566

‫حەوت بەڕێوەبەری بانك دراونەتە دادگاو‬ ‫بڕیارەكانیش سلێمانیی نەگرتۆتەوە‬

‫«‬

‫بڕیارەكانی بارزانی بۆ‬ ‫لێپرسینەوەی گەندەڵكاران‬ ‫بەكوێ گەیشتن؟‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )566‬دو شةممة ‪2016/6/6‬‬

‫مەال كرێكار داوادەكات‬ ‫جیهادییەکانی كوردستان خۆیان بەهێز بکەنەوە‬ ‫توێژەرێكی بواری ئیسالمی‪ :‬رەوتی سەلەفی‪-‬جیهادی لەكوردستان‪ ،‬بەهیچ كەسێك نوێ ناكرێتەوە‬

‫چاودێر ‪ -‬تایبەت‬ ‫مەال كرێكار ئەمیری پێشووی ئەنسارولئیسالم‪ ،‬لەنوێترین پەیامیدا‪ ،‬ڕەخنە لەشوێنەكەوتەكانی‬ ‫دەگرێت و دەڵێت "خووی فەیسبوكیان گرتووە و بەزەییان بە چەوسانەوەی ئومەتەكەیاندا نایەتەوە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا موسوڵمانە كوردەكان كە باوەڕیان بەڕەوتی سەلەفی جیهادی لەكوردستان هەیە‪ ،‬چەند‬ ‫بێنازكەوتون و چەند لەژێر تین و فشاردان"‪ .‬ناوبراو لەو گرتە ڤیدیۆیەدا داوای بەهێزكردنەوەو‬ ‫كۆكردنەوەی رەوتەكە دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە توێژەرێكی بواری ئیسالمی‪ ،‬دەڵێت "ئەم ڕەوتە زۆر لەگەڵ كلتوری كوردستان‬ ‫جیاوازە و مێژوو ئەم ڕەوتەی بەجێهێشتووە‪ ،‬بۆیە بەهیچ كەسێك نوێ ناكرێتەوە"‪.‬‬ ‫لەدوای ئازادبونی لەزیندان‪ ،‬مەال كرێكار نوێترین پەیامی ڤیدۆیی خۆی باڵوكردەوە‪ ،‬كە تێیدا‬ ‫باس لەو ڕەوتە دەكات كە شوێنكەوتەی ئەون و دەڵێت " لەماوەی سااڵنی ڕابردودا هەوڵمدەدا‬ ‫پاكتان بكەمەوە لە خو‌وڕەوشتی پاڵتاك‪ ،‬بەاڵم ئێستا خو‌وڕەوشتی فەیسبوكتان گرتووە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫نەبەزەییتان بەخۆتاندا دێتەوە و نەبەزەییتان بەئومەتەكەتاندا دێتەوە‪ ،‬كە لەهەموو الیەكەوە ژێرپێ‬ ‫دەنرێت و دەچەوسێندرێتەوە‪.‬‬

‫جموجۆڵە سیاسییەكانی‬ ‫هەرێم دەستپێدەكەنەوە‬ ‫"پارتی لە بەرنامەیدایە‬ ‫سەردانی الیەنە سیاسییەكان بكات"‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی لە‪17‬ی ئایاری ئەمساڵدا لەشاری‬ ‫سلێمانی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان ‌و‬ ‫بزوتنەوەی گــۆڕان‪ ،‬رێككەوتنێكی سیاسییان‬ ‫واژۆكــرد‪ ،‬بڕیارە لەئایندەیەكی نزیكدا هەردوال‬ ‫بۆ تاوتوێكردنی سەركردایەتییەكی هاوبەش‬ ‫كۆببنەوە‪.‬‬ ‫ئــەنــدامــێــكــی ســەركــردایــەتــیــی یەكێتی‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬لــەم هەفتەیەدا جموجۆڵە‬ ‫سیاسییەكان دەستپێدەكەنەوە و بەرپرسێكی‬ ‫پارتیش دەڵێت "نابێت سەردانی یەكێتی بۆ الی‬ ‫پارتی بەكارێكی نامۆ لێكبدرێتەوە"‪ ،‬و هەبونی‬ ‫رێككەوتنێكی نوێی ستراتیژیش لەنێوان هەردو‬ ‫حزبدا بە كارێكی پێویست بۆ ئــەم قۆناغە‬ ‫دەزانێت‪.‬‬

‫لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬فــارس نــەوڕۆڵــی وتەبێژی‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتیی پارتی لەپارێزگای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بۆ (چاودێر)‪ ،‬وتی "بەالی ئێمەوە‬ ‫ســەردانــی یەكێتی بــۆ الی پــارتــی یاخود‬ ‫بەپێچەوانەوە نابێت بە كارێكی نامۆ لێكبدرێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە پــارتــی‌و یەكێتی پەیوەندییەكی‬ ‫لەمێژینەیان هەیە لەهاوپەیمانی‌و هاوكاری‌و‬ ‫رێككەوتن‌و ئیدارەدانی هاوبەش لەشاخ‌و لەشارو‬ ‫پارلەمانیشدا‪ ،‬بۆیە یەكێتی كە سەردانی پارتی‬ ‫دەكات‪ ،‬بۆ الی دۆست‌و هاوكارەكەی پێشتری‬ ‫دەچێت‪ ،‬چونكە لەقۆناغێكی گرنگدا رێككەوتنی‬ ‫ستراتیژی لەنێوانیاندا هەبو"‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ئاالن وودس‬ ‫بیرمەندی ماركسیستی بریتانی‪:‬‬

‫هەرێمی كوردستان‬ ‫بۆتە بارمتەی‬ ‫كۆمپانیا نەوتییەكان‬

‫مستەفا زەڵمی‬ ‫وەك زانا كۆچی‬ ‫دوایی كرد‬

‫ئەوەی دووپێ‬ ‫بێ دوژمنە‬ ‫ڕەخنەیەکی نوێ لە‬ ‫مەزرای ئاژەاڵن‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )566‬دو شةممة ‪2016/6/6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال كرێكار داوادەكات رەوتی سەلەفی‪-‬جیهادی‬ ‫لەكوردستان خۆی بەهێزبكاتەوە‬ ‫توێژەرێكی بواری ئیسالمی‪ :‬رەوتی سەلەفی‪-‬جیهادی لەكوردستان‪ ،‬بەهیچ كەسێك نوێ ناكرێتەوە‬ ‫چاودێر ‪ -‬تایبەت‬ ‫مـــەال كــرێــكــار ئــەمــیــری پــێــشــووی‬ ‫ئەنسارولئیسالم‪ ،‬لەنوێترین پەیامیدا‪،‬‬ ‫ڕەخنە لەشوێنەكەوتەكانی دەگرێت و‬ ‫دەڵێت «خــووی فەیسبوكیان گرتووە و‬ ‫بەزەییان بە چەوسانەوەی ئومەتەكەیاندا‬ ‫نایەتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا موسوڵمانە كوردەكان‬ ‫كە باوەڕیان بەڕەوتی سەلەفی جیهادی‬ ‫لەكوردستان هەیە‪ ،‬چەند بێنازكەوتون و‬ ‫چەند لەژێر تین و فشاردان»‪.‬‬ ‫نــاوبــراو لــەو گرتە ڤیدیۆیەدا داوای‬ ‫بــەهــێــزكــردنــەوەو كــۆكــردنــەوەی دوب ــارە‬

‫رەوتەكەی خۆی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە توێژەرێكی بواری ئیسالمی‪،‬‬ ‫دەڵێت «ئەم ڕەوتــە زۆر لەگەڵ كلتوری‬ ‫كوردستان جیاوازە و مێژوو ئەم ڕەوتەی‬ ‫بەجێهێشتووە‪ ،‬بۆیە بەهیچ كەسێك نوێ‬ ‫ناكرێتەوە»‪.‬‬ ‫لــــەدوای ئــازادبــونــی لــەزیــنــدان‪ ،‬مەال‬ ‫كرێكار نوێترین پەیامی ڤیدۆیی خۆی‬ ‫بــاوكــردەوە‪ ،‬كە تێیدا بــاس لــەو ڕەوتــە‬ ‫دەكات كە شوێنكەوتەی ئەون و دەڵێت «‬ ‫لەماوەی سااڵنی ڕابردودا هەوڵمدەدا پاكتان‬ ‫بكەمەوە لە خو‌وڕەوشتی پاڵتاك‪ ،‬بەاڵم‬

‫ئێستا خو‌وڕەوشتی فەیسبوكتان گرتووە‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا نەبەزەییتان بەخۆتاندا دێتەوە‬ ‫و نەبەزەییتان بەئومەتەكەتاندا دێتەوە‪،‬‬ ‫كە لەهەموو الیەكەوە ژێرپێ دەنرێت و‬ ‫دەچەوسێندرێتەوە‪ ،‬هیچ كەسێك رێسای‬ ‫جەنگ لەگەڵ موسوڵمانان ڕەچاوناكات»‬ ‫مەال كرێكار‪ ،‬نمونەی چەوساندنەوەی‬ ‫موسوڵمانانی چەند ناوچەیەك باسدەكات و‬ ‫لەناویاندا باس لە حەشركردنی موسوڵمانە‬ ‫كوردەكان كە باوەڕیان بەخەتی سەلەفی‬ ‫جیهادی لەكوردستان هەیەو دەشڵێت‬ ‫«چەند بێناز كەوتوون‪ ،‬چەند هەتیون‪،‬‬

‫چەند پەرتەوازەن‪ ،‬چەند بێدەنگن‪ ،‬چەند‬ ‫لەژێر تین و فشاردان»‪.‬‬ ‫هــاوكــات داوادەكـــــات جــارێــكــی دیك‬ ‫رەوتەكەی خۆیان كۆبكاتەوەو بچنە دەوری‬ ‫پەیامەكانی مەال كرێكار‪ ،‬تا وەك خۆی باسی‬ ‫دەكات دەیەوێت ئەو رەوتە بەهێزبكاتەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە توێژەرێكی بواری ئیسالمی‪،‬‬ ‫لەلێدوانێكیدا بۆ «چاودێر» ڕایگەیاند‪،‬‬ ‫ئــەو فــۆڕمــە ئیسالمییەی كــە تائێستا‬ ‫بونی هەبووە‪ ،‬بەجیهادی و ناجیهادی و‬ ‫حزبیشەوە‪ ،‬خەریكە كۆتایی دێــت‪ ،‬واتە‬ ‫تاكو ئێستا توانیویانە ئیش بكەن‪ ،‬بەاڵم‬

‫لەئێستاوە بەو شێوازە ناڕوات‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫بەردەوامبوون پێویستیان بە فۆڕمێكی دیكە‬ ‫هەیە بەشێوەیەكی مەدەنی و مەعریفی و‬ ‫ئەكادیمی‪.‬‬ ‫مەسعود عەبدولخالق باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫پێشتر ئــەو جــۆرە حیزب و الیەنانەیان‬ ‫بینیوە كە لــەالیــەن واڵتــانــەوە ئاڕاستە‬ ‫كراون‪ ،‬بۆ نمونە سەلەفییەكانی كوردستان‬ ‫لەالیەن سعودیەوە ئاڕاستە دەكرێن‪ ،‬هاوكات‬ ‫سەلەفییە جیهادییەكانیش بەشێوەیەكی‬ ‫ناڕاستەوخۆ تاڵیبان و داعش ئاڕاستەیان‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫ئەو توێژەرە ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬مێژوو‬ ‫ئەو ڕەوتەی بەجێهێشت‪ ،‬بۆیە ئەو رەوتە‬ ‫بەهیچ كەسێك نوێ ناكرێتەوە‪ ،‬هاوكات‬ ‫ئەم ڕەوتە زۆر نامۆیە بەكوردستان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەدیوێكی دیكەدا‪ ،‬بونی داعش‌و ئامادەگییان‬ ‫لە كوردستان‪ ،‬لەخزمەتی كوردستاندایە‪،‬‬ ‫چونكە ڕێكەوتننامەی سایكس بیكۆی‬ ‫سەرلەبەر تێكداوە‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشدا بونی‬ ‫داعــش لەناو خــۆدا زیانی هەیە و نابێ‬ ‫لێبگەڕێین ئەو جیهادییانە گەشە بكەن‌و‬ ‫رێگەیان پێبدرێت‌و رێگایان بۆ خۆشبكرێت‪.‬‬

‫تەقینەوەكەی ئامەد‬ ‫«ئێمەش هیچمان زیاتر نیە لەوان»‬ ‫هونەر عەدنان‬ ‫ساڵیك لــەمــەوبــەر لــە‪2016-6-5‬چــەنــد‬ ‫تەقینەوەیەكی بەهێز ئاپۆڕای خەڵكی ئامەد‌و‬ ‫الیەنگرانی هەدەپەی كردە ئامانج‪.‬‬ ‫لـــەو هــەوڵــە ق ــێ ــزەون ــەدا كــە داعــش‬ ‫بەرپرسیارییەتی ئەو كارە تیرۆرستییەی‬ ‫خستە ئەستۆی خۆی‪ ،‬نزیكەی ‪ ٧‬شەهیدو‬ ‫زیاتر لە دەیان بریندار غەلقانی خوێن بوون‪،‬‬ ‫هەڵبەتە ئەو هەوڵە نەزۆكەیان بۆ شكست‬ ‫پێهێنانی ئامانجە لە مێژینەكانی گەلی‬ ‫كورد بوو لە باكور‪ ،‬چونكە سەرهەڵدانی‬ ‫بزوتنەوەیكی ئاشتی خواز بەناوی هەدەپەوە‪،‬‬ ‫كە بانگەشەی ئاشتی‌و دیموكراسی هەلگرتبوو‬ ‫بۆ تــەواوی گەلە ژێردەستەكانی توركیا‪،‬‬ ‫نــەیــارو دوژمنانی ئ ــازادی تووشی شۆكو‬ ‫هیستریا كردبوو‪ ،‬بۆیە هەموو هەوڵێكیان‬ ‫دەخستە گــەڕ بۆ شكست پێهێنانی ئەو‬ ‫هێزە ئاشتی خوازە‪.‬ئەو رۆژە دواین رۆژی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردنی پارلەمانی توركیا‬ ‫بوو‪ ،‬كە گەورەترین گردبوونەوەی جەماوەری‬ ‫بۆ رێكخرابوو لە شاری ئامەد‪ ،‬لەو ئاهەنگەدا‬ ‫هاوسەرۆكی هەدەپە سەالحەدین دەمیرتاش‌و‬ ‫مەال بەختیار بەرپرسی كارگێڕی یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی كوردستان‌و وەفدی یاوەری لەگەڵ‬ ‫پالێوراوانی هەدەپە لە ئامەد‌و بەرپرسو‬ ‫نوێنەرەكانی هەدەپەو دەبەپە ئامادەییان‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫ئەوەی مەبەستمە‌و دەمــەوێ ڕوداوەكــەو‬ ‫هەڵوێستی بەڕێز مەالبەختیار لەو رۆژەدا‬ ‫وەكــو خــۆی بگەیەنم وەكــو شایەد حاڵی‬ ‫ئامادەبوونی ئەورۆژە‪.‬‬ ‫بۆچی مەالبەختیار بڕیاریدا بەشداری ئەو‬ ‫رۆژە بكات؟‬ ‫دوای نــاردنــی شاندێكی یەكێتی بۆ‬ ‫پاڵپشتی‌و هاوكاریكردنی براكانیان لە‬ ‫باكور‪ ،‬بەردەوامبوونی ئەو هەوڵە نەتەویی‬ ‫وسیاسییە هەم لە ڕاگەیاندنەكانی یەكێتی‌و‬ ‫هەمیش بەپاڵپشتیكردنی مادی‌و مەعنەوی‬ ‫بۆ سەرخستنی هەدەپە لە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫توركیادا‪.‬‬ ‫كاتێك شاندی یەكێتی گەیشتە باكور‪،‬‬ ‫بەگەرمی‌و خۆشحاڵییەوە لەالیەن بەرپرسانی‬ ‫هەدەپەوە پێشوازیان لێكرا‪ ،‬دواتر دابەشی‬ ‫سەر شارەكان كران بەشێوەی گروپ رۆژانە‬ ‫هــاوكــاربــوون لە بانگەشەكردنی دروش ـم‌و‬ ‫سیاسەتەكانی هــەدەپــە لــە شــارەكــانــی‬ ‫توركیادا‪.‬ئەو شاندەی یەكێتی هەریەكەو‬

‫وتارەکەی مەال بەختیار چەند گرنگ‬ ‫و مێژویی بوو‪ ،‬ئەوەندەش مەترسیدار‬ ‫بوو بۆسەر گیانی مەال بەختیار‪ ،‬چونكە‬ ‫لە توركیا هەركەسێك باسی ئەو‬ ‫مەسەلەیە بكات توشی لێپیچینەوەو‬ ‫گیران دەبێت‬

‫تەقینەوەکەی ناو کۆبونەوە جەماوەرییەکەی ساڵی رابردووی هەدەپە لە ئامەد‬ ‫بەپێی شــارەزایــی خــۆی لــە بــوارێــكــدا‪،‬‬ ‫رۆژانــــەش بەپێی ڕێــنــمــای بــەردەوامــی‬ ‫بەرپرسان‌و كاندیدانی هەدەپە لە كاركردن‌و‬ ‫جموجۆڵدابوون‪ ،‬هەڵبەتە قسەی زۆر دەكرا‬ ‫لەسەر ناردنی ئەو شاندەو پاڵپشتیكردنی‬ ‫یەكێتی بۆ هەدەپە‪ ،‬لێرەو لەوێ كەسانێك‬ ‫بەتێڕوانینێكی كورتبینانەوە بیركردنەوەیەكی‬ ‫تەسكی حیزبیانە قسەی لەوە بارەوە دەكرد‪،‬‬ ‫بۆیە گرینگی ئەو هەوڵەی یەكێتی دواجار‬ ‫بیندرا تا چەند توانی شوێنی خۆی بگرێت‪،‬‬ ‫ڕێنماییەكانی بەرپرسی كارگێڕی یەكێتی‬ ‫نیشتیمانی كوردستانیش بەردەوامیان هەبوو‪.‬‬ ‫چەند ڕۆژێــك پێش ئاهەنگەكەی شاری‬ ‫ئامەد‪ ،‬بەرپرسانی هەدەپە پێیانڕاگەیاندین‬ ‫حــەزدەكــەن كە بەڕێز مەالبەختیار وەكو‬ ‫دووپاتكردنەوەی پاڵپشتییەكانی یەكێتی بۆ‬ ‫هەدەپە بەشداربێت لەو ئاهەنگە گەورەی‬ ‫ئــامــەد‪ ،‬كە دوایــن رۆژ‌و دوایــن ئاهەنگی‬ ‫هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی توركیا‬ ‫دەبێت‪.‬ئەوەبوو هەڤااڵن پەیامەكەیان گەیاند‌و‬ ‫بەڕێز دەمیرتاشیش لەسەر خەت بوو لەگەڵ‬ ‫بەڕێزیان‪.‬‬ ‫بۆیە دواجار مەالبەختیار بەخۆشحالیەوە‬ ‫ڕەزامــەنــدی پیشاندا بۆ ئــامــادەبــوون لەو‬ ‫ئاهەنگە گرینگە‌و بەوتارێك بتوانێت سەرنجی‬ ‫نەیارانی كورد ڕابكێشێت كە ئێمە شانبەشانی‬ ‫یەكتری هێز ناتوانێت شكستمان پێبێنێت‪،‬‬ ‫ئەگەر خواستەكانیشمان دوابكەون بەاڵم‬ ‫هەرگیز سڵ ناكەینەوە لەبەدەستهێنانیان‪.‬‬ ‫دواتر لەگەڵ هەرێمی كەمال ئاغاو شاندێكی‬ ‫یــاوەریــان بەڕێكەوتن بۆ بــاوكــور‪ ،‬پاشان‬ ‫ئێمەش لەگەڵ شاندێكی هەدەپە بــەرەو‬

‫پیریانەوە چووین‪ ،‬دواتر لەالیەن دەمیرتاش‌و‬ ‫بەرپرسانی هــەدەپــەوە پێشوازیلێكراو‪،‬‬ ‫لەالیەن دەمیرتاشەوە نیوەڕۆخوانێك ڕێكخرا‪،‬‬ ‫پاشان بەڕێكەوتین بۆ شوێنی حەوانەوە بۆ‬ ‫خۆئامادكردن بۆ ئاهەنگەكە كە كاتژمێر ‪٥‬‬ ‫ئێوارە دەستی پێدەكرد‪.‬‬ ‫كاتێك نزیك دەبووینەوە لە ساتەكانی‬ ‫دەسپێكردنی ئاهەنگەكە‪ ،‬پۆل پۆل لە خەڵك‬ ‫بەگڕوتینەوە‌و بەهۆتاف وتنی بژی كورد بژی‬ ‫هەدەپەو‌و عبدواڵ ئۆجەالن بەرەی شوێنی‬ ‫ئاهەنگەكە بەڕێدەكەوتن‪ ،‬ئێمەش لەگەڵ‬ ‫شاندی هەدەپەو كاندیدەكانیان بەپاسێكی‬ ‫گــەورەی هەدەپە بەناو ئاپۆرا جەماوەردا‬ ‫لەناو شەقامەكانی ئامەد‪ ،‬بەدڵخۆشی‌و ورەی‬ ‫بەرزەوە بەرەو شوێنی مەبەست ڕێماندەكرد‪.‬‬ ‫كاتی ئەنجامدانی تەقینەوەكە‬ ‫ئەوكاتەی گەیشتینە شوێنی ئاهەنگەكە‪،‬‬ ‫ئاپۆڕای خەڵك لە چاوەڕوانی ئێمەدا بوون‪،‬‬ ‫ئێمە بانگێشتی ســەر مەنەسەكە كراین‌و‬ ‫لەالیەن ئاپۆڕای خەڵكەوە بەگڕوتینێكی‬ ‫كوردانەوە پێمان دڵخۆش‌و هەستمان بەو‬ ‫رۆحــە نیشتیمانی‌و پێشوازیە گەرمەی‬ ‫ئەوانمان دەكرد‪.‬كاتێك كاك بەختیار دەستی‬ ‫بەوتاردان كرد‪ ،‬بەڕێز دەمیرتاش لە پشتی‬ ‫مەنەسەكەوە بــوو‪ ،‬لەبەر جۆشوخرۆشی‬ ‫خەڵكەكە نــەیــدەتــوانــی لــە سەیارەكانی‬ ‫دابەزێت‪.‬‬ ‫سەرەتای دەسپێكی ئاهەنگەكە كاتێك‬ ‫بەڕێز مەالبەختیار وتــارەكــەی پێشكەش‬ ‫كرد‪ ،‬بەشێكی زۆری باشور چاوەڕوانی ئەو‬ ‫وتارە بوون‪ ،‬كاتێك كاك بەختیار دەستی‬

‫بەوتاردان كردو باسی زەرورەتــی ئاشتیو‬ ‫دیموكراسی كرد بۆ توركیا‪،‬‬ ‫ئەوەی جێگای گرینگو سەرنج بوو بەڕێزیان‬ ‫داوای ئازادكردنی بەڕێز ئۆجەالن كرد‪ ،‬داوای‬ ‫كرد هەر زووە كە توركیا بگەڕێتەوە سەر‬ ‫مێزی دیالۆگو گفتوگۆكردن لەگەڵ كورد بۆ‬ ‫گەیشتن بەڕێگا چارەسەری دیموكراسی‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئەم وتارە چەند گرینگو مێژووی‬ ‫بوو‪ ،‬ئەوەندەش خەتەر بوو بۆسەر گیانی‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬چونكە بەپێی یاسای توركیا‬ ‫هەركەسێك باسی ئــەو مەسەلەیە بكات‬ ‫توشی لێپیچینەوەو گیران دەبێت‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی تاوەكو ئێستاش پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان»پەكەكە»و رێبەرەكەیان عەبدواڵ‬ ‫ئۆجەالن لەلیستی تــیــرۆردان! لەوكاتەدا‬ ‫ئاپۆڕای جەماوەر بەیاك دەنــگ هاواریان‬ ‫دەكرد بژی ئاپۆ‪ ،‬ئازادكردنی ئاپۆ‪....‬‬ ‫پــاشــان كاندیدەكانی هــەدەپــە خۆیان‬ ‫ناساند‌و بەچەند پەیڤێك باسی خۆیان‌و‬ ‫سیاسەتی هەدەپەیان كرد‪.‬‬ ‫دوایـــن وتـــار بــەڕێــز دەمــیــرتــاش بــوو‪،‬‬ ‫خەڵكەكە هەمووی چاوەڕێی سەركردە گەنج‌و‬ ‫كارێزماكەیان دەكــرد‪ ،‬لەوكاتەدا دەنگێكی‬ ‫بەهێز لــەدوورەوە هات‪ ،‬سەرپەرشتیارانی‬ ‫ئاهەنگەكە ویستیان دۆخــەكــە كۆنترۆڵ‬ ‫بكەن‌و ئاهەنگەكە بەرەو ئاڵۆز بوون نەچێت‌و‬ ‫مــەرامــی نەیارانی كــورد نەپێكرێت‪ ،‬لەو‬ ‫كاتەدا تەنها كاك بەختیارو هەرێمی كامال‬ ‫ئاغاو چەند كسێكی ئێمە لەسەر مەنەسەكە‬ ‫مابوون لەگەڵ كاندیدانی هەدەپە‪ ،‬ئەوەبوو‬ ‫لەگەڵ گوێبیستی ئــەو دەنگە خێرا من‬ ‫ڕامكرد بۆ الی كاك بەختیار‌و هەڤااڵن‪ ،‬ئەو‬

‫كاتەی من گەیشتمە الی ئەوان‪ ،‬بۆ دووەم‬ ‫جار تەقینەوەی دووەم ڕوویــدا كە چەند‬ ‫سەد مەترێك لە مەنەسەكەوە دوور بوو‪،‬‬ ‫ئەوەبوو كە هەڤاڵ فەلكناس‌و هەڤااڵنیتر‬ ‫هاتن بۆالمان‌و پێیان ڕاگەیاندین كە دۆخەكە‬ ‫زۆر مەترسیدارەو بەزوترین كات ئەو شوێنە‬ ‫چۆڵ بكەین‪ ،‬چونكە بەڕێز دەمیرتاش لەو‬ ‫كاتە ئەوشوێنەی جێهێشت‌و داوایكردبوو‬ ‫كە ئێمێش دووربكەوینەوە‪ ،‬چونكە زانیاری‬ ‫هاتبوو كە زیاتر لە پێنج تەقینەوە لەو‬ ‫شوێنە هەیە‪.‬منیش بەرگوێی كاك بەختیاردا‬ ‫وتــم‪:‬چــی بكەین كــاك بەختیار‪ ،‬ئەویش‬ ‫وتی‪»:‬ئێمەش هیچمان زیاتر نیە لەو خەڵكە‪،‬‬ ‫هەركاتێك ئــەوان ڕۆیشتن‪ ،‬ئێمەش ئەو‬ ‫شوێنە جێدەهێڵین‪».‬‬ ‫دوای چەندجارێك لە هەڤااڵنی هەدەپە‬ ‫هاتن بۆالمان‌و كەدەبێت بەزووترین كات‬ ‫ئەوشوێنە جێبهێڵێین بەهۆی مەترسیی زیاتری‬ ‫تەقینەوە‪ ،‬دواتر ئاوان سەرمەنەسەكەیان‬ ‫چۆڵكردوو‪ ،‬داوایــان لە خەڵكەكە كرد ئەو‬ ‫شوێنە جێبهێڵن بەمەبەستی سەالمەتی‬ ‫گیانیان‪.‬پاشان ئێمەش هەوڵماندا لەوشوێنە‬ ‫دووربكەوینەوە‪ ،‬لەوكاتەدا پۆلیسی تورك‬ ‫بەگازی فرمێسك ڕژێن هێرشی كردە سەر‬ ‫خەڵكەكەو ئێمەش بێبەش نەبووین لەو‬ ‫هێرشە‪ ٣ ،‬لــەو گــازە فرمێسك ڕژێنانە‬ ‫كەوتنە ناو قافلەكەی ئێمەوە‪ ،‬هەندێك لە‬ ‫هەڤاڵەكانمان تووشی كەوتن‌و دۆخێكێكی‬ ‫خراپ بوون‪ ،‬بەاڵم كاك بەختیار هەر پشوو‬ ‫درێژبوو پێی وتین كە خۆڕاگر بین‌و مامەڵە‬ ‫لەگەڵ بارودۆخەكە بكەین‪ ،‬بۆیە ئێمەش‬ ‫لەگەڵ خەڵكەكە دەبــوا بەناو باخچەیەكی‬

‫تەنیشت ئاهەنگەكە هــەوڵــی پاراستنی‬ ‫خۆماندابا‪ ،‬بۆیە لەگەڵ هەڤاڵێكم توانیمان‬ ‫كاك بەختیار بەسەر پەرژینی باخەكەدا باز‬ ‫بدەین‌و خۆمان بگەینەوە شوێنی سەالمەت‪.‬‬ ‫دوای بەڕێكردنی هەڤااڵن ئێمە بەشێك‬ ‫لە هەڤاڵەكانمان گەڕایینەوە بۆ شوێنی‬ ‫تەقینەوەكەو شانبەشانی هەڤااڵنی هەدەپە‬ ‫هاوكاربووین بۆ دوورخستنەوەی خەڵكەكەو‬ ‫پاشانیش گەڕایینەوە بۆ ناوەندی سەرەكی‬ ‫هەدەپە‪.‬‬ ‫دوایئەوە بەڕێز مەالبەختیار پەیوەندی‬ ‫بــەدەمــیــرتــاشــەوەكــرد بــۆ كۆنترۆڵكردنی‬ ‫دۆخەكەو‪ ،‬هێوركردنەوەی توڕەیی خەڵكەكە‪،‬‬ ‫چونكە هــەر پەرچەكردارێك لــەو كاتەدا‬ ‫لە بــەرژەوەنــدی هەدەپە نەبوو‪ ،‬ئەوەبوو‬ ‫دەمیرتاش وتارێكی پێشكەش لەبەردەم‬ ‫جەماووەرەكەداو داوایكرد كە پشو درێژبن‌و‬ ‫تۆڵەی خوێنی ئەو شەهیدانە بەدەنگەكانیان‬ ‫لە ئاكپارتی خوێنمژ بكەنەوە‪.‬‬ ‫تــۆڵــەی ئـــەو شــەهــیــدە ســەربــەرزانــە‬ ‫بەبەدەست هێنانی ‪ ٨٠‬كورسی پەرلەمانی‬ ‫توركیای لێكەوتەوە‪ ،‬وە نــاویــان چــووە‬ ‫مێژووە بۆ خۆبەختكردن لەپێناو نیشتیمان‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئاكەپە هــەزمــی ئــەو سەركەوتنە‬ ‫گرینگەو مێژوییەی كوردی نەكردو دواجار‬ ‫بینیمان چ غەدرێكی لــە هــەدەپــە كــردو‬ ‫هەڵبژاردنەكەی دووبارە كردەوەو‌و بەزەبری‬ ‫هێزو شەڕ جارێكیتر خۆی سەپاندەوە بەسەر‬ ‫توركیادا!!‪.‬بەاڵم نەیتوانی ئیرادەی كورد‬ ‫لەناو ببات‪ ،‬بەڵكو ئێمەی سورتركردەوە‬ ‫لەسەر بەدەستهێنانی مافە لەمێژینەكانمان‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )566‬دو شةممة ‪2016/6/6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫جموجۆڵە سیاسییەكانی هەرێم دەستپێدەكەنەوە‬ ‫«پارتی لە بەرنامەیدایە سەردانی الیەنە سیاسییەكان بكات»‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی لە‪17‬ی ئایاری ئەمساڵدا‬ ‫لەشاری سلێمانی یەكێتیی نیشتیمانیی‬ ‫كــوردســتــان ‌و بــزوتــنــەوەی گــۆڕان‪،‬‬ ‫رێككەوتنێكی سیاسییان واژۆكــرد‪،‬‬ ‫بڕیارە لەئایندەیەكی نزیكدا هەردوال‬ ‫بۆ تاوتوێكردنی سەركردایەتییەكی‬ ‫هــاوبــەش كــۆبــبــنــەوەو هەماهەنگی‬ ‫زیاتری یەكتری بكەن‪ .‬ئەندامێكی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتی ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫لەم هەفتەیەدا جموجۆڵە سیاسییەكان‬ ‫دەستپێدەكەنەوەو پێویستە بەزویی‬ ‫لــیــژنــە هــاوبــەشــەكــانــی هــــەردوال‬ ‫پێكبهێندرێت‪ .‬بەرپرسێكی پارتیش‬ ‫دەڵــێــت «نابێت ســەردانــی یەكێتی‬ ‫بــۆ الی پــارتــی بــەكــارێــكــی نامۆ‬ ‫لێكبدرێتەوە»‪،‬و هەبونی رێككەوتنێكی‬ ‫نوێی ستراتیژیش لەنێوان هەردو حزبدا‬ ‫بە كارێكی پێویست بۆ ئەم قۆناغە‬ ‫دەزانێت‪.‬‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان كۆدەبنەوە‬ ‫بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬ئەگەرێكی‬ ‫بەهێز لــەئــارادایــە لــەم هەفتەیەدا‪،‬‬ ‫یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان لەئاستێكی‬ ‫بااڵ كۆببنەوەو تاوتوێی پێكهێنانی‬ ‫ســەركــردایــەتــیــیــە هــاوبــەشــەكــەی‬ ‫نــێــوانــیــان بــكــەن‪ ،‬لــەرێــگــەی ئــەو‬ ‫سەركردایەتییەشەوە دەیانەوێت دەست‬ ‫بەگفتوگۆكانیان بكەن لەگەڵ الیەنەكان‬ ‫بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەوانەش تاوتوێكردنی‬ ‫پرسەكانی كاراكردنەوەی پارلەمانی‬ ‫كوردستان‌و تواندنەوەی بەستەڵەكی‬ ‫سیاسیی نــێــوان بەشێك لەالیەنە‬ ‫سیاسییەكان‌و چارەسەركردنی قەیرانی‬ ‫دارایی‌و موچەی فەرمانبەرانی هەرێم‪.‬‬

‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی‪:‬‬ ‫پەراوێزخستنی هەر الیەنێك زیان‬ ‫بەدۆخی ئێستای هەرێم دەگەیەنێت‬

‫وتەبێژی پارتی لەسلێمانی‪ :‬پێویستمان‬ ‫بە رێككەوتنێكی نوێی ستراتیژی نێوان‬ ‫یەكێتی و پارتی هەیە‬ ‫« لەم هەفتەیەدا دەست‬ ‫بەجموجۆڵە سیاسییەكان‬ ‫دەكرێتەوە»‬ ‫لــــەوبــــارەیــــەوە‪ ،‬ئــەنــدامــێــكــی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێـتی‪ ،‬بە(چاودێر)‬ ‫ی راگەیاند‪ ،‬لەم هەفتەیەدا دەست‬ ‫بەجموجۆڵە سیاسییەكان دەكرێتەوەو‬ ‫دەبێت یەكێتی‌و گــۆڕان هەوڵبدەن‬ ‫بــۆ دەســتــبــەكــاربــونــی لــیــژنــەكــان‌و‬ ‫میكانیزمی شێوازی دروستكردنەكەی‬ ‫ئاشكرابكرێت‪.‬‬ ‫ســـامـــان گـــەرمـــیـــانـــی‪ ،‬وتــیــشــی‬ ‫«پێشبینیدەكەم ســەردانــی الیەنە‬

‫سیاسییەكان بكرێت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ســەرەتــا لیژنەیەك پێكدێت‌و دواتــر‬ ‫نازانم میكانیزمی لیژنەكانی تر چۆن‬ ‫دەبێت لەنێوان یەكێتی‌و گۆڕاندا»‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەدەنــگــۆی ســەردانــی‬ ‫یەكێتی بۆ الی پــارتــی‪ ،‬كە هێشتا‬ ‫دیــار نییە یەكێتی لەگەڵ گۆڕاندا‬ ‫دەچنە الی پارتی یان نا‪ ،‬ناوبراو‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬مەبەستی سەرەكیی‬ ‫سەردانەكە ئەوەیە‪ ،‬كە دەبێت هەمو‬ ‫الیەنەكان چ پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕان‌و‬ ‫ئەوانەی دیكەش‪ ،‬پێویستە هەمویان‬ ‫پێكەوە لەم قۆناغەدا‪ ،‬بەرپرسیارێتی‬

‫هەڵگبرن‪ ،‬چونكە پەراوێزخستنی هەر‬ ‫الیەنێك زیان بەدۆخی ئێستای هەرێم‬ ‫دەگەیەنێت‌و گرنگ ئەوەیە لەپێناوی‬ ‫یەكدەنگی‌و یەكڕیزیی كورد هەوڵەكان‬ ‫بخرێنەوەگەڕ‪ ،‬بۆ ئــەوەش یەكێتی‬ ‫هەوڵی خۆی دەدات‪.‬‬ ‫پارتی‪ :‬یەكێتی دێتە الی‬ ‫دۆستەكەی خۆی‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬وتەبێژی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیی پارتی لەپارێزگای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بۆ (چاودێر)‪ ،‬وتی «بەالی‬ ‫ئێمەوە سەردانی یەكێتی بۆ الی پارتی‬ ‫یاخود بەپێچەوانەوە نابێت بە كارێكی‬ ‫نامۆ لێكبدرێتەوە‪ ،‬چونكە پارتی‌و‬ ‫یەكێتی پەیوەندییەكی لەمێژینەیان‬ ‫هــەیــە لــەهــاوپــەیــمــانـی‌و هــاوكــاری‌و‬ ‫رێــكــكــەوتـن‌و ئــیــدارەدانــی هــاوبــەش‬ ‫لەشاخ‌و لەشارو پارلەمانیشدا‪ ،‬بۆیە‬ ‫یەكێتی كە سەردانی پارتی دەكات‪،‬‬ ‫بۆ الی دۆست‌و هاوكارەكەی پێشتری‬ ‫دەچێت‪ ،‬چونكە لەقۆناغێكی گرنگدا‬

‫رێككەوتنی ستراتیژی لەنێوانیاندا‬ ‫هــەبــو‪ ،‬هــەم بــۆ ژێرخانی ئــابــوری‌و‬ ‫هەمیش بۆ كۆمەڵی كوردستان ئەو‬ ‫رێكەوتننامەیە‪ ،‬گرنگیی تایبەتی خۆی‬ ‫هەبوە»‪.‬‬ ‫فـــارس نــەوڕۆڵــی‪ ،‬نــەیــشــاردەوە‪،‬‬ ‫ســەردانــەكــانــی یــەكــێــت ـی‌و پــارتــی‬ ‫بــەردەوامــبــن بــاشــە‪ ،‬لــەبــەرئــەوەی‬ ‫هەمیشە پڕۆسەی سیاسی پێویستی‬ ‫بــەو جــۆرە ســەردانــانــە هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫سەردانە چاوەڕوانكراوەكەی یەكێتی‬ ‫بۆ الی پارتی بۆ قسەكردن لەسەر ئەم‬ ‫دۆخەی ئێستا هەنگاوێكی باشە‪.‬‬ ‫چارەنوسی لیژنەی هەمواری‬ ‫رێككەوتننامەی ستراتیژی‬ ‫دەربــارەی كارەكانی ئەو لیژنەیەی‬ ‫پێشتر لەنێوان یەكێتی‌و پارتی بۆ‬ ‫هــەمــواركــردنــەوەی رێكەوتننامەی‬ ‫ستراتیژی پێكهاتبو‪ ،‬نەوڕۆڵی وتی‬ ‫«نازانم كارەكانی بەكوێ گەیشتوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێموایە ئێستا بنەماكانی ئەو‬ ‫رێككەوتننامەیە مــاوە كــاری لەسەر‬ ‫بكرێت‌و دەكــرێــت بەشێوازێكی تر‬ ‫فراوانترو گەورەتر بكرێت‪ ،‬بەاڵم باشترە‬ ‫یەكێتی‌و پارتی‌و هێزە سیاسییەكانی‬ ‫تر‪ ،‬لەسەر رێككەوتنێكی تری ستراتیژی‬ ‫رێكبكەون‪ ،‬بۆ ئەم قۆناغەو دەكرێت‬ ‫رێككەوتنی ستراتیژیی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫لەفۆرمێكی تردا دابڕێژرێتەوە»‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوەی ئایا پارتی بەرنامەی‬ ‫هەیە بۆ سەردانی الیەنە سیاسییەكان‬

‫بۆ نەهێشتنی ئەو دۆخە چەقبەستوەی‬ ‫كــە ئێستا هــەرێــمــی كــوردســتــانــی‬ ‫تێكەوتوەو بزوتنەوەی گۆڕان ئەوان‬ ‫بەبەرپرسیار دەزانــن‪ ،‬وتەبێژەكەی‬ ‫پارتی لەپارێزگای سلێمانی‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫پێشتر پــارتــی بەرنامەیەكی هەبو‬ ‫سەردانی كۆی الیەنە سیاسییەكان‬ ‫بكات بۆ نەهێشتنی دۆخی چەقبەستوی‬ ‫ئێستای هەرێمی كوردستان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتا نازانم كاتەكەی كەیەو چۆن‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئاگاداری ئەوەش نین كە ئایا‬ ‫سەردانی گۆڕان دەكات یاخود نا‪.‬‬ ‫گۆڕان‪ :‬لیژنەیەك دروست دەكەین‬ ‫بۆ سەردانی هەمو الیەنە سیاسییەكان‬ ‫هاوكات‪ ،‬شۆڕش حاجی‪ ‌،‬وتەبێژی‌‬ ‫بــزوتــنــەوەی‌ گـــۆڕان‪ ،‬لەلێدوانێكی‬ ‫رۆژنامەوانیدا‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫كار دەكرێت بۆ میكانیزمی پێكهێنانی‬ ‫ســەركــردایــەتــیــیــەكــی هــاوبــەش بۆ‬ ‫كــاركــردن لەجێبەجێكردنی خــاڵ بە‬ ‫خاڵی رێكەوتنەكە‪ ،‬لەم هەلومەرجە‬ ‫ئابورییە پڕ قەیرانی سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫پەالماری داعش چۆن خاڵ‌و بڕگەكانی‬ ‫رێككەوتنەكە تەرجومە بكەین‪ ،‬كە‬ ‫خەڵكی كوردستان هەست بە ئیجابیاتی‬ ‫ئەو رێككەوتنە بكەن‌و بەرهەمەكەی‬ ‫ببینن‪ .‬لیژنەیەك دروستدەكەین بۆ‬ ‫ســەردانــی هەمو الیەنە سیاسیەكان‬ ‫بۆ گەیاندنی پەیامی رێككەوتنەكەو‬ ‫تاوتوێكردنی‪.‬‬

‫بڕیارەكانی بارزانی بۆ لێپرسینەوەی گەندەڵكاران بەكوێ گەیشتن؟‬ ‫حەوت بەڕێوەبەری بانك دراونەتە دادگا‪ ،‬بڕیارەکان سلێمانیی نەگرتۆتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫مەسعود بارزانی لەسەرەتای ئەمساڵ‬ ‫پرۆژەیەكی لێپێچینەوەو روبەڕوبونەوەی‬ ‫گەندەڵی راگەیاندو بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫كۆمەڵێك دۆسیەی ئاراستەی دەستەی‬ ‫دەستپاكی هەرێمی كوردستان كرد‪ ،‬تاكو‬ ‫كاری لەسەر بكەن‪ ،‬جگە لەدەستگیركردنی‬ ‫ژمارەیەك بەڕێوەبەری بانك لەهەولێر‪،‬‬ ‫تائێستا هیچ دۆسیەیەك رانەگەیەنراوە‪،‬‬ ‫كــە كــاری لــەســەر كــرابــێــت‪ ،‬پێشتریش‬ ‫بەرپرسانی دەستەی دەستپاكی كوردستان‬ ‫ئاشكرایان كردبو‪ ،‬كە بۆ ئەوەی رێڕەوی‬ ‫لێكۆڵینەوەو بەدواداچونەكانیان بەرەو‬ ‫ئاراستەی تر نەڕوات‪ ،‬هیچ لێدوانێك لەسەر‬ ‫ئــەم بابەتە ن ــادەن‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە‬ ‫لەكۆی ‪ 400‬كەیس تەنها ‪ %10‬بۆ ‪%15‬ی‬ ‫وەاڵمی هەبوە‌و ئەم پرۆسەیەش ناوچەكانی‬ ‫پارێزگای سلێمانی نەگرتۆتەوە‪ .‬ئەندامێكی‬ ‫لیژنەی دەستپاكیش دەڵێت «دادگــاو‬ ‫داواكاریی گشتی ئازاد نین لەم كەیسانە‪،‬‬ ‫كە بەدواداچون بكەن‌و چارەسەری ریشەیی‬ ‫كێشەكە بكەن»‪.‬‬

‫بــەگــوێــرەی ئــەو زانــیــاریــانــەی دەســت‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬لیژنەی دەستپاكی‬ ‫پارلەمانی كوردستان ‪ 100‬نوسراوی رەسمی‬ ‫لەسەر دۆسیەكانی گەندەڵی ئاراستەی‬ ‫الیەنە پەیوەندیدارەكان لەدامەزراوەكانی‬ ‫حكومەت كردوە‪ ،‬كە نزیكەی ‪ 400‬كەیسی‬ ‫لــەخــۆگــرتــوە‪ ،‬بــەاڵم لــەكــۆی ئــەم هەمو‬ ‫كەیسانەی گەندەڵی‪ ،‬تەنها ‪ %10‬بۆ ‪%15‬ی‬ ‫وەاڵمی لیژنەكەی پارلەمان دراوەتەوە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی وتەی ئەندامێكی ئەو لیژنەیە‪،‬‬ ‫بــۆ (چــاودێــر) كــە نەیویست نــاوەكــەی‬ ‫باڵوبكرێتەوە‪« ،‬هۆكاری وەاڵمنەدانەوەی ئەو‬ ‫دۆسیانە دەستتێوەردانی حزبی‌و كارانەبونی‬ ‫پارلەمان‌و لیژنەكانە‪ ،‬كە نەتوانراوە هیچ‬ ‫رێكارێك بگیرێتە بەر»‪.‬‬ ‫ئەو كەیسانەی بارزانی پێشكەشی‬ ‫كردون‬ ‫بەگوێرەی زانیارییەكان كە دەست‬ ‫«چــاودێــر» كــەوتــون‪ ،‬مەسعود بارزانی‬ ‫كۆمەڵێك دۆسیەی لەسەرجەم كەرتەكانی‬ ‫وەك كشتوكاڵ‌و زەویــوزارو كەرتەكانی تر‬ ‫پێشكەش بەدەستەی دەستپاكی هەرێمی‬ ‫كوردستان كــردوە‪ ،‬هاوكات ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لــەنــاوی بــەرپــرســان دراوەتــــە ئەو‬

‫ئەندامێكی لیژنەی دەستپاكی‪:‬‬ ‫بنبڕكردنی سەرتاسەری گەندەڵی‪،‬‬ ‫نیەت‌و بڕیاری هاوبەشی سیاسی‬ ‫پێویستە‬ ‫دەستەیەو لیژنە پێكهات بۆ لێپێچینەوە لەو‬ ‫كەسانەی‪ ،‬كە لەماوەی چەند ساڵی رابردو‬ ‫تۆمەتباركراون بەچەندین بابەتی گەندەڵی‌و‬ ‫بەهەدەردانی پارەو كۆمەڵێك بابەتی تر‪.‬‬ ‫هەر بەگوێرەی زانیارییەكان‪ ،‬ناوی ئەم‬ ‫بەرپرسانەی دراوەتـــە ئــەم دەستەیە‪،‬‬ ‫بەرپرسانی بااڵی حكومەتی هەرێم لەخۆ‬ ‫دەگرێ‌‪ ،‬هەر لەپلەی بەڕێوەبەری گشتی‌و‬ ‫راوێژكارو بەڕێوەبەرو ژمارەیەكی تر لەپلەی‬ ‫وەزیفی‪.‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە چەندین جار (چاودێر)‬ ‫پەیوەندی بە د‪ .‬ئەحمەد ئەنوەر سەرۆكی‬ ‫دەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستانەوە‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی پەیوەندییەكەی نەدایەوە‪.‬‬

‫بڕیارەكەی بارزانی لەسلێمانی‬ ‫جێبەجێنەكراوە‬ ‫دوای ئـــەوەی بەرپرسێكی دەستەی‬ ‫دەستپاكی كوردستان رایگەیاندبوو‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تائێستا كردویانە لەسەر بابەتی لێكۆڵینەوەو‬ ‫لێپێچینەوە لەدۆسیەكانی گەندەڵی‌و لەو‬ ‫وردبینیانەی لەبانكەكانی هەولێر كراون‪،‬‬ ‫نزیكەی ‪ 7‬بــەڕێــوەبــەری بانك دراونەتە‬ ‫دادگاو دۆسیەكانیان لەگەڵ ئەو تۆمەتانەی‬ ‫ئاراستەیان كراوە‪ ،‬تاوەكو ئێستا لەدادگایە‪.‬‬ ‫دوای ئــەمــەش لەهەولێر بەتۆمەتی‬ ‫مــامــەڵــەكــردن بــەچــەكــی بــەڵــێــنــدەران‌و‬ ‫خەرجكردنی پــارە لەقازانجی خۆیان دو‬ ‫لەم بەرپرسانە‪ ،‬كە بەڕێوەبەرو جێگری‬

‫بەڕێوەبەری بانكی ناوەندی هەرێم بون‬ ‫لەهەولێر دەستگیركراون‌و دوای چەند‬ ‫رۆژێك بەكەفالەت ئازادكران‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫هیچ كەیسێكی گەندەڵی لەسلێمانی‌و دهۆك‬ ‫نەجوڵێندراوە‪ ،‬سەرچاوەیەكیش هۆكاری‬ ‫ئەمەی گەڕاندەوە‪ ،‬كە دەستەی دەستپاكی‬ ‫تەنها نوسینگەیەكی بچوكی لەسلێمانی‬ ‫هەیەو تائێستاش لێكۆڵەری دادی نییەو‬ ‫ژمارەی فەرمانبەرانی كەمە‪ ،‬بۆیە نەتوانراوە‬ ‫هیچ كارێك بكرێ‌‪.‬‬ ‫چارەسەری ریشەیی گەندەڵی ناكات‬ ‫لــەمــبــارەیــەوە ئەندامێکی لیژنەی‬ ‫دەســتــپــاكــی پــارلــەمــانــی كــوردســتــان‬ ‫لەفراكسیۆنی یەكێتی‪ ،‬بــە(چــاودێــر)ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬بڕیارەكەی بارزانی دو بەشە‪،‬‬ ‫بەشێكیان پەیوەندیی بەحزبەكەی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەشێكیشی بەحكومەت‪ ،‬هەنگاوەكان‬ ‫باشن هەبن‪ ،‬بەاڵم لەئاستی گەورەیی تاوانی‬ ‫گەندەڵی نین‪ ،‬راستە بەرپرس لێرەو لەوێ‌‬ ‫دەستگیركراون‪ ،‬بــەاڵم دەستی دەستەی‬ ‫دەستپاكی‌و دیوانی چاودێریی دارایی وااڵ‬ ‫نەكراون بۆ ئەوەی ئیجارائات لەم كەیسەدا‬ ‫بكەن‪ ،‬دادگاو داواكاریی گشتی ئازاد نین لەم‬ ‫كەیسانە‪ ،‬كە بەدواداچون بكەن‌و چارەسەری‬

‫ریشەیی كێشەكە بكەن ‪.‬‬ ‫خەلەف ئەحمەد‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬بڕیاردان‬ ‫لەچاكسازی نــیــەت‌و بــڕیــاری هاوبەشی‬ ‫سیاسی پێویستەو دەبێ‌ هەمو حزبەكان‬ ‫كۆكبن لــەســەر ئەنجامدانی چاكسازی‬ ‫ئەگەرنا لێرە بڕیارێك بــدرێ‌‪ ،‬تا دێگەڵە‬ ‫بڕبكات‌و لەوێ‌ بڕیارێك بدرێ‌‪ ،‬تا دێگەڵە‬ ‫بێت‪ ،‬ئەمەچاكسازی سەرتاسەری نییە‬ ‫بۆ كێشەی گەندەڵی‪ ،‬بەداخەوە تائێستا‬ ‫سیمای دوئیدارەیی ماوە لەكوردستان‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێ‌ وەرەقەیەكی سیاسی هاوبەش لەنێوان‬ ‫الیەنە سیاسییەكان‌و سەركردەكان هەبێ‌‌و‬ ‫سەركردەی هەمو هێزە سیاسییەكان لەسەر‬ ‫ئەم وەرەقەی كارە رێكبكەون‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬وتیشی «ئەگەر رێككەوتنی‬ ‫نێوان الیەنە سیاسییەكان دروستببێتەوەو‬ ‫پــارلــەمــان كــارابــكــرێــتــەوەو كێشەی‬ ‫سەرۆكایەتیی هــەرێــم یەكالبكرێتەوە‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە ئەو كاتە بڕیاری سەرۆكی‬ ‫هەرێم‪ ،‬دەگاتە ئەو سنورانە‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫بەدڵنیاییەوە ئەو سودەی نییە»‪.‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش (چاودێر) چەندین‬ ‫جار پەیوەندی بەئومێد موحسین وتەبێژی‬ ‫ئەنجومەنی دادوەری كرد‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی‬ ‫پەیوەندییەكانی نەدایەوە‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )566‬دو شةممة ‪2016/6/6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ئۆباماو رەققەو كوردەكان‬ ‫«هێــزی ســوریای دیموكــرات»‬ ‫نەیانویســت دەســتوەربدەنە جەنگــی‬ ‫رەقەوە‪ ،‬ســەرەڕای ئەو فشــارە زۆرانەش‬ ‫روبەڕویــان بۆتەوە‪ .‬ئەم هێزانە بۆ ناوچە‬ ‫ســنورییەكەی لەگەڵ توركیــادا دەڕوانن‪،‬‬ ‫كە عەفرین بە كۆبانێ‌‪-‬وە دەبەســتێتەوە‪،‬‬

