573

‫«‬

‫گرفتەكانی‬ ‫بەردەم پرسی‬ ‫یەكگرتنەوەی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان‬

‫‪6‬‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )573‬دو شةممة ‪2016/8/1‬‬

‫(چاودێر) ئامانجی كۆبونەوەی سەركردەی‬ ‫سێ حزبە ئیسالمیەكە ئاشكرادەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (چاودێر) كەوتون‪ ،‬بڕیارە لە‬ ‫چەند رۆژی داهاتودا‪ ،‬سەركردەی هەر سێ حزبە ئیسالمییەكەی‬ ‫كوردستان‪ ،‬كۆمەڵ و بزوتنەوەو یەكگرتو‪ ،‬كۆبونەوەیەكی لوتكە‬ ‫ئەنجام بدەن و جارێكی دیكە‪ ،‬مەسەلەی پێكهێنانی بەرەیەكی‬ ‫ئیسالمی تاوتوێ بكەنەوە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە‪ ،‬ماوەیەكی زۆرە‬ ‫حزبە ئیسالمییەكان باس لە دامەزراندنی بەرەی ئیسالمی‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا هیچ بەرەوپێشچونێك لەو رووەوە‬ ‫بەدی نەهاتوە‪ .‬هەروەك ئەبوبەكر كاروانی‪ ،‬سیاسەتمەداری‬ ‫ئیسالمی و ئەندامی پێشوی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتوی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ئاماژەی پێدەكات‪ ،‬حزبە ئیسالمییەكان وەك‬ ‫پێویست كاریان بۆ دروستكردنی بەرەی ئیسالمی نەكردوە‪.‬‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫زانیاریی نوێ لەبارەی نەخشەڕێگاكەی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان‬

‫«‬

‫لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬عەبدوڵاڵ وەرتــێ‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫شورای بزوتنەوەی ئیسالمی‪ ،‬بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬ئەم‬ ‫بابەتە لەسەرەتاوە زەمینەسازی بۆ كراوە‌و هەر سێ الیەنە‬ ‫ئیسالمییەكە‪ ،‬ئامادەیی تــەواویــان بۆ دەربــڕیــوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ماوەتەوە كاری جدییە كە لەسەری بكرێت"‪.‬‬ ‫لەبارەی كۆبونەوەی سەركردەی هەر سێ حزبە ئیسالمییەكە‪،‬‬ ‫وەرتێ‌‪ ،‬ئاشكرایكرد‪ ،‬بڕیاروایە لەچەند رۆژی ئایندەدا هەر سێ‬ ‫سەركردەی حیزبە ئیسالمییەكە كۆببنەوە‪ ،‬دواتریش مەكتەبی‬ ‫سیاسیی هەرسێ حزب كۆدەبنەوە‪ ،‬بە مەبەستی گەاڵڵەكردنی‬ ‫پڕۆژەیەك‪ ،‬پاشان دەرەنجامی كۆبونەوەكان رادەگەیەنن‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬هەندێ لە شارەزایانی بواری ئیسالمی‬ ‫سیاسی‪ ،‬پێیانوایە یەكگرتنی حزبە ئیسالمییەكان‪ ،‬یان‬ ‫پێكهێنانی بەرەیەكی ئیسالمی‪ ،‬ئاسەتەنگی زۆری لەبەردەمەو‬ ‫كارێكی ئاسان نییە‪ .‬لەوبارەیەوە‪ ،‬مەسعود عەبدولخالق‪،‬‬ ‫توێژەری بواری ئیسالمی‪ ،‬بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬زۆرجار‬ ‫ئەو پڕۆژەیە باسدەكرێت‪ ،‬بەاڵم سەرناگرێت‪ ،‬تەنانەت دوایین‬ ‫كۆبونەوەی سێ حزبە ئیسالمییەكەش بێئەنجام كۆتاییهات‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی حزبە ئیسالمییەكان لە روی مەدرەسییەوە هەر‬ ‫یەكەو ناسنامەیەكی تایبەتی ئیقلیمی هەیە‪ ،‬بۆیە ناتوانن‬ ‫یەكبگرن‪ ،‬بە نمونە ناسنامەی یەكگرتو لەگەڵ كۆمەڵ جیاوازەو‬ ‫هەردوكیان لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسالمی جیاوازن‪.‬‬

‫بێگەرد تاڵەبانی‪ :‬نەخشەڕێگاكە هەمەالیەنەیەو‬ ‫وەاڵمێكیشە بۆ پێشنیازەكانی پارتی‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان‌و‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان پێكەوە كار بۆ ئامادەكردنی نەخشەڕێگایەك‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانن قەیرانە چەقبەستوە سیاسی‌و‬ ‫داراییەكانی هەرێم بەرەو چارەسەركردن ببەن‪ ،‬كە دوای‬ ‫نزیكەی ‪ 10‬مانگ لە پەكخستنی پارلەمان‪ ،‬هاواڵتییانی‬

‫ئیخوان موسلیمین‪...‬‬ ‫لەدەسەاڵتەوە بۆ شكست‬

‫بەرزانی مەال تەها‬

‫‪3‬‬

‫پالتفۆرمی دابڕان بەشداریی‬ ‫پرۆژەیەكی توێژینەوەی‬ ‫نێودەوڵەتی دەكات‬

‫«‬

‫شێرکۆ بێکەس بە‬ ‫پاسکیلێکەوە جیهانی‬ ‫بەجێ هێشت‬

‫دوچاری دۆخێكی ناهەموار كردوە‪ .‬سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫یەكێتییش‪ ،‬لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫لە ئێستادا راپۆرتی زۆربــەی لیژنە تایبەتمەندەكانی‬ ‫سەركردایەتیی هاوبەش كۆتاییهاتوەو دواتریش بە پێی‬ ‫دەرەنجامی راپۆرتەكان نەخشەرێگاكە ئامادەدەكرێت‌و‬

‫دەخرێتە بـــەردەم الیەنە سیاسییەكانی كوردستان‪.‬‬ ‫بەرپرسێكی گۆڕانیش نایشارێتەوە‪ ،‬ئەگەر ویست‌و ئیرادەی‬ ‫بەهێز نەبێت‪ ،‬دەیان پڕۆژەو نەخشەڕێگا سودی ئەوتۆیان‬ ‫نابێت‪ .‬مەكتەبی سیاسی پارتیش جەخت لەچارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان بەگفتۆگۆ دەكاتەوە‪.‬‬

‫خانەی زانستە مرۆییەكانی‬ ‫پاریس و فاوەندەیشنی كارینگی‬ ‫ئەمەریكی لە پرۆژەكەدان‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )573‬دو شةممة ‪2016/8/1‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫خانەی زانستە مرۆییەكانی پاریس و فاوەندەیشنی كارینگی ئەمەریكی لە پرۆژەكەدان‬

‫«‬

‫پالتفۆرمی دابڕان بەشداریی پرۆژەیەكی‬ ‫توێژینەوەی نێودەوڵەتی دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬سایتی دوڕیان‪:‬‬ ‫لــەهــەنــگــاوێــكــی كــەمــوێــنــەدا‪،‬‬ ‫«پالتفۆرمی دابڕان» دەبێتە بەشێك‬ ‫لە پرۆژەیەكی هاوبەشی نێودەوڵەتی‬ ‫ستراتیژی كــە زیــاتــر لــە دوو ساڵ‬ ‫دەخایەنێت و‪ ،‬پرۆژەكە ئامانجێكی‬ ‫دورمــەودای دەبێت‪ ،‬هەر توێژەرێكی‬ ‫كــوردیــش دەیــەوێــت‪ ،‬دەتــوانــێــت بە‬ ‫ئامادەكردنی توێژینەوەیەك‪ ،‬بەشداری‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫د‪.‬عــادل باخەوان سەرپەرشتیاری‬ ‫بازنەكانی ئــەوروپــای «پالتفۆرمی‬ ‫دابڕان»‪ ،‬ڕایگەیاند‪ :‬پرۆژەكە هاوبەشە‪،‬‬ ‫لەنێوان هەریەك لە «فاوەندەیشنی‬ ‫دابڕان‪ ،‬فاوەندەیشنی خانەی زانستە‬ ‫مرۆییەكانی پاریس لەگەڵ فاوەندەیشنی‬ ‫كارینگی ئەمریكی»‪.‬‬ ‫بــاخــەوان وتــی كــە هــەریــەك لە‬ ‫فــاوەنــدەیــشــنــە فەرەنساییەكە كە‬ ‫بارەگاكەی لە پاریسە و ئەمریكاییەكە‬ ‫كە بارەگاكەی لە واشنتۆنە‪ ،‬یەكێكن‬ ‫لە گەورەترین فاوەندەیشنەكانی جیهان‬ ‫و واڵتانی خۆیان‪ ،‬بۆیە پرۆژەكەش‬ ‫یەكێكە لە پــرۆژە پڕبایەخەكان و‬ ‫پێویستە زۆر بەگرنگییەوە لێی بڕوانین‪.‬‬ ‫لەبارەی ناوەرۆكی پرۆژەكەوە وتی‪:‬‬ ‫ئــەم سێ فاوەندەیشنە پرۆژەیەكی‬ ‫هاوبەشیان هەیە بەناوی «پالتفۆرمی‬ ‫چــــونــــەدەرەوە لــە زەبـــروزەنـــگ»‪،‬‬ ‫پرۆژەكە لە ‪1‬ی تەمموزی ‪2016‬ـەوە‬ ‫دەستی پێكردووە و تاكو ‪2018-7-1‬‬ ‫دەخــایــەنــێــت‪ ،‬بۆ‬

‫ڕاپــەڕانــدنــی كارەكانی پــرۆژەكــەش‪،‬‬ ‫ئەنجومەنێكی بااڵ دروستكراوە كە لە‬ ‫پێنج ئەندام پێكهاتووە لەگەڵ سەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنەكە كە پرۆفیسۆر میشێل‬ ‫ڤیڤۆریكایە و ئەندامەكانیش لە كەسانی‬ ‫ئەكادیمی سێ فاوەندەیشنەكەن كە‬ ‫دووانیان لە كارینگی‪ ،‬دووانیان لەخانەی‬ ‫زانستە مرۆییەكانی پاریس و یەكێكیش‬ ‫لە پالتفۆرمی دابڕان كە خودی «عادل‬ ‫باخەوان»ـە‪.‬‬ ‫لــەبــارەی دەستپێكی كارەكانی‬ ‫پرۆژەكەوە‪ ،‬د‪.‬عادل باخەوان دەڵێت‪:‬‬ ‫ئێستا ‪ 12‬چــەمــك یــان ناونیشان‬ ‫ئــامــادەكــراوە و بــۆ هــەر یەكێك لە‬ ‫چەمكەكان گروپێك توێژەر كە لە ‪ 5‬بۆ‬ ‫‪ 7‬توێژەر دەبن‪ ،‬دادەنرێت‪ ،‬هەر گروپێك‬ ‫لەوانەش سەرپەرشتیارێك دیاریدەكات‪،‬‬ ‫توێژەرەكانی ناو هەریەكێك لەو گروپانە‬ ‫نابێت سەر بە یەك واڵت یان هەرێم یان‬ ‫ناوچەیەك یان نەتەوەیەك بن‪ ،‬وە نابێت‬ ‫هەموویان لەیەك بــواردا توێژەربن‪،‬‬ ‫بۆنمونە هەموویان سۆسیۆلۆگ بن یان‬ ‫ئەنترۆپۆلۆگ بن‪..‬‬ ‫وتــیــشــی‪« :‬دەوڵـــەتـــی نــەتــەوە‪،‬‬ ‫كوردستان وەك نمونە» ئەمە یەكێكە‬ ‫لــەو ناونیشانانەی دیــاریــكــراوە‪ ،‬من‬ ‫«عادل باخەوان» دەستنیشانكراوم بۆ‬ ‫ئەوەی گروپێك لەتوێژەر دروستبكەم‬ ‫بۆ ئــەوەی پــرۆژەكــەیــان لەسەر ئەو‬ ‫ناونیشانە ئامادە بكەن‪ ،‬بۆیە منیش‬ ‫هیچ توێژەرێكی كوردم نەخستۆتە ناو‬ ‫ئەو گروپەوە‪ ،‬توێژەرێكی تــورك كە‬ ‫لەسەر كورد كاردەكات‪ ،‬توێژەرێكی‬ ‫فــــارس‪ ،‬تــوێــژەرێــكــی‬ ‫عــــەرەب‪،‬‬

‫د‪.‬عادل باخەوان‪:‬‬ ‫پرۆژەكەی (دابڕان) دەرگای جیهان‬ ‫بەڕوی توێژەرانی كورددا دەكاتەوە‬ ‫توێژەرانی بەریتانی و فەرەنسایی و‪...‬‬ ‫بەشداری پێدەكەم‪.‬‬ ‫بۆ ئەو توێژەرە كوردانەی دەیانەوێت‬ ‫بەشداری بكەن‪ ،‬د‪.‬عادل ڕوونكردنەوەی‬ ‫دا و وتــی‪ :‬هــەر توێژەرێكی كــورد‬ ‫بەبێ گەڕانەوە بۆ ئینتیمای ئاینی و‬ ‫نەتەوەیی و حزبی و‪ ...‬دەتوانێت‬ ‫بەشداری بكات‪ ،‬هەر توێژەرێكی كورد‬ ‫بتوانێت لەسەر یەكێك لەو ‪ 12‬بابەتەی‬ ‫لەخوارەوە نیشان دەدرێت‪ ،‬توێژینەوە‬ ‫ئــامــادە بكات‪ ،‬دەتوانێت بەشداری‬ ‫بكات‪ ،‬دواتریش پێویستە لیژنەی بااڵی‬ ‫پالتفۆرمەكە (‪ 5‬ئەندامەكە و سەرۆك)‬ ‫پەسەندی بكەن و پــاشــان دەبێتە‬ ‫ئەندامی یەكێك لەو دوانــزە گروپەی‬ ‫بۆی دەستنیشان دەكرێت‪.‬‬ ‫لــــەبــــارەی چــۆنــێــتــی نــاردنــی‬ ‫تــوێــژیــنــەوەكــان‪ ،‬ســەرپــەرشــتــیــاری‬ ‫بازنەكانی ئەوروپای پالتفۆرمی دابڕان‬ ‫وتی‪ :‬پێویستە هەر توێژەرێك كورتەی‬ ‫پرۆژەكەی بەزمانی ئینگلیزی بنێرێت‬ ‫كە لە دوو پــەڕە زیاتر نەبێت‪ ،‬ئەو‬ ‫كورتەیەش دەگاتە بەردەست ئەنجومەنی‬ ‫بــااڵی پالتفۆرمە هاوبەشەكە و‬ ‫لــەوێ هەڵدەسەنگێنرێت و‬ ‫دواتــر وەاڵمــی توێژەر‬ ‫دەدرێتەوە‪.‬‬

‫زانستە كۆمەاڵیەتییەكانی پاریس‬ ‫بەڕێوەدەچێت و دوو رۆژ دەخایەنێت‪.‬‬ ‫لەبارەی ناوەرۆكی ئەو كۆنفرانسە‬ ‫وتی‪ :‬كاری سەرەكی كۆنفرانسەكە‬ ‫تیشك خستنەسەر ڕادیكالیزەیشن‪،‬‬ ‫(التگرف) (توندڕەوی) دەبێت‪ ،‬زیاتر‬ ‫خۆی لە ڕادیكالیزەبون و چونەدەرەوە‬ ‫لە ڕادیكالیزەبون لەگۆشەنیگای‬ ‫دەرەوەی فەرەنسادا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەم پــرۆژەیــان ‪ 15‬توێژینەوەی‬ ‫تــوێــژەران قبوڵ دەكــەن‪ ،‬لەوانەش‬ ‫دووانیان تایبەت دەبن بە توێژەرە‬ ‫كوردەكان‪ ،‬ئەمیش بە هەمان شێوەی‬ ‫پرۆژەكەی تر دەبێت توێژەر كورتەی‬ ‫پرۆژەكەی لە دوو الپەڕەدا بە زمانی‬ ‫ئینگلیزی بنێرێت‪ ،‬لەبارەی خەرجی‬ ‫و تێچووی هاتوچۆی توێژەریش بۆ‬ ‫واڵتی فەرەنسا‪ ،‬وتی كۆنفرانسەكە‬ ‫تێچووی ڤیزا و تكتی فڕۆكە و ئۆتێل‬ ‫و سەرجەم خەرجیەكان دەگرێتە‬ ‫ئەستۆ‪.‬‬

‫ئـــەو دووپـــاتـــیـــكـــردەوە‪« :‬هــەر‬ ‫تــوێــژەرێــكــی كـــورد لــە هــەر شــارو‬ ‫شارۆچكە و ناوچەیەكی كوردستان‬ ‫بــێــت‪ ،‬یــاخــود كــوردانــی تــاڕاوگــە‪،‬‬ ‫دەتوانن بەشداری بكەن‪».‬‬ ‫«نوێنەری دابــڕان لە ئەنجومەنی‬ ‫پالتفۆرمەكە‪ ،‬لەبارەی بودجەی ئەو‬ ‫پرۆژەیەوە ڕایگەیاند‪ :‬بودجەی گشتی‬ ‫پرۆژەكە‪« ،‬یەك ملیۆن و ‪ 400‬هەزار‬ ‫دۆالری ئەمریكیە»‪ ،‬هەریەكێك‬ ‫لەو دوانــزە گروپە كە دیاریكراون‬ ‫بودجەیەكی تایبەتیان لە بودجەی‬ ‫گشتی بۆ دانــراوە كە لە ‪ 15‬بۆ ‪20‬‬ ‫هـــەزار دۆالر دەبــێــت‪ ،‬ئـــەوەش بە‬ ‫مەبەستی ئەنجامدانی كۆبونەوە و‬ ‫كاری هاوبەشی ئەندامانی گروپەكان‪،‬‬ ‫چونكە ئەگەر گروپێك لە پێنج كەس‬ ‫پێك هاتبێت‪ ،‬ڕەنگە ئەم پێنج كەسە‬ ‫هەریەكەیان سەر بە واڵتێك بێت‪،‬‬ ‫پێویستە مــاوە مــاوە لەجێگایەك‬ ‫كۆببنەوە كە ئەمەش خەرجی دەوێت‪.‬‬ ‫ئـــەوەشـــی ڕاگـــەیـــانـــد‪ ،‬جگە‬ ‫لــەكــۆبــونــەوەی گــروپــەكــان‪ ،‬چــوار‬ ‫پالتفۆرمی چونەدەرەوە لە‬ ‫كــۆبــونــەوەی گشتی و گــەورەتــر‬ ‫زەبروزەنگ‬ ‫هەیە كە بۆ سەرجەم توێژەرەكان‬ ‫د‪.‬عادل باخەوان نوێنەری (دابڕان)‬ ‫دەكرێن‪ ،‬ئەوانیش لەنێوان ‪ 80‬بۆ ‪ 200‬لەو پرۆژەیەدا لە دیمانەیەكدا لەگەڵ‬ ‫توێژەر دەبن‪ ،‬كۆبونەوەی یەكەم كە بەشی كوردی دەنگی ئەمریكا‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫دەستپێكە‪ ،‬لە مانگی كانونی دووەمی چەند پرسیارێك لەوبارەیەوە دەداتەوە‪.‬‬ ‫‪ 2017‬لە «پاریس» بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫لــــەو دیـــمـــانـــەیـــەدا‪ ،‬د‪.‬عـــــادل‬ ‫كۆبونەوەی دووەمیش لە واشنتۆن باخەوان سەرپەرشتیاری بازنەكانی‬ ‫دەبــێــت‪ ،‬سێیەمیش لــە سلێمانی ئــەوروپــای «پالتفۆرمی دابـــڕان»‪،‬‬ ‫دەبێت و كۆبونەوەی چـــوارەم لە باس لە (پالتفۆرمی چونەدەرەوە لە‬ ‫بەیروتی پایتەخیت لوبنان دەبێت‪.‬‬ ‫زەبروزەنگ) دەكات كە پالتفۆرمێكی‬ ‫لـــەدرێـــژەی لــێــدوانــەكــەیــدا بۆ نــێــودەوڵــەتــیــیــە لــەبــارەی تــیــرۆر و‬ ‫«دوڕیان»‪ ،‬د‪.‬عادل باخەوان لەبارەی جیهادگەرایی و سەلەفیەتگەرایی و‬ ‫پرۆژەیەكی تر دوا كە جیاواز لەوەی رەهەندە جیاوازەكانی‪ .‬پالتفۆرمەكە‬ ‫سەرەوەیە و لە ‪15‬ی مانگی تشرینی سەرەتای ئەم مانگە بە بەشداری ‪200‬‬ ‫دووەمی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫توێژەر دەستیپێكرد و بڕیارە ماوەی دوو‬ ‫ئەو وتی‪ :‬پرۆژەكە هاوبەشە ساڵ بخایەنێت‪ .‬لەوبارەیەوە د‪.‬عادل‬ ‫و لەنێوان پالتفۆرمی دابــڕان باخەوان دەڵێت‪« :‬ئەم پرۆژەیە یەكەم‬ ‫و خانەی زانستە مرۆییەكانی كۆنفرانسی خۆی لە مانگی یەكی ساڵی‬ ‫پــاریــس لــەگــەڵ ســەنــتــەری داهاتو لە پاریس و دووەم كۆنفرانسی‬ ‫نیشتمانی بــۆ توێژینەوەی لە واشنتۆن و سێیەم لە سلێمانی‬ ‫زانــســتــی دەبــێــت كــە ئــەو و چــوارەم لە بەیروت دەبەستێت و‬ ‫ســـەنـــتـــەرە ســەرپــەرشــتــی دەرفەتێكی گــەورەیــە بۆ هەمو ئەو‬ ‫ســـەرجـــەم ســەنــتــەرەكــانــی توێژەرە كوردانەی كە دەیانەوێت بڕۆنە‬ ‫تـــوێـــژیـــنـــەوەی فــەرەنــســا نێو تــۆڕە جیهانیەكانی توێژینەوەی‬ ‫دەكــات‪ ،‬پــرۆژەكــەش بریتیە ئەكادیمیەوە‪ .‬ئەم دەرفەتە بۆ هەموو‬ ‫لەكۆنفرانسێكی نێودەوڵەتی كە توێژەرانی كوردە‪ ،‬بەبێ جیاوازی ئاین‬ ‫لە قوتابخانەی خوێندنی بااڵی و ئایدۆلۆژیا وحیزب و جوگرافیا‪.‬‬

‫لــەو دیـــدارەدا لەگەڵ بەرنامەی‬ ‫رەهەندەكان لە بەشی كوردی دەنگی‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬نوسەر و كۆمەڵناس دكتۆر‬ ‫عادل باخەوان دەڵێت‪« :‬پالتفۆرمی‬ ‫چـــونـــەدەرەوە لــە زەبـــروزەنـــگ سێ‬ ‫فاوەندەیشنی جیاواز كاریان گرتۆتە‬ ‫ئەستۆ و دەیبەن بەڕێوە و لەسەر‬ ‫ئاستی دارایـــی پشتیوانی دەكــەن‪،‬‬ ‫یەكەمیان فاوندەیشنی كارینگیی‬ ‫ئەمریكاییە كە زیاتر بە ‪$700.000‬‬ ‫بەشداری تیادا دەكــەن‪ ،‬كە یەكێكە‬ ‫لە فاوندەیشنە گەورەكانی ئەمریكا‬ ‫لەبواری زانستە كۆمەاڵیەتییەكان و‬ ‫زانستە مرۆییەكان كە بەشداری زۆر‬ ‫زۆر گـــەورەی هەیە لــەســەر ئاستی‬ ‫جــیــهــان‪ ،‬ه ــەروەه ــا فــاوەنــدەیــشــنــی‬ ‫خانەی زانستە مرۆییەكانی پاریس‬ ‫لەگەڵ فاوەندەیشنی دابڕان‪ .‬سەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنەكە كە پرۆفیسۆر میشێل‬ ‫ڤیڤۆریكایە و ئەندامەكانیش لە كەسانی‬ ‫ئەكادیمی ســێ فاوەندەیشنەكەن‬ ‫كە دووانــیــان لە كارینگی‪ ،‬دووانیان‬ ‫لەخانەی زانستە مرۆییەكانی پاریس و‬ ‫یەكێكیش لە پالتفۆرمی دابڕان كە من‬ ‫دەیبەم بەڕێوە»‪.‬‬ ‫لــە وەاڵمـــی ئــەو پــرســیــارەی كە‬ ‫پالتفۆرمەكە بریتییە لە چی؟ عادل‬ ‫بـــاخـــەوان دەڵـــێـــت‪« :‬پــاتــفــۆرمــی‬ ‫چونەدەرەوە لە زەبروزەنگ بڕیارە ‪200‬‬ ‫توێژەر بەشداری تیادا بكەن‪ .‬كە سەر‬ ‫بە دیسپلینی جیاوزن‪ ،‬واتە هەمویان‬ ‫سۆسۆلۆگ نین‪ ،‬ئەنترۆپۆلۆگ نین‪،‬‬ ‫هەمویان فەیلەسوف نین‪ ،‬هەمویان‬ ‫ئیسالمۆگ نین‪ ،‬چەندین زمانی جیاواز‪،‬‬ ‫چەندین نــەتــەوەی جــیــاواز‪ ،‬چەندین‬ ‫تەمەنی جــیــاواز و واڵتــی جــیــاواز و‬ ‫كولتوری جیاواز بەشداری تیادا دەكەن‪،‬‬ ‫ئەمەش لەبەر ئــەوەی كە زۆرترین‬ ‫بەرهەمی زانستی لەناو ئەو پالتفۆرمە‬ ‫بەرهەمبێت»‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ماوەی پالتفۆرمەكە‪،‬‬ ‫د‪.‬عــادل باخەوان ئاشكرایكرد‪« :‬دوو‬ ‫ساڵ دەخایەنێت كە لە ‪2016/7/1‬‬ ‫ــــەوە پــڕۆژەكــە دەســتــپــێــدەكــات تا‬ ‫‪ 2018/7/1‬و لــەو ماوەیەشدا چوار‬ ‫كۆنفرانسی گـــەورە ئــەنــجــامــدەدات‪.‬‬ ‫كۆنفرانسی یەكەم لەپاریس دەبێت‪،‬‬ ‫كە مانگی یەكە‪ .‬كۆنفرانسی دووەم‬ ‫لەواشنتۆن دەكرێت‪ ،‬كۆنفرانسی سێیەم‬ ‫لــە سلێمانی دەكــرێــت‪ ،‬كۆنفرانسی‬ ‫كۆتاییش لە بەیروت دەكرێت‪».‬‬ ‫هەروەها دەشڵێت‪« :‬هێنانی ‪200‬‬ ‫توێژەر بۆ سلێمانی لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان دەسكەوتێكی زۆر گەورەیە‪،‬‬ ‫بەشداریكردنی ‪ 7‬تــا ‪ 25‬تــوێــژەری‬ ‫كورد لەچوار كۆفرانس لە پاریس‪ ،‬لە‬ ‫واشنتۆن‪ ،‬لە بەیروت‪ ،‬لە كوردستان‬ ‫دەرگایەكی ترە لەسەر توێژەری كورد‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬بەداخەوە توێژەری ئێمە‬ ‫تا ئێستا بەشێوەیەكی گشتی لەئاستی‬ ‫لۆكاڵدا ئیشدەكات‪ ،‬ئــەم پــرۆژەیــە‬ ‫دەرگای گلۆباڵی بۆ دەكاتەوە»‪.‬‬

‫تێبینی‪:‬‬ ‫توێژەرە بەڕێزەكان دەتوانن لەڕێگەی ئیمەیلی (‪)dwryan.dabran@yahoo.com‬‬ ‫یان ژمارە تەلەفۆنی (‪ )07731633803‬پەیوەندی بكەن و توێژینەوەكانیان بگەیەننە دەست پالتفۆرمی دابڕان‪،‬‬ ‫تاكو بەشداری پرۆژەكان بكەن‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )573‬دو شةممة ‪2016/8/1‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫«چاودێر»‪ ،‬زانیاریی نوێ لەبارەی نەخشەڕێگاكەی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان باڵودەكاتەوە‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان نەخشەڕێگاكەیان دەخەنە بەردەم الیەنە سیاسییەكانی هەرێم‬

‫«‬

‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫یەكێتیی نیشتیمانیی كــوردســتــان‌و‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان پێكەوە كار بۆ ئامادەكردنی‬ ‫نەخشەڕێگایەك دەكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانن‬ ‫قەیرانە چەقبەستوە سیاسی‌و داراییەكانی‬ ‫هەرێم بەرەو چارەسەركردن ببەن‪ ،‬كە دوای‬ ‫نزیكەی ‪ 10‬مانگ لە پەكخستنی پارلەمان‪،‬‬ ‫هاواڵتییانی دوچــاری دۆخێكی ناهەموار‬ ‫كــردوە‪ .‬سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتییش‪،‬‬ ‫لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫لــە ئێستادا راپــۆرتــی زۆربــــەی لیژنە‬ ‫تایبەتمەندەكانی سەركردایەتیی هاوبەش‬ ‫كۆتاییهاتوەو دواتریش بە پێی دەرەنجامی‬ ‫راپۆرتەكان نەخشەرێگاكە ئامادەدەكرێت‌و‬ ‫دەخرێتە بــەردەم الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫كــوردســتــان‪ .‬بــەرپــرســێــكــی گــۆڕانــیــش‬ ‫نایشارێتەوە‪ ،‬ئەگەر ویست‌و ئیرادەی‬ ‫بەهێز نەبێت‪ ،‬دەیان پــڕۆژەو نەخشەڕێگا‬ ‫سودی ئەوتۆیان نابێت‪ .‬مەكتەبی سیاسی‬ ‫پارتیش جەخت لەچارەسەركردنی كێشەكان‬ ‫بەگفتۆگۆ دەكاتەوە‪.‬‬ ‫پرۆژەی نوێ‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (چاودێر)‬ ‫كەوتون‪ ،‬دوای پێكهێنانی چەند لیژنەیەك‬ ‫لەالیەن سەركردایەتیی هاوبەشی یەكێتی‌و‬ ‫گــــــۆڕان‪-‬ەوە‪ ،‬ســەرقــاڵــی ئــامــادەكــردنــی‬ ‫پرۆژەیەكی نوێن‪ ،‬كە نەخشەڕێگایەكە بۆ‬ ‫دەربازبونی هەرێمی كوردستان لە كۆی‬ ‫ئەو قەیران‌و كێشە سیاسی‌و ئابورییانەی بە‬ ‫هۆی ناكۆكیی بەشێك لەالیەنە سیاسییەكان‬ ‫تێیكەوتوە‪ ،‬بڕیاریشە دوای كۆتاییهاتنی‬ ‫راپۆرتی لیژنەكان‪ ،‬نەخشەڕێگا هاوبەشەكە‬ ‫بخرێتە بــەردەم الیەنە سیاسییەكان‪ ،‬بە‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستانیشەوە‪.‬‬

‫نەخشەڕێگاكە هەمەالیەنەیەو وەاڵمێكیشە بۆ‬ ‫پێشنیازەكانی پارتی‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی‬

‫بڕوای تەواومان بەچارەسەكردنی كێشەكان لەرێگای‬ ‫دیالۆگەوە هەیە‬ ‫راگەیەنراوی مەکتەبی سیاسیی پارتی‬ ‫هەرێمی كوردستانە چارەسەری بارودۆخی‬ ‫خــراپــی بژێویی خەڵك بــكــات‌و موچەی‬ ‫فەرمانبەران‌و موچەخۆران بە گشتی دابین‌و‬ ‫جێبەجێ بكات‪ ،‬كە ئەم بابەتە‌و چارەسەری‬ ‫داوا‌و داخوازییەكانی خەڵك جێگای بایەخی‬ ‫زۆری یەكێتیین»‪.‬‬

‫یەكێتی چی وت؟‬ ‫پێرێ مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪ ،‬لەدوایین‬ ‫كۆبونەوەی كە لە شاری سلێمانی بەڕێوەچو‪،‬‬ ‫لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوەكردوە‪،‬‬ ‫هاوڕابون لەسەر ئاساییكردنەوەی بارودۆخی‬ ‫سیاسیی هەرێمی كوردستان‌و ئەنجامدانی‬ ‫گفتوگۆو دانیشتن‌و دیالۆگ بۆ دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەر بۆ سەرجەمی كێشە‌و قەیرانەكانی‬ ‫«پێویستە بڕیاری چاكسازی بۆ‬ ‫هەرێم‪ ،‬هەروا پێشوازی لە هەمو هەنگاوێك‬ ‫سەرجەم جومگەكان بێت»‬ ‫دەكەن كە بۆ یەكخستنەوەی نێوماڵی كورد‌و‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬بڕیاردەری فراكسیۆنی‬ ‫پاراستنی یەكڕیزیی گەلی كوردستان‌و گـــۆڕان لــە پــارلــەمــانــی كــوردســتــان‪ ،‬بە‬ ‫یەكڕیزیی حزبە كوردستانییەكان بێت‪.‬‬ ‫(چــاودێــر)ی راگەیاند‪ ،‬ئەگەر حكومەت‌و‬ ‫ئــەوەش خــراوەتــەڕو‪« ،‬كۆبونەوەكە بە بەرپرسە بااڵكانی ئەم هەرێمە ئیرادەی‬ ‫بایەخەوە هەڵوەستەی لەسەر بارودۆخی بەهێزیان نەبێت بۆ چاكسازیكردن‌و گۆڕینی‬ ‫ئابوریی كوردستان‌و بژێویی خەڵك كرد‌و دۆخـــی خـــراپ‌و چەقبەستوی هەرێمی‬ ‫جەختی كـــردەوە‪ ،‬كە ئەركی حكومەتی كوردستان‪ ،‬دەیــان نەخشەڕێگاو پڕۆژەی‬

‫جیاواز جیاوازیش باڵوبكرێتەوە‪ ،‬ئەوا هەر‬ ‫ســودی نابێت‌و ئەستەمە بچێتە بــواری‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪.‬‬ ‫عەبدولڕەحمان عەلی‪ ،‬وتیشی «كاتێك‬ ‫كە بڕیاری چاكسازیكردن درا‪ ،‬پێویستە لە‬ ‫سەرجەمی جومگەكاندا بێت‪ ،‬واتە جومگەی‬ ‫سیاسی هەر سێ سەرۆكایەتیی هەرێم‌و‬ ‫حكومەت‌و پارلەمان بگرێتەوە‪ ،‬هەمیش‬ ‫جومگەی یاسایی‌و ئابوری‌و دارایی‪ ،‬چونكە‬ ‫لەم هەرێمەدا تەنیا بە دەست قەیرانێكەوە‬ ‫ناناڵێنین‪ ،‬ئەمانە پێویستە هەر پڕۆژە‌و‬ ‫نەخشەڕێگایەك‪ ،‬جا چ لەالیەن بزوتنەوەی‬ ‫گـــۆڕان‌و الیەنەكانی تــر بەیەكێتیشەوە‬ ‫بێت‪ ،‬پێویستە گشتگیرو هەمەالیەن بێت‌و‬ ‫سەرجەمی جومگەكانی فەرمانڕەوایی لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا بگرێتەوە»‪.‬‬

‫تاڵەبانی‪ :‬لە سەرچاوە ئابورییەكانی‬ ‫هەرێم دەكۆڵرێتەوە‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ســەرۆكــی فراكسیۆنی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بۆ (چاودێر) رایگەیاند‪ ،‬وەك‬ ‫لەرێكەوتننامە سیاسییەكەی نێوان‬ ‫یەكێتی‌و گـــۆڕان زۆربـــەی هــەر زۆری‬ ‫ماددەكان پەیوەندیدارن بە الیەنی سیاسی‌و‬ ‫ئابوری‪ ،‬بەتەئكید چەند لیژنەیەك لەالیەن‬ ‫سەركردایەتیی هاوبەشەوە پێكهێنراون‌و‬ ‫ئەركیان هەڵسەنگاندن‌و لێكدانەوەی دۆخی‬ ‫سیاسی‌و ئابوریی هەرێمی كوردستانە‪،‬‬ ‫بۆیە لە ئێستادا سەرقاڵی ئامادەكردنی‬ ‫نەخشەڕێگایەكن بۆ ئەوەی بزانرێت ئەو‬ ‫داهاتانەی لەكوردستاندا هەیە‪ ،‬ئایا چۆن‬ ‫بەدەستدێت‌و لەچیدا خەرجدەكرێت؟‬ ‫هــەروا چۆنێتیی هەناردەكردنی نەوت‌و‬ ‫پەیوەندییەكانی هەرێمی كورستان لەگەڵ‬ ‫واڵتاندا چۆن رێكبخرێتەوەو جارێكی تر‬ ‫پەرەیان پێبدرێتەوە‪ ،‬تاوەكو بتوانرێت لە‬ ‫روی ئابورییەوە پێشبكەوین‪.‬‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬هەر‬ ‫لەو نەخشەڕێگایەدا جەخت لە گرنگیدان‬ ‫بە كەرتەكانی كشتوكاڵ‌و بازرگانی‌و‬ ‫پیشەسازی كـــراوەتـــەوە‪ ،‬كــە لەالیەن‬ ‫ئەندامانی پارلەمان‌و خەڵكانی پسپۆڕی‬ ‫بوارە جیاوازەكانەوە ئامادەدەكرێت‌و لە‬ ‫ئێستاشدا راپــۆرتــی زۆربــەی لیژنەكان‬ ‫تــەواوبــوەو دراوەتــــەوە سەركردایەتیی‬ ‫هاوبەش‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــە كاتیی راگــەیــانــدنــی‬ ‫نەخشەڕێگاكەش‪ ،‬ناوبراو نەیشاردەوە كە لە‬ ‫ئێستادا سەركردایەتیی هاوبەش چاوەڕێی‬ ‫ئەنجامی راپۆرتی لیژنەكان دەكات‌و پاشان‬ ‫لەسەر ئــەوە دەبێت كۆببنەوەو ئینجا‬ ‫بڕیاردەدەن‪ ،‬بۆ ئەو كارەش لە ئایندەدا‬ ‫پێویستیان بە پاڵپشتی‌و هاوكاریكردنی‬

‫الیەنەكانی ترە‪ ،‬چونكە دەخرێتە بەردەم‬ ‫هەمو پارتە سیاسییەكان‪ ،‬و دواتریش‬ ‫دەكرێتە پڕۆژەیەكی گشتگیر‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫حكومەتی هەرێمیش كاری لەسەر بكات‪.‬‬ ‫لــەبــارەی ئـــەوەی ئایا ئــەو پــڕۆژەی‬ ‫نەخشەڕێگاكە وەاڵمی هاوبەشی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان دەبێت بۆ سەردان‌و كۆبونەوەكانی‬ ‫د‪.‬فوئاد حسێن وەك نوێنەری بارزانی‪،‬‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی وتی «نەخشەڕێگاكە‬ ‫وەاڵمی یەكێتی‌و گۆڕانە بۆ فوئاد حسێن‌و‬ ‫پارتی‪ ،‬چونكە سەرباری قەیرانی دارایی‪،‬‬ ‫قەیرانی سیاسیشمان هەیە‪ ،‬كە هێندەی‬ ‫تر دۆخەكەیان ناهەموارتركردوە‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫زۆر بە رونی لە كۆبونەوەی پێرێی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬باسی سەردانەكەی‬ ‫نــاوبــراو بــۆ شــاری سلێمانی‌و دیــدار‌و‬ ‫كۆببونەوەی لەگەڵ الیەنە سیاسییەكان‬ ‫كراوە‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕانیش كۆبونەوەی‬ ‫تایبەتی بۆ ئەو مەبەستە كــردوە‪ ،‬واتە‬ ‫بەیەكەوە وەاڵمێك ئامادەدەكرێت بۆ‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫گەشبینین بەو كۆبونەوانەو پێشموایە‬ ‫دۆخەكە بەرەو باشتر دەچێت»‪.‬‬ ‫پارتی‪ :‬چارەسەری كێشەكان بەدیالۆگ‬ ‫دەبێت‬ ‫هاوكات مەكتەبی سیاسی پارتی دوێنێ‬ ‫كــۆبــۆوەو لەراگەیەندراوێكدا ئاماژەی‬ ‫بەوەكرد‪ ،‬هەڵسەنگاندنێكی ئەرێنی كرا بۆ‬ ‫گفتوگۆو كۆبوونەوەكانی د‪.‬فوئاد حوسێن‬ ‫بۆ دۆزیــنــەوەی چــارەســەری كێشەكان‪.‬‬ ‫راشیگەیاند‪ ،‬پارتی پشتگیری تەواوی ئەو‬ ‫هەواڵنەو بەردەوامی گفتوگۆكان دەكات‌و‬ ‫باوەڕی تەواوی بە چارەسەری كێشەكان‌‬ ‫لە رێگای دیالۆگەوه هەیە‌‪.‬‬

‫سەركردەی سێ حزبە ئیسالمیەكە بۆ یەكگرتن كۆدەبنەوە‬ ‫بەرەی ئیسالمی‪ ،‬ستراتیژە یان تاكتیكی كۆنگرەكان؟‬ ‫ئیسالمییەكان ناتوانن یەكبگرن‪ ،‬لەبەرئەوەی هەریەكەو‬ ‫ناسنامەیەكی تایبەتی ئیقلیمی هەیە‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫سااڵنێكە باسی دروستكردنی «بەرەی‬ ‫ئیسالمی» دەكرێت‪ ،‬بە تایبەتی لە كاتی‬ ‫كۆنگرەی حزبە ئیسالمییەكاندا ئەم پرسە‬ ‫دەبێتە یەكێك لە تەوەرەكانی كۆنگرە‪ .‬بە‬ ‫وتەی چاودێرانی سیاسی ئەم پرسە زۆرجار‬ ‫باسدەكرێت‪ ،‬بەاڵم سەرناگرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫مەسعود عەبدولخالق‬ ‫لە روی مەدرەسییەوە جیاوازن‪ .‬هاوكات‬ ‫سیاسەتمەدارێكی ئیسالمی‪ ،‬دەڵێت «حزبە‬ ‫ئیسالمییەكان وەك پێویست كاریان بۆ چونكە لێكتێگەیشتنی زۆرتــر لەنێوان كۆنگرەی حزبەكاندا دروستكردنی بەرەی‬ ‫پێكهێنانی بەرەی ئیسالمی نەكردوە»‪ .‬هێزەكان دەبێت هەبێت‌و ئامانجڕۆشنیی ئیسالمی زۆر باسی لێدەكرێت‪ ،‬وتی‬ ‫بەاڵم بەرپرسێكی بزوتنەوەی ئیسالمی رزگاربون لە هەندێك گرێوگۆڵی كۆن‌و «لەوەو پێش باسكردنی بەرەی ئیسالمی‬ ‫هەندێكجار وەاڵمدانەوەبوە بۆ هەندێك‬ ‫پێیوایە‪ ،‬ئەم بابەتە هەنگاوی باشی بڕیوەو چاوەڕوانی‌و وێناكردنی خۆ بۆ ئایندە‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر عەلی‪ ،‬نوسەرو سیاسەتمەداری پێداویستیی كاتی‌و مەیدانی‌و كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫لە چەند رۆژی ئایندەدا سێ سەركردەی‬ ‫حزبە ئیسالمییەكە كــۆدەبــنــەوەو ئەم ئیسالمی‪ ،‬وتیشی «هەرچەندە دەبێت هێزە هەست‪ ،‬بەاڵم ئەمجارە باسكردنەكەی بۆ‬ ‫بابەتەش وەك ستراتیژێك سەیردەكرێت‪ ،‬ئیسالمییەكان بوێر‌و ئازابن‌و لێكنزیكببنەوە‌و ئەوەیە هەنگاوی كــرداری لەدواوەبێت‌و‬ ‫لەسەر چەند خاڵێكی هاوبەش رێكبكەون‌و تاكتیك نییە‌و پەیوەندی بە كۆنگرەی‬ ‫نەك تاكتیكی ناو كۆنگرە‪.‬‬ ‫هەماهەنگی بكەن‌و لیستی هاوبەشیان بۆ حزبەكانەوە نییە‪ ،‬بۆیە وروژاندنی ئەمجارە‬ ‫هەڵبژاردنەكان هەبێت‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەوەی لەجارەكانی دیكە جیاوازە»‪.‬‬ ‫هەوڵەكان وەك پێویست نییە‬ ‫ئەندامێكی پێشوی سەركردایەتیی هەنگاوی گــەورە بنێن‪ ،‬پێویستە بگەنە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمی‪ ،‬بە (چــاودێــر)ی ئەوەی چوارچێوەی سیاسیی هاوبەشی‬ ‫بۆ پاراستنی خۆیان بەرە دروستدەكەن‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئەم بابەتە ئیشی لەسەردەكرێت‪ ،‬نوێ دروستبكەن‪ ،‬لەگەڵ چوارچێوەی‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬توێژەرێكی بواری‬ ‫بەاڵم تاكو ئێستا ئیشكردنەكە بەو ئەندازەیە بانگخوازی‌و رۆحی‌و ئەخالقیی نوێ‪ ،‬ئەمە ئیسالمی‪ ،‬بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬زۆرجار‬ ‫نییە‌و زەمینەكە بەو جۆرە سازنییە‪ ،‬كە دەتوانێت گۆڕانكاریی گەورە دروستبكات‪ ،‬ئەو پڕۆژەیە باسدەكرێت‪ ،‬بەاڵم سەرناگرێت‪،‬‬ ‫هەمو ئەو ئامانجانە بێنێتەدی‪ ،‬كە لە زهن‌و كە ئەمەش ئیشی نەوەی دوەم‌و سێیەم‌و تەنانەت دوایین كۆبونەوەی سێ حزبە‬ ‫مێشكی ئەو كەسانەدایە‪ ،‬كە داوایدەكەن‌و چوارەمی ئیسالمییەكانە»‪.‬‬ ‫ئیسالمییەكەش بێئەنجام كۆتاییهات‪،‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬لــەبــارەی ئــەوەی بۆچی لە لەبەرئەوەی حزبە ئیسالمییەكان لە روی‬ ‫كاری بۆ دەكەن‌و هێڵی گشتی بۆ دادەنێن‪،‬‬

‫مەدرەسییەوە هەر یەكەو ناسنامەیەكی‬ ‫تایبەتی ئیقلیمی هەیە‪ ،‬بۆیە ناتوانن‬ ‫یەكبگرن‪ ،‬بە نمونە ناسنامەی یەكگرتو‬ ‫لەگەڵ كۆمەڵ جیاوازەو هەردوكیان لەگەڵ‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی جیاوازن‪.‬‬ ‫مەسعود عەبدولخالق‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫هەندێك هەنگاوی نایاسایی لە هەولێر نا‪،‬‬ ‫بۆیە حزبەكان لەپێناوی مانەوەی خۆیان‌و‬ ‫لەبەرامبەر ئەو هەڕەشانەی لێیان دەكرێت‪،‬‬ ‫هەوڵی دروستكردنی بەرەیاندا‪ ،‬بە نمونە‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان لەالیەك‌و ئیسالمییەكانیش‬ ‫لەالیەك‪ ،‬تەنانەت هێزە بچوكەكانیش دێنە‬ ‫پاڵ هێزە گەورەكان‪.‬‬ ‫«وەك تاكتیك سەیرناكرێت»‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی شورای ناوەندی‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمیی كوردستان‪ ،‬بە‬

‫(چــاودێــر)ی راگــەیــانــد‪ ،‬هەلومەرجی‬ ‫ئێستای كوردستان‌و ناوچەكە‌و ئەو‬ ‫گۆڕانكارییانەی هاتونەتەئاراوە‌و ئەو‬ ‫دۆخە چەقبەستو‌و پڕ قەیرانەی هەیە‪،‬‬ ‫چەندین دەقــی پــیــرۆزی لە قورئان‌و‬ ‫فەرمودە داوا لە هێزە ئیسالمییەكان‬ ‫دەكــەن پێكەوە پڕۆژەیەكی هاوبەشی‬ ‫ئیسالمییان هەبێت‪ ،‬جــا پــڕۆژەكــە‬ ‫بریتیبێت لە یەكخستنی ریزەكانیان یان‬ ‫پێكهێنانی پڕۆژەیەكی هاوبەش‪ ،‬كە‬ ‫خۆی ببینێتەوە لە بەرەیەكی هاوبەشی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬یان داڕشتنی هەر میكانیزمێك‬ ‫بۆ یەكخستنی نێوماڵی ئیسالمییەكان‪،‬‬ ‫ئەمە پێویستییەكی ئایینی‌و مێژویی‌و‬ ‫راستینەیە‪ ،‬كە پێویستە ئیسالمییەكان‬ ‫هەنگاوی بۆ بنێن‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵ وەرتێ‪ ،‬باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی ئیسالمی ئامادەیە بۆ هەر‬ ‫ئەگەرێكی كراوە بۆ یەكخستنی نێوماڵی‬ ‫ئیسالمییەكان‪ ،‬بۆیە بەهیچ شێوەیەك‬ ‫وەك تاكتیك سەیری ئەم بابەتە ناكرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو وەك ستراتیژێك سەیردەكرێت‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬وتیشی «ئـــەم بابەتە‬ ‫لەسەرەتاوە زەمینەسازی بۆ كراوە‌و‬ ‫هەر سێ الیەنە ئیسالمییەكە‪ ،‬ئامادەیی‬ ‫ـوە یەكگرتوی‬ ‫تــەواویــان بۆ دەربــڕیـ ‌‌‬ ‫ئیسالمی لە كۆنگرەدا بەكۆی دەنگ‬ ‫بڕیاری لەسەر ئەو پڕۆژەیەداوە‪ ،‬ئەوەی‬

‫ماوەتەوە كاری جدییە كە لەسەری‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئەمەش هۆكارێك دەبێت بۆ‬ ‫رزگاركردنی كوردستان لەم دۆخە»‪.‬‬ ‫وەرتــێ‌‪ ،‬ئاشكراشیكرد‪ ،‬بڕیاروایە‬ ‫لەچەند رۆژی ئــایــنــدەدا هــەر سێ‬ ‫ســەركــردەی حیزبە ئیسالمییەكە‬ ‫كۆببنەوە‪ ،‬دواتریش مەكتەبی سیاسیی‬ ‫هەرسێ حزب كۆدەبنەوە‪ ،‬بە مەبەستی‬ ‫گــەاڵڵــەكــردنــی پـــڕۆژەیـــەك‪ ،‬پاشان‬ ‫دەرەنجامی كۆبونەوەكان رادەگەیەنن‪.‬‬ ‫دانیشتنی تەشریفاتی‬ ‫عــەبــدولــڕەحــمــان شێخ عوسمان‬ ‫عەبدولعەزیز‪ ،‬كەسایەتی ئیسالمی‬ ‫لەنوسینێكدا كە لەپەڕەی تایبەتی خۆی‬ ‫لەفەیسبوك باڵویكردۆتەوە‪ ،‬پێشنیاز‬ ‫دەكات سێ كۆمیتە دروستبكرێن‪ ،‬كە‬ ‫كۆمیتەكانی (هزرو عەقیدە‪ ،‬سیاسی‪،‬‬ ‫راگــەیــانــدن)ن‪ ،‬دەشنوسێت «ئــەم‬ ‫كارە گەورەیە بە چەند دانیشتنێكی‬ ‫تەشریفاتی تەواونابێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫ببێتە پرۆژەیەكی تێرو تەواوی كرداری‪،‬‬ ‫كە دەمڕاستانی چمكەكان قەناعەتیان‬ ‫بۆ دروستبێت‌و بە لێبڕاوانە كاری‬ ‫بۆبكەن‪ ،‬ئەوەش بەدیاریكردنی ئامانج‌و‬ ‫رازیكردنی هەموان»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )573‬دو شةممة ‪2016/8/1‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫پارتی لەكوێی باری ئێستای كوردستاندایە؟‬

‫بەهرۆز جەعفەر‬

‫ئەوەی كە ئێستا سوكایەتی بە(كوردبون‌و‬ ‫كوردایەتی) دەكرێت‪ ،‬ئەگەر كەسێك داوای‬ ‫ســەربەخۆیی نیشــتمانەكەی‌و دەوڵەتــی‬ ‫كوردســتان بكات‪ ،‬ئەبێتە جێی مەهزەلەی‬ ‫ئەوانــی تــر‌و تەخویــن دەكرێــت‪ ،‬خەتای‬ ‫كێیــە؟ هــەر دەســەاڵتێكی تــر لەجێگەی‬ ‫پارتــی بوایە‪ ،‬ئێســتا چینێــك‌و نەوەیەكی‬ ‫تــری بۆخۆی‌و بۆ میللەتەكەی بەرجەســتە‬ ‫كردبو‪ ،‬قوتابخانەیەكی فیكری‌و روئیایەكی‬ ‫رۆشــن‌و بــێ خەوشــی بەكۆمەڵگەكــەی‬ ‫ئاشــنا كردبــو‪ ،‬لەگــەڵ ئــەوەی مانگانــە‬ ‫بەملیارەهــا دینار بــۆ ئامرازەكانی میدیای‬ ‫پارتــی ســەرف ئەكرێــت‪ ،‬بەدەیــان كۆڕ‌و‬ ‫ســیمنار و‪ ،‬رۆژنامەی رۆژانــەو‪ ،‬ئەكاونتی‬ ‫شــەوانەی هەیــە‪ ،‬هێشــتا پارتــی ناتوانێ‬ ‫تــا ئاســتی نیــوە قەناعــەت بەكۆمەاڵنــی‬ ‫خەڵك بكات!‪ .‬مانگانــە بەملیارەها دینار‌و‬ ‫بەگرتنــە بــەری دەیــان رێگــەو ســیناریۆ‬ ‫نەتوانیت قەناعەت بەهەرێمێكی بچكوالنەی‬ ‫(‪ )4‬ملیۆنــی بكەیــت‪ ،‬تا لێــواری قەرزی‬ ‫دەرەكــی ئــەم نەوەیــەو نەوەكانــی تریش‬ ‫ببــەی‪ ،‬خەڵــك تەوســەی بەدەســەاڵتی‬ ‫سیاســی‌و ســەربەخۆیی بێــت‪ ..‬جێگــەی‬ ‫هەڵوەســتەكردنە بۆ پارتیەكان خۆیان و‪،‬‬ ‫ئەوساش بۆ هەمو ئەوانەی سەرودەرێكیان‬ ‫لەگەڵ كۆمینوكەیشــن‌و ئابوریی سیاســی‌و‬ ‫چەرخی هاوچەرخ دا هەیە‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬كورتهێنــان لەسیاســەتی‬ ‫هەناردەكردنــی نــەوت دا‪ ،‬بەپێــی پالنــی‬ ‫وەزارەتــی ســامانە سروشــتیەكان ئەبــو‬ ‫لەكۆتایــی (‪)2015‬دا هەنــاردەی نەوتــی‬ ‫هەرێم بگاتــە (‪ )1‬ملیــۆن بەرمیل نەوت‪/‬‬

‫لەڕۆژێكدا‪ ،‬كەچی ئەوە سێ بەشی (‪)2016‬‬ ‫ش رۆیشــت‪ ،‬هەنــاردەی مانگــی ئایــاری‬ ‫‪ 2016‬بریتیبوە لــە (‪ )513‬هەزار بەرمیل‪.‬‬ ‫لەكاتێكــدا پەرلەمان كارا نییە‌و كەســانی‬ ‫نەشــارەزاو هــەرزەكار لەپەرلەمانــدان‪،‬‬ ‫ئۆكــەی‪ .‬بەاڵم كــێ‌ بەرپرســیاری یەكەمە‬ ‫لەوەزارەتــی ســامانە سروشــتیبەكان و‪،‬‬ ‫سیاسەتی نەوت‌و غاز ؟‪ .‬بێگومان پارتی‪.‬‬ ‫بەرپرســیارە‪،‬‬ ‫پارتــی‬ ‫دوەم‪:‬‬ ‫لەبەرجەســتەكردنی ئابورییەكــی رەیعــی‬ ‫(ئابوریی رەیعی‪ :‬یانی ئەو جۆرە ئابورییەی‬ ‫كە تەنها پشت بەیەك سەرچاوە ئەبەستێت‬ ‫بــۆ داهاتــی گشــتی)‪ ،‬هەركاتێكیــش ئەم‬ ‫جــۆرە ئابورییــە هەبو‪ ،‬كەواتــە (خەرجی‬ ‫گشــتی) بــۆ بەدیهێنانــی (پێداویســتی‬ ‫گشتی) لەمەترســیدایە‪ ،‬كاتێك لەئابورییدا‬ ‫بەدیهێنانی پێداویســتیە گشتیەكان كەوتە‬ ‫ژێر هەڕەشەوە‪ ،‬ئەوا كێشەی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫رەهەنــدی خراپی كۆمەاڵیەتی دیار ئەدات‪،‬‬ ‫وەكــو‪ :‬هەژاریــی‪ ،‬برســێتی‪ ،‬بێــدادی‪،‬‬ ‫توندوتیژیــی‪ ،‬نەمانی ئینتیمــا‪ ..‬تادوایی‪،‬‬ ‫ئینجــا دەســتوەردانی دەرەكــی‌و دەســت‬ ‫تێكەڵكردنــی ناوەوە لەگــەڵ دەرەوە زیاتر‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەوســا لــەژورە تاریكەكان گروپی‬ ‫ئیســامگەرا‪ ،‬یــان گروپــی تەكنەلۆژیــی‪،‬‬ ‫یاخــود گروپــی بانكــی رێوی ئاســای بۆ‬ ‫پێكدەهێنن‪ ،‬تا كۆمەڵگەكە داغان بكرێت‪..‬‬ ‫كێ‌ لەمە بەرپرسە؟‪ .‬بێگومان پارتی‪.‬‬ ‫ســێهەم‪ :‬كۆمەڵێــك دەموچــاوی‬ ‫رۆژنامــەوان!‌و نوســیار!‌و رۆشــنبیر!‪،‬‬ ‫بەناوی پاراســتنی نیــزام‌و‪ ،‬بەرگریی كردن‬ ‫لەســەرۆك‌و چــی‌و چییــەوە‪ ،‬كەوتونەتــە‬ ‫وێــزەی خەڵكــی ناوچــەی ســولەیمانی‌و‬ ‫دەوروبەری‪ ،‬یەكێكیان بەبێ‌ شــەرەف‌و بێ‌‬ ‫ئەخــاق‪ ،‬ئەویتریــان بەئاژاوەگێــڕ‌و نابوت‬ ‫و‪ ..‬تادوایــی‪ ،‬ئەكرێــت بوترێــت ناوچەكە‬ ‫بەدەست كۆمەڵێك سیاســیی‌و رۆشنبیری‬ ‫موزەیەف‌و میدیــاكاری بێ عیلم‌و فەن‪-‬ەوە‬ ‫گیرۆدەیــە‪ ،‬وەلێ پەالماردانی هەمو خەڵك‬ ‫لەكاتێكــی وادا‪ ،‬یان ئەبێــت بەرنامەیەكی‬ ‫دیراســەكراوی پارتــی بێــت‪ ،‬یاخــود‬ ‫لەئەنجامــی نەزانینەوەیە‪ .‬هــەر ئەمانەش‬ ‫چینێكــن رێگــری لەهــەر كەســێك ئەكەن‬ ‫پرۆژەیەكی بۆ بەرەوپێشــچون‌و قوتاربونی‬

‫خــودی پارتی‌و سیســتەمەكەش پێ بێت!‬ ‫دەرەنجامــی ئەو شــتانەش مانــەوەی ئەم‬ ‫(ئــاوە مەنگە)یــە بــێ‌ جوڵەو‪ ،‬بــێ‌ لەبەر‬ ‫رۆیشــتن‌و دەربازبــون‪ ،‬روەو وشــكیە‪ .‬كێ‬ ‫لەمەش بەرپرس ئەبێت؟‪ .‬پارتی خۆی‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ :‬پەكەكــە پێــش ئــەوەی‬ ‫گروپێكــی چەكــدار بێــت‪ ،‬هێزێكــی‬ ‫ئایدۆلــۆژی‌و قوتابخانەیەكــی فیكرییــە‪،‬‬ ‫ئیتر ئەم قوتابخانەیە نازییە یان فاشــییە‪،‬‬ ‫دیموكراتییە یان ئۆتۆكراتی‪ ،‬نەتەوەییە یان‬ ‫كانتۆنخــوازە‪ ،‬چەپی رادیكاڵە یان لیبراڵی‬ ‫دیموكرات‪..‬بۆ هەر توێژەرێك گرنگ ئەوەیە‬ ‫بارگاوییە بەفیكرێك و‪ ،‬نەهجێكی كاركردنە‪،‬‬ ‫لەئەرزی واقیعدا هەیەو‪ ،‬تەشەنەش ئەكات‪،‬‬ ‫ئەگــەر پارتی الیوایە پەكەكە پشــتگیریی‬ ‫نێودەوڵەتــی الوازە‪ ،‬هێزە نێودەوڵەتیەكان‬ ‫بۆخۆیــان لەپشــتگیریی جێبەجێكردنــی‬ ‫پیالنەكانیاندا الوازن‪ ..‬پرسیارەكە ئەوەیە‪،‬‬ ‫پارتی بۆشــایی سیاسیی‌و فیكریی هەیەو‪،‬‬ ‫الیەنێكیشــە لەدروســتكەرانی بۆشــایی‬ ‫سیاســی‪ ،‬لەئەنجامــدا پەكەكــە ئەبێتــە‬ ‫پێداویســتی‪ ،‬لەشەنگال بۆشایی سەربازیی‬ ‫هەبــو‪ ،‬تەنهــا (‪ )7‬گەریــای پەكەكــە‬ ‫فریاكەوتن و‪ ،‬دواتر بون بەسەدەها گەریال‪..‬‬ ‫ئایــا پارتــی مەددێكــی فیكری سیاســیی‬ ‫نیشــتمانی‪ ،‬یاخود تیمێكی بەشەریی وای‬ ‫هەیە ملمالنێی لەگەڵ پەكەكە پـــێ‌ بكات‪،‬‬ ‫یاخود هەر بەمشــێوەیەیە كە هێناویەتی؟‪.‬‬ ‫كێ‌ لەبەرجەســتە نەكردنی ئەمە بەرپرسە‪،‬‬ ‫بێگومان پارتی خۆی‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬پارتــی بانگەشــەی ریفراندۆم‬ ‫ئــەكات!‪ .‬گەورەتریــن قەیرانــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان لەوەندە ساڵی رابردودا‪ ،‬بریتی‬ ‫بــوە لــە» نەبونی دەســتور»ێك تا هەمو‬ ‫الیەنــەكان لەســایەیدا مامەڵەبكــەن و‪،‬‬ ‫دەســتەبەری ماف‌و ئەركە گشتیەكانی تیا‬ ‫كرابێت‪ ،‬تەنانەت جێی پێكەنینە‪ ،‬كە (یاسا)‬ ‫لەپەرلەمان دەرئەچێت پشــت ئەبەســتێت‬ ‫بەیاســایەكی تری پێش خــۆی‪ ،‬لەئەنحای‬ ‫عالەما نییەو نەبوە یاسا پشت بەیاسایەك‬ ‫ببەســتێت بۆ دەرچونی خۆی‪ .‬یاسا پشت‬ ‫بەدەســتور ئەبەســتێت‪ ،‬دەســتور دایكی‬ ‫یاســاكانە‪ ،‬وە لەدەســتورو پرۆژە یاســای‬ ‫دەســتوردا ئاماژە بۆ ســنوری كوردستان‌و‬

‫مافــی ســەربەخۆیی‌و حوكمە گشــتیەكان‬ ‫كــراوەو ئەكرێت‪ ،‬تازە بەتــازە پارتی دێت‬ ‫ریفراندۆم ئەكات لەبادینان بەماڵی شەهید‬ ‫هوجام دەڵـــێ‌ ســەربەخۆییتان ئەوێ یان‬ ‫نا؟!‪ .‬بەكەســوكاری شەهید دكتۆر رزگار‌و‬ ‫لیوا شێركۆ دەڵـــێ‌‪ ،‬ســەربەخۆییت ئەوێ‬ ‫یــان نــا؟‪ ..‬دەی كەواتــە پارتــی قەیرانی‬ ‫دەستوری‌و یاسایشی بۆخۆی‌و كۆمەڵگەش‬ ‫دروســت كــردوە‪ ..‬ریفراندۆمــی چــی كــە‬ ‫بەتاك‌و بەدایكی شــەهید بڵێی پارە نییە‪،‬‬ ‫شــاعیرێكی ســەددام‪-‬یش لەژێر ســایەتانا‬ ‫ئامر لیوا بێت!‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ :‬لەچەندین نوسین دا‪ ،‬بەدورو‬ ‫درێــژی مەترســی‌و هەڕەشــەكانی پەنــا‬ ‫بــردن بۆبانكــی دوەلی‌و ســندوقی دراوی‬ ‫نێودەوڵەتــی مــان خســتۆتە رو‪ .‬ئــەوەی‬ ‫هەرێمی كوردســتان (‪ )17‬ملیار قەرزارەو‪،‬‬ ‫دانــا غــازی ئیماراتــی‌و هیــال پیترۆلیوم‬ ‫داوای (‪ )11‬ملیــار قەرەبو ئەكەن و‪)5( ،‬‬ ‫ملیاری كۆمیشنی نەوتەكە هەرلەسەرەتاوە‬ ‫دیار نەماو‪...‬تاد‪ .‬بەكورتی قوڕ بەسەر ئەو‬ ‫هەرێم‌و واڵتەی ئەكەوێتە بۆسە‌و داوی بانكی‬ ‫دوەلی‌و سندوقی دراوی نێودەوڵەتییەوە‪..‬‬ ‫ئێستا كوردستان بای بیسمیالی لێكردوە‪..‬‬ ‫كێ بەرپرسیارە لێی؟‪ .‬بێگومان پارتی‪.‬‬ ‫بە رۆشنی‪ ،‬پارتی خۆی بەشێكە لەدرێژە‬ ‫پێــدەری ئەو هەوڵە دەرونی‌و سیاســییەی‬ ‫كــە ئیــش لەســەر بــێ ئیرادەكردنــی‬ ‫تاكــی كــورد ئــەكات تا ئامــادە نەبێت بۆ‬ ‫ســەربەخۆیی‪ ..‬تێپەڕبونی هونەرمەندێكی‬ ‫ناسراو لەفڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر‬ ‫كە فەرمانی گرتنی هەبوە‪ ،‬بەهاوكاری كێ‌‬ ‫بوە؟ بۆچی (‪ )٦‬ملیۆن دۆالری‌حكومەتی‬ ‫البــوە؟ ئەگەر ئەو دو پاســپۆرتی هەبوە‌و‬ ‫ناوەكــەی جیــاواز نوســراوە‪ ،‬ئــەی خــۆ‬ ‫هەمــو دزەكانی تریــش وان!‪ ..‬بۆیە ئەگەر‬ ‫ئیدارەدانــی قەیــران بەقەیران تــا هەنوكە‬ ‫واچۆتە رێوە‪ ،‬چونكە لەبەر كێشــەو ترسی‬ ‫راســتەقینەی داعش بو‪ ،‬ئەگەر نوخبەیەك‬ ‫لــەدەرەوەی پارتــی‌و هەمــو الیەنــەكان‪،‬‬ ‫ئەمەیان رام كردوە لەناوخۆی كوردســتان‪،‬‬ ‫بــەاڵم بۆ قۆناغی دوای داعش كوردســتان‬ ‫ئەكەوێتە بەردەم (ئەگەر)ی هەڵدێر‪..‬‬

‫ئەم دۆخە قەتیسەی هەرێم تاكەی؟‬

‫نەوزادی موهەندیس‬

‫ئاشــكرایە لەدوای دانیشــتنی پەڕلەمانی‬ ‫كوردســتانەوە لــە‪23‬ی حوزەیــران‪2015/‬وە‬ ‫بەمەبەســتی هەمواركردنــەوەی یاســای‬ ‫ســەرۆكایەتی هەرێمی كوردســتانی ژمارە ‪1‬‬ ‫ی ســاڵی ‪ ، 2005‬ئیــدی دەرگای رەشــەبا‌و‬ ‫گەردەلولــی ناڕەزایەتیــەكان‌و ناكۆكیــەكان‬ ‫كرایەوە بەســەر هەرێمدا‌و جێگیری سیاسی‌و‬ ‫ئابوری كە لەبنەمادا فشــەڵ‌و لــەرزۆك بون‬ ‫هێندەی تر شڵەژان‌و ناجێگیرتر بون‌و ئیدی‬ ‫روداوەكان وەك مەســەلەیەكی سیاســی‌و‬ ‫نیشــتیمانی لێیــان نەدەڕوانــران بەڵكــو‬ ‫چونــە چوارچێــوەی كار‌و پەرچــە كــرداری‬ ‫دژ بەیەكــەوە‌و رۆژ بەڕۆژیــش ناكۆكیــەكان‬ ‫زیاتــر توند دەبون لەنێوان ســەرجەم الیەنە‬ ‫سیاسیەكاندا‌و هەرێمی كوردستان دابەشبوە‬ ‫ســەر (‪ )1 + 4‬پارتــی لەالیەك‌و حزبەكانی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان‌و یەكگرتو‌و كۆمەڵیش لەالكەی‬ ‫تــرەوە‪ .‬چەندین هەوڵی ئاشــكرا‌و نهێنی بێ‌‬ ‫ئەنجــام هاتنە ئــاراوە بۆ هێــدی كردنەوەی‬ ‫دۆخەكــە‌و ‪ 9‬كۆبونــەوەی نێــوان هەمــوان‬ ‫ســازكرا بەمەبەســتی ســازانی نیشــتمانی‌و‬ ‫گەڕانەوە بۆ مێزی دایەلۆگ‌و لێكتێگەیشــتن‬ ‫بەاڵم هەموانیان ب ‌ێ هودە بون‪..‬‬

‫دواتــر كارگەیشــتە ئــەوەی بەفەرمانێكی‬ ‫حزبــی پارتــی دیموكراتــی كوردســتان دور‬ ‫لەیاســا‌و رێساكان رێگە بەسەرۆكی شەرعی‌و‬ ‫هەڵبژێردراوی پەڕلەمانی كوردستان نەدرا كە‬ ‫بگەڕێتەوە هەولێر‌و كاری ئاسایی خۆی بكات‌و‬ ‫بەهەمان شــێوەش لە‪2015/10/12‬شــەوە ‪5‬‬ ‫وەزیری بزوتنــەوەی گۆڕان نێردرانە ماڵەوە‪،‬‬ ‫بــەم شــێوەیە پارتــی هەنگاوەكانــی بــۆ‬ ‫لەباربردنــی هەمــو پڕۆژەیەكی ئاشــتەوایی‌و‬ ‫ئاشــتبونەوە لەبار بــرد‌و دۆخەكەی هێندەی‬ ‫تــر ئاڵۆزتــر كرد‌و كارگەیشــتە ئــەوەی كە‬ ‫هەڵمەتێكی راگەیاندنی توند بەرپا بكەن دژ یە‬ ‫یەكتر‌و سكااڵ تۆمار بكرێت لەسەر رێكخەری‬ ‫گشــتی بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬پارتی بەداخەوە‬ ‫تاكو ئێســتا سورە لەســەر راو بۆچونەكانی‬ ‫خــۆی‌و هیــچ جــۆرە رێكەوتــن‌و سازشــێك‬ ‫قبــوڵ ناكات‌و تەنهــا رێكەوتنێكــی گەرەكە‬ ‫كــە بەمەرجــی خــۆی بێــت‌و لەبەرژەوەندی‬ ‫ئەودا تەواو ببێت بەب ‌ێ گوێدانە بەرژەوەندیە‬ ‫بااڵكانــی نەتەوە‌و نیشــتیمان بەبــ ‌ێ ئەوەی‬ ‫بەدرێژایی ئەم ساڵە تەنانەت یەك پڕۆژەشی‬ ‫هەبێت بۆ چارەسەری‌و دەربازبون لەم دۆخە‬ ‫قەتیس‌و چەقبەستویەش‪.‬‬ ‫لەكاتێكــدا كــە دۆخی سیاســی‌و ئابوری‬ ‫ناوچەكەش بەشــێوەیەكی گشــتی لەگۆڕانی‬ ‫بەردەوامدایــە‌و ناوچەكــە لەقۆناغێكــی‬ ‫راگوزەردایــە بــەرەو دۆخێكــی نوێــی پــڕ‬ ‫گۆڕانــكاری‌و هەموان لەهەوڵــدان نێو ماڵی‬ ‫خۆیــان رێكبخەنــەوە‌و توندوتوڵیبكەنــەوە‌و‬ ‫بەرژەوەندیەكانیــان بپارێــزن‪ ،‬بــەاڵم تەنهــا‬ ‫كوردە كە نێو ماڵێكی لێكترازاو‌و شــڵەژاوی‬ ‫هەیــە‌و هیــچ هەوڵێكــی جدیــش نــادات بۆ‬ ‫رێكخســتنەوە‌و تەنهــا لەخەمی دەســكەوتی‬ ‫حزبی‌و سەركردە‌و بنەماڵەیدان‪.‬‬ ‫هەرێمــی كوردســتان نزیكــەی ســاڵێكە‬

‫دۆخێكــی چەقبەســتوی بەخــۆوە بینیــوە‌و‬ ‫تیــادا دەژی‌و تــا ئێســتاش هیــچ ئومێــد‌و‬ ‫ئاســۆیەكی رون نیە بۆ چارەسەر‌و دەرچون‬ ‫لەم تەنگژە مەترسیدارەدا كە فشار‌و هەژمونە‬ ‫سیاســی‌و داراییەكان بۆســەر هەرێم لەالیەن‬ ‫دەوڵەتانــی ناوچەكــەوە رۆژ بــەڕۆژ زیاتــر‬ ‫دەبێــت‪ ،‬بەداخــەوە هەریەكە لەســەركردە‌و‬ ‫حزبەكانیــش هەریەكەیــان لەژێــر هەژمونی‬ ‫یەكێك لــەو دەوڵەتانەدان‌و ئەجێندای ئەوان‬ ‫جێبەجێدەكەن‌و كێشــە‌و ملمالنێكانی هەرێم‬ ‫هێندەی دەستی دەرەكی جوڵەیان پێدەكات‬ ‫نیــو هێندە كورد خۆی خاوەنی بڕیاری خۆی‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫لــە ئێســتادا واڵتانی ناوچەكە ســەرەڕای‬ ‫شڵەژاوی‌و ناجێگیری دۆخی سیاسی‌و ئابوری‬ ‫خۆیان كەچی فشــارەكانیان بۆ سەر هەرێم‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬ئەوەتا توركیا دۆخێكی سیاسی‌و‬ ‫ئابــوری ناجێگیر‌و رودانی كودەتاكەی ‪7/15‬‬ ‫یش هێندەی تر ئەو واڵتەی هەڵوەشــاندوە‌و‬ ‫دەســەاڵتی ئــەردۆگان‌و ئاكپارتی خســتۆتە‬ ‫بەر مەترســی گەورە‌و ئەم كودەتایە دەرگای‬ ‫جەهەنەمــی بەســەر ئاینــدەی توركیــادا‬ ‫كــردەوە‌و داخستنەوەشــی زۆری دەوێــت‌و‬ ‫میلــەت‌و ســوپا‌و ســەرجەم دامودەزگاكانی‬ ‫توركیــای كــردە دوبــەرەی دژ بەیــەك ‌و‬ ‫دیموكراســیەت‌و ئازادیەكانیشی خنكاندوە‌و‬ ‫ئــەردۆگان‌و پارتەكــەی گەرەكیانــە ئــەم‬ ‫كودەتایە بكەنــە هۆكارێك بۆ پاككردنەوەی‬ ‫ســەرجەم دەامودەزگاكانــی دەســەاڵت‬ ‫لەالیەنگرانــی فەتوحاڵگولەن‌و خــۆی بكاتە‬ ‫تاكڕە‌و بەپشــتیوانی توندڕەوە ئیسالمیەكان‬ ‫وبــۆ ماوەیەكی زیاتر بمێنێتــەوە بەاڵم ئەمە‬ ‫سەرەتای كۆتایی هاتنێتی‌و ئیدی ئەو درزەی‬ ‫كەوتۆتە الشەی دەسەاڵت‌و گەالنی تەركیاوە‬ ‫بەئاسانی یەكناگرێتەوە‪ ،.‬هەرچی عێراقیشە‬

‫یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫لەقۆناغی پۆست‬ ‫رونكردنەوەدا‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫دو مانگ بەســەر رێككەوتنی سیاسی‌و نزیكبونەوەی یەكێتی‌و گۆڕان تێدەپەڕێت‌و ئەم‬ ‫دو هێزەش دوا كۆبونەوەی ســەركردایەتی هاوبەشــیان تەرخان كردبو بۆئەوەی تەماشاو‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ ئەو راپۆرتانە بكەن‪ ،‬كە ئەو دو مانگە ئەم رێككەوتنەی تێدا ئەنجامدرابو‪،‬‬ ‫بێگومــان هەڵســەنگاندنی رێككەوتنی دو هێز كە لەبنەڕەتدا یــەك هێزی كاریگەری ئەم‬ ‫هەرێمــە بــون‪ ،‬لەم كات‌و ســاتەداو لەوپەڕی بەرزبونەوەی پلــەی گەرمای ژیانی خەڵك‪،‬‬ ‫قســەكردنێكی ئەوتــۆ ناهێڵێتەوە لەســەر كاریگەرییــە بەهێزەكانی ئــەم رێككەوتنە كە‬ ‫لەسەرەتای رێككەوتنەكەوە باسی لێوەدەكرا‪.....‬‬ ‫جگــە لەكادرو هەڵســوڕاو هــەواداری ئەم دو هێزە خەڵكێكی زۆری ئەم كوردســتانەو‬ ‫پارچەكانی ترو دەرەوەی كوردســتانیش ئومێدێكی زۆریان بەم رێككەوتنەوە هەڵواســی‪،‬‬ ‫بۆئەوەی هیچ نەبێت بتوانێت تەكانێكی گرنگ بەپرۆســەی سیاســی لەكوردستان بدات‌و‬ ‫دواجار كاریگەری راســتەوخۆی لەســەر ژیانی خەڵك دروستبكات‪ ،‬لەكاتێكدا هێشتا ئەم‬ ‫حكومەت‌و دەسەاڵتە بەرامبەر بەژیان‌و گوزەرانی خەڵك لەوپەڕی بێباكیدایە‪ ،‬پێداویستییە‬ ‫ســەرەكییەكانی خەڵــك لەوپەڕی كەمیدایــە‪ ،‬ئەگەرچی رۆژانە نرخی نــەوت بەرزبونەوە‬ ‫بەخۆیەوە دەبینێ‌‪ ،‬بەاڵم هێشــتا حكومەت ناچێتە ژێرباری ئەوەی كە ژیانی خەڵك پێ‌‬ ‫بەپێی بەرزبونەوەو دەستكەوتەكانی حكومەت بڕوات‌و بەرەو چارەسەری ببات‪..‬‬ ‫لەوەها بارودۆخێكداو لەكاتێكدا تا هەنوكە پارتی دیموكراتی كوردستان نەك ناتوانێت‬ ‫ئــەم رێككەوتنــە هەزم بكات‌و پێشــوازی لێبــكات‪ ،‬بەڵكو هەرچییەكی پــێ كرابێت بۆ‬ ‫نابوتكردنــی دەیكات‌و هەر كەلێنێكیش لەمەودوا بكەوێتــە ناو ئەو رێككەوتنەوە‪ ،‬پارتی‬ ‫باشــترین ســودی لێوەردەگرێ‌‌و ئێســتا چۆن رێككەوتنەكە ماوەیەكی زۆری دایە الیەنە‬ ‫سیاســییەكان‪ ،‬تا ئەم بارودۆخە بەردەوامی پێبدەن‌و هەوڵەكانی چارەســەری ب ‌ێ ئاكام‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬ئاواش هەر كەلێنێك هێندەی تر كاتی پێوە دەكوژرێ‌‪ ،‬بەاڵم نابێت ئەوەمان‬ ‫بیر بچێت یاریكردن بەكات‌و وەك خۆی هێشــتنەوەو بگرە خراپتر بونی ژیان‌و گوزەرانی‬ ‫خەڵكی‪ ،‬ناتوانر ‌ێ وەك ئێســتا چاوەڕوانی لێبكرێت‌و هەتا ئەوكاتەی الیەنە سیاسییەكان‬ ‫لەســوربونی خۆیان لەداواكارییەكانیان پاشــگەزدەبنەوە خەڵك چاوەڕوان بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫لەئێســتا هاواڵتیان شــەڕی داعش‌و قارەمانێتی پێشمەرگەو دەستگرتن بەباری ئاسایش‌و‬ ‫ئارامی شــارەكانی هێشــتۆتییەوەو نایەوێت بگاتە ئاساتێك كە رۆژانە چیرۆكی تراژیدی‌و‬ ‫گیــان لەدەســتدانی هاواڵتیــان‌و خەڵكی خۆی پێ بــگات‪ ،‬كە بەبڕوای من لەئێستاشــدا‬ ‫الیەنە سیاسییەكان بەباشی سودیان لەمە وەرگرتوەو كیسەڵی هەنگاو بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشــەكان دەبەن‪ ،‬بەاڵم دڵنیام رۆژێك دێت ئەم هەنگاوە زۆر هێواشــانە هەورە بروسكە‬ ‫ئاساش ناتوانێت خۆی لەبەردەمدا رابگرێت‪ ،‬ئەگەر الیەنە سیاسییەكان بەهەمان نەفەسەوە‬ ‫مامەڵە لەگەڵ ژیان‌و گوزەرانی خەڵكی بكەن‪...‬‬ ‫لەناو ئەم روداوانەشــدا یەكێتی‌و گۆڕان پشكی شێریان بەردەكەوێ‌‪ ،‬هەم لەئاڵۆزبونی‬ ‫كێشــەكان‌و هەمیش لەچارەســەركردنی كێشــەكاندا‪ ،‬تەنها لەبەر دو هۆكاری زۆر سانا‪،‬‬ ‫ناكرێــت دو هێزی كاریگــەری وەك یەكێتی‌و گۆڕان لەكاتی نزیكبونــەوەو رێككەوتنیان‪،‬‬ ‫هیچ حســاباتێكی وردی هەمو ئەگەرەكانیان نەكردبێت‌و پالن(ب) نەبێت بۆئەوەی وەك‬ ‫بەدیــل كاری لەســەر بكەن‪ ،‬بەتایبەت لەخەڵكی ئەم واڵتە باشــتر ئەوەیــان دەزانی كە‬ ‫پارتــی دیموكراتی كوردســتان مل بۆ دەرهاویشــتەكانی ئەم رێككەوتــن‌و نزیكبونەوەیە‬ ‫نادات‪ ،‬جگە لەوەش بەدەركردنی وەزیرەكانی گۆڕانەوە‪ ،‬یەكێتی نیشــتمانی كوردســتان‬ ‫لەرابردو لەئێستاشــدا هاوبەشــی حكومەت‌و دەسەاڵتی ئەم واڵتەیە‪ ،‬بۆیە هەر پاساوێكی‬ ‫تــر خەڵكــی قبوڵی ناكات‌و بەپێوەریو بنەمــا دای نانێت‪ ،‬لەم ســۆنگەیەوە ئەوەمان بۆ‬ ‫دەردەكەوێت كە یەكێتی‌و گۆڕان‌و رێككەوتنەكەیان ئەركێكی قورسی لەسەر شانەو دەبێت‌و‬ ‫پێویســتە ئەم رێككەوتنە بچێتە قۆناغی پۆســت داوەت‌و رونكردنەوەوە‪ ،‬چونكە لەپێش‬ ‫رێككەوتنەكــەو لەپــاش رێككەوتنەكەش خەڵكێك وەك ئاماژەمــان بۆكرد ئومێدی بۆی‬ ‫هەبو‪ ،‬نابێت ئەو ئومێدە لەدەست بدرێت‌و كات‌و ماوەی زیاتر بدرێت بەیاریكردنی الیەنە‬ ‫سیاســییەكان بەبارودۆخەكەوە‪ ،‬هەربۆیە لەئێستادا ئەگەر ئەم دو هێزە بەنیازی جوڵەی‬ ‫كرداریان‪ ،‬بەتایبەت بەو جوڵەو كردارانەی كە خەڵكی دەیخوازێت‌و داوای دەكات‌و خودی‬ ‫رێككەوتنەكەش بانگەوازی بۆ بەرژەوەندی ئەوان دەكرد‪ ،‬بهاوێژرێت‌و چیتر ئەم بارودۆخە‬ ‫بەم چەقبەستوییە نەمێنێتەوە‪ ،‬بەمەش رێگە لەدروستبونی كەلێن دەگیرێت كە زۆرێك تا‬ ‫ئێستاش گرەو لەسەر هەڵوەشاندنەوەو سەرنەگرتنی ئەم رێككەوتنە دەكەن‪ ،‬هێشتنەوەی‬ ‫بارودۆخەكە بەمشــێوەیە‪ ،‬كۆبونەوە ناوخۆییەكانــی یەكێتی‌و گۆڕان‌و رونكردنەوەكانیان‌و‬ ‫هەڵسەنگاندن بۆ كۆبونەوەكانیان هەر لەالیەن خودی خۆیانەوە‪ ،‬نائومێدی زیاتر دەكەن‪،‬‬ ‫چونكــە خۆیــان باش دەزانن خەڵكی ئەم واڵتە ئەزمونی خراپی لەســەر درێژەكێشــانی‬ ‫ئەمجۆرە كۆبونەوانە هەیە‪ ،‬جگە لەوەش لەبەر هۆكارێك كۆبونەوەی زۆر لەالیەن خەڵكەوە‬ ‫رەتدەكرێتەوە ئەویش ئەوەیە كە هیچ الیەنێك بەگەورەو بچوكەوە زانیاری باشــی لەسەر‬ ‫كێشەو گرفتەكان هەیەو هەروەها دەشزانن چارەسەرەكان چین‪ ،‬هەربۆیە ئەمە ئەوەی الی‬ ‫خەڵكی دروســتكردوە كە الیەنەكان جگە لەكات كوشــتن هیچیان لەدەست نایەت‪ ،‬بۆیە‬ ‫بۆ ئەمە یەكێتی‌و گۆڕان ئەبێت خۆیان بۆ قۆناغی پۆست رونكردنەوەی رێككەوتنەكەیان‬ ‫ئامادەكردبێت‌و هەنگاوی كردراری‌و بەپەلەی بۆ بهاوێژن‪.‬‬

‫واڵتێكــی لێهەڵوەشــاو‌و بــ ‌ێ توانــا‌و الواز‌و‬ ‫گیرۆدەی دەیان قەیرانی سیاســی‌و ئیداری‌و‬ ‫دارایی‌و كۆمەاڵیەتی‌و ســەربازی‌و گەندەڵی‌و‬ ‫ملمالنێی توندی سیاسی بۆتەوە كە تاكاتێكی‬ ‫دور ناتوانێــت بگەڕێتەوە دۆخی ســاغڵەمی‬ ‫خۆی‪ .‬بەاڵم لەهەوڵی خۆڕێكخستنەوەدایە‌و‬ ‫دوای رزگاركردنــی فەلوجــە‌و گەیــارە‌و‬ ‫لەئێستاشــدا موسڵ هێز وتوانایەكی گەورەی‬ ‫بۆ دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫واڵتانی ســعودیە‌و میســر‌و ئەوانی تریش‬ ‫هەموانیــان گیــردۆدەی كێشــە‌و ملمالنێــی‬ ‫ناوخۆیی‌و ناوچەیەكان بونەتەوە‌و تەنها ئێران‬ ‫وەك واڵتێكــی تاڕادەیەك جێگری سیاســی‌و‬ ‫ئابوری دەبینرێــت‌و تاڕادەیەكیش لەملمالنێ‌‬ ‫ناوچەییەكاندا ســەركەوتو بــەدەر دەكەوێت‬ ‫دژ بەتوركیــا‌و ســعودیە‌و قەتــەر‌و تەنانــەت‬ ‫ئەمریــكاش‌و هەژمونــی خــۆی ســەپاندوە‬ ‫لەعێراق‌و ســوریا‌و لوبنان‌و یەمــەن‌و هەندێ‌‬ ‫واڵتــی كەنداویشــدا‪ .‬ســوریا‌و رێژێمەكــەی‬ ‫ئەســەد پێدەچێن چانسی مانەوەیان هەبێت‬ ‫دوای رێكەوتنی روســیا‌و ئەمریكا‌و دواتریش‬ ‫ئاشــتبونەوەی توركیــا لەگــەڵ هەریەكــە ئاینــدە‌و پێكــەوە كۆدەنگیەكی نیشــتیمانی گەورەتری خستۆتە ئەستۆیان‌و جەماوەریش‬ ‫لەڕوســیا‌و ئیســڕائیلدا‪ .‬هەوڵدانی بێوچانی دروســت بكــەن لەســەر بەرنامــە‌و ئامانجی روی رەخنە‌و گلەیی‌و گازندە‌و ئومێدەكانیشی‬ ‫توركیاش بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكانی میلەتەكەمــان لەڕیفرانــدۆم‌و هەنــگاو بەرەو هەر كردۆتە ئەوان‪.‬كەواتە ئەركی سەركردە‌و‬ ‫لەگەڵ ســوریای بەشار ئەســەددا بەنێوەند پێكەوەنانــی دەوڵەتــی ســەربەخۆ‪ ،‬دەبێت پارتــە سیاســیە گــەورە‌و كاریگەرەكانە كە‬ ‫گیری جەزائیری عەڕابی رێكەوتنە نهێنیەكانی هەموان ئەو راستیە باش بزانین كە جێگیری نەرمی زیاتر‌و دەســتی ئاشتەوایی زیاتر درێژ‬ ‫دژ بەكورد مەترســی نزیكبونــەوەی توركیا‌و سیاســی‌و ئابوری لەهەرێمدا نایەتەدی بەبێ‌ بــكات بۆ هەمــوان بەب ‌ێ جیــاوازی‌و دەبێت‬ ‫ســوریا بۆســەر تــەواوی مەســەلەی كــورد بونی كۆدەنگی نیشــتمانی نێوان سەركردە‌و هەنگاو بەســەر كێشــە‌و ملمالن ‌ێ حزبیەكاندا‬ ‫حزبە سیاســیەكان‌و تاكۆدەنگیش دروســت بنێت لەپێناو دەبارزبون‌و دۆزینەوەی دەرچە‌و‬ ‫لەباكور‌و رۆژئاوا زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫لەئێستادا ئەوەی پێویستە لەسەر هەرێم‌و نەبێــت ناگەینــە هیچ ئــاوات‌و ئامانجێكمان‪ ،‬خۆ رزگاركردن لەم قەتیسبون‌و چەقبەستنە‌و‬ ‫تەواوی كورد ئەوەیە كە هەوڵێكی جدی بدەن بۆیــە ئــەرك‌و كاری گــەورە لەئەســتۆی تەنهــا هەوڵەكانــی ئەوانیــش دەتوانێت ئەم‬ ‫بۆ رێكخستنەوە‌و توندوتۆڵكردنەوەی نێوماڵی سەركردە‌و پارتە سیاسیەكاندایە بەتایبەتیش گۆمــە مەنگــەی هەرێم بشــڵقێنێت‌و ئومێد‌و‬ ‫خــۆی‌و هەوڵــی لێكنزیكبونــەوە‌و بەســتنی ســەركردە‌و پارتە دەســەاڵتدار‌و گــەورەكان ئاســۆكان رونتــر بكاتــەوە بــۆ تێپەڕاندنی‬ ‫كۆنگرەی نەتەوەیی بدەن‌و نەرمی زیاتربنوێن چونكە توانای سیاســی‌و ئابوری‌و سەربازی‌و ئەم دۆخــە چەقبەســتوە‌و هەنگاونان بەرە‌و‬ ‫لەبەرامبەر یەكتردا‌و خۆ سازبدەن بۆ قۆناغی نفــوزی ناوچەیــی‌و نێودەوڵەتــی ئەركــی ئایندەیەكی گەشتر‌و رۆشنتر‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ژمارە (‪ )573‬دو شەممە ‪2016/8/1‬‬

‫دەمیرتاش‪:‬‬ ‫ستراتیژی نوێ رادەگەیەنین‬

‫جەنگیز چاندار‪:‬‬ ‫لەتوركیا زوڵم سەردارە‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫هــەدەپــە رایــگــەیــانــد‪ :‬بەمنزیكانە‬ ‫لەسەرتاسەری توركیا كۆبونەوەی‬ ‫جەماوەری سازدەكەین و بەمەبەستی‬ ‫راگـــەیـــانـــدنـــی ســتــراتــیــژی نــوێــی‬ ‫پارتەكەمان‪ ،‬ئەویش چەند پڕۆژەیەكی‬ ‫دیموكراتی بۆ توركیا لەخۆدەگرێت‪.‬‬

‫جەنگیز چاندار‪ ،‬نوسەر و رۆژنامەنوس‬ ‫دەڵــــێــــت «دوای كـــودەتـــایـــەكـــی‬ ‫شكستخواردوی توركیا‪ ،‬دەبینین هەردو‬ ‫رۆژنامەنوس نازڵی ئڵجاك و شاهین‬ ‫ئەڵپای دەستگیر كران‪ ،‬ئەوا لەو واڵتە‬ ‫نەك هەر دیموكراسی سەرنەكەوتوە‪،‬‬ ‫بەڵكو دەتوانین بڵێین زوڵم سەردارە»‪.‬‬

‫هیومان رایتس ۆچ‪:‬‬

‫باری نائاسایی لە توركیا بەواتای «هەرچیت دەوێت بیكە»‬

‫راپۆرت‪ :‬چاودێر‬ ‫رێكخراوی چاودێری مافەكانی مرۆڤ‬ ‫(هیومان رایتس ۆچ) لــەدوا راپۆرتیدا‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬كەوا راگەیاندنی باری نائاسایی‬ ‫لە توركیا بە واتای ‹هەرچیت دەوێت بیكە›‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫رێــكــخــراوەكــە ئــامــاژە بـــەوە دەكـــات‬ ‫راگەیاندنی باری نائاسایی‪ ،‬دەرگای خستۆتە‬ ‫سەر پشت بۆ ئەوەی كە ئەشكەنجەدانی‬ ‫زیندانیەكان لە واڵتی توركیا وەك كارێكی‬ ‫ئاسایی سەیر بكرێت و بەبێ هیچ دادگایەك‬ ‫هەزاران كەس لە كارەكانیان دوربخرێنەوە‪.‬‬ ‫پاشان دەڵــێــت‪»:‬بــە دەیــان ناوەندی‬ ‫خوێندن و نەخۆشخانە و ڕێكخراوی‬ ‫مەدەنی بە بیانوی هەبونی پەیوەندی‬ ‫بە فەتحواڵ گولەنەوە داخــراون‪ ،‬هەروەها‬ ‫بە بێ هیچ دادگایی و لێپرسینەوەیەك‬ ‫هــەزاران فەرمانبەر و دادوەری دادگاكان‬ ‫لــە كارەكانیان دورخــراونــەتــەوە‪ .‬جگە‬ ‫لەوە مــاوەی دەستبەسەركردنی كەسانی‬ ‫گومان لێكراو لە ‪ ٣‬رۆژەوە بۆ ‪ ٣٠‬رۆژ‬ ‫درێــژكــراوەتــەوەو مافی چاوپێكەوتن و‬ ‫دانیشتن لەگەڵ پارێزەرەكانیان تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر قەتیس كراوە‪».‬‬ ‫ئێمما سێنكلەیر سەرۆكی رێكخراوەكە‪،‬‬ ‫لەو بەیاننامەیەی باڵوی كردۆتەوە دەڵێت‬ ‫« راستە حكومەتی توركیا مافی خۆیەتی‬ ‫لێپێچینەوە لەكەسانی تێوەگالو لە كودەتای‬ ‫سەربازی بكات‪ ،‬بەاڵم حكومەتی توركیا ئەم‬ ‫مەسەلەیە بۆ پاكتاوی ئەو كەس و رێكخراو‬ ‫و دەزگایانە بەكاردێنێت كە بەدڵی خۆی‬ ‫ناجوڵێنەوە‪ .‬وەك بینیمان لەچەند رۆژی‬ ‫رابــردودا چەندین دادوەر لە كارەكانیان‬ ‫دورخراونەتەوە و بە دەیان دەزگاو رێكخراوی‬ ‫مەدەنی بەبێ هیچ هۆیەك داخراون‪».‬‬

‫لەكۆتایی بەیاننامەكەدا سینكلەیر ئەمە ئەوە دەردەخــات كە ئەم پیاوە لە‬ ‫دەڵــێــت «پێناسەی حكومەتی توركیا پێناو دەسەاڵتەكەی هەموو شتێك دەكات‪.‬‬ ‫بۆ تیرۆرست یان هەبونی پەیوەندی بە‬ ‫جەنگیز چاندار‪ :‬زوڵم سەردارە‬ ‫رێكخراوی تیرۆریستی‪ ،‬پێناسەیەكی ورد‬ ‫جەنگیز چاندار‪ ،‬نوسەر و رۆژنامەنوس‬ ‫نیە و دەتوانێت بۆ هەرالیەك رایبكێشیت‬ ‫كە دەیەوێت‪ ،‬لەبەرئەوە هەركەسێك كە دەڵێت «دوای كودەتایەكی شكستخواردو‬ ‫ئۆپۆزسیۆن یان رەخنەگر بێت لە كارەكانی هەردو رۆژنامەنوس نازڵی ئڵجاك و شاهین‬ ‫حكومەت دەتوانرێت لە چوارچێوەی ئەو ئەڵپای دەستگیر بكرێت‪ ،‬ئەوا لەو واڵتە‬ ‫نەك هەر دیموكراسی سەرنەكەوتوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێناسانەدا بكرێتە ئامانج»‪.‬‬ ‫دەتوانین بڵێین زوڵم سەردارە»‪.‬‬ ‫نوسەر دەشڵێت «با پاكتاو و قەاڵچۆی‬ ‫فۆكوس‪:‬‬ ‫دادوەران لەوالوە بوەستێت‪ ،‬بە سەردەمێكی‬ ‫دەسەاڵتی سەرشێتی ئەردۆغان‬ ‫گۆڤاری بەناوبانگی ئەڵمانی فۆكوس‪ ،‬تەم و مژاویدا تێدەپەڕین و كات كاتی‬ ‫لــەدوا ژمــارەیــدا شیكردنەوەی بۆ هەوڵە گەلەكۆمەكیە لە هەركەسێك كە بە دڵت‬ ‫شكستخواردوەكەی كــودەتــاكــەی ‪ ١٥‬ی نەبێت»‪.‬‬ ‫ئەوەی تا ئێستا لێی تێنەگەشتوم ئەوەیە‬ ‫تەموز توركیا كــرد و چەند نهێنیەكی‬ ‫گرنگی ســەبــارەت بە كودەتاكە ئاشكرا كە ‹جەالدەكانی كەسایەتی مرۆڤ‪،‬بۆ تا‬ ‫كرد‪ .‬لە گۆڤارەكەدا مانشێتی (دەسەاڵت‪ ،‬ئێستا لەوە تێنەگەشتون كە من كەسێك‬ ‫سەرشێتی‪ ،‬ئــەردۆغــان بەكاردەهێنێت و نیم لە گەلەكۆمەكی جەالدەكان بترسم و‬ ‫چەند ئیمەیلێكی نهێنی كاربەدەستانی بە گوێرەی خواستی ئەوان بیروڕام بگۆڕم‪›.‬‬ ‫ناحەقیان نیە وابزانن منیش كەسێكم لەو‬ ‫حكومەتی توركیا باڵودەكاتەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫سەرەتای كودەتاكەیا بۆ یەكتریان ناردوە‪ .‬كۆمەڵە زۆرە كە بڕبڕەی پشتیان نیەو هەر‬ ‫فرانك نۆردهاوسەن رۆژنامەنوسی گۆڤارەكە ڕۆژەی لەسەر تەلێك دەخوێنن‪.‬‬ ‫كاتێك كە مامەڵەی ئەم جۆرە كەسانە‬ ‫لــە نوسینەكەیدا ئــامــاژە بــەو ئیمەیلە‬ ‫نهێنیانە دەكات كە (جی سی ئێچ كیو) دەبــیــنــم بــەرامــبــەر مــن و كەسانێكی‬ ‫هەواڵگری ئینگلیزی باڵویكردۆتەوە‪ .‬بەپێی دیموكراسخواز و پابەند بە مافەكانی‬ ‫ئەو زانیاریانەی لە گۆڤارەكەدا هاتوە هەر مــرۆڤــەوە‪ ،‬تەنیا یــەك قسەم هەیە بۆ‬ ‫لە ســەرەتــاوە كاربەدەستانی حكومەتی هەموویان‪« :‬بڕۆن تا دۆزەخ مەوەستن»‬ ‫ئەم قسەیەم كاردانەوەی منە بۆ تەواوی‬ ‫توركیا بڕیاریان داوە بۆ تۆمەتباركردنی‬ ‫زانا و بیرمەندی ئیسالمی فەتحواڵ گولەن ئەو شتانەی لە دوای ئەمڕۆوە رودەدات‪.‬‬ ‫من بۆ ئەو كەسانەی كە ‹نازلی ئلجاك و‬ ‫و رۆژی دواتــر بڕیاری قەاڵچۆكردنی ئەو‬ ‫كەسانەیان داوە كە پێش كودەتاكە دیاریان شاهین ئەڵپای› بە تۆمەتی تیرۆر دەستگیر‬ ‫كردبون‪ ،‬هەروەها لە نوسینەكەدا نوسەر دەكەن تەنیا یەك پیشنیارم هەیە‪ :‬دەبێت‬ ‫سەرنجی خوێنەر بۆالی قسەكانی رەجەب ئەو كەسانەی پشتگیری لە دەسەاڵت دەكەن‬ ‫تەییب ئەردۆغانی سەرۆككۆماری توركیا ئەم پرسیارانە لە خۆیان و دەسەاڵتداران‬ ‫رادەكیشێت كە لەسەرەتای كودەتاكەدا بكەن‪ ،‬وەك خۆیان دەڵێن ‹دیموكراسی‬ ‫وتی «ئەمە لوتفی خودایە» نۆردهاوسەن ســەركــەوت›گــەر وایــە بــۆ قامیتركردنی‬ ‫دەڵــێــت «لەكاتێكدا بــە دەیـــان الشــەی بنەماكانی دیموكراسی با ئەم پرسیارانە لە‬ ‫هاواڵتیانی توركیا لەسەر شەقامەكانی ئەو خۆیان بكەن‪.‬‬ ‫ئەم پرسیارانە ئەركی هەموو هاواڵتیەكی‬ ‫واڵتە كەوتبون‪ ،‬ئەردۆغان وەك ئەوەی هیچ‬ ‫روی نەدابێت وتی «ئەمە لوتفی خودایە»‪ ،‬ئەو كۆمەڵگەیەیە‪ .‬بۆ ئەوانەش كە ئێستا‬

‫لەسەر شەقامەكانن و خۆیان بە پارێزەرانی‬ ‫دیموكراسی ناوزەند دەكــەن پرسیارێكم‬ ‫هەیە‪:‬‬ ‫وتەكانی ئەردۆغان لەڕابردودا كە وتی‬ ‫«گولەنییەكان هەرچیەكیان ویستوە پێمان‬ ‫داون» ئاخۆ ئەم قسانە بە كۆمەكی بۆ‬ ‫رێكخراوێكی تیرۆریستی ئەژمار دەكرێت یان‬ ‫نا؟‬ ‫ئێستا دەسەاڵتێك كە خۆی بە دەمی‬ ‫خــۆی وتویەتی «ئێمەهەموو شتێكمان‬ ‫پێداون»كەسانێكی وەك نازلی ئڵجاك‬ ‫و شاهین ئەڵپای دەستگیر دەكات تەنیا‬ ‫لەبەرئەوەی لە رۆژنامەیەكی سەر بەواندا‬ ‫نوسیویانە و هیچ كاتێك توانای ئەوەیان‬ ‫نەبووە كە «هەرچیەكیان بوێت» بیدات‬ ‫پێیان‪.‬‬ ‫ئێوەش هەست بە نامۆییەك ناكەن؟‬ ‫چاندار راشیدەگەیەنێت‪ :‬گەرچی دەزانم‬ ‫ئەم جۆرە پرسیارانە ئیدی كاتی نەماوە‬ ‫و واتایان لە دەستداوە‪ ،‬چونكە لە واڵتە‬ ‫دیموكراسیەكاندا ئەم جــۆرە پرسیارانە‬ ‫ناكرێت و كەس بەدوایاندا ناڕوات!‬ ‫ئێستا ئێمە لــە واڵتێكدا دەژیـــن كە‬ ‫كەسانێكی وەك ئڵجاك و شاهینی تێیدا‬ ‫دەسبەسەركراوە‪ ،‬كە یەكێكیان تەمەنی‬ ‫زیــاتــر لــە ‪٧٠‬ســاڵــەو تـــەواوی ژیــانــی بۆ‬ ‫بــەرەنــگــاربــونــەوەی كــودەتــای ســەربــازی‬ ‫بەختكرد‪ ،‬ئــەوی تریشیان تەمەنی بۆ‬ ‫فێركردنی دیموكراسی تەرخانكردبوو‪ .‬ئەم‬ ‫قۆناغە تاریكە تا چەند دەخایەنێت نازانم‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە چاك بزانن كە هیچ نوسینێكتان‬ ‫یان قسەیەكتان زەڕەیەك كاریگەری لەسەر‬ ‫من نابێت‪.‬‬ ‫هەوڵی من تەنیا ئەوەیە وەفای خۆم بۆ‬ ‫ئەو كەسە دڵسۆزانەی ئەم واڵتە دەربڕم‪ ،‬كە‬ ‫ژیانیان لە پێناو دیموكراسی و دادپەروەری‬ ‫بەرەنگاربونەوەی زوڵم و زۆرداری بەخت‬ ‫كـــردوە‪ ،‬جــا ئــەو كەسانە ســەر بــە هەر‬ ‫گروپ و دەستەیەك بن بە نیسبەت منەوە‬ ‫جیاوازی نیە‪.‬‬

‫كۆمەڵكوژییەكەی تلعران و قامیشلۆ‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫ێ ساڵ بەسەر كۆمەڵكۆژییەكەی‬ ‫لەدوای س ‌‬ ‫تلعران و تلحاسیل‪ ،‬نەیاران و تێرۆریستان‬ ‫هەوڵی ئەنجامدانی كۆمەڵكوژییەكی دیكە لە‬ ‫تلعران و تلحاسێل و ناوچەكانی شەهبا‪،‬‬ ‫كۆبانی و عەفرین لەڕۆژئاوای كوردستان‬ ‫دەدەن‪ ،‬بەاڵم سەركەوتو نەبون و لەدواییدا‬ ‫ناچاربون كە لەگەڵ پیاوەكانی رژێمی سوریا‬ ‫پەیوەندی بكەن و لەنێو جەرگی شاری‬ ‫قامیشلۆی پایتەختی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫تەقینەوە بكەن‪.‬‬ ‫بـــەداخـــەوە‪ ،‬لــەهــەمــان ســـاڵ رۆژی‬ ‫كۆمەڵكۆژییەكەی تلعران و تلحاسێل‪،‬‬ ‫تیرۆریستان هەماهەنگی لەگەڵ شەبیحەكانی‬

‫رژێمی بەعسی سوریا بــەنــاوی (دیفاع‬ ‫الوگنی) ناسراون و تیرۆریستی گەورەی‬ ‫بەعسی كە جــاران بە مەزنترین پیاوی‬ ‫ســەدام حوسێن نــاســراوە بۆ پیالنسازی‬ ‫لە دژی شاری قامیشلۆ رێككەوتن و لە‬ ‫ئەنجامیدا‪ ،‬سەیارەی بارهەڵگر كە ‪ 7‬تۆن‬ ‫تی ئێن تی تیابوە لەنزیك مزگەوتی قاسمو‬ ‫تەقێنرایەوە‪.‬‬ ‫وەك ئاماژە پێكراوە لــەڕۆژی ‪-7-27‬‬ ‫‪ 2016‬تیرۆریستانی داعــش بە هاوكاری‬ ‫پیاوەكانی رژێمی سوریا ئەو تەقینەوەیان‬ ‫ئەنجامداوەو لەو بارەیەوە نوسەر و ئەندامی‬ ‫كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان‪ ،‬تەها حامید‬ ‫ئاشكرای كردوە كە دەستی رژێمی سوریای‬ ‫تێدایە و ئەگەر بە هاوكاری رژێم نەبێت‬ ‫ئەو بارهەڵگرە بەو شێوازە دەربازی بۆ نێو‬ ‫قامشلۆ نابێت‪.‬‬ ‫هەروەها ماڵپەڕی خەبەر‪ ، 24‬بەهەمان‬ ‫هەڵوێست باس لــەوە دەكــات كە رژێمی‬ ‫سوریا هاوكاری تیرۆریستانی داعشی كردوە‬ ‫و هاوكاری ئامادەكردنی بومبەڕێژكردنی‬ ‫بارهەڵگرەكەی كردوە و هێناوەتە بۆ نێو‬ ‫جەرگەی شاری قامیشلۆ و دواتریش لە‬ ‫الیەن كەسێكی خۆكوژەوە تەقێنراوەتەوە‪.‬‬ ‫لــەدوای ئەو تەقینەوەی تیرۆریستیە‪،‬‬ ‫زۆربەی كوردەكانی ئەوروپای كە نزیكەن‬

‫لە ئیدارەی زاتــی رۆژئـــاوای كوردستان‪،‬‬ ‫دەستیان كردوە بە چاالكیەكانی مانگرتن‬ ‫و خۆپێشاندان و ریسواكردنی كــردوە‬ ‫تیرۆریستەكەی قامیشلۆ و بانگ لە هەموو‬ ‫واڵتانی جیهانیان كردوە كە خاوەندارێتی‬ ‫لەگەلی كورد بكەن لەبەرئەوەی كە گەلی‬ ‫كورد لەڕۆژئاوای كوردستان ئەمە زیاتر لە‬ ‫چوار ساڵە شەڕی تیرۆریستەكان دەكەن‬ ‫ئەوەش بەبێ بەرامبەر شەڕی تیرۆر دەكەن‬ ‫لەجیاتی هەموو دونیا‪.‬‬ ‫هەروەها حكومەتی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫ئەو كردوە تیرۆریستییەی شەرمەزاركردوە‬ ‫ێ تۆن دەرمانیشی ناردوە و هەروەها‬ ‫و س‌‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان و بزوتنەوەی‬ ‫گـــۆڕان و زۆربـــەی الیــەنــەكــانــی كــوردی‬ ‫هەڵوێستی خــۆیــان بــۆ پشتیوانیكردن‬ ‫لەخەڵكی قامیشلۆ و رۆژئاوای كوردستان‬ ‫و ئامادەی خۆیان بۆ هاوكاری نیشانداوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە دكتور فەرهاد سلێمان‬ ‫بە بڕی ‪ 1700‬كیلۆ دەرمان لەالیەن لیژنەی‬ ‫پزیشكەكانی سەربە دەستەی تەندروستی‬ ‫كانتونی جــەزیــرەوە لەخەڵكی كــوردی‬ ‫خێرخواز داخــوازكــراوە بۆ دەرمانكردنی‬ ‫بریندارەكان وەك هاوكاری پێشكەش بە‬ ‫بریندارەكانی قامیشلو كردوە و بە فەرمی‬ ‫لەالیەن نوینەری هاوپەیمانی نیشتمانی‬

‫دیموكراتی سوریاوە لە شــاری سلێمانی‬ ‫وەریگراوە ودواتریش بە فەرمی رادەستی‬ ‫نوێنەرایەتی پارتی یەكیتی دیموكراتیك‬ ‫(پەیەدە) كراوە و دواتریش نێردراوەتەوە‬ ‫بۆ قامیشلۆ‪.‬‬ ‫چــاودێــرانــی سیاسی پیێان وایــە كە‬ ‫هۆكاری ئەم كردوە تیرۆریستیەی قامیشلۆ‬ ‫ئــەوەیــە كە ئیتر داعــش لە ناوچەكانی‬ ‫رۆژئـــاوای كوردستان الوازبـــووە و بەرەو‬ ‫نەمان دەڕوات و رژێمیش رازی نیە كە تەنها‬ ‫كورد حكومڕانی ناوچەكانی خۆیان بكەن و‬ ‫پێی خۆشە كە داعش و بەرەی نوسرە لەوێ‬ ‫هەبن بۆ ئەوەی ئارامی و سەقەمگیری لەنێو‬ ‫رۆژئاوای كوردستاندا نەمینێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەش لەدوای پاكردنی زیاتر لە ‪%90‬‬ ‫ی شاری مونبیج لەتیرۆریستانی داعش و‬ ‫ئەم هەنگاوە هەموو عەرەب و توركەكانیش‬ ‫ناڕەحەت كردوە و و ئیتیالفی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ســوریــا بــە ئاشكرایی هــاوكــاری داعــش‬ ‫دەكــات لــەڕووی سیاسی و راگەیاندنیەوە‬ ‫و بەتایبەتی كەناڵی ئۆریەنت و الجزیرە‬ ‫‪.‬ئەم كردوە تیرۆریستیە وەك نامەیەك وایە‬ ‫بۆ هەموو الیەنەكانی كوردی لەهەر چوار‬ ‫پارچەی كوردستانە‪ ،‬كە ئیتر كاتی ئەوا‬ ‫هاتوە بەزوترین كات كۆنگرەی نەتەوەیی‬ ‫كورد ببەسترێت‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫یڵدرم‪:‬‬ ‫دەستی دەرەكی لەپشت كودەتاكەوە بووە‬ ‫بیناڵی یڵدرم‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی توركیا‬ ‫دەڵێت « ئێستا كاتی ئەوەیە دۆست‬ ‫و دوژمــن لەیەك جیابكەینەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ێ واڵتــی دەرەکـــی دەســتــیــان لە‬ ‫هــەنــد ‌‬ ‫كودەتاكە دا هەبوە ویستویانە توركیا‬ ‫وەك سوریا و میسری لێبێت‪.‬‬

‫دەستگیركردنی‬ ‫ئەرتوركونە‬

‫پشتیوان عەبدولرەحمان‌‬ ‫زۆرێك لە كەناڵەكانی راگەیاندنی بینراو چاپكراوی توركیا‪ ،‬ئەو‬ ‫وێنانەی جەنەراڵ و پایە بەرزانی سوپا بەرچاو دەكەون كە لەژێریان‬ ‫نوسراوە ئەمانە خیانەتیان لەواڵت كردووە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی كە هێشتا‬ ‫تۆمەتەكانیان لەالیەن دادگاوە یەكال نەبۆتەوە!‬ ‫ئەوەی تاوەكو ئێستا خراوەتەڕوو‪ ،‬بەهەزاران كەس لەنێو پێكهاتە‬ ‫جیاواز و دەسەاڵتدارەكانی توركیا‪ ،‬بەتۆمەتی ئەنجامدانی كودەتا‬ ‫راپێچی لێپرسینەوەو زیندان كراون‪ ،‬كە هێشتا دیارنیە چارەنوسی‬ ‫زۆرێك لەمانە بەكوێ دەگــات‪ ،‬لەسایەی یاسای ئێستا‪ ،‬ئەگەری‬ ‫گۆڕانكاری لە یاسادا چارەنوسیان بەكوێ دەگات‪.‬‬ ‫جەنەڕال‪ ،‬ئەفسەر‪ ،‬پایەبەرز لەنێو سوپا‪ ،‬دادوەر‪ ،‬پڕۆفیسۆر‪،‬‬ ‫مامۆستا‪ ،‬نوسەر‪ ،‬رۆژنامەنوس‪ ،‬هتد‪..‬بۆچی هەموو ئەمانە بونەتە‬ ‫موریدی كەسێكی ئایینی وەك فەتحواڵ گولەن‪ ،‬مایەی پرسیارو‬ ‫سەرسوڕمانە!‬ ‫ئەو كودەتایەی كە هێشتا زۆر زووە بۆ كەوتنەڕوی بنجو بنەوانی‬ ‫وردو درشتی روداوەكەو ‪،‬پاڵنەرو رێكخەرەكانی‪ ،‬بەاڵم پەنجەی تاوان‬ ‫بۆ هەندێك كەس و الیەن درێژ دەكرێت‪ ،‬كە داڕێژەری سیناریۆی‬ ‫روداوەكەن‪ ،‬لەهەردوو دیوی ناوخۆ و دەرەوەی توركیا خاوەن پێگەی‬ ‫ئابوری و دیبلۆماسی كەناڵی بەهێزن‪.‬‬ ‫دوو دەیەی جیاواز‬ ‫لە دەیەی یەكەمی دەسەاڵتداری ئاك پارتی‪ ،‬زۆر كەس و الیەن‬ ‫لە ناوەو دەرەوەی توركیا‪ ،‬زۆر ئومێدیان بە ئەردۆغان و پارتەكەی‬ ‫هەبوو كە بەشێك لەكێشە سەرەكییەكانی توركیا چارەسەر بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم لە دەیەی دووەمدا‪ ،‬لەگەڵ هاتنە ئارای نەزمی شەڕو گەندەڵی‬ ‫و هەڵپەی دەسەاڵتی یەك جەمسەری دەیەی خێریان وەالنا و دەیەی‬ ‫شەڕ بەردەوامە‪ ،‬واپێدەچێت ئەگەر وا بەردەوام بێت‪ ،‬كوتایی ئەم‬ ‫دەیە خێر نابێت و لەوانەیە ئەوەندەش درێژە نەكێشێت لەهاتنە ئارای‬ ‫رووداویتردا‪.‬‬ ‫وێنەی دۆخی ئێستای توركیا چیە؟ تەقینەوەی ناوە ناوە لە‬ ‫مەترەپۆل و شارەكانی توركیا‪ ،‬دەستگیركردن و دەستبەسەركردنی‬ ‫بە هــەزاران كەس بە هۆی هاتنەئارای كودەتای سەربازییەوە‪،‬‬ ‫داخستنی دام و دەزگا و رۆژنامەو گۆڤار و تەلەفزیۆن‪ ،‬بەرزبوونەوەی‬ ‫رێژەی بێكاری بۆ ‪ ، %10‬زیاتر كە بەرلە هاتنەئارای كودەتا‪ ،‬دام‬ ‫ودەزگاو میدیاكانی توركیا وایان نیشاندەدا‪ ،‬بە دڵنیایەوە ئێستا‬ ‫زیاتر‌یش بەرزبۆتەوە ‪.‬‬ ‫تێكچون و بێ هێزبونی پەیوەندییە دیبلۆماسیەكانی توركیا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫واڵتانی ناوچەو ئەوروپا و ئەندام لە ناتۆ‪ ،‬هەموو ئەمانە توركیایان‬ ‫خستۆتە بازنەیەكی سوری مەترسیدار كە ئەو توركیایەی كە سااڵنە‬ ‫پێشوازی لە دەیان ملیۆن گەشتیار و بازرگان و خاوەن كاردەكرد‬ ‫دەكرد‪.‬‬ ‫گولەنی و باشورییەكان‬ ‫رون و ئاشكرایە لەپەیوەندییەكانی توركیا و پارتە سیاسیەكانی‬ ‫باشوری كوردستان‪ ،‬رۆڵی گولەنییەكان زۆر بەرچاوە بە تایبەت‬ ‫لەڕێگەی بونی كۆمەڵێك خوێندنگای تایبەتی و كۆمەلێك دەزگایتر‪،‬‬ ‫بەدوای سااڵنی نەوەدەكان ئەوانە بۆ مەرامی خۆیان بونیان هەبووە‬ ‫لە باشووری كوردستان و تائێستاش هەن‪.‬‬ ‫رونە كە گرتنە دەستی دەسەاڵت لەالیەن ئاك پارتی‪ ،‬پەیوەندییە‬ ‫حزبیەكانی باشوری كوردستان هەر ئەوەندە بووە كە تەنها لە چەند‬ ‫كەناڵێكی بە‌ر تەسك و قەتیسكراو بووە لەگەڵ توركیا‪ ،‬كە ئەویش‬ ‫لەژێر چاودێریەكی ورد دابووە ‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەسەاڵتی ئاك پارتی‪ ،‬ڕۆڵی ئەم گروپە چاالك بووە‪،‬‬ ‫لەڕێنماییكردنی دەسەاڵتدارانی ئاك پارتی و پەلكێش كردنیان بۆ نێو‬ ‫باشوری كوردستان‪ ،‬ئەم گروپە یەكەم گروپ بون لەژێر ناوی جیا‬ ‫خۆیان گەیاندە باشوری كوردستان‪ ،‬لەژێر ناوی پالتفۆرمی ئابانت بۆ‬ ‫یەكەمین جار توانیان‪ ،‬كۆمەڵێك رۆشنبیرو رۆژنامەنوسی جیاواز لە‬ ‫توركیا و باشوری كوردستان لەهەولێر بەیەك بگەیەنن‪ .‬كە ئەو كات‬ ‫سەرۆكی ئەم پالتفۆرمە مومتاز ئەرتوركونە بوو‪ ،‬كە وەك كەسێكی‬ ‫نزیك لە گولەن ناسراوەو لە هەفتەی رابردوشدا‪ ،‬لەالیەن پۆلیسی‬ ‫توركیا دەسگیركرا بە بەتۆمەتی كودەتاچی‪.‬‬ ‫ئەوانەی كە لە ئایندەدا رۆلێكیتر بنوێنن لە پەیوەندی و ئایندەی‬ ‫باشوری كوردستان و توركیا‪ ،‬دەبێت تەنها بازرگان بن یان لە‬ ‫جەمسەری سیاسی بنەماڵە بن‪ ،‬یان سوپا ساالر‪ ،‬كە لەڕاستی خۆیدا‬ ‫گولەنیەكان هەرچەند مەبەست و مەترسیدار بون‪ ،‬بەاڵم دەناسران ‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوانەی ئایندە؟‬

‫ژمارە (‪ )573‬دو شەممە ‪2016/8/1‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫گرفتەكانی بەردەم پرسی یەكگرتنەوەی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫سەردار عەبدولكەریم عەبدوڵاڵ‬ ‫باسی یەكگرتنەوەی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫لــە دوای ڕێككەوتنەكەی هـــەردووال‬ ‫بۆتە بابەت‪ ،‬ئایا هەنگاوی دوای ئەم‬ ‫ڕێككەوتنە بەتەئكید یەكگرتنەوەیە؟‬ ‫ئەگەر وایە یەكگرتنەوەكە كەی‌و چۆنە؟‬ ‫ئایا دۆخی ناوخۆی یەكێتی هاندەرە بۆ‬ ‫ئەوەی گۆڕان(كاك نەوشیروان مستەفا‪،‬‬ ‫)لەمكاتەدا ئامادەیی یەكگرتنەوە بێ؟‬ ‫ئایا لەم یەكگرتنەوە مەزەندەكراوەدا‬ ‫یەكێتی ئــامــادەیــە دەســتــبــەرداری‬ ‫ناوەكەی‌و توانەوەبێ لە فۆرمێكی نوێدا‬ ‫یان گــۆڕان ماڵەكەی تێكەڵ بە ماڵە‬ ‫گەورەكە دەكاتەوە؟ یان كار بۆ دووبارە‬ ‫كــردنــەوەی ئەزمونی سااڵنی حەفتا‌و‬ ‫هەشتاكانی یەكێتیی دەكەن؟ یان تەنها‬ ‫رێككەوتنێكی ئاساییە بۆ تێپەڕاندنی‬ ‫قەیرانەكانی زۆنی سەوز ‪ -‬نیلی؟‬ ‫باڵباڵێنە‌و لەنگەرگرتنی دەنگەكان‪:‬‬ ‫بەهۆی دەنگۆی یەكگرتنەوەی یەكێتی‌و‬ ‫ئایندە‪ ،‬هەروەها رێككەوتنەكەی لەگەڵ‬ ‫گــۆڕان باس لەڕەخسانی پانتایۆكەك‬ ‫بۆ سازانی ناوخۆیی دەكرێ‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫یەكگرتنەوەكە هێشتا دەنگۆیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر ئەنجامیش بــدرێ‪ ،‬ئــەو جۆرە‬ ‫كاریگەریەی نابێ تا ببن بە هێزێك‪،‬‬ ‫فاكتەری خێربن بۆ سازانی ناوخۆیی‌و‬ ‫الوازكـــردنـــی باڵباڵێنە‌و دواتــریــش‬ ‫هاندەرێك بن بۆ خێراكردنی پرۆسەی‬ ‫یەكگرتنەوەی یەكێتی‌و گۆڕان‪ ،‬چونكە‬ ‫ئاستی گرفتە ناوخۆییەكانی یەكێتی‬ ‫زۆر لەوە گەورەترن تا بە یەكگرتنەوەی‬ ‫حزبە بچوكەكان بتوانرێ پارسەنگی‬ ‫هێزە ڕكابەرە ناوخۆییەكانی بگۆڕێ‪.‬‬ ‫یەكێتیەكانی هەولێر دەڵێن‪ :‬ئەوە‬ ‫پارتی نەبوو لە ‪ ٣١‬ی ئاب ئێمەی لە‬ ‫هەولێر دەرپــەڕانــد‪ ،‬تا دێگەڵە ببێتە‬ ‫سنوور‪ ،‬بەڵكو هێزەكانی سەدام بوون‪،‬‬ ‫بۆیە هەمیشە هەولێر بەهی خۆمان‬ ‫دەزانین‌و لەگەڵ هیچ جۆرە ڕێككەوتنێك‬ ‫نین‪ ،‬گەر بمانباتەوە پشتی دێگەڵە یان‬ ‫دوو ئیدارەیی‪ ،‬هەروەها هۆكاری سەرەكی‬

‫لــەســەر ئاستی كـــاری پــەرلــەمــانـی‌و‬ ‫حــزب ـی‌و جــەمــاوەریــدا‪ ،‬كەوێنەیەكی‬ ‫تازەی یەكێتیەكەی حەفتا‌و هەشتاكانە‪،‬‬ ‫لــەم چوارچێوەیەدا كــات هاوكارێكی‬ ‫گرنگ دەبــێ بۆ خــاوكــردنــەوەی بارە‬ ‫دەروونیەكان‌و سازانی هەردووال‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەگەر یەكێتی بیەوێ قورسایی گرفتە‬ ‫ناوخۆیی‌و دەرەكیەكان لە پێناو ئەو‬ ‫یەكگرتنەوە مەزەندەكراوە لە كۆڵخۆی‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬سەرخستنی ڕێككەوتنەكە‬ ‫دەبێتە چاكترین بژاردە لەبەردەمیدا‪.‬‬

‫بەهێزبوونی پارتیش دەگەڕێننەوە‬ ‫بۆ گ ــۆڕان‪ ،‬نــەك بۆ بەرەنجامەكانی‬ ‫‪٣١‬ی ئــــاب‪ ،‬الی بــەشــێــكــیــش لە‬ ‫گۆڕانەكان هێشتا ئەو دۆخە دەروونییە‬ ‫تەحەكومیان پێدەكا‪ ،‬كە لەو باوەڕەن‬ ‫هێزی (دراو درۆ) بزوێنەری یەكێتییە‪،‬‬ ‫ئەم بۆچوونانە بەهۆی كۆمەڵێ هۆكاری‬ ‫تــرەوە‪ ،‬گرێیەكی دەروونــی وایــان الی‬ ‫بەشێكی بەرچاوی ئەندامانی هەردووال‬ ‫دروستكردووە كۆدەنگی لە هــەردووال‬ ‫نەك تەنها لەسەر یەكگرتنەوەكە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەسەر ڕێككەوتنەكەیش سەخت بكا‪،‬‬ ‫ماڵە گەورەكە‌و ناوی یەكێتیی‌و‬ ‫بۆیە لە ئێستادا ئەگەری یەكگرتنەوە‬ ‫سمبولەكان‪:‬‬ ‫دوورە‪ ،‬بۆ یەكگرتنەوە‪ ،‬بۆ گونجاوی‬ ‫تائێستاش مــام جــەالل سكرتێر‌و‬ ‫دۆخەكە بۆ هەردووال كات زۆر گرنگ‌و‬ ‫سمبولی بێ ركابەری ماڵە گەورەكەیە‪،‬‬ ‫پێویستە‪.‬‬ ‫زۆر كەس لەو بـــاوەڕەدان هەر ‪ ٢٥‬پرسی ئەو سمبولە‌و پۆستەكەی الی‬ ‫بــڕگــەی ڕێككەوتنەكە بــە نەفەسی ئەندامانی پرسێكی زۆر هەستیارە‪،‬‬ ‫گــۆڕان نــووســراون‪ ،‬بــەاڵم لەگەڵ ئەو ئایا لەم یەكگرتنەوەدا مەقامی مام‌و‬ ‫تێبینیانەش دەكرێ ئەم ڕێكەوتنە وەك پۆستی كاك نەوشیروان مستەفا‪، ،‬‬ ‫بەیانی ڕاگەیاندنی بەرەیەك بیبینین چۆن دادەڕێژرێنەوە؟ كە هێشتا زۆر‬ ‫زووە بتوانرێ وێنەی یەكێتیەكی بێ مام‬ ‫جەالل لە هزری یەكێتی‌و زۆر الیەنی‬ ‫تریش بكێشرێ‪ ،‬بــەاڵم گــەڕانــەوەی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪-‬یش بۆ ئەم بازنەیە‬ ‫جێگای پرسیارە‪ ،‬لە باشترین دۆخدا‬ ‫تەنها ئەگەری ئەوە هەیە مام جەالل‪،‬‬ ‫ببێتە ســەرۆك‌و سمبول‪ ،‬نەوشیروان‬ ‫مستەفا‪ ،‬یش سكرتێرەكەی‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫چ فۆرمێك‌و چ جۆرە یەكگرتنەوەیەك؟‬ ‫بە تەئكید ئەم جۆرە بڕیارانەش تەنها‬ ‫لە كۆنگرەدا یەكالدەبنەوە‪ ،‬بۆیە ناكرێ‬ ‫بەبێ بەستنی كۆنگرە یەكێتیەكان‬ ‫خەون بە یەكگرتنەوە ببینین‪.‬‬ ‫ئــەگــەر زۆرە بــەهــۆی بــەردەوامــی‬ ‫نەسازانی كاراكتەرە بڕیاردەرەكانی‬ ‫یەكێتی لە ناوخۆیاندا‪ ،‬گــەڕانــەوەی‬ ‫نــەوشــیــروان مــســتــەفــا‪ ،‬مستەفا‪،‬‬ ‫ببێتە هەوێنێ بۆ كۆدەنگیەك لەسەر‬ ‫بــراگــەورەیــی ئــەو‪ ،‬چونكە زۆربــەیــان‬ ‫ناتوانن خۆ لە قەرەی بدەن‪ ،‬لە ئاستیدا‬ ‫تەسلیم بە ئەمری واقیعدەبن‪ ،‬رەنگە ئەم‬ ‫بیرۆكەیە لەسەرەتادا بۆ خاوكردنەوەی‬ ‫مــلــمــانــێ نــاوخــۆیــیــەكــانــی یەكێتی‬ ‫پێشوازی لێبكرێ‌و كاریگەریشی هەبێ‬ ‫بەسەر زەمینەسازی كۆنگرە‪ ،‬بەمەرجێ‬ ‫كــاك نــەوشــیــروان مستەفا‪ ،‬بتوانێ‬ ‫بەربەستێك لــەبــەردەم محاسەسە‌و‬ ‫بەرژەوەندییە شەخسیەكان دابنێ‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش زۆر ئاسان نیە‪.‬‬ ‫نــاوی یەكێتیش پونتێكی الوازی‪،‬‬ ‫گرفتێكی مەبدەئی‌و پرسێكی هەستیاری‬ ‫تــرە لــەم پــرۆســەیــەدا‪ ،‬وا ئاسان نیە‬ ‫بەبێ كۆنگرە بتوانرێ بڕیار لە گۆڕینی‬

‫هەنگاوەكانی بەر لە كۆنگرە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫ناچاردەكەن بیر لە سازانی ناوخۆیی‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬چونكە ئەوەندە ئاسان نیە‬ ‫بەو هەموو گرفتە ناوخۆییانەیەوە‬ ‫بتوانێ بەبێ فلتەری كۆنگرە هەنگاو‬ ‫بۆ یەكگرتنەوە بنێ‪ ،‬چارەسەری‬ ‫ئەو گرفتانە رێگا خۆشكەرن بۆ‬ ‫یەكگرتنەوەكە‪ ،‬الی گۆڕانیش‬ ‫مەزەندە ناكرێ رێگاكانی بەردەم‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬ئەوەندە تەخت‬ ‫بن تا بتوانێ بە ئاسانی‌و بێ كۆنگرە‬ ‫كۆدەنگی لەسەر یەكگرتنەوەیەكی‬ ‫بە پەلە دروستبكا‬

‫بدرێ‪ ،‬بۆیە دەبێ ڕەچاوی ئەمەشبكرێ‪،‬‬ ‫هەروەها الی گۆڕانیش كێسی توانەوە‬ ‫یان تێكەڵكردنەوەی ماڵەكەیان لەگەڵ‬ ‫ماڵە گــەورەكـە‌و ناوەكەیان پرسێكی‬ ‫هەستیارە‪ ،‬پێویستی بە كۆدەنگی‌و‬ ‫بڕیاری كۆنگرە دەبێ‪ ،‬ئەگەر ئەم پرسە‬ ‫بۆیەكێتییەكان لە كاتی یەكگرتنەوەی‬ ‫حزبە بچووكەكان زۆر جێگای مشتومڕ‬ ‫نەبووبێ‪ ،‬ئەوا لەگەڵ گۆڕان مەرج نیە‬ ‫وا ئاسان بێ‪ .‬بۆیە چارەی ئەم جۆرە‬ ‫پرسانە تەنها لە كۆدەنگی‌و دەسەاڵتی‬ ‫كۆنگرەی هـــەردووال دایــە‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫بەستنی كۆنگرەی گــۆڕان ئاسانتربێ‬ ‫لەوەی یەكێتی‪ ،‬كەواتە بەر لە سازان‌و‬ ‫بەستنی كۆنگرە نابێ یەكێتییەكان هیچ‬ ‫هیوایەكیان بەیەكگرتنەوە هەبێ‪.‬‬ ‫دەستكەوتەكانی رێككەوتنەكە‌و‬ ‫نیگەرانی پارتی‪:‬‬ ‫یــەكــێــتــی لـــەم ڕێــكــكــەوتــنــەدا بە‬ ‫كۆمەڵێك مەرج پابەندكراوە‪ ،‬كە ڕۆڵ‌و‬

‫ناوخۆییەی دەتوانێ النی كەمی ئەو‬ ‫خواست یان مەرجانە دەستەبەربكا‪،‬‬ ‫كە بۆ دروستكردنی قەناعەتێكی جیدی‬ ‫الی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬پێویستن تا‬ ‫قبوڵی بێ‪ ،‬بەبێ بەستنی كۆنگرە بڕیار‬ ‫لە یەكگرتنەوە بدا؟‬ ‫هەموو ئاماژەكان ئەوە دەسەلمێنن‬ ‫هێشتا گۆڕانكاریەكی ئەوتۆ لە تێڕوانینە‬ ‫كۆنەكەی نەوشیروان مستەفا‪ ،‬مستەفا‪،‬‬ ‫سەبارەت بە كوالیتی كاراكتەرەكان‌و‬ ‫فــۆرمــی بــڕیــاردانــی یەكێتی‌و گرفتە‬ ‫مەبدەئیەكانی ڕوویــنــەداوە‪ ،‬كە بەر‬ ‫لە ‪ ٢٠٠٥‬لەمپەر بــوونـە‌و هانی كاك‬ ‫نەوشیروانیان داوە جیاببێتەوە‪ ،‬مانەوەی‬ ‫ئەم لەمپەرانە بەتەئكید هەڵوەستە بە‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬دەكەن‪ ،‬پەلە لە‬ ‫هیچ جۆرە تێكەڵكردنەوەیەكی ماڵەكەی‬ ‫نەكا‪ ،‬جگە لەو ڕێككەوتنەی كە هەیە‪،‬‬ ‫بۆیە دەتوانین بڵێین بەبێ گۆڕانكاری‬ ‫لەم قەناعەتەی نەوشیروان مستەفا‪،‬‬ ‫‪ ،‬مەسەلەی یەكگرتنەوە نە ئەوەندە‬ ‫ئاسانە‌و نە پڕۆژەیەكی هەنوكەیشە‪،‬‬ ‫چــونــكــە بـــاوەڕنـــاكـــرێ نــەوشــیــروان‬ ‫كەسایەتیەكی ئــەوەنــدە‬ ‫مستەفا‪،‬‬ ‫ساویلكەبێ جارێكی تر وا بەئاسانی‬ ‫خۆی گرفتاری هەمان سەرئێشەكانی‬ ‫بەر لە جیابوونەوەكە بكاتەوە‪ ،‬لەمەوە‬ ‫تێدەگەین باشترین بژاردە بۆ یەكێتی لە‬ ‫ئێستادا سازانی ناوخۆیی‌و زەمینەسازی‬ ‫دەكا‪ ،‬زیاتر پەرۆشی (رەدی ئیعتبار) بــۆ بەستنی كــۆنــگــرە‌و سەرخستنی‬ ‫و ساڕێژكردنی برینەكەی (سەیتەرەی ڕێككەوتنەكەیە‪.‬‬ ‫پـــردێ) یــە‪ ،‬بـــەاڵم لــە ك ــاردان ــەوەی‬ ‫كۆنگرە تاسەیەكی بەردەم‬ ‫پارتیدا ئەوە دەخوێنرێتەوە‪ ،‬كە پارتی‬ ‫یەكگرتنەوە‪:‬‬ ‫دەیـــەوێ بــەردەوامــی بــدا بە ڕابــردوو‬ ‫هەنگاوەكانی بەر لە كۆنگرە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫(النــی كەم ڕێككەوتنی ستراتیجی)‪،‬‬ ‫ئەمەالی یەكێتی كراوەتە بنەمایەك بۆ ناچاردەكەن بیر لە سازانی ناوخۆیی‬ ‫مانەوەی ( شعرە معاویە)‌و ڕاگرتنی بكاتەوە‪ ،‬چونكە ئەوەندە ئاسان نیە‬ ‫هاوسەنگی لــە نــێــوان نــاڕەزایــێــتـی‌و بــەو هــەمــوو گرفتە ناوخۆییانەیەوە‬ ‫داخوازییەكانی جەماوەر‪ ،‬خۆپاراستن بتوانێ بەبێ فلتەری كۆنگرە هەنگاو‬ ‫لە دووبارە نەبوونەوەی (‪ ٣٠‬حوزەیران) بــۆ یەكگرتنەوە بــنــێ‪ ،‬چــارەســەری‬ ‫ێكی تــر‌و كــاركــردن بــۆ نــەتــرازان‌و ئــەو گرفتانە رێــگــا خــۆشــكــەرن بۆ‬ ‫ركابەرێتی پارتی‪ ،‬نەك دوژمنایەتی‪ ،‬یەكگرتنەوەكە‪ ،‬الی گۆڕانیش مەزەندە‬ ‫بۆیە بەناچاری یەكێتی بۆتە وەزیری ناكرێ رێگاكانی بــەردەم نەوشیروان‬ ‫ئاشتی بۆ چارەسەری چەندین كێسی مستەفا‪ ،‬یــش ئــەوەنــدە تــەخــت بن‬ ‫هەڵپەسێردراویش‪ ،‬بۆیە بەرامبەر كێسی تا بتوانێ بە ئاسانی‌و بێ كۆنگرە‬ ‫پارتی ناتوانرێ چاوەڕوانی كۆدەنگیەكی كۆدەنگی لەسەر یەكگرتنەوەیەكی بە‬ ‫رەها لە یەكێتیەكان بكرێ تا بەیەك پەلە دروستبكا‪ .‬ئەگەرچی گــۆڕان لە‬ ‫پێوەر بچنە ژێر باری داخوازییەكانی رووی بڕیاردانەوە بەهۆی بوونی كاك‬ ‫گۆڕان‌و ڕێككەوتنەكە‪ .‬ئەمەش وادەكا نەوشیروان مستەفا‪ ،‬لە ترۆپكە‪ ،‬تا‬ ‫بۆ سەركەوتنی ئەم ڕێككەوتنە‪ ،‬یەكێتی رادەیەك لە یەكێتی باشترە‪ ،‬بۆیە بۆ‬

‫ئەگەر یەكێتییەكان بەنیازن بە هەر شێو ‌ە و پێوەرێك‬ ‫بێ ماڵەكەیان لەگەڵ گۆڕان تێكەڵ بكەنەوە‪ ،‬لەسەریانە‬ ‫لە ئێستادا كەمرت خەون بە یەكگرتنەوە ببینن‪ ،‬زیاتر‬ ‫كار بۆ سەركەوتنی ڕێككەوتنەكە‪ ،‬سازانی ناوخۆیی‌و‬ ‫زەمینەسازی بۆ كۆنگرە بكەن‬ ‫پێگەكەی لەم كاتە هەستیارەدا ئەوەی‬ ‫نەدەخواست‪ ،‬بەاڵم بۆ بەاڵنسی هێزیش‬ ‫لە هەرێم ئەم ڕێككەوتنە گرنگی خۆی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەگەرچی بەهۆی نیگەرانیەكانی‬ ‫پارتی تائێستا جگە لە ترسی گەڕانەوەی‬ ‫دوو ئــیــدارەیــی‪ ،‬هیچ بەرەنجامێكی‬ ‫پۆزەتیفیمان لەم ڕێككەوتنە نەدیووە‪،‬‬ ‫ڕێــكــەوتــنــەكــە وایـــكـــردووە یەكێتی‬ ‫لەترسی كــاردانــەوەی گـــەورە‪ ،‬خۆی‬ ‫لە بچووكترین بەریەككەوتن لەگەڵ‬ ‫پارتی بپارێزێ‌و سازیش لە زۆرێــك‬ ‫لــە ئیستحقاقاتەكانی هــەڵــبــژاردن‌و‬ ‫رێككەوتنی ستراتیجیش بكا‪ ،‬هەروەها‬ ‫كاراكتەری میانگیریش لەدەستبدا‪،‬‬ ‫بــۆیــە واقــیــع بــەســەریــداســەپــانــدووە‬ ‫نەتوانێ وەك گۆڕان هەڵسوكەوت بكا‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە گۆڕان زۆر بێ منەتتر‪،‬‬ ‫تەڕدەستر‌و ئــازادانــەتــر هەڵسوكەوت‬

‫پەرۆشیسازان‌و ئاسایی بوونەوەی دۆخی‬ ‫هەرێم بێ‪ ،‬نەك ترازان‪ ،‬چونكە لە دوو‬ ‫ئیدارەی یان لە ئاڵۆزی دۆخەكە‪ ،‬نە‬ ‫ڕێككەوتنەكە‌و نە یەكگرتنەوەكەشیان‬ ‫هیچ مانا‌و بەهایەكی نابێ‪.‬‬ ‫پرنسیپی زۆرینە‌و كەمینە‪:‬‬ ‫بەڕای بەشێكی بەرچاوی یەكێتییەكان‬ ‫شتێك بە ناوی پرنسیپی ( زۆرینە‌و‬ ‫كەمینە) لە ناو یەكێتی نەماوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كاراكتەری بڕیاردەری بااڵدەست هەن‪،‬‬ ‫نمایشی ڕۆڵ‌و نوێنەرایەتی یەكێتی‬ ‫دەكــــەن‌و لــە پــەنــای نــاوەكــەشــیــەوە‬ ‫بەرژەوەندییە شەخسیەكانیان دەپارێزن‪،‬‬ ‫بــە رای هەندێكیش ئــەم پرنسیپە‬ ‫كارپێكراو‌و ڕێزلێگیراوە‪ ،‬هەرچۆنێكبێ‬ ‫ئەمانە بەڵگەی نەسازانی ناوخۆیی‬ ‫یەكێتیین‪ .‬ئایا یەكێتی بەو بارودۆخە‬

‫یەكێتی سەختە بەبێ ڕێكخستنەوەی‬ ‫ناوماڵەكەی‌و بەستنی كۆنگرە بتوانێ‬ ‫بڕیاری لێبڕاوانە لە یەكگرتنەوە بدا‪ ،‬یان‬ ‫گۆڕان بوێرێ پێشوازی جیدی لێ بكا‪،‬‬ ‫بۆیە تەنها ڕێگایەك الی گــۆڕان وەك‬ ‫پێشمەرجێك بۆ ئەم یەكگرتنەوەیە‪،‬‬ ‫نــاچــاركــردنــی یەكێتییە بــۆ ســازانــی‬ ‫ناوخۆیی‌و ڕێگەخۆشكردن بۆ كۆنگرە‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا هیچ ئاماژەیەكی دڵنیاكەر‬ ‫بۆ سازانی ناوخۆیی‌و كۆدەنگی لەسەر‬ ‫بەستنی كۆنگرە بوونی نیە‪ ،‬بۆیە ئەگەر‬ ‫یەكێتییەكان بەنیازن بەهەر شێوە‌و‬ ‫پێوەرێك بێ ماڵەكەیان لەگەڵ گۆڕان‬ ‫تێكەڵ بكەنەوە‪ ،‬لەسەریانە لە ئێستادا‬ ‫كەمتر خەون بە یەكگرتنەوە ببینن‪،‬‬ ‫زیاتر كار بۆ سەركەوتنی ڕێككەوتنەكە‪،‬‬ ‫ســازانــی ناوخۆیی‌و زەمینەسازی بۆ‬ ‫كۆنگرە بكەن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )573‬دو شةممة ‪2016/8/1‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫سیاسەتەكانی ئەردۆگان‬ ‫پاش كودەتا سەربازییەكە‬

‫دیار ساالر‬ ‫مێژوی دامــــەزراوەی ســەربــازی لەتوركیا‬ ‫مێژوییەكی دێرینی هەیە‪ ،‬بەردەوام كاریگەری‬ ‫لەمەیدانی سیاسی واڵتــدا هەبوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫دامـــەزراوەی سەربازی خۆی بەدامەزرێنەری‬ ‫سیستەمی سیاسی توركیا دەزانێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەوەشمان لەیادنەچێت لــەدوای هاتنە سەر‬ ‫دەستەاڵتی ئەردۆگان‌و ئەكپارتی كاری حكومەت‬ ‫سەرەتا وا خۆی پیشاندا كە كەسایەتیەكی‬ ‫ئاشتیخوازە‌و دەیەوێت لەڕێی دانوستانەوە‬ ‫هەمو گەالنی توركیا لەدەوری یەك كۆبكاتەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت لەم هەلوێستانەیدا هەندێك جار سوپا‬ ‫دژی نزیكبونەوەی بون لەگەڵ كورد‪ ،‬كەچی‬ ‫ئەو توانی دەنگی زۆرینەی كودەكانی ناوچە‬ ‫كوردیەكان مسۆگەربكات‪ ،‬بــەاڵم لەئێستادا‬ ‫دەركــەوتــوە كە ئەردۆگان نەك هەر هەوڵی‬ ‫مانەوەی خۆی دەدات لەدەسەاڵت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كەسانێك كە پێشتر هاوفیكرو هاوپارتی بون‬ ‫دوریاندەخاتەوە لەدەسەاڵت‌و هەندێك پێیانوایە‬ ‫توركیا لەسایەی دەسەاڵتی ئەردۆگاندا بەرەو‬ ‫دیكتاتۆری هەنگاو دەنێت‪ ،‬زیاتر بو بۆ‬ ‫گەڕانەوەی عەرشی سوڵتانی كاردەكرێت‪،‬‬ ‫ئەردۆگان هەمو هەوڵی حستوەتەگەڕ بۆئەوەی‬ ‫زۆرترین جومگەی سەربازی لەكەسانی نزیك‬ ‫خۆی‌و ئەوانەی هاوكاری ئەون كۆبكاتەوە‪،‬‬ ‫لەالیەكی تــرەوە سیاسەتی ئــەردۆگــان بۆ‬ ‫بەكارهێنانی سوپا بەشێوەیەكی خراپ‌و بۆ‬ ‫مەرامی شەخسی ئــەوەنــدەی تر فەرماندە‬ ‫سەربازییەكانی توڕەكردوە‪ ،‬ئەمە بێجگە لەوەی‬ ‫كە حكومەتی توركیا لەدوای هاتنی داعش‬ ‫بەردەوام ناوچەیەكی ئارام بو بۆ ئەندامانی‬ ‫داعــش پێش گەیشتنیان بەناو ریزەكانی‬ ‫ئەو رێكخراوە‌و‪ ،‬بریندارەكانی ئەو رێكخراوە‬ ‫لەنەخۆشخانەكانی توركیادا تیماردەكرێن‪،‬‬ ‫ئەم هەنگاوەش زیاتر فەرماندەكانی سوپای‬ ‫تــوڕەكــردوە‪ ،‬ئەمانە هەموی هۆكاربون بۆ‬ ‫سەڕهەڵدانی شۆڕشەكە‪.‬‬ ‫شكست‌و گۆڕانی دینامیكی سیاسەت‬ ‫بێگومان رەنگە هەتا ئێستا نازانرێت بۆچی‬ ‫لەماوەیەكی زۆر كەمدا كودەتا سەربازییەكە‬ ‫هــەرەســی هــێــنــا‪ ،‬چــونــكــە وەك ئــەوتــرا‪،‬‬ ‫كودەتاچیەكان زۆر سەركەوتوبون لەقۆناغەكانی‬ ‫سەرەتادا زۆر سەركەوتوانە كارەكانی خۆیانكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم لەناكاو هەواڵێك جیهانی توشی شۆكرد‬ ‫كرد‪ ،‬ئەویش شكستی كودەتاكەبو‪ ،‬من لەم‬ ‫هۆكارەنەدا كورتی ئەكەمەوە‪:‬‬ ‫ــ پشتگیری زلهیزەكانی جیهان لەئەردۆگان‬ ‫بەتایبەتی ئەمریكا‌و روسیا‌و بەریتانیا لەالیەكی‬ ‫ترەوە واڵتانی هەرێمی وەك قەتەر‌و سعودیەش‬ ‫هاوكاری بــەردەوام بون بۆ لەناوبردنی ئەو‬ ‫كودەتایە ئەمە بێجگە لەوەی كە هیچ واڵتێكی‬ ‫ناوچەیی‌و نێودەوڵەتی پشتگیری خۆیان بۆ‬ ‫كودەتا چییەكان پیشاننەدا‪ ،‬تەنانەت زۆر‬ ‫لــەســەرچــاوە هەواڵیەكان باسلەوە دەكــەن‬ ‫كە ئەمریكا ناراستەوخۆ هاتۆتە مەیدان بۆ‬ ‫پشكگیری ئەردۆگان‌و دژایەتی كودەتاچیەكان‪.‬‬ ‫ــ كات‌و زەمینەی كودەتاكە لەڕوی سیاسیەوە‬ ‫گونجاو نەبو‪ ،‬چونكە ئێستا ئەردۆگان پەیوەندیی‬ ‫لەگەڵ روسیاو ئیسرائیلدا ئاساییكردۆتەوە‪ ،‬واتا‬ ‫هیچ دوژمنێكی دەرەكی نەماوە‪.‬‬ ‫ــ ئەردۆگان بەبەراورد لەگەاڵ‌حكومەتەكانی‬ ‫پێشوتری توركیا زۆرتــریــن مــاوەی مانەوە‬ ‫لەدەستەاڵت تۆماركردوە‪ ،‬ئاك پارتی لەساڵی‬ ‫(‪)٢٠٠٢‬ەوە لەدەستەاڵتدایە‪ ،‬هەتا ئەمڕۆ‬ ‫ئەمەش ماوەیەكی زۆر درێژە بۆ گروپێك كە‬ ‫بتوانێت كونترۆڵی دەستەاڵتی سیاسی بكات‪.‬‬ ‫ــ ئەردۆگان لەیەكەم رۆژی دەستەاڵتەكەی‬

‫كۆتایی سوڕی متبونی‬ ‫داعش لەئەوروپا‬

‫بەسیاسەتێكی ورد بەبیانوی جێبەجێكردنی‬ ‫مەرجەكانی ئەندام بون لەیەكێتی ئەوروپا رۆڵی‬ ‫سوپای لەپێكهاتەی گشتی واڵتدا كەمكردۆتە‪.‬‬ ‫ــــ ئــەردۆگــان سەركەتوبو لەزاڵكردنی‬ ‫ئەندامانی ئاك پارتی لەدەزگایەكانی وەك میت‌و‬ ‫هەواڵگری سەربازی‌و پۆلیس‌و داگاكان ئەمەش‬ ‫كاریگەریەكی گەورەی لەسەر درێژكردنەوەی‬ ‫تەمەنی هەیە‪.‬‬ ‫ــ ئەم كودەتایە لەالیەن بەشێك لەسوپاوە‬ ‫ئەنجامدرا‪ ،‬بەشەكەی تری سوپا بەرامبەریان‬ ‫وەستایەوە لەهەمان كاتدا هێزەكانی پۆلیس‌و‬ ‫ئاسایشی (مــیــت) تــوركــیــاش پاڵپشتی‬ ‫حكومەتیان كرد‪.‬‬ ‫ـ كودەتاچییەكان نەیانتوانی لەئەردۆگان‬ ‫بدەن كە دەسەاڵتداری یەكەمە لەحكومەت‌و‬ ‫حزب لەتوركیا‪ ،‬وەك دەزانــرێــت ئەردۆگان‬ ‫لەكاتی كودەتاكەدا لەفڕۆكەیەكدا خۆی بەرەو‬ ‫واڵتێكی نادریار دەربازكردوە‪ ،‬دواتر لەرێگەی‬ ‫ئەمریكیەكانەوە بۆ توركیا گەڕاوەتەوە‪.‬‬ ‫ــ فەرماندە سەربازییەكانی كودەتا كەسانی‬ ‫ناسراو نەبون‪ ،‬تەنانەت لەكاتی دەستپێكی‬ ‫كارەكەدا خۆیان ئاشكرا نەكردبو‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وایكرد كە تەمومژیی‌و ناڕۆشنیی باڵی بەسەر‬ ‫كودەتا كێشا‪.‬‬ ‫ــ نەبونی پەیوەندی دەرەكـــی لەالیەن‬ ‫فەرماندە سەربازییەكانی كودەتا لەكاتێكدا‬ ‫ئەردۆگان دوژمنی زۆری وەك وەك پەكەكەو‬ ‫حكومەتی سوریا‌و میسر‌و فەنزویال هەیە‪،‬‬

‫لەسەركارالبردن ‌ی فەرمانبەران‌و مامۆستایان‌و‬ ‫دادوەران‌و فەرمانبەران ‌ی وەزارەتەكان ‌ی توركیا‌و‬ ‫تائێستا نزیكە ‌ی ‪ 50‬هــەزار كەس بەتۆمەتی‌‬ ‫تێوەگالن لەكودەتا دەستگیركراون‪ ،‬یان‬ ‫لەكارەكانیان دورخراونەتەوە‪ ،‬ئەوەی جێگەی‬ ‫سەرنجی هەموانە لەو رێژەیە تەنیا (‪)6038‬‬ ‫سەرباز‌و ئەفسەری سوپان‪ ،‬بەڵكو سەرجەم‬ ‫كەسەكانی تر كەسانی مەدەنین لەوانە (‪)650‬‬ ‫هاواڵتی ‌ی مەدەن ‌ی دەستگیركراون ئەمە بێجگە‬ ‫لەوەی كە ئەردۆگان لەم هەڵمەتەدا دەستەاڵتی‬ ‫قەزائیشی تــوشــكــردوە (‪ )2745‬دادوەرو‬ ‫داواكار ‌ی گشت ‌ی لەكارەكانیان دوخراونەتەوە‪،‬‬ ‫لەم هێرشەی ئەردۆگاندا رۆژنامەنوسانیش‬ ‫بێیبەری نەبون ئەوەتا (‪ )370‬فەرمانبەری‌‬ ‫تەلەفزیۆن‌و رادیۆی (‪ )TRT‬لەكار راگیراون‪،‬‬ ‫ئەمە بێجگە لەوەی كە زیاتر لە (‪ )20‬هەزار‬ ‫سایت ‌ی هەواڵی قەدەغەكراون‌و مۆڵەت ‌ی كاركردنی‌‬ ‫(‪ )34‬رۆژنامەنوسیش هەڵوەشێنراوەتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها مۆڵەت ‌ی كاركردن ‌ی (‪ )25‬ئاژانسی‌‬ ‫راگەیاندن هەڵوەشێنراوەتەوە‪ ،‬واتا ئەردۆگان‬ ‫توانی كودەتا بكاتە بیانویەك بۆ لەناوبردنی‬ ‫ئازادییەكان‌و قەتڵوعامی رۆژنامەنوسان بكات‌و‬ ‫دەنگی ئازاد كپبكات‪.‬‬ ‫لەالیەكی تــرەوە وەك دەبنین ئەردۆگان‬ ‫كەوتۆتە گیانی سیستەمی پەروەردەو مۆڵەتی‌‬ ‫(‪ )21‬هەزار مامۆستا ‌ی خوێندنگە تایبەتەكان‬ ‫هەڵوەشێنراوەتەوە‪ ،‬ئەمە بێجگە لەوەی كە‬ ‫(‪ )626‬خوێندنگە‌و دامەزراوە ‌ی تایبەت بڕیاری‌‬

‫دەستكەوێت‪ ،‬ئەگەر سیاسەتی ئەردۆگان‬ ‫بەمشیوەیە بێت‪ ،‬كەرتی گەشتیاری وێران‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەم حاڵەتەشدا توركیا بۆ دابنیكردنی‬ ‫بودجەی سااڵنەی دەبێت پشت بەسعودیە‌و‬ ‫قەتەر ببەستێت‌و دەبێتە پاشكۆیەكی ئەوان‬ ‫لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫ــــ یەكێك لــەو سیمایانەی لەسااڵنی‬ ‫نــەوەدەكــانــەوە توركیا وەك داهاتێكی زۆر‬ ‫گرنگ پشتی پێدەبەستێت بونی سەدان زانكۆ‌و‬ ‫دامەزراوەی ئەهلی بون كە بەشی هەرە زۆری ئەم‬ ‫زانكۆیانە لەالیەن فەتحواڵ گولەن سەرپەرشتی‬ ‫دەكران‪ ،‬سااڵنە ژمارەیی بەرچاو لەفێرخوازان‬ ‫لەزۆربەی واڵتانی عەرەبی‌و ئیسالمی‌و بگرە‬ ‫ئەوروپیەكانیشەوە لەم زانكۆیانە دەیانخویند‪،‬‬ ‫لەئێستادا ئەردۆگان بەرنامەڕیژی دەكات بۆ‬ ‫داخستنی ئەم زانكۆیانە‌و دەیەوێت زانكۆكان‬ ‫لەژێر چەپۆكی خۆی دابێت‪.‬‬ ‫ــ توركیا بەسیاسەتی ئەردۆگان دەبێتە‬ ‫باشترین سەربازگەی تیرۆریستان‌و داعش‌و‬ ‫نەصراو ئەحرار شام‌و نوردەین زەنگی‌و جەیش‌و‬ ‫ئیسالم سەرجەم گروپە تیرۆریستەكانی جیهان‬ ‫خۆیان لەم واڵتەدا دەدۆنەوە‪.‬‬ ‫ــ ئــەردۆگــان دەیەوێت تاقیكردنەوەكەی‬ ‫عومەر حەسەن بەشیر دوبارەبكاتەوە كە‬ ‫لەساڵی ‪ 1989‬لەسودان ئەنجامیدا‪ ،‬واڵتی‬ ‫روبەروی جەنگێكی ناوخۆیی كردەوە‪.‬‬ ‫ــ لەچەند ساڵی داهاتودا كۆچ‌و رەوێكی‬ ‫گەورەی خەڵكانی رۆشنبیرو خونێدەوار لەناو‬

‫بەاڵم ئەوان نەیانتوانیوە كونتاكێكت لەگەاڵ‬ ‫ئەو واڵتەدا دروستبكەن‪ ،‬تەنانەت نەیانتوانیبو‬ ‫لەگەاڵ پارتە نەیارەكانی ئەردۆگان لەناوخۆ‬ ‫وەك هەدەپە دروستبكەن‪.‬‬

‫داخستنیان دراوە‪ )15200( ،‬فەرمانبەری‌‬ ‫وەزارەتـــــ ‌ی خوێندن ‌ی بــااڵ لەكارەكانیان‬ ‫دورخــراونــەتــەوە لێكۆڵینەوەیان لەگەڵدا‬ ‫دەكرێت‪ )1577( ،‬راگر ‌ی كۆلیژەكان سڕكراون‪،‬‬ ‫ئەمەی بینیمان ئەردۆگان گورزێكی كوشندەی‬ ‫لەسیستەمی پەروەردە‌و ئازادی رۆژنامەگەریدا‪.‬‬

‫توركیاوە بۆ دەرەوە دەستپێدەكات‌و توركیا‬ ‫دەبێتە ئەفغانستانێكی نوێ‌و خەڵكانی رۆشنبیر‬ ‫ناتوانن لەژێر چنگی سوڵتانیكی نوێدا بژین‪.‬‬

‫توركیا دەبێتە دەوڵەتێكی پۆلیسی‬ ‫رون‌و ئاشكرایە دوای شكستی كودەتا‬ ‫سەربازییەكە ئــەمــڕۆ ئــەردۆگــان لەرێگەی‬ ‫راگەیاندنی باری نائاسایی كەوتۆتە گیانی‬ ‫هاواڵتیان‌و ســەدان‌و هــەزاران كەسی راپیچی‬ ‫زیندانەكان كردوە‪ ،‬هەرئەمەش وایكردوە كە‬ ‫بەشێكی زۆر لەچاودێرانی سیاسی پێیانوایە‬ ‫كە ئەو كودەتایەی لە(‪)15‬ی حوزەیراندا رویدا‪،‬‬ ‫بەجۆرێك لەجۆرەكان سیناریۆی ئەردۆگان‬ ‫بــوە بــۆ لێدانی نەیارەكانی بەتایبەتیش‬ ‫گروپی فەتحوڵاڵگولەن‌و پارتە چەپڕەوەكان‌و‬ ‫سەرجەم گروپ‌و پارتە كوردیەكان‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئــەردۆگــان هەتا ئێستا زۆر سەركەوتو بوە‬ ‫لەقەاڵچۆكردنی سەرجەم نەیارەكانی هەر‬ ‫لەكورد‌و فەتحواڵگولەن‌و سەرجەم پیكهاتەكانی‬ ‫تردا‪ ،‬ئایە توركیای دوای كودەتا بەچی دەگات‬ ‫لەكاتێكدا كە ئەردۆگان كودەتاكەی كردۆتە‬ ‫بیانو بۆ لەناوبردنی هەمو پێكهاتەكان تەنانەت‬ ‫بەشێكی زۆر لەسیاسەتمەنداران ئەوەیان‬ ‫نەشاردۆتەوە كە هەڵمەتەكەی ئەردۆگان دژی‬ ‫هەمو بەها مرۆییەكانەوە هیچ جۆرە رێزێكی بۆ‬ ‫بنەماكانی مافی مرۆڤ نەهێشتۆتە بۆ نمونە‬ ‫لەڕۆژانی یەكەمی دوای كۆتایی هاتنی كودەتاكە‬ ‫هەتا ئەمڕۆ دەستەاڵتدارانی توركیا بەشێوەیەكی‬ ‫زۆر بــەرنــامــەداڕێــژراو بــەردەوامــن لەگرتن‌و‬

‫توركیا بەرەو خەالفەتی عوسمانی‬ ‫دەگەڕێتەوە‬ ‫ئەو ئامارو داتــاو زانیاریانە پێماندەڵێن‬ ‫ئــەردۆگــان توركیا دەكــاتــەوە بەسیستەمی‬ ‫سوڵتانی‌و چیتر توركیا نە كۆمارێكی علمانییە‪،‬‬ ‫نە واڵتیكی ئیئتیالفی پەرلەمانییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مێژوی ئەم واڵتە بۆ نزیكەی دوسەد پێش ئێستا‬ ‫دەچێتەوە دواوە‪ ،‬ئەردۆگان دەبێتە سوڵتانێكی‬ ‫عوسمانی‪ ،‬بــەاڵم لەبەرگێكی نــوێــدا واتــا‬ ‫ئەتوانین بڵێن كە ئەم كودەتایە دەبێتە هۆی‬ ‫بەهێزكردنی زیاتری ئەردۆگان‌و مامەڵەكردن‬ ‫بەشێوەیەكی نادیموكراسیانە بەرامبەر بەنەیار‌و‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكانی لەهەریەك لــەدامــەزراوەی‬ ‫سەربازی‌و پارتە سیاسیەكانی تر‪ ،‬ئەمە بێجگە‬ ‫لەوەی كە بەشێكی زۆری دەزگاكانی راگەیاندنی‬ ‫توركیا یان روبــەروی داخستن دەبنەوە‪ ،‬یان‬ ‫لەناودەچن بەمەش توركیا دەبێتە حكومەتێكی‬ ‫ئیسالمی لەشێوازی سوڵتانشیندا‪.‬‬ ‫لێرەدا ئەو كاریگەری ئەنجامانە دەخەمەڕو‬ ‫كە ئەردۆگان پەیرەوی دەكات‪:‬‬ ‫ــ توركیا واڵتیكی گەشتیارییە بەشێكی‬ ‫زۆری داهاتی ئەو واڵتە لەرێگەی گەشتەوە‬

‫‪7‬‬

‫ئایندەی كێشەی كورد لەباكوری كوردستان‬ ‫ئــەردوگــان‌و ئاكەپە لـــەدوای ئــەم كودتا‬ ‫سەربازییە دەگەڕێنەوە بۆ سیاسەتی لەناوبردن‌و‬ ‫پاكتاوكردنی كور‌د لەباكور‪ ،‬ئەگەرێكی زۆریش‬ ‫هەیە توركیا بۆ زیاتر سەرقاڵكردنی سوپاكەی‬ ‫بەجەنگەوە سەرلەنوێ توندوتیژی دژی كورد نەك‬ ‫هەر لەباكوردا‪ ،‬بگرە لەڕۆژئاواش بەرفراوان بكات‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئێستا پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫بەوردی چاودێری دۆخەكە دەكات‌و ترسی ئەوەی‬ ‫هەیە كە ئەردۆگان بەناوی باری نائاساییەوە‬ ‫شارەكانی باكور بەتەواوەتی خاپور بكات‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە توركیا لەئێستادا خۆی بۆ‬ ‫جەنگێكی نوێ ئامادە دەكات ئەویش وەشاندنی‬ ‫گورزێكی زۆر گورچكبڕە لەبەرامبەر كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئـــاوای كوردستان‌‪ ،‬بەتایبەت لەئێستادا‬ ‫كە هێزەكانی سوریا‌و دیموكرات لەهەوڵی‬ ‫گرتنی رەقەی پایتەختی داعشدان‌و توركیاش‬ ‫لەسەرەتاوە دژی ئەم هەوڵە بوە‌و ئێستاش‬ ‫زیاتر دەیــەوێــت توڵەی خــۆی لەكوردەكان‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫لەكۆتایدا دەكرێت بڵێم كە ئەردۆگان بەهیچ‬ ‫شێوەیەك ئامادەی جێبەجێكردنی پرۆسەی‬ ‫ئاشتی نابێت‌و رەنگە لــەدوای ئەم روداوانــە‬ ‫ئەردۆگان بەرنامەڕێژی بكات بۆ لەناوبردنی‬ ‫هەمو هەنگاوێكی كــورد لەهەر پارچەیەكی‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬

‫كیسرا ئەحمەد‬ ‫ئەوكاتەی داعــش ئیعالنی خەالفەتەكەی لەموسڵ كرد‪،‬‬ ‫زۆربــەی واڵتەكان لەهەمو كیشوەرەكاندا تاڕادەیەك بەاڵی‬ ‫تیرۆریان لەكۆڵبۆوە‪ ،‬چونكە هەرچی تیرۆریستێك‌و ئەوانەی‬ ‫فیكرەی داعشیان هەبو‪ ،‬پەیتا پەیتا لەڕێگەی توركیاوە‬ ‫خۆیان دەگەیاندە سوریاو لەوێوە بۆ عیراق بۆ ناو سەنتەری‬ ‫خەالفەتەكە‪ ..‬زۆرجار وێنەكان باڵودەكرانەوە زۆربەی زۆریان وا‬ ‫رۆیشتبون كە نەگەڕێنەوەو پاسپۆرتەكانیان دەدڕاندو وێنەكانیان‬ ‫باڵودەكردەوە‪ .‬كاتێكیش لێشاوی كۆچ سەریهەڵداو هەر لەو‬ ‫رێگەیەوە چەندان تیرۆریست خۆیان خزاندە ناو كۆچبەرانەوە‬ ‫بەرەو ئەوروپا كەوتنەڕێ‪.‬‬ ‫یەكەم واڵتیش كە ماری داعش پێوەیدا فەرەنسا بو كە‬ ‫تائێستاش گیرۆردەی دەستی تیرۆرە‪ ،‬بەوپێیەی یەكەم واڵت‬ ‫بو لەدوای هێرشەكەی سەر مەخمور بوە داینەمۆی پێكهێنانی‬ ‫هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی كە تائێستا بەردەوامە‪ ،‬دوای‬ ‫ئەویش ئەگێال مێركڵی راوێژكاری ئەڵمانیا بو كە داكۆكی‬ ‫لەبەر نەگرتنی لێشاوی كۆچی دەكردو زۆرترین ئەو كەسانەی‬ ‫لەواڵتەكەی خۆیدا گرتە ئەستۆ كە ئەمڕۆ هێرشی تیادا دەكرێت‪.‬‬ ‫داعش لەڕێگەی لێشاوی كۆچەوە دەستیكرد بەدانانی گەراكانی‌و‬ ‫لەزۆربەی واڵتانی ئەوروپادا باڵویكردنەوە‪ ،‬وا ئێستا بەرە بەرە‬ ‫ئەو گەرایانە نەشونما دەكەن‌و وابڕوات واڵتانی ئەوروپا بۆچەند‬ ‫ساڵی داهاتو خراپتر دەبێت‪ ،‬چونكە فیكری داعشی فیكرێكە‬ ‫بەئاستەم‌و بەدرەنگ گۆڕانكاری بەسەردا دێت‪ ،‬ئەگەر ژینگەی‬ ‫واڵتانی خۆرئاواش بەبەراورد بەخۆرهەاڵت زۆر جیاوازیش بێت‪،‬‬ ‫رۆیشتنی داعشە متبوەكانی ئەم ناوچەیە بۆ واڵتانی ئەوروپا‬ ‫ئامانجی یەكەم تێكدان‌و دوەمیش راگەیاندنی ویالیەتێكە‪ ،‬ئەم‬ ‫بیرۆكەیەی داعش رونەو خۆشیان لەراگەیەنراوەكانیاندا نكوڵیان‬ ‫لێنەكردوە‪ ،‬هەندێك واڵتیش خۆیان زۆر باشتر هەستیان‬ ‫بەمەترسییەكانی ئەم داعشانە كــردوەو رێوشوێنی توندیان‬ ‫گرتەبەر بەتایبەت لەدۆسیەی پەنابەریدا‪.‬‬ ‫ئێستا رێكخراوی داعش بۆتە دیفاكتۆ‪ ،‬ئەم دیفاكتۆیەش‬ ‫بەڕونی دیارە دوای رۆشتنی لێشاوی كۆچەران‌و ئەو خەڵكەیە‬ ‫كە رویان لەواڵتانی ئەوروپا كرد‪ ،‬ئەوە لەپاریسەوە رۆیشتە‬ ‫نەرویج‌و ئەنجامدەرەكانی لەو واڵتە گیران‪ ،‬چەند رۆژی رابردوش‬ ‫لەوێستگەیەكی شەمەندۆفێر هەر لەئەڵمانیا داعشێكی ئەفغانی‬ ‫كەتنێكی نایەوەو وائێستاش هەر لەئەڵمانیاو لەشاری میونخ‬ ‫دەستی خۆیان وەشاند‪.‬‬ ‫ماوەیەك لەمەوبەر مێركڵ بەئاشكرا وتی‪ ،‬ئێمە پێداچونەوە‬ ‫دەكەین بەدۆسیەی پەنابەرانداو بۆ هەر ئەگەرێكیش خۆمان‬ ‫ئامادە كردوە‪ ،‬چیتر لەدوای ئەم هێرشەوە رەنگە جدی تر‬ ‫حكومەتەكانی ناو یەكێتی ئەوروپا دیدی خۆیان لەبارەی مەلەفی‬ ‫پەنابەران بگۆڕن‪.‬‬ ‫لــــەدوای هێرشەكەی وێستگەی شەمەندۆفێرەكەش‬ ‫پەیمانگەیەكی ئەو واڵتە بۆچونی هاواڵتییەكانی وەرگــرت‌و‬ ‫زۆربــەیــان ترسیان زیاترە كە واڵتەكەیان ببێتە ئامانجی‬ ‫تیرۆریستەكان‪ ،‬لەوانە س ‌ێ لەسەر چواریان دەڵێن بەم نزیكانە‬ ‫دەبینە ئامانجی تیرۆریستان‪.‬‬ ‫پەیمانگەی ڤالسن كەبارەگاكەی لەمانهایمە راپرسییەكی كردو‬ ‫تیایدا ‪ 1271‬كەس بەشداریان تیادا كردو ئەوانەی كە پێیانوابو‬ ‫هێرشیان ناكرێتە سەر رێژەكەی ‪ %20‬بو‪ ،‬بەاڵم ‪ %59‬یان‬ ‫پێیانوابوە پێویستە رێوشوێنی توند بگیرێتە بەر بۆ خۆپاراستن‬ ‫لەهێرشی تیرۆریستی‌و زۆربەیان داوایان كردوە باشتر هێزە‬ ‫ئەمنییەكان بیانپارێزن‪ ،‬هەر لەناو ئەو راپرسییەدا بۆچونی‬ ‫هایكۆ ماكس وەزیری دادی ئەو واڵتە وەرگیراوەو ئەویش پێوابوە‬ ‫چاوەڕوان دەكرێت هێرشی تیرۆریستی بكرێتە سەر ئەڵمانیا‪.‬‬ ‫كەواتە لەدوای ئەو هێرشەوە دەردەكەوێت كە دۆزینەوەی‬ ‫داعشەكان لەناو ئەوروپا وەك دۆزینەوەی داعشێك لەناو‬ ‫عیراق‌و سوریادا نییە‪ ،‬تیرۆریستێكی ناو ئەوروپا بەئەستەم‬ ‫تر دەدۆزرێتەوە لەڕوی روخسارو جلوبەرگییەوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر‬ ‫بێت‌و ئەنجامەكانی هێرشەكەش دوربن لەرێكخراوەكەی داعش‌و‬ ‫لێپرسراوێتییەكەی هەڵنەگرن كە بەئەگەرێكی دور دەزانرێت‪،‬‬ ‫ئەوا لەمەودوا لەهەمو كاتێكدا پێداچونەوە بەدۆسیەی پەنابەرانی‬ ‫سوریاو عیراق بەتایبەتی (عەرەب)‌و فیكرە توندڕەوەكان لەكارە‬ ‫هەرە جدییەكانی ئەوروپا دەبن‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا ئامانجی داعش لەم هێرشانەدا بۆ سەر واڵتانی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬ئەگەر بێت‌و بۆی بڕەخسێت راگەیاندنی ویالیەتە‬ ‫هەرچەندە كارێكی زۆر ئەستەمە‪ ،‬دوەمیش رێگەیەكە بۆ فشار‬ ‫خستنە سەر واڵتانی ناو هاوپەیمانی شەڕی دژیان‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫رزگاریان ببێت لەبۆردومان‌و ئەو ئاگر بارانەی بەسەریاندا‬ ‫دادەبارێت‪ ..‬لەكۆتاییدا نزیكی بــەرواری هێرشەكانی داعش‬ ‫لەفەرەنساو ئەڵمانیا وا دەریدەخەن گەراكانی داعش لەئەوروپا‬ ‫بەرەو كۆتایی سوڕی متبونیان دەچێت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (573) 01-08-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەسێیەمین ساڵیادی كۆچكردنیدا‬

‫مەراسیمی یادكردنەوەی‬ ‫شێركۆ بێكەس بەڕێوەدەچێ‌‬

‫مەڵۆكان دەكەین‬ ‫بەشارا‪ ،‬یان خەرمان‬ ‫دەدەین بەبادا!‬

‫ئەمساڵیش خەاڵتی شێركۆ بێكەس دابەشناكرێت‬ ‫سلێمانی‪ ،‬راژان‌و رۆژگار‪:‬‬ ‫بەبۆنەی یادی سێیەمین ساڵەی كۆچی‬ ‫دوایــی شاعیری گــەورەی گەلەكەمان‬ ‫مامۆستا شێركۆ بــێــكــەس‪ ،‬رۆژی‬ ‫‪ 2016/8/4‬دەزگــای چــاپ‌و پەخشی‬ ‫ســـەردەم‪ ،‬لــەســەر مـــەزاری شاعیر‪،‬‬ ‫مەراسیمی یادكردنەوەكە رێكدەخات‪.‬‬

‫لــەمــبــارەیــەوە (هــیــوا ق ــادر) ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنی دەزگای سەردەم بە(چاودێر)‬ ‫ی راگــەیــانــد‪ :‬لەمەراسیمەكەدا وتەی‬ ‫بنەماڵە‪ ،‬وتەی دەزگای چاپ‌و پەخشی‬ ‫ســــەردەم لــەالیــەن مامۆستا (رەوف‬ ‫بــێــگــەرد)ەوە دەخوێندرێتەوە‪ ،‬پاشان‬ ‫پێشكەشكردنی پارچە مۆسیقایەك لەالیەن‬ ‫(تیپی ژێدار)و پێشكەشكردنی گۆرانیەك‬

‫لەالیەن هونەرمەند (ناسڕی رەزازی)یەوە‪،‬‬ ‫دواتریش خوێندنەوەی هەڵبژاردەیەك‬ ‫لەشیعرەكانی شێركۆ بێكەس‪ ،‬لەهەمان‬ ‫رۆژداو بــۆمــاوەی سێ‌ رۆژ لەگەلەری‬ ‫سەردەم‪ ،‬كاتژمێر ‪10‬ی بەیانی تاكو ‪6‬ی‬ ‫ئــێــوارە‪ ،‬پیشانگەیەكی كتێب لەالیەن‬ ‫هەمان دەزگاوە بۆ كتێب‌و باڵوكراوەكانی‬ ‫دەزگای سەردەم دەكرێتەوە‪.‬‬

‫نــــاوبــــراو وتــیــشــی‪ :‬مــەراســیــمــی‬ ‫یادكردنەوەی ئەمساڵ وەكو سااڵنی تر‬ ‫وەهایەو هیچ شتێكی تایبەتمەندی تێدا‬ ‫نییە‪ ،‬گەرچی ساڵی یەكەم خەاڵتی‬ ‫داهێنانی تێدابو درای ــە (بەختیار‬ ‫عەلی)‪ ،‬بەاڵم ئەم دو ساڵەی دوایی‬ ‫بەهۆی ناهەمواری باری داراییەوە ئەو‬ ‫خەاڵتەی تێدا نییە‪.‬‬

‫ماڵی سینەما‪ ،‬كەمپینی پاڵپشتیی‬ ‫(فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی دهۆك) رادەگەیەن ‌‬ ‫ێ‬ ‫زانا حەمە غەریب‪ :‬راگرتنی ئەو فێستیڤاڵە‪ ،‬بڕیارێكی كوشندەیە‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫دوای ئـــەو بـــڕیـــارەی كــە رۆژی‬ ‫‪ ،2016/7/25‬سەبارەت بەراگرتنی‬ ‫فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی دهۆك درا‪،‬‬ ‫ماڵی سینەما بەمەبەستی پشتیوانی بۆ‬ ‫بەردەوامبونی ئەو فێستیڤاڵە كەمپینی‬ ‫(پاڵپشتیی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی‬ ‫دهۆك) رادەگەیەنێ‌‪.‬‬ ‫سەبارەت بەراگرتنی ئەو فێستیڤاڵە‪،‬‬ ‫(زانا حەمە غەریب)‪ ،‬سەرپەرشتیاری‬ ‫ماڵی سینەما بە (چاودێر)ی راگەیاند‪:‬‬ ‫لەكاتێكدا فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی‬ ‫دهۆك‪ ،‬لەماوەی سێ‌ خولی رابردوی‬

‫خۆیدا‪ ،‬توانیویەتی خزمەتێكی گەورە‬ ‫بــەبــواری هونەری فیلمسازی بكات‌و‬ ‫توانی ببێتە پردێكی گەورەی پەیوەندی‬ ‫كولتوری نێوان فیلمسازانی كــوردو‬ ‫بیانی‌و كۆمەڵێك لەسینەماكارانی‬ ‫بەناوبانگی جیهان‪ ،‬ســەرەڕای ئەوەی‬ ‫ســەدان فیلمی جیهانیی‌و كوردییان‬ ‫بەباشترین كوالێتی بەبینەری كورد‬ ‫ئاشنا كرد‪ ،‬ئەتوانین بڵێین‪ ،‬فێستیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتیی دهۆك‪ ،‬بەهەمو پێوەرێك‪،‬‬ ‫یەكێك بوە لەباشترین فێستیڤاڵەكان‬ ‫ل ــەن ــاوچ ــەك ــەداو تــوانــی متمانەی‬ ‫سینەماكاران‌و هەوادارانی سینەما بۆ‬ ‫خۆی دەستەبەر بكات‪.‬‬ ‫سەبارەت بەراگرتنی ئەو فێستیڤاڵەیش‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬ ‫نزاكانی دایكم‬

‫شانۆیی (من یەكێك نیم لەئێوە)‬ ‫لەسلێمانی‌و دەربەندیخان نمایشدەكرێ‌‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫بەسپۆنسەری رێــكــخــراوی هــاوكــاری‬ ‫ئەڵمانی‌و مۆزەخانەی كولتوری شار‪،‬‬ ‫دوای ئــەوەی رۆژانــی ‪2016/7/26-25‬‬ ‫لــەهــۆڵــی رۆشــنــبــیــری شـــاری كــفــری‪،‬‬ ‫گروپی شانۆیی (روبــەنــد)‪ ،‬شانۆیی‬ ‫(من یەكێك نیم لەئێوە)ی نمایشكرد‪،‬‬ ‫بڕیارە بەمنزیكانە لەشاری سلێمانی‌و‬ ‫دەربەندیخان نمایشبكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم شانۆییە لەنوسینی (بەختیار عەلی)‬

‫یەو ئامادەكردنی دەق (دڵشاد حسێن)‬ ‫و هونەرمەند (زەنگین ئیبراهیم) كاری‬ ‫دەرهێنانی بەئەنجامگەیاندوەو هەریەك‬ ‫لەهونەرمەندان (چیا نــوری‪ ،‬رەوەنــد‬ ‫حەسەن‪ ،‬دالوەر نوری‪ ،‬مەریوان كەریم)‬ ‫رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارە شانۆییە‪ ،‬هونەرمەند‬ ‫(مەریوان كەریم) كە رۆڵی سەرەكیی تێدا‬ ‫دەبینێ‌ بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬ئامانج‬ ‫لەم شانۆییە ئەوەیە كە دەبێت خەڵكیی‬ ‫بزانێت لەهەناوی شۆڕشدا چی دەگوزەرێت‪،‬‬ ‫چۆن دەسەاڵتی بۆگەن شكست دەهێنێ‌‪،‬‬

‫دیــســانــەوە ئــاوڕدانــەوەیــەكــە لەمێژوی‬ ‫سەركردەی خائین‪ ،‬پێویستە بەخەڵكیی‬ ‫بڵێین ئـــەوەی حوكمی دیكتاتۆری‬ ‫بەسەر میللەتدا دەسەپێنێ‌‪ ،‬رۆژ ‌ێ دێت‬ ‫لەقەفەزی زیندانەوە بەدەنگێكی كرخن‌و‬ ‫بێزار هانا بۆ میللەتەكەی دێنێ‌‪ ،‬یاخود‬ ‫لەئاست هاوڕێكانیدا سەری شۆڕ دەكات‪.‬‬ ‫زیاتر ئاماژەی بەناوەڕۆكی شانۆییەكە‬ ‫داو وتی‪ :‬ئەم شانۆییە بۆ فراوانكردنی‬ ‫دیــدی كۆمەڵگەو هێنانە پێش چاوی‬ ‫بینەرو خەڵكی ئێستایە‪ ،‬بۆ تێگەیشتن‬ ‫لەمێژو‪ ،‬جەنگ‌و ملمالنێ‌‪.‬‬

‫وتی‪ :‬راگرتنی ئەو فێستیڤاڵە بڕیارێكی‬ ‫كوشندەو زیانێكی گەورەیە لەڕەوتی‬ ‫هونەری فیلمسازی و پێویستە لەسەر‬ ‫حــكــومــەت‌و وەزارەتــــی رۆشنبیری‌و‬ ‫كــۆمــپــانــیــاكــانــی كــەرتــی تــایــبــەت‌و‬ ‫هونەرمەندان پشتیوانی خۆیان بۆ ئەم‬ ‫فێستیڤاڵە رابگەیەنن‌و رێگە نەدرێت‬ ‫ماندوبون‌و شەونخونی سااڵنێكی ئەوانەی‬ ‫لەپشت سەركەوتنی فێستیڤاڵەكەوە‬ ‫بون لەناو ببرێت‌و راگرتنی فێستیڤاڵی‬ ‫دهۆك ببێتە دەسپێكێك بۆ راگرتنی‬ ‫چاالكییە هونەرییەكانی تر لەكوردستان‪،‬‬ ‫داواكارین لەسینەماكاران‌و هونەرمەندان‌و‬ ‫رۆشنبیرانی كــورد پشتیوانی لەم‬ ‫كەمپینە بكەن‪.‬‬

‫سیروان جەالل‬

‫لەدۆخی ئاڵۆز‌و پڕ گێرمەو كێشەی رۆژهەاڵتی ناویندا‪ ،‬لەدەمی كودەتای سەربازی‬ ‫سەرنەگرتو‪ ،‬كودەتای سڤیلی ئەردۆغانیدا‪ ،‬لەساتەوەختی ئەفەرۆزكردنی كێشەكانی‬ ‫نێوان (توركیا‪-‬ڕوسیا‪ ،‬توركیا‪-‬ئیسرائیل)دا‪ ،‬لەخۆڕێكخستنەوەی عیراق بۆ كۆتایی‬ ‫پێهێنانی سەربازیانەی داعش لەعیراقدا‪ ،‬لەبەرەو پێشچونە سەربازییەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‌و تاڕادەیەك بێدەنگەكردن‌و جۆرێك لەڕێككەوتن لەسەر مانەوەی بەشار‬ ‫ئەسەددا‪ ،‬لەم چركەساتە مێژوییەدا كە ئەگەری زۆرە ئەم ناوچەیە نەخشەیەكی‬ ‫نوێ بەخۆیەوە ببینێت‪ ،‬زلهێزەكانی دونیاو واڵتانی هەرێمایەتی‌و دەرو جیران‪ ،‬هەمو‬ ‫بەخەون‌و خولیا‌و ئەجندای خۆیەوە لەگەڵ دۆخەكە مامەڵە دەكەن‌و ئاراستەی روداوەكان‬ ‫دەكەن‪ ،‬بێخەمترین‌و بێئاگاترین میللەتیش لەناوچەكەدا كوردە‪ ،‬وەك ئەوەی مێشێك‬ ‫میوانی نەبێت‪ ،‬بەئەعسابێكی زۆر ساردەوە‪ ،‬نەخۆی تێدەگەیەنێت‪ ،‬نەبەرنامەی هەیە‪،‬‬ ‫نە روئیای رونی هەیە‪ ،‬نەدەیەوێت وەك پێویست كەڵك لەقۆناغەكەو بارودۆخەكە‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬سەرباری ئەمانەش‪ ،‬رۆژبەڕۆژ قەیرانە دارایی‌و سیاسی‌و یاساییەكان قوڵتر‌و‬ ‫فراوانتر دەبن‪ ،‬ناكۆكی‌و ناتەبایی‌و دڕدۆنگی نێوان پارتە سیاسییەكان وەك خۆیی‌و‬ ‫خراپتریشە‪ ،‬میللەت تا بینەقاقای لەنەهامەتی‌و بەدبەختیدا نوقمبوە‪ ،‬تروسكایی هیوا‬ ‫بەئاراستەی چارەسەركردن بەدیناكرێت‪ ،‬ناشەفافی‌و دیزەبەدەرخۆنەكردنی سەروەت‌و‬ ‫سامانی هەرێمی كوردستان‌و ناڕونی لەزۆربەی كەرت‌و بەشەكانی بەڕێوەبردنی سیاسەتی‬ ‫ئابوری‌و جۆری پەیوەندیەكانی ئەم هەرێمە لەگەڵ دەرەوەی خۆیدا‪ ،‬هەمو ئەمانە تا‬ ‫ئەندازەیەك هاونیشتمانیانی بێمتمانە‌و پڕ گومان كردبو‪ ،‬لەدەسەاڵتە خۆماڵیەكەی‪،‬‬ ‫ئێستاش ئەو هەمو بەڵگەنامانە‌و ئیمەیاڵنەی پارتی داد‌و گەشەپێدانی ئەردۆغان‌و‬ ‫میتی توركی كە (ویكلیكس) خستونیەتیەڕو‪ ،‬كۆمەاڵنی خەڵكی زۆرتر نیگەران‌و‬ ‫توڕەو بێمتمانەتر كردوە‪ ،‬پرسیارە جەوهەریەكە لێرەدا ئەوەیە‪ ،‬ئایا لەئێستایەكی بەو‬ ‫شێوەیەدا كە بەكورتی وێنامانكرد‪ ،‬سەركردایەتی سیاسی كورد بەم پەرتەوازەیی‌و‬ ‫شێواویەی ناوماڵی كوردەوە چاوەڕوانی چی لێدەكرێت؟‬ ‫ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی‌و دەوڵەتی كــوردی لەوەها دۆخێكی پەرتەوازەییدا‬ ‫جێبەجێدەكرێت‪ ،‬یان تەنها وەك دروشم‌و موزایەدەی سیاسی‪ ،‬بۆ سەرمەستكردن‌و‬ ‫سڕكردنی میللەتی بەشمەینەت‪ ،‬ئەم دەستەواژە خراوەتە نێو بازاڕی سیاسیەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی لەماوەی رابردودا چ لەڕێگری لەسەرۆكی پەرلەمان‌و پەكخستنی پەرلەمان‌و‬ ‫دەركردنی وەزیرەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لەحكومەتدا‪ ،‬تۆخكردنەوەی سەنگەر‌و‬ ‫بازگەكانی سەردەمی شەڕی نەگریسی ناوخۆ‌و جاروبار خستنەوە ئەمدیوەوەی دێگەڵەی‬ ‫رۆژنامەنوسان‌و چاالكوانانی كۆمەڵی مەدەنی‌و رێكخراوەكان ئاماژەی رون‌و بەرچاونین‬ ‫بۆ بەدو ئیدارەیی كردنەوەی ئەم هەرێمۆچكەیە؟‬ ‫جا كەوابو سەرباری هەمو نەهامەتییەكان‪ ،‬بەم دۆخ‌و عەقڵیەتەی ئێستای سیاسیەكانەوە‬ ‫بێت‪ ،‬نەك ناتوانین سود لەم گۆڕانكاریە گەورانە وەربگرین كە بەڕێگاوەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەترسی زۆریش هەیە ئەوەی بەدیمان هێناوە لەدەستیبەین‪.‬‬ ‫پێدراوەكان بەمجۆرەن كە بەسانایی دەبینرێن‌و دەخوێنرێنەوە‪ ،‬هەروەك هاوكێشە‬ ‫بیركارییەكە وایە یەك كۆ یەك‪ ،‬یەكسانە بەدو‪ ،‬قسەی دیكە هەڵناگرێت‪ ،‬سەرنجامی ئەم‬ ‫لێكترازانانەی نێوان هێزە سیاسیەكان‌و خەڵك‌و دەسەاڵت‪ ،‬ئایندەی ئەم هەرێمە بەرەو‬ ‫كارەساتی گەورە دەبات‪ ،‬كەواتە خێرە چارەسەری هەنوكەیی ئەم كێشانە ناكرێت‌و‬ ‫دەیانەوێت شاهیدی مەرگی دەستكەوتە بەدیهاتوەكان‌و لەگۆڕنانی خەونی سەدان‬ ‫ساڵەمان بین؟!‪.‬‬ ‫ئاخۆ دەبێت ئێمەش هەلە هەمیشەییەكانی مێژوی گەلەكەمان دوپاتبكەینەوە‪،‬‬ ‫ئەی بۆ نابێت پەندێك لەمێژو وەرگرین‪ ،‬بۆ تەنها جارێك ئێمەش بەعەقڵ‌و لۆژیك‬ ‫لەگەڵ قۆناغەكەدا مامەڵە بكەین‪ ،‬وەك هەر میللەتێكی دیكەی ئەم سەر زەمینە‬ ‫بەئامانجەكانمان شادبین‪ ،‬یان هەر ئەوەیە ئێمە هەر دەبێت خۆخۆر‌و دوژمنی خۆمان‌و‬ ‫ژێردەست‌و پاشكۆی داگیركەران بین‪ ،‬ئەمێستا دەپرسم دونیا گۆڕا‪ ،‬سەردەم گۆڕا‪،‬‬ ‫هاوكێشەكان هەمو گۆڕاون‪ ،‬كورد هەرگیز لەئاستی نێودەوڵەتیدا وەك ئێستا خاوەن ناو‬ ‫و سەدا نەبوە‪ ،‬خۆشبەختانە ئێمە‌و زلهێزەكان لەیەك بەرەداین‪ ،‬پەیوەندی دیبلۆماسی‌و‬ ‫سەربازی راستەوخۆ‌و ناڕاستەوخۆمان هەیە‪ ،‬ئایا ئەمجارەیان مەڵۆكان دەكەین بەشارا‪،‬‬ ‫یان خەرمان دەدەین بەبادا؟!‪.‬‬

‫شێوەكارێكی كورد لەسوید‬ ‫بەشداری پێشانگەیەكی هاوبەش‬ ‫دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆ‬ ‫ژانی ‪ ،2016/8/14-4‬هونەرمەندی شێوەكار‬ ‫(ئاریان ئە‬ ‫بوبە‬ ‫كر)‪،‬‬ ‫وەك كوردێك بەشداری پێشانگەیەكی‬ ‫شێوەكاری‬ ‫هاوب‬ ‫ەش لەشاری ستۆكهۆڵمی سوید بكات‪.‬‬ ‫سەبارەت‬ ‫بەم پیشانگە شێوەكارییە هاوبەشە‪ ،‬ئاریان‬ ‫ئەبوبەكر‬ ‫ب‬ ‫ە(چ‬ ‫اودێ‬ ‫ر)ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئەم پێشانگەیە لەشاری‬ ‫ستۆك‬ ‫هۆڵم‬ ‫بە‬ ‫بەشداری ‪ 21‬هونەرمەند كە لەواڵتانی‬

‫جــیــاوازەوە‬ ‫هاتون دەكرێتەوە‪ ،‬منیش وەك كوردێك‬ ‫بانگهێشتی ئەم پێشانگەیە كراوم‪.‬‬ ‫دەربــــــارەی‬ ‫ســـەفـــەرو كــارەكــانــیــش وتــــی‪ :‬ئێسا‬ ‫لەخۆئاماد‬ ‫ەكرد‬ ‫ندام‬ ‫بۆ سەفەركردن بەرەو سوید‪ ،‬هەر‬ ‫هونەرمەندێك‬ ‫بەدو تابلۆ بەشداریدەكات‪ ،‬دەب ‌ێ لەو ‌ێ‬ ‫تابلۆكان درو‬ ‫ست بكەین‌و دواتر ئەو پێشانگە هاوبەشەی‬ ‫پێبكەینەوە‪،‬‬ ‫ئەمە بــەرنــامــەی ئــەو پێشانگەیەیەو‬ ‫دروستكر‬ ‫دنی‬ ‫ت‬ ‫ابلۆ‬ ‫كان لەو ‌ێ ئەو مەرجەی لەسەرە‪.‬‬

‫الپ‬ ‫ەڕە (‪)٣‬‬

‫تازەترین وتاری‬ ‫شێرزاد حەسەن‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ژمارە (‪ )٥١4‬دووشەممە ‪2016/8/1‬‬

‫سێ ساڵ لەمەوبەر‬

‫شێرکۆ بێکەس بە پاسکیلێکەوە جیهانی بەجێ هێشت‬

‫کاری هونەرمەند چێنەر عوسمان‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ســێ ڕۆژی تر دەبێ بڵێین‪ :‬سێ ساڵ‬ ‫لەمەوبــەر‪ ،‬شــاعیرێک بەو پاســکیلەوە‬ ‫کە هێشــتا کــەس نەیبینیبوو‪ ،‬کتێبەکان‬ ‫و خوێنەرەکانــی پێکەوە بەجێ هێشــت‪.‬‬ ‫ئــەوەی بــۆ هەمیشــە وەک پۆرترێتێــک‬ ‫لە زەینــی ئێمەدا دەمێنێتــەوە؛ پیاوێک‬ ‫بــوو کــە هەمیشــە جگەرەکەی لەســەر‬ ‫لێو بــوو‪ .‬ئەو بە شــێوەیەکی بەردەوام‪،‬‬ ‫وەک کارێکی هەمیشــەیی‪ ،‬هەم شــیعری‬ ‫دەنووســی و هــەم جگــەرەی دەکێشــا‪،‬‬ ‫هەرگیزیــش کــوردی بەجــێ نەهێشــت‪.‬‬ ‫ئەمەش یەکێــک بوو لە شــانازییەکانی‪،‬‬ ‫چونکــە ئەو بە پڕ واتای وشــە‪ ،‬شــێرکۆ‬ ‫بێکەس بوو؛ ئەو شاعیرەی کە دەیویست‬ ‫شیعرەکانی کەسی هەموو مرۆڤێکی کورد‬ ‫بن‪.‬‬ ‫ڕەنگــە بۆ شــاعیرێک کە تــا لە ژیاندا‬ ‫بوو هەموو شتێکی (بە چاک و خراپەوە)‬ ‫لە بارەوە نووســرا‪ ،‬ئێســتا قســە کەمتر‬

‫کاری هونەرمەند ئاریان ئەبووبەکر‬

‫بێــت‪ ،‬بــەاڵم هەر بەو بۆنەیەوە کە ســێ‬ ‫ڕۆژی تر ســاڵڕۆژی مردنەکەیەتی‪ ،‬مەرگ‬ ‫الی ئــەو لە بابەتــە هــەرە جددییەکانی‬ ‫نێــو ئەدەبیــات بــوو‪ .‬بەدەر لــەوەی کە‬ ‫کتێبی «ڕەنگدان»ـــی بە ڕەنگی ڕەش‪-‬‬ ‫وەک ســمبولی مەرگ‪ ،‬کۆتایی پێ هێنا‪،‬‬ ‫هاوکات بەردەوامیش شــیعر و کتێبی بۆ‬ ‫مەرگــی هاوڕێ و کەســایەتییە ئەدیب و‬ ‫هونەرمەندەکانــی کورد دەنووســی‪ .‬هەر‬ ‫ئەمە دەکرێت وەک ڕووبەڕووبوونەوەیەکی‬ ‫مەرگ ببینین‪ ،‬یان تێگەیشتنێکی قووڵتر‬ ‫لەو چەمکە کە تەنیا لە ڕێی ئەدەبیاتەوە‬ ‫دەتوانیــن لێــی نزیکتــر ببینــەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ســەرەنجام دوور لــە زێدەکــەی خــۆی‬ ‫و لــە سەرماوســۆڵەی واڵتێکــی تــردا‪،‬‬ ‫کە ســوید بــوو‪ ،‬مەرگی ئەزمــوون کرد‪.‬‬ ‫ئەوکاتیــش‪ ،‬جگــە لــە کتێبەکانــی و‬ ‫پاســکیلێک (کتێبێکــی تەواونەکــراوی)‬ ‫کە هێشــتا کەس نەیبینیبــوو‪ ،‬هەروەها‬ ‫تەپڵەکێکــی جگــەرە کــە ئەمجارەیــان‬ ‫هیــچ فلتەرێکی تێدا نەبوو‪ ،‬هیچی بەجێ‬

‫نەهێشت‪ ،‬چونکە لە دواڕۆژەکانی ژیانیدا‬ ‫جگــەرەی لێ قەدەغە کرابوو‪ ،‬بەاڵم وەک‬ ‫هاوڕێکانــی ئــەو چەنــد ڕۆژەی کۆتاییی‬ ‫ژیانــی دەیگێڕنەوە‪ ،‬بــەردەوام پاکەت و‬ ‫چەرخ و تەپڵەکەی لەســەر مێزەکەی لە‬ ‫بەرامبەر خۆی دادەنا‪ ،‬وەک ئومێدیک کە‬ ‫بتوانێت بۆ جارێکیش بووبێت ڕووبەڕووی‬ ‫ئەو ڕەنگە ببێتەوە کە هەموو ڕەنگەکانی‬ ‫تر دادەپۆشێت‪ ،‬بەاڵم سەرەنجام ئەو مرد‬ ‫و ئەستێرەکان هێشتا لێرەن‪.‬‬ ‫من بۆ دەمرم‬ ‫ئەی ئەستێرەکان بۆ نامرن!‬ ‫شــێرکۆ بێکــەس بــە کتێبەکانــی‬ ‫ڕووبەرێکــی گەورەی لەســەر نەخشــەی‬ ‫شــیعری کــوردی بــۆ خۆی داگیــر کرد‪،‬‬ ‫مەبەســت لەمە تەنیا ئــەو ژمارە زۆرەی‬ ‫کتێبــی شــیعریی نییە کــە چاپی کردن‪،‬‬ ‫بەڵکوو جیهانبینیی شیعری ئەو و جۆری‬ ‫تێڕوانینی شــیعریی بۆ چەمک و ڕووداو و‬ ‫خودی شــیعر وای کردبوو کە لەگەڵ هەر‬ ‫کتێبێکیــدا قەڵەمڕەوی ئەدەبیاتەکەی لە‬

‫شیعری کوردیدا فراوانتر ببێت‪.‬‬ ‫شــێرکۆ بێکەســیش یەکێک بــوو لەو‬ ‫شــاعیرانەی کە پێی خۆش بــوو ڕۆژێک‬ ‫لــە ڕۆژان بتوانێت ڕۆمانێک بنووســێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرگیــز نەیتوانی‪ ،‬هۆکاریش تەنیا‬ ‫شــیعر بــوو‪ .‬شــیعر هەرگیز نەیهێشــت‬ ‫شــێرکۆ بێکــەس ببێت بــە ڕۆماننووس‪.‬‬ ‫گەرچــی چەندیــن جاریــش هەوڵــی دا‪،‬‬ ‫بــەاڵم زمانێکــی شــیعری کــە بەســەر‬ ‫پەخشــانی ئــەو شــاعیرەدا زاڵ بــوو‪،‬‬ ‫هەمیشــە ڕێــی لــێ دەگــرت و ڕکێفــی‬ ‫(ڕۆمانە ســەرنەکەوتووەکانی) لە دەست‬ ‫دەردەچوو‪ .‬ڕەنگە هەر ئەمەش بێت وای‬ ‫کردبێــت لە «کورسی»ـــیەوە دەقی وااڵ‬ ‫بخولقێنێــت و لە یەک کاتدا هەم شــیعر‬ ‫بخوێنیتەوە‪ ،‬هەم پەخشان‪ ،‬هەم چیرۆک‬ ‫و هەمیــش دەقی شــانۆیی‪ .‬ئەمەش وای‬ ‫کردبوو یەک چەمــک‪ ،‬یان یەک ڕووداوی‬ ‫ئەدەبی‪ ،‬لە چەند دەالقەیەکی جیاوازەوە‬ ‫بببینێــت‪ ،‬کە هەر ئەم کردە ئەدەبییەش‬ ‫تێڕوانینێکی جیاوازی بۆ خودی شــیعر و‬

‫جــۆری جیهانبینیی شــیعریی الی ئەو و‬ ‫خوێنەرەکانی دروست کرد‪.‬‬ ‫شێرکۆ بێکەس‪ ،‬کە لە ‪٢‬ـی ‪٥‬ـی ساڵی‬ ‫‪ ،١٩٤٠‬لە ســلێمانی لە دایک بوو‪ ،‬هەر لە‬ ‫یەکــەم کتێبییەوە (تریفەی هەڵبەســت)‬ ‫دەردەکەوێــت کە مەیلێکی یەجگار زۆری‬ ‫بۆ وشــەی کوردی هەیە‪ .‬هەستیاریی ئەو‬ ‫بەرامبــەر وشــەکان‪ ،‬لە ســااڵنی دواتری‬ ‫هەڵکشانی ئەزموون و پڕبەرهەمیدا زیاتر‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬کــە نەختەنەختە ڕووی کردە‬ ‫فەرهەنگەکانــی وەک «هەنبانەبۆرینــە»‬ ‫و «خــاڵ» و چەنــدان فەرهەنگی تر‪...‬‬ ‫و وشــە لەبیرکراو و یەخســیرکراوەکانی‬ ‫نێو ئــەم فەرهانگەی گواســتەوە بۆ نێو‬ ‫زمانێکــی شــیعری‪ .‬بــە دیوێکــی تردا‪،‬‬ ‫هاوکات ئەو ڕزگارکەری وشە بوو‪ .‬وشەی‬ ‫جوانی کوردی کە لە هەر دەقێکی درێژیدا‬ ‫هەوڵی دەدا زیاترین وشەی فەرهەنگی لە‬ ‫دێــڕی زۆر گونجاوی شــیعرەکانیدا بەکار‬ ‫بهێنێــت؛ بەم جۆرەیە کە زمان دەتوانێت‬ ‫فراوانتــر و دەوڵەمەندتــر ببێــت‪ ،‬بــەاڵم‬

‫ســەرەنجام یەک وشە پێشــی بە هەموو‬ ‫چاالکییەکانــی شــێرکۆ بێکــەس گــرت‪،‬‬ ‫کــە ئەویش مەرگ بوو‪ .‬وشــەیەک کە تا‬ ‫شــیعر و ژیان مابێت‪ ،‬نابێتە وشــەیەکی‬ ‫فەرهەنگی و هەڵبگیرێت‪.‬‬ ‫ماوەتەوە بە خوێنەران ڕابگەیەنین‪ ،‬کە‬ ‫لە ساڵڕۆژی مەرگی شێرکۆ بێکەسدا‪ ،‬لە‬ ‫ڕۆژی ‪٤‬ـــی ئەم مانگەدا‪ ،‬کاتژمێر ‪٧‬ـــی‬ ‫ئێوارە‪ ،‬دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم‪،‬‬ ‫لەسەر گڵکۆی شاعیر‪ ،‬لە پارکی ئازادی‪،‬‬ ‫مەراســێک‪ ،‬بە ئامادەبوونی نووسەران و‬ ‫بنەماڵەی شێرکۆ بێکەس‪ ،‬ڕێک دەخات‪.‬‬ ‫لەم مەراســیمەدا جگە لــە چەند وتارێک‬ ‫هێندێک لە شــیعرەکانی بێکەس لە الیەن‬ ‫هەڵۆ شــێرکۆ بێکەسەوە دەخوێنرێنەوە‪.‬‬ ‫هــاوکات گرووپــی ژێــداری ســلێمانییش‬ ‫پارچەمیوزیکێــک پێشــکەش دەکات‪ .‬لە‬ ‫الیەکی تریشــەوە هەمان ڕۆژ لە گەلەریی‬ ‫دەزگای ســەردەم‪ ،‬پێشانگای کتێبەکانی‬ ‫ئەو دەزگایە بە داشکانی ‪ %٥٠‬دەکرێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥١٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٨/١‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫باڵندە زەردەکان لە عێراقەوە‬ ‫سێ پرسیار لە کوین پاوەرز‬

‫و‪ :‬شەمال وەلی‬ ‫کوین پاوەرز‪ ،‬لەدایکبووی ‪،١٩٨٠‬‬ ‫شاعیر‪ ،‬نووسەر و سەربازی پێشووی‬ ‫سوپاسی ئەمەریکا‪ ،‬لە حەڤدەساڵیدا‬ ‫چووە ڕیزی هێزی سەربازییەوە و لە‬ ‫‪٢٠٠٤‬ـدا چوو بۆ عێراق و تا ساڵێک لەوێ‬ ‫شەڕی کرد‪ .‬ڕۆمانی «باڵندە زەردەکان»‬ ‫ڕەوایەتی پاوەرزە لە جەنگی عێراق‪،‬‬ ‫کە دەستبەجێ دوای باڵوبوونەوەی نیو‬ ‫یۆرک تایمز وەکوو شاکارێکی کالسیک لە‬ ‫ئەدەبیاتی جەنگدا ناوی هێنا و خستییە‬ ‫لیستی دە باشترین ڕۆمانی ساڵی‬ ‫‪٢٠١٢‬ـەوە‪ .‬ڕۆمانی «باڵندە زەردەکان»‬ ‫گەیشتە قۆناغی کۆتاییی خەاڵتی میللیی‬ ‫ڕەخنەگرانی ئەمەریکا و سەرەنجام‬ ‫توانی خەاڵتی کتێبی یەکەمی گاردیان و‬ ‫خەاڵتی پێن هەمنگوەی بباتەوە‪.‬‬ ‫«جەنگ دەیویست ئێمە لە بەهاردا‬ ‫بکوژێت‪ ».‬ئەمە ڕستەی دەستپێکی‬ ‫زەردەکان»ـە؛‬ ‫«باڵندە‬ ‫ڕۆمانی‬ ‫سەرەتایەکی بەهێز بۆ ڕیوایەتی مەرگ‬ ‫و دۆستی‪ .‬باڵندە زەردەکان گێڕانەوەی‬ ‫ژیانی دوو سەربازە‪ ،‬جان بارتێلی‬ ‫بیستویەک‌ساڵە و دەنیل مۆرفی‬

‫هەژدەسااڵن‪ ،‬کە هاوکاتی ئەوەی لە‬ ‫گەرمەی جەنگدان لە الطفار‪ ،‬درێژە بە‬ ‫ژیان دەدەن‪.‬‬

‫پ‪ :‬تۆ شاعیریت و ئەمە لە ڕۆمانی‬ ‫«باڵندە زەردەکان»ـدا بە وردی‬ ‫هەست پێ دەکرێت‪ .‬ئایا ئەم کارەت بە‬ ‫شێوەیەکی ئاگایانە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە‬ ‫لەگەڵ خامیی دایەلۆگەکاندا ئەنجام دا؟‬ ‫کوین پاوەرز‪ :‬نەک تەنیا بۆ‬ ‫خامیی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوە‬ ‫دایەلۆگەکاندا‪ ،‬بەڵکوو بۆ ڕووبەڕووبوونەوە‬ ‫لەگەڵ خامیی ئەزموونی مرۆییدا‪ .‬لەم‬ ‫بارەیەوە شتەکە هەر بەم ئاراستەیەیە‪،‬‬ ‫نەک بە ئاراستەیەکی دیکە‪ .‬بۆ نیشاندانی‬ ‫دۆخی ڕۆحی و زەینیی سەرباز بارتێل‪،‬‬ ‫بە قووڵی هەستم بەوە دەکرد کە دەبێت‬ ‫زمان بااڵدەست بێت‪ .‬زمان لە ڕاستیدا‬ ‫کۆمەڵەیەکە لە دەنگەکان و نیشانەکان‪،‬‬ ‫کە بەیانکەرەکەی شتێکە بە دەروونی‬ ‫سەری ئێمەدا تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬گوتووتە‪ ،‬کاتێک لە عێراق‬ ‫گەڕاویتەوە‪ ،‬هەموان لێیان پرسیویت‬ ‫لەوێ چی ڕووی داوە‪ .‬ئایا پێت وایە‬ ‫ڕۆمان باشتر لە ڕاپۆرتی ڕۆژنامەوانی‬ ‫دەتوانێت وردەکاری و حەقیقەتی جەنگ‬

‫بە خەڵکی بگەیەنێت؟‬ ‫کوین پاوەرز‪ :‬ناتوانێت ئەم کارە‬ ‫بکات‪ .‬بڵکوو بە جۆرێکی تر جێبەجێی‬ ‫دەکات‪ .‬سوودێک کە چیرۆک هەیەتی‬ ‫ئەوەیە کە دەتوانێت چاوەڕوانی‬ ‫پێچەوانە بکاتەوە‪ ،‬بە تایبەت لە بارەی‬ ‫جەنگەکانی ئەو ناوچەیەوە کە ماوەیەکی‬ ‫زۆرە بەردەوامن‪ .‬بە تەواوی ڕوونە کاتێک‬ ‫توندوتیژی بۆ ماوەی دە ساڵ بەردەوام‬ ‫نیشانی خەڵکی بدرێت‪ ،‬ئەوا ئەو خەڵکە‬ ‫پێی ڕادێن‪ .‬هێندێک کات هونەر دەرفەتی‬ ‫ئەوەمان دەداتێ کە شتێک بە شێوەیەکی‬ ‫تازە ببینین‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ڕۆمانەکەی تۆیان‪ ،‬باڵندە‬ ‫زەردەکان‪ ،‬بە «بەرەی ڕۆژئاوا ئارامە»ـی‬

‫من زۆر بە نرخن‪ .‬حەز دەکەم ناوی‬ ‫«مەدیتیشن لە گرین»ـی ستیڤن ڕایت‪،‬‬ ‫نووسەری ئەمەریکی لەدایکبووی ‪١٩٤٦‬‬ ‫و شیعرەکای یووسف کمۆنیاکا‪ ،‬شاعیری‬ ‫ڕەشپێستی ئەمەریکایی‪ ،‬لەدایکبووی‬ ‫‪ ،١٩٤١‬بەرم‪.‬‬ ‫من ڕۆمانی «باڵندە زەردەکان»م بۆ‬ ‫ئەوە نووسی تا بڵێم لە عێراقدا چی ڕووی‬ ‫دا‪ .‬لە ڕۆمانی «باڵندە زەردەکان»ـدا‬ ‫هەوڵم داوە حاڵەتی نێوان خۆف و ئیدراک‬ ‫نیشان بدەم‪ .‬ئەم حاڵەتە یەکێک لە‬ ‫تایبەتمەندییە سەرەکییەکانی ئەزموونی‬ ‫جەنگە؛ بەوپەڕی هێز و کتوپڕییەوە دێت‬ ‫و تۆ بۆ درکێکی لەسەرخۆ و قۆناغ بە‬ ‫قۆناغ دەرفەتت نییە‪ .‬من تەنیا هەوڵم‬

‫جەنگ دەیویست ئێمە‬ ‫لە بەهاردا بکوژێت‬

‫ئیریش ماریا ڕێمارک‪« ،‬کەچ ‪»٢٢‬ـی‬ ‫جۆزیف هیڵەر و «ئەو شتانەی بە‬ ‫کۆڵ دەیانبەن»ـی تیم ئۆبراین بەراورد‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫کوین پاوەرز‪ :‬ئەم کتێبانە بۆ‬

‫داوە نزیکەی دە لە سەدی ئەوەی لە‬ ‫عێراقدا تێپەڕی‪ ،‬نیشانی ئەو کەسە بدەم‬ ‫کە ڕۆمانەکەم دەخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫ڕاویی ڕۆمانی «باڵندە زەردەکان»‬ ‫پێشتر لە شیعرێکیشمدا دەرکەوتووە‪.‬‬

‫ئیدەی ئەم سەربازە بەر لەوەی بمەوێت‬ ‫ئەم ڕۆمانە بنووسم بە نیگەرانییەکانییەوە‬ ‫الی من دەرکەوتبوو‪ .‬لە ڕاستیدا‪ ،‬هەمان‬ ‫ئەو توخمانەی نێو شیعرەکە‪ ،‬هەمان ئەو‬ ‫پرسیارانە‪ ،‬بەردەوام لە زەینمدا دەهاتن‬

‫و دەچوون‪ .‬ئەمە وای کرد نوسخەی‬ ‫جۆراوجۆر لەم شیعرە بنووسمەوە‪،‬‬ ‫ئاخری پێویستم بە نوسخەیەکی مەزنتر‬ ‫بوو‪ ،‬کە ئەویش ڕۆمانە‪.‬‬

‫به‌ڵگه‌نامه‌كاىن دادگاییكردىن "گوڵه‌كاىن خراپه‌"ى بۆدلێر‬ ‫كاتێك زه‌نگى شه‌هوه‌ت لێده‌دات‬ ‫به‌بێده‌نگى و‪ ..‬وه‌ك ترسنۆكێك‬ ‫خــۆم بخزێنمــ ‌ه نێــو گه‌نجینــه‌ى‬ ‫جه‌سته‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫به‌شى سێیه‌م‬ ‫دادبینیى به‌رێز پینار‪ -‬بریكارى‬ ‫جێگرى گشتیى ئیمپراتۆرى‬ ‫دادوه‌ریكردنــى كتێبێــك له‌ســه‌ر‬ ‫ڕیســواكردنى ئیتیكى گشــتى‪ ،‬هه‌میشــ ‌ه‬ ‫مه‌ســه‌له‌یه‌كى هه‌ســتیاره‌‪ .‬ئه‌گــه‌ر ئــه‌م‬ ‫دادوه‌ریكردنــ ‌ه ســه‌ركه‌وتوو نه‌بوو‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ده‌بێت ‌ه جۆر‌ه سه‌ركه‌وتنێك بۆ دانه‌ره‌كه‌‪،‬‬ ‫چونكــه‌ پێشــتر خۆى وا پیشــانداو‌ه ك ‌ه‬ ‫هه‌ســتى بــ ‌ه چه‌وســاندنه‌وه‌ كــردووه‌‪.‬‬ ‫دانه‌رى كتێبه‌ك ‌ه ‪-‬له‌م سكااڵیه‌ى ئێستادا‪-‬‬ ‫به‌چه‌شــنێك دێتــ ‌ه التــان كــ ‌ه له‌الیــه‌ن‬ ‫چه‌ندیــن نووســه‌رى گرنــگ و چه‌ندیــن‬ ‫ڕه‌خنه‌گرى جدى‪ ،‬پارێــزگارى لێده‌كرێ‪،‬‬ ‫گه‌واهیى ئه‌و نووســه‌ران ‌ه ئه‌ركى جێگرى‬ ‫گشتى په‌كده‌خات‪.‬‬ ‫سه‌ربارى ئه‌مه‌‪ ،‬به‌رێزان من دوودڵ نیم‬ ‫ل ‌ه ئه‌مه‌گ و وه‌فام بۆ جێگرایه‌تیى گشتى‪.‬‬ ‫له‌راستیدا ئێم ‌ه ئه‌و پیاو‌ه دادگایى ناكه‌ین‪،‬‬ ‫به‌ڵكو كتێبه‌كه‌ى دادگایى ده‌كه‌ین‪ ،‬ئینجا‬ ‫مــن ئه‌نجامى دادوه‌ریكردنه‌ك ‌ه ســه‌رقاڵم‬ ‫نــاكات‪ ،‬به‌ڵكــو زانینى ئــه‌وه‌ى ك ‌ه ئاخۆ‬ ‫(دادوه‌ریكردنه‌كه‌) داموده‌زگایه‌‪.‬‬ ‫شــارل بۆدلێــر ســه‌ر به‌هیــچ‬ ‫قوتابخانه‌یــه‌ك نییــه‌‪ ،‬ئــه‌و ته‌نهــا دواى‬ ‫خــۆى ده‌كه‌وێــت‪ .‬پره‌نســیپ و تیــۆرى‬ ‫بۆدلێــر بریتییــ ‌ه لــ ‌ه وێنه‌گرتنــى هه‌موو‬ ‫شــتێك و ڕووتكردنه‌وه‌ى هه‌موو شتێك‪.‬‬ ‫ئــه‌و لــ ‌ه قواڵییــ ‌ه هــه‌ر‌ه شــاراوه‌كه‌یدا‬ ‫سروشــتى مرۆڤایه‌تیــى هه‌ڵداوه‌ته‌وه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫به‌دیهێنانى ئه‌مــه‌ش‪ ،‬ده‌نگ و قیژه‌یه‌كى‬ ‫به‌هێزو كاریگه‌ر به‌كارده‌هێنێت‪ ،‬له‌مه‌شدا‬ ‫زیاده‌رۆیــى ده‌كات‪ ،‬به‌تایبه‌تــى له‌الیه‌ن ‌ه‬ ‫هــه‌ر‌ه دزێوه‌كانــى‪ ،‬زیــاد له‌پێویســت‬ ‫قه‌به‌یان ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬له‌پێناوى خوڵقاندنى‬ ‫هه‌ست و ده‌ربڕینه‌كان‪.‬‬ ‫به‌مجــۆر‌ه شــارل بۆدلێــر دژى هه‌موو‬ ‫شتێكى كالسیكى و ته‌قلیدییه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تى‬ ‫شــتى ڕۆتین و بێزاركه‌ر ك ‌ه ملكه‌چى هیچ‬ ‫نابێت جگه‌ ل ‌ه شتى دروستكراو‪.‬‬ ‫جۆرێــك‬ ‫به‌هیــچ‬ ‫دادوه‌ریــش‬ ‫ڕه‌خنه‌گرێكى ئه‌ده‌بى نیی ‌ه تا هه‌ڵوێستى‬ ‫خــۆى ڕابگه‌یه‌نێــت لــ ‌ه به‌رامبه‌ر شــێو‌ه‬ ‫جیاجیاكانــى هه‌ڵســه‌نگاندنى هونــه‌رو‬ ‫حوكمدان له‌ســه‌رى‪ .‬ئــه‌و به‌هیچ جۆرێك‬ ‫دادوه‌رى قوتابخانــ ‌ه (هونه‌رى)یــه‌كان‬ ‫نییــه‌‪ ،‬بــه‌اڵم یاســادانه‌ره‌ك ‌ه ئه‌ركێكــى‬

‫جه‌سته‌ گه‌شاوه‌كه‌ت بژار بكه‌م‬ ‫سینه‌ لێبورده‌كه‌ت زامدار بكه‌م و‬ ‫برینێكى گه‌وره‌و قوڵ‬ ‫ل ‌ه كه‌مه‌ر‌ه حه‌په‌ساوه‌كه‌تدا چێ بكه‌م‪.‬‬ ‫ئه‌ى شیرین ‌ه سه‌رگێژكه‌ره‌كه‌‬ ‫له‌میانى ئه‌م لێوه‌ تازانه‌وه‌‬ ‫ئه‌م لێو‌ه زۆر به‌زه‌ناو جوانانه‌وه‌‬ ‫ژه‌هــرى خۆمت تیــادا په‌خش ده‌كه‌م‪،‬‬ ‫ئه‌ى خوشكه‌كه‌م‪.‬‬

‫وه‌ك باڵنــده‌ى ســه‌قاقوش شــه‌پۆل‬ ‫ده‌ده‌ن‬ ‫له‌به‌رامبــه‌ر نیگا تیژو هێمنه‌كانى مندا‬ ‫گوزه‌ریان ده‌كرد‬ ‫ســك و مه‌مكه‌كانى‪ ،‬ل ‌ه هێشوو‌ه مه‌ى‬ ‫ده‌چوون‬ ‫***‬ ‫ده‌هاتــ ‌ه پێــش‪ ،‬به‌له‌نجه‌والرێكــى‬ ‫له‌فریشته‌ى خراپه‌ پتر‪ ،‬ده‌هاته‌ پێش‬ ‫تــا ئه‌و خۆشــنودییه‌م بشــێوێنێت ك ‌ه‬ ‫ڕۆحم سوكنایى پێ ده‌هات‬ ‫تا له‌ســه‌ر ئــه‌و بــه‌رد‌ه كریســتاڵیی ‌ه‬ ‫ڕایماڵێت‬ ‫كــ ‌ه به‌ته‌نهــا هێمــن هێمن له‌ســه‌رى‬ ‫دانیشتبوو‬

‫كــ ‌ه ئااڵون بــ ‌ه قــه‌دى كوڕیژگه‌یه‌كى‬ ‫كۆسه‌وه‌‬ ‫قه‌دوبااڵى‪ ،‬كه‌مه‌رو سمتى ده‌رده‌په‌ڕاند‬ ‫له‌م ده‌ركه‌وتن ‌ه قژزه‌ردو پێستقاوه‌ییه‌دا‬ ‫چرۆ و سه‌وزى گه‌لێ قه‌شه‌نگ بوو‪.‬‬

‫له‌الپــه‌ڕ‌ه ‪ 187‬تــا الپــه‌ڕ‌ه ‪،197‬‬ ‫هــه‌ردوو شــیعرى ژمــار‌ه ‪ 80‬و ‪81‬‬ ‫به‌ناونیشــانى «لیســبوس» و «ژنــ ‌ه‬ ‫نه‌فره‌تلێكراوه‌كان»‪ ،‬ده‌بێ ئه‌م شــیعران ‌ه‬ ‫هــه‌ر هه‌مــووى بخوێنرێنــه‌وه‌‪ ،‬له‌درێژه‌ى‬ ‫ئه‌م دوو شیعره‌دا‪ ،‬ڕه‌فتارى لیسبیانه‌كان‬ ‫(سوحاقیه‌كان) به‌روونى ده‌بینن‪.‬‬ ‫له‌الپــه‌ڕ‌ه ‪206‬دا شــیعرى ژمــاره‌ ‪87‬‬ ‫به‌ناونیشــانى «گۆڕانكارییه‌كانــى ژنــ ‌ه‬ ‫خوێنمژێك» به‌م دێران ‌ه ده‌ست پێده‌كات‪:‬‬ ‫له‌گــه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا ژنه‌كــه‌‪ ،‬بــ ‌ه زار‌ه‬ ‫شیرینه‌كه‌ی‬ ‫وه‌ك مارێــك له‌ســه‌ر پشــكۆى ئاگر‪،‬‬ ‫لوول بووه‌‪،‬‬ ‫ده‌سته‌كانى به‌ ستیانه‌كه‌ى ده‌خوراند‪،‬‬ ‫ئه‌م وشه‌ بۆنخۆشانه‌ى هه‌ڵده‌ڕشت‪:‬‬ ‫«مــن‪ ،‬دوو لێوى ته‌ڕو پاراوم‬ ‫ ‬‫هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ده‌شــزانم هه‌ســتى دێریــن‪ ،‬له‌قواڵیى‬ ‫سه‌رنوێندا ون ده‌بێت‬ ‫هه‌مــوو فرمێســكه‌كان لــ ‌ه مه‌مكــ ‌ه‬ ‫قوته‌كانم وشك ده‌كه‌مه‌وه‌‬ ‫واده‌كــه‌م پیــره‌كان وه‌ك منــداڵ قاقا‬ ‫لێبده‌ن‬ ‫بــۆ ئــه‌و كه‌سه‌یشــى ك ‌ه بــ ‌ه ڕووت و‬ ‫قووتى و‬ ‫به‌بــێ ســه‌رپۆش ده‌مبینێــت‪ ،‬مــن‬

‫دیاریكراوى پێ سپاردووه‌‪ .‬ل ‌ه قانونه‌كانى‬ ‫ئێمه‌دا یاسادانه‌ر سه‌رنجى خستۆته‌ سه‌ر‬ ‫تاوانى ڕیســواكردنى ئیتیكى گشتى‪ .‬ئه‌م‬ ‫جۆر‌ه تاوانه‌ى به‌چه‌ند سزایه‌كى دیاریكراو‬ ‫ســزا داوه‌‪ ،‬ده‌ســه‌اڵتى دادوه‌رییشــى‬ ‫سه‌رپشــك كردوو‌ه ل ‌ه ده‌ستنیشانكردنى‬ ‫لــ ‌ه الپــه‌ڕ‌ه ‪ 73‬و له‌شــیعرى ژمــار‌ه‬ ‫ئــه‌وه‌ى تا چه‌ند‌ه ئیتیكى گشــتى ئیهان ‌ه‬ ‫‪30‬دا به‌ناونیشــانى «لیســێیه‌« ئه‌م دوا‬ ‫كــراوه‌و ئاخۆ ئه‌و ئیهانه‌كردن ‌ه ســنوورى‬ ‫كۆپله‌یه‌تان بۆ ده‌خوێنمه‌وه‌‪:‬‬ ‫به‌زانــدوه‌‪ .‬دادوه‌ر پاســه‌وانێكه‌و نابێــت‬ ‫ده‌یمژم‪ ،‬تا ڕق و كینه‌م بشارمه‌وه‌‬ ‫بهێڵێــت ســنووره‌كان كراوه‌بــن‪ .‬ئه‌مه‌ی ‌ه‬ ‫رووه‌كى خۆشنودى له‌مالو ئه‌والى‬ ‫ئه‌ركى دادوه‌ر‪.‬‬ ‫ئه‌و سینه‌ دڵڕه‌قه‌ى‪ ،‬هه‌رگیز‬ ‫لێره‌دا و له‌م كێشــه‌یه‌دا‪ ،‬ئایا پێویست ‌ه‬ ‫هیچ دڵێكى تیادا زیندانى نه‌كردووه‌‬ ‫جێگــرى گشــتى زیاده‌رۆیــى بــكات لــ ‌ه‬ ‫له‌الپــه‌ڕ‌ه ‪ 92‬و له‌شــیعرى ژمــار‌ه‬ ‫به‌ئاگابوون و بێداربوونه‌وه‌‪ .‬فه‌رموو ئه‌م ‌ه‬ ‫‪39‬دا به‌ناونیشــانى «بــۆ ئــه‌و كچــه‌ى‬ ‫ده‌عــواو ســكااڵكه‌‪ .‬جــا بۆ ئــه‌وه‌ى ئه‌م‬ ‫گه‌لێــك گه‌شــاوه‌یه‌«‪ ،‬چــۆن له‌م ســێ‬ ‫ده‌عوای ‌ه شــیبكه‌ینه‌وه‌‪ ،‬با چه‌ند پارچه‌و‬ ‫پێــم وابوو چى ده‌بینــم‪ ،‬له‌ وێنه‌یه‌كى كۆپله‌ی ‌ه تێده‌گه‌ن ك ‌ه خۆشه‌ویســتێك بۆ‬ ‫چه‌ند كۆپله‌یه‌ك له‌دیوانه‌كه‌ بهێنینه‌وه‌‪.‬‬ ‫عه‌شیقه‌كه‌ى وتووه‌‪:‬‬ ‫ســه‌یرى الپه‌ڕ‌ه ‪ 53‬بك ‌ه له‌دیوانه‌كه‌دا‪ ،‬نوێدا‬ ‫به‌مجۆره‌ ده‌مه‌وێ‪ ،‬شه‌وێك‬ ‫ئه‌و ڕان و پوزانه‌ ده‌بینم‬ ‫شــیعرى ژمــار‌ه ‪ ،20‬به‌ناونیشــانى‬ ‫«گه‌وهــه‌ره‌كان»‪ ،‬لــه‌م شــیعره‌دا ســێ‬ ‫پارچــه‌ى لــێ ده‌خوێنمــه‌و‌ه كــ ‌ه لــه‌الى‬ ‫ڕه‌خنه‌گرێكــى زۆر لێبــورده‌‪ ،‬ئــه‌م ســێ شــارل بۆدلێر ســه‌ر به‌هیــچ قوتابخانه‌یــه‌ك نییه‌‪ ،‬ئــه‌و ته‌نها‬ ‫پارچه‌یــ ‌ه وێنه‌یه‌كى شه‌هوانى‪-‬ئاڵووشــى‬ ‫پێكده‬ ‫‌كات‪‌:‬هێنێت ك ‌ه ئیهانه‌ى ئیتكى گشــتى دواى خۆى ده‌كه‌وێت‪ .‬پره‌نســیپ و تیــۆرى بۆدلێر بریتییه‌ له‌‬ ‫ده‬ ‫باسك و القه‌كانى‪ ،‬ڕان و كه‌مه‌رى‬ ‫وێنه‌گرتنى هه‌موو شتێك و ڕووتكردنه‌وه‌ى هه‌موو شتێك‬ ‫ده‌ڵێى ب ‌ه زه‌یت نه‌رم كراون‪،‬‬

‫شوێنى‬ ‫مانگ و خۆرو ئاســمان و ئه‌ستێره‌كان‬ ‫داگیر ده‌كه‌م‪،‬‬ ‫مــن‪ ،‬ئــه‌ى خزمه‌تــكار‌ه ئازیزه‌كــه‌م‪،‬‬ ‫شاره‌زاى شه‌هوه‌ته‌كانم‪،‬‬ ‫كاتێكیش له‌نێوان باسك ‌ه ترسناكه‌كانم‬ ‫پیاوێك ده‌خنكێنم‬ ‫یــان كاتێك مه‌مكه‌كانــم بۆ گازلێگرتن‬ ‫جێده‌هێڵم‬ ‫من له‌وێدا ســوزانى و شــه‌رمنم‪ ،‬په‌رت‬ ‫و پته‌وم‬ ‫ته‌نانه‌ت له‌م وروژان ‌ه تێره‌دا‪ ،‬فریشــت ‌ه‬ ‫په‌ژمورده‌كان‬ ‫له‌پێنــاوى منــدا نه‌فــره‌ت له‌خۆیــان‬ ‫ده‌كه‌ن!»‬ ‫گومانى تیا نیی ‌ه ك ‌ه دواتر بۆدلێر ده‌ڵێ‬ ‫لــه‌م كۆپله‌یه‌ى خواره‌وه‌داو به‌نووســینى‬ ‫ئــه‌م دێرانه‌ى تــر‪ ،‬شــتێكى پێچه‌وانه‌ى‬ ‫كردووه‌‪:‬‬ ‫كاتێك هه‌موو مۆخى نێو ئێسكه‌كانمى‬ ‫مژى‪،‬‬ ‫به‌خاوخلیچكى ئاوڕم لێدایه‌وه‌‬ ‫تا ماچێكى پێ ببه‌خشم‪،‬‬ ‫هیچــم نه‌بینــى جگه‌ ل ‌ه مه‌شــكه‌یه‌كى‬ ‫لینجى‬ ‫پڕ ل ‌ه كێم و زوخاو‪.‬‬ ‫ئایا پێتــان وای ‌ه ده‌كــرێ‪ ،‬به‌نیه‌تێكى‬ ‫باشــه‌وه‌‪ ،‬هه‌موو شتێك بوترێ ‪ ،‬ده‌كرێ‬ ‫وێنــه‌ى هه‌مــوو شــتێك بگیــرێ‪ ،‬هه‌موو‬ ‫شتێك ڕووت بكرێته‌وه‌؟ به‌مه‌رجى ئه‌وه‌ى‬ ‫كــ ‌ه دواتر قســ ‌ه ده‌ربــاره‌ى قێزه‌ونییه‌ك‬ ‫بكرێت ك ‌ه داوێنپیســى به‌رهه‌مى هێناوه‌‪،‬‬ ‫دیســان وێنه‌گرتنى ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ى له‌و‬ ‫داوێنپیسیه‌وه‌ دێن‪.‬‬ ‫به‌رێــزان‪ ،‬وابزانــم ئــه‌و چه‌نــد كۆپل ‌ه‬ ‫شیعره‌ى بۆم خوێندنه‌و‌ه به‌سه‌ بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫جه‌خت لــ ‌ه بوونــى ئیهانه‌كردنى ئیتیكى‬ ‫گشــتى بكه‌ینــه‌وه‌‪ .‬ئیــدى یــان ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫هه‌ســت بــ ‌ه حه‌یــاو شــه‌رