــەدا‪ ،‬پانۆرامای ئەو‬ ‫لێدوان و راگەیندراوە رەسمییانەی مەكتەبی‬ ‫سیاسی دەخەینەروو‪ ،‬كە لەماوەی رابردودا‬ ‫باڵوكراونەتەوە‪ .‬هاوكات باس لەو هۆكارانەش‬ ‫دەكــەیــن‪ ،‬كە وایكرد رێكەوتنی یەكێتی‬ ‫و گــۆڕان‪ ،‬زووتــر بە ئەنجامبگەیەندرێت و‬ ‫هەندێ لە سیناریۆكانیش تاوتوێ دەكەین‪.‬‬ ‫پانۆرامای كۆبونەوەو لێدوانە رەسمییەكان‬ ‫لــێــرەدا بەشێك لــەو دیـــدارو لێدوانە‬ ‫رەسمییانەی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫دەخـــەیـــنـــەروو ك ــە ل ــە شـــەش مانگی‬ ‫رابــردودا‪ ،‬لەبارەی (سیاسەتی یەكێتی بۆ‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان) باسكراون و‬ ‫كراونەتە بەرنامەو ستراتیژی ئەو حزبە‪ ،‬كە‬ ‫ئامانجی بوە سیاسەتی سازان و هاوسەنگی‬ ‫بپارێزێت‪ .‬ئەم ستراتیژە‪ ،‬لە راگەیەندراوی‬ ‫سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی یەكێتیدا‪،‬‬ ‫پەیتا پەیتا باسكراوە‪ .‬لەسەر ئەم سیاسەتی‬ ‫ســازان و هاوسەنگییەش‪ ،‬ســەبــارەت بە‬ ‫یەكێتی‪ ،‬ببوە مایەی سوپاس و پێزانینی‬ ‫نەتەوە یەكگرتوەكان‪ ،‬ئەمەریكا‪ ،‬بریتانیا‪،‬‬ ‫فرەنسا‪ ،‬سۆشیال ئینتەرناسیۆنال‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 2015/10/11‬مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی راگەیەندراوێكی بــاوكــردەوە‪ ،‬كە‬ ‫س ــەرەڕای ئاماژەكردن بە گۆڕانكاریی و‬ ‫ئەگەرەكانی عیراق و ناوچەكە‪ ،‬لەبارەی‬ ‫دۆخــی سیاسیی نــاوخــۆی كــوردســتــان و‬ ‫سیاسەتی سەربەخۆییانەی یەكێتی‪ ،‬تێیدا‬ ‫هاتوە‪:‬‬ ‫ئێستا كــە گــەلــەكــەمــان‪ ،‬بــەم قۆناغە‬ ‫دژوارەدا‪ ،‬تــێــدەپــەڕێ‌‪ ،‬یەكێتی جەخت‬ ‫دەكاتەوە كە‪ :‬تەنها لەچوارچێوەی پرۆژە‬ ‫پــێــشــكــەشــكــراوەكــەی چــوارقــۆڵــیــەكــەدا‪،‬‬ ‫پابەندی بڕیارە هاوبەشەكانە لەگەڵ سـێ‌‬ ‫الیەنە تێكۆشەرەكەی (بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫كۆمەڵ‌و یەكگرتوو) داكۆكیش دەكەین لەسەر‬ ‫بەدیهێنانی ئامانجی هاوبەشمان لەپرۆژە‬ ‫هاوبەشەكەماندا‪.‬‬ ‫لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستانیشدا‪،‬‬ ‫ســـــەرەڕای ئــــەوەی خــوێــنــدنــەوەمــان بۆ‬ ‫قۆناغەكەو هەلومەرجەكەو روداوەكـــان‪،‬‬ ‫نــاكــۆك‌و جــیــاوازە‪ ،‬بــەاڵم پەرۆشیشین‪،‬‬ ‫لەرێگەی دیالۆگی بەرپرسیارانەوە‪ ،‬گرفتەكان‬ ‫لــەبــەرژەوەنــدی گەلەكەمان‌و پێشخستنی‬ ‫دیموكراسی‌و‪ ،‬چارەسەری كێشەی سیاسی‬ ‫هێزە سیاسیەكانی كــوردســتــان‪ ،‬تێكڕا‬ ‫یەكااڵبكەینەوە هەتا پــێــكــەوە‪ ،‬هەموو‬ ‫الیەنەكان بتوانین هەلی ئەگەرە سیاسیەكانی‬ ‫لـــەمـــەودوا بــۆ ســەركــەوتــنــی ستراتیژی‬ ‫نەتەوەكەمان‪ ،‬بقۆزینەوە‪.‬‬ ‫لـــەگـــەڵ بـــزوتـــنـــەوەی گ ــۆڕان ــی ــش‪،‬‬ ‫لەچوارچێوەی سیاسیەتی بڕیار لێدراوی‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی‪ ،‬درێژە بە‬ ‫گفتوگۆ دەدەین لەپێناوی رێكەوتنی سیاسی‬ ‫دوو الیەنە‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ 2016/1/1‬مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬

‫لە دەیان لێدوان و راگەیاندنی‬ ‫رەسمیی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیدا‬ ‫جەخت لە سیاسەتی هاوسەنگی‬ ‫كراوەتەوە‬ ‫كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی و بێباكی‬ ‫پارتی‪ ،‬رێككەوتنەكەی نێوان گۆڕان و‬ ‫یەكێتی خێراتركرد‬ ‫ئایا سەركردایەتیی یەكێتی و گۆڕان‪،‬‬ ‫خۆیان بۆ ئەگەرە مەترسیدارەكانی‬ ‫دوای رێكەوتنەكە ئامادە كردوە؟‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ :‬نەدەبوو‬ ‫نەوشیروان مستەفا بەهۆی رێككەوتنی‬ ‫یەكێتی و گۆڕان‪ ،‬چارەسەری كێشەكانی‬ ‫گۆڕان و پارتی بگەیەنێتە بنبەست‬ ‫دەستەی كارگێڕی‪ ،‬سەنگەرەكانی پێشەوەی‬ ‫هێزی پێشمەرگەی كوردستانی لەمیحوەری‬ ‫چواری باشوری كەركوك بەسەركردەوەو‪،‬‬ ‫لەوتەیەكیدا‪ ،‬وتی «یەكێتیی‪ ،‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫بــایــەخــی هــاوســەنــگــەری‌و چــارەنــوســی‬ ‫پەیوەندییەكانی یەكێتیی‌و پارتی باش باش‬ ‫دەزانــێ‪ .‬هەروەها بایەخی چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانی نێوان یەكێتیی‌و گــۆڕان‪ ،‬لەم‬ ‫هــەلــومــەرجــەدا‪ ،‬بــۆ ئـــەوەی خــۆمــان بۆ‬ ‫ئاییندەیەكی باشتر ئامادەبكەین‪ ،‬باش باش‬ ‫دەزانین»‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2016/1/7‬لەهۆڵی شــازاد‬ ‫صائیب‪ ،‬لــەبــارەگــای مەكتەبی سیاسی‬ ‫لەسلێمانی‪ ،‬ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬كۆبوونەوەی (‪)73‬‬ ‫هەمینی ئاسایی خۆی‪ ،‬بە بەشداری هەڤااڵنی‬ ‫دەستەی كارگێڕ‪ ،‬مەال بەختیار لێپرسراو‬ ‫و عومەر فەتاح‌و حاكم قــادر حەمەجان‪،‬‬ ‫ئەندامانی دەستەی كارگێڕیی‌و بەئامادەبوونی‬ ‫عادل موراد‪ ،‬سكرتێر‌و ئەندامانی سكرتاریەت‪،‬‬ ‫بــەڕێــوەبــرد‪ .‬مــەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫دەستەی كارگێڕی‪ ،‬وتەیەكی پێشكەشكردو‬ ‫لەژێر رۆشنایی دوا بڕیارەكانی كۆبوونەوەی‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی‪ ،‬زانیاری پێویستی‬ ‫ســەبــارەت ب ــەدوا بــڕیــارو پێشنیازەكانی‬ ‫یەكێتیی رونكردەوە‪.‬‬

‫رۆژی (‪ ،)2016/1/29‬لــەبــارەگــای‬‫مەكتەبی سیاسی‪ ،‬لەسلێمانی‪ ،‬مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‪ ،‬پێشوازی‬ ‫لەوەفدێكی سۆسیال دیموكرات‌و لیبراڵەكانی‬ ‫سوید كرد‪ ،‬لەكۆبوونەوەكەدا‪ ،‬مەال بەختیار‬ ‫ئــەوەی رونــكــردەوە‪ ،‬یەكێتیی ئەگەرچی‬ ‫ناكۆكی لەگەڵ پارتی لەسەر سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم هەبووە‪ ،‬بەاڵم هەوڵماندا ئەم ناكۆكییە‪،‬‬ ‫بەدیالۆگێكی سیاسی‌و یاسایی چارەسەر‬ ‫بكەین‌و هۆكاربووین بۆ ئەوەی شەڕی ناوخۆ‬ ‫رونەدات‪ ،‬كوردستان نەبێتە دوو ئیدارەیی‌و‬ ‫هــێــزی پــێــشــمــەرگــەمــان جــیــانــەكــردەوەو‬ ‫لەحكومەتیش نەكشاینەوەو رایگەیاند‪ :‬ئەو‬ ‫خااڵنەی سەرەوە چوار كۆڵەكەی سەرەكی‬ ‫بــوون‪ ،‬ئەگەر یەكێتیی هەر كۆڵەكەیەكی‬ ‫الببردایە‪ ،‬بێگومان یەكگرتویی ئەم ئەزمونە‬ ‫بەئاسانی دەڕوخا‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2016/2/2‬مــەال بەختیار‪،‬‬‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‪ ،‬لەبارەگای‬ ‫مەكتەبی سیاسی لەسلێمانی‪ ،‬پێشوازیكرد‬ ‫لە(ئەندرێ‌ وێب)‪ ،‬سكرتێری یەكەمی باڵیۆزی‬ ‫كەندا لەئەنقەرە‪ ،‬بۆ كــاروبــاری هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ .‬لەبەشێكی كۆبوونەوەكەیدا‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستی كارگێڕی‪ ،‬جەختیكردەوە‪:‬‬ ‫یەكێتیی بــەكــارو كــاردانــەوە هەڵوێست‬ ‫نانوێنێت‌و ئاماژەی بۆ هەوڵەكانی یەكێتیی‬

‫لەپێناو دیــالــۆگ‌و گەیشتن بەچارەسەری‬ ‫سیاسی كردو پرۆژەكانی یەكێتیشی بەئامانج‬ ‫بۆ دەربازبوون لەم قۆناغەو دەستپێكردنی‬ ‫قۆناغێكی نوێ‌ تەئكید كــردەوە‌و هەروەك‬ ‫هەوڵەكانی یەكێتیشی بەمایەی هێشتنەوەی‬ ‫زەمینەی دیالۆگ ناوبرد‪.‬‬ ‫ رۆژی (‪ )2016/2/3‬لــەبــارەگــای‬‫مەكتەبی سیاسی یەكێتیی‪ ،‬لەسلێمانی‪،‬‬ ‫هەڤااڵنی دەستەی كارگێڕ‪ ،‬پێشوازیان لە‬ ‫(كالودیا روود)‪ ،‬جێگری سەرۆكی پارلەمانی‬ ‫ئەڵمانیا (سەرۆكی دووەمــی پەرلەمان)‌و‬ ‫(فرانكۆ ستریت)‪ ،‬كونسوڵی گشتی ئەڵمانیا‬ ‫لەكوردستان‌و وەفدێكی یاوەریان كرا‪.‬‬ ‫لەو كۆبوونەوەیەدا‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫لەسەر هەوڵەكانی بۆ چارەسەری كێشەكانن‬ ‫هەتا دوا خاڵی چارەسەر بەردەوام دەبین‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2016/2/8‬مــەال بەختیار‪،‬‬‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‪ ،‬لەبارەگای‬ ‫مەكتەبی سیاسی لەسلێمانی‪ ،‬پێشوازی لە‬ ‫(تۆستن شیفەر)‪ ،‬جێگری سەرۆكی پارتی‬ ‫سۆسیال دیموكراتی ئەڵمانیاو (فرانز دانە)‪،‬‬ ‫لێپرسراوی پەیوەندییەكانی نێودەوڵەتی‌و‬ ‫(ئانیا فیالر شەك)‪ ،‬لەدەزگای (فریدریش‬ ‫ئیبەرت)‌و وەفدێكی یاوەریان كرد‪.‬‬ ‫لەكۆبوونەوەیەدا‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بــۆ كێشەكانی ســەرۆكــایــەتــی هــەرێ ـم‌و‬ ‫پارلەمان كردو رایگەیاند‪ :‬یەكێتیی بەشێكە‬ ‫لــەچــارەســەری كــۆی كێشەكان‌و بێگومان‬ ‫مەترسیشمان هەیە‌و جەختیكردەوە‪ :‬یەكێتیی‬ ‫خــۆی لەلێپرسراوێتی نــادزێــتــەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لێپرسراوێتی هیچ هەڵەیەكیش هەڵناگرین‪،‬‬ ‫بۆیە لەهەوڵداین كێشەی سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‌و پارلەمان بەسازان چارەسەر بكەین‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2016/2/10‬مــەال بەختیار‪،‬‬‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕیی پێشوازی‬ ‫لە مامۆستا عەلی باپیر‪ ،‬ئەمیری كۆمەڵی‬ ‫ئــیــســام ـی‌و وەفــدێــكــی یـــــاوەری كــرد‌و‬ ‫لەكۆبوونەوەكەدا‪ ،‬مەال بەختیار وتی‪ :‬یەكێتیی‬ ‫هەڵە سیاسییەكان وەكو خۆی دەبینێت‌و‬ ‫پاشەكشەو سازش لەبیروباوەڕەكانی‌و لەپێناو‬ ‫هیچ دەستكەوتێكیشدا ناكات‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2016/2/24‬مــەال بەختیار‪،‬‬‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‪ ،‬لەبارەگای‬ ‫مەكتەبی سیاسی‪ ،‬پێشوازی لە (ماساكی‬ ‫وەتەنەبی)‪ ،‬بەرپرسی نوسینگەی یونامی‬ ‫لەهەرێمی كوردستان كردو لەگفتوگۆیەكیشدا‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ :‬یەكێتیی لەگەڵ پارتی بەدوای‬ ‫ئەوەدا ناگەڕێ‌ تەنها چارەسەری پەیوەندییە‬ ‫دوو قۆڵییەكانمان بكەین‪ ،‬یان دەستكەوتی‬ ‫تەسكی حزبایەتیمان دەس ــت بــكــەوێ‌‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە سورین لەسەر ئەوەی بەهەموو‬ ‫الیەكمانەوە هەمو كێشەكان چارەسەر بكەین‌و‬ ‫خۆشمان بۆ قۆناغی داهاتوو ئامادەبكەین‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2016/3/16‬مەال بەختیار‪،‬‬‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‪ ،‬پێشوازی‬ ‫لە (ستیوارت جۆنس)‪ ،‬باڵیۆز‌و (ماتیماس‬ ‫میتمان)‪ ،‬كونسوڵی ئەمریكا لەعیراق‌و‬ ‫كوردستان كــرد‪ .‬لــەو كۆبونەوەیەدا مەال‬ ‫بەختیار رایگەیاند‪ :‬یەكێتیی سیاسەتی‬ ‫وایە كە پرسی سەرۆكایەتی هەرێم بەیاسا‬

‫چارەسەر بكەین‌و پارلەمانیش ببەینەوە‬ ‫دۆخی جارانی‌و لەهەر بارێكدا یەكێتیی‪ ،‬نە‬ ‫لەگەڵ گۆڕان دەبێ‌ دژی پارتی‪ ،‬نەلەگەڵ‬ ‫پارتی دژی گۆڕان‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2016/4/12‬مــەال بەختیار‪،‬‬‫پێشوازی لە (ئەنگس مەكی)‪ ،‬كونسوڵی‬ ‫بەریتانیا لەكوردستان دەكات‌و لەو دیدارەدا‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‪ ،‬بارودۆخی‬ ‫سیاسی كوردستانی تاوتوێكردو جەختی‬ ‫لەسیاسەتی رەسمكراوی یەكێتی كردەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئارامی‌و ددان بەخۆدا گرتنە لەپێناو گەیشتن‬ ‫بەچارەسەری كێشەو ملمالنێ‌ سیاسییەكانی‬ ‫كوردستان‌و ئەمەشی بۆ ئەوەگێڕایەوە‪ ،‬كە‪:‬‬ ‫یەكێتیی قوتابخانەی هاوسەنگیی مام جەاللە‪.‬‬ ‫رۆژی ‪)5( 12‬ی ‪ ،2016‬لە شاری رانیە‪،‬‬‫ساڵیادی شەهیدی فەرماندە سەاڵح دیلمانی‌و‬ ‫هاوڕێیانی‪ ،‬كرایەوە‪‎.‬لەمەراسیمەكەدا‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار لێپرسراوی دەســتــەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‪ ،‬لەسەرەتای وتارەكەیدا‪،‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەكرد‪ ،‬كە گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان دەكەین‪ ،‬بۆ ئەوەنییە كە‬ ‫دوای رێككەوتنەكە بێمنەت بین لەراپەڕاندنی‬ ‫ئــەركــەكــانــمــان‪ ،‬بەڵكو دەمــانــەوەێ‌ هەر‬ ‫رێككەوتنێك دەكــەیــن‪ ،‬بیخەینە خزمەت‬ ‫چارەسەری ئاشتی گشتی لەكوردستاندا‌و‬ ‫ئــامــاژەی بــۆ ئــەوەشــكــرد‪ ،‬كــە‪ :‬یەكێتیی‬ ‫سیاسەتی خۆی‪ ،‬خۆی دایدەڕێژێت‌و خۆمان‬ ‫بڕیاری لێدەدەین‪ .‬چونكە رێككەوتنمان‬ ‫هەمیشە بۆئەوەیە‪ ،‬كە ئاشتبوونەوەی گشتی‬ ‫دروست بكەین‪.‬‬ ‫رۆژی (‪ )2016/5/16‬مــەال بەختیار‪،‬‬‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‪ ،‬پێشوازی‬ ‫لە (ژۆن ڤان دێر زەندە)‪ ،‬كونسوڵی گشتی‬ ‫هۆڵەندا لەكوردستان كرد‌و بەئاماژەكردن‬ ‫بۆ ئەوەی كە یەكێتیی‌و گۆڕان رێككەوتن‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪ :‬یەكێتیی ئامانجی ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫لەسەرەنجامی رێككەوتنەكەدا‪ ،‬چارەسەری‬ ‫ســیــاسـی‌و دەســتــكــەوتــی سیاسی زیاتر‬ ‫بەدیبهێنرێت‌و وتیشی‪ :‬ئومێدەواریشم‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬سیاسەتەكانی بەهەمان‬ ‫ئاراستەی چــارەســەركــردن بەرجەستە تر‬ ‫بكات‌و هەروەك سەرنجەكانیشی سەبارەت‬ ‫بەكۆی كاردانەوەو لێكدانەوەكان لەگۆڕەپانی‬ ‫سیاسی لەكوردستاندا‪ ،‬بۆ رێككەوتنەكە‬ ‫خستەڕوو‪ ،‬وتی‪ :‬ئومێدەواریشم‪ ،‬دوابەدوای‬ ‫ئەم رێككەوتنە دۆخی سیاسی كوردستان‬ ‫نەكەوێتە ب ــەردەم دووڕێیانێك‪ ،‬كە یان‬ ‫چارەسەر بێ‌‪ ،‬یان قوڵبوونەوەی زیاتری‬ ‫كێشەكان بێ‌‪.‬‬ ‫بۆچی رێككەوتنی یەكێتی و گۆڕان‬ ‫زووتر كرا؟‬ ‫ئــەگــەرچــی لــــەدوای لێكتێگەیشتنی‬ ‫دەباشان و دواتر سازدانی دانوستان لەنێوان‬ ‫وەفــدی یەكێتی و گــۆڕان‪ ،‬ناكۆكییەكانی‬ ‫نێوان یەكێتی و گۆڕان خاوبونەوەو بەرەو‬ ‫ئاساییكردنەوەو پتەوكردنی پەیوەنییەكانیان‬ ‫هەنگاویان نا‪ ،‬بەاڵم دوو هۆكاری سەرەكیی‬ ‫هــەبــوون كــە وایــكــرد زووتـــر و خێراتر‬ ‫رێككەوتنی نێوان ئەم دوو حزبە بكرێت‪،‬‬

‫هۆكاری یەكەمیان پەیوەندیی بە كێشە‬ ‫ناوخۆییە چارەسەرنەكراوەكانی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كــوردســتــانــەوە هــەبــوو‪ ،‬كە‬ ‫چارەسەرنەكردنی ئەو كێشانە‪ ،‬زیاتر وایكرد‬ ‫یەكێتی لە گــۆڕان نزیكببێتەوە‪ .‬هۆكاری‬ ‫دوەمیش پەیوەندیی بــەوەوە هەبوو كە‬ ‫پارتی بێبكانە وەاڵمی ئەو پرۆژەیەی یەكێتی‬ ‫نەدایەوە‪ ،‬كە تێیدا جەختی لە هاوسەنگی‬ ‫لــە جومگە سەرەكییەكانی دەســەاڵتــدا‬ ‫كردبۆوە‪ ،‬هاوكات لە پرۆژەی پێشكەشكراو‬ ‫بە پارتی‪ ،‬باسی ئەوە كراوە‪ :‬حیزبی براوەی‬ ‫یەكەم سەرۆكی هەرێم‪ ،‬حزبی براوەی دوەم‬ ‫سەرۆكی حكومەت و حزبی براوەی سێیەم‬ ‫سەرۆكی پارلەمانی بەربكەوێت‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫پرۆژەیە لەالیەن پارتییەوە قبوڵ نەكراوە‪،‬‬ ‫بۆیە وەاڵمـــی یەكێـتیان نــەداوەتــەوە‪.‬‬ ‫ئــەم وەاڵمــنــەدانــەوەیــەی پارتی‪ ،‬لەالیەن‬ ‫سەركردایەتیی یەكێـتییەوە وەكو بێباكی‬ ‫ئەو حزبە لێكدرایەوە‪ ،‬كە نایەوێت لەگەڵ‬ ‫یەكێـتیدا بگەنە چارەسەركردنی ریشەیی‬ ‫كێشەكانی هەرێمی كوردستان‪ .‬دەریشكەوت‬ ‫دواخستنی رێكخستنی پەیوەندیی یەكێتی و‬ ‫پارتی‪ ،‬لەم قۆناغە نوێیەدا‪ ،‬لەسەر بنەمای‬ ‫هاوسەنگی لە تێكڕا جومگەكاندا‪ ،‬زیان بە‬ ‫پەیوەندییە دووقۆڵییەكان دەگەیەنێ‪.‬‬ ‫لــەالیــەكــی دیــكــەشــەوە‪ ،‬چاودێرێكی‬ ‫سیاسی‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬دەبــوایــە رێكخەری‬ ‫گشتیی بزوتنەوەی گــۆڕان‪ ،‬رێككەوتنی‬ ‫لەگەڵ یەكێتی بە ئاسایی وەربگرێ‪ .‬زۆرتر‬ ‫خەمی چارەسەری كێشەكانی گۆڕان لەگەڵ‬ ‫پارتی بە هاوكاریی یەكێتی و الیەنەكان و‬ ‫دەوڵەتان بخوات‪ .‬نەك بەهۆی رێككەوتنی‬ ‫لەگەڵ یەكێتیدا چــارەســەری كێشەكان‬ ‫لەگەڵ پارتیدا بگەیەنێتە بنبەست‪ ،‬كە ئیتر‬ ‫بەجارێ كاراكردنەوەی پارلەمانی پەكخست‪.‬‬ ‫هیچ نەبێت بۆ ماوەیەكی نادیار‪ .‬ئەویش لەم‬ ‫دۆخــەی عێراق و ناوچەكەو كوردستاندا‪.‬‬ ‫كە كوردستانیش لە دوڕیانی چارەنوسی‬ ‫نوێدایە!‬ ‫سیناریۆكانی دوای رێككەوتنی گۆڕان و‬ ‫یەكێتی‬ ‫لەدوای راگەیاندنی رێككەوتنەكەی نێوان‬ ‫یەكێتی و گۆڕان‪ ،‬هەرزوو پارتی وەاڵمێكی‬ ‫لێبڕاوی ئەو رێككەوتنەی دایەوە‪ ،‬كە بە پێی‬ ‫زانیارییەكانی «چاودێر»‪ ،‬سەركردایەتیی‬ ‫پارتی لە كۆبونەوەكەدا توندتربووە‪ ،‬وەك‬ ‫لەوەی لە راگەیاندراوەكەیاندا باڵوكراوەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا ئەو بەیانەیان پێباشبووە‪ .‬بەم‬ ‫پێیەش بێت‪ ،‬سیناریۆ و ئەگەرەكانی دوای‬ ‫رێككەوتنەكە لــەبــەردەم دوو رێگەدایە‪،‬‬ ‫یەكەم‪ :‬دەبێتە هــۆی ئــەوەی دانوستان‬ ‫لەنێوان یەكێتی‪ -‬پارتی‪ -‬گۆڕان و الیەنەكانی‬ ‫دیكەدا‪ ،‬یان پێشهاتەكان مەترسیدار دەبن‪.‬‬ ‫ئــەوەی تا ئێستا دەخوێنرێتەوە دۆخەكە‬ ‫بــەرەو ئاساییبونەوەو چارەسەر نــاڕوات‪،‬‬ ‫كەواتە سیناریۆی ئاڵۆزتربوونی دۆخەكە‪،‬‬ ‫الواز نییە‪.‬‬ ‫هاوكات لە كۆتایی ئەم راپۆرتەدا چەند‬ ‫پرسیارێك بۆ خوێنەران دەخەینەروو‪،‬‬ ‫كە ئایا سەركردایەتیی یەكێتی و گۆڕان‬ ‫خوێندنەوەیان بۆ ئەو ئەگەر و سیناریۆ‬ ‫مەترسیدارانە كردوە؟ كە لە ناوچەكەو لە‬ ‫ناوچە كێشە لەسەرەكان و هێزە سیاسییە‬ ‫چــەكــدارەكــانــدا هــەیــە‪ .‬ئایا لــە حاڵەتی‬ ‫رودانــی ئەو سیناریۆیانەدا ئامادەكارییان‬ ‫بۆ ئەگەرەكان كــردوە؟ ئەلتەرناتیڤیان‬ ‫لەبەردەمدایە؟ لەبارەی دۆخــی ناوخۆی‬ ‫یەكێتیشەوە دەپرسین‪ ،‬ئایا ئەم رێكەوتنە‬ ‫كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی خاودەكاتەوە؟‬ ‫یــان هــــەروەك خــۆی بــگــرە قوڵتریشی‬ ‫دەكــاتــەوە‪ ،‬ئەمانەو چەندین پرسیاری‬ ‫دیكە هــەن‪ ،‬كە پێویستیان بەكات هەیە‬ ‫بۆ وەرگرتنەوەی وەاڵمەكانیان‪ ،‬ئێمەش‬ ‫چــاوەڕێــی كــات دەبــیــن‪ .‬بــەاڵم باشترین‬ ‫كارت و كات‪ .‬پەرۆشی برەودان بردنەوەی‬ ‫هاوسەنگییە‪ ..‬هاوسەنگی راستەقینە‪ ..‬نەك‬ ‫روكەش!!‬

‫ذمارة (‪ )565‬دو شةممة ‪2016/5/30‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫د‪ .‬عەبدوللەتیف بۆ لێپرسینەوە بانگدەكرێتە سعودیە‬ ‫سەلەفییە ناڕازییەكان‪ ،‬تۆمارە دەنگییەكانیان بە وەرگێڕانی عەرەبییەوە خسۆتە بەردەم مەرجەعی سەلەفییەكان‬ ‫سەرسام بوم‪ ،‬بۆیە جیابومەتەوە و خۆم‬ ‫پێشنیازم كردوە كە هاوسەرگیری بكەم و‬ ‫مامۆستاكەشم رازی بوە‪.‬‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ئاشكرابونی كەیسەكەی‌و پاشان‬ ‫ئەنجامدانی پــڕۆســەی هاوسەرگیریی‬ ‫سێیەمی لــەگــەڵ كچە خوێندكارێكی‬ ‫خۆیدا‪ ،‬د‪.‬عەبدوللەتیف سەلەفی‪ ،‬رابەری‬ ‫سەلەفییەكانی كوردستان‪ ،‬بەنیازە لەگەڵ‬ ‫چاوانی هاوسەریدا‪ ،‬سەردانی عەرەبستانی‬ ‫سعودیە بكات بۆ ئەنجامدانی فەریزەی‬ ‫عەمرەی خۆی و خێزانەكەی‪ ،‬بەاڵم بەپێی‬ ‫ئــەو زانیارییانەی دەســت «چــاودێــر»‬ ‫كەوتون‪ ،‬هۆكاری سەرەكی ئەو سەردانە‬ ‫پەیوەندی هەیە بەنیگەرانبونی بەشێك‬ ‫لەسەلەفییەكان‌و لێپرسینەوەی عەبدول‬ ‫لەتیف سەلەفی و هاوسەرەكەی لەالیەن‬ ‫(د‪.‬رەبیع بن هادی المدخلی)‪ ،‬مەرجەعی‬ ‫بااڵی رەوتی سەلەفی مەدخەلی‪.‬‬ ‫هۆكاری سەرەكیی سەردانەكە‬ ‫سەرچاوەیەكی ئاگادار كە نەیویست ناوی‬ ‫ئاشكرابكرێت‪ ،‬بە(چاودێر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی لەماوەی رابــردودا‪ ،‬كێشەی‬ ‫هاوسەرگیریی سێیەمی د‪.‬عەبدوللەتیف‪ ،‬كە‬ ‫پەیوەندی خۆشەویستی دروستكرد لەگەڵ‬ ‫خوێندكارێكی كچیدا و لەهاوسەرەكەی‬ ‫جــیــابــوەوە و هــاوســەرگــیــری لــەگــەڵ‬ ‫عەبدوللەتیفدا كرد‪ ،‬هەربۆیە ئەو كەیسە‬ ‫لەناو میدیایی كوردیی و عەرەبی و میدیای‬ ‫سەلەفییەكان دەنگیدایەوە‌و كاردانەوەی‬ ‫گەورەی لێكەوتەوە‪ ،‬بۆیە بڕیارە ناوبراو‬ ‫لەگەڵ هــاوســەری سێیەمیدا سەردانی‬ ‫عەرەبستانی سعودیە بــكــات‌و چاویان‬ ‫بكەوێت بە د‪.‬رەبیع بن هادی المدخلی‪،‬‬ ‫مەرجەعی رەوتی سەلەفیی مەدخەلی كە‬ ‫تاكو ئێستا لەژیاندا ماوە‪.‬‬

‫«سەلەفیەكان لەعەبدوللەتیف توڕەن»‬ ‫ســەرچــاوە تایبەتەكەی «چــاودێــر»‪،‬‬ ‫وتیشی «بــەو هۆیەی كە سەلەفییەكان‬ ‫لەناو خۆیاندا ناكۆكن و بەشێكیان دژی‬ ‫عەبدوللەتیفن‪ ،‬چونكە ئەو كراوە بە مەندوبی‬ ‫رەوتی سەلەفی مەدخەلی‪ ،‬واتە وەكیلی‬ ‫رەبیع بن هادی مەدخەلی‪ ،‬لەبەشە عەرەبی‬ ‫و سونەكەی عیراق و هەرێمی كوردستان‬ ‫و كەسێكی باوەڕپێكراوی یەكەمە‪ ،‬بەشێك‬ ‫لەكورد و عەرەبە سەلەفییەكانی هەرێم و‬ ‫عیراق كاتی خۆشی هەر ناڕازی بون‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەوان ئێستا هەمو زانیاری و دۆكۆمێنت‬ ‫و تۆمارە دەنگیەكانی عەبدوللەتیفیان‬ ‫لەسەر ئەو كەیسە وەرگێڕاوەتە سەر زمانی‬ ‫عەرەبی»‪.‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬بــەر لەچەند رۆژێــك‬ ‫گروپێكی سەلەفەییە ناڕازییەكان چون‬ ‫بۆ واڵتی سعودیە و سەردانی رەبیع بن‬

‫هادییان كردوە و ئەو شتانەیان خستۆتە‬ ‫بەردەستی‪ ،‬كە پەیوەندی بەو سكەنداڵەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬دوای ئەوەی ئەو وەفدە گەڕانەوە‪،‬‬ ‫عەبدوللەتیف وەفدێكی لەكەسە نزیكەكانی‬ ‫خــۆی نــاردوە بۆ سەردانیكردنی رەبیع‬ ‫بن هادی مەدخەلی‪ ،‬دو هەفتە لەمەوبەر‬ ‫و لەناوەڕاستی مانگی پێنجدا‪ ،‬كە دوان‬ ‫لەكوڕەكانی خــۆی تێدابوە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫بەرپەرچی سەرجەم تۆمەتەكانی وەفدەكەی‬ ‫پێشوی بدەنەوە‪.‬‬ ‫كێشەكە گەورەتر بوە‬ ‫لەبارەی هۆكاری سەرەكیی سەردانەكەی‬ ‫عەبدوللەتیفیش بۆ واڵتــی سعودیە‪ ،‬ئەو‬ ‫سەرچاوە نەیشاردەوە‪ ،‬ئێستا لەبەرئەوەی‬ ‫كێشەكە گــەورەتــر بــوەو زیاتر وروژاوە‪،‬‬ ‫عەبدوللەتیف سەلەفی بەنیازە ژنەكەی‬ ‫بەرێت بۆ سعودیە‪ ،‬هەرچەندە ئەگەریش‬

‫هەیە لەو سەردانەدا عەمرە بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەپاڵ ئەوەشدا‪ ،‬د‪.‬رەبیع بن هادی مەدخەلی‬ ‫لەبارەی پڕۆسەی هاوسەرگیرییەكەیەوە‪،‬‬ ‫چــەنــدیــن پــرســیــار لـــەچـــاوان دەكـــات‪،‬‬ ‫لێیدەپڕسێتەوە‪ ،‬كە گوایە چــۆن شوی‬ ‫پێكردوە؟‪ ،‬ئایا عەبدوللەتیف بەزۆر جیای‬ ‫كــردۆتــەوە؟ یــان بــەئــارەزوی خــۆی بوە؟‬ ‫ئەوانە و زۆر پرسیاری دیكە‪.‬‬ ‫ســەرچــاوەكــەی «چــاودێــر»‪ ،‬گومانی‬ ‫خــۆشــی نـــەشـــاردەوە لــــەوەی‪ ،‬وەكــچــۆن‬ ‫پێشوەختە‪ ،‬عەبدوللەتیف بۆ رۆژنامەی‬ ‫«رووداو»‪ ،‬خـــۆی هــەمــو شتەكانی‬ ‫نوسیوە بەناوی چاوانەوە باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫بێگومان ئاواش بۆ سعودیە‪ ،‬چاوان فێری‬ ‫وەاڵمدانەوەی پرسیارەكان دەكات‪ .‬ئەویش‬ ‫دەڵێت مێردەكەم بەدڵ نەبوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫نوێژنەكەر بوە و من هیدایەتم وەرگرتوە‬ ‫لەسەر دەستی مامۆستا و بەعیلمی مامۆستا‬

‫چارەنوسی عەبدوللەتیف دوای‬ ‫هاوسەرگیرییە نوێیەكە‬ ‫سەبارەت بە چارەنوسی عەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی‌و هــاوســەرەكــەی‪ ،‬سەرچاوەكە‬ ‫رایــگــەیــانــد‪ ،‬لەئێستادا دو ئــەگــەر بۆ‬ ‫چارەنوسیان هەیە‪ ،‬كە ئەوان بە سەردان‬ ‫دەڕۆن‪ ،‬یەكەمیان ئەوەیە كە ئەگەرێكی‬ ‫بەهێزیشە‪ ،‬رەنگە عەبدوللەتیف بەیەكجاریی‬ ‫بچێتە هەولێر و لــەوێ نیشتەجێ بێت‌و‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی پەیوەندی تایبەتی‬ ‫هەیە لەگەڵ دەسەاڵتدارانی ناو شاری هەولێر‪،‬‬ ‫بۆیە ئەگەریش هەیە لەالیەن دەسەاڵتدارانی‬ ‫هەولێرەوە بەكاربهێندرێت بۆ دژایەتیكردنی‬ ‫كۆمەڵێك مەالی سەلەفی جیهادی‪ ،‬پاش‬ ‫ئەوەی ئەم مەسەلەیە كپ ببێتەوە پارتی‬ ‫پێویستی پێیەتی بەكاریبهێنێت بۆ ئەو‬ ‫بابەتە‪ .‬هەروەها ئەگەری دوەم بریتیە لەوەی‬ ‫كە لەسعویە بمێننەوە‪ ،‬لەسەر ئەو بنەمایەی‬ ‫كە پێشتر عەبدوللەتیف بەڵێنی ئەوەی‬ ‫بەچاوان دابو كە بۆ تەواوكردنی پڕۆسەی‬ ‫خوێندنەكەی بیباتە دەرەوەی كوردستان‪،‬‬ ‫بــەاڵم بــەو مــەرجــەی مەنهەجی سەلەفی‬ ‫بخوێنێت‌و بڕوانامەی بااڵ بەدەستبێنێت‪ ،‬تا‬ ‫ببێتە بانگخوازی سەلەفیی ئافرەتی ناودار‪.‬‬ ‫ئـــەم ســــەردانــــەی عــەبــدولــلــەتــی ـف‌و‬ ‫هاوسەرەكەی بۆ واڵتی سعودیە دوای ئەوە‬ ‫دێت مەال عەبدوللەتیفی سەلەفی‪ ،‬چاوان‬ ‫سۆرانی هاوسەری نوێی لەدادگای خانەقین‬ ‫مــارەكــردوە‌و هاوسەرگیرییەكەشی جگە‬ ‫لەوەی بۆتە باس‌و خواسی خەڵك‪ ،‬ئێستا‬ ‫سەلەفییەكانیشی كردوە بە دو بەشەوە‪.‬‬ ‫مەال عەبدوللەتیف سەلەفی‪ ،‬كەسێتی‌و‬

‫بــانــگــخــوازی سەلەفیەكانی كوردستان‬ ‫لــەســەرەتــای مانگی چــواری ئەمساڵەوە‬ ‫بوە جێی باسی تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‌و‬ ‫پاشانیش دەزگاكانی راگەیاندن‪ ،‬كاتێك‬ ‫وردە وردە چەند بەڵگەیەكی دەنگی‌و‬ ‫زانــیــاری لــەبــارەی پــەیــوەنــدی بەكچە‬ ‫خوێندكارێكی خۆیەوە (چــاوان ســۆران)‬ ‫لەپەیمانگەی زانستە ئیسالمیەكانی سلێمانی‬ ‫ئاشكرابو كە لەوكاتەدا ژنەكە هاوسەری‬ ‫هەبوە‪ ،‬بەپێی ئەو بەڵگانەی باڵوكرانەوە‬ ‫مەال عەبدوللەتیف سەلەفی كە هەمیشە‬ ‫لە وتارەكانیدا بــەنــاوی شــەرع و ئاینی‬ ‫ئیسالمەوە هەمو نزیكبونەوەیەكی نێوان‬ ‫ژن‌و پیاوی حەرام كردبو‪ ،‬بەاڵم پەیوەندی‬ ‫ناشەرعی خۆی كەوتەسەر زاری خەڵك‌و‬ ‫بەڵگەكانیش رایگشتیی‌و تەنانەت بەشێك لە‬ ‫سەلەفیەكانیشی لەدژ جواڵند‪.‬‬ ‫هــاوكــات‪ ،‬دۆســیــەكــەی عەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی گەیشتە ئاستێك وەزارەتـــی‬ ‫ئەوقاف‌و خوێندنی بااڵی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستانی هێنایە دەنــگ‪ ،‬بەبڕیارێك‬ ‫تاوەكو یەكالبونەوەی دۆسیەكەی وەزارەتی‬ ‫خوێندنی بــااڵ‪ ،‬بڕیاریدا لەوتنەوەی وانە‬ ‫لەپەیمانگەی زانستە ئیسالمیەكان دوری‬ ‫بخاتەوە‪ ،‬هەروەها بەڕێوەبەرایەتی ئەوقافی‬ ‫سلێمانی لەوتاربێژی دوری خستەوە‪.‬‬ ‫لــەالیــەن بــەڕێــوەبــەرایــەتــی ئەوقافی‬ ‫سلێمانی لەوتاربێژی دورخرایەوە‪ ،‬ئێستاش‬ ‫بەهۆی ترسی ناڕەزایەتی خەڵك‌و بەشێك‬ ‫لەسەلەفیەكان‪ ،‬مــەال عەبدوللەتیفی‬ ‫ســەلــەفــی‪ ،‬وتــار لەمزگەوتی بەهەشت‬ ‫ناخوێنێتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا ئــەو مزگەوتە‬ ‫بە شوێنی بەشێكی زۆر لە سەلەفیەكان‬ ‫ناسراوە‌و تەنها ئەوان نوێژی تێدا دەكەن‪.‬‬

‫رەخنە لەگەڕانەوەی ئەمینداری نوێ دەگیرێت‬ ‫بەهێزبونەوەی باڵی موحافیزكارەكان‌و الوازیی ریفۆرمخوازەكان‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دو رۆژی رابــردو حەوتەمین كۆنگرەی‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمیی كوردستان لە شاری‬ ‫هەولێر كۆتاییهات‪ ،‬كە تێیدا سەاڵحەدین‬ ‫بەهادین كرایەوە بە ئەمینداری گشتیی‬ ‫ئەو حزبە‪ .‬بەرای چاودێرانیش‪ ،‬یەكگرتو‬ ‫گــەڕایــەوە سەر رێچكە موحافزكارەكەی‬ ‫خۆی‌و ریفۆرمخوازەكانیش شكان‪ ،‬هەروا‬ ‫كــاڵــكــردنــەوەی بانگەشەكانی پێشوی‬ ‫ئەم حزبەش بو بۆ دەستاودەستكردنی‬ ‫دەسەاڵت‌و پرۆسەی دیموكراسی لەنێویدا‪.‬‬ ‫حەوتەمین كۆنگرەی یەكگرتو دوێنێ‬ ‫كۆتاییهات‌و سەركردایەتییەكی نوێی بۆ‬ ‫هــەڵــبــژێــردراو ســەاڵحــەدیــن بەهادینیش‬ ‫بەزۆرینەی دەنگ كرایەوە بە ئەمیندار‪،‬‬ ‫هەریەكە لە محەمەد رەئــوف‌و ئەبوبەكر‬ ‫كــاروانــیــش شكستیان هێنا‪ ،‬محەمەد‬ ‫فەرەجیش كشایەوە‪ ،‬ئەم سێ كاندیدە‬ ‫خۆیان بۆ سەركردایەتیش كاندید نەكردەوە‪.‬‬ ‫رێككەوتنێكی هاوڕێیانە‬ ‫مەجید بیتوێنی‪ ،‬رۆژنــامــەنــوس لە‬ ‫تۆڕی میدیایی گۆڕان لەبارەی كۆنگرەی‬ ‫یەكگرتوەوە‪ ،‬نوسیوێتی «یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی نمونەیەكی جوانی پێشكەشنەكرد‬ ‫لەمۆدێلی حزبایەتی لەهەرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫كشانەوەی محەمەد فــەرەج نە سەرنج‬ ‫راكێش بو‪ ،‬نە لەناكاو‪ ،‬بەڵكو رێككەوتنێكی‬

‫هاوڕێیانەی تاڕادەیەك نهێنی بوو‪ ،‬تا كێرڤ‌و‬ ‫چانسی سەاڵحەدین بەهادین بەرزبكاتەوە‪،‬‬ ‫كشانەوەكەشی كەوتە قاڵبی رێكاڵم‌و‬ ‫بانگەشە بۆ بەهادین‪ ،‬خۆكاندیدكردنەوەی‬ ‫سەاڵحەدین بەهادینیش هەردەچێتەوە‬ ‫ئەو قاڵبی رێككەوتنی شاراوەی هاوڕێیانە‬ ‫لــەڕابــردودا بۆ روكەشكردنی بانگەشەی‬ ‫ئیساڵح‌و دەستاودەستكردنی دەســەاڵت‬ ‫لەناو حزبەكەیاندا ئەمەیان كرد»‪.‬‬ ‫بیتوێنی ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬لەهەرێمی‬ ‫كوردستانیش ئەگەر كۆنگرە لەپەیڕەوی‬ ‫نــاوخــۆی حــزبــەكــانــدا نــەبــوایــە بــۆكــاری‬ ‫حزبایەتی‪ ،‬ئەوا پێویستی نەدەكرد سااڵنە‬ ‫بۆ فێڵكردن لەچاوی كادیران‪ ،‬حزبەكان‬ ‫ئەو هەمو مەسرەفە بكەن‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫پێش كۆنگرە هەمو شتەكان كۆتاییان‬ ‫هاتوە‪ ،‬ئەوەی لەكۆنگرەدا دەكرێت شتێكی‬ ‫روكەشە‪.‬‬ ‫شكانی ریفۆرم‌و بەهێزبونەوەی‬ ‫موحافیزكاران‬ ‫بـــــەرای بــەشــێــك لـــە چــــاودێــــران‪،‬‬ ‫دەرەنجامی كۆنگرەی یەكگرتو شكانی‬ ‫باڵی ریفۆرمخوازەكان‌و بەهێزبونەوەی‬ ‫مــوحــافــزكــارەكــانــی لــێــكــەوتــەوە‪ ،‬كاتێ‬ ‫سەاڵحەدین بەهادین نوێنەرایەتی ئەم‬ ‫رەوتــەی نێو یەكگرتو دەكــات‌و زۆرینەی‬ ‫ئەندامانی كۆنگرە (‪ 801‬دەنگ) متمانەیان‬

‫بەتاڵكردنەوەی‬ ‫بانگەشەی دیموكراسی‌و‬ ‫دەستاودەستكردنی دەسەاڵت‬ ‫دایە ناوبراو‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە ئاسۆ عەبدوللەتیف شرۆكاری‬ ‫سیاسی لەلێدوانێكی رۆژنامەنوسیدا ئاماژە‬ ‫بەوەدەكات‪ ،‬كە ئەبوبەكر كاروانی‌و محەمەد‬ ‫رەئوف تێكشكێندران‪.‬‬ ‫لــەكــۆنــگــرەی حــەوتــەمــی یەكگرتودا‬ ‫ئەبوبەكر كاروانی یەكێك لەكاندیدەكانی‬ ‫ئەمیندار لەنێو كۆنگرەو بەئاشكرا باسی‬ ‫لەكۆتاییهاتنی مۆدێلی حزبە ئیسالمییەكان‬ ‫كــرد‌و داوای ســەرلــەنــوێ داڕشــتــنــەوەو‬ ‫نوێكردنەوەی شێوازەكانی كاركردنی حزبە‬ ‫ئیسالمییەكانی دەكرد‪.‬‬ ‫كــاروانــی‪ ،‬جەختی لــەوەشــكــردەوە‪،‬‬ ‫كــە ئــەگــەر بــەمــشــێــوازەی ئێستا حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان بەگشتی‌و بەتایبەتی‬ ‫یەكگرتو لەكاركردن بــەردەوام بن‪ ،‬ئەوا‬

‫لەداهاتودا زیاتر لە ئێستا بچوك دەبنەوە‪.‬‬ ‫نـــاوبـــراو‪ ،‬بـــەپـــرۆژەیـــەكـــەوە خــۆی‬ ‫كاندیدكردبو‪ ،‬كە گۆڕانكاری تەواو بو لەنێو‬ ‫یەكگرتودا‪ ،‬بەاڵم لەكۆنگرە تەنها (‪)268‬‬ ‫دەنگی هێنا‪.‬‬ ‫بــــــەرای بــەشــێــك لـــەچـــاودێـــران‬ ‫گــەڕانــەوەی سەاڵحەدین بەهادین‪ ،‬ئەو‬ ‫بانگەشانەی بەتاڵكردەوە‪ ،‬كە پێشتر بۆ‬ ‫دەستاودەستكردنی دەســەاڵت‌و پرۆسەی‬ ‫دیموكراسی لە نێو یەكگرتودا دەكران‪.‬‬ ‫كاروانی‪ :‬دەبێ زەمینەسازی بكرێ بۆ‬ ‫گۆڕانكاریی گەورە‬ ‫ئەبوبەكر كاروانی كاندید بۆ پۆستی‬ ‫ئەمینداری یەكگرتو‪ ،‬بــە»چــاودێــر»ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬یەكێك لەدیمەنە جوانەكانی‬

‫كۆنگرە بونی چەند كاندیدێك بــو بۆ‬ ‫ئەمینداری یەكگرتو‪ ،‬هەرچەندە گۆڕانێكی‬ ‫قوڵ لەپەیڕەوو پرۆگرام روینەداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمینداری یەكگرتو كە وتــی‪ ،‬قۆناغی‬ ‫داهاتو قۆناغی راگــوزەری دەبێ‌‪ ،‬كەواتە‬ ‫دەب ‌ێ زەمینەسازی بكر ‌ێ بۆ گۆڕانكاریی‬ ‫گەورە بەتایبەت بۆ سیاسەت‌و بانگەواز كە‬ ‫بۆتە یەكێك لەم كێشانەی حزبە بانگخوازە‬ ‫ئیسالمییەكان زیــاد لەچەند واڵتێكەوە‬ ‫بەدەستی دەناڵێنن‌و پێویستی بەچارەسەر‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئەجێندای ئایندە‬ ‫الی خۆشیەوە ئەبوبەكر هەڵەدنی كە‬ ‫دەنگی یەكەمی كۆنگرەی بۆ سەركردایەتی‬ ‫ئەو حزبە بەدەستهێنا‪ ،‬بە «چاودێر»ی‬ ‫راگـــەیـــانـــد‪ ،‬ئــەجــێــنــدای ئــایــنــدەمــان‬ ‫گــەرمــكــردنــەوەی پــرۆســەی سیاسی‌و‬ ‫ئاشتەوایی نێوان الیەنە سیاسییەكان‌و‬ ‫تێپەڕاندنی ئەو دۆخەیە‪ ،‬پێویستە هەموان‬ ‫شان بدەینە بەرپرسیارێتییەكانی قۆناغی‬ ‫ئایندە‪.‬‬