‫ناوچەیەداو كە «داعش»یش فەزڵدەدات‬ ‫بەســەریاندا‪ ،‬لەرەقەدا پاكەتە شیرینیەك‬ ‫بــەدی دەكات كــە «دەســتكەوتەكانی‬ ‫خــۆی» پــێ‌ بڕازێنێتــەوە بــەر لــەوەی‬ ‫پۆستەكەی خۆی جێبهێڵێت‪.‬‬ ‫جەنگــی رەقە ئاســان نابێــت‪ ،‬چونكە‬ ‫هــەر لەســەرەتاوە روبــەڕوی رەخنــەی‬ ‫نەیارە ئیســامیەكان دەبێتەوە‪ ،‬لەوانەی‬ ‫دەســەاڵتی «داعش» بە باشــتر دەزانن‬ ‫لەفەرمانڕەوایــی كــوردان‪ ،‬تەنانــەت گەر‬ ‫«هێــزەكان» بتوانــن ئازادیشــی بكەن‪،‬‬

‫ئێران‪ ،‬رێككەوتنی هاوبەشێتی راگوزەری‬ ‫زەریای ئارام‪ ،‬لەمڕۆشدا ئازادكردنی رەقە‪.‬‬ ‫دەستكەوتەكانیشی بەزۆریی دیپلۆماسین‪،‬‬ ‫بــەاڵم ســەرگەورەكەی كۆشــكی ســپی‬ ‫لەئێستادا دەیەوێت سەربازیی بن لەرەقە‬ ‫دا تەنانــەت گەر بەخوێنــی كوردەكانیش‬ ‫بێــت‪ ،‬ئەمــە جگــە لــە گەڕانی بــەدوای‬ ‫سەركەوتنی حزبە دابەشبووەكەدا بەسەر‬ ‫هێڵە سۆسیالیســتیەكەی ســاندرزو هێزە‬ ‫پارێزەرەكانــی كلینتۆنــدا‪ .‬لەبــەر ئــەوە‬ ‫ســەركەوتنی رەقە دەبێتە سەركەوتنێكی‬

‫وەك ناوچەیەك كە بایەخەكەی لەشــەڕی‬ ‫«داعش»دا زیاد دەكات‪ .‬لەهەمانكاتیشدا‬ ‫ســنوری توركیــا لەگەڵیــدا دادەخــات‪.‬‬ ‫سەرەڕای هێزی سەربازیی و ئامادەكاریی‬ ‫الی «هێــزەكان»‪ ،‬ئیــدارەی ئۆبامــا‪،‬‬ ‫پشــتگیریی بــۆ چونــە نــاو ناوچەكــەی‬ ‫رەتكردەوە‪.‬‬ ‫روخانی پایتەختی داعش (كەمەبەست‬ ‫رەقەیــە) وەك چــۆن روخانــی رەفزێكی‬ ‫گــەورەش‪ ،‬بەشــداریش دەكات لــە‬ ‫بڕینــی رێــگا لەگــەڵ (دیرالــزور)‬ ‫دا‪ ،‬ئۆبامــای دەستەوەســتان لەفشــار‬ ‫خستنەســەر ئــۆدروگان‪ ،‬ناكــۆك بە هەر‬ ‫دەســتێوەردانێكی «ئــەم هێزانــە» لەو‬

‫چاوەڕی دەكرێت توشــی رەخنەی توندو‬ ‫تۆمــەت ببێتــەوە‪ ،‬تەنیــا لەبــەر ئەوەی‬ ‫كــوردەكان دیارتریــن پێكهاتــەی ئــازاد‬ ‫كردنەكــەی دەبن‪ ،‬هەروەهــا ئەوەش كە‬ ‫بەدوایدا دێت لەهەســتەوەریی ئەتنیی كە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە ئیسالمیەكان باڵویدەكەنەوە‪.‬‬ ‫رەهەندی تایبەتیی ســوربونی ئیدارەی‬ ‫ئەمەریكــی لەســەر ئازادكردنــی رەقــە‬ ‫ئاشــكرایە‪ ،‬كــە ئۆبامــا‪ ،‬كە لە ئێســتادا‬ ‫وەك «مراوییــە شــەلە»‪ ،‬كار لەســەر‬ ‫دەســتبەرداربونی ســیماگەلێكی ئاشكرا‬ ‫دەكات كــە مێــژو باســیان دەكات‪،‬‬ ‫وەك داخســتنی زیندانــی گوانتانامــۆو‪،‬‬ ‫دروســتكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ‬ ‫كوبــا‪ ،‬مامەڵــەی چەكی ناوكیــی لەگەڵ‬

‫گەورە بۆ پارتی دیموكراسی‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫لەســایەی مەحاڵێتی گەڕانەوەی موســڵ‬ ‫لەعیراقدا لەالیەن «پێشمەرگە»وە‪.‬‬ ‫ئیدارەی ئەمەریكی پێویســتی كورد بۆ‬ ‫دانپێدانی سیاسیی دەقۆزێتەوە‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫كــە ئــەوان‪ ،‬ســەرەڕای ئامادەبونیان لە‬ ‫هاوپەیمانێتیەكــدا كــە پێكهاتەگەلێكــی‬ ‫زۆری سوریی لەخۆبگرێت و‪ ،‬تایبەتبونیان‬ ‫لەهێنانــەدی ســەركەوتنیان بەســەر‬ ‫«داعــش»دا‪ ،‬هەروەهــا تەبەنیكردنــی‬ ‫سیســتمێكی پێشــكەتنخوازی كــراوە بە‬ ‫ئاراســتەی مافــی ئافرەتــان و ئازادیــی‬ ‫بیروباوەڕدا لەالیەن ئەوانەوە‪ ،‬لەپرۆسەی‬ ‫سیاســی لەجنێــف دورخراونەتــەوە‪،‬‬

‫عهد الهندی‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬هەستی مەحمود‬

‫ئــەو فشــارە توركییــە ترســی لەمەیلــە‬ ‫ئۆجەالنیەكانی الی «ئەو هێزانە» هەیەو‬ ‫پاشــكۆیەتیی بارزانیانــەی ئەنجومەنــی‬ ‫نیشــتمانی كوردیی بەسەردا فەزڵدەدات‪،‬‬ ‫كە نابێتە هۆی هەڕەشە بۆ توركیا‪.‬‬ ‫ناكرێــت نكوڵــی لــە كاریگەربــون بە‬ ‫بیروباوەڕی ئۆجەالنیی الی بەشــێكی زۆر‬ ‫لە «هێزەكان» بكرێت‪ ،‬لەو ســۆنگەیەوە‬ ‫كــە ئۆجــەالن الی زۆرینــەی كــوردان‬ ‫بایەخێكــی زۆری فیكریی هەیەو‪ ،‬فیكری‬ ‫كوردیــی ســوریی كاریگــەر بەقوتابخانە‬ ‫«لیبرتاریانیــەو كۆمیۆنالیە»كانــەوە‬ ‫كــە كرێكارانــی كوردســتان هەڵگــری‬ ‫بەیداخەكانیانــە‪ .‬ناكۆك بــە قوتابخانەی‬ ‫كوردیی عیراقیی كە خێڵەكیبون بەســەر‬ ‫ئایدیاكاندا زاڵ دەبێت‪ ،‬بەاڵم كاریگەربون‬ ‫بەكوردســتانیی مانــای ئــەوە نییــە كــە‬ ‫«هێــزەكان» بەشــێوەیەكی هەرەمیانــە‬ ‫بەســەركردایەتیەكەیانەوە لەقەندیــل‬ ‫پەیوەســتدەبن‪ ،‬كــە ســەركردایەتیەكی‬ ‫رێكنەكەوتوشــە لەســەر كۆی بڕیارەكانی‬ ‫پەیوەست بە ملمالنێی چەكدار لە توركیا‪.‬‬ ‫كاریگەرییەكــە فیكریــی و ناوچەییــەو‬ ‫ناكرێت بە ئاواتی ئۆردوگانی نكوڵیی لـێ‌‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫پێویستە لەسەر «هێزە» سیاسیەكان‬ ‫ســود لە چونە ناو ئەم شــەڕە داواكراوە‬ ‫وەربگرن‪ ،‬كە هێزەكانی زۆرترینی ئەوانەن‬ ‫كە لەسەر زەویدا كاردەكەن‪ ،‬شیاوتریشن‬ ‫لــە ســوریادا بــۆ نواندنی روخســارێكی‬ ‫پێشــكەوتنخوازانە كە لەســەر «جەڵد»‬ ‫لێــدان لەژنــان بنیاند نانرێت نە لەســەر‬ ‫لەســێدارەدان و لێدانــی نوێژنەكــران‪،‬‬ ‫وەك حاڵــی زۆرێــك لــەو ناوچانــەی لە‬ ‫ژێر كۆنترۆڵی ئۆپۆزســیۆنی ئیسالمیدان‪.‬‬ ‫ئــەوە ئۆبامــا بەتەنیــا خــۆی نیــە كــە‬ ‫چاوەڕێــی ســەركەوتنی رەقــە دەكات بۆ‬ ‫شــانازیكردن پێوەی وەك سەركەوتنێكی‬ ‫شەخســیی‪ ،‬بەڵكو زۆرێك لە ناكۆكەكانی‬ ‫شاشــەی تەلەفزیۆنیــەكان لــە ئــارادان‪،‬‬ ‫لەوانــەی دەیانەوێت شــەرعیەت لەســەر‬ ‫زەوی بهێننــە دی لەرێگــەی پاڵنــان بــە‬ ‫«هێــزەكان»ەوە لەجیاتــی ئــەوان لــە‬ ‫پاشانیشــدا خۆیان دەخەنە گریان بەهۆی‬ ‫نەبونی نوێنەرایەتیانــەوە لە ناوچە ئازاد‬ ‫كراوەكاندا‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬الحیاة‬

‫لەناوجەرگەی پایتەختا‪،‬‬ ‫حاكمی شار ببینە‬ ‫تەها سلێمان‬

‫سەدان‌و بگرە هەزاران عەرەبی شۆڤێنی‪ ،‬كوچەو كۆاڵنی شارەكانی كوردستانیان‬ ‫تەنیوە‪ ،‬پێش ماوەیەك هاوڕێم (رۆشنا جەمال) تیلی بۆ كردم‌و زۆر بێزار دیاربو‪،‬‬ ‫پرسیم چی بوە؟ وتی «دراوسێیەكی عەرەبم هەیە ناوی مناڵەكەی ناوە (ئەنفال)؟‬ ‫هاوبەشی ئازارەكەی بوم‌و تێگەیشتم چەند بەرپرسیارانە ئەم بابەتەی وەرگرتوە»‪.‬‬ ‫ئەمــڕۆ لەتــۆڕی كۆمەاڵیەتیی (فەیســبوك) هاوڕێم (زەمەن عەبدە) دیســان بە‬ ‫پۆســتێك‌و دو تابلۆی ســەلمێنەری ئەو راســتییە تاڵە‪ ،‬ئەو بابەتەی بیری هەمو‬ ‫الیەك خستەوە‪ ،‬بەدوای ئەویشدا هەردو هاوڕێم (عارف قوربانی‌و ئەسعەد جەباری)‬ ‫دەردەدڵ‌و گلەیینامەی خۆیان لەئەكاونتەكانی خۆیان باڵوكردبوەوە‪.‬‬ ‫ئێستا باس باسی مێژوی تاوانەكانی ئەنفال‌و جینۆسایدی گەلەكەمان نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫باس‌و پرسیاری ئەوەیە‪ :‬ئەرێ‌ حاكمی شار (جەنابی پارێزگاری هەولێر)‪ ،‬ئاسایشی‬ ‫شاری هەولێر‪ ،‬شارەوانیی هەولێر‪ ،‬پۆلیسی هەولێر‪ ،‬ئێوە ئەم «بێڕێزییە» بەرامبەر‬ ‫كوردســتان‌و قوربانی‌و كەســوكاری ئەنفال دەبینن؟ عەرەبێك كەس نازانێ‌ لەكام‬ ‫فیرقەی بەعس ئەندام بوەو چەند تاوانی ئەنجامداوە‪ ،‬هاتوە بە تابلۆیەكی گەورەوە‬ ‫بەناوی پیشەی پزیشكیی هەم بێڕێزیمان پێدەكات‌و هەمیش دەمانڕوتێنێتەوە؟‬ ‫گەر بینیوتانە‪ ،‬فەرمون تابلۆكانیان بێننە خوارەوەو پێیان بڵێن‪ :‬لەكوێوە هاتون‬ ‫بڕۆنەوە‪ ،‬گەر ئەمە ناكەن من یەكێكم لەوانەی ئامادەم بچم تابلۆكانیان بشــكێنم‌و‬ ‫دواییــش دەزانم هەر ئێوە بە هۆكاری ســەرپێچیی یاســایی دەمگــرن‌و دەمئاخننە‬ ‫زیندان!‬ ‫تكایــەو مەعز بۆ خۆتان‌و هێزی یاســایی‌و ئەمنیتان‪ ،‬ئــەم مەهزەلەیە رابگرن‪..‬‬ ‫رایبگــرن تــا كاری خراپتــری بــەدوادا نەیــەت‪ ..‬رایبگــرن‌و كەمێــك حورمەت بۆ‬ ‫قوربانییەكان بگەڕێننەوە!‬

‫بزوتنەوەی چەپ و هێڵی وزە لەباشوری ئەوروپا‬

‫بەهرۆز جەعفەر*‬ ‫لە ‪ 2015/1/25‬حزبی سیریزای یۆنانی‬ ‫چەپی رادیكاڵ هەڵبژاردنە پارلەمانیەكەی‬ ‫بردەوە‪ ،‬ئیتر ترســێكی تریــش ئەوروپاو‬ ‫ناتــۆی گرتەوە‪ .‬ســیریزا بــە رابەرایەتی‬ ‫سەرۆكە گەنجەكەی «ئەلێكس چیبراس»‬ ‫بــەوەوە نەوســتان‪ ،‬كــە بانگەشــەی‬ ‫چارەسەركردنی قەیرانە داراییەكەی یۆنان‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڵكو دروشمەكەیان ئەوەبو كە «‬ ‫لە یۆنانەوە ئەوروپا ئەگۆڕین» نوســرابو‬ ‫(‪Change Greek. Change‬‬ ‫‪.)Europe‬‬ ‫داواكردنــی ئەوەی لەنیــوەی ئەو كێوە‬ ‫قــەرزەی یۆنــان خۆشــبن (بەتایبــەت‬ ‫لەالیەن سەرۆكی پێشوی سندوقی دراوی‬ ‫نێودەوڵەتــی ‪)IMF‬ەوە‌و دوای چــوار‬ ‫رۆژیش لەهاتنی چەپەكان بۆ دەستەاڵت‪،‬‬ ‫ســەرۆكی ســندوقی دراوی نێودەوڵەتــی‬ ‫ســەردانی یۆنانــی كــرد‪ ،‬لەكۆبونەوەیدا‬ ‫كاتێــك بەوەزیــری دارایــی یۆنانــی وت‪:‬‬ ‫ناتوانیــن لەقــەرزەكان خۆشــبین و‪ ،‬لە‬

‫مەســەلەی تەقەشوف (دەســتگرتنەوە)‬ ‫البدەیــن‪ ،‬وەزیــری دارایــی هێدفۆنــی‬ ‫وەرگێڕانەكــەی لەگوێــی فڕێــداو‪ ،‬گوتی‪:‬‬ ‫میللــەت وتویەتــی ئەبێت ئــەم ئەزمەیە‬ ‫چارەســەر بكەیــن‪ ،‬كــە ناتوانیت‪ ،‬بۆچی‬ ‫سەردانی یۆنانت كردوە!؟‪ .‬دوای نزیكەی‬ ‫ســاڵێك لــە فەرمانڕەوایەتــی ســیریزای‬ ‫یۆنانــی‪ ،‬وەزیــری داراییەكــەی «یانیس‬ ‫ڤارۆڤاكیس» دەســتی لەكاركێشــایەوەو‪،‬‬ ‫ناوەندەكانی دونیاو یۆنان جاڕی ئەوەیاندا‪،‬‬ ‫كــە «ســیریزا»ش كارتێكی ســوتاوەو‪،‬‬ ‫ناتوانێت جوڵەیەكــی ئابوریی و دەرەكی‬ ‫بكات‪ ،‬هەر ســەرەتای هاتنە ســەر حوكم‬ ‫ســەرۆكوەزیران گوتــی «ئەگــەر یەكێتی‬ ‫ئەوروپــا هاوكاریمان نــەكات بۆ دەرچون‬ ‫لــەم قەیرانە داراییە‪ ،‬لێــی دەرئەچین و‪،‬‬ ‫هاوپەیمانــی دیكە ئەبەســتین‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫لەگــەڵ روســیا»!!‪ .‬جا ببینــە‪ :‬واڵتێكی‬ ‫رەســەنی ئەوروپــی وەك یۆنــان‪ ،‬كــە‬ ‫ئەندامە لە ناتۆ‪ ،‬لەگەڵ روسیا هاوڕێیەتی‬ ‫بــكات‪ .‬كاردانەوەكانی چی ئەبێت!‪ .‬جگە‬ ‫لەویــش چەپەكان لە ئیســپانیاو ئیتاڵیاو‬ ‫پرتوگالیش هەیمەنەی تەواویان بەســەر‬ ‫دەستەاڵتدا پەیاكردوە‪..‬‬ ‫ئێــوارەی رۆژی هەینــی ‪،2016/5/27‬‬ ‫فالدیمێــر پۆتینــی ســەرۆكی روســیا‪،‬‬ ‫بــە یــاوەری (‪ )150‬بزنســمان و حــەوت‬ ‫وەزیر بە ســێ‌ فڕۆكە گەیشــتنە ئەسینا‪.‬‬ ‫ئاماژە مێژویی و ئابوریی و سیاســیەكانی‬ ‫بەیەكگەیشــتنی روســیا‪ -‬یۆنــان زۆرن‪.‬‬ ‫هــەروەك رەهەنــدو لێكەوتەكانیشــی‬

‫هەمەالیەنەن‪ ..‬لەڕوی مێژوییەوە باشوری‬ ‫ئەوروپــا (ئیســپانیا‪ ،‬ئیتاڵیــا‪ ،‬یۆنــان)‬ ‫وەك برینێــك وان بەســەر جەســتەی‬ ‫ئەڵمانیــاوە (كــە ناوكــی ئەوروپایــە)‪.‬‬ ‫لــەڕوی دیموكراتیــزە بونەوە‪ ،‬ئەم ســێ‬ ‫واڵتــە درەنــگ هاتنــە ژێر بار‪ ،‬لەســاڵی‬ ‫‪ 1977-1976‬سیســتەمەكانیان چــوە‬ ‫چوارچێــوەی دیموكراســیەوە‪ ،‬پێشــوتر‬ ‫ســوپاو كودەتــا بەرۆكــی گرتبون‪..‬ئەوە‬ ‫بەدرێژایــی دوای جەنگی ســارد ئەڵمانیا‬ ‫خەریكی چەوســاندنەوەو‪ ،‬سابون خستنە‬ ‫ژێر پێی ئەم واڵتانەی باشوری ئەوروپایە‪.‬‬ ‫هەر لەگەڵ گەیشــتنی پۆتیــن بۆ یۆنان‪،‬‬ ‫یەكســەر ئیتاڵیا پشتگیریی سەردانەكەی‬ ‫كــرد‪ ،‬ئیســپانیا فرۆشــتنی بنكەیەكــی‬ ‫ئاویی و ســەربازیی بە روســیا راگەیاند‪.‬‬ ‫جــۆری ئــەم پەیوەندییــە لەســەر چەند‬ ‫بنەمایەكی ستراتیژی بیری لێكراوەتەوە‪..‬‬ ‫گرنگترینیــان پرســی غــازی سروشــتی‬ ‫روسیایە‪:‬‬ ‫روسیا یەكەمی یەدەگی غازی جیهانە‪،‬‬ ‫كــە (‪)%24‬ی پێكدەهێنێــت‪ ..‬لە ســاڵی‬ ‫‪ 2015-2008‬دوجــار خۆرئــاوا بەڕێگــەی‬ ‫بەشــداری توركیاوە ویســتویانە‪ ،‬روســیا‬ ‫پەراوێــز بخــەن‪ .‬جارێكیــان لــە پرۆژەی‬ ‫راكێشــانی هێڵــی نابۆكــۆدا (نابۆكــۆ‪:‬‬ ‫گواستنەوەی وزەیە لەناوەڕاستی ئاسیاوە‬ ‫بــۆ ناوەڕاســتی ئەوروپــا‪ ،‬لــە دەریــای‬ ‫قەزوینــەوە دەســتپێدەكات بــۆ توركیاو‬ ‫ئازەرباینجــان و تــا ئەگاتــە بولگاریــاو‬ ‫نەمسا)‪ .‬بە بناگوێی روسیادا هێڵەكەیان‬

‫بــردو‪ ،‬غازەكەیان ئەویان فەرامۆشــكرد‪،‬‬ ‫ئیتــر پــاش ئــەوەی روســیا هەیمەنــەی‬ ‫هەبو بەســەر دەریای قەزویــن و‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئازەرباینجــان رێككەوتنــی ســتراتیژیان‬ ‫ئیمزاكردو‪ ،‬شــەڕ لە ئۆكراین هەڵگیرساو‪،‬‬ ‫مەترســی ئــەوەی لێكرا كە ناتــۆ لەگەڵ‬ ‫هێزەكانــی روســدا بەیەكــدا بكێشــن‪..‬‬ ‫مەســەلەی داعــش بەكارهێنــرا تــا هێزە‬ ‫گەورەكان نینۆكی نفوزی یەكتری پێبكەن‬ ‫لەناوچەكــەدا‪ .‬لەبــەر هەمو ئــەو هۆیانە‬ ‫نابۆكــۆ (‪)Nabucco pipeline‬‬ ‫پەكیكــەوت‪ .‬جاری دوەم‪ ،‬دروســتبونی‬ ‫پەیوەندیی ستراتیژی بۆ وزە لە رۆژهەاڵتی‬ ‫دەریای سپی ناوەڕاست‪ ،‬پەیوەندییەكە بە‬ ‫پلەی یەك بۆ دۆزینــەوەو هەناردەكردنی‬ ‫غــازی سروشــتیە لەنێــوان (قوبــرس‪-‬‬ ‫ئیســرائیل)‪ .‬پاشــان پەیوەندییەكە بو بە‬ ‫سێ قۆڵی ( یۆنان‪ -‬قوبرس‪ -‬ئیسرائیل)‪.‬‬ ‫بە ناڕاســتەوخۆ میســریش ســەری لەناو‬ ‫ئــەم خوانەدایــە‪ .‬گرنگــی بێشــوماری‬ ‫ئــەم پەیوەندییــە ئەوەیــە‪ ،‬كــە لــەڕوی‬ ‫جوگرافییــەوە زۆر نزیكــەو‪ ،‬ســەرچاوەی‬ ‫وزەیــە لــە قوڕگــی ئەوروپــادا‪ .‬هەروەها‬ ‫قوبرس و ئیســرائیلیش لــە روی ژمارەی‬ ‫دانیشــتوانەوە كەمــن‪ ،‬بەواتــای ئەوەی‬ ‫پێداویســتیان بــۆ وزە كەمتــرەو‪ ،‬توانای‬ ‫هەناردەكــردن یــان زۆرە بــۆ ئەوروپــا‪..‬‬ ‫بۆیە بەڕێگەی دورگــەی «كریت»ەوە لە‬ ‫یۆنانەوە بــۆ ئیتاڵیا وزە رەوانە ئەكەن‪..‬‬ ‫بە ئەندێشەی هەندێك لەشارەزایانی بواری‬ ‫جیۆپۆڵەتیكــی وزە لە ژێر خانی بۆری و‬

‫هێڵەكانی كوردســتان كە سەد دەر سەد‬ ‫تەواو بوەو‪ ،‬كێڵگەكانــی هەمو بەیەكەوە‬ ‫بەســتراون‪ .‬نەوت و غازی كوردوستان كە‬ ‫ئەچێتە دەریای ســپی ناوەڕاست‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئــەوەی (قوبرس‪-‬ئیســرائیل) تــەواوی‬ ‫پێداویســتیەكانی ئەوروپــا پڕئەكاتەوەو‪،‬‬ ‫چیتــر ببــڕای ببــڕ خۆرئــاوا لــەم روەوە‬ ‫پێویستی بە وزەی ئێرانی و روسی نییە‪..‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لە سەردانەكەی «پۆتین» بۆ‬ ‫یۆنان بینیمان‪ ،‬بریتیبو لە هاوبەشیكردن‬ ‫لــەم پرۆژەیە‪..‬چــۆن؟‪ .‬پۆتین رایگەیاند‪،‬‬ ‫بڕیاریانــداوە‪ ،‬لــە دەریــای رەشــەوە بە‬ ‫«قــرم»دا بۆڕییــەك خێــرا بگەیەننــە‬ ‫یۆنــان و‪ ،‬تاوەكو وزەی روســیاش بگاتە‬ ‫ئیتاڵیاو واڵتانی ئەوروپا‪ .‬جگە لەوەش لە‬ ‫چوارچێوەی ئەو قەیرانە قورسە داراییەی‬ ‫یۆنان تیایەتی‪ ،‬روســیا گەورەترین هێڵی‬ ‫شەمەندۆفێری یۆنانی كڕی‪ ،‬دو»مینا»ی‬ ‫ســەرەكی لــە یۆنان هەیــە‪ ،‬یەكێكیان «‬ ‫چین» كڕی‪ ،‬ئەویتریش « روسیا» كڕی‪.‬‬ ‫هەمو ئەمانە بەشــێكن لە بار سوككردنی‬ ‫یۆنان لەچوارچێوەی ئەو قەیرانە داراییەی‬ ‫كە هەیەتی ‪.‬‬ ‫بەپێی دانسقەترین ناوەندی توێژینەوەی‬ ‫ئیتاڵی‪ ،‬ناڕەزایی میللی خەڵك (‪Public‬‬ ‫‪ )Opposition‬لەنێوان سااڵنی ‪-2008‬‬ ‫‪ 2013‬لەهەمــو واڵتانــی ئەوروپا بەڕێژەی‬ ‫جیاجیــا رو لەزیادبونە‪ ،‬لەفەڕەنســا ‪%60‬‬ ‫بــوە بە ‪ %70‬لــە ئەڵمانیــا ‪ %58‬بوە بە‬ ‫‪ ..%69‬ئەوەش یۆنان! كە تەنها لەماوەی‬ ‫ســاڵی ‪ 2010‬بۆ ســەرەتای ‪ 2015‬واتە بۆ‬

‫پێنــج ســاڵ نزیكەی ‪ 7000‬حــەوت هەزار‬ ‫كەس لەداخــی قەیرانــی ئابوریی خۆیان‬ ‫كوشــتوە‪ .‬بەدڵنیایــی ئــەم رێژەیــە لــە‬ ‫‪ 2016-2014‬زۆر زیاتــری كــردوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫كۆچی بەڵیشــاو لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫و باكــوری ئەفریقــاوە‪ ،‬بــۆ ئەوروپــاو‬ ‫بەهۆی بەهەڵواســراویی مانەوەی قەیرانە‬ ‫نێوخۆییــەكان و‪ ،‬جەنگــی دژی تیــرۆر‬ ‫لەناوچەكەدا‪ .‬دیارە لەگەڵ فەراهەمكردنی‬ ‫ماف و ئازادییە گشتییەكان و‪ ،‬سەروەری‬ ‫یاساو هەلی یەكســان و ژینگەی دروست‬ ‫لەئەوروپــا‪ ،‬گرفتە هەنوكەییەكان بەرۆكی‬ ‫سیســتمە دیموكراســییەكان بەرنــادەن‪،‬‬ ‫ئاخــر هــەر تاكێكــی هۆڵەنــدی ‪ $35‬ی‬ ‫(‪ )IMF‬قــەرزارە‪ ،‬ئــەوەی یۆنان ئەگەر‬ ‫بۆ تاك حیســاب بكرێت‪ ،‬ئەوا هەرتاكێكی‬ ‫یۆنانــی نزیكــەی ‪ $25000‬قــەرزارە‪.‬‬ ‫پرســیارەكە ئەوەیــە‪ :‬بۆچی بــۆ هۆڵەندا‬ ‫تەقەشــوف نییەو بۆ یۆنان هەیە!‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئەم پرسیارە لە چەپەكانی یۆنان بكەیت‪،‬‬ ‫بێســێو دو دەڵێــن لە مێركڵ بپرســن!‪..‬‬ ‫پەیوەنــدی دژكارانــەی نێــوان مێــركڵ و‬ ‫چەپەكانــی باشــوری ئەوروپــا پێكەنین‬ ‫هاوەرە‪ ،‬وەك دایكێكی ســتەمكارو چەند‬ ‫مناڵێكــی چوختی وایە‪ ،‬هەركات دایكەكە‬ ‫هەوڵی ســزادانی زیاتریان ئەدا‪ ،‬ئەمانیش‬ ‫لەپشــت دەرگاكــەوە هەڵدێــن و‪ ،‬تەماس‬ ‫لەگەڵ روسیا دەگرن!‬ ‫*بەڕێوەبەری سەنتەری مێدیتیریانە‬ ‫بۆ وزە‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ژمارە (‪ )566‬دو شەممە ‪2016/6/6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫هاوسەرۆكی هەدەپە‪:‬‬ ‫پاشەكشە لە مافەكانمان ناكەین‬

‫ئایدنباش‪:‬‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی توركیا چەقی بەستووە‬

‫ســەاڵحــەدیــن دەمــیــرتــاش هــاوســەرۆكــی‬ ‫پــارتــی دیموكراتی گـــەالن‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫لە دادگــای دەستوری توركیا داكۆكی لە‬ ‫مافەكانمان دەكەین بۆ هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫یــاســای لــێــســەنــدنــەوەی پــارێــزبــەنــدی‬ ‫لەپارلەمانتارانی پارتەكەمان و بەهیچ‬ ‫شێوەیەك پاشەكشە لە مافەكانمان ناكەین‪.‬‬

‫ئاسڵی ئــایــدنــبــاش‪ ،‬رۆژنــامــەنــوس و‬ ‫گۆشەنوسی ناوداری توركیا لە وتارێكیدا‬ ‫دەڵێت «لــەمــاوەی دو ساڵی رابــردوو‪،‬‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی توركیا چەقبەستوو‬ ‫بوە‪ ،‬بۆیە پێویستە توركیا فۆرمولەیەكی‬ ‫نوێ‌ بەخۆی بدات بەتایبەتی هەوڵ بدات‬ ‫سنورەكانی خۆی لەمەترسی بپارێزێت‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫یاریدەدەری سەرۆكوەزیران‪:‬‬ ‫رێفراندۆم بۆ سیستەمی سەرۆكایەتی دەكەین‬ ‫نوعمان كــورتــوڵــمــوش‪ ،‬یــاریــدەدەری‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا دەڵێت «بەم‬ ‫نــزیــكــانــە پــــڕۆژە یــاســای سیستەمی‬ ‫سەرۆكایەتی دەبەینە پارلەمان و ئەگەر‬ ‫بێت و لەپارلەمان دەنگی تەواو بەدەست‬ ‫نەهێنین‪ ،‬ئەوا رێفراندۆم ئەنجامدەدەین‬ ‫و لە گەلی توركیا دەپرسین»‪.‬‬

‫ناسیۆنالیزمی تورك‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫لە توركیا زۆر كتێب و سەرچاوە‬ ‫هــەن‪ ،‬بــاس لە ناسیۆنالیزمی توركی‬ ‫دەكـــەن‪ ،‬دەكــرێــت وەك پڕۆسەیەكی‬ ‫ئێجگار درێــژخــایــەن وەسفیبكەین و‬ ‫بەشێوەیەك كاریگەری زۆری لەسەر‬ ‫هــەمــو تاكێكی تـــورك و تــەنــانــەت‬ ‫لەسەر كەمایەتییەكانیتری توركیاش‬ ‫دروستكردووە‪.‬‬

‫جێی پرسیارە كە بڵێین ئەم ناسیۆنالیزمە‬ ‫لەكوێوە سەرچاوەی گرتووە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫خوێندنەوە بۆ دۆخی سیاسی ئەمڕۆی‬ ‫توركیا و شڕۆڤە بۆ روداوەكانی ئەمڕۆی‬ ‫سیاسەتی ئــەو واڵتــە بكەین‪ ،‬گرنگە‬ ‫پێناسەیەكی ناسیۆنالیزمی تورك بكەین‪.‬‬ ‫دروستبونی ناسیۆنالیزم لەسەردەمی‬ ‫سەلجوقییەكان دواتریش عوسمانییەكان‬ ‫لەژێر دروشمی (یەك میللەت یەك ئاین)‬ ‫ێ دەوڵەتی‬ ‫خۆی دەبینییەوە‪ ،‬بەاڵم كات ‌‬ ‫عەلمانی توركیا لەسەر دەستی مستەفا‬ ‫كەمال ئەتاتورك لە ‪ 1923‬دامەزرا‪ ،‬گشت‬ ‫هەنگاوە سەرەتاییەكانی ئەو دەوڵەتە‪،‬‬ ‫بۆخۆ رزگار كردن لە بەرگی عوسمانی‬ ‫و ئیسالمی‪ ،‬دواتریش هەوڵەكانی ئەتا‬ ‫تورك بۆ رێفۆرمەكانی پۆشاك و زمانی‬ ‫توركی‪ ،‬هــەروەهــا بەدامودەزگاكردنی‬ ‫ناوەند و جومگەكانی دەوڵەت‪ ،‬دواتریش‬ ‫پێكهێنانی پارلەمان و دەستورێكی‬ ‫عەلمانی نوێ بوو‪ .‬ئەوەبوو لەدەستوری‬ ‫نوێی تــوركــیــا‪ 1925- 1923،‬پڕۆسەی‬ ‫(ئاسمیالسیۆن)‪ ،‬واتە توانەوەی شوناس‬

‫دەوڵـــەت‪ ،‬یــەك ئــااڵ‪ ،‬یــەك زمــان یەك‬ ‫نەتەوە دێت و ئەم دەستەواژەیە تەنها‬ ‫مەبەستی پێدانی ئەو مافەیە بەنەتەوەی‬ ‫تورك‪ ،‬ئەمەش وەك پرەنسیبێكی فەرمی‬ ‫دەوڵــەت دادەنرێت‌و لەگشت كۆبونەوە‬ ‫فەرمییەكانی بەرپرسانی دەوڵەتی توركیا‬ ‫ئەم پرەنسیبە دوپات دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫لەمڕۆدا ناسیۆنالیزم لەتوركیا‪ ،‬بەسەر‬ ‫زۆربەی هەرە زۆری جومگە فەرمییەكانی‬ ‫ئەو واڵتــەدا زاڵــە‪ ،‬ئەمەش وایكردووە‬ ‫كــاریــگــەری لــەســەر تاكی كۆمەڵگەی‬ ‫توركیا دروست بكات‪ .‬بۆ نمونە پڕۆسەی‬ ‫خوێندن زۆر كاریگەری لەسەر هەست‬ ‫و بیركردنەوەی تاكی توركی كردووە‪،‬‬ ‫لــەڕووی ناسیۆنالیزمەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لەگشت قۆناغەكانی خوێندندا‪ ،‬لەوانە و‬ ‫بۆنەكاندا بەزەقی رەنگی داوەتــەوە‪ ،‬لە‬ ‫قوتابخانەكاندا ســرودی ناسیۆنالیزمی‬ ‫نەتەوەیی تورك دەوترێتەوە‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫پڕۆگرامی قۆناغەكانی خوێندن بەباشی‬ ‫بۆ ئەمە تەرخان كــراوە‪ ،‬لە زانكۆ و‬ ‫پەیمانگاكان لە دام و دەزگا فەرمییەكانی‬ ‫دەوڵــــەت‪ ،‬تــەنــانــەت پــارلــەمــانــی ئەو‬ ‫واڵتـــە‪ ،‬نــاوەنــدێــكــن بــۆ ئـــەوەی ئەم‬ ‫هەستە ناسیۆنالیزمە بكەنە مۆدێلێك‬ ‫و بەزیندویی لەبیری هــەر تاكێكدا‬ ‫بیهێڵنەوە‪ ،‬میدیاكان‪ ،‬رۆژنامەكان و‬ ‫راگەیاندنە فەرمییەكانی سەربە دەوڵەت‬ ‫لەچوارچێوەی پرەنسیبەكانی ناسیۆنالیزم‬ ‫كاری راگەیاندن ئەنجامدەدەن‪ ،‬بەشێكی‬ ‫هەرە زۆری شرۆڤەكاران رۆژنامەنوسان‬ ‫لە میدیاكان‪ ،‬كاتێ‌ لەهەمبەر رووداوەكان‬ ‫بۆچونێك دەردەبـــڕن بە روانگەیەكی‬ ‫ناسیۆنالیزمییەوە شڕۆڤەی دەكــەن‪.‬‬ ‫زۆربــەی بۆنە فەرمییەكان و میللیی و‬ ‫تەقلیدییەكان بەفۆرمێكی ناسیۆنالیزمیی‬ ‫توركی یاد دەكرێتەوە‪.‬‬

‫“‬

‫پڕۆسەی خوێندن كاریگەری زۆری‬ ‫لــەســەر هەست و بیركردنەوەی‬ ‫تاكی توركی كــردووە‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫پڕۆگرامی قۆناغەكانی خوێندن بۆ‬ ‫ناسیۆنالیزمی توركی تەرخان كراوە‪،‬‬ ‫لە زانكۆ و پەیامنگاكان لە دام و دەزگا‬ ‫فەرمییەكانی دەوڵــەت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫پارلەمانی ئەو واڵتە‪ ،‬ناوەندێكن بۆ‬ ‫ئــەوەی ئەم هەستە ناسیۆنالیزمە‬ ‫بكەنە مۆدێلێك و بەزیندویی لەبیری‬ ‫هەر تاكێكدا بیهێڵنەوە‬

‫“‬

‫گەرچی نزیكەی سەدەیەكە پڕۆسەی ناسیۆنالیزم‬ ‫پەیڕەو دەكرێت‪ ،‬بەاڵم لە راستیدا پڕۆسەیەكی‬ ‫سەركەوتوو نەبوو‪ ،‬بــەوەی نە كورد بوە تورك و‬ ‫نەتوركیش بەختەوەر بو!‬

‫ئەوەی لەم وتارەدا دەمەوێت ئاماژەی و زمان و كەلتوری نەتەوەكانیتری بەدوای‬ ‫پێبكەم‪ ،‬پێناسەكردنێكی ناسیۆنالیزمی خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫توركی و كاردانەوەكانییەتی بەسەر‬ ‫پڕۆسەی ناسیۆنالیزم‬ ‫ژیانی سیاسی و كۆمەاڵیەتی لەو واڵتەدا‪،‬‬ ‫پڕۆسەی ناسیۆنالیزم‪ ،‬دەكرێت بڵێین‬ ‫ناسیۆنالیزمێك جگە لەوەی لەپڕۆسەی‬ ‫سیاسی رەنگدانەوەیەكی ئێجگار زۆری لــەســەردەســتــی مستەفا كــەمــال ئەتا‬ ‫هەیە‪ ،‬بەسەر گشت جومگە فەرمییەكانی توركەوە پێناسێكی نوێی وەرگرتبێت‪،‬‬ ‫ئەو واڵتــە و تەنانەت بەسەر زۆربــەی زۆرجــــار بــە كــەمــالــیــزم نــاودەبــرێــت‪،‬‬ ‫راگەیاندنەكانی ئەو واڵتەدا بونی هەیە‪ .‬شیكردنەوەی ئەم وشەیە بەمانای‪ :‬یەك‬

‫رەنگدانەوەی‬ ‫لەسەر پڕۆسەی سیاسی‬ ‫كاریگەری ئەم پڕۆسە درێژخایەنە‪،‬‬ ‫بێگومان لــەپــڕۆســەی سیاسی ئەو‬ ‫واڵتــەشــدا رەنــگــدانــەوەی خــۆی هەیە‪،‬‬ ‫لــەمــڕۆدا ئــەو پــارتــە سیاسییەی كە‬ ‫دەسەاڵتی توركیا بگرێتەدەست‪ ،‬بەشێك‬ ‫لە خەبات و دروشمە هەرەگرنگەكانی‬ ‫بۆ پەرەپێدان و هێشتنەوەی هەستی‬ ‫ناسیۆنالیزمی توركی تەرخان دەكات‪،‬‬ ‫ئەمە بۆتە شتێكی زۆر ئاسایی لەژیانی‬ ‫سیاسی ئەو واڵتــە‪ ،‬سیاسەتی فەرمی‬

‫“‬

‫و هەمیشە رەخــنــە لەسیاسەتەكانی‬ ‫ئاك پارتی دەگرێت سەبارەت بەخراپی‬ ‫رەوشتی دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬بەاڵم لەمانگی رابردوو دووفاقی‬ ‫ئەم پارتە سەبارەت بە دیموكراسییەكەی‬ ‫و گــەڕانــەوە بۆ بیری ناسیۆنالیزمی‬ ‫دەركــەوت بەوەی لەسەر لێسەندنەوەی‬ ‫پارێزبەندی لە پارلەمانتارانی پارتی‬ ‫ێ‬ ‫دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‪ ،‬دەستبەج ‌‬ ‫جەهەپەیش لەگەڵ حكومەتی ئاك پارتی‬ ‫هاوڕایە و لە پارلەمانی توركیا دەنگی بۆ‬ ‫پڕۆژە یاساكە داو دەشڵێت «پشتیوانی‬

‫كردووە چاوی بەهیچ خۆرێكی دیموكراسی‬ ‫هەڵنایەت‪ ،‬شایەتحاڵی ئــەوەیــن كە‬ ‫لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان‪ ،‬چۆن‬ ‫پەالماری بارەگاكانی هەدەپە دەدرێت و‬ ‫دەسوتێنرێت‪ ،‬تاكی كۆمەڵگەی توركی‬ ‫ئامادەیی ئەوەی تیانییە‪ ،‬كە پارتێكی‬ ‫سیاسی بەناوی كوردەوە درێژە بەخەباتی‬ ‫دیموكراسی بدات‪ .‬لەبەرئەوەشە تاكو لە‬ ‫ناسیۆنالیستی نەتەوەپەرستی توركیا‬ ‫تێنەگەین‪ ،‬ئـــەوا ناتوانین بەباشی‬ ‫خوێندنەوە بۆ روداو و سیاسەتەكانی‬ ‫ناوخۆ و دەرەوەی توركیا بكەین‪.‬‬

‫پارتە سیاسیە توركییەكان ئەگەر لەسەر هەمو‬ ‫پرسە چەقبەستوەكانی توركیا هــاوڕا نەبن‪،‬‬ ‫ئەوا لەسەر بنەماكانی ناسیۆنالیزمی توركی‬ ‫سەرجەمیان هاوڕان و دەستبەرداری ئایدۆلۆژیای‬ ‫ناسیۆنالیزمی تورك نابن‬ ‫لــە هەڵگرتنی پــارێــزبــەنــدی هەدەپە‬ ‫دەكەین!»‪.‬‬ ‫پــڕۆســەی ناسیۆنالیزم ئــەوەنــدە‬ ‫پڕۆسەیەكی درێــژخــایــەن و بەباشی‬ ‫پەیڕەوكراوە لەالیەن دەوڵەتی توركیاوە‪،‬‬ ‫لەمڕۆدا لە ‪ 20‬ملیۆن كورد لەتوركیا‪،‬‬ ‫پتر لەنیوەی ئــامــادە نییە داكۆكی‬ ‫لــە پێناسی نــەتــەوەیــی خــۆی بكات‪،‬‬ ‫پڕۆسەی ناسیۆنالیزم و توانەوە ئەوەندە‬ ‫زۆر كاریگەری لەسەر دروستكردون‪،‬‬ ‫ێ لە كورد لەڕیزەكانی‬ ‫بەجۆرێك هەند ‌‬ ‫مەهەپە و جەهەپە خەباتی سیاسی‬ ‫دەكەن! تەنانەت پۆستی بااڵیان پێدراوە‬ ‫وەك جێگری سەرۆكی پــارت‪ ،‬هاوكات‬ ‫هــەردو پارتەكە دوژمنی سەرسەختی‬ ‫دەستكەوتەكانی نەتەوەی كوردن‪.‬‬

‫دەوڵــەت و ئەو پارتەی كە دەسەاڵتی‬ ‫توركیا دەگــرێــتــەدەســت‪ ،‬هەمیشە لە‬ ‫سیاسەتی دەرەوەو ناوخۆدا خەبات بۆ‬ ‫ئــەو ئامانجە دەكــات‪ ،‬پارتە سیاسیە‬ ‫توركییەكان ئەگەر لەسەر هەمو پرسە‬ ‫چەقبەستوەكانی توركیا هــاوڕا نەبن‪،‬‬ ‫ئــەوا لەسەر بنەماكانی ناسیۆنالیزمی‬ ‫توركی سەرجەمیان هاوڕان و هەمیشە‬ ‫كۆكن‪ ،‬لەبەرئەوەی هیچ كام لەو پارتە‬ ‫سیاسییانە دەستبەرداری ئایدۆلۆژیای‬ ‫ناسیۆنالیزمی تورك نابن‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫كەشی سیاسی و كۆمەاڵتی تەنانەت‬ ‫یاساكانی توركیاش وا دەخوازێت كە بەم‬ ‫جۆرە پەیڕەی خەباتی سیاسی بكەن‪.‬‬ ‫پــارتــی كــۆمــاری گەل‪(،‬جەهەپە)‬ ‫كــە پــارتــی ئــۆپــۆزســیــۆنــی ســەرەكــی‬ ‫توركیایە و لەسەر دەستی مستەفا‬ ‫«چەند بەختەوەریت‬ ‫كەمال ئەتا تورك دامــەزرا‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫كە توركیت»‬ ‫ئەندامی سۆسیال دیموكراتە‪ ،‬كەمال‬ ‫ناسیۆنالیزمی تــوركــی ئــەوەنــدە‬ ‫كڵچدارئۆغڵوی ســەرۆكــی پارتەكە‬ ‫بانگەشە بۆ دیموكراسی لەتوركیا دەكات كاریگەری لەسەر كۆمەڵگەی توركیا‬

‫ناسیۆنالیزمی توركی پێیوایە جگە‬ ‫لە زمانی تــورك هیچ زمانێكیتر جێی‬ ‫ئــەوە نییە قسەی پێبكەین‪ ،‬دروشمە‬ ‫بەناوبانگەكەی مستەفا كەمال ئەتا تورك‬ ‫كە وتویەتی «چەند بەختەوەریت كە‬ ‫توركیت» ئاماژە پێكردنێكە كە هەموو‬ ‫تاكێكی تــورك‪ ،‬خــۆی بەهاواڵتی پلە‬ ‫یەك بناسێت و واشبیربكاتەوە كە جگە‬ ‫لەتورك هیچ نەتەوەیەكیتر بونی نییە‪.‬‬ ‫ســـەرەڕای ئـــەوەش‪ ،‬لــەمــڕۆدا كورد‬ ‫بونەتە سێیەم پــارتــی سیاسی ناو‬ ‫پارلەمانی توركیا‪ ،‬بزوتنەوەی سیاسی‬ ‫كورد یەك لە كارەكتەرە سیاسییەكانی‬ ‫توركیایە و رێڕەوی سیاسی ئەو واڵتەیە‪.‬‬ ‫گــەرچــی لــەمــڕۆدا نزیكەی ســەدەیــەك‬ ‫پڕۆسەی ناسیۆنالیزم پەیڕەو دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە راستیدا پڕۆسەیەكی سەركەوتوو‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەوەی نە كورد بوە تورك و نە‬ ‫توركیش بەختەوەر بو!‬

‫ذمارة (‪ )566‬دو شةممة ‪2016/6/6‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫رۆژژمێری روداوەكانی كەیسی هاوسەرگیریی‬

‫دكتۆر عەبدوللەتیف سەلەفیی!‬ ‫نیاز سەعید عەلی‬ ‫بەشی سێیەم‪:‬‬ ‫‪-28‬رۆژی(‪( ،)2016/4/29‬پەیجی‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پەیمانگەی زانستە‬ ‫ئــیــســامــیــەكــان)‪ ،‬هــەشــتــەم بەڵگەی‬ ‫تۆماری دەنگییان باڵوكردەوە‪ ،‬بەناوی‬ ‫تۆماری دەنگیی (د‪.‬عەبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫دەقی تۆمارە دەنگییەكە بەنوسین بەم‬ ‫شێوەیەیە‪( :‬چونكە زۆرجار هەیە ژن‌و‬ ‫مێرد‪ ،‬بەیەكەوە ناگونجێن‪ ،‬ئاساییە ژنە‬ ‫داوادەكات جیادەبمەوە لێت‪ ،‬جیادەبێتەوە‬ ‫لێی‪ ،‬دنیا كاول نابێ‌‪ ،‬ژیانی هەردوكیشیان‬ ‫لەخۆشیی دەســتــپــێــدەكــاتــەوە‪ ،‬نەك‬ ‫ژیانیان تەدمیر بێت‪ ،‬ئاساییە ژن‌و‬ ‫مێردێك بەیەكەوە ناگونجێن‪ ،‬تەفەهوم‬ ‫دەكــــەن‌و لــێــكــجــیــادەبــنــەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫كــەدوكــەس یــەكــتــریــان خۆشویست‪،‬‬ ‫وەعــدیــان بــەیــەكــتــردا‪ ،‬سوێندیان بۆ‬ ‫یەكترخوارد‪ ،‬تەحەمولی زۆر شتیانكرد‬ ‫لەپێناوی یەكتردا‪ ،‬لەئاخیریشا یەكێكیان‬ ‫هەڵبگەڕێتەوە‌و بەڵێنەكەی بشكێنێت‌و‬ ‫ئەوی تر تەدمیركات‪ ،‬تەدمیر بەمانای‬ ‫كەلیمە‪ ،‬تەدمیری كات‪ ،‬وەڵاڵیی بەالی‬ ‫منەوە خیانەتێكی زۆر گەورەیە‪ ،‬زوڵمێكی‬ ‫گەورەیە‪ ،‬بەخوا بەخوا بەخوا‪ ،‬زوڵمە‬ ‫زوڵمە زوڵمە‪ ،‬وەڵاڵ وەڵاڵیی خوای گەورە‬ ‫قبوڵی ناكا گیانەكەم‪ ،‬حەدیسەكەی‬ ‫ێ (لم اری للمتحاببین‬ ‫پێغەمبەرت بیرب ‌‬ ‫غیر النكاح)‪ ،‬فەرموی هیچ عیالجێك‬ ‫نابینم جگە لەنیكاح)‪.‬‬ ‫‪-29‬رۆژی(‪ ،)2016/4/30‬ئەكاونتی‬ ‫(هــەڵــتــەكــانــدنــی مــەدخــەلــیــەت)‬ ‫لەفەیسبوك‪ ،‬پۆستێكی باڵوكردۆتەوە‌و‬ ‫تیایدا هاتوە‪(:‬ئەستێرەی عەبدوللەتیف‬ ‫لەبانگەوازی مەدخەلیەت لەئاوابوندایە‪،‬‬ ‫تەنها بەتەماشاكردنی پەیج‌و ئەكاونتی‬ ‫شێخە مەدخەلیە كوردەكان لەفەیسبوك‪،‬‬ ‫ئەوە دەزانێت هەمویان بەناڕاستەوخۆ‬ ‫هێرش دەكەنە سەر عەبداللەتیف‌و تەنها‬ ‫هێرشكردنی راستەوخۆیان لەسەر ئەوە‬ ‫ماوەتەوە كەرەبیع مەدخەلی لەسعودیە‬ ‫مۆرێك بــدات لەپشتی عەبدوللەتیف‌و‬ ‫دەریــبــكــات لــەبــانــگــەوازی مەدخەلی‪،‬‬ ‫وەدەن ـگ‌و تەسجیلەكانی عەبدوللەتیف‬ ‫گەیشتوە بەشێخەكانی دەوروبەری رەبیع‬ ‫مەدخەلی)‪.‬‬ ‫ماڵپەڕی‬ ‫‪-30‬رۆژی(‪،)2016/5/2‬‬ ‫(دوڕیان)‪ ،‬راپۆرتە هەواڵێكی باڵوكردەوە‬ ‫بەناونیشانی(راپۆرتی دوەم‪ -‬ئیمزا‬ ‫كــۆكــرایــەوە‪ ،‬لەناوپەیمانگای زانستە‬ ‫ئیسالمیەكان چــی دەگـــوزەرێـــت؟!)‪،‬‬ ‫تــیــایــدا هــاتــوە‪(:‬بــەپــێــی ســەرچــاوە‬ ‫بــاوەڕپــێــكــراوەكــانــی دوڕیـــــان‪ ،‬ئــەو‬ ‫پەیمانگایە كەنزیكەی (‪ )25‬مامۆستای‬ ‫هەیە‪ ،‬تاكو ئێستا نزیكەی (‪)20‬یــان‬ ‫ئیمزایان بۆ البردنی ئەو مامۆستایەی‬ ‫پەیمانگاكەیان كــردوە)‪ ،‬لەبڕگەیەكی‬ ‫تری ئەو راپۆرتەدا هاتوە‪(:‬بەپێی ئەو‬ ‫بەڵگانەی لەبەردەستماندایە‪ ،‬تائێستا‬ ‫لەسەر كەیسەكەی مەال عەبدوللەتیف‬ ‫لەپەیمانگای زانستە ئیسالمیەكان‪،‬‬ ‫لــیــژنــەیــەك لــەالیــەن مامۆستایانی‬ ‫پەیمانگاوە دروستكراوەو دواتر بەهۆی‬ ‫بونی ناكۆكی‌و كێشەی بڕیاردان‌و هەندێك‬ ‫كێشەی تر كەلەالیەن دوڕیان پارێزراوە‪،‬‬ ‫لیژنەكە بەرلەوەی راپۆرتی كۆتایی بدات‪،‬‬

