569

‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫تاهیر ساڵح لە رۆژگاری‬ ‫هەرەسدا‪ ،‬بە ورە و‬ ‫هەڵوێست بوو‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )569‬دو شةممة ‪2016/6/27‬‬

‫«‬

‫یەكێتی داوا دەكات پێش ریفراندۆم‬ ‫دۆخی كوردستان ئاسایی بكرێتەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫ئەنجامدانی ریفراندۆم‌و راگەیاندنی سەربەخۆیی‪ ،‬هەمو ساڵێك دەبێتە‬ ‫باسوخواسێكی گــەرم‌و هەمو الیەنە سیاسییەكان‌و خەڵكیش داوای‬ ‫جێبەجێکردنی دەكەن‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ‪ ،‬جیاواز لەسااڵنی دیكە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫ناكۆكییەكانی نێو الیەنە سیاسییەكان تۆختر بونەتەوە‌و نێوماڵی كوردی‬ ‫شێواوە‪ ،‬مەسعود بارزانی لە ‪23‬ی ئەم مانگەدا‪ ،‬داوای كۆبونەوەی الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی كرد بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەو بابەتە‪ ،‬بەاڵم هەروەك‬ ‫ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان‪ ،‬جەختی‬

‫لێدەكاتەوە‪ ،‬ریفراندۆم بەبێ یەكڕیزیی نێو ماڵی كورد‌و الیەنە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫رێككەوتنی سیاسیی حزبەكان‌و كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬بابەتێكە قابیلی‬ ‫ئەوە نییە گفتوگۆی لەبارەوە بكرێت‪ ،‬ئەگەر الیەنێكیش بەتەنها بیەوێت‬ ‫ریفراندۆم بكات‪ ،‬ئەوا ریفراندۆم لەباردەبات‪ ،‬ئەوەش بەتەنیا بەیەكێتی‌و پارتی‬ ‫ناكرێت‪.‬‬ ‫هاوكات بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (چاودێر) كەوتون‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان بۆچونی وایە‪ ،‬كە دەبێت پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم‬ ‫دۆخی سیاسیی هەرێمی كوردستان ئاسایی بكرێتەوە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫یەكێك لە رێگاكانی سازان و ئەگەری رێككەوتنی الیەنە سیاسییەكان‬

‫“چارەسەری پرسی پارلەمان‌و‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم پێكەوە بكرێن”‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی ‪21‬ی ئەم مانگە‪ ،‬بەمەبەستی كاری هاوبەش‌و‬ ‫لێكنزیكبونەوەی زیاتر‪ ،‬فراكسیۆنەكانی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان لە پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەگەڵ سەركردایەتیی هاوبەشی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕاندا كۆبونەوەو فراكسیۆنێكی هاوبەشیان پێكهێنا‪،‬‬ ‫لەكارە لە پێشینەكانی ئەم فراكسیۆنەش لەئێستادا‬ ‫كاركردنە بۆ چارەسەركردنی قەیرانەكانی هەرێم‪ ،‬لە‬ ‫گرنگترینیان كاراكردنەوەی پارلەمانی كوردستان‌و‬ ‫كێشەی سەرۆكایەتیی هەرێم‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەم فراكسیۆنە هاوبەشە بەتەنیا توانای‬ ‫چارەسەركردنی قەیرانە سیاسییەكانی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەكرێت فشارێك بێت بۆ هەوڵدانی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬چونكە چارەسەركردنی قەیرانە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫تەنیا بەسازان‌و رێككەوتنی الیەنە سیاسیەكان دێتەی‪،‬‬ ‫هــەروەك لەئێستادا (چــاودێــر) زانیویەتی‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەرێگاكانی ئاساییكردنەوەی دۆخی سیاسی‌و سازانی‬ ‫الیەنەكان‪ ،‬پێكەوە چارەسەركردنی هــەردو كێشەی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان‌و سەرۆكایەتیی هەرێمە‪ ،‬كە‬

‫دەبێت هەردو كێشەكە وەك پاكێجێك مامەڵەیان لەگەڵدا‬ ‫بكرێت‌و الیەنە سەرەكییەكان لەسەر هەردو كێشەكە‬ ‫پێكەوە رێككەوتنی نوێ ئەنجام بدەن‪ .‬پارلەمانتارێكی‬ ‫گۆڕانیش‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬هەردو پرسی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان‌و سەرۆكایەتیی هەرێم ناكرێت بەیەك پاكێج‬ ‫چارەسەر بكرێن‪ ،‬چونكە دو پرسی جیاوازن‪.‬‬ ‫شارەزایەكی سیاسییش بۆچونی وایــە‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫پێیانوایە‪ ،‬پرسی پارلەمان جیایە لە پرسی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم‪ ،‬مانای ئەوەیە ئەمانە دەرسیان لەهەڵەكانی‬ ‫ناو هۆڵی پارلەمان وەرنەگرتووەو جار ‌ێ وردی ئەوە‬ ‫نەبوون كە ئەو پرسانە‪ ،‬پێش ئەوەی یاسایی و هی‬ ‫دانیشتنەكانی ناو پارلەمان و پارلەمانتاران بن‪ ،‬پرسی‬ ‫سیاسیین و هی سازانی سیاسیی دەرەوەی پارلەمانن‪.‬‬ ‫بۆیە پێ‌ داگرتن لەسەر پرسی سەرۆكایەتیی پارلەمان‬ ‫و دابڕاندنی لە پرسی سەرۆكایەتیی هەرێم‪ ،‬تەنها ئەوە‬ ‫دەگەیەنێ‌ كە سازانی سیاسی نەیەتەدی و پارلەمانیش‬ ‫كارانەكرێتەوە‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫شارەزایەکی سیاسی‪:‬‬ ‫دابڕاندنی پرسی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان‬ ‫لە پرسی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم‪ ،‬تەنها ئەوە‬ ‫ێ كە سازانی‬ ‫دەگەیەن ‌‬ ‫سیاسی نەیەتە دی و‬ ‫پارلەمانیش كارا نەكرێتەوە‬

‫كورد لەدەرەوەی دوعای رەمەزانی‬ ‫ئیسالمگەراكان‬

‫ژیانێکی کۆڵەوار‬ ‫یاداشتەكانی كافكا‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )569‬دو شةممة ‪2016/6/27‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫«بریتانیا لەترسا دەرگاكەی داخست»‬ ‫بێگانەو تێرۆرو لێشاوی كۆچبەران‪ ،‬هۆكاری جیابونەوەی بریتانیان لە یەكێتیی ئەوروپا‬ ‫بون لە یەكێتیی ئەوروپا‪ ،‬دەڵێن‪ ،‬بریتانیا‬ ‫دەتــوانــێــت بــە دەرچــــون لــە یەكێتیی‬ ‫ئەوروپاش ببێتە خاوەن ئابورییەكی بەهێز‬ ‫لەسەر ئاستی جیهاندا‪ ،‬چونكە بریتانیا‬ ‫بریتانیایە!‬

‫شرۆڤە راپۆرت‪ :‬بابان حەمە‬ ‫پاش ئــەوەی پێنج شەممەی رابــردو‪،‬‬ ‫هــاواڵتــیــانــی شاننشینی بریتانیا‪ ،‬لە‬ ‫راپرسییەكی گشتیدا بــە رێ ــژەی ‪%52‬‬ ‫بەرامبەر بە ‪ %48‬لەبەرژەوەندیی پرسی‬ ‫كشانەوەی واڵتەكەیان لە یەكێتیی ئەوروپا‬ ‫دەنگیاندا‌و ئەو پرسەیان یەكالكردەوە‪،‬‬ ‫سەرۆكوەزیرانی ئەو واڵتە (دەیڤید كامیرۆن)‬ ‫ی ناچار بە دەستلەكاركێشانەوەكرد‌و‬ ‫دەستلەكاركیشانەوەكەشی لە مانگی‬ ‫تشرینی یــەكــەمــی ئــایــنــدەوە دەچێتە‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬چەندین هۆشداریی مەترسیدار‬ ‫لەالیەن هەندێك بەرپرسان‌و شارەزایانی‬ ‫ئابوریی بریتانی‌و جیهانییەوە درایــە‬ ‫بەرپرسانی ئەو واڵتە‪ ،‬بەاڵم هەندێكیشیان‬ ‫پێیانوایە بریتانیا دوای كشانەوەكەش‬ ‫دەتوانێت پێگەیەكی ئــابــوری بەهێزی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫گۆڤارێكی بریتانیاش ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬داخستنی دەرگای بریتانیا‪ ،‬هۆكارە‬ ‫سەرەكییەكەی ئابوری نییە‪ ،‬بەهێندەی‬ ‫ئەوەی ترسە لەبێگانەو تێرۆر‌و ئەو لێشاوە‬ ‫بێشومارەی كۆچبەران كە روی لەو واڵتە‬ ‫كردوە‪.‬‬

‫«دودڵی‌و گومانی بۆ زیاد كردین»‬ ‫ســكــرتــێــری گــشــتــیــی (رێــكــخــراوی‬ ‫گەشەپێدان و هاوكارییە ئابورییەكانی‬ ‫جیهان)‪ ،‬كە ناسراو بە (‪،)OECD‬‬ ‫دوابەدوای كشانەوەی بریتانیا لە یەكێتیی‬ ‫ئــەوروپــا‪ ،‬بە پــەرۆشــەوە رایگەیاند‪ ،‬لە‬ ‫یەكێتیی ئەوروپا دەرچونی بریتانیا خراپە‬ ‫بۆ بریتانیا‪ ،‬خراپە بۆ ئەوروپا‪ ،‬خراپە بۆ‬ ‫هەمو جیهان‪ ،‬خراپە بۆ ئەمەریكاش‪.‬‬ ‫ئەنگێل گۆرێیا‪ ،‬وتیشی «لەجیهاندا‬ ‫گومانی‌و دودڵیی زۆرمان لە ئابوریدا هەیە‪،‬‬ ‫بۆیە چیتر پێویستناكات دودڵی‌و گومانی‬ ‫تر رومان تێبكات»‪.‬‬

‫كامیرۆن‪ :‬خەریكی مادەی ‪50‬ی‬ ‫لشبۆنەبن‬ ‫یەكەمین لێدوانی كامیرۆن‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بو بۆ ئــەوەی‪ ،‬لەسەر سەرۆكوەزیرانی‬ ‫نوێی بریتانیا پێویستە دەســـت‌و برد‬ ‫لەگەڵ كابینەی حكومەتەكەیدا كار بۆ‬ ‫ئــەوە بكات مــاددەی ‪50‬ی پەیماننامەی‬ ‫(لــشــبــۆنــە)ی تــایــبــەت بــە گرتنەبەری‬ ‫رێوشوێنەكانی چونەدەرەوەی بریتانیا لە‬ ‫یەكێتیی ئەوروپادا جێبەجێبكات‪ .‬هاوكات‬ ‫بانكی ناوەندیی بریتانیاش هۆشداریی‬ ‫مەترسییەكی گــەورەی داو و گەنجینەی دەوەستێت و بێكاری زیاددەكات‪ ،‬نرخی‬ ‫بریتانیاش رایگەیاند‪ ،‬ناچاردەبێت باجی پاوەند دادەبەزێت‌و شتێك نامێنێتەوە ناوی‬ ‫زیاتر بخاتە سەر هاواڵتیان‌و بەمەش ئەرك‌و بازرگانیی‌و پرسی بازرگانیكردنی بریتانیا‬ ‫ژیان‌و بژێویی هاواڵتیان گرانترو باجدارتر بێت لە دەرەوەی یەكێتییەكە‪.‬‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ئەمەریكاش باجەكە وەردەگرێت‬ ‫بازرگانیی بریتانیا خاودەبێتەوە‬ ‫دەرچونی بریتانیا لە یەكێتیی ئەوروپا‪،‬‬ ‫لەروی ئابوری‌و لەسەر ئاستی داراییدا‪،‬‬ ‫كشانەوەی بریتانیا لە یەكێتیی ئەوروپا ئاكام دەتوانێت روداوێكی نەخوازراوی‬ ‫كــاردانــەوەی نەرێنیی بـــازاڕی جیهانی گــەورەی ئابوری لەجیهاندا دروستبكات‪،‬‬ ‫بەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬راستەوخۆ هەر لەدوای چونكە شارەزایانی بــواری ئابوری باس‬ ‫راگەیاندنی ئەنجامی راپرسییەكە‪ ،‬بەهای لەوەدەكەن كە بریتانیا بڕی یەك تریلیۆن‬ ‫جونەیهی ئیستەرلینی بەشێوەیەكی بەرچاو دۆالر وەبەرهێنان و بازرگانی لەگەڵ‬ ‫ئەمەریكادا دەخاتە ریسكەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫دابەزی‪.‬‬ ‫پێشتر و بەچەندین راپۆرت‌و هۆشداریی وەبەرهێنان‌و وەبەرهێنە ئەمەریكییەكان‬ ‫شارەزایانی بواری ئابوری‌و دارایی‌و بانك‪ ،‬لە بریتانیا‪ ،‬توانیویانە هەلیكار بۆ زیاتر‬ ‫حكومەتی بریتانیایان لەوە ئاگادار كردبۆوە‪ ،‬لە یەك ملیۆن خەڵكی بریتانیا مسۆگەرو‬ ‫كە لە ئەگەری جیابونەوەی بریتانیا لە دابین بكەن‪ ،‬ئەمەریكاش سەیری بریتانیای‬ ‫یەكێتیی ئەوروپا‪ ،‬ئەو رەوتــە خێرایەی كــردوە وەك دەروازەی بازرگانی خۆی‬ ‫ئابوریی بریتانیا هەیەتی لە نەشونما لەگەڵ ‪ 28‬واڵتی ئەوروپیدا‪ .‬بەمپێەش‪،‬‬

‫جیابونەوەكە ئابوری نییە‬ ‫لــەبــنــەرەتــەوە دروستبونی یەكێتیی‬ ‫ئەوروپاو پاشان دراوێكی هاوبەش (بەاڵم‬ ‫بریتانیا كاری بەمە نەدەكردو دراوەكەی‬ ‫هەر پاوەند بو) بۆ (‪ )28‬واڵت كە ئێستا ب ‌ێ‬ ‫بریتانیا بوتە (‪ ،)27‬سیاسەتێكی بەهێزی‬ ‫ئابوری بو لە ئەوروپا بۆ سودی گشتیی‬ ‫ئەو واڵتانەی ئەندامن لە یەكێتییەكەدا‪..‬‬ ‫شارەزایانی ئابوریش پێیانوایە‪ ،‬دەرچونی‬ ‫بریتانیا لە یەكێتییەكە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫سیاسەتێكی ئابوریی بریتانیا نییە تا‬ ‫لـــەدەرەوەی یەكێتییەكە ســودو قازانج‌و‬ ‫هەلیكارو وەبەرهێنان‌و سەرخان‌و ژێرخان‬ ‫پتەو بەهێزترو مسۆگەرتر بكات‪.‬‬ ‫جیابونەوەی بریتانیا لە یەكێتیی ئەوروپا‪،‬‬ ‫كــاری وەبەرهێنانی ئەمەریكا دەخاتە‬ ‫مەترسییەوە‪ ،‬بەوەی گەورەترین بازاڕی‬ ‫ئەوروپا لەدەستدەدات‪.‬‬

‫چەند زیاددەكات‪ .‬هەر بۆیە ئەو كەمپینانەی‬ ‫پێكهاتبون بۆ هاندانی جیابونەوەی بریتانیا‬ ‫لە یەكێتیی ئەوروپا‪ ،‬بــاوەڕی تەواویان‬ ‫بەوە هەبو كە ئەو واڵتە بەمانەوەی لەناو‬ ‫یەكێتییەكەدا‪ ،‬ناتوانێت بەر بەو لێشاوەی‬ ‫كۆچبەران بگرێت كە روی تێكردون‪.‬‬

‫مانەوە لە یەكێتییەكە ناتوانێ لێشاوەكە‬ ‫رابگرێت‬ ‫لەگەڵ ئەوەش كە هۆشداریی خراپبونی‬ ‫هەفتانە ‪ 250‬ملیۆن پاوەندی بۆ‬ ‫دارایی هاواڵتیان بە جیابونەوەی شانشینی‬ ‫دەگەڕێتەوە‬ ‫یەكگرتوی بریتانیا لــە یەكێتییەكە‪،‬‬ ‫پێشتر بریتانیا لەبەرامبەر ئەندامبون‬ ‫بریتانیەكانی نەترساند‪ ،‬ماڵپەڕی ‪ BBC‬لە یەكێتیی ئــەوروپــادا‪ ،‬هەفتانە بڕی‬ ‫ی بریتانی‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوە دەكــات‪ ،‬كە ‪ 250‬ملیۆن پاوەندی دەبەخشیە یەكێتیی‬ ‫یەكێك لە هۆكارە هەرە سەرەكییەكانی ئــەوروپــا‪ ،‬بۆیە یەكێك لە هۆكارەكانی‬ ‫جیابونەوەی بریتانیا لە یەكێتیی ئەوروپا‪ ،‬دیكەی جیابونەوەی بریتانیا دەكرێت‬ ‫زیــادبــونــی ژمـــارەی كــۆچــبــەران بــوە لە بوترێت دەستكەوتێكی داراییە‪ ،‬چونكە‬ ‫واڵتەكەدا لە ماوەی ‪ ١٠‬ساڵی رابردودا‪ ،‬كە حكومەت‌و خزنەدار‌و بەرپرسانی دارایی ئەو‬ ‫بەشێوەیەك كاریگەریان لەسەر كۆمەڵی واڵتە دەتوانن ئەو بڕە پارەیە لەخزمەتی‬ ‫بریتانی هەبوە‪ ،‬نەدەزاندرا لە ‪ ٢٠‬ساڵی ناوخۆدا بەكاربەن‪.‬‬ ‫ئایندەدا ژمارەی كۆچبەران لە واڵتەكەدا بۆ‬

‫«با دەریشچێت! بریتانیا هەر‬ ‫بریتانیایە»‬ ‫(جۆن كڵود یونكەر) سەرۆكی كۆمسیۆنی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬هەر دوای ئەنجامی راپرسییەكە‪،‬‬ ‫لەگەڵ (مارتن شولتز) سەرۆكی پارلەمانی‬ ‫ئەوروپا چوە كۆبونەویەكی بە پەلەوە‪،‬‬ ‫هاوكات كۆبونەوەكە بەبەشداری (دۆناڵد‬ ‫توسك) سەرۆكی ئەنجومەنی ئەوروپا‌و‬ ‫(مــارك روتــا) سەرۆكوەزیرانی هۆڵەندا‬ ‫بەرێوەچو‪.‬‬ ‫دوای كۆبونەوەكە‪ ،‬لێپرسراوانی ئەوروپا‬ ‫وتیان‪ ،‬ئەوان رێز لە بڕیارەكەی بریتانیا‬ ‫دەگرن‌و دڵتەنگن بە بڕیاری چونەدەرەوەی‬ ‫لە یەكێتیی ئەوروپا‪.‬‬ ‫جۆن كلود یونكەر جەختی لەوەشكردەوە‬ ‫كە یەكێتیی ئەوروپا بەو (‪ )27‬واڵتەی‬ ‫ئەندامەوەو بەبێ بریتانیا بەردەوامدەبێت‪.‬‬ ‫هاوكات شارەزایانی ئابوریی بریتانیاش‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەوانەی پشتیوانی جیابونەوەكە‬

‫دایخست‌و خەریكی ماڵی خۆیەتی‬ ‫كـــۆی گشتیی واڵتــانــی ئــەنــدام لە‬ ‫یەكێتییەكەدا ‪ 509‬ملیۆن كەسە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫واتــای داخرانی ئابوری بــەڕوی زیاتر لە‬ ‫‪ 450‬ملیۆن كەسی دیــكــەو ‪ 27‬واڵتــی‬ ‫ئەوروپا‪ .‬بەڵكو پێیانوایە‪ ،‬ترسێكی جدییە‬ ‫لەئایندەی بریتانیا بە نمرەی یەكەم و‬ ‫بەنمرەی دوەمیش فۆبیای تێرۆرو لێشاوی‬ ‫بێگانەو نەمانی هەلیكارو بەخاوەنماڵكردنی‬ ‫بێگانەیە لــەو واڵتـــە‪ ،‬تــرس لــە غەیرە‬ ‫ئەوروپی‪ ،‬ترس لە تێرۆر‪ ،‬لە موسڵمان‪ ،‬لە‬ ‫ئایدیۆلۆجیایەكی توندو بڕندە كە ئایندەی‬ ‫نــەك هــەر بریتانیا‪ ،‬بەڵكو ئــەوروپــاش‬ ‫دەخاتە مەترسییەوە‪.‬‬ ‫گۆڤاری (ویكلی نیوز) ئەم بارودۆخەی‬ ‫بریتانیای دوای كشانەوە لە یەكێتییەكە‪،‬‬ ‫ناودەبات بە (دەرگاداخستنی بریتانیا)‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك كە دوای داخستنەكە خەریكی‬ ‫نێو ماڵە مێژویی‌و هەیبەتدارو سیاسی‌و‬ ‫ئابورییە بەهێزەكەی خۆیان بن باشترە‪.‬‬

‫لەگەڵ نزیكبونەوەی پرۆسەی كۆنترۆڵكردنەوەدا‪:‬‬

‫دڕاندنی وێنەو وتەكانی ئەبوبەكر بەغدادی لەموسڵ دەستیپێكرد‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫بەپێی ئــەو زانــیــاریــیــەی هەندێك‬ ‫سەرچاوەی رەسمی لە میدیاكانی عیراق‬ ‫باڵویانكردۆتەوە‪ ،‬لە ناو شاری موسڵ چەند‬ ‫شەوێكە هەڵمەتی لێكردنەوەو دڕاندنی‬ ‫وێنەی خەلیفەی دەوڵەتی ئیسالمی ‪ -‬داعش‬ ‫(ئەبوبەكر بەغدادی) دەستی پێكردوەو‬ ‫ئەمەش بەرپرسانی داعشی توڕەكردوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ نزیكبونەوەی دەستپێكردنی‬ ‫هەڵمەتی كۆنترۆڵكردنەوەی شاری موسڵ‬ ‫لەدەست چەكدارانی تێرۆریستی داعش‪،‬‬ ‫لــەالیــەن چەند كەسێكی نــەنــاســراوەوە‬

‫هەڵمەتێك بۆ لێكردنەوەی وێنەو وتەكانی‬ ‫ئــەبــوبــەكــر بــەغــدادی دەستیپێكردوە‬ ‫لەناوچەكانی بــاب تــوب و سەرجخانە‬ ‫و شەقامی نەجەفی شــارەكــە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكردوە چەكدارانی داعش توڕەببن و چەند‬ ‫كەسێكی سڤیل دەستگیربكەن‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫كە ئەمە یەكەم هەڵمەتی راستەوخۆی‬ ‫لەو شێوەیەیە بەرامبەر داعش بكرێت‪ ،‬و‬ ‫پێدەچێت فەرمانەكەش لەالیەن خودی‬ ‫بەغدادییەوە درابێت‪ ،‬چونكە پێیانوایە‬ ‫ئەمە سەرەتای سەرهەڵدانە دژی داعش‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )569‬دو شةممة ‪2016/6/27‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫یەكێتی داوا دەكات پێش ریفراندۆم‬

‫دۆخی كوردستان ئاسایی بكرێتەوە‬

‫سەركردایەتییەکی یەكێتی‪ :‬هەر الیەنێك بە تەنیا بڕیاری ریفراندۆم بدات پرۆسەكە لەباردەبات‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫ئەنجامدانی ریفراندۆم‌و راگەیاندنی‬ ‫ســەربــەخــۆیــی‪ ،‬هەمو ساڵێك دەبێتە‬ ‫باسوخواسێكی گـــەرم‌و هــەمــو الیەنە‬ ‫ســیــاســیــیــەكــان‌و خــەڵــكــیــش داوای‬ ‫جێبەجێکردنی دەكــەن‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ‪،‬‬ ‫جــیــاواز لــەســااڵنــی دیــكــە لــە کاتێکدا‬ ‫ناكۆكییەكانی نێو الیەنە سیاسییەكان‬ ‫تۆختر بونەتەوە‌و نێوماڵی كوردی شێواوە‪،‬‬ ‫مەسعود بارزانی لە ‪23‬ی ئەم مانگەدا‪،‬‬ ‫داوای كۆبونەوەی الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫كرد بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەو بابەتە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەروەك ئەندامێكی سەركردایەتیی‬ ‫یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان‪ ،‬جەختی‬ ‫لێدەكاتەوە‪ ،‬ریفراندۆم بەبێ یەكڕیزیی‬ ‫نێو ماڵی كــورد‌و الیەنە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫ڕێــكــكــەوتــنــی ســیــاســیــی حــزبــەكــان‌و‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬بابەتێكە قابیلی‬ ‫ئــەوە نییە گفتوگۆی لەبارەوە بكرێت‪،‬‬ ‫ئەگەر الیەنێكیش بەتەنها بیەوێت ریفراندۆم‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوا ریفراندۆم لەباردەبات‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بەتەنیا بەیەكێتی‌و پارتی ناكرێت‪.‬‬ ‫هاوكات بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان بۆچونی وایە‪ ،‬كە دەبێت پێش‬ ‫ئەنجامدانی ریفراندۆم دۆخــی سیاسیی‬ ‫هەرێمی كوردستان ئاسایی بكرێتەوە‪.‬‬ ‫بانگەوازەكەی بارزانی‬ ‫مەسعود بارزانی لە‪23‬ی ئەم مانگەدا‪،‬‬ ‫پەیامێكی بــــاوكــــردەوە‪ ،‬كــە تێیدا‬ ‫داوای لەالیەنە سیاسییەكان كــرد‪ ،‬كە‬

‫كۆببنەوە بەمەبەستی دروستكردنی‬ ‫كۆدەنگیی نیشتیمانی لەسەر پرسی‬ ‫ریــفــرانــدۆم‌و ســەربــەخــۆیــی‪ ،‬هــاوكــات‬ ‫جەختیلەوەشكردۆتەوە‪ ،‬لەم قۆناغەدا هیچ‬ ‫ئامانجێك لە مافی چارەنوس‌و سەربەخۆیی‬ ‫بەرز‌و پیرۆزتر نییە‪ ،‬نابێت رێگە بدەن ئەم‬ ‫پرسە چارەنوسسازە بكرێتە قوربانیی‬ ‫ناكۆكی‌و ملمالنێی نێوخۆیی‪ ،‬بۆیە داوا لە‬ ‫سەرجەم هێزە سیاسییە كوردستانییەكان‬ ‫دەكـــات‪ ،‬لــەزوتــریــن كــاتــدا رێوشوێنی‬ ‫پێویست بگرنەبەر بــۆ دروستكردنی‬ ‫كۆدەنگیی نیشتیمانی لەسەر پرسی‬ ‫ریفراندۆم‌و سەربەخۆیی‪ ،‬هەنگاوی یەكەم‬ ‫ئەوەیە لەگەڵ بەغداد بكەوینە گفتوگۆی‬ ‫راشكاوانەو برایانە‪.‬‬ ‫پەیامەكەی بــارزانــی لەكاتێكدایە‪،‬‬ ‫تــا ئێستا بەشی زۆری حــزب‌و الیەنە‬ ‫ســیــاســیــیــەكــان وەاڵمــــی پــەیــامــەكــەی‬

‫بارزانییان نــەداوەتــەوەو ئەگەری ئەوە‬ ‫لەئارادایە‪ ،‬بەبێ ئاساییكردنەوەی دۆخی‬ ‫هەرێمی كوردستان چەند حزب‌و الیەنێك‬ ‫بایكۆتی پەیامەكەی بارزانی بكەن‪.‬‬ ‫یەكێتی بڕیاری بەرپرسیارانەی دا‬ ‫لەتەوەرێكی كۆبونەوەكەی ‪25‬ی ئەم‬ ‫مانگەی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیدا‪،‬‬ ‫بــانــگــەوازەكــەی مــەســعــود بــارزانــی‬ ‫تــاوتــوێــكــراو لــەوبــارەیــەوە مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتیی جەخت لەوەدەكاتەوە‪،‬‬ ‫ریفراندۆم مافی دیموكراسی بێ‌ ئەمالو‬ ‫ئــەوالی گەلی بــاشــوری كوردستانە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەم دۆخــە سیاسییەی عیراق‌و‬ ‫ناوچەكەو كوردستاندا‪ ،‬لەپێناوی ئەوەی‬ ‫ریفراندۆمەكە كۆدەنگی گــەل‌و الیەنە‬ ‫سیاسییەكانی لەسەر بێت‪ ،‬لەم بارەیەوە‬ ‫یەكێتی بڕیاری بەرپرسیارانەی دا‪.‬‬

‫هــەر لە كــۆبــونــەوەكــەدا‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتیی جەختی لەوەكردەوە‪،‬‬ ‫كە یەكێتیی وەكو هێزێكی دیموكرات‬ ‫لــەبــاشــوری كــوردســتــان دەرگــــای‬ ‫گفتوگۆی لەگەڵ هەمو الیەنە سیاسی‌و‬ ‫رەوتەكان كراوەیە‪ ،‬بۆ یەكگرتنەوە‌و‬ ‫بەهێزكردنی سەنگەری دیموكراسی‌و‬ ‫مەدەنی لەكوردستاندا‪ ،‬یەكگرتنەوەی‬ ‫الیەنە دیموكرات‌و عەدالەتخوازەكانی‬ ‫كوردستانیش‪ ،‬دەســتــەبــەری باشتر‬ ‫بــەدیــهــێــنــانــی مــافــە دیــمــوكــراس ـی‌و‬ ‫مەدەنیەكان‌و عەدالەتی كۆمەاڵیەتییە‪.‬‬ ‫ئەگەر الیەنێك بەتەنیا ریفراندۆم‬ ‫بكات‪ ،‬پرۆسەكە لەباردەبات‬ ‫ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی‪،‬‬ ‫بۆچونی حزبەكەی لەبارەی ریفراندۆمەوە‬ ‫زیاتر بۆ «چــاودێــر» رونــدەكــاتــەوەو‬ ‫دەڵێت «ریــفــرانــدۆم بەبێ یەكڕیزی‬

‫نێو ماڵی كورد‌و الیەنە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫ڕێككەوتنی سیاسی الیەنە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬بابەتێكە قابیلی‬ ‫ئەوە نییە گفتوگۆ بكرێت‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫ریفراندۆم بكرێت‪ ،‬پێویستی بەیاسایەكە‪،‬‬ ‫ئەمەش لەپارلەمانەوە دەكرێت»‪.‬‬ ‫سامان گەرمیانی وتیشی «چاوەڕێی‬ ‫ئەوەم نەدەكرد كە بەو شێوەیە داوای‬ ‫كۆبونەوەی الیەنە سیاسییەكان بكرێت‪،‬‬ ‫كەس نییە لەكورددا داوای ریفراندۆم‬ ‫نــەكــات‌و پشتگیری نــەكــات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ریفراندم بەشێوەیەك بێت كــاری بۆ‬ ‫بكرێت‪ ،‬تا ناوماڵی كورد رێكبخرێت‪،‬‬ ‫تاكو سەركەوتو بێت‪ ،‬چونكە ریفراندۆم‬ ‫بەتاكەالیەنێك ئەنجامنادرێت‌و ناتوانێت‬ ‫ئەنجامیبدات‪ ،‬ئــەگــەریــش الیەنێك‬ ‫بەنیازبێت بەتەنها بیكات‪ ،‬ئەوا بابەتی‬ ‫ریفراندۆم لەباردەبات»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬جەختیلەوەشكردەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كورد بیەوێت ریفراندۆم لەبارنەچێت‌و‬ ‫مافەكانی بەدەستبهێنێت‌و بۆ جیهانی‬ ‫بسەلمێنێت‪ ،‬كە كــورد داوای مافی‬ ‫خۆی دەكات‌و یەكگرتون‪ ،‬دەبێت سازان‬ ‫بكرێت‪ ،‬بابەتێكی دیكە كە زۆر گرنگە‬ ‫لەكاتی ئەنجامدانی ریفراندۆمدا بەرنامە‬ ‫بۆ ناوچە ئازادكراوەكان دابنرێت‪ ،‬كە‬ ‫بــەكــرداری گەڕاونەتەوە سەر هەرێم‌و‬ ‫بەشێوەیەكی دیكە سەر بەعێراقن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەبەشداریكردنی یەكێتی‬ ‫لەكۆبونەوەكەی مەسعود بارزانی بۆ‬ ‫ئەنجامدانی ریفراندۆم‪ ،‬ئەو بەرپرسەی‬ ‫یەكێتی بــاســی لــەوەشــكــرد‪ ،‬ئەمە‬

‫بەیەكێتی‌و پارتی ناكرێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫بارودۆخی سیاسی ئاسایی بكرێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە چۆن دەكرێت هەندێك الیەن‬ ‫قسە لەگەڵ یەكتر نەكەن‌و ناكۆكی‬ ‫هەیە‌و نێو ماڵی كــورد یەكنەخراوە‪،‬‬ ‫دابنیشین باسی ریــفــرانــدۆم بكەین‪،‬‬ ‫یان مەسعود بارزانی دەبێت بڕیارێكی‬ ‫ئیجابی دەربكات‌و دڵی كورد خۆشبكات‌و‬ ‫الیەنە سیاسییەكان دڵشاد بكات كە‬ ‫هەنگاوێكی ئیجابی ناوە‪ ،‬یان بڕیارێك‬ ‫بدات بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬ئینجا‬ ‫داوای كۆبونەوەی الیەنە سیاسییەكان‬ ‫بكات‌و رێككەوتن بكەن‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەخودی یەكێتیش هیچ كێشەیەك نییە‬ ‫ســەردانــی پارتی دەكــەن‪ ،‬بــەاڵم ئەم‬ ‫بابەتە تەنها بەیەكێتی‌و پارتی چارەسەر‬ ‫نابێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت هەمو الیەنەكان‬ ‫یەكبن‪.‬‬ ‫بۆچونی رەسمی یەكێتی‬ ‫بەپێی ئــەو زانیارییانەی دەســت‬ ‫«چاودێر» كەوتون‪ ،‬یەكێتی نیشتمانی‬ ‫كــوردســتــان هــاوشــێــوەی هەڵوێستی‬ ‫چــەنــدیــن ســاڵــەی لـــەبـــارەی مافی‬ ‫چــارەنــوســەوە‪ ،‬لــەگــەڵ ئەنجامدانی‬ ‫ریفراندۆم‌و سەربەخۆیی كوردستانە‪،‬‬ ‫بـــەاڵم لەئێستادا پێیوایە‪ ،‬دەبێت‬ ‫دۆخــی سیاسی هەرێمی كوردستان‬ ‫ئاساییبكرێتەوە‌و ســـازان لەنێوان‬ ‫الیەنەكاندا بێتەكایەوە‪ ،‬ئەوجا ریفراندۆم‬ ‫ئەنجامبدرێت‪.‬‬

‫یەكێك لە رێگاكانی سازان و ئەگەری رێككەوتنی الیەنە سیاسییەكان‬

‫«چارەسەری پرسی پارلەمان‌و سەرۆكایەتیی هەرێم پێكەوە بكرێن»‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫رۆژی ‪21‬ی ئەم مانگە‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫كـــاری هــاوبــەش‌و لێكنزیكبونەوەی‬ ‫زیــاتــر‪ ،‬فــراكــســیــۆنــەكــانــی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كــوردســتــان‌و بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫سەركردایەتیی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕاندا‬ ‫كۆبونەوەو فراكسیۆنێكی هاوبەشیان‬ ‫پێكهێنا‪ ،‬لەكارە لە پێشینەكانی ئەم‬ ‫فراكسیۆنەش لەئێستادا كاركردنە بۆ‬ ‫چارەسەركردنی قەیرانەكانی هەرێم‪ ،‬لە‬ ‫گرنگترینیان كاراكردنەوەی پارلەمانی‬ ‫كــوردســتــان‌و كێشەی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئەم فراكسیۆنە هاوبەشە‬ ‫بەتەنیا توانای چارەسەركردنی قەیرانە‬ ‫سیاسییەكانی نییە‪ ،‬بــەاڵم دەكرێت‬ ‫فشارێك بێت بۆ هەوڵدانی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬چونكە چارەسەركردنی قەیرانە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬تەنیا بەسازان‌و رێككەوتنی‬ ‫الیەنە سیاسیەكان دێتەی‪ ،‬هــەروەك‬ ‫لەئێستادا «چاودێر» زانیویەتی‪ ،‬كە‬ ‫یەكێك لەرێگاكانی ئاساییكردنەوەی‬ ‫دۆخــی سیاسی‌و ســازانــی الیەنەكان‪،‬‬ ‫پێكەوە چارەسەركردنی هەردو كێشەی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان‌و سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێمە‪ ،‬كە دەبێت هــەردو كێشەكە‬ ‫وەك پاكێجێك مامەڵەیان لەگەڵدا‬ ‫بكرێت‌و الیەنە سەرەكییەكان لەسەر‬ ‫هــەردو كێشەكە پێكەوە رێككەوتنی‬ ‫نــوێ ئەنجام بــدەن‪ .‬پارلەمانتارێكی‬

‫گۆڕانیش‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬هەردو پرسی‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان‌و سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێمیش ناكرێت بەیەك پاكێج چارەسەر‬ ‫بكرێن‪ ،‬چونكە دو پرسی جــیــاوازن‪.‬‬ ‫هــاوكــات پارلەمانتارێكی یەكێتیش‪،‬‬ ‫پێشنیاز دەكات‪ ،‬الیەنە سەرەكییەكانی‬ ‫بەشدار لەكابینەی هەشت داوا لەپارتی‬ ‫بــكــەن‪ ،‬جارێكی تــر لــەرێــگــەی مێزی‬ ‫گفتوگۆوە‪ ،‬پۆستەكان بەپێی سەنگ ‌و‬ ‫قورسایی الیەنەكان دابەشبكرێتەوە‌و‬ ‫رێككەوتنێكی نوێ بكرێت‪.‬‬ ‫گۆڕان‪ :‬كار بۆ كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان دەكرێ‬ ‫هــەر لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی‬ ‫فراكسیۆنی گـــۆڕان‪ ،‬بــە(چــاودێــر)ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬راستیەكەی نزیكبونەوەی‬ ‫فراكسیۆنەكانی یەكێتی‌و گـــۆڕان‪،‬‬ ‫هەنگاوێكە پێویستە بنرێت لەچوارچێوەی‬ ‫خاڵەكانی رێكەوتننامەكەی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕاندا‪ ،‬هاوپەیمانیش بەمانای یەكگرتن‬ ‫نایەت‪ ،‬چونكە لەخوار یەكگرتنەوەیە‪،‬‬ ‫لەئایندەیەكی نزیكدا فراكسیۆنەكان‬ ‫هاوپەیمانێتییەكێیان دەبێت كە سەرۆك‌و‬ ‫وتەبێژو پــەیــڕەوی نــاوخــۆی دەبێت‌و‬ ‫راستەوخۆ پەیوەندی بەسەركردایەتییە‬ ‫هاوبەشەكەوە دەبێت‪.‬‬ ‫بێستون فــایــەق‪ ،‬وتیشی «پرسی‬ ‫كــاراكــردنــەوەی سەرۆكایەتیی هەرێم‌و‬ ‫كێشەی سەرۆكایەتیی هەرێم دو بابەتی‬ ‫جیاوازن‪ ،‬هەروەكو دو فراكسیۆنەكە دەبنە‬ ‫هاوپەیمانییەكی گــەورە لەپارلەمانداو‬

‫دوای كاراكردنەوەكەی‪ ،‬هەرچەندە دەبێت‬ ‫ئەو راستییەش الی هەموالیەك رون بێت‪،‬‬ ‫كە ئێمە هێشتا نابینە (‪ ،)1+50‬بۆیە ئەو‬ ‫دو پرسە جیاوازن‌و ناتوانرێت بەیەك‬ ‫پاكێج چارەسەر بكرێن‪ ،‬بەاڵم بەهەمو‬ ‫شێوەیەك هەوڵی كــاركــردن دەدرێــت‬ ‫بۆ كــاركــردنــەوەی پــارلــەمــان‪ ،‬پاشان‬ ‫دەبێت لــەروی یاساییەوە میكانیزمێك‬ ‫بۆ چارەسەكردنی پرسی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم بدۆزرێتەوە»‪.‬‬ ‫یەكێتی‪ :‬كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫تەنیا بەئێمە ناكرێت‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫كوردستان لەفراكسیۆنی یەكێـتی‪ ،‬بۆ‬ ‫(چاودێر) ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬پەكخستنی‬ ‫پــارلــەمــانــی كــوردســتــان هەنگاوێكی‬ ‫نادیموكراسی بو‪ ،‬پێچەوانەی ویست‌و‬ ‫ئــیــرادەی خەڵكی كوردستان بــو‪ ،‬بۆ‬ ‫كــاراكــردنــەوەی پارلەمانیش لــەدوای‬ ‫نزیكەی ‪ 10‬مانگ جارێكی تر پێویستمان‬ ‫بەرێكەوتنێكی نوێی سیاسی هەیە‬ ‫لەنێوان سەرجەم الیەنە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫چونكە بەتەنیا فراكسیۆنەكانی (گۆڕان‌و‬ ‫یەكێتی‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتو) ناتوانن‬ ‫پارلەمان كارابكەنەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لەمپەڕەكانی بــەردەم كــاراكــردنــەوەی‬ ‫پارلەمان رون‌و ئاشكران‪.‬‬ ‫قـــــــادر رەزگــــــەیــــــی‪ ،‬وتــیــشــی‬ ‫«بەرپرسیارێتیی پارتی بۆ كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان لەهەمو الیەنەكانی دیكە زیاترە‪،‬‬ ‫بــەو پێیەی پاساوەكانی پەكخستنی‬

‫پــارلــەمــان لــەجــێــی خــۆیــدا نــەبــوەو‬ ‫نابێت‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە هۆكاری‬ ‫پەكخستنەكە پەیوەندی هەیە بەوەی‬ ‫هەریەكە لەسەرۆكی پارتی‌و سەرۆكایەتی‬ ‫حكومەت ترسیان لــەكــاراكــردنــەوەی‬ ‫پارلەمان هەیە‪ ،‬چونكە ئەگەر پارلەمان‬ ‫كارابێت ئەو كارانەی ئێستا دەیكەن‪،‬‬ ‫ئەو كاتە ئەوەیان پێناكرێت‪ ،‬بۆیە بۆ‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‪ :‬پێویستە‬ ‫كــاراكــردنــەوەی پارلەمان سەرلەنوێ‬ ‫رێككەوتنێكی نوێ لەنێوان الیەنەكاندا بكرێت‬ ‫پێویستی بە دانوستانی نێوان هێزو‬ ‫الیەنە سیاسییەكان هەیە»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەشی كە ئایا دەكرێت‬ ‫هەردو پرسی كاراكردنەوەی پارلەمان‌و‬ ‫شارەزایەکی سیاسی‪ :‬دابڕاندنی پرسی‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم بەیەك پاكێج لەالیەن‬ ‫سەرۆكایەتی پەرلەمان لە پرسی سەرۆكایەتی‬ ‫فراكسیۆنەكانی پارلەمان‌و بەتایبەتیش‬ ‫فراكسیۆنە هاوبەشەكەی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫هەرێم‪ ،‬تەنها ئەوە دەگەیەنێ‌ كە سازانی‬ ‫چارەسەربكرێت‪ ،‬ناوبراو نەیشاردەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی پێشتر چەندینجار دانوستانی‬ ‫سیاسی نەیەتە دی و پارلەمانیش كارا‬ ‫الیــەنــە سیاسییەكان بەمەبەستی‬ ‫نەكرێتەوە‬ ‫كــۆتــایــهــێــنــان بــەقــەیــرانــە سیاسی‌و‬ ‫ئابورییەكەی هەرێم گەیشتە بنبەست‪،‬‬ ‫واتە گفتوگۆكان بەو میكانیزمانەی پێشو‬ ‫ئەنجامیان نەبو‪ ،‬دەكرێت لەئێستادا پۆستەكان بەدروستی بەپێی سەنگ‌و ئەوەی یاسایی و هی دانیشتنەكانی ناو‬ ‫جارێكی تر الیەنە سیاسییەكان پرسی قورسایی الیەنەكان بێت‪.‬‬ ‫پارلەمان و پارلەمانتاران بن‪ ،‬پرسی‬ ‫سیاسیین و هی سازانی سیاسی دەرەوەی‬ ‫دەســتــەی سەرۆكایەتیی پــارلــەمــان‌و‬ ‫ێ داگرتن لەسەر پرسی‬ ‫پارلەمانن‪ .‬بۆیە پ ‌‬ ‫بۆچونی شارەزایەکی سیاسی‬ ‫تەواوی جومگە گرنگەكانی ناو حكومەت‌و‬ ‫شــارەزایــەكــی سیاسیش پێیوایە‪ ،‬سەرۆكایەتی پارلەمان و دابڕاندنی لە‬ ‫دەرەوەی حكومەت بكەنە یەك پاكێج‪،‬‬ ‫بۆئەوەی دانوستانیان لەسەر بكرێت‪ ،‬ئەوانەی پێیانوایە‪ ،‬پرسی پارلەمان جیایە پرسی سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬تەنها ئەوە‬ ‫ێ كە سازانی سیاسی نەیەتە دی‬ ‫هــەروەهــا دەشكرێت الیەنە سیاسییە لە پرسی سەرۆكایەتی هەرێم‪ ،‬مانای دەگەیەن ‌‬ ‫بەشداربوەكانی كابینەی هەشت داوا ئەوەیە ئەمانە دەرسیان لەهەڵەكانی و پارلەمانیش كارا نەكرێتەوە‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫لەپارتی بكەنەوە بۆ گفتوگۆكردن‪ ،‬بەاڵم ناو هۆڵی پارلەمان وەرنەگرتووەو جار ‌‬ ‫بەو مەرجەی كە ئەمجارەیان دابەشكردنی وردی ئەوە نەبوون كە ئەو پرسانە‪ ،‬پێش‬

‫پارلەمانتارێكی گۆڕان‪ :‬ناتوانرێت‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان‌و كێشەی‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم پێكەوە چارەسەر بكرێن‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )569‬دو شةممة ‪2016/6/27‬‬

‫مەترسی زۆربونی دیاردەی تاوان‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‬

‫هــەروەك دەبینین‌و دەبیســتین لەم‬ ‫ماوەیەدا دیاردەی تاوانكاری لە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەشــێوەیەكی ترسناك رو‬ ‫لە زیادبون‌و هەڵكشــانە‪،‬ناكرێت هەروا‬ ‫بــە ســانایی‌و نادیــدە ســەیربكرێت‌و‬ ‫هۆكارەكانــی شــەنوكەو نەكرێت‌و هیچ‬ ‫خوێندنەوەیەكی بۆ نەكرێت‪ !!.‬راســتە‬ ‫«تــاوان»‪ ،‬دیاردەیەكــی كۆمەاڵیەتیە‬ ‫لــە هەمــو كۆمەڵگایەكدا بونــی هەیەو‬ ‫رودەدات‪ ،‬ئەگــەر كەســانی هەرزەكارو‬ ‫نەوجــەوان ئەنجامــی بــدەن یاخــود‬ ‫ی‬ ‫گــەورەكان‪ ،‬بەاڵم رێژەكەی‌‌و شــێواز ‌‬ ‫كۆنترۆڵكردنــی‌ لەكۆمەڵێكــەوە بــۆ‬ ‫ی‬ ‫كۆمەڵێكــی تــر دەگۆڕێــت‪ ،‬هــۆكار ‌‬

‫كــە لەم دواییەدا كەســانی هــەرزەكار‬ ‫(نەوجــەوان) دەســتیان داوەتــێ‪،‬‬ ‫پێویســتی بەهەڵوەســتەكردنە دەنــا‬ ‫ئاینــدەی كۆمەڵگاكەمــان لەبــەردەم‬ ‫هەڕەشــەو مەترســیەكی گەورەدایــە‪.‬‬ ‫نابێت‌و ناكرێــت دەزگا تایبەتمەندەكان‬ ‫لە ئاســت ئــەم هەمو تاوانانــەدا‪ ،‬هیچ‬ ‫بەرنامەیەكیــان نەبێت‪ ،‬هیچ رێكارێكی‬ ‫كــرداری نەگرنەبەر بــۆ كەمكردنەوەی‬ ‫ئەم رێــژە زۆر‌و دوبارەبۆوەی تاوان كە‬ ‫لەالیــەن نەوجەوانانەوە زیاتر دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی كە پێویستە پەلەی تێدا بكرێت‬ ‫هەمواركردنــەوەی ئــەو مادە یاســایی‬ ‫یانەیە بە جۆڕیك ســزاكە توند بكرێت‬ ‫كە ببێتە (ردع ا لغیر) چونكە یاســای‬ ‫ســزادانی عێراقــی لــە دادگاكانــدا لە‬ ‫كاتــی دادبینیكردنــی تۆمەتباراندا كە‬ ‫تۆمەتەكەیان لەسەر جێگیر بو سزایان‬ ‫بەســەردا دەدرێت بە یاســای سزادانی‬ ‫عیراقــی بە پێــی مــاددەی (‪ )223‬لە‬ ‫یاسای بنەماكانی دادگاییكردنی سزایی‬ ‫عیراقی نازێكی زیاد لە پێویستیداوە بە‬ ‫كەسی تۆمەتبار لەكاتی دادبینیكردنیداو‬ ‫پــاش بڕیــاری دادگاش كــە دەبێتــە‬ ‫تاوانبــار‪ ،‬دەڵێــت ئەو كەســەی (‪)7‬‬

‫یاســادانەرانی عیراقــی دادگای پابەند‬ ‫كــردوە بــە كۆمەڵێك رێكاری یاســایی‬ ‫كە لە كاتی دادبینی كردنەكەدا پەیرەو‬ ‫دەكرێــت كە (مراعــات) كردنێكی زیاد‬ ‫لە پێویســت بە بێ جیــاوازی دەدرێت‬ ‫بە‌ونەوجەوانانەی كــە دادگایی دەكرێن‬ ‫كاتێك كــە تۆمەتبارەو پاشــانیش كە‬ ‫بەبڕیاری دادگا دەبێت بەتاوانبار چونكە‬ ‫زۆر جــار تاوانەكانیــان لــەكاری تاوان‬ ‫گــەورەكان زۆر قێزەونتــرو گەورەتــرە‬ ‫بۆنمونــە‪ :‬نەوجەوانێــك هەســتاوە بە‬ ‫كردنــی كۆمەڵێك تاوانی دەســتدرێژی‬ ‫سێكسی بۆسەر هاوڕەگەزەكەی خۆی‪،‬‬ ‫دزیكردن‪ ،‬تاوانی كوشتن‪ ،‬ئەم تاوانبارە‬ ‫هیچ جیاكاریەكــی لەگەڵناكرێت لەگەڵ‬ ‫كەسێكیتردا لەروی رێكارە یاساییەكەوە‬ ‫هەمان (مراعات) دەكرێت وەك‪ :‬یەكێك‬ ‫لــە تایبەتمەندییەكانــی دادگاییكردنی‬ ‫نەوجەوانــان دادگاییكردنــە بــە نهێنی‬ ‫واتا نابێ لە دادگاییكردنەكە كەســانی‬ ‫دەرەوە ئامادەبــن‪ ،‬جگــە لــە مانــەی‬ ‫خــوارەوە نابێ كەســیتر ئامــادە بێت‪:‬‬ ‫ئەندامانــی دادگا‌و كارمەنــدەكان‪ ،‬هەر‬ ‫كەسێك كە پەیوەندی بە داواكە هەبێت‪.‬‬ ‫جــا تۆمەتبــار بێت یــان داواكار بێت‪،‬‬

‫ی‬ ‫بەرپرســیار لــە هەڵكشــان‌و زیادبون ‌‬ ‫گیانــی تاوانــكاری‌‌و كوشــتاردا لــە‬ ‫هەمــو كۆمەڵەكانــی‌ دونیــادا چەنــد‬ ‫هۆكارێكــن‪ :‬دابونەریتــی كۆمەاڵیەتی‌‪،‬‬ ‫خــراپ بەكارهێنانــی تەكنەلۆژیــا‪،‬‬ ‫ی دەســەاڵت‬ ‫ی خێزانی‌‪ ،‬رۆڵ ‌‬ ‫پــەروەردە ‌‬ ‫لە ســەروەركردنی‌ یاســای‌ پێشكەوتو‬ ‫جێبەجێكردنــی چەســپاندنی‌ ســزادا‪،‬‬ ‫ی ئابوری‌ كــە گرنگترینیانە‪ ،‬تاوان‬ ‫بــار ‌‬ ‫ی بە پێشكەوتویی‌و دواكەوتویی‬ ‫پەیوەند ‌‬ ‫كۆمەڵــگاوە نییــە‪ ،‬واڵتــە عەربیەكانی‬ ‫وەك عیراق‌و ســوریاو واڵتانــی رۆژئاوا‬ ‫ی‬ ‫ئەمریــكا ئەمانە نمونەی‌ هــەرە دیار ‌‬ ‫ی‬ ‫تاوانــن‌و ســەرقافڵەن لــە لیســت ‌‬ ‫تاوانكارییدا‪ .‬لە هەرێمی كەردستانیشدا‬ ‫وەك هــەر واڵتێكــی تــر بــەدەر نیــە‬ ‫لــە كاری تاوانــكاری رۆژانــە لەشــارو‬ ‫شــارۆچكەكانی كۆمەڵگەی كوردستان‬ ‫ئەنجــام دەدرێــت‪ ،‬بەاڵم ئــەوەی جێی‬ ‫نیگەرانی پسپۆرانی بوارە جیاجیاكانی‬ ‫بــواری یاســایی‌و كۆمەاڵیەتی‌و دەرونی‬ ‫توشــی جۆرێك لە سەرسامبون كردوە‬ ‫ئــەوكارە قێزەون‌و تاوانە ترســناكانەن‬

‫ســاڵی تەواو نەكــردوە ناتوانرێ داوای‬ ‫سزایی لەسەر بجوڵێنرێ ‪ .‬واتا بە پێی‬ ‫ئــەو ماددەیە ئەوەی لــە خوار تەمەنی‬ ‫(‪ )7‬ساڵی بێت بە بچوك دادەنرێ بۆیە‬ ‫بەرپرسیاریەتی تاوانی لەسەر نییە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانــەوە كاتــێ (‪ )7‬ســاڵی تەواو‬ ‫دەكات ئەوا بەر پرســیارەیەتی تاوانی‬ ‫لەســەر دەبێــت‪ ،‬یاســاكە بــێ ئەوەی‬ ‫بەرپرســیارێتی بخاتە ئەســتۆی باوك‌و‬ ‫دایكەكــە وەك ئەوەی بەرپرســیارێتی‬ ‫پەروەردەییان لەســەر نەبێت!؟‪ .‬ئەمە‬ ‫لــە باشــوری عیــراق جێبەجێدەكرێ‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە هەرێمــی كوردســتان ئــەم‬ ‫تەمەنــە (‪ )9‬ســاڵە‪ .‬هــەر لــە (‪)9‬‬ ‫ساڵیەوە بە نەوجەوان دادەنرێ هەتاكو‬ ‫(‪ )18‬ســاڵی تــەواو دەكات‪ .‬ئەمــەش‬ ‫بــە پێی یاســای دیاریكردنــی تەمەنی‬ ‫بەر پرســیارێتی یاســایی لــە هەرێمی‬ ‫كوردستان ژمارە (‪)14‬ی ساڵی (‪)2001‬‬ ‫كــە لە مــاددە (‪) 2‬دا هاتوە‪ .‬هەروەها‬ ‫لــە مــاددە(‪)4‬ی هەمــان یاســا هاتوە‬ ‫كــە كار بە هیــچ مادەیەكی تر ناكرێت‬ ‫ئەگــەر پێچەوانەی مــاددە (‪ )7‬بێت‪.‬‬

‫لەگەڵ كەس‌و كارەكانیان‪ ،‬ئەو كەسەی‬ ‫كــە بەرگری لــە نەوجەوانەكــە دەكات‬ ‫جــا پارێزەر بێت یان كەســێكی ترەوە‬ ‫بێت گەواهیــدەرەكان (شــایەدەكان)‪،‬‬ ‫ئەگەر پێویســتی كرد دەكرێ توێژەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی یاخود پزیشــك‪ .‬نوێنەرانی‬ ‫هــەر كۆمەڵەیــەك‌و دامودەزگایــەك‬ ‫كــە پەیوەنــدی هەیــە بــە كار‌وبــاری‬ ‫نەوجەوانان‪ .‬بە پێی ماددەی (‪ )238‬لە‬ ‫یاسای بنەماكانی دادگاییكردنی سزایی‬ ‫هاتوە كە مەبەست لەو بڕیارەی بەسەر‬ ‫تۆمەتبــاری نەوجەوانــدا دەچەســپێ‬ ‫جیاوازە لەگەڵ ئەو بڕیارەی كە بە سەر‬ ‫تۆمەتباری گەورەدا دەچەسپێ‪ ،‬چونكە‬ ‫مەبەست لە بڕیاردان بەسەر تۆمەتباری‬ ‫نەوجــەوان تەمبێكردنــە (تدابیر) نەك‬ ‫ســزا‪ ،‬تۆمەتبــاری نەوجــەوان دوای‬ ‫دادگاییكردنی لە (فێرگەی چاكسازی)‬ ‫گلدەدرێتــەوە تــا حوكمەكــەی تــەواو‬ ‫دەبێت‪ .‬كاتی نەوجەوان لەسەر تاوانێك‬ ‫حوكم دەكرێ ئەوا بۆی نابێتە پێشینەی‬ ‫یاســایی‪ ،‬بەڵكو رابردوی هەر بە پاكی‬ ‫دەمێنێتــەوە‪ ،‬لەكاتــی دادبینیكردنــدا‬

‫پارێزەر‪ :‬لوقمان مستەفا ساڵح‬

‫نابێــت ســەرۆك‌و ئەندامانــی دادگا‌و‬ ‫ئەندامی داواكاری گشتی‌و پارێزەرەكان‬ ‫رۆبیان لەبەر بێت بۆ ئەوەی تۆمەتباری‬ ‫نەوجــەوان هەســت بــە تــرس‌و هیــچ‬ ‫دڵەڕاوكییەك نەكات‪ ،‬ئەمانە كۆمەڵێك‬ ‫رێكاری یاســاییبون كە لە بەرژەوەندی‬ ‫تۆمەتباری نەوجەوان دەگیرێتەبەر‪ ،‬بە‬ ‫بێگوێدانە هەستی كەسی تاوان لەسەر‬ ‫كراو یاخــود كەســانی داواكار بەمافی‬ ‫كەســی‪ ،‬پێویســتە ئەو كەلێنە یاسایی‬ ‫چارەســەر بكرێــت تــا دادپــەروەری‬ ‫بەتەواوەتی بەرجەســتەبێت‪ .‬هەروەها‬ ‫زۆرجار لێبوردنی گشتی كاریگەرییەكی‬ ‫نەرێنی هەبوەو دەبێت لەسەر زیادكردنی‬ ‫توندوتیژی‌و ســڵ نەكردنــەوەی مرۆڤ‬ ‫لەئەنجامدانی تــاوان بە رای زۆرێك لە‬ ‫پســپۆرانی یاســایی لێبوردنی گشــتی‬ ‫ســەپاندنی هەیمەنەتــە‌و خۆبینینــی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسییە لەسەروی یاساوە‌و‬ ‫زیاتــر لــە دەســەاڵتە تۆتالیتاریەكاندا‬ ‫بونی هەیــە‪ ،‬هەروەكو چــۆن لە كاتی‬ ‫رژێمی بەعســدا پەیــڕەو دەكرا‪ .‬ئەگەر‬ ‫لێبوردن پێوســت بێت ئەبێت بە یاســا‬ ‫رێكبخرێت لەســەر بنەمای گۆڕانكاری‌و‬ ‫چاكردنــەوەی رەفتــاری كەســی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫هەر پەلەمانەو‬ ‫خەوتووشین‬ ‫د‪.‬دڵشاد عومەر‬ ‫درامای (هەبوو نەبوو)‪ ،‬كە ناســرابوو بە تەمســیلەكەی ڕەجەب‪ ..‬و پێشــتر لە‬ ‫تەلەفزیۆنــی كوردی كەركوكەوە ســاڵی هەشــتاكانی ســەدەی رابــردوو دەمانبینی‪،‬‬ ‫مەشــهەدێكی تیایــە كە زۆر بە ئێســتای كورد دەچێــت‪ ..‬رەجەبی تــەوەزەل لەژێر‬ ‫دارهەنجیرێكــدا پاڵــی لێداوەتــەوەو دەمی بســتێك كردۆتەوە هەنجیرەكــە بكەوێتە‬ ‫دەمییەوە! ئەمەم بۆهێنایە بەر باس؟!‬ ‫پــاش زنجیــرە گۆڕانكارییە گەورەكانی ناوچە (مەبەســتم هەرێمی كوردســتانە)‪،‬‬ ‫بــە ڕاپەڕینــی ‪‌1991‬و جیاكردنەوەی هێڵی ‪36‬ی فڕیــن ‪‌1992‬و یەكەمین هەڵبژاردنی‬ ‫پارلەمــان‌و پێكهێنانــی یەكەمین كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردســتان‌و پرۆســەی‬ ‫ئازادكردنەوەی عیراق ‪ 2003‬و روخانی رژێمی بەعس‌و پێكهێنانی حكومەتی ئینتیقالی‬ ‫‪‌2004‬و نوسینەوەوی دەستورێكی نوێ بۆ عیراقێكی نوێ ‪ ..2007‬پاشان كورد وەك‬ ‫كوتلەیەكــی گــەورەی پارلەمانی‌و حكومــی‌و خاوەن یەكەمین ســەرۆكی دوای رژێمی‬ ‫بەعســی روخــاو (جەنابی مام جەالل)‪ ..‬پاشــان روداوەكانی بەهــاری عەرەبی (كە‬ ‫پایزێكــی وەیشــوومەی بەدوای خۆیدا هێنا) ‪ ..‬تــا درێژ دەبێتەوە بەرەو ئەم دۆخەی‬ ‫ئێســتای سوریاو رۆژئاوای كوردســتان‌و پاشان روداوە خێراو خوێناوییەكانی توركیاو‬ ‫باكوری كوردستان‪...‬‬ ‫بە هەموو ئەم زنجیرە روداو و گۆڕانكارییە خێراو ســەیرانەی بەدرێژی ‪ 25‬ســاڵی‬ ‫رابــردوو دا رویانــدا‪ ،‬كــورد هەر پەلە پەلی كۆمەڵێك شــتی بــووە‪ ،‬پەلەی بووە زوو‬ ‫بــەزوو بگاتە خەباتی دڵنیاو لێبڕاوانەی دیموكراســی‪ ،‬پەلەی بووە ببێتە هێز‪ ،‬ببێتە‬ ‫پێگەیەكــی داچەقییــو و گەورە‪ ،‬ببێتە هەرێمێكی خۆژێن‪ ،‬ببێتە ســەربەخۆ‪ ...‬ببێتە‬ ‫دەوڵەت‪ ..‬ببێتە دانپیانراو و پشتیوانیلێكراو‪ ...‬ببێتە زۆر شت ‪..‬‬ ‫ســەیر لــە هەڵپە (تموح)و خەونی گــەورە دونیابینیدا نییــە‪ ...‬بەهێندەی ئەوەی‬ ‫ســەیر لە رەجەبی‌و خەوی قوڵــی تەمەڵییەكەیدایە! رەنگە هەندێك بڵێن بێویژدانییە‬ ‫ئەمە بوترێت ‪ ..‬نەخێر ‪ ..‬بەهیچ شێوەیەك ‪ ..‬بەڵگەش لەم چەند خااڵنەدایە‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬ئەزموونــی نزیكەی بە ‪ 25‬ســاڵ حوكمڕانی‌و خۆســەرێتی ئــەم هەرێمە‪،‬‬ ‫نەیتوانیوە زەمینەو ژینگەی لەبار بڕەخسێنێت بۆ ئازادی‌و بنەما فعلی‌و زانستییەكانی‬ ‫دیموكراســی‌و پێڕۆی دیموكراسی‪ ،‬بە پێچەوانەوە ئاوی پیسی شەڕی ناوخۆ نەوعێك‬ ‫رژا‪ ،‬كورترین‌و و تەســكترین كەلێنی هێشــتەوە بۆ یەك قبوڵكردن‌و رێزگرتن لەبنەما‬ ‫بەهادەركانی دیموكراسی‌و سیاسەتی دیموكراسیانەی هاوچەرخ‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬هەمیشە خەونی گەورە (یان خەونە گەورەكە) بریتیبووە لە سەربەخۆیی‌و‬ ‫بوونی دەوڵەتێك بۆ یەكێك لە گەورەترین نەتەوەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ كورد‪..‬‬ ‫بەاڵم ئەم خەونە بە كرداری خەوێكی خۆشــە جارێ‪ ..‬ئەو خەوە خۆشــەی بێجگە لە‬ ‫دروشــمی پۆپۆلیستییانەو دێڕی گەورە‌و قسەی قەبەی هەندێك لەسیاسییەكانی ئەم‬ ‫هەرێمە‪ ،‬بســتێك لەخەونەوە دزەی نەكردۆتە ناو واقع‪ ..‬بەهەمان ئەو شــكڵەی خاڵی‬ ‫یەكەم كە لە دیموكراسی‌و زەمینەڕەخساندنی یەك قبوڵكردن‌و سیاسەتی دیموكراسی‬ ‫باســم كــرد‪ ،‬ئەمەیــش زەمینەو ژینگــەی بۆ نەرەخســاوە‪ ،‬كــە هۆكارەكانی زۆرن و‬ ‫ســەرەكیترین‌و بەرچاوترینیــان بریتییــە لە ناكۆكی‌و خۆخۆریــی ملمالنێ بێتامەكانی‬ ‫ناوخۆ‪ ..‬لە شــەڕی براكانەوە بگرە تا جەنگی بێمانای ئەو پرۆســە نادیموكراســییەی‬ ‫پێــی دەوترێت پرۆســەی دیموكراســی‌و هەڵبــژاردن‪ ..‬كە ئیســتیحقاقی هەڵبژاردن‌و‬ ‫پۆســت‌و پلەو شوێنە حكومییە هەســتیارەكانی كردۆتە گەمە‪ ..‬بەاڵم گەمەیەكی زۆر‬ ‫ناشیانەی سیاسی‪ ،‬لەسەر بنەمای لەدەستنەدانی نفوزو شكاندنی شكۆی حزبی‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬هەرێمێكی خاوەن ئابوری بەهێز‪ ،‬هەرێمێكی بەرهەمهێن‌و خاوەن سەرخان‌و‬ ‫ژێرخانــی ئابووری تۆكمە‪ ..‬هەرێمی خاوەن نەوت‌و ســامانی بێشــوماری سروشــتی‪،‬‬ ‫كشــتوكاڵی‪ ،‬ســەرچاوەی ئاوی‪ ،‬گەشــتیاری‪ ...‬یەكێــك بووە لەخەونــە گەورەكانی‬ ‫دیكــە‪ ،‬هەڵبــەت ئەم خەونەش یەكێك بوو لەخەونە خۆشــەكان! چونكە سیاســەتی‬ ‫ســەرۆكوەزیرانی پێشــویی حكومەتی عیراقی فیــدراڵ‪ ،‬بە بڕیــن‌و نەناردنی بودجەو‬ ‫موچەو قوتی خەڵكی هەرێم‪ ،‬دەركەوت ئەم خەونە بێجگە لە خەونێكی فشۆڵ هیچی‬ ‫تر نەبووە‪ ..‬دەركەوت هەرێم نەخۆژێنە‪ ،‬نە ئابورییەكی بەهێزی هەیەو نە ســەرخان‌و‬ ‫ژێرخانی ئابوورییەكەی زانســتی‌و بەهێزە‪ ..‬لەكەرتی نەوتدا خراپترین و ناشەفافترین‬ ‫سیاســەت‪ ،‬لەكەرتی كشــتوكاڵدا هەزاران هێكتار زەوی كشــتوكاڵی دوچاری كێشەی‬ ‫بەبیابانبوون ‪ ..‬لەكەرتی گەشتیاریدا تا ئەندازەی ماڵوێرانی نازانستی‌و بێ پالنی ئەم‬ ‫هەرێم‌و حكومەتەوە دیارو ئاشكرایە ‪..‬‬ ‫بۆیــە هەمــوو ئــەم هۆكارانــە وادەكات بێ بەكارهێنانــی بێویژدانــی‪ ..‬بەزمانێكی‬ ‫نەرم بڵێین ئێمە وەك كورد بەگشــتی‌و وەك سیاســەتی كورد بەتایبەتی پەلەمانەو‬ ‫هەڵپەمانــەو خەوتوشــین ‪ ..‬خەوێــك هاوشــێوەی پاڵلێدانەوەكــەی رەجەبی درامای‬ ‫(هەبوو نەبوو) بۆ كەوتنە خوارەوەی هەنجیرەكە بۆ ناودەمی!‬

‫تۆمەتبار‌و گەڕانەوەی بۆ ژیانی ئاسایی‬ ‫‌وەك ئەندامێكــی بەســودی كۆمــەڵ‪،‬‬ ‫نەك بە میزاج‌و بۆ مەبەســتی سیاسی‪،‬‬ ‫چونكە لەڕاســتیدا ئەو جــۆرە بڕیارانە‬ ‫كاردانەوەی نێگەتیڤــی لێدەكەوێتەوە‌و‬ ‫ئومیــدی دەربازبــون لە حوكمی یاســا‬ ‫ئەخاتــە پێــش ئەوانەی پەنــا دەبەنە یاســادا بەبێجیــاوازی رەگــەز‪ ،‬ئایــن‪ ،‬بینــراو بیســراو و رۆژنامــەكان چونكە‬ ‫كردەوەی توندوتیژی‌و تاوان‌و الوازكردنی بۆچونی سیاســی یان پلەو پایەوە‪ .‬بۆ ئــەم ماكینانە دەتوانــن رۆڵێكی گەورە‬ ‫سیستەمی دادپەروەری لێدەكەوێتەوە‪ .‬نەهێشتن‌و یاخود كەمكردنەوەی گیانی ببینــن لــە‌وشــیاركردنەوەی كۆمەڵگا‬ ‫هەروەهــا گرنگیــدان بــە ســەپاندنی تاوانــكاری پێویســتە ئــەم هەنگاوانــە بەگشــتی‌و نەوجەوانــان بەتایبەتــی‪،‬‬ ‫یاســا بەیەكســانی بەســەر هەموانــدا بگیرێتەبــەر‪ :‬هەمواركردنەوەی یاســای دابینكردنــی كار بۆئــەو نەوجەوانانەی‬ ‫بەبێجیاوازی‌و بە دورخستنەوەی دەستی ســزادانی نەوجەوانــان‪ ،‬جێبەجێكردنی بێكارن‪ ،‬چونكە خراپبونی باری ئابوری‬ ‫الیەنە سیاسیەكان لە دەستێوەردان لە ئــەو بڕیــارو راســپاردانەی كــە دادگا یەكێكە لە هۆكارەكانی زیادبونی تاوان‬ ‫كاروبار‌و كێشە یاساییەكان‌و پاراستنی حوكمــی پێدەركــردوە لەكاتــی خۆیدا لە نێوكۆمەڵگادا‪ .‬بۆیە كاركردن لەسەر‬ ‫ســەربەخۆیی دامودەزگا یاســاییەكان جێبەجێبكرێــت‪ ،‬جەختكردنــەوە لــە ئەم هەنگاوانە‌و چەندین هۆكاری تر كە‬ ‫ێ پسپۆرانی بوارە جیاجیان پەی پێدەبەن‬ ‫بــە مەبەســتی زیاتــر خزمەتگەیانــدن یاسای قەدەغەكردنی چەكهەڵگرتنی ب ‌‬ ‫بــە هاواڵتیــان‌و گەڕانــەوەی متمانــە‌و مۆڵەت‪ ،‬پیادەكردنی رۆشنبیری یاسایی بەدڵنیایەوە دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی‬ ‫رێزگرتنیــان لــە یاســا‪ ،‬چونكــە لەســەرجەم قۆناغەكانــی خوێندنــدا‪ ،‬دیــاردەی تــاوان كە لەئێســتا لەالیەن‬ ‫پێشكەوتنی كۆمەاڵیەتی بەبونی یاسا‌و دانانی سیســتمێك بۆ ســنورداركردنی زۆرێــك لــە نەوجەوانانــەوە رو لــە‬ ‫سەروەری یاساوە بەندە‪ .‬ئەو واڵتانەی بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن‪ ،‬هەڵكشانە‪.‬‬ ‫قۆناغێكــی باشــیان لــە پێشــكەوتندا بەتایبــەت ئینتەرنێــت‪ ،‬قەدەغەكردنی‬ ‫بڕیــوە‪ ،‬یاســایان تیــا ســەروەرە‌و ئەو زنجیــرە درامایانەی كە توندوتیژی‬ ‫هەواڵتیانیــان یەكســانن لەبــەردەم تیایــە‪ ،‬رۆڵی راگەیانــدن وەك میدیای‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ژمارە (‪ )569‬دو شەممە ‪2016/6/27‬‬

‫قەرەیاڵن‪:‬‬ ‫ئامادەین بۆ ئاشتی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەڵتان تان‪:‬‬ ‫پێویستە هەدەپە سیاسەتی خۆی بگۆڕێت‬

‫نورای مەرت‪:‬‬ ‫دەبێ دۆخی شەڕ رابگیرێت‬

‫موراد قەرەیاڵن ئەندامی كۆنسەی كۆما‬ ‫جڤاكێن كوردستان‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬ئەگەر‬ ‫بێت و پڕۆسەیەكی جدی بۆ ئاشتی‬ ‫دەستپێبكات‪ ،‬ئەوا ئێمە ئامادەین بۆ‬ ‫دانیشتن و ئێمە الیەنگیری ئاشتی‬ ‫دەكەین‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫نــورای مــەرت‪ ،‬نوسەر و شڕۆڤەكاری‬ ‫سیاسی توركیا دەڵێت « تاكو دۆخی‬ ‫شەڕ لە ناوخۆ رانەگیرێت‪ ،‬ئەوا رەوتی‬ ‫دیموكراسی بـــەرەو پێش ناچێت‪ ،‬و‬ ‫پرسی كوردیش چارەسەرناكرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت حكومەت و الیەنە سیاسییەكان‬ ‫بگەنە رێككەوتن»‪.‬‬

‫ئەڵتان تان‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی دیموكراتی‬ ‫گـــەالن دەڵــێــت «پێویستە هــەدەپــە‬ ‫ێ بگرێتەبەر ئەویش واز لە‬ ‫ستراتیژی نو ‌‬ ‫گوتاری چەپ و بە توركیایی بون بهێنێت‬ ‫و سیاسەتێكی تایبەت بە كورد و دۆزی‬ ‫كورد بگرێتەبەر‪.‬‬

‫بۆچی رزگاركردنی مونبج و شەهبا گرنگە؟‬ ‫هۆزان عەفرینی‬ ‫ێ هەفتەیە‬ ‫وەك ئاشكرایە كە ماوەی س ‌‬ ‫هێزەكانی سوریای دیموكراتیك‪ ،‬دەستی‬ ‫بەئۆپەراسیۆنی رزگــاركــردنــی شــاری‬ ‫مابوك (مونبج) و دێهاتەكانی دەوروبەری‬ ‫كـــــردووە‪ ،‬بــە هـــاوكـــاری هێزەكانی‬ ‫هــاوپــەیــمــانــان‪ ،‬ئێستاش هێزەكانی‬ ‫سوریای دیموكراتیك لە پێشڕەوی دایە‬ ‫و تەنها ‪ 50‬كیلۆمەتر ماوە بۆ كانتۆنی‬ ‫عەفرین‪ .‬زۆر كەس تائێستاش نازانێ كە‬ ‫گرنگی رزگاركردنی ناوچەكانی رۆژئاوای‬ ‫كــوردســتــان و سەركەوتنی شۆڕشی‬ ‫رۆژئــــاوای كــوردســتــان لەچیدایە‪ .‬بۆ‬ ‫دواڕۆژی دۆزی كوردی سودی چیە‪.‬‬ ‫دەبێت هەموو تاكێكی كورد ئامانجە‬ ‫سەرەكییەكانی رزگاركردنی ئەو ناوچانە‬ ‫بــاش بزانێت و بتوانێت پشتیوانی‬ ‫لێبكات‪ ،‬ئەمڕۆ بۆتە مانشێتی سەرەكی‬ ‫هەموو راگەیاندنەكانی جیهان‪ ،‬گرنگی‬ ‫رزگاركردنی ناوچەی شاهبا شەهبا‪،‬‬ ‫كە دەكەوێتە نێوان كانتۆنی عەفرین و‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬زۆر لە چاودێران هەوڵ دەدەن‬ ‫كە گرنگی رزگاركردنی شاری (مابوك)‬ ‫منبج و دێهاتەكانی و شاری گرگامیش‬ ‫(جەرابلوس) و باب و ئەزاز بزانن‪ ،‬ئێمە‬

‫لێرەدا بۆ بەرچاو رونــی ئــەوانــەی بە‬ ‫پەرۆشن بۆ ناوچەی شەهبا بە كورتی‬ ‫باسی گرنگی ناوچەكە دەكەین‪ .‬شەهبا‬ ‫« بەڵگەو راستییەكانی (جوگرافی و‬ ‫ئابوری و مێژو و گەشتیاری و ئاینی)‬ ‫دەسەلمێنن كە رزگاركردنی ناوچەی‬ ‫شەهبا‪ ،‬واتە یەكخستن و یەكگرتنەوەی‬ ‫هەردوو كانتۆنەكانی كۆبانی و عەفرین‬ ‫دێت‪ ،‬یەكخستنی كۆبانی و عەفرین بە‬ ‫واتــای یەكخستنی نەخشەی رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان دێت‪ ،‬یەكخستنی نەخشەی‬ ‫رۆژئــاوای كوردستان كەواتە كردنەوەی‬ ‫دەروازەی كوردستان لەگەڵ دەریای سپی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬ئەمەش راستەخۆ بەواتای‬ ‫پەیوەندیی رۆژئــاوا لەگەڵ ئەوروپا و‬ ‫جیهان دێت‪ .‬شەهبا‪ ،‬بۆ كانتۆنی عەفرین‬ ‫گرنگی زۆر هەیە‪ ،‬نەوەك بۆ عەفرین‪،‬‬ ‫بەڵكو بۆ پەیوەندیی نێوان باشور و‬ ‫رۆژئـــاوای كوردستان گرنگی تایبەتی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫گرنگی پێگەی عەفرین‬ ‫لــــەڕوی جــوگــرافــیــەوە‪ ،‬عەفرین‬ ‫هاوسنوری دەریا و ئەوروپایە‪ .‬لەڕوی‬ ‫شوێنەواری ئایینیەوە‪ ،‬پەرەستگای‬ ‫مارۆنی جیهانی تێدایە كە وەك حەجی‬ ‫مارۆنییەكانی جیهانی ناسراوە كە لە‬ ‫داهاتوودا گرنگی تایبەتی خۆی دەبێت‪.‬‬ ‫لەڕوی كشتوكاڵەوە زیاتر لە ‪ 25‬ملیۆن‬ ‫داری زەیتونی هەیە كە رۆن و شامپۆ و‬ ‫سابون و دەرمانی لێ دروست دەكرێت و‬ ‫زیاتر لە ‪ 10‬ملیۆن داری هەناری هەیە و‬ ‫زۆر لە دار و باخی دیكە هەیە‪ .‬لەڕوی‬

‫شوێنەوارییەوە جێگای دێرینەكان وەك‬ ‫قەاڵی سەمعان و قەاڵی نەبی هووری و‬ ‫گردی ئەین دارا و ئەشكەوتی تێدایە‪.‬‬ ‫لـــەڕوی گەشتیارییەوە‪ ،‬ناوچەكانی‬ ‫گــەشــتــیــاری (بــاســوتــە‪-‬زراڤــكــێ‪-‬بــرج‬ ‫گەمرووكێ‪-‬بەنداوی‬ ‫عەبدالو‪-‬تاڤگەی‬ ‫مەیدانكی‪-‬كەفر جەنێ و زۆر شوێنی‬

‫دیكەی هەیە و گەشتیار زۆر رووی‬ ‫تێدەكەن‪ .‬لــەڕوی ئابورییەوە‪ ،‬پردی‬ ‫روومانی و پردی هەشارگەی كە بۆ هێڵی‬ ‫شەمەندنەفەری نێودەوڵەتی بەكاردێت‬ ‫سودی زۆری هەیە‪ ،‬جێگای هێڵی نەوت‬ ‫و غازی تێدا تێپەری دەبێت و رێگای‬ ‫بازرگانی لە نێوان كوردستان و جیهانە‪.‬‬

‫زۆر شتی دیكەش هەن لە بارەی گرنگی‬ ‫ناوچەی شەهبا‪ ،‬بۆیە پێویستە هەموو‬ ‫الیەنە كوردییەكان لە هەر چوار بەشی‬ ‫كوردستان هــەوڵ بــدەن پشتیوانی لە‬ ‫شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان بكەن‪ ،‬تاكو‬ ‫هەموو كوردستان سودمەندبێت دواجار‬ ‫شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان سەركوتنی‬

‫گەورە تۆمار بكات‪ .‬چاالكوانێكی كورد‬ ‫كە خەڵكی رانیە بەناوی ( كاوە مورشید‬ ‫) لە بەیجەكەی خۆیدا نوسیەتی كە‬ ‫«خۆری كوردان لەڕۆژئاوا هەڵدێت»‪.‬‬ ‫وەك چـــاودێـــرێـــكـــی ســیــاســی‬ ‫لەڕاستییەكانی شــۆڕشــی رۆژئـــاوای‬ ‫كوردستان تێگەیشتووە‪ .‬دواین پێشهاتی‬ ‫رۆژئاوا هێزەكانی سوریای دیموكراتیك بە‬ ‫هاوكاری هێزەكانی نیودەوڵەتی دەربازی‬ ‫نێو شاری مابوك (مونبێج) بونەتەوە و‬ ‫شەڕی كۆاڵن بە كواڵن دەستی پێكردوە‬ ‫و زیانی گــەورەیــان لە چەكدارەكانی‬ ‫«داعــش» داوەو ژمارەیەك بەرپرسی‬ ‫گــەورەی ئــەو رێكخراوەیان كوشتووە‬ ‫لەگەڵ كوشتی دەیان چەكداریتر‪ ،‬چەند‬ ‫چەكدار و ئەمیری ئەو رێكخراوەش بە‬ ‫دیل گیراون و دەستیش بەسەر زۆر كەل‬ ‫و پەلی هەستیاری ئەو رێكخراوەدا گیراوە‬ ‫و چەك و چۆڵێكی زۆریــش وە دەست‬ ‫خــراوە‪ ،‬ئەمەش نیشانەی سەركەوتنی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكانی (مابوك)منبج و باب‬ ‫و گرگامیش و ئــازاز بەسەر رێكخراوی‬ ‫تیرۆریستی داعش‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسی كورد پێیان وایە‬ ‫كە سەركەوتنی ئۆپەراسیۆنەكانی مونبج‬ ‫و ناوچەكانی شاهبا سەركەوتنی هەنگاوە‬ ‫گرنگەكانی شۆڕشی رۆژئاوای كوردستانە‬ ‫كە وەك سەركەوتن و ئاواتەكانی تەواوی‬ ‫گەلی كورد دەبینرێت‪ ،‬بۆیە ئەركە لە‬ ‫سەرشانی هەموو كورد كە هەوڵ بدات‬ ‫بۆ هاوكاریكردنی شۆڕشی رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان بكات بە گــوێــرەی هێز و‬ ‫توانەكانی خۆی‪.‬‬

‫ئەردۆغان و شەرابی دەسەاڵت‬ ‫بێریڤان عەبدواڵ‬ ‫زۆرێــك لە دیكتاتۆرەكان لە مێژوی‬ ‫ژیانیاندا سەرەتا بەباشی و مرۆڤانە بێریان‬ ‫كردۆتەوە بەاڵم كاتێك دەگەنە لوتكەی‬ ‫دەسەاڵت و شەرابی ئەو هەموو دەسەاڵتە‬ ‫ئەنۆشن‪ ،‬بەجۆرێ مەست ئەبن كە نەك‬ ‫هەر رابــردوی خۆیانیان بیر دەچێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو مێژوی دورو و نزیكی گەل و واڵت‬ ‫و دیكتاتۆرەكانی پێش خۆشیان لەیاد‬ ‫دەكەن‪ .‬تا ئەو ئاستەی خۆیانیان ال ئەبێتە‬ ‫فریشتە و دەست ئەكەن بەڕازاندنەوەی‬ ‫روی سیاسی و كۆمەاڵیەتی خۆیان و‬ ‫گشت ناشرینیەكانیان‪ ،‬هەڵگێڕانەوەی‬ ‫راستیەكان تەنانەت داتاشینی ئەفسانەش‬ ‫بۆ ڕابوردویان ‪ ،‬هەر بۆیە ئەتوانین بڵێین‬ ‫دكتاتۆرەكان توشی پەتای گێلی دەبن‪ ،‬وا‬ ‫دەزانن بەری ڕۆژ بە بێژنگ دەگیرێت‪ ،‬ئەو‬ ‫درمی گێلیەی ئەوان توشی بوون ئەكەنە‬ ‫مەرجێك كە تاك بەتاكی كۆمەڵگاكەیان‬ ‫بیگرێ و وەك ئەو بیر بكەنەوە باوەڕ بەدرۆ‬ ‫شاخدارەكانیان بكەن‪ ،‬پاڵەوانیەتیەكانیان‬ ‫بسەلمێنن باوەڕ بەگشت درۆكانیان بكەن‪،‬‬ ‫كاتێك ئـــەوان دڵــیــان خــۆش بــوو گەل‬ ‫پێبكەنێ كاتێكیش دڵیان تەنگ بوو بگرین‪.‬‬ ‫كاتێك ئــەردۆغــان خەونی ســوری بە‬ ‫كۆشكەكانی سوڵتان عەبدولحەمیدەوە‬ ‫دەبینی‪ ،‬فێستەكەی ئەوی ئەكردە سەری‬ ‫وای دەر ئەخست كــە الوێــكــی مــرۆڤ‬ ‫دۆستی موسڵمانە و هیچ جیاوازیەك‬ ‫نابینێ لەنێوان پێكهاتەكانی پاشماوە لە‬

‫قاڵبدراوەكەی دەوڵەتی عوسمانیدا ‪ ،‬زۆر‬ ‫نهێنگیرانە خۆی مات دابوو تا دەستی لە‬ ‫دوا قوڵفی دەسەاڵت گیر بوو‪ ،‬ئەوسا بۆ‬ ‫تێر كردنی ئارەزوە نەژاد پەرستیەكانی‪،‬‬ ‫گرێ دەرونییەكانی كە لە منداڵیەوە بە‬ ‫بیرو هۆشیەوە لكابون‪ ،‬كەوتە گیانی‬ ‫هەموو ئــازادی خوازێك و ئــازادیــەك‪،‬‬ ‫بەتایبەت كورد‪ ،‬سەدام ئاسا باوەڕی بە‬ ‫هیچ حیزبێكی سیاسی نیە سیاسەتی‬ ‫حیزبی قائید پــیــادەدەكــات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دەستوری توركیا سەیر بكەین بۆمان دەر‬ ‫ئەكەوێت كە دەسەاڵتەكانی سەرۆك كۆمار‬ ‫سنوردارەو تەشریفاتیە‪ ،‬بەاڵم سوڵتان‬ ‫ئەردۆغان خۆی كردوە بە كول فی كول‪،‬‬ ‫حساب بۆ دەسەاڵتی سەرۆكی حكومەت‬ ‫ناكاو باشترین بەڵگەش‪ ،‬دورخستنەوەی‬ ‫داودئۆغڵۆ سەلمێنەری ئەو راستیەیە‪،‬‬ ‫وادیـــارە دكتاتۆرەكانی دنیا بــاوەڕیــان‬ ‫وایــە كە ئــەوان زۆر نـــاوازەن و لەسەر‬ ‫روی ئــەم هەسارەیە كــەس لەڕەنگیان‬ ‫نیە ئەمان پاڵەوانترین و جوانترین و‬ ‫ئاقڵترین و دڵسۆزترینن‪ ،‬بێ ئەوەی بە‬ ‫مێژوی دكتاتۆرەكانیتردا بچنەوە‪ ،‬كە بە‬ ‫چ دەردێك چون و بونەتە پەندی زەمان‪،‬‬ ‫تلۆر بونەتەوە بۆ زبڵخانەی مێژوو ‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە دەردەكە بەجۆرێ سەرتاپای عەقڵی‬ ‫داگرتوە ‪ ،‬ئەوەتا ڕۆژێ بیانو بە ئەمریكای‬ ‫گەورە ئەگرێ‪ ،‬رۆژێكی تر شەڕ بە یەكێتی‬ ‫ئەوروپا دەفرۆشێت‪ ،‬بەریتانیای عوزمای‬ ‫لێدەرناكا تا ئەگاتە روسیای فیدراڵ‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا ئەمریكاو ئەوروپا حسابی تایبەت‬ ‫بۆ ڕوسیا ئەكەن كە هەم هێزێكی گەورەیە‬

‫هەم سیاسەتێكی ئاڵۆزپیادە ئەكات لە‬ ‫جیهاندا‪ ،‬بااڵنسی هێزیشە بەرامبەر هێزی‬ ‫زەبەالحی رۆژئــاواو هاوپەیمانەكانی بۆیە‬ ‫جێی خۆیەتی‪ ،‬سوڵتان ئەردۆغان باشترو‬ ‫ژیرانەتر بیر بكاتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی مێلورە‬ ‫نەچی بە گژ قولەی قافا چاكترە‪ .‬پاشان‬ ‫ئەگەر لە حاڵی توركیای سوڵتان ئەردۆغان‬ ‫بڕوانین چەند نەهامەتیەك هەروا سەرپێیی‬

‫بەدی ئەكەین‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ـــ دابــەزیــنــی ئــابــوری لــە كــەرتــی‬ ‫گەشیاریدا‪.‬‬ ‫‪٢‬ــ پێشێلكردنی مافی مرۆڤ‪.‬‬ ‫‪٣‬ــ وەالنانی دیموكراسی و لە قاڵب دانی‬ ‫ئازادی بیروڕاو رۆژنامەوانی‪.‬‬ ‫‪٤‬ــ دەست بردن بۆ دەستوری واڵت و‬ ‫تێكدانی‪.‬‬

‫‪٥‬ــ دابەزینی بەهای لیرە بەرانبەر بە‬ ‫دۆالر و هەڵكشانی رێژەی بێكاری ‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانە نەهامەتیتر ئەو شەڕە‬ ‫نەگریسەیە كە بەرۆكی گەلێ كوردی پێ‬ ‫گرتوە سەرتاپا گەالنی توركیاش بە‬ ‫دەستیەوە ئەناڵێنن ‪ .‬كەواتە جەنابی‬ ‫سوڵتان دیــارە شــەرابــەكــەی دەســەاڵت‬ ‫گرتویەتی و مەستی كــردوە‪ .‬باشترین‬

‫ڕێگە چــارەش بۆ ئــەوەی بێتەوە هۆش‬ ‫خــۆی ئەوەیە بیخاتەوە یــادی ئــەوەی‬ ‫كە دیكتاتۆرەكانی مێژوو ئێستا لە كوێن‬ ‫جەنابیشی دەچێتە خزمەت ئەوان دڵنیابێ‬ ‫لە خزمەت هاو ڕۆژگارەكانی خۆیا وەك‬ ‫قەزافی و سەدام و موبارەك و زەینەلعابدین‬ ‫و هاو دیكاتۆرەكانیتر الپەڕەیەكی مێژو‬ ‫پیس دەكات‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )569‬دو شەممە ‪2016/6/27‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫رۆژژمێری روداوەكانی كەیسی هاوسەرگیریی‬

‫دكتۆر عەبدوللەتیف سەلەفیی!‬ ‫نیاز سەعید عەلی‬ ‫بەشی شەشەم‪:‬‬ ‫‪ -80‬ڕۆژی (‪( ،)2016/5/17‬پەیجی‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــای زانــســتــە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬بەڵگەی پانزەیەمیان لەسەر‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف) باڵوكردەوە‪ ،‬كەبریتیبوو‬ ‫لەتۆمارێكی دەنگیی‪ ،‬دەقی ئەو تۆمارە‬ ‫دەنگییە بەنووسین بەم شێوەیەیە‪( :‬گیانی‬ ‫من‪ ،‬ڕۆحی حەبیبەكەت‪ ،‬هەناسەكەی من‪،‬‬ ‫چاوە جوان‪ ،‬ئەی ئەو چاوەی بۆتە نان‌و‬ ‫ئاو‌و هەناسەم‪ ،‬بەخوووواااااا‪ ،‬ئەی وەڵاڵ‬ ‫سوێند بەخوا بڵێن‪ ،‬ڕۆژوو شەوی كامل‪،‬‬ ‫نان‌و ئاو مەخۆ‪ ،‬بەاڵم چاوە ببینە‪ ،‬دەڵێم‬ ‫باشە وەڵاڵ)‪.‬‬ ‫‪ -81‬ڕۆژی (‪ ،)2016/5/18‬پەیجی‬ ‫(دكتۆر عەبدوللەتیف ئەحمەد)‪ ،‬وتەیەكی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)ی باڵوكردەوە‪ ،‬كەتیایدا‬ ‫دەڵێ‌‪(:‬چۆن الشە پێویستی بەخواردن‌و‬ ‫خـــۆراك‌و ئیسراحەت هــەیــە‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوەش‪ ،‬بگرە زیاتریش‪ ،‬داڵ پێویستی‬ ‫بەخۆشی‌و ئیسراحەت هــەیــە‪ ،‬وەتاكە‬ ‫خۆشی‌و ئیسراحەت‌و ئارام‌و لەزەتی داڵ‪،‬‬ ‫لەوەدایە كەتەنها خواپەرستراوی بێت‌و‬ ‫لەهەموو یەكێك زیاتر خۆشی بووێت)‪.‬‬ ‫‪ -82‬هەر ڕۆژی (‪،)2016/5/18‬ماڵپەڕی‬ ‫(ئێن ئاڕ تــی)‪ ،‬ڕاپۆرتێكی باڵوكردەوە‬ ‫بەناوونیشانی (بەپێی بەڵگەنامەیەك‬ ‫كەدەست ئێن ئاڕ تی كەوتووە‪ ،‬چاوانی‬ ‫هاوسەری عەبدوللەتیف سەلەفی‪ ،‬تائێستا‬ ‫لــەڕووی یاساییەوە هاوسەری ئۆرڤانەو‬ ‫تائێستا دادگا داواكاریی جیابوونەوەكەیانی‬ ‫پەسەند نەكردوە)‪،‬لەبڕگەیەكی تریشدا‬ ‫هاتووە‪(:‬بەپێی مەلەفی جیابوونەوەكەی‬ ‫ئۆرڤان‌و چــاوان‪ ،‬كە لەنێو دادگــای باری‬ ‫كەسێتیی سلێمانییەوە وێنەی گیراوەو‬ ‫دەست ئێن ئاڕ تی كەوتووە‪ ،‬دادوەر ڕۆژی‬ ‫‪2016/5/31‬ی دیاریكردووە بۆ بڕیاردان‬ ‫لــەســەر داواكــاریــیــەكــەی چ ــاوان ســۆران‬ ‫خەسرەو‪ ،‬بۆ جیابوونەوە لەئۆرڤان ئاراس‬ ‫فەخرەدین)‪،‬شایەنی باسە ماڵپەڕی ئێن ئاڕ‬ ‫تی‪ ،‬ئەو بەڵگەنامەیەی بەهاوپێچ لەگەاڵ‬ ‫ئەو ڕاپۆرتەدا باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫‪ -83‬ڕۆژی (‪( ،)2016/5/19‬پەیجی‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــای زانــســتــە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬ئاگادارییەكی گرووپێك‬ ‫لــەخــوێــنــدكــارانــی پەیمانگای زانستە‬ ‫ئیسالمییەكانی سلێمانییان بۆ لیژنەی‬ ‫لێكۆڵینەوە لەكەیسی (د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫باڵوكردۆتەوە بەناوونیشانی‪( :‬بۆ لیژنەی‬ ‫لێكۆڵینەوە لەكێشەی عەبدوللەتیف‬ ‫بابەت‪/‬ئاگاداركردنەوە)‪،‬ئەو‬ ‫ئەحمەد–‬ ‫گــــرووپــــە لـــەئـــاگـــاداریـــیـــەكـــەیـــانـــدا‬ ‫نووسیوویانە‪(:‬بەڕێزانی ئەندامانی لیژنەی‬ ‫لێكۆڵینەوە لەكێشەی عەبدوللەتیف‬ ‫ئەحمەد‪ ،‬ئێوە ئێستا لــەبــەردەم خواو‬ ‫خــەڵــكــیــدا‪ ،‬ئــەمــانــەتــێــكــی گ ــەورەت ــان‬ ‫هەڵگرتووەو هــیــواداریــن كە بێالیەنانە‬ ‫لێكۆڵینەوەكەتان تەواوبكەن‌و چاونەترسانە‬ ‫ئەنجامەكەی ڕابــگــەیــەنــن‪ ،‬دەمانەوێت‬ ‫جەنابتان ئاگاداربكەینەوە‪ ،‬لەوەی سەرجەم‬ ‫ئەو بەڵگانەی لەبەردەستی ئێمەدایەو زۆر‬ ‫بەزیادەوە لەالی بەڕێزان دكتۆر ئەنوەری‬ ‫ڕاگــرو دكتۆر مــەهــدی‪ ،‬بوونیان هەیەو‬ ‫لەالیەن خوێندكاری هاوڕێمانەوە پێمان‬ ‫گەیشتووەو ئێمە بەڵگەی دەنگییمان‬ ‫لەبەردەستە‪ ،‬كەئەو هاوڕێیەمان لەبەردەم‬ ‫ئەو دوو دكتۆرە بەڕێزە دانیناوە بەسەرجەم‬ ‫ڕووداوەكە‪.‬هیوادارین هەوڵنەدرێت خۆڵ‬ ‫بكرێتە چاوی خەڵكیەوەو كێشەكە بەالڕێدا‬ ‫نەبرێت‪ ،‬وەكو بیرخستنەوەیەك پێمانخۆشە‬

‫ئـــەم فــەرمــوودەیــەتــان بیربخەینەوە‬ ‫كەپێغەمبەر –دروودی خــوای لەسەر‬ ‫بێت‪ -‬دەفــەرمــووێــت‪ (:‬إنما أهلك الژین‬ ‫قبلكم‪ ،‬إنهم كانوا إژا سرق فیهم الشریف‬ ‫تركوه‪ ،‬وإژا سرق فیهم الچعیف‪ ،‬أقاموا‬ ‫علیه الحد–رواه البخاری )‪ ،‬شایەنی باسە‬ ‫ئەم ئاگادارییە‪ ،‬لەڕۆژی (‪)2016/5/17‬دا‪،‬‬ ‫ئاراستەی لیژنەی لێكۆڵینەوەی كێشەی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف) كراوە‪.‬‬ ‫‪ -84‬هــەر لــــەڕۆژی (‪)2016/5/19‬‬ ‫دا‪( ،‬پەیجی خوێندكارانی پەیمانگەی‬ ‫زانستە ئیسالمیەكان)‪ .‬ئاگادارییەكی تری‬ ‫هەمان گرووپی خوێندكارانی پەیمانگاكەی‬ ‫باڵوكرەوە‪ ،‬كە ئاراستەی وەزارەتی ئەوقاف‌و‬ ‫كــاروبــاری ئایینیی‌و بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫ئەوقافی سلێمانی‌و یەكێتیی زانایانی‬ ‫ئیسالمییان كردوە لەڕۆژی(‪،)2016/5/17‬‬ ‫تــیــایــدا هـــاتـــووە‪( :‬وەك ه ــەم ــووان‬ ‫ئاگادارن‪ ،‬ماوەی مانگێك زیاتر كێشەی‬ ‫ژنێكی‬ ‫گێچەڵی‪‌......‬وهەڵخەڵەتاندنی‬ ‫م ــێ ــرددارو بــاوبــوونــەوەی دانــپــیــانــان‌و‬ ‫تــۆمــارە دەنگیەكانی مــەالیــەكــی سەر‬ ‫بەوەزارەتەكەتان‪ ،‬هەموو كورد زوبانێكی‬ ‫سەر زەوی نیگەرانكردوە‪ ،‬جگە لەوەزیرو‬ ‫وەزارەكــەی جەنابتان لەكاتێكدا دەبوو‪،‬‬ ‫ئێوە یەكەم دەزگابن كە لیژنەی لێكۆڵینەوە‬ ‫لــەســەر ئـــەم كێشەیە دروســتــبــكــەن‌و‬ ‫النــی كــەم ئــەو مــەالیــە دووربــخــەنــەوە‬ ‫لــەوتــاردان‌و پێشنوێژیی‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫كەفەرمانبەرێكی وەزارەتەكەتان هەستاوە‬ ‫بەم گێچەڵە‪ ،.........،‬پێغەمبەر (دروودی‬ ‫خوای لەسەر بێت) ئەڵێ‌‪(:‬إنما اهللك الژین‬ ‫قبلكم‪ ،‬أنهم كانوا إژا سرق فیهم الشریف‪،‬‬ ‫فتركوه‪ ،‬وإژا سرق فیهم الچعیف‪ ،‬أقاموا‬ ‫علیه الحد–رواه البخاری)‪ ،‬جێی خۆیەتی‬ ‫لێرەوە هەموان ئاگاداربكەینەوە كەئێمە‬ ‫پێش باڵوبوونەوەی بەڵگە‪........‬ی ئەم‬ ‫كێشەیە‪ ،‬بەماوەیەك وەزارەتی ئەوقافمان‬ ‫ئــاگــاداركــردۆتــەوە‪ ،‬بــەاڵم جێگای داخە‪،‬‬ ‫كە وەزارەت دەڵێی نەبای دیوە نەبۆران‪،‬‬ ‫لــێــرەوە دڵــســۆزان ئــاگــادار دەكەینەوە‪،‬‬ ‫كەبەرپرسی سەرەكی ئەم كێشەیە‪ ،‬لەدوای‬ ‫مــەالی تۆمەتبار‪ ،‬وەزارەتـــی ئەوقاف‌و‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیەكەیەتی لەسلێمانی)‪.‬‬ ‫‪ -85‬ڕۆژی (‪( ،)2016/5/20‬پەیجی‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــای زانــســتــە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬شانزەیەم بەڵگەی تۆماری‬ ‫دەنگیی (د‪.‬عەبدوللەتیف)یان باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫دەقی ئەو تۆمارە دەنگییە بەنووسین بەم‬ ‫شێوەیەیە‪( :‬واهلل وأصبح فؤادي أنا فارغ ًا‬ ‫من كل شيء‪ ،‬إال من ذكر حبیبتی چاوان‬ ‫گیان‪ ،‬تەواو ئەو دڵەی من وەك وتم هیچی‬ ‫تیا نەما‪ ،‬هیچ هیچ هیچ‪ ،‬ئەو دڵەی من‬ ‫بەس الی تۆیە گیانەكەم‪ ،‬كاتێك كە دەبینم‬ ‫ڕێگاكان قورس دەبن كە دەبینم‪ ،‬دەڵێن‬ ‫نابێ‌‪ ،‬خەریكە دڵم ئەكەوێت‪ ،‬تەواو دڵم تیا‬ ‫نامێنێت‪ ،‬سنگم بەتاڵ دەبێت)‪.‬‬ ‫‪ -86‬ڕۆژی (‪ ،)2016/5/21‬ماڵپەڕی‬ ‫ڕادیۆی (دەنگ(‪ ،‬ڕاپۆرتێكی باڵوكردەوە‬ ‫لەسەر تۆماركردنی سكااڵیەك لەالیەن‬ ‫داواكــاریــی گشتیی خانەقینەوە‪ ،‬لەسەر‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف) بەهۆی مارەكردنی ژنی‬ ‫سێیەمی‪ ،‬لەڕاپۆرتەكەدا هاتووە‪( :‬بەپێی‬ ‫سكااڵیەكی جێگرایەتیی داواكاریی گشتیی‬ ‫خانەقین‪ ،‬كەناوەرۆكەكەی الی ڕادیــۆی‬ ‫دەنــگــە‪ ،‬لـــەبـــەرواری (‪،)2016/5/18‬‬ ‫بەتۆمەتی هاوسەرگیریی لـــەدەرەوەی‬ ‫دادگا‪ ،‬لەدادگای خانەقین سكااڵی لەسەر‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف ئەحمەد) تۆماركردوە (‪.‬‬ ‫‪ -87‬ڕۆژی (‪( ،)2016/5/22‬پەیجی‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــای زانــســتــە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬بابەتێكی باڵوكراوەی (ئاسۆ‬ ‫خالید)ی خاڵی (ئۆرڤان ئاراس)ی مێردی‬ ‫پێشووی (چــاوان ســۆران) بــاوكــردەوە‪،‬‬ ‫بەناوونیشانی (عبداللگیف سەلەفی لەبری‬ ‫داننان بەتاوانەكەیدا‪ ،‬هەڕەشەی بوون‬ ‫بەداعش‪ -‬سەرجیاكردنەوەی خانەوادەی‬ ‫ئۆرڤان ‪ -‬دەكــات) ‪( ،‬ئاسۆ خالید) لەو‬ ‫وتارەیدا بەمشێوەیە باسی هەڕەشەلێكردنی‬ ‫خۆی ئەكا لەالیەن (د‪.‬عەبدوللەتیف)ەوە‌و‬

‫ئەڵێ‌‪( :‬مامۆستا عەبداللگیف لەڕوانگەی‬ ‫سۆزو میهرەبانیەكەیەوە‪ ،‬پڕاوپڕ بڕیارێكی‬ ‫گونجاوی دابوو‪ ،‬ئەویش چیتر باشترین‪،‬‬ ‫چاكترین چارەسەر لەڕوانگەی ویژدانیەوە‪،‬‬ ‫تا چیتر ئێمە وەك ئۆرڤان‌و بنەماڵەی‬ ‫ئۆرڤان‪ ،‬زیاتر غەمبار نەبین‪ ،‬بڕیاری دابوو‪،‬‬ ‫سەرمان لەجەستەمان جیابكاتەوە)‪.‬‬ ‫‪ -88‬ڕۆژی (‪( ،)2016/5/23‬پەیجی‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــەی زانستە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬نــامــەیــەكــی (ئــۆرڤــان‬ ‫ئــــاراس)ی بـــاوكـــردەوەو تــایــبــەت بوو‬ ‫بەڕەتكردنەوەی هەواڵی بەخشینی بڕی‬ ‫دووسەدوپەنجا هــەزار دۆالر بە(ئۆرڤان‬ ‫ئــاراس) ‪ ،‬لەالیەن (د‪.‬عەبدوللەتیف)ەوە‬ ‫‪ ،‬وەكو قەرەبووكردنەوەیەك لەبەرامبەر‬ ‫جیابوونەوەی لە(چاوان) ‪.‬‬ ‫لــەنــامــەكــەی (ئـــۆرڤـــان)دا هــاتــووە‪:‬‬ ‫(بەپێویستمزانی وەك خۆم – ئۆرڤان‬ ‫ئــاراس – ڕوونكردنەوەیەك بۆ خەڵكی‬ ‫بەشەرەف‌و بەویژدانی كوردستان ڕابگەێنم‪،‬‬ ‫دوێنێ‌ (‪ ،)5/22‬هەواڵێك باڵوكرایەوە ‪،‬‬ ‫گوایە من (‪ )25‬دەفتەر دۆالرم وەرگرتووە‬ ‫لەالیەن عبداللگیف ‪ ،‬ئەو هەواڵە دوورە‬ ‫لەهەموو ڕاستییەك)‪ ،‬پاشان لەبڕگەیەكەی‬ ‫تـــردا ئــەڵ ـێ‌‪( :‬مــن پێشتر بەئێستاو‬ ‫بەداهاتووشەوە ‪ ،‬پێشبینی درۆو بووهتانی‬ ‫لەوە گەورەترو زیاتریان لێ‌ دەكەم‪ ،‬ئەوان‬ ‫توانیبێتیان دەستدرێژ بكەن بۆ نامووس‌و‬ ‫شەرەفی خەڵكیی‪ ،‬زۆر زۆر الیان ئاساییە‬ ‫بووهتان و درۆ دروست بكەن)‪.‬‬ ‫هــەروەهــا لــــەڕۆژی (‪)2016/5/23‬‬ ‫دا‪ ،‬ماڵپەڕی (دوڕیـــان)‪ ،‬ڕاپۆرتێكیان‬ ‫بــــاوكــــردەوە بــەنــاوونــیــشــانــی (مــەال‬ ‫عەبدوللەتیف‪ ،‬سەلەفییەكان دوولــەت‬ ‫دەكات)‪ ،‬تیایدا هاتووە‪( :‬ئێستا بەشێك‬ ‫لەسەلەفیەكان بەهیچ شێوەیەك پشتگیریی‬ ‫مەالعەبدوللەتیفی سەلەفی ناكەن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئێستا بەشێك لەسەلەفیەكانی سلێمانی‬ ‫لەمزگەوتی بەهەشت نوێژ ناكەن‌و دەچنە‬ ‫مزگەوتی ئیمان‌و ئەوەش ناكۆكی لەنێوان‬ ‫سەلەفیەكاندا دروستكردوە) ‪.‬‬ ‫هــەمــان ڕۆژ (پەیجی خوێندكارانی‬ ‫پەیمانگای زانــســتــە ئیسالمیەكان)‪،‬‬ ‫بەڵگەی حەڤدەیەمی تــۆمــاری دەنگیی‬ ‫(د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)ی بـــاوكـــردەوە‪،‬‬ ‫كەئاراستەی (چاوان خەسرەو)ی كردوە‪،‬‬ ‫دەقــی تــۆمــارە دەنگییەكە‪ ،‬بەنووسین‬ ‫بەمشێوەیەیە‪( :‬حەبیبەتی گیان‪ ،‬چاتێكت‬ ‫بۆ دەنێرم‪ ،‬هەموو ژیانی من‪ ،‬دڵی من‌و‬ ‫گیانی من‪ ،‬هیچم لەبیرنەماوە ‪ ،‬هیچ نازانم‪،‬‬ ‫جگە لەیەك شت نەبێ‌‪ ،‬ئەوەیە كەتۆم زۆر‬ ‫خۆش دەوێ‌ بەخوا‪ ،‬كەتۆ تــەواو تەواو‬ ‫تەواو‪ ،‬دەستت بەسەر ژیانی مندا گرت‌و‬ ‫كامل‪ ،‬ئێستا من بیرم ‪ ،‬هۆشم ‪ ،‬فكرم ‪،‬‬ ‫خەمم ‪ ،‬خەفەتم بریتییەلە چاوەگیان‪ ،‬چاوە‬ ‫جوانەكەم ‪ ،‬ئەو چاوەی كەزۆر دڵخۆش بوو‪،‬‬ ‫كەدەیووت چاوە عەبدوللەتیف ئینشائەڵاڵ)‪.‬‬ ‫‪ -89‬ڕۆژی (‪( ،)2016/5/24‬پەیجی‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــای زانــســتــە‬ ‫ئیسالمیەكان) ‪ ،‬بابەتێكی بــاوكــردەوە‬ ‫بەناوونیشانی (ئاگاداریەكی گرنگ)‪ ،‬دەقی‬ ‫ئاگادارییەكە بەمشێوەیەیە‪( :‬ئاگاداری ‪...‬‬ ‫دڵسۆزانی ڕەوش ـت‌و دین‌و ژینی میللەتە‬ ‫خۆشەویستەكەمان ئــاگــادار ئەكەینەوە‬ ‫كــە ئــەگــەر وەزارەتــــی ئــەوقــاف ‪ ،‬هەتا‬ ‫ڕۆژی (‪ ،)5/27‬عەبدوللەتیف سەلەفی‬ ‫دوورنەخاتەوە لەوتاردان‌و فەسڵی نەكات‬ ‫‪ ،‬ئــەوا ڕۆژی هەینیی كاتژمێر (‪)2.00‬‬ ‫ی دوانیوەڕۆ‪ ،‬چاوەڕوانی یەكەم پەیامی‬ ‫دەنگیی سێكسیی عەبدوللەتیف سەلەفی‬ ‫بن ‪ ،‬ئەو بەڕێزانەی هاتوونەتە سەرخەت‌و‬ ‫ئەیانەوێت ئێمە باڵوكردنەوەی بەڵگەكان‬ ‫ڕابگرین‪ ،‬بابچنە سەرخەت لەگەاڵ وەزارەتی‬ ‫ئەوقاف بۆ فەسڵكردن‌و دوورخستنەوەی‬ ‫ئــەو مـــــەال‪ ،......‬پــاشــان داوا لەئێمە‬ ‫بكەن‪ ،‬باڵوكردنەوەی بەڵگەكان ڕابگرین‪،‬‬ ‫چاوەڕوانمان بن‪ ،‬ڕۆژی هەینیی بەڵگەی‬ ‫(‪ )18‬لەزنجیرەی ‪ ......‬عەبدوللەتیف‬ ‫سەلەفی ببیستن كەپەیامێكی سێكسییە)‪.‬‬ ‫‪ -90‬شـــەوی (‪،)2016/5/25-24‬‬

‫پەیجی (دكــتــۆر عبداللگیف أحــمــد)‪،‬‬ ‫كرتەیەكی ڤیدیۆیی (د‪.‬عەبدوللەتیف)ی‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬كە لەكەناڵی (ئامۆژگاری)‬ ‫یەوە پەخشكرابوو)‪( ،‬د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫لەو كرتەیەدا ڕایگەیاند كەئیتر ئەو‪ ،‬وتاری‬ ‫هەینیی لەمزگەوتی (بەهەشت) پێشكەش‬ ‫ناكا‌و لەمبارەیەوە وتــی‪ :‬من خۆم خۆم‬ ‫دەناسم‪ ،‬شەرەكە شەڕی مەنهەج‌و عەقیدەو‬ ‫دینە لەگەڵم دەكـــرێ‌‪ ،‬نــەك شــەڕی تر‬ ‫بێ‌‪ ،........،‬وە وتاری جومعە لەمەودوا ‪،‬‬ ‫مامۆستایەكی تری بەڕێز دەیخوێنێتەوە)‪.‬‬ ‫‪ -91‬ڕۆژی (‪ ،)2016/5/25‬ماڵپەڕی‬ ‫(س ــپ ــی مـــیـــدیـــا)‪ ،‬هـــەواڵـــی الدانــــی‬ ‫(د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)ی لــەوتــاربــێــژیــی‬ ‫ڕۆژی هەینیی لەمزگەوتی (بەهەشت)‬ ‫باڵوكردەوە‪ ،‬لەالیەن فەرمانگەی ئەوقافی‬ ‫سلێمانییەوە ‪.‬‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)یش‪ ،‬لەپەیجی خۆیدا‪،‬‬ ‫هەمان ڕۆژ ئاگادارییەكی بــاوكــردەوەو‬ ‫تیایدا ئاماژەی بەبڕیاری دوورخستنەوەی‬ ‫خۆی لەوتاربێژیی كــردوەو تیایدا ئەڵێ‌‪:‬‬ ‫(پــاش ئــەوەی كە بەبڕیارێك لەالیەن‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ئەوقافی سلێمانی‬ ‫لەوتاری مزگەوتی بەهەشت دوورخرامەوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە ئەو بەڕێوەبەرایەتییە پێی وایە‬ ‫كەئەمە لەقازانجی میللەتە‪ ،‬بۆیە منیش‬ ‫بێ‌ ئەوەی هیچ ئاژاوەیەك دروست بكەم ‪،‬‬ ‫ڕازیم بەقەزاو قەدەری خوای گەورە)‪.‬‬ ‫‪ -92‬ڕۆژی (‪ ،)2016/5/27‬ماڵپەڕی‬ ‫(دواڕۆژ)‪ ،‬هەواڵێكی بەناوونیشانی‬ ‫(هاوسەرەكەی عەبدوللەتیف بەشداری‬ ‫تاقیكردنەوەكانی كۆتایی ساڵی نەكرد)‬ ‫باڵوكردەوە ‪.‬‬ ‫لەهەواڵەكەدا لێدوانێكی (د‪.‬ئــەنــوەر‬ ‫جـــاف)ی ڕاگـــری پەیمانگای زانستە‬ ‫ئیسالمیەكانی بـــاوكـــردەوە كەتیایدا‬ ‫ڕایگەیاندووە‪( :‬دوێن ‌ێ ‪25‬ی ئایاری ‪،)2016‬‬ ‫یەكەمین تاقیكردنەوەی خولی یەكەمی‬ ‫ساڵی خوێندن دەستیپێكرد‪ ،‬بەاڵم چاوان‬ ‫سۆران بەشداری تاقیكردنەوەی نەكردوە)‪،‬‬ ‫لەبڕگەیەكی تریشدا وتوویەتی‪( :‬چاوان‬ ‫دوای شووكردنی بە د‪.‬عەبدوللەتیف ‪،‬‬ ‫مۆڵەتی هاوسەرگیری كردبوو‪ ،‬كەچی دوای‬ ‫تەواوبوونی مۆڵەتەكەشی هەر نەگەڕایەوە‬ ‫بۆ پەیمانگە)‪.‬‬ ‫‪ -93‬ڕۆژی (‪( ،)2016/5/27‬پەیجی‬ ‫خــوێــنــدكــارانــی پــەیــمــانــگــای زانــســتــە‬ ‫ئیسالمیەكان)‪ ،‬لەڕاگەیاندنێكدا بڕیاری‬ ‫ڕاگرتنی باڵوكردنەوەی بەڵگەكانی تری‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)یان دا‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫الدانــی (د‪.‬عەبدوللەتیف) لەوتاربێژیی‬ ‫لەمزگەوتی (بەهەشت)‪ ،‬لەڕاگەیاندنەكەدا‬ ‫هـــــاتـــــووە‪( :‬ســـــەرەتـــــا ســوپــاســی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی ئەوقافی سلێمانی دەكەین‬ ‫عبداللگیف‪........‬‬ ‫بەدوورخستنەوەی‬ ‫لەمینبەرو مزگەوت‪ ،‬جێگەی ئەو جۆرە‬ ‫كەسانە لەسەرتاسەری جیهاندا بەجیاوازی‬ ‫دین‌و ئایدیۆلۆژیانەوە كونجی زیندانە‪ ،‬نەك‬ ‫پێشەوایەتی‌و مینبەری پێغەمبەرێك‪،......،‬‬ ‫دەستخۆشییەك بۆ بەڕێوەبەری ئەوقاف‌و‬ ‫ئەو چەند بەڕێزە‪ ،‬لێرەدا باڵوكردنەوەی‬ ‫بەڵگەكانمان ڕائــەگــریــن‪ ،‬بەڵێ‌ تەنها‬ ‫ڕایــئــەگــریـن‌و چــاوەڕێــی جێبەجێكردنی‬ ‫تەواوی پەیمانەكانی وەزارەتــی خوێندنی‬ ‫بااڵ‌و بەڕێوەبەرایەتیی ئەوقافی سلێمانی‌و‬ ‫ئەنجامی لیژنەكەی وەزارەتی خوێندنی بااڵ‬ ‫دەكەین‪ ، .....،‬دڵنیابن بچووكترین سازش‬ ‫ناكەین لەداواكانمان‌و ئەو داوایانە‪ ،‬داوای‬ ‫سەرجەم موسوڵمانانی كوردستانە‪ ،‬نەك‬ ‫تەنها ئێمە‪ ،‬لەسەریان بــەردەوام دەبین‪،‬‬ ‫لەحاڵەتی نەبردنەسەری ئەو پەیمانانەی‬ ‫پێماندراون)‪.‬‬ ‫(‪،)2016/5/30‬‬ ‫ڕۆژی‬ ‫‪-94‬‬ ‫هەفتەنامەی (چاودێر) لەژمارە (‪)565‬‬ ‫یدا‪ ،‬ڕاپۆتێكی پەیوەندیدار بەكەیسەكەی‬ ‫(د‪.‬عــەبــدولــلــەتــیــف)ی بـــاوكـــردەوە‬ ‫‪،‬بەناوونیشانی (چاودێر ئامانجی سەرەكیی‬ ‫سەردانەكەی عەبدوللەتیف سەلەفی بۆ‬ ‫سعودیە ئاشكرا دەكات)و تیایدا لێدوانی‬ ‫لەسەرچاوەیەكی ئاگادار لەكەیسەكەی‬

‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)ی وەرگرتووە‪ ،‬لەسەر‬ ‫دوو بابەت ‪ ،‬یەكەمیان ئامانجی سەردانی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف)‌و (چاوان)ی هاوسەری‬ ‫سێیەمی بۆ سعودیە‪ ،‬دووەمیان داهاتووی‬ ‫(د‪.‬عەبدوللەتیف) ‪.‬‬ ‫لەبڕگەیەكی ســەرەتــای ڕاپــۆتــەكــەدا‬ ‫سەرچاوە ئاگادارەكە ئەڵێ‌‪( :‬دوای ئەوەی‬ ‫لەماوەی ڕابردوودا‪ ،‬كێشەی هاوسەرگیریی‬ ‫سێیەمی د‪.‬عەبدوللەتیف كەپەیوەندی‬ ‫خــۆشــەویــســتــیــی دروســتــكــرد لــەگــەاڵ‬ ‫خوێندكارێكی كچیداو لەهاوسەرەكەی‬ ‫جــیــابــووەوەو هــاوســەرگــیــریــی لــەگــەاڵ‬ ‫د‪.‬عەبدوللەتیفدا ك ــرد‪ ،‬هــەربــۆیــە ئەو‬ ‫كەیسە لەناو میدیای كوردیی‌و عەرەبیی‬ ‫و میدیای سەلەفییەكان دەنگیدایەوەو‬ ‫كــاردانــەوەی گــەورەی لێكەوتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بڕیارە ناوبراو‪ ،‬لەگەاڵ هاوسەری سێیەمیدا‪،‬‬ ‫ســەردانــی عەرەبستانی سعودیە بكات‌و‬ ‫چاویان بكەوێت بە(د‪.‬ڕەبیع بن هادی‬ ‫ئەلمەدخلیی)ی مەرجەعی ڕەوتی سەلەفیی‬ ‫مەدخەلیی كە تاكو ئێستا لەژیاندا ماوە)‬ ‫پــاشــان هــەمــان ســەرچــاوەی ئــادگــادار‪،‬‬ ‫لەبڕگەیەكی تــردا ئەڵێ‌‪( :‬بــەو هۆیەی‬ ‫كە سەلەفییەكان لەناو خۆیاندا ناكۆكن‌و‬ ‫بەشێكیان دژی عەبدوللەتیفن‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو كراوە بەمەندووبی ڕەوتی سەلەفیی‬ ‫مەدخەلیی‪ ،‬واتە وەكیلی ڕەبیع بن هادی‬ ‫ئەلمەدخەلیی لەبەشە عەرەبیە سووننەكەی‬ ‫عێراق‌و هەرێمی كوردستان‌و كەسێكی‬ ‫باوەڕپێكراوی یەكەمە‪ ،‬بەشێك لەكورد‌و‬ ‫عەرەبە سەلەفییەكانی هەرێم‌و عێراق‪،‬‬ ‫كاتی خۆشی هەر ناڕازیی بــوون‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەوان ئێستا هەموو زانیاریی‌و دۆكیۆمێنت‌و‬ ‫تــۆمــارە دەنگییەكانی عەبدوللەتیفیان‬ ‫لەسەر ئــەو كەیسە وەرگــێــڕاوەتــە سەر‬ ‫زمانی عەرەبیی)‪ ،‬دواتر لەبەشێكی تری‬ ‫لێدوانەكەیدا ئــەڵـێ‌‪( :‬بــەرلــەمــاوەیــەك‬ ‫گرووپێكی سەلەفییە ناڕازییەكان چووبوون‬ ‫بۆ سعودیەو سەردانی رەبیع بن هادی‬ ‫یــان كـــردووەو ئــەو شتانەیان خستۆتە‬ ‫بەردەستی‪ ،‬كەپەیوەندی بە (‪).........‬‬ ‫ەوە هــەیــە‪ ،‬دوای ئـــەوەی ئــەو وەفــدە‬ ‫گەڕانەوە‪ ،‬عەبدوللەتیف وەفدێكی لەكەسە‬ ‫نزیكەكانی خۆی ناردوە بۆ سەردانیكردنی‬ ‫رەبیع بن هادی ئەلمەدخەلیی‪ ،‬دوو هەفتە‬ ‫لەمەوبەر‪ ،‬لەناوەڕاستی مانگی پێنجدا‪،‬‬ ‫كەدووان لەكوڕەكانی خۆی تێدا بووە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بەرپەرچی سەرجەم تۆمەتەكانی‬ ‫وەفــدەكــەی پێشوو بــدەنــەوە)‪ ،‬هەمان‬ ‫سەرچاوەی ئاگادار لەدرێژەی لێدوانەكەیدا‬ ‫ئەڵێ‌‪( :‬عەبدوللەتیف سەلەفیی بەنیازە‬ ‫ژنەكەی بەرێت بۆ سعودیە‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ئەگەریش هەیە‪ ،‬لــەوســەردانــەدا عەمرە‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم لەپااڵ ئەوەشدا د‪.‬ڕەبیع بن‬ ‫هــادی ئەلمەدخەلیی‪ ،‬لەبارەی پرۆسەی‬ ‫هاوسەرگیرییەكەوە‪ ،‬چەند پرسیارێك‬ ‫لەچاوان دەكات‪ ،‬لێیدەپرسێتەوە‪ ،‬كەگوایە‬ ‫چۆن شووی پێكردوە؟‪ ،‬ئایا عەبدوللەتیف‬ ‫بەزۆر جیای كردۆتەوە؟‪ ،‬یان بەئارەزووی‬ ‫خــۆی؟‪ ،‬ئــەوانــەو زۆر پرسیاری دیكە)‪،‬‬ ‫شایەنی بــاســە ســەرچــاوە ئــاگــادارەكــە‬ ‫سەبارەت بەچارەنووسی (د‪.‬عەبدوللەتیف)‬ ‫ئەڵێ‌‪( :‬لەئێستادا دوو ئەگەر بۆ چارەنووسی‬ ‫هــەیــە‪ ، .... ،‬یەكەمیان ئــەوەیــە كە‬ ‫ئەگەرێكی بەهێزیشە‪ ،‬ڕەنگە عەبدوللەتیف‬ ‫بەیەكجاریی بچێتە هەولێرو لەو ‌ێ نیشتەجێ‬ ‫ببێت‌و بمێنێتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی پەیوەندیی‬ ‫تایبەتیی هەیە لەگەاڵ دەســەاڵتــدارانــی‬ ‫نــاو شـــاری هــەولــێــر‪ ،‬بــۆیــە ئەگەریش‬ ‫هەیە لەالیەن دەسەاڵتدارانی هەولێرەوە‬ ‫بەكاربهێندرێت بۆ دژایەتییكردنی كۆمەڵێك‬ ‫مەالی سەلەفی جیهادیی‪،.....،‬هەروەها‬ ‫ئەگەری دووەم بریتیە لەوەی كە لەسعودیە‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬لەسەر ئەو بنەمایەی كەپێشتر‬ ‫عەبدوللەتیف بەڵێنی ئەوەی بەچاوان دابوو‬ ‫كە بۆ تەواوكردنی پرۆسەی خوێندنەكەی‬ ‫‪ ،‬بیباتە دەرەوەی كوردستان ‪ ،‬بەاڵم بەو‬ ‫مەرجەی مەنهەجی سەلەفیی بخوێنێت‌و‬ ‫بڕوانامەی بااڵ بەدەستبهێنێت‪ ،‬تا ببێتە‬ ‫بانگخوازێكی سەلەفیی ئافرەتی ناودار) ‪.‬‬

‫‪ -95‬ڕۆژی (‪( ، )2016/6/14‬ئۆرڤان‬ ‫ئاراس)ی مێردی پێشووی (چاوان سۆران)‬ ‫ی ژنــی سێیەمی ئێستای (د‪.‬عــەبــدول‬ ‫لەتیف) ‪ ،‬لەڕێگەی واڵی (ئاسۆ خالید)‬ ‫ی خاڵییەوە لەفەیسبووك ‪ ،‬نووسراوێكی‬ ‫باڵوكردەوە ‪( ،‬ئۆرڤان) لەو نووسراوەدا‬ ‫بەمجۆرە باسی (د‪.‬عــەبــدول لەتیف) و‬ ‫هاوسەرگیرییەكەی لەگەاڵ (چـــاوان)دا‬ ‫ئەكات و ئەڵێت ‪(:‬بەڕێزان بەنیسبەت ژنی‬ ‫سێیەمی عەبدول لەتیف ‪ ،‬لەڕووی یاسایی و‬ ‫شەرعییەوە كۆتایی هاتووە ‪ ،‬پیرۆزی یەك‬ ‫بن ) ‪ ،‬دواتر (ئۆرڤان) لەبڕگەیەكی تردا‬ ‫ئەوە ئەخاتەڕوو كە لەڕێگەی (ئاسۆ خالید)‬ ‫ی خاڵییەوە ‪ ،‬داوای دیداری تەلەفزیۆنیی‬ ‫لــە(د‪.‬عــەبــدول لەتیف) كــردوە ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ناوبراو ئامادەنەبووە دیدارەكەی لەگەڵدا‬ ‫ئەنجامبدا ‪( ،‬ئۆرڤان) لەمڕوەوە ئەڵێت ‪(:‬‬ ‫وەك خۆم حەزم لەكارێكی گەورەتر بوو ‪،‬‬ ‫ئەویش دیدارێكی تەلەفزیۆنیی ڕاستەوخۆی‬ ‫ڕووبەڕوو لەگەاڵ عەبدول لەتیف ‪ ،‬ڕاشكاوانە‬ ‫بێ‌ پــەردە خاڵم (ئاسۆ خالید‪ -‬نیاز) ‪،‬‬ ‫ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ پێی ڕاگەیاندوون ‪،‬‬ ‫وە ئەگەر عەبدول لەتیف لەخۆی ڕادەبینێت‬ ‫‪ ،‬یا متمانەی بەپاكیی و ڕاستگۆیی خۆی‬ ‫هەیە ‪ ،‬دەبووایە ئەو بێ‌ دەنگ نەبواویە‬ ‫‪ .‬بەڕێزان ئەمە بوو پەیامی من ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەهاتەدی ‪ ،‬تاكو ڕووی ڕاستیی عەبدول‬ ‫لەتیف ئاشكرا دەبوو بۆ هەموو الیەك ) ‪.‬‬ ‫‪ /96‬هــەر لــەڕۆژی (‪، )2016/6/14‬‬ ‫چەندین ناوەندیی میدیایی و ماڵپەڕو پەیج‬ ‫‪ ،‬هەواڵی دەستبەسەركردنی (د‪.‬عەبدول‬ ‫لــەتــیــف)یــان بـــاوكـــردەوە ‪ ،‬بــەبــڕیــاری‬ ‫دادوەر بەتاوانی مارەكردنی ژنی سێیەم‬ ‫لــەدەرەوەی دادگــە ‪ ،‬ماڵپەڕی (دواڕۆژ)‬ ‫لەڕاپۆرتە هەواڵێكیدا بەمجۆرە باسی ئەو‬ ‫هەواڵە ئەكات ‪( :‬سەرچاوەیەكی پۆلیس‬ ‫لەقەزای خانەقینەوە بۆ دواڕۆژ وتی «دوای‬ ‫ڕەوانەكردنی لەالیەن داواكاریی گشتیی‬ ‫خانەقینەوە ‪ ،‬كاری پێویست لەبەرامبەر‬ ‫عەبدول لەتیف كراوە ‪ ،‬بەیانی ئەمڕۆ لەسەر‬ ‫ئەستۆی لێكۆڵینەوە بەندكراوە بۆ ماوەی‬ ‫پانزە ڕۆژ») ‪ ،‬پاشان لەدرێژەی هەواڵەكەدا‬ ‫ئەو سەرچاوەیە ئەڵی‪( :‬سكااڵكە لەسەر‬ ‫ئـــەوە بـــووە كــــەدوای ئـــەوەی عــەبــدول‬ ‫لەتیف ‪ ،‬هــاوســەری سێیەمی الی مەال‬ ‫مارەكردووە ‪ ،‬سەردانی دادگەی خانەقینی‬ ‫كـــردووە بۆ پەسەندكردنی گرێبەستی‬ ‫هاوسەرگیرییەكەی ‪ ،‬دواتــر داواكـــاری‬ ‫گشتیی لەسەر ئــەو كــارە نایاساییەی‬ ‫ڕێكاریی یاسایی گرتووەتەبەر)‪.‬‬ ‫‪ /97‬شــــەوی (‪، )2016/6/15‬‬ ‫(د‪.‬عەبدول لەتیف) بەكەفالەت ئازادكرا‬ ‫‪ ،‬پــاش ئ ــەوەی كــە بــۆ جێبەجێكردنی‬ ‫بڕیارەكەی دادوەر ‪ ،‬گواسترابووەوە بۆ‬ ‫بنكەی پۆلیسی (ئـــازادی) لەكەركووك‬ ‫‪،‬ماڵپەڕی (خەندان) لەهەواڵێكیدا لەسەر‬ ‫ئەو ئازادكردنە ‪ ،‬بەم شێوەیە هەواڵەكەی‬ ‫باڵوكردۆتەوە ‪( :‬شەهاب ئەحمەد كەسێكی‬ ‫نزیكی د‪.‬عــەبــدول لەتیف سەلەفییە ‪،‬‬ ‫تایبەت بەخەندان ڕایگەیاند «كەمێك پێش‬ ‫ئێستا د‪.‬عەبدول لەتیف لەالیەن دادوەری‬ ‫لێكۆڵینەوە ‪ ،‬بەكەفالەتی دوو كەس‬ ‫‪ ،‬لەبنكەی پۆلیسی (ئــازادی) لەشاری‬ ‫كەركوك ئازادكرا )‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )569‬دو شةممة ‪2016/6/27‬‬

‫گەشتێك بەنێو سیستمی‬ ‫پەروەردەو فێركردن لە بریتانیا‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫پێشڕەو ئیسماعیل *‬ ‫(مامۆستا پێشڕەو)‬ ‫‪2-2‬‬ ‫تاقیكردنەوەكان (‪: )Examination‬‬ ‫مەبەست لەتاقیكردنەوەكان بەهیچ جۆرێك‬ ‫راسب بون‌و كەوتن نیە‪ ،‬تا تەمەنی شانزە‬ ‫ساڵی‪ ،‬واتە تا تەواوكردنی سێی ناوەندی‬ ‫راسب بون‌و كەوتن نیە‪.‬‬ ‫خوێندكاران لەتەمەنی یانزەو چــواردە‬ ‫ساڵیدا تاقیكردنەوەی رەسمی‌و مەركەزی‬ ‫دەكرێن بۆ زانینی ئاستی زانستی خوێندكاران‬ ‫لەهەرێمی ئینگلەندو سكۆتلەندە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەرێمی وێڵز شێوەیەكی جیاوازی تر هەیە‬ ‫بۆ تاقیكردنەوەكان‪ ،‬ئاستی خوێندكارانیش‬ ‫بەلێڤڵەكانی (‪ )..A.B.C.D.E‬دیاری‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەگەر خوێندكارێك دەركـــەوت ئاستی‬ ‫الوازە یــان لێڤڵی دی یــان ئــی هێناوە‪،‬‬ ‫ئاگاداری كەسوكاری دەكرێت‌و زیاتر گرنگی‬ ‫پێ‌ دەدەن‌و هــەوڵ ئــەدەن كە مستەوای‬ ‫لێڤڵەكانی بەرز بكاتەوە‪ .‬لەتەمەنی شانزە‬ ‫ساڵیدا تاقیكردنەوەی ‪ GCSE‬دەكات كە‬ ‫پێی ئەوترێ‌ ‪General Certificate‬‬ ‫‪، Secondary Education‬‬ ‫كە بڕوانامەیەكە وەكــو بڕوانامەی سێی‬ ‫ناوەندی‪ ،‬لەتەمەنی حەڤدەو هەژدە ساڵیدا‬ ‫قۆناغی ‪ A. Level‬دەست پێدەكات كە‬ ‫پێی ئەوترێ‌ (‪ )Six Form‬واتە شەشی‬ ‫ئامادەیی‪ ،‬بەاڵم بەدو قۆناغە‪ AS ،‬لەگەڵ‬ ‫‪ A2‬یان پۆلی دوانزەو سیانزەی ئامادەیی‬ ‫كــە تــاقــیــكــردنــەوەی مــەركــەزی‌و رەسمی‬ ‫تیادەكرێت‌و خوێندكار ئامادە دەكرێت بۆ‬ ‫چونە زانكۆ‪ ،‬هەندێ‌ خوێندكاریش هەیە‬ ‫لەم تەمەنەدا دەچێتە كۆلێج یان پەیمانگاو‬ ‫لەبەشەكانی پیشەیی وەكو كارەبا‪ ،‬میكانیكن‬ ‫ئەلەكترۆنیك‪ ،‬بیناسازی‪ ،‬جوانكاری‪...‬‬ ‫دەخوێنن‌و بڕوانامەیەك بەدەست دەهێنن‬ ‫كە پێی دەوتــرێ‌ ‪NVQS National‬‬ ‫‪Vacational‬‬ ‫‪Qualification‬‬ ‫‪Service‬‬ ‫بڕوانە (‪Revision New GCSE.‬‬ ‫‪)2013 Collins. London‬‬ ‫زانكۆكان‪University :‬‬ ‫دوای ئــەوەی خوێندكار قۆناغی (‪A‬‬ ‫‪ )Level‬دەبڕێت دەچێتە زانكۆ‪ ،‬زیاتر‬ ‫لەسەد زانكۆ لەم واڵتەدا هەیە‪ ،‬زیاتر لەبیست‬ ‫زانكۆ لەناو شاری لەندەندا هەیە‪ ،‬زانكۆكانی‬ ‫ئەم واڵتە لەزانكۆ گــەورەو بەناوبانگەكانی‬ ‫جیهانن‪ ،‬بەجۆرێك لە ‪ 10‬زانكۆی یەكەم‌و‬ ‫گرنگی دنیا چواریان لەم واڵتەدایە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ناوی هەندێك لەزانكۆ بەناوبانگەكانی واڵتی‬ ‫بەریتانیایە‪:‬‬ ‫‪University of Oxford‬‬ ‫‪University of Cambridge‬‬ ‫‪University‬‬ ‫‪of‬‬ ‫‪College‬‬ ‫‪London‬‬ ‫‪University of London‬‬ ‫‪Queen Mary University Of‬‬ ‫‪London‬‬ ‫‪University of Manchester‬‬ ‫‪Imperial College London‬‬ ‫‪University of Nottingham‬‬ ‫وەرگرتن‌و قبوڵكردن لەزانكۆ بەپێی لێڤڵ‬ ‫‌و نمرەكانی دەبێت‪ ،‬بەاڵم لێڤڵ‌و دەرەجەی‬ ‫ساڵەكانی ترو پۆلەكانی یانزەو دوانــزەو‬ ‫سیانزەشی بۆ ئــەژمــار دەكــرێــت‪ ،‬بێجگە‬ ‫لەنمرەو لێڤڵ حسابی رەغبەت‌و ئــارەزوی‬ ‫خوێندكارەكەش ئەكرێت‌و ئــەو الیەنەش‬ ‫بایەخی پێ‌ ئەدرێ‌ كە ئەو زانكۆیە چەند‬ ‫خوێندكار وەرئەگرێ‌ لەو بابەتەدا بۆ ئەو‬ ‫ساڵە‪ ،‬هەروەها حسابی الیەنی شارەزایی‌و‬ ‫خیبرەو راهێنان‌و ئەو كۆرسانەی كە پێشتر‬ ‫لەسەر ئەو بابەتەی كە ئەیەوێت بخوێنێ‌‬ ‫لەزانكۆ بەهەند وەردەگــیــرێ‌‪ .‬زۆرجاریش‬ ‫چاوپێكەوتن‌و موقابەلە لەگەڵ خوێندكاردا‬ ‫ئەكرێت پێش چوونە زانكۆ بۆ وەرگرتنی‬ ‫زانــیــاری دەربــــارەی خوێندنی زانكۆكەو‬ ‫چۆنێتی سیستەم‌و پەیڕەو و پۆلەسی ئەو‬ ‫زانكۆیە‪ ،‬هەندێك جاریش كۆمەڵێك پرسیار‬ ‫لەوانە پرسیاری شەخسیش بــەرەو رووی‬

‫خوێندكارەكە دەكەنەوە‪.‬‬ ‫لەئێستادا لەبەریتانیا لەهەر سێ‌ خوێندكار‬ ‫یەكێكیان دەچێتە زانكۆ‪ ،‬بەاڵم حكومەت‬ ‫دەیەوێت ئەم رێژەیە بەرزبكاتەوە بۆ یەك‬ ‫لەدو خوێندكار كە بچنە زانكۆو خوێندنی‬ ‫بــااڵوە‪ ،‬زانكۆو خوێندنی بــااڵ بەپارەیە‪،‬‬ ‫پێشتر خوێندكار سااڵنە سێ‌ هەزار پاوەندی‬ ‫لێوەرئەگیرا‪ ،‬بەاڵم لەدوای هاتنە سەر كاری‬ ‫پارتی پارێزگاران‌و بەهۆی قەیرانی داراییەوە‬ ‫ئەم بڕە پارەیە بەرزكرایەوە بۆ نۆ هەزار‬ ‫پاوەندو لەساڵی (‪ )2013‬وە جێبەجی كراوە‪.‬‬ ‫حــكــومــەت پـــــارە بـــەقـــەرز دەدات‬ ‫بەخوێندكاران بۆ مەسرەفی كرێی خانو‬ ‫و هاتوچۆو مەسرەفی رۆژانــە‪ ،‬لــەدوارۆژدا‬ ‫پارەكەی لێوەردەگیرێتەوە بەقیستی مانگانە‬ ‫یان سااڵنە‪ ،‬بەپێی سیستەمی ئەم واڵتە گەنج‬ ‫لەدوای شانزە ساڵیەوە ئەتوانێ‌ نەخوێنێ‌‌و‬ ‫ئیش بكات یان دەتوانێ‌ بخوێنێ‌‌و بەنیوە‬ ‫كات (‪ )Part time‬كاربكات‌و بەشێك‬ ‫لەمەسرەفی خۆی دابین بكات‪ ،‬ئەمە هیچ‬ ‫كاریگەریەكی نابێت لەسەر وەرگرتنی قەرز‬ ‫یان گرانت لەحكومەت‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بـــەو خــوێــنــدكــارانــەی كە‬ ‫لــەدەرەوەی بەریتانیاوە دێن بۆ خوێندن‪،‬‬ ‫سەرەتا ئەگەر كێشەی زمانی ئینگلیزیان‬ ‫هەبو كۆرسیان بۆ دەكرێتەوە تا فێری زمان‬ ‫ببن‪ ،‬بەاڵم مەسرەفی مانەوەو خوێندن لەسەر‬ ‫خۆیانە یان لەسەر ئەو دەوڵەت‌و حكومەتەیە‬ ‫كــە نــاردونــی‪ ،‬تەنیا حكومەت دەتــوانـێ‌‬ ‫هاوكاریەكی كەمیان بكات لەڕوی داراییەوە‪،‬‬ ‫تەنیا حاڵەتێك كە زۆر كەمە‪ ،‬ئەوەیە ئەگەر‬ ‫زانكۆكە گرێبەستی لەگەڵ خوێندكارەكەدا‬ ‫كردبێت كە مەسرەفی بكات‪.‬‬ ‫هەر دەربــارەی ئیشكردنی خوێندكاران‪،‬‬ ‫لــەپــۆلــی دەدا پێویستە لــەســەر هــەر‬ ‫خــوێــنــدكــارێــك بـــۆمـــاوەی دو هەفتە‬ ‫بەشێوەیەكی خۆبەخش شوێنێك دیــاری‬ ‫بكات‌و كاربكات بۆئەوەی شارەزایی پەیدا‬ ‫بكات‌و فێری ئیش كردن بێت كە پێی ئەوترێ‌‬ ‫(‪ )Work experience‬ئەشێت ئەو‬ ‫شوێنە كارگە‪ ،‬كۆمپانیا‪ ،‬سوپەرماركێت‪،‬‬ ‫نەخۆشخانە‪ ،‬یــان خوێندنگا‪ ،‬كتێبخانە‪،‬‬ ‫دەرمانخانە‪ ...‬هتد) بێت‪ ،‬لەكۆتایی كارەكەدا‬

‫بەڕێوەبەری ئەو شوێنە راپۆرتێك لەسەر‬ ‫خوێندكارەكە ئەنوسێت بۆ خوێندنگاكەی‬ ‫ئەنێرێت (‪London Metropolition‬‬ ‫‪.)University‬‬ ‫رۆڵی دایك‌و باوك لەپرۆسەی پــەروەردەو‬ ‫فێركردنی ئەم واڵتەدا‪:‬‬ ‫لــەپــرۆســەی پــــەروەردەو فێركردنی ئەم‬ ‫واڵتــەدا بایەخ‌و گرنگی زۆر ئەدرێت بەرۆڵی‬ ‫دایك‌و باوك‌و كەسوكاری خوێندكاران‪ ،‬هەر‬ ‫لەسەرەتای وەرزی خوێندنەوە رێككەوتنامەیەك‬ ‫(‪ )Agreement‬لەنێوان خوێندنگەو‬ ‫كەسوكاری خوێندكاردا واژو دەكرێ‌‌و كۆمەڵێك‬ ‫ئەرك‌و فەرمان دەكەوێتە سەرشانی دایك‌و باوك‬ ‫بەرامبەر بەمناڵەكەیانن كۆبونەوەی دایكان‌و‬ ‫باوكان (‪ )Parents Metting‬لەگەڵ‬ ‫خوێدنگەدا لەساڵێكدا سێ‌ جار ئەنجام دەدرێ‌‌و‬ ‫بێجگە لــەوەی كە بەشێوەی تاك‌و ناوبەناو‬ ‫كەسوكاری خوێندكاران بانگ دەكرێن‌و لەالیەن‬ ‫ئیدارەی خوێندنگاكەوە سەرنج‌و تێبینیەكانیان‬ ‫لەسەر خوێندكاران دەگەیەنن بەكەسوكاریان‪.‬‬ ‫واتــە لــەم واڵتـــەدا پــرۆســەی پـــەروەردەو‬ ‫فێركردن تەنیا ئەركی مامۆستاو خوێندنگە‬ ‫نیە بەتەنیا‪ ،‬غائب بون‌و دواكەوتن لەكاتی‬ ‫دەوامــــی خوێندنگا بــەهــەمــو شــێــوەیــەك‬ ‫قەدەغەیە‪ ،‬ئەگەر خوێندكارێك غائب بێت یان‬ ‫دوا بكەوێت لێپرسینەوەی لەسەرەو بانگی‬ ‫كەسوكاری خوێندكارەكە دەكرێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫خوێندكارێك ئاستی دراســی نــزم بێت یان‬ ‫باش نەبێـ لەوانەكانیدا‪ ،‬دایك‌و باوكی ئاگار‬ ‫دەكرێتەوەو لەالیەن خوێندنگەكەشەوە گرنگی‬ ‫زیاتری پێ‌ دەدرێ‌‌و لەدوای دەوام یان لەكاتی‬ ‫پشوەكاندا وانــەی زیاتری پێ‌ دەوتــر ‌ێ یان‬ ‫مامۆستایەكی تایبەتی بۆ تەرخان دەكرێت تا‬ ‫ئاستی زانستی باش بێ‌‌و بەرزبێتەوەو بگاتە‬ ‫ئاستی خوێندكارەكانی هاوڕێی‪ .‬بەپێچەوانەی‬ ‫الی خۆمانەوە كە گرنگی زیاتر بەخوێندكارە‬ ‫زیرەكەكان دەدرێ ـت‌و ئەوانەی كە باش نین‬ ‫لەوانەكاندا زیاتر فەرامۆش دەكرێن‪ .‬مەسەلەی‬ ‫لێدان‌و شكاندن‌و بەكارهێنانی وشەی ناشیرین‌و‬ ‫هەست برینداركردن بەرامبەر خوێندكاران‬ ‫بەیاسا قەدەغە كراوەو سزای یاسایی قورسی‬ ‫لەسەرە‪.‬‬

‫بۆ ئەو خێزانانەی كە لەڕوی ئاینەوە زۆر‬ ‫داخــراون بەتایبەتی خێزانە ئیسالمیەكان‪،‬‬ ‫یاسا لــەم واڵتـــەدا ئــەو دایـــك‌و باوكانە‬ ‫بۆیان هەیە داوا بكەن كە مناڵەكانیان‬ ‫ببەخشرێن لەخوێندنی ئاینەكانی ترو‬ ‫پەروەردەی سێكسی‪ ،‬هەروەها بۆیان هەیە‬ ‫لەخوێندنگاكاندا داوای خواردنی حەاڵڵ بۆ‬ ‫مناڵەكانیان بكەن‪.‬‬ ‫ســزادانــی خــوێــنــدكــاران بەپێی یاسا‬ ‫رێكخراوە‪ ،‬بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان‌و‬ ‫مەی خــواردنــەوە لەخوێندنگاكاندا بەپێی‬ ‫یاسا قەدەغەیە‪ ،‬هەروەها هەڵگرتنی چەك‌و‬ ‫چەقۆو بەكارهێنانی توندوتیژی‌و شەڕكردن‌و‬ ‫سێكس‌و رەگەزپەرستی‌و گاڵتەپێكردن‌و‬ ‫هەراسان كردنی كەسانی تر لەخوێندنگاكاندا‬ ‫بەتەواوی قەدەغەیە‪.‬‬ ‫ئەگەر خوێندكارێك سەرپێچی یاسایی كرد‪،‬‬ ‫ئەوا سەرەتا ئاگاداری كەسوكاری دەكرێ‌‌و‬ ‫دوایی پۆلیسیش ئاگادار دەكرێتەوەو بەرەو‬ ‫روی لێپرسینەوە دەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫سەرپێچیەكە سوك بو ئەوا هەر لەقوتابخانەدا‬ ‫سزای مانەوە (‪ )Detention‬وەرئەگرێ‌‪،‬‬ ‫بۆماوەی كاتژمێرێك یان كەمتر یان زیاتر‬ ‫لەدوای دەوام ئەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر خوێندكارێك بەڕێكوپێكی دەوام‬ ‫نەكات یان واز لەخوێندن بهێنێ‌‪ ،‬دایك‌و‬ ‫بــاوك لێپرسراوان‌و لەالیەن شارەوانیەوە‬ ‫بانگ دەكرێن ئەو ماوەیە پێویستە لەگەڵ‬ ‫كەنسڵەكان كاربكەن‌و ئاگایان لەمناڵەكەیان‬ ‫بێ‌‌و ئاگاداری بەشی خوێندنی كەنسڵەكان‬ ‫بكەنەوە لەچونی مناڵەكەیان بۆ قوتابخانە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەمە نەكەن بەپێی یاسا دایك‌و باوك‬ ‫زیندانی دەكرێن یان دو هەزارو پێنج سەد‬ ‫پاوەن غەرامە دەكرێن‪ ،‬ئەگەر بەهەر هۆیەك‬ ‫بێت مناڵ لەقوتابخانە دەركرا‪ ،‬دایك‌و باوك‬ ‫مافی پیاچونەوە (‪ )Apeal‬یان هەیە دژی‬ ‫ئەو بڕیارە بوەستنەوە‪ ،‬ئەگەر خوێندكارێك‬ ‫نەیتوانی بچێتە هۆڵی تاقی كردنەوەوە یان‬ ‫نەیتوانی وەاڵم بداتەوە بۆی هەیە تاقی‬ ‫ێ پارە بدات‬ ‫كردنەوەكە بكاتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەب ‌‬ ‫خۆ ئەگەر هۆیەكی بەهێزو گونجاوی هەبێت‬ ‫ێ‬ ‫ێ تاقی كردنەوەكە بكاتەوە بەب ‌‬ ‫دەتوان ‌‬ ‫ئەوەی پارە بدات‪.‬‬

‫بینای خوێندگاكان‪:‬‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی بینای قوتابخانەكان‬ ‫زۆر گەورەن‪ ،‬لەهەمو خوێندنگایەكدا گۆڕەپانی‬ ‫یاری باسكەو بالەو تۆپی پێ‌ هەیە كە پێی‬ ‫ئەوترێ‌ (‪ ،)Play Ground‬هەروەها‬ ‫گــەلــەریــەك هەیە بــۆ كــاروبــاری هــونــەری‌و‬ ‫ئاهەنگ گێڕان‌و كۆڕو كۆبونەوەو ئیشوكاری‬ ‫تر‪ ،‬لەهەر خوێندنگایەكدا نوسینگەیەك هەیە‬ ‫كە پێی ئەوترێ‌ (‪ )School office‬چەند‬ ‫كارمەندێك كاری تیا دەكەن بۆ وەاڵم دانەوەی‬ ‫كاغەزو پۆست‌و دیاری كردنی كاتی بینین‌و‬ ‫چاوپێكەوتنی بەڕێوەبەرو مامۆستاكان بۆ‬ ‫كەسوكاری خوێندكاران‌و هەروەها وەرگرتنی‬ ‫غائیبات‌و كــاتــی بینین‌و چاوپێكەوتنی‬ ‫بــەڕێــوەبــەرو مامۆستاكان بۆ كەسوكاری‬ ‫خوێندكاران‌و هەروەها وەرگرتنی غائیبات‌و‬ ‫دواكەوتنی خوێندكاران‌و هەمو كاروبارێكی‬ ‫تــری رۆژانـــەی خوێندنگا كە لــەالیــەن ئەم‬ ‫نوسینگەیەوە جێبەجی دەكرێت‪ ،‬كارمەندی‬ ‫تایبەت هەیە بۆ پاكردنەوەی خوێندنگە كە‬ ‫لــەدوای دەوام‌و شەویش حەرەسی تایبەت‬ ‫هەیە‪ .‬بێجگە لەمانە لەهەر خوێندنگایەكدا‬ ‫نەخۆشخانەیەكی بچوك‌و گۆڕەپانی وەستانی‬ ‫ئۆتۆمبێل دابین كــراوە‪ ،‬بەشێكی گــەورەی‬ ‫قوتابخانەكان تەرخان كراوە بۆ دارو درەخت‌و‬ ‫گوڵ‌و چیمەن‌و سەوزایی‪ ،‬ژوری خوێدنگاكان‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی گەورەو بەرزن‌و سیستەمی‬ ‫گەرمی مەركەزی تیایە‪ ،‬لەژورەكانیشدا هەمو‬ ‫هۆیەكانی فێربون‌و راگەیاندن دابین كراوە‪،‬‬ ‫وەك كۆمپیوتەرو رادیــۆو ڤیدیۆو القیتەو‬ ‫كامێراو سالیدو زۆر هۆكاری تــر‪ .‬لەچوار‬ ‫دەوری خوێندنگاكانیش كامێرای چاودێری‌و‬ ‫سیكیورەتی هەیە‪ ،‬نــاوەوەی قوتابخانەكان‬ ‫بەوێنەو پۆستەرو الفیتەو دیواری رەنگاورەنگ‬ ‫نەخشێنراوە‪ ،‬وا هەست دەكەیت كە سەیری‬ ‫پێشانگایەكی وێنەی دەكەیت‪ ،‬خوڵقاندنی‬ ‫ئەم وێنەو فۆرمە بۆئەوەیە كە خوێندكاران‬ ‫هەمیشە حەز بەخوێندنگاكان بكەن‌و وەڕس‬ ‫نەبن‪ ،‬بەپێچەوانەی قوتابخانەكانی الی‬ ‫خۆمانەوە كە بەدیواری بەرزو داخراو چوار‬ ‫دەوری گــیــراوەو خوێندكار كــە چــوە ناو‬ ‫خوێندنگاكەوە دەرەوە نابینێ‌‌و شێوەی زیندان‬ ‫وەرئەگرێ‌‪ ،‬بەاڵم خوێندنگاكانی ئەم واڵتە‬

‫بەهیچ جۆرێك دیواری بەرزو داخــراوە نیەو‬ ‫دیوكارەكانی دەرەوەش بەموحاجەرەو ئاسن‬ ‫دروست كراون‌و شەفاف‌و كراوەن‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫خوێندكاران هەمیشە دەرەوە ببینن‌و دور بێت‬ ‫لەسیماو سیفەتی زیندان‪.‬‬ ‫لەكۆتاییدا ئەوەی لەپێشەوە باس كراوە‬ ‫بریتییە لەكۆمەڵێك الیەنی باش‌و پرشنگداری‬ ‫سیستەمی پــــەروەردەو فێركردنی واڵتــی‬ ‫بەریتانیا‪ ،‬بــەو هیوایەی كەسود لەالیەنە‬ ‫باشەكانی وەربگیرێ‌‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ السایی‬ ‫كــردنــەوەو كۆپی كــردنــی لــەســەدا ســەدی‬ ‫سیستەمی ئەم واڵتە نیم لەگەڵ كوردستاندا‪،‬‬ ‫چونكە دو واقیعی لێك جودان‪ ،‬هەروەها دو‬ ‫كەلتورو دو زەمەن‌و زەمینی لێك جیاوازن‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫*‪Education in London‬‬ ‫‪City University, ,1894 since‬‬ ‫‪London‬‬ ‫‪Undergraduate‬‬ ‫‪.2014\2013 prospectus‬‬ ‫‪London‬‬ ‫*‪Metropolition‬‬ ‫‪University,‬‬ ‫‪Learning‬‬ ‫‪.2010 ,Development Unit‬‬ ‫‪life‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪the‬‬ ‫*‪United‬‬ ‫‪Kingdom, A Journey to‬‬ ‫‪.2004 ,Citizensip. Home office‬‬ ‫*‪Revision New GCSE,‬‬ ‫‪Collins, DCR, Twenty First‬‬ ‫‪.2013 Century A, London‬‬ ‫*ماستەر لەبواری بەڕێوەبردن‌و گەشەكردنی‬ ‫دام‌و دەزگــاكــانــی كۆمەڵگەی مەدەنیدا‪،‬‬ ‫لەزانكۆی (‪London Metropolition‬‬ ‫‪)University‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (569) 27-06-2016‬‬

‫یەكەمی چیرۆكی گەالوێژ‬ ‫ژولیاو دەستنوسەكەی‬ ‫مەوالنا چاپ دەکات‬

‫حەسەن‪ ،‬ئیسماعیل حەمەئەمین‪ ،‬كــاروان‬ ‫كاكەسور)ن‪.‬‬ ‫ئــەم كتێبە (مــاڵــی وەفــایــی)‪ ،‬لــەفــۆڕم‌و‬ ‫بەرگێكی قەشەنگدا بەكوالێتییەكی بەرز‬ ‫ئەركی لەچاپدانیان گرتۆتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫(تــوانــا ئــەمــیــن)‪ ،‬لــەهــەنــاســەیــەكــی ناو‬ ‫ئــەم كتێبەدا دەڵــ ‌ێ «كــە جێی هێشتم‬ ‫لەبەیانییەكی ســاردی ناو چــوار دیــواردا‪،‬‬ ‫بێباك پێی وتم‪« :‬ئەوا من رۆیشتم‪ ،‬تۆش‬ ‫هەوڵبدە بەرگەی ئەم ئازارە بگریت»‪ ،‬هیچی‬ ‫تری نەوت‪ ،‬ئەو قسەیەی تەواو لەئامۆژگاریی‬ ‫ئەو جەلالدە دەچو‪ ،‬دوای ئەوەی گوللەیەكی‬ ‫ناوەتە كەللەی قوربانیەكەیەوە‪ ،‬دەست بنێتە‬ ‫ژێر سەری‌و بەسۆزەوە پێی بڵێت «هاوڕێ‌‪،‬‬ ‫هەوڵبدە بەرگەی ئەم ئازارە بگریت»‪.‬‬

‫ێ خوشكەكەی چیخۆف‬ ‫س ‌‬ ‫دەچنە كۆمەڵەی هونەرە جوانەكانی كورد‬ ‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە لەكۆتایی مانگی تەموزی ئەمساڵدا‪،‬‬ ‫لەهۆڵی كۆمەڵەی هــونــەرە جوانەكانی‬ ‫كورد لەسلێمانی‪ ،‬شانۆیی (سێ‌ خوشك)‬ ‫نمایشبكرێ‌‪ .‬ئــەم شانۆییە بەرهەمی‬ ‫كــۆمــەڵــەی هــونــەرە جــوانــەكــانــی كــورد‌و‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی هونەری شانۆی سلێمانییە‪.‬‬ ‫شــانــۆیــی (ســـێ‌ خـــوش ــك)‪ ،‬نوسینی‬ ‫ئەنتۆن چیخۆفەو مامۆستا جــەالل تەقی‬ ‫وەریــگــێــڕاوەتــە س ــەر زمــانــی كـــوردی‌و‬ ‫هونەرمەند شەفیق محەمەد كاری دەرهێنانی‬ ‫بۆ بەئەنجامگەیاندوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە شانۆییە هونەرمەند‬ ‫(عوسمان محەمەد) ئەكتەرو بەڕێوەبەری‬ ‫ب ــەره ــەم بـــە(چـــاودێـــر)ی راگــەیــانــد»‬ ‫پیشكەشكردنی ئەم شانۆییە لەم ساتەدا‬

‫ئەوەیە كە شانۆییەكانی چیخۆف بۆ مرۆڤەو‬ ‫مــرۆڤ لــەهــەر شوێنێكدا بـێ‌ چیخۆف‌و‬ ‫شانۆییەكانی لەوێن‌و هیچ قەیرانێكیش رێگر‬ ‫نییە لەبەردەم كاری هونەری‌و‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫شانۆ‪.‬‬ ‫دەربــارەی ناوەڕۆكی شانۆییەكەیش وتی‬ ‫«ئەم شانۆییە باس لەسێ‌ خوشك دەكات‪،‬‬ ‫كــە سـێ‌ كچە جــەنــەڕاڵ ـن‌و هەریەكەیان‬ ‫بــەجــۆرێــك رەفــتــار دەكـــات‪ ،‬دەیــانــەوێ‌‬ ‫بگەڕێنەوە زێــدی خــۆیــان‌و لــەوێ‌ ژیــان‬ ‫دەستپێبكەنەوە»‪.‬‬ ‫شانۆیی (سێ‌ خوشك)‪ ،‬هەریەك لە‪ :‬هێرۆ‬ ‫جەواد‪ ،‬گۆنا حەمەساڵح‪ ،‬سەرگوڵ حسێن‪،‬‬ ‫الڤین رەوف‪ ،‬كەمال عەلی جەوهەر‪ ،‬هونەر‬ ‫دێوانە‪ ،‬گۆران ئەكرەم‪ ،‬ئەكرەم حەمە گوڵ‪،‬‬ ‫عوسمان محەمەد‪ ،‬رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬

‫(گوڵچین‌و خەیاڵەكانی رۆستەم) پیشاندەدرێ‌‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیارە لەكۆتایی مانگی ئەیلولی ئەمساڵدا‪ ،‬فیلمی‬ ‫(گوڵچین‌و خەیاڵەكانی رۆستەم) نیشانبدرێ‌‪.‬‬ ‫ئەم فیلمە‪ ،‬لەنوسین‌و دەرهێنانی هونەرمەند (لوقمان‬ ‫غەریب)ەو یەكێكە لەو چوار فیلمە درێژەی كە ناوەندی‬ ‫بەرهەمهێنانی كاری تەلەفزیۆنی‌و سینەمایی كوردی‬ ‫(‪ )GAV KURD ART‬بەرهەمیاندەهێنێ‌‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە نوێیە هونەرمەند لوقمان غەریب‬ ‫بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬فیلمی (گوڵچین‌و خەیاڵەكانی‬ ‫رۆستەم‪ ،‬یەكێكە لەو فیلمانەی كە لەچوارچێوەی‬ ‫پــڕۆژەی بەرهەمهێنانی چــوار فیلمی درێــژدایــە‪ ،‬كە‬ ‫ناوەندی بەرهەمهێنانی كاری تەلەڤزیۆنی‌و سینەمای‬ ‫كــوردی (‪ )GAV KURD ART‬لەسەرەتای‬ ‫ساڵی ‪ – 2015‬وە دەستی بەئەنجامدانی كردوە‪ ،‬ماوەی‬ ‫فیلمەكە ‪ 120‬خولەكەو مێژوی روداوەكانی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ساڵی شەستەكانی سەدەی رابردو‪.‬‬ ‫دەربــارەی ناوەڕۆكی فیلمەكەو وێنەگرتنیشی وتی‬ ‫«ناوەڕۆكی فیلمەكە باس لەكێشەو ملمالنێی نێوان‬

‫ئەروپای یەكگرتوو و‬ ‫چەند هاوكێشەیەك‬

‫سێ‌ رۆماننوسی كورد‬ ‫پێشەكییان بۆ نوسیوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دوای ئــەوەی لەنۆزدەیەمین فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژدا‪ ،‬بەچیرۆكی (ژولیاو دەستنوسەكەی‬ ‫مەوالنا خالید) خەاڵتی یەكەمی چیرۆكی‬ ‫بەدەستهێنا‪ ،‬لەئێستاشدا چیرۆكنوس (توانا‬ ‫ئەمین)‪ ،‬سەرجەم تێكست‌و چیرۆكەكانی‬ ‫بەهەمان ناوەوە بەچاپدەگەیەنێ‌‪.‬‬ ‫سەبارەت بەچاپگەیاندنی ئەم كتێبە‪ ،‬توانا‬ ‫ئەمین بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬پاش ئەوەی‬ ‫لەنۆزدەیەمین فێستیڤاڵی گەالوێژدا خەاڵتی‬ ‫یەكەمی چیرۆكم بەدەستهێنا‪ ،‬ئێستایش‬ ‫سەرجەم چیرۆكەكانم بەهەمان ناوی (ژولیاو‬ ‫دەستنوسەكەی مــەوالنــا خالید) لەتاران‬ ‫بەچاپگەیاندوە‪ ،‬كە س ‌ێ رۆماننوسی كورد‬ ‫پێشەكییان بۆ نوسیوە ئەوانیش (شێرزاد‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫چەند خێزانێك دەكات كە دوژمنایەتی‌و‬ ‫خۆشەویستی‌و تۆڵەسەندنەوە بەرجەستە‬ ‫دەكــەن‪ ،‬رۆژی ‪ 2016/5/25‬یەكەمین‬ ‫گــرتــەی فیلمەكە لــەئــاوایــی (بــاڕۆیــی)‬ ‫ناوچەی بازیان تۆماركرا‪ ،‬لەئێستاشدا‬ ‫قۆناغی وێنەگرتنی لەكۆتاییدایەو بڕیارە‬ ‫لەكۆتایی ئەیلولی ئەمساڵدا نیشانبدرێ‌«‪.‬‬ ‫فیلمی (گوڵچین‌و خەیاڵەكانی رۆستەم)‪،‬‬ ‫زیاتر لە ‪ 26‬ئەكتەرو هونەرمەندی بەتواناو‬ ‫خاوەن ئەزمون رۆڵی تێدا دەبینن لەوانە‪:‬‬ ‫عەلی كەریم‪ ،‬حەمەڕەشید هەرەس‪ ،‬شاناز‬ ‫محەمەد‪ ،‬عەبدولی حەمەجوان‪ ،‬كەمال‬ ‫چاالك‪ ،‬شایی رەزا‪ ،‬بەهادین هەڵەبجەیی‪،‬‬ ‫كەمال دڵشاد‪ ،‬غەفور عەبدوڵاڵ‪ ،‬بەیان‬ ‫عەلی‌و چەند هونەرمەندێكی تر‪.‬‬

‫حسێن رابی‬

‫خەونی دروستكردنەوەی ئەمپراتۆری ڕۆم لە شێوەی ئەوروپایەكی یەكگرتوو‬ ‫مێژووییەكی دوورو درێژی هەیە‪ .‬بەاڵم ڕووسیاو بەریتانیا بەدرێژاییی مێژوو وەک دوو‬ ‫ڕێگەری گەورە لە ڕێگەی دروستبوونی ئەوروپای یەکگرتوودا دەرکەوتوون‪.‬‬ ‫لەسەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا ناپلیۆن ئەمپراتۆری فەرانسا دوای داگیركردنی واڵتی‬ ‫جێرمەنەكان بەنزیكەیی دەستی بەسەر هەموو ئەوروپادا گرت جگە لە بەریتانیا‬ ‫و ڕووسیا! بەاڵم لە كۆتاییدا لە جەنگی ڕووسیا شكەستی خوارد و دوژمنەكانی‬ ‫بە پشتیوانی بەریتانیا لەسەر كار الیانبرد و خەونی ئەوروپای یەكگرتوو لەسەر‬ ‫دەستی فەرانسا بەتاڵ بوویەوە‪ .‬لە جەنگی جیهانی دووهــەم ئەڵمانییەكان بە‬ ‫ڕێبەرایەتی هیتلەر و حیزبی نازی دوای داگیرکردنی فەرانسا و زۆرینەی واڵتانی‬ ‫ئەوروپا ئەمپراتۆرییەکی گەورەیان لەسەرانسەری ئەوروپادا پەرپاکرد‪ ،‬واتە جارێكی‬ ‫تر ئەوروپا یەكخرایەوە بەاڵم دووبارە دوو دوژمنی سەرەكی ڕووسیای كۆمۆنیست و‬ ‫بەریتانیا لەئارادا بوون‪ ،‬هەڵبەت ڕكەبەرێكی نوێش هاتبووە ناو کایەکەوە کە ئەویش‬ ‫ئەمریكا بوو‪ ،‬ئەم خەونەش کاتێک بەتاڵ بویەوە کە ئەڵمان لە جەنگی ڕووسیا‬ ‫شكەستی خوارد و بەریتانیا و ڕووسیا بە پشتیوانی ئەمریکا دەسەاڵتی نازییەکانیان‬ ‫بەسەر ئەوروپادا نەهێشت‪.‬‬ ‫دوای جەنگی جیهانی دووەم هەوڵێکی تری سەرپاگیر بۆ دروستکردنی ئەوروپای‬ ‫یەکگرتوو دەستی پێکرد ئەمجارەیان یەكخستنی ئەوروپا بە جەنگ نەبوو بەڵكو‬ ‫لەسەر بنچینەی قازانج ‪ -‬قازانجی ئابوری و خۆپارێزگاری بوو لە کۆمونیزمی ڕووسی‬ ‫کە بەشێک لە ئەوروپای کردبوو بە هاوپەیمانی خۆی‪ ،‬بنچینەدانەری ئەم یەکێتییە‬ ‫ئەڵمان یان فەرانسە بەتەنهایی نەبوو‪ ،‬بەڵکو هەردووکیان بوون‪.‬‬ ‫ئەم هاوپەیمانییە بەڕادەیەک پیشکەوت کە خەڵک تەسەوری ئەوەیان الدروست ببوو‬ ‫کە لەوانەیە لە داهاتوودا لە جیاتی چەندین واڵتی ئەوروپی‪ ،‬ویالیەتە یەکگرتووەکانی‬ ‫ئەوروپا بێتە ئاراوە‪ ،‬بەاڵم جارێکی تر هەمان دوو نەیاری سەرەکی یەکگرتنی ئەوروپا‬ ‫خەریکن ئەم خەونەش بەتاڵ دەکەنەوە‪ .‬ئەم هەمەپرسییەیی بەریتانیا دەریخست‬ ‫زۆرینەی خەڵكی ئینگلیز(نەك سكۆتلەند و ئایرلەند) ئەو قازانجە ئابوورییەیان ناوێت‬ ‫کە لە ئەوروپاوە پێیان دەگات و ڕووسیاش چەندین ساڵە لە خۆرهەاڵتەوە کێشە بۆ‬ ‫ئەوروپا دەنێتەوە( وەک نموونەی جەنگی ئوكراین و داگیرکردنی بەشێک لە خاکی‬ ‫ئەو واڵتە)‪.‬‬ ‫لەوەناچێت یەکێتی ئەوروپا هەڵوەشێتەوە چونکە دوو دامەزرێنەرە سەرەکییەکەی‬ ‫واتە فەرانسا و ئەڵمان لەسەر پاراستنی ســوورن‪ ،‬بەاڵم بێگومان الواز دەبێت‪،‬‬ ‫پێنجەمین ئابوری جیهان(کە ئێستا بەهۆی ئەم جیابوونەوەوە بووە بە شەشەم)‬ ‫لەجەستەی دەکەنرێتەوە‪.‬‬ ‫بوونی بەریتانیا لەناو یەکێتی ئەوروپا تاڕادەیەکی زۆر کێشەی سەربەخۆیی سکۆتلەند‬ ‫و ئایرلەندی باکوری چارەسەر کردبوو‪ ،‬کە ئاماژەکان بەزقی دەریدەخن ئەم کێشانە‬ ‫لەمەودوا سەرهەڵدەدەنەوە‪ .‬دوای ئەم هەمەپرسییە دەکرێت بپرسین؛ ئایا بەڕاستی‬ ‫داهاتوو چۆن دەبێت؟ ئایا بەریتانیا هەڵدەوەشێتەوە ؟ ئایا ئینگلیزەكان دەست‬ ‫لەسەر ئایرلەندی باكور(كە مێژوویەكی خوێناوی لەگەڵ بەریتانیا هەیە) و سكۆتلەند‬ ‫هەڵدەگرن و ڕێزی سەربەخۆیی خوازییان دەگرن؟ ئایا بەڕاستی بەریتانیا وەک‬ ‫سۆڤیەتی پێشووی لێ دێت یان نەخێر ئیتر دیموکراسی و هەمەپرسی تا ئێرەیەو‬ ‫بەس! الوازبوونی بەریتانیا الوازبوونی ئەمریكایە‪ ،‬لەڕاستیدا لەم جیهانەدا تەنها دوو‬ ‫واڵتی هاوپەیمانی زۆر سەرەكی هەیە ئەویش بریتییە لە بەریتانیا و ئەمریكا‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەمریکا ڕازی دەبێت بەوەی بەریتانیا تا لێواری هەڵوەشانەوە بڕوات؟!‬

‫فەرمان هیدایەت‬ ‫(مرۆڤی نوێ‌) چاپدەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫نـــوســـەرو رۆژنـــامـــەنـــووس فـــەرمـــان هــیــدایــەت‪،‬‬ ‫لەتوێژینەوەیەكی ناوازەی هزری و فەلسەفیی‪( ،‬مرۆڤی‬ ‫نوێ‌)ی راڤەكردوە‪ ،‬الیەنی كۆمەڵناسی‌و دەرونی مرۆڤی‬ ‫نیشانداوە‪ ،‬مرۆڤ كێیە؟ یان چییە؟ بۆچی مرۆڤ‬ ‫شكۆمەندیی خۆی گرێدەدات بەو شتومەكانەی خۆی‬ ‫دروستیاندەكات؟ سامان‌و خودشەیدایی رەوشتی مرۆڤ‬ ‫بەكوێدا دەبات؟ ئازادی سنورەكانی تاكوێن؟ چی وا‬ ‫لەهەندێك مرۆڤ دەكات ببێتە كۆیلەو هەندێكی تر‬ ‫چاو لەستەم بنوقێنن‌و هەندێك مرۆی تر تامردن دژی‬ ‫ستەمكار دەجەنگن؟ ستەمكارو ستەملێكراو كێن؟‬ ‫رژێمی نوێی جیهان‌و گەشەسەندنی لەشفرۆشیی وەك‬ ‫پڕ قازانجترین بازرگانی‌و كردنی خانمان بەكۆیلە‪،‬‬ ‫ئەمانەو چەندانی تر‪ ،‬فەرمان هیدایەت لەمرۆڤی نو ‌ێ‬ ‫شرۆڤەی كردون‪ ،‬كە وەاڵمدانەوەیەكی مەعریفییە بۆ‬ ‫نامۆبونی مرۆڤی شارستانیەتی نوێ‌‪.‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارەی‬

‫داهاتوو‬

‫شیعر متامنەی‬ ‫بە یاسا و دادوەر نییە‬ ‫ئەرسەالن چەڵەبی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٥١٠‬دووشەممە ‪2016/٦/٢٧‬‬

‫پاشكۆيۆكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫له‌چله‌ى مامۆستا تاهیر ساڵح سه‌عیدى چیرۆكنوس‬

‫مه‌ال به‌ختیار‪:‬‬

‫له‌چله‌ی قه‌ڵه‌مێكی به‌رزداین‪ ،‬كه‌ له‌رۆژگاری‬ ‫هه‌ره‌سدا‪ ،‬به‌ وره‌ و به‌هه‌ڵوێست بوو‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ده‌قى وتارى مه‌ال به‌ختیار‪ ،‬لێپرسراوى‬ ‫ده‌ســته‌ى كارگێڕى‪ ،‬له‌چله‌ی مامۆستای‬ ‫چیرۆكنــوس تاهیر ســاڵح ســه‌عید‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئێــواره‌ی (‪ )2016/6/25‬له‌هۆڵی ته‌وار‌‪،‬‬ ‫له‌شارى سلێمانى به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬

‫«بۆ رۆژێكیش نه‌مانبیست مامۆستا تاهیر‪ ،‬له‌سه‌نگه‌رى پێشمه‌رگه‌‌و‬ ‫له‌ویستى ئازادیخوازى میلله‌ته‌كه‌ى هه‌ڵگه‌ڕابێته‌وه‌»‬

‫ئه‌وه‌ى ك ‌ه بۆیه‌كه‌مینجار ئارمسترۆنگ‬ ‫چۆتــ ‌ه ســه‌رمانگ‪ ،‬وه‌ك زانــاكان ده‌ڵێن‬ ‫جــێ پێكانى هه‌تا دوو ســه‌د ســاڵ وه‌ك‬ ‫خۆى ده‌مێنێته‌وه‌‌و زه‌ڕڕه‌یه‌ك زیادو كه‌م‬ ‫ناكات‪ .‬به‌بڕواى منیش‪ ،‬ئه‌و وشانه‌ى له‌و‬ ‫ئه‌م كاته‌تان باش‪..‬‬ ‫كــچ‌و كوڕانــى مامۆســتا تاهیــر‪ ،‬ســه‌رده‌مه‌دا ده‌وتران‪ ،‬ئه‌و شیعرانه‌ى له‌و‬ ‫ســه‌رده‌مه‌دا ده‌وتران‌و ئه‌و هه‌ڵوێستانه‌ى‬ ‫هاوقه‌ڵه‌مه‌كانى‪ ،‬هاوده‌مه‌كانى‪..‬‬ ‫لــه‌(‪)1975‬ه‌و‌ه‬ ‫له‌وســه‌رده‌مه‌دا‪،‬‬ ‫ئاماده‌بوانى ئازیز‪..‬‬ ‫كارێكــى باشــبوو كــ ‌ه لــه‌م بۆنه‌یه‌دا‪ ،‬ده‌رده‌بڕدران‪ ،‬هه‌تا سه‌ركه‌وتنى راپه‌ڕین‪،‬‬ ‫قســه‌یه‌ك بكــه‌م‪ .‬هه‌روه‌كــو گوێــم ئه‌وانــه‌ی لــه‌و ســه‌رده‌مه‌دا ئاماده‌بــوون‬ ‫له‌قســه‌ى هه‌مــوو ئه‌وبه‌ڕێزان ‌ه بــوو‪ ،‬ك ‌ه بڵێــن‪ ،‬هاوشــانی تفه‌نگه‌كان‪ ،‬هاوشــانى‬ ‫باســى ســاڵى (‪)1975‬وبــه‌ره‌و دواو‌ه تا فیشــه‌كه‌كان‪ ،‬هاوشــانی هه‌ڵمــه‌ت‌و‬ ‫دانوســتاندنى (‪)1984‬یــان كــرد‪ .‬چاك هاوشــانى ئه‌شــكه‌نجه‌ی زیندانییــه‌كان‪،‬‬ ‫ئاماژه‌یــان بــه‌و هه‌لومه‌رجــه‌دا‪ .‬بــه‌اڵم هاوشــانی هه‌موو ئاه و نزوله‌یه‌كى دایكی‬ ‫له‌ڕاســتیدا زۆربــاس‌و بابــه‌ت هه‌یــه‌‪ ،‬ك ‌ه زیندانییــه‌كان‌و دایكــى شــه‌هیده‌كان‪،‬‬ ‫به‌هــۆى كاتــه‌وه‌‪ ،‬ناتوانــم له‌هه‌موویــان وشــه‌‪ ،‬رســته‌‪ ،‬چیرۆك‪ ،‬شیعرو په‌خشان‬ ‫بدوێــم‪ .‬چونك ‌ه لــه‌و هه‌لومه‌رجــه‌دا زۆر بنوســن‌و بڵێــن‪ ،‬به‌شــبه‌حاڵى خــۆم‪،‬‬ ‫بابه‌ت هه‌ی ‌ه سه‌باره‌ت به‌مامۆستا تاهیرو هیــچ وشــه‌و هه‌ڵوێســتێكیان‪ ،‬هیــچ‬ ‫ئه‌ونوسه‌رانه‌ى له‌رۆژگارێكدا‪ ،‬ك ‌ه هه‌ره‌س شــیعرو چیرۆكێكیــان به‌كه‌متــر نازانــم‪،‬‬ ‫بوو هه‌ره‌س‪ ..‬هه‌روه‌ك مامۆســتا شێركۆ له‌دروستكردنى مه‌فره‌ز‌ه سه‌ره‌تاییه‌كان‪،‬‬ ‫بێكه‌س ده‌ڵێت «هــه‌ره‌س بوو هه‌ره‌س‪ ،‬له‌گیانی پاكی شه‌هیده‌كان‌و له‌قاره‌مانێتی‬ ‫كه‌س نه‌بوو كه‌س»‪ .‬له‌سه‌رده‌مى ئاوادا‪ ،‬پێشمه‌رگه‌كان‌‪.‬‬ ‫زۆرجــار ئێمــ ‌ه له‌شــاخ‪ ،‬هه‌میشــ ‌ه‬ ‫قه‌ڵه‌م هه‌ڵگرتن‪ ،‬ئه‌ده‌بی مقاوه‌مه‌ت‪ ،‬ور‌ه‬ ‫به‌رزكردنه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و كۆڕو كۆڕ‌ه شیعریانه‌ى بیرمــان له‌وه‌ده‌كــرده‌وه‌و هه‌ســتمان الی‬ ‫له‌ســلێمانی‌و جار جاریش له‌شــاره‌كانی ئه‌وه‌بــوو‪ ،‬ك ‌ه ئێم ‌ه له‌شــاخین‪ ،‬ئایا له‌ناو‬ ‫تــر ده‌به‌ســتران‪ ،‬ئــه‌و ســه‌رده‌م ‌ه وه‌كو شــاردا‪ ،‬جگ ‌ه له‌رێكخســتنه‌كانمان‪ ،‬كێی‬ ‫كــور‌ه جۆشــدانه‌و‌ه وابــوو‪ ،‬له‌هه‌ســت‌و ترمــان له‌گه‌ڵدایــه‌؟ میلله‌ت‪ ،‬نوســه‌ران‪،‬‬ ‫نه‌ستی‌و هه‌ڵوێستى خه‌ڵكدا‪ .‬له‌قۆناغێكدا هونه‌رمه‌ندانمان له‌گه‌ڵدایه‌؟ به‌اڵم كاتێك‬ ‫ك ‌ه بــوون‌و نه‌بوون‪ ،‬مــان‌و نه‌مانی كورد چیرۆك ‌ه نهێنییه‌كانمان بۆ ده‌هات‪ ،‬شیعر‌ه‬ ‫نهێنییه‌كانمــان بــۆ ده‌هــات‌و ده‌مانزانى‬ ‫كه‌وتبووه‌ غه‌رغه‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫ره‌نگ ‌ه نه‌وه‌ى ئێســتا‪ ،‬ك ‌ه به‌شــێكیان ئه‌م ‌ه كێ نوســیوێتى‪ ،‬بۆ نوسراوه‌؟ ئه‌ى‬ ‫لێر‌ه دانیشتبن‌و نه‌توانن بۆ ئه‌وسه‌رده‌م ‌ه ئه‌م هێمایان ‌ه بۆ به‌كارهاتووه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه به‌كێ‬ ‫بگه‌ڕێنــه‌وه‌‪ ،‬له‌وســه‌رده‌مه‌دا نه‌ژیابن یان پێشكه‌شكراوه‌؟ ئه‌م ‌ه له‌چ هه‌لومه‌رجێكدا‪،‬‬ ‫له‌یاده‌وه‌ریاندا نه‌بێ‪ ،‬به‌اڵم ســه‌رده‌مێكى تانوپۆى ئه‌م چیرۆكانه‌‪ ،‬ئه‌م په‌خشانانه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر به‌ڕاستى ره‌ش بوو‪ ،‬ره‌ش‪ .‬ك ‌ه چنگى ئــه‌م شــیعران ‌ه چنــراون! كاتێــك ئــه‌م‬ ‫فاشــییه‌كان لــه‌دوا شــاخ‪ ،‬دوا دوندو دوا ورده‌كاریانه‌مــان ده‌زانــى‌و كاتێكیــش‬ ‫گونــد‌و دوا دۆڵ‌و ناخــى هه‌موو مرۆڤێكى ئه‌م نوســه‌رانه‌مان یه‌ك یــ ‌هك‌و دوو دوو‬ ‫كــورد گیــرى خواردبــوو‪ ،‬هیچ كه‌ســێك ده‌بینى‪ ،‬قسه‌مان له‌گه‌ڵ ده‌كردن‌و بۆیان‬ ‫رونده‌كردینــه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه له‌فاڵنــه‌ گۆڤار چى‬ ‫له‌چاره‌نوسى خۆى دڵنیانه‌بوو‪.‬‬

‫وتــراوه‌و له‌كوێ چى تــر نه‌وتراوه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه هه‌ندێكیــان هێنــاو ناوى هه‌ندێكیشــیان‬ ‫بۆ ئێمه‌ى پێشــمه‌رگه‌‪ ،‬وره‌یه‌كى ئێجگار له‌بیــر چــۆوه‌‪ .‬بــه‌اڵم مــرۆڤ ناتوانــێ‬ ‫له‌مكاره‌دا ناوى حه‌م ‌ه ســه‌عید حه‌سه‌نى‬ ‫به‌رزى پێده‌به‌خشین‪.‬‬ ‫یه‌كێكیــش لــه‌و كه‌ســانه‌ى كــ ‌ه بــۆ بیربچێتــه‌وه‌! ناتوانــێ حه‌مــ ‌ه فه‌ریــق‬ ‫رۆژێكیــش نه‌مانبینــى‌و نه‌مانبیســتووه‌‪ ،‬حه‌ســه‌نى بیر بچێته‌وه‌! مــرۆڤ ناتوانێ‬ ‫نــ ‌ه ئه‌مالو ن ‌ه ئــه‌والى كردبــێ‪ ،‬بۆ یه‌ك هه‌ڤاڵ كوێستانى له‌بیر بچێته‌وه‌‪ .‬ناتوانرێ‬ ‫مانگیــش نه‌مانبیســتووه‌‪ ،‬له‌ســه‌نگه‌رى دكتۆر شــێركۆ عه‌بدوڵاڵت له‌بیربچێته‌و‌ه‬ ‫پێشــمه‌رگه‌‌و له‌ویســتى ئازادیخــوازى ك ‌ه ئه‌وه‌تا لێر‌ه دانیشــتووه‌‪.‬یان مسته‌فا‬ ‫میلله‌ته‌كــه‌ى هه‌ڵگه‌ڕابێته‌وه‌‪ ،‬مامۆســتا ســاڵح كه‌ریمــى له‌بیر بچێتــه‌وه‌! ئه‌مان ‌ه‬ ‫نوســه‌رى گه‌وره‌ن‌و له‌ســه‌رده‌مى خۆیدا‪،‬‬ ‫تاهیر بوو‪.‬‬ ‫هه‌میشه‌ پرسیومانه‌‪ ،‬بۆ ئاگاداریشتان هیچ نه‌بێ‪ ،‬ئه‌گه‌ر شــاكارى گه‌وره‌شــیان‬ ‫ده‌مانزانــى كــێ ماســتاو ده‌كات! كــێ دانه‌هێنابێ‪ ،‬به‌اڵم توانیان هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ى‬ ‫له‌ژێــره‌و‌ه راپۆرت ده‌نوســێ‪ ،‬ده‌مانزانى له‌ســه‌نگه‌رى میلله‌ته‌كه‌یانــدا بــن‪ ،‬بــۆ‬ ‫كێ وتاره‌كانــى به‌عس ته‌رجوم ‌ه ده‌كات! شۆڕش‌و ئێم ‌ه زۆر زۆر بوو‪.‬‬ ‫هه‌روه‌هــا زۆریــش لــه‌و نوســه‌رانه‌ى‬ ‫ده‌مانزانى كێ له‌ئه‌مندا موحازه‌ر‌ه ده‌دات!‬ ‫ده‌مانزانــى كێ درۆ له‌گه‌ڵ ئێمه‌‌و راســت لــ ‌ه (كاروان) ده‌یانوســى‪ ،‬ته‌نانــه‌ت‬ ‫له‌گه‌ڵ به‌عســدا ده‌كات! ده‌شمانزانى كێ به‌سه‌رنوســه‌رو به‌ڕێــز مامۆســتاى‬ ‫موچــه‌ى تایبه‌تــى هه‌یه‌! جــارێ هه‌موو چیرۆكنــوس (حســێن عــارف)ه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌مانــ ‌ه بــۆ مێــژوو هه‌ڵده‌گریــن‪ .‬بــه‌اڵم ته‌نانــه‌ت به‌بــێ پرســى شــۆڕش نه‌بوو‬ ‫یه‌كێــك له‌وكه‌ســانه‌ى هه‌رگیــز‪ ،‬رۆژێك به‌سه‌رنوســه‌رى كاروان‪ .‬بــه‌اڵم خه‌ڵــك‬ ‫لــه‌رۆژان هیــچ كه‌ســێك نه‌یتوانى له‌الى ئــه‌م ورده‌كارییانه‌و زۆر ورده‌كارى تریش‬ ‫شــۆڕش زمانــى لێبدات‌و هیــچ رۆژێكیش هه‌یــ ‌ه ك ‌ه نایزانن‪ .‬ته‌نانه‌ت هه‌نێك نهێنى‬ ‫پێویســتى بــه‌و‌ه نه‌كردووه‌‪ ،‬له‌شــاخه‌و‌ه هه‌ی ‌ه ئه‌گه‌ر ئێســا بیدركێنم‪ ،‬ســه‌باره‌ت‬ ‫پێى بڵێین وامه‌كــه‌‪ ،‬یان وابكه‌‪ ..‬یه‌كێك به‌وانــه‌ى كه‌ له‌ناو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى ئه‌من‌و‬ ‫له‌وكه‌ســان ‌ه مامۆســتا تاهیــر بــووه‌و بۆ ئستیخباراتیشدا بون‌و هه‌مووتان ئێستاش‬ ‫ویژدان ئه‌مه‌تان پێده‌ڵێم‪ ..‬چونك ‌ه ئه‌وه‌ى رقتــان لێیانه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‌ه شــۆڕش له‌ناو‬ ‫ئــه‌و وتویه‌تى‌و هه‌ندێكى تــر‪ ،‬ك ‌ه ئه‌گه‌ر ئه‌مــن‌و ئیســتخباراتدا چاندبوونى‌و كارى‬ ‫ئێســتا ناویان بهێنم جوان نییه‌‪ ،‬ده‌ترسم زۆر گه‌وره‌شــیان بــۆ شــۆڕش كرد‪ .‬نه‌ك‬ ‫نــاوى هه‌ندێكیانم له‌بیــر بچێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ته‌نهــا یه‌كێك‪ ،‬به‌ڵكو زیاد له‌(‪ 15‬بۆ ‪)20‬‬ ‫ئێستا له‌چله‌ى مامۆستا تاهیرداین‪ ،‬بۆی ‌ه كه‌ســى شۆڕشــیان له‌گرتن‌و ئه‌شكه‌نجه‌و‬ ‫هه‌ر باســى ئه‌وده‌كــه‌م‪ .‬ئه‌گه‌رنا هه‌ر ئه‌و له‌ناوبــردن رزگار كــردووه‌‪ .‬ته‌نانــه‌ت‬ ‫نییه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و دۆســت ‌ه ئه‌زیزان ‌ه ناوى باشترین راپۆرته‌كانى ئه‌من‌و ئیستیخبارات‬

‫كــ ‌ه ده‌ســت ئێمــه‌و شــۆڕش ده‌كــه‌وت‪،‬‬ ‫له‌ڕێگه‌ى ئه‌وانه‌و‌ه ده‌ستمان ده‌كه‌وت‪ .‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌وانیش له‌سه‌رده‌مى شــه‌هید ئارامه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌نــاو ئه‌من‌و ئســتیخباراتدا چاندبومانن‪.‬‬ ‫كــ ‌ه هه‌ندێك له‌وان ‌ه نامــه‌وێ ناویانبهێنم‪،‬‬ ‫له‌ڕاپه‌ڕینــدا كوژران‪ .‬بــه‌اڵم رۆژێك دێت‬ ‫كــ ‌ه ده‌بــێ ره‌دى ئیعتیباریــش بۆ ئه‌وان‬ ‫بكه‌ینه‌وه‌‪.‬‬ ‫مامۆســتا تاهیــر هه‌میشــ ‌ه وابــووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ى ك ‌ه كاكــ ‌ه ره‌وف بێگه‌رد ئاماژه‌ى‬ ‫پێــدا‪ ،‬حه‌قیقه‌ته‌كه‌ى ئه‌مه‌ى خواره‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و‪ ،‬به‌كورتى قســه‌ى كردو هه‌ر ئه‌وه‌ند‌ه‬ ‫بــوارى هه‌بوو‪ .‬بــه‌اڵم حه‌قیقه‌ت ئه‌مه‌یه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه پێش ئه‌وه‌ى ده‌ست به‌شۆڕش بكه‌ین‪،‬‬ ‫نه‌ك له‌شۆڕشه‌و‌ه گه‌ڕابێتمه‌وه‌و ئه‌مانمان‬ ‫ناســیبێ‪ .‬به‌ڵكو پێشئه‌وه‌ى ده‌ستبكه‌ین‬ ‫به‌شــۆڕش‪ ،‬ده‌مانــوت شــۆڕش ده‌كه‌ین‌و‬ ‫دوا بڕیارمان له‌باره‌ى شۆڕشــه‌و‌ه دابوو‪،‬‬ ‫ئه‌وكاتــ ‌ه ده‌مانــوت ناكــرێ ك ‌ه شــۆڕش‬ ‫ده‌كه‌ین‪ ،‬به‌اڵم هاوشــانی ســه‌نگه‌ره‌كان‪،‬‬ ‫ئه‌ده‌بی به‌ره‌نگاریمان نه‌بێ‌‪ .‬بۆی ‌ه كه‌وتین ‌ه‬ ‫گفتوگۆ بۆ ئه‌م بابه‌ته‌و كاك ره‌وف یه‌كێك‬ ‫بوو له‌و نوسه‌رانه‌و له‌برى كۆبونه‌یه‌كیش‪،‬‬ ‫دوو كۆبوونه‌وه‌مــان له‌ماڵــى ئه‌وانــدا‬ ‫كــردووه‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌كیشــیمان له‌ماڵى‬ ‫مامۆســتا حه‌مه‌ى حه‌م ‌ه باقیدا كردووه‌؛‬ ‫مــرۆڤ به‌ویژدانه‌و‌ه ده‌بێ باســى بكات‪،‬‬ ‫ك ‌ه مامۆســتا حه‌مه‌ى حه‌مه‌باقى یه‌كێك‬ ‫بــوو‌ه له‌كۆڵه‌گه‌كانــى ئــه‌و مقاوه‌مــ ‌هت‌و‬ ‫ئه‌وســه‌رده‌مه‌و له‌شــاخیش یه‌كێــك بوو‬ ‫له‌وانه‌ى رێكخه‌رى پۆسته‌كانى ناو شار بۆ‬ ‫شاخ‪ .‬ك ‌ه ره‌نگ ‌ه النیكه‌م حه‌وت بۆ هه‌شت‬ ‫كۆبونــه‌وه‌ى ترمان كردبێ‪ ،‬ك ‌ه مامۆســتا‬ ‫تاهیرى تێدابووه‌‪ .‬چ له‌ســه‌ر شه‌قامه‌مان‬ ‫كۆبوونه‌وه‌مانكردووه‌‪ ،‬یان له‌چایخانه‌كاندا‬ ‫داده‌نیشــتین‪ .‬ته‌نانه‌ت ئــه‌و كات ‌ه به‌ند‌ه‬ ‫موخته‌فیشــبووم‪ .‬بــه‌اڵم له‌هه‌مــوو ئــه‌و‬

‫«مامۆســتا تاهیر پیاوێكــی گه‌وره‌ بوو‪ .‬تابڵێى به‌وره‌و هه‌ڵوێســت‬ ‫بوو‪ .‬پیاوێك حه‌زى ده‌كرد هه‌رچى له‌مێشــكیدایه‌ بیكات به‌وشــه‌‪،‬‬ ‫به‌چیرۆك‌و پێشكه‌شی پێشمه‌رگه‌ی بكات»‬

‫كۆبوونه‌وانــه‌دا‪ ،‬ئه‌گه‌ر پێویســت بووبێ‪،‬‬ ‫ئاماده‌بــووم‪ .‬ته‌نانــه‌ت به‌یانێكیشــمان‬ ‫ئاماده‌كردو باڵویشــمان كرده‌وه‌‪ ،‬به‌ناوى‬ ‫ئه‌ده‌بــى به‌ره‌نــگارى كوردســتان‪ .‬كــ ‌ه‬ ‫به‌ئاراســته‌ى چــه‌پ نوســرابوو‪ .‬ئه‌وكات ‌ه‬ ‫فه‌لســه‌فه‌كه‌مان فه‌لســه‌فه‌ى چه‌پ بوو‪،‬‬ ‫چه‌پــى ئه‌وكاته‌‪ .‬دیاره‌ ئێســتاش به‌پێى‬ ‫ئه‌م سه‌رده‌م ‌ه هه‌ر چه‌پین‪ .‬به‌اڵم ئاڵوگۆڕ‬ ‫به‌ســه‌ر ئایدۆلۆجیه‌تمانــدا هاتووه‌‪ .‬به‌ڵێ‬ ‫ئه‌گه‌رچى به‌یانێكیشــمان نوســى‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ورد‌ه ورد‌ه نه‌مانتوانى ئه‌م ‌ه چاپ بكه‌ین‪،‬‬ ‫چونكــ ‌ه جیــاوازى له‌بیربۆچوونه‌كانماندا‬ ‫هه‌بــوو ك ‌ه ده‌بــێ ئه‌م به‌یانــ ‌ه چى بێ؟‬ ‫چونك ‌ه به‌یانه‌كه‌و هه‌ستى ئێمه‌‪ ،‬هه‌مووى‬ ‫له‌ژێــر كاریگــه‌رى ئه‌ده‌بــى مقاوه‌مه‌تــى‬ ‫فه‌ڵه‌ستینیدا بوو‪ .‬ته‌نانه‌ت هه‌ر له‌وكاته‌دا‬ ‫كتێبێكى گه‌وره‌ش هه‌بوو له‌سه‌ر ئه‌ده‌بى‬ ‫مقاوه‌مه‌تى فه‌ڵه‌ســتینى‌و ك ‌ه سه‌رچاوه‌ى‬ ‫بیركردنه‌وه‌شــمان له‌وكاتــه‌دا ئه‌وه‌بــوو‪.‬‬ ‫ئه‌گــه‌ر نه‌ماتوانیبــێ یه‌كێتیــى ئه‌ده‌بــى‬ ‫مقاوه‌مه‌ته‌كــ ‌ه دروســت بكه‌یــن! بــه‌اڵم‬ ‫ئه‌و تــۆوه‌ى چاندمــان‪ ،‬ورد‌ه ورد‌ه باش‬ ‫هاته‌به‌رو ك ‌ه شــۆڕش به‌رپابــوو‪ ،‬هه‌موو‬ ‫ئه‌و نوســه‌رانه‌ى ك ‌ه باســم كردن‌و ئه‌گه‌ر‬ ‫كۆیان بكه‌یته‌وه‌‪ ،‬ره‌نگ ‌ه (‪ )15‬نوسه‌رێك‬ ‫ببن‪ .‬دیسانه‌و‌ه نامه‌وێ ناو بهێنم‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫تێیدای ‌ه ئه‌وكات ‌ه هه‌ڵوێستى زۆر ناشرینى‬ ‫هه‌بــوو‪ .‬ئه‌وكات ‌ه زۆر خــۆى ده‌دزییه‌وه‌و‬ ‫ئێســتا لــه‌ده‌ره‌و‌ه واڵتــه‌وه‌‪ ،‬ره‌خنــه‌ى‬ ‫كیشــوه‌ر بڕمــان تێده‌گــرێ‪ .‬هــه‌روه‌ك‬ ‫هه‌شبوون‪ ،‬به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئایدۆلۆژیه‌تى‬ ‫ئێمه‌ى قبوڵ نه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم مرۆڤ به‌ویژدان‬ ‫بێ‪ ،‬كاتێك دووه‌مین فێستیڤاڵى شیعرى‬ ‫كــوردى له‌ســلێمانى كرا‪ ،‬ئــه‌و ئاگره‌یان‬ ‫به‌ردایــ ‌ه ناو هۆڵه‌كه‌‪ ،‬كــ ‌ه خۆتان ده‌زانن‬ ‫به‌شــریت‪ ،‬له‌نــاو پێشــمه‌رگه‌و خه‌ڵكــدا‬ ‫بــاو ببۆوه‌‪ .‬هــه‌روه‌ك وتم ئــه‌و تۆوه‌ى‬ ‫چاندمــان‪ ،‬ورد‌ه ورد‌ه هاته‌بــه‌رو هه‌مــوو‬ ‫ئه‌م نوســه‌ران ‌ه له‌ده‌ورى شۆڕش مانه‌وه‌و‬ ‫كاتیكیــش یه‌كێتیــى نوســه‌رانى شــاخ‬ ‫دامــه‌زراو ناكۆكیش كه‌وتــ ‌ه نێوانیانه‌وه‌‪،‬‬ ‫دیسان له‌ده‌ورى شۆڕش ئااڵن‌و به‌ناردنى‬ ‫چیرۆك‌و شیعر‪ ،‬به‌رده‌وامبوون‪.‬‬

‫بۆ ل‪« ٢‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥١٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٦/٢٧‬‬

‫‪2‬‬

‫ڕۆمانی ڕووەکی بۆ هەموو ڕووەکخۆرێک‬ ‫لە ستایشی وەرگێڕاندا‬

‫چۆی جه‌ی بۆنگ‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬وریا عومەر‬ ‫ڕۆمانــی ڕووەکیی هــان کانگ‪ ،‬براوەی‬ ‫مــان بووکــەری ‪٢٠١٦‬ـــیە کە لــە الیەن‬ ‫دێبۆرا سمســەوە لە کۆرییــەوە کراوە بە‬ ‫ئینلگیزی‪.‬‬ ‫هــان كانــگ‪ ،‬بــراوه‌ی خه‌اڵتــی‬ ‫نیوده‌وڵه‌تیــی بووكــه‌ر ده‌ڵێــت‪« :‬ئه‌م ‌ه‬ ‫ته‌نیا سه‌ره‌تایه‪«‌.‬‬ ‫ســه‌ره‌ڕای ناوبانگــه‌ نوێیه‌كــه‌ی‪،‬‬ ‫ژیاننامــه‌ی هــان ب ‌ه هــۆی وه‌رگیــڕان و‬ ‫باڵوبوونــه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌كانییــه‌و‌ه لــ ‌ه‬ ‫جیهاندا ڕۆژ له‌دوای ڕۆژ ده‌دره‌وشێته‌وه‌‪.‬‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی خه‌اڵتی نیوده‌وڵه‌تیی مان‬ ‫بووكه‌ری پێ به‌خشــرا‪ ،‬نووسه‌ری كۆری‬ ‫هان كانگ تیشكی خسته‌سه‌ر گه‌نجینه‌ی‬ ‫شاراوه‌ی ئه‌ده‌بی كۆری‪.‬‬ ‫كانــگ لــ ‌ه میانــه‌ی كۆنفرانســێكی‬ ‫ڕۆژنامه‌نووســیدا لــ ‌ه ‪24‬ـــی مایســدا ل ‌ه‬ ‫ســیئۆل گوتــی‪ :‬وه‌رگێــڕی باشــی وه‌ك‬ ‫(دێبۆرا سمس) ك ‌ه كتێبی «ڕووه‌كی»ـی‬ ‫وه‌رگێــڕاو‌ه لــ ‌ه جیهانــدا په‌یــدا بــوون‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها نووســه‌رانی بیانییــش خولیای‬ ‫ئه‌ده‌بی كۆرین‪ .‬من پێموای ‌ه هێشــتا ئه‌م ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تایه‪.‬‬ ‫هان ئاماژه‌ی به‌و كۆڕ‌ه دا ك ‌ه به‌شداریی‬ ‫تێدا كردبوو ل ‌ه نۆرویچ‪ -‬ئینگلته‌را‪ ،‬ك ‌ه بۆ‬ ‫وه‌رگێڕه‌كان ســاز كرابوو‪« :‬كاتێك زانیم‬ ‫د‌ه ڕێــگا هه‌ی ‌ه بۆ وه‌رگێڕانی ڕســته‌یه‌كی‬ ‫ئینگلیــزی‪ ،‬بۆم ده‌ركــه‌وت ك ‌ه وه‌رگێڕان‬ ‫كارێكی زۆر سه‌رنجڕاكێش و به‌چێژه‪«‌.‬‬ ‫كاتێــك پرســیاری لێ كــرا ده‌رباره‌ی‬ ‫وه‌رگێــڕراوی ئینگلیزیــی ڕۆمانــی‬ ‫«ڕووه‌كــی» ل ‌ه وه‌اڵمدا گوتی‪« :‬من پێم‬ ‫وای ‌ه ل ‌ه داســتاندا (تۆن) كــ ‌ه ده‌رخه‌ری‬ ‫هه‌ســتی نووسه‌ره‌‪ ،‬زۆر گرنگه‌‪ .‬به‌م پێی ‌ه‬ ‫وه‌رگێڕانه‌كه‌ی (دێبۆرا ســمس) ب ‌ه وردی‬ ‫ڕه‌نگدانه‌وه‌ی هه‌ســتی نووســه‌ره‪ ».‬هان‬ ‫بــه‌رده‌وام بــوو لــ ‌ه قســەکانی و گوتی‪:‬‬ ‫له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ی ڕه‌نگــ ‌ه خوێنه‌رانی بیانی‬ ‫ئاشــنا نه‌بووبن ب ‌ه كات و شوێنی كتێبی‬ ‫«چاالكییه‌كانــی مــرۆڤ» كــ ‌ه بــاس ل ‌ه‬ ‫ڕووداوه‌كانــی مایســی ســاڵی ‪1980‬ـــی‬ ‫گوانگجــو ده‌كات‪ ،‬دێبۆرا نیو الپه‌ڕ‌ه یان‬

