568

‫‪6‬‬

‫«‬

‫هۆكارەی‬ ‫ئەو‬ ‫ناهێڵن ئەمەریكا ئەسەد‬ ‫بڕوخێنێت‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )568‬دو شةممة ‪2016/6/20‬‬

‫پرۆژەی هەرێمی سەربەخۆی كەركوك‬ ‫پێچەوانەی بڕیارەكانی كۆنگرەو سیاسەتی یەكێتییە‬ ‫‪3‬‬

‫ئەگەری راگەیاندنی‬ ‫ێ لە ئارادایە‬ ‫ئاگربەستێكی نو ‌‬ ‫"دیدارەكان لەنێوان ئۆجەالن و‬ ‫بەرپرسانی توركیا بەردەوامە"‬

‫دەمیرتاش‪ :‬پەكەكە متامنەی بە‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی نەماوە‬

‫‪5‬‬ ‫ئەركەكانی رۆشنگەری لەدەستەبژێرەوە بۆ نێو خەڵك‬

‫پالتفۆرمی دابڕان گۆڕانکاریی نوێ ئەنجامدەدات‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫ئەنجومەنی گشتیی (پالتفۆرمی دابڕان)‪ ،‬رۆژی پێنج‬ ‫شەممە ‪16‬ی حوزەیرانی ‪ 2016‬سێیەمین كۆبونەوەی‬ ‫بەئامانجی پێداچونەوەو هەڵسەنگاندنی كارو ئەركە‬ ‫راپەڕێنراوەكانی رابردو و گفتوگۆكردن لەسەر پالن‌و‬ ‫پرۆژەی ئایندەی پالتفۆرمەكە بەڕێوەبرد‪ ،‬لەسەرەتای‬ ‫كۆبونەوەكەدا مەال بەختیار‪ ،‬جەختی لەوەكردەوە‪،‬‬ ‫بەجێهێنانی ئەركەكانی رۆشنگەری‪ ،‬كاروانێكی‬ ‫دورودرێـــژە‌و پێویستی بە ئارامگرتنە‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫پاشخانە هەزار ساڵەیەی لەدیلكردنی عەقڵ‌و ویژدانی‬ ‫مرۆڤ هەیە‪ ،‬بەتەنیا ناوەند‌و پالتفۆرمێك‌و بەچەند‬ ‫رۆژ‌و ساڵێك بەدینایەت‪ .‬هاوكات ئەندامێكی لیژنەی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی دابـــڕان‪ ،‬دەڵێت "دروستكردنی‬ ‫ئەم جۆرە ناوەندانە لە شێوەی پەیمانگاو ‪NGO‬‬ ‫بۆ كــاركــردن لەسەر بابەتی رۆشنگەری‌و تێرۆر‌و‬ ‫كایە جۆربەجۆرەكانی ئایین زۆر كەمەو تازەیە لە‬ ‫كوردستاندا"‪ .‬هەروا سەرنوسەری گۆڤاری (دابڕان)‬ ‫ئــامــاژەی بــەوەكــرد‪ ،‬پالتفۆڕمی دابــڕان دەیەوێت‪،‬‬ ‫كارەكانی لەئاستی دەستەبژێرەوە بەرەو ناو خەڵك‬ ‫شۆڕبكاتەوەو بە شێوازێك كار بكات كە بە زمانێكی‬ ‫سادە باڵوكراوەكانی بگەیەنێتە وەرگرەكانی‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫سوننە و شیعە‬ ‫[دوو وەچەی ناكۆك لەدایك و باوكێك]‬ ‫سامان عوسمان سیوەیلی‬

‫بۆ کێیە ئەم دڵەی‬ ‫وا لەناو دڵام لێئەدا؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بەجێهێنانی ئەركەكانی رۆشنگەری‬ ‫كاروانێكی دورودرێژەو پێویستی بەئارامگرتنە‬

‫ئەدۆنیس‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪:‬‬ ‫جەمال غەمبار‬

‫ذمارة (‪ )568‬دو شةممة ‪2016/6/30‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئەو شەش هۆكارەی‬ ‫ناهێڵن ئەمەریكا ئەسەد بڕوخێنێت‬ ‫هێرشكردن وەاڵمدانەوەمان ئێجگار توند‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫هۆكاری چوارەم‪ :‬زیانەكان‬ ‫بــەپــێــی راپـــۆرتـــە رۆژنــامــەوانــیــیــە‬ ‫جیهانییەكان‪ ،‬هــێــزە حكومییەكانی‬ ‫ئەسەد‌و سوپای سوریا‪ ،‬چــەك‌و تفاقی‬ ‫ئێجگار بەهێزو نوێیان لەبەردەستدایە‪ ،‬كە‬ ‫لەتوانایدا هەیە ئامانجە وشكاوەییەكان‌و‬ ‫ئاوییەكانیش تێكبشكێنێت‪ ،‬بە كەشتیگەلە‬ ‫سەربازییەكانی ئەمەریكاشەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫واتــای ئــەوەی كە ئــەو زیانە گــەورانــەی‬ ‫بەر هێزە سەربازییە ئاوییەكانی ئەمەریكا‬ ‫(مــارێــنــز) لــە جەنگی دژ بــەســوریــادا‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬قەبارەكەی هێندە گەورە دەبێت‬ ‫كە رایگشتی ئەمەریكا بەتەواوەتی بێنێتە‬ ‫لەرزە‪.‬‬ ‫هۆكاری پێنجەم‪ :‬حزبوڵاڵ‬ ‫لەهەر ئەگەرێكی دروستبوونی جەنگ‬ ‫لەنێوان ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكاو‬ ‫سوریادا‪ ،‬حزبوڵاڵ بەهەموو هێزو توانایەكی‬ ‫خــۆیــەوە بــەرگــری لــە ســەرۆكــی سوریاو‬ ‫حكومەت‌و هێزەكەی دەكـــات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وادەكـــــات كــاربــگــاتــە ئــــەوەی حزبوڵاڵ‬ ‫دەستبكات بەهێرشكردن بۆ سەر ئیسرائیل‪،‬‬ ‫بەمەش دۆخەكە لەوە ئاڵۆزتر دەبێت كە‬ ‫چاوەڕوان دەكرێت‪.‬‬

‫لەعەرەبییەوە‪ :‬بابان حەمە‬ ‫هــەر دوو رۆژنــامــەی بەناوبانگ‌و پڕ‬ ‫خوێنەری ئەمەریكی (نیوۆرك تایمز) و‬ ‫(ۆڵ ستریت جۆرناڵ)‪ ،‬ئاشكرایدەكەن‪،‬‬ ‫بەڵگەنامەی ئــەوەیــان لــە وەزارەتـــی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكاوە لەبەردەستدایە‪،‬‬ ‫كە داواكاری ئەوەی تێدایە كە ئەمەریكا‬ ‫جەنگ دژی هێزەكانی سوریا‌و سەرۆكی‬ ‫سوریا (بەشار ئەسەد) هەڵگیرسێنێت‪،‬‬ ‫تا بتوانن ئاشتی لەو واڵتە بەدی بێت‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكانی هەریەك لەو دو‬ ‫رۆژنامەیە‪ ،‬ئەو بەڵگەنامانە تایبەت‌و‬ ‫نهێنین بەكاروباری ناوخۆیی ئەمەریكا‌و‬

‫یەكگرتووەكانی ئەمەریكاوە بەهەموو‬ ‫جۆرێك دوور دەخاتەوە‪:‬‬

‫نزیكەی ‪ 50‬بەرپرسی وەزارەتی دەرەوەی‬ ‫ئــەمــەریــكــای بانگێشت كــــردووە بۆ‬ ‫رەزامەندی نیشاندان لەسەر هەڵگیرسانی‬ ‫جەنگ دژی بەشار ئەسەدو هێزەكانی‬ ‫هۆكاری یەكەم‪ :‬كۆنگرێس‬ ‫حكومەتی سوریا‪ ،‬تا ئەو واڵتەو ناوچەكە‬ ‫ئیدارەی سەرۆكی ئەمەریكا (باراك ئۆباما)‪،‬‬ ‫ئاسایش‌و ئاشتی‌و سەقامگیری تیا بەهیچ شێوەیەك بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی‬ ‫بەدیبێت‪.‬‬ ‫كۆنگرێس ناتوانێت گڵۆپی سەوز بۆ ئەو‬ ‫بــەاڵم بــەم هــۆكــارانــەی كــە سایتی جەنگە دابگیرسێنێت‪ ،‬چونكە هەر بڕیارێك‬ ‫(روسیا الیوم) خستوێتییە روو‪ ،‬ئەمەریكا لەم بارەیەوەو بەبێ گەڕانەوە بۆ كۆنگرێس‪،‬‬ ‫ناتوانێت بەهیچ شێوەیەك بۆ ئەو جەنگە كارێكی نادەستوورییەو هەر هەڵوێستێكیش‬ ‫هیچ هەنگاوێكی لەو شێوەیە بنێت‪ ..‬ئەو بەبێ گەڕانەوە بۆ كۆنگرێس مەترسی جیددی‬ ‫هۆكارانەشی كە خستوێتییە روو‪ ،‬ئەگەری بۆسەر دەستەلكارپێكێشانەوەی ئۆباما‬ ‫هەڵگیرسانی ئەو جەنگە لەالیەن ویالیەتە دروست دەكات‪.‬‬

‫هۆكاری دووەم‪ :‬نەتەوە یەكگرتووەكان‬ ‫هــەرچ كــردەوەیــەكــی ســەربــازی دژی‬ ‫دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری‌و سەرۆكێكی‬ ‫هەڵبژێردراو‪ ،‬بەبێ رەزامەندی وەرگرتنی‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایشی نێونەتەوەیی‪،‬‬ ‫بەكارێكی دوژمن كارانە ئەژماردەكرێت‌و‬ ‫بە سەرپێچیكردنێكی تــەواوەتــی دژی‬ ‫یاسا نێودەیوڵەتییەكان دەدرێتە قەڵەم‌و‬ ‫گورزێكی بەهێز لەپێگەی ئەمەریكا دەدات‬ ‫لەئاستە نێو دەوڵەتییەكەیدا‪.‬‬ ‫هۆكاری سێهەم‪ :‬ئیسرائیل‬ ‫هەر هێرش‌و جەنگ هەڵگیرسانێك‬

‫لەسوریا‪ ،‬دیمەشق (وەك پایتەخت)‬ ‫نــاچــار دەكــــات‌و بــەتــونــدیــش پاڵی‬ ‫پێوەدەنێت كە پەرچەكردار بنوێنێت‪،‬‬ ‫ئەمەش واتایەكی رون‌و ئاشكرای هەیە‪،‬‬ ‫كە بریتییە لە لێدان‌و هێرشكردنە سەر‬ ‫ئیسرائیل وەك سەرەكیترین هاوپەیمانی‬ ‫ئەمەریكا لە ناوچەكە‪ ..‬ئەم روداوەش‬ ‫واتا كارەساتێكی ئێجگار گــەورە روو‬ ‫لەناوچەكە‌و دەرەوەی ناوچەكە دەكات‪..‬‬ ‫دەمێكیشە سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل‬ ‫دركی بەم مەترسییە جیدییە كردووەو‬ ‫دوو ســاڵ پێش ئێستا رایگەیاند‪:‬‬ ‫ئەگەر واڵتمان بكەوێتە بەر مەترسی‬

‫هۆكاری شەشەم‪ :‬روسیاو چین‬ ‫ئەگەر ئەو جەنگە لەنێوان ئەمەریكا‌و‬ ‫سوریادا روو بدات‪ ،‬زۆر نزیكە هێزەكانی‬ ‫ئەمەریكاو روسیا لەناوچەكەدا بەیەكدابدەن‪،‬‬ ‫ئەو دۆخــە ئەگەر رووبــدات هەر بــەوەوە‬ ‫نــاوەســتــێــت‪ ،‬بەڵكو پەیوەندییەكانی‬ ‫ئەمەریكاو چین‪-‬یش گڕدەستێنێت‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئەوكات دەبێ بووترێت (جەنگی جیهانی‬ ‫سێهەم هەڵگیرسا)‪...‬‬ ‫هەر بۆیە هەموو ئەو هۆكارانە وادەكەن كە‬ ‫ئەمەریكا بەهیچ جۆرێك بیر لەهەڵگیرسانی‬ ‫جەنگ نەكاتەوە دژ بە ئەسەد‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪( :‬روسیا الیوم)‬ ‫‪www.arabic.rt.com‬‬

‫دوای فەلوجە‬ ‫قۆناغی دووەمی رزگاركردنی موسڵ دەستپێدەكات‬ ‫چاودێر‪ ،‬ئاژانسەکان‪:‬‬ ‫هەتا درەنگانی ئــێــوارەی دوێنێ‪،‬‬ ‫هێزە عیراقییەكان لەپێشكەوتن‌و‬ ‫سەركەوتێكی گەورەی رزگاركردنەوەی‬ ‫فــەلــوجــەدا بـــوون لــەدەســت گروپی‬ ‫تێرۆریستی داعـــش‪ ..‬بەجۆرێك كە‬ ‫توانیویانە چەندین ناوچەو گــەڕەك‌و‬ ‫شوێنی هەستیار لەدەست داعش رزگار‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫وەزیــری بەرگری عیراق درەنگانی‬ ‫ئـــێـــوارەی دوێــنــێ رایــگــەیــانــد كە‬ ‫بەرزگاركردنی فەلوجەو ئەو سەركەوتنە‬ ‫گەورەیەی دوێنێ هێزە عیراقییەكان لە‬ ‫فەلوجە تۆماریان كرد‪ ،‬قۆناغی دووەمی‬ ‫رزگاركردنەوەی موسڵ دەست پێدەگات‪.‬‬ ‫خالید عوبەیدی بۆ ئاژانس‌و میدیا‬ ‫عیراقییەكانی راگــەیــانــد‪ ،‬پرۆسەكە‬ ‫لــە رزگــاركــردنــی (غـــەیـــارە)دا چڕ‬

‫بــۆتــەوە‪ ،‬رزگــاركــردن‌و پاككردنەوەی‬ ‫ئەو ناوچەیەش لەدەست داعش‪ ،‬واتا‬ ‫هەنگاونانی گـــەورەو جیدی بــەرەو‬ ‫قۆناغی دووەمی رزگاركردنەوەی موسڵ‪.‬‬ ‫فەرماندەی هێزە هاوبەشەكانیش‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كە پێشڕەوییەكی گەورە‬ ‫بــەرەو باكوری سەاڵحەدین‌و باشوری‬ ‫مــوســڵ دەســتــیــپــێــكــردووەو هێزە‬ ‫هاوبەشەكانیش پێكهاتوون لە دەزگای‬ ‫دژە تــێــرۆر و لــیــوای ئۆپەراسیۆنی‬ ‫ســەاڵحــەدیــن و موسڵ و هێزەكانی‬ ‫حەشدی شەعبی‪.‬‬ ‫الی خۆشییەوە فەرماندەی پۆلیسی‬ ‫فیدڕاڵی عیراقی بەئاژانسە عیراقییەكانی‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬داعــش لەفەلوجە سەدان‬ ‫كــوژراوی هەیە‪ .‬فەریق (رائید شاكر‬ ‫جەودەت) لەرزگار كردنەوەی فەلوجەدا‪،‬‬ ‫هێزە عیراقییەكان توانیویانە سەدان‬ ‫ئۆتۆمبێل‌و ئۆتۆمبێلی زرێپۆش‌و چەكی‬ ‫قـــورس لەچنگ داعـــش دەربهێنن‪،‬‬

‫بەشێوەیەكیش داعــش لەناوچەكەدا‬ ‫شكستیان خــوارد‪ ،‬كە ئێستا توانای‬ ‫بەرگرییان نەماوە‪.‬‬ ‫شاكر جــەودەت ئاماری كــوژراو و‬ ‫زیانەكانی داعشیشی راگەیاند‪ ،‬كە هەتا‬ ‫درەنگانی دوێنێ ئێوارە‪ ،‬داعش ‪337‬‬ ‫كەسیان لێكوژراوەو لەنێو ئەوانەشدا‬ ‫‪ 40‬كەسیان قەناس بەدەست بوون‪،‬‬ ‫هێزە عیراقییەكانیش توانیویانە ‪45‬‬ ‫ئۆتۆمبێلی جۆراوجۆری بۆمبڕێژكراو‬ ‫و ‪ 24‬ئۆتۆمبێلی دۆشــكــەداریــش‬ ‫تێكبشكێنن‌و دەست بگرن بەسەر ‪100‬‬ ‫پارچە چەكی ســـووك‌و ‪ 22‬پارچە‬ ‫چەكی ناوەند‌و ‪ 18‬موشەكی حەراری‌و‬ ‫‪ 20‬سندوقس هاوەن‌و ‪ 16‬دژە فڕۆكەو‬ ‫هەزارو دوو مەخزەنی چەكی سووك‪.‬‬ ‫ئــەو فەریقە ســەربــازیــیــە وتیشی‬ ‫‪ 516‬مینی چێنراو و ‪ 17‬باڵەخانەی‬ ‫بۆمبڕێژكراو و ‪ 2‬ئاوەڕۆی بۆمبڕێژكراو‬ ‫تەقێنراوەتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )568‬دو شةممة ‪2016/6/20‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫پالتفۆرمی دابڕان گۆڕانکاریی نوێ ئەنجامدەدات‬ ‫ئەركەكانی رۆشنگەری لەدەستەبژێرەوە بۆ نێو خەڵك‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫ئەنجومەنی گشتیی (پالتفۆرمی دابڕان)‪،‬‬ ‫رۆژی پێنج شەممە ‪16‬ی حوزەیرانی‬ ‫‪ 2016‬سێیەمین كۆبونەوەی بەئامانجی‬ ‫پێداچونەوەو هەڵسەنگاندنی كارو ئەركە‬ ‫راپەڕێنراوەكانی رابــردو و گفتوگۆكردن‬ ‫لەسەر پالن‌و پرۆژەی ئایندەی پالتفۆرمەكە‬ ‫سازدا‪ ،‬كە لەسەرەتای كۆبونەوەكەدا مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬جەختی لەوەكردەوە‪ ،‬بەجێهێنانی‬ ‫ئــەركــەكــانــی رۆشــنــگــەری‪ ،‬كاروانێكی‬ ‫دورودرێــــژە‌و پێویستی بە ئارامگرتنە‪،‬‬ ‫چونكە ئــەو پاشخانە هــەزار ساڵەیەی‬ ‫لەدیلكردنی عەقڵ‌و ویژدانی مرۆڤ هەیە‪،‬‬ ‫بەتەنیا ناوەند‌و پالتفۆرمێك‌و بەچەند رۆژ‌و‬ ‫ساڵێك بەدینایەت‪ .‬هاوكات ئەندامێكی‬ ‫لیژنەی بەڕێوەبەرایەتیی دابــڕان‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«دروستكردنی ئەم جــۆرە ناوەندانە لە‬ ‫شێوەی پەیمانگاو ‪ NGO‬بۆ كاركردن‬ ‫لەسەر بابەتی رۆشنگەری‌و تێرۆر‌و كایە‬ ‫جۆربەجۆرەكانی ئایین زۆر كەمەو تازەیە‬ ‫لە كوردستاندا»‪ .‬هــەروا سەرنوسەری‬ ‫گــۆڤــاری (دابـــڕان) ئــامــاژەی بــەوەكــرد‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی گشتیی دابڕان ژمارەیەكی زۆر‬ ‫لە مامۆستایانی زانكۆی تێدایە‪ ،‬كە زۆریان‬ ‫بڕوانامەی دكتۆراو ماستەریان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەیانەوێت لەئاستی دەستەبژێر دەربچن‌و‬ ‫بچنە ناو خەڵكەوە‪.‬‬ ‫پێویستی بە ئارامگرتنە‬ ‫لــــەســــەرەتــــای كـــۆبـــونـــەوەكـــەدا‬ ‫سەرپەرشتیاری گشتیی دابڕان راپۆرتێكی‬ ‫پێشكەشكرد‌و تێیدا رایگەیاند‪ ،‬بەجێهێنانی‬ ‫ئــەركــەكــانــی رۆشــنــگــەری‪ ،‬كاروانێكی‬ ‫دورودرێــــژە‌و پێویستی بە ئارامگرتنە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو پاشخانە هەزار ساڵەیەی هەیە‬ ‫لە دیلكردنی عەقڵ‌و ویژدانی مرۆڤ‪ ،‬بە‬ ‫تەنیا ناوەند‌و پالتفۆرمێك‌و بەچەند رۆژ‌و‬ ‫ساڵێك بەدینایەت‪.‬‬ ‫مــــەال بــەخــتــیــار‪ ،‬وتــیــشــی «ئـــەو‬ ‫گۆڕانكارییانەی لە ناوچەكەدا رویانداوە‪،‬‬ ‫چ لەسوریا‌و عیراق‪ ،‬چ لەنیوەدورگەی‬ ‫عــەرەبــی‌و میسر‌و بــاكــوری ئەفریقا‪،‬‬ ‫بەگشتی لەبەرژەوەندیی بەرەی سێكیوالر‌و‬ ‫بەرەوپێشبردنی كــۆمــەڵ‌و الچونی ئەو‬ ‫تەمومژەیە‪ ،‬كە لەبەر چاوی تاكە ئازادەكان‬ ‫دروستكرابو»‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪ :‬بەجێهێنانی ئەركەكانی‬ ‫رۆشنگەری كاروانێكی دورودرێژەو‬ ‫پێویستی بەئارامگرتنە‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫دابڕان‪ :‬بونی کۆمسیۆنێک لەنێوان‬ ‫رێکخراوە رۆشنگەرییەکاندا زۆر گرنگە‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪ ،‬دەرەتانێكی‬ ‫بــاش لەبەردەمدایە‪ ،‬كە هەمو تاكێكی‬ ‫رۆشنگەر‌و ویژدان ئازاد لەبۆتەی ناوەندی‬ ‫وەك پالتفۆرم‌و رێكخراوە جیاجیاكاندا رۆڵی‬ ‫خۆیان بگێڕن بۆ روبەڕوبونەوەی ئەقڵی‬ ‫سەلەفی‌و دواكەوتویی‪ ،‬كە رۆژ لە دوای رۆژ‬ ‫ناوچەكە بەرەو وێرانكاری دەبات‪ ،‬گشت‬ ‫ئەو رەوتانەی كە لەناوچەكە دروستبون‪،‬‬ ‫ئێستا دەبینین چۆن واڵتەكانیان كردۆتە‬ ‫دۆزەخێك بۆ لەناوبردنی مــرۆڤ‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەركی هەمو مرۆڤێكی رۆشنگەر‌و سێكیوالر‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە بە هەمو تواناوە كاربكات بۆ‬ ‫رزگاركردنی تاك‌و كۆمەڵ لە سایەی تاریكی‬ ‫ئەو رەوتانە‌و بیر‌و ئایدیاكانیان‪.‬‬ ‫جەختی لەوەشكردەوە‪ ،‬پێویستە دابڕان‬ ‫بۆ قۆناغی ئایندە كارەكانی چڕتر بكاتەوە‪،‬‬ ‫چ لەسەر ئاستی بازنەكان‌و چ لەسەر ئاستی‬ ‫میدیا‪ ،‬كە ناوەندەكە خاوەنی دو گۆڤار‌و‬ ‫وێبسایتێك‌و پەیجی تایبەت بەخۆیەتی‬ ‫لە سۆشیالمیدیا‪ ،‬لە مــاوەی رابردوشدا‬ ‫بینیمان‪ ،‬كە ئەگەر هەر رێكخراوو ناوەندێك‬ ‫خۆی تەرخانبكات بۆ ئامانج‌و ئەركە گرنگ‌و‬ ‫سەرەكییەكان‪ ،‬چۆن دەتوانێ سەركەوتن‬ ‫بەدەستبێنێت‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬ئایندەی ناوچەكە‬ ‫بۆ مرۆڤە ویژدان ئازاد‌و رۆشنگەرەكانە‌و‬ ‫هەر ئەوانن دەتوانن ئاڕاستەی مێژو بە‬ ‫ئاقاری خزمەتكردنی زیاتری مرۆڤایەتیدا‬ ‫بــبــەن‪ ،‬بــەتــایــبــەت گــشــت ئ ــەو رەوت ــە‬

‫سەلەفی‌و ئیسالمگەرایانەی لە ناوچەكەدا‬ ‫بونیان هەیە‪ ،‬ناتوانن وەاڵمــــدەرەوەی‬ ‫پێویستییەكانی ســەردەم بن‪ ،‬بۆیە ئێمە‬ ‫دەبێت بە ئارامی‌و بەبێ دروستكردنی هیچ‬ ‫دڕدۆنگیەك كاربكەین بۆ رونكردنەوەی‬ ‫گشت ئەو راستییانەی دەچنە خزمەتی‬ ‫مــرۆڤــایــەتـی‌و رزگــاركــردنــی كــۆمــەڵ لە‬ ‫كۆتوبەندی بیری هاوردەكراو و دواكەوتوی‬ ‫سەدەكانی پێشو‪ ،‬كە تەنانەت لە شوێنی‬ ‫خۆیشیاندا نەیتوانیوە كەمترین خزمەت بە‬ ‫مرۆڤ بكەن‪.‬‬ ‫ناوەندی دابڕان گۆڕانكاری دەكات‬ ‫لەكۆتایی كۆبونەوەكەدا بــڕیــاردرا‪،‬‬ ‫(پالتفۆرمی دابــــڕان) بەرمەبنای راو‬ ‫سەرنجی هاوبیرانی ئــامــادەبــو‪ ،‬پــان‌و‬ ‫بەرنامەی پێ شنیاركراوی ئایندە تاوتوێ‬ ‫بكات لەسەر ئاستە جیاوازەكان‪ ،‬چ لە‬ ‫روی راگەیاندنەوە‪ ،‬وەك فراوانكردنی‬ ‫جۆرو ئامرازەكانی گەیاندن‪ ،‬پێداچونەوە‬ ‫بە زمــان‌و شێوازو ناوەرۆكی میدیاكان‪،‬‬ ‫باڵوكردنەوەی نامیلكەی بچوك‌و ئامانجدار‬ ‫دەربــارەی بابەتە جێبایەخەكانی ئاین‌و‬ ‫رۆشنگەری‌و عەلمانییەت‌و كرانەوەی ئەقڵ‪،‬‬ ‫ئامادەكردنی بەرنامەی شرۆڤەو گفتوگۆی‬ ‫رۆشنگەرانە لە راگەیاندنی بیستراو و‬ ‫بینراودا‪ .‬لە روی كاری بازنەكانیشەوە‪،‬‬ ‫كــاركــردن بــۆ زیــادكــردن‌و فراوانكردنی‬ ‫پێكهێنان‌و سازدانی چاالكییان‌و‪ ،‬بایەخدانی‬

‫پتر بەتوێژی گەنج‌و خوێندكاران‌و بازنەكانی‬ ‫هەندەران‪ ،‬كە رەوەندی كوردی بەردەوام‬ ‫رۆڵی رۆشنگەرانەیان بینیوە‪ ،‬هاوكات بۆ‬ ‫ئایندە خەاڵتی دابڕان ببەخشێتە هاوبیرو‬ ‫رۆشنگەرانی چاالكی بــوارە جیاوازەكان‬ ‫لە كوردستانداو سااڵنەش یادی یەكەمین‬ ‫شــەهــیــدی رۆشــنــگــەری (عەبدولخالق‬ ‫مەعروف)و شەهیدانی دیكەی ئەو كاروانە‬ ‫بەرز رابگرێت‪.‬‬ ‫پەیوەندیی توندوتۆڵ لەنێوان‬ ‫ناوەندەكاندا نییە‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫پالتفۆرمی دابڕان‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫دروستكردنی ئەم جۆرە ناوەندانە لەشێوەی‬ ‫پەیمانگاو ‪ NGO‬لە هەرێمی كوردستان بۆ‬ ‫كاركردن لەسەر بابەتی رۆشنگەری‌و تێرۆر‌و‬ ‫كایە جۆربەجۆرەكانی ئایین زۆركەمەو‬ ‫تازەیە‪ ،‬راستە چەند ناوەندێك بونیان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم یەكێك لەكێشەكان پەیوەندییەكی‬ ‫توندوتۆڵ نییە‪ ،‬كە بەهەمویان بتوانن‬ ‫بزوتنەوەیەكی وا دروســت بكەن‪ ،‬كەوا‬ ‫كایەی رۆشنگەری‌و قسەكردن لە بوارەكانی‬ ‫ئایین‌و تێرۆر بەرەوپێشبەرن‪ ،‬بۆیە گرنگە‬ ‫لەهەرێمی كــوردســتــان ئــەم نــاوەنــدانــە‬ ‫پــەیــوەنــدی دروستبكەن‌و بــە هەمویان‬ ‫بتوانن بــواری جــۆراوجــۆر دیاریبكەن‌و‬ ‫ئیشی گشتی لەسەر بكەن‪ ،‬هەروەها بونی‬ ‫كۆمسیۆنێك زۆر گرنگە بۆ دروستكردنی‬

‫سەرنوسەری دابڕان‪ :‬بە نیازین زمانی‬ ‫گۆڤارەکەمان سادە بکەینەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫زیاتر بچێتە ناو خەڵکەوە‬ ‫هەماهەنگی‌و پەیوەندی لەنێوان رێكخراوە‬ ‫جۆربەجۆرەكانی رۆشنگەرییدا‪.‬‬ ‫بــەهــمــەن تــاهــیــر نــەریــمــان‪ ،‬باسی‬ ‫لەوەشكرد‪ ،‬دابڕان دەیەوێت ئەو بابەتانەی‬ ‫هەیەتی لەئاستی دەستەبژێردا نەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو دەیــەوێــت بیهێنێتەخوارەوە بۆ‬ ‫ئاستی جــەمــاوەر و بچێتە نــاو شــارو‬ ‫شارۆچكەكانەوە‪ ،‬ئەمەش گرنگترین شتە‬ ‫كە ببێتەهۆی دروستبونی گۆڕانكاری لە‬ ‫فكری خەڵكدا‪ ،‬چونكە گۆڕانكاری بە‬ ‫گۆڤارو بابەتی دەستەبژێر ناكرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە كەناڵی تەلەڤزیۆنی‌و رادیۆو كردنەوەی‬ ‫كۆرسی جۆراوجۆرو چونە ناو خەڵكەوە‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫لە ئاستی دەستەبژێر دێتە خوارەوە‬ ‫هاوكات سەرنوسەری گۆڤاری دابڕان‪ ،‬بە‬ ‫«چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬لەپاش دەرچونی‬ ‫هەر ژمارەیەك ئەنجومەنی گشتیی دابڕان‬ ‫كۆدەبێتەوە بۆ هەڵسەنگاندنی كاری‬ ‫پێشترو دانانی پالن بۆ ئایندە‪ ،‬لەسێیەمین‬

‫كۆبونەوەشدا لەسەرەتادا باسی كێشەو‬ ‫رێگرییەكانی بــەردەم پالتفۆرمی دابــڕان‬ ‫كراو گۆڤارو وێبسایتەكەیان هەڵسەنگاندو‬ ‫رەخنەو پێشنیازەكان نوسرانەوە‪ ،‬هاوكات‬ ‫راپۆرت‌و تێبینیی بازنەكانی دابڕان باسكران‪.‬‬ ‫د‪.‬ئەمین عوسمان ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫(پالتفۆرمی دابڕان) پەیوەندیی بە هەمو‬ ‫كەس‌و الیەنێك‌و وەزارەتەكانی حكومەتی‬ ‫هەرێم كردوە‪ ،‬بۆ ئەوەی ناوەندەكە بەهێزتر‬ ‫بێت‪ ،‬واتــە پەیوەندییەكان لەئاستێكی‬ ‫باشدان‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی‬ ‫جەختیلەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫گشتیی دابــــڕان ژمــارەیــەكــی زۆر لە‬ ‫مامۆستایانی زانكۆی تێدایەو كەسانێكی‬ ‫زۆریان بڕوانامەی دكتۆراو ماستەریان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر لە ئاستی دەستەبژێر دەربچن‪،‬‬ ‫بەنیازن زمانی گۆڤارەكە سادە بكەنەوەو‬ ‫كۆمەڵێك نامیلكە چاپ‌و باڵوبكەنەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بچێتە ناو كۆمەاڵنی خەڵكەوە‪.‬‬

‫بەهەرێمكردنی كەركوك‬ ‫دژی بڕیارەکانی كۆنگرەو سیاسەتی یەكێتییە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫پــرۆژەی بە هەرێمكردنی پارێزگای‬ ‫كەركوك تادێ زیاتر ناڕەزایی‌و نیگەرانی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪ ،‬بەتایبەت ئەم پرۆژەیە‬ ‫دژی بــڕیــار‌و راسپاردەكانی كۆنگرەو‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتیی نیشتمانیی‬

‫كوردستانە‌و‪ ،‬سەركردایەتیی هاوبەشی‬ ‫یەكێتی‌و بــزوتــنــەوەی گــۆڕانــیــش لە‬ ‫راگەیەندراوێكدا جەخت لە كوردستانیبونی‬ ‫كـــەركـــوك‌و رەتـــكـــردنـــەوەی هەرێمی‬ ‫سەربەخۆ بۆ پارێزگاكە دەكەنەوە‪.‬‬ ‫ماوەیەكە‪ ،‬پرسی بە هەرێمكردنی‬

‫كــەركــوك وروژێـــنـــراوەو بــوەتــە جێی‬ ‫مــشــتــومــڕی الیــەنــە ســیــاســیــیــەكــان‌و‬ ‫چاودێران‌و میدیاكان‌و خوێندنەوەی جیای‬ ‫بۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی «چــاودێــر»‪،‬‬ ‫بە هەرێمكردنی كەركوك دژە لەگەڵ‬

‫بڕیارەکانی كۆنگرەی یەكێتی‪‌،‬و مەكتەبی‬ ‫سیاسی‌و سەركردایەتی ئەم پرۆژەیە‬ ‫رەتدەكەنەوە‪ ،‬چونکە بە هیچ شێوەیەک‬ ‫لەگەڵ سیاسەت و ئامانجی یەکێتیدا یەک‬ ‫ناگرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش لەكاتێكدایە هەفتەی پێشوو‬

‫لە یەكەمین كۆبونەوەی سەركردایەتیی‬ ‫هاوبەشی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‌و‬ ‫بــزوتــنــەوەی گــــۆڕان راگــەیــەنــراوێــك‬ ‫باڵوكرایەوەو لە یەكێك لەخاڵەكانیدا بە‬ ‫هەرێمكردنی كەركوك رەتدەكرێتەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬لە كۆبوونەوەی‬

‫وەفـــدی بـــااڵی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‌و پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫هەر لە هەفتەی رابردودا‪ ،‬جەخت لەسەر‬ ‫كوردستانیبونی كەركوك‪ ،‬و رەتكردنەوەی‬ ‫پرۆژەی بە هەرێمكردنی ئەو پارێزگایە‬ ‫كرایەوە‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )568‬دو شةممة ‪2016/6/20‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ئالودەبون بەقەیرانەوە‬

‫لەتیف حسێن‬ ‫هەرێمی كوردســتان لە ناوخۆی خۆی‌و‬ ‫لەدەرەوەشــی بەتایبــەت ســنوری بــە‬ ‫واڵتەكانی دیكــەوە لێوانلێــوە لەقەیران‪،‬‬ ‫عیراق بەدەستی ملمالنێی شیعەو سوننەو‬ ‫شــەڕی داعش‪ ،‬توركیــا قەیارنی ناوخۆو‬ ‫قەتڵوعامــی كوردانــی باكورو ســوریاش‬ ‫حاڵــی لەهەمویــان خراپتــرەو ئێرانیــش‬ ‫لە پێكاپژانی ســوپاو حــدكا‪ ،‬ئەمەریكاو‬ ‫جیهانیــش بەشــەڕی تێــرۆرو مەترســی‬ ‫تێرۆریستان‪.‬‬ ‫ئەمانــە هەمــو لە چواردەورو ســنوری‬ ‫هەرێمــی كوردســتانن‪ ،‬جگــە لــەوەی‬ ‫هاواڵتیانی هەرێمی كوردســتان بەدرێژایی‬ ‫چەند ســاڵی رابردوی پــاش راپەڕینەوە‪،‬‬ ‫بەجیاوازی لەگەڵ قۆناغەكان‌و خواســت‌و‬ ‫داواكاری هاواڵتیانــی هەمیشــە لــەروی‬ ‫ئابــوری یــان سیاســی‌و كۆمەاڵیەتــی‪،‬‬ ‫بــەردەوام لەقەیــران‌و كێشــەدا ژیــاوەو‬ ‫هەمیشــەش هەوڵــی چارەســەركردنی‬ ‫كێشــەكان دراوە‪ ،‬بەبــێ‌ ئــەوەی ئــەو‬ ‫چارەســەرانە بتوانێــت ببنە چارەســەری‬ ‫ریشــەیی‌و بنەڕەتــی‌و هاواڵتیانی هەرێمی‬ ‫كوردســتان بتوانن ســەردەمێكی ژیانیان‬ ‫لەسایەی حوكمڕانی خۆیاندا بەبێ‌ كێشەو‬ ‫دەردی ســەری گوزەر بكات‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫رەنگە یەكێك بێت لەقەدەرو چارەنوســی‬

‫ئەم گەلە كە بۆی بڕابێتەوە كە نەتوانێت‬ ‫بەبــێ‌ كێشــەو گرفتی گــەورە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كێشــەو بێشــەی سیاســی‌و ناكۆكییــە‬ ‫سیاســی‌و حزبییــەكان ژیانــی خــۆی‬ ‫بگوزەرێنێت‪ ،‬هەموئەو كێشــانەو تەنانەت‬ ‫مێــژوە دورو نزیكەكانــی تێدەپەڕێنیــن‌و‬ ‫یەكسەر دەچینە سەر كێشەكانی ئێستای‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫كوردســتان دوساڵ زیاترە لەقەیرانێكی‬ ‫قوڵــی ئابوریــدا دەژی‌و تــا ئێســتاش‬ ‫نەتوانــراوە بــە بەرنامــەو ســتراتیژیی‬ ‫وردو زانســتی‌و دیراســەكراوەوە روبەڕوی‬ ‫كێشەكان ببێتەوە‪ ،‬بۆیە هەر كات دەست‬ ‫بۆ الیەك دەبرێت بەمەبەستی چاكسازی‌و‬ ‫هەوڵ بۆ چارەسەركردنی كێشەیەك دەیان‬ ‫كێشەی تری بەدوادا دێت‌و هەمو ئەمانەش‬ ‫بڕســتی لەخەڵكی بڕیوەو تەنانەت بواری‬ ‫ئــەوە نەماوەتــەوە تا هاواڵتــی بیر لەوە‬ ‫بكاتــەوە چــۆن بتوانێت فشــار لەســەر‬ ‫الیەنــە سیاســییەكان دروســتبكەن‌و‬ ‫كۆتایی بە كێشــەو ملمالنێكانیان بهێنن‪،‬‬ ‫چونكە ئەویــش وەك مێژوی قەیرانەكانی‬ ‫هەرێــم زۆربــەی رێــگاو شــێوازەكانی‬ ‫ئەزمونكردوەو ئێستا چاوەڕێی ئەوەیە كە‬ ‫كەی ئــەم الیەنانە بێزار بون لە كێشــەو‬ ‫قەیرانــەكان‪ ،‬ئەوا ئەو كاتە چارەســەری‬ ‫كێشــەكانیان بــكات‪ ،‬كــە ئەمــەش بــە‬ ‫شــێوەیەك لــە شــێوەكان ئالودەبونە بە‬ ‫كێشــەو ملمالنێیەكــی تاقەتپڕوكێــن‪ ،‬بۆ‬ ‫حزب‌و الیەنە سیاســییەكان نا‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫هاواڵتی‌و تاكی ئەم هەرێمە‪.‬‬ ‫هەشــت مانگــی تەواویشــە هەرێمــی‬ ‫كوردســتان مانگەكانی دۆخی لێكترازانی‬ ‫پەیوەندیی الیەنە سیاســییەكان بەخۆوە‬ ‫دەبینــێ‌‪ ،‬بەتایبەتــی نێوانــی پارتــی‌و‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان‪ ،‬كە بەداخــەوە لەم‬ ‫ســاتەدا ئەگەر ســەیری میدیای هەردوال‬

‫بكەیت‪ ،‬ئەوا هاواڵتی خەڵكی ئەم هەرێمە‬ ‫دەباتەوە بۆ ئەزمونە ناشــرین‌و تاڵەكانی‬ ‫ملمالنێــی الیەنە سیاســییەكان‪ ،‬كە جگە‬ ‫لە بێزاری‌و توڕەبونێكی مەترســیدار هیچ‬ ‫دەرەتانێكــی بــۆ نەهێشــتۆتەوە‪ ،‬ئەمــە‬ ‫ســەرباری ئەوەی كە خەڵك لە ئێستاداو‬ ‫لەســایەی ناكۆكــی الیەنە سیاســییەكان‬ ‫بژێــوی ژیانیــان تا ئاســتی خاوار ســفر‬ ‫دابەزیــوەو نەتوانراوە هیــچ بەرنامەیەكی‬ ‫تۆكمەو بڕواپێهێنەر بۆ خەڵكی بدۆزنەوە‪،‬‬ ‫لە ئێستاشــداو ملمالنــێ‌‌و ناكۆكیی حزبی‬ ‫ئەوەمان بۆ دوپاتدەكەنەوە كە ئالودەبونی‬ ‫ئەم هەرێمە بە كێشەو قەیرانەكان خەریكە‬ ‫دەبێتە شــتێكی ئاســاییە‪ ،‬بــەاڵم نابێت‬ ‫ئەوەمان بیر بچێــت كە زۆربونی قەیران‌و‬ ‫كێشــەكان‌و بەردەوامــی ئــەم قەیــران‌و‬ ‫كێشانەو خوگرتن بە دروستكردنی قەیران‬ ‫بۆ خەڵكی ســنوری هەیەو دەبێت لە دوا‬ ‫هەنــگاودا چارەســەری بــۆ بدۆزرێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەم ســەردەمەو بارودۆخی خەڵك‬ ‫لــەوەدا نەمــاوە بەرگــەی هەموشــتێكی‬ ‫الیەنە سیاســییەكان بگرێــت‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫تاكەكانــی ئــەم هەرێمــە هەســت بــەوە‬ ‫بكەن‪ ،‬كە قەیران‌و كێشەكان سەرجەمیان‬ ‫دروســتكراون‌و هیــچ كاتیــش هەوڵــی‬ ‫روبەڕوبونەوەی بە بەرنامە نەدراوە‪.‬‬ ‫قەیــران‌و كێشــە زۆرو زەوەندەكانــی‬ ‫ئــەم واڵتە كە توشــی هاواڵتــی هەرێمی‬ ‫كوردســتان بــوە لەدواجــارداو پــاش‬ ‫دۆزینــەوەی چارەســەرە كاتییەكانیــش‬ ‫دەرخــەری ئەوەبــون بــۆ خەڵــك كــە‬ ‫كۆتایــی هەمــو ئەوكێشــەو قەیرانانە بە‬ ‫دەســتكەوتی حزبــی‌و الیەنــە سیاســییە‬ ‫ناكۆكــەكان بــوەو خەڵكــی نەیتوانیــوە‬ ‫پشــكی لە باشــكردنی ژیــان‌و گوزەرانیدا‬ ‫بــەر بكەوێــت‪ ،‬كــە دیارتریــن كێشــەی‬ ‫ئێستای الیەنە سیاســییەكان نەهێشتنی‬

‫دامــەزراوە گرنگەكانــی واڵت‌و كۆڵەكــە‬ ‫ســەرەكییەكانی حوكمڕانی‌و بە بنبەســت‬ ‫گەیاندنی چارەســەرەكان‪ ،‬تــا ئەوكاتەی‬ ‫عینادییە سیاســی‌و حزبییەكان كۆتاییان‬ ‫دێــت‪ ،‬هاواڵتیــی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫دەخاتە بــەردەم دوڕیانێكی ســەختەوە‪،‬‬ ‫كە دوڕیانێكە بە ئەســتەم خەڵك دەخاتە‬ ‫بەردەم ســاتی هەڵبژاردنەوە‪ ،‬یان ئەوەتا‬ ‫قبوڵــی ئــەم بارودۆخــە نەخــوازراوە‬ ‫دەكات‌و چاوەڕێــی مەرحەمــەت‌و لوتفــی‬ ‫الیەنە سیاســییەكان دەكات‪ ،‬یان ئەوەتا‬ ‫بە رێگەو شــێوازی تر‪ ،‬كــە گومانی تێدا‬ ‫نییــە رێــگاو شــێوازی ئێســتای خەڵــك‬ ‫ئەگــەر بەكاربهێنرێت‪ ،‬رێگاو شــێوازێكی‬ ‫بــاش نابێت لەكاتێكــدا خەڵكی جگە لەم‬ ‫كێشــانەی ئێســتای لەبرەدەم مەترســی‬ ‫تێــرۆرو شــەڕی داعشــدایە‪ ،‬خــۆ ئەگەر‬ ‫پێشــمەرگەكانی نەبێت مەترسیی جددی‬ ‫لەسەر ئاسایشی دروست دەبێت‌و ئەوكاتە‬ ‫بــوار بــۆ هیچ شــتێك‌و بۆ هیــچ زمانێك‬ ‫نامێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم خۆ ناكرێت هاواڵتی ئەم‬ ‫هەرێمە تاســەر لە چاوەڕوانی ئەوەدا بژی‬ ‫كە لەبەردەم دو بژاردەدا دۆش دابمێنێت‌و‬ ‫نەتوانێــت هیچیــان هەڵبژێرێــت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەمەشــدا الیەنــە سیاســییەكان دەتوانن‬ ‫خەڵــك‌و هاواڵتــی ئەم هەرێمــە بخەنەوە‬ ‫ســەر رێڕەوێــك كــە بتوانێت بەئاســانی‬ ‫بژاردەكانی خۆی قبوڵ بكات‌و پەسەندیان‬ ‫بكات‪ ،‬بۆیە ناكرێت لەوە زیاتر بارودۆخی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬لەپێناوی ترســی‬ ‫حزبــی لەئایندەی سیاســیی خــۆی‪ ،‬یان‬ ‫لەدەستدانی پۆســت‌و ئیمتیازاتی حزبی‪،‬‬ ‫دۆزی گرنــگ‌و هەســتیاری خەڵكی یاری‬ ‫پێوە بكرێت‪ ،‬چونكە هەمیشــە ئەمە ئەو‬ ‫هێڵە ســورە بوە كە بەزاندنی تەڕو وشك‬ ‫پێكەوە دەسوتێنێ‌‪.‬‬

‫ئەو بۆشاییە نوێیەی‪ ،‬لەنێوان نەوەكاندا هەیە!‬ ‫نوسینی‪ :‬جۆزیف ستیكلز‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬ئەسعەد جەباری‬ ‫لەم دواییەدا‪ ،‬دیاردەیەكی سەرنجڕاكێشی‬ ‫نوێ سەریهەڵداوە كە زۆر جێگەی بایەخە‪،‬‬ ‫شــێوازێكە دەنگدەداتەوە لەهەردو كەناری‬ ‫ئەتڵەســی‪ :‬گەنجــان‌و الوان بەهەمو جۆرو‬ ‫رێگایــەك دەنگــی بــۆ دەدەن جیــاواز‬ ‫لەباوكیان‪ ،‬دەشــێ دابەشبونێكی مەزنیش‬ ‫روبــدات لەنێوانیانــدا‪ ،‬ئەو دابەشــبونەش‬ ‫قورساییەكی زۆر ناخاتە سەر ناخی مرۆڤ‬ ‫یــان رەگەز بەقەد ئــەوەی كە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ نەوەیەك كە الیەنگری ئەو بۆچونەیە‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی پشــتی ئەو دابەشــبونەش‬ ‫لەجێــی خۆیدایە‪ ،‬هەروەكــو ژیانی گەورە‬ ‫بەسااڵچوان‌و گەنجان‪ ،‬وەكو ئەوەی ئێستا‬ ‫تیایــدان‪ ،‬جیاوازن‪ ،‬رابردوشــیان جیاوازە‪،‬‬ ‫هەروەها ئاسۆو بیروباوەڕیشیان جیاوازە‪.‬‬ ‫لەئێستادا شەڕی سارد كۆتایی پێهاتوە‪،‬‬ ‫وەك نمونەیەكیــش‪ ،‬تەنانــەت تاپێــش‬ ‫لەدایكبونــی هەندێ لەوگەنجانە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫هەندێكیتریــان منداڵبــون لەوكاتانــەدا‪،‬‬ ‫زاراوەیەكــی وەكــو «سۆسیالیســت»‬ ‫نەیتوانــی مانــای راســتەقینەی خــۆی‬ ‫ببەخشــێ وەكو ئەوەی كــە بانگەوازی بۆ‬ ‫دەكــرا‪ ،‬ئەگــەر «سۆسیالیســت» مانــای‬ ‫دروســتكردنی كۆمەتێــك بێــت لەخەمــی‬ ‫هاوبەشــدا بێگومــان هیــچ گرنگیــەك‬ ‫نەدات‪« ،‬سۆسیالیســت»ێك خەڵك بكات‬ ‫بەگــژی یەكتردا لەو ژینگەیــەی كە تیایدا‬ ‫نیشتەجێن‪ ،‬دەبا هەروابێت‪ ،‬ئەوەش راستە‬ ‫ئەزمونەكانی لەژێر تایتڵی سۆسیالیســت‪-‬‬ ‫یدا نەیانتوانی سەربكەون‌و شكستیانخوارد‬ ‫پێش چارەك ســەدەیەك یاخود نیوسەدە‬ ‫لەمەوپێــش‪ ،‬بــەاڵم ئەزمونەكانــی ئێســتا‬ ‫لەوانەی پێشــوتر ناچن‪ ،‬هەر بۆیە لەســەر‬ ‫ئەوبنەمایە شكستی رابردو وریامانناكاتەوە‬ ‫لەسەر هیچ شتێ لەئەزمونی نوێدا‪.‬‬ ‫لەرابــردودا ژیانــی بەســااڵچوانی‬ ‫ئەمەریكــی‌و ئەوروپیــەكان لەوتوێژدابــون‬