‫نەهێنا‪ ،‬لەمبارەوە ئەبوبەكر پێنجوێنی‪،‬‬ ‫مامۆستای ئاینی‌و ئەندامی كۆنگرەی‬ ‫حەوتەم‪ ،‬بە»چاودێر»ی وت «هەركەسێك‬ ‫خۆی بخاتە بەردەمی هەڵبژاردن ئەگەری‬ ‫بردنەوەو نەبردنەوەی هەیە‪ ،‬ئەوانەشی‬ ‫خۆیان هەڵبژارد لەژێر فشاری كادیرانی‬ ‫یەكگرتو و چین‌و توێژەكان بــو‪ ،‬بۆیە‬ ‫هۆكاری بنەڕەتی نەچونی ئەوانیش بۆ‬ ‫سەركردایەتی رەنگە بەشێكی لەبیروڕای‬ ‫ئەندامانی یەكگرتو ئەوەبێت كە مامۆستای‬ ‫ئاینی بەكاری ئیداری‌و سیاسی سەرقاڵ‬ ‫نەبێت‪.‬‬

‫ژنان رەخنەیان هەیە‬ ‫ناسك محەمەد ئەندامی سەركردایەتیی‬ ‫یەكگرتو‪ ،‬بــە»چــاودێــر»ی راگــەیــانــد‪،‬‬ ‫لەكۆنگرەی یەكەم تا ئەمڕۆ رێژەی ژنان‬ ‫لەناو یەكگرتو بەرەو هەڵچون رۆیشتوە‪،‬‬ ‫ئێستاش رێژەیان گەیشتۆتە نزیكەی ‪،%48‬‬ ‫بــەاڵم رێــژەی ژنــان لەكۆنگرە تەنها لە‬ ‫‪ ،%20‬ئەمەش هۆكاری ئەوەیە‪ ،‬بەرپرسی‬ ‫مەڵبەندەكانی ژن رۆڵ نابینن‌و بەرپرسی‬ ‫مەكتەبەكانیشی هەندێكی ژنن‪ ،‬بۆیە كە‬ ‫میكانیزمی پەیڕەو و پرۆگرام دادەنــرێ‪،‬‬ ‫مەالكان بێبەشبون لەسەركردایەتیی‬ ‫رێـــژەی ژنـــان كــەمــتــرە‪ ،‬ئــومــێــدەواریــن‬ ‫ئەمجارە‬ ‫هەرچەند دو مامۆستای ئاینی خۆیان لەكۆنگرەی هەشت ئەو كێشەیە چارەسەر‬ ‫كاندیدكرد بۆ ئەوەی بچنە سەركردایەتیی ببێت‪.‬‬ ‫ئــەو حــزبــە‪ ،‬بــەاڵم دەنــگــی پێویستیان‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )565‬دو شةممة ‪2016/5/30‬‬

‫رێكەوتنەكەی یەكێتی‌و گۆڕان‪..‬‬ ‫لەنێوان تاكتیك‌و ستراتیژی سیاسیدا‬

‫نەوزادی موهەندیس‬ ‫رۆژی ‪ 2016/5/17‬رۆژی واژۆكردنــی‬ ‫رێكەوتنامەكــە رێــك ‪6‬ســاڵ‌و ‪ 8‬مانــگ‬ ‫تێپەڕدەبێت بەسەر جیابونەوەی بزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕان لەیەكێتی نیشــتیمانی كوردســتان‬ ‫لــە‪2009/7/25‬دا‪ .‬لــەو ماوەیــەدا گــرژی‌و‬ ‫ئاڵۆزیەكــی توند‌و گەرم كەوتە نێوان ئەو دو‬ ‫هێزەوە كە هەردوكیان سەر بەیەك قوتابخانەی‬ ‫سیاســی‌و فكری‌و ئایدۆلۆژین‌و یەك ناوچە‌و‬ ‫پێگەی جەماوەری‌و یەك تێڕوانین‌و تاكتیك‌و‬ ‫ســتراتیژی سیاســیان هەیە‌و مێژویەكی ‪36‬‬ ‫ســاڵەی خەباتــی شــاخ‌و شــاریان پێكەوە‬ ‫هەیــە‪ ،‬ســەرەڕای جیــاوازی لەبیروبۆچون‌و‬ ‫نەخشــە رێگا‌و كارەكتەرە سیاســیەكانیان‪.‬‬ ‫هــەر ئــەم خاڵــە كــۆك‌و هاوبەشــانە بونە‬ ‫هــۆی ئەوەی كــە جارێكــی تر‌و لــەم ماوە‬ ‫كورتــەی دابڕانەدا هەســت بەپێویســتبونی‬ ‫كاری هاوبــەش‌و لێكنزیكبونــەوە‌و تەنانەت‬ ‫لەئایندەشــدا یەكگرتنەوە‌و تێكەاڵوبونەوەش‬ ‫بكەن‪‌.‬و بەهەردوالیان بتوانن كە ئەم قۆناغە‬ ‫سەخت‌و دژوارەی كە بەسەر مەسەلەی كوردا‬

‫هاتوە‌و بەتایبەتیش لەباشــوری كوردستاندا‬ ‫تێبپەڕینن‪.‬‬ ‫ئاشــكرایە ئەم دۆخە سیاسیەی ئێستای‬ ‫باشــوری كوردســتانی پیادا گــوزەر دەكات‬ ‫هیچ مایەی دڵخۆشی نیە‪ ،‬بەڵكو گەر بەراورد‬ ‫بكرێت بەگەورەیی‌و مەترسی تەحەدا سیاسی‌و‬ ‫ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و سەربازیەكان ئەوا زۆر‬ ‫مەترسیدار‌و تاریك دەبینرێت‪ ،‬هەربۆیە وەك‬ ‫وەاڵمدانەوەیەكــی وردبینانــە‌و دوربینانە بۆ‬ ‫ئێستا‌و ئایندەی مەسەلەی كورد لەم بەشەدا‬ ‫دەبــو كاردانەوەیەكــی بەهێــز‌و ســتراتیژی‬ ‫بنوێنرێت كە وەاڵمدەرەوەیەكی راستەقینە‌و‬ ‫بەهێــز بێــت بــۆ هەمــو ئــەو تەحەدایانە‪.‬‬ ‫كورد لەڕوی سیاســیەوە ماڵێكی لێكترازاو‌و‬ ‫دور لەیــەك‌و دڕدۆنگــی سیاســیدایە‌و هیــچ‬ ‫لێكتێگەیشتنێكی سیاسی‌و هیچ ئیجماعێكی‬ ‫سیاســی نیــە لەنێــوان ســەركردە‌و پارتــە‬ ‫سیاســیەكاندا لەسەر مەســەلە نیشتیمانی‌و‬ ‫نەتەوایەتیــەكان‪ ،‬لــەڕوی ئابوریــەوە هەرێم‬ ‫لەدۆخێكــی زۆر دژواری دارایــی‌و ئابــوری‌و‬ ‫ب ‌ێ بــازاڕی‌و بازرگانیدایــە‪ .‬زۆر گەڕاوەتەوە‬ ‫بــۆ دواوە‌و بێــكاری‌و هەژاریەكــی تونــد‬ ‫بەرۆكــی تــاك بەتــاك‌و خێــزان بەخێزانی‬ ‫میللەتەكەمانــی گرتوە‪ ،‬هەرئــەم هۆكارەش‬ ‫بۆتــە هــۆی تێكچونــی بــاری كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئاشــتی كۆمەاڵیەتی خســتۆتە مەترسیەوە‪،‬‬ ‫ئەمە ســەرەڕای مەترسیە گەورەكەی شەڕی‬ ‫تیرۆریســتانی داعش‌و كاریگەریە خراپەكانی‬ ‫لەســەر كۆی ژیان‌و گوزەرانی میلەتەكەمان‌و‬ ‫تێكچونــی پەیوەندیەكانــی نێــوان هەرێــم‌و‬ ‫بەغداد لەالیەك‌و لەگەڵ دەرو دراوسێكانیشدا‬

‫لەالیەكــی تــرەوە‌و كاریگــەری هەمــو ئــەم‬ ‫دۆخــە ئاڵۆزانــە‌و تێڕوانینــی زلهێزەكانیش‬ ‫بۆ چارەنــوس‌و ئایندەی هەرێمەكەمان لێڵ‌و‬ ‫تاریك ببون‪.‬‬ ‫ئــەم رێكەوتنە بۆ خــۆی هۆكاری خۆیی‌و‬ ‫بابەتــی هەبوە‌و هــەردوال لەپلــەی یەكەمدا‬ ‫پێویســتیان بەم رێكەوتنــە هەبوە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەردوالیــان لەناوخۆی خۆیانــدا لەدۆخێكی‬ ‫سیاســی‌و ئابوری باشــدا نەبون‌و گیردۆدەی‬ ‫ملمالنێــی سیاســی‌و باڵباڵێنــە ببــون و‬ ‫تاڕادەیــەك نەیاندەتوانی درێژە بەو دۆخەی‬ ‫خۆیان بدەن هەربۆیە هەردو ال بەتێگەیشتن‌و‬ ‫تێڕوانینێكی ســتراتیژیانە هاتونەتە پێشەوە‬ ‫نــەك وەك تاكتیكێكــی سیاســی‌و یەكتــر‬ ‫فریودان‌و بەدەستهێنانی دەسكەوتی بچوكی‬ ‫حیزبی لەسەر حسابی الیەنەكەی تر‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم رێكەوتــن‌و نزیكبونەوەیەی ئەم‬ ‫دو هێزە سیاسیە گەورە‌و كاریگەرەی هەرێم‌و‬ ‫عیــراق‌و ناوچەكەش هۆكارێكــی باش بو بۆ‬ ‫تێپەڕاندنــی قۆناغەكە‌و شــڵەقاندنی گۆمی‬ ‫مەنگ‌و چەقبەســتوی هەمو دۆخەكان‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە ئەم رێكەوتنە كاریگەری باشــی دەبێت‬ ‫لەئایندەدا لەسەر هەمو ئاستەكان لەناوخۆی‬ ‫هەرێــم‌و عیــراق‌و ناوچەكــە‌و تێڕوانینــی‬ ‫زلهێزەكانیــش‪ ،‬چونكە دابەشــبونی گوتار‌و‬ ‫كرداری كورد‌و نەبونی یەكهەڵوێســتی پتەو‬ ‫‌و بەهێــزی ناوخۆیــی لەبەرامبــەر بەغــداد‌و‬ ‫دەورو جیرانیــش پێگــەو‌و گوتاری كوردی‬ ‫الواز كردبو‪ ،‬ئەم رێكەوتنە بەدڵنیایی دۆخی‬ ‫سیاســی‌و ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و ســەربازی‬ ‫كوردســتان دەگۆڕێت‌و دەیباتــە قۆناغێكی‬

‫هەڵكشاوترەوە‌و نزیك لەچارەسەرییەكان‪.‬‬ ‫ئاینــدەی ئــەم رێكەوتنامەیــە‌و‬ ‫سەركەوتنیشی بەندە بەنیەتی راستەقینەی‬ ‫هــەردوالوە بــۆ سەرخســتنی‌و ئەمــەش‬ ‫پەیوەســتە بەمتمانــە بەیەكتــر كــردن‌و‬ ‫هەوڵدانێكــی لێبڕوانــە‌و خەمخۆرانــە بــۆ‬ ‫گەیشــتن بەمەبەستە رایســتەقینەكانی كە‬ ‫هەمــو خاڵەكانی ناو رێكەوتنەكە لەخزمەتی‬ ‫بەهێزكردنی حكومەت‌و دەسەاڵتی كوردیدایە‬ ‫لــەم هەرێمەدا‪ ،‬كە حزب‌و الیەن‌و ســەركردە‬ ‫سیاســیەكان ئەركیانــە كە ئەم دەســەاڵتە‬ ‫تۆكمەتر‌و بەهێزتر بكەن‌و درێژە بەمانەوەشی‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫ئــەم رێكەوتنامەیە‌و ئاینەدەكەشــی لەدو‬ ‫ریانێكدایــە لەنێــوان دژەكان‌و الیەنگرانیدا‪،‬‬ ‫لەناوخۆی دو حزبەكە‌و لەسەر ئاستی هەرێم‌و‬ ‫ناوچەكەش كە هەریەكەیــان بەهۆكارێكەوە‬ ‫نایەنەوێت ئەم رێكەوتنامەیە سەركەوتوبێت‪.‬‬ ‫هەربۆیــە ئەركی هــەردو حزبە كە هەوڵی‬ ‫جــدی‌و گەرموگــوڕ بــدەن بــۆ تێگەیاندن‌و‬ ‫رونكردنەوەی مەبەســت‌و نیەتەكانی پشــت‬ ‫رێكەوتنەكــە‌و بۆ ئەوەی متمانــەی هەموان‬ ‫بەدەســتبێنن‌و لەبــەرەی دژەوە بیانكەنــە‬ ‫بــەرەی الیەنگر‌و پشــتیوانی رێكەوتنامەكە‌و‬ ‫تێیــان بگەیەنن كە ئــەم رێكەوتنامەیە دژی‬ ‫هیــچ حــزب‌و ســەركردەیەك نیــە‌و تەنهــاو‬ ‫تەنهــا لەپێناو بەرژەوەندی بــااڵی میللەت‌و‬ ‫نیشتمان‌و نەتەوەدایە‌و بریتیە لەستراتیژێكی‬ ‫دوربینانــەو كوردانــەی راســتەقینە نــەك‬ ‫تاكتیكێكی رۆژانەی سیاسی‪.‬‬

‫رێكنەكەوین‪ ،‬دەكەوین‪!..‬‬

‫سیروان جەالل‬ ‫لــە مێژە دەوترێت كــورد لەدێر زەمانەوە‬ ‫بۆیــە هیچی بەهیــچ نەبوە‪ ،‬لەنــاو خۆیاندا‬ ‫ناتەبــا‌و دژیەك بــون‪ ،‬دوژمنی خوێن خۆری‬ ‫یەك‌و هەمیشە كرمی جەستەی یەكدی بون‪،‬‬ ‫بەم حاڵەی ئێســتای بردوین‪ ،‬بەچەشــنێك‬ ‫كــە گەورەتریــن نەتــەوەی بێدەوڵەتی ئەم‬ ‫ســەرزەمینەبین‪ ،‬چەندین جاریش دەرفەتی‬ ‫زێڕینمان بــۆ هاتوەتە پێــش‪ ،‬پەرتەوازەیی‬ ‫نێوماڵی خۆمان‌و بەربەرەكانێی نادروســتی‬ ‫خۆماڵی هەڵەكانی لەبار بردوین‪ ،‬دەرككردن‬ ‫بــەم حەقیقەتــە تاڵە حاشــا هەڵنەگرە ئەو‬ ‫راســتیەمان ال دەســەلمێنێت كــە لەهــەر‬ ‫كوێیەكــی ئــەم جوگرافیــا پــان‌و بەرینەی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬هەوڵێك شەقاوێك بەئاراستەی‬ ‫یەكێتــی‌و یەكڕیــزی نێــوان گــروپ‌و پارت‌و‬ ‫پێكهاتــە كۆمەاڵیەتیــەكان هاتنــە گــۆڕێ‪،‬‬ ‫دروســتوایە خۆشــحاڵمان بكات‌و گەشــەی‬

‫پێبدرێت‌و بەرفراوانترو گشتگیر تربكرێت‪.‬‬ ‫گــەر رێكەوتنی سیاســی ‪١٧‬ی مایســی‬ ‫نێــوان یەكێتیــی نیشــتمانیی كوردســتان‌و‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬وەك هەنگاو هەڵهێنانێك‬ ‫بۆ خۆكۆكردنەوەی كورد بۆ ئەركی قورستر‬ ‫وپێشــهاتی گەورەتر وێنابكەین‪ ،‬ســەرباری‬ ‫ســەرنج گەلێك كە لەســەر ئــەم رێكەوتنە‬ ‫سیاســیەش هەبێــت‪ ،‬دەهێنێــت وەك‬ ‫ســەرەتایەك بــۆ تێپەڕاندنی دۆخــی ئاڵۆز‌و‬ ‫پــڕ گێرمــو كێشــەی كوردســتان ببینرێت‪،‬‬ ‫لەالیەكی دیكەشــەوە ئەم رێكەوتنە كەشــی‬ ‫پــڕ تەشــەنوجی سیاســی نێــوان دو هێزی‬ ‫گــەورەو كاریگــەری وەك یەكێتــی‌و گۆڕان‬ ‫خاوتــرو ئارامتردەكاتــەوە‪ ،‬وەك دەڵێــن‬ ‫دەستپێكێكە بۆ كاری گەورەتری پێكەوەیی‪،‬‬ ‫وەئــەم دوهێــزەش كــە لەبنەڕەتــدا‪ ،‬تابەر‬ ‫لەســاڵی ‪٢٠٠٩‬خاوەنی مێژویەكــی هاوبەش‬ ‫بون‪ ،‬كەلێكترازانیــش رویدا دابەش بونێكی‬ ‫ســەیر لەنێو خێزان‌و بنەماڵەو عەشــیرەت‌و‬ ‫ناوچــەی نفوزی ئەم دوالیەنەدا هاتە گۆڕێ‪،‬‬ ‫بەئەندازەیەك هەندێك جار مەترسی لەسەر‬ ‫ئاسایشــی كۆمەاڵیەتیــش دروســتكردبو‪،‬‬ ‫بــە تێپەڕبونــی كات‌و وردتــر خوێندنەوەی‬ ‫قۆناغەكەو پێدراوەكانی‪ ،‬هەردوال بە زۆرینەی‬ ‫هەرەزۆری ناوەنــدە بڕیاردەرەكانی حزبییان‬ ‫دەقــی رێكەوتنەكەیــان پەســەند كــردوە‪،‬‬ ‫وەك نەخشــە رێگایــەك بــۆ دەربازبون لەو‬ ‫هەمو گــرێ‌و گۆڵەیەی باڵی بەســەر فەزای‬ ‫هەرێمەكــەدا كێشــاوە‪ ،‬خالێكــی جیــاواز‬

‫كەدەكرێــت بیبینــی لەنێــوان رێكەوتنــی‬ ‫یەكێتــی‌و گــۆڕان‌و رێكەوتنــی هەریەك لەم‬ ‫دوحزبــە لەگەڵ هەر حزبێكیتردا ئەوەیە ئەم‬ ‫رێكەوتنە بەخۆشحاڵیەوە لەالیەن جەماوەرو‬ ‫هەوادار وكادری ناوەندی هەردوالوە پێشوازی‬ ‫لێدەكرێــت‪ ،‬كــە مەرج نیە بــۆ هێز گەلێكی‬ ‫دیكــە ئەم هەســتە قوڵ‌و شــادی بەخشــە‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەدڵنیایش بۆئەم رۆحیەتە فاكتەری‬ ‫زۆر هەن‪ ،‬یەكێكیش لەمەرجە سەرەكیەكانی‬ ‫ســەركەوتنی هــەر رێكەوتنێك‪ ،‬جــا ئیدی‬ ‫(سیاســی یان ئابوری یان سەربازی‪...‬هتد)‬ ‫بێت‪ ،‬لەنێوان دو كەس یان دوپارت‌و رێكخراو‬ ‫یان دو دەوڵەتدا ئەنجامبدرێت‪ ،‬ئەوەیە هیچ‬ ‫الیەنــەك خۆی بە مەغــدور‌و زیان لێكەوت‌و‬ ‫نەزانێت‪.‬‬ ‫ئەزمونــی رێكەوتنــی سیاســی دیكــەش‬ ‫لەرابــردوی نزیكــی ئەم هەرێمــەدا هەن كە‬ ‫هەموشــیان خزمەتی گەورەیان بە كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵكــی كوردســتان كــردوە‪ ،‬چ رێكەوتن‌و‬ ‫دروســتكردنی بــەرەی كوردســتانی پیــش‬ ‫راپەڕیــن‪ ،‬كــە بەڕاپەڕیــن‌و دەســتكەوتی‬ ‫گەلێك مەزن شــادیكردین‪ ،‬چ رێكەوتننامەی‬ ‫ســتراتیژی نێــوان یەكێتیــی نیشــتمانی‬ ‫كوردســتان‌و پارتی دیموكراتی كوردســتان‪،‬‬ ‫ئەمــەش نێو ماڵی كوردی تــا ئەندازەیەكی‬ ‫بــاش رێكخســتەوەو كۆتایــی بەشــەڕی‬ ‫ناوخــۆو بەشــێكی زۆر لەماڵوێرانیــەكان‬ ‫هێنا‪ ،‬ئەمێســتاش ئومێد دەكرێت رێكەوتنی‬ ‫‪ ٥/١٧‬دەالقیەكــی گــەرە بــەڕوی ئاســۆی‬

‫چارەسەركردنی كێشــە (سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫یاســایی‌و ســەربازی)ەكانی ئــەم هەرێمەدا‬ ‫بكاتــەوە‪ ،‬گەرچــی ئــەم رێكەوتنــەو هیــچ‬ ‫رێكەوتنێكــی دیكە پیــرۆزو موقەدەس نیە‪،‬‬ ‫وە هیچ نوســراو تێكســتێكیش بــێ هەڵەو‬ ‫كەموكــوڕی نیــە‪ ،‬بــەاڵم شــایەنی ئەوەیە‬ ‫بەڕۆحیەتێكی نوێ‌و نەفەســێكی درێژترەوە‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت‪ ،‬بەشــی هەرەزۆری‬ ‫مــادەو بڕگەكانــی بەجۆرێك نوســراوەتەوە‬ ‫كەخەمــی میللەت‌و داخوازیــە لەمیژینەكانی‬ ‫لەخۆگرتوە‪ ،‬لێرەدا من نامەوێت ئەم شیكارە‬ ‫وەك تەبلیغاتێك بۆ رێكەوتنەكە بكەوێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەندەی دەمەوێت شیكارێكی لۆژیكی بێت‬ ‫بۆ روداوێكی سیاسی كە هەندێك الی خۆش‬ ‫حاڵ‌و هەندێكی دیكە سەرســامكردوە‪ ،‬حەق‬ ‫وایــە بەر لەوەی فاڵ بۆ ســەر ئەنجامەكەی‬ ‫بگرینــەوە چ بە بــاش چ بە خراپ‪ ،‬هەروەك‬ ‫چــۆن بــەدەق تێیدا هاتوە رێگــە دەدات بە‬ ‫زیادكردنــی پاشــكۆو پرۆتۆكۆلــی دیكە بۆ‬ ‫رێكەوتننامەكــە‪ ،‬لەو رێگەیەوەش ســەرنج‌و‬ ‫تێبینیــەك كە هەیــە تێیــدا جێیبكرێتەوەو‬ ‫كاری جدی بكرێت بــۆ لێكترنزیككردنەوەی‬ ‫هێزو الیەنە سیاســیەكانی دیكــەش‪ ،‬مادەو‬ ‫بڕگەكانــی رێكەوتنەكــەش بەشــی زۆری‬ ‫پەیوەنــدی بەكاراكردنــەوەی پارلەمــان‌و‬ ‫دامــودەزگا فەرمیەكانــی هەرێمــەوە هەیە‪،‬‬ ‫بەئەكیدیــش بۆ پراكتیكردنی پێویســتی بە‬ ‫ئامادەگی‌و هاوكاری‌و هەماهەنگی‌و پشتیوانی‬ ‫الیەنە سیاسیەكانی دیكەی كوردستان هەیە‪،‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ئەزمون لە ‪9‬ی‬ ‫حوزەیران وەردەگرین؟‬ ‫مەحمود عەبدوسەمەد‬ ‫لــەو كارەســاتەدا ناسیۆنالیســتی عەرەبــی‪ ،‬یەكەم پرۆســەی بنەبڕكردنــی كوردی‬ ‫دەستیپێكرد‪ ،‬چاوەڕوان دەكرا كە سەركردایەتیی سیاسیی كورد ئەزمونی لەو تراجیدیایە‬ ‫وەرگرتبێ‌‪ ،‬پالنی جددی‌و پێشــكەوتو و دیموكراســی و زانســتیانەی بۆ بەرگری داناب ‌ێ‬ ‫لەپێناو پاراستنی خەڵك‌و خاك لەكارەساتی خراپتر‪.‬‬ ‫بەاڵم هێشتا دایكی قوربانیانی ‪9‬ی حوزەیرانی ‪ ،1963‬پۆشاكی پرسەبارییان النەبردبو‪،‬‬ ‫ئاگری دوبەرەكی لەناوچە (رزگاركراوەكان) هەڵگیرسێنرا‪ ،‬گوللە جێگای بەعەقڵ‌و دیالۆگ‬ ‫لێژكرد‪ ،‬ئەڵقەی یەكەمی درامای ناكۆتای شــەڕی ناوخۆ پیشــاندرا‪ ،‬لەڕاستیشدا نە ئەو‬ ‫شــەڕەو نە شــەڕەكانی دواییش شەڕی ناوخۆ نەبون ‪-‬شــەڕی ناوخۆ پێناسەی بابەتیی‬ ‫خۆی هەیە‪ ،-‬بەڵكو هەر لەســەرەتاوە ‪-‬بەئێستایشــەوە‪ -‬شــەڕی سەركردەكانی شۆڕش‬ ‫بوە لەســەر پۆســت‌و پارە‪ ،‬كەس بەڕونی نازانی‪ .‬بۆچی شــەڕ؟‪ ،‬بۆچی ئاشــتی؟‪ ،‬ئەو‬ ‫شــەڕە تائێســتاش بەكۆمەڵ ‌ێ كینەو كۆنە قینەوە بەردەوامە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا شەڕەكە‬ ‫نەرمە‪ ،‬ئەمڕۆ پێنوس‌و راگەیاندنی ویژدان مردو داینامۆی ئاشوبن‪ ،‬تیۆریزەی هەڵەكانی‬ ‫دەســەاڵتی مۆبۆكراســی تۆتالیتاری دەكەن‪ ،‬كە ئەوە لەشەڕ ترسناكترە‪ ،‬ئەم راستیانە‬ ‫ئەوە دەرهاویشــتە دەكەن كە سەركردایەتیی ئەم (شۆڕشانە) ئەوساو ئێستاش‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەجیندای سەرفرازیی میللەت‌و پالنی سەركەوتنی شۆڕشیان بوب ‌ێ ‪-‬هەردەم‪ -‬خستویانەتە‬ ‫دوای بەرژەوەندیی شەخسی‌و بنەماڵەیی‌و حزبییەوە‪ ،‬سەركردەكان لەهەڵپەی دەسەاڵت‌و‬ ‫پارەدا زۆر كەم پابەندبون بەحزب‌و یاســاوە‪ ،‬بەچاوخشــاندنێكی خێرا بەجیۆپۆلیتیكی‬ ‫ناوچەكانی قەڵەمڕەوی (شۆڕشــچییەكان) دەردەكەو ‌ێ كە لەپێناوی بەرژەوەندیدا چۆن‬ ‫هەمو رەفتارێك حەاڵڵ دەكراو دەكرێ‌‪.‬‬ ‫(پەنابردن بۆ داگیركارانی كوردســتان‪ ،‬پەنابــردن بۆ حكومەتی عیراق كە لەهەموی‬ ‫شورەییتر بو‪ ،‬كردنەوەی بەرەی (القومیە التقدمیە)‪ .‬نمونەی ئەو رەفتارانەن‪.‬‬ ‫دوای راپەڕیــن‪ ،‬هەڵوەشــاندنەوەی پارلەمــان‌و حكومەتــی زادەی (فیفتــی فیفتی)‪،‬‬ ‫دەركردنی پارتی لەهەولێر‪ ،‬دەركردنی یەكێتی لەهەرێم بەسوپای سەدام!‪ ،‬بیدعەی (زۆنی‬ ‫زەردو سەوز) كە هەرگیز لەهزری هەردو الیەندا غایب نەبوەو نیە‪ ،‬ئاشتەوایی بەفشاری‬ ‫دەرەكی‪ ،‬رێككەوتنی ئیستراتیژی كە لەسەر مێزەكانی بەڕێزان تاڵەبانی‌و بارزانی نەهاتە‬ ‫خوارەوە‪ ،‬دیموكراسی الی دەسەاڵت هەر (هەڵبژاردنە)‪ ،‬بەاڵم بینیمان چۆن بەڕێدەكرا‪،..‬‬ ‫رەفتاری دزێو‪ ،‬دژی ئۆپۆزســیۆن‪ ،‬كێ‌‌و كام الیەن ماوە كە لەســەر رێتمی مۆســیقای‬ ‫دەسەاڵت سەمای نەكردبێ‌‌و پریشكی شەڕی ئەم دەسەاڵتەی بەرنەكەوتبێ‌؟‪.‬‬ ‫بەكورتی‪ ،‬دەسەاڵت پەندی وەرنەگرتوە‪ ،‬ئەگەر باكی بەخاك‌و خەڵك ببوایەو ئەزمونی‬ ‫وەربگرتایە‪ ،‬مەحاڵ بو لەدوای ‪ 24‬ســاڵی دەســەاڵتی سەربەخۆ‪ ،‬بەداراییەكی خەیاڵیی‪،‬‬ ‫بەپشــتگیری ب ‌ێ وێنەی میللی‌و دەرەكی هێشــتا لەچوارگۆشــەی یەكەمی مارو پەیژەی‬ ‫دەوڵەتداریدا بمایەتەوە‪ ،‬راگەیاندنەكانی دەســەاڵت بێشەرمكردن هەر لەئێستاوە دەهۆڵ‬ ‫بــۆ دەوڵەتــی دیكتاتۆری دەكوتن بەپاســاوی (دیموكراســی) بــۆ دوای (ریفراندۆم) و‬ ‫راگەیاندنی (دەوڵەت)‪ ..‬كوردیش وتویەتی (رۆژ هەر لەبنە رۆژەوە دیارە)‪.‬‬ ‫هەمو ئەزمونەكان‪ ،‬ئاماژەكان لەسەر ئەوەن كە زەحمەتە ئەم دەسەاڵتە ئیرادەی رونی‬ ‫هەبێ‌‪ ،‬بۆ داهاتوی ئەم هەرێمە لەبواری پێشــكەوتن‪ ،‬دیموكراســی‪ ،‬مافی مرۆڤ‪ ..‬بۆیە‬ ‫هیوای رزگاربون لەســەر دەســتی ئاوها دەسەاڵتێكدا لەمەترســیدایە كە خراپتر لە ‪9‬ی‬ ‫حوزەیرانی لێبكەوێتەوە‪.‬‬

‫بەتایبــەت پارتــی دیموكراتی كوردســتان‪،‬‬ ‫كە هێزێكی گــەورەو بە نفوزو بەشــدارێكی‬ ‫كاریگەری حوكمڕانی ئەم هەرێمەیە‪ ،‬هەرچی‬ ‫دەكرێــت بە ئارامی‌و شــێنەیی هەمو الیەك‬ ‫لەگرنگــی‌و بایەخی یەك هەڵوێســتی‌و یەك‬ ‫وتاری ماڵی كورد بگەیەنرێت‪ ،‬هەر ئەوەشــە‬ ‫بە ئامانجــە لەمێژینەییەكانمان شــادەكات‌و‬ ‫بەردی بناغــەی مافی چارەی خۆنوســینە‪،‬‬ ‫ئیــدی ئــەو مافــە خــۆی لەریفرانــدۆم تــا‬ ‫دەوڵەتی ســەربەخۆدا دەبینێتەوە‪ ،‬ناشــێ‌‌و‬ ‫ناكرێت لەكوردستانێكی پڕ قەیران‌و ئەزمەی‬ ‫قوڵــدا‪ ،‬كــە ســەر لەبــەری داو دەزگاكانی‬ ‫دەیان پرســیاری رەواو یاســایی هەڵدەگرن‪،‬‬ ‫كێشــەیەك بە كێشــەیەكی دیكە بسپێرین‌و‬ ‫گومــان لەهەر هەوڵێكی خۆرێكخســتەنەوەو‬ ‫تۆكمەكردنــەوەی نێوماڵی كــوردی بكەین‪،‬‬ ‫لەكاتێكــدا ئەركــی بنەڕەتــی ئــەم قۆناغە‬

‫نادیدەگرتــن‌و فەرامۆشــكردنی گــرێ زاتی‌و‬ ‫خێڵەكــی‌و حزبیەكانــە‪ ،‬لەبەرامبــەردا‬ ‫قوڵكردنــەوەی گیانــی تەبایــی و یەكتــر‬ ‫قبوڵكــردن‌و یــەك دەســتی‌و یەكدەنگیــە‬ ‫لەپێناو تەجاوزكردنی ئەم دۆخە ناپەسەندو‬ ‫نەخــوازراوەی كــە هەرێمەكەمانــی تێدایە‪،‬‬ ‫هەنــگاو هەڵهێنانی گەورەتــر تا بەدیهێنانی‬ ‫خەونە لەمێژینەییەكانمــان‪ ،‬هەر وەك چۆن‬ ‫لەبیركاریــدا یەك كۆ یەك یەكســانە بە دو‪،‬‬ ‫ئەوهــاش یەكگرتویــی میللەتەكەمــان لەناو‬ ‫خــۆو دەرەوەدا‪ ،‬گەرەتریــن‌و كاریگەرتریــن‬ ‫فاكتەری بەجێهێنانی ئەركە دیرۆكیەكانمان‪،‬‬ ‫پێچەوانەكەشــی راســتە پێكەوەنەبونمــان‌و‬ ‫یەكتر نەخوێندنەوەمان ئەوەشی كە هەمانە‬ ‫لەبەینــی دەبــات‪ ،‬كەوا بــو‪ ،‬بەدڵنیایی گەر‬ ‫هەموان رێكنەكەوین‪ ،‬دەكەوین‪!.‬‬

‫بۆسەكەی سادق خان‬ ‫سەمیر عەتائەاڵ‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬ ‫لەكاتێكــدا كە هەناوی ئەوروپاو روســیاو‬ ‫ئەمریكا بەباســی «داعــش» دادەچڵەكێت‪،‬‬ ‫ســەدان هەزار لــە لەندەنیــەكان رویانكردە‬ ‫هەڵبژاردنی یەكەمین ســەرۆكی شــارەوانیی‬ ‫مســوڵمان بــۆ پایتەختێكــی گــەورەی‬ ‫خۆرئاوایی‪ .‬لەكەلتــوری میللیی بەریتانیدا‪،‬‬ ‫نوكتەی زۆر لەســەر هیندی‌و پاكستانیەكان‬ ‫دەگێڕنەوە‪ .‬بەاڵم لەساتەوەختی هەڵبژاردنی‬ ‫جددیــدا‪ ،‬كــوڕی شــۆفێرێكی پاكســتانیی‬ ‫بەســەر پاڵێوراوێكی دەوڵەمەندی جولەكەدا‬ ‫ســەردەكەوێت‪ ،‬ئاســیاییەك بەســەر‬

‫ئەوروپیەكدا‪.‬‬ ‫راڤــەكاران لەزۆر روەوە بــۆ بردنەوەكەی‬ ‫ســادق خانیــان روانیــوە‪ ،‬گرنگترینیــان‬ ‫بەرزبونــەوەی دەنگــدەری بەریتانیــی‪ ،‬و‬ ‫بەرزبونــەوەی سیســتمی دیموكراســیی‬ ‫لەبێشــكەكەیدا‪ .‬كەســانێكی دیكــەش‬ ‫بەڵگەیەكیان لەســەر ئاســانیی هاوژیانیی‌و‬ ‫قەبوڵكردنــی تێدا بەدی كــرد‪ .‬رێگەم بدەن‬ ‫بۆچونێكی دیكە بخەمەڕو‪ :‬كۆمەڵگە –نەك‬ ‫تەنیــا دەوڵەت یان دامــەزراوە‪-‬ی ئەوروپیی‬ ‫بۆسەی بۆ داناوین‪.‬‬ ‫ســولفەیەكی گەورەی پێشكەشــكردوین‪،‬‬ ‫بەاڵم نــەك بەخۆڕایی‪ .‬ئەو چاوەڕێی دانەوە‬

‫دەكات‪ .‬بێگومان لەوەدا نا بەریتانیەك ببێتە‬ ‫سەرۆكی شارەوانیی پایتەختێكی عەرەبی‪ ،‬یان‬ ‫كراتشی‪ ،‬تەنانەت رێگا بەئەوروپیەك نەدات‬ ‫بۆ گەشتوگوزار لەهەر دەوڵەتێكی عەرەبیدا‬ ‫بەبــ ‌ێ ڤیزە‪ ،‬بەڵكو تەنانــەت وازنەهێنانیش‬ ‫لەدانانی ســپی پێســتێك بە»خواجە» یان‬ ‫«سیخوڕ»ێك یەكەمیشیان رسواكەرانەترە‪،‬‬ ‫لــەو روەوە كە لەدۆخی ســوكایەتیكردنێكی‬ ‫زۆردا دەگوترێــت‪ .‬بردنەوەكــەی ســادق‬ ‫خــان یەكەمینــە‪ ،‬نەك دواهەمین‪ .‬دەشــێت‬ ‫سەرۆكی شارەوانیی داهاتوی بەرلین الوێكی‬ ‫فەلەســتینیی بێــت‪ ،‬لەوانەیە فرســەتەكەی‬ ‫لەئێســتادا كەمبوبێتــەوە بەهــۆی قەیرانی‬

‫پەنابەران لەشــارەكەدا‪ .‬ئامانجی شــاراوەی‬ ‫ئەزمونی لەنــدەن گواســتنەوەی ئەوروپایە‬ ‫بــۆ قۆناغی ئاشــتەوایی ئاینیــی‪ ،‬لەجیاتی‬ ‫ئــەوەی خەڵكیــی بەگشــتی لەچاوەڕوانیی‬ ‫تەقاندنەوەیەكدابن لەفڕۆكەخانەی بڕۆكسل‪،‬‬ ‫یــان لەیاریگایەكی تۆپی پێی فەرەنســیدا‪،‬‬ ‫یاخود لەشەمەندەفەرێكی ئێوارانی مەدریددا‪.‬‬ ‫ئامانجە شــاراوەكە گواستنەوەی شتێكە‬ ‫لەلەندەنەوە بۆ كراتشی‪ ،‬كە هەمو هەفتەیەك‬ ‫چاالكوانێكی مەدەنی بەتۆمەتی بانگەشە بۆ‬ ‫كرانەوە دەكوژرێت‪.‬‬ ‫هەروەهــا ئــەوەی كــە جولەكەیــەك‌و‬ ‫مســوڵمانێك لەســەر سەرۆكی شــارەوانیی‬

‫پایتەختێكــی ئەنگلۆسەكســۆنیی مێژوییدا‬ ‫ركابەریــی بكــەن‪ ،‬ئەمــە بەڵگەیە لەســەر‬ ‫ئــەوەی لەنــدەن پێــی گەیشــتوە‪ ،‬كــە‬ ‫ئەنجومەنە لۆكاڵیەكانیی‌و پەرلەمانەكانیشی‬ ‫لێوانلێو دەبــن بەمســوڵمان‪ ،‬لەكاتێكدا كە‬ ‫پێنج دەوڵەمەنــدە یەكەمینەكانی بەریتانیا‬ ‫لەهندییەكانن‪ .‬ئێستا واز لەنوكتەكان بهێنە‪.‬‬ ‫جیهــان دوای ســادق خــان‪ ،‬لەبــەردەم‬ ‫دو هەڵبژاردندایــە‪ :‬یــان رۆیشــتن بــەرەو‬ ‫شارســتانیبونێكی زیاتر‪ ،‬یاخود پاشەكش ‌ێ‬ ‫بــەرەو رەگەزپەرســتیەكانی دۆناڵد ترامپ‪.‬‬ ‫ئەبوبەكــری بەغدادیــی خەلیفــەش وەك‬ ‫الدانێكــی گــەورە‪ ،‬و ناكــۆك بەكەلتــوری‬

‫سوتاندنی فڕۆكەوانان لەقەفەسەكاندا بۆ ئەم‬ ‫روداوە دەڕوانێت‪ .‬كاندیدكردنی ســادق خان‬ ‫بڕگەیەكی ژیارییە لەو واڵتانەدا كە شانازییان‬ ‫بەرابــردوەوە دڕندانەییەكــەی خۆیانــەوە‬ ‫بەفەرمانڕەوایی جەنگە خاچپەرستانەكانەوە‬ ‫دەكــرد‪ .‬بــەاڵم ئەوەتــا ئێســتاكە داوای‬ ‫سەرۆكی شارەوانیی بۆ قودس ناكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ســەرۆكێكی شــارەوانیی مســوڵمان لەسەر‬ ‫كەناری تایمز دادەمەزرێنێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی الشرق االوسط‬ ‫(ژ‪)13680 -‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )565‬دو شةممة ‪2016/5/30‬‬

‫ساڵح موسلیم‪:‬‬ ‫پەیوەندیمان لەگەڵ ئەمریكا بەهێز دەبێت‬ ‫ساڵح موسلیم‪ ،‬هــاوســەرۆكــی پارتی‬ ‫یەكێتی دیموكرات‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬تادێت‬ ‫پەیوەندییەكانمان لەگەڵ ئەمریكا‬ ‫بەهێزتر دەبێت و ئەگەری ئەوەش‬ ‫هــەیــە بــەم نزیكانە نوێنەرایەتی‬ ‫پارتەكەمان لە واشنتۆن بكەینەوە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بیلگەن‪:‬‬ ‫لێسەندنەوەی پارێزبەندیمان دەبەینە دادگا‬ ‫ئایهان بیلگەن‪ ،‬پارلەمانتار و وتەبێژی پارتی‬ ‫دیموكراتی گــەالن‪ ،‬سەبارەت بەتێپەڕبونی‬ ‫یاسای لێسەندنەوەی پارێزبەندی لە ‪50‬‬ ‫پارلەمانتاری پارتەكەیان وتــی «دۆسیەی‬ ‫لێسەندنەوەی پارێزبەندیمان دەبەینە دادگای‬ ‫دەستوری و داوای رەتكردنەوەی ئەو یاسایە‬ ‫دەكەین كە دەرهەق بە پارتەكەمان كراوە»‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ئەردۆغان‪:‬‬ ‫ریفراندۆم بۆ سەرۆكایەتی ئەنجام دەدەین‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ :‬ئەگەری ئــەوە هەیە‬ ‫رێفراندۆم بۆ هێنانەكایەی سیستەمی‬ ‫سەرۆكایەتی ئەنجام بدەین‪ ،‬پێموایە گەلی‬ ‫توركیا لەگەڵ ئــەوەدان پشتیوانی لەو‬ ‫سیستەمە بكەن بۆ ئەو مەبەستەش دەنگی‬ ‫تەواو لە پارلەمان بەدەستدەهێنین‪.‬‬

‫دیارییەكانی جەنگ‬ ‫لێرە بە دواوە قوڵتریش دەبێتەوە بە‬ ‫تایبەت بەدرێژە كێشانی شەڕو زمانی‬ ‫عەسكەرتاریەت‪ ،‬كە توركیا لە رۆژئاوا‬ ‫زۆر دوركەوتۆتەوە بەو واتایەی كە گوێ‬ ‫لە دۆستە دیموكراتەكانی خۆی ناگرێت‪،‬‬ ‫كە ئەمە پرسیارە كەیە ئەوان چاوەڕێی‬ ‫چ لە توركیا دەكەن و توركیا چی پێ‬ ‫هەزم ناكرێت‪.‬‬ ‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫ئەحمەد داودئۆغلو چووە ریزی ئەو‬ ‫ســەرۆكــوەزیــرانــەی كــە بانگهێشتیان‬ ‫ئەوەبوو كە پرسی كورد بگەیێننە قۆناغی‬ ‫چارەسەری‪ ،‬بەاڵم ئەنجام لەوە زیاتری‬ ‫نەكرد كە ئەوەی چیلەر و مەسعود یەلماز‬ ‫و نەجمەدین ئەربەكان و بولنت ئەجەوید‪،‬‬ ‫گەلێكیتر كردیان و ئەویش هەمان كرداری‬ ‫نواندەوە‪،‬ئەویش ئەوە بو كە چەك بدوێت‬ ‫لە شوێنی زمان ‪.‬‬ ‫داودئۆغڵو ماڵئاوایی كــردو‪ ،‬بیناڵی‬ ‫یڵدرم كابینەی حكومەتی نوێی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئەو حكومەتەی وەك زۆر لە راگەیاندنەكان‬ ‫هــۆكــارەكــەیــان بــۆ ئـــەوە گــەڕانــدەوە‬ ‫كەوا لە ئەنجامی ناكۆكییەكانی نێوان‬ ‫رەجــەب تەیب ئەردۆغان و داودئۆغلو‬ ‫دەستبەرداری پۆستەكەی بــوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫راستیەكەی لەوە قوڵترە‪.‬‬ ‫حكومەتی توركیا لە داڕمانێكی‬ ‫سیاسی و ئابوری و دیبلۆماسی قوڵدایە‪،‬‬

‫دەرئەنجامی ئابوری‬ ‫پــەیــتــا پــەیــتــا كــۆمــپــانــیــا بە‬ ‫نــاوبــانــگــەكــانــی گــەشــت و گــــوزارو‬ ‫گواستنەوە‪ ،‬نوسینگەكانیان دادەخەن و‬ ‫سەرمایەدارەكان سەرمایەی خۆیان لەناو‬ ‫توركیا دەكێشنەوە‪ ،‬چاوەڕوانی دۆخێك‬ ‫دەكەن كە جارێ هیچ سەرەداوێكی خێری‬ ‫دیار نیە‪ ،‬كە هەندێك پێیانوایە كە هێشتا‬ ‫جەنگ دەستی پێنەكردووە‪ ،‬ئەوەی لە‬ ‫ئێستاشدا هەیە درێژە دەكێشێت كە لە‬ ‫هەمووی مەترسیدارتری ئەو جەنگەش‬ ‫بەرزبوونەوەی رێژەی بێكاریە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫تادێت زیاتر دەكەوێتە روو‪.‬‬ ‫سلێمان یە‌شا‌ر نوسەر و رۆژنامەوان‬ ‫لە رۆژنــامــەی تـــەرەف‪ ،‬لە وتارێكیدا‬ ‫ئاماژەی بە كۆمەڵێك زانیاری كردووە‬ ‫سەبارەت بە بەرزبوونەوەی رێژەی بێ‬ ‫كاری لە توركیادا تائاستی ئەوەی كە‬ ‫توركیا لە ریژەی بێ كاری لە جیهاندا بە‬ ‫پلەی سێهەم دێت!‬ ‫نوسەر پشت بە زانــیــاری (تویك)‬ ‫دەزگـــای ئێستە تیستیكی توركیایە‬

‫بۆ لێكۆڵینەوە‪ ،‬دەبەستێت كە ئەم‬ ‫زانیاریانەی سەبارەت بە مانگی شوبات‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪ .‬دوای باشوری ئەفریقا بە‬ ‫پلەی یەك و میسر بە پلەی دوو كە‬ ‫جێگەی سەرنجە توركیا وەك پلەی‬ ‫سێهەم و بەرازیل وەك پلەی چوارەم لە‬ ‫ماوەیەكی كورتدا چەند پلەیەك رێژەی‬ ‫بێ كاری تییدا بەرزبۆتەوە‪ ،‬كە ئەوان‬ ‫وابەستەیان كــردووە بە بەرزبوونەوەی‬ ‫گەندەڵی لەو دوو واڵتەدا‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 2012‬مانگی تەموز‪ ،‬رێژەی‬ ‫بێ كاری لە توركیا ( ‪ )8،4‬بوو دوای‬ ‫بــاوبــوونــەوەی زانــیــاری ســەبــارەت بە‬ ‫گەندەڵی چەند وەزیرێك و دەست لە‬ ‫كاركێشانەوەو رەوانەكردنی دۆسیەكەیان‬ ‫بــۆ دادگـــا‪ ،‬گومانەكانی زیــاتــر كــرد‪،‬‬ ‫هەرئەوەش بووە هاندەر كە كاریگەری‬ ‫بكاتە سەر كەمكردنەوەی ریژەی هاتنی‬ ‫سەرمایەی دەرەوە بۆ توركیا‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وای كرد ریــژەی بێ كــاری بە خێرایی‬ ‫بەرزبێتەوە تا ئاستی ئەوەی داهاتی سێ‬ ‫ساڵی دوایی‪ ،‬لە ‪ 821‬ملیار دۆالر بۆ ‪719‬‬ ‫ملیار دۆالر نزم ببێتەوە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 200١‬لەو كاتەی (بولەنت‬ ‫ئەجەوید) ســەرۆكــوەزیــری حكومەتی‬ ‫كوالسیۆن بوو‪ ،‬رێژەی بی كاری لە توركیا‬ ‫(‪ )10،3‬بوو دوای ‪ 14‬ساڵ كە ئێستا ‪2016‬‬ ‫یە ریژەی بی كاری لە توركیا (‪)10،9‬‬ ‫ئەوەش نیشاندەری ئەوەی كە لە ماوەی‬ ‫سێ ساڵی رابــردودا سیاسەتی پارتی‬ ‫دەسەاڵتدار چەند كاریگەری كردۆتە سەر‬

‫وێرانکردنی شارەکانی باکوری کوردستان تورکیای بۆ سیاسەتی سااڵنی رابردو گەڕاندۆتەوە‬

‫ئابوری‪ .‬بە تایبەت لە قۆناغی كرانەوەی‬ ‫دیموكراسیی لە توركیا رێژەی بی كاری‬ ‫دابەزی بۆ لەسەدا ‪ 8‬پلە‪.‬‬ ‫‌هــەر‌چــەنــد نــوســەر ئـــامـــاژەی بە‬ ‫زانیاریەكانی ئەو چەند مانگەی دوایی‬ ‫نـــەكـــردووە‪ ،‬ئــەگــەر زانــیــاریــەكــانــی‬ ‫ســەبــارەت بــەم چەند مانگی داهاتوو‬

‫بخرینەڕوو بە دڵنیایەوە‪ ،‬ریــژەی بی‬ ‫كــاری زیاتر بــووە‪ ،‬كە هۆكارەكەشی‬ ‫روون و ئاشكران‪ ،‬شەڕی بــەردەوام لە‬ ‫شارو شارۆچكەكانی باكووری كوردستان‬ ‫و زنجیرە تەقینەوەكانی ئەنقەرەو‬ ‫ئەستەنبول و هیتر‪ .‬بەردەوامی راوەدونان‬ ‫و دەستگیركردنی كادیر و ئەندامانی‬

‫هــەدەپــە‪ ،‬بەبیانوی پشتگیریكردنی‬ ‫پەكەكە و هــەروەهــا دەستگیركردنی‬ ‫گروپە ئیسالمیە توندڕەوەكان بە بیانوی‬ ‫هاوكاری كردنی داعش‪ .‬كە هەموو ئەوانە‬ ‫وەك دیاریەكانی جەنگن بۆ گەالنی‬ ‫توركیا‪ ،‬لە شوێنی ژیانێكی شایستە‪.‬‬

