567

‫پەیمانگای ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل‪:‬‬

‫«‬

‫كورد براوەی‬ ‫یەكەمی سوریا دەبێت‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )567‬دو شةممة ‪2016/6/13‬‬

‫“چاودێر” بەربەستەكانی بەردەم پێکهێنانی‬ ‫بەرەی ئیسالمییەكان ئاشكرادەكات‬

‫سەركردەیەكی كۆمەڵ‪ :‬زەمینەی گونجاو بۆ دامەزراندنی بەرەی ئیسالمی لەئارادا نییە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی لە ماوەی رابــردودا هێزە ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردستان چەند هەوڵێكیانداوە بۆ دروستكردنی بەرەیەكی‬ ‫ئیسالمیی هــاوبــەش‌و هەوڵەكانیان ســەركــەوتــونــەبــون‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا دوبارە قسەوباس لەسەر پێكهێنانی ئەو بەرەیە‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬بەتایبەت كە سەاڵحەدین بەهادین ئەمینداری‬ ‫یەكگرتو دوای وەرگرتنەوەی پۆستەكەی پرۆژەیەكی بۆ ئەم‬ ‫مەبەستە ئامادەكردوە‪ ،‬بەاڵم بە بۆچونی چاودێران كۆمەڵێ‬ ‫بەربەست لەبەردەم ئەم پرۆژەیەدان‌و رێنادەن سەركەوتو‬ ‫بێت‪ ،‬بەتایبەت كە حزبە ئیسالمییەكان هەریەكەیان سەر‬ ‫بەرەوت‌و قوتابخانەیەكن‪ ،‬هاوكات لە ئێستاشدا بۆچونی الیەنە‬ ‫ئیسالمییەكان لەسەر ئەم رێككەوتنە جیاوازەو هەندێ كات‬ ‫لێك دورن‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬محەمەد ساڵح بامۆكی ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫سیاسیی كۆمەڵی ئیسالمیی كوردستان‪ ،‬بە (چاودێر)ی‬ ‫راگەیاند پێیان باشە ئەم رێككەوتنە بكرێت‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫زەمینەیەكی گونجاو و كرداری لە ئارادا نییە‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەبوبەكر هەڵەدنی سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫یەكگرتوو لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫هیچ پاساوێكی لۆژیكی بۆ بونی چەند حزبێكی ئیسالمی‬ ‫نەماوە‪ ،‬كە گوتار‌و گۆڕەپان‌و میكانیزمی كاركردنیان یەكە‪،‬‬ ‫بۆیە جگە لە حاڵەتێكی دەرونی هیچ بەربەستێك نەماوە‪.‬‬ ‫دەشڵێت "لەپێشتردا ئیرادەكان جددی نەبون‪ ،‬بەاڵم یەكێك‬ ‫لە ئامانجەكانی سەاڵحەددین بەهادین لەم خولەیدا هێنانەدیی‬ ‫ئەم ئامانجەیە"‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫دوای هەشت مانگ‌و چەندین كۆبونەوە‬

‫هەڵوێستەكانی پارتی‬ ‫گۆڕانیان بەسەردا‬ ‫نەهاتوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوێنێ‪ ،‬بۆ یەكەمجار لە دوای ئیمزاكردنی رێككەوتننامەی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان‪ ،‬لەسەر ئاستی بااڵدا یەكێتی‌و پارتی كۆبونەوە‪ ،‬ئەمەش دوای‬ ‫ئەوەی پارتی ئامادەنەبو لەگەڵ وەفدی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫كۆببێتەوە‪ .‬لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیشدا هەردو وەفدی یەكێتی‌و‬ ‫پارتی ئەنجامی كۆبونەوەكەیان خستەڕو‪ ،‬تێیدا نوێنەرەكەی پارتی‪،‬‬ ‫ئاشكرایكرد‪ ،‬كە پارتی سورە لەسەر هەڵوێستەكانی پێشوی سەبارەت‬ ‫بە مەسەلەی كاراكردنەوەی پارلەمان‪ .‬ئەم هەڵوێستەی پارتیش دوای‬ ‫هەشت مانگ لە پەكخستنی پارلەمان و چەندین كۆبونەوە‪ ،‬وەك خۆی‬ ‫ماوەتەوە‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬بڕیاردەری فراكسیۆنی گۆڕان لە پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬هێشتا پارتی نایەوێت دۆخەكە ئاسایی‬ ‫بكرێتەوەو پەیوەندییەكانی لەگەڵ گۆڕاندا ئاسایی بكاتەوە‪ ،‬چونكە لە‬ ‫دواین سەردانی جێگری پارتی بۆ شاری سلێمانی وتی‪ :‬ئەوان ئامادەنین‬ ‫پێشوازی لە شاندی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان بكەن‪ ،‬بەجیا لەگەڵ‬ ‫ئەو دو حزبەدا دادەنیشن‪ ،‬لە کاتێکدا یەكێك لە ئامانجەكانی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان دەرچەیەكە بۆ ئاساییبونەوەی دۆخی هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫رەمەزان و‬ ‫ماناكانی‬ ‫رۆژوو‬

‫ئەركی كاك مەسعودو‬ ‫كاك نەوشیروانە لە ئاستی‬ ‫بەرپرسیارێتیدا بن‬

‫هاوسەرگیریی ڕۆژانە‬ ‫لە سفرەوە دەست پێ‬ ‫دەکاتەوە‬

‫دەقی چاوپێكەتنەكەی مەال بەختیار لەگەڵ‬ ‫كەناڵی رووداو لە پاشكۆیەكی تایبەتدا‬

‫گفتوگۆی پلینیۆ‬ ‫مەندۆزا لەگەڵ گابۆ‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )567‬دو شةممة ‪2016/6/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫پەیمانگای ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل‪:‬‬

‫كورد براوەی یەكەمی سوریا دەبێت‬ ‫ئەردۆگان ئاگاداربە‪ ..‬جوداخوازەكان وا هاتن‬ ‫مەنبەج كە لەئێستادا لەالیەن شەڕڤانانەوە‬ ‫بەتەواوەتی گەمارۆدراوە هەڵدەسەنگێنێت‌و‬ ‫تێیدا هــاتــووە‪ :‬شەڕڤانان كارێكی وایــان‬ ‫كــردووە كە رێكخراوی تێرۆریستی داعش‬ ‫لەوناوچانە وەك نێچیر بخورێت‪.‬‬ ‫توركیا لە راپــۆرتــە ئیسرائیلییەكەدا‬ ‫بــەوە نــاوزەد دەكــرێــت‪ ،‬كە رێگری هەرە‬ ‫گــەورەی پێكگەیشتنی كــوردانــی باكورە‬ ‫بە رۆژئــاوا‌و سیاسەتێكی ئاشكراو رونیش‬ ‫لەوناوچە سنوریانەی نێوانیان پەیڕەو‬ ‫دەكـــات‪ ،‬ســــەرەڕای جــمــوجــۆڵ‌و كــردەوە‬ ‫سەربازییەكانی ئەو واڵتەش لەناوچەكەدا‪..‬‬ ‫پێشیوایە كە هەمان سیناریۆی عیراق‬ ‫دوبارەدەبێتەوە (كە مەبەست لەدابڕینی‬ ‫هەرێمی كوردستانە)‪ ،‬لــەوەش دەترسێت‬ ‫ئەگەر لە رۆژئاوای كوردستان‌و لەسەردەستی‬ ‫شەڕڤانانی یەپەگە مەسەلەی حوكمی زاتی‬ ‫مسۆگەر بكرێت‪ ،‬ئەوا بەدڵنیاییەوە خەونی‬ ‫جوداخوازە كوردەكان بەقوڵی دەپەڕێتەوە‬ ‫توركیا‪ ،‬كە لەئێستادا پێكدادانی خوێناوی‬ ‫لەنێوان دەوڵەت‌و پەكەكە لەناوخۆی توركیا‬ ‫دەگوزەرێت‪.‬‬

‫چاودێر ــ بابان حەمە ‪:‬‬ ‫گەمارۆی شارۆچكەی مەنبەج لە ریفی‬ ‫حەلەب لــەالیــەن شەڕڤانانی یەپەگەوە‪،‬‬ ‫وەرچەرخانێكی ئێجگار گەورەی سەربازی‬ ‫لەشەڕگەكانی ســوریــادا دروســت كــردوەو‬ ‫بەپێی راپۆرتە میدیاییە جیهانییەكانیش‬ ‫ئــەم وەرچــەرخــانــە لــەبــەرژەوەنــدی كورد‬ ‫لەو بەشەی كوردستان كۆتایی پێدێت‌و‬ ‫گورزی ئێجگار گەورەو كوشندە لە داعش‬ ‫دەدات‌و وەرچەرخانەكەش لەبەرژەوەندی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریادا نییە‪ ..‬بەم تێكڕا‬ ‫ســەربــازی‌و سیاسییەش‪ ،‬هەنگاوەكان‌و‬ ‫ئەگەرەكانی حوكمی زاتی بۆ ئەوبەشەی‬ ‫كــوردســتــان بــەهــەنــگــاوی گــــەورەو خێرا‬ ‫دەچێتەپێشەوە‪.‬‬ ‫هــاوكــات لــەســەر ئــەم بـــارودۆخـــەش‪،‬‬ ‫پەیمانگای ئاسایشی نەتەوەی ئیسرائیل‬ ‫راپۆرتێكی بــاوكــردۆتــەوە كە ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوەدەكات براوەی گەورە كوردانی رۆژئاوان‌و‬ ‫تــوركــیــاش ئــاگــاداردەكــاتــەوە لەگۆڕینی‬ ‫ستراتیژ‌و سیاسەتەكانی‪.‬‬ ‫لەدیدی هــەردو زلهێزە گەورەكەشدا‬ ‫(ئەمەریكا‪-‬روسیا)‪ ،‬لەئێستادا چارەسەری‬ ‫سەربازی بووەتە پێشەنگی چارەسەرییەكانی‬ ‫ئ ــەو دۆخـــە پــڕئــاڵــۆزەی نــاوچــەكــە كە‬ ‫بەلەناوبردنی هێزە ئیسالمییە جیهادییە‬ ‫توندڕەوەكان كۆتای پێدێت‪.‬‬ ‫گەمارۆی مەنبەج = خنكاندنی داعش‬ ‫گەمارۆ خنكێنەرەكەی شەڕڤانانی یەپەگە‬ ‫بۆ شارۆچكەی مەنبەج‪ ،‬كە دەكەوێتە خاڵە‬ ‫سنورییە ستراتیجییەكان لەگەڵ توركیادا‪،‬‬ ‫پاش ئەو سەكەوتنە گەورانەی شەڕڤانان‬ ‫دێت كە لەرۆانی رابردودا توانیان زیاتر لە ‪100‬‬ ‫لە ناوچەكانی ریفی حەلەب لەچنگی داعش‬ ‫دەربهێنن‌و سەدان چەكداری ئەو رێكخراوە‬ ‫تێرۆریستییە بكوژن‪ ،‬هەر تەنها ئەمەش‬ ‫نا‪ ،‬بەڵكو راپۆرتە جیهانییەكان ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوە دەكەن كە تەنها گورزی سەربازی نییە‬ ‫بۆ داعش‪ ،‬بەڵكو شەڕێكی ئێجگار گەورەی‬ ‫دەرونیشە‪ ،‬چونكە ئەم گەمارۆیە بە واتای‬ ‫بڕینی تەواوەتی شاڕێگەی سەرەكی نێوان‬ ‫داعش‌و توركیایە‪.‬‬ ‫ماكگۆرك ئاهەنگی گێڕا !‬ ‫ئــەم هەنگاوە گــەورانــەی شەڕڤانان‪،‬‬ ‫هــاوكــاتــە لــەگــەڵ پشتیوانییە زەمینی‌و‬ ‫ئاسمانییە چڕەكانی ئەمەریكا لەالیەك‌و‬ ‫روسیاش لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫وایكردووە كە سات لەدوای سات لە باكوری‬ ‫شاری رەققە نزیك ببنەوە كە بە پایتەختی‬ ‫داعش دادەنرێت‪.‬‬ ‫بیرت مــاكــگــۆرك‪ ،‬نــێــردەی ئەمەریكا‬ ‫لەسوریا‪ ،‬هەر زوو لە الپــەڕەی تایبەتی‬ ‫خۆی لە تویتەر بەبۆنەی ئەو سەركەوتنە‬ ‫مەزنەوە دڵخۆشی خۆی دەربڕی‌و نوسیویە‪:‬‬ ‫شــارۆچــكــەكــە نــاوەنــدی نــاردنــی تــێــرۆرو‬ ‫تێرۆریستان‌و هێرشەكانی ئەو رێكخراوە‬ ‫تێرۆریستییە بۆ ئەوروپاو هێرشەكانی سەر‬ ‫برۆكسێل‌و پاریس‪.‬‬ ‫كابوسەكە خەریكە دەبێتە راستی‬ ‫ئەم دەستكەوتە مەزنە لەسەركەوتن‌و‬ ‫پێشڕوییەكانی شەڕڤانانی یەپەگە‪ ،‬گورزێكی‬ ‫ئێجگار كوشندەیە لە بەرژەوەندییەكانی‬ ‫توركیاو سیاسەتەكانی ئــەردۆگــان لەو‬ ‫نــاوچــەیــەدا‪ ،‬چونكە بااڵدەستییەكانی‬ ‫پەیەدە لەناوچە سنورییەكانی توركیا‪-‬‬ ‫ســوریــا‪ ،‬مەترسی هــەرە گـــەورە بۆسەر‬ ‫بەرژەوەندییە دوورو نزیكەكانی توركیا‬ ‫لەو ناوچە سنورییە ستراتیژیانە دەدات‪،‬‬ ‫چونكە بە كورتی یەپەگە بە پێناسەو‬ ‫تاریفی توركیا‪ ،‬یەكێكە باڵە سەربازییە هەرە‬ ‫بەهێزەكانی پەكەكە لەناو خاكی سوریاو‬ ‫ناوچە سنورییەكانی سوریا‪-‬توركیا‪ ..‬ئەمە‬

‫توركیا لەوەدەترسێت ئەگەر لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‌و لەسەردەستی‬ ‫شەڕڤانانی یەپەگە مەسەلەی‬ ‫حوكمی زاتی مسۆگەر بكرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەدڵنیاییەوە خەونی سەربەخۆیی‬ ‫كوردەكان بەقوڵی دەپەڕێتەوە توركیا‬ ‫بێجگە لەوەی ئەو كابوسە مەترسیدارەی‬ ‫توركیا دەبێتە راستی كە دەمێكە خەوی لێ‬ ‫تاڵ كردووە‪ ،‬ئەویش بریتییە لە (ناوچەی‬ ‫حوكمی زاتی لەرۆژئاوای كوردستان)‪ ،‬ئیدی‬ ‫خەوە ناخۆشەكەش لەدوای ئەمەوە دەست‬ ‫پێدەكات كە پەكەكە لە لەدەرەوەی خاكی‬ ‫توركیاوە پشتیوانی ئێجگار بەهێزی دەبێت‪،‬‬ ‫بەڵكو سنورێك نامێنێتەوە لەنێوان دوو‬ ‫ڕوی دراوێك كە (پەكەكە)و (پەیەدە)ن‪.‬‬ ‫ئەمەش بەسە بۆ ئــەوەی توركیا لەماوی‬ ‫ئایندەدا بخەنە گێژاوی هەرە مەترسیدارترو‬ ‫ئاڵۆزترەوە وەك لەوەی ئەمڕۆ لەنێو خاكی‬ ‫توركیاو شارە كوردستانییەكانی باكوری‬ ‫كوردستان بەتایبەت دەبینرێن‪.‬‬ ‫ڤیتۆی پەكخستنی جنێف وەك پەلەقاژە‬ ‫ئەم پێشڕەوی سەركەوتنانەی یەپەگە‪،‬‬ ‫هــاوكــاتــە بــە نــاچــاركــردنــی تــوركــیــا بۆ‬ ‫بەكارهێنانی (ڤیتۆ)‪ ،‬دژی بەشداریكردنی‬ ‫پەیەدە بەسەرۆكایەتی ساڵح موسلیم لە‬ ‫كۆنگرەی جنێڤ‪ ،‬ئەمەش كارێكی وادەكات‬ ‫كە ئەو كۆنگرەیە كە تایبەتە بەچارەسەری‬ ‫روداوە سیاسی‌و سەربازییەكانی سوریا‪،‬‬ ‫كارەكانی نەك هەر دوابخرێ‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫كاتێكی نادیاریش پەك بخرێن‪ ..‬بۆیە لەدیدی‬ ‫هەردو زلهێزە گەورەكەدا (ئەمەریكا‪-‬روسیا)‪،‬‬ ‫لەئێستادا چــارەســەری سەربازی بووەتە‬

‫پێشەنگی چارەسەرییەكانی ئــەو دۆخە‬ ‫پڕئاڵۆزەی ناوچەكە‪.‬‬ ‫لەناوبردنی ئیسالمییە جیهادییەكان‬ ‫پێشەنگە‬ ‫گۆڕانكارییە سەربازییەكانی خێراو گرنگە‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬بەتەواوەتی ئەوە دەردەخات كە‬ ‫دۆخەكە لەدەست ئۆپۆزسیۆنی سوریاو‬ ‫نوێنەرەسیاسییەكانیان‌و واڵتانی عەرەبی‬ ‫هاوبەرژەوەندی توركیا دەرچووە‪ ،‬بێگومان‬ ‫لەبەرژەوەندی هەردوو زلهێزەكە (روسیا‪-‬‬ ‫ئەمەریكا)‌و هێزەكانی سوریا (كەمەبەست‬ ‫لێیان هێزەچەكدارییەكانی بەشار ئەسەدو‬ ‫شەڕڤانانی كوردە)‪ ،‬ئەمەش تەنها دەكرێت‬ ‫لە لێكتێگەیشتنەكانی ئەم دواییەی هەردوو‬ ‫وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا (جۆن كێری) و‬ ‫وەزیری دەرەوەی روسیا (سێرگی الڤرۆڤــ)‬ ‫بخوێنرێنەوە سەبارەت بە سنوركێشانێك بۆ‬ ‫كۆتایهاتنی ئەم دۆخە ئاڵۆزو تێكچڕژاوەی‬ ‫سوریا‪ ،‬لەپێشەنگیشیاندا لەناوبردنی هێزە‬ ‫ئیسالمییە جیهادییە توندڕەوەكانی وەك‪:‬‬ ‫داعــش‪ ،‬بــەرەی نــوســڕە‪ ،‬جیش االســام‪،‬‬ ‫احـــرار الــشــام‪ ،‬جیش الــفــتــح‪ ..‬و گروپە‬ ‫هاوچەشنەكانیان‪.‬‬ ‫دۆخەكەیان بەتەواوەتی لەدەست دەرچوو‬ ‫بەداخستی سنورەكانی (توركیا‪-‬سوریا)‪،‬‬ ‫كە بووەتە سنورەكانی پشتیوانیكردنی‬

‫توركیا‪ ،‬قەتەر‪ ،‬سعودیە‪ ..‬گەیشتوون‬ ‫بە رۆژگارێك كە بێدەنگی هەڵبژێرن‪،‬‬ ‫چونكە دەكرێت بڵێین دۆخەكە‬ ‫بەتەواوی لەدەستیان دەرچوو‪،‬‬ ‫بەتایبەتی توركیا‬

‫داعـــــش‌و هــاوكــاریــیــەكــانــی ل ــەالی ــەن‬ ‫دەوڵــەتــی توركیاوە‪ ،‬واتــای گۆڕنكارییە‬ ‫سەرلەبەرییەكانی سیاسی‌و ســەربــازی‬ ‫لەوناوچەیە‪ .‬هێزە ئیقلیمییەكانیش كە‬ ‫پێشتر رۆڵی سەرەكیان لەناوچەكە دەگێڕا‪،‬‬ ‫وەك توركیا‪ ،‬قەتەر‪ ،‬سعودیە‪ ..‬گەیشتوون‬ ‫بە رۆژگارێك كە بێدەنگی هەڵبژێرن‪ ،‬چونكە‬ ‫دەكرێت بڵێین دۆخەكە بەتەواوی لەدەستیان‬ ‫دەرچــوو‪ ،‬بەتایبەتی ‌و لەپێشەنگیشیاندا‬ ‫توركیا‪.‬‬ ‫پــەیــمــانــگــەی ئــاســایــشــی نــەتــەوەیــی‬ ‫ئیسرائیل‪ ،‬لەدواهەمین راپۆرتیدا لەسەر‬ ‫ئەم بارودۆخەی سوریاو روداوە سەربازی‌و‬ ‫مەیدانییە خێراكانی ئەمەریكاو روسیاو‬ ‫شەڕڤانانی یەپەگە‪ ،‬لەیەكێك لەناونیشانە‬ ‫سەرەكییەكانی راپــۆرتــەكــەیــدا هاتووە‪:‬‬ ‫كوردان گەورە براوەی سوریان‪ ،‬ئەردۆگان‬ ‫ووشیاربە جوداخوازەكان هاتن‪.‬‬ ‫ئیسرائیل بۆ توركیا‪ :‬بێدەنگییەكەت‬ ‫بشكێنە‬ ‫پەیمانگەی ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل‪،‬‬ ‫لــەســەر پــێــشــەوەچــوونــەكــان‌و پــرۆســەی‬ ‫رزگــاردنــەوەی رەقــە‪ -‬پایتەختی داعــش‪،‬‬ ‫جەخت لــەوە دەكــاتــەوە كە لــەم دۆخــەی‬ ‫ئێستادا كە تەنها داعش رەقەی بەدەستەوە‬ ‫ماوەتەوە وەك خاڵی سنوری نێوان توركیا‪-‬‬

‫سوریا‪ ،‬پێویستە دەوڵەتی توركیا بێدەنگی‬ ‫پشكێنێت‌و بڕیاری یەكالییكەرەوەی خۆی‬ ‫بدات‪ ،‬چونكە كوردانی ئەو واڵتە خەریكی‬ ‫بردنەوەی گــەورەن‌و ئیرادەی جواداخوازی‬ ‫یەخەی ئەردۆگان دەگرێت‪.‬‬ ‫لەراپۆرتەكەی تــەل ئەبیبدا هاتووە‪:‬‬ ‫لەكاتێكدا گۆڕانكارییەكان لەسەر دەستی‬ ‫ئەمەریكاو روسیاو شەڕڤانانی كورد زۆر خێرا‬ ‫دەچنە پێشەوە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا توركیا هیچ‬ ‫بەشدارییەكی كرداریانە نییە لەو پرۆسەیەدا‪،‬‬ ‫جگە لــەوەی بە فشاری پێشوو رێگە بە‬ ‫فڕۆكە سەربازییەكانی هاوپەیمانان دەدات‬ ‫ئاسمانی واڵتەكەی بۆ بۆردومانی بنكەو‬ ‫بارەگاكانی داعش بەكاربهێنن‪ ،‬هەربۆیە زۆر‬ ‫پێویستە لەئێستادا بەكردەوەو هەڵوێستە‬ ‫سیاسییەكانیدا بچێتەوە‪ ،‬بەتایبەت پەڕینەوە‬ ‫لە روب ــاری فــورات كــەنــاوی نــاوە (هێڵی‬ ‫سوور)‌و هاوكاتیش كە تائێستا نەیهێشتووە‬ ‫شەڕڤانان كۆنتڕۆڵی شارۆچكەی (عەزاز)ی‬ ‫هاوسنوری توركیا‪-‬سوریا كۆنترۆڵبكەن‪.‬‬ ‫شەڕڤانان داعش وەك نێچیر راودەكەن‬ ‫راپۆرتەكەی تەلئەبیب‪ ،‬زۆر بەوردی جەخت‬ ‫لەسەركەوتنە گەورەكانی شەڕڤانانی یەپەگە‬ ‫دەكاتەوە لەرزگاردنی ناوچەیەكی فراوان‬ ‫لەدەست داعش كەزیاترە لە ‪ 100‬گوند‌و رۆڵی‬ ‫هەرە سەرەكی شەڕڤانان لەرزگاركردنەوەی‬

‫سوننەكانی كەنداو و توركیا فشۆڵبوون‬ ‫سەركەوتن‌و پێشڕەوییەكانی یەپەگە‪،‬‬ ‫بوونەتە تەوەرێكی تایبەت‌و جێیگرنگی‬ ‫راپــۆرتــە ئیسرائیلییەكەو تێدا هاتووە‪:‬‬ ‫سەركەوتن‌و پێشڕەویی هێزە كوردییەكان‬ ‫لە سوریا‪ ،‬هاوكاتە لەگەڵ خاڵە الوازەكانی‬ ‫گــروپ‌و كوتلە سونییەكانی ســوریــا‪ ،‬كە‬ ‫لەسەر دەستی هەندێك واڵتانی كەنداو و‬ ‫توركیا‪ ،‬دژ بەكوردەكان‌و هێزەكانی بەشار‬ ‫ئەسەد پشتیوانی دارایی‌و چەك لۆجستیان‬ ‫بۆ دەنێردرا‪ .‬بەاڵم ئەوە دەركەوت كە ئەم‬ ‫گروپ‌و كوتلە سونییانە الوازو پەرتەوازەن‌و‬ ‫ناتوانن بەهیچ جــۆرێــك مامەڵە لەگەڵ‬ ‫داعشدا بكەن‪ ،‬بەتایبەتی سەروەختێك‬ ‫لەالیەن توركیاو سعودییەوە دودڵ بوون‬ ‫لەناردنی هێزی وشكانی بۆ هاوكاری ئەو‬ ‫هێزە توندڕەوانەی دژی هێزەكانی ئەسەدو‬ ‫شەڕڤانانی كورد لەناوچە جیاجیاكانی سوریا‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫شانە نوستووەكانی داعش لەتوركیا‬ ‫سەرەڕای هەموو ئەم روداو و گۆڕانكارییە‬ ‫گەورانەی مەیدانی شەڕی سوریا لەالیەك‌و‬ ‫شەڕو پێكدادانی ناوخۆیی لەنێوان دەوڵەتی‬ ‫توركیاو پەكەكە‪ ،‬راپۆرتەكە جەخت لەوە‬ ‫دەكــاتــەوە كە توركیا بەهیچ شێوەیەك‬ ‫بەربەست‌و رێگرییە سیاسی‌و سەربازییەكانی‬ ‫خــــۆی نــاوەســتــێــنــێــت تـــا رێــگــەبــدات‬ ‫هێزەكوردییەكان‌و شەڕڤانانی یەپەگە‬ ‫ناوچە سنورییەكانی نێوان توركیا‪-‬سوریا‬ ‫كۆنتڕۆِل بكەن‪ ،‬هەر بۆیە سیاسەتی توركیا‬ ‫بەپێی راپۆرتە ئیسرائیلییەكە ئەوەیە كە‬ ‫لەئێستادا هەوڵی دروستكردنی ناوچەیەكی‬ ‫دابڕێنراو دەدات بۆ ئەو مەبەستە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی راپۆرتەكە كە ئاماژە‬ ‫بۆ ئەوەدەكات لەئێستادا چەندین شانەی‬ ‫نوستوی رێكخراوی تێرۆریستی داعش لەناو‬ ‫توركیادا هەن‪ ،‬زۆر قورسە‪.‬‬ ‫زۆنی (ئارام)‌و ترسی توركیا‬ ‫بۆ توركیا بتوانێت تاسەر بەرگری ناوچە‬ ‫سنورییەكانی رۆژئاوای كوردستان مسۆگەر‬ ‫بكات‪ ،‬جگە لەوەش لەئێستادا ئەو شارە‬ ‫كوردیانەی لەتوركیا ئاوارەكانی سوریا تێیدا‬ ‫نیشتەجێن‪ ،‬ئارامترین‌و ئاسایشترین ناوچەن‬ ‫بۆ ئاوارەكان‪ ،‬توركیاش لەوە دەترسێت كە‬ ‫ئەمە وابكات وێنایەكی ئێجگار ئیجابی لەسەر‬ ‫ئاستی نێودەوڵەتی ببەخشرێتە ناوچە‬ ‫كوردییەكانی توركیا‌و بەمەش مسۆگەركردنی‬ ‫كیانێكی كورد لەسوریا بچێتە قۆناغێكی‬ ‫دیكەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )567‬دو شةممة ‪2016/6/13‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫دوای هەشت مانگ‌و چەندین كۆبونەوە‬

‫هەڵوێستەكانی پارتی گۆڕانیان بەسەردا نەهاتوە‬ ‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوێنێ‪ ،‬بۆ یەكەمجار لە دوای ئیمزاكردنی‬ ‫رێككەوتننامەی یەكێتی‌و گۆڕان‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئاستی بااڵدا یەكێتی‌و پارتی كۆبونەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش دوای ئەوەی پارتی ئامادەنەبو‬ ‫لەگەڵ وەفدی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫كۆببێتەوە‪ ،‬بەاڵم پارلەمانتارێكی گۆڕان‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬كە یەكێتی نوێنەرایەتیی‬ ‫ئــەوانــیــش دەكـــات‪ .‬لــە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەنوسیشدا هەردو وەفدی یەكێتی‌و‬ ‫پارتی ئەنجامی كۆبونەوەكەیان خستەڕو‪،‬‬ ‫تێیدا نوێنەرەكەی پارتی‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ ،‬كە‬ ‫پارتی سورە لەسەر هەڵوێستەكانی پێشوی‬ ‫سەبارەت بە مەسەلەی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان‪.‬‬

‫یەكێتی‪ :‬بە هەر نرخێك بێت پارلەمان‬ ‫كارابكرێتەوە‬ ‫پارتی‪ :‬بەم سەرۆكایەتییەی ئێستا‬ ‫پارلەمان كاراناكەینەوە‬

‫كۆبونەوەكەی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫دوێنێ وەفــدی بااڵی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫كۆبونەوەو تێیدا تاوتوێی كێشەكانی‬ ‫هەرێم‌و پەیوەندیی الیەنەكان‌و پرسی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان دەخەینەگەڕ‪.‬‬ ‫كەركوك كرا‪.‬‬ ‫مەحمود محەمەد ئەندامی مەكتەبی راشیگەیاند‪ ،‬لەگەڵ ئەوە نین‪ ،‬كەركوك‬ ‫ســیــاســیــی پـــارتـــی لــەكــۆنــگــرەیــەكــی بكرێتە هەرێمی سەربەخۆ‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬بەپێچەوانە هاوتا حزبییەكەی‪،‬‬ ‫رۆژنــامــەنــوســی هــاوبــەشــدا لــــەدوای‬ ‫كۆبونەوەكە‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬بڕیارماندا ئەم رایگەیاند‪ ،‬یەكێتی بەهەر نرخێك بێت‪،‬‬ ‫كۆبونەوانە بــــەردەوام ب ـن‌و لــە مــاوەی لەگەڵ كاراكردنەوەی پارلەماندان‪.‬‬ ‫رابـــردودا هــەردوالمــان پێكەوە ئەركمان‬ ‫«باشبونی پەیوەندیی پارتی‌و یەكێتی‬ ‫هەبوەو كارمانكردوە‪.‬‬ ‫باشبونی دۆخی كوردستانە»‬ ‫نــــاوبــــراو‪ ،‬ئــاشــكــراشــیــكــرد‪ ،‬هیچ‬ ‫هەرلەبارەی پەیوەندییەكانی پارتی‌و‬ ‫بەرنامەكیان بۆ كۆبونەوە لەگەڵ گۆڕاندا‬ ‫نییە‪ .‬دەربارەی كاراكردنەوەی پارلەمانیش یەكێتی‪ ،‬پارلەمانتارێكی پــارتــی‪ ،‬بە‬ ‫مەحمود محەمەد ئاشكرایكرد‪ ،‬كە پارتی (چــاودێــر)ی راگەیاند‪ ،‬پارتی‌و یەكێتی‬ ‫هەمان هەڵوێستەكانی پێشوی هەیە لەسەر وەك دو حــزبــی ســەرەكــی‌و كاریگەر‬ ‫لە كوردستان توانیویانە بارودۆخەكە‬ ‫مەسەلەی كاراكردنەوەی پارلەمان ‪.‬‬ ‫هاوكات رزگار عەلی‪ ،‬ئەندامی مەكتەبی بپارێزن‪ ،‬تاكو دەگاتە ئەمڕۆ‪ ،‬هەردوكیان‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬ئــامــاژەی بەوەكرد‪ ،‬لە باشە‌و خــراپــەدا پێكەوەبون‪ ،‬بۆیە‬ ‫لە ئەنجامدانی كۆبونەوەكانی نێوانمان تاكو پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتی‬ ‫بەردەوامدەبین‌و هەمو تواناكانمان بۆ باشتر بكرێت‪ ،‬دۆخی كوردستان باشتر‬ ‫دەبــێ ـت‌و پاراستنی پەیوەندییەكانی‬

‫بڕیاردەری فراكسیۆنی گۆڕان‪:‬‬ ‫لەكۆبونەوەكەیاندا لەگەڵ پارتی‪،‬‬ ‫یەكێتی نوێنەرایەتی ئێمەشی دەكرد‬ ‫هــەردوالیــان پەیوەندی هەیە بە زیاتر‬ ‫لێكنزیكبونەوەیان‪ ،‬تا بتوانن چارەسەری‬ ‫گونجاوی كێشەو قەیرانەكانی ئێستا بكەن‪،‬‬ ‫دەتوانرێت ئارامی لە باشوردا بەدیبهێنرێت‌و‬ ‫ئومێد دەكەین كۆبونەوەكانی ئــەو دو‬ ‫الیەنە‪ ،‬بتوانرێت كێشەكان چارەسەربكات‌و‬ ‫بەرهەم‌و ئەنجامی پۆزەتیڤیان هەبێت‪.‬‬ ‫شــوان شێخ ئەحمەد‪ ،‬وتیشی «هەر‬ ‫رێككەوتنێك لەنێوان هەر الیەن‌و حزبێكدا‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەگەر لەسەر حسابی الیەنێكی‬ ‫تر نەبێت‪ ،‬وەك پارتی زۆر ئاساییە‪،‬‬ ‫ئێمە لــەگــەڵ یەكێتیی نیشتیمانیدا‬ ‫رێكەوتنێكی ستراتیژییمان هەبوە‪ ،‬راستە‬ ‫تا ئێستا بە رەسمی دانی پێدانەنراوە‪،‬‬ ‫كە هەڵوەشابێتەوە‪ ،‬یاخود نەماوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پارتی‌و یەكێتی ئەركیانە لە كۆبونەوەكاندا‬ ‫كەشێكی وەهـــا بڕەخسێنن‪ ،‬كــە بۆ‬ ‫مەودایەكی تر بتوانن خزمەتێكی تر بە‬ ‫جەماوەری كوردستان بكەن‪ ،‬هەروا لەم‬

‫قۆناغەدا كە زیاتر پێویستی پێیانە‪،‬‬ ‫كوردستان زیاتر بەرەو پێشەوە بەرن»‪.‬‬ ‫گۆڕان‪ :‬یەكێتی نوێنەرایەتیی ئێمەش‬ ‫دەكات‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬بــڕیــاردەری فراكسیۆنی‬ ‫گـــۆڕان لــە پارلەمانی كــوردســتــان‪ ،‬بە‬ ‫(چــاودێــر)ی راگــەیــانــد‪ ،‬راستییەكەی‬ ‫هــێــشــتــا پ ــارت ــی نــایــەوێــت دۆخــەكــە‬ ‫ئاساییبكرێتەوەو پەیوەندییەكانی لەگەڵ‬ ‫گۆڕاندا ئاساییبكاتەوە‪ ،‬چونكە لە دواین‬ ‫سەردانی جێگری پارتی بۆ شاری سلێمانی‬ ‫وتــی‪ :‬ئـــەوان ئامادەنین پێشوازی لە‬ ‫شاندی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان بكەن‪،‬‬ ‫بەجیا لەگەڵ ئەو دو حزبەدا دادەنیشن‪،‬‬ ‫یەكێك لە ئامانجەكانی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫دەرچەیەكە بۆ ئاساییبونەوەی دۆخی‬ ‫هــەرێــمــی كــوردســتــان‪ ،‬ئێمە هیچكات‬ ‫ملمالنێی تاكەكەسیمان لەگەڵ كەسەكانی‬

‫ناو پارتی نییە‪ ،‬بەڵكو ملمالنێكە زیاتر‬ ‫لەسەر شێوازی حكومڕانییەو كێبڕكێ‬ ‫لەسەر كێشەكان پێویستە لەسەر مێزی‬ ‫گفتوگۆ چارەسەربكرێن‪ ،‬ناكرێت دوای‬ ‫هەشت مانگ بەردەوامی بدەین بەو دۆخەی‬ ‫ئێستای هەرێمی كوردستان‪ ،‬كە لە دوای‬ ‫پەككەوتنی پارلەمان‪-‬ەوە هاتۆتەئاراوە‪.‬‬ ‫عەبدولڕەحمان عەلی‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬وەك‬ ‫گــۆڕان هەموكات دەرگامان دانەخستوە‬ ‫بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ هەر پارتێكدا بە‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‪-‬یشەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە بەردەوام جەختمان لەوەكردۆتەوەو‬ ‫دەكــەیــنــەوە‪ ،‬كــە پێویستە دۆخــەكــە‬ ‫ئاساییبكرێتەوە‪ ،‬چونكە لە ئێستادا دۆخی‬ ‫هــەرێــم‪ ،‬دۆخێك نییە‪ ،‬گفتوگۆی تێدا‬ ‫بكەین‪ ،‬دەبێت النیكەم پارلەمان ئاسایی‬ ‫بكرێتەوە‪ ،‬پارتی لەو بڕیار‌و سیاسەتەی‬ ‫مەكتەبی سیاسی پاشگەزبێتەوە بۆ‬ ‫باشتركردنی دۆخەكە‪.‬‬

‫نـــاوبـــراو‪ ،‬ئـــامـــاژەی بــەوەشــكــرد‪،‬‬ ‫سەركردایەتیی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان‪،‬‬ ‫كە لە ‪ 12‬كەس پێكهاتوە‪ ،‬نوێنەرانی‬ ‫هــەردو حزبەكە دەكـــات‌و هــەر كەسێك‬ ‫لــەو سەركردایەتییە دانیشتن لەگەڵ‬ ‫پارتی بكات‪ ،‬نمایندەی هەردوال دەكات‪،‬‬ ‫پێویستە پارتی بەرپرسانە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫ئەم دۆخەدا بكات‌و پێویستناكات ئەوەندە‬ ‫خۆی كەنارگیر بكات‪ ،‬ئەوەی لەسەر شانی‬ ‫ئێمەیە ئاساییكردنەوەی دۆخەكەیە‪ ،‬هەروا‬ ‫لە نزیكترین كاتدا دانیشتن دەكەین‌و باسی‬ ‫شێوازی سەردانیكردنی الیەنەكان دەكەین‪،‬‬ ‫كە ئایا بەتەنیا بێت یاخود پێكەوە‪،‬‬ ‫ئایا الیەنێك بە تەنیا دەتوانێ سەردانی‬ ‫پارتی‌و الیەنەكانی تر بكات‪ ،‬چونكە هەر‬ ‫الیەنێكیان بیكات نوێنەرایەتیی الیەنەكەی‬ ‫تریش دەكات‪.‬‬

‫پرۆژەكەی سەاڵحەدین بەهادین دەگاتە ئامانج؟‬ ‫چاودێر ئاستەنگەکانی بەردەم پێکهێنانی بەرەی ئیسالمییەکان ئاشکرا دەکات‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫لەگەڵ ئــەوەی لە مــاوەی رابــردودا‬ ‫هــێــزە ئیسالمییەكانی كــوردســتــان‬ ‫چەند هەوڵێكیانداوە بۆ دروستكردنی‬ ‫بەرەیەكی ئیسالمیی سیاسیی هاوبەش‌و‬ ‫هــەوڵــەكــانــیــان ســەركــەوتــونــەبــون‪،‬‬ ‫لەئێستادا دوبــارە قسەوباسی لەسەر‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬بەتایبەت كە سەاڵحەدین‬ ‫بەهادین ئەمینداری یەكگرتو دوای‬ ‫وەرگرتنەوەی پۆستەكەی پرۆژەیەكی‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە ئامادەكردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــەرای چــاودێــران كۆمەڵێ بەربەست‬ ‫لــەبــەردەم ئــەم پــرۆژەیــەن‌و رێنادەن‬ ‫سەركەوتو بێت‪ ،‬بەتایبەت كە حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان هــەریــەكــەیــان سەر‬ ‫بـــەرەوت‌و قوتابخانەیەكن‌و رەوشــی‬ ‫نێوخۆیی حزبەكانیش كاریگەری نەرێنی‬ ‫هەیە‪ .‬سەرۆكی فراكسیۆنی بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی جەخت لەوەدەكاتەوە‪ ،‬هەندێك‬ ‫كەس لەناو حزبە ئیسالمییەكان نایەوێت‬ ‫ئیسالمییەكان لە یــەكــەوە نزیكبن‪.‬‬ ‫سەركردەیەكی كۆمەڵی ئیسالمییش‬ ‫دەڵێت «پێمان باشە رێكەوتنێكی‬ ‫هاوبەش بكرێت‪ ،‬بەاڵم زەمینەی گونجاو‬ ‫و كرداری نییە»‪ .‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫یەكگرتووش لە پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬هیچ پاساوێكی لۆژیكی بۆ‬

‫یەكنەگرتنەوە نەماوە‪.‬‬ ‫لە دوای رێككەوتنەكەی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان‪-‬ەوە‪ ،‬خەریكە نەخشەی سیاسیی‬ ‫كوردستان دابــەشــی چەند بەرەیەك‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەوانە بەرەی یەكێتی‌و گۆڕان‪،‬‬ ‫بەرەی پارتی‌و حزبە بچوكەكان‪ ،‬بەرەی‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬بەاڵم سەركەوتنی بەرەی‬ ‫ئیسالمییەكان بەدور دەزاندرێت‪.‬‬

‫كۆمەڵ‪ :‬زەمینەی گونجاو بۆ‬ ‫دامەزراندنی بەرەی ئیسالمی لەئارادا‬ ‫نییە‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی‪ :‬هەندێك كەسی‬ ‫رەزاقورسی ناو هێزە ئیسالمییەكان‬ ‫ناهێڵن رێككەوتن روبدات‬

‫«سەركەوتونابن»‬ ‫توێژەرێكی بـــواری ئیسالمی‪ ،‬بە‬ ‫(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬هەر رێككەوتن‬ ‫یــان بــەرەیــەك یــان هــەر دیــاردەیــەك‪،‬‬ ‫كە سەركەتوبو‪ ،‬هەوڵدەدرێت السایی‬ ‫ئەوەبكرێتەوە‪ ،‬لەئێستاشدا كە ئەو سەركەوتو بێت‪.‬‬ ‫رێككەوتننامەیەی یەكێتی‌و گۆڕان بە‬ ‫پاساوی لۆژیكی بۆ مانەوە‬ ‫ئاشكرا كۆمەڵێك خاڵی نوێی تێدابو‬ ‫ســەرۆكــی فراكسیۆنی یەكگرتووی‬ ‫و مەراسیمێكی بۆ ســازدرا‪ ،‬ویستیان‬ ‫وەك ئەوان بكەن‪ ،‬بەاڵم ئەمەش هەر ئیسالمیی كوردستان لە پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە(چاودێر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ماوەیەكەو سارد دەبنەوە‪.‬‬ ‫مــەســعــود عــەبــدولــخــالــق‪ ،‬بۆچونی بۆچونێكی هاوبەش لەناو هەمو هێزە‬ ‫وایە‪ ،‬كە حزبە ئیسالمییەكان ناگەنە ئیسالمییەكان هەیە‪ ،‬كە ئیسالمییەكان‬ ‫رێككەوتنێك‪ ،‬چونكە هەر حزبێكیان پێویستیان بە فۆڕمێكی نوێی ئیشكردن‬ ‫سەر بەقوتابخانە‌و رەوتێكە‪ ،‬هاوكات هەیە‪ ،‬كە خواست‌و داواكارییەكانی ئەمڕۆ‬ ‫كەمتر دان بەیەكتریدا دەنێن‪ ،‬هەروا بێنێتەدی‪ ،‬چونكە بەم پەرتەوازەیی‌و‬ ‫جیاوازییەكانیشیان رەگ‌و ریشەیەكی پچڕپچڕییە‪ ،‬نە دەتــوانــن كاریگەری‬ ‫مێژویی‌و مەزهەبی‌و سیاسی هەیە‪ ،‬بۆیە لەسەر گۆڕەپانی سیاسی دروستبكەن‪،‬‬ ‫پێناچێت دروستكردنی ئــەم بەرەیە نە خواست‌و داواكاریی ئیسالمییەكان‬

‫دێننەدی‪ ،‬كە هێزێكی كاریگەربن‌و لەناو‬ ‫هاوكێشە سیاسییەكاندا رۆڵی خۆیان‬ ‫ببینن‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫لەئێستادا ئەو قسەیە هەیە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫فۆڕمە لە هەماهەنگی‌و یەكخستنی‬ ‫تاكو‬ ‫پارلەمانییەكان‬ ‫فراكسیۆنە‬ ‫ئاستی یەكگرتنی حزبە ئیسالمییەكان‬ ‫كاتی هاتوە‪ ،‬بۆ كۆكردنەوەی ماڵی‬ ‫ئیسالمییەكانە‪ ،‬هەم بۆ دروستكردنی‬ ‫كاریگەرییە لەسەر گۆڕەپانەكەش‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬لەپێشتردا‬ ‫ئیرادەكان جددی نەبون‪ ،‬بەاڵم یەكێك‬ ‫لە ئامانجەكانی سەاڵحەددین بەهادین‬

‫لەم خولەیدا هێنانەدیی ئەم ئامانجەیە‪،‬‬ ‫هەروا لەئێستادا هیچ پاساوێكی لۆژیكی‬ ‫بــۆ بــونــی چــەنــد حزبێكی ئیسالمی‬ ‫نەماوە‪ ،‬كە گوتار‌و گۆڕەپان‌و میكانیزمی‬ ‫كــاركــردنــیــان یــەكــە‪ ،‬بــۆیــە جگە لە‬ ‫حاڵەتێكی دەرونــی هیچ بەربەستێك‬ ‫نەماوە‪.‬‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪ :‬زەمینەی گونجاو‬ ‫بونی نییە‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی سیاسیی‬ ‫كــۆمــەڵــی ئیسالمیی كــوردســتــان‪،‬‬ ‫بە (چــاودێــر)ی راگــەیــانــد‪ ،‬بەمانای‬ ‫دروســتــكــردنــی «بــــەرە» نــا‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫رەنگە لەسەر هەندێك شتی هاوبەش‬ ‫رێكبكەون‪ ،‬هاوكات لەئێستادا ئەمە‬ ‫تەنها قسەیە‪ ،‬هیچ هەنگاوێكی كرداری‬ ‫لەئارادا نییەو هیچ پڕۆژەیەكیش نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو تەنها كۆمەڵێك كەس سەردانی‬ ‫الیەنەكانیان كردوەو قسەیان لەبارەوە‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫محەمەد ساڵح بامۆكی‪ ،‬جەختی‬ ‫لــەوەشــكــردەوە‪ ،‬پێیان بــاشــە ئەم‬ ‫رێككەوتنە بكرێت‪ ،‬بەاڵم زەمینەیەكی‬ ‫گونجاو و كــرداری نییە‪ ،‬هــەروا وەك‬ ‫بۆچونی كۆمەڵی ئیسالمی هەر كەس‌و‬ ‫الیەنێك دژ بە ناڕێكی‌و نادادپەروەری‌و‬ ‫گەندەڵی‌و ستەم بێت‪ ،‬لەگەڵیدا دەبن‪،‬‬

‫جا ئیسالمی بێت یان عەلمانی‪ ،‬یان‬ ‫نیشتیمانی جیاوازی نییە‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫الیەنێك ئیسالمیش كە دژی ناڕێكی‌و‬ ‫نادادپەروەری‌و گەندەڵی‌و ستەم نەبێت‬ ‫ئەوە لەگەڵیدا نابن‪.‬‬ ‫هەندێك لە ئیسالمییەكان پێی‬ ‫هەزمناكرێت‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمی لە پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬ئەو بابەتە‬ ‫لەمێژە ناوەناوە قسەی لەسەر دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە لە قسە زیاتر تێنەپەڕیوەو‬ ‫نەبۆتە كــردەوە‪ 25 ،‬ساڵە ئەم حزبە‬ ‫ئیسالمییانە لە كوردستان بونیان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم نەیانتوانیوە لەسەر پڕۆژەیەكی‬ ‫هاوبەش رێكبكەون‪.‬‬ ‫شــــوان قـــەاڵدزێـــیـــی‪ ،‬هــۆكــاری‬ ‫دروستنەكردنی ئەو بەرەیەی گەڕاندەوە‬ ‫بۆ ئەوەی‪ ،‬كە هەندێك كەسی رەزاقورس‬ ‫هەیە‪ ،‬كە لەناو هێزە ئیسالمییەكانن‪،‬‬ ‫ئــامــادەنــیــن بـــە قــســەش هــەوڵــی‬ ‫لێكنزیككردنەوەی الیەنە ئیسالمییەكان‬ ‫بدەن‪ ،‬هەمیشە هەڵوێست‌و قسەكانیان‬ ‫بـــۆ لــێــكــدوركــەوتــنــەوەی الیــەنــە‬ ‫ئیسالمییەكانە‌و ئــەم بابەتەیان پێ‬ ‫هەزمناكرێت‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )567‬دو شةممة ‪2016/6/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫هەفتەیەك بۆ دیالۆگ‪ ،‬دوای هەشت مانگ لە دابڕان‬

‫فەهمی بورهان‬ ‫پێدەچێت ئەم هەفتەیە هەفتەی دیالۆگ‌و‬ ‫كردنــەوەی گرێ كوێرەكانی دەســتبن‪ ،‬ئەو‬ ‫گرێیانەی كە داوی زیاد لە هەشت مانگ لە‬ ‫ملمالنێی سیاســی‌و یەكتر تۆمەت باركردن‌و‬ ‫رێگری لە ســەرۆكی پارلەمــان‌و ناردنەوەی‬ ‫وەزیرەكانــی گۆڕانــەوە دەســتپێدەكات‌و‬ ‫بەئێســتای رێكەوتنەكەی یەكێتی‌و گۆڕان‌و‬ ‫كەمتر لە نیو موچەكەی فەرمانبەران كۆتایی‬ ‫دێت‪ ،‬یەكێتی لــە دوا كۆبونەیەی مەكتەبی‬ ‫سیاسی خۆیدا بڕیاری كردنەوەی دەرگایەكی‬ ‫تــری بۆ گفتوگــۆی دوای چەق بەســتندا‪،‬‬ ‫زیــاد لە دومانگە دۆخی سیاســی هەرێم بە‬ ‫جۆرێكی ترســناك چەقی بەســتوە‪ ،‬تەوای‬ ‫دەرگاكانــی گفتوگۆ داخــراون‪ ،‬هیچ هێزێك‬ ‫بەتایبەتی پارتی‌و گــۆڕان موبادەرەیەكیان‬ ‫بۆ دانوســتان تەرح نەكرد‪ ،‬یەكێتیش دوای‬ ‫چەندیــن گەڕی دانوســتان‌وەك گەیشــتن‬

‫بــە جۆرێــك لــە نائومێدبــون هەوڵەكانی‬ ‫بۆ ئاشــتەوای سیاســی هەڵپەســارد‪ ،‬لەم‬ ‫دۆخەدا كە تەوای ژیانی سیاســی‌و دیمەنی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی هەرێــم مانــدو كەنەفتــە‪،‬‬ ‫هەرچی دەرگایەك هەبوبێت بۆ ئاشــتەوای‬ ‫كــە میللــەت ئومێــدی لەســەر هەڵچنیوە‬ ‫سیاسێكان لەباریان برد‪ ،‬وەك ئەوەی یەك‬ ‫رۆژ موچــە دوا نەكەوتبێت‪ ،‬دامودەزگاكانی‬ ‫حكومەت لــە لوتكەی پڕۆفیشــناڵبوندابن‪،‬‬ ‫پارلەمــان وەك دەزگای رەقابــی بە ئەركی‬ ‫خۆی هەستابێت‌و ســەرۆكایەتی هەرێمیش‬ ‫هیــچ گرفتێكی یاســای نەبێــت‪ ،‬كەركوك‌و‬ ‫ناوچەكانی تر گەڕابنەوەو دیسكۆرســی ئەم‬ ‫هەرێمە بۆ ریفراندۆم‌و كێشــەكانمان لەگەڵ‬ ‫بەغدا یەك ئاراستەبێت‌و ناوچەكەش بەژانی‬ ‫دابەشــبونێكی تری لە شــێوەی ســایكس‪-‬‬ ‫بیكۆوە نەناڵێنێت‪ ،‬بەد بەختی ئەم میللەتە‬ ‫هــەر ئەوەنیــە موچە بــۆ كەمتر لــە نیوە‬ ‫دابەزیــوە‪ ،‬بەڵكــو بەدبەختێكــە لەوەزیاتر‬ ‫ئەوەیە ناوەندی بڕیار بەدەستی ئەم هەرێمە‬ ‫لــە زیاد لــە كاناڵێك‌و زیاد لــە بەیانێكەوە‬ ‫شروڤەی گۆڕانكارێكانی كردوەو یەك رێزی‬ ‫ماڵــی كوردیش بۆ بــەردەم ئەگەرەكان بە‬ ‫راســت‌و چارەنوسســاز ئەبینێت‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫تەجاوزی نەزەریات بكات‌و لە ئەرزی واقیعدا‬ ‫هەنگاوێك بەم ئاراســتەیە نرابێت‌و پێشمان‬ ‫بڵێت دەبێت ك ‌ێ بەم كارە هەستێت! ئێستا‬ ‫یەكێتی لە دواكۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی‬

‫خۆیدا بڕیاری كردنەوەی دەرگایەكی تری لە‬ ‫گفتوگۆو هەوڵێكی تر بۆ ئاشــتەوایی داوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمجارە جیاواز لە رابردو رێكەوتنێكی‬ ‫سیاســی گرنگی لــە ‪ ١٧‬ئایار لەگەڵ گۆڕان‬ ‫واژۆكردوە‌و پێدەچێت بە هۆیەوە كاریگەرتر‬ ‫لــە رابردو لەمــەڕ ئەم پرســە دەربكەوێت‪،‬‬ ‫یەكێتی ئەیەوێت لەم گەڕی دانوستانانەدا‪،‬‬ ‫ئەوە بە دۆســتە دیرینەكەی خۆی بڵێت كە‬ ‫دۆخی چەق بەســتوی هەرێــم بەرگەی ئەم‬ ‫جــۆرە لە خۆســەپاندنەی پارتــی ناگرێت‌و‬ ‫ئەگــەر بەرنامەیەكیش هەبێت بۆ ریفراندۆم‬ ‫ئەوا پێویســتی بەڕەخســاندنی ژینگەیەكی‬ ‫سیاســی هێمن‌و دۆخێكی نەفســی ئارامە‪،‬‬ ‫كە بێگومان بۆ ئەگەرەكانی دوای داعشیش‬ ‫وەهــا دۆخێــك هەر پێویســتە‪ ،‬بــە بڕوای‬ ‫مــن دەبێــت یەكێتــی بەڕونی ئــەوە بیری‬ ‫پارتــی بخاتــەوە هەوڵــدان بۆ ســەپاندنی‬ ‫یــەك جۆر لــە بیركردنەوەو یــەك جۆر لە‬ ‫دیسكۆرســی سیاســی‌و یــەك شــێواز لــە‬ ‫ئاراستەی فەرمانڕەوای قبوڵناكرێت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫لــە دو ســاڵی رابــردودا لە شــەڕی داعش‬ ‫بــۆ پاراســتنی كوردســتان ئەنجامــدراوە‪،‬‬ ‫ســەنگەری فەرمانــدەو پێشــمەرگەكانی‬ ‫یەكێتــی پتەوتر نەبوبن ئەوا بێگومان وەك‬ ‫ســەنگەرەكانی ئــەو دیــو دێگەڵــەی زەرد‬ ‫دەوریان بینیوە‪ ،‬ئەگەرچیش قسەو باس لە‬ ‫بارەی هاتنی ژمارەو جۆری چەك‌و یارمەتیە‬ ‫نێوەدەوڵەتیەكان‌و چۆنێتی دابەشــكردنیان‬

‫زۆرە‪ ،‬ئەگەر یەكێتی لە ئاستی دابەشكاری‬ ‫ئیمتیازات‌و پۆســت‌و پلــەوە جیكاری زۆری‬ ‫بینیبێت لەسەر دەســتی دۆستەكەی‪ ،‬ئەوا‬ ‫لە شەڕی داعشدا یەكێتی سنوری جیاكاری‬ ‫ئیمتازات‌و پۆســت‌و پلەی بەرەو روبەرێكی‬ ‫فراون لە جیاوازی بڕیوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵیشــدا‬ ‫دەبێــت دەرهــەق بــە بەنــدو خاڵەكانــی‬ ‫رێكەوتنی ‪ ١٧‬ئایار شــەفاف‌و راستگۆبێت‪،‬‬ ‫نیگەرانــی‌و دڵەراوكــێ دۆســتە دێرینەكەی‬ ‫بەهەنــد وەربگرێت‌و دڵنیــای بكات كە ئەم‬ ‫هەنــگاوە ئاراســتەكەی بــۆ بیناكردنەوەی‬ ‫بەشــێكی داڕومانــی سیاســی هەرێمــەو‬ ‫بــۆ بــە تەنها هێشــتنەوەی پارتــی نیە لە‬ ‫گۆشــەیەكدا‪ ،‬روداوكان‌و رادەی كاریگەریان‬ ‫لەسەر كوردســتان لەوە گەورەترە یەكێتی‬ ‫بەرپرســیارێتی مێــژوی داهاتــو بــە تەنها‬ ‫بخاتــە سەرشــان‌و لــە ئێستاشــدا بونــی‬ ‫پارتیەكی دۆست‌و بەرچاو رون بۆ داهاتوی‬ ‫كوردستان باشتر خزمەتی ئەم ستراتیژەی‬ ‫یەكێتــی ئەكات‪ ،‬دواجار ئــەوەی كە بڕیارە‬ ‫بــۆ داهاتوی ئــەم هەرێمە لە شــەفافیەت‌و‬ ‫بنەبڕكردنی گەندەڵی‌و بەدیهێنانی دادوەری‬ ‫كۆمەاڵیەتــی‌و دەســتورێكی هاوچــەرخ‌و‬ ‫ئەنجامدانــی ریفرانــدۆم ئەنجامبدرێــت‪ ،‬بە‬ ‫تەبــای‌و یەكڕیزی یەكێتــی‌و پارتی‌و گۆڕان‬ ‫یەكگرتــو كۆمــەڵ بەدیدێت نەك بەم جۆرە‬ ‫لە دابەشبون‌و دوردۆنگیە‪.‬‬

‫دو ساڵی خەالفەت لەسەردەمی هاوپەیمانیدا‬

‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫چەند رۆژێك لەمەوبەر‪ ،‬خەالفەتەكەی‬ ‫داعــش پێــی نایــە ســاڵێكی نوێــی‬ ‫دامەزراندنییــەوەو مۆمی ســێ ســاڵەی‬ ‫داگیرســاندو دوەمــی كوژاندنــەوە‪10 ،‬ی‬ ‫حوزەیرانی ساڵی ‪ 2014‬هێزێكی توندڕەو‬ ‫دوەم گەورە شاری عیراقی داگیركرد كە‬ ‫ئەویش موســڵ بو‪ ،‬هێزێكی توندڕەوتری‬ ‫هاوشــێوەی ئەلقاعیــدە بــە بەرگێكــی‬ ‫نــوێ‌و ناوێكــی ترەوە كە لــەدوای ‪11‬ی‬ ‫ســێپتەمبەرەوە هەمو جیهــان روبەڕوی‬ ‫دەبێتــەوە لەبەردمــی عیراقییــەكان‌و‬ ‫ســوریاو هەمــو جیهانــدا خــۆی قــوت‬

‫كردەوەو خۆی دەرخست‪.‬‬ ‫داعــش وەك هێزێكــی تــەواو خراپــی‬ ‫تونــدڕەو‪ ،‬لەعیراق خۆی كــردە دیفاكتۆو‬ ‫زۆرتریــن چــەك‌و تفاقــی پێشــكەوتو‌و‬ ‫جبەخانەی لە هەردو واڵتی عیراق‌و سوریا‬ ‫چنــگ كەوت‪ ،‬بۆیــە هێزێكی وەكو داعش‬ ‫لــە ‪10‬ی حوزەیرانــدا حكومەتــی عیــراق‬ ‫شكســتێكی گەورەی لەبەرامبــەردا تۆمار‬ ‫كرد بە هەاڵتنی هێزەكەی‌و رادەستكردنی‬ ‫هەمــو چــەك‌و جبەخانــە ئەمریكییەكان‬ ‫كە لــەدوای پڕۆســەی ئــازادی عیراقەوە‬ ‫سوپای ئەمریكا هێنابویانە ئەم واڵتەو بۆ‬ ‫ســوپای نوێی بەزیوی جێهێشــت لەدوای‬ ‫گەڕانــەوەی‪ ،‬بــەو هیوایــەی ســەروەریی‬ ‫واڵتەكــەی پــێ بپارێزێــت كــە نەیتوانی‬ ‫بیكات‪.‬‬ ‫فالش باگی دوای ‪10‬ی حوزەیران ئەوەیە‪،‬‬ ‫داعش لە ئەمری واقیعدا بوە دراوسێیەكی‬ ‫مەترســیداری هەرێمی كوردســتان‪ ،‬نیوە‬ ‫زۆرتری جەیشــكەی مالكی (كە ئەوكاتە‬ ‫ســەرۆكوەزیرانی عیراق بــو) خۆیان كرد‬ ‫بەهەرێمی كوردســتانداو لەوێوە ئاودیوی‬

‫الی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكان‬ ‫كرانــەوە بــەو كەلوپەالنەیانــەوە كــە‬ ‫هەرچەندیــان بۆ كرابو لە موســڵ لەگەڵ‬ ‫خۆیــان دەربازیــان كردبــو‪ ،‬ســەرەڕای‬ ‫ناكۆكی توندی حكومەتی بەغداو هەرێمی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬ســوپا هەاڵتوەكــەی عیراق‬ ‫رەوانەی الی مالكی كرانەوە‪.‬‬ ‫هێرشــی داعــش‌و گرتنی موســڵ گوڕو‬ ‫تینێكی دایە داعش بەرەو بەغدا رۆشــت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ناوچەكانی سلێمان بەگ‌و خاڵس‬ ‫بــەری پێگیراو ئاڕاســتەكەی بــەرەو الی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان گــۆڕی‪ ،‬پەالمــاری‬ ‫هەرێمــی كوردســتانیدا ویســتی هەولێــر‬ ‫داگیربــكات‪ ،‬ئیتــر لەوێــوە تائێســتا كە‬ ‫هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دروستبو تا ئەم‬ ‫ســاتە لە داعــش‌و گروپــە توندڕەوەكانی‬ ‫دەدرێت‪.‬‬ ‫كۆنگــرەی‬ ‫یەكــەم‬ ‫ئــەوكات‬ ‫هاوپەیمانییەكــەی دژی داعــش كــە لە‬ ‫فەرەنســا بەســتراو نزیكــەی ‪30‬ی واڵت‬ ‫تیایدا بەشداربون‪ ،‬پسپۆڕێكی سەربازی‬ ‫ئەمریــكا وتــی‪ :‬داعــش بە ‪30‬ی ســاڵی‬

‫تــری شــەڕكردن لەناودەچێــت‪ ،‬چونكە‬ ‫زۆرترین چەك‌و تەقەمەنی پێشــكەوتوی‬ ‫لەبەردەســتدایە‪ ،‬بەپێــی قســەكەی ئەو‬ ‫پســپۆڕە ئەمریكییە ئێستا لەدوای ‪10‬ی‬ ‫حوزەیرانی ئەمساڵەوە ‪ 28‬ساڵی تر شەڕ‬ ‫لەم ناوچەیە بەردەوام دەبێت لەگەڵ ئەو‬ ‫هێزە توندڕەوە‪ .‬پرسیاری ئێستا ئەوەیە‪،‬‬ ‫لەماوەی ئەم دو ساڵەی رابردودا‪ ،‬شەڕی‬ ‫بەردەوامــی داعــش‌و لێدانێتــی لەالیەن‬ ‫واڵتانــی هاوپەیمانــی كــە زیاتر لە ‪60‬‬ ‫واڵت دەبن‪ ،‬لێدان‌و زەبری گەورەی هێزی‬ ‫پێشــمەرگەیە لــەو چەكدارانــە‪ ،‬شــەڕو‬ ‫پێكادانی ســوپای عیراقــە لەناوچەكانی‬ ‫تری ناوەڕاستی عیراق كە ئێستا بەزۆری‬ ‫لەناوچەی فەللـوجەیە‪ ،‬ئەوە لە سوریاش‬ ‫لــە رۆژئــاوای كوردســتانیش بەهەمــان‬ ‫شــێوەیە‪ ،‬لەمــاوەی دو ســاڵی رەبەقی‬ ‫شــەڕو بۆردومــان‌و كوشــتنی داعشــدا‬ ‫كەچی هێشــتا هەر لەشــوێنی خۆیەتی‪،‬‬ ‫واتە موســڵ‌و رەقە هەر پایتەخت‌و دڵی‬ ‫خەالفەتەكــەی ئەبوبەكــری بەغدادییەو‬ ‫داعــش دو ســاڵی خەالفەتەكــەی‬

‫دو نەخۆشیە گەورەكە‬ ‫بەرۆكی هەرێمی‬ ‫گرتۆتەوە!‬ ‫نەوزاد موهەندیس‬ ‫بەپێی ئامارێكی بەڕێوەبەرایەتی ئاماری سلێمانی پێش ئەم قەیرانە دارایەی دو‬ ‫ســاڵ زیاترە بەرۆكی هەرێمی گرتوە رێژەی هەژاری لە ســلێمانی بریتیبوە لە ‪‌%2‬و‬ ‫رێژەی بێكاریش بریتیبوە لە ‪ .%7‬بەاڵم لە دوای قەیرانەكە رێژەكان بەرزبونەتەوە‬ ‫لەسەر ئاستی هەرێم بۆ ‪ %14‬بێكاری‌و ‪ %12‬هەژاری‪.‬‬ ‫هۆكارەكانیــش ئاشــكران چیــن؟ شــەڕی داعــش‪ ،‬تێكچونــی پەیوەندییەكانی‬ ‫هەرێم‌و بەغداد‪ ،‬گەندەڵی‪ ،‬نەناردنی بودجە‌و بشــكی ‪ %17‬هەرێم‪ ،‬گەشــەنەكردنی‬ ‫كەرتــی تایبەت‪ ،‬دانەمەزراندنی دەرچوانــی زانكۆ‌و پەیمانگاكان‪ ،‬هاتنی ئاوارەكان‪،‬‬ ‫ناعەدالەتی لە حكومەت‌و دەسەاڵتی كوردیدا‪ ...‬بەشێكی سەرەكی هۆكارەكانن‪.‬‬ ‫ئەگــەر ئــەم قەیرانە ئاوەهــا بەردەوام بێــت‌و حكومەتیش بێ‌ پالنی زانســتی‌و‬ ‫واقعی پشــتی لێبكاتەوە ئەوا رێژەكان لەم ساڵدا زیاتر دەبن‌و لەمەترسیەوە دەبنە‬ ‫كارەسات‪.‬‬ ‫چونكــە بێــكاری ســەرچاوەی هەژاریــەو هەژاریــش ملدەكێشــێت‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫سەردەكێشــێت بۆ تێكچونی باری دەرونی تاك‌و كۆمەڵگا‌و لێكهەڵوەشانی خێزان‌و‬ ‫نەمانــی پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیــەكان‌و زیادبونی دیاردەی لەشفرۆشــی ئافرەتان‌و‬ ‫كچان‌و فڕێدانی منداڵ‌و سواڵكردن‌و دواجاریش سەرهەڵگرتن لە‌واڵت‌و توندتریش بۆ‬ ‫ناڕەزایی‌و روخاندنی دەســەاڵت‌و حكومەت‌و زیادبونی تاوانی دزی‌و هەڵكوتانە سەر‬ ‫ماڵ‌و دوكان‌و سەرمایەدارانی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫هەربۆیــە روبەڕوبونــەوەی ئەم دو دیاردە ترســناكە‪ ،‬ئەركی حكومەتە لەالیەك‌و‬ ‫لەالیەكی تریشــەوە ئەركی خاوەن ســەرمایە‌و دەوڵەمەندەكانیشــە بۆ ئەوەی رێگە‬ ‫بگرن لە توندبونەوە‌و بەرزبونەوەی ئەم دو نەخۆشیە‌و كاریگەریەكانیان‪.‬‬ ‫بۆیــە ئەركــی حكومەتــی هەرێمــی كوردســتان‌و حــزب‌و الیــەن‌و ســەركردە‬ ‫سیاســییەكانە‪ ،‬مشــوری بەرزبونەوەی لۆدی ئەم دو دیاردە ترسناكە بخۆن‌و رێگە‬ ‫چارەی پێویســتی زوبەزو بۆ گرنەبەر‪ ..‬قسەی خەڵكە كە دەڵێن‪« :‬گەر تاكەكانی‬ ‫كۆمــەڵ‌و ئەنــدام‌و الیەنگرانتان تێــر نەكەن ئــەوا دڵنیابن هیچ كەســتان بەدواوە‬ ‫نامێنێــت‪ ،‬چونكــە ئابوری‌و گیرفان‌و ئاوەدانی‌و كاســەی پڕی مــاڵ لە پێش فكر‌و‬ ‫ئایدیا‌و حزبایەتیەوەیە»‪.‬‬ ‫لەســەردەمی هاوپەیمانــی نێودەوڵەتیدا‬ ‫تەواو كرد‪.‬‬ ‫لــەو ماوەیــەدا چەندیــن شــەڕ كران‌و‬ ‫پڕۆســە هاتنــە ئــاراوە‪ ،‬بــەاڵم هیچیــان‬ ‫كاریگەرییــان نەكــردە ســەر گۆڕینــی‬ ‫هاوكێشــەو‪ ،‬تیرۆریستانی داعش خاكێكی‬ ‫زۆری عیــراق‌و ســوریایان داگیركــردوە‬ ‫ئەگەر بێت‌و جیهان بەتایبەت هاوپەیمانی‬ ‫نێودەوڵەتــی بــەم میكانیزمە پشــتیوانی‬ ‫هێــزە زەمینییــەكان بــكات ئــەوا رەنگە‬ ‫قســەی راوێــژكارە ئەمریكییەكــە بێــت‌و‬ ‫داعش ‪ 28‬ساڵی تری مابێت!‪.‬‬ ‫گۆڕینی هاوكێشەی ئەم ناوچەیە تەنها‬ ‫لەالی ئەمریكایە‪ ،‬ئەویش بەمزوانە یەكالیی‬ ‫نابێتــەوە‪ ،‬چونكــە ئەمریــكا چاوەڕوانی‬

‫چەنــد مانگی داهاتــو‌و یەكالییكردنەوەی‬ ‫هەڵبژاردنــی ســەرۆكایەتی واڵتەكــەی‬ ‫دەكات‪ ،‬ئــەم میكانزمــی شــەڕە هــی‬ ‫دیموكراتەكانە‪ ،‬رەنگە ئەگەر هاوكێشەكەی‬ ‫ئەمریكاش بەالیەكدا بكەوێت‌و دەســەاڵت‬ ‫پێچەوانــە بێتــەوەو كۆمارییــەكان كــە‬ ‫تاڕادەیــەك بــە تونــدڕەوەكان ناســراون‬ ‫دەســەاڵت وەرگرنەوە‪ ،‬ئەوا هاوكێشــەی‬ ‫ئەم ناوچەیەو شەڕی داعشیش گۆڕانكاری‬ ‫بەســەردا دێت‪ ،‬بەتایبــەت تاكە كاندیدی‬ ‫كۆمارییــەكان كــە دۆناڵــد ترەمپــەو بە‬ ‫توندڕەویــی ناســراوە رەنگــە لەداهاتودا‬ ‫هەمــو هاوكێشــەكانی هەشــت ســاڵی‬ ‫رابردوی ئەم ناوچەیە ئاوەژو بكاتەوە‪.‬‬

‫سزای قۆپی كردن‪...‬‬

‫لوقمان مستەفا صاڵح‬ ‫قۆپیەكــردن یەكێكە لەو دیاردانەی‬ ‫بە چەندین شــێوەی جیــاواز لەالیەن‬ ‫تــاك‌و كۆمــەڵ‪ ،‬گــەورەو بچــوك‪،‬‬ ‫كــوڕو كــچ‪ ،‬لەكۆمەڵــگا پێشــكەوتو‬ ‫دواكەوتوەكانــدا بــاو بۆتــەوە‪ ،‬كــە‬ ‫بەداخــەوە زۆربەمــان بــە جۆرێــك‬ ‫لەجۆرەكان دەســتمان بــۆ بروەو ئەو‬ ‫كارە قێزەونەمــان تاقیكردۆتــەوە‪،‬‬ ‫كــە بەڵگەیــە لەســەر ئەنجامدانــی‬ ‫رەفتاریكی نائاسایی‌و نایاسایی الدەر‌و‬ ‫بــەد رەفتاری لە پێناوی گەیشــتن بە‬ ‫دەســتكەوتە مــاددی‌و مەعنەویەكان‌و‬

‫تێركردنــی حــەزو ئــاروزوەكان‪ ،‬بۆیە‬ ‫قۆپیەكردن كە كردت بە پیشەو خوت‬ ‫پێوەگرت لەڕەهەندە ئەخالقیەكەیەوە‬ ‫هیچــی كەمتر نیە لە درۆكردن‌و دزی‌و‬ ‫دوڕوی‪ ،‬بەجۆرێــك ئەنجامدەرانــی‬ ‫سســتی‌و تەمەڵــی‌و نەبونــی متمانــە‬ ‫بەخۆبــون‌و كەمــی رێنمــای دایــك‌و‬ ‫بــاوك‌و قوتابخانەیان هەیە‌و هەمیشــە‬ ‫لەنــاو دۆســت‌و بــرادەرو قوتابخانــە‬ ‫نرخیــان كەمەو ناســراون‌و بــەردەوام‬ ‫بــەر توانج‌و ناو ناتۆرەی كەســانی تر‬ ‫دەكەون‪.‬‬ ‫هەڵبەتــە بەشــێوەیەكی گشــتی‬ ‫ســزای قۆپێیــە بەپێی ئاســت‌و رۆڵی‬ ‫خوێندنەكــە لە واڵتێكــەوە بۆواڵتێكی‬ ‫كــە دەگۆڕێــت‪ .‬بەگشــتی تا ئاســتی‬ ‫خوێندنەكــە‌و تاقیكردنەوەكــە بەرزتــر‬ ‫بێت ســزاكەش گەورەتــر دەبێت‪‌.‬واتا‬ ‫ئایە خوێندنەكەی قۆناغی ســەرەتایی‬ ‫یە یاخود دكتۆرا‪ .‬بۆ نمونە لە ئەمریكا‬ ‫ئەگــەر قوتابیەكــی ســەرەتایی قۆپیە‬ ‫بــكات ‌وەك هــەر ســەرپێچی دیكــە‪،‬‬ ‫دایــك‌و باوكــی منداڵــە خوێندكارەكە‬

‫لەمــادە ‪ ٤٢‬دەســتوری عیراقیشــدا‬ ‫ئاگادار دەكرێتــەوە‪ ،‬ئەگەر قوتابیەكە‬ ‫قوتابــی دكتــۆرا بو قۆپیە بــكات ئەوا ئامــاژەی بە جۆری ســزاكە كردوە كە‬ ‫بەپێی گرنگی تاقیكردنەوەكەی جیاواز دەڵێت‪:‬‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەگــەر تاقیكردنەوەكە وەرزی‬ ‫معاقبــە كل مــن افشــی او تــداول‬ ‫بێت كەمترین سزای سفر وەرگرتنە لەو‬ ‫بابەتەی كە قۆپیەی تێدا كردوە‪ .‬بەاڵم بمعاقبة كل من افش��ي او تداول بصورة‬ ‫ئەگــەر تاقیكردنەوەی كۆتای بێت ئەوا غري مشروعة اسئلة االمتحانات الرمسية‬ ‫سزای دەركردن لە زانكۆكەی دەدرێت‪ .‬عنوان التشريع‪ :‬معاقبة كل من افشي‬ ‫بەگشــتی‪ ،‬یاســاكانی قۆپیەكــردن بە او تداول بصورة غري مشروعة اسئلة‬ ‫ئاستی خوێندنگە‌و واڵتەكەش جیاوزە‪.‬‬ ‫االمتحانات الرمسية‬ ‫لە عیــراق‌و هەرێمی كوردستانیشــدا‬ ‫هــەر خوێنــد كارێــك لەنــاو هۆڵــی التصنيف‪ :‬قرار‬ ‫تاقیكردنــەوەكان یاخــود لە دەرەوەی رقم التشريع‪132 :‬‬ ‫هۆڵەكانــدا قۆپییــە بكات‌و هــاوكاری سنة التشريع‪1996 :‬‬ ‫كاری غەشــكردن بكات بە پێی یاسای تاريخ التشريع‪1996/11/20 :‬‬ ‫ســزادانی عیراقی لە ساڵێك بۆ شەش استنادا الي احكام الفقرة (ا) من املادة‬ ‫زیندانیكردن سزادەدرێت‪.‬‬ ‫الثانية واالربعني من الدستور‪.‬‬ ‫دەشــڵێت‪،‬‬ ‫وەزیــری پــەروەردە‬ ‫قرر جملس قيادة الثورة ما ياتي‪:‬‬ ‫ئــەوەی نمــرەی بەرزیــش بهێنێــت لە مادة ‪1‬‬ ‫تاقیكردنەوەكانداو بشچێتە كۆلێژ ئەگەر‬ ‫‪-1‬يعاقب باحلبس مدة ال تقل عن سنة‪،‬‬ ‫بە بەڵگە دەربكەوێت كە غەشــیكردوە‬ ‫ئەوا بە پێی یاســا ســزایدەدەن‌و مافی كل من سرب او افشي او ذاع او تداول‬ ‫بصورة غري مشروعة اسئلة االمتحانات‬ ‫خوێندنی لێدەستێننەوە‪.‬‬

‫املدرسية النهائية او اسئلة االمتحانات‬ ‫العامة‪.‬‬ ‫‪-2‬وتكون العقوبة السجن مدة ال تزيد‬ ‫علي سبع سنوات‪ ،‬اذا كان مرتكب اجلرمية‬ ‫عضوا يف جلان االمتحانات او من واضعي‬ ‫اسئلتها او مكلفا بنقلها او باحلفاظ عليها‬ ‫او بتهيئتها او بتغليفها او برتمجتها‪.‬‬ ‫‪-3‬وتكـون العقـوبة احلبس مـدة ال تزيد‬ ‫علي سنة اذا كانت اجلرمية املنصوص‬ ‫عليها يف الفقرتني (‪1‬و‪ )2‬من هذا البند قد‬ ‫نشات عن تقصري او اهمال‪.‬‬ ‫مادة ‪2‬‬ ‫‪-1‬يعاقب باحلبس مدة ال تقل عن سنة وال‬ ‫تزيد علي ثالث سنوات كل من ساعد علي‬ ‫الغش يف االمتحانات املدرسية النهائية او‬ ‫االمتحانات العامة او سهـّل القيام به‪.‬‬ ‫‪-2‬ال تسري احكام الفقرة (‪ )1‬من هذا‬ ‫البند علي الطالب الذين يرتكبون الغش يف‬ ‫داخل القاعة االمتحانية‪ ،‬وترتكب حبقهم‬ ‫احكام االنظمة املدرسية‪.‬‬

‫مادة ‪ :3‬يعاقب بالسجن مدة ال تزيد علي‬ ‫سبع سنوات كل من تالعب بالدفاتر او‬ ‫االوراق املستخدمة يف االجابة علي اسئلة‬ ‫االمتحانات املدرسية واالمتحانات العامة‬ ‫او بالسجالت املدرسية اخلاصة بدرجاتها‪،‬‬ ‫كتبديل اغلفتها او الكتابة فيها او سحب‬ ‫اوراق منها او اضافة اوراق اليها او حتريف‬ ‫درجاتها او استبداهلا‪.‬‬ ‫مادة ‪ :4‬تعترب اجلرائم العمدية املنصوص‬ ‫عليها يف هذا القرار خملة بالشرف‪.‬‬ ‫مادة ‪ :5‬ينفذ هذا القرار من تاريخ نشره‬ ‫باجلريدة الرمسية‪.‬‬ ‫بێگومان رێنمایی كاری پەروەردەیی‌و‬ ‫خێزانی دەتوانێ‌ رۆڵی بەرچاوی هەبێ‌‬ ‫لــە كەمكردنــەوەو چارەســەركردنی‬ ‫قۆپیەكردنداو بە شێوەیەكی حەكیمانە‬ ‫هــۆكارو پاڵنەرەكان بزانــێ‌‌و بۆئەوەی‬ ‫لەداهاتــودا نەوەیەكــی تەندروســت‬ ‫پێشكەش بەمیللەتەكەمان‌و واڵتەكەمان‬ ‫بكەین‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ژمارە (‪ )567‬دو شەممە ‪2016/6/13‬‬

‫ئۆندەر‪:‬‬ ‫ئامادەین بۆ پڕۆسەی ئاشتی‬

‫بێشكچی‪:‬‬ ‫پڕۆژەی بەتوركیایی بون هەڵە بوو‬

‫سرری سورەیا ئۆندەر‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی‬ ‫دیموكراتی گــەالن‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬وتەكانی‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا دەربــارەی ئاشتی‬ ‫جێی ئومێدە‪ ،‬بەهیوام پڕۆسەیەكی نوێ‬ ‫بــۆ ئاشتی و بــێــدەنــگ بــونــی چەكەكان‬ ‫دەستپێبكاتەوە و ئێمە وەك هەدەپە‬ ‫ئامادەین رۆڵی خۆمان بگێڕین‪.‬‬

‫ئیسماعیل بێشكچی‪ ،‬نوسەر و لێكۆڵەری‬ ‫ناوداری توركیا دەڵێت «پڕۆژەی بەتوركیایی‬ ‫بون لەالیەن هەدەپەوە سیاسەتێكی هەڵە‬ ‫بوە‪ ،‬دەشبێت هەدەپە هیچ نەبێت داوای‬ ‫ستاتۆیەك یــان سیستەمی فیدراڵی بۆ‬ ‫كوردان بكات»‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫هاوسەرۆكی دەبەپە‪:‬‬ ‫كوردستان دەبێتە هاوسێیەكی نوێی توركیا‬ ‫سەباحەت تونجەل‪ ،‬هاوسەرۆكی پارتی هەرێمی‬ ‫دیموكرات رایگەیاند‪ :‬رۆژئــاوای كوردستان‬ ‫هەنگاو بۆ سەربەخۆیی و ستاتۆیەكی گرنگ‬ ‫دەدات و بەمنزیكانە رۆژئــاوای كوردستان‬ ‫وەك پێگەی جوگرافی دەبێتە هاوسێیەكی‬ ‫نوێی توركیا‪.‬‬

‫لەبارەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئەڵمانیاوە‬ ‫ئابوری و پیشەسازی گەورەن‪ ،‬خاوەن‬ ‫قسە و بڕیاری گــەورەن لە كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬لــەدوو بــەرەی جیاواز و‬ ‫دوو جەمسەری جیاواز و دوو خێزانی‬ ‫جــیــاوازن لە ئەدەبیاتی پەیوەندییە‬ ‫نێودەوڵەتییەكاندا‪ ،‬دوو هێزی سیاسی‬ ‫و بەرنامەی سیاسی گەورە بەڕێوەیان‬ ‫دەبات‪ ،‬ملمالنێ لەگەڵ دوو بلۆك و دوو‬ ‫هێزی ركابەری وەك روسیا و ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫توركیا دەكات بەهێزێكی نامۆ و نەناسراو‬ ‫لە ناوەندی سیاسی جیهاندا‪.‬‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬ ‫توركیا لــە سیاسەتی دەرەوەیــــدا‪،‬‬ ‫رووبەڕووی گەورەترین و قوڵترین قەیران‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬توركیا لە دوای جەنگی جیهانی‬ ‫دووەمـــەوە هیچ كــات هێندەی ئەمڕۆ‬ ‫فۆڕمی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەكتەرە‬ ‫سیاسییەكان خراپ و پڕ قەیران نەبووە‪،‬‬ ‫پڕ كێشە و ملمالنێ بەم شێوەیەی ئێستا‬ ‫نــەبــووە‪ ،‬تەنانەت دوای داگیركردنی‬ ‫قوبڕوسیش لە ساڵی ‪١٩٧٤‬دا‪ ،‬كێشەكان‬ ‫هێندە قوڵ نەبون‪.‬‬ ‫تێكچونی پەیوەندیی سیاسی توركیا‬ ‫لەگەڵ واڵتێكی ئەوروپی وەك ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫كێشەی گەورە بۆ توركیا دێنێتەپێشەوە‪،‬‬ ‫ئەڵمانیا دوای روســیــا‪ ،‬دووەم واڵتە‬ ‫پەیوەندییەكانی خــراپ دەبێت لەگەڵ‬ ‫تــوركــیــادا‪ ،‬ئــەم دوو واڵتـــە خــاوەن‬ ‫قوڕسایی و هەژمونن‪ ،‬خــاوەن هێزی‬

‫پەیوەندییەكانی نــێــوان توركیا و‬ ‫ئەڵمانیا تەمەنێكی درێژ و زۆری هەیە‪،‬‬ ‫ئاڵوگۆڕی كەلتوری و مەسەلەی دەستی‬ ‫كــار و بــازاڕ و پیشەسازی و تۆریزم‬ ‫ئەو دوو واڵتــە بەیەكتردەبەستێتەوە‪،‬‬ ‫كۆمیونیتی و لۆبییەكی گەورەی توركی‬ ‫لە ئەڵمانیادا ئامادەگی هەیە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەدوای جەنگی جیهانی دووەمەوە بەهۆی‬ ‫كەمبونەوەی توانای مرۆیی و هێزی مرۆیی‬ ‫ئەڵمانی‪ ،‬هێزی توركیا و تورك وەك‬ ‫رەگەز ئەو بۆشاییەی پڕكردەوە‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫ئەڵمانیا دۆسیەی کۆمەڵکوژی ئەرمەنی وەک کارتی فشار دژ بە تورکیا بەکاردەهێنێت‬ ‫دوو نەوەی توركی لەئەڵمانیادا پەروەردە‬ ‫بووە و بزنس دەكات و رۆڵی لە بازاڕی‬ ‫ئەو واڵتەدا هەیە‪ ،‬لە پڕۆسەی دەنگداندا بونەوەری سیاسی پڕ بایەخ و كاریگەرن كــورد و بەرتەسككردنەوەی ئــازادی و توركیا لەگەڵ ئەكتەرە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫مەسەلەی رادەربڕین و شێوازی مامەڵە ل ــەگ ــەڵ داعــــش وەك ئــەكــتــەرێــكــی‬ ‫بەشداریی چڕدەكەن و مەبەستیانە رۆڵیان بۆ مانەوەی توركیا بەزیندویی‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی تێكچونی پەیوەندییەكان و هەڵسوكەوت كردن لەگەڵ مافەكانی سیاسی تێرۆریست‪ ،‬دۆسیەی سوریا‬ ‫هەبێت لەدروستكردنی بڕیاری سیاسی لە‬ ‫ئەڵمانیادا‪ ،‬تێكچونی پەیوەندییەكان‪ ،‬بەشێكیان ناوەكین و بەشێكیشیان مــرۆڤ و گەشەسەندن و بــردنــەوەی و مەسەلەی كۆچ و جێبەجێنەكردنی‬ ‫داوا و خواستەكانی یەكێتی ئەوروپا‬ ‫دووبــــارە ئــەم كــارلــێــك و پــێــدراو و دەرەكــی‪ ،‬ناوەكییەكان پەیوەندی بە پێشەوەی دیموكراسییەوە هەیە‪.‬‬ ‫بەتایبەت دەستكارینەكردنی یاسای‬ ‫رەگەزانە دەستكاری دەكاتەوە‪ ،‬تێكچونی تێكچونی باری ناوخۆی سیاسی توركیا‪،‬‬ ‫هۆكارە دەرەكییەكان زیاتر پەیوەستە بەرەنگاربوونەوەی تێرۆر و دووركەوتنەوە‬ ‫پەیوەندییەكان‪ ،‬قواڵیی ستڕاتیژی توركیا تێكچونی پەیوەندیی نێوان ئاك پارتی و‬ ‫لەئەوروپا و ئەڵمانیادا پێناسە دەكاتەوە هەدەپە‪ ،‬لەباربردنی پڕۆسە و پیڤاژۆی بە دونیابینی و شێوازی مامەڵەكردنی لە پێوەر و بنەما سیاسییە گشتییەكانی‬ ‫و دادەڕێژێتەوە‪ ،‬روسیا و ئەڵمانیا دوو ئاشتی و چارەسەرنەكرنی مەسەلەی رەجەب تەیب ئەردۆغان‪-‬ی سەرۆككۆماری یەكێتی ئەوروپا‪.‬‬

‫هەموو ئەو كردە سیاسی و بەرنامە‬ ‫سیاسییەی توركیا كە لە رابردوو ئەنجامی‬ ‫داوە‪ ،‬ئەڵمانیای جواڵند بۆ بەیاساییكردن‬ ‫و دانــنــان بە مەسەلەی جینۆسایدی‬ ‫ئەرمەنەكان وەك كارت و فشار بەرامبەر‬ ‫توركیا‪ ،‬وەك رەگەزێكی گەورەی فشاری‬ ‫سیاسی بۆ سەر توركیا و هەوڵدان بۆ‬ ‫دەورەدان و لێسەندنەوەی توانا سیاسی‬ ‫و هێمایی و دبلۆماسییەكانی‪.‬‬

‫دوای باكوری رەققە ئۆپەراسیۆنەكان درێژەی دەبێت‬ ‫هۆزان عەفرینی‬ ‫لــە دوای كۆتایهێنان بــە قۆناغی‬ ‫دوهەمینی ئۆپەراسیۆنەكەی باكوری‬ ‫رەقا‪ ،‬قۆناغی سێهەمین بە رزگاركردنی‬ ‫مونێج دەست پێكرد و لە بەرامبەریدا‬ ‫تێرۆریستانی داعــش بۆ پێشگرتن لە‬ ‫پێشڕەوی هێزی سوریای دیموكراتیك‬ ‫پردی قەرەقۆزاق تەقاندەوە‪ ،‬مەبەستی‬ ‫ســەرەكــیــش رێــگــری لــە پــەڕیــنــەوەی‬ ‫شەڕڤانان بوو لە چەمی فورات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ســەرەڕای ئــەوەش هێزەكانی سوریای‬ ‫دیــمــوكــراتــیــك بــە هـــاوكـــاری فــڕۆكــە‬ ‫جەنگییەكانی هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی‬ ‫لە فورات پەڕینەوە‪ ،‬بەمەش دەتوانرێت‬ ‫بەزوترین كات ناوچەكانی هاوینەهەواری‬ ‫فــورات لە چەكدارەكانی داعــش پاك‬ ‫بكرێتەوە‪.‬‬ ‫هێزەكانی ســوریــای دیموكراتیك‬ ‫پالنەكانیان سەركەتوانە جێ بەجێ‬

‫كردووەو ئێستا گەیشتونەتە شارۆچكەی‬ ‫(ئەبو قالقل)‪ ،‬فەرمانداری ئۆپەراسیۆنی‬ ‫رزگاركردنی مونبج و ناوچەكانی دیكە‪،‬‬ ‫هــەڤــال( فیسەل ئەبو لــەیــا) كــە بە‬ ‫سەختی بریندار بوو و لــەدوای ئەوەی‬ ‫هێنرایە هەرێمی كوردستان لەڕێگەی‬ ‫هەلیكۆپتەرێكی ئەمریكی و لە دوای دوو‬ ‫رۆژ لە نەخۆشخانەی شاری سلێمانی‪،‬‬ ‫گیانی بە دۆزی رەوای گەلی كــورد و‬ ‫كوردستان سپارد‪.‬‬ ‫هەڤاڵ ئەبو لەیال كێیە؟‬ ‫هــەڤــاڵــی شــەهــیــدی فــەرمــانــدە(‬ ‫فیسەل سەعدون عەبدی) كە ناسراوە‬ ‫بــە( ابــو لــەیــا) لەدایكبوونی ساڵی‬ ‫‪ 1983‬لە گوندی (قەرەریشك)ەو لە‬ ‫بنەماڵەی(كیتكانی) كوردیە ‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ 2005‬لە شاری مونبێج نیشتەجێ بووە‬ ‫و تا ساڵی ‪ 2011‬كە شۆڕشی گەالنی‬ ‫ســوریــا دەســتــی پــێــكــردوە شەهیدی‬ ‫سەركردەش بەشداری جموجوڵەكانی‬ ‫سیاسی و خۆ ئامادەكردن بو بۆ خەباتی‬ ‫چەكداری و لە لە ساڵی ‪ 2012‬هاوكار‬ ‫دەبێت لەگەڵ هێزەكانی یەپەگە و دواتر‬ ‫لەگەڵ وتەبێژی ئەنجومەنی سەربازی‬ ‫مونبێج شەڕڤان دەرویش پەیوەندی بە‬ ‫سەرۆكی (جەبهە االكراد) علی حەلەب‬ ‫هەڤال عال‌و جەبو كە ناسراوە بە ئەبو‬ ‫ستێف و دەبێت یەكێك لە دامەزرێنەری‬

‫(جەبهە االكراد) و دواتریش كەتیبەكانی‬ ‫(شەمسوالشمال) دادمەزرێنێت و لە‬ ‫بەرخۆدانی كۆبانی و رزگاركردنی گری‬ ‫سپی و عەین عیسا و بەنداوی تەشرین‬ ‫و گوندەكانی مونبج رۆڵێكی بەرچاوی‬ ‫دەبــێــت‪ .‬شەهید فەیسەڵ ئەبو لەیال‬ ‫خێزاندار بوو‪ ،‬خاوەنی چوار منداڵ بوو‪.‬‬ ‫سەردانەكەی الهوری شێخ جەنگی‬ ‫سەردانی شێخ الهوری شێخ جەنگی‬ ‫بــۆ رۆژئــــاوای كــوردســتــان‪ ،‬بــۆ پرسی‬ ‫سەرخۆشی سەركردەی مــەزن شەهید‬ ‫ئەبو لەیال و سەردانی بۆ گۆڕستانی‬ ‫شەهیدانی بەرخۆدانی كۆبانی كە لەالیەن‬ ‫سەرۆكی كانتونی كۆبانی ئەنور موسلیم‬ ‫و هاوسەرۆكی ئەنجومەنی فیدراڵیەتی‬ ‫رۆژئــاوای كوردستان هەدیە یوسف و‬ ‫لێپرسراوی سەربازی و حكومی و حزبی‬ ‫یەپەگە لە پێشڕەویدایە تا ناوچەکانی نێوان عەفرین و کۆبانی یەکبگرێتەوە‬ ‫پێشوازی لێكراوە‪ ،‬ئەو سەردانەی كاك‬ ‫الهور كارێگەری خۆی هەبو بۆ ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەبەر ئەوەی كە زۆر كەس گۆڕا‪.‬‬ ‫مونبج ‪ 60‬كیلۆ مەتر ماوە كە هێزەكانی لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست نیشانەی ئەوەیە‬ ‫ئاگادارە كە ئەو ئەندازیاری راستەقینەی‬ ‫دەربارەی شەڕ و جەنگی لە مونبج لە كۆبانی و عەفرین یەكبگرنەوە و هەردوو كە ئاستی پەیوەندییەكانی رۆژئــاوای‬ ‫سازكردنی پەیوەندییەكانی رۆژئــاوای‬ ‫ڕۆژئاوای‬ ‫جوگرافیای‬ ‫لەڕوی‬ ‫كانتۆنەكەش‬ ‫هێزەكانی‬ ‫سەركردەی‬ ‫بونی‬ ‫شەهید‬ ‫دوای‬ ‫كــوردســتــان و ئەمریكا گەیشتوەتە‬ ‫كوردستان و ئەمریكایە و خاوەنی بڕیاری سوریای دیموكراتیك لە مونبج‪ ،‬بە بڕیاری كوردستان یەك دەگرن‪.‬‬ ‫ئاستی ستراتیژی و بــەرەو قۆناغێكی‬ ‫ناردنی یەكەمین كەشتی ناردنی چەك فەرمی ناوی ئۆپەراسیۆنەكەیان گۆڕی بۆ‬ ‫چــاودێــران پێیان وایــە كە لە دوای باشتر دەچێت و داهاتویەكی گەشی‬ ‫و تەقەمەنی بۆ شەڕڤانانی كۆبانی‪ ،‬ئۆپەراسیۆنی شەهیدی فەرماندە ئەبو سەردانەكەی بریت ماكگورك‪ ،‬نوێنەری بۆ رۆژئــاوای كوردستان دەبێت كە لە‬ ‫بەگەیشتنی ئــەو چــاك و تەقەمەنی لەیال‪ ،‬ئێستاش شارەكە دوور پێچكراوە ســەرۆكــی ئەمریكا بــۆ شـــەڕی دژی خزمەتی دۆزی رەوای گەلی كورد بێت‬ ‫هاوسەنگی شەڕ و جەنگ لە كۆبانی بۆ و پێشڕەوییەكان بەرەو ناوچەی الباب (داعش)‪ ،‬هەروەها سەردانی (جوزیڤ و لەهەمانكاتیشدا دراوسێیەكی گرنگی‬ ‫بەرژەوەندی شەڕڤانانی یەپەگە و یەپەژە دەچێت كە تەنها لە نێوان عەفرین و ڤۆتیل ) فەرمانداری هێزەكانی ئەمریكا هەرێمی كوردستانیش دەبێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )567‬دو شةممة ‪2016/6/13‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫رۆژژمێری روداوەكانی كەیسی هاوسەرگیریی‬

‫دكتۆر عەبدوللەتیف سەلەفیی!‬ ‫نیاز سەعید عەلی‬ ‫بەشی چوارەم‪:‬‬ ‫لــەڕومــاڵــەكــەی(پــشــتــیــوان جــەمــال)یــشــدا‬ ‫هاتوە‪(:‬هاوڕێیەكی چاوان كە لەپەیمانگا لەگەڵیەتی‪،‬‬ ‫بەمەرجی باڵونەكردنەوەی ناوی‪ ،‬قسەی بۆ روداو كردو‬ ‫وتی «رۆژی سێ‌شەممەی رابردو(‪)2016/5/3‬چاوان‌و‬ ‫مێردەكەی بەفەرمی جیابونەتەوەو هەمان رۆژیش‬ ‫لەگەاڵ د‪.‬عەبدوللەتیف هاوسەرگیریان كــردوە)»‪،‬‬ ‫دواتــر لەبڕگەیەكی تــردا هاتوە ‪(:‬ئــەو هاوڕێیەی‬ ‫پشتڕاستیكردەوە كەپێشتر چاوان لەگەاڵ مێردەكەی‬ ‫كێشەیان هــەبــوە‌و لەكاتی سەرپەرشتیكردنی‬ ‫توێژینەوەكەشدا‪ ،‬داوای لە د‪.‬عەبدوللەتیف‪ ،‬كردبو‬ ‫كێشەكەیان بۆ چارەسەر بكات‌و وتی «لەچاوانم‬ ‫بیست كــە لەكاتی تــوێــژیــنــەوەكــەدا پەیوەندی‬ ‫خۆشەویستی لەنێوانیاندا دروستبوەو د‪.‬عەبدوللەتیف‬ ‫وتبوی جیاببنەوەو خۆم دەتهێنم‪ ،‬چاوانیش بەو‬ ‫هاوسەرییە دڵخۆشبو‪ ،‬بەاڵم هۆكارێكی جیابونەوەی‬ ‫لەگەاڵ مێردەكەی بەهۆی د‪.‬عەبدوللەتیفەوە بوە)»‪،‬‬ ‫پاشان لەبڕگەیەكی تری روماڵەكەدا هاتوە‪(:‬بەوتەی‬ ‫هاوڕێكەی چاوان‪ ،‬چەند رۆژێك پێش هاوسەرییەكەی‬ ‫قسەی لەگەاڵ(چاوان) كردوەو وتویەتی لەبڕیاردان بۆ‬ ‫هاوسەرییەكەی پەشیمانبوەتەوەو وتی «رێنماییمكرد‬ ‫هــاوســەرگــیــری لــەگــەاڵ عەبدوللەتیفدا نــەكــات‪،‬‬ ‫بــەاڵم گوێی نەگرت‪ ،‬تەنانەت چەند رۆژێــك پێش‬ ‫هاوسەرگیرییەكەش‪ ،‬وتی «پەشیمان بومەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواتر بڕیاری بۆ هاوسەریی گۆڕیوە»‪.‬‬ ‫‪ -43‬هــەر لـــــــەرۆژی(‪)2016/5/9‬دا‪ ،‬ماڵپەڕی‬ ‫(ئێن‪ ،‬ئاڕ‪ ،‬تی) راپۆرتێكی باڵوكردەوە بەناونیشانی‬ ‫(پــەیــوەنــدیــیــەكــانــی ئــۆرڤــان‌و چــــاوان)‌و تیایدا‬ ‫هاتوە‪(:‬بەگەڕان لەنێو تۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبوكداو‬ ‫ئەكاوتنەكەی چاوان‪ ،‬ئەوە دەردەكەوێت كە ئەو دو‬ ‫هاوسەرە پێشتر پەیوەندییەكی ئاساییان هەبوەو‬ ‫چەند جارێك چــاوان لەئەكاونتەكەی خۆی وێنەو‬ ‫ڤیدیۆی ئۆرڤانی هاوسەری باڵوكردۆتەوەو تا ئێستاش‬ ‫وێنەو ڤیدیۆكان ماون‌و النەبراون)‪ ،‬هەر لەو راپۆرتەدا‬ ‫ئــامــاژە بــەوەكــراوە كــە ‪(:‬لـــــــەڕۆژی‪،)2015/4/24‬‬ ‫(چــاوان) ڤیدیۆیەك باڵودەكاتەوە كە لەكۆمەڵێك‬ ‫وێنەی(ئۆرڤان)دروستكراوەو لەسەری دەنوسێت‬ ‫گیان‌و داڵ‌و هەمو ژیانی مــن)‪ ،‬هەروەها (لــەرۆژی‬ ‫‪( ،)2014/7/12‬چــاوان) وێنەیەكی تری (ئۆرڤان)‬ ‫لەفەیسبوكەكەی خــۆی بــاودەكــاتــەوەو لەسەری‬ ‫دەنوسێت هەناسەكەم)‪.‬‬ ‫‪-44‬دیـــســـان ه ــەر لــــــــــەڕۆژی(‪)2016/5/9‬دا‪،‬‬ ‫(سەربەست عــارف خــەســرەو)ی مــامــی(چــاوان)‪،‬‬ ‫لــەفــەیــســبــوكــدا‪ ،‬وتــــارێــــك بـــاودەكـــاتـــەوە‬ ‫بەناونیشانی(دەربارەی دكتۆری زاوامــان)‌و تیایدا‬ ‫دەڵێ‌‪(:‬كە گرتە ڤیدیۆكانم بینی‪ ،‬لەوێدا بەگیانی ئەو‬ ‫ئاشنابوم كەخۆشەویستی خۆی بۆ چاوان دەردەبڕێت‌و‬ ‫هەستیشمكرد تائاستێكی بااڵ‪ ،‬دكتۆر لەتیف عاشقێكە‬ ‫لەمن زیاتر پەی بەعەشقی ژیان دەبات)‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەبڕگەیەكی تردا دەڵێ‌‪(:‬كاتێك من گرتە ڤیدیۆكانی‬ ‫دكتۆرم بینی‌و هەستم بەگەرمای هاناسەكانی كردو‬ ‫رۆحیم پێوا‪ ،... ،‬دكتۆرم لەجەوهەرو قواڵیی ناخی‬ ‫خۆیدا بینی‪ ،‬تابەرزترین ئاستی عەشق‌و خۆشەویستی‌و‬ ‫دڵداریی پیاوێكی پاكژ‪ ،‬نازدەدات بەگەردنی عەشقی‬ ‫چاوان‌و بۆ خانمێكی پیرۆز‪ ،‬هەناسەی گڕداری عەشق‬ ‫هەڵدەڕێژێت)‪.‬‬ ‫دواتر لەبڕگەیەكی تردا دەڵێ‌‪(:‬دكتۆر لەنامەی‬ ‫دەنگییەكانیدا قواڵیی ناخی مرۆڤێكی كوردی پاكژ‬ ‫دەردەبڕێت‪ ،... ،‬من بەپێوەری گیان‪ ،‬بەفەلسەفەی‬ ‫خامۆش‪ ،‬رۆحی مرۆڤ دەپێوم‪ ،‬باوەڕم بەهەناسەكانی‬ ‫دكتۆرە كە لەگرتەكاندا ناخی پاكژ نیشان دەدات‪،‬‬ ‫‪ ،...‬من باوەڕم بەوەیە كە دكتۆر چاوانی لەخۆی‌و‬ ‫ژیان‌و هەردو ژن‌و ‪11‬منداڵەكەی خۆشتردەوێت)‪.‬‬ ‫‪-45‬جــارێــكــی تــرو لـــــــــەڕۆژی(‪)2016/5/9‬دا‪،‬‬ ‫(سەربەست عــارف خــەســرەو)ی مــامــی(چــاوان)‪،‬‬ ‫لــەفــەیــســبــوك‪ ،‬وتــارێــكــی تــر بـــاودەكـــاتـــەوە‪،‬‬ ‫بەناونیشانی(سۆرانی برام‪ ،‬باوكی چاوان تێلی بۆ‬ ‫كردم تۆزێك لەمەوبەر)‪ ،‬تیایدا دەڵێ‌‪( :‬سەلماندت‬ ‫كە حاشات لەكچی خۆت نەكردوە‪ ،‬ئافەرین مایەی‬ ‫شانازی منیت‌و برای خوێنیی منیت‪ ،‬بەاڵم زاواكەمان‬ ‫پێ‌ دەچێت هێندە بوێر نەبێت كەبێتە سەرمینبەرو‬ ‫بەفەرمی داكۆكی لەو دینە بكات كە رێگای پێداوە‬ ‫س ـێ‌چــوار ژنــی هــەبــێــت)‪ ،‬دكــتــۆرەكــەتــان ئەركی‬ ‫سەرشانێتی میللەتێك سەرقاڵی بوختان نەكات‌و‬

‫بەفەرمی پەیوەستی هاوسەرگیریی خۆی بگەیەنێت‬ ‫بەمیدیاكان‪...‬دەنا چاوان نابێت رێگە بەخۆی بدات كە‬ ‫كەسێكی ‪..........‬هاوسەری بێت)‪.‬‬ ‫‪-46‬هــــەرهــــەمــــان ڕۆژ‪،)2016/5/9( ،‬‬ ‫ماڵپەڕی(وێستگە)‪ ،‬راپۆرتێكی لەسەر كەیسی(د‪.‬‬ ‫عەبدوللەتیف)باڵوكردەوە ‪ ،‬بەناونیشانی(وردەكاری‬ ‫ئاشكرابونی چیرۆكی خۆشەویستییەكەی عەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی‌و چاوان)‪ ،‬چەند بڕگەیەكی ناو ئەو راپۆرتە‬ ‫بەم شێوەیەی خوارەوەیە‪:‬‬ ‫(ئۆرڤان كوڕە عاشقەكە‪ ،‬بەدەم قوڵپی گریانەوە‪،‬‬‫باسی ژیانی خۆی دەكات‪ ،... ،‬دەگێڕیتەوە ئەو هیچ‬ ‫كێشە‌و گرفتێكی نەبوە‪ ،‬ژیانێكی سادە دەژیان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەپڕ هەمو جوانییەكانی ژیانی هاوسەرییان گۆڕا‪،‬‬ ‫پەیوەندییە گەرم‌و گوڕییەكەی هاوسەریی نەماو بوە‬ ‫سەهۆڵبەندان)‪.‬‬ ‫(چەند خوێندكارێكی هاوڕێی چاوان‪ ،‬ئاماژە بۆ‬‫ئەوە دەكەن كە عەبدوللەتیف سەلەفی گرنگی زۆری‬ ‫بەچاوان دەداو هەندێك جاریش چاوی دەبڕییە چاوی‌و‬ ‫لەكاتی وانەوتنەوەش دیمەنی عاشقبون بەیەك بەدی‬ ‫دەكرا)‪.‬‬ ‫(یەكێك لەهاوڕێكانی چ ــاوان‪ ،‬بەوێستگەی‬‫راگەیاند‪ ،‬چــاوان زوزو دەچــوە ژورەكــەی مامۆستا‬ ‫عــەبــدولــلــەتــیــف‪ ،‬كــارگــەیــشــتــە ئــــەوەی هەمو‬ ‫خوێندكارەكان‪ ،‬هەستیان بەپەیوەندییەكی بەتین‬ ‫كرد‪ ،‬بەجۆرێك كارگێڕی پەیمانگاكەشمان هەستیان‬ ‫بەو پەیوەندییە كردبو)‬ ‫(رۆژێك چاوان باسی كەسایەتی عەبدوللەتیفی‬‫ســەلــەفــی بــۆ هــاوســەرەكــەی پــێــشــوی(ئــۆرڤــان)‬ ‫دەگێڕێتەوەو ئەوەندە ئیعجابی بۆ دەربڕیوە‪ ،‬وتویەتی‬ ‫گومانم نەماوە دكتۆر عەبدوللەتیف بوە بەپێغەمبەر)‪.‬‬ ‫(رۆژان ــە رۆژی یەك سەعات‪ ،‬چــاوان لــەژوری‬‫تایبەتی د‪.‬عەبدوللەتیف لەكۆلێژ ماوەتەوە‪ ،‬دكتۆر‬ ‫عەبدوللەتیف بانگەشەی ئــەوەی كــردوە كە بۆیە‬ ‫چــاوان سەردانی دەكــات‪ ،‬جن چۆتە لەشی‪ ،‬هەر‬ ‫ئەم مانەوەیەی چــاوان الی دكتۆر عەبدوللەتیف‪،‬‬ ‫پەیوەندی خۆشەویستی لێوە دروستدەبێت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەو ماوەیەی كە چاوان رۆژانە ماوەتەوە الی دكتۆر‬ ‫عەبدوللەتیف‪ ،‬چاوان هەموكێشەی خۆی‌و ئۆرڤانی بۆ‬ ‫باسكردوە)‪.‬‬ ‫(چـــــاوان ئــــەوەی گــێــڕاوەتــەوە بــۆ ئــۆرڤــان‬‫كەجارێكیان دكتۆر عەبدوللەتیف وتویەتی چاوان‪ ،‬ئایا‬ ‫ئۆرڤانی مێردت نوێژ دەكات‪ ،‬چاوانیش دەڵێت نەخێر‬ ‫نوێژ ناكات‪ ،‬دكتۆر دەڵێت «دەزانی یەكجار شەیتان‬ ‫بێ‌ ئەمری خودای كرد‪ ،‬خودا بەنەحلەتی كرد‪ ،‬ئەی‬ ‫ئۆرڤانی مێردت رۆژی پێنج جار‪ ،‬بێ‌ ئەمری خودا‬ ‫دەكات‌و نوێژ ناكات‪ ،‬گومانی تێدا نییە مارەییتان‬ ‫دروستنەبوەو حەرامن بەیەك»‪.‬‬ ‫(دوای ئ ــەوەی ئــۆرڤــان ئۆتۆمبیلێكی سفر‬‫كیلۆمەتری بۆ چاوانی هاوسەری پێشوی دەكڕێت‪ ،‬بۆی‬ ‫دەردەكەوێت رۆژانە رۆشتنی ئۆتۆمبیلەكەی چاوان‬ ‫لەماڵەوە بۆ پەیمانگاو گەڕانەوەی بۆ ماڵەوە(‪)25‬‬ ‫كیلۆمەترە‪ ،‬بــەاڵم ئــۆرڤــان دوای چاودێرییەكی‬ ‫بـــەردەوام‪ ،‬رۆژان ــە بــۆی دەردەكــەوێــت‪ ،‬رۆژ‌‌ب ــەڕۆژ‬ ‫كیلۆمەتری ئۆتۆمبیلەكەی زیاتردەكات‌و تا ئاخر جار‬ ‫دەكاتە (‪ )60‬كیلۆمەتر لەڕۆژێكدا‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا‬ ‫چاوان تەنها كاری رۆژانەی دەوامی پەیمانگای بوە‪،‬‬ ‫هیچ كارێكی دیكەی نەبوە‪ ،‬ئایە بۆ دەبێت كیلۆمەتری‬ ‫ئۆتۆمبیلەكە بەرزبێتەوە؟‪ ،‬ئۆرڤان وەاڵمەكەی بەڕونی‬ ‫دەستدەكەوێت‪ ،‬بۆی دەردەكەوێت ئۆتۆمبیلەكەی‬ ‫ژوانی عەشق‌و خۆشەویستی پێدەبەسترێت‪ ،‬لەئەنجامدا‬ ‫بۆی دەردەكەوێت كەمامۆستا عەبدوللەتیف بۆ ئەوەی‬ ‫كەس هەستی پێ‌ نەكات‪ ،‬لەگەاڵ چاوان بەو ئۆتۆمبیلە‬ ‫كاتی خۆشەویستیان بەسەربردوە)‪.‬‬ ‫(ئــۆرڤــان بەكەسە نزیكەكانی خــۆی وتــوە‪،‬‬‫رۆژانــە مۆبایلەكەی دەپاراست‪ ،‬تاوەكو بەردەستی‬ ‫من نەكەوێت‪ ،‬رۆژێكیان گەڕامەوە ماڵەوە چاوان‬ ‫لــە‪........‬بــو‪ ،‬مۆبایلەكەی جێهێشتبو بەكراوەیی‪،‬‬ ‫منیش گەشتێكم كرد بەناو مۆبایلەكەیدا‪ ،‬ئیدی بۆم‬ ‫دەركــەوت ئــەوەی من گومانم بۆ بــردوە زۆر لەوە‬ ‫زیاترە‪ ،‬پاشان توشی حاڵەتێكی دەرونی زۆر ناخۆش‬ ‫بوم‪ ،‬تەقیمەوەو دەرگای‪ ،..........‬كردەوە بەتوندی‬ ‫چاوانم هێنایە دەرەوە ‪ ،‬وتم هیچ مەڵێ‌‪ ،‬هەموشتێك‬ ‫دەزانم‪ ،‬چاوان یەكسەر تەسلیم بو‪ ،‬زۆر ترسا‪ ،‬وتی‬ ‫هیچ مەكە‪ ،‬من هەموشتێكت بۆ باس دەكەم‌و دەستی‬ ‫كرد بەگێڕانەوە‪ ،‬دانی بەوەدانا پەیوەندی هەیە لەگەاڵ‬ ‫مەال عەبدوللەتیف)‪.‬‬ ‫(لەدوای دەركەوتنی پەیوەندییەكەی نێوانیان‪،‬‬‫عەبدوللەتیف پــەیــوەنــدی دەك ــات بەئۆرڤانەوە‪،‬‬ ‫دەڵێت كارێك مەكەن دوایی هەموالیەك پەشیمان‬ ‫بێتەوە‪ ،‬دواتــر باوكی ئــۆرڤــان تكا لەكوڕەكەی‬ ‫دەكات‪ ،‬دەستبەرداری ئەو ژنە بێت‌و كێشەو ئاژاوە‬ ‫لەخێزانەكەیان دوربخاتەوە)‪.‬‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف داوای سوڵحی عەشایەری كردوە‬‫بۆ دەستبەردانی ئۆرڤان لەچاوان لەدادگا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئۆرڤان ڕەتیكردۆتەوە پارەوپول لەجیاتی دەستبەردان‬ ‫وەربــگــرێ ـت‌و د‪.‬عەبدوللەتیف وازی نەهێناوەو‬ ‫چەندینجار پەیوەندی كردوە بەئۆرڤانەوە‪ ،‬پێشنیاری‬

‫لەبارەی وەرگتنی دوكــان‌و سۆپەرماركێت‌و پارەوە‬ ‫بۆ خستۆتەڕو لەدوایدا‪ ،‬بەاڵم ئۆرڤان سەرجەمیانی‬ ‫رەتكردۆتەوە‪ ،‬بەپێی زانیارییەكان عەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی‪ ،‬بۆ ئــەوەی هێزی دەوڵەمەندبونی خۆی‬ ‫دەربخات‪ ،‬وتویەتی لەهەر شوێنێك سۆپەرماركێتێك‪،‬‬ ‫سەلەفییەكی لەسەر بێت موڵكی منە)‪.‬‬ ‫(دوای ئاشكرابونی پەیوەندییەكەیان چاوان‬‫رودەكاتە ماڵی بەرپرسێك‪ ،‬چــاوان مــاوەی چەند‬ ‫رۆژێك لەماڵی ئەو بەرپرسە دەمێنێتەوە‪ ،‬پاشان ئەو‬ ‫بەرپرسە دوای ئاساییكردنەوەی كێشەكە‪ ،‬لەڕێگەی‬ ‫یەكێك لەپیاوەكانییەوە چــاوان دەنێرێتەوە ماڵی‬ ‫باوكی‪ ،... ،‬عەبدوللەتیف‪ ،‬بۆ سوڵح دەچێتە ماڵی‬ ‫چــاوان‌و دوای گفتوگۆیەكی زۆر مەال عەبدوللەتیف‬ ‫دەڵــێــت «چـــاوان بهێنن ئــەگــەر وتــی شوناكەم‬ ‫بەعەبدوللەتیف‪ ،‬ئەوا كۆتایی دێت بەكێشەكە‪ ،‬كاتێك‬ ‫چاوان بانگدەكەن بۆ ناو دانیشتنەكە‪ ،‬چاوان لەناو‬ ‫هەمویاندا دەڵێت شوی پێدەكەم»‪.‬‬ ‫‪-47‬رۆژی(‪ ،)2016/5/10‬ماڵپەری (روداو)‪،‬‬ ‫لەڕاپۆتێكدا رایگەیاند‪(:‬خوێندكاران‌و مامۆستایانی‬ ‫پەیمانگەی زانستە ئیسالمیەكانی سلێمانی‪،‬‬ ‫لەحەوشەی پەیمانگەكە مانیانگرت‌و رایگەیاند ناچنە‬ ‫هۆڵی خوێندن‪ ،‬تاوەكو عەبدوللەتیف سەلەفی‌و‬ ‫هاوژینە نوێیەكەی لەپەیمانگە دەرنەكرێن)‪ ،‬دواتر‬ ‫لەبڕگەیەكی تــری راپــۆرتــەكــەدا هــاتــوە‪(:‬ڕۆژی‬ ‫ســێــشــەمــمــە‪ ،2016/5/10‬عەبدوللەتیف سەلەفی‌و‬ ‫چاوانی هاوژینی‪ ،‬بەئۆتۆمۆبیلێكی تۆیۆتا پرادۆ هاتون‬ ‫بۆ پەیمانگەو جگە لەخوێندكارە سەلەفییەكان‪ ،‬هیچ‬ ‫مامۆستا‌و خوێندكارێك پیرۆزبایی لێنەكردون‪ ،‬هاوكات‬ ‫مانیان لەخوێندن گرتوەو داوای دورخستنەوەی‬ ‫هەردوكیان دەكەن)‪ ،‬ماڵپەڕی (روداو)‪ ،‬هاوپێچ لەگەاڵ‬ ‫ئەو راپۆرتە هەواڵەدا‪ ،‬دەقی نوسراوێكی خوێندكارانی‬ ‫پەیمانگای زانستە ئیسالمییەكانی باڵوكردۆتەوە‪،‬‬ ‫دەقی نوسراوەكە بەم شێوەیەی خوارەوەیە‪:‬‬ ‫(ئێمە وەكو خوێندكارانی زانستە ئیسالمیەكان‬ ‫ســەبــارەت بــەو پەیوەندییە ناشەرعیەی لەنێو‬ ‫پەیمانگاكەماندا رویـــدا‪ ،‬بــوەتــە ب ــاس‌و خــواس‬ ‫لەنێوان تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان‌و پێگەی ئەلكترۆنی‌و‬ ‫لەناوخەڵكدا‪ ،‬بۆیە ئیدانەی ئەم كارە قێزەونە دەكەین‌و‬ ‫بەكارێكی ناشەرعی‌و ناشرین‌و دور لەپەیوەندی‌و ڕێزی‬ ‫نێوان مامۆستاو قوتابی دادەنێین‪ ،‬بۆیە وەك قوتابیان‬ ‫چەند داواكــاریــەك پێشكەش بەڕاگری پەیمانگاو‬ ‫وەزارەتی خوێندنی بااڵ‌و ڕای گشتی دەكەین‪:‬‬ ‫‪-1‬بەهیچ شێوەیەك نامانەوێ‌ جارێكی تر ئەم‬ ‫مامۆستاو خوێندكارە بێنەوە ناو پەیمانگاكە گەر‬ ‫دەوام بكەن‬ ‫لەهەر پلەو پۆستێكدابن‪.‬‬ ‫‪-2‬پێویستە ڕێزو حورمەت بگەڕێتەوە بۆ پەیمانگا‌و‬ ‫جارێكی تر كاری لەم شێوەیە دوبارەنەبێتەوەو داوای‬ ‫لێبوردن لەخوێندكارو مامۆستایانی بەڕێز‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫بەڕێز ڕاگری پەیمانگاكەمان‪/‬داواكارین لەبەڕێزت‬‫پشتگیری تەواوی ئەم دو خاڵە بكەیت‌و ڕێگای یاسایی‬ ‫بگریتەبەر‪ ،‬ئەگەر داواكاریەكانمان جێ‌بەجێ‌‬ ‫نەكرێ‌‪ ،‬هەڵوێستی توندمان دەبێت)‪.‬‬ ‫‪-48‬رۆژی(‪( ،)2016/5/10‬سەربەست عارف‬ ‫خەسرەو)ی مامی(چاوان)لەفەیسبوكدا‪ ،‬وتارێكی‬ ‫تری كورتی باڵوكردۆتەوە‪ ،‬بەناونیشانی(دوایین داواو‬ ‫ئاگاداری بۆ دكتۆر‪:‬عەبدوللەتیف)و تیایدا دەڵێ‌ «بۆ‬ ‫سێ‌ رۆژ دەچێت‪ ،‬لەگفتوگۆی تەلەفۆنیدا‪ ،‬لەگەاڵ‬ ‫چاوانی بــرازامــدا‪ ،‬بەمنتان وت‪ :‬دێینەگۆ‪،..... ،‬‬ ‫وپەیامی هاوسەرگیریت رابگەیەنیت‪ ،‬ئێستاش من‬ ‫دوایین ساتەكانی چاوەڕوانیمە‪ ،‬تا دانبنێی بەعەشقی‬ ‫نێوانتاندا‪ ،...... ،‬دكتۆر عەبدوللەتیف‪:‬چاوەڕوانیم‬ ‫ســەری كــردو پــاســاوت نییە بۆ بێدەنگبون‪ ،‬من‬ ‫هەڵوێستم دەبێت‪ ،‬گەر لێرەوە بەكۆمێنت پرۆسەی‬ ‫هاوسەرگیریت ڕانەگەیەنیت‪ ،.......... ،‬داوای لێ‌‬ ‫بوردن لەمیللەتێك بكەن‪ ،‬كە وەك ڕابەر بەالڕێتدا‬ ‫بردون‌و عەشق‌و ئازادی‌و یەكترویستی كچان‌و كوڕانتان‬ ‫حەرامكردوە‪ ،‬ئێستا بۆ خۆتان حەاڵڵە‪.‬‬ ‫‪-48‬هەرهەمان رۆژ‪ ،‬واتە(‪ ،)2016/5/10‬ماڵپەڕی‬ ‫(خەندان) بابەتێكی باڵوكردەوە بەناونیشانی(هاوسەری‬ ‫پێشوی چاوان تایبەت بۆ خەندان دەدوێت‪ :‬هەڕەشەی‬ ‫كوشتنم لێدەكرێت‌و لەگەاڵ چــاوان هیچ كێشەمان‬ ‫نەبو)‪ ،‬تیایدا هاتوە‪(:‬ئۆرڤان بەهیچ شێوەیەك ئامادە‬ ‫نییە لەسەر تێكچونی پەیوەندیەكانیان قسە بكات‪،‬‬ ‫وەك خۆی دەڵێت «مەترسی لەسەر ژیانی هەیە»‪،‬‬ ‫لەبڕگەیەكی تردا‪(:‬ئۆرڤان دەڵێت «لەڕێی تەلەفۆنەوە‬ ‫هەڕەشەی كوشتنی لێدەكرێت‪ ،‬لەحاڵەتی دركاندنی‬ ‫چۆنیەتی تێكچونی پەیوەندییەكانی لەگەاڵ چاوان‪ ،‬یان‬ ‫باسكردنی پەیوەندی نێوان چاوان وعەبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫پاشان(ئۆرڤان)لەدرێژەی قسەكانیدا دەڵێ‪(:‬ئەوان‬ ‫دەڵێن خۆت‌و خێزانەكەت دەكوژین‪ ،‬بۆیە من هیچ‬ ‫قسەیەك لەوبارەیەوە ناكەم‪ ،‬تەنانەت هەندێك جاریش‬ ‫پێم دەڵێن قسە بكەیت‌و نەشیكەیت هەر دەتكوژین»‪.‬‬ ‫‪-50‬رۆژی (‪ ،)2016/5/11‬ماڵپەڕی (دواڕۆژ)‪،‬‬ ‫لێدوانێكی (مــەریــوان نەقشبەندی)ی باڵوكردەوە‬ ‫لــەســەر كەیسی (د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)‪ ،‬تیایدا‬

‫رایگەیاندوە‪(:‬ئێمە وەكو وەزارەتــی ئەوقاف‪ ،‬هیچ‬ ‫قسەیەك لەبارەی دۆسیەی مامۆستا عەبدوللەتیف‬ ‫ناكەین‪ ،‬چونكە ئەوەی رویداوە كێشەیەكی خێزانییە‪،‬‬ ‫‪ ،........‬لەوتاردان‌و ئەدای وەزیفی‪ ،‬هیچ كێشەیەكی‬ ‫لەگەاڵ وەزارەت نییەو تەنانەت بەم دواییانە لەالیەن‬ ‫وەزارەتـــەوە خــەاڵتــكــراوە)‪ ،‬شایەنی باسە ناوبراو‬ ‫بەڕێوەبەری پەیوەندییەكان‌و پێكەوەژیانە لەوەزارەتی‬ ‫ئەوقاف‌و كاروباری ئایینی)‪.‬‬ ‫‪-51‬هەر لەڕۆژی(‪)2016/5/11‬دا‪ ،‬ماڵپەڕی(دواڕۆژ)‬ ‫ڕایگەیاند‪ ،‬دەرهێنەرو بەرهەمهێنەری فیلم(پێشەوا‬ ‫نەبەرد) ‪( ،‬پۆستەرێكی باڵوكردۆتەوە كەوێنەی‬ ‫عەبدوللەتیف سەلەفی‌و هاوسەرە نوێیەكەی لەسەرەو‬ ‫داوای كــردوە كە سەرمایەدارێك هاوكاری بكات‌و‬ ‫سپۆنسەری بكەن‪ ،‬بۆ بەرهەمهێنانی كورتە فلیمێك‬ ‫لەسەر هاوسەرگیریی نوێی عەبدوللەتیف سەلەفی)‪،‬‬ ‫دواتــر لەبڕگەیەكی تردا(پێشەوا نەبەرد)دەڵێت‬ ‫«سەرمایەدارێكم دەوێت ببێتە سپۆنسەری فیلمی‬ ‫(خێزان دز)‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەم داستانە راستەقینەیە‬ ‫بخرێتە بەر دیدی بینەرانی دونیاو فێستیفاڵەكان)‪.‬‬ ‫‪-52‬هەر لـــەڕۆژی(‪)2016/5/11‬دا‪ ،‬ماڵپەڕی(ڕوداو)‬ ‫راپۆرتە هەواڵێكی باڵوكردەوە بەناونیشانی(هاوڕێیەكی‬ ‫چــاوان‪:‬چــاوان ســەری لێتكچوەو هەڵخەڵەتێندرا)‪،‬‬ ‫تیایدا هاتوە‪(:‬بەگوتەی هاوڕێكەی چــاوان‪ ،‬چەند‬ ‫ڕۆژێك پێش هاوسەرییەكەی قسەی لەگەاڵ چاوان‬ ‫كــردوەو گوتویەتی لەبڕیاردان بۆ هاوسەرییەكەی‬ ‫پەشیمان بوتەوەو گوتی ڕێنماییمكرد هاوسەرگیری‬ ‫لەگەاڵ د‪.‬عەبدوللەتیفدا نەكات‪ ،‬چونكە دو هاوسەری‬ ‫دیكەی هەیەو ناتوانێت ژیانێكی باشی بۆ دابینبكات‪،‬‬ ‫بــەاڵم گوێی نەگرت‪ ،‬تەنانەت چەند ڕۆژێــك پێش‬ ‫هاوسەرگیر‪ -‬ییەكەش گوتی پەشیمانبومەتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم دواتــر بــڕیــاری بۆ هاوسەرگیریی گۆڕیوە‪،‬‬ ‫چــاوان كچێكی زۆر باش بو‪ ،‬مێردەكەی پێشتری‬ ‫زۆر باش بو‪ ،‬بــەاڵم پێمانوایە لەهەمو ڕویەكەوە‬ ‫سەری لێتێكچوەو د‪.‬عەبدوللەتیف هەڵیخەڵەتاند)‪.‬‬ ‫‪-53‬هەر لەڕۆژی(‪ ،)2016/5/11‬ماڵپەڕی(لڤین پرێس)‪،‬‬ ‫لەڕاپۆرتێكدا ئاماژی بەڕونكردنەوەیەكی(دەستەیەك‬ ‫لەمامۆستای ئایینیی لــەڕەوتــی سەلەفی)كردوە‪،‬‬ ‫ڕونــكــردنــەوەكــەیــان پــەیــوەنــدیــی بــەكــەیــســی(د‪.‬‬ ‫عەبدوللەتیفە)وە هــەیــەو(‪)8‬خــاڵــی لەخۆگرتوە‪،‬‬ ‫بەپێویستمزانی ئــامــاژە بەچەند بڕگەیەك لەناو‬ ‫خاڵەكاندا بكەم‪ ،‬بەمجۆرە‪(:‬باشترین كەس ئەوەیە‬ ‫خۆی بەمەعسوم نەزانێ‌و لوتبەرزی نەكات‪ ،‬لەئاستی‬ ‫پەشیمانبونەوەی لــەتــاوان‌و گــەڕانــەوەی بۆ حەق‪،‬‬ ‫‪ ،..................‬ئەوەی ئاوابو لەلۆمەی لۆمەكار‬ ‫نەترساو دانی نا بەهەڵەی خۆیداو گەڕایەوە بۆ الی‬ ‫پەروەردگاری‌و داوای لێخۆشبونی كرد‪ ،‬بێگومان ئەوە‬ ‫لەسەر ڕێبازی سەلەفە‪ ،‬نەك چەواشەكاری‌و بەالڕێدا‬ ‫بردنی گەنجان‌و دڵسۆزانی ئیسالم)‪( ،‬ئێمە ماوەی‬ ‫چەند ساڵێكە هیچ پەیوەندییەكمان بەخاوەنی كەناڵی‬ ‫ئامۆژگارییەوە نەماوە(مەبەست لێی د‪.‬عەبدوللەتیفە‪-‬‬ ‫نیاز)‪ ،‬بەهۆی كۆمەڵێك ڕەخنەو تێبینییەوە كەئامادە‬ ‫نەبو چاكیان بكات)‪( ،‬بەهیچ شێوەیەك بــەڕەوای‬ ‫نازانین بەهۆی كرداری ناشرینی كەسانەوە‪ ،‬ڕێبازی‬ ‫سەلەفییەت كە ئیسالمی حەقە لەكەدار بكرێت)‪،‬‬ ‫(واجبە شوێنكەوتوانی ڕێبازی سەلەف‪ ،‬ڕاستگۆبن‌و‬ ‫پاساو بۆ هەڵەی هیچ كەسێك نەهێننەوە)‪.‬‬ ‫‪ -54‬هەر هەمان ڕۆژ(‪ ،)2016/5/11‬ماڵپەڕی‬ ‫(میللەت)‪ ،‬لەڕوماڵی ئــەو كەیسەدا‪ ،‬ڕاپۆرتێكی‬ ‫باڵوكردۆتەوە بەناونیشانی(ژنهێنانەكەی عەبدوللەتیف‬ ‫تێكەڵبونی حەاڵاڵو حەرامەو ئافرەتێكی هێناوە بەبێ‌‬ ‫عدەی شەرعی)‪ ،‬تیایدا هاتوە(پارێزەر زەردەشــت‬ ‫خالید‪ ،........... ،‬دەڵێت بەپێی لێدوانی ئۆرڤان‪،‬‬ ‫مێردی چــاوان‪ ،‬لــەڕۆژی (‪)3‬ی ئەم مانگە تەاڵقی‬ ‫داوەو هەمان شەو دكتۆر عەبدوللەتیف مارەی كردوە‪،‬‬ ‫واتە لە (‪)2016/5/3‬تــەاڵقــدراوەو هەمان شەو مارە‬ ‫كراوە‪ ،‬چونكە بەبێ‌ ئەوەی ئافرەتەكە عدە بكرێت‪،‬‬ ‫ئەمەش تێكەڵبونی حەاڵاڵو حەرامە‪ ،‬هەر بۆیە دكتۆر‬ ‫ئافرەتێكی هێناوە بەبێ‌ عــدەی شەرعی‪ ،‬چونكە‬ ‫ئافرەتی دخولپێكراو پێویستە سێ‌ خوێن‪ ،‬یان سێ‌‬ ‫پاكیی بوەستێ‌‪ ،‬ئینجا بەپێی شەرعی خواو قانون‪،‬‬ ‫ئەتوانێت زەواج بكات)‪.‬‬ ‫‪-55‬هـــــــەر لـــــــــــــــــــەڕۆژی(‪)2016/5/11‬دا‪،‬‬ ‫مــاڵــپــەڕی(خــەنــدان)‪ ،‬ڕاپۆرتێكی بــاوكــردۆتــەوە‬ ‫بەناونیشانی(ئەو ڕۆژەی عەبدوللەتیف گەڕایەوە‬ ‫پەیمانگەكەی)‪ ،‬تیایدا هاتوە‪(:‬سەرلەبەیانی ڕۆژی‬ ‫سێشەممە د‪.‬عەبدوللەتیف سەلەفی كە بەڕابەری‬ ‫سەلەفییەكانی كوردستان ناسراوە‪ ،‬بۆ یەكەمجار‬ ‫لەگەاڵ هاوسەرەكە نوێكەی گەڕایەوە پەیمانگەی‬ ‫زانستە ئیسالمییەكانی سلێمانی)‪ ،‬لەبڕگەیەكی تردا‪،‬‬ ‫باس لەچۆنیەتی پێشوازیی لە(د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫كـــراوەو دەڵ ـێ‌‪(:‬كــە هاتوەتە نــاو پەیمانگاكەوە‬ ‫فیكەیان بۆ لێداوە‪ ،.... ،‬تەنانەت قسەی ناشرینیان‬ ‫پــێــوتــوە)‪ ،‬خوێندكارێكی كــچ بــەنــاوی(هــەاڵڵــە)‪،‬‬ ‫هاوسەرگیرییەكەی(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫لــەبــارەی‬ ‫وتویەتی‪(:‬ئەگەر ساڵێكی تر بەمن بڵێن بەحسەكەت‬ ‫با الی د‪.‬عەبدوللەتیف بێت‪ ،‬ڕەتیدەكەمەوەو قبوڵی‬ ‫ناكەم)‪ ،‬هەروەها لەبڕگەیەكی تردا ئەڵێ‌‪(:‬جاران ئێمە‬

‫لەڕومان نەدەهات تەنانەت سەیری د‪.‬عەبدوللەتیف‬ ‫بكەین‪ ،‬بەاڵم ئێستا بەو شێوەیە نییەو هەیبەتی لەناو‬ ‫خوێندكاراندا شكاوە)‪.‬‬ ‫‪-56‬شــەوی(‪( ،)2016/5/12/11‬د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫وانەیەكی لەمزگەوتی (بەهەشت)ەوە‪ ،‬بەپەخشی‬ ‫ڕاستەوخۆی كەناڵی (ئامۆژگاری)یەوە پێشكەشكرد‪،‬‬ ‫نــاوەڕۆكــی وانــەكــەی بەناڕاستەوخۆ پەیوەندیی‬ ‫بەكەیسەكەیەوە هەبو‪ ،‬لەگرتەیەكی وانــەكــەدا‪،‬‬ ‫كە لەپەیجی(كەناڵی ئاسمانی ئامۆژگاری)یدا‪،‬‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪( ،‬د‪.‬عەبدوللەتیف) دەڵێ‪( :‬ئینسانی‬ ‫موسوڵمان دەبێ‌‪ ،‬لەئیمتیحانی خوای پەروەردگار‪،‬‬ ‫داوا بكا لەخودا دەریبچوێنێت‪ ،‬زۆر تاقیكردنەوە دێت‬ ‫براكانم ناڕەحەتە‪ ،‬بەاڵم بەسەبرگرتن‌و پشتبەستن‬ ‫بەخواو گەڕانەوە بۆ الی خودای پەروەردگار‪ ،‬وەڵاڵیی‬ ‫عاقیبەتێكی شیرین‌و خێری دەبێت ئینشائەڵاڵ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەكــو پەروەردگارمان فەرموی (والله یعلم وانتم‬ ‫التعلمون) خوای گەورە دەزانێت‪ ،‬بەاڵم ئێوە نازانن‪،‬‬ ‫ئێمە زاهیریی هەندی شت دەبینین‪ ،‬پێی بێتاقەت‬ ‫دەبین‪ ،‬بەاڵم خوای گەورە دەزانێ خێر لەچیدایە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەڕێزەكانم ئێمەی موسوڵمان‪ ،‬پشتیوانمان بەخوایە‪،‬‬ ‫تەوەكولمان لەسەر ڕەبولعالەمینە‪ ،‬ئیمانمان بەقەزاو‬ ‫قــەدەرە‪ ،‬هەر موصیبەتێك كەدێت‪ ،‬لەالیەن خوای‬ ‫پەروەردگارەوە‪-‬بعدلە‪ -‬وە صەبر بگریت لەسەری‪،‬‬ ‫فەزلی خوای پەروەردگارت بۆ دێت‪ ،‬یەكێك لەئەهلی‬ ‫عیلم دەفەرموێ‌‪ ،‬ئینسانی فەقیه‪ ،‬ئینسانی عاقاڵ‪،‬‬ ‫ئەو كەسەیە كــە(إژا أعد البال‌و نعمە)‪ ،‬عاقاڵ ئەو‬ ‫كەسەیە كە بەاڵیەكیشی بۆ دێت‪ ،‬بەنیعمەت سەیری‬ ‫بكا‪ ،‬بۆچی بەنیعمەت سەیری دەكەیت‪ ،‬ئەو بەاڵیە‬ ‫ئەگەر بێتو صەبری لەسەر بگریت‪ ،‬دەبێتەهۆی‬ ‫پاكبونەوەی گوناهت‪ ،‬ئــەو بــەاڵیــە دەبێتەهۆی‬ ‫بــەرزبــونــەوەی دەرەجــاتــت‪ ،‬ئــەو بــەاڵیــە لەخوای‬ ‫پەروەردگار نزیكتدەكاتەوە‪ ،‬زۆر بەاڵو موصیبەت هەیە‬ ‫توشی دێیت‪ ،‬تۆ پلەیەك خوای گەورە بۆی داناویت‬ ‫پێی ناگەیت بەعیبادەتی خۆت‪ ،‬پێی ناگەیت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەندە غەیبەت دەكرێیت‪ ،‬ئەوەندە بوختان دەكرێیت‪،‬‬ ‫ئەوەندە زوڵمت لێدەكرێ‌‪ ،‬خوای گەورە بەهۆی ئەوەوە‬ ‫پاكتدەكاتەوەو دەتگەیەنێت بەپلەیەك‪ ،‬ئینشائەڵاڵ)‪.‬‬ ‫شایەنی باسە ماڵپەڕی (وێستگە)‪ ،‬ڕاپۆرتێكی‬ ‫لەسەر ئەو وانەیەی (د‪.‬عەبدوللەتیف) باڵوكردۆتەوە‬ ‫بەناونیشانی(عەبدوللەتیف سەلەفی گۆڕاوە)‪ ،‬تیایدا‬ ‫هاتوە‪(:‬یەكێك لەگوێگرانی سەلەفی بەوێستگەی‬ ‫وت‪ :‬مامۆستا وەك ج ــاران نــەبــو‪ ،‬زۆر گــۆڕابــو‪،‬‬ ‫شپرزیی پێوەدیاربو‪ ،.... ،‬مامۆستا لەوتارەكانی‬ ‫پێشوتری بەشەوق‌و زەوقەوە دەردەكەوێت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫چاوەكانیشی كل دەكرد‪ ،‬بەاڵم ئەمشەو وانەبینرا‪،‬‬ ‫زو وتارەكەی پێشكەش كردو چاوەڕێی پرسیاری‬ ‫ئامادەبوانی نەكردو یەكسەر مزگەوتی بەجێهێشت)‪.‬‬ ‫‪-57‬رۆژی (‪ ،)2016/5/12‬ماڵپەڕی (سپی میدیا)‪،‬‬ ‫لەڕاپۆرتێكدا بەناونیشانی(دادگای سلێمانی مارەبڕین‬ ‫بۆ عەبدوللەتیف ناكات‪ ،‬لەخانەقین چاوانی مارەكرد)‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوەكرد‪(:‬ئەمڕۆ عەبدولەتیف سەلەفی‌و‬ ‫چاوان‪ ،‬بەوەكالەت لەڕێگای پارێزەرێكەوە لەیەكێك‬ ‫لەدادگاكانی بــاری كەسێتیی سنوری خانەقین‬ ‫گرێبەستی هاوسەرگیرییان پێكهێناوە)‪.‬‬ ‫‪-58‬هــــەر ڕۆژی(‪ ،)2016/5/12‬لــەوەاڵمــی‬ ‫پرسیارێكی ماڵپەڕی (دواڕۆژ)دا‪ ،‬لەسەر مارەكردنی‬ ‫ژنێك لەالیەن (د‪.‬عەبدوللەتیف)‪ ،‬لەپاش یەك ڕۆژ‬ ‫لەتەاڵقدانی‪( ،‬مەال ئەحمەدی شافیعی) ئەندامی‬ ‫لیژنەی بااڵی فەتوای هەرێمی كوردستان وتی «هەر‬ ‫ئافرەتێك كە تەاڵقدرا‪ ،‬دەبێت سێ‌ پاكیی ببینێت‪،‬‬ ‫ئینجاش دەتوانێت شوبكاتەوە ‪ ،‬بەمانای ئەوەی‬ ‫پاكبێتەوە لەپیاوەكەی پێشوی‌و سێجار سوڕی‬ ‫مانگانە تەواوبكات‪ ،‬پاشان مارە دەكرێتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نا‪ ،‬ئەگەر سەد جاریش مارە بكرێت‪ ،‬ئەوا لەڕوی‬ ‫شەرعەوە بەمارەنەكراو ئەژمار دەكرێت)‪.‬‬ ‫‪-59‬ه ــەر لــــــەڕۆژی(‪ ،)2016/5/12‬ژمــارەیــەك‬ ‫پەیج‌و ئەكاونتی فەیسبوك‪ ،‬بانگەوازیان بۆ سازدانی‬ ‫خۆپیشاندان‪ ،‬لــەڕۆژی هەینی لەبەردەم مزگەوتی‬ ‫(بەهەشت)‪ ،‬بۆ ڕێلێگرتن لەوتاردانی هەینیی لەالیەن‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)ەوە كــرد‪ ،‬ماڵپەڕی (ڕوداو)‪،‬‬ ‫ڕاپۆرتە هەواڵێكی بەناونیشانی (خۆپیشاندان دژی‬ ‫عەبدوللەتیف دەكرێت) باڵوكردەوە‪ ،‬لەو ڕاپۆرتەدا‬ ‫هاتوە‪(:‬ناڕەزایەتییەكان دژی د‪.‬عەبدوللەتیف‬ ‫پەرەدەسێنێت‌و ژمــارەیــەك گەنج بەنیازن‪ ،‬ئەم‬ ‫هەینییە لەبەردەم مزگەوتەكەی خۆپیشاندان بكەن)‪،‬‬ ‫لەبڕگەیەكی تردا لێدوانی یەكێك لەڕێكخەرانی ئەو‬ ‫خۆپیشاندانەیان‪ ،‬بەناوی (عەلی كوردی) وەرگرتوەو‬ ‫ئاماژەی بەوەكردوە كەسبەی لەبەردەمی مزگەوتی‬ ‫(بــەهــەشــت) كــۆدەبــنــەوە بۆخۆپیشاندان لــەدژی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫‪-60‬هـــــــــەر هــــەمــــان رۆژ‪ ،‬واتـــــــــەڕۆژی‬ ‫(‪ ،)2016/5/12‬پەیجی(دكتۆر عەبدوللەتیف‬ ‫ئــەحــمــەد)‪ ،‬پــەیــامــێــكــی (د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)ی‬ ‫بــاوكــردوەتــەوە‪ ،‬لــەو پــەیــامــەدا كــە (‪)14‬خـــااڵ‬ ‫لەخۆئەگرێت‪ ،‬لەسەرەتاكەیدا ئەڵێت‪(:‬وەكو هەمو‬ ‫الیەك دەزانن چەند ڕۆژێكە چەندین كەس‌و پەیجی‬ ‫ئەلیكترۆنی‪ ،‬خەڵكی هــانــدەدەن بۆ خۆپیشاندان‬

‫كە لــەڕۆژی هەینی كاتژمێر (‪)11‬ی سەرلەبەیانی‬ ‫خۆپیشاندان بكەن بەرامبەر بەمزگەوتی بەهەشت‪،‬‬ ‫بەبیانوی مەسئەلەیەكی شەخسی كۆمەاڵیەتی‬ ‫منەوە)‪ ،‬پاشان لەخاڵی یەكەمدا دەڵێ‪(:‬لەكاتێكدا‬ ‫ئەوەی من كە كێشەش بێت‪ ،‬ئەوا كێشەیەكی تاكە‬ ‫كەسیە‪ ،‬بــەاڵم بۆ دەبێت بگات بەخۆپیشاندانی‬ ‫جەماوەری بەرامبەر بەمزگەوت‌و ماڵەكانی خودا)‪،‬‬ ‫لەخاڵی سێیەمیشدا دەڵێ‌‪(:‬ئایە دەزانن هێرشكردنە‬ ‫سەر مزگەوت‌و ماڵەكانی خودا‪ ،‬كارێكی مەترسیدار‬ ‫دەبێتج‌و مایەی توڕەبونی خودایەو كارێكی ناشەرعی‌و‬ ‫نایاساییە؟)‪ ،‬لەدوا خاڵیشدا دەڵێ‌‪(:‬ئەگەر واپێویست‬ ‫بكات بۆ پاراستنی ئەمن‌و ئاسایشی خەڵك ومزگەوت‌و‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬سبەینێ‌ وتاری هەینی نەخوێنمەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەالمەوە زۆر ئاساییە)‪.‬‬ ‫‪-61‬هەر لەڕۆژی(‪)2016/5/12‬دا‪ ،‬نوسەرو ڕەخنەگری‬ ‫سیاسیی (عەتا قەرەداخی)‪ ،‬وتارێكی بەناونیشانی‬ ‫(ئــافــەرم ڕاگەیاندنی ك ــوردی‪ ،‬هاوسەرگیری دو‬ ‫كــەس ترۆپكی گرنگیدانتان بــێــت!!!)‪ ،‬وتارەكە‬ ‫لەماڵپەڕی(سپی میدیا)و(شار)دا باڵوكراوەتەوە‪،‬‬ ‫سەرەتای وتارەكە بەم شێوەیە دەستپێدەكات‪(:‬هەر‬ ‫كەس چۆن ژن دەهێنێت‌و چۆن شودەكات‪ ،‬ئەوە‬ ‫بابەتێكی تەواو كەسیەو هیچ كەسی تر مافی ئەوەی‬ ‫نیە خۆی لەو جۆرە بابەتانە هەڵقورتێنێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لــەم چەند ڕۆژەی دوایــدا سەرنجێكی ڕاگەیاندنە‬ ‫شكستخواردو‪ ،‬درۆزنجو ئــاژاوە دروســت كەرەكانی‬ ‫كوردستان بكەین‪ ،‬مەگەر بەدەگمەن ئەگینا هەمویان‬ ‫سەرقاڵن بەبابەتی عەبدوللەتیفی سەلەفی‌و چاوانەوە)‪.‬‬ ‫‪-62‬هەر لەهەمان ڕۆژ‪ ،‬واتە ڕۆژی (‪،)2016/5/12‬‬ ‫(پــەیــجــی خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــای زانستە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬ئاگاداریینامەیەكیان باڵوكردەوە‬ ‫بەناونیشانی (ئـــاگـــاداری بــۆ عەبدوللەتیف)‬ ‫و ناوەرۆكەكەی بەم شێوەیە بو‪( :‬نوێژی هەینی‬ ‫مۆڵەتت بێت بۆ داوای لێبوردن‌و داننان بەتاوانەكەتدا‪،‬‬ ‫وە ئەگەر نا بەڵگەكەمان ئامادەیەو تەنها خۆتو‬ ‫مەالژن دەزانن بەڵگەكان چەند ترسناكن)‪.‬‬ ‫‪-63‬دیــســان هەر هەمان ڕۆژ‪،)2016/5/12( ،‬‬ ‫مــاڵــپــەڕی (دواڕۆژ)‪ ،‬ڕاپۆرتێكی بەناونیشانی‬ ‫(هاوڕێیەكی نزیكی عەبدوللەتیف سەلەفی نهێنیەكی‬ ‫هاوسەرگیرییەكە ئاشكرادەكات)باڵوكردۆتەوە‪ ،‬تیایدا‬ ‫هاتوە‪(:‬ساالر چۆمانی‪ ،‬مەالیەكی ناسراوی سەلەفی‬ ‫لەهەولێرو هاوڕێی نزیكی عەبدوللەتیف سەلەفییەو‬ ‫لەبارەی هاوسەرگیرییە نوێیەكەی عەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی بــە(دواڕۆژ)ی ڕاگەیاند‪ ،‬هەر چەندە هێشتا‬ ‫دانیشتنێكی دادگا مابو بۆ ئەوەی چاوانن‌و ئۆرڤان‬ ‫بەتەواوی لەیەكجیابنەوە‪ ،‬بەاڵم دكتۆر عەبدوللەتیف‬ ‫چــاوانــی مـــارەكـــردوەو لــەگــەاڵ ئاشكراكردبونی‬ ‫مارەكردنەكەو تەقینەوەی بابەتەكە‪ ،‬ئینجا دكتۆر‬ ‫ڕایگەیاند كە مارەی بڕیوەو هاوسەر گیرییەكە تەواو‬ ‫بوە)‪.‬‬ ‫‪-64‬جــارێــكــی تــرو لـــەڕۆژی (‪،)2016/5/12‬‬ ‫لەڕاپۆرتێكی ماڵپەڕی (ئاوێنە)دا‪ ،‬بەناونیشانی (مەال‬ ‫عەبدوللەتیفی سەلەفی‪:‬وەكو كێو‪ ،‬گەرماو سەرما‬ ‫كارم تێناكات)دا‪ ،‬لێدوانێكی (ئەبوبەكر هەڵەدنی)‪،‬‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتوی ئیسالمیی‬ ‫كوردستان وەرگــیــراوە‪ ،‬لەسەر هاوسەرگیرییەكەی‬ ‫(د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)و تــیــایــدا وتــویــەتــی «ئــەو‬ ‫هاوسەرگیرییە ئاسایی نەبوە‪ ،‬چونكە ئیسالمییەكانی‬ ‫ناشرینكردو زەرەریــشــی بۆ خــودی عەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی زۆرە»‪.‬‬ ‫‪-65‬دیـــســـان لـــــــــــــەڕۆژی(‪)2016/5/12‬دا‪،‬‬ ‫لەپەرەسەندنێكی تردا‪( ،‬عەباس ئەكرەم)ی وتەبێژی‬ ‫وەزارەت ــی خوێندنی بــااڵو توێژینەوەی زانستیی‪،‬‬ ‫بەماڵپەڕی (دواڕۆژ)ی ڕاگــەیــانــد‪ ،‬دوای ئــەوەی‬ ‫دو لیژنە لەسەر ئاستی پەیمانگە بۆ لێكۆڵینەوە‬ ‫لەبابەتەكەی مەال عەبدوللەتیف ئەحمەد سەلەفی‪،‬‬ ‫پێكهێنرا‪ ،‬دواتریش لیژنەی سێیەم‪ ،‬كەلیژنەیەكی‬ ‫وزارییە بۆ هەمان بابەت پێكهات‪ ،‬ئەم لیژنەیە بڕیاریدا‬ ‫مەالعەبدوللەتیف ئەحمەد سەلەفی‪ ،‬لەوتنەوەی‬ ‫وانــەو پۆستی جێگری ڕاگــری پەیمانگەی زانستە‬ ‫ئیسالمیەكانی سلێمانی دوربخاتەوە‪ ،‬تاكو ئەنجامی‬ ‫كارەكانی ئەو لیژنە وزارییە دەردەچێت)‬

‫ذمارة (‪ )567‬دو شةممة ‪2016/6/13‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫شەڕی دەشتی كچان_ كڕبچنە لەمایسی ‪ 1919‬و‬ ‫گزنگی یەكەم حكومەتی سەربەخۆی كوردی‬ ‫ساالر كەریم حسێن‬ ‫بەشی دووەم و کۆتایی‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ دیل‌و بریندارەكان‬ ‫ئــەوەی جێگای سەرنجە دوای شكستی‬ ‫ئینگلیزەكان‌و چەككردنیان‌و برینداربونی‬ ‫كابتن(ماڕ)ی فەرماندەیان‪ ،‬بەوپەڕی‬ ‫مرۆڤانەوە مامەڵەیان لەگەڵدا كــراوە‪،‬‬ ‫تــەنــانــەت دوای ئــــەوەی كــابــتــن مــاڕ‬ ‫بەبرینداری دەستگیردەكرێت‌و دەمانچەكە‬ ‫لەكەمەری دەكــرێــتــەوە شێخ حسێنی‬ ‫كڕبچنە ناهێڵێت كابتن ماڕ بكوژرێت‌و‬ ‫داوادەكــات بەڕێزەوە مامەڵەی دروست‌و‬ ‫جوانی لەگەڵ بكرێت ‪ ،‬دواتــر سەرجەم‬ ‫سەربازەكان (جگە لەكابتن ماڕ‌و كابتنێكی‬ ‫تر) دوای داماڵینیان لەچەك لەهەردەی‬ ‫زەنــگــەنــەوە بەیارمەتی چەند كەسێك‬ ‫وەك دەلیل‌و ڕێپیشاندەر (بەپێ‌) بەرەو‬ ‫كەركوك بەڕێكراون‪ ،‬كە پێدەچێت لەسەر‬ ‫داوای خۆیان بەئاڕاستەی كەركوك نێررابن‪،‬‬ ‫چونكە لەوكاتانەدا بــارەگــای سەرەكی‬ ‫سەربازی ئینگلیزەكان لەكەركوك هەبوە‪،‬‬ ‫وەكابتن ماڕو هاوڕێكەی هێڵراونەتەوەو‬ ‫بــردونــیــان بــۆ كڕبچنە بەمەبەستی‬ ‫چارەسەرو چەند ڕۆژێك لەكڕبچنە لەماڵی‬ ‫(شێخ حسێنی شێخ قادر) ماونەتەوە‪ ،‬لەو‬ ‫ماوەیەدا خزمەتی باشیان كراوەو رۆژانە‬ ‫تەداوی پێویستی بۆكراوەو زۆر بەباشی‬ ‫وەك میوان مامەڵەیان كراوە‪ ،‬ئەوەی كە‬ ‫لەزمانی شایەتحاڵەكانەوە یادداشت كراوەو‬ ‫جێگای سەرنجە ئەوەیە كە وێنەی كچێك‬ ‫بەشێوەی خاڵ یان (تاتۆی ئەم سەردەمە)‬ ‫لەسەر ئەو باڵەی كابتن ماڕ كێشراوە‬ ‫كە گوللەكەی بەركەوتوە‪ ،‬هەربۆیە بەشێك‬ ‫لەوێنەكە شێواوەو تێكچوە‪ ،‬بۆیە هەمیشە‬ ‫كابتن ماڕ بەشێوەی ئاماژە تێی گەیاندون‬ ‫كە ئەو گوێ‌ بەبرینداربون‌و شكاندنی باڵی‬ ‫نــادات‪ ،‬بەڵكو زۆر نیگەرانە لــەوەی كە‬ ‫وێنەی دەزگیرانەكەی لەسەرباڵی تێكچوەو‬ ‫شێواوە‪.‬‬ ‫ئەنجامەكانی شەڕی دەشتی كچان‪-‬كڕبچنە‬ ‫دیارە ئەم شەڕە یەكەم راپەڕینی چەكداری‬ ‫بوە لەچوارچێوەی ئەو ڕاپەڕینەی كە‬ ‫ماوەیەك بو شێخی نەمر هەڵی گیرساندبو‬ ‫بڵێسەكەی خەریك بو چەند ناوچەیەكی‬ ‫دەگــرتــەوە‪ ،‬ڕوداوێــكــی زۆر گــەورە بوەو‬ ‫دەنگدانەوەیەكی فراوانی بەدوای خۆیدا‬ ‫هێناو لەگەڵ كۆی گۆڕانكاریە خێراو بەرەو‬ ‫پێشچونەكانی ترو ڕوداوەكانی سلێمانی‪،‬‬ ‫رۆڵـــی هــەبــوە لــەگــوڕو تین بەخشین‬ ‫بــەجــواڵنــەوە رزگــاریــخــوازیــەكــەی شێخ‌و‬ ‫پشتگیریەكی كاریگەر بوە بۆی ‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫دوای ئەم روداوەی دەشتی كچان‪-‬كڕبچنە‪،‬‬ ‫بەیەك ڕۆژ و بەدیاریكراوی لەشەوی ‪20‬‬ ‫لەسەر ‪ 21‬ی مایسی ‪ 1919‬مەحمود خانی‬ ‫دزڵی‪ ،‬لەشارباژێڕەوە بەئاڕاستەی سلێمانی‬ ‫پێشڕەوی كرد (بەاڵم چەند رۆژێك پێش‬ ‫ئەمە میجەرسۆن سلێمانی بەجێهێشتبو)‪،‬‬ ‫لەبەرامبەردا هێزێكی ( لیڤی) بەرەنگاریان‬ ‫بــونــەوە‪ ،‬بــەاڵم بێ‌ ســود بــو‪ ،‬لەئاكامدا‬ ‫مــەحــمــودخــان تــوانــی بیانشكێنێت‌وو‬ ‫ژمارەیەكیشیان لێ‌ بەدیل بگرێت كە‬ ‫لەناویاندا جێگرەكەی مێجەرسۆن بو (‪)17‬‬ ‫و توانی بێتە ناو شار و خەڵكانێكی زۆری‬ ‫سلێمانی‌وو هێزی پۆلیس پەیوەندیان‬ ‫پــێــوەكــردو ســەركــەوتــنــێــكــی مـــەزن‌و‬ ‫دەنگدانەوەی گەورەی لێكەوتەوە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫دوابــــەدوای ئــەم ڕوداوانـــە (شــەڕەكــەی‬ ‫دەشتی كچان– كڕبچنە لە‪/19‬مایس‪،‬‬ ‫لەگەڵ پێشڕەویكردنەكەی مەحمودخان‌و‬ ‫تەقینەوەی بــارودۆخــەكــە لەسلێمانی‪،‬‬ ‫لە‪22‬ی مایس‪ ،‬كە هەردوكیان لەسەر داوای‬ ‫شێخی نەمر بــون) یەكەم بەیاننامەی‬ ‫شۆڕشی كــورد بــەژمــارە (‪ )1‬دەركــرا‬ ‫لەالیەن حوكمداری كوردستانەوە كەئەمە‬ ‫دەقەكەیەتی‪:‬‬

‫بسم اللە الرحمن الرحیم‬ ‫ژمارە‪1-‬‬ ‫ڕۆژی‪/22‬مایس‪1919/‬‬ ‫فەرمانی حوكمدار‬ ‫لــەژێــر فــەرمــان و فــەرمــانــدەی گشتی‬ ‫حوكمداری كوردستان‪ ،‬مەحمودی كوڕی‬ ‫سەعید‪ ،‬سوپای كورد بەرامبەر بەناڕەوایی‌و‬ ‫بەدبەختی ئینگلیزەكان‌و تەفرەدانی گەلی‬ ‫كوردو پەیمان شكێنیان بەنەدانی حەقی‬ ‫كورد‪ ،‬پەالماری چەك درا‪.‬‬ ‫رۆژی ‪/21‬مــایــس‪ 1919/‬رۆژی یەكەمی‬ ‫شۆڕشی كــوردە بەرامبەر بەبریتانیای‬ ‫گەورە‪.‬‬ ‫مەحمود‬ ‫حوكمدارو فەرماندەی گشتی(‪) 18‬‬

‫رۆژهەاڵتی كوردستان وەلەهەورامانی ئەودیو‬ ‫لەگوندی (هەزارخانی) سەر بەمەریوان‬ ‫نیشتەجێبون‪ ،‬چونكە ناوچەكانی (پیران)‬ ‫و (هــەزارخــانــی) و (نــژمــار) بەهۆی‬ ‫مــوریــدەكــانــیــانــەوە ســەراپــا جێنفوزو‬ ‫ه ــەواداری شێخ قــادرو شێخانی كڕبچنە‬ ‫بون‌و دڵسۆزبون بۆیان‪ ،‬كە دواتر بون بە‬ ‫النەیەكی باش بۆ هەمو ئەو كەسانەی كە‬ ‫لەدەستی ئینگلیزەكان هەاڵتبون بەرەو‬ ‫ئێران لەبەر هەڵوێستی سیاسی‌و پشتگیری‬ ‫كردنیان لەشێخی نەمر‪ ،‬لەوانە شاعیری‬ ‫گەورەی كورد ئەحمەد بەگی فەتاح بەگ‬ ‫ناسراو بە (حەمدی ساحێبقران) ( ‪)21‬‬ ‫كە زۆر نزیك‌و دۆستی شێخی نەمر بوەو‬ ‫دوای شەڕی دەربەندی بازیان‪ ،‬لەسلێمانی‬ ‫ماڵ‌و منداڵ‌و خانەوادەی شێخی نەمری‬ ‫دەربازكردوە لەچنگی ئینگلیزەكان‌و بەرەو‬ ‫ئێرانی بردون (‪ ) 22‬و دواتر ماوەیەكی زۆر‬