‫كــە پێیاندەوترا چینــی ناوەندی بااڵ باش‪،‬‬ ‫كاتێكیــش بچوبانایاتــە نێــو هێــزی كار‪-‬‬ ‫ەوە‪ ،‬لەوەزیفەیەكــدا پاداشــتێكی بــاش‬ ‫لەچاوەڕوانیانــدا بــو‪ ،‬ئــەو پرســیارەش‬ ‫كــە روبەڕویان دەبویــەوە ئایــا دەیانەوێ‬ ‫چیبكــەن‪ ،‬نــەك بــۆ ئــەوەی تاكــەی‬ ‫دەمێننــەوە لەگــەڵ باوكیــان پێش ئەوەی‬ ‫وەزیفەیەكیــان دەســتبكەوێت‪ ،‬بــۆ ئەوەی‬ ‫بتوانــن لەقۆناغێكیتردا هەنگاو بنێن بەرەو‬ ‫ماڵی تایبەتی خۆیان‪.‬‬ ‫ئــەو نەوەیــەش بڕوایانوابــو زۆر‬ ‫بەئاسودەیی دەگەن بەوەیفەیەك‪ ،‬هەروەها‬ ‫هاوســەرگیری دەكــەن لەتەمەنــی الویدا‪،‬‬ ‫بەهەمانشــێوە بۆ كڕینی خانوش‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هەندێكیان بــۆ كڕینی خانــوی هاوینەش‪،‬‬ ‫دواجار خانەنشــیندەكرێن لەكاتێكدا ئەوان‬ ‫هەســت بەئارامی دەكەن‪ ،‬بەهەمانشێوە بۆ‬ ‫هەمــو كایەكانیتر هەروا‪ ،‬بڕواشــیانوایە كە‬ ‫باروگوزەرانیان لەبابوباپیرانیان باشترە‪.‬‬ ‫لەمــڕۆدا نــەوەی بەســااڵچو روبــەڕوی‬ ‫رێگایەكــی دورودرێــژ دەبێتــەوە‪،‬‬ ‫جــار‬ ‫زۆربــەی‬ ‫پێشــبینیەكانیان‬ ‫جێبەجــێ‌ دەبێت ‪ ،‬دەشــێ‌ دەســتكەوتی‬ ‫ســەرمایەگوزاریان زۆرتــر بەدەســتهێنابێ‬ ‫لەبەرامبــەر ئەو شــوێنەی هەیانــە ئەگەر‬ ‫بەراوردێك بكرێ بۆی‪ ،‬بەدڵنیاییەوە ئەوان‬ ‫بەالیانەوە سەیرە‪ ،‬هەروەها دیاری بازاڕیان‬ ‫ویســتوە بەهەرزان لەكەسانی باش‪ ،‬بەالی‬ ‫خۆیانەوە پێیانوایە ئــەوان زۆرجار دەزانن‬ ‫لەچ شــوێنێكی گونجاو یــان كاتی گونجاو‬ ‫كااڵ دەكڕن‪.‬‬ ‫ئەمڕۆش‪ ،‬بۆچونەكانی الوان‪ ،‬لەهەر پلەو‬ ‫پایەیەكدابــن لەدابەشــكردنی داهاتیانــدا‪،‬‬ ‫رێــك پێچەوانــەی بەســااڵچوانن‪ ،‬ئــەوان‬ ‫روبەڕووی نەبونی زەمینەخۆشــی دەبنەوە‬ ‫لەوەرنەگرتنــی وەزیفەیــەك بەدرێژایــی‬ ‫ژیانیان! لەونێوەندەشدا‪ ،‬زۆربەی دەرچوانی‬ ‫زانكــۆكان بەدرێژایــی مانــگ دەگەڕێن بۆ‬ ‫بەدەســتهێنانی وەزیفەیــەك‪ ،‬دوای ئەوەی‬ ‫كە زۆربەیان ناچارن بۆ ماوەیەكی دیاریكراو‬ ‫یــان چەند ماوەیەك بە دو قۆناغ راهێنانی‬ ‫ناوخۆ بكەن بێ ئەوەی كرێكەی وەربگرن‪،‬‬

‫لەكاتێكــدا بەالی خۆیانەوە خۆشــبەختن‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوەی دەزانــن‌و دەبینرێــن كــە زۆر‬ ‫هەژارن‪ ،‬ســەرەڕای ئــەوەی كە هەندێكیان‬ ‫لەســەردەمی خوێندنــدا زۆر بــاش بــون‪،‬‬ ‫ناتوانن ئارەزوەكانیان بەباشــی بەدیبهێنن‬ ‫بــۆ ســاڵێك یــان دو ســاڵ بەبــێ بونــی‬ ‫داهاتێك‪ ،‬هیچ پەیوەندیەكی تایبەتیشــیان‬ ‫نیە بۆ بەدستهێنانی راهێنانێكی ناوخۆ هەر‬ ‫لەسەرەتاوە‪.‬‬ ‫راســتییەكەی‪ ،‬دەرچوانــی زانكۆ ئەمڕۆ‬ ‫بارێكی زۆر قورســیان لەســەرەو قەرزارن‪،‬‬ ‫تاهەژاربن قەرزەكەیان قەبەتر دەبێت‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە پرســیار لەخۆیــان ناكەن كە كام كار‬ ‫بۆ ئەوان شیاوە‪ ،‬بەڵكو زۆر بەئاسانی ئەو‬ ‫پرسیارە لەخۆیان دەكەن ئەو كارە كامەیە‬ ‫كە دەتوانێ قەرزەكانیان بۆ پڕبكاتەوە هی‬ ‫سەردەمی خوێندنی زانكۆیان‪ ،‬تواناكانیانی‬ ‫قورستركردوە كە هەندێجار بۆ ماوەی بیست‬ ‫ســاڵ یاخود زۆرتر سەرقاڵی قەرزدانەوەن!‬ ‫بۆ زۆرێكیان بەوشــێوەیەیە‪ ،‬خانوكڕین بۆ‬ ‫ئەوانە دەبێتە خەون‌و خەیاڵێكی زۆر دور‪.‬‬ ‫ئــەو كۆشــش‌و رەنجەی الوانیــش وایان‬ ‫لێــدەكات كــە زۆر بیــر لەخانەنشــینی‬ ‫نەكەنــەوە‪ ،‬ئەگەر هاتــو بیریان لێكردەوە‪،‬‬ ‫ئەوان هەســت بە تــرس‌و دڵەڕاوكێ ناكەن‬ ‫بەرامبــەر بــەوەی كــە چەند پێویســتیان‬ ‫بەســامان دەبێــت تا كار بكەن‌و كیســەی‬ ‫بــۆ بدورنــەوە لەپێنــاو ژیانێكی خۆشــتر‬ ‫(دور لــە بیمــەی كۆمەاڵیەتــی پارەیەكی‬ ‫كــەم)‪ ،‬بەڕەچاوكردنــی رای خەڵكانیتر كە‬ ‫دورنیــە درێژەبكێشــێ لەدابەزاندنــی نرخ‌و‬ ‫سودەكانی‪.‬‬ ‫بەكورتــی ئەمــڕۆ الوان دەڕواننە جیهان‬ ‫لەڕێگای چاویلەكــەی دادوەرییەوە لەنێوان‬ ‫نەوەكانــدا‪ ،‬كــە دور نیــە بارودۆخــی‬ ‫خەڵكانی چینی مامناوەندی بااڵ باشتربێت‬ ‫لەكۆتاییەكەیــدا‪ ،‬لەبــەر ئــەوەی لەڕێگەی‬ ‫وەدەســتهێنانی ســەروەتی بابیانــەوە‬ ‫بۆیــان دەمێنێتەوە‪ ،‬ســەرەڕای ئەوەی كە‬ ‫بۆماوەیی بۆی دەمێنێتەوە دەشــێ نەبێتە‬ ‫مایەی خۆرێكخســتنی هەندێكیان‪ ،‬كەواتە‬ ‫توڕەبونــی هەندێكیــان‌و رەتكردنــەوەی‬

‫ئەلتەرناتیڤ باشە‪ ،‬بۆ ئەوەی سەرەتایەكی‬ ‫نــوێ دەســتپێبكات بــەرەو هەنگاونــان‬ ‫روەو هەمــو بارودۆخێــك كــە نابێتە هۆی‬ ‫ســەركەوتن لەجێبەجێكردنی هیچ شتێكدا‬ ‫ئەگــەر لەدوریشــەوەبوبێت‪ ،‬ئەگــەر هاتو‬ ‫ژیانــی شــێوازێك بــو لەچینی ناوەڕاســت‬ ‫لەبناغەدا‪.‬‬ ‫ناتوانیــن بەئاســانی ئــەم ســتەمە‬ ‫شــیبكەینەوە‪ ،‬ئەوەش نیە كــە ئەو الوانە‬ ‫كاریــان بەبۆچونــەكان نەكردبێــت‪ ،‬ئــەو‬ ‫قورساییەش كاردەكاتە سەر ئەو كەسانەی‬ ‫كە چەندین ســەعات خوێندویانە‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەخوێندنیشــدا داهێنانیان كــردوە‪ ،‬هەمو‬ ‫شــتێكیان كردوە كە دەبێت وابێت‪ ،‬سورە‬ ‫لەسەر هەستكردن بە ستەمی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫كــە لەرێگای گەمەكردنــی بناغەكانی یاری‬ ‫ئابورییەوە دێنەدی‪ ،‬كاتێ دەبینن هەندێك‬ ‫هــەن كە قەیرانــی دارایی لەگــەڵ خۆیاندا‬ ‫دێنــن‪ ،‬هەر ئەوانیش دەبنــە مایەی هۆكار‬ ‫بۆ تەنگژەی ئابوری بەبەردەوامی‪ ،‬رادەكەن‬ ‫لەوەرگرتنــی ســزاكانیان‪ ،‬بەڵكــو ئــەوان‬ ‫پاداشــتێكی زۆریــش دەكرێــن‪ ،‬تەنانــەت‬ ‫كەســیش لەنزیكــەوە روبەڕویــان نابێتەوە‬ ‫لــە لێپرســینەوەیان لەســەرپێچیەكانیان‪،‬‬ ‫تەنانەت كاری خراپ دەكەن‌و ساختەیەكی‬ ‫زۆریش دەكەن‪ ،‬بەشــێوەیەك لەشــێوەكان‬ ‫وەكو ئەوەی كەس نەیكردبێت‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫تەنهــا بۆ چەنــد كەســانێكی دیاریكراون‌و‬ ‫لەســەدا یــەك كەســیش داهاتێكــی بااڵی‬ ‫هەیــە لەنێــو هەمویاندا بەگەنجانیشــەوە‪،‬‬ ‫ئەوەش هەستكردنێكە كە پێشتر روینەداوە‬ ‫لەنائارامیدا‪.‬‬ ‫ئــەو راســتیانەش ســێ راســتی دیاری‬ ‫دەكــەن بۆمــان‪ ،‬ســتەمی كۆمەاڵیەتــی‬ ‫بەئەندازەیەكــی فراوانە كە پێشــتر وێنەی‬ ‫نەبــوە‪ ،‬هەبونی جیاوازییەكی زۆر‪ ،‬ونبونی‬ ‫متمانە بەدەستەبژێر‪.‬‬ ‫زۆربونیش لەشــتەكاندا خــۆی لەخۆیدا‬ ‫چارەسەر نیە‪ ،‬هەر ئەوەشە هۆكار لەپشتی‬ ‫زیانەكانــی حزبــە چەپــە میانــڕەوەكان‌و‬ ‫راســتڕەوی ناوەنــد لەئەوروپــادا‪ ..‬بــەاڵم‬ ‫ئەمریــكا لەهەڵوێســتێكی ســەیردایە‪،‬‬

‫ئاماژەكانی‬ ‫رێككەوتنی سیاسی‬ ‫محەمەد مێرگەسۆری‬ ‫مانگێگ بەســەر واژۆكردنی رێكەوتننامەی نێوان یەكێتیی نیشــتمانیی كوردستان‌و‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان تێدەپــەڕێ‌‪ .‬هێشــتا كاریگــەری‌و لێكەوتەكانــی ئــەو رێكەوتنە‬ ‫بەســەر كەشی سیاســی‌و پرۆسەی سیاســیەوە بەشــێوەیەكی تەواو دەرنەكەوتون‌و‬ ‫هــەر لەســەرەتاوە‪ ،‬پارتــی دیموكراتــی كوردســتان كەوتــە تانــە‌و رەخنەگرتــن لە‬ ‫رێككەوتننامەكە‌و بەشــێوەیەكی زۆر خێرا تەفســیر‌و تەئەیلی ناواقعیی‌و لۆجیكیان بۆ‬ ‫كرد‪ .‬لە كاتێكدا ناوەڕۆك‌و ئامانجی بەش‌و ماددەكانی رێكەوتننامەكە‪ ،‬هاویەكن لەگەڵ‬ ‫كۆی ئەو گوتار‌و قسانەی سەركردە‌و بەرپرسانی هەمو الیەنەكانی كوردستان رۆژانە‌و‬ ‫لە كات‌و بۆنەی جیادا باسیلێوە دەكەن‪.‬‬ ‫كات‌و شــوێن‌و فاكتەرەكانی واژۆكردنی ئەم رێكەوتنە لە نێوان دو الیەنی سەرەكی‬ ‫باشــوری كوردســتان‪ ،‬تەنها كاریگــەری‌و لێكەوتە هەمەالیەنەكانی لــە نێوان بنكەی‬ ‫جەماوەری‌و رێكخراوەیی ئەم دو الیەنە كورت نابێتەوە‪ ،‬بەڵكو شــۆڕدەبتەوە‌و دەبێتە‬ ‫«پاڵنەر‪ -‬دوافع»ێك بۆ ئەوەی بەهەر شێوەیەك‌و میكانیزمێك بێت‪ ،‬هەمو الیەنەكان‬ ‫درك بە چارەســەری كۆی هەمو ئەو كێشــە‌و قەیرانانە بكەن‪ ،‬كەوا ئەمرۆ روبەڕووی‬ ‫هەرێــم بوەتــەوە‌و لەنــاو بــەش‌و ماددەكانــی رێكەوتننامەكەش دەستنیشــانكراون‌و‬ ‫چەســپاون‪ .‬ئــەم رێككەوتنە چەنــد مــەرج‌و پێودانگێكی پەیوەســتداری تێدایە‪ ،‬كە‬ ‫هەردو الیەنی واژۆكەر‪( ،‬ی‪.‬ن‪.‬ك‌و بزوتنەوەی گۆڕان)ی پەیوەســتدار‌و پشكداركردوە‬ ‫لە جێبەجێكردنی پڕنســیپە ســەرەكیەكانی ئەم رێكەوتننامەیــە‌و هەوڵدانی تەواو بۆ‬ ‫پراكتیزەكردنــی بــەش‌و ماددەكانــی‪ .‬لە ئەگەری پاشەكشــێ‌‌و شكســتی هەر هەوڵ‌و‬ ‫كۆششــێك لەوبارەییەوە‪ ،‬بەرپرسیارێتی سەرەكی دەكەوێتە سەرشانی هەردو الیەنی‬ ‫‌واژوكــەر‪ ،‬ئینجــا پارتــی‌و الیەنەكانی تر‪ .‬ئەگەر بپرســین بۆچی پارتــی‌و الیەنەكانی‬ ‫تــر بەرپرســیارن لەوبارەییەوە؟‪ .‬لەبەر ئــەوەی‌وەك چۆن هەمــو الیەنەكان خۆیان‬ ‫بــە خەمخــۆری چارەســەركردنی كێشــە‌و قەیرانەكانــی هەرێم دەزانن‌و لە خۆشــی‌و‬ ‫سەركەوتنتەكانیشــدا هاوبــەش‌و پشــكدارن‪ ،‬دەبێ‌ ئــەواش لەگەڵ یەكێتــی‌و گۆڕان‬ ‫دیالــۆگ بكــەن‌و دانیشــن‌و هەمــوان بە یەكەوە چارەســەر بــۆ كێشــە‌و قەیرانەكان‬ ‫بدۆزنــەوە‪ .‬لەالیەكــی تر ئەگەر هاتو ئەم رێكەوتننامەیــە لە مەودایەكی نزیكدا‪ ،‬هەتا‬ ‫‪19‬ی ئابی ئەمســااڵ‪« ،‬كە هاوتەریبە بە تێپەربونی ســاڵێك بەسەر بۆشایی یاسایی‌و‬ ‫نەبونی ســەرۆكێكی هەڵبژێردراو بۆ هەرێمی كوردستان»‪ ،‬نەتوانێ‌ جوڵەیەكی تازە‌و‬ ‫گۆڕانكارییەكی سیاســی لە بااڵنســی هێز‌و جەمســەرگیری سیاســی ناوخۆی هەرێم‬ ‫نەهێنێتــە ئــاراوە‪ ،‬كاردانەوەكی نێگەتیڤی دەبێت بۆ ســەر ئەتەكێتــی پرۆتۆكۆڵی‌و‬ ‫میسداقیەتی رێكەوتنەكە‪.‬‬ ‫هەروەهــا ئــەوەی ئــەم رێككەوتننامەیە لە هەمــو ئەوانەی پێشــو جیادەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەیــە كە بنكــەی جەماوەری‌و بەشــێكی زۆری ئەنــدام‌و كادیــری یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫دەستپێشــكەر‌و رۆڵگیر‌و خوازیاری رێكەوتنێكی بەو جۆرە بون‌و پاڵپشتیان لێكردوە‪.‬‬ ‫ئەوەش پێچەوانەی بەشــێكی زۆری رێكەوتنەكانی پێشــوتر بوە‪ ،‬كە بەشــێكی زۆری‬ ‫بــەش‌و بڕگەكانــی ناو رێكەوتنەكە‪ ،‬نە شــەفاف بــون‌و نــە رون‌و رەوان بون‌و نە لە‬ ‫خزمەتــی كۆی پرس‌و بابەتە چارەنوسســاز‌و نیشــتمانیی‌و نەتەوەییەكان بون‪ .‬زیاتر‬ ‫خزمەتیــان لە خواســت‌و بەرژەوەندی‌و دنیابینی حزب‌و الیەن‌و كەســێتییەك كردوە‌و‬ ‫دواجاریش هیچیان لێنەڕواوە‌و لەبارچون یان لەباربراون‪ .‬لەروی هێزی یاسا‌و عورف‌و‬ ‫پرەنسپیداریدا‪ ،‬ئەم رێكەوتنە مۆركێكی هاوپەیمانی‌و هاوبەشی جەماوەریی نێوان ئەو‬ ‫دو الیەنــەی تێدایــە‪ ،‬كە لەوانەیە لەئایندەدا هەم خــودی رێكەوتنەكە‌و هەم یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان روبەڕووری لێپرسینەوەی رەخنە‌و تانە‌و تەشەری جەماوەریی بكاتەوە‌و تەنانەت‬ ‫سزادانیش ببنەوە‪ ،‬چونكە پرسە هەنوكییەكان‌و قەیرانە خنكێنەرەكان ئەوەندە زۆرن‪،‬‬ ‫كە بەشــێكیان دروســتكراون‪ ،‬نابێت چاوپۆشــیان لێبكرێ‌‌و چارەسەری ریشەییان بۆ‬ ‫نەدۆزرێتــەوە‌و دۆخەكــە وەك خــۆی بمێنێتــەوە‌و درێژە بە جمودی سیاســی بدرێ‌‪،‬‬ ‫چونكە بەردەوامی ئەم دۆخە‌و هەڵكشانی كێشە‌و هەڵوێستەكان (مواقف تصعیدیە)‪،‬‬ ‫بە‌واتای نەبونی خواست‌و ئیرادەیەكی گشتگیری سیاسی نێوان سیاسی دێت‪ ،‬كە ئەو‬ ‫ئاماژەیەش گەورەترین‌و كوشــندەترین بەربەســت‌و فاكتەرە‪ ،‬كە دۆخەكە وەك خۆی‬ ‫بمێنێتەوە‌و هیچ پرس‌و قەیرانێك چارە نەكرێ‌‪.‬‬ ‫لەكاتێكــدا ملمالنێــی ئاژاوەچیــە دابین بــكات‪ ،‬ئەوەش زیاتــر ئارامیان پێ‬ ‫كاندیدكراوەكانــی حزبــی كۆمــاری بــۆ دەبەخشــێ بــۆ تەمەنــی خانەنشــینیان‪،‬‬ ‫ســەرۆكایەتی دەكات‪ ،‬پشتدەبەســتێ بەو لەســایەی هەڵبــەزو دابــەزی بــازاڕی‬ ‫پێشــنیارانەی كــە هەرگیــز لێكۆڵینەوەی پشــكەوە‪ ،‬هەروەها تێكەڵبونمــان لەگەڵ‬ ‫لەســەر نەكــراوە ئــەوەش وادەكات كــە نرخەكانی ســوو (ربح) نزیك لەســفرەوە‪.‬‬ ‫كارەكان خراپتربــن‪ ،‬هــەردو كاندیدەكــەی ئــەوەی زۆر گرنگــە لەئێســتادا گەنجــان‬ ‫دیموكراتەكاتیش پێشنیار بۆ ئاڵوگۆڕەكان رێچكەی رێگایەكیان نەدۆزیوەتەوەو ناگەن‬ ‫دەكــەن كە پێویســتە جیاوازیــان هەبێت‪ ،‬بەبــازاڕی كار‪ ،‬تاكــو بارودۆخی ئابوری تا‬ ‫بەاڵم ئەوەش تەنها لەحاڵەتی سەركەوتنیان ئەندازەیەك باش نەبێت‪.‬‬ ‫راســتییەكەی رێژەی بێكاری بەرەسمی‬ ‫بۆ كۆنگرێس دەبێت‪.‬‬ ‫ئەو چاكســازیانەی كە لەالیەن (هیالری لەواڵتــە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا لەســەر‬ ‫كلینتۆن‌و پێرنی ســاندرز)ەوە بانگەشــەی ئاستی ‪ %4.9‬یە‪ ،‬ئەوەش ئاستێكی بەرزە‬ ‫بۆ دەكرێ توانای سەركوتكردنی سیستمی بــۆ داپۆشــینی بێــكاری داپۆشــراو‪ ،‬هەر‬ ‫داراییــان هەیــەو دەتوانــن كۆنترۆڵی ئەو ئەوەش كار لەسەر نزمترین بۆچون دەكات‬ ‫دڕندانــەش بكەن ئەوانەی بەباشــی دەژین بۆ هێشتنەوەی دابەزینی كرێ‪.‬‬ ‫ئەگەر كێشــەكەمان بەباشــی نەناســی‬ ‫لەســایەی مەترســیەكاندا‪ ،‬هــەردو ئــەو‬ ‫كاندیــدەش پێشــنیاری چاكســازیەكی ناگەیــن بەچارەســەرێكی باشــتر‪،‬‬ ‫ریشــەیی دەكەن كە ببێتــە مایەی گۆڕانی گەنجەكانیشمان هەســت بەهەبونی كێشە‬ ‫جۆری ئەوەی ئەمەریكا پشــتیوانی دەكات دەكەن‪ ،‬هەروەها ئەوان هەست بە ونبونی‬ ‫داد دەكــەن‪ ،‬بۆیــە مافی خۆیانە هەســت‬ ‫لەخوێندنی بااڵ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەش زیاتر هەوڵی دەوێ بۆئەوەی بەتوڕەبونیش بكەن‪.‬‬ ‫موڵكــداری لەخانوبــەرەدا دەســتەبربن‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫نــەك هــەر ســەبارەت بەوكەســانەی كــە‬ ‫‪www.rawabetcenter.com‬‬ ‫باوكیــان دەتوانێ یەكەم بــڕە پارەیان بۆ‬

‫ژمارە (‪ )568‬دو شەممە ‪2016/6/20‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫پەیەدە‪:‬‬ ‫ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردن دەكەین‬

‫نورجان بایسال‪:‬‬ ‫توركیا رێگری لە هاوكارییەكان دەكات‬

‫پـــارتـــی یــەكــێــتــی دیـــمـــوكـــرات لە‬ ‫راگەیەنراوێكیدا هاتووە كە لەماوەی‬ ‫ێ مانگدا ئامادەكاری بۆ سازدانی‬ ‫س‌‬ ‫هەڵبژاردن دەكەین و لەپاش ئەوەش‬ ‫هەنگاو بۆ دروستكردنی هەرێمێكی‬ ‫فیدراڵ بۆ باكوری سوریا دەنێت‪.‬‬

‫نورجان بایسال‪ ،‬رۆژنامەنوس و گۆشەنوسی‬ ‫تــوركــیــا لــە وتــارێــكــیــدا دەڵــێــت «لــەمــاوەی‬ ‫رابردوودا حكومەتی توركیا ئەو رێكخراوانەی‬ ‫داخــســتــووە كــە هــاوكــاریــیــان بــۆ رۆژئــــاوای‬ ‫كــوردســتــان كــۆكــردۆتــوەو تەنانەت حسابی‬ ‫بانقەكانیان بەب ‌ێ هۆ راگرتوە توركیا رێگرە‬ ‫لەوەی هاوكاری بۆ رۆژئاوای كوردستان بگات»‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫نوعمان كورتوڵموش‪:‬‬ ‫چاو بە دۆسیەی سوریا دەخشێنینەوە‬ ‫نــوعــمــان كــورتــوڵــمــوش‪ ،‬یـــاریـــدەدەری‬ ‫سەرۆكوەزیرانی توركیا دەڵێت «توركیا‬ ‫ستراتیژی نوێی لە سیاسەتی دەرەوەیدا‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەتایبەت لە دۆسیەی سوریا‬ ‫و هــەروەهــا پەیوەندییەكانی نێوان‬ ‫توركیا و روسیا هەڵسەنگاندنی نوێی بۆ‬ ‫دەكرێت»‪.‬‬

‫خەونی سنور و‪ -‬شكانی جەمسەر‬ ‫پشتیوان عەبدولرەحمان‬ ‫پەیامەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغانی‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا و بیناڵی یڵدرم‪،‬‬ ‫ســەرۆكــوەزیــری توركیا‪ ،‬بۆ هەریەك‬ ‫لە ڤالدمێر پوتین سەرۆكی روسیاو‪،‬‬ ‫میدیڤدیف سەرۆكوەزیری روسیا‪ ،‬بەبۆنەی‬ ‫رۆژی نەتەوەیی ئــەو واڵتــە و لەگەڵ‬ ‫بەڕۆژەڤەبونی لە میدیای ئەو واڵتانەو‬ ‫كەناڵە بەناوبانگەكانی جیهان‪ ،‬دۆخی‬ ‫رابردوو –ئێستا و ئایندەی پەیوەندیی و‬ ‫بەرژەوەندیی نێوان ئەو دوو واڵتە كەوتە‬ ‫بەر لێكدانەوە و هەڵسەنگاندن‪.‬‬ ‫مایەی پرسیارە بە دوو پەیامی دوو‬ ‫بااڵ دەستی توركیا لەئاستی هەرە بەرزدا‪،‬‬ ‫بەستەڵەكەكانی ئەو واڵتە لەگەڵ روسیا‬ ‫دەتوێتەوە و پەیوەندییەكان لەماوەیەكی‬ ‫كورت خایەندا گۆڕانكاری بە خۆیانەوە‬ ‫دەبینن‪ ،‬كە لەو ماوە كورتەی كە پچڕانی‬ ‫بە خۆیەوە دیوە زەرەری ماددی بە دەیان‬ ‫ملیار دۆالر مەزندە دەكرێت كە هەردوو‬ ‫واڵت بەریان كەوتووە‪ ،‬كە هۆكارەكەی‬ ‫بۆ خستنەخوارەوەی ئەو فڕۆكە روسییە‬ ‫دەگەڕێتەوە كە لەالیەن توركیا خرایە‬ ‫خــوارەوە بەبیانوی ئەوەی سنوری ئەو‬ ‫واڵتەی بەزاندوە‪.‬‬

‫لــە مــــاوەی دە ســاڵــی رابـــــردودا‪،‬‬ ‫پەیوەندییە هەمەالیەنەكانی نێوان هەردوو‬ ‫واڵت تائاستێكی زۆر بەرز درێژەی هەبوو‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەڕووی بازرگانی و كەلتوری و‬ ‫گەشتوگوزار و هتددد‪..‬‬ ‫بەپێی ئامارە فەرمییەكانی توركیا‪،‬‬ ‫رێــژەی وەبەرهێنان وكــاری بیناسازی‬ ‫كۆمپانیا توركییەكان لە روسیا ئەوەندە‬ ‫فــراوان بوبو‪ ،‬كە زیاتر لە پێنج هەزار‬ ‫نوسینگەو ئۆفیسی كــاری بازرگانی‬ ‫و خــاوەن كارەكانی توركیا لە روسیا‬ ‫بوونیان هەبوە‪.‬‬ ‫بەباڵوبونەوەی هەواڵی پەیامەكانی‬ ‫توركیا‪ ،‬بەبۆنەی رۆژی نەتەوەیی روسیا‪،‬‬ ‫كە هەڵگری پەیامی ئاسایی بونەوەی‬ ‫پەیوەندییەكانی هـــەردوو واڵتــە كە‬ ‫توركیا ئاواتە خوازە كە بگەڕێتەوە بۆ‬ ‫دۆخی پێشوو‪ ،‬بەرپرسانی توركی رونتر‬ ‫ئاماژەیان بۆ رونی ئەو پەیامەیاندا كە‬ ‫توركیا دەیەویت‪ .‬نومان كورتوڵموش‪،‬‬ ‫یاریدەدەری سەرۆكوەزیرانی توركیا و بەرپرسی دۆسیەی بە ئەندامبونی توركیا‬ ‫وتەبێژی حكومەت‪ ،‬لە لێدوانێكی بۆ لەیەكێتی ئەوروپا‪ ،‬هەوڵەكانی توركیای‬ ‫رۆژنامەنوسان‪ ،‬پەیامەكانی بەرپرسانی بۆ ئاسایی بونەوەی پەیوەندییەكانی‬ ‫واڵتەكەی بۆ سەرۆك و سەرۆكوەزیری لەگەڵ روسیا بە پۆزەتیف و درێژخایەنی‬ ‫روسیا‪ ،‬بەرز نرخاند و هیوای خواست دۆستایەتی نێوان هەردوو واڵت وەسفكرد‪.‬‬ ‫كە زەمینە خۆشكەر بێت بۆ ئاسایی‬ ‫ئەوەی تاوەكو ئێست‌ا بەفەرمی لەالیەن‬ ‫بونەوەی پەیوەندیی نێوان هەردوو واڵت‪ ،‬روسیاوە راگەیێنراوە‪ ،‬پێشوازی لەو‬ ‫هەروەها عومەر چەلیك‪ ،‬وەزیری توركیا و پەیامە پیرۆزباییە كراوە كە راستەوخۆ‪،‬‬

‫گەیێنراوەتە وەزارەتی دەرەوەی روسیا‌‪.‬‬ ‫ئـــەوەی تائێستا دەوتــرێــت و وتــراوە‬ ‫ئەوەیە كە روسیا سوورە لەسەر ئەوەی‬ ‫كە پێشوو داوای لە حكومەتی توركیا‬ ‫كرد بەڕەسمی داوای لێبوردن بكات و‬ ‫قــەرەبــووی زیانەكان بكاتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫توركیا ئامادە نەبوو ئەمە بكات‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەو پەیامەدا توركیا چی‬

‫دەخــوازێــت و روسیا چیتر؟ چونكە‬ ‫خاڵی هــەرە ناكۆكی هاتنەئارای ئەو‬ ‫كێشەیە دەستدرێژكردنی روسیا بوو بۆ‬ ‫كێشەی سوریا‪ ،‬كە راستەوخۆ بەشداری‬ ‫وەشاندنی گورزی سەربازی بوو لە داعش‬ ‫و لە هەمانكاتیشدا راستەوخۆ پشتگیری‬ ‫لە هێزەكانی یەكینەكانی پاراستنی‬ ‫گەل (یەپەگە) كرد و لەو چوارچێوەدا‬

‫هەنگاوەكان بۆ تەنگە تاوكردنی داعش‬ ‫بەرفراوانتر كرد‪ ،‬كە تائاستی ئەوەی‬ ‫س ــەرەڕای شكاندنی داعــش سنورێكی‬ ‫بۆ توركیاش دیاركرد كە پێشوو وەك‬ ‫هێزێكی زۆر بە هێز لە ناوچەكەدا بەوتەو‬ ‫كردار سنوری دەبەزاند‪.‬‬ ‫وردە وردە سنوری بازنەی ئابڵوقەدانی‬ ‫پایتەختی داعش بچووكتر دەبێتەوەو‪،‬‬ ‫هێزەكانی یەپەگەش پێشەنگی ئەو‬ ‫هەنگاوە دەكەن‪ ،‬بەو شێوەیە كانتۆنە‬ ‫كوردستانییەكانی رۆژئـــاوا سنوریان‬ ‫فــراوانــتــر دەبــێــت هــاوتــەریــب لەگەڵ‬ ‫سنوری باكوری كوردستان‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫لە هێڵی سوور زیاتر بۆ توركیا‪ ،‬شكانی‬ ‫ئەو جەمسەرە خەونە بوو كە سنوری‬ ‫خەالفەتی عوسمانی بگەڕێننەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی دەبینرێت روسیا لە كێشەی‬ ‫سوریادا ژمارەیە‪ ،‬توركیاش جەمسەرێكی‬ ‫شكاوە‪ ،‬توركیا بۆ ئاسایی بونەوەی‬ ‫پەیوەندییەكانی لەگەڵ روسیا زیاتر سەر‬ ‫دادەنەوێنێت‪ ،‬ئەم سەردانەواندنەشی لە‬ ‫پێناو ئەوەیە كە پێگەی كورد لە سوریای‬ ‫ئایندەدا پێگەیەكی بێ هێز بێت‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫توركیا دەیەوێت بەرامبەر بەو هەنگاوە‬ ‫چاوپۆشی لە چی روسیا بكات یان چیتر‬ ‫پێشكەش بە روسیا بكات و روسیاش‬ ‫خۆی بۆ چیتر ئامادە دەكات‪.‬‬

‫ێ لە ئارادایە‬ ‫ئەگەری راگەیاندنی ئاگربەستێكی نو ‌‬

‫دەمیرتاش‪ :‬پەكەكە متمانەی بە حكومەتی ئاك پارتی نەماوە‬ ‫رۆژنامەنوسێك‪ :‬دیدارەكان لەنێوان ئۆجەالن و بەرپرسانی توركیا بەردەوامە‬ ‫ێ رابگەیەنرێت‬ ‫راوێژكارێكی سەرۆككۆماری توركیا‪ :‬بەبێ‌ بەشداریكردنی پەكەكە‪ ،‬زەحمەتە پڕۆسەیەكی نو ‌‬

‫چاودێر‪ :‬هێژا دڵشاد‬ ‫هەفتەی رابـــردوو سەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیا رایگەیاند كــە ئــەگــەر بێت و‬ ‫چەكەكان بێدەنگ بكرێن‪ ،‬ئەوا دەتوانین‬ ‫ێ گفتوگۆ لــەگــەڵ پەكەكە‬ ‫ســەرلــەنــو ‌‬ ‫دەستپێبكەینەوە‪ .‬هاوكات چاودێرانی‬ ‫سیاسی لە توركیا‪ ،‬پێیانوایە راگەیاندنی‬ ‫ێ بەدور نییە و دەكرێت‬ ‫ئاگربەستێكی نو ‌‬ ‫هــەردووال رەزامــەنــدی نیشان بــدەن بۆ‬ ‫ئەوەی پڕۆسەیەكی نوێ بێتەكایەوە‪.‬‬ ‫دیدارەكان لەگەڵ ئۆجەالن‬ ‫عەبدولقادر سەلڤی‪ ،‬رۆژنامەنوس و‬ ‫گۆشەنوس لە رۆژنامەی یەن شەفەق‪-‬ی‬ ‫سەربە حكومەتی ئاك پارتی‪ ،‬لە وتارێكیدا‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات ماوەی چەند مانگێكە‬ ‫هەریەك لە حكومەتی توركیا و بەرپرسانی‬ ‫پەكەكە پەیامی راگەیاندنی ئاگربەستی و‬ ‫دەستپێكردنەوەی پڕۆسەیەكی نوێ‌ بۆ‬

‫دیالۆگ كردن دەنێرن‪.‬‬ ‫ســەلــڤــی لـــەدرێـــژەی وتــارەكــەیــدا‬ ‫دەشــڵــێــت» پێدەچێت لــە ئێستادا‬ ‫بەرپرسانی توركیا درێژە بە دیدارەكان‬ ‫لــەگــەڵ عــەبــدواڵ ئــۆجــەالنــی سەرۆكی‬ ‫پەكەكە بدەن و هەوڵێكیش لەئارادایە‬ ‫بــۆئــەوەی پڕۆسەیەكی نــوێ بــۆ ئەو‬ ‫مەبەستە رابگەیەنرێت‪.‬‬ ‫ێ پەكەكە پڕۆسەكە نابێت‬ ‫بەب ‌‬ ‫ســـەبـــارەت بــەدەســتــپــێــكــردنــەوەی‬ ‫پڕۆسەیەكی نوێ بۆ دیالۆگ و ئاشتی‬ ‫لەنێوان پەكەكە و توركیا‪ ،‬راوێژكارێكی‬ ‫سەرۆككۆماری توركیا رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ێ بەشداریكردنی پەكەكە‪ ،‬زەحمەتە‬ ‫بەب ‌‬ ‫ێ رابــگــەیــەنــرێــت و‬ ‫پــڕۆســەیــەكــی نــو ‌‬ ‫سەركەوتوش نابێت‪.‬‬ ‫ئەتیان مەهچوپیان‪ ،‬رۆژنامەنوس‬ ‫و راوێــژكــاری سەرۆككۆماری توركیا‪،‬‬ ‫پێیوایە كۆمەڵگەی توركیا‪ ،‬بەهۆی‬ ‫چــارەســەر نەكردنی پرسی كــوردەوە‬ ‫دوچاری جەمسەرگەریی بووەو ئەمەش‬ ‫لەو بارەیەوە سەاڵحەدین دەمیرتاش‪،‬‬ ‫مەترسی زۆری لەسەر ئاسایشی توركیا‬ ‫هاوسەرۆكی پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫دروستكردووە‪.‬‬ ‫دەشلێت «دەبێت لە مێزی گفتوگۆدا (هـــەدەپـــە) رایــگــەیــانــد‪ :‬لەئێستادا‬ ‫پەكەكە بــەشــدار بێت‪ ،‬ئەگینا هیچ بێمتمانەیەكی زۆر لەئارادا هەیە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫ئەو سیاسەتە چەوتەی حكومەتی ئاك‬ ‫ئەنجامێكی نابێت ئەو پڕۆسەیە «‪.‬‬ ‫دەمــیــرتــاش‪ :‬پەكەكە متمانەی بە پارتی لەماوەی یەك ساڵی رابــردوودا‬ ‫پــەیــڕەوی كـــردووە‪ ،‬پەكەكە متمانەی‬ ‫توركیا نەماوە‬

‫بە پاكێجەكانی پڕۆسەی چارەسەری‬ ‫حكومەتی توركیا نەماوە‪.‬‬ ‫لەمیانەی ســەردانــەكــەی بــۆ واڵتــی‬ ‫بەلجیكا و كۆبونەوەی لەگەڵ گەورە‬ ‫بەرپرسانی ئەوروپا‪ ،‬دەمیرتاش داوای لە‬ ‫واڵتانی یەكێتی ئەوروپا كردووە كە رۆڵی‬ ‫بەرچاو بگێڕن بۆئەوەی پڕۆسەیەكی نوێ‬

‫بۆ ئاشتی رابگەیەنرێت و فشاریش بۆ‬ ‫توركیا ببەن هەنگاوی كــرداری بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە بنێت‪.‬‬ ‫لــەدرێــژەی وتەكانیدا لە بەلجیكا‪،‬‬ ‫دەمیرتاش‪ :‬داواشیكردوە لێپپچینەوە‬ ‫لە دۆسیەی وێراكردنی شارۆچكەكانی‬ ‫باكوری كوردستان و دەستگیركردنی‬

‫رۆژنامەنوسان و میدیای ئازاد بكەن‪.‬‬ ‫كـــەجـــەكـــە‪ :‬تــوركــیــا درێـــــژە بە‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكان دەدات‬ ‫هــاوســەرۆكــایــەتــی كــۆمــا جڤاكێن‬ ‫كوردستان‪( ،‬كەجەكە) سەبارەت بە‬ ‫ئەگەری دەستپێكردنەوەی پڕۆسەیەكی‬ ‫ێ ی ئاشتی بە دور دەبینێت و پێیوایە‬ ‫نو ‌‬ ‫توركیا درێژە بە ئۆپەراسیۆنەكان لەدژی‬ ‫پەكەكە دەدات‪.‬‬ ‫جەمیل بایك‪ ،‬هاوسەرۆكی كەجەكە‬ ‫رایگەیاند‪ :‬توركیا هیچ پڕۆژەیەكی جدی‬ ‫بۆ چــارەســەری دۆزی كــورد نەبووە‪،‬‬ ‫تەنانەت لەماوەی رابــردوودا چەندینجار‬ ‫دانوستان كــراوە‪ ،‬بەاڵم بێئەنجامبوە‪.‬‬ ‫بــایــك راشــیــگــەیــانــدووە كــە لــەمــاوەی‬ ‫رابردوودا عەبدواڵ ئۆجەالن هەوڵی زۆری‬ ‫دا بۆ ئاشتەوایی لە توركیا و لە ناوچەكە‬ ‫و لەوبارەیەوە پێشنیاری پێشكەش بە‬ ‫توركیا كــرد‪ ،‬بــەاڵم توركیا پڕۆسەی‬ ‫ئاشتی پەكخستو و سیاسەتی شەڕی‬ ‫دەستپێكردەوە‪.‬‬ ‫لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ ئاژانسی‬ ‫فــورات نیوز‪ ،‬بایك دەڵێت «دەبێت‬ ‫الیەنە دیموكراتخوازەكانی توركیا لەدژی‬ ‫سیاسەتی ئــاك پــارتــی بوەستنەوە‪،‬‬ ‫تاكو كۆتایی بــەم سیاسەتی ئێستا‬ ‫بهێنرێت كە لــەدژی بزوتنەوەی كورد‬ ‫دەستیپێكردووە»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )568‬دو شةممة ‪2016/6/20‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫رۆژژمێری روداوەكانی كەیسی هاوسەرگیریی‬

‫دكتۆر عەبدوللەتیف سەلەفیی!‬ ‫نیاز سەعید عەلی‬ ‫بەشی پێنجەم‪:‬‬ ‫‪ -66‬ه ــەر لــــەڕۆژی (‪)2016/5/12‬‬ ‫دا‪ ،‬ماڵپەڕی (سپی میدیا)‪ ،‬لەهەواڵێكدا‬ ‫بەناونیشانی (سپی نهێنیەكی مارەیی‬ ‫عــەبــدولــلــەتــیــف ســـەلـــەفـــی‌و چــــاوان‬ ‫بــاودەكــاتــەوە)‪ ،‬رایگەیاند كــە‪( :‬بەپێی‬ ‫هەندێك زانــیــاری كە دەســت سپی میدیا‬ ‫كەوتوە‪ ،‬مارەبڕینی نێوان عەبدوللەتیفی‬ ‫سەلەفی‌و چاوان سۆران‪ ،‬لەڕێگای تەلەفۆنەوە‬ ‫ئەنجامدراوەو هیچ دانیشتنێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بـــۆ نـــــــەكـــــــراوە‪،………………،‬‬ ‫لەهاوسەرگیریی عەبدوللەتیفی سەلەفی‌و‬ ‫چاوان سۆراندا ‪ ،‬خودی عەبدوللەتیف دەوری‬ ‫مــەالكــەی لەڕێگای تەلەفۆنەوە بینیوە‪،‬‬ ‫دوو شایەتەكەش هەرلەرێگای تەلەفۆنەوە‬ ‫شاهیدی خۆیان ئەنجامداوە)‪.‬‬ ‫‪ -67‬شـــەوی (‪‌)2016/5/13-12‬و‬ ‫لەدەركەوتنێكی (‪ )30‬خولەكیی تۆماركراویی‬ ‫تــەلــەفــزیــۆنــی ـی‌و بــەب ـێ‌ بــوونــی بــێــژەر‪،‬‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪ ،‬لەكەناڵی (ئامۆژگاری)‬ ‫یەوە‪ ،‬دەربارەی كەیسی هاوسەرگیرییەكەی‬ ‫دوا‪ ،‬لەبڕگەیەكی قسەكانی باسەكەیدا‬ ‫وتــی‪(:‬ئــەم تاقیكردنەوەیە تەنها بۆ من‬ ‫نییە‪ ،‬وایان گەورەكرد‪ ،‬كەهیچ ماڵێك نییە‬ ‫كە ئەمڕۆ باسی ئەم پرسەی تیادا نەكرێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە هەموو تاقیدەكرێینەوە ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫ئایە تاچەند تۆ باوەڕدەكەیت بەهەرشتێك‬ ‫كەدەیبیستیت‪ ،‬وەهــەر چەواشەكارییەك‬ ‫ێ لەفەیسبووك‌و لەماڵپەرەكان‌و‬ ‫كەدەكر ‌‬ ‫سایتەكان‌و پەیجەكان بــەهــەر حــااڵ كە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئایە تۆ چەند باوەڕی پێدەكەیت‪،‬‬ ‫تاچەند دەبیتە جسرێك بۆ گواستنەوەی‬ ‫ئــەم هــەمــوو بــوخــتــان‌و درۆو غەیبەت‌و‬ ‫چەواشەكارییە‪ ،‬تاچەند ئیمانت ڕێگات‬ ‫پێدەدا‪ ،‬تاچەند ئەخالقت ڕێگات پێدەدا‪،‬‬ ‫وە تاچەندیش ڕێگات لێدەگرێت‌و دەڵێیت‬ ‫(سبحانك هذا بختان عظيم) من تەدەخوولی‬ ‫ئیشی شەخسیی‌و كەیسی تایبەت بەهیچ‬ ‫كەس ناكەم‪ ،‬بۆیە بەگشتی نەك تەنها من‬ ‫لەتاقیكردنەوەدا بووبم‪ ،‬بەڵكو تێكڕای ئەم‬ ‫میللەتە‪ ،‬كە گوێیان هەڵخست‌و گوێیانگرت‌و‬ ‫سەیریان كرد‪ ،‬لەتاقیكردنەوەدا بوون‪ ،‬جاهەیە‬ ‫نەجاحەتی هێنا‪ ،........،‬وەهەشە نەئیمانی‬ ‫ڕێی لێگرت‌و نەئەخالقیشی ڕێی لێگرت‪،‬‬ ‫كەوتە تاوانەوە‪ ،‬كەوتە غەیبەتەوە‪ ،‬كەوتە‬ ‫بووختانكردن‌و سووكایەتیپێكردنەوە)‪ ،‬دواتر‬ ‫لەبڕگەیەكی تردا‪ ،‬كەوەاڵمە بۆ ئەو تۆمارە‬ ‫دەنگییە تۆماركراوانەی كە بەناوی ئەوەوە‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬وتی‪( :‬كەقسەش لەبەینماندا‬ ‫ڕوویـــداوە‪ ،‬بەمەبەستی هاوسەرگیرییەكە‬ ‫لەبەیندابووە)‪ ،‬پاشان لەبڕگەیەكی تردا‪،‬‬ ‫بەمشێوەیە باسی (چـــاوان)ی هاوسەری‬ ‫ئەكا‌و ئەڵێ‌‪( :‬ئافرەتێكە خوای پەروەردگار‪،‬‬ ‫زیاتر هیدایەتی داوە بۆ دینەكەی‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كەبەالی ئەوەوە گرنگە دینە‪ ،‬بەالی ئەوەوە‬ ‫گرنگە عیلمە زانستییە‪ ،‬نەك وەاڵ كەسێك‬ ‫هاتبێ‌ بخەڵەتێنرێ‌) ‪.‬‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف) لەبەشێكی تری‬ ‫قسەكانیدا وتــی‪( :‬ب ــەاڵم نــازانــم هەموو‬ ‫ئــەو سووكایەتیكردنەی كــە كەسانێك‬ ‫دەیــكــات بەمن‪ ،‬یــان خێزانم‪ ،‬بــەداخــەوە‬ ‫دەڵێم لەدەستدانی ئیمانە‪ ،‬لەدەستدانی‬ ‫ئــــەخــــاقــــە‪ ،.…......،‬تــۆ بـــۆت نییە‬ ‫تەدەخوولی ژیانی تایبەتیی من بكەیت‪ ،‬یان‬ ‫هی خێزانم بكەیت ‪ ،….…،‬چ گوناهێكمان‬ ‫ێ بۆ ئێوە هــاتــووە‪ ،‬چ حەسەناتتان‬ ‫هەب ‌‬ ‫ێ بۆ ئێمە هاتووە)‪ ،‬دواتــر بۆ‬ ‫ئەگەر هەب ‌‬ ‫جاری دووەم ‪(،‬د‪.‬عەبدوللەتیف)‪ ،‬بۆ وەاڵمی‬ ‫ئەو تۆمارە دەنگییانەی كەبەناوی ئەوەوە‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬وتی‪( :‬ئەو كــارەی كەمن‬ ‫كردوومە‪ ،‬ئافرەتێكە منی بەداڵ بووە‪ ،‬من‬ ‫ئەوم بەداڵ بووە‪ ،‬لەكاتی مارەبڕینماندا‪ ،‬یا‬ ‫پێش ئەوەش كەباسی زەواج‌و هاوسەرگیریی‬ ‫كرابێت‪ ،‬وە دواییش كەمارە بڕابێت‪ ،‬قسە‬ ‫كــرابــێــت‪ ،………،‬ئەگەر قسەیەكیش‬