‫شەڕی رەقە بۆچی؟‬ ‫هۆزان عەفرینی‬ ‫لەبەرئەوەی رەقە پایتەختی دەوڵەتی‬ ‫خەالفەتی (داعــش)ە و زۆربــەی هێز و‬ ‫سەركردە گەورەكان و رۆژنامەنوس و‬ ‫چاودێری سیاسی لە نێو خۆی سوریا‬ ‫و رۆژئـــــاوای كــوردســتــان‪ ،‬هــەروەهــا‬ ‫لەسەرئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی‬ ‫باس لەوە دەكەن كە لە رێگەی رەقەوە‬ ‫هێرش بۆ داگیركردنی كۆبانی لەوەی‬ ‫دەست پێكردوە‪ ،‬داگیركردنی گرێ سپی‪،‬‬ ‫مەبرۆكە‪ ،‬تەل تەمر‪ ،‬مونبیج‪ ،‬شەباه بە‬ ‫هەمان شێوە بووە ‪ ،‬لەبەرئەوەی رەقە‬ ‫پێویستە بەر لە رزگاركردنی ناوچەكانیتر‬ ‫بەتایبەت ناوچەی شاهبای نێوان عەفرین‬ ‫و كۆبانی هەر باكوری رەقە رزگار بكرێت‪،‬‬ ‫ئەمەش بــۆئــەوەی كە هێز و پێگەی‬ ‫داعش الواز بكرێت و دواتــر هێزەكانی‬ ‫سوریا دیموكراتیك دەست بە هەنگاوی‬ ‫رزگاركردنی ناوچە شاهبای نێوان كۆبانی‬ ‫و عەفرین دەكــاتـــ‪ ،‬لێرەدا مانەوەی‬ ‫داعش لە رەقە‪ ،‬هەڕەشەی مەزنە لە سەر‬ ‫دەستكەوتەكانی گەلی كورد لە رۆژئاوای‬

‫كوردستان‪ ،‬لەبەرئەوەی كە ناوچەیەكی‬ ‫زۆر ستراتیژییە‪ ،‬رزگــاركــردنــی رەقە‬ ‫رزگاركردنی موسڵیش ئاسان دەكات ‪.‬‬ ‫لــە رۆژی سێشەمە ‪2016-5-24‬‬ ‫لەڕۆژئاوای كوردستان‪ ،‬هێرشی هێزەكانی‬ ‫سوریای دیموكراتی بۆ سەر باكوری‬ ‫شاری رەقەی پایتەختی داعش دەست‬ ‫پێكردوە و تا ئێستا زیاتر لە ‪ 15‬گوند‬ ‫لە دەستی داعش و زیاتر لە ‪ 13‬باغ و‬ ‫بێستانەكانی ئەو ناوچەیە رزگاركراون و‬ ‫بە گوێرەی وتەكانی وتەبێژی هێزەكانی‬ ‫سوریای دیموكراتیك ( تــەالل سلو)‬ ‫كە هێزەكانی ئــەوان توانیەتی زۆر لە‬ ‫چــەكــدارەكــانــی داعــش لــە ناوببرێ و‬ ‫ئێستاش هەر لە پێشڕاویدان‪.‬‬ ‫ناڕەزایەتی ئۆپۆزسیۆنی سوریا‬ ‫هەر لەدوای بڕیاردانی دەستپێكردنی‬ ‫هێزەكانی ســوریــای دیــمــوكــراتــی بۆ‬ ‫رزگــاركــردنــی بــاكــوری شــاری رەقــەی‬ ‫پایتەختی داعش‪ ،‬الیەنەكانی ئیتالفی‬ ‫سوری كە خۆی بە ئۆپۆزسیۆن دەزانن‪،‬‬ ‫ناڕەزایەتی خۆیان بۆ دژایەتیكردنی‬ ‫رزگاركردنی باكوری رەقەیان نیشانداوە كە‬ ‫بە گوێرەی وتەی چاودێران‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫سوریا و بە تایبەتی ئیتالفی نیشتمانی‬ ‫هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا‪ ،‬لەم‬ ‫هەنگاوەی رزگاركردنی رەقە و دەركردنی‬ ‫داعــش دا‪ ،‬راستییەكانی نوێنەرایەتی‬ ‫خۆیان سیاسی بۆ داعش سەلماندوە‪،‬‬ ‫ئیتالفی سوری بە تــەواوی الیەنەكانی‬ ‫خۆی‪ ،‬دژایەتی شااڵوی رزگاركردنی رەقە‬

‫پڕۆسەی ئازادکردنی ڕەقە‪ ،‬هاوپەیمانێتی ستراتیژی نێوان یەپەگەو ئەمەریکا بەهێزتر دەکات‬

‫دەكەن و بەشێكی كوردشی تێدایە كە‬ ‫سەر بە ئەنجومەنی نیشتمانی سورین‬ ‫بەهەمان شێوە رەخنەی خۆیان بۆ یەپەگە‬ ‫و پەیەدە دەكەن و خۆپێشاندانیش لە‬ ‫عامودا ئەنجام دەدەن‪ ،‬ئەمەش بەبیانوی‬ ‫ئەوەی كە پەیەدە دیكتاتورە و نابێت‬ ‫ئەمریكا پشتیوانی لێ بكات و و ئەوان‬ ‫بە كار و خەباتی ئیدارەی زاتی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان ناڕازین‪.‬‬

‫شەڕی پەیەدە و یەپەگە و الیەنەكانی‬ ‫هەڵوێستی ئیدارەی زاتی رۆژئاوا‬ ‫الیەنی سەر بە ئیدارەی زاتیش پێیان سەر بە ئیدارەی زاتی دەكەن‪.‬‬ ‫وایە كە (ئەنەكەسە) بە گوێرەی ئیتالفی‬ ‫هەڵوێستی رژێمی سوریا‬ ‫ئیخوانەكانی ژێــر چــەتــری توركیادا‬ ‫وەك ئاشكرایە كە رژیمی سوریاش‬ ‫كــاردەكــات و بــەو شێوەیەش ناتوانن‬ ‫هیچ هەنگاوێكی لــە خزمەتی دۆزی هەمان هەڵویستی ئۆپۆزسیۆنی هەیە‪،‬‬ ‫رەوای نــەتــەوەی كــورد بنێن‪ ،‬چونكە بــەاڵم لە بــەر فشاری روسیا كەمێك‬ ‫هەموو ئەندامانیان قسەی سەركردەكانی بێدەنگی خۆی هەڵبژاردووە و رژێمیش‬ ‫عەرەبی شۆڤێنی دوبــارە دەكــەن و لە پێخۆشە داعش لە سنورەكانی رۆژئاوای‬ ‫كەناڵە عەرەبەكان و بیانیەكان هەمیشە كــوردســتــان بــوونــی هەبێت و هەمان‬

‫بیروچوونی ئۆپۆزسیۆن و توركیایە‪،‬‬ ‫رژێمی سوریا و ئۆزسیۆنی سوریا و‬ ‫توركیا هەرسێ الیــەن‪ ،‬لەسەر كورد‬ ‫كۆكن و پێانخۆشە داعــش هەمیشە‬ ‫هەبێ بۆ الوازكردنی گەلی كورد و لە‬ ‫ناوبردنی دەستكەوتەكانی‪ ،‬زۆر جاریش‬ ‫بە راشكاوانە هەندێك لە سەركردەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوری پشتیوانی خۆیان‬ ‫بۆ داعش لە دژی كۆبانی نیشانداوە و‬ ‫ئێستاش بۆ رزگاركردنی رەقە دوبارەی‬ ‫دەكەنەوە‪.‬‬ ‫هەڵویستی روسیا‬ ‫وەزیــری دەرەوەی روسیا (سێرگی‬ ‫الڤــەرۆڤ)‪ ،‬بەئاشكرا پشتیوانی خۆی‬ ‫بۆ ئۆپەراسیۆنی رزگــاركــردنــی رەقە‬ ‫نیشانداوە‪ ،‬بە گۆێرەی هەندێك زانیاری‬ ‫هەریەك لە (روسیا و ئەمریكا) لە سەر‬ ‫دوو خاڵ رێكەوتوون‪ ،‬یەكێكیان ئەوەیە‬ ‫كە ئەمریكا داعش لە رەقە و باكوری‬ ‫دێــــرەزوور دوربــخــرێــتــەوە و روسیاش‬ ‫چەكدارەكانی بەرەی نوسرا و ئەحراری‬ ‫ئەلشام و سوپای سونە و سوپای ئیسالم‬ ‫لە حەلەب دووربخاتەوە‪ ،‬خاڵی دوهەمیش‬ ‫ئــەوەیــە كــە (ئەمریكا و هێزەكانی‬ ‫سوریای دیموكراتیك) داعش لە مونبیج‬ ‫و جەرابلوس و بــاب دوربخرێتەوە و‬ ‫روسیاش پارێزگای ئودلیب لە بەرەی‬ ‫نەسرا و ئەحراری ئەلشام و گروپەكانی‬ ‫دیكە پاكبكاتەوە‪ ،‬بەو شێوەیە ئارامی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ باكوری سوریا و رێگا لە‬ ‫مەترسیەكانی داعش و گروپەكانی سەر‬ ‫بە ئەلقاعیدە دەگرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )565‬دو شةممة ‪2016/5/30‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫رۆژژمێری روداوەكانی كەیسی هاوسەرگیریی‬

‫دكتۆر عەبدوللەتیف سەلەفیی!‬ ‫نیاز سەعید عەلی‬ ‫بەشی دوەم‪:‬‬ ‫‪ -15‬رۆژی(‪( ،)2016/4/20‬پەیجی‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــای زانستە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬سێهەم بەڵگەی تۆماری‬ ‫دەنگییان باڵوكردەوە‪ ،‬وەكو تۆماری‬ ‫دەنــگــی (د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)‪ ،‬دەقــی‬ ‫تۆمارە دەنگییەكە بەنوسین بەمشێوەیە‬ ‫یە‪( :‬نازدارەكەی خۆم زو ئیستخارەم‬ ‫كــردوە بەخوا‪ ،‬بیریشم لێكردۆتەوە‪،‬‬ ‫مەسەلەی دەرچون لەمااڵ‪ ،‬من لەگەڵی‬ ‫نیم‪ ،‬موافیقم بەخوا‪ ،‬بەاڵم ئەو رێگەیە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ ب ـێ‌‪ ،‬یــان بەیانی ب ـێ‌‪ ،‬یــان دو‬ ‫بەیانی بێ‌‪ ،‬یان حەفتەیە تر بێ‌‪ ،‬هەر‬ ‫دەتــوانــیــن بیگرینەبەر ئینشائەڵاڵ‌و‬ ‫ئاخرلدەوا‌و ئەلكەیل‪ ،‬لەمەپهلێكدا هاتوە‬ ‫دەڵـێ‌‪(:‬ئــەخــیــر عیالج بــا داخــكــردن‌و‬ ‫سوتاندن بێت‪ ،‬ئەخیر عیالج‪ ،‬بۆیە‬ ‫گیانەكەم ئەو عیالجە بابخەینە ئەخیر‪،‬‬ ‫نەكا باوكت زیاتر بەڕقدا بچێت‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫ئەو ئەمەلەی هەیە‪ ،‬ئەویش نەهێڵێت‪،‬‬ ‫مەبەستم چییە‪ ،‬ئاوا سێ‌چوار رۆژێكی تر‪،‬‬ ‫بیری لێئەكەینەوە ئینشائەڵاڵ‪ ،‬ئەمڕۆش‬ ‫بەتایبەتی بیری لێدەكەمەوە‪ ،‬لەگەاڵ‬ ‫ئەو پیاوەش قسە دەكەم ئینشائەڵاڵ‪،‬‬ ‫چونكە حاڵەتی ئاوایان زۆر البوە زۆر‬ ‫زۆر‪ ،‬لەبەر ئەوەی كەقسەو قسەلۆكمان‬ ‫نەیەتە دوا‪ ،‬دوەمیشیان لەبەر باوكت‬ ‫زیاتر بەڕقا نەچێت‪ ،‬ئەڵێم سەبرێك‬ ‫بگرین‪ ،‬وابكەم ئەو پیاوە خۆی بانگی‬ ‫باوكت بكا‌و قسەشی لەگەاڵ بكا رازی‬ ‫دەبێت‪ ،‬بۆ كەتۆ ڕۆیشتبیت‌و ئەوكارەت‬ ‫كردبێ‌‪ ،‬لەبەر ئەوە دەڵێم ئەم عیالجە‬ ‫عیالجە‪ ،‬ئینشائەڵاڵ بەاڵم بیخەینە ئەخیر‬ ‫شت‪ ،‬ئێمە مادەم چونە دەرەوە لەمااڵ‬ ‫ئەمڕۆ بێ‌‪ ،‬یان بەیانی‪ ،‬دایكت هەر دەوام‬ ‫دەكات‪ ،‬باوكت(‪)....‬دەبات بۆ دەوام‪ ،‬بۆ‬ ‫چونەدەر لەمااڵ‪ ،‬مەجالمان هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەڵێم پەلەی لێنەكەین‪ ،‬ئەها ئەگەر‬ ‫ێ هەناسەكەم‪ ،‬من لەسعودیە‬ ‫لەبیرت ب ‌‬ ‫بوم‪ ،‬وتت زو وەرەوە زو خوازبێنم بكە‪،‬‬ ‫ێ پەلەنەكەین‪،‬‬ ‫دەموت گیانەكەم باجار ‌‬ ‫تۆ هەر دەتوت نە‌و‪ ،‬دەی لەگەاڵ دایكم‬ ‫قسە بكە‪ ،‬دەی لەگەاڵ باوكم‪ ،‬یەكسەر‬ ‫یەكشەممە بانگی بــكــە‪ ،‬پەلەكردن‬ ‫دەترسم عاقیبەتی خراپتر بێت‪ ،‬ئێستاش‬ ‫بەخوا من بێ‌ ئومێدنیم وەڵاڵ)‪.‬‬ ‫‪-16‬هــــەر رۆژی (‪،)2016/4/20‬‬ ‫ماڵپەڕی(دوڕیان)‪ ،‬ڕاپۆرتە هەواڵێكیان‬ ‫بەناونیشانی(چەند تێبینی‌و زانیارییەك‬ ‫لــەبــارەی‪..............‬عــەبــدولــلــەتــیــف‬ ‫سەلەفیەوە)باڵوكردۆتەوە‪ ،‬لەو ڕاپۆرتەدا‬ ‫هــاتــوە‪(:‬بــەپــێــی ئــەو زانــیــاریــیــانــەی‬ ‫لــەبــەردەســتــمــانــدایــە‪ ،‬عەبدوللەتیف‬ ‫ســەلــەفــی‪ ،‬لــەچــەنــد رێــگــەیــەكــەوە‪،‬‬ ‫لەهەوڵی پەردەپۆشكردنی ئــەو‪......‬‬ ‫كەبەسەریدا هاتوە‪ ،‬یەكێك لەو رێگایانە‪،‬‬ ‫ســوڵــحــی عــەشــایــەریــی‌و دانیشتنی‬ ‫نێوان عەبدوللەتیف‌و خــانــەوادەی ژنە‬ ‫خوێندكارەكەیە)‪.‬‬ ‫‪-17‬هـــەر لــــــەڕۆژی(‪)2016/4/20‬دا‪،‬‬ ‫رونكردنەوەیەكی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫لەفەیسبوكدا بـــاوكـــردەوە‌و تیایدا‬ ‫دەڵێ‌‪(:‬ئەوەی كەدەگوزەرێت لەم چەند‬ ‫رۆژەدا‪ ،‬لەباڵوكردنەوەی نوسین‌و تۆماری‬ ‫دەنگی‌و ئەم جۆرە بابەتانە‪ ،‬شتێكی‬

‫نامۆ نیە‪ ،‬وەنمونەی لەمێژودا چەندینجار‬ ‫دەرحەق بەكەسانی خەمخۆرو هەڵگری‬ ‫پەیامی خوایی دوبارەبۆتەوە وەئامانجیش‬ ‫لــەم جــۆرە بابەتانەو هاوشێوەكانی‪،‬‬ ‫ناشرینكردنی ئەم پەیامە پیرۆزەیە‪،‬‬ ‫پێش هەمو شتێك‌و پاشان هەڵگرانی)‪،‬‬ ‫لەبڕگەیەكی تــردا ئەڵێ‌‪(:‬وەسەبارەت‬ ‫بەتۆماری دەنگی كەباڵودەكرێتەوە‪ ،‬دو‬ ‫وەاڵمم هەیە‪ -1:‬لەسەردەمی پێشكەوتن‌و‬ ‫تەكنەلۆژیا بەتایبەت الی كەسانی‬ ‫ژیر–ئەمە شتێكی زۆر رون‌و ئاشكرایە‬ ‫كــەبــواری دەستكاریكردن‌و شێواندنی‬ ‫زۆر تێدایە‪ -2.‬لەئایندەدا–إنشاءالله–‬ ‫راستیەكان دەردەكەون‪ ،‬وەهەمو الیەك‬ ‫دڵنیادەكەمەوە كەهیچ جۆرە پەیوەندیەكی‬ ‫ناشەرعی لەئارادا نییە)‪ ،‬دوایین بڕگەی‬ ‫رونكردنەوەكەشی بەفەرمودەیەك كۆتایی‬ ‫پێهێناوەو لەمڕوەوە ئەڵێ‌‪(:‬لەكۆتایدا‬ ‫بەهەمو الیەك دەڵێم «قسەی خێربكەن‪،‬‬ ‫یان بێ‌دەنگبن‪ ،‬هــەروەك پێغەمبەری‬ ‫خوا(علیه الصالة ‌والسالم)فەرمویەتی‬ ‫«هەركەسێك بــاوەڕی بەخواو بەڕۆژی‬ ‫دوایی هەیە‪ ،‬با قسەی خێربكات‪ ،‬یان‬ ‫بێ‌دەنگ بێت»‪.‬‬ ‫‪-18‬شەوی(‪21/20‬ی‪ ،)2016/4‬كەناڵی‬ ‫سەتەالیتی(ئامۆژگاری)‪ ،‬دەقی تەواوی‬ ‫وتارێكی(د‪.‬عەبدوللەتیف)ی باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫لەمزگەوتی(بەهەشت)پێشكەشی‬ ‫كە‬ ‫كــردوە‪ ،‬نــاوەڕۆكــی وتــارەكــەی تایبەت‬ ‫بو بە بەرپەرچدانەوەی ئەو دەنگۆیانەو‬ ‫ئەو تۆمارە دەنگییانەی كە لەسەر ئەو‬ ‫كەیسە باڵوبۆتەوە‪.‬‬ ‫نــاوبــراو لەبڕگەیەكی وتــارەكــەیــدا‬ ‫وتی‪(:‬سەردەمی سەدام‪ ،‬وەڕژێمی حیزبی‬ ‫بەعس‪ ،‬زانایەكی بەڕێز‪ ،‬بانگخوازێكی‬ ‫ب ــەغ ــدا‪ ،‬لــەبــەغــدا دەعـــــوەی ئــەكــرد‬ ‫لەمزگەوتی(ئەلبونیە)‪ ،‬هاتن چیان لێكرد‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك رەسم‌و تەرتیباتیان دروستكرد‪،‬‬ ‫ئەو كات كەتەكنەلۆژیا ئەو كات وەكو‬ ‫ئەمڕۆ بەقوەت نەبو‪ ،‬ئەم قسەیەی كەمن‬ ‫دەیكەم هی هەشتاكان‪ ،‬ئەو شتەكرا‪ ،‬ئەی‬ ‫ێ چی بكرێ‌‪ ،‬هێنایان(شێخ‬ ‫ئەمڕۆ دەب ‌‬ ‫مەحمود غــەریــب)‪ ،‬كۆمەڵێك رەس ـم‌و‬ ‫تەرتیباتیان بۆ دروستكرد‪ ،‬كەئەننەما‬ ‫ئەم پیاوە‪ ،‬پیاوێكی وایە‪ ،‬فاحیشەكارە‪،‬‬ ‫چییەو چییە‪ ،‬پەنا بەخوای گەورە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئــەوەی زانیان دەعــوەكــەی لەناو شار‬ ‫باڵوە‪ ،‬خەڵك ڕو لەمزگەوتەكەی ئەكاو‬ ‫مزگەوتی جێگا نابێتەوە‪ ،‬خەڵك سودی‬ ‫لەئامۆژگاریی‌و نەسیحەتەكانی بینیوە‪،‬‬ ‫كەچی ئەم فلیمەیان بۆ دروستكرد‌و بۆ‬ ‫ئەوەی لەكەداری بكەن‪ ،‬بەاڵم وەعدەكەی‬ ‫خوا هاتەجێ‌‪ ،.......... ،‬رژێمی بەعس‬ ‫چی بەسەرهات‪ ،‬دوای ئەوە سەدام چی‬ ‫بەسەر هات‪ ،‬دوای ئــەوە‪ ،‬دیــارە خوا‪،‬‬ ‫چۆن خوای پەروەردگار‪ ،‬بە چ ئاكامێكی‬ ‫رەشدای بردن)‪.‬‬ ‫دواتر لەبڕگەیەكی تری هەمان وتاردا‬ ‫وتــی‪(:‬بــراكــانــم دڵنیابن‪ ،‬هــەر كەسێ‬ ‫بەشكستی بــرای موسوڵمانی دڵخۆش‬ ‫بێت‪ ،‬وەڵــاهــی نیشانەی زەعیفیی‌و‬ ‫الوازی ئیمانە‪ ،‬وەدڵــنــیــام كــەخــوای‬ ‫پــەروەردگــار عقوبەی دەدات‪ ،‬وەهــەر‬ ‫كەسێكیش هاوكاری بــرای موسڵمانی‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوە نیشانەی ئیمانە‪ ،‬نیشانەی‬ ‫تــەقــوایــە‪ ،‬وەنــیــشــانــەی ئــەوەیــە كە‬ ‫مەبەستی رەزابونی خوای پەروەردگارە‪،‬‬ ‫جا بەڕاستیی كاتێك كە فیتنە دێت‪،‬‬ ‫خەڵكیی هــەمــوی لەئیمتحاندایە‪،‬‬ ‫تاقیدەكرێتەوە‪ ،‬ئایە تۆ ئیمانەكەت زاڵە‬ ‫بەسەرتداو هەڵوێستت ئیماندارانەیە‪،‬‬ ‫یا ئیمانەكەت زۆر الوازەو لەژێرەوەیەو‬ ‫شتێكی تر زاڵە بەسەرتدا‪ ،‬كۆنترۆڵێكی‬ ‫تر دەتجوڵێنێ‌‌و قسەت پێ‌دەكات‪ ،‬پاشان‬ ‫لەبڕگەیەكی تــردا ئەڵێ‌‪(:‬كەسانێك‬ ‫كــەڕەســەنــن‪ ،‬كــەخــاوەنــی شەهامەت‌و‬ ‫كەرامەتن‪ ،‬هەرچەندە ریشداریش نین‪،‬‬

‫هەرچەندە ئیلتیزامیشیان بەدینەوە‬ ‫وەكو پێویست نییە‪ ،‬بەاڵم مەوقیفێكی‬ ‫رەسەنایەتیی‌و مرۆڤایەتیی‌و كەرامەت‌و‬ ‫شەرەفیان نواندوە‪ ،‬خوای گەورە خێریان‬ ‫بنوسێت‪ ،‬بــەاڵم بــەداخــەوە كەسانێك‬ ‫خۆیان بەكەسی بانگخوازو بەكەسی‬ ‫خەمخۆری ئیسالم دەزانی‪ ،‬كەلیمەیەك‬ ‫لەدەمیان نەهاتۆتەدەرێ‌‪ ،‬هەر نەبێت‬ ‫بڵێن موسوڵمانان وریای غەیبەت بن‪،‬‬ ‫ئەوەیان ئاساییە كەبڵێیت برای بەڕێز‪،‬‬ ‫هیچ لەبۆ من‪ ،‬مەصڵەحەتێك لەوەدا نییە‬ ‫كەتۆ وابڵێیت‪ ،‬وابزانیت ئەمە ئەچێتە‬ ‫گیرفانی منەوە‪ ،‬بــەاڵم بۆ خــۆت‌و بۆ‬ ‫قیامەتت باشە‪ ،‬ئامۆژگاریی موسوڵمانان‬ ‫بكەیت‪ ،‬كەغەیبەت نەكەن‪ ،‬ئامۆژگاریی‬ ‫موسوڵمانان بكەیت كەوریابن‪ ،‬كاتێك‬ ‫كەدژایەتی دینەكە دەكرێت بەئاگابن‪،‬‬ ‫ێ كــەلــیــمــەی خــێــر دەتــوانــن‬ ‫هــەنــد ‌‬ ‫بڵێن‪ ،‬بــەاڵم ئــەبــەدەن كەلیمەیەكی‬ ‫خێر لــەدەمــیــان نەهاتۆتە دەرەوە‪،‬‬ ‫بۆچی؟لەوانەیە واگومان بەرێت‪ ،‬دەچێتە‬ ‫گیرفانی منەوە)‪ ،‬شایەنی باسە لەكۆتایی‬ ‫وتارەكەیدا ڕو ئەكاتە ئەوانەی كەئەو‬ ‫كەیسەی ئــەو ئەجوڵێنن‌و ئاراستەی‬ ‫ئــەكــەن‪ ،‬پێیان دەڵــێــت‪(:‬ئــەو كــارەی‬ ‫ئێوە دەیكەن‪ ،‬لەكوێی ئەخالقدا جێی‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬لەكوێی ئەخالق‌و رەوشتی‬ ‫ئیسالمەتییدا‪ ،‬یان كوردایەتییدا جێی‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬كام ئەخالقەیە رێتان پێدەدا‪،‬‬ ‫خەریكی ئەم جۆرە بەزمە بن‪ ،‬تەشهیر‬ ‫بەناموس‌و كەرامەتی خەڵك بكەن‪،‬‬ ‫‪ ،.........‬وای دانێ‌ زینام كردبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم وای دابنێ‌‪ ،‬ئایە ئەخالق ئەوەیە‬ ‫كەتۆ ســەتــری موسوڵمانان بكەیت‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫یان جاڕی بۆ بدەیت‪ ،‬یافەیسبوكی ل ‌‬ ‫پڕكەیت‪ ،‬یاسایتەكان پێوەی مەشغول‬ ‫بن‌و ئیشی لەسەر بكەن)‪.‬‬ ‫‪-19‬ڕۆژی(‪ ،)2016/4/21‬بەرنامەی‬ ‫(هــۆتــایــن)‪ ،‬لەكەناڵی تەلەفزیۆن‌و‬ ‫رادیــــۆی (ڕوداو)‪ ،‬تــەرخــانــكــرا بۆ‬ ‫باسكردن‌و گفتوگۆكردن لەسەر ئەم‬ ‫ێ میوان‪،‬‬ ‫كەیسە‪ ،‬بەمیواندارییكردنی س ‌‬ ‫كەدوانیان بریتیبون لە(د‪.‬ئەنوەر بەكر)ی‬ ‫راگری پەیمانگای زانستە ئیسالمییەكانی‬ ‫سێمانی‌و(د‪.‬خالید ئەحمەد)ی برای(د‪.‬‬ ‫عەبدوللەتیف)ومامۆستای پەیمانگەكە‪.‬‬ ‫لــەو بــەرنــامــەیــەدا(د‪.‬ئــەنــوەر بەكر)‬ ‫لەبەشێكی قــســەكــانــیــدا وتــی‪(:‬مــن‬ ‫هەقم نییە بەسەر مەوزوعی ئەعالم‪،‬‬ ‫خۆتان ئەزانن ئەعالم دەزگایەكی دو‬ ‫الیەنەیە‪ ،‬الیەنی چاك‌و الیەنی خراپی‬ ‫هەیە‪ ،‬شتی بچوك گەورە ئەكاو گەورە‬ ‫بچوك ئەكا‪ ،‬ئەوانەم نییە‪ ،‬من لەڕوی‬ ‫ئیداریییەوە بەموجەرەدیی ئوستازگیان‬ ‫بۆ ئــەم پرۆسەیە ئـــەڕۆم)‪ ،‬هەروەها‬ ‫وتــی‪(:‬لــیــژنــەیــەكــی لێكۆڵینەوەمان‬ ‫لەسەر دەنــگــۆی هەبونی پەیوەندیی‬ ‫سۆزداریی لەنێوان ژنە خوێندكارێكی‬ ‫پەیمانگاكەو دكتۆر عەبدوللەتیف ئەحمەد‬ ‫دروستكردوە)‪.‬‬ ‫هەر لەهەمان بەرنامەدا‪( ،‬د‪.‬خالید‬ ‫ێ بۆ ڕای گشتی‬ ‫ئەحمەد)‪ ،‬وتی‪(:‬ئەمەو ‌‬ ‫دەری بخەم‪ ،‬تا ئێستا هەمو ئەوانەی‬ ‫كە هەڵساون بەم كــارە‪ ،‬نەیانتوانیوە‬ ‫بەڵگەیەكی مەلموس بخەنە بەردەست‬ ‫خەڵكیی‪ ،‬غــەیــری چەند دەنگییەك‬ ‫نەبێت‪ ،‬كە پێموایە پسپۆڕانی ئەم باسە‪،‬‬ ‫ئەم مەسەلەیەیان یەكالكردەوە)‪.‬‬ ‫‪ -2 0‬ڕ ۆ ژ ی ( ‪، )2 0 1 6 /4 /2 3‬‬ ‫پـــەیـــجـــی(دكـــتـــۆر عــبــدولــەتــیــف)‬ ‫گــرتــەی وتارێكی (د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫ی بـــــاوكـــــردەوە‪ ،‬كــەبــەشــێــك بو‬ ‫لــەوتــارێــكــی مــزگــەوتــی(بــەهــەشــت)‌و‬ ‫لەكەناڵی(ئامۆژگاری)یشدا پەخشكراوە‪،‬‬ ‫تیایدا ئەڵێ‌‪(:‬نامەم بۆ دێت كوردستان‬ ‫جێبهێڵە‪ ،‬تاپۆی باوكیانە جێیبهێڵم‪،‬‬ ‫كوردستان بۆ كەس جێناهێڵرێ‌‪ ،‬بەئیزنی‬

‫خوا تاوەكو رۆح لەالشەما بێت دەعوا‬ ‫دەكــەیــن بــۆ دینی خــوا‪ ،‬وەناشڵێین‬ ‫مەعسومین‪ ،‬ناشڵێین ئێمە مەالئیكەین‪،‬‬ ‫ناشڵێین ئێمە پێغەمبەرین‪ ،‬بەاڵم دەڵێین‬ ‫ئێمە دەعوە دەكەین‌و بانگەواز دەكەین بۆ‬ ‫دینی خوا‪ ،‬دینی خوا ناگۆڕینەوە بەهیچ‬ ‫شتێك‪ ،‬هەرچەندە كەمتەرخەمییمان‬ ‫هەبێت‪ ،‬هــەرچــەنــدە وەكــو پێویست‬ ‫لەخزمەتی دینەكەی خــودا نەبوبین‪،‬‬ ‫هەرچەندە تەقوامان وەكــو پێویست‬ ‫نەبێت)‪.‬‬ ‫‪-21‬هــەرهــەمــان رۆژ(‪،)2016/4/23‬‬ ‫(پــەیــجــی خــوێــنــكــارانــی پەیمانگای‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان)‪ ،‬باڵوكراوەیەكیان‬ ‫بـــۆ رای گــشــتــیــی بــــاوكــــردەوە‪،‬‬ ‫بەناونیشانی(باڵوكراوەیەك بۆ رای‬ ‫گشتی لەسەر‪.........‬د‪.‬عبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫باڵوكراوەكە لەحەوت خااڵ پێكهاتبو‪،‬‬ ‫لەخاڵی یەكەمیاندا هاتوە‪(:‬ئێمە كۆمەڵێك‬ ‫خوێندكاری پەیمانگاكە‪ ،‬خەڵكانێكی‬ ‫بێالیەنین‌و سەربەهیچ دەستەو تاقم‌و‬ ‫گروپێك نین)‪ ،‬لەخاڵی شەشەمیشدا‬ ‫هاتوە‪(:‬ئێمە هیچ داواكاریەكمان لەئەو‬ ‫نەكردوە كــەواز لەمزگەوت‌و مینبەری‬ ‫بانگەوازەكەی بێنێت‪ ،‬وەك دەیەوێت‬ ‫لەبەردەم ڕای گشتیدا وێنای بكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنها ویستومانە‪ ،‬ئۆباڵی تاوانەكە بخاتە‬ ‫ئەستۆی خۆی‪ ،‬تائیسالم‌و موسوڵمانان‬ ‫پــێــوەی نــاشــریــن نــەبــن‪ ،‬بـــەاڵم ئــەو‬ ‫بەپێچەوانەوە دەیەوێت ڕوداوەكە بەالڕێدا‬ ‫ببات‪ ،‬هەمو موسوڵمانان بەگشتی‌و‬ ‫سەلەفیەكان بەتایبەتی پێوە ناشرین‬ ‫بكات)‪ ،‬پاشان لەكۆتاییدا مۆڵەتی(‪)48‬‬ ‫ێ تاكو دان بەتاوانەكەیدا‬ ‫سەعاتی ئەدەن ‌‬ ‫بنێ‌‌و داوای لێبوردن بكات‌و بەمشێوەیە‬ ‫ئاگاداریان كردۆتەوە‪(:‬لەكۆتاییدا ئێمە‬ ‫یەك داوامــان لەد‪.‬عەبدوللەتیف هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەیەوێت ئەم كێشەیە كۆتایی‬ ‫پێبهێنێ‌‌و‪ ،...........‬ئــەوەش بەوەی‬ ‫دان بەتاوانەكەیدا بنێت‌و داوای لێبوردن‬ ‫كـــات‪ ،‬وەئــەگــەرنــا ئێمە دوای(‪)48‬‬ ‫كاتژمێری تر‪ ،‬بەڵگەی‪................‬‬ ‫تری بۆ ڕای گشتی باڵودەكەینەوە ‪،‬‬ ‫ئەوكاتەش تەنها خۆی بەرپرس دەبێت‬ ‫لەدەرئەنجامەكەی)‪.‬‬ ‫(پەیجی‬ ‫‪-22‬ڕۆژی(‪،)2016/4/25‬‬ ‫خــوێــنــداكــارانــی پەیمانگای زانستی‬ ‫ئیسالمیەكان لەسلێمانی)‪ ،‬چــوارەم‬ ‫بەڵگەی تۆماری دەنگییان باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫بــــەنــــاوی تــــۆمــــاری دەنـــگـــیـــی(د‪.‬‬ ‫عەبدوللەتیف)‪ ،‬دەقی تۆمارە دەنگییەكە‬ ‫بەنوسین بەمشێوەیەیە‪(:‬ڕۆحی من‬ ‫ێ یەكتر‬ ‫گیانی من‪ ،‬دەزانــم بەخوا بەب ‌‬

‫ناژین‪ ،‬هەناسەكەی من‪ ،‬ڕەحمەتی خوات‬ ‫ێ بێت پەلەمەكە گیانەكەم‪ ،‬پەلەمەكە‬ ‫ل‌‬ ‫با لەدەستمان نەچێت‪ ،‬هەناسەكەی‬ ‫ێ تۆ ناژیم‪ ،‬وەڵاڵ وەڵاڵ‬ ‫من‪ ،‬وەڵاڵهی ب ‌‬ ‫وابزانە پشتم شكاوە‪ ،‬نازانی حاڵی من‬ ‫چییە‪ ،‬گیانەكەم تۆ دەڵێیت ئەوەنییە‬ ‫دەرس دەڵێیتەوە‪ ،‬وتاردەدەیت‪ ،‬بەس‬ ‫بینیبات وتاری ئەم جومعەیەم چۆنداوە‪،‬‬ ‫تێ‌گەیشتیت هەر نازانی چۆن هەر گریان‬ ‫لەقوڕگمدابو)‪.‬‬ ‫‪ -2 3‬ڕ ۆ ژ ی ( ‪، )2 0 1 6 /4 /2 6‬‬ ‫مــاڵــپــەری(وێــســتــگــە)‪ ،‬ڕاپــۆرتــێــكــی‬ ‫دەنگییەكانی‬ ‫بەناونیشانی(تۆمارە‬ ‫عەبدوللەتیف سەلەفی كێشەی تێدا‬ ‫نــیــە)بــاوكــردەوە‪ ،‬تیایدا ئاماژەكراوە‬ ‫بەلێدوانێكی(بەرزان ئەیوب)ی شارەزا‬ ‫لەدەنگداو لەلێدوانەكەیدا ئەڵێ‌‪(:‬تۆمارە‬ ‫دەنگییەكانی عەبدوللەتیف سەلەفی‬ ‫كێشەی تێدا نییە)‪ ،‬لەبڕگەیەكی تری‬ ‫لێدوانەكەیدا ئەڵێ‌‪(:‬هەڵكەوت زاهیر‌و‬ ‫هەردی سەاڵح‪ ،‬ئەڵێن نامە دەنگیەكانی‬ ‫عــەبــدولــلــەتــیــف ئــەحــمــەد ســەلــەفــی‬ ‫دروســتــكــراوە‪ ،‬ئــەگــەر راســتــدەكــەن‪،‬‬ ‫بادەنگی كەسێكی تر بۆنمونە دەنگی‬ ‫محەمەد فـــەرەج‪ ،‬یــان عەلی باپیر‪،‬‬ ‫یــان قوباد تاڵەبانی‪ ،‬یــان نێچیرڤان‬ ‫بارزانی‪ ،‬یان هەركەسێكی تر‪ ،‬بەنمونە‬ ‫من دروستبكەن‪ ،‬پاشان لەبڕگەیەكی‬ ‫تــری لێدوانەكەیدا‪ ،‬جەخت لەتۆمارە‬ ‫دەنگییەكان ئەكاو ئەڵێ‌‪(:‬قسەی من‬ ‫ێ هیچ‬ ‫لەسەر تۆمارە دەنگیەكانە‪ ،‬بەب ‌‬ ‫گومانێك‪ ،‬تـــەواوی ئــەوچــوار بەشەی‬ ‫باڵوبونەوە‪ ،‬دەنگی عەبدوللەتیف ئەحمەد‬ ‫ســەلــەفــی خــۆی ـن‌و بەهیچ شێوەیەك‬ ‫دروستنەكراوە‪...... ،‬هیچ بەرنامەیەك‬ ‫نییە لەسەر زەوی رستە دروستبكات)‪.‬‬ ‫شایەنی باسە ماڵپەڕی(وێستگە)‬ ‫بـــەمـــشـــێـــوەیـــە(بـــەرزان ئـــەیـــوب)ی‬ ‫ناساندوە‪(:‬بەرزان ئەیوب‪ ،‬شارەزای كاری‬ ‫دەنگی‌و خاوەنی ستۆدیۆی ڕیكۆردە بۆ‬ ‫تۆماركردنی دەنگ‪ ،‬كە كاری بۆ چەندین‬ ‫فیلمی دۆبــاژكــراو تۆماركردنی دەنگ‬ ‫كردوەو خۆی كەسێكی موسوڵمانە)‪.‬‬ ‫ڕۆژ(‪،)2016/4/26‬‬ ‫‪-24‬هەرهەمان‬ ‫(پەیجی خــوێــنــدكــارانــی پەیمانگای‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان)‪ ،‬پێنجەم بەڵگەی‬ ‫تۆماری دەنگییان باڵوكردەوە‪ ،‬بەناوی‬ ‫دەنگیی(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫تــۆمــاری‬ ‫دەقــی تــۆمــارە دەنگییەكە بەنوسین‬ ‫بەم شێوەیەیە‪(:‬هەناسەكەم‪ ،‬وانییە‬ ‫بەخوا وانییە بەخوا‪ ،‬تۆ ئەوەندە منت‬ ‫خۆشویست‪ ،‬وازت لەكەسێك هێنا بۆ من‪،‬‬ ‫ئێستا من قەرزارت كەمەوە‪ ،‬من سوپاست‬

‫دەكەم گیانی خۆم‪ ،‬دڵی خۆم‪ ،‬شتەكان‬ ‫هەڵمەگێڕەوە‪ ،‬سەروبن لێی حاڵی مەبە‪،‬‬ ‫هەناسەكەم)‪.‬‬ ‫پەیجی‬ ‫‪-25‬ڕۆژی(‪،)2016/4/27‬‬ ‫(دوڕیـــان)‪ ،‬ڕاپۆرتێكی باڵوكردۆتەوە‬ ‫بــەنــاونــیــشــانــی(دو ســــەرۆك بــەش‬ ‫دەستیان لەكاركێشایەوە‪ ،‬مۆڵەتەكەی‬ ‫مەالعەبدوللەتیف لەپەیمانگا تەواوبو)‪،‬‬ ‫تیایدا هــاتــوە‪(:‬پــاش ئـــەوەی لەناو‬ ‫پــەیــمــانــگــای زانــســتــە ئیسالمیەكان‬ ‫لەسلێمانی‪ ،‬بونی پەیوەندی ناشەرعی‬ ‫لــەنــێــوان مــەالعــەبــدولــلــەتــی ـف‌و ژنــە‬ ‫خوێندكارێكی خۆیدا دەنگی دایــەوە‪،‬‬ ‫نــاوبــراو بــۆ مـــاوەی مانگێك مۆڵەتی‬ ‫وەرگرت‌و نەگەڕایەوە پەیمانگا‪ ،‬بەپێی‬ ‫زانیاریەكان ژنە خوێندكارەكەشی بەهەمان‬ ‫شێوە دەوامناكات‪ ،‬بۆیە ئەمڕۆ مانگەكە‬ ‫تەواوبوەو پێویستە لەسبەینێوە(‪)4/28‬‬ ‫دەستبەدەوام بكاتەوە)‪ ،‬لەبڕگەیەكی‬ ‫تریشدا هاتوە‪(:‬ئەمڕۆ دو سەرۆك بەشی‬ ‫پەیمانگاكە دەســت لەكاركێشانەوەی‬ ‫خۆیان پێشكەشی راگرایەتی پەیمانگاكە‬ ‫كردوە‪ ،‬كەناونیشانەكانیان الی دوڕیان‬ ‫پــارێــزراوە‪ ،‬ئەوانیش سەرۆكی بەشی‬ ‫سەرۆكی‬ ‫(پێشنوێژ)‌و(وتارخوێن)‪،‬‬ ‫بەشی(پەروەردەی ئیسالمی)ین)‪.‬‬ ‫‪-26‬هەرهەمان ڕۆژ(‪،)2016/4/27‬‬ ‫(پەیجی خــوێــنــدكــارانــی پەیمانگای‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان)‪ ،‬شەشەم بەڵگەی‬ ‫تۆماری دەنگییان باڵوكردەوە‪ ،‬بەناوی‬ ‫دەنگیی(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫تــۆمــاری‬ ‫دەقی تۆمارە دەنگییەكە بەنوسین بەم‬ ‫شێوەیەیە‪(:‬وەلاڵ گۆڵەكەم لەبەر ئەوە‬ ‫خۆشم دەوێیت‪ ،‬دڵی منت بــرد‪ ،‬دڵی‬ ‫منت برد‪ ،‬گیانی خۆم‪ ،‬كەتۆش خۆشت‬ ‫نەویستبام‪ ،‬لەسەرەتاوە ئــاوا‪ ،‬منیش‬ ‫ێ نــەدەهــات‪ ،‬گیانی مــن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وام ل ‌‬ ‫تەواو‪ ،‬تازە ئەو دڵەی من بۆ كەسی تر‬ ‫ناگەڕێتەوە كەس)‪.‬‬ ‫‪-27‬هەرهەمان ڕۆژ(‪،)2016/4/27‬‬ ‫(پەیجی خــوێــنــدكــارانــی پەیمانگای‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان)‪ ،‬حەوتەم بەڵگەی‬ ‫تۆماری دەنگییان باڵوكردەوە‪ ،‬بەناوی‬ ‫تــۆمــاری دەنــگــی(د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)‪،‬‬ ‫دەقــی تــۆمــارە دەنگییەكە بەنوسین‬ ‫بەم شێوەیەیە‪(:‬ئەرەوەڵاڵ‪ ،‬ئەرەوەڵاڵ‪،‬‬ ‫‪ ،...............‬بەخوا من ئاوام لێهاتوە‪،‬‬ ‫گیانەكەم‪ ،‬بەس ئەوەی كە زۆر خەفەتی‬ ‫پێدەخۆم‪ ،‬دەزانــی چییە هەناسەكەم‪،‬‬ ‫ئــەوەیــە كەتۆ وانــەمــاویــت‪ ،‬زۆر بەوە‬ ‫بێتاقەتم‪ ،‬زۆر زۆر زۆر‪ ،‬بەخوا بەوەیان‬ ‫زۆرپشتم شكا)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )565‬دو شةممة ‪2016/5/30‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫گرنگی رێككەوتنەكەی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫لە چەند رویەكەوە‬ ‫لوقمان مستەفا ساڵح‬ ‫بێگومان ئەم رێككەوتنە سیاسیە بۆ‬ ‫ئــەوە هاتوەتە ئــاراوە كە سەرجەم‬ ‫قــەیــرانــەكــان چـــارەســـەر بكرێت‪،‬‬ ‫بەقەیرانی دەسەاڵتدارێتی لەحكومەت‌و‬ ‫قەیرانی پارلەمان‌و ناشەفافی لەداهات‌و‬ ‫نەبونی سیستەمێكی سیاسی دیاریكراو‬ ‫‌و نەبونی دەستورو هەمو ئەو كێشەو‬ ‫گیروگرفتانەی كە ئێستا لە كوردستان‬ ‫بونیان هەیەو بەقەیران ناودەبرێن‪،‬‬ ‫ئێستا لەیەككاتدا قەیرانی سیاسی‌و‬ ‫یاساییمان هەیە‪ ،‬قەیرانی پەكخستنی‬ ‫دامەزراوەیەكی گرنگی وەك پارلەمان‌و‬ ‫بــەڕێــوەبــردنــی كـــاروبـــاری ئــیــداری‬ ‫لــەوەزارەتــەكــان وقەیرانی دارایــی‌و‬ ‫ئابوری وكۆمەاڵیەتیمان هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫گرنگە پۆلێنی ئەم رێكەوتنەبكەین لە‬ ‫چەند رویەكەوە‪ ،‬هەر لەروی (یاسایی‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئابوری )ەوە‪.‬‬ ‫لەڕوی یاساییەوە‬ ‫لەگەڵ ئــەوەی كۆمەڵێك رەخنەو‬ ‫سەرنج بۆچونی جیاوازمان هەبو‬ ‫لەسەر هەندێك لە برگەومادەكانی‬ ‫دەقی ئەو رێكەوتنەی نێوان یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان و بزوتنەوەی‬ ‫گــۆران‪ ،‬كە لــەوتــاری پێشوترماندا‬ ‫ئــامــاژەم بــە هــەنــدێــك لــە بــرگــەو‬

‫مــادەكــانــی ئــەم رێكەوتنە كردبو‬ ‫(لەروی یاساییەوە)‪ ،‬بۆ نمونە زۆر‬ ‫بوێرانە داننرابو (اعتراف) بەوەی كە‬ ‫دەسەاڵتی دادوەری لەمادە (دوانزە)‬ ‫دەڵێت‪ :‬دەسەاڵتی دادوەری ماددەی‌‬ ‫دوانزە‪ :‬هەردوال پابەندن بەپێویستی‬ ‫سەربەخۆكردنی تــەواوی دەسەاڵتی‬ ‫دادوەری دادوەرەكان لەڕوی وەزیفی‌و‬ ‫دارایی‌و كارگێڕییەوەو زیاتر كاراكردنی‬ ‫دەزگای داواكاری گشتی كۆتاییهێنانی‌‬ ‫دەستێوەردان لەكاروباری دادگاكان‌و‬ ‫پێویستی هەمواركردنی هەردو یاسای‬ ‫دەسەاڵتی دادوەری‌و داواكاری گشتی‌و‬ ‫سەرجەم یاسا پەیوەندیدارەكان‪،‬‬ ‫لەپێناوی‌ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەدا‪.‬‬ ‫ئەم دان پێدانانە ئەوەمان پێدەڵێت كە‬ ‫پێشتردەسەاڵتی دادوەری لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا سەربەخۆنەبوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫لــەم رۆ بــــەدواوە ئــەم دەســەاڵتــە‬ ‫سەربەخۆبێت!! بەرای من ئەگەرئەم‬ ‫مادەیە بەتایبەتی هەڤااڵنی یەكێتی‬ ‫بەسەریاندا تێنەپەریبێت یاخود‬ ‫بەهەڵە تێنەكەوتبێتن‪ ،‬ئەوە دەكرێت‬ ‫بڵێین راســتــكــردنــەوەی هەڵەكانی‬ ‫پێشوەو لەگەڵ ئەوەی هەستكردنە‬ ‫بەگیانی بەرپرسیارێتی لە هەمانكاتدا‬ ‫دان نانە بەدەستێوەردانی حزبی‬ ‫بــۆ مــەبــەســتــی تــایــبــەتــی لــە نێو‬ ‫ئــەو دامــــەزراوە گــرنــگــەدا‪ ،‬عــەرەب‬ ‫گوتەنی (االعــتــراف بالحق فچیلە)‬ ‫لــەبــەر ئــــەوەی دانــنــان بــەهــەڵــەو‬ ‫لەهەمانكاتدا‬ ‫كــەمــوكــوریــەكــان‌و‬ ‫راستكردنەوەیان بەئاقاری پەنجە‬ ‫خستنەسەر برینەكان‪ ،‬خۆی لەخۆیداو‬ ‫سەركەوتنێكی تــرە لــەخــەبــات و‬ ‫تێكۆشانی هێزە سییاسیەكان لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا‪.‬‬

‫مەتەڵ‬

‫لەڕوی سیاسیەوە‬ ‫یــەكــێــك لــە تــایــبــەتــمــەنــدیــەكــانــی‬ ‫هەڵسوكەوتی هەرالیەنێكی سیاسی‌و‬ ‫بەتایبەت سیاسەتوانانی لەمەڕخۆمان‬ ‫كە سیاسەت الی ئــەوان بریتیە لە‬ ‫(تاكتیك)‪ ،‬كە الی ئەوان سیاسەت‌و‬ ‫هەنگاوەكانی بەگوێرەی رۆژ دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫لەماوەی رابردوشدا ئەوە سەلمێنراوە‬ ‫كە هیچ رێككەوتنێك لەگەڵ یەكدیدا‬ ‫تا سەر نیە‪ ،‬هەر بۆیە رێككەوتنەكان‬ ‫بەر لــەوەی ستراتیژ بن‪ ،‬تاكتیكین‪،‬‬ ‫بــۆ دەربــازبــونــی قــۆنــاغ‌و كاتێكی‬ ‫دیاریكراوە‪ ،‬لەگەڵ دەربازبونی قۆناغ‌و‬ ‫كاتەكە‪ ،‬رێككەوتنەكەش كۆتایی دێت‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ بۆ ئەم قۆناغە هەستیارەی‬ ‫ئێستای بارودۆخی سیاسی لە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەم رێكەوتنە سیاسیە‬ ‫لــەنــێــوان ئــەم دوالیــەنــە سیاسیەدا‬ ‫باشترین چارەسەرە‪ ،‬لەالیەك وەاڵمێكە‬ ‫بۆ نەیارەكانی ئەم دو هێزە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تیشەوە تۆكمەیی و یەكڕیزی‌و یەك‬ ‫هەڵوێستی دو هێزی گەورەی سیاسی‬ ‫لە ناوچەیەكی بەرفراوانی هەرێمی‬ ‫كوردستان پێشان بەدەسەاڵتی ناوەند‌و‬ ‫هێزە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیەكان‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫لێرەدا ئامانجی یەكێتی‌و گــۆڕان لە‬ ‫جەختكردنیانە‬ ‫رێككەوتنەكەیاندا‪،‬‬ ‫لــەســەر پــابــەنــدبــون بەسیستمی‬ ‫پارلەمانی دەكەنەوەو بەگونجاوترین‬ ‫سیستمی حكومڕانی دەزانــن بۆ ئەم‬ ‫قۆناغەی هەرێمی دەزانن‪ ،‬بەوپێیەش‬ ‫دەبــێــت ســەرۆكــی هــەرێــم لــە نــاو‬ ‫پارلەمانەوە هەڵبژێردرێت‪.‬‬ ‫هەردوالش پابەند دەبن بەكاركردن بۆ‬ ‫هێنانەدی دەستورێكی دیموكراتی‌و‬ ‫مەدەنی كە مافەكانی هاواڵتییان‌و‬