‫«‬

‫زیاتــری لــ ‌ه كتێبه‌ك ‌ه وه‌رگێڕابــوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫بــ ‌ه ئیمه‌یــڵ په‌یوه‌ندی پێــو‌ه ده‌كردم و‬ ‫بــۆ وه‌رگێڕانــی هــه‌ر ڕســته‌یه‌ك ڕاوێژی‬ ‫پێده‌كــردم‪ .‬وه‌ك نووســه‌رێك‪ ،‬من بڕوام‬ ‫وای ‌ه ك ‌ه هیچ شتێك ل ‌ه بیر نه‌كراو‌ه و زۆر‬ ‫ب ‌ه وردی وه‌رگێڕراوه‪«‌.‬‬ ‫لــــی گــــو‪ -‬یۆنــگ بریــكاری كار‌ه‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌كانــی هــان گوتــی‪« :‬ئێمــ ‌ه‬ ‫گرێبه‌ســتمان واژۆ كردوو‌ه بۆ چاپكردنی‬ ‫ڕۆمانــی «ڕووه‌كــی» بــۆ ‪ 27‬زمــان‪،‬‬ ‫له‌ناویانــدا ماالیاالمیــش هه‌یــ ‌ه ك ‌ه زمانی‬ ‫كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌كانی باشووری هیندستانه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ئێم ‌ه پێشتر مافی ل ‌ه چاپدانی‬ ‫كتێبــی «چاالكییه‌كانــی مرۆڤ»مــان‬ ‫لــ ‌ه د‌ه واڵت فرۆشــتووه‌‪ .‬چاپخانــ ‌ه‬ ‫چینییــه‌كان ڕازی بوون ب ‌ه باڵوكردنه‌وه‌ی‬ ‫هه‌مــوو ڕۆمانه‌كانــی هــان بــ ‌ه تایبه‌تی‬ ‫«چاالكییه‌كانــی مــرۆڤ» كــ ‌ه پێشــتر‬ ‫دوودڵ بوون ل ‌ه چاپكردنی‪.‬‬ ‫لــــی به‌رده‌وام بوو و گوتی‪ :‬فرۆشتنی‬

‫««‬

‫كانگ ســه‌رجه‌م به‌رهه‌مــ ‌ه ئه‌ده‌بییه‌كانی‬ ‫ل ‌ه «ڕووه‌کی»ـــیه‌و‌ه (ك ‌ه ســاڵی ‪2007‬‬ ‫لــ ‌ه كۆریا چاپ كرا و ســاڵی ڕابردوویش‬ ‫لــ ‌ه ئینگلته‌را) تا «شــیوه‌نی بێگه‌ردی»‬ ‫ب ‌ه زنجیره‌یه‌ك پرســیار وه‌ســف ده‌كات‪.‬‬ ‫شــێوازی نووســینی ڕۆمانه‌كانــی هــان‬ ‫بریتییــ ‌ه لــ ‌ه ورووژاندنــی پرســیارێك‬ ‫لــ ‌ه به‌رهه‌مێكیــدا و وه‌اڵمدانــه‌وه‌ی لــ ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مێكــی تردا و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا ب ‌ه‬ ‫پرسیارێكی دیك ‌ه كۆتایی دێت‪.‬‬ ‫هــان گوتی‪ :‬دوو ڕۆمــان په‌یوه‌ندییان‬ ‫هه‌یــ ‌ه ب ‌ه «چاالكییه‌كانی مرۆڤ»ـــەوە‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر «شــیوه‌نی بێگــه‌ردی» كتێبێكی‬ ‫زیاتــر خودی بێــت‪ ،‬ئه‌وا ئــه‌و ڕۆمانه‌ی‬ ‫ئێستا ده‌ینووســم ب ‌ه ناونیشانی «ڕۆحی‬ ‫شــانۆی سێبه‌شــی» زیاتــر بابه‌تێكــی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییــه‌‪ .‬لــ ‌ه كۆتاییــی هاویــن تا‬ ‫زســتانی ســاڵی ‪ ،2013‬كاتێك ل ‌ه شاری‬ ‫وارســۆی پۆله‌ندا نیشته‌جێ بووم یه‌كه‌م‬ ‫ڕه‌شنوســی ڕۆمانــی «ڕۆحــی شــانۆی‬

‫شــێوازی نووســینی ڕۆمانه‌كانــی هان‬ ‫ه ورووژاندنــی پرســیارێك‬ ‫بریتییــه‌ لــ ‌‬

‫لــه‌ به‌رهه‌مێكیــدا و وه‌اڵمدانــه‌وه‌ی له‌‬ ‫به‌رهه‌مێكی تردا‬

‫به‌رهه‌مه‌كان ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت گوڕوتینی‬ ‫زیاتــری پێبه‌خشــیوین‪ .‬دوای ئــه‌وه‌ی‬ ‫كتێبی «ڕووه‌كی» خه‌اڵتی مان بووكه‌ری‬ ‫ب ‌ه ده‌ســت هێنــا‪ ،‬لــ ‌ه واڵتــی ئینگلته‌را‬ ‫بیســت هه‌زار دانه‌ی ترمان لێ چاپ كرد‬ ‫و هه‌فته‌ی ڕابردوو هه‌مووی فرۆشرا‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ڕازی بوویــن ب ‌ه چاپكردنی بیســت هه‌زار‬ ‫دانــه‌ی تر‪ .‬ل ‌ه ویالیه‌ت ‌ه یه‌كگرتووه‌كانیش‬ ‫لــ ‌ه ســه‌ره‌تای مانگــی نۆڤه‌مبــه‌ره‌و‌ه‬ ‫ده‌ســتمان كــردوو‌ه ب ‌ه كاركردن له‌ســه‌ر‬ ‫كتێبی به‌رگ نه‌رم تا ‪23‬ـی ئاب به‌رده‌وام‬ ‫ده‌بین‪.‬‬ ‫ل ‌ه ماوه‌ی كۆنفڕانس ‌ه ڕۆژنامه‌وانییه‌كه‌دا‪،‬‬

‫سێبه‌شی»م نووسی‪ .‬كاتێك ده‌منووسی‬ ‫بیرم له‌ كه‌سێك ده‌كرده‌وه‌ ك ‌ه ئه‌وه‌ی بیر‬ ‫هێنامه‌و‌ه ئه‌و شــار‌ه ل ‌ه ساڵی ‪1944‬دا ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن نازیی ئه‌ڵمانییه‌و‌ه بۆمباران كراوه‌‪.‬‬ ‫بیرم ده‌كرده‌و‌ه له‌وانه‌ی ‌ه ئه‌و كه‌س ‌ه ژنێك‬ ‫بووبێــت و پێــش له‌دایكبوونــی مــن بۆ‬ ‫ماوه‌یه‌كی كورت لــه‌م دونیایه‌دا ژیابێت‪.‬‬ ‫ئه‌گــه‌ر بتوانــم هه‌ندێــك ل ‌ه ژیانــی وێنا‬ ‫بكه‌م‪ ،‬ئه‌وا به‌ڕاســتی ئه‌ركێكی ئه‌خالقیم‬ ‫به‌جێ هێناوه‌‪ .‬ســه‌ره‌تا ویســتم وتارێك‬ ‫بنووســم بــه‌اڵم دواتر بــۆم ده‌ركه‌وت ك ‌ه‬ ‫بوو‌ه به‌ داستانێك‪.‬‬

‫مەال بەختیار له‌چله‌ى مامۆستا تاهیر ساڵح سه‌عیدى چیرۆكنوس‪:‬‬

‫«ئه‌وانه‌ی له‌و ســه‌رده‌مه‌دا ئاماده‌بوون هاوشانی هه‌ڵمه‌ت‌و ئه‌شــكه‌نجه‌ی زیندانییه‌كان‪ ،‬هاوشانی هه‌موو ئاهـ و نزوله‌یه‌ىك دایكی‬ ‫زیندانییه‌كان‌و دایىك شــه‌هیده‌كان‪ ،‬شیعرو په‌خشان بنوسن‪ ،‬هیچ وشه‌و هه‌ڵوێستێكیان‪ ،‬به‌كه‌مرت نازانم‪ ،‬له‌دروستكردىن مه‌فره‌زه‌‬ ‫سه‌ره‌تاییه‌كان‌و له‌گیانی پاكی شه‌هیده‌كان‌و له‌قاره‌مانێتی پێشمه‌رگه‌كان‌»‬ ‫ئێزگه‌كه‌مــان‪ ،‬ئێزگــه‌ی ده‌نگی گه‌لی هه‌تاهه‌تایــى‪ ،‬یــان له‌ســێداره‌ ده‌درێن‪.‬‬ ‫كوردســتان به‌بێ ئه‌و چیرۆك‌و شیعرانه‌‪ ،‬ئه‌مانــه‌ چۆن پێشــمه‌رگه‌ له‌ســه‌نگه‌ردا‪،‬‬ ‫هیچ تام‌و بۆیه‌كی نه‌ده‌بوو‪ ،‬نه‌شیده‌توانی له‌هاتنــى كۆپته‌ره‌كانــدا‪ ،‬له‌كیمیاباراندا‪،‬‬ ‫بــۆ خه‌ڵــك‪ ،‬بــۆ جواڵندنــى هه‌ســتی له‌ته‌رحیل‌وته‌عریبدا هه‌میشــه‌رووبه‌ڕووى‬ ‫كۆمه‌اڵنــی خه‌ڵك له‌خه‌باتی ژێر زه‌مینی‪ ،‬مــه‌رگ ده‌بوونــه‌وه‌‪ ،‬ئــه‌م نوســه‌رانه‌ش‬ ‫هــه‌رده‌م چاوه‌ڕێیــان كــردووه‌‪ ،‬كونجــی‬ ‫ئیلهامبه‌خش بێ‌‪.‬‬ ‫وه‌كو وتم یه‌كێك له‌چیرۆكنوســه‌كان‪ ،‬زیندانــه‌كان به‌شــیان بــێ‌‌و ته‌رمه‌كانیان‬ ‫كه‌ هه‌میشــه‌ چ به‌پێشنیاز‪ ،‬چ به‌چیرۆك‪ ،‬بــۆ كه‌ســوكاریان بهێننــه‌وه‌‪ .‬بێگومــان‬ ‫چ به‌قســه‌و هه‌ڵوێســتى جــوان‪ ،‬چ له‌وپێناوه‌شدا شه‌هیدیش درا‪.‬‬ ‫ئێســتاش كــه‌ ئــه‌و رۆژگاره‌‬ ‫به‌په‌خشــان‪ ،‬مامۆســتا تاهیر بــوو‪ ،‬كه‌‬ ‫هه‌میشــه‌ له‌پێشه‌وه‌ى ئه‌و دۆستانه‌و ئه‌و بیرده‌خه‌مه‌وه‌‪ ،‬بۆنه‌كه‌‪ ،‬بۆنه‌یه‌كى باشه‌و‬ ‫نوســه‌ران بوو‪ ،‬كــه‌ به‌شــبه‌حاڵى خۆم‪ ،‬بــۆ یه‌كه‌مینجاره‌ ئه‌وقســانه‌ده‌كه‌م‪ ،‬قه‌ت‬ ‫جیــاواز بم یــان جیاواز نه‌بــم له‌گه‌ڵیان‪ .‬ئه‌م قسانه‌م به‌وردى له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌تانه‌‬ ‫ئێســتا یه‌كێتیــى بــن یــان ره‌خنه‌یــان نه‌كردووه‌‪ .‬ئه‌گه‌رچى قسه‌ش له‌مباره‌یه‌وه‌‬ ‫له‌یه‌كێتیى نیشتمانیى كوردستان هه‌بێ‪ ،‬زۆر ده‌بیســتم‌و هه‌ندێكیش زۆر موباله‌غه‌‬ ‫الى من گرنگ نییه‌‪ .‬به‌ڵكو ئه‌وه‌ گرنگه‌ كه‌ ده‌كات‌و واى نیشــان ده‌دات ئه‌گــه‌ر‬ ‫ئه‌م نوسه‌رانه‌‪ ،‬وشه‌كانیان له‌ چ رۆژگارێك ئه‌ونه‌بوایــه‌ هیــچ نه‌ده‌كــرا‪ .‬له‌كاتێكــدا‬ ‫ئه‌وكاته‌ له‌ویژدانی پێشمه‌رگه‌‪ ،‬له‌ویژدانى هه‌ندێكیان نه‌ك ئاماده‌نه‌بوون وشــه‌یه‌ك‬ ‫هه‌مــوو ئه‌وانه‌ى ئازادیــان ال گرنگ بوو‪ ،‬بۆ شــۆڕش بڵێن‪ ،‬به‌ڵكــه‌ ئاماده‌نه‌بوون‬ ‫به‌عســیان قبــوڵ نه‌بــوو‪ ،‬داگیركردنیان له‌كۆبوونه‌وه‌كانیشــدا ئاماده‌بــن‪ .‬بۆیــه‌‬ ‫قبوڵ نه‌بوو‪ ،‬له‌ویژدانــی هه‌موو ئه‌وانه‌ی به‌شــبه‌حاڵى خــۆم ئێســتا كــه‌ یــادى‬ ‫ده‌یانتوانی‌و ده‌یانزانى بنوســن‌و بڵێن بۆ چلــه‌ی مامۆســتا تاهیر ده‌كرێ‪ ،‬باســى‬ ‫شۆڕش‌و په‌یوه‌ندیان به‌شۆڕشه‌وه‌ هه‌بێ‪ ،‬چیرۆكه‌كانــى‌و ئه‌وانــه‌ى كه‌چاپ كراون‌و‬ ‫هه‌رچركه‌ســاتێك بگیرێــن یــان زیندانى باڵوبونه‌تــه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌كارى من نییه‌و كارى‬

‫هه‌ڤاڵه‌كانێتــى كه‌ جوانتــر له‌من ده‌زانن بوو بۆ دوژمن‪ ،‬ئه‌و شــیعره‌ ئاوا سوتێنه‌ر ره‌نگــه‌ ته‌نها بۆخۆم زیاتــر له‌پانزه‌ جار‬ ‫باســى بكــه‌ن‪ .‬به‌اڵم بــۆ ئــه‌و رۆژگاره‌‪ ،‬بــوو‪ .‬شــیعره‌كه‌ى حه‌مــه‌ ســه‌عیدیش خوێندبێتمــه‌وه‌‪ ،‬كه‌ به‌نــاوى (دووربین)‬ ‫به‌ڕاستى مامۆستا تاهیر پیاوێكی گه‌وره‌ له‌میهره‌جانى شــیعرى كوردى هه‌روابوو‪ .‬ه‌‪ .‬هه‌روه‌هــا كاك ره‌وف بێگــه‌رد خــۆى‬ ‫بوو‪ .‬پیاوێكی تابڵێى به‌وره‌و هه‌ڵوێســت شــیعرێك بوو ئێســتاش كه‌ ده‌بیســتى‪ ،‬یه‌كێك بوو له‌وانه‌ى كه‌ ئێستا ره‌نگه‌ زۆر‬ ‫بوو‪ .‬پیاوێك بــوو حه‌زى ده‌كرد هه‌رچى مه‌زنــده‌ ناكه‌یــت كه‌ســێك له‌به‌رامبــه‌ر جیاوازى هه‌بێ له‌گه‌ڵ ئێمه‌‪ ،‬ده‌مێكیشــه‌‬ ‫له‌مێشــكیدایه‌ بیكات به‌وشه‌‪ ،‬به‌چیرۆك‌و پارێزگارى سلێمانى‪ ،‬له‌به‌رامبه‌ر مودیرى ره‌خنه‌ى هه‌یه‌ له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت‌و یه‌كه‌مین‬ ‫ئه‌منــى ســلێمانى‪ ،‬ده‌ڵێــت ســلێمانى چیرۆكنوســیش بووه‌ له‌شۆڕشى ئه‌یلول‪،‬‬ ‫پێشكه‌شی پێشمه‌رگه‌ی بكات‪.‬‬ ‫بیرمه‌‪ ،‬مامۆســتا شــێركۆ شــیعرێكى ســۆیتۆیه‌و گه‌نجه‌كانــى ده‌ســت ناده‌نه‌ له‌ســه‌ر چیرۆكێك كه‌ ره‌خنــه‌ى تێدابوو‬ ‫ناردبه‌ناوى هه‌ژارى زاڵ له‌ساڵى (‪ )1979‬ئێخه‌ى سیخوڕ‪ ،‬هه‌موو دێیه‌كى كوردستان گرتیــان‪ .‬هه‌میشــه‌ به‌هه‌ڵوێســت بووه‌‪.‬‬ ‫دا‪ ،‬چونكــه‌ له‌ســاڵى (‪)1976‬ه‌وه‌هه‌تــا چاوه‌ڕوانــى ئه‌نجامه‌كــه‌ى جۆرنیكایــه‌‪ ،‬به‌اڵم كــه‌م پیاوى ئازاى ئــاوا هه‌بووه‌بۆ‬ ‫(‪ )1981‬مــن لێپرســراوى پۆســته‌كانى كه‌چى ئاژانس‌و ده‌نگوباســه‌كان نوستوى رۆژى ته‌نگانــه‌‪ ،‬قــه‌ت ناتوانم ئه‌وه‌ له‌بیر‬ ‫نوســه‌رانى نــاو واڵت‌و ده‌ره‌وه‌ى واڵت گوێــى گان‪ .‬یــان هه‌ڤاڵ كوێســتانى كه‌ به‌رمــه‌وه‌‪ ،‬كاتێــك كوڕه‌كــه‌ى پارتیزان‬ ‫بووم‪ .‬ئه‌وكاته‌ كه‌مامۆســتا ئه‌وشــیعره‌ى باسى شه‌هید و ئااڵى شه‌هیدو په‌رچه‌مى ده‌بێ‪ ،‬نامه‌ بۆكوڕه‌كه‌ى ده‌نوسێ‌و ده‌ڵێت‬ ‫نوســى له‌سه‌ر پێشمه‌رگه‌یه‌ك كه‌ هاتۆته‌ شــه‌هیدى لــه‌و كــۆڕه‌ شــیعرییه‌ وتووه‌‪« ،‬ده‌مــه‌وێ ته‌رمه‌كــه‌ت بێتــه‌وه‌‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫ناوشــارو ئاربیجیی ته‌قانــدووه‌و زیلێكى باوه‌ڕتان هه‌بێ ئاسان نییه‌ ئێستا مرۆڤ نامه‌وێ خۆت بێیته‌وه‌«‪ .‬ئه‌م نوسه‌ره‌ با‬ ‫ســه‌ربازى ســوتاندووه‌‪ ،‬پاشــان شه‌هید به‌رامبــه‌ر ئه‌م ده‌ســه‌اڵته‌ بیڵێ‪ ،‬كه‌ هیچ سه‌د ره‌خنه‌مان لێبگرێت‪ ،‬به‌اڵم ته‌نها به‌و‬ ‫كــراوه‌و براوه‌تــه‌ مه‌یتخانــه‌‌و حكومــه‌ت كه‌ســێك له‌سه‌ر شــیعر ناگرێ‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ نامه‌یه‌ وه‌كو جه‌نابى مام جه‌الل ده‌ڵێت‪،‬‬ ‫وتویه‌تى گوایه‌ ئه‌م هه‌تیوه‌ كه‌س نازانێ قاره‌مانانــه‌ وتــراوه‌‪ .‬یان حه‌مــه‌ فه‌ریق‪ ،‬هه‌موو ئه‌و ره‌خنانه‌ى كه‌ هه‌یه‌‪ ،‬قبوڵمان‬ ‫كــوڕى كێیــه‌! بــه‌اڵم بــۆ به‌یانییه‌كــه‌ى چیرۆكێكــى له‌ســه‌ر ته‌ته‌رێكــى شــێخ بێ یان قبوڵمــان نه‌بێ‪ ،‬ده‌یكوژێنینه‌وه‌و‬ ‫ســه‌دان ژنى عه‌بابه‌سه‌ر چونه‌ته‌ سه‌یرى مه‌حمود وتووه‌‪ ،‬كه‌ له‌قه‌راغه‌وه‌ نامه‌یه‌كى ئــه‌وه‌ زۆر گرنگتره‌ بۆ مێژووى شۆڕشــى‬ ‫هه‌تــا بزانن ئه‌مه‌ كــوڕى كامیانه‌! بیرمه‌ بــۆ شــێخ مه‌حمــود هێنــاوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌نــده‌ نــوێ‪ .‬مامۆســتا تاهیریــش یه‌كێك بوو‬ ‫ئه‌و شــیعره‌ زیاتر له‌په‌نجا جار له‌ئێزگه‌ى جــوان وتویه‌تى‪ ،‬كه‌ ده‌ڵێــت ته‌ته‌ره‌كه‌‪ ،‬له‌وانه‌‪.‬‬ ‫مادام باســیش هاته‌ ســه‌ر ئه‌م باسه‌‪،‬‬ ‫گه‌لــى كوردســتانه‌وه‌ خوێندومانه‌تــه‌وه‌‪ .‬له‌تیپــى قه‌ره‌داغى یه‌كێتییه‌وه‌ نامه‌یه‌كى‬ ‫هه‌روه‌كو گڕه‌ى ئاربیجى چۆن ســوتێنه‌ر بــۆ یه‌كێــك له‌ســه‌ركرده‌كانى هێنــاوه‌‪ ،‬پێشــنیاز ده‌كــه‌م‪ ،‬هه‌مــوو ئه‌وانه‌ی له‌و‬

‫مه‌یدانه‌دا كایه‌ بوون‪ ،‬هه‌موو ئه‌وانه‌ى له‌و‬ ‫مه‌یدانه‌دا قه‌ڵه‌م بوون‪ ،‬چه‌ند كه‌سێكیان‬ ‫ببــن به‌لیژنه‌و دابنیشــین ئــه‌و مێژووه‌ی‬ ‫رابــردوو بنوســینه‌وه‌و منیــش ئامــاده‌م‬ ‫هاوكاریــان بكه‌م‌و ئه‌وه‌ى له‌الى منیشــه‌‬ ‫پێشكه‌شیان بكه‌م‪.‬‬ ‫له‌كۆتایشدا گوێم له‌هاوسه‌رى مامۆستا‬ ‫تاهیــر بوو‪ ،‬كه‌ گوایــه‌ چیرۆكه‌كانى داوه‌‬ ‫به‌خانــه‌ى ســمۆره‌‌و هێشــتا بۆیان چاپ‬ ‫نه‌كــردووه‌‪ ،‬بۆیه‌ با ســبه‌ینێ ته‌شــریف‬ ‫بهێنــن بۆالى ئێمــه‌و به‌بێ ئــه‌وه‌ بڵێین‬ ‫ئه‌مــه‌ یه‌كێتیى نیشــتمانى چاپیكردووه‌‪،‬‬ ‫چاپیده‌كه‌ین‌و پێشكه‌شی چله‌ى ماڵئاوایی‬ ‫مامۆستاتاهیرى ده‌كه‌ین‪.‬‬ ‫هــه‌زار ســاو له‌یــادو یاده‌وه‌رییه‌كانی‬ ‫مامۆســتا تاهیــر‪ ..‬وه‌چاخــى رۆشــنه‌‬ ‫بــۆ مناڵه‌كانى‪ ،‬بــۆ هاوســه‌ره‌كه‌یى‌و بۆ‬ ‫كه‌ســوكارى‪ ،‬به‌دڵنیاییــه‌وه‌‪ ،‬وه‌كو وتم‪:‬‬ ‫ئاســه‌واری ئه‌و وشه‌و رســته‌ جوانانه‌ى‪،‬‬ ‫په‌خشــان‌و چیرۆكه‌كانى‪ ،‬هه‌ڵوێسته‌كانی‬ ‫بــۆ مقاوه‌مــ ‌هت‌و وره‌ به‌رزكردنــه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ویژدانــی خه‌ڵكی به‌ویژداندا هه‌میشــه‌‬ ‫به‌زیندوویی ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫زۆر سوپاس‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥١٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٦/٢٧‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژیانێکی کۆڵەوار‬ ‫یاداشتەكانی كافكا‬

‫فرانتس كافكا‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ڕەووف بێگەرد‬ ‫(‪)1910‬‬ ‫كە شەمەندەفەریان بەالدا تێ‌ دەپەڕێت‪،‬‬ ‫تەماشاكەران دەحەپەسێن‪.‬‬ ‫كــە بــەردەوام پرســیاری لێدەكــردم‪،‬‬ ‫دەنگــی پیتی (‪ )1‬لــە وشــەكە دادەبڕا‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی تۆپێك بەسەر سەوزەزارێكدا‬ ‫بكشێت وا بوو‪.‬‬ ‫دڵكارییەكــەی دەیگەیاندمــە لێــواری‬ ‫مــەرگ‪ .‬ســەری بەملیــا ڕۆچوبــوو‪ ،‬قژی‬ ‫پەخــش‌و بێجووڵــەی دەوری كاســەی‬ ‫سەری‪ ،‬ماسوولكە كرژەكانی گۆنای‪.‬‬ ‫بێشــەاڵنەكان هێشــتا لێــرەن؟ پــێ‌‬ ‫دەچێــت بێشــەاڵنەكان هــەر لێرەبووبن‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا نیگای من دە هەنگاو زیاتری‬ ‫تێ‌ نەپەڕاندبوو كە وەســتام‪ ،‬دیســانەوە‬ ‫تووشی هەمان گفتوگۆی بێزراو بوومەوە‪.‬‬ ‫لــەو بێشــەاڵنە تاریــك‌و زەوییە تەواو‬ ‫خیسەدا‪ ،‬تەنیا بەهۆی یەخە سپییەكەیەوە‬ ‫ڕێم بەدی كرد‪.‬‬ ‫لە خەونێكمدا تكام لــە خاتوو ئیدوارد‬ ‫و ڤای ســەماكار كرد جارێكی تر ســەمای‬ ‫كــزارداش(‪ )1‬بكاتــەوە‪ .‬ســێبەر یــان‬ ‫ڕووناكاییەكــی هەراو بەناوەڕاســتی دەم‌و‬ ‫چاویەوە بوو‪ .‬لەنێوان بەشــی خوارەوەی‬ ‫نێوچاوانیەوە تا چاڵی چەناگەی‪ .‬لەوكاتەدا‬ ‫پیاوێك‪ ،‬بــە بەدڕەفتارییەکی فزوولیانەوە‬ ‫هاتە پێشێ‌‪ ،‬بۆئەوەی بە ئیدواردوڤا بڵێت‬ ‫هــەر ئێســتا شــەمەندەفەرەكە دەڕوات‪.‬‬ ‫بەجۆرێــك هەواڵەكــەی وەرگــرت كــە‬ ‫بەداخەوە دڵنیابووم ئیتر سەما ناكات‪.‬‬ ‫وتــی‪ :‬مــن ژنێكــی بــەدكار و خراپم‪،‬‬ ‫وا نیــە؟ وتــم‪« :‬نەخێــر‪ ،‬هیــچ وا نیە»‬ ‫پاشــان بەڕێزەوە بێ‌ ئەوەی بزانم بۆ كوێ‌‬ ‫دەچم پشــتم تێ‌ كرد‪ .‬پێشــتر پرسیاری‬ ‫ئــەو گواڵنەم لـــێ‌ كردبوو كــە كردبوونی‬ ‫بەپشــتێنەكەیدا‪ .‬وتی»هەموو ئەو گواڵنە‬ ‫دیاری شازادەكانی ئەوروپان»‪.‬‬ ‫بیرمكردەوە ئەم گوڵە تازانەی لەهەموو‬ ‫شازادەكانی ئەوروپاوە پێشكەش بەم ژنە‬ ‫كراون چ مانایەك دەگەیەنن‪.‬‬ ‫ئیدواردوڤای سەماكار شەیدای موزیكە‪.‬‬ ‫بەتراموای لەگــەڵ دوو كەمانچە ژەندا كە‬ ‫زۆرجار خۆی داوای ژەندنیان لێدەكات‪ ،‬بۆ‬ ‫هەموو جێگایــەك دەچێت‪ .‬كەس نازانێت‬ ‫بۆ موزیــك لێدان لەتراموایــدا قەدەغەیە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیی كــە ژەندنەكە دڵگیر و خۆش‬ ‫بێــت ‌و هیچیشــی تێنەچێــت‪ .‬ڕاســتە‬ ‫لەســەرەتادا تاڕادەیەك سەرســام كەرەو‬ ‫تاماوەیــەك هەندێــك كەس بەنەشــیاوی‬ ‫دەزانــن‪ ،‬بــەاڵم كە شــەمەندەفەرەكە تیژ‬ ‫تێپەڕ و ڕێگا چۆڵ و ڕەشەبا بێت‪ ،‬موزیك‬ ‫لێدان جوان‌و دڵگیرە‪.‬‬ ‫ئیدواردوڤــای ســەماكار لەهــەوای‬ ‫ئــازادا هەمــان ئــەو جوانیــەی نیــە كــە‬ ‫لەســەر تەختەی شــانۆ هەیەتــی‪ .‬ڕەنگە‬ ‫پەڕیوەكــەی‪ ،‬ئێســكە دەڕپەڕیوەكانــی‬ ‫گۆنای بەجۆرێك دەم‌و چاویان شــێواندوە‬ ‫كــە بەدەگمــەن جووڵەیــەك بەڕوویــەوە‬ ‫دەردەكەوێت‌و دەموچاوە ڕاســتەقینەكەی‬ ‫بەهیچ جۆرێك ناناسرێتەوە‪.‬‬ ‫لووتە زلەكەیشی كە لەچاڵێك دەچێت‪،‬‬ ‫كەس ناتوانێت گاڵتەیەكی لەگەڵدا بكات‪،‬‬ ‫وەك ئــەوەی بتوانێت نووكەكەی بگرێت‌ و‬ ‫تاقــی بكاتەوە‪ ،‬بەمــا و بەوالدا بیهێنێ‌‌ و‬ ‫بیباو لەسەرخۆ پێی بڵێت‪ :‬ئیدی لەگەڵتا‬ ‫دێــم‪ .‬بەكەتەیــی‌و ســنگی دەرپەڕبــوو و‬ ‫پشــتی كۆمیەوە– كە كەس نازانێت ئاخۆ‬ ‫دەبێت كێ‌ پێی سەرسام بێت؟‪ -‬لەیەكێك‬ ‫لەپوورەكانــم دەچێــت‪ .‬پیرێژنێكــە زۆر‬ ‫لەپــوورە بەســااڵچووەكانی تــر دەچێت‪،‬‬ ‫جگــە لــەوە‪ ،‬ئیدواردوڤا لەهــەوای ئازادا‪،‬‬ ‫جگــە لەپــێ ‌‌و پلــە جوانەكانــی‪ ،‬هیــچ‬ ‫شــتێكی تری نیە جێگای ئەم خەوشانەی‬ ‫بگرێتەوە‪ .‬یان تەنانەت ڕێزی لێ بگیرێت‪.‬‬ ‫پێــی ئیدواردوڤا هەســت‌و سەرســامیت‬ ‫دەوروژێنێت‌و جێگای شانازیە‪ .‬من زۆرجار‬ ‫ئەو ژنــەم دەبینی بایەخی پــێ‌ نەدەدرا‪.‬‬ ‫تەنانــەت پیاوە جەنتڵمان‌ و بەڕێزەكانیش‬ ‫كە بەڕاســتیی زۆر زیرەك‌و خۆش ڕەفتار‬

‫بــوون نەیاندەتوانــی ئــەوە بشــارنەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە گەلێك جار كە ڕووبەڕووی ئەو‬ ‫ســەماكارە بەناوبانگە دەبوونەوە هەوڵیان‬ ‫دەدا خۆیان وا دەربخەن‪.‬‬ ‫هەســتم دەكــرد نەرمایــی گوێچكــەم‪،‬‬ ‫بەرانبــەر بەركەوتنــی هەر شــتێك‪ ،‬وەك‬ ‫گەاڵ تازە و زبر و سارد و تەڕە‪ .‬من ئەمە‬ ‫بەدڵنیاییەكــی زۆرەوە‪ ،‬لــەو نائومێدیەوە‬ ‫دەنووســم كە بەرانبەر بەجەستەی خۆم‌ و‬ ‫ئایندەی ئەو جەستەیە هەمە‪.‬‬ ‫كاتێــك نائومێدی بەو ڕاشــكاویە خۆی‬ ‫دەردەخات‪ ،‬تا ئەو ڕادەیەیش وابەســتەی‬ ‫ئامانجەكانیەتــی‪ ،‬تــا ئــەو ڕادەیەیــش‬ ‫ســەركوت كــراوە‪ ،‬هــەر لــە ســەربازێك‬ ‫دەچێت کــە لەكاتی پاشەكشــەكردنایە و‬ ‫خەریكە تەواو تیا دەچێت‪ ،‬لەوكاتەدا ئەوە‬ ‫نائومێدیەكی ڕاســتەقینە نیە‪ .‬نائومێدیی‬ ‫ڕاســتەقینە هەمیشە بەسەر ئامانجەكانیدا‬ ‫زاڵە‪.‬‬ ‫هەمیشە (لەم وێرگولەوە دەردەكەوێت‬ ‫كە تەنیا ڕستەی یەكەم ڕاست بوو)‬ ‫ـ ئایا تۆ نائومێد بوویت؟‬ ‫ـ بەڵێ‌؟ تۆ نائومێد بوویت؟‬ ‫ـ تــۆ هەڵدێیــت؟ دەتەوێــت خــۆت‬ ‫وەشاریت؟‬ ‫بەپــاڵ ســۆزانی خانەیەكــدا بەجۆرێك‬ ‫تێپەڕیــم وەك ئەوە وابــوو ماڵە دڵدارێك‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫نووسەرەكان وڕێنە دەكەن‪.‬‬ ‫ژنــە بــەرگ دروەكان لەژێــر لێزمــە‬ ‫باراندان‪.‬‬ ‫پاشــان‪ ،‬دوای ئــەوەی بۆمــاوەی پێنج‬ ‫مانگ نەم توانی شــتێكی وا بنووسم قایلم‬ ‫بكات‌ و هیچ هێزێكیش ناتوانێت قەرەبووی‬ ‫بكاتــەوە‪ ،‬هەرچەنــدە لەســەر هەمــووان‬ ‫پێویســت بوو ئەوە بكــەن‪ ،‬بەبیرمدا هات‬ ‫دووبارە لەگەڵ خۆمدا بكەومەوە گفتوگۆ‪.‬‬ ‫لەڕاســتیا هەركاتێــك خــۆم بەرانبــەر‬ ‫پرســیارێك ڕادەگرت‪ ،‬بــەردەوام وەاڵمێك‬ ‫ئامادەبــوو‪ .‬هەمیشــە شــتێكم تێــدا بوو‬ ‫کڵپــە بکات‪ .‬لەنێو ئەو تارمــە كایەدا كە‬ ‫مــاوەی پێنــج مانــگ تیایدا بــووم‌ و پێ‌‬ ‫دەچێت چارەنووســی ئەوە بێت لەهاویندا‬ ‫بســووتێت‪ ،‬لەوەیــش خێراتــر لەناوبچێت‬

‫لــەدژ دەنووســرێت‪ .‬وەك چــۆن لــەم‬ ‫ڕۆژانەدا تەلیســكۆب بەرانبەر بەئەستێرە‬ ‫كلكــدارەكان ڕادەگرن منیش وام لێهاتوە‪.‬‬ ‫وایــە‪ .‬ئەگــەر بتوانم خــۆم لەیەكێك لەو‬ ‫ڕســتانەدا ببینمــەوە‪ ،‬تووشــی دڵەراوكە‬ ‫دێــم‪ ،‬وەك چۆن لەكریسمســی پێشــوودا‬ ‫وام بەســەرهات‪ .‬ئەوكاتــەی هێنــد دوور‬ ‫كەوتبوومــەوە بەســەختیی خــۆم پــێ‌‬ ‫ڕاگیردەكــرا‪ ،‬وەك ئەوە وابوو لەدوا پلەی‬ ‫پەیژەكــەی خۆمــدا بــم كە تەواو لەســەر‬ ‫زەویــی بێــت‌و بەدیــوارەوە نرابێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫كام زەوی‌و كام دیــوار! كەچــی پەیژەكە‬ ‫نەكەوت‪ .‬بۆیە توند قاچمیان بەزەویەكەوە‬ ‫بەســتبوەوە‪ ،‬هــەر بەهەمــان توانــاوە‬ ‫قاچمیان بەدیوارەكەوە بەرز كردەوە‪.‬‬ ‫بــۆ نموونــە مــن ئەمڕۆ تووشــی ســێ‌‬ ‫یەك شەممە ‪ 19‬تەموزی ‪1910‬‬ ‫شــەرمەزاریی هاتــم‪ ،‬یەكەمیــان لەگــەڵ‬ ‫خەوتــم‪ ،‬هەســتام‪ ،‬خەوتم‪ ،‬هەســتام‪،‬‬ ‫شــاگردی شــۆفێرو ئەویتر لەگەڵ یەكێك ژیانێكی كۆڵەوارە‪ .‬كە بیری لێ دەكەمەوە‪،‬‬ ‫كە پێیان ناساندبووم‪.‬‬ ‫پێویســتە بڵێم مــن لە هەندێــك ڕووەوە‬ ‫باشــە‪ -‬دوو شــەرمەزاریی‪ ،‬بەاڵم وەك جۆری پەروەردەكردنەكەم زیانی گەورەی‬‫نەخۆشــیی گــەدە ئازاریان پــێ‌ گەیاندم‪ .‬لێ داوم‪ .‬بەڕاستیی‪ ،‬لەشوێنێكی تەریكدا‪،‬‬ ‫لەدیــدی هەركەســێكەوە لەمــە بڕوانیــت لەوێرانەیەكــدا‪ ،‬یان بۆ نموونە لەناو چیادا‬ ‫شەرمەزاریە‪ .‬بەالی خۆمەوە شەرمەزاریەكە گەورە نەبووم‪ .‬وایش نەكەوتۆتەوە بتوانم‬ ‫زیاتــر بــوو‪ .‬بۆیــە ئــاگام لەخــۆم نەما‪ .‬ســكااڵیەكیان لەبارەوە بكەم‪ .‬لەگەڵ ئەو‬ ‫لەنێوان تەم‌و مژو گەردەلوولدا تێ‌ گیرام‪ .‬مەترسیەیشــدا كە مامۆستاكانی پێشووم‬ ‫لەهەموویــش خراپتــر ئەوە بــوو كە هیچ دەركیان نەكردوە‪ ،‬هێشــتا پێم خۆشــبوو‬ ‫كەســێك بەو بێ‌ شــەرمیەی منی نەزانی نیشــتەجێی وێرانەیــەك بوومایــە‪ .‬لەبەر‬ ‫كــە بەرانبــەر بەهاوڕێكانــم كردبووم‪ .‬بێ‌ خۆرێــك بســووتامایە كــە لــەوێ‌‪ ،‬لەنێو‬ ‫شــەرمیەكی وا كەناچــار بــووم بیكــەم‪ ،‬گەرمای الوالوەكاندا‪ ،‬لەپەناو پەسێوی ئەو‬ ‫پێویســت بوو شێوازێكی ڕاســتم بەرانبەر وێرانەیەدا هەڵبهاتایە‪ .‬ئەگەرچی لەوانەبوو‬ ‫بــەوە لەبەربگرتایەو بەرپرســیاریەتیەكەم لە سەرەتادا‪ ،‬لەژێر گوشاری تایبەتمەندیە‬ ‫لەئەســتۆ بگرتایــە‪ .‬لــێ‌ لەهەمــوو گەنتر چاكەكانی خۆمدا كە لەدەرونما بۆ سەوزە‬ ‫ئەوكاتــە بوو كــە یەكێك لەناســیاوەكانم زارەكان تا دەهــات گەورەتر دەبوو‪ ،‬الواز‬ ‫ئەو بێ‌ شــەرمیەی نەك تەنیا بەنیشانەی دەربكەوتمایە‪.‬‬ ‫كەســایەتی لەقەڵەم دا بەڵكــوو تەنانەت‬ ‫كاتێــك لەوبارەیــەوە بیردەكەمــەوە‪،‬‬ ‫هــەر بەخودی كەســایەتیی نــاوزەد كرد‪ .‬دەبێــت بڵێم پــەروەردەی مــن لەهەندێك‬ ‫ســەرنجی خۆمی بەالی بێ‌ شەرمییەكەمدا الیەنــەوە زیانی گەورەی پــێ‌ گەیاندووم‪.‬‬ ‫ڕاكێشاو پەســەندی كرد‪ .‬بۆ لەقاوغەكەی ئەم گلەیی كردنەم گەلێك كەســی ترییش‬ ‫خۆمدا نامێنمەوە؟‪ .‬بەدڵنیاییەوە ئێســتا دەگرێتــەوە‪ .‬بەتایبەتیــی بــاوك‌و دایكم‪،‬‬ ‫بەخۆم دەڵێم‪ :‬بڕوانە‪ ،‬دنیا لەژێر دەســتی هەندێــك لەكەسوكارەكانیشــم‪ .‬ئەوانــەی‬ ‫تۆدایە‪ .‬شاگردی شۆفێرەكەو ئەو كەسەی لەماڵەوە سەریان لـێ‌ دەداین‪ ،‬نووسەرانی‬ ‫پێیــان ناســاندیت هێوربــوون‪ ،‬كــە تــۆ جیاجیا‪ .‬چێشت لێنەرەكەمان كە بۆماوەی‬ ‫ڕۆیشــتی تەنانەت دوو هەمەكەیان ساڵوی ســاڵێك بۆ قوتابخانەی دەبردم كۆمەڵێك‬ ‫لێكردیــت‪ .‬بەاڵم ئەمە هیچ مانایەكی نیە‪ ،‬لەمامۆســتایان (ئەوانــەی دەبێــت تێكڕا‬

‫خەوتم‪ ،‬هەستام‪ ،‬خەوتم‪ ،‬هەســتام‪ ،‬ژیانێكی كۆڵەوارە‪ .‬كە بیری‬ ‫لــێ دەكەمــەوە‪ ،‬پێویســتە بڵێم من لــە هەندێــك ڕووەوە جۆری‬ ‫پەروەردەكردنەكەم زیانی گەورەی لێ داوم‬ ‫كــە بینەر توانــای پێڵولێكنانــی هەبێت‪،‬‬ ‫دەبــوو ئەوە ڕووی بدایــە و دە ئەوەندەی‬ ‫تریشــم بەســەر بێت‪ .‬چونكە من تەنانەت‬ ‫لەكاتە ناخۆشەكانیش بەداخ نیم‪ .‬كێشەی‬ ‫مــن لەوەدا نیە کە بەختــەوەر نیم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەختەوەریشم نیە‪ .‬لەپشت گوێ‌ خستن‪،‬‬ ‫الوازیی‪ ،‬شەكەتی‌و شتی تریش نیە‪ .‬ئەی‬ ‫كەواتــە لەچیەوەیە؟ ڕەنگــە نەزانینەكەم‬ ‫لەوەوە بێت كە ناتوانم بنووســم‪ .‬دەتوانم‬ ‫لەمە بگەم بێ‌ ئــەوەی هۆكارەكەی بزانم‪.‬‬ ‫هەموو ئەم شــتانە‪ ،‬واتا ئەوانەی بەســەر‬ ‫مندا دێت‪ ،‬لەرەگ‌و ڕیشــەیانەوە دەســت‬ ‫پێ‌ ناكات‪ ،‬بەڵكو و لەجێگایەكی ترەوەیە‪.‬‬ ‫لەناوەڕاســتیانەوەیە‪ .‬كەواتــە لێگــەڕێ‌‬ ‫كەســێك بیگرێت‪ ،‬لێگــەڕێ‌ ناوقەدی گیا‬ ‫كــە بگرێت‪ ،‬لەوكاتــەدا بیگرێت كە گیاکە‬ ‫لەناوقــەدەوە خەریكــی ســەرهەڵدان‌ و‬ ‫پێگەیشتنە‪.‬‬ ‫ڕەنگە كەسانێك هەبن بتوانن ئەم كارە‬ ‫بكەن‪ ،‬بۆ نمونە ئەفسونكارە ژاپۆنیەكان‪،‬‬ ‫ئــەوان كاتێــك بەســەر پەیژەیەكــدا‬ ‫ســەردەكەون كە بەســەر زەوییــەوە نیە‪.‬‬ ‫بەڵكــو بەســەر قاچــی یەكێكــی نیمچــە‬ ‫ڕاكشاوەوەیە كە لەسەر زەویی نووستوە‪.‬‬ ‫پاڵی بەهیچ دیوارێكــەوە نەداوە‪ ،‬بەڵكوو‬ ‫ڕاســت بەهەوادا ســەركەوتوە‪ .‬من توانای‬ ‫ئەم كارەم نیە‪ .‬جگە لەوەیش‪ ،‬پەیژەكەی‬ ‫مــن تەنانــەت پلیكانەیشــی پێــوە نیــە‪.‬‬ ‫دیــارە ئەمە هەموو كێشــەكە نیە‪ .‬هیچی‬ ‫وایــش لەئــارادا نیە مــن بهێنێتە قســە‪،‬‬ ‫بەاڵم النی كەم هەموو ڕۆژێك ڕســتەیەكم‬

‫ئەگــەر تۆ خۆت هەر ئاوا بهێڵیتەوەو هیچ‬ ‫بەدەســت نەهێنیــت‪ .‬لـــێ‌ بــێ‌ لەمە‪ ،‬لە‬ ‫کۆڕەکەی خۆتدا چیــت لەكیس دەچێت؟‬ ‫مــن تەنیا وەاڵمی ئەمە دەدەمەوە‪ :‬منیش‬ ‫پێــم باشــە لەنــاو کۆڕەکەی خۆمــدا تێر‬ ‫داركاری بكرێم نــەك لەناو کۆڕێکی تردا‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەم کۆڕە نەحلەتیــە لەكوێندەرە؟‬ ‫لەڕاســتیا‪ ،‬تامەوەیەكیــش هەروام دەزانی‬ ‫لەســەر زەویی كەوتوە‪ .‬وەك ئەوەی ڕێك‬ ‫بەزەویەكەوە نووسا بێت‪ .‬بەاڵم پێ‌ دەچێت‬ ‫ئێستا بەدەورمدا بسووڕێتەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫بەڕاستیی بەدەورمدا ناسووڕێتەوە‪.‬‬ ‫شەوی ئەستێرە كلكدارەكان‬ ‫‪ 18-17‬ئایار‬ ‫لەگەڵ بالی (‪ )blei‬و ژن‌و منداڵەكەیدا‪،‬‬ ‫جــار جارە گوێبیســتی دەنگێــك دەبووم‬ ‫كــە لەناو خۆمەوە دەهــات‪ ،‬دەنگێك بوو‬ ‫لەمیاواندنی بەچكە پشیلە دەچوو‪.‬‬ ‫جارێكــی دی چەنــد ڕۆژێــك بەســەر‬ ‫بێدەنگیــدا تێ‌ پەڕی‪ .‬ئەمڕۆ ‪28‬ی ئایارە‪.‬‬ ‫تەنانــەت توانــای ئــەوەم نیــە كــە ئەم‬ ‫قەڵەمــە‪ ،‬ئەم پارچــە دارە هەموو ڕۆژێك‬ ‫بەدەســتمەوە بگرم‪ .‬وا دەزانم توانام نیە‪.‬‬ ‫ســەوڵ لێدەدەم‪ ،‬ئەسپ ســواری دەكەم‪،‬‬ ‫مەلــە دەكەم‪ ،‬لەبــەر هەتاو ڕادەكشــێم‪،‬‬ ‫كەواتە ماســولكەكانی پووزم باشــن‪ .‬ڕانم‬ ‫خراپ نیە‪ ،‬میزاجم باشــە‪ ،‬بەاڵم قەفەزەی‬ ‫ســنگم تەواو لێ بۆتــەوە‪ .‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫سەریشم بكێشمە ناو دەفەی شانمەوە‪.‬‬

‫لەیادەوەریمــدا هەموویــان كۆبكەمــەوە‪،‬‬ ‫ئەگینا لەوانەیە لێرەولەوێ‌ بەرقەڵەمەكەم‬ ‫نەكــەون‪ ،‬لەبەرئەوەیــش كــە بەوجــۆرە‬ ‫كــۆم كردوونەتــەوە‪ ،‬دەشــێت هەموویان‬ ‫لەیەكتــر بترازێــن سەرپەرشــتیارێكی‬ ‫قوتابخانەكەیــش‪ ،‬ئــەو ڕێبوارانــەی‬ ‫لەســەرخۆ هەنگاو هەڵدەنێــن‪ .‬بەكورتی‪،‬‬ ‫ئــەم گلەییانــەی مــن وەك خەنجەرێــك‬ ‫لەناوجەرگەی كۆمەڵــگادا دێت‌و دەچێت‪،‬‬ ‫هیچ كەسێكیش‪ ،‬دووبارەی دەكەمەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نەگبەتیی هیچ كەسێك ناتوانێت لەوە دڵنیا‬ ‫بێت كە نەكا نووكی خەنجەرەكە لەپڕێكدا‪،‬‬ ‫لەپێشەوە‪ ،‬لەپشــتەوە لەكەلەكەوە بەری‬ ‫بكەوێــت‪ .‬من نامەوێت كــەس ڕووبەڕووی‬ ‫ئــەم گلەییانەم بێتەوە‪ ،‬چونكە تائێســتا‬ ‫ڕووبــەڕووی گەلێــك لەوانــە بوومەتــەوە‬ ‫كــە دژی وەســتاون‪ .‬لەبەرئەوەیــش كــە‬ ‫زۆربــەی ناڕەزاییــەكان ڕووبــەڕووی مــن‬ ‫بوونەتــەوە‪ ،‬بۆیە لەگلەییەكانمدا باس لەو‬ ‫نارەزاییانەیش دەكەم‪ .‬لێرەیشەوە دەبێت‬ ‫ئــەوە بڵێم كە پــەروەردەی من لەهەندێك‬ ‫الیەنەوە زیانی گەورەی پێ‌ گەیاندووم‪.‬‬ ‫زۆرجار بیر دەكەمەوە‪ ،‬هەمیشە دەبێت‬ ‫ئــەوە بڵێم كە پــەروەردەی من لەهەندێك‬ ‫ڕوەوە زیانی گەورەی پێ‌ گەیاندووم‪ ،‬ئەم‬ ‫گلەییانە گەلێك كەسی تریش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫لەڕاستیا هەموو ئەوانە لێرەن و پێكەوەن‪.‬‬ ‫وەك وێنە كۆنەكانی جارانی خانەوادەگیی‪،‬‬ ‫نازانن چی لەگەڵ یەكتردا بكەن‪ .‬بەئاسانی‬ ‫عەقڵیان بەوە ناشكێت سەریان دابنەوێنن‪،‬‬ ‫بەپێچەوانــەی ئــەوەی لێیــان چــاوەڕوان‬