‫كرابێت‪ ،‬حەاڵڵی خۆم بووە‪ ،‬وەمن حەاڵڵی‬ ‫ئەوبووم) ‪.‬‬ ‫‪ -68‬ڕۆژی (‪ ،)2016/5/13‬پەیجی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪ ،‬وتەیەكی نــاوبــراوی‬ ‫بەنووسین بــاوكــردەوە كەتیایدا ئەڵێ‌‪:‬‬ ‫(سااڵنێكە خەڵك بانگ دەكــەم بۆ دینی‬ ‫ڕاستەقینەی ئیسالم‪ ،‬بۆیە ئەمە ناڕەحەتی‬ ‫كردوون‌و دەیانەوێت كارێك بكەن لەكەدارم‬ ‫بكەن) ‪.‬‬ ‫‪ -69‬هــەر لـــەڕۆژی (‪)2016/5/13‬دا‪،‬‬ ‫(پەیجی خوێندكارانی پەیمانگای زانستە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬دوو بەڵگەی تۆماری تری‬ ‫دەنگییان بــاوكــردەوە‪ ،‬یەكەمیان بەناوی‬ ‫بەڵگەی دوانزەیەم‌و تایبەت بوو بەوەاڵمدانەوەی‬ ‫بڕگەیەكی قسەكانی (د‪.‬عەبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫كــــەشــــەوی(‪ ،)2016/5/13-12‬لەكەناڵی‬ ‫(ئــامــۆژگــاری)یــەوە بــاوكــرایــەوە‪ .‬تۆمارە‬ ‫ێ بڕگە پێكهاتبوو‪ ،‬دەقی‬ ‫دەنگییەكە لەس ‌‬ ‫بــڕگــەی یــەكــەمــی تــۆمــارە دەنگییەكە‪،‬‬ ‫كەدووبارەكردنەوەی پێنجەم تۆماری دەنگیی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)ە‪ ،‬دەقی تۆمارە دەنگییەكە‬ ‫بەنووسین بەمجۆرەیە‪( :‬هەناسەكەم ‪،‬‬ ‫وانییە بەخوا ‪ ،‬وانییە بەخوا ‪ ،‬وانییە‬ ‫بەخوا‪ ،‬تۆ ئەوەندە منت خۆشویست‪ ،‬وازت‬ ‫لەكەسێك هێنا بۆ من‪ ،‬ئێستا من قەرزارت‬ ‫ئەكەمەوە؟‪ ،‬من سوپاست دەكــەم‪ ،‬گیانی‬ ‫خۆم‪ ،‬دڵی خۆم‪ ،‬شتەكان هەڵمەگێڕەوە‪،‬‬ ‫سەرووبن لێی حاڵی مەبە هەناسەكەم)‪،‬‬ ‫دەقی بڕگەی دووەم‪ ،‬بریتییە لە كرتەیەك‬ ‫لەقسەكانی (د‪.‬عەبدوللەتیف) ‪ ،‬كەشەوی‬ ‫(‪ ،)2016/5/13-12‬لەكەناڵی (ئامۆژگاری)‬ ‫باڵوكرایەوەو دەقــی قسەكانی بەنووسین‬ ‫بەم شێوەیەیە‪( :‬ئایە ئەو ئافرەتەی كە من‬ ‫ێ بوو؟‪ ،‬ئایە‬ ‫هاوسەرگیرییم لەگەاڵ كرد ك ‌‬ ‫ئافرەتێك بوو بەمێردبوو؟‪ ،‬یا ئافرەتێك‬ ‫بــوو جــیــابــووبــووەوە لــەهــاوســەرەكــەی‪،‬‬ ‫جیابوونەوەیەكی شەرعی دەڵێم كە لە‬ ‫(‪)2016/1/1‬ەوە جیابۆتەوە لەهاوسەری‬ ‫خۆی‪ ،‬كێشەیان هەبووە‪ ،‬ناكۆك بوون لەگەاڵ‬ ‫یەكتر‪ ،‬ئەم ئافرەتە خــۆی‪ ،‬ئەمە دایكی‬ ‫ئافرەتە‪ ،‬باوكی ئافرەتە‪ ،‬مامی ئافرەتە‪،‬‬ ‫هەر هەمووی تەصریحی دەكا‌و هەر هەمووی‬ ‫دانی پیادەنێت‌و ڕوونی دەكاتەوە كە خۆیان‬ ‫كێشەیان هەبووە‪ ،‬ئەم دوو نەفەرە لەگەاڵ‬ ‫یەكتر)‪ ،‬بڕگەی سێ‌یەمی بەڵگەی دەنگیی‬ ‫دوانزەیەم ‪ ،‬بریتییە لەدووبارە باڵوكردنەوەی‬ ‫تــۆمــاری دەنــگــیــی بــەڵــگــەی یــانــزەیــەم‪،‬‬ ‫كەگفتوگۆیەكە لەنێوان مامێكی (چاوان)‌و‬ ‫(د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)داو لەخاڵی (‪)41‬ی‬ ‫ڕۆژژمێرییەكەدا ‪ ،‬دەقی تۆمارە دەنگییەكە‬ ‫بەنووسین باڵوكراوەتەوە ‪.‬‬ ‫هەرهەمان ڕۆژ ئــەو پەیجە‪ ،‬بەڵگەی‬ ‫سیانزەیەمی تــۆمــاری دەنگییان بەناوی‬ ‫تـــۆمـــاری دەنــگــی (د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬ئەم تۆمارە دەنگییە‪ ،‬لەدوو‬ ‫بڕگە پێكهاتووە‪ ،‬بڕگەی یەكەمیان بریتییە‬ ‫لە كرتەیەك لەقسەكانی (د‪.‬عەبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫كە شەوی (‪ ،)2016/5/13-12‬لەكەناڵی‬ ‫(ئامۆژگاری)ەوە كردی لەسەر كەیسەكەی‪،‬‬ ‫دەقی ئەم بڕگەیە بەنووسین بەم شێوەیەیە‪:‬‬ ‫(دێینە سەر ئەوەی كە ئایا باوك‌و مامەكانی‬ ‫ڕازیبوونە؟‪ ،‬بێگومان ڕازیبوون وەڵاڵ‪ ،‬وەئایا‬ ‫ێ شەو‬ ‫حاشایان لێكردوە‪ ،‬نابەخوا‪ ،‬دوێن ‌‬ ‫باوكی‌و دایكی لەماڵی ئێمەبوون‪ ،‬هاتن بۆ‬ ‫سەردانی من‌و كچەكەیان‪ ،‬وەدوێنێ‌ ئێمە‬ ‫ێ شەو‬ ‫بەڕۆژیش لەگەڵیان بووین‪ ،‬وەپێر ‌‬ ‫ئێمە لەماڵی ئــەوان بووین‌و سەردانمان‬ ‫كردوون‪ ،‬باوكی شانازیی بەو هاوسەرگیرییەی‬ ‫ئێمەوە دەكــات‪ ،‬دڵی پێخۆشە‪ ،‬هەروەها‬ ‫دایــكــی‪ ،‬وەهــیــچ كــێــشــەیــەكــیــان نییە‪،‬‬ ‫سوپاس بۆ خــوای پــەروەردگــار)‪ ،‬بڕگەی‬ ‫دووەمــی بەڵگەی تۆماركراوی سیانزەیەم‬ ‫پێكهاتووە‪ ،‬لەتۆمارێكی تــازەی دەنگیی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‌و تیایدا ئەڵێ‌‪( :‬ئەرەوەڵاڵ‪،‬‬ ‫ســوێــنــد بــەخــوا ئ ــەو ڕۆژەیـــــان نــەهــات‪،‬‬ ‫تەلەفۆنەكەم بۆ باوكت كردو باوكت ئاوا‬ ‫بەناخۆشیی وەاڵمی دامەوە‌و ئەو جارە تەواو‬ ‫مۆبایلەكەیان لێسەندیت‌و زانیم كارلەكار ترازا‬ ‫تەقریبەن‪ ،‬ئەی خوایە چیم بەسەرهات‪،‬‬ ‫ڕێكەوتم‪ ،‬كەوتم‌و هاتم لەجێگادا بووم‪ ،‬بەخوا‬ ‫بۆ یەك شەویش‪ ،‬بۆ ئەو شەوە بوو‪ ،‬یان‬ ‫كەسبەی شەوبوو‪ ،‬كەباوكت‌و ئاراس‌و ئەوان‬ ‫هاتبوون‪ ،‬شتەكەنیان هێنایەوە‪ ،‬بەخوا من‬ ‫لەجێگادابووم گیانەكەم‪ ،‬حاڵم زۆر خراپ بوو‬ ‫زۆر) ‪.‬‬ ‫‪ -70‬هــەر لـــەڕۆژی (‪)2016/5/13‬دا‪،‬‬ ‫ماڵپەڕی (سپی میدیا)؛ بەیاننامەیەك‌و‬

‫نــاوی ژمارەیەكی بەرچاو لەڕووناكبیران‌و‬ ‫هــەڵــســووڕاوانــی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵی‬ ‫مەدەنیی باڵوكردەوە‪ ،‬كەتایبەت بوو بەكەیسی‬ ‫ژنهێنانی سێیەمی (د‪.‬عەبدوللەتیف)‪،‬‬ ‫شایەنی باسە ئەو بەیاننامەیە‪ ،‬ئاراستەی‬ ‫ئەنجوومەنی دادوەریی‪ ،‬وەزارەتی خوێندنی‬ ‫بـــااڵ‪ ،‬وەزارەتـــــی ئـــەوقـــاف‪ ،‬وەزارەتــــی‬ ‫ڕۆشنبیریی‪ ،‬ئەنجوومەنی بااڵی كاروباری‬ ‫خانمان‌و دەستەی سەربەخۆی مافەكانی‬ ‫مــرۆڤ كــراوە ‪،‬چەند بڕگەیەكی ناو ئەو‬ ‫بەیاننامەیە بەم شێوەیەیە‪:‬‬ ‫أ‪(-‬ئـــەم پیاوە تەلەفزیۆن‌و بڵندگۆی‬ ‫مزگەوت‌و شوێنگری زانستیی لەبەردەستدایە‪،‬‬ ‫بۆ باڵوكردنەوەی ئایدۆلۆژیای سەلەفییزم‬ ‫لــەكــوردســتــانــدا‪ ،‬ئ ــەم پێگە ئایینیی‪-‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیی‪ -‬پەروەردەییە‪ ،‬وای لێكردوە‬ ‫كە كاریگەریی لەسەر بەها كۆمەاڵیەتیی‌و‬ ‫ئایینییەكان هەبێت‌و ژیانی ئێمە پڕبكات‬ ‫لــەحــەاڵاڵ‌و حـــەرام‪ ،‬لەدژایەتیكردنی ژن‪،‬‬ ‫دەستكاریكردنی وردودرشــتــی شەخسیی‬ ‫تاكەكان‌و بەخشینەوەی بەهای دینیی‌و‬ ‫سیاسیی بەسەر كۆمەڵگادا‪ ،‬بۆیە هەموو‬ ‫قسەو كردەیەكی ئــەم پــیــاوە‪ ،‬پرسێكی‬ ‫گشتییە نەك تایبەت‌و شەخسیی)‪.‬‬ ‫ب‪(-‬ئــــەم پــیــاوە ســــوودی لەپێگەی‬ ‫ئایینیی‌و زانستیی خۆی وەرگــرتــووە‪ ،‬بۆ‬ ‫دروستكردنی پەیوەندی سۆزداریی لەگەاڵ‬ ‫ژنە خوێندكارێكی خۆیدا‪ ،‬كە هاوسەردار‬ ‫بــووەو بەم شێوەیەش ئێتێكی كارو بەها‬ ‫ئایینییەكانی خۆی پێشێلكردوە)‪.‬‬ ‫ج‪(-‬عەشق لەخەڵك حەرام دەكــات‌و بۆ‬ ‫خۆی حەاڵڵی دەكات)‪.‬‬ ‫د‪(-‬عەبدوللەتیف خــاوەنــی دوو ژن‌و‬ ‫منداڵەو بەپێی یاسای هەمواركراوی باری‬ ‫كەسێتیی لە هەرێمی كــوردســتــان‪ ،‬هیچ‬ ‫بەهانەیەكی یاسایی نییە‪ ،‬تا ژنی سێیەم‬ ‫بهێنێت‪ ،‬بەپێی مەرجەكانی یاسای ژمارە‬ ‫(‪)15‬ی ساڵی (‪ ،)2008‬هاوسەرگیریی‬ ‫سێیەمی عەبدوللەتیف سەلەفی ‪،‬كردەیەكی‬ ‫نایاساییەو سزای (‪ )6‬مانگ‪ ،‬تا یەك سااڵ‬ ‫زیــنــدان‌و غــەرامــەی (‪ )10‬ملیۆن دیناری‬ ‫لەسەرە)‪.‬‬ ‫ه‪(-‬وەزارەتــی ئەوقاف خۆی لەكارەكانی‬ ‫ئەم پیاوە بێبەری دەكات‪ ،‬بەبیانوی ئەوەوە‬ ‫كە مزگەوت‌و كەناڵەكەی عەبدوللەتیف سەر‬ ‫بەم وەزارەتە نین‪ ،‬بۆیە ناتوانن لێپرسینەوەی‬ ‫لەگەڵدا بكەن)‪.‬‬ ‫پاشان لەكۆتایی بەیاننامەكەیاندا ‪،‬چوار‬ ‫داواكارییان خستۆتەڕوو‪ ،‬بەم جۆرە‪(:‬یەكەم‪/‬‬ ‫عەبدوللەتیفی سەلەفی لەپێگەی زانستیی‬ ‫خۆی وەك مامۆستایەك دووربخرێتەوەو‬ ‫مافی وانەگووتنەوەی لێبسەنرێتەوە‪ ،‬دووەم‪/‬‬ ‫لەسەر ئــەوەی كە یاسای باری كەسێتیی‬ ‫هەرێمی كوردستانی پێشێلكردووە‪ ،‬دادگایی‬ ‫بكرێت‌و سزا بدرێت ‪ ،‬سێ‌یەم‪ /‬تا بەالداكەوتنی‬ ‫بڕیاری دادگا‪ ،‬ئەو مینبەرو ڕووبەرە میدیایی‌و‬ ‫ئایینییانەی لێبسەنرێتەوە‪ ،‬كە لەڕێگەیەوە‬ ‫ڕق‌و تــونــدوتــیــژی ـی‌و گــوتــاری دژە ژن‬ ‫باڵودەكاتەوە‌و بەردەوامیی بەدەباڵ مۆڕاڵیی‬ ‫دەدات‪ ،‬چوارەم‪ /‬مینبەری مزگەوت‌و كەناڵە‬ ‫ئاسمانییە ئایینییەكان‪ ،‬لەالیەن وەزارەتی‬ ‫ئەوقافەوە‪ ،‬ڕێكبخرێت‌و چیتر ڕێگەنەدرێت‬ ‫كەسانی ڕادیكااڵ‌و دووڕوو‪ ،‬بەكاریان بهێنن‬ ‫بــۆ تــونــدڕەوی ـی‌و دژایەتییكردنی چینە‬ ‫جیاجیاكانی كۆمەڵگا‌و مەرامی شەخسی‬ ‫خۆیان)‪.‬‬ ‫‪ -71‬هــەر ڕۆژی (‪ ،)2016/5/13‬كە‬ ‫كردیە ڕۆژی هەینیی‪(،‬د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫وتــاری هەینیی‪ ،‬لەمزگەوتی (بەهەشت)‬ ‫پێشكەش نەكرد‪ ،‬ماڵپەڕی (سپی میدیا)‪،‬‬ ‫لەمبارەیەوە ڕاپۆرتێكی لەسەر باڵوكردەوە‬ ‫بەناوونیشانی (لەترسی خۆپیشاندان‪،‬‬ ‫عەبدوللەتیف سەلەفی وتــاری پێشكەش‬ ‫نەكرد)و تیایدا هاتووە‪ ( :‬وا بڕیاربوو ئەمڕۆ‬ ‫(‪ ،)5/13‬عەبدوللەتیف سەلەفی‪ ،‬وتاری‬ ‫هەینیی لەمزگەوتی بەهەشتی شاری سلێمانی‬ ‫پێشكەش بكات‪ ،‬بــەاڵم لەترسی ڕوودانــی‬ ‫خۆپیشاندان‪ ،‬ئــەو وتاربێژە وتــارەكــەی‬ ‫نەخوێندەوەو كەسێكی تر بەناوی (فواد‬ ‫ئەحمەد) وتاری خوێندەوە‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا‬ ‫كەهێزێكی ئەمنیی لەچواردەوری مزگەوتەكە‪،‬‬ ‫لەگەڕەكی ئیبراهیم ئەحمەد ‪ ،‬لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫شاری سلێمانی جێگیركراوە)‪.‬‬ ‫هــەرلــەســەر هــەمــان پـــرس‪ ،‬ماڵپەڕی‬ ‫(دواڕۆژ)‪ ،‬هــەمــان ڕۆژ‪ ،‬ڕاپــۆرتــێــكــی‬ ‫بەناوونیشانی (هێزێكی تایبەت بەجلی‬ ‫ڕەشەوە عەبدوللەتیف سەلەفی دەپارێزن)‌و‬

‫تیایدا هاتووە‪( :‬تا كاتی تەواوبوونی نوێژی‬ ‫هەینیی‪ ،‬ئەو كەسانەی سەلەفیین‌و نزیكن‬ ‫لەعەبدوللەتیف سەلەفی‪ ،‬نەچوونەتە ناو‬ ‫مزگەوتەكەوەو چــاودێــری دۆخەیەكەیان‬ ‫كــــــردووەو لـــەئـــەگـــەری دروســتــبــوونــی‬ ‫خۆپیشانداندا‪ ،‬لەحاڵەتی ئامادەباشیدا بوون‪،‬‬ ‫هەروەها هێزێكی ئەمنیی زۆر كەپێكهاتبوون‬ ‫لــەئــاســایــش‌و پــۆلــیــس‪ ،‬ئــەمــنــیــیــەتــی‬ ‫مزگەوتەكەیان دەپــاراس ـت‌و گــردو شوێنە‬ ‫بەرزەكانی ناوچەكەیان كۆنتڕۆڵكردبوو)‪.‬‬ ‫شایەنی باسە هەرهەمان ڕۆژ‪ ،‬پەیجی‬ ‫(دكتۆر عبداللطيف)‪ ،‬سوپاس‌و پێزانینێكی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)ی باڵوكردەوە بۆ دەزگا‬ ‫ئەمنییەكان‪ ،‬تیایدا هاتووە‪( :‬زۆر سوپاسی‬ ‫دەزگــا ئەمنییەكان دەكەین كەهەڵساون‬ ‫بەپاراستنی ئەمن‌و ئاسایشی مزگەوت‌و‬ ‫دەوروبەری‪ ،‬خوای گەورە پاداشتی خێریان‬ ‫بداتەوە)‪.‬‬ ‫‪ -72‬ڕۆژی (‪،)2016/5/14‬مـــاڵـــپـــەڕی‬ ‫(وێــســتــگــە)‪ ،‬راپــۆرتــێــكــی بـــاوكـــردەوە‬ ‫بەناوونیشانی (بــۆ یەكەمجار بنەماڵەی‬ ‫ئۆرڤان قسە لەپەیوەندییەكەی عەبدوللەتیف‬ ‫دەكــەن)‌و تیایدا هاتووە‪( :‬بۆ یەكەمجار‬ ‫خاڵێكی ئــۆرڤــان بــەنــاوی ئاسۆ خالید‪،‬‬ ‫وەكــو بنەماڵەی ئۆرڤان‪ ،‬باسی ڕووداوی‬ ‫پەیوەندیی نێوان عەبدوللەتیف دەكــات‌و‬ ‫پەیامێك بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان‬ ‫دەنێرێت)‪ ،‬لەبڕگەیەكی ڕاپۆرتەكەدا‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەپەیامەكەی (ئاسۆ خالید) كراوە كە تیایدا‬ ‫ئەڵێ‌‪(:‬من وەك خاڵی ئۆرڤان ئــاراس و‬ ‫بنەماڵەی ئۆرڤان‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك ڕازی‬ ‫نین مامۆستا عەبدوللەتیف ئەو مافە بەخۆی‬ ‫بــدات وەكــو پــارێــزەرێــك‪ ،‬یادەمڕاستێك‪،‬‬ ‫تاڕادەیەك وەك ئەندامێكی خێزانی ئۆرڤان‪،‬‬ ‫ئەو مافە بدات بەخۆی‪ ،‬بەئارەزو بەرژەوەندی‬ ‫خۆی‪ ،‬بەناوی ئۆرڤان ئاراس لێدوان بدات)‪،‬‬ ‫دواتــر لەبڕگەیەكی تــردا هاتووە‪( :‬خاڵی‬ ‫ئۆرڤان دەڵێت‪ ،‬گومانم لەچاوپێكەوتنەكەی‬ ‫هەبوو‪ ،‬چونكە تەرەفی دووەم (ئۆرڤان)‬ ‫ێ‬ ‫ئامادەنەبوو‪ ،‬لەڕووی شەرع‌و یاساوە‪ ،‬بەب ‌‬ ‫ئامادەبوونی تــەرەفــی دووەم‪ ،‬وتەكانی‬ ‫مامۆستا عەبدوللەتیف بێ‌بنەما دەبن)‪.‬‬ ‫‪ -73‬هـــەر لــــەڕۆژی (‪)2016/5/14‬‬ ‫دا‪ ،‬ماڵپەڕی (وێستگە) بــاویــكــردەوە‪،‬‬ ‫كەیاریدەدەری ئەمینداری گشتیی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمیی كــوردســتــان‪( ،‬د‪.‬مــحــەمــەد‬ ‫ئەحمەد) لــەڕوونــكــردنــەوەیــەكــدا بەناوی‬ ‫(پەیڤێك سەبارەت بەپرسی عەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی)‪ ،‬هەڵوێستی خۆی لەسەر پرسی‬ ‫ژنهێنانەكەی (د‪.‬عەبدوللەتیف) خستەڕوو‪،‬‬ ‫تیایدا هــاتــووە‪( :‬لــەڕوونــكــردنــەوەكــەدا‬ ‫كەوێنەیەكی دەســت وێستگە كــەوتــووە‪،‬‬ ‫(دكــتــۆر محەمەد ئەحمەد‪ -‬یــاریــدەدەری‬ ‫ئەمینداری گشتیی یەكگرتووی ئیسالمیی‬ ‫ڕایگەیاندوە كەنەمویست لەمبارەیەوە هیچ‬ ‫بڵێم‪ ،‬بــەاڵم زۆر زیــاد لەقەبارەی خۆی‪،‬‬ ‫تیشك خستنەسەر ئــەو پرسە‪ ،‬لەالیەن‬ ‫دەزگاكانی ڕاگەیاندن‌و سۆشیال میدیاوە‬ ‫ناچاری كــردم)‪ ،‬دواتــر (دكتۆر محەمەد‬ ‫ئەحمەد) دەڵێت‪( :‬سەرەپای ئەو پرسە‬ ‫بەهەموو ڕەهەندەكانییەوە كەسییە)‪ ،‬پاشان‬ ‫لەبڕگەیەكی تردا (د‪.‬محەمەد ئەحمەد) ئەڵێ‌‪:‬‬ ‫(واباشە ئەندامان‌و دۆستانی ئێمە‪ ،‬نەبنە‬ ‫بڵندگۆی باڵوەپێكردنی‌و گشتاندن‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەسڵ (ســتــر)ە‪ ،‬لــەم جــۆرە ئاریشانەدا‪،‬‬ ‫واچاكە بەبنەمای ادفع بالتی هی احسن‪،‬‬ ‫مامەڵەبكەن)‪.‬‬ ‫‪ -74‬هـــەر ڕۆژی (‪،)2016/5/14‬‬ ‫ماڵپەڕی (دواڕۆژ)‪ ،‬ڕاپۆرتێكی درێــژی‬ ‫باڵوكردەوە بەناوونیشانی (گوزەرێك بەناو‬ ‫فەیسبووكەكەی هاوسەرە نوێیەكەی عەبدول‬ ‫لەتیف سەلەفی)‪ ،‬لەخوارەوە ئاماژە بەچەند‬ ‫بڕگەیەكی ئەو ڕاپۆرتە ئەكەم‪:‬‬ ‫أ‪(-‬لـــــە(‪)20‬ی تــەمــووزی (‪)2014‬دا‪،‬‬ ‫(چــاوان) پۆستێكی كــردوە بەئینگلیزیی‬ ‫نووسراوە من هاوسەرەكەمم خۆش دەوێت‪،‬‬ ‫لە(‪)26‬ی هەمان مانگدا‪( ،‬چاوان) بەرگری‬ ‫لەمافی ژنان دەكات‌و پۆستێك شێردەكات‪،‬‬ ‫نووسراوە لەم واڵتە بۆ كچ نییە هەناسەش‬ ‫بدات‪ ،‬دەڵێن عەیبە)‪.‬‬ ‫ب‪(-‬ڕێكەوتنی (‪)2‬ی ئابی (‪،)2014‬‬ ‫بۆ یەكەمجار (چــاوان)‪ ،‬وێنەی (ئۆرڤان)‬ ‫دەخاتە سەر پرۆفایلەكەی) ‪.‬‬ ‫ج‪(-‬چــاوان بــەردەوام پۆستەكانی باس‬ ‫لەخۆشەویستی دەكــەن بۆ هاوسەرەكەی‪،‬‬ ‫تا(‪)16‬ی تشرینی یەكەم زیاتر لە(‪ )4‬جار‪،‬‬ ‫وێنەی ئۆرڤانی پۆست‌و باڵوكردۆتەوە)‪.‬‬

‫د‪(-‬چـــــــاوان زۆربـــــەی پــۆســتــەكــانــی‬ ‫‪،‬خۆشەویستییە بۆ هاوسەرەكەی‌و هاوڕێكانی‌و‬ ‫لە(‪)28‬ی مانگی نیسانی (‪ ،)2015‬وێنەیەكی‬ ‫(ئۆرڤان) باڵودەكاتەوە‪)10( ،‬خولەك دوای‬ ‫ئــەو كاتەش ‪ ،‬ڤیدیۆیەك بــاودەكــاتــەوە‬ ‫كەسەرجەمیان وێنەی (ئۆرڤان)ن و لەسەری‬ ‫نووسیوە (گیان‌و داڵ‌و هەموو ژیانی من)‪.‬‬ ‫ه‪(-‬چــــاوان بــۆ یەكەمجار گرتەیەكی‬ ‫ڤیدیۆیی كۆمیدی عەبدوللەتیف سەلەفی‬ ‫شێردەكات‌و لەسەری دەنووسێت هاهاهاها‬ ‫تموت وانت شهید انشا‌و الله) ‪.‬‬ ‫‪ -75‬هــەر لـــەڕۆژی (‪)2016/5/16‬دا‪،‬‬ ‫واڵــی (باوكی شوعەیب)‪ ،‬لەفەیسبووك‪،‬‬ ‫وتارێكی (صالح الدین عبداللطيف احمد)‬ ‫ی كوڕی (د‪.‬عەبدوللەتیف)ی باڵوكردۆتەوەو‬ ‫تایبەتە بەسەردانی شاندێكی سەلەفییەكانی‬ ‫ێ (د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫كوردستان كە پێدەچ ‌‬ ‫ناردبنی بۆ الی (شێخ ڕەبیع بن هادی‬ ‫ئەلمەدخەلیی)‪ ،‬مەرجەعی یەكەمی ڕێبازی‬ ‫سەلەفیی مەدخەلیی لەسعوودیە ‪،‬بۆ قسەكردن‬ ‫لەبارەی كەیسی (د‪.‬عەبدوللەتیف)‪،‬ناوبراو‬ ‫لەدەسپێكی وتــارەكــەیــدا نووسیویەتی‪:‬‬ ‫ێ براین سەردانی شێخی‬ ‫(ئێمە كە كۆمەڵ ‌‬ ‫پایەبەرز شێخ ڕبیعمان كرد خوای گەورە‬ ‫بیپارێزێت لەشەوی یەكشەممەو ڕێكەوتی‬ ‫(‪ ،)2016/5/14‬دوای نوێژی عیشا لەماڵی‬ ‫خــۆی لەشاری مەدینە‪ ،‬بۆیە شێخ ربیع‬ ‫پــرســیــاری مامۆستا عبداللطيفى كــرد‌و‬ ‫هەواڵی تەندروستی پرسی‌و پرسیاری كرد‬ ‫سەبارەت بەم فیتنەی ئێستای كوردستانی‬ ‫گرتۆتەوەو فەرمووی كەسانێك سەردانیان‬ ‫كردوم‌و گوێیان نەدەدا بەقسەكانیان‪ ،‬پاشان‬ ‫شێخ ربیع فەرمووی هەر كە ئەو هەواڵەم‬ ‫بیست‪ ،‬وتم پاكی‌و بێگەردی بۆ خوا‪ ،‬ئاخر‬ ‫ئەمە بوختانێكی زۆر گــەورەو ناقۆاڵیە‪،‬‬ ‫ئەمە پیالنێكی دوژمنانە)‪ ،‬شایەنی باسە‬ ‫لەم شاندەدا دوو كوڕی (د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫بەشداربوون‪ ،‬كەبریتین لە‪( :‬عەبدولحەق‬ ‫عەبدوللەتیف ئــەحــمــەد‪ ،‬سەڵاڵحەدین‬ ‫عەبدوللەتیف ئەحمەد)‪.‬‬ ‫‪ -76‬هەر لەڕۆژی (‪ ،)2016/5/15‬ماڵپەڕی‬ ‫(سپی میدیا)‪ ،‬ڕاپۆرتێكی باڵوكردۆتەوە‬ ‫بەناونیشانی (سپی زانیاری ورد لەسەر‬ ‫هاوسەرگیریی عەبدوللەتیف سەلەفی‌و چاوان‬ ‫باڵودەكاتەوە)‪،‬لەو ڕاپۆرتەدا هاتووە‪( :‬بەپێی‬ ‫زانیارییەكانی سپی‪ ،‬رۆژی(‪ ،)5/11‬لەڕێگای‬ ‫پارێزەرێكەوە كە عەبدوللەتیف سەلەفی‌و‬ ‫چاوان سۆران‪ ،‬وەكالەتیان بۆ كردۆتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫دووكەسە تەسدیقی هاوسەرگیریی (زەواج)‬ ‫یان لەدادگای خانەقین كردووە)‪.‬‬ ‫‪-77‬هەر لەڕۆژی‪)2016/5/15‬دا‪ ،‬ماڵپەڕی‬ ‫(دواڕۆژ)‪ ،‬ڕاپۆرتێكی لــەســەر كەیسی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫هاوسەرگیرییەكەی‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬بەناوونیشانی (ئەنجوومەنی‬ ‫خانمان بەدواداچوون بۆ هاوسەرگیرییەكەی‬ ‫عەبدوللەتیف ســەلــەفــی دەكــــات)‪ ،‬لەو‬ ‫ڕاپۆرتەدا‪( :‬پەخشان زەنگەنە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫ئەنجوومەنی بااڵی كاروباری خانمان لەهەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بــە(دواڕۆژ)ی ڕاگەیاند‪ ،‬دوای‬ ‫باڵوبوونەوەی هەواڵی سێیەم هاوسەرگیریی‬ ‫عەبدوللەتیف سەلەفی‪ ،‬هەنگاومانناو بەپێی‬ ‫بەدواداچوونمان‪ ،‬كۆمەڵێك زانیاری لەسەر‬ ‫ێ ناتوانین هیچی‬ ‫كەیسەكە هەیە‪ ،‬بەاڵم جار ‌‬ ‫بۆ ڕاگەیاندنەكان ئاشكرا بكەین)‪.‬‬ ‫‪ -78‬ڕۆژی (‪ ،)2016/5/16‬ماڵپەڕی‬ ‫(وێــســتــگــە) ڕاپــۆرتــێــكــی بـــاوكـــردەوە‬ ‫بەناوونیشانی (نووسراوێكی نهێنی حكومەت‬ ‫لەبارەی كەیسەكەی عەبدوللەتیف سەلەفی‬ ‫ئاشكرابوو)‪ ،‬لەو ڕاپۆرتەدا بەمشێوەیە باسی‬ ‫ئەو نووسراوە كراوە‪( :‬بەپێی نووسراوێكی‬ ‫وەزارەتـــی خوێندنی بــااڵ كە ناوونیشانی‬ ‫نهێنیی لەسەرەو تایبەت دەست ئێن ئار‬ ‫تی كەوتووە‪ ،‬تێیدا بڕیاردراوە بەپێكهێنانی‬ ‫ێ لەسەر كەیسی عەبدوللەتیف‬ ‫لیژنەیەكی نو ‌‬ ‫ئەحمەد‪ ،‬ناسراو بەعەبدوللەتیف سەلەفی‪،‬‬ ‫لەنووسراوەكەدا ئاماژە بەوەكراوە‪ ،‬هەردوو‬ ‫ئەو لیژنانەی كەپێشتر بۆ بــەدواداچــوون‬ ‫لەكەیسەكە پێكهێنرابوون‪ ،‬وەك پێویست‬ ‫بەدواداچوونیان نەكردوە‪ ،‬هەربۆیە بڕیاری‬ ‫پێكهێنانی لیژنەیەكەی نوێیان داوە‪،‬‬ ‫لەنووسراوەكەی وەزارەتی خوێندنی بااڵدا‪،‬‬ ‫كــەواژۆی یوسف گــۆران وەزیــری خوێندنی‬ ‫بــااڵی لــەســەرە‪ ،‬بــڕیــاردراوە بەبەخشینی‬ ‫عــەبــدولــلــەتــیــف ســەلــەفــی لــەپــۆســتــی‬ ‫یــاریــدەدەری ڕاگــری پەیمانگەی زانستە‬ ‫ئیسالمیەكان‪،.......،‬هاوكات ئاماژە بەوەش‬ ‫كــراوە لەپرۆسەی وانــەوتــنــەوەو خوێندن‬

‫دووردەخــرێــتــەوە تائەو كاتەی ئەنجامی‬ ‫لێكۆڵینەوەكانی لیژنەكە ئاشكرا دەكرێت‪،‬‬ ‫جگە لەوەی داواكــراوە لیژنەیەكی پسپۆڕ‪،‬‬ ‫پرسیارەكانی ئەو وانانەی كەعەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی وانــەی وتوونەتەوە دابنێت‪ ،‬بۆ‬ ‫تاقیكردنەوەكانی كۆتایی سااڵ) ‪.‬‬ ‫‪ -79‬هــەر لــــەڕۆژی (‪،)2016/5/16‬‬ ‫ماڵپەری (دواڕۆژ)‪ ،‬ڕاپۆرتێكی باڵوكردەوە‬ ‫بەناوونیشانی (نهێنی بــاوبــوونــەوەی‬ ‫دەنگەكانی عەبدوللەتیف سەلەفی ئاشكرا‬ ‫دەبــێــت)‪ ،‬لــەو ڕاپــۆرتــەدا خوێندكارێكی‬ ‫هاوپۆلی (چـــاوان ســـۆران)ی هــاوســەری‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‪ ،‬بەناوێكی خــوازراوەوە‪،‬‬ ‫چەندین زانــیــاری ـی‌و وردەكــاریــی لەسەر‬ ‫كەیسەكە بــۆ (دواڕۆژ) ئاشكرا ئەكا‌و‬ ‫لــەمــڕوەوە دەڵــێ‌‪( :‬لەناوەڕاستی مانگی‬ ‫‪11‬ی ساڵی ‪ ،2015‬هەستماندەكرد چاوان‌و‬ ‫دكتۆر عەبدوللەتیف شتێك لەنێوانیان‬ ‫هەیە ‪،‬چونكە زۆر لەگەاڵ یەكبوون‪ ،‬زۆریش‬ ‫گرنگی بەچاوان دەدا‪،......،‬ڕۆژی واهەبوو‬ ‫بەكاتژمێر لـــەژوورەكـــەی دكــتــۆر بــوو)‪،‬‬ ‫دواتر لەبڕگەیەكی تردا دەڵێ‌‪( :‬لەكۆتایی‬ ‫مانگی‪ ،11‬ڕۆژێك چاوان وتی‪ :‬لەگەاڵ ئۆڤان‬ ‫شەڕمكردوە‪ ،‬كێشەمان هەیە لەسەر ئەوەی‬ ‫زۆر دەوام دەكــات‌و كەم یەكتر دەبینین‪،‬‬ ‫هەردووكمان تووشی كێشە بووین‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫نەگونجێین‪ ،.......،‬ڕێنماییمان كرد بۆ‬ ‫ئــەوەی بچێتە الی دكتۆر عەبدوللەتیف‪،‬‬ ‫تاڕێگەچارەیەكی بۆ بدۆزێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫دكــتــۆریــان پ ـێ‌بــاش بــوو‪ ،‬كەچی دكتۆر‬ ‫عەبدوللەتیف پێی وتبوو تۆ منداڵت نییە ‪،‬‬ ‫تەمەنت كەمە لەگەاڵ ئەو كوڕە ناگونجێیت‪ ،‬تۆ‬ ‫تەاڵقەكە وەرگرەو منیش مارەت دەكەمەوە‪،‬‬ ‫لەو كاتەوە ئەوەی خستە مێشكی چاوانەوەو‬ ‫گۆڕانكاریی بەسەر داهات)‪ ،‬هەمان خوێندكار‬ ‫لەبەشێكی تری قسەكانیدا دەڵێ‌‪( :‬مانگی‬ ‫‪ 12‬بەردەوام چاوان‌و دكتۆر عەبدوللەتیف‪،‬‬ ‫بەناوی توێژینەوەی زانستیی دادەنیشتن‌و‬ ‫لەژوورەكە بەتەنیابوون‪ ،‬چەندین خوێندكارو‬ ‫تەنانەت منیش پێموت دكتۆر ئەوە شەرعی‬ ‫نییە كە بەتەنیا لەگەاڵ ژنێك بیت‪ ،‬كەچی‬ ‫بەئێمەی دەوت من وەك ئێوە نیم‪ ،‬گومانی‬ ‫خراپ مەكەن‪،.......،‬لەوكاتە بەدواوە چاوان‬ ‫تادرەنگانێكی زۆر لەپەیمانگا دەمایەوە‪،‬‬ ‫پێماندەوت تۆ بۆ وادرەنگ دەڕۆیتەوە؟‪،‬چاوان‬ ‫پێی دەووتــیــن من دەمــەوێــت یەكەم بم‌و‬ ‫توێژینەوەكەم بــاش بێت‪ ،‬ئیتر بۆمان‬ ‫دەركــەوت كەئەوان خۆشەویستی یەكترن‪،‬‬ ‫چونكە چەندین حاڵەتی شازو تایبەتییمان‬ ‫ب ــەدی دەكـــرد‪ ،‬بــۆیــە ســەیــر ب ــوو! گشت‬ ‫تەلەبەكان دەیانزانی‪ ،‬بەاڵم كەس نەیدەوێرا‬ ‫باسی بكات) ‪.‬‬ ‫پاشان لەبڕگەیەكی تری ڕاپۆرتەكەدا‪،‬‬ ‫ئەو خوێندكارە دەڵێ‌‪( :‬درۆیە مۆبایلەكەی‬ ‫عەبدوللەتیف هــاك نــەكــراوەو كەسیش‬ ‫سیخوڕیی بەسەرەوە نەكردوە‪ ،‬من لەنزیكەوە‬ ‫ئــاگــادارم‪ ،‬چــۆن دەنگەكان باڵوبوونەوە‪،‬‬ ‫چاوان زۆر دەترسا ئەگەر بێت‌و لەئۆرڤان‬ ‫جیابێتەوە‪ ،‬ببێت بەبێوەژن‪ ،‬بۆیە وەك‬ ‫كارتێكی فشار‪ ،‬خودی چاوان خۆی بوو‪،‬‬ ‫ئەو دەنگانەی باڵوكردەوە‪ ،‬دواتریش وەك‬ ‫بەڵگەیەك‪ ،‬ئەگەر بێت‌و عەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی پەشیمانبووەوە لەزەواجەكەی‪ ،‬ئەوا‬ ‫گشتیان باڵوبكرێنەوە‪ ،‬تابەناچاریی زەواجی‬ ‫لەگەاڵ بكات‪ ،‬بۆیە چاوان ئەو شتانەی دا‬ ‫بەهاوڕێیەكی ناو مەعهەدو دەنگەكانیش‬ ‫سەرجەمیان ڤۆیس مەسیجە‪ ،‬هیچی تەلەفۆن‬ ‫نییە‪ ،‬لەڕێگەی تێلیگرامیشەوە بوو)‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )568‬دو شةممة ‪2016/6/20‬‬

‫گەشتێك بەنێو سیستمی‬ ‫پەروەردەو فێركردن لە بریتانیا‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫پێشڕەو ئیسماعیل‬ ‫(مامۆستا پێشڕەو)‬ ‫بەشی یەكەم‬ ‫لەڕاستیدا پەرەسەندن‌و پێشكەوتنی هەر‬ ‫كۆمەڵگایەك تا ئەندازەیەكی زۆر پەیوەستە‬ ‫بەسیستەمی پەروەردەكەیەوە‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫سیستەمە راستەوخۆ بەشداری لەچۆنێتی‬ ‫پێكهێنان‌و داڕشتنی كەسێتی تاكەكاندا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫بــەشــێــوەیــەكــی گــشــتــی سیستەمی‬ ‫پەروەردەیەكی تەندروست دو جۆر ناسنامە‬ ‫بەرهەم دەهێنێت‪ ،‬یەكەمیان ناسنامەی‬ ‫نەتەوەیی كە گرێی دەدات بەناسنامەی‬ ‫نیشتمانیەوەو بەهەردوكیان یەك ناسنامە‬ ‫بــەرهــەم دەهێنێت‪ ،‬دوەمــیــان ناسنامەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و كەلتوری‌و داڕشتنەوەی ئەم دو‬ ‫ناسنامەیە لەیەك بۆتەدا‪ ،‬قسەیەك هەیە كە‬ ‫ئەلێت‪ :‬هەر بەریتانیەك قاموسێكی زیندوە‬ ‫لەزانست‪ ،‬ئێوە ئەزانن كە یەكەم گەشت‬ ‫بۆ چوار دەوری جیهان بەریتانیا ئەنجامی‬ ‫داوە‪ ،‬یەكەمین كتێبەكان سەبارەت بەناسینی‬ ‫زمانەكان‌و ئاینە خۆرهەالتیەكان لەالیەن‬ ‫بەریتانیەكانەوە نــوســراوە‪ ،‬ئــەوان پێنج‬ ‫سەد ساڵ لەمەوبەر لەلەندەن ئەنجومەنی‬ ‫جوگرافیایان پێككهێنا كە ئەركی ئەوان بریتی‬ ‫بو لەدۆزینەوەی نیشتمانە نەناسراوەكان‪،‬‬ ‫هەربۆیە ئەبینین لــەزۆربــەی بوارەكاندا‬ ‫بەریتانیەكان هەمیشە نــەفــەری یەكەم‌و‬ ‫پێشەنگ بــون‪ ،‬ئــەوان هەروەها سەرقاڵی‬ ‫فێربونی زمانە نامۆكان بــون‌و بەخێرایی‬ ‫توانیان فێری زمانەكانی (هنندی‪ ،‬توركی‪،‬‬ ‫فارسی‪ ،‬ینی‪ ،‬عەرەبی‪ ،‬ژاپۆنی ‪ ..‬ببن)‪،‬‬ ‫بەریتانیەكان نەتەوەیەكی دەرەكی خوازن‌و‬ ‫هەر ئەو روانگەیەشیان بۆ دەرەوە بۆتە هۆی‬ ‫پێشكەوتنیان‪ ،‬ئەوان لەڕێگەی كۆچكردنەوە‬ ‫توانیان پێگەیەك لەهندستان‪ ،‬ئوستورالیا‪،‬‬ ‫ئەفەریقا‪ ،‬ئەمریكای باشورو باكور دروست‬ ‫بكەن‌و حكومەت گەلێك پێكبهێنن‌و واڵتانێكی‬ ‫وەكو ئەفەریقای باشور‪ ،‬ئوستورالیا‪ ،‬كەنەدا‪،‬‬ ‫نیوزلەندە بهێننە ژێر ئااڵی ئیمپۆراتۆری‬ ‫بەریتانیاوەو تەنانەت تا بەر لەسەربەخۆیی‬ ‫جۆن لۆك‌و داروی ـن‌و هۆبزو نیوتن‌و ئادەم‬ ‫سمس‌و باركلی‌و باكۆن‌و شكسپیرو دەیان‌و‬ ‫سەدان زاناو بیرمەندی تر لەم واڵتەدا لەدایك‬ ‫بون‌و پــەروەردە بون‪ ،‬زۆربــی چەمكەكانی‬ ‫وەكو (لیبرالیەتن عەقاڵنیەت‪ ،‬رۆشنگەری‪،‬‬ ‫مەدەنیەت‪ ،‬مۆدێرنەتە‪ )..‬سەرچاوەكەی لەم‬ ‫واڵتەوە هەڵقواڵوە‪.‬‬ ‫دیــرە ئەم هەمو پێشكەوتن‌و داهێنان‌و‬ ‫دۆزیــنــەوانــە لــەخــۆوە خۆڕسكی نــەبــوە‪،‬‬ ‫ئەمانە هەموی زادەو بەرئەنجامی پرۆسەی‬ ‫پەروەردەیەكی زانستی‌و مۆدێرن‌و مرۆڤ‬ ‫دۆستانە بوە لەم واڵتــەدا‪ ،‬بۆیە ئەبینین‬ ‫كەالیەنی پــەروەردەو فێركردن لەم واڵتەدا‬ ‫پانتاییەكی گــەورەو فراوانی داگیر كردوە‬ ‫لەسیستەمی حوكمڕانی‌و بەڕێوەبردندا‪،‬‬ ‫سااڵنە بودجەیەكی گەورەو زەبەالح بۆ ئەم‬ ‫بــوارە تەرخان دەكــرێــت‪ ،‬تەنانەت هــەردو‬ ‫بـــواری پــــەروەردە (‪ )Education‬و‬ ‫تەندروستی (‪ )Health‬رۆڵی زۆر گەورە‬ ‫ئەبینن لەسەركەوتنی هەر حكومەتێكدا لەم‬ ‫واڵتــەدا‪ ،‬بگرە بــواری پــەروەردەو فێركردن‬ ‫رۆڵی گــەورەی هەیە لەهەڵبژاردنەكاندا بۆ‬ ‫سەركەوتنی حزبەكان لەهەڵبژاردندا‪ ،‬چونكە‬ ‫لەبەریتانیا نزیكەی بیست ملیۆن مناڵ‌و‬ ‫گەنجی تا ســەرو نــۆزدە ساڵ هەیە‪ ،‬واتە‬ ‫نزیكەی چارەكێكی سەرجەم دانیشتوانی‬ ‫واڵتەكە‪Life in the United .... ( ،‬‬ ‫‪.)2004 ,Kingdom‬‬ ‫لەواڵتی بەریتانیا دو جۆر خوێندنگا هەیە‪،‬‬ ‫جۆرێكیان پێی ئەوترێ‌ (‪Compreh‬‬ ‫‪ )ensive‬واتــە خوێندنگا گشتیەكان‬ ‫یــان حكومیەكان‪ ،‬جــۆرەكــەی تریان پێی‬ ‫ئەوترێ‌ خوێندنگەی تایبەت یان سەربەخۆ‬ ‫(‪Private or Independent‬‬ ‫‪ )School‬كــە لــەم واڵتـــەدا ژمــارەیــان‬ ‫لــە (‪ )2500‬خوێندنگە زیــاتــرەو لەسەدا‬ ‫هەشتی سەرجەمی خوێندكارانی ئەم واڵتە‬ ‫پێكدەهێنن‪ ،‬خوێندن لەم خوێندنگایانەدا‬ ‫تایبەتەو بەپارەیەو وانەكانیشیان زۆرترە‪،‬‬