‫جـــیـــاكـــردنـــەوەی دەســـەاڵتـــەكـــان‌و‬ ‫دەســتــاودەســتــكــردنــی ئاشتییانەی‬ ‫دەسەاڵت دەستەبەر بكات‪.‬‬ ‫هــەروەك كۆكن لەسەر چەسپاندن‌و‬ ‫پەرەپێدانی سیستمی المــەركــەزی‬ ‫كارگێڕی لە كوردستان‌و تەئیكیدیش‬ ‫لــەســەر پــابــەنــدبــون بەئەنجامدانی‬ ‫هــەڵــبــژاردنــی ئــەنــجــومــەنــی قـــەزاو‬ ‫ناحیەكان دەكەنەوە‪.‬یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫جــەخــت لــەســەر البــردنــی لەمپەرە‬ ‫یــاســای ـی‌و سیاسییەكانی بـــەردەم‬ ‫دامـــەزراوە شەرعییەكانی هەرێمی‌و‬ ‫دەستبەكاربونەوەی بێمەرجی پارلەمان‬ ‫دەكەنەوە‌و پێداگریش دەكەن لەسەر‬ ‫پێویستی چاكسازیكردنی سیاسیی‌و‬ ‫یاسایی‌و ئابوری‌و دارایی‌و كارگێڕی بۆ‬ ‫دەربازكردنی كوردستان لەو قەیرانانەی‬ ‫روبــەڕوی بونەتەوە‪ .‬راشیدەگەیەنن‬ ‫كە دەبێت حوكمڕانی هەرێم لەسەر‬ ‫بنەمای شەراكەتی راستەقینەی الیەنە‬ ‫سیاسییەكان‌و پشتبەستن بەئەنجامی‬ ‫هەڵبژاردنە گشتییەكان بێت‪.‬‬ ‫لەڕوی كۆمەاڵیەتیەوە‬ ‫دەكرێت بڵێین ئەم رێككەوتنە لەروی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەوە گرنگی و بایەخی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬لەبەر ئەم هۆكارانە‪:‬‬ ‫ئــەم دوالیــەنــە سیاسیە گۆشكراو‬‫پــــــەروەردەی یـــەك ئــایــدۆلــۆژیــای‬ ‫سیاسین و پەیوەندیەكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەهێز لەنێوانیاندا هەیە‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر بیرو بۆچونەكانیان‬ ‫لێك نزیكن‪ ،‬تەنها لەچەند خاڵێكی‬ ‫الوەكیدا نەبێت كە بەرای بەندە زیاتر‬ ‫پەیوەندی بە بــەرژەوەنــدی تایبەتی‬ ‫كەسیەوە هەیە‪ ،‬بۆیە دەكرێت ئاوێتەی‬ ‫یەكدی بن تاحەدی یەكگرتنەوە‪.‬‬ ‫‪-‬هــەڵــكــەوتــەو پێگەی جوگرافیای‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫پێكەوە ژیــانــی هـــەردوال بەحوكمی‬ ‫ئەوەی لەیەك زۆندا دەژیــن‪ ،‬دەبێتە‬ ‫هــۆی كــەمــكــردنــەوەی تــاڕادەیــەكــی‬ ‫باش لە كێشە كۆمەاڵیەتیەكان ولێك‬ ‫نزیكبونەوەی ئەندامانی هــەردوال كە‬ ‫پێشتر لە هەنێك شوێن بەریەككەوتن‬ ‫و گرژی و ئاڵۆزی بەدی دەكرا‪.‬‬ ‫كەواتە ئەم رێككەوتنە دەبێتە هۆی‬ ‫نەمانی كێشەو ناكۆكیەكانی هەردوالو‬ ‫لەهەمانكاتیشدا سەقامگیری زیاتری‬ ‫ئاشتەوایی كۆمەاڵیەتی لــەم زۆنــە‬ ‫بەرفراوانەی پێكەوەژیاندا بەرقەرار‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لەروی ئابوریەوە‬ ‫دەكرێت ئەم رێكەوتنە سیاسیە ببێتە‬ ‫هۆی بوژاندنەوەی كەرتی ئابوری لە‬ ‫هەرێمی كوردستان و خۆشگوزەرانی‬ ‫بۆ دانیشتوانی ناچەكە بەگشتی و‬ ‫كوردستان و دەوروبــەری بەتایبەتی‬ ‫رێككەوتنە‬ ‫چونكە‬ ‫بەدیبێنێت‪،‬‬ ‫بــەگــشــتــی لــە قــازانــجــی هــەرێــمــی‬ ‫كوردستان و‪ ،‬بەتایبەت لە قازانجی‬ ‫پارێزگای سلێمانییەی و دەوروبەرێتی‪،‬‬ ‫كە بەزۆنی سەوزو نیلی ناوزەند كراوە‪،‬‬ ‫ئەویش بەگرنگیدانی زیاتر بەخاكی‬ ‫هەرێمی كوردستان كە دەوڵەمەندە‬ ‫بەسەرچاوە سروشتیەكانی وەك ئاو‪،‬‬ ‫نـــەوت‪ ،‬گــاز‌و چەندین ســەرچــاوەی‬ ‫كانزایی تر‪ .‬ئەم سەرچاوانە بەمەبەست‬ ‫لەالیەن رژێمە یەك لە دوای یەكەكانی‬ ‫عیراقەوە بەالوەنراون‪ ،‬هەروەك چۆن‬ ‫تــوانــا مرۆییەكانی كـــورد‌و توانای‬ ‫بەڕێوەبردن‌و تەكنیكی‌و سەرمایەو‪،‬‬ ‫بناغەی ئابوری كوردستان بەمەبەست‬ ‫بەالوەنرابون‪.‬‬ ‫لــــەدوای راپــەریــنــی ســاڵــی ‪١٩٩١‬‬ ‫بەدواشەوە بەهۆی كێشەو ملمالنێی‬

‫سیاسی و پەیڕەوكردنی سیاسەتی‬ ‫بیرتەسكی حزبایەتی‪ ،‬بە هەمان شێوە‬ ‫بەداخەوە بونە درێــژە پێدەری ئەو‬ ‫سیاسەتە چەوت و هەڵەیەی رژێمە‬ ‫داگیركەرەكانی تری كوردستان‪.‬‬ ‫لەبەر ئەم هۆكارانە خەڵكی كوردستان‬ ‫نەیانتوانیوە بەشێوەیەكی تــەواو‬ ‫نوێكاری ئەنجامبدەن یان سود لە‬ ‫توانا تەكنەلۆژیەكان وەربگرن‪ .‬ئەوەی‬ ‫بەردەستی رژێمە یەك بەدوای یەكەكان‬ ‫كەوتوە لەسەرچاوە سروشتیەكانی‬ ‫كـــوردســـتـــان لـــە گــەشــەســەنــدنــی‬ ‫ئــابــوری‌و كۆمەاڵیەتی كوردستاندا‬ ‫وەبەرنەهێنراوە‪.‬‬ ‫بۆیە دەكرێت خاڵێك لەستراتیژیەتی‬ ‫ئــەم رێكەوتنە‪ :‬تەنها پشتبەستن‬ ‫نــەبــێــت بــەفــرۆشــتــنــی نـــــەوت و‬ ‫بەرهەمەكانی تری هاوشێوەی نەوەت‪.‬‬ ‫گەشەپێدان‌و ئامادەكردنی كەرتی‬ ‫تایبەت بەشێوەیەكی پێشكەوتوبێت‬ ‫كە ئامانجی ستراتیژیەكەشی ئەوەبێت‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان گرنگی‬ ‫زۆرتــربــدات بەگەشەپێدانی توانای‬ ‫جــەســتــەی ـی‌و ســروشــت ـی‌و لــەســەرو‬ ‫هــەمــوشــیــانــەوە تــوانــا مرۆییەكانە‬ ‫بەمەبەستی پێشخستنی ئــابــوری‬ ‫مەودایەكی درێــژ بەمەبەستی سود‬ ‫گەیاندن بەخەڵكی كوردستان‪.‬‬ ‫دەرەنجام‪..‬سەرجەم ئەو مادانەی كە‬ ‫ئەم رێكەوتنە سیاسیەی لەسەر كراوە‬ ‫ئەگەر نەچێتە بواری جێبەجێكردن و‬ ‫كاركردنەوە هەر وەك كاك نەوشیروان‬ ‫گوتەنی تەنها كاغەزێكی سپی دەبێت‬ ‫و هیچیتر‪ ،‬چونكە هەمو رێكەوتنێك‬ ‫بەندە بە جێبەجێكردنی ناوەرۆكی‬ ‫ئــەو بــرگــەو مــادانــەی كــە لــەســەری‬ ‫رێكەوتنكراوە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬ ‫ێ وشەی «یار»‪ ،‬كەوتبێتە‬ ‫لەوشەی «یار»‪ 40 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫كۆتایی وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬كڕیار‪ ،‬شەهریار‪ ،‬كامیار‪ ،‬ئایار‬

‫مەتەڵ حەوت پیتە ئێستا وەختێتی‬ ‫هەرزو پێئەگا بازاڕ هەیەتی‬ ‫پیتی پێنج‌و چوار حەوت لەگەڵ دودا‬ ‫یەكسانە لەگەڵ رەنگی بەڕودا‬ ‫پیتی سێ‌ لەگەڵ پیتی حەوت‌و پێنج‬ ‫نەتەوەیەكن زۆری داوە رەنج‬ ‫پیتی یەك لەگەڵ پیتی شەش‌و حەوت‬ ‫جۆرە دارێكە لقی خوارو چەوت‬ ‫پیتی دوەو حەوت یەكیش لەگەڵیا‬ ‫هی كامیرایە هەروا لەتەكیا‬ ‫پیتی پێنج‌و یەك چواریش لەمالوە‬ ‫كاك ئیسماعیلە وەها شێواوە‬ ‫ئیتر بیزانە مەتەڵ ئاسانە‬ ‫گەورەشی هەیە سورو زەرد جوانە‬

‫وەاڵمەكانی ژمارەی پێشو‬ ‫وشەی ونبو‪ :‬تاقتاقكەرە‬ ‫مەتەڵ‪ :‬شێركۆ بێكەس‬

‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬گیانلەبەرێكە قێزەونە ‪ +‬هەڵمژینی‬ ‫جگەرە‪.‬‬ ‫‪-2‬بەشێكە لەلەش «پ»‪ ،‬یارییەكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫كاهی‪.‬‬ ‫‪-3‬روەكێكە‪ ،‬جۆرە بەرگێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬لــەخــەودایــە‪ ،‬نــازنــاوی شۆڕشگێڕێكی‬ ‫كوردە‪ ،‬دوان لەقامك‪.‬‬ ‫‪-5‬پیتێك ‪ +‬بۆ بناگوێیە ‪ +‬شیرینیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬هەر لەبەفر جوانە‪ ،‬پیتێك ‪ +‬لەشەڕدا‬ ‫لەپێشەوەیە‪.‬‬ ‫‪-7‬ماڵی ئەو لەكێڵگەدایە‪ ،‬بۆ زەاڵتــەش‬ ‫شیاوە «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬پیتێك ‪ +‬لێی بەی شەق ئەبا ‪ +‬كانزایەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬ئینسان‪ ،‬نەخۆشییەكە‪ ،‬سیان لەسەرە‪.‬‬ ‫‪-10‬جۆرێكە لەفێاڵ «پ»‪ ،‬لەسەیتەرەدایە‪،‬‬ ‫كەمێك‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی كانی‪ ،‬دو شت دەبەستێتەوە‪،‬‬ ‫نیوەی بیرە‪.‬‬ ‫‪-12‬زۆرجار لەلێژیدایە‪ ،‬ئامێرێكی مۆسیقایە‪.‬‬

‫ستونی‬ ‫‪-1‬خزمایەتی پێست‌و برنج‪ ،‬خۆشترین‌و‬ ‫جوانترین توانەوەیە ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-2‬پیتێك ‪ +‬گەنمی وێرانی كواڵو‪ ،‬بیركاری‬ ‫دەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-3‬خواردنەوەیەكە ‪ +‬خواردنەوەیەكە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬پیتێك ‪ +‬جۆرە قوماشێكە‪ ،‬چاو رەش‬ ‫ئەكا‪.‬‬ ‫‪-5‬پیتێك ‪ +‬خەمی زۆری بەدواوەیە ‪ +‬دو‬ ‫پیتی وەك یەك‪.‬‬ ‫‪-6‬نــیــوەی گــەاڵ‪ ،‬نیوەی یــاری‪ ،‬مات‌و‬ ‫عاجز‪.‬‬ ‫‪-7‬لەكامدایە‪ ،‬چیایەكە لەكوردستان ‪+‬‬ ‫زۆر شیعری بەسەردا وتراوە‪.‬‬ ‫‪-8‬شارۆچكەیەكە ‪ +‬روەكێكی خۆڕسكە‪.‬‬ ‫‪-9‬گیانلەبەرێكە «پ»‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-10‬پــیــاو عەیبە بــاســی خــۆی بكا ‪+‬‬ ‫رەنگێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬شوێنی پەرستنە‪ ،‬زۆرجار بەرچاییە‪.‬‬ ‫‪-12‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬جۆرە گوڵێكە‪.‬‬

‫ناوی هاوینەوارێكە‬ ‫مەردان – كەسیرە – رۆستەمی زاڵ – میرو – زەنجەفیل – تەرازو‬ ‫– مەلەك – الس – شەمام – حەوت – ساالر – بازو – پان –‬ ‫خەفاف – شەمەتلینكە – قەزافی – بەنج – كەفیل – تەڵەمشكێن‬ ‫– نۆزدە – تەوار – زەنگ – سەرما – شەیدا – ژن – چیك‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (565) 30-05-2016‬‬

‫لەمانگی رەمەزاندا‬ ‫(هەنگاوەكانی سەرخۆڵەمێش) پەخشدەكرێ‌‬ ‫چاودێر‪ -‬تاریبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە لەمانگی رەمەزاندا‪ ،‬نوێترین درامای‬ ‫كــوردی (هەنگاوەكانی سەرخۆڵەمێش)‪،‬‬ ‫كە لەسیناریۆو دەرهێنانی هونەرمەند‬ ‫(گەزیزە عومەر)ەو هەردو وێنەگری ئێرانی‬ ‫(جەمشیدی مورتەزەوی‌و ئارەشی یەزدانی)‬ ‫وێــنــەیــان گــرتــوە‪ ،‬لەكەناڵی ‪NRT2‬‬ ‫پەخشبكرێ‌‪.‬‬ ‫ئەم درامایە لە ‪ 30‬زنجیرە پێكهاتوە‪ ،‬كە‬ ‫ماوەی هەریەكێكیان ‪ 45‬خولەكە‪ ،‬هەریەك‬ ‫لەهونەرمەندان‪ :‬عومەر دڵــپــاك‪ ،‬بەیان‬ ‫عوسمان‪ ،‬نزار سەالمی‪ ،‬هەواڵ عوسمان‪،‬‬ ‫شلێر كۆیی‪ ،‬شادی ئارام‪ ،‬گۆنا حەمەساڵح‌و‬ ‫چەندین هونەرمەندی تر رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم دراما نوێیە گەزیزە عومەر‬ ‫بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬دراماكە چیرۆكێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬باس لەكێشەو گرفتەكانی‬ ‫كۆمەڵی ئــەمــڕۆی هەرێمی كوردستان‬ ‫دەكات‪ ،‬كارەساتەكانی ناو دراماكە چەند‬ ‫گەورەش بن‪ ،‬بەاڵم دواجار دەبنە سوتماك‪،‬‬ ‫دەبێ‌ هەنگاویان بەسەردا بنێین‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانین بــەرەو ئاسۆیەكی فــراوان‌و رون‌و‬ ‫باشتر بڕۆین‪.‬‬ ‫ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان زەرەرمەندی‬ ‫وتی‬ ‫داراییش‬ ‫قەیرانی‬ ‫‌و‬ ‫خ‬ ‫بارودۆ‬ ‫دەربارەی‬ ‫یەكەمین‪ ،‬ئەم بەرهەمەیش لەسەر بودجەی‬ ‫بارودۆخەی‬ ‫لەم‬ ‫هونەرمەندان‬ ‫وەك‬ ‫«ئێمە‬ ‫ساڵی ‪ 2013‬ی وەزارەتی رۆشنبیری هاتۆتە‬

‫نوسەری سیناریۆ‬ ‫ێ ژن بێ‌‬ ‫دەب ‌‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫مــاڵــی سینەما‪ ،‬لــەڕێــگــەی (سندوقی‬ ‫هاوكاری ماڵی سینەما بۆ فیلم)‪ ،‬هاوكاری‌و‬

‫بەرهەم»‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەوەیــش كە بۆ لەكەناڵی‬ ‫‪ NRT2‬پەخش دەكــرێ‌ ئاشكرایكرد‪،‬‬

‫هیچ كەناڵێك ئامادەیی دەرنەبڕیوە بۆ‬ ‫كڕین‌و پەخشكردنی دراماكە‪ ،‬تەنیا كەناڵی‬ ‫‪ NRT2‬نەبێ‌‪.‬‬

‫لە ‪ 15‬خولەك تێنەپەڕێت‌و دەب ‌ێ سیناریۆی‬ ‫كورتە فیلمەكەیش داستانیی بێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەمانەیشدا ناكر ‌ێ چیرۆكی كورتە فیلمەكە‬ ‫الوازیی‌و كەمتوانایی ژن نیشانبدات‪ ،‬دەب ‌ێ‬ ‫ژن وەك خۆی وێنا بكرێت‌و گەشبینی لەنێو‬ ‫چیرۆكدا بونی هەبێت‪.‬‬ ‫سەرپەرشتیاری ماڵی سینەما ئاماژەی‬ ‫بــەوەیــشــدا‪ ،‬دەبـــێ‌ سیناریۆ بــەهــەردو‬ ‫زمانی (كــوردی – ئینگلیزی) پێشكەش‬ ‫بــكــرێ‌‪ ،‬ئــەوانــەیــش كــە هەڵنەبژێردرێن‬ ‫ناگەڕێندرێنەوەو ماڵی سینەما مافی‬

‫ئەوەی دەبێ‌ لەئایندەدا هەمو سیناریۆكان‬ ‫لەكتێبێكدا بەچاپ بگەیەنێ‌‪.‬‬ ‫دەربــــارەی دەرهــێــنــەرو پــاداشــت بۆ‬ ‫سیناریۆكانیش‪ ،‬وتی «مەرج نییە نوسەری‬ ‫سیناریۆ دەرهێنەریش بێت‪ ،‬هەمو خانمێك‬ ‫دەتوانێت بەشدار بێت بەناردنی سیناریۆ‪،‬‬ ‫دواتر ماڵی سینەما دەتوانێت دەرهێنەر بۆ‬ ‫سیناریۆكان دیاری بكات‪ ،‬ئەو سیناریۆیەش‬ ‫كە پەسەند دەكرێ‌‪ ،‬نوسەرەكەی پاداشتی‬ ‫ماددی ناكرێت»‪.‬‬

‫باخی گشتیی‬ ‫تەشییە رەنگاوڕەنگەكان لەئامێز دەگر ‌‬ ‫ێ‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی ‪19‬ی ئەم مانگە‪ ،‬لەپانتاییەكی‬ ‫سەوزو سروشتیی باخی گشتی سلێمانی‪،‬‬ ‫هونەرمەندی شێوەكار (ساكار سلێمان)‪،‬‬ ‫لەدواهەمین كــاریــدا‪ ،‬نمایشێكی جــوان‌و‬ ‫سەرنجڕاكێشی بۆ دروستكردنی كارێكی‬ ‫(ئنستلەیشن) بەئەنجام گەیاند‪.‬‬ ‫لەم كارەیدا كە نــاوی (دسپلەیس)‬

‫گه‌ڕانه‌وه‌ی‬ ‫سەاڵحه‌دین به‌هادین‬

‫پاشه‌كشه‌ی دیموكراسی و‬ ‫ ‬ ‫ریفۆرم‬ ‫شكستی خه‌ونی‬

‫ماڵی سینەما‬ ‫(سندوقی هاوكاری بۆ كورتە فیلم) رادەگەیەن ‌‬ ‫ێ‬ ‫پشتگیری بۆ بەرهەمهێنانی سێ‌ پڕۆژەی‬ ‫كورتە فیلم‪ ،‬بۆ خانمە سینەماكارانی كورد‬ ‫رادەگەیەنێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم پڕۆژەیە (زانا حەمە غەریب)‬ ‫سەرپەرشتیاری ماڵی سینەما بە(چاودێر)‬ ‫ی راگەیاند‪ ،‬بۆ وەرگرتنی سیناریۆ لەیەكی‬ ‫حوزەیرانەوە دەستپێدەكات تا رۆژی ‪15‬ی‬ ‫تەمموزی ‪ 2016‬كە دوا رۆژە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەمەشدا بۆ بەشداریكردن رەچاوی چەند‬ ‫مەرجێك كراوە لەوانە‪ :‬پێویستە نوسەری‬ ‫سیناریۆكە ژن بێت‪ ،‬ماوەی كورتە فیلمەكە‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫یاخود جێگۆڕك ‌ێ بو‪ ،‬چەندین تەشی هونەریی ئنستلەیشنمە‪ ،‬لەڕێگەی ئەم‬ ‫رەنگاورەنگی بەكارهێنا‪ ،‬كە گوزارشت جۆرە هونەرەوە لەبواری بەكارهێنانی‬ ‫لەئەوروپا دەكات وەك تەشییەكی گەورە ماتریاڵی جۆراوجۆرو بەكارهاتو لەژیانی‬ ‫كە چۆن ئەم هەمو خەڵكەی لەخۆی رۆژانــەمــانــداو بەكارهێنانەوەی دوبــارە‬ ‫بەشێوازێكی هونەریانە‪ .‬ئــەم ئیشە‬ ‫كۆكردۆتەوە‪ ،‬یاخود لەخۆیەوە پێچاوە‪.‬‬ ‫س ــەب ــارەت ب ــەم كـــارە هــونــەریــیــە‪ ،‬پێكهاتوە لە ‪ 55‬تەشی‪ ،‬كە هەریەكێكیان‬ ‫شێوەكار ساكار سلێمان بە(چاودێر) ‪ 80‬سانتیمەترەو بەپانتایی چوار مەتر‬ ‫ی راگــەیــانــد‪ ،‬ئــەمــە چــــوارەم كــاری چوارگۆشەیە‪ ،‬ئالییەتی بەكارهێنانی‬

‫تەشی لەڕستنی خوریدا‪ ،‬لەتاڵێكەوە‬ ‫بۆ گڵۆڵەیەك‪ ،‬وەك راكێشانی خەڵكە‬ ‫یەك بەدوای یەكدیدا لەشوێنی خۆیانەوە‬ ‫بەرەو ئەوروپا‪ ،‬بەتایبەت لەناو كۆمەڵگە‬ ‫رۆژهــەاڵتــیــەكــانــدا‪ ،‬وەك ئەبینین‌و‬ ‫ئەبیستین كە چۆن بەجێهێشتنی شوێن‬ ‫لەم دواییانەدا بۆتە دیاردەیەكی گەورەو‬ ‫مەترسیدار‪.‬‬

‫ئومێد قەرەداغی‬

‫ئه‌گه‌ر له‌ كاتی خۆیدا ده‌ستبه‌رداربوونی سه‌الحه‌دین به‌هادین هه‌نگاوێك‬ ‫دیموكراسیه‌تی بردبێته‌ پێشه‌وه‌ و سه‌رمایه‌كی ره‌مزی بۆ دروستكردبێت به‌وه‌ی‬ ‫سه‌رۆكی حزبێك ئاشتیانه‌ ده‌ستبه‌رداری ده‌سه‌اڵت ئه‌بێت‪ ،‬ئه‌وا جارێكی دیكه‌ خۆ‬ ‫كاندیدكردنه‌وه‌ی بۆ پۆستی ئه‌مینداری هه‌م پاشه‌كشه‌یه‌كی راسته‌قینه‌ بوو له‌‬ ‫دیموكراسی و دوو هه‌نگاو كۆمه‌ڵگای كوردی له‌ رووی جێگیركردنی دیموكراسییه‌وه‌‬ ‫برده‌ دواوه‌‪ ،‬هه‌میش به ته‌واوی ئه‌و سه‌رمایه‌ ره‌مزییه‌ی بێ ماناكرد كه‌ به‌هۆی‬ ‫به‌ده‌ستبه‌رداربوون له‌ پۆسته‌كه‌ی به‌ده‌ستی هێنابوو ‪ ،‬بگره‌ ئاماژه‌یه‌كی خراپی‬ ‫نیشانی هه‌مووالیه‌كدا به‌وه‌ی كه‌ حزبی كوردی بێ ره‌مزه‌ ته‌قلیدیه‌كانی ناكرێت‪،‬‬ ‫بێ باوكه‌ خۆسه‌پێن و خۆ فه‌رزكه‌ره‌كان په‌رته‌وازه‌ و بێ ئومێده‌‪ ،‬بۆیه‌ هه‌میشه‌‬ ‫باوه‌ش بۆ باوكێك ئه‌كاته‌وه‌ كه‌ هه‌ژموونی هه‌یه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌توانێت هه‌مووان كۆنترۆڵ‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ئـه‌مــرۆش جارێكی دیكه‌ سه‌الحه‌دین به‌هادین به‌ ئه‌مینداری یه‌كگرتوو‬ ‫هه‌ڵبژێردرایه‌وه‌‪ ،‬ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ شكستێكی گه‌وره‌بوو بۆ خه‌ونی ریفۆرم له‌‬ ‫یه‌كگرتوودا‪ ،‬سه‌الحه‌دین به‌هادین رۆژێك پێش كۆنگره‌ په‌یامی خۆی باڵو كردوه‌‪،‬‬ ‫په‌یامێك كه‌ هێڵه‌ گشتییه‌كانی ئه‌جێندای كاركردنی خۆی ئاشكرا كرد‪ ،‬ئه‌مینداری‬ ‫تازه‌ هه‌ڵبژێردراوی یه‌كگرتوو له‌و په‌یامه‌یدا جه‌ختی كردوه‌ سه‌ر‪:‬‬ ‫‪ -1‬سه‌رله‌نوێ تێكه‌ڵكردنه‌وه‌ی ده‌عــوه‌ و سیاسه‌ت‪ ،‬به‌ مانای پێداگیری‬ ‫له‌ به‌سیاسیكردنی دین ‪ ،‬ته‌وزیفركیدینی دینی بۆ هه‌موو شه‌ره‌ سیاسی و‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندخوازییه‌كان‪ ،‬ئه‌مه‌ش نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ عه‌قڵی ئه‌مینیداردا‬ ‫هیچ نه‌گۆراوه‌ ‪ ،‬گۆرانكارییه‌ گرنگه‌كانی دنیا له‌ سه‌رهه‌ڵدانی داعش و میسر‬ ‫و كاره‌ساته‌كانی به‌ سیاسیكردنی دین هیچی وای نه‌گۆریوه‌‪ ،‬ئه‌م وه‌ك ساڵی‬ ‫‪ 94‬ســوره‌ له‌سه‌ر ئااڵندنی پیرۆزییه‌كانی ئیسالم له‌ شـه‌ری سیاسیه‌وه‌‪ ،‬له‌‬ ‫كاتێكدا یه‌كگرتوو پێویستی به‌وه‌ بوو كه‌ پتر بایه‌خ به‌ چه‌مكی هاواڵتیبوون‬ ‫بدات‪ ،‬نوێنه‌رایه‌تی هاواڵتی بكات به‌ هه‌موو جیاوازیه‌كانی ئینتیما و بیركردنه‌وه‌وه‌‬ ‫نه‌ك سه‌رله‌نوی یه‌كگرتوو بكاته‌وه‌ به‌ حزبێكی ئیسالمگه‌رایی ئیسوڵی داخراو‪،‬‬ ‫به‌داخه‌وه‌ هه‌ڵبژاردنی سه‌الحه‌دین به‌هادین ئه‌وه‌ی پێوتین ك ‌ه ئاستی زۆربه‌ی‬ ‫كادری یه‌كگرتوو له‌ چ ئاستێكدایه‌ و چۆن بیر ئه‌كاته‌وه‌‬ ‫‪ -2‬سه‌رله‌نوێ جه‌ختیكردوه‌ له‌ بایه‌خدان به‌ پ ـه‌روه‌رده‌ی دینی له‌ حزبدا‪ ،‬له‌‬ ‫كاتێكدا حزب ده‌زگای په‌روه‌رده‌ی دینی نییه‌‪ ،‬پرۆژه‌ حزب فێركردنی نوێژ و رۆژوو‬ ‫نییه‌‪ ،‬كردنه‌وه‌ ده‌وره‌ی شۆردنی مردوو و چۆنێتی ئه‌نجامدانی فه‌ریزه‌ی حه‌ج نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو بوونی پرۆژه‌یه‌ بۆ باشكردنی ژیان‪ ،‬بۆ باشكردنی جۆری حوكمرانی‬ ‫‪ -3‬جه‌ختكردنه‌وه‌ بوو له‌ قوتابخانه‌ی ئیخوانی و به‌ ستانداركردنی تێگه‌یشتنی‬ ‫ئه‌و قوتابخانه‌یه‌ بۆ ئایین‪ ،‬به‌مه‌ش ده‌رگای داخست به‌ رووی خوێندنه‌وه‌ و تێزی‬ ‫تازه‌ بۆ ئایین و بۆ كاری ئیسالمی و بۆ په‌یوه‌ندی دین و سیاسه‌ت و بۆ مه‌سه‌له‌ی‬ ‫نه‌ته‌وایه‌تیش‪.‬‬

‫لەرۆژی جیهانیی مندااڵندا‪ ،‬هونەرمەندان‬ ‫ئاهەنگی گۆرانی‌و مۆسیقا دەگێڕن‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژی ‪ ،2016/6/1‬لــەرۆژی جیهانیی‬ ‫مندااڵندا‪ ،‬رێكخراوی ئاشتی‪ ،‬ئاهەنگێكی موزیك‌و‬ ‫گۆرانی بۆ هونەرمەندان (نەجمەدینی غواڵمی‪،‬‬ ‫دیــان هونەر‪ ،‬كــارزان عەلی‪ ،‬ئەحمەد خەلیل)‬ ‫لەهۆڵی تەوار رێكبخات‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەم ئاهەنگە‪ ،‬كـــارزان عەلی‬ ‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬دەمانەوێت لەمبارە‬ ‫ناهەمواری ئەمڕۆ كە بەسەر هەرێمی كوردستاندا‬ ‫هاتوەو تێكچونی باری دارایی‌و شەڕی نەگریسی‬ ‫داعش بەرامبەر بەكورد‪ ،‬گەر بۆ كاتێكی كەمیش‬ ‫بێت دڵی مندااڵنی میللەتەكەمان خۆش بكەین‌و‬ ‫كەمێ‌ بزەو ئاسودەیی بخەینە سەر دڵ‌و لێویان‪.‬‬ ‫ئەم ئاهەنگە بی بەرامبەرەو لەكۆتاییدا خەاڵت‬ ‫بەسەر مندااڵندا دابەشدەكەین‪.‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژ‬

‫مار‬ ‫ەکانی‬

‫دا‬ ‫هاتوو‬

‫دەقی نوێ‬ ‫پشکۆ نەجمەدین‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )٥٠٦‬دووشةممة ‪2016/5/٣٠‬‬

‫ثاشكؤيةكي هةفتانةي ِرةخنةيي ئةدةبي ِرووناكبرييية‬

‫ڕۆمانی ڕووەکی وەک براوەی مەن بووکەری ‪٢٠١٦‬‬ ‫ئەو ژنەی دەیویست ببێتە درەختێک‬

‫هان کۆنگ و وەرگێڕی ڕۆمانەکەی لە کاتی وەرگرتنی خەاڵتەکەدا‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫هــان کۆنگ‪ ،‬شــاعیر و ڕۆماننووســی خەڵکی‬ ‫کۆریای باشــوور‪ ،‬بە ڕۆمانی «ڕووەکی» خەاڵتی‬ ‫مەن بووکەری ئەدەبیی ساڵی ‪٢٠١٦‬ـــی بردەوە و‬ ‫هاوکات وەرگێڕی ڕۆمانەکەشی بۆ زمانی ئینگلیزی‬ ‫«دبۆرا ســمیت»‪ -‬کە حەوت ساڵە زمانی کۆریی‬ ‫فێر بووە‪ ،‬خەاڵت کرا‪.‬‬ ‫هــان کۆنــگ بۆ بردنەوەی ئەم خەاڵتە بەســەر‬ ‫نووســەرانێکی گــەورەی وەک ئۆرهــان پاموک و‬ ‫ئێلینا فرانتدا سەر کەوت‪.‬‬ ‫هان کۆنگ‪ ،‬دەبێ خەاڵتە پەنجاهەزار پاوەنییەکی‬ ‫خــۆی لەگەڵ وەرگێڕەکەیدا دابەش بکات‪ .‬لیژنەی‬ ‫داوەرانی خەاڵتی مەن بووکەر ڕۆمانی «ڕووەکی»‬ ‫بەم جۆرە وەســف دەکەن‪« :‬کتێبێکی تایبەت و‬ ‫جوان‪ ،‬کە زۆر هونەرمەندانە جوانی و ترس ئاوێتە‬ ‫دەکات‪ .‬چیرۆکی ژنێکی ســادەیە کە حەز دەکات‬ ‫ببێتە ڕووەکی و لە ژیانی ڕووەکی نزیک ببێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم بڕیــارەی دەبێتە هــۆی تووڕەبوونــی مێرد‪،‬‬ ‫باوک و شووبراکەی و چیرۆکەکە دەگاتە شوێنێک‬ ‫کە شاکەســی ڕۆمانەکە خەونی بوون‪-‬بە‪-‬درەختی‬ ‫بۆ دروست دەبێت‪».‬‬ ‫بۆیــد تۆنکیــن‪ -‬ســەرۆکی لیژنــەی داوەرانــی‬ ‫مــەن بووکەر دەڵێت‪« :‬ڕووەکــی‪ ،‬ڕۆمانێکی زۆر‬ ‫سەمەرەیە‪ .‬چیرۆکێک کە لە سنووری هەستەکان‬ ‫و ترســدا پەلەقاژەیەتــی‪ ،‬بــەاڵم کۆنتڕۆڵــی لــە‬ ‫دەســت نــەداوە و بــە تەواوەتــی ناکەوێتــە هیچ‬ ‫کام لــەم هەرێمانــەوە و تووشــی کەوتــن نابێت‪.‬‬ ‫ئــەم کارە بــە هاوبەشــی لە الیەن هــان کۆنگ و‬ ‫دبۆرا ســمیت ئەنجــام دراوە‪ .‬خاڵــی گرنگی ئەم‬ ‫خەاڵتەیە ئەوەیە کە بە شێوەی یەکسان لە نێوان‬ ‫نووســەر و وەرگێــڕدا دابــەش دەکرێــت‪ ،‬چونکە‬ ‫ئێمە پێمان وایە ئەم کتێبە سەیروســەمەرەیە زۆر‬ ‫بــاش هاتووەتە ناو زمانــی ئینگلیزییەوە و دەبێ‬ ‫دەستخۆشــییش لــە وەرگێڕ بکەین کە بە باشــی‬ ‫هەستی بەرهەمەکەی گواستووەتەوە‪».‬‬

‫وەرگێڕی ڕۆمانەکە لە ئێســتادا ‪ ٢٨‬ســاڵیەتی‬ ‫و لــە تەمەنــی ‪٢١‬ـــساڵییەوە بڕیــاری داوە بێتە‬ ‫وەرگێــڕی کــۆری‪ ،‬چونکە وا بیــری کردووەتەوە‬ ‫کــە وەرگێڕ لەو زمانەدا کەمە‪ .‬بۆ ئەم مەبەســتە‬ ‫دەچێت لە کۆریای باشوور نیشتەجێ دەبێت‪.‬‬ ‫هــان کۆنــگ لــە مۆزەخانــەی «ڤیکتۆریــا و‬ ‫ئەلبێــرت» لە لەندەن گوتی‪ :‬بردنەوەی خەاڵتێک‬ ‫بۆ ئەم کتێبە کە دەســاڵێک لەمەوبەر نووســراوە‬ ‫زۆر ســەیرە‪ .‬حەز دەکەم ئەم چێژە مەزنە لەگەڵ‬ ‫خێزانەکــەم و هاوڕێکانــم بــەش بکــەم‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫ئەگــەری زۆرەوە لەم کاتەدا ئــەوان لە واڵتەکەی‬ ‫مندا خەوتوون‪.‬‬ ‫کۆنــگ‪ ٤٥ ،‬ســاڵیەتی و لە واڵتەکــەی خۆیدا‬ ‫نووســەرێکی زۆر ســەرکەوتووە و یەکێــک لــە‬ ‫یەکەمیــن ئەو نووســەرانە بوو کە دبۆرا ســمیت‬ ‫کەشــفی کردن‪ .‬هــان کۆنگ لە کۆریای باشــوور‬ ‫خەاڵتــی زۆری بردووەتــەوە و بەرهەمەکانــی‬ ‫هەمیشە پڕفرۆشن‪.‬‬ ‫دبۆرا ســمیتی وەرگێڕ ســەرەتای ئەمســاڵ بە‬ ‫گاردیانــی گوتــووە‪ :‬خاڵێــک کە ســەرنجی منی‬ ‫ڕاکێشــا ئەوە بوو کە یەکەمین کتێبی هان کۆنگ‬ ‫ڕۆمان بوو‪ .‬لە کۆریای باشــوور نووســەران زیاتر‬ ‫بە نووســینی کورتەچیرۆک دەســت پێ دەکەن و‬ ‫پاشان ڕۆمان تاقی دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ڕۆمانی «ڕووەکی» یەکێک لەو ‪ ١٥٥‬کتێبە بوو‬ ‫کە ئەمساڵ بۆ خەاڵتی مەن بووکەر تاوتوێ کران‪.‬‬ ‫تۆنکین‪ -‬سەرۆکی لیژنەی خەاڵتەکە ئاماژە بەوە‬ ‫دەکات‪ :‬ئەم ڕۆمانە ســێ ڕاویی هەیە کە بە ســێ‬ ‫دیدگای جیاوازەوە چیرۆکی ژنێک دەگێڕێتەوە کە‬ ‫هەموو نەریتەکان ژێر پێ دەنێت‪.‬‬ ‫هــاوکات ماوەیــەک لەمەوبــەر دامــەزراوەی‬ ‫«مــەن بووکــەر» توێژینەوەیەکــی ئەنجام دا کە‬ ‫دەیسەلمێنێت فرۆشــی بەرهەمە وەرگێڕدراوەکان‬ ‫لە ماوەی ‪ ١٥‬ســاڵی ڕابــردوودا دووهێندە زیادی‬ ‫کردووە؛ لە ملیۆن و نیوێکەوە بووە بە دوو ملیۆن‬ ‫و نیو‪.‬‬ ‫هــان کۆنگ لــە گفتوگۆیەکــی تەلەفۆنیدا لەوە‬

‫هان کۆنگ و وەرگێڕی ڕۆمانەکەی لە کاتی خستنەڕووی ڕۆمانی ڕووەکیدا‬

‫بەرگی ڕۆمانی ڕووەکی‬

‫دەدوێــت کە‪ :‬هەموان لە ســەرەتادا پێیان وا بوو‬ ‫ڕۆمانەکــەم الدەر و ســەمەرەیە‪ .‬خوێنەرەکانم بە‬ ‫خوێندنەوەی «ڕووەکی» سەرسام بوون‪.‬‬ ‫ڕۆمانی «ڕووەکی» یەکێکە لە پڕفرۆشــەکانی‬ ‫جیهان و بۆ بیســت زمان وەرگێڕدراوە‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪٢٠١٠‬شدا کرا بە فیلم‪ .‬دوای وەرگرتنی خەاڵتەکە‪،‬‬ ‫زۆرێک لە پەخشــخانەکانی جیهان کێبڕکێ لەسەر‬ ‫کڕینەوەی مافی کۆپی‌ڕایتی ڕۆمانەکە دەکەن‪.‬‬ ‫وەرگێــڕی ڕۆمانەکــە لــە وەســفی کتێبەکــەدا‬ ‫دەڵێــت‪ :‬ڕووەکــی زۆر وێنەیییە و وەک تابلۆیەک‬ ‫وایە‪.‬‬ ‫نیۆ یۆرک تایمز دەنووســێت‪ :‬حەز و تاســە بۆ‬ ‫ئــەم ڕۆمانە لە دنیادا وەک ڤایرۆس باڵو بووەوە‪.‬‬ ‫هەمــوان حــەز دەکــەن چیرۆکــی یەئۆنــگ های‬ ‫بخوێننەوە‪ ،‬کە ژنێکی ماڵەوەیە و خەونی ترسناک‬ ‫دەبینێت‪ .‬ئەو لە تاو خەونە ترســناکەکانی بڕیار‬ ‫دەدات واز لــە گۆشــتخواردن بهێنێــت و ببێتــە‬ ‫ڕووەکی‪ .‬تا ئاســتی مردن خۆی برســی دەکات و‬ ‫چاوەڕێش دەکات ببێتە درەختێک‪.‬‬ ‫هــان کۆنگ‪ ،‬لە ســاڵی ‪١٩٧٠‬دا لە گۆئانجۆ لە‬ ‫دایک بــوو‪ .‬باوکی ڕۆماننووس بوو‪ ،‬هەوڵی زۆری‬ ‫دا لــە ڕێــی نووســینەوە بــژی‪ .‬خانەوادەکەی لە‬ ‫منداڵیــی ئــەودا زوو زوو ماڵیــان دەگواســتەوە‪.‬‬ ‫کۆنــگ دەڵێــت‪ :‬بــەاڵم کێشــەم نەبــوو چونکــە‬ ‫هەمیشە کتێبی زۆرم لە دەور بوو‪.‬‬ ‫کۆنــگ ســەبارەت بــە بیرۆکــەی ئــەم ڕۆمانە‬ ‫دەڵێت‪ :‬خەریــک بوو بیرم لە ڕەفتاری مرۆڤەکان‬ ‫دەکردەوە‪ ،‬لە غروورەوە تا ترس و سەرســامی و‬ ‫ئەوەی کە ئایا دەشــێ مرۆڤ لەم دنیا دڕندەیەدا‬ ‫بــە پاکی بژی و ڕەوتی گەیشــتنی کەســێک بەم‬ ‫ئامانجە چۆن دەبێت؟‬ ‫کۆنــگ ئارەزووی وایە کــە «خۆزگە مرۆڤەکان‬ ‫وەک گیــا لــە دایــک ببوونایە»‪ ،‬کــە ئەمەش لە‬ ‫ڕۆمانەکەیدا ڕەنگی داوەتەوە‪.‬‬ ‫هان کۆنگ بۆ نووســینی ئەم ڕۆمانە سێ ساڵ‬ ‫کاتی ویستووە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٥/٣٠‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ڕۆمان و شەڕ‬

‫خوێندنەوەیەکی ناوەرۆکییانەی کەوتنی ئاسامنەکان‬ ‫دکتۆر هاشم ئەحمەدزادە‬ ‫بەشی یەکەم‬

‫پێشەکی‬ ‫هەشــتەمین ڕۆمانــی جەبــار جەمــال‬ ‫غەریب‪ ،‬کەوتنی ئاســمانەکان‪ ،‬بە شێواز‬ ‫و تێمێکــی جیــاواز لــە بەرهەمەکانــی‬ ‫پێشووتری نووســەر‪ ،‬لە بەهاری ‪٢٠١٦‬دا‬ ‫بوو بــە دیارییەکی نوێ بۆ خوێنەرەوانی‬ ‫ئەدەبــی گێڕانەوەیی کوردی‪ .‬گۆڕانکاریی‬ ‫شــێوازی و ناوەرۆکی لــە کاری ئەدەبیی‬ ‫نووســەرێکدا‪ ،‬شــتێکی نامۆ نییــە‪ .‬زۆر‬ ‫ڕۆماننووســی جیهانــی‪ ،‬ڕەوتــی گۆڕینی‬ ‫شێوازییتاقی دەکەنەوە و نایانەوێت تەنیا‬ ‫بــە خاوەنی یەک شــێواز و یەک تێم الی‬ ‫خوێنەرەوەکانیــان بناســرێن‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫ڕۆمانەکانی جان شــتاین بەکی ئەمریکی‬ ‫لە ڕەوتی گەشــەی نووســینی نووسەردا‬ ‫تووشی جیاوازی دێن و دەکرێ خوێنەرەوە‬ ‫لەنێــوان ڕۆمانگەلــی «مرواریــد» و‬ ‫«هێشووەکانی تووڕەیی» و «مشکەکان‬ ‫و مرۆڤــەکان»دا جیاوازیــی شــێوازی و‬ ‫ناوەرۆکــی ببینێت‪ .‬هەر بەم چەشــنەش‬ ‫لەنێــوان» شکســت» و «ژێرمینــال»‬ ‫و «ئەڤیــن و فیداکاریــی ژن»ی ئێمیــل‬ ‫زۆالدا جیــاوازی دەبیندرێت‪« .‬قارەمانی‬ ‫شــەرمێون»ی ڤارگاس یوســاش لەگەڵ‬ ‫«ژیــان و بەســەرهاتی ڕاســتەقینەی‬ ‫ئەلێســاندرۆ مایتــا»دا جیــاوازی هەیە‪.‬‬ ‫وێدەچیــت ئــەم جیاوازییانــە لــە دەقە‬ ‫بەرهەمهاتووەکانــی ئــەم نووســەرانەدا‬ ‫دواجار ئەنجامی کارلێکی دەق و پارادایمی‬ ‫(‪epistemological‬‬ ‫زانایــی‬ ‫‪ )paradigm‬دەورەیەکی دیاریکراوی‬ ‫مێژوویــی یاخود کــۆدەق (‪)context‬‬ ‫و بــە هەمــان شــێوە حــەزە تایبەتــی‬ ‫و کۆمەاڵیەتییەکانــی نووســەر بــن‪.‬‬ ‫ئەگەرچی شێواز و جیاوازییەکانی ڕۆمانە‬ ‫تازەکــەی جەبار جەمــال غەریب لەگەڵ‬ ‫بەرهەمەکانــی پێشــووتریدا دەتوانــێ‬ ‫بابەتێکــی شــیاو بێت بۆ هەڵســەنگاندن‬ ‫و لێکۆڵینــەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم وتارە ناپرژێتە‬ ‫ســەر ئــەم الیەنــە و ئەرکــی گرنگــی‬ ‫هەڵســەنگاندنی شــێوازییانە بــۆ کاتێک‬ ‫و نووســینێکی تــر دادەنێت‪ .‬مەبەســتی‬ ‫ســەرەکیی ئــەم وتــارە خوێندنەوەیەکی‬ ‫(‪Thematic‬‬ ‫ناوەرۆکییانــەی‬ ‫‪ )analysis‬کەوتنی ئاسمانەکانە‪ .‬هەر‬ ‫کام لــە تێمــە جیاوازەکانی ئــەم ڕۆمانە‬ ‫بە تەنیایی دەتوانن ببن بە ســووژەیەکی‬ ‫لێکدانــەوە و بەراوردکردن لەگەڵ واقیعی‬ ‫ســەردەمی شــەڕ و دوای شــەڕ‪ .‬دونیای‬ ‫پــڕ لــە ناهومێدیــی دیلێکــی کــورد و‬ ‫جیاوازییەکانی لەگــەڵ دونیای دیلەکانی‬ ‫تــر‪ ،‬ڕووداوەکانی زینــدان و بێهەواڵی لە‬ ‫دونیــای دەرەوە‪ ،‬نەهامەتییەکانی شــەڕ‬ ‫بۆ ســەربازێکی بە زۆر نێردراو بۆ بەرەی‬ ‫شــەڕ‪ ،‬دونیای حــەزی جنســی‪ ،‬دونیای‬ ‫ڕووداوە چاوەڕواننەکــراوەکان و دونیــای‬ ‫جیاوازییــە نەتەوەیــی و ئێتنیکییــەکان‬ ‫و ئاییــن و ئایدۆلۆژیــا و بــاوەڕە‬ ‫بانسروشتییەکان‪ ،‬ئەو تێمە گرنگانەن کە‬ ‫دەتوانن ببنە هەوێنی قســە و باسی زۆر‪.‬‬ ‫هەبوونــی تێمگەلی جیاواز لە ڕۆمانەکەدا‬ ‫نەیتوانیــوە پێــش بــە ناوەندیێتی تێمی‬ ‫شــەڕ لە سەرتاپای گێڕانەوەکەدا بگرێت‪.‬‬ ‫هەر بۆیــە لەم نووسینەشــدا زیاتر باس‬ ‫لەم تێمە دەکرێت‪.‬‬ ‫لە هەمان کاتدا‪ ،‬بۆ دەستنیشانکردنی‬ ‫تایبەتمەندیــی ژانرییانــەی کەوتنــی‬ ‫ئاسمانەکان باسێکیش‪ ،‬ئەگەرچی کورت‪،‬‬ ‫لەســەر ڕۆمــان و شــەڕ بە شــێوەیەکی‬ ‫گشــتی دەکــەم‪ .‬لــە هەڵســەنگاندنی‬ ‫ناوەرۆکییانــەی ڕۆمانــدا و هەوڵــدان‬ ‫بــۆ تێگەیشــتن لــە ماناکانــی دەق و‬ ‫شــرۆڤەکردنی ڕەهەنــدە جیاوازەکانــی‬

‫پێوەندیــی نێــوان دەقــی ئەدەبــی و‬ ‫بەســتێنە شــوێنی و زەمەنییەکەیدا‪ ،‬لە‬ ‫هەموو تیۆرییە ڕەخنەییەکان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫تیۆریی کاردانەوەی خوێنەرەوە یارمەتیم‬ ‫وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ڕۆمان و شەڕ‬ ‫لــە پۆلێنکردنــی ژانرییانــەی ڕۆماندا‪،‬‬ ‫دەکــرێ ڕۆمانگەلێــک کە بە شــێوەیەک‬ ‫لە شــێوەکان دیاردەی شــەڕ‪ ،‬بە هەموو‬ ‫چەشــنەکانییەوە‪ ،‬دەکــەن بــە تێمــی‬ ‫ســەرەکیی خۆیــان‪ ،‬وەک ڕۆمانی شــەڕ‬ ‫پێناســە بکرێن‪ .‬ئەمجــۆرە پۆلێنکردنە‪،‬‬ ‫لەڕاســتیدا‪ ،‬پشــت بە تێمی ڕۆمان وەک‬ ‫پێوەری دابەشکردنی جۆرەکانی ئەم ژانرە‬ ‫دەبەســتێت و پرسی شــێواز و تەنانەت‬ ‫قوتابخانەی ئەدەبییش وەالوە دەنێت‪ .‬بە‬ ‫لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕاستییە کە شەڕ هەر‬ ‫لە ســەرەتای هاتنە کایەی کۆمەڵگەکانی‬ ‫مرۆڤییەوە بەشــێکی جیانەکراوە بووە لە‬ ‫مێــژووی ژیانی مرۆڤــەکان و بەپێی ئەم‬ ‫ڕاســتییە کە ڕۆمان لە هەنگاوی یەکەمدا‬ ‫ئــەو ژانرە ئەدەبییەیــە کە زیاتر و وردتر‬ ‫لــە هەمــوو ژانرەکانــی تر پرســی زەین‬ ‫و ئــاکار و بیــر و ژیانی مــرۆڤ دەخاتە‬ ‫بــەر نەشــتەرگەریی گێڕانــەوە‪ ،‬نابێــت‬ ‫شــتێکی ســەیر بێت کە لــە زۆر ڕۆمانی‬ ‫ســەرکەوتووی جیهانیــدا‪ ،‬تێمــی شــەڕ‬ ‫ڕووبەرێکــی تایبەتــی بەخۆیەوە تەرخان‬ ‫کردبێــت و بووەبێتــە بابەتێکــی جێگای‬ ‫سرنج و ڕاڤەی خوێنەران و ڕەخنەکاران‪.‬‬ ‫لێرەدا ‹شەڕ› و بوونی بە بابەتی ڕۆمان‪،‬‬ ‫هەموو ناکۆکییە بەرچاوەکانی مرۆڤەکان‬ ‫لەگــەڵ یەکتــر دەگرێتــەوە و گێڕانــەوە‬ ‫دەبێــت بــە بەســتێنێک بــۆ لەقاودانــی‬ ‫هەڵســوکەوتی مرۆڤــەکان کاتێــک کــە‬ ‫چارەســەریی ناکۆکییەکان لە سڕینەوەی‬ ‫الیەنــی بەرامبەریاندا دەدۆزنەوە و لەگەڵ‬ ‫یەکتــر بەشــەڕ دێــن‪ .‬ئیتــر ئەم شــەڕە‬ ‫دەتوانێت شــەڕی دوو تایفە و عەشــیرە‬ ‫بێــت لە کۆمەڵگەیەکــی نەریتیدا‪ ،‬یاخود‬ ‫شــەڕی ئیمپراتۆرییــەکان بێــت لە دژی‬ ‫یەکتر و لە سەردەمی مۆدێرنیشدا شەڕی‬ ‫واڵتــان و ئایدۆلۆژییــەکان و گرووپــە‬ ‫جیــاوازە نەتەوەیــی و ئێتنیکییــەکان‬ ‫بێــت لــە دژی یەکتر‪ .‬ئەگەر ســەردەمی‬ ‫مۆدێڕن ئەو بەســتێنە بووبێت کە ڕۆمان‬ ‫وەک ژانرێکــی ئەدەبــی تێیــدا لەدایــک‬ ‫بــوو‪ ،‬ئــەوە هەر ئــەو سەردەمەشــە کە‬ ‫گوڕوتینێکی تایبەت و بێپێشــینەی دا بە‬ ‫پەرەگرتــن و باڵوبوونەوەی پەتای شــەڕ‬ ‫لە ئاســتی نێونەتەوەیی و نێودەوڵەتیدا‪.‬‬ ‫گەشەی پیشەسازی وەک دەستکەوتێکی‬ ‫ســەرەکیی مۆدێرنیتــە‪ ،‬ڕەنگــە زیاتر لە‬ ‫هەموو بوارەکانی تر لە پیشەسازیی ئامێر‬ ‫و کەرەسەی شــەڕدا خۆی دەرخستبێت‪.‬‬ ‫ســەرهەڵدانی کۆلۆنیالیزمیــش وەک‬ ‫دەرکەوتەیەکــی مۆدێــرن و گەشــەی‬ ‫کاپیتالیــزم لــە ڕۆژاوادا‪ ،‬بە شــێوەیەک‬ ‫هاوکات بووە لەگەڵ سەرهەڵدانی ڕۆمان‪.‬‬ ‫ئــەوە بە‌هەڵکــەوت نییــە کە ڕۆمــان لە‬

‫کۆلۆنیالیــزم لــە زۆربــەی واڵتانــی‬ ‫جیهانی ســێهەمدا‪ ،‬ڕێــگای بزووتنەوەی‬ ‫ڕزگاریخــوازی هەڵدەبژێــردرا و ئــەم‬ ‫ڕێگایــەش دواجار شــتێک نەبوو جگە لە‬ ‫شــەڕی ڕزگاری دژی داگیرکــەر‪ .‬ئەوە بە‬ ‫هەڵکەوت نییە کە تێمی شــەڕ و ڕزگاری‬ ‫دەبێت بە تێمێکی ســەرەکیی لە ڕۆمانی‬ ‫زۆربەی نەتەوەکانی جیهاندا‪ .‬لە مێژووی‬ ‫هاوچەرخی کوردیشدا شەڕ بە بەردەوامی‬ ‫بەشێک بووە لە ژیانی پڕ لە ئازاری مرۆڤی‬ ‫کــورد و دەکــرێ بە ڕاشــکاوی بگوترێت‬ ‫نسکۆ و تێکشکانە یەک لە دوای یەکەکان‬ ‫و هەڵبەت‪ ،‬هێندێکجار‪ ،‬ســەرکەوتنگەلی‬ ‫بچووک و گەورەیش‪ ،‬بوون بە پێکهێنەری‬ ‫بەشێکی سەرەکی لە کەسایەتیی مرۆڤی‬ ‫کورد‪ .‬ئەگەر ڕۆژگارێک ئەدەبی زارەکیی‬ ‫کوردی‪ ،‬ئــەو کاناڵە هونەری و ئەدەبییە‬ ‫بوو کە شــەڕەکانی تێدا تۆمــار دەکرا و‬ ‫بەســەرهاتەکانی پێدەگێڕدراوە‪ ،‬ئەوە لە‬ ‫ســەردەمی مۆدێرنــدا دەبوایە ئەم ئەرکە‬ ‫بــە ڕۆمانی کــوردی ئەســپێردرابا‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەبەر زۆر هۆکاری فەرهەنگی و سیاســی‬ ‫و مێژوویــی‪ ،‬ئەم ئەرکە گرنگە زۆر وەدوا‬ ‫کەوت و ڕۆمانی کوردی نەیتوانی لەئاست‬ ‫ئــەو چاوەڕوانــی و بەرپرســیارێتییە‬ ‫گەورەیەدا بێــت‪ .‬هەڵبەت دەبێ بڵێم کە‬ ‫بــە گوێــرەی توانا و دەرفــەت‪ ،‬دیاردەی‬ ‫شــەڕ هەر لــە ســەرەتای ســەرهەڵدانی‬ ‫گێڕانەوەی کوردییەوە‪ ،‬شــوێنێکی دیار و‬ ‫بەرچاوی هەبووە و بە دەگمەن تووشــی‬ ‫دەقێکــی گێڕانەوەیــی دەبین کــە تێیدا‬ ‫‹شەڕ› نەبووبێت بە تێمێک سەرەکی یان‬ ‫هەر نەبێت الوەکی‪ .‬ڕۆمانی پێشمەرگە و‬ ‫ژانی گەل نموونەی بەرچاوی سەرەتاکانی‬ ‫ئەم ڕەوتەن‪.‬‬ ‫گرنگیــی ئاوڕدانــەوەی گێڕانــەوەی‬ ‫ڕۆمانییانە لە دیاردەی شــەڕ‪ ،‬بەر لە هەر‬ ‫شتێک دەگەڕێتەوە سەر ئەو ڕاستییە کە‬ ‫شــەڕ بە شێوەیەکی بنەڕەتی کار دەکاتە‬ ‫سەر دەروونناســیی مرۆڤەکان و هەستی‬ ‫ڕق و کوشــتن و بڕین‪ ،‬جێگا بە هەســتی‬ ‫مێهرەبانی و بەزەیی و لێبوردەیی مرۆڤەکان‬ ‫لێژ دەکات‪ .‬ڕۆمانی ســەرکەوتووی بواری‬ ‫شــەڕ بە دەرخســتن و شــیکردنەوەیورد‬ ‫و هەمەالیەنــەی هەســتەکانی مرۆڤ لەم‬ ‫کاتەدا‪ ،‬دەبێت بەو کەرەســە گرنگەی کە‬ ‫فایلــی مرۆڤــە شــەڕکەرەکان و ئەوانەی‬ ‫کەوتوونەتــە ژێــر کاریگەرییەکانی شــەڕ‬ ‫دەکاتــەوە و وەک بەڵگەیەکــی مێژوویی‬ ‫دەبێتە تۆمارگەی ئاکارەکانی مرۆڤ دژی‬ ‫هاوڕەگەزەکانــی خــۆی‪ .‬ئەگــەر مێژووی‬ ‫کۆمەڵگــە جۆراجۆرەکانــی مــرۆڤ بــە‬ ‫بەردەوامی ئاوڕ لە شەڕەکان دەداتەوە و‬ ‫لە الپەڕەکانــی خۆیدا باڵویان دەکاتەوە‪،‬‬ ‫ئەوە تەنیا الیەنی ڕووکەشی ڕووداوەکانە‬ ‫کــە زەق دەکرێنــەوە و دواجــار شــەڕی‬ ‫سیاســەت و سیاســەتی شــەڕ دەبنــە‬ ‫تفاقــی نووســینەوەی مێــژووی شــەڕ‪.‬‬ ‫بەپێچەوانــەوە‪ ،‬لــە ئەدەبــی گێڕانەوەدا‬ ‫ئەوە دیوی ناوەوەی کاراکتێرەکانە کە لە‬

‫بــاس لــە کەســایەتیی مرۆڤی ڕووســی‬ ‫بکات لە ســااڵنی شــەڕی ڕووســیا دژی‬ ‫ناپلیۆنــدا‪ .‬پییــەر وەک کەســایەتییەکی‬ ‫ســەرەکی لە شەڕ و ئاشتیدا بۆ هەمیشە‬ ‫لــە زەینــی خوێنــەرەوەدا دەمێنێتــەوە‬ ‫و ئــاکار و کەســایەتییەکەی دەبێتــە‬ ‫ئاوێنەیەکــی بااڵنوێن لە بەرهەڵســتکاری‬ ‫و بەخشــەندەیی مرۆڤی ڕووســی‪ .‬پییەر‬ ‫«حەرامزادە»یــە و لەبــەر ســەروەت و‬ ‫ســامانی باوکی‪ ،‬زۆر بنەماڵەی ڕووســی‬ ‫دەیانەوێــت کچــی خۆیانــی بدەنــێ‪.‬‬ ‫پییــەر کە بــەردەوام خەریکــی ڕابواردن‬ ‫و چێژوەرگرتنــە لــە ژیــان‪ ،‬دەبێــت بە‬ ‫ئەندامی فراماســۆنەری‪ .‬دواتر بەشــداری‬ ‫بەرەی شــەڕ دەبێت و مسکۆی داگیرکراو‬ ‫جــێ ناهێڵێــت و بڕیــار دەدات ناپلیــۆن‬ ‫بکوژێت‪ .‬ئەو بە دەســت فەڕەنســییەکان‬ ‫بەدیــل دەگیرێت‪ ،‬بەاڵم دواتــر پارتیزانە‬ ‫ڕووســەکان لەدەســت ئــەوان ڕزگاری‬ ‫دەکــەن‪ .‬ئــەو خەیانەتی هاوســەرەکەی‬ ‫دەبەخشــێت و تەنانەت نیوەی ســامانی‬ ‫خۆیشــی دەداتــێ‪ .‬ئــەم کەســایەتییە‬ ‫پێچەڵپێچە‪ ،‬لەگەڵ ســەدان کەســایەتیی‬ ‫تری شەڕ و ئاشتی‪ ،‬ڕۆمانەکەی تۆلستۆی‬ ‫دەکــەن بــەو بەرهەمەی کــە دوای ‪١٤٧‬‬ ‫ساڵ‪ ،‬بە بەردەوامی یەک لە ڕۆمانە هەرە‬ ‫خوێندراوەکانی جیهانە و لە سەرووی پڕ‬ ‫خوێنەرەوەتریــن ڕۆمانەکانــی دونیایە و‬ ‫لە هەمــان کاتدا ســەرچاوەیەکی گرنگی‬ ‫ئەدەبییە بۆ تێگەیشــتن لــە کۆمەڵگەی‬ ‫ڕووسیای دوێنێ و ئەمڕۆ‪.‬‬ ‫ئەگەر شەڕە زۆرەکانی واڵتی کۆلۆمبیا‬ ‫لــە کتێبــە مێژووییەکانــدا دەژمێردرێــن‬ ‫و ئاســەوارە جۆراجۆرەکانیــان لێــک‬ ‫دەدرێنەوە‪ ،‬ئەوە لە ســەد ساڵ تەنیایی‬ ‫مارکێزدایــە کــە دونیــای نــاوەوەی‬ ‫بنەماڵــەی بۆئێندیــاکان پەردە لەســەر‬ ‫کارتێکەرییەکانی شەڕ لەسەر کەسایەتی‬ ‫و دەروونی مرۆڤی کۆلۆمبیایی و تەنانەت‬ ‫ئامریــکای التینییــش هــەڵ دەداتــەوە‪.‬‬ ‫شــەڕەکانی ناوخۆیــی لــە ئامریــکادا‪،‬‬ ‫بــە بەردەوامــی ئاوڕیــان لێدراوەتەوە و‬

‫هەبوونــی تێمگەلی جیاواز لە ڕۆمانەکەدا نەیتوانیوە پێش‬ ‫بە ناوەندیێتی تێمی شەڕ لە سەرتاپای گێڕانەوەکەدا بگرێت‬ ‫واڵتانــی کۆلۆنیالیســتیدا‪ ،‬بــۆ نموونە لە‬ ‫فەڕەنســا‪ ،‬ئیســپانیا و بریتانیــا‪ ،‬ســەر‬ ‫هەڵــدەدات و دواجاریــش هەر لە واڵتانی‬ ‫کۆلۆنیکــراودا‪ ،‬هەڵبــەت چەنــد ســەدە‬ ‫دواتــر‪ ،‬دەبێت بە ژانرێکی جێی باوەڕ بۆ‬ ‫گوزارەکــردن لە خەبات و شــەڕی ئەوان‬ ‫بۆ ســەربەخۆیی و ڕزگاری‪ .‬نموونەیەکی‬ ‫ناســراوی ئــەم چەشــنە ڕۆمانــە لــە‬ ‫ســەردەمی پاشکۆلۆنیالیستیدا بەرهەمی‬ ‫بەناوبانگــی چینــوا ئاچێبێیــە بــە ناوی‬ ‫شتەکان هەڵدەوەشێنەوە‪.‬‬ ‫ســەرهەڵدان و گەشــەی ڕۆمــان‬ ‫لــە دەرەوەی جیهانــی ڕۆژاوادا لــە‬ ‫ســەردەمانێکدا بوو کە بۆ وەدەستهێنانی‬ ‫ســەربەخۆیی و شکاندنی کۆتوبەندەکانی‬

‫ســەردەمانی شەڕدا دەخرێتە ڕوو‪ .‬ئەگەر‬ ‫چلۆنایەتی و چەندایەتیی شەڕی ناپلیۆن‬ ‫بۆناپارتی فەڕەنســی بۆ ســەر ئوروپا و‬ ‫ئافریقا لە دەقە مێژووییەکاندا بەرجەستە‬ ‫دەکرێتــەوە‪ ،‬ئــەوە ئەدەبــی گێڕانەوەیی‬ ‫لــە چەشــنی شــەڕ و ئاشــتیی لیــۆن‬ ‫تۆلســتۆیە کە ئــاوڕ لە هەســت و دیوی‬ ‫ناوەوەی ناپلیۆن دەداتەوە و لە مەیدانی‬ ‫شــاری مۆســکۆدا ڕووتیــان دەکاتەوە و‬ ‫هەلومەرجی ژیان لە ســااڵنی ســەرەتای‬ ‫سەدەی نۆزدەهەمی واڵتی پان و بەرینی‬ ‫ڕووســیادا بە هەموو وردەکارییە سیاسی‬ ‫و ســەربازی و کۆمەاڵیەتییەکانییــەوە‬ ‫لەقــاو دەدات‪ .‬هیچ بەرهەمێکی مێژوویی‬ ‫ناتوانێت وەک شــەڕ و ئاشتیی تۆلستۆی‬

‫بوونەتە هەوێنی ســەدان و بگرە هەزاران‬ ‫لێکدانــەوەی جۆراجــۆری ئابــووری‪،‬‬ ‫سیاســی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی و سەربازی‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەیکە ســەربازێک‪ ،‬یاخود ئەفسەرێکی‬ ‫شەڕکەر‪ ،‬لەو شەڕە دوورودرێژانەدا چۆن‬ ‫لەگەڵ هەســتەکانی خۆی هەڵســوکەوتی‬ ‫کــردووە و لــە خەڵوەتــی خۆیــدا چۆن‬ ‫بیــری کردووەتــەوە‪ ،‬هەرگیــز نەبووەتە‬ ‫ســووژەی کتێبێکــی مێژوویــی و بابەتی‬ ‫جێــی ســەرنجی مێژوونووســێک‪ .‬بــۆ‬ ‫مەبەســتێکی لــەم چەشــنە‪ ،‬مــرۆڤ‬ ‫دەبــێ پەنا بــۆ ئەدەبییات بە گشــتی و‬ ‫ئەدەبــی گێڕانەوەیــی بەتایبەتی بەرێت‪.‬‬ ‫نموونەیەکــی بەرچــاوی ڕەنگدانــەوەی‬ ‫ئەدەبیــی شــەڕە ناوخۆییەکانی ئامریکا‪،‬‬

‫دڵەڕاوکــێ‪ ،‬هیوا‪ ،‬پــەژارە و ڕۆمانس لە‬ ‫کەســایەتیی ڕۆبێرت و ماریای زەنگەکان‬ ‫بۆ کێ لێدەدەن؟دا دەخاتە ڕوو‪.‬‬

‫بەباداچــووی مارگارێــت میچێلــە کــە‬ ‫کارتێکەریــی شــەڕ لەســەر پێوەندیــی‬ ‫مرۆڤــەکان و تێکدانــی باالنســیان‪ ،‬لــە‬ ‫کاراکتێــری ئاڵــۆز و پــڕ لــە ئیرەیــی و‬ ‫هەڵســوکەوتەکانی کیژێکــی جوانــی‬ ‫وەک ســکارلێتدا بەرجەســتە دەکاتەوە‪.‬‬ ‫نموونەیەکی تری ســەرکەوتووی ئەدەبی‬ ‫گێڕانەوەیــی ئامریکایــی لەمەڕ ســاالنی‬ ‫شــەڕی ناوخۆیی ڕۆمانــە بەناوبانگەکەی‬ ‫مایکێــل بلەیکــە واتــا لەگــەڵ گــورگان‬ ‫ســەما دەکات‪ .‬کاراکتێــری ســەرەکیی‬ ‫ڕۆمانەکە‪ ،‬جان دونبار‪ ،‬کە ئەفســەرێکی‬ ‫گەنجە لە بەرەی شــەڕی ناوخۆدا بریندار‬ ‫دەبێت و ترســی ئەوەی لێدەنیشــێت کە‬ ‫قاچی ببڕنەوە‪ .‬ئەم هەســتە جان دونبار‬ ‫دەگەیەنێتە ئاستی جنوون‪ .‬جان سواری‬ ‫ئەســپەکەی دەبێت و بە ئامانجی کوژران‬ ‫و پێکانی بە گوللەی دوژمنەکانی‪ ،‬بەرەو‬ ‫سوپای دوژمن ڕادەکات‪ .‬ئەم هەڵوێستەی‬ ‫ئەو دەبێتە کردەیەکی قارەمانانە و وزەی‬ ‫جووڵەیەکی چاوەڕواننەکراو دەبەخشێتە‬ ‫هاوڕێیانی جان دونبار‪ .‬ســەربازانی جان‬ ‫دونبار بەدوای ئەودا هێرش دەکەنە سەر‬ ‫بەرەکانــی دوژمن و تێکیان دەشــکێنن‪.‬‬ ‫جــان دونبار دواتــر چارەســەر دەکرێت‬ ‫و قاچەکــەی چــاک دەکرێتــەوە‪ .‬وەک‬ ‫پاداشتێک بۆ ئەم بوێرییەی‪ ،‬جان دونبار‬ ‫داوا دەکات بیگوێزنەوە بۆ بەرەی ڕۆژاوا‪.‬‬ ‫ئــەو لــەوێ لەگــەڵ خەڵکانــی خۆجێیی‬ ‫دەبێت بە هاوڕێ و واها تێکەاڵوی سروشت‬ ‫دەبێت کە تەنانەت لەگەڵ گورگێکیشــدا‬ ‫هاوڕێیەتــی دەکات و ســەمای لەگــەڵ‬ ‫دەکات‪ .‬ڕووداوێکی لەم چەشــنە هەرگیز‬ ‫لە کتێبــە مێژووییەکاندا نانووســرێتەوە‬ ‫و تەنیــا وەک بەرهەمێکــی فانتێزیایی و‬ ‫خەیاڵــی ڕێی دەکەوێتە نــاو کتێبەکان و‬ ‫دەگاتە بەردەستی خوێنەرەوان‪ .‬بێگومان‬ ‫فانتێزیا و خەیاڵی لەم چەشــنە زیاتر لە‬ ‫واقیــع‪ ،‬ڕاســتییەکانی ناخــی مرۆڤەکان‬ ‫دەردەخــەن و هەلومەرجــی دەروونیــی‬ ‫ژیانی مرۆڤەکاننیشان دەدەن‪.‬‬ ‫کاردانــەوەی شــەڕ لــە کۆمەڵگــەدا‬ ‫و کارتێکەریــی لەســەر کەســایەتیی‬ ‫مرۆڤــەکان‪ ،‬زۆرجاران دەبێتە ســووژەی‬ ‫ڕۆمانگەلی مۆدێرنیستییش و نووسەرانی‬ ‫وەک ویلیــام فاکنێر و ویرجینیا وۆلفیش‬ ‫لەوپــەڕی توانایــی ئەدەبیــدا دەبنــە‬ ‫گێــڕەرەوەی خەمــی قووڵ و هەناســەی‬ ‫ســاردی مرۆڤ لە ئاکامی شەڕدا‪ .‬وۆڵف‬ ‫لــە یــای دالــۆوەی و فاکنێر لــە هەرا و‬ ‫توڕەییــدا ‪ ،‬لەنــاو شــەپۆلەکانی زەینی‬ ‫کاراکتێرەکانیاندا جێگەیەکی دیار دەدەن‬ ‫بــە ســازی ناکۆک و ئاوازی تاڵی شــەڕ‪.‬‬ ‫ڕەنگــە لــە باســێکی ئــاوادا ڕەوا نەبێت‬ ‫ئاماژەیەکی وەلەو کورتیش بە ئێرنێســت‬ ‫هەمینگــوای نەکــەم کــە هەر چــۆن لە‬ ‫پیرەمێــرد و زەریــادا شــەڕی مــرۆڤ و‬ ‫سروشــت دەکاتە هەوێنــی ڕۆمانەکەی و‬ ‫جیهانی زەینیی پیرەمێردێکی ماسیگر بە‬ ‫بەرفراوانیی ڕووبەری دەریایەک بەربەرین‬ ‫دەکاتــەوە‪ ،‬هــەر ئــاواش بەســەرهاتی‬ ‫ئەڤینــی ڕۆبێــرت جۆردانــی ئەمریکی و‬ ‫ماریــا لە بەرەیەکی شــەڕی ئیســپانیادا‬ ‫دەگێڕێتــەوە وبەوپــەڕی وردەکاریــو بە‬ ‫وەسفێکیوەســتایانە‪ ،‬الیەنەکانــی ترس‪،‬‬

‫تۆمارکردنی ئەدەبییانەی ڕووداوە‬ ‫مێژووییەکان‬ ‫تۆمارکردن بە شــێوەی جۆراجۆر تاکە‬ ‫ڕێکارە بۆ زیندووهێشتنەوەی ڕووداوگەلی‬ ‫مێژوویــی لە زەین و کۆیادی مرۆڤەکاندا‪.‬‬ ‫ئەدەبی گێڕانەوەیی شــێوەیەکی شیاو و‬ ‫ناســراوە بۆ ئەم مەبەســتە و کاریگەریی‬ ‫خۆی لە ئاســتی جیهانیدا ســەلماندووە‪.‬‬ ‫لە ســەد ســاڵ تەنیاییمارکێزدا دواپیاوی‬ ‫عەشــیرە‪ ،‬ئائۆرلیانــۆ بابلۆنیــا‪ ،‬تەنیــا‬ ‫کەسێکە کە باوەڕی بە ڕاستیی کوشتاری‬ ‫کرێکارانــی مۆز و ڕاپەڕینی چینی کرێکار‬ ‫هەیــە‪ .‬ئائۆرلیانــۆ لە تەنیا ســەرچاوەی‬ ‫زانیاریــی ئەم ڕووداوە‪ ،‬واتا لە قەشــەی‬ ‫ناوچەکــە دەپرســێت گەلۆ ئــەو پێیوایە‬ ‫کوشــتارێکی لــەم چەشــنە ڕوویدابێت؟‬ ‫قەشــەکە وەاڵمێک دەداتــەوە کە هەموو‬ ‫بۆچوونێکی واقیعی و خەیاڵی بە یەکسان‬ ‫دەباتــە ژێر پرســیار و گەمــە بە هەموو‬ ‫گێڕاوەکانــی لەمــەڕ ڕووداوەکە دەکات و‬ ‫بە زمانێکی تەوســاوییەوە پەردە لەسەر‬ ‫هەوڵــی بێوچانــی هێزگەلــی جیــاواز بۆ‬ ‫شــێواندنی مێــژوو ال دەدات و زۆر بــە‬ ‫ســانایی دەڵێــت‪« :‬ئۆی ئازیــزم‪ ،‬کوڕی‬ ‫خۆم‪ ،‬ئەوە بۆ من بەسە کە بتوانم باوەڕم‬ ‫بــەوە هەبێت کە لــەو چرکەیەدا من و تۆ‬ ‫هەین‪« .‬‬ ‫ئەگــەر لێــرەدا قســەی قەشــە بــە‬ ‫جیــددی وەرگرین و باوەڕ بێنین کە چۆن‬ ‫گوزەری زەمەن‪ ،‬تەمێکی خەست دەخاتە‬ ‫ســەر ڕووداوە مێژووییەکان و مەترســیی‬ ‫فەرامۆشی هەڕەشــەیان لێدەکات‪ ،‬دەبێ‬ ‫بیر لــەوە بکەینــەوە چــۆن ڕووداوگەلی‬ ‫چارەنووسســاز لــە کۆیــادی مرۆڤەکاندا‬ ‫بە زیندوویــی دەمێننەوە‪ .‬بۆ نموونە ئەو‬ ‫کارەســاتە دڵتەزێنانەی بەســەر کوردان‬ ‫هاتــوون‪ ،‬دەبێ چــۆن تۆمــار بکرێن کە‬ ‫لەیاد نەچنەوە؟ بەرهەمێکی وەک ســەد‬ ‫ســاڵ تەنیایــی مارکێــز نیشــان دەدات‬ ‫کە چــۆن گێڕانەوەی ئەدەبــی و ئەدەبی‬ ‫گێڕانەوەیــی دەتوانن ڕووداوە گرنگەکانی‬ ‫مێــژووی کۆمەڵگە مرۆڤییەکان بەجۆرێک‬ ‫تۆمــار کــەن کە نــەک هەر لــە کۆیادی‬ ‫خەڵکانێکی دیاریکراودا زیندوویان ڕاگرن‪،‬‬ ‫بەڵکو بەهۆی جوانیناســیی ئەدەبییەوە‪،‬‬ ‫ڕەهەندێکی نێونەتەوەییشــیانپێبدەن‪ .‬بە‬ ‫باوەڕی من ئەدەبــی گێڕانەوەیی‪ ،‬جیاواز‬ ‫لە شــێوازی ڕێئالیســتی‪ ،‬یاخود چەشنە‬ ‫جۆراجــۆرە تێکهەڵکێشــراوەکانی تــر‪،‬‬ ‫هۆکارێکە بۆ هێشتنەوەی ڕووداوە سیاسی‬ ‫و مێژووییــەکان لە کۆبیری جەماوەری لە‬ ‫ئێســتا و داهاتــوودا‪ .‬تایبەتمەندییەکانی‬ ‫گێڕانەوەیەکی ئەدەبــی‪ ،‬یارمەتیدەرن بۆ‬ ‫بەرجەســتەکردنەوەی ئــەو ڕووداوانــەی‬ ‫ئامانجیــان تواندنــەوە و ســڕینەوەی‬ ‫کۆمەڵێــک لــە مرۆڤــەکان بــووە لــە‬ ‫بەســتێنی جۆغرافیــا و مێژوویەکــی‬ ‫دیاریکــراودا‪ .‬کەوتنــی ئاســمانەکان‪ ،‬بە‬ ‫وردەکارییەکانــی چوونــە نــاو دونیــای‬ ‫کاراکتێرگەلێکــی وەک فوئاد و ئاســۆوە‪،‬‬ ‫دەتوانێــت هەوڵێکــی لەو چەشــنە بێت‬ ‫بۆ نیشــاندانی چلۆنایەتیــی هەلومەرجی‬ ‫ژیــان لــە کوردســتانی کۆتاییەکانــی‬ ‫سەدەی بیســتەم و سەرەتاکانی سەدەی‬ ‫بیســتویەکەمدا‪ .‬کەوتنــی ئاســمانەکان‬ ‫دەتوانێــت بەهەرمانکردنــی هەڵکەوتێک‬ ‫بێــت کــە کوردێــک لــە گۆلــی گەنیوی‬ ‫شــەڕی دەســەاڵتداران دەربێنێــت تــا‬ ‫ژەهری بندەســتەیی دەرخوارد بدات و لە‬ ‫بوونی خۆی پەشــیمانی کاتەوە‪ .‬کەوتنی‬ ‫ئاســمانەکان لــە کەســایەتیی فوئــاددا‬ ‫بەسەرهاتی کوردان تۆمار دەکات‪ .‬فوئاد‬ ‫«کوردێکی نەکبەت» کە «لە هەر چوار‬ ‫ســوچی دونیــا بە نەفرەتکــراوە و نرخی‬ ‫تەپاڵەیەکی نیە» و «وەک هەر کوردێک‬ ‫نازانــێ شــیعە و ســوننە چییــە‪ ،‬نازانێ‬ ‫عیراق و ئێران چیە» و «دەربەستی ئەو‬ ‫شەڕە نەگریسەش نییە تا ئازایەتی خۆی‬ ‫لەپێناودا بنوێنێ و خۆی بەختکا»‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٥/٣٠‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫چیرۆك لە قورئاندا‬ ‫خەسرەو مەحموود‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫بەو پێیــەی قورئان كتێبە پیرۆزەكەی‬ ‫ئاینــی ئیســامە لەبەر ئەوە باســكردنی‬ ‫بایەخ‌و پێگەی چیرۆك لەقورئاندا بایەخی‬ ‫چیــرۆك بەگشــتی لــە ئاینی ئیســامدا‬ ‫ئاشــكرا دەكات‪ ،‬بەاڵم بــۆ رونكردنەوەی‬ ‫زیاتــر‪ ،‬ئاماژەیەكــی خێــرا بــە پێگــەی‬ ‫چیرۆك بەگشــتی الی ئاینداران دەكەین‪،‬‬ ‫كــە ئــەو چیرۆكانــەش دەگرێتــەوە كــە‬ ‫لەدەرەوەی قورئاندان‪.‬‬ ‫كاتێــك ئاینــداران لــە چاوەڕوانیــی‬ ‫بیســتنی بابەتێكــی ئاینیــدا دەبــن‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتــدا چاوەڕوانــی بیســتنی‬ ‫چیرۆكــن‪ ،‬واتــە چاوەڕوانیــی ئــەوان لە‬ ‫باسوخواســە ئاینیــەكان‪ ،‬چاوەڕوانیــی‬ ‫چیرۆكــە‪ .‬لێرەوە چێژوەرگرتنی ئەوان لە‬ ‫بابەتی ئاینیــی چێژوەرگرتنە لەچیرۆك‪،‬‬ ‫كەواتە كاتێك كە دەبیســتین مسوڵمانان‬ ‫دەڵێــن حەدیس (بابەت)ێكی خۆشــمان‬ ‫بیســت‪ ،‬یان فاڵنە مەال یاخود مامۆســتا‬ ‫وتارێكی خۆشی بۆداین‪ ،‬مەبەستیان لەو‬ ‫خۆشــییە‌و چێژی ئەو روداوانەیە كە لەو‬ ‫وتارانەدا دەگێڕدرێنەوە‪ .‬هەر بۆیە كاتێك‬ ‫مەالیــەك یــان بانگخوازێــك بابەتێكیان‬ ‫بــۆ باس دەكات كە چیــرۆك تێیدا نییە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە باســكردنی بڕیارو یاســاكانی‬ ‫زانســتی فیقــه یــان عەقیــدە‌و ئەمجۆرە‬

‫زانســتانە‪ ،‬بەدەگمــەن كەســێك بــەدی لەكاتێكــدا كــە لەدوای وەفاتیــەوە تەنیا‬ ‫ێ روداوگەلێكــی كەم دەربــارەی دەماودەم‬ ‫دەكەیــت بەجــددی‌و شــەیداییەوە گو ‌‬ ‫بگرێــت‪ ،‬بەڵكو هەموان بێزار دەبن‌و خەو گێڕدراونەتەوە‪ ،‬بــەاڵم دواتر وردە وردەو‬ ‫دەیانباتەوە‪ ..‬بۆ ؟ چونكە لەراستیدا ئەم بەردەوام بۆیان زیاد كراوەو ئەم پرۆسەی‬ ‫بابەتانــە مەســەلە جەوهەریەكانی ئاین‌و زیادكردنە بۆماوەی دەیەها ســاڵ‌و بەڵكو‬ ‫ئاینداریــی پێكناهێنــن‪ ،‬بەڵكــو زۆرجار رەنگە سەدەیەك‌و زیاتریش بەردەوام بوو‬ ‫بابەتــی مــاددی‌و دنیایــی‌و عەمەلیــن‪ ،‬بێت‪ ،‬بەتایبەت ئــەو چیرۆك‌و روداوانەی‬ ‫ســەبارەت بــە عەقیــدەش‪ ،‬بابەتەكانــی كە بەنــاو موعجیزەی ئــەو پێغەمبەرەوە‬ ‫تیۆریی‌و وشــكن‪ ،‬چونكــە دواتر لەالیەن هاتــون‪ ،‬جــۆرج تەرابیشــی لەبــارەی‬ ‫زانایانەوە تیۆریزەكراون‌و جۆرە مۆركێكی بەردەوامیــی زیادكردنــی موعجیزەكانــی‬ ‫زانســتییان وەرگرتــووە‪ ،‬واتــە لــە ئاین پێغەمبــەرەوە‪ ،‬دەڵێــت‪« :‬كۆنتریــن‬ ‫بەمانــا جەوهەریەكــەی چونەتە دەرەوە! كتێبەكانــی ژیاننامــەی پێغەمبــەر كــە‬ ‫لەو ســۆنگەیەوە كە بابەتە راســتەقینەو گەیشتبێت پێمان‪ ،‬رەنگە نزیكترینیشیان‬ ‫جەوهەرییەكانــی ئایــن بریتیــن لــە لە حەقیقەتــی مێژووییەوە‪ ،‬یان ئەوەیان‬ ‫چیرۆكــەكان‪ ،‬هاوشــێوەی چیرۆكەكانــی كــە لــە هەمــو ئەوانی تــر كەمتــر دورە‬ ‫لــە حەقیقەتــی مێژووییــەوە‪ ،‬بریتیە لە‬ ‫ئەفسانەكان‪.‬‬ ‫وتاربێــژو بانگخوازانــی ئایینــی زۆر ژیاننامەكــەی ئیبن هیشــام (ســیرە ابن‬ ‫گرنگــی بەهێنانەوەی (نمونە) دەدەن لە هشــام) كــە دەگەڕێتــەوە بۆ ســەرەتای‬ ‫وتارەكانیانــدا‪ ،‬ئەو نمونانەش بەگشــتی ســەدەی ســێیەمی كۆچــی‪ ،‬تەنیــا دە‬ ‫لەچیرۆك پێكدێن‪ ،‬شــایانی باسیشــە كە موعجیــزەی بۆ پێغەمبەر باســكردووە»‬ ‫زۆربەی ئەو نمونانە (چیرۆكانە) چیرۆكی ‪ .‬هەروەها باســی ئــەوە دەكات كە چۆن‬ ‫خورافیی‌و دروســتكراو و ئایدیاڵین‪ ،‬واتە‬ ‫لەواقیعدا رویاننەداوەو بەرهەمی خەیاڵی‬ ‫ئایندارانــن‪ ،‬بەشــێكی زۆر كەم‌و دەگمەن‬ ‫لــەو چیرۆك‌و روداوانە نــەك لە قورئاندا‬ ‫بەڵكــو تەنانەت لەفەرمودەی الوازیشــدا‬ ‫نەهاتوون‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەگێڕانــەوەی چیرۆكــی‬ ‫پێغەمبەرانیــش‪ ،‬هیچ بابەتێــك لەئایندا‪،‬‬ ‫هێنــدەی ئــەو چیرۆكانــە‪ ،‬خورافیاتــی‬ ‫تێكەڵ نەكراوە‪ ،‬تەنانەت تەفســیرەكانی‬ ‫قورئانیــش لێوانلێــون لــەو روداوانــەی وردە‌وردە‌و كتێب دوای كتێب كە هەندێك‬ ‫دراونەتــە پــاڵ ئــەو پێغەمبەرانــە‪ ،‬هیچ لــە زانایــان دایاننــاون‪ ،‬ئــەم ژمــارەی‬ ‫كەســێكیش نازانێــت ســەرچاوەكانیان موعجیزانــە بــەرەو زیادبــون دەچێت تا‬ ‫ێ هــەزار موعجیــزە‪ ،‬هــەر‬ ‫چیــن؟! تەنانــەت سەرگورشــتەی ژیانی دەگاتــە ســـ ‌‬ ‫پێغەمبــەری ئیســامیش ئاخنــراوە بۆیــە ئەم بەشــەی لەكتێبەكەی ناو ناوە‬ ‫ێ هەزار موعجیزە)‬ ‫بەچەندیــن روداوی ســەیرو ســەمەرە‪( ،‬پێغەمبەری خاوەن سـ ‌‬

‫‪ .‬هەموشمان لەئێســتادا چەندین كتێبی‬ ‫قەبــارە گــەورە بەناوی»موعجیزەكانــی‬ ‫پێغەمبــەر»ەوە دەبینیــن‪ ،‬كــە بۆ چەند‬ ‫ســەد الپــەڕە درێــژ دەبنــەوە‪‌،‬و لەالیەن‬ ‫نوســەری جیاوازەوە نوســراون‪ .‬گەرچی‬ ‫زیادبونــی ژمــارەی ئــەو موعجیزانــە‬

‫كەرامــات بــەدی دەكەیــن كــە هــەر‬ ‫كەراماتێكیش لەخودی خۆیدا چیرۆكێكە‪،‬‬ ‫دیارە بابەتێكیشــە هاوشێوەی موعجیزە‪،‬‬ ‫جیاوازییەكەی تەنیا لەوەدایە كە لەالیەن‬ ‫پێغەمبەرانــەوە رونــادات‪ .‬دكتــۆر عەلی‬ ‫زەیعور لەمبارەیەوە دەڵێت‪:‬‬

‫ســەبارەت بەگێڕانــەوەی چیرۆكی پێغەمبــەران‪ ،‬هیچ‬ ‫بابەتێــك لە ئایندا‪ ،‬هێندەی ئــەو چیرۆكانە‪ ،‬خورافیاتی‬ ‫تێكەڵ نەكراوە‬ ‫لەســەرەتا هۆكاری دیكەی هەبووە‪ ،‬وەك‬ ‫تەرابیشی باسی دەكات‪ ،‬بەاڵم بەبۆچونی‬ ‫ئێمە‪ ،‬هۆكارەكەی لەمڕۆدا بەپلەی یەكەم‬ ‫مۆركــە چیرۆكئامێزییەكەیەتی‪ .‬خۆ گەر‬ ‫بــاس لە جیهانــی كەراماتی ســۆفیەكان‬ ‫بكەین لەمێژوی ئیســامدا‪ ،‬ئەوا بێشومار‬

‫ئەدەبــی عەرەبی «دەتوانێت كەرامەت‬ ‫(حەكایەتــی ســۆفیگەرێتی) وەك‬ ‫نمونەیەكــی كۆنــی چیرۆكــی عەرەبیــی‬ ‫ناواقیعــی بخاتــەڕو‪ ،‬دواتریــش‪ ،‬زۆریــی‬ ‫كەراماتــی نوســراو‪ ،‬بەڵگەیــە لەســەر‬ ‫ریشــەداریی جۆرێك لەچیرۆك لەئەدەبی‬

‫عەرەبیدا» ‪.‬‬ ‫كاریگەرێتــی چیرۆكــی قورئانیــی‬ ‫بەڕادەیەكــە ئێمــە لەئێســتادا دەبینیــن‬ ‫چەنــد چیرۆكێكی قورئانیی بە شــێوەی‬ ‫ئەڵقە پێشــكەش دەكرێــن‌و‪ ،‬بینەرانیان‬ ‫یەكجــار زۆرەو‪ ،‬بەچەشــنێك تامــەزرۆن‬ ‫بۆیــان وەكئــەوەی كتومــت ژیانــی ئەو‬ ‫پێغەمبەرانــە خۆیــان بــن‌و بــە كامێرای‬ ‫ڤیدیۆ تۆمار كرابن! مەبەست ئەوەیە هیچ‬ ‫ێ تۆ بڵێیت‬ ‫كەســێك لەوە ناپرسێت ئەر ‌‬ ‫ئــەم هەمــوو روداوو بەســەرهاتانەی لەم‬ ‫ئەڵقانەدا بوونیان هەیە بەراستی بەشێك‬ ‫بــن لەو چیرۆكانەی لە كتێبە ئاینیەكان‌و‬ ‫كتێبەكانی مێژوودا هەن؟!‬ ‫بــۆ چیرۆكێكــی وەك هاوەاڵنــی‬ ‫ئەشــكەوتەكە (اصح��اب الكهــف) بــۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬بە (ســی) ئەڵقــە دەخرێتە ڕوو‬ ‫لەكاتێكدا كە ئــەو ئایەتانەی لەو روداوە‬ ‫دەدوێــن ژمارەیان تەنیا هەژدە ئایەتە ‪‌،‬و‬ ‫فەرمودەیەكــی ئــەو تــۆش لەبارەیانەوە‬ ‫بوونی نییە!!‬

‫تەپڵى شەڕ و شایى‪ ،‬بەردى ناڕەزایى‬ ‫لە شانۆیى تەپڵ و بەرددا‬ ‫محەمەد سدیق سەعید‬ ‫‪٢-١‬‬

‫دەمێکە ئەکتەرى هاوڕێم شــوان عتوف‬ ‫لە تەختەى شانۆ دوورە و لە بەردەم کامێرا‬ ‫و لــە ســینەمادا وەک ئەکتەر و دەرهێنەر‬ ‫چاالکــە و ناوبانــگ و دەرکەوتنێکــى‬ ‫سەرنجڕاکێشــى بۆ خۆى دروســتکردووە‪.‬‬ ‫بــەاڵم لە شــانۆگەریى تەپــڵ و بەرددا بە‬ ‫دیدارى شــانۆیى شــاد بووینــەوە‪ .‬لێرەدا‬ ‫دەمەوێت لە سەر شانۆگەرییەکە بە گشتى‬ ‫بدوێم‪ ،‬پاشان لە ســەر نواندنى ئەکتەرى‬ ‫شانۆگەرییەکەش‪.‬‬ ‫ئــەم شــانۆگەرییە وەک ســتایل یــان‬ ‫شــێوازى کارکــردن– مۆنۆدرامەیە– یان‬ ‫(سۆلۆ پیرفۆرمانس)ـــە– کە ئەم تێرمە‬ ‫بــە بوونــى یەک ئەکتەر لەســەر تەختەى‬ ‫شانۆ و لەکاتى نواندندا ناسراوە تا کۆتایى‬ ‫نمایــش– ئەرکى ئەکتەر لەم نمایشــانەدا‬ ‫زۆر گرانە چونکە بینەر و بۆشــایى شــانۆ‬ ‫تەنهــا یەک بزوێنەرى هەیە کە تەنها یەک‬ ‫ئەکتــەرە و لــە ئامادەنەبوونیــدا نمایــش‬ ‫دەوەستێت یان کۆتایى دێت‪.‬‬ ‫ئەم شــێوازە بەرەو ئەستەمتر دەچێت‬ ‫کاتێــک ئەرکى دەرهێنان و تێکســت یان‬ ‫دەقیش لە ئەستۆى ئەکتەر بێت– چونکە‬ ‫بینین و رێکخســتنى بۆشــایی لە دەرەوە‬ ‫بــۆ نــاوەوە واتە لە پێگــەى بینەرەوە بۆ‬ ‫شــانۆ دەگۆڕێت بۆ نەبوونى پێگەى بینەر‬ ‫و دەبێتە ناوەوە بۆ دەرەوە– ئەم گۆڕینە‬ ‫کاریگــەرى لەســەر پێکهاتــەى نمایــش‬ ‫دەکات– چونکــە لــە بزربوونــى پێگــەى‬ ‫دەرهێنــەردا پێگــەى بینەریش ون دەبێت‬ ‫چونکە دەرهێنەر بێجگە لە ئەرکە مەعریفى‬ ‫و ڕێکخەرەکەى– پێگەى بینەریشى هەیە‪،‬‬ ‫لە ساتى پرۆڤەوە بۆ ساتى نمایش‪.‬‬ ‫دیــارە ئــەم گریمانــە تیورییە بەســەر‬ ‫هەمــوو نمایشــێکدا جێبەجــێ ناکرێت و‬ ‫ڕەها نییە و دەگۆڕێت– بۆیە لە نمایشــى‬ ‫تەپــڵ و بەرددا کاریگەرییەکانى وەک الى‬ ‫خــوارەوە دیارى دەکەیــن واتە کاریگەرى‬

‫دەرهێنــان‪ ،‬نوانــدن لــە الیــەن ئەکتەرى‬ ‫نمایش وەک یەک خود‪.‬‬ ‫‪ – ١‬تێکەاڵوبوونــى ســتایلى نواندن لە‬ ‫نێــوان– لەبەرکردنى ڕۆڵ و نمایشــکردنى‬ ‫ڕۆڵ– ئــەم تێکەڵکردنە لە یەک نمایشــدا‬ ‫کاریگــەرى لەســەر ســتایڵى نمایشــیش‬ ‫بەجێدەهێڵێــت‪ ،‬لەبەرکردنــى ڕۆڵ بریتیە‬ ‫لــە تێکەاڵوبوونــى تــەواو لەگــەڵ ڕۆڵ‬ ‫(کاراکتــەر) وە بزربوونى ئەکتەر– بەاڵم‬ ‫نمایشــکردنى ڕۆڵ (کاراکتــەر) بریتیییــە‬ ‫لــە نمایشــکردنى لــە دەرەوە و ئەکتــەر‬ ‫هێشــتا بــوارى هاتنــەدەرەوە لــە ڕۆڵــى‬ ‫هەیــە بــە سەرزەنشــتکردنى کاراکتەر–‬ ‫یــان ڕەخنەگرتن لێى بە پێى پێویســت–‬ ‫هەروەهــا پەیوەندى دروســتکردن لەگەڵ‬ ‫بینەر یان بەشــداریپێکردنیان لە نمایش‪،‬‬ ‫کە لە شێوازى یەکەمدا ڕێگاپێدراو نییە–‬ ‫بۆیــە بوونــى دوو ســتایڵ لەم نمایشــەدا‬ ‫دەوڵەمەندکردنــى نمایــش نییــە هێندەى‬ ‫الوازکردنــى نەبێــت لە ســتایڵ و فۆرمى‬ ‫نمایشدا‪ .‬ئەم تێکەاڵوییە لە چەند ساتێکى‬ ‫جیــاوازدا دەردەکەوێــت‪ ،‬لــە ســەرەتادا‬ ‫تــا کاتــى بانگکردنــى لــە بینەرێــک کە‬ ‫مۆبایلەکەى البات تەواو لە نێو ڕۆڵەکەیدا‬ ‫بزرە و لە زەمەنى کاراکتەردایە و بەردەوام‬ ‫دەمانخاتە نێوەندى هەمان کات و شوێن و‬ ‫مێژوو– لە ساتى هاوارکردنى لە بینەرێک‬