‫چوە گوندی (پیران)و لەخانوە كەی شێخ‬ ‫قادری شێخ كەریمی كەسنەزان دانیشت‪،‬‬ ‫وەك خوالێخۆشبو شێخ لەتیفی شێخ‬ ‫مەحمود لەالپەڕە (‪)177‬ی یادداشتەكانیدا‬ ‫ئــامــاژەی بەمە داوەو دەڵێت‪( :‬كاتێك‬ ‫هاتینە پیران‪ ،‬دێیەكی دڵگیری بچكۆالنە‬ ‫بو‪ ،‬چەند ماڵێكی فەالحی هەژاری تێدابو‪،‬‬ ‫ئەو خانوەی كە خزمە دڵسۆزەكەی شێخ‬ ‫مەحمود‪ ،‬خوالێخۆشبو شێخ قادری شێخ‬ ‫كەریم‪ ،‬دوای شــەڕی دەربەندی بازیانی‬ ‫‪ 1919‬دروستی كردبو‪ ،‬تیایدا دادەنیشتین‪).‬‬ ‫(‪ )25‬ئەم وتەیەی شێخ لەتیفی حەفید‬ ‫گەرم‌و گوڕی پەیوەندی نێوان بنەماڵەی‬ ‫شێخ قادری كڕبچنەو شێخی نەمرو متمانەو‬ ‫خۆشەویستی نێوانیان دەردەخات لەكاتێكدا‬ ‫كە ئــاوارەبــون لەپێناوی مەسەلەیەكی‬ ‫هاوبەشدا‪ ،‬كە ئەویش دۆزی كورد بوە‪.‬‬ ‫نەك هەر ئــەوەنــدەو بــەس‪ ،‬بەڵكو شێخ‬

‫وەك سزایەكی توند لەكڕبچنە‪ ،‬مەركەزی‬ ‫ناحیەیان بەیەكجاری لەكڕبچنەوە گواستەوە‬ ‫بۆ گوندی ڕەبات (بۆ زانیاری كاتێك كە‬ ‫یەكەمجار ســنــوری جوگرافی ناوچەی‬ ‫سەنگاو كــراوە بەناحیەو ئیدارەی تیادا‬ ‫دامەزرێنراوە‪ ،‬مەركەزی ناحیەی سەنگاو‬ ‫لەكڕبچنە بــوە‪ ،‬وەیــەكــەم بەڕێوەبەری‬ ‫ناحیە نــاوی یەحیا فەنی بــوە لەگەڵ‬ ‫دام‌ودەزگا فەرمیەكانی ناحیەكە لەكڕبچنە‬ ‫دەوامیان كردوە‪ ،‬ئەوەیش بەهۆی كۆمەڵە‬ ‫هۆكارێك كە لێرەدا بواری باس كردنیان‬ ‫نیە)‪ ،‬دواتر هەر ئینگلیزەكان مەركەزی‬ ‫ناحیەكەیان لەڕەباتەوە گواستوەتەوە بۆ‬ ‫گوندی (گۆك تەپە) كە دواتر ناوەكەی‬ ‫گــۆڕاوە بۆ (سەنگاو) كە تائێستایش‬ ‫مەركەزی ناحیە لەوێیەو پێیدەگوترێت‬ ‫( نــاحــیــەی ســەنــگــاو) (‪ ،)27‬هــەر‬ ‫لەچوارچێوەی ڕاوەدونــانــی الیەنگرانی‬

‫‪-8‬رەفـــیـــق حیلمی‪ ،‬یــاداشــت كتێبی‬ ‫ژمـــارە(‪)226‬ی دەزگــای چــاپ‌و پەخشی‬ ‫سەردەم‪ ،‬سلێمانی ‪ 2003‬الپەڕە‪77‬‬ ‫‪-9‬یاداشت ‪ ،‬هەمان سەرچاوەی پێشو‪،‬‬ ‫الپەڕە‪.81‬‬ ‫‪-10‬یــاداشــت‪ ،‬هەمان سەرچاوەی پێشو‪،‬‬ ‫الپەڕە‪.82-81‬‬ ‫‪ -11‬یـــاداشـــت‪ ،‬هــەمــان ســـەرچـــاوەی‬ ‫پێشو‪،‬الپەڕە ‪.82‬‬ ‫‪-12‬س�����ى‪ .‬ج���ى‪ .‬ادم���ون���ز‪ ،‬ك���رد وت��رك‬ ‫وع����رب‪ ،‬ت��رمج��ة ج��رج��ي��س ف��ت��ح ال��ل��ة‪،‬‬ ‫مطبعةالتاميس‪،‬بغداد ‪ 1971‬ص ‪.318-317‬‬ ‫‪-13‬گۆڤاری سلێمانی ژ‪ 120:‬ت‪.‬یەكەمی‪2010‬‬ ‫الپەڕە ‪( 15‬دەبێ‌ راپەڕینی مایسی‪1919‬كامە‬ ‫ڕوداوبێ‌‪ ،‬ئا‪/‬شێخ ڕەزا شێخ كەریم)‪.‬‬ ‫‪-14‬دەســتــنــوســێــكــی بـــاونـــەكـــراوەی‬ ‫خوالێخۆشبو (مامۆستا شێخ تاهیر شێخ‬ ‫حسێنی كڕبچنە‪ -‬كەسنەزانی) بەزمانی‬ ‫عەرەبی‪ ،‬كە یادداشت‌و بابەتی مێژوییە‪.‬‬ ‫‪-15‬عبدالرقیب یوسف (هەندێ‌ بیرەوەری‌و‬ ‫زانـــیـــاری مــێــژویــی)كــوردســتــانــی نــو ‌ێ‬ ‫ژمارە‪ 2115‬لەڕۆژی ‪.2000/4/9‬‬ ‫‪–16‬هــــەمــــان ســــەرچــــاوەی ســــەرەوە‬ ‫دەستنوسێكی باڵونەكراوەی (مامۆستا‬ ‫شــێــخ تــاهــیــر شــێــخ حسێن كڕبچنە‪-‬‬ ‫كەسنەزانی )‪.‬‬ ‫‪ -17‬الشیخ محمود الحفید البرزنجی‪..‬‬ ‫هەمان سەرچاوەی پێشو الپەڕە‪128-127‬‬ ‫‪-18‬م‪.‬ر ‪ .‬هاوار‪ ،‬شێخ مەحمودی قارەمان‌و‬ ‫دەوڵەتەكەی خواروی كوردستان‪ ،‬بەرگی‬ ‫یەكەم‪ ،‬لەندەن‪ 1990 ،‬الپەڕە ‪. 505‬‬ ‫‪-19‬هەمان سەرچاوەی پێشوالپەڕە ‪.506‬‬ ‫‪ -20‬الشیخ محمود الحفید البرزنجی‪ ،‬هەمان‬ ‫سەرچاوەی پێشو الپەرە ‪145‬‬ ‫‪ -21‬دو چوارینی باڵونەكراوەی (حەمدی)‬ ‫ئەحمەد بەگی ساحێبقران‪ ،‬جمال محمد‬ ‫محمد امین‪ ،‬رۆژنامەی پاشكۆی عێراق‪،‬‬ ‫ژمارە ‪ 48‬تشرینی دوەمی ‪ ،1982‬الپەڕە‬ ‫(‪.)9‬‬ ‫‪-22‬یادداشتەكانی شێخ لەتیفی حەفید‬ ‫لەسەرشۆڕشەكانی شێخ مەحمودی حەفید‪،‬‬ ‫چاپی یەكەم‪ ،‬هەولێر ‪ 1996‬الپەڕە‪.59‬‬ ‫‪ -23‬د‪ .‬عــەبــدوڵــا خـــدر مـــەولـــود‪،‬‬ ‫لێكۆڵینەوەیەك لەشیعری حەمدی‪ ،‬هەولێر‬ ‫‪ 2004‬الپەڕە ‪111‬‬ ‫*هەروەها هەمان سەرچاوەی دەسنوسێكی‬ ‫باڵونەكراوەی م‪.‬شێخ تاهیرشێخ حسێن‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەمە كردوە‬ ‫‪-24‬دو چوارینی باڵونەكراوەی (حەمدی)‬ ‫هەمان سەرچاوەی پێشو‪ ،‬پاشكۆی عێراق‬ ‫‪-25‬یادداشتەكانی شێخ لەتیفی حەفید ‪ ،‬ه‬ ‫‪.‬س الپەڕە‪177‬‬ ‫‪-26‬هەمان سەرچاوە یادداشتەكانی شێخ‬ ‫لەتیفی حەفید الپەڕە ‪118‬‬ ‫‪-27‬گۆڤاری سەنگاو‪ ،‬ژمارە‪ 10‬خولی دوەم‪،‬‬ ‫بەهاری ‪ 2011‬الپەڕە‪101‬‬ ‫هەروەها سودم لەبەرگی یەكەمی (چیم‬ ‫دی) ئەحمەد خواجە وەرگرتوە‪ ،‬چاپخانەی‬ ‫شفیق‪ /‬بغداد ‪.1968‬‬

‫هەر لەهەمان رۆژدا دو فەرمانی تر دەركران‬ ‫كە یەكەمیان بەمەبەستی رێكخستنی‬ ‫كاروباری سوپای كوردستان‌و دوەمیان‬ ‫هەڵبژاردن‌و دیاریكردنی ئەندامانی كارگێڕی‬ ‫كــاروبــاری حكومەت بو (‪ ، )19‬ئەگەر‬ ‫سەرنج بدەینە ئەو بەیاننامانە‪ ،‬ئەوا وەك‬ ‫مانیفێستی حكومەتێكی تەواو سەربەخۆی‬ ‫وا دەبینرێت كە دورو نزیك پەیوەندی‬ ‫بەئینگلیزەكانەوە نەماوەو بەڕونی هەست‬ ‫بەگۆڕانكاری دەكەین تیایدا‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫گزنگی خــۆری ئەو دەسەاڵتە سەربەخۆ‬ ‫كوردیە بو‪ ،‬كە شێخ لەمێژ بو ئاواتی بۆ‬ ‫دەخواست‪ ،‬وا ئێستا بەپشتگیری‌و هاوكاری‬ ‫دۆســت‌و دڵــســۆزە كانی بۆ گەلی كورد‬ ‫بەدەستیهێنا‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی ناوچەی سەنگاویش شەڕی‬ ‫دەشتی كچان‪ -‬كڕبچنە چەند دەرهاویشتەو‬ ‫دەرئەنجامێكی لۆكاڵی هەبو‪ ،‬لەوانە یەكڕیزی‬ ‫زیاتری نێو هۆزو تیرە جۆراوجۆرەكانی‬ ‫وەك (شــێــخــەكــان‪ ،‬زەنــگــەنــە‪ ،‬جــاف‪،‬‬ ‫گــۆران‪ ،‬ڕەباتی وەچەند پێكهاتەیەكی‬ ‫تــری كۆمەاڵیەتی) كە لەهەڵوێستێكی‬ ‫ئــاوا گــەورەدا هەمویان هاوكارو هــاوڕای‬ ‫یەكتربون‪ .‬بەاڵم دەرئەنجامەكانی ئەم‬ ‫روداوە بۆ كڕبچنە بەجۆرێكی تر شكایەوە‬ ‫دیمەنێکی کۆنی دانیشتوانی سلێمانی‬ ‫كە دواتر دەركەوتن لەوانەیش ‪:‬‬ ‫‪-1‬دوای ش ــەڕی دەربــەنــدی بــازیــان لە‬ ‫‪ /18‬حـــوزەیـــران‪ 1919/‬كاتێك شێخی لەگوندی (هەزارخانی) لەالی شێخ قادری لەتیفی حەفید لەدرێژەی یادداشتەكانیدا‪ ،‬شێخی نەمر دوای شەڕی دەربەندی بازیان‪،‬‬ ‫نەمر بەبرینداری گیراو ڕەوانــەی دادگای شێخ كەریم ماوەتەوەو لەماوەی مانەوەیدا لە الپــەڕە (‪ )118‬لەباسی قۆناغەكانی ئینگلیزەكان لەنزیك گوندی (خوێڵێن)‬ ‫عورفی كــرا لە (بــەغــداد) و هێزەكەی زۆر نزیكبوە لەشێخ قادرو زۆریەكتریان دواتری شۆڕشەكانی شێخ مەحمود لەساڵی شێخ سەعیدی بــرای شێخ عبدالقادری‬ ‫شكاو پەرتەوازە بو‪ ،‬ئیتر گۆڕەپانەكە بۆ خۆشویستوە‪ ،‬حەمدی زۆر كاریگەری ‪1924‬و چۆڵكردنی سلێمانی‌و چڕكردنەوەی گوللەنەبڕ دەستگیر دەكەن‌و دواتر دەیبەنە‬ ‫ئینگلیزەكان چۆڵبو سەربازی زیاتریان كەسایەتی شێخ قادری لەسەربوە‪ ،‬بۆیە لەو بۆردمانەكان‌و دەربەدەری‌و نەهامەتیەكانی زیندان لەچەمچەماڵ‌و لەژێر ئەشكەنجەدا‬ ‫هێنا بۆ ناوچەی سلێمانی‌و دەرفەتیان سەردەمەدا حەمدی ساحێبقران تەریقەت بنەماڵەكەیان‪ ،‬باس لەو هۆزو عەشیرەتانە شەهیدی دەكەن‌وو لەبەردژواری‌و نالەباری‬ ‫بۆ ڕەخسا لەهەمو دەڤــەرەكــان هێزیان لەشێخ قادری شێخ كەریمی كەسنەزان دەكات كە پشتیان لەشێخ كرد‌و دەستیان دۆخەكە ناتوانرێت تەرمەكەی بهێنرێتەوە‬ ‫باڵوكردەوەو كەوتنە تۆڵەسەندنەوە لەهەمو –كڕبچنە‪ -‬وەردەگرێت‌و دەبێت بەدەروێشی لەگەڵ ئینگلیز تێكەڵ كردو بون بەنۆكەری بۆ سەنگاو‪ ،‬بۆیە لەنزیك چەمچەماڵ بەخاك‬ ‫ئەو كەس‌و ناوچانەی كە پێشتر پشتگیری ئــەو( ‪ ،* ) 23‬جێگای ئاماژەیە كە دوژمــن‪ ،‬ئالەم كاتەدا نــاوبــراو ستایشی دەسپێررێت كە یەكەم گۆڕ بوە لەوێدا‪،‬‬ ‫شێخیان كــردبــو‪ ،‬هــەر لــەو هەڵمەتەدا مامۆستا جەمال محمد محمد ئەمین لەژمارە (شێخانی كڕبچنە) دەكـــات‌و ودەڵێت بۆیە دواتــر بوە بەگۆڕستانی سەرەكی‌و‬ ‫هێزێكی گەورەی ئینگلیز كە چەند هەزار (‪)48‬ی تشرینی دوەمــی ساڵی ‪1984‬ی ئـــەوان ســور بــون لــەســەر هەڵوێستی ئێستا گەورەترین گۆڕستانی چەمچەماڵە‬ ‫سەربازێك دەبون‪ ،‬لەمانگی تەموزی ‪1919‬دا پاشكۆی عێراقدا‪ ،‬لەكاتی باڵوكردنەوەی دو پێشویان لەپشتگیریكردنی شێخ مەحمود كە بەگۆڕستانی (شێخ سەعید) ناسراوە‪.‬‬ ‫دەستیانكرد بەكێوماڵكردنی ناوچەكانی چوارینی باڵونەكراوەی حەمدی دا ئاماژە ( ‪ ،)26‬بەاڵم ئەوەی جێگای نیگەرانیە‬ ‫قەرەداغ‌و سەنگاو‪ ،‬لەسەنگاو چونە گوندی بەوە دەكات‌و دەڵێت‪( :‬كاتێك دەوڵەتی ئەو تراژیدیایەیە كە لە ئاوارەییدا بەسەر سەرچاوەو پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫كڕبچنەو رەبات بەمەبەستی دەستگیركردنی بەریتانیا سلێمانی داگیركرد شێخ قادری شێخ قــادری شێخ كەریمی كەسنەزان ‪-1‬د‪.‬عزيزاحلاج‪ ،‬القضية الكردية يف‬ ‫ئەوانەی كە بەشداری شەڕی دەشتی كچان‪ -‬شێخ كەریم نەیویست لەژێر ئااڵی ئینگلیز هاتوە‪ ،‬ئەویش كۆچی دوایی شێخ ڕەزای عشرينات‪ ،‬مطبعة االنتصار‪ ،‬بغداد ‪1985‬‬ ‫كڕبچنەیان كردبو(‪ ،)20‬ئاگریان لەكڕبچنە بمێنێتەوەو دەچێتە ئێران‪ ،‬لەو ‌ێ حەمدی شێخ فەتاح بوە كە برازای بوەو یەكێك ص ‪.104‬‬ ‫چاوپێكەوتنەكان‪:‬‬ ‫بەرداو ماڵەكەی شێخ قادری شێخ كەریمی دەچێتە الی شێخ قادرو دەبێتە دەروێشی بوە لەبەشداربوانی شەڕی دەشتی كچان‪-2 -‬املس بيل‪ ،‬فصول من تاريخ العراق ‪-1‬چاوپێكەوتنێك لەگەڵ خوالێخۆشبو‬ ‫كەسنەزان‌و ماڵی شێخ حسێنی كوڕیان ئــەو وە پرچێكی درێـــژی تــا سەرشان كڕبچنە لەگوندی (هەزارخانی) وە هەر القريب‪ ،‬ترمجة جعفر اخلياط‪ ،‬بريوت ‪( 1971‬حاجی حمە خورشید حاجی فــەرەج)‬ ‫لــەگــەڵ تەكیەو حــوجــرەی فەقێكان و هێشتبوەوە)(‪ ،)24‬ئەگەرسەرنجێك لەو لەوێش بەخاك سپێرراوە‪ ،‬چونكە هێشتا‬ ‫لەگوندی بانی مۆرد لەڕۆژی‪ ،1،2009/10‬كە‬ ‫بەشێك لەمزگەوتەكە سوتاند‪ ،‬بەاڵم پێشتر قسەیەی مامۆستا جەمال بدەین ئەوا ئینگلیزەكان هەژمونیان بەسەر كوردستانی ص ‪.201‬‬ ‫‪-3‬د‪.‬وليد محدى‪ ،‬الكردستان فى الوثائق لەوكاتەدا تەمەنی زیاتر لەسەدو دە ساڵ‬ ‫شێخ قادر خۆی‌و ماڵ‌و منداڵەكان‌و موریدو بۆمان دەردەكەوێت كە حەمدی ماوەیەكی عێراقدا هــەبــوەو هــەر بــەو هۆیەشەوە‬ ‫دەبو‪ ،‬زۆربەی روداو و بەسەرهاتەكانی وەك‬ ‫‪.73‬‬ ‫ص‬ ‫وثائقية‪،‬‬ ‫تارخيية‬ ‫دراسة‬ ‫الربيطانية‪،‬‬ ‫خزمەكانی شوێنەكەیان بەجێهێشتبو زۆر الی شێخ قــادر مــاوەتــەوە‪ ،‬چونكە نەتوانراوە تەرمەكەی بهێنرێتەوە‪ ،‬لەوەیش‬ ‫خۆی لەیادمابو‪ ،‬دەنگەكەیم لەالپارێزراوە‪.‬‬ ‫ڕویانكردبوە گوندی (خــاوێ‌) لەدەڤەری درێژبونی پرچی پیاو تا ئاستی سەرشان دژوارتر شێخ قادر خۆیشی چیتر بۆ هەتا‬ ‫الطبعة‬ ‫الكردية‪،‬‬ ‫القضية‬ ‫الدرة‪،‬‬ ‫‪-4‬حممود‬ ‫‪-2‬چاوپێكەوتنێك لەگەڵ (دەروێش محەمەد‬ ‫قەرەداغ‪ ،‬لەوێش هەر ئینگلیزەكان وازیان ماوەیەكی زۆری دەوێــت‪ ،‬هاوكات دەیان هەتایە (كڕبچنە)ی زێدی خۆی نەبینیەوە‪ ،‬الثانية‪ ،‬منشورات دار الطلية‪-‬بريوت ‪ 1966‬ئەحمەد كڕبچنەیی) لەڕۆژی ‪2016/4/12‬‬ ‫لێنەهێنان‌و بەدوایانداچون‪ ،‬وەماڵ بەماڵی نــمــونــەی شــیــعــری نــاســكــی عیرفانی‌و چونكە نزیكەی ساڵێك دوای كۆچی دوایی ص ‪.139‬‬ ‫لەسلێمانی‪ ،‬كە تەمەنی لەسەروی ‪100‬‬ ‫گــونــدی (خــــاوێ‌) دەپشكنن‌و ئـــازاری تەسەوف‌و خواپەرستی دەنوسێت كەپڕن شێخ ڕەزای برازای‌و لەساڵی ‪1923‬و هەر لە ‪-5‬عبدالرمحن ادريس صاحل البياتى‪ ،‬الشيخ ساڵەوەیە‪ ،‬خاوەنی بیرگەو هۆشێكی زۆر‬ ‫خەڵكەكەی دەدەن بۆئەوەی زانیاریان لــەواتــای جــوان‌و رەوانبێژی‌و بەنمونەی ئێران لەئاوارەییدا كۆچی دوایی كردوە حممود احلفيد الربزجنى والنفوذ الربيطانى بەهێزە‪ .‬دەنگەكەیم لەالپارێزراوە‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەوانەوە پێبدەن‪ ،‬بەاڵم ب ‌ێ سود تــەڕو پــاراوتــریــن شیعرەكانی حەمدی دواتر لەسەر داوای خێزانەكەی (هەرچەندە يف كردستان العراق حتى عام ‪ ،1925‬تقديم‪-3 :‬چاوپێكەوتنێك لەگەڵ بەڕێز‪ :‬كاك شێخ‬ ‫دەبێت تەنانەت چەند كەسێك لەشێخەكانی دادەنرێن لەناویشیاندا چەند نمونەی شیعرو بارودۆخەكەیش ئــاڵــۆزبــوە) تەرمەكەی الدكتور كمال مضهر امحد‪ ،‬من منشورات ڕەزا شێخ كەریم شێخ عەبدولقادری گوللە‬ ‫خاوێ‌ دەستگیر دەكەن‌و بەفڕۆكە دەیان چوارینی تێدایە كە لەستایش‌و وەسفی دەهێنرێتەوەو لەكڕبچنە لەتەنیشت مەزاری (بنكەی ژین) سلیمانیە‪ 2007‬ص ‪ -108‬نەبڕ‪ ،‬كە زۆر زانیاری لەبارەی ڕوداوەكەوە‬ ‫گوازنەوە بۆ كەركوك‪ ،‬پاشان خانەوادەی شێخ قادرو بەسەر ئەودا نوسیویەتی‪ ،‬هەر باوكی بەخاك دەسپێررێت‪.‬‬ ‫ئەرشیف كردوە‪ ،‬لەزاری خەڵكانی بەتەمەنی‬ ‫شێخ قــادرو هاوەڵەكانیان مــاوەی چەند لەچوارچێوەی ئەو پەناگە ئارامەدا خودی ‪-2‬خــاڵــێــكــی تــر لــەدەرئــەنــجــامــەكــانــی ‪.109‬‬ ‫‪-6‬هــــەمــــان ســــەرچــــاوەی پــێــشــو‪ ،‬ناوچەكە لەسااڵنی شەست‌و حەفتاكانی‬ ‫ڕۆژێك لەقۆپیە سەختەكانی چیای سەگرمە شێخ مەحمودی نەمریش دوای دامەزراندنی شــەڕی دەشتی كچان‪ -‬كڕبچنە ئەوەبو‬ ‫سەدەی پێشو وەریگرتون‪.‬‬ ‫خۆیان حەشارداو دواتر بەنهێنی بەشەوان دوەم حكومەت‌و دواتر ئاڵۆزبونی دۆخەكە كە ئینگلیزەكان ئەم ڕۆڵــە سەرەكیەی الپەڕە‪.121-120‬‬ ‫لەدەڤەری شــارەزورەوە پەڕینەوە بەرەو ڕوی كردە ناوچەكانی مەریوان‌و هەورامان‌و كڕبچنەیان لەبیرنەچوبو‪ ،‬بۆیە دواتــر ‪-7‬هەمان سەرچاوەی پێشو‪ ،‬الپەڕە‪.125‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (567) 13-06-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ژمارە سێی (دابڕان) و (دابڕانی زانستی) باڵوكرانەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەدو توێی (‪ )87‬الپەڕەی قەوارە‬ ‫گــــەورەدا‪ ،‬ژم ــارە (‪)3‬ی گۆڤاری‬ ‫(دابــــــڕان) كــەوتــە بـــەر دیـــدەی‬ ‫خوێنەران‪.‬‬ ‫هــاوكــات ژمـــارە (‪)3‬ی گــۆڤــاری‬ ‫(زانستی دابــڕان)یــش باڵوكرایەوە‬ ‫كە چەندین بابەتی نوێی زانستی‬ ‫لەخۆگرتوە‪.‬‬ ‫لەم ژمارە نوێیەی گۆڤاری (دابڕان)‬ ‫دا‪ ،‬چەندین بابەتی سەرنج راكێش‬ ‫لەسەر كێشەو ملمالنێكانی دونیای‬ ‫سیاسەت‌و ئیسالم‌و پــرۆژەكــان بۆ‬ ‫گۆڕین‌و چاكسازی باڵوكراونەتەوە‪،‬‬ ‫لەوانە‪ :‬دوڕویی ئیسالمی سیاسی‪/‬‬ ‫د‪ .‬ئەمین عوسمان‪ ،‬الدانی ئەخالقی‬ ‫پیاوانی ئایینی‪ /‬د‪ .‬ساالرو شەوقی‬ ‫كانەبی‪ ،‬كۆچكردن بەرەو مەملەكەتی‬

‫ئاسمان‪ /‬د‪ .‬حــەیــدەر لەشكری‪،‬‬ ‫ئەفسانەو ئایین‪ /‬خەسرەو مەحمود‪،‬‬ ‫(حیجاب) لەنێوان پڕوپاگەندەی‬ ‫ئیسالمییەكان‌و رەخنەیی مێژویی‪/‬‬ ‫ســەردار عەبدولكەریم‪ ،‬پرسی ژن‬ ‫لەسیستمی یــاســایــی رۆژئــــاوای‬ ‫كوردستان‪ /‬نەهرۆ حــازم‌و دەهام‬ ‫سمكۆ‪ ،‬دارســتــانــێــك لەشمشێر‪/‬‬ ‫حەمەسەعید حــەســەن‪ ،‬بەشێك‬ ‫لــەمــلــمــانـ ‌ێ سیاسییەكانی نــاو‬ ‫كۆمەڵگای ئەسحابە‪ /‬سەربەست‬ ‫سەلیم‪ ،‬دیكتاتۆریەتی سێكسی‪/‬‬ ‫ئەڤین عەزیز‪ ،‬ئــازادی‪ ،‬یا هزری‌و‬ ‫رادەربڕینێ‌‪ /‬جەمال چەلكی‪.‬‬ ‫هەردو گۆڤاری (دابڕان) و (زانستی‬ ‫دابڕان) لەالیەن پالتفۆرمی دابڕان –‬ ‫ەوە دو مانگ جارێك باڵودەكرێنەوە‪.‬‬

‫مەتەڵ‬

‫كورد واتە نوكتە و مەتەڵ‪ ..‬بە تایبەتی سلێمانی!‪ ..‬نوكتەو مەتەڵەكانیش‬ ‫بە درێژایی شەوگار و ڕۆژگار دەگێڕدرێنەوە‪ ..‬مەتەڵ هەیە زوو هەڵدەهێنرێ‪..‬‬ ‫هەشە چوار ڕاپەڕینی تری دەوێ !‪ ..‬مەتەڵ‪ ،‬یان بە پێكەنین یاخود بە‬ ‫سەرسوڕمان كۆتایی دێت !‪ ..‬مەتەڵ وەك قەرز وایە كۆن ئەبێ نافەوتێ‪..‬‬

‫سەنتەری مێترۆگرافی‪ ،‬یەكەمین فێستیڤاڵی‬ ‫فۆتۆگرافی دەكاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژانی ‪ ،2016/6/20-13‬لەهەر‬ ‫س ‌ێ شاری (سلێمانی‪ ،‬هەولێر‪ ،‬كەركوك)‪،‬‬ ‫سەنتەری مێترۆگرافی‪ ،‬كە یەكەمین‬ ‫ئاژانسە لەكوردستان بۆ كاركردن لەبواری‬ ‫فۆتۆدا‪ ،‬یەكەمین فێستیڤاڵی فۆتۆگرافی‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫چاالكیەكانی ئــەم فێستیڤاڵە س ‌ێ‬ ‫رۆژی یەكەم لەسلێمانییە بەكردنەوەی‬ ‫پیشانگەی فۆتۆیی لەهۆڵی مۆزەخانەی‬

‫نیشتمانی (ئەمنە ســورەكــە)‪ ،‬پاشان‬ ‫باسكردنی ئەزمونی كاری فۆتۆیی لەالیەن‬ ‫چەند فۆتۆگرافەرێكی بەئەزمونەوە‪،‬‬ ‫دواتریش پیشاندانی سكرینەكانی شاری‬ ‫سلێمانی لەشەقامی سالم‌و پاركی ئازادی‪.‬‬ ‫سێ‌ رۆژی دواتریش لەهەولێر بەكردنەوەی‬ ‫پیشانگەی فۆتۆیی لەگەلەری پاركی‬ ‫شــانــەدەر‪ ،‬دواتــر باسكردنی ئەزمونی‬ ‫كــاری فۆتۆیی‌و پاشانیش نیشاندانی‬ ‫سكرینەكانی شــاری هەولێر لەبەردەم‬

‫چایخانەی مچكۆو پاركی شاندەر‪.‬‬ ‫دواین دو رۆژیش لەكەركوك‪ ،‬كردنەوەی‬ ‫پیشانگەی فۆتۆیی لەبینای سەنتەری‬ ‫گەنجان (شۆڕیجە)‪ ،‬دواتــر باسكردنی‬ ‫ئــەزمــونــی كــاری فــۆتــۆیـی‌و پاشانیش‬ ‫نیشاندانی سكرینی شاری كەركوك‪.‬‬ ‫(ئەژین قادر) كە یەكێكە لەبەشداربوانی‬ ‫فێستیڤاڵەكە بە(چاودێر)ی راگەیاند‪:‬‬ ‫وەك فۆتۆگرافەرێكی سەربەخۆ لەهەرێمی‬ ‫كوردستان بەئازادانە بۆ ئەم فێستیڤاڵە‬

‫كارمان كــردوە كە ‪ 145‬وێنەی فۆتۆ‬ ‫نیشاندەدرێت‪ ،‬منیش بەسێ‌ وێنەی‬ ‫فۆتۆ بەشداریم كــردوە كە لەبەرەكانی‬ ‫جەنگ وێنەم گرتون‪ ،‬زۆربەی وێنەكانی‬ ‫تریش‪ ،‬ۆركشۆپ‌و چۆنیەتی خۆپاراستن‬ ‫لەبەرەكانی جەنگ‌و خولی خۆپاراستن‬ ‫لەجەنگداو دەیان وێنەی سەرنجڕاكێش‬ ‫لەخۆدەگرن‪ ،‬لەگەڵ ئەمانەشدا ژمارەیەك‬ ‫فۆتۆگرافەر باس لەئەزمونی كاری فۆتۆیی‬ ‫دەكەن‪.‬‬

‫جەلیل زەنگنە‪ :‬كەناڵەكان غەدرێكی گەورە‬ ‫لەدرامای كوردی دەكەن‬ ‫دوو درامای داوە بە کەناڵەکان و هێشتا وەاڵمیان نەداوەتەوە‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫هونەرمەندی بەتوانا (جەلیل زەنگنە)‪،‬‬ ‫ئەو هونەرمەندەیە كە خاوەنی چەندین‬ ‫فیلم‌و درامـــای كــوردی نــاوازەیــە‪ ،‬دوا‬ ‫كاریشی زنجیرە دراماكانی (گەردەلول)‬ ‫بو كە سەركەوتوانە بەئەنجامی گەیاندوە‪،‬‬ ‫گــەر نەخۆشی نەبوایە‪ ،‬ئــەوا لەمێژبو‬ ‫بەشەكانی تری ئەم درامایە كۆتاییان‬ ‫هاتبو‪ .‬لەئێستاشدا رەخنە لەكەناڵەكان‬ ‫دەگرێ‌‌و پێشنیاری هەیە بۆیان‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بەپێشنیارو رەخنەكانی‪،‬‬ ‫جەلیل زەنگنە بە(چاودێر)ی راگەیاند‪:‬‬

‫لەئێستادا كەناڵەكانی راگەیاندنی كوردی‬ ‫غەدرێكی زۆر لەهونەری كوردی دەكەن‪،‬‬ ‫بەتایبەتی درامـــا‪ ،‬چونكە ئــەوەنــدەی‬ ‫خەریكی نمایشكردن‌و دۆبــاژكــردنــی‬ ‫درامــای توركی‌و كۆرین‪ ،‬نیو ئەوەندە‬ ‫سەرقاڵی فیلم‌و درامای كوردی نین‪ ،‬بەب ‌ێ‬ ‫پالن‌و شارەزایی فیلم‌و دراما نمایشدەكەن‪،‬‬ ‫لەئێستادا دراما دۆبالژكراوەكان بەتایبەتی‬ ‫درامــای توركی‪ ،‬باڵی كێشاوە بەسەر‬ ‫كۆمەڵگەداو وێرانی كردوە‪.‬‬ ‫دەربــــــارەی بــەرهــەمــی نــوێــش وتــی‬ ‫«سیناریۆو كــاری دەرهێنانم بــۆ دو‬

‫درامـــا كـــردوە ئەوانیش (ساتێك بۆ‬ ‫خۆشەویستی) و (گورگەكانی واڵتەكەم)‪،‬‬ ‫كە هەردوكیانم نــاردوە بۆ كەناڵەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم وەاڵم نەدراومەتەوە‪ ،‬ئەوان خەریكی‬ ‫دۆبــاژكــردنــی درامـــای تــرن‪ ،‬ئاگایان‬ ‫لەهونەری كوردی نەماوە»‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەم درامـــا كــوردیــیــانــەی‬ ‫ئێستایش كــە لــەمــانــگــی رەم ــەزان ــدا‬ ‫نیشاندەدرێن وتی «دراماكان لەئاستێكی‬ ‫باشدان‪ ،‬بەاڵم كەمن‪ ،‬دەبوایە زیاتر بونایە‬ ‫بۆئەوەی چاوی بینەر تێر ببێت»‪.‬‬

‫بڵێم كە لەئێستاداو لــەكــاری شانۆدا‬ ‫گەڕاوینەتەوە بۆ سااڵنی هەشتاكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گەرم‌وگوڕیی پێوە دیارە بەكارە باش‌و‬ ‫خراپەكانیشیەوە‪ ،‬بەدڵنیاییەوە ئەم شەڕە‬ ‫نەگریسەی تیرۆیستانی داعشیش هۆكارە‬ ‫بۆ هەند ‌ێ كەموكوڕیی‪ ،‬بەاڵم شانۆكاران‬ ‫پێشمەرگە ئاسا‪ ،‬بەبێ‌ چاوەڕوانی هیچ‬ ‫پاداشتێك‪ ،‬هەستاوین بەخزمەتكردن‬ ‫بەڕەوتە شانۆییەكە‪ ،‬لەپێناو خزمەتكردن‬ ‫بەنیشتمان‌و ئــایــنــدەی گەلەكەمان‪،‬‬ ‫ســـەرەڕای هەمو نەهامەتیەكان‌و ب ‌ێ‬ ‫بودجەیی‌و ب ‌ێ خەمیی دەسەاڵتی كوردی‬

‫هەندێ جاریش مەتەڵی تازە دێنە گۆڕێ‪ ،‬دەبا گوێبیستی هەندێكیان بین‪:‬‬ ‫مەتەڵمان لە گەڕەكەكانی مەجیدبەگ و ئاباڵخ و قاالوە و خانووەقوڕەكان‬ ‫و قەرەجاوا داهێناو وتمان‪ :‬ئەو شتە چییە بەرز ئەبێتەوەو نزم ئەبێتەوەو‬ ‫بێ ڕۆحیشە ؟‪ ..‬ڕاستیان كردو وتیان‪ :‬ئۆتۆمبێلە و كۆاڵن و چاڵەكانی‬ ‫الی ئێمەیە !‪ ..‬بە كوێرێكیان وت‪ :‬ئەو شتە چییە ئەبینرێ و نابینرێ ؟‬ ‫وتیان ئاوو كارەبایە!‪.‬‬ ‫كێ ئەزانێ بۆ شوێنەوارە مێژوویی و ئاسەوارییەكان لەناو دەبەن ؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬چونكە مێژوو بەس شەڕی تیا دەنووسرێتەوە!‪ ..‬بۆچی دزی هەر‬ ‫بەردەوامە؟ وەاڵم‪ :‬چونكە گیا لەسەر بنجی خۆی دەڕوێتەوە !!‪.‬‬ ‫چ شتێك لە ئێستادا ئێكسپایەرە ؟ وەاڵم‪ :‬لە باڵە مریشكێكەوە بیگرە‬ ‫تا دەگاتە گفتی لێپرسراوێك!‪ ..‬ئەی لە گەڕەكە میللییەكاندا چەند جۆر‬ ‫نەخۆشی هەیە؟ وەاڵم‪)79( :‬ییەكان دەڵێن هیچ‪ ..‬نەخۆشخانەكان دەڵێن‬ ‫هەمووی!‪ ..‬لە ساڵێكدا چەند ڕۆژی جەژنە؟ وەاڵم‪ 367 :‬ڕۆژ !‪.‬‬ ‫باشە فاتیكان گەورەترە یان كوردستان ؟ بە دین بێت فاتیكان‪ ،‬بە‬ ‫سەركردە بێت كوردستان !‪ ..‬ئەی بە چی كوردستان زیاتر ڕووناك‬ ‫بكەینەوە؟ وەاڵم‪ :‬بە بلووری چرا !!‪ ..‬جگە لە ماڵی خۆت‪ ،‬مرۆڤ لە‬ ‫كوێی تردا بۆی هەیە بخەوێت؟ وەاڵم‪ :‬كە تەواو دەداتە قاقای پێكەنین‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا لێپرسراوێك پێش چوونە سەر كار ‪ 55‬دەقیقە سەیری خۆی‬ ‫دەكات !‪ ..‬باشە چ كاتێك منداڵ زۆر دەگری ؟ وەاڵم‪ :‬ئەو كاتەی كە‬ ‫هەندێ لێپرسراو یارییەكانی ئەوان دووبارە دەكەنەوە !!‪ ..‬ئەی لێپرسراو‬ ‫چ كاتێك دەگری ؟ كە دینارێكت لە مووچەكەی كەمكردەوە!!‪ ..‬كێ ئەزانێ‬ ‫ئااڵی كوردستان چەند ڕەنگە و چین ؟ وەاڵم‪ :‬چوار ڕەنگە‪ ،‬پەمەیی و‬ ‫شین و سپی و زەرد‪ ..‬گەر بڕواش ناكەن ئێستاش بە دیوارەكانەوە ماون‬ ‫!! (ڕەنگ دەستناكەوێ!!!)‪.‬‬ ‫لە چ شتێكدا ئیمزا زۆر بەكار دێت ؟ لە ڕۆتینا !‪ ..‬كەركوك كەوتۆتە كوێی‬ ‫كوردستانەوە؟ بە گفتی ئەو‌سا چەقی كوردستان‪ ..‬بە گفتی ئێستا خوار‬ ‫جەلەوال !‪ ..‬بۆچی سواربوونی تەكسییەك بۆ ‪ 10‬هەنگاویش بە سێ هەزارە‬ ‫؟ چونكە شەش رۆژ زیاترە مااڵن ئاویان نییە و تەكسیش بە ئاو ئیش‬ ‫ئەكات !‪ ..‬چ كاتێ مكافەئەی نووسین زۆرە ؟ كە بە شان و باڵی هەندێكدا‬ ‫هەڵبدەی !‪ ..‬لە هەفتەیەكدا چەند ڕۆژ دەوام هەیە؟ ڕۆژ و نیوێك !‪.‬‬ ‫باشە كێ دەزانێ «بێكەس»ی گەورە‪ ..‬بۆ شیعری «داری ئازادی»ی‬ ‫وتووە ؟ وەاڵم‪ :‬چونكە ئەو بە ویژدان بوو‪ ..‬ڕقی لە ئۆتۆنۆمی و زۆر‬ ‫شتی تر بووە‪ ..‬ئەو حەزی لە ئازادی بوو‪ ..‬ئێستە بوایە زۆر دێڕی تری‬ ‫بۆ زیاد دەكرد ( لەگەڵ ڕێزم بۆ‌ ئەو مامۆستا گەورە نەمرە) ئێستە بوایە‬ ‫لەوانەیە بیوتایە‪:‬‬

‫بەهادین عازەبانی‪ :‬لەئێستادا شانۆی کوردی‬ ‫لە ئاستێکی زۆر باشدایە‬ ‫چاودێر – تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هــونــەرمــەنــدی شــانــۆكــار (بــەهــادیــن‬ ‫عازەبانی)‪ ،‬یەكێكە لــەو هونەرمەندە‬ ‫چاالك‌و بەتوانایەی كە ماوەی چەندین‬ ‫ساڵە خزمەت بــەبــواری شانۆو درامــا‬ ‫دەكات‌و رۆڵێكی جوانی پێشكەشكردوە‬ ‫لەبەرەوپێشبردنی هونەری كوردی‪.‬‬ ‫سەبارەت بەشانۆی كوردی و رۆڵی لەبەرەو‬ ‫پێشچونیدا بە(چاودێر)ی رایگەیاند‪:‬‬ ‫لەئێستادا شانۆی كوردی لەئاستێكی زۆر‬ ‫باشدایە‪ ،‬ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ هیممەت‌و‬ ‫دڵسۆزی شانۆكاران‪ ،‬دەتوانم ئەوەش‬

‫سەالم مستەفا‬

‫بۆ كلتورو هــونــەرو ئــەدەبــی كــوردی‪،‬‬ ‫گەر لەگیرفانی خۆشمان بێ‌‌و لەدەمی‬ ‫ماڵومنداڵی بگرینەوە لەخزمەتكردن‬ ‫ناوەستین‪.‬‬ ‫دەربــارەی بەرهەمی ئایندەیشیان وتی‬ ‫«فیلمێكی سینەمایی درێژمان هەبو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆر بەداخەوە لەبەر نەبونی سپۆنسەر‪،‬‬ ‫نەمانتوانی بەئەنجامی بگەیەنین‪ ،‬وێڕای‬ ‫ئەوەی گروپە تیرۆریستیەكەی داعشیش‬ ‫هەڕەشەی ئاراستە كردوین بۆ بەئەنجام‬ ‫نەگەیاندنی‪ ،‬كە ئەمەیش خاڵێكی تری‬ ‫راگرتنیەتی»‪.‬‬

‫(داری ئازادی بە خوێن ئاو نەدرێ قەت بەر ناگرێ‬ ‫ســـــەربەخۆیی بێ فیداكاری ئەبەد سەر ناگرێ)‬ ‫دایكی وەتەن ســـــــەرلێشێواو داخ لە دڵ و ڕەنــجــەڕۆ‬ ‫پێســـتی دەســــتی پێوە نەما بەبژاری ســــــــــــــاوەرێ‬ ‫گەنجیش بە هیممەتی ئەقڵی بیرەی ئەوێ بۆ سەفەر‬ ‫گەر علوجێ خوا بیداتێ تف لە ســــــــایەی عەنتەرێ‬ ‫مووچە هێندەهیچ و پووچە دوای هەفتەیەك ناچارە‬ ‫ژن بیكاتە ڕۆژی حەشــــــركە نــــــــەیبێ كەوانــــتەرێ‬ ‫گەر خـــــــــوا بیكا چــــــەند دۆالرێ لەگیرفانی دوورەوە‌‌‬ ‫سەد هەزار ماچ ڕیـــــز ئەبەســــتن بۆ كوڵمی رەش ئەسمەرێ‌‬ ‫لێرە وەزارەت پاشــــــــــایــــــــــە مەتەڵ هیچ كاری نییە‬ ‫ســـــــــــەدان شـــــــــــەهادە لەوالوە بــــــــــەختەوەرە الدەرێ‬ ‫حكومەت زۆر خۆشـــــــــــــەویستە تەپڵ هەر تــەپڵی ئەوە‬ ‫یەك بە یەكمانی هەڵپەڕان هەر دەشڵێ گوێی مەدەرێ‬ ‫ئەوا موچەش خۆی هاویشتە چوار مانگ جارێی موحتەرەم‬ ‫باسی سەربەخۆییش ئەكەن بێ‌ گۆرانی گەوهەرێ‌‬ ‫قوربانت بم ئەی مەتەڵ گیان دەســــــــتبەكاربە‌و ڕاپەڕە‬ ‫بەڵكو بیكەی چەند نەشیاوێ لە شوێنی خۆی البەرێ‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫لەگەڵ مەال بەختیار‬

‫دەقی چاوپێكەوتنەكەی مەال بەختیار لەگەڵ كەناڵی رووداو‬

‫دو شةممة ‪2016/6/13‬‬

‫ئەركی كاك مەسعودو كاك نەوشیروانە‬ ‫لە ئاستی بەرپرسیارێتیدا بن‬ ‫سازدانی‪ :‬رەنج سەنگاوی‬ ‫ئامادەكردنی بۆ چاودێر‪ :‬نەشوان ئەحمەد‬

‫مەال بەختیار لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‪،‬‬ ‫سەرنج‌و تێبینییەكانی خۆی لەسەر رێككەوتنەكەی نێوان یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫دەخاتەڕوو‪ ،‬ئەو دەنگۆیانەش رەتدەكاتەوە كە گوایە دژی رێككەوتنەكە‬ ‫بێت‪ ،‬بەپێچەوانەوە‪ ،‬دەڵێت "پرۆژە ‪ 13‬خاڵییەكەی سەرەتا بۆ رێككەوتن‪،‬‬ ‫من نوسیومە"‪.‬‬ ‫مەال بەختیار لە دیالۆگێكی كەناڵی روداو‪ ،‬كە رۆژی ‪2016/6/9‬‬ ‫پەخشكرا‪ ،‬سیاسەتی هاوسەنگی یەكێتی لەماوەی رابردودا روندەكاتەوەو‬ ‫لەدوای رێككەوتنە سیاسییەكەی یەكێتی و گۆڕانیش جەخت لە پاراستنی‬ ‫پەیوەندییەكانی یەكێتی‌و الیەنەكانی دیكە دەكاتەوە بەتایبەت پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪.‬‬ ‫سەبارەت بەچارەسەركردنی كێشە سیاسیەكانی كوردستانیش‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیار رایدەگەیەنێت‪ ،‬كە پارتی دیموكراتی كوردستان بەرپرسیاری‬ ‫یەكەمە لەم دۆخەی ئێستاو پێویستە ئەویش چارەسەری بكات‪ ،‬دەشڵێت‬ ‫"ئەركی كاك مەسعود و كاك نەوشیروانە كە لە ئاستی بەرپرسیارێتی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان بن"‪.‬‬ ‫بەهۆی گرنگیی بابەتەكەوە‪" ،‬چاودێر" دەقی دیالۆگەكە باڵودەكاتەوە‪.‬‬

‫ئەوانەی ئێستا پێیانوایە شۆڕە سواری رێككەوتنەكەی‬ ‫یەكێتی و گۆڕانن‪ ،‬ئەوانە بوون كە من لێكتێگەیشتنی‬ ‫دەباشانم كرد‪ ،‬رەخنەیان لە من ئەگرت‬ ‫دوو ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬لە كۆبوونەوەكامناندا هەم بە‬ ‫جەنابی كاك مەسعودمان وتوە‪ ،‬هەم بە وەفدی‬ ‫پارتیامن وتوە‪ ،‬كە لەگەڵ گۆڕاندا رێكدەكەوین‬ ‫پێم وابوو لەگەڵ پارتی ئەگەر تووشی كارو كاردانەوە‬ ‫ببین‪ ،‬ئەو رۆڵە گرنگەی یەكێتی بۆ چارەسەری كێشەكان‬ ‫هەیەتی كەم دەبێتەوە‬

‫دیالۆگ‬

‫لەگەڵ مەال بەختیار‬

‫‪2‬‬

‫رووداو‪ :‬سوپاس بۆ ئەم دەرفەتە‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬سەرچاو‪.‬‬

‫نە ئێمە باشامن كرد پێش‬ ‫ئیمزاكردنی رێككەوتنەكەمان‬ ‫لەگەڵ گۆڕان‪ ،‬نەچوین‬ ‫لەگەڵ پارتی قسە بكەین‪،‬‬ ‫نە پارتی باشی كرد دوای‬ ‫ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە‬ ‫لەگەڵ ئێمە كۆبوونەوەی‬ ‫نەكردو راگەیەنراوەكەی‬ ‫دەركرد‬

‫رووداو‪ :‬كاك بەختیار‪ ،‬رێككەوتنی نێوان‬ ‫یەكێتی‌و گــۆڕان‪ ،‬دیارترین رووداوەكــانــی‬ ‫باشوری كوردستان بوو‪ ،‬ئێوەش دەتوانم‬ ‫بڵێم سەرنجراكێشترین بۆچوونتان هەبووە‬ ‫كە لە ماس میدیا زۆرترین رەنگدانەوەی‬ ‫هەبووە‪ ،‬بۆیە دەكرێت بزانم‪ ،‬بە راشكاوی‪،‬‬ ‫لە دەستی یەكەوە‪ ،‬چونكە خەڵك راكانی‬ ‫تۆی لە دەستی دوو سێوە زۆر بیستووە‪ ،‬لە‬ ‫چی نیگەران بویت لەم رێككەوتنە؟‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار‪ :‬زۆر س ــوپ ــاس بۆ‬ ‫چاوپێكەوتنەكە‪ ،‬لە كاتی خۆشیدایە‪.‬‬ ‫بێگومان رێككەوتنەكە‪ ،‬بە بــڕوای من لە‬ ‫كاتێكدا بوو بەداخەوە‪ ،‬پەیوەندی نێوان‬ ‫پارتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان خراپە‪ ،‬لەو ماوەیە‬ ‫ئێمە بە هەموومان نەمانتوانی كێشەی‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬چارەسەر بكەین‪ .‬لە پاش ئەوەی‬ ‫كە دۆخەكە وایە‪ ،‬ئێمە ئەم رێككەوتنەمان‬ ‫لەگەڵ بزوتنەوەی گــۆڕان مــۆر كــردووە‪،‬‬ ‫كاتەكەی كاتێكە بۆ یەكێتی‌و گۆڕان باشە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە بەرامبەردا بۆ پارتی خوێندنەوەی‬ ‫جیاوازی هەیە‪ ،‬نیگەرانیەكی زۆری لەالی‬ ‫پارتی پەیدا كـــردووە‪ ،‬ئەمە یــەك‪ .‬دوو‬ ‫سەبارەت بە جیاوازی بۆچوونی من لەسەر‬ ‫هەندێك بڕگە‪ ،‬بەداخێكی زۆرەوە تەفسیری‬ ‫نابەجێی بۆ كــراوە‪ ،‬واش پیشاندراوە كە‬ ‫گوایە من دژی رێككەوتنەكەم‪ ،‬بەراستی‬ ‫ئەوە جۆرێكە لە غەدر‪ ،‬جۆرێك لە دابەزینی‬ ‫ئاستی تێگەیشتنی سیاسی ئەو خەڵكانەیە‬ ‫كە‪ ،‬رووداوێكی گرنگی ئاوها‪ ،‬بۆچونێكی‬ ‫گرنگی ئاوها‪ ،‬لێك دەدەنەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬گلەییت لە كێ‌و لە چ الیەنێك‬ ‫هــەیــە‪ ،‬كــە تەفسیری هەڵە دەكـــەن بۆ‬ ‫قسەكانت؟‬ ‫مــەال بــەخــتــیــار‪ :‬هــەم لــەنــاو یەكێتی‬ ‫تەفسیری هەڵە كــرا‪ ،‬ئەشزانم هەندێك‬ ‫مەرامی تایبەتی لە دواوەیــە‪ ،‬هەم لەناو‬ ‫تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‌و‪ ،‬پەیجەكانی گۆڕان‪،‬‬ ‫تەفسیرێكی هەڵە دەكرێت بۆ ئەو بۆچوونە‪،‬‬ ‫بــەداخــەوە رەنگە هەندێك لێرەو لەوێ‬ ‫بەرپرسیش تەرویجی ئەم قسانەی كردبێت‪،‬‬ ‫كە ئەمە بۆ من مایەی نیگەرانییە‪.‬‬

‫هەموو هەوڵێك‬ ‫دەدەم‬ ‫رێككەوتنەكەی‬ ‫یەكێتی و گۆڕان‬ ‫سەركەوتن‬ ‫بەدەستبهێنێت‬

‫رووداو‪ :‬كەواتە‪ ،‬تەفسیرە راستەكە چییە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەوانەی ئێستا بە گەرمی‬ ‫پێیان وایە شۆڕە سواری رێككەوتنەكەن‪،‬‬ ‫ئەوانە بوون كە من لێكتێگەیشتنی دەباشانم‬ ‫كرد‪ ،‬رەخنەیان لە من ئەگرت‪ .‬كە ‪ 17‬ی‬ ‫شوبات رویدا‪ ،‬زۆرێك لەوانەی ئێستا كە زۆر‬ ‫توند بون بەرامبەر گۆڕان‪ ،‬ئەیانویست گۆڕان‬ ‫تەفروتونا بكەن‪ ،‬من بوم دەستی خاتوو‬ ‫هێرۆم گرت بردم بۆ ماڵی كاك نەوشیروان‬ ‫بــۆ ئـــەوەی بەستەڵەكی نــێــوان گــۆڕان‌و‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بتوێتەوە‪،‬‬ ‫لەوە بە دواوە‪ ،‬دەرگای دیالۆگ‌و گفتوگۆو‬ ‫یەكتربینینی گۆڕان‌و یەكێتی دەستیپێكرد‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬رێككەوتنی دەباشانیش تۆ‬ ‫ئەندازیارەكەی بویت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لێكتێگەیشتنی دەباشان‪،‬‬ ‫لەناو یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان من‬ ‫ئەندازیارەكەیم‪ .‬لەناو گۆڕانیش‪ ،‬برای‬ ‫خۆشەویستم‪ ،‬كاك ساالر عەزیز‪ ،‬كاك قادری‬ ‫حاجی عەلی‪ ،‬ئەم هەڤاڵە بەڕێزانە بەراستی‬ ‫دەورێكی بەرچاویان هەبوو‪ ،‬تا وایان كرد‬ ‫لێكتێگەیشتنی دەباشان سەركەوتووبێت‪،‬‬ ‫زیاتر لــەوەش ئەڵێم‪ ،‬ئــەوە من نەبووم‬ ‫پێم خۆش بو سوپای پارتی بێت گردەكە‬ ‫تەفروتونا بكات‪ ،‬ئەوە من بووم ئەموت‬ ‫نابێت پارتی بێت ئەو كارە بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫حەیای هەموو الیەكمان دەچێت‪ ،‬گۆڕان بەمە‬ ‫ئەزانێت مەمنونیم‪ ،‬نایزانێ گەردنی ئازاد بێ‪،‬‬ ‫ئەوە من بووم ‪ 1500‬پێشمەرگەی دێرینی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بە رێپێوان‬

‫چوون گردەكە بگرن‪ ،‬كاك جەمیل هەورامی‬ ‫قیادەی دەكرد‪ ،‬من نەمهێشت ئەوان بچنە‬ ‫سەر گردەكە‪ ،‬ئەوە كاك جەمیل هەمورامی‬ ‫با بڵێت وانییە‪ ،‬بۆ مێژوو ئەم راستیانە‬ ‫باس دەكەم‪ ،‬ئێستاش كە ئەم رێككەوتنە‬ ‫لەنێوان یەكێتی‌و گۆڕان كراوە‪ ،‬پرۆژەكەی‬ ‫یەكێتی من نوسیومەو لە ئۆرگانی رەسمی‬ ‫یەكێتی باڵوكراوەتەوە كە كوردستانی نوێیە‪،‬‬ ‫پرۆژەكەی پارتیش من نوسیومە كە دیسان‬ ‫لە كوردستانی نوێ بــاوكــراوەتــەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫پڕۆژەیە لە دوای داكۆكیكردنی ئێمە‪ ،‬دوای‬ ‫دوو بۆ سێ مانگ گۆڕان وەاڵمی داوەتەوە‪ ،‬كە‬ ‫بەداخەوە تائێستا پارتی وەاڵمی پرۆژەكەی‬ ‫ئێمەی نەداوەتەوە‪ ،‬ئەم بێ باكییە لەالیەن‬ ‫پارتییەوە‪ ،‬زیانی گــەورەی لە پەیوەندی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی دا‪ ،‬هۆیەكی گرنگی دڵ گەرمی‬ ‫زۆرینەی یەكێتی بوو بۆ ئەم رێككەوتنە‬ ‫لەگەڵ گۆڕان‪ ،‬لەناو سەركردایەتی‌و مەكتەبی‬ ‫سیاسی‪ ،‬رێككەوتنەكە كراوە تا ‪ 13‬خاڵ‬ ‫ســاغــكــراوەتــەوە‪ ،‬مــن لــە ‪،2016/5/10‬‬ ‫ســالــڕۆژی شــەهــیــدی گ ــەورەم ــان ســەاڵح‬ ‫دیلمانی لــە رانــیــە‪ ،‬پشتگیری هــەر ‪13‬‬ ‫خاڵەكەم كردووە‪ ،‬لە قسەكانیشمدا رەخنەم‬ ‫گرتووە لەوەی كە پێیان وابێ پارتی یان‬ ‫هەر الیەكی تر ئەم رێككەوتنە لە زیانی‬ ‫قەزیەی كوردە‪ ،‬یان لە زیانی پرۆسەكەیە‪،‬‬ ‫یان لە زیانی چارەسەری كۆی كێشەكانە‪،‬‬ ‫لەو وتــارەمــدا رەخنەم گرتووە‪ ،‬بــەاڵم لە‬ ‫دوای ئەوە لە كۆبوونەوەی سەركردایەتی‬ ‫رێككەوتنەكە هەندێك بڕگەی تێكراوە‪،‬‬ ‫هەندێك خاڵی تێكراوە‪ ،‬كە ئێمەی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‪ ،‬بەشی زۆری سەركردایەتی‪ ،‬جگە‬ ‫لە وەفدەكە‪ ،‬پێمان نەزانیوە‪ ،‬موناقەشەی‬ ‫لەسەر دروســت بــووە‪ ،‬هــەر ئەوەندەیە‪،‬‬ ‫من‌و چەندین هەڤاڵی مەكتەبی سیاسی‌و‬ ‫سەركردایەتی گفتوگۆیەكی هەڤااڵنەمان‬ ‫كــردووە‪ ،‬رێككەوتنمان بەهیچ شێوەیەك‬ ‫رەت نەكردووەتەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬تۆ لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسیت‪ ،‬نەدەتوانی‬ ‫كۆی پاكێجەكە ببینیت پێش ئیمزا كردن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نا‪ ،‬سەعات ‪ 11:30‬ی شەو‬ ‫رێككەوتنەكەیان ناردبوە ماڵی ئێمە‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪ :‬من دوێنێ (‪ 8‬ی حوزەیرانی‬ ‫‪ )2016‬كە كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتی كرا‪ ،‬دوو وەفد پێكهێنرا‪ ،‬وەفدێك‬ ‫بۆ سەركردایەتی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان‪،‬‬ ‫پەسەندكرا‪ ،‬وەفدەكەی كە بۆ گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫پارتی‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانین لەسەر پرۆژەكەی‬ ‫كە هەمانە لەگەڵ پارتی‪ ،‬ئایا هەڤااڵنی‬ ‫پارتی ئامادەن درێژە بەو گفتوگۆیە بدەن‬ ‫یــان نــا‪ ،‬من بتوانم دەورێــك ببینم‪ ،‬ئەم‬ ‫ئاڵۆزییە ئارام بكەمەوە‪ ،‬پێم خۆش بوو لە‬ ‫وەفدەكە بم‪ ،‬هەوڵیش دەدەم لەو گفتوگۆیە‪،‬‬ ‫بۆ نێوانی گۆڕان‌و پارتی‪ ،‬چیم پێ بكرێت‬ ‫لەگەڵ هەڤااڵنی تر‪ ،‬ئارامییەك بخەمە نێوان‬ ‫پارتی‌و گۆڕان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬وتــت جــەنــابــت ئــەنــدازیــاری‬ ‫لێكتێگەیشتنی دەباشانیت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەی سەبارەت بەم رێككەوتنە‬ ‫سیاسییەی نێوان یەكێتی‌و گــۆڕان‪ ،‬كێ‬ ‫ئەندازیارەكەی بووە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬هــەر مــن‪ ،‬پــرۆژەكــە من‬ ‫نوسیومە‪ ،‬ئاخر ئەو پروپاگەندانە مایەی‬ ‫پێكەنینە بۆ من‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬یەعنی ئەو خااڵنە تۆ نوسیوتە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەمووی‪ ،‬پرۆژەكەی كە‬ ‫لە كوردستانی نوێ‪ ،‬بۆ گفتوگۆ لەنێوان‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان باڵوكراوەتەوە‪ ،‬من نوسیومە‪.‬‬ ‫تێبینی هەڤااڵنی مەكتەبی سیاسی‪ ،‬بەڕێز‬ ‫كاك كۆسرەت‪ ،‬خاتوو هێرۆ‪ ،‬هەڤاڵ حاكم‬ ‫قادر‌و كارگێڕو برادەرانی تر‪ ،‬هەتا هەندێك‬ ‫لە ئەندامانی سەركردایەتیش هەبووە‪،‬‬ ‫پرۆژەكە دەستكاری كراوەو بەوشێوەیە بووە‬ ‫بەرەسمی كە باڵوكراوەتەوە‪ ،‬ئەم پرۆژەیە‬ ‫دراوە بە گۆڕان‪ ،‬گۆڕان لە دوای ماوەیەك‬ ‫وەاڵمیان داوینەتەوە بە پرۆژەیەكی تر‪،‬‬ ‫پرۆژەكەی گۆڕان بەشی زۆری هەوێنەكەی‬ ‫لەناو پرۆژەكەی یەكێتی وەرگیراوەو لەناو‬ ‫خاڵەكان ناكۆك نییە لەگەڵ پرۆژەكەی‬ ‫ئێمە‪ ،‬ئەوەی كە گۆڕان نوسیویەتی‪ ،‬دوایی‬ ‫كۆمیتەیەكی هاوبەش دروستكراوە لە گۆڕان‬ ‫لە یەكێتی‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەم دوو پرۆژەیە خاڵە‬ ‫هاوبەشەكانی كۆبكاتەوە‪ ،‬كۆكرایەوە لەو ‪13‬‬ ‫خاڵەی عەرزی بینەرم كرد‪.‬‬

‫رووداو‪ :‬تۆ بەس ئیمزات لەسەر بوو‪،‬‬ ‫ئیمزاشت نەكرد؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬مەسەلەكە ئیمزا نەبووە‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە چی دەستكاری كرابوو؟‬ ‫ئەسڵەن‪ ،‬مەحزەری كۆبوونەوەی مەكتەبی‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬زیاد كراوە‪.‬‬ ‫سیاسی هــەر ئیمزا نــەكــراوە‪ ،‬مەسەلەكە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬وەكو پرەنسیپ‪ ،‬ئایا‪ ،‬وەك پرەنسیپ‬ ‫رووداو‪ :‬ئاخر كام خاڵەو كام خاڵە؟‬ ‫خاڵە گرنگەكانی رێككەوتنی نیوان یەكێتی‌و‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەو سێ خاڵە بوو كە‬ ‫گۆڕان‪ ،‬رازی بوین لە سەركردایەتی؟ بەڵێ‪ ،‬باسم كرد‪ ،‬لەگەڵ خاڵێكی تری تێدابوو‪،‬‬ ‫هەموومان رازی بوین‪ .‬بەاڵم وەك تێبینی‪ ،‬لەسەر ئەوەی كە هەموو الیەك ئازادە لەگەڵ‬ ‫رەخنە‪ ،‬گفتوگۆ‪ ،‬لەسەر هەندێك بڕگە كە الیەكی تر رێككەوتنی سیاسی بكات‪ ،‬بە‬ ‫دەمانزانی پەیوەندی نێوان یەكێتی‌و پارتی مەرجێك ناكۆك نەبێت لەگەڵ ناوەڕۆكی ئەم‬ ‫دەترازێنێت‪.‬‬ ‫رێككەوتنەی كە لە نێوانمان هەیە‪.‬‬

‫رووداو‪ :‬ئەو خااڵنە كاك نەوشیروان زیادی‬ ‫كردووە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەم بیستوە كاك نەوشیروان‬ ‫زیادی كردبێت‪.‬‬

‫رووداو‪ :‬مەسەلەن وەكو چی ئەو بڕگانە‪،‬‬ ‫ئەتوانی زیاتر شی بكەیتەوە؟‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار‪ :‬وەك هــاوپــەیــمــانــی‬ ‫فراكسیۆنەكانی ئێمە‪ ،‬لە پەرلەمانی عێراق‌و‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان‪ .‬وەكو بەبێ مەرج‬ ‫گەڕانەوەی پەرلەمان كە ئێمە پێشتر ئەمان‬ ‫رووداو‪ :‬ئەی لە یەكێتییەوە زیاد كراوە؟‬ ‫وت كاراكردنەوەی پەرلەمان‪ ،‬وەكو سەرۆكی‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەم یەكێتی‪ ،‬هەم گۆڕان‪،‬‬ ‫هــەرێــم لــەنــاو پــەرلــەمــان هەڵبژێردرێت‪ ،‬هەردووال‪.‬‬ ‫تــەواوی دەسەاڵتەكانی لەالیەن سەرۆكی‬ ‫حكومەتی هەرێمەوە جێبەجێ بكرێت‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئــەو خااڵنەی كە زیــادكــراون‪،‬‬ ‫ئەم خااڵنە لەناو ئێمە گفتوگۆی لەسەرە‪ ،‬ناكۆكە لەگەڵ رێككەوتنی نێوان یەكێتی‌و‬ ‫ئێمە گەیشتبوینە ئەو بۆچوونە گشتییە پارتی؟‬ ‫كە سیستمێكی پەرلەمانی هەڵبژێرین وەك‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪.‬‬ ‫ئەمریكاو فەرەنسا كە بتوانین كێشەكانیشی‬ ‫پێ چارەسەر بكەین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬تۆ نیگەرانییەكانت لەوێوەیە‪ ،‬یان‬ ‫شینی یەكێتی دەكەیت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬شینی هەمووی ئەكەم‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬پارتی ئەوەی قبوڵ دەكرد؟‬ ‫من یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانم‪ ،‬كادری‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە گفتوگۆدا بوین‪.‬‬ ‫یەكێتیم‪ ،‬بێگومان چارەنووسی یەكێتیم پێ لە‬ ‫رووداو‪ :‬پێت وای ــە ئــەم رێككەوتنە هەموو الیەك گرنگترە‪ ،‬سەركەوتنی یەكێتیم‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان الیەنەكانی لە گرێژنە پێ لە هەموو پیرۆزترە‪ ،‬وەكو ئایدولۆجیەت‪،‬‬ ‫وەكــو سیاسیەت‪ ،‬وەكــو ستراتیج‪ ،‬بەاڵم‬ ‫برد؟‬ ‫یەكێتی لەناو ئەو هاوكێشە سیاسییەی كە‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬زۆری ئاڵۆزاندووە‪.‬‬ ‫هەیە‪ ،‬لەناو ئەم پرۆسە سیاسیەی كە هەیە‪،‬‬ ‫پێویستی بە هاوپەیمانییە‪ ،‬پێویستی بە‬ ‫رووداو‪ :‬بە تۆش چاكناكرێتەوە؟‬

‫رێككەوتنە‪ ،‬پێویستی بەوەیە كە دۆستایەتی‬ ‫هەموو الیەك بكات‪ ،‬پێویستی بەوەیە كە‬ ‫بەشێك بێت لە چارەسەر‪ ،‬نەك بەشێك بێت‬ ‫لە كێشە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئێستا لە ناوەڕۆكی رێككەوتنەكە‬ ‫هــەســت دەكــەیــت‪ ،‬نیەتی دوژمــانــایــەتــی‬ ‫تێدایەو‪ ،‬لەوە دەچێت بەشێك بێت لە كێشە‬ ‫بۆ ئایندە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬من باسی دوژمنایەتی‬ ‫ناكەم‪ ،‬باسی ئەو خااڵنە دەكــەم كە لەم‬ ‫هەلومەرجە بۆ پارتی قوت نەچووە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە ئەو سێ خاڵە‪ ،‬بایی ئەوەیە‬ ‫تۆ ئــەنــدازیــاری شتێك بیت‪ ،‬بایی ئەوە‬ ‫نیگەرانت بكات‪ ،‬لێی بكشێیتەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نا‪ ،‬نەكشاومەتەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هەڵوێستی وا توند وەربگریت؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬هەڵوێستی توندیشم‬ ‫وەرنەگرتووە‪ .‬ئێستاش رێككەوتنی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕانم پێ كارێكی گرنگە‪ ،‬دوو ساڵ لەمەوبەر‬ ‫رێككەوتنی یەكێتی‌و گۆڕان‪ ،‬لە كۆبوونەوەكان‬ ‫هەم بە جەنابی كاك مەسعودمان وتوە‪ ،‬هەم‬ ‫بە وەفــدی پارتیمان وتــوە‪ ،‬وتومانە هەر‬ ‫رێكدەكەوین لەگەڵیان‪ ،‬بۆ پارتی تازە نییە‪،‬‬ ‫بەراستی ئەگەر بڵێن تازەیە‪ ،‬ئەوا پێچەوانەی‬ ‫راستییەكانە‪ ،‬ئێمە پەیتا پەیتا‪ ،‬وتومانە‬ ‫لەگەڵ گۆڕان رێكدەكەوین‪ ،‬پەیوەندی ئێمە‌و‬ ‫گۆڕان لە ناوچەكانی سلێمانی‪ ،‬گەرمیان‪،‬‬ ‫رانیە‪ ،‬هەڵەبجە‪ ،‬جیاوازە لە سیاسەتی ئێمەو‬ ‫سەنگی ئێمە لە هەولێرو لە دهۆك‪ ،‬ئەمەمان‬ ‫وتوە‪ ،‬راگەیاندووە‪ .‬ئەوانیش پێیان خۆش‬ ‫بووە‪ ،‬ئەوان وتویانە هەتا یەكگرتنەوەشمان‬ ‫پێ باشە‪ ،‬ئێستا من بۆ ویژدان‪ ،‬بۆ مێژوو‬ ‫ئەم قسانە ئەكەم‪ ،‬بەاڵم ئێستا پەیوەندی‬ ‫نێوان گۆڕان‌و پارتی‪ ،‬گەیشتووەتە ئەوەی‬ ‫كە‪ ،‬لە پەرلەمان‪ ،‬پارتی بڕیارێكی داوە‪،‬‬ ‫سەرۆكی پەرلەمانی ناردووەتەوە كە ئێمە‬ ‫لە ســەرەتــاوە ئەمەمان پێ خــراپ بووە‪،‬‬ ‫پارتی وەزیرەكانی گۆڕانی ناردووەتەوە‪ ،‬بە‬ ‫پارتیمان وتوە ئەمە بڕیارێكی باش نییە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بــەاڵم كە پارتی پێیان خۆش‬ ‫بووە‪ ،‬بۆ ئامادەنین وەكو وەفدی هاوبەشی‬ ‫هەردووالتان بتان بینن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەو خااڵنەیان پێ قبوڵ‬ ‫ناكرێت‪ ،‬ئەوەی كە من باسم كرد‪ ،‬ئەوەی‬ ‫پێشبینیمان كــرد لــە كــۆبــوونــەوەكــانــدا‪،‬‬ ‫وادەرچوو‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە لە رابــردوودا بزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕان‌و پارتی لێك نزیك بــووەنــەوەو لە‬ ‫پیرمام كۆبووەنەوەیان دەكرد‪ ،‬پرسیان بە‬ ‫ئێوە كرد؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬نــا‪ ،‬بــەاڵم رێككەوتنی‬ ‫سیاسیان نەكرد‪ ،‬هاتنە ناو حكومەت‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەساسی دروشمی حكومەتی بنكەفراوان‪،‬‬ ‫گــــۆڕان‌و پــارتــی رێــكــكــەوتــن‪ ،‬دروشــمــی‬ ‫حكومەتی بنكەفراوان لەالیەن یەكێتییەوە‬ ‫بەرز كرایەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە ئێستا‪ ،‬بە كورتر‪ ،‬بە‬ ‫وردتـــر‪ ،‬بــە پوختر‪ ،‬بۆچی لــەگــەڵ ئەو‬ ‫رێككەوتنەدانیت‌و رەخنەكانت لەسەر ئەو‬ ‫رێككەوتنە چییە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە ئەو خااڵنەی ئەو رێككەوتنە‬ ‫نیگەرانم‪ ،‬پێم وابــوو هاوسەنگیەكەی كە‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان هەتا رادەیەك‬ ‫هێنابویە مایە‪ ،‬یەكێتیی ببو بە میحوەری‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان‪ ،‬لە عێراق‪ ،‬لە‬ ‫كوردستان‪ ،‬نەتەوەیەكگرتووەكان سوپاسیان‬ ‫كردین‪ ،‬ئەمریكا سوپاسی كردین‪ ،‬بەریتانیاو‬ ‫فەرەنسا سوپاسیان كردین‪ ،‬پارتی خۆی‬ ‫مەمنون بو‪ ،‬ئیسالمییەكان چەند جارێك‬ ‫سوپاسیان كردین‪ ،‬كۆبوونەوەی چوار قۆڵی‬ ‫كراوە بە دەستپێشخەری ئێمە‪ ،‬كۆبوونەوەی‬ ‫پێنج قۆڵی كراوە بە دەستپێشخەری ئێمە‪،‬‬ ‫لە كۆبوونەوە ‪ 17‬قۆڵییەكان كە قسە كراوە‬ ‫دەوری یەكێتی بەرز نرخێنراوە‪ ،‬من پێم وابوو‬ ‫لەگەڵ پارتی ئەگەر تووشی كارو كاردانەوە‬ ‫ببین‪ ،‬ئەم دەوری میحوەری چارەسەری‬ ‫كێشەكانی یەكێتی كەم دەبێتەوە‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬ئەم ماوەیەی دوای ئەوەی‬ ‫كە لە دەرەوە گەڕایتەوە هەندێك وەفدو‬ ‫خەڵك سەردانی كردویت‪ ،‬قسەیەكت لێ‬ ‫بیستراوە‪ ،‬بەم تەعبیرە ئەدەبیە‪ ،‬وتویانە‬ ‫كاك بەختیار بۆ نیگەرانی‪ ،‬تۆش وتووتە‪،‬‬ ‫لەگەڵ گــۆڕان رێككەوتین لەگەڵ پارتی‬ ‫تێكەوتین‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نا‪ ،‬تەعبیرەكە وابــووە‪،‬‬ ‫وتومە نابێت لەگەڵ گــۆڕان رێكبكەوین‪،‬‬ ‫لەگەڵ پارتی تێ بكەوین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئێستا تێكەوتوون؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬وەاڵمــی پارتی بەراستی‬ ‫وەاڵمێكی نا ئاسایی بوو‪ ،‬هەرچەند من پێم‬ ‫خۆش نەبوو پارتی ئەم وەاڵمــەی هەیە‪،‬‬ ‫پێم خۆش بوو لە دوای ئەم رێككەوتنە‪،‬‬ ‫پــارتــی‪ ،‬ئــەگــەرچــی ئێمە ئــەبــوایــە پێش‬ ‫رێككەوتنەكە بچین لەگەڵ پارتی دانیشین‪،‬‬ ‫من لە كۆبوونەوەی سەركردایەتی ئەمەشم‬ ‫وتووە‪ ،‬بەاڵم كە ئێمە دانەنیشتین‪ ،‬باشە‪،‬‬ ‫بەاڵم پارتی دەبوایە دان بەخۆیدا بگرێت‬ ‫داوا بكات كۆبوونەوەیەكی دووقۆڵی لەگەڵ‬ ‫ئێمە بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی دوو بە دوو دانیشین‪،‬‬ ‫وەفدی ئێمە ئەو خااڵنە وردتر روون بكاتەوە‪،‬‬ ‫پارتی قبوڵی كــرد‪ ،‬قبوڵی كــرد‪ .‬قبوڵی‬ ‫نەكرد‪ ،‬ئەو كاتە خۆیان چ راگەیەنراوێك‬ ‫دەردەكــەن‪ ،‬ئێمە ناتوانین تەداخولی تێدا‬ ‫بكەین‪ ،‬لە راستیدا‪ ،‬نە ئێمە باشمان كرد‬ ‫پێش ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە نەچوین‬ ‫لەگەڵ پارتی قسە بكەین‪ ،‬نە پارتی باشی‬ ‫كرد دوای ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە لەگەڵ‬ ‫ئێمە كۆبوونەوەی نەكردو راگەیەنراوەكەی‬ ‫دەركرد‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هاوكارانم دەڵێن‪ ،‬لە سۆشیال‬ ‫میدیا زیاتر جەخت لەوە دەكرێتەوە‪ ،‬بە‬ ‫روونی ئەو خااڵنەی كاك بەختیار لەگەڵی‬ ‫نییە‪ ،‬چی‌و چییە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬یەكەم‪ ،‬بەندێكی تێدایە‪،‬‬ ‫كە دەڵێت هاوپەیمانی فراكسیۆنەكانمان‬ ‫لە پەرلەمانی عێراق‌و كوردستان‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاكان‪ ،‬ببین بە یەك لیستی‬ ‫هــاوبــەش‪ ،‬ئەمە خاڵێكە من پێشوەخت‬ ‫ئەمزانی قبوڵ ناكرێت لەالیەن پارتییەوە‪،‬‬ ‫چونكە قسەمان تێدا كردبوو لەمەوبەر‪ ،‬خاڵی‬ ‫دووەم‪ ،‬گەڕانەوەی پەرلەمان بەبێ مەرج‪،‬‬ ‫ئێمە پێشتر‪ ،‬یەكێتی‪ ،‬لە كۆبوونەوەكانمان‪،‬‬ ‫لە لێدوانەكانمان‪ ،‬لە راگەیەنراوی رەسمی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی‪ ،‬وتومانە‬ ‫كـــاراكـــردنـــەوەی پــەرلــەمــان‪ ،‬ئەسڵەن‬ ‫پێشنیارمان هەبووە بۆ پارتی‪ ،‬بۆ گۆڕانیش‪،‬‬ ‫وتومانە سێ بۆ شەش مانگ‪ ،‬بەڕێز دكتۆر‬ ‫یوسف‪ ،‬ببێتەوە بە سەرۆكی پەرلەمان‪،‬‬ ‫دوای ئــەوەی ئاڵوگۆڕێك لە سەرۆكایەتی‬ ‫پەرلەمان بكەین‪ ،‬ئەمە سیاسەتی ئێمە بووە‪.‬‬ ‫روووداو‪ :‬بە كــۆی دەنگی ئەندامانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬بەكۆی دەنگی‬ ‫مەكتەبی سیاسی ئەمە رامان بووە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬خاڵی سێیەم؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬خاڵی سێیەم‪ ،‬ئــەوە‬ ‫بووە كە سەرۆكی هەرێم لە ناو پەرلەمان‬ ‫هــەڵــبــژێــردرێــت‪ ،‬تـــــەواوی دەس ــەاڵت ــە‬ ‫تەنفیزیەكان بدرێت بە ســەرۆك وەزیــران‪،‬‬ ‫ئێمە لە كــۆبــوونــەوەكــان گەیشتینە ئەو‬ ‫بــڕوایــە‪ ،‬كــە هەندێك لــە دەسەاڵتەكانی‬ ‫سەرۆكی هەرێم زیاد بكەین‪ ،‬سیستەمێك‬ ‫هەڵبژێرین‪ ،‬لە بنەڕەتەوە پەرلەمانی بێ‪،‬‬ ‫بەاڵم سەرۆكایەتیەكەی‪ ،‬سەرۆكایەتیەكی‬ ‫بە مەركەزیەت‌و دەسەاڵت بێت‪ ،‬لەسەر ئەم‬ ‫سێ خاڵە من پێشبینیم وابوو كە برایانی‬ ‫پارتی قبوڵی ناكەن‪ ،‬خاڵی چوارەمیش‪،‬‬ ‫ئــەوەی كە رێككەوتن لەگەڵ هیچ الیەك‬ ‫نەكرێت ناكۆك بێت لەگەڵ بەندەكانی ئەم‬ ‫رێككەوتنە‪ ،‬وتم لەسەر ئەمەش نیگەرانی‬ ‫دروست دەبێت‪ ،‬چونكە لە بنەڕەتدا ئێمە‬ ‫رێككەوتنی ستراتیژیمان لەگەڵ پارتی‬ ‫هەڵنەوەشاندووەتەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئــەم رێككەوتننامەی‬ ‫كردتان لەگەڵ گــۆڕان‪ ،‬كاریگەری‬