‫هەڵوەشاوەتەوە‪ ،‬ئێستا لیژنەیەكی تر بۆ‬ ‫ئەو مەبەستە دروستبوەو وەك هەندێك‬ ‫لەمامۆستایان رایدەگەیەنن گومانیان‬ ‫لەبێالیەنی ئەو لیژنەیە هەیە‪ ،‬هەر هەمان‬ ‫رۆژ‪ ،‬مــاڵــپــەڕی(دوڕیــان)‪ ،‬راپۆرتێكی‬ ‫تری بــاوكــردەوە بەناونیشانی(دواین‬ ‫راپـــۆرت لــەبــارەی‪...........‬بــەنــیــازن‬ ‫مەال عەبدولەتیف دەربكەن؛ هەوڵەكان‬ ‫بــۆ بــەتــەاڵقــدانــی ژنــە خوێندكارەكە‬ ‫چــڕدەبــێــتــەوە)‪ ،‬تــیــایــدا هــاتــوە‪(:‬تــا‬ ‫خوێندكارەكەی‬ ‫ئێستا(چ‪.‬س‪.‬خ)ژنە‬ ‫د‪.‬عەبدوللەتیف ئەحمەد‪ ،‬بەپێی یاسا‌و‬ ‫دادگــــا‪ ،‬هــــاوســــەری(ئ‪.‬ئ)ی مێردی‬ ‫خۆیەتی‌و لــەدادگــا جیانەبونەتەوە‪،‬‬ ‫هـــەوڵـــەكـــانـــی بــنــەمــاڵــەو الیــەنــی‬ ‫د‪.‬عەبدوللەتیف‪-‬یش بۆ جیابونەوەی ئەو‬ ‫دوانە بەردەوامەو پێدەچێت لەچەندین‬ ‫رۆژی داهاتودا بەیەكجاریی جیابنەوە‪،‬‬ ‫هەر بەپێی ئەو سەرچاوانەی دوڕیان كە‬ ‫لەكێشەكەوە نزیكن‪ ،‬هەوڵەكانی الیەنی‬ ‫عەبدوللەتیف سەلەفی بۆ جیابونەوەی‬ ‫ئەو ژن‌و مێردە لەیەكتریی‪ ،‬تەنها لەبەر‬ ‫ئەوەیە كەدواتر خۆی(چ‪.‬س‪.‬خ)وەك ژنی‬ ‫سێیەمی مارە بكات)‪.‬‬ ‫‪ -3 1‬ر ۆ ژ ی ( ‪، )2 0 1 6 /5 /2‬‬ ‫ئـــەكـــاوتـــنـــی(هـــەڵـــتـــەكـــانـــدنـــی‬ ‫مەدخەلیەت)‪ ،‬لەفەیسبوك‪ ،‬پۆستێكی‬ ‫بــاوكــردۆتــەوە‪ ،‬سەرەتای پۆستەكەی‬ ‫بەلێدوانێكی(سیروان ئەشقەر)كەیەكێكە‬ ‫لــەبــانــگــخــوازە ســەلــەفــیــەكــانــی ســەر‬ ‫بــەڕەوتــی مەدخەلیی دەستپێكردوەو‬ ‫تیایدا ئەڵێ‌‪(:‬باوكی حــارپ سەلەفی‬ ‫نیەو لەسەلەفیش تێ‌نەگەیشتوە)؛دواتر‬ ‫لەدرێژەی پۆستەكەدا هاتوە‪(:‬ئەمەی‬ ‫ســەرەوە تەنها نمونەیەكی زۆر بچوكە‬ ‫لەسەر ناكۆكیەكانی نێوان مەدخەلیەكان‪،‬‬ ‫ئێمە ئاگادارین كە مەال وشیار‌و مەال‬ ‫محسینی زەرایــەن‌و مەال میكائیل‌و مەال‬ ‫ســیــروان اشقر‌و مــەال مەدخەلیەكانی‬ ‫چەمچەماڵ‪ ،‬هەمویان دژایەتی توندی‬ ‫عەبدوللەتیف دەكــەن!وەئــەم ماوەیەی‬ ‫پێشو سیروان اشقرو دانا میكائیل چون‬ ‫بۆ سعودیە بۆ الی(عبید الجابری)‌و چەند‬ ‫زانایەكی تری مەدخەلی‌و گلەییەكانیان‬ ‫دژی عەبدوللەتیف گەیاندوە بــەوان‪،‬‬ ‫ئەوانیش وتویانە؛باعەبدوللەتیف كەبێت‬ ‫تــائــەم كێشەیە حــەل بــكــەن‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫عەبدوللەتیف وتویەتی ئەوان لەئاستی‬ ‫من نین‌و نەچوە‪ ،‬بەمەش ئەو شێخە‬ ‫مەدخەلیانەی سعودیە زۆر توڕەبون‪،‬‬ ‫ئەمە پێش ‪..............‬عەبدوللەتیف‪،‬‬ ‫بۆیە ئێستا چاوەڕێی قسەی كۆتایی ربیع‬ ‫مەدخەلین لەسەر عەبدوللەتیف)‪.‬‬ ‫ماڵپەڕی‬ ‫‪-32‬رۆژی(‪،)2016/5/3‬‬ ‫(دوڕیـــــان)‌و چــەنــدیــن مــاڵــپــەڕی تر‪،‬‬ ‫هەواڵی جیابونەوەی ژنە خوێندكارەكەو‬ ‫مــێــردەكــەیــان لــەدادگــا بــاوكــردەوە‪،‬‬ ‫لەمڕوەوە ماڵپەڕی(دوڕیان)‪ ،‬هەواڵەكەی‬ ‫بــەمــشــێــوەیــە بـــاوكـــردەوە‪(:‬ئـــەمـــڕۆ‬ ‫لەدادگای سلێمانی ژنە خوێندكارەكەی‬ ‫عەبدوللەتیف سەلەفی لەمێردەكەی‬ ‫جــیــابــوەوە)‪ ،‬دواتــر لەبڕگەیەكی تردا‬ ‫هاتوە‪:‬بەپێی سەرچاوەكانی دوڕیــان‪،‬‬ ‫چاوەڕان دەكرێت لەئایندەیەكی نزیكدا‪،‬‬ ‫پرۆسەی هاوسەرگیریی لەنێوان مەال‬ ‫عەبدوللەتیف‌و(چ‪.‬س‪.‬خ)دا ئەنجامبدرێت‪،‬‬ ‫ئــەمــەش لــەپــێــنــاوی كــپــكــردنــەوەی‬ ‫ئـــەو‪..............‬لـــەمـــاوەی ڕابـــردودا‬ ‫مەالعەبدوللەتیف تێوەی گالبو)‪.‬‬ ‫‪-33‬هــەرهــەمــان رۆژ(‪،)2016/5/3‬‬ ‫پەیجی(دكتۆر عەبدوللەتیف ئەحمەد)‪،‬‬ ‫ئاگادارییەكی باڵوكردەوە بەمشێوەیە‪:‬‬ ‫(بسم الله الرحمن الرحیم‪-‬برایان‌و‬ ‫خوشكانی بەڕێز‪ ،‬تكایە هەر بەڕێزێك با‬ ‫الی خۆیەوە ئەو بابەتە دابخات كەچەند‬ ‫ڕۆژێك بەرلەئێستا وروژێندرا سەبارەت بە‬ ‫د‪.‬عەبدوللەتیف‪ ،‬چونكە بەڕاستی ڕەنگە‬

‫كەسێك لەخۆشەویستیدا بۆ بەڕێزیان‬ ‫هەڵوێستێك بنوێنێت كەزیانبەخش‬ ‫بێت‪.‬دكتۆر عەبدوللەتیف لەمبارەیەوە‬ ‫دەفەرموێت‪:‬من داوام لەهەمو ئەو بەڕێزانە‬ ‫دەكـــەم‪ ،‬ئــەم بابەتە دابــخــەن‌و باسی‬ ‫لێوەنەكەن‪ ،‬وەاڵمی كەس نەدەنەوە)‪.‬‬ ‫(پەیجی‬ ‫‪-34‬ڕۆژی(‪،)2016/5/6‬‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــای زانستە‬ ‫ئــیــســامــیــەكــان)‪ ،‬كــورتــە وتــارێــكــی‬ ‫بەهاوپێچی دۆكیۆمێنتێك باڵوكردۆتەوە‪،‬‬ ‫لــەكــورتــە وتـــارەكـــەدا هــاتــوە‪(:‬ئــەم‬ ‫ئەتاچە(هاوپێچ‪-‬نیاز) وێنەی ئەوعەقدی‬ ‫تەاڵقەیە كــە‪.........‬عــەبــدولــلــەتــیــف‬ ‫بەخولع لەمێردەكەی جیابۆتەوە)‪ ،‬پاشان‬ ‫لەبڕگەیەكی تردا هاتوە‪(:‬ئەم عەقدەیان‬ ‫لە(‪)2016/1/1‬نوسیوەو پڕكردنەوەی‬ ‫ئــەم عەقدە پێویستی بــەدادگــا نیە‌و‬ ‫لــەالیــەن پــارێــزەرەوە پڕدەكرێتەوە)‪،‬‬ ‫لە (‪)2016/5/3‬دادوەر دانیپیاناوەو‬ ‫لێكی جیاكردونەتەوە‪ ،‬واتــە هەتا(‪)3‬‬ ‫ئــایــار(‪ ،)2016‬بەپێی یاسا ئەو دوانە‬ ‫هاوسەری یەكتری بون)‪.‬‬

‫ێ هــەر یەكێكیش لەئێمە‪،‬‬ ‫ڕۆش ــت‪ ،‬ئـ ‌‬ ‫ێ‬ ‫ڕۆژانە كە سجلێك دابنێت‪ ،‬ئەمڕۆ دەب ‌‬ ‫چەند تاوانم كردبێت‪ ،‬ئەگەر فاسقترین‬ ‫كەس‌و موجریمترین كەس بیت‪ ،‬إال ان‬ ‫یشا‌و الله‪ ،‬دەنــا ئــەوپــەڕی(‪)20‬تــاوان‬ ‫دەكەیت‪ ،‬ئەوپەڕی(‪)10‬تاوان دەكەیت‪،‬‬ ‫ئەوپەڕی(‪)5‬تاوان دەكەیت‪ ،‬دەی تۆ (‪)1‬‬ ‫ێ (اللهم صل علی محمد)‪ ،‬خوای‬ ‫جاربڵ ‌‬ ‫گەورە (‪ )10‬تاوانت دەسڕێتەوەو ڕەشی‬ ‫دەكاتەوەو(‪ )10‬صەالواتت لەسەر دەدات‪،‬‬ ‫(‪ )10‬دەرەجە بەرزت دەكاتەوە)‪ ،‬دواتر‬ ‫لەبڕگەیەكی تردا ئەڵێ‌‪( :‬قەت بێ‌ئومێد‬ ‫نەبێت لەڕەحمەتی خوای پەروەردەگار‪،‬‬ ‫هەرچەندە تاوانت زۆركردبێ‌)‪ ،‬پاشان‬ ‫لــەبــڕگــەیــەكــی تـــردا ئــەڵــێ‌‪(:‬خــوای‬ ‫پەروەردگار لەهەموتاوانەكان دەبورێت)‪.‬‬ ‫‪-37‬ڕۆژی(‪( ،)2016/5/7‬سەربەست‬ ‫عارف خەسرەو)‪ ،‬لەفەیسبوك‪ ،‬وتارێكی‬ ‫باڵوكردەوە بەناونیشانی (نامەی شانازی)‌و‬ ‫لەدەستپێكی وتارەكەیدا ئەڵێ‌‪(:‬تایبەتە‬ ‫بەبرازای خۆم(چاوان سۆران خەسرەو)‬ ‫ی برازام‌و مێردی حەاڵڵی خۆی(دكتۆر‬

‫دەقی هاوپێچەكەیە‪:‬‬ ‫بەڕێز‪ /‬دادوەری دادگای باری كەسێتی سلێمانی‬ ‫بابەت‪ /‬كۆنوسی تەاڵق (مخالعە)‬ ‫الیەنی یەكەم‪ /‬مێرد‬ ‫الیەنی دوەم‪ /‬ژن‬ ‫ناوەڕۆكی كۆنوسەكە‪:‬‬ ‫الیەنی یەكەم(ئۆرڤان ئــاراس فخرالدین)هەستا بەتەاڵقدانی هاوسەرەكەی‬ ‫كەالیەنی دوەم (چاوان سۆران خەسرەو)‌و پێیوت كەتەاڵقی كەوتبێت‌و ئیتر حەرام‬ ‫بن‪ ،‬ئەم تەاڵقدانە بەڕێكەوتنی هەردوال بو كەالیەنی دوەم لەسەرجەم مافەكانی‬ ‫خۆی خۆشبو بەمارەیی (پاشەكی)(المۆجل)یشەوە‌و قبوڵی كرد‌و ڕەزامەندبو‪،‬‬ ‫ئەم كۆنوسە بەئامادەبونی هەردوالیەن‌و بەشایەتی ئەم شایەتانەی خوارەوە‬ ‫لەبەرواری(‪ )2016/1/1‬واژوكرا‪.‬‬ ‫لەگەڵ ڕێزدا‬ ‫ئیمزا‬ ‫ئیمزا‬ ‫ئیمزا‬ ‫ئیمزا‬ ‫الیەنی دوەم‬ ‫الیەنی یەكەم‬ ‫شایەت‬ ‫شایەت‬ ‫ئاراس محەمەد جزا ‪ -‬ئاسۆ خالد ‪ -‬ئۆرڤان ئاراس فخرالدین ‪ -‬چاوان سۆران خەسرەو‬ ‫‪-35‬دیــســان لـــــــەڕۆژی(‪ )2016-5-6‬مەال عەبدوللەتیف)‪ ،‬دواتر لەبڕگەیەكی‬ ‫دا‪( ،‬پەیجی خوێندكارانی پەیمانگای تردا ئەڵێ‌‪(:‬دكتۆر توانیویەتی شاكاری‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان)‪ ،‬نۆیەم بەڵگەی جوانیی شكۆو ئــەدەب‌و ئاكاری چاوان‬ ‫تۆماری دەنگیان باڵوكردەوە‪ ،‬بەناوی ببینێت‌و خۆشیشی بوێت‪ ،...‬ئافەرین‬ ‫تــۆمــاری دەنــگــی(د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)‪ ،‬دكــتــۆر‪ ،‬هەمو جیهان دژت بــن‪ ،‬من‬ ‫دەقی تۆمارە دەنگییەكە بەنوسین بەم پشتیوانی تۆشم‪... ،‬چاومان ڕون بەوەی‬ ‫ێ ژنی چی هەناسەكەی دو خۆشەویست بەداڵ‌و بەگیان گەیشتن‬ ‫شێوەیەیە‪(:‬كچ ‌‬ ‫مــن‪ ،‬سوێند بەرەبلعالەمین كــە تۆ بەیەك)‪.‬‬ ‫شایەنی بــاســە(ســەربــەســت عــارف‬ ‫داوابكەیت بڵێیت من شوناكەم جگە‬ ‫لــەتــۆ‪ ،‬مــەرجــی منیش ئــەوەیــە كەتۆ خــەســرەو)ی مــامــی(چــاوان)‪ ،‬یەكەم‬ ‫تاوەكو من نەبمە ژنی تۆ‪ ،‬نەچیتە الی كەس بو كە ڕایگەیاند ئێستا(چاوان)‪،‬‬ ‫خێزانەكانت؛ناچم‪ ،‬ئینجا بزانە‪ ،‬واتە لەگەاڵ دكتۆر عەبدوللەتیفی هاوسەری‬ ‫لەماڵی خۆیانن‪ ،‬واتە(چاوان)ڕاستەوخۆ‪،‬‬ ‫ژنهێنانی چی گیانی خۆم)‪.‬‬ ‫‪-36‬هـــەر لـــــــەڕۆژی(‪)2016/5/6‬دا‪ ،‬دوای جــیــابــونــەوەی لــە(ئــۆرڤــان)‪،‬‬ ‫پەیجی(دكتۆر عەبدوللەتیف ئەحمەد)‪ ،‬لــــەدادگــــا لــــــــــــەڕۆژی(‪)2016/5/3‬‬ ‫وتارێكی(د‪.‬عەبدوللەتیف) دا‪ ،‬لـــەالیـــەن (د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)‬ ‫گرتەیەكی‬ ‫ی باڵوكردەوە‪ ،‬كەبەشێك بو لەوتاری ەوە یەكسەر گــواســتــراوەتــەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕۆژی هەینی‪ ،‬واتە ڕۆژی(‪ ،)2016/5/6‬ڕاگەیاندنەی مــامــی(چــاوان)‪ ،‬لەسەر‬ ‫لــەمــزگــەوتــی(بــەهــەشــت)‌و تــیــایــدا چــونــە ژیــانــی هــاوســەریــی (چـــاوان)‪،‬‬ ‫ئــەڵــێ‌‪(:‬ئــەگــەر كــەســێــك لــەژیــانــی لەگەاڵ (د‪.‬عەبدوللەتیف)‪ ،‬لەوەاڵمی‬ ‫ئــەحــمــەد)دایــە‪،‬‬ ‫ڕۆژانەماندا چاكەیەكی بچوكت لەگەاڵ كۆمێنتێكی(ئارام‬ ‫بكات‪ ،‬ئەگەر تۆ كەسێكی بەوەفابێت‌و كە(سەربەست عارف)وەاڵمی ئەداتەوەو‬ ‫ێ شەو بەدڵنیایی زانیومە‪،‬‬ ‫سپڵە نەبیت‪ ،‬ئەم چاكەیەت لەبیرناچێت‪ ،‬ئەڵێ‌‪(:‬دوێن ‌‬ ‫هەر كەگەیشتیت پێی سوپاسی دەكەیت‪ ،‬كەئێستا هاوسەری یەكن‌و (چاوان) گیان‬ ‫بەردەوام لەیادتە‪ ،‬فاڵنەكەس چاكەیەكی لەماڵی دكتۆرە)‪.‬‬ ‫‪ -3 8‬ڕ ۆ ژ ی ( ‪، )2 0 1 6 /5 /8‬‬ ‫لەگەاڵ كردوم)‪.‬‬ ‫هــەرهــەمــان ڕۆژ‪ ،‬هــەمــان پــەیــج‪ ،‬پەیجی(دكتۆر عەبدوللەتیف ئەحمەد)‪،‬‬ ‫گــرتــەیــەكــی وتـــارێـــكـــی تـــــری(د‪ .‬پۆستێكی باڵوكردۆتەوە لەسەر(مانگی‬ ‫عەبدوللەتیف)ی باڵوكردەوە‪ ،‬كەئەمیش شەعبان)‌و تیایدا ئەڵێ‌‪(:‬قوڕ بەسەر‬ ‫بەشێك بــو لــەهــەمــان وتـــاری ڕۆژی ئــەو كــەســەی كــە كــردەوەكــانــی لەم‬ ‫ێ ئەكات‪،‬‬ ‫هەینی لەمزگەوتی(بەهەشت)‪ ،‬تیایدا مانگەدا بــەدرۆو بوختان بەڕ ‌‬ ‫ئەڵێ‌‪(:‬كاتێك كەدەڵێیت اللهم صل مەگەر نازانێت لەم مانگەدا كردەوەكانی‬ ‫علی محمد‪ )10( ،‬گوناحت ڕۆیشت‪ ،‬بەرزدەبنەوە بۆ الی رب العالمین)‪.‬‬ ‫‪-39‬دیــســان ڕۆژی(‪،)2016/5/8‬‬ ‫بیكە(‪ ،)2‬دەبێتە (‪)20‬گــونــاح‪ ،‬بیكە‬ ‫(‪)3‬جـــار ص����هالوات‪ )30( ،‬گوناحت (پەیجی خــوێــنــدكــارانــی پەیمانگای‬

‫زانستە ئیسالمیەكان)‪ ،‬دەیەم بەڵگەی‬ ‫تۆماری دەنگییان باڵوكردەوە‪ ،‬بەناوی‬ ‫تــۆمــاری دەنــگــی(د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)‪،‬‬ ‫دەقی تۆمارە دەنگییەكە بەنوسین بەم‬ ‫شێوەیەیە‪(:‬حەبیبەتی گیان‪ ،‬دەترسم‬ ‫دوێنێ‌‪ ،‬تۆ خۆت وتت دەتوانیت لەدو‬ ‫ێ‬ ‫هاندیشدا مەسەلەن تێلیگرامت هەب ‌‬ ‫بەیەك ڕەقــەم‪ ،‬دەترسم ئــەوەی تۆیان‬ ‫والێكردبێ‌‪ ،‬وریابە‪ ،‬دەزانیت چۆن‪ ،‬بۆنمونە‬ ‫كەسێك لەمۆبایلەكەی خۆی بەڕەقەمی تۆ‬ ‫ێ تێلیگرام دابنێ‌‪ ،‬ئەوكاتە ڕەمزی‬ ‫ئەیەو ‌‬ ‫تێلیگرامەكەت بەو ڕەقەمەی تۆ دەنێرێ‌‪،‬‬ ‫یەك دەقــە مۆبایلەكەت لێوەردەگرن‪،‬‬ ‫مەسەلەن(‪)....‬بێ‌‪ ،‬یان هەركەسێك بێ‌‪،‬‬ ‫ێ سەیرێكی دەكەم‪،‬‬ ‫لێت وەردەگرێت‪ ،‬دەڵ ‌‬ ‫تا ڕەمزەكەی وەرئەگرێ‌‪ ،‬كەڕەمزەكەی‬ ‫وەرگـــرت‪ ،‬لەهی خــۆی داخلی دەك ـا‌و‬ ‫چی تۆ بۆ منی بنێرێت‌و من بۆ تۆی‬ ‫بنێرم‪ ،‬دەچێتە هی ئەویشەوە‪ ،‬بۆیە ئەها‬ ‫ئێستا ئەو الپەڕەیەم بۆ ناردیت‪ ،‬دەچیتە‬ ‫ێ ئەو جیهازانەی‬ ‫شوێنێك هەیە‪ ،‬دەڵ ‌‬ ‫ێ‬ ‫كە موتەصيلني بەم تێلیگرامەوە‌و لەو ‌‬ ‫هەمو جیهازێك ڕەفزدەكەیت‪ ،‬غەیری ئەو‬ ‫مۆبایلەی خۆت نەبێ‌)‪.‬‬ ‫ماڵپەڕی‬ ‫‪-40‬ڕۆژی(‪،)2016/5/9‬‬ ‫(ئــێــن‪ ،‬ئــاڕ‪ ،‬تــی)‪ ،‬گرتەیەكی كۆنی‬ ‫دیــدارێــكــی كەناڵی (ئــێــن‪ ،‬ئــار‪ ،‬تی)‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬لەگەاڵ (د‪.‬عەبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫كەتیایدا ئەڵێ‌‪(:‬حەرامە ژن‌و پیاو‪،‬‬ ‫بەتەنها لەژورێكدا دابنیشن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ناموسی كچان‌و خوشكان پارێزراوبێت)‪.‬‬ ‫ڕۆژی(‪،)2016/5/9‬‬ ‫‪-41‬دیـــســـان‬ ‫(پەیجی خوێندكارانی پەیمانگای زانستە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬یانزەیەمین بەڵگەی‬ ‫تۆماری دەنگییان باڵوكردەوە‪ ،‬بەناوی‬ ‫تــۆمــاری دەنگی گقتوگۆیەكی نێوان‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‌و مامێكی (چاوان)‪،‬‬ ‫دەقی تۆمارە دەنگییەكە بەم شێوەیەیە‪:‬‬ ‫مــامــی(چــاوان)‪/‬تــۆســەیــری خۆتت‬‫كردوە‪ ،‬سەیری تەمەنی خۆتت كردوە؟‬ ‫ێ‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪/‬بەڵ ‌‬‫مامی(چاوان)‪/‬سەیری ناوناونیشانی‬‫خۆتت كردوە؟‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪/‬ئەكید ئەی چۆن‬‫مامی(چاوان)‪/‬ئاخر ئەگەر سەیرت‬‫بكرایە واتنەئەكرد‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪/‬وەاڵهی من غەیری‬‫خزمایەتی‌و دۆستایەتی‪ ،‬هیچی ترم‬ ‫نەویستوە‬ ‫مامی(چاوان)‪/‬خزمایەتی‌و دۆستایەتی‬‫بەو شێوەیە ناكرێ‌‪ ،‬تۆ بچیت مناڵێك‬ ‫هەڵخەڵەتێنی‪ ،‬لەمێردەكەی‬ ‫جیابكەیتەوانێ‌‪ ،‬لــەبــەرئــەوەی‬ ‫كەهاتوە‪ ،‬سكااڵیەكی خــۆی‪ ،‬سیقەی‬ ‫پێكردوی‪ ،‬وەكو پیاوێكی دینی هاتوە‪،‬‬ ‫ســكــااڵی خــۆی لــەالی تــۆ كــردوە‬ ‫كەڕێگایەكی ڕاستی پیشان بدەیت‪،‬‬ ‫تۆچویت هەڵت خەڵەتاندوە‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف) بەخوا نەخەڵەتاوە‪،‬‬‫مـــن نــاڵــێــم تــوشــی هــەڵــەنــەبــویــن‪،‬‬ ‫منیش‌و(چاوان)یش‪ ،‬توشی هەڵەبوین‬ ‫‪ ،‬بەس مانای ئەوە نییە كە(چاوان)‬ ‫ئافرەتێكی بەدڕەوشتی خراپە‌و منیش‬ ‫پیاوێكی خراپم‪ ،‬چیم‪ ،‬پێم خۆش نییە‪،‬‬ ‫ئەو نەزرەیە وەرگرن كاكە گیان)‪.‬‬ ‫شایەنی باسە ماڵپەڕی(وێستگە)‪،‬‬ ‫لەڕاپۆرتێكدا‪ ،‬لــــەڕۆژی(‪،)2016/5/10‬‬ ‫ناوی ئەو مامەی(چاوان)ی ئاشكراكرد‬ ‫كەگفتوگۆكەی لەگەاڵ(د‪.‬عەبدوللەتیف)دا‬ ‫كردوەو لەمڕوەوە نوسیویەتی‪(:‬كەسێكی‬ ‫نزیك لەخێزانەكەی چــاوانــەوە‪ ،‬كە‬ ‫نەیویست ئاشكرابكرێت بە(وێستگەی)‬ ‫راگـــەیـــانـــد‪(:‬ئـــەو كـــەســـەی لــەگــەاڵ‬ ‫عەبدوللەتیف سەلەفی قسەدەكات‪،‬‬ ‫ناوی(نەبەز خەسرەو)ەو كوڕی گەورەی‬ ‫خێزانەكەیە)‪ ،‬واتە مامی(چاوان)ە‪.‬‬ ‫‪-42‬ڕۆژی(‪ ،)2016/5/9‬هەفتەنامەی‬

‫(ڕوداو)‪ ،‬الپەڕە (‪)2‬ی تەرخانكردبو بۆ‬ ‫باڵوكردنەوەی دو بابەتی پەیوەندیدار‪،‬‬ ‫بەكەیسی(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪ ،‬یەكەمیان‬ ‫بریتییەلە(دەقی ڕونكردنەوەی(چاوان‬ ‫سۆران)بۆ ڕوداو)‪ ،‬دوەمیان ڕوماڵێكی‬ ‫ئەو كەیسە‪ ،‬لەالیەن (پشتیوان جەمال)‪.‬‬ ‫لــە(دەقــی ڕونــكــردنــەوەی(چــاوان‬ ‫ســـۆران)‪ ،‬بــۆ (ڕوداو)دا‪ ،‬كەبریتییە‬ ‫لەڕونكردنەوەیەكی ئامادەكراو‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەكێشەی خۆی‌و مێردەكەی پێشوی‪،‬‬ ‫(چاوان)ئەڵێ‌‪(:‬هەردوكمان گەیشتینە‬ ‫ئــەو قــەنــاعــەتــەی كەجیابونەوەمان‬ ‫باشترین چــارەســەرە‪ ،‬زۆر بەتەبایی‌و‬ ‫هاوڕاییش دانیشتین‌و شایەتمان بانگكردو‬ ‫ێ هیچ كێشەیەك‬ ‫جــیــابــویــنــەوە بــەبـ ‌‬ ‫لە(‪ ،)2016/1/1‬دواتر لەبڕگەیەكی تردا‪،‬‬ ‫سەبارەت بەهۆكاری شوكردنی بە(د‪.‬‬ ‫عەبدوللەتیف)ئەڵێ‌‪(:‬من دین‌و ئەخالقم‬ ‫هەڵبژاردوە‪ ،‬ئەگینا من چاك دەمزانی‬ ‫دكتۆر تەمەنی لەمن زیاترەو خاوەنی‬ ‫دو خێزان‌و كۆمەڵێك منداڵە)‪ ،‬پاشان‬ ‫لەبڕگەیەكی تردا ئەڵێ‌‪(:‬دو ڕۆژ ژیان‬ ‫لەگەاڵ دكتۆر بەئیمانەوە‪ ،‬بەالمەوە‬ ‫باشترە لەتەمەنێكی درێژ لەگەاڵ غەیری‬ ‫دكتۆر‪ ،... ،‬لەخوای گەورەش دەپاڕێمەوە‬ ‫كــەمــردنــی مــن‌و دكــتــۆر پێكەوەبێت‌و‬ ‫لەپێناوی خوای گەرەبێت‪........‬بەهۆی‬ ‫ئــەوەوە هەست بەزیادبونی ئیمانەكەم‬ ‫دەكەم)‪.‬‬ ‫شایەنی بــاســە(چــاوان)لــەدرێــژەی‬ ‫ڕونكردنەوەكەیدا ئەڵێ‌‪(:‬بەردەوامیش‬ ‫ســوپــاســی خـــوای گـــەورە دەكـــەم كە‬ ‫هەڵبژاردنەكەم لەشوێنی خۆی بوو لێی‬ ‫پەشیمان نیم‪ ،‬چونكە لەوكاتەوە كەبومە‬ ‫مــارە بــڕاوی دكــتــۆر‪ ،‬واهەستدەكەم‬ ‫ژیانێكی تازەم دەستپێكردوە‪ ،‬ژیانێكی‬ ‫لەخوا نزیك‌و پابەندبون بەدین‌و پۆشاكی‬ ‫شەرعی‌و گرتنەبەری ڕێگای هیدایەت‌و‬ ‫خەریكبون بەزانستی شەرعی قورئان‌و‬ ‫ســونــنــەت‪ ،‬ســوپــاس بــۆ خــوا بەهۆی‬ ‫دكتۆرەوە گۆرانیم گــۆڕی بۆ قورئان‌و‬ ‫یادی خوا‪ ،‬كەئەویش هۆكاری بەختەوەری‬ ‫ڕاستەقینەیە)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )566‬دو شةممة ‪2016/6/6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫شەڕی دەشتی كچان_ كڕبچنە لەمایسی ‪ 1919‬و‬ ‫گزنگی یەكەم حكومەتی سەربەخۆی كوردی‬ ‫ساالر كەریم حسێن‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫دەستپێك‪:‬‬ ‫لـــــەڕۆژی ‪ 19‬مــایــســی ‪ 1919‬ودروســـت‬ ‫(‪ )97‬ساڵ لەمەوبەر لەچوارچێوەی ئەو‬ ‫گۆڕانكاریەخێریانە ی كە لەوسەردەمەدا‬ ‫لــە بــاشــوری كــوردســتــان دەگـــــوزەران و‬ ‫ئەوڕاپەڕینەی لەسەردەستی شێخ مەحمودی‬ ‫حەفید دژی ئینگلیزەكان هەڵگیرسابوو ‪،‬‬ ‫ڕوداوێكی گرنگ لە دەڤەری سەنگاو لەسەر‬ ‫داوای شێخی نەمر ڕوی داوە كە لە ناوچەكەدا‬ ‫بەشەڕی دەشتی كچان – كڕبچنە ناسراوە ‪،‬‬ ‫ئەویش ڕێگری كردن بوە لەوكاروانەسەربازیەی‬ ‫ئینگلیزەكان كە لەكفریەوە بەرەو سلێمانی‬ ‫بۆ پشتگیری كردنی هێزەكانیان دژی شێخی‬ ‫نەمر بەڕێیان خستبوو‪ ،‬وە لە ژمارەیەكی زۆر‬ ‫سەرباز و چەك وتەقەمەنی و پێداویستی‬ ‫لۆجیستی پێكهاتبوون‪ ،‬ئەمەیش لەزۆربەی‬ ‫سەرچاوە مێژووییەكاندا ئاماژەی پێكراوە‬ ‫لــەوانــە‪ :‬د‪.‬عزیزالحاج لــەالپــەڕە(‪ )104‬ی‬ ‫كتێبەكەی بەناوی (القچیە الكردیە فی‬ ‫العشرینات ) دەڵێت‪ (:‬كما استولی اتباعە‬ ‫علی قافلە كانت متوجە من كفری الی‬ ‫السلیمانیە مع بعچ المال والبنادق و الخیل‪،‬‬ ‫فسبب ژلك بال شك تدعیما مرحبا لقوتە)‬ ‫(‪ )1‬كەمەبەست لە ( اتباعە) لێرەدا‬ ‫الیەنگرانی شێخ مەحمودە لە ناوچەی‬ ‫سەنگاو‪،‬هەروەها هەریەك لە(المس بیل) لە‬ ‫كتێبی (فصول من تاریخ العراق القریب )‬ ‫كە جعفر الخیاگ وەری گێڕاوە بۆ عەرەبی‬ ‫لەالپەڕەی (‪ )201‬داو(‪ )2‬وە هەروەها د‪.‬‬ ‫ولید حمدی لەكتێبی( الكرد و كردستان فی‬ ‫الوپائق البریگانیە—دراسە تاریخیە وپائقیە)‬ ‫لە الپەرەڕەی (‪ )73‬دا (‪ )3‬وە محمود الدرە‬ ‫لە كتێبی (القچیە الكردیە) لەالپەڕەی ‪139‬‬ ‫(‪ )4‬جگەلەمانەیش لە چەندین سەرچاوەی‬ ‫ترباس كراوە‪ ،‬بێ‌ گومان دەتوانین بڵێین‬ ‫ئەمە یەكەم كــردەوەی چەكداریی ویەكەم‬ ‫چەخماخەی ڕاپەڕینەكەی شێخی نەمرە‬ ‫لەو سەردەمەدا ‪ ،‬ئەویش بەحوكمی ئەوەی‬ ‫كە بەروارەكەی بە چەند ڕۆژێك كەوتوەتە‬ ‫پێش جموجوڵە چەكداریەكەی مەحمود‬ ‫خانی دزڵی كەلەڕۆژی ‪-22‬مایسی ‪ 1919‬بە‬ ‫ژمارەیەكی زۆر چەكدارەوە هاتە ناوشاری‬ ‫سلێمانی و بــارودۆخــەكــەی بەیەكجاری‬ ‫تەقاندەوە و دواتــر بــەوردی لێی دەدوێین‬ ‫‪ ،‬ئێمە لەم لێكۆڵینەوەیەداهەوڵ دەدەین‬ ‫تیشكێك بخەینە سەر ئەو ڕوداوە و بەوردی‬ ‫لەهۆكارو دەرئەنجامەكانی بدوێین لەگەڵ‬ ‫تیشك خستنە سەر نــاوی ئەوكەسانەی‬ ‫بەئومێدی‬ ‫كەبەشداریان تیایدا كردوە‪،‬‬ ‫ئەوی بەشێك بێت لە نە گوتراوەكان لە‬ ‫بارەی ڕاپەڕینەكەی مایسی ‪ 1919‬ی شێخی‬ ‫نەمر ‪.‬‬ ‫دۆخی ئەوسەردەمەی باشوری كوردستان‬ ‫پاش بەهێزبونی هەژمونی ئینگلیزەكان لە‬ ‫عێراق و جواڵنیان بەرەوكوردستان‪ ،‬لەوكاتەدا‬ ‫شێخ مەحمودی حەفیدو ئینگلیزەكان پێیان‬ ‫باشبوو بەبێ‌ خوێن رشتن ڕێك بكەون لەسەر‬ ‫شێوەی حەكمڕانی لەناوچەكە‪،‬ئەوەبوو(میجەر‬ ‫نوئیل) لەڕێكەوتی ‪-15‬تشرینی دووەمــی‬ ‫‪ 1918‬گەیشتە سلێمانی وبەئامادەبونی‬ ‫ژمارەیەك لەسەرۆك هۆزەكانی ناوچەكەو‬ ‫چەندین كەسایەتی دیاروڕۆشنبیری سلێمانی‬ ‫لەماڵی شێخ كۆبونەوەیەكیان ئەنجام‬ ‫دا‪،‬هەرلەوكۆبونەوەیەدا ئینگلیزەكان دانیان‬ ‫نــا بــە شێخ مەحمودی حــەفــیــددا وەك‬ ‫حوكمداری كوردستان‪،‬بەمەرجی ئــەوەی‬ ‫كەسێك لەئینگلیزەكان وەك ڕاوێــژكــارو‬ ‫سەرپەرشتیاردابنرێت بۆكاروباری كوردستان‬ ‫‪،‬بــۆئــەم مەبەستەیش (میجەرنۆئیل)‬ ‫یــان دەســت نیشان كــرد‪،‬شــێــخ مەحمود‬ ‫بەحوكمداری كوردستان دیــاری كراوشێخ‬ ‫قــادری حەفید كرابە سوپاساالر و ماجید‬

‫لە زیارەتكارانی مەرقەدی كاك ئەحمەد‬ ‫بگرێت ‪،‬داواكــەی (ســۆن) ی ڕەتكردەوە(‬ ‫‪،)11‬بـــۆیـــە مــێــجــەرســۆن لــە هەستیاری‬ ‫دۆخەكە ومەترسیەكانی ڕەوشــی سلێمانی‬ ‫تێ‌ گەیشت وبیری لەگرتنەبەری ڕێگای‬ ‫سەربازی وبەهێزكردنی تواناكانی خۆیان‬ ‫كــردەوە بۆ بەرگرتن لە هەر پێشهاتێكی‬ ‫هەنوكەیی ‪ ،‬هەرلەوكاتەدا لەپەیوەندی‬ ‫دابــوە لەگەڵ هێزەكانیان بە تایبەتی لە‬ ‫ناوچەكانی نزیكی سلێمانی ‪،‬كفری‪،‬كەركوك‬ ‫وشوێنەكانی تربەمەبەستی بەهاناوەهاتنیان‬ ‫لەسلێمانی و لەدەست نەدانی بااڵنسی هێزو‬ ‫لەو چوارچێوەیەدابوو كە بیری لەجواڵندنی‬ ‫كاروانێكی سەربازی كــردەوە لە كفریەوە‬ ‫بەرەوسلێمانی كە ژمارەیەكی زۆر سەربازی‬ ‫ئینگلیز و چەندین پارچە چەك وتەقەمەنی‬ ‫وپێداویستی لۆجیستی لەخۆگرتبوو‪،‬بەاڵم‬ ‫شێخی نەمر زانیاری پێ‌ دەگــات كە ئەو‬

‫مستەفایش كــرا بــە سكرتێری تایبەتی‬ ‫شێخ لەگەڵ دەســت نیشان كردنی چەند‬ ‫ناو نیشانێكی تری ئیداری ودیاری كردنی‬ ‫چەندكەسێك بۆ وەرگرتنی پۆستەكانیان(‬ ‫‪ ، )5‬هەرچەندە ئەم حكومەتە بەڕوكەش‬ ‫وادەردەكـــەوت كەلەژێرهەژمونی ئینگلیزدا‬ ‫بوبێت ‪،‬بەاڵم دواتر ئەنجامەكەی دەركەوت‬ ‫كە پێچەوانەكەی ڕاست بوو‪،‬دیارە ئینگلیز‬ ‫وەك هەمیشەسیاسەت وپالنی وردیان هەبوو‬ ‫وە مــەرام و بــەرژەوەنــدی زۆریــان بەنیاز‬ ‫گرتبوو لەم كارەیاندا ‪ ،‬بۆیە زۆری پێ‌ نەچوو‬ ‫ئینگلیزەكان پاشگەزبونەوە لەو بەڵێنانەی كە‬ ‫دابویان‪،‬بەاڵم ئاشكرایە كە شێخی نەمریش‬ ‫كارەكانی هەروا هەڕەمەكی و بێ‌ پالن نەبووە‬ ‫و ئەو دۆخــەی وەك هەنگاوی یەكەم پێ‌‬ ‫قبوڵ بــوو بۆئەوەی لێرەوەكار بۆ بەدی‬ ‫هێنانی مەبەستەكانی خۆی بكات‪،‬هەربۆیە‬ ‫بەدرێژایی ئەوماوەیەی كەحوكمڕانی كرد‬ ‫ویستی هەل بقۆزێتەوەو پێگەی خۆی قایمترو‬ ‫تۆكمەتربكات و سودی لێ‌ وەربگرێت بۆ‬ ‫فراوانكردنی دەسەاڵتەكەی وڕۆژ بەڕۆژ‬ ‫هەنگاوی زیاتری بۆپێشەوە دەهاویشت‪،‬تا‬ ‫كار گەیشتە ئەوەی شێخ بە ڕاشكاوی داوای‬ ‫لە ئینگلیز كرد كە حكومەتێكی كوردی‬ ‫سەربەخۆ دابمەزرێنێت كە لەڕوی ئیداریەوە‬ ‫لە(بەغداد) دابڕاوبێت وسنورەكەی لەخانەقین‬ ‫تا شەمزینان ولەچیای حەمرین تاسنوری‬ ‫ئێران لەخۆبگرێت( ‪ )6‬بەاڵم ئینگلیز بەم‬ ‫پێشنیارە ڕازی نەبوون ولەمەبەستی شێخ‬ ‫تێگەیشتن كــەدەیــەوێــت پێگەی كــورد‬ ‫بەهێزبكات و لەوانەیە بەرژەوەندیەكانی ئەوان‬ ‫بخاتە مەترسیەوە ‪ ،‬لێرەدا دەتوانین بڵێین‬ ‫ڕێكەوتنی نێوانیان گەیشتە بنبەست ‪،‬بۆیە‬ ‫ئینگیلیزەكان زۆربەخێرایی كەوتنە پالن‬ ‫گێڕان دژی شێخ وهەنگاوی خێرایان گرتەبەر‬ ‫‪،‬ئەوەبوو لە ئازاری ‪ 1919‬دا ناوچەی كفری و‬ ‫كەركوكیان لە لیوای سلێمانی دورخستەوە و‬ ‫هەر لەم سەروبەندەدا بوو كە ئینگلیزەكان لە‬ ‫(بەغداد) لەسەرئاستی بااڵ كۆبونەوەیەكیان‬ ‫ئــەنــجــامــداو ئــاڵــو گ ــۆڕی ئــیــداریــان كــردو‬ ‫(میجەرنۆئیل) یان البــردو لەجێگای ئەو‬ ‫(میجەرسۆن) یان بۆسەرپەرشتی كاروباری‬ ‫سلێمانی دەســت نیشان كــرد ‪،‬دەتوانین‬ ‫بەكورتی بەدوو خاڵ هەوڵەكانی ئینگلیز دژی كاروانە بەناوچەی سەنگاودا تێپەڕدەبێت‪،‬بۆیە‬ ‫هـــەواڵ دەنــێــرێــت بــۆ الیــەنــگــرانــی خۆی‬ ‫شێخ چڕبكەینەوە‪:‬‬ ‫‪-1‬سنور دانــان بۆ نفوزو پێگەی شێخ و لەناوچەی سەنگاو و كڕبچنە و داوایان لێ‌‬ ‫كاركردن بۆ الوازكردن وكەم كردنەوەی دە دەكات كە هیمەت بكەن وڕێگا لەو قافڵەیەی‬ ‫ئینگلیزەكان بگرن و نەهێڵن بگاتە سلێمانی‬ ‫سەاڵتەكەی‪.‬‬ ‫‪-2‬كــاركــردن لەسەر سایكۆلۆژیای تاكی بۆیە هەواڵ دەنێرێت بۆ هەریەك لە شێخ‬ ‫كـــوردو هاندانی چەندین ســـەرۆك هــۆزو عەبدولقادری گوللە نەبڕلەسەنگاو و شێخ‬ ‫كەسایەتی دژی شێخ و پێدانی چەندین ق ــادری كــوڕی شێخ كەریمی كەسنەزان‬ ‫ئیمتیاز و دەستكەوتی مــادی وبەڵێنی لە كڕبچنە(كە لەو سەردەمەدا مەركەزی‬ ‫جۆراوجۆر وبەكارهێنانیان بۆ پشت كردن ناحیەی سەنگاو لە كڕبچنە بوە) كە لەو‬ ‫لەشێخ بەمەبەستی پەرتەوازەبونی كوردو كاتانەدا شێخ قادر سەرۆكی تەریقەتی قادری‬ ‫كەوتنی شێخ ‪،‬لەوچوارچێوەیەدا وخاوەنی پێگەیەكی كۆمەاڵیەتی وئاینی‬ ‫تەنیا‬ ‫پەیوەندیان كرد بە كەسایەتی ناودارو دەست گەورەبوە و مورید والیەنگرێكی زۆری هەبوە‬ ‫ڕۆیشتوی هەڵەبجە(عادیلە خانم) ی خانمی و بەوە ناسرابوو كە هەڵوێستی زۆر توند بووە‬ ‫وەسمان پاشای جــاف( ‪ )7‬و هەوڵی بەرامبەر ئینگلیزەكان ‪،‬هەروەك ئەدمۆنز لە‬ ‫هاوشێوەی ئەوەیان دا لەگەڵ چەند هۆزێكی كتێبی (كرد وترك وعرب) لەالپەڕە ‪- 318‬‬ ‫تری ناوچەی كەركوك وگەرمیان وپشدەر ‪ 319 ،‬دا كە باسی شێخ قادری شێخ كەریمی‬ ‫ئیتر لێرەوە ملمالنێكانی نێوان ئینگلیزەكان كەسنەزان‪ -‬كڕبچنەی كردوە ‪،‬لێی ڕازی نەبوە‬ ‫وشێخ زەق بوەوە و هەردوال لەسەر چەندین و دەربارەی ئەو دەڵێت‪ ( :‬پیاوێكی خراپە‬ ‫ئاست لە هەوڵی قورسكردنی تای ترازوەكەدا و ئــاژاوەی زۆری لەژێر سەردایە) ( ‪) 12‬‬ ‫بــوون لــەبــەرژەوەنــدی خــۆیــان ‪،‬هــەر لەو ‪ ،‬ئەویش پاش ئەوەی كە ناوبراو سەری‬ ‫چوارچێوەیەدا شێخی نەمر ویستی سود بــۆ ئینگلیز نــەوی نــەكــردوە و دژایەتی‬ ‫وەربگرێت لەوانەی كە دڵسۆز و هەواداری كردوون‪،‬دیارە لەفەرهەنگی ئەدمۆنزدا هەموو‬ ‫ڕاستەقینەی خــۆی بــون وئامادەنەبوون ئەو كەسانەی كە نەچونەتە ژێر باری داواكاری‬ ‫خیانەتی لێ‌ بكەن و ویستی ڕاپەڕینێكی ئەوان ومل كەچی ونۆكەریان بۆ نەكردوون‪،‬‬ ‫گەورە لە دژی ئینگلیزەكان هەڵگیرسێنێت بە ئاژاوەچی و تێكدەر هەژماركراون ‪.‬‬ ‫‪،‬لەوسەروبەندەیشدا هەماهەنگی لەگەڵ‬ ‫مەحمودخانی دزڵــی كــردبــوو ‪ ،‬بەنهێنی‬ ‫ئامادەكاریە پێویستەكان‬ ‫داوای لـێ‌ كــردبــوو كەبەهێزێكەوە بێتە بە زانینی هەواڵەكە خوالێخۆشبوو شێخ‬ ‫سلێمانی( ‪، )9‬ئــەوەبــوو مەحمود خان قادری شێخ كەریمی كەسنەزان كە لە سەرەوە‬ ‫بەهێزێكی چەكداری خۆیەوە لە پێنجوێنەوە ئاماژەمان پێدا بوو لەكڕبچنەبە خێرایی‬ ‫هاتنە سنوری عێراق وبەرەو شارباژێڕ هات( دەكەوێتە ئامادەكاری پێویست و پەیوەندی‬ ‫‪ )10‬بــەاڵم كە مەحمودخان نزیك بــوەوە دەكات بە ژمارەیەك لە كەسایەتی ناودار و‬ ‫لەسلێمانی (میجەرسۆن) هەوڵی زۆری لەگەڵ دڵسۆزی ناوچەكە و داوایان لێ‌ دەكات كە بە‬ ‫شێخ دا بۆئەوەی ڕێگا نــەدات بێتە ناو دەم داواكەی شێخی نەمرەوە بێن‪،‬خۆیشی‬ ‫شار بەبیانوی تێك نەچونی دۆخەكە‪،‬بەاڵم لە كڕبچنە وتارێكی حەماسی دەدات و‬ ‫شێخ بە پاساوی ئەوەی كە ناتوانێت ڕێگا جەنگ كــردن كردن بەرامبەر داگیركەرو‬

‫خۆیان لەگەڵدابوو‪.‬‬ ‫‪-14‬ژمـــارەیـــەك چــەكــداری هــۆزی جافی‬ ‫سنورەكە كە زیاتر لە تیرەی میكایەڵی و‬ ‫ئاڵی بەگی بوون‪.‬‬

‫ئینگلیز بەئەركێكی ئاینی لەقەڵەم دەدات‬ ‫و خەڵكی بۆ بەرەنگاربونەوەیان هەڵدەنێت ‪،‬‬ ‫كوڕە گەورەكەیشی كە ناوی شێخ حسێن‬ ‫بوو (كەلەوێنەی ژمارە ‪ - 1 -‬دا دەبینرێت)‬ ‫ڕادەسپێرێت كە بەخێرایی ئامادەباشی‬ ‫چەكداری بكات وهەر خۆیشی سەرپەرشتی‬ ‫بكات وەك لە ژمارە (‪– 120‬تشرینی یەكەمی‬ ‫‪ 2010‬ی گۆڤاری سلێمانی بەناوی(دەبێ‌‬ ‫ڕاپەڕینی مایس‪ 1919-‬كامە ڕاپەڕین بێ؟)‬ ‫لە نوسین و ئامادەكردنی شێخ ڕەزا شێخ‬ ‫كەریم ‪ ،‬ناوبراو لەزاری خوالێخۆشبوو( كوێخا‬ ‫ساڵح ئەمین ) كچانی كە لە كاتی شەڕەكەدا‬ ‫تەمەنی ‪ 10-9‬سااڵن بوە ‪،‬دەگێڕێتەوە كە‬ ‫لەوكاتانەدا خۆی (كوێخاساڵح) لە كڕبچنە‬ ‫بوە كە هەواڵی هاتنی ئۆردوی ئینگلیزیان‬ ‫پێ‌ گەیشتوە ‪ ،‬شێخ قــادری شێخ كەریم‬ ‫كردویەتیە سەربانی تەكیەكەو بەدەنگی بەرز‬ ‫هاواری كردوە ‪:‬خەڵكینە وائینگلیز دێت ‪،‬‬

‫چۆنیەتی ڕو بەڕوبونەوەو پێكدادانەكە‪:‬‬ ‫پێش گەیشتنی كاروانی ئینگلیزەكان كە‬ ‫دروست ڕۆژی ‪ 19‬مایسی ‪ 1919‬بوە‪،‬چەكدارانی‬ ‫ناوچەكە بۆسەیەكی چڕو بەهێز دادەنێن لە‬ ‫دەشتی كچان – كڕبچنە كە لەوسەردەمەدا‬ ‫ڕێگای سەرەكی تێپەڕبونی كاروانی بوە و‬ ‫ناوچەكانی گەرمیان وكفری دەبەستەوە بە‬ ‫سلێمانیەوە وە هەركاروانێك بهاتایە دەبوایە‬ ‫لەوێوە تێبپەڕینایەو دواتــر سەركەوتنایە‬ ‫بۆ سەرشاخی سەگرمە بەدیاری كراوی‬ ‫مەیدانی جەنگەكە دەكەوێتە نزیكی شوێنێك‬ ‫لە دەشتاییەكەی خــواروی كڕبچنە كەپێی‬ ‫دەوترێت( زریسكە) ‪،‬هەروەها چەند كەسێك‬

‫ژن وپیاو لەسەرتانە بچن بۆ غەزا كردن ‪،‬‬ ‫ئیتر بەمە ئەوانەی بێ‌ چەكیش بوون كردیانە‬ ‫كوتەك ودارو دەست ڕێگایان گرتە بەر)(‬ ‫‪ ، )13‬وەلەالی خۆیشیەوە لە سەنگاو شێخ‬ ‫عەبدولقادری گوللە نەبڕ كەوتە كۆكردنەوەی‬ ‫خەڵك بۆ هەمان مەبەست ‪،‬ئــەوەبــوو لە‬ ‫مــاوەیــەكــی كــورتــدا هێزێكی چــەكــداری‬ ‫عەشایری بەهێزپیكهێنرا لە ژمارەیەك‬ ‫كەسایەتی وخەڵكانی دڵسۆزی دەڤەری‬ ‫سەنگاو‪ ،‬كە لەم كەسانە پێكهاتبوون ‪:‬‬ ‫‪-1‬شێخ حسێن ی شێخ قادری كڕبچنە و‬ ‫شێخ ڕەزای شێخ فەتاحی كڕبچنە كە‬ ‫ئامۆزای شێخ حسێن بوو‪،‬لەگەڵ ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لەخزمان و موریدەكانیان ‪.‬‬ ‫‪-2‬شێخ مستەفای شێخ عەبدولقادری گوللە‬ ‫نەبڕو چەكدارەكانی لەسەنگاو‪.‬‬ ‫‪-3‬عەبدولكەریم ئاغاو ڕۆستەم ئاغای زەنگەنە‬ ‫‪،‬كە دوو كەسایەتی ناسراوی هۆزی زی‬ ‫زەنگەنە بوون‪.‬‬ ‫‪-4‬كوێخا نامیق سەید ئاغا باوكی كوێخا‬ ‫رەئوفی سەنگاو‪.‬‬ ‫‪-5‬شێخ نوری قەاڵگە‪.‬‬ ‫‪-6‬شێخ محەمەدی شێخ عەبدولقادری گوللە‬ ‫نەبڕ‪.‬‬ ‫‪-7‬شـــــێـــــخ ســـمـــایـــلـــی قـــــەاڵگـــــە‪.‬‬ ‫‪-8‬شــــێــــخ نـــەجـــمـــەدیـــنـــی قـــەاڵگـــە‪.‬‬ ‫‪-9‬سەید نەجم سەید عەلی بانی مۆرد كە‬ ‫تەپڵە سوارانەی لێدەدا‪.‬‬ ‫‪-10‬حــەمــەســاڵــح حــەمــان لەسەنگاو كە‬ ‫ناسرابوو بە (بوغوز) ‪.‬‬ ‫‪-11‬ســەیــد كــەریــم دەنگخۆش دانیشتوی‬ ‫سەنگاو بوو لەبنەچەدا خەڵكی قادركەرەم‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫‪-12‬ئەحمەد شاسوار (باوكی حسەینی حەبە‬ ‫لە سەنگاو) ‪.‬‬ ‫‪-13‬عوبێدئاغا و ئەشرەف ئاغای ڕەبــات‬ ‫كەژمارەیەك چەكداری ڕەباتی خزم وكەسی‬

‫دادەنێن بەدوری جیاجیا لەیەكتریەوە‪،‬هەرلە‬ ‫دەوروبــەری شاخی ئاژداخەوە و بەنزیكی‬ ‫لە ڕێگا ی تێپەڕینی كاروانەكە‪،‬تا دەگاتە‬ ‫نزیكی بۆسەكە‪،‬بە مەبەستی چاودێری‬ ‫كردنی گەیشتن و جموجوڵی هێزەكەی‬ ‫ئینگلیز و ئاگاداركرنەوەی یەكتری لێی‬ ‫‪،‬پاش گەیشتنی كاروانی ئینگلیزەكان بۆ‬ ‫ناوەڕاستی بۆسەكەو كەوتنە ناو ئابڵوقەی‬ ‫چڕو تەنراوی چەكدارانی ناوچەكە‪،‬لەهەمو‬ ‫الیەكەوە لێیان دێنە دەست وتەقە دەست‬ ‫پێ‌ دەكــات‪ ،‬ئینگلیزەكانیش دێنە دەست‬ ‫و بەتوندی وەاڵمــی تەقەكانیان دەدەنــەوە‬ ‫‪،‬بــەڕادەیــەك لەیەكتر نزیك دەبــنــەوە كە‬ ‫شەڕ دەبێتە دەستەو یەخەو تێكڕژان ‪ ،‬تەپ‬ ‫وتۆز و هاوارو دەنگی فیشەك تێكەڵ دەبن‪،‬‬ ‫هەرچەند جــۆرو كوالێتی وژمــارەی چەكی‬ ‫ئینگلیزەكان بەراورد نەدەكرا لەگەڵ سادە و‬ ‫ساكاری چەكی خەڵكی عەشایری ناوچەكە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەپاش شەڕێكی قورس لە ئەنجامدا‬ ‫هێزەكەی ئینگلیز شكست دەهێنێت وتەفرو‬ ‫تونا دەبن و سەرجەمیان چەك دەكرێن و‬ ‫ناچار دەبن بە تەسلیم بون فەرماندەكەیان‬ ‫برینداردەبێت كە ناوی كابتن (ماڕ) بوە ‪،‬كە‬ ‫سەبارەت بەبرینداركردنەكەی دە گوترێت كە‬ ‫ئەو كابتنە زۆر ئازاو جەربەزە بوە ‪ ،‬ماوەی‬ ‫نزیكەی نیو كاتژمێر یان زیاتر بە سواری‬ ‫ئەسپ لە گۆڕەپانی جەنگە كەدا ملمالنێی‬ ‫كردوە لەگەڵ شێخ حسێنی شێخ قادری‬ ‫كڕبچنە و شێخ مستەفای شێخ عەبدولقادری‬ ‫گوللە نەبڕ ‪ ،‬تا دواجار دەپێكرێت كە دەڵێن‬ ‫لەالیەن شێخ مستەفای شێخ عەبدولقادری‬ ‫گوللە نەبڕەوە بوە و فیشەك بەر باڵی‬ ‫كەوتوە ‪ ،‬وەڕایەكی تر پێیان وایە كە بە‬ ‫گوللەی شێخ حسێن ی كڕبچنە برینداربوە‬ ‫‪ ، )14‬بەهەرحاڵ هەركامێكیان ئەو كارەی‬ ‫كردبێت‪،‬دەتوانین ئە وە بە یەكێك لە‬ ‫هۆكارەكانی شكستی ئینگلیزەكان دابنێین‬

‫‪،‬سەرەڕای توندو تۆڵی بۆسەو ئابڵوقەكەی‬ ‫سەریان‪،‬دواترسەرجەم سەربازەكان دەست‬ ‫بەسەر دەكرێن و دەست دەگیرێت بەسەر‬ ‫تێكڕای كــەل وپ ــەل و ئــەســپ وچ ــەك و‬ ‫تەقەمەنیەكانیان ‪،‬ئــەو چەك وتەقەمەنیا‬ ‫نەیش بەشی زۆری ڕەوانــــەی سلێمانی‬ ‫دەكرێت بۆ شێخی نەمر بەاڵم بەپێی هەندێك‬ ‫لە گێڕانەوەكان دەگوترێت كە شێخ قادری‬ ‫حەفید ی برای شێخ مەحمود لەوكاتانەدا‬ ‫لەگوندی تەنگی سەری ی قەرەداغ دەبێت‬ ‫ولەوێ‌ لێیان وەردەگیرێت ‪ ،‬بەشێكی تری‬ ‫چەكەكان دەكەوێتە بەر دەستی خەڵكانی‬ ‫ناوچە كەو بەشدار بوانی شەڕەكە‪.‬‬ ‫ژمارەی چەكدارانی ئینگلیزەكان چەند بوە؟‬ ‫سەبارەت بە ژمارەی هێزەكەی ئینگلیز ڕای‬ ‫جیاواز هەیە‪،‬بەپێی چەند سەرچاوەیەك‬ ‫وهەندێك لە گێڕانەوەكان بەنزیكەی (‪)300‬‬ ‫سەربازلەقەڵەم دراون لــەوانــە مامۆستا‬ ‫عبدالرقیب یوسف لــە ژمـــارە( ‪)2115‬‬ ‫ی ڕۆژنــامــەی كوردستانی نــوێ‌ لە ڕۆژی‬ ‫‪ 2000/4/9‬بــەنــاوی( هەندێ‌ بــیــرەوەری‬ ‫وزانیاری مێژوویی) ( ‪ )15‬لەسەر زاری‬ ‫حاجی عــەول ڕەبــاتــی كەلەساڵی ‪1984‬‬ ‫چاوپێكەوتنی لەگەڵداكردوەو دواتر لەساڵی‬ ‫‪ 1987‬لە تەمەنی نزیكەی ‪ 117‬ساڵیدا‬ ‫كوچی دوایی كردوە ‪ ،‬هێزی ئینگلیزەكان‬ ‫بە ‪ 300‬ســەربــاز لە قەڵەم دەدات‪،‬بـــەاڵم‬ ‫بەپێی كتێبێكی مێژویی و یادداشت نامەی‬ ‫دەستنوسی خوالێخۆشبوو (مامۆستا شێخ‬ ‫تاهیری شێخ حسێن ی كڕبچنە) باوكی‬ ‫نوسەرو ڕەخنەگر‪ :‬مامۆستا عەبدولاڵ تاهیر‬ ‫بەرزنجی‪،‬كە كوڕی گــەورەی شێخ حسێنی‬ ‫شێخ قادری كڕبچنە(كەسنەزانی) بوە ‪،‬كە لە‬ ‫سەرەتای سااڵنی هەشتاكانی سەدەی پێشوو‬ ‫بەزمانی عەرەبی نوسیویەتی كەئەوسەردەمە‬ ‫خانەنشین بوە و تائێستا باڵونەكراوەتەوەوە‬ ‫و ێنەیەكی لەالم پارێزراوە ‪،‬ژمارەی سەربازە‬ ‫ئینگلیزەكان بەنزیكەی( ‪ )600‬سەرباز‬ ‫مەزەندە دەكات(‪)16‬‬

‫‪.‬مامەڵە كردن لە گەڵ دیل وبریندارەكان‬ ‫ئ ــەوەی جێگای سەرنجە دوای شكستی‬ ‫ئینگلیزەكان وچەك كردنیان و برینداربونی‬ ‫كــابــتــن(مــاڕ) ی فــەرمــانــدەیــان‪،‬بــەوپــەڕی‬ ‫مــرۆڤــانــەوە مامەڵەیان لە گەڵدا كــراوە‪،‬‬ ‫تەنانەت دوای ئەوەی كابتن ماڕ بەبرینداری‬ ‫دەستگیردەكرێت و دەمانچەكە لە كەمەری‬ ‫دەكرێتەوە شێخ حسێن ی كڕبچنە ناهێڵێت‬ ‫كابتن ماڕ بكوژرێت و داوادەكــات بەڕێزەوە‬ ‫مامەڵەی دروســت وجوانی لەگە ڵ بكرێت‬ ‫‪،‬دواتر سەرجەم سەربازەكان(جگە لە كابتن‬ ‫مار و كابتنێكی تر) دوای داماڵینیان لە‬ ‫چەك لە هــەردەی زەنگەنەوە بەیارمەتی‬ ‫چەند كەسێك وەك دەلیل وڕێ‌ پیشاندەر‬ ‫(بەپێ‌) بەرەوكەركوك بــەڕێ‌ كــراون ‪،‬كە‬ ‫پێدەچێت لەسەر داوای خۆیان بە ئاراستەی‬ ‫كەركوك نێررابن‪،‬چونكە لەو كاتانەدا بارەگای‬ ‫سەرەكی سەربازی ئینگلیزەكان لە كەركوك‬ ‫هەبوە‪،‬وە كابتن ماڕو هاوڕێكەی هێڵراونەتەوە‬ ‫و بردونیان بۆ كڕبچنە بەمەبەستی چارەسەر‬ ‫و چەند ڕۆژێك لە كڕبچنە لە ماڵی ( شێخ‬ ‫حسێنی شێخ قــادر) مــاونــەتــەوە وە لەو‬ ‫ماوەیەدا خزمەتی باشیان كراوە و ڕۆژانە‬ ‫تەداوی پێویستی بۆكراوە و زۆر بە باشی‬ ‫وە ك میوان مامەڵەیان كراوە ‪،‬ئەوەی كە‬ ‫لەزمانی شایەت حاڵەكانەوە یادداشت كراوە‬ ‫و جێگای سەرنجە ئەوەیە كەوێنەی كچێك‬ ‫بەشێوەی خاڵ یان (تاتۆی ئەم سەردەمە)‬ ‫لەسەر ئەو باڵەی كابتن ماڕ كێشراوە كە‬ ‫گوللەكە ی بەركەوتوە‪،‬هەربۆیە بەشێك لە‬ ‫وێنەكە شێواوەو تێكچوە ‪،‬بۆیە هەمیشە‬ ‫كابتن ماڕ بە شێوەی ئاماژە تێی گەیاندوون‬ ‫كە ئەو گوێ‌ بە برینداربون و شكاندنی باڵی‬ ‫نادات‪،‬بەڵكو زۆر نیگەرانە لەوەی كە وێنەی‬ ‫دەزگیرانەكەی لەسەرباڵی تێكچوەو شێواوە‪.‬‬ ‫سەرنج‪ :‬پەراوێز و سەرچاوەکان لە بەشی‬ ‫دووەمدا باڵودەکرێنەوە‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (566) 06-06-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەئایندەیەكی نزیكدا‬ ‫(میوانێكی تایبەت) دەچێتە فێستیڤاڵە جیهانییەكان‬ ‫كەی بەهار‪ :‬بەهۆی بێدەرامەتییەوە نەمانتوانی ئەكتەر لەكوردستانەوە بهێنین‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫دوای كــاركــردن لەچەندین واڵت‪،‬‬ ‫بــۆ بەرهەمهێنانی چەند فیلمێك‪،‬‬ ‫لەئێستایشدا دەرهێنەرو نوسەری كورد‬ ‫(كەی بەهار) كار بۆ بەرهەمهێنانی‬ ‫كورتە فیلمێكی نوێ‌ دەكات لە بریتانیا‪،‬‬ ‫ئەمە دوەم كورتە فیلمی پڕۆفێشناڵی‬ ‫فیكشنە‪ ،‬كە هەر خۆی كاری نوسین‌و‬ ‫دەرهێنانی بەئەنجامگەیاندوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كورتە فیلمە‪ ،‬كەی بەهار‬ ‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬لەئێستادا كار‬ ‫بۆ كورتەفیلمێكی نوێ‌ دەكەین بەناوی‬ ‫(میوانێكی تایبەت) كە ماوەكەی ‪19‬‬ ‫خولەكەو بەزمانی ئینگلیزییە‪ ،‬ئەم‬ ‫كورتە فیلمە بە سپۆنسەری كۆمپانیای‬ ‫جۆكە فیلمس‌و فوتپرینت فیلمسەو‬ ‫لە بریتانیا كاری وێنەگرتن‌و پۆست‬ ‫پڕۆدەكشنی بۆ كراوەو كۆتاییهاتوە‪.‬‬

‫دەربــــارەی چیرۆكی فیلمەكەیش‪،‬‬ ‫نــاوبــراو وتــی «چیرۆكی فیلمەكە‪،‬‬ ‫باسی منداڵێكی كــوردی پەنابەری‬ ‫تــەمــەن هــەشــت ســاڵــە دەكــــات بە‬ ‫نــاوی (ئــاكــۆ)‪ ،‬كە ناڕازییە لــەوەی‬ ‫دایكی رۆژانــە بۆماوەی دو كاتژمێر‬ ‫لەماڵی دراوسێكەیان بەجێیدەهێڵێت‪،‬‬ ‫دراوسێكەیان ژن‌و پیاوێكی بەتەمەنن‌و‬ ‫كێشەی خێزانیی خۆیانیان هەیەو‬ ‫روبــەڕوبــونــەوەیــان لــەگــەڵ (ئاكۆ)‬ ‫دەبــێــتــە هـــۆی زیــنــدوكــردنــەوەی‬ ‫یادەوەرییەكانیان»‪.‬‬ ‫سەبارەت بە رۆڵی ئەكتەریش ئاماژەی‬ ‫بـــەوەدا‪ ،‬كە بــەداخــەوە لە بریتانیا‬ ‫ئەكتەری ژنی كوردی پڕۆفێشناڵمان‬ ‫نــیــیــەو بــەهــۆی بــێــدەرامــەتــیــشــەوە‬ ‫نەمانتوانی ئەكتەر لە كوردستانەوە‬ ‫بهێنین‪ ،‬بۆیە ناچار رۆڵی (فریشتە)‬

‫ ‬

‫مان دا بە(كریستیان ئۆلیڤێر)‪ ،‬رۆڵی‬ ‫منداڵەكەیش درا بە (دانیاڵ دیالن)ی‬ ‫كورد كە تەمەنی هەشت ساڵەو پێشتر‬

‫كــاری نواندنی نەكردوەو توانی زۆر‬ ‫سەركەوتوانە شانبەشانی ئەكتەرانی‬ ‫بریتانی رۆڵی خۆی ببینێت‪.‬‬

‫لە غەزەلنوس (ئاوێك بیر لە فڕین دەكاتەوە)‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژی ‪7‬ی ئەم مانگە ناوەندی‬ ‫غەزەلنوس كۆڕێكی شیعریی بۆ (شاهۆ‬ ‫تۆفیق) رێكبخات‪ ،‬لەهەمان رۆژدا نامیلكە‬ ‫شیعرییەكەی بــەنــاوی (ئــاوێــك بیر‬ ‫لەفڕین دەكاتەوە) باڵودەكاتەوە‪ ،‬دواتر‬ ‫گفتوگۆیەك لەسەر ئەزمونی شیعریی‬ ‫ئەم شاعیرە لەالیەن (ئەحمەد رەزا)وە‬ ‫پێشكەشدەكرێ‌‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم نامیلكە شیعرییە‪ ،‬شاهۆ‬ ‫تۆفیق بــە(چــاودێــر)ی راگەیاند‪ ،‬ئەم‬

‫ماڵ بۆ خوا‬ ‫یان بۆ كرێنشین؟!‬

‫تێكستە شیعرییانە لەكات‌و ساتی جیاوازدا‬ ‫نوسراون‪ ،‬تا بتوانین ئەو كارەكتەرانەی‬ ‫لەرۆحی ئێمەدا هەیەو ئەو كارەكتەرانەی‬ ‫نوستون بەئاگا بێنینەوە‪ ،‬چونكە ئەوە‬ ‫ئەركی شاعیرە‪ ،‬چ لەناو ناخی خۆیداو‬ ‫چ لەناو ناخی مرۆڤەكاندا‪ ،‬تێكستەكان‬ ‫باسی شتی جۆراوجۆر دەكەن‪ ،‬باس لەو‬ ‫ئاماژانە دەكەن كە نامەو ‌ێ بیانڵێم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەمــەو ‌ێ بیاننوسم‪ ،‬ئەو رۆژەی لەسەر‬ ‫نامیلكەكە واژۆ بۆ خوێنەران دەكەم‬ ‫وەاڵمی ئەو پرسیارانە دەدەمەوە‪.‬‬

‫(كوردستان لەشەڕی داعشدا)‬

‫لە پایتەختی هەرێمی كوردستان‪ ،‬هەر چــوار كۆاڵنێك‪ ،‬مزگەوتێكی‬ ‫بەردەكەوێت‪ ،‬بەدەگمەن دە كۆاڵن دەبینیت و مزگەوتێكی تیا نەبێت! ئەمە‬ ‫قەینا‌و وایدابنێین ئاساییە!‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە كۆمەڵەی كرێنشینانی كوردستان‪ ،‬ئاماری ئەمساڵ‬ ‫رادەگەیەنێت كە دوسەدو پەنجا هەزار كرێنشین لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫هەن!‬ ‫ئەو خێرخوازەی هەفتەی پێشوو مزگەوتە دو ملیۆن دۆالرباییەكەی كردەوەو‬ ‫مەالیەكی لەسلێمانی بۆ ئیستیعارەكرد! ‪ ..‬چی دەبوو ئەگەر لەجیاتی ئەو‬ ‫دو ملیۆن دۆالرە‪ ،‬وەك راست دەكات‌و هەر خێری كردوە‪ ،‬كۆمەڵێك خێزانی‬ ‫كرێنشین‪ ،‬كە بەچنگەكڕێش ناتوانن كرێكەیان پەیدابكەن‪ ،‬رزگاربكات‌و‬ ‫سەرو شوقەیەكیان بۆ بكڕێت‪ ..‬لێگەڕێن حسابێكی ئەو ملیۆنێرە بكەین كە‬ ‫مزگەوتە دو ملیۆن دۆالرباییەكەی كردە پۆز!‬ ‫دو ملیۆن دۆالر = ‪ 200‬دەفتەر دۆالر‬ ‫نرخی شوقەیەكی ئاسایی ‪ 100‬بۆ‪ 120‬مەتر‪ ،‬ئێستا لە هەرێمی كوردستان‬ ‫= سێ‌ دەفتەرو ‪ 40‬وەرەقە‬ ‫‪ ،)58،82( = 3.40 ÷ 200‬كەواتە بەزمانێكی بیركارییانە ئەو بەناو‬ ‫خێرخوازە دەیتوانی زیاتر لە ‪ 58‬خێزانی نەدارو بێخانوو بۆ هەتا هەتا‬ ‫لە كرێخانوو و چنگەكڕێ‌و نانگرتنەوە لەدەمی ماڵ‌و مناڵ بۆ كرێ خانوو‬ ‫رزگار بكات‪ ..‬ئەمە لەكاتێكدایە لە هەرێمی كوردستان‪ ،‬پێنج هەزارو شەش‬ ‫سەد مزگەوت دروستكراون‌و لەم ژمارەیەش زیاتر لە دوو هەزارو پێنج سەد‬ ‫مزگەوت لەهەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستاندا هەن!‬ ‫نــەك هــەر ئــەمــەش‪ ..‬ســـەدان‌و بگرە هـــەزاران منداڵی ئــەو (‪)1156‬‬ ‫پێشمەرگەیەی كە لەشەڕی تێرۆریستانی داعــش‪-‬دا شەهید بوون‪ ،‬ئەو‬ ‫مەبلەغە مفت‌و مۆڵە‪ ،‬بكاتە دەس ـت‌و دیــاری بۆ جلوبەرگ‌و پێویستی‬ ‫خوێندن‌و پێداویستی خێزانەكانیان‪ ،‬كە هەندێكیان پــارەی قتوویەك‬ ‫شیریان نییە بۆ منداڵەكەیان‪.‬‬ ‫ناچینە رۆژئاواو ئەمەریكای التین! واڵتانی بەحرەین‪ ،‬ئیمارات‪ ،‬كازاخستان‪،‬‬ ‫ئێندۆنیسیا‪ ،‬فلیپین‪ ..‬و چەندین واڵتی دیكە‪ ،‬هۆبەیەك لەبەشی وەزارەتی‬ ‫پالندانان هەیە كە بەتەنسیق لەگەڵ سندوقی خێرخوازی سەر بەوەزارەتی‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بڕیار دەدەن كە چۆن‌و بە چ میكانیزمێك پارەی ئاوا‬ ‫مەبلەغ لە بوارە خەیرییەكاندا خەرج بكرێت‌و سودی گەورەی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫مرۆیی لێوەدەستخرێت‪.‬‬ ‫بەڵی‪ ..‬هەتا ماڵ پێویستی پێبێت‪ ،‬بۆ مزگەوت حەرامە‪ ،‬هەتا ژمارەی‬ ‫كرێنشینان ‪ 200‬هەزار تێپەڕێنێت حەرامترە‪.‬‬

‫كتێبێكی فۆتۆگرافی‌و فیلمێكی دۆكیۆمێنتاری بە زمانی ئینگلیزی‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫(كــوردســتــان لــەشــەڕی داعــشــدا)‪،‬‬ ‫ناونیشانی ئەو كتێبەیە كە چەندین‬ ‫وێنەی فۆتۆگرافی لەخۆگرتوەو بۆ‬ ‫هــەر وێــنــەیــەك چــیــرۆك‌و تێكستی‬ ‫تایبەتی خۆی بە زمانی ئینگلیزی‬ ‫هەیە‪ ،‬لەگەڵ (ســی دی)یــەكــدا كە‬ ‫فیلمێكی دێكیۆمێنتارییەو باسی‬ ‫ژیانی پێشمەرگەو سەنگەرەكانی شەڕ‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ئــەم پــڕۆژەیــە فۆتۆجیۆنالیست‌و‬ ‫مامۆستای زانكۆ (گــەیــان نــەژاد)‬ ‫بەهاوكاری وێنەگر (رێگا ئەحمەد)‬ ‫بەرهەمیان هێناوە‪ ،‬سەرپەرشتیارو‬ ‫بەڕێوەبەری ئەم بەرهەمە (فریااڵ‬ ‫فەیسەڵ)ە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كــارە گەیالن نەژاد‬ ‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬یەكەمجار‬ ‫لەو پرسیارانەوە دەستمپێكردوە‪ ،‬كە‬ ‫بۆچی پێشمەرگە قوربانیی دەدات‪ ،‬بۆ‬ ‫لەبەرەكاندا لەدژی داعش شەڕ دەكات؟‬ ‫ئەمە تێگەیشتنێكە بۆ پێشمەرگە‪،‬‬ ‫لێرەدا كۆمەڵێ‌ كاری بۆ كراوە وەك‬ ‫كاری هونەری گۆرانی‪ ،‬ئەوەی بۆی‬ ‫نەكراوە توێژینەوەیەكی ئەكادیمییانەو‬ ‫زانستیانەیە‪ ،‬نەمبینیوە كارێكی‬ ‫دێكیۆمێنتاری بكرێت بــە كتێب‪،‬‬ ‫بۆیە بەباشمزانی توێژینەوەیەكی‬

‫زانستی‪ ،‬كۆمەڵ ‌‬ ‫ێ‬ ‫چیرۆكی نهێنی‬ ‫نــاو پێشمەرگەو‬ ‫چـــــیـــــرۆكـــــی‬ ‫كـــەســـێـــتـــیـــی‬ ‫پــێــشــمــەرگــە‪،‬‬ ‫بەفۆتۆو تێكست‬ ‫كـــۆبـــكـــەمـــەوە‪،‬‬ ‫لـــــــەدو تـــوێـــی‬ ‫كــتــێــبــێــكــداو بە‬ ‫زمانی ئینگلیزی‪،‬‬ ‫بۆ بینەرو خوێنەری بێگانەو دەرەوەی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لە بریتانیا چاپی دەكەم‪،‬‬ ‫لەگەڵ (سی دی)یەكدا كە فیلمێكی‬ ‫دێكیۆمێنتاری لــەخــۆگــرتــوەو بەم‬ ‫نزیكانە باڵویاندەكەمەوە‪.‬‬ ‫دەربارەی ئەو كێشانەی كە روبەڕویان‬ ‫بــوەتــەوە‪ ،‬وتی «بــارودۆخــی دارایــی‬ ‫كاریگەری زۆریی هەبوە‪ ،‬هەمو تێچوی‬ ‫ئەم كارانە هەر خۆمان بوین‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا پێشمەرگە هاوكارێكی باشمان‬ ‫بوە لەكارئاسانیدا‪ ،‬من یەكەمجارە‬ ‫بچمە بەرەكانی جەنگ‪ ،‬بۆیە هەستم‬ ‫بە مەترسی دەكرد‪ ،‬چونكە پێشمەرگە‬ ‫گروپێكی راگەیەندكاری ئەوتۆیان نییە‬ ‫بۆ هاریكاریكردن‌و رێنیشاندان‪ ،‬تەنیا‬ ‫خودی پێشمەرگە خۆیان بون‪ ،‬دەكرێ‌‬ ‫هەمو دەم شانازییان پێوە بكەین»‪.‬‬

‫بابان حەمە‬

‫کوڕەزاکەی زیتۆ‬ ‫لە گفتوگۆیەکدا‬ ‫یەكێتی نوسەرانی كورد‪ /‬لقی سلێمانی‪ ،‬چەند‬ ‫خوێندنەوەیەكی جــیــاواز بۆ نوێترین رۆمانی‬ ‫(كــوڕەزاكــەی زیــتــۆ)ی مامۆستا حەمە فەریق‬ ‫حەسەن رێكدەخات‪ ،‬رۆژی سێ‌ شەممە كاتژمێر‬ ‫‪ 4‬ی ئێوارە‪ ،‬لە كافیتریای گرین مون‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫ماڵی نوسەران‪.‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژما‬ ‫رەکانی‬

‫ئەدۆنیس ‪ ....‬وەرگێڕانی جەمال غەمبار‬

‫داهاتوو‬

‫بۆ کێیە ئەم دڵەی‪،‬‬ ‫وا لەناو دڵام لێئەدا ؟‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫پاشكۆيۆكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ژمارە (‪ )٥٠٧‬دووشەممە ‪2016/٦/٦‬‬

‫ئەوەی دووپێ بێ دوژمنە‬

‫ڕەخنەیەکی نوێ لە مەزرای ئاژەاڵن‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕۆمانــی «مەزرای ئــاژەاڵن» کە جۆرج‬ ‫ئۆروێڵ نووســیویەتی تا ئێستا لە جیهاندا‬ ‫کاردانــەوەی جۆراوجــۆری هەبــووە‪ .‬بەم‬ ‫دوایییانەش کتێبخانــەی میللیی بەریتانیا‬ ‫ڕەخنەیەکــی ت‪ .‬س‪ .‬ئەلیــۆت‪ -‬شــاعیری‬ ‫نــاوداری جیهانــی بــاو کردووەتــەوە کە‬ ‫پێشتر لە هیچ شوێنێک چاپ نەبووە‪.‬‬ ‫ڕۆمانــی مــەزرای ئــاژەاڵن لــە ســاڵی‬ ‫‪ ١٩٤٥‬لــە جەنگی جیهانیــی دووەمدا باڵو‬ ‫کرایــەوە‪ .‬ئــەم ڕۆمانــە کــە بەیانکــەری‬ ‫حیکایەتێکــی ئەخالقییــە‪ ،‬ڕەخنەیەکــی‬ ‫تونــدی لــە دەســەاڵتەکەی ســتالین گرت‬ ‫و خــودی ستالینیشــی بــە دیکتاتــۆر ناو‬ ‫بــرد‪ .‬لە ڕۆمانەکەدا شۆڕشــی ئاژەڵەکانی‬ ‫مەزرا ســیمبولی شۆڕشــی کرێکارییە دژی‬ ‫سیستمی ســەرمایەداری‪ .‬کتێبەکە بەر لە‬ ‫چاپبوونی لە الیەن چوار پەخشخانەوە ڕەت‬ ‫کرایــەوە و نووســەرانێکی وەک ئەلیۆتیش‬ ‫پێیــان وا بوو لــە ڕۆژگارێکدا کە بەریتانیا‬ ‫و یەکێتیی ســۆڤێتی پێشــوو هاوپەیمانن‪،‬‬ ‫باڵوکردنەوەی ئەم کتێبە ئەسڵەن کارێکی‬ ‫دروست نییە‪.‬‬ ‫خودی ئۆروێڵ پێی وا بوو پەخشخانەکان‬ ‫کە دەربارەی بابەتگەلێکی تایبەت هەستیار‬ ‫دەبن‪ ،‬بە هۆی ترســی یاســایییەوە نییە‪،‬‬ ‫بەڵکوو لەبەر ڕای گشــتییە‪« :‬ترسنۆکیی‬ ‫زەینــی‪ ،‬خراپتریــن دوژمنی نووســەران و‬ ‫ڕۆژنامەنووســانی ئــەم واڵتەیــە‪ .‬ئەرکــی‬ ‫ســەرەکیی تــاک ڕووبەڕووبوونــەوەی ئەم‬ ‫ترســەیە‪ ،‬بەاڵم الی مــن ئەم بابەتە گرنگ‬ ‫نییــە و کارێک دەکەم کە هەســت دەکەم‬ ‫دروستە‪».‬‬ ‫ڕەخنەکــەی ت‪ .‬س‪ .‬ئەلیــۆت کــە لــە‬ ‫نامەیەکدا خراوەتــە ڕوو‪ ،‬یەکێکە لەو ‪٣٠٠‬‬ ‫بەڵگەیەی کە کتێبخانەی میللیی بەریتانیا‬ ‫پاراســتوونی‪ .‬هەڵبــەت بە تەماشــایەکی‬ ‫ئەرشــیفەکە تێدەگەیــن کــە ئۆروێــڵ‬ ‫تاقەنووســەرێک نییــە کە بەر نەشــتەری‬ ‫ڕەخنە دراوە‪.‬‬ ‫نامەکەی ت‪.‬س‪.‬ئەلیۆت بۆ جۆرج‬ ‫ئۆروێڵ‬ ‫بە بۆنەی مەزرای ئاژەاڵنەوە‬

‫هەموو ئاژەڵەکان یەکسانن‪ ،‬بەاڵم هەندێکیان یەکسانترن‬

‫ئۆروێڵی ئازیز‪،‬‬ ‫دەزانم کە پێت خۆشــە بــە خێراترین‬ ‫کات ئاگەداری بۆچوونم بیت ســەبارەت‬ ‫بە مەزرای ئــاژەاڵن‪ ،‬بەاڵم ئەوپەڕی لە‬ ‫دوو ڕوانگــەوە دەکرێــت تەماشــای ئەم‬ ‫کتێبە بکرێت و ئەمەش لە کەمتر لە دوو‬ ‫حەفتــەدا نایەتە دی‪ .‬ســەرەڕای ئەمە و‬ ‫بــە هــۆی گرنگیی کاتەوە دەبــێ داوا لە‬ ‫ســەرۆکەکەم بکەم چیرۆکەکــە تاوتوێ‬ ‫بــکات‪ .‬لەبەر ئــەوەی کــە ڕووبەڕووی‬ ‫ڕۆمانێکی جیاواز وەستاوین کە ئاژەاڵنی‬ ‫وەک کەسایەتیی سەرەکی بەکار هێناوە‪.‬‬ ‫من ئەم جیاوازییە پەسەند دەکەم‪.‬‬ ‫لــە الیەکــی تــرەوە‪ ،‬ڕوونــە کــە‬ ‫ڕۆمانەکەی تــۆ ڕەخنەیەکە لە بارودۆخ‬ ‫و سیاســەتی ڕۆژگاری ئێمــە و بێگومان‬ ‫هەر پەخشــخانەیەک کــە مەیلی خەڵکی‬ ‫کۆمەڵگەی بەالوە گرنگ بێت و تەنیا بیر‬

‫لە داهات نەکاتەوە‪ ،‬خۆی لە چاپکردنی‬ ‫ڕۆمانەکە بەدوور ناگرێت و تەنانەت بە‬ ‫ئەرکــی خۆیشــی دەیبینێــت‪ .‬وەک خۆم‬ ‫هیچ هۆیەک بۆ میانڕەوی و حەزەرکردن‬ ‫نابینم‪.‬‬ ‫بەاڵم یەکێــک لە ڕەخنەکانم ئەمەیە‪،‬‬ ‫چیرۆکەکــە هــاودەردی و هاوڕێیــی‬ ‫خوێنەر لەگەڵ ئامانجەکانی نووســەردا‬ ‫ئاوێتــە ناکات‪ .‬تۆ بەبــێ باجدان توانج‬ ‫لە هەردوو حزبەکــە دەدەیت‪ ،‬هەم دژی‬ ‫ڕووســیا بە مەیلە کۆمۆنیستییە ئاشکرا‬ ‫و ڕوونەکەیەوە و هەم سیاســەتی واڵتە‬ ‫بچکۆلــەکان کــە بــۆ خۆبەڕێوەبــردن‬ ‫بەکاری دەهێنن‪.‬‬ ‫لــە ئەنجامــدا بەرازەکانی تۆ لە چاو‬ ‫ئاژەڵەکانــی تــردا بــۆ بەڕێوەبردنــی‬ ‫مەزراکە زیرەکترن‪ .‬لە ڕاســتیدا مەزرای‬ ‫ئاژەاڵن بەبێ بــەرازەکان بوونی نابێت‪.‬‬ ‫کەواتە خۆزگە لە بری بەراز بە ڕۆحێکی‬ ‫کۆمۆنیســتییەوە‪ ،‬چەنــدان بــەرازی‬ ‫میهرەبانترمان هەبوایە‪.‬‬ ‫من ڕێز لە نووســینەکانی تۆ دەگرم‪،‬‬ ‫چونکــە پێم وایە کتێبگەلێکن کە بناغە و‬ ‫بیرۆکەیەکی بەهێزیان هەیە‪.‬‬

‫ڕۆمانــی مــەزرای ئــاژەاڵن بە وەســفی‬ ‫شــەوێک دەســت پێ دەکات کە مەیجەری‬ ‫پیرەبــەراز‪ ،‬ئاژەڵــەکان لــە دەوری خۆی‬ ‫کــۆ دەکاتەوە و لە ســتەمی مــرۆڤ دژی‬ ‫ئاژەاڵن دەدوێت و ئەوان بۆ شۆڕشێک دژی‬ ‫مرۆڤــەکان هــان دەدات‪ .‬مەیجــەر ئاژەاڵن‬ ‫فێــری ســروودێکی کــۆن دەکات بە ناوی‬ ‫«سروودی ئاژەاڵنی بەریتانیا» کە پاشان‬ ‫دەبێتە سروودی شــۆڕش‪ .‬پاش ماوەیەک‬ ‫ئاژەڵەکان دوا بە دوای شۆڕشێک خاوەنی‬ ‫مەزراکــە‪ -‬واتە کاک جۆنــز‪ -‬دەردەکەن و‬ ‫خۆیان دەسەاڵتی مەزراکە دەگرنە دەست‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئەمە باشبوونی بارودۆخەکە نییە‪.‬‬ ‫پاش ســەرکەوتنی شۆڕشــی ئــاژەاڵن‪،‬‬ ‫یاســایەکی بنەڕەتی ناســراو بــە «حەوت‬ ‫فەرمــان» لەســەر دیــواری مەزراکــە‬ ‫دەنووسرێت‪ ،‬کە بریتییە لەم حەوت بەندە‪:‬‬ ‫• هەمــوو ئەوانەی لەســەر دوو پێ ڕێ‬ ‫دەکەن دوژمنن‪.‬‬ ‫• هەمــوو ئەوانــەی کــە چوارپــێ یان‬ ‫باڵدارن‪ ،‬هاوڕێن‪.‬‬ ‫• هیــچ ئاژەڵێــک بۆی نییــە جل لەبەر‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫• هیچ ئاژەڵێک بۆی نییە بخواتەوە‪.‬‬ ‫• هیچ ئاژەڵێک مافی کوشتنی ئاژەڵێکی‬ ‫تری نییە‪.‬‬ ‫• هەموو ئاژەڵەکان یەکسانن‪.‬‬ ‫هەڵبــەت لــە شــوێنێکی ڕۆمانەکــەدا‬ ‫دەبینن ئەم یاســایانە سڕوانەتەوە و تەنیا‬ ‫بەندی حەوتەم ماوە‪ ،‬ئەویش بەم شێوەیە‪:‬‬ ‫«هەمــوو ئاژەڵــەکان یەکســانن‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫هەندێکیــان یەکســانترن‪ ».‬ئەم ڕســتەیە‬ ‫لە زمانــی ئینگلیزیدا بووە بــە گوتەیەکی‬ ‫زۆر نــاودار و تەنانــەت وەک پەندێکی لێ‬ ‫هاتووە‪ .‬هەروەها ڕســتەیەکی تری ڕۆمانە‬ ‫زۆر باسوخواســی لــە بــارەوە کــراوە کە‬ ‫ئەویش بریتییە لەمە‪« :‬هەمیشە بەرازەکان‬ ‫بڕیاریان دەردەکرد‪ ،‬ئاژەڵەکانی تر هەرگیز‬ ‫نەیاندەتوانــی بڕیارێک بــدەن‪ ،‬بەاڵم فێری‬ ‫دەنگدان کرابوون لە هەڵبژاردندا‪».‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٧‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/٦/٦‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ڕۆمان و شەڕ‬

‫خوێندنەوەیەکی ناوەرۆکییانەی کەوتنی ئاسامنەکان‬

‫دکتۆر هاشم ئەحمەدزادە‬ ‫بەشی دووەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫غەزەبی ئاسمانەکان‬ ‫ڕەنگــە نــاوی ڕۆمانەکــە بــەس بێت بۆ‬ ‫ئــەوەی تێبگەیــن کە گێڕانەوەکــە باس لە‬ ‫ڕوودانی کارەســاتێک دەکات کە بەربینگی‬ ‫بــە کۆمەڵگــەی کــورد گرتــووە‪ .‬کەوتنی‬ ‫ئاســمانەکان گوزارە لــە غەزەبی هێزەکانی‬ ‫بانسروشــتی دەکات کــە لــە کۆمەڵگــە و‬ ‫دانیشــتوانەکانی تــووڕەن و دەخــوازن‬ ‫تەمبێیــان بکــەن‪ .‬بۆ ئەم مەبەســتە دەبێ‬ ‫ڕووداوێکی سیمبۆلیک ببێتە هۆکاری بارینی‬ ‫ئــەم غەزەبــە گەورەیــە‪ .‬زینا ئــەو تابووە‬ ‫فەرهەنگــی و کۆمەاڵیەتییەیە کە دەتوانێت‬ ‫ئامانجێکی ئاوا بپێکێت‪ .‬کەڵکوەرگرتن لەو‬ ‫دیاردەیــە لــە ئەدەبی جیهانیدا بێپێشــینە‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫شــکاندنی تابــووەکان لــە هەمــوو‬ ‫قۆناغەکانی مێژووی مرۆڤایەتیداڕووبەڕووی‬ ‫سزای زۆر قورس بووەتەوە‪ .‬ئەو کەسانەی‬ ‫کــە تابووەکان دەشــکێنن دەبنــە هۆکاری‬ ‫غەزەبی گەورەی هێزە بانسرووشــتییەکان‪.‬‬ ‫تابووەکان لە فەرهەنگ و کۆمەڵگە و دەورە‬ ‫جیاوازاەکاندا شێواز و ناوەرۆکی جۆراجۆریان‬ ‫هەیــە‪ .‬ئەگەر لــە جیهانی کرســتیانەکاندا‬ ‫پێوەندیــی سێکســیی خاڵــۆزا‪ /‬پــوورزا‪/‬‬ ‫ئامۆزاکان لەگەڵ یەکتردا تابوویە‪ ،‬ئەوە لە‬ ‫کولتووری ئیســامیدا شتێکی ڕێگاپێدراوە‪.‬‬ ‫لــە جیهانی ئیســامیدا پێوەندیی خوشــک‬ ‫و بــراکان تابوویــە و شــکاندنی تابووەکە‪،‬‬ ‫غەزەبی گەورەی بــەدوادا دێت‪ .‬لە ئەدەبی‬ ‫گێڕانەوەییدا‪ ،‬سزای شکاندنی ئەم تابوویانە‬ ‫بە شێوەیەکی بەرباڵو ڕەنگی داوەتەوە‪ .‬لە‬ ‫ماکاندۆی مارکێزدا‪ ،‬بە لەدایکبوونی مناڵێک‬ ‫کە کلکی بەرازی هەیە‪ ،‬نیشانەکانی غەزەب‬ ‫خۆیــان دەردەخەن و هــەر دوابەدوای ئەم‬ ‫ڕووداوە‪ ،‬تۆفانێکــی بەهێز ماکاندۆ دەخاتە‬ ‫لێــواری وێرانــی و ســڕینەوە لەســەر گۆی‬ ‫زەوی‪ .‬لەڕاســتیدا مناڵە کلکدارەکە ئاکامی‬ ‫زەماوەند‪ /‬زینــای نێوان خۆزێ ئارکادیۆ و‬ ‫ئورســوالیە کە خاڵۆزا‪ /‬ئامــۆزا‪ /‬پوورزای‬ ‫یەکتــرن و تۆفانە ســامناکەکەش نیفرەتی‬ ‫هێزە ئاسمانییەکانە بۆ سزادانی بەکۆمەڵی‬ ‫دانیشتوانی ماکاندۆ کە کەسانێکی سووچدار‬ ‫و گوناهباری لەم چەشنەیان تێدایە‪.‬‬ ‫هــەر تابوویەکــی لــەم چەشنەشــە‪،‬‬ ‫هەڵبــەت لە کولتــور و زەمەن و جیهانێکی‬ ‫تردا‪ ،‬کــە دەبێتە هــۆکاری تووڕەیی هێزە‬ ‫ئاســمانییەکانی هەولێر‪ .‬زەماوەندی ئاســۆ‬ ‫و ئاســکۆڵ کــە نەیاندەزانــی خوشــک و‬ ‫بــران‪ ،‬دەبێتــە پێشــزەمینەی غەزەبێکــی‬ ‫گــەورە‪ .‬بــەاڵم تۆفانــی ئــەم غەزەبــە‬ ‫«هیوا»یەکــی بەســتەزمانە کــە لەجیاتی‬ ‫کۆتــرە چاوەڕوانکراوەکانــی‪ ،‬باوکە بێچارە‬ ‫و گوناهکارەکــەی بــەرەو پیلییــەوە دێت‪.‬‬ ‫باوکێــک بــە نیگایەکــی ترســاو و تــەواو‬ ‫نامۆوە بە تەقینەوەیەکی گەورە‪ ،‬نەک هەر‬ ‫کۆترەکانــی هیــوا‪ ،‬بەڵکو ڕیــزە خەڵکێکی‬ ‫زۆری شــەقامێکی پێتەختی کوردان نوقمی‬ ‫خوێن دەکات‪ .‬تابوویەکی گەورەتر شــکاوە‬ ‫و دەبــێ تابووشــكێن ســزایەکی گەورەتــر‬ ‫بدرێت‪.‬‬ ‫چارەنووســی سیاســیی کــورد و‬ ‫بێبەشــبوونی لــە ژیانێکــی ســەربەخۆ و‬ ‫ئــازاد وای کردووە کــە بە بەردەوامی ببێت‬ ‫بــە دەســتەچیلەی شــەڕی واڵتانێــک کــە‬ ‫ئــەو هەرگیــز تێیانــدا هاوواڵتــی پلە یەک‬ ‫نەبــووە‪ .‬ئەگەر بزووتنــەوەی ڕزگاریخوازی‬ ‫لە هەموو بەشــەکانی کوردستان توانیبێتی‬ ‫بەشــێکی کەم لە کوردەکان لــە ڕیزەکانی‬ ‫خۆیــدا ڕێکبخات و بۆ ڕزگاریــی نەتەوەیی‬ ‫و نیشــتیمانی تەیاریان بکات‪ ،‬دەوڵەتگەلی‬ ‫دەستڕۆیشــتوو بــە ســەر کوردەکانــدا‪ ،‬بە‬ ‫بەردەوامــی توانیویانــە ژمارەیەکــی زۆری‬ ‫کــورد لــە شــەڕ دژی یەکتردا بە کوشــتن‬

‫بــدەن‪ .‬نامۆبوونی کــوردەکان لە خۆیان و‬ ‫لــە چارەنووســی تاڵیــان وای کــردووە کە‬ ‫کوردگەلێکی زۆر لە شــەڕگەلێکدا تێدا بچن‬ ‫و ببن بە قوربانی کە هەرگیز شەڕی ئەوان‬ ‫نەبووە و جگە لە ماڵوێرانی‪ ،‬شــتێکی تری‬ ‫بۆ ئــەوان تێدا نەبووە‪ .‬ئــەو کوردانەی کە‬ ‫وەک ســەرباز لە بەرەکانی شــەڕی ئێران و‬ ‫عیراقدا بوون بە ســووتەمەنیی شەڕی ئەم‬ ‫دوو دەوڵەتــە‪ ،‬زۆر بە کەمی لە ئەدەبییاتی‬ ‫کوردیدا ئاوڕیان لێدراوەتەوە‪ .‬ئەو کوردانەی‬ ‫کــە وەک فوئاد «بەناچاری بۆ شــەڕیان»‬ ‫بــردوون و «بــە زۆر بە دیلیــان گرتوو»ن‬ ‫تــەواو فەرامــۆش کــراون‪ .‬ئــەو کوردانــە‬ ‫ئەگەر لە مێژوونووســیی کوردیدا فەرامۆش‬ ‫دەکرێــن و لــە باشــترین خوێندنــەوەدا‬ ‫وەک هەڵخەڵەتــاو و پیــاوی دووژمــن‬ ‫باســیان دەکرێــت‪ ،‬زۆر جاران لــە ئەدەبی‬ ‫گێرانەوەییشــدا پشت گوێ خراون‪ .‬کەوتنی‬ ‫ئاســمانەکان بــە گێڕانەوەی بەســەرهاتی‬ ‫فوئــاد‪ ،‬توانیوێتــی ئازار و چەرەمســەریی‬ ‫بێوێنەی توێژێکــی بەرچاوی کوردان بکاتە‬ ‫هەوێنی هەرمانی کارێکی ئەدەبی‪ .‬ئەگەر لە‬ ‫مێژوونووســیی ڕەسمیدا کەس ئەم کوردانە‬ ‫بەســەر ناکاتــەوە و تەنانەت بۆ دەوڵەتانی‬ ‫داگیرکەریــش ئەمجــۆرە کوردانە شــانازیی‬ ‫بــوون بە «ڕۆڵەی ڕاســتەقینەی واڵتیان»‬ ‫پــێ نابەخشــرێت‪ ،‬ئــەوە دڵــی گــەورەی‬ ‫ئەدەبی گێڕانەوەیە کە «دڵی» فوئادەکان‬ ‫لەخــۆ دەگرێــت و «مــرۆڤ» بــە هەموو‬ ‫تایبەتمەندییەکانییــەوە دەکاتــە میوانــی‬ ‫دونیــای خۆی‪ .‬ڕەنگە ڕۆڵــی کلیلیی فۆئاد‬ ‫لــەو گێڕانەوەیەدا هەوڵ و هاوارێک بێت بۆ‬ ‫وەبیرهێنانــەوەی هەموو ئەو کەســانەی بە‬ ‫بێناوی و بێنازی‪ ،‬ســااڵنێکی دوور و درێژی‬ ‫تەمەنیان لە بەرەی شەڕ و زیندانی واڵتانی‬ ‫بێگانــە تێپەڕ کرد‪ .‬فوئادێکی زەحمەتکێش‬ ‫کــە بــەردەوام بــە ئوتۆمبێلەکــەی‬ ‫لەنێوانســلێمانی و کەرکووکــدا دەهــات و‬ ‫دەچــوو و بژیوی خێزانەکەی دابین دەکرد‪،‬‬ ‫ژیانــی هاوبەشــی پێکدێنــا و ئەڤینــداری‬ ‫کیژێکــی تورکمان دەبــوو و بۆ جارێکی تر‬ ‫و لــە ژنێکــی تــر و بە نهێنــی دەبۆوەبابی‬ ‫«زەینــەڵ» یاخود «ئاسۆ»‪،‬شــتێک نییە‬ ‫جگە لە ئامادەیی نیشــانەکانی ژیان‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەم نیشانانەی ژیان دەبێ بە هۆی شەڕەوە‬ ‫بسڕێندرێنەوە و فوئاد بڕواتە بەرەی شەڕی‬ ‫قادســییە و دژایەتــی لەگــەڵ «نوێنــەری‬ ‫خودا» و هەوڵی ئەو بۆ ماناکردنەوەیەکی‬ ‫نوێ لە ڕووداوەکانی ســەدان ســاڵ بەر لە‬ ‫ئێستا‪ .‬بە ســەفەربەربوونی فوئاد‪ ،‬ڕازێکی‬ ‫گرنــگ دەشــاردرێتەوە و ســااڵنێک دواتر‪،‬‬ ‫کاتێــک فوئــادی دیلــی شــەڕ دەگەڕێتەوە‬ ‫ماڵەکــەی خۆی‪ ،‬پەردە لەســەر ئــەو ڕازە‬ ‫ال دەدرێــت‪ .‬دەبێ ئەو ئەنجامە ناخۆشــانە‬ ‫بــە تێکڕایی پەرچەکردارێک بــن بۆ تاوانی‬ ‫گەورەی پەلکێشــکردنی کوردێک بۆ بەرەی‬ ‫شــەڕێک کە هەر لە بنەڕەتەوە شــەڕی ئەو‬ ‫نییە‪ .‬ڕۆژانی دیلیی فوئاد لە ئێران و ژیانی‬ ‫پڕمەینەتی ئوردوگای دیلەکان‪ ،‬هەمدیســان‬ ‫هەڵگــری ئــەو ڕاســتییەیەکە ئــەم شــەڕە‬ ‫هەرگیز هی کورد نەبووە‪.‬‬

‫شەڕ و ژن و پیاو‬ ‫یــەک لــە الیەنــە گرنگەکانــی کەوتنــی‬ ‫ئاســمانەکان بریتییــە لــە پرســی‬ ‫جێنــدر و شــێوازی دابەشــبوونی ئەرکــە‬ ‫کۆمەاڵیەتییــەکان لە کۆمەڵگــەی کوردیدا‬ ‫لەنێــوان ژن و پیــاودا‪ .‬کاتێــک دەبینیــن‬ ‫ئەڵماس و ئاســکۆڵ دەکوژرێن‪ ،‬یۆڵدز نوور‬ ‫و ئینجــی خانی دایکی بــە تەقینەوەی گاز‬ ‫دەمــرن و زولێخا کەســێک نییــە جگە لە‬ ‫دەنگێکی شەهوەتئەنگێز و کەسایەتییەکی‬ ‫وەسوەســەکەر‪ ،‬دەتوانیــن بیر لــە پێگەی‬ ‫ژن لــە کۆمەڵگــەی کوردیــدا بکەینەوە کە‬ ‫پیاوان هەموو کەلێن و قوژبنەکانی ژیانیان‬ ‫بۆخۆیان پاوان کردووە‪ .‬بەسەرهاتی ئاسۆ‬ ‫و ئاسکۆڵ و ڕووداوەکانی دوای دەرکەوتنی‬ ‫ئــەو ڕاســتییە کــە خوشــک و بــران‪،‬‬ ‫نموونەیەکــی ڕوونە لە ڕۆڵی جێندەرییانەی‬ ‫کۆمەڵگەی کوردی‪ .‬ئاســكۆڵ شێت دەبێت‬ ‫و دەگاتە هەر کەسێک پێی دەڵێت کە ئەو‬ ‫هەم مێردییەتی و هەمیش برا‪ .‬ئەوە هەموو‬ ‫کاردانەوەی کارەســاتەکەیە لە کەسایەتیی‬

‫ئاســکۆڵدا کە دواجار دەبێ وێڕای دایکی و‬ ‫بەدەست پیاوانی شــەریعەتپارێز بکوژرێن‪.‬‬ ‫بەاڵم کە نۆرە دەگاتە ئاسۆ‪ ،‬دەبێ پیاوبوونی‬ ‫ئــەو ببێتە هــۆی گەورەتربوونــی قەبارەی‬ ‫ســزادان و لێکەوتــەی قەرەبووکردنــەوەی‬ ‫گوناهــی گەورەی زینا‪ .‬ئەگــەر لە پێکهاتە‬ ‫و ســەردەمانێکی نەریتیــدا بــە بەردبارانی‬ ‫ئاســۆ‪ ،‬کۆتایی بــە کارەســاتەکە دەهات‪،‬‬ ‫ئێســتا لە ســەردەمی ئامادەیی ئیســامی‬ ‫سیاســیدا‪ ،‬هەبوونی ئاســۆیەکی گوناهکار‬ ‫دەرفەتێکی گەورەیە بۆ وەدیهێنانی حوکمی‬ ‫خودا لە واڵتی گوناھ و زینادا‪ .‬ئاســۆ دەبێ‬ ‫بەردەوام جەڵــدی لێبدریت و لە خەڵوەتی‬ ‫تــەواودا بژێــت و دواجار بــۆ پاکبوونەوەی‬ ‫تەواو‪ ،‬خــۆی بتەقێنێتەوە و بە لەناوبردنی‬ ‫دوژمنانــی خودا‪ ،‬بەخشــینی خۆی لەالیەن‬ ‫ئــەوەوە دەســتەبەر بکات‪ .‬ئــەو جیاوازییە‬ ‫جێندرییەی ڕۆڵی ئاســۆ و ئاســکۆڵ دوای‬ ‫پێوندییــە ناشــەرعییەکەیان‪ ،‬بابەتێکــی‬ ‫سرنجڕاکێشــی کۆمەاڵیەتییــە کە شــایانی‬ ‫لێوردبوونــەوەی زیاتــرە و لێکۆلەرەوانــی‬ ‫بــواری جێنــدر دەتوانــن زۆر کەڵــک لــەو‬ ‫بابەتــە وەرگــرن‪ .‬هــەر بــەم چەشــنەش‬ ‫کەســایەتیی زولێخــا و دەنگــی دەف و‬ ‫ئــاوازی مێعراجنامەکــەی و کارتێکەریــی‬ ‫لەسەر مەالی مزگەوت و گەنجانی گەڕەک و‬ ‫دواجــار چوونی بۆ نێو ڕێزی جیهادییەکان‪،‬‬ ‫دەتوانێــت بابەتێکی گرنگــی لێکۆڵینەوەی‬ ‫جێنــدری بێــت‪ .‬کەســایەتیی زولێخــا و‬ ‫دەنگە هەوەسهەســتێنەکەی و مێعراجنامە‬ ‫خوێندنەوەکانی و دواتر بەشــداریکردنی لە‬ ‫جەڵدلێدانی ئاســکۆڵ و ئەڵماسی هاوڕێ و‬ ‫هاوڕەگەزی‪ ،‬بە ڕادەیەکی زۆر نیشــاندەری‬ ‫پێچەڵپێچیــی و بێدەرەتانیی کەســایەتیی‬ ‫ژنــە لــە کۆمەڵگــەی کوردیدا‪ .‬ئــەوەی کە‬ ‫دواتر زولێخا دەبێت بە مەحرەمی ‹موفتی‬ ‫قەندەهــاری› و تەنانەت لە دوا ســاتەکانی‬ ‫ڕۆیشتنی ئاســۆ بەرەو بەجێهێنانی ئەرکی‬ ‫گــەورەی خۆتاقاندنەوەشــدا‪ ،‬دەســت لــە‬ ‫وەسوەســەکردنی هەڵناگریت‪ ،‬پێشاندەری‬

‫بــەرەو ڕزگاری و دیــداری حۆرییــەکان و‬ ‫سواری باڵی هەوربوونی ئاسۆ‪ ،‬نموونەیەکی‬ ‫جوانە لە وەســفی هەوڵدان بۆ مەسخکردنی‬ ‫مرۆڤێــک بەدەســت ئایدۆلۆژیــاوە و وەک‬ ‫عوســمان پێــی دەڵێــت‪« :‬تــۆ گوێــت لە‬ ‫کەڕەنای پێشوازی دەبێ‪ .‬ئەو پێشوازییەی‬ ‫کە لە هیچ پادشاو شاهنشایەک نەکراوە‪ .‬تۆ‬ ‫بەسەر باڵی فریشتەکاندا دەڕۆی‪ .‬فریشتەی‬ ‫یەکــەم کە یەکەم هاوەڵی ئەو دنیاتە‪ ،‬باڵی‬ ‫شۆڕشــۆڕ دەکاتەوە‪ .‬باڵێک جێگای نیوەی‬ ‫دنیای لەسەر دەبێتەوە‪ .‬لەگەڵ تەقینەوەکە‬ ‫و بەرزبوونــەوەی ڕووحــی تۆ‪ ،‬باڵی لەنگەر‬ ‫دەگرێــت و هەڵتدەگــرێ‪ .‬هەرگیــز ناهێڵێ‬ ‫ڕووحی بەرزەوەبووت بکەوێتەوە ناو خەتاو‬ ‫گوناهی مرۆ لەسەر زەوی‪».‬‬ ‫بەو پێشزەمینە و ئاکامەکانی دەرکەوتنی‬ ‫خوشــک و برابوونــی ئاســۆ و ئاســکۆڵ‪،‬‬ ‫ناوەنــد یاخود ســەنتەری ڕۆمانەکە‪ ،‬خۆی‬ ‫دەردەخــات‪ .‬ئــەم ناوەندە‪ ،‬کــە لە هەمان‬ ‫کاتــدا خاڵی وەرچەرخانی ڕۆمانەکەشــە و‬ ‫خوێنەرەوە تووشــی واقوڕمان دەکات‪ ،‬ئەو‬ ‫چرکە ســاتەیە کە فوئاد دوای ‪١٨/١٧‬ساڵ‬ ‫دیلــی‪ ،‬دەگەڕێتــەوە ماڵەکــەی خــۆی لــە‬ ‫ســلێمانی و ‹هیوا›ی نەوەی پێدەناسێنن و‬ ‫ئەویش بە بیستنی ئەو هەواڵە خورپەیەکی‬ ‫دەکەوێتــە دڵ و بــە هەمــان چەشــنیش‬ ‫هەمــوو هاودەردیی خوێنەرەوەکەیشــی بۆ‬ ‫خۆی مســۆگەر دەکات و ئەویش دەکات بە‬ ‫هــاوداخ و هاوخەمی خــۆی‪« .‬هیوا» ئەو‬ ‫ناوە وەک ســیمبۆلێکی بەراوەژوو کە جگە‬ ‫لــە پێچەوانەکەی خۆی‪ ،‬هیــچ مانایەک بە‬ ‫فوئاد نابەخشــێت‪ ،‬دروست ئەو «هیوا»یە‬ ‫دەخاتــەوە بیــر کــە لــە گوڵــی شــۆڕانی‬ ‫عەتــا نەهاییدا لە ســااڵنی دووریی الســدا‪،‬‬ ‫وەک ئاکامــی پێوەندیــی فەرخــەی برای و‬ ‫خەزاڵی هاوســەری هاتبــووە دونیا و جگە‬ ‫لــە ناهومێدی و بێهیوایــی‪ ،‬هیچی تری بە‬ ‫الس نەدەبەخشی‪ .‬بەاڵم ئەگەر الس مرۆڤی‬ ‫ســەردەمانێکە کە وزە و هێزی خۆکوشتن‪،‬‬ ‫یــان هەرنەبــێ مردنێکی ئــارام و بێدەنگی‬

‫گــەڕەک بــە دەنگی زولێخــا ڕەنگدانەوەی‬ ‫ئــەو ڕاســتییەن‪ .‬هێندێکجــار لێرولــەوێ‬ ‫فانتێزیای سێکسی و تێکەاڵویی جەستەیی‬ ‫وەک هەســتێکی خۆشــی غەریزی دەهانای‬ ‫کاراکتێرە خۆشینەدیتووەکانی ڕۆمانەکەوە‬ ‫دێــن و زەینــی ئاڵــۆز و مانــدووی فوئــاد‬ ‫و ئاســۆ و زولێخــا و تەنانــەت کوڕانــی‬ ‫گەڕەکیــش ئارام دەکەنەوە و شــنەبایەکی‬ ‫خۆشــی دڵــی پڕدەردیــان دەاڵوێننــەوە‪.‬‬ ‫وەســفی جوانیناســانەی جووتبوونی فوئاد‬ ‫و ئەڵمــاس‪ ،‬نموونەیەکــی ســەرکەوتووی‬ ‫وێناکردنێکی لەم چەشنەیە‪:‬‬ ‫فوئــاد ئاگری گرت‪ .‬شــوێنێکی لەشــی‬ ‫ســووتا‪ .‬لە چەند چرکەیەکدا هەردووکیان‪،‬‬ ‫وەک دێــو و دڕنــدە لــە یەکتــر ڕاســت‬ ‫بوونەوە‪ .‬دوو هەناسە وەک دوو گێژەڵووکە‬ ‫بەیەکیانــدادا‪ .‬وەک ئــەوەی عەقڵیــان نا‪،‬‬ ‫جەستەیان هەستی کردبێ کە لە یەکتر ئاوا‬ ‫دەبن‪ ،‬ئاوابوونێکی دوورودرێژ‪ .‬ئاوابوونێکی‬ ‫تاریــک و پڕ نهێنی‪ .‬بەتانییەکەی ســەریان‬ ‫وەک ئاگری لەبــن کرابێتەوە‪ ،‬هااڵوی لەبن‬ ‫دەهاتەدەر‪ .‬تەنگەنەفەســی‪ ،‬هەناسەبڕکێی‬ ‫دوورودرێــژ و نەبــڕاوە‪ .‬فوئــاد هــەردوو‬ ‫دەســتی بردبــووە بــن ســمتی ژنەکــەی‪.‬‬ ‫دەســتی بەرەوسەرتر برد و گێڕانی‪ .‬تووکە‬ ‫نەرمەکانــی بەری تەڕببــوون‪ .‬فوئاد خۆی‬ ‫گرتبــوو‪ .‬تــەواوی ماســولکەکانی لەشــی‬ ‫لەوپــەڕی گرژیــدا وەســتاندبوو‪ ،‬بە گرژی‬ ‫وەســتاندبوونی‪،‬تا ئەوەندەی دەکرێت لەناو‬ ‫یەکتردا درێژببنەوە‪.‬‬ ‫دامرکاندنی خولیای جنســی هێندێکجار‬ ‫لە تەماحی مەال شــەفیقدا خۆی دەردەخات‬ ‫کە سەرەڕای ئەوەی ژنی هەیە‪،‬بە دونیایەک‬ ‫فێــڵ و بیانــووی شــەرعییەوە لە ئــازاری‬ ‫پڕچێــژی دەنگی زولێخا نزیــک دەبێتەوە‬ ‫و دەیەوێت بیخوازێت‪ .‬لە نەبووونی وەاڵمی‬ ‫ئەرێنییانــەی زولێخادا‪ ،‬پەنابردن بۆ خەیاڵ‬ ‫تەنیا ڕێگەچارەیە‪.‬‬ ‫مــەال لــە بــن هەورەبانەکــەی ماڵــی‬ ‫خۆیانــەوە گوێ رادەگرێ‪ .‬ئەو هەموو گەنج‬

‫وێنای حەزە سێکســییەکانی هێندێک لە کاراکتێرەکانی کەوتنی‬

‫ئاسامنەکان گوزارەیەکی ورد و واقیعین لە هەستە غەریزییەکانی‬

‫مرۆڤ و شێوازی دەرکەوتنیان لە کۆمەڵگەی کوردیدا‬ ‫ڕەهەندەکانــی ئاڵۆزیی کەســایەتیی ژنە لە‬ ‫کۆمەڵگەیەکــی داخراوی گیرۆدەی نەریت و‬ ‫لە هەمان کاتدا کراوە بە ڕووی ئایدۆلۆژیای‬ ‫توندوتیژیدا‪.‬‬

‫هەیــە‪ ،‬فوئاد‪ ،‬لــە ســەردەمی ئایدۆلۆژیای‬ ‫ســڕکەری تووندوتیژیدا‪ ،‬جگە لە جێگۆڕکێ‬ ‫و مانەوە و دواجار تڵینەوە و هەالهەالبوون‬ ‫لەگــەڵ هیوای نەوەو بوون بە ســووتماکی‬ ‫تەقینــەوەی ئاســۆی کوڕ‪ ،‬هیچی تر شــک‬ ‫نابــات‪ .‬ئەگــەر لــە گوڵــی شــۆڕاندا کــوڕ‬ ‫شــوێنپێی باوک هەڵدەگرێــت و هەرنەبێت‬ ‫تووشی تەرمەکەی دێت‪ ،‬ئەوە لە سەردەمی‬ ‫فوئادی قەلەندەر و ئاســۆی لێڵیدا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫ئامرازی کوشــتنی بــاوک‪ .‬ئەگەر کوڕەکەی‬ ‫الس النیکەم جاروبار بە بینینی دایەگەورە‪،‬‬ ‫چیرۆکــی بــاوک دەبیســێت و بەردەوامیی‬ ‫جیلەکان مسۆگەر دەکات‪ ،‬کوڕەکەی فوئاد‬ ‫جگە لە هەناسەســاردی و بیستنی مەرگی‬ ‫دایکی ونبوو ‪ /‬نەبوو‪ ،‬بابی کووژراو ‪ /‬نادیار‬ ‫و تەنانەت دواتر‪ ،‬بیســتنی هەواڵی مەرگی‬ ‫خوشــک ‪ /‬هاوســەر و دایک ‪ /‬خەســوو ‪/‬‬ ‫زڕدایــک‪ ،‬هیچــی تری بەنســیب نابێت‪ .‬لە‬ ‫دونیای ئاســۆدا‪ ،‬ئاســمانەکان کەوتوون و‬ ‫«شــتەکان لێکتــرازاون» و پیاوانی ئایین‬ ‫بڕیاریان داوە بۆ پاککردنەوەی کوردســتان‬ ‫لە ناپاکی‪ ،‬جۆگەلەی خوێن وەڕێخەن‪.‬‬

‫ناوەندی کەوتنی ئاسمانەکان‬ ‫ئەگــەر ئەو قســەی ئورهــان پاموکمان‬ ‫قەبوڵ بێت کە پێیوایە دواجار هەر ڕۆمانێک‬ ‫ناوەندێــک‪ ،‬واتــا ڕاســتییەکی ڕەمزییانەی‬ ‫هەیــە و گێڕانەوەکە بەڵێنیی دەربڕینی ئەو‬ ‫ڕاســتییە دەدات و ســەرەتا و کۆتایی هەر‬ ‫ڕۆمانێــک ڕوو لــەو ناوەنــدە دەکات‪ ،‬ئەوە‬ ‫بێشــک لــە کەوتنــی ئاسمانەکاندا‪،‬پرســی‬ ‫ناوەند‪،‬بە ڕوونترین شێواز خۆی دەردەخات‪.‬‬ ‫زەماوەندیئاســکۆڵ و ئاســۆی خوشــک و‬ ‫بــرا‪ ،‬ســااڵنێک دواتــر‪ ،‬دونیــای خێزانێک‬ ‫دەشێوێنێت‪ .‬فوئاد هەڵوەدا دەبێت و دواتر‬ ‫بۆ ئەوەی بە نەناسراوی بژێت‪ ،‬لەگەڵ هیوا‬ ‫ڕوو دەکاتــە هەولێــر‪ .‬ئازارەکانی ئاســۆی‬ ‫باوکنەدیتــوو و هەراســانبوونی بە دەســت‬ ‫خۆفی مەزنــی گوناهەوە‪ ،‬وەبیرهێنەرەوەی‬ ‫دونیــای ترســناکی پەرێشــانی و داڕماویی‬ ‫ســتێفان دێدالۆســی جۆیســە لــە وێنــەی‬ ‫چێژ و حەزی جنسی‬ ‫هونەرمەنــد لــە تافــی الویــدا‪ ،‬دوای‬ ‫وێنــای حــەزە سێکســییەکانی هێندێک‬ ‫پێوەندیکردنــی بــە ژنێکی لەشفرۆشــەوە‪.‬‬ ‫فەقــێ ڕەش‪ ،‬یــەک لــە پیاوانی خــودا کە لــە کاراکتێرەکانــی کەوتنــی ئاســمانەکان‬ ‫ئەرکی ڕزگارکردنی ئاســۆیان لەسەر شانە‪ ،‬گوزارەیەکــی ورد و واقیعیــن لە هەســتە‬ ‫بە ئاســۆی دامــاوی ‹گوناهــکار› دەڵێت‪ :‬غەریزییەکانــی مــرۆڤ و شــێوازی‬ ‫«بلەرزە‪ .‬تا دەتوانــی لەبەر خەوفی خالق دەرکەوتنیــان لــە کۆمەڵگــەی کوردیــدا‪.‬‬ ‫بلەرزە‪ .‬لەو ڕۆژەدا بەســەر پردی ســیراتدا چەکەرەکردنی حەزی ئاســکۆڵ بۆ ئاســۆ‪،‬‬ ‫تێدەپەڕیــن‪ .‬ئــەو پردەی لە مــوو باریکتر ‌هەڵســوکەوتی زولێخا لەگەڵ دەوروبەری‪،‬‬ ‫و لــە مــووس تیژترە‪ ».‬هــەر بەمجۆرەش جووتبوونــی فوئاد لەگــەڵ ئەڵماس و نوور‬ ‫چرکەساتەکانی خۆ ئامادەکردن بۆ ڕۆیشتن و سەرســامیی مــەال شــەفیق و کوڕانــی‬

‫و هەرزەکار و پیاوە کامڵ و سەرسەریانەش‬ ‫دەبینێ‪ .‬لەبن دیوار و کەالوە و ئەمالوئەوال‬ ‫خۆیــان ماتــداوە‪ .‬لەگەڵ دەنگــی زولێخا‪،‬‬ ‫لەگــەڵ زکر و هەناســەبڕکەکانیدا‪ ،‬هاوار و‬ ‫دۆزەخ و ئاگرەکــەی‪ ،‬بە هەزاران جنۆکە و‬ ‫خێو و دێو‪ ،‬رێژنەی گوللەی ســپی‪ ،‬سپی و‬ ‫دوکەڵــی‪ ،‬بەدار و دیوار دەکەون و کاروانی‬ ‫ئەو هەزاران خێو و درنجە بەرەو ئاســمانی‬ ‫تەنک و بۆش رێچکە دەبەستن‪.‬‬ ‫دامرکاندنــەوەی خولێــای جنســی‪،‬‬ ‫هێندێکجــار لــە خەڵوەتــی ئاســۆی‬ ‫تازەپێگەیشتوو و لە دوانیوەڕۆیەکی گەرمی‬ ‫ســلێمانیدا خۆی دەردەخات‪ .‬کاتێک ئاسۆ‬ ‫لــە پەنجــەرەی ژوورەکەیــەوە دەڕوانێتــە‬ ‫دیمەنــی دەســتنوێژهەڵگرتنی زولێخــا ‪،‬‬ ‫تەنیــا خەیاڵە کە دەتوانێــت یارمەتیدەری‬ ‫چێژوەرگرتنی بێت‪:‬‬ ‫ئاسۆ نەیزانی کێ چووە ناو خوێنییەوە‪.‬‬ ‫نــا نەیزانی‪ .‬هەزار‪ ،‬ئا تــەواو هەزار خێو و‬ ‫جنۆکەو شــەیتانی بچــووک بچووک‪ .‬ئا زۆر‬ ‫بچــووک‪ ،‬هەر هێندەی ئــەو ژن و پیاوانەی‬ ‫بە ســیحر بچووک دەکرێنەوە‪ ،‬هەر هێندەی‬ ‫کەڵەمووســتێک‪ ،‬بەاڵم هەزار لەو شــەیتانە‬ ‫بچووکانە هەر لە چاویەوە چوونە ناو هەموو‬ ‫لەشــی‪ .‬یەکەمجار چوونە نــاو خوێنی‪ ،‬ناو‬ ‫مــۆخ و کەللەســەری‪ ،‬ناو ســییەکانی‪ ،‬ناو‬ ‫دڵی‪ ،‬ناو هەموو ماســولکەکانی‪ ،‬ڕۆیشــتن‬ ‫تا چوونە ناو جووتە گونی‪ .‬خوێنی لەشــی‬ ‫وەک سەدان کانیاو تەقییەوە‪ ،‬ئەو شەیتانە‬ ‫بچووکانــە لە چرکەیەکدا زاوزێیان کرد‪.‬هەر‬ ‫هێندەی زانی شــتێک‪ ،‬بەشــێک لە لەشــی‬ ‫وەک ئاسنی سورەوەکراو بەدەستیەوەیەتی‪،‬‬ ‫خێــرا خێــرا دێ و دەچــێ‪ ،‬خەریکە گۆمی‬

‫خوێنی دڵــی لەگەڵی قوڵــپ دەدات و ها‪،‬‬ ‫ئێســتا نــا‪ ،‬چرکەیەکــی دیکــە دەفڕێــت‪.‬‬ ‫لەپڕ‪ ،‬لەپڕ و بروسکەئاســا‪ ،‬بروسکەئاســاو‬ ‫گوللەئاســا‪ .‬رێژنەیەک گوللەی ســپی لەناو‬ ‫دەســتیەوە‪ ،‬کــە دەشــێ هەر هەمــان ئەو‬ ‫شــەیتانە حەرامزادانەبن لە چاویەوە هاتنە‬ ‫ناو خوێنی‪ ،‬ئا‪ ،‬لەو شــتەی ناو دەستیەوە‪،‬‬ ‫نــا نەیزانی لــە کوێیەوە‪ ،‬دەرپــەڕی و بەر‬ ‫ڕووکاری شووشەی پەنجەرەکە کەوتن‪.‬‬ ‫هەڵبەت لە کولتورێکدا کە دامرکاندنەوەی‬ ‫ویســت و حەزە جنسییەکان خۆی لە ڕیزی‬ ‫تابووەکانــدا دەبینێتــەوە‪ ،‬دەبــێ بــاس و‬ ‫وێناکردنیشــیان بە پەیڤگەلی ترســێنەری‬ ‫وەک خێو و دێو و درنج بێ‪.‬‬ ‫ئەنجام‬ ‫ڕۆمــان وەک ژانرێکــی ئامــادە لــە‬ ‫ڕەنگدانەوەی واقیع و هەروەها ئافراندنەوەی‬ ‫واقیعــدا‪ ،‬دەتوانێــت ئەو گوتــارە بێت کە‬ ‫گرفتە ســەرەکییەکانی مــرۆڤ و کۆمەڵگە‬ ‫زەق بکاتــەوە و بیانخاتــە بــەر چــاوی‬ ‫وردبینــی بەڕیوەبەرانی بواری سیاســەت‪،‬‬ ‫ئابووری‪ ،‬کۆمەاڵیەتی و کولتوریی واڵتێک‪.‬‬ ‫ئەگەر مارکس بۆ خوێندنەوە و تێگەیشتنی‬ ‫هەمەالیەنەی سیستمی سەرمایەداری‪ ،‬کەڵک‬ ‫لــە جووتێرانــی (‪)The Peasants‬‬ ‫باڵــزاک (‪ )١٨٥٠-١٧٩٩‬وەردەگرێــت و‬ ‫زۆر شــتی لــێ فێردەبیت‪ ،‬ئەگــەر دیکێنز‬ ‫(‪ )١٨٧٠-١٨١٢‬بە سەردەمە زەحمەتەکانی‬ ‫(‪ )The Hard Times‬پــەردە‬ ‫لەسەر ڕوخســاری چڵێسی ســەرمایەداری‬ ‫ال دەدات و دیســانەوە خۆراکــی لێفێربوون‬ ‫بــۆ مارکــس و ئێنگلــس بەرهــەم دێنێت‪،‬‬ ‫کەوتنی ئاســمانەکان وانەیەکی کەموێنەیە‬ ‫بــۆ دەســەاڵتدارانی کوردســتان کە دەنگی‬ ‫بەرز و مەترســیداری تەقینەوەی کۆمەڵگە‬ ‫ببیسن و ئاگاداری ئەو هەڕەشانە بن کە لە‬ ‫ناخی ئایدۆلۆژیا و کۆمەڵگەی کوردســتاندا‬ ‫خۆیــان حاشــار داوە‪ .‬هــەر بــەم جۆرەش‬ ‫تاکــی کۆمەڵگــەی کــورد‪ ،‬بۆ تێگەیشــتن‬ ‫لــە دۆزەخــی گێرودەبــوون بــە ژەهــری‬ ‫ئایدۆلۆژیــای توندوتیــژی و چاوەڕوانیــی‬ ‫تامکردنی هەنگوینی جەستەی حۆرییەکان‪،‬‬ ‫دەبــێ جارێکــی تــر لــە بەســەرهاتی‬ ‫پڕمەینەتــی فوئــاد و ئاســۆ ورد بێتەوە و‬ ‫ئەزموونــی عومــەر و عوســمان چەندپاتە‬ ‫نەکاتــەوە و نەبێتــە دەســتەچیلەی ئاگری‬ ‫بوغــزی خوبەیــب‪ .‬کەوتنــی ئاســمانەکان‬ ‫هەڵگری دەرســێکی گرنگــی کۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیاســییە‪ .‬لە ســەردەمانێکدا کە ملمالنێی‬ ‫حیزبی لە کوردســتاندا مەجاڵێکی ئەوتۆی‬ ‫بۆ بیرکردنــەوە لە گرفتــە جۆراجۆرەکانی‬ ‫کۆمەڵگــەی کــوردی نەهێشــتووەتەوە‪ ،‬لە‬ ‫ســەردەمانێکدا کــە بێدادیــی کۆمەاڵیەتیو‬ ‫دابەشــکردنی نادادپەروەرانــەی ســەروەت‬ ‫و ســامانی واڵت مەیدانــی کار و چاالکیــی‬ ‫بیری توندوتیژیی ئایینــی‪ ،‬زیاتر لە جاران‬ ‫بەرفراوانتــر کــردووە‪ ،‬لــە ســەردەمانێکدا‬ ‫کــە ســازکردنی نەتەوەیەکی پێشــکەوتوو‬ ‫و ســەردەمییانە تووشــی بێپالنــی و تەنگ‬ ‫و چەڵەمــەی زۆری سیاســی و هــزری‬ ‫و فەرهەنگــی هاتــووە‪ ،‬دەبــێ ئــاوڕ لــە‬ ‫دەســتەچیلەی ئاگــری ئــەو توندوتیژییــە‬ ‫بدرێتــەوە‪ .‬دەبــێ عومــەر و عوســمانی‬ ‫تەیراوایــی مەجالیاننەبێــت ئاســۆیەکان‬ ‫تەفروتونــا بکــەن و هیــواکان و دڵەکانیان‬ ‫بکەنە هــەزار پارچە‪ .‬ئەگــەر قەرارە پێش‬ ‫ئەو ڕووباری خوێنە بگیرێت کە توندوتیژیی‬ ‫ئایینی دەیەوێت وەڕێی بخات و ئەگەر قەرارە‬ ‫ئاســۆی واڵت ڕوون بێــت و دڵی نیشــتمان‬ ‫جــوان لێبدات و سروشــتی کوردســتان پڕ‬ ‫بێ لە ئاســکۆڵ و ئەگەر مەبەســت ئەوەیە‬ ‫هیواکان زیندوو بــن و کۆترەکان بەرزەفڕ‪،‬‬ ‫دەبێ ئاوڕ لە «تەیراوا» بدرێتەوە‪ .‬دواجار‬ ‫ئەگــەر خەونی واڵتێکــی ئــازاد و ئاوەدان‬ ‫و دێمۆکراتیکمــان هەبێــت دەبــێ نەهێڵین‬ ‫ئاسمانەکانی بکەون‪ .‬خوێندنەوەی کەوتنی‬ ‫ئاســمانەکان یارمەتیدەرە بــۆ وەدیهێنانی‬ ‫ئامانجێکی ئاوا‪ .‬هەر بۆیە‪ ،‬دەبێ پیرۆزبایی‬ ‫لە جەبــار جەمال غەریبــی ئافرێنەری ئەو‬ ‫ڕۆمانە خۆشپێکهاتەیە‪ ،‬بکەین و ئاواتەخواز‬ ‫بین ڕۆمانی کوردی هەروا لە گەشــەکردن و‬ ‫هەڵکشاندا بێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٧‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/٦/٦‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ئاخ‪ ،‬مامۆ‪ ،‬چوزانی لە دڵی ئەم منداڵەدا چی دەگوزەرێت‬ ‫یادنووسەکانی قوواڵییی جەنگ‬

‫دەنگ تووی ترام‬ ‫وەرگێڕانی شەماڵ وەلی‬ ‫ئەمــە هێندێک لــە ڕۆژانەنووســییەکانی‬ ‫دەنــگ تووی ترامە‪ ،‬کــە خانمە دوکتۆرێکی‬ ‫ڤێتنامــی بــوو‪ ،‬لــە بیستوحەوتســاڵیدا‬ ‫بــە دەســتی هێزەکانــی ئەمەریــکا کــوژرا‪.‬‬ ‫تــرام لــە ‪٢٦‬ـــی نۆڤەمبــەری ‪١٩٤٢‬ـــدا لە‬ ‫خێزانێکی ســەرکەوتوو لە بواری پزیشــکیدا‬ ‫لــە دایک بوو و خۆیشــی بوو بە پزیشــک‪.‬‬ ‫ئــەو لــە شــەڕی ڤێتنامــدا داخوازانە چووە‬ ‫نەخۆشــخانەی سوپاوە‪ -‬لە پارێزگای کوانگ‬ ‫نگی و لە ‪٢٢‬ـــی جوونی ‪١٩٧٠‬دا بە گوللەی‬ ‫ســەربازێکی ئەمەریکی کــوژرا‪ .‬ترام لە دوو‬ ‫ســاڵی کۆتاییی ژیانیدا‪ ،‬بیرەوەرییەکانی بە‬ ‫شێوەی ڕۆژانەنووسی تۆمار دەکردن‪.‬‬ ‫‪٣١‬ـی مەی‪١٩٦٨ ،‬‬ ‫ئەمڕۆ یەکێک لە بنکە ســەرەکییەکانمان‬ ‫بۆ خۆپاراستن لە چاالکیی پاکسازیی دوژمن‪،‬‬ ‫چــۆڵ کرد‪ .‬هەمــوو دەرمانخانەکە جێوجێی‬ ‫پــێ کرا‪ .‬ئەرکێکــی بێ ئەنــدازە ماندووکەر‬ ‫بــوو‪ .‬دڵســووتێنە بینینــی برینــدارەکان‬ ‫بــە دڵۆپــە ئارەقەکان لەســەر ڕووخســارە‬ ‫ڕەنگپەڕیوەکانیــان‪ ،‬کــە بــە جۆرێــک لــە‬ ‫جۆرەکان هەوڵ دەدەن تا هەنگاو بە هەنگاو‬ ‫ڕێڕەوە باریــک و لێژگانییەکان ببڕن‪ .‬ئەگەر‬ ‫وا بڕیــار بێت ڕۆژێــک خۆمان لە حاڵی ژیان‬ ‫لە نێوان گوڵە بۆنخۆشــەکانی سۆسیالیزمدا‬ ‫ببینین‪ ،‬دەبێــت ئەم دیمەنانەمان تا هەتایە‬ ‫لــە بیــر بــن‪ ،‬گیانفیداییــی خەڵکانێــک کە‬ ‫بــۆ ئامانجــە ئیشــتیراکییەکانمان خوێنیان‬ ‫بەخشی‪...‬‬ ‫‪٤‬ـی جوون‪١٩٦٨ ،‬‬ ‫باران بێبڕانەوە دەبارێت‪ .‬باران خەمەکەم‬ ‫قووڵتر دەکاتەوە‪ ،‬سەرماکەی تاسەی گەرمای‬ ‫کۆڕی خێزانم تــێ دەگەڕێنێت‪ .‬خۆزگە باڵم‬ ‫هەبا دەفڕیم بۆ ماڵە جوانەکەمان لە شەقامی‬ ‫لۆ دایک‪ ،‬تا لەگەڵ باوکم‪ ،‬دایکم‪ ،‬خوشک و‬ ‫براکانمدا نانێکی سادە بە سەوزەوە بخۆم و‬ ‫شەوێک لەژێر کۆنەپەتۆیەکی لۆکەدا بخەوم‪.‬‬

‫دوێشــەو خەونم بینی ئاشتی ڕاگەیەندراوە‪،‬‬ ‫منیــش گەڕامەوە و هەموانــم بینی‪ .‬ئاهـ کە‬ ‫خەونی ئاشــتی و ســەربەخۆیی لە دڵەکانی‬ ‫ســی میلیۆن مرۆڤدا بۆ ماوەیەکی زۆر درێژ‬ ‫گڕی ســەندووە‪ .‬بۆ ئاشــتی و سەربەخۆیی‬ ‫هەموو شتێکمان فیدا کردووە‪ .‬زۆرێک هاتنە‬ ‫پێشەوە تا هەموو ژیانیان بۆ دوو وشە فیدا‬ ‫بکەن‪ :‬سەربەخۆیی و ئازادی‪ .‬منیش ژیانمم‬ ‫بە فیــدای کامڵکردنی ئەم ئامانجە دەگمەنە‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫‪٢٠‬ـی جووالی‪١٩٦٨ ،‬‬ ‫ڕۆژانێکی سەرســام بە بارســتاییی کارە‬ ‫کەڵەکەبووەکانــەوە‪ ،‬زامدارانێــک بە دۆخی‬ ‫قەیراناوییــەوە‪ ،‬کەمیــی هێــزی دەرمانــی‪،‬‬ ‫هەمــوان لــە دەرمانخانەدا بە ســەختی کار‬ ‫دەکەن‪ .‬بەرپرسیارێتییەکانی من کە هەمیشە‬ ‫زیاتر بووە؛ ڕۆژانە لە ســبەی ساڵحانەوە تا‬ ‫نیوەشەوان کار دەکەم‪ .‬حەجمی کارەکە زۆر‬ ‫ســەنگینە‪ ،‬بەاڵم بە پێی پێویســت هێزمان‬ ‫نییــە‪ .‬مــن بــە تەنیایــی بەرپرســیارێتیی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیــی دەرمانخانــە‪ ،‬تیمــاری‬ ‫برینــدارەکان و دەرســوتنەوەی پۆلەکانــم‬ ‫لەســەر شانە‪ .‬هەســت دەکەم زیاتر لە هەر‬ ‫زەمانێکــی تــر هەموو هێــز و لێهاتووییم لە‬ ‫ڕێی شۆڕشــدا دەخەمــە گەڕ‪ .‬ســەربازێکی‬ ‫بریندار کە پێم وا بوو چاوە بریندارەکەی لە‬ ‫دەست چووە‪ ،‬ئێستا ڕوو لە چاکبوونەیەوە‪.‬‬ ‫ســەربازێک کــە قۆڵی لــە چەنــد الیەکەوە‬ ‫هەڵمسابوو‪ ،‬ئێستا چاک بووەتەوە‪ .‬دەستی‬ ‫شکاوی زۆریش چاک بوونەتەوە‪...‬‬ ‫‪٢٥‬ـی جووالی‪١٩٦٨ ،‬‬ ‫ئەمــڕۆ هاتــووم لــە تەختەخەکــەوەی‬ ‫الیــەوە دابنیشــم‪ .‬قازیفەیــەک دڕکەپەتکی‬ ‫ســتوونی فەقەراتی قرتانــدووە‪ ،‬پارچەکانی‬ ‫تەقینەوەکە نیوەی جەستەی لەناو بردووە‪.‬‬ ‫«الم» بە تەواوی ئیفلیج بووە‪ .‬جەستەی لە‬ ‫سینگی بەرەو خوار بە ئیلتیهاب داپۆشراوە‪.‬‬ ‫ژانێکی لەتاقەتبەدەری هەبوو‪.‬‬ ‫الم ئەمســاڵ تەمەنی دەبێتە بیستوچوار‪-‬‬ ‫پەرەســتارێکی بێوێنە لە فوو وانەوە‪ .‬کەمتر‬ ‫لــە مانگێــک لەمەوبەر‪ ،‬ئەویــان وەک هێزی‬ ‫یاریــدەدەر بــۆ بەشــی الســەربازیی یەکەی‬

‫پزیشــکی نــارد‪ .‬کاتــێ ئەو بــۆ ئەرکێک لە‬ ‫ڕێدا بوو‪ ،‬دوژمن دابارینە سەری؛ الم هەوڵی‬ ‫دا خۆی بگەیەنێتە پەناگەی شــاراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمەریکییەکان بەر لەوەی ئەو کاڵوڕۆژنەکە‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬پێی گەیشتن‪ .‬قازیفەیەکی بچووک‬ ‫ژیانــی ئەوی بە شــێوەیەکی عەزابدەر لەناو‬ ‫بــرد‪ .‬الم هەر لــەوێ درێژاودرێژ دەکەوێت و‬ ‫چاولەڕێــی مەرگ دەمێنێتــەوە‪ .‬تەنانەت لە‬ ‫باکووریــش دڕکەپەتک‪-‬پچــڕان حاڵەتێکــی‬ ‫لەدەســتچووە‪ .‬نەخاسمە ئێرە‪ .‬الم ئاگای لە‬ ‫سەختیی چڵکردنەکەی هەیە و لە ناهومێدی‬ ‫و خەمبارییەکی قووڵدا ڕۆ چووە‪.‬‬ ‫ئەمــڕۆ دوانیــوەڕۆ هــەر کــە الیــەوە‬ ‫دانیشتبووم‪ ،‬نامەیەکی لە هانەوە (هاوسەرە‬ ‫گەنجەکــەی الم) دایە دەســتم‪ ،‬پاشــان بە‬ ‫دەنگێکــی ئارامــەوە گوتــی‪« :‬خوشــکی‬ ‫گــەورەم‪ ،‬کە لە ئێرە‪ ،‬ئێوە و خوشــکەکانی‬ ‫تر‪ -‬خێزانی منن‪ -‬خۆتان تەرخان کردووە بۆ‬ ‫پەرســتاری لە من‪ .‬بۆ چی؟ من درەنگ یان‬ ‫زوو دەمــرم؛ ئەگــەر نەشــمرم‪ ،‬تەنیا دەبمە‬ ‫هــۆی دەردیســەر بۆ ئێــوە و خێزانەکەم‪».‬‬ ‫دڵۆپەفرمێســکێکی چکۆلــە لەســەر گۆنــا‬ ‫الوازەکەیەوە چکایە خوارەوە‪.‬‬ ‫دڵم لەبەر ئەو شکا و نەمدەزانی بڵێم چی‪.‬‬ ‫ئەگەر لە بری الم بوایەم‪ ،‬ڕێک ئەم قســانەم‬ ‫دەکردن‪ .‬بەاڵم نەمتوانی پێش بە خۆم بگرم‬ ‫کە ورەی بخەمە بــەر‪ .‬ئا‌‌هـ! جەنگ‪ .‬چەندە‬ ‫ڕقــم لێیەتــی و چەندە ڕقم لە شــەیاتینییە‬ ‫شــەڕکەرەکانی ئەمەریکایە‪ .‬بۆچی ئەوان لە‬ ‫کوشتاری هاوجۆرەکانی خۆیان و مرۆڤانێکی‬ ‫ئاساییی وەکوو ئێمە چێژ وەردەگرن؟ بۆچی‬ ‫ئــەوان پیاوانێکی گەنجی تامــەزرۆی ژیانی‬ ‫وەک الم‪ ،‬لی‪ ،‬هانگ و هەزارن کەســی دیکە‬ ‫بێڕەحمانــە دەکوژن‪ ،‬کەســانێک کــە تەنیا‬ ‫بە ســەرێکی پڕ لــە خەونــەوە بەرگریی لە‬ ‫نیشتیمانی دایکیان دەکەن؟‬ ‫‪٢٩‬ـی جووالی ‪١٩٦٩‬‬ ‫ئەم شەڕە لەڕادەبەر بێڕەحمانەیە‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫بەیانی‪ ،‬ســەربازێکی برینداریان هێنایە الی‬ ‫مــن‪ .‬بۆمبێکی فســفۆری هەموو جەســتەی‬ ‫ســووتاندبوو‪ .‬ســەعاتێک پــاش بەرکەوتنی‬ ‫بۆمبەکــەش‪ ،‬هێشــتا دەســووتا و دووکەڵ‬ ‫لە جەســتەیەوە هەڵدەســتا‪ .‬ئەم سەربازە‪،‬‬

‫ئــەم پیــاوە ســووتاوە‪ ،‬کەهانــە‪ ،‬پیاوێکی‬ ‫بیستسااڵن و خوشکی یەکێک لە خوشکانی‬ ‫کادیر (حیزبی کۆمۆنیست) لە الدێیەکدا کە‬ ‫تێیدا نیشتەجێم‪ .‬ڕووداوێکی نەخوازراو بووە‬ ‫هــۆکاری تەقینەوەی بۆمبەکە و ســووتانی‬ ‫ســەختی جەستەی پیاوەکە‪ .‬هیچکەس ئیتر‬ ‫ڕووخســاری گــەش و قــۆزی ناناســێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ چاوانی ڕەشــی خەندان و شــادی‪ ،‬بۆ‬ ‫دوو کونــی بچووک هەرزان بووبوون‪ -‬پێڵووە‬ ‫مەیلەوزەردەکانی سوورەوە بووبوون‪ .‬هەڵمی‬ ‫سووتاویی فسفۆرەکە هێشتا لە جەستەیەوە‬ ‫بەر دەبووەوە‪ .‬وەک ئەوەی لەسەر تەباغ لە‬ ‫شێشیان دابێت‪.‬‬ ‫لــە بەرامبــەر ئــەم دیمەنە دڵســووتێنە‬ ‫بێجووڵەیەدا وەستام‪.‬‬ ‫دایکــی دەگریــا‪ .‬دەســتە لەرزۆکەکانــی‬ ‫جەســتەی کوڕەکــەی لەمس دەکــرد؛ توێی‬ ‫پێستی وەک شیرینیی برنجیی هەڵدەگڵۆفێن‬ ‫و هەڵدەدەن‪ .‬خوشکانی گەورە و بچکۆلە لە‬ ‫الیەوەن‪ ،‬بە چاوانی پڕ فرمێسکەوە‪.‬‬ ‫کچێــک بــە چاوانــی میهرەبــان و تــەڕ‬ ‫لــە نیگەرانییــەوە لە الیــەوە دانیشــتووە‪.‬‬ ‫چەپکەقــژی تەڕ لە ئــارەق بە گۆناکانییەوە‬ ‫نووســاون‪ ،‬گوناگەلێک سوور لە ماندوویەتی‬ ‫و خــەم‪ .‬تــوو (ئەمــە نــاوی کچەیەکــە)‬ ‫خۆشەویستی کەهانە‪.‬‬ ‫ئــەو کەهانــی تــا ئێــرە هێنــاوە‪ .‬تــوو‬

‫تەپڵى شەڕ و شایى‪ ،‬بەردى ناڕەزایى‬ ‫محەمەد سدیق سەعید‬ ‫‪٢-٢‬‬ ‫جووڵە لە شانۆى سنووقى یان سنووردارى‬ ‫ئیتاڵیــدا هەمیشــە لــە هەموو ئاراســتەکاندا‬ ‫مانــا بەرهــەم دەهێنێت و هیچ شــتێک بەبێ‬ ‫خوێندنەوە تێناپەڕێت‪.‬‬ ‫‪ -٤‬گۆرانــى و ڕیتمی گــەالن پەیوەندى بە‬ ‫یادەوەریى گشــتییەوە هەیە و بــەردەوام کە‬ ‫گوێــت لە میلۆدى گۆرانییەکــى ناوچەیى یان‬ ‫لۆکاڵ دەبێت ئیتر‪ ،‬شوێن و زەمەن دەگۆڕێت‬ ‫بۆ زەمەنى ئێســتا و ئێرە‪ ،‬بەکارهێنانى ڕیتم‬ ‫و ئــاواز یان میلۆدیی لۆکاڵ‪ ،‬کات و شــوێنى‬ ‫دیــارى کردبــوو‪ ،‬کــە ئەمەش ناســنامەى بۆ‬ ‫نمایشــەکە دروســت کــردووە‪ ،‬بەکارهێنانــى‬ ‫ئامــاژە کلتوورییــەکان کــە پەیوەســتە بــە‬ ‫یادەوەرىی تــاک و دەوربەرەکەى کاریگەرى‬ ‫هەیە لەسەر ئاســتى پەیوەندیکردنى بینەر و‬ ‫تێکەاڵوبوونیان لەگەڵ زەمــەن و وروداوەکان‬ ‫کە لەســەر شانۆ ڕوودەدەن‪ ،‬ئەمەش جارێکى‬ ‫تــر دەکرێت بۆ ونکــردن و توانەوەى بینەران‬ ‫بەکاربێت یان بۆ دوورخســتنەوەى بینەران و‬ ‫دروســتکردنى پرسیار و گومانکردن لە مێژوو‬ ‫یــان یادەوەریمــان کە بــڕوا چەســپیوەکانى‬ ‫لە خۆگرتــووە‪ ،‬لەم نمایشــەدا‪ ،‬بەکارهێنانى‬ ‫ئایەتێکــى قورئان و گۆرانى و میلۆدیى میللى‬ ‫لە پیشەى کاراکتەرى سەرەکیى نمایشەکەوە‪،‬‬ ‫دووالیەنــە بــوون‪ ،‬لــە الیــەک خزمەتــى بــە‬

‫ورووژاندنى پرســیار لە پشــتبوونى تەپڵژەن‬ ‫و ئازارەکانى بوونى ئەو لە الیەکى تریشــەوە‬ ‫گاڵتەجــاڕى بە بوونى لــە بیرچووى ئەو الى‬ ‫چینێــک یــان نوخبەیەکــى سیاســى کە ئەم‬ ‫جۆرە کەســانە وەک لێبووک بۆ کەرەســتەى‬ ‫شەڕ یان کەرەستەى خۆشى بۆ سەرکەوتن و‬ ‫نووشووستییەکان بەکاردەهێنن؟‬ ‫بــەاڵم وەک لــە گریمانــە تیوورییەکــەوە‬ ‫دەســتمان پێکــرد دەبێــت کــۆى ڕەگــەزە‬ ‫بنەڕەتییەکانــى شــانۆگەرییەکە لــە نواندن و‬ ‫کاریگەرییــە دەنگییەکان و موزیک و میلۆدى‬ ‫و بەکارهێنانــى بۆشــایى لــە خزمەتــى ئــەو‬ ‫ئامانجــەدا بێت کە دروســتکردنى پرســیار و‬ ‫وروژاندنى گومانە الى بینەر بە تیکەاڵوکردنى‬ ‫لە نمایشەکەدا و شکاندنى دیوارى چوارەم کە‬ ‫بە دیوارى وەهم یان خەیاڵ ناســراوە و بینەر‬ ‫دەخەیتە دۆخی ڕاســتەقینەى ئێســتا و ئێرە‬ ‫و بەکارهێنانــى مێژوو یــان یادەوەریش تەنها‬ ‫بۆ گفتوگۆکردن و هەڵوەشــاندنەوەیەتى نەک‬ ‫بەخشــینى چێژ بە ڕیسواکردنى کاراکتەرێکى‬ ‫لەبیرچوو یان سادەى میژووى هەموومان‪.‬‬ ‫بــا تۆزێک لەســەر نێوەندى چیــرۆک یان‬ ‫حیکایەت لەم نمایشەدا بدوێین وەک هەوڵێک بۆ‬ ‫شیکارکردنى ڕەگەزەکانى و دەستنیشانکردنى‬ ‫جــۆر و تایمەندیتى‪ ،‬لەم نمایشــەدا‪ -‬چیرۆک‬ ‫لەسەر بنەماى گێڕانەوەى کەسى یان مۆنۆلۆج‬ ‫بونیادنــراوە‪ ،‬ڕووداو بریتییە لــە گەڕانەوەى‪،‬‬ ‫سالەى تەپڵ‪ ،‬لە دەرەوەى واڵت و لە ئیستادا‬ ‫باســى ڕابردووى خۆى دەکات‪ ،‬ئێســتاى ئەو‬ ‫لــە ڕابردووى بەردەوام لە بەراورد و گەڕانەوە‬

‫بۆ یادەوەرى بەشى گەورەى چیرۆکەکەیە کە‬ ‫چیرۆکى خۆشەویســتى‪ -‬پاڵەوانــى نمایش و‬ ‫خۆشەویستەکەیەتى‪ ،‬کە بەیەکنەگەیشتوون‪-‬‬ ‫هەروەهــا بەشــێک لــە ژیانــى غوربــەت و‬ ‫ئاوارەیــى‪ ...‬هتــد‪ ،‬دیــارە لــە ســۆنگەى‬ ‫گێڕانەوەى چیرۆکى خۆشەویســتى بۆ کچێک‬ ‫بــەردەوام باســى دۆخى سیاســى و ئابوورى‬ ‫و کۆمەاڵیەتــى زەمەنى پێــش هەاڵتن و دواى‬ ‫هەاڵتن دەکات بــۆ هەندەران‪ ،‬گەڕانەوەى ئەو‬ ‫وەک بەراورد هیچ جیاوازییەکى نییە لە دۆخى‬ ‫پێشوو‪ ،‬ئازادییەکان فەرامۆش کراون‪ ،‬کوشتن‬ ‫و جەنگ و نائارامى بەردەوامە‪ ،‬کوشتن لەسەر‬ ‫شــەرەف هەرچەندە ئاماژەیەکى کورتیشــە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەردەوامە‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫تەکنیکــى‪ ،‬گێڕانــەوە و بەرجەســتەکردنى‬ ‫ئێســتاى کاراکتــەر‪ ،‬لە نێــوان قبووڵکردن و‬ ‫ڕەتکردنەوەى ڕابردوو‪ ،‬هەروەها بەراوردکردنى‬ ‫بــە زەمەنــى ئێســتا‪ ،‬بریتییــە لــە تەکنیکى‬ ‫مۆنۆدرامــا‪ ،‬کــە ئامانــج لێــى شــیتەڵکارى‬ ‫ڕابــردووە نــەک قســەکردن لەســەر داهاتوو‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبێتە ســتایلێکى داستانى ئەو ساتەى‬ ‫کــە هەموو مێژوو و کاراکتــەرەکان و دژەکان‬ ‫و دۆســتەکان ئامــادە دەبن وەک شــایەتحاڵ‬ ‫بەســەر ئــەو مێــژوو یــان کاراکتــەرەى کــە‬ ‫ئامادەیە‪ ،‬ئەوان بڕیــار دەدەن نەک پاڵەوان‪،‬‬ ‫ئــەوان قســە دەکەن نــەک پاڵــەوان‪ ،‬ئەوان‬ ‫نوێنەرایەتى گەل دەکەن‪.‬‬ ‫لــەم نمایشــەدا هەوڵــەکان بــۆ‬ ‫بەشــداریپێکردنى‪ -‬ئەو‪ ،‬کــە ئاماژەیە بۆ گەل‬ ‫یان ویژدانى ئیســتا ناگاتە ئامانج و نمایش و‬