‫کــە مۆبایلەکەى البات (ئەو مۆبایلە البە)‬ ‫دەبێت بە کەســێکى تر و دێتە دەرەوە–‬ ‫پاشان دەگەڕێتەوە تا بانگهێشتى بینەران‬ ‫بۆ ســەر شانۆ تا پیســییەک بسڕنەوە لە‬ ‫ســەر شانۆ‪ .‬پاشان تا کۆتایى جارێکى تر‬ ‫تێکەاڵو دەبێتەوە و نوقمى خۆشى نواندن‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫‪ -٢‬چڕکردنــەوەى جووڵە لە ســەنتەرى‬ ‫شانۆدا تا بەشى پێشەوە و فەرامۆشکردنى‬ ‫الى راست و چەپ و قواڵیى کە کاریگەرى‬ ‫لەسەر بچووککردنەوەى جوغرافیاى شانۆ‬ ‫هەبــوو کە لەخزمەتى ئەکتــەردا بوو‪ ،‬کە‬ ‫کەمتر لــە پانتاییەکاندا یاریبکات و زیاتر‬ ‫بینەر ببەســتێتەوە بە ســەنتەرى شانۆوە‬ ‫وەک ســەنتەرى کردار و لەوێشەوە ببێتە‬ ‫پاڵەوانــى چیرۆکەکەى‪ .‬بابــەت لە نێوان‬ ‫خــودى پاڵەوانێکــى شکســتخواردووى‬ ‫زەمەنــى جەنــگ و کارکتــەرى ژنێــک لە‬ ‫ســیبەردا کــە جار جار بــۆى دەگەرایەوە‬ ‫وەک بوونێکــى زوڵملێکرا و چاپکراو وەک‬ ‫تاتوو لە ســەر لەشــى یان جیاکــراوە لە‬ ‫کۆمەل – کە دەسپێکى ئەو باسە بوو –‬ ‫دواتر وونبوونى ئەو چیرۆکە و گەڕانەوە بۆ‬ ‫چیرۆکە سەرەکییەکەى خۆى کە پاڵەوانى‬ ‫چیرۆکەکەیــە کــە ئەویش ســالەى تەپڵە‬ ‫(نــاوى کاراکتەر لە ڕێبەرى نمایشــەکەدا‬ ‫نەهاتووە)‪.‬‬

‫‪ -٣‬ســەنتەر یــان نێوەندخــوازى‬ ‫تەکنیکێکــى دێرینــى کالســیزمە کــە‬ ‫بــەردەوام– رووداو‪ ،‬کاراکتەرى پاڵەوان‪،‬‬ ‫لەوێــدا ڕوودەدەن و ئەوانــەى دەچنــە‬ ‫الکانــەوە یــان بەشــى قوواڵیى شــانۆ بۆ‬ ‫فەرامۆشــکراوان یــان گــەل تەرخانکراوە‬ ‫کــە لە شــانۆدا بە کــۆرس ناودەبرێن یان‬ ‫گروپــى مرۆیى– کە ئەمــەش پێچەوانەى‬ ‫ئــەو ســتایلەیە کە دابەشــکردنى شــانۆ‬ ‫رەتدەکاتــەوە و شــانۆ وەک فالتزۆنێــک‬ ‫یــان روبەرێکــى کــراوە دەناســێنێت کە‬ ‫هەمــوو کۆمەڵ لە ســەرى دابەشــبوون و‬ ‫پاڵــەوان نییــە– بەڵکو پاڵــەوان چیرۆک‬ ‫و رووداوە نــەک کاراکتــەر– پانتاییەکان‬ ‫پانتایــى عەقڵن و هیچى ت– لە ئاســتى‬ ‫ستوونیشــدا– هیــچ شــتێک چــاوەڕوان‬ ‫ناکرێت و کــەس و هیچ هێزێک کۆنترۆڵى‬ ‫ئــەوان و خودیــان نــاکات– بــەاڵم لــەم‬ ‫نمایشــەدا بەکارهێنانى ئاستى ستوونى و‬ ‫بەردبارین دەبێتــە کردەیەکى خوایى یان‬ ‫ئاســمانى کە وەک لەعنەت دەبارێت و لە‬ ‫ئاستى ئاسۆییدا بکەرى نییە‪ ،‬کەواتە ئەو‬ ‫بەردانــە بــەردى خودان بەردى ئاســمانن‬ ‫نــەک مرۆڤــەکان‪ ،‬بۆیە جارێکــى تر ئەم‬ ‫کردارە دەمانخاتــەوە نێوەندى بڕ=یار لە‬ ‫چارەنووس کــە مرۆڤەکان دیارى ناکەن–‬ ‫بەلکو خودا دیاری دەکات‪.‬‬

‫ئەرکــى ئەکتــەر لەم جــۆرە نمایشــانەدا زۆر گرانە‬ ‫چونکە بینەر و بۆشــایى شــانۆ تەنها یــەک بزوێنەرى‬ ‫هەیــە کە تەنها یەک ئەکتــەرە و لە ئامادەنەبوونیدا‬ ‫نمایش دەوەستێت‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٦‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٥/٣٠‬‬

‫شه‌پۆله‌كاىن واقیع‬ ‫وه‌ك تێزاب‪...‬‬ ‫دڵۆپ‪،‬‬ ‫دڵۆپ‪،‬‬ ‫ده‌مسووتێنن‪.‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫‪1‬‬

‫مرۆڤ ‌ه دڵخۆشه‌كان‬ ‫مرۆڤ ‌ه ئارامه‌كان‬ ‫مرۆڤه‌ جه‌نجاڵه‌كان‬ ‫مرۆڤه‌كاىن واقیع هه‌موویان دێن و‬ ‫هه‌مووشیان وه‌ك واقیع تێزابن و تێزابیشیان بۆ‬ ‫هێناوم‪...‬‬ ‫تێزابیشیان به‌ده‌سته‌وه‌یه‌وه‌ و‬ ‫ده‌یانه‌وێت تێزاباویم بكه‌ن!‬

‫‪2‬‬

‫زریانه‌كاىن واقیع‬ ‫جارێك دێن و ده‌ڕژێنه‌ ڕۆحمه‌و ‌ه و‬ ‫هه‌لال هه‌لالى ده‌كه‌ن!‬ ‫جارێك دێن و‬ ‫ده‌پرژێن به‌ ده‌موچاومدا‪...‬‬ ‫جارێك‬ ‫چاوانم كوێر ده‌كه‌ن و‬ ‫جارێك وه‌ك قه‌تره‌ى گوێیه‌كاىن دایكم‬ ‫دێن و ڕۆده‌چن ‌ه گوێیه‌كامنه‌وه‌ و‬ ‫كه‌ڕم ده‌كه‌ن!‬ ‫جارێك‬ ‫وه‌ك ساردیى به‌فر‬ ‫به‌ر زمانم ده‌كه‌ون و‬ ‫ده‌یسووتێنن و الڵم ده‌كه‌ن!‬

‫‪5‬‬

‫‪3‬‬

‫تیشكه‌كاىن واقیع‬ ‫جارێك وه‌ك خۆر هه‌ڵدێن و‬ ‫جه‌سته‌م وه‌ك جه‌سته‌ى خوێنمژه‌كان‬ ‫ده‌سووتێنن!‬ ‫جارێك ده‌رده‌كه‌ون و‬ ‫وه‌ك لیزه‌رى قه‌نناسه‌كان نیشانه‌ له‌سه‌ر دڵم‬ ‫ده‌گرن و‬ ‫هه‌ڵیده‌كۆڵن!‬ ‫جارێك دێن و غافڵگیرم ده‌كه‌ن و‬ ‫دنیام ڕووناك‪ ،‬ڕووناك‪ ،‬ده‌كه‌نه‌و ‌ه و‬ ‫به‌رده‌مبه‌و ‌ه نێو ئه‌و چااڵنه‌ى بۆمیان‬ ‫هه‌ڵكه‌ندووه‌!‬ ‫‪4‬‬ ‫مرۆڤه‌كاىن واقیع به‌ ته‌وژم دێن‪...‬‬ ‫مرۆڤه‌كاىن واقیع وه‌ك ڕه‌شه‌باى پاییزان دێن‪...‬‬ ‫مرۆڤه‌كان‬ ‫مرۆڤه‌كان‬ ‫مرۆڤه‌كان‬ ‫مرۆڤه‌ بێخه‌یاڵه‌كان‬ ‫مرۆڤ ‌ه پێكه‌نیناوییه‌كان‬

‫مرۆڤ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه شووشه‌ى عه‌تره‌كاندا‪،‬‬ ‫په‌مپێك تێزاىب واقیع ده‌كات ب ‌ه الى ملمدا!‬ ‫مرۆڤ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌ په‌رداخ‪ ،‬تێزاىب واقیعم لێ ده‌پرژێنێت!‬ ‫مرۆڤ هه‌یه‌‪ ،‬ب ‌ه جام!‬ ‫هه‌یه‌ به‌ ته‌شت!‬ ‫مرۆڤ هه‌یه‌ یه‌ك ده‌ریا تێزاىب هه‌ڵگرتووه‌ و‬ ‫به‌ره‌و ڕوم دێت و‬ ‫ده‌یه‌وێت له‌نێو تێزاىب واقیعدا بخنكێم!‬ ‫مرۆڤ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫خۆى تێزابه‌!‬ ‫وه‌ك پێكداداىن دوو ماشێن پێكدا ده‌ین و‬ ‫من ده‌مب ‌ه دووكه‌ڵ!‬ ‫‪6‬‬ ‫هه‌میش ‌ه ڕاده‌كه‌م ل ‌ه واقیع‬ ‫هه‌میشه‌ ل ‌ه مرۆڤ ‌ه واقیعییه‌كان هه‌ڵدێم‬ ‫كه‌چى ئه‌وان وه‌ك هه‌وا له‌ ده‌ورمدان‪،‬‬ ‫وه‌ك گه‌رمایی خۆر‪،‬‬ ‫به‌ر جه‌سته‌م ده‌كه‌ون‪،‬‬ ‫له‌نێو دیوار و په‌نجه‌ره‌ و ده‌رگا و‬ ‫دۆاڵب و ته‌الره‌ به‌رزه‌كاندان‪..‬‬ ‫له‌نێو گه‌ڕه‌ك و كۆاڵن و شه‌قام و‬ ‫باخچ ‌ه و یاریگاكان و یانه‌كان و‬ ‫كافرتیاكاندان‪..‬‬ ‫له‌نێو شاخ و ده‌شت ‌ه چۆڵه‌كان و‬ ‫كانییه‌كان و‬ ‫ته‌نانه‌ت له‌نێو كتێبه‌كانیشدان!‬ ‫‪7‬‬ ‫شه‌وان باران ده‌بارێت و‬ ‫من به‌ته‌نیا ڕێ ده‌كه‌م‪.‬‬ ‫ئه‌و پیاوه‌ى ماشێنه‌كه‌ى ئیش پێ ده‌كات و‬ ‫فولالیته‌كاىن هه‌ڵكردوو ‌ه و‬

‫چاوه‌ڕواىن ژن ‌ه ورچنه‌كه‌یه‌ىت تا بێت و سوارى‬ ‫ماشێنه‌كه‌ى بێت‪...‬‬ ‫من حه‌ز ده‌كه‌م له‌به‌ر ئه‌و بارانه‌دا‬ ‫كه‌رێك له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌یدا جووت بكه‌م!‬ ‫تا تێبگات‪...‬‬ ‫ئه‌و تیشكانه‌ البه‌رێت‬ ‫كه‌جه‌سته‌م له‌به‌ر باراندا ده‌سووتێنن!‬ ‫‪8‬‬

‫دره‌نگاىن شه‌و‬ ‫ب ‌ه ته‌نیا ڕێ ده‌كه‌م‪...‬‬ ‫كه‌ده‌مه‌وێت ل ‌ه سووچى كۆاڵنێكه‌وه‌ خوار‬ ‫ببمه‌و ‌ه نێو خه‌یاڵه‌كانم‬ ‫قاچم به‌ر ته‌نه‌كه‌ى زبڵى ماڵێىك سه‌ر ڕوكن‬ ‫ده‌كه‌وێت‬ ‫حه‌ز ده‌كه‌م قوونم بخه‌مه‌ سه‌ر ده‌مى‬ ‫منداڵه‌كه‌یان تا ده‌خنكێت‪..‬‬ ‫دواتر فڕێى بده‌مه‌ نێو ته‌نه‌كه‌ى زبڵه‌كه‌یانه‌وه‌!‬ ‫تا تێبگه‌ن خه‌یاڵیان پچڕاندم‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫ده‌مه‌وبه‌یانیان‬ ‫كاتێك به‌ ته‌نیا رێده‌كه‌م و‬ ‫ده‌مه‌وێت بڕۆم ‌ه نزیك ئه‌و ماڵه‌ى له‌منداڵیدا‬ ‫كچه‌كه‌یانم خۆشده‌ویست‪..‬‬ ‫به‌اڵم‬ ‫به‌اڵم‬ ‫به‌اڵم‬ ‫سه‌گێك لێم ده‌وڕێت و ڕاده‌چڵه‌كێم و ده‌ترسم‬ ‫و‬ ‫ڕاده‌كه‌م‪،‬‬ ‫من حه‌زده‌كه‌م سه‌گى ئه‌و ماڵ ‌ه بگێم‬ ‫چونكه‌ نه‌متواىن كچه‌كه‌یان له‌ خه‌یاڵمدا ماچ‬ ‫بكه‌م!‬ ‫‪10‬‬ ‫له‌نێو شه‌مه‌نده‌فه‌رى خه‌یاڵمدام و‬ ‫مرۆڤێىك واقیعم له‌ ته‌نیشتدای ‌ه و‬ ‫میوزیكێك ئیش پێ ده‌كات وه‌ك تێزاب‬ ‫ده‌مسووتێنێت!‬ ‫له‌نێو فڕینى باڵه‌كامندام و‬ ‫به‌ته‌نیا دووكه‌ڵ هه‌ڵده‌مژم‪،‬‬ ‫كچێك كه‌ ده‌موچاوى سووتاو ‌ه به‌ دڵۆپه‌‬ ‫بارانه‌كاىن واقیع‪،‬‬ ‫دێت و له‌نێو دووكه‌ڵه‌كه‌دا‪ ،‬ده‌م ده‌خات ‌ه ده‌مم‬

‫و‬ ‫توێژاڵى لێو ‌ه سووتاوه‌كاىن به‌ ده‌ممه‌وه‌ جێ‬ ‫ده‌مێنێت!‬ ‫من ته‌نیا ده‌بێت ب ‌ه تێزاب ئه‌و توێژاڵ ‌ه لێ‬ ‫بكه‌مه‌وه‌!‬

‫‪11‬‬ ‫بریا ده‌كرا یه‌ك جار واقیعم خۆشویستایه‌!‬ ‫وه‌ها دڵیم له‌ت له‌ت ده‌كرد‪،‬‬ ‫تا خنكاىن ل ‌ه خوێنیدا‪..‬‬ ‫خۆزگه‌ ده‌كرا له‌نێو پانتایی ‌ه بێسنووره‌كاىن‬ ‫واقیعدا ژیابام‬ ‫وه‌ها سه‌رجێیم له‌گه‌ڵ ده‌كرد‪،‬‬ ‫زه‌وى پڕ بكات ل ‌ه نه‌وه‌ى خه‌یاڵ‪.‬‬ ‫خۆزگه‌ ده‌بوو له‌ته‌نیشت خێرایى و دڵڕه‌قى و‬ ‫خوێڕییه‌ىت و بیژییه‌تیى واقیعه‌و ‌ه‬ ‫كه‌مێك سه‌مام كردبا!‬ ‫وه‌ها مه‌ستم ده‌كرد‪،‬‬ ‫ئه‌سڵ و نه‌سه‌ىب خۆى بیر چێته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫من‬ ‫ته‌نیایى ژووره‌كه‌م ناده‌م ب ‌ه هه‌موو سه‌رمایه‌ى‬ ‫مرۆڤ ‌ه واقیعییه‌كاىن دنیا!‬ ‫ئه‌وه‌ى باىس واقیعم البكات به‌ر چه‌قۆى‬ ‫ده‌ده‌م‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ى بڵێت داهاتووت به‌نده‌ به‌ یه‌ك شته‌وه‌‬ ‫به‌ كه‌ته‌ر ده‌یجنم!‬ ‫ئه‌وه‌ى باىس ڕابردووم ال بكات‬ ‫كه‌ ده‌بوو فاڵن كارم بكردای ‌ه و‬ ‫نه‌مكردووه‌!‬ ‫كه‌ده‌بوو فاڵن كارم نه‌كردایه‌ و‬ ‫كردوومه‌!‬ ‫به‌ كه‌لل ‌ه سه‌رى ده‌ته‌قێنم!‬ ‫من‬ ‫مرۆڤێكم‬ ‫واقیعم ته‌اڵق داوه‌!‬ ‫من‬ ‫كه‌سێكم‪،‬‬ ‫وه‌ك دووكه‌ڵى زبڵدان ‌ه سووتاوه‌كاىن قه‌راغى‬ ‫شار له‌نێوان زه‌وی و‬ ‫ئاسامنه‌كاندا‬ ‫گیرم كردووه‌!‬

‫ژیانكردن‬ ‫له‌‬ ‫به‌رزه‌خدا‬ ‫گۆران ڕه‌ئوف‬ ‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪13‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )2٩٧‬دوشةممة ‪201٦/5/٣٠‬‬ ‫سةرثةرشتيار‪:‬‬

‫بةهمةن تاهري نةرميان‬

‫‪29٧‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ذمارة (‪ )29٧‬دوشةممة ‪2016/5/٣٠‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫موقەدەس‌و كەلتوری‬

‫سەلەفیناسی‬ ‫سەرتیپ شێخانی‬ ‫ســەخــتــە بــۆ كــەســێــك قــســەكــردن‬ ‫و كۆڵینەوەو توێژینەوە دەربـــارەی‬ ‫سەلەفییەت * ئەگەر لەناو ئەو رەوتەدا‬ ‫نەژیا بێت و بتوانیت‪ ،‬لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫تێروتەسەل گەاڵڵە بكات‪ ،‬چونكە زۆر‬ ‫جار ئەو بنەواو بنچینانەی‪ ،‬كە نزیك‬ ‫لە (پــەیــڕەوەی حزبەكان) دەچێت‪،‬‬ ‫ددانیان پێداناوەو لە سەری دەڕۆن‪،‬‬ ‫الستیكییەو‪ ،‬قابیلیی گۆڕانە بە پێی‬ ‫گۆڕانكاریەكان‌و‪ ،‬داخوازییەكانی ڕۆژ‪،‬‬ ‫كە دەتوانیین ناوی بنێین‪ :‬مەنهەجی‬ ‫ئەزموونیی‪ ،‬بەو واتاییەی كارێك دەكەن‬ ‫ئەگەر سەكەوتوو بن ئــەوە كارێكی‬ ‫باشە‪ ،‬ئەگەرنا ئەوە پاشەكەشە لەو‬ ‫هەنگاوە دەكەن و‪ ،‬بە دوای رێگەیەكی‬ ‫تــرە دەگــەڕێــن‪ ،‬بە كورتی و پوختی‬ ‫ئــەوەیــە‪ :‬ڕووانــیــنــیــان بــۆ داهــاتــوو‪،‬‬ ‫دوربینیان كەوتۆتە سەر ئەوەی چەند‬ ‫ئەو هەنگاوە لە ڕابردوودا سوودبەخش‬ ‫بـــووەو‪ ،‬ســوودیــان لــێ بینیووە‪ ،‬كە‬ ‫ناویان لێناوە بەرژەوەندیی بانگەواز‪،‬‬ ‫بۆیە جــۆرە ڕارایــی و‪ ،‬نیگەرانییەك‬ ‫بە كارەكانیانەوە دیـــارەو‪ ،‬زوو زوو‬

‫سەلەفی‪ ،‬گروپی داخراون بەسەر خۆیاندا‬

‫دنیابینیان گۆڕانی بە سەردا دێت‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە هەڵسوكەوتكردن لەگەڵ ئەوانەی‬ ‫كە ناویان لێناون (موبتەدیع)‪ ،‬جارێك‬ ‫پێیان دەڵێن ‪ :‬هیچ كەرامەتیان نییە و‬ ‫تەنانەت سەالمیشیان لێ ناكەن‪ ،‬جارێكی‬ ‫تر سەردانیان دەكەن و ناوی لێدەنێین‬ ‫ئامۆژگاری و بــەرژەوەنــدیــی دەعــوە‪،‬‬ ‫یاخود دەڵێن‪ :‬ئەوەی بۆ ئەو مامۆستایە‬ ‫دروستە بۆ تۆ دروست نییە (مایجوز‬ ‫لە ماال یجوز لك)‪ ،‬كە ئەم كارانە لە‬ ‫ژێر هەر پاساوێكدا بكرێن نیشانەی‬ ‫كاڵفامیی و كورتبینی و فەشەلبوونی‬ ‫ئەو رەوتە دەگەیەنێت و دەردەخــات‪،‬‬ ‫چونكە گونجاو نییە رەوتێك ئەوەندە‬ ‫الواز بێت و‪ ،‬ناتوانێت چەند بنچینەیەك‬ ‫دابنێت و‪ ،‬لە ژێر رۆشنایی ئەو خااڵنەدا‬ ‫كارەكانی ڕایــی بكات و‪ ،‬توشی ئەو‬ ‫هەموو ناكۆكیی و جیاوازییە نەبێت‪.‬‬ ‫دوایی ئەو حاڵەتی‪ ،‬كە بە سەر دكتۆر‬ ‫عەبدولەتیف دا‪ ،‬لەالیەن هەندێ لە‬ ‫نوسەران و‪ ،‬توێژەرانەوە پرسیاری ئەوە‬ ‫دەكرا‪ ،‬ئایا دەبێت ئەو حاڵەتە نەبێتە‬ ‫هۆی ئەوەی سەلەفییەكانی كوردستان‬ ‫بە خۆیاندا بچنەوەو‪ ،‬دنیابینییان‬ ‫بــەرامــبــەر حــزبــە ئیسالمییەكان و‪،‬‬ ‫سیكۆالرەكان و‪ ،‬بەڵكو تەنانەت بەرامبەر‬ ‫خەڵكیش نــەگــۆڕن و‪ ،‬گــۆڕانــیــان بە‬ ‫سەردا نەیەت‪ ،‬بۆ وەاڵمی ئەم پرسیارە‬ ‫پێویستە بگەڕێینەوە بۆ ئەو خاڵە‪ ،‬ئایا‬ ‫گۆڕانگاریی چۆن لە ناو سەلەفییەكاندا‬ ‫بەرامبەر كەسێك دروست دەبێت؟‬ ‫سەرەتا بە پێی تێڕوانین سەلەفییەكان‬ ‫ئـــەو كــەســانــەی قــســە دەربـــــارەی‬ ‫سەلەفییەكان دەكەن سێ جۆرن‪ ،‬یاخود‬ ‫سێ جۆر بیركردنەوەیان هەیە‪.‬‬ ‫یەكەم‪ -‬سیكۆالر و لیبراڵ و شیوعی و‬

‫بە گشتی مولحیدەكانن‪.‬‬ ‫موبتەدیعەكان‪(:‬صوفیی‬ ‫دووەم‪-‬‬ ‫و شیعەو تەكفییریەكان و حزبە‬ ‫ئــیــســامــیــیــەكــان و عەقاڵنییەكان‬ ‫و قــورئــانــیــیــەكــان و هەندێجاریش‬ ‫بــراكــانــی خۆیانیش دەگــرێــتــەوە كە‬ ‫لــەرابــردوودا دەستباری یەكتربوونە‬ ‫وەك ‪ :‬حەددادیەكان و حەلەبییەكان و‬ ‫مەئریبییەكان و حوجوورییەكان)‪.‬‬ ‫سێیەم‪ -‬سەلەفییەكان‪ :‬مەبەست ئەو‬ ‫كەسانەن‪ ،‬كە لە روانگەی ئەوانەوە لە‬ ‫هەموو جیهاندا ئێستە ئەوانن تەمسیلی‬ ‫سەلەفییەكان دەكــەن‪ ،‬لەوانە‪ :‬شێخ‬ ‫رەبیع بن هادی مەدخەلی و شێخ عوبێد‬ ‫جابریی و شێخ محەمەد مەدخەلی و‬ ‫شێخ عەبدواڵ بوخاری كە ئەمەی دواییان‬ ‫تەنیا مامۆستایی زانكۆیە‪ ،‬دەڵێ بەهۆی‬ ‫نزیكیی و‪ ،‬تێكەاڵوی ئەو كەسانەی كە‬ ‫ناومان هێنان و‪ ،‬وەرگرتنی ئەستۆپاكیی‬ ‫لێیانەوە‪ ،‬ئێستە ئەم بەڕێزەیش جەرح‬ ‫و تەعدیلەكانی جێگەی ئیعتیبارە و‪،‬‬ ‫لەالیەن ئەو رەوتەوە وتەكانی قورسایی‬ ‫خۆیان هەیە‪.‬‬ ‫دوورنەكەوینەوە لە باسەكەمان ئایا لە‬ ‫روانگەی ئەو رەوتەوە قبووڵكردنی وتەی‬ ‫ئەم سێ چینە چۆنە؟ بەم شیوازەی‬ ‫خوارەوەیە‪:‬‬ ‫چینی یــەكــەم‪ :‬بــە هیچ جۆرێك‬ ‫وتەكانیان جێگەی بــڕوا پێكردن و‬ ‫قبووڵكردن نییە‪ ،‬چونكە ئەمانە هەر‬ ‫لە ئەساسەوە دژە دینن و وبڕوایان‬ ‫بە بنچینەكانی ئیسالم نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫قسەكانیان هیچ بەهاییەكیان بۆ‬ ‫دانانرێت‪.‬‬ ‫چینی دووەم‪ :‬هیچ كەرامەتێكیان‬ ‫نییەو چاویان بە بانگەوازی سەلەفییدا‬

‫ثاشكؤيةكة لةسةر ئيسالمى سياسي‪ ،‬ئاينناسى‪ ،‬هزر‬

‫كۆمەاڵیەتی‬

‫خەسرەو مەحمود‬

‫هەڵنایەت و بەڵکوو هەنێ جار زەرەرو‬ ‫زیانیان لە گاورو جوولەكەش زیاترە‪.‬‬ ‫چینی سێیەم‪ :‬وتەكانیان جێگەی‬ ‫ئیعتیبارە‪ ،‬بەاڵم ئەمیش بە چەندان‬ ‫فلتەردا تێدەپەڕێت‪ ،‬دەبێت كەسی‬ ‫یــەكــەم قــســەی لــە ســـەر بــكــات و‬ ‫چەندانجار ئامۆژگاری دەكرێت و سەبری‬ ‫لە سەردەگیرێت‪ ،‬كە هەندێجار دەگاتە‬ ‫شــەش ســاڵ و زیــاتــریــش‪ ،‬هــەروەهــا‬ ‫ئــەو كەسە تــا چەند لــەو شوێنەدا‬ ‫بمێنێتەوە (بەو هەڵەو پەاڵنەشەوە)‬ ‫بۆیان سوودبەخشە و چەندێك خەڵكی‬ ‫لەگەڵدایەو بەدیلمان بۆ ئەو چییەو‬ ‫چەندانی تر‪ ،‬بەاڵم ئەمیش الستیكییە‬ ‫دەشــێ خەڵكی وا بوو بێت بە چەند‬ ‫رۆژێكی كەم بڕیارەكەی بۆ هاتبێتەوە‌و‬ ‫لەو مەنهەجە دەركرابێت و ناوێكیشیان‬ ‫بۆ داتاشیبێت‪.‬‬ ‫بۆیە دكتۆر عەبدولەتیف لەالیەن‬ ‫كەسیی یەكەمی ئــەو رەوتـــەوە نەك‬ ‫هەر قسەی لە سەر نەكرا‪ ،‬بەڵكو ئەو‬ ‫حاڵەتەی بە ســەر دكــتــۆردا هــات بە‬ ‫بوهتان و هەوڵی ناحەزان لە قەڵەمدا‌و‬ ‫هــەژمــاركــرد‪ ،‬بۆیە دكــتــۆر ئێستەش‬ ‫لە سەر ئەسڵەكەییە‪ ،‬كە بریتییە لە‬ ‫باشترین زانای ئەهلی سوننە لە عێراقدا‪.‬‬ ‫* لەڕاستیدا لەشەرعدا سەلەف‬ ‫بریتییە‪ :‬لە گەڕانەوە بۆ پێغەمبەر(د‪.‬خ)‬ ‫و هــاوەڵــە بەڕێزەكانی بەمانایەكی‬ ‫تر بریتییە لە ئیسالم‪ ،‬كە ئەمیش‬ ‫فراوانەو جێگەی هەموو موسڵمانانی‬ ‫تێدا دەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستە بووە بە‬ ‫ناوی رەوتێك و خەڵكانێك بانگەشەی‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆیە منیش هەمان ئەو ناوەم‬ ‫بۆ داناون كە خۆیان بانگەشەی دەكەن‪.‬‬

‫مادامەكی مرۆڤ هەبویەكی كۆمەاڵیەتییەو‪ ،‬ناچاری ژیانكردنە‬ ‫لەناو فەزایەكی كۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬كەواتە دەبێت ئەو فەزایەش خاوەنی‬ ‫كەلتوری خۆی بێت‪ ،‬لەو روانگەیەوە كە مومكین نیە هیچ پێكهاتەیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬یان هیچ گردبونەوەیەكی نێوان مرۆڤەكان لەكات‌و شوێن‌و‬ ‫ێ كەلتورێكی دیاریكراو بونی هەبێت‪،‬‬ ‫هەلومەرجێكی دیاریكراودا‪ ،‬بەب ‌‬ ‫بەوپێیەی بیركردنەوەو چۆنێتی رەفتارو هەڵسوكەوت‌و داب‌و نەریت‬ ‫تێیدا لەخودی خۆیدا بریتیە لەكەلتور‪.‬‬ ‫ئەو تایبەتمەندییەی كەلتوری كۆمەاڵیەتیی بەمانا تەقلیدییەكەی‬ ‫جیادەكاتەوە‪ ،‬بریتیە لەدەستگرتن بەو كەلتورەوەو‪ ،‬پارێزگاریكردن‬ ‫لێی‌و‪ ،‬رێگە نەدان بەگۆڕین‌و دەستكاریكردنی‪ ،‬چونكە هەمو گۆڕین‌و‬ ‫دەستكاریكردنێك وەك جۆرێك لەشێواندن‌و‪ ،‬دەستبردن بۆ تابۆ یان‬ ‫حەرامێك سەیر دەكرێت‪ ،‬كە ئەم دەستگرتنەش بەكەلتورەوە لەخودی‬ ‫خۆیدا هەوڵێكی ئاشكرایە بۆ بەموقەدەسكردنی ئەو كەلتورە‪ ،‬دیارترین‬ ‫خاسیەتی موقەدەسیش بریتیە لەوەی كە گۆڕانكاریی تێیدا ئەگەرێكی‬ ‫ێ وەك خۆی هەوڵی هێشتنەوەی بدرێت‪ .‬موقەدەس‬ ‫نامومكینەو‪ ،‬دەب ‌‬ ‫ێ دەستی لێنەدرێت‌و‪ ،‬وەك‬ ‫بۆئەوەی بەموقەدەسێتی بمێنێتەوە دەب ‌‬ ‫جێگیرێكی هەمیشەچەسپاو بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها بەپیرۆزڕاگرتنی كەلتوری كۆمەاڵیەتی لەوەوە سەرچاوەی‬ ‫گرتوە كە ئەو كەلتورە پێویستیەكی حەتمیە بۆ مانەوەی كۆمەڵگەو‪،‬‬ ‫پاراستنی لــەالدان‌و شێوان‌و لەناوچون‪ ،‬واتــە مانەوەی كۆمەڵگە‬ ‫ێ نەك هەر‬ ‫بەمانەوەی ئەو كەلتورەوە بەندە‪ ،‬هەربۆیە الدان لێ ‌‬ ‫خاوەنەكەی گیرۆدەی یاخیبون دەكات‪ ،‬بەڵكو كارەكتەرەكەی دەخاتە‬ ‫ژێر پرسیارەوەو‪ ،‬بونی مەعنەویی‌و ئەخالقیی ئەو لەكەدار دەكات‪.‬‬ ‫لــێــرەوە دەگەینە ئــەو دەرەنــجــانــەی كــە دەرچـــون لەكەلتورو‬ ‫داب‌و نەریتەكانی كۆمەڵگەی موحافیزكارو ترادسیۆنال‪ ،‬یەكسانە‬ ‫بەهەڵوەشاندنەوەی كەسێتی تاكەكەو‪ ،‬خاڵیبونەوەی لەو رەهەندە‬ ‫مرۆیی‌و ئەخالقییانەی كە لەڕوانگەی جیهانبینی ئەو كەلتورەوە‬ ‫موقەدەس‌و حەتمین‪ .‬ئەمەش لەخودی خۆیدا بەخشینی دیارترین‬ ‫رەهەندو پێكهاتەی ئاینیە بەو كەلتورە كە بریتیە لەموقەدەس‪ .‬كەواتە‬ ‫وەك چۆن ئاین بەداماڵینی لەموقەدەس‪ ،‬بونی دەكەوێتە مەترسیەوە‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوە ئەو كەلتورە كۆمەالیەتیەش روبــەڕوی مەترسیی‬ ‫لەناوچون دەبێتەوە‪.‬‬ ‫دەستوپەنجە نەرمكردنی كەلتورە كۆمەاڵیەتیە تەقلیدییەكانیش‬ ‫لەگەڵ ئاینداریی تەقلیدیدا لەبنەڕەتەوە لەم راستیەوە هاتوە‪ ،‬واتە لەوەی‬ ‫كە هەردوكیان خاوەنی چەند موقەدەسێكن كە قابیلی دەستكاریكردن‬ ‫نین‪ ،‬مەبەست لەموقەدەسی ئاینیی لێرەدا بنەماو پایەكانی ئیمان‌و‬ ‫ئاینداریی نین‪ ،‬بەڵكو ئەو بابەتە ئاینیانەو ئەو بۆچونە ئاینیانەن‬ ‫كە لەبنەڕەتدا موقەدەس نین‌و سەر بەبابەتە جێگیرو گۆڕاوەكانین‪،‬‬ ‫واتە بابەتگەلێكن شیاوی ئیجتیهادن‌و‪ ،‬بەپێی گۆڕانی كات‌و شوێن‌و‬ ‫هەلومەرج گۆڕانكارییان تێدا دەكرێت‪ ،‬واتە دەقەكانیان شیاوی‬ ‫لێكدانەوەو تەفسیری جیاوازن‌و‪ ،‬كراوەن لەبەردەم دیدو تێڕوانینی‬ ‫نوێدا‪ ،‬لەژێر تیشكی گۆڕانی هەلومەرجی ژیان‌و پێشكەوتن‌و بەرژوەندی‬ ‫نوێ‌‌و‪ ،‬هاتنەئارای كێشەی نوێ‌‌و‪ ،‬بەسەرچونی كێشە كۆنەكان‪.‬‬ ‫لێرەدا وەكچۆن كەلتوری كۆمەالیەتی هــەوڵــدەدات لەڕێگەی‬ ‫تێگەیشتنێكی تەقلیدییانەوە لەئاین پشتگیریی لەخۆی بكات‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوە ئەو جۆرە تێگەیشتنە چەقبەستوەش لەئاین هەوڵی‬ ‫دۆزینەوەی پشتیوانیی دەدات لەالیەن ئەو كەلتورە كۆمەاڵیەتیە‬ ‫داخــراوەوە‪ .‬بەو مانایەی خاڵی كۆكەرەوەی نێوان ئەو دو جۆرە‬ ‫لەكەلتور‪ ،‬كەلتوری تەقلیدیی كۆمەاڵیەتی‌و‪ ،‬كەلتوری تەقلیدی ئاینیی‪،‬‬ ‫بریتیە لەچەقبەستن‌و داخران‌و دۆگمابون‪ ،‬رێگەنەدان بەگۆڕانكاریی‌و‬ ‫خوێندنەوەی نوێ‌‌و كرانەوە بەڕوی پێدراوی نوێ‌‌و داهێنانی تازەدا‪.‬‬ ‫ئەوەش كە بۆتە سیمای سەرەكیی ئەو جۆرە كەلتورە كۆمەاڵیەتیە‬ ‫دواكەوتوانە بریتیە لەخێڵەكیبون‪ ،‬هەڵگرتنی تایبەتمەندییەكانی‬ ‫خێڵ‪ .‬بێگومان خێڵگەراییش نیشانەی دواكەوتنە لەشارستانیەت‌و‬ ‫گۆڕانكاریی‪ ،‬هەر لێرەشەوەیە كە (خێڵ‌و ئاین) دەست‌و پەنجە لەگەڵ‬ ‫یەكتردا نەرم دەكەن‪ ،‬هەوڵی شوناسگۆڕكێ‌‌و جۆرێك لەئاوێتەبون‬ ‫ێ ئاین هەڵدەكات‌و‪ ،‬نە‬ ‫لەگەڵ یەكتردا دەدەن‪ .‬لێرەدا نە خێڵ بەب ‌‬ ‫ێ خێڵگەرایی دەتوانێت درێژە بەخۆی بدات‪.‬‬ ‫ئاینیش بەب ‌‬ ‫لەمەوە كە رابـــورد‪ ،‬دەگەینە ئــەو دەرەنجامەی كە بۆئەوەی‬ ‫ێ هەوڵی‬ ‫لەئاینداریی چەقبەستو و ترادسیۆناڵ دەربازبین‪ ،‬دەبـ ‌‬ ‫خۆڕزگاركردن لەكەلتوری داخراوی كۆمەاڵیەتی بدەین‪ ،‬كە كەلتوری‬ ‫خێڵە‪ .‬بێگومان پێچەوانەكەشی هەر راستە‪ .‬بەاڵم گەر بپرسین كامیان‬ ‫لەپێشەوە دێت‪ ،‬هەڵوەشاندنەوەی كەلتوری كۆمەاڵیەتی یان كەلتوری‬ ‫تەقلیدیانەی ئاینی‪ ،‬پێدەچێت پڕۆسەكە لەبنەڕەتەوە هەریەكێك‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم لەو روەوە كە كەلتوری كۆمەاڵیەتی بەشێوەیەكی ئاشكرا‬ ‫هەڵگری موقەدەس‌و رەهەندی ئاینیی نیە‪ ،‬واتە بەرلەوەی ئاین بێت‬ ‫كەلتورێكی دیاریكراوی كۆمەاڵیەتیە‪ ،‬موقەدەسەكانی خۆی بەناوی‬ ‫ئاینەوە درێژە پێنادات‪ ،‬لەكاتێكدا كە تایبەتمەندییە خێڵەكیەكانی ناو‬ ‫گروپێكی دیاریكراوی ئاینی‪ ،‬دەبنە هەڵگری مۆركی موقەدەسی ئاینی‪،‬‬ ‫چونكە بەدەق پشتگیرییان لێدەكرێت‌و تیۆریزە دەكرێن‪ ،‬لەكاتێدا كە‬ ‫كەلتورە كۆنە كۆمەاڵیەتیەكە خاوەنی دەق‌و تیۆریزكاریی نییە‪ ،‬كەواتە‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی كەلتوری كۆمەاڵیەتی لەپێشەوە دێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )2٩٧‬دوشةممة ‪201٦/5/٣٠‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی سيازدەهەم‬ ‫لــەم بەشەدا ناچار بوین تیشک بخەینە‬ ‫سەر الیەنێکی گرنگی تری باسەکە‪ ،‬کە باسی‬ ‫هەڵ‌گیرسێنەری ڕاستەقینەی جەنگەکەیە‪،‬‬ ‫و چۆن خێڵەکە تەنها تێوەگالون و سەرەتا‬ ‫نەیان‌ویستوە پەیمان بشكێنن‪ .‬بۆیە باسی‬ ‫بەهای نوسراو و گێڕانەوەکانی (ئیبن ئیسحاق)‬ ‫و باسی چیرۆکی جولەکە ئابڵوقەدراوەکانی‬ ‫قەاڵی (مەصهدا) ـ کە گفتمان بە خوێنەر دا‬ ‫لەم بەشەدا لەسەریان بڕۆین و بەشی کۆتایی‬ ‫بێت ـ دەمێننەوە بۆ بەشێکی تر‪.‬‬ ‫هەڵ‌گیرسێنەرانی جەنگ‪ ،‬لە بەنو‬ ‫قوڕەیظە بون؟!‬ ‫بەنو قوڕەیظە تێوە گالون‪ ،‬نەک‬ ‫قوڕەیشیان هان‌دابێت‬ ‫مامۆستا ئەییوب‪ ،‬لە «ئەفسانەی قڕکردنی‬ ‫(بەنو قوڕەيظه) لە مێژوودا»ـدا‪ ،‬وەکو زۆری‬ ‫تریش لە داکۆکیکارەکان‪ ،‬کاتێک باسی پاڵنەر‬ ‫و «پاساو»ی ڕەشەکوژکردنی خێڵە یەهودیەکە‬ ‫دەکەن؛ وا لە بابەتەکە دەدوێن وەکو ئەوەی‬ ‫خێڵی بەنو قوڕەيظه لە پشتی هاتنی خێڵە‬ ‫عەرەبە هاوپەیمانەکانی (قوڕەیش) و ئەوانی‬ ‫تــرەوە بوبن‪ ،‬و ئەم خێڵە یەهودیە هانیان‬ ‫دابن و لە هەڵمەتەکەدا بەشدار بوبێتن‪ ،‬و‬ ‫ئاسانکارییان بۆ کردبن و ـ بەم شێوەیە ـ‬ ‫لێپرسراویی تەواو هەڵ‌بگرن‪.‬‬ ‫مامۆستا ئەییوب دەنوسێت‪« :‬ئەم هۆزە‬ ‫ڕۆڵێکی خراپیان لە جەنگی ئەحزابدا گێڕا‪ :‬لە‬ ‫جیاتی ئەوەی بەرگری بکەن لە شاری مەدینە؛‬ ‫بونە یارمەتیدەری قوڕەیش و هاوپەیمانەکانی‬ ‫دژی پێغەمبەر و موسوڵمانان‪ ،‬ئەمە لە‬ ‫کاتێکدا کە پەیماننامەی پێشوەختیان لەگەڵ‬ ‫موسوڵماناندا هەبو‪ ،‬پێك‌هاتبو لە ‪ ٤٧‬بەند‪،‬‬ ‫کە تێیدا هاتبو‪ :‬بە یەکەوە بەربەرچی هەر‬ ‫هێرشێک دەدەینەوە کە بکرێتە سەر مەدینە»‬ ‫(ئەفسانەی قڕکردنی‪ .‬ال‪ ،)٥ ،٤ .‬کە «هێزەکانی‬ ‫دوژمن چواردەوری شاری مەدینەیان دابو بە‬ ‫‪ ١٠‬هــەزار جەنگاوەرەوە؛ ئەمانیش ژێربەژێر‬ ‫لەگەڵیاندا ڕێکەوتن و بونە دوژمنی ناوەکی»‪.‬‬ ‫دواییش ئاماژە بۆ «تاوانبارانی جەنگ»(!)‬ ‫دەکــات و دەڵــێــت‪« :‬ئــەو کەسانەی کە لە‬ ‫هۆزی بەنو قورەیزە لەدوای تەواوبونی جەنگ‬ ‫کــوژران؛ کەسانێک بون کە پێیان دەوترێت‬ ‫«تاوانبارانی جەنگ»‪ ،‬واتە‪ :‬ئەو کەسانەی کە‬ ‫هۆکاری هەڵ‌گیرسانی جەنگەکە بون‪( »..‬ال‪.‬‬ ‫‪ ،)١٩‬ئینجا دەڵێت‪« :‬تاوانبارەکانیش بریتی‬ ‫بون لە‪( :‬حيي بن أخطب) ـ کە بە سەری‬ ‫مارەکە دادەنــرێــت ـ‪( ،‬س�لام بن أبي احلقيق‬ ‫النضري) و (كنانة بن أبي الحقيق النضري)‪،‬‬ ‫(هوذة بن قيس الوائلي)‪( ،‬أبو عمار الوائلي)‬ ‫و هتد‪ ..‬کە دواتر دەرکەوت ئەمانە ژێربەژێر‬ ‫خۆیان گەیاندوەتە الی قوڕەیشیەکان لە شاری‬ ‫مەککە و داوایان لێ کردون ئەوان لەگەڵ هۆزە‬ ‫هاوپەیمانەکانیاندا هێرش بکەنە سەر شاری‬ ‫مەدینە‪( »...‬ال‪ .)٢٠ .‬بەم شێوەیە مامۆستا‬ ‫ئەییوب وا پێشان دەدات چەند سەرکردە و‬ ‫کەسێکی یەهودی لە خێڵی بەنو قوڕەيظه‬ ‫چون قوڕەیشیان هان‌داوە بۆ هێرش‌کردنە سەر‬ ‫موسوڵمانەکان و ئەو بیرۆکە و نەخشەیەیان‬ ‫خستوەتە مێشکیانەوە کە بە هێزی خێڵەکانی‬ ‫ترەوە هێرش بهێنن بۆسەر شاری مەدینە بۆ‬ ‫کۆتایی‌هێنان بە قەوارە ئیسالمیەکە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا وایە؟ ئایا ئەو چەند کەسە کە‬ ‫ناویان هاتوە لەو خێڵە بون؟ قوڕەيظهیی بون؟‬ ‫بێ گومان نەخێر!‬ ‫خۆ مامۆستا دەبێت بزانێت کە (حویەیی‌ی‬ ‫کــوڕی ئەخطهب) سەرۆکی خێڵی یەهودیی‬ ‫بەنو ئەل‪-‬نەضري بوە‪ ،‬ئەمە شتێکی ئاشکرایە‪.‬‬ ‫پاشان (سەلالم) و (کینانە) کوڕانی (ئەبو‬ ‫ئەل‪-‬حوقەیق)‪ ،‬خۆ شتێکی زانراوە ئەمانەش‬ ‫هەر لە پیاوانی دیاری خێڵی بەنو ئەل‪-‬نەضرين‪.‬‬ ‫ئەوە مامۆستا بۆ خۆیشی ناوەکانیشیانی بە‬ ‫پاشناوی َّ‬ ‫«الن َضر ِّي» هێناوە‪ ،‬ئەمەش یانی‬ ‫«نەضريی»‪ .‬ئەی بۆچی ئەمانیشی بە پیاوانی‬ ‫تاوانباری خێڵی بەنو قوڕەيظه داناوە کە گوایە‬ ‫ئەمانەش لەسەر ئەو تاوانە کوژراون!؟‬ ‫ئینجا (هــەوذەی کوڕی قەیس) و (ئەبو‬ ‫«الوائلي»‪،‬‬ ‫عەمماڕ) خۆ لە پاشناوەکەیانەوە‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫دیارە کە لە (بەنو وائیل) بون‪ ،‬و قوڕەيظهیی‬ ‫نەبون (هەرچەند یەهودی بــون)‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫خێڵێک بون لە خێڵە هاوپەیمانەکان لەگەڵ‬ ‫قوڕەیش‪ .‬بەاڵم مامۆستا ئەمانە هەمویان بە‬ ‫تاوانبارەکانی بەنو قوڕەيظه دادەنێت کە لەسەر‬ ‫ئەوە دوایی دوای شکاندنی ئابڵوقەکە کوژراون!‬

‫(حویەیی‌ی کوڕی ئەخطهب) سەرۆکی بەنو‬ ‫ئەل‪-‬نەضري بەپێی پەیمانی خۆی کە دابوی بە‬ ‫بەنو قوڕەيظه چوەتە ناو قەاڵکەوە‪ ،‬و دوایی‬ ‫لەگەڵ سەرانی خێڵەکە و پیاوانی تری خێڵەکە‬ ‫دێتە دەرەوە و بە شانازیەوە خۆی ڕادەستی‬ ‫کوشتن دەکات و دەکوژرێت؛ خۆ ئەوانی تر‬ ‫هەر نەهاتون هەتا بچنە قەاڵکەوە و دوایی بێنە‬ ‫خوارەوە و ئینجا بکوژرێن! خۆ (سەلالم) و‬ ‫(کینانە) کوڕانی (ئەبو ئەل‪-‬حوقەیق) دوایی‬ ‫لە خەیبەردا دەکوژرێن!‬ ‫بــەڕونــی دیـــارە کــە مامۆستا ئەییوب‬ ‫دەنگ‌وباسی وەفدەکەی (بەنو ئەل‪-‬نەضري‬ ‫و بەنو وائیل) ی ـ کە بۆ هاندانی قوڕەیش‬ ‫چوبونە مەککە ـ تێکەڵ کردوە لەگەڵ باسی‬ ‫پیاوانی بەنو قوڕەيظه‪ ،‬بۆ ئــەوەی هەمو‬ ‫پیالنەکە و هەمو ئەوەی ڕوی داوە بخاتە ملی‬ ‫بەنو قوڕەيظه‪ ،‬بۆ ئــەوەی ئیتر پاساودانی‬ ‫کوشتنیان لەبەر چاوی خوێنەر ئاسان بێت‪.‬‬ ‫بەڵكو بەپێی ڕواڵەتی نوسراوەکەی ناوبراو؛‬ ‫وا دەردەکەوێت هەر ئەم پیاوانەی وەفدەکەی‬ ‫بەنو ئەل‪-‬نەضري و بەنو وائیل لەدوای شکانی‬ ‫ئابڵوقەکەی سەر بەنو قوڕەيظه کوژراون! هەر‬ ‫ئەم ناوانەی پێیە وەکو «تاوانبارانی جەنگ»!‬ ‫وەکو ئەوەی لە پیاوانی بەنو قوڕەيظه هیچیان‬ ‫نەکوژرابن!!‬ ‫زۆر ســەیــرن بــانــگــخــوازانــی ئایینی و‬ ‫داکۆکیکارانی دۆگما! ئامادەن هەمو شتێک‬ ‫تێکەڵ بکەن و هەمو هەڵەیەک بکەن‪ ،‬تەنها‬ ‫بۆ ئەوەی بنچینەی باوەڕە ئایینیەکە لە هەمو‬ ‫ڕەخنە و سەرنجێک دور بخەنەوە!‬ ‫با دەنگ‌وباسەکە وەکو خۆی بگێڕینەوە‪:‬‬ ‫بنچینەکەی دەنگ‌وباسەکە‪ ،‬وەکو هەمیشە‪،‬‬ ‫لــە «الــمــغــازي» ی (واقــیــدی) و «السیر‬ ‫والمغازي» ی (ئیبن ئیسحاق)ـدا هاتوە‪ .‬ئەم‬ ‫دو سەرچاوە سەرەکیەی ژیاننامەی پێغەمبەر‪،‬‬ ‫کە نوسەرە داکۆکیکارەکان بۆ باس‌وخواسێک‬ ‫سەرنج و ڕەخنەی هاتبێتە سەر نکولییان‬ ‫لێ دەکــەن و بەڵکو هێرشیان دەکەنە سەر‬ ‫و بێ‌بایەخیان دەکــەن‪ ،‬بــەاڵم زۆر جــار بۆ‬ ‫سەرەداوێک ـ دوای شێواندنیش! ـ بەکەڵکیان‬ ‫بێت؛ بۆیان دەگەڕێنەوە‪ ،‬بەبێ هیچ کێشە و‬ ‫هیچ پێداچونەوە و گومانێک!‬ ‫(واقـــیـــدی) لــە «الـــمـــغـــازي»ــــدا‪ ،‬لە‬ ‫سەرچاوەکانی خۆیەوە ـ ناویان دەهێنێت ـ‬ ‫دەگێڕێتەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫کاتێک پێغەمبەر خێڵی بەنو ئەل‪-‬نەضريی لە‬ ‫شوێنی خۆیان هەڵ‌کەند و دور خستەوە؛ چونە‬ ‫خەیبەر‪ ،‬و دوایی لەوێ کۆمەڵێکیان دەرچون‬ ‫چون بۆ مەککە‪ ،‬کە ئەم کەسە دیارانەیان تێدا‬ ‫بو‪ :‬حویەیی‌ی کوڕی ئەخطەب‪ ،‬کینانەی کوڕی‬ ‫ئەبو ئەل‪-‬حوقەیق‪ ،‬هــەوذە(!)ی کوڕی ئەبو‬ ‫ئەل‪-‬حوقەیق‪ ،‬هەوذەی کوڕی قەیسی وائیلی لە‬ ‫(بەنو خەطمه) ی سەر بە (ئەوس)‪ ،‬و (ئەبو‬ ‫عامیری ڕاهیب) [کە ئەمیش هەر لە ئەوس بوە]‪،‬‬ ‫و لەوێ قوڕەیش و شوێنکەوتوانیان بانگ کرد‬ ‫بۆ شەڕ دژی موحەممەد‪ ،‬و بە قوڕەیشیان وت‪:‬‬ ‫ئێمە لەگەڵتانیان هەتا موحەممەد ڕیشەکێش‬ ‫م ّمدًا»‪..‬‬ ‫دەکەین َ ْ‬ ‫«ن ُن َم َع ُك ْم َح ّتى َن ْس َت ْأ ِص َل ُ َ‬ ‫(‪ )١‬بەم شێوەیە گێڕانەوەکە بەردەوام دەبێت‬ ‫لە باسی کۆکردنەوەی هێزەکان و خێڵەکان‪.‬‬ ‫لە «السیر والمغازي» ی (ئیبن ئیسحاق)‬ ‫ـیشدا‪ ،‬وەکو لە «السیرة» ی (ئیبن هیشام)‬ ‫ـدا ماوەتەوە‪ ،‬ئیبن ئیسحاق دەڵێت‪ :‬ئەوانەی‬ ‫خێڵە هاوپەیمانەکان (األحزاب)ـیان هان‌دا بۆ‬ ‫گەلەکۆمە‪ ،‬لە قوڕەیش و غەطهفان و بەنو‬ ‫قوڕەيظه [مەبەستی لە باسی بەنو قوڕەيظه‬ ‫لێرەدا ئەوەیە کە دوایــی حویەیی دەچێت‬ ‫بــڕوا بە سەرۆکی بەنو قوڕەيظه دەهێنێت‬ ‫بچنە پاڵیان]؛ ئەمانە بون‪ :‬حویەیی‌ی کوڕی‬ ‫ئەخطهب‪ ،‬سەلالمی کوڕی ئەبو ئەل‪-‬حوقەیق‪،‬‬ ‫ئەل‪-‬ڕەبیع‌ی کوڕی ئەل‪-‬ڕەبیع‌ی کوڕی ئەبو‬ ‫ئەل‪-‬حوقەیق‪ ،‬کە ئەمانە لە بەنو ئەل‪-‬نەضري‬ ‫بون‪ ،‬لەگەڵ‪ :‬ئەبو عەمماڕ‪ ،‬وەحوەح‌ی کوڕی‬ ‫عامیر‪ ،‬هەوذەی کوڕی قەیس‪ ،‬کە ئەم سیانەش‬ ‫لە بەنو وائیل بــون‪ .‬و ئەمانە چون بۆالی‬ ‫قــوڕەیــش‪ .)٢(...‬دواتــر لە هەندێك ڕێگەوە‬ ‫ڕاستەوخۆ دێتەوە ســەر گێڕانەوەی باسی‬ ‫وەفدەکە‪ ،‬و دەڵێت‪ :‬کۆمەڵێک لە جولەکە‬ ‫کە لە بەنو ئەل‪-‬نەضري و بەنو وائیل بون‪،‬‬ ‫و ئەمانە بــون‪ :‬سەلالم‌ی کــوڕی ئەبو ئەل‪-‬‬