‫هەربۆیە رێژەی دەرچون‌و نمرەو لێڤڵی بەرز‬ ‫لەم خوێندنگایانەدا بەرزترە لەخوێندنگا‬ ‫گــشــتـی‌و حــكــومــیــەكــان‪ ،‬گــرنــگــیــەی زۆر‬ ‫ئەدرێت بەبواری پەروەردەكردنی مناڵ‪ ،‬بۆ‬ ‫گەشەكردنی قابیلیەتی مندااڵن‌و گەنجان‬ ‫بــەســەدان‌و بــەهــەزاران نــاوەنــدو سەنتەری‬ ‫جیاجیا كراونەتەوە‪ ،‬مندااڵنش پێش كاتی‬ ‫چونە قوتابخانەی ســەرەتــایــی‪ ،‬كرێش‌و‬ ‫دایەنگاو باخچەی ساوایانیان بۆ دابین كراوە‬ ‫تا تەمەنی پێنج ساڵی كە ئامادە دەكرێت‬ ‫بۆ قوتابخانەی سەرەتایی‌و ئەم ماوەیەش‬ ‫پێی ئــەوتــرێ‌ فــەتــرەی پــێــشــوازی كــردن‬ ‫(‪ )Reception‬لەتەمەنی شەش ساڵیدا‬ ‫دەچێتە خوێندنگای سەرەتایی‌و تا تەمەنی‬ ‫شانزە ساڵی خوێندن ئیجباریە‪ ،‬واتــە تا‬ ‫تەواوكردنی سێی ناوەندی خوێندن بەزۆرەو‬ ‫مناڵ ناتوانێ‌ واز لەخوێندن بهێنێ‌‪ ،‬پالنیش‬ ‫هەیە ئەم ماوەیە زیادبكرێ‌‌و هەتا شەشی‬ ‫ئامادەیی بەئیجباری بخوێنرێ‌‪ ،‬وازهێنان‬ ‫لەخوێندن سزای یاسایی لەسەرەو لەالیەن‬ ‫پۆلیسەوە ئاگاداری كەسوكاری خوێندكارەكە‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬هەمو پێداویستیەكانی منااڵن‬ ‫ئامادەكراوەو بۆ ئەو دایـك‌و باوكانەی كە‬ ‫كــاردەكــەن جێگەو شوێنی حــەوانــەوە بۆ‬ ‫مناڵەكانیان دابین كــراوە تا دەگەڕێنەوە‬ ‫لەئیشوكار‪ ،‬دەزگایەكی تایبەتی هەیە لەم‬ ‫واڵتـــەدا بــەنــاوی (‪Child Support‬‬ ‫‪ )Agency‬پشتگیری‌و كۆمەكی مناڵ‬ ‫دەكات‌و پارەیەكی هەفتانە یان مانگانە بۆ‬ ‫هەر مناڵێك تا تەمەنی بیست ساڵی تەرخان‬ ‫دەكات بەمەرجێك ئەو مناڵە بەهەمەكاتە‬ ‫(‪ )Full time‬بخوێنێ‌‪ .‬ماوەی رۆژانەی‬ ‫خوێندن لەم واڵتەدا بەالیەنی كەمەوە شەش‬ ‫تا حــەوت كاتژمێرە‪ ،‬لەكاتژمێر هەشت‌و‬ ‫نیوی بەیانیەوە تا كاتژمێر سێ‌‌و نیو یان‬ ‫تا چواری عەسر ئەخایەنێت‪ ،‬بەاڵم الی ئێمە‬ ‫تەنیا رۆژانە سێ‌ تا چوار كاتژمێر دەخوێنن‪،‬‬ ‫پشوی ســەری ســاڵ تەنیا چــوار تا پێنج‬ ‫هەفتەیە نەك وەكو الی خۆمان چوار تا پێنج‬ ‫مانگ پشوەو خوێندكاران ئەوەی خوێندویانە‬ ‫بیریان دەچێتەوە‪ ،‬لەجیاتی ئــەوە چەند‬ ‫پشویەكی كورت هەیە لەنێوان وەرزەكانی‬ ‫خوێندندا كە پێی ئەوترێ‌ (‪،)Half term‬‬

‫بۆ نمونە لەكۆتایی مانگی تشرینی یەكەم‌و‬ ‫كۆتایی مانگی شوبات‌و كۆتایی مانگی ئایار‬ ‫هەریەكە هەفتەیەك پشوە‪ ،‬سەری ساڵ دو‬ ‫هەفتە پشوە (‪)Christmas Holiday‬‬ ‫لەمانگی چــواردا دو هەفتەی تریش چوە‬ ‫(‪ ،)Easter Holiday‬بــەاڵم پشوی‬ ‫ســەری ساڵ زۆر كورتە بــەبــەراورد لەگەڵ‬ ‫واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫پڕۆگرامەكانی خوێندن‪:‬‬ ‫لێرەدای خاڵێكی گرنگ هەیە كە پێویستە‬ ‫ئاماژەی پێ‌ بدەم لەسیستەمی بەرنامەكانی‬ ‫پــەروەردەو فێركردنی ئەم واڵتــەدا ئەویش‬ ‫ئەوەیە كە لەسیستەمی خوێندنی ئەم واڵتەدا‬ ‫هیچ جیاوازیەك نیە لەنێوان وانەكانی كە‬ ‫دەخــوێــنــدرێ‌‪ ،‬ئــەو گرنگیەی بەوانەكانی‬ ‫ماتماتیك ‌و فیزیا و كیمیا دەدرێـــت‪،‬‬ ‫هەمان گرنگی‌و بایەخ بەوانەكانی وەرزش‌و‬ ‫مۆسیقاو وێنەكێشان دەدرێت‪ ،‬چــونــكــە‬ ‫ئەوان رایان وایە رەنگە خوێندكارێك نەتوانێ‌‬ ‫ببێت بەپزیشك یان ئەندازیار‪ ،‬بەاڵم رەنگە‬ ‫ببێتە وەرزشــەوانــێــك یــان مۆسیقازانێكی‬ ‫سەركەوتو‪ ،‬بەداخەوە تائێستا لەسیستەمی‬ ‫پەروەردەو فێركردنی ئێمەدا بایەخ‌و گرنگی‬ ‫بەم وانانەی دوایی نادرێ‌‌و وەكو وانەكانی‬ ‫پلە دو وانەی السەفی سەیر دەكرێت‪ ،‬زۆرجار‬ ‫مامۆستا ئەگەر لەوانەكانی زانستی یان‬ ‫زمانەوانی دواكەوتبێ‌ لەپڕۆگرامەكەی ئەم‬ ‫وانامە (مۆسیقا‪ ،‬وەرزش‪ ،‬وێنە‪ ،‬دراما‪..‬هتد)‬ ‫وەرئەگرێ‌ بۆ تەواوكردنی پڕۆگرامەكەی‪،‬‬ ‫واتا ئەم جۆرە وانانە دەكرێنە قوربانی وانە‬ ‫زانستی‌و زمانەوانیەكان‪ ،‬لەكاتێكدا ئەم جۆرە‬ ‫وانانە مندااڵن فێری خۆشەویستی‌و لێبوردن‌و‬ ‫هاوكاری‌و مرۆڤ دۆستی دەكەن‪.‬‬ ‫دەربــــــــارەی وانـــــەی ئــایــیــن‌و بـــڕوا‬ ‫(‪ ،)Religion‬لەبەرئەوەی ئــەم واڵتە‬ ‫واڵتێكی لیبراڵە‪ ،‬هەمو ئازادیەكان بەئازادی‬ ‫ئایین‌و بڕواشەوە دابین كراوە‪ ،‬هیچ ئاینێكی‬ ‫رەسمی لەم واڵتەدا بونی نیەو هەمو ئاین‌و‬ ‫عەقیدەكان ئـــازادن‪ ،‬بۆیە خوێندكاران‬ ‫لەخوێندنگاكاندا هەمو ئاینەكان دەخوێنن‪،‬‬ ‫نەك وەكــو واڵتانی رۆژهــەاڵتــی ناوەڕاست‬ ‫تەنیا ئاینی ئیسالم پڕۆگرامی خوێندنە‪،‬‬

‫لەپڕۆگرامی خوێندنی ئەم واڵتەدا خوێندكاران‬ ‫لەوانەی ئایندا وانەیان پێ‌ ئەوترێ‌ لەسەر‬ ‫ئاینەكانی مەسیحی‌و یــەهــودی‌و ئیسالم‌و‬ ‫بوزی‌و هیندۆسی‌و سیك‌و ئاینەكانی تریش‪.‬‬ ‫خاڵێكی تری گرنگ لەپڕۆگرامی خوێندنی‬ ‫ئەم واڵتەدا ئەوەیە كە خوێندكار لەقۆناغی‬ ‫بنەڕەتیدا ئەبێت لەپاڵ خوێندنی زمانی‬ ‫ئینگلیزی‪ ،‬زمانێكی تری جیهانی وەكو زمانی‬ ‫فەڕەنسی یان ئەڵمانی یان ئیتالی هەڵبژێرێ‌‌و‬ ‫بیخوێنێ‌‪.‬‬ ‫خاڵێكی تـــری گــرنــگ كــە پێویستە‬ ‫لەسیستەمی پــــەروەردەو فێركردنی ئەم‬ ‫واڵتـــەدا ئــامــاژەی پێبدەین گرنگی دانــە‬ ‫بــەوانــە عەمەلیەكان‌و ســـەردان‌و گــەڕان‌و‬ ‫گەشت‌و پشكنین‌و لێكۆڵینەوەیە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫بــۆ وان ــەی جوگرافیا خوێندكاران چەند‬ ‫جارێك دەبەنە سەر دەریاو روبارەكان یان‬ ‫چیاو دۆڵەكان‪ ،‬بۆ وانــەی مێژو سەردانی‬ ‫مۆزەیخانەو شوێنە دێرینەكان دەكــەن‪ ،‬بۆ‬ ‫وانەكانی زانــسـت‌و تەكنەلۆژیا سەردانی‬ ‫كارگەو كۆمپانیاو فڕۆكەخانەكان دەكەن‪،‬‬ ‫بۆ وانەكانی ماتماتیك‌و موحاسەبەو دارایی‬ ‫ســەردانــی بانقەكان دەكــەن‪ ،‬هــەروەهــا بۆ‬ ‫وانەكانی ئاینیش سەردانی كڵێسەو مزگەوت‌و‬ ‫تێمپڵ‌و پەرستگای جوەكان‌و شوێنەكانی‬ ‫تر دەكـــەن‪ .‬بۆ وانــەی وەرزش سەردانی‬ ‫یاریگاكان‌و سەنتەرەكانی جیم‌و لەش جوانی‬ ‫دەكــەن‪ ،‬لەقۆناغی سەرەتاییدا وانەیەكی‬ ‫تایبەت هەیە بەفێربونی مەلەكردن‌و هەفتەی‬ ‫جارێك خوێندكاران دەبرێن بۆ مەلەوانگە‬ ‫(‪ )Swimming pool‬بۆ مەلەكردن‬ ‫بەجلوبەرگی تایبەتەوە‪ .‬هەروەها گرنگیەكی‬ ‫زۆریش ئەدرێت بەوانەكانی گەشت‌و گوزار‬ ‫خـــوادن‌و خــواردنــەوە دروســتــكــردن‌و لەم‬ ‫ب ــوارەدا بەتواناو شــارەزا پێ‌ دەگەیەنن‌و‬ ‫بــەگــەش ـت‌و گــــوزار دەڵــێــن پیشەسازی‬ ‫سپی بەسەرچاوەیەكی گرنگی ئابوری‌و‬ ‫سەروەتی نیشتمانی‌و نەتەوەیی ئەژماری‬ ‫دەكەن‪ ،‬لەپڕۆگرامی خوێندنی ئەم واڵتەدا‬ ‫بایەخی زۆر دەدرێــت بەوانەكانی ژینگە‬ ‫پارێزی (‪ )Environment‬و دوبــارە‬ ‫بەكارهێنانەوە (‪ )Recycling‬و پاراستنی‬ ‫مافەكانی مرۆڤ‌و ئاشتی خوازی‌و لێبوردەیی‌و‬

‫فرە رەنگی‌و ئــازادی‌و دیموكراسیەت‌و زۆر‬ ‫بابەت‌و وانەی تر‪ .‬خاڵێكی تر لەپەرورەدەو‬ ‫فێركردنی ئەم واڵتەدا كە هەیەو الی ئێمە‬ ‫مەبەستم پـــەروەردەو فێركردنی واڵتانی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستە بەكوردستانیشەوە كە‬ ‫بەتەواوی غائیبەو بڤەیەو نابێ‌ باس بكرێت‬ ‫لەژێر كاریگەری ئاین‌و كەلتوری كۆمەاڵیەتی‬ ‫دواكــەوتــودا ئەویش بریتیە لــەپــەروەردەی‬ ‫سێكس‌و زاوزێ‌ (‪،)Sex education‬‬ ‫بەجۆرێك كە خوێندكاری الی ئێمە بۆ‬ ‫نمونە بــاســی هــەمــو پێكهاتەو چۆنێتی‬ ‫زاوزێــی گیاندارێكی وەكو بۆق ئەزانێ‌ كە‬ ‫لەوانەی زیندەوارزانیدا ئەیخوێنێ‌‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫دەربــارەی پێكهاتەی جسم‌و رەگەزی خۆی‬ ‫نازانێ‌ كە چــۆن زاوزی رودەدات‌و گەشە‬ ‫دەكــات‪ ،‬بێجگە لەم وانانە بایەخ دەدرێت‬ ‫بەوانەكانی دیزا‌ون كۆمپیوتەرو تەكنلۆلۆژیاو‬ ‫رستن‌و دورین‌و نەخشەسازی ()‪Textile‬‬ ‫‪(Education in London since‬‬ ‫‪)2014-2013 City University ,1894‬‬ ‫لەدوای باسكردنی پڕۆگرامەكانی خوێندن‬ ‫دێینە سەر باسكردنی هەندێك باس‌و دیاردەی‬ ‫تر سەبارەت بەپرۆسەی پەروەردەو خوێندنی‬ ‫واڵتــی بەریتانیا‪ ،‬لەوانە (‪)Uniform‬‬ ‫واتـــە یــەك جــۆر جــلــوبــەرگ لــەبــەركــردن‬ ‫لەقۆناغی باخچەی ساوایان‌و سەرەتایی‌و‬ ‫نــاوەنــدی‌و دوانــاوەنــدیــش پەیڕەو دەكــرێ‌‌و‬ ‫قەدەغەیە جلوبەرگی تر لەبەربكەنن هەروەها‬ ‫بەكارهێنانی میكیاج (‪ )make up‬و‬ ‫پێاڵوی بەرزو ئاڵتون‌و زیو و مۆبایل لەكاتی‬ ‫دەوامدا بەتەواوی قەدەغەیەو سەرپێچی كەر‬ ‫سزای یاسایی دەدرێــت‪ .‬ژوری تەندروستی‬ ‫(‪ )Medical Room‬یەكێكی ترە لەو‬ ‫دیــاردە باشانەی كە لەخوێندنگاكانی ئەم‬ ‫واڵتەدا هەیەو الی خۆمان وجودی نیە‪ ،‬ئەركی‬ ‫ئەم نەخۆشخانە بچوكە لەخوێندنگاكاندا بۆ‬ ‫چارەسەركردن‌و تیماركردنی هەندێ‌ حاڵەتی‬ ‫وەكو كەوتن‪ ،‬بریندار بون‪ ،‬سوتان‌و شكان‌و‬ ‫هەندێك حاڵەتی تریش‪ ،‬كارمەندێكی شارەزا‬ ‫لەم بوارەدا كاری تیا دەكات‌و چێكی حاڵەتی‬ ‫نەخۆشی خوێندكاران دەكات بەشێوەیەكی‬ ‫سەرەتایی‌و ئەگەر پێویست بكات ئاگاداری‬ ‫كەسوكاری خوێندكاران ئەكات بۆ پیشاندانی‬

‫نەخۆشەكە لەالیەن پزیشكەوە یان داخلی‬ ‫نەخۆشخانە بكرێت‪ .‬لەهەمو خوێندنگایەكادا‬ ‫هەفتانە باڵوكراوەیەك دەرئەچێت بەناوی‬ ‫(‪ )School News Letter‬كە‬ ‫لەچەند الپەڕەیەكی كەم پێكهاتوە دەربارەی‬ ‫سەرجەم ئیشوكارو جموۆڵ‌و چاالكیەكانی‬ ‫قوتابخانە بەگشتی‌و چەند هەواڵ‌و زانیاری‌و‬ ‫پەرومەردەیی بەتایبەتی‪ .‬ئــەرك‌و فرمانی‬ ‫مــاڵــەوە (‪ )Home Work‬خاڵێكی‬ ‫تری پرۆسەی خوێندنی واڵتی بەریتانیایە‬ ‫بەتایبەتی لەقۆناغی سەرەتایی‌و ناوەندی‬ ‫دا كۆمەڵێك ئەرك‌و پرسیارو بەدواداچون‌و‬ ‫لێكۆڵینەوە دەخاتە سەرشانی خوێندكاران‬ ‫كــە لــەمــاڵــەوە ئەنجانی بـــدەن‪ .‬لەهەمو‬ ‫خوێندنگایەكدا كتێبخانەیەك (‪)Library‬‬ ‫هەیە كە كتێب‌و رۆژنــامــەو گۆڤارو بەڵەو‬ ‫سێ‌‌و دی و فیلمی ڤیدیۆیی پەروەردەیی‌و‬ ‫سەنتەرێكی كۆمپیوتەرو تەلەفزیۆن‌و رادیۆو‬ ‫سالیدو كۆمەڵێكی تر لەهۆكانی پەروەردەو‬ ‫فێركردن دەگرێتە خۆی‪.‬‬ ‫خـــواردنـــی قــوتــابــخــانــە (‪School‬‬ ‫‪ )Meals‬گرنگیەكی زۆری پێدەدرێت‬ ‫لەپڕۆسەی پـــەروەردەی واڵتــی بەریتانیا‪،‬‬ ‫بــەجــۆرێــك لــەهــەمــو خــوێــنــدنــگــایــەكــدا‬ ‫چێشتخانەیەك هەیە كەخواردن‌و خواردنەوە‬ ‫بۆ خوێندكاران ئامادە دەكــات‪ ،‬خواردنی‬ ‫ژەمــی ســوك‌و پــڕ بــایــەخ‌و گرنگی زیاتر‬ ‫بەبەرهەمەكانی ســـەوزەو مــیــوەو شیرو‬ ‫شەربەت‌و ماسی‌و مریشك‌و هەندێك خواردنی‬ ‫تر دەدەن‪ ،‬بەهەمو شێوەیەك دورئەكەونەوە‬ ‫لەو خواردنانەی كە رێژەیەكی زۆر چەوری‌و‬ ‫خوێی تیایە‪ ،‬ئـــەوەی كــە پێی ئەوترێ‌‬ ‫(‪.)Junk food‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (568) 20-06-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫گروپی موزیكی لوڕ (یاری شۆخ) باڵودەكاتەوە‬

‫چاودێر‪-‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارە لەماوەیەكی زۆر نزیكدا‪ ،‬گروپی‬ ‫موزیكی لــوڕ‪ ،‬نوێترین بەرهەمی خۆیان‬ ‫بەناونیشانی (یاری شۆخ) باڵوبكەنەوە‪،‬‬ ‫بەرهەمەكە لەئێستادا لەدوا قۆناغیدایەو‬ ‫لەهەشت تراك پێكهاتوە‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەم بەرهەمە نوێیە (نــزار‬ ‫زێویی) سەرپەرشتیاری گروپی لوڕ بە‬ ‫(چــاودێــر)ی راگــەیــانــد‪ :‬ئــەم بەرهەمە‬ ‫لەهەشت تــراك پێكهاتوە‪ ،‬كە زۆریــان‬ ‫ئاوازەكانیان نوێن‌و سەرجەمیشیان لەشاری‬

‫هەڵوەستەیەك‬ ‫لەسەر پەروەردە‬

‫سلێمانی تۆماركراون‪ ،‬ئەم بەرهەمەشمان‬ ‫ناوناوە (یاری شۆخ) كە زۆربەیان خۆم‬ ‫موزیك‌و دابەشكردنم‌و كاری تۆمارو میكس‌و‬ ‫ماسترینگم بۆ كردون‌و لەستۆدیۆی گروپی‬ ‫موزیكیی لوڕ تۆماركراون‪.‬‬ ‫بەرهەمەكە بەرهەمی هاوبەشی گروپی‬ ‫موزیكیی لــوڕو هونەرمەند (سەعدون‬ ‫كاكەیی)یەو سەرجەم ئاوازەكانیشیان‬ ‫(سەعدون كاكەیی) دایناون‪ ،‬لەئێستادا‬ ‫لــەقــۆنــاغــی چــاپــدایــەو بـــەم نزیكانە‬ ‫باڵودەبێتەوە‪.‬‬

‫پێشانگەیەك‬ ‫بۆ بەكولتوركردنی‬ ‫تابلۆی كوردی‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژانــی ‪ ،2016/6/27-21‬یەكێتی ژنانی‬ ‫كــوردســتــان‌و مــاڵــی هــونــەریــی حـــەوت رەنــگــە‪،‬‬ ‫پیشانگەیەكی شــێــوەكــاریــی هــاوبــەش بــۆ ‪25‬‬ ‫هونەرمەندی شێوەكاری كــورد‪ ،‬لەگەلەری رەند‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬ســەبــارەت بــەم پیشانگە شێوەكارییە‬ ‫هونەرمەند (بەختیار سەعید) سەرپەرشتیاری ماڵی‬ ‫هونەریی حەوت رەنگە بە (چاودێر)ی راگەیاند‪:‬‬ ‫مەبەست لەكردنەوەی ئەم پیشانگە شێوەكارییە‬

‫بەكولتوركردنی تابلۆیە لەناو ژیانماندا‪ ،‬واتە چۆن‬ ‫پێداویستیەكانی ژیــان گرنگیی هەیە‪ ،‬تابلۆش‬ ‫بەهەمان شێوە گرنگیی خۆی هەیەو دەكر ‌ێ لەم‬ ‫شێوەیەی كە ئێستا هەیە رزگاری بكەین‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا دەكر ‌ێ تابلۆی كوردی جێگەی تابلۆ‬ ‫چینی‌و توركی‌و رۆژئاواییەكان بگرێتەوە‪.‬‬ ‫لــەم پیشانگەیەدا تابلۆی ئۆرجیناڵی تێدایەو‬ ‫لەهەمانكاتدا (كۆپی) تابلۆی شێوەكارە كوردەكان‬ ‫لەخۆدەگرێت‌و ‪ 25‬شێوەكار بەشدارن‪.‬‬

‫چوار كورتە فیلمی كوردی‪ ،‬بەشداری‬ ‫فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی نیپاڵ دەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بــڕیــارە رۆژانــی ‪ ،2016/7/12-10‬بەشی‬ ‫پــەخـش‌و بــاوكــردنــەوەی ماڵی سینەما‪،‬‬ ‫بەچوار كورتە فیلمی سینەماكارانی كورد‪،‬‬ ‫لــەهــەر چــوار پــارچــەكــەی كوردستانەوە‪،‬‬ ‫بەشداری لەفێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی مافی‬ ‫مرۆڤ لەنیپاڵ بكات‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم بەشداریكردنە لەو فێستیڤاڵە‬ ‫نــێــودەوڵــەتــیــەدا‪( ،‬زانـــا حــەمــە غــەریــب)‬ ‫سەرپەرشتیاری ماڵی سینەما بە(چاودێر)ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئەم فێستیڤاڵە لەالیەن سەنتەری‬ ‫مــافــی مـــرۆڤ لەنیپاڵ بــەڕێــوەدەچــێــت‪،‬‬ ‫لەم خولەی فێستیڤاڵی ئەمساڵیشدا ‪32‬‬ ‫فیلم‌و كورتە فیلم‪ ،‬لە ‪ 13‬واڵتی جیهانەوە‬ ‫بەشداریدەكەن‪ ،‬سینەماكارانی كوردیش‬ ‫بــەچــوار كــورتــە فیلم بــەشــداریــدەكــەن‪،‬‬ ‫فیلمەكانیش بریتین لە‪ :‬كورتە فیلمی (برسی)‬ ‫لەدەرهێنانی (كەرەم تەك ئۆغلۆ) – باكوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬كورتە فیلمی (زەوی ونبون)‬ ‫لەدەرهێنانی (هەوراز محەمەد) – باشوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬كورتە فیلمی (پروشەی بەفر)‬ ‫لەدەرهێنانی (محەمەد عەلی باران)‪ ،‬كورتە‬ ‫فیلمی (كۆشكی مێرولەكان) لەدەرهێنانی‬ ‫(تۆفیق ئەمانی) – كوردستانی رۆژهەاڵت‪.‬‬

‫خەسرەو مەحمود‬

‫ئەوەی الی ئێمە وەك پەروەردە ناسێنراوە‪ ،‬ئەو جۆرەیە لەپەروەردە كە لەخێزان‌و‬ ‫قوتابخانەو كۆمەڵگەدا بونی هەیە‪ ،‬پــەروەردەیــەك كە هاوڕێیە بەتوندوتیژی‌و‬ ‫لێپرسینەوەی توند‪ .‬پەروەردەیەك ترس‌و شەرم دەبنە هۆكاری دروستبونی‪ .‬بەردەوام‬ ‫ئەو رەفتارو هەڵوێستانەش كە ترس‌و شەرم دەبنە پاڵنەریان‪ ،‬هاوڕێ‌ دەبن بەدرۆو‬ ‫دوڕویی‪.‬‬ ‫لەم جۆرە پەروەردەیەدا‪ ،‬لەالیەكەوە مرۆڤ فێری ترس‌و شەرم دەكرێت‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دیكەشەوە لەسەر درۆو دوفاقیەت رادەهێنرێت‪ ،‬ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە توندوتیژیی‬ ‫لەگەڵیدا پەروەردە دەبێت‌و دەبێتە بەشێك لەپێكهاتەی دەرونیی‌و دواتر پێكهاتەی‬ ‫ئەقڵیی ئەو تاكەش‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبینین ئێمە گرنگترین پایەو پێكهاتەی پەروەردەمان فەرامۆش كردوە‪،‬‬ ‫كە بریتیە لەوەی مرۆڤ بابەتەكان بەتەواوی قەناعەتەوە وەربگرێت‪ ،‬بەچەشنێك‬ ‫درك بەبایەخەكەیان بكات‌و لەالی خۆشەویست بین‪ ،‬كە وەك پێكهاتەیەكی ریشەیی‌و‬ ‫راستەقینەی خودی خۆی بیانبینێت‪ .‬بۆ نمونە ئەو دڵنیاییەی لەال بچەسپێنێت كە ئەو‬ ‫چەندە پێویستی بەسۆزو خۆشەویستییە‪ ،‬چەند پێویستی بەهاوڕێیەتییە‪ ،‬ئەوەندەش‬ ‫پێویستی بەڕاستگۆییە‪ ،‬بۆئەوەی سۆزو خۆشەویستیی‌و هاوڕێیەتیەكەی راستەقینە‬ ‫بن‌و بەردەوامییان هەبێت‪ ،‬چێژیان لێوەربگرێت‌و بەهاكانیان بزانێت‪.‬‬ ‫كەواتە گرنگترین پایەی پەروەردەی تەندروست‪ ،‬بریتیە لەوەی دەبێ‌ ئەو پەروەردەیە‬ ‫ئاوێتە بەسۆزو خۆشەویستیی بكرێت‪ ،‬راستگۆیانەو واقیعیی بێت‪ ،‬واتە پەروەردەیەك‬ ‫بێت گوزارشت لەخواستەكانی مرۆڤی ئەمڕۆ بكات‪ ،‬نەك پابەند بێت بەپێداویستیەكانی‬ ‫دابونەریتی دوێنێ‌‪ .‬گەر وردتر قسە بكەین‪ ،‬دەبێ‌ پەروەردەیەك بێت بۆ هەمو كات‌و‬ ‫شوێنێك گونجاو بێت‪ ،‬مەبەست ئەوەیە ئەو بنەما دەرونیی‌و ئەخالقیی‌و ئەقڵیانە‬ ‫رەچاو بكات كە پێویستە هەمو تاكێك لەسەرەتای ژیانیەوە بونی خۆیانی لەسەر‬ ‫رابگرێت‪.‬‬ ‫ئەوكاتەی پەروەردەی خێزان جیاواز بو لەپەروەردەی قوتابخانە‪ ،‬یان پەروەردەی‬ ‫هەردوكیان جیاواز بو لەپەروەردەی ناو كۆاڵن‌و سەر جادە‪ ،‬یان ناو كۆمەڵگا‪ ،‬كەواتە‬ ‫هێشتا ئێمە خاوەنی پەروەردە نین‪ ،‬تیۆریزەمان بۆ نەكردوە‪ ،‬بەرنامەیەكی زانستیی‬ ‫راستەقینەمان بۆ دانەناوە‪ ،‬بەڵكو وەكئەوەی كە هەیە درێژەی پێ‌ دەدەین‌و لەسەری‬ ‫دەڕۆین‪.‬‬ ‫بەم پێیەش بێت پەروەردە لەم سیاقەدا دەبێتە بۆماوەیەكی كەلتوریی‪.‬‬ ‫جگە لەبونی چەند بنەمایەكی چەسپاو بۆ پەروەردە‪ ،‬ئەوەی دەمێنێتەوە بەپێی‬ ‫كات‌و شوێن دەگۆڕێت‪ ،‬هەربۆیە خاوەنانی هەمو ئاین‌و كەلتورو كۆمەڵگەیەك‪ ،‬خاوەنی‬ ‫پەروەردەی تایبەتی خۆیانن‪ ،‬كە لەسەر بناغەی یان لەچوارچێوەی ئەو ئاین‌و كەلتورو‬ ‫كۆمەڵگانەدا دیاریكراوە‪.‬‬ ‫پێویستە لەم نێوەندەدا بەدوای پەروەردەیەكدا بگەڕێین بۆ ئەمڕۆ كە ستاندار بێت‪،‬‬ ‫مافی هەمو ئاین‌و كەلتورو نەریتێك بپارێزێت‪ ،‬لەهەمان كاتدا ئینیتمای بۆ هیچیشیان‬ ‫نەبێت‪ .‬ئەمەیە پەروەردەی مەدەنیی‪ ،‬پەروەردەیەك لەدەرەوەو لەسەرەوەی رەنگ‌و‬ ‫شوناسێكی دیاریكراوی نەتەوەیی‪ ،‬یان ئاینیی‪ ،‬یان كۆمەاڵیەتی بێت‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئەوەی لەدنیای ئێمەدا بەناو پەروەردەوە دەگوزەرێت‪ ،‬كایەیەكە بونێكی‬ ‫راستەقینەی نییە‪ ،‬بەڵكو شەرعیەتی خۆی یان شوناسی خۆی لەغیابی پەروەردەی‬ ‫راستەقینەوە وەرگرتوە‪ ،‬چونكە ئەگەر پەروەردە بەمانا راستەقینەكەی بونی نەبێت‪،‬‬ ‫ئەوكاتە ئاسان دەبێت كە توندوتیژی‌و ئەخالقی خێڵ‌و بۆماوە عەرەبیە دەشتەكیەكان‌و‬ ‫ئیزدیواجیەتی رەفتارو مامەڵە‪ ،‬هەمویان بەسەریەكەوە نەك تەنیا وەك جۆرێك‬ ‫لەسیستمی پەروەردە سەیر بكرێن‪ ،‬بەڵكو وەك سیستمێكی ستانداری پەروەردە بۆیان‬ ‫بڕوانرێت‪ ،‬تەنانەت تەحەددای سیستمە زانستیی‌و مۆدێرن‌و مەدەنیەكانی پەروەردەشی‬ ‫پێ‌ بكرێت!‪.‬‬ ‫گەر بابەتیانە بۆ ئەمجۆرە پەروەردەیەی لەمەڕ خۆمان بڕوانین‪ ،‬بۆمان ئاشكرا دەبێت‬ ‫كە نەك هەر پەروەردەیەكی دروست نیە‪ ،‬بەڵكو لەڕاستیدا ئاستەنگی راستەقینەی‬ ‫هاتنە ئارای پەروەردەی دروست‌و زانستییە‪ .‬واتە بۆئەوەی هەوڵ بۆ پەروەردەكردنی‬ ‫راستەقینە بدەین‪ ،‬بەشێوەیەكی ناچاریی دەبێ‌ پەنا بۆ الوازكردن‌و لەناوبردنی ئەم‬ ‫پەروەردە خێڵەكییە بدەین كە مرۆڤی ئێمەی لەڕوی كەسێتییەوە الواز كردوەو بون‌و‬ ‫ئیرادەی لەناوبردوە‪.‬‬ ‫پێویستە پەروەردە لەئاین‌و خێڵ‌و باوكانی پێشین بسەنینەوە‪ ،‬بۆئەوەی رادەستی‬ ‫زانستی بكەین‪ ،‬بۆئەوەی بیخەینە ناو كایەی راستەقینەی خۆی‌و لەوێوە دوبارەو‬ ‫لەسەرەتاوە دەست پێ‌ بكەینەوە‪ .‬هەتا پــەروەردە لەتوندوتیژی‌و زەبرو زەنگەوە‬ ‫بەرەو لێبوردەیی‌و نەرمونیانی هەنگاو نەنێت‪ ،‬ئەوا لەجیاتی پەروەردە توندوتیژیی‬ ‫دەچنینەوە‪.‬‬

‫لەخەمی‬ ‫پێنوسێكی‬ ‫هێمندا‬

‫یە كێتی‬ ‫نوسەرانی كــورد‪ /‬لقی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بەدروشمی (لەخەمی‬ ‫پێنوسێكی هێمندا)‪ ،‬كۆڕی چلەی‬ ‫ماتەمینی مامۆستای چیرۆكنوس‬ ‫(تایەر ساڵح سەعید) رێكدەخات‪ ،‬رۆژی‬ ‫شەممە ‪ ،2016/6/25‬كات (‪)4:30‬ی‬ ‫ئێوارە لەهۆڵی تەوار‪.‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەی‬

‫داهاتوو‬

‫یاداشتەکانی کافکا‬ ‫و‪ :‬ڕەووف بێگەرد‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٥٠٩‬دووشەممە ‪2016/٦/٢٠‬‬

‫پاشكۆيۆكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫خەمبار مەبە کە ناتوانیت کتێب بخوێنیتەوە‬ ‫دوای ئەم وتارە دەست پێ بکە‬

‫جێسی دۆگان‬ ‫و‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫تەنانەت بۆ خوێنەرە باشەکانیش ئەوە‬ ‫دێتــە پێشــەوە کە چیتــر نەتوانن کتێب‬ ‫بخوێننــەوە و بــۆ ماوەیەک لــەم جیهانە‬ ‫دوور بکەونەوە‪ .‬ئێستا کەواتە پرسیارەکە‬ ‫ئەوەیە‪ :‬چۆن بتوانین جارێکی تر دەست‬ ‫بە کتێبخوێندنــەوە بکەینەوە؟ یان چۆن‬ ‫وا بکەین زیاتر بخوێنینەوە؟‬ ‫کتێبخوێندنــەوەی زیاتــر یــان لــە‬ ‫بنەڕەتەوە دەستکردنەوە بە خوێندنەوەی‬ ‫کتێــب لە ڕیزەی ئەو جــۆرە کارانەیە کە‬ ‫دەبــێ وردەوردە بیکەیــن بــە خوویەک؛‬ ‫چونکــە کاتێک ئــەم کارە دەبێتە خوو‪،‬‬ ‫ئیتــر وازلێهێنانــی ئەســتەمە‪ .‬ســەرەتا‬ ‫دەبێت بڕیار بدەیت کە کتێب بخوێنیتەوە‬ ‫و پاشــان دەبێــت ئەو بڕیــارەش بدەیت‬ ‫کــە کتێبخوێندنــەوە گرنگتریــن کاری‬ ‫ژیانــی تۆیە‪ .‬ئەمە بە واتــای ئەوەی کە‬ ‫کتێبخوێندنەوە بخەیتە سەروو درامابینین‪،‬‬ ‫یاریکــردن بــە مۆبایلــە زیرەکەکــەت و‬ ‫خۆخەریکــردن بــە بۆفــی جلوبــەرگ و‬ ‫کاتبەفڕیۆدان لەگەڵ ئەموئەودا‪...‬‬ ‫بەبــێ ئەمالوئــەوال دەزانیــت کــە‬ ‫کتێبخوێندنەوە زیاتر بۆ مرۆڤە تەنیاکانە‬ ‫و کەواتــە دەبــێ قبووڵــی بکەیــت کــە‬ ‫تۆزێــک لە هاوڕێکانــت دوور بکەویتەوە‪.‬‬ ‫هەڵبــەت مانــای دووبــارە یان هەمیشــە‬ ‫کتێبخوێندنــەوە بــەو جــۆرە نییە کە تۆ‬ ‫ئیتــر هیــچ کارێــک لــە ژیانتــدا ئەنجام‬ ‫نەدەیــت و تەنیا بخوێنیتــەوە‪ ،‬واتاکەی‬ ‫بــە دیاریکــراوی ئەمــە‪ :‬هەنــدێ کات‬ ‫بڕیــار بدەیــت لە بــری فــان کار بچیت‬ ‫کتێــب بخوێنیتــەوە‪ .‬ئەوکاتــە ئەنجامی‬ ‫کارەکەت دەبینی و تەماشــا دەکەیت لە‬ ‫چــاو حەفتەکانی پێشــوودا زیاتر کتێبت‬ ‫خوێندووەتــەوە‪ .‬بــە ئاســانی ئەنجامــە‬ ‫باشەکە دێتە بەردەمت‪.‬‬ ‫ئێســتا هەنــدێ خاڵی چارەنووسســاز‬ ‫دیــاری دەکەین بــۆ ئــەوەی جارێکی تر‬ ‫بگەڕێیتەوە بــۆ جیهانی کتێبخوێندنەوە‪،‬‬ ‫یان بۆ ئەوەی ڕێگاکە بۆ خۆت ئاســانتر‬ ‫بکەیــت؛ کاتەکانی پێش خەوتن‪ ،‬مەودای‬ ‫لە شــوێنێکەوە بۆ شــوێنێکی تر چوون‪،‬‬ ‫پــاش پشــوویەکی کورتــی عەســران و‬ ‫دوای هەندێ تەماشــاکردنی تەلەفزیۆن‪،‬‬ ‫لەوانەیە باشــترین دەرفەت بن بۆ ئەوەی‬ ‫تــۆ لــە تەمبەڵی بێیتــە دەرەوە و کتێب‬ ‫بخوێنیتەوە‪ ،‬هەڵبەت هەمیشە هەوڵ بدە‬ ‫کتێبەکە دایمە لێتــەوە نزیک بێت؛ ئەمە‬ ‫ورەت دەداتێ و پێت دەڵێ هێشــتا کارە‬ ‫گرنگەکەت نەکردووە‪.‬‬

‫جرتوفرت بیت و قسەی قۆڕ بنووسی یان‬ ‫بخوێنیتەوە‪.‬‬ ‫یان تەنانەت دەتوانیت گوێ لە کتێبی‬ ‫دەنگــی بگریت‪ .‬جاری وایــە گوێگرتن لە‬ ‫کتێبــی دەنگــی وا دەکات هەنــدێ کاری‬ ‫سوودبەخشــیش بــۆ خــۆت بکەیــت‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونــە کارێــک کــە دەمێکــە تاقەتــت‬ ‫لێــی نییــە‪ ،‬دەتوانی بــە دەم گوێگرتنی‬ ‫کتێبەکەوە بچیت ئەنجامی بدەیت‪.‬‬ ‫گرووپەکانی کتێبخوێندنەوە‬ ‫لە بیر مەکە‬ ‫کاتێــک کتێبێکــت خوێندووەتــەوە و‬ ‫زۆرت حەز لێیە‪ ،‬هەســتێکی ورووژێنەرە‬ ‫کۆمەڵێــک بدۆزێتەوە بچیــت لەگەڵیاندا‬ ‫گفتوگــۆ لەســەر کتێبەکــە بکەیــت‪.‬‬ ‫بەشداریکردن لەم دانیشتنانەدا هاوکاریت‬ ‫ژانرێکی تازە هەڵبژێرە‬ ‫هەنــدێ کات هەر ئــەوەی کە چوویتە‬ ‫ســەروەختی بابەتێکــی تازە‪ ،‬سیســتمی‬ ‫کتێبخوێندنەوەکەت بە تەواوی دەکەوێتە‬ ‫بــەردەم گۆڕانێکــی بەرچــاو‪ .‬لەوانەیــە‬ ‫تــۆ حــەزت لــە خوێندنــەوەی کتێبــە‬ ‫پۆلیســییەکان بێــت‪ ،‬لــەم ڕووەوە تەنیا‬ ‫پێویســتە خۆراکێکی تر بدەی بە خۆت‪،‬‬ ‫بۆ نموونە ڕۆمانی تەنزئامێز یان ژانرێکی‬ ‫تر تاقی بکەوە‪ .‬تەنانەت دەشکرێ ژانری‬ ‫ئاشــقانە هەڵبژێریت‪ .‬تۆ ناتوانیت هەموو‬ ‫تەمەنت یان ماوەیەکی زۆر بەسەر یەکەوە‬ ‫تەنیا لە یەک ژانردا کتێب بخوێنیتەوە‪.‬‬

‫دەکات هەنــدێ کتێــب بناســیت کــە‬ ‫پێشــتر ئــاگات لێیان نەبــووە‪ .‬هەروەها‬ ‫بەشــداریکردنی لــەم کۆڕوکۆبوونەوانەدا‬ ‫ناچارت دەکات ئــەو کتێبە تەواو بکەیت‬ ‫کە دەســتت پێ کــردووە‪ ،‬چونکە دەبێ‬ ‫لەســەر کتێبەکە قسەت هەبێت‪ .‬تەنانەت‬ ‫لــەوەش ئاســانتر‪ ،‬دەتوانیــت لەگــەڵ‬ ‫هاوڕێکانتــدا ئەمە بکەیت بە بەرنامەیەک‬ ‫و مانگانــە کتێبێــک بــۆ خۆتــان دیاری‬ ‫بکەین‪ .‬بێگومــان کتێبخوێندنەوە هەوڵی‬ ‫ڕاستەقینەی دەوێ‪.‬‬ ‫ئامانجێک بۆ خۆت دیاری بکە‬ ‫وا باشترە لە سەرەتاوە ئامانجی خۆت‬ ‫لە کتێبخوێندنەوە دیاری بکەیت‪ .‬ئەمە وا‬ ‫دەکات مەیلت زیاتر بجووڵێت‪ .‬دەتوانیت‬ ‫لەگەڵ خۆتدا بڕیار بدەیت کە مانگی یەک‬

‫کاتــێ کتێبنەخوێندنــەوە گەیشــتە ئــەوەی خەمباری‬

‫کردیت‪ ،‬کەواتە تۆ دەبێت بڕیارەکە بدەیت‬

‫جۆری کتێبخوێندنەوەکەت بگۆڕە‬ ‫ئەگەر چاپ‌بووک دەخوێنیتەوە‪ ،‬خراپ‬ ‫نییــە ئەمجــارە بــە کتێبــی ئەلکترۆنــی‬ ‫دەست پێ بکەیت‪ .‬ئەگەر ئامێری تایبەت‬ ‫بە خوێندنەوەشــت دەست نەکەوت‪ ،‬هەر‬ ‫لەسەر مۆبایلە زیرەکەکەت دەتوانیت ئەم‬ ‫کارە ئەنجــام بدەیت‪ ،‬ســەرەتا ســەختە‬ ‫بــەاڵم دڵنیا بــە نەختەنەختــە ڕادێیت‪،‬‬ ‫ئەوکات لەناو تاکسی‪ ،‬پاس یان میترۆشدا‬ ‫دەتوانیــت بە هۆی مۆبایلــە زیرەکەتەوە‬ ‫کتێب بخوێنیتەوە‪.‬‬ ‫کاتێک کتێبە خۆشەویســتەکەت لەناو‬ ‫مۆبایلــە زیرەکەکەتــدا بێــت‪ ،‬لــە هــەر‬ ‫چرکەیەکی دەستبەتاڵیدا دەتوانیت چەند‬ ‫الپەڕەیەک بخوێنیتەوە‪ ،‬ئەم کارە باشترە‬ ‫لەوەی خۆت بە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانەوە‬ ‫خەریــک بکەیــت و هــەرە خەریکــی‬

‫نیشتامنم دارستانی دەم روبار بوو‬ ‫چاپخانــەی کارۆ‪ -‬لەمســاڵدا چاپ‬ ‫کــراوە‪ .‬مۆتیڤی بەرگ و ســەرجەم‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫مۆتیڤی شیعرەکان کاری هونەرمەند‬ ‫کتێبــی «نیشــتمانم دارســتانی ڕێبوار سەعیدە‪.‬‬ ‫ڕەخنەگــر عەبدوڵــا تاهیــر‬ ‫دەم روبار بــوو»‪ ،‬تازەترین کتێبی‬ ‫شیعریی مارف عومەر گوڵە‪ ،‬کە لە بەرزنجــی لــە پێشــەکیی ئــەم‬

‫کتێــب دەخوێنیتەوە‪ ،‬یان ڕۆژی بیســت‬ ‫خولــەک‪ ،‬یان تەنانەت دەشــێ بەرنامەی‬ ‫سااڵنەت بۆ کتێبخوێندنەوە هەبێت‪.‬‬ ‫بێگومــان ژیانــی هــەر یەکەمــان‬ ‫کێشەوگرفتی خۆی هەیە‪ ،‬بەاڵم دەتوانیت‬ ‫بژیت و کەمتر کتێب بخوێنیتەوە‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫دەبێ بزانــی کتێبخوێندنەوە قوواڵیییەک‬ ‫بــە ژیانی مــرۆڤ دەبەخشــێت کە بەبێ‬ ‫کتێب ژیان بەتاڵ و پووچ دەبێت‪.‬‬ ‫کەواتــە هێندە بەســە کتێبخوێندنەوە‬ ‫بکەیتە ئەرکی یەکەمی ژیانت‪ ،‬ئێســتاش‬ ‫دوای خوێندنەوەی ئەم الپەڕەیە دەتوانیت‬ ‫یەکســەر دەســت پێ بکەیت‪ .‬کتێبی زۆر‬ ‫چاوەڕێــی ئــەوەن تــۆ بیانخوێنیتــەوە‪.‬‬ ‫کتێبخوێندنــەوەش شــتێکە لــە پێنــاو‬ ‫خۆتــدا‪ .‬کەواتە لە پێناو خۆتدا تەمبەڵی‬ ‫مەکە‪.‬‬

‫کتێبەدا نووســیویەتی‪« :‬شــیعری‬ ‫مــارف عومــەر گــوڵ داکۆکیکردنە‬ ‫لــە چەمکــی شــووناس‪ ،‬کــە زۆر‬ ‫گەشــبینانە لــە شــووناس و‬ ‫دەوروبــەری خــۆی دەڕوانــێ‪ ،‬ئەو‬ ‫هەر لە سەرەتایەوە ئەم ڕێچکەیەی‬

‫گرتــووە‪ .‬ئــەم کۆمەڵەشــیعرەی‬ ‫ئێستاشی شیعرەکانی تاراوگەی لە‬ ‫خۆ گرتــووە‪ ،‬بەاڵم هەمان شــێواز‬ ‫و خەســڵەتی بە جۆرێکــی تر تێدا‬ ‫دەبینرێت‪».‬‬ ‫جێی ئاماژەیە کتێبی «نیشتمانم‬