‫کۆى دەق و نواندن دەبێتە کارێکى میلۆدرامى‬ ‫قەشەنگ کە تیایدا ڕیسوابوونى کاراکتەرێک و‬ ‫میژوویەک نمایش دەکات‪.‬‬ ‫تەکنیکى نواندنى شوان عەتووف زۆر بەرز‬ ‫و بێماندووبوونــە‪ ،‬ئەکتــەر لە نێوان نواندن و‬ ‫گۆرانیوتن و تەپڵلێداندا بەردەوام زیندوو‪ -‬پڕ‬ ‫لە هەســت و ســۆز ئامادەیــە‪ ،‬تواناى ئەو بۆ‬ ‫داگیرکردنى بینەر زۆر زاڵە و بەردەوام بوارى‬ ‫بیرکردنەوەت نادات و وەاڵمى پرســیارەکانت‬ ‫دەداتەوە بە تیکەاڵوبوون و هەست و سۆزى‪.‬‬ ‫نواندن لەم نمایشــەدا گەورەترین ڕووبەرى‬ ‫نمایش بوو وە دەتوانم بڵێم کە سەرنجڕاکێش‬ ‫و دینامیکــى جووڵــە و ئاماژەکانــى ئەکتــەر‬ ‫کاریگەریــى گەورەى لەســەر مانــەوەى بینەر‬ ‫و بەکارهێنانــى ســتایلى تراژیــدى‪ ،‬کۆمیدى‬ ‫لــە گەیاندنــى پەیامەکانــدا‪ ،‬حــەزى بینەرى‬ ‫بــۆ تێکەاڵوبوون زیادکردبــوو لەگەڵ چیرۆکى‬ ‫نمایشەکەدا بە گشتى‪.‬‬ ‫کێشــەى نوانــدن تەنها لەیەک کۆنســێپتا‬ ‫کارى لەســەر گۆڕینى ستایلى نمایش کردبوو‬ ‫ئەویــش بــە مانــەوەى ئەکتەر لەنــاو ڕۆڵ و‬ ‫ڕۆچوونــى بە ســۆز و هەســتێکى قووڵدا کە‬ ‫الوازى لــە بەرجەســتەکردنى کاراکتــەردا‬ ‫دروستکردبوو‪.‬‬

‫بیســتوویەتی کەهان پێویســتی بە سێرومی‬ ‫خوێنە لێی بــدەن‪ ،‬لە چەمەکە پەڕییەوە تا‬ ‫بیکڕێت‪ .‬ئــاوی چەمەکە هەڵکشــاوە و توو‬ ‫مەلــەی نەزانیوە‪ ،‬بەاڵم دلێرانــە تێپەڕیوە‪.‬‬ ‫ئەشق هێزی داوەتێ‪.‬‬ ‫ڕەنج لەســەر تەوێڵــی پاکیزەی ئەم کچە‬ ‫جوانــەدا هەڵکۆڵــراوە‪ .‬تەماشــای دەکــەم‪،‬‬ ‫حەز دەکەم شــیعرێک دەربارەی تاوانەکانی‬ ‫جەنگەوە بنووسم‪ ،‬تاوانگەلێک کە میلیۆنان‬ ‫ئەشــقی پــاک و ڕووناکی ڕادەســتی مەرگ‬ ‫کردووە‪ ،‬شــادیی میلیۆنان مرۆڤی ڕادەستی‬ ‫مەرگ کردووە‪ ،‬بەاڵم ناتوانم بنووسم‪.‬‬ ‫قەڵــەم توانای شــەرحی ئــەم هەمووەی‬ ‫نییــە‪ ،‬هەرچەنــد بــە تێکــڕای هەســت و‬ ‫سۆزەکانم لەمسم کردبێت‪.‬‬ ‫‪٥‬ـی ئۆگەست‪١٩٦٩ ،‬‬ ‫لە چاالکییەکی فریاکەوتنی شــەوانەدام و‬ ‫بە بەشــە مەترسیدارەکانی شــاڕێی میللیدا‬ ‫تێدەپەڕم‪ ،‬کە هۆکانی گواســتنەوەی دوژمن‬ ‫بــەردەوام پێیدا تێدەپەڕن‪ ،‬پڕ لە بەســتەی‬ ‫پۆســتەی ئەمەریکایییــەکان لــە نێــوان‬ ‫گردەکانــەوە ڕادەبــوورن‪ .‬ڕووناکیی بنکەی‬ ‫سربییەکان بە ئاشــکرا دەدرەوشێتەوە؛ من‬ ‫لە نێوان دەشتەکانی فوو تانەوە تێدەپەڕم‪.‬‬ ‫گڵۆپــە درەخشــانەکان لە ســێ الی منەوە‬ ‫ڕووناکیــی دەدەن‪ :‬کێــوی تەختــە‪ ،‬کێــوی‬

‫کاکتــووس و ڕووناکایییــەکان کەوتووتــە‬ ‫ئاســمانی بەرامبەرمــەوە‪ .‬ســەرچاوەکانی‬ ‫ڕووناکییەکــە ســێبەرەکەم دەخەنــە ســەر‬ ‫شــوێنی جۆراوجــۆر و مــن بــە هەســتێک‬ ‫هاوشــێوەی ئەکتەرێــک لەســەر ســتەیجم‪،‬‬ ‫وەکــوو ڕۆژگارێک کــە هێشــتا خوێندکاری‬ ‫پزیشــکی بــووم و لــە گرووپــی کۆڕاڵــدا‬ ‫نمایشــم هەبوو‪ .‬ئیستاش ئەکتەرێکم لەسەر‬ ‫ســتەیجی ژیان؛ لە ڕۆڵــی کچێکدا لە ناوچە‬ ‫ئازادکراوەکانــەوە‪ ،‬کە پیجامەی ڕەش لەبەر‬ ‫دەکەن و شــەوانە پارتیزانــەکان ڕاو دەنێن‬ ‫تــا لە ناوچەکانی مابەین ســنووری خۆیی و‬ ‫دوژمندا کار بکەن‪.‬‬ ‫لەوانەیە ڕێکەوتی دوژمن بکەم و لەوانەیە‬ ‫ڕۆ بچم‪ ،‬بەاڵم بە هەر شێوەیەک بێت جانتای‬ ‫پزیشــکییەکەم تونــد بە دەســتەوە دەگرم‬ ‫و خەڵکــی بۆ ئەم گیانفیدایییەی شــۆڕش‪،‬‬ ‫کچێک کە هێشــتا گەنج بوو و پڕ لە خەونی‬ ‫شیرین‪ ،‬خەفەت دەخۆن‪.‬‬ ‫‪٢٠‬ـی جوون‪١٩٧٠ ،‬‬ ‫(دواییــن تۆمــار لــە کتێبی «دوێشــەو‬ ‫خەونم بە ئاشــتییەوە بینی»‪ -‬ترام دوو ڕۆژ‬ ‫دواتر دەکوژرێت)‬ ‫هێشــتا کــەس نەهاتــووە‪ .‬تەقریبەن دە‬ ‫ڕۆژ لــە دوابۆردوومان تێدەپەڕێت‪ .‬گرووپێک‬ ‫بــەم بەڵێنــەوە ڕۆیشــتوون کە بــە خێرایی‬ ‫دەگەڕێنەوە و ئێمە لە ناوچەی مەترســیدار‬ ‫دەردەکــەن‪ .‬وای بۆ دەچین جاسووســەکان‬ ‫ئیخباریی شوێنەکەیان کردبین‪.‬‬ ‫لە پڕ دێڕێک لە شیعرێکم بیر دەکەوێتەوە‪:‬‬ ‫جا ئێستا زەریا و ئاسمانی مەزن‬ ‫ئــاخ‪ ،‬مامۆ‪ ،‬چوزانی لە دڵی ئەم منداڵەدا‬ ‫چی دەگوزەرێت‬ ‫نــا‪ ،‬مــن ئیتر منــداڵ نیم‪ ،‬گــەورە بووم‪.‬‬ ‫ئەزموونگەلێکی مەترســیدارم تێپەڕاندوون‪،‬‬ ‫ســەرڕای ئەمــە‪ ،‬لەم ســاتەدا‪ ،‬بــە قووڵی‬ ‫تاسەی دەستە وشــیارەکانی دایکم دەکەم‪.‬‬ ‫تەنانەت دەســتی ئازیزێک یان ئاشنایەکیش‬ ‫بەسە‪.‬‬ ‫بــەرەو مــن وەرە‪ ،‬دەســتم بگوشــە‪،‬‬ ‫تەنیاییم بناســە و ئەوینم بــدەرێ و توانای‬ ‫ڕووبەڕووبوونــەوە لەگەڵ مەترســییەکدا‪ ،‬لە‬ ‫پێشمە‪.‬‬

‫لە شانۆیى تەپڵ و بەرددا‬

‫پرسیارى گرنگ لێرەدا کە تەواو پەیوەستە‬ ‫بــە نمایشــەوە ئامادەبوونــى بینەرانــە کــە‬ ‫دەبێتــە دیاردەیەک لە نمایشــەکەدا بە هۆى‬ ‫زۆریــى ژمارەیان کە ‪ ٣٠٠٠‬کەس تێدەپەڕێنێت‬ ‫لــە مــاوەى ‪ ١٥‬ڕۆژدا کە ئەمــەش پێوەرێکى‬ ‫گرنگــە بۆ گفتوگۆ و پرســیارکردن لەوەى کە‬ ‫ئایا ژمــارەى بینەر یان ژمارەى ڕۆژى نمایش‬ ‫و بەردەوامبــوون ئامــاژەن بۆ ســەرکەوتن و‬ ‫شەعبیەتى نمایش؟ وە ئەگەر وایە بۆچى یان‬ ‫ئەگەر وانییە بۆچى؟‬ ‫مۆدێلى ئەو نمایشــانەى کە پێوەر تیایاندا‬ ‫بۆ ســەرکەوتن یان گەیشتن بە لوتکە ژمارەى‬ ‫بینەر و فرۆشى بلیتە‪ ،‬مۆدێلێکى بازرگانییە کە‬ ‫چەندین مۆدێل و ستایلى جیاوازى لە ئەمریکا‬ ‫و ئەوروپــا هەیە‪ ،‬لە کوردســتان و عیراقیش‬ ‫دوو مۆدێلى ســەرەکى هەن ئەوانیش‪ ،‬شانۆى‬ ‫کۆمیدى و شــانۆى ئەزمونــکاران کە زیاتر بە‬ ‫شانۆى ڕاستەقینە یان جاد ناسراوە‪.‬‬ ‫ئــەم نمایشــە دەچێتــە پێوەرى شــانۆى‬ ‫ئەزمونکار یان جــاد کە ژمارەیەکى پێوانەیى‬ ‫بینەرى هەبووە دوور لە خواستى بازرگانى کە‬ ‫بە بۆچوونى من زۆرى ژمارەى بینەران بۆ ئەم‬ ‫نمایشەکە دەگەڕێتەوە بۆ‪:‬‬ ‫‪ ،١‬کاریزماى هونەرمەند‪ ،‬شــوان کاریزماى‬

‫وەک ئەکتەرێکــى ســینەما و ئامادەبوونى لە‬ ‫ماوەى ئەم ‪ ٥‬ساڵەى ڕابردوودا بە بەردەوامى‬ ‫کاریگــەرى زۆرى لەســەر ژمــارەى بینەرانــى‬ ‫هەبووە‪.‬‬ ‫‪ ،٢‬ڕیکالم و بانگەشەى جیاواز بۆ نمایشەکە‬ ‫بە بەکارهێنانى تۆڕى کۆمەاڵیەتى و تى ڤى و‬ ‫پۆســتەر و فلیکس‪ ...‬هتد کە زیاتر هاندەرى‬ ‫بینین و کۆکرنەوەى بینەران بوون‪.‬‬ ‫‪ ،٣‬بەکارهێنانــى ســتایلى تراجیــدى‪،‬‬ ‫کۆمیــدى و بەکارهینانــى ڕەتکردنەوەى وێنە‬ ‫وەک ڕەتکردنەوەى وێنەى‪ ،‬سەرۆکى تورکیا و‬ ‫شوبهاندنى مامەڵەى کابراى فارس بە دیمەنى‬ ‫لەسێدارەدانى الوانى کورد لە ئێران و دیمەنى‬ ‫خۆى و ژنێکى ئەوروپى لە باڕێک و ســێکس‬ ‫و هتد‪.‬‬ ‫دوا ئامــاژە و پرســیار ئەوەیــە ئایــا ئەم‬ ‫نمایشە سەرنجڕاکیشە نمایشێکى کاریگەر بوو‬ ‫یان نمایشێکى ئەزمونکارى هونەرییە‪ ،‬وەاڵم‪،‬‬ ‫بە بۆچوونى من بەڵێ ئەم نمایشە نمایشێکى‬ ‫ئەزمونــکارى کاریگــەر بــوو بــەاڵم هیشــتا‬ ‫نەگەیشــتبووە ئاســتى نمایشــێکى هونەریى‬ ‫بــااڵ کە تیایدا ڕەگــەزەکان و گوتارى نمایش‬ ‫پێکــەوە لە ئاســتێکى بــااڵدا ئەزموونى ئەم‬ ‫شانۆکارەیان بکردایە بە نمایشێکى تەواو‪.‬‬

‫ئەم منایشــە منایشــێکى ئەزمونکارى کاریگەر بوو بەاڵم هیشتا‬

‫نەگەیشتبووە ئاستى منایشێکى هونەریى بااڵ‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٧‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/٦/٦‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫تەمەننا‬

‫فەڕ‬

‫تۆ‪ ،‬خۆرێکی داپۆرشاوی پشت گەواڵەهەوری‬

‫عیشق و‬

‫تەنیا کەسێک کە ناتوانم قەرزەکانی بدەمەوە‪،‬‬

‫منیش‪ ،‬تنۆکێ ئاونگی هەڵلەرزیوی سەر پەڕی‬

‫ناچارم‪ ،‬دەستی ماچ بکەم‪،‬‬

‫گوڵ‪.‬‬

‫تەنیایییە‪.‬‬

‫کەی هەڵیێی تۆ؟‬

‫تا تەمەنی تەمتومانم بسڕیتەوە!‬

‫وای تەنیایی‪ ،‬دەستەکانت چ پڕفەڕن!‬ ‫‪21‬ی‪1‬ی‪2016‬‬

‫بردنەوە‬

‫کۆچ‬

‫بۆ چێژی میوەیەک‪ ،‬ئادەم‪،‬‬

‫لە دڵی مندا هەر تۆیت و‬

‫لەسەر مێزی دانوستاندن‪،‬‬

‫دڵیش بەسەر شەپۆلێکی سەرشێتەوە‪،‬‬

‫بەهەشتی دۆڕاند‪ ،‬بە خودا‪.‬‬

‫زەریا‪ ،‬سینگی‪ ،‬بۆ ناشتنی ئاوااڵیە‪.‬‬

‫لەژێر سەیوانی جێژواندا‪،‬‬

‫ڕەنجاو لە وێرانیی واڵت‪،‬‬

‫تۆ بە گوڵجاڕی باوەشێک‪،‬‬

‫من نە خەمی نیشتاممنە و نە هیی دڵم‪،‬‬

‫بەهەشتت لە خودا‪ ،‬بردەوە!‬

‫تەنیا هەر تۆ‪.‬‬

‫هاودڵی من!‬

‫تۆ‪ ،‬هەم دڵیت هەم نیشتامن‪.‬‬

‫‪25‬ی‪1‬ی‪2016‬‬

‫گۆزەی دڵ‬

‫پشکۆ نەجمەدین‬

‫ئەڤین‪ ،‬لە فەرهەنگدا‪ ،‬عیشقە و‬

‫نیشتامنێک کە خەونە یەک بگرنەوە‪ ،‬پڕ دەکات‬ ‫کە دەمرن و دەژیێنەوە‪ ،‬هەتا تاڵێ ڕووناکایی‪ ،‬لە‬

‫نە ئەستێرەیەک دەدرەوشێ و‬

‫بۆیێ هێشتا‪ ،‬وجوودی من‪،‬‬

‫گەردنی پەیامنەی دڵ‪ ،‬بنەخشێنن!‬

‫لە دووریتدا‪ ،‬نەسووتاوە!‬

‫پەیامنەی کۆڕی عاشقان‪،‬‬ ‫تۆ دەگڕێی لە دییەمدا‪،‬‬

‫عیشق نەبێ‪،‬‬

‫نە ڕۆژنەیەک‪ ،‬لەسەر ماڵی دڵ‪،‬‬

‫واز دەبێ‪...‬‬

‫ئیجە‬

‫پڕە لە ڕۆشناییی ڕووحت‪.‬‬

‫عیشقیش‪ ،‬خۆری ڕووناکاییی‬

‫تەالری ڕووح!‬

‫تیرۆژێک لە خۆری عیشق‪،‬‬ ‫لە گۆزەی دڵم ئااڵوە‪،‬‬

‫لە زەریای ئیجەدا‪ ،‬خنکا‪.‬‬

‫با ڕۆژ‪ ،‬شەو بێ و تاویش‬

‫وای لە منی بێنیشتامن!‬ ‫‪4‬ی‪4‬ی‪2016‬‬

‫پەیامنەی دڵ‬

‫‪31‬ی‪1‬ی‪2016‬‬

‫شاگەشکە‬

‫هاوسەفەری قافڵەی قیبلەی عاشقانم‪..‬‬

‫لە خەراباتی عیشقدا‪،‬‬

‫پەیامنەی نوورت دەنۆشم‪.‬‬ ‫کە عاشقی گەوهەرەکەی‬ ‫ناخی تۆم‪ ،‬من‪،‬‬

‫تا قیامەت‪ ،‬خەرقەپۆشم‪.‬‬

‫لە ماڵی تاریکی قاوەدا‪،‬‬

‫کە دڵبەردیت و پێت خۆشە‪ ،‬هەموو عالەم‪ ،‬باسی‬

‫دوێنێ‪ ،‬شیعرێکی زۆر کورتم‪،‬‬

‫بێ سووتان و‬

‫لە باخچەکە و ڕێک لەبەردەم تارمەکەدا‪ ،‬بە‬

‫سوپاس بۆ مانگ‪،‬‬

‫دەبێ عەوداڵی‬

‫منێک‪ ،‬لێوانڕێژ بێ لە تۆ‪ ،‬ساڵی دابێ‪ ،‬دارهەناری‬

‫هێنایەوە‪ ،‬نێو پێخەوی ساردوسڕم!‬

‫نەک هەر باخچە‪ ،‬فەزای ماڵ و ئاسۆی شار و هەر‬

‫بە بۆنی تۆ‪ ،‬خەریکین‪ ،‬شاگەشکە دەبین‪.‬‬

‫پۆاڵی دڵت بکات‪،‬‬

‫زیندوویی‪ ،‬لە خاکم نێ!‬ ‫گوڵگرتووە و‬ ‫چوار پاژی‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪23‬ی ئاپریڵی‪2016‬‬

‫خواست‬

‫نیشتامن لە «مەمە»ی منداڵێکدا‪،‬‬

‫چ خەم‪ ،‬ئیدی‪،‬‬

‫‪19‬ی ئاپریڵی‪2016‬‬

‫ئیلهامێک لە مەوالناوە!‬

‫لە بۆنی عیشق و سەدای زیکری دەروێشانێک‪،‬‬

‫لە پرخەی خەودا بێ!‬

‫‪4‬ی‪1‬ی‪2016‬‬

‫بێ لە توانەوەی ڕووحم‪،‬‬

‫بە بەرۆکتەوە‪ ،‬جێ مابوو‪..‬‬

‫چی بم‪ ،‬من؟‬

‫لە ڕۆچنەی ئەوینەوە‪،‬‬

‫ئەمە لووتکەی تەمەننامە‪،‬‬

‫کە لە خۆشەویستیی تۆدا‪،‬‬

‫ئەمشەو‪ ،‬من و ماڵ و شار و هەموو دنیا‪،‬‬

‫‪3‬ی‪1‬ی‪2016‬‬

‫مینا گڕکانێک‪ ،‬بەجۆشم!‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫‪6‬ی مای‪2016‬‬

‫ژمارە (‪ )2٩٨‬دوشەممە ‪201٦/٦/٦‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪29٨‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )29٨‬دوشەممە ‪2016/٦/٦‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫مستەفا زەڵمی وەك زانا كۆچی دوایی كرد‬ ‫عەلی مستەفا‬ ‫زۆرن ئەوانەی كە مەالن‪ ،‬یان كۆلكە مەالن‬ ‫و تەنها دەتوانن پێش نوێژی بكەن و نیوە و‬ ‫ناچڵ وتارێكی هەینی بخوێننەوە بۆ خەڵكی‬ ‫سادە‪ .‬وتارەكانیشیان زۆربەی دوبارەیەو لە‬ ‫ئامــۆژگاری دەرناچێــت و نابینین خاوەنی‬ ‫كتێبێــك یان تێزێك یــان خوێندنەوەیەكی‬ ‫نوێبن بۆ ئاین و دیاردەیەكی ئاینی‪ ،‬كەچی‬ ‫خۆیــان یــان دەزگاكانیان بە زانــای ئاینی‬ ‫بانگیان دەكەن و سەندیكایەكیش هەیە كە‬ ‫خاوەنــی رەنگە زیاتر لــە ‪ 5000‬ئەندامبێت‬ ‫بــەو نــاوەوە دامەزراوە‪ .‬تەنانــەت هەندێك‬ ‫لەو مەالیانە سەرباری مەالیەتی و زانایەتی‬ ‫پێشــگری «دكتۆر»یان وەرگرتــوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێمە پێمانوایە ئەوەی كە پێشگر و وەسفی‬ ‫«زانا»ی بۆ بشێت لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫لەماوەی ئەو سەدساڵەدا دەتوانین بڵێین لە‬

‫پەنجەكانی یەك دەست تێناپەڕن‪ ،‬لەمەشدا‬ ‫دكتۆر مســتەفا زەڵمی دەكرێت بە رێبەری‬ ‫ئــەو زانایانەش بژمێردرێــت‪ .‬رەنگە ئەگەر‬ ‫ناویــان ببەین تەنهــا مودەڕیس و گەزنەیی‬ ‫بە خەیاڵدا بێن‪.‬‬ ‫بەم خێراییە و لەم ستونەدا لەسەر كتێب‬ ‫و بۆچون و بەرهەمەكانی ناوەستین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنها لەســەر ئەوە هەڵوەســتە دەكەین كە‬ ‫ئایــا چــی وایكرد مســتەفا زەڵمــی نەبێتە‬ ‫مەالیەكی تەقلیدی؟ بۆچی دەبێت مســتەفا‬ ‫زەڵمی بە زانا ناوببرێت؟‬ ‫مســتەفا زەڵمــی لە چارەكــی یەكەمی‬ ‫ســەدەی بیســتەمدا هاتۆتــە دونیــاوە‬ ‫و تاكــو ناوەڕاســتی ســەدە هــەر لەنێــو‬ ‫كێڵگــە تەقلیدییەكــەدا وەكــو فەقــ ‌ێ و‬ ‫مــەال تەقلیدییەكان هەر خەریكی زانســتە‬ ‫تەقلیدییــەكان بــوە‪ .‬ئەگــەر وەكــو هەمو‬ ‫ئــەو مەالیانە لــەو چوارچێــوەدا بمایاتەوە‬ ‫و تەنهــا خەریكــی وتیان و دەڵێــن بوایە‪،‬‬ ‫یــان هەر خەریكی گێڕانــەوەی چیرۆكەكان‬ ‫بوایــە و كتێبی پێشــینان و راو ســەرنجی‬ ‫ئەوانــی وەكو دوا زانین و تەنانەت دوا فتوا‬ ‫و شیكردنەوە وەربگرتایە ئەوا بێگومان ئەم‬ ‫نــاوەی ئەمڕۆ دەركەوتوە و بە مەرگیشــی‬

‫هەمومانی پــێ‌ ئاگاداربوینــەوە‪ ،‬نەدەبویە‬ ‫مســتەفا زەڵمی‪ ،‬كە خاوەنــی چەندین تێز‬ ‫و كتێبی مەنهەجــی و راوبۆچونی خۆیەتی‬ ‫لە لێكدانــەوەی دیاردە و چەمكی ئاینییدا‪،‬‬ ‫بە رەخنە و تیۆرێزەكردن و پێداچونەوەوە‪.‬‬ ‫ئەگــەر مســتەفا زەڵمــی‪ ،‬وەكــو هەمو‬ ‫مــەال و ســەرچاوە تەقلیدییــەكان‪ ،‬تەنهــا‬ ‫لە فیقهو میراســی تەقلیدیــدا بمایەتەوە و‬ ‫نەچویایەتە نێو تێگەشتن لە یاسا و لەوێوە‬ ‫بەراوردكردنــی بــە فیقه و شــەریعە‪ ،‬تاكو‬ ‫لەوێــوە نوێبونەوەیەك لــە روانگەی ئاینیدا‬ ‫لــە چەنــد بوارێكــدا بەرهەمبهێنێــت‪ ،‬ئەوا‬ ‫نەدەبویــە ئەو پیــاوەی كە ئەمــڕۆ بە زانا‬ ‫نــاوی ببرێــت و جیابكرێتەوە لــە هاوەڵ و‬ ‫هاوپیشەكانی‪.‬‬ ‫ئەگــەر لــە چەندیــن دەرگاوە مســتەفا‬ ‫زەڵمــی قــوڵ نەبویایەتەوە لە فەلســەفە و‬ ‫مەغزای چەمكە ئاینییەكان و بە تێگەشتنی‬ ‫سەردەمییانە و واقیعیانەی ئەمڕۆوە لە دەق‬ ‫و دیاردە ئاینییەكانی نەڕوانیانە‪ ،‬ئەوا دەبو‬ ‫هــەر لە روانگە و چواچێــوە كۆنەكاندا‪ ،‬كە‬ ‫تەنانــەت تێگەشتنیشــیان نامــۆ و لە زۆر‬ ‫بواردا بێمانان بۆ ئەمڕۆ‪ ،‬بێگومان نەدەبویە‬ ‫ســەرچاوەیەكی نوێ‌ بــۆ مەعریفەی ئاینی‬

‫ئەوەی كە پێشگر و وەسفی «زانا»ی بۆ بشێت لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا لەماوەی ئەو سەدساڵەدا دەتوانین بڵێین لە‬ ‫پەنجەكانی یەك دەست تێناپەڕن‪ ،‬لەمەشدا دكتۆر مستەفا‬ ‫زەڵمی دەكرێت بە رێبەری ئەو زانایانەش بژمێردرێت‬

‫زانای کورد‪ :‬مستەفا زەڵمی‬

‫و روانگەیــەك كە ئێمە ئەمــڕۆ وەكو كورد‬ ‫بتوانیــن پەنجەی بۆ رابكێشــین و بیكەینە‬ ‫مەبەستێك بۆ روانین‪.‬‬ ‫مســتەفا زەڵمــی بەبێ‌ دودڵــی دەكرێت‬ ‫بگوترێت زانایەك بو لە بواری تایبەتمەندی‬

‫خۆیــدا تاقانــە و بەتوانا و تــاك بو‪ ،‬پاش‬ ‫تەمەنێكی درێژ توانی لە زۆربواردا بنوسێت‬ ‫و تیۆرێزەبكات و پێداچونەوە و نوێكردنەوە‬ ‫ئەنجامبدات‪ .‬بە مەرگــی میراتێكی فراوانی‬ ‫بەجێهێشــت كــە دەكرێت ببێتــە روكنێكی‬

‫بــاش لــە خوێندنــی ئاینــی لــە هەرێمــی‬ ‫كوردســتاندا‪ ،‬تاكــو چیتر كێڵگــەی ئاینی‬ ‫ئێمــە وەكو هەمیشــە چــاوی لــە دەرەوە‬ ‫نەبێــت لــە مەعریفەی ئاینیــدا و الیەكیش‬ ‫بەالی نێوخۆدا بکاتەوە‪.‬‬

‫لەودیو هەڵبژاردنەوەی سەاڵحەدین بەهادینەوە‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫کاتێــک مامۆســتا محەمــەد فــەرەج بو‬ ‫بــە ئەمینــداری یەگرتوو؛ ئــەو گومانە الی‬ ‫خەڵکــی نەمــا کــە ســەالحەدین بەهادین‬ ‫جارێکــی تر‪ ،‬پاش چوار ســاڵ ببێتەوە بە‬ ‫ئەمینــدار‪ ،‬لــەالی ئەندامانــی یەكگرتــوش‬ ‫بەشــێوەیەكی تایبــەت‪ ،‬ئــەم بابەتە‪ ،‬واتە‬ ‫كاندیدكردنــی مامۆســتا حەمــە فــەرەج‬ ‫وەك دەســتكەوتێكی گەورەی دیموكراسی‬ ‫سەبارەت بەم هەرێمەی ئێمە هەژماردەكرا‪،‬‬ ‫كە بەڕواڵەت وەهای نیشاندەدا‪.‬‬ ‫وادیــارە نــە ئێمەو نــە یەكگرتوەكانیش‬ ‫لــە نهێنــی ئــەم گەمەیــە بێئاگابویــن‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا وەك پێویســتیش بە ماهیەت‬ ‫و حەقیقەتــی یەكگرتو ئاشــنانەبوین‪ ،‬ئەو‬ ‫م‪ .‬سەالحەدین بەهادین‬ ‫م‪ .‬محەمەد فەرەج‬ ‫حزبــەی دەســكەوتە مۆدێرنەكانــی دنیای‬ ‫سیاســەت و فیكریش تەنیا بــۆ هێنانەدی بۆ ئەوەی كەســێك یان كەســانێك بۆ ئەم بوە هەتا ســەاڵحەدین بەهادین و ئەندامانی‬ ‫ئامانجە ترادســیۆنالییە دەسەاڵتگەرەكانی پۆستە پێبگەیەنرێن‪ ،‬بەو پێیەی ئەم پۆستە حزبەكــەش زیاتــر دڵنیابكاتــەوە لــەوەی‬ ‫خۆی بەكاردەهێنێت‪.‬‬ ‫لەروی پرەنســیپەوە پێگەیەكی ئاینییە كە گەرچــی مامۆســتا حەمــە فــەرەج لەروی‬ ‫هەڵبژاردنــەوەی دوبــارەی ســەاڵحەدین پێشــتر لــە نەســتی ئەندامانــی حزبەكەدا فەرمییەوە ئەمیندار بوە‪ ،‬بەاڵم لەراســتیدا‬ ‫بەهادین بۆ ئەمینداری یەكگرتو‪ ،‬ئاماژەیەكی چەســپاوەو‪ ،‬ئەم پێگەیــەش تەنیا بۆ یەك ئەمینــداری ڕاســتەقینەی ناخی ئەندامانی‬ ‫ئاشــكرایە بــە پیرۆزراگرتنــی ئــەم پیاوەو كەس بەشــیاو دانــراوە‪ ،‬بەالیانەوە خاوەن لەو كاتەشــدا هــەر ســەاڵحەدین بەهادین‬ ‫بەشــیاونەزانینی كەســێكی دیكــە لە جێی كارەكتەرێكی موقەدەسی دوبارەنەبوەوەیە‪ .‬بــوە‪ ،‬هەر بۆیە ئــەم كارەكتەرە بۆ جاری‬ ‫ئــەو‪ ،‬لــە هەمانكاتدا ئەوەشــمان پێدەڵێت‬ ‫لەمانــە هەمــوی گرنگتــر‪ ،‬ئەوەیــە ئەم دوەم بە ئاســانیی دەبێتەوە بە ئەمیندار‪.‬‬ ‫كــە هەوڵێكــی ڕاســتەقینە لە ئــارادا نییە لۆژیكــە ئــەوە دەگەیەنێــت كاندیكردنــی بە مانایەكی دیكە‪ ،‬دانانی مامۆســتا حەمە‬ ‫بــۆ ئامادەكردنی ئەندامــان و پێگەیاندنیان مامۆســتا حەمە فەرەج لەپێشتردا بۆ ئەوە فەرەج هەوڵێك بوە بۆ گرتنەبەری پالنێكی‬

‫بەناو دیموكراســیانەی نوێ‌‪ ،‬بەاڵم وادیاربو‬ ‫ئــەم ڕاســتیە رونەیــان لــە بیركردبو ئەم‬ ‫پالنە یان ئەم هەوڵە دیموكراســییە لەگەڵ‬ ‫دیــاردەی بەموقەدەســكردنی ســەركردەدا‬ ‫یەكناگرێتــەوە‪ ،‬هــەر بۆیە ســەرەنجامێكی‬ ‫شكستخواردوی دەبێت وەكئەوەی بینیمان‪.‬‬ ‫شكستخواردییەكەشــی لــەدو رەهەنــدەوە‬ ‫بــو‪ ،‬یەكەمیان هاتنەوەكایەی ســەاڵحەدین‬ ‫بەهادیــن‪ ،‬دوەمیشــیان بریتیــی بــو لــە‬ ‫ســەرنەكەوتنی حەمە فەرەج لە كارەكەیداو‬ ‫دەستەوەستانبونی لەوەی وەك سەاڵحەدین‬ ‫لــەروی كارەكتــەرەوە خــۆی بســەپێنێت‪،‬‬ ‫هەروەها موقەدەســبونی ئــەم كارەكتەرە‪،‬‬ ‫رەنگدانەوەیەكی دیاری ئەو تێگەیشتنەیانە‬ ‫بــۆ ئاینی ئیســام كــە بەبــێ‌ ئیجتیهادی‬ ‫نــوێ‌ و ریفۆڕمــی راســتەقینەو بەب ‌ێ هیچ‬ ‫گۆڕانكارییەكــی ریشــەیی‪ ،‬بــۆ هەمو كات‬ ‫و شــوێنێك گونجــاوە‪ ،‬لێــرەوە جەنایــی‬ ‫مامۆســتاش بۆ هەمو كات و ســەردەمێكی‬

‫ئەم حزبە هەر بە گونجاویی و شایســتەیی‬ ‫دەمێنێتــەوە‪ ،‬چونكــە ئــەو پیرۆزییەكەی‬ ‫خۆی لەم ئاینەوە خواستوە‪.‬‬ ‫گەرچــی ئــەم كارەكتــەرە هەر لەســەر‬ ‫بۆچــون و تێڕوانینــە كۆنەكانــی خــۆی‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬كەچی بەردەوام پێداگیریی لەوە‬ ‫دەكەن تەنیا هەر ئەم پیاوەیە بتوانێت ئەم‬ ‫پۆســتە وەربگرێــت و ئەركەكانیشــی ئەدا‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫خاڵێكــی دیكــەی مایەی ســەرنج لێرەدا‬ ‫ئەوەیە هێشتنەوەی ئەم كارەكتەرە دەبێتە‬ ‫مایــەی ڕێگرتن لــە گەشــەكردنی ئەو باڵە‬ ‫ڕیفۆرمخوازو نوێیــەی یەكگرتو کە النیكەم‬ ‫بەراورد بە باڵەكەی دیكە هەوڵی جیاوازبون‬ ‫دەدات‪ ،‬لەهەمــوی ســەیرتر ئەوەیــە كــە‬ ‫ئەندامانــی یەكگرتو ئەم خاڵە بە پۆزەتیڤ‬ ‫دادەنێن‪ ،‬لەو روەوە كــە پێیانوایە جەنابی‬ ‫مامۆســتا ناهێڵێت بیركردنــەوەی جیاوازو‬ ‫گوایا ناكۆكیی و باڵباڵین لەناو ئەم حزبەدا‬

‫دروســتببێت‪ ،‬كــە لەراســتیدا مەســەلەكە‬ ‫بونــی ناكۆكیی و باڵباڵێن نییە‪ ،‬بەڵكو ئەم‬ ‫بۆچونە بیانویەكی گەورەیە بۆ داكۆكیكردن‬ ‫و هێشتنەوەی ئەو تەقلیدیەتەی یەكگرتوی‬ ‫بەوەســتاویی هێشــتۆتەوەو‪ ،‬بواری جوڵەو‬ ‫گۆڕانكاریی پێنادات‪.‬‬ ‫رەنگــە زیادەڕۆیــی نەكەین گــەر بڵێین‬ ‫لەمــڕۆدا یەكگرتــو لەســەرجەم حزبەكانی‬ ‫دیكــە زیاتــر وەك دروشــم بانگەشــەی‬ ‫ریفــۆرم و گۆڕانكاریــی دەكات‪ ،‬لەكاتێكــدا‬ ‫كە لەســەرزەمینی واقیعی كاری سیاســیدا‬ ‫لەهەمویــان دورتــرە لــەو دروشــم و‬ ‫بانگەشانەوە‪.‬‬ ‫گەر حزبێك دوای بیســت و دو ســاڵ لە‬ ‫ئیعالنكردنــی‪ ،‬توانای گۆڕینــی ئەمینداری‬ ‫نەبێــت‪ ،‬جگــە لــە حەمە فــەرەج كە وەك‬ ‫تاكتیــك لەم نێوەندەدا بونــی هەبو‪ ،‬گوایا‬ ‫ریفــۆرم و هەوڵــی گۆڕانكاریــی دەكەوێتە‬ ‫كوێوەو چۆن و لەچیدا بە ئەنجام دەگات؟!‬

‫هــەڵــبــژاردنــەوەی دوبــــارەی ســەاڵحــەدیــن بــەهــادیــن بۆ‬ ‫ئەمینداری یەكگرتو‪ ،‬ئاماژەیەكی ئاشكرایە بە پیرۆزراگرتنی‬ ‫ئەم پیاوەو بەشیاونەزانینی كەسێكی دیكە لە جێی ئەو‬

‫ژمارە (‪ )2٩٨‬دوشەممە ‪201٦/٦/٦‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی چواردەهەم‬ ‫ئەگەری ڕەگ‌وڕیشەی‬ ‫یەهودیی چیرۆکەکە‬ ‫یەکێک لەو شێوازانەی کە داکۆکیکارە‬ ‫ئیسالمیەکان پەنایان بۆ دەبــەن؛ ئەوەیە‬ ‫هــەوڵ دەدەن چیرۆکەکە بگێڕنەوە بۆ‬ ‫پاشخانێکی یەهودی‪ .‬ئەمەش بە دو شێوە‪:‬‬ ‫شێوەی یــەکــەم‪ :‬بــەوەی بە دۆزیــنــەوەی‬ ‫هەندێک لێکچون چیرۆکە ئیسالمیەکەی‬ ‫ڕەشەکوژیی خێڵی یەهودیی بەنو قوڕەيظه‬ ‫بگێڕنەوە بۆ چیرۆکی گروپێکی یەهودیی‬ ‫کۆن کە جولەکە ئابڵوقەدراوەکانی قەاڵی‬ ‫مەصهدان‪ ،‬شێوەی دوەمیش‪ :‬بەوەی هەوڵ‬ ‫دەدەن بڵێن ئەمەی پێغەمبەر بەسەر ئەو‬ ‫خێڵە یەهودیەدا جێبەجێی کــردوە؛ هەر‬ ‫ئەوەیە لە یاسای خۆیاندا هەبوە یان لە‬ ‫دەقەکانی خۆیاندا هاتوە و یەهود لە مێژوی‬ ‫کۆنیاندا ئەوەیان بەرامبەر ئەو ئاوەدانیانەدا‬ ‫هێناوە کە داگیریان کردون‪ .‬لەم بەشەوه‬ ‫هەوڵ دەدەین ئەم بۆچونانە ساخ بکەینەوە‪.‬‬ ‫چیرۆکی جولەکە ئابڵوقەدراوەکانی‬ ‫قەاڵی (مەصهدا)‬ ‫بانگخوازە ئیسالمیەکان‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫ســەرچــاوە و زانیارییان البێت و دڵنیا‬ ‫بن؛ زۆر جار بۆ داکۆکی و ڕەواندنەوەی‬ ‫گومان‪ ،‬باس‌وخواسێک دەهێننەوە‪ ،‬کە‬ ‫دەستاودەست و دەماودەم پێیان گەیشتوە‪،‬‬ ‫و ئیتر بۆ داکۆکی‌ و پینەکردن‪ ،‬بە هەڵە‬ ‫و شێواندنیشەوە‪ ،‬دوبارەی دەکەنەوە‪ ..‬کە‬ ‫گوایە وردەکاریی چیرۆکی ڕەشەکوژکردنی‬ ‫بەنو قوڕەيظه لە چیرۆکی ڕەشەکوژییەکی‬ ‫کۆنی گروپێکی یەهودیەوە وەرگیراوە‪.‬‬ ‫الی (عبد الرحمن صديق)‬ ‫کــاک (عــەبــدوڕڕەحــمــان ص��دیــق)‪ ،‬لە‬ ‫ئەڵقەیەکی بەرنامەی (دیدگا)دا‪ ،‬بە ناوی‬ ‫«ئەنفال لەنێوان قــورئــان و مــێــژودا»‪،‬‬ ‫دەیەوێت گومان لە چیرۆکە ئیسالمیەکەی‬ ‫ســەرچــاوە ئیسالمیەکان بــوروژێــنــێــت‪،‬‬ ‫و دیـــارە باس‌وخواسێکی تــەم‌ومــژاویــی‬ ‫بیستوە دەربــارەی پەیوەندیی چیرۆکەکە‬ ‫بە ڕوداوێکی کۆنی یەهودەوە‪ ،‬و ئەم بە‬ ‫تەم‌ومژی زیاتر و بەبێ هیچ ئاگادارییەک‬ ‫دوبارەی دەکاتەوە‪ .‬ناوبراو لەو بەرنامەیەدا‬ ‫دەڵێت‪« :‬ئەم چیرۆکە کە نەوەکانی بەنو‬ ‫قوڕەيظه گێڕاویانەتەوە بۆ ئیبن ئیسحاق‪ ،‬و‬ ‫گوایە ئیبن ئیسحاق وتویەتی‪ :‬من ئەمەم لە‬ ‫نەوەکانی بەنو قوڕەيظهوە بیستوە [کە ئەو‬ ‫کاتە منداڵ بون و نەکوژراون و ماونەتەوە‬ ‫و دوایــی موسوڵمان بــون و هەندێکیان‬ ‫چیرۆکەکەیان گێڕاوەتەوە و لە گێڕانەوەکاندا‬ ‫تۆمار کراوە]؛ دو ڕوداویان تێکەڵ کردوە‪:‬‬ ‫ڕوداوی یــەکــەم‪ :‬دەرکــردنــی یــەهــود لە‬ ‫فەلەستین لە الیەن ڕۆمانیەوە‪ ،‬و هاتنیان‬ ‫بۆ مەدینە»‪ .‬ئیتر لە وتەکانیدا ناوبراو‬ ‫ڕوداوی دوەم باس ناکات و هەر دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئەو دو ڕوداوەیان تێکەڵ کردوە»‪ .‬دیارە‬ ‫مەبەستی لە ڕوداوی دوەم هەر چیرۆکی بەنو‬ ‫قوڕەيظهیە‪ ،‬و دەیەوێت بڵێت وردەکاریی ئەم‬ ‫چیرۆکە‪ ،‬لە ناوەڕۆکی چیرۆکی دەرکردنی‬ ‫جولەکەوە لە فەلەستین هاتوە! بەبێ ئەوەی‬ ‫ڕونی بکاتەوە‪ :‬چۆن و لە چ نــاوەڕۆک و‬ ‫وردەکارییەکدا‪ ،‬و لێکچونەکان چین‪ .‬دیارە‬ ‫بیستویەتی شتێکی وا هەیە‪ ،‬بەاڵم بەو شێوە‬ ‫تەم‌ومژاویە بیرۆکەکە فڕێ دادەتە مێشکی‬ ‫گوێگر‪ .‬ناوبراو لە وتەکانیدا جارێکی تر بۆ‬ ‫بابەتەکە دەگەڕێتەوە‪ ،‬و ئەم جارە دەڵێت‪:‬‬ ‫«لە ساڵی (‪ ٧٠‬ز‪ ).‬ئیمپراتۆری ڕۆمانی‬ ‫(تیتوس) دێت و ئورشەلیم (قودس) وێران‬ ‫دەکــات‪ ،‬و بەشێک لە جولەکەکانی ئەوێ‬ ‫هەڵ‌دێن» کە ـ دەڵێت ـ «نابێت هەڵ‌بێن»‪،‬‬ ‫و «دوایــی ساڵی (‪ ١٣٢‬ز‪ ).‬ئیمپراتۆری‬ ‫ڕۆمــانــی (ه ــادری ــان) دێــت ـ ســەردەمــی‬ ‫(ماکسیمیلیان)! ـ و ئیتر ڕۆمانیەکان‬ ‫(ئــەو دەڵێت ڕۆمــە بیزەنتیەکان!) هەمو‬ ‫ئەو جولەکانە دەکوژن و سەریان‌دەبڕن»!‬ ‫بۆیە ـ ناوبراو دەڵێت ـ «ئەوەی لەبارەی‬

‫بۆ نیشتمان و زەمینە پەیمان‌پێ‌دراوەکەی‬ ‫خۆیان! ئەمە لە کاتێکدا بەڕاستی پێغەمبەر‬ ‫گەلێکیانیشی نەگێڕاوەتەوە‪ ،‬بەڵکو دەزانین‬ ‫کە بەنو قوڕەيظهی بەتەواوی تواندەوە و‬ ‫تۆوی بڕین‪ ،‬و ئەوانی تریشی هەندێکیان بە‬ ‫شێوەیەک هێشتوەتەوە کە سەرانە بدەن و‬ ‫زەوی‌وزارە کشت‌وکاڵیەکان بەرهەم بهێنن بە‬ ‫بەربەنیوەیی!‬ ‫ـ نــاوبــراو هەندێک هــەڵــەی الوەکیی‬ ‫تریش دەکــات کە نیشانەی ئــەوەن هەمو‬ ‫پرۆپاگەندایەک وەکو خۆی دوبارە دەکاتەوە‪.‬‬ ‫لەمانە؛ کە ناوی (هادریان) دەبات؛ دەڵێت‬ ‫ئــەوەی ســەردەمــی (ماکسیمیلیان)! کە‬ ‫ئەمە شــوێــنــەواری کاریگەریی چیرۆکی‬ ‫زنجیرە ئێرانیەکەی (پیاوانی ئانجلوس)ـە!‬ ‫کە لە چیرۆکی ئەم زنجیرە سینەماییەدا‬ ‫(ماکیسیمیلیان) ی تــازەالوی مەسیحیی‬ ‫چیرۆکە مەسیحیەکەی حەوت خەوتوەکە‬ ‫کراوە بە (ماکسیمیلیان) ی هاو‪-‬دەسەاڵتی‬ ‫ئیمپراتۆر (دیۆکلیتیان)‪ ،‬کە لە سەردەمی‬ ‫دیۆکلیتیاندا ڕژێمی چوارەکی هەبو کە چوار‬ ‫دەسەاڵتدار هەبون بە نازناوی ئیمپراتۆر‪،‬‬ ‫و هــەر یــەکــەی پایتەختی خــۆی هەبو‪،‬‬ ‫پایتەختی دیۆکلیتیان لە نیکۆمیدیا بو‪ .‬کە‬ ‫ئەم تێکەڵ‌کردنەی زنجیرە ئێرانیەکە هیچ‬ ‫پاساوێکی نیە‪ ،‬بەاڵم جگە لەوەش ئیمپراتۆر‬ ‫(هــادریــان) کە زۆر پێش دیۆکلیتیان و‬ ‫ماکیسیمیلیانە؛ ک ــراوە بــە هاوچەرخی‬ ‫ئەمان کە گوایە هادریان ئیمپراتۆر بوە‪،‬‬ ‫و دیۆکلیتیان تەنها فەرمانڕەوای فیالدێلفیا‬ ‫بــوە (لــە جێگەی عەممانی ئێستە)!‬ ‫زنجیرە ئێرانیەکە زۆر خراپ کەسێتی و‬ ‫سەردەمەکانی تێکەڵ کردوە‪ ،‬و (ع‪ .‬صدیق)‬ ‫ـیش ئــەم تێکەڵەیە دوبــارە دەکــاتــەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش نیشانەی ئەوەیە ڕۆشنبیریی ناوبراو‬ ‫زۆر جار لە ڕۆشنبیری و ئاگاداریی کەسێکی‬ ‫ئیسالمیی هۆگری ئــەو زنجیرە و فیلمە‬ ‫ئیسالمیانە تێپەڕ ناکات‪.‬‬ ‫جگە لـــەوەش کــە بــاســی هــادریــان و‬ ‫ســەردەمــەکــەی دەکـــات؛ دەڵــێــت ئەوانە‬ ‫«ڕۆمی بیزەنتی» بون! لە کاتێکدا هێشتا‬ ‫ئیمپراتۆرە بیزەنتیەکان نەهاتبونە کایە‪،‬‬ ‫و هێشتا ئیمپراتۆرێتیی ڕۆمانی بەسەر‬ ‫خــۆرهــەاڵت و خــۆرئــاوادا دابـــەش نەببو‬ ‫(لــەدوای سەردەمی تیۆدۆسیوسی یەکەم‬ ‫دابەش بو)‪ .‬ڕاستە پایتەختی دیۆکلیتیان لە‬ ‫نیکۆمیدیای نزیک لە شوێنی بیزەنتیوم بو‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆ ئەو کاتە هەر یەک ئیمپراتۆرێتیی‬ ‫ڕۆمانی هەبو‪ .‬و ئیمپراتۆرێتیی بیزەنتی‬ ‫ئاشکرایە کە مۆرکێکی مەسیحیی پێوە‬ ‫بو‪ .‬بەاڵم ناوبراو ئیمپراتۆرێتیی سەردەمی‬ ‫هادریان بە بیزەنتی ناو دەبات! ئەمە بۆچی؟‬ ‫هەر بە کاریگەریی زنجیرە ئێرانیەکە کە‬ ‫هادریانی کردوەتە هاوچەرخی دییۆکلیتیان‬ ‫کە پایتەختەکەی لە کەرتەی خۆرهەاڵت‬ ‫بو‪ !..‬ئەمانە هەموی تێکەڵ‌کردنی زنجیرە‬ ‫ئێرانیەکەن‪ ،‬کە ناوبراو دوبارەیان دەکاتەوە‪،‬‬ ‫و ئێمە هەر زو لە کتێبی «چیرۆکی حەوت‬ ‫خــەوتــوەکــەی ئێفیسوس»ـدا ڕاستمان‬ ‫کردونەتەوە‪.‬‬

‫وەلید عەرەفات‬ ‫لە ڕاستیدا ئەوەی یەکەم جار ئەم باسەی‬ ‫وروژاندوە‪ ،‬و ئەم بەراوردەی کردوە لەنێوان‬ ‫چیرۆکی بەنو قوڕەيظهو چیرۆکی قەاڵی‬ ‫مــەص��هدا‪ ،‬تــوێــژەری موسوڵمان (وەلید‬ ‫ن‪ .‬عــەرەفــات) ‪Walid N. Arafat‬‬ ‫ـە‪ .‬لە لێکۆڵینەوەیەکدا بە ناوی «تیشکی‬ ‫نــوێ بۆسەر چیرۆکی بەنو قوڕەيظه و‬ ‫جولەکەی مەدینە» ‪New Light on‬‬ ‫‪the Story of Banū Qurayẓa‬‬ ‫‪ ،and the Jews of Medina‬کە‬ ‫لە گۆڤاری ئەکادێمیایی ‪Journal of‬‬ ‫‪the Royal Asiatic Society‬‬ ‫‪of Great Britain & Ireland‬ـدا‬ ‫(بەرگی ‪ )١٩٧٦ ،١٠٨‬باڵوی کردوەتەوە‪ ،‬و‬ ‫دواتر لە گۆڤاری کۆمەڵەی مێژویی سعودی‬ ‫«مجلة الجمعية التاريخية السعودية»ـدا‬ ‫(ساڵی ‪ ،٢‬ژ‪ )٢٠٠٢ / ١ ،٥ .‬بە عەرەبی‪،‬‬ ‫لەژێر ناونیشانی «ضوء جديد على قصة‬ ‫بني قريظه ويــهــود المدينة» جارێکی‬ ‫تر بــاوی کــردوەتــەوە‪ .‬ئــەم تــوێــژەرە کە‬ ‫ئاوازێکی بەرگریکارانە لە توێژینەوەکەیدا‬ ‫هــەیــە؛ بــڕوایــەی وای ــە شــێــوەی گشتیی‬ ‫چیرۆکەکە و گەلێک لە درێژە و تەواوکاری‬ ‫و وردەکــاریــەکــانــی (بــەو شێوەیەی الی‬ ‫ئیبن ئیسحاق هاتوە) لە چیرۆکی جولەکە‬ ‫یاخیەکانی قەاڵی (مەصهدا)وە وەرگیراوە‬ ‫کە لە ڕۆمانیەکان یاخی ببون و لە قەاڵی‬ ‫سەر چیای مەصهدا خۆیان قایم کردبو‪ ،‬و‬ ‫لە ڕێگەی بەراوردێکەوە ئەو ئەنجام‌گیریە‬ ‫دەکات کەوردەکاریی ئەو چیرۆکە یەهودیە‬ ‫کۆنە بۆ ڕازاندنەوە و تەواوکردن و پێوەنانی‬ ‫چیرۆکی بەنو قوڕەيظه بەکار هاتوە(‪.)٢‬‬ ‫گومانی تێدا نیە کە تیۆریەکەی وەلید‬ ‫عەرەفات سەرنج‌ڕاکێشە‪ ،‬و بەراوردەکەی و‬ ‫ئەو لێکچونانەی دۆزیوێتیەوە لەنێوان هەردو‬ ‫چیرۆکەکەدا؛ شایەنی هەڵوێستەکردنن‬ ‫لــەســەریــان‪ .‬بــەاڵم؛ ئایا تا چ ڕادەیــەک‬ ‫دەکرێت لەگەڵ ئەو گریمانەیەدا بڕۆین و‬ ‫هاوڕا بین لەگەڵ ئەو ئەنجامگیریەدا؟ و ئایا‬ ‫چیرۆکی جولەکەکانی قەاڵی مەصهدا لە‬ ‫ڕاستیدا و لە مێژویەکی ساخکراوەدا چۆن‬ ‫بوە؟ ئایا هەر بنچینەی مێژویی هەیە؟ و لە‬ ‫سەرچاوە یەهودیەکان خۆیاندا چۆنە؟ و ئایا‬ ‫سەرەنجامی ئەو جولەکانەی قەاڵ مەصهدا‬ ‫چۆن بوە و ئایا لێکچونێکی تەواوی هەیە‬ ‫لەگەڵ سەرەنجامی بەنو قوڕەيظهدا؟ و ئایا‬ ‫ئەم بەراورد و ئەنجامگیریە هەر چیرۆکەکەی‬ ‫الی (ئیبن ئیسحاق) دەگــرێــتــەوە؟! خۆ‬ ‫هەمان چیرۆک و ـ ڕەنگە ـ بە وردەکاریی‬ ‫زیاترەوە الی (واقیدی)ـیش دەبینینەوە!‬ ‫ئەی ئەمە دەقی «حەدیث»ـەکانی ـ بۆ‬ ‫نمونە ـ بوخاری و موسلیمیش دەگرێتەوە‬ ‫کە سەرەنجامی خێڵەکە لــەمــەدا کورت‬ ‫دەکەنەوە کە دەڵێن پیاوەکان سەربڕراون‬ ‫و ژن و مناڵەکان کراونەتە کۆیلە؟! کە لە‬ ‫ڕاستیدا کێشمەکێشی سەرەکیی ئێمە لەگەڵ‬ ‫داکۆکیکارە ئیسالمیەکان هەر لەسەر ئەم‬ ‫کورتە و پوختەیەی چیرۆکەکەیە کە الی‬ ‫(بوخاری) و (موسلیم)ـیش هاتوە! بەڵکو‬ ‫لە قورئانیشدا ئاماژەی بۆ کراوە بەاڵم ئەوان‬ ‫واتای ئەم ئاماژەیە دەگۆڕن! بەاڵم ئەوان‬ ‫مشت‌ومڕەکە دەبەستنەوە بە گێڕانەوەی‬ ‫(ئیبن ئــیــســحــاق)ـــەوە بــۆ ئـــەوەی لەم‬ ‫ڕێگەیەوە بواری سازکردنی هەندێک گومان‬ ‫و کێشەیان هەبێت!‬ ‫ئەم باسانە هەمویان لە بەشی داهاتودا‬ ‫ساخ دەکەینەوە‪.‬‬