‫حوقەیق‌ی نــەض�يری‪ ،‬و حویەیی‌ی کــوڕی‬ ‫ئەخطهب‌ی نەضريی‪ ،‬کینانه‌ی کوڕی ئەبو ئەل‪-‬‬ ‫حوقەیق‌ی نەضريی‪ ،‬و هەوذەی کوڕی قەیسی‬ ‫وائیلی‪ ،‬و ئەبو عەمماڕی وائیلی‪ ،‬و هەندێک‬ ‫پیاوی تر لە بەنو ئەل‪-‬نەضري و بەنو وائیل‪..‬‬ ‫ئەمانە خێڵەکانیان دژی پێغەمبەر هان‌دا‪ ،‬و‬ ‫دەرچون هەتا چونە الی قوڕەیش لە مەککە‪،‬‬ ‫و بانگیان کردن بۆ شەڕ دژی پێغەمبەر‪ ،‬و‬ ‫پێیان وتن‪ :‬لەگەڵتان دەبین دژی ئەو هەتا‬ ‫ڕیشەکێشی دەکەین «إنَّا َس َن ُكو ُن َم َع ُك ْم َع َل ْي ِه‪،‬‬ ‫َح َّتى َن ْس َت ْأ ِص َلهُ»‪.)٣(...‬‬ ‫داکۆکیکارەکانی تر بەم شێوەیە باسی‬ ‫ئەم ڕۆڵ و هەنگاوەی سەرکردەکانی بەنو‬ ‫ئەل‪-‬نەضريیان کــردوە‪ ،‬وەکو (د‪ .‬بەرەکەت‬ ‫ئــەحــمــەد) لــە «مــوحــەمــمــەد و یــەهــود‪:‬‬ ‫پشکنینەوەیەک»ـدا(‪.)٤‬و هەروەها (د‪ .‬محمد‬ ‫بن فارس الجميل) لە «پێغەمبەر و جولەکەی‬ ‫مەدینە»دا(‪.)٥‬‬ ‫ئینجا هەر لەو سەرچاوە سەرەکیانەوە‪،‬‬ ‫زانــــراوە کــە دوایـــی‪ ،‬ســەرۆکــی بەنو ئــەل‪-‬‬ ‫نەضري(حویەیی‌ی کــوڕی ئەخطهب‌)‪ ،‬دوای‬ ‫تاودانی قوڕەیش و خێڵەکانی تر‪ ،‬دێتەوە و‬ ‫دێت بۆ فریودانی بەنو قوڕەيظهش بۆ ئەوەی‬ ‫بچنە پاڵ هاوپەیمانێتیەکەوە‪ ،‬کە لە کۆتاییدا‬ ‫لەمەشدا سەرکەوتو دەبێت و سەرۆکی بەنو‬ ‫قوڕەيظه دەهێنێتە سەر بڕوا و ئامادەیی بۆ‬ ‫شکاندنی پەیمان‪ ،‬کە ئەم جارە لەم هەواڵنەدا‬ ‫حویەیی‌ی کوڕی ئەخطهب‌ بۆ خۆی بەتەنها‬ ‫دیــارە و ئــەوانــی تــری لەگەڵ نیە‪ .‬جا بۆ‬ ‫ئەوەی بزانرێت کە بەنو قوڕەيظه نەک هەر‬ ‫خاوەنی نەخشە و پالنەکە نین بەڵکو سەرەتا‬ ‫پەیمان‌شکاندنیش لە مێشکیاندا نەبوە‪ ،‬و‬ ‫بزانرێت بە چ حاڵێک حویەیی‌ دەیانهێنێتە پاڵ‬ ‫هاوپەیمانێتیەکەی خۆیان؛ هەر لەو سەرچاوە‬ ‫سەرەکیانەوە ڕوداوەکە دەگێڕینەوە‪:‬‬ ‫واقیدی لە «المغازي»ـدا‪ ،‬دەگێڕێتەوە‪:‬‬ ‫حویەیی هاتەوە بۆالی بەنو قوڕەيظه‪ ،‬کە بەنو‬ ‫قوڕەيظه و بەنو ئەل‪-‬نەضري و جولەکەکانی ناو‬ ‫مەدینە پێغەمبەر پێشتر لەگەڵیان ڕێ‌کەوتبو‬ ‫کە نە لەگەڵیدا شەڕ بکەن و نە دژی شەڕ‬ ‫بکەن « َو َكانَ َر ُسو ُل ا ِهلل ـ َصلَّى اللَُّ َع َل ْي ِه َو َسلَّ َم‬ ‫ني َق ِد َم َص َ َ‬ ‫ال ُق َر ْي َظ َة َوال ّن ِض َري َو َم ْن ب ْ َ‬ ‫ـ ِح َ‬ ‫ِالدِي َن ِة‬ ‫ِم ْن الْ َي ُهو ِد َأّل َي ُكونُوا َم َع ُه َو َل َع َل ْي ِه»‪ ،‬یان ئەمەش‬ ‫وتراوە کە پێغەمبەر لەگەڵیان ڕێکەوتوە کە‬ ‫پشتیوانی بن لە ڕوی دوژمنێکدا کە بێتە سەر‬ ‫مەدینە و لەسەر ئەو خوێن و خوێنباییانەی‬ ‫نێوان ئەوس و خەزرەج بمێننەوە کە پێشتر‬ ‫هەبون « َويُ َقا ُل‪َ :‬ص َ َ‬ ‫م ْن‬ ‫ال ُه ْم َع َلى َأ ْن َي ْن ُص ُرو ُه ِ ّ‬ ‫َد َه َم ُه ِم ْن ُه ْم‪َ ،‬ويُ ِقي ُموا َع َلى َم َعا ِق ِل ِه ْم ُْ‬ ‫ال َول الّ ِت َب ْ َ‬ ‫ي‬ ‫َْ‬ ‫ال ْو ِس َو ْ َ‬ ‫الْ��ز َر ِج»‪ .‬ئینجا گێڕانەوەکە دەڵێت‪:‬‬ ‫وەختێک حویەیی گەیشتە الی بەنو قوڕەيظه؛‬ ‫خێڵەکە پێیان خۆش نەبو بیکەنە ژورەوە‪.‬‬ ‫یەکەم کەس (غــەززال‌ی کوڕی سەمەوئەل)‬ ‫ی توش بو‪ ،‬غــەززال پێی وت‪ :‬سەرشۆڕیی‬ ‫ڕۆژگارت بۆ هێناوین! ئینجا چوە بەر دەرگای‬ ‫کەعب‪ ،‬کەعب وتی‪ :‬چی بکەم لە حویەیی و‬ ‫بۆچی دێت بۆالم؟ پیاوێکی شومە و بوە بە بەاڵ‬ ‫بۆ هۆزەکەی خۆی‪ ،‬و ئێستەش من هان‌دەدات‬ ‫بۆ پەیمان شکاندن‪ .‬وەختێک لە دەرگای دا؛‬ ‫کەعب پێی وت‪ :‬تۆ پیاوێکی شومیت‪ ،‬بویت بە‬ ‫بەاڵ بەسەر خەڵکەکەی خۆتەوە هەتا کارێکت‬ ‫کرد تێداچون‪ ،‬دەی بە ڕێی خۆتدا بگەڕێوە‬ ‫و وازمــان لی بێنە‪ ،‬تۆ دەتەوێت سەری من‬ ‫و هۆزەکەم تێدا ببەیت! بەاڵم کە حویەیی‬ ‫هــەر ســور بــو؛ ئیتر کەعب وتــی‪ :‬حویەیی!‬ ‫من لەگەڵ موحەممەد ڕێکەوتن و پەیمانم‬ ‫هەیە‪ ،‬و ڕاستگۆیی نەبێت هیچی ترمان لێ‬ ‫نەبینیوە‪ ،‬بە خوا! نە لەگەڵ پەیمانێکماندا‬ ‫ناپاکیی کــردوە و نە نهێنی و نەنگییەکی‬ ‫دەرخستوین‪ ،‬و دراوسێیەکی باش بوە بۆمان‬ ‫م ّمدًا َو َعا َهدْته‪َ ،‬ف َل ْم َن َر‬ ‫« َيا ُح َي ّي! إنّي َعا َقد ُ‬ ‫ْت ُ َ‬ ‫ِم ْن ُه ّإل ِص ْد ًقا‪َ .‬واَ ِهلل؛ َما َأ ْخ َف َر َل َنا ِذ ّم ًة َو َل َه َت َك‬ ‫َل َنا ِس ًْتا‪َ ،‬و َل َق ْد َأ ْح َسنَ جِ َوا َر َنا»‪ .‬دیسان حویەیی‬ ‫دەست‌پێ‌دەکاتەوە کە ئەم جارە هەمو قوڕەیش‬ ‫و کینانە و غەطهفانی هێناوە‪ ،‬و ‪ ١٠‬هەزار‬ ‫کەسن و هـــەزار ئەسپ و چەک‌وچۆڵێکی‬ ‫زۆریان هێناوە‪ ،‬و ئەم جارە موحەممەد بۆی‬ ‫دەرناچێت! و ئەم قسانە‪ .‬بەاڵم کەعب هەر‬ ‫ڕەتی دەکاتەوە‪ .‬بەاڵم حویەیی هەر وازی نەهێنا‬ ‫و بە قسەی لوس نەرمی کرد‪ ،‬لە دواییشدا‬

‫کەعب وتی‪ :‬من ئەمەم هەر پێ خۆش نیە‪،‬‬ ‫و دەشترسم موحەممەد نەکوژرێت و قوڕەیش‬ ‫بگەڕێتەوە مەککە و تۆیش بگەڕێیتەوە بۆناو‬ ‫کەس‌وکاری خۆت‪ ،‬و منیش لێرە بمێنمەوە خۆم‬ ‫و ئەوانەی لەگەڵمن بکوژرێن‪ ..‬لێرەدا حویەیی‬ ‫بە تــەوڕات سوێندی بۆ دەخــوات کە ئەگەر‬ ‫موحەممەد لەناو نەچو و قوڕەیش و غەطهفان‬ ‫گەڕانەوە؛ منیش دێم لە قەاڵکەتدا دەمێنمەوە‬ ‫هەتا ئەوەی بەسەر تۆدا دێت؛ بەسەر منیشدا‬ ‫بێت‪ ..‬بەمە کەعب دڵنیا بوەوە و بڕیاری دا‬ ‫پەیمانەکە بشكێنێت‪ .‬ئیتر حویەیی لەوێ‬ ‫دەرچو‪ .‬پاشان کەعب ناردی بە شوێن پێنج‬ ‫کەس لە سەرانی بەنو قوڕەيظه‪ :‬ئەززەبیری‬ ‫کوڕی باطا‪ ،‬نەبباش‌ی کوڕی قەیس‪ ،‬غەززال‌ی‬ ‫کوڕی سەمەوئەل‪ ،‬عوقبەی کوڕی زەید‪ ،‬کەعبی‬ ‫کوڕی زەید‪ ،‬و ڕێکەوتنەکەی لەگەڵ حویەیی بۆ‬ ‫باس کردن‪ ،‬بەاڵم ئەوان پەسەندیان نەکرد‪..‬‬ ‫ئەززەبیری کوڕی باطا پێی وت‪ :‬جا تۆ چیت‬ ‫داوە لەوەی بکوژرێیت و حویەیی‌یش لەگەڵت‬ ‫بکوژرێت؟! ئیتر کەعب هیچ وەاڵمی پێ نەبو‪،‬‬ ‫و ئیتر ئەو پیاوە دیارانەی خێڵەکە پێیان‬ ‫وت‪ :‬ئێمە دڵمان نایەت ڕێزی تەگبیر و ڕای‬ ‫تۆ نەگرین یان بە گوێت نەکەین‪ ،‬بەاڵم خۆت‬ ‫دەزانیت کە حویەیی چەند شومە! ئیتر کەعب‬ ‫پەشیمان بو‪ ،‬بــەاڵم تــازە کار لە کار ترازا‬ ‫بو‪ .‬ئینجا ـ گێڕانەوەکە دەڵێت‪ :‬دەنگ‌وباسی‬ ‫پەیمان‌شکاندنەکە گەیشتەوە بە پێغەمبەر‪ ،‬و‬ ‫ئەویش ئەززوبەیری نارد بزانێت ڕاستە یان‬ ‫نا‪ ،‬ئەویش کە چو؛ بینیی خێڵەکە خەریکی‬ ‫قایم‌کردنەوەی قەاڵکانیانن و ڕێگەوبانەکانیان‬ ‫نۆژەن دەکەنەوە (بۆ ئەوەی بۆ تێپەڕبونی‬ ‫ئاژەڵەکانیان ئامادە بن) و ئاژەڵەکانیان کۆ‬ ‫کردوەتەوە‪ ..‬ئیتر بەم نیشانانەدا دەرکەوت کە‬ ‫بڕیاریان داوە پەیمان بشکێنن و خۆیان قایم‬ ‫دەکەن‪ .‬پاشان پێغەمبەر کەسانی تری نارد کە‬ ‫بیاندوێنن هەتا دڵنیا بن‪ ،‬ئەم جارە کەعب بۆ‬ ‫خۆی دەڵێت کە پەیمانی شکاندوە‪ ،‬و لەگەڵ‬ ‫ئەو چەند کەسەدا دەمەقاڵەشیان دەبێت‪ ،‬و‬ ‫جوێنیان بە پێ دەدەن‪ .‬دواییش هەواڵەکە‬ ‫دەگاتەوە موسوڵمانەکان کە بەنو قوڕەيظه‬ ‫پەیمانەکەیان شکاندوە‪ ،‬و ترس دایان‌دەگرێت‪.‬‬ ‫دوایــیــش واقــیــدی بــاس دەک ــات کــە کاتێک‬ ‫قوڕەیش و خێڵەکانی تر دەگەڕێنەوە؛ حویەیی‬ ‫وەکــو پەیمانی بە کەعب دابــو؛ گەڕایەوە و‬ ‫لەگەڵ بەنو قوڕەيظهدا لە قەاڵکەدا مایەوە(‪.)٦‬‬ ‫لەم گێڕانەوەی واقیدیەوە بۆ ڕوداوەکــان‪،‬‬ ‫چەند خاڵێکی گرنگ دەخوێنینەوە‪:‬‬ ‫ـ پێشتر پێغەمبەر خێڵی یەهودیی بەنو‬ ‫ئەل‪-‬نەضريی لە شوێنی خۆیان دەرکردوە‪ ،‬و‬ ‫ئەوانیش چونەتە خەیبەر‪ ،‬و لەوێ نەخشەیەکی‬ ‫تۆڵەکردنەوەیان دانـــاوە‪ ،‬بە پشت‌بەستن‬ ‫بە دوژمنەکانی پێغەمبەر‪ :‬مەککەییەکان و‬ ‫خێڵەکانی تر‪ .‬و لێرەوە دیارە کێشە سەرەکیەکە‬ ‫لەگەڵ بەنو ئەل‪-‬نەضريە‪ ،‬و بەتایبەتی حویەیی‬ ‫کە سەرۆکی ئەو خێڵە بوە‪ ،‬و ئەم کەسە دیارە‬ ‫کە خۆی داناوە بۆ ڕوبەڕوبونەوەی پێغەمبەر‪،‬‬ ‫و بەدەست‌هێنانەوەی شوێن و ماڵ و سامان و‬ ‫پلەوپایەیان لە مەدینە و دەوروبەری‪ ،‬و دیارە‬ ‫تەمای دەسەاڵتیشی هەبوە‪ .‬و ـ وەکو مامۆستا‬ ‫ئەییوبیش نوسیویەتی ـ حویەیی سەری مارەکە‬ ‫بوە‪.‬‬ ‫ـ کەواتە؛ پالنەکە پالنی بەنو ئەل‪-‬نەضري و‬ ‫قوڕەیش و خێڵەکانی تر بوە‪ ،‬و دەستی بەنو‬ ‫قوڕەيظهی تێدا نەبوە‪ ،‬و سەرەتا نەیان‌ویستوە‬ ‫پەیمان بشكێنن‪ ،‬و هیچ کێشەیەکیان نەبوە‬ ‫لــەگــەڵ مــوســوڵــمــانــەکــان‪ ..‬ب ــەاڵم حویەیی‬ ‫سەرۆکەکەیانی (کەعب) بە قسەی لوس و‬ ‫پەیمانی خەیاڵی فریو داوە و کارێکی کردوە‬ ‫تێوە بگلێن‪.‬‬ ‫ـ پەیمان‌شکاندنەکە بڕیاری کەعب خۆی‬ ‫بــوە‪ ،‬و سەرکردە و پیاوە دیارەکانی تری‬ ‫خێڵەکە بە دڵیان نەبوە‪ ،‬چ جای پیاوەکانی‬ ‫تری خێڵەکە‪ .‬هەر بۆیە لە ڕاستیدا کەعب‬ ‫بۆ خۆی لێپرسراویی بڕیارەکە هەڵ‌دەگرێت‪.‬‬ ‫بۆیە ـ وەکــو پێشتریش وتومانە ـ هــەردو‬ ‫سەرکردەکە‪ ،‬حویەیی و کەعب‪ ،‬بۆ خۆیان‬ ‫لێپرسراو و تاوانبارن‪ ،‬و دەبوایە هەر ئەم‬ ‫دوانە سزا بدرانایە‪ .‬شتێکی ئاشکرایە کاتێک‬ ‫دەسەاڵتدارێک جەنگێک هەڵ‌دەگیرسێنێت؛ هەر‬ ‫خۆی لێپرسراوە لێی‪ ،‬نەک گەلەکەی و کارمەند‬

‫زۆر سەیرن بانگخوازانی ئایینی و داکۆکیکارانی دۆگما! ئامادەن هەمو‬ ‫شتێک تێکەڵ بکەن و هەمو هەڵەیەک بکەن‪ ،‬تەنها بۆ ئەوەی‬ ‫بنچینەی باوەڕە ئایینیەکە لە هەمو ڕەخنە و سەرنجێک دور بخەنەوە!‬

‫و بەڕێوەبەرانی حکومەتەکەی‪.‬‬ ‫ـ ئەو پەیمان‌شکاندنەی کە ڕوی داوە؛ تەنها‬ ‫نیازێک و هەندێک قسە بوە‪ .‬ئەگەرنا هیچ‬ ‫هاوکارییەکی وای خێڵەکانیان نەکردوە یان‬ ‫شەڕ و ڕوبەڕوبونەوەیەکیان نەکردوە کە زیانێک‬ ‫بە موسوڵمانەکان بگەیەنێت‪ .‬لەم دەقانەی‬ ‫گێڕانەوەکەی واقیدیدا هاتوە دەربــارەی بەنو‬ ‫«حا َر َب ْت»‪ ،‬بەاڵم ئەمەش‬ ‫قوڕەيظه کە دەڵێت َ‬ ‫واتای شەڕێک ناگەیەنێت‪ ،‬بەڵکو ڕاگەیاندنی‬ ‫شەڕ و نیازی دوژمنایەتی دەگەیەنێت‪ .‬بەڵکو‬ ‫گێڕانەوەکە زیاتر باسی خۆقایم‌کردنی خێڵەکە‬ ‫دەکات نەک پێشاندانی هێز و چەک‪.‬‬ ‫ـ تەنها حویەیی لەگەڵ سەرەنجامی بەنو‬ ‫قوڕەيظه گەیشتوە بە سەرەنجامی خۆی‪.‬‬ ‫ئەوانی تر دوایی لە ڕوبەڕوبونەوە و شەڕەکانی‬ ‫تردا تێداچون‪.‬‬ ‫ـ بەپێی گێڕانەوەکەی واقیدی‪ ،‬یەکەم قسە‬ ‫دەربـــارەی پەیمانەکەی نێوان پێغەمبەر و‬ ‫خێڵەکە؛ دەڵێت‪ :‬لەسەر ئەوە بوە کە نە شەڕی‬ ‫بۆ بکەن نە شەڕی لە دژ بکەن َ‬ ‫«أّل َي ُكونُوا‬ ‫َم َع ُه َو َل َع َل ْي ِه»‪ .‬دوەم قسە بە کە «دەوترێت»‬ ‫(«يُ َقا ُل») دەیهێنێت؛ ئەمەیە کە پەیمانەکە‬ ‫لەسەر ئــەوە بوە بەرامبەر دوژمنێک بدات‬ ‫بەسەر شارەکەدا پشتیوانی بن َ‬ ‫«أ ْن َي ْن ُص ُرو ُه‬ ‫م ْن َد َه َم ُه ِم ْن ُه ْم»‪ ،‬کە ئەمەیان ئەوە دەگەیەنێت‬ ‫ِّ‬ ‫کە دەبێت خێڵەکە لەگەڵ الیەنێکدا ـ ئەگەر‬ ‫یەهودییش بێت ـ لەگەڵ پێغەمبەر بەشەر‬ ‫بێت؛ ئەوانیش ڕوبەڕوی ببنەوە‪ .‬بەاڵم قسەی‬ ‫یەکەمیان وردتر دیارە‪ ،‬چونکە ئەگەر بەپێی‬ ‫قسەی دوەم بێت؛ دەبوایە بەنو قوڕەيظه هەر‬ ‫لە سەرەتاوە بهاتنایە هەم بەشداری لێدانی‬ ‫خەندەک بونایە‪ ،‬و هەم لە سەنگەری بەرگریدا‬ ‫ئامادە بونایە‪ ،‬یان خۆیان ببەستایە و ئامادە‬ ‫بونایە بۆ شەڕ و بەرگری‪ ،‬و دەبوایە هەر‬ ‫پێشەکی ئاگادار بکرانایە بۆ ئەو مەبەستە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئێمە لە سەرجەمی ئــەم گێڕانانەوە‬ ‫دەبینین کە خێڵەکە هیچ ناچار نەبون و داوایان‬ ‫لێ نەکراوە لە بەرگری لە شــاری مەدینەدا‬ ‫بەشدار بن‪ ،‬و هــەردوال هەر بێ‌ئاگایش بون‬ ‫لە یەکتر‪ ،‬و پەیوەندیی بەردەوام لەنێوانیاندا‬ ‫نەبوە‪ .‬و دیــارە کە بەشدارنەبونی خێڵەکە‬ ‫لە سەنگەری بەرگریدا بە پەیمان‌شکاندن‬ ‫دانەنراوە‪ ،‬و پێغەمبەر کەسانێکی ناردوە کە‬ ‫خێڵەکە بدوێنن هەتا بزانن پەیمانیان شکاندوە‬ ‫یان نا‪ .‬لەمانەوە بەڕونی دیارە کە پەیمانەکە‬ ‫لە بنەڕەتەوە لەسەر ئەوە بوە کە لە قسەی‬ ‫یەکەمی دەقەکەی واقیدیدا هاتوە کە مەرج‬ ‫نیە لەگەڵی بن لە شەڕدا بەاڵم گرنگ ئەوەیە‬ ‫لە دژی نەبن و هاوکاریی دوژمن نەکەن‪ .‬یان‬ ‫ڕەنگە لە بنەڕەتەوە بابەتەکە بۆ جولەکەکانی‬ ‫دەوری مەدینە و بۆ ئەوانەی ناو شارەکە‬ ‫جیاواز بوبێت‪ ،‬چونکە لە ڕاستیدا قەاڵکانی‬ ‫بەنو قوڕەيظه جیا بون لە شاری مەدینە‪ .‬و‬ ‫ئەوە ڕاستە کە لە بەندێکی پەیماننامەی ناوبراو‬ ‫بە «دەستوری مەدینە»ـدا هاتوە کە دەڵێت‬ ‫پێویستە موسوڵمانەکان و یەهود پشتیوانی‬ ‫یەک بن دژی الیەنێک کە شەڕ بکات لەگەڵ‬ ‫ئەوانەی لەسەر ئەم پەیماننامەیە ڕێ‌دەکەون‬ ‫«وأن على اليهود نفقتهم وعلى املسلمني‬ ‫نفقتهم‪ ،‬وأن بينهم النصر على من حارب أهل‬ ‫هذه الصحيفة‪ ،»..‬و لە بەندێکی تردا‪ :‬دەبێت‬ ‫پشتیوانی یەکتر بن لەبەرامبەر الیەنێکدا کە‬ ‫بدات بەسەر مەدینەدا «وأن بينهم النصر على‬ ‫من دهم يثرب» کە ئەمەیان لە دەقی قسەی‬ ‫دوەمی گێڕانەوەکەی واقیدی دەچێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەم پشتیوانیە ڕون نیە بە چ شێوەیەکە‪،‬‬ ‫و ڕەنگە مەبەستی هەر پشتیوانی بێت بە‬ ‫مەسرەف‌کێشان و چەک و واڵخ و شتی وا‬ ‫(وەکو لە بڕگەیەکی تردا دەڵێت «وأن اليهود‬ ‫ينفقون مع المؤمنين ما داموا محاربين»)‪..‬‬ ‫ئەگەرنا خۆ نەهاتوە پێغەمبەر لە شەڕێکدا‬ ‫داوای بەشداریی ڕاستەوخۆ لە الیەنێکی یەهودی‬ ‫بکات‪ ،‬یان هەتا لە ڕوبەڕوبونەوەی خێڵەکان‬ ‫«األحزاب»ـدا داوای بەشداریی ڕاستەوخۆیان‬ ‫لێ بکات‪ .‬ئەمە جگە لــەوەی لە دەقــی ئەم‬ ‫پەیماننامەیەدا ناوی خێڵەکانی دەرەوەی شاری‬ ‫مەدینە نابات‪ ،‬وەکو «قينقاع» و «النضري» و‬ ‫«‌قريظه» (هەرچەند لە گێڕانەوەکەی واقیدیدا‬ ‫هاتوە کە کەعب نوسراوی ڕێکەوتنەکەی لەگەڵ‬ ‫پێغەمبەر البوە و حویەیی دڕاندویەتی)‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوە ڕەنگە ئەو پشتیوانیەی کە پەیماننامەکە‬ ‫باسی دەکات بۆ جولەکەی ناو شاری مەدینە‬ ‫بێت‪ ،‬جولەکەی ناو خێڵە عەرەبەکانی ناو شار‬ ‫بگرێتەوە (کە ناویان دەهێنێت‪ :‬يهود بني‬ ‫النجار‪ ،‬يهود بني عوف‪ ،‬يهود بن الحارث‪ ،‬يهود‬ ‫بني ساعدة‪ ،‬يهود بني جشم‪ ،‬يهود بني األوس‪،‬‬ ‫يهود بني ثعلبة)‪ ،‬و بۆ ئەوانەی دەوروبەری شار‬ ‫بە جۆرێکی تر بوبێت‪ ،‬بۆ نمونە‪ :‬تەنها ئەوەندە‬ ‫بوبێت کە هاوکاریی دوژمن نەکەن نەک ئەوەی‬

‫ڕاستەوخۆ بەشداریی شەڕی بەرگری بن‪ .‬و هەر‬ ‫لەبەر ناڕونیی دەقی پەیماننامەکە لەم الیەنەوە‬ ‫باس‌وخواسەکە الی واقیدی بە دو شێوەی‬ ‫جیاواز هاتوە‪.‬‬ ‫بـــەکـــورتـــی‪ ،‬وەکــــو وتـــمـــان؛ کــاتــێــک‬ ‫موسوڵمانەکان بە پەیمان‌شکاندنی خێڵەکە‬ ‫دەزانن کە هەواڵیان پێ دەگات کە وا خێڵەکە‬ ‫خۆیان قایم دەکەن و قەاڵ و ڕێگەوبانەکانیان‬ ‫توندوتۆڵ دەکەنەوە‪ ،‬نەک بە نەهاتنی خێڵەکە‬ ‫بۆ بەرگری‪.‬‬ ‫ئینجا ئەگەر بێینە سەر گێڕانەوەکەی ئیبن‬ ‫ئیسحاق؛ دەبینین جیاوازییەکی ئەوتۆی لە‬ ‫گێڕانەوەکەی واقیدی نیە‪ .‬ئیبن ئیسحاقیش‬ ‫دەگێڕێتەوە کە سەرەتا کەعب دەرگا بە ڕوی‬ ‫حویەییدا دادەخــات و بۆی ناکاتەوە‪ ،‬و پێی‬ ‫دەڵێت‪ :‬تۆ پیاوێکی شومیت‪ ،‬و من لەگەڵ‬ ‫موحەممەد پەیمانم هەیە و نایشکێنم‪ ،‬و هەر‬ ‫ئەمەک و ڕاستگۆییم لە موحەممەد بینیوە‪.‬‬ ‫دوای ــی حویەیی باسی بــۆ دەک ــات کــە ئەو‬ ‫هەمو هێزەی هێناوە و پەیمانی پێ دراوە کە‬ ‫موحەممەد ڕیشەکێش بکەن‪ ..‬دیسان کەعب‬ ‫ڕەتی دەکاتەوە‪ ،‬و پێی دەڵێت‪ :‬وازم لێ بێنە‬ ‫لەسەر ئەم بــارەی خۆم بمێنەوە‪ ،‬من هەر‬ ‫ڕاستگۆیی و ئەمەکم لە موحەممەد بینیوە‪.‬‬ ‫ئیتر ـ دەڵێت ـ حویەیی هەر قسەی بۆ کرد‪،‬‬ ‫هەتا ڕێگەی دا‪ ،‬دوای ئەوەی پەیمانێکی لێ‬ ‫وەرگرت کە حویەیی وتی‪ :‬ئەگەر قوڕەیش و‬ ‫غەطەفان گەڕانەوە و زەفەریان بە موحەممەد‬ ‫نەبرد؛ لەگەڵتدا دێمە قەاڵکەتەوە هەتا چیت‬ ‫توش هات؛ توشی منیش بێت‪ .‬ئیتر کەعب‬ ‫پەیمانەکەی شکاند‪ .‬ئینجا ئیبن ئیسحاق باس‬ ‫دەکات کە پێغەمبەر چەند کەسێکی ناردوە‬ ‫هەتا بزانێت بەڕاستی خێڵەکە پەیمانیان‬ ‫شکاندوە‪ ،‬و ئەوانیش دەبینن کە ڕاستە‪ ،‬و‬ ‫دەڵێن‪ :‬هیچ پەیمان و ڕێکەوتنێک لەنێوان ئێمە‬ ‫و موحەممەددا نیە! ئیتر لەگەڵ سەعدی کوڕی‬ ‫موعاذدا کەوتنە شەڕە جوێن (گێڕانەوەکە‬ ‫دەڵێت‪ :‬سەعد پیاوێک بو توندییەکی تێدا بو)‪.‬‬ ‫ئیتر هەواڵی پەیمان‌شکاندنەکەیان هێنایەوە بۆ‬ ‫پێغەمبەر‪ .‬ئیتر موسوڵمانەکان خەم و ترس‬ ‫دایگرتن(‪.)٧‬‬ ‫بەم شێوەیە گێڕانەوەکەی ئیبن ئیسحاقیش‪،‬‬ ‫وەکو گێڕانەوەکەی واقیدی‪ ،‬ئەوە دەگەیەنێت‬ ‫کە حویەیی بە هان‌دان و قسە و گفت و پەیمان‬ ‫کەعبی هان‌داوە‪ .‬هەتا لە هەردو گێڕانەوەکەدا‬ ‫هاتوە کە حویەیی بە توڕەکردن و جەنگێکی‬ ‫دەرونی کەعبی ناچار کردوە بیکاتە ژورەوە و‬ ‫گوێی بۆ بگرێت‪ ،‬کە دەڵێن حویەیی بە کەعبی‬ ‫وتوە‪ :‬دەزانــم بۆ ئەوە نام‌کەیتە ژورەوە کە‬ ‫«ج ِشيشة»ـەکەت‬ ‫ناتەوێت لە چێشتی ساوەر َ‬ ‫بخۆم! بەم شێوەیە کەعب لە داخی ئەوەی‬ ‫بــە ڕژد «بخیل» دەرنــەچــێــت دەرگـــای بۆ‬ ‫کردوەتەوە‪ .‬و دواتریش کە پەیمانی پێ داوە‬ ‫خۆیشی لەگەڵیان بمێنێتەوە؛ ئیتر متمانەی‬ ‫پێ کردوە کە کار و تەگبیرەکەی مسۆگەرە‬ ‫بۆیە بەو شێوەیە ئامادەیە بۆ سەرکێشی و‬ ‫وەرگرتنی هەر سەرەنجامێک‪ .‬هەر بۆیە دوژمنی‬ ‫ڕاستەقینەی پێغەمبەر هەر حویەیی‌ی ناوبراو‬ ‫بوە‪ ،‬کە بوەتە هۆکاری لەخشتەبردنی بەنو‬ ‫قوڕەيظهیش‪ .‬ئیتر شتێكی چاوەڕوان‌کراویشە‬ ‫کە ئەو خێڵە یەهودیانە لە هەوڵی ئــەوەدا‬ ‫بن دەسەاڵتی پێغەمبەر لەسەر ناوچەکەیان‬ ‫البدەن‪ ،‬چونکە پێغەمبەریش بە هەمان شێوە‬ ‫لە هەوڵی دورخستنەوە و الدان و بەڵكو‬ ‫لەناوبردنی ئەواندا بو‪ .‬بیانوی موسوڵمانەکان‬ ‫بۆ دورخستنەوەی بەنو قەینوقاع و بەنو‬ ‫ئەل‪-‬نەضري زۆر بڕواپێهێنەر نەبو (وەکــو‬ ‫لە شوێنی خۆی باس کــراوە)‪ ،‬بەڵکو زیاتر‬ ‫تەمای دەست‌بەسەرداگرتنی ماڵ و سامانیان‬ ‫دەخوێنرێتەوە لەو کارە‪ ،‬جگە لەوەی پێغەمبەر‬ ‫بە بیری سیاسیی خۆی هەستی کردوە کە بۆ‬ ‫چەسپاندنی دەسەاڵتەکەی پێویستە ئەوانە لە‬ ‫دەوروبەری خۆی و پایتەختەکەی دور بخاتەوە‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬الواقدي‪ .‬املغازي‪ .‬حتقيق‪ :‬مارسدن جونس‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫دار األعلمي‪ .‬الطبعة الثالثة‪ .1989 ،‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌ص‪.٤٤١ .‬‬ ‫(‪ )٢‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬حتقيق‪ :‬مصطفى السقا‪،‬‬ ‫إبراهيم األبياري‪ ،‬عبد احلفيظ الشليب‪ .‬مكتبة ومطبعة مصطفى‬ ‫البابي احلليب وأوالده مبصر‪ .‬الطبعة الثانية‪ .١٩٥٥ ،‬جـ‪،١ .‬‬ ‫ص‌ص‌‪562 ،561 .‬‬ ‫(‪ )٣‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،١ .‬ص‌‪.561 .‬‬ ‫(‪ )٤‬د‪ .‬بركات أمحد‪ ،‬حممد واليهود ـ نظرة جديدة‪ .‬ترمجة‪:‬‬ ‫حممود علي مراد‪( .‬األلف كتاب) الثاني (‪ .)٢٢٣‬اهليئة املصرية‬ ‫صص‌‪.‌١٢٦ ،١٢٥ .‬‬ ‫العامة للكتاب‪‌ .١٩٩٦ ،‬‬ ‫(‪ )٥‬اجلميل‪ ،‬د‪ .‬حممد بن فارس‪ ،‬النيب صلى اهلل عليه‬ ‫وسلم ويهود املدينة‪ :‬دراسة حتليلية لعالقة الرسول بيهود‬ ‫املدينة ومواقف املستشرقني منها‪ .‬مركز امللك فيصل للبحوث‬ ‫والدراسات اإلسالمية‪ .‬الطبعة األوىل‪ .٢٠٠٢ ،‬ص‌ص‪.٢١٢ .‬‬ ‫(‪ )٦‬الواقدي‪ .‬املغازي‪ ..‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌ص‪.459-454 .‬‬ ‫(‪ )٧‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌ص‌‪.222-220 .‬‬

‫ذمارة (‪ )2٩٧‬دوشةممة ‪201٦/5/٣٠‬‬

‫‪3‬‬

‫لیبراڵیزم‪ :‬سەرەتاکانى دەرکەوتن و گەشەکردنى‬ ‫عبدالرحیم صمایل سلمى‬ ‫وەرگێڕانى‪ :‬ئاسۆ جەمال‬

‫(مافى خــودایــى‪ -‬الحق االلــهــى) بــوو کە‬ ‫کەنیسە پشتیوانيى لێدەکرد‪( ،‬لــۆک)‬ ‫بەوە لە فەیلەسوفەکانى ترى (پەیمانى‬ ‫کــۆمــەاڵیــەتــى) جیادەکرێتەوە کــە پێى‬ ‫وایە دەسەاڵت و حکومەت وابەستەیە بە‬ ‫ڕەزامەنديى تاکەکانى کۆمەڵگاوە‪ ،‬تاکەکان‬ ‫دەتوانن ڕەوایەتى لە حکومەت وەربگرنەوە‪،‬‬ ‫بەمەش ليبراڵيزم تەرکیزدەکاتە سەر‬ ‫ئازادبوون لە دەستێوەردانى دەوڵــەت لە‬ ‫کاروبارى تاکەکان‪ ،‬ئيدى چ لە کاروکردەوەى‬ ‫شەخسى‌دابێت‪ ،‬یان مافە سرووشتيیەکانى‌دا‬ ‫بێت یــان چاالکیيە ئابوريیەکانى بێت‬ ‫لەژێر بنەما بەناوبانگەکەى (لێى‌گەڕێ با‬ ‫کاربکات)دا‪.‬‬ ‫(ئـــادەم سمیس) گــەورەزانــاى بــوارى‬ ‫ئابوريى لیبراڵى‪ ،‬هات و ئەو بۆچوونەى‬ ‫تۆخکردەوە كه‌ (ئازاديى ڕەها لە سەروەت‬ ‫و سامان بەبێ هیچ دەستێوەردانێکى‬ ‫دەوڵــــەت)‪ ،‬و لــێــرەشـه‌وە دیموکراسيى‬ ‫ســەرمــایــەدارى خــۆى فــۆرمــەلــەدەکــات و‬ ‫ئیلهامى خۆى لە ليبراڵيزمه‌وه‌ وەردەگرێت‪،‬‬ ‫بەپشتبەستن بە یەکێک لە شیعارەکانى‬ ‫شۆڕشى فەرەنسى کە دەڵێت (لێى‌گەڕێ‬ ‫با کاربکات) وەک ئاماژەیەک بۆ (ئازاديى‬ ‫ئــابــورى)‪( ،‬لــێـى‌گــەڕێ بــا بـــڕوات) وەک‬ ‫ئاماژەیەک بۆ (ئازاديى سیاسى )‪.‬‬