‫چی دەبێت لەگەڵ رێككەوتننامە‬ ‫ستراتیژییەكەتان؟‬ ‫مــــەال بــەخــتــیــار‪ :‬رێــكــكــەوتــنــنــامــە‬ ‫ستراتیژییەكەمان‪ ،‬لە ئەساسدا‪ ،‬ئێمە‬ ‫هەردووالمان هەڵەیەكی گەورەمان كردووە‪،‬‬ ‫كە بەپێی قۆناغی تــازە‪ ،‬چەند جارێك‬ ‫دانیشتین گفتوگۆمان كــرد‪ ،‬بــەداخــەوە‬ ‫گفتوگۆكەمان نەگەیشتە ئەوەی‪ ،‬ئێمە بزانین‬ ‫خاڵەكانی پارتی چییە بۆ گەشەپێدانی‬ ‫رێككەوتنەكە‪ ،‬ئەوانیش بزانن خاڵەكانی‬ ‫ئێمە چییە بۆ گەشەپێدانی رێككەوتنەكە‪،‬‬ ‫هەروەها ئەو خااڵنە چین كە باویان نەماوە‬ ‫لە هەلومەرجی تــازەی ناوچەكە‪ ،‬عێراق‪،‬‬ ‫كوردستان‪ ،‬رێكەوتننامە ستراتیژییەكە لە‬ ‫راستیدا خۆی هەڵپەسێردراوە لە نێوانماندا‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬پێشتریش تۆ داوای ئەوەت‬ ‫كردبوو دەبێت پێداچوونەوە بە رێككەوتننامە‬ ‫ستراتیژییەكەدا بكرێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬داوام كردبوو‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەاڵم‪ ،‬لەم رێككەوتننامەیەتان‬ ‫لەگەڵ بــزوتــنــەوەی گـــۆڕان‪ ،‬دەڵــێ‪ ،‬هیچ‬ ‫الیەنێكی ناو رێككەوتنەكە بۆی نییە بە جیا‬ ‫رێككەوتنی سیاسی بكات لەگەڵ الیەنەكانی‬ ‫تر‪ ،‬ئەمە ناكۆك نابێت‪ ،‬ئەمە ئێوە تووشی‬ ‫جۆرێك لە جمود ناكات بەرامبەر رێككەوتنە‬ ‫مێژوویەكەی بەرامبەرتان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬وەك وتم‪ ،‬ئەمە خاڵێكە‬ ‫نیگەرانی دروستكردووە‪ ،‬قسەمان لەسەر‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هەر تۆ لێی نیگەرانی‪ ،‬یان چەند‬ ‫كەس؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نا‪ ،‬هەر من نیم‪ .‬نامەوێت‬ ‫باسی ناوەڕۆكی ناو كۆبوونەوەكە بكەم‪،‬‬ ‫ئەوە ئیشی بەرنامە نییە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئاخر زۆر كەس قەناعەتی وایە كە‬ ‫تەنها تۆ ئینفرادت كردووە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من بە تەنها نیم‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫وەك من بیریان كردووەتەوە‪ ،‬ئەزانن كێن‪.‬‬ ‫بــرادەرانــی سەركرایەتیش ئــەزانــن كێن‪،‬‬ ‫هەروەها قەواعیدو ئۆرگانەكانی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕانیش ئەزانن كە هەر مەال بەختیار نییە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هەندێك كەس رای وایــە‪ ،‬ئەم‬ ‫رێككەوتننامەیە‪ ،‬ماوەی بەسەرچوونەكەی‬ ‫لــەســەرە‪ ،‬موزمین نابێت‪ ،‬تەمەنی درێژ‬ ‫نابێت‪ ،‬هەندێك كەسیش پێی وایە‪ ،‬ئەمە بۆ‬ ‫ئەبەد دەستلەمالنێ‌و ئاوێتە بوون‌و ئاوێزان‬ ‫بوونەوەی سەركردە مێژووییەكانی یەكێتییە‪،‬‬ ‫كامیان راستە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من قەت خۆزگە ناخوازم‬ ‫ئەم رێككەوتنە سەرنەكەوێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باسی ئــاوات ناكەم‪ ،‬ئەم دوو‬ ‫پێشنیارە كامیان راستە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هیچیان راست نییە‪ ،‬من‬ ‫هەموو هەوڵێكیش دەدەم رێككەوتنەكە‬ ‫سەركەوتن بەدەستبهێنێت‪ ،‬هەوڵیش‬ ‫دەدەیــن كێشەكان‪ ،‬لە نێوان یەكێتی‌و‬ ‫پارتی سەرەتا چارەسەر بكەین‪ ،‬پاشان‬ ‫هەوڵەكانی خۆمان بخەینەگەڕ كێشەكان‬ ‫لەنێوان گۆڕان‌و پارتی چارەسەر بكرێت‪،‬‬ ‫ئــومــێــدەوارم‪ ،‬یــەكــگــرتــووی ئیسالمی‪،‬‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬بزوتنەوەی ئیسالمی‪،‬‬ ‫سۆسیالیست‪ ،‬پــارتــی كۆمۆنیست‪،‬‬ ‫زەحمەتكێشان‪ ،‬دەوریــان هەبێت بۆ ئەو‬ ‫كارە‪ ،‬نەتەوەیەكگرتووەكان دەوری هەبێت‪،‬‬ ‫ئەمریكا دەوری هەبێت‪.‬‬ ‫من خۆم داوام لە كونسوڵی ئەمریكا‬ ‫كردووە كە هات بۆ الم‪ ،‬وتم‪ ،‬هەموو هێزی‬ ‫خۆتان بخەنە كار بۆ ئەوەی بتوانین ئەم‬ ‫كێشەیە چارەسەر بكەین‪ ،‬هەفتەی رابردوو‬ ‫ئــەمــەم داواكـــــردووە‪ ،‬ئ ــەوەی مــن بزانم‬ ‫بەریتانییەكان سەرقاڵی ئەوەن‪ ،‬داوەتێك‬ ‫رێك بخەن‪ ،‬الیەنەكان كۆ بكەنەوە‪ ،‬یان‬ ‫سێ الیەنەكە كۆببینەوە‪ ،‬ئارامییەك‬ ‫دروست ببێت لە نێوانماندا‪ ،‬من نە لەگەڵ‬ ‫ئەوەم كە بڵێم ئەمە ئێكسپایەر ئەبێت‪،‬‬ ‫یان زوو ئیفلیج دەبێت‪ ،‬لەناو دەچێت‪ .‬نە‬ ‫لەگەڵ ئەوەشم‪ ،‬بڵێم ئێستا دەستبەجێ‬

‫دەست بكەینە ملی یەكتر‪ ،‬هەڵبەتە ئێمە‬ ‫ئەوە رەت ناكەینەوە لەگەڵ گۆڕان یەك‬ ‫بگرینەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬دەگاتە تێكەاڵوبوونەوەی حزبی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە وتومانە بە قۆناغ‪،‬‬ ‫لە پرۆژەكەی كە نوسیومانە‪ ،‬من نوسیومە‪.‬‬ ‫وتومانە‪ ،‬قۆناغ بە قۆناغ‪ ،‬یەكەم‪ ،‬رێككەوتنی‬ ‫دوو قۆڵی‪ ،‬دوای ئەوەی زەمینە ئەڕەخسێت‪،‬‬ ‫متمانە دروست دەبێت‪ ،‬بۆ تێكەاڵوبوونیش‬ ‫ئێمە ئامادەین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬یەعنی تــەنــانــەت‪ ،‬رەنــگــە لە‬ ‫ئایندەیەكی نزیكدا‪ ،‬بەپێی سازان‌و رێكەوتن‬ ‫دەم‌و دووی یەكتر تاقی دەكەنەوە‪ ،‬رەنگە‬ ‫بگاتە تێكەاڵویەكی ئەوتۆ كە دەستكاری‬ ‫هەیكەلەی حزبیش بكرێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەوە ئیشی كۆنگرەیە‪ ،‬نە‬ ‫لەدەسەاڵتی گۆڕانە بڕیارەكانی كۆنفرانسی‬ ‫خــۆی بــە رێككەوتنێك بگۆڕێت‪ ،‬نــە لە‬ ‫دەســەاڵتــی ئێمەشە پەیكەری یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان لە رێككەوتنێكدا‬ ‫بگۆڕین‪ ،‬ئەوە دەبرێتە كۆنگرە‪ ،‬بەاڵم ئایا‬ ‫پرەنسیپی تێكەڵ بوونەوە لەگەڵ گۆڕان‬ ‫لە ئایندە‪ ،‬كە متمانە دروست بوو‪ ،‬زەمینە‬ ‫رەخسێنرا‪ ،‬كە زەروریەتی مێژوویی بوو‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەمە ئەكەین‪ .‬بەڵێ‪ ،‬ئەیكەین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هەروەك لە پەیامەكەدا هاتووە‬ ‫بەبۆنەی یادی دامەزراندنی یەكێتییەوە‪،‬‬ ‫باسی ئەوەت كردووە‪ ،‬كە ئەم رێككەوتنە‬ ‫بەپێی پەند وەرگــرتــن لــە مــێــژوو نییە‪،‬‬ ‫دوابـــــەدوای ئـــەوەش كــە ئێستا وەفــدی‬ ‫هاوبەش پێكهاتووەو دوای رێككەوتنەكە‬ ‫كۆبوونەوەیەكی گشتی مەكتەبی سیاسیتان‬ ‫كردووە‪ ،‬هەر هەمان رات هەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬هەموو خاڵێك ببێتە‬ ‫مایەی ئەوەی هاوسەنگی لەنێوان یەكێتی‪،‬‬ ‫پارتی‪ ،‬گۆڕان‪ .‬پارتی‌و یەكێتی‌و الیەنەكانی تر‬ ‫لەنگ بكات‪ ،‬كەمتر رەچاوكردنی پەندەكانی‬ ‫مــێــژووە‪ .‬مــێــژوو ســەلــمــانــی‪ ،‬ناكۆكییە‬ ‫ســەربــازی‪ ،‬تێكهەڵچوونەكان قوڵ بوونی‬ ‫ناكۆكییە سیاسیەكانی نێوان ئێمەو پارتی‪،‬‬ ‫بەهیچ شێوەیەك لە قازانجی بەدیهێنانی‬ ‫ئامانجە ستراتیژەكانی نەتەوەی كورد نییە‪،‬‬ ‫بەهیچ شێوەیەك لە قازانجی ئاشتیانە‪،‬‬ ‫ئارامانە‪ ،‬بەدیهێنانی ئەركەكانی دیموكراسی‬ ‫نییە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‪ ،‬ئێستا‪ ،‬لە رابردوو‪،‬‬ ‫هەروەها لەمەودواش‪ ،‬چەند تێكهەڵبچین‪،‬‬ ‫چەند لێكبترازێین‪ ،‬خوانەخواستە گەورەترین‬ ‫هەڵە بكەین‪ ،‬دوو هەرێمی دورســت ببێت‬ ‫یان تیچكهەڵچوون دروست ببێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئەنجامەكەی هەر دانیشتنە لەسەر مێزی‬ ‫گفتوگۆو چارەسەركردنی كێشەكان‪ ،‬ئەمە‬ ‫واتــای چی‪ .‬واتــای ئــەوەی وەكــو پێوست‬ ‫عیبرەت وەرنەگرتنە لە مێژوو‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬ئەگەر وەكو داواتكردووە‪،‬‬ ‫وا بـــاوكـــراوەتـــەوە‪ ،‬كــە وتــوتــە ئەبو‬ ‫ئاگاداركردنەوەیەكی پێش وەختە بە پارتی‬ ‫بڵێین‪ ،‬دیارە لەبەر ئەم ترس‌و نیگەرانیەتە‬ ‫كە ئێستا باسی دەكەیت‪ ،‬ئەگەر پێشووتر‬ ‫پارتیتان ئاگادار بكردایە‪ ،‬پێت وایە پارتی‬ ‫هەڵوێستی توند نــە ئەبو بــەرامــبــەر بە‬ ‫رێككەوتنەكەتان؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬الیــەنــی كــەم پاساوی‬ ‫دژایەتیكردنی رێككەوتنەكەی كەمتر ئەبو‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەاڵم مەرجە هەرچی حزب هەیە‬ ‫لە رێككەوتن‌و لێكترازان‌و هەموو شتێكیاندا‪،‬‬ ‫ئەبێت ئیلال پارتی رازی بێت لەم واڵتەدا؟‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار‪ :‬لــەبــەر ئــــەوەی لە‬ ‫حكومەت لەگەڵ پارتین‪ ،‬لە سەنگەرەكان‬ ‫لەگەڵ پارتین‪ ،‬شەهیدەكانمان پێكەوە‬ ‫دەدرێـــن‪ ،‬رێككەوتننامەی ستراتیژیمان‬ ‫هەڵنەوەشاندووەتەوە‪ ،‬گفتوگۆ لە نێوانمان‬ ‫هەبووە‪ ،‬پرۆژەمان داوە بە پارتیش‪ ،‬ئەی‬ ‫ئەمە بایی ئەوە نیە بچین لەگەڵیان باسی‬ ‫بكەین؟‬ ‫رووداو‪ :‬پرسیارێكی زۆرت بۆ هاتووە‬ ‫ســەبــارەت بـــەوەی كــە‪ ،‬هــەنــدێــك كەس‬ ‫وا شرۆڤەی هەڵوێستەكەت دەكــات‪ ،‬كە‬

‫پەیوەندی بە هەندێك حەساسیەتی نێوان‬ ‫جەنابت‌و كاك نەوشیروانەوە هەیە‪ ،‬تۆ ئەڵێی‬ ‫چی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من نمونەیەك ئەگێڕمەوە‬ ‫بــۆ ئــەوە هــەمــوو خەڵك بــزانــێــت‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەناو یەكێتی ناكۆكییەكانمان وردە وردە‬ ‫قوڵ ئەبووەوە‪ ،‬بیرمان لەوە كــردەوە ئەم‬ ‫ناكۆكییانە چــۆن چــارەســەر بكەین‪ ،‬لە‬ ‫كۆبوونەوەیەكی مەكتەبی سیاسی‪ ،‬پێش‬ ‫جیابوونەوەی بــرادەرانــی گــۆڕان‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەندامانی مەكتەبی سیاسی كە ئێستا لەناو‬ ‫گۆڕانن لە كۆبوونەوەكە بوون‪ ،‬من بە مام‬ ‫جەاللم وت‪ ،‬مام جەالل نابێت ئەم كێشەیە‬ ‫وابمێنێتەوە‪ ،‬ناتوانین هیچ بكەین‪ ،‬كێشەكان‬ ‫وایە هەندێك بــرادەر وای تەفسیر ئەكرد‪،‬‬ ‫من ئەمەوێت توند بین‪ ،‬ئەو كاتە من لەگەڵ‬ ‫چارەسەر بــووم‪ ،‬من بە مام جەاللم وت‪،‬‬ ‫مام جەالل‪ ،‬ئەوە برادەرانی مەكتەبی سیاسی‬ ‫هەموو دانیشتوون‪ ،‬ئەگەر ئەمرم پێ بكەیت‬ ‫بچم چایچیەكی كاك نەوشیروان چەك بكەم‪،‬‬ ‫نایكەم‪ .‬ئەمە یەك‪ ،‬دوو كاتێك كە كاك‬ ‫نەوشیروان رابەرایەتی نوسینی سكااڵیەكی‬ ‫كرد لە دژی مام جەالل‪ ،‬بەشێكی بەرچاوی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی‌و كادرەكان‬ ‫ئیمزایان كرد‪ ،‬شەو من‌و كاك دلێری سەید‬ ‫مەجید بۆ مام جەاللمان برد‪ ،‬هەیە ئێستا‬ ‫لە گۆڕانا‪ ،‬یەكێك لە سەركردە دیارەكانیانە‪،‬‬ ‫داوای لە مام جەالل كرد هێز بەكاربهێنین‬ ‫لە بەرامبەر كاك نەوشیروان‌و ئــەوان‪ ،‬من‬ ‫وتم‪ ،‬مام جەالل‪ ،‬كاك نەوشیروان هاوڕێی‬ ‫تەمەنتە‪ ،‬ئەبێت حیكمەت‌و رابەرایەتی خۆت‬ ‫ئێستا بسەلمێنیت‪ ،‬بانگی بكەیت‪ ،‬ئەو‬ ‫كێشەیە بە ئارامی چارەسەر بكرێت‪ ،‬بەهێز‬ ‫چارەسەر ناكرێت‪.‬‬ ‫كە پارتی هێزەكەی نارد لە دوای ‪17‬‬ ‫ی شوبات‪ ،‬من یەكەمین كەس بووم لەناو‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‪ ،‬وتم بەهیچ شێوەیەك ئەمە قبوڵ‬ ‫ناكەم‪ ،‬ئەمە حەیا چوونە بۆ ئێمە‪ ،‬گۆڕان‬ ‫بە رەسمی سوپاسی منیان كرد‪ ،‬كەسێك‬ ‫بیەوێت ناكۆكی شەخسی بەكاربهێنێت‬ ‫لە چارەسەركردنی كێشەكانی یان شتی‬ ‫شەخسی خۆی‪ ،‬ئەم كارانە ناكات‪.‬‬ ‫من بۆ یەكەمین جارە ئەم قسەیە ئەكەم‪،‬‬ ‫ئــەوەی تاوانی بەرامبەر كــراوە‪ ،‬ویژدانی‬ ‫ئاسودەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬تۆ لەوانەیت تاوانت بەرامبەر‬ ‫كراوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ویژدانم ئاسودەیە‪،‬‬ ‫چونكە تاوانم بەرامبەر بە كەس نەكردووە‬ ‫من‪ ،‬بۆیە هیچ پێویست ناكات كاردانەوەم‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‪ ،‬ئەمە لە ئەخالقی‬ ‫سیاسی من‪ ،‬لە ئەخالقی ئایدۆلۆژی من‪ ،‬لە‬ ‫ئەخالقی كەسایەتی من دورە‪ ،‬من رێزێكی‬ ‫زۆریشم بۆ جەنابی كاك نەوشیروان هەیە‪،‬‬ ‫چونكە پێم وایە‪ ،‬پێگەی هەیە‪ ،‬كاریگەری‬ ‫هەیە‪ ،‬مێژووی هەیە‪ .‬ئەو هەڵەی كردووە‪،‬‬ ‫مــام جــەالل‪-‬یــش هــەڵــەی كــــردووە‪ ،‬كاك‬ ‫مەسعودیش هەڵەی كردووە‪ ،‬منیش هەڵەم‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئــێــســتــا‪ ،‬هــەڵــوێــســتــەكــان‌و‬ ‫نیگەرانییەكانت بەرامبەر رێككەوتنەكە‪،‬‬ ‫حرسە بۆ ئەوەی هەڵەی گەورەتر نەكەن‬ ‫جارێكی تر؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬هەموو الیەك‪ ،‬نەك‬ ‫خودی كەسێك‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە گلەییەكەتان لەبەر ئەوەیە‬ ‫كە ئەترسن ئەم رێككەوتنە بارودۆخە چەق‬ ‫بەستووەكە نەكاتەوە‪ ،‬یان ئاڵۆزتری بكات‪،‬‬ ‫یاخود لەبەر ئەوەیە كە گۆڕان هەڵوێستەكانی‬ ‫خۆی بەسەر یەكێتیدا فەرز كردوە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬كــاردانــەوەكــەی پارتی‬ ‫ئاڵۆزتری كرد كە من پێم باش بوو پارتی‬ ‫ئارامتر بێت‪ ،‬چیشم پێ بكرێت لەگەڵ‬ ‫جەنابی كاك مەسعود‪ ،‬لەگەڵ هەموو الیەك‪،‬‬ ‫وەفــدەكــەی یەكێتی چیمان پــێ بكرێت‬ ‫بۆ ئەوەی دیسان ئارامی بهێنینەوە ئارا‪،‬‬ ‫درێغی ناكەین‪ ،‬ئاڵۆزی كەوتە ناو دۆخەكە‬ ‫لە دوای رێككەوتنەكە بەهۆی كاردانەوەكەی‬ ‫پارتییەوە‪ ،‬من شینی ئەوەم بوو كە ئەم‬

‫دیالۆگ‬

‫لەگەڵ مەال بەختیار‬

‫ئایا پرەنسیپی‬ ‫تێكەڵبوونەوە لەگەڵ‬ ‫گۆڕان لە ئایندەدا‪ ،‬كە‬ ‫متامنە دروست بوو‪،‬‬ ‫زەمینە رەخسێرنا‪ ،‬كە‬ ‫زەرورەتی مێژوویی‬ ‫بوو‪ ،‬ئەیكەین‪ .‬بەڵێ‪،‬‬ ‫ئەیكەین‬

‫با دانیشین‬ ‫كێشەكانی‬ ‫ناوخۆمان‬ ‫چارەسەر‬ ‫بكەین‌و‬ ‫دەست بكەین‬ ‫بە ریفراندۆم‬

‫دیالۆگ‬

‫لەگەڵ مەال بەختیار‬

‫‪4‬‬ ‫رێككەوتنە ئیمزا نەكرێت پێش ئــەوە‬ ‫بچین لەگەڵ پارتی دانیشین‪ ،‬ئارامتر ئەم‬ ‫مەسەلەیە تێبپەڕێنین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بــۆ نمونە لــەو دانیشتنەتان‬ ‫لەگەڵ پارتی‪ ،‬ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی‬ ‫بڵێت‪ ،‬كاك مەال بەختیار‪ ،‬رێككەوتننامەی‬ ‫ستراتیژی ماوە‪ ،‬كاریگەرە‪ ،‬بەردەوامە‪ ،‬تۆ‬ ‫وەاڵمت چی دەبێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەڵێم‪ ،‬بەداخەوە هەموومان‬ ‫تەجمیدمان كردووە‪ ،‬هیچ كاری پێ ناكەین‪.‬‬

‫لە كۆبونەوەی سەركردایەتیدا‬ ‫پارتی وتویانە ئێمە لە‬ ‫سااڵنی رابردوو سیاسەتێكی‬ ‫باشامن بەرامبەر بە یەكێتیی‬ ‫نیشتامنیی كوردستان‬ ‫بەكارنەهێناوە‪ ،‬ئامادەین‬ ‫قەرەبووی ئەمە بكەینەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە‪ ،‬یەك‬ ‫هەنگاوی عەمەلییان بۆ ئەو‬ ‫قەرەبوە نەناوە‬

‫من تەمسیل نازانم‪،‬‬ ‫رەوشتی سیاسی خۆم‬ ‫هەیە‪ ،‬پرەنسیپی سیاسی‬ ‫خۆم هەیە‪ ،‬مێژووییەكی‬ ‫سیاسی خۆم هەیە‪،‬‬ ‫ئایندە بینیشم‪ ،‬بە ئاسانی‬ ‫ناكەومە ناو یاری و‬ ‫سیناریۆوە‪ ،‬نامبە مقاشی‬ ‫دەستی كەس‬

‫رووداو‪ :‬رێككەوتننامەی ستراتیژی پارتی‌و‬ ‫یەكێتی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬رێككەوتننامەی‬ ‫ستراتیژی پارتی‌و یەكێتی‪ ،‬یەكەمین الیەن‬ ‫كە لە بەندەكانی رێككەوتننامەی ستراتیژی‬ ‫تۆزێك الماندا‪ ،‬ئێمە بووین كە لیستمان لە‬ ‫هەڵبژاردندا جیا كردەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئێستا بەالی تۆوە‪ ،‬بەندەكانی‬ ‫رێككەوتننامەی ستراتیژی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫بەندەكانی كــارایــە‪ ،‬یــان ئــەوەی گــۆڕان‌و‬ ‫یەكێتی‪ ،‬یان هەردووكیان بۆ تۆ وەكو یەكە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەداخەوە‪ ،‬رێككەوتننامەی‬ ‫ســتــراتــیــژی یەكێتی‌و پــارتــی‪ ،‬دەمێكە‬ ‫هەڵپەسێردراوە‪ ،‬دەمێكە تەجمید كراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بە عەمەلی ئێمەو پارتی‪ ،‬پەیوەندییەكی‬ ‫باشمان هەبووە‪ ،‬ئەگەرچی ئێمە لە حكومەت‬ ‫هەست بە غەدرێكی زۆر دەكەین‪ ،‬هەست‬ ‫بە بێباكی لەالیەن پارتیەوە دەكەین‪ ،‬كە‬ ‫وەاڵمی پرۆژەكەی ئێمەی نەدایەوە‪ ،‬هەست‬ ‫بەوە دەكەین پارتی هەموو جارێ بەڵێنی‬ ‫بە ئێمەداوە‪ ،‬لە كۆبونەوەی سەركردایەتی‬ ‫وتویانە ئێمە لە سااڵنی رابردوو سیاسەتێكی‬ ‫باشمان بەرامبەر بە یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان بەكارنەهێناوە‪ ،‬ئامادەین ئەمە‬ ‫تەعویز بكەین‪ ،‬لە كۆبوونەوە بە رەسمی‬ ‫بە خۆمانیان وتووە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‪ ،‬یەك‬ ‫هەنگاوی عەمەلی بۆ ئەوەی تەعویزی ئەو‬ ‫سیاسەتە هەڵەیە كە لەبەرامبەر یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان كەلە الیەن پارتییەوە‬ ‫ئەنجامدراوە‪ ،‬تائێستا ئێمە یەك هەنگاوی‬ ‫عەمەلیمان نەدیوە‪ ،‬بە داخێكی زۆرتریشەوە‪،‬‬ ‫وەاڵمی پرۆژەكەی ئێمەیان نەداوەتەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬بڕوات وایە لە حكومەتدا‬ ‫پارتی غەدریان لێكردون‪ ،‬ئەی ئێوە پێتان‬ ‫وایە لە رێككەوتنە سیاسیەكەتاندا غەدرتان‬ ‫لە پارتی كردووە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من ناڵێم غــەدر‪ ،‬ئەڵێم‬ ‫هەندێك خاڵ لە رێككەوتنەكەدا هەیە‪ ،‬من‬ ‫یەكێك بــووم لەوانەی كە ئەمزانی پارتی‬ ‫نیگەران دەبێت‪ ،‬من سەرۆكی وەفدی یەكێتیم‪،‬‬ ‫سیاسەت‌و خیتابی حكومڕانی پارتی باش‬ ‫ئەخوێنمەوە‪ ،‬من پێم خۆش بوو بەڕێز كاك‬ ‫نەوشیروان كە گەڕایەوە لە دەرەوەی واڵت‬ ‫بە تەندروستیەكی باشەوە‪ ،‬یەكەمین كەس‬ ‫من بانگ بكات‪ ،‬بڵێ تۆ سەرۆكی وەفدی‬ ‫یەكێتیت لە گفتوگۆكە‪ ،‬گۆڕان‌و یەكێتی بە‬ ‫ئاسانی ئەتوانین رێك بكەوین‪ ،‬چی بكەین‬ ‫بۆ ئــەوەی گــۆڕان‌و پارتیش چارەسەرێك‬ ‫بۆ پەیوەندیەكانمان بدۆزینەوە‪ ،‬بڕوا بكەن‬ ‫تەلەفۆنێكی بۆ بكردمایە‪ ،‬ئەچووم چایەكیشم‬ ‫لەگەڵی ئەخواردو قسەی خۆم لەگەڵ ئەكرد‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬قەناعەتت وایە كاك نەوشیروان‬ ‫لەگەڵ پارتی گەیشتووەتە بنبەست‪ ،‬یان‬ ‫چاوەڕێی وەفدەكەی ئێوەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بڕوام وایە‪ ،‬كاك نەوشیروان‬ ‫ئەبوو تەحەمولی زیاتر بكات لە دوای‬ ‫گەڕانەوەی‪ ،‬ئەبوایە بەو هەموو تەجروبەیەیی‬ ‫كە هەیەتی‪ ،‬بەو هەموو ئاستە سیاسیە پڕ‬ ‫لە ئەزموون‌و سەقافەتە زۆرەی كە هەیەتی‪،‬‬ ‫بڕوام وایە دەبوایە پەلە نەكات‪ ،‬ئەبوایە بە‬ ‫ئارامییەكی زۆرتر مامەڵە لەگەڵ پارتی بكات‪،‬‬ ‫بۆ كاك نەوشیروان گەورەیی بوو كە چەند‬ ‫جارێك چوو لەگەڵ كاك مەسعود دانیشت‪،‬‬ ‫كۆمەڵێك لە مەسەلە سیاسییەكانی نێوان‬ ‫خۆیانیان چارەسەر كرد‪ ،‬كاك نەوشیروان‬ ‫چۆن بڕیاریدا بچێت لە هەولێر كۆنفرانس‬ ‫ببەستێت‪ ،‬ئەیتوانی لێرەش سەبری هەبێت‬

‫بۆ ئەوەی ئێمە هەموومان هاوكاری بكەین‪،‬‬ ‫كێشەكانی نــێــوان گـــۆڕان‌و پــارتــی ئــارام‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬چی تیا بوو ئەمە‪ .‬بە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫گــەورەیــیــەكــی گــــەورەی ئــەنــوانــد كــاك‬ ‫نەوشیروان‪ ،‬من بڕوام وایە موبادەرەیەكی‬ ‫كاك نەوشیروان لەگەڵ كاك مەسعود بكرایە‪،‬‬ ‫هەموومان بچوینایەتە الی كاك مەسعود‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە كامتان براوەترن؟‬ ‫فشارمان بخستایەتە سەر كاك مەسعود‪،‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬براوەو دۆڕاوی تێدانییە‪،‬‬ ‫مومكین بــوو هەندێك لــەم بەستەڵەكە‬ ‫جیاوازییەكە ئەوەیە‪ ،‬ئێمە كێشەمان نەبوو‬ ‫بتوێنینەوە‪ ،‬لە ئاخر كۆبوونەوە‪ ،‬من بە‬ ‫لەگەڵ پارتی گۆڕان هەیبوو‪ ،‬ئێمەش كەوتینە‬ ‫كاك مەسعودم وت‪ ،‬وتم كاك مەسعود‪ ،‬ئێوە‬ ‫كێشە لەگەڵ پارتی‪ ،‬ئەوەیە جیاوازییەكەی‪.‬‬ ‫لەگەڵ گۆڕان بڕیارێكی واتان داوە‪ ،‬حزب بە‬ ‫حزب تێكچوون‪ ،‬كە ئێمە پێمان باش نییە‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە ئێستا ئێوە خورمشتان‬ ‫وتم‪ ،‬بەاڵم ئێستا هەلومەرجی بابەتی گۆڕاوە‬ ‫رووداو‪ :‬بۆ وتت ملمالنێ‪ ،‬بۆ لە پێشا ئەوێ؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬هیچمان بەرناكەوێت‬ ‫لە ناوچەكە‪ ،‬عێراق تێكچووە‪ ،‬سەدرییەكان نەتوت دانوستان؟‬ ‫ئەوە دەكەن كە هەیە‪ ،‬ئێمە بەرەو ریفراندۆم‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ملمالنێیان هەیە ئێستا‪ ،‬لە خورمش‪ ،‬یا خورما یا خوایە‪ ،‬ئیتر ئەمە‬ ‫ئاشكرایە‪.‬‬ ‫ئەڕۆین‪ ،‬هەلومەرجی بابەتی كە گۆڕا‪ ،‬كاك دانوستان چووەتە دەرەوە‪.‬‬ ‫مەسعود تۆش ئەبێت بڕیار بگۆڕیت‪ ،‬ئەبێت‬ ‫پەیوەندیش لەگەڵ گۆڕان چاك بكەیت‪ ،‬بۆ‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬ئەو خااڵنە كێ فەرزی‬ ‫رووداو‪ :‬بۆ ئایندە‪ ،‬ئەم ملمالنێیە توندتر‬ ‫كردووە‪ ،‬كە دوایی بۆی زیادكراوە؟‬ ‫ئــەوەی هێزە سیاسییە كوردستانییەكان دەبێت؟‬ ‫ئامادەبین بۆ ریفراندۆم‪ ،‬كاك حاكم قادرمان‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار‪ :‬ل ــە ك ــۆب ــوون ــەوەی‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من بڕوام وایە توند دەبێت‬ ‫سەركردایەتی‪ ،‬بۆ ویژدان ئەیڵێم وەفدەكەی‬ ‫راسپارد‪ ،‬كاك مەسعود قبوڵی كرد‪ ،‬كاك ماوەیەك‪.‬‬ ‫حاكم قادرمان راسپارد بچێت لەگەڵ گۆڕان‬ ‫ئێمە بــاســیــان كـــرد‪ ،‬وتــیــان مەسەلەی‬ ‫قسە بكات بەناوی یەكێتی‌و پارتییەوە‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬ژیانی سیاسی وا ئەڕوات‪ ،‬هاوپەیمانی ئێمە پێشنیارمان كردووە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی بزانێت رێگەیەك ئەدۆزینەوە بۆ بۆ نمونە ئێوەو گــۆڕان‪ ،‬لەتێكتان ئاشت‬ ‫چارەسەر‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬نا‪ ،‬ئەو خااڵنەی تۆ لێی نیگەرانی؟‬ ‫لەگەڵ پارتی‌و لەتێكتان ناكۆك؟‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار‪ :‬ئـــەوە یەكێكیانە‪،‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬جارێ با وەاڵمــی بەشی‬ ‫دووەمــی پرسیارەكەت بدەمەوە سەبارەت هاوپەیمانی فراكسیۆنەكان‌و ئەنجومەنەكان‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬خەریك بوو ئەدۆزرایەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەداخەوە‪ ،‬پێش ئەوەی بە یەكێتی‪ ،‬لە زۆنی سەوز ئێمە كێشەیەكی وەفدەكەی ئێمە پێشنیاریان كردووە‪ ،‬پێیان‬ ‫كــاك حــاكــم قـــادر وەاڵمــەكــە بــەرێــتــەوە زۆرمان لەگەڵ گۆڕان هەبوو‪ ،‬لەگەڵ گۆڕان باش بووە‪.‬‬ ‫بۆ الی كــاك مەسعود یــان پــارتــی‪ ،‬ئەم كە رێككەوتوین ئەو كێشە زۆرانەمان لە‬ ‫كۆڵ ئەبێتەوە‪ ،‬ئەو هەموو پروپاگەندەیەی‬ ‫رێككەوتننامەیە ئیمزاكرا‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬تــۆ وەك بەرپرسیارێتی‬ ‫دژی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەكرا‪ ،‬ئێستات لــەنــاو حــزبــدا‪ ،‬دەســـەاڵت‌و‬ ‫رووداو‪ :‬بـــاشـــە‪ ،‬ســــەبــــارەت بــەم یەكێتییەكی گــەنــدەڵ‪ ،‬یەكێتییەك كە تـــوانـــای ئـــــەوەت هـــەبـــوو‪ ،‬ئــەگــەر‬ ‫رێككەوتننامەیە‪ ،‬گــۆڕان‌و یەكێتی‪ ،‬گۆڕان هەڵدەوەشتێتەوە‪ ،‬یەكێتییەكە كە بە كەڵكی بتزانیایە پێش رێككەوتننامەكە پێش‬ ‫چی بردووەتەوەو چی لە دەستداوە‪ ،‬یەكێتی هیچ نەماوە‪ ،‬یەكێتییەكە كە سەركردەكانی ئــەوەی رابگەیەنرێت‪ ،‬داوای بكەیت‬ ‫هــەر خەریكی درۆو دراون‪ ،‬ئەمانەمان پێیدابچیتەوە؟‬ ‫چی بردووەتەوەو چی لە دەستداوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬یەكەم شت‪ ،‬گۆڕان لە هەمووی لە كۆڵ بۆیەوە ئێمەش‪ ،‬ئەمەش بۆ‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كاتمان هەبووایە‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫بنبەستێكی سیاسی بوو‪ ،‬لە كۆرنەرێكدا‬ ‫بوو لەگەڵ پارتی بەهیچ شێوەیەك ئاسۆی‬ ‫چــارەســەری كێشەكانی نــەبــوو‪ ،‬بەهۆی‬ ‫یەكێتییەوە‪ ،‬بوین بە دوو هێزی بەهێزتر‬ ‫لە جاران‪ ،‬ئەمە بۆ گۆڕان قازانجێكی زۆرە‪،‬‬ ‫دووەم شت ئــەوەیــە كە كێشەی لەگەڵ‬ ‫یەكێتی تەواوو بوو‪ ،‬ئیتر گۆڕان ئەتوانێت‬ ‫بە فكرێكی ئاسودە ترو یەك ئاراستە تر‬ ‫لەگەڵ پارتی بكەوێتە ملمالنێ بۆ ئەوەی‬ ‫بزانێ چۆن ئەتوانێ مافەكانی سەبارەت‬ ‫بە سەرۆكی پەرلەمان‌و حكومەت‌و مەسەلە‬ ‫سیاسییەكانی باشتر بەدی دەهێنێت‪.‬‬

‫ئێمە كەم نییە‪ ،‬لەمالوە‪ ،‬بەداخەوە لەگەڵ‬ ‫پارتی تووشی ئەم كێشانە ئەبین‪ ،‬واتا ئەمە‬ ‫وەك هەموو شتێكی گەورە یان بچوك لە‬ ‫ژیاندا هەم الیەنی ئیجابی تێدایە هەم الیەنی‬ ‫سلبی‪.‬‬

‫‪5‬‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان خەڵك‬ ‫ئــەزانــێ هەڵوێستەكانم چییە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫سەیری راب ــردووم بكەن‪ ،‬خەڵك ئەزانێ‬ ‫هەڵوێستەكانم چییە‪ ،‬ئایدۆلۆژیەتێكم هەیە‬ ‫بۆیە بوم بە سیاسی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە دژی ئەو مەبدەئەشی كە‬ ‫ئەڵێت‪ ،‬لە سیاسەتدا هەموو شت واریدە‪،‬‬ ‫تۆ پێت وایە هەموو شت نابێ وارد بێ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من پێم وانییە هەموو‬ ‫شتێك وارد بــێ‪ ،‬باشیش نییە هەموو‬ ‫شتێك وارد بێ‪ ،‬هەموو شتێكی باش وارد‬ ‫بێ قەیناكە‪ ،‬جار جار تەكتیك‌و مانۆر‬ ‫قەیناكە‪ ،‬بەاڵم هەڵوێست لە دەست بدەیت‬ ‫بەناوی ئەوەی كە هەموو شت واردە‪ ،‬واز لە‬ ‫سیاسەت بێنیت باشترە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە هــەر لە بنەڕەتەوە‪،‬‬ ‫جیابوونەوەی برادەرانی گــۆڕان تاكتیك‬ ‫نەبووە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەهیچ شێوەیەك شتی‬ ‫وانییە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬خــۆت ئەزانی ئــەو تەفسیرە‬ ‫رۆژگارێك هەبوو‪ ،‬وایە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬بەهیچ شــێــوەیــەك‪،‬‬ ‫قەناعەتی خۆیان بووە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫تاكتیك نەبووە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئێستا پاشگەزبوونەوە لەو‬ ‫قەناعەتەی پێشوویان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كاك نەوشیروان پیاوێك‬ ‫نییە بۆ تاكتیك كارێكی وای كردبێت‪،‬‬ ‫ئەوانەشی لەگەڵین پیاوی تاكتیك نەبوون‪،‬‬ ‫كــاری گــەورەی وا بە تاكتیك بكەن‪ ،‬بە‬ ‫قەناعەتەوە كردیان‪.‬‬

‫سیاسی‪ ،‬كــۆبــوونــەوەی بــكــردایــە پێش‬ ‫كۆبوونەوەی سەركردایەتی‪ ،‬ئەمانتوانی‬ ‫ئاڵوگۆڕ بەوە بكەین‪ ،‬بەاڵم ئەو شەوەی‬ ‫كە رێككەوتنەكە درا بە من‪ ،‬بەیانی لە‬ ‫كــۆبــوونــەوەی سەركردایەتی‌و مەكتەبی‬ ‫سیاسی كە تێكەاڵو كرا‪ ،‬كاتمان نەما‪ ،‬من‬ ‫ئەمەم پێ خراپ بوو‪.‬‬

‫رووداو‪ :‬بــەدیــاریــكــراوی‪ ،‬هـــەردوو‬ ‫جێگرەكەی سكرتێری گشتی‌و ئەندامانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و ســەركــردایــەتــی كە‬ ‫دەنگیان بەو رێككەوتنە دا‪ ،‬بە رای تۆ‬ ‫هەموویان لە دڵەوە دەنگیان پێداوە یان‬ ‫لەگەڵی دەبن بۆ ماوەیەك؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬پێم خۆشە لە خۆیان‬ ‫بپرسی‪.‬‬

‫رووداو‪ :‬بە مەبەست وا دانرا بوو؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بە مەبەست بێت یان بێ‬ ‫رووداو‪ :‬وەك ئەزموونی خۆت؟‬ ‫مەبەست‪ ،‬كۆبوونەوەكە كراو تەواو بوو‪ ،‬من‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬پێم خۆشە لە خۆیان‬ ‫ئەمەم پێ خراپ بوو‪.‬‬ ‫بپرسی‪ ،‬ئەوەی كە من بینیم لە كۆبوونەوەی‬ ‫سەركردایەتی دەنگیان پێداو‪ ،‬بەرگریان‬ ‫رووداو‪ :‬ئێستا نیگەرانی تۆ وەقعی لێكرد‪.‬‬ ‫چییە لە ناو رێككەوتنەكە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من نامەوێ وەقعی هەبێ‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە چــۆن ئەڕوانیتە ئەو‬ ‫رێگە بە كەسیش نادەم پشتی من بگرێت‌و‪ ،‬سەركردایەتییە هاوبەشەی كە دروستكرا‬ ‫دژی كەسی تر بێت‪ ،‬من بەرگری لە حزبی لە نێوان یەكێتی‌و گــۆڕان‪ ،‬هەنگاوێكی‬ ‫خۆم ئەكەم‪.‬‬ ‫سەركەوتووانە ئەبێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هیچ شتێك بە موتڵەق‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬وتت بە تەنها نیت‪ ،‬ئەو نــیــیــە‪ ،‬بـــەاڵم ئێمە بــڕیــارەكــەمــان بۆ‬ ‫سەركردایەتییە هاوبەشەكە بۆ سەركەوتنی‬ ‫چەند كەسە تۆ هێمنیان ئەكەیتەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەوانیش ناچن لەناو كارەكەیە‪.‬‬ ‫خەڵك بگەڕێن‪ ،‬بڵێن پشتی ئێمە ئەگەرن‬ ‫یان هی ئەوان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هیچ نیگەرانییەكت هەیە‬ ‫بەرامبەر بە ئەدائیان؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬بڕیارەكە وایــە‪ ،‬هەر‬ ‫رووداو‪ :‬ئەم رێككەوتنە‪ ،‬كۆتایی بە باڵ‬ ‫باڵێن هێنا كە باس دەكرا لەناو یەكێتی؟ گفتوگۆیەك كە لەگەڵ برایانی گــۆڕان‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەو كێشانەی هەمان ئــەكــەن‪ ،‬بێنەوە مەكتەبی سیاسی بە‬ ‫بــــەردەوام هەفتەی جــارێــك دانیشین‌و‬ ‫بوون‪ ،‬تائێستا چارەسەرمان نەكردووە‪.‬‬ ‫تاوتوێی بكەین‪ ،‬هەر نیگەرانییەك بێتە‬ ‫رووداو‪ :‬كێشەكان‪ ،‬تەحویل بوون بۆ پێشەوە قسەی خۆم ئەكەم‪.‬‬ ‫جۆرێكی تر لە كێشە‪ ،‬یان چارەسەر بووە‬ ‫رووداو‪ :‬لەم سەركردایەتییە هاوبەشەدا‪،‬‬ ‫هەندێكی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێستا ئەم رێككەوتنە‪ ،‬بۆ خۆتی تیا نەبویت؟‬ ‫هەندێك لــە ئاراستەكانی كێشەكەی‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من لەبەر ئەوەی رەخنەم‬ ‫گۆڕیوە‪ ،‬بەاڵم بنچینەی كێشەكان لە جێی لەسەر ئەو خااڵنە هەبوو‪ ،‬ناچم ناكۆك‬ ‫خۆیەتی‪.‬‬ ‫بم لەگەڵ قەناعەتی خــۆمــدا‪ ،‬ئەمەوێ‬

‫ئــەو هەڤااڵنەی كە لە سەركردایەتییە‬ ‫هــاوبــەشــەكــەن‪ ،‬بــەبــێ موناقەشە بچن‬ ‫ئەركەكانی خۆیان راپەڕێنن‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬خەڵكی تێدایە كە تێبینی هەبێ‌و‬ ‫ملیشی دابێت بۆ رێككەوتنە هاوبەشەكە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئــەوانــەی كە هەڵبژێردراون‬ ‫ئەوانەن كە لەگەڵیان؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئــەوانــەن كە كتومت‬ ‫لەگەڵیدان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬میكانیزمی هەڵبژاردنەكەیان‬ ‫چۆن بو‪ ،‬ئەوانە هەڵبژێردران كە لەگەڵیان؟‬ ‫مە بەختیار‪ :‬نا‪ ،‬ئەوە پێشنیار نەبوو‬ ‫كێ لەگەڵیەتی‌و كێ لەگەڵی نییە‪ ،‬منیشی‬ ‫تێدابووم نەمكرد‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە هەندێك تەفسیر هەیە‪،‬‬ ‫لەگەڵ نەبوونی تۆ لە ئەساسدا سیناریۆیە‪،‬‬ ‫تۆ ئەڵێی چی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەسەر چی سیناریۆیە؟‬ ‫رووداو‪ :‬سیناریۆیە بــۆ ئـــەوەی كە‬ ‫وەكو یەكێتی ئەگەرێكی تێدا بهێڵنەوە‬ ‫بــۆ ســبــەیــنــێ‪ ،‬ئــەگــەر لــەگــەڵ گـــۆڕان‬ ‫تەمەنی رێككەوتننامەكە درێژ نەبوو‪ ،‬تۆ‬ ‫پەیوەندییەكان چــاك بكەیتەوە لەگەڵ‬ ‫الینەكانی تر؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬من تەمسیل نازانم‪،‬‬ ‫حەز ئەكەم بزانی‪ .‬من رەوشتی سیاسی‬ ‫خــۆم هــەیــە‪ ،‬پرەنسیپی سیاسی خۆم‬ ‫هەیە‪ ،‬مێژووییەكی سیاسی خۆم هەیە‪،‬‬ ‫ئایندە بینیشم‪ ،‬ئاوها بە ئاسانی ناكەومە‬ ‫ناو ئەو مەسەالنە‪ ،‬سیناریۆو یــاری‪ .‬من‬ ‫نابمە مقاشی دەستی كەس‪ ،‬قەناعەتی‬ ‫خــۆم هەیە‪ ،‬گەنجێك بــووم لە مێژووی‬

‫رووداو‪ :‬ئێوەی یەكێتی پێتان ئەوترا‪،‬‬ ‫بەس بە درۆو دراوەوە ماون‪ ،‬ببورە ئەگەر‬ ‫تەعبیرەكە ئەگەر زبرە‪ ،‬قسەی من نییە‪.‬‬ ‫ئێستا كە رێككەوتن ئەكەن‪ ،‬پێت وایە لە‬ ‫یەكێتیدا شتێكی ئەوەندە گەورەتان گۆڕیوە‬ ‫گۆڕان پێی شاگەشكە بێ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كە ناكۆكی لەنێوان دووال‬ ‫دروســت دەبێت‪ ،‬بێگومان رەخنەی زۆر‬ ‫لە یەك ئەگرن‪ ،‬كە یەك ئەگرنەوە‪ ،‬یان‬ ‫رێككەوتن ئەكەن‪ ،‬بێگومان لە رەخنەكانیان‬ ‫واز ئەهێنن‪ ،‬ئەبێ مساومە لەسەر مەبادئی‬ ‫خۆیان بكەن‪ ،‬لەسەر بڕیارە سیاسییەكانی‬ ‫خۆیان بكەن‪ ،‬مێژووی ئێمە وایــە‪ ،‬هەر‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان وانەبووە‪ .‬جەاللی‌و مەالیی‬ ‫بــۆ تێكەاڵو بــون‪ ،‬پــارتــی گــەل‌و پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان چۆن تێكەاڵو بون‪،‬‬ ‫ئااڵی شۆڕش‌و یەكێتیی نیشتمانیی چۆن‬ ‫تێكەاڵو بــون‪ ،‬سۆسیالیست‌و یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی چۆن تێكەاڵو بون‪ ،‬ئەمە شتێكی‬ ‫نوێ نییە لە مێژووی ئێمەدا‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لە رێككەوتننامەكەدا‪ ،‬بەندێكی‬ ‫تێدایە باسلەوە دەك ــات كــە سیستمی‬ ‫پەرلەمانی بۆ مەسەلەی سەرۆكایەتی بە‬ ‫شیاو ئەزانن‪ ،‬دیارە پێشووتر گفتوگۆی ئەمە‬ ‫كراوە‪ ،‬بەشێكی ئەوە لەوەوە سەرچاوەی‬ ‫گــرتــووە بۆ زامنكردنی دەستاودەستی‬ ‫دەســـەاڵت‌و رێگەگرتن لــە قۆرخكاری‌و‬ ‫هەژموونی بنەماڵە‪ ،‬وایە یان وانییە؟‬ ‫ئایا تــا چەند لــەم رێككەوتننامەیە‬ ‫ماددەیەك هەیە بە تەنها لە ژیانی حكومیدا‬ ‫نا‪ ،‬لە ژیانی حزبیشدا‪ ،‬هەژموونی بنەماڵە‬ ‫رێی لێ بگیرێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬سەبارەت بە سیستمی‬ ‫پــەرلــەمــانــی‪ ،‬پێش ئــەم رێككەوتنەش‬ ‫یەكێتیی نیستمانیی بڕیاری لێداوە‪ ،‬لە‬ ‫پرۆژە چوار قۆڵیەكەی (یەكێتی‪ ،‬گۆڕان‪،‬‬ ‫كــۆمــەڵ‌و یەكگرتوو) ئــەوە چەسپیوە‪،‬‬ ‫تائێستاش پابەندین پێوەی‪ ،‬لەم رێككەوتنە‬ ‫تازە نییە بۆ ئێمە‪ ،‬ئەم رێكەوتنە جەخت‬ ‫كــردنــەوەیــە لــەســەر ئــەو بــڕیــارانــەی كە‬ ‫پێشووتریش داومانە ئێمە‪ ،‬ئەمە یەك‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬سەبارەت بە بنەماڵە‪ ،‬لە راستیدا‪،‬‬ ‫كــــوردەواری بــەدەر نییە لە بنەماڵەو‪،‬‬ ‫بەدەریش نابێت لە پاشماوەی بیروبۆچوونی‬

‫دیالۆگ‬

‫سەدەكانی نــاوەڕاســت‪ ،‬بــەدەر نابێت لە‬ ‫كاریگەری كەسایەتییەكانی كۆمەڵی ئێمە‬ ‫لەناو حزبەكان‌و لە دەرەوەی حزبەكانیش‪،‬‬ ‫بەاڵم من بەشبەحاڵی خۆم‪ ،‬لە حزبێكدا‬ ‫نابم بنەماڵە حاكمی بێت‪ ،‬باوڕم بەوە نییە‬ ‫سەری هەرەمی حزب بنەماڵەچێتی بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ناتوانم‪ ،‬حزبێك بنەماڵە تێیدا نفوسی‬ ‫هەیە‪ ،‬رێزی هەیە‪ ،‬مێژووی هەیە‪ ،‬رەتی‬ ‫بكەمەوە‪ ،‬هیچ مامەڵەیەكی لەگەڵ نەكەم‪،‬‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لەسەر‬ ‫ئەساسی بنەماڵە دانەمەزراوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەسەر ئەساسی بنەماڵەش نابێت بچێت‬ ‫بەڕێوە‪ ،‬ئەم پێشنیارە لەناو یەكێتی نییە‪،‬‬ ‫هیچ كەسێك نەیكردووە‪ ،‬من جارێكیان‬ ‫لە جەنابی مــام جەاللم پرسی‪ ،‬كە لە‬ ‫عەممان بوین‪ 19 ،‬رۆژ نەخۆش كەوت من‬ ‫لە خزمەتیا بــووم‪ ،‬وتم مام جەالل قسە‬ ‫هەیە بافڵ‪-‬ی كوڕت ئامادە دەكەیت بۆ‬ ‫ئەوەی بۆ مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی‬ ‫بێتە پێشەوە‪ ،‬ئایا ئەمە راستە؟ وتی‪،‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬هەر ‪ 10‬پەنجەم ئەبڕم‪ ،‬من‬ ‫ئەمە ناكەم‪ ،‬وتی‪ ،‬من لە هەموو مێژووی‬ ‫خۆم جیاواز لە مەسەلەی بنەماڵە بیرم‬ ‫كردووەتەوە‪ ،‬تەمەنی خۆم لە دژی ئەوە‬ ‫بردووەتە سەر‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬نەشیكرد؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەیكرد‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەوە بۆ كاك بافڵ‪ ،‬ئەی بۆ كاك‬ ‫قوباد؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كە كاك قوباد بوو بە‬ ‫جێگری سەرۆك وەزیران‪ ،‬مام جەالل ئەو‬ ‫بڕیارەی نەداوە‪ ،‬ئێمە ئەو بڕیارەمان داوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەمە پێچەوانە نییە لەگەڵ‬ ‫قسەكەی پێشووترت؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئەمە پــەیــوەنــدی بە‬ ‫بنەماڵەوە نییە‪ ،‬قوباد خۆی پیاوێكی بە‬ ‫توانایە‪ ،‬پەیوەندی بەوەوە نییە ئەم كوڕی‬ ‫تاڵەبانییە‪ ،‬هی واهەیە‪ ،‬پاسەوانی مام جەالل‬ ‫بووە‪ ،‬ئێستا ئەندامی سەركردایەتییە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬پێت وایــە كــاك نەوشیروان‪،‬‬ ‫رۆژێــك لە رۆژان‪ ،‬وەك هەموو ئەوانەی‬ ‫تر‪ ،‬دوو كوڕەكەی بێنێتە سەركردایەتی‌و‬ ‫كۆنگرەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە خۆی بپرسە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەوەی تۆ پێشبینی ئەكەیت؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئــەوەنــەی مــن بزانم‪،‬‬ ‫ئیعتیمادی لەسەر كوڕەكانی زۆرەو‪ ،‬خاوەن‬ ‫بڕوانامەن‪ ،‬من لە ژیانم جارێك كوڕەكانیم‬ ‫بینیوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەنەی ئەیبیستمەوە دوو‬ ‫كوڕی موئەدەبن‪ ،‬خاوەن بڕوانامەی چاكن‪،‬‬ ‫زۆر باوكی خۆیان خۆش ئەوێت‪ ،‬پەرۆشی‬ ‫ئەوەن كە باوكیان تەندروستی باش بێت‌و‬ ‫سەركەوتووبێت لە سیاسەتدا‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ســەدان بــڕوانــامــەدار هەیە‬ ‫لەم واڵتــەدا‪ ،‬رەنگە علوم سیاسەشیان‬ ‫خوێندبێت لە دەرەوەی واڵت‪ ،‬ئایا وەك‬ ‫كــوڕی بەرپرسەكانی ئەم واڵتــەو وەك‬ ‫كوڕی سەركردە مێژوویەكان‪ ،‬زەمینەیان‬ ‫بۆ ڕەخساوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬وەك سیاسەتمەدارێك رازیت‬ ‫لە رازیــت لە ئــەدای حزبەكەی خۆت‌و‬ ‫پارتی‌و گۆڕان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬سەیری وەزیرەكانمان‬ ‫بكە‪ ،‬بــڕوانــامــەداری تــێــدایــەو‪ ،‬كــوڕی‬ ‫هیچ بنەماڵەیەكیش نــیــن‪ ،‬سەیری‬ ‫سەركردایەتی‌و مەكتەب سیاسییەكانمان‬ ‫بكەو‪ ،‬كــوڕی بنەماڵەش نین‌و هەموو‬ ‫شتێكیشن‪ ،‬من كوڕی چ بنەماڵەیەكم‪،‬‬ ‫كێ بنەماڵەی من ئەناسێت‪ ،‬ئەسڵەن لە‬ ‫سەدا یەكی خەڵك نازانێت من بنەچەم‬ ‫قەرەداغییەو خەڵكی قەراغم لە ئەساڵ‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا مەال بەختیارم لەناو‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كــوردســتــان‪ ،‬لە‬ ‫‪ %95‬ی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌و‬

‫لەگەڵ مەال بەختیار‬

‫ســەركــردایــەتــی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان كەس نازانێت چ بنەماڵەیەكن‪،‬‬ ‫مەگەر خۆیان بڵێن چ عــەشــرەت‌و چ‬ ‫بنەماڵەیەكن‪ ،‬هەموویان لە سەنگەر‬ ‫پێگەیشتوون‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئێستا فەرقی ئێوەو پارتی‬ ‫چییە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئاشكرایە‪ ،‬پارتی لە‬ ‫بنەچەدا‪ ،‬بنەماڵەی بارزانی بنەماڵەیەكی‬ ‫قــوربــانــی بەخش بــووە لــە راپەڕینی‬ ‫بارزانییەكانەوە‪ ،‬لە لەسێدارەدانی شێخ‬ ‫عەبدولسەالم بارزانییەوە‪ ،‬لە راپەڕینی‬ ‫بــارزانــی سییەكان‌و چــلــەكــانــەوە‪ ،‬لە‬ ‫كۆماری مهابادەوە‪ ،‬بۆ شۆڕشی ئەیلول‪،‬‬ ‫بنەماڵەی بارزانی دەورێكی كاریگەری‬ ‫هەیە لەناو پارتی‪ ،‬كەس ناتوانێت نكوڵی‬ ‫لێ بكات‪ ،‬دوای ئەوەش قوربانییەكانی‬ ‫ئـــەو بــنــەمــاڵــەیــە كـــەم نــیــیــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫سیستەمی بیركردنەوەی ئێمە جیاوازە‬ ‫لــەوان‪ ،‬ئایدۆلۆژیەتمان جیاوازە‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە یەكێتی دامــەزراوە‪ ،‬بۆیە كۆمەڵە‬ ‫دامــەزراوە‪ ،‬هەروەها هەرگیزاو هەرگیز‬ ‫ئێمە بیر لەوە ناكەینەوە‪ ،‬بنەماڵەیەك‬ ‫بكەینە هەرەمی خۆمان لە داهاتووشدا‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬دەمەوێت پرسیارەكانی خەڵك‬ ‫راستگۆیانە لێت بكەم‪ ،‬بەاڵم نامەوێت‬ ‫لەسەر ئەمە زۆر بوەستم‪ ،‬پرسیارێكی‬ ‫تر هەیە‪ ،‬سەاڵحەدین بەهادین رایگەیاند‪،‬‬ ‫كە ئەوان ناچنە ناو رێككەوتنی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان‪ ،‬هەروەها پارتیش بەتوندی دژی‬ ‫وەستایەوەو ئێستاش دەڵێن ئامادەنین‬ ‫پێشوازی لە وەفدی هاوبەشی یەكێتی‌و‬ ‫گـــۆڕان بــكــەن‪ ،‬ئــایــا ئـــەوە وادەكـــات‬ ‫رێــكــكــەوتــنــەكــە هــیــچ كــاریــگــەریــەكــی‬ ‫سیاسی لە دەرەوەی یەكێتی‌و گۆڕان بۆ‬ ‫نەمێنێتەوەو وەك شتێكی لۆكاڵی لێ‬ ‫بێت؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬لۆكاڵی نییە‪ ،‬ئەمە‬ ‫هەم نەتەوەییە‪ ،‬هەم نیشتمانییە‪ ،‬هەم‬ ‫لە خزمەتی دیموكراسیش دەبێت هەموو‬ ‫ئەو خااڵنەی دەتوانین جێبەجێی بكەین‪،‬‬ ‫ئێمە ئەوە رەت دەكەینەوە‪ ،‬نە یەكێتی‬ ‫حزبێكی لۆكاڵیە نە گۆڕانیش حزبێكی‬ ‫لۆكاڵییە‪.‬‬ ‫سەاڵحەدین بەهادین‪ ،‬یەكەم پیرۆزبایی‬ ‫لێ دەكەم كە دەرچووەوە بە ئەمینداری‬ ‫گشتی‪ ،‬دووەمیش دەركەوت لە كۆمەڵی‬ ‫ئێمە نمونەی ئۆروپی ناخوات‪ ،‬دیسانەوە‬ ‫جەنابی سەاڵحەدین بەهادین ناچار بوو‬ ‫بێتەوە‪ ،‬سەركەوتوبێت لە ئەركەكانی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بۆ پێشتر یەكگرتووت بە‬ ‫ئەوروپی ئەزانی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئەو نمونەیەی‬ ‫لە دوو خول سكرتێر بێ‌و واز بهێنێت‬ ‫یەكێكی تر بێتە پێشەوە‪ ،‬دەركەوت كە‬ ‫ئەمە لە واڵتی ئێمە ناخوات‪ ،‬لە واڵتی‬ ‫ئێمە رەمز زۆر گرنگە‪ ،‬هەر حزبێكیش‬ ‫رێزی رەمزی خۆی نەگرێت‪ ،‬ئەو حزبە‬ ‫دەبێتە مایەی لەناوبردنی خۆی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬واتا چاكی كرد هاتەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من پێم باش بوو هاتەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەی سەبارەت بە پرسیارەكەم‪،‬‬ ‫كە نەهاتوونەتە ناو رێككەوتنەكە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئــازادن‪ ،‬حزبی خۆیان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئایدۆلۆجیەتی خۆیان هەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئـــەی ســـەبـــارەت بـــەوەی‬ ‫ئەم رێككەوتنە كە خەڵكی تر نەیتە‬ ‫نــاوی‌و فــراوان نەكرێت‪ ،‬بە سنورداری‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەمە وایە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬سەبارەت بە یەكگرتوو‪،‬‬ ‫زۆر ئاساییە نەیتە ناو ئەم رێككەوتنە‪،‬‬ ‫یەكگرتوو بە درێژایی مێژوو بێالیەنی‬ ‫خــۆی پــاراســتــووە‪ ،‬هەتا لەگەڵ هێزە‬ ‫ئیسالمییەكان جەبهەی دروست نەكردووە‬ ‫جارێك‪ ،‬لەبەر ئەوە زۆر ئەستەمە بێتە ناو‬ ‫رێكەوتنێك كە یەكێتی‌و گۆڕانی تێدایە‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫لەگەڵ مەال بەختیار‬

‫‪6‬‬ ‫رووداو‪ :‬تەفسیرت بۆ ئــەم بێالیەنییە‬ ‫چییە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەبەر ئەوەی نەهجی بێ‬ ‫الیەنییە‪ ،‬نەهجی وایە‪ ،‬كە هێزێكی مەدەنی‬ ‫خــوازە‪ ،‬میانڕەوە‪ ،‬بەو شێوەیە گوزارشت‬ ‫لەخۆی دەكات‪ ،‬چۆن دەچێتە رێككەوتنێك‬ ‫الیەنگری الیەك بێت دژی الیەكی تر‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت دەزانێت پارتی دژی رێككەوتنەكەیە‪،‬‬ ‫یەكگرتوو ئەوە هەر ناكات‪.‬‬

‫ئەبوو كاك نەوشیروان‬ ‫تەحەمولی زیاتر بكات لە‬ ‫دوای گەڕانەوەی‪ ،‬ئەبوایە‬ ‫بەو هەموو ئاستە سیاسیە‬ ‫پڕ لە ئەزموون‌و سەقافەتە‬ ‫زۆرەی كە هەیەتی‪ ،‬پەلە‬ ‫نەكات و بە ئارامییەكی‬ ‫زۆرتر مامەڵە لەگەڵ پارتی‬ ‫بكات‬

‫كلیلی چارەسەری‬ ‫كێشەكان الی‬ ‫پارتییە‪ ،‬بۆ‬ ‫دەسەاڵتیان هەیە‬ ‫ئیجرائات بكەن‪ ،‬بۆ‬ ‫دەسەاڵتیان نییە‬ ‫كێشەكان چارەسەر‬ ‫بكەن‬

‫رووداو‪ :‬بــاشــە لـــە ســاتــەوەخــتــی‬ ‫رێــكــكــەوتــنــەكــەدا‪ ،‬لــە وتـــارەكـــەی كاك‬ ‫نەوشیرواندا وتی‪ ،‬گرنگ ئەم رێككەوتنە‬ ‫نییە‪ ،‬عیبرەت لە جێبەجێكردنیەتی‪ ،‬پێت‬ ‫وایــە جێبەجێ دەبێت وەك ئــەوەی ئەو‬ ‫ئەیخوازێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نازانم ئەم تێكستە بۆ وا‬ ‫گەورە كراوەو بە گومانەوە سەیر دەكرێت‪،‬‬ ‫راست دەكات‪ .‬هەزاران رێككەوتن هەیە كە‬ ‫جێبەجێ نەكراوە هەر بۆخۆیان لە ئەرشیفدا‬ ‫دانراون‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە كە ئەو ئاوا زەق دەیڵێت‪،‬‬ ‫دەلیلی ئەوە نییە گومانەكە هی خەڵك نییە‬ ‫هی ئەوە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئــەویــش پیاوێكی بە‬ ‫تەجروبەیە لە ژیانی سیاسی خۆیدا‪ ،‬ئەو‬ ‫لە كۆتایی پەنجاكانەوە سیاسەت دەكات‬ ‫هەتا ئێستا‪ ،‬بێگومان دەزانێت ســەرەرای‬ ‫هەمو ئــەو كێشانەی كە لەگەڵ یەكێتی‬ ‫هەیبووە‪ ،‬ئێستا رێككەوتن ئەكەین‪ ،‬ئاسان‬ ‫نییە جێبەجێكردنی‪ ،‬بۆیە جێبەجێكردنەكەی‬ ‫پێ گرنگترە لە رێككەوتنەكە‪ ،‬ئەزانێ‬ ‫كارێكی سەختەو ئەبێ خەباتی بۆ بكرێت تا‬ ‫جێبەجێ دەكرێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬قسەی تریش بیسترا‪،‬‬ ‫هــەر لــە دوای ئـــەوەی لــە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنــامــەنــووســیــدا‪ ،‬كــاك ســەعــدی پیرە‪،‬‬ ‫وتــی‪ ،‬یەكێتی هێشتا خــۆی بــە خــاوەن‬ ‫رێككەوتننامەی ستراتیژی دەزانێت لەگەڵ‬ ‫پارتی دا‪ ،‬ئایا نیگەرانییەكەی ئەو لەم جۆرە‬ ‫لێدوانانە نییە‪ ،‬ئایا ئەو دوو قسەیە نیشانەی‬ ‫تۆزێك سەختی‌و ئەستەم بوونی بەردەوامی‬ ‫ئەم رێككەوتنە نییە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬باسم كــرد‪ ،‬نە ئێمەو‬ ‫نە پارتی رێككەوتننامەی ستراتیژیمان‬ ‫هــەڵــنــەوەشــانــدووەتــەوە‪ ،‬ه ــەردووالم ــان‬ ‫هەڵمان پەساردووە‪ ،‬بەداخەوە نەمانتوانی‬ ‫گۆڕانكارییەكی گــەورە بەدیبهێنین تێیدا‪،‬‬ ‫ئەگەر پار یان پێرار بمان توانیایە بەپێی‬ ‫هــەلــومــەرجــە نــوێــكــە‪ ،‬ئــەركــە نوێكان‪،‬‬ ‫رێككەوتننامەی ستراتیژی چارەسەر بكەین‪،‬‬ ‫گۆڕانكاری تێدا بكەین‪ ،‬رێككەوتنی تازە‬ ‫بكەین‪ ،‬كۆمەڵێك لەو كێشانەی كە ئێستا‬ ‫رووبەڕوی ئێمەو‪ ،‬پارتی‌و گۆڕان‌و الیەنەكانی‬ ‫بوەتەوە‪ ،‬رەنگە كۆمەڵێك كێشە هەر روی‬ ‫نەدایە لە ئەساڵ‪ ،‬بەداخەوە هەردووالمان‬ ‫كەمتەرخەم بوین لەو كارە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە یەكێتی لە رابــردوودا‪،‬‬ ‫بـــــەردەوام بــۆخــۆت دەزانــــی سیاسەتی‬ ‫هاوسەنگی هەبووەو دژی چەك بەستویی‬ ‫بووە‪ ،‬پێت وایە خۆشی بەم رێككەوتننامەیە‬ ‫كەوتە ناو چەقبەستوییەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ناڵێم چەق بەستن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم رێككەوتنە بەبێ گومان ئیلتزاماتی بۆ‬ ‫دروست دەكات‪ ،‬كە رەنگە ئاسان نەبێت وەك‬ ‫جاری جاران ببێت بە میحوەری چارەسەر‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە كام التان بەرای تۆ پێویستی‬ ‫بەم رێككەوتنە بوو لەم هەلومەرجەدا؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ه ــەردووالم ــان‪ ،‬مــن بە‬ ‫موتەلەقی ئەیڵێم‪ ،‬هەردووالمان پێویستیمان‬ ‫بـــەوە بــوو ئــەو كێشە قـــوڵ‌و نــاخــۆش‌و‬ ‫وەرسكەرەی كە لە نێوانمان هەبوو‪ ،‬كۆتایی‬ ‫پێبهێنین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەو كێشەیە‪ ،‬كێشەی دوو حزب‬ ‫بوو یان كێشەی میللەت بوو؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كێشەی دوو حزب بوو‪،‬‬ ‫بێگومان كێشەكانی نــاو میللەت‪ ،‬كێشە‬ ‫سیاسیەكانی‪ ،‬كێشە ئابورییەكانی‪ ،‬كێشە‬

‫یاساییەكانیشی بەشێوەیەك لە شێوەكان‬ ‫رەنگی دابووەوە لە بۆچوونە جیاوازەكانی‬ ‫هەردوو الیەنمان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬تەفسیرێك هەیە‪ ،‬ئەڵێ‪ ،‬ئەم‬ ‫حزبانە كێشە زاتی‌و شەخسییەكانی خۆیان‬ ‫ئەكەن بەكێشەی میللەت‪ ،‬هەر كاتێك كە‬ ‫باش دەبن پێیان وایە كێشەكانی میللەت‬ ‫چارەسەر بووە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەیە وایە‪ ،‬ئەم حاڵەتە‬ ‫لە واڵتــە دواكــەوتــووەكــان هەیە‪ ،‬شەخس‬ ‫كاریگەری زۆرە لەسەر سیاسەتی حزبەكان‪،‬‬ ‫هەر كەسێك پێی وایە وانییە‪ ،‬پێم وایە بە‬ ‫خەیاڵ ئەژی بۆخۆی؟‬ ‫رووداو‪ :‬بەبۆنەی یــادی دامــەزرانــدنــی‬ ‫یەكێتییەوە پەیامێكت باڵوكردەوە‪ ،‬تێیدا‬ ‫ئەڵێیت ئەو رێككەوتنە بەو شێوەیە هەڵەیەو‬ ‫سەرناكەوێت‪ ،‬دواتر بەرپرسی راگەیاندنی‬ ‫گۆڕان وەاڵمی ئێوەی دایەوەو تێیدا داواتان‬ ‫لێ دەكات پشتگیری رێككەوتنەكە بیكەن‌و‬ ‫بەجۆرێك لە جۆرەكان وا پیشان دەدات كە‬ ‫بەڕێزت دژی كاك نەوشیروانیت‪ ،‬ئەو لەگەڵ‬ ‫نەبونەی تۆ لەگەڵ رێككەوتنی یەكێتی‌و‬ ‫گـــۆڕان‪ ،‬پەیوەندی بە ناكۆی تــۆو كاك‬ ‫نەوشیروانەوە هەیە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئــەو كــەســەی وەاڵمــی‬ ‫داوەتەوە‪ ،‬بەناوی خۆیەوە وەاڵمی داوەتەوە‬ ‫نەك بەناوی راگەیاندنی گۆڕانەوە‪ ،‬پێشم‬ ‫خۆش نییە وەاڵمی ئەو شتانە بدەمەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بۆ نمونە ئەگەر لە ئایندەدا‬ ‫رێككەوتنی یەكێتی‌و گــۆڕان‪ ،‬لەم ئاستە‬ ‫سیاسییە زیــاتــر گــەشــەی كـــردو چــووە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬كاك نەوشیروان پلەیەكی هەرە‬ ‫بااڵی هەبوو لەناو یەكێتیدا‪ ،‬تۆ وەك مەال‬ ‫بەختیار قبوڵتە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەمە پەیوەندی بە كۆنگرەوە‬ ‫هــەیــە‪ ،‬ئەمە پــەیــوەنــدی بــە رێككەوتنی‬ ‫دووقۆڵی نییە‪ ،‬ئەبێ هەردووالمان كە بەرەو‬ ‫یەكگرتنەوە ئەڕۆین لیژنەی هاوبەشمان‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەم لیژنە هاوبەشە‪ ،‬لە ئۆرگانەكان‌و‬ ‫كــادری هـــەردووال كۆنگرەیەكی هاوبەش‬ ‫ببەستین‪ ،‬لە كۆنگرە هاوبەشەكە هەموو ئەو‬ ‫جومگانەی كە پێویستن بۆ دوای كۆنگرەكە‪،‬‬ ‫چــی زەروریـــەتـــە بــۆ ئـــەوەی كۆنگرەی‬ ‫یەكگرتنەوەی هەردووالمان سەربخات‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەبێت موافەقەتی لەسەر بكرێت‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪ :‬لە راستیدا من‪ ،‬پاشەڕۆژی هێزی پێشمەرگە جیانەكاتەوە‪ ،‬بە مەرجێك‬ ‫سەربەخۆیی بۆ گۆڕان نابینم‪ ،‬من پێم وابێت ئەو یەكگرتنەوەیە كێشەی گەورەمان بۆ‬ ‫گۆڕان لەو بنمیچە زیاتر ناتوانێت بڕوات كە دروست نەكات‪ ،‬یەكگرتنەوەیەك بێت بچێتە‬ ‫خزمەتی چارەسەری كۆی كێشەكان‪ ،‬یەك‬ ‫پێی گەیشت‪.‬‬ ‫پارچەیی هەرێمی كوردستان بەهێز بكات‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬پێت وایە ئەوە دوا لوتكەی بااڵی رۆحیەتی هێزی پێشمەرگە بەتین تر بكات‪،‬‬ ‫هەروەها وردە وردە بەستەڵەكێكیش لەنێوان‬ ‫توانای گۆڕان بوو؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لەو بنمیچە زیاتر ناتوانێت گۆڕان‌و پارتی هەیە‪ ،‬بیتوێنینەوە‪.‬‬ ‫بڕوات‪ ،‬دیاربوو‪ ،‬دوا سەقفی خۆی بوو ئەوە‪،‬‬ ‫گۆڕان لە كاریگەرییەكانی لە پڕوپاگەندەكانی‬ ‫رووداو‪ :‬بەالی خەڵكەوە ئەو رێككەوتنانە‬ ‫لە گۆڕانكارییەكانی كە ئەیویست بەدی عــەمــەلــی بـــووە كــە پــارتــی دیموكراتی‬ ‫بهێنێت لە حكومڕانی‪ ،‬گــۆڕان لە یەكێتی كوردستان الیەنێكی بووە‪ ،‬ئێستاش پێت‬ ‫جیابووەوە‪ ،‬پێی وابــوو یەكێتی ناتوانێت وایە بتوانن ئەو رێككەوتنە فراوانتر بكەن‪،‬‬ ‫یەكێتی خۆی بگرێت‪ ،‬یەكێتی خۆی گرت‪ .‬لــە رێككەوتنی دووالیــەنــەوە بیكەن بە‬ ‫گۆڕان خۆپیشاندانی ‪ 17‬ی شوباتی قیادەی ڕێككەوتنێكی كوردستانی؟‬ ‫كرد‪ ،‬پێی وابوو ئەتوانێ حكومەت‌و پەرلەمان‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كاتی خۆی‪ ،‬ئێمە وەفدی‬ ‫بە ‪ 7‬خاڵ هەڵوەشێنێتەوە‪ ،‬پێی نەكرا‪ .‬یەكێتیی نیشتمانیی كــوردســتــان‪ ،‬لە‬ ‫گۆڕان لە دوو هەڵبژارن رێژەكەی كەم كەم كۆبوونەوە سێ قۆڵییەكەی گۆڕان‪ ،‬پارتی‪،‬‬ ‫دائەبەزی‪ .‬گۆڕان هاتە ناو حكومەت پێی یەكێتی داوای بەرەیەكی سێ قۆڵیمان كرد‬ ‫وابوو لەناو حكومەت دەتوانێت چوار ساڵی لە نێوان گۆڕان‪ ،‬یەكێتی‪ ،‬پارتی‪ ،‬وەكو سێ‬ ‫ئارام بەدیبهێنێت‪ ،‬نەیتوانی‪ .‬گۆڕان ئێستا هێزی دیموكراتی سیكۆالر‪ ،‬كاك قادری‬ ‫لە پــەرلــەمــان‌و حكومەت ئــەو غــەدرەیــان حاجی عەلی سەرپەرشتی وەفدەكەی گۆڕانی‬ ‫لێكراوە كە وەدەرنـــراون‪ ،‬هیچ رێگەیەكی ئــەكــرد‪ ،‬منیش سەرۆكایەتی وەفــدەكــەی‬ ‫لەبەردەم نەماوە‪ ،‬لەگەڵ پارتی ناتوانێت یەكێتیم ئــەكــرد‪ ،‬جــاری واب ــوو كــا فــازڵ‬ ‫چــارەســەر بكات‪ ،‬لەگەڵ ئیسالمییەكانی بــوو‪ ،‬جــاری وابــوو كاك مەحمود محەمەد‬ ‫هاوپەیمانییەكی سێ قۆڵی هەبوو‪ ،‬نەما‪ .‬سەرۆكایەتی وەفــدی پارتی دەكــرد‪ ،‬ئەم‬ ‫تاكە رێگە كە تەندروستەو پێویستیشە ئەو گفتوگۆیەشمان لە نێوان خۆمان كرد‪ ،‬وتمان‬ ‫رێككەوتنە بوو كە لەگەڵ یەكێتی هەبوو‪ ،‬من ئەمە چارەسەرێكی زۆر زۆر باشترە وەك‬ ‫پێم وابوو ئەكرا ئەو رێككەوتنە باشتر بێ‪ ،‬لەوەی بەمجۆرە پینەو پەڕۆی بكەین‪.‬‬ ‫سەركەوتووتر بێ‪ ،‬ئارامتر بێ‪ ،‬هەروەها ئەو‬ ‫كاردانەوەی پارتیش‪ ،‬روی نەدایە ئەگەر‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬ئەم هەڵوێستانەی تۆ بە‬ ‫تۆزێك تەحەمولی بكرایا‪.‬‬ ‫جۆراوجۆر تەفسیر ئەكەن‪ ،‬هەندێك كەس‬ ‫ئەڵێن لە پەرۆشیە بۆ كوردستان‪ ،‬ترسێكە‬ ‫رووداو‪ :‬گــۆڕان موسەیەر بــوو كەواتە لە دوو ئیدارەیی‌و ترسێكە لە گەڕانەوەی‬ ‫دۆخە نەخوازراوەكانی لە ئەدەبیاتی پارتییدا‬ ‫بەپێی ئەو لێكدانەوەیە بێ؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬موسەیەر نەبوو‪ ،‬بەاڵم ئاماژەی بۆ ئەكرێت‪ ،‬هەندێكیش ئەڵێت بۆ‬ ‫ئەمە شا هەڵبژاردنی بوو‪ ،‬شا سەرپشكی موڕاعات كردنی پارتیە كامیان ڕاستە؟‬ ‫بوو لەگەڵ ئێمە‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من كوردم‪ ،‬كوردایەتی‌و‬ ‫كوردستانم لە یەكێتی‌و لە پارتی‌و لە گۆڕان‌و‬ ‫رووداو‪ :‬ئەگەر ئەمەی نەكردایە‪ ،‬ئایندەی لە هەرچی هەیە خۆشتر ئەوێت‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫هەرچیەك بۆ خزمەتی كــوردو كوردستان‬ ‫چی دەبوو؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من بــڕوام وایــە‪ ،‬رەنگە بێت لە خزمەتیام‪ ،‬هەرچیەكیش زەرەر‬ ‫تووشی گێچەڵ‌و كێشەی تریش ببوایە لەناو لە یەكگرتووی كوردو كوردستان‌و یەكێتی‬ ‫ئەم هێزانە بات ئەگەرەكانی بەدیهێنانی‬ ‫خۆیدا‪.‬‬ ‫ئامانجە بەدینەهاتوەكانمان بەتاڵ بكاتەوە‬ ‫كۆسپ بخاتە بەردەم ڕێڕەوی پێشكەوتنی‬ ‫رووداو‪ :‬گێچەڵ بە چ مانایەك؟‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار‪ :‬بــەمــانــای ئـــەوەی كوردایەتی بەڕاستی من لەگەڵی نابم بە‬ ‫ناكۆكییەكانی قوڵتر بوایە لە نێوان خۆیان‪ ،‬ڕۆشنی قسە ئەكەم‪.‬‬ ‫بە مانای ئــەوەی بیری لە یەكگرتنەوە‬ ‫لەگەڵ الیەكی تر بكردایە‪ ،‬بەمانای ئەوەی‬ ‫رووداو‪ :‬ئێستا ئەمەیان كامەیە؟‬ ‫پێشنیارێكی بكردایە زووتر لەگەڵ یەكێتی‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بۆ كوردو كوردستانە‪ ،‬ئەی‬ ‫یەكبگرێتەوە‪ ،‬جۆرەها ئەڵتەرناتیڤ‪ ،‬جۆرەها ڕەقیب هەر ماوە قەومی كورد زمان ئەوەم‬ ‫ئەگەر لەبەردەمی هەبوو‪.‬‬ ‫الگرنگە لەهەمو بەشەكانی كوردستان‪.‬‬

‫رووداو‪ :‬لــە ســەرەتــای قسەكانتاو لە‬ ‫وەاڵمــەكــانــت‪ ،‬وتــت هەندێك بەند هەبوو‬ ‫ئیزافە كرابوو بەبێ ئــەوەی تۆو هەندێك‬ ‫لــە ئەندامانی تــری مەكتەبی سیاسی‌و‬ ‫سەركردایەتی ئاگایان لێ بێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫رووداو‪ :‬پێش ئێوە هەوڵیدا لەگەڵ پارتی‬ ‫ئایندەی رێككەوتنەكە بەمجۆرەی كە تۆ‬ ‫پێشبینی دەكەیت‌و بە دڵی تۆ نەچووە زیاتر نزیك ببێتەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە راستیدا هیچ بەڵگەیەكی‬ ‫پێشەوە‪ ،‬هەڵوێستت چی دەبێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بۆ یەكگرتنەوە مەسەلەیەكی نــوســراو لــەســەر ئــەوە نییە‪ ،‬بــەاڵم ئەو‬ ‫ترە‪ ،‬بۆ رێككەوتن مەسەلەیەكی ترە‪ ،‬ئەگەر كــۆبــوونــەوە پێنج قۆڵییەی كە كردمان‬ ‫بویسترێت‪ ،‬بە فێڵ‪ ،‬یان بە هەر رێگەیەكی ئەمریكاو نەتەوەیەكگرتووەكانی لێ بوو‪،‬‬ ‫تر لە ئایندە یەكگرتنەوەیەكی ناتەبیعی بیستم كە بەڕێز كاك نێچیروان بە كاك‬ ‫دروســت بكرێت‪ ،‬لەنێوان ئێمەو گــۆڕان‪ ،‬عومەری سەید عەلی وتــوە‪ ،‬ئێوە داوای‬ ‫ئــەو كــات بێگومان هەڵوێستی ئەوسام رێككەوتننامەی سیاسیتان كرد ئێمە نەمان‬ ‫وەكو ئێستاشم نابێت‪ ،‬لێبڕاو تر دەبێت‪ ،‬كرد‪ ،‬لەبەر یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪،‬‬ ‫دەبێت رێككەوتنێكی تەندروست بێت‪ ،‬بە كاك عومەری سەید عەلی نەیتوانی وەاڵمی‬ ‫قەناعەتی هەموو الیەكمان بێت‪ ،‬لیژنەكانی بداتەوە‪.‬‬ ‫كە دروستی دەكەین بۆ كۆنگرەی هاوبەش‬ ‫بە قەناعەتی هەموو الیەكمان بێت‪ ،‬جومگە‬ ‫رووداو‪ :‬واتا ئەوان نەیانكردووە؟‬ ‫ئایدۆلۆجییەكانی‪ ،‬پەیكەری یەكگرتنەوەكە‪،‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪ ،‬پارتی نەیكردووە‪.‬‬ ‫چۆنیەتی ئامادەبووانی نــاو كۆنگرەكە‪،‬‬ ‫هەموو ئەمانە بەراستی دەبێت بە خاتر‬ ‫رووداو‪ :‬پارتی موراعاتی ئێوەی كردووە؟‬ ‫جەمی‪ ،‬بە قەناعەتێكی زۆر جوانەوە بچینە‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كاك نێچیروان وای بە كاك‬ ‫ناو كۆنگرەكە‪.‬‬ ‫عومەری سەید عەلی وت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬وەك سیاسەتمەدارێك‪ ،‬كە ‪45‬‬ ‫ساڵ دەبێت لەناو بزوتنەوەی سیاسیدایت‪،‬‬ ‫هــەم وەك الیــەنــی عــەمــەلـی‌و هــەم وەك‬ ‫الیەنی نــەزەری‪ ،‬هەم وەك نوسەرێكیش‪،‬‬ ‫چۆن شرۆڤەی بزوتنەوەی گۆڕان دەكەیت‪،‬‬ ‫ئــەوەنــدەی كــە تــۆ حــەرەكــاتــی سیاسی‬ ‫كوردی بناسیت‪ ،‬ئەمێنێتەوە وەك هێزێكی‬ ‫سەربەخۆ‪ ،‬یان یەتە ناو یەكێتییەوە جارێكی‬ ‫تر؟‬

‫رووداو‪ :‬تۆ پێت باشە وەك خۆت‪ ،‬بۆ‬ ‫پرۆسەی سیاسی كوردستان‪ ،‬گۆڕان وەكو‬ ‫حزبێكی سەربەخۆ بمێنێتەوە یاخود بێتە ناو‬ ‫یەكێتییەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من پێم باشە یەكبگرینەوە‪،‬‬ ‫ئیشكالیەتی كەمترە بۆ هــەردووالمــان‪،‬‬ ‫كاردانەوەكانیشی كەمترە لە دەوروبەر‪ ،‬بە‬ ‫مەرجێك ئەو یەكگرتنەوەیە دوو هەرێمی‬ ‫دروست نەكات‪ ،‬بە مەرجێك ئەو یەكگرتنەوەیە‬

‫رووداو‪ :‬باشە پێت وایە لە ئایندەیەكی‬ ‫نزیكدا مانۆڕی گفتوگۆی تازە بۆ پەیوەندی‬ ‫نێوان یەكێتی‌و پارتی بۆ ڕەوانــدنــەوەی‬ ‫نیگەرانیەكانتان دەستپێدەكات؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬دوا توانای خۆمان بۆ ئەمە‬ ‫دەخەینەكار‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬گۆڕان لێتان قبوڵ دەكات؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬دوا توانای خۆمان بۆ‬ ‫ئەمە دەخەینە كــارو‪ ،‬پەیامم بۆ جەنابی‬ ‫كاك مەسعودە‪ ،‬بۆ بەڕێز كاك نێچیروان‪،‬‬ ‫كاك فازڵ‌و هەموو سەركردایەتی‌و مەكتەبی‬ ‫سیاسی پارتییە‪ ،‬تــكــام وایـــە كــە ئەم‬ ‫ڕێككەوتنەی نێوان یەكێتی‌و گۆڕان نەبێتە‬ ‫مایەی تەقاندنەوەی هەموو ناكۆكیەكانی تر‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬تكام وایە گفتوگۆ درێژەی‬ ‫بدەینێ لە چ خاڵێك ئــەوان نیگەرانن بە‬ ‫ڕاشكاویی قسەی خۆیان بكەن‌و هەوڵ بدەین‬ ‫نیگەرانیەكانیان بڕەوێنینەوە‪ ،‬ئێمەش لە‬ ‫پارتی لە چی نیگەرانین‪ ،‬بە ڕاشكاوی پێیان‬ ‫بڵێین‌و‪ ،‬چی ئەتوانێت‌و پەیوەنییەكانی نێوان‬ ‫گــۆڕان‌و پارتی چارەسەر بكات‪ ،‬بەڕاستی‬ ‫ئەمە وەزیــفــەی جەنابی كــاك مەسعودو‬ ‫جەنابی كــاك نــەوشــیــروانــە‪ ،‬ئەبێت ئەم‬ ‫دووانە لە ئاستی بەرپرسارێتیدابن‪ ،‬ڕابردوو‬ ‫واز لێبێنن كێ دەركــرا‪ ،‬كێ البــرا‪ ،‬ئەمە‬ ‫چارەسەری بكەین لە خانەی خۆیا چارەسەر‬ ‫نەكردنەكەی زاڵ نەكەین بەسەر ڕاپەڕاندنی‬ ‫ئەركە نەتەوەییە هاوبەشەكانی دیموكراسی‬

‫‪7‬‬ ‫ئێمە ستراتیجی خۆمان‪ ،‬سیاسەتی خۆمان‬ ‫هەیە‪ ،‬مەبادئی خۆمان هەیە‪ ،‬لەگەڵ پارتی‬ ‫بەتەواویی تەوافوقمان لەسەر ئەم مەسەلەیە‬ ‫كــردوەو تەفسیرەكانی بۆ وا بكەوێتەوە‬ ‫حەساسیەت لە نێوانمان دروســت بكات‪،‬‬ ‫چی تێدایە ئێمە جارێك لە قۆناغێك لە‬ ‫قۆناغەكان بەدەر لە قوڵكردنی ناكۆكیەكان‬ ‫پێشنیارێك بە هاوبەشی موافەقەتمان لەسەر‬ ‫كــردووە ببێت بە پێشنیاری هەموومان‌و‬ ‫جێبەجێكردنی هەمووان‪.‬‬

‫رووداو‪ :‬جگە لەم نیگەرانیانە‪ ،‬نیگەرانی‬ ‫ئەوەشیت لە هەندێك شوێندا باس لەوە‬ ‫دەكەیت مافی یەكێتیشی خــواردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫مافانەی یەكێتی چییە پارتی خواردویەتی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬زۆر زۆرە‪.‬‬

‫دیالۆگ‬

‫لەگەڵ مەال بەختیار‬

‫ئاشكرایە خەڵك وای لێكردوین‪ ،‬وتم لەبەر‬ ‫ئــەوەی كۆمپانیاكانمان بــازاڕی كۆنتڕۆڵ‬ ‫كردووە‪ ،‬گەندەڵیەكانیشمان خەڵكی لێیان‬ ‫بــێــزارن‪ ،‬یەكەمین كــەس وەاڵمــی دامــەوە‬ ‫كاك مەسعود بوو‪ ،‬وتی ڕاستە‪ ،‬خۆزگە لەو‬ ‫كاتەوە ئیجرائاتیان بكردایە‪.‬‬

‫لەم قۆناغەدا‪ ،‬چ لەباشور چ لەبەشەكانی‬ ‫تــری كــوردســتــان‪ ،‬من چــوار مانگ پێش‬ ‫ئێستا ئەم قسەیەم كــردووە‪ ،‬لەسەروتاری‬ ‫كوردستانی نوێ نوسیومە‪ ،‬لە سەروتاری‬ ‫چاودێر نوسیومە‪ ،‬بە جەنابی كاك مەسعودم‬ ‫وتــوە‪ ،‬بە گۆڕانم وتــوە‪ ،‬لە ناو یەكێتیش‬ ‫وتومە كاكە وەزعــی ناوچەكە چــاوەڕوان‬ ‫رووداو‪ :‬وەكو؟‬ ‫نەكراوەكان ئەبێت بیخوێنینەوە‪ ،‬دەستەبەری‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئێمە ئێستا خەریكی‬ ‫رووداو‪ :‬باشە ئەوە ئێستا دەستی كردووە‬ ‫نێودەوڵەتی بۆ ئێمە نیە‪ ،‬دەوڵەتە گەورەكان‬ ‫ئامادەكردنی ڕاپۆرتێكین لە سەرۆكایەتی بە ئیجرائات پێت وایە بتوانێت بەرپرسە‬ ‫ستراتیجیان ئێستا تەنهاو تەنها تێكشكاندنی‬ ‫هــەرێــمــەوە‪ ،‬تــا وەزارەت بـــــەوەزارەت‪ ،‬گەندەڵەكانی ئێوە محاسەبە بكات؟‬ ‫داعــشــە‪ ،‬ستراتیجی چــارەســەركــردنــی‬ ‫بــەڕێــوەبــەر بــە بــەڕێــوەبــەر‪ ،‬پــارێــزگــا بە‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬من خۆم پێم وانیە بەم‬ ‫كێشە سیاسیەكانی میللەتانی وەكو ئێمە‬ ‫رووداو‪ :‬باشە پێت وانیە ئێوەی سیاسی پارێزگا‪ ،‬ئەنجومەنی پارێزگا‪ ،‬چ غەدرێك لە جۆرە ئیجرائاتە گەندەڵی بنبڕبكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەدیهێنانی دیموكراسی لە ناوچەكە نیە‪ ،‬حەساسیەتان دروســتــكــردووە‪ ،‬بۆ نمونە ئێمە كراوە‪ ،‬ڕاپۆرتێك لەسەر ئەوە ئامادە باشە‪.‬‬ ‫تكایە با تێبگەین لەمە‪ ،‬حكومەتە گەورەكان لەبەرامبەر وشەی ریفراندۆم‪ ،‬مافی چارەی دەكەین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئــەی هــی پــارتــی موحاسەبە‬ ‫بەرژەوەندیان لەوەبێت بۆ شكاندنی داعش خۆنوسین‪ ،‬لەكاتێكدا هــەمــوو كەسێك‬ ‫رووداو‪ :‬ئێوەو پارتی بەیەكەوە چ مافێكی ئەكرێت؟‬ ‫بــۆ پاراستنی ئــەمـن‌و ئاسایشی خۆیان دەزانێت جەنابی مام جەالل ئەوەی پێشتر‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هی پارتی‪ ،‬هی یەكێتی‪،‬‬ ‫لەگەڵ هەمان ئەم حكومەتانەی ئیقلیمی وتووەو ئێستاش موهیم ئەوەیە تەرحی هەر میللەتان خواردووە؟‬ ‫هی هەموو سیستەمەكەی ئێمە‪ ،‬بەم جۆرە‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هیچ‪.‬‬ ‫ڕێككەون لەسەر حسابی میللەتانی وەك كەسێكتانە‪ ،‬تا چەند ئێستا ئەو تكایانەی‬ ‫ئیجرائاتە گەندەڵی كۆتایی پێنایەت ئەبێت‬ ‫ئێمە‪ ،‬ڕێكدەكەون‪ ،‬با تێبگەین‪ ،‬پێش ئەوەی خۆت ئیشی بۆ دەكرێت كە پێشتر كردت؟‬ ‫ئەمە بقەومێت‪ ،‬پێش ئەوەی لۆزانێكی تر‬ ‫سیستەم بگۆڕین‪ ،‬ئەبێت ژێرخانی ئابوری‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئــەوەی بڕیارە داومانە‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬چۆن؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەندیك مافی میللەت بگۆڕین‪ ،‬ئەبێت تەكنەلۆجیای مۆدێرین بێنین‬ ‫بقەومێت‪ ،‬پێش ئەوەی رێكەوتنێكی تری پێكەوە لە دانیشتەنەكاندا وەك یەك بیرمان‬ ‫جەزائیر بقەومێت‪ ،‬تكایە كاك مەسعود‪ ،‬كــردووەتــەوە‪ ،‬وتومانە كاتەكەی باشترین هەیە نەمناتوانیوە بەدی بهێنین‪ ،‬بەاڵم مافی بۆ ئەم واڵتــە‪ ،‬ئەبێت پــەروەردە بگۆڕین‪،‬‬ ‫كاك نەوشیروان‪ ،‬تكا لە هەموان دەكەم‪ ،‬كات هەڵبژێرین‪ ،‬دەوڵەتە گەورەكان هاتون میللەت لە ڕووی یاساییەوە ئەوەی پێمان ئەبێت پەرلەمان ئەكتیڤ بكەین‪ ،‬ئەبێت‬ ‫پەرلەمان بریتی نەبێت تەنها لەو كەسانەی‬ ‫ئێمەش لە خزمەتیانین كە بەشێكی ئەم ئێمەیان بینوە‪ ،‬وتومانە لەگەڵ ڕیفراندۆمین‪ ،‬كراوە بەیەكەوە داومانە‪.‬‬ ‫حزبەكان دەیانهێنن‌و دەریان دەچێنن‪ ،‬ئەبێت‬ ‫كێشانە چارەسەر بكەین‌و خۆمان بۆ ئەگەرە یەكێتی ئــەوروپــا هــات بۆ المــان بڕیاری‬ ‫رووداو‪ :‬لە هەموو سەركردەكانی یەكێتی وەزیرەكان تەنها بریتی نەبن لەوان‪ ،‬ئەبێت‬ ‫خراپەكانیش ئامادە بكەین‌و بۆ ڕیفراندۆمیش ‪ 28‬واڵتــی هێنا‪ ،‬وتی ئێمە لەگەڵ ئەوە‬ ‫خۆمان ئامادە بكەین‪.‬‬ ‫نین یەكێتی عێراق تێك بچێت‌و‪ ،‬كاتی زیاتر دژی گەندەڵی قسە دەكەیت‪ ،‬ئەی بەڕێوەبەرە گشتییەكان تەنها بریتی نەبن‬ ‫ڕیفراندۆم نییە‪ ،‬من‌و خاتوو هێرۆ لەگەڵیان ئەمە ماف خواردن نیە؟ لە یادی یەكێتی لە پۆستە حزبیەكانمان‪ ،‬ئەبێت كۆی ئەم‬ ‫رووداو‪ :‬بــاشــە‪ ،‬بــەاڵم كــە تــۆ لەگەڵ دانیشتین‪ ،‬وتمان‪ ،‬ئێمە لەگەڵ ڕیفراندۆمین‌و ڕەخنە لە خودی یەكێتی دەگریت‌و پرسی سیستمە بگۆڕین‪ ،‬بۆ ئەوەی گەندەڵی بنەبڕ‬ ‫پارتی دائەنیشیت بە نوێنەرایەتی یەكێتیی عێراق نەبوو بە عێراقی هەموومان‌و‪ ،‬نەبوو گەندەڵی بەردەوام لەسەری وەستاویت هەر بكرێ‪.‬‬ ‫نیشتیمانیی كوردستان‪ ،‬ڕەنگە پێت بڵێن بە نیشتیمانی هەموومان‪ ،‬لە ئۆرۆپا من لەبەرنامەی خۆمدا چەند قسەت كردووە‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە پێشووتر هەر لەسەردەمی‬ ‫تكاكانت بەڕاستی هەمووی تكای مەعقول لەگەڵ دەوڵەتە گەورەكان‪ ،‬لەگەڵ دەوڵەتە ئەمە ماف خواردنی میللەت نیە؟ پارتی‌و‬ ‫بوو‪ ،‬دە فەرموو ئەوە پڕۆژەی ڕیفراندۆمان بچوكەكان‪ ،‬لە كۆڕو كۆبوونەوەكان بەناوی یەكێتی مافی میللەتیان نــەخــواردووە‪ ،‬بەرەی ڕیفۆرمەوە‪ ،‬كەلە یەكێتی جیابونەوە‪،‬‬ ‫جەماعەتی گ ــۆڕان كــە لــە ‪ 2009‬دا ئەو‬ ‫هەیە وەكو یەكێتی بە دڵ‌و بەگیان ببێت یەكێتییەوە‪ ،‬لە سۆشیال ئینتەر ناسیونال‪ ،‬گەندەڵییان نەكردووە؟‬ ‫بە پاكێجێكی هاوبەش‌و پشتگیری بكەن‪ ،‬وتومە لەگەڵ ریفراندۆمین‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێستاش ئەیڵێم‪ ،‬ئەگەر بزوتنەوەیان دروستكرد‪ ،‬بۆخۆتان دەزانن‬ ‫گەندەڵی دەچێتە قاڵبی ئەوەی بە عەمدی قسەكانیان وابوو دژی گەندەڵین‪ ،‬وانیە؟‬ ‫وەاڵمت چی ئەبێت بۆ پارتی ئەگەر شتێكی‬ ‫مافی میللەت خوراوە‪ ،‬بەڵی خوراوە‪ ،‬بەاڵم باشە ئێستا گەڕانەوەی ئەوان بۆ ناو یەكێتی‬ ‫رووداو‪ :‬كەی دەكرێت؟‬ ‫وابڵێن؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئێمە بەئەقڵ‪ ،‬بــەدڵ‪،‬‬ ‫مەالبەختیار‪ :‬كەی ئەكرێت؟ ئێمە با گەندەڵی تەبیعەتێكە لە هەموو نیزامێك‪ ،‬ئیتر بێدەنگی كردن ئەبێت لەگەڵ گەندەڵی‬ ‫بەگیان‪ ،‬بەهەڵوێست لەگەڵ ڕیفراندۆمین‪ ،‬دانیشین كێشەكانی ناوخۆمان چارەسەر لە هەموو شەخسێكدا‪ ،‬كــەم‌و زۆر هەیە‪ ،‬یان لەمەدا دەبن بە هاوڕێی تۆو هاوڕێ دژە‬ ‫هیچ تەمومژ لە هەڵوێستی ئێمە نییە‪ ،‬بكەین‌و دەست پێبكەین‪.‬‬ ‫شەخس هەیە لە دەسەاڵتدا نییە گەندەڵە‪ ،‬گەندەڵەكانی ترت؟‬ ‫شەخس هەیە لە دەرەوەی هەرێمە گەندەڵە‪،‬‬ ‫لەكۆتا كۆبوونەوە بڕیارمان داوە‪ ،‬پێشتر‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هیوادرام وزەی ئــەوان‌و‬ ‫بــڕیــارمــانــداوە‪ ،‬لــە كــۆبــونــەوەی حەڤدە‬ ‫رووداو‪ :‬مەعەقولە مەسەلەی میللەتێك شەخس هەیە لە بەغدایە گەندەڵە‪ ،‬من باسی وزەی هەموو پەرۆشەكانی تری كوردستان‪،‬‬ ‫قۆڵییەكە بە سەرپەرشتی جەنابی كاك دوائەخەن لەبەرئەوەی یەكێتیی پارتی‌و ماف وەكو قانون ئەكەم‪ ،‬باسی ماف وەكو كۆبینەوە تا سیستەم بگۆڕین‪ ،‬گەندەڵی‬ ‫وەزارەتەكان ئەكەم‪ ،‬وەكو جێبەجێكردنی بنەبڕبكەین‪ ،‬دیموكراسی پێش بكەوێت‪،‬‬ ‫مەسعود‪ ،‬ڕاگەیاندمان بــاوكــردووەتــەوە‪ ،‬گۆڕان‌و ئیسالمییەكان ڕێككەون؟‬ ‫رەزامەندیمان لەسەری داوە‪ ،‬لەگەڵ گۆڕانیش‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬یەكێتی‌و پارتی نیە‪ ،‬ئێستا ئەركەكەن ئەكەم‪ ،‬لەمەدا ئەڵێم ئەوەی ژیانی مەدەنی بێتە پێش‪ ،‬مافی هاوواڵتی‬ ‫لە ڕێككەوتنەكە باسمانكردووە‪ ،‬من پێم گۆڕان‌و پارتییە لە راستیدا‪ ،‬ئەو وەاڵمەی پێمان كــراوە كــردومــانــە‪ ،‬ئــەوەی پێمان بەدیبێت‪ ،‬ئەگەرنا ڕێككەوتنم بۆچیە لەگەڵ‬ ‫خۆش نییە ڕیفراندۆم بخرێتە ئەو قاڵبەی چ پارتی بەرامبەر بە ڕێككەوتنەكە یەكێك لە نەكراوە كەمتەرخەمین‪ ،‬ئاوا ئەڵیم ئەگینا گۆڕاندا ئەگەر ئەمە بەدینەهێنین بەیەكەوە‪،‬‬ ‫حزبێك دەستپێشخەری دەكات‪ ،‬چ حزبێك زەرەرەكانی ئەوەی كە دەیبینم كاریگەری الریم لە گەندەڵی نییە‪ ،‬دژی گەندەڵم‪ ،‬پێم خەبات بۆ ئەمە نەكەین‪ ،‬ڕێككەوتنی سیاسیم‬ ‫ئەبێت بە پاشكۆ‪ ،‬ڕیــفــرانــدۆم ئەركێكی لەسەر ڕیفراندۆمیش دەبێت‪ ،‬كاریگەری عەیبە‪ ،‬پێم شەرمە‪ ،‬هاوڕێی گەندەڵ بم‪.‬‬ ‫بۆچیە لەگەڵ گۆڕان ئەگەر كارە هاوبەشە‬ ‫باشەكان‪ ،‬دیموكراسییەكان‪ ،‬مەدەنیەكان‬ ‫نەتەوەیی دیموكراسی ئــەم ســەردەمــەی خراپی لەسەر ڕیفراندۆم دەبێت‪ ،‬من لە‬ ‫رووداو‪ :‬لــە حزبەكەی خــۆت‌و پارتی نەبەینە پێشەوە‪.‬‬ ‫هەموومانە‪ ،‬نەگەڕێینەوە بۆ رابردوو‪ ،‬كاممان جیاتی جەنابی كاك مەسعود بومایە‪ ،‬مادام‬ ‫زۆر پەرۆشبووین بۆ مافی چارەنوس‪.‬‬ ‫حزبەكەی لەگەڵ ئێمە لەگەڵ حزبەكانی گەندەڵ زۆرە؟‬ ‫تر بڕیارمان داوە بۆ مەسەلەی ڕیفراندۆم‪،‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬هەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەگەر پەرلەمان ئەكتیڤ ببێتەوە‬ ‫رووداو‪ :‬باشە كێ شاسواریەتی ئەم مەسەلەی كاك نەوشیروان دادگای ئەكرێت‬ ‫ئێوەو گۆڕان زۆرترین كورسیتان دەبێت‪،‬‬ ‫یان ناكرێت ئەویش نەهێندرایەتە ئارا‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬رەفــیــقــت نــیــن‪ ،‬لەگەڵیان ئەگەر پارتیش ئیتیالفی تر نەكات‪ ،‬نازانم‬ ‫چەمكە بوو‪ ،‬كێ داهێنەریەتی؟‬ ‫نەخشەی سیاسی چی لێدێت‪ ،‬ئومێدی‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬مافی چارەنوس یەكێتیی چــارەســەركــردنــی كێشە ناوخۆیەكانمان دانانیشیت؟‬ ‫شاسواریەتی‪ ،‬فیدڕاڵ ئێمە شاسوارین‪ ،‬باشترە‪ ،‬من لەگەڵ ئەوەم كە ئارام بین‪،‬‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬بـــەردەوام لە ملمالنێم ئەوەتان هەیە بە یاسا هەندێك شت تێپەڕێنن‬ ‫ئەگەر مەسەلەكە ئەوەیە‪ ،‬پارتی لە كۆتا ڕەخنە بەجێ لە جێی خــۆی‪ ،‬جیاوازی لەگەڵیان‪ ،‬بەاڵم حزب چۆڵناكەم لەبەر چەند بەیەكەوە لە ئایندە؟‬ ‫كۆنگرەیدا‪ ،‬مافی چارەنوسی بەرزكردەوە لەجێی خــۆی‪ ،‬بــەاڵم شتە هاوبەشەكان گەندەڵێك‪ ،‬تەحەداش دەكەم یەكێك هەبێت‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەڵێ‪.‬‬ ‫ئەو هەر ئۆتۆنۆمی بە باش دەزانی‪.‬‬ ‫دەبێت هەمومان بەیەك ئاڕاستە خەباتی بۆ لە حزبەكەی خۆم تائێستا توانیبێتی لەسەر‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫نوكە دەرزییەك گەندەڵی لەسەر من ساخ‬ ‫رووداو‪ :‬وەك چی؟‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬من وەكو خۆم‪ ،‬پەرێزم پاكە دژی‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬پێش ئـــەوەی لەگەڵ‬ ‫رووداو‪ :‬بــاشــە تەعبیری مەسەلەی‬ ‫رووداو‪ :‬باشە با پەنجە بخەینە سەر هەموو پەرێز پیسێكیشم‪.‬‬ ‫گــۆڕانــیــش كورسیەكانمان زی ــاد بكەین‬ ‫ریفراندۆم هەر درێــژكــراوەی مافی چارەی‬ ‫ب ــەی ــەك ــەوە‪ ،‬زۆرتـــریـــن پــــڕۆژە كــە لە‬ ‫برینەكان‪ ،‬كــێ ئــارامــی تێك ئ ــەدات لە‬ ‫خۆنوسینە؟‬ ‫رووداو‪ :‬لەبەرنامەی پێشوما لەسەر خۆت پەرلەماندا پێشكەشكراوە‪ ،‬بڕۆن سەیریكەن‬ ‫م ــەال بــەخــتــیــار‪ :‬بــەڵــێ‪ ،‬ڕیــفــرانــدۆم‪ ،‬كوردستان؟‬ ‫مەالبەختیار‪ :‬هەمومان هەڵەمان هەیە‪ ،‬قسەت كرد‪ ،‬وتت بەقەد گۆڕەكەی شەهید فراكسیۆنەكەی ئێمە پێشكەشیكردووە‪،‬‬ ‫سەربەخۆیی‪ ،‬ئۆتۆنۆمی‪ ،‬فیدڕاڵ‪ ،‬كۆنفیدڕاڵ‪،‬‬ ‫بەاڵم كێ دەسەاڵتی گەورەی هەیە ئێستا ئارام پاكم‪ ،‬لە پەیامی ساڵیادی یەكێتییدا زۆرتــریــن پــــڕۆژە‪ ،‬زۆرتــریــن پێشنیار‪،‬‬ ‫بەشێكن لە مافی چارەی خۆنوسین‪.‬‬ ‫لە كوردستاندا‪ ،‬كــاك مەسعودو پارتی بەئاشكرا دیــســان ڕەخــنــە لــە گەندەڵی ئێمە كردومانە‪ ،‬یەكێك لە ئەكتیڤترین‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬لە دواجار پارتی تەرحی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬چارەسەر هەمیشە دەگریتەوە‪ ،‬ئێستاش گەندەڵی بەشێوەی فراكسیۆنەكان‪ ،‬فراكسیۆنی یەكێتی بووە‪.‬‬ ‫لــەالی دەســەاڵتــی یەكەمە‪ ،‬باشە ئەگەر پێشو بەردەوامە؟‬ ‫كردووە بە تەنها؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بۆ پارتی تەرحی كردووە بە دەسەاڵتی یەكەمی نییە‪ ،‬چۆن سەرۆكی‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬بــەداخــەوە بــەردەوامــە‪،‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئــەتــانــەوێــت بــەنــدەكــانــی ناو‬ ‫تەنها‪ ،‬من تێناگەم بۆ وائەكەن حەساسیەت پەرلەمان دەنێرنە ماڵەوە‪ ،‬ئەگەر دەسەاڵتی ئەگەر گەندەڵی بەردەوام نییە كاك مەسعود ڕێككەوتننامەی نێوان یەكێتی‌و گــۆڕان‬ ‫لە نێوان پارتی‌و یەكێتی دروست ببێت‪.‬‬ ‫یەكەمی نییە چۆن پێنج وەزیــری گۆڕان بۆ لیژنەی دانــاوە‪ ،‬یەكە یەكە ئیجرائات ئــەمــجــارە لــە پــەرلــەمــان پــێــكــەوە وەكــو‬ ‫دەنێرنەوە بۆ ماڵەوە‪ ،‬دەسەاڵتی یەكەم دەكـــات‪ ،‬خــۆزگــە پــار بــیــكــردایــە‪ ،‬پێرار فراكسیۆن كاری بۆ بكەن‪ ،‬ئەتانەوێت بە‬ ‫رووداو‪ :‬كێ ئەم حەساسیەتە دروست الی ئەوانە‪ ،‬كەواتە كلیلی چارەسەریش بیكردایە‪ ،‬بەسرپێرار بیكردایە‪ ،‬من حەوت رێككەوتنی سیاسی بیكەن‪ ،‬بۆیە یەكێتی‬ ‫الی ئەوانە‪ ،‬بۆ دەسەاڵتیان هەیە ئیجرائات ساڵ پێش ئێستا لە ماڵی كاك كۆسرەت خەریكی مانۆڕی تەبایی نیشتیمانیە؟‬ ‫دەكات؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئــەم ج ــۆرە تەرحانە بكەن‪ ،‬بۆ دەســەاڵتــیــان نییە كێشەكان كۆبوونەوەی هاوبەشمان هەبوو‪ ،‬جەنابی مام‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێمە ئەگەر بە هەردووالمان‬ ‫حەساسیەت دروست دەكات‪ ،‬پارتی خۆی چــارەســەر بكەن‪ ،‬وەك حــزب نیگەرانن‪ ،‬جەالل‪ ،‬جەنابی كاك مەسعود لە كۆبونەوەكە بێت دوای ئـــەوەی بــە تــەواویــی لەسەر‬ ‫وای تەرح ناكات لە هەندێك لە ئیعالمی با وەك نەتەوە نیگەران نەبین‪ ،‬هەمیشە بوون‪ ،‬لە دوای هەڵبژاردنەكەی كە بە لیستی جومگەكان ورد دەبینەوە‪ ،‬بێگومان تا بە‬ ‫هەندێك كەس لەناو پارتی وای تەرح دەكات‪ ،‬ناكۆكی حزبایەتیمان ئەمێنێت‪ ،‬هەمیشە هــاوبــەش دابەزیبوین‪ ،‬لیستی هاوبەشی تەوافوقی سیاسی ئەركە دیموكراسی‌و‬ ‫وەك بڵێی پارتی‪ ،‬جەنابی كاك مەسعود لەم ملمالنێی حزبایەتیمان ئەمێنێت‪ ،‬ملمالنێیی هەردووالمان زۆر دابــەزی‪ ،‬هەموومان زۆر گۆڕانكاری لە سیستەم‌و لە پێشكەوتنەكاندا‬ ‫مەسەلەیەدا ئااڵ هەڵگری ئەوەن‌و الیەنەكانی حیزبایەتی نەمێنێت‪ ،‬دیموكراسی ئەوەستێت نیگەران بووین‪ ،‬قسە زۆر كرا لەسەر ئەوانە‪ ،‬بكەین باشترەو ئەگەر نەكرا‪ ،‬هەردوو المان‬ ‫دیكە تابعی‪-‬ن‪ ،‬ئێمە تابعی هیچ الیەك نین‪ ،‬پڕۆسەكە نامێنێت‪.‬‬ ‫هەردوو جوامێر دانیشتبوون من وتوم‪ ،‬زۆر خەباتی بۆ دەكەین‪.‬‬

‫هەرچیەكیش زیان‬ ‫لە یەكگرتووی كوردو‬ ‫كوردستان‌و یەكێتی ئەم‬ ‫هێزانە بدات و ئەگەرەكانی‬ ‫بەدیهێنانی ئامانجە‬ ‫بەدینەهاتوەكامنان بەتاڵ‬ ‫بكاتەوە و كۆسپ بخاتە‬ ‫بەردەم ڕێڕەوی پێشكەوتنی‬ ‫كوردایەتی بەڕاستی من‬ ‫لەگەڵی نابم‬

‫پێم وابوو ئەكرا ئەو‬ ‫رێككەوتنە باشرت‬ ‫بێ‪ ،‬سەركەوتووتر‬ ‫بێ‪ ،‬ئارامرت‬ ‫بێ‪ ،‬رەنگە ئەو‬ ‫كاردانەوەیەی‬ ‫پارتیش روی‬ ‫نەدایە ئەگەر تۆزێك‬ ‫تەحەمول بكرایە‬

‫دیالۆگ‬

‫لەگەڵ مەال بەختیار‬

‫رووداو‪ :‬چەند ڕۆژە لەگەڵ كاك نەشیروان‬ ‫قسەت نەكردووە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كە لە دەرەوەی واڵت بووە‬ ‫قسەم لەگەڵ كردوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كە لە دەرەوەی واڵت بوو بۆ‬ ‫زەمینەسازی ئەم ڕێككەوتنە تەلەفۆنی بۆ‬ ‫كێ ئەكرد؟‬ ‫مەالبەختیار‪ :‬ئاگادارنیم‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬خــۆی مخاتەبەی ك ــردوی بۆ‬ ‫ئامادەسازی ئەم ڕێككەوتنە؟‬ ‫مەالبەختیار‪ :‬جارێكیان لە تەندروستیم‬ ‫پرسیوەو‪ ،‬باسی ئەم مەسەالنەشم كردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم پەیامیش هەبووە لەنێوانمان لە ڕێگەی‬ ‫خەڵكی ترەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەی تەلەفۆنی بۆ سەركردەكانی‬ ‫تری یەكێتی دەكرد؟‬ ‫مـــەال بــەخــتــیــار‪ :‬ئــاگــام لــێــی نییە‪،‬‬ ‫نەمبیستووە‪.‬‬

‫حزب چۆڵناكەم لەبەر چەند‬ ‫گەندەڵێك‪ ،‬تەحەداش‬ ‫دەكەم یەكێك هەبێت لە‬ ‫حزبەكەی خۆم تائێستا‬ ‫توانیبێتی لەسەر نوكە‬ ‫دەرزییەك گەندەڵی لەسەر‬ ‫من ساغ بكاتەوە‪ ،‬من وەكو‬ ‫خۆم‪ ،‬پەرێزم پاكە دژی‬ ‫هەموو پەرێز پیسێكیشم‬

‫دوو ئیدارەیی‬ ‫روو بدات زۆر‬ ‫توند ئەبم‪ ،‬دژی‬ ‫ئەو الیەی كە‬ ‫ئەبێتە مایەی‬ ‫دوو ئیدارەیی‬

‫رووداو‪ :‬ئــەی ئــەنــدازیــاری رێككەوتنی‬ ‫كۆتایی بە پلەی یەكەم كێ بووە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬وەفدەكەمان بووە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەسی دیاریكراو نەبوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬زۆر باشە‪ ،‬باسی گەندەڵیت كرد‪،‬‬ ‫باشترین میكانیزم‌و ڕێوشوێنی دژایەتیكردنی‬ ‫گەندەڵی لەم سەردەمەدا بۆخۆت دەزانیت‬ ‫وردە وردە وادەنگی ئۆپۆزسیۆنیش‪ ،‬نەما بەو‬ ‫دەلیلەی ئێستا وەزعی كوردستان ڕۆژگارێك‬ ‫خەڵك بە مارسیدس ئەچوو بۆ خۆپیشاندان‬ ‫حزب پشتگیری لێئەكرد‪ ،‬ئێستا خەڵك لە‬ ‫برسا مردووە كەس دیفاع لە خەڵك ناكات‪،‬‬ ‫مووچە‪ ،‬نەوت هیچی نایەت‪ ،‬بەرمیللەكە‬ ‫بە بەتاڵی گراتنتربوو بۆ خۆت دەزانیت‬ ‫ئێستا خەڵك لە برسا مــردووە‪ ،‬نەوتیش‬ ‫بەرزبووەتەوە بۆ سەرو ‪ 50‬دۆالر‪ ،‬ئێستا‬ ‫كەس پشتگیری خۆپیشاندەران ناكات‪ ،‬لە‬ ‫ئایندەدا پێت وایە بەم بێدەنگییە گەندەڵی‬ ‫زیاتر هەڵناكشێت؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬پرسیارێكی جــوانــە‪،‬‬ ‫جارێ پێش هەموو شتێك پێشتریش‪ ،‬كە‬ ‫گــۆڕان جیابووەوە‪ ،‬بوو بەو ئۆپۆزسیۆنە‬ ‫گەرموگوڕە‪ ،‬پێم وابوو ئەساسێكی مەوزوعی‬ ‫نییە‪ ،‬قسەكانی ئەو كاتەم وابووە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هاتەدی؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بۆ؟ بــاری ئابوری باش‬ ‫بــوو‪ ،‬پــڕۆژەكــان هــەمــووی ئیشی ئەكرد‪،‬‬ ‫موچە لەكاتی خۆیدا دابەشدەكرا‪ ،‬كەمترین‬ ‫تەنگو چەڵەمەی موچەو ئابوری هەبوو‪،‬‬ ‫لە كوردستاندا ئەمان پێیان وابــوو كە‬ ‫وەزعەكە زۆر زۆر خراپە‪ ،‬بە ئۆپۆزسیۆنێك‬ ‫دەتوانن چارەسەری بكەن‪ ،‬دوایی خۆیان‬ ‫وردە وردە بە تەجروبە بۆیان دەركــەوت‬ ‫وانیە‪ ،‬دوای حكومەتەكە موچەكەی كەم‬ ‫بوو‪ ،‬كێشەكانی زۆر بوو‪ ،‬پڕۆژەكانی كەم‬ ‫بوو‪ ،‬ئەزمەی نــەوت‌و نێوانی كوردستان‌و‬ ‫بەغدادیش خراپتر بوو‪ ،‬پاشان گۆڕان هاتە‬ ‫ناو حكومەتیش‪ ،‬ئێستاش كە لە حكومەت‬ ‫دەركراوە‪ ،‬لە پەرلەمان دەركراوە‪ ،‬ئەبینین‬ ‫كە وەزعــی خەڵك زۆر زۆر خراپە‪ ،‬ئینجا‬ ‫تێڕوانینی بۆ ئۆپۆزسیۆن بوون‪ ،‬بە نەوعێكی‬ ‫ترە وەكو جاری جاران نییە‪ ،‬ئەمە یەك‪،‬‬ ‫دوو‪ ،‬من دیاردەیەكی گەشیش دەبینم لەم‬ ‫كاتەدا ئەویش ئەوەیە كە حزبە سیاسییەكان‬ ‫ناتوانن ببن بە ئۆپۆزسیۆنی ڕاستەقینە‪،‬‬ ‫بەاڵم دیــاردەی خەباتی پیشەیی‌و مەدەنی‬ ‫جوان ئەبینم لە كوردستاندا بۆ موچە‪ ،‬بۆ‬ ‫مافە پیشەییەكان‪ ،‬بۆ مافە چینایەتییەكان‪،‬‬ ‫بۆ مافە كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬بۆ مافی ژنان‪،‬‬ ‫دیــــاردەی تــازە دەبینم لــە كــوردســتــان‪،‬‬ ‫ئێمە بەشبەحاڵی خۆمان پشتیوانی ئەو‬ ‫خەباتە پیشەیی‌و مەدەنییە دەكەین‪ ،‬ئەمە‬ ‫ببێت بە ئەساس بۆ گۆڕانكاری باشتر‪ ،‬لە‬ ‫سەرەنجامدا حزبی سیاسی هەر بۆ دەسەاڵت‬ ‫خەبات ئەكات‪ ،‬سەد الیەنگری خۆپیشاندان‌و‬ ‫مانگرتن بگرێت‪ ،‬هەر بۆ دەسەاڵتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خەباتی پیشەیی بۆ دەسەاڵت نییە‪ ،‬خەباتی‬ ‫پیشەیی بۆ چاكسازییە‪ ،‬خەباتی پیشەیی بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی كۆمەڵی مەدەنییە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لە خۆپیشاندانەكانی پێشوو‪ ،‬كێ‬ ‫زەرەری كردو‪ ،‬كێ قازانجی كرد؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬كام پێشوو‪.‬‬

‫رووداو‪ 17 :‬ی شوبات‌و دواتر؟‬ ‫مــــەال بــەخــتــیــار‪ :‬مـــن پــێــم وابــێــت‬ ‫خۆپیشاندانەكانی پێشوو هەموو حزبە‬ ‫سیاسیەكانی كوردستان‪ ،‬دەریانخست كە‬ ‫ناتوانن ئۆپۆزسیۆنی سیاسی راستەقینە‬ ‫بن‪ ،‬لە دوا ئەنجام هاتنە ناو دەســەاڵت‪،‬‬ ‫كوا دروشمەكانیان‪ ،‬كوا قسەكانیان‪ ،‬كوا‬ ‫بڕیارەكانیان‪ ،‬چی بەدیهات‪ ،‬خۆ قەواعیدی‬ ‫ئەو حزبە ئەبێت بپرسێت‪ ،‬خۆ مێژوونوس‬ ‫ئەبێت بپرسێت‪ ،‬خۆ لێكۆڵەران ئەبێ بپرسن‪،‬‬ ‫ئەگەر ئــەوە ستراتیژ بــوو‪ ،‬ئەگەر ئەوە‬ ‫ئایدۆلۆجیەتی راستەقینەی ئەو حزبانەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بوو‪ ،‬ئەی بۆ بەدیان نەهێنا‪،‬‬ ‫لە رووی بابەتیەوە سیستمی كوردستان ئەوە‬ ‫هەڵناگرێت‪ ،‬ئێمە لیبیا نەبوین‪ ،‬ئێمە یەمەن‬ ‫نەبوین‪ ،‬ئێمە میسر نەبوین‪ ،‬ئێمە حزبێكین‬ ‫هێشتا عەقڵی شاخ‌و شۆڕش‌و شۆڕشگێڕێتی‌و‬ ‫ئایدۆلۆجی حكومڕانی هــەمــووی تێكەڵە‬ ‫لەالمان‪ ،‬جارێ لە قۆناغی گواستنەوەین‪،‬‬ ‫جــارێ زۆرم ــان مــاوە بڵێین حكومەتێكی‬ ‫عەیارە ‪ 24‬ـە‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنەكەش‪ ،‬ئەتوانێ‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سیاسی عــەیــارە ‪ 24‬بێت‪،‬‬ ‫ئەڵتەرناتیڤی هەبێت‪ ،‬ئاخر ئەڵتەرناتیڤ‬ ‫نەبووە بۆ ئەم حكومڕانییە‪ ،‬بەس رەخنە‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كاك بەختیار‪ ،‬بیرت دێت‪ ،‬یەكێك‬ ‫لە لێكدانەوەكانی كاك نەوشیروان لە دوای‬ ‫‪ 17‬ی شوباتەوە‪ ،‬ئەوە بوو وتی‪ ،‬یەكێتی‌و‬ ‫پارتی تووشی هەڵە بوون‪ ،‬توشی هەڵەی ژوور‬ ‫هەڵسەنگاندن‌و خوار هەڵسەنگاندن بوون‪،‬‬ ‫واتا پێشبینییەكانیان هەڵەیە بۆ قەبارەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‌و كاریگەرییەكانیان‪ ،‬ئەنجامەكە‬ ‫كامیان بــوو‪ ،‬ئــەوان لێكدانەوەكانیان بۆ‬ ‫هەلومەرجی سیاسی كوردستان هەڵە بوو‬ ‫یان ئێوە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ئـــەوان‪ ،‬ئێمە لە جێی‬ ‫خۆمانین‪ .‬ئــەوان هاتنە ناو حكومەتەكە‪،‬‬ ‫ئەوان موبالەغەیان هەبوو لە خراپ بوونی‬ ‫حكومەتەكەو‪ ،‬ئەها حكومەت ئەڕوخێ‌و‪،‬‬ ‫ئەها چارەنووسی ئەم حكومەتش وەك لیبیا‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەوان پێیان وابوو‪ ،‬ئەوەی بەناوی‬ ‫بەهاری عەرەبی رویدا لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫یان لە باكوری ئەفریقا‪ ،‬لێرەش روو ئەدات‪،‬‬ ‫دەركەوت وانییە‪ ،‬كە دەركەوت وانییە ئەوان‬ ‫هەڵەن‪ ،‬دەركــەوت ئێمە ماوین‪ ،‬دەركــەوت‬ ‫تەنگوچەڵەمەكە زۆر لەوە قورستر بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە‪ ،‬هەر ماوین‪ ،‬تەنگوچەڵەمە ئابورییەكە‬ ‫سەد بەرامبەری ئەو كاتەیە‪ ،‬شەڕی داعشیش‬ ‫هەیەو ئەتوانی شــەڕی داعشیش بكەین‪،‬‬ ‫میلیشیاش نین‪ ،‬شۆڕشگێڕی راستەقینەو‬ ‫پێشمەرگەین‪ ،‬گەنجی كوردیش ئەوەی نییە‬ ‫بڵێی بە حەیاتی قوربانی نادات‪ ،‬ئەوتا بە‬ ‫هەزاران هەزار گەنج لە سەنگەرەكانەو خەبات‬ ‫دەكــات‪ ،‬ئەم پرۆسەیە بــەردەوامــە‪ ،‬ئەمە‬ ‫پرۆسەی كوردایەتییە‪ ،‬پرۆسەی رزگارییە‪،‬‬ ‫پرۆسەی دیموكراسییە‪ ،‬پرۆسەی نەتەوەییە‪،‬‬ ‫ئەمە كەموكوڕیشی تێدابێت‪ ،‬گەندەڵیشی‬ ‫تێدا بێت‪ ،‬تەنگوچەڵەمەشی تێدا بێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫واتــای ئــەوە نییە بیچوێنین بە حكومەتە‬ ‫هــەرە خراپەكانی جیهان‪ ،‬ئــەوە هەڵەیە‬ ‫ئەو پێشنیارە‪ ،‬ناگونجێت لەگەڵ راستییە‬ ‫بابەتییەكان ناگونجێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬كاتێك پێكەوە دادەنیشن‪،‬‬ ‫ئــەم موناقشە فكرییانە ئەكەن‪ ،‬هــەر تۆ‬ ‫گرنگی پێ دەدەیت؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬بێگومان لە‬ ‫كۆبوونەوەكان هەموومان ئەم موناقەشانە‬ ‫ئەكەین‪ ،‬لەگەڵ گۆڕان‪ ،‬لەگەڵ پارتی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەندێك نوسەرو ناوەندی مەدەنی‪ ،‬لەسەر‬ ‫تەلەفزیۆنەكان‪ ،‬لە پەرلەمان ئەم گفتوگۆیانە‬ ‫ئەكەین‪ ،‬لە عیراق‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هیچ سەركردەیەكی گۆڕان كۆكە‬ ‫لەگەڵت‪ ،‬كە لە هەندێك پێشبینیاندا هەڵە‬ ‫بوون؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬لەگەڵ سەركردەكانی‬ ‫گۆڕان زۆر كات ئەم گفتوگۆیانەم نەبووە‪،‬‬ ‫لە كۆبوونەوەكان كە قسەمان كردووە زۆر بە‬ ‫ئەدەبەوە قسە لەگەڵ یەك ئەكەین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باسی گەندەڵیمان كــرد‪ ،‬لە‬ ‫كوردستان هیچ ئیرادەیەك دەبینیت بۆ‬ ‫نەهێشتنی گەندەڵی‪ ،‬یان ئێستا گەندەڵی‬ ‫بووە بە كەیسێكی فەرامۆشكراو هەمووی‬ ‫خۆی لێ الدەبات؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ك ــاردان ــەوە بەرامبەر‬ ‫داخوازییەكانی خەڵك‪ ،‬بۆ ئەوەی هەندێك‬

‫دیــاردەی گەندەڵی لەناو ببرێت‪ ،‬ئەبینم‪،‬‬ ‫بەاڵم گۆڕینی سیستەم‪ ،‬گۆڕینی عەقڵیەتی‬ ‫حكومڕانی‪ ،‬گۆڕینی فەلسەفەی سیاسی‬ ‫حكومڕانی‪ ،‬لە كوردستاندا نابینم‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬قۆناغێكی مێژوویی ئەتوانیت بە‬ ‫میللەتەكەت بڵێیت كە لەوەتەی هەستی‬ ‫مێژووی دروست بووە قۆناغێكی بێ ملمالنێ‬ ‫حزبی‌و بێ دوژمنایەتی حزبی بێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬تەنها لە قۆناغی كۆمۆنیزما‬ ‫ملمالنێی حزبایەتی نامێنێت‪ ،‬كە ئەویش‬ ‫نایەتە دی‪ ،‬ملمالنێی حزبی‪ ،‬ملمالنێی‬ ‫ئایدۆلۆجی‪ ،‬ملمالنێی كۆمەاڵیەتی بەردەوامە‬ ‫لــە مــێــژوودا‪ ،‬بــەاڵم ملمالنێیەكی حزبی‬ ‫ئایدۆلۆجی سیاسی هەیە خەتەرە‪ ،‬هەشە‬ ‫الوەكییەو ئاساییە‪ ،‬ئێمە دەبێت خەتەرەكە‬ ‫كــەم بكەینەوە‪ ،‬ئاساییەكە مامەڵەیەكی‬ ‫عەقاڵنی لەگەڵ بكەین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئێستا تۆ لە زەق بوونەوەی ملمالنێ‬ ‫خەتەرەكان ئەتریست لەم هەلومەرجە؟‬ ‫مەال بەخیتار‪ :‬بەڵێ‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬دوو ئیدارەیی ئەگەری هەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەترسم‪ ،‬من پێشترین لە‬ ‫چاوپێكەوتنێكمدا لەگەڵ كاك ساڵح موسلیم‪،‬‬ ‫لەوێش وتم مەترسیم هەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬كەواتە دوو ئیدارەیی موكینە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬یەكێكە لە ئەگەرەكان‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەگەر رویدا‪ ،‬هەڵوێستی تۆ چی‬ ‫دەبێت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬دوو ئیدارەیی روو بدات زۆر‬ ‫توند ئەبم‪ ،‬دژی ئەو الیەی كە ئەبێتە مایەیی‬ ‫دوو ئیدارەیی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەوەی كە بۆنی ئەكەیت‪ ،‬چ الیەكە‬ ‫كە خەریكە كار بۆ ئەمە ئەكات؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ناتوانم ئەو قسیە بكەم‬ ‫ئێستا‪ ،‬فاڵ ناگرمەوە‪ ،‬بــەاڵم هەر الیەك‬ ‫ئۆباڵی دوو ئیداریی بگرێتە ئەستۆی خۆی‪،‬‬ ‫خیانەت دەكات‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬خوالسەی هەڵوێستەكەت چی‬ ‫دەبێت‪ ،‬لە سیاسەت ئەكشێیتەوە یان رەنگە‬ ‫رەوتێكی تر دروست بكەیت؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئێستا ناتوانم‬ ‫پێشبینیت بۆ بكەم‪ ،‬یان بڕیاری ئایندەی‬ ‫خۆمت پێ بڵێم‪ ،‬بەاڵم من ئەڵێم‪ ،‬خوا نەكردە‬ ‫ببێت بە دوو ئیدارەیی‪ ،‬یەكێتی‌و پارتی‬ ‫لەسەر كاڵوقاسم‌و سپیلك‌و دۆڵی زیارەت‬ ‫شەڕمان كــردووە‪ ،‬تۆ بڵێیت لەسەر نەوت‌و‬ ‫داهاتی نــەوت‌و ئەم هەموو بەرژەوەندییە‬ ‫ستراتیجی‌و سەدان ملیۆن دۆالرە‪ ،‬ئارام بین‪،‬‬ ‫هەرگیز شتی وا ناكەین‪.‬‬

‫لەسەر یەكێتییە‪ ،‬نەك كۆمپانیام نییە‪،‬‬ ‫ئەسڵەن رقم لەو كەسانەشە كە كۆمپانیایان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئــەم لێكدانەوەیەك بــەس بۆ‬ ‫ســەركــردەكــانــی یەكێتی راســتــە‪ ،‬یــان بۆ‬ ‫الیەنەكانی تریش؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بۆ هەموو كەسێك‪ ،‬هەر‬ ‫كەسێك پلەو پایەیی ئەم میللەتەی‪ ،‬ئەم‬ ‫حزبانەی‪ ،‬ئەم حكومەتەی‪ ،‬بۆ بەرژەوەندی‬ ‫تایبەتی خۆی بەكارهێنابێت‪ ،‬بەرژەوەندی‬ ‫میللەتی فــەرامــۆش كردبێت‪ ،‬ئــەو كەسە‬ ‫بەراستی خیانەت لە ئەركە مێژووییەكانی‬ ‫خۆی دەكات‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لە ئۆپۆزسیۆنی پێشووش خەڵك‬ ‫هەیە هەر بەرژەوەندی كۆمپانیای هەیە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬مــن ئــەوەنــدەی بزانم‪،‬‬ ‫هەموو حزبەكانی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬جۆرێك لە‬ ‫مەسڵەحەتیان لە كۆمپانیاكان هەیە‪ ،‬لە‬ ‫نەوت هەیە‪ ،‬لە چیمەنتۆ هەیە‪ ،‬لە بازاڕدا‬ ‫هەیە‪ ،‬لە سوپەرماركێتەكان هەیە‪ ،‬واتا‬ ‫حزبەكان هەیانەو كەسایەتی ناو حزبەكانیش‬ ‫هەیانە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بەاڵم تۆ نیتە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەهیچ شێوەیەك نیمە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەم رێككەوتنەی یەكێتی‌و گۆڕان‪،‬‬ ‫گەورەترە لەمە‪ ،‬دەنگۆ هەیە‪ ،‬خەریكە پەل‬ ‫ئەهاوێت‌و فراوانتر ئەبێت لەگەڵ حزبەكانی‬ ‫پارچەكانی تردا‪ ،‬تا چەند راستە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نا پەل‌و پۆی نەهاویشتووە‪،‬‬ ‫ئێمە پشتیوانی بێ ئەمالو ئەوالی بەشەكانی‬ ‫ت ــری كــوردســتــانــیــن‪ ،‬لــە پــێــنــاوی مافە‬ ‫دیموكراسییەكان‌و مافی چارەی خۆنوسین‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬هەڵوێستی ئێران چییە لەبارەی‬ ‫رێككەوتننامەی یەكێتی‌و گۆڕان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬تائێستا نەمبیستووە سلبی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬ئەی رۆڵی پۆزەتیڤی هەبوو پێش‬ ‫رێككەوتننامەكە بۆ ئەوەی یەكتان بخات؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئێران كێشەكانی نێوان‬ ‫ئێمەو گۆڕانی پێ ناخۆشە بووە‪ ،‬پێی خۆش‬ ‫بووە ئارام بێت‪.‬‬ ‫رووداو‪ ،‬بەاڵم هاندەری یەكەم نەبووە بۆ‬ ‫رێككەتن‪ ،‬ئیرادەكە لە خۆتانەوە بووە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئەوە مەسەلەیەك‬ ‫نەبووە لەگەڵ ئێران‪ ،‬نە لەالیەن ئێمە‪ ،‬نە‬ ‫لەالیەن گۆڕانەوە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬وەك وتت ئێران پێی خۆش بووە‬ ‫بــەردەوام تەبابن‪ ،‬ئەی پێی خۆشە لەگەڵ‬ ‫پارتیش تەبابن؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬بــەڵــێ‪ ،‬پێیان خۆش‬ ‫بووە‪ ،‬كە كێشەی سەرۆكایەتی هەرێم هاتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬نوێنەری گەورەی ئێران هات لەگەڵ‬ ‫ئێمە دانیشت وتی‪ ،‬ئەبێ بە زووترین كات‬ ‫دانی پیابینێن كە كاك مەسعود ببێتەوە‬ ‫بەسەرۆك‌و كێشەكانیشتان چارەسەر بكەن‪.‬‬

‫رووداو‪ :‬باشە‪ ،‬شەڕەكەتان بۆ ئەوەیە بۆ‬ ‫ئەوەی نەوت‌و داهاتەكە كۆنترۆڵ بكەن بۆ‬ ‫ئەوەی بیدەن بە میللەت یان لەبەر ئەوەی‬ ‫هەندێك مەكتەب سیاسی بەشەكەی كەمترە‬ ‫لە مەكتەب سیاسییەكانی ئەوال؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەو مەكتەب سیاسییەی‬ ‫پــارەی نەوت ئەدزێت‪ ،‬قوزەڵقورتی بێت‪،‬‬ ‫هەر كەسێكە‪ .‬ئومێدەوارم گەڕوگول بێت‪ ،‬من‬ ‫رووداو‪ :‬ئەگەر من وەك رەنــج‪ ،‬وەك‬ ‫باسی كەسێك ناكەم‪ ،‬باسی ئەوە ئەكەم‪ ،‬كوردێك داوات لێ بكەم بڵێم سەرێك لە‬ ‫نەوت هەیە لە ئارادا‪ ،‬وەبەرهێنان‌و هەناردەی كاك نەوشیروان بدەی؟‬ ‫نەوت لە ئارادایە‪ ،‬كۆمپانیای نەوت لە ئارادا‬ ‫مــەال بــەخــتــیــار‪ :‬بــۆ چــارەســەركــردنــی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمە ناكۆكییەكانمان دەگەیەنێتە كێشەكان‪ ،‬ئەچم هیچ رێگرییەك نیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئاستێكی ترسناك‪ .‬ئەگەر ببێتە دوو ئیدارەیی زانیم پارتی ئامادەیە من پەیامێكی ئەوان‬ ‫نەوت چ ئاگرێك بەردەداتە ماڵەكەمان‪.‬‬ ‫بەرم‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬لـــە پــیــرۆزبــایــیــەكــەت‌و‬ ‫روونــكــردنــەوەكــەدا‪ ،‬باسی ئــەوە دەكەیت‪،‬‬ ‫دوژمنایەتی‌و دۆستایەتی هەندێك كەس‪،‬‬ ‫بەرمەبنای بەرژەوەندییەكانە لە نەوتدا‪،‬‬ ‫مەبەستت چیە لەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬لە پەیامەكەمدا ئەوەم‬ ‫نەوتووە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬باسی كۆمپانیا ئەكەیت؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەڵێم هەیە لە مێژووی‬ ‫یەكێتی دا‪ ،‬كۆمپانیاكانی ئێستای زۆر زیاترە‬ ‫لەوەی هیچ دوژمنێكی لەسەر یەكێتی بۆ پەیدا‬ ‫نەبووە‪ ،‬هەیە لە یەكێتی‪ ،‬دەسترۆشتوو‪،‬‬ ‫پــارەی هەیە‪ ،‬ئیمكانیەتی هەیە‪ ،‬قسەی‬ ‫ئەخوات‪ ،‬لە ژیانیشی مێرولەیەك نەبووە‬ ‫بە دوژمنی لەسەر یەكێتی‪ ،‬ئێمەومانانیش‬ ‫ناتوانین دوو هەنگاو بڕۆین بەبێ پاسەوان‪،‬‬ ‫ئەو هەموو دوژمنەمان لە چواردەورەوە هەیە‬

‫رووداو‪ :‬خۆت سەركردەیەكی سیاسیت‬ ‫خۆت موبادەرە بكە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ئەوە پەیوەندی نییە بە‬ ‫سەركردەی سیاسییەوە‪ ،‬من لەوبارەیەوە‬ ‫قسەم لەگەڵ كاك نێچیروان كردووە‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬بۆ دڵنیانیت بە نیەت پاكی‬ ‫گۆڕان؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر‪ ،‬نیەت پاكی نییە‪،‬‬ ‫ناچمە الی كاك نەوشیروان‌و پەیامەكان‬ ‫نەبەم بۆ ناوبژی‪.‬‬ ‫رووداو‪ :‬دووبارە سوپاس كاك بەختیار‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬سەرچاو‪.‬‬

‫دو شةممة ‪2016/6/13‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫خاتوونی قژسوور‬

‫تازەترین ڕۆمانی ئۆرهان پاموک‬

‫خوێنەرێک سێڵفی لەگەڵ پاموکدا دەگرێت‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئۆرهان پاموک‪ -‬ڕۆماننووســی ناوداری‬ ‫جیهان و وەرگری خەاڵتی نۆبێلی ســاڵی‬ ‫‪ ،٢٠٠٦‬لە نووسینی ڕۆمانەکانی بەردەوامە‪،‬‬ ‫تازەتریــن کتێبیشــی‪ ،‬ڕۆمانێکــی قەبارە‬ ‫بچووکە بە ناوی‪ :‬خاتوونی قژسوور‪.‬‬ ‫ئــۆرھان پامــوك لەم ڕۆمانــەدا لە ڕێی‬ ‫ئەڤینی بەگڕوتینی گەنجێکی خوێندکاری‬ ‫قۆناغی ئامادەیی و دانیشووی ناوچەیەکی‬ ‫نزیکی شاری ئیســتانبووڵەوە دەمانخاتە‬ ‫دوای تاوانێکی مرۆییی گەورە‪.‬‬ ‫لــە کاتێکــدا وەســتا مەحمــوودی‬ ‫بیرھەڵکەن کە بە نەریت و شــێوازی کۆن‬ ‫کار دەکات و جەمــی شــاگردی «بەگــی‬ ‫بچکۆڵە» لە ناوەڕاســتی سااڵنی ‪١٩٨٠‬دا‬ ‫لە زەویوزارێکی ســەختدا بــە دوای ئاودا‬ ‫دەگەڕێن‪ ،‬ژنێکی شــانۆگەری پڕ لە ڕاز و‬ ‫نهێنی ھەموو شەوێك لە چادرێکی زەردی‬ ‫نزیــك لــە ناوچەکە چەندبارە داســتان و‬ ‫بەسەرھاتە کۆنەکان دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫بەکر شــوانی‪ -‬یەکێک لە وەرگێڕکارانی‬ ‫کتێبەکانــی پامــوک‪ ،‬لــەم بارەیــەوە‬ ‫دەنووســێت‪ :‬نووســەر لەم ڕۆمانــەدا لە‬ ‫الیــەك قارەمانــی گەنج لە ڕێی ھەســتی‬ ‫ئەڤین و ئیرەیی و لێپرسراوی و ئازادییەوە‬ ‫لە ناخەوە دەناسێنێت و لە الیەکی تر‪ ،‬لە‬ ‫سۆنگەی شارســتانییەکانەوە بابەتەکانی‬ ‫وەك پەیوەندیــی نێــوان بــاوك و کــوڕ‬ ‫«ســتەمکاری» و ھەوڵــی بــە تاکبــوون‬ ‫تاوتوێ دەکات‪.‬‬ ‫«خاتوونی قژســوور» سەرلەنوێ دوو‬ ‫ئەفسانەی بنەڕەتیی ڕۆژئاوا و ڕۆژھەاڵت‪،‬‬ ‫واتــا «شــا ئۆدیــپ»ی ســۆفۆکلیس‬ ‫(کوشــتنی بــاوك) و «ڕۆســتەم و‬ ‫زۆراب»ی فیردەوســی (کوشــتنی کوڕ)‬ ‫بــەراورد دەکات و پرســیاری ئەوەمــان‬ ‫لــێ دەکات داخۆ دەقە کۆنــەکان تا چی‬ ‫ڕادەیەك کاریگەرییان بەســەر ژیانمانەوە‬ ‫ھەیە‪.‬‬ ‫چیرۆکــی ڕۆمانەکــە باس لــە کوڕێک‬ ‫دەکات کــە لە باوکــی دوور کەوتووەتەوە‬ ‫و لەگەڵ «وەستا مەحموود»ـــی خاوەن‬

‫کارەکەیــدا بــۆ گــەڕان بــە دوای ئــاودا‬ ‫دەچــن بۆ ناوچەی قەبزە‪ .‬لەوێ ئاشــقی‬ ‫کچێــک دەبێت کە لــە چادرێکدا چیرۆک‬ ‫بۆ خەڵکی ناوچەکە دەگێڕێتەوە‪ .‬ئۆرهان‬ ‫پامــوک لــە ڕۆمانەکەدا بــە دوای وەاڵمی‬ ‫ئەم پرســیارەدا دەگەڕێت‪ ،‬کە پرســێکی‬ ‫ئاسانیش نییە‪ :‬ئایا چارەنووسمان پێشتر‬ ‫دیاری کراوە؟‬ ‫بــەم جــۆرە ئۆرهان پامــوک زەمینەی‬ ‫ئاشــنایی و دەرکەوتنی ئەشقی ئەو کوڕە‬ ‫بــۆ خاتوونــی قژســوور خــۆش دەکات‪.‬‬ ‫پامــوک هــەوڵ دەدات هەســتەکانی ئەم‬ ‫کــوڕە گەنجــە وەک‪ :‬ئیرەیــی‪ ،‬ئەشــق‪،‬‬ ‫ئەرکناســی و بیرکردنــەوەی ئــازاد لــە‬ ‫نزیکترین مــەوداوە بگەیەنێتە خوێنەران‪.‬‬ ‫بەشــێکی خاڵــی هــەرە هەژێنــەری‬ ‫کتێبەکــەش دایەلۆگەکانــی ئــەم کوڕەیە‬ ‫لەگــەڵ وەســتاکەیدا کــە هەردووکیــان‬ ‫نوێنەری دوو نەوەی جیاوازن‪ .‬ئەمە جگە‬ ‫لــەوەی پاموک لەم ڕۆمانەشــیدا خۆی لە‬ ‫بابەتەکانی نێــوان ڕۆژئاوا و ڕۆژهەاڵت ال‬ ‫نەداوە‪.‬‬ ‫پامــوک بــە نووســەری ئــەو ڕۆمانانە‬ ‫ناسراوە کە تا دوورودرێژتر بن تاموچێژیان‬ ‫زیاتــر دەبێــت‪ ،‬بــەاڵم لــە چــاو زۆربەی‬ ‫ڕۆمانەکانیــدا‪« ،‬خاتوونــی قژســوور»‬ ‫ڕۆمانێکــی قەبارەبچووکــە‪ .‬پێــش ئــەم‬ ‫ڕۆمانە پاموک ڕۆمانی «ســەمەرەیەک لە‬ ‫سەرمدا»ـــی باڵو کردەوە‪ .‬ئەو ماوەیەک‬ ‫لەمەوبــەر کاندیــد بوو بــۆ خەاڵتی مەن‬ ‫بووکەر‪ ،‬بەاڵم بەخت یاوەری نەبوو‪.‬‬ ‫نمایشێک لە ڕۆمانەکەوە‬

‫کە چوومە چادرەکەوە ســەری قسەی‬ ‫دامەزرانــد‪« :‬حیکایەتێــک هەبــوو کە‬ ‫دوێنــێ لــە بــارەی ئــەو شــازادەیەوە‬ ‫گێڕاتەوە‪ ...‬ئەمڕۆ پێم وایە منیش ڕێک‬ ‫حیکایەتێکی وام الیە‪ ».‬ســەرەتا پێم وا‬ ‫نەبوو ئاماژەکەی وەک ئەوەی چیرۆکی‬ ‫ئۆدیب بێــت‪ ،‬بەاڵم گوتــم‪« :‬بیگێڕەوە‬ ‫وەستا گیان‪».‬‬ ‫«ڕۆژێــک لــە ڕۆژان شــازادەیەک‬ ‫دەژیــا‪ ،‬وەکوو تۆ‪ ».‬وەســتا مەحموود‬ ‫حیکایەتەکــەی بــەم جۆرە دەســت پێ‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژما‬ ‫رەکانی‬

‫داهاتوو‬

‫شیعرییەتی دەستپێك لە رۆمانی‬ ‫(كەوتنی ئاسامنەكان)دا‬ ‫عەبدوملوتەڵیب عەبدوڵاڵ‬

‫کــرد‪« .‬ئەم شــازادەیە کــوڕی گەورەی‬ ‫باوکــە پاشــاکەی بــوو و لــە هەموان‬ ‫ئازیتر‪ .‬پاشــا دەســت و دڵــی بۆ کوڕە‬ ‫ئازیزەکــەی دەلــەرزی‪ .‬قســەی لــە‬ ‫قســەیدا نەدەکرد‪ .‬مەراســیم و جەژنی‬ ‫بــۆ کوڕەکەی بەڕێ دەخســت‪ .‬کوڕە لە‬ ‫یەکێــک لەم مەراســیمانەدا تێگەیشــت‬ ‫کەســێک کە ڕەشایییەکە و لە تەنیشت‬ ‫باوکییەوە وەستاوە‪ ،‬خودی ئیزرائیلە‪.‬‬ ‫شازادە و ئیزرائیل چاویان کەوتە سەر‬ ‫چــاوی یــەک و بــە سەرســووڕمانەوە‬ ‫لــە یەکتر ڕامان‪ .‬شــازادە لــەم بابەتە‬ ‫پەشــۆکا و پاش مەراسیمەکە بە باوکی‬ ‫گوت کە یەکێک لە میوانەکان ئیزرائیل‬ ‫بووە و لە نیگا سەیرەکانی ئیزرائیلەوە‬ ‫تێگەیشتووە کە بە نیازە ڕۆحی شازادە‬ ‫بکێشــێت‪ .‬پاشــا کــە شــڵەژابوو بــە‬ ‫کوڕەکــەی گوت‪« :‬هیچ بــە کەس مەڵێ‬ ‫و خێرا بچۆ بۆ ئێران‪ .‬بچۆ بۆ کۆشــکی‬ ‫تەورێز‪ .‬شای تەورێز دۆستی ئێمەیە و‬ ‫تۆ نادا بە کەس‪».‬‬ ‫پاشــان دەســتبەجێ کوڕەکــەی نارد‬ ‫بۆ ئێران‪ .‬پاشــا دیســان مەراســیمێکی‬ ‫بەڕێ خســت و وەک ئەوەی هیچ ڕووی‬ ‫نەدابێ‪ ،‬ئەو پیاوە ســەرتاپا ڕەشەشی‬ ‫کە ئیزرائیــل بوو بانگهێشــت کردەوە‪.‬‬ ‫ئیزرائیل بــە نیگەرانییەوە ڕووی کردە‬ ‫پاشــا و گوتــی‪« :‬ســەروەرم‪ ،‬دەڵێــی‬ ‫ئەمشــەو کوڕەکەتان لە مەراسیمەکەدا‬ ‫حزووریــان نییــە‪ ».‬پاشــا گوتــی‪:‬‬ ‫«کوڕەکــەی من گەنجیکــی بێئەزموونە‬ ‫و ئینشــەڵاڵ جارێ زیندووە‪ .‬تۆ بۆچی‬ ‫ســۆراغی دەکەیــت؟» ئیزرائیــل گوتی‪:‬‬ ‫«ســێ ڕۆژ لەمەوبــەر پــەروەردگار‬ ‫فەرمانــی پــێ کردم بــۆ ئــەوەی بچمە‬ ‫ئێران و لە کۆشــکی تەورێز کوڕەکەتان‬ ‫بدۆزمــەوە و ڕۆحی بکێشــم‪ ».‬درێژەی‬ ‫پــێ دا‪« :‬لەبــەر ئــەوە کاتێــک دوێنێ‬ ‫کوڕەکەتانــم لــە ئیســتانبووڵ بینی‪،‬‬ ‫هەم سەرســام بووم هەمیش خۆشحاڵ‪.‬‬ ‫کوڕەکەشــتان بــە ڕێکەوت هەســتی بە‬ ‫تەماشا سەیرەکانی من کرد‪ ».‬پاش ئەم‬ ‫قســانە ئیزرائیل کۆشکی پاشای بەجێ‬ ‫هێشت و ڕۆیشت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )٥٠٨‬دووشەممە ‪2016/٦/١٣‬‬

‫پاشكۆيۆكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫چۆن هەتا ئێستا نووسەرێکی‬ ‫لەم جۆرە بە نهێنی ماوەتەوە؟‬ ‫شتێفان ڤایدنەر‬ ‫لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬ ‫شــتێفان ڤایدنــەر‪ ،‬نووســەر و وەرگێــڕ‬ ‫و ڕەخنەگــری ئەدەبــی و ڕۆژهەاڵتناســی‬ ‫ئەڵمانە‪ ،‬وەرگێڕی دیاریکراوی ئەدۆنیسە لە‬ ‫زمانی عەرەبییەوە بۆ ئەڵمانی‪ .‬ئەم وتارەی‬ ‫لەســەر دواهەمین هەنــاری دونیای بەختیار‬ ‫عەلــی‪ ،‬لــە ڕۆژنامە و ماڵپــەڕی بەناوبانگی‬ ‫ئەڵمانی «زیوددۆیچە» باڵو کردووەتەوە‪.‬‬ ‫کوردەکانــی عێــراق لــە بــەرەی پێشــی‬ ‫پێشــەوە بەرەنگاریــی دەوڵەتی ئیســامیی‬ ‫دەبنەوە‪ ،‬بەاڵم کوردســتان لــە جەنگاوەرە‬ ‫پێشــمەرگەکانی زیاتــر پێیە‪ .‬لە ســلێمانی‬ ‫و هەولێر پرســیار ســەبارەت بــە ئەدەب و‬ ‫نووســەر بکەیــت‪ ،‬کۆمەڵێــک نــاوت بۆ ڕیز و پێغەمبەرەکانــی دیکــە ســەبارەت بــە‬ ‫دەکەن‪ ،‬بەاڵم لە پێش هەموویانەوە‪ :‬بەختیار دواهەمین شــتەکان فەلســەفە لێ بدەیت و‬ ‫عەلی‪ .‬بۆکسی یانزەبەرگیی ڕۆمانەکانی ئەو ئەو بوونەوەرە بچووکە‪ ،‬کە پێی دەگووترێت‬ ‫گێڕەرەوە پڕبەرهەمە و وتارنووسە لە هەموو مرۆڤ‪ ،‬لە خەیاڵت دەربەدەر بکەیت؟ تۆ بۆ‬ ‫کتێبفرۆشــەکاندا دەســت دەکەوێت و دیارە ئەوە دەژیت لە بیریان بکەیت‪ ،‬بەاڵم من بۆ‬ ‫هێنــدە پڕفرۆشــە‪ ،‬کــە نووســەر دەتوانێت ئەوە دەژیم یادیان بکەمەوە‪».‬‬ ‫لەســەر داهاتەکــەی بــژی‪ ،‬تەنانــەت لــە‬ ‫بەبێ ئــەوەی پێ بزانیت چۆنت بەســەر‬ ‫ئەڵمانیاش! لە پاڵ زمانی کوردی ســۆرانی‪ ،‬دێت‪ ،‬لــە ناوەنــدی ئەفســووناویبوونەوەی‬ ‫فارســی و عەرەبی‪ ،‬بەختیــار عەلی تەمەن جیهاندایت‪.‬‬ ‫‪ ٥٧‬ساڵ زمانی ئەڵمانیش دەزانێت‪.‬‬ ‫درەنگ بەاڵم تەواو درەنگیش نا‪ ،‬دەزگای‬ ‫منداڵە ونبووەکانی تاریکترین قۆناغ‬ ‫ئونیۆنســفێرالگ ئێســتا ڕۆمانــی دواهەمین‬ ‫گەڕانــی موزەفــەری ســوبحدەم بە دوای‬ ‫هەناری دونیامان پێ دەناســێنێت‪ ،‬کتێبێک کوڕەکەیــدا دەبێــت بــە گەڕانێک بــە دوای‬ ‫ســاڵی ‪ ٢٠٠٣‬بــە زمانــی کــوردی بــە چاپ کوڕەکانیــدا‪ .‬چونکە ســێ منداڵــی هەمان‬ ‫گەیشــتووە‪ .‬ئەم کتێبــە وەک دەنگدانەوەی تەمــەن بــە هەمــان نــاوەوە هــەن‪ ،‬و هەر‬ ‫دەهۆڵێــک وایــە‪ ،‬یەکێکــە لــە چڕترین ئەو‬ ‫تێکســتانەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســت‪ ،‬لەمێژە‬ ‫نەخوێنراونەتــەوە‪ .‬مرۆڤ دەســتبەجێ تێ‬ ‫دەگات‪ ،‬ئــەم نووســەرە لــە واڵتــی خــۆی‬ ‫لەبەرچی پێگەیەکی پەرستراوئاسای هەیە‪.‬‬

‫جادوویــی ڕۆژهەاڵتــە لەســەر ســەرچاوەی‬ ‫جیاوازتر دەژی وەک لە ئەمەریکای باشوور‪.‬‬ ‫ئــەم کتێبــە لەســەر ســۆفیگەرایەتییەکی‬ ‫بوونگەرایی دەژی‪ ،‬کە سەر بە جیهانی ناخە‬ ‫و جەوهەرەکەشی سەربەخۆیی مرۆڤەکانە لە‬ ‫یەکتــر و نەوەک تەنهــا فیگەرەکان لە فۆڕم‬ ‫دەدات‪ ،‬بەڵکــوو هەتــا دەگاتــە ســتایل و‬ ‫تەواوی شــێوازی نووسینەکە‪ .‬لە شوێنێکی‬ ‫ڕۆمانەکەدا ئەو پانهیومانیزمە سۆفیگەراییە‬ ‫بــەم شــێوەیە کــورت دەکرێتــەوە‪« :‬چۆن‬ ‫بەشــێک لــە ژیانــی ئێمــە لەگــەڵ هەمــوو‬ ‫ژیانەکانی دیکەدا تێکەڵ بووە‪ ،‬بەو شێوەیە‬ ‫بەشــێکیش لە هەمــوو ژیانەکانــی دیکە لە‬ ‫ئێمەدان‪ ،‬بەشــێکن لە مەرگمــان لە مەرگی‬ ‫هەموو ئەوانی دیکەدا‪».‬‬ ‫کاتێــک لــە ڕەوتــی کتێبەکــەدا دۆخــی‬ ‫گێڕانەوەکــە ئاشــکرا دەکرێــت و ڕوون‬ ‫دەبێتــەوە کــە موزەفــەری ســوبحدەم‬ ‫چیرۆکەکەی خۆی لە دەریای ناوەڕاستدا لە‬ ‫بەلەمێکی پانەبەراندا بۆ هاوچارەنووسەکانی‬ ‫خــۆی دەگێڕێتەوە‪ ،‬ئەم ڕۆمانــە‪ ،‬کە پێش‬ ‫ســیانزە ســاڵ لەمەوبەر باڵو بووەتەوە‪ ،‬بە‬ ‫چەشــنێکی ئەفســووناوی خۆی بە زەمەنی‬ ‫ئێستامانەوە گرێ دەداتەوە‪.‬‬ ‫لۆژیکی یوتۆپیا‬ ‫لــە وتارێکــی قوڵــدا بــۆ ئینســتیتیوتی‬ ‫گۆێتە ســەبارەت بە ئەزمونەکانی هەڵهاتنی‬ ‫ئەم ســەردەمە بەختیار عەلی ڕستەگەلێکی‬ ‫نووســیوە‪ ،‬کە مرۆڤ پێی وایە ئەو ڕستانە‬ ‫لەگــەڵ مۆتیڤەکانــی هەڵهاتنەکانــدا هەمان‬ ‫کات مۆتیڤەکانی نووســینیش دەخەنە ڕوو‪:‬‬

‫چیرۆکی گەڕانێک‬ ‫بەربوونــی لــە بەندیخانــە لە ســەرەتای‬ ‫ڕۆمانەکەدایە‪ :‬لە پاش بیست ساڵ زیندانیی‬ ‫تاکەکەســی لــە بەندیخانەیەکــی بیابانەوە‬ ‫موزەفــەری ســوبحدەمی کۆنە پێشــمەرگە‬ ‫دەبرێــت بۆ کۆشــکی هاوڕێیەکــی دێرینی‪،‬‬ ‫ســەرکردەی شــۆڕش یاقوبــی ســنەوبەر‪.‬‬ ‫موزەفەر لە ناخەوە لە مێژە دەستی لە دنیا‬ ‫نووسەری بابەتەکە لەگەڵ بەختیار عەلی‬ ‫هەڵگرتووە‪ .‬بەاڵم هیچ خەیاڵ و خولیایەکی‬ ‫دیکەی نییە جگە لە دۆزینەوەی سەریاســی سێکیشــیان ڕۆژێــک لــە ڕۆژان هەنارێکــی «بــۆ پەنابــەر مەســەلە تەنها ئــەوە نییە‪،‬‬ ‫کــوڕی‪ ،‬کــە وەختی خــۆی بــە مەلۆتکەیی شووشــەییان بــۆ خراوەتــە النکــەوە‪ .‬عەدالــەت بە مانای جەوهەریەتی سیاســیی‬ ‫بەجێی هێشتووە‪ .‬دواهەمین هەنار چیرۆکی حیکایەتەکانیان نموونەیین بۆ منداڵە ونبوو بژی‪ ،‬واتا لە دەســت فەرمانڕەوایی دەوڵەت‬ ‫ئــەو گەڕانە دەگێڕێتەوە‪ .‬ئەو گەڕانە دەبێت و بێباوکەکانــی ئــەو ســەردەمە تاریکــەی و ناوچەی مەترسیدار ڕزگاری بێت‪ .‬ئامانجی‬ ‫بە ئۆدیســەیەکی مۆتەکەئاسا بەناو مێژووی مێــژووی کورد‪ .‬لە کاتێکــدا یەکێکیان وەک هەڵهاتن زیاتر لەوەدایە لە فەزا ترســناکەکە‬ ‫تــازەی کوردیــدا‪ ،‬لــە ڕاپەڕینەکانــی دژ بە ڕۆبین هوودی ئەو دەستگێڕانەی کە پۆلیس هەڵبێیت‪ .‬هەڵهاتن پڕۆسەیەکی ئەفسانەیی‬ ‫ســەدام حوسەینەوە دەست پێ بکە‪ ،‬کە لە هەراســانی کردوون‪ ،‬پێگەیەکی بە حورمەت و خەیاڵییــە کــە ژێردەســتەی مەنتیقــی‬ ‫هەشــتاکاندا هەوڵی دا لە ڕێی کیمیابارانەوە بــۆ خــۆی پەیــدا دەکات‪ ،‬دەردەکەوێــت یوتۆپیایە نــەوەک مەنتیقی بیرکرنەوەیەکی‬ ‫شۆڕش سەرکوت بکات‪ ،‬هەتا دەگاتە شەڕی یەکێکــی دیکەیــان منداڵــە چەکدارێکــی ڕووتی ڕاسیۆناڵ‪».‬‬ ‫چۆن‪ ،‬دەپرسم چۆن کتێبێکی لەو جۆرە‪،‬‬ ‫براکــوژی پاش ئۆتۆنۆمی‪ .‬لەگەڵ ئەوەشــدا ڕۆحلەدەســتچووە‪ ،‬کە هەمیشــە لە جەنگدا‬ ‫نووســەرێکی لــەو جۆرە هەتاکو ئێســتا لە‬ ‫دواهەمیــن هەنار ڕۆمانێکــی مێژوویی نییە‪ .‬بە دوای مەرگدا دەگەڕێت‪.‬‬ ‫کاتێــک موزەفــەر لــە ڕێــگای تۆمــاری بــازاڕی کتێبــی ئێمەدا بــۆ ماوەیەکی هێند‬ ‫مەسەلە خودی مێژوو نییە‪ ،‬بەڵکوو مەسەلە‬ ‫ئــەو پرســیارەیە‪ ،‬کە مێژوو چــی لە مرۆڤ کاســێتێکەوە لەگــەڵ ئــەو سەریاســەیاندا دوورودرێــژ بە نهێنــی ماوەتەوە؟ یەکێک لە‬ ‫دەکات و ئەگــەر ئەســڵەن بکرێــت‪ ،‬مرۆڤ قســە دەکات‪ ،‬کە لە ســجنی ئینفیرادیدایە‪ ،‬هــۆکارەکان ئەوەیە‪ ،‬ئاســتەمە خەڵکانێکی‬ ‫ئــەوەی ئاخۆ کامیان کوڕیەتــی‪ ،‬دەبێت بە ســۆرانیزان هەبن‪ ،‬زمانــی دایکیان ئەڵمانی‬ ‫چۆن بەرگەی بگرێت‪.‬‬ ‫شــتێکی الوەکی؛ ئامانجــی گەڕانەکە تەنها بێت‪ .‬لەگەڵ ئەوەشــدا دۆزینەوەی وەرگێڕی‬ ‫ئاشتبوونەوە دەمێنێتەوە‪ .‬کاتێکیش لەالیەن ئەدەبــی زۆر دژوارە‪ .‬تیمــی وەرگێڕانەکــە‬ ‫ئەفسوناویکردنەوەی جیهان‬ ‫ئــەم کتێبــە کاردانەوەیەکــی هونەرییــە کوڕیژگەیەکەوە‪ ،‬کە لەبەر جێ سووتاویەکانی لەگەڵ ستافی ئێدیتیندا ئەم ئەرکە قورسەی‬ ‫بۆ ئەو پرســیارانە‪ .‬بــە پێچەوانەی ئەدەبی ناوی «ئەســتێرەی ڕەش»ـــی لــێ نراوە‪ ،‬خۆیــان باش بــە ئەنجام گەیانــدووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ســەردەمی ڕۆژهەاڵتەوە‪ ،‬الی بەختیار عەلی دەگەیــن بە سەریاســی ســێهەم و کۆتایی‪ ،‬هۆکارێکی دیکە‪ ،‬کە گرنگترە‪ ،‬ڕەنگە لەوەدا‬ ‫تووندوتیژی و ئازار بە ئیستاتیکا بەرگپۆش ئەو مەشــهەدە جەرگبڕ و هەستبزوێنە تەنها ببینرێتــەوە‪ ،‬بەختیار عەلــی‪ ،‬ئەگەرچی لە‬ ‫ناکرێن‪ .‬لە شوێنێکیشدا کارەکتەرێک مەیلی لەبەرئەوەی مرۆڤ بەرگەی دەگرێت‪ ،‬چونکە واڵتــی خۆیــدا ئەســتێرەیە‪ ،‬هەڵســوکەتی‬ ‫لە سینیســیزمە‪ ،‬بــۆ نموونــە وەک یاقوبی خــودی موزەفەر لە تەیکردنــی ئەو جیهانە لــە ئەســتێرەوە دوورە‪ .‬ئــەو پیاوێکــی‬ ‫ســنەوبەر‪ ،‬کــە وەختــی خــۆی موزەفەربۆ ڕەشــەدا بــۆ یەک چرکــە چییــە گومان لە زۆر بیرتیــژ و پڕســەرنجە و وەختــە بڵێــم‬ ‫ڕزگارکردنــی چۆتە بەندیخانــەوە‪ ،‬ئەوا ئەو ئەرکەکەی خۆی ناکات‪« .‬کاتێک مەخلوقی کەمێک شــەرمنە‪ ،‬ئاســوودەترە لــە ماڵەوە‬ ‫سینیســیزمەی دەســەاڵت لەالیەن ئینسانی مانــدوو و تواوەو بەداڵغەم لە ئامێز دەگرت‪ ،‬دابنیشێت و بنووسێت‪ ،‬وەک لەوەی بەدوای‬ ‫وام هەســت دەکرد تیشــکێک قوڵ لەناخمدا بــەر تیشــکی میدیاکانــدا بگەڕێــت‪ .‬لەگەڵ‬ ‫موزەفەرەوە ڕووی لەسەر هەڵدەماڵرێت‪.‬‬ ‫کاتێــک ســنەوبەر دواجار لەســەر ئەوە دادەگیرسێت‪ .‬تێگەیشتم کە لێرە سوێندێکی ئەوەشــدا لە داهاتوودا زۆری لێ دەبیستین‬ ‫ســوورە تەنهــا یــەک پاکی هەیــە‪ ،‬ئەویش گەورە زەروور بــوو‪ .‬پەیمانێک‪ ،‬گەورەتر لە و دەخوێنینەوە‪.‬‬ ‫ئەوەیــە نابێت ڕێ بدرێت مــرۆڤ لە مرۆڤ باوکایەتی‪ ،‬عەشق و بەزەیی‪».‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫تێبــگات‪ ،‬وەاڵمەکــەی موزەفــەر دەڵێــت‪:‬‬ ‫بێشــک‪ :‬ئەو جۆرە ئەدەبە زۆر منەتباری‬ ‫‪http://www.sueddeutsche.de‬‬ ‫«دەتەوێــت وەک هەمــوو دەســەاڵتدار ڕیالیزمــی جادووییــە‪ .‬بەاڵم ئــەو ڕیالیزمی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٦/١٣‬‬

‫‪2‬‬

‫هەڵوەستەیەک لەبەردەم کۆمەڵەشیعری‬ ‫"دوێنێی سبەینێ"ـی نەزەند بەگیخانی‬

‫نیکۆل باغیێر‬ ‫و‪ .‬لە فەرەنسییەوە‪ :‬بابان ئەلیاسی‬ ‫شــاعیری فەڕەنســی نیکــۆل باغیێــر‬ ‫دیوانێکــی نەزەنــد بەگیخانی لــە زمانی‬ ‫ئینگلیزییــەوە وەرگێڕاوەتە ســەر زمانی‬ ‫فەڕەنســی و دواتر لەگەڵ شــاعیر لەسەر‬ ‫وەرگێرانەکــە کاری کــردووە‪ .‬ئەمــەی‬ ‫خوارەوە کورتەیەکە لە کاتی بەخشــینی‬ ‫خەاڵتــی شــیعری فێمینــی فەڕەنســی‬ ‫ســیمۆن الندری بە نەزەند بەگیخانی‪ ،‬کە‬ ‫لە دواکۆڕی شــیعری نەزەند بەگیخانی لە‬ ‫پاریس خوێندییەوە‪.‬‬ ‫ئه‌زموونــی كاری وه‌رگێــڕان له‌گــه‌ڵ‬ ‫شــاعیری کــورد نه‌زەنــد به‌گیخانی واتە‬ ‫تێکەڵبــوون بــە زمانــی دایــک [زمانــی‬ ‫کــوردی] و گەیشــتن بــە دەربڕیــن و‬ ‫گوزارشــتی نەوتــراو بەو شــێوەیەی ك ‌ه‬ ‫ئۆكتاڤیــۆ پــاز باســی لــێ ده‌كات‪ .‬واتە‬ ‫دۆزینــەوەی یەکەمین زمان‪ ،‬زمانی دایک‬ ‫کە لە تاراوگە بۆ کەســانی مەنفا دەبێتە‬ ‫ســەرمایەکی مەعنەوی‪/‬ناماتێریالــی‪،‬‬ ‫ســەرمایەیەک ك ‌ه ب ‌ه هــۆی وه‌رگێڕانه‌و‌ه‬ ‫دابه‌ش دەبێت و دووبارە بەرهەم دێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش پێچه‌وانه‌ی سه‌رمایه‌ی ماتێریالیی ‌ە‬ ‫ك ‌ه لە ڕێی مەســرەفگەراییەوە لە دەست‬ ‫دەچێ و دەڕوات‪ .‬ئه‌م ئه‌زموونه‌ی زمان و‬ ‫بەرهەمهێنانەوەی لە مەنفا دەبێتە مایەی‬ ‫یو‬ ‫دروســتبوونی ســه‌رمایه‌ی مەعنــەو ‌‬ ‫په‌یوه‌ندییەکی گه‌ردوونی‪.‬‬ ‫الی نه‌زه‌ند به‌گیخانی‪‌،‬لەم ئاڵوگۆڕییەی‬ ‫زمان و هه‌ســت‪ ،‬ب ‌ه كولتوری هەمەجۆر و‬ ‫ئه‌زموونه‌كانی ژیا ‌ن دەگەین‪ ،‬هەروەها بە‬ ‫فۆرمــی فیکر و هــزر و خه‌یاڵی گه‌لێکی‬ ‫دیكه‌ دەگەین‪.‬‬ ‫لــ ‌ه شــیعرەکانی نەزەنــد بەگیخانیدا‪،‬‬ ‫مەنفا و پانتایی نیشتمان و شه‌هیده‌كانی‬ ‫ڕه‌نــگ ده‌ده‌نه‌‌و‌ه [لێــرەدا نموونەی یەک‬ ‫لەم شعرانە دەهێنینەوە]‬

‫شــیعری نەزەند بەگیخانی وامان لــێ دەکات بیر بکەینەوە و‬

‫شیعرەکەش بگوازینەوە ناو خۆمان‬ ‫کۆمەڵکوژی‬ ‫زه‌وی جارێکی تر ڕابوو‬ ‫بە ڕووخساری خوێناوییەوە‬ ‫وەک چیا هەڵسا سەرپێ‬ ‫کەللەسەرێکی مردووی لەدەستنا‬ ‫زەوی جارێکی تر ڕابوو‬ ‫تا باسی زارۆکێ بکا‬ ‫زارۆکێ پێدەکەنێ‬ ‫لە کاتی گوللەباراندا‬ ‫زەوی جارێکی تر ڕابوو‬ ‫تا باسی هاوارێ بکا‬ ‫هاواری کچێ‬ ‫لەکاتی القەکردندا‬ ‫زەوی جارێکی تر ڕابوو‬ ‫تا باسی شیعر بکا‬ ‫شیعری شاعیرێ‬

‫لەکاتی بڕینی لێوەکانیدا‬ ‫زەوی جارێکی تر ڕابوو‬ ‫تا باسی بێدەنگی بکا‬ ‫بێدەنگییەکی قورس‬ ‫لە دەوری جەستەی سووتاوی‬ ‫كوردستاندا‬

‫وه‌رگێــران [لێــرەدا و لــە ئەزموونــی‬ ‫شــیعری بەگیخانییەوە] واتە ئاشــنابوون‬ ‫بــە ئەزموونــی هەســتیاریی ئــەوی تر‪،‬‬ ‫واتە هاوبەشــبوون لەگەڵ ڕوانینی ئەو لە‬ ‫مەنفا و لە فەزای بەتین و ئەفســووناویی‬ ‫خاکــی باووباپیــران‪ ،‬واتــە مقاوەمەت و‬ ‫بەریەککەوتــن لەگــەڵ مۆدێرنیتــێ‪ ،‬واتە‬ ‫هاوبەشــبوون لەگــەڵ واڵتــە داگیرکــراو‬ ‫و شــەهیداکراوەکەی [شــاعیر] کــە‬ ‫کوردستانە‪.‬‬ ‫وه‌رگێــڕان واتــە لێژبوونــەوە بــەرەو‬

‫بناسێته‌وە‪.‬‬ ‫ســێ‪ :‬كۆمه‌ڵگه‌یه‌كــی هاوئینتیما ك ‌ه‬ ‫هه‌ر كه‌س ده‌توانێ هۆشــیاری بەدەســت‬ ‫بێنێ بەرامبەر بە فــەزای نوێی جیهانی‪،‬‬ ‫فەزایەک ك ‌ه زیاتر لە چاره‌گه‌ســه‌ده‌یه‌ك ‌ه‬ ‫بە هۆی سیســتەمی بەهێزی لیبرالییەوە‬ ‫پەنگی خواردووەتەوە‪.‬‬ ‫وه‌رگێڕان گەشــە بە زمانێكی شیعری‬ ‫دەدات‌كــ ‌ه یادەوەری و ڕۆشــنایی ئەوی‬ ‫تری لەناو خــۆی هەڵگرتووە‪ .‬ئەمە واتە‬ ‫ئازابوونی شیعری لە [ستاتوی] ئەوی تر‬ ‫و داهێنانێکــی نوێ کە لەگەڵ شــاعیر و‬ ‫لە نێوان شــاعیران لە دایەلۆگدایە‪ .‬ئەمە‬ ‫جۆرێکە لە بەرزبوونەوەی شیعر لە خاڵی‬ ‫ڕووداوی مێژوویەکــی هاوبەشــەوە بــۆ‬ ‫ئاســتێکی بااڵتر‪ .‬جۆرێکە لە میوانداری‪،‬‬ ‫لە پەنادان بە مرۆڤ کە وەرگێر شانســی‬ ‫ئــەوەی هەیــە تێیــدا خانەخــوێ بێت و‬ ‫شــاعیریش بە هەمان شێوەی خانەخوێ‬ ‫پێشــوازی لــێ دەکرێ‪ ،‬زمانیــش دەبێتە‬ ‫ماڵی هاوبەشی هەردووکیان‪.‬‬ ‫ئــه‌و په‌یوه‌ندییــ ‌ه دووالیه‌نه‌یــ ‌ه ڕێگا‬ ‫ده‌دات بــ ‌ه هه‌ســتکردن بــ ‌ه ئینتیمابوون‬ ‫و لەوێــد‌ا هه‌مــوان مرۆڤــن و پێكــه‌و‌ه‬ ‫كار ده‌كــه‌ن بــۆ بنیاتنانــی مرۆڤایه‌تی‪.‬‬ ‫بەمجۆرە‪ ،‬هەروەک [شــاعیری فەڕەنسی]‬ ‫ڕۆنــێ شــار ده‌ڵێــت‪ ،‬شــاعیر و وه‌رگێڕ‬ ‫پیشــه‌ی پێشخســتنی هونــ ‌ه‌ر ئه‌نجــام‬ ‫ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫حه‌ز ده‌كه‌م ئــەوەش بڵێم ك ‌ه نه‌زه‌ند‬ ‫له مێژوو‬ ‫به‌گیخانی له‌م كۆمه‌ڵه‌شیعره‌یدا ‌‌‬ ‫و سوننەتی زارەکی‪/‬وتراوی سروودەکانی‬ ‫ئه‌ڤینداری و سروودی ئەفسانەکان كه‌ڵك‬ ‫وه‌رده‌گــرێ‪ .‬له‌وانه‌یــه بشــگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ‬ ‫گۆرانییەکانــی ناخی گــەل كاتێ باس لە‬ ‫به‌سه‌رهاتی دایكی له‌نێ ‌و كێڵگه‌ی تووتندا‬ ‫ده‌كا‪:‬‬

‫ســەرچاوە‪ ،‬بەرەو ڕەگە هاوبەشــەکان و‬ ‫تێگەیشتن لە شیعر لە زمانێکی دیکە‪ ،‬لە‬ ‫زمانی دووەم‪ ،‬واتە زمانی وەرگێڕ‪.‬‬ ‫وەرگێــران واتــە شــیکردنەوە و‬ ‫تێگەیشــتنێکی دیکە‪ ،‬واتە خۆگونجاندن‬ ‫بــە شــێوەیەک کە بتگەیەنێــت بە ئەوی‬ ‫تــری دەرەوەی خــود‪ .‬ئــەوی دیکــەی‬ ‫دەرەوەی خــود جیاواز نییــە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫دایەلۆگدایــە لەگەڵ من‪ ،‬چونکە شــیعری‬ ‫نەزەنــد بەگیخانی وامان لــێ دەکات بیر‬ ‫بکەینەوە و شــیعرەکەش بگوازینەوە ناو‬ ‫خۆمــان‪ .‬لەگــەڵ شــیعرەکەش دەگەیــن‬ ‫بەمانە‪:‬‬ ‫یەک‪ :‬کۆمەڵگەیەکی هاوچارەنووس کە‬ ‫هەر کــەس دەتوانێ لە فــەزای جاران و‬ ‫فەزای ئەفسووناویدا خۆی بناسێتەوە‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬کۆمەڵگه‌یه‌كــی هاوبیــ‌ر كــ ‌ه هه‌ر ‪...‬‬ ‫كــه‌س ده‌توانــێ خــۆی له‌نێــو فــه‌زای خەرمانێک گەاڵی خەمناک‬ ‫پیــرۆزی و فەزای به‌رگری ل ‌ه نیشــتماندا خەرمانێک بێدەنگی‬

‫««‬

‫لەژێر نووری ڕۆژهەاڵت‬ ‫‪...‬‬ ‫لۆچی دەستەکانت دەدوێن‬ ‫سەرگوزەشــتەی منداڵییەکــی دزراو‬ ‫دەگێڕنەوە‬ ‫سەرگوزەشتەی تەنیایی ژنانی نیشتمان‬ ‫من هەســت بە جەستەی وشــکهەاڵتووت‬ ‫دەکەم‬ ‫وەک گەاڵی تووتن هەڵبزڕکاوە‬ ‫ژیانیشت‬ ‫وەک تووتن ڕنراوە و‬ ‫چەشنی جگەرە‬ ‫لەنێو پەنجەکانی پیاوێکدا دەسووتێ‬

‫له ڕێگای ســاده‌كردنه‌وه‌یه‌كی به‌رینیی‬ ‫‌‌‬ ‫هه‌ســت و نەســتەکان‪ ،‬له‌گــه‌ڵ قوواڵیی‬ ‫بیركردنــه‌و‌ه ل ‌ه مەنفا‌‌‪ ،‬لەگەڵ شــێلگیری‬ ‫و جەســووری لە بەرخودان ‌و به‌رگری ل ‌ه‬ ‫ی ژنان‪،‬‬ ‫پرسە مرۆڤایەتییەکانی وەکو‌پرس ‌‬ ‫نەزەنــد بەگیخانی لەم کۆمەڵەشــیعرەدا‬ ‫وەکــو شــاعیر و وەکو ژنێكــی چاالك ل ‌ه‬ ‫گۆڕه‌پانــی خه‌بــات بــۆ ئــازادی‪ ،‬مارکی‬ ‫بەهرەمەندیی خۆیمان پێشکەش دەکات‪.‬‬ ‫له‌م ســه‌رده‌م ‌ه تاریكــه‌ی مرۆڤایه‌تیدا‬ ‫و بــ ‌ه تایبه‌تی له‌ ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاســت‪،‬‬ ‫نه‌زه‌نــد بەگیخانــی هیــوا و فۆرمێکــی‬ ‫ژیرییمان پێدەبەخشــی بۆ بەرگریکردن و‬ ‫بەردوامیــدان بە بوون‪ .‬بۆیــە من لێرەدا‬ ‫زۆر سوپاسی دەکەم‪.‬‬

‫دۆستۆیڤسكی‪ ،‬نووسەری سەردەمە جیاوازەكان‬ ‫ڕاهۆز كامەران‬ ‫یەكــەم ڕۆمانــی دۆستۆیڤســكی كــە‬ ‫خوێندمــەوە نییەتۆچــكا بــوو‪ ،‬هەردەم‬ ‫وا بیــرم كردووەتــەوە هــەر هەوڵێك بۆ‬ ‫نووســین لەســەر دۆستۆیڤسكی‪ ..‬هەوڵە‬ ‫بۆ نووســین لەســەر دەروونــی خۆمان‪،‬‬ ‫وەك چۆن خوێندنەوەشــی هەر دەكرێت‬ ‫هــەوڵ بێــت بــۆ زیاتــر ناســینی خودە‬ ‫ڕووت و پەتییەكــەی خــۆت‪( ،‬خۆت) بە‬ ‫مانــای مرۆڤایەتــی‪ ..‬چونكە ئیشــی ئەو‬ ‫لەســەر دەروون و نــاوەوەی مرۆڤدابووە‪،‬‬ ‫ئەمەشــە وام لــێ دەكات وا بیر بكەمەوە‬ ‫لــە ڕۆمانەكانــی دۆستۆیڤســكیدا هەموو‬ ‫جــۆرە مرۆڤێــك ئامادەیی هەیــە‪( .‬لەم‬ ‫چركەســاتەدا كــە وا بیــر دەكەمــەوە‬ ‫هەموو جۆرە مرۆڤێك لەنێو ڕۆمانەكانیدا‬ ‫هەبێت‪ ،‬بە دەنگی نوســاوی منداڵێكەوە‬ ‫لە ناوەوەمدا‪ ،‬كەسێك هاوار دەكات‪ :‬كێ‬ ‫دەڵێ مرۆڤانێكیش لەســەر ئــەم زەوییە‬ ‫ئامادەیــەی ئێمە لەســەری دەژین‪ ،‬نین‪،‬‬ ‫كە هیچ پێناســەو بینین و شــرۆڤەیەكی‬ ‫دەروونی دۆستۆیڤسكی نایان گرێتەوە؟!‬ ‫هیــچ وەاڵمێكــم پــێ نییــە و كۆڵی ئەم‬ ‫گومانــەش دەمەوێت لــە زەینمدا داگرم)‬ ‫ئــەم ڕۆژانــە هــەم وەك ئاكتێــك لە دڵ‬ ‫و زەینــەوە بەرامبــەر ڕووداوەكان‪ ،‬هــەم‬ ‫وەك تینوێــك لە بەردەم كانیەكدا‪ ،‬خاوە‬ ‫خــاو‪ ..‬خەریكــی خوێندنــەوەی (تاوان‬

‫هەســتی خۆم كاتێك لەبــەردەم ڕۆمانی‬ ‫و سزا)ـــی دۆستۆیڤســكیم كە مامۆســتا شەق بكەیت!‬ ‫كاتێــك دوای ڕووداوی كوشــتنەكە مرۆڤێكــدا دەوەســتم بــەو چڕییــە‪ .‬ئەو‬ ‫ڕەئــوف بێگەرد كردویەتییەوە بە كوردی‬ ‫و ناوەنــدی غەزەلنــوس چــاپ و بــاوی ڕاســكۆڵینكۆف گیــرۆدە بــە دەســت ڕۆژانەی بۆ یەكەمجار دۆستۆیڤســكیم تیا‬ ‫زیندەخــەون و تــرس و قەلەقیەكانییەوە دەخوێندنەوە قۆناخی ڕۆیشتنم بوو بەنێو‬ ‫كردووەتەوە‪.‬‬ ‫نامەوێــت‪ ،‬ڕەنگیشــە نەتوانم لەســەر لــە ماڵــەوە دەكەوێــت و لە ســەرەتای قەرەبالغییەكــی زەینــی زۆردا‪ .‬ڕۆژانــی‬ ‫دۆستۆیڤســكی بنووســم‪ .‬دۆستۆیڤسكی چاكبوونەوەیــدا بــە دزی دۆســت و جێهێشتنی قۆناغێك و تێكەڵبوون بوو بە‬ ‫وەك مرۆڤێكــی دنیانــاس و مرۆڤناســی هاوڕێكانیــەوە دەڕواتــە دەرەوەو بە دەم قۆناغێكی تر‪ ،‬گوڕیژگەیەكی ناسكی نوقم‬ ‫كۆی ســەردەمەكان فرەدیــو و ئاڵۆزو و دیالۆگكردن و بیركردنەوەوە لەگەڵ خۆی بــووم لەنێــو ئەندێشــە و خەونەكانمدا‪.‬‬ ‫تاریكــە‪ ،‬مرۆڤ دەبێت لــە خوێندنەوەی دەگاتــە شــەقامێك‪ ،‬بــۆ خوێندنــەوەی هاوەڵی خــەون و حەزوو بیركردنەوەكانم‬ ‫ڕۆمانەكانیــدا ئــاگای لــە ڕۆح و دیــدی ڕۆژنامــە لــە ڕێســتۆرانتێك الدەدات و و نزیكترین كەســێك لێمــەوە كتێبەكان‬ ‫خۆی بێــت‪ ،‬ڕۆمانەكانی دۆستۆیڤســكی لەوێ (زامیتۆف)ـــی ســكرتێری پۆلیس بــوون‪ ،‬زۆر دوور نییــە ‪ 5‬ســاڵ بــەر لە‬ ‫چەند ڕێبەرێكن بۆ ناسین و كەشفكردنی دەبینێــت‪ ،‬باســی تــاوان و ڕووداوەكان ئێستابوو‪ ،‬هەر ئەوكات دوای خوێندنەوەی‬ ‫دەروونــی ئینســان هانــدان بــۆ چاكــە دەكەن و لە شوێنێكدا كە لەسەر تاوانێك (نییەتۆچكا) دركم بەوە كرد كە خوێنەری دەرون و ئەندێشــە و جوانــی بێنم‪ .‬لەناو‬ ‫كردن هێندەش بۆ تاوان‪ ،‬مامۆســتایەكە لە قســەكردندا دەبن‪ ..‬ڕاسكۆڵینكۆف بە دۆستۆیڤسكی خوێنەری ئاسایی و وەرگر خۆمدا‪ ،‬نەك وەكو خەڵكی لەبنی دەریادا‬ ‫ڕێوشــوێن و كردەكانــی تاوانكردنــت گــرژی و كەمحەوســەڵەیی و ناجێگیرییە و ناسك نەبێت‪ ،‬خوێنەری خاوەن ڕۆحی بــۆ مــرواری ڕاســتەقینە بگەڕێــم‪ .‬ئــەم‬ ‫نیشــان دەدات‪ ،‬دەكرێــت بــەو ڕۆحــە هەمیشــەییەكەیەوە گاڵتــە بــە شــێوازو بەرگری بێــت بەرامبەر ڕووداو و شــوێن ڕۆژانــەش كە چــڕی و فرەڕەهەندی ئەو‬ ‫ناســك و هێمنەتــەوە كە ڕەنگــە جارێ هەڵســوكەوتی بكــوژو تــاوان كارەكان و دنیا باشــترە‪ ،‬دەنا ئاسایی نییە دوای هەموو ئینســانە جیــاواز و لەیەكنەچووە‬ ‫خــۆت دركت بــە هەبوونــی نەكردبێت و دەكات و دەڵــێ گــەر مــن بــم ‪ ..‬ئیدی خوێندنــەوەی ڕۆمانەكانــی هەمــان ئەو لەنێو (تاوان و ســزای) دۆستۆیڤســكیدا‬ ‫لێــی گەڕابیت ببێت بــە ژێرپێی نەریت و لەسەر باسكردنی شێوازی خۆی بەردەوام مرۆڤە ئاسایی و كاڵوكرچ و بێ بۆچوونە دەبینم‪ ..‬كە ئــەو تێكڕژان و نیگەرانی و‬ ‫ڕوانین و حــەزی هەمووانی ترەوە لێوەی دەبێــت‪ .‬لێرەدایــە ئەو ئیحساســەت بۆ بیــت لەســەر مــرۆڤ و چــواردەور كــە شــادی و خەم و مردن و ژیان و چاك و‬ ‫فێربیــت چــۆن وەك (ڕاســكۆڵینكۆف) درووســت دەكات كــە دۆستۆیڤســكی بوویــت‪ ،‬مــن هەرگیز بیــرم ناچێت دوای خــراپ و دادپەروەری و نادادپەروەریە بە‬ ‫ـــی كۆنە خوێندكار‪ ..‬تەورەكە بەرامبەر چەنــد مامۆســتایانە و بــە ئەزموونانــە خوێندنــەوەی (نییەتۆچــكا و هــەژاران) تەنیشت یەكەوە دەبینم‪ ،‬هەمیشە وا بیر‬ ‫(لێزافێتای) خوشكی (ئەلێنا ئیڤانۆڤنا) لەســەر تاوانكــردن دەوەســتێت و چۆن چۆن ئەو تێگەیشــتنە تێكەڵ بە وەهمەی دەكەمەوە كە ڕۆمانەكانی دۆستۆیڤســكی‬ ‫ـــی پیرێژن بەرز بكەیتــەوە كە خزاوەتە ڕێوشوێنەكانی تاوانكردن نیشان دەدات‪ .‬لەســەر چواردەور هەمبوو گۆڕا بۆ ماتی دەتوانــن بــە تەنیشــت ئەزمــوون و‬ ‫ســوچێكەوەو دۆستۆیڤســكی گوتەنــی‪:‬‬ ‫و سەرســامی‪ ،‬سەرســامی بــە هەمــوو بینینەكانــی خۆمانــەوە لــە مامۆســتاو‬ ‫وەك گــەاڵی درەخــت دەلــەرزی و ڕێك‬ ‫ئەو هەســتەم نییە لەسەر ڕۆمانەكانی شــتێك كــە دەگــوزەرا‪ .‬دۆستۆیڤســكی خێزان و ئەوانەی چواردەورمان شــتێكی‬ ‫كە‬ ‫هەبوو‬ ‫ســودەی‬ ‫ئەو‬ ‫ئەوكاتە‬ ‫مــن‬ ‫بۆ‬ ‫بە‬ ‫بڵێم‬ ‫تازە‬ ‫شتێكی‬ ‫بتوانم‬ ‫دۆستۆیڤسكی‬ ‫دەمــی تەورەكە بكێشــیت بــە كاژەالكی‬ ‫زۆرترمان لەســەر دنیــا و ژیان پێ بڵێن‪.‬‬ ‫هێزی‬ ‫و‬ ‫قوواڵیی‬ ‫بە‬ ‫پەی‬ ‫پتر‬ ‫كردم‬ ‫فێری‬ ‫لەســەر‬ ‫بنووســم‬ ‫دەكەم‬ ‫حەز‬ ‫تەنیا‬ ‫دنیا‪،‬‬ ‫سەریداو لە ناوچاوانیەوە تا پشتی سەری‬ ‫ئــەم شــەوانە كــە ون لەنێــو تاریكی و‬ ‫داڵغەو زیندەخەونەكانی ڕاســكۆڵینكۆفی‬ ‫ڕۆمانەكانــی دۆستۆیڤســكی دەتوانــن بــە تەنیشــت ئەزموون كارەكتــەری ســەرەكی تــاوان و ســزادا‬ ‫دەژیام‪ ،‬نەمدەتوانی بەرامبەر ئەو هەموو‬ ‫و بینینەكانــی خۆمانــەوە لــە مامۆســتا و خێــزان و ئەوانــەی قووڵی و ڕەهەندە فكرییانەی نێو دەروونی‬ ‫دۆستۆیڤســكی بیــر لە چــڕی و گەورەی‬ ‫دارســتانی ئەمازۆن نەكەمەوە‪ .‬ڕەنگە لە‬ ‫چواردەورمان شتێكی زۆرترمان لەسەر دنیا و ژیان پێ بڵێن‬ ‫بنەڕەتــدا بەراوردەكە تۆزێك ناڕێك بێت‪،‬‬

‫بەاڵم ئەمــازۆن وەك ڕووبەرێكی گەورەی‬ ‫زەوی نا‪ ،‬بەڵكوو وەك شوێنێكی سەیری‬ ‫پڕ لە شتی پەیپێنەبراو نەدۆزراوە‪.‬‬ ‫دواجار من ڕۆمانەكانی دۆستۆیڤســكی‬ ‫وەك كۆمەڵەكتێبێك دەبینم كە دەتوانین‬ ‫لــە ڕێیانــەوە خۆمــان و دنیــای پتر تیا‬ ‫بناســین و زیاتــر چاوێكــی تیژمان باتێ‬ ‫بۆ بینینی جوانــی‪ ،‬بۆ ئەوانەی خودایان‬ ‫خۆش دەوێ بۆ ئەوانەی خۆشیان ناوێ‪..‬‬ ‫بــۆ ئەوانــەی تاوانیان خــۆش دەوێت بۆ‬ ‫ئەوانــەی ڕقیــان لێیەتی ‪ ..‬بــۆ ئەوانەی‬ ‫ســەفەریان كــردووە بۆ ئەوانــەی نەیان‬ ‫كردووە‪ ..‬بۆ ئەوانەی ســەرما ددانەكانی‬ ‫هێناونەتە لەرزە بــۆ ئەوانەی ددانیان لە‬ ‫ترس و ئێشی سەرمادا نەیداوە بە یەكدا‪.‬‬ ‫بــۆ ئەوانەی دەیانەوێــت تاوان بكەن‬ ‫و بــۆ ئەوانەشــی دەیانەوێــت هەرگیز بە‬ ‫كۆاڵنێكیشــدا نــەڕۆن بۆنــی تاوانی لێوە‬ ‫بێت پێشنیار دەكەم‪ .‬دۆستۆیڤسكی وەك‬ ‫مرۆڤێكی شــارەزا‪ ،‬وەك كۆڵۆمبۆســێكی‬ ‫گەڕاوە لە سووچو تاریكی و قواڵییەكانی‬ ‫ناخ و دەرونی مرۆڤەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٦/١٣‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫هاوسەرگیریی ڕۆژانە لە سفرەوە دەست پێ دەکاتەوە‬ ‫گفتوگۆی پلینیۆ مەندۆزا لەگەڵ گابۆ‬

‫و‪ :‬نزار عەلی‬ ‫ من هەمیشە پێم وا بوو کە سەرهەنگ‬‫ئائورلیانۆ بوئیندیا لە باپیرەت دەچێت‪.‬‬ ‫ نەء‪ ،‬ســەرهەنگ ئائورلیانۆ بوئیندیا‬‫ڕێــک پێچەوانەی ئەو وێنەیەی باپیرەمە‪،‬‬ ‫کــە لە زەینی مندایــە‪ .‬باپیرەم خرتەڵ و‬ ‫ســوورکەاڵنە بوو‪ .‬تا بڵێی خۆشخۆراک و‬ ‫زگ‪-‬لەوەڕێن و پەتنەکراوترین زیناکارێک‬ ‫بــوو کە من تا ئێســتا بینیومــە‪ -‬ئەمەم‬ ‫زۆر دواتر زانی‪ -‬لە بەرامبەردا سەرهەنگ‬ ‫بوئیندیــا نــەک تەنیا ڕێک ڕووخســاری‬ ‫الوازی ڕافائێــل ئۆریبــەی هەبوو بەڵکوو‬ ‫هەمــان هۆگریــی سەختگیرانەیشــی‬ ‫هەبــوو‪ .‬هەڵبەت مــن هەرگیــز ئۆریبەم‬ ‫نەبینــی‪ ،‬بەاڵم دایەگــەورەم دەیگێڕایەوە‬ ‫کــە پێــش لەدایکبوونــی مــن ئــەو بــە‬ ‫ئاراکاتاکادا تێپەڕیوە و لە نووسینگەکەی‬ ‫باپیرەمدا لەگەڵ هاونەبەردانی ڕابردوویدا‬ ‫کۆبوونەوەیەکی هەبووە و بیرەیەکیشــی‬ ‫لەگەڵیاندا خواردووەتــەوە‪ .‬وێنەیەک کە‬ ‫دایەگــەورەم لەوی هەبوو‪ ،‬تەقریبەن هەر‬ ‫ئەوەیــە کە ژنی ســەرهەنگ لــە ڕۆمانی‬ ‫«گەاڵ زەردەکان»ـدا لە یەکەمین دیداری‬ ‫ئادالئید لەگەڵ پزیشــکە فڕانســییەکەدا‬ ‫دەیگێڕێتەوە‪ .‬ژنەکە خۆی لە ڕۆمانەکەدا‬ ‫دەڵێــت کــە پێــی وا بووە ئەو ســەر بە‬ ‫ســوپایە‪ .‬ئەمــە لــە چیرۆکەکــەدا نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە دەروونــی خۆمدا دەزانم کە ئەو‬ ‫پێــی وا بووە؛ پیاوەکــە‪ ،‬هەمان ژەنەڕاڵ‬ ‫ئۆریبە بووە‪.‬‬ ‫ ئایــا ڕاســتە کــە دایکــت نهێنیــی‬‫ڕۆمانەکانت بە ئاسانی کەشف دەکات؟‬ ‫ بەڵــێ‪ ،‬لەنــاو خوێنەرەکانمــدا‪ ،‬لــە‬‫چــاو ئەوانــی دی زوو بۆنی شــت دەکا‪.‬‬ ‫زۆرتــر لەوانی تریش لە توخمە دڵنیاکان‬ ‫بــۆ ســەلماندنی ژیانــی ڕاســتەقینەی‬ ‫کەســایەتییەکانی نــاو کتێبەکانــم‬ ‫بەهرەمەندە‪ .‬ئەمە ئاســان نییە‪ ،‬چونکە‬ ‫کەســایەتییەکانی کتێبەکانی من‪ ،‬وەکوو‬ ‫(وێنەگەلێکــی پارچەپارچــەن) کــە بــە‬ ‫پارچەگەلێــک وەرگیــراو لە کەســایەتیی‬ ‫جۆراوجــۆر دروســت کــراون‪ ،‬یــان لــە‬ ‫ڕاســتیدا لە پارچەگەلێک کە لە خۆمەوە‬ ‫‌هاتوونەتــە بــوون‪ .‬شایســتەییی دایکــم‬ ‫لەمەدایــە کــە ئــەو لــەم ســەرزەمیندا‪،‬‬ ‫تەڕدەســتیی ئاسەوارناسانێکی هەیە‪ ،‬کە‬ ‫دەتوانن مۆرەگەلێکی بەجێماو لە ئاژەاڵنی‬ ‫بــەر لە مێژوو کە لــە هەڵکۆڵدراوگەکاندا‬ ‫دۆزیویاننەتــەوە ســەرلەنوێ دروســت‬ ‫بکەنــەوە‪ .‬بــە خوێندنــەوەی کتێبەکانی‬ ‫من‪ ،‬ئەو بە هەســتێکی دەگمەن‪ ،‬بەشــە‬ ‫زیادکراوەکان ال دەبا و مۆرە ســەرەتایی‬ ‫و ئەســڵییەکان کــە مــن کەســایەتیی‬ ‫جێمەبەســتی خۆم لــە دەوری تەوەرەی‬ ‫ئەوان دروســت کــردووە‪ ،‬دەناســێتەوە‪.‬‬ ‫هەنــێ جــار‪ ،‬لــە کاتــی خوێندنــەوەدا‬ ‫دەڵێت‪« :‬بێچــارە باوەپیارەکەم‪ ،‬لێرەدا‬ ‫چــۆن دەرکەوتــووە‪ ».‬مــن پێــی دەڵێم‬ ‫کــە قســەکەی هیچ دروســت نییە و ئەم‬ ‫کەســایەتییە هیــچ پەیوەندییەکــی بــە‬ ‫باوەپیارەکەی ئــەوەوە نییە‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬

‫پێــی گــوت‪« :‬تــۆ هاوتەمەنی عیســای‬ ‫مەســیحیت‪ ».‬ئــەو پیاوێکــی بااڵبــەرز‬ ‫بوو‪ .‬ئەســمەر و زراڤ و ســەرنجڕاکێش‪.‬‬ ‫ســەرتاپێ کەتانێکی ســپیی پۆشیبوو و‬ ‫کاڵوێکــی لێوارباریکی لەســەر بوو‪ .‬ڕێک‬ ‫مۆدیلی پیاوانی کارائیبی ســااڵنی ســی‪.‬‬ ‫سەرســامکەر ئەوەیە ئەو ئەمڕۆ هەشــتا‬ ‫ســاڵی عومر هەیە و لە هــەر ڕوویەکەوە‬ ‫چــاک بەرگــەی ئــەم تەمەنــە دەگرێت‪.‬‬ ‫هێشــتایش ناتوانم بەوجــۆرەی کە هەیە‬ ‫بیبینم‪ ،‬بەڵکوو هەر بەوجۆرەی کە جاری‬ ‫یەکەم لە ماڵی باپیرەمدا بینیم‪ ،‬دەیبینم‪.‬‬ ‫ماوەیــەک لەمەوبــەر ئــەو بــە یەکێک‬ ‫لــە هاوڕێکانمــی گوتبــوو کــە مــن پێم‬ ‫وایــە یەکێــک لــە جووجەڵەکانیم کە بێ‬ ‫هاودەستیی کەڵەشێر لە دایک بووم‪ .‬ئەو‬ ‫ئــەو قســەیەی منی بە گلەیییــەوە گوت‬ ‫بــەاڵم بە تۆنێکــی میهرەبان و بە هەموو‬ ‫هەســتی تەنزئامێزیەوە‪ .‬من هەمیشــە لە‬ ‫پەیوەندیــم لەگەڵ دایکمــدا دەدوێم و بە‬ ‫دەگمەن شتێکم ســەبارەت بەو گوتووە‪.‬‬ ‫چاکی بۆ چووە‪ ،‬هۆکاری ڕاستەقینەی ئەم‬ ‫بێدەنگییە ئەوەیە کە زۆر کەم دەیناسم و‬ ‫بەهەرحاڵ‪ ،‬زۆر کەمتر لە دایکم و ئێســتا‬ ‫کــە تەقریبەن بە یــەک قۆناغی تەمەنیی‬ ‫هاوشــێوە گەیشــتووین‪ ،‬هەنێ جار دێتە‬ ‫پێشێ کە پێی بڵێم پەیوەندیی سستمان‬ ‫پتــەو کــردووە و هۆگەلێکیشــم بــۆ ئەم‬ ‫قســەیەم هەیە‪ .‬کاتێ لە هەشتساڵیدا بۆ‬ ‫ژیان چوومــە الی دایکوباوکم‪ ،‬وێنەیەکی‬ ‫زۆر پتــەوم لــە باوکم لە زەینــدا هەبوو‪:‬‬ ‫ڕێــک وەکوو باپیرەم‪ .‬بەاڵم باوکم لەگەڵ‬ ‫باپیرەمــدا نەک جیاواز بوو‪ ،‬بەڵکوو ڕێک‬ ‫پێچەوانــەی ئەو بوو‪ .‬کەســایەتییەکەی‪،‬‬ ‫هەستی بەهێزییەکەی‪ ،‬دیدگا گشتییەکەی‬ ‫لــە مەڕ ژیان و لە مەڕ پەیوەندیی لەگەڵ‬ ‫منداڵەکانیــدا تــەواو جیاواز بــوو‪ .‬ڕوونە‬ ‫کــە من لــەو تەمەنەدا بەم گۆڕانە لە پڕە‬ ‫گاریگــەر ببــم و لــە ئاکامدا تــا تەمەنی‬ ‫باڵغبــوون پەیوەندییەکــی زۆر ســەختم‬ ‫لەگەڵیــدا هەبێــت و هەمیشــەیش مــن‬ ‫خەتابار بووم‪ :‬هەرگیز بە ڕوونی نەمزانی‬ ‫ڕەفتــاری مــن لەگەڵ ئــەودا دەبێ چۆن‬ ‫بێــت‪ .‬نەمدەزانی دەبێ چی بکەم تا ئەو‬ ‫زویر نەبێــت و ئەو هێندە جددی بوو کە‬ ‫مــن جددیبوونەکەییم بــە درکپێنەکردن‪،‬‬ ‫بە هەڵــە وەرگرتبــوو‪ .‬بەهەرحــاڵ‪ ،‬پێم‬ ‫وایە هەردووکمان بەبێ هیچ بەرکەوتنێک‬ ‫بــە چاکی الی یەکــەوە تێپەڕین‪ ،‬چونکە‬ ‫هەرگیــز‪ ،‬لــە هیچ ســاتێکدا و بــە هیچ‬ ‫هۆیەک‪ ،‬بەرکەوتنێکی جددیمان نەبوو‪.‬‬ ‫لــە بەرامبــەردا‪ ،‬پێــم وایــە زۆرێــک‬ ‫لــە توخمــە ئەدەبییەکانــی من لــەوەوە‬ ‫وەرگیــراون‪ .‬ئــەو لە گەنجێتیدا شــیعری‬ ‫نووســیوە و نەشــی شــاردووەتەوە و‬ ‫کاتێکیــش کــە تەلەگرافچیــی ئاراکاتاکا‬ ‫بوو زۆر چاک ڤیلیۆنی دەژەنی‪ .‬هەمیشە‬ ‫حەزی لە ئەدەبیات بوو و خوێنەرێکی زۆر‬ ‫پڕئیشتیا بوو‪ ،‬چونکە کاتێک دەگەیشتینە‬ ‫ماڵەوە پێویســت نەبوو بپرســین ئەو لە‬ ‫کوێیە‪ ،‬هەمــوان دەمانزانی لە کوێیە‪ :‬لە‬ ‫ژوورەکەیــدا خەریکــی خوێندنــەوە بوو‪،‬‬ ‫ژوورێک کە تاقەشــوێنی ئارامی ئەم ماڵە‬ ‫بوو کە هەرگیز نەماندەزانی لەسەر مێزی‬

‫ناناســم کە هێنــدە گرفتاری نەخۆشــیی‬ ‫خوێندنەوە بووبێت‪ .‬لە الیەکەوە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫نــە دڵۆپێــک مەشــرووبی خواردبووەوە‪،‬‬ ‫نە جگەرەیەکی کێشــابوو‪ .‬بەاڵم شــانزە‬ ‫مناڵی ناسراوی هەبوو و نازانین چەندیش‬ ‫نەناســراو‪ ،‬ئێستا بەم هەشــتا ساڵە زۆر‬ ‫ڕوون و زۆر بەهێزەیەوە کە خستوویەتییە‬ ‫پێــش چاوی من‪ ،‬نــەک تەنیا حاڵەتێکی‬ ‫لــە گۆڕانــی خووەکانــی نییــە‪ ،‬بگرە بە‬ ‫پێچەوانەوە‪.‬‬

‫ســەختمان نەبــووە‪ .‬پێــم وایــە ڕازی‬ ‫ئــەوە لەمەدایــە‪ ،‬بــە هەمــان دیدێکەوە‬ ‫تەماشــای شــتەکان دەکەین‪ ،‬کە بەر لە‬ ‫زەواج تەماشــامان دەکرد‪ .‬باشتر بیڵێم‪،‬‬ ‫زەواجیــش وەکوو تەواوی ژیان شــتێکی‬ ‫زۆر ســەختە کە ڕۆژانە دەبێ لە سفرەوە‬ ‫دەســتی پێ بکەیتەوە‪ .‬هەمــوو ڕۆژێکی‬ ‫ژیانمــان‪ .‬زەواج هەوڵێکــی بەردەوامە و‬ ‫زۆرجاریش ماندووکەرە‪ ،‬بەاڵم دەیهێنێت‪.‬‬ ‫کەســایەتیی یەکێک لە چیرۆکەکانم ئەم‬ ‫قســەیە بە حاڵەتێکی ڕوون و ڕەوانترەوە‬ ‫دەڵێت‪« :‬تەنانەت ئەشــقیش شتمان فێر‬ ‫دەکات‪».‬‬

‫تەقدیــر نەبوو‪ ،‬بەڵکوو بــە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫لــە هــەر ســاتێکی ژیانمدا و لــە هەموو‬ ‫بوارەکانیــدا من دەمویســت بــەم جۆرە‬ ‫بێــت‪ .‬ئەمە لە کەســایەتیی مندایە و لە‬ ‫زۆرێک لــە چاوپێکەوتنەکانمــدا ئاماژەم‬ ‫پــێ کردووە‪ :‬هەرگیز و لە هیچ ســاتێکدا‬ ‫لــە بیــرم نەکــردووە کــە لــە قوواڵییی‬ ‫هەبوونمــدا‪ ،‬مــن یەکێــک لــە شــانزە‬ ‫منداڵەکــەی تەلەگرافچیــی ئاراکاتــاکام‬ ‫و دەشــبم‪ .‬لــەم پانزە ســاڵەی دواییدا‪،‬‬ ‫ڕووبــەڕووی «ســەرکەوتن»‪ ،‬شــتێک‬ ‫کە بــە دوایەوە نەبووم و نەمویســتووە‪،‬‬ ‫بوومەتەوە‪ .‬تەنیا نیگەرانییشــم ئەوە بوو‬ ‫کــە بتوانــم ژیانی تایبەتیــم بپارێزم‪ ،‬جا‬

‫دۆستانێک کە لە ڕێدا لە دەستم داون زۆر‬ ‫دەگمەن بوون و هەمیشەش لەدەستدانی‬ ‫ئــەوان هۆکارێکــی هاوبەشــی هەبــووە‪:‬‬ ‫ئەوان هەرگیز بارودۆخی ســەختی ژیانی‬ ‫منیان درک پێ نەکرد و تێنەگەیشتن کە‬ ‫ژیانم بەردەوام لە بەردەم پێشــهاتگەل و‬ ‫هەڵەگەلێکدایــە کە دەتوانێت هەرســاتێ‬ ‫زیــان بە دۆســتێکی دێرینــە بگەیەنێت‪.‬‬ ‫ئەگــەر هاوڕێیــەک درک بەم مەســەلەیە‬ ‫نــەکات‪ ،‬بەوپەڕی خەمباریــی منەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫هەمیشــە تەواو بووە‪ .‬هاوڕێیەک کە لەم‬ ‫قەزیەیە تێ نەگات‪ ،‬لە سەفاوە بەدوورە‪.‬‬ ‫بەم ســادەیییە‪ .‬بەاڵم لە بارەی ڕەگەزی‬ ‫دۆستەکانەوە‪ :‬جیاوازیی نییە بۆم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەمیشــە هەســتم کردووە لەگــەڵ ژناندا‬ ‫زۆرتر کۆکم‪ .‬بەهەرحاڵ‪ ،‬خۆم بە یەکێک‬ ‫لە باشــترین هاوڕێــی هاوڕێکانم دەزانم و‬ ‫پێــم وایە هیچیەک لەوانــە منی هێندەی‬ ‫کــە من دوورتریــن هاوڕێم خۆش دەوێت‪،‬‬ ‫خۆش ناوێت‪.‬‬ ‫• تۆ پەیوەندییەکی زۆر باشت لەگەڵ‬ ‫دوو کوڕەکەتــدا هەیــە‪ ،‬مەگــەر چیــت‬ ‫کردووە؟‬ ‫ وەک گوتــت پەیوەندیــم لەگەڵ دوو‬‫کوڕەکەمدا زۆر باشــە‪ ،‬هــەر بەو هۆیەوە‬ ‫کە دەربارەی باســی هاوڕێیەتی خســتمە‬ ‫ڕوو‪ .‬بــەاڵم هەرچەند ناهومێد و بێتوانا و‬ ‫زەینپــەرت و ماندوو بم‪ ،‬لەو کاتەوەی لە‬ ‫دایک بوون تا ئێستا‪ ،‬هەمیشە کاتێک بۆ‬ ‫قســەکردن لەگەڵیاندا و بۆ لەگەڵبوونیان‬ ‫پەیدا دەکەم‪ .‬لە کاتێکەوە کە منداڵەکان‬ ‫گەیشــتوونەتە تەمەنــی ئاقڵــی‪ ،‬تێکڕای‬ ‫بڕیــارەکان بەکۆمەڵ دەدرێن‪ ،‬هەمیشــە‬ ‫چوارکەســی‪ .‬من ئەم شێوازە نە پەسند‬ ‫دەکــەم و نــە بــە خراپی دەزانــم‪ .‬تەنیا‬ ‫ئەمە دەڵێم‪ ،‬ڕۆژێکی جوان کە کوڕەکانم‬ ‫ئیتــر گــەورە بووبــوون‪ ،‬کەشــفم کــرد‬ ‫توانــای ڕاســتەقینەی مــن‪ ،‬باوکبوونە و‬ ‫حەز دەکەم باوک بم‪ .‬سەرنجڕاکێشــترین‬ ‫ئەزموونــی ژیانــی مــن یارمەتیدانــی‬ ‫کوڕەکانــم بــوو لــە گەورەبوونیاندا‪ ،‬پێم‬ ‫وایە شــتێک کــە زیاتر لە شــتەکانی تر‬ ‫لــە ژیانمــدا تێیــدا ســەرکەوتوو بــووم‪،‬‬ ‫کتێبەکانــم نەبــوون‪ ،‬بەڵکــوو کوڕەکانم‬ ‫بــوون‪ .‬بۆ من و مێرســێدس ئــەوان دوو‬ ‫هاوڕێــن‪ ،‬بــەاڵم هاوڕێیانێک کــە خۆمان‬

‫• ئێمە کــە هاوڕێکانی تۆین‪ ،‬دەزانین‬ ‫مێرســێدس چ ڕۆڵێکــی لــە ژیانــی تۆدا‬ ‫گێــڕاوە‪ .‬بۆم بــاس بکە ئــەوت لە کوێ‬ ‫ناسی‪ ،‬چۆن زەواجت لەگەڵدا کرد و چۆن‬ ‫توانیــت ئەم بەهرەیە‬ ‫سەرکەوتووە؟بێنیتە دەســت کە لە جەژنــی تەلەبەکانــدا ڕاســتوڕەوان داوام لە مێرســێدس‬ ‫زەواجێکی‬ ‫ من لە ســووکرە لەگەڵ مێرسێدســدا‬‫ئاشــنا بووم‪ .‬گوندێک لە بەشی ناوخۆی کــرد ببێتە ژنم‪ .‬ئەم پێشــنیارە مێتافۆرێک بــوو بۆ خۆبواردن‬ ‫ناوچەیەکــی کەناراوی‪ ،‬کــە خێزانەکانی‬ ‫ئێمە بە درێژاییی ســااڵن لــەوێ دەژیان لە هەمــوو ئەو خــول و نیوخوالنــەی کە پێویســت بوون بۆ‬ ‫و مــن و ئــەو پشــووەکانمان لــەوێ‬ ‫بەســەر دەبرد‪ .‬باوکانی ئێمە دۆســتانی بەدەستهێنانی دەنکێک‬ ‫گەنجیی یەکتر بــوون‪ .‬ڕۆژێک لە جەژنی‬ ‫تەلەبەکانــدا ڕاســتوڕەوان داوام لێ کرد‬ ‫• ئایــا هیچــکام لــە کەســایەتیی ژیانم ســنووردارتر و جێزیانتر لە پێشان گەورەمان کردوون‪.‬‬ ‫ببێتە ژنم‪ .‬ئەمڕۆ‪ ،‬پێم وایە ئەم پێشنیارە‬ ‫مێتافۆرێــک بوو بــۆ خۆبواردن لە هەموو چیرۆکەکانت لە مێرسێدسەوە وەرگیراون؟ بــووە‪ .‬بــەاڵم توانیومە بگەمە ســنووری‬ ‫• کێشــەکانت لەگەڵ ئەواندا دەخەیتە‬ ‫ هیچــکام لــە کەســایەتییەکانم لــە قەناعەتی شــتێک‪ ،‬کــە لە ژیانــدا زیاتر‬‫ئــەو خول و نیوخوالنەی کە پێویســتیی‬ ‫بەدەســتهێنانی دەنکێک بــوون‪ .‬ئەویش مێرســێدس ناچــن‪ .‬دووجارێــک کــە لە لــە هەرشــتێ گرنگیی پــێ دەدەم‪ :‬واتە ڕوو؟‬ ‫ ئەگــەر کێشــەکانم گــەورە بــن‪،‬‬‫هەر وای لــێ هەڵکراندبوو و بەم هۆیەوە سەدســاڵ تەنیاییــدا دەردەکەوێــت‪ ،‬هاوڕێیەتیی دوو کوڕەکەم و برادەرەکانم‪.‬‬ ‫دیدارەکانمــان‪ ،‬بــە پێی هەڵکــەوت و لە خۆیەتی‪ .‬بە ناوی ڕاستەقینە و نیشانەی من زۆر بۆ شــوێنە جۆراوجۆرەکانی دنیا هــەوڵ دەدەم لەگــەڵ مێرســێدس و‬ ‫دەرمانسازبوونەکەی و هەر بەم جۆرەشە سەفەر دەکەم‪ ،‬بەاڵم ئامانجی سەرەکیی دوو کوڕەکەمــدا بیانخەمــە ڕوو‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫ئــەو دوو جــارەی لە ڕاپۆرتــی مەرگێکی ئەم ســەفەرکردنانە‪ ،‬دۆزینەوەی برادەرە کێشــەکانم زۆر گەورە بن‪ ،‬زۆربەی جار‪،‬‬ ‫پێشــوەخت ڕاگەیەندراودا دەردەکەوێت‪ .‬هەمیشەیییەکان بووە کە ژمارەشیان زۆر لەگــەڵ هاورێیەکیش کــە بتوانێت بیر لە‬ ‫شــتێک کە زیاتر لە شــتەکانی تر لە ژیامندا تێیدا ســەرکەوتوو‬ ‫مــن هەرگیــز نەمتوانــی زیاتــر لەمە لە نییە‪ .‬لە ڕاســتیدا تاقەساتێک لە ژیانمدا چارەیەک بکاتــەوە‪ ،‬دەیخەمە ڕوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کەشــفکردنی ئەدەبیــی ئــەودا بچمــە کــە هەســت دەکــەم بەڕاســتی خۆمــم‪ ،‬ئەگــەر کێشــەکانم عەزیــم بــن‪ ،‬لەگــەڵ‬ ‫بووم‪ ،‬کتێبەکانم نەبوون‪ ،‬بەڵکوو کوڕەکانم بوون‬ ‫پێشەوە‪ .‬ئەویش بە هۆکاری حەقیقەتێک کاتێکــە کــە لەگــەڵ برادەرەکانمــدام‪ .‬هیچکەســدا پرســوڕا ناکەم‪ ،‬لە الیەکەوە‬ ‫کە دەتوانێت لە ڕواڵەتدا‪ ،‬هەوەسێکی لە هەمیشــەش لــە گرووپــی چکۆلــەدا کۆ لەوانەیە بە هۆی شــەرمنی و لە الیەکەوە‬ ‫پڕ بێت‪ ،‬کە هەڵبەت وا نییە‪ .‬بە جۆرێک دەبینەوە‪ ،‬تا بچووکتر باشتر‪ ،‬هەرجارەی بۆ نەهینانــەدی نیگەرانییەکی دووهێندە‬ ‫تەنیا بۆ ئەوەی قسەیەکم کردبێت دەڵێم‪ ،‬نانخواردنــی ئــەو ڕۆژەی‪ ،‬چەنــد نەفــەر دوورەوە‪ ،‬درێژە پێ دەدا و پێشم وایە کە لە ناســینی ئەودا سەرکەوتوو بوومە‪ ،‬کە شەش کەس‪ .‬ئەگەر چوار نەفەر بین خۆ بــۆ مێرســێدس و کوڕەکانم و لەوانەشــە‬ ‫چونکە ئەو دەزانێ کە من دەزانم کە ئەو دەبیــن‪ .‬چونکــە شــەپۆلی مەزنی منداڵ هەردووکمان دڵنیــا بووین ئەم مێتافۆرە بچووکترین گومانێکم لەوەی ئەو بەڕاستی باشتر‪ .‬ئەمە منم کە ئەوان بۆ کۆبوونەوە هاوڕێیــەک‪ .‬بە جۆرێکیــش خۆم تەواوی‬ ‫دەزانێ‪.‬‬ ‫لە دەوری یەک دیاری دەکەم‪ ،‬باشتریشە ئەم کێشانە چارەسەر دەکەم‪.‬‬ ‫و نەوە و خوشــکەزا بوو کە ساتبەســات دەبێتــە ڕاســتی و بــوو بە ڕاســتییش‪ .‬چۆنە‪ ،‬نییە‪.‬‬ ‫جــارێ کێشــەی مــن بــەس برینــی‬ ‫کــە من بم‪ ،‬چونکە یەکێک لەو شــتانەی‬ ‫دەهــات و دەچــوو و هەرکامێکیشــیان هەڵبــەت نزیکەی دە ســاڵ پاش ئەوەی‬ ‫• هاوڕێکانــت چ ڕۆڵێکیــان لە ژیانتدا کە چاک دەیزانم‪ ،‬کۆکردنەوەی هاوڕێیانە دوانزەگرێیــە‪ ،‬کــە وەک زەنگێکــی‬ ‫• تۆ هەرگیز لە باوکت نەدواوی‪ .‬ئەوت تێکەولێکــەی تایبەتــی خۆیــان هەبوو‪ .‬مــن بۆی چووبــووم و بەبێ ئەوەی ببینە‬ ‫باوکــم هەرچیی بە دەســت بگەیشــتایە دەســتگیرانی ڕەســمیی یەکتــر‪ .‬زیاتــر بینیوە؟ ئایا توانیوتە تەواوی هاوڕێکانی بە لەبەرچاوگرتنــی نزیکیی ئاکاریان‪ ،‬بە مەترســیدار کار دەکات و دەبــێ فێــر بم‬ ‫چۆنایی لە بیرە؟‬ ‫جۆرێــک کە هیــچ بەرکەوتنێکــی خەراپ لەگەڵیــدا بژیم‪ .‬وەک ئەوەی دوایار بێت‪.‬‬ ‫ کاتــێ سیوســێ ســاڵم بــوو‪ ،‬لە پڕ دەیخوێنــدەوە‪ .‬لــە نووســەرانی باشــی حاڵەتــی ژنومێردێکمــان هەبــوو کە بێ گەنجیت بپارێزیت؟‬‫ چەنــد دانەیکیــان گەیشــتوونەتە لە گرووپەکەدا دروســت نابێت‪ .‬هەڵبەت ژیــان لەگەڵیــدا‪ ،‬هەنــێ جار ســەخت و‬‫کەوتــەوە بیرم کاتێ باوکمم بۆ یەکەمجار ئەدەبییــەوە بگرە تا هەموو ڕۆژنامەکان‪ ،‬پەلــە و بێ نیگەرانی چاولەڕێی شــتێکن‬ ‫لــە ماڵــی باپیرەمــدا بینــی‪ ،‬ڕێــک ئەم تێکــڕای تاوتوێکردنەکان‪ ،‬وەســڵی کارە کــە دەزانــن هیــی خۆلێبــواردن نییــە‪ .‬کۆتاییی ڕێیەکە‪ .‬بەاڵم ئەوانەی بەڕاستی ئــەوە زۆر کاتم دەگرێت‪ ،‬بەاڵم هەمیشــە هەنــێ جار تۆقێنەرە‪ ،‬بــەاڵم ناهێڵێت لە‬ ‫تەمەنــەم هەبــوو‪ .‬زۆر چاک لــە بیرمە‪ ،‬تجارییــەکان‪ ،‬کەتەلۆگەکانــی ســەالجە‪ ،‬ئێســتا بیستوپێنج ساڵ لە زەواجەکەمان لە ژیانمدا حســابیان بۆ دەکرا‪ ،‬لە گشت کات دەدۆزمەوە‪ ،‬چونکە بە بۆچوونی من بیری بکەم‪.‬‬ ‫چونکە ڕۆژی لەدایکبوونی بوو و کەسێک ئیتــر هەرچــی کــە هەبوایــە‪ .‬هیچکەس تێدەپــەڕێ و هەرگیــز کێشمەکێشــێکی تۆفانــەکان ڕزگاریــان بوو‪ .‬ئەمــە یاریی بنەڕەتی هەموو شــتێ ئەم هاوڕێیانەن و‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٨‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٦/١٣‬‬

‫ڕیمۆند کارڤەر‬ ‫و‪ :‬ئەیووب عوسمان‬ ‫بەختیار حەمەسوور‬ ‫ژنەکــەم گوتــی‪« :‬درۆ دەکات‪ .‬تــۆ‬ ‫بۆچی باوەڕت کــردووە؟ ئیرەیی دەبات‪.‬‬ ‫هــەر ئەوەندە‪ ...‬باوەڕ بــە من ناکەیت؟‬ ‫خۆ تۆ نابێت باوەڕ بەو قسانە بکەیت؟»‬ ‫بارانییەکــەی دانەکەندبــوو کاڵویشــی‬ ‫هێشــتا لەســەر بوو‪ .‬بە خێرایی ســەری‬ ‫لەقاند‪ .‬ڕوومەتی داگیرساوی بە تۆمەت‪،‬‬ ‫سوور بووبووەوە‪.‬‬ ‫شــانم هەڵتەکاند و گوتم‪« :‬درۆی چی‬ ‫بکات؟ چی دەســت دەکەوێت؟ چ قازانج‬ ‫لە درۆکردن دەکات؟ بە ڕووکەش دۆستی‬ ‫ئێمەیە‪ .‬دۆستی هەردووکمان‪».‬‬ ‫ڕاوەستابووم نەعلم لە پێدا بوو دەستم‬ ‫دەکردەوە و دەمنوقاند‪ .‬بە کورتی هەستم‬ ‫بە گەمژەیی دەکرد‪ .‬من و لێکۆڵینەوەیان‬ ‫نەگوتبوو‪ .‬خۆزگە نەمدەبیســت و هەموو‬ ‫شت وەک سەرەتا دەمایەوە‪.‬‬ ‫لــە گەمژەییم ســەری لەقانــد‪ .‬کاڵوی‬ ‫داگرت‪ ،‬دەستکێشــی لە پەنجە ڕاکێشــا‬ ‫و هەمــووی لەســەر مێز دانــان‪ .‬پاڵتۆی‬ ‫داکەند و بە پشت کورسیدا هەڵیواسی‪.‬‬ ‫«هیچ‌وپووچە‪ .‬هەر ئەوەی کە گوتم‪ .‬وا‬ ‫دەزانی دۆست هەرچەند خراپ بێت‪ ،‬یان‬ ‫تەنانــەت کەمێکیش دۆســتایەتی هەبێت‬ ‫دەتوانێت وەها درۆیەک بکات‪ .‬ئەســڵەن‬ ‫نابێت باوەڕ بە قسەی ئەو بکەیت!»‬ ‫گوتــم‪« :‬ئیتــر نازانــم بــاوەڕ بە چی‬ ‫بکــەم‪ .‬دەمەوێت باوەڕ بە قســەکانی تۆ‬ ‫بکەم‪».‬‬ ‫گوتــی‪« :‬فەرموو بــاوەڕ بکە! لە منی‬ ‫ببیستە‪ .‬من لە بارەی شتانێکی واوە درۆ‬ ‫ناکەم‪ .‬باشە بڵێ ڕاست نییە‪ .‬ئازیزم بڵێ‬ ‫کە باوەڕ ناکەیت‪».‬‬ ‫خۆشــم دەویســت‪ .‬دەمویســت لــە‬ ‫باوەشــی بگرم و بڵێم باوەڕ بە قسەکانی‬ ‫دەکەم‪ .‬بەاڵم درۆ‪ ،‬ئەگەر درۆش بێت‪ ،‬لە‬ ‫نێوان ئێمــەدا ڕووی داوە‪ .‬چوومە پەنای‬ ‫پەنجەرە‪.‬‬ ‫گوتــی‪« :‬دەبێــت بــاوەڕ بکەیــت‪.‬‬ ‫خۆیشــت دەزانیت گاڵتەجاڕییە‪ .‬دەزانی‬ ‫ڕاست دەکەم‪».‬‬ ‫لــە کەنــار پەنجــەرە ڕاوەســتام و لە‬ ‫هاتوچۆی ئوتومبێلەکانم دەڕوانی‪ .‬ئەگەر‬

‫‪4‬‬ ‫ســەرم بەرز بکردایەتەوە‪ ،‬وێنەی ژنەکەم‬ ‫لە چوارچێوەی پەنجەرەدا دەبینی‪ .‬خۆم‬ ‫دڵنیا کرد ئینســانێکی بەرچاوتەنگ نیم‪.‬‬ ‫دەرەقەتــی دەهاتــم‪ .‬بیــرم لــە ژنەکەم‬ ‫دەکردەوە‪ ،‬لە ژیانی هاوبەشمان‪ ،‬ڕاستی‬ ‫بەرامبــەر درۆ‪ ،‬ســەربەرزی بەرامبــەر‬ ‫سەرشۆڕی‪ ،‬وەهم بەرامبەر واقیع‪ .‬فیلمی‬ ‫«ئاگراندیسمان»م بیر کەوتەوە‪ ،‬کە تازە‬ ‫بینیبووم‪ .‬ژیاننامەی «لیۆ تۆلســتۆی»م‬ ‫بیر کەوتەوە‪ ،‬کە لەسەر مێز دانرابوو‪ ،‬ئەو‬ ‫قسانەی لە بارەی حەقیقەت گوتبوونی و‬ ‫ڕووســیای کۆنی جوواڵندبوو‪ .‬هاوڕێیەکی‬ ‫دێرینم بیر هاتەوە‪ ،‬لە ســەرەتا و کۆتایی‬ ‫قۆناغی دواناوەنــدی هەمبوو‪ .‬هاوڕێیەک‬ ‫قەت ڕاســتی نەدەگوت‪ .‬قسەهەڵبەست و‬ ‫پاشملەگوتن‪ ،‬بەاڵم بەکەیف؛ هاوڕێیەکی‬ ‫گیانــی بــە گیانی کــە ڕۆژانــی تەنگانە‬ ‫پشــتم بــەو دەبەســت‪ .‬یادکردنــەوەی‬ ‫ئــەم کۆنەدرۆزنــە لــە پشــت تەمــی‬ ‫یادەوەرییەکانمدا زۆر خۆشــحاڵی کردم؛‬ ‫یادەوەرییــەک لەم تەنگانــەی ژیانەدا تا‬ ‫ئێســتا بێ دەردیســەری لەگەڵم هاتووە‪.‬‬ ‫ئــەم کەســە‪ ،‬ئــەم درۆزنــە بەکەیفە‪ ،‬لە‬ ‫ڕاستیدا قســەی ژنەکەمی دەسەلماند کە‬ ‫ئەم جــۆرە ئینســانانە لە دنیــادا هەن‪.‬‬ ‫خۆشــحاڵ بــووم‪ .‬ڕووم وەرگێڕا قســەی‬ ‫لەگــەڵ بکــەم‪ .‬دەمزانــی دەمەوێت چی‬ ‫بڵێم‪ .‬بەڵێ ڕەنگە ڕاست بێت‪ ،‬ڕاستیشە‪،‬‬ ‫ئینسان دەتوانێت درۆ بکات و دەشیکات‪،‬‬ ‫بێ ویســت‪ ،‬نائــاگا و نەخۆشــانە‪ .‬بەبێ‬ ‫ئەوەی بیــر لە دەرئەنجامەکەی بکاتەوە‪.‬‬ ‫حەتمەن زمانلێدەرەکەی منیش کەسێکی‬ ‫لەم جــۆرە بووە‪ .‬بەاڵم هــەر لەو کاتەدا‬ ‫پاڵــی بــە قەنەفــەوە دا و دەموچاوی بە‬ ‫دەست داپۆشــی و گوتی‪« :‬ڕاستە‪ ،‬خوا‬ ‫بمبەخشــێت‪ .‬هەموو ئەو قســانەی بە تۆ‬ ‫گوتوومە ڕاســتن‪ .‬من درۆم کرد کە ئاگام‬ ‫لێی نەبووە‪».‬‬ ‫لەســەر کورســییەکی نزیــک پەنجەرە‬ ‫دانیشتم‪ .‬گوتم‪« :‬ڕاستە؟»‬ ‫ســەری خــوار کــرد‪ .‬دەموچــاوی بە‬ ‫دەست داپۆشی‪.‬‬ ‫گوتــم‪« :‬بۆچــی حاشــات لــێ کرد؟‬ ‫ئێمە کە هیــچ کات درۆمان لەگەڵ یەکتر‬ ‫نەدەکرد‪ .‬مەگەر نا هەموو کات ڕاستمان‬ ‫نەگوتووە؟»‬ ‫گوتی‪« :‬بە داخەوەم‪».‬‬ ‫سەیری کردم و سەری لەقاند‪.‬‬

‫درۆ‬

‫«شــەرمەزار بــووم‪ .‬نازانــی چەنــد‬ ‫خەجاڵــەت بــووم‪ .‬نەمدەویســت بــاوەڕ‬ ‫بکەیت‪».‬‬ ‫گوتم‪« :‬تێدەگەم‪ ،‬وا بزانم‪».‬‬ ‫پێــاوی داکەند و لەســەر قەنەفە پاڵ‬ ‫کــەوت‪ .‬دواتر هەســتایەوە و بلووزەکەی‬ ‫بــە ســەردا داکەنــد‪ .‬قــژی ڕێــک کرد و‬ ‫جگەرەیەکــی لەســەر ســینی هەڵگرت‪.‬‬ ‫چەرخم بۆ داگیرســاند لە بینینی پەنجە‬ ‫الواز و بێڕەنگ و ســواوەکانی ڕاچڵەکیم‪.‬‬ ‫وەک ئەوەی یەکەم جار بێت بیانبینم‪.‬‬ ‫دووکەڵی جگەرەی هەڵمژی و پاشــان‬ ‫گوتی‪« :‬ئازیزم! ئەمڕۆت چۆن گوزەراند‪.‬‬ ‫واتە بە شێوەیەکی گشتی چۆن بوو؟»‬ ‫جگەرەی خستە نێوان لێو و هەستا تا‬ ‫تەنوورەکەی دابکەنێت‪.‬‬ ‫وەاڵمــم دایــەوە‪« :‬ئــای! دوانیــوەڕۆ‬ ‫پاســەوانێک بە حوکمی گرتن هاتبوو‪ ،‬بە‬ ‫دوای یەکێکــدا دەگــەڕا لەودیو ڕاڕەوەکە‬ ‫دەژیا‪ .‬بەڕێوبــەری باڵەخانەکەیش گوتی‬ ‫وا بڕیارە ئاو لە ســێ تا سێونیو بگرنەوە‬ ‫تاکــوو چاککردنەوە تــەواو دەبێت‪ .‬ڕێک‬ ‫لــەو کاتەدا بوو پاســەوانەکە هات ناچار‬ ‫بووین ئاوەکە بگرینەوە‪».‬‬ ‫گوتی‪« :‬سەیرە!»‬ ‫دەستی خستە سەر کەمەری و شێوەی‬ ‫کەوانەیــی وەرگــرت‪ .‬پێڵــووی لێک نا و‬ ‫باوێشکی دا و قژە درێژەکەی ڕاتەکاند‪.‬‬ ‫گوتــم‪« :‬ئەمڕۆ زۆرێک لــە کتێبەکانی‬ ‫تۆلستۆیم خوێندەوە‪».‬‬ ‫«زۆر باشە‪».‬‬ ‫بادەمی دەخوارد‪ .‬دانەدانە‪ .‬بە دەستی‬ ‫ڕاست ناوکی دەکرد‪ ،‬بە دەستی چەپیش‬ ‫جگــەرەی گرتبوو‪ .‬جارجاریــش وازی لە‬ ‫خواردن دەهێنا و بە پشــتی دەست زاری‬ ‫پاک دەکردەوە و جگەرەی دەکێشا‪ .‬ئێستا‬ ‫ئیتر هیچــی لەبەردا نەبوو‪ .‬پێیەکانی کۆ‬ ‫کردەوە و چوارمشــقی دانیشت و گوتی‪:‬‬ ‫«دەمەوێت بۆچوونت بزانم‪».‬‬ ‫گوتم‪« :‬بیرۆکەکەی چاکە‪ ،‬کەســێکی‬ ‫بەشەخسییەت دێتە بەرچاو‪».‬‬ ‫پەنجەکانم مێروولەیان دەکرد‪ .‬فشاری‬ ‫خوێــن توندتر دەبوو‪ .‬بەاڵم ناکاو داهێزرا‬ ‫بووم‪.‬‬ ‫گوتی‪« :‬وەرە ئێــرە بزانم‪ ،‬موژیکی*‬ ‫سادە‪».‬‬ ‫چوارپەلــە ڕۆیشــتم و بــە دەنگێــک‬ ‫وەک ئــەوەی لــە چاڵــەوە بێــت‪ ،‬گوتم‪:‬‬

‫««‬ ‫دەیگــوت‪« :‬ماشــای بچکۆلــە‪ ،‬وەرە‬ ‫ئێرە‪ .‬گەمژەی خوا! بەڕاستی باوەڕت بەو‬ ‫درۆیە کرد؟ وەرە ئێرە سەر بنێ سینگی‬ ‫دایە‪ .‬ئەها‪ .‬چاو داخە‪ .‬زۆر باشــە‪ .‬ئاخر‬ ‫ئینسان هێندە سادەیە‪ .‬نائومێدت کردم‪.‬‬ ‫تۆ دەبێت باشــتر لەمە من بناسیت‪ .‬درۆ‬ ‫بۆ هەندێک کەس شادمانییە‪».‬‬

‫«حەقیقەتم دەوێت‪».‬‬ ‫نەرمــی و ناســکیی فــەرش و‬ ‫تووکنیەکــەی منی ورووژانــد‪ .‬بە ئارامی‬ ‫بەرەو قەنەفەکە کشــام‪ .‬چەنەم خســتە‬ ‫سەر ســەرینێک‪ .‬دەستی بە قژمدا هێنا‪.‬‬ ‫هێشــتا پێدەکەنــی‪ .‬دەنکەخوێ لەســەر‬ ‫لێوە پڕ و گۆشــتنەکەی دەبریســکایەوە‪.‬‬ ‫کە تەماشام کرد لە چاویدا خەمێکی لێڵم‬ ‫*موژیــک‪ :‬جووتیــار‪،‬‬ ‫بینی‪ ،‬بــەاڵم خەندە لە لێوی نەدەتۆرا و‬ ‫«وشەیەکی ڕووسییە‪».‬‬ ‫یاریی بە قژم دەکرد‪.‬‬

‫الدێیــی‪.‬‬

‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪https://daastanha‬‬ ‫‪.wordpress.com‬‬ ‫‪/2011/07/11/%D8%AF%D8‬‬ ‫‪%B1%D9%88%D8%BA‬‬‫‪%D8%B1%DB%8C‬‬ ‫‪%D9%85%D9%88‬‬ ‫‪%D9%86%D8%AF‬‬ ‫‪-%DA%A9%D8‬‬ ‫‪%A7%D8%B1%D9‬‬ ‫‪%88%D8%B1/‬‬

‫تکایە درۆیەک بکە‬

‫خوێندنەوەی چیرۆکی «درۆ»‬ ‫بەختیار حەمەسوور‬ ‫«درۆ» یەکێکــە لــە چیرۆکــە کورت‬ ‫و بەناوبانگەکانــی چیرۆکنووســی‬ ‫ئەمەریکایــی ڕیمۆنــد کارڤــەر‪ .‬کارڤــەر‬ ‫درێــژە بــە ڕەوتێک لــە چیرۆکنووســی‬ ‫دەدات کــە چێخــۆف و هەمنگوەیــی‬ ‫پێشــەنگەکانین‪ .‬لــە ڕســتەیەکی ڕاپۆت‬ ‫یان هەواڵــی دەتوانێت چیرۆکێک بێنێتە‬ ‫ئــاراوە‪ ،‬ئەمڕۆیــی بێت و مۆدێــرن‪ .‬ئەم‬ ‫ستایلە مینیمالیستە و باوەڕی تەواوی بە‬ ‫(«کەمیش زۆرە» و «بچووک جوانە»)‬ ‫یــە‪ .‬گەرچی کارڤەر پێی خۆش نەبوو بە‬ ‫مینیمالیست ناوی بهێنرێت‪ ،‬بەاڵم کاتێک‬ ‫چیرۆکەکانــی دەخوێنینەوە هیچ دەرفەت‬ ‫و ئیمکانێکی ترمان نییە جگە لەوەی کە‬ ‫وەک مینیمالیستنووسێک بیبینین‪.‬‬ ‫یەکێکــە لــەو تێمــا ســەرەکییانەی‬ ‫کارڤــەر لــە چیرۆکدا بــۆی دەگەڕایەوە‪،‬‬ ‫خێــزان و کێشــەی نێــوان ژن و پیــاو‬ ‫بــوو‪ .‬ئــەم چیرۆکانە ســەر بــە خانەی‬ ‫چیرۆکی کۆمەاڵیەتی و پەیوەندیی نێوان‬

‫ژنومێــردن‪ .‬گرێــی ئەم جــۆرە چیرۆکانە‬ ‫ڕواڵەتی و بەرچاو و ئاسایین‪ ،‬کێشەیەک‬ ‫کە لەژێر ســەقفی ماڵەکانــدا ڕۆژانە ڕوو‬ ‫دەدەن و بەردەوامیش دووبارە دەبنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دیوی تاریکی ئەم کێشانە هەمیشە‬ ‫زیــاد لەوەیە کــە ئێمە وێنــای دەکەین؛‬ ‫ئەدەبیــات و تایبــەت چیــرۆک کاریــان‬ ‫دەرخســتن و پێشاندانی ئەم دیوە تاریک‬ ‫و نەبینراوەیە‪ .‬ئــەم گرژی و لێکگیرانانە‬ ‫پڕن لە پێشنیار و ئیدە‪ .‬چیرۆک هەر ئەم‬ ‫کارە دەکات‪ :‬بەجددیگرتنــی گرژییەکــی‬ ‫بچــووک‪ ،‬کــە ماڵوێرانییەکی گــەورە بە‬ ‫دوایدا خۆیدا ڕادەکێشێت‪.‬‬ ‫گواســتنەوەی ڕۆتیناتــی ڕۆژ بــۆ ناو‬ ‫چیــرۆک‪ ،‬بــە وردەکاری لێهاتووییــەوە‬ ‫دەکرێــت‪ .‬دروســت هــەر ئــەو کارەی‬ ‫کارڤەر لە بەشێکی زۆر لە چیرۆکەکانیدا‬ ‫کردوویەتی‪ .‬ئــەو پێمان ناڵێت زەمینەی‬ ‫ئــەم گــرژی و ئاڵۆزییانــە چیــن‪ ،‬بــێ‬ ‫پێشەکی و پاشەکی‪ .‬ڕاستەوخۆ دەچێتە‬ ‫نــاو ئــاژاوە و دەســتەویەخەکانەوە‪.‬‬ ‫ئەسڵەن ئاماژەکردن و بەدواداچوونێکیش‬ ‫ناکات‪ ،‬چیرۆک لەو شــوێنەوە دەست پێ‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫دەکات کــە گەیشــتووەتە لوتکەی گرژی‬ ‫و لێک‌حاڵینەبــوون‪ ،‬بــەو دۆخەیــش تــا‬ ‫کۆتایی وەفادار دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫چیرۆکی «درۆ» لە یەکەم خوێندنەوەدا‬ ‫شــتێکی وا لــە زەینی خوێنــەردا بەجێ‬ ‫ناهێڵێــت کــە بتوانێــت دواتــر تاوتوێی‬ ‫بــکات و بیگێڕێتەوە؛ هــەروەک چیرۆکە‬ ‫چێخۆفییــەکان‪ .‬ئەمەیش دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫نەبوونی پلۆتێکی بەرجەســتە و گەورە‪.‬‬ ‫ئەم چیرۆکە ڕواڵەت و ســەتحی بابەتێک‬ ‫دەنوێنێتــەوە‪ ،‬کــە الی ئێمە ئاســایی و‬ ‫ســواوە‪ :‬درۆ! بــە ڕســتەک لــە ژنەکەوە‬ ‫دەســت پــێ دەکات‪ ،‬ئەگــەر لێــی ورد‬ ‫بینــەوە شــتێکی ئەوتــۆ ناڵێــت‪ ،‬لێڵە و‬

‫نادیــار‪« :‬درۆ دەکات‪ .‬تۆ بۆچی باوەڕت‬ ‫کردووە؟ ئیرەیی دەبات‪ .‬هەر ئەوەندە‪...‬‬ ‫بــاوەڕ بــە من ناکەیــت؟ خۆ تــۆ نابێت‬ ‫بــاوەڕ بــەو قســانە بکەیــت؟» درۆیەک‬ ‫کراوە‪ ،‬لە کەســێکی نەناســراوەوە‪ ،‬واتە‬ ‫چیرۆکەکە نایناسێنێت‪ ،‬بەاڵم لە درێژەدا‬ ‫ڕوون دەبێتــەوە کە دۆســتێکە‪ .‬دیســان‬ ‫دۆستەکە بۆ ئێمە نەناسراو دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەرێکی کراوەیە لە بەردەم خوێنەردا‪،‬‬ ‫ڕەنگە کارەکتــەری یەکێک لە کتێبەکانی‬ ‫تۆلســتۆی بێت‪ ،‬یــان‪ ...‬دۆزینەوەی ئەو‬ ‫کەسە شــتێکی جەوهەری بە چیرۆکەکە‬ ‫زیــاد نــاکات‪ ،‬پێویســت نــاکات خوێنەر‬ ‫وزەی زۆر بــە دۆزینــەوەی ســەرف‬

‫دەبێــت درۆیەک هەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی من‬ ‫و تۆ لەژێر ئەم سەقفەدا بەرگەی یەکرت‬

‫بگرین‬

‫بــکات‪ ،‬چونکە مەبەســتی چیــرۆک– بە‬ ‫بۆچوونــی مــن‪ -‬دۆزینەوەی ئەو کەســە‬ ‫نییــە کە درۆی بە دەم ژنەکەوە کردووە‪،‬‬ ‫ئەســڵەن خودی «درۆ» کە ناونیشــانی‬ ‫چیرۆکەکەیشــە‪ ،‬مەبەســتە و ئامانــج‪.‬‬ ‫مــاڵ پێویســتی بە درۆیەکــە‪ ،‬خێزان بۆ‬ ‫درێــژەدان و بەردەوامــی‪ ،‬پێویســتی بە‬ ‫درۆیەکــە‪ ،‬بۆ ئــەوەی دەرەقەتــی واقیع‬ ‫بێیــن و درزی نێوانمان نەکا بە خەرەند‪،‬‬ ‫دەبێــت درۆیەک هەبێت‪ ،‬بــۆ ئەوەی من‬ ‫و تۆ لەژێر ئەم ســەقفەدا بەرگەی یەکتر‬ ‫بگرین‪ ،‬تکایە درۆیەک بکە‪ ،‬ئەگینا بینای‬ ‫مــاڵ و خێزان دەڕمێت‪ .‬لێرەدا درۆ مانای‬ ‫ڕاســتەقینەی حەقیقەتــە‪ .‬بۆیــە کاتێک‬ ‫ژنەکە پێ لە تاوانەکە «درۆ» دەنێت کە‬ ‫کردوویەتــی‪ ،‬بە داخەوەیە و شــەرمەزار‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ڕاســتیدا پەشــیمان نییە لەوەی‬ ‫کردوویەتــی‪ .‬لــە کۆتایــی چیرۆکەکــەدا‬ ‫دەبینیــن دۆخەکــە ئارامتــر دەبێتەوە و‬ ‫تەنانەت بێ ئەوەی چیرۆکەکەیش بیڵێت‬ ‫دەزانین چی دەگوزەرێت‪ :‬ژنەکە ڕووتە و‬ ‫پیاوەکەیش لە باوەشیدا‪.‬‬ ‫دوان لە بارەی ئەم چیرۆکەوە دەتوانێت‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫زیادتر درێــژ بێتەوە‪ ،‬بــە نموونە الیەنی‬ ‫جوانیناسیی باکگراوندی پشت چیرۆکەکە‪،‬‬ ‫کــە بــە هێنانــەوەی نــاوی کتێبەکانــی‬ ‫تۆلستۆی و فیلمی «ئاگراندیسمان»ـــی‬ ‫ئەنتۆنینی‪ ،‬یان هــاوڕێ کۆنەدرۆزنەکەی‬ ‫پیاوەکــە لــە قۆناغــی دواناوەنــدی‪،‬‬ ‫دەتوانرێت بە نیســبەت چیرۆکەکەوە کە‬ ‫سەرناوی «درۆ»ـــی هەڵگرتووە‪ ،‬الیەنی‬ ‫ئامادەســازیی و فەزاســازیی چیرۆکــەی‬ ‫پــێ ڕوونتــر بکرێتەوە‪ .‬خاڵیكــی تر لەم‬ ‫چیرۆکــەدا بنیــادی گفتوگۆیە‪ .‬ڕســتەی‬ ‫کــورت و چــڕ‪ .‬ســوودوەرگرتن لە زمانی‬ ‫ناومــاڵ و دەربڕینــی ســادەی ڕۆژانەیی‪.‬‬ ‫یەکێک لە ســەرکەوتوویی ئەم شــێوازە‪،‬‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬خوێنــەر زووتــر دەتوانێــت‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ بگرێت و بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫لــە چیرۆکی کوردیدا ئەم فۆڕمە کەمترین‬ ‫جــار تاقی کراوەتەوە و کاری پێ کراوە‪،‬‬ ‫لــە کاتێکدا پێشــنیار و پنتاســیلەکانی‬ ‫ئەم شــێوازە بە نیســبەت چیرۆکی نوێی‬ ‫کوردییەوە‪ ،‬دەتوانێت ئەنجامی بەرچاوی‬ ‫لێ بکەوێتەوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )2٩٩‬دوشەممە ‪201٦/٦/١٣‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪299‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )299‬دوشەممە ‪2016/٦/13‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫لەهاتنی ڕەمەزانەوە تا ماناكانی بەڕۆژووبوون‬ ‫ئاسۆ كەمال محەمەد‬ ‫لە ئەدەبیاتی ئاینی‌و ئیسالمیدا هاتنی‬ ‫مانگی رەمەزانی پیرۆز وەك هاتنی خێر‌و‬ ‫خۆشــی‌و ئارامی‌و شــادی بــۆ زیندوو و‬ ‫مــردووان لەقەڵــەم دەدرێــت‌و وەك‬ ‫دەرفەتێكیش دادەنرێت بۆ پاكبوونەوەی‬ ‫ناخــی مــرۆڤ لەتــاوان‌و خراپــە‌و‬ ‫هێوربوونــەوەی الیەنــی دەروونی مرۆڤ‬ ‫لەئاست جەنجاڵییەكانی ژیان‪ .‬باوەڕداران‬ ‫خۆیانــی بــۆ ئامــادە دەكــەن‌و دەســت‬ ‫بەجێبەجێكردنی پەرستشەكانی دەكەن‌و‬ ‫لەبانگــی بەیانییــەوە تــا بانگی شــێوان‬ ‫خۆیان لەخواردن‌و خواردنەوە دەگرنەوە‪.‬‬ ‫ئێمە لەكوردستان دەژین‪ ،‬لێرەش هەست‬ ‫بەبوونی هاتنی رەمەزان‌و خۆئامادەكردنی‬ ‫مرۆڤــی بــاوەڕدار دەكەین بۆ پێشــوازی‬ ‫لەمانگی رەمەزان‪ ،‬بــەاڵم ئەوەی تێبینی‬ ‫دەكەیــن‪ ،‬هەم خــۆ ئامادەكردنەكە‌و هەم‬ ‫شــێوازی بەرۆژووبوونەكــە پێچەوانــەی‬ ‫ناوەڕۆكی ماناكانــی مانگەكە‌و گەورەیی‌و‬ ‫رۆژووگرتنەكەیە‪.‬‬ ‫بــا لــەوەوە دەســتپێبكەین‪ ،‬هــەر‬ ‫بڕوانــە كــە وتــرا بەیانــی‌و دوو بەیانی‌و‬ ‫هەفتەیەكی تر رەمەزانە مرۆڤی باوەڕدار‌و‬ ‫مســوڵمانی بازرگان‌و ناو بازاڕ‌و ماركێت‌و‬ ‫دوكانــەكان دەكەونە خۆیان‌و نرخی كااڵ‌و‬ ‫شــتومەكەكان دوو قات‌و هێند‌و نێو زیاتر‬ ‫بەرز دەكەنەوە‌و گرانی دەكەن‌و ئەركێكی‬ ‫گرانتــری مــادی دەخەنە ئەســتۆی ئەو‬ ‫خەڵكانەی بەتەمان پێشوازی لەمانگەكە‬ ‫بكــەن‌و بــەرۆژوو بــن تێیدا‪ .‬بۆیــە هەر‬ ‫لــەم شــێوە پێشــوازییەوە‌و بەمجــۆرە‬ ‫دەســتبڕین‌و گرانچێتــی‌و تااڵنچێتییــە‬ ‫تێدەگەین‪ ،‬كە چ پێشــوازییەكی ساختە‌و‬ ‫دژ یەكە لەم مانگە‪ ،‬بەجۆرێك بەشــێكی‬ ‫زۆر لەبازرگانە مســوڵمانەكان‪ ،‬دوكاندارە‬ ‫نوێژخوێنەكانــی ریــزی پێشــەوە هاتنی‬ ‫مانگی رەمەزان دەكەنە دەرفەتێك بۆ خۆ‬ ‫دەوڵەمەندكردن‌و كۆكردنەوەی دوو فلسی‬ ‫زیاتر‪ .‬كەس ســەر لەبەر ئەوە دەرناكات‬ ‫ئەم ئیســامە بۆ واشــێواوە‪ ،‬بۆچی ئاوا‬ ‫كــراوە لــەكااڵی ئابووریــی‌و سیاســیی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیــی؟! ئــەم كولتــورە لەكوێوە‬ ‫ســەرچاوەی گرتــووە‪ ،‬كــە بەمجــۆرە‬ ‫پێشــوازی لەهاتنــی مانگــی رەمــەزان‬ ‫دەكــرێ‌و دەكرێتــە دەرفەتــی قۆڵبڕینی‬ ‫خەڵك؟‬ ‫وەرە سەر دۆخی تاكەكەسی مرۆڤەكان‪،‬‬ ‫مســوڵمانێك بەرۆژووە‪ ،‬رۆژانــە نزیكەی‬ ‫‪ 16‬كاتژمێــر خــۆی گرتۆتــەوە لەنــان‌و‬ ‫ئــاوو خــواردن‪ ،‬بــەاڵم نە دەمــی نەدڵی‬ ‫نە ئەندامەكانی جەســتەی‪ ،‬نە مێشــكی‬ ‫لەشــتی بێكەڵــك‌و خــراپ نەگرتۆتەوە‪،‬‬

‫بــەرۆژووە و ئۆتۆمبیلەكانی خوار راگرێ‌و‬ ‫رێگــەی هاتوچــۆی خەڵكــی‌و هاواڵتیانی‬ ‫پێدەگرێــت‌و ئەزیــەت‌و ئازاریــان دەدات‪،‬‬ ‫كەچــی الشــی ئاســاییە‌و ئێــوارە كاتی‬ ‫بەربانگ چاوەڕێی گەورەترین پاداشــتە!‬ ‫یەكێكــی دی بەهەمــان شــێوە بەرۆژووە‬ ‫دیسان‪ ،‬بەاڵم ئەو ژینگەیەی تێیدا دەژی‬ ‫بەئارەزویی خۆی پیسی دەكات‪ ،‬خاشاك‬ ‫دەڕێژێت‪ ،‬پیسییەكانی ماڵی خۆی دەخاتە‬ ‫بەردەم ماڵە دراوسێیەكەیان‪ ،‬كەالوەكەی‬ ‫تەنیشــتیانی پڕكردووە لەبۆگەن‪ ،‬گەڕەك‬ ‫هەراســن بووە‪ ،‬بەاڵم ئەسڵەن باكی بەوە‬ ‫نییە ئەم هەڵســوكەوتە لەگەڵ ناوەڕۆكی‬ ‫مانگــی رەمــەزان‌و رۆژووگرتنەكەیــدا‬ ‫یەكگدەكرێتەوە یان نا؟! لەكاتێكدا دەبێ‬ ‫مــرۆڤ كاتێك بــەرۆژوو دەبێت ئەوپەڕی‬ ‫ماناكانــی رۆژوبــوون‪ ،‬رۆحیەتــی ئایــن‌و‬ ‫لێبوردەیــی‌و ژینگەدۆســت‌و هەمــوو مانا‬ ‫مرۆییە جوانەكانی تر لەخۆی‌و كردەوەی‌و‬ ‫مامەڵە‌و هەڵسوكەوتیا بەرجەستە بكات‪.‬‬ ‫ناكرێ تۆ ‪ 16‬كاتژمێر بەناوی رۆژووگرتنەوە‬ ‫خــۆت لەخواردن‌و خواردنەوە گرتبێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەهەڵســوكەوت‌و كــردەوەدا نەگۆڕا‬ ‫بیــت‪ ،‬ناكرێ تۆ باســی جوانی‌و گەورەی‬ ‫رەمەزان‌و رۆژوو بكەی‪ ،‬بەاڵم لەناخەوە پڕ‬ ‫بیت لەناشیرینی‪ .‬ناگونجێ هاتنی مانگی‬ ‫رەمەزان وەك خێرو خۆشی لێكبەیتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم بــە گونجاوتریــن دەرفەتــی بزانی‬ ‫بــۆ دەســتبڕین‌و قۆڵبڕینــی خەڵــك‪.‬‬ ‫بەگشــتی بڕوانیــن‪ ،‬رەمەزان بەئاســایی‬ ‫وەك هــەر مانگێــك لەمانگەكانیتــر تــر‬ ‫دێــت‌و دەشــڕوات‪ ،‬بێئــەوەی گۆڕانكاری‬ ‫دەســتەجەمعی گــەورەی لــە نــاخ‌و‬ ‫بیركردنەوە‌و مامەڵەی كەسە دیندارەكاندا‬ ‫كردبێــت‪ ،‬چونكــە لەبنەڕەتــەوە بەشــی‬ ‫هــەرە زۆری دیندارەكان نــە لەناوەڕۆكی‬ ‫پەیامە تێگەیشــتوون‌و نە دەشــیانەوێت‬ ‫وەك خــۆی لێــی تێبگــەن‌و جێبەجێــی‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەگەرنا ئێمە تەنها یەك رەمەزان‌و‬ ‫یــەك مانگمان پێویســت بــوو بۆ ئەوەی‬ ‫بەكــردار لەمرۆڤی بــاوەڕدار بچین‪ ،‬یەك‬ ‫رەمەزانمان پێویست بوو‪ ،‬كە بسەلمێنین‬ ‫وەك زۆر مرۆڤی باوەڕدار‌و تەنانەت بەناو‬ ‫بــاوەڕداری مەســیحی ئیســپاتی بكەین‪،‬‬ ‫كــە ئایــن‌و بۆنــە ئاینیەكانــی خۆمــان‬ ‫خۆش دەوێت‌و راســتگۆین لەگەڵیدا‪ .‬الی‬ ‫مەسیحیەكان‪ ،‬الی بەشێكی زۆر لەو واڵتە‬ ‫ئەوروپیانــەی‪ ،‬كــە الی هەنــدێ كۆلكــە‬ ‫مەال‌و فەریكە بانگخواز شوێنی بەرەاڵیی‌و‬ ‫فەســادە‪ ،‬كاتێك بۆنەی ســەری ســاڵ‌و‬ ‫لەدایكبوونــی حەزرەتــی مەســیح(د‪.‬خ)‬ ‫دێتە پێشــەوە‪ ،‬بــازاڕەكان‪ ،‬ماركێتەكان‬ ‫هەرزرانتــر دەكرێــن‪ ،‬خەڵك رووخۆشــتر‬ ‫خــۆی دەردەخات‪ ،‬زیاتــر بەمانا مرۆیی‌و‬ ‫بەها مرۆییەكانی خۆیدا دەچێتەوە‪ ،‬تەنها‬ ‫لەبەرئــەوەی ئەو بۆنە ئاینیە مەســیحیە‬ ‫بەڕێزەوە بەرێ بكات‌و بەشــیاوی بزانێت‬ ‫كــە لەئاســتیدا بــووە‪ ،‬ئــەوان لەئاســت‬ ‫ئــەو بۆنەیــەدا پێشــوازییەكی وای‬

‫دیمەنی یەکێک لە مزگەوتەکانی کوردستان لە ڕەمەزاندا‬

‫لێدەكــەن‪ ،‬كــە هەســت دەكــەی چەنــد‬ ‫وەك ئیلتیزاماتــی ئاینەكــە پابەند نین‪،‬‬ ‫بــەاڵم وەكو تر هەســت دەكــەی‪ ،‬لەمانا‬ ‫راســتەقینەكەی تێگەیشــتوون‌و بــەرز‬ ‫رایدەگــرن بەراســتگۆییەوە‪ ،‬لەوێ مرۆڤ‬ ‫لەبەرئــەوەی لەبەهــای ئاینــی‌و لەبەهای‬ ‫بەرزی مرۆی تێگەیشــتووە نایەت هاتنی‬ ‫بۆنــە ئاینییەكانــی مەســیحییەت بكاتە‬ ‫دەرفەتێــك بــۆ قۆڵبڕیــن‌و ئازاردانــی‬ ‫باوەڕدارەكانی تری نێو ئاینەكەی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەو بۆ باوەڕدار‌و بێباوەڕ‌و خۆشیان دەبێتە‬ ‫پارچەیەك لەسۆز‌و میهرەبانی‌و چاكە‪ ،‬تا‬ ‫هەست بكەن‪ ،‬چەند بەڕێز‌و راستگۆییەوە‬ ‫بۆنە ئاینییەكانیان بەڕێدەكەن‪.‬‬ ‫ئــەوەی تایبەتــە بەئیســامگەراكان‌و‬ ‫ئیســامی سیاســیی‪ ،‬مامەڵەكــە‬ ‫هەمــان مامەڵەیــە الی ئەمانیــش‪ ،‬الی‬ ‫ئیســامگەراكان ئــەم مانگــە وەك‬ ‫مانكی تەڵــە‌و فاقــە بەكاردەهێنن لەنێو‬ ‫مزگەوتــەكان‌و مەجلیســی زیكــر‌و ویرد‌و‬ ‫قورئــان خوێنــدن‌و دە شــەوی كۆتایــی‬ ‫مانگــی رەمــەزان‪ ،‬كەشــەوی قــەدرە بۆ‬ ‫راوی حزبــی‌و رێكخســتن‌و بەهێزكردنــی‬

‫پێگــەی جەمــاوەر‪ ،‬واتە كاتێ شــەوانی‬ ‫قــەدر لەكۆتایی مانگی رەمــەزان دێتەوە‬ ‫پێشــەوە‪ ،‬هەســتدەكەیت لــەو شــەوانە‬ ‫مزگەوت دەبێتە دیوی دووەمی مەڵبەند‌و‬ ‫ناوچــە حزبییەكانــی ئیســامگەراكان‪.‬‬ ‫ئــەوە ســااڵنی نــەوەدەكان لێگــەڕێ كە‬ ‫مزگەوتــەكان بەشــكرابوون لەنێــوان‬ ‫بزوتنەوەی ئیســامی‌و نەهزە‌و سەلەفی‌و‬ ‫ســۆفی‌و یەكگرتــوودا‌و بەدەگمەن رێیان‬ ‫دەدا بانگخــواز‌و مەالیەكــی حــزب‌و‬ ‫گروپێكیان لەو شــەوانە وتــار‌و وەعزێك‬ ‫پێشــكەش بــكات‪ ،‬بەڵكــو هەمــووی‬ ‫تاپۆكرابوون‌و دابەشكرابوون لەنێوانیاندا‪.‬‬ ‫بۆیە الی ئیســامگەراكانیش لەبەرئەوەی‬ ‫تەنهــا لەروانگــەی بەرژەوەندییــە‬ ‫سیاســییەكانیانەوە لەمانگەكە دەڕوانن‪،‬‬ ‫وەك بازرگانێكــی سیاســی چاوچنــۆك‬ ‫دەكەونــە پێشــچاوو مامەڵــە لەگــەڵ‬ ‫رەمەزانــدا دەكــەن‌و لەبەهــا رۆحــی‌و‬ ‫ئەخالقییــەكان دایدەڕنن‪ .‬ئێســتاش بڕۆ‬ ‫دیقــەت بــدە‌و بگەڕێ‪ ،‬بەتایبــەت كە دە‬ ‫شــەوی كۆتای مانگی رەمەزان نزیكبۆوە‬ ‫مزگەوتــەكان بەشــێكی زۆریــان جۆرێك‬

‫لەدابەشــبوونی نارەســمی بەخــۆوە‬ ‫دەگــرن‪ ،‬یەكێ بۆ یەكگرتــوو‪ ،‬دووان بۆ‬ ‫سەلەفییەكان‪ ،‬سێ بۆ هەوادارانی كۆمەڵ‪،‬‬ ‫یەك بۆ ســۆفییەكان‪ ،‬بەشی هەرە زۆری‬ ‫ئــەو وەعــز‌و ئامۆژگارییانــەی تێشــیاندا‬ ‫پێشــكەش دەكرێــت تەســقیفكردن‌و‬ ‫راهێنانــی نوێژخوێنــان‌و قەدرەوانانە بە‬ ‫كــەش‌و هەوای رێكخســتن‌و حزبی‌و كۆڕ‌و‬ ‫كۆبوونــەوەی خۆیــان‪ .‬هەربۆیە دیســان‬ ‫هاتنــی مانگــی رەمــەزان نەخشــێكی‬ ‫ئەوتۆیــان ال جێناهێڵێــت‪ ،‬چونكە تەنها‬ ‫وەك وێســتگەیەكی سیاســیی‌و حزبــی‬ ‫لێیدەڕوانن‪.‬‬ ‫ئــەوەی دەمێنێتەوە لەم باســەدا ئەو‬ ‫پرسیارە بۆچی بەگشــتی بڕوانین هاتنی‬ ‫مانگی رەمــەزان الی مرۆڤی بــاوەڕداری‬ ‫ئێمە كاریگەرییەكــی ئەوتۆ جێناهێڵێت‪،‬‬ ‫كەمانای مانگی خێر‌و خۆشــی‌و بەرەكەت‬ ‫لەخۆ بگرێت‌و مایەی ئارامی‌و حەســانەوە‬ ‫بێــت بۆ تاك‌و كۆمەڵگــە؟ بۆچی تێبینی‬ ‫گۆڕانــی مرۆڤــەكان‌و كۆمەڵگە بەگشــتی‬ ‫ناكەین دوای ئەم مانگە؟ بۆچی رەمەزان‬

‫هاتنی مانگی رەمەزان الی مرۆڤی باوەڕداری ئێمە كاریگەرییەكی ئەوتۆ جێناهێڵێت‪ ،‬كەمانای‬ ‫مانگی خێر‌و خۆشی‌و بەرەكەت لەخۆ بگرێت‌و مایەی ئارامی‌و حەسانەوە بێت بۆ تاك‌و كۆمەڵگە؟‬ ‫بۆچی تێبینی گۆڕانی مرۆڤەكان‌و كۆمەڵگە بەگشتی ناكەین دوای ئەم مانگە؟ بۆچی رەمەزان‬ ‫وەك هەر مانگێكی تر الی باوەڕدار‌و مسوڵامنانی كۆمەڵگەی ئێمە دێت‌و دەڕوات؟‬

‫وەك هــەر مانگێكــی تــر الی بــاوەڕدار‌و‬ ‫مســوڵمانانی كۆمەڵگــەی ئێمــە دێــت‌و‬ ‫دەڕوات؟ وەاڵمەكــە رەنگە هێندە قورس‬ ‫نەبێــت‪ ،‬چونكــە لێــرە مرۆڤی بــاوەڕدار‬ ‫بەگشتی ســەرەتا لەئاین‌و پەیامی ئاین‌و‬ ‫ئاینداری حاڵی نەبووە‪ ،‬ئەرك‌و ئیلیزامات‌و‬ ‫پەرستشــەكان عادەتــی راهاتــووە وەك‬ ‫وەرزش‌و عەیبەیــەك لەگەڵیــدا‪ ،‬كــە‬ ‫ئەنجامــی دەدات‪ ،‬نەك وەك ئەوەی هەر‬ ‫ئەرك‌و واجبێكی ئاینی وێستگەیەك بێت‬ ‫بۆ چاندنی مانــا‌و بەها جوانەكان لەناخ‌و‬ ‫هەڵســوكەوتیدا‪ ،‬ئەگەر هەر لەسەرەتاوە‬ ‫لەئایــن بــەم مانایــە تێبگەشــتایە‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەئاســانی دەمانتوانــی هاتنــی مانگــی‬ ‫رەمــەزان‌و پێشــوازی جــوان‌و شایســتە‬ ‫وەك ماناكانی خۆی هەست پێبكەین الی‬ ‫مســوڵمانان‪ .‬بۆیە رەمەزانیش بەمشێوە‬ ‫پێشــوازیكردن‌و بەم شــێوە رۆژووگرتنە‬ ‫جگــە لەبۆنــە‌و دەرفەتێكــی وەرزشــی‌و‬ ‫تەندروســتی مانایەكی تری نابێت لەمانا‬ ‫ئاینــی‌و رۆحییــەكان‪ ،‬كــە بەشــێك بــۆ‬ ‫خۆالوازكردن‌و بەشــێك بۆ دووركەوتنەوە‬ ‫لەمەترسی نەخۆشیە قورسەكان سوودی‬ ‫لێدەبینــن‪ .‬ئیدی ئەوەیــە كاتێك مرۆڤی‬ ‫باوەڕدار نەیتوانی لەگەڵ هاتنی رەمەزان‌و‬ ‫لەگەڵ بەرۆژووبووندا ناخی‌و هەڵسوكەوتی‬ ‫بگۆڕێت‪ ،‬ئەوكاتە جگە لەخۆبرســیكردن‌و‬ ‫تینوكــردن شــتێكی تر نییــە وەك دەقە‬ ‫ئاینیەكانیش جەخت لەمە دەكەنەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫رەمــەزان ناتوانێت لەمجــۆرە كۆمەڵگە‌و‬ ‫لەم تایپە دیندارییانەدا گۆڕانكاری بكات‌و‬ ‫بەهای مرۆیی بــەرز باڵوبكاتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫كاراكتــەرە ئاینــدارەكان خۆیان مردوون‪،‬‬ ‫خۆیــان بێرۆحــن‪ ،‬خۆیــان بەشــی هەرە‬ ‫زۆری راســتگۆ نین‌و لەناوەڕۆك‌و پەیامی‬ ‫ئاین‌و رەمەزان‌و رۆژووش حاڵی نەبوون‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )2٩٩‬دوشەممە ‪201٦/٦/١٣‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی پازدەهەم‬ ‫ئەگەری ڕەگ‌وڕیشەی یەهودیی چیرۆکەکە‬ ‫لە بەشی پێشودا باسمان لە شێوازێک کرد‬ ‫لەو شێوازانەی کە داکۆکیکارە ئیسالمیەکان‬ ‫لە ڕێگەیانەوە هەوڵ دەدەن گومان لە چیرۆکە‬ ‫ئیسالمیەکەی سەرچاوەکانی ژیاننامەی‬ ‫پێغەمبەر ساز بکەن؛ گێڕانەوەی چیرۆکەکە‪،‬‬ ‫یــان هەندێک لــە وردەکاریەکانیەتی بۆ‬ ‫باک‌گراوندێکی یەهودی‪ .‬کە ئەمە بە دو شێوە‬ ‫کــراوە‪ ،‬و هاتینە سەر شێوەی یەکەم کە‬ ‫بەراوردکردن و دۆزینەوەی هەندێک لێکچونی‬ ‫چیرۆکی ڕەشەکوژکردنی خێڵی یەهودیی بەنو‬ ‫قوڕەيظهیە لە چیرۆکی گروپێکی یەهودیی‬ ‫کۆن کە جولەکە ئابڵوقەدراوەکانی قەاڵی‬ ‫(مــەص��ادا)ن‪ .‬کە ئەم ب ــەراوردە توێژەری‬ ‫موسوڵمان (وەلید عەرەفات) سەرەتا بۆی‬ ‫چوە‪ ،‬و باسمان لە دەنگ‌دانەوەی ئەم باسەی‬ ‫ئەو الی بانگخوازە ئیسالمیە نوێخوازەکان‬ ‫کــرد کــە چــۆن بــە تـــەم‌ومـــژاوی و بەبێ‬ ‫وردەکاری و سەرچاوە دوبارەی دەکەنەوە‪.‬‬ ‫لەم بەشەدا باس‌وخواسەکە وەکو خۆی الی‬ ‫(وەلید عەرەفات) ڕون دەکەینەوە و دوایی‬ ‫هەوڵ دەدەین بگەینە بنج‌وبناوانی بابەتەکە‪.‬‬ ‫چیرۆکی جولەکە ئابڵوقەدراوەکانی‬ ‫قەاڵی (مەصادا)‬ ‫وەکو سەرچاوەی چیرۆکی بەنو قوڕەیظە‬ ‫الی (وەلید عەرەفات)‬ ‫تــوێــژەری موسوڵمان (د‪ .‬وەلــیــد ن‪.‬‬ ‫عـــەرەفـــات) ‪Walīd N. ʿArafāt‬‬ ‫(‪ ،)٢٠٠٦-١٩٢٠‬کە ژمارەیەک لێکۆڵینەوەی‬ ‫سەبارەت بە کەلەپوری عەرەبی و ئیسالمی‬ ‫بەجێ‌هێشتوە (تێزی دۆکتۆراتەکەی لەسەر‬ ‫شیعری حەسسانی کــوڕی ثابیت بــوە‪ ،‬لە‬ ‫زانکۆی لەندەن‪ .١٩٥٤ ،‬دواییش لە زانکۆی‬ ‫النکەستەر ‪ Lancaster‬کاری کردوە)‪،‬‬ ‫لە لێکۆڵینەوەکەیدا "تیشکی نوێ بۆسەر‬ ‫چیرۆکی بەنو قوڕەيظه و جولەکەی مەدینە"‬ ‫(سەرەتا بە عەرەبی بە ناونیشانی "ضوء‬ ‫جديد على قصة بني قريظه ويهود المدينة"‬ ‫لە‪ :‬توێژینەوەکانی کۆنگرەی نێودەوڵەتیی‬ ‫مێژو ‪ ٢٥‬ئادار ‪" ١٩٧٣‬بحوث المؤتمر الدولي‬ ‫للتاريخ"‪ ،‬بەغداد‪ ،١٩٧٤ :‬ل‌ل‪.٧٩٣-٧٨٧ .‬‬ ‫پاشان بە ئینگلیزی بە ناونیشانی ‪New‬‬ ‫‪Light on the Story of Banū‬‬ ‫‪Qurayẓa and the Jews of‬‬ ‫‪ Medina‬لــە ‪Journal of the‬‬ ‫‪Royal Asiatic Society of‬‬ ‫‪ ،Great Britain & Ireland‬بەرگی‬ ‫‪ ،١٩٧٦ ،١٠٨‬پاشان جارێکی تر بە عەرەبی‬ ‫بە هەمان ناونیشانی عەرەبی لە گۆڤاری‬ ‫کۆمەڵەی مێژویی سعودی "مجلة الجمعية‬ ‫التاريخية السعودية"‪ ،‬ساڵی ‪ ،٢‬ژ‪/ ١ ،٥ .‬‬ ‫‪ ،)٢٠٠٢‬دوای ئەوەی لە ‪ ١٢‬خاڵدا مشت‌ومڕی‬ ‫چیرۆکەکە دەکات الی ئیبن ئیسحاق و لە‬ ‫گێڕانەوەکاندا؛ بڕوایەک دەخاتە ڕو و هەوڵی‬ ‫سەلماندنی دەدات کە‪ :‬گەلێک لە درێژە و‬ ‫تەواوکاری و وردەکاریەکانی چیرۆکەکە لە‬ ‫چیرۆکی جولەکە یاخیەکانی قەاڵی (مەصادا)‬ ‫وە وەرگیراوە‪ ،‬و بۆ ئەمە لە بەراوردێک دەکات‬ ‫لەنێوان ئەم چیرۆکە ئیسالمیە و چیرۆکە‬ ‫یەهودیەکە بۆ سەلماندنی لێکچونەکانیان و‬ ‫بەدەست‌هێنانی ئەو ئەنجامەی کە چیرۆکە‬ ‫ئیسالمیەکەی سەرەنجامی بەنو قوڕەيظه‬ ‫ڕەگ‌وڕیــشــەی دەچێتەوە بۆ ئەو چیرۆکە‬ ‫یەهودیەی قەاڵی مەصادا‪.‬‬ ‫ناوبراو دەڵێت‪:‬‬ ‫چیرۆکی بەنو قوڕەيظه‪ ،‬بە بــڕوای من‬ ‫ڕەگ‌وڕیشەکانی دەچنەوە بۆ هەندێک ڕوداوی‬ ‫پێشتری مێژوی یەهود‪ ،‬و دەکرێت لە چیرۆکی‬ ‫هەندێك لەو یەهودیانەوە وەرگیرابێت کە‬ ‫لەدوای ڕاپەڕینی یەهودی فەلەستین بەسەر‬ ‫دەسەاڵتی ڕۆمانیدا ـ کە بە وێران‌کردنی‬ ‫پەرستگا "هیکل"ـەکە ساڵی (‪ ٧٣‬ز‪).‬‬ ‫کۆتایی هات ـ مانەوە‪ :‬چیرۆکی هەڵ‌هاتنی‬ ‫یــەهــودیــەکــانــی گــروپــی (زێــلــۆت)ـــەکــان‬ ‫‪ Zealots‬و گروپی سیقاری ‪Sicarii‬‬ ‫بۆ قــەاڵی ســەر چیای بەردینی مەصادا‬ ‫‪ Masada‬کە چیایەک بو لەسەر کەناری‬ ‫الی خۆرئاوای دەریای مردو لە فەلەستین‪،‬‬ ‫کە ڕۆمانیەکان ئابڵوقەیان دان و لە کۆتاییدا‬ ‫هەمویان کــوژران‪ .‬دواییش چیرۆکی ئەم‬ ‫یەهودیە یاخی و ئابڵوقەدراوانە لە ڕێگەی‬ ‫یەهودیەکانی تــرەوە کە ڕزگــاریــان بوە و‬ ‫ڕایان‌کردوە بەرەو باشور بۆ ناو نیمچەدورگەی‬

‫عــەرەبــی گــێــڕراوەتــەوە‪ .‬و لە ڕاستییشدا‬ ‫یەکێک لەو تیۆریانەی کە دەربارەی بنچینەی‬ ‫جولەکەی مەدینە هەن و زیاتر جێی باوەڕە؛‬ ‫ئەوەیە کە ئەمانە دوابەدوای شەڕوشۆڕەکانی‬ ‫یەهودی فەلەستین لەگەڵ ڕۆمــان هاتون‬ ‫بۆ ناو نیمچەدورگەکە‪ ،‬کە ئەم تیۆریە الی‬ ‫خۆرهەاڵتناسی ئیسالم‌ناس‪ :‬پرۆفێسۆر‬ ‫(ئەلفرێد گیۆم) ‪Alfred Guillaume‬‬ ‫(‪ ،)١٩٦٥-١٨٨٨‬پەسەندکراوە‪ ،‬لە کتێبی‬ ‫"ئیسالم" ‪ Islam‬ـەکەیدا (چاپی پێنگوین‪،‬‬ ‫‪.)١٩٦٥‬‬ ‫ئینجا دەڵێت‪ :‬وەکو زانراوە؛ سەرچاوەی‬ ‫بــاس و مێژوی شــەڕوشــۆڕە یەهودیەکان‬ ‫مێژونوسی یەهودی (فالڤیوس یۆسێفوس)‬ ‫‪ Flavius Josephus‬ـە‪ ،‬کە خۆی‬ ‫یەهودی بــوە و هــاوچــەرخ و شایەدحاڵی‬ ‫ڕوداوەکــان بوە و لێرپرسراوێتییەکی لەژێر‬ ‫سایەی ڕۆمانیەکاندا هەبوە‪ ،‬و لەگەڵ ئەو‬ ‫کــردەوانــەدا نەبوە کە یەهودیە یاخیەکان‬ ‫کردویانە بەاڵم لە دڵەوە هەر یەهودییەکی‬ ‫بـــــاوەڕدار بـــوە‪ .‬جــا لــە نوسینەکانیدا‬ ‫(بەتایبەتی کتێبی "مێژوی شەڕوشۆری‬ ‫یەهودی دژی ڕۆمانیەکان" کە بە گریکیە و‬ ‫نوسخەی عیبرییشی هەیە) زانیاریی ورد هەیە‬ ‫لەسەر ئەو ڕوداوانــە کە هاوشێوەن لەگەڵ‬ ‫ئەو چیرۆکەی لە ژیاننامەی پێغەمبەردا‬ ‫گێڕراوەتەوە دەربـــارەی سەرەنجامی ئەو‬ ‫یەهودیانەی بەرهەڵستییان کــردوە‪ ،‬تەنها‬ ‫ئەوە نەبێت کە لە چیرۆکە ئیسالمیەکەدا‬ ‫لێپرسراوێتیی کارەکان خراوەتە سەر شانی‬ ‫موسوڵمانەکان‪ ،‬کــە لــە بــنــەڕەتــدا کــاری‬ ‫ڕۆمانیەکان بوە!‬ ‫پاشان دەڵێت‪ :‬کاتێک لە چیرۆکی بەنو‬ ‫قوڕەيظه ـ کە لەالیەن نەوەکانی ئەو خێڵەوە‬ ‫گێڕراوەتەوە ـ ورد دەبینەوە و بــەراوردی‬ ‫دەکەین بە چیرۆکی یەهودیە ڕاپەڕیوەکانی‬ ‫فەلەستین بەو شێوەیەی الی (یۆسێفوس)‬ ‫تــۆمــار کـــراوە؛ سەرنجی ئــەم لێکچونانە‬ ‫دەدەین‪:‬‬ ‫‪ .١‬بەپێی یۆسێفوس لە کتێبی "شەڕوشۆری‬ ‫یــەهــودی" ـــدا (‪)٦ :٤ :١‬؛ ئەلێکساندەر‬ ‫‪[ Alexander‬مەبەست ئەلێکساندەر‬ ‫یەننایوس ‪Alexander Jannaeus‬‬ ‫ـە پاشای هەرێمی یەهەدی (‪ ١٠٣‬پ‪ .‬ز‪-.‬‬ ‫‪ ٧٦‬ز‪ ).‬لە بنەماڵەی حەشمۆنی]‪،‬کە پێش‬ ‫هێرۆدی گــەورە ‪Herod the Great‬‬ ‫فەرمانڕەوای ئورشەلیم بوە‪ ٨٠٠ ،‬یەهودیی‬ ‫دیل‌کراوی لە خاچ داوە‪ ،‬و ژن و مناڵەکانیانی‬ ‫لەبەر چاوی خۆیاندا سەربڕیوە‪.‬‬ ‫‪ .٢‬بە هەمان شێوە ژمارەگەلێکی زۆری‬ ‫یەهودیی تر لــەالیــەن کەسانێکی تــرەوە‬ ‫کوژراون‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ئینجا کۆمەڵێک وردەکاریی گرنگی‬ ‫هەردو چیرۆکەکە بە شێوەیەکی سەرنج‌ڕاکێش‬ ‫لێکچونیان هەیە‪ ،‬بەتایبەتی لە ژمــارەی‬ ‫کوژراوەکاندا‪:‬‬ ‫ـ لــە مــەص��ادا ژمــــارەی ئــەوانــەی لە‬ ‫کۆتاییدا مــردون ‪ ٩٦٠‬بــوە (یۆسێفوس‪،‬‬ ‫کتێبی "شەڕوشۆری یەهودی"‪)١ :٩ :٧ :‬‬ ‫[یۆسێفوس لەم بڕگەیەدا باسی سەرجەمی‬ ‫ئەوانە دەکــات کە خۆیان کوشتوە بە ژن‬ ‫و مناڵەکانیشەوە‪ ،‬وردتــر بڵێین‪ :‬بەپێی‬ ‫تیروپشک و نەخشەیەک یەکترییان کوشتوە‬ ‫بۆ ئەوەی دەستی دوژمنەکانیان نەکەون و‬ ‫توشی ئەشکەنجە نەبن‪ ،‬نەخشەکەش ئەوە‬ ‫بوە دە پیاو ئەوانی تر بکوژن و یەکێکیش‬ ‫لەم دەیە نۆیەکەی تری بکوژێت و ئەمیش لە‬ ‫کۆتاییدا بە شێوەیەک خۆی بکوژێت‪ .‬ئیتر‬ ‫ئەم ژمارەیە ژمــارەی خۆکوشتوەکانە‪ ،‬کە‬ ‫هەندێکیان ئەوانی تریان کوشتوە و ئەوانی‬ ‫تریش خۆیان داوەتە دەستی کوشتن کە هەر‬ ‫بە خۆکوشتو دادەنرێت‪ ،‬و دوایین کەسیش‬ ‫بە شێوەیەک خۆی دەکوژێت‪ .‬جا مەبەستی‬ ‫(و‪ .‬عەرەفات) لەم بەراوردە ئەوەیە کە ئەم‬ ‫ژمارەیە لە (‪ )٩٠٠‬ی دوایین خەماڵندنی پیاوە‬ ‫کوژراوەکانی بەنو قوڕەيظه دەچێت الی ئیبن‬ ‫ئیسحاق]‪.‬‬ ‫ـ یەهودیە مێشک‌گەرمەکانی گروپی‬ ‫سیقاری کە لە کۆتاییدا کوژراون ‪ ٦٠٠‬کەس‬ ‫بون (کتێبی "شەڕوشۆری یەهودی"‪:١٠ :٧ :‬‬ ‫‪[ )١‬لێرەدا یۆسێفوس باسی ئەندامانی ئەو‬ ‫گروپە دەکات کە هەوڵیان داوە لە کۆتایی‬ ‫هەڵ‌بێن و بەاڵم بەدوایاندا چون و گرتویانن‬ ‫و کوشتویانن‪ .‬مەبەستی (و‪ .‬عەرەفات)ـیش‬ ‫لەم بــەراوردە ئەوەیە کە ئەم ژمارە ‪٦٠٠‬ـە‬ ‫هەمان ئەو ژمارەیەیە کە ئیبن ئیسحاق وەکو‬ ‫یەکەم خەماڵندنی پیاوە کوژراوەکانی بەنو‬ ‫قوڕەيظه باسی کردوە]‪.‬‬ ‫ـ ه ــەروەه ــا لــە هــەمــان س ــەرچ ــاوەدا‬

‫مێژونوسی یەهودیی سەدەی یەکەمی زاینی (یۆسێفوس)‬

‫(کتێبی "شــەڕوشــۆری یــەهــودی"‪:٨ :٧ :‬‬ ‫‪ )٦‬دەخوێنینەوە کە لە لوتکەی بێهیواییدا‬ ‫یەهودیە ئابڵوقەدراوەکانی مەصادا لەالیەن‬ ‫سەرکردەکەیانەوە ـ کە ناوی (ئێلیعازەر‬ ‫‪ Eleazar‬کــوڕی یائیر ‪ )Ya'ir‬بــوە ـ‬ ‫لە وتارێکدا بۆیان پێشنیاری ئەوەیان بۆ‬ ‫دادەنرێت ژن و مناڵەکانیان بکوژن هەتا‬ ‫دوایــی نەکەونە دەستی دوژمنەکانیان و‬ ‫دەست‌درێژییان نەکرێتە سەر و نەکرێنە‬ ‫کۆیلە و نــۆکــەر‪ ..‬هەتا لە کۆتاییدا کە‬ ‫بەتەواوی هیوابڕاو دەبن؛ نەخشەیەک دادەنێن‬ ‫بۆ کوشتنی هەمویان هەتا دوا کەس‪.‬‬ ‫ئەمەش ـ (و‪ .‬عــەرەفــات) دەڵێت ـ لە‬ ‫پێشنیارەکەی (کەعبی کــوڕی ئەسەد)‪،‬‬ ‫ســەرۆکــی بــەنــو قــوڕەي��ظ��ه‪ ،‬دەچــێــت‪ ،‬بۆ‬ ‫پیاوانی خێڵەکەی خۆی‪ ،‬کە لە وتارێکدا بۆ‬ ‫پیاوانی خێڵەکە پێشنیاری کرد بۆیان ژن و‬ ‫مناڵەکانیان بکوژن [باسەکە (ئیبن ئیسحاق)‬ ‫دەیگێڕێتەوە‪ ،‬بەو شێوەیەی لە "السيرة‬ ‫النبوية"ـەکەی (ئیبن هیشام)ـدا ماوەتەوە‪.‬‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫دوای ئــەوەی دڵنیا بون کە پێغەمبەر‬ ‫دەســت لە ئابڵوقەکە هەڵ‌ناگرێت؛ کەعب‬ ‫قسەی بۆ کردن و وتی‪ :‬یەهودینە! ئەوە‬ ‫دەبینن توشی چی بوین‪ ،‬و من سێ شت‬ ‫دەخەمە بەر دەستتان کامەتان پێ باش بو‬ ‫ئەوە هەڵ‌بژێرن‪:‬‬ ‫یان با بــاوەڕ بەم کابرایە بهێنین‪ ،‬بەو‬ ‫خوایە بۆیشتان ڕون بوەتەوە کە پێغەمبەر و‬ ‫نێرراوی خوایە و نیشانە و پێشبینییەکەی لە‬ ‫کتێبەکەی خۆتاندا دەبینن‪ ،‬دەی با شوێنی‬ ‫بکەوین و بەم شێوەیە خوێن و ماڵ‌وسامان و‬ ‫مناڵەکان و ژنەکانی خۆمان بێ‌خەم دەکەین‪.‬‬ ‫لە وەاڵمدا وتیان‪ :‬بە هیچ جۆرێک واز لە‬ ‫تەوڕات ناهێنین و نایگۆڕینەوە بە شتی تر‪.‬‬ ‫کەعب وتی‪ :‬باشە کە ئەمە ناکەن؛ دەی‬ ‫با هەستین کوڕەکانمان و ئافرەتەکانمان‬ ‫بکوژین‪ ،‬و ئینجا بە شمشێرەوە دەرپەڕینە‬ ‫دەرەوە بەرەو موحەممەد و هاوەاڵنی‪ ،‬بەبێ‬ ‫خەمی بە‌جێ‌هێشتنی ژن و مناڵەکانمان‪،‬‬ ‫هەتا خــوا نێوانی ئێمە و موحەممەد بە‬ ‫الیەکدا دەبڕێنێتەوە‪ ،‬جا ئەگەر تێداچوین؛‬ ‫ئەوە دوای خۆمان ماڵ‌ومناڵ و نەوەیەکمان‬ ‫بــەجــێ نەهێشتوە خــەمــمــان هەبێت لە‬ ‫سەرەنجامیان‪ ،‬ئەگەریش ئێمە سەرکەوتین؛‬ ‫ئەوا دوایی دەتوانین دەست‌پێ‌بکەینەوە و ژن‬ ‫و مناڵ پێکەوە بنێینەوە‪َ " :‬ف ِإ َذا َأ َب ْي ُت ْم َع َل َّي‬ ‫َهذِهِ ؛ َف َهلُ َّم َف ْل َن ْق ُت ْل َأ ْب َنا َء َنا َو ِن َسا َء َنا‪ُ ،‬ث َّم َ ْ‬ ‫ن ُر ُج‬ ‫وف َلْ‬ ‫الس ُي َ‬ ‫م َّم ٍد َو َأ ْص َحا ِب ِه ر َِج ًال ُم ْص ِل ِت َ‬ ‫َإل ُ َ‬ ‫ني ُّ‬ ‫َُّ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫يك َم الل َب ْي َن َنا َو َب ْ َ‬ ‫ي‬ ‫َن ُْت ْك َو َرا َء َنا ث َقل‪َ ،‬ح َّتى َ ْ‬ ‫م َّم ٍد‪َ ،‬فإ ِْن َن ْه ِل ْك؛ َن ْه ِل ُك َو َ ْل َن ُْت ْك َو َرا َء َنا َن ْسلً‬ ‫َُ‬ ‫ن َشى َع َل ْي ِه‪َ ،‬وإ ِْن َن ْظ َه ْر؛ َف َل َع ْمرِي لِ َنجِ د ََّن ِّ‬ ‫َْ‬ ‫الن َسا َء‬ ‫َو ْ َ‬ ‫ال ْب َنا َء"‪.‬‬ ‫لە وەاڵمدا پیاوانی خێڵەکە وتیان‪ :‬ئەو‬ ‫داماوانەی خۆمان بکوژین؟ جا دوای ئەوان‬ ‫ژیان بۆ چی باشە؟‬ ‫ئینجا کەعب وتی‪ :‬ئەگەر بۆ ئەمەش بە‬ ‫گوێم ناکەن؛ دەی ئەم‌شەو شەوی شەممە‬ ‫"الس ْبت"ـە [ڕۆژی پشوی یــەهــودی‪ ،‬کە‬ ‫َّ‬ ‫بەپێی یــاســای یــەهــودی نابێت جوڵە و‬ ‫چاالکیی زۆری تێدا بکەن و شــەڕی تێدا‬ ‫ناکەن]‪ ،‬و ڕەنگە موحەممەد و هاوەاڵنی‬ ‫لەم شەوەدا بێ‌خەم بوین لێمان [بەو پێیەی‬ ‫چاوەڕێ ناکەن لە شەوی شەممەدا ئێمە هیچ‬ ‫چاالکییەک بکەین]‪ ،‬دەی با دابەزین بۆیان‬ ‫بەشکو غافڵ‌گیرانە دەست لە موحەممەد و‬

‫چیای مەصادا‪ ،‬و شوێنەواری قەاڵکەی‪ ،‬گۆڕەپانی یاخیبونی‬ ‫گروپێکی یەهودی و ئابڵوقەی سوپای ڕۆمانی‪ ،‬ساڵی ‪ ٧٣‬ز‬

‫هاوەاڵنی بوەشێنین‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی ئەمەشدا وتیان‪ :‬بەو شێوەیە‬ ‫ڕۆژی شەممەکەمان لە خۆمان تێك‌دەدەین‪،‬‬ ‫و کارێکی خراپ دەکەین کە یەهودیانی پێش‬ ‫ئێمە نەیان‌کردوە ئەوانە نەبێت کە خۆتان‬ ‫دەزانیت و دەزانیت چۆن مەسخ کراون!‬ ‫لە کۆتاییدا کە هیچ پێشنیارێکیان لە سێ‬ ‫پێشنیارەکە وەرنەگرت؛ کەعب پێی وتن‪:‬‬ ‫هیچ پیاوێکتان لەو کاتەوە لەدایک‌بوە بۆ‬ ‫یەک شەویش خاوەنی ئیرادە نەبوە و توانای‬ ‫بڕیاردانی نەبوە!(‪)١‬‬ ‫بەم شێوەیە دەبینین پێشنیاری دوەمی‬ ‫کــەعــب تــا ڕادەیــــەک لــە پێشنیارەکەی‬ ‫سەرکردەی یەهودیە یاخیەکانی مەصادا‬ ‫دەچێت]‪.‬‬ ‫ئینجا (و‪ .‬عەرەفات) دەڵێت‪ :‬لێکچونی‬ ‫وردەکاریەکانی چیرۆکەکە لەگەڵ ئەوەی‬ ‫بەنو قوڕەيظه زۆر سەرنجڕاکێشترە‪ ،‬نەک‬ ‫تەنها پێشنیاری خوکوشتنە بەکۆمەڵەکە‪،‬‬ ‫بەڵکو ژمارەکانیش بەنزیککراوەیی هەمان‬ ‫شتن‪ .‬بەڵکو لێکچونەکە بە ڕادەیەکە کە‬ ‫هەندێک لە ناوەکانیش دوبــارە دەبنەوە‪،‬‬ ‫وەکو " ِف ْن َحاص"‪ ،‬و "عازر" (" َعا ِز ُر ْب ُن َأبِي‬ ‫َعاز ٍِر" لە دەقەکەدا‪ ،‬هەرچەند ئەم ناوە لە‬ ‫بنەڕەتدا " َعاز‌َر"ە)‪ ،‬وەکو چۆن لە چیرۆکی‬ ‫یەهودیەکانی مەصادا الی یۆسێفوسیش‬ ‫سەرۆکەکەیان بە ناوی ئێلیعازەر قسەیان بۆ‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫ئینجا دەڵێت‪ :‬ئەم لێکچونانە لە ڕاستیدا‬ ‫لە لێکچونێکی بەڕێکەوت زیــاتــرن‪ .‬ئەم‬ ‫چیرۆکە کە مێژونوسی یەهودی یۆسێفوس‬ ‫بە گریکی تۆماری کــردوە؛ نمونەی یەکەم‬ ‫‪ prototype‬و بنچینەی چیرۆکی بەنو‬ ‫قوڕەيظهیە‪ ،‬کە لە بیری نەوەکانی یەهودی‬ ‫فەلەستیندا ماوە و دەماودەم هەڵیان‌گرتوە‬ ‫دوای ئەوەی کە هەڵ‌هاتون بەرەو باشور بۆناو‬ ‫نیمچەدورگەی عەرەبیەکە‪ .‬نەوەی دواتری‬ ‫ئەم هەڵ‌هاتوانە وردەکاریەکانی ئابڵوقەکەی‬ ‫مەصادایان لەگەڵ چیرۆکی ئابڵوقەی بەنو‬ ‫قوڕەيظه موتوربە کردوە‪ ،‬ڕەنگە لە ڕێگەی‬ ‫تێکەڵ‌کردنی داب‌ونەریتێکی دەماودەمی‬ ‫مێژوی کۆنیان لەگەڵ داب‌ونەریتێک دەربارەی‬ ‫مێژویەکی تــا ڕادەیــــەک نزیکیان‪ .‬ئەم‬ ‫تێکەڵەیەش چیرۆکەکەی ئیبن ئیسحاقی لێ‬ ‫پێک‌هاتوە یان دەوڵەمەندی کردوە‪ .‬کاتێکیش‬ ‫مێژونوسە موسوڵمانەکان چیرۆکەکەی الی‬ ‫ئەویان پشت‌گوێ خستوە یان بەبێ ئیزافە‬ ‫و بایەخ‌پێدانێکی باش گواستویانەتەوە؛‬ ‫لە ڕاستیدا ئەمە هۆکارەکەی هەر ئەوەیە‬ ‫چیرۆکەکە چیرۆکێکی نامۆ بوە بۆ ئەوان‬ ‫و هەستیان بە حەماسێکی وا نەکردوە بۆ‬ ‫چیرۆکێکی لەو شێوەیە‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا ناوبراو شتێکی تریش باس‬ ‫دەکــات‪ ،‬دەڵێت‪ :‬توێژینەوەیەکم بینیوە‬ ‫کە ساڵی ‪ ١٩٧٣‬پێشکەشی "کۆنگرەی‬ ‫جیهانیی لێکۆڵینەوە یەهودیەکان" ‪World‬‬ ‫‪Congress of Jewish Studies‬‬ ‫کــراوە‪ ،‬لە الیەن خاتونی زانا (د‪ .‬ترودە‬ ‫ڤایس‪-‬رۆسمارین) ‪Dr. Trude Weiss-‬‬ ‫‪Rosmarin‬ـــەوە‪ ،‬کە لەو توێژینەوەیەدا‬ ‫ڕوبەڕوی ئەو دیمەنەی چیرۆکەکە دەبێتەوە‬ ‫کە یۆسێفوس بەگەرمی باسی کــردوە کە‬ ‫دەڵێت ‪ ٩٦٠‬یەهودی لە ئابڵوقەدراوەکانی‬ ‫مــەص��ادا بــەکــۆمــەڵ خــۆیــان کــوشــتــوە‪ ،‬و‬ ‫ڕەتی دەکاتەوە [ئەم توێژینەوەیەی (د‪.‬‬ ‫تــرودە ڤایس‪-‬رۆسمارین) کە نوسەرێکی‬

‫یــەهــودیــی ئاڵەمانی‪-‬ئەمێریکاییە‪ ،‬بە‬ ‫ناونیشانی "وت ــارەک ــەی ئێلیعازەر الی‬ ‫یــۆســێــفــوس‪ ،‬و متمانە مــێــژویــیــەکــەی"‬ ‫‪Josephus' Eleazar speech‬‬ ‫‪،and historical credibility‬‬ ‫توێژینەوەیەکی ڕەخنەییە لــە چیرۆکی‬ ‫مەصادا الی یۆسێفوس کە تاکە سەرچاوەی‬ ‫چیرۆکەکەیە‪ ،‬بەتایبەتی ئــەو وتــانــەی‬ ‫یۆسێفوس دەیانخاتە سەر زمانی ئێلیعازەری‬ ‫ناوبراو‪ .‬و لە هەڵ‌سەنگاندنەکەماندا بۆی‬ ‫دەگەڕێینەوە]‪.‬‬ ‫جا (و‪ .‬عــەرەفــات) دەڵێت‪ :‬ئەمە زۆر‬ ‫گــرنــگــە‪ ،‬چونکە لــە چــیــرۆکــەکــەی ئیبن‬ ‫ئیسحاقدا دەربارەی بەنو قوڕەيظه ئەم خێڵە‬ ‫یەهودیە ـ کە ژمارەیان لە ‪٩٦٠‬ـەوە نزیکە‬ ‫ـ ئامادە نەبون ئەو خۆکوشتنە بەکۆمەڵە‬ ‫ئەنجام بدەن‪ .‬بۆیە دەڵێت‪ :‬کێ چوزانێ؟‬ ‫ڕەنگە ئەو چیرۆکەی بە ناوی بەنو قوڕيظهوە‬ ‫تــۆمــار کـــراوە؛ لــە ڕاســتــیــدا شێوەیەکی‬ ‫وردتر و ڕاستتری چیرۆکە بنچینەییەکەی‬ ‫یەهودیەکانی مەصادا بێت(‪.)٢‬‬ ‫بەم شێوەیە (و‪ .‬عەرەفات) دەگاتە ئەو‬ ‫ئەنجامەش کە چیرۆکەکەی بەنو قوڕەيظه‬ ‫بۆ دۆزینەوەی شێوەی بنچینەیی و واقیعیی‬ ‫چیرۆکی یەهودیەکانی مەصادا سودی هەیە‪،‬‬ ‫و گوایە شێوەیەکی متمانەدارتری چیرۆکە‬ ‫بنەڕەتیەکەیە کە باشترە لە چیرۆکەکەی الی‬ ‫یۆسێفوس‪.‬‬

‫ئێلیعازەر بن یائیر ســەرکــردەی یەهودیە‬ ‫یاخیەکانی مەصادا‪ ،‬و نێوان پێشنیارەکانی‬ ‫کەعبی کوڕی ئەسەد ـ سەرۆکی خێڵەکە ـ‬ ‫بۆ پیاوانی خێڵەکە کە یەکێکیان کوشتی ژن‬ ‫و مناڵەکانیانە‪ ،‬و قسەکەی حویەیی‌ی کوڕی‬ ‫ئەخطەب ـ بەپێی "المغازي" ی (واقیدی)‬ ‫و "السیر والمغازي" ی (ئیبن ئیسحاق)‬ ‫کاتێک ئەویش لەگەڵ بەنو قوڕەيظه لە‬ ‫قەاڵکە دێتە دەرەوە و خــۆی ڕادەستی‬ ‫کوشتن دەکات و ڕو دەکاتە یەهودیەکانی تر‬ ‫و دەڵێت‪" :‬خەڵکینە! فەرمانی خوا هەرچی‬ ‫بێت؛ هەر باشە‪ ،‬کارێکە خوا ڕێکی خستوە‬ ‫و نوسیویەتی‪ ،‬و کوشتارێکە نوسراوە [یان‬ ‫خوا نوسیویەتی] لەسەر بەنو ئیسڕائیل"(‪.)٤‬‬ ‫هەروەها توێژەری ناوبراو‪ ،‬هەر وەکو (و‪.‬‬ ‫عەرەفات)‪ ،‬سەرنجی ئەوە دەدات کە ژمارەی‬ ‫قوربانیەکان لە هەردو چیرۆکەکەدا (مەصادا‬ ‫و قوڕەيظه) بەنزیککراوەیی هەمان ژمارەیە‪.‬‬ ‫وەکــو ئەنجامێکیش ئەم توێژەرە دەگاتە‬ ‫ئەوەی چیرۆکی بەنو قوڕەيظه لە بابەتی ئەو‬ ‫چیرۆک و داب‌ونەریتە یەهودیە میللیانەیە‬ ‫کە لە کەلەپوری ئیسالمیدا بە "إسرائيل ّيات"‬ ‫ناودەبرێن‪ ،‬کە لە ڕێگەی ئەو یەهودیانەوە‬ ‫ـ یــان نەوەکانیان ـ کە موسوڵمان بون‬ ‫دزەیــان کردوەتە داب‌ونەریتە دەماودەمە‬ ‫ئیسالمیەکانەوە‪ ،‬و "ئەفسانەی مەصادا"کەی‬ ‫یۆسێفوسیش یەکێکە لەم چیرۆکە یەهودیانە‬ ‫کە لەگەڵ جولەکەدا هاتوە کە هاتونەتە‬ ‫نیمچەدورگەی عــەرەبــیــەوە‪ ،‬یــان دوایــی‬ ‫گەیشتوە بە نەوەکانی دواتریان لە مەدینە‪،‬‬ ‫و ئیتر دوایــی لەگەڵ هەندێک گونجاندندا‬ ‫سەپێنراوە بەسەر باسی بەنو قوڕەيظهدا‬ ‫و لە الیەن هەندێک گێڕەرەوەی یەهودیەوە‬ ‫گەیشتوە بە ئیبن ئیسحاق‪ .‬ئینجا ناوبراو‬ ‫دێتە سەر باسی ئەوەی کە ئیبن ئیسحاق‬ ‫"سەنەد"ی پێویستی بۆ ئەم باسە نیە‪ ،‬و ئەو‬ ‫باسە دەوروژێنێت کە ئیبن ئیسحاق بۆ خۆی‬ ‫لە گێڕانەوەی "حەدیث"ـدا متمانەی کەمە و‬ ‫قسەی لەسەر کراوە کە شت لە یەهودیەکان‬ ‫و لــە خەڵکانی نــەنــاســراو دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫و بەتایبەتی (مالیک) بەخراپی قسەی‬ ‫لەسەر کردوە (و ئیتر ناکۆکیی نێوان ئیبن‬ ‫ئیسحاق و مالیک شتێکی زانراوە)‪ ،‬و لێرەدا‬ ‫توێژەر نمونە بە وتەی (ابن سيد الناس)‬ ‫ـ یەکێک لە نوسەرانی "سیرە" ـ لە "عيون‬ ‫األثر"دا دەهێنێتەوە کە وتویەتی‪ :‬دژایەتی‬ ‫و خراپ‌باس‌کردنی ئیبن ئیسحاق لە الیەن‬ ‫مالیکەوە لەسەر گێڕانەوەی "حەدیث" نەبو‬ ‫بەڵکو لەسەر ئــەوە بو کە ئیبن ئیسحاق‬ ‫بۆ باسی غەزاکانی پێغەمبەر گوێی دەگرت‬ ‫بۆ نەوەکانی یەهود کە موسوڵمان ببون و‬ ‫چیرۆکی خەیبەر و قوڕەيظه و ئەل‪-‬نەضري‬ ‫و چیرۆکی تری نامۆی لەو بابەتانەیان لە‬ ‫باووباپیرانیانەوە دەگێڕایەوە(‪ .)٥‬کە ئەم‬ ‫باسەی دوایی لە بەشێکی تایبەتدا لەسەر‬ ‫ئیبن ئیسحاق و بــەهــای گێڕانەوەکانی‬ ‫لەسەریان دەدوێین‪.‬‬ ‫***‬ ‫تا ئێرە تیۆریەکەی (و‪ .‬عــەرەفــات) و‬ ‫(ع‪ .‬طيباوی)ـمان خستەڕو‪ ،‬ئیتر ناچارین‬ ‫مشت‌ومڕی وردی بەراوردەکەی و ئەنجامەکەی‬ ‫بخەینە بەشی داهاتو‪.‬‬

‫الی (عبد اللطيف الطيباوي)‬ ‫دوای (و‪ .‬عــەرەفــات)؛ توێژەرێکی تر‬ ‫کە تەنها بە ‪ Zaid‬نــاوی خۆی نوسیوە‬ ‫[لــە ڕاســتــیــدا هــەمــان (د‪ .‬عبد اللطيف‬ ‫ِّ‬ ‫الطيباوي) (‪)١٩٨١-١٩١٠‬ـــە‪ ،‬کە توێژەرێک‬ ‫و ئەکادێمیستێکی فەلەستینی بو و لە‬ ‫زانکۆی لەندەن و زانکۆی هارڤارد کاری‬ ‫کــردوە‪ ،‬و کۆمەڵێک لێکۆڵینەوەی لەسەر‬ ‫مێژو و کێشەی فەلەستین و خۆرهەاڵتناسی‬ ‫و کەلەپوری ئیسالمی بەجێ‌هێشتوە]‪ ،‬لە‬ ‫توێژینەوەیەکدا بە ناوی "ئەفسانەی مەصادا‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫لە داب‌ونەریتە یەهودی و ئیسالمیەکاندا"‬ ‫(‪ )١‬بڕوانە‪:‬‬ ‫‪The‬‬ ‫‪Masada‬‬ ‫‪Legend‬‬ ‫ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬حتقيق‪ :‬مصطفى السقا‪ ،‬إبراهيم‬ ‫‪in‬‬ ‫‪Jewish‬‬ ‫‪and‬‬ ‫‪Islamic‬‬ ‫األبياري‪ ،‬عبد احلفيظ الشليب‪ .‬مكتبة ومطبعة مصطفى البابي‬ ‫صص‌‪.‬‬ ‫‪ ،Traditions‬کە لە گۆڤاری ‪ The‬احلليب وأوالده مبصر‪ .‬الطبعة الثانية‪ .١٩٥٥ ،‬جـ‪‌ ،٢ .‬‬ ‫‪ Islamic Quarterly‬ـ کە لە لەندەن ‪( :٢٣٦ ،٢٣٥‬حِ َصا ُر ُه ْم َو َم َقا َل ُة َكعْبِ ْبنِ َأ َس ٍد َُل ْم)‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬بڕوانە‪:‬‬ ‫دەردەچێت ـ باڵو بوەتەوە (بەرگی ‪،٢٢-٢٠‬‬ ‫ساڵی ‪ ،)٣()١٩٧٨‬پشتگیریی تیۆریەکەی ‪Arafat, W. N., “New Light on the‬‬ ‫‪Story of Banū Qurayẓa and the Jews‬‬ ‫(و‪ .‬عەرەفات)ی کردوە و هەمان بەراورد ‪of Medina”, Journal of the Royal Asiatic‬‬ ‫دەکات و پێیشی وایە چیرۆکی یەهودیەکانی ‪Society of Great Britain & Ireland.‬‬ ‫مــەص��ادا بــەو شــێــوەیــەی الی مێژونوس ‪Volume 108, issue 2, April 1976. PP.‬‬ ‫‪103-107.‬‬ ‫یۆسێفوس هاتوە بەتەواوی مێژویی نیە و لە‬ ‫ئەفسانەیەکەوە نزیکترە‪ ،‬و ئەو ئەنجامەش ‪(3) Zaid, "The Masada Legend in‬‬ ‫‪Jewish and Islamic Traditions", The‬‬ ‫دوپــات دەکــاتــەوە کە ڕەشــەکــوژیــی بەنو ‪Islamic Quarterly. London: The Islamic‬‬ ‫قوڕەيظهش هەر چیرۆکێکی سازکراوە لەسەر ‪Cultural Centre. Vols. XX-XXII, 1978, pp.‬‬ ‫‪94-103.‬‬ ‫شێوەی چیرۆکی سازکراوی یەهودیەکانی‬ ‫(‪ )٤‬الواقدي‪ .‬املغازي‪ .‬حتقيق‪ :‬مارسدن جونس‪ .‬بريوت‪ :‬دار‬ ‫مەصادا و جارێکی تر ئەفسانەی مەصادا لە‬ ‫اس!‬ ‫بەرگی چیرۆکێکی ئیسالمیدا دەردەکەوێتەوە! األعلمي‪ .‬الطبعة الثالثة‪ .١٩٨٩ ،‬جـ‪ ،٢ .‬ص‪َ " :٥١٤ .‬يا َأيّ َها ال ّن ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َل َبأ َس بِأ ْم ِر اهللِ‪َ ،‬ق َد ٌر َو ِك َت ٌاب‪َ ،‬م ْل َح َم ٌة ُك ِت َب ْت َع َلى َب ِن ْإس َرائ َِيل"‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە سەرەتا باسی چیرۆکی مەصادا‬ ‫اس! إنَّ ُه‬ ‫ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌‪"َ :٢٤١ .‬أيُّ َها ال َّن ُ‬ ‫الی یۆسێفوس دەکـــات و ڕەخــنــەی لێ َل َب ْأ َس ب َِأ ْم ِر اهللِ‪ِ ،‬ك َت ٌاب َو َق َد ٌر‪َ ،‬و َم ْل َح َم ٌة َك َت َب َها اهللُ َع َلى َب ِن ْإس َرائ َِيل"‪.‬‬ ‫(‪ )٥‬بڕوانە‪:‬‬ ‫دەگرێت (دوایی لە هەڵ‌سەنگاندندا ئاماژە‬ ‫ابن سيد الناس‪ ،‬عيون األثر يف فنون املغازي والشمائل والسري‪.‬‬ ‫بۆ ئەم بۆشایی و الوازیانەی چیرۆکەکەی‬ ‫الی یۆسێفوس دەکــەیــن)‪ ،‬و ئینجا باسی تعليق‪ :‬إبراهيم حممد رمضان‪ .‬بريوت‪ :‬دار القلم‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .١٩٩٣‬جـ‪ ،١ .‬ص‪" :٢١ .‬ومل يكن يقدح فيه مالك من أجل احلديث‪،‬‬ ‫چیرۆکە ئیسالمیەکەی بەنو قوڕەيظه دەکات إمنا كان ينكر عليه تتبعه غزوات النيب ـ صلى اهلل عليه وسلم ـ من‬ ‫و بــەراوردی دەکــات بە چیرۆکی مەصادا‪ :‬أوالد اليهود الذين أسلموا وحفظوا قصة خيرب وقريظة والنضري وما‬ ‫لێک‌چون لەنێوان ئەو پێشنیاری خۆکوژیە أشبه ذلك من الغرائب عن أسالفهم"‪.‬‬ ‫بەکۆمەڵەی یۆسێفوس دەیخاتە سەر دەمی‬

‫ژمارە (‪ )2٩٩‬دوشەممە ‪201٦/٦/١٣‬‬

‫‪3‬‬

‫چه‌ند سه‌رنجێك ده‌رباره‌ى فيكرى ليبراڵ‬ ‫موراد فه‌رهادپور‬ ‫وه‌رگێڕانى‪ :‬وه‌ليد عومه‌ر‬ ‫ڕه‌نگه‌ هه‌ڵبژاردنى بابه‌تى ليبراڵيزم‬ ‫بۆ ڕه‌خنه‌كردن‪ ،‬له‌م كاته‌دا زۆرگونجاو‬ ‫نه‌يه‌ته‌ به‌رچاو‪ .‬به‌اڵم ئه‌مڕۆ نيوليبراڵيزم‬ ‫[كه‌ سه‌ر به‌ قوتابخانه‌ى ليبراڵيزمه‌]‪،‬‬ ‫له‌ئاستى جيهانيدا بووه‌ته‌ كێشه‌يه‌كى‬ ‫بنچينه‌يى‪ .‬ئێستا ئيتر ئـه‌و ڕاستييه‬ ‫ڕوونــبــۆتـه‌وه‌ كه‌ نيوليبراڵيزم جيهان‬ ‫ب ـه‌ره‌و به‌ربه‌ريه‌ت ده‌بــات و‪ ،‬ڕه‌هه‌نده‌‬ ‫هێجگار دژه‌ديموكراسييه‌كانى ته‌نانه‌ت‬ ‫ديموكراسيه‌تى ڕواڵـه‌تــى [و باويشى]‌‬ ‫تــێــپ ـه‌ڕانــدووه‌ و ڕێــســا ئاساييه‌كانى‬ ‫گه‌مه‌ ئايدۆلۆژييه‌كه‌ش ڕه‌چاوناكات‪.‬‬ ‫بيرماننه‌چێت ناڕه‌زايه‌تيى خه‌ڵكى يۆنان‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ [بوو] كه‌ بڕياره‌ سه‌ره‌كييه‌كان‬ ‫له‌ برۆكسله‌وه‌ دێت‪ .‬ئه‌م ديموكراسييه‌‬ ‫چ مانايه‌كى هه‌يه‌؟ نه‌زم و ڕێكخستنى‬ ‫سه‌رمايه‌داريى جيهانى‪ ،‬ڕێــك له‌سه‌ر‬ ‫بنه‌ماى مۆدێڵى چينى ده‌ڕواته‌پێشێ و‬ ‫ئه‌وه‌تا داوه‌شانى ئه‌وروپا به‌ به‌رچاومانه‌وه‌‬ ‫ڕووده‌دات‪ .‬ده‌ره‌نـــجـــامـــه‌ دڕنــدانــه‌‬ ‫نوستووه‌كانى ناو ئه‌م نيوليبراڵيزمه‌‪،‬‬ ‫وه‌ك جۆرێكى نــوێ له‌ ڕێكخستنێكى‬ ‫تــر بــه‌تــه‌واوى خــۆى ده‌رخــســتــووه‌ و‪،‬‬ ‫خوێندنه‌وه‌ و تاوتوێكردنى تيۆرييانه‌ى‬ ‫له‌ ئاستى جيهانيدا‪ ،‬بۆ پاراستنى تۆزێك‬ ‫ئينسانيبوونيش بێت هه‌ر پێويسته‌‪.‬‬ ‫سـه‌بــاره‌ت به‌ ڕه‌وش و هه‌لومه‌رجى‬ ‫تايبه‌تى ئێرانيش وێــڕاى ئ ـه‌وه‌ى كۆى‬ ‫ڕه‌وته‌ تيۆرييه‌كان هه‌ڵگرى كه‌موكورتى‬ ‫و كه‌مايه‌سين‪ ،‬كه‌چى بزاوتى ليبراڵيزمى‬ ‫ئــابــورى پێگه‌يه‌كى جــيــاوازى هه‌يه‪.‬‬ ‫ڕاوبــۆچــوون ـه‌كــانــى كـه‌ســانــى نــاو ئه‌م‬ ‫ڕه‌وتــه‪ ،‬سه‌ركه‌وتووانه‌ جێبه‌جێكراوه‌ و‬ ‫ئاره‌زووه‌كانيان به‌ديهێنراوه‌‪ .‬به‌درێژايى‬ ‫مــێــژووى هــاوچ ـه‌رخ زۆرج ــار بينيومانه‌‬ ‫كه‌ دابه‌شكردنى سامان و سه‌رچاوه‌كان‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى شاراوه‌ و نهێنى له‌ ڕوسيا‪،‬‬ ‫شيلى‪ ،‬ئه‌رجه‌نتين‪ ،‬ئه‌فريقا‪ ،‬و ئه‌مريكاى‬ ‫التين چه‌ندين جار ڕوويــداوه‌‪ .‬له‌ پشت‬ ‫و پاشه‌مله‌وه‌‪« ،‬به‌تايبه‌تيكردن يان‬ ‫به‌شه‌خسيكردن» و «دابـه‌شــكــردنــى‬ ‫سامان» ڕووده‌دات و پاشان ده‌كه‌ونه‌‬ ‫بــيــرى ئـــه‌وه‌ى ب ـه‌هــۆى قه‌يرانێكه‌وه‌‪،‬‬ ‫تــه‌ق ــي ــنــه‌وه‌يــه‌كــه‌وه‌‪ ،‬ج ـه‌نــگــێــك ـه‌وه‌‬ ‫ده‌رخــواردى خه‌ڵكى بده‌ن و پاساويشى‬ ‫بۆ بێننه‌وه‌‪ .‬خه‌ڵك چــاوده‌ك ـه‌ن ـه‌وه‌ و‬ ‫ده‌بينن هه‌موو شتێكيان له‌ده‌ستداوه‌‬ ‫و ته‌نيا هێزى كــاريــان بــۆ مــاوه‌ت ـه‌وه‌‬ ‫تاكو بيبه‌ن و له‌ بازاڕ بيفرۆشن‪.]...[.‬‬ ‫ئه‌م پرسياره‌ خۆى قووتده‌كاته‌وه كه‌‌‬ ‫بۆچى تاوتوێكردنى تيۆريى ديموكراسى‬ ‫و ده‌وڵــه‌ت و كۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى له‌م‬ ‫هـه‌لــومـه‌رجـه‌دا وه‌ك شتێكى پێوست‬ ‫دێته‌به‌رچاو؟ به‌ هێنانه‌وه‌ى وته‌يه‌ك‬ ‫له‌ «گرامشى»يه‌وه‌ وه‌اڵم ـى‌ده‌ده‌م ـه‌وه؛‬ ‫ئ ـه‌ويــش لــه‌و جــێــيـه‌دا‌ ك ـه‌ ماكياڤێلى‬ ‫ده‌به‌ستێت به‌ وێنه‌ى «سانتور»ـه‌وه‌‪:‬‬ ‫ئه‌و بوونه‌وه‌ره‌ ئوستوره‌ييه‌ يۆنانييه‌ى‬ ‫كه‌ تێكه‌‌ڵه‌ و تێهه‌ڵكێشى ئينسان و‬ ‫ئــاژه‌ڵ بــوو‪ .‬بوونه‌وه‌رێكى دوواليــه‌ كه‌‬ ‫اليه‌كى ئينسانه‌ و اليه‌كه‌ى تريشى ئاژه‌ڵ‪.‬‬ ‫گرامشى‪ ،‬به‌شێوه‌يه‌كى دياله‌كتيكى‬ ‫ئه‌و خاڵه‌ ده‌ورووژێنێت كه‌ ئه‌م دووانه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ يه‌كتردا تێكه‌ڵ ياخود دابه‌شنابن‬ ‫و يه‌كترى كامڵ و ته‌واوناكه‌ن‪ .‬شته‌كه‌‬ ‫به‌و جۆره‌ نيه يه‌كيان كه‌م‌وزياد بكات‬ ‫و ‌ئه‌ويديكه‌ وه‌ك خــۆى بمێنێته‌وه‪.‬‬ ‫به‌ڵكو له‌وپه‌ڕى كه‌مبوونه‌وه‌ى يه‌كياندا‪،‬‬ ‫ئه‌ويتريان ده‌رده‌په‌ڕێت و هه‌ڵده‌قوڵێت‪.‬‬ ‫نمونه‌ى ئاشكراى ئه‌م جۆره ‌دياله‌كتيكه‌‬ ‫بريتييه‌ له‌‌و كه‌سانه‌ى كه‌ له‌ مێژوودا‬ ‫هه‌موو شتێكى خۆيان له‌ده‌ستده‌ده‌ن و‬ ‫ده‌كه‌ونه‌ به‌ر شااڵوى هێزه‌ ده‌ره‌كييه‌كان‬ ‫و بوونى فيزيكى و جه‌سته‌ييان ده‌كه‌وێته‌‬ ‫مه‌ترسييه‌وه‌ و وه‌كو ئاژه‌ڵێك مامه‌ڵه‌يان‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌كــرێــت‪ ،‬ڕێــك ئا لـه‌و ساته‌دا‬ ‫كه‌ چاوه‌ڕێين خوڵق‌وخووى‌‌ ئاژه‌ڵييانه‬ ‫خۆى ده‌ربخات‪ ،‬كه‌چى ئه‌وان ده‌گۆڕێن‬ ‫بۆ نوێنه‌ره‌وه‌ و نوێنه‌رانى يونيڤێرساڵ‌‬ ‫و حه‌قيقه‌تى گ ـه‌ردوونــى و گشته‌كى؛‬

‫ده‌بنه‌ نوێنه‌رانى ع ـه‌دال ـه‌ت‪ ،‬ئــازادى‪،‬‬ ‫ئينسانيه‌ت‪ ،‬كه‌رامه‌ت و شكۆى ئينسانى‪.‬‬ ‫واتــه‌ڕێــك لــه‌و ده‌مـــه‌دا كـه‌ قـــه‌واره‌ى‬ ‫فيزيكى و جه‌سته‌ييان وه‌ك مرۆڤێك‬ ‫له‌ژێر پرسياردايه‌‪ ،‬ئه‌وان ده‌چنه‌ خانه‌ى‬ ‫«ئايديا»ـه‌وه‌ به‌ مانا هيگڵييه‌كه‌ى‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش ڕێك ئه‌زموونى ئه‌مڕۆكه‌ى ئێمه‌يه‌‪.‬‬ ‫هيچكه‌س چيتر ناتوانێت نكۆڵى له‌وه‌‬ ‫بكات كه‌ كۆمه‌ڵگا[كانمان] ڕووب ـه‌ڕووى‬ ‫قه‌يرانێكى سه‌رانسه‌رى بوونه‌ته‌‌‌وه‪ .‬له‌‬ ‫فۆرمه‌ ئابورييه‌كه‌يدا‪ ،‬گرانى‪ ،‬بێكارى‪،‬‬ ‫هه‌اڵوسان و هێرشبردن بۆ سه‌ر دۆخى‬ ‫جه‌سته‌يى مرۆڤه‌كان‌ ده‌بينرێت و‪ ،‬له‌م‬ ‫بــارودۆخــه‌دايــه‌ ك ـه‌ گفتوگۆى تيۆرى‬ ‫ل ـه‌بــاره‌ى نه‌ريته‌كانى چــه‌پ‪ ،‬ليبراڵ‪،‬‬ ‫ده‌وڵـه‌ت‪ ،‬كۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نيه‌وه‌ ده‌بێته‌‬ ‫شتێكى زه‌روورى و ناچارى‪ .‬له‌م پنته‌دا‬ ‫ئه‌م دياله‌كتيكه‌ ئه‌وه‌مان پيشانده‌دات‬ ‫كه‌ چۆنچۆنى پێويسته‌ له‌م بارودۆخه‌دا‬ ‫قسه‌ ل ـه‌بــاره‌ى بابه‌ته‌ تيۆرييه‌كانه‌وه‌‬ ‫بكه‌ين‪ .‬ل ـه‌ بــارودۆخــێــكــدا ك ـه‌ چينى‬ ‫ناوه‌ڕاست سه‌رقاڵى [بۆنه‌ و جه‌ژنه‌كان]‬ ‫و شتكڕين ‌ه له‌ بــازاڕه‌كــانــدا‪ ،‬له‌اليه‌كى‬ ‫تريشه‌وه كه‌مينه‌يه‌كى تازه‌پياكه‌وتوو و‬ ‫تازه‌ده‌وڵه‌مه‌ند به‌هۆى ئه‌م به‌ربه‌ريه‌ت‬ ‫و بێكارى و هـه‌اڵوســانـه‌وه‌‪ ،‬پاره‌يه‌كى‬ ‫زۆرى ڕژانــدۆتــه‌ گيرفانى خــۆي ـه‌وه‌ و‬ ‫بيروهۆشى به‌الى شتى تردا ناچێت جگه‌‬ ‫له‌ كڕينى سه‌عاتى ئه‌ڵماس‌نيشانى ‪650‬‬ ‫مليۆن تومه‌نى‪ ،‬و ئه‌وه‌نده‌ش كورتبين‬ ‫و بێ‌سه‌قافه‌ته‌ كه‌ ته‌نانه‌ت نازانێت‬ ‫پاره‌كه‌شى خه‌رجبكات‪ .‬ده‌بێت ئاگاداربين‬ ‫له‌والى ئه‌و فرۆشگايانه‌وه‌ كه‌ ئێمه‌ سه‌ريان‬ ‫پياده‌كه‌ين و ڕۆژانــه‌ ڕاسته‌وخۆ وه‌ك‬ ‫ترافيك به‌ريانده‌كه‌وين‪ ،‬چه‌ند كيلۆمه‌ترێك‬ ‫له‌والتر شه‌ڕ و ملمالنێيه‌ له‌سه‌ر ژيان و‬ ‫گوزه‌ران‪ .‬ئه‌مڕۆ كێشه‌كه‌ كڕينى چه‌ره‌زات‬ ‫و ئابڵوقه‌ى فستق و بسته‌ نيه‌‪ ،‬كێشه‌كه‌‬ ‫نان و ئاو و داوده‌رمــان و پێداويستييه‌‬ ‫سه‌ره‌تاييه‌كانى ژيانه‌‪ .‬هه‌روه‌ها له‌به‌ر‬ ‫ئ ـه‌م پێكدادانه‌ و به‌پێچه‌وانه‌ى ئه‌و‬

‫سياسه‌ت و ملمالنێش‪ .‬باسكردنى ئه‌وه‌ى‬ ‫گوايا چه‌په‌كان به‌ زبــرى قسه‌ده‌كه‌ن‬ ‫و ئێمه‌ ترسمان هه‌يه‌ و هتد‪ ،‬هه‌ڵهاتنه‌‬ ‫لــه‌وه‌ى بێنه‌ مه‌يدانه‌وه‌ و قسه‌بكه‌ن‪.‬‬ ‫هه‌ركه‌سێك بڕێك چاالكيى سياسيى‬ ‫هه‌بووبێت تێده‌گات له‌ مشتومڕدا جاروبار‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى بێ‌ويژدانانه‌ خاڵى الواز يان‬ ‫پاژنه‌ى ئاخيلى نه‌ياره‌كه‌ ده‌قۆزرێته‌وه‬ ‫و ده‌پێكرێت‪ .‬با بگه‌ڕێينه‌وه‌ الى باسه‌‬ ‫تيۆرييه‌كه‌‪.‬‬ ‫ليبراڵ‌ديموكراسى‪ ،‬ناوه‌ سياسييه‌كه‌ى‬ ‫كۆى مۆدێرنه‌يه‌‪ .‬هه‌ر شتێك له‌مديوى‬ ‫شۆڕشى فه‌ڕه‌نساوه‌ ڕوويدابێت‪ ،‬ل ‌ه گه‌شه‌‬ ‫و جه‌نگ و داهێنان و وێرانكردن‪ ،‬هه‌مووى‬ ‫له‌م چه‌مكه‌دا جێى ده‌بێته‌وه‌‪ .‬هيگڵ و‬ ‫ماركس و شميت و ڕاسێل و فۆكۆ و‬ ‫مۆدێرنيسته‌كان و پۆستمۆدێرنيسته‌كان‬ ‫هه‌موويان له‌م باسه‌دا جێيانده‌بێته‌وه‌‪ .‬گه‌ر‬ ‫بمانه‌وێت پارچه‌كانى ليبراڵ‌ديموكراسى‬ ‫بكه‌ينه‌وه‌ ئه‌وا ده‌گه‌ينه‌ سه‌ر كۆى پرۆژه‌ى‬ ‫مۆدێرنه‌‪.‬‬ ‫باسه‌كه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌يه‌ كه‌ ماركس‬ ‫ده‌ريخست‌ ئه‌م پرۆژه‌يه‌ هاوشانه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫پــرۆژه‌ى بااڵده‌ستيى چينێكى تايبه‌ت‬ ‫به‌ناوى «بۆرژوازى»ـه‌وه‌ و‪ ،‬درووستبوونى‬ ‫شێوازێكى تايبه‌تى به‌رهه‌مهێنانه‌ كه‌‬ ‫ماركس خۆيشى زۆر به‌په‌رۆشه‌وه و بگره‌‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى منااڵنه‌ش له‌ مانيفێستى‬ ‫كۆمۆنيستدا ‌ستايشى ديوه‌ داهێنه‌ر و‬ ‫نوێگه‌راكانى ده‌كات‪ .‬گه‌ر بمانه‌وێت به‌شه‌‬ ‫ماركسييه‌كه‌ له‌م پرسه‌ جياكه‌ينه‌وه‌ ئه‌وا‬ ‫پێويستده‌كات بڵێين‪ :‬به‌ڵێ چينێكى‬ ‫نوێ هاتۆته‌ئاراوه‌‪ .‬وه‌كچۆن هيگڵ بڕواى‬ ‫وابوو به‌هۆى ئه‌م پرۆژه‌ نوێيه‌وه‌ بوو كه‌‬ ‫ده‌وڵ ـه‌ت مانايه‌كى ئه‌خالقيى وه‌رگــرت‪،‬‬ ‫له‌وه‌وپێش ده‌وڵـــه‌ت ئــامــرازى ده‌ستى‬ ‫هه‌ندێك پاشا و ده‌ره‌به‌گ و ده‌سه‌اڵتدار‬ ‫بوو تاكو بكێشن به‌سه‌رى ئه‌وانيتردا و‬ ‫حوكمى خۆيان بكه‌ن‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵگاى سياسى‪ ،‬كۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى‪،‬‬ ‫تاك و هه‌موو دامــه‌زراوه‌ مۆدێرنه‌كانى‬

‫كه‌وتنين‪ .‬ده‌بێت‌ ئه‌م دواليزمه‌ بهێڵينه‌وه‌ و‬ ‫بيپارێزين‪ .‬چونكه‌ هه‌ندێك له‌ ڕه‌هه‌نده‌كانى‬ ‫ئه‌م جوواڵن و بزاوته‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت‌ الى خودى‬ ‫ماركس و ئه‌و پرۆژانه‌ش كه‌ له‌ هه‌ناوى‬ ‫ماركسه‌وه‌ دێنه‌ده‌رێ قابيلى ڕوونكردنه‌وه‌و‬ ‫تێگه‌يشتن نين‌‪ .‬ته‌نانه‌ت گه‌ر گريمانه‌ى‬ ‫ئه‌وه‌ش بكه‌ين كه‌ ماركس‪« ،‬سه‌رمايه»‌ى‬ ‫ته‌واوبكردايه‌ و چه‌مكى «ده‌وڵـــه‌ت»‬ ‫و «بــازاڕى جيهانى»ـى دابڕشتايه‌ و‬ ‫پــرۆژه‌ و پالنه‌كه‌ى خۆى بگه‌ياندايه‌ته‌‬ ‫خاڵى كۆتايى‪ ،‬ئـه‌وا ديسان كۆمه‌ڵێك‬ ‫شت هه‌بوون كه‌ له‌م پرۆژه‌يه‌دا نه‌ده‌هاتن‪،‬‬ ‫بۆنمونه‌ ئه‌و قسانه‌ى كه‌ كارل شميت و‬ ‫فۆكۆ كردوويانه‌ له‌م نه‌خشه‌ و پرۆژه‌يه‌دا‬ ‫نه‌هاتووه‌ و ناتوانێت وه‌اڵمــبــدات ـه‌وه‌‌‪.‬‬ ‫حه‌كايه‌تى درووستكردنى دونيايه‌كى نوێ‪،‬‬ ‫حه‌كايه‌تێكى دووسه‌ره‌يه‌‪ .‬ئه‌م دونيا نوێيه‌‬ ‫له‌ژێر نفوزى چينێكى نوێدا درووستده‌كرێت‬ ‫كه‌ هه‌ڵگرى كۆمه‌ڵێك په‌يوه‌نديى نوێيه‌‪.‬‬ ‫سه‌ره‌نجام‪« ،‬توندوتيژى و زه‌بروزه‌نگ»‬ ‫و «ده‌ســـــه‌اڵت و بــااڵده‌ســتــبــوون»‬ ‫به‌شێكن لێى‪ ،‬ب ـه‌اڵم هاوكات شتانێك‬ ‫درووســتــده‌كــات و هه‌ندێك گۆڕانكارى‬ ‫ده‌خاته‌ ژيانمانه‌وه‌ كه‌ ڕه‌نگه‌ نه‌توانين‬ ‫ڕاسته‌وخۆ بيانبه‌ستينه‌وه‌ به‌ پــرۆژه‌ى‬ ‫سوڵته‌ و بااڵده‌ستبوونه‌وه‌‪ .‬ناتوانرێت‬ ‫هيچكام له‌م دوو سه‌ره‌ پشتگوێ‌بخرێت‪.‬‬ ‫گــه‌ر ديـــوه‌ ڕه‌خــنـه‌يــيـه‌ ماركسييه‌كه‌‬ ‫بخه‌ينه‌الوه‌‪ ،‬ئه‌وا نوسخه‌يه‌كى گاڵته‌جاڕ و‬ ‫ساده‌ى «پێشكه‌وتن»مان بۆ ده‌مێنێته‌وه‬ ‫و‪ ،‬له‌به‌رامبه‌ريشدا گه‌ر بمانه‌وێت ته‌نيا‬ ‫ج ـه‌خــت ل ـه‌س ـه‌ر ديـــوه‌ ماركسييه‌كه‌‬ ‫بكه‌ينه‌وه‌ ئه‌وا پێده‌چێت نه‌توانين زۆرێك‬ ‫له‌ ڕه‌هه‌نده‌كانى ئه‌زمونى كۆمه‌اڵيه‌تى‬ ‫له‌ هه‌ناوى «سه‌رماي ‌ه»‌ـه‌وه‌ هه‌ڵگۆزين‪.‬‬ ‫كه‌واته‌ درێــژه‌دان به‌ باسه‌ تيۆرييه‌كه‌ و‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندكردنى له‌ڕێگه‌ى شه‌هامه‌ت و‬ ‫ئازايه‌تيى تيۆرييه‌وه‪ ،‬شتێكى‌ زه‌روورييه‌‌‪.‬‬ ‫ليبراڵ‌ديموكراسى چه‌مكێكى هێجگار‬ ‫به‌رفراوانه‌ و مايه‌ى مشتومڕى فه‌لسه‌فى‪،‬‬ ‫كــۆم ـه‌اڵي ـه‌تــى و ‪..‬هــتــده‌‪ .‬گــه‌ر ديــوه‌‬

‫«په‌رله‌مان ‌ه ئه‌وروپييه‌كان سه‌ره‌ڕاى ديو ‌ه دميوكراسييه‌كه‌يان‪،‬‬ ‫كه‌چى بوونه‌ت ‌ه جێيه‌ك بۆ نوخب ‌ه و ئيليته‌كان تاكو پار ‌ه و‬ ‫ده‌سه‌اڵت له‌نێوان خۆياندا دابه‌شبكه‌ن»‬ ‫تێڕوانينه‌وه‌ كه‌ گوايا ئێستا وه‌ختى ئه‌م‬ ‫قسه‌و باسانه‌ نيه‪ ،‬ئه‌وا به‌پێى نمونه‌كه‌ى‬ ‫گرامشى ڕێك له‌م وه‌ختى گيانه‌سه‌رى‬ ‫و چه‌رمه‌سه‌رييه‌دايه‌ كه‌ باسى هيگڵ و‬ ‫ماركس و ليبراڵيزم و چه‌پ و كۆمه‌ڵگاى‬ ‫مه‌ده‌نى ده‌بێت ‌ه مه‌سه‌له‌يه‌كى جدى‪ .‬له‌م‬ ‫ڕوانگه‌يه‌وه‌ ئه‌نجامدانى دانيشتنى له‌م‬ ‫جۆره‌ سودى زۆره‌ و ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌‬ ‫ده‌تــوانــن ئ ـه‌م دانيشتنانه ‌بڕه‌خسێنن‬ ‫يــان نه‌ڕه‌خسێنن‪ ،‬ئــه‌وا ده‌بێت بزانن‬ ‫ئه‌م جۆره‌ باس‌وخواسانه‌ له‌ پێويستيى‬ ‫هـه‌مــوومــانـه‌وه‌ ســه‌رچــاوه‌ى گــرتــووه‌ و‬ ‫ڕه‌نگيداوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌ويش له‌و پێناوه‌دا تاكو‬ ‫بتوانين وه‌كو مرۆڤ به‌ته‌نيشتى يه‌كتره‌وه‌‬ ‫بژيين و ڕێنه‌ده‌ين بكه‌وينه‌ ناو گێژاوى‬ ‫به‌ربه‌ريه‌ته‌وه‌‪...‬‬ ‫خاڵى دووه‌م ئه‌وه‌يه‌ كه‌ له‌ جه‌نگ و‬ ‫جه‌ده‌لى سياسييدا‪ ،‬پياكێشان و به‌ركه‌وتن‬ ‫ـى [زمانه‌وانى] هه‌ر هه‌يه‌‪ .‬هه‌ندێجار‬ ‫خــۆم وشــه‌ى «لــيــبــراڵ»م وه‌ك جنێو‬ ‫به‌كارهێناوه‌‪ ،‬وه‌كچۆن اليه‌نى به‌رامبه‌ريش‬ ‫به‌پێى پێويستى و زه‌رووره‌ته‌كانى خۆى‬ ‫ناووناتۆره‌ى «ستالينيزم» به‌كاردێنێت‪.‬‬ ‫بــه‌اڵم بــێ هيچ دوودڵــيــيـه‌ك لـه‌ ساتى‬ ‫ڕوودان و پێشهاتندا‪ ،‬له‌و جێيه‌دا كه‌‬ ‫مشتومڕى سياسى و ئايدۆلۆژى له‌ئارادايه‌‪،‬‬ ‫ده‌مه‌قاڵێ و به‌ركه‌وتنيش درووستده‌بێت‬ ‫و ئه‌مه‌ش شتێكى زۆر ئاساييه‌‪ .‬دياره‌‬ ‫يه‌كێك له‌ خه‌وش و كه‌موكورتييه‌كانى‬ ‫ليبراڵيزمى شل‌وشێواوى ئێرانى ئه‌وه‌يه‌‬ ‫ك ـه‌ تـه‌نــانـه‌ت به‌پێچه‌وانه‌ى مــێــژووى‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندى ليبراڵه‌كان خۆيشيانه‌وه‌ له‌‬ ‫ملمالنێدا‪ ،‬باسى دژايه‌تيكردنى توندوتيژى‬ ‫ده‌كات كه‌ وه‌رده‌گه‌ڕێت بۆ دژايه‌تيكردنى‬

‫وه‌كو په‌روه‌رده‌ و فێركردن‪ ،‬نه‌خۆشخانه‌‪،‬‬ ‫زانستى نوێ‪ ،‬گه‌شه‌ى ته‌كنۆلۆژى هه‌مويان‬ ‫تێكڕا له‌گه‌ڵ «يه‌كێتى و هاوپشتيى‬ ‫كــۆمــه‌اڵيــه‌تــى» يـــان «ده‌وڵــــــه‌ت»دا‬ ‫له‌ژێر ناونيشانى جــۆره‌ جه‌وهه‌رێكى‬ ‫ئه‌خالقى(‪)Ethical Substance‬‬ ‫دا درووستبوون و‪ ،‬ئه‌مه‌ش هيچ گومان‬ ‫و دوودڵييه‌كى تيا نيه‌‪ .‬ب ـه‌اڵم نابێت‬ ‫ته‌نيا وه‌ك گه‌شه‌ و جووڵه‌ سه‌يرى ئه‌م‬ ‫قۆناغه‌ بكه‌ين‪ .‬به‌شه‌ جياجياكانى ئه‌م‬ ‫جووڵه‌ و بزاوته‌‪ ،‬هاوشانه‌ له‌گه‌ڵ شێوازى‬ ‫جياجياى په‌ره‌سه‌ندنى بااڵده‌ستيى‬ ‫چينێك و مۆدێلێكى تايبه‌تى به‌رهه‌مهێنان‬ ‫و جۆرێكى تايبه‌تى ڕێكخستن كه‌ ئه‌ويش‬ ‫هاوڕێيه‌ له‌گه‌ڵ ده‌سته‌ويه‌خه‌بوون و‬ ‫به‌كارهێنانى زه‌بــر و بــازوو و هه‌روه‌ها‬ ‫جۆره‌ها ئايدۆلۆژى‪ ،‬ڕێكه‌وتن و سازان‪،‬‬ ‫ته‌بايى و په‌يوه‌ستبوون‪ ،‬چوونه‌پێش و‬ ‫پاشه‌كشه‌دا‌‪ .‬گه‌ر ئه‌م ديوه‌يان بسڕينه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئـه‌وا ده‌توانين چى بڵێين ده‌رهــه‌ق به‌‬ ‫كاره‌ساته‌كانى ئه‌م قۆناغه‌‪ ،‬ده‌رهه‌ق به‌‬ ‫دوو جه‌نگى جيهانى‪ ،‬هه‌ژارى و نه‌دارى‪،‬‬ ‫ئه‌زمونى ئيمپرياليزم و چه‌وساندنه‌وه‌؟‬ ‫[گه‌ر ئه‌مانه‌ له‌به‌رچاونه‌گرين ئه‌وا] ده‌بێت‬ ‫ئه‌م ئه‌زمونانه‌ ته‌نيا وه‌ك پاشه‌كشێى كاتى‬ ‫سه‌يربكه‌ين به‌سه‌ر شاڕێى پێشكه‌وتن‬ ‫و گه‌شه‌ و هه‌ڵكشانه‌وه‌‌ كـه‌ دواجــار‬ ‫هيچ نامێنێته‌وه‌ جگه‌ له‌ ئه‌زموونێكى‬ ‫ته‌كنۆلۆژيى ڕووته‌ڵه‌ و تڕۆهات‪ .‬چونكه‌‬ ‫ته‌نانه‌ت له‌ ديدى ليبراڵيزميشه‌وه‌ ناتوانين‬ ‫بــاســى بــزاوتــى جيهان بكه‌ين بــه‌ره‌و‬ ‫چه‌مكى «پێشكه‌وتن»‪ ،‬خودى خۆشمان‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى كۆنكرێتى و به‌رجه‌سته‌‬ ‫ئاشناى ئه‌زمونى پاشكه‌وتن و ڕووخان و‬

‫مشتومڕئامێز و جه‌ده‌لييه‌كه‌ى بخه‌ينه‌الوه‌‪،‬‬ ‫ئــه‌وا پێويسته‌ ديــوه‌ تيۆرييه‌كه‌ى له‌‬ ‫شێوه‌ى نوسين و بابه‌ته‌كانى اليه‌نى‬ ‫به‌رامبه‌ردا درێژه‌ به‌ خۆى بدات‪ .‬ده‌مه‌وێت‬ ‫به‌ ئيلهام‌وه‌رگرتن له‌ شميت هه‌ريه‌ك له‌‬ ‫ديوه‌ ليبراڵ و ديموكراسييه‌كه‌ى زاراوه‌ى‬ ‫ليبراڵ‌ديموكراسى لێك‌جيابكه‌مه‌وه‪.‬‬ ‫دوا ڕيشه‌ى ليبراڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ‬ ‫جۆرێك له‌ پێكدادانى ئه‌ريستۆكراتيه‌تى‬ ‫ئ ـه‌وروپــى له‌گه‌ڵ پـــرۆژه‌ى «ده‌وڵـه‌تــى‬ ‫ڕه‌هـــا» كـه‌ لـه‌ ســـه‌ده‌ى ‪ 16‬و ‪ 17‬له‌‬ ‫ئـه‌وروپــادا كه‌وته‌ سه‌ر سكه‌ و‪ ،‬لوتكه‌‬ ‫و چڵه‌پۆپه‌كه‌ى بريتى‌بوو لــه لويى‬ ‫چــوارده‌يــه‌م‪ .‬خ ـه‌م و خواستى ئ ـه‌وان‬ ‫سنورداركردنى ده‌سه‌اڵتى ڕه‌هاى پاشا‬ ‫بوو‪ ،‬ئه‌ويش له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و سنورانه‌ى‬ ‫كه‌ ورده‌ورده‌ ئايدياى «فه‌رمانڕه‌وايى‬ ‫ياسا»‌‌ـى لێ هــاتـه‌ده‌ره‌وه‌‪ .‬له‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫بنه‌مايه‌‪ ،‬زۆرجــار ئـه‌م سنوردانانه‌ له‌‬ ‫شێوه‌ى ئه‌نجومه‌نێكى ڕاوێژكارييدا بووه‌ كه‌‬ ‫له‌ پياوماقوواڵن و ڕيش‌سپێكان و كه‌سانى‬ ‫ديارى مه‌مله‌كه‌ت پێكهاتووه‌‪ .‬له‌مه‌دا هيچ‬ ‫‌شێوازێكى ديموكراسييانه‌ له‌ئارادا نيه‌‪.‬‬ ‫نه‌ فڕى به‌ هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ هه‌يه‌ و‪ ،‬نه‌‬ ‫فڕى به‌ خه‌ڵك و هيچ شتێكى تريشه‌وه‌‬ ‫هه‌يه‌‪ .‬ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ى ڕيش‌سپييه‌كان‪،‬‬ ‫ته‌نيا بۆ سنورداركردنى ده‌سه‌اڵتى ڕه‌ها‬ ‫و ملهوڕانه‌ى پاشا درووستبووه‌‪ .‬كارل‬ ‫شميتيش ه ـه‌ر له‌سه‌ر ئ ـه‌م بنه‌مايه‌يه‌‬ ‫كه‌ ڕه‌خنه‌ى «پارله‌مانتاريزم» ده‌كات‪:‬‬ ‫په‌رله‌مانه‌ ئه‌وروپييه‌كان سه‌ره‌ڕاى ديوه‌‬ ‫ديموكراسييه‌كه‌يان‪ ،‬كه‌چى بوونه‌ته‌‬ ‫جێيه‌ك بۆ نوخبه‌ و ئيليته‌كان تاكو پاره‌‬ ‫و ده‌سه‌اڵت له‌نێوان خۆياندا دابه‌شبكه‌ن‪.‬‬

‫ئه‌م مه‌سه‌له‌يه‌ ڕيشه‌كه‌ى ده‌چێته‌وه‌ سه‌ر‬ ‫شێوگ و پرۆسه‌ى ناديموكراسييانه‌ى‬ ‫ليبراڵ‌ديموكراسى‪.‬‬ ‫له‌به‌رامبه‌ردا‪ ،‬ديموكراسيمان هه‌يه‌‬ ‫كه‌ ئه‌ويش ه ـه‌ر لێڵ و ته‌مومژاوييه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ل ـه‌گ ـه‌ڵ پــــرۆژه‌ى ده‌وڵــــه‌ت و‬ ‫فراوانكردنه‌وه‌يدا دێته‌گۆڕێ‪ .‬شێوازه‌‬ ‫تازه‌كانى ده‌سه‌اڵت‪ ،‬جۆره‌كانى ڕێكخستن‬ ‫و سازدانى دامــه‌زراوه‌ نوێيه‌كان‪ ،‬چ له‌‬ ‫قاڵبى «ده‌زگـــا ئايدۆلۆژييه‌كان»ـى‬ ‫ئاڵتۆسێر و چ له‌ قاڵبى «حكومه‌تمه‌ندى‪-‬‬ ‫‪»govermentality‬ـه‌كه‌ى فۆكۆشدا‬ ‫بێت‪ ،‬هه‌ر فه‌رق ناكات‪ .‬گرنگ ئه‌وه‌يه‌‬ ‫وه‌كچۆن هيگڵيش وتبووى‪« :‬كۆمه‌ڵگاى‬ ‫م ـه‌ده‌نــى» جــودا نيه‌ لـه‌ «ده‌وڵـــه‌ت»‬ ‫و «كۆمه‌ڵگاى سياسى»‪ ،‬به‌ڵكو به‌‬ ‫مانايه‌ك له‌ ماناكان پێكه‌وه‌ له‌گه‌ڵ خێزان‬ ‫و ده‌وڵه‌تدا گشت و كۆيه‌ك پێكدێنێت كه‌‬ ‫تێكڕا له‌سه‌ربنه‌ماى پرۆسه‌ى گواستنه‌وه‌ى‬ ‫مۆدێرنه‌‪ ،‬تێپه‌ڕين له‌ فيوداڵيزم و بازدانى‬ ‫بــۆرژوازى درووستده‌كرێن‪ .‬له‌ شۆڕشى‬ ‫فه‌ڕه‌نسادا ئه‌م پرۆسه‌يه‌‌مان به‌شێوازێكى‬ ‫زۆر درامايى بينى‪ .‬ئه‌م چينه‌ له‌ فه‌ڕه‌نسا‬ ‫تا ‪ 100‬ساڵ دواتريش هێشتا هه‌ر جووڵه‌‬ ‫شۆڕشگێڕييه‌كه‌ى خــۆى پاراستبوو‪،‬‬ ‫گه‌رچى له‌ زۆر جێى تــردا‪ ،‬به‌ وته‌ى‬ ‫گرامشى‪ ،‬به‌ر شۆڕشێكى پاسيڤ ده‌كه‌وين‬ ‫كه‌ ئـه‌م بيناكارييه‌ نوێيانه‌ له‌ڕێگه‌ى‬ ‫نوخبه‌كان و ده‌ســه‌اڵتــى ده‌وڵــه‌تــه‌وه‌‬ ‫ده‌گاته‌ئه‌نجام‪ .‬چه‌شنى ئيتاليا و ئه‌ڵمانيا‪،‬‬ ‫چه‌شنى هه‌موو جيهانى سێيه‌م كه‌ هه‌ر‬ ‫بۆرژوازيى نيه‌ تاكو بيه‌وێت شۆڕشگێڕانه‌‬ ‫بێت يان ڕه‌تيبكاته‌وه‌ و‪ ،‬كۆى ئه‌م پرۆژه‌يه‌‬ ‫حاڵه‌تێكى ناسياسى و ناڕاديكاڵى هه‌يه‌‬ ‫و [وه‌ك سه‌رده‌مى شۆڕشى فه‌ڕه‌نسا]‬ ‫چركه‌ساتى ژاكۆبنى‪/‬يه‌عقوبييانه ‌ى تيا‬ ‫نابينرێت؛ له‌به‌ر ئه‌مه‌شه‌ كه‌ دواتر فاشيزم‬ ‫له‌ ئيتاليا و ئه‌ڵمانياوه‌ سه‌رده‌ردێنێت‪.‬‬ ‫له‌ بزاوتى مۆدێرنه‌ يان ليبراڵ‌ديموكراسى‌‬ ‫دا‪ ،‬ڕه‌وت ـه‌ ديموكراسييه‌كه‌ى هاوشانه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ ئاماده‌يى سياسيى «خه‌ڵك»‌دا‬ ‫و هه‌م له‌گه‌ڵ پرۆژه‌يه‌كى ده‌وڵه‌تييشدا‪.‬‬ ‫جياوازييه‌كه‌ لێره‌دايه‌ كه‌ ئاخۆ له‌ واڵته‌‬ ‫جياجياكاندا كام له‌م دووانه‌ ده‌ستێكى‬ ‫بااڵترى هه‌يه‌ و ده‌وڵه‌ت ده‌گۆڕێت بۆ ئه‌و‬ ‫ئۆرگانه‌ توندوتيژييه‌ ڤێبه‌رييه‌‪ ،‬واته‌ وه‌ك‬ ‫ده‌سه‌اڵتێك كه‌ پاوانكردنى زه‌بروزه‌نگ‬ ‫و ده‌سـه‌اڵتــى سه‌ربازيى له‌ ده‌ڤه‌رێكى‬ ‫جوگرافيدا خستۆته‌ ژێر ڕكێفى خۆيه‌وه‌‪.‬‬ ‫يـــان بــه‌ وتــــه‌ى گــرامــشــى‪ ،‬ديــوى‬ ‫بــــــااڵده‌ســــــتــــــى(‪)Domination‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ديــوى هه‌ژموونييدا به‌يه‌كه‌وه‌‬ ‫ده‌به‌سترێت و تێكه‌ڵه‌يه‌كمان له‌ زه‌بر‬ ‫و ڕێكه‌وتن ده‌ستده‌كه‌وێت‪ .‬لێره‌دايه‌‬ ‫كه‌ گ ـه‌ر بمانه‌وێت ئ ـه‌م دووانـــه‌ وه‌كو‬ ‫شميت لێك‌جيابكه‌ينه‌وه‌‪ ،‬هه‌م ڕه‌خنه‌ى‬ ‫ليبراڵ وه‌ك جۆرێك «داخستنى ڕێگه‌ى‬ ‫سياسه‌ت» دێته‌كايه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها ڕه‌خنه‌ى‬ ‫ديموكراسييش وه‌ك شێوازێكى ته‌مومژاوى‬ ‫كه‌ هه‌م ده‌توانێت «ده‌سه‌اڵتى خه‌ڵك»‬ ‫پيشانبداته‌وه‌ و هه‌م زۆرجاريش پۆپۆليزم‬ ‫و فاشيزم ده‌بێت ‌ه جۆرێك له‌ بااڵده‌ستيى‬ ‫ده‌وڵــه‌تــى ك ـه‌ خه‌ڵكى به‌كاردێنێت‪.‬‬ ‫خه‌ڵكێك كه‌ سه‌ره‌تا له‌ كۆمه‌ڵگاى نوێدا‬ ‫له‌ڕێگه‌ى ده‌وڵه‌ت و له‌ قاڵبى قوتابخانه‌‪،‬‬ ‫نه‌خۆشخانه‌‪ ،‬شاره‌وانى‪ ،‬خێزان و ده‌زگا‬ ‫جياجياكاندا ڕێكخراون‪ .‬له‌ تێكه‌ڵكردنى‬ ‫بــوونـه‌وه‌ره‌كـه‌ى ليبراڵ‪-‬ديموكراسى دا‬ ‫ئه‌م دوو شێوگه‌ ده‌بينرێت‪ .‬به‌پێچه‌وانه‌ى‬ ‫ئه‌و بانگه‌شه‌ ئايدۆلۆژييه‌وه‌ كه‌ گوايا‌‬ ‫پايه‌ى ده‌سه‌اڵتى هه‌ژموونى بريتييه‌ له‌‬ ‫بۆرژوازى و‪ ،‬ليبراڵ‪-‬ديموكراسييش وه‌ك‬ ‫كۆيه‌كى پێرفێكت‪ ،‬بێ‌كه‌لێن و بێ‌دژيه‌كى‬ ‫له‌به‌رچاوده‌گرێت‪ .‬به‌شێوه‌يه‌كى ساده‌‬ ‫ده‌توانين ئ ـه‌وه‌ پيشانبده‌ين كه‌ هه‌م‬ ‫شێوگى ليبراڵ و هه‌م شێوگى ديموكراسى‬ ‫هه‌ڵگرى هه‌ندێك ڕه‌هه‌ندى ده‌ره‌سيسته‌من؛‬ ‫هه‌ڵگرى هه‌ندێك ڕه‌هه‌ندى ته‌قينه‌وه‌ كه‌‬ ‫له‌سه‌ر بنه‌ماى قـه‌ومــان و چركه‌سات‬ ‫و ده‌رگيرى و لـــه‌ده‌ره‌وه‌ى ئه‌م يارييه‌‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫بـه‌ڕواڵـه‌ت ناتوندوتيژ و ته‌وافوقييه‌وه‌‬ ‫سيمينارێكى تايبه‌ت كه‌ سه‌ره‌تا ده‌نگ بوو‌ه و‬ ‫ليبراڵ‪-‬ديموكراسيدا‬ ‫كارده‌كه‌ن‪ .‬له‌ قاڵبى‬ ‫پاشان خراوه‌ت ‌ه سه‌ر كاغه‌ز‪ :‬مالحظاتى در باب‬ ‫له‌ هه‌ر كونجێكى دونيادا له‌ سويسرا و انديشه‌ ليبرال‪ ،‬سايت تز ‪.11‬‬ ‫ئه‌مريكا و ئينگلته‌راوه‌ بيگره‌ تا هه‌ر‬

‫جێيه‌كى تر «پۆليس»‌ و «سوپا» ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ى ئه‌م مه‌سه‌له‌يه‌وه‌يه‌‪ .‬چ بلێر‬ ‫له‌سه‌ر حوكم بێت يان گــۆردۆن براون‪،‬‬ ‫دواجــار هێزه‌كانى پۆليس و سوپا هه‌ر‬ ‫له‌ ده‌ره‌وه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌كان(ئينتيخابات)‬ ‫ده‌مــێــنــن ـه‌وه‌‪ .‬تـه‌نــانـه‌ت ل ـه‌ ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫ئه‌نجومه‌نى پياوماقواڵن و ميديا و هتد‬ ‫ئيشى خۆيان ده‌كه‌ن و كه‌سيش ناتوانێت‬ ‫په‌نجه‌يان پێوه‌بدات‪ .‬هه‌ڵبژاردنێكيش‬ ‫لــه‌ئــارادا نيه‌‪ .‬لـه‌ژێــر چــاودێــريــى هيچ‬ ‫ده‌زگايه‌كيشدا نين و‪ ،‬ئه‌مڕۆ له‌ئه‌مريكا‬ ‫و ئينگلته‌را و ه ـه‌ر ديموكراسييه‌كى‬ ‫پێشكه‌وتووى تريشدا هه‌ركارێكيان پێ‬ ‫خۆش بێت ئه‌نجاميده‌ده‌ن‪ ،‬تا ئه‌و ڕاده‌يه‌ى‬ ‫كه‌ خــودى كاربه‌ده‌ستانى ده‌وڵه‌تيش‬ ‫ئــاگــايــان لێى نيه‌‪ .‬مــرۆڤ ده‌ڕفێنن‪،‬‬ ‫ئه‌شكه‌نجه ده‌ده‌ن‪ ،‬بۆمب داده‌هێنن‪،‬‬ ‫ئه‌لقاعيده‌ درووســتــده‌كــه‌ن‪ ،‬كه‌سيش‬ ‫ناوێرێت بڵێت به‌رى چاوتان كلى پێوه‌يه‌‪.‬‬ ‫سرووشتى بنچينه‌يى پۆليس به‌ وته‌ى‬ ‫واڵته‌ر بنيامين له‌ كاتى جێبه‌جێكردنى‬ ‫ياسادا‪ ،‬له‌بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ى ئه‌م‬ ‫ڕێسايانه‌ كارده‌كات‪ .‬چونكه‌ هه‌رگيز ياسا‬ ‫ناتوانێت هه‌لومه‌رجى جێبه‌جێكردنى‬ ‫خــۆى ده‌ستنيشان بكات‪ .‬ياسا ته‌نيا‬ ‫ده‌ڵێت دزبگرن‪ ،‬ئيتر جێبه‌جێكردنه‌كه‌ى‬ ‫شتێكى ت ـه‌واو ‌ته‌فسيرى و ته‌ئويلييه‌‪.‬‬ ‫ده‌توانن ده‌ستى دز بابده‌ن و ئێسقانى‬ ‫بهاڕن و به‌ تێهه‌ڵدان سوارى ئۆتۆمبێلى‬ ‫پۆليسى بكه‌ن و ده‌توانرێت وه‌كو فيلمه‌‬ ‫هۆليودييه‌كان ڕێــزيــان لــێ بگيرێت‪.‬‬ ‫[بـــه‌اڵم] من نه‌مديوه‌ پۆليس له‌ هيچ‬ ‫جێيه‌كدا به‌ ڕێــزه‌وه‌ مامه‌ڵه‌بكات‪ .‬ئه‌م‬ ‫ديوه‌ ده‌ره‌كييه‌ى ليبراڵ‪-‬ديموكراسييه‌‬ ‫كه‌ له‌ هه‌موو جێيه‌كدا به‌ شێوه‌يه‌كى‬ ‫كاريگه‌ر ئاماده‌يى هه‌يه‌ و ڕێساكانى‬ ‫يارييه‌كه‌ تێكده‌دات‪ .‬له‌والشه‌وه‪ ،‬له‌ به‌شه‌‬ ‫ديموكراسييه‌كه‌دا ديوێكى ده‌ره‌كييمان‬ ‫هه‌يه‌‪ .‬ئاماده‌يى به‌هێزى خه‌ڵكێكمان‬ ‫هه‌يه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كان‪ ،‬خۆپيشاندانه‌كان‬ ‫و هتددا كه‌ يارييه‌كه‌ تێكده‌دات‪ .‬كه‌واته‌‬ ‫ناتوانرێت به‌شێوه‌يه‌كى هابه‌رماسى‪،‬‬ ‫بــه‌هــۆى گــفــتــوگــۆوه‌ ش ـه‌ڕومــلــمــانــێ‬ ‫چاره‌سه‌ربكرێت‪ .‬ده‌سه‌اڵتى هه‌ريه‌كه‌ له‌م‬ ‫دوو اليه‌نه‌ هه‌ر به‌ زاتى خۆى لێكجودايه‌‪.‬‬ ‫يه‌كێك لـه‌م جياوازييانه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‬ ‫بــۆ چه‌مكى توندوتيژى‪ :‬لـه‌ زيـــاده‌ و‬ ‫پاشماوه‌كه‌ى «پــۆلــيــس»دا هه‌ميشه‌‬ ‫توندوتيژى ئاماده‌يه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ زياده‌كه‌ى‬ ‫خه‌ڵكدا هيچكات توندوتيژى ئاماده‌يى نيه‌؛‬ ‫ده‌سه‌اڵتى زياده‌كه‌ى خه‌ڵك پێويستى‬ ‫به‌ شتێكه‌ كه‌ نه‌ ياسايه‌ و نه‌ شێوازى‬ ‫جێبه‌جێكردنيشى؛ نه‌ ده‌زگا و ڕێكخراو و‬ ‫به‌رنامه‌ڕێژييش‪ .‬سه‌ره‌نجام به‌ته‌واوه‌تى‌‬ ‫وه‌ك زياده‌يه‌ك له‌ ساته‌ مێژووييه‌كاندا‬ ‫ده‌رده‌پـه‌ڕێــتـه‌ ده‌ره‌وه‌ و له‌ ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫ئه‌م ڕێسايه‌ى ليبراڵ‌ديموكراسييه‌وه‌يه‌‌‬ ‫[واته‌ له‌ سياسه‌تى ليبراڵ‌ديموكراسيدا‬ ‫چه‌مكى خه‌ڵك ناسياسى و ناشۆڕشگێڕانه‌‬ ‫ده‌كــرێــت ـه‌وه‪ ،‬له‌كاتێكدا خه‌ڵك وه‌ك‬ ‫زياده‌يه‌ك كۆنترۆڵناكرێت و له‌ ڕێسا و‬ ‫چوارچێوه‌ ده‌رده‌په‌ڕێته‌ ده‌ره‌و‌ه]‌‪.‬‬ ‫ئه‌و هه‌ژموونه‌ى كه‌ پشتى‌به‌ستووه‌‬ ‫به‌ ڕێكه‌وتنى نێوان زه‌بر و زۆردارى و‬ ‫ئايدۆلۆژيا‪ ،‬وه‌اڵم ــده‌ره‌وه‌ى ئه‌م شێوگه‌‬ ‫نائاسايى‌ و له‌ناكاوه‌ سياسى و مێژووييانه‌‬ ‫نيه‌ و چ له‌وه‌ باشتره‌ كه‌ وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ش‌‬ ‫نيه‌‪ .‬چونكه‌ ده‌رفـه‌تــى ڕزگــاريــى ئێمه‬ ‫له‌وه‌دايه‌‌ كه‌ يه‌كێك له‌م شێوگانه‌ بتوانێت‬ ‫ڕزگارمانبكات‪ .‬ئـه‌م باسه‌ بـه‌رده‌وامــى‬ ‫هه‌ڵده‌گرێت و ئومێده‌وارم ئه‌و دۆست و‬ ‫هاوڕێيانه‌ى كه‌ به ‌جۆرێك له‌ جۆره‌كان‬ ‫په‌يوه‌ندييه‌كيان به‌ ليبراڵيزمه‌وه‌ هه‌يه‌‬ ‫درێــــژه‌ى بــده‌نــێ‪ .‬چونكه‌ ل ـه‌ ڕه‌وش‬ ‫و هه‌لومه‌رجى قه‌يراناويى ئ ـه‌مــڕۆدا‪،‬‬ ‫ئايدياكان ماناى خۆيان وه‌رده‌گـــرن و‬ ‫ده‌توانن هه‌ڵگرى كۆمه‌ڵێك گۆڕانكارى‬ ‫بن كه‌ ئه‌گه‌ر و ئيمكانى مرۆڤبوون و و‬ ‫به‌مرۆڤ‌مانه‌وه‌مان پێده‌به‌خشن‪‌.‬‬ ‫‌‌ ‌‬

‫ژمارە (‪ )2٩٩‬دوشەممە ‪201٦/٦/١٣‬‬

‫‪4‬‬

‫شه‌ریعه‌تی خودا له‌ دینی كاهیندا‬

‫فیدا مرادخان جەمیل‬ ‫كه‌مه‌ر ده‌ڵێت تۆ (ناقصات العقل)ی‪،‬‬ ‫بۆیه‌ زۆربه‌ی هه‌ر‌ه زۆری باس و فه‌توای‬ ‫ئه‌وانه‌ی له‌باره‌ی خودا ده‌دوێن‪ ،‬وه‌كو كاهینه‌كان كورتبۆته‌وه‌ ل ‌ه به‌ركه‌مه‌ری‬ ‫كائینێكی به‌رزتر ل ‌ه خودا قس ‌ه له‌ سه‌ر ژنان‪ ،‬به‌جۆرێك ل ‌ه دكتۆری ژنان زیاتر‬ ‫مــرۆڤ ده‌كــه‌ن‪ ،‬ل ـه‌و‌ه زیاتر چ كاتێك قس ‌ه له‌سه‌ر ژنان ده‌كه‌ن و ل ‌ه مۆد‌ه و‬ ‫مافیان دابه‌شكرد بۆ‪ :‬مافی خودا و مافی فاشیۆنه‌كان زۆرتر ل ‌ه جلوبه‌رگی كچ و‬ ‫مرۆڤ ‪،‬حق الله وحق العباد؟‬ ‫ژن ده‌دوێــن‪ .‬به‌ڵگه‌ نه‌ویستیش ‌ه كاهین‬ ‫كه‌سێك بتوانێت سنور و مافه‌كانی هه‌ر ده‌بێت پیاو بێت‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫مــرۆڤ و خــودا دیــاریــی بــكــات‪ ،‬چۆن بوو‌ه ژن ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ی باسمان كرد‬ ‫جورئه‌تی ئه‌و‌ه ناكات خۆی بكاته نوێنه‌ر به‌و شێوه‌ی ‌ه نامێنێت‪ ،‬ئه‌وكات په‌یوه‌ندیی‬ ‫و سێبه‌ر و خه‌لیفه‌ی خودا؟‬ ‫خودا و مرۆڤ ده‌بێته‌ په‌یوه‌ندی نیوان‬ ‫کاهین وا ده‌بینێ په‌یوه‌ندیی مرۆڤ دایك و كوڕ‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ خودا بریتیی ‌ه ل ‌ه په‌یوه‌ندیی نێوان‬ ‫حوكمی خــوا‪ :‬واتــە نابێت دڵت ب ‌ه‬ ‫كۆیل ‌ه و كۆیله‌دار و سوڵتان و ڕه‌عیه و ژیــان خــۆش بێت و شتێكی كاتییه‪،‬‬ ‫مه‌وال و عه‌بد‪.‬‬ ‫فریوده‌ره‪ ،‬به‌رده‌وام فكرت له‌سه‌ر مردن‬ ‫ل ‌ه مێژووی فیرعه‌ون و زۆرداره‌كــان بێت‪ ،‬پێویست ‌ه ورد و درشتی قۆناغه‌كانی‬ ‫تێبینی كراو‌ه ل ‌ه ته‌نیشت هه‌ر زۆردارێك مــردن بــزانــی‪ ،‬ل ـه‌و كاته‌ی ده‌مــری تا‬ ‫كاهین و واعــیــزێــك ه ـه‌ی ـه‌‪ ،‬هه‌میش ‌ه زیندوده‌بییه‌وه‌‪ ،‬تا ده‌چیی ‌ه دۆزه‌خ یان‬ ‫فیرعه‌ونه‌كان بۆ ده‌سته‌مۆكردنی خه‌ڵك به‌هه‌شت‪ .‬بۆی ‌ه له‌ ساده‌ترین موسڵمان‬ ‫پێویستییان ب ‌ه كاهین و واعیز هەبوه‌‪ ،‬بپرسیت‪ ،‬وه‌كو فاتیح ‌ه هه‌موو شتێك ل ‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵتی فریودانی خه‌ڵك ك ‌ه ئه‌ركی باره‌ی دوای مردن ده‌زانێت‪ ،‬چۆن نازانێ‬ ‫واعیز‌ه له‌گه‌ڵ هێز و ترساندنی زۆردار ل ‌ه كاتێكدا كاهین به‌سه‌دان جار سه‌فر‌ه و‬ ‫یه‌كسانه به حوكمی خوا‪.‬‬ ‫سیاحه‌ی دۆزه‌خ و به‌هه‌شتی پێكردووە‪.‬‬ ‫سروشتی زۆردار وای ‌ه هه‌ر خۆی پێ‬ ‫حوكمی خوا‪ :‬واتە سه‌ما و وێنه‌كیشان‬ ‫ڕاسته و ده‌ی ـه‌وێ تا ئه‌به‌د هه‌ر خۆی و گۆرانی حه‌رامه‪ ،‬مسی تواو‌ه ل ‌ه گوێت‬ ‫حوكمدار بێت و ڕازی نییه هیچ حوكم ده‌كرێت‪ ،‬مۆسیقا هه‌ر كاره‌ساته‪ ،‬بۆن ل ‌ه‬ ‫و ڕێبازی جیاواز هه‌بێت‪ ،‬بۆیه‌ واعیز خۆدان بۆ ژنان هه‌ر كوفره‪ ،‬ل ‌ه هه‌موو‬ ‫گوتی‪ :‬خودا حه‌قیقه‌تی ڕه‌های ب ‌ه ئێم ‌ه ڕه‌فتار و گوفتارت ده‌بێت ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی‬ ‫بەخشیوه‌‪ .‬ئیدی به‌و شێوه‌ی ‌ه ب ‌ه هه‌شت شه‌یتان بــێــت‪ ،‬شه‌یتان كێیه؟ بڕۆ‬ ‫و جه‌هه‌ننه‌م ل ‌ه ژێــر ده‌ستی كاهین كاهینه‌كان ببینه‌‪ ،‬سیڤی شه‌یتان الی‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬به‌كه‌یفی خــۆی بكوژی سه‌د ئه‌وان ‌ه و ئه‌وان چاك یه‌كتر ده‌ناسن‪.‬‬ ‫كه‌س ده‌خات ‌ه به‌هه‌شت و كه‌سێكیش‬ ‫حوكمی خــوا ئ ـه‌وه‌ی ـ ‌ه نابێت ژن و‬ ‫هه‌موو جیهانی ڕۆشنكردبێته‌و‌ه ب ‌ه زانست پیاو تێكه‌ڵبن‪ ،‬له‌وانه‌ی ‌ه ب ‌ه یه‌ك نه‌زه‌ر‬ ‫و مه‌عریفه‌ت ده‌یخاته‌ دۆزه‌خەوە‪.‬‬ ‫تووشی عه‌زابی خوا بیت‪ ،‬ئه‌ی ژن تۆ‬ ‫حوكمی خوا واتــە‪ :‬پیاو پل ‌ه یه‌كه‌؛ چ نه‌فره‌تییه‌كی ب ‌ه نه‌زه‌رێك ئیمان و‬ ‫ژنیش پله دووه‌‪ ،‬نیو‌ه بـ ‌ه نیوه‌یه‌‪ ،‬زانستی مرۆڤ دەبه‌ی‪ ،‬ئه‌ی نه‌فره‌تی بۆ‬ ‫پیاو ك ‌ه ده‌ڵێت ژن نیوه‌ی كۆمه‌ڵگایه‌‪ ،‬نیوه‌ی ئیمانی ئێمه‌ت الیه‌؟!!!‪ ،‬ئه‌ی ئه‌و‬ ‫مه‌به‌ستی نیوه‌ی كه‌مه‌ری تا خواره‌وه‌‪ ،‬نیوه‌ی ك ‌ه خۆت هه‌ر ب ‌ه نیوه‌یی مایه‌وه‌‪،‬‬ ‫كاتێك دێت ‌ه س ـه‌ر نیوه‌ی ســه‌ره‌وه‌ی نیوه‌ی ئێمه‌شت پێ ته‌واونه‌كرا‪.‬‬

‫لە تەنیشت هەر ستەمکارێک واعیزێک هەیە‬

‫حوكمی خوا‪ :‬بریتیی ‌ه له‌‪ :‬ده‌ست و‬ ‫پێ بڕین و به‌ردبارانكردن و كوشتنی‬ ‫نوێژنه‌كه‌ر و هه‌ڵگه‌راو‌ه ل ‌ه دین‪ .‬الوازیی‬ ‫ئیمان و ڕێبازی كاهینه‌كان له‌و‌ه دای ‌ه‬ ‫كه‌سێك بێت ‌ه ناو ئایینی ئه‌وان ده‌ڵێن‪:‬‬ ‫خوا هیدایه‌تی داوه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئەگەر لە‬

‫مەزهەب و باوەڕی ئەوان بچێت ‌ه ده‌ره‌و‌ه‬ ‫ده‌یكوژن‪ ،‬ئه‌وان كوشتنیش ب ‌ه هیدایه‌ت‬ ‫و حه‌د و حوكمی خوا ده‌زانن‪.‬‬ ‫حوكمی خوا واتە‪ :‬هه‌ر كه‌س و گروپێك‬ ‫ل ‌ه مێژوو تا ئێستا و قیامەت به‌ناوی خوا‬ ‫قسه‌ی كردبێت‪ ،‬ئه‌و‌ه وه‌كو خوا پیرۆز و‬

‫مه‌عسومه‪ ،‬قسه‌كردن له‌سه‌ر ئه‌وان وه‌كو‬ ‫قسه‌كردن وای ‌ه له‌سه‌ر خودا‪ ،‬بچوكترین‬ ‫ڕه‌خن ‌ه ل ‌ه ئه‌وان ڕه‌خن ‌ه گرتنه ل ‌ه خودا‪.‬‬ ‫سه‌یر له‌وه‌دای ‌ه كاتێك به‌سه‌رهاتێكی‬ ‫مێژویی باس ده‌كه‌ی ته‌كفیرت ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫خۆ كاهینه‌كانیش باسی ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وان ب ‌ه جۆرێك و بۆ ئامانجێكی دی‬ ‫باسی ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫بۆ نمونه‪ :‬ئه‌گه‌ر بڵێم ئه‌ی كاهین‬ ‫كتێبه‌كه‌ی تۆ ده‌ڵــێــت‪ :‬فاڵن ‌ه كائین ‌ه‬ ‫مقدسه‌ی هاوئایینت‪ ،‬ل ‌ه جه‌نگێكی پیرۆز‬ ‫دیله‌كانی كۆكرده‌وه‌‪ ،‬پاشان هه‌مووانی‬ ‫خست ‌ه ناو ئاگر و سوتێندران و ئینجا‬ ‫سـه‌ركــرده‌كـه‌یــانــی س ـه‌ربــڕی و سـه‌ری‬ ‫كواڵند و خواردی‪ ،‬و ژنه‌كه‌شی بۆ خۆی‬ ‫حه‌اڵڵكرد‪ .‬واعیز یه‌كسه‌ر كافرم ده‌كات‪،‬‬ ‫خۆ ئه‌ویش بــاوه‌ڕی پێیه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئه‌و‬ ‫ده‌زانێت من له‌ ده‌ره‌وه‌ی تێڕوانین و‬ ‫تەفسیری كه‌هه‌نوتی ئه‌و بیر ده‌كه‌مه‌وه‌‪.‬‬ ‫خودا ل ‌ه زەینی كاهین ب ‌ه هیچ ڕازی‬ ‫نابێت‪ ،‬نه‌ك مــرۆڤ؛ به‌ڵكو ئاماده‌ی ‌ه‬ ‫قاچه‌كانی خۆشی بخات ‌ه ناو دۆزه‌خ‪ ،‬ئێ‬ ‫خودایه‌ك ڕه‌حم ب ‌ه خۆی نه‌كات‪ ،‬چۆن‬ ‫ڕه‌حمی بۆ مرۆڤ ده‌بێت؟‬ ‫حوكمی خوا واتە‪ :‬ده‌بێت مردووه‌كانی‬ ‫هه‌زار ساڵ پێش ئێستا‪ ،‬تا قیامه‌ت حوكم‬ ‫له‌سه‌ر زیندوه‌كان بكه‌ن‪ ،‬چونك ‌ه ئێم ‌ه هه‌ر‬ ‫ده‌مرین‪ ،‬كه‌وات ‌ه با مردوه‌كان حوكمداریی‬ ‫ئێم ‌ه بكه‌ن‪ ،‬ئه‌وان زاناترن ل ‌ه ئێستا و‬ ‫داهاتووی ژیان و مردنمان‪ .‬ئه‌وه‌ی ئێستا‬ ‫توندڕه‌وه‌كان ئه‌نجامی ده‌ده‌ن هه‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه پێشتر كراوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی ك ‌ه ل ‌ه مه‌ودوا تا‬ ‫قیامه‌تیش ده‌كرێت هه‌ر ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ئێستا‬ ‫ده‌كرێت‪ .‬چونك ‌ه حوكمی خوا ل ‌ه زەینی‬ ‫کاهینەکان بریتیی ‌ه ل ‌ه وه‌ستاندنی مێژوو‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه هه‌موو هه‌وڵی ڕابردوپه‌رسته‌كان‬ ‫برییتیه‌ ل ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ حوكمی سه‌له‌ف‪،‬‬ ‫تا ل ‌ه خــودا نزیكببنه‌وه‌‪ ،‬چۆن بڵێیت‬ ‫خودا ڕووداویكی مێژوویی بێت‪.‬‬

‫به‌درێژایی مێژوی ئیسالمی؛ ده‌یان و‬ ‫سه‌دان گروپ و ڕه‌وت و كۆمه‌ڵ سه‌ریان‬ ‫هه‌ڵدا و داوای گێڕانه‌وه‌ی خه‌الفه‌ت و‬ ‫جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌تی ئیسالمییان‬ ‫كرد‪ .‬له‌و بڕوایه‌شدام كه‌سانێك هه‌زار‬ ‫ساڵیان پێ كه‌م ‌ه و بـه‌رده‌وام تا ڕۆژی‬ ‫دوایــی ب ‌ه ده‌یــان و سـه‌دان گروپی دی‬ ‫په‌یداده‌بن و هه‌مان داوایان ده‌بێت‪ ،‬مافی‬ ‫خۆمانه پرسیاربكه‌ین‪ :‬ده‌بێت هۆكاره‌ك ‌ه‬ ‫چی بێت؟ هه‌ڵه‌ ل ‌ه مرۆڤه‌كانه یان ل ‌ه‬ ‫به‌رنامه‌كه‌؟‬ ‫له‌و‌ه دڵنیام جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ت‬ ‫به‌و فۆڕم ‌ه ته‌قلیدی و سه‌له‌فییه‌ته‌و‌ه نه‌ك‬ ‫ئه‌بو به‌كری به‌غدادی‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئەبو بەکری‬ ‫صدیقیش خه‌لیفایه‌تی بكات هه‌مان‬ ‫كاره‌سات و مالوێرانی دروستدەبێت‪.‬‬ ‫ئه‌وان به‌ناوی خواوە شه‌ریعه‌تی مردوه‌كان‬ ‫به‌سه‌ر خه‌ڵكدا جێبه‌جێده‌كه‌ن‪ ،‬خۆ دیار‌ه‬ ‫شه‌ریعه‌تی مردوان شه‌ریعه‌تی مه‌رگه‌‪.‬‬ ‫ده‌بێت موسڵمان ددان به‌وه‌دا بنێت‬ ‫ك ‌ه ئێستای جیهانی ئیسالمیی بۆت ‌ه‬ ‫دڕنده‌ترین جیهان‪ ،‬ڕوكنی دین و ژینمان‬ ‫له‌سه‌ر جه‌هل و نه‌فامی و كۆنخوازی‬ ‫و مه‌رگدۆستی و ڕق و دواكه‌وتووی و‬ ‫هه‌ژاری و نه‌خۆشی دامه‌زراوه‌‪.‬‬ ‫ده‌بێت ده‌ست له‌و خه‌ون و خوراف ‌ه‬ ‫هه‌ڵبگرین ك ‌ه ئێم ‌ه باشترین و ڕاسترین‬ ‫ئوممه‌تین‪ ،‬ئێم ‌ه و‌ا فێركراوین شانازی‬ ‫ب ‌ه ڕابردوەوەبكه‌ین‪ ،‬حاڵی ئێستامان‬ ‫پـه‌رده‌پــۆشــبــكـه‌یــن به‌خەونبینین و‬ ‫گەڕاندنەوەی حوکمی سه‌له‌ف‪ ،‬ببینن‬ ‫چۆن بوین ‌ه گاڵته‌جاری و عار و عه‌یب و‬ ‫بارگرانی به‌سه‌ر مرۆڤایه‌تییەوە؟؟‬ ‫ئه‌گه‌ر ل ‌ه ڕێی ژیاندۆستییەوە خودا‬ ‫نه‌ناسین‪ ،‬ده‌بــێــت لـ ‌ه ڕێــی مــه‌رگ چ‬ ‫خوداوه‌ندیك بناسین! خودا فه‌رمووی‪:‬‬ ‫من زیندووم و ژیانم‪ ،‬ئێمه‌ش ده‌بێت‬ ‫بڵێین‪ :‬ژیان جوانه وه‌كو تۆ‪ ،‬ب ‌ه پیرۆزی‬ ‫ڕاده‌گرین له‌گه‌ڵ تۆ‪.‬‬

‫شەریعەت و لۆجیك و سیاسەت لە بیری دكتۆر موستەفا زەڵمی دا‬ ‫ئیبراهیم حاجی زەڵمی‬ ‫پرۆفیســۆر دكتــۆر موســتەفا كۆچی‬ ‫دوایــی كــرد‪ ،‬زۆر نوســین و وتــارو‬ ‫پرســەنامەو سەرەخۆشــی و تەنانــەت‬ ‫كۆمێنــت و قســەو قســەڵۆك بــەدووی‬ ‫كۆچەكەیــدا هاتــن‪ ...‬منیــش وەك‬ ‫كەســێكی نزیك لە بەرێزیان و زەڵمیەك‬ ‫وەك ئــەوەی دكتــۆرم ناســیبێت و وەك‬ ‫ئەوەی لەنزیكەوە هەندێ جار لەخزمەتیدا‬ ‫بووبم وگوێم لێگرتبێت و پاشــان زۆرێك‬ ‫لەكتێبەكانیــم خوێندبێـــتەوەو تەنانــەت‬ ‫وەرگێڕانی یەكێك لەدیارترین كتێبەكانی‬ ‫ئەوم كردبێت كە (مســۆلیە الجنائیە فی‬ ‫الشــریعە والقانــون)ە‪ ..‬پێم خــۆش بوو‬ ‫منیش یەك دوو وشــە بخەمە ســەرباری‬ ‫ئەو نوســینانە‪ ..‬بەســێ خاڵ ســەرنج و‬ ‫تێگەیشــتنی خۆم بۆ بیرو دونیابینی ئەو‬ ‫پیاوە مەزنە بخەمەبەرچاو‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬ڕۆڵی تاك و‬ ‫هەژموونی كۆمەڵگە‬ ‫كاتێــك كۆمەڵگــە هەیمەنــەی خــۆی‬ ‫ێ و بە شتە ســادەو باوەكانی‬ ‫دەســەپێن ‌‬ ‫خــۆی گوێــی هەمــوو تاکەكانــی خــۆی‬ ‫دەئاخنێ‌‪ ،‬كاتێك هەموان فێری ملكەچی‬ ‫دەكات و ملی ڕێگرتنی هەموان بە ویستی‬ ‫ئــەو و بەوەی كە خۆی دەیەوێت دەكاتە‬ ‫نەریت‪ ،‬ئیتر بەهاكان خۆی دەبەشێنێتەوە‬ ‫و نۆرمەكانــی خــۆی دابەشــدەكات و‬ ‫لەنێــو زەیــن و الشــعووری هەموانــدا‬ ‫جێیاندەكاتەوە‪ ،‬هەموو ڕەفتارو بزاوتێك‬ ‫و هەموو سیماو ڕوخســارێكی مرۆڤەكان‬ ‫كەهەیــە دەخاتە بــەر ڕەحمەتی چەمكە‬ ‫ئەرێ و نەرێ و باشــەو خراپەو شایستەو‬ ‫عەیبەكانــی خۆی و ئــەوەی لەگەڵ خۆی‬ ‫و باودا بێتەوە پێگەو واتای جوانییەكانی‬

‫پێــدەدات‪ ...‬زەحمــەت و مەینــەت و‬ ‫سەرزەنشــت و لەبەرچاوبێزراندن دەكاتە‬ ‫چەكێــك و دەیداتە دەســت موریدەكانی‬ ‫خــۆی و بەمالو بەوال تەنگەتاوی ئەوانەی‬ ‫پــێ دەكات كە لەو باویــە ناعەدالەتیەی‬ ‫ئــەو‪ ،‬ســا ئەگــەر بەوشــەیەك و یــان‬ ‫ڕەفتارێكیش بێت بەرامبەری دەبنەوە‪.‬‬ ‫كاتێك موســتەفا زەڵمی یاخی بوو لە‬ ‫ئاینــزاكان و لە نەریتە هێزســاالریەكەی‬ ‫كۆمەڵگــە‪ ،‬لەگوندەكەی خۆی و پاشــان‬ ‫لــە پارێزگاكەكــەی خۆی(ســلێمانی)‬ ‫تەنگەتاوكــرا و وەدەرنــرا؛ هوشــیاربوو‬ ‫بــەوەی كە لــە كۆمەڵگەیەكی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫دایە‪ ،‬كۆمەڵگەیەك كەتاك تیایدا ئازادیی‬ ‫لێســەنراوەتەوە‪ ،‬بیــرو هــزرو كردەكانی‬ ‫لەژێــر هەیمەنــەی ڕاســت و چەپەكانــی‬ ‫كلتــوورو ئاینــزا تەقلیدییەكانیــدان‪.‬‬ ‫هەیمەنەیــەك كــە هەمــوو شــێوازێك‬ ‫بیركردنــەوە ئاینزاییەكانــی و كلتــوورە‬ ‫هێزســاالریەكەی بوارێكیــان بــۆ ئازادیی‬ ‫تــاك و بیركردنــەوەی ئازادانــەی تــاك‬ ‫نەهێشــتوەتەوە‪ .‬ئیتر تاكی نەیار و تاكی‬ ‫بەرامبــەر بــەوە دەبێــت چاوەڕوانی چی‬ ‫بێــت؟ دەبێــت چەنــد ســەخت و دژوارو‬ ‫مەینەتــی لــە ژیانیــدا بچێژێــت؟ بــە چ‬ ‫میكانیزمێــك ڕووبەڕووی ئــەم بارودۆخە‬ ‫ببێـتەوە؟‬ ‫دەیزانــی ئــەو كلتــوورە ســەقەت و‬ ‫ئــەو ئاینــزا تەقلیدیانــە بــازاڕی ژیانیان‬ ‫قۆرخكــردوە‪ ،‬بونەتــە نــۆرم و بەهــا‬ ‫بەهەمــوو شــتەكان دەبەشــنەوە‪ ،‬وەك‬ ‫حەمــدی ســاحیبقەران دەفەرموێت ئیتر‬ ‫كــە بازاڕ بازاڕی ئەوبــێ ئیتر قیزەون بە‬ ‫هەنگویــن دەكرێت‪ ..‬بەهــا بەبێ جەماڵ‬ ‫دەدرێت وەك لە شــیعری زەمانەدا باسی‬ ‫لێوەكردوە‪:‬‬ ‫بــازاڕی دەهــرەو قیمەتــی ئەشــیا‬ ‫بەجێگەیە‬

‫مێشێك بەڕووی نیگارێكەوە بنیشێ لە‬ ‫خاڵ دەچێ‬ ‫ئیتــر ڕاســتەقینەو مانــاو ئامــاژە‬ ‫ڕاســتەقینەكان لــە نێــو هەژموونی ئەم‬ ‫پرانســیپە بــاوە وەهمــی و موزەییەفەی‬ ‫كۆمەڵگەدا لەبەرچاو وندەبن و موزەیەف‬ ‫شــوێنی ڕاســتەقینە دەگرێتــەوە‪..‬‬ ‫موســتەفا زەڵمــی لەنێــو كۆمەڵگەیەكی‬ ‫وەهــا شــێوەدا ژیــا كــە (مەدرەســەی‬ ‫بیــری ئازاد و مامۆســتاكانی پێشــتری‬ ‫وەك مەالحەســەنی دزڵــی ومەالباقــری‬ ‫بالك و بەیتوشــی ومەحــوی و حەمدی)‬ ‫نااڵندبوویــان بەدەســتیەوە‪ ،‬ئەوانــەی‬ ‫دەیانویســت وەك خۆیــان هەبــن و‬ ‫دەیانویســت وەكو خۆیان دەیانەوێت ئەو‬ ‫تەمەنەی كەدەسمایەی ژیانیانە و بەهرەو‬ ‫تواناكانــی خۆیــان كەشــفبكەن و بوونی‬ ‫خۆیان لە ژێر سایەی ئەو ئازادیەی كەلە‬ ‫مێشــك و هزریاندا هەبوو؛ باوەڕیان پێی‬ ‫درووست بوو بااڵپێبكەن‪.‬‬ ‫ئــەو زانســتخوازی ڕاســتەقینەبوو‪،‬‬ ‫خۆبــوون و عەقــڵ پێشــڕەوی ژیــان و‬ ‫كردەكانــی بــوو‪ ،‬ئەو كە كەوتــە مەلەی‬ ‫زانســت نەیویســت لەقەراخــی بەرچاوی‬ ‫هەموانەوە وەكو هەمو مەال و ســەرچاوە‬ ‫تەقلیدییەكان‪ ،‬تەنها لە فیقهـ و میراســی‬ ‫تەقلیدیــدا بمێنێتــەوە‪ .‬دەیزانــی ئــەو‬ ‫كلتــوورە نــە خــۆی دەكات بەخۆی و نە‬ ‫هەموانیــش بــەرەو ئاســۆیەكی ڕۆشــن‬ ‫دەبات‪،‬‬ ‫چونكە زانی و تێگەیشــت كە لەیەكەم‬ ‫دەستەی پەروەردەكردنی فەقێكانی خۆی‬ ‫لە گوندی زەڵم كە بەخۆی و قوتابیەكانی‬ ‫وت من بەم تێــزو بیركردنەوانەوە بەنامۆ‬ ‫هەژماردەكرێم‪ ،‬بۆیە پێش ئەوەی دەست‬ ‫و دەمی ئەوانی پێ بگات پاڵی پێوەبنێن‬ ‫و زێدی خــۆی چۆڵكردو یەكەمین كۆچی‬ ‫ڕۆشنبیری پاش مەوالنا خالید گرتیەبەر‪.‬‬

‫ئەوە كەســێكە شایەنی ئەو ڕێزو پێگەیە‬ ‫كــە ڕیكالمی بــۆ بكات و دەنگ و بریق و‬ ‫باقی خۆی لە بەرچاوی شوێنكەوتوانی و‬ ‫هەموان پەخشــان بــكات‪ ،‬بەاڵم دواجار‬ ‫ئەم كەســە وەك ئەوەی كــە لەخزمەتی‬ ‫پارت و موقەدەسات و موزەییافتی پارتدا‬ ‫بوە‪ ،‬نەك بە پێچەوانەكەی‪.‬‬ ‫موســتەفا زەڵمــی كــە نەدەبــوە‬ ‫ئەندامێكی پارتێكی سیاسی هوشیار بوو‬ ‫بەمە‪ ،‬بۆیــە دەمانبینی زۆر هەوڵی ئەم‬ ‫الیەن و ئەو پارتی بەبادەدا كەدەیویست‬ ‫پەردەی پارتایەتی و مونتەمیی سیاســی‬ ‫بەسەر بەرگی نوسێنێكی یان ڕەفتارێكی‬ ‫بــدا‪ .‬هەندێ لــە پارتەكانیــش هەبوون‬ ‫لــەم فەلســەفەی بیركردنــەوەی دكتــۆر‬ ‫تێنەگەیشــتبوون‪ ،‬دەیانزانــی گەورەیــی‬ ‫ئــەم پیاوە بۆ قەبەكردن و گەورەكردن و‬ ‫جوانكردنی ڕووی موزەییەفی ئەوان چەندە‬ ‫پێویســت بوو لە بەردەم موریدەكانیاندا‪،‬‬ ‫بۆیە لەهەوڵی بەردەوام‪ ،‬بەاڵم بێ ئاكامدا‬ ‫بوون‪ ،‬دەبینی پارتەكان تەنانەت لەكاتی‬ ‫مردن و سپاردنیشــیدا دەیانویست سوود‬ ‫لە گەورەیی ئەو وەربگرن بۆ خۆیان و بۆ‬ ‫باشتر دۆگماكردنی ئەوانی دی بیقۆزنەوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم وەســیەتنامەكەی و ناشــتنی لــە‬ ‫گۆشــەی دارووپــەردووی كتێبخانەیەكی‬ ‫تــەواو نەبــوودا بــە هەموانــی وت‪ ..‬من‬ ‫بەم شــێوە ژیــام نەك لە ســەرمافوور و‬ ‫حەریــری بەرپرســان و دوا شــوێنگەی‬ ‫ژیانیشــم با لەناو دارو پەردوویەكی تەواو‬ ‫نەبــووی متەوازیعانەی خۆم بێت و لەنێو‬ ‫ئــەو كتێب و نوســینانەی كــە بەرهەمی‬ ‫بــاوەڕو بیركردنــەوەی مرۆییانــەی خۆم‬ ‫سەربنێمەوە‪.‬‬

‫دووەم‪ :‬د‪ .‬موستەفا زەڵمی و‬ ‫پارت و سیاسەت‬ ‫دكتــۆر موســتەفا ڕاســتگۆبوو لەگەڵ‬ ‫خــۆی و خــۆی ناســی بــوو‪ ،‬شــوێنی‬ ‫كاركردنــی خۆی و شــوێنی خەریكبوونی‬ ‫لەتوێــی بیــرو قەڵەمــدا دۆزیبــوەوە‪،‬‬ ‫ســەرەڕای ئــەوەی كەســایەتیەكی‬ ‫نیشــتمانپەروەروعەدالەتخوازو پشتگیری‬ ‫چەوســاوەو مرۆڤدۆســت بــوو‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫تێكــەاڵوی كاری سیاســی نەبــوو‪ ،‬نەبوو‬ ‫وەك ئەوەنا دژی بێت! نەبوو وەك ئەوەنا‬ ‫باوەڕی پێی نەبێت‪ !.‬بەڵكو لەخۆناســیی‬ ‫خۆیەوەو لە چ بوارێكدا كاركردن بەالیەوە‬ ‫گرنــگ بــوو‪ ،‬چەنــد جــوان لەگوێمــدا‬ ‫دەزرنگێتــەوە دەیفەرموو‪ « :‬وەك چۆن‬ ‫كەســێك نەزان بێت بەمەالیــی و ئەهلی‬ ‫عیلــم و مــەال نەبێــت؛ زیان بــە خۆی و‬ ‫بەدینەكەش و بەكۆمەڵگەش دەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بۆ سیاسەت و بوارەكانی تریش وەهایە»‪.‬‬ ‫بۆیــە خۆی بە ئەهلی ئەو بوارە نەدەزانی‬ ‫و كاركردنــی لــەو بــوارەدا نەخســتبوە‬ ‫سەرشــانی‪ .‬ئەمە بەدەر لــەوەی كە ئەو‬ ‫چاك تێشكەیشــتبوو لەكۆمەڵگەی ئێمە‪،‬‬ ‫دەیزانــی چــۆن جومگەو سیســتمەكانی‬ ‫نغــرۆی ئەو كلتوورە هێزســاالرە ببوون‬ ‫و ڕەنگی خــۆی پێدابوون‪ ،‬باوەڕی وابوو‬ ‫كــە كۆمەڵگەی ئێمە لە هەموو پنتێكەوە‬ ‫پێویستی بە نوێگەری و تجدید هەیە‪.‬‬ ‫سیاســییەكان‬ ‫پارتــە‬ ‫ێ‬ ‫كاتــ ‌‬ ‫كۆپییەكــی بچووككراوەی ئــەو كۆمەڵگە‬ ‫موزەییەفەبــوون و هــەن‪ ،‬بەڵــێ‬ ‫موزەییەفێكی بچووككراوە بەهەمان نۆرم‬ ‫و بەهــاوە‪ ،‬بەهایەك ئیتــر ئەوەی لەگەڵ‬ ‫خۆی بێــت و تەریب و لە خزمەتی ئەودا‬ ‫بێت و بەچەمك و پرانســیپە موزەییەف‬ ‫سێیەم‪ :‬مرۆڤ و شەریعەت و یاسا‬ ‫و دۆگماكانــی و ئــەو بــڕوات و باوەڕ بە‬ ‫دیارە زۆرترینی نوسینەكانی لە بواری‬ ‫وەهمەكانــی ئەو بكات و بەشــان و بااڵی‬ ‫موقەدەس و كەسەكانی ئەودا بێت‪ ،‬ئیتر یاساو شــەریعەت و لۆژیك دا نوسیونی‪،‬‬

‫بــاوەڕی وابــوو جوانتریــن میكانیــزم‬ ‫ورێوشــوێنی ڕێكخســتنی ژیانی ئادەمین‬ ‫لەنێــو كۆمەڵگــە‪ .‬بۆیــە زۆر بەنرخ و بە‬ ‫بایــەخ بوون لــەالی زۆرینەی تەمەنی كە‬ ‫دەســمایەی ژیانــی بوو خســتە خزمەتی‬ ‫ناسین و بەراوردكردن و قاڵبوون و كاری‬ ‫تێگەیشــتن تیایانــدا و دواجــار داهێنان‬ ‫تیایاندا‪.‬‬ ‫بــاوەڕی وەهــا بــوو هەرگیز نەیاســاو‬ ‫نەشــەریعەت دژی مــرۆڤ نیــن‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫بــۆ خزمەتی ژیانــی مرۆڤن‪ .‬ئەم دوانەش‬ ‫دواجار تەریب و هاتنەوەی تەواویان لەگەڵ‬ ‫لۆجیكدا هەیە‪ .‬هەرچیەك لەگەڵ عەقڵ و‬ ‫لۆجیكدا تەریبــی و هاتنەوەی تەواوەتی‬ ‫نەبــوو‪ ،‬نــە بەیاســاو نەبەشــەریعەتی‬ ‫ڕاستەقینە وەرینەگرین‪ .‬چونكە لۆجیكی‬ ‫ڕاســتەقینە دژی ئــازادی و مافەكانــی‬ ‫مــرۆڤ و دادگــەری و بەهــا بااڵكانــدا‬ ‫نیــە‪ ،‬هەرگیــز لەگــەڵ چەوســاندنەوەو‬ ‫زوڵم و زیاندا نیە‪ ،‬بۆیە مەبەســتی پشت‬ ‫خســتنەگەرو جواڵندنی شەریعەت و یاسا‬ ‫و مــاف و دادو ئاسایشــی كۆمەاڵیەتیە‪.‬‬ ‫وەك ئامانجێكــی یەكەمین ئەمەیان لەیاد‬ ‫نەكــردوەو ترۆپكــی شــوێنگەی الیــان‬ ‫جێبەندبــووە‪ .‬بۆیە پێی دەوتین لەســەر‬ ‫ئاســتی تاك هــەردەم ماف و ئــازادی و‬ ‫لەسەر ئاستی كۆمەڵگەش دادو ئاسایشی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی چەندە لــە ترۆپكی خەم و‬ ‫داواكانی شــەریعەت و یاســان‪ .‬هەروەها‬ ‫ئــە‌م پیاو‌ە فێــری ئــە‌وە‌ی دەكردین كە‬ ‫ئــازادی چەندە گرنگە بۆ مرۆڤ و چەندە‬ ‫لۆجیكیــە مــرۆڤ بــە ئازادییــەوە بیــرو‬ ‫بــاوەڕ وەربگرێت و چەندە پێویستیشــە‬ ‫ئە‌و لۆجیكە‌ی ك ‌ە لــ ‌ە ناوعە‌قڵماندا هە‌ی ‌ە‬ ‫بیكە‌یــن بــ ‌ە میكانیزمێكــی پارێــزەری‬ ‫قەڵغانئاسا بۆ پاراستنی ئەو بیرو باوەڕو‬ ‫ئایدیایانــەی كەبــە لۆجیکــەوە ئاوێزانی‬ ‫بووین‪.‬‬