‫دەكرێــت بوێریــی زەردەخەنەكردنێكیــان‬ ‫نیە‪ .‬لەناو ئەو كەســانەدا باوكم‌ و دایكم‪.‬‬ ‫چەند كەســوكارێك‪ ،‬چەند مامۆستایەك‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــی چێشــت لێنەرێكیــش‪ .‬چەند‬ ‫كچێكــی قوتابخانــەی ســەماكردن‪ ،‬چەند‬ ‫كەســێك لەوانــەی پێشــتر دەهاتنــە‬ ‫ماڵمان‪ ،‬چەند نووســەرێك‪ ،‬مامۆستایەكی‬ ‫مەلەكردن‪ .‬بلیت فرۆشێك‪ ،‬سەرپەرشتیاری‬ ‫قوتابخانــە‪ ،‬هەندێــك لەوانــەی كــە تاقە‬ ‫جارێك لەشەقامدا دیومن‪ ،‬ئەوانەی ناتوانم‬ ‫بیــری خۆمیان بهێنمــەوە و ئەوانەیش كە‬ ‫هەرگیز نامەوێت جارێكی تر بیری خۆمیان‬ ‫بێنمەوە‪ .‬پاشان ئەوانەیش كە بۆ ئەوكاتە‬ ‫وانەكانیــان ئەمەنــدە ئاڵۆزو شــەمزاوبوو‬ ‫هەرگیز لێیان تێ‌ نەدەگەیشــتم‪ .‬بەكورتی‬ ‫ژمارەیان ئەمەندە زۆرە دەبێت مرۆ ئاگادار‬ ‫بێــت نەكا نــاوی یەكێك لەوانــە دووبارە‬ ‫بكاتەوە‪ .‬من گلەیی كردنەكەم ڕووبەڕووی‬ ‫هەمــوو ئەمانە دەكەمــەوە‪ ،‬لەم ڕێگایەوە‬ ‫هەموویان بەیەكدی دەناســێنم‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫بێــزاری دەربڕینێكیانم قبووڵ نیە‪ .‬چونكە‬ ‫بەڕاســتیی ئەمــە دەڵێم پێشــتر زۆر لەو‬ ‫بێزاری دەربرینانەم قبووڵ كردوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەیــش كــە زۆربەیــان‬ ‫بەرپەرچدانــەوەی مــن بــوون‪ ،‬بۆیــە‬ ‫ئــەوەی دەتوانــم بیكــەم ئەوەیــە كــە‬ ‫بەرپەرچدانەوەكانــی ئەوانییــش بخەمــە‬ ‫ســەر گلەیی كردنەكانی خــۆم‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫بڵێــم بەرپەرچدانەوەكانییــش بەپــاڵ‬ ‫پەروەردەكردنەكەمــەوە لە هەندێك ڕوەوە‬ ‫زیانی گەورەیان پێ‌ گەیاندووم‪.‬‬ ‫ڕەنگە كەسێك وای بەبیردا بێت كە من‬ ‫لەشــوێنێكی تەریك‌ و بەتەنیادا پەروەردە‬ ‫كرابــم؟ نا‪ ،‬مــن لەنــاو جەرگەی شــاردا‬ ‫پــەروەردە كــراوم‪ ،‬تــەواو لەناوەڕاســتی‬ ‫شــاردا‪ .‬نەك لە وێرانەیەكی ناو شاخ‌و داخ‬ ‫یــان لەكەناری دەریاچەیەكدا‪ .‬تا هەنووكە‬ ‫گلەییەكانی من ڕووبــەڕووی باوك‌و دایكم‬ ‫‌و دەوروبەرەكەیــان دەكــردەوەو دڵگرانی‬ ‫دەكردن‪.‬‬ ‫لـێ‌ ئێستا بەئاسانی گوێی پێ‌ نادەن‌ و‬ ‫زەردەخەنەیــان پێ‌ دێت‪ .‬چونكە من وازم‬ ‫لێهێناون‪ ،‬دەســتم بەناوچاوانمەوە گرتوە‬ ‫و بیردەكەمــەوە‪ :‬دەبــوو من نیشــتەجێی‬ ‫وێرانەیــەك بوومایــە‪ ،‬گوێــم لەقاغەقاغی‬ ‫قەلە ڕەشكە بگرتایە‪ .‬لەسێبەریاندا گەورە‬ ‫بوومایە‪ ،‬لەژێر مانگدا فێنك بوومایەتەوە‪،‬‬ ‫لەبــەر هەتاوێك بســووتامایە كە لەهەموو‬ ‫الیەكەوە بەسەر الوالوەكانمدا هەڵبهاتایە‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی لەوانەبــوو لەژێــر گوشــاری‬ ‫تایبەتمەندیە چاكەكانمــدا كە لەدەروونما‬ ‫بــوو‪ ،‬بەكاریگەری ســەوزەزارەكان كە تا‬ ‫دەهــات گەورەتر دەبــوون‪ ،‬لەســەرەتادا‬ ‫الوازبوومایە‪.‬‬ ‫گەلێــك جار بیــری لێدەكەمەوە و جڵە‬ ‫و بــۆ خەیاڵــم شــل دەكــەم‪ .‬بەبــێ‌ هیچ‬ ‫ئەمال و ئەوالیەك‪ ،‬بەردەوام‌ و هەمیشــە‪،‬‬ ‫بــێ‌ گوێدانە ئــەوەی چۆنــی دەهۆنمەوە‪،‬‬ ‫بــەو ئەنجامــە دەگــەم كــە پــەروەردەی‬ ‫مــن لەهەندێــك الیەنــەوە زیانــی گەلێك‬ ‫ترســناكی پێ‌ گەیاندووم‪ .‬ئەمە گلەییەكە‬ ‫ڕووبــەڕووی گەلێــك كــەس دەبێتــەوە‪.‬‬ ‫باوكم‌ و دایكم‌و كەســوكارم‪ ،‬بەتایبەتیی‬ ‫چێشــت لێنەرەكەمــان‪ ،‬مامۆســتاكانم‪،‬‬ ‫چەند نووســەرێك‪ ،‬ئەو خۆشەویســتیەی‬ ‫بەهۆیــەوە زیانیــان پــێ‌ گەیانــدووم‪،‬‬ ‫گوناهەكەیان قورستر دەكات‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫دەیانویســت بــەو خۆشەویســتییەیان چ‬

‫قوڕێكــم بۆ بگرنەوە‪ .‬چەنــد خێزانێك كە‬ ‫دۆســتی خێزانەكــەم بــوون‪ ،‬ڕاهێنەرێكی‬ ‫مەلەكردن‪ .‬ئەوانــەی لەهاویناندا دەهاتنە‬ ‫ســەیرانگاكان‪ ،‬چەند خانمێكی نێو پاركی‬ ‫شــار كــە هەرگیــز چاوەڕێی شــتی وایان‬ ‫لێنەدەكــرا‪ ،‬ئارایشــت كارێــك‪ ،‬ژنێكــی‬ ‫دەرۆزەكــەر‪ ،‬كەشــتیەوانێك‪ ،‬پزیشــكی‬ ‫خێزان‪ ،‬گەلێكی تری لەم بابەتانە‪ .‬ئەگەر‬ ‫بمەوێت ناویان بەرم گەلێك لەمەی ئێستا‬ ‫زیاتــر دەردەچــوون‪ .‬بەكورتــی ژمارەیان‬ ‫ئەوەنــدە زۆرە دەبێــت ئــاگادار بیت نەكا‬ ‫ناوی یەكێكیان دووبارە بێتەوە‪.‬‬ ‫لەوانەیــە یەكێك بڵێت ئەم ژمارە زۆرە‬ ‫لەكاریگەریــی گلەییەكە كــەم دەكاتەوە‪.‬‬ ‫كە لەڕاستیا دەبێت لەكاریگەریەكەی كەم‬ ‫بێتــەوە‪ ،‬چونكە ئەمە گلەییەكردن نیە لە‬ ‫ژەنڕاڵێك‪ ،‬ئەو ڕاســتە و ڕاســت دەچێتە‬ ‫پێشــێ‌‌و ئیتــر نازانێــت هێزەكانی چۆن‬ ‫دابــەش بــكات‪ .‬بەتایبەتیی لــەم بوارەدا‬ ‫كە گلەیی كردنەكە ڕووبەڕووی كەســانێك‬ ‫دەكرێتــەوە لە ڕابووردودا بوونیان هەبوە‪.‬‬ ‫توانای یادەوەریی دەشــێت ئەم كەســانە‬ ‫لەیادەوەریدا بهێڵیتەوە‪ ..‬بەاڵم بەدەگمەن‬ ‫زەمینەیــەك لەژێــر پێی خۆیانــدا دەبینن‬ ‫‌و تەنانــەت لەوانەیــە تــا هەنووكەیــش‬ ‫ئەوەیــان بــەالوە دووربێــت‪ .‬چاوەڕێی چ‬ ‫ســوودێكیش لــەم كارە دەكرێــت كاتێک‬ ‫بــۆ نموونــە كەســانێك لەهەلومەرجێكدا‬ ‫تاوانبــار دەكەیت كە زۆردەمێكە تووشــی‬ ‫هەڵــەی پــەروەردەی منداڵێــك بوون كە‬ ‫بــۆ ئــەو ســەردەمە هــەر ئەوەندەیان لێ‌‬ ‫زانیوە‪ .‬بەاڵم بەڕاستیی تەنانەت ناتوانین‬ ‫كارێكــی لــەوە زیاتر بكەین كــە ئەوەیان‬ ‫بیربخەینــەوە‪ .‬كــەس ناتوانێــت ئەوەیان‬ ‫پــێ‌ بــكات‪ .‬گومان لــەوەدا نیــە هەرگیز‬ ‫تۆ ناتوانیت قســە لەســەر ناچاركردنیان‬ ‫بكەیــت‪ .‬ئــەوان ناتوانــن شــتێك وەبیــر‬ ‫خۆیــان بهێننــەوە‪ .‬خۆ ئەگــەر ناچاریان‬ ‫بكەیــت گوێت پێ‌ نادەن‪ ،‬چونكە لەوانەیە‬ ‫گــوێ‌ بــۆ وشــەیەكیش ڕانەگــرن‪ .‬وەك‬ ‫ســەگێكی هەناســە لێبــڕاو لەســوچێكدا‬ ‫دەوەســتن‪ ،‬چونكە هەرچی توانایان هەیە‬ ‫بەكاریــان هێنــاوە بۆئــەوەی لەیادەوەری‬ ‫خەڵكیــدا بمێننەوە‪ .‬بــەاڵم ئەگەر هانیان‬ ‫بدەیت بۆ گوێ‌ گرتن‌ و قسەكردن‪ ،‬ئەوسا‬ ‫تەنیــا گوێتان لەگیزەگیزێك دەبێت كە دژ‬ ‫بەگلەییەكانــە‪ .‬چونكە خەڵكیــی بڕوایان‬ ‫بەوە هەیە ڕێــز لەمردوو بگرن‌و ئەوەیش‬ ‫لەگــەڵ خۆیانــدا بــۆ ئــەو دنیــا دەبــەن‌‬ ‫و دەیــان جــار لێــرە زیاتــر دەیانپارێزن‬ ‫خــۆ ئەگــەر ئــەم بڕوایە ڕاســت نەبێت‌ و‬ ‫مــردوەكان سەرســامیەكی تایبەتیــان بۆ‬ ‫زینــدوەكان هەبێت‪ ،‬ئەوســا زیاتر الیەنی‬ ‫ئەو ســەردەمە دەگرن كە تیایدا زیندبون‪،‬‬ ‫چونكە بۆ ئەوان نزیكترە‪ .‬ئەوســایش هەر‬ ‫گوێمــان لەو گیزەگیزە دەبێت‪ .‬خۆ ئەگەر‬ ‫ئەو ڕایەش ڕاســت نەبێت‌و مردوەكان زۆر‬ ‫بی الیەن بن‪ ،‬دیسانەوە لـــێ‌ ناگەڕێن بەو‬ ‫گلەیی كردنانەی كە توانای ســەلماندنیان‬ ‫نیــە ئاســودەییان بشــێوێنرێت‪ .‬چونكــە‬ ‫ئــەم جــۆرە گلەیــی كردنانــە تەنانــەت‬ ‫لەنێــوان یەكێــك‌و یەكێكی تــردا قابیلی‬ ‫ســەلماندن نیــە‪ .‬هەڵەكانــی ڕابــوردوو‬ ‫لەپەروەردەدا قابیلی سەلماندن نین‪ .‬بۆیە‬ ‫بەرپرسیاریەتی سەرەكیی ئەوان لەمەیش‬ ‫كەمترە‪ .‬ئێستایش لێگەڕێ‌ سەرو سۆراغی‬ ‫گلەییەك بكەم كە لەم هەلومەرجەدا كەس‬ ‫هەناسەیەكی بۆ هەڵناكێشێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥١٠‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٦/٢٧‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬ ‫به‌ر له‌وه‌ی‬

‫‪۱۳۹۲‬‬ ‫شیعری “به‌ر له‌وه‌ی” ساڵی ‪ ۱۳۹۳‬له‌ فێستیڤاڵی مه‌وله‌ویی کورددا (سنه‌) وه‌ک شیعری سه‌رکه‌وتوو هه‌ڵبژێردرا و ڕێزی لێ گیرا‪.‬‬

‫شەقام‬ ‫بە هەر لەونێک لێکی دەینەوە‬ ‫من شەقامێک دەناسم ڕوانینی بۆ من‬ ‫وەک ڕوانینی کچێکە بۆ ئەشیا‬ ‫بە هەر بارێک پێیدا بڕۆین ژمارەیەک هەیە هەتیو کەوتبێت و‬ ‫دەنگێک هەیە لەوبەری تێلەکانەوە دڵتەنگ بێ‬ ‫لەو شەقامەدا عاشق بووین‬ ‫لەو شەقامەدا لەتێکی ونبووی ڕووحی شەقارشەقاری خۆمان دۆزییەوە‬ ‫لەو شەقامەدا تەنیا قاپێک عارەق‌سەگی سوکنایی بە هەموو نەهامەتییەکامنان هێنا‬ ‫من دەزانم مشکولۆزمەی بست بە بستی ئازای لەشامنین‬ ‫من دەزانم هیچ مارکێکی ئەم شارە ناتوانێ‬ ‫قەرەبووی ڕووحی هەژار و پێستی برسیامن کاتەوە‬ ‫نە ئادیداس‪ ،‬نە پۆما‪ ،‬نە الکۆست‪ ،‬نە ڕۆلێکس‪ ،‬نە‪....‬‬ ‫هەموو کۆمپانیاکانی ئەو شەقامە دەزانن هیچ ڕێکالمێک بەرچاوتر لە گەستنی‬ ‫لێوی پڕ تەمەننای کچێک نیییە‬ ‫ئێرە شەقامێکە تەنیا نۆستالۆژیاکەی‬ ‫نەبوونی باڕێکە بۆ لەبیربردنەوەی هەموو ئەوانەی وا نەمانبینیوە‬ ‫کچێک لێم دەڕوانێ‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ئه‌نوه‌ر عه‌ره‌ب‬

‫بەر لەوەی ئەم ژوورە نەگبەتییە ئەم ژوورە نەگبەتییە جێ بهێڵم‬ ‫من شەقاوی سەر شەقامێک بووم‪ ،‬لە دااڵنی بالوێنی شەودا تەنیا‪.‬‬ ‫شکڵێک بووم غەریب‪ ،‬چەشنی عەترێک وا لە گوڵ مێخەکی ئەسپێکەوە بە پەنامدا‬ ‫پژیا و لە سنوورەکانی ئەودیوەوە ئاودیو بوو‪.‬‬ ‫دەمویست خاڵێک بم کوتراو بە سینگی لەشتەوە جووڵە‪،‬‬ ‫یان دەستی گەڕۆکەیەک بم لێزان‬ ‫وێنا بکەم بە سینگتدا یاڵێک بە یاڵێکدا وێران‪ /‬هەسپێک بە هەسپێکدا عاشق‪.‬‬ ‫کەچی بەر لەوەی ئەم ژوورە نەگبەتییە ئەم ژوورە نەگبەتییە جێ بهێڵم‬ ‫چەشنی عەتریک وا لە مێخەکبەندی ئەسپێکەوە پژیا‬ ‫شەقاوێک بووم لە وێستگەیەکەوە بۆ وێستگەیەک وەیالن‬ ‫بەرامبەر ویرتینێک زیت‪ ،‬ئەلهای ژنێک تەڕپۆش‬ ‫لە نووتەکرتین شەودا کە نەخشابوو بە پێستیدا کەوڵێک لە کەرەگەدەن‪،‬‬ ‫بێقەرارتم‪.‬‬ ‫ده‌مویست‬ ‫سەربازێک بم و لە بێتاقەتیی بورجەکێکدا بە دەم چڕینی سرتانێک لە مێزۆپۆتامیا‬ ‫لە سیلەی چەک مەوە بئەنگێوم‬ ‫ڕیز بە ڕیزی ئەم حدوودە بێسنوورە بۆ دیتنەوەی هەسپەکانی لەشت‪.‬‬ ‫کەچی بەر لەوەی ئەم ژوورە نەگبەتییە ئەم ژوورە نەگبەتییە جێ بهێڵم‬ ‫بەرگەیەک بووم مەرەخەس لە مەرخەسرتین شوێنی ئەم جیهانەدا‬ ‫بە جووتێک پۆستاڵەوە بەرامبەر شاشەی تەلەڤزیۆنێک‪،‬‬ ‫تا پەخشان بکاتەوە ژنێک پرچی‪ ،‬لە شەرمینرتینی ساتەکاندا‬ ‫لە ڕێکالمی شامپۆیەک‬ ‫دەبوو دووکەڵی جغارەیەک بم لە کاژەاڵکمدا ئەشقیا‬ ‫یان نەبێ حەرفێک بم کوتراو‬ ‫لە قەراغی شوستەیەکەوە هاوار بکەم لە کەوانەیەکدا‪:‬‬ ‫(دەبێ کێردێک بم لە سینگتدا نغرۆ‪ /‬برینێک بم بە جوانیتدا قەیران‪ /‬زەروویەک بم بە خوێنتەوە مژراو)‬ ‫یان لە دوای کەوانەیەکەوە‬ ‫سەمایەک بم لە بەلەکتەوە تا پرچت شنین‪،‬‬ ‫پێستێک بە‪ ،‬بە خاڵێکەوە کوتراو‬ ‫چەشنی هەسپێکی تاراو و یاڵێکی شەیدا‬ ‫کەچی بەر لەوەی ئەم ژوورە نەگبەتییە ئەم ژوورە نەگبەتییە جێ بهێڵم‬ ‫شەقاوێک بووم پژیاو بە دیوارەوە لە خوێنمدا فججە‬ ‫لە شەقامێکدا کە دەکرا دڵۆپ دڵۆپ مبرێ لە دەستمدا تاوێک‬ ‫کەچی شکڵێك بووم نامۆ‪ ،‬چەشنێک لەوانەی پێامن وایە ئینسان یان ڕەنگە ڕێگایەک بێت‬ ‫وێستاو بە شەقامێکەوە گالراو لە دووی عەترێکەوە لە مێخەکبەندی هەسپێکەوە پژیا‬ ‫بەر لەوەی ئەو ژوورە نەگبەتییە ئەو ژوورە نەگبەتییە جێ بهێڵم‪.‬‬

‫ ببوورە خانم دەتوانم بۆ ساتێک لەشی ڕووتت لە زەینمدا بگونجێنم؟‬‫ ببوورە خانم دەتوانم تاوێک لە بەلەکی توورت بڕوانم؟‬‫ ببوورە خانم دەتوانم تا ئەوبەری شەقام پاشەڵی شەریفتان بەڕێ کەم؟‬‫لەشێک دەڕوا و هەزاران لەش بە دوایەوە‬ ‫منێک دەڕوا و هەزاران لەش بە الیەوە‬ ‫دەیلەنگێنێ لە زەینمدا ‪ /‬جینگڵ دەخوا لە پێستمدا‬ ‫مشکولۆزمەی بست بە بستی ئازای لەشامنین‬ ‫سەرمان قورس دەکەین‬ ‫لە ئەرشیفی هەزاران لەشی ڕووت و نیمچەڕووتی ئەو شەقامە نەگبەتییانە‬ ‫بۆ ئەوەی بێتاقەتیی شەوانی پڕ شەوارەمانی پێ پڕ کەینەوە‬ ‫من دەزانم لەو شەقامەدا هەمیشە کچێک هەیە‬ ‫بۆ خواردنی چایەک دەعوەتی کەین و هەتا دەتوانین ڕامنان لە ڕانی بخشێنین‬ ‫من دەزانم هەمیشە دەستێک هەیە براگەورە بێت و وێنەی دەمبێنێک لە زەینامندا بگونجێنێ‬ ‫من دەزانم هەمیشە گەشتێک هەیە ئیرشادمان کاتە ژووری تاکەکەسی خۆیانەوە‬ ‫مشکولۆزمەی بست بە بستی ئازای لەشامنین‬ ‫ئەو دەمەی نێرەمۆکێک پێامن دەڵێ‪:‬‬ ‫ ببوورە ئاغا من ئێوەم لە کوێ دیتووە؟‬‫لە دیواری هەر الیەکی ئەو شەقامە دەڕوانی‬ ‫عەکسێک هەیە لە خەفەت و درووشمێک هەیە لە تووڕەهاتی شۆڕشێكی دەبەنگ‬ ‫دەلوورێنێ لە زەینمدا ‪/‬‬ ‫شەقامێک پڕ لە زەنازەنا‬ ‫دەلوورێنێ لە مێشکمدا ‪/‬‬ ‫شەقامێک پڕ لە ونبوون‬ ‫دەلوورێنێ دەلوورێنێ دەلوورێنێ ‪/‬‬ ‫شەقامێک پڕ لە تەنیایی پیاوێک لە ئێوارەی پێنجشەممەدا‬ ‫یان ڕەنگە‪...‬‬ ‫*مشکولۆزمە‪ :‬قەرزاربار‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠١‬دوشەممە ‪201٦/٦/٢٧‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪٣٠١‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠١‬دوشەممە ‪2016/٦/٢٧‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫كورد لەدەرەوەی دوعای رەمەزانی ئیسالمگەراكان‬ ‫هاوبیر محەمەد‬ ‫جگــە لەرۆژانی هەینــی‌و كاتی نوێژی‬ ‫هەینــی لــەو مزگەوتانــەی كوردســتان‪،‬‬ ‫كەبانگخواز‌و مەال‌و مامۆســتا ئاینییەكانی‬ ‫ســەر بەالیەنە ئیســامییەكانی كۆمەڵ‌و‬ ‫یەكگرتــوو و ســەلەفییەكان ئیمامــەت‌و‬ ‫بەر نوێــژی تیا دەكــەن‌و لەكاتی دوعای‬ ‫نوێــژی هەینیدا بۆ برا مســوڵمانەكانیان‬ ‫لــە میســرو غــەزە‌و ســعودیە‌و توركیا‌و‬ ‫ســوریا دەپاڕێنــەوە‪ ،‬بەهەمــان شــێوە‬ ‫لەدەســتپێكرنی مانگــی رەمەزانــی‬ ‫پیرۆزیشــەوە ئــەم جــۆرە لەدوعاكردن‌و‬ ‫پاڕانەوە‌و زۆرجار گریان‌و فرمێسك رشتن‬ ‫دیسان بۆ برا مسوڵمانەكانیان لەو شوێنانە‬ ‫بەردەوامــی هەیــە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی جێی‬ ‫سەرنج‌و تێڕامانە لەریزی ئەو دوعایانەدا‪،‬‬ ‫لەریزی ئــەو پاڕانەوانەدا ئــەوەی بوونی‬ ‫نییە كوردە‪ ،‬ئــەوەی بوونی نییە دوعایە‬ ‫بــۆ برا پێشــمەرگەكان‪ ،‬ئەوەشــی هەبێ‬ ‫زۆر شەرمنانە‌و كزو الوازانەیە‪ ،‬بەجۆرێك‬ ‫لەریزی برا مسوڵمانە عەرەب‌و توركەكان‬ ‫یان بۆ پەردەپۆشكركردنی دوعاكردنە بۆ‬ ‫ئەوان‌و بەناچاری ناوی كورد‌و پێشمەرگە‬ ‫هێنانە‪.‬‬ ‫دەبێ چ نهێنییەك لەپشــتی ئەو جۆرە‬ ‫دیندارییــەوە هەبــێ‪ ،‬غــەوارە‌و بێگانــە‬ ‫پەرســت بیــت؟! ئەبــێ چ خێرێكــی تیا‬ ‫بێت دوعا بۆ مســوڵمانی عەرەب‌و تورك‬ ‫بكەیت‪ ،‬كەچی كــوردە داماوەكەی خۆت‬ ‫بیر نەبێت‪ ،‬یان بیریشــت بێ‪ ،‬فەرامۆشی‬ ‫بكەی؟! رەنگــە الی زۆركەس ئەو جۆرە‬ ‫دیاردانــە ئاســایی ســەیر بكــرێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبنەڕەتــدا ئیشــكالی زۆر گــەورەن لــە‬ ‫دونیابینی بیركردنــەوەی مرۆڤی ئێمەدا‪،‬‬ ‫گرفتــی زۆر گەورەن نــەك تەنها بۆ ئێمە‬ ‫بەڵكو بــۆ داهاتوو بــۆ نەوەكانمان‪ ،‬ئەم‬ ‫بەغەوارەكردنــەی ئایــن‌و ئاینــداری زۆر‬ ‫مەترســیدار دەشــكێتەوە‪ ،‬بەداخەوە ئەو‬ ‫هێزانــەی خۆیــان بە چــەپ‌و نەتەوەیی‌و‬ ‫ســێكیۆالر دەزانــن‪ ،‬بێباكن لەئاســتیدا‪،‬‬ ‫راســتە تــۆ وەك چەپێــك‪ ،‬تــۆ وەك‬ ‫ســێكیۆالرێك‪ ،‬ناتەوێ بچیتــە ژێر باری‬ ‫ئیلتیاماتی ئاینی‪ ،‬بەاڵم دەبێ ئاكات لەوە‬ ‫بێ ئاینداری لەواڵتەكەتدا مۆركی بێگانە‌و‬ ‫دوژمنەكانــت نەگرێ‪ ،‬دەبــێ ئاگات لەوە‬ ‫بێ‪ ،‬كەئاینداری نەبێتە مایەی مەترســی‬ ‫لەســەر بیركردنــەوەی مرۆڤەكانــت‪،‬‬ ‫نەبێتــە هــۆی كاڵكردنــەوەی ئینتیما بۆ‬ ‫نەتــەوە‌و نیشــتیمانەكەت‪ ،‬ئەگەرنا ئەمە‬ ‫چ بێئاگایی‌و سپڵەییەكە لەسایەی گیان‌و‬ ‫خوێنی برا پێشمەرگەكاندا نوێژ‌و تەراویح‌و‬ ‫قەدر‌و رەمەزان بەجێبهێنی‪ ،‬بەاڵم ئامادە‬ ‫نەبی‪ ،‬دوعایەكی خێریان بۆ بكەی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆ عەرەبی میسرو غەزە‌و سوریای بكەی!‬ ‫مرۆڤی باوەڕداری ئێمە‪ ،‬بواری ئاینداری‬ ‫ئێمە دەمێكە لەبەردەم هەژموون‌و شااڵوی‬ ‫بەعەرەبكردنــی ئاینداریدایــە‪ ،‬لەبەردەم‬ ‫مەترســیەكەی گەورەدایــە‪ ،‬كەبــووە بە‬ ‫جۆرێــك لەنەخۆشــی‪ ،‬بــووە بەجۆرێــك‬ ‫لەڤایرۆسی كوشندە‪ ،‬كە ئەگەر چارەسەر‬ ‫نەكــرێ رەگــو ریشــەی بیركردنــەوەی‬ ‫كوردانــە‌و دینداری كوردەواریمان وشــك‬ ‫دەكات‌و تووشی سەرەتانی دەكات‪ .‬مەگەر‬ ‫بیرتان چوو شێخی گەورەیان وەك (عەلی‬

‫قەرەداغــی) لەكاتــی هەڵبژاردنەكانــی‬ ‫توركیــا چــۆن پیشــتیوانی لەئاكەپــە‌و‬ ‫ئــۆردوگان كــرد‌و دژی هەدەپــە بوو‪ ،‬كە‬ ‫مەال‌و بگرە موفتی دیاربەكر كاندیدیشیان‬ ‫بــوو‪ ،‬مەگــەر لەبیرتــان نیــە‪ ،‬لەكاتــی‬ ‫تێكچوونــی پەیوەندییەكانــی توركیــا‌و‬ ‫روســیا دوای كەوتنە خــوارەوەی فڕۆكە‬ ‫روســیەكە بەدەســتی توركیا‌و پچڕاندنی‬ ‫پەیوەنــدی بازرگانی روســیا بەتوركیاوە‬ ‫ئــەم زاتە گەورە مســوڵمانە كوردە چۆن‬ ‫فەتــوای دەركــرد كە خەڵكــی لەجیهانی‬ ‫ئیســامی دەست بكەن بە كڕینی زیاتری‬ ‫شتومەكی توركی‌و لەو الشەوە شتومەكی‬ ‫روســی نەكڕن‪ ،‬هەر ئەم زاتە موبارەكە‌و‬ ‫هاوبیرانیــان نیــە‪ ،‬كــە لەئاســتی ئــەو‬ ‫هەموو كوشتارەی لەباكووری كوردستان‬ ‫ئەكــرێ تەنانــەت تــا ئەم ســاتەوەختە‪،‬‬ ‫ئــەو هەمــوو ژن‌و مناڵــە‌و بەزیندوێتــی‬ ‫ســوتێنران‪ ،‬ئەو هەموو مزگەوتەی ماڵی‬ ‫خوا روخێنران‪ ،‬بێدەنگ بوون‌و بێدەنگن‌و‬ ‫وشــەیەكی خێریــان نــەوت! ئــەی هــەر‬ ‫ئەوان نین‪ ،‬بەشــێكن لە پالنی سعودیە‌و‬ ‫قەتــەر‌و توركیــا دژی ئەزمونی رۆژئاوای‬ ‫كوردســتان! ئــەی ئــەوان نیــن دوعا بۆ‬ ‫كوژراوەكانی بەرەی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا‬

‫ئەكەن لەبەرەی نوســرەو ئەحرار شــام‌و‬ ‫بەئاشكرا‌و بێپەردە لەئەكاونت‌و سۆسیال‬ ‫میدیاكانیان وێنــەی كوژراوەكانیان وەك‬ ‫شــەهیدەكانی بەدر‌و ئوحودی سەرەتای‬ ‫ئیســام لەقەڵــەم دەدەن‪ ،‬بــەاڵم ئــەو‬ ‫هەمــوو مناڵەی كورد شــەهید كران‪ ،‬ئەو‬ ‫هەموو پێشــمەرگە‌و شەڕڤان‌و گەریالیەی‬ ‫كــە لەپێنــاوی ئــازادی‌و ســەربەخۆیی‌و‬ ‫ئەو مافــە ســەرەتاییانەی‪ ،‬كەخــودا بۆ‬ ‫هەموو نەتــەوە‌و مرۆڤەكانــی بێجیاوازی‬ ‫دەســتەبەركردووە‌و لەپێنــاوی بەرگــری‬ ‫رەوا لەخاك‌و نیشــتیمان‌و دەستدرێژیی‪،‬‬ ‫خوێن دەڕێژن‌و گیانیان دەبەخشن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمانەیان لەبیر نییە لەكاتێكدا خوشك‌و‬ ‫بــرای خۆشــیانن! ئایــا ئەمــە جۆرێــك‬ ‫نییــە لەنەخۆشــی مەترســیداری ئاینی‌و‬ ‫بیركردنــەوەی ئاینی؟ ئایــا دەبێ تاكەی‬ ‫ئێمە وەك كــورد خاوەنی مەرجەعییەتی‬ ‫ئاینی خۆمان نەبین‪ ،‬تاكەی شەتەكدراو‌و‬ ‫شــوێنكەوتەی ئاینــداری عەرەبــی‌و‬ ‫فارســی‌و توركی بین؟! خــۆش لەوەدایە‬ ‫ئیســامگەراكانی كوردســتان بەكۆمەڵ‌و‬ ‫یەكگرتووشەوە ئەو هەموو هەوڵە دەدەن‬ ‫بۆ گۆڕینی ســیماكانی ئاینداری كوردیی‌و‬ ‫خۆیــان وەك ئایندارێكــی كورد‌و شــێوە‬

‫ئاینــداری كوردیان بیر چۆتەوە‌و تەنانەت‬ ‫لەبــوارە سیاسیەكەشــدا كــە هــەر وەك‬ ‫پاشــكۆی ئەوان مامەڵــە دەكەن‪ ،‬كەچی‬ ‫لەهیــچ بۆنەیەكــی سیاســی ئەمانــدا نە‬ ‫بروســكە نەنوێنەر نەشــاندی ئــەو هێزە‬ ‫ئیســامیە عەرەبــی‌و توركیانــە بــەدی‬ ‫ناكرێــت‪ ،‬باشــترین بەڵگــە كۆنگــرەی‬ ‫یەكگرتــووی ئیســامی بــوو‪ ،‬لەمــاوەی‬ ‫پێشــوودا‪ ،‬بەجۆرێــك نەمانبینــی تەنها‬ ‫یەك بروســكەی پیرۆزبایــی ئیخوان یان‬ ‫نەهــزەی تونس یان ئاكەپە بنێرێ بۆیان‬ ‫بەبۆنەی كۆتاییهاتنــی كۆنگرەكەیانەوە‪،‬‬ ‫كەچــی ئەمــان نــەك كۆنگــرە‌و بۆنــەی‬ ‫سیاســیی ئەوان‪ ،‬بەڵكو لەنوێژی هەینی‌و‬ ‫تەراویــح‌و قــەدر‌و رەمەزانانیشــدا یەكی‬ ‫دنیایــەك فرمێســكیش دەڕێــژن بۆیان‌و‬ ‫دەپارێنەوە لێیان‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ راستە دوعاكردن‌و پاڕانەوە‌و‬ ‫هەموو ئەو شتانە شتی شەخسین‌و دەبێ‬ ‫لەنــاخ‌و دڵ‌و بیركردنــەوەی مرۆڤــەكان‬ ‫خۆیانــدا بوونــی هەبێــت‌و بەقەناعەتەوە‬ ‫بەرجەســتەی بكــەن‪ ،‬بــەاڵك ئیشــكالی‬ ‫گەورە لەوێدایە‪ ،‬كە ئەم جۆرە ئاینداریی‌و‬ ‫ئــەم جــۆرە مرۆڤانــە لەبیركردنــەوە‬ ‫نەتەوەییەكــە‌و لەبیركردنــەوە ئاینیــە‬

‫كوردەوارییەكە داڕنراون‌و داشۆراون‌و خاڵی‬ ‫لێیــان‪ ،‬بۆیە پێویســتمان بەشۆڕشــێكی‬ ‫بیركردنــەوەی ئاینــی هەیــە‪ ،‬كەجارێكی‬ ‫تــر ئەو مێشــكانە فۆرمــات بكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫شێوێنراون‪ ،‬كەكراون بەمێشكی عەرەبی‌و‬ ‫توركــی‌و فارســی‌‪ ،‬كەچــی ئەمــان دوعا‬ ‫بــۆ نەتەوەیەكی تر دەكــەن‪ .‬بۆیە هەروا‬ ‫ئاســان نیــە بەدرێژایی هاتنی ئیســامی‬ ‫سیاســیی غــەوارە‌و دوور لەســیما‌و‬ ‫تایبەتمەندییەكانی ئاینداری كوردەواریی‪،‬‬ ‫لەكۆتایــی ســااڵنی پەنجاكانی ســەدەی‬ ‫رابــردووە بەم دەمــو دەســتە بمانەوێت‬ ‫ئەو جــۆرە بیركردنەوەیە نەهێڵین‌و كاڵی‬ ‫بكەینــەوە‪ ،‬چونكە بەدرێژایــی ئەو ماوە‬ ‫مێژوویانــە‌و تــا ئەم چركە ســاتە‪ ،‬حزب‬ ‫لەدوای حزب‪ ،‬گروپ لەدوای گروپ‪ ،‬تاقم‬ ‫لەپاش تاقم توندتر‌و وردتر‪ ،‬كار لەســەر‬ ‫بەغەوارەكردنــی نەك تەنها بیركردنەوەی‬ ‫ئاینــی‪ ،‬بەڵكو كار لەســەر گۆڕینی ناوی‬ ‫كــوردی بۆ نــاوی ئاینی عەرەبــی‌و جلو‬ ‫بەرگ‌و هەموو سیمایەكی مادیش دەكەن‪.‬‬ ‫وەك بەڵگــە‌و نموونــە لــەدوای راپەڕینی‬ ‫بەهــاری ‪ 1991‬ەوە‪ ،‬كە ئیســامگەراكان‬ ‫بواری كاركردنی سیاسییان بۆ رەخساوە‌و‬ ‫بانگەوازیــان بــەو ئاراســتەیەدا خســتە‬

‫چ بێئاگایی‌و سپڵەییەكە لەسایەی گیان‌و خوێنی برا‬ ‫پێشمەرگەكاندا نوێژ‌و تەراویح‌و قەدر‌و رەمەزان بەجێبهێنی‪،‬‬ ‫بەاڵم ئامادە نەبی‪ ،‬دوعایەكی خێریان بۆ بكەی‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫عەرەبی میرسو غەزە‌و سوریای بكەی!‬

‫گــەڕ‪ ،‬بڕوانە‌و ســەیری ئامــارەكان بكە‪،‬‬ ‫چــۆن جلو بەرگی كــوردەواری كۆدەتای‬ ‫بەســەر كراوە‪ ،‬بڕوانە چۆن ناوی كوردی‬ ‫تێكشــكێنراوە‪ ،‬ببینــە چــۆن مەجلیس‌و‬ ‫كۆڕ‌و كۆبوونەوە كوردەوارییە رەسەنەكان‬ ‫نەهێڵراون‌و كاڵكراونەتەوە‪ .‬ئەم هەڵمەتە‬ ‫ئــەم ژەهــر رژاندنــەی نەیارانــی كــورد‬ ‫بەناوی ئاینــەوە‌و جێبەجێكردنی لەالیەن‬ ‫مســوڵمانی ســاویلكەی كــورد خۆیــەوە‬ ‫گەورەتریــن زەبــری كوشــندە لەالیەنــی‬ ‫ئاینداری كورد‌و لەبزوتنەوەی سیاســیی‌و‬ ‫لەئــازادی كۆمەڵگــە‌و فرەیــی كولتــوری‬ ‫كوردیی‌و ژیانی ئابــووری‌و كۆمەاڵیەتیش‬ ‫دەدا لەداهاتوودا‪ ،‬ئەگەرنا چ كارەساتێكە‬ ‫بەدرێژایی ئەم مانگی رەمەزانە‪ ،‬لەو هەموو‬ ‫نوێــژ‌و وتــاری هەینیە‪ ،‬ئەوە دە شــەوی‬ ‫كۆتایــی‌و شــەوی قەدریش هــات خۆتان‬ ‫بیبینــن‪ ،‬خۆتان بچــن بیبیســتن‪ ،‬بزانن‬ ‫لەو مزگەوتانەی ئیســامگەرا پێشــنوێژ‌و‬ ‫وتارخوێنــن‪ ،‬ئــەو بانگخوازانــەی وەك‬ ‫بانگخوازانــی كەنداو‪ ،‬ئەو مســوڵمانانەی‬ ‫شــوێنكەوتەی ئاكەپەن‌و ئۆردوگان وەك‬ ‫عومــەری كــوڕی خەتتاب وێنــا دەكەن‪،‬‬ ‫بزانن جگە لە دوعا بۆ مسوڵمانی عەرەبی‬ ‫مســیرو یەمەن‌و ســوریا‌و توركیا‌و غەزە‪،‬‬ ‫تەنهــا یــەك دوعا بۆ برا پێشــمەرگەكان‬ ‫دەبیســتن‪ ،‬یان بیستیشــتان بزانن چەند‬ ‫كــز‌و شــەرمنانەیە‪ ،‬ئــەوە بــۆ باكــوور‌و‬ ‫رۆژئاوای كوردســتان هەر مەپرسن چەند‬ ‫بڤە‌و حــەرام‌و رێگە پێنــەدراو ناجائیزە‪،‬‬ ‫چونكــە لــەوێ ئــەو هێزانــەی بەرگــری‬ ‫لەشــەرەفی كورد ئەكــەن‪ ،‬ئەوانەی بەگژ‬ ‫روخێنەری مزگەوتە كوردیەكانی باكوری‬ ‫كوردســتاندا دەچنەوە‪ ،‬بەحسابی ئەوان‬ ‫بێدیــن‌و ماركســییەكانن‪ .‬لەكۆتاییــدا‬ ‫ماوەتەوە بڵێین ئەمجــۆرە بیركردنەوەیە‬ ‫نەخۆشی‌و ڤایرۆسی كوشندە‌و شێرپەنجە‬ ‫نەبــێ لەپەنای ئایندا دەبێ چ ناوێكیتری‬ ‫لێبنێین؟!‬

‫ژمارە (‪ )٣٠١‬دوشەممە ‪201٦/٦/٢٧‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی حەڤدەهەم‬ ‫ئەگەری ڕەگ‌وڕیشەی یەهودیی‬ ‫چیرۆکەکە‬ ‫هەڵ‌سەنگاندنی تیۆریەکەی‬ ‫(و‪ .‬عەرەفات)‬ ‫بەراوردەکان‬ ‫ئایا سەرەنجامی ئەو جولەکانەی قەاڵ‬ ‫مەصادا لێکچونێکی تــەواوی هەیە لەگەڵ‬ ‫سەرەنجامی بەنو قــوڕەي��ظ��هدا؟ لێرەدا‬ ‫بەراوردەکانی (و‪ .‬عەرەفات) ـ کە بەراوردی‬ ‫تا ڕادەیــەک وردیشن‪ ،‬و لە بەشی پێشودا‬ ‫خستماننەڕو ـ هەڵ‌دەسەنگێنین‪:‬‬ ‫دەربارەی ژمارەکان‬ ‫ـ ژمارە ‪ ٦٠٠‬ی یەهودیە مێشک‌گەرمەکانی‬ ‫گروپی سیقاری کە لە کۆتاییدا کوژراون‪ ،‬کە‬ ‫(و‪ .‬عەرەفات) دەیەوێت بە بنچینەی ئەو‬ ‫ژمــارە ‪٦٠٠‬ـــەی دابنێت کە ئیبن ئیسحاق‬ ‫وەکو یەکەم خەماڵندنی پیاوە کوژراوەکانی‬ ‫بەنو قوڕەيظه باسی کــردوە (و بەشێکی‬ ‫زۆریـــش لــە ســەرچــاوەکــانــی «ســیــرە» و‬ ‫«مــەغــازی» پشتیان پێ بەستوە)؛ لە‬ ‫ڕاستیدا ژمــارەی جەنگاوەرەکانی گروپی‬ ‫سیقاریە لە چیرۆکەکەی یۆسێفوسدا کە‬ ‫گیراون و ئازار دراون و کوژراون‪ ،‬و ئەوانی‬ ‫تریان دەرباز بون و توانیویانە بگەنە ميصر‬ ‫(کتێبی «شەڕوشۆری یەهودی»‪:١٠ :٧ :‬‬ ‫‪ ،)١‬و ئەمە ژمــارەی ئابڵوقەدراوەکان نیە‬ ‫و باسی ئابڵوقەدراوەکان نیە‪ .‬بۆیە بواری‬ ‫بەراوردی نیە بە چیرۆکی ئابڵوقەدراوەکانی‬ ‫بەنو قوڕەيظه‪ ،‬یان بەراوردێکی ناتەواوە‪.‬‬ ‫ـ ژمارە ‪ ٨٠٠‬لە چیرۆکەکەی یۆسێفوسدا‪،‬‬ ‫کە (و‪ .‬عەرەفات) دەیەوێت بەراوردی بکات‬ ‫بە ژمــارەی یەکەمی خەماڵندنی الی زۆر‬ ‫لەالی ئیبن ئیسحاق کە دەڵێت‪ :‬ئەوانەی‬ ‫خەماڵندنی زۆرتریان بۆ دەکەن دەڵێن لە‬ ‫نێوان (‪ )٨٠٠‬و (‪)٩٠٠‬ــــدا بــون؛ ئەمەش‬ ‫ژمارەی ئەو یەهودیانەی ناو شار بوە (لە‬ ‫فەریسیەکان) کە بەشداربوی ڕاپەڕینەکە بون‬ ‫و لە خاچ دراون («شەڕوشۆری یەهودی»‪:‬‬ ‫‪ .)٦ :٤ :١‬بۆیە دیسان ئەمانیش ژمارەی‬ ‫یەهودیگەلێكی ئابڵوقەدراو نیە‪.‬‬ ‫ـ ژمــارە ‪٩٦٠‬ی یەهودیە ئابڵوقەدراوە‬ ‫تێداچوەکان لە چیرۆکی مــەص��ادای الی‬ ‫یۆسێفوسدا («شەڕوشۆری یەهودی»‪:٧ :‬‬ ‫‪ ،)١ :٩‬کە (و‪ .‬عەرەفات) دەیەوێت بەراوردی‬ ‫بکات بە دوایین و زۆرترین خەماڵندنی الی‬ ‫ئیبن ئیسحاق بۆ پیاوە کوژراوەکانی بەنو‬ ‫قوڕەيظه کە (‪)٩٠٠‬ـە؛ (و‪ .‬عەرەفات) لەو‬ ‫بەراوردەدا بەڕونی ناڵێت کە ئەمانە خۆیان‬ ‫کوشتوە بەپێی چیرۆکەکە‪ ،‬بەڵکو بە‬ ‫شێوەیەکی ناڕون دەڵێت ئەمانە لە کۆتاییدا‬ ‫مردون‪ .‬لە کاتێکدا ئەگەر چیرۆکەکە وەکو‬ ‫خۆی بهێنێتەوە؛ ئەو ژمارەیە الی یۆسێفوس‬ ‫هــەم ژم ــارەی هەمو پیاو و ژن و مناڵە‬ ‫ئابڵوقەدراوەکانی مەصادایە کە لە کۆتاییدا‬ ‫تــێــداچــون‪ ،‬نــەک تەنها پــیــاوەکــان وەکــو‬ ‫ژمارەکەی بەنو قوڕەيظه الی ئیبن ئیسحاق‪،‬‬ ‫و هەم ئەم ژمارەیە بەپێی یۆسێفوس خۆیان‬ ‫کوشتوە‪ ،‬بە دەستی خۆیان کــوژراون‪ ،‬کە‬ ‫ئەمە بەتەواوی جیاوازە لە سەرەنجامی بەنو‬ ‫قوڕەيظه‪.‬‬ ‫بۆیە ب ــەراوردەک ــان هەمویان نــاتــەواو‬ ‫و ناڕێکن‪ .‬تەنها لێکچونێکی گشتی لە‬ ‫ژمارەکاندا هەیە‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر باسی الیەنەکانی تری چیرۆکی‬ ‫ئابڵوقەی مەصادا بکەین؛ زۆر الیەنی هەیە‬ ‫کە لەگەڵ چیرۆکی ئابڵوقەی بەنو قوڕەيظه‬ ‫ناگونجێت‪ ..‬بۆ نمونە؛ لە الیەنی ژمارەوە‪:‬‬ ‫ژمـــارەی ئــەو هێزە ڕۆمانیەی ئابڵوقەی‬ ‫مەصادایان داوە؛ نزیکەی ‪ ١٥‬هەزار کەس‬ ‫بــوە‪ ،‬کە لەمانە (‪ )٩-٨‬هەزاریان پیاوی‬ ‫جەنگاوەر بون‪ .‬لە بەرامبەردا ئەو هێزەی‬ ‫موسوڵمانەکانی مەدینە کە ئابڵوقەی بەنو‬ ‫قوڕەيظهیان داـ بەپێی سەرچاوەکانی‬ ‫«سیرە» ـ؛ ‪ ٣‬هــەزار پیادە بون‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫نزیکەی ‪ ٣٠‬سوار (یان ‪ ٣٠‬یاخود ‪ ٣٦‬واڵخ‬