‫بەنو قــوڕەي��ظ��هوە دەگــێــڕرێــتــەوە ـ واتــە‬ ‫ڕەشەکوژکردنیان ـ ئەوە هادریان پێی کردون‬ ‫نەک پێغەمبەری ئیسالم»! بۆیە ـ دەڵێت‬ ‫ـ «نەوەی بەنو قوڕەيظه قەتڵ‌وعامەکەی‬ ‫هادریان کە هێناویەتی بەسەر جولەکەی‬ ‫ئورشەلیم و دەوروبەری دەگێڕنەوە کەچی‬ ‫ئیبن ئیسحاق وای زانیوە پێغەمبەر وای لێ‬ ‫کردون»!!‬ ‫ئــەم باسەی کــاک (ع‪ .‬صدیق) یەک‬ ‫تێکەڵ‌وپێکەڵەیە لە هەڵە و شێواندن و‬ ‫بێ‌ئاگایی‪ .‬ئەمە سەرەنجامی هەر قسەکەرێکە‬ ‫کە پرۆپاگەندای تەم‌ومژاوی دوبارە بکاتەوە‪،‬‬ ‫بەبێ گەڕانەوە بۆ سەرچاوەی سەرەکی‪.‬‬ ‫دیــارە بیستویەتی ـ ڕەنگە لە (عەدنان‬ ‫ئیبراهیم)ـەوە ـ کە شتێكی وا هەیە‪ ،‬ئیتر‬ ‫بــەم شێوەیە دایدەڕێژێتەوە‪ .‬با سەرنج‬ ‫مامۆستا (عبد الرحمن صدیق)‪ ،‬بەرنامەی (دیدگا)‪ ،‬کەناڵی سپێدە‬ ‫بدەین‪:‬‬ ‫ـ کاک (ع‪ .‬صدیق) سەرچاوە نادات‪ ،‬و یاخیبون و ڕاپەڕینەکەی یەهود و کوشتارە عەرەب بون و بونەتە یەهودی‪ .‬ئەم بیروڕایە‬ ‫ناڵێت کێ باسی ئەمەی کردوە و کێ بەم زۆرەکــەی هادریاندا کە هاوشێوەیان لە الی مێژونوس (یەعقوبی) هاتوە کە لە‬ ‫شێوەیە لەسەر چیرۆکەکە دواوە‪ .‬و ناڵێت وردەکاریی چیرۆکی بەنو قوڕەيظهدا هەبێت «تاریخ»ـەکەیدا دەڵێت ئەم دو خێڵە لە‬ ‫ئەمە بیروڕایەکە و هەوڵێکە بۆ ڕەخنەی هەتا بکرێت وەکو گریمانەیەک بڵێین ڕەنگە بنەڕەتدا دو لق بون لە خێڵی عەرەبیی‬ ‫چیرۆکە ئیسالمیەکە بەو شێوەیەی الی ئەمانە لەوانە وەرگیرابن!؟‬ ‫(جذام) کە لە بنەڕەتدا خێڵێکی یەمەنیە‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫ـ ڕون دیــارە کە نــاوبــراو هــەر ئاگادار جا ـ یەعقوبی دەڵــێــت‪ :‬ئەمانە بونەتە‬ ‫ئیبن ئیسحاق و ئەوانی تر هاتوە‪ .‬بۆیە‬ ‫گریمانەیە‪،‬‬ ‫و‬ ‫بیروڕا‬ ‫ئەم‬ ‫بنەڕەتی‬ ‫لە‬ ‫نیە‬ ‫جولەکە‪ ،‬جا بەنو ئەل‪-‬نەضري لە شاخێک‬ ‫هەم بیروڕای خەڵکی تر وەکــو بیروڕا و‬ ‫ساخکردنەوەی خۆی باس دەکات‪ ،‬و هەم و نازانێت باسەکە لەسەر چیرۆکی ئابڵوقە نیشتەجێ بون بە ناوی «النضري» بۆیە ئەم‬ ‫وەکو حەقیقەتێک باسی دەکات کە پێویستیی و کوشتاری یەهودیە یاخیەکانی قەاڵی ناوەیان وەرگرتوە‪ ،‬و بەنو قوڕەيظهیش ـ کە‬ ‫بە سەلماندن نیە لە کاتێکدا بابەتەکە ـ مەصهدایە‪ ،‬سااڵنی (‪ ٧٤-٧٣‬ز‪ ،).‬کە بەپێی دەڵێت لە سەردەمی (ئەل‪-‬سەمەوئەل کوڕی‬ ‫لە باشترین حاڵەتدا و ئەگەر بگەڕێینەوە بیروڕای توێژەرێک‪ ،‬کە ناوبراو هەر ئاگای عادیاء) بونەتە یەهودی ـ هاتون لە شاخێك‬ ‫بۆالی خاوەنی ڕاستەقینەی باسەکە ــ لە لێ نیە‪ ،‬بوەتە سەرچاوەیەک بۆ چیرۆکی نیشتەجێ بون بە نــاوی «قريظة» بۆیە‬ ‫بیروڕایەک و گریمانەیەک زیاتر نیە‪ .‬و هەم بەنو قوڕەيظه الی ئیبن ئیسحاق‪ ،‬لەسەر ئەم ناوەیان هەڵ‌گرتوە‪ .‬هەرچەند یەعقوبی‬ ‫بە هۆی بایەخ‌نەدانی بە سەرچاوەی باسەکە بنەمای هەندێک لێکچون لەنێوان هەردو هیچ بەڵگەیەکی باس نەکردوە لەسەر ئەم‬ ‫و وردەکــاریــەکــەی؛ بــەتــەواوی بابەتەکەی چیرۆکەکەدا‪.‬‬ ‫ڕەچەڵەک و مێژوە(‪ ،)١‬بەاڵم زۆر ڕێیشی‬ ‫ـ ناوبراو پێی وایە بە دەرکردنی یەهودی تێ‌دەچێت‪ ،‬بەتایبەتی کە دەزانین خێڵی‬ ‫تێکەڵ کردوە و شێواندویەتی‪ .‬زۆر خراپە‬ ‫خوێنەوار بە سەرچاوەی دەستی دو و سێ ئورشەلیم لە ســەردەمــی (تیتوس)ـدا‪ ،‬گـــەورەی ج ــوذام کــە هــەر پێش ئیسالم‬ ‫و قسەی دەمــاودەم ـ کە لە پرۆپاگەنداوە بەشێک لە یەهود هەڵ‌هاتون و هاتون بۆ لە یەمەنەوە باڵو بونەتەوە؛ لە باکوری‬ ‫نزیکترن ـ فریو بخوات و نەگەڕێتەوە بۆ حیجاز و ئەم خێڵە یەهودیانەی وەکو بەنو نیمچودورگەکە نیشتەجێ بون‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫سەرچاوەی یەکەم و سەرەکی‪ .‬کە جاری وا قوڕەيظه و بەنو قەینوقاع و بەنو ئەل‪ -‬لە مەدیەن و تەبوک و حیسما «حسمی»‬ ‫هەیە قسەیەک بۆ هەزار ساڵ گواستراوەتەوە نەضري لەمانەن‪ .‬لە کاتێکدا لە ڕاستیدا و ئەل‪-‬عەقەبە‪ ،‬ئەمانە مەنزڵگەی ئەم خێڵە‬ ‫و کاریگەریی هەبوە و شتی لەسەر بنیات بنچینەی ئــەم سێ خێڵە یەهودیە ڕون بــون‪ .‬سەرنجیش دەدەیـــن ئــەم ناوچانە‬ ‫نراوە‪ ،‬لە کۆتاییشدا کە دەگەڕێینەوە بۆ نیە‪ .‬سەرچاوە ئیسالمیەکان دەڵێن ئەمانە نزیکن لە نشینگەی ئەم خێڵە یەهودیانەی‬ ‫سەرچاوە سەرەکیەکە؛ دەبینین بەو شێوەیە ـ بەتایبەتی بەنو قوڕەيظه و بەنو ئەل‪ -‬حیجازەوە‪ ،‬بەتایبەتی ناوچەی تەبوک‪ ،‬کە‬ ‫نیە‪ .‬جا بەتایبەتی ئەم باسە تەم‌ومژاویانە و نەضري ـ دەچنەوە سەر بەرەبابی هاڕون‪ ،‬لەوێ جولەکەی (تەیماء) هەبون‪ ،‬و ئیتر‬ ‫ئەم باس‌کردنە بێ سەرچاوە و وردەکاریە بۆ بەاڵم ئەمەش وەکو سەرچاوەیەکی مێژویی (خەیبەر)یش دەکەوێتە نێوان تەبوک‬ ‫کەسێک هەر نابێت کە الفی ساخ‌کردنەوە و پشتی پێ نابەسرێت‪ ،‬چونکە داب‌ونەریتە و مەدینە‪ ،‬کە لەو نزیکانە (فــەدەک) و‬ ‫یەهودیەکە خۆی ئەمەیە کە «کاهین»ـەکان (وادي القری)ـیش هەر ئاوەدانیی یەهودی‬ ‫ڕاست‌کردنەوەی هەڵە لێ بدات‪.‬‬ ‫ـ وا تێگەیشتوە کــە ئــەو چیرۆکەی لەو بەرەبابەن‪ ،‬و لەبەر ئەوەی لە کەلەپوری بــون‪ .‬بۆیە ڕێی‌تێ‌دەچێت ئەم دو خێڵە‬ ‫گوایە چیرۆکە سەرەکیەکەیە بە شێوەیەک ئیسالمیدا ئەو دو خێڵە یەهودیە پێیان یەهودیە لە بنەڕەتدا دو بەرەبابی خێڵی‬ ‫چیرۆکی ڕەشەکوژیی بەنو قوڕەيظه لەوەوە وتـــراوە «الكاهنان»؛ لــێــرەوە هــەر لەم جوذام بوبێتن‪ ،‬و مەڵبەندی سەرەکییان لە‬ ‫وەرگـــیـــراوە؛ چیرۆکی قەتڵ‌وعامەکەی کەلەپورەدا ئەوەش ساز کراوە ـ بەتایبەتی تەیماء و خەیبەر بوبێت‪ ،‬و پاشان هەندێک‬ ‫جولەکەی فەلەستینە بە فەرمانی (هادریان) الی (أبو الفرج) لە «األغاني»ـدا ـ کە گوایە بنەماڵەیان هاتبێتنە دەوروبـــەری شاری‬ ‫و ســەرکــردە سەربازیەکانی‪ .‬ڕاستە لە ئەم دو خێڵە دەچنەوە سەر باپیرەیەک یەثریب‪ .‬و لە ڕاستییشدا بەشێکی زۆر لە‬ ‫سەردەمی هادریاندا‪ ،‬کە فەرمانی دەرکردبو بە ناوی «الکاهن»(!) ی کوڕی هاڕون! جولەکەی مەدینە هەر لە خێڵ و بەرەبابە‬ ‫بــە قــەدەغــەکــردنــی شێواندنی جەستە کە ئەمە ڕون دیارە باپیرەیەکی هێماییە‪ .‬عەرەبیەکانی شارەکە بون‪ ،‬و باڵوبونەوەی‬ ‫لەسەر هاواڵتیانی ئیمپراتۆرێتی‪ ،‬کە ئەمە ئیتر ئەمە تەنها بیروڕایەکە لە کەلەپوری ئایینی یــەهــودی بــەنــاو نیمچەدورگەی‬ ‫خەتەنەی یەهودییشی دەگرتەوە‪ ،‬بەم بۆنە ئیسالمیدا کە گوایە بەنو قوڕەيظه و بەنو عەرەبیدا شتێکی زانــراوە‪ .‬هەرچەند ئێمە‬ ‫و بیانوەوە یەهودی فەلەستین ڕاپەڕین و ئەل‪-‬نەضري لە بنەڕەتدا دو خێڵی یەهودی لەم ئەنجامەش دڵنیا نین‪ ،‬و بەدڵنیایی لە‬ ‫یاخیبونیان لە دەسەاڵتی ڕۆمانی ڕاگەیاند‪ .‬بون لە بەرەبابی هــاڕون و دوای مردنی بنچینەی ئەم دو خێڵە شتێکی ساخکراوە‬ ‫ئــەویــش دامــرکــانــدنــەوەی ڕاپەڕینەکەی موسا هاتونەتە ناوچەی یەثریب! وەکو (ابن نازانین‪.‬‬ ‫سپارد بە سەرکردە سەربازیەکانی‪ ،‬کە لە رسته) لە «األعالق»ـدا وتویەتی‪ .‬بەدوای‬ ‫بــەاڵم کــاک (ع‪ .‬صدیق) زۆر دڵنیایە‬ ‫ڕوبەڕوبونەوەی ئەو ڕاپەڕینەدا هەندێک ئەمەدا‪ ،‬دو خۆرهەاڵتناس‪ ،‬کە (نۆلدکە) کە ئــەم خێڵە یەهودیانەی حیجاز لەو‬ ‫ســەرچــاوە دەڵێن نزیکەی یــەک میلیۆن ‪ Noldeke‬و (ئۆلێری) ‪ O›Leary‬یەهودیانەی ئورشەلیمن کاتێک ڕایان‌کردوە‬ ‫یــەهــودی کـــوژراون‪ ،‬و هــادریــان شارێکی ـن لەژێر ڕۆشنایی نازناوی دو خێڵەکە لە دەستی داگیرکاری و کاولکاریی ئیمپراتۆر‬ ‫عەدنان ئیبراهیم‬ ‫نوێی لەسەر داروپــــەردوی شــاری کۆنی «الكاهنان»ـدا‪ ،‬بەدوریان نەزانیوە کە ئەمە (تیتوس)! بۆچی دڵنیایە؟ چونکە ئیشێکی‬ ‫جگە لە کاک (ع‪ .‬صدیق)‪ ،‬بانگخوازێکی‬ ‫ئورشەلیم دروست کرد کە هیچ ڕواڵەتێکی بەڵگەیەک بێت بۆ ئەوەی ئەم دو خێڵە لە تریشی بەم بابەتە هەیە ئەویش ئەوەیە ئیسالمیی تر کە پەنای بۆ ئــەم جۆرە‬ ‫یــەهــودیــی نەبێت و یــەهــودیــش بۆیان بنەڕەتدا لە چینی «کاهین»ـەکان بوبن کە دەرکردنی ئەم خێڵە یەهودیە بەهێزانەی بەڵگەسازیە بردبێت؛ (عەدنان ئیبراهیم)‬ ‫نەبێت بچنە نــاویــەوە‪ ،‬بە شێوەیەک لە ـ بەپێی داب‌ونەریتە یەهودیەکە ـ لە نەوەی حیجاز لەالیەن پێغەمبەرەوە دەکــات بە ـــە‪ ،‬کــە هەندێک وت ــاری ســەبــارەت بەم‬ ‫الیەنی کولتورییشەوە ببێتە کەرتەیەک لە (هاڕون)ـن‪ ،‬و لە سەردەمێکدا ـ کە ڕون کارێکی زۆر سروشتی و یاسایی کە بریتیە باسە هەیە‪ .‬بەاڵم ئەم هەرچۆنێک بێت؛‬ ‫ئیمپراتۆرێتی‪ .‬بەاڵم ئەم ڕوداوە گەورەیە‪ ،‬نیە کەی بوە ـ بە هۆی ئەو ڕوداوانەوە کە لە گێڕانەوەی ئەم گروپە یەهودیە بەبنەڕەت هیچ نەبێت بیرۆکەکەی وەکو خۆی باس‬ ‫کە دەگەڕێتەوە بۆ سااڵنی (‪ ١٣٥-١٣٢‬ز‪ ،).‬هاتون بەسەر جولەکەی فەلەستیندا ناچار فەلەستینیانە بۆ واڵت و زێد و نیشتمانی کردوە کە باسەکە دەربارەی جولەکەکانی‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫لە خۆیدا هیچ لێکچونێکی لەگەڵ چیرۆکی بون بێنە حیجاز‪ .‬بیروڕاکەی تر‪ ،‬هەر لە خۆیان کە فەلەستینە‪ ،‬و دەڵێت دەبوایە لە قــەاڵی (مەصهدا)یە‪ ،‬بــەاڵم ئەمیش هەر‬ ‫(‪ )١‬بۆ ئەم باس‌‌وخواسە دەربارەی بنچینەی ئەم‬ ‫بەنو قوڕەيظهدا نیە‪ .‬لێکچونەکان چین؟ ئەو کەلەپوری مێژوخوانیی ئیسالمیدا‪ ،‬ئەمەیە بنەڕەتیشەوە بەجێیان نەهێشتایە‪ ،‬بۆیە ـ بەتەم‌ومژاوی و بەبێ ئاماژە بۆ درێــژە و دو خێڵە یەهودیە؛ بڕوانە‪:‬‬ ‫جواد علي‪ ،‬املفصل فى تاريخ العرب قبل اإلسالم‪.‬‬ ‫ڕەگەز و فاکتەر و دیمەن و بابەتانە چین لە کە ئەم دو خێڵە یەهودیە لە ڕاستیدا هەر گوایە ـ پێغەمبەر لەسەری بوە بیان‌گێڕێتەوە وردەکاری و سەرچاوە باسی کردوە‪.‬‬ ‫دار الساقي‪ .‬الطبعة الرابعة‪ .٢٠٠١ ،‬جـ‪ ،١٢ .‬ص‌ص‪.‬‬

‫کێشمەکێشی سەرەکیی ئێمە لەگەڵ داکۆکیکارە ئیسالمیەکان هەر لەسەر‬ ‫ئەو کورتە و پوختەیەی چیرۆکەکەیە کە لە دەقی «حەدیث»ـەکانی ـ بۆ منونە ـ‬ ‫بوخاری و موسلیمدا هاتوە کە سەرەنجامی خێڵەکە لەمەدا کورت دەکەنەوە‬ ‫دەڵێن پیاوەکان سەربڕراون و ژن و مناڵەکان کراونەتە کۆیلە‬

‫‪.٩٩ ،٩٨‬‬ ‫اجلميل‪ ،‬د‪ .‬حممد بن فارس‪ ،‬النيب صلى اهلل عليه‬ ‫وسلم ويهود املدينة‪ :‬دراسة حتليلية لعالقة الرسول‬ ‫بيهود املدينة ومواقف املستشرقني منها‪ .‬مركز امللك‬ ‫فيصل للبحوث والدراسات اإلسالمية‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .٢٠٠٢‬ص‌ص‪.٣٩-٣٧ .‬‬ ‫(‪ )٢‬بڕوانە‪:‬‬ ‫‪Arafat, W. N., “New Light on‬‬ ‫‪the Story of Banū Qurayẓa and‬‬ ‫‪the Jews of Medina”, Journal of‬‬ ‫‪the Royal Asiatic Society of Great‬‬ ‫‪Britain & Ireland. Volume 108,‬‬ ‫‪issue 2, April 1976. PP. 106,107.‬‬

‫ژمارە (‪ )2٩٨‬دوشەممە ‪201٦/٦/٦‬‬

‫‪3‬‬

‫«جیهان لە لێوارى دۆزەخدا»‬ ‫(پێشەكی بۆ چاپى كوردیى)‬

‫نووسینى‪ :‬ئاالن وودس‬ ‫كوردەكان چەند دەیەیەكە لەپێناو مافی بوون‬ ‫و ژیاندا وەكو نەتەوەیەكى ئازاد‪ ،‬دەجەنگن‪.‬‬ ‫ئێمەى ماركسیستەكان بەبێ هیچ مەرجێك‬ ‫بەرگریى لەم مافەیان دەكەین‪ .‬هەرچەندە‪،‬‬ ‫بەدەستهێنانى نیشتیمانێك نــە لــە ڕووى‬ ‫نەتەوەییەوە و نە لە ڕووى كۆمەاڵیەتییەوە‪،‬‬ ‫ئاماژە نییە بۆ بەدەستهێنانى ئازادییەكى‬ ‫ڕەسەن‪.‬‬ ‫با بۆ زیاتر ڕوونكردنەوەى ئەمە‪ ،‬نموونەى‬ ‫كوردستانى عــێــراق وەربــگــریــن‪ .‬ســـەرەڕاى‬ ‫ئــەوەى بــەم جێگەیە دەوتــرێــت حكوومەتى‬ ‫هەرێمى كــوردســتــان‪ ،‬بــەاڵم لــە ڕاستییدا‪،‬‬ ‫هەموو تایبەتمەندییەكى دەوڵەتێكى جیاوازى‬ ‫تێدایە‪ .‬ئەى كەواتە لە پراكتیكدا ئەوە ماناى‬ ‫چییە؟ بە شێوەیەكى تیۆریى ئۆتۆنۆمیى‪ ،‬بە‬ ‫ڕاستى حكوومەتى هەرێمى كوردستان یەكێكە‬ ‫لە بارمتە و دەستبەسەرەكانى ئابووریى‬ ‫سەرمایەداریى جیهانیی‪ ،‬زیندانییەكى كۆمپانیا‬ ‫نەوتییەكان و بانكەكانە‪ .‬كۆمپانیا بیانییە‬ ‫زەبەالحەكان پارەیان بە كوردستان و عێراق‬ ‫نەهێشتووە‪ ،‬ئــەوانــەى كــە پشكى شێرى‬ ‫قازانجیان دەستدەكەوێت‪ ،‬لە كاتێكدا كە نرخى‬ ‫نەوت لە دابەزیندایە و داهاتەكانیش خراپتر و‬ ‫خراپتر دەبن‪.‬‬ ‫هەندێك خەڵك پێیانوایە كە تا ئێستاش‬ ‫كوردستان سەرمایەداریى نییە‪ .‬بەاڵم كوردستان‬ ‫كەوتووەتە نێو دەستە ئاسنینەكانى بازاڕى‬ ‫سەرمایەدارییەوە‪ .‬بەرزبوونەوە و نزمبوونەوەى‬ ‫نرخەكان پەیوەستە بە هەڵكشان و داكشانى‬ ‫خواست و خستنەڕوو لە ئابووریى جیهانیى‬ ‫سەرمایەدارییدا‪ ،‬كە كوردستانیش بەبێ دابڕان‬ ‫لەنێو ئەم ئابوورییە جیهانییەدا بە یاساكانى‬ ‫بازاڕ‪ ،‬قۆڵبەستكراوە‪.‬‬ ‫هەندێ كات لەالیەن میدیاكانى ڕۆژئــاواوە‬ ‫كــوردســتــانــى عــێــراق وەك ــو «دوورگــەیــەكــى‬ ‫سەقامگیر» وێنا دەكرێت‪ .‬بــەاڵم ئایا ئەمە‬ ‫ڕاستە؟ قەیرانى ئابووریى جیهانیى‪ ،‬نرخى‬ ‫نەوتى لە بازاڕەكاندا هێناوەتە خوارەوە –كە‬ ‫نەوت سەرچاوەى سەرەكیى داهاتى هەرێمى‬ ‫كوردستانە‪ .‬ئەمە بوو بە هێرشێكى گەورە دژ‬ ‫بە چینى كرێكار‪ ،‬بەتایبەتیش كرێكارانى كەرتى‬ ‫گشتیى‪.‬‬ ‫قەیرانى سەرمایەداریى لە خاڵى سەرەتادا‬ ‫بریتییە لە قەیرانى زیادەبەرهەمهێنان‪ .‬لە‬ ‫گۆشەنیگاى ئــابــووریــى ســەرمــایــەداریــیــەوە‪،‬‬ ‫ئستیل و ئاسن و خەڵووز و نەوتى زیاد لە‬ ‫پێویست هەیە‪ .‬سیستەمەكە ناتوانێت بڕى لە‬ ‫ڕادەبــەدەرى ئەو كااڵیانە هەڵلوشێت و قووت‬ ‫بــدات كە بەرهەمى دێنێت‪ .‬ڕاستتر بڵێین‪،‬‬ ‫ناتوانرێت بەو نرخە بفرۆشرێنەوە كە تینوێتيى‬ ‫سەرمایەدارەكان بۆ قازانجكردن تێر بكات و‬ ‫پەسەندیان بێت‪.‬‬ ‫سەرئەنجام‪ ،‬لە شەنگەهایەوە بۆ میشیگن‪،‬‬ ‫كارگە داخـــراوە و كرێكاران بێكار كــراون‪.‬‬ ‫بەرهەمهێنان یان دەوەستێت یان دادەبەزێت‪.‬‬ ‫ئەمە لە دابەزینى نرخى نەوت و كااڵكانى دیكەدا‬ ‫ڕەنگی داوەتــەوە‪ .‬دابەزینى داهاتیش ماناى‬ ‫ئەوەیە كە حكوومەتى هەرێمى كوردستانیش‬ ‫ناتوانێت كرێ و مووچە بدات‪.‬‬ ‫ئیمپریالیزم‬ ‫بۆ ئــەوەى كــوردەكــان مافەكانى خۆیان‬ ‫بەدەست بهێنن‪ ،‬پێویستە دژ بە ئیمپریالیزم‬ ‫بجەنگن‪ .‬بەاڵم پارتى دیموكراتى كوردستان‬ ‫[‪ ]KDP‬كــە لــە كــوردســتــانــى عــێــراقــدا‬ ‫فەرمانڕەوایى دەكات‪ ،‬الیەنگرى سەرمایەدارییە‪،‬‬ ‫كارى بازرگانیى دەكات و ویالیەتە یەكگرتووەكان‬ ‫و ئیسرائیل و یەكێتيی ئەوروپا و توركیا وەك‬ ‫هاوبەشى ستراتیژیى خۆى تەماشا دەكــات‪.‬‬ ‫هیواخوازە دەوڵەتێكى نەتەوەیى كوردیى لەسەر‬ ‫بنەماكانى ئابووریى بازاڕى ئازادى سەرمایەداریى‬ ‫دابمەزرێنێت‪.‬‬ ‫فەرمانڕەواكانى كوردستانى عێراق خۆیان‬ ‫بە الیەنگرى ئەمریكا دەبینن و ئیلتیزام و‬ ‫پابەندبوونى خۆیان بۆ بەها سەرمایەدارییەكان‬ ‫دووپات دەكەنەوە‪ .‬بەو هیوایەن كە واشنتۆن بێت‬ ‫بە هانایانەوە‪ .‬بەاڵم ئەم ئومێدە لە ئەزموونێكى‬ ‫تاڵتردا دەپووكێتەوە‪ .‬ئیمپریالیزمى ئەمریكیى‬ ‫كۆنەپەرستترین هێزە لەسەر ئەم هەسارەیەدا‪.‬‬ ‫ئەم ئیمپریالیزمە كوردەكانى لەپێناو مەبەست و‬ ‫ئامانجەكانى خۆیدا بەكارهێناوە‪ ،‬لە هەمان كاتدا‬ ‫ئەو لە یارییە پیس و قێزەونەكەى سیاسەتى‬ ‫زلهێزەكاندا كوردەكان زۆر به‌ بچووكى دەبینێت‪.‬‬ ‫لینین ڕوونیكردووەتەوە كە ئیمپریالیزم بە‬ ‫واتا مۆدێرنەكەى قۆناغێكى مێژووییە‪ :‬كە ئه‌ويش‬ ‫بریتییە لە بااڵترین قۆناغى سەرمایەداریى‪ .‬ئەمە‬

‫دەربڕینى ئەو ڕاستییەیە كە گەشەكردنى هێزە‬ ‫بەرهەمهێنەكان بۆ ئەو خاڵە گەشەیان كردووە‬ ‫كە داخرانە بەرتەسكەكانى سنورى نەتەوەیى‬ ‫و نیشتیمانیى ناچار بكات بەڕووى بازرگانیى‬ ‫و ئابووریى جیهانییدا بكرێنەوە‪ .‬ئەم فاكت‬ ‫و ڕاستییانە پەیوەندییەكى ڕاستەوخۆى بە‬ ‫چارەنووسى كورد و كوردەكانەوە هەیە‪.‬‬ ‫لە ڕۆژگارى لینیندا‪ ،‬ئیمپریالیزم هەژموون و‬ ‫بااڵده‌ستیى خۆى لەڕێگەى حوكمى سەربازیى‬ ‫بیرۆكراتییەوە پیادە دەكرد‪ .‬بەاڵم لە ئێستادا‪،‬‬ ‫بــە كــەرەســتــەى جــیــاوازەوە فــەرمــانــڕەوایــى‬ ‫جیهان دەكات‪ :‬بازرگانیى نایەكسان و قەرزى‬ ‫نێودەوڵەتیى كە خوێنى ژیــان لە جەستەى‬ ‫كوردستاندا هەڵدەمژێت‪ ،‬هەروەكو ئەوەى كە‬ ‫لە بەشەكانى دیكەى ڕۆژهەاڵتى ناوەڕاست و‬ ‫ئەفریقا و ئاسیا و ئەمریكاى التیندا دەیكات‪.‬‬ ‫قەیرانى قەرز ڕەنگدانەوەى ئەو ڕاستییەیە كە‬ ‫ئەم واڵتانە هەرگیز ناتوانن ئەو بڕە زۆرەى پارە‬ ‫كه‌ قەرزيان كردووه‌ بيدەنەوە‪.‬‬ ‫لــــە پــشــتــى دەمــــامــــك و پــــــەردەى‬ ‫«دیــمــوكــراســی»یــەوە‪ ،‬بەرژەوەندییەكانى‬ ‫بازرگانیى زەبەالح وەستاوە‪ .‬لەپشتى ڕوومەتە‬ ‫بە خەندەكەى ئــۆبــامــاوە‪ ،‬كۆمپانیا گــەورە‬ ‫نەوتییەكان وەستاوە كە ئامانجیان بەتااڵنبردنى‬ ‫سامانى نەوتیى عێراق و كوردستانە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا‪ ،‬هانى بارزانى دەدەن بڕوا بەوە بكات‬ ‫كە ئەوان هاوكاریى كوردەكان دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمە تەنها بۆ ئەوەیە كە بتوانن دوا دینار لە‬ ‫باخەڵى كوردەكان بهێننە دەرەوە‪.‬‬ ‫«ئابووریى بازاڕی ئازاد»؟‬ ‫خــەڵــكــى كــوردســتــان هـــانـــدراون بــڕوا‬ ‫بـــەوە بــكــەن كــە دەتــوانــرێــت كێشەكانیان‬ ‫لــەڕێــگــەى بەتایبەتیكردن (خصخصة)ى‬ ‫كەرتە گشتييه‌كان و كەمكردنەوەى ڕۆڵى‬ ‫حكوومەتەوە‪ ،‬چارەسەر بكرێن‪ .‬ئەمە درۆیە‪ .‬لە‬ ‫هەموو واڵتاندا‪ ،‬حكوومەتەكان خزمەتگوزارییە‬ ‫گشتییەكان دەبڕن و ستانداردەكانى ژیانكردن‬ ‫دادەبەزێنن‪ .‬ئەوان لەبەر هۆكارى ئایدۆلۆژى‬ ‫ئه‌مه‌ ناكەن یان لە دەرەوەى شەڕخوازیى و‬ ‫به‌دكارييانه‌وه‌‌یە (هەرچەندە زۆرێكیان زۆر‬ ‫كەسى خراپ و چەپەڵن)‪ ،‬بەڵكو لەبەرئەوەى‬ ‫ئەوان شوێنكەوتەى ئەمرەكانى بازاڕى ئازادن‪.‬‬ ‫چەند سەدەیەكە ئابووریناسە بۆرژووازەكان‬ ‫گفتووگۆى ئەوە دەكەن كە نابێت دەوڵەت هیچ‬ ‫ڕۆڵێك لە ئابوورییدا بگێڕێت‪ :‬دەبێت هەموو‬ ‫ژیانى ئابووریى لە دەستى تایبەتدا بمێنێتەوە‪،‬‬ ‫هەر لێرەوە ئیتر هەموو شتێك باش دەبێت‪.‬‬ ‫بەاڵم قەیرانى ساڵى ‪ 2008‬پەردەى لەسەر ئەو‬ ‫درۆیــە هەڵماڵى كە بە شێوەیەكى بــەردەوام‬ ‫لەالیەن ئەو شــارەزایــانــەوە بــاودەكــرایــەوە و‬ ‫بانگەشەى پێشه‌نگبوون و لەپێشتربوونى‬ ‫«ئابووریى بازاڕى ئازاد»یان دەكرد‪.‬‬ ‫كاتێك بانكە تایبەتەكان تووشى داڕمــان‬ ‫بوونەوە‪ ،‬خاوەن بانكەكان چییان كرد؟ ئایا‬ ‫بەهەمان شێوەى پێشتر داوایان لە حكوومەت‬ ‫كرد لە دەرەوەى ئابووریى بمێنێتەوە؟ نەخێر!‬ ‫بە پەلەپەل و باڵ كراوەییەوە بــەرەو پیرى‬ ‫حكوومەت ڕایانكرد‪ ،‬داوای ــان لە حكوومەت‬ ‫دەكرد بیانپارێزێت‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬حكوومەت‬ ‫لەڕێگەى پێدانى ملیارەها دۆالرەوە لە پارەى‬ ‫گشتیى‪ ،‬ڕزگاریكردن‪ .‬لەو كاتە بەدواوە‪ ،‬بانكە‬ ‫گــەورەكــان پشت بەستووبوون بە كۆمەك و‬ ‫پشتگیرییە ئابوورییەكانى دەوڵــەتــان‪ ،‬وەكو‬ ‫شەلێك لەسەر دارشەقەكانى‪.‬‬ ‫ئەگەر سیستەمى سەرمایەداریت پێ قبووڵ‬ ‫بێت‪ ،‬ئــەوا دەبێت یاسا و لۆژیكەكانیشى‬ ‫قبووڵ بكەیت‪ .‬ئەگەر بلێی ‪ ،A‬ئەوا پێویستە‬ ‫بڵێی ‪ B‬و ‪ C‬یــش‪ .‬چــەنــد ساڵێك پێش‬ ‫ئێستا بانگهێشتكرابووم بۆ وتنەوەى وانەیەك‬ ‫بە مامۆستایانى قوتابخانەیەك لە الهــۆرى‬ ‫پاكستان‪ .‬بەڕێوەبەرى قوتابخانەكە كە خۆى‬ ‫زۆر بە گەورە دەبینى و بڕواى زۆرى بە خۆى‬ ‫هەبوو‪ ،‬وەكو ماركسيستێك لە لەندەن منى‬ ‫ناساند و پاشان ئەمەى بۆ ناساندنەكە زیادكرد‪:‬‬ ‫«بە دڵنیاییەوە‪ ،‬ئێمە هەموو دەزانین ماركسیزم‬ ‫كاتى بەسەرچووە و داهاتووش لەگەڵ ئابووریى‬ ‫بازاڕى ئازاد و بە لیبڕاڵیكردندا دەبێت»‪ .‬منیش‬ ‫بیرم لەوە كردەوە كە چۆن بە باشترین شێوە‬ ‫وەاڵمــى بدەمەوە و بڕیامدا به‌م شێوه‌ى الى‬ ‫خوارەوە وەاڵمى بدەمەوە‪:‬‬ ‫«هاوڕێ بەڕێوەبەره‌كەم دەڵێت پێویستمان‬ ‫بە ئابووریى بازاڕى ئازاد و بە لیبڕاڵیكردنە‪.‬‬ ‫زۆر بــاشــە‪ .‬بــا بزانین ئــەمــە بــۆ پاكستان‬ ‫ماناى چییە؟ ئــەوەى پێویستیتان پێیەتى‬ ‫سەرمایەگوزاریى بیانيى زیاترە‪ .‬چۆن دەتوانرێت‬ ‫ئەمە بەدەستبهێنرێت؟ بە دڵنیاییەوە لەڕێگەى‬ ‫زەمــانــەت و گەرەنتیكردنى ئاستى بــەرزى‬ ‫قازانجەوە بۆ وەبەرهێنەرە بیانییەكان‪ .‬ئەمە‬

‫ماناى دابەزینى باجەكان دەگەیەنێت‪ .‬ئەى چۆن‬ ‫باجەكان كەمدەكەینەوە؟ لەڕێگەى كەمكردنەوەى‬ ‫خه‌رجييه‌ گشتيى و ناپێویستەكانى دەوڵەتەوە‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬وەكو پەروەردە‪ .‬بۆچى پێویستمان بەو‬ ‫ژمارە زۆرەى قوتابخانە و مامۆستایانە؟ بەهۆى‬ ‫ئەمەوە‪ ،‬پێشنیار دەكەم نیوەى مامۆستایان‬ ‫لەم قوتابخانەیەدا لە كارەكانیان دەربكرێن‪ ،‬و‬ ‫نیوەكەى دیكەشى كە دەمێنێتەوە دەبێت بڕینى‬ ‫نیوەى مووچەكانیان قبووڵ بكەن‪ .‬كەواتە‬ ‫ئێستا دەمەوێت ئەوانەى ئەمەیان ال پەسەندە‬ ‫دەستیان بەرز بكەنەوە!»‬ ‫هیچ كەسێك لـــەوان دەســتــى هەڵنەبڕى‬ ‫و بەڕێوەبەرەكەش زیاتر وەكــو گه‌مژەیەك‬ ‫دەردەكـــەوت‪ .‬هەروەها ئەوانەشى ئەمڕۆ لە‬ ‫كوردستان كە داكۆكى لە هەمان ئەم بۆچوونانە‬ ‫دەكەن وەكو ئەو بەڕێوەبەرە گەمژەن‪ .‬لە هەموو‬ ‫جێگایەكى ئەم دونیایەدا‪ ،‬ئەوەى پێیدەگوترێت‬ ‫ئابووریى ئازاد جگە لە كارەسات هیچیتر نییە‬ ‫بۆ خەڵكى ئاسایى‪.‬‬ ‫دوو قۆناغ؟‬ ‫هەندێک خەڵك دەیانەوێت موناقەشەى‬ ‫ئەوە بكەن كە مەحاڵە لە كوردستاندا لەبەر‬ ‫دواكەوتوویى ئابووریی هەرێمەكەيان‪ ،‬بتوانرێت‬ ‫خەبات بۆ سۆسیالیزم بكرێت‪ ،‬پێیانوایە ئەگەر‬ ‫پشتیوانى لە بــۆرژووازیــى پێشكەوتووخواز‬ ‫و دیموكراتیك بكرێت باشترە‪ ،‬به‌مه‌به‌ستى‬ ‫گەشەكردنى ســەرمــایــەداریــى و پــاشــان‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكیتردا و لە داهاتوویەكى دوورتردا دەتوانین‬ ‫قسە لەسەر سۆسیالیزم بكەین‪ .‬ســەرەڕاى‬ ‫شیاوێتیى‪ ،‬ئەم ئارگومێنتە هەر لە سەرەتاوە تا‬ ‫كۆتایى هەڵەیە‪ .‬نە ئارگومێنتێكى تازەیە و نە‬ ‫ڕەسەن و نه‌ جێگەى مشتوومڕە‪.‬‬ ‫تیۆرى دوو قۆناغ لەپێش جەنگى جیهانیى‬ ‫یەكەمەوە لەالیەن مەنشەفیكە ڕووسییەكانەوە‬ ‫دەوڵەمەند كرا‪ ،‬وەكو تێڕوانينيان بۆ شۆڕش‪،‬‬ ‫پاشان لەالیەن ستالینیستەكانەوە په‌يڕه‌وكرا‪.‬‬ ‫بە شێوەیەكى بنەڕەتى ئــەم تیۆرە دەڵێت‬ ‫لــەبــەرئــەوەى ئەركەكانى شــۆڕش بریتین لە‬ ‫ئەركەكانى شۆڕشى دیموكراتی بــۆرژووازیــى‬ ‫نەتەوەیى‪ ،‬كەواتە پێویستە سەركردایەتى‬ ‫شـــۆڕش لــەالیــەن بــــــۆرژووازە دیــمــوكــراتــە‬ ‫نەتەوەییەكانەوە بێت‪ .‬لینین‪ ،‬بە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫ئەوەى خستەڕوو كە بۆرژووازیى ڕووسیى دوورتر‬ ‫لەوەى كه‌ هاوپەیمانى كرێكاران بێت‪ ،‬بەبێ پێچ‬ ‫و پەنا خۆیان دەدەنە پاڵ دژە‪-‬شۆڕش‪.‬‬ ‫لینین لە ساڵى ‪1905‬دا نووسى‪« :‬بۆرژووازیى‬ ‫لەناو جەماوەردا بەبێ خۆالدان ڕوویان بەرەو‬ ‫دژە‪-‬شـــۆڕش وەردەگــێــڕن‪ ،‬هەروەها هێندەى‬ ‫بەرژەوەندییە بەرتەسك وخۆپەرستەكانیان‬ ‫هاتەدى‪ ،‬خیرا دژ بە خەڵكیش دەوەستنەوە‪،‬‬ ‫هەر هێندەى لە دیموكراسیى ڕێك و پشت پێ‬ ‫بەستوو پاشەكشە دەكات (لە ئێستادا دەستى‬ ‫بە پاشەكشە كـــردووە!)‪( .‬لینین‪ ،‬بەرهەمە‬ ‫كۆكراوەكان‪ ،‬ژمارە‪ ،9.‬ل ‪.)98‬‬ ‫تــیــۆرى مەنشەفیك‪-‬ستالینیستى «دوو‬ ‫قۆناغ» لە هەر جێگەیەكى جیهانى كۆڵۆنیاڵدا‬ ‫پەیڕەوى لێكرابێت‪ ،‬بووەتە هۆى سەرهەڵدانى‬ ‫كــارەســات بە دواى كــارەســات‪ .‬بە تایبەتى‬ ‫لــە ڕۆژهـــەاڵتـــى نــاوەڕاســتــدا دەرئــەنــجــامــى‬ ‫كارەساتبارترى بەدواى خۆیدا هێناوە‪ .‬حیزبە‬ ‫كۆمۆنیستەكان لە سااڵنى ‪ 1950‬و ‪1960‬ەكان لە‬ ‫سودان و عێراقدا ئەو هێزە جەماوەرییانە بوون‬ ‫كە دەیانتوانى خۆپیشاندانى ملیۆنى لە بەغداد و‬ ‫دوو ملیۆنى لە خەرتووم بەرپا بكەن‪.‬‬ ‫لەجیاتى ئەوەى شوێنكەوتەى سیاسەتێكى‬ ‫سەربەخۆیى چینایەتى و ئاراستەكردنى‬ ‫كرێكاران و جووتیاران بن بۆ گرتنە دەستى‬ ‫دەســـەاڵت‪ .‬كەچى بـــەدواى هاوپەیمانێتيدا‬ ‫دەگ ــەڕان لەگەڵ بــۆرژووازیــى پێشكەوتوو و‬ ‫هەروەها بەشى پێشكەوتووى سوپا‪ .‬ئەوەبوو‬ ‫هێزە پێشكەوتووخوازەكانى ناو سوپا لەسەر‬ ‫شان و پشتى حیزبە كۆمۆنیستەكان توانییان‬ ‫دەسەاڵت بگرنە دەست‪ ،‬پاشان دەستیانكرد بە‬ ‫لەناوبردن و كوشتن و زیندانیكردنى ئەندامان و‬ ‫سەركردەكانیان‪.‬‬ ‫لە ڕۆژى ئایارى ‪1959‬دا‪ ،‬یەك ملیۆن كەس‬ ‫لە بەغداد لەژێر الفیتە و دروشمەكانى ‪ICP‬دا‬ ‫دەستیان بە خۆپیشاندان كرد‪ .‬ئالێن دووڵزى‬ ‫بەڕێوەبەرى ‪CIA‬ئــەو دۆخــەى بەغدادى بە‬ ‫«مەترسیدارترین دۆخى جیهانى ئەو كات»‬ ‫لەقەڵەمدا‪ .‬حیزبە كۆمۆنیستەكان دەیانتوانى‬ ‫بە ئاسانى ڕژێم بڕوخێنن‪ ،‬بەاڵم هاوكارییەكانى‬ ‫خۆیان خستە پشتى بۆرژووازیى پێشكەوتووخواز‬ ‫و حكومەته‌كه‌ى عەبدولكەریم قاسم‪.‬‬ ‫وەك دەرئەنجامێكى سیاسەتەكانى تەوافوقى‬ ‫چینایەتیی‪ ،‬حیزبى كۆمۆنیست الوازبوو و بناغە‬ ‫جەماوەرییەكەشى ون بوو‪ .‬ئایا عەبدولكەریم‬ ‫قاسم پاش سەركەوتنەكەى چۆن سوپاسى‬

‫حیزبى كۆمۆنیستى كرد؟ بە دەستگیریكردن‬ ‫و كوشتن و قــەدەغــەكــردنــى چاپەمەنیی‬ ‫كۆمۆنیستەكان سوپاسى كــردن‪ .‬تەنانەت‬ ‫دواى ئەمەش‪ ،‬سەركردەكانى ‪( ICP‬حیزبى‬ ‫كۆمۆنیستى عێراقى) هێشتا هەر پشتگیریى‬ ‫ڕژێمیان دەكرد‪ .‬وێرانبوونى حیزبى كۆمۆنیستى‬ ‫عێراقى بەهێز‪ ،‬بە شێوەیەكى ڕاستەوخۆ بووە‬ ‫هۆى سەركەوتنى هێزە كۆنەپارێزەكان‪ .‬كە‬ ‫دواجار بە هاتنى ڕژێمە دیكتاتۆرییە دڕندانەكەى‬ ‫سەدام حسێن و ئەوانیتر‪ ،‬كۆتایى هات‪.‬‬ ‫چینى كرێكار باجێگى گــەورەى سیاسەتە‬ ‫تەوافوقییە چینایەتییەكەى سەركردەكانیدا‪.‬‬ ‫كوردەكانيش خراپترین باجى ئەوەیاندا‪ .‬ئەوە‬ ‫زەروورە كە هەموو دەرئەنجامەكان لەمەوە‬ ‫وەرگــریــن‪ .‬ئــەوەشــى كە لە ڕابـــردوو دەرس‬ ‫وەرناگرێت‪ ،‬مەحكومە بە دووبــارە كردنەوەى‬ ‫هەمان ڕابردوو‪.‬‬ ‫كامانەن ئەوانەى هاوڕێى كوردن؟‬ ‫كوردستانى تەوقكراو بەو واڵتانەى كە هاوسۆز‬ ‫نین بە خەون و هیواكانى كوردەكان (توركیا و‬ ‫ئێران)‪ ،‬هەروەها ئەو دەوڵەتانەى كە لە كەنارى‬ ‫داڕووخــانــى ناوخۆییدان (سوریا و عێراق)‪.‬‬ ‫دەوڵەتى كوردیى كە لە چەكەرەكردندایە‪ ،‬لە‬ ‫هەموو الیەكەوە ڕووبەڕووى مەترسى دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم دەوڵەتە پێویستى بە هاوڕێ و هاوپەیمانە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەو هاورێ و هاوپەیمانانە كێن؟‬ ‫ئیمپریالیزم‪ ،‬تاكو ئەو كاتەى پێویستى‬ ‫پێیانە‪ ،‬نەتەوە بچووكه‌كان بەكاردەهێنێت و‬ ‫هەر كە كارى پێیان نەما‪ ،‬ئیتر وەكو ڕاخەرێكى‬ ‫پیس فڕێیان دەدات‪ .‬لە واقیعدا واشنتۆن بە‬ ‫دڵخۆشییەوە لە هاوپەیمانە كوردەكانى ناڕوانێت‪.‬‬ ‫ئەمریكییەكان دەزانــن كە بوونى دەوڵەتێكى‬ ‫كوردیى سەربەخۆ ديفاكتۆيه‌كه‌ كە هاوپەیمانى‬ ‫ناتۆیان (توركیا) توڕە دەكات‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ئەمریكییەكان نایانەوێت دەوڵەتێكى كوردیى‬ ‫سەربەخۆ ببینن كە پالنەكانیان لە ناوچەكەدا‬ ‫تێكبدات‪.‬‬ ‫هەڵوێستى ئیمپریالیستەكان بۆنى دووڕوویى‬ ‫لێدێت‪ .‬ئەوان خۆیان بەرپرسن لە پڕچەككردن‬ ‫و هاندان و تەرخانكردنى پاڵپشتیى دارایى بۆ‬ ‫عەسابە جیهادییە كۆنەپارێزەكان‪ ،‬لە هەوڵیاندا‬ ‫بۆ ڕووخاندنى ڕژێمەكەى ئەسەد‪ .‬شەڕڤانانى‬ ‫یەپەگە و پەكەكە له‌ شەڕى داعشدا خۆیان‬ ‫بە دیسپلینى و ئازایەتییەوە پیشاندا‪ .‬بەاڵم‬ ‫كێشەیەك هەیە‪ .‬ئــەوان چەپن و پەیوەندیى‬ ‫و لینكى بەهێزیان لەگەڵ پەكەكەدا هه‌يه‌ لە‬ ‫توركیا‪ ،‬ئەو هێزەى كە ئەنقەرە (واشنتۆن و‬ ‫یەكێتیى ئەوروپاش) بە رێكخراوێكى تیرۆریستى‬ ‫لەقەڵەمى دەدات‪ .‬واشنتۆن بە شێوەیەكى‬ ‫دووڕوویی كوردەكان لە سوریا بۆ شەڕى داعش‬ ‫بەكار دەهێنێت‪ .‬ئەمە جێگاى دڵخۆشیى نییە‬ ‫بۆ ئەردۆگان و سعودییە و قەتەرییەكانیش‪،‬‬ ‫كە بــەردەوام و بۆ ماوەیەكى درێژە خەریكى‬ ‫هاوكاریى و پڕچەككردن و پاڵپشتى دارایین‬ ‫بۆ جیهادییەكانى سوریا‪ ،‬هەروەها ئەردۆگان‬ ‫بە شەڕێكى خوێناوییەوە لەناو توركیا دژ بە‬ ‫كــوردەكــان تێوەگالوە‪ .‬باڵى چەپى كــورد و‬ ‫بزووتنەوە دیموكراتەكان بوونە بە گەورەترین‬ ‫بــەربــەســت لــە ڕێــگــەكــەیــانــدا‪ .‬كــۆكــردنــەوەى‬ ‫ئەوانەى مەیلى دژە‪-‬كوردیان هەیە هەوڵێكە بۆ‬ ‫دابەشكردن و پەرتەوازەكردنى كرێكارانى كورد‬ ‫و تورك بۆ ئەوەى بتوانێت ئەو ئۆپۆزسیۆنە‬ ‫ڕوو لە گەشەیەى كە دژ بە حوكمى ئەوە‪ ،‬الواز‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ئەردۆگان ئامانجى وێرانكردنى بزووتنەوەى‬ ‫كــوردیــیــە‪ ،‬كــە بەهێزترین هێزى گونجاوە‬ ‫دەتوانێت شەڕى بەكرێگیراوە جیهادییەكانى‬ ‫بكات لە سوریا‪ .‬زۆرى پێخۆشبوو كە بینى‬ ‫(یەكینەكانى پاراستنى گەل) ‪ YPG‬لەالیەن‬ ‫داعشەوە وێرانكران‪ ،‬هەروەها ئەگەر خەڵكى‬ ‫كۆبانیش لەو پرۆسەیەدا كۆمەڵكوژ بكرێن‪ ،‬ئەوا‬ ‫تەنها زۆر خراپە‪ .‬ئەمە دەرسێكى گەورەیە بۆ‬ ‫هەموو كوردێك كە ئەوە ڕەتدەكەنەوە توركیا‬ ‫ببێتە ئاغا و سەرگەورەیان‪.‬‬ ‫توركیا لەگەڵ سعودییە و ئیسرائیلدا‪ ،‬دەبێتە‬ ‫یەكێك لە سەرەكیترین هێزە دژ‪-‬شۆڕشەكان‬ ‫لە ڕۆژهــەاڵتــى نــاوەڕاســتــدا‪ .‬لە كاتێكدا‪ ،‬كە‬ ‫توركیا بە شێوەیەكى ڕەسمیى هاوپەیمانى‬ ‫ویالیەتە یەكگرتووەكانى ئەمریكایە‪ ،‬كەچى‬ ‫ئــەردۆگــان ته‌نها مــل بــۆ ئەجێنداى خۆى‬ ‫دەدات‪ .‬چاوچنۆكييه‌كانى له‌ ناوچەكه‌دا وەكو‬ ‫ڕۆژى ڕوونــاك دیــارن‪ .‬ئەو خوازیارى دووبارە‬ ‫بنیاتنانەوەى شتێكى هاوشێوەى ئیمپراتۆریەتى‬ ‫عوسمانییە‪ ،‬هێنانەوەى بەشەكانى ئاسیاى‬ ‫نــاوەڕاســت و ڕۆژهــەاڵتــى نــاوەڕاســت بۆ ژێر‬ ‫كۆنتڕۆڵى توركیا‪.‬‬ ‫پێویستە كوردەكان دەرئەنجامە زەروورییەكان‬ ‫دیارى بكەن‪ .‬كورد بۆ كه‌يسى نەتەوەیى‪ ،‬هیچ‬