‫دارســتانی دەم روبــار بــوو» لــە‬ ‫دووتوێی ‪ ١٢٦‬الپەڕەدا بە قەبارەی‬ ‫مامناوەنــد چاپ و بــاو کراوەتەوە‬ ‫و لە ئێســتادا لە کتێبفرۆشییەکان‬ ‫دەست دەکەوێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٩‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/٦/٢٠‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫شیعرییەتی دەستپێك لە ڕۆمانی (كەوتنی ئاسامنەكان)دا‬ ‫خوێنــەران ببــڕێ‌ و خوێنەران هەســتی‬ ‫ێ ئــەو‬ ‫پێنەكــەن؟! بــەو مانایــەش نابــ ‌‬ ‫قســەیەی (ژاك الكان) فەرامۆش بكەین‪:‬‬ ‫زمــان تــەواوی دنیای خەیــاڵ دابەش و‬ ‫پارچە پارچــە دەكات‪ ...‬لەو قســەیەوە‬ ‫دەگەینــە ئەو دەرئەنجامــەی كە ناونانی‬ ‫گــوزارە گریمانكراوەكانی(مەجــازی و‬ ‫نووســراو و نەنێنراو)ی دەســتپێكی ئەو‬ ‫عەبدولموتەڵیب عەبدوڵاڵ‬ ‫ڕۆمانــە بــە شــێوەیەكی ڕاســتەوخۆ لە‬ ‫(جەبار جەمال غەریب) لە دەستپێكی ناونانــی گــوزارە كردارییەكانی (ڕەمزی‬ ‫ڕۆمانی (كەوتنی ئاســمانەكان‪ ،‬ناوەندی و واقیعــی و خەیاڵیــی) الكانانــەی ئــەو‬ ‫ڕۆشــنبیری و هونەریــی ئەندێشــە‪ ،‬چ‪ ،1‬خوێندنەوەیــە لــە دایك دەبێتــەوە! بەو‬ ‫ێ گریمانەی ئەوە بكەم‬ ‫ێ كۆتــر مانایەش دەمــەو ‌‬ ‫‪)2016‬دا دەنووســێت‪( :‬دەشــ ‌‬ ‫دەنــووك لــە گومبــەزی ئاســمان بدات كە (نووســەر) بۆ خۆ دڵنیاییكردنەوە لە‬ ‫ێ كۆتر دەنووك‬ ‫و كونــی بــكات‪ ،‬بــەاڵم بەرنامەكــەی ڕســتەی مەجازی (دەش ‌‬ ‫پێهەڵناوەشــێتەوە‪ .‬ل‪ )1‬هێڵــی ژێــر لە گومبەزی ئاسمان بدات و كونی بكات‪،‬‬ ‫وشــەكان و داخســتنی كەوانــەكان بــە بەاڵم بەرنامەكەی پێهەڵناوەشێتەوە‪ .‬ل‪)1‬‬ ‫الی خوێندنــەوەدان‪ ،‬مــن بەو شــێوەیە خۆی بە ڕســتەی نووسراوی (بە دەستی‬ ‫و دەســتپێكی لەو شــێوەیەم لە ڕۆمانی چــەپ قەفــەزە تەلەكــەی هەڵگرتبــوو‪،‬‬ ‫كوردیــدا كــەم بەرچــاو كەوتــووە‪ ...‬بــە دەســتی ڕاســت جارێكــی دیكــە لە‬ ‫دەســتپێكێكی شــاعیرانە و قــووڵ و بە پشتێنەكەی دڵنیابۆوە‪ .‬ل‪ )1‬دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫جیهانبینیەكی ســەردەمییانە دارێژراوە! واتە بە ڕاســت و چەپ دەیسەلمێنێ‌‪ ،‬كە‬ ‫شــیعرییەتی دەســتپێك لەو ناونیشانەی نەست بەرهەمی تایبەتی زمانە‪ .‬ڕەنگە لە‬ ‫سەرەوەدا بە مانای (تزیفیتان تۆدۆرۆف) خەیاڵی نووســەر ڕستەی یەكەم (كۆتر)‬ ‫دنیایەكــی گــۆڕاو و ناجێگیــر دەنوێنێ‌‪ ،‬و (ئاسمان) بە شێوەیەكی ڕەمزی كاری‬ ‫ێ و خوێنەر‬ ‫مەبەســت دیتنــی كۆمەڵێــك نەبینراو و خــۆی لــە خوێنــەر نەكردبــ ‌‬ ‫نیگای جیــاوازە‪ ...‬نەگەیشــتبێتە دنیــای مەبەســت‪ ،‬یــان‬ ‫گۆشــە و‬ ‫وەك ســەرەتا بەسەریدا گوزەری كردبێ‌‪،‬‬ ‫بۆیــە لــە ڕســتەی دووەمدا‬ ‫نووسەر بە‬

‫تــۆدۆرۆف‬ ‫قسە لە شیعرییەتی خوێندنەوە‬ ‫یان وەرگر دەكات‪ ،‬ئەو جۆرە قسەكردنە‬ ‫شــیعرییەت بــە ئاســتەكانی خوێندنەوە‬ ‫و خوێنــەرەوە دەبەســتێتەوە‪ .‬مــن لەو‬ ‫نوســینەدا هەوڵــدەدەم خوێندنەوەیەكی‬ ‫گریمانەكــراو بــۆ جیهانبینــی نووســەر‬ ‫وەك خوێنــەر و گۆشــەنیگایەكی جیاواز‬ ‫بۆ خوێندنەوەی دەســتپێكی ئەو ڕۆمانە‬ ‫بدۆزمــەوە‪ ،‬كــە نەكەوێتــە دەرەوەی‬ ‫شــیعرییەتەوە‪ ،‬نەكەوێتــە دەرەوەی‬ ‫كەشفكردنی نەبینراوەكانەوە‪.‬‬ ‫ئەگــەر دەســتپێكی ئــەو ڕۆمانە وەك‬ ‫(ڕەمــزی‪ /‬مەجــازی)‪ ،‬وەك نامەیەكــی‬ ‫(نووســراوی‪ /‬واقیعــی)‪( ،‬نەنێنــراوی‪/‬‬ ‫خەیاڵیی) گریمانە بكەین‪ ،‬ئەوە قسان لە‬ ‫ئاوێتەبوونی نووسەر و خوێنەر دەكەین‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫واتــە وەك ئــەوەی نووســەر بیــەو ‌‬

‫شێوەیەكی‬ ‫و ا قیعــی‬ ‫( ر ا ســت )‬ ‫و (چــەپ)‬ ‫خــۆی‬ ‫ی‬ ‫د ە نو ســێتە و ە‬ ‫و مەبەســتەكە واتە ( د ڵنیا بو و نــی‬ ‫ئاســمان و گومانی كۆتر) بە بیر خوێنەر‬ ‫دەهێنێتەوە‪ ،‬بەو مانایەش گریمانەی من‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە نووســەر لە دەســتپێكی ئەو‬ ‫ڕۆمانــەدا لە ڕســتەیەكی (مەجازی)یەوە‬ ‫دەكەوێتــە نێو ڕســتەیەكی (نووســراو)‬ ‫و زێتــر دڵنیاكــەرەوەوە‪ ،‬دواتریــش بــۆ‬ ‫ڕســتەیەكی (نەنێنــراو) و خەیاڵــی‬ ‫(كزەبایــەك لــە ڕووە زەردەكەی دەدا و‬ ‫هەتاوێكی وەك زێڕ دەكەوێتە بەرپێی ئەو‬ ‫نایبینێ‌‪ ،‬جا بۆ كەس بیبینێ‌؟ ل‪ )1‬درێژ‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم وەك كــردەی خوێندنەوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫خوێنــەرە لــە ڕســتەی یەكــەم (كۆتر‪،‬‬ ‫ئاســمان)ەوە ناونیشــانێكی ڕەمــزی‬

‫دەبەخشــێتە كاراكتــەر و بــە ڕســتەی‬ ‫واقیعــی (پشــتێن‪ ،‬قەفــەز) دڵنیایــی‬ ‫ئاســمان و گومانی كۆتــر وێنا دەكاتەوە‬ ‫و دواتریــش لە ڕســتەی خەیاڵی (رووی‬ ‫زەردی ئاسمان و ڕووی زەردی كاراكتەر)‬ ‫پرســی شــاراوەی هاوكێشــەكە وەك‬ ‫تراوماییتریــن ڕووداوی جەنگــی عیراق و‬ ‫ئیران دەخوێنێتەوە‪ .‬دواتریش وەك چۆن‬ ‫(نووســەر) لــە ئاكامدا ئــەو تراومایە بە‬ ‫باكگراوەندی كردە تیرۆرییەكان دادەنێت‪.‬‬ ‫ئــەو (خوێندنەوە)یــەش لە دەســتپێكدا‬ ‫هەوڵــدەدا وەك تراماییترین گۆشــەنیگا‬ ‫وێنای بكاتــەوە‪ ...‬بەو مانایــە (گوزارە‬ ‫گریمانكراوەكانی) دەستپێكی ئەو ڕۆمانە‬ ‫وەك چاالكی ڕەمزی نوســین و (گوزارە‬ ‫كردارییەكانــی) خوێنــەر وەك چاالكــی‬ ‫خوێندنەوە بە ناوەڕۆكی ڕۆمانەكەدا درێژ‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لــە دەســتپێكی شــاعیرانەدا بڕیــاری‬ ‫گەیشــتن و نەگەیشــتنی ناوەڕۆكــی‬ ‫بەرهەمەكــە زۆر گرنــگ نییــە‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫گرنگــە نیشــاندانی دنیایەكــی گــۆڕاو و‬ ‫ناجێگیــرە‪ ،‬ئــەوەی گرنگــە جوانــی و‬ ‫كرانەوە و شیعرییەتە! لە ڕستەی یەكەمی‬

‫ڕۆمانی (كەوتنی ئاســمانەكان) ڕەنگە‬ ‫(كۆتر) و (ئاســمان) وەك دوو ڕەمزی‬ ‫ئاڕاســتەكراو‪ ،‬دنیــای جێگیــری خۆیان‬ ‫هەبێــت‪ ،‬بــەاڵم وشــەی (دەشــێ‌) ئەو‬ ‫دوو دنیایــە دەكاتــەوە و وەك (مەجاز)‬ ‫تەماشــایان دەكات‪ .‬هەڵبەتــە زۆرجــار‬ ‫شــارەزایی نووســەر خۆی لە یەك جولە‬ ‫و یەك وشە و یەك نیگا و ڕێكخستنێكی‬ ‫بچوكــدا دەبینێتــەوە‪ ،‬ڕەنگــە خــۆی لە‬ ‫ئازادكردنــی خەیاڵی زماندا ببینێتەوە‪...‬‬ ‫بــۆ نموونــە تــۆ وشــەی (دەشــێ‌) لەو‬ ‫ڕستەیە بكوژێنەوە‪ ،‬ڕاستەوخۆ دەكەویتە‬ ‫ێ‬ ‫نێــو قــەدەرەوە! نووســەر دەزانــ ‌‬ ‫ئــەوەی جوانی نوســین دیــاری دەكات‪،‬‬ ‫قــەدەری دیاریكراو نییــە‪ ،‬پەیوەندی بە‬ ‫خــۆ ئازادكــردن و زمــان ئازادكردنــەوە‬ ‫هەیــە‪ ،‬نەك خــۆ كۆنترۆڵكــردن و زمان‬ ‫ێ بە گشــتی‬ ‫كۆنترۆڵكردن! لێرەدا دەشــ ‌‬ ‫شــیعرییەت لــە دەســتپێكی (كەوتنــی‬ ‫ئاســمانەكان)دا ببێتــە نامەیەكــی‬ ‫(نووســراوی نەنێنراو) بــەو مانایەی كە‬ ‫نامەی (نووســراوی نێنراو) ئاڕاســتەكان‬ ‫دیاری دەكات‪ ،‬بەاڵم نوســین كرانەوەیە‪،‬‬ ‫نوســین بە هەموو ئاڕاستەكاندا دەڕوات‪،‬‬ ‫بــۆ ئەوەی زۆرترین ئەگــەری خوێنەر لە‬

‫بەڵكو لەخۆوە و خەیاڵییە‪ ،‬بۆیە ناتوانین‬ ‫بڵێین شیعریی نییە‪ ،‬فرەیی نییە‪ ،‬ئازادی‬ ‫نییــە‪ ...‬ناتوانیــن ئــەو چاوەڕوانییــەش‬ ‫بكوژین كە خوێنەر لە دەستپێك و ڕستەی‬ ‫ڕەمــزی و ئازادی و كرانەوە هەوڵی گرتن‬ ‫و ڕاڤەكردن و خوێندنەوەی دەدات‪ ،‬وەك‬ ‫چۆن ناتوانین ئــەو دوودڵییەش نەبینین‬ ‫كە نووسەر لە ڕێگای پرۆسەی نوسینەوە‬ ‫تووشی دەبێت‪ ،‬ناتوانین ئەو دنیا گۆڕاوە‬ ‫نەبینیــن‪ ،‬كــە ڕۆمانەكــە بەرجەســتەی‬ ‫دەكات‪...‬‬ ‫بــەاڵم هەمــوو ئــەو خوێندنەوانــە بە‬ ‫دیاریكردنــی (كۆترێــك) و (بەرنامــەی‬ ‫ئەو) و كورتە ڕســتەی خەبــەری (كۆتر‬ ‫لــە بەرنامەكــەدا نەبــوو‪ .‬ل‪ )1‬دەكەوێتە‬ ‫ســەر خوێندنەوەیــەك كــە نووســەر لە‬ ‫ێ (مەبەســت لە‬ ‫بۆگێــڕەڕەوەی دەخواز ‌‬ ‫بۆگێڕەڕەوە كەسایەتیەكی خەیاڵكراوە و‬ ‫زۆربەی جار دانەر شوێنی دەگرێتەوە)‪...‬‬ ‫پرســیار ئەوەیــە ئایــا ڕســتەی یەكەمی‬ ‫دەستپێك پێیوایە خوێنەر تەنها ئەویتری‬ ‫ێ ویستی ئەوی نووسەر‬ ‫بۆگێڕەوەیە‪ ،‬بە ب ‌‬ ‫و ئاڕاســتەكردنی ئــەوی نووســەر نەبێ‌‪،‬‬ ‫نــاگات؟! دەزانــم (دوودلــێ‌) و (پارچە‬ ‫پارچــە بــوون) و جێكەوتــەی‬ ‫وشــەی (دەشــێ‌) هەمــوو ئەو‬ ‫پرســانە لە جێی خۆیــدا وەاڵم‬ ‫دەداتــەوە‪ ...‬دەزانــم پەیامــی‬ ‫دەســتپێك لــەو ڕۆمانــەدا لــە‬ ‫ڕێــگای وشــەی (دەشــێ‌) و‬ ‫ێ و پارچە پارچەبوونەوە‬ ‫دوودل ‌‬ ‫بە ڕاســت و چەپ نووســراوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ڕەنگــە گومانێــك لــەو‬ ‫گەیشــتنە هەبێــت‪ ،‬ڕەنگە هەر‬ ‫تەنهــا بگاتە ئــەو خوێنەرانەی‬ ‫كە دیاریكراوەكان دەگرن؟! ئەو‬ ‫خوێندنەوەیە ئەو پرسە دەكاتە‬ ‫ئامانج‪...‬‬ ‫كەواتە نووسەر لە (نوسین)‬ ‫ی ئــەو نامەیە پەشــیمانە یان‬ ‫نــا‪ ،‬ئــەوە پرســیارەكە نییــە‪،‬‬ ‫بەڵكو پرســیارەكە ئەوەیە ئایا‬ ‫نووســەر لــە (نــاردن)ی ئــەو‬ ‫پەیامــە پەشــیمانی پێــوە دیــارە‪ ...‬بە‬ ‫بڕوای من ئەو جارەش وشەی (دەشێ‌) و‬ ‫ێ و پارچە پارچە بوونی دەستپێك‬ ‫دوودل ‌‬ ‫و دەستنیشــانكردنی ڕاســت و چــەپ‬ ‫بەشــێكی ئەو پەشیمانییە لەخۆ دەگرێ‌‪،‬‬ ‫بــەاڵم حیكایەتكردنی تــەواوی ڕۆمانەكە‬ ‫پێمان دەڵێت نووسەر ئەگەرچی سەرەتا‬ ‫لــە ناردنــی نامەكــە دوودڵە‪ ،‬بــەاڵم لە‬ ‫نوســینەوەی نامەكــە پەشــیمان نییــە!‬ ‫ێ خوێنەران هەموو ئەو پرسیارانە‬ ‫دەشــ ‌‬ ‫لــە دووتوێــی خوێندنەوەی تــەواوی ئەو‬ ‫ێ ئەو‬ ‫ڕۆمانەدا بخوێنێتەوە‪ .‬كەواتە دەش ‌‬ ‫پەشــیمانییەی نــاردن و ئــەو خەیاڵەی‬ ‫خوێندنــەوە هــەر تەنهــا (تەكنیــك و‬ ‫شــێواز)ی نووســەر بەرجەســتە بــكات‪،‬‬ ‫شتێكی دیكە نەبێت‪...‬‬ ‫كاری نوســین تــا ڕادەیەكــی زۆر لــە‬ ‫كاری ئەندازیاریی دەچێت‪ ،‬بەرهەمهێنانی‬ ‫گوتاری نوســین و ڕێكخســتن و هەڵنانی‬ ‫دیــواری باڵەخانــە و نەخشــاندن و‬ ‫بەرجەســتەكردنیان مەودایــان ئەوەنــدە‬ ‫لێكدوور نییە‪ .‬ئەو قسەیە ئەگەرچی زمان‬ ‫وەك مەتریال و كەرستە‪ ،‬تەماشا دەكات!‬ ‫ێ‬ ‫بــەاڵم لە ڕوویــەك لــە ڕووەكانی هەند ‌‬ ‫ڕاســتی لە خۆیــدا هەڵگرتــووە‪ ،‬چونكە‬

‫ێ وەك (تەكنیك)‬ ‫ســەر پیتەكان دەیەو ‌‬ ‫حەقیقەتــی نــاوەڕۆك لــە دەســتپێكدا‬ ‫بخوێنینــەوە! دیتنــی هێلــە دیارەكانــی‬ ‫حیكایەت و ناونانیان لە دەستپێكدا وەك‬ ‫چۆن لە دەرەوەی شێواز و تەكنیكدا نییە‪،‬‬ ‫ناكەوێتە دەرەوەی خوێندنەوەكانیشەوە‪.‬‬ ‫ێ دەسبەرداری‬ ‫لە ئەدەبدا مرۆڤ ناتوان ‌‬ ‫ێ بــۆ جوانــی‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫حەقیقــەت بــ ‌‬ ‫ێ جوانــی لــە پێنــاو حەقیقــەت‬ ‫ناتوانــ ‌‬ ‫فەرامــۆش بــكات! بــەاڵم بە بــڕوای من‬ ‫ێ لە حەقیقەت‪،‬‬ ‫ێ خاڵی ب ‌‬ ‫دەستپێك دەش ‌‬ ‫ێ لە ئیســتێتیكا‪.‬‬ ‫ێ خاڵــی ب ‌‬ ‫بەاڵم ناشــ ‌‬ ‫ێ بڵێــم هەمــوو خاڵبوونێكــی‬ ‫دەمــەو ‌‬ ‫دەســتپێك لــە جوانــی خاڵیبوونــە لــە‬ ‫خەیــاڵ و ئــازادی و خوێندنــەوەی‬ ‫جیــاواز‪ ،‬خاڵیبوونــە لــە شــیعرییەت‪...‬‬ ‫جوانی چییەتــی كاری ئەدەبییە‪ ،‬هەموو‬ ‫قوڕســایی ئەو چییەتییە لە دەســتپێكی‬ ‫ڕۆمانی كەوتنی ئاســمانەكاندا لە وشەی‬ ‫(دەشێ‌)ی ڕستەی سەرەتادا كۆبۆتەوە‪،‬‬ ‫هەمــوو قوڕســایی ئــەو چییەتییــە لــە‬ ‫دوودڵــی نووســەر و پارچەپارچەبوونــی‬ ‫دەســتپێكدا خۆی دەنوێنــێ‌‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫گرنگــی حیكایەتــی ئــەو ڕۆمانــە لــەو‬ ‫حەقیقەتەوە ســەرچاوە دەگرێ‌‪ ،‬كە دیوە‬ ‫شــاراوەكەی واقیعی كوردی و ناوەڕۆكی‬ ‫ڕەمزی دەسەاڵتی نوسیوەتەوە‪.‬‬ ‫دوودڵــی نووســەر و پارچــە پارچــە‬ ‫ێ كۆتر دەنووك‬ ‫بوونی دەســتپێك (دەش ‌‬ ‫لە گومبەزی ئاسمان بدات و كونی بكات‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەرنامەكــەی پێهەڵناوەشــێتەوە‪.‬‬ ‫ل‪ )1‬وەك بەرهەمهێنانــی گوتــار و‬ ‫نەخشــاندنی ئەندازیارانە‪ ،‬وەك مەجاز و‬ ‫جوانســازی لە ســنوری جولەی تایبەتی‬ ‫ئەو ڕۆمانەدا‪ ،‬دیوە داپۆشراوەكەی واقیع‬ ‫یان ئەگەرەكانی ناو واقیع بە نووســراوی‬ ‫(بــە دەســتی چــەپ قەفــەزە تەلەكەی‬ ‫هەڵگرتبوو‪ ،‬بە دەســتی ڕاســت جارێكی‬ ‫دیكــە لە پشــتێنەكەی دڵنیابــۆوە‪ .‬ل‪)1‬‬ ‫نیشان دەداتەوە و بە خەیاڵ و فەنتازیای‬ ‫چنینــی (كزەبایەك لــە ڕووە زەردەكەی‬ ‫دەدا و هەتاوێكــی وەك زێــڕ دەكەوێتــە‬ ‫بەرپێــی ئــەو نایبینــێ‌‪ ،‬جــا بــۆ كەس‬ ‫بیبینــێ‌؟ ل‪ )1‬دەلكێنــێ‌‪ ،‬كــە لە الیەك‬ ‫گوتــاری ڕۆمانەكە تۆختــر دەكاتەوە‪ ،‬لە‬ ‫الیەكی دیكە شــیعرییەت زێتر بەرجەستە‬ ‫دەكات!‬ ‫ئەگــەر حەقیقــەت و جوانی ڕســتەی‬ ‫یەكەمی دەســتپێك لە وشــەی (دەشێ‌)‬ ‫ەوە ســەرچاوە بگرێ‌‪ ،‬ئەوە شاراوەكانی‬ ‫واقیعــی كــوردی و دڵنیابوونــەوە لــەو‬ ‫چەپێنراو و نووســراوە لە چەپ و ڕاستی‬ ‫ڕســتە واقیعییەكەدایە‪ ،‬بــەاڵم خەیاڵیی‬ ‫چنین لە پەیوەندی ڕووی زەردی پاڵەوان‬ ‫و ڕووی زەردی ئاسماندا نییە‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫دەكەوێتە نێو چەمكی(نەبینراو) و پرسی‬ ‫نەنێنــراوەوە (ئــەو هیچ نابینــێ‌‪ ،‬جا بۆ‬ ‫كەس ببینێ‌؟ ئەو گەز گەز بااڵ دەكات و‬ ‫دەفڕێ‌‪ .‬ل‪ )1‬كۆی خەیاڵی كوردی‪ ،‬كۆی‬ ‫نەنێنــراوی كوردی دەخاتــە ژێر‪ :‬ئەوەی‬ ‫شیاوە ڕووبدات‪ ،‬نەوەك ئەوەی ڕوویداوە‪،‬‬ ‫(بۆ كەس نایبینێ‌؟) پرسێكی نەنێنراوی‬ ‫خەیاڵییە و كۆی ئەو ڕۆمانە وەك ئەدەب‬ ‫نیشان دەدات‪ ،‬نەك مێژوو‪...‬‬ ‫ڕۆمانی كەوتنی ئاسمانەكان لە ڕێگای‬ ‫گوزارە كردارییەكانی (ڕەمزی و واقیعی و‬ ‫خەیاڵیی) خوێندنەوە و لە ڕێگای گوزارە‬ ‫گریمانكراوەكانی (مەجازی و نووســراو و‬

‫ئــەم ڕۆمانە هەوڵدەدا لە ڕێگای فانتازیاوە بە حەقیقەت بگات‪ ،‬لە‬

‫ڕێگای كاراكتەرە پەراوێزكراوەكانەوە لە ڕووداوەكان نزیك بێتەوە‬ ‫خۆی كــۆ بكاتەوە و زۆرترین چاوەڕوانی زمــان وەك قەوارەیەكــی ئاڕاســتەكراوی‬ ‫و پێشــبینیكردنی مانــا فەراهەم بكات و مەتریــال‪ ،‬نكۆڵــی لێناكــرێ‌‪ .‬زمان وەك‬ ‫زۆرتریــن دەاللەت لەخۆ بگــرێ‌! چونكە قەوارەیەكی ئاڕاســتەكراوی دەستلێدراو‪،‬‬ ‫بەشێكی خەیاڵی نوسین و ئازادی زمان‪ ،‬لــە ناونانی شــتەكانەوە بەرهەم دێت‪...‬‬ ‫ڕێگا كردنەوەیە بۆ ئازادی خوێنەر و فرە بۆیــە (جەبــار جەمــال غەریــب) وەك‬ ‫خوێندنــەوە و جیاوازییەكان‪ ...‬دەمەو ‌‬ ‫ێ (شــێواز) لــە دەســتپێكدا هەوڵی گرتن‬ ‫بڵێم وشــەی (دەشێ‌)ی دەستپێك وەك و بەرجەســتەكردنی كــۆی حیكایەتەكــە‬ ‫كردەیەكی نووســراو‪ ،‬بریــار لێدراو نییە‪ ،‬دەدات‪ .‬وەك چــۆن پەنجــە دەخاتــە‬

‫نەنێنراوی) نووســەرەوە‪ ،‬درزێك دەخاتە‬ ‫شوناســی ڕەمــزی كاراكتەری ســەرەكی‬ ‫و شوناسی ســایكۆلۆجییەوە‪ ...‬خوێنەر‬ ‫ڕەنگدانــەوەی دوودڵی نووســەر و پارچە‬ ‫پارچە بوون و خەیاڵی زمانی دەســتپێك‬ ‫لــە كــۆی ڕۆمانەكــەدا دەخوێنێتــەوە‪.‬‬ ‫ێ بڵێــم كاراكتــەر لە نێــوان دوو‬ ‫دەمــەو ‌‬ ‫بەرنامە (ئاسمان‪ ،‬پشتێنی دڵنیابوونەوە‪،‬‬

‫نەدیتــن) و (كۆتر‪ ،‬گومانی چەپگەرایی‪،‬‬ ‫پرســی خەیــاڵ) خــۆی دەدۆزێتــەوە‪،‬‬ ‫لــە ئاكامدا بەرنامــەی یەكــەم كاراكتەر‬ ‫ێ و سەركەوتن مسۆگەر دەكات‬ ‫دەخەسێن ‌‬ ‫و هەڵناوەشێتەوە‪.‬‬ ‫بابەتــی ئــەو ڕۆمانــە شــەڕی عیــراق‬ ‫و ئێرانــە‪ .‬ڕاســتە ڕۆماننــووس مێژووی‬ ‫شــەڕی عیــراق و ئێــران ناگێڕێتــەوە‪،‬‬ ‫ێ مێــژوو بكەوێتە دەرەوەی‬ ‫بــەاڵم نایەو ‌‬ ‫فانتازیاكانــی حیكایەتكردنییەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو ڕۆمانە هەوڵدەدا لە ڕێگای فانتازیاوە‬ ‫بــە حەقیقەت بگات‪ ،‬لە ڕێگای كاراكتەرە‬ ‫پەراوێزكراوەكانــەوە لە ڕووداوەكان نزیك‬ ‫بێتــەوە‪ .‬لــە ڕێــگای جوانییــەوە لە نێو‬ ‫ڕەمــز و واقیــع و خەیاڵــدا بخولێتــەوە‪.‬‬ ‫ئــەوە ڕەنگدانــەوەی دوودڵــی و پارچــە‬ ‫پارچە بوونی دەستپێكە وا لە كاراكتەری‬ ‫ێ زەینەڵ دەكات‪،‬‬ ‫ســەرەكی ئاســۆ تۆ بڵ ‌‬ ‫پێمــان بڵــێ‌‪ :‬ئــەوە مــن نیــم وەزیفەی‬ ‫(خۆتەقاندنەوە) ئەنجــام دەدەم‪ ،‬بەڵكو‬ ‫شوناسی منی ڕەمزی و منی سایكۆلۆجی‬ ‫خەســێنراوە‪ ،‬مــن لە ڕێــگای ئازادبوونی‬ ‫خەیاڵــەوە دەكەومە ســەر ئەوەی بیر لە‬ ‫ئەنجامنەدانــی ئەو وەزیفەیــە بكەمەوە‪.‬‬ ‫بــە مانایەكــی دیكە (منــی ڕەمزی منی‬ ‫ســایكۆلۆجی منــی خەســێنراو) وەك‬ ‫كەسێكی (الدەر) خودی بەش بەش بووە‬ ‫و لەگــەڵ خۆی لە نێودژییدایە‪ ...‬كەواتە‬ ‫ئەوەی كە كاراكتەری ســەرەكی ئاسۆ تۆ‬ ‫ێ زەینەڵ لە كاتی كردەی خۆتەقاندنەوە‬ ‫بڵ ‌‬ ‫بەری دەكەوێت‪ ،‬دەنگدانەوەی ڕاســتییە!‬ ‫بــەاڵم كاتێك دەگاتە ئەوەی كە ڕاســتی‬ ‫ێ‬ ‫لــە درۆ جیــا بكاتــەوە‪ ،‬ئــەوە دەبــ ‌‬ ‫دەســتبەرداری ڕاســتی درۆكە بێت! ئەو‬ ‫ێ مەرج پێوەی پەیوەست‬ ‫ڕاستییەی كە ب ‌‬ ‫ببوو‪ ،‬ئێســتا لە ســاتی خۆتەقاندنەوەدا‬ ‫دەنگدانەوەكەی دەبیســتێ‌‪ ،‬بەاڵم پێشتر‬ ‫ڕێگری لە بیســتنی ئــەو دەنگدانەوەیەی‬ ‫دەكرد‪...‬‬ ‫لــە خوێندنــەوەی دەســتپێكی ئــەو‬ ‫ڕۆمانــەدا‪ ،‬لــە ناونانی ڕەمــزی و واقیعی‬ ‫و خەیاڵیــدا‪ ،‬لــە خوێندنــەوەی منــی‬ ‫ڕەمزی و منی ســایكۆلۆجی خەسێنراو و‬ ‫ئازادی خەیاڵدا‪ ،‬لە ڕێگای گریمانەكردنی‬ ‫گوزارەكانی مەجازی و نووسراو و نەنێنراو‬ ‫ێ دوو گۆشــەنیگا‬ ‫بــۆ نووســەر دەمــەو ‌‬ ‫بنەخشێنم‪ ،‬یەكێكیان شێواز و تەكنیكی‬ ‫نووسەر دەردەخات‪ ،‬ئەویدیكەیان ئازادی‬ ‫زمانــی خوێندنەوە دەنوێنــێ‌‪ ،‬یەكەمیان‬ ‫پەیوەنــدی بــە زمــان وەك مەتریالــەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬دووەمیان پەیوەندی بە زمان وەك‬ ‫ئەبســتراكەوە دەكات‪ ،‬بە مانایەكی دیكە‬ ‫یەكەمیان دەیەوێت هێلە ســەرەكییەكانی‬ ‫حەقیقەتــی حیكایــەت لــە دەســتپێكدا‬ ‫وەك مەجــازی و نووســراو و نەنێنــراوی‬ ‫نووســەر گریمانــە بكات و بــە خوێنەری‬ ‫بگەیەنێت‪ ،‬دووەمیان بە شــێوەی ڕەمزی‬ ‫و واقیعــی و خەیاڵیــی قســان دەكات و‬ ‫جوانــی فانتازیاكانــی خــۆی و ئــازادی‬ ‫بیركردنــەوەی خوێندنەوە بــۆ خوێنەران‬ ‫دەكاتەوە‪ ...‬مــن وەك خوێنەرێكی ئازاد‬ ‫هەوڵــی گرتنی خەیاڵــی فەنتازی دەدەم‬ ‫ێ نووســەر وەك خوێنەرێكــی‬ ‫و دەشــ ‌‬ ‫پابەند هەوڵی بەرجەســتەكردنی شــێواز‬ ‫ێ‬ ‫و تەكنیــك بدات؟! بەو مانایەش دەشــ ‌‬ ‫خوێندنــەوەی مــن‪ :‬شــێواز بــە الدانــی‬ ‫زمانی پەیوەســت بــكات و خوێندنەوەی‬ ‫ئەویدیكەی نووســەر‪ :‬شێواز وەك ڕێگای‬ ‫نوســین بناســێنێ‌؟! هەموو ئەوانەش لە‬ ‫ســەر دوو تێڕوانیــن و دوو تێــز و دوو‬ ‫شــێوە دیتنی زمان وەستاون‪ ،‬زمان وەك‬ ‫ئەبســتراك و زمــان وەك مەتریــال‪ ،‬ئەو‬ ‫دوو تێزەش هەمیشە لەو خوێندنەوەیەدا‬ ‫بەنێویەكــدا دەچــن! كەواتە ئــەوەی لەو‬ ‫خوێندنەوەیەدا بۆ خوێنەر گرنگە گۆڕینی‬ ‫واقیعی بینراوە بۆ واقیعی زمانی‪ ،‬گۆڕینی‬ ‫ڕەمزی و واقیعی و خەیاڵییە بۆ مەجازی‬ ‫و نووســراو و نەنێنراو‪ ...‬بــەو مانایەش‬ ‫ێ ئــەوە دووبارە‬ ‫لــە دەرئەنجامدا دەمەو ‌‬ ‫بكەمــەوە كە شــیعرییەت یاخی بوونە لە‬ ‫واقیعی بینراو و كەشــفكردنی بەردەوامی‬ ‫نەبینراوە‪.‬‬ ‫هەولێر ‪2016/5/19‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٩‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/٦/٢٠‬‬

‫ڤالدیمێر نابۆکۆڤ‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ئاراس ڕەسووڵ‬ ‫ســەد ســاڵێك لەمەوبــەر گۆســتاڤ‬ ‫فلۆبێــر بۆ خۆشەویســتەكەی نووســی‪:‬‬ ‫«ئەگــەر مرۆڤ النیكــەم چەند كتێبێكی‬ ‫بە باشــی ناسیبان‪ ،‬پشــكنەرێكی مەزنی‬ ‫لێ دەردەچوو‪».‬‬ ‫لە كاتــی خوێندنەوەدا خوێنەر دەبێت‬ ‫بڕوانێتــە وردەكارییــەكان‪ .‬هیچ شــتێك‬ ‫لەوە بێتامتر نییە تۆ پێشــتر ســەبارەت‬ ‫بــە كتێبەكە بڕیارت دابێت‪ .‬هیچ شــتێك‬ ‫بۆ نووسەر خەمهێنەرتر و ناخۆشتر لەوە‬ ‫نییــە‪ ،‬كە كەســێك بۆ نموونــە «مەدام‬ ‫بووڤاری» بەو خەیاڵەوە بخوێنێتەوە كە‬ ‫كتێبێكە بۆ هێرشكردنە سەر بۆرژوازییەت‪.‬‬ ‫دەبێت لە بیرمان بێت‪ ،‬بەرهەمی هونەری‬ ‫بەبێ ئەمالوئەوال هێنانەبوونی جیهانێكی‬ ‫تازەیە‪ ،‬كەواتە یەكەمین كارێك كە دەبێت‬ ‫بیكەیــن‪ ،‬ئەوەیــە بە وردی ئــەم جیهانە‬ ‫بخوێنینــەوە‪ .‬جۆرێــك تەماشــای بكەین‬ ‫وەك بڵێیت ڕێك ئێستا دروست كرابێت و‬ ‫هیــچ پەیوەندییەكی بەو جیهانانەوە نییە‬ ‫كە پێشــتر بینیومانــن‪ .‬كاتێك بە وردی‬ ‫ئــەم جیهانەمان خوێندەوە و ناســیمان‪،‬‬ ‫ئــەوكات لــە پەیوەندیی ئــەم جیهانە بە‬ ‫جیهانەكانی دیكە و زانســتەكانی دیكەوە‬ ‫تــێ دەگەین‪ .‬لێــرەدا پرســیارێك هەیە‪،‬‬ ‫ئایا دەتوانین لــە ڕۆمانێكەوە زانیاری لە‬ ‫بارەی شــوێن و كاتەكانــەوە وەربگرین؟‬ ‫مەگــەر كەســێك هەیە هێندە ســاویلكە‬ ‫بێت پێی وا بێت دەكرێت لەو ڕۆمانانەوە‬ ‫كــە یانەكانی كتێبخوێندنــەوە دەیانبەنە‬

‫‪3‬‬

‫خوێنەرەکان کێن؟‬

‫ســەری سەرەوەی لیســتەکان و لە جێی‬ ‫ڕۆمانە مێژوویییەكان دایاندەنێن‪ ،‬شــتێك‬ ‫ســەبارەت بە ڕابــردوو فێر ببین؟ كەواتە‬ ‫شاكارە ئەدەبییەكان چییان بەسەر دێت؟‬ ‫ئایــا دەتوانیــن متمانەمان بــە وێنەكانی‬ ‫«جەیــن ئەســتن» هەبێــت دەربــارەی‬ ‫قۆناغــی خاوەن‪-‬زەوییەكانــی بەریتانیا و‬ ‫بارۆنەكانــی؟ لە كاتێكدا جەین ئەســتن‬ ‫بەس ئاشنای ژووری قەشەیەك بوو؟ ئایا‬ ‫دەتوانین ڕۆمانی «ماڵی یاسازەدە»ـــی‬ ‫دیکنــز‪ -‬ئــەو ڕۆمانــە خەیاڵییــەی لــە‬ ‫لەندەنــی خەیاڵیــدا دەگوزەرێــت‪ -‬وەك‬ ‫توێژینەوەیــەک لە لەندەنی ســەد ســاڵ‬ ‫لەمەوبەر بناسێنین؟ نا ناتوانین‪ .‬ئەمە لە‬ ‫بارەی ڕۆمانە مەزنەكانی تریشەوە ڕاستە‪.‬‬ ‫ڕاستییەكەی ئەوەیە كە ڕۆمانە مەزنەكان‬ ‫چیرۆكە مەزنەكانی پەرییەكانن‪...‬‬ ‫زەمــەن‪ ،‬شــوێن‪ ،‬ڕەنگــی وەرزەكان و‬ ‫جووڵــەی ماســوولكەكان و زەین‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەمانە لە چاوی نووســەرانی داهێنەرەوە‬ ‫(ئەوەی كە ئێمە وێنای دەكەین و پێشم‬ ‫وایە ڕاســتە) ئەو وێناكردنە كۆنینانە نین‬ ‫كە بكرێت لــە كتێبخانە گشــتییەكانەوە‬ ‫وەك زانیــاری وەریــان بگریــن‪ ،‬بەڵكوو‬ ‫كۆمەڵەیەكن لــە تایبەتمەندییەکانی هەر‬ ‫نووسەرێك كە ئوســتادەكانی هونەر فێر‬ ‫بــوون هەریەكــە و بــە شــێوازی خۆیان‬ ‫بیانخەنە ڕوو‪ .‬بۆ زڕەنووســەران‪ ،‬ئەوەی‬ ‫دەمێنێتــەوە تۆزێــک ڕەنگوبۆدانــە بــە‬ ‫شــتە ئاســایییەكان‪ :‬ئــەم نووســەرانە‬ ‫هەرگیــز ئــەو زەحمەتــە ناكێشــن كــە‬ ‫دیســان جیهان دروســت بكەنەوە‪ ،‬تەنیا‬ ‫هــەوڵ دەدەن تــا بتوانن باشــترینەكان‬ ‫لــە كۆمەڵەیەكــی دیاریكراوی شــتەكان‪،‬‬ ‫لە نیــگارە كۆنینەكانی چیرۆك‪ ،‬نیشــان‬ ‫بــدەن‪ .‬زڕەنووســەر خەریكــی جۆرێــك‬ ‫لــە ســەرگەرمییە چونكــە خاوەنــی‬ ‫خوێنەرێکــە كە حەزی لە ســەرگەرمییە‪،‬‬ ‫بەاڵم نووسەرێكی ڕاســتەقینە‪ ،‬مرۆڤێكە‬ ‫گــەردوون دەجووڵێنێــت و مرۆڤێــك لە‬ ‫خەودا دەخوڵقێنێت و زۆر بە پەرۆشــەوە‬ ‫دەپەرژێتــە ســەر پەراســووەكانی‪ .‬ئەوە‬

‫نووســەری ڕاســتەقینەیە كــە ڕێ بــە‬ ‫جیهــان دەدات بجووڵێت و تێكەڵ ببێت‪.‬‬ ‫نووســەر یەكەمین مرۆڤێكە كە نەخشەی‬ ‫جیهان دەكێشــێت و نــاو لە دانەبەدانەی‬ ‫ئەندامەكانی سروشت دەنێت‪.‬‬ ‫خوێنــەری بــاش كەســێكە‪ ،‬خەیــاڵ‪،‬‬ ‫زەینێكــی بــاش‪ ،‬فەرهەنگــی وشــە و‬ ‫نەختێكیــش دركــی هونەریــی هەبێــت‪.‬‬ ‫هەركاتیــش دەرفەتێــك هاتــە پێشــەوە‬ ‫ئــەم دركە پەروەردە دەكات و بۆ ئەوانی‬ ‫تریش پێشــنیاری ئەوە دەكات ڕێك ئەم‬ ‫كارە بكەن‪.‬‬ ‫مــرۆڤ كتێبــی نەخوێندووەتــەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر خوێندنەوەی ئەو کتێبەی دووبارە‬ ‫نەكردبێتــەوە‪ .‬خوێنەرێكــی گرینــگ‪،‬‬ ‫خوێنەرێكــی بــاش‪ ،‬خوێنەرێكــی چاالك‬ ‫و داهێنەر‪ ،‬كەســێكە خوێندنەوەی كتێب‬ ‫دووبارە دەكاتەوە‪ .‬بۆ خوێندنەوە دەبێت‬ ‫دەرفەتێكی باشــمان هەبێت بۆ ناســینی‬ ‫ئەو كتێبە‪.‬‬ ‫خوێنــەر النیكــەم دەكرێــت دوو‬ ‫خەیاڵكردنــی هەبێــت‪ .‬كەواتــە وەرن‬ ‫بزانیــن كام یەك لەم دوو خەیاڵكردنە بۆ‬ ‫خوێنەر باشن‪ .‬یەكەمیان خەیاڵكردنێكی‬ ‫نەختێــك هــەرزان و فەقیرانەیــە‪ ،‬كــە‬ ‫دەپەرژێنە ســەر هەســتە ئاسایییەكان و‬ ‫بەهایەکی شەخســیی هەیــە‪ .‬ئێمە تەواو‬ ‫هەســت بە دۆخێكی كتێبەكــە دەكەین‪،‬‬ ‫چونكــە دەمانخاتەوە بیری ڕووداوێك كە‬ ‫بۆ خۆمان هاتووەتەوە پێشــەوە‪ ،‬یان بۆ‬ ‫کەسێك كە دەیناســین‪ ،‬یان بۆ كەسێك‬ ‫كە دەمانناسی‪ .‬یان بۆ نموونە خوێنەرێك‬ ‫زۆر كتێبێكی بە دڵە چونكە واڵت‪ ،‬دیمەن‪،‬‬ ‫یان ئەو شێوەژیانەی زیندوو كردووەتەوە‬ ‫كــە بە خەمــەوە ئــەو دەخاتــەوە بیری‬ ‫ڕابــردوو‪ .‬یــان ئەوەی خۆی لــێ دەبێتە‬ ‫كەســایەتییەكی نــاو ڕۆمانەكە‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫خەراپتریــن كارێكــە خوێنــەر بتوانێــت‬ ‫بیكات‪ .‬ئەم جــۆرە هەرزان و فەقیرانەیە‬ ‫ئــەو جــۆرە خوێندنەوەیە نییە كە من بۆ‬ ‫خوێنەرانی ئارەزوو بكەم‪.‬‬ ‫كەواتــە خوێنــەر دەبێــت كام ئامرازە‬

‫ئەمجــارە لەگەڵ ئێلزە وەیلدا‪ ،‬کە یەکێک‬ ‫لــە هاوڕێکانی ســەردەمی منداڵیی بوو‪.‬‬ ‫بــەاڵم هێشــتا پەیوەندیی لەگــەڵ ماریدا‬ ‫نەپچڕاندبــوو‪ .‬ئێســتا توخۆلســکی بــۆ‬ ‫چەندان ڕۆژنامەی باش دەینووسی‪.‬‬ ‫وەک هەواڵنێــر چــوو بــۆ پاریس و لە‬ ‫‪١٩٢٩‬ـدا لە سوێد نیشتەجێ بوو‪ .‬کتێبێکی‬ ‫وێنــەدار و سەرتاســەر ڕخنەگرانەی باڵو‬ ‫کــردەوە بە نــاوی «ئەڵمانیــا‪ ،‬ئەڵمانیا‬ ‫لە ســەرووی هەموانــەوە» کە یەکێک لە‬ ‫دروشــمەکانی هیتلــەر بوو‪ .‬لە ‪١٩٣١‬ـــدا‬ ‫ڕۆمانی «کۆشکی گریپس هۆلم»ـــی باڵو‬ ‫کــردەوە‪ .‬لــە ژنەکانی جیا بــووەوە‪ .‬لە‬ ‫‪١٩٣٣‬ـــدا دواهەمین گوتاری توخۆلسکی‬ ‫لە ڕۆژنامەی «وێلت بوونە»ـدا چاپ کرا‪.‬‬ ‫بەرهەمەکانــی توخۆلســکییش لــە‬ ‫کتێبســووتاندنی نازییەکانــدا بەر کەوتن‬ ‫و ناویشــی چووە ئەو لیســتەوە کە مافی‬ ‫هاوواڵتیبوونیان لێ سەندرایەوە‪.‬‬ ‫«ســەربازەکان بکــوژن» لــە گوتــە‬ ‫بەناوبانگەکانی کورت توخۆلسکییە‪.‬‬ ‫توخۆلســکی‪ ،‬بــە هــۆکاری نەفــرەت‬ ‫و تــرس لــە ئەو دۆخــەی لــە ئەڵمانیادا‬ ‫دروســت بووبوو‪ ،‬هەروەتر تۆقین لەوەی‬ ‫کــە نەتوانێت بژێوییەکــەی دابین بکات‪،‬‬ ‫هەرەهــا نەخۆشــی و دڵتەنگییەکــەی‪،‬‬ ‫لە ‪٢١‬ـــی دیســەمبەری ‪١٩٣٥‬ـــدا خۆی‬ ‫کوشــت‪ .‬تەنیا میراتگری ئەو ماری بوو‪.‬‬ ‫ماری ئەرکی باڵوکردنەوەی نووسینەکانی‬ ‫توخۆلســکیی گرتە ئەستۆ و «ئەرشیفی‬ ‫توخۆلسکی»ـی دامەزراند‪.‬‬ ‫لــە ســوێد ســااڵنە وەک ڕێزلێنــان لە‬ ‫ناوی توخۆلســکی‪ ،‬کۆمەکی توخۆلسکی‬ ‫دەدرێــت بــەو نووســەرانەی لــە واڵتــی‬ ‫خۆیان ڕاوەدوو نراون و ڕووبەڕووی ترس‬