‫کە بەکار هاتون)‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوانەش؛ ژمارەکان الی ئیبن‬ ‫ئیسحاق دیاریکراو نین‪ :‬بە (‪)٧٠٠-٦٠٠‬‬ ‫بەالی کەمەوە دەیخەمڵێنێت‪ ،‬و بە (‪-٨٠٠‬‬ ‫‪ )٩٠٠‬بەالی زۆرەوە دەیخەمڵێنێت‪ ،‬و دەڵێت‪:‬‬ ‫خەماڵندنی دوەم خەماڵندنی کەسێکە کە‬ ‫زۆرترین ژمارەیان بۆ دابنێت «وهم ست مائة‬ ‫أو سبع مائة‪ ،‬والمكثر لهم يقول‪ :‬كانوا بين‬ ‫الثمان مائة والتسع مائة»‪ .‬ئەگەر ژمارەیەکی‬ ‫دیاری‌کراو بگەیشتایە بە ئیبن ئیسحاق؛‬ ‫دوپاتی دەکــردەوە و پشتی پێ دەبەست‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا ژمــارە ‪ ٩٦٠‬لە چیرۆکەکەی‬ ‫یۆسێفوسدا ژمارەیەکی وردە‪ ،‬بەاڵم ‪ ٩٠٠‬ی‬ ‫خەماڵندنەکەی الی ئیبن ئیسحاق ژمارەیەکی‬ ‫نزیککراوەی خەمڵێنراوە‪ ،‬بەڵکو ژمارەکە‬ ‫لە ڕاستیدا ‪ ٩٠٠‬نیە بەڵکو (‪ ٨٠٠‬بۆ ‪)٩٠٠‬‬ ‫ـە (ژمارەی یەکەمیش هەر ‪ ٦٠٠‬نیە بەڵکو‬ ‫‪٧٠٠-٦٠٠‬ــــە‪ ،‬کەواتە ئیبن ئیسحاق یەک‬ ‫ژمارەی دیاریکراوی نەگواستوەتەوە)‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئیبن ئیسحاق چیرۆکەکەی الی یۆسێفوسی‬ ‫پێ بگەیشتایە بەو ڕادەیــەی گفت‌وگۆکانی‬ ‫پاڵەوانەکانیشی بگوازێتەوە؛ لەگەڵیدا ئەو‬ ‫ژمارە ‪٩٦٠‬ـەیشی دەگواستەوە‪.‬‬ ‫ئــەمــە جگە لـــەوەی ئــەم ب ــەراوردان ــە‬ ‫هیچیان ژمارە ـ بۆ نمونە ـ (‪ )٤٠٠‬ناگرنەوە‬ ‫کــە لــە گــێــڕانــەوەی «حەدیث»ـێکدا بە‬ ‫«سەنەد»ێکی متمانەدار گەیشتوە‪.‬‬ ‫و هەتا ئەگەر متمانە بە هیچ ژمارەیەک‬ ‫نەکەین؛ دەمێنێتەوە ئەوەی هاوبەشە لەنێوان‬ ‫هەمو گێڕانەوە و مێژوە ئیسالمیەکاندا کە‬ ‫ئەمەیە‪ :‬ئــەوەی «پــیــاو»ی «شەڕکەر»‬ ‫بــوە؛ کـــوژراوە (کــە ئیتر تەنها کۆیلە و‬ ‫پیری پەککەوتە و نەخۆشی کەنەفت و‬ ‫لەم بابەتانە لە نێرینە پێگەیشتوەکان بە‬ ‫«پیاوی شەڕکەر» دانانرێن)‪ .‬ئیتر لەم‬ ‫ئەنجامە بەتەواوی دڵنیا دەبینەوە‪ :‬ئەو‬ ‫خێڵە یەهودیە چەند پیاوی شەڕکەری‬ ‫هەبوە؛ هەمویان سەربڕراون‪ ،‬تەنها ئەو چەند‬ ‫کەسە کەمە نەبێت کە موسوڵمان بون و‬ ‫ژیانی خۆیان کڕیوەتەوە یان بە شێوەیەک‬ ‫و بە تکای کەسێک بەخشراون‪ .‬ئیتر هەر‬ ‫خەماڵندنێک بۆ پیاوە سەربڕاوەکان؛ لە‬ ‫ڕاستیدا خەماڵندنی پیاوە شەڕکەرەکانی‬ ‫خێڵەکەیە‪ .‬بۆیە ژمارەیەکی دیاریکراو لە‬ ‫خۆیدا بایەخێکی زۆری نیە‪ .‬گرنگ ئەو‬ ‫بڕیادەیە کە دەرکــراوە و جێبەجێ‌کراوە‪:‬‬ ‫پیاوی شەڕکەر بکوژرێن‪ ،‬و ژن و مناڵ‬ ‫بکرێنە کۆیلە‪.‬‬ ‫دەربارەی ناوەکان‬ ‫(و‪ .‬عــەرەفــات) لە دۆزیــنــەوەی ناوی‬ ‫هاوشێوە لە هەردو چیرۆکەکەدا؛ هەندێک‬ ‫بەراوردی کردوە کە لە چاوبەستیەوە نزیکن!‬ ‫ئەو دەڵێت‪ :‬لێکچونەکە بە ڕادەیەکە کە‬ ‫هەندێک لە ناوەکانیش دوبارە دەبنەوە‪ ..‬ئەو‬ ‫ناوانەش کە دەیانهێنێت هەر « ِف ْن َحاص»‪ ،‬و‬ ‫«عازر»ن‪ .‬بەاڵم ئایا ئەم بەراوردە لە جێی‬ ‫خۆیدایەتی؟ نەخێر!‬ ‫ـ سەبارەت بە نــاوی « ِف ْن َحاص»؛ ئەو‬ ‫کەسەی کە ئیبن ئیسحاق بەم ناوە ناوی‬ ‫هێناوە؛ یەکێکە لەو ڕابەر و کەسە دیارانەی‬ ‫کە دژایەتیی پێغەمبەریان کردوە‪ ،‬لە خێڵێکی‬ ‫یەهودیی تر کە (بەنو قەینوقاع)ـە(‪ )١‬نەک‬ ‫بەنو قوڕەيظه! ئەم «فینحاص» ناوە؛‬ ‫زانایەکی ئایینیی یەهودی بوە‪ ،‬و مامۆستا‬ ‫بوە لە «بیت المدراس» واتە ماڵی خوێندن‬ ‫و توێژینەوەی تــەوڕات‪ ،‬لە مەدینە(‪.)٢‬‬ ‫ئەم ناوە الی یەهود ناوێکی خۆشەویستە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی بۆ زانا ئایینیەکانیان‪ ،‬چونکە‬ ‫פּינְחָס‬ ‫یەکەم یەهودیی ناودار بەم ناوە ִ‬ ‫|پینخاص|ـە کە بەپێی تەوڕات (کۆڕەو‪:٦ :‬‬ ‫‪ ،٢٥‬سەرژمێری‪ )٧ :٢٥ :‬کــوڕەزای هاڕون‬

‫بوە و پیاوی ئایینی (کۆهێن) ی بااڵی‬ ‫ئیسڕائیلیەکان بوە‪.‬‬ ‫ـ ســەبــارەت بە نــاوی «ع���ا َزر»‪ ،‬کە لە‬ ‫دەقەکەی ئیبن ئیسحاقدا ناوەکە بە شێوەی‬ ‫« َعا ِز ُر ْب ُن َأبِي َعاز ٍِر» هاتوە‪ ،‬و (و‪ .‬عەرەفات)‬ ‫بــەراوردی دەکات بە ناوی (ئێلیعازەر) ی‬ ‫سەرۆکی یەهودیەکانی مەصادا‪ .‬کە ئەم‬ ‫بەراوردەش لە دو الیەنەوە کێشەی هەیە‪ :‬لە‬ ‫الیەکەوە ئەم (عازیر کوڕی ئەبو عازیر)ە [لە‬ ‫سەرچاوەکانی تردا «عازر بن عمرو»]‪ ،‬هەر‬ ‫ئیبن ئیسحاق لەناو ناوی ئەو یەهودیانەی‬ ‫خێڵی بەنو قەینوقاع نــاوی دەهێنێت‪،‬‬ ‫هەرچەند جارێک بە ناوی « َعا ِز ٌر» و جارێکی‬ ‫تر لە هەمان شوێن ناوی کەسێکی تر بە‬ ‫شێوەی َ‬ ‫«أ َزا ُر ْب ُن َأبِي َأ َز ٍار» دەهێنێت (و‬ ‫ئیبن هیشام‌یش شێوەیەکی تر دەهێنێت‪:‬‬ ‫« آ ِز ُر ْب ُن آ ِز ُر»)(‪ ،)٣‬و جارێکیش لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵێکی تر لە یەهودی دەوری مەدینە‬ ‫ناوی هاتوە کە هاتون پرسیاریان لە پێغەمبەر‬ ‫کردوە بزانن باوەڕی بە کامانە لە پێغەمبەران‬ ‫هەیە‪ ،‬لەوانە‪َ :‬‬ ‫(أبُو َي ِ‬ ‫اس ِر ْب ُن َأ ْخ َط َب) لە بەنو‬ ‫َ‬ ‫ئەل‪-‬نەضري‪ ،‬و ( َو َنا ِف ُع ْب ُن أبِي َنا ِف ٍع) لە بەنو‬ ‫قوڕەيظه‪ ،‬و ( ِإ َزا ُر ْب ُن َأبِي إ َز ٍار) هەر لە بەنو‬ ‫قەینوقاع‪ ،‬و هەندێکی تر (‪ .)٤‬لە الیەکی‬ ‫تریشەوە مادەم بەراوردکردنی ناوی « َعا ِز ٌر»‬ ‫لەگەڵ (ئێلیعازەر)ە؛ دەبوایە پێشنیاری‬ ‫کوشتنی ژن و مناڵەکانیش پێشنیاری ئەم‬ ‫(عــازر) نــاوە بوایە نەک (کەعبی کوڕی‬ ‫ئەسەد)‪.‬‬ ‫جگە لـــەوەی نـــاوەی عیبریی وەکــو‬ ‫«فینحاص» و «ئێلیعازەر» لە ناوە هەرە‬ ‫باوەکانی یەهودن‪ ،‬دوبارەبونەوەیان مانا و‬ ‫ئەنجامێکی تایبەتی لێ وەرناگیرێت‪.‬‬ ‫بۆیە بــەراوردکــردنــی ناوەکان الی (و‪.‬‬ ‫عەرەفات) هیچ بەهایەکی نیە‪.‬‬ ‫دەربارەی وتارەکەی ئێلیعازەر و‬ ‫وتارەکەی کەعبی کوڕی ئەسەد‬ ‫ئەم بەراوردەی (و‪ .‬عەرەفات) کردویەتی؛‬ ‫لە دو الوە ناتەواوە‪ :‬لە وتارەکەی ئێلیعازەردا‬ ‫پێشنیاری کوشتنی ژن و مــنــاڵ تاکە‬ ‫پێشنیارە‪ ،‬بەاڵم لە وتارەکەی کەعبی کوڕی‬ ‫ئەسەددا یەکێکە لە سێ پێشنیار‪ ،‬وەکو لە‬ ‫بەشی پێشتردا چیرۆکەکەمان وەکو خۆی لە‬ ‫ئیبن ئیسحاقەوە گواستەوە‪ .‬جگە لەوەش‬ ‫پێشنیارەکەی ئێلیعازەر تەنها کوشتنی ژن‬ ‫و مناڵ نیە بەڵکو خۆکوشتنێکی بەکۆمەڵە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێشنیارەکەی کەعبی کوڕی ئەسەد‬ ‫تەنها کوشتنی ژن و مناڵەکانە و ئینجا‬ ‫دەرچونە بۆ دەرەوە و دەست بە شمشێرەوە‬ ‫بۆ ڕوبەڕوبونەوەی موسوڵمانەکان‪.‬‬ ‫بۆیە بــەراوردەکــە بەهایەکی زۆر کەمی‬ ‫هــەیــە‪ ،‬و ئەنجامێکی جیددیی لەسەر‬ ‫هەڵ‌ناچنرێت‪ .‬جگە لەوەی هەمیشە خەڵکی‬ ‫ئابڵوقەدراو لە قەاڵیەکدا بیر لەم سەرپشکی‬ ‫و چارەسەرانە دەکەنەوە‪ ،‬و تایبەت نین بە‬ ‫ڕوداوێکی تایبەتیەوە‪.‬‬ ‫دەتوانین چ ئەنجامگیرییەک بکەین؟‬ ‫ئێستە دوای هەڵ‌سەنگاندنی بەراوردەکان‬ ‫تا چ ڕادەیەک دەکرێت لەگەڵ ئەو گریمانەیەدا‬ ‫بڕۆین و هاوڕا بین لەگەڵ ئەو ئەنجامگیریەدا‬ ‫کە (و‪ .‬عەرەفات) و بەدوایدا (ع‪ .‬طيباوی)‬ ‫کردویانە دەربـــارەی گێڕانەوەکانی ئیبن‬ ‫ئیسحاق؟‬ ‫با لە چەند الیەکەوە بابەتەکە تاووتوێ‬ ‫بکەین‪:‬‬ ‫ئیبن ئیسحاق چیی لە نەوەی خێڵە‬ ‫یەهودیەکانەوە گێڕاوەتەوە؟‬ ‫ئیبن ئیسحاق هەر لە سەرەتای گێڕانەوەی‬ ‫باسی (الخندق) یاخود (األحــزاب)ـــدا کە‬

‫ناوی سەرچاوەکانی دەهێنێت؛ یەکێک لەوانە‬ ‫موحەممەدی کــوڕی کەعب‌ی ‌قوڕەيظهیی‬ ‫(م َّمد ْبن َك ْع ٍب الْ ُق َر ِظ ّي) (‪ ١٢٠-‬ک‪).‬ـە کە‬ ‫َُ‬ ‫«ئیمام»ـێکە و یەکێکە لە «تابیعی»ـە‬ ‫گەورەکان (لە چینی دوەمە‪ ،‬چینی دوای‬ ‫چینی یەکەم کە «صهحابە»ن) و زانایەکی‬ ‫گەورەی «تەفسیر» بوە‪ ،‬و باوکی یەکێک‬ ‫بــوە لــەو کــوڕە منااڵنەی کە کاتی خۆی‬ ‫کوشتن نەیگرتوەتەوە و کراوە بە کۆیلە‪.‬‬ ‫جا ئەم کەسێتیە ئەوەندە متمانەی هەیە‬ ‫(ذەهەبی لە «سیر أعالم النبالء»ـدا بە‬ ‫«اإلمام العالمة الصادق» ناوی دەبات) کە‬ ‫گومانی هەڵ‌بەستنی هەواڵ و دەنگ‌وباسی‬ ‫لێ نەکرێت‪ .‬لە دەقەکەی ئیبن ئیسحاقیشدا‬ ‫تەنها لــە ســەرەتــای بــاســەکــەدا (باسی‬ ‫وەفدەکەی بەنو ئەل‪-‬نەضري و بەنو وائیل)‬ ‫ناوی دێت(‪ ،)٥‬و جارێکی تریش ناوی دێتەوە‬ ‫وەکــو ســەرچــاوەی باسێکی تر کە باسی‬ ‫ناردنی (حوذەیفەی کوڕی ئەل‪-‬یەمان)ـە‬ ‫بۆ زانینی بارودۆخی سوپای هاوپەیمانەکان‬ ‫هەتا بزانرێت چییان لێ بەسەر هاتوە دوای‬ ‫هاتنی باوبۆران (‪ .)٦‬ئیتر دوایی کاتێک‬ ‫ئیبن ئیسحاق دەست دەکات بە گێڕانەوەی‬ ‫غەزای بەنو قوڕەيظه؛ ئەم‌جارەیان تەنها‬ ‫ناوی (ئیبن شیهاب‌ی ئەل‪-‬زوهری)(‪ )٧‬و‬ ‫پاشان (مەعبەدی کــوڕی کەعب‌ی کوڕی‬ ‫اص‬ ‫مالیک‌ی ئەنصاری)(‪ )٨‬و ( َع ْل َق َم َة ْبنِ َو َّق ٍ‬ ‫اللَّ ْي ِث ِّي) (‪ )٩‬و پاشان ( َعا ِئ َش َة)(‪ )١٠‬دەبات‬ ‫وەکــو ســەرچــاوەی زانیاریەکانی‪ .‬پاشان‬ ‫باسی تەماشای بــەری مێردمناڵەکان لە‬ ‫( َع ِط َّي َة الْ ُق َر ِظ ِّي) ـ کە بەسەر خۆیدا هاتوە ـ‬ ‫دەگێڕێتەوە (‪ ،)١١‬کە یەکێک لەو منااڵنەی‬ ‫خێڵەکە کە نەکوژراون و کراونەتە کۆیلە‪،‬‬ ‫دواتــر عەطییە هەر زو موسوڵمان بوە و‬ ‫«صهحابی»ـە و «حەدیث» ی لە پێغەمبەر‬ ‫بیستوە و ئەمیش زانای «تەفسیر» بوە‪.‬‬ ‫حنِ ْبنِ َع ْب ِد‬ ‫پاشان لە َ(أيُّ� ُ‬ ‫الر ْ َ‬ ‫�وب ْب ُن َع ْب ِد َّ‬ ‫َّ ِ‬ ‫الل ْبنِ َأبِي َص ْع َص َع َة) (‪ .)١٢‬بەم شێوەیە‬ ‫ئیبن ئیسحاق بە ناوهێنان لە دو کەسەوە‬ ‫لە نــەوەی بەنو قوڕەيظه هەندێک الیەنی‬ ‫چیرۆکەکە دەگێڕێتەوە کە ئەم دو کەسە‬ ‫ناسراون و متمانەی بێ‌سنوریان هەیە‪.‬‬ ‫چیرۆکەکەی ئیبن ئیسحاق دەوڵەمەندە‬ ‫بە وردەکاری‬ ‫چیرۆکی (الخندق) و پاشان (بنو قريظة)‬ ‫الی ئیبن ئیسحاق‪ ،‬بە شێوەیەک دەوڵەمەندە‬ ‫بە وردەکاری و ڕوداو و گفت‌وگۆ و سەرەداو‬ ‫و گێڕانەوەی جۆراوجۆر‪ ،‬کە بە بەراوردکردنی‬ ‫هەندێک ڕەگـــەزی کەمی بە چیرۆکێکی‬ ‫یەهودیی کــۆن ـ کە بــەراوردکــردنــەکــەش‬ ‫کێشەی زۆری تێدایە ـ بەهای مێژویی‬ ‫لــەدەســت نـــادات‪ ،‬هیچ نەبێت لــە هێڵە‬ ‫سەرەکیەکاندا‪ ،‬و بەالی کەمەوە لەو هەمو‬ ‫ڕەگەز و پێکهێنەرەدا کە بواری بەراوردیان‬ ‫نیە لەگەڵ چیرۆکە یەهودیە کۆنەکە‪.‬‬ ‫گێڕانەوەکانی پێش ئیبن ئیسحاق‬ ‫دەبێت ئاماژەیەکی خێرا بۆ ئــەوەش‬ ‫بکەین کە پێش ئیبن ئیسحاق و «السيرة‬ ‫والمغازي»ـەکەی؛ لە هەندێک سەرچاوەی‬ ‫ئیسالمیدا ئاماژە بۆ بنەڕەت و هەندێک‬ ‫ڕەگــەزی چیرۆکی بەنو قوڕەيظه کــراوە‪.‬‬ ‫وەکــو لە «تفسير» ی (مجاهد) (‪١٠٤-‬‬ ‫ک‪ ،).‬و «تفسیر» ی (مقاتل بن سليمان)‬ ‫(‪ ١٥٠-‬ک‪ ،).‬و هەتاکو لە «مسند» ی‬ ‫(أبو حنيفة) [گێڕانەوەی (احلصكفي)]ـدا‬ ‫لە گێڕانەوەیەکدا هەمان وتەکەی ( َع ِط َّية‬ ‫الْ ُق َر ِظ ّي) هاتوە دەربــارەی تەماشاکردنی‬ ‫بــەری مێردمنداڵەکان‪ .‬هــەروەهــا هەمان‬ ‫چیرۆکی الی ئیبن ئیسحاق و واقیدی پێش‬ ‫ئەوان بە شێوەیەکی کورت لە «المغازي»‬

‫ی (موسای کوڕی عوقبە) (‪٥٠‬؟‪ ١٤٠-‬ک‪).‬‬ ‫ـدا هاتوە هەرچەند ئەم دەقەی ئیبن عوقبە‬ ‫بە دەستنوس نەگەیشتوە و لە ڕێگەی‬ ‫دەقەکانی ترەوە پێک‌هێنراوەتەوە‪ .‬کە لێرەدا‬ ‫بە پێویستی نازانم دەقەکان بگوازمەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکانی تر‬ ‫ئــایــا ئ ــەم بـــــەراورد و ئەنجامگیریە‬ ‫هــەر چیرۆکەکەی الی (ئیبن ئیسحاق)‬ ‫دەگرێتەوە؟! خۆ هەمان چیرۆک و ـ ڕەنگە‬ ‫ـ بە وردەکاریی زیاترەوە الی (واقیدی)‬ ‫ـیش ـ ئەویش لە سەرچاوەکانی خۆیەوە‬ ‫ـ دەبینینەوە! هــەروەهــا ناکرێت دەقی‬ ‫«حەدیث»ـەکانی ـ بۆ نمونە ـ بوخاری و‬ ‫موسلیمیش بگرێتەوە کە سەرەنجامی خێڵەکە‬ ‫لەمەدا کورت دەکەنەوە کە دەڵێن پیاوەکان‬ ‫سەربڕراون و ژن و مناڵەکان کراونەتە کۆیلە؟!‬ ‫کە لە ڕاستیدا کێشمەکێشی سەرەکیی ئێمە‬ ‫لەگەڵ داکۆکیکارە ئیسالمیەکان هەر لەسەر‬ ‫ئەم کورتە و پوختەیەی چیرۆکەکەیە کە الی‬ ‫(بوخاری) و (موسلیم)ـیش هاتوە! بەڵکو لە‬ ‫قورئانیشدا (األحزاب‪ )٢٧ ،٢٦ :‬چیرۆکەکە‬ ‫و سەرەنجامی خێڵەکە ئاماژەی بۆ کراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوان واتای ئەم ئاماژەیە دەگۆڕن و‬ ‫بەم شێوەیە وەکو بەڵگەیەک بۆی ناڕوانن‬ ‫بەڵکو دەیکەنە بەڵگەی گێڕانەوەیەکی‬ ‫دەستکردی خۆیان!‬ ‫ئەنجامگیریی کۆتایی‬ ‫دەتوانین لە بــارەی ژمــارە زۆرەکــانــی‬ ‫چــیــرۆکــەکــەی ئیبن ئیسحاقەوە بڵێین‬ ‫ئەگەرێکی الوازی کاریگەریی چیرۆکی‬ ‫مەصادا هەیە‪ ،‬کە سێ ژمــارەی (‪)٦٠٠‬‬ ‫و (‪ )٨٠٠‬و (‪ )٩٠٠‬ـ لەگەڵ جیاوازیدا ـ‬ ‫هاوبەشی و لێکچونیان هەیە‪.‬‬ ‫هــەروەهــا لە وتــارەکــەی کەعبی کوڕی‬ ‫ئــەســەد و سەرپشکیی کوشتنی ژن و‬ ‫مناڵەکاندا‪ ،‬ئەگەری کاریگەریی وتارەکەی‬ ‫ئێلیعازەر هەیە‪ .‬بەتایبەتی کە شتێکی‬ ‫ئاشکرا و بەڵگەنەویستە کە ئەم وتارەی‬ ‫کەعبی ک ــوڕی ئــەســەد موسوڵمانەکان‬ ‫ڕاستەوخۆ نەیانبیستوە تا خۆیان بیگێڕنەوە‪،‬‬ ‫چونکە بەپێی چیرۆکەکە وتارەکە لەناو‬ ‫قەاڵکە و کاتی ئابڵوقەدانەکەدا بــوە و‬ ‫بۆ پیاوانی خێڵەکە بــوە‪ ،‬و هەر دەبێت‬ ‫دوایی خۆیان (ئەو چەند کەسە کەمەیان‬ ‫کــە موسوڵمان بــون و نــەکــوژراون یان‬ ‫بەخشراون‪ ،‬یان ژنان و کچان ئەوانەیان کە‬ ‫لە هەمان ناوچە ماونەتەوە و لە شوێنی دور‬ ‫نەفرۆشراون) گێڕابێتیانەوە و گەیشتبێتەوە‬ ‫بە موسوڵمانان‪ ،‬یــان گێڕابێتیانەوە بۆ‬ ‫نەوەکانیان کە دوایی هەندێکیان موسوڵمان‬ ‫بون و ئینجا گێڕاوێتیانەوە‪.‬‬ ‫بە هەر شێوەیەک بوبێت؛ ئەم وتارەی‬ ‫کەعبی کـــوڕی ئــەســەد هــەر دەبــێــت لە‬ ‫خــۆیــانــەوە گەیشتبێتەوە بــە گــێــڕەرەوە‬ ‫ئیسالمیەکان و خودی ئیبن ئیسحاق کە‬ ‫تۆماری کردوە‪ .‬هەرچەند (ئیبن ئیسحاق)‬ ‫لە سەرەتای گێڕانەوەی وتارەکەدا ناڵێت لە‬ ‫کێی دەگێڕێتەوە‪ ،‬و لە هیچ یەک لەو دو‬ ‫قوڕەيظهییە (موحەممەدی کوڕی کەعب‪ ،‬و‬ ‫عەطییە) ی ناگێڕێتەوە‪ .‬بەاڵم وەکو وتمان‬ ‫باسی ئەم وتــارە هەر دەبێت لە ڕێگەی‬ ‫خۆیانەوە گواسترابێتەوە و لە کۆتاییدا‬ ‫گەیشتبێت بە ئیبن ئیسحاق‪ .‬هەمان شت بۆ‬ ‫باسی مشت‌ومڕی حویەیی‌ی کوڕی ئەخطهب‬ ‫لەگەڵ کەعبی کوڕی ئەسەد هەتا دەیهێنێتە‬ ‫سەر بڕوای پەیمان‌شکاندن؛ هەر ڕاستە‪ ،‬ئەم‬ ‫گفت‌وگۆ و باس‌وخواسەش هەر دەبێت لە‬ ‫ڕێگەی خۆیانەوە گواسترابێتەوە‪ ،‬هەرچەند‬ ‫بۆ ئەم باسەش ئیبن ئیسحاق ناوی هیچ‬ ‫سەرچاوە و گێڕەڕەوەیەک نابات(‪.)١٣‬‬

‫ئەو کورتە و پوختەیەی سەرەنجامی خێڵی بەنو قوڕەیظە‪( :‬کوشتنی پیاوەکانیان‪ ،‬و بەکۆیلەکردنی ژن و‬

‫مناڵەکانیان‪ ،‬و دابەش‌کردنی مڵک و سامانیان)‪ ،‬هاوبەشە لەنێوان دەقی قورئان و «حەدیث»ـەکانی‬ ‫الی بوخاری و موسلیم و سەرچاوەکانی تر و هەمو گێڕانەوە و داڕشتنەوەکانی سەرچاوەکانی‬ ‫ژیاننامەی پێغەمبەر‪ ..‬و هەر بواری بەراوردی نیە بە چیرۆکی مەصادا و لێکچونیشی نیە‬

‫بۆیە تەنها لەم دو الیەنەوە دەکرێت دان‬ ‫بنێین بە بونی ئەگەری کاریگەریی چیرۆکی‬ ‫مەصادادا‪ ،‬وەکو ئەگەر‪ .‬ڕەنگە ئەو ژمارە‬ ‫زۆرانـــەی الی ئیبن ئیسحاق‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫خەماڵندنی الی زۆرەکـــەی (‪،)٩٠٠-٨٠٠‬‬ ‫پاشماوەی یــادەوەریــی چیرۆکی مەصادا‬ ‫ڕۆڵی تێیاندا بوبێت‪ ،‬ئیتر ئەمە باسی ژمارە‬ ‫(‪ )٤٠٠‬ی گێڕانەوەکان کە بە «سەنەد» ی‬ ‫«صهحیح» هاتون ناگرێتەوە‪ .‬و ئەگەری‬ ‫هەیە وتارەکەی کەعبی کوڕی ئەسەد یان‬ ‫هەر لەسەر بنچینەی وتارەکەی ئێلیعازەر‬ ‫دروست‌کرابێت یان لەسەر ئەو بنچینەیەوە‬ ‫باسی سەرپشکیی ژن و مناڵی بۆ زیاد‬ ‫کرابێت‪ .‬هەرچەند لەم ئەگەر و کاریگەریانەش‬ ‫دڵنیا نین‪ ،‬و پێشتر باسی کێشەکانی ئەم‬ ‫بەراوردانەشمان کرد‪ .‬بەاڵم تەنها ئەم دو‬ ‫الیەنەن لە چیرۆکەکەی ئیبن ئیسحاقدا کە‬ ‫دەکرێت وەکو ئەگەرێک بیانگێڕێنەوە بۆ‬ ‫کاریگەریی چیرۆکەکەی یۆسێفوس‪ ،‬ئەویش‬ ‫بە گریمانەکردنی باڵوبونەوەی چیرۆکەکەی‬ ‫یۆسێفوس لەناو یەهودی نیمچەدورگەکەدا و‬ ‫بونی بە بەشێک لە یادەوەرییان‪ ،‬کە ئەمەش‬ ‫ـ وەکو پێشتر ڕونمان کردەوە ـ گریمانەیەکی‬ ‫الوازە‪.‬‬ ‫ئیتر الیــەنــەکــانــی تــری چیرۆکەکەی‬ ‫ئیبن ئیسحاق‪ ،‬و هــەمــان چــیــرۆک الی‬ ‫(مــوســای کـــوڕی عــوقــبــە) (‪٥٠‬؟‪١٤٠-‬‬ ‫ک‪ ).‬لــە «الــمــغــازي»ـــەکــەی (کــە پێش‬ ‫ئیبن ئیسحاق کــەوتــوە) و (واقــیــدی) لە‬ ‫«المغازي»ـەکەی‪ ،‬و سەرچاوەکانی تری‬ ‫«سیرە»‪ ،‬و گێڕانەوەکانی «حەدیث»‪،‬‬ ‫بوارێک نیە بۆ بەراوردکردنیان بە چیرۆکی‬ ‫ئــابــڵــوقــەی مــەص��ادا و گــەڕانــدنــەوەیــان‬ ‫بۆ ڕەگەزگەلێک لــەم چیرۆکەدا‪ .‬و ئەو‬ ‫کورتە و پوختەیەی سەرەنجامی خێڵی‬ ‫بەنو قوڕەيظه‪( :‬کوشتنی پیاوەکانیان‪،‬‬ ‫و بەکۆیلەکردنی ژن و مناڵەکانیان‪ ،‬و‬ ‫دابــەش‌کــردنــی مڵک و ســامــانــیــان)‪ ،‬کە‬ ‫هاوبەشە لەنێوان دەقی قورئان (األحزاب‪:‬‬ ‫‪ )٢٧ ،٢٦‬و «حەدیث»ـەکانی الی بوخاری‬ ‫و موسلیم و سەرچاوەکانی تر و هەمو‬ ‫گێڕانەوە و داڕشتنەوەکانی سەرچاوەکانی‬ ‫ژیاننامەی پێغەمبەر؛ هەر بواری بەراوردی‬ ‫نیە بە چیرۆکی مەصادا و لێکچونیشی نیە‪،‬‬ ‫مەگەر تەنها لێکچونێکی گشتی لە بابەتی‬ ‫ئابڵوقەدان و کوشتنی پیاواندا‪ ،‬کە ئەمەش‬ ‫لە مێژوی سەردەمی کۆندا هەمیشە دوبارە‬ ‫دەبێتەوە و تایبەت نییە بە ڕوداوێکەوە‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوەی بەکۆیلەکردنی ژن و مناڵ‬ ‫و دابەش‌کردنی مڵک و سامان لە چیرۆکی‬ ‫مەصادادا هیچ بەرامبەرێکی نیە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هەتا کوشتنی پیاوانی ئابڵوقەدراویش‬ ‫لە چیرۆکی مــەص��ادادا ڕون نیە چونکە‬ ‫خۆبەدەستەوەدانێکی کۆتایی لە چیرۆکی‬ ‫ئەم ئابڵوقەیەدا لە ئــارادا نیە و پیاوانی‬ ‫ئابڵوقەدراو لەبریی خۆبەدەستەوەدان و‬ ‫کوژران؛ لە کۆتاییدا ـ بەپێی چیرۆکەکە ـ‬ ‫خۆیان کوشتوە‪.‬‬ ‫ئاشکرایشە کە ئــامــاژە قورئانیەکە و‬ ‫پێشینەی گێڕانەوەکانی «حــەدیــث» و‬ ‫«سیرە»‪ ،‬و کەلەپوری زانا هەرەکۆنەکانی‬ ‫بــواری «مــەغــازی» ـ بەتایبەتی (ئیبن‬ ‫شیهابی زوهــری) کە دوایی ئیبن ئیسحاق‬ ‫سودی لێ دەبینێت و (موسای کوڕی عوقبە)‬ ‫ـ دەگەڕێنەوە بۆ پێش ئیبن ئیسحاق‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬حتقيق‪ :‬مصطفى السقا‪.‬‬ ‫مكتبة ومطبعة مصطفى البابي احلليب وأوالده مبصر‪.‬‬ ‫الطبعة الثانية‪ .١٩٥٥ ،‬جـ‪ ،١ .‬ص‌‌‪.514 .‬‬ ‫(‪ )٢‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،١ .‬ص‌‌‪:5٥٨ .‬‬ ‫«ودخ��ل أبو بكر الصديق بيت امل��دراس على يهود‪،‬‬ ‫فوجد منهم ناسا كثريا قد اجتمعوا إىل رجل منهم‪ ،‬يقال‬ ‫له فنحاص‪ ،‬وكان من علمائهم وأحبارهم»‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،١ .‬ص‌‌‪.515 .‬‬ ‫(‪ )٤‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،١ .‬ص‌‌‪.567 .‬‬ ‫(‪ )٥‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،2 .‬ص‌‌‪.214 .‬‬ ‫(‪ )٦‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،2 .‬ص‌‌‪.231 .‬‬ ‫(‪ )٧‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌ص‌‌‪،233 .‬‬ ‫‪.242‬‬ ‫(‪ )٨‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌‌‪.235 .‬‬ ‫(‪ )٩‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌‌‪.240 .‬‬ ‫(‪ )١٠‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌‌‪.242 .‬‬ ‫(‪ )١١‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌‌‪.244 .‬‬ ‫(‪ )١٢‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌‌‪.244 .‬‬ ‫(‪ )١٣‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‌‌‪.220 .‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠١‬دوشەممە ‪201٦/٦/٢٧‬‬

‫‪3‬‬

‫موقەدەس و شیعر‬

‫چۆن شیعر موقەدەس بەرهەمدەهێنێت و موقەدەسيش شیعر؟‬ ‫زه‌رده‌شت نوره‌دين‬ ‫ئایدیای «موقەدەس» هەمیشە یەکێک‬ ‫بــووە لە ئایدیا بنچینیەییەکانی ژیانی‬ ‫مــرۆڤ‪ ،‬کە لە فۆرمەکانی خــودا‪ ،‬کات‪،‬‬ ‫شوێن‪ ،‬شت و هەندێجار لەکەسەکانيشدا‬ ‫مانیفێست‌بووە و ڕۆڵ‌وکارکردێكی حەیاتيی‬ ‫لە ژیانی کۆمەاڵیەتی و کۆمەڵگایی و‬ ‫هــەروەهــا ڕێخستنی پەیوەندییەکاندا‬ ‫هەبووە‪ .‬موقەدەس بەهێزترین و سەخترین‬ ‫ئایدیای مرۆڤ بووە‪ .‬بەو مانایەی ڕەنگە‬ ‫تاکە ئایدیا بێت کە بەهەمان شێوە وەک‬ ‫خۆی بەگرنگی ماوەتەوە‪ ،‬سەرەڕای چاخە‬ ‫جیاوازەکان‪.‬‬ ‫ئــایــدیــای مـــوقـــەدەس لـــە هــەمــوو‬ ‫ئوستورەکان و دینە سەرەتاییەکان و‬ ‫دینە هاوچەرخەکاندا هەبووە و هەیە‪.‬‬ ‫هزر و کرداری موقەدەس لە ئوستورە و‬ ‫دینەکاندا هەبووە و هەیە و کرۆکی سەختی‬ ‫هێشتنەوەیان بــووە‪ .‬بە مانایەکی تر‬ ‫ئایدیای موقەدەس لە ڕێگەی هزر و کرداری‬ ‫موقەدەسەوە خۆی پاراستووە و درێژەی بە‬ ‫خۆی داوە و هاوکات میدیۆمەکەی خۆيشی‬ ‫هێشتۆتەوە و پاراستوویەتی‪ .‬بۆ نمونە؛ دین‬ ‫موقەدەسی پاراستووە و هێشتویەتيەوە‬ ‫و مــوقــەدەســیــش دیــنــی پــاراســتــووە و‬ ‫هێشتوویەتییەوە‪ .‬واتــە پەیوەندییەکی‬ ‫دووالیەنە لە نێوان ئايدیای موقەدەس و‬ ‫فۆرمی دەرکەوتن یان مانیفێستبوونەکەیدا‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫دابەشکاريی تـــەواوی جیهان بەسەر‬ ‫مــوقــەدەس و نــامــوقــەدەســدا لــە ئیمێل‬ ‫دورکايمەوە دەستپێدەکات‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫پــێــش دورکـــایـــم‪ ،‬لــە نـــاو دیــنــەکــان و‬ ‫ئوستورەکاندا جیاکاريی نێوان موقەدەس و‬ ‫ناموقەدەس هەیە بەاڵم وەک توێژینەوە لە‬ ‫دین لە دورکایمەوە دەستپێدەکات‪ .‬لێرەدا‬ ‫ناکرێت باس لە هەموو ڕوانگەکان لەمەڕ‬ ‫موقەدەس بکرێت کە بە درێژايی مێژوو‬ ‫لــەالی تیۆلۆژیستەکان‪ ،‬فەیلەسوفەکان‬ ‫و دینناسەکان و ‪ ....‬هتد گەاڵڵە بووە‪.‬‬ ‫بەکورتی ئاماژە بە چەند ڕامانێک لەسەر‬ ‫چەمکی موقەدەس دەکەین‪.‬‬ ‫ڕۆدڵف ئۆتۆ‪ ،‬دین لەڕێگەی موقەدەسەوە‬ ‫پــێــنــاســەدەکــات و پــێــی وایــــە دیــن‬ ‫ئەزموونێکی سەرسوڕهێنەرە لە حزووری‬ ‫هێزێکی موقەدەسدا شێوەوەردەگرێت و‬ ‫درووستده‌بێت‪ .‬ئۆتۆ سۆنگەیەکی خودی‬ ‫و سوبێکتیڤ بە شێوەوەرگرتنی دین‬ ‫دەبەخشێت کە پتر ڕۆمانتیکە‪ .‬ئۆتۆ لە‬ ‫کتێبی «ئایدیای موقەدەس»دا‪ ،‬لینکێک‬ ‫لە نێوان ترس‪ ،‬خۆشەویستی‪ ،‬حەپەسان و‬ ‫ڕێزدا درووستدەکات و ئەو کۆهەستەی کە‬ ‫لەبەرانبەر هێزێکی نادیاردا درووستدەبێت‪،‬‬ ‫ئەوا ئەوە ئەزموونی هێزی موقەدەسە‪.‬‬ ‫ئــەزمــوونــکــاری ئــەزمــوونــی مــوقــەدەس‬ ‫لەڕێگەی ئــەو کۆهەستەوە لە بەرانبەر‬ ‫مــوقــەدەســدا(هــێــزە نــادیــارەکــە) هەست‬ ‫بە جیاوازییەکی بنەڕەتيی ئۆنتۆلۆژی‬ ‫لە نێوان خــۆی و موقەدەسدا دەکــات‪.‬‬ ‫موقەدەس بە شێوەیەکی دەرەگەردوونی‪،‬‬ ‫ســەرووســروشــتــی و دەرەزانـــیـــن خۆی‬ ‫نمایشدەکات‪ .‬ئەزموونکاری ئەزموونی‬ ‫موقەدەس هەست بە بچوکی و ڕاگوزه‌رى‬ ‫و هیچێتيی خۆی لە ساتی ئەو ئەزموونەدا‬ ‫دەکات‪ .‬بەم پێیەش ئیدی هەرگیز دەرفەت‬ ‫و ئیمکانی هەڵسەنگاندن و بیرکردنەوەی‬ ‫ڕەخنەيیانە لە موقەدەس بۆ ئەزموونکاری‬ ‫ئەزموونی مــوقــەدەس ڕوونــــادات‪ .‬بۆیە‬ ‫هەمیشە موقەدەس فۆرمێک لە نهێنی و‬ ‫هێز و مەزنێتيی ئەبەدی وەردەگرێت کە‬ ‫ناکرێت ڕەخنە بکرێت یان هەڵسەنگێنرێت‪.‬‬ ‫موقەدەس لە ڕوانگەی میرچا ئەلیادەدا‬ ‫تا دواسنوری خۆی درێژدەبێتەوە و فراوان‬ ‫دەبێت‪ .‬لە ئۆتۆ فروانتر لە موقەدەس‬ ‫دەڕوانێت و پانتایی موقەدەس بە قەد‬ ‫پانتایی بیرکردنەوەی مرۆڤ فراواندەکات‪.‬‬ ‫بەم پێیەش دەکرێت بڵێین موقەدەس لە‬ ‫هەموو فۆرمەکانی ئوستورەدا هەیە کە‬ ‫خۆی لە ڕەمز یان دەق یان ڕیتوال یان‬ ‫کەلتور و ‪ ...‬هتد خۆی بەرجەستە بکات‪.‬‬ ‫موقەدەس دەبێتە ئایدیایەکی بێ‌شوێن و‬ ‫بێ‌کات کە لە هەموو کات و شوێنێکدا هەیە‬ ‫و پەیوەستە بە ڕوانگەی بینەری جیهانەوە‬ ‫واتــە بۆ کەسی موقەدەسدۆست هەموو‬ ‫گەردوون بە جۆرێک موقەدەسە و دەتوانێت‬ ‫لە هەموو پنتێکی گەردووندا موقەدەس‬ ‫بدۆزێتەوە و ڕاڤەی بکات‪ .‬لە ئەنجامی ئەم‬ ‫قسانەوە دەشێت پێناسەیەکی گشتگیری‬

‫موقەدەس بکەین؛ موقەدەس بریتيیە لە‬ ‫هەر ئایدیایەک‪ ،‬شتێک‪ ،‬پەیوەندییەک‪،‬‬ ‫یان کاتێک کە لەسەروو سنوری هزراندن‬ ‫و بیرکردنەوەی مرۆڤەوە بێت و بۆی نەبێت‬ ‫ڕەخنەی لێبگرێت یان ڕەتی بکاتەوە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی لەبنەڕەتدا لەسەر بنچینەی کامڵی‬ ‫و بێخەوشی بنیاتنراوە‪ .‬بۆیە دەشێت‬ ‫تەنیا بەرز ڕابگیرێت و ستایش بکرێت‪.‬‬ ‫بەدەربرینێکی تر موقەدەس پانتاییەکە کە‬ ‫دەشێت تەنیا بگێڕدرێتەوە و پیشانبدرێت و‬ ‫بگوازرێتەوە بۆ ئەوی دی‪ ،‬نەک شیبکرێتەوە‬ ‫یان هەڵسەنگێنرێت یان هەڵبوەشێتەوە‪.‬‬ ‫بەو پێیەی موقەدەس بەرییە لە خه‌سڵەت‬ ‫و تایبەتمەنديی مرۆڤانە‪ ،‬ئەوا هەمیشە‬ ‫سەروومرۆڤ پیشاندەدات واتە موقەدەس‬ ‫گوزارشت لە الیەنە جاويدانی و ئەبەدییەکەی‬ ‫مرۆڤ دەکات‪.‬‬ ‫پەیوەنديی نــێــوان خــودا مــوقــەدەس‬ ‫پەیوەندییەکی دووالیەنەیە و بەیەکدی‬ ‫کاریگەرن و یەکدی تۆخدەکەنەوە و یەکدی‬ ‫ڕێــکــدەخــەن‪ .‬بــەاڵم چەمکی موقەدەس‬ ‫لە چەمکی خودا فراوانترە لە دیندا‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەک هیچ دینێک نییە موقەدەسی‬ ‫تێدا نەبێت و موقەدەس و ناموقەدەسی‬ ‫لێک جودا نەکردبێتەوە‪ .‬بەاڵم دەشێت دین‬ ‫هەبێت خودای تێدا نەبێت یان بانگەشە‬ ‫بۆ خــودا نەکات و گرنگی بە چەمکی‬ ‫خودا نــەدات بەاڵم هیچ دینێک نییە کە‬ ‫گرنگی بە چەمکی موقەدەس نــەدات و‬ ‫سنورەکانی موقەدەس و ناموقەدەسی‬ ‫لێک جــودا نەکردبێتەوە ئەگەرچی بە‬ ‫کاڵیيش بێت‪ .‬چەمکی موقەدەس فروانترین‬ ‫چەمکە لە دیندا کە دەشێت هەموو چەمکە‬ ‫دینییەکانی تر لەخۆبگرێت‪ .‬ده‌توانین بڵێین‬ ‫موقەدەس ستراکتوری گەردوونيی هەموو‬ ‫دینەکانە و هەروەها پنتی سەرەتایی و‬ ‫خاڵی دەسپێک و جووڵەی درووسبتوونی‬ ‫هەموو دینەکانە‪ .‬موقەدەس پانتاییەکە کە‬ ‫خودا جۆراوجۆرەکان تێيدا لەدایکدەبن و‬ ‫درووستده‌بن‪.‬‬ ‫میکانیزمی ئەزموونيی «تاقیکردنەوە‬ ‫و هــەڵــە» هەمیشە گرنگترین ئــامــراز‬ ‫بــووە بۆ تێگەشتن و ناسينى دەوروبــەر‬ ‫بە مەبەستی مــانــەوەی جــۆر‪ .‬غەریزەی‬ ‫مانەوە بنەڕەتیترین پاڵنەری گــەڕان و‬ ‫ئەزموونی جۆراو جۆرو لە ڕێگەی زانین و‬ ‫کەڵەکەبوونی ئەزموونەوە مانەوەی خۆی‬ ‫مسۆگەرکردووە‪ .‬پانتایی تاقیکردنەوە و‬ ‫پاشان درووستبوونی ئەزموون‪ ،‬زیندووترین‬ ‫و بەردەستترین پانتایی کــرداری مرۆڤ‬ ‫بووە‪ .‬پاش ئەمە پانتایی بەراوردکاری و‬ ‫قیاس و بیرکردنەوەی هزريیانە گرنگيی‬ ‫خــۆی هــەبــووە‪ .‬مــرۆڤ لەسەرەتاکانی‬ ‫ڕامانەوە بە هۆی هەلو‌مەرجی ماتریاڵی‬ ‫و هۆشیارییەوە نەیتوانیوە لە برگەی‬ ‫مێژووی خۆی و تەمەنی مرۆڤایەتی زیاتر‬ ‫هەڵکشێت بۆیە سەیر نییە کە سەرەتاکانی‬ ‫ئــەزمــوونــی ڕامــانــی مــرۆڤ تــەنــراوە بە‬ ‫موقەدەس‪ .‬هۆکاری ئــەوەی کە پانتایی‬ ‫موقەدەس هه‌ر لەبنچینەوە لە پانتایی‬ ‫ناموقەدەس جیاوازە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو‬ ‫کرۆکە نهێنیئامێز و نــەزانــراوەی دیاردە‬ ‫ڕۆژانەییەکانی مــرۆڤ‪ .‬مــرۆڤ لەڕێگەی‬ ‫میکانیزمی ئەزموونيی «تاقیکردنەوە و‬ ‫هەڵە» نەیتوانیوە هەموو شت بخاتە ناو‬ ‫پانتايی ئەزموونی تاقیکارییەوە‪ .‬لەبەرانبەر‬ ‫ئەزموونی تاقیکاریيدا ئەزموونی موقەدەس‬ ‫قوتدەبێتەوە و بە تاقیکردنەوەدا ناڕوات‬ ‫و نەفيی ئەزموونی تاقیکاری دەکــات‪.‬‬ ‫بــەاڵم خه‌سڵەتی ئــەزمــوون وەردەگــرێــت‬ ‫واتـــە ئــەزمــوونــێــکــی بـێ‌تــاقــیــکــردنــەوە‪.‬‬ ‫ئەزموونێک کە بە تاقیکردنەوەی هەستە‬ ‫مەلموسەکانی مرۆڤدا ناڕوات و نابێت بە‬ ‫بەشیک لە ئەزموونی «تاقیکردنەوە و‬ ‫هەڵە»‪ .‬بۆیە هەر لەبنەڕەتەوە ئەزموونی‬ ‫موقەدەس سەر بە پانتاییەکی جیایە لە‬ ‫پانتایی مرۆڤانە ئەگەرچی لە جیهانی‬ ‫مرۆڤەکاندا بەرجەستەدەبێت بــەاڵم ئەو‬ ‫نامرۆڤانەيیەی خۆی دەپارێزێت‪ .‬ئەزموونی‬ ‫موقەدەس ئەزموونێکی بان‌سرووشتی و‬ ‫دەرەزانینی مرۆڤە و شێوە نهێنییەکی‬ ‫ئەزەلی وەردەگــرێــت‪ .‬نهێنیيەک کە بۆ‬ ‫دۆزیــنــەوەى نهێنی نییە‪ .‬نهێنیەک کە‬ ‫کرۆکی نەزانراوییە و مومکین نییە بزانرێت‪.‬‬ ‫بە مانایەک موقەدس بە زمانی «کانت»‬ ‫بريتييه له شت لە خۆ‪-‬دا واتە نومێنەیە‪.‬‬ ‫لەم سۆنگەوە تەنیا دەتوانین دەرکەوتە‬ ‫و ڕواڵەت و مانیفێست‌بوونەکانی نومينه‬ ‫بزانین و هەرگیز ناتوانین خودی نۆمينه‬

‫بزانین و ئەم نەزانینەش پەیوەست نییە‬ ‫بە هەلومەرجی ماتریاڵی و هۆشیاریی‬ ‫مــرۆڤــەوە و پــابــەنــدی ئاستی گەشەی‬ ‫زیــرەکــيــی مــرۆڤــایــەتــی و پێشکەوتنی‬ ‫تەکنۆلۆژیا و کەرەستەکانی زانینەوە نییە‪.‬‬ ‫بەڵکو ئەم نەزانینە خه‌سڵەتی ناوەکيی‬ ‫خودی نۆمينەيه کە نایەتە ناو زانینەوە‬ ‫و بۆ هەمیشەش دەرەزانین دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫وشــەی نۆمينه لــەبــنــەڕەتــدا وشەیەکی‬ ‫التینییە و گوزارشت لەو هێزە خودایی یان‬ ‫ڕۆحانییە دەکات کە دەست بەسەر شت یان‬ ‫گەردووندا دەگرێت‪ .‬پاش کانت ڕودۆڵف‬ ‫ئۆتۆ وشەی نومینۆس کە لە نۆمينەوە‬ ‫وەریگرتووە و بە مانای ئەزمونی موقەدەس‬ ‫بەکار دەبات‪ .‬ئەمانەش ئەوە دەردەخەن کە‬ ‫موقەدەس لە بنەڕەتدا نەزانراوە و نهێنیيە‪،‬‬ ‫نهێنيی ئــەزەلــی‪ .‬ڤیتگنشتاین دەڵێت‬ ‫«شتێک کە نەکرێ قسەی لێوە بکرێت‬ ‫دەبێت له‌باره‌يه‌وه‌ بێدەنگ بیت» لەبارەی‬ ‫نۆمينەوە ناکرێت قسەبکرێت کەواتە دەبێت‬ ‫بەرامبەری بێدەنگ بین‪ .‬نۆمينه لەبنەڕەتدا‬ ‫نەزانراوێكی ئەبەدییە و نابێت لە بارەیەوە‬ ‫بدوێین لەبەر ئــەوەی لەبارەی شتێکەوە‬ ‫کە نەزانین چییە بدوێین ئەوا بەزۆرترین‬ ‫ئەگەر هەڵە دەکەین‪ .‬بەم پێیەش نازانرێت‬ ‫مــوقــەدەس چییە و هــەر لــەســەرەتــاوە‬ ‫پێش ئــەوەی مــرۆڤ بزانێت موقەدەس‬ ‫چییە دەبێت ئــەوە بزانێت کە نازانێت‬ ‫موقەدەس چییە‪ .‬لێرەوە موقەدەسدۆست‬ ‫لەبەرانبەر مــوقــەدەســدا هــەمــوو جــۆرە‬ ‫ئیمکانی بیرکردنەوەی لێ ‌زەوتدەکرێت‬ ‫و بۆی نییە بیری لێبکاتەوە و دەبێت‬ ‫موقەدەس وەک خۆی چۆن دەگێڕدرێتەوە‬ ‫بەو شێوە وەری بگرێت‪ .‬موقەدەسدۆست‬ ‫هەست بەوە دەکات کە ئەو لە پێگەیەکدا‬ ‫نیە بزانێت موقەدەس چییە بەڵکو دەبێت‬ ‫ئەو لە ئەزموونی موقەدەسدا سەرسام و‬ ‫مەست بێت و هەست بە ترس و ڕازئامێزی‬ ‫و نهێنییەکی گەورە بکات کە ئەو نایزانێت‬ ‫چیە‪.‬‬ ‫لــەدەرەنــجــامــدا مــوقــەدەس فۆرمێکی‬ ‫ناڕەخنەیی وێنەیی نمایشی وەردەگرێت‪.‬‬ ‫موقەدەسدۆست تەنیا دەتوانێت هەستی‬ ‫پێبکات وەک خۆی‪.‬‬ ‫سنوری موقەدەس و ناموقەدەس بە‬ ‫شێوەیەکی بنەڕەتی دوو جۆر پانتايی بوون‬ ‫لەیەک جیادەکاتەوە؛ پانتايی موقەدەس و‬ ‫پانتايی ناموقەدەس‪ .‬هەرکام لەم پانتايیانە‬ ‫تەواو لەویدی جیایە و هاوکات پێوەی بەندە‬ ‫و هیچیان بەبێ ئەویتریان مانا نابەخشێت‬