‫لیبراڵیزم دەرەنجامى ئەو گۆڕانکاریيە‬ ‫کۆمەاڵیەتیيانەیە کە لە سەرەتاکانى سەدەى‬ ‫شانزەوه‌ سەرانسەرى ئەوروپاى گرتەوە‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها سرووشتى گۆڕانکاريیە کۆمەاڵیەتى‬ ‫و فيکريیەکانیش وایــە کە بەشێوەیەکى‬ ‫قۆناغ‌بەقۆناغ و لەسەرخۆ ڕوودەدەن‪،‬‬ ‫هەربۆیە ناتوانین بڵێین لیبراڵیزم وەکو‬ ‫تيۆرێكى سیاسى و ئابورى و کۆمەاڵیەتى‬ ‫بەرهەمى بیریارێکى دیــاريــکــراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫چەندین بیریار بەشدارن لە درووستبوون و‬ ‫شکڵپێدانى سرووشتە تایبەتەکەيدا ‪.‬‬ ‫کەواتە لیبراڵیزم لیبراڵیزمى (جۆن لۆک‬ ‫و ڕۆســۆ نیە)‪ ،‬وەکچۆن بەتەنيا (جۆن‬ ‫ستیوارت ميڵ)يش خاوەنداريى لێ‌ناکات‪،‬‬ ‫هەرچەنده‌ یەکێکە لــەو بیریارانەى کە‬ ‫بەشداريیەکى بەرچاو و چاالکانەى هەیە لە‬ ‫دیاریکردنى شێوە و تایبەتمەنديیەکانى‌دا‪.‬‬ ‫زۆرکــەس هەوڵیانداوە بۆ دیاریکردنى‬ ‫ســەرەتــاکــانــى لیبراڵیزم لەهەندێک لە‬ ‫وەکیلە سیاسیەکانی لیبڕالیزم‬ ‫بوارەکانى دا‪ ،‬بۆنمونە ویکیپیدیاى (الالند)‬ ‫ئەم ئیرادەیەى هەموو چاالکیەکانى مرۆڤ لەخراپ‌بەکارهێنانى دەس ــەاڵت لەالیەن‬ ‫ـى فەلسەفى پێى وایە‪ :‬یەکەم بەکارهێنانى‬ ‫دەشێت جۆرێک لە ليبراڵيزم لەخۆبگرێت‪ .‬پۆلیس و دادگاکانەوە‪.‬‬ ‫وەکـــو زاراوەیـــــەک لــەالیــەن حیزبێکى‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا ليبراڵيزم داواى‬ ‫« ليبراڵيزم الى وایـــە کــە ئـــازادى‬ ‫ئیسپانیەوە بــووە لــەســاڵــى(‪1810‬ز) کە‬ ‫ئـه‌ســڵــى مــرۆڤــایــەتــيــیــە و لــە قــوواڵیــى ئازاديى زیاتر لە سیسته‌مە دیموکراسیيەکان‬ ‫دەیویست لەسەر مۆدێلى ئینگلیزى داخڵى‬ ‫مێژووەوە سەرچاوەى گرتووە‪ ،‬و باشترین دەکــــــات‪ ،‬و داواى کــەمــکــردنــەوەى‬ ‫قۆناغى دووەم‪:‬‬ ‫کۆمەڵگاى ئیسپانى ببێت ‪.‬‬ ‫لیبراڵیزمى هــاوچــەرخ‪ :‬ليبراڵيزم دەرمانى هەموو کەموکوڕی و ناڕەحەتى سانسۆرەکانى حکومەت دەکــات تا تاک‬ ‫هەروەک چۆن(د‪.‬وچاح نێر) پێى وایە‪:‬‬ ‫« لیبراڵیزم لە بیرى سیاسيى خۆرئاوایى دا لەسەدەى بیست دا گۆڕانى بەسەرداهات و کەمایەسیەکانێتى‪ ،‬و گرنگترینى ئەم بتوانێت باشتر موماره‌سەى ئازاديیەکانى‬ ‫خۆى بکات‪ .‬هەروەک (هێربه‌رت سبنسه‌ر)‬ ‫بۆ سەرەتاکانى سەدەى حەڤدە دەگەڕێتەوە لــەڕووى پاش و پێشخستن و گرنگيدان بوارانەش بوارى سیاسى و ئابوريیە‪.‬‬ ‫دەڵێت‪« :‬پێویستە کارى دەوڵــەت تەنها‬ ‫بە چەمکێک زیاتر لە چەمکێکى تر‪ ،‬لە‬ ‫«‬ ‫لە پۆلیس و دادگاکان و بەرگرى لەدژى‬ ‫یەکەم‪ ،‬لیبراڵیزمى سیاسى‪:‬‬ ‫منیر بعلبکى دەڵێت ‪ )liberalism(»:‬کۆتاییەکانى ســەدەى ن ــۆزدەدا‪ ،‬زۆربــەى‬ ‫لە ویکیپیدیاى (الالند) بۆ فەلسەفەدا مەترسيى دەرەکيدا چڕبکرێتەوە و هیچى‬ ‫لە سەرەتاکانى ســەدەى ن ــۆزدەدا وەکو لیبراڵخوازەکان زیاتر گرنگى و فۆکەسیان‬ ‫فەلسەفەیەکى سیاسى دەرکەوت‪ ،‬و لەدواى لەسەر مەرجەکانى ئازادى و هەلى یەکسان هاتووە‪« :‬لیبراڵيزم مەزهەبێکە کە واى تر»‪.‬‬ ‫لێره‌وە بۆمان دەردەکەوێت کە بەپێى‬ ‫ئــەوەوە لەکات و شوێنە جیاوازەکان دا بوو زیاتر لە هەر مەرجێکى تر‪ ،‬ئەمەش دەبینێت تا دەتوانرێت دەبێت دەسەاڵتى‬ ‫بەوە کۆتایيهات کە تەنها لەوەدا پشتگیرى یاسادانان و دەسەاڵتى دادوەرى سەربەخۆبن سیستەمى لیبراڵیزم کارى دەوڵەت تەنها‬ ‫شێوە و شکڵى جۆراوجۆرى وەرگرت»‪.‬‬ ‫ئەوەشى لە مێژووى ليبراڵيزمدا هەستى لە(دەستێوەردانى دەوڵــەت دەکــەن) کە لە دەسەاڵتى جێبەجێکردن‪ ،‬و ئەوپەڕى پاراستنى کۆمەڵگایە بــە شێوەیەکى‬ ‫پێدەکرێت ئەوەیە کە وەکو پەرچەکردارێکە لــەبــەرژەوەنــديــى تــاک و خۆسەلماندنى گه‌ره‌نتيى مافى هاواڵتیان بکرێت لەبەرامبەر گشتى‪ ،‬ئــەمــە بــیــروبــاوەڕى لیبراڵیيە‬ ‫کالسیکیەکان بوو‪ ،‬کە ئێستا لە ليبراڵيزمى‬ ‫بۆ پاوانخوازى کەنیسە و دەرەبەگەکان لە تواناکانی و دڵنیایى ئابورى وکەمکردنەوەى دەسەاڵت دا»‪.‬‬ ‫هـــــەروەک (مــنــیــر بعلبکى)دەڵێت هاوچه‌رخدا(نیولیبرالیزم) بوونى نەماوە‬ ‫ئەوروپاى سەدەکانى ناوەڕاستدا‪ ،‬کە هۆکار ئازارەکانیان بێت‪.‬‬ ‫ئــەم بەرنامەیەش خــۆى دەبینێتەوە ‪»:‬لیبراڵیزم ئەو فەلسەفە سیاسیيەیە کە لە چونکە نیولیبراڵەکان تەرکیزیان لەسەر‬ ‫بوون بۆ ڕاپەڕین و ناڕەزایەتیيەکانى خەڵک‪،‬‬ ‫بەتایبەت چینى ناوەند‪ ،‬وە داواکردنى لــە (ڕووبـــەڕووبـــوونـــەوەى بــێــکــارى – ئەوروپا و لە سەره‌تاکانى سەدەى نۆزدەدا دەوڵەتە بۆ گەیشتن بە ئازاديیەکانى تاک!‬ ‫ئازادى و برایەتى و یەکسانى‪ ،‬و ئەمەش یاساکانى النى کەمى کرێ –یارمەتيدانى دەرکەوت‪ .‬ئه‌ويش دژى دامەزراوە سیاسى لەکاتێکدا لە ليبراڵيزمى کالسیکدا دەوڵەت‬ ‫بەڕوونى لە شۆڕشى فەڕەنسیدا دەرکەوت‪ .‬بــەســااڵچــووان–بــیــمــەى تــەنــدرووســتــى)‪ ،‬و ئاینيیەکانى ئەوکات کە سنوریان بۆ بێالیەن بوو ئەگەر دەرەنجامه‌كه‌ هەرچۆنێک‬ ‫لــەمــەشــه‌وە بــۆمــان دەردەکـــەوێـــت لــیــبــراڵــە هــاوچــەرخــەکــان گرنگيدانى ئازاديیەکانى تاک دادەنا و کۆتیان دەکرد‪ .‬بوایە لەسەرتاک ‪.‬‬ ‫لــیــبــراڵــە کــاســیــکــەکــان لــەگــەڵ‬ ‫ليبراڵيزم بەم شێوەیەى ئێستاى لەگەڵ یەکەمیان بۆ ئازادى تاکە‪ ،‬و سورن لەسەر هه‌روه‌ها ليبراڵيزم مرۆڤ بە بوونەوەرێکى‬ ‫(ڕێنیسانس) دادەرکەوت و دواتر وردەوردە ئ ــەوەى کــە پێویستە حکومەت هەموو چاکەخواز و ئاقڵ دادەنێت‪ ،‬و داوادەکات (دیــمــوکــراســيــخــوازەکــانــیــشــدا) لـــەوەدا‬ ‫گەشەدەکات تا دەگاتە ئەمڕۆ‪ ،‬هەرچەنده‌ ئەو بەربەستانە وەالوه‌بنێت کە ڕێگرى کە مافى ڕادەربڕین و بوارى یەکسانى بۆ جیاوازبوون کە ئایا کێ مافى یاسادانانى‬ ‫گــشــتــيــى هـــەیـــە‪ ،‬چــونــکــە هــەرچــى‬ ‫زۆرێــک لە لێکۆڵەران دەیانەوێت ڕەگ و درووستدەکەن لەبەردەم مومارسەى ئەو بڕەخسێت‪.‬‬ ‫ئەو دیموکراسیەتەى کە لە سیستمە (دیموکراسيخوازەکان)ـە پێیانوابوو کە‬ ‫ڕیشەى ليبراڵيزم ببه‌نەوە بۆ دیموکراسيى ئازادیيانەدا‪ .‬ئەمڕۆ ئەوانەى کە الیەنگرى‬ ‫یۆنانى (پێنج سەدە پێش زایين)‪ ،‬دواتر شێوازە (کالسیکيیەکەى) ليبراڵيزمن بە لیبراڵەکاندا کــاردەکــات بۆ بەدیهاتنى زۆرینە مافى دانانى یاسا و بڕیاردان و‬ ‫ڕەواقیيەکان لە قۆناغە سەرەتاييه‌کانى (پارێزكاران‪/‬كۆنه‌پارێزان–احملافظون) مافەکانى تاک جۆرێکە لە پراکتیزەکردنى گرتنەدەستى دەســەاڵتــى هــەیــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫دەرکــەوتــنــى مەسیحیيەت و پــاشــان ناودەبرێن‪ ،‬و دەبینین گرنگترین خاڵى جیاواز زانستیانەى لیبراڵیزم‪ ،‬هــەروەک دکتۆر لیبراڵەکان تەنها گرنگييان بە (پاراستنى‬ ‫لەنێوان هــەردوو تایپەکەى (ليبراڵيزم) (حازم بیالوى) دەڵێت‪« :‬خاڵى سەرەتا تاک) دەدا لەبەرامبەر ناڕەحەتیيەکاندا‪،‬‬ ‫بزووتنەوەى چاکسازيى پرۆتستانتەکان ‪.‬‬ ‫(مــونــیــر بــەعــلــەبــەکــى) پــێــى وایـــە‪ :‬دا بریتیيە لە مـــه‌وداى دەستێوەردانى لە بیرى لیبراڵیزم دا تەنيا داواکــردنــى لەکاتێکدا ئەوە کارى بێ چەندوچونى قانون‬ ‫بزووتنەوەى چاکسازيى ئاینى (پرۆتستانت) دەوڵــەت لە ڕێکخستى ئازاديیەکاندا‪ ،‬لە دیموکراسیەت نیە بەماناى بەشداريى بــوو کەبەناوى زۆریــنــەوە یاساى توندى‬ ‫تەوەجوهێکى لیبراڵى هەبوو‪ ،‬هــەروەک شێوە کالسیکەکەى لیبراڵیدا دەوڵــەت ڕاستەخۆى خەڵک لە دەسەاڵتدا‪ ،‬بەڵکو بەسەر هەمووان دا دەسەپاند‪ ،‬ئەمەش‬ ‫چۆن زاراوەى لیبراڵبوون بۆ ئەو بزووتنەوە هیچ تەداخولێکى نیە لە سنوردارکردنى خاڵى سەرەتا ئەوەیە کە بیرێکى تاکگەرا خاڵى ناکۆک و دژى نێوانیان بوو‪.‬‬ ‫بــەاڵم ليبراڵيزم لە واقيعى ئێستاى‬ ‫پرۆتستانتیانە بەکاردەبرێت کە داواى ئازاديیەکاندا‪ ،‬بەڵکو تەنيا دەیپارێزێت! و فەردانیيە کە واى دەبینێت کۆمەڵگا‬ ‫بەاڵم لە ليبراڵيزمى هاوچەرخدا دەوڵەت(لە بریتيیە لە کۆمەڵێک تاک کە هەرکەس بۆ هاوچەرخدا تەواو گۆڕاوە لەچاو ڕابردوودا‪،‬‬ ‫ئازاديى عەقڵ دەکەن‪.‬‬ ‫على عبدالرزاق زبیدى دەڵێت ‪»:‬قورسە بەرژەوەنديى تاک دەستێوەردان‌دەکات) ئەوە کاردەکات خۆى بسەلمێنێت و ئامانجە لێرەوە دەتوانین ڕوانگەى (لیبرالیزمى‬ ‫نوێ‪-‬نیولیبرالیزم) و جیاوازیەکانیان بزانین‬ ‫مێژوویەک بۆ ليبراڵيزم دەستنیشانبکرێت بۆ ڕێکخستنى ئازاديیەکان و البردنى ئەو تایبەتیيەکانى بەدى بێنێت»‪.‬‬ ‫دیــمــوکــراســیــەت وەکـــو سیستەمێکى بەراورد بە ڕوانگەى کۆنیان و هۆکارى ئەو‬ ‫چونکە سەرەتاکانى ڕۆچــوون بەقواڵیی ڕێگریيانەى كه‌ ئاستەنگ درووستدەکەن‬ ‫م ــێ ــژوودا‪ ،‬بـــەاڵم (جـــۆن لـــۆک) یەکەم لــە بـــەردەم تــاک دا و ناهێڵن چێژ لە سیاسى کۆمەڵێک( ئازاديى بەخشیوە) گۆڕانکاريیە ڕیشەییە و پاساوەکانیشيان‪.‬‬ ‫لیبراڵە نوێیەکان پێیانوایە‪« :‬کە‬ ‫بۆنمونە‪ :‬ئازادى خۆکاندیدکردن‪ ،‬ئازاديى‬ ‫ئازاديیەکانى وەرگرێت‪.‬‬ ‫فەیلەسوفى سیاسيى لیبراڵیيە‪.‬‬ ‫ئەمەش خاڵێکى جەوهەریيە کە پێمان بیرکردنەوە و دەربڕینى بیروڕا‪ ،‬ئــازادى (لیبراڵیزمى تەقلیدى‪-‬کالسیک) ناتوانێت‬ ‫دەڵێت ليبراڵيزم جیاوازە لە سەردەمێک بۆ لــە دەربــڕیــنــى نــاڕەزایــەتــى‪ ،‬هـــەروەک هاوشانى ئەو گۆڕانکاريیە گەورانە ڕێ‌بکات‬ ‫گەشەکردنى لیبراڵیزم‪:‬‬ ‫لیبرالیزم بەپێى کات و شوێن فۆرمى سەردەمێکى تر‪ ،‬هه‌روه‌ها لە فەیلەسوفێکەوە کۆمەڵێک (گه‌ره‌نتیشى)داوە کە ڕێگرن لە کەجیهان بەخۆیەوە بینیوە کە ئەمەش‬ ‫جۆراوجۆرى وەرگرتووە‪ ،‬مانا و دەاللەتى بۆ فەیلەسوفێکى تريش‪ ،‬لە واڵتێکەوە بۆ دەستدرێژى بۆسەر تاک و ئازاديیەکانى‪ ،‬هۆکارى لەدایکبوونى لیبراڵيزمى نوێیە‬ ‫جیاوازى گەیاندووە‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەکى واڵتێکى تريش‪ ،‬ئەمەش واى لێدەکات کە وەک‪ :‬گه‌ره‌نتیکردنى بێتاوانيى تۆمەتبار تا و بەمەش لیبراڵیەتى نوێ خۆى لەگەڵ‬ ‫گشتى لە هەموو فۆرم وکاتە جیاوازەکان دا تێگەیشتن لێى ئاسان نەبێت هــەروەک ئه‌وكاته‌ى تاوانەکەى بەسەردا ساغدەبێتەوە‪ ،‬کۆمەڵگا و جیهانى نوێدا دەگونجێنێت‪ ،‬کە‬ ‫تەئکیدکردنەوە بووە لە (ئازادى –ئازاديى پێشتر باسمان کرد‪ .‬ليبراڵيزم لە داهاتووشدا گه‌ره‌نتیکردنى لێکۆڵینەوەى بێالیەنانە‪ ،‬ئەویش لیبراڵیەتى دواى جەنگى دووەمى‬ ‫تاک و دەســتــوەرنــەدان لە ژیانى دا)‪ ،‬و گۆڕانى تر بەخۆیەوە دەبینێت‪ ،‬و گرنگترین گه‌ره‌نتیکردنى جێبەجێکردنى سزا بەبێ جیهانيیە‪.‬‬ ‫جـــیـــاوازیـــەکـــانـــیـــشـــيـــان لـــەمـــەڕ‬ ‫لێرەشه‌وە دەکرێت ئاماژە بە دوو قۆناغى ئەو گۆڕانکاريیانەى لێى چاوەڕواندەکرێت زیادوکەم‪ ،‬مافى بەرگرى لەخۆکردن‪.‬‬ ‫ئه‌و شۆڕشانه‌ى کە لەژێر کاریگەريى پەیوەنديیەکانیان بە سیاسەتەوە ئەمانەیە‪:‬‬ ‫گەشەکردنیەتى بەرەو(بەجیهانيبوونى)‪،‬‬ ‫گرنگ بکەین تیایدا‪.‬‬ ‫ڕۆڵـــى دەوڵـــەت الى ڕوانــگــەى نوێى‬ ‫کە ئەمەش گۆڕانکاریيەکى زۆر ترسناکە‪ ،‬بیرى لیبراڵدا ڕوویــانــدا هۆکاربوون بۆ‬ ‫درووســتــبــوونــى جــۆرێــک لــە حکومەت (نیولیبراڵیەکان) گــەورەتــرە‪ ،‬دەڵــەت‬ ‫کەدواتر باسى دەکەین ‪.‬‬ ‫قۆناغى یەکە م‪:‬‬ ‫کــە پشت بــەدەســتــورێــک دەبــەســتــن کە ڕۆڵـــى نچينه‌يى هــەیــە ســـەبـــارەت بە‬ ‫لیبراڵیزمى کالسیک‪( :‬جۆن لۆک) لە‬ ‫جەماوەرەکەیان ڕەزامەنديیان لەسەرداوە‪ ،‬دیاریکردنى چوارچێوەى یاسایى دامەزراوە‬ ‫بوارەکانى ليبراڵيزم‪:‬‬ ‫دیارترین فەیلەسوفە لیبراڵیيە کالسیکەکان‬ ‫بوارەکانى ليبراڵيزم جۆراوجۆرن بەپێى و قبوڵکردنى چەندین بەڵگەنامە سەبارەت ئابوریيەکان‪ ،‬و بەشێوەیەکى گشتى بیریارە‬ ‫ئەژماردەکرێت‪ ،‬ئەمەش لە کتێبى (پەیمانى‬ ‫کۆمەاڵیەتى)دا دەردەکەوێت سەبارەت بە چاالکیەکانى مرۆڤ‪ ،‬لەبەرئەوە ليبراڵيزم بەمافەکانى مرۆڤ لە بوارەکانى ئازاديى (نیولیبراڵەکان) ئەم خااڵنەیان دیاریکردووە‬ ‫دنیابینيى ئەو بۆ (دەوڵــەت) کە ئەمەش چەمکێکى گشتگیرە و پەیوەستە بە ئیرادەى بیروڕا و ڕۆژنامەوانى و ئازاديى ئاین‪ ،‬و بۆ ئــەوڕۆڵــەى کەپێویستە دەوڵــەت پێى‬ ‫خۆى لە خۆى دا هەڵتەکاندنى بیردۆزەى مرۆڤ و ئازاديیەکانيه‌وە‪ ،‬بۆ بەدیهاتنى هەروەها هەوڵێکیش بوو بۆ ڕێگریکردن هەستێت‪:‬‬

‫‪ .1‬دەوڵــــەت هــەمــوو هــەوڵــى خــۆى‬ ‫بەکاردەخات دژى هەاڵوسان و داشکاندنەوە‬ ‫لەکایەى ئابورى‌دا‪.‬‬ ‫‪ .2‬سنوردانان بەشێوەیەکى ناوەندى بۆ‬ ‫قۆرخکارى ‪.‬‬ ‫‪ .3‬تەنها ڕێگا بەو جۆرە لە قۆرخکارى‬ ‫دەدات کە ناکرێت بدرێتە کەرتى تایبەت‪.‬‬ ‫‪ .4‬لەئەستۆگرتنى خزمەتگوزاريى گشتى‪.‬‬ ‫‪ .5‬دابــەشــکــردنــى دەرفـــەت و داهــات‬ ‫بەیەکسانى‪.‬‬ ‫‪.6‬جێبەجێکردنى (پالنى کارتێکەر)‬ ‫لەپێناوى کەمکردنەوەى ئەو مەترسیانەى‬ ‫کە ڕەنگە ڕووبدەن‪.‬‬ ‫‪ .7‬جێبەجێکردنى پالنى ناوەندى‪ ،‬کاتێک‬ ‫پێویست بێت بۆ گۆڕانکاريیەکى ڕیشەیی‪.‬‬ ‫‪ .8‬دەســـتـــێـــوەردان لـــەو کــاتــەوه‌ى‬ ‫کــە هەڵەیەکى (میکانیکى) لــەبــازاڕدا‬ ‫درووستدەبێت ‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬لیبرالیزمى ئابورى‪:‬‬ ‫«ڕێبازێكى ئابوريیە کەپێى وایە نابێت‬ ‫دەوڵ ــەت وەزیــفــەى ئــابــورى ڕاپەڕێنێت‪،‬‬ ‫هەروەک ناکرێت دەوڵەت وەزیفەى بازرگانيى‬ ‫هەبێت و دەستوەربداته‌ پەیوەندیى ئابورى‬ ‫نێوان تاک و چینەکان لەالیەک و‪ ،‬نێوان‬ ‫نــەتــەوەکــان لە الیەکى تـــرەوە‪ ،‬بەمەش‬ ‫دەوترێت لیبراڵیزمى ئابورى»‪.‬‬ ‫هەروەک تێبینى دەکرێت ئەم پێناسەیە‬ ‫بــەســەر «لیبراڵیزمى کالسیک»يشدا‬ ‫جێبەجێ دەبێت‪ ،‬پێش ئەوەى گۆڕانکاريى‬ ‫گەورەى بەسەردابێت لە( نیولیبراڵیزم)دا‪.‬‬ ‫وەک (بعلبکى) دەڵێت‪« :‬لیبراڵیزم‬ ‫بەو سیاسەتە ئابوريیە دەوترێت کە لە‬ ‫سەدەى نۆزدەدا گەشەيکرد لەژێر ڕۆشنایى‬ ‫بیروباوەڕەکانى (ئــادەم سمیس)دا‪ ،‬کە‬ ‫جەختى لەسەر ئازاديى بازرگانى و ئازاديى‬ ‫کێبەرکێ دەکردەوە‪ ،‬و دژى دەستێوەردانى‬ ‫دەوڵەت بوو لە کایەى ئابورى‌دا»‪.‬‬ ‫لیبراڵیزمى ئــابــورى و سیاسى زۆر‬ ‫بەتوندى پێکەوە گــرێــدراون! لیبراڵەکان‬ ‫پێیان وایە ئەو حکومەتەى کە کەمترین‬ ‫دەستێوەردانى هەیە باشترینە‪ ،‬و هەروەها‬ ‫پێشیانوایە ئابورى خۆى خۆى ڕێکدەخات‪،‬‬ ‫ئەگەر دەســتــێــوەردانــى تێدا نەکرێت و‬ ‫ئازادبێت‪ ،‬ئه‌وا ڕێ‌وشوێنەکانى حکومەت‬ ‫هیچکات پێویست نین‪.‬‬ ‫دیارترین سیستەمى ئابوريى لیبراڵى‬ ‫بریتیيە لە «سیستەمى سەرمایەدارى» کە‬ ‫لەسەر بیروڕاکانى ئابوريناسى سکۆتلەندى‬ ‫(ئ ــادەم سمیس) و کتێبە نــاودارەکــەى‬ ‫(سامانى گــەالن )خــۆى بیناکردووە‪ ،‬و‬ ‫ئازاديى هاتوچۆى پارەوجموجوڵى بازرگانى‬ ‫کــە لیبراڵیزم داواي ــدەک ــات‪ ،‬و ئــازاديــى‬ ‫کارکردن و ئازاديى بەستنى گرێبەستى‬ ‫بازرگانى‪ ،‬ئازاديى ئەنجامدانى هەر پیشە‬ ‫و چاالکیيەکى ئــابــورى بەپشت بەستن‬ ‫بە یەکێک لە درووشمه‌ بەناوبانگەکانى‬ ‫شۆڕشى فەرەنسى ( لێى‌گەڕێ با کاربکات‪،‬‬ ‫لێى گەڕێ با بڕوات)‪.‬‬ ‫ئــەوەى کە حوکمى یاساکانى ئابورى‬ ‫دەکات لەم سیستەمەدا تەنيا (خواست و‬

‫خستنەڕووە) بەبێ هیچ دەستێوەردانێکى‬ ‫حکومى یان دەستێوەردانى (سەندیکاکانى‬ ‫کرێکاران)‪ .‬کرێکار ئازادە لەوەى کاربکات‬ ‫یان کار جێبهێڵێت‪ ،‬هەروەک خاوەنکاریش‬ ‫ئازادە لەوەى چەند کرێکارى دەوێت بەکرێى‬ ‫بگرێت بەو کرێیەى کە خۆى دەیەوێت!‬ ‫بەاڵم هەروەک پێشتر ئاماژەمان پێکرد‬ ‫چەمکى لیبراڵ زۆر گۆڕانى بەسەردا هاتووە‬ ‫و لیبراڵیزمى نوێ لەدواى جەنگى دووەمى‬ ‫جیهانييه‌وه‌ بەهۆى ئەو داڕووخانە ئابوری‬ ‫و وێرانکاریيەى بەهۆى جەنگ لەالیەک‬ ‫و‪ ،‬چڕبوونەوەى سەرمایە و قۆرخکاريى‬ ‫پیشەسازیيە گەورەکان لەدەستى چەند‬ ‫کەس و گرووپێکى کەمدا و ڕووخانى یاساى‬ ‫ئاڵوگۆڕى دراو بە زێڕو (شۆڕشى کرێکاران‬ ‫) لەئەڵمانیا‪ ،‬ئەمە وایکرد حکومەتەکان‬ ‫دەستێوەردان بکەن بەمەبستى بوژانەوەى‬ ‫ئابورى‪ .‬ئایدۆلۆژیاى لیبراڵیزمیش گۆڕانى‬ ‫بەسەرداهات بەوەى کە گرنگە حکومەت‬ ‫دەستوەربداتە بازاڕ و ڕێکيبخات ‪.‬‬ ‫خاوەنى کتێبى (اللیبرالیە المتوحشە‬ ‫بەربەریەتى لیبراڵیزم) چۆنیەتيى‬ ‫‬‫دەســتــێــوەردانــى دەوڵـــەت بەمەبەستى‬ ‫بــوژانــەوەى ئــابــورى و چاکكردنى بــازاڕ‬ ‫ڕوونــدەکــاتــەوە و بە گرنگى دەبینێت‪،‬‬ ‫لێرە بەدواوە وردەوردە خۆرى لیبراڵیزمى‬ ‫کالسیک ئاوادەبێت‪ .‬ئــەو بیروبۆچوونە‬ ‫پوچيى خۆى سەلماند کە دەیوت «بازاڕ‬ ‫خۆى خۆى ڕێکدەخات»‪ ،‬بەمەش بووە‬ ‫هۆى دەرکەوتنى لیبراڵیزمى نوێ بەخێرایى‪،‬‬ ‫کێشەکانى‬ ‫هەرچەند(نیولیبراڵیزم)يش‬ ‫چارەسەرنەکرد و بگرە بەهەمان شێوە‬ ‫گەشەى ئابورى پاشەکشەيکرد؛ ڕێژەى‬ ‫بێکارى لە هەڵکشانى بــەردەوامــدا بوو‪،‬‬ ‫ڕێــژەى بەرهەمهێنانیش نزمترین ئاستى‬ ‫تۆمارکرد ‪.‬‬ ‫ڕەنــگــە گرنگترین بەرەوپێشچوونى‬ ‫ليبراڵيزمى هــاوچــەرخ بریتی بێت لە‬ ‫«لیبراڵيزمى جیهانگیرى» کە لە گرنگترین‬ ‫دەاللــەتــە فيکریيەکانى گــەڕانــەوەیــە بۆ‬ ‫«لیبراڵیزمى کالسیک»! لە گرنگترین‬ ‫نيشانه‌كانى جیهانگیرى بریتيیە لە‬ ‫کەمکردنەوەى دەستێوەردانەکانى حکومەت‬ ‫لــە هــاتــوچــۆى پـــارە لــەنــێــوان ســنــورە‬ ‫سیاسیەکان دا‪ ،‬ئــەمــەش بەمەبەستى‬ ‫بەدەستهێنانى زۆرترین قازانج‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ئابورى بووە بە هۆکارێکى‬ ‫سیاسيى گرنگ بۆ چەسپاندنى هەژموونى‬ ‫سیاسى و گواستنەوەى كه‌لتور و ڕۆشنبیرى‬ ‫لەنێوان گەالندا‪ .‬لەبەر ئەوە «بەهێزترین‬ ‫لــەبــوارى ئــابــورى دا بەهێزترینیشیانە‬ ‫لەکایەى سیاسى‌دا»‪ ،‬بۆیەشه‌ واڵتانى‬ ‫خۆرئاوایى باوەڕى تەواویان بەو فەلسەفەیە‬ ‫هــەیــە‪ ،‬بــەچــاوى خــۆیــان شــوێــنــەوارى‬ ‫سیستەمى سەرمایەداريیان لەسەر گەالنى‬ ‫هــەژار بــەدیــکــردووە! کە چــۆن دەتوانن‬ ‫لەڕێگاى گەمەیەکى ئابوريیەوە دەوڵەتێک‬ ‫بخەن‪ ،‬ئەویتریان الوازبکەن‪ ،‬و ڕەگوڕیشەى‬ ‫فيکريى (جیهانگیرى) ئەوەیە کە چۆن‬ ‫سەروەرى دەوڵەتەکان بەسەر سنورەکانی‬ ‫و هاواڵتیيەکانيدا نەهێڵن‪ ،‬هەروەک چۆن‬ ‫ناتوانێت هیچ کۆنتڕۆڵێکى بەسەر کایەى‬ ‫ئابوريیەکەشيدا هەبێت‪.‬‬ ‫سەرۆکى بانکى ناوەندى (ئەڵمانى)‪،‬‬ ‫(هانس تیتمار) لە شوباتى ‪ 1996‬دالە‬ ‫«يانه‌ى ئابوريى داڤۆس «دەڵێت‪ :‬زۆربەى‬ ‫سیاسیيەکان تائێستاش نازانن کە لەئێستا‬ ‫بــەدواوە ئــەوان لەژێر چاودێريى بــازاڕى‬ ‫دراودان‪ ،‬و لەژێر هەژموونى ب ــازاڕدان‪.‬‬ ‫سەرکردەکانى جیهان لەقۆناغى داهاتووى‬ ‫(جیهانگیرى)دا خــاوەن پــارە و خاوەن‬ ‫دامـــەزراوە ئابوريیە زەبەالحەکانن نەک‬ ‫سیاسیەکان!‪.‬‬ ‫هـه‌روه‌هــا (جیهانگیرى) لەسەر تيۆر‬ ‫و بیردۆزەیەکى ئابوريى دامـــەزراوە کە‬ ‫کۆمەڵێک زانا و ئابوریناس و ڕاوێژکارن و‬ ‫ڕێنمایى‌دەدەن بە سیاسیەکان کە باشترین‬ ‫پێڕۆى ئابورى بريتييه‌ له‌ (نیوڵیبرالیزم) کە‬ ‫ئه‌ويش درووشمه‌كه‌ى بریتیيە لە (ئەوەى‬ ‫دەره‌ەنجامی سرووشتى بازاڕە ئەوا باشە–‬ ‫بەاڵم ئــەوەى دەرەنجامى دەستێوەردانى‬ ‫دەوڵەتە زۆر خراپە)‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬سایتی نێگەتیڤ‬ ‫‪www.negativegroup.org‬‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )2٩٧‬دوشةممة ‪201٦/5/٣٠‬‬

‫دیالۆگ لەگەڵ فەیلەسوفی فرەنسایی «ئاالن بادیۆ»‬

‫كاتێك دەوڵەت دەڕوخێت‌ سیاسەتیش دەڕوخێت‬ ‫ئا‪ :‬شەونم یەحیا‬ ‫ئاالن بادیۆ فەیلەسوفێكی فەرنساییە‬ ‫و خاوەن فەلسەفەی «ڕوداو بونە»‪ ،‬لە‬ ‫دیدارێكدا ویستم بۆچوونی بایدیۆ لەسەر‬ ‫گۆڕانكارییەكانی ئێراق و ناوچەكە و‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان بزانم‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەوڵمدا گفتۆكۆیەكی كــراوەی لەگەڵ‬ ‫ئەنجامبدەم‪.‬‬ ‫بەرێز بادیۆ ئامانجی ئەم گفتۆكۆیە‬ ‫لەگەڵ ئێوە بۆ تێگەیشتن و ڕونكردنەوەی‬ ‫زیاترە لەسەر «سیاسەت‪ ،‬دەوڵــەت‪،‬‬ ‫گۆڕانكاری و هاوواڵتیان»‪.‬‬ ‫ئێراق ئەو واڵتەی كە (‪)24‬ساڵ لە ژێر‬ ‫دەستی دكتاتۆری بوو‪ ،‬تا ‪ 2003‬كۆتایی‬ ‫بە دەسەاڵتی دكتاتۆری هات‪ ،‬لە پێناو‬ ‫دروستكردنی سیستمێکی دیموكراسی‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای (‪ )13‬ساڵ لە ئازادكردنی‬ ‫ئێراق لەدەستی دكتاتۆری‪ ،‬بینیمان‬ ‫ملمالنێی تایفی و مەزهەبی و نەتەوەیی‬ ‫زیاتر پەریسەند‪ ،‬هەروەها بەرزبوونەوەی‬ ‫كوشتن بــە شــێــوەی هــەڕەمــەكــی و‬ ‫كۆچكرنی هاوواڵتیان لە ترسی كوشتن‬ ‫و ڕەفاندن‪ ،‬سەرهەڵدانی مافیاو باندی‬ ‫تیرۆریستی لــە غیابی دەوڵەتێكی‬ ‫بەهێز‪ ،‬پێشبڕكێكردن بۆ گەیشتن بە‬ ‫كورسیی دەســەاڵت و سامانی ئێراق‪،‬‬ ‫نەك بۆ خزمەتكردنی هاونیشتمانیان‪،‬‬ ‫نەبونی كارەكتەری شــارەزاو بە توانا‬ ‫و پــرۆفــیــســیــۆنــال لــە بــەڕێــوەبــردنــی‬ ‫دامەزراوەكان‪ ،‬نەبوونی شەفافیەت و بونی‬ ‫گەندەڵی لە سەرجەم داموودەزگاكاندا‪،‬‬ ‫جگە لەمە دارودەستەی ڕژێمی پێشوو‬ ‫بۆ تۆڵەسەندنەوە و پشتیوانیكردن لەگەڵ‬ ‫گــرووپــە تیرۆریستییەكان بەتایبەتی‬ ‫«داعش»‪.‬‬ ‫بــەرێــز بــادیــۆ‪ ،‬ئێستا هــاواڵتــیــان‬ ‫لــە ســەرگــردانــی و نائومیدیدا ژیــان‬ ‫بەسەردەبن‪ ،‬كاتێك داوای مافی خۆیان‬ ‫دەكەن بەناپاكی و بە هەڕەشە بۆ سەر‬ ‫ئاسایشی نیشتمانی وەسفیان دەكەن‪،‬‬ ‫ئایە داواكــردنــی ماف بۆ گوزەرانێكی‬ ‫باش ناپاكییە دوای شۆرش یان دوای‬ ‫گۆڕانی دەسەاڵتی سیاسی؟ چی بكرێت‬ ‫بۆ ئەوەی هاواڵتییان لەو دۆخە ڕزگاریان‬ ‫بێت؟‬ ‫بادیۆ‪ :‬هەموو ئــەوانــەی باستكردن‬ ‫ڕاستین‪ ،‬مــن ئــەوە دەزانـــم كــە دوای‬ ‫ڕووخــانــی ڕژێمی بەعس ستراكتۆری‬ ‫كۆمەڵگەی ئێراقی لەبەریەكهەڵوشایەوە‬ ‫و بــارودۆخــەكــە نیگەتیڤتربوو‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەبینم كە ملمالنێی تایفی و قەومی و‬ ‫گرووپی تیرۆریستی و الوازیی دەوڵەت‬ ‫و دەستتێوەردانی دەرەكیی هەرێمی یان‬ ‫نێودەوڵەتی بێت؛ ئەمانە هەموو بەئاشكرا‬ ‫دەبیندرێت‪ ،‬سەبارەت بە كوردستان و‬ ‫بەغدا دەمەوێت لە تۆ بپرسم پەیوەندیی‬ ‫نێوانیان چۆنە؟‬ ‫شەونم‪ :‬ئەو پەیوەندییە ڕۆژ لە دوای‬ ‫ڕۆژ بەروە ئاڵوزی دەڕوات‪ ،‬بەغدا فشاری‬ ‫زۆر دەخاتە سەر هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫تەنانەت نزیكەی دوو ساڵە بەغدای‬ ‫ســەنــتــرال هــەمــوو دارایــیــەكــی لەسەر‬ ‫كوردەكان بڕیوە و بەغدا نایەوێت هەرێمی‬ ‫كوردستان نە لە ڕووی سیاسییەوە نە لە‬

‫ڕووی ئــابــووریــیــەوە پێشبكەوێت‪،‬‬ ‫بەردەوام هەوڵی الوازكردنی هەرێم دەدات‬ ‫و دەیەوێت لە ژێر دەسەاڵت و هەیمەنەی‬ ‫بەغدا بێت‪ ،‬كوردەكانیش ئەمایەیان قبوڵ‬ ‫نییە‪ ،‬هەربۆیەش من دووبارە پرسیارم لە‬ ‫بەرێزتان كرد لەسەر چەمكی سیاسەت؛‬ ‫ئەم بارودودۆخە دەبینی لە ئێراق پێت‬ ‫وایە سیاسەت لە كۆنتێكستی بابەتی‬ ‫دەرچــووە و ڕوەو كۆنتێكستی خودی‬ ‫چووە؟ كاتێك كە پەیوەندیی كۆمەاڵیەتی‬ ‫نــێــوان ســەركــردەیــەكــی كــورد لەگەڵ‬ ‫سەركردەیەكی ئێراقی باش دەبێت؛ ئەوا‬ ‫پەیوەندییە سیاسیەكانیشیان باش دەبن‪،‬‬ ‫ئەم پەیوەندییە لەسەر تەواوی كۆمەڵگە‬ ‫وێنادەکرێت‪ ،‬بە پێچەوانەشەوە ‪.‬‬ ‫بــەرێــز بــادیــۆ ئــەمــڕۆ لــە نێوەندە‬ ‫سیاسییەكان باس لە دابەشبوونی ئێراق‬ ‫دەكــرێــت بۆ سێ پارچە یــان بۆ سێ‬ ‫هەرێم‪ ،‬لەوانە (كورد‪ ،‬شیعە و سونە)‪،‬‬ ‫بۆ چارەسەكردنی كێشە هەڵواسراوەكانی‬ ‫ئێراق دەمەوێت بۆچوونی ئێوە لەسەر‬ ‫ئەم پرسە بزانم؟‬

‫بادیۆ‪:‬‬ ‫(ڕه‌بـــات)ی‬ ‫ئاالن ــی‪ 1937‬له‌‬ ‫* ســاڵ‬ ‫‌ه دایکبووه‪‌.‬‬ ‫پایت ‌هختی م ‌هغریب ل ین ڕۆمانی‬ ‫‪)١٩٦٤‬یەکەم‬ ‫* ساڵی(‬ ‫شاکاری ئ ‌هوه‌‬ ‫‪.‬‬ ‫نوسیوە ن و ڕووداو)‬ ‫و‬ ‫* (بو‬ ‫ی‪.‬‬ ‫که‌ (‪)1988‬نووسیویه‌ت ‪ )20‬یەکێکی‬ ‫ی چه‌پ ‪09‬‬ ‫* (نسکۆ نایابەکانی‪.‬‬ ‫رە لە شاکارە‬ ‫ت‬ ‫دەوڵەتیكی‬ ‫دیــكــە ن ــەب ــوو‪ ،‬بــەڵــكــو زۆرجـــار‬ ‫گرووپێكی مافیا دەیەوێت ئەم دابەشبوونە‬ ‫دروستبكات تەنیا بۆ خۆیان‪ ،‬تەنانەت‬ ‫سلۆڤاكیا ڕیفراندۆمیشیان نەكرد‪ ،‬چونكە‬ ‫دەیانزانی خەڵك لەگەڵ یەكپارچەیی و‬ ‫دابەشنەبوونە ‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ئێراق ئەوا پرسی خەڵك‬ ‫و ئاین هۆكاری دابەشبوونن‪ ،‬زۆرجار ئەم‬ ‫دابەشبوونە مەترسیی بۆسەر هاواڵتیان‬ ‫دروستدەكات‪ ،‬ئەوە بەو مانایە نییە من‬ ‫هەموو كات لەگەڵ یەكپارچەیم‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئەم دابەشبوونە لەسەر بنەمای شۆڕشێكی‬ ‫ڕاستەقینە بێت بۆ دادپەروەری و یاسا‬ ‫و ڕزگاریكردنی هاواڵتیان لە دژی زوڵم‬ ‫وستەم‪ ،‬ئەمە دابەشبوونێكی شەرعیە‪،‬‬ ‫ێ دەوڵەتێكی‬ ‫و ئــەم شەرعیەتەش ب ‌‬ ‫هەقیقی دروستنابێت‪ ،‬ئــەگــەر بەم‬

‫شەونم یەحیا‪:‬‬ ‫• لــەسـاڵـی‬ ‫قـوتـابـخـانـ ‪ 2012 – 2011‬لە‬ ‫ـەی‬ ‫بـــااڵ بــۆ زانستە‬ ‫مرۆییەكان‬ ‫مــاســتــەری‬ ‫لــە كۆمەڵناسی‬ ‫تەواوكردوە‪.‬‬ ‫• ساڵی (‪)2016‬‬ ‫دکتۆرای وەر لە زانکۆی سۆربۆن‬ ‫گرتوە‪.‬‬ ‫بادیۆ‪ :‬ئەم پرسە پێویستە لەالیەن‬ ‫هاونیشتمانانەوە یەكالی بكرێتەوە ئەوان‬ ‫بڕیار لە چارەنوسی خۆیان بەدەن‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە من دەمەوێت هەر هەمان پرسیار‬ ‫لە تۆ بكەمەوە كە لەو ناوچەیە دەژیت؟‬ ‫شــەونــم‪ :‬من لەگەڵ دەوڵــەتــم حەز‬ ‫ئــەكــەم لــە چــوارچــێــوەی دەوڵەتێكی‬ ‫بەهێز و ئەقاڵنی و ڕاستەقینە بژیم‪،‬‬ ‫نەك پارچەیەكمان لەناو ئێراق بێت و‬ ‫بەشێكی دیكەمان لە ناو كوردستان‪،‬‬ ‫ئــەم نیوەبەنیوە هاواڵتیان دووچــاری‬ ‫سەرگردانیی كـــردووە‪ ،‬من پێم وایە‬ ‫هەڵەیەكی زۆر گــەورە بــوو لە دوای‬ ‫ڕاپــەریــنــی(‪ )1991‬هەرێمی كوردستان‬ ‫دەستنیشانكرا‪ ،‬دەبوایە هەر یەكسەر‬ ‫كورد خۆی یەكالكردبایەوە و دەوڵەتی‬ ‫كوردستانی دابــمــەزرانــدایــە و خــاوەن‬ ‫دەســتــوری خــۆی بــوایــە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫هاونیشتمانانی دووچــاری سەرگردانی‬ ‫نەبن‪ ،‬چونكە ئەمڕۆ ئێمە لە واقیعدا‬ ‫لە هەرێمێكی سەربەخۆ دەژیــن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەڕووی ئیداری و ناسنامەو و دەستورەوە‬ ‫پێمان دەڵێن ئێوە سەر بە ئێراقن‪ ،‬من‬ ‫وەكــو خــۆم حــەز بــەو جــۆرە دوالیزمە‬ ‫ناكەم‪ ،‬لەگەڵ دەوڵــەتــم‪ ،‬ئــەو كاتەی‬ ‫كە هاتمە دەرەوە زیاتر بۆم ڕوونبۆوە‬ ‫دەوڵــەتــی بەهێز و ئەقاڵنی‪ ،‬چەندە‬ ‫كاریگەری پۆزەتیڤ لەسەر ئەكتەرە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی دروســتــدەكــات‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە‪ ،‬دەوڵەتی الواز و گەندەڵ‬

‫و دواكەوتوو كاریگەریی نیگەتیڤ‬ ‫لەسەر ئەكتەرەكانی دروستدەكات‪،‬‬ ‫بۆ نمونە بۆچی ئەمڕۆ هاواڵتییانی‬ ‫ئێراق و سوریا كۆچدەكەن؟ ئەوان بەروە‬ ‫دەوڵەت كۆچدەكەن‪ ،‬هەرچەندە ئەگەر‬ ‫ئەم دەوڵەتە بێگانەو یان ئیسالمییش‬ ‫نەبێت ئەوان هەر قبوڵیانە‪.‬‬ ‫بادیۆ‪ :‬بەڵی زۆر ڕاستە من لەگەڵ‬ ‫بۆچوونەكەی تۆم‪ ،‬دەمەوێت شتێكت‬ ‫ێ بڵێم هەرچەندە ناخۆشیشە‪ ،‬ئەویش‬ ‫پ‌‬ ‫ئەوەیە‪ :‬زۆرجار دەوڵەتێكی دكتاتۆری لە‬ ‫ێ دەوڵەتی باشترە‪ ،‬ئەگەر ڕوبەڕویشی‬ ‫ب‌‬ ‫ببیتەوە؛ تۆ دەزانی ڕوبــەڕوی دەوڵەت‬ ‫دەبیتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر دەوڵەت نەبوو‬ ‫ێ دەبیتەوە؟ ڕوبــەڕوی‬ ‫تۆ ڕوبــەڕوی ك ‌‬ ‫جەردە و مافیا و شەری خۆ بەخۆیی‬ ‫دەبیتەوە‪ ،‬چونكە ئەگەر دەوڵەت نەبوو‬ ‫كۆمەڵگە دەكەوێتە دەست دز و مافیا‬ ‫و گرووپی چەكداری‪ ،‬غیابی دەوڵەتی‬ ‫هەقیقی واتە هەمەجیەت و بەربەریەت‪،‬‬ ‫نابێت جێگرەوەی دەوڵــەت مافیاكان‬ ‫بــێــت‪ ،‬دەوڵــەتــبــوون پــەیــوەســتــە بە‬ ‫سیاسەتكردنەوە‪ ،‬چونكە ئەگەر دەوڵەت‬ ‫نەبێت سیاسەتیش نابێت‪ ،‬بۆیە من پێم‬ ‫وایە ئەمڕۆ خەڵكی ئێراق و سووریا و‬ ‫لیبیاش دەناڵێنن لە غیابی دەوڵەتی‬ ‫هەقیقی‪ ،‬كاتێك دێن ڕیفۆرمیش دەكەن‪،‬‬ ‫بــۆ نمونە لــە ئــێــراق‪ ،‬زۆر بەربەست‬ ‫دروستدەبێت‪ ،‬چونكە گرووپە ئەسنی‬ ‫و دینییەكان و تەنانەت حزبەكانیش‬ ‫ێ نییە‪،‬‬ ‫پرۆژەی دەوڵەتی ڕاستەقینەیان پ ‌‬ ‫پرۆژەی مافیایان پێیە بۆ دابەشكردنی‬ ‫ســەروەت و سامان‪ ،‬پێویستە ڕەفزی‬

‫ئەگەر ئامانجەكان الی هاونیشتمانیان‬ ‫دیار و ڕوون بوون؛ ئەوا چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكانیش ڕونــدەبــن‪ ،‬سەربەخۆیی‬ ‫بەمانای هەبوونی دەوڵـــەت نایەت‪،‬‬ ‫سەربەخۆی شتێكەو دەوڵەتیش شتێكی‬ ‫دیكەیە‪.‬‬ ‫شەونم‪ :‬بەرێز بادیۆ لە ساڵی(‪)2003‬‬ ‫ئەمریكا ڕژێمی دكتاتۆریی ڕووخاند‪ ،‬لە‬ ‫پێناو دروستكردنی دیموكراسیەت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو كارەكتەرانەی كە دیموكراسەتی‬ ‫ئێراقیان بــەڕێــوەدەبــرد كارەكتەری‬ ‫ئاینی بوون‪ ،‬پیاوانی تێوكراس خۆیان‬ ‫كردە خاوەنی دیموكراسی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫پارادۆكسێكی یەكجار گــەورە بوو‪،‬‬ ‫چونكە ئەقڵیەتی ئاینی و مەزهەبی‬ ‫و خێڵەكی نــاتــوانــێــت حوكمی‬ ‫دیموكراسی بەرێوەببیات یان دروستی‬ ‫بــكــات‪ ،‬پێت وا نییە ئەمە فەشەلی‬ ‫دیموكراسی بوو لە ئێراق؟ جگە لەوە‬ ‫دارودەســـتـــەی ڕژێــمــی كــۆنــی بەعس‬ ‫لەگەڵ گرووپی تیرۆریستی وەكو داعش‬ ‫دەستتێکەڵییان کرد‪ ،‬هەر بۆ نمونە‪.‬‬ ‫بادیۆ‪ :‬تۆ لەسەر هەقی كە دەڵێیت‬ ‫گرفتی نــاوەنــد گرفتی دەوڵــەتــە‪ ،‬لە‬ ‫ڕاستیدا بونیادنانی دەوڵـــەت پێش‬ ‫ئەوەی پەیوەست بێت بە گرفتی ئاینی‬ ‫و مەزهەبی و خێڵەكی و تایفی‪ ،‬ئەوا‬ ‫پەیوەستە بە گرفتی سیاسییەوە و‬ ‫بارودۆخی سیاسیەوە‪ ،‬چونكە گرنگە‬ ‫دەوڵــەتــێــك بونیادبنرێت بــۆ هەموو‬ ‫پێكهاتەكان بــێــت‪ ،‬ئیستا شتێك‬ ‫نــەمــاوە نـــاوی ئــێــراق بــێــت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئــەم ئێراقەی ئەمڕۆ هیچ بنەمایەكی‬ ‫دەوڵەتبوونی پێوە دیار نیە‪ ،‬هەروەها‬

‫نەبونی دەوڵەتی هەقیقی‪ ،‬وای كرد دارودەستەی‬ ‫ڕژێمی كۆنی بەعس هاوپشتی بكەن لەگەڵ‬ ‫«داعش»‪ ،‬چونكە ئەگەر دەوڵەتێكی ڕاستەقینە‬ ‫دابمەزرایە‪ ،‬ڕەنگە ئەوانیش ئەو هەڵویست و‬ ‫ڕەفتارانەی ئەمڕۆیان نەبوایە‬ ‫دەوڵەتیكی درۆینە بكەین‪ ،‬بۆیە كاتێك‬ ‫دەوڵەت دەرووخێت لەگەڵید‌ا سیاسەتیش‬ ‫دەرووخێت‪.‬‬ ‫هەر كاتێك دابەشبوون دروستدەبێت‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتی كۆن یان دەوڵەتی جاران‪،‬‬ ‫زۆر نموونەی ئەم دابەشبوونە لە مێژوودا‬ ‫هەن‪ ،‬لەوانە»یوگۆسالڤیا « بۆ شەش‬ ‫یان حەوت دەوڵەتی جیاواز دابەشبوو‪،‬‬ ‫هەوەها چیكۆسلۆڤاكیا بۆ دوو دەوڵەت‪،‬‬ ‫ئێستاش نموونەی سوریا و ئێراق خەریكە‬ ‫هەڵبوەشێتەوە‪ ،‬ئەمانە ڕووداوی مێژووین‬ ‫لــە ڕۆژهـــەاڵت یــان ڕۆژئـــاوا بێت‪ .‬لە‬ ‫ڕۆژئاوا بۆ نموونە چیكۆسلۆڤاكیا كاتێك‬ ‫دابەشبوو‪ ،‬تەنیا هۆكار دروستبوونی‬

‫ئەگەر كوردستان توانای ئەوەی هەبێت دەوڵەت بەڕێوەببات و لە‬ ‫ڕووی سیاسی و ئەمنی و ئابوورییەوە پارێزگاری لە هاونیشتمانانی بكات‪،‬‬ ‫دەوڵەتێك بۆ هەموان بە جیاوازیی ئاین و نەتەوەوە دەوڵەتیكی سیکۆالری‬ ‫کە ڕێز لە هەموو پێكهاتەكان بگرێت‪ ،‬ئەوا كارێكی پۆزەتیفە‬

‫شێوەیە نەبێت؛ ئەوا ئەم دابەشبوونە‬ ‫كارێكی بــاش نییە‪ ،‬ئــەو كاتە ئێراق‬ ‫ێ پارچەوە؛ بەڵكو‬ ‫هەر نابێت بە س ‌‬ ‫دەبێت بە شەش بۆ حــەوت پارچە ‪،‬‬ ‫بۆیە ئەگەر كوردستان توانای ئەوەی‬ ‫هەبێت دەوڵـــەت بــەڕێــوەبــبــات و لە‬ ‫ڕووی سیاسی و ئەمنی و ئابوورییەوە‬ ‫پارێزگاری لە هاونیشتمانانی بكات‪،‬‬ ‫دەوڵەتێك بۆ هەموان بە جیاوازیی ئاین‬ ‫و نەتەوەوە دەوڵەتیكی سیکۆالری کە‬ ‫ڕێز لە هەموو پێكهاتەكان بگرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫كارێكی پۆزەتیفە‪ ،‬بەپێچەوانەشەوە‬ ‫ئەگەر هەر لەبەر هۆكاری ئــەوە بێت‬ ‫لە ئێراق جیاببێتەوە چونکە ئەمڕۆ‬ ‫ئێراق دەوڵەتیكی الوازە یا گەندەڵە‬ ‫و دەســتــتــێــوەردانــی دەرەكـــی زۆرە‪،‬‬ ‫ئەوكاتە حاڵەتێكی زۆر مەترسیدارە‬ ‫بۆ هاونیشتمانان دروستدەبێت‪ .‬چونكە‬ ‫هاواڵتیان دووچاری سەرگردانی دەبن‪،‬‬ ‫بگرە كێشەكان قورستر دەبن‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئــەوكــاتــەی كــە نەتوانێت ڕێــگــری و‬ ‫ڕوبــەڕوی گەندەڵی و شەڕی ناوخۆ و‬ ‫تیرۆر ببێتەوە ‪.‬‬ ‫مــن بـــــەردەوام لــەو بــڕوایــەدابــووم‬ ‫سەربەخۆیی شتێكی باشە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئەو كاتەی كە بەهاكانی سیاسەتكردنی‬ ‫لەالی هاواڵتیان ڕوون و شەفافن‪ ،‬چونكە‬

‫سوریا و لیبیاش مۆركی دەوڵەتبونیان‬ ‫لــەدەســتــداوە‪ ،‬لــێــرەدا گرنگە پرسیار‬ ‫لەسەر سیاسەتكردن بكەین لە ئێراق‪،‬‬ ‫پێش ئەوەی پرسیار لەسەر جیاوازیی‬ ‫ئاینی و مەزهەبی یان تایفی بكەین‪،‬‬ ‫هەموومان ئەوە باش دەزانین ئەمریكا لە‬ ‫ئێراق لە دروستكردنی دیموكراسیەتێكی‬ ‫ڕاستەقینە شکستیخوارد‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫ئەمریكا لە پڕۆسەی ئازادكردنی ئێراق‬ ‫لـــــە(‪ )2003‬دەســەاڵتــێــكــی سوننەی‬ ‫دكتاتۆری ڕووخاند‪ ،‬بەاڵم لە جێی ئەو‬ ‫دەسەاڵتیكی شیعەی دامەزراند‪ ،‬ئەو گرفتە‬ ‫كاتێك شیعەكان بڵێن ئێمە زۆرینەی‬ ‫ئێراقین و دەبێت دەوڵەتیكی شیعە‬ ‫دروستبكەین‪ ،‬ئەو دەوڵەتی شیعەگەرایە‬ ‫نابێتە دەوڵەتی ئێراق‪ ،‬سونەكانیش بە‬ ‫هەمانشیوە ئەوا درئەنجامیكی خەیاڵی‬ ‫و وەهمە‪ ،‬لەو حاڵەتەدا كاتێك دەزانن‬ ‫خۆیان لەناو مافیا و گەمەی دەستی‬ ‫دەرەكیدا دەبیننەوە‪ .‬نەبونی دەوڵەتی‬ ‫هەقیقی‪ ،‬وای كرد دارودەستەی ڕژێمی‬ ‫كۆنی بەعس هاوپشتی بكەن لەگەڵ‬ ‫«داعــش»‪ ،‬چونكە ئەگەر دەوڵەتێكی‬ ‫ڕاستەقینە دابمەزرایە‪ ،‬ڕەنگە ئەوانیش‬ ‫ئەو هەڵویست و ڕەفتارانەی ئەمڕۆیان‬ ‫نەبوایە ‪.‬‬

‫مێژوی گفتوگۆ‪/28 :‬اپریل‪2016/‬‬