‫و تۆقین بوونەتەوە‪ ،‬تا بتوانن لە ســوێد دیســان پێی خۆشــە کە نەمرێــت‪ .‬ئاخر‬ ‫دەیەوێت تۆزێکی تریش درێژە بەم ژیانە‬ ‫خوێندنەکەیان تەواو بکەن‪.‬‬ ‫بدات‪ .‬مەبەستت لە تۆزێک‪ ،‬بۆ ئەبەدە‪.‬‬ ‫چەند پارچەیەک لە نووسینەکانی‬ ‫چاوە نائاشناکان لە شاری کۆڵندا‬ ‫توخۆلسکی‬ ‫تا ئەو شــوێنەی لــە بیرمە‪ ،‬من ڕۆژی‬ ‫هێندێک کەس هەرگیز تێ ناگەن‬ ‫مرۆڤ دوو پێی هەیە بە دوو باوەڕەوە‪ :‬نــۆی ژێنیڤەریــی هەزار و هەشتســەت و‬ ‫یەکیــان بــۆ کاتێک کە بارودۆخی باشــە نەوەت بە پلەی کارمەندیی حەفتەنامەی‬ ‫و ئــەوەی تر بــۆ کاتێک کــە بارودۆخی «وەلــت بونە» لە بەرلین لە دایک بووم‪.‬‬ ‫خراپــە‪ .‬ناوی ئەمــەی دووەمیانــی ناوە لــە یەکێــک لــە ڕۆژنامــە لۆکاڵییەکاندا‬ ‫«دین‪ ».‬مرۆڤ بە شــێوازێکی سروشتی نووســیبوویان‪ ،‬ئــەژدادی مــن لەســەر‬ ‫بەرهەم دێــت‪ ،‬بەاڵم پێی وایە شــێوازی درەختــەکان دادەنیشــتن و پەنجەیــان‬ ‫بەرهەمهێنانەکەی زۆر ناسروشــتی بووە‪ .‬دەکــردە لووتیانەوە‪ .‬من کــە خۆم ئارام‬ ‫لەبــەر ئەمــە زۆر پێــی خــۆش نییــە لە و ئاســوودە لە پاریس دەژیم‪ .‬ڕۆژانەیش‬ ‫بارەیەوە قسە بکات‪ .‬دەیخوڵقێنن‪ ،‬بەاڵم دوای نانخــواردن لەگــەڵ دوو دانــە لــە‬ ‫لێــی ناپرســن خــۆی حــەز دەکات یــان هاوڕێکانــم یاریی کاخــەز دەکەم کە زۆر‬ ‫نــا‪ .‬بنیادەم هاوکاتــی غەریزەکانی وەک قورسیش نییە بۆم‪ .‬لە ژیانمدا تەنیا یەک‬ ‫وەچەخســتنەوە و خواردن و خواردنەوە‪ ،‬ئاواتی چکۆلەم هەیە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە کە‬ ‫دوو مەیلــی دیکــەی الدەریشــی هەیــە‪ :‬بــە چاوی خۆم بۆ یــەک جاریش بووبێت‬ ‫دەنگەدەنگ‌دروســتکردن و گوێ بۆ کەس بیبینــم کــە زیندانییــە سیاســییەکانی‬ ‫ڕانەگرتن‪ .‬شــتێک کە بنیــادەم بەوپەڕی ئەڵمانیــا و داوەرەکانیــان‪ ،‬جێیەکانیــان‬ ‫تاســەوە گوێی بــۆ ڕادەدێرێــت‪ :‬وادە و پێکەوە گۆڕیبێتنەوە‪.‬‬ ‫وادەکارییە‪ ،‬کەشــوفش و خوێڕیایەتییە‪،‬‬ ‫داهۆڵی جەنگ‬ ‫ســتایش و پیاهەڵدانــە‪ .‬مرۆڤــەکان دوو‬ ‫مــن نەمــردووم بــۆ ئــەوەی خــۆم سەرڕاســتن‪ ،‬گیــر دەخــۆن و ئیتر نازانم‬ ‫دەســتەن‪ :‬پیــاوەکان نایانەوێــت بیــر‬ ‫بکەنــەوە‪ ،‬ژنەکان ناتوانــن بیر بکەنەوە‪ .‬وەک قوربانیــی بیرۆکەکانــی مێشــکی دەبێــت چی سیاســەتێک پەیــڕەو بکەن‬ ‫کەســەکانی هەردوو کۆمەڵەکە شتێکیان پایەبەرزان نیشــان بــدەم‪ .‬کاتێک بیری و گرفتــە ئابوورییەکان چۆن چارەســەر‬ ‫هەیە کە پێی دەڵێن هەســت‪ ،‬دڵنیاترین لــێ دەکەمــەوە دڵــم لــە ئێســتاوە بــۆ بکــەن‪ ،‬لــە پەناوپەســیو بووکەڵــەی‬ ‫ڕێــگا بۆ جوواڵندنی‪ ،‬ورووژاندنی هێندێک حاڵــی کوڕەکەم دەســووتێت‪ ،‬کە ڕۆژێک نیشتیمانپەرســتیی دەردەهێنــن‪ .‬کاڵو‬ ‫خاڵــی تایبەتی پێکهاتەی مێشــکە‪ .‬ئەو دەبێت ڕۆڵــی بەرگریکاری ســەرزەمینی و پێاڵویشــی بــۆ لــە پــێ دەکــەن تــا‬ ‫کاتــەی هێندێــک لــە مرۆڤــەکان شــیعر ئەژدادی بگێڕێت‪ .‬ئەگەر نووسەر بوومایە داهۆڵەکەیــان جــوان بنوێنێــت‪ :‬ئاخــر‬ ‫بەرهــەم دێنــن‪ ...‬مــرۆڤ حــەز نــاکات دەمکێشــا بە دەســتی ســۆتنەر خانمدا‪ ،‬داهۆڵی نیشتیمانپەرســتی پاپوجێکی بە‬ ‫بمرێــت‪ ،‬چونکــە نازانێــت پــاش مــردن کتێبێکــی باشــترم لە بــارەی جەنگەوە نــاوی دوژمنــی خوێنی و سەرپۆشــێکی‬ ‫چی بەســەر دێت‪ .‬بــەاڵم بۆ خۆی وا بیر دەنووســی‪ .‬بە هەموو شــێوەیەک جەنگ بەنــاوی غیرەتەوە پێویســتە‪ .‬ڕوونە کە‬ ‫دەکاتــەوە کە دەیزانێت‪ .‬ســەرڕای ئەمە واتە مرۆڤکوشــتن‪ .‬کاتێک مرۆڤانێک کە دوایــی هەمــوان دەڵێــن ڕێــی ڕاســتیان‬

‫مرۆڤ كتێبــی نەخوێندووەتەوە‪ ،‬ئەگەر خوێندنەوەی ئەو‬

‫کتێبەی دووبارە نەكردبێتەوە‬ ‫جێمتمانانــە بــە كار بهێنێــت؟ ئامرازی‬ ‫ناشەخســی و بەهێــزی هونەرمەندانــە‪.‬‬ ‫بــە بۆچوونی من دەبێــت پەیوەندییەكی‬ ‫نائاسایی و هونەرمەندانە لە نێوان زەینی‬ ‫خوێنەر و زەینی نووسەردا هەبێت‪ .‬دەبێت‬ ‫نەختێك مــەودا وەربگرین و چێژیش لەم‬ ‫مەودایــە ببینیــن‪ .‬هەرشــتێك شــایەنی‬ ‫هیالكبــوون بێــت نەختێــك زەینییە‪ .‬بۆ‬

‫کەس لە توخۆلسکی تێناگات‬

‫نووسین و وەرگێڕانی‪ :‬جەالل عەلی‬ ‫کــورت توخۆلســکی‪ ،‬نووســەر‪،‬‬ ‫ڕۆژنامەنووس و مافناســی ئەڵمانی بوو‪،‬‬ ‫کــە ‪ ١٨٩٩‬لە دایک بــوو و ‪ ١٩٣٥‬کۆچی‬ ‫دواییــی کرد‪ .‬ئەو زیاتــر لە ژانری تەنزدا‬ ‫دەینووسی‪.‬‬ ‫کــورت توخۆلســکی‪ ،‬لــە باوکێکــی‬ ‫جوولەکــە لە دایک بوو‪ .‬باوکی ســەرەتا‬ ‫حســابدار بــوو‪ ،‬بەاڵم پاشــان گەیشــتە‬ ‫ســەرۆکایەتیی بانــک‪ .‬توخۆلســکی هەر‬ ‫لــە ناوەندییەوە یەکەمیــن گوتاری خۆی‬ ‫نووســی‪ .‬لــە ڕۆژنامــەی «ڤۆروارتس»‬ ‫و چەنــد باڵوکراوەیەکــی دیکــەدا باڵوی‬ ‫کردەوە‪ .‬لە ‪١٩٠٥‬ـــدا باوکــی مرد‪ .‬پاش‬ ‫دیپلــۆم لە ژنێف و بەرلیندا دەســتی بە‬ ‫خوێندنــی ماف کرد‪ .‬زانکــۆی فریدریش‬ ‫ویلهێلمی تەواو کرد‪ .‬سەرەڕای ئەمە زۆرتر‬ ‫تامــەزرۆی ئەدەبیات و ڕۆژنامەوانی بوو‪.‬‬ ‫لە ‪١٩١٢‬ـــدا ڕۆمانی «ڕاینس‌بێرگ»ـــی‬ ‫باڵو کــردەوە‪ .‬لــەم کاتەدا توخۆلســکی‬ ‫بۆ ڕۆژنامەی «شــاف‌بوونە» دەینووسی‬ ‫و بــە خێرایی بــوو بە خۆشەویســتترین‬ ‫نووسەری ڕۆژنامەکە‪.‬‬ ‫لە ‪١٩١٧‬ـــدا لەگــەڵ مــاری گێرۆڵددا‬ ‫ئاشنا بوو و زەواجیان کرد‪ .‬ماری کچێکی‬ ‫دووڕەگەی ئەڵمانی‪-‬باڵتیکی بوو‪.‬‬ ‫پاش تەواوبوونی جەنگ‪ ،‬توخۆلســکی‬ ‫بوو بە ســەرۆکی دەســتەی نووســەرانی‬ ‫«ئەڵــک» و هــاوکات ڕۆژنامــەی تەنزی‬ ‫«کاخــەزی بەرلیــن»‪ .‬پــاش ماوەیەک‪،‬‬ ‫دەفتەرەشــیعرێکی توخۆلســکی بە ناوی‬ ‫«گۆرانیی زاهیدانە»ـــوە بــاو بووەوە‪.‬‬ ‫ئــەو لــە ‪١٩٢٠‬ـــدا زەواجــی کــردەوە‪،‬‬

‫««‬

‫دەبێــت ژوورەكان‪ ،‬جلــەكان‪ ،‬جووڵــە و‬ ‫ڕەفتاری مرۆڤەكانی نووسەر وێنا بكەین‪.‬‬ ‫ڕەنگــی چاوەكانــی «فێنــی پرایس» لە‬ ‫«مانسفێڵد پارك»ـدا و كەلوپەلی ژوورە‬ ‫بچووك و ساردەكەی‪ ،‬گرینگن‪.‬‬

‫نموونە ئێوە كە لێرە دانیشتوون لەوانەیە‬ ‫تەنیــا خەونی من بن و منیــش لەوانەیە‬ ‫مۆتەكــەی ئێوە بم‪ .‬بەاڵم خوێنەر دەبێت‬ ‫بزانێت كەی و چۆن خەیاڵی ڕكێف بكات‬ ‫و ئەم كارە دەبێت بە هەوڵدان بۆ ناسینی‬ ‫وردی جیهانێكــی تایبــەت ئەنجام بدات‪،‬‬ ‫ســەرنج‪ :‬ئەمــە تەنیــا بەشــێکە لــە گوتاری‬ ‫كــە نووســەر خســتوویەتییە بەردەمی‪.‬‬ ‫«خوێنەری باش و نووسەری باش»ـــی ڤالدیمێر‬ ‫دەبێــت شــتەكان ببینیــن و ببیســتین‪ ،‬نابۆکۆڤ‪.‬‬

‫لەبــەر گرتــووە و پێــی خودایــش دێننە‬ ‫گۆڕێ‪ .‬ئاخر ســەرەنجام ئەم دایکوباوک‬ ‫و منداڵــە لــە دنیــا بێخەبەرانــەن کــە‬ ‫دەبێت تااڵوی جەنــگ بچێژن‪ .‬حەزرەتی‬ ‫ئاغای سوپاســاالریش‪ ،‬حــەوت مەدالیا و‬ ‫موڵکێکیش وەردەگرێت‪ .‬ئەوکات ئەوانەی‬ ‫کــە ماونەتــەوە‪ ،‬ئەگــەر مانگانــە ســێ‬ ‫مارکی هیچ لــە پای باوکە کوژراوەکەیان‬ ‫وەرنەگــرن‪ ،‬تیــا دەچــن‪ .‬ســەبارەت بە‬ ‫کــوڕی کوژراویش پــارە نادەن بە کەس‪،‬‬ ‫ئەوان بە بەالشن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥٠٩‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/٦/٢٠‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫‪1‬‬ ‫ئێمە لە چرکەساتێکی مێژووییدا دەژین کە تیایدا بە تەنێ‬ ‫نێچیر نامرێت‬ ‫بەڵکو ڕاوچییش دەمرێت‪.‬‬ ‫لێ هەر یەکەیان مردنی جیا و تایبەت بە خۆی هەیە‪.‬‬ ‫پرسیارگەلێکی زۆریش دەبیستین لەبارەی جۆرەها پرسی‬ ‫زۆروزەوەندی پەیوەست بەم چرکەساتەوە‪ ،‬بە ئێستا و‬ ‫ڕابوردوویەوە‪.‬‬ ‫کەچی تاقە یەک پرسیار نابیستین لەبارەی ئاییندەوە‪:‬‬ ‫ئاییندە؛ چۆن دەخوڵقێرنێت و‪ ،‬چۆن دەبێت؟‬ ‫‪2‬‬ ‫«من بۆ ئەوە نانووسم‪ ،‬هەتا زاتی خۆم کۆکەمەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو بۆ ئەوەی خۆم پەرت کەم‪.‬‬ ‫دەنووسم‪ ،‬نەک لەبەرئەوەی زاتی خۆم ئاسوودە کەم‪،‬‬ ‫بەڵکو بۆ ئەوەی بیخەمە دڵەڕاوکێ‪:».‬‬ ‫کێ هەیە باوەڕ بەم قسەیەی شاعیر بهێنێ؟‬ ‫‪3‬‬ ‫عادەتەن‪ ،‬زیندووەکان نابنە تارمایی‪.‬‬ ‫کەچی ئەزموون‪ ،‬تخوبی ئەم عادەتە دەبەزێنێ‪.‬‬ ‫ئەو زیندووانەی من بینیمن و نەببوونە تارمایی‪ ،‬ژمارەیان‬ ‫زۆر زۆر کەم بوو‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫بڵێی ڕەگەزی نووسین هەر بەتەنێ بۆ نووسینی سێکسیی‬ ‫تەرخان بێت؟‬ ‫بڵێی ئەوەی کە لەشەودا پێی دەڵێن ڕۆشنایی‪،‬‬ ‫وەک پێویست لە دەمی ڕۆژیشدا هەر ڕۆشنایی بێت؟‬ ‫ئەم جیهانە چییە کە لە جیهان ناچێت و‪،‬‬ ‫کەچی هەموو جیهانیش لە پێناوی ئەودایە؟‬ ‫ژیامنان نرخێکە بۆ مردمنان و‪،‬‬ ‫مردنیشامن نرخێکە بۆ ژیامنان‪ :‬بۆچی و‪ ،‬چۆن؟‬ ‫بۆچی هەندێ پێیان وایە خۆ جوان دەکەن‪،‬‬ ‫کەچی بەقەد ئەوە‪ ،‬کەسانی دی ناشیرین دەکەن؟‬ ‫ئەمانە پرسیارگەلێکن‪ ،‬لەبەر ڕۆشنایی ئەو چرکەساتەی‬ ‫ئاماژەم بۆ کرد‪ ،‬دەکرێ بخرێتە سەر ئەو پرسیارگەلە‬ ‫زۆروزەوەندەی‬ ‫کە من نازانم وەاڵمیان بدەمەوە‪.‬‬ ‫کەسێک هەیە لەنێو ئێوەدا وەاڵمەکانیان بزانێ‪ ،‬ئەی‬ ‫هاوڕێیانی خوێنەر؟‬

‫‪12‬‬ ‫خەیاڵ ناتوانێ هیچ شتێ زیندانیی بکات و‪،‬‬ ‫هیچ شتێکیش ناتوانێ خەیاڵ بەند کات‪.‬‬ ‫کەچی دراوسێکەی کە عەقڵە‪ ،‬بە پێچەوانەی ئەم‪،‬‬ ‫زیندانەکانی پڕن لە شتە بەندکراوەکان‪.‬‬ ‫تەنانەت خۆیشی لە زیندانێکەوە دەچێ بۆ زیندانێکی تر‪.‬‬ ‫‪13‬‬ ‫بڵێی ڕاست بێت مۆسیقا لە سەفەری خۆی بەناو جەستەدا‬ ‫بگاتە ئەو ناوچانەی کە وشە ناتوانێ بیانگاتێ؟‬ ‫ئەگەر وایە ئەی بۆچی لە ڕێگەی وشەوە نەبێت‪ ،‬ناتوانرێ‬ ‫ئەمە بسەملێرنێت؟‬ ‫‪14‬‬ ‫«ئەگەر هەوا زاکیرەی هەبووایە‪ ،‬ئەوا ئاسامن گەندەڵ‬ ‫دەبوو»‪:‬‬ ‫کەسێک وای وت‪،‬‬ ‫لەکاتێکدا هەر ئەو کەسە خۆی‬ ‫وەسفی ئاسامنی مێژوو و هەوا و زاکیرەکەی خۆی دەکرد!‬ ‫‪15‬‬ ‫کێ ئاگاداری قۆناغێکی مێژووییە کە لەم قۆناغەی‬ ‫ئێستاکە بچێت‪،‬‬ ‫ئەمێستاکە زمان بەر لەوەی وشە و زمان بێت‪ ،‬بۆتە دەست‬ ‫و شمشێر؟‬ ‫‪16‬‬

‫چەنێ سەیرە ئاسامن‪،‬‬ ‫ئەو دەمەی زەمین دەکاتە ئاوێنە و بە ڕوخساری خۆیەوەی‬ ‫دەلکێنێ‪،‬‬ ‫ئیدی نە ئاسامن خۆی دەبینێ و‪،‬‬ ‫نە زەمینیش دەزانێت ئەو کێیە و‪ ،‬چۆن چۆنی دەبینێت؟‬ ‫بڵێی خەتاکە لە ئاوێنەوە نەبێت؟ یان لە کوێدایە؟‬ ‫‪17‬‬ ‫بڵێی وا بێت‪ ،‬هەر بیرۆکەیەک‪ ،‬گەر ڕێگەیەک بۆ خۆی‬ ‫نەکاتەوە‪،‬‬ ‫گۆڕەکەی خۆی هەڵدەکەنێ؟‬

‫‪5‬‬ ‫لە چاخە کۆنەکاندا گەلێ ئیمپراتۆرییەتی جۆراجۆر‬ ‫هەبوون‪،‬‬ ‫کەچی ئەوەی لەم چەرخەدا باوە‪ :‬ئیمپراتۆرییەتەکان‪،‬‬ ‫ئیمپراتۆرییەتی بۆشایی و وێرانەن‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪22‬‬ ‫ئەو پێکەی کە عادەتەن نایخۆمەوە‪،‬‬ ‫نازانم بۆ لەم چرکەساتەدا ئارەزووی دەکەم؟ هەر لەبەر‬ ‫ئەوەی کە تاڵە؟‬ ‫‪23‬‬ ‫تەماشای دایکە زەمینامن بکەن‪:‬‬ ‫ناڵێیت لێوەکانی برینێکە خوێنی لەبەر دەڕوا و ساڕێژ‬ ‫نابێت؟‬ ‫یان وەک ئەوەی نانە ڕەقێک‬ ‫لە لێوەکانیا نقوم بێت‪ ،‬چەشنی داسێک خوێنی لێ‬ ‫بچۆڕێت؟‬ ‫‪24‬‬ ‫ئاو دەستی خستە دەمی منەوە و ئاماژەی بۆ گەدە کرد‪.‬‬ ‫سوپاس ئەی دەستی ئاو‪.‬‬ ‫دەزانم کە نان‪ ،‬خۆت وتەنی؛ باڵندەیەک دروست ناکات‪.‬‬ ‫«کێ دەتوانێت جەخت لەوە بکاتەوە؟»‪ ،‬ئاو لێی‬ ‫ ‬‫پرسیم‪.‬‬

‫دیموکراسیی؟؟‬ ‫لە هەموو جیهاندا‪،‬‬ ‫زیاتر لە زەلکاوێک و‪ ،‬کەمرت لە گۆملێک ئاو!‬

‫‪9‬‬

‫ئوروبەت‪ ،‬مرۆڤ‪ ،‬ئازادی‪:‬‬ ‫وشەگەلێکن لە ناخمدا هەڵدەکۆڵرێن‬ ‫وەک خەرەندێک بنی نەبێت‪.‬‬

‫‪21‬‬ ‫کازیوە‪ ،‬ئەمێستاکە‪ ،‬فەجرێکە سوور دەچێتەوە‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫‪8‬‬ ‫هەموو هەڵەکانم دژ بە کەسانی دی‪،‬‬ ‫بە پلەی یەکەم‪ ،‬هەڵەن لە دژی خۆم‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫‪20‬‬ ‫«هەموو ئینتیامکردنێک بریتییە لە پاشکۆبوون»‪ ،‬هەندێک‬ ‫وا دەڵێن‪.‬‬ ‫درێژەی دەدەنێ و دەڵێن‪« :‬تاکی بیریار لە حاڵەتی‬ ‫پاشکۆبووندا ناتوانێ خۆی بێت‪ .‬ناتوانێ سەربەخۆ بێت‪.‬‬ ‫دەبێتە «بەشێک لە‪.»....‬‬ ‫لێ ئایا دەکرێ بیرکردنەوە لە دەرەوەی هەر ئینتیامیەکدا‬ ‫بێتە بوون؟‬

‫‪26‬‬ ‫هەموو ڕۆژێک‪ ،‬چاوەکانی ئەو پڕ دەبن‬ ‫لەو نیگارانەی کە هیی ئەمڕۆ نین‬ ‫ئەو نیگارانەی کە ناچنەوە سەر پەڕەموچی ڕۆشنایی‪.‬‬

‫‪7‬‬ ‫ژیان سەرچڵییەکی گەورەیە‪،‬‬ ‫کەچی الی زۆرکەس قومارێکی گەورەیە‪.‬‬

‫‪10‬‬ ‫ئەمڕۆ بەیانی زوو لەگەڵ خۆر لە خەو هەستام‪:‬‬ ‫ئاخر‪ ،‬گریانی ئەو بەئاگای هێنام!‬

‫‪19‬‬ ‫کێ دەتوانێت ئاسامن بە خۆی و مانگ و ئەستێرەکانییەوە‬ ‫بخوینێتەوە؟‬ ‫نەخێر‪ ،‬ئاسامن بە غوباری زەمین نەبێت‪ ،‬ناخوێرنێتەوە‪.‬‬

‫‪25‬‬ ‫هەروەک لە بێژنگی کاتدا نیشتەجێ بێت‪ ،‬ئەو وا دەژی‪.‬‬ ‫کەچی کاتێ بیر دەکاتەوە و دەنووسێت‪ ،‬وەک‬ ‫موسافیرێکە لە هێڵەکی شوێندا‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫ئیدی ئەمە ژیانە‪ :‬هەندێک گەاڵ دەخەنە بن هەنگڵیان و‪،‬‬ ‫هەندێکیش– با‪.‬‬

‫ملمالنێیەکی «بابەتییانە»‪:‬‬ ‫زاتێک خۆی دەکوژێت چونکە لە دەرەوەی نیشتامنەکەی‬ ‫دەژی‪.‬‬ ‫کەچی زاتێکی تر بە پێچەوانەی ئەو‬ ‫چونکە لە نیشتامن دەژی‪ ،‬خۆی دەکوژێ!‬

‫‪18‬‬ ‫بۆ چرکەیەک ‹نەرسیس› لە ئاو هاتە دەرێ‪،‬‬ ‫سویندی خوارد لە چرکەی هاتنەدەرییەوە‬ ‫بە نهێنیی نەبێت‪ ،‬نە خۆی بە ئاوێنەکەیدا بکات‪ ،‬نە لێوەی‬ ‫بچێتە دەرێ‪.‬‬

‫بۆ کێیە ئەم دڵەی‪،‬‬ ‫وا لەناو دڵام لێئەدا؟‬ ‫ئەدۆنیس‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬جەمال غەمبار‬

‫‪٢٨‬‬ ‫زۆر لە عارەبان دەناسم مێژووەکەی خۆیان خۆش‬ ‫دەوێت‪.‬‬ ‫هەروەها حەزدەکەن ئەوەی شاعیران‬ ‫لەبارەی هەوارە خاڵییەکانی ئەم مێژووە نووسیویانە‪،‬‬ ‫بخوێننەوە‪.‬‬ ‫لێ‪ ،‬بۆچی خودی هەوارە خاڵییەکان ناخوێننەوە؟؟‬ ‫بڵێی ئەمە نەبووبێتە هۆی ئەوەی خوێندنەوەکەیان‬ ‫ناتەواو بێت؟؟‬ ‫‪29‬‬ ‫ئەوەیە سەردەم‪ :‬خوانێکی بۆگەنکردوو‪.‬‬ ‫‪30‬‬ ‫بۆ کێیە ئەم دڵەی‪ ،‬وا لەناو دڵام لێئەدا؟‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ڕۆژنامەی (الحیاة)– چاپی دەولی– ژمارەی ڕۆژی ‪٧‬ـی مایۆی ‪– ٢٠١٦‬‬ ‫گۆشەی «مدارات»ـی ئەدۆنیس‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٠‬دوشەممە ‪201٦/٦/٢٠‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪٣٠٠‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٠‬دوشەممە ‪2016/٦/٢٠‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ئایا تەنها یەکگرتوەکانن‬ ‫ئەمیندارەکەیان دەکەنە سەرکردەی بێهاوتا؟‬ ‫«گەڕانەوەی نوسخە ڕەسەنەکە»‬

‫بەهمەن تاهیر نەریمان‬ ‫لــە کۆنگــرەی حەوتــی یەکگرتــوی‬ ‫ئیســامیی کوردســتاندا کــە لــە هەولێر‬ ‫بەســترا‪ ،‬بەدیــدی من کۆنگرەیــەک بوو‬ ‫جیاواز لە شــەش کۆنگرەکەی پێشوتری‬ ‫یەکگرتوو‪ ،‬بۆ؟‬ ‫بۆ من هەڵبژاردنەوەی بەڕێز مامۆســتا‬ ‫سەالحەدین ڕوداوێکی تەواو چاوەڕوانکراو‬ ‫بوو‪ ،‬ڕۆژانی پێش کۆنگرە لێدوانم بۆ چەند‬ ‫کەناڵێک دا و وتم‪ :‬بەڕێز مامۆستا سەاڵح‬ ‫دەبێتــەوە بە ئەمینداری یەکگرتوو‪ ،‬ئەمە‬ ‫جۆرێــک لە فاڵگرتنــەوە نەبــوو‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هۆکاری وردی لە پشتەوە بوو‪.‬‬ ‫یەکگرتوی ئیسالمی لە ساڵی (‪)١٩٩٩‬‬ ‫ەوە بــەردەوام توشــی مۆمیاکــردن و‬ ‫گەشــەنەکردن بۆتــەوە‪ ،‬بەدیاریکراویش‬ ‫لــە دورکەوتنــەوەی کۆمەڵێک نوســەر و‬ ‫توێژەر بەناوی (سەنتەری لێکۆڵینەوەی‬ ‫ژیار)دەستی پێکردوە و ئەم مۆمیابونەی‬ ‫یەکگرتــوش هەر بەردەوامــە‪ ،‬بۆیە ئەوە‬ ‫ڕاست نییە یەکگرتو لەسەردەمی مامۆستا‬ ‫(محمــەد فەرەج)ەوە توشــی هاتنەدواوە‬ ‫بۆتەوە‪ .‬ئەوەی مامۆســتا سەالحەدینیش‬ ‫بە فریادڕەس دەزانێت‪ ،‬پەلەی کردوە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنــەوەی بەڕێــز مامۆســتا‬ ‫ســەاڵحەدین چەندیــن هــۆکاری وردی‬ ‫لەپشــتە‪ ،‬دەمەوێــت بەگوشــراوی و بە‬ ‫وتارێکی کورت بیخەمەڕو‪:‬‬ ‫هەڵبژاردنــەوەی کەســی دامەزرێنەری‬ ‫حزب و بەتاکوتەنهاکردنی کە شەریکێکی‬ ‫نەبێــت‪ ،‬دەگەڕێتــەوە بــۆ پــەروەردەی‬ ‫حزبــی لەهەرێمــی کوردســتاندا‪ .‬واتــە‪:‬‬ ‫تەنهــا ئــەوە یەکگرتوی ئیســامیی نییە‬ ‫سەالحەدین بەهادین دەکاتە دکتاتۆرێکی‬ ‫هەڵبژێــردراو و قبوڵکــراوی نــاو خــۆی‪،‬‬ ‫بەڵکو کۆی سیســتمی حزبی لە هەرێمی‬ ‫کوردســتاندا هەمان کاردەکــەن‪ ،‬چونکە‬ ‫هەمــان پەروەردەیان هەیــە‪ .‬یەکگرتوی‬ ‫ئیسالمییش مەحکومە بەم پەروەردەیە‪.‬‬

‫بڕوانــە پارتی دیمۆکراتی کوردســتان‪،‬‬ ‫کاک مەســعود چ بەنەمایەکــی کاریزمــی‬ ‫تیایــە!!! بــەاڵم کاریزمــای نــاو پارتــی‬ ‫خۆیەتــی‪ ،‬بازنەکــە گەورەتــر بکەیــن‪،‬‬ ‫بنەماڵــەی مەالمســتەفای ڕەحمەتــی‬ ‫لەناوپارتیــدا هەمویــان بڕیــاردەری‬ ‫ئەوڵوئاخیرن‪ ،‬بازنەکــە گەورەتر بکەین‪:‬‬ ‫لەنــاو پارتیــدا بەرزانیبــون بــۆ خــۆی‬ ‫دەســەاڵت و قسەڕۆشــتوییە‪ ،‬ئاخــر چ‬ ‫هونەرێــک لە (ئەدهــەم بەرزانی)دا هەیە‬ ‫کە ئەو وەهەم(نــا ببورە؛ حەقیقەت)ەی‬ ‫بۆ دروستبوە و پێی وایە ئەو لە سلێمانی‬ ‫شکۆ بۆ پارتی دەگێڕێتەوە؟!! بەاڵم ئەو‬ ‫ڕاســتدەکات مــادام ئەو ســەرکردەیەکی‬ ‫بەرزانییە و لەناو پارتیدایە‪ ،‬کۆی پارتییە‬ ‫سلێمانییەکان ئەم کابرایەییان ال گرنگتر‬ ‫و دەستڕۆشتوتر و قسەلەجێترە تا دکتۆر‬ ‫ڕۆژ نوری شــاوێس!! تۆ سەیری یەکێتی‬ ‫نیشــتمانی کوردســتان بکــە‪ ،‬بەڕێز مام‬ ‫جەالل هەر خۆی ســەرکردەی تاکوتەنها‬ ‫بووە‪ ،‬تەنانەت دوای نەخۆشکەوتنیشــی‬ ‫ئێســتا نــەک کاریزمیکردنــی‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫خەریکــی تەقدیسکردنیشــین‪.‬ئەی بەڕێز‬ ‫کاک محەمــەدی حاجــی مەحمود بۆ نا؟‬ ‫لەناو حزبی سۆسیالست‪-‬دیمۆکراتەکەیدا‪،‬‬ ‫وا دەزانیــت ئیمامی تەزبێیەو ئەو نەبێت‬ ‫تەزبــێ دەپســێت و هــەر دەنکــە و بــۆ‬ ‫کونێک دەچێت!! جەنابی مامۆستا عەلی‬ ‫باپیــر لەناو کۆمەڵدا هــەر خۆی جەنابی‬ ‫مامۆســتایە و مەرگوژیانــی سیاســی‬ ‫ئەندامانــی مەکتــەب سیاســی لەگــەڵ‬ ‫مەرگوژیانی سیاسی ئەودان‪ .‬لەتازەترین‬ ‫کۆنەکانیش بزوتنــەوەی گۆڕانە‪ ،‬ئەویش‬ ‫بــۆ نــا؟ بەڕێــز کاک نەوشــیروان لەناو‬ ‫گۆڕانــدا؛ خــۆی (ال ســەرکردەیە ئیــا‬ ‫نەوشیروان) نییە؟؟‬ ‫هەر ئــەوە نا‪ ،‬بەڵکو ســەرکردە لەناو‬ ‫پــەروەردەی حزبــی ئێمــەدا دەکرێــت‬ ‫بــە دۆنــادۆن بیخوێنینەوە‪ ،‬تۆ ســەیری‬ ‫ئەندامانی پارتی دیمۆکراتی کوردســتان‬ ‫بکە‪ ،‬جلوبەرگەکانی کاک مەســعود بۆتە‬ ‫یونیفۆڕمی ناو پارتییەکان‪ ،‬سەیری ڕیشە‬ ‫کەمەکەی مامۆســتا ســەاڵح بکە‪ ،‬نەوەاڵ‬ ‫قات وڕیباتەکەی بۆ ناڵێیت‪ ،‬یەکگرتوبون‬ ‫خەریکە ببێتە قات وڕیباتەکەی مامۆستا‬ ‫ســەاڵح و ڕەنگــە نیوەی قــات و ڕیباتی‬ ‫کوردستان یەکگرتوەکان بیكڕن‪ .‬ئینجا با‬

‫سەردانی ئەمینداری یەکگرتوو بۆ الی مام جەالل‬

‫نۆبــەی یەکیتی بێت‪ ،‬ئەوەتا نوکەتەکانی‬ ‫مــام جەالل زۆربەی یەکێتییەکانی کردوە‬ ‫بە نوکتەچی!!‬ ‫ســەیرەکەش لێرەدایــە هــەر حزبێــک‬ ‫بییەوێــت ئەو ســەرکردەیە بگۆڕێت‪ ،‬یان‬ ‫توشــی ســەرگەردانیی نەبونی سەرکردە‬ ‫دواتریش پاســیڤبون دەبێتــەوە‪ ،‬یاخود‬ ‫توشــی لێکتــرازان و پارەپارەبــون‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬بەپێچەوانەشەوە ڕاستە‪ ،‬واتە‬ ‫تا سەرکردەکەی بێڕکابەر بێت؛ ئەو حزبە‬ ‫بەهێزتر و تۆکمەتر دەردەکەوێت!‬ ‫پرســیارەکە ئێســتا ئەمەیــە‪ :‬ئــەو‬ ‫پــەروەردە حزبییــە لــە کوێــوە و لــە‬ ‫کەیەوە ســەرچاوەی گرتوە؟ بەدیدی من‬ ‫ئــەم پەروەردەیــە لە پارتــی دیمۆکراتی‬ ‫کوردســتان‪ ،‬ســەردەمی جەنابــی مــەال‬ ‫مســتەفاوە چاوگــەی گرتوە‪ ،‬ئــەو کاتە‬ ‫ئــەم پەروەردەیە یەکالبویــەوە کە باڵی‬ ‫مەکتەب سیاســی لە مالمالنێیاندا لەگەڵ‬ ‫جەنابــی بەرزانــی مەرحومدا شکســتیان‬ ‫هێنــا‪ .‬ئیتر ئــەم مۆدێلــە حزبییە ڕۆحی‬

‫ئــەم جۆرە لە حزب لە پارتی دیمۆکراتی‬ ‫کوردســتانەوە چۆتــە نــاو کــۆی ژیانی‬ ‫حزبایەتی کوردستانەوەو لەم ڕوەوە تەنها‬ ‫جەســتەی حزب دەگۆڕێــت‪ ،‬ڕۆحەکەیان‬ ‫یەکە‪ .‬ئیتر با کەســیش نەڵێت پارتیاوی‬ ‫نەبوم!!‬ ‫ئــەو وســفانەی کــە بــۆ کاریزمــا و‬ ‫کەســی کاریزمــی دەکرێــت و بەبــااڵی‬ ‫ســەرکردەی ئــەم حزبانــەدا دەبڕێــت‪،‬‬ ‫ئەگەر هەشــبن‪ ،‬کاریزمای هەقیقی نین و‬ ‫تەنها پــەروەردەی حزبە لەناخۆی حزبدا‬ ‫دەیانکات بەکاریزمای دروســتکراو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەوە دەزانم کە زۆربەی هەرە زۆری ئەو‬ ‫وەســفانە(ئەگەر نەڵێــم هەمــوی) لەناو‬ ‫مامۆســتا ســەالحدا نین‪ ،‬بەاڵم مامۆستا‬ ‫ســەالح لــە مــاوەی نزیکەی سیســاڵەی‬ ‫کــە پێــش مامۆســتا محمــەد فــەرەج‬ ‫سەرکردەی یەکەمی یەکگرتوو بوە جۆرە‬ ‫ئەندامێکــی پەروەردە و گۆشــکردوە کە‬ ‫مواسەفاتەکانی خودی کەسێتی مامۆستا‬ ‫ســەالح بە ســەرکردە و بگرە کاریزماش‬

‫بزانن(بێگومــان کاریزمای دروســتکراوی‬ ‫ناو حزب)‪ ،‬بەدەر لەوە‪ ،‬لەو چوار ساڵەی‬ ‫ســەردەمی مامۆســتا محەمــەد فەرەجدا‬ ‫ڕەنگــە یەکگرتوەکان توشــی (نامۆبون‪-‬‬ ‫اغتراب) بوبنەوە و بێسەرکردەی هەقیقی‬ ‫بــون‪ ،‬یان بڵێــم‪ :‬لەفەراغی ســەرکردەدا‬ ‫بون‪ .‬واتە‪ :‬ئەوە مامۆســتا ســەالحە بەو‬ ‫مــاوەی ڕابــردوە توانیویەتی یەکگرتوێک‬ ‫پەروەردە بکات کە کااڵی بااڵی سەرکردە‬ ‫هــەر دەبێت ڕێکــوڕەوان وەک ئەو بێت‪،‬‬ ‫کــە نەبــوو یان نییــە یان با هــەر خۆی‬ ‫بێــت‪ .‬ئەمە هەر پــەروەردە حزبییەکەی‬ ‫مامۆستا سەالح ئەمەی لەناو ئەندامەکانی‬ ‫یەکگرتودا نەکردوە‪ ،‬واتە ئەوە بیدعەیەک‬ ‫نییە ئەمینداری ئێستای یەکگگرتوو دای‬ ‫هێنابێــت‪ ،‬بەڵکو ئەوە کــۆی حزبەکانی‬ ‫کوردســتانن ئــەم خەیاڵدانــە بەڕێوەیان‬ ‫دەبات‪.‬‬ ‫ژیانی حزبایەتی لە هەرێمی کوردستاندا‬ ‫خاوەنی پەروەردەیەکــی حزبیی وایە کە‬ ‫تا ئێستا ئەم مۆدێلە سەرکردەی قبووڵە‪،‬‬

‫ئــەوە یەکگرتوی ئیسالمیی نییە سەالحەدین بەهادین دەکاتە دکتاتۆرێکی هەڵبژێردراو و‬ ‫قبوڵکراوی ناو خۆی‪ ،‬بەڵکو کۆی سیستمی حزبی لە هەرێمی کوردستاندا هەمان کاردەکەن‪،‬‬ ‫چونکە هەمان پەروەردەیان هەیە‪ .‬یەکگرتوی ئیسالمییش مەحکومە بەم پەروەردەیە‬

‫بەدەر لەم جۆرە سەرکردە قبوڵکراو نییە‪،‬‬ ‫تۆ ســەیری حزبێکی وەک حزبی شویعی‬ ‫کوردستان بکە‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئەو خاوەنی‬ ‫ســەرکردەی ئەوحەد نییە و دەمێکە ئەم‬ ‫جۆرە ســەرکردەی لەدەســتداوە‪ ،‬لەدوای‬ ‫ڕاپەڕینــەوە تــا ئێســتا یەکێک بــوە لە‬ ‫حزبــە هەرە پاســیڤ و ناکاریگەرەرکانی‬ ‫کوردســتان(ئەمە یەکێک لە هۆکارەکانی‬ ‫پاسیڤبونی ئەم حزبەیە)‪.‬‬ ‫من ئەم کۆنگرەی یەکگرتوەم بە گرنگ‬ ‫زانــی‪ ،‬گرنگتر لە کۆی کۆنگرەکانی خۆی‬ ‫و حزبەکانی تر‪ ،‬کۆنگرەیەکی جیاوازبوو‪،‬‬ ‫بۆ؟‬ ‫چونکــە لەپێــش ئــەم کۆنگــرە کاتێ‬ ‫مامۆســتا ســەالح خــۆی هەڵدەبــژارد؛‬ ‫کــەس نەبــو لەبەرانبەریــدا بخوێنێــت و‬ ‫بڵێــت منیــش هــەم(وەک ئــەوەی لەناو‬ ‫هەمــوو حزبەکاندا ئێســتا وایــە)‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــەم کۆنگرەدا‪ ،‬با دەنگیــان کەمبوبێت‪،‬‬ ‫پاڵێوراوەکانی تر ئەو تەلیسمەیان شکاند‪،‬‬ ‫ئەمەش ڕەنگە ببێتە ســەرەتایەکی باش‬ ‫کە لــە داهاتودا خەڵکی تــر لەو حزبەدا‬ ‫و لــە داهاتــودا خۆیــان هەڵبژێرن و بتی‬ ‫ســەرکردەی ئەوڵــو ئاخــر بشــکێنرێت‪.‬‬ ‫ئایــا لە کۆنگــرەی داهاتــوودا وێنەیەکی‬ ‫تر لــە ئەمینــداری زیندوو(زیندوو‪ ،‬نەک‬ ‫مۆمیاکــراو) و خاوەن کارەکتەری جیاواز‬ ‫لە مامۆســتا ســەالح دەبێتــە ئەمیندار و‬ ‫یەکگرتــوو بەهێــزدەکات و یەکگرتوەکان‬ ‫پێــی ڕازیــی دەبــن؟ بۆ حزبــی کوردیی‬ ‫ئەمە موعجیزەخوڵقاندنە‪ ،‬ئەمە ڕیســکە‪،‬‬ ‫ڕیسکێک بتشکێنی دەوێت‪ ،‬موعجیزەیەک‬ ‫پێغەمبەرێکی سیاسی دەوێت!!‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٠‬دوشەممە ‪201٦/٦/٢٠‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی شازدەهەم‬ ‫ئەگەری ڕەگ‌وڕیشەی یەهودیی‬ ‫چیرۆکەکە‬ ‫هەڵ‌سەنگاندنی تیۆریەکەی‬ ‫(و‪ .‬عەرەفات)‬ ‫مەصادا‬ ‫وشـــەی מצדה |مــەص��اداهـــ| ی‬ ‫عیبری [کە عەرەب بە شێوەی "مسادا"‬ ‫و "مسعدة" و "مصعدة" دەینوسن] لە‬ ‫خۆیدا بە واتــای "قــەاڵ"یــە‪ .‬ئــەم ناوە‬ ‫ـ کە لکاوە بە مێژوی یەهودیەوە ـ بە‬ ‫شوێنێکی قەاڵدار و قایم‌کراو وتراوە کە‬ ‫لەسەر لوتکەی چیایەک یاخود بانێکی‬ ‫بەردینی یاخی و سەخت و دابــڕاوە‪ ،‬و‬ ‫دەکــەوتــە باشوری هەرێمی ئیسڕائیل‬ ‫لە فەلەستین‪ ،‬لە کەناری خۆرهەاڵتی‬ ‫بیابانی (النقب)‪ ،‬و بەسەر دەریای مردو‬ ‫و ناوچەیەکی بەرفراوانی دەوروبەریدا‬ ‫دەڕوانێت‪ ،‬چونکە لوتکەی ئەو چیایە‬ ‫‪ ٤٥٠‬م لە ڕوی دەریا و ‪ ٨٥٠‬م لە نزمایی‬ ‫دەریای مردو بەرزترە‪ .‬ئەو قەاڵکاری و‬ ‫شوێنەوارەی کە لەو شوێنە هەبوە (و‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠١‬یونێسکۆ وەکو بەشێک لە‬ ‫کەلەپوری جیهانی ڕایگەیاند)؛ قەاڵیەک و‬ ‫کاخێکی قەاڵئاسایە کە لە نیوەی دوەمی‬ ‫سەدەی (‪ ١‬پ‪ .‬ز‪( ).‬و بەدیاری‌کراوی لە‬ ‫سااڵنی ‪ ٣١-٣٧‬پ‪ .‬ز‪ ).‬پاشای هەرێمی‬ ‫یەهودی (هێرۆدوس‌ی گەورە) بۆ خۆیی‬ ‫دروســـت کـــردون‪ ،‬وەکــو پەناگەیەکی‬ ‫یــەدەگ بۆ حاڵەتی یاخی‌بونی یەهود‬ ‫و ڕاپەڕینیان بەسەریدا‪ ،‬چونکە یەهود‬ ‫هەمویان بە فەرمانڕەوایی ئــەو ڕازی‬ ‫نەبون و گەلێکیان باوەڕیان بە ڕەوایەتیی‬ ‫پاشایەتیەکەی نەبو (چونکە بە بنەچە‬ ‫ئێدۆمی بــو نــەک ئیسڕائیلی)‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەش کێشمەکێشگەلێکی زۆر لەنێوان‬ ‫گــروپ و تاقمە یــەهــودیــەکــانــدا (کە‬ ‫هەندێکیان شێوازێکی تێرۆریستانەیان‬ ‫پــەیــڕەو دەک ــرد) لــەو قۆناغەی نێوان‬ ‫کۆتایی سەدەی (‪ ١‬پ‪ .‬ز‪ ).‬و سەرەتای‬ ‫سەدەی (‪ ١‬ز‪ ).‬لە ئارادابون‪ ،‬کە هەمیشە‬ ‫هەڕەشە بون بۆسەر ئاسایشی خۆی و‬ ‫دەسەاڵتەکەی‪.‬‬ ‫ســەرەنــجــامــیــش لـــە ســـەردەمـــی‬ ‫(ئەلێکساندەر یەننایوس) ی پاشای‬ ‫هەرێمی یەهودیی دوای هــێــرۆدوس‪،‬‬ ‫ئەم قەاڵیە بو بە گۆڕەپانی بەشێک لە‬ ‫ڕوداوەکانی شەڕوشۆری یەهودی‪-‬ڕۆمانیی‬ ‫یەکەم (سااڵنی ‪ ،)٧٣-٦٦‬هەتا بو بە‬ ‫شانۆی ڕوداوێــک کە بایەخی زۆری لە‬ ‫مێژوی یەهودی و یادەوەریی یەهودیدا‬ ‫هەیە کە ڕوداوی ناسراو بە "ئابڵوقەی‬ ‫مەصادا" ‪ Siege of Masada‬یە‪.‬‬ ‫کە باس‌وخواسەکەی ئێمە لەسەر ئەم‬ ‫ئابڵوقەیە و سەرەنجامەکەیەتی‪.‬‬ ‫کورتەی چیرۆکەکە‬ ‫ســاڵــی (‪ ٦٦‬ز‪ ،).‬کــەمــێــک پــاش‬ ‫هەڵ‌گیرسانی ڕاپەڕینی یەهود بەسەر‬ ‫دەســەاڵتــی ڕۆمانیدا‪ ،‬و لە سەردەمی‬ ‫پاشایەتیی (ئەلێکساندەر یەننایوس)‬ ‫ی یــەهــودی‪ ،‬گروپێکی یــەهــودی کە‬ ‫یەکێکە لە گروپە هەرەتوندڕەوەکانی‬ ‫ناو یەهودیە ڕاپــەڕیــوەکــان‪ ،‬بە ناوی‬ ‫"سیقاری"‪ ، Sicarii‬بە سەرۆکایەتیی‬ ‫ڕابــەڕێــک بە نــاوی (ئێلیعازەر کوڕی‬ ‫یائیر) قــەاڵی مەصادایان لە دەستی‬ ‫ئەو هێزە ڕۆمانیە سەند کە تێیدا وەکو‬ ‫بەشێک لە سوپای ڕۆمانی دەمانەوە‪.‬‬ ‫هەتا لە ساڵی (‪ ٧‬ز‪ ).‬و بە ماوەیەکی‬ ‫کەم پێش ئــەوەی ڕۆمانیەکان دەست‬ ‫بکەن بە سەرکوت‌کردنی ڕاپەڕینەکە و‬ ‫وێران‌کردنی شاری ئورشەلیم؛ خەڵکی‬ ‫شارەکە پشتیوانان و الیەنگرانی گروپی‬ ‫سیقارییان لەگەڵ ماڵ و مناڵەکانیان‬ ‫دەرکـــــرد‪ ،‬کــە ئــەمــانــیــش چــونــە الی‬ ‫سیقاریە خۆقایم‌کردوەکان لە مەصادا‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە سااڵنی (‪ )٧٢-٧٠‬مەصادا‬