‫نیە و ئیمکانی موقەدەسبوونی بەردەکە‬ ‫کاتێک ڕوودەدات کە ئەو بەردە دەچێتە‬ ‫نێو کۆپەیوەندییەک و لەو کۆپەیوەندییەدا‬ ‫فۆرمی موقەدەس وەردەگرێت و دەبێت بە‬ ‫موقەدەس‪ .‬موقەدەسبوونی ئەو بەردە لە‬ ‫خودی بەردەکەدا نیە و بەڵکو لەو ئاماژە‬ ‫و دەاللەتە ڕەمزیيانەدایە کە بەردەکە لە‬ ‫کۆپەیوەنديیەکەدا وەریگرتووە‪ .‬بەردەکە‬ ‫دالێکە بۆ دالێکی تری موقەدەس‪ .‬بەم‬ ‫پێیەش پانتايی موقەدەس پانتاییەکی‬ ‫نیشانەناسیانەیە و لــە واقیعدا خۆی‬ ‫ئەکچواڵ و بەرجەستەدەکات‪.‬‬ ‫موقەدەس جورێکە لە گوتار‪ .‬گوتارێک‬ ‫کە زمانێکی تایبەت بە خــۆی بەرهەم‬ ‫دێنێت‪ .‬کــرۆکــی مــوقــەدەس لــە زمانی‬ ‫مــوقــەدەســدایــە‪ .‬مــوقــەدەس لە پانتایی‬ ‫دەرەکیيەوە دەستپێدەکات و لە زمانی‬ ‫موقەدەسدا کۆتایی پێدێت واتە موقەدەس‬ ‫کە لە زماندا فۆرموڵە بوو ئەوا دەگات بە‬ ‫کۆتایی ڕەمزیبوونی و لە زمانەوە ئەزموونی‬ ‫موقەدەس دەستپێدەکات‪ .‬زمانی موقەدەس‬ ‫فۆرمێکی دەربــڕیــنــە کــە مــوقــەدەســە و‬ ‫گوتاری موقەدەس بەرهەمدێنێت‪ .‬بەشێک‬ ‫لە پانتایی نمایشکردن و دەرکەوتنی‬ ‫موقەدەس زمانە‪.‬‬ ‫زمانی موقەدەس‪ ،‬زمانێکی ناڕەخنەیی‬ ‫خۆسەپێنی توندوتیژی موتڵەقە‪ .‬زمانێکە‬ ‫هــەمــوو بــوون ڕادەکێشێتە ناوخۆیەوە‬ ‫و لە خۆیەوە لە هەموو شت دەڕوانێت‪.‬‬ ‫پەیوەنديی نێوان زمانی مــوقــەدەس و‬ ‫پانتایی دەرەوەی موقەدەس پەیوەندییەکی‬ ‫تاکالیەنەی ناوەکییە واتە زمانی موقەدەس‬ ‫هەموو شتێک لە هەناوی خۆیدا ڕێکدەخات‬ ‫و دەیچنێت بە پانتایی ناموقەدەسیشیەوە‪،‬‬ ‫بەم پێيەش زمانی موقەدەس زمانێکی‬ ‫موتڵەقە‪.‬‬ ‫لەبنچینەوە موقەدەس و ناموقەدەس‬ ‫جیان و مــوقــەدەس ســەر بــە پانتايی‬ ‫ئەودیو مرۆڤ یان سەروومرۆڤە و مرۆڤ‬ ‫ناتوانێت لە چوارچێوەی موقەدەسدا لە‬ ‫چییەتی موقەدەس تێبگات بۆیە بەناچار‬ ‫دەبێت موقەدەس وەک خۆی وەرگرێت و‬ ‫وەرگرتنی موقەدەس بەهەمان شێوە وەک‬ ‫خۆی واتە خۆسەپاندنی زمانی موقەدەس‬ ‫و لە دەرەنجامی ئەم خۆسەپاندنەشەدا‬ ‫ڕەخنەکردن سەرکوتدەکرێت یــان هەر‬ ‫لەبنەڕەتەوە دەرفەتی ڕەخنە لەبار دەچێت‬ ‫بۆیە زمانی موقەدەس ناڕەخنەییە‪.‬‬ ‫زمانی موقەدەس زمانی شیعرە‪ .‬زمانی‬ ‫شیعری‪ ،‬زمانی موقەدەسە‪ .‬شیعر بەر‬

‫موقەدەسدا دەتوانێت دەرکەوێت و لەو‬ ‫ئیمکان و دەرفەتەوە جیهان بخوڵقێنێت و‬ ‫مرۆڤ بئافرێنێت‪.‬‬ ‫ئایدیای خودا ئایدیایەکی شیعرییە و‬ ‫خودا تەنیا دەتوانێت لە کۆنتێکستێکی‬ ‫شیعریدا مانادار بێت و لە زەمینەیەکی‬ ‫شیعریدا دەشێت بێتە کایەوە و ببێتە‬ ‫وێنەیەکی گەردوونی سەرانسەری مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتی‪ .‬خودا کاریگەرترین و دیارترین‬ ‫وێنەی شیعرییە لە مێژوودا‪.‬‬ ‫خــودا لــە فــۆرمــدا هیچ نیە جگە لە‬ ‫میتافۆرێک – ئاڵۆزترین میتافۆرە کە تا‬ ‫ئێستا ‪،‬مرۆڤ بەرهەمیهێناوە – بە هەزاران‬ ‫شێوە ڕاڤە و لێکدانەوەی بۆ کراوە و بە‬ ‫هەزاران نوسخە و ڤێرژنی جیاواز باسکراوە‬ ‫و لە هەموو سەردەمێکدا خــراوەتــەڕوو‪.‬‬ ‫دەتوانین بڵێین خودا زیندووترین میتافۆرە‬ ‫و فرەڕەهەندترین وێنەی شیعرییە کە لە‬ ‫هەموو سەردمێکدا دەرکەوتە و دانگدانەوە‬ ‫و ڕەنگدانەوەی هەیە‪ .‬بۆ نمونە خودای‬ ‫خۆر‪ ،‬شیعرێکی ئۆنتۆلوژی بووە کە بە‬ ‫گوێرەی هەلومەرجی ماتریاڵی سەردەمە‬ ‫جــیــاوازەکــان و جوگرافیا جــیــاوازەکــان‬ ‫لەمەڕ خۆر فۆرموڵەکراوە‪ .‬مرۆڤ خۆر و‬ ‫کارکردەکانی لە پەیوەندی لەگەڵ خۆی‬ ‫و سروشت و ئەوانیتردا لە ئایدیایەکدا‬ ‫هۆنیوەتەوە بەناوی ئوستورە کە شیعرێکی‬ ‫ئۆنتۆلۆژییە‪ .‬بە دەربڕینێکی تر خودا‪،‬‬ ‫کواڵیتی و چەندێتيی گــەردوونــە لە‬ ‫ئەبستراکترین فۆرمدا‪ .‬شیعر بە مانایەک‬ ‫له‌ ماناكان بریتییە لە ئەبستراکت‌کردنی‬ ‫ئۆبێکت بۆ فۆرم و هەڵکەندنی ئۆبێکتە لە‬ ‫شوێنی ڕاستەقینەی خۆی بۆ مەنزوومەیەکی‬ ‫فۆرمی ئەبستراکت‪ .‬بۆ نمونە؛‬ ‫«تۆ خۆر نیت بەاڵم خۆر غەمگینە کە‬ ‫تۆ خۆر نیت»‬ ‫**************‬ ‫«ئیشی من ئەوەیە دەریا تا سەر لێوی‬ ‫تۆ بێنم»‬ ‫***************‬ ‫« زەوی کچێتی تۆی دەفرۆشت بە‬ ‫بازرگانە چاوشینەکانی ئاسمان»‬ ‫*************‬ ‫«چەقۆ لەدەست ئەو درختانە دەربێنین‬ ‫کە لە باخچەی گشتیدا خۆیان کوشت»‬ ‫************‬ ‫درەخــت و چەقۆ لە مەنزوومەیەکی‬ ‫ئوستورەیی‪/‬شیعرییدا ڕێکخراوە و لە‬ ‫مەنزوومە ڕاستەقینەکەی خۆی هەڵکەنراوە‪.‬‬ ‫لە واقیعدا ئەگەری خۆکوشتنی درەختێک‬

‫پەیوەنديی نێوان خــوداو موقەدەس پەیوەندییەکی‬ ‫دووالیـــەنـــەیـــە و بــەیــەکــدی ک ــاری ــگ ــەرن و یــەکــدی‬ ‫تۆخدەکەنەوە و یەکدی ڕێکدەخەن‬ ‫و هــەردووکــیــان پێکەوە ڕۆڵ‌وکــارکــردی‬ ‫یەکتر تــەواودەکــەن‪ .‬موقەدەس هەمیشە‬ ‫پێویستی بە ناموقەدەسە بۆ ئەوەی خۆی‬ ‫وەک موقەدەس بە گوێرەی ئەو پیشان‬ ‫بدات و ناموقەدەسیش هەمیشە پێویستی‬ ‫بە موقەدەسە بۆ ئــەوەی پەیوەندییە‬ ‫ناوخۆیەکانی خۆی پێ‌ ڕێکبخات‪ .‬موقەدەس‬ ‫ڕێکخەری پانتايی ناموقەدەسە‪.‬‬ ‫موقەدەس لەبنەڕەتدا بریتیيە لە فۆرم‪.‬‬ ‫فۆرمێکی تۆکمەی بەهێزی ناڕەخنەیی‪.‬‬ ‫بەدەربینێکی تر هیچ شتێک خــوی لە‬ ‫خۆیدا موقەدەس نیە‪ ،‬بەلکو هەرشتێک‬ ‫لە کۆپەیوەندییەکدا‪ ،‬کە فۆرم دەیچنێت‬ ‫مــوقــەدەس دەبێت و کۆپەیوەندییەکە‬ ‫لــەســەرەتــادا ناوەکی نییە و دەرەکییە‬ ‫و فــۆرم دەیچنێت بــەاڵم پــاش ئــەوەی‬ ‫موقەدەس بوو ئەوا ئەو خه‌سڵەتە ڕوویەکی‬ ‫ناوەکیيش وه‌ردەگرێت و ئەمە ناکۆک نییە‬ ‫لەگەڵ ئەوەی کە هەموو ئوبێکت و شتێک‬ ‫پۆتانشێڵ (ئەگەر)ی ئەوەی تێدایە ببێت‬ ‫بە موقەدەس و ئەم پۆتێنشاڵەش دیسان‬ ‫ناوەکی نیە و پەیوەنديی بە چییەتی و‬ ‫کواڵیتيی شتەکەوە نیە‪ .‬بە دەربڕێنێکی‬ ‫تر موقەدەسبوون پێش ئەوەی کواڵیتيی‬ ‫ئوبێکت بێت بریتییە لە کۆپەیوەنديی‬ ‫ئەو ئۆبێکتە لەگەل ئۆبێکتەکانی تردا ‪.‬‬ ‫پاشان مانای ڕەمــزی وەردەگــرێــت‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە بەرد لە خودی خۆیدا موقەدەس‬

‫لە هەرشتێک فۆرمە‪ ،‬فۆرمێکی وێنەیی‬ ‫نــاڕەخــنــەیــی‪ ،‬واتــە فۆرمێک کــە شیعر‬ ‫دەچنێت‪ .‬لە فۆرمدا شیعر بریتیيە لە‬ ‫گۆڕینی ئۆبێکت بۆ وێنە و گۆڕینی وێنە‬ ‫بۆ ئۆبێکت‪ .‬هێزی شیعر لەو لینکەدایە کە‬ ‫وێنە بە وێنەوە یان وێنە بە ئۆبێکتەوە‬ ‫یان ئۆبێکت بە ئۆبێکتەوە ده‌نوسێنێت‬ ‫و په‌يوه‌ستده‌كات‪ .‬هێزی شیعر هێزێکی‬ ‫ناڕەخنەیی و ئوستورەییە‪ .‬هێزێکی‬ ‫موتڵەقە‪ .‬هێزێک کە دەتوانێت هەموو‬ ‫شتێک بــکــات و لــە هــەمــوو شوێنێک‬ ‫هەبێت و لە هیچ شوێنێکيش نەبێت‪.‬‬ ‫هێزێکە بۆ هەموو سەردەمەکانە و لە هیچ‬ ‫سەردەمێکيشدا نیە‪ .‬هێزێکە لەدەرەوەی‬ ‫کات و شوێن بەاڵم هەموو کات و شوێنی‬ ‫لە خۆیدا قەتیسکردووە‪ .‬هێزێک کە مەحاڵ‬ ‫ناناسێت و پابەندی هیچ ڕێسایەکی دەرەکی‬ ‫نییە جگە لە خۆی‪ .‬ئەم گوزارانە لە بارەی‬ ‫هێزی شیعرەوە ئاشنان و لە مێشکی‬ ‫هەمواندا خودا بەرجەستە دەکات‪ .‬هێزی‬ ‫شیعر بریتیە لە خــودا‪ .‬خــودای نادیاری‬ ‫ناو زمانی موقەدەس‪ ،‬خودای خوڵقێنەری‬ ‫شیعر‪.‬‬ ‫هیزی شیعر یان خودا تەنیا دەتوانێت لە‬ ‫زمانی موقەدەس و خودی شیعردا دەرکەویت‬ ‫و خــۆی بــە هــەمــوو مەزنێتييةکەیەوە‬ ‫مانیفێست بکات‪ .‬بەم پێیەش خــودا لە‬ ‫جیهانبینیەکی شیعریدا و لە گوتاری‬

‫بە موتڵەقی سفرە و ئەگەر بە ملیاردەها‬ ‫ساڵ درەخت و چەقۆیەک لە تەنیشتی یەک‬ ‫دابنێین ئەوا ئەو ئەگەرە هەرگیز ڕوونادات‬ ‫ئەمە لەالیەک‪ ،‬لەالیەکی تر؛ خۆکوشتن‬ ‫سیفەتێکی مرۆڤانەیە کە لە زیندەوەرێکی‬ ‫تاقانەی ئاگامەندەوە واتە لە سوبێکتەوە‬ ‫دەکــرێــت ڕووبـــدات بــەم پێیەش لێرەدا‬ ‫نامۆبوونێک ڕوودەدات‪ ،‬درەخت و چەقۆ‬ ‫وەک بــەش(‪ )part‬لە گشت(‪)whole‬‬ ‫ــەکەی خۆی دادەماڵرێت و ئەبستراکت‬ ‫دەکرێت و دەخرێتە گشتێکی تــرەوە کە‬ ‫مەنزوومەیەکی تر دەچنێت کە ئیدی ئەو‬ ‫مەنزوومە واقعییەی خۆی نیە و درەخت و‬ ‫چەقۆ بێگانە بوون بە واقیع‪ .‬بێگانەبوونی‬ ‫دووەم پاش بەرکەوتنی مرۆڤ لەگەڵ ئەو‬ ‫مەنزومەدا ڕوودەدات؛ کە دەبێت وەک‬ ‫مرۆڤێک لەو ئایدیا شیعرییە بڕوانرێت کە‬ ‫هەمان زیندوویەتيی سوبێکتی هەیە و‬ ‫توانیویەتی ئەکتی سوبێکتیڤ بنوێنێت واتە‬ ‫پەیوەنديی نێوان مرۆڤ و ئەو دێڕە شیعرە‬ ‫نامۆ کراوە‪ .‬ئەم نامۆکردن و هەڵگەڕاندنەوە‬ ‫لە درێژەی هەوڵێکی ئه‌پيستمۆلۆژی یان‬ ‫پراکتیکیدا نیە کە بکرێت لە ڕێگەی‬ ‫میکانیزمی ناوەکيی خۆیەوە ئەو نامۆبوونە‬ ‫بڕەوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫کەواتە خودا وەک بنەڕەتیترین شیعری‬ ‫ئۆنتۆلۆژی تەنیا لە کۆنتێکستێکی شیعریدا‬ ‫ش بێت‪ .‬بەدەربڕینێکی‬ ‫دەتوانێت مانابەخ ‌‬

‫تر شیعرە ئەنتۆلۆژییەکان لە جیهانی‬ ‫سەربەخۆی خۆیاندا مانابەخش دەبن و‬ ‫لەوێدا ده‌توانرێت پاساوی ئۆنتۆلۆژیيان بۆ‬ ‫بهێنرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫کێشەی سەرەکبی مەنزوومەی شیعری و‬ ‫شیعرییەت و شیعر ئەوەیە کە دەتوانێت‬ ‫ببێتە ئەڵتەرناتیڤی جیهان و بیرکردنەوەی‬ ‫مرۆڤ لەسەر ئاستی ناوەکی‪ .‬بە مانایەک‬ ‫مەنزوومەی شیعری و شیعر‪ ،‬سوبێکتی‬ ‫شیزۆفرينیايى بەرهەمدەهێنێت‪.‬‬ ‫دۆخ و کەشی ئەزموونی موقەدەس‬ ‫لەڕێگەی فۆرمی شیعرەوە بەنادیاری‬ ‫لــە ساتی بەرکەوتنی لــەگــەڵ شیعردا‬ ‫بــەرهــەمــدەهــێــنــرێــتــەوە‪ .‬ئــەزمــوونــی‬ ‫لەحزەیی شیعرییەت لەڕێگەی فۆرمی‬ ‫شیعرەوە جۆرێک لە ئەزمونی موقەدەس‬ ‫درووستدەکات کە ناڕاستەوخۆ و نادیار و‬ ‫پەنهانە‪ .‬موقەدەسی پەنهان موقەدەسی‬ ‫جیهانی ناموقەدەسە‪ .‬موقەدەسی پەنهان‬ ‫لە ڕواڵــەت و دەرکەوتندا ناموقەدەسە و‬ ‫ئاگایی پەی بە موقەدەسبوونی نابات و‬ ‫ئاگایی وەک ناموقەدەس وەریدەگرێت بەاڵم‬ ‫لە نائاگایی و نەستدا هەمان ئەزموونی‬ ‫موقەدەس بەرهەمدەهێنێتەوە و هەمان‬ ‫کەش و فەزا دەخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫ئەزمونکاری ئەزموونی موقەدەس‪ ،‬لە‬ ‫ئاگاییدا هەست بە موقەدەس دەکــات و‬ ‫بە ئاگاییەوە شته‌ك ‌ه ئەزموندەکات‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەزمونکاری ئەزموونی شیعر لە ئاگاییدا‬ ‫هەست بە موقەدەس ناکات و بە ئاگایی‬ ‫ناموقەدەسەوە بەر شیعر دەکەوێت بەاڵم لە‬ ‫نەست و نائاگاییدا بەر ئەزمونی موقەدەس‬ ‫دەکەوێت و لە ساتی ئەزموندا‪ ،‬ئەزمونکاری‬ ‫ئەزمونی موقەدەس و ئەزمونکاری ئەزموونی‬ ‫شیعر دەچنە یەک کەش و دۆخــەوە و‪،‬‬ ‫هــاودۆخ و هاوكەش دەبــن؛ بەاڵم بە دوو‬ ‫شێوازی جیا‪ .‬هەردووکیان دۆخێک لە‬ ‫جەزبە و حەپەسان و خۆدانەدەست کەش‬ ‫و چێژیان بۆ درووستدەبێت کە لە واقیع‬ ‫دایاندەبڕێت و هاوکات لە گەڵ ئەزمونەکەدا‬ ‫دەڕۆن‪ .‬لێرەدا سوبێکتی شیزۆفرينيايى‬ ‫درووســتــدەبــێــت و سوبێکت دەبــێــت بە‬ ‫دوولەتەوە بە شێوەیەک کە بە شێوەیەکی‬ ‫ناواقیعی لەگەڵ واقیعدا گفتوگۆدەکات‪.‬‬ ‫شیعر‪ ،‬فۆرمی دەربڕينی سەردەمی‬ ‫گشتگیری مــوقــەدەس بـــووە‪ .‬تێکستە‬ ‫موقەدەسەکان لە فۆرمی شیعردا یان بە‬ ‫ستایلی شیعری دەربــڕاون‪ .‬موقەدەس لە‬ ‫فۆرمی شیعردا بەر ئەزمونکاری ئەزمونی‬ ‫موقەدەس کەوتووە‪ .‬بەگوێرەی گۆڕینی‬ ‫سەردەمەکان گۆڕانکاری بەسەر فۆرمە‬ ‫موقەدەسەکاندا هاتووە و لە هەر سەردەم‬ ‫و ژینگەیەکی جیاوازدا بە جۆرێک خۆی‬ ‫لە گەڵ جۆرێک لە شیعرییەت ڕێکخستووە‪.‬‬ ‫پاش دەرکەوتنی فۆرمەکانی تری دەربڕین‪،‬‬ ‫موقەدەس لە فۆرمەکانی تری دەربڕیندا‬ ‫خــۆی فۆرموڵە کـــردووە‪ .‬بۆیە دەشێت‬ ‫موقەدەس هەبێت لە فۆرمی دەربڕینیدا‬ ‫شیعر نەبێت بــەاڵم ستراکتوری شیعری‬ ‫هەیە و لەڕووی بونياد و ستراکتۆرەوە هەر‬ ‫شیعرە‪.‬‬ ‫پاش جیابوونەوەی شیعر و موقەدەس‬ ‫لەسەر ئاستی ڕواڵــەت‪ ،‬شیعر توانی لە‬ ‫نیگای یەکەمدا موقەدەس نەبێت و خۆی‬ ‫لە پانتایی ناموقەدەسدا ڕێکبخات‪ .‬هیچ‬ ‫شیعرێک خاڵی نیە لە موقەدەس و هیچ‬ ‫موقەدەسێک خاڵی نیە لە شیعرییەت‪.‬‬ ‫هەرگیز شیعر ناتوانێت لە نیگای دووەمدا‬ ‫موقەدەس نەبێت و هەرگیز موقەدەس‬ ‫ناتوانێت هەڵگری ستراکتۆری شیعری‬ ‫نەبێت‪ .‬بەم پێیەش ئەگەرچی شیعر لە‬ ‫ئێستادا لە مــوقــەدەس جیا و تەنانەت‬ ‫هەندێجار هەجووی موقەدەسیشی پێدەکرێت‬ ‫و شیعری تەواو دونیایی و ناموقەدەسیشی‬ ‫پێدەوترێت بەاڵم ئەوە نابێتە هۆی ئەوەی‬ ‫شیعر لە نیگای دووەمدا موقەدەس نەبێت‬ ‫وەک چۆن دەکرێت تێکستێکی موقەدەس‬ ‫هەجووی تێکستێکی تری موقەدەس بکات‬ ‫و هاوکات هەردوکیشیان هەر موقەدەسن‪.‬‬ ‫بــەهــەمــان شــێــوە شیعریش ئەگەرچی‬ ‫لەناوەڕۆکدا دژەموقەدەسیش بێت بەاڵم‬ ‫هەر بە قووڵی موقەدەسە لە ستراکتۆردا‪.‬‬ ‫شیعر و موقەدەس وەک فۆڕم و ناوەڕۆک‬ ‫گشتێکی موقەدەس درووستدەکەن و بە‬ ‫شێوەی جۆراوجۆر یەکتری بەرهەمدێننەوە‪.‬‬ ‫فــۆرمــی مــوقــەدەس دەشــێــت نــاوەڕۆکــی‬ ‫ناموقەدەسی پــێ بخرێتەڕوو و ببێتە‬ ‫موقەدەسی پەنهان و ناوەڕۆکی موقەدەس‬ ‫دەشێت لە فۆرمی ناموقەدەسدا بخرێتەڕوو‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠١‬دوشەممە ‪201٦/٦/٢٧‬‬

‫‪4‬‬

‫ئاینداریی وەك مامەڵەی بازرگانی‬ ‫خەسرەو مەحمود‬ ‫زۆرجـــار رێــدەكــەوێــت مرۆڤەكان لە‬ ‫بەرامبەر بەرژەوەندیی و دەستكەوتێكی‬ ‫تایبەتدا چاكە لەگەڵ یەكتر دەكــەن‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین كەمجار رودەدات كەسێك‬ ‫ێ تەماح و‬ ‫لەگەڵ یەكێكی دیكەدا بەب ‌‬ ‫چاوەڕوانیی پاداشت و قازانجێك ئەو‬ ‫كارە بكات‪ ،‬لەم حاڵەتەشدا هەمیشە ئەو‬ ‫جۆرە بەناو چاكەكارانە بێزراو و بەدن‬ ‫لەدیدی خەڵكیدا‪ ،‬بەو پێیەی چاكە لە‬ ‫پێناوی خودی چاكە خۆیدا ناكەن‪ ،‬واتە‬ ‫نیازیان لە چاكەكردندا پاك و بێگەرد‬ ‫نییەو خاشاكی بەرژەوەندگەرایی تێكەڵی‬ ‫بووە‪ .‬هەموشمان ئەو قسەمان بیستووە‬ ‫كە دەڵێن «چاكە بكەو بیدە بــەدەم‬ ‫ئاوەوە»! گەرچی لە جەوهەردا تەنیا ئەو‬ ‫چاكانە دەدرێن بەدەم ئاوەوە كە الفاوی‬ ‫بەرژەوەندیی چاوەڕێیانە‪ .‬دیــارە ئەم‬ ‫پەندەش لەبنەڕەتدا لەوەوە سەرچاوەی‬ ‫ێ‬ ‫گرتووە كە دەگمەنن ئەو چاكانەی بەب ‌‬ ‫چاوەڕێكردنی تەماحێك لەبەرامبەریدا‬ ‫ئەنجام دەدرێن‪.‬‬ ‫مــرۆڤ دەبێت چاكە بكات و بیدات‬ ‫بەدەم ئاوەوە‪ ،‬نەك بۆ ئەوەی چاكەكەی‬ ‫بەزایە بڕوات‪ ،‬بەڵكو بۆ ئەوەی هەستی‬ ‫چاكەكاریی و دیاردەی چاكەكردن لەخۆیدا‬ ‫پەروەردە بكات و برەوی پێبدات‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫چاكەكردن بۆ جۆرێك لە بازرگانیكردن‬ ‫وەردەچەرخێت‪ ،‬لەو كاتەدا ئەو چاكەیە‬ ‫جیاوازییەكی بنەڕەتیشی نابێت لەگەڵ‬ ‫ئەو پارەیەدا كە لەبەرامبەر شمەكێكی‬ ‫دیاریكراودا دەدرێــت بەدوكاندارێك بۆ‬ ‫نموونە!‬ ‫دەكرێت بەجۆرێكی دیكە بڵێین ئەو‬ ‫جۆرە چاكانەی نادرێن بــەدەم ئاوەوە‬ ‫دەخرێنە خزمەتی بەرژەوەندی ماددی‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا ئەوانەیان كە دراون بەدەم‬ ‫ئاوەوە‪ ،‬ئەو ئاوە درەختی ژیانی رۆحی‬ ‫و مەعنەویی خاوەنەكەی بەسەوزیی‬ ‫دەهێڵێتەوەو بەردەوام گەشەی پێدەدات‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم بابەتە لەنێوان مرۆڤەكاندا‬ ‫بەمشێوەیە بێت‪ ،‬دەبێت لەنێوان مرۆڤ‬ ‫و خـــودادا چــۆن بكەوێتەوە؟! ئەگەر‬ ‫ئێمە لەبەرامبەر مرۆڤەكاندا پێویست‬ ‫بكات بەرژەوەندیی ماددیی بەرامبەر‬ ‫بخەینە الوەو كار لەسەر پــەروەردەی‬ ‫رۆح بكەین‪ ،‬ئاخۆ دەكرێت لەبەرامبەر‬ ‫خودادا یان لە بازنەی ئاینداریدا تەماحی‬ ‫ئــەم بــەرژەوەنــدیــیــە هــانــدەرو پاڵنەر‬ ‫بێت؟! لەكاتێكدا كە كایەی ئاینداریی‬ ‫لە جــەوهــەردا لەپێناوی ژیانی رۆح و‬ ‫مانەوەی الیەنی دەرونیی و مەعنەویی‬ ‫مرۆڤە بەزیندویی و تەندروستانە‪.‬‬ ‫ئــەوەی لەدنیای ئەمڕۆی ئاینداریی‬ ‫خۆماندا بــەدی دەكــەیــن تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر لەمجۆرە مامەڵە بەرژەوەندیخوازو‬ ‫مــاددەگــەرانــەیــە‪ ،‬چونكە ئێمە بۆیە‬ ‫ئاینداریی دەكەین بۆ ئــەوەی لــەرۆژی‬ ‫دواییدا پاداشتە مادییەكەی بچنینەوە‪،‬‬ ‫كە بریتییە لە باخ و بێستان و میوەو‬ ‫خۆراكی بەتام و كۆشكی بەرزو رازاوەو‬ ‫ژنــی جــوان و لەمجۆرە بابەتانە كە‬ ‫هەمویان سەربە دنیای مــاددەو ژیانی‬ ‫جەستەن‪.‬‬ ‫لەوانەیە لەبەرامبەر ئــەم قسەیەی‬ ‫مــنــدا بــگــوتــرێــت خــۆ ئــەوەتــا دەقــە‬ ‫پیرۆزەكان بۆخۆیان بۆ ئەم خۆشیانە‬ ‫ێ ئەمە راستە‪،‬‬ ‫هانمان دەدەن‪ ،‬بەڵـ ‌‬ ‫بەاڵم پێموایە بەوردبونەوە لە بابەتەكە‬ ‫ئاشكرا دەبێت كە باسكردنی ئەم بابەتە‬ ‫ماددییانە وەك پاڵنەر بۆ ئاینداریی‬ ‫باسكراون‪ ،‬وەك دەروازەیەك بۆ چونە ناو‬ ‫بازنەی رۆح و مەعنەویاتەوە نەك وەك‬ ‫ئامانجی ئاینداریی‪ .‬وەك ئەو باوكەی‬ ‫بەرۆڵەكەی خۆی دەڵێت رۆڵەكەم سەعی‬ ‫بكەو دەربچۆ فاڵنە شتت بۆدەكڕم‪ ،‬وەك‬ ‫دیارە سەعیكردنەكە لەبنەڕەتدا لەپێناو‬ ‫ئــەو شتەدا نییە‪ ،‬بەڵكو ئامانجەكە‬ ‫گەلێك گەورەترە‪ .‬واتە ئامانجی باوكەكە‬ ‫لەدەرچونی كوڕەكە‪ ،‬شتەكە نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫شتەكە هۆكارو پاڵنەرە بۆ گەیشتن‬

‫بەدەرچون‪.‬‬ ‫لەم نێوەندەدا ئەوەی بەشێوەیەكی‬ ‫نێگەتیڤ دەكەوێتەوە خودی هەوڵدان‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی ئــەم دەستكەوتە‬ ‫مــاددیــانــەی بەهەشت نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پەڕینەوەی یان گوستنەوەی ئەم تەماح‬ ‫و خولیایەیە بۆ ناو ژیانی دنیا‪ .‬مەبەست‬ ‫ئەوەیە گەر كەسێك ئەم بەرژەوەندییە‬ ‫ماددیانە ببنە پاڵنەری سەرەكیی بۆ‬ ‫ئایندارییەكەی‪ ،‬ئەوا هەمان ئەم پاڵنەرە‬ ‫لەناو ژیانی دنیاشیدا بەهێز دەبێت‪ .‬بەو‬ ‫مانایەی مامەڵەی بازرگانیانە لەگەڵ‬ ‫ئایندارییدا دەگوازرێتەوە بۆ مامەڵەی‬ ‫بازرگانییانە لەگەڵ بابەتە مەعنەوییەكانی‬ ‫ژیانی دنیاشدا‪ ،‬واتــە ئەگەر ئەمجۆرە‬ ‫ئایندارە لەگەڵ خـــودادا بازرگانیانە‬ ‫مامەڵە بكات ئەوا بەشێوەیەكی حەتمیی‬ ‫لەگەڵ بەندەكانیشیدا هەر بەو شێوەیە‬ ‫مامەڵە دەكـــات‪ .‬ئــەو ئــەگــەر لەگەڵ‬ ‫ئاینداریی و لەبەرامبەر خودادا چاكەكانی‬ ‫خــۆی بێبەرامبەر ئەنجام نـــەدەدات‪،‬‬ ‫یــان پــاداشــتــی رۆحــیــی و مەعنەویی‬ ‫لەبەرامبەردا بەهەند نەگرێت‪ ،‬ئەوا شتێكی‬ ‫سروشتی و مسۆگەریشە گەر لەبەرامبەر‬ ‫بەندەكانیشیدا رۆحــی خۆی و الیەنی‬ ‫مەعنەویاتی فەرامۆشبكات‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫چاوەڕێی پاداشتی مەعنەویی نەكات‬ ‫بەڵكو تەنیا چــاوی لە بەرژەوەندییە‬ ‫مادییەكە بێت‪.‬‬ ‫بەگوزارشتێكی دیــكــە‪ :‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫بتوانین لەژیانی دنیاماندا زاهیدانە بژین‪،‬‬ ‫ێ لەبەرامبەر دەستكەوتە مادییەكانی‬ ‫دەب ‌‬ ‫بەهەشتیشدا زاهیدبین‪ ،‬لەپێناوی ئەوەدا‬ ‫كە ژیانی رۆحــی نەدۆڕێنین و بوونی‬ ‫خۆمان لەدەست نەدەین‪ .‬گەر تەماعی‬ ‫مادییانەی بەهەشت ئاینداریمان لەكەدار‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوا تەماعی مادییانەی كەسی‬ ‫ئایندار لەدنیادا‪ ،‬نەك هەر ئاینداربوونی‬ ‫بــەڵــكــو مرۆڤبونیشی دەخــاتــە ژێــر‬ ‫پرسیارەوە!‬

‫گەر كەسێك بەهەشت (دەستكەوتەكانی‬ ‫ئاینداریی) تەنیا لــە بــابــەت و كەرەستە‬ ‫مادییەكاندا ببینێت‪ ،‬ئــەوا رەنگدانەوەی‬ ‫بۆ ســەر جــۆری ئایندارییەكەی‪ ،‬لەژیانی‬ ‫دنیاشیدا‪ ،‬هەر مادییانە دەبێت‬ ‫مرۆڤی ئایندار كارەكتەرێكە خاوەنی‬ ‫بایەخی رۆحــیــی مەعنەویی‪ ،‬خــاوەن‬ ‫هەستێكی نــاســك و ئیستاتیكیی‪،‬‬ ‫مرۆڤێكی لەم چەشنەش بەشێوەیەكی‬ ‫سروشتیی كەمتر بایەخ بە بەرژەوەندییە‬ ‫مادییەكان دەدات مەگەر لە چوارچێوەی‬ ‫پێویستیدا‪ ،‬بەڵكو پتر گرنگی بەالیەنی‬ ‫مــەعــنــەویــی دەدات‪ .‬بـــــەزاراوە بــاوە‬ ‫ئیسالمییەكە یان ئاینیەكە ئەو كەسێكی‬ ‫زاهیدە‪ ،‬هەر نەبێت پێویستە النیكەمی‬ ‫زوهــدی تێدا هەبێت‪ .‬زوهــد بەمانای‬ ‫فەرامۆشكردنی پێداویستیی ماددیی و‬ ‫وازهێنان یان خۆگرتنەوە و چێژوەرگرتن‬ ‫لەژیان و دەستكەوتە مادییەكانی نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەوە دەگەیەنێت كە بەرژەوەندیی‬ ‫و دەستكەوتی ماددی دڵت داگیر نەكەن‪،‬‬ ‫نەبن بەهۆی الوازكــردنــی ئــەو الیەنە‬ ‫ئینسانیی و ئەخالقییەی كە لەسەر رۆح‬ ‫و مەعنەویات بەندە‪ ،‬كە پێكهێنەری‬ ‫گــەورەو راستەقینەی ئاین و پڕۆسەی‬ ‫ئایندارییە‪.‬‬ ‫مەبەست ئەوەیە هۆكاری یەكەمی‬ ‫مامەڵەكردنی مرۆڤی ئایندار لەگەڵ‬ ‫ئــایــنــدا بــەشــێــوەیــەكــی مـــاددەگـــەراو‬ ‫بــەرژەوەنــدخــوازانــە‪ ،‬بەپلەی یەكەم‬ ‫لــــەوەدا پــەنــهــانــە كــەئــەو مــرۆڤــە لە‬ ‫بنەڕەتدا ئایندارانە مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫ئــایــنــدا نـــەكـــردووە‪ ،‬چونكە زوهــدی‬

‫فەرامۆشكردووەو‪ ،‬الیەنی مەعنەویی ئاین‬ ‫و ژیانی بەهەند نەگرتووە‪.‬‬ ‫زاڵبوونی گیانی توندوتیژی و مەیلی‬ ‫توندڕەوانە لەناو تاكە ئایندارەكاندا هەر‬ ‫لەم پنتەوە سەرچاوەی گرتووە‪ ،‬لەو‬ ‫سۆنگەیەوە كە ئەو تاكە مەیلی مەعنەویی‬ ‫و رەهەندی ئینسانیی و ئەخالقیی لەخۆیدا‬ ‫خستۆتە الوە‪ ،‬هەر بۆیە مەیلە شەڕگەراو‬ ‫دڕندەییەكە‪ ،‬كە لە بنەڕەتدا مەیلێكی دژە‬ ‫هەست و هەڵوێستی ئاینییە‪ ،‬تێیدا تۆخ‬ ‫بۆتەوەو گەشەیكردووە‪ .‬كاركردن لەسەر‬ ‫رۆح و مەعنەویات لەگەڵ ئەو هەوڵە‬ ‫شەڕەنگێزانەدا یەكناگرێتەوە كە ئامانجی‬ ‫سەرەكییان كوشتنی رۆح و مەعنەویات‬ ‫و‪ ،‬رسواكردنی ئینسانیەتی ئینسانە‪.‬‬ ‫لــەوانــەیــە لــێــرەدا بگوترێت‪ ،‬ئــەدی‬ ‫مەگەر خودا لەكتێبە پیرۆزەكەیدا مرۆڤی‬ ‫بۆ بازرگانیكردن هاننەداوە‪ ،‬لەپێناو‬ ‫بەدەستهێنانی بەهەشت و سەرفرازبوون‬ ‫لـــەرۆژی رەستاخێزدا‪ ،‬لەرێگەی ئەم‬ ‫ئایەتەوە‪( :‬يا َأيُّ َها الَّذِينَ آ َم ُنواْ ه َْل َأ ُدلُّك ْم‬ ‫�ن َع�� َذ َ‬ ‫َع َلى ِتَ���ا َر ٍة ُتنجِ ي ُكم ِّم� ْ‬ ‫يم*‬ ‫ٍ‬ ‫اب ألِ ٍ‬ ‫ُت ْؤ ِم ُنونَ ب َّ ِ‬ ‫ِالل َو َر ُسولِ ِه َو ُتَا ِهدُونَ ِف َسبِيلِ‬ ‫َ‬ ‫َّ ِ‬ ‫ي لَّ ُك ْم إِن‬ ‫الل ب َِأ ْم َوالِ ُك ْم َوأن ُف ِس ُك ْم َذلِ ُك ْم َخ ٌْ‬ ‫ُكن ُت ْم َت ْع َل ُمونَ * َي ْغ ِف ْر َل ُك ْم ُذنُو َب ُك ْم َويُد ِ‬ ‫ْخ ْل ُك ْم‬ ‫ت ِت َها األ ْن َها ُر َو َم َساكنَِ‬ ‫ترِي ِمن َ ْ‬ ‫ات َ ْ‬ ‫َج َّن ٍ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َط ِّي َب ًة ِف َج َّن ِ‬ ‫ْن ذلِك ال َف ْو ُز ال َع ِظي ُم*‬ ‫ات َعد ٍ‬ ‫َّ‬ ‫َوُأ ْخ َرى ُ ِ‬ ‫ت ُّبو َن َها َن ْص ٌر ِّمن ِ‬ ‫ِيب‬ ‫الل َو َف ْت ٌح َقر ٌ‬

‫َو َب ِّش ِر ُْ‬ ‫ال ْؤ ِم ِن َ‬ ‫ني) سورە الصف‪.13-10 ،‬‬ ‫واتە «ئەی ئەوانەی بڕواتان هێناوە‪،‬‬ ‫ئایا رێنمایتان نەكەم بۆ بازرگانییەك‬ ‫كە لە سزای بەئازار رزگارتان بكات‪،‬‬ ‫(بازرگانییەكە ئەوەیە كە) باوەڕبهێنن‬ ‫بەخواو پێغەمبەركەی و جیهاد لەپێناوی‬ ‫خــودا بكەن بەماڵ و گیانتان‪ ،‬ئەوە‬ ‫باشترە بۆتان گەر بزانن‪( ،‬ئیدی ئەو‬ ‫كاتە) لەتاوانەكانتان خۆشدەبێت و‬ ‫دەتانخاتە باخگەلێكەوە كە روبــاری‬ ‫بەژێردا دەڕۆن و خانوی باش و جوانیش‬ ‫لە باخەكانی جێگیربووندا‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫بردنەوە مەزنەكە‪ ،‬ئــەوی دیكەش كە‬ ‫حەزتان لێیەتی‪ ،‬سەركەوتنێكە لەخواوەو‬ ‫فەتحێكی نزیكە»‪.‬‬ ‫ئــەوە راستە كە ئــەم چەند ئایەتە‬ ‫باس لە جۆرێك لە بازرگانیی ئاینیانە‬ ‫دەكەن لەگەڵ خوداو ئاینەكەیدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمجۆرە لەبازرگانیی تەنیا بەناو لەو‬ ‫بازرگانیە دەچێت كە باسمان كرد‪،‬‬ ‫واتە تەنیا ناوەكەیان یەكێكە‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫ناوەرۆكەكەیان تــەواو جــوداو ناكۆكە‪.‬‬ ‫بەمانایەكی دیكە‪ ،‬ئەو بازرگانییەی لێرەدا‬ ‫باسكراوە بریتیە لە بازرگیانی رۆحیی و‬ ‫مەعنەویی‪ ،‬نەك بازرگانیی ماددیی و‬ ‫بەرژەوەندیخواز‪..‬‬ ‫لە ئایەتەكاندا بە ئاشكرا دیارە كە‬ ‫مەرجەكانی ئەمجۆرە بازرگانییە لەدوای‬ ‫بڕواهێنان بــەخــواو پەیامبەرەكەی‪،‬‬ ‫خوازیاری قوربانیدانە بەماڵ و گیان‪..‬‬ ‫كــەواتــە ئــەم بارزگانییە ناڕاستەوخۆ‬ ‫هەوڵدانە بۆدوركەوتنەوە لە بازرگانیی‬ ‫ماددیی بەجۆرێك كە بازرگانیی رۆحیی و‬ ‫مەعنەوییت لەبیر بەرێتەوە‪ .‬بازرگانییەكە‬ ‫لێرەدا بەخشینی (ماڵ‌و گیان) دەكات‬ ‫بەمەرج‪ ،‬نەك بەپێچەوانەوە لەپێناو ماڵ‌و‬ ‫گیانی خۆتدا لەكاتێكدا كە ئاینداریش‬ ‫بیت هەوڵبدەیت ماڵ و گیانی ئەوانی‬ ‫دیكە بكەیت بە قوربانیی‪ ،‬یان النیكەم‬ ‫هــەوڵــە مــاددیــی و بــەرژەوەنــدگــەراو‬

‫مامەڵەی بازرگانیانەو بەرژەوەندگەرایانە لەگەڵ ئاینداریدا‪ ،‬ئاین دەكاتە‬ ‫ئامڕاز نەك ئامانج‪ ،‬بەئامڕازكردنی ئاینیش هەنگاوێكی مەترسیدارە‬ ‫بەرەو خۆبەخاوەنكردنی بەمانایەك لەماناكان‪ ،‬خۆبەخاوەنكردنی‬ ‫ئاینیش زەمینەسازییەك یان هەنگاوێكە بەرەو تیرۆرو توندڕەویی‬

‫خۆپەرستانەكانت تەنیا بۆ خۆت بن‪،‬‬ ‫تەنیا بۆ الیەنی ماددیی و جەستەی‬ ‫خۆت‪.‬‬ ‫گــەرچــی ئــەو بابەتانەی ســەبــارەت‬ ‫بەنیعمەتەكانی بەهەشت لەناو قورئاندا‬ ‫هاتوون‪ ،‬بەزۆریی بابەتیی ماددین‪ ،‬وەك‬ ‫ێ و هەنارو‬ ‫باخ و ئاو و دارخورماو تر ‌‬ ‫حۆریی و ‪ ..‬تــاد‪ ،‬بــەاڵم ئەم بابەتانە‬ ‫بۆ رونكردنەو هاندانن‪ ،‬یان ئەو جۆرە‬ ‫بابەتانەن كە ئاسانترن بۆ تێگەیشتن‪،‬‬ ‫ئەگەر هــەر كەسێك چاوتێبڕین لەم‬ ‫نیعمەت و دەستكەوتە مادییانە بكاتە‬ ‫ئامانجی ئایندارییەكەی‪ ،‬لەراستیدا‬ ‫كەسێكە روكەشانە لەئاینداریی و مانای‬ ‫رۆحانیبوون و چەمكی مەعنەویەت‬ ‫تێگەیشتووە‪ .‬پێدەچێت بەشێك لەو‬ ‫مامەڵە ماددەگەرایانەش كە لەگەڵ ئایندا‬ ‫دەكرێت هەر لەم تێگەیشتنە روكەشەوە‬ ‫هاتبێت‪.‬‬ ‫دەتوانین بڵێین وەك چۆن گەر كەسێك‬ ‫لەدنیادا ماددییانە بژی‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫بەهەشتیش بیرو خەیاڵی هــەر لەالی‬ ‫دەستكەوتی ماددییە‪ ،‬لەبەرامبەریشدا‬ ‫گەر كەسێك بەهەشت (دەستكەوتەكانی‬ ‫ئاینداریی) تەنیا لە بابەت و كەرەستە‬ ‫مادییەكاندا ببینێت‪ ،‬ئەوا رەنگدانەوەی‬ ‫بۆ سەر جۆری ئایندارییەكەی‪ ،‬لەژیانی‬ ‫دنیاشیدا‪ ،‬هەر مادییانە دەبێت‪ ،‬واتە‬ ‫وەك بازرگانیی ماددیی و هەوڵدان بۆ‬ ‫دەستكەوتنی كــااڵی مــاددیــی مامەڵە‬ ‫لەگەڵ دنیاو دوارۆژو رۆح و جەستەدا‬ ‫دەكات‪ ،‬دەرەنجامەكەشی ئەوە دەبێت‬ ‫كە لەگەڵ مرۆڤەكانیشدا‪ ،‬بە ئایندارو‬ ‫بــێــئــایــنــەوە‪ ،‬هــەر مــادیــیــانــە مامەڵە‬ ‫بكات‪ ..‬بێگومان مامەڵەی مادییانەو‬ ‫بەرژەوەندگەرایانە یاخود بازرگانییانە‬ ‫لەگەڵ ئەوانی دیكەدا‪ ،‬مامەڵەیەكە دوور‬ ‫لە هەستی مرۆیی و ویژدانی ئایندارانەو‬ ‫خزمەتی مرۆڤدۆستانە‪.‬‬ ‫ئاشكرایە كە ســەرجــەم ئــەو جۆرە‬ ‫ئــایــنــدارانــەش كــە خــۆیــان‌و خەڵكی‬ ‫بێتاوان دەكەنە قوربانیی‪ ،‬هەر لەپێناو‬ ‫دەستكەوتە ماددییەكانی قیامەتدا‬ ‫ئــەو كــارە ئەنجام دەدەن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئامادەی قوربانیدانن بەگیانی خۆیان‌و‬ ‫خۆشەهیدكردنیان بەالوە كارێكی ئاسانە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــەبــەرئــەوەی بــەرژەوەنــدگــەرانــە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ئاین‌و ئایندارییدا دەكەن‪،‬‬ ‫ژیانی راستەقینەی رۆح‌و حەقیقەتی‬ ‫مەعنەویاتیان فەرامۆشكردوە‪ .‬ئەمجۆرە‬ ‫لەئاینداران كە تیرۆریستن‪ ،‬بەر لەوەی‬ ‫بــزانــن بــەهــای ژیــانــی مـــرۆڤ چییەو‬ ‫شەهیدبون چی دەگەیەنێت‪ ،‬ئامادەی‬ ‫دەســتــبــەرداربــون لــەژیــان‌و رۆیشتنن‬ ‫بــەرەو شەهیدبون‪ .‬كە مرۆڤ نەیزانی‬ ‫شەهیدبون چییەو ئاینداریی چ مانایەكی‬ ‫هــەیــە‪ ،‬لەپێناو دەستخستن‌و پلەی‬ ‫شەهیدیدا ئەوانی دیكە دەكاتە قوربانیی‪،‬‬ ‫بەمەبەستی گەیشتن بەئایندارییەكەی‬ ‫خــۆیــشــی‪ ،‬ئــامــادەیــە خــەڵــك هەموی‬ ‫لەناوببات‪ ،‬بەبێدین‌و دیندارەوە‪.‬‬ ‫لـــێـــرەدا دەبــیــنــیــن چـــۆن ژیــانــی‬ ‫مــەعــنــەویــات‌و ئــایــنــداریــی ئــاوێــتــەی‬ ‫ئـــــــارەزوی تــایــبــەتــی دەرونــــیــــی‌و‪،‬‬ ‫بێویژدانیی‌و كەللەرەقییەكی نەفامانە‬ ‫دەبێت‪ .‬پاڵنەرەكە لێرەدا پاڵنەرێكی‬ ‫ناتەندروستی دەرونیی‌و لەهەمانكاتدا‬ ‫دەستەاڵتگەرانەو ماددیانەشە‪ ،‬واتە‬ ‫بەرژەوەندییەكە دەرونیی‌و جەستەییشە‬ ‫بــەبــارە نێگەتیڤەكەیدا‪ .‬گەرچی ئەو‬ ‫جــۆرە ئایندارانەی سەرەتا ئاماژەمان‬ ‫پــێــكــردن‪ ،‬مـــەرج نییە تــیــرۆریــســت‬ ‫بــن‪ ،‬بــەاڵم هەڵوێستەكانیان لــەڕوی‬ ‫بــەرژەوەنــدگــەرایــیــەوە دەچێتە هەمان‬ ‫خانەوە‪ ،‬بەاڵم بەپلەی كەمترو لەئاستی‬ ‫نزمتردا‪ .‬واتــە مامەڵەی بازرگانیانەو‬ ‫بەرژەوەندگەرایانە لەگەڵ ئاینداریدا‪ ،‬ئاین‬ ‫دەكاتە ئامڕاز نەك ئامانج‪ ،‬بەئامڕازكردنی‬ ‫ئاینیش هــەنــگــاوێــكــی مــەتــرســیــدارە‬ ‫بــەرەو خۆبەخاوەنكردنی بەمانایەك‬ ‫لەماناكان‪ ،‬خۆبەخاوەنكردنی ئاینیش‬ ‫زەمینەسازییەك یان هەنگاوێكە بەرەو‬ ‫تیرۆرو توندڕەویی‪.‬‬