‫ئومێد و هیوایەكى لە وەرگرتنى یارمەتى ئەو‬ ‫ئیمپریالیستانەدا نییە كە هەمیشە كوردیان بۆ‬ ‫بەرژەوەندیی و ئامانجە دووڕووييه‌كانى خۆیان‬ ‫بەكارهێناوە‪ ،‬پاشان فڕێدانیان وەكو ڕاخەرێكى‬ ‫پیس و بێ كه‌ڵك‪ .‬نابێت هیچ جۆرە متمانەیەك‬ ‫لەگەڵ ئەو الیەنانەدا دروست بكرێت‪.‬‬ ‫دەبێت كەمتر لەوەش متمانە بەوە بكرێت‬ ‫كە پێیدەوترێت دانوستان لەگەڵ ئەو بازنە‬ ‫حوكمڕانە توركە تاوانبارەدا كە پیشەى كوشتن‬ ‫و ئەشكەنجەدان و سەركوتكردنى چینى كرێكار‬ ‫و كوردەكانە‪ .‬دەبێت ئەوە تەنها كوردەكان‬ ‫خۆیان بن كە متمانەیان پێبكرێت لە شەڕدا‪،‬‬ ‫لەپێناو بردنەوەى خواستە دادپەروەرانەكانیاندا‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ڕاستەقینەترین هــاوڕێ كە‬ ‫لەم شەڕەدا هەیانبێت بریتییە لە جەماوەرى‬ ‫چەوساوەى كرێكارانى تورك و چینى جیهانیى‬ ‫كرێكار‪.‬‬ ‫پوتێنشیاڵى شۆڕشگێڕیى جەماوەرى تورك‬ ‫لەڕێگەى ڕێپێوانه‌ گشتییەكەیانەوە لە ئایارى‬ ‫‪2013‬دا دژ بە ئەردۆگان خۆیان نیشاندا كاتێك‬ ‫كــۆى كۆمەڵگاى توركیى بــە خۆپیشاندان‬ ‫و مــانــگــرتــن تــوركــیــایــان هـــەژانـــد‪ .‬ئــەگــەر‬ ‫سەركردایەتییەكى شۆڕشگێڕیى ڕاستەقینە‬ ‫هەبووایە‪ ،‬دەتــوانــرا ئــەردۆگــان بڕوخێنێت و‬ ‫لەوێشەوە گۆڕانى بەسەر سەرتاپاى ناوچەكەدا‬ ‫بهێنایە‪ .‬بەاڵم لە نەبوونى سەركردایەتییەكى‬ ‫لەم شێوەیەدا‪ ،‬ستەمكار توانى دووبارە كۆنتڕۆڵ‬ ‫بگەڕێنێتەوە دەستى خۆى‪.‬‬ ‫بــە شێوەیەكى ده‌قــيــق ئ ــەوە نوشوست‬ ‫و سەرنەكەوتنى ئــەو بزووتنەوەیە بــوو كە‬ ‫ڕاستەوخۆ بووە هۆى ئەو بڕیارەى ئەردۆگان‬ ‫ده‌رباره‌ى ڕاگەیاندنى جەنگ دژ بە كوردەكان‪.‬‬ ‫بەاڵم زوو یان درەنگ‪ ،‬چینى كرێكارى توركیى‬ ‫دووبــارە سەر دەردەهێنێتەوە‪ .‬چارەنووسى‬ ‫كوردەكانى توركیا بەبێ دابڕان پەیوەندیى بە‬ ‫ڕوانگەى شۆڕشى توركییەوە هەیە‪.‬‬ ‫ئایا ئەمە سەربەخۆیى ڕاستەقینەیە؟‬ ‫بــاكــورى عــێــراق ئاستێكى بــــەرزى لە‬ ‫سەرمایەگوزاریى بیانى بەخۆوە بینیوە‪ .‬ئەم‬ ‫جێگەیە وەكــو تاقیكردنەوەیەكى نــوێ بۆ‬ ‫دیموكراسیى و مۆدێڵى دواى ســەدام حسێن‬ ‫لەقەڵەمدرا‪ ،‬هەروەها وەكــو «مەشخەڵێكى‬ ‫دیموكرات لە ڕۆژهەاڵتى ناوەڕاست»دا دانرا‪.‬‬ ‫ســـەرۆك بــارزانــى خــەون بـــەوەوە دەبینێت‬ ‫قه‌ڵه‌مڕه‌وييه‌كه‌ى بگۆڕێت بۆ «دوبەیەكى‬ ‫نوێ»‪ .‬بەاڵم ئەمە تەنها وڕێنه‌ و خۆشخەیاڵييه‌‪.‬‬ ‫حكومەتەكەى گەندەڵستانێكى ئابڕووبه‌ره‌‪ .‬لە‬ ‫پشتى مۆڵ و سۆپەرماركێتە زیرەكەكانەوە‬ ‫چینێكى كرێكار وەستاوە‪ ،‬كە كێشەى نەبوونى‬ ‫ئــاوى خــاوێــن و كــارەبــا و تەنانەت ڕێگاى‬ ‫قیرتاونەكراوى هەیە‪.‬‬ ‫سوودەكانى ئابووریى بازاڕى ئازاد تەنها بۆ‬ ‫ڕێژە و كەمینەیەكى زۆر بچووكى دانیشتووانى‬ ‫كۆمەڵگایە‪ .‬لە شوێنێك ئەوەم خوێندەوە كە لە‬ ‫ساڵى ‪2003‬وە تا ئێستا‪ ،‬ژمارەى ملیۆنێرەكانى‬ ‫تەنها شارێكى وەكو سلێمانى لە ‪12‬وە بۆ ‪2000‬‬ ‫كه‌س بەرزبووەتەوە‪ .‬دڵنیا نیم لەوەى كە ئایا‬ ‫ئەم ژمارەیە ڕاستە‪ ،‬بەاڵم ئــەوەى ڕوونــە كە‬ ‫كەلێن و بۆشایى نێوان دەوڵەمەند و هەژار لە‬

‫كوردستاندا بۆ دوو كامپى دوور لەیەكتر گەشەى‬ ‫كردووە و فراوان بووە‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا هــەزاران كرێكارى حكوومەت‬ ‫پــارەیــان پــێــنــەدراوە و پــێــنــادرێــت‪ ،‬كه‌چى‬ ‫دەوڵەمەند و دەســەاڵتــداران لە ڕیگەى دزین‬ ‫و تــااڵنــكــردنــى داهــاتــى نــەوتــى دەوڵــــەت و‬ ‫كوردستانەوە‪ ،‬ملیۆنان دۆالریان كەڵەكەكردووە‪،‬‬ ‫لە هەمانكاتدا ئەم دۆخــە خراپتر و خراپتر‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەم هەلومەرجانە خه‌ڵك ناچار دەكات‬ ‫لە قۆناغێكى تایبەتدا خەباتى چینایەتییان بەرز‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫ئێمە وەكــو ماركسیستەكان پشتگیریى‬ ‫تــــەواوى خــۆمــان بــۆ خــەبــاتــى هـــــەژاران و‬ ‫گەنجانى ستەملێكراو و كرێكارانى كوردستان‬ ‫ده‌رده‌بڕين‪ ،‬لەپێناو به‌ديهێنانى مافەكانیاندا‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەى پەیوەستە بە چینى كرێكارەوە‬ ‫ئەوەیە كە ئەم خەباتە ئەو كاتە كۆتایى دێت‬ ‫كە كرێكاران توانیبێتیان كۆتایى بە ستەم و‬ ‫چەوساندنەوەى چینایەتیى و نایەكسانیى بێنن‬ ‫و سەرئەنجام بنیاتنانى كوردستانێك كە بە‬ ‫هەموو واتایەكى وشەكە واڵتێكى ئازاد بێت‪.‬‬ ‫تەنها ڕێگاى ڕزگارییان بریتییە لە یەكگرتنى‬ ‫كرێكارانى ستەمدیدە و گەنجان لە سەرانسەرى‬ ‫هەرێمەكەدا بۆ جەنگ و دژ وەستانەوە بەرامبەر‬ ‫بە سیستەمى سەرمایەداریى كە ده‌ستگير و‬ ‫كۆت و بەندى كردوون‪.‬‬ ‫ئایدیاكانى ماركس لە سەرتاپاى جیهاندا‬ ‫تادێت ناوبانگ و سەرنجى زیاتر ڕادەكێشن‪.‬‬ ‫رۆژهەاڵتى ناوەڕاستیش لەمە بەدەر نییە‪ .‬هەورە‬ ‫تاریكەكانى بەربەریزم لەم ناوچەیەى جیهاندا‬ ‫بەتەنها بریتییە لە گوزارشتكردنى بێ توانایى‬ ‫و الوازیى سەرمایەداریى كە ناتوانێت دەستى‬ ‫بە هەموو جەماوەرانى ئەو ناوچەیە بگات‪.‬‬ ‫باڵوبوونەوەى ئایدیاكانى كارڵ ماركس و مەیلى‬ ‫زیاتر بۆ تیۆرى ماركسیستى لە كوردستاندا‬ ‫ئاماژەیە بەوەى كە ژمارەیەكى زیاتر لە خەڵك‬ ‫بە دواى ئایدیا شۆڕشگێرییەكانەوە وێڵن‪،‬‬ ‫كە بەتەنها ئەو ئایدیايانەن دەتوانن ڕێگاى‬ ‫داهاتوومان ڕۆشن بكەنەوە‪.‬‬ ‫بــڕوام وایــە ئەمە پەیوەندییەكى تایبەتى‬ ‫بەو هاوڕێیانەمەوە هەیە كە لەپێناو دۆزى‬ ‫كوردیى و چینى كرێكارییدا دەجەنگن‪ .‬هیوادارم‬ ‫باڵوبوونەوەى «جیهان لە لێوارى دۆزەخدا»‬ ‫كۆمەك بە خەباتى ئێوە بكات لە كوردستان‪.‬‬ ‫توێژینەوەیەكى ماركسیزم دەتوانێت ڕووناكيى‬ ‫بخاتە ســەر بەشێكى زۆر لــەو پرسیارانەى‬ ‫پەیوەستن بە قەیرانى ڕۆژهەاڵتى ناوەڕاستەوە‬ ‫لە ئاستێكى جیهانییدا‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا‪ ،‬تاكە هیوایەك بۆ كوردەكان‬ ‫بریتییە لە سەركەوتنى شۆڕشى پرۆلیتاریا‬ ‫كە دەتوانێت ئــەو بەربەستە بێ ڕەحمانە‬ ‫تێكبشكێنێت كە خەڵكى دابەشكردووه‌ و دەرگا‬ ‫بەسەر الپەڕەیەكی نوێ و پرشنگدارى مێژوو لە‬ ‫جیهاندا ده‌كاتەوە‪ ،‬كە تێیدا النى كەم خەڵكانى‬ ‫رۆژهەاڵتى ناوەڕاست دەتوانن دەست بەسەر ئەو‬ ‫خاكانەدا بگرنەوە كە مافى ڕەواى خۆیانە‪.‬‬ ‫‪ 2016-5-10‬لەندەن‬ ‫وه‌رگێڕانى ئه‌م پێشه‌كييه‌ بۆ كورديى‪ /‬كارزان‬ ‫عه‌زيز‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )2٩٨‬دوشەممە ‪201٦/٦/٦‬‬

‫چەمكی «برایەتیی ئیسالمی»‌و‬ ‫نەخشی لەسەر شوناسی نەتەوەیی كورد لەتوركیا‬ ‫بەرزانی مەال تەها‬ ‫ «مــەدرەســەكــان‪ ،‬ئــەو جێگەیانەی‬‫خەڵكی ئایین‌و عیرفانی خۆیانی لێ فێر‬ ‫دەبــن داخـــراون‪ ...‬وەزارەتــی كاروباری‬ ‫ئایینی هەڵوەشێنراوەتەوە‪ ...‬رۆژنامەكان‬ ‫راشكاوانە جنێو بە ئایینی ئێمە دەدەن‪،‬‬ ‫پێغەمبەری خۆشەویستی ئێمە ناوی‬ ‫زڕاوە‪ ...‬لــەم ب ــارودۆخ ــەدا پێویستە‬ ‫مسوڵمانان بەرگریی لەخۆیان بكەن‪.‬‬ ‫ئەگەر من توانای جەستەییەم هەبێ‪ ،‬ئەوە‬ ‫چەك هەڵدەگرم‪ ،‬شمشێر هەڵدەگرم‌و‬ ‫دەكەومە شەڕ بۆ ئایینەكەم»‪.‬‬ ‫ «چــەنــدیــن ســاڵــە ئــێــمــە لــەنــاو‬‫رۆژنامەكان‌و بەڵگە فەرمییەكان سەبارەت‬ ‫بە سەركوت‪ ،‬بێڕێزیی‪ ،‬نەفرەت‌و‪ ،‬ئەو‬ ‫دوژمنایەتییەی كۆماری توركیا لەبەرامبەر‬ ‫كەسایەتییەكان‌و بنەماڵە كــوردەكــان‬ ‫دەخوێنینەوە‪ .‬بەڵگەی زۆر لەسەرچاوەی‬ ‫باوەڕپێكراو لەبەردەستن‪ ،‬كە ئــەوان‬ ‫دەیــانــەوێــت هــەڵــبــژاردەی كــوردەكــان‬ ‫بخەنە ژێر دەسەاڵتی خۆیان‪ :‬هەروەك‬ ‫ئــەوەی لەگەڵ ئەرمەنییەكان كردیان‬ ‫وەك بەڵگەی راســت‪ ،‬ئەم مــژارە ساڵی‬ ‫پار لە پارلەمان قسەی لەسەر كراوەو‬ ‫بڕیاری لەسەر دراوە‪ ...‬ئەوان رێزیان بۆ‬ ‫بەڵێنەكانی خۆیان نییە‪ .‬پێویستە ئێمە‬ ‫وایان لێبكەین تەواوی جیهان لەساختەچی‬ ‫بوونیان‪ ،‬خوێنڕێژیی‌و وەحشیی بوونیان‬ ‫تێبگەیەنین»‪.‬‬ ‫شێخ سەعیدی پیران‬ ‫مــســتــەفــا كــەمــال (ئـــەتـــاتـــورك)‪،‬‬ ‫لەساڵی ‪ 1923‬هەستا بەجێبەجێكردن‌و‬ ‫سەرخستنی پرۆژەی دەوڵەتی هاوچەرخی‬ ‫توركیا لەرێگەی پێكڕا ئاوێتەكردنی گروپە‬ ‫ئیتنییەكان لەپانتایی قەبەی پێكهاتەی‬ ‫گەورەی توركیادا‪ ،‬لەهەنگاوەكانیدا بوونی‬ ‫نەتەوەی كوردی لە باكووری كوردستان‬ ‫وەال ناو‪ ،‬بە «توركی شاخاویی» لەقەڵەمی‬ ‫دان‪ ،‬لەرێگەی زۆربۆهێنان‌و سەركوتەوە‌و‬ ‫بەگرتنەبەری چەندین رێگەی هەمەالیەن‬ ‫هەوڵیدا كورد ناچاربكات بە هەڵكردن‬ ‫لەگەڵ هەلومەرجە نوێكەدا‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫لەسەرەتاوە هەنگاوە توندو هەژێنەرەكانی‬ ‫ئەتاتورك دووچ ــاری بەركەوتن بــۆوەو‬ ‫چەندین راپەڕین‌و خۆڕاپسكان لە ناوچە‬ ‫كوردییەكاندا هەاڵیسان‪ ،‬لەوانە‪ :‬راپەڕینی‬ ‫شێخ سەعیدی پیران ‪ ،1925‬راپەڕینی‬ ‫ئاگری ‪‌1930-1928‬و راپەڕینی دەرسیم‬ ‫‪ .1938-1936‬لەبەرامبەردا دەوڵەتی‬ ‫توركیا بەتوندیی تەواوی راپەڕینەكانی‬ ‫لەبێخ هێنا‪ .‬بۆیەشە رووداوەكانی ساڵی‬ ‫‪‌1923‬و هەوڵە نەپساوەكانی ئەتاتورك‬ ‫بە گەشەی گورج‌و قەڵەمبازی گەورەی‬ ‫مێژوویی دادەنرێت لەمێژووی هاوچەرخی‬ ‫توركیادا‪ ،‬هەر لەو سەروبەندەدا شوناس‌و‬ ‫سێكیۆالریزەكردن بوونە سیما دیارەكانی‬ ‫پێكهێنانی دەوڵەت – نەتەوە‪ ،‬ئەویش بە‬ ‫یەكخستنی گرووپە ئیتنییەكان بەجیاوازیی‬ ‫ئایین‌و مەزەبەوە‌و هاڕینیان لەچوارچێوەی‬ ‫توركیای هاوچەرخدا‪ .‬هاوكاتیش ئایین‬ ‫وەك توخمێكی سەرەكیی بۆ چەسپاندنی‬ ‫كۆمارە تازە پشكوتووەكە بەكارهێنرا‪ ،‬ئەو‬ ‫میراتە قورسەی عوسمانییەكان بەجێیان‬ ‫هێشتبوو ئــەتــاتــورك بــەوردیــی كــاری‬ ‫لەسەر وەبەرهێنانەوەو تازەكردنەوەی‬ ‫دەكــرد بەشێوەیەك بەقازانجی هەوڵە‬ ‫ریفۆرمخوازییە رادیكاڵەكانی بكەوێتەوە‬ ‫بەئامانجی دامــەزرانــدنــی كۆمارێكی‬ ‫ئۆقرەگرتوو‪ .‬سروشت‌و مۆركی سەرەكیی‬ ‫ئیسالمیی كــوردیــی بریتیی بــووە لە‬ ‫بەرگریكردن لە سەرمایەی ئیسالم‌و تەرزە‬ ‫ئایینییەكان‪ ،‬لەپاڵ بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫هەموو ئەو هەواڵنەی‪ ،‬كە كار لە شێواندنی‬ ‫ئەمجۆرە لەئیسالمبون دەكەن‪ .‬بەدرێژایی‬ ‫مێژوو كۆمەڵگەی كوردیی لە كوردستانی‬ ‫توركیا ئیسالمی وەك بنەماو پیرۆزییەكی‬ ‫گـــەورە هـــەڵـــبـــژاردووە‌و كــردوویــەتــیــە‬ ‫پایەیەكی بنچینەیی شوناسە نەتەوەییە‬ ‫بۆماوەییەكەی‪ ،‬واتە ئایین‌و تێكۆشانی‬ ‫نەتەوەیی ئاوێزانی یەكتركردووە‌و رێگەی‬ ‫بــەجــیــابــوونــەوەیــان نــــەداوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەوردیی لەراپەڕینەكەی شێخ سەعیدی‬ ‫پیراندا بەدیی دەكرێت‪ ،‬كە بە توندیی‬ ‫بــەرپــەرچــی ئــەو هــەواڵنــەی دایـــەوە‪،‬‬

‫كە دەیانویست دەستكاری شوناسی‬ ‫ئایینداریی كوردەواریی لەوێ بكەنەوە‌و‪،‬‬ ‫مۆدێلێكی نوێی هاوردەكراو بەزۆرداریی‬ ‫بسەپێنن‪ .‬بۆیەشە بەبڕوای ئازاد حاجی‬ ‫ئاغایی «دیسكۆرسی دەوڵــەتــی نوێی‬ ‫توركیا هــاوكــات كــە هــەوڵــی لەپێناو‬ ‫دەستەمۆكردنی ئایین‌و پەراوێزخستنی‬ ‫ئایین لە پانتایی گشتیی دەدا‪ ،‬هاوكاتیش‬ ‫دامەزراندنی دەوڵەتێكی مۆنۆلۆگیشی‬ ‫هەبووە‪ ،‬لەم نــاوەدا كورد هەم الیەنی‬ ‫ئایینی‌و هەمیش الیەنە ئەتنیكیەكەی‬ ‫دەكەونە ژێر گوشاری لەناوچوون‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیەش دەكرێ پەیڤی ئایینی‌و نەتەوەیی‬ ‫هاوشان لەناو پەیڤی سەرهەڵدانی شێخ‬ ‫سەعید بەروونی ببینرێت‪ .‬تەنانەت پەراوێز‬ ‫خرانی پەیڤی ئایینی لەناو رێكخراوی‬ ‫ئازادیش دەكرێ وەك خۆگونجانی پەیڤی‬ ‫نەتەوەخوازانەی ئەم رێكخراوەیە لەگەڵ‬ ‫دیسكۆرسی عەلمانی دەوڵــەتــی نوێ‬ ‫دوای ماوەیەكی نزیك بە پێنج ساڵ‬ ‫بنرخێندرێ‪ .‬بۆ زانیاری زیاتر بروانە كتێبی‬ ‫(رابــردووە هاودژەكان‪ -‬خوێندنەوەیەكی‬ ‫دیسكۆرسیڤ لەناسیۆنالیزمی كورد‪ ،‬ئازاد‬ ‫حاجی ئاغایی‪ ،‬دەزگای جەمال عیرفان‪،‬‬ ‫سلێمانی‪.2015 ،‬‬ ‫كەمالیزم‪ ،‬وەك پێڕەوێكی نەتەوەیی‬ ‫بــەالی تــوركــەكــانــەوە یەكێكە لەپایە‬ ‫ســەرەكــی ـی‌و رەســەنــەكــانــی دەوڵــەتــی‬ ‫هاوچەرخی توركیا‌و‪ ،‬بــوو بە رێبازو‬ ‫نەخشەڕێژییەكی بەردەوامی قۆناغەكانی‬ ‫پاشتری ئەو مێژووە‪ .‬بە مردنی مستەفا‬ ‫كەمال لەساڵی ‪‌1938‬و‪ ،‬جێگرتنەوەی‬ ‫عیسمەت ئینونو‌و هەڵگیرسانی جەنگی‬ ‫دووەمی جیهانیی‪ ،‬دۆخێكی تری سیاسیی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیی لەتوركیادا هاتەپێش‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەبارەت بە مافخوازییە نەتەوەییەكانی‬ ‫گەلی كورد هیچ شتێكی ئەوتۆ نەهاتنە‬ ‫ئـــاراوە‪ ،‬كە بەقازانجی ناسیۆنالیزمی‬ ‫كوردیی بكەوێتەوە‪ ،‬بەڵكو لەسەر ئاستی‬ ‫دەوڵــەت پتر پێداگریی دەكــرا لەسەر‬ ‫پابەندبوون‌و دەستگرتن بە پرنسیپەكانی‬ ‫سێكیۆالریزمی كەمالیی‌و ئەتاتوركیزم‪.‬‬ ‫لەمێژووی هاوچەرخی توركیادا چوار‬ ‫كۆدەتای سەربازیی لەسااڵنی (‪-1960‬‬ ‫‪ )1997-1980-1971‬روویاندا‪ ،‬قەومانی‬ ‫كۆدەتاكانیش پەیوەندیی راستەوخۆیان‬ ‫هــەبــوو بــە دژواربـــوونـــی هەلومەرجە‬ ‫ناوخۆییەكانی تــوركــیــاو‪ ،‬لەقبوونی‬ ‫پرنسیپەكانی سێكیۆالریزم‌و ئەتاتوركیزم‪،‬‬ ‫بۆیەشە لەمبارەوە ستراتیژ‌و هەنگاوی توند‬ ‫نران بۆ راستكردنەوەی سەنگەالبوون‌و‬ ‫ناهاوسەنگییەكان لە ئاستی سیاسیی‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیی‌و فەرهەنگیی توركیادا‪ ،‬ئەم‬ ‫هەڵوێستانەی دامـــەزراوەی سەربازیی‬ ‫توركیاش لەبەرامبەر هاتنەپێشی هەر‬ ‫بارێكی نەخوازراو لە واڵتدا دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ئەو بیركردنەوە میلیتارییەی‪ ،‬كە سوپای‬ ‫توركیا هەمیشە خــۆی بــە پاسەوانی‬ ‫كەمالیزم دەزانێت‪ .‬لەسااڵنی (‪-1983‬‬ ‫‪ )1989‬تورگوت ئــۆزال‪ ،‬كە دەشێت بە‬ ‫قۆناغی ئۆزالیزم لەقەڵەم بدرێت‪ ،‬چەندین‬ ‫رێوشوێنی نوێ گیرانەبەر بۆ بەرگرتن‬ ‫لــەو مەترسییانەی‪ ،‬كــە لــەو دەمــەدا‬ ‫توركیایان تەنیبوو‪ ،‬لەهەگبەكەیدا مافی‬ ‫زۆر سەرەتایی تێدا بوو بۆ قسەكردن‬ ‫بە زمانێكی تر جیا لەزمانی توركیی‪،‬‬ ‫هاوكاتیش ئۆزال ئایدیاو روانینی سیاسیی‬ ‫تایبەت بەخۆی هەبوو بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كــێــشــەی كـــورد لــەتــوركــیــا لــەرێــگــەی‬ ‫پێشنیاركردنی بیرۆكەی فیدراڵیزم‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەو رێوشێنە گرنگ‌و پێویستانە جێگەی‬ ‫خــۆیــان نــەگــرت‌و‪ ،‬پێشكەوتنی ئەوتۆ‬ ‫بەدی نەهات بۆ دەستەبەركردنی مافە‬ ‫بنەڕەتییەكانی گەلی كورد‪.‬‬ ‫كاتێكیش نەجمەدین ئەربەكان لەساڵی‬ ‫‪ 1996‬جڵەوی دەسەاڵتی گرتەدەست‪،‬‬ ‫قۆناغێكی تــری تێڕوانینی دەوڵەتیی‬ ‫لەتوركیا ســەبــارەت بەكێشەی كــورد‬ ‫هاتەئاراوە‪ .‬ئەربەكان بڕوای بە چەمكی‬ ‫«برایەتیی ئیسالمیی» هەبوو‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوەی ئایەتوڵاڵ خومەینی لەسااڵنی‬ ‫بــەرایــی شــۆڕشــی گــەالنــی ئــێــرانــدا‪ ،‬كە‬ ‫لە ماوەكانی پاشتردا هیچ نەخشێكی‬ ‫ئەو چەمكە لە كوردستانی رۆژهەاڵتدا‬ ‫نەك رەنگی نەدایەوە‪ ،‬بگرە كارەساتی‬ ‫گەورەی بۆ جوواڵنەوەی نەتەوەیی كورد‬ ‫لەرۆژهەاڵت‌و شوناسەكەی دروستكرد‌و‪،‬‬

‫شێخ سەعیدی پیران‬

‫بەرزركردنەوەی دروشمێكی لەوشێوەو‬ ‫گردكردنەوەی گرووپە ئیتنییە جیاوازەكان‬ ‫لەرۆژهەاڵت لەژێر چەتری ئەو دروشمەدا‬ ‫تەكانی نەدا بەئامانجی مافخوازییەكانی‬ ‫كورد لەوێ‪ .‬ئەربەكان دەیویست لەرێگەی‬ ‫برایەتیی‌و دەست لەمالنی كوردو توركەوە‬ ‫هەنگاو بەرەو چارەسەری كێشەی كورد‬ ‫بنێت‪ ،‬دیسان هەمان هــەوڵ شكستی‬ ‫هێنا‌و‪ ،‬دامـــەزراوەی سەربازیی بەهۆی‬ ‫زۆر فاكتەرەوە هەنگاوی لەدژ گرتەبەرو‬ ‫كۆدەتای بەسەر ئەربەكاندا كرد‪.‬‬ ‫لەپاش قەدەغەكردنی پارتی رەفاه‬ ‫لەساڵی ‪ ،1998‬سەرانی پارتی نێوبراو‬ ‫گورج پارتێكی نوێیان بەناوی فەزیلەتەوە‬ ‫دام ــەزران ــد‪ ،‬ئەمیش لەساڵی ‪2001‬دا‬ ‫قەدەغەكرا‪ ،‬بەوهۆیەشەوە كوتبوون لەناو‬ ‫ریزەكانی بزاوتی ئیسالمیی لەتوركیادا‬ ‫سەریهەڵدا‪ .‬سەرەنجام بەرێبەرایەتیی‬ ‫رەجـــەب تەیب ئــەردۆگــان‌و عەبدوڵاڵ‬ ‫گویل رێكخستنێكی تــری ئیسالمیی‬ ‫بەدیدێكی نوێخوازانەوە بەناوی پارتی‬ ‫دادو گەشەپێدان ‪ AKP‬لەساڵی ‪2002‬‬ ‫دامەزرێنرا‪ ،‬ئــەوان خۆیان بە پارتێكی‬ ‫شلڕۆ نـــاوزەد دەكـــەن‪ ،‬خۆیان بــەدژی‬ ‫رۆژئاوا نازانن‌و‪ ،‬بڕوایان بە سەرمایەداریی‬ ‫بـــازاڕ هــەیــە‪ ،‬دەگونجێت لــەژێــر نــاوی‬ ‫«ئیسالمی شلڕۆ‪/‬االسالم المعتدل»دا‬ ‫ریزبەندیان بكەین‪ .‬پارتەكە لە جەرگەی‬ ‫ئەنادۆڵدا پێگەیەگی گــەورەو بەهێزی‬ ‫هــەیــە‪ ،‬لــەروانــگــەی پێڕەوییكردن لە‬ ‫«ئیسالمی كۆمەاڵیەتیی» هەنگاو دەنێن‬ ‫بۆ كێشكردن‌و كۆنترۆڵكردنی گۆمەڵگەی‬ ‫توركیی‌و‪ ،‬الوازكــــردن‌و تەپاندنی ئەو‬ ‫بنەما ســەپــێــنــراوانــەی‪ ،‬كــە دەوڵــەتــی‬ ‫توركیا بەرجەستەی كردووە‪ .‬لەبەرامبەر‬ ‫وەستاندن‌و بەرگرتن لە تەوژمی چەپ‌و‬ ‫بەئامانجی بەگژداچوونەوەی چەپگەرایی‌و‬ ‫چەپەكانی توركیا «چەپی توركیی –‬ ‫چەپی كــوردیــی»‪ ،‬ئاكپارتی دروشمی‬ ‫پــارتــی هـــــەژاران‌و زەحمەتكێشانی‬ ‫بــەرزكــردۆتــەوە‪ ،‬ئــەمــەش دەرخستنی‬ ‫روویەكی پراگماتییە بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫چینە بێبەش‌و داوەشاوەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫توركیی‪ ،‬كە هێشتا لەدەرێی بازنەی گرنگی‬ ‫پێدانن لەالیەن دەزگا دەوڵەتییەكانەوە‌و‪،‬‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی دەوڵـــەت وەك‬ ‫پێویست ئەوانی نەخوێندۆتەوە‪ .‬بۆ ئەم‬ ‫مەبەستەش ئایینی كردۆتە چەكێكی‬ ‫بەهێزو كاریگەر بۆ وەستانەوە بەڕووی‬ ‫رەوتی چەپگەراییدا‪.‬‬ ‫لــەســەرێــكــی تــــرەوە‪ ،‬پــارتــی دادو‬ ‫گــەشــەپــێــدان بـــەدرێـــژایـــی مــــاوەی‬ ‫دەســەاڵتــداریــیــەكــەی دەســتــی داوەت ــە‬ ‫گۆڕینی یاساكانی سێكیۆالریزمی كەمالیی‬ ‫دژە ئایین‌و البــردنــیــان چــاوكــردن لە‬ ‫یاساكانی دەوڵەتانی ئەوروپیی‪ ،‬واتە ئەو‬ ‫یاسایانەی‪ ،‬كە دژایەتیی ئایین ناكەن‌و‬ ‫زەمینە بۆ كرانەوەو فرەڕەنگیی سیاسیی‬ ‫خۆش دەكەن‪ .‬لەكایەی ئابووریشدا هەر‬ ‫لەسەرەتاوە پارتی نێوبراو خاوەن پرۆژە‌و‬ ‫ستراتیژی ئابووریی تایبەت بەخۆی بوو‬ ‫لەپێناو چارەسەركردنی قەیرانە ئابوورییە‬ ‫كــەڵــەكــەبــووەكــانــی تــوركــیــا ریفۆرمی‬

‫ئابووریی گرتەبەرو‪ ،‬توانی پەرە بە كەرتی‬ ‫گشتیی‌و تایبەت بــدات‌و‪ ،‬ئابووریی ئەو‬ ‫واڵتە بووژانەوەی گەورە بەخۆوە ببینێت‪.‬‬ ‫سەركەوتنی پارتی دادو گەشەپێدان‬ ‫بـــەالی سێكیۆالریستەكانی توركیاو‬ ‫دامــەزراوەی سەربازییەوە هەژەندەیەكی‬ ‫سیاسیی‌و سڵەمینەوەیەكی گەورە بوو‪،‬‬ ‫هەروەها دەركەوتنی قۆناغێكی نوێ بوو‬ ‫لەنەخشەی پارت‌و رێكخستنە سیاسییە‬ ‫ئیسالمییەكانی توركیادا‪ ،‬بەشێوەیەك‬ ‫پارتەكە توانی لەرێگەی تەتەڵەكردن‌و‬ ‫هەڵسەنگاندنی قۆناغەكانی پێشینی كاری‬ ‫سیاسیی ئیسالمییەوە خاڵە بەهێزەكان‬ ‫لــــەالوازەكــــان جــیــابــكــاتــەوەو‪ ،‬خاڵە‬ ‫بەهێزەكان بكاتە هەوێنی دەستكردنەوە‬ ‫بــە گەڕێكی تــری سیاسیی‌و نمایش‌و‬ ‫گەمەیەكی تــری ئیسالمی سیاسیی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیی لەتوركیا‌و باوەخولێكردن‬ ‫بە ئەقڵ‌و تێفكرینی سێكۆالریستەكان‬ ‫ئەویش بەگرتنەبەری چەندین تەكتیكی‬ ‫ژیرانەو رێوشێوێنی خێراو كاری سیاسیی‌و‬ ‫ئابووریی سەركەوتووانە‪ .‬لە الیەكی ترەوە‪،‬‬ ‫دەركەوتنی پارتی دادو گەشەپێدان لەو‬ ‫قۆناغەی توركیادا هەنگاوێك بوو بەرەو‬ ‫گۆڕان لە سیاسەتی توركیادا لەسەرجەم‬ ‫ئاستەكاندا‪ ،‬چونكە ئەو هێڵە ئایدۆلۆژییەی‬ ‫پارتەكە گرتبوویەبەر جیاواز بوو لە هێڵی‬ ‫ئایدۆلۆژیی بــاو لە پانتایی سیاسیی‬ ‫توركیادا‪ ،‬لەهەمان كاتیشدا بەرزكردنەوەی‬ ‫دروشمەكانی گۆڕان‌و ریفۆرمیش متمانەی‬ ‫گــەورەی بۆ پارتە دروستكرد‪ ،‬چونكە‬ ‫پارتە سێكیۆالرەكانی تری گۆڕەپانی‬ ‫سیاسیی لــەو ســەروبــەنــدەدا دووچــاری‬ ‫ئابڕووچوونی سیاسیی گەورە ببوونەوە‌و‪،‬‬ ‫زەمــیــنــەی سیاسیی – كۆمەاڵیەتیی‬ ‫توركیاش لەباربوون بۆ سەرەتاتكێ‌و‬ ‫خــۆدەرخــســتــنــی هێزێكی ئیسالمیی‬ ‫لەمشێوەیە‪ .‬لەچوارچێوەی روانینی‬ ‫ئەردۆگاندا بۆ چارەسەركردنی كێشەی‬ ‫كورد بەزمانی خۆی لەشاری دیاربەكر‬ ‫رایگەیاند «كێشەی كورد لەتوركیا بریتییە‬ ‫لەكێشەی دیموكراتیی‪ ،‬ئەوەش كێشەی‬ ‫منە‪ ،‬بەرێگەچارەی ئاشتیانە چارەسەری‬ ‫دەكــــەم»‪ ،‬لــەوپــێــنــاوەشــدا هەنگاوی‬ ‫سەرەتایی بۆ هەڵگرتنی پلەبەپلەی باری‬ ‫نائاسایی لەناوچە كوردییەكان‌و كردنەوەی‬ ‫گرێی قسەكردن بەكوردیی‌و گرنگیدان‬ ‫بە گەشەپێدانی ناوچە كوردییەكان‪،‬‬ ‫ئەمانەش بەشێك بوون لەو هەنگاوانەی‪،‬‬ ‫كــە بــە ن ــاوی «ك ــران ــەوەی كــوردیــی»‬ ‫بانگەشەیان بۆ كرا‪ .‬لەدیدی ئاكپارتیدا‬ ‫كێشەی كورد پەیوەست بوو بە تۆڕێكی‬ ‫ئــاڵــۆزكــاوی سیاسیی‪ ،‬كۆمەاڵیەتیی‌و‬ ‫ئــابــووریــیــەوە‪ ،‬لــەو بــڕوایــەشــدا بــوون‬ ‫چارەسەركردنی قەیرانێكی لەمشێوەیە‬ ‫توركیا لەناوخۆو دەرەوەدا بەهێزتر‬ ‫دەكــات‪ ،‬چونكە توركیا سەقامگیریی‪،‬‬ ‫پێكڕاژیانی كۆمەاڵیەتیی‪ ،‬گەشەپێدان‌و‬ ‫یەككەوتنی سیاسیی لەناو پێكهاتە‌و‬ ‫مەزەبەكاندا دروست دەكــات‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫بریتین لە بونیاتی كۆمەاڵیەتیی توركیا‪.‬‬ ‫وێــڕای ئەم كرانەوەیە بــەرووی كــورددا‬ ‫ئاكپارتی ئاوقای ئاستەنگێكی گەورە‬

‫بۆوە ئەویش بریتی بوو لە بەدەستهێنانی‬ ‫ئۆتۆنۆمیی لەالیەن كوردەوە‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫دانیشتوانانی هەرێمی باسك لە ئیسپانیا‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا ناو بەناو هەڕەشەكردن بە‬ ‫دامەزراندنی دەوڵەتی كوردیی‌و راگەیاندنی‬ ‫خۆسەریی دیموكراتیی مەترسی قەبە‬ ‫بوون بۆ لەرزاندنی سیستەمی سیاسیی‬ ‫توركیا‪( .‬االص�لاح الداخلی فی تركیا‪:‬‬ ‫معمر خولی‪ ،‬المركز العربی لالبحاپ‬ ‫ودراس ــە السیاسات‪ ،‬الــدوحــە‪.)2011 ،‬‬ ‫سەبارەت بە پرۆسەی ئاشتیی دەوڵەتی‬ ‫تـــورك لــەگــەڵ كـــورد‪ ،‬بەراگەیاندنی‬ ‫قۆناغی چارەسەریی ئومێدێكی شلۆق‬ ‫دروستبوو بە چارەسەركردنی كێشەی‬ ‫كورد لەتوركیادا‪ ،‬بەاڵم داخستنی دەتەپە‬ ‫بەڵگەیەكی حاشاهەڵنەگربوو بۆ دیوی‬ ‫ناوەكیی‌و پیالنگێڕیی تێڕوانینی سەرانی‬ ‫ئەو پارتە‪ ،‬كە نایانەوێت ئاریشەی كوردیی‬ ‫لــەوێ هەنگاوی راس ـت‌و دروستی خۆی‬ ‫بنێت‪ ،‬بۆیەشە بەالرێیدا دەبەن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەرێگەی بەستنی پەیوەندیی لەگەڵ‬ ‫باشووری كوردستانیش بەئێستاشەوە‪،‬‬ ‫كــە پەیوەندییەكان گرموگوڕییەكی‬ ‫زۆری هــەیــە‪ ،‬كــار لــەســەر الوازكــردنــی‬ ‫هێزە كاریگەرەكانی باكووری كوردستان‬ ‫دەكــەنــەوە‪ ،‬بەتایبەت ئەوانەی لەسەر‬ ‫هێڵی ئایۆدلۆژیی‌و نەتەوەیی پەكەكە كار‬ ‫دەكــەن‪ .‬هەر زووش تونجای باكرهان‪،‬‬ ‫جێگری ســەرۆكــی پــارتــی ئاشتیی‌و‬ ‫دیموكراتیی‪ /‬بەدەپە لەچاوپێكەوتنێكدا‬ ‫رایگەیاند «ئێمە پەیوەندیی نێوان هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و كۆماری توركیا‌و حكومەتی‬ ‫ئاكپارتی بەشتێكی زۆر ئاسایی دەبینین‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو راستییە دەبینین‪ ،‬كە حكومەتی‬ ‫ئاكپارتی بە مەبەستی لەناوبردنی ئێمە‬ ‫دۆستایەتیی هەرێمی كوردستان دەكات‪.‬‬ ‫لــێــرەوە ئــەو راســتــیــیــەمــان بــۆ روون‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬كە ئاكپارتی تا سەر ئێسقان‬ ‫پارتێكی بەرژەوەندییخوازە‪ ،‬راستگۆ‬ ‫نییە لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و كوردەكانی ناو پارتەكەی‌و‬ ‫كوردەكانی توركیاش بەهەمان شێوە‪،‬‬ ‫پێویستە هەموو الیــەك ئــەو راستییە‬ ‫ببینن» (گۆڤاری توركیاناسیی‪ :‬ژمارە‪،6‬‬ ‫‪ ،2010‬ل‪.)21‬‬ ‫ئــەوەی بــەالی ئێمەوە جێی بایەخە‬ ‫ئاكپارتی لە هەڵبژاردنەكەی ساڵی ‪2002‬دا‬ ‫توانی لەناوچە كوردییەكاندا رێژەیەكی‬ ‫بەرچاوی دەنگەكان بەدەست بهێنێت‪،‬‬ ‫چونكە دەیویست خۆی وەك پارتێكی‬ ‫جیاواز لەرووی ئایدیا‌و ئەندێشەی سیاسیی‬ ‫خــۆی وێــنــاو بــكــات‪ ،‬ئــەمــەش لەخۆیدا‬ ‫هەنگاوی چــارەســەریــی هێنایە ئــاراوە‬ ‫لەپێناو یەكالكردنەوەی كێشەی كورد لە‬ ‫توركیادا‪ ،‬بەمپێیە لەروانگەی ئەوانەوە‬ ‫كێشەی كورد پتر كێشەیەكی ئابووریی‌و‬ ‫فەرهەنگییە وەك لــەوەی كێشەیەكی‬ ‫سیاسیی بــێــت‪ ،‬ئــەمــەش بەئامانجی‬ ‫شێواندنی شوناسی نــەتــەوەیــی كــورد‬ ‫لەباكووری كوردستان‌و پێشنیاركردنی‬ ‫تــەرزگــەلــێــكــی نــوێــی چــارەســەریــی‬ ‫چەواشەكارانە‌و هێنانەبەر باسی چەمكی‬ ‫«برایەتیی‌و هاوبەستەگیی»‪ ،‬كە جگە‬ ‫لــە هــەڵــخــەڵــەتــانــدن‌و درۆســازیــی هیچ‬ ‫شتێكی تری لێ سەوز نەبووە‪ .‬گرتنەبەرو‬ ‫بــڕوابــوونــیــش بــە برایەتیی ئیسالمیی‬ ‫لەوچوارچێوەبەندیەدا خۆی دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫كە پارتی دادوگەشەپێدان چارەسەركردنی‬ ‫گــێــشــەی كــــورد لــەســایــەی چەمكە‬ ‫مۆدێرنەكانی پلورالیزم‌و بەهاواڵتیبووندا‬ ‫نــابــیــنــنــەوە‪ ،‬بــەڵــكــو دەیــانــەوێــت بە‬ ‫قــۆســتــنــەوەی دۆخـــی پاشكەوتوویی‌و‬ ‫سووننەتیی ناوچە كوردییەكان بەهەنگاوی‬ ‫لەخشتەبەرانە هاواڵتیانی كــورد بەالی‬ ‫خۆیاندا رابكێشن‌و‪ ،‬نمایشێكی وەها بكەن‪،‬‬ ‫كە ئێمە لەچوارچێوەی چەمكی «برایەتیی‬ ‫ئیسالمیی»دا چارەسەرمان پێیە‌و دەتوانین‬ ‫لەم رێگەوە واتە لەرێگەی بەگەڕخستنی‬ ‫دروشمە ئایینییەكانەوە لەپاش شكستی‬ ‫هەنگاوی ئاشتیانە بگەڕێینەوە بۆ ئەو‬ ‫هەنگاوە كۆنباوە‪ .‬تەنانەت ئەردۆگان‬ ‫لەهەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا بۆ لێدان لە‬ ‫تەڤگەری ئازادیخوازیی گەلی كورد گوتی‬ ‫«ئێوە دەنگ بە كەسانێك مــەدەن‪ ،‬كە‬ ‫رێــبــەرەكــەیــان بــە پێغەمەبەر (د‪.‬خ)‬ ‫دەزانــن‪ ،»!..‬ئەمەش وەك هێمایەك بۆ‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستان‌و رێبەرەكەی‬

‫عــەبــدوڵــا ئــۆجــەالن‪ .‬ئــەم گوتەیەش‬ ‫لەبنەڕەتدا بەكارهێنانی پراگماتییانەی‬ ‫پایە ئایینییەكانە لەخزمەت بەرژەوەندییە‬ ‫حیزبییەكاندا لــەالیــەن ئاكپارتییەوەو‬ ‫رووی بەرژەوەندخوازیی‌و نائاشتیانەی‬ ‫ســەرانــی پــارتــەكــە دەردەخــــــات‪ .‬كە‬ ‫تەنانەت ئامادەییشیان تێدا نییە لەم‬ ‫چوارچێوەبەندییەدا مافەكانی گەلی‬ ‫كورد دەستەبەر بكەن‪ .‬ئەوەی ئاكپارتی‌و‬ ‫ئەردۆگان لەتوركیادا دەیانەوێت بیسەپێنن‬ ‫بریتییە لــە داوەشــانــدن‌و نابوتكردنی‬ ‫ئەزموونی «ئیسالمی میللیی كوردیی»‌و‬ ‫گۆڕینیەتی بۆ ئەزموونی «ئیسالمی‬ ‫ئاكپارتیی» یاخود «مۆدێلی ئیسالمی‬ ‫تــوركــیــی»‪ ،‬هــەروەهــا تــەقــەلــادانــە بۆ‬ ‫سڕینەوەی ئەزموونی ئیسالمی كوردیی‌و‬ ‫دەستەمۆكردنی ئەوجۆرەیە لە ئیسالم‌و‬ ‫ئایینداریی كردن لە رووبەرە گشتییەكەی‬ ‫بــاكــوری كــوردســتــانــدا‪ .‬الی خۆشیەوە‬ ‫رێبەری قۆڵبەستكراوی ‪ PKK‬عەبدوڵاڵ‬ ‫ئــۆجــەالن هەڵوێستی دووڕوویـــانـــە‌و‬ ‫نیازگاڵوانەی ئاكەپەی لەچەندین بۆنەدا‬ ‫دووپــاتــكــردۆتــەوە‌و الیەنە شاراوەكانی‬ ‫ئــەو گزیكارییەی بــۆ كــوردانــی ئــەوێ‬ ‫ئاشكراكردووە‪ ،‬ئۆجەالن پێیوایە ئەوەی‬ ‫ئاكەپە بــەنــاوی چــارەســەریــی پرسی‬ ‫كــــوردەوە دەیــكــات نــێــوەرۆكــی نییەو‬ ‫بۆشە‪ ،‬هەروەها جێبەجێكردنی هەمان‬ ‫سیاسەتی ئیتیحادو تەرەقییە‪ ،‬پێیوایە‬ ‫ئاكپارتی تەوژمێكی سیاسیی ئیسالمیی‬ ‫دیموكراتخواز نین‌و‪ ،‬پێڕەویی لە فاشیزمی‬ ‫سوننەگەرایی ئیسالمیی سیاسیی دەكەن‪،‬‬ ‫ناسنامەی پارتەكەش توركچێتیی –‬ ‫ئیسالمچێتییە‪ ،‬واتە ئاوێتەكردن‌و پێكڕا‬ ‫گرێدانی تورك – ئیسالم‪ ،‬بەبڕوای ئەو‬ ‫ئاكپارتی هەردوو ناسنامەكەی هەڵگرتووەو‬ ‫نوێنەرایەتیی هەردوو ئاڕاستەكەش دەكات‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر بەكارهێنانی توخمی ئایین بۆ‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی خەباتی گەلی كورد لە‬ ‫توركیادا ئایین كراوەتەوە سەری رم بۆ‬ ‫لێدان لەهەر هەوڵێكی جیاخوازیی كورد‪،‬‬ ‫كە لە ئێستادا خۆی لە پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستاندا دەبینێتەوە‪ ،‬هەر وەكچۆن‬ ‫لەهەردوو قۆناغی حەفتاو هەشتاكاندا‬ ‫بەتوندی لەرێگەی بەكارهێنانی ئایینەوە‬ ‫بەر لە هەڵكشانی رەوتی چەپ گیرا‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫مەبەستەش دەخوازن وێنایەكی ناشرینی‬ ‫دژە ئایینی بەسەر ئەو جوواڵنەوەیەدا‬ ‫ببڕن‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوە سەرباری روانگە‬ ‫چەپگەراییە شۆڕشگێڕییەكەی پارتی‬ ‫كرێكاران رێبەری پارتەكە لەچەندین بۆنەدا‬ ‫پێداگریی لەسەر توخمی ئایین كردووە وەك‬ ‫رەگەزێكی بنەڕەتیی‌و زیندوو لەهەاڵیسانی‬ ‫جـــوواڵنـــەوەی رزگــاریــخــوازیــی كــورد‪،‬‬ ‫تەنانەت بەوردیی باس لەسوودمەندبوونی‬ ‫جوواڵنەوەكەی دەكــات لە شۆڕشەكەی‬ ‫پێغەمبەر (د‪.‬خ)‌و ئیمام عەلی‌و حوسێنی‬ ‫كوڕی عەلی‪ ،‬واتە خۆیان بە بەرگریكاری‬ ‫سەرسەخت لە ئیسالمی ســوور یاخود‬ ‫ئیسالمی شۆڕشگێڕیی دەزانــن‪ .‬هەرچی‬ ‫لەئێستاشدا روودەدات لەپاش كۆتایی‬ ‫هێنان بە قۆناغی پــرۆســەی ئاشتیی‪،‬‬ ‫دەرخەری ئەو راستییەن‪ ،‬كە لە بنەڕەتدا‬ ‫لە هەگبەی سیاسیی ئەم پارتەدا نیازێكی‬ ‫راستگۆیانەی نەبوو بۆ یەكالكردنەوەی‬ ‫كێشەی كورد‪ ،‬بەڵكو بەهەمان شێوەی‬ ‫قۆناغەكانی تــری مێژووی هاوچەرخی‬ ‫توركیا پێڕەویی لە سیاسەتی توندی‬ ‫سەربازیی كردەوە بەئامانجی سڕینەوەی‬ ‫شوناسی نــەتــەوەی ـی‌و‪ ،‬رێــگــەنــەدان بە‬ ‫بەرەوپێشبردنی فەرهەنگی سیاسیی لەو‬ ‫واڵتــەدا لەرێگەی كــرانــەوەی سیاسیی‌و‬ ‫رەخساندنی زەمینەی یەكسانی ژیان‌و‬ ‫بەرقەراركردنی یەكسانیی‌و هێنانەئارای‬ ‫دادپەروەریی كۆمەاڵیەتیی لەچوارچێوەی‬ ‫ئایینداریی سەرانی ئاكپارتی بەتایبەت‬ ‫روانینی ئەردۆگان لەبەرامبەر ئاریشەیەكی‬ ‫هێندە قــەبــەی وەك پــرســی كـــورددا‪.‬‬ ‫سەرەنجام هەوڵ‌و هەنگاوە ریابازییەكانی‬ ‫ئەردۆگان‌و پارتەكەی ئاشكرابوون‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو هێڵەی ئەوان‌و رەدووكەوتووەكانیان‬ ‫لـــەســـەری دەڕۆن مــلــكــەچــكــردنــی‬ ‫جوواڵنەوەی نەتەوەیی كوردە بۆ مەرام‌و‬ ‫بەرژەوەندخوازییە مەاڵمەتدارەكانیان‌و‪،‬‬ ‫شكستهێنانی تــەواوی ئەو ئامانجانەیە‪،‬‬ ‫كە پارتەكە لەدروستبوونیەوە جەختی لە‬ ‫چارەسەركردنی كردۆتەوە‪.‬‬