‫ببوە بنکەی یاخیی سیقاریەکان کە هێزە‬ ‫جەنگاوەرەکانیان لە ئاوەدانیە یەهودی‬ ‫و ڕۆمانیەکانی نــاوچــەکــە دەستیان‬ ‫دەوەشــانــد‪ .‬بەم شێوەیە لە کۆتاییدا‬ ‫تەنها ئەم قەاڵیە مابو سوپای ڕۆمانی‬ ‫بیگرێتەوە و یاخی‌بونە یەهودیەکەی‬ ‫تێدا دامرکێنێتەوە‪ ،‬بۆیە ساڵی (‪٧٣‬‬ ‫ز‪ ).‬سوپای ڕۆمانی ـ کە سەرکردەی‬ ‫سەربازیی ڕۆمانی (سلیڤا) ‪Silva‬‬ ‫ســەرکــردایــەتــیــی دەکـــرد ـ ئابڵوقەی‬ ‫خستە سەر قەاڵکە‪ ،‬کە ئەو یەهودیانە‬ ‫بە ماڵ و مناڵیانەوە خۆیان تێدا قایم‬ ‫کردبو و بە سەرکردایەتیی ئێلیعازەری‬ ‫ناوبراو بەردەوام بون لە یاخی‌بونەکەیان‪،‬‬ ‫و نزیکەی ‪ ٣‬مانگی خایاند‪ .‬یەهودیە‬ ‫یاخیەکانی ناو قەاڵکە ئامادە نەبون‬ ‫خۆیان بەدەستەوە بدەن‪ ،‬و دوای ئەوەی‬ ‫توانای بەرگەگرتنی زیاتریان نەما و‬ ‫هێزە ڕۆمانیەکان توانییان بەرگری و‬ ‫قایمکاریەکانی قەاڵکە تێک‌بشکێنن؛‬ ‫قەاڵی مەصادا لە بیناکردنەوەی خەیاڵیی هونەرمەندێکدا‬ ‫بــڕیــاریــان دا بــۆ ئـــەوەی نەبنە دیلی‬ ‫ڕۆمانیەکان خۆیان کۆتایی بە ژیانی ئایا لە سەرچاوە مێژوییە بێالیەنەکاندا شکستە‪.‬‬ ‫ڕەنگە ئەم گریمانانە بڕێک ڕاستییان‬ ‫خۆیان بهێنن‪ ،‬و مردنیان پێ باشتر بو چیرۆکەکە هاتوە؟‬ ‫ئ ــەوەی کــە زانـــراوە لــەم الیــەنــەوە؛ تێدابێت‪ ،‬بەاڵم لە سایەی بێ‌دەنگ‌بونی‬ ‫لــەوەی بکەونە دەستی ڕۆمانیەکان و‬ ‫ژیانی دیلی بچێژن‪ ،‬کە ئەمە پێشنیاری ئەمەیە کە سەرچاوەی سەرەکیی مێژو تەواوی ئەدەبیاتی حاخامیی سەدەکانی‬ ‫سەرۆکەکەیان (ئێلیعازەر بن یائیر) بو و چیرۆکیی یاخی‌بونی ئــەو گروپە یەکەمی زایینی؛ لێکدانەوەی ڕاستتر و‬ ‫لە وتارێکی کاریگەری ـ تا ڕادەیــەک ـ یەهودیە لە مــەص��ادا‪ ،‬و ســەرچــاوەی واقیعیتر هەر ئەمەیە کە دیارە چیرۆکەکە‬ ‫درێژدا بۆ پیاوانی گروپەکە‪ ،‬کە ئەوانیش تاقانەی ڕوداوەکــانــی ناو قەاڵکە کاتی لە واقیعدا بەو شێوەیە نەبوە کە الی‬ ‫پەسەندیان کــرد‪ .‬بۆ جێبەجێ‌کردنی ئابڵوقەی سوپای ڕۆمانی و سەرەنجامی یۆسێفوس هاتوە‪.‬‬ ‫کاتێکیش چیرۆکەکە الی یۆسێفوس‬ ‫ئەمەش؛ تیروپشکێکیان کرد کە چەند یەهودیەکانی ناوی؛ کتێبی "شەڕوشۆری‬ ‫کەسێک دەربچن و ئەوانی تر بکوژن و تا یەهودی " ‪ The Jewish War‬دەخــوێــنــیــنــەوە و لـــەوە ڕادەمــێــنــیــن‬ ‫لە کۆتاییدا یەک کەس بمێنێتەوە ئەویش یاخود "مێژوی شــەڕوشــۆری یەهودی یۆسێفوس چۆن و لە چ ڕێگەیەکەوە‬ ‫خــۆی بکوژێت‪ .‬و ئــەم نەخشەیەیان دژی ڕۆمانیەکان" ی مێژونوسی یەهودی زانیاریەکانی پاڵپشت دەکـــات؛ هیچ‬ ‫جێ‌بەجێ کرد‪ .‬کاتێکیش ڕۆمانیەکان (فالڤیوس یۆسێفوس) ‪ Flavius‬متمانەمان بە چیرۆکەکە وبەتایبەتی‬ ‫چونە ناو قەاڵکەوە؛ کەسیان بە زیندویی ‪ ١٠٠-٣٧( Josephus‬ز‪).‬ـە‪ ،‬وردەکاریەکانی نامێنێت‪:‬‬ ‫بەپێی گــێــڕانــەوەکــەی یۆسێفوس؛‬ ‫نەبینی و نزیکەی هەزار (بە دیاریکراوی کە دەوروبـــەری (‪ ٧٥‬ز‪ ).‬بە گریکی‬ ‫‪ )٩٦٠‬الشەی کوژراویان بینی‪ ،‬لە پیاو نوسیویەتی‪ .‬کە یۆسێفوس خۆیشی چــیــرۆکــی بــــارودۆخــــی یــەهــودیــە‬ ‫و ژن و مناڵ‪ ،‬تەنها دو ژن و پێنج سەرەتا بەشدار بوە لە ڕاپەڕینەکەدا‪ ،‬ئــابــڵــوقــەدراوەکــان و قسە و بــڕیــار و‬ ‫مناڵیان بینیەوە کە لە ئەشکەوتێک هەرچەند لە توندڕەوەکان نەبوە‪ ،‬پاشان نەخشەکانیان هەتا دوا کەسیان خۆی‬ ‫خۆیان شاردبوەوە و لە ڕێگەی ئەمانەوە خۆی ڕادەستی ڕۆمانیەکان دەکــات و دەکوژێت؛ لە الیــەن ژنێک و دایکی و‬ ‫مناڵەکانیەوە گێڕراوەتەوە‪ ،‬کە گوایە‬ ‫هاوکارییان دەکات‪.‬‬ ‫ڕۆمانیەکان زانییان چی ڕوی داوە‪.‬‬ ‫ئیتر جگە لەم نوسراوەی یۆسێفوس؛ ئەمانە لە ئەشکەوتێکدا خۆیان حەشار‬ ‫مەصادا لە ئایدیۆلۆجیای زایۆنیدا ئــەم ڕوداوە لــە هیچ سەرچاوەیەکی داوە و دوای کۆتایی‌هاتنی ئابڵوقەکە دێنە‬ ‫ئـــەم چــیــرۆکــە درامـــیـــە‪ ،‬چیرۆکی یەهودیی تردا لە سەدەکانی سەرەتای دەرەوە‪ ،‬و ئیتر لەم دو ژنەوە یۆسێفوس‬ ‫یــەهــودیــە یــاخــیــەکــانــی مــەص��ادا کە مــێــژوی زایــیــنــی (واتـــە هــەتــا دوای چیرۆکی ئەو یەهودیانە دەگوازێتەوە‪،‬‬ ‫یاخی‌بون و ئازادیخوازیەکەیان هەتا تەواوبونی تۆمارکردنی تەلمودیش) باس بە وتــارە درێــژەکــەی سەرکردەکەیان‬ ‫مەرگی خۆیان بردەسەر؛ لە سەردەمی نەکراوە‪ .‬ڕەببانی (حاخام)ـەکان ئەو (ئێلیعازەر بن یائیر)یشەوە‪ ،‬و دەبێت‬ ‫ن ــوێ ــدا ب ــوەت ــە هــێــمــا و سیمبۆلی هەمو ئەدەبیاتەیان نوسیوەتەوە‪ ،‬لە باوەڕ بکەین کە ئەم دو ژنە ئەو وتارە‬ ‫بەرهەڵستیی یەهودی و ئازادیخوازیی تەلمودی بابلی و تەلمودی ئورشەلیمی درێژ و ناوازەیەیان لەبەرکردوە و دوایی‬ ‫یەهود کە چــۆن مردنیان بە ئــازادی و دەقەکانی تریان‪ ،‬ئاماژەیان بۆ ئەم وەکو خۆی گێڕاویانەتەوە! و بە هەمان‬ ‫پێ باشترە لە ژیان بە دەستبەسەری‪ .‬ڕوداوە نەکردوە‪ ،‬بۆ نمونە‪ :‬چــاوەڕوان شــێــوە چۆنێتیی ئــاڵــۆزی نەخشەی‬ ‫بەتایبەتی لە ئایدیۆلۆجیای بزوتنەوەی دەکرا لە مشت‌ومڕی حاخامەکاندا لەسەر خۆکوژیە بەکۆمەڵەکەیشیان گێڕاوەتەوە!‬ ‫زایۆنیدا کە مەصادا بوەتە هێمایەکی ئــەوەی لە چ بارودۆخگەلێکدا مرۆڤی ئەمەش هەموی لە کاتێکدا گوایە خۆیان‬ ‫نەتەوەیی و نمونەی بااڵی پاڵەوانێتی یەهودی خۆکوشتنی بۆ حەاڵڵ دەبێت لە ئەشکەوتێکدا حەشار داوە! ئەی چۆن‬ ‫و نیشتمانپەروەریی یــەهــود‪ ،‬و ئیتر هەرچەند بەگشتی ئەو کارە لە فیقهی ئاگاداری ئەو هەمو وردەکاری و نەخشە‬ ‫دروشــمــی "مــەص��ادا چی‌تر ناکەوێت" یەهودیی میشنا و تەلموددا قەدەغەیە؛ و کەین‌وبەینە بون؟!‬ ‫ئەمانە و زۆر کێشەی کوشندەی‬ ‫لە دروشمە نیشتمانیە هەرەدیارەکانی ئاماژەیەکی بۆ بکرێت یان بکرێتە بەڵگە‬ ‫یەهودیە زایۆنیەکان بو‪ .‬بەم شێوەیە یان وەکو نمونەیەکی خراپ باس بکرێت‪ .‬تــری چیرۆکەکە گومانی زۆریـــان لە‬ ‫ئــەم بــێــدەنـگ‌بــونــەوەی ئەدەبیاتی بەهای مێژویی چیرۆکەکە سازاندوە‪.‬‬ ‫ڕۆڵێکی زۆری لە پــەروەردە و گوتاری‬ ‫هاندانی زایۆنیدا هەبو‪ ،‬هەتا دوای یەهودیی حاخامیی ئەو سەردەمە؛ بۆ بۆیە هەتا الی تــوێــژەرە یەهودیەکان‬ ‫تێپەڕبونی سااڵنێك بەسەر دامەرزاندنی خۆی گومان و پرسیارێکی زۆری دروست خۆیشیان متمانە بــە چیرۆکەکەی‬ ‫دەوڵەتی ئیسرائیلدا هەر لەناو خۆیاندا کردوە‪ ،‬کە دەبێت یان چیرۆکی ئەم ئابڵوقە یۆسێفوس نەماوە‪ ،‬و ئێستە زیاتر وەکو‬ ‫دەنگی ڕەخنە و ناڕەزایی بەرز بوەوە‪ ،‬درامیە ڕاست نەبێت و هیچی ئەوتۆ لە ئەفسانەیەکی میللی ئاماژەی بۆ دەکرێت‪.‬‬ ‫بەتایبەتی دەنگی ناڕەزایی ئایینی کە سەرەنجامی ئەو گروپە یاخیە نەزانرێت‪ ،‬لــەگــەڵ ئـــەوەی خۆقایم‌کردنی بڕێک‬ ‫ڕەخنەی ئەوەی دەگرت ئەو پێداهەڵ‌دانە یان بەگشتی ڕاست بێت بەاڵم هۆکارێکی لە یەهودیەکانی گروپی سیقاری لەو‬ ‫بە چیرۆکی مەصادادا سەردەکێشیت بۆ تــر هەبێت‪ ..‬لــەم الیــەنــەوە هەندێک قەاڵیەدا و بەرگری‌کردنیان بۆ ماوەیەک‬ ‫هــان‌دان بۆ خۆکوشتن (کە لە فیقهی گریمانە کــراون‪ ،‬لەوانە‪ :‬گریمانەیەک و تێداچونیان بە شێوەیەک؛ بەم شێوە‬ ‫تەلمودیدا قەدەغە "حەرام"ـە)‪ ،‬بۆیە ئیتر دەڵێت هۆکارەکە ئەوەیە کە تەوژمی گشتیە جێی گومانێکی جیددی نیە‪.‬‬ ‫لە ناوەڕاستی ‪٧٠‬کانی سەدەی (‪)٢٠‬ـەوە یەهودیی نمونەیی لــەدوای ڕوخاندنی گومان لەو ژمارە زۆرە و لەو نەخشەی‬ ‫بایەخی چیرۆکەکە لە پەروەردی زایۆنیدا پەرستگا "هیکل" ی دوەمـــەوە ـ کە خۆکوشتنە بەکۆمەڵە و لــەو وتــار و‬ ‫تەوژمە حاخامیەکەیە ـ گروپی توندڕەوی گفت‌وگۆیانەیە کە یۆسێفوس دەیخاتە‬ ‫تەواو کەم بوەوە‪.‬‬ ‫سیقاریی بە دەرچو لە ئایینی یەهودی سەر زمانی پاڵەوانەکانی چیرۆکەکەی‪.‬‬ ‫زانیوە بۆیە هەمو دەنگ‌وباسەکەیانی‬ ‫هەڵسەنگاندنی چیرۆکەکەی‬ ‫بەهای مێژویی چیرۆکەکە‬ ‫کوێر کردوەتەوە‪ .‬گریمانەیەکی تریش‬ ‫یۆسێفوس‬ ‫و کێشەی بەڵگەی ئارکیۆلۆجیایی‬ ‫دەڵێت ڕابەرانی یەهود نەیان‌ویستوە‬ ‫ڕەخنەسازیی سەرچاوە‪:‬‬ ‫ئایا چیرۆکی جولەکەکانی قەاڵی‬ ‫جەماوەری یەهودی بە گێڕانەوەی ئەم‬ ‫سەرچاوەی چیرۆکەکە‬ ‫ســەرەتــا دەبــێــت "ڕەخــنــەســازیــی جۆرە چیرۆکانەی سەردەمی ڕاپەڕینە مەصادا لە ڕاستیدا و لە مێژویەکی‬ ‫سەرچاوە" بۆ ئەم چیرۆکە بکەین‪ :‬ئایا یەهودیە شکست‌خواردوەکەی ساڵی ساخکراوەدا چۆن بوە؟ ئایا هەر بنچینەی‬ ‫ئەم چیرۆکە لە سەرچاوە یەهودیەکان (‪ ٧٠‬ز‪ ).‬ـ سەردەمی تیتوس ـ و ئەوەی مێژویی هەیە؟ ئایا ئارکیۆلۆجیا متمانە‬ ‫خۆیاندا چۆنە؟ ســەرچــاوەی یەکەمی ساڵی (‪ ١٣٦‬ز‪ ).‬ـ سەردەمی هادریان ـ بەم چیرۆکە دەبەخشێت؟‬ ‫سەرەتا ساڵی (‪ ١٨٤٢‬ز‪ ).‬شوێنەوار‬ ‫کامەیە؟ و ئــەم ســەرچــاوەی یەکەمە جەماوەری یەهودی هان‌بدەن بۆ ڕاپەڕین‬ ‫زانیاریەکانی لە کوێوە وەرگــرتــوە؟ و و یاخی‌بونی زیاتر کە سەرەنجامەکەی و پاشماوەی قەاڵی مەصادا دۆزرایەوە‪،‬‬

‫و کنەکردنی ئارکیۆلۆجیایی لە شوێنەکە‬ ‫دەستی‌پێ‌کرد‪ .‬سااڵنی (‪)١٩٦٥-١٩٦٣‬‬ ‫ـیش سیاسەتمەدار و شوێنەوارناسی‬ ‫ئیسرائیلیی نــاودار (ییگائێل یادین)‬ ‫‪،)١٩٨٤-١٩١٧( Yigael Yadin‬‬ ‫کە گەلێک شوێنی ئارکیۆلۆجیایی کۆنی‬ ‫لە فەلەستین پشکنیوە‪ ،‬لە مەصادایش‬ ‫کنەکردنی ئارکیۆلۆجیایی تەواوی کرد‪.‬‬ ‫ئەوەی لەو دۆزینەوە ئارکیۆلۆجیانەدا‬ ‫دەبینرێتەوە؛ لەگەڵ وەسف و باسەکەی‬ ‫یۆسێفوسدا بەگشتی یەک‌دەگرنەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم شوێنەوارناسەکان هیچ بەڵگەیەکی‬ ‫بــڕواهــێــنــیــان لـــەســـەر خۆکوشتنە‬ ‫بــەکــۆمــەڵــەکــەی گــروپــە یەهودیەکە‬ ‫نەدۆزیەوە‪ ،‬کە یۆسێفوس زۆر بەگەرمی‬ ‫و بە وردەکاریەوە باسی دەکات‪ .‬و بەڵگە‬ ‫ئارکیۆلۆجیاییەکان ئاماژە بۆ ئەوەش‬ ‫دەکــەن کە یاخی‌بوەکان ئاگریان لە‬ ‫خانوبەرەکان بەرداوە‪ ،‬بەاڵم الشەگەلێک‬ ‫یان کۆمەڵە گۆڕێکی بەو ژمــارە زۆرە‬ ‫لە قەاڵکە نــەدۆزرانــەوە‪ .‬لە ئەنجامی‬ ‫کنەکردنەکەی (یادین) دا هاتوە‪ :‬کە‬ ‫ئێسکوپروسکی ‪ ٢٨‬کەس لە قەاڵکەدا‬ ‫دۆزراونەتەوە‪ .‬لە کاخەکەشدا پاشماوەی‬ ‫نێرینەیەکی ‪ ٢٢-٢٠‬سااڵنە‪ ،‬و مێینەیەکی‬ ‫‪ ١٨-١٧‬سااڵنە‪ ،‬و مناڵێکی ‪ ١٢‬سااڵنە‬ ‫دۆزراونــــەتــــەوە‪ .‬لــە ئەشکەوتێکدا‬ ‫بــە قــەدپــاڵــی چــیــاکــەوە پــاشــمــاوەی‬ ‫پەرت‌وباڵوی ‪ ٢٤‬کەسی تر دۆزراونەتەوە‪،‬‬ ‫کە ڕون نیە لە چ ڕەگەز و نەتەوەیەکن‪.‬‬ ‫لەسەر تەاڵشە بەردێکیش ناوێکی نوسراو‬ ‫بە شێوەی "بن یائیر" هەیە‪ ،‬کە ڕەنگە‬ ‫ئاماژە بێت بۆ سەرۆکەکەیان و ڕەنگە‬ ‫کەسێکی تر بێت‪.‬‬ ‫ئەم شوێنەوارانەش ناتوانن چیرۆکەکەی‬ ‫یۆسێفوس بسەلمێنن‪ .‬ئەمە لەگەڵ ئەو‬ ‫ڕاستیەی کــە کتێبەکەی یوسێفوس‬ ‫تا چەند سەدەیەک تاکە سەرچاوەی‬ ‫چیرۆکەکە بو وردەکاریەکانی ئابڵوقەکە‬ ‫بوە؛ بەهای مێژویی بۆ چیرۆکەکە بەو‬ ‫شێوەیەی هاتوە ناهێڵنەوە‪.‬‬ ‫ئەی چۆن چیرۆکەکە گەیشتەوە بە‬ ‫خێڵە یەهودیەکانی مەدینە؟!‬ ‫کاتێک بەڵگەی مێژویی و ئارکیۆلۆجیایی‬ ‫متمانە بــە چیرۆکەکە نابەخشن‪ ،‬و‬ ‫ئەدەبیاتی یەهودیی دواتریش بایەخی پێ‬ ‫نادەن و بێدەنگەی لێ دەکەن؛ لێرەوە‬ ‫بە ئاسانی ئەنجامگیری دەکەین کە‪:‬‬ ‫چیرۆکەکە نە بەهای مێژویی هەیە‪ ،‬نە‬ ‫بەهای کولتوری‪ .‬نە بەو شێوەیە ڕوی‬ ‫داوە لە واقیعدا‪ ،‬و نە دەنگ‌وباسەکەی‬ ‫بوەتە بەشێک لە ئەدەبیاتی یەهودی‪.‬‬ ‫بەپێی تیۆریەکەی (و‪ .‬عەرەفات)‬ ‫ـ کە بەگشتی بــاوەڕی بە مێژویی‌بونی‬ ‫چیرۆکەکە هەیە بەو وردەکــاریــەوە لە‬ ‫چیرۆکی بەنو قــوڕەي��ظ��هدا هــاتــوە ـ؛‬ ‫ئەم ڕوداوە گەورەیە بەسەر یەهودی‬ ‫فەلەستیندا هاتوە و ئیتر لە یادەوەرییاندا‬ ‫ماوەتەوە و ئەوانەیان کە هەڵ‌هاتون و‬ ‫لەناو نیمچەدورگەکە نیشتەجێ بون؛ ئەو‬

‫یادەوەریەیان هەڵ‌گرتوە و گێڕاویانەتەوە‬ ‫بۆ نەوەکانی داهاتویان‪ ،‬هەتا گەیشتوە‬ ‫بەو ژینگەیەی ئیبن ئیسحاق ژیاننامەی‬ ‫پێغەمبەری تێدا نوسیوەتەوە‪.‬‬ ‫بـــەاڵم مـــادەم بــەڵــگــەی مــێــژویــی و‬ ‫شوێنەوارناسی پشتگیریی چیرۆکەکە‬ ‫نــاکــەن؛ تیۆریەکەی (و‪ .‬عــەرەفــات)‬ ‫شکست دەهــێــنــێــت‪ ،‬مــــادەم پشتی‬ ‫بەستوە بەوەی گوایە یەهود بۆ خۆیان‬ ‫ڕوداوەکەیان بینیوە و گێڕاویانەتەوە بۆ‬ ‫نەوەی داهاتویان‪.‬‬ ‫تــیــۆریــەکــەی (ع‪ .‬طيــبــاوی) ـ کە‬ ‫ئەمیش لە بەشی پێشودا خستمانە ڕو‬ ‫ـ مەعقولترە‪ ،‬چونکە ئەم چیرۆکەکەی‬ ‫الی یۆسێفوس بە ئەفسانەیەکی میللی‬ ‫دادەنێت‪ ،‬بەاڵم پێی وایە چیرۆکەکە بوەتە‬ ‫بەشێک لە خەیاڵدانی یەهودی و وەکو‬ ‫چیرۆکێکی پەیوەست بە مێژوی کۆنی‬ ‫نیمچەئەفسانەییانەوە یەهود دەماودەم‬ ‫هەڵیان‌گرتوە و لەگەڵ خۆیان هێناویانە‪،‬‬ ‫هەتا وەکو چیرۆکە یەهودیە میللیەکانی‬ ‫تر (کــە لە کەلەپوری ئیسالمیدا بە‬ ‫"إسرائیلیات" ناودەبرێن) دزەیان کردوەتە‬ ‫ناو ئەدەبیاتی ئیسالمیەوە‪ ،‬و گوایە بەم‬ ‫شێوەیە ئەفسانەی مەصادا لە بەرگی‬ ‫چیرۆکێکی ئیسالمیدا دەردەکەوێتەوە و‬ ‫چیرۆکێکی سازکراوی لێ پێک‌دێت کە‬ ‫چیرۆکی ئابڵوقەدان و ڕەشەکوژکردنی‬ ‫بەنو قوڕەيظهیە بــەو شێوەیەی الی‬ ‫ئیبن ئیسحاق هاتوە‪ .‬واتە (ع‪ .‬طيباوي)‬ ‫وەکو ئەدەبیاتێک بۆ چیرۆکە یەهودیەکە‬ ‫دەڕوانێت کە یەهود وەکو کەلەپورێک‬ ‫بۆیان ماوەتەوە و پاشان دزەی کردوەتە‬ ‫ناو گێڕانەوەکانی ژیاننامەی پێغەمبەر‬ ‫و چیرۆکی غەزاکانی‪ ،‬و بەم شێوەیە‬ ‫وردەکاریەکانی چیرۆکی بەنو قوڕەيظهی‬ ‫لێ پێک‌هاتوە‪.‬‬ ‫بەاڵم کاتێک دەزانین کە ئەدەبیاتی‬ ‫یەهودی هەتا دەمی هاتنی ئیسالمیش‬ ‫بێدەنگەیان لە چیرۆکەکە کــردوە و‬ ‫چیرۆکەکە هەر لە دو توێی کتێبەکەی‬ ‫یۆسێفوسدا مـــاوەتـــەوە و نەبوەتە‬ ‫داب‌ونەریتێکی دەماودەمی یەهودی کە لە‬ ‫چەند دەقێکدا کاریگەری بەجێ‌بهێڵێت؛‬ ‫بەم شێوەیە تیۆریەکەی (ع‪ .‬طيباوي)‬ ‫ـیش الواز دەبێت‪ ،‬و ئەگەرێکی زۆر‬ ‫کەمی بۆ دەمێنێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی کە‬ ‫باڵوبونەوەی چیرۆکی مەصادا لەناو‬ ‫یەهودی نیمچەدورگەکەدا پێویستیی‬ ‫بە سەلماندنە‪ .‬و دەشتوانین بڵێین‬ ‫کەلەپوری ئیسالمییش ـ کە چیرۆکە‬ ‫یەهودیە میللیەکان تێیدا تەمەنێکی‬ ‫درێژیان بۆ نوسراوەتەوە ـ خاڵیە لە هەر‬ ‫ئاماژەیەکی ڕاستەوخۆ بۆ ئەم ڕوداوە‬ ‫کە دەبوایە لە یادەوەریی یەهودی هیچ‬ ‫کاتێک نەسڕرێتەوە و دانەمرکێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەم هەمو ئاماژەیەدا بۆ‬ ‫چیرۆک و ڕوداوەکــانــی مێژوی کۆنی‬ ‫یەهود لەناو "أخبار" و "إسرائیلیات" ی‬ ‫کەلەپوری ئیسالمیدا؛ هیچ شوێنەوارێک‬ ‫لەو چیرۆکە نیە‪ ،‬وەکــو دەنگ‌وباسی‬ ‫یاخی‌بونێک لە ڕۆمان و خۆقایم‌کردن لە‬ ‫قەاڵیەکدا‪ ،‬و خۆکوشتنێکی بەکۆمەڵ بۆ‬ ‫ئەوەی نەکەونە دەستی دوژمن‪ .‬کە ئەگەر‬ ‫چیرۆکەکە بەو شێوەیە واقیعی بوایە‬ ‫یان هیچ نەبێت لە یادەوەریی یەهودیدا‬ ‫بچەسپایە؛ هەر دەبو شوێنەوارێکی لە‬ ‫مێژوخوانیە ئیسالمیەکەدا دەربــارەی‬ ‫یەهود و ڕابردویان ببوایە‪.‬‬ ‫ســـەربـــاری ئـــەوانـــەش؛ ئــەگــەر لە‬ ‫شوێنی (مــەص��ادا) و لەسەر دەستی‬ ‫شوێنەوارناسە ئیسرائیلیەکان خۆیان کنە‬ ‫"تنقیب" ی ئارکیۆلۆجیایی تەواو کراوە‬ ‫و بەڵگەیەک بەدەست‌نەهێنراوە لەسەر‬ ‫چیرۆکەکە بەو شێوەیەی لە سەرچاوە‬ ‫تاقانەکەیدا هاتوە؛ ئەوا لە بەرامبەردا لە‬ ‫شوێنی قەاڵکانی بەنو قوڕەيظه و مەدینە‬ ‫بەگشتی هیچ کنەکردنێکی ئارکیۆلۆجیایی‬ ‫ئــەوتــۆ نــەکــراوە تــا دەرکەوتبێت کە‬ ‫شوێنەکە بەڵگەی تێدا نیە لەسەر‬ ‫چیرۆکی ئەو ڕوداوەی بەسەریدا هاتوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٠‬دوشەممە ‪201٦/٦/٢٠‬‬

‫پروپاگەندەى دژەئایینی‬ ‫لیۆن ترۆتسكی‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬پێشڕەو محەمەد‬ ‫ڕێگەم بدەن جارێكی دیكە بگەڕێمەوە‬ ‫سەر بابەتی پروپاگەندەى دژەئایینی‪،‬‬ ‫وەك یەكێك لە گرنگترین ئەركەكانی‬ ‫بواری ژیانی ڕۆژانە‪ .‬لێرەدا ئیقتیباسێك‬ ‫لــە بــڕیــارنــامــەى كــۆنــگــرەى ســێــزدە‬ ‫دەهێنمەوە‪ .‬ئــەم ئیقتیباسە‪ ،‬كورتە‪:‬‬ ‫«پێویستە سەرنجێكی ورد لە پروپاگەندە‬ ‫باوەكانی زانستە سروشتییەكان بدرێت‬ ‫(پروپاگەندەى دژەئایینی)»‪ .‬لەبیرم‬ ‫نییە ئایا ئــەم جــۆرە فۆرمولەبەندییە‬ ‫كــە پــروپــاگــەنــدەى دژە ئایینی لە‬ ‫كــەوانــەدا دواى «پروپاگەندەى باوی‬ ‫زانستە سروشتییەكان» دادەنــێــت‪ ،‬لە‬ ‫ڕابردووشدا بەكارهێنراوە یان نا‪ .‬تەنانەت‬ ‫ئەگەر بەكاریش هێنرابێت‪ ،‬ئەمە ئێستا‬ ‫بەشێوەیەكی ڕەسمی جێگیركراوە‪ .‬ئەم‬ ‫قسەیە‪ ،‬پێویستی بە ئاراستەیەكی تازە‬ ‫و جیاواز هەیە بۆ بابەت و مەسەلەیەكی‬ ‫كۆن‪.‬‬ ‫لــەژێــر كاریگەریی ئەرێنیی هێزی‬ ‫بزوێنەردا كە كۆنگرەكەى ئێوە و بەتایبەت‬ ‫بەستنەكەى‪ ،‬دروستیكرد‪ ،‬ناچاركراوم‬ ‫لە بابەتێكی زۆر گــەورە و بەرفراوانی‬ ‫بــاوكــراوەكــە بــڕوانــم كە بەشێوەیەكی‬ ‫باو دەرفەتی پێداچوونەوەیانم نەبووە‪،‬‬ ‫بەتایبەت بــاوكــراوەى كاریكاتێریی‬ ‫«بــزبــۆژنــیــك» (بــێ خــوا) كــە تیایدا‬ ‫كاریكاتێرگەلێكی زۆر و زەوەندی بەرچاوی‬ ‫هەندێك لە باشترین كاریكاتێریستە‬ ‫باوەكانی هەیە؛ گۆڤارێك كە بێگومان‬ ‫ڕۆڵێكی ئەرێنیی هەیە لە ناوەندە تایبەت‬ ‫و لە بنەڕەتدا شارییەكاندا‪ ،‬بەاڵم سەرەڕای‬ ‫ئەمە زۆر بە زەحمەتی ڕەوتێكی دروست‬ ‫دەگرێتە بەر بۆ خەباتكردن دژی خورافات‬ ‫و وەهمپەرستییەكان‪ .‬لــەم میانەیەدا‬ ‫الپــەڕەی ژمــارە بە ژمارەكانی دەكرێت‬ ‫دۆئلێكی ماندوونەناس لەگەڵ یەهوە‪،‬‬ ‫مەسیح و ئەڵاڵدا ببینینەوە‪ ،‬جەنگێكی‬ ‫ڕووبەڕوو لەنێوان كاریكاتێریستەكاندا بە‬ ‫لێهاتووییەوە‪« ،‬دیمیتری مۆر» و خوا‪.‬‬ ‫هەڵبەت ئێمە بەتەواوی لە بەرەی مۆرداین‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر بڕیار بێت ئەم گشتە شتێك‬ ‫بێت كە ئەنجامی دەدەیــن‪ ،‬یان ئەگەر‬ ‫بڕیار بووایە ئەمە ئەركی سەرەكیی ئێمە‬ ‫بێت‪ ،‬لەو حاڵەتەدا بەداخەوە ئەم دوئێلە‬ ‫بە كێبڕكێیەكی یەكسان كۆتایی دێت‪...‬‬ ‫بــەهــەرحــاڵ‪ ،‬ئــەمــە تـــەواو ڕوون و‬ ‫مشتومڕهەڵنەگرە كە لە ساتی ئێستادا‬ ‫ئێمە ناتوانین بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ و‬ ‫دروست شەڕ دژی خوا بكەین‪ .‬ئەمە بۆ‬ ‫ئێمە بەس نییە‪ .‬ئێمە ماتریالیزم دەكەینە‬ ‫جێگرەوەى عیرفان‪ ،‬بەر لە هەرشتێك‬ ‫ئــەزمــوونــی دەستەجەمعیی كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵك فراوانتر دەكــەیــن‪ ،‬هــەژمــوون و‬ ‫نــفــوزی چاالكییەكەى لــە كۆمەڵگادا‬ ‫دەبەینە سەرەوە‪ ،‬پەرە بە ئاسۆی زانینە‬ ‫ئەرێنییەكەى دەدەین و لێرەوە‪ ،‬لێدانێك‬ ‫لە دەمارگرژییە ئایینییەكان (لەهەر‬ ‫شوێنێكدا پێویست بێت)‪ ،‬دەدەین‪.‬‬ ‫مەسەلەى ئایین‪ ،‬گرنگییەكی گەورە و‬ ‫زۆرترین تێكەاڵویی بە كاری كولتووری و‬ ‫بونیادی سۆسیالیزمەوە هەیە‪ .‬ماركس‬ ‫لەالوێتیدا گوتی‪« :‬ڕەخــنــەى ئایین‪،‬‬ ‫بنەڕەتی هــەر ڕەخنەیەكی دیكەیە»‪.‬‬ ‫بە چ مانایەك؟ بەو مانایە ئایین جۆرە‬ ‫مەعریفەیەكی وەهم و خەیاڵیی جیهانە‪.‬‬ ‫ئــەم خەیاڵە دوو ســەرچــاوەى هەیە‪:‬‬ ‫الوازیی ئینسان لە بەرانبەر سروشت و‬ ‫نەگونجانی پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان؛‬ ‫ترس لە سروشت یان گرنگی پێنەدانی‪،‬‬ ‫بێتوانایی لە شیكردنەوەى پەیوەندییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان یان فەرامۆشكردنیان‪،‬‬ ‫ئینسانی والێكرد تا بە خوڵقاندنی وێنە‬ ‫خەیاڵییەكان هەوڵبدات پێداویستییەكانی‬ ‫لە كۆمەڵگادا دابین بكات و بیانكاتە‬ ‫قوربانیی ئــەم حەقیقەتە وەهمییە و‬ ‫لەبەردەم خوڵقێنراوەكانی خۆیدا‪ ،‬سوژدە‬ ‫بەرێت‪ .‬ڕیشەى ئەم خوڵقاندنە لەنێو‬ ‫پێداویستیی پراكتیكیی ئینسان دایە بۆ‬ ‫دۆزینەوە و جێگیركردنی خۆى – كە‬ ‫لە هەلومەرجی ملمالنێ بۆ مانەوەوە‬

‫سەرچاوە دەگرێت ‪.-‬‬ ‫ئایین‪ ،‬سازشكردنێكی ئامانجدارە لەگەڵ‬ ‫ژینگەى دەوروبەر بۆ ڕووبەڕووبوونەوەى‬ ‫سەركەوتووانە لەگەڵ ملمالنێی مانەوەدا‪.‬‬ ‫لەم سازشەدا‪ ،‬یاساگەلێكی سوودمەند و‬ ‫گونجاو هەن‪ .‬بەاڵم ئەمە سەرتاپا تێكەڵی‬ ‫ئەفسانەكان‪ ،‬وەهمەكان‪ ،‬خەیااڵت و‬ ‫مەعریفە ناواقیعییەكان بــوون‪ .‬دروست‬ ‫وەك ئەو فۆرمەى گەشەكردنی كولتوور‪،‬‬ ‫كەڵەكەكردن و زەخــیــرەى مەعریفە و‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنە‪ ،‬ڕەخنەى ئایینیش بنەڕەتی‬ ‫هەر ڕەخنەیەكی دیكەیە‪ .‬بۆ هەمواركردنی‬ ‫ڕێــگــایــەك بــۆ مــەعــریــفــەى دروســـت و‬ ‫حەقیقی‪ ،‬دەبێت مەعریفەى تەزویر و‬ ‫خەیاڵی لەناوبەرین‪ .‬ئەگەرچی ئەمە‬ ‫تەنها كاتێك دروستە كە مەسەلەكە لە‬ ‫گشتێتییەكەیدا ڕەچاوبكەین‪ .‬لەڕوانگەى‬ ‫مێژووییەوە‪ ،‬نە تەنها لە بوارگەلێكی‬ ‫تاك و تەنهادا‪ ،‬بەڵكو لە پەرەسەندنی‬ ‫كــۆى چینەكاندا‪ ،‬مەعریفەى حەقیقی‬ ‫لە فۆرمەكان و گونجانە جیاوازەكانیدا‬ ‫تێكەڵی دەمارگیرییە ئایینییەكان بووە‪.‬‬ ‫خەبات دژی ئایین و كۆى فۆرمەكانی‬ ‫ئەفسانە و وەهمەكان بەگشتی كاتێك‬ ‫سەركەوتوو دەبێت ئەگەر ئایدیۆلۆژیای‬ ‫ئایینی دژ بە پێداویستییەكانی چینێكی‬ ‫دیاریكراو لە ژینگەیەكی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫نوێدا بێت‪ .‬بە دەربڕینێكی دیكە‪ ،‬كاتێك‬ ‫كەڵەكەكردنی مەعریفە و پێداویستیی‬ ‫بۆ مەعریفە‪ ،‬نەكەوێتە نێو چوارچێوەى‬ ‫حەقیقەتە ناواقیعییەكانی ئایینەوە‪،‬‬ ‫لێدانێك بە تیغی ڕەخنە بەسە تا پەردەى‬ ‫ئایین بدڕێنێت‪.‬‬ ‫سەركەوتنی فشاری دژەئایینی كە‬ ‫بەدرێژایی چەند ساڵی ڕابــردوو پیادەم‬ ‫كردووە‪ ،‬بەم حەقیقەتەوە ڕوون دەبێتەوە‬ ‫كە توێژە پێشڕەوەكانی چینی كرێكار‪،‬‬ ‫ئەو كەسانەى چوونە نێو قوتابخانەى‬ ‫شۆڕشەوە‪ ،‬واتا ئاراستەیەكی چاالكیان‬ ‫بــەرانــبــەر بــە حكومەت و دامــــەزراوە‬

‫‪3‬‬

‫خێزان‪ ،‬لەگەڵ ئەو چوارچێوەیەى وێنەى‬ ‫مەسیح و چرا بەردەستەكەى‪ ،‬ڕێنمایی‬ ‫دەكات – یەكێك لە ڕێگاكان بۆ ڕزگاربوون‬ ‫لە دەمارگیرییە ئایینییەكان دەكاتەوە و‬ ‫هتد‪ .‬ئەم ئەنجوومەنانە دەتوانن و دەبێت‬ ‫بە وردییەكەوە توانای بەرهەڵستییكردنی‬ ‫دەمارگیرییە ئایینییەكان هەڵبسەنگێنن‬ ‫و ڕێگاگەلێكی ناڕاستەوخۆ بۆ زاڵبوون‬ ‫بەسەر ئەم دەمارگیرییانەدا بە فراوانكردنی‬ ‫ئەزموون و مەعریفە‪ ،‬پەیدا بكەن‪ .‬كەواتە‬ ‫لە خەباتی دژەئایینیدا‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫قۆناغەكانی هێرشبردنی ڕووبـــەڕوو و‬ ‫ڕاستەوخۆ شوێنی خۆیان چۆڵدەكەن‬ ‫بۆ قۆناغگەلێكی ئابلوقە‪ ،‬ماسكپۆشین‬ ‫و مانۆرە ناڕاستەوخۆكان‪ .‬بەگشتی‪،‬‬ ‫ئێمەیش ئێستا چووینەتە نێو قۆناغێكی‬ ‫وەهاوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە بەو مانایە نییە كە‬ ‫لە داهاتوودا هیچ هێرشێك ناكەین‪ ،‬تەنها‬ ‫ئەوەندە پیویستە بۆ ئەوە ئامادە بین‪.‬‬ ‫هێرشی ئێمە بۆسەر ئایین دروست‬ ‫بووە یان نادروست؟ دروست بووە‪ .‬ئایا‬ ‫ئەنجامی هەبووە؟ بەڵێ‪ .‬چ كەسانێكی‬ ‫بــەرەو ئێمە هێناوە؟ ئــەوانــەى بەپێی‬ ‫ئەزموونی پێشوو‪ ،‬ئامادە كراون تا خۆیان‬ ‫سەرتاپا لە دەمارگیرییە ئایینییەكان‬ ‫پاك بكەنەوە‪ .‬سەرەڕای ئەمە‪ ،‬هێشتاش‬ ‫كەسانێك هەن تەنانەت ئەزموونی گەورەى‬ ‫شۆڕشگێڕیی ئۆكتۆبەر ئەوانی لە كۆت و‬ ‫بەندی ئایین ڕزگــار نەكردووە‪ .‬لێرەدا‪،‬‬ ‫میتۆدە ڕەسمییەكانی ڕەخنە‪ ،‬هەجو‪،‬‬ ‫كاریكاتێری دژەئایینی و هتد‪ ،‬توانا و‬ ‫كاریگەرییەكی زۆر كەمیان هەیە؛ و ئەگەر‬ ‫فشار‪ ،‬بەهێزتر بێت‪ ،‬ڕەنگە ئەنجامی‬ ‫پێچەوانەى لێبكەوێتەوە‪.‬‬ ‫دەبێت كەسێك بەردەكە كون بكات –‬ ‫كێ دەزانێت‪ ،‬ئەم بەردە چەندە ڕەقە!‬ ‫– دینامیتەكان بەكاربێنە‪ ،‬فتیلەكە پێ‬ ‫بكە و بڕۆ دواوە‪ ...‬و پاش ماوەیەك‬ ‫تەقینەوەیەكی نوێ و وردوخاشبوونێكی‬ ‫نــوێ پــەیــدا دەبــێــت‪ ،‬واتـــا توێژێكی‬

‫بۆ ماسیگرانی نەرویژ‪ ،‬وەك ئەوەى ئەم‬ ‫هاوڕێیە بە گاڵتەوە پێیگوتم‪ ،‬شتێكە وەك‬ ‫«زرێپۆشێك» وایە‪.‬‬ ‫لە ئەسكەندەناڤیایشدا كەسانێك هەبوون‬ ‫لە ڕیزی ڕۆشنبیران و ئەكادیمییەكاندا‬ ‫گاڵتەیان بە ئایین دەك ــرد‪ .‬بەڕاستی‬ ‫ئەوان كەوتنە بەر هێرشی بێڕەحمانەى‬ ‫ماركسیستەكانەوە و حەقیشیان بوو‬ ‫وایان لێبێت‪ .‬ئۆپۆرتۆنیستەكانی نەرویژ‬ ‫بە شــارەزایــیــەوە ســوودیــان لــەم هەلە‬ ‫وەرگرت تاكو ماسیگران بخەنە بەرانبەر‬ ‫ئەنتەرناسیۆنالی كۆمۆنیستەوە‪ .‬كەواتە‬ ‫ماسیگرێكی شۆڕشگێڕ‪ ،‬بە سیمپاتییەكی‬ ‫قوڵەوە بۆ یەكێتیی سۆڤێت‪ ،‬بەرگریكاری‬ ‫ئەنتەرناسیۆنال كۆمۆنیست‪ ،‬ڕاستگۆیانە‬ ‫بــەخــۆى دەگـــــوت‪« :‬دواجــــــار ئەمە‬ ‫بابەتەكەیە؛ یان دەبێت بۆ ئەنتەرناسیۆنال‬ ‫كۆمۆنیست بم و بێ خوا بڕۆم ڕاوی ماسی‬ ‫بكەم‪ ،‬یاخود دەبێت بە دڵێكی پڕ لە‬ ‫كەسەرەوە لێی جیاببمەوە» و جیاش‬ ‫بــووەوە‪ .‬ئەم حیكایەتە دەریدەخات كە‬ ‫چــۆن ئایین دەتوانێت هەندێكجار بە‬ ‫تیغێكی تیژ و بڕندەوە تەنانەت بێتە نێو‬ ‫سیاسەتی پرۆلیتاریاشەوە‪.‬‬ ‫دیـــارە ئــەمــە بــەجــۆرێــك زیــاتــر بۆ‬ ‫جوتیارەكانی ئێمە ڕاستە كە سروشتی‬

‫ئێمە ناتوانین بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ و دروست شەڕ دژی خوا بكەین‪.‬‬ ‫ئەمە بۆ ئێمە بەس نییە‪ .‬ئێمە ماتریالیزم دەكەینە جێگرەوەى عیرفان‪،‬‬ ‫بەر لە هەرشتێك ئەزموونی دەستەجەمعیی كۆمەاڵنی خەڵك فراوانرت‬ ‫دەكــەیــن‪ ،‬هــەژمــوون و نفوزی چاالكییەكەى لە كۆمەڵگادا دەبەینە‬ ‫سەرەوە‪ ،‬پەرە بە ئاسۆی زانینە ئەرێنییەكەى دەدەین‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان گرتەبەر‪ ،‬زۆر بە ئاسانی‬ ‫مەیدانی دەمارگیرییە ئاینییەكانیان‬ ‫لەناوبردووە كە خۆی بە شێوەیەكی تەواو‬ ‫بە گۆڕان و وەرچەرخانەكانی پێشوو‪ ،‬الواز‬ ‫ببوو‪ .‬بەاڵم دۆخەكە كاتێك بەشێوەیەكی‬ ‫بەرچاو جیاواز دەبێـت كە پروپاگەندەى‬ ‫دژەئایینی نفوزی خۆى بۆ توێژە كەمتر‬ ‫چاالكەكانی دانیشتووان‪ ،‬نــەك تەنها‬ ‫گوندەكان‪ ،‬بەڵكو بۆ شارەكانیش فراوان‬ ‫بكرێت‪ .‬مەعریفە و زانستی واقیعی كە‬ ‫ئەوان بەدەستیان هێناوە‪ ،‬زۆر بەرتەسك‬ ‫و سنووردارە‪ ،‬بەجۆرێك دەكرێت ماڵ بە‬ ‫ماڵ دەمارگیریی ئایینی بوونی هەبێت‪.‬‬ ‫ڕەخنەى ڕاستەوخۆ لەم دەمارگیرییانە‪،‬‬ ‫كاتێك پەناگا و سەپۆرتێكی لە ئەزموونی‬ ‫فــەردی و دەستەجەمعیدا نەبێت‪ ،‬هیچ‬ ‫ئەنجامێكی لــێــنــاكــەوێــتــەوە‪ .‬كــەواتــە‬ ‫پێویستە لە گۆشەیەكی دیكەوە لێی نزیك‬ ‫ببینەوە و مەیدانی ئەزموونی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و مەعریفەى واقیعی فراوان بكەین‪.‬‬ ‫ئامرازەكانی گەیشتن بەم ئامانجە‪،‬‬ ‫جیاوازن‪ .‬هۆڵەكانی نانخواردنی گشتی‬ ‫و دایــەنــگــاكــان ڕەنــگــە بزوێنەرێكی‬ ‫شۆڕشگێڕی بە ئاگایی ژنی ماڵەوە بدەن و‬ ‫پرۆسەى دابڕان لە ئایین بەجۆرێك لەودا‬ ‫بەهێز و خێرا بكەن‪ .‬میتۆدە ئاوڕشێنە‬ ‫ئاسمانییەكان بۆ وێرانكردنی ژەنگە‬ ‫میوەییەكان لەوانەیە ڕۆڵێكی وەها بۆ‬ ‫جوتیاران بگێڕێت‪ .‬هەر ئەوەى كرێكاری‬ ‫پیاو و ژن لە ئەنجوومەنەكاندا بەشداری‬ ‫دەكەن – ئەو ئەنجوومەنانەى ئەوان بۆ‬ ‫دەرەوەى قەفەسی بەرتەسك و بچووكی‬

‫دیكەى خەڵك لە جەماوەری بەرفراوان‬ ‫جیادەبنەوە‪ ...‬بڕیارنامەى كۆنگرەى‬ ‫حزب‪ ،‬پێمان دەڵێت لەم بــوارەدا‪ ،‬ئێمە‬ ‫دەبێت ئێستا لە تەقینەوە و هێرشبردن‪،‬‬ ‫بچینە نــێــو كــارێــكــی درێــژمــاوەتــری‬ ‫ماسكپۆشینەوە‪ ،‬ئەویش بەر لە هەرشتێك‬ ‫بە پەرەپێدانی زانستە سروشتییەكانە‪.‬‬ ‫بـــۆ ئــــــەوەى دەریـــبـــخـــەم چــۆن‬ ‫هێرشێكی ڕووبــەڕوو و بێ ئامادەكاری‪،‬‬ ‫دەتوانێت هەندێكجار ئەنجامی تــەواو‬ ‫نـــاچـــاوەڕوانـــكـــراوی بـــــەدواوە بێت‪،‬‬ ‫نموونەیەكی سەرنجڕاكێش دەهێنمەوە‬ ‫كە پەیوەندیی بەم دواییانەوە هەیە و‬ ‫تەنها لەسەر زاری هاوڕێیانەوە بیستوومە‪،‬‬ ‫چونكە بەداخەوە لە چاپەمەنییەكاندا‬ ‫نەهاتووە‪ .‬ئەم ئەزموونە پەیوەندیی بە‬ ‫حزبی كۆمۆنیستی نەرویژییەوە هەیە‪.‬‬ ‫وەك ڕەنگە لەبیرتان بێت‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪1923‬دا ئــەم حزبە دابەشبوو بەسەر‬ ‫زۆرینەیەكی ئۆپۆرتۆنیست(هەلپەرست)دا‬ ‫بەڕێبەرایەتیی «ترانمائیل» و كەمینەیەكی‬ ‫شۆڕشگێڕیی بە وەفا بۆ ئەنتەرناسیۆنالی‬ ‫كۆمۆنیست‪ .‬لە هاوڕێیەكم پرسی كە‬ ‫لە نەرویژ دەژیــا‪ :‬چــۆن «ترانمائیل»‬ ‫توانی زۆرینە بەدەستبهێنێت – هەڵبەت‬ ‫تەنها بۆ ماوەیەكی كاتی‪ .‬یەكێك لە‬ ‫هۆكارەكانی ئەو‪ ،‬كەسایەتیی ئایینیی‬ ‫ماسیگرانی نەرویژیی بوو‪ .‬وەك دەزانن‬ ‫ڕاوی ماسی بازرگانییەكە ئاستێكی زۆر‬ ‫نزمی تەكنەلۆژیای هەیە و تــەواو سەر‬ ‫بە سروشتە‪ .‬هــەر ئــەم بونیادەیە بۆ‬ ‫دەمارگیرییەكان و خورافاتەكان؛ و ئایین‬

‫ئایینیی نەریتیی ئــەوان پەیوەندییەكی‬ ‫نزیكی بە هەلومەرجەكانی كشتوكاڵیی‬ ‫دواكەوتووی ئێمەوە هەیە‪ .‬ئێمە تەنها‬ ‫بەهێنانی كارەبا و كەرەستەى كیمیایی‬ ‫بۆ كشتوكاڵیی جوتیاریی دەتوانین بەسەر‬ ‫دەمارگیرییە ئایینییە ڕیشەداكوتاوەكاندا‬ ‫زاڵببین‪ .‬هەڵبەت ئەمە بەو مانایە نییە كە‬ ‫ئێمە نابێت سوود لە هەر باشتربوونێكی‬ ‫تەكنیكی و هــەر ساتێكی گونجاوی‬

‫هیچ سەركەوتنێكی یەكالییكەرەوە‬ ‫بەدەست بهێنین‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە‬ ‫ڕێگاكە بۆ گەڕانەوەیەكی بەهێزتری ئایین‬ ‫خۆشدەكەین‪.‬‬ ‫ڕاستە ڕەخنەى ئایین‪ ،‬بناغەى هەر‬ ‫ڕەخنەیەكی دیكەیە‪ ،‬ئەمەش ڕاستە‬ ‫لە سەردەمی ئێمەدا‪ ،‬گەیاندنی كارەبا‬ ‫بــۆ كشتوكاڵ بــنــاغــەى لــەنــاوچــوونــی‬ ‫خورافاتەكانی جوتیارانە‪ .‬دەمەوێت لە‬ ‫پەیوەندییدا بە گرنگیی گەیاندنی كارەباوە‬ ‫بۆ كشتوكاڵ‪ ،‬چەند دەستەواژەیەكی‬ ‫بەرزی ئەنگڵس بگوازمەوە كە تا ماوەیەك‬ ‫پێش ئێستا نەزانرابوون‪.‬‬ ‫بــەم دواییانە هــاوڕێ ڕازیــانــۆڤ بۆ‬ ‫یەكەم جار نامەكانی ئەنگڵسی لەگەڵ‬ ‫بێرنشتاین و كائۆتسكیدا باڵوكردەوە‪.‬‬ ‫نامەگەلێك كە سەرسوڕهێنەرن‪ .‬گرنگیی‬ ‫ئەنگڵسی پیر دووالیــەنــە‪ ،‬هەرچەند‬ ‫بابەتی زیاتر و زیاتری ئەو دەچنە بواری‬ ‫گشتییەوە‪ ،‬كەسایەتیی ئەویش زیاتر لە‬ ‫پێشوو هەم لــەڕووی ئایدیۆلۆژییەوە و‬ ‫هەم شەخسییەوە ئاشكراتر دەبێت‪ .‬من‬ ‫ئیقتیباسێك دەهێنمەوە كە ڕاستەوخۆ‬ ‫باس لە مەسەلەى گەیاندنی كارەبا و‬ ‫زاڵبوون بەسەر درزی نێوان شار و گونددا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ئەنگڵس ئــەم نــامــەیــەى لــە ساڵی‬ ‫‪1883‬دا بۆ بێرنشتاین نووسیوە‪ .‬لەبیرتان‬ ‫بێت لــە ساڵی ‪1882‬دا‪ ،‬ئــەنــدازیــاری‬ ‫فــەڕەنــســی‪« ،‬دوپـــــرە» ڕێــگــایــەكــی‬ ‫دۆزییەوە بۆ گواستنەوەى وزەى كارەبا‬ ‫لەڕێگای تەلەوە‪ .‬و ئەگەر هەڵە نەبم‪ ،‬لە‬ ‫پێشانگایەكدا لە میونشن – یان بەهەرحاڵ‬ ‫لە هەر شوێنێكی ئەڵمانیادا بووبێت –‬ ‫گواستنەوەى وزەى كارەبای بە پێودانگی‬ ‫یەك یان دوو ئەسپی هەڵمی بۆ پێنج‬ ‫كیلۆمەتر نمایشكرد‪ .‬ئەمە‪ ،‬كاریگەرییەكی‬ ‫گــەورەى لەسەر ئەنگڵس هەبوو كە بە‬ ‫قوڵی حەزی لە هەموو داهێنانێك كردبوو‬ ‫لە بواری زانستە سروشتییەكان و هتددا‪.‬‬ ‫ئەو بۆ بێرنشتاین دەنووسێت‪:‬‬ ‫«نــوێــتــریــن داهــێــنــانــی دوپـــــرە‪...‬‬ ‫پیشەسازیی لە هەموو بەرتەسكبوونەوەو‬ ‫سنووردارێتییەكی لۆكاڵی ئازاد دەكات‪،‬‬ ‫تەنانەت بەكارهێنانی دوورترین توربینی‬ ‫ئــاو دەڕەخسێنێت‪ .‬و تەنانەت ئەگەر‬ ‫لــە ســـەرەتـــادا تەنها لــە شــارەكــانــدا‬

‫وردبوونەوەیەكی دەقیق و چ حەزێكی‬ ‫بەهێزەوە گرتبوو كە لە بەرهەمەكانی‬ ‫مامۆستایان و پێشینانی خۆیدا‪ ،‬ماركس‬ ‫و ئەنگڵس‪ ،‬قوڵ ببێتەوە‪ ،‬و بەڵگەیەكی‬ ‫نوێ بۆ تێگەیشتنی ئــەوان‪ ،‬گشتێتی و‬ ‫گەردوونیی بیركردنەوە و توانای ئەوان‬ ‫بە ڕوانگەیەكی پێشتر لە كاتی خۆی‪،‬‬ ‫بدۆزێتەوە‪ .‬گومانم نییە ئەگەر لینین‬ ‫ئەم قسەیەى بینیبایە – كە ئەنگڵس‬ ‫تیایدا‪ ،‬ڕۆژی دوای خستنەڕووی میتۆد و‬ ‫ڕێگایەك‪ ،‬ئەویش لە بنەڕەتدا بەشێوەیەكی‬ ‫تاقیگەیی‪ ،‬بۆ گواستنەوەى وزەى كارەبا‬ ‫بۆ مەوداگەلێكی دوور و درێژ‪ ،‬لە داهاتووی‬ ‫پیشەسازیی دەڕوانێت‪ ،‬گوند دەبینێت و‬ ‫دەڵێت ئەم داهێنانە تازەیە بەهێزترین‬ ‫هەڕەمە بۆ نەهێشتن و البردنی ناكۆكیی‬ ‫نێوان شــار و گوند – ئەمەى دەكــرد‬ ‫بە ئەكسیۆمی بیركردنەوەى حزبەكەى‬ ‫ئێمە‪ .‬كاتێك ئەم قسەیە یان ئیقتیباسە‬ ‫دەخوێننەوە‪ ،‬وەك بڵێیت ئەنگڵسی پیر‬ ‫تووڕەیی دەریا (ئەو بە خواستی خۆى‬ ‫سووتێنرا و خاكوخۆڵەكەى ڕژێنرایە‬ ‫ناو دەریاوە) لەگەڵ لینین لە «مەیدانی‬ ‫سوور»دا دەخاتە بەرباسەوە‪.‬‬ ‫هاوڕێیان! پرۆسەى البردنی ئایین‪،‬‬ ‫پــرۆســەیــەكــی دیــالــەكــتــیــكــیــیــە‪ .‬لــەم‬ ‫پرۆسەیەدا‪ ،‬قۆناغگەلێك بە ڕیتمگەلێكی‬ ‫جیاوازەوە بوونیان هەیە كە هەلومەرجی‬ ‫گشتیی كولتووریی ئەوانە دیاریدەكات‪.‬‬ ‫كۆى ئەنجوومەنەكانی ئێمە دەبێت چاو‬ ‫و گوێی ئێمە بن‪ .‬ئەوان هەمیشە دەبێت‬ ‫كــۆمــەك بــە حــزب بكەن تاكو ڕێگای‬ ‫خۆى لەم ئەركەدا پەیدا بكات‪ ،‬ساتێكی‬ ‫دروست بدۆزێتەوە یان بە ڕیتمێكی ڕاست‬ ‫و دروستەوە بجوڵێتەوە‪.‬‬ ‫البردنی سەرتاپای ئایین كاتێك بەدیدێت‬ ‫ئــەگــەر سیستەمێكی سۆسیالیستیی‬ ‫تــەواو پێشكەوتوو بوونی هەبێت‪ ،‬واتا‬ ‫تەكنەلۆژیایەك لەئارادا بێت ئینسان لە‬ ‫هەموو جۆرە وابەستەییەكی ترسێنەرانە بە‬ ‫سروشتەوە ڕزگار بكات‪ .‬ئەمە تەنها لەژێر‬ ‫پەیوەندییەكی كۆمەاڵیەتییدا بەدەست‬ ‫دێــت كە بەتاڵ بووبێتەوە لە هەموو‬ ‫جۆرە عیرفانێك‪ ،‬پەیوەندیگەلێكی تەواو‬ ‫شەفاف كە مرۆڤ سەركوت ناكات‪ .‬ئایین‪،‬‬ ‫وەرگێڕانی بێ نەزمی و ناڕێكیی سروشت‬ ‫و ناڕێكیی پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكانە‬

‫البردنی سەرتاپای ئایین كاتێك بەدیدێت ئەگەر سیستەمێكی سۆسیالیستیی‬ ‫تەواو پێشكەوتوو بوونی هەبێت‪ ،‬واتا تەكنەلۆژیایەك لەئارادا بێت ئینسان لە‬ ‫هەموو جۆرە وابەستەییەكی ترسێنەرانە بە رسوشتەوە ڕزگار بكات‪ .‬ئەمە تەنها‬ ‫لەژێر پەیوەندییەكی كۆمەاڵیەتییدا بەدەست دێت كە بەتاڵ بووبێتەوە لە هەموو‬ ‫جۆرە عیرفانێك‪ ،‬پەیوەندیگەلێكی تەواو شەفاف كە مرۆڤ سەركوت ناكات‬ ‫كۆمەاڵیەتیی بەشێوەیەكی گشتیی بۆ‬ ‫پروپاگەندەى دژەئایینی‪ ،‬بۆ گەیشتن بە‬ ‫دابڕان و چاڵێكی بەشەكی و پارتیكوالر لە‬ ‫ئاگایی ئایینیدا وەربگرین‪ .‬نەخێر‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەمانە وەك پێشوو زەروورین‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫دەبێت ڕوانگەیەكی گشتیی دروستمان‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫تەنها بە داخستنی دەرگای كڵێساكان‪،‬‬ ‫وەك لەهەندێك ناوچەدا ئەم كارە كراوە‪،‬‬ ‫و یان بە هەموو توندڕەوی و زیادەڕەوییە‬ ‫حكومییەكانەوە‪ ،‬نەك تەنها ناتوانین‬

‫بەكاربهێنرێت‪ ،‬دواجار دەبێتە بەهێزترین‬ ‫هەڕەم بۆ نەهێشتنی ملمالنێ و ناكۆكیی‬ ‫نێوان شار و گوند دەگۆڕێت»‪.‬‬ ‫ڤیالدیمێر ئیلیچ [لینین] ئاگای لەم‬ ‫هێاڵنە نەبوو‪ .‬ئەم نامەیە بەم دواییانە‬ ‫ئاشكرا بووە و دەركەوتووە‪ .‬ئەم نامەیە‬ ‫لە ئەڵمانیا و لەنێو موڵك و ماڵەكانی‬ ‫بێرنشتایندا شاردرابووەوە‪ ،‬تا ئەو كاتەى‬ ‫هاوڕێ ڕازیانۆڤ توانی دەستی پێیبگات‬ ‫و بیدۆزێتەوە‪ .‬نازانم ئایا هاوڕێیان ئێوە‬ ‫لــەوە تێدەگەن كە لینین خــووی بە چ‬

‫بۆ زمانی وێنە خەیاڵییەكان‪ .‬تەنها نەمانی‬ ‫ناڕێكییە زەمینییەكان دەتوانێت بۆ ئەبەد‬ ‫كۆتایی بە ڕەنگدانەوەى ئایینی بهێنێت‪.‬‬ ‫ڕێنماییەكی پالن بــۆداڕێــژراو‪ ،‬ئاگایانە‬ ‫و عەقاڵنی بۆ ژیانی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬لە‬ ‫كۆى ڕەهەندەكانی خۆیدا‪ ،‬هەموو جۆرە‬ ‫عیرفانییەتێكی ئیالهی و خراپەكارییەكی‬ ‫ئەهریمەنی بۆ هەمیشە دەسڕێتەوە‪.‬‬ ‫لە سایتی ئەرشیڤی ماركسیستەكان وەرگیراوە‬ ‫‪www.marxists.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٠‬دوشەممە ‪201٦/٦/٢٠‬‬

‫‪4‬‬

‫سوننە و شیعە‬

‫[دوو وەچەی ناكۆك لەدایك و باوكێك]‬

‫سامان عوسمان سیوەیلی‬ ‫سەرەتای كارەسات لە دوای وەفاتی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالم مــحــەمــەد(د‪.‬خ)‬ ‫دەســتــپــێــدەكــات‪ ،‬ئــەوكــاتــەی یـــاوەران‬ ‫لــــە( ســەقــیــفــەی بــەنــی ســاعــیــدە)‬ ‫كۆبوونەوە تا لەمەسەلەی جێنیشینی‬ ‫پێغەمبەر بكۆڵنەوە‪ ،‬ئەنسارییەكان بە‬ ‫موهاجرەكانیان ووت‪« :‬فەرمانڕوایەك لە‬ ‫ئێمە و یەكێك لە ئێوە»‪ .‬خەریك بوو‬ ‫ئاژاوە بكەوێتە نێوانیانەوە ‪.‬‬ ‫سەعدی كوڕی عوبادە سەرۆك هۆزی‬ ‫خــەزرەج بە توورەییەوە كۆبوونەوەكەی‬ ‫بەجێهێشت چونكە خــۆی لــە پێشتر‬ ‫دەبینی بۆ جێنیشینی‪ ،‬ئیمامی عەلیش‬ ‫تاماوەیەك دواكــەوت لەبەیعەتدان بەاڵم‬ ‫لە كۆتاییدا بەرەزامەندی خۆی بەیعەتی‬ ‫بە ئەبوبەكردا‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا بیرۆكەی‬ ‫لەپێشتر بۆ ئەوپۆستە لە دڵی ئیمامی‬ ‫عەلی و فاتیمەی زەهرا و هەندێك لەیارانی‬ ‫عەلی و بەنی هاشمدا مابووەوە‪ .‬هەرلەكاتی‬ ‫ئامادەكردنی كفن و دفندا عەباسی مامی‬ ‫پێغەمبەر بە ئیمامی عەلی ووت‪« :‬دەستت‬ ‫بێنە با بەیعەتت بدەمێ‌ بۆ ئەوەی خەڵكی‬ ‫بڵێن مامی پێغەمبەر بەیعەتی دا بە كوڕی‬ ‫مامی پێغەمبەر)‪ .‬ئیمامی عەلی لە وەاڵمدا‬ ‫ووتی‪« :‬ئایا كەسی تر جگە لە ئێمە چاوی‬ ‫تێدەبرێت‪ ،‬من نامەوێت لە پشتی دەرگاوە‬ ‫بەیعەتم پێبدرێت»‪ .‬لێرەوە بیرۆكەی‬ ‫هەواداری بۆ ئیمامی عەلی لە دوای وەفاتی‬ ‫پێغەمبەر سەری هەڵدا و بەردەوام بوو‪.‬‬ ‫بەو مانایەی كە ئیمامی عەلی لە پێشتر و‬ ‫شیاوترە لە خەڵكانی تر بەاڵم موسوڵمانان‬ ‫ڕازی كران بەوەی كە ئەبوبەكری صدیق‬ ‫‪ ،‬بكەنە پێشەوای خۆیان ئیمامی عەلیش‬ ‫ملكەچی ئەو بارودۆخە بوو‪ ،‬بەیعەتی پێدا‬ ‫و دواتریش هەمان هەڵوێستی هەبوو لەگەڵ‬ ‫هەردوو خەلیفەكەی تر( عومەری كوڕی‬ ‫خەتاب و عوسمانی كوڕی عەفان)بەیعەتی‬ ‫بەئەوانیش دا‪ ،‬ئەوانیش كاتێك بۆ كارێك‬ ‫ڕاوێژیان پێدەكرد دڵسۆزانە بۆچوونی‬ ‫خــۆی دەردەبــڕی(‪)1‬بــەوشــێــوەیــە ئەم‬ ‫بارودۆخە بەردەوام بوو تاكو كۆتایی هاتنی‬ ‫سەردەمی هــەردوو خەلیفە(ئەبوبەكری‬ ‫صدیق و عومەری كوڕی خەتاب) جیاواز‬ ‫لەسەردەمی عومەر فەرمانڕەوایی خەلیفەی‬ ‫سێیەمی راشدین(عوسمانی كوڕی عەفان)‬ ‫بە وەرچەرخانێكی خراپ ئەژمار دەكرێت‬ ‫لە مێژووی ئیسالمدا‪ .‬هەرچەندە نكۆڵی‬ ‫لەوە ناكرێت كە لەسەردەستی عوسمانی‬ ‫كوڕی عەفان دا گەلێك كاری گرنگی وەك‬ ‫كۆكردنەوەی قورئانی پیرۆز لەیەك بەرگدا‬ ‫و نوێژەنكردنەوەی مزگەوتی پێغەمبەر‬ ‫بەئەنجام گەیەندرا‪ ،‬لەسەردەمی عوسمان‬ ‫كوڕی عەفان دا داهاتی(بیت المال) لە‬ ‫هـــەردوو ســەردەمــەكــەی پێشووتری(‬ ‫ئەبوبەكری صدیق و عــومــەری كــوڕی‬ ‫خەتاب) ‪ ،‬زیاتر بوو‪ ،‬چونكە زەوی و زاری‬ ‫زیاتر كەوتە سەر دەوڵەتی خەالفەت و‬ ‫بوونە موڵكی(بیت المال) بەاڵم عوسمانی‬ ‫كوڕی عەفان زۆربــەی سەرف دەكرد بۆ‬ ‫خزم و خوێشی و موچەی لە ڕادەبەدەری‬ ‫دەدایە دەوڵەمەندەكانی مەككە و مەدینە‬ ‫بەبێ ئــەوەی ئــەو دەوڵــەمــەنــدانــە هیچ‬ ‫چاكەیەكیان بۆ موسوڵمانان هەبێت‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا رۆژ بە ڕۆژ نــەداری و‬ ‫هەژاری لەناو میللەتدا تەشەنەی سەند‪.‬‬ ‫هۆكاری هەموو ئەو گەندەڵی و الدانانەی‬ ‫ســەردەمــی عوسمانی كـــوڕی عەفان‬ ‫دەگــەڕێــتــەوە بــۆ ئـــەوەی كــە عوسمان‬ ‫خۆی بەسااڵچوو بوو تەمەنی گەیشتبوە‬ ‫هەشتاسااڵن زیاتر لە كۆشكەكەیدا دەرگای‬ ‫لەنێوان خــۆی و میللەتدا داخستبوو‪،‬‬ ‫هەموو كاروباری دەوڵەتیشی بەدەست‬ ‫كەس و كارەكەیەوە بوو‪ ،‬ئەوانیش ناپاكانە‬ ‫ڕەفتاریان دەكرد لەبەرامبەر دا‪ ،‬ڕۆژ لە‬ ‫دوای ڕۆژ تووڕەیی خەڵك زیاتر دەبوو بۆ‬ ‫خەالفەت و كاربەدەستانی‪.‬‬ ‫دەوڵەت تاكو بەرپابوونی ڕاپەڕین كە‬ ‫ئەنجامەكەی بە كوشتنی عوسمان كۆتایی‬

‫هات و عەلی كوڕی ئەبی تالیب چووە‬ ‫جێگەكەی وەك خەلیفەی چــوارەمــی‬ ‫راشدین‪ .‬شایانی باسە‪ ،‬ئیمامی عەلی نە‬ ‫لە كوشتنی عوسماندا بەشداربوو نەڕازیش‬ ‫بوو بكرێتە خەلیفەی موسوڵمانان چونكە‬ ‫ئەو دەیگوت‪« :‬ئەگەر من بكرێمە خەلیفە‬ ‫سازشكارنیم و هەموو ئەحكامەكانی‬ ‫قورئانی پیرۆز جێبەجێ‌ دەكەم‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بۆ هەندێك كەس بەگران دەگەڕێتەوە»‪،‬‬ ‫هــەر واش دەرچـــوو‪ ،‬بەماوەیەكی كەم‬ ‫پاش ئەوەی كرایە خەلیفە یەكەم كاری‬ ‫بڕینی موچەی ئەو دەوڵەمەندانە بوو كە‬ ‫لەسەردەمی فەرمانڕەوایی عوسمان دا‬ ‫مووچەی زۆر و بێبەرامبەرییان وەردەگرت‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا فەرمانی دەركرد هەموو‬ ‫ئەوكەسانە ئــەو موچانە بگێڕنەوە بۆ‬ ‫(بیت المال) كە لەماوەی پانزە ساڵ‬ ‫فەرمانڕەوایی عوسمانی كــوڕی عەفان‬ ‫دا وەریانگرتووە و دەوڵەمەندبوون و‬ ‫پێویستان پێی نیە‪ ،‬تەنانەت لە مووچەی‬ ‫عایشەشی كەمكردەوە بۆماوەیەكی دیاری‬ ‫كراو تاكو(بیت المال) سەرلەنوێ‌ بنیات‬ ‫دەنــرێــتــەوە چونكە لە كاتی ئــاژاوەكــە‬ ‫زۆربــەی تااڵن كرا‪ .‬ئەم كــارەی ئیمامی‬ ‫عەلی یەكەم هەنگاوی ناكۆكی نێوان‬ ‫عەلی و عائیشە دادەنرێت‪ ،‬هەمووی بیست‬ ‫ڕۆژی بەسەر خەالفەتی ئیمامی عەلی دا‬ ‫تێنەپەڕیبوو هەموو ئەوانەی موچەكانیان‬ ‫بڕابوو بوونە دوژمنی ئیمامی عەلی و‬ ‫چاوڕێی رێكەوتێكیان دەكرد تاكو پیالن‬ ‫ساز بكەن و ئیمامی عەلی بكوژن(‪.)2‬‬ ‫هەموو ئەو كێشمەكێشم و تەنگەژانەی‬ ‫كە ڕوییاندا بوونە فاكتەری بەرپابوونی‬ ‫هــــەردوو شـــەڕی نــاوخــۆ كــە بــەشــەڕی‬ ‫( جمل و ص��ف�ين) نـــاســـراوە‪ .‬شــاری‬ ‫بەسرا كرا بەناوەندی شــەڕ‪ ،‬بەهانەش‬ ‫بۆ هەڵگیرساندنی ئاگری ئەو شەڕانە‬ ‫تۆڵەكردنەوەی خوێنی كوشتنی خەلیفە‬ ‫عوسمان بــوو‪ ،‬تەنانەت ئــەوانــەی كە‬ ‫دەســتــیــان لــەو كوشتنەدا هــەبــوو بۆ‬ ‫برەودان بە ئاژاوە دژی ئیمامی عەلی هەر‬ ‫بانگەشەی ئەوەیان دەكرد‪...‬‬ ‫لێرەوە چیتر نامەوێت بچمە ناوەرۆكی‬ ‫ئەم مێژووە ڕەشەوە چونكە ئەوە خۆی‬ ‫لەخۆیدا لێكۆڵینەوەی مێژوویی زیاتر‬ ‫هەڵدەگرێت تەنیا مەبەستم لەوە بەرچاو‬ ‫ڕوونــی خوێنەرە تاكو ئــاگــاداری كێشە‬ ‫و ناكۆكی نێوان عائیشە و خەلیفەی‬ ‫چـــوارەم عــەلــی ك ــوڕی ئــەبــو تالیب و‬ ‫هەندێك لە صهحابەكان بێت‪ .‬لەسەرەتای‬ ‫ســەدەی دووەمــی كۆچییەوە هــەواداری‬ ‫(تەشەیوع) بۆ ئیمامی عەلی دەستی‬ ‫پێكرد لە پێكهێنانی مەزهەبێكی فیقهی‬ ‫كە ئەویش مەزهەبی (ئەهلی بەیت)ە ‪،‬‬ ‫ئەم مەزهەبە لەو كاتەدا بەڕوونی دەركەوت‬ ‫كە مەزهەبە فیقیهیەكانی وەكو(شافعی‪-‬‬ ‫مالیكی‪ -‬حەنبەلی‪ -‬حەنەفی) سەریان‬ ‫هــەڵــدا‪ .‬قوتابخانەی ئەهلی بەیت لە‬ ‫ئیمام ص��ادق دا كە ئیمامی شەشەمی‬ ‫شیعەكانە خۆی نیشاندا كە وانەكانی‬ ‫لە شەرع و زانستە ئایینەكانی تری لە‬ ‫مزگەوتی مەدینەدا دەوتـــەوە‪ .‬ئــەوەی‬ ‫پێویستە ئاماژەی پێبكەین ئەوەیە كە‬ ‫هـــەواداری بۆ ئیمامی عەلی و ئەهلی‬ ‫بەیت دوای شەهیدكردنی(ئیمام حوسێن)‬ ‫شێوازێكی ترسناك و دژواری وەرگرت‪.‬‬ ‫ئەو ڕووداوە كاردانەوەیەكی زۆر توندی‬ ‫لێكەوتەوە لە جیهانی ئیسالمدا و ئەنجامە‬ ‫راستەوخۆكەی ڕوودانی چەندین شۆڕشی‬ ‫یەك لــەدوای یەك بوو كە بوونە هۆی‬ ‫ڕووخانی دەوڵەتی ئومەوی و بەرپابوونی‬ ‫دەوڵەتی عەباسی كە مەیلی زیاتر بەالی‬ ‫مەزهەبی شیعەوەبوو‪ .‬سەرەكی ترین‬ ‫شت كە شیعەی لە سووننە جیاكردۆتەوە‬ ‫مەسەلەی ئیمامەت و خەالفەتە‪ .‬شیعەكان‬ ‫بـــاوەڕیـــان وایـــە كــە ئــیــمــامــەت وەكــو‬ ‫پێغەمبەرایەتی وایە دەبێت خوا ئیمام‬ ‫دیاری بكات و نابێت هەڵبژاردنی ئیمام‬ ‫بدرێتە دەستی مرۆڤەوە‪ .‬ئــەوان پێیان‬ ‫وایــە دەبێت ئیمام معصوم بێت‪ ،‬واتە‬ ‫پارێزراو بێت لە گوناهی گەورە و بچوك‪.‬‬ ‫باوەڕیشیان وایــە كە پێغەمبەر(د‪.‬خ)‬ ‫ئیمامەكانی بۆ دوای خۆی دیاری كردووە‬

‫كە یەكەمیان(عەلی كوڕی ئەبو تالیب)ەو‬ ‫دواهەمینیشیان (محمدی مەهدی) ە كە‬ ‫لەساڵی (‪)260‬ی كۆچی لە تەمەنی پێنج‬ ‫ساڵی دا لە شاری سامەڕا خۆی شاردۆتەوە‬ ‫و لەبەرچاو وونبووە و پێش ڕۆژی قیامەت‬ ‫دەگەرێتەوە و زەوی پڕدەكات لە دادوەری‬ ‫و ئاسایش ‪ ،‬هەروەها لەو بــاوەڕدان كە‬ ‫چەندین ئایەت و فەرموودە لەسەر ئیمامی‬ ‫عەلی و نەوەكانی هەیە و پێغەمبەر لە‬ ‫( غەدیر خوم)دا كە دەشتاییەكی نزیك‬ ‫مەدینەیە بەیعەتی لە هەموو صهحابەكان‬ ‫وەرگرتووە بۆ ئیمامی عەلی‪ .‬هەڵبژاردنی‬ ‫ئەبوبەكر و بەیعەت پێدانی و سەرپێچی لە‬ ‫فەرمانەكانی پێغەمبەر و بە پێشێلكردنی‬ ‫ئەو بەیعەتە دادەنێن كە دراوە بە ئیمامی‬ ‫عەلی پاساویش بۆ ڕازی بوونی ئیمامی‬ ‫عەلی بەو فەرمانرەواییەوە دادەنێن تاكو‬ ‫كێشە نەكەوێتە نێوان موسوڵمانانەوە و‬ ‫دەوڵەتی ئیسالم تێكنەچێت(‪.)3‬‬ ‫لــەئــەدەبــیــاتــی كــۆمــەاڵنــی خەڵكی‬ ‫كاڵفامی مــوســوڵــمــانــدا بــایــەخــی زۆر‬ ‫دراوە بەپیاهەڵدان بەشانوباڵی هەموو‬ ‫یاوەرانی پێغەمبەر بەگشتی‪ ،‬ئەمە الی‬ ‫ئەهلی سوونە و بەتایبەتیش بەشانوباڵی‬ ‫ئیمامی عەلی الی ئەهلی شیعە كە لەناو‬ ‫زۆریــنــەی موسوڵماناندا بەشێرەكەی‬ ‫خواناسراوە بەشێوەیەكی وا بێئەوەی‬ ‫گوێبدەنە ڕاستی و دروستی ڕووداوەكان‬ ‫و نەگونجاندنی پرۆسەی پیاهەڵدان لەگەڵ‬ ‫مێژوو و چۆنیەتی ڕوودانی پێشهاتەكان‪.‬‬ ‫جگەلەوەش ئەم بارە پارسەنگی نەزانی لە‬ ‫ڕووداوەكان الی كۆمەاڵنی خەڵكی سادەو‬ ‫قورسكرد كە لە ئەنجامدا تێڕوانیانیان بۆ‬ ‫عەلی كوڕی ئەبو تالیب ئەوەندە قەبەو‬ ‫گـــەورەكـــراوە هۆشی مــرۆڤــی ســەردەم‬ ‫وەریناگرێت مەگەر هۆشێك بە خەون‬ ‫هەوڵی ســەر لەنوێ‌ دروستكردنەوەی‬ ‫مێژوو بەو بارو ئاوایەی كە خۆی دەیەوێت‬ ‫وەریبگرێت(‪.)4‬‬ ‫بۆنمونە لەم ڕووە ئیبن قوتەیبە لە‬ ‫كتێبی( المعاریف) دا دەڵێت‪« :‬لەمەیدانی‬ ‫جەنگدا هــەر كەسێك بــەرامــبــەری لێ‬ ‫گرتبێت كوشتویەتی هــەر ئەویش بوو‬ ‫دەروازەی قــەاڵی خەیبەری لە بنەوە‬ ‫هەڵتەكاند لەكاتێكدا تاقمێك دەستیان‬ ‫دابـــووە دەرگــاكــە تــا هەڵی بگێڕنەوە‬ ‫نەیانتوانیبوو‪ ..‬لەسەرچاوەیەكی تری‬ ‫شیعەدا هاتووە كە دەرگای قەاڵی خەیبەر‬ ‫شەوان بە چل پیاو دایاندەخست كاتێك‬ ‫ئیمامی عەلی چووە ناو قەاڵكەوە‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫بە قەڵغان شــەڕی كردبوو لە دەستی‬ ‫پەڕببوەوە ئیتر دەرگاكەی لە بن دەرهێنا‬ ‫و لەبری قەڵغان بەدەستیەوە گرتوو شەڕی‬ ‫پێكرد)(‪،)5‬كەس نیە نكوڵی لە ئازایەتی‬ ‫ئیمامی عەلی بكات ئــەویــش یەكێك‬ ‫بووە لە ئازاكانی عەرەب وەكو خالیدی‬ ‫كــوڕی وەلید بــەاڵم شیعەكان لەمیانی‬ ‫هەڵبەستنی داستان و ئەفسانە گەلێك‬ ‫لەبارەی ئازایەتی ئەوەوە ئەوپەڕی زیادە‬ ‫ڕەوییان پیشانداوە‪ .‬ئەگەر الپەڕەكانی‬ ‫ئەدەبیاتی هزری گەلی ئایینی ئیسالم‬ ‫هەڵبەدەینەوە زۆر نموونە دێتە بەرچاومان‬

‫كە دەستكردی حیكایەتخوانەكانە‪ ،‬ئەمە‬ ‫ئەنجامی وێناكردنی تیۆرستانی فیقهی‬ ‫شیعەیە بەتایبەتی گروپە زیادە ڕەوەكانیان‬ ‫كە خەسڵەتی پاكژی و پیرۆزییەكی‬ ‫بێئەندازەیان بەالی كەسایەتی ئیمام عەلی‬ ‫دا بڕیوە‪.‬‬ ‫ئەم هزر و بۆچوونانەی كە باسمان‬ ‫لێوەكرد وایكردووە لە پێناو چەسپاندن‬ ‫و شەرعیەت پێدانی دەقــی سوننەت‬ ‫ئامادەبكرێت یاخود داتاشرێت و لێكدانەوە‬ ‫و تەئویلی تایبەت بۆهەندێك ئایەتی‬ ‫قورئان بكرێت كە شایستەی مافداری‬ ‫عەلی كوڕی ئەبو تالیب بۆ جێنیشینی‬ ‫كردنی پێغەمبەر بسەلمێنن لێكدانەوە و‬ ‫ڕاڤەی بۆ قورئان بە ئەندازەیەك رێكخراوە‬ ‫كە تەئویلەكانیان گەیشتۆتە ئاستی‬ ‫حوكمدانی ناڕەوا‪ .‬هەموو ئەمەش لەپێناو‬ ‫دۆزینەوەی ئایەت گەلێكی ناو قورئان كە‬ ‫پشتگیری ئەم سیستەمە بڕیار لێدراوە‬ ‫بكات(‪)6‬‬ ‫سەیرێكی مێژووی نەتەوەكان بكەین‬ ‫بۆمان ئاشكرا دەبێت لە هیچ نەتەوەیەك‬ ‫لەمەڕ یەكێك لە پیاوەكانی ناكۆكی‬ ‫تێنەكەوتووە بــەوڕادەیــەی كە نەتەوەی‬ ‫ئیسالم ناكۆكی تێكەوتووە لەسەر عەلی‬ ‫كــوڕی ئەبو تالیب‪ ،‬ئــەم ناكۆكیەش‬ ‫لەوەدایە كە هەموو رێچكە ئیسالمییەكان‬ ‫بانگەشەی ئــەوە دەك ــەن كــە ســەر بە‬ ‫(عەلی)ن ئەوتا شیعەكان وەك خۆیان‬ ‫دەڵێن شیعەی (عەلی)ن ئەهلی سوننەش‬ ‫خۆیان بە دەستەی عەلی دەزانن‪ ،‬ئەهلی‬ ‫تەصهوفیش بەهامان شێوە بانگەشەی‬ ‫ئەوە دەكەن كە پێشەنگ و دامەزرێنەری‬ ‫ڕێبازەكەیان عەلی كوڕی ئەبو تالیبە(‪)7‬‬ ‫گومان لــەوەدا نیە كە ئیمامی عەلی‬ ‫یەكێك بــووە لــە گـــەورە تێكۆشەر و‬ ‫موجاهیدەكان لەو جەنگانەدا كە ئیسالم‬ ‫لەسەردەمی پێغەمبەر كردنی‪ .‬ئیمامی‬ ‫عەلی قارەمانی جەنگەكانی ( بــەدر‪-‬‬ ‫ئوحد‪ -‬خــەنــدەق‪ -‬خەیبەر) بــووە بۆیە‬ ‫لە هەموو بۆنەكاندا پێغەمبەر(د‪.‬خ)‬ ‫رێــژنــەی ستایشی ڕژانـــدووە بەسەریدا‬ ‫چونكە زانیویەتی نمونەی موسوڵمانێكی‬ ‫راستەقینە و سەركردەیەكی لە خواترسە‪،‬‬ ‫لــێــرەدا جێگای خۆیەتی دوونــمــوونــە‬ ‫لەدادپەروەری خۆبەكەمزانینی ئەو بۆخوا‬ ‫خوڵقاوە بخەینە ڕوو‪.‬‬ ‫نــمــونــەی یــەكــەم ‪ :‬ســـەبـــارەت بە‬ ‫خۆبەكەمزانینی ئەو خەلیفەیە لەو ماوە‬ ‫كەمەی كە خەالفەتی تیادا كرد وەك‬ ‫ئیبن عەلەقە دەلــێــت ڕۆژێـــك چوومە‬ ‫خزمەتی ئیمامی عەلی ماستێكی ترشی‬ ‫لەبەردەستابوو دەیخوارد‪ ،‬ترشییەكەی‬ ‫ئـــازاری دام‪ ،‬پێمگوت ئــەی گــەورەی‬ ‫ئیمانداران ئایە خــواردنــی وەك ئەمە‬ ‫دەخۆیت ‪ ،‬فەرمووی‪ :‬ئەی باوكی جنوب‬ ‫پێغەمبەری خوا لەم خواردنە وشكتری‬ ‫دەخوارد‪ ،‬لەم پۆشاكەش زبرتری دەپۆشی‬ ‫(ئاماژەی كرد بۆ پۆشاكەكەی)‪ ،‬ئەگەر‬ ‫وەكو ئەو نەكەم دەترسم لە دوا ڕۆژدا‬ ‫نەگەمەوە پێی(‪.)8‬‬ ‫نموونەیەكی تریش لەبارەی دادپەروەری‬

‫یەكەیەوە‪ :‬ئەوەبوو ڕۆژێك عەقیلی برای‬ ‫دەچێتە الی سكااڵی هــەژاری و نەداری‬ ‫خۆی كردو داوایلێكرد هەندێك پارەی لە‬ ‫(بیت المال) بداتێ‌ ئیمامی عەلی بەبراكەی‬ ‫وت‪ :‬بچۆ بدە لە قفڵی دووكانەكانی ناو‬ ‫بــازاڕ هەرچی هەیە بیبە» ‪ ،‬عەقیلیش‬ ‫پێیی ووت «دەتــەوێــت بمكەیتە دز‪.‬‬ ‫ئیمامی عەلیش لە وەاڵمـــدا پێی وت‪:‬‬ ‫«ئەی تۆ دەتەوێت بمكەیتە دز بەوەی‬ ‫ماڵی موسوڵمانان بــدەم بە تۆ بەبێ‬ ‫ئاگاری ئەوان(‪ ،)9‬لەهەمان كاتیش دا ئەم‬ ‫نمونانە لە ژیانی ئیمامی عەلی دا ئەوە‬ ‫ناگەیەنن كە زیادە رۆچوون لەبارەیانەوە‬ ‫كارێكی شایستە بێت چونكە ئەو ڕۆچونە‬ ‫بێ ســنــوورە و پیرۆز ڕاگرتنی هەموو‬ ‫صهحابەكان بە تــەواوی دژی سروشتی‬ ‫مرۆڤ بوونی ئەوانە‪ .‬پێغەمبەری خواش‬ ‫ئاماژەی بەوە نەكردووە كە یارانی فریشتە‬ ‫بوون و هیچ هەڵەیەكیان لێنەوەشاوەتەوە‪،‬‬ ‫دیارە ئەوانیش مرۆڤ بوون و هەڵگری‬ ‫خەسڵەتەكانی چاكەو خراپەبوون بەاڵم‬ ‫ئەوەندە نەبێت كە سەحابەكان بە هۆی‬ ‫ژیــان و نزیكیان لە پێغەمبەرەوە لە‬ ‫ڕووی پارێزگاری كردن و كۆمەك كردنی‬ ‫ئیسالمەوە ڕۆڵێكی كاریگەرییان هەبووە ‪،‬‬ ‫دیارە چینی ئەوانیش هەموویان چونیەك‬ ‫نین بەڵكو دەكرێن بەدوو بەشەوە‪ .‬لەم‬ ‫نێوەندەدا بەشێكیان ئەو صهحابانەن كە‬ ‫لەپێش ڕزگاركردنی مەككەوە موسوڵمان‬ ‫بــوون و لەگەڵ پێغەمبەر كۆچیان كرد‬ ‫بۆ مەدینە ‪ ،‬ئەم چینە خاوەنی هەموو‬ ‫ڕێزێكن چونكە خەباتیان كردو بە دڵسۆزی‬ ‫بــۆ ئیسالم ژیــان و م ــردن‪ .‬چینەكەی‬ ‫تریشیان ئەوانەن كە لە دوای فەتحی‬ ‫مەككەوە بەناچاری هاتنە ناو ئیسالمەوە‪،‬‬ ‫ئەمانە بیست و سێ ساڵی تەواو دژایەتی‬ ‫خودی پێغەمبەر و بەرنامەی ئیسالمیان‬ ‫كرد و كەمتەرخەمیان نەكرد‪ ،‬لە دوای‬ ‫ئەوەی مەككە ئازادكرا ئەمانە‪ ،‬واتە چینی‬ ‫دووەمی ‪ .‬پێغەمبەر ناوی لێنان( تولەقا‪-‬‬ ‫دڵڕاگیراوەكان)‪ ،‬هەر ئەمانەش لە دوای‬ ‫كۆچی دوایــی پێغەمبەرەوە گەورەترین‬ ‫ئاژاوەیان خستە ناو موسوڵمانانەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫چینە كە ئەبوسوفیان لە دوای خۆشی‬ ‫معاویەی كــوڕی ڕابەرایەتیان دەكــردن‬ ‫سەرچاوەی سەرجەم ڕەشەكارییەكانی ناو‬ ‫مێژوویی ئیسالمن‪ .‬هیچ لۆژیكێك ئەوە‬ ‫قبوڵ ناكات ئەبو سوفیان وەك عومەری‬ ‫كوڕی خەبات سەیری بكرێت ‪ ،‬معاویەش‬ ‫هەمان ڕێزی عەلی كوڕی ئەبو تالیشی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫پــێــغــەمــبــەر هـــەركـــات ســتــایــشــی‬ ‫صهحابەیەكی بكردایە بە فەرموودەیەك‬ ‫فەرمودەكەی لەو كاتەدا دەبووە نازناوی‬ ‫یــاخــود لەبریتی مــەدالــیــایــەك دەبــوو‬ ‫خــاوەنــەكــەی هەڵی دەگــرت و شانازی‬ ‫پێوە دەكــرد‪ .‬لەسەردەمی پێغەمبەر دا‬ ‫مەدالیا یاخود پلەی سەربازی نەبووە‬ ‫كە وەك دەست خۆشانە بدرێتە ئەوانەی‬ ‫خاوەنی خزمەتگوزاری بااڵبوون‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫پێغەمبەر بە ووشەیەكی كورت كە بەسەر‬ ‫زمانەوە ئاسان بێت ستایشی ئەوانەی‬

‫دەكرد كە دەیویست دەست خۆشانەیان‬ ‫لێبكات ‪ ،‬ئەو ستایش كردنە وەك ئەو‬ ‫مەدالیایەی لێدەداهات كە ئەمڕۆ گەورە‬ ‫پیاوان هەڵیدەگرن‪ ،‬ئەوەبوو لە دوای‬ ‫كۆچی دوایی پێغەمبەر ئەو فەرموودانە‬ ‫كۆكرانەوە بە گوزەركردنی ڕۆژگار بەها‬ ‫و ئەرزشی ئەو فەرمودانە زیادی كرد و‬ ‫لە دیــدی موسوڵماناندا و بوونە حوكم‬ ‫گەلێكی ڕەها كە نەدەكرا دەمبەدەمیان‬ ‫تێدا بكرێت‪.‬‬ ‫ئاشكرایە زۆركــــات پێغەمبەر لەو‬ ‫فەرموودانەدا هیچ مەبەستێكی تری نەبووە‬ ‫جگە لەپیاهەڵدان و دەســت خۆشانە‬ ‫بــەاڵم موسوڵمانان ئــەو بــارودۆخــەیــان‬ ‫پشت گوێ‌ خست كە بوونە هۆی گوتنی‬ ‫فەرموودەكان بەڵكو وایان لە قەڵەم دەدا‬ ‫كە فەرموودەكان مژدەبەخشن و پێغەمبەر‬ ‫ویستویەتی ڕێنمایی نەتەوەكەی لە دوای‬ ‫كۆچی دوایــی خۆی پێبكات‪ .‬كاتێكیش‬ ‫بەهۆی ناكۆكییەوە لەنێوان صهحابەكاندا‬ ‫گرفت سەری هەڵدا ئیدی هەریەكێك لەوان‬ ‫پشتی بەو مەدالیایانە دەبەست كە پێی‬ ‫بە خشرابوو‪ .‬بەپشت بەستن بەو مەدالیایە‬ ‫پڕو پاگەندەی ئــەوەی دەكــرد كە تەنیا‬ ‫ئەو لە نێو هەموو هاوەاڵندا پێكاوێتی و‬ ‫لەسەر هەقە‪ ،‬بەو هۆیەوە موسوڵمانان‬ ‫سەراسیمەبون كە دەیانبینی ئەو كەسانەی‬ ‫كــە خــاوەنــی(مــەدالــیــای نــەبــەوی)بــوون‬ ‫ناكۆكن و دژایەتی یەكتردەكەن‪ ،‬پرسیاریان‬ ‫دەكرد چۆن هاوەاڵنی پێغەمبەر ناكۆك‬ ‫دەبن لە كاتێكدا ئەوان وەكو ئەستێرەوان‬ ‫بۆ ئەم ئومەتە‪ .‬لەو ڕووداوە ناخۆشەی‬ ‫كە لەشاری بەسرەدا لەنێوان الیەنگرانی‬ ‫عایشە و الیەنگرانی خەلیفەی موسوڵمانان‬ ‫عەلی كوڕی ئەبو تالیب ڕوویدا ئەم گرفتە‬ ‫زۆر بە ئاشكرا دەركەوت لە ڕووداوەكەدا‬ ‫(ئیمامی عەلی – عەمار‪ -‬حسن – حسێن)‬ ‫لەالیەك بوون و( عائیشە‪ -‬تەلحە‪ -‬زوبێر)‬ ‫لەالكەی تر‪ .‬شاراوە نیە كە ئەوبارودۆخە‬ ‫چ ملمالنێیەكی سایكۆلۆژی لەنێو دەروونی‬ ‫موسوڵماناندان دروستكرد‪ ،‬چونكە هەر‬ ‫یەكێك لە دووالیەنەدا كەسانێك بوون كە‬ ‫خاوەنی مەدالیای بەرزبوون كە بەستایشی‬ ‫پێغەمبەر ڕازێنرابوونەوە‪ ،‬هەرچی خاتوو‬ ‫عایشەیە پێغەمبەر ستایشی زۆری كردوە‬ ‫و زۆریــشــی خــۆش وویستووە و هەڵی‬ ‫ناوە بەسەر خێزانەكانی تری دا لەگەڵ‬ ‫ئەوەیشدا تەلحە دەبینرا كە پێغەمبەر‬ ‫نــاوی نــاوبــوو تەلحەی خێر‪ ،‬هەروەها‬ ‫زوبێر پێغەمبەر مــوژدەی ئاگری داوە‬ ‫بەو كەسەی كە دەیكوژێت لەبەرەكەی‬ ‫تریشدا ئیمامی عەلی دەبینین كە زۆرترین‬ ‫ژمـــارەی مەدالیای هەڵگرتووە لەگەڵ‬ ‫ئەوەدا عەممار دەبینرا كە پێڕێكی یاخی‬ ‫دەیــكــوژن‪ ،‬هەروەها حەسەن و حسێن‬ ‫كە بابەگەورەیان پێغەمبەر دەربارەیان‬ ‫فەرموویەتی( دووگــەورەی گەنجانی بە‬ ‫هەشتن و ئەگەر دابنیشن یاخود هەستنەوە‬ ‫هەر پێشەوان)(‪)10‬‬ ‫لێرەدا مەبەستمان ئەوەنیە كە تێبینیمان‬ ‫هەبێت لەسەر پێغەمبەر سەبارەت بەو‬ ‫ستایشانەی كە بۆ هــاوەاڵنــی یەكەمی‬ ‫كردوونی‪ ،‬ئەوەی مەبەستمانە تەنیا ڕووی‬ ‫ئەو كەسانە دەگرێتەوە وەك لە ناوەرۆكی‬ ‫نووسینەكەدا ئاماژەمان پێكردووە لە دوای‬ ‫فەتحی مەككەوە بەناچاری موسڵمان بوون‬ ‫هەر ئەوانیش هاندەری هەموو خراپەو‬ ‫كارەساتە ناخۆشەكان بوون لە مێژووی‬ ‫ئیسالمدا و بوونە هەوێنی جیابوونەوەی‬ ‫موسوڵمانان بۆ(سونە وشیعە)‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‬ ‫‪ -1‬شیعەو راستكردنەوە‪ ،‬دكتۆر موسی موسوی‪،‬‬ ‫و‪ :‬ئاسۆ حسن‪ ،‬الپەرە ‪.64-63‬‬ ‫‪ -2‬گەڕانەوە بۆ سەرەتاكانی ئیسالم‪ ،‬كورت‬ ‫فیشلر‪ ،‬و‪:‬حمە حمە سعید‪.‬‬ ‫‪ -3‬شیعەو راستكردنەوە‪ ،‬ئاسۆ حەسەن‪ ،‬ال‪-13‬‬ ‫‪.14‬‬ ‫‪ -4‬هەمان سەرچاوەی پێشوو‪ ،‬ل‪.81‬‬ ‫‪ -5‬االنوار النعمانية‪ ،‬نعمه اهلل اجلزائري‪ ،‬الشيعة‪،‬‬ ‫ص‪.561‬‬ ‫‪ -6‬العقيدة والشريعة يف االسالم‪ ،‬ص‪.257‬‬ ‫‪ -7‬عبقریە االمام علي‪ ،‬عباس العقاد‪ ،‬ص‪.42‬‬ ‫‪ -8‬الصواعق احملرقة‪ ،‬ابن حجر‪ ،‬ص‪.79‬‬ ‫‪ -9‬واعیزەكانی سوڵتان‪ ،‬دكتۆر‪ .‬علی وەردی‪،‬‬ ‫و‪ :‬عبدالله جبار شمس الدین‪ ،‬ل‪.272-271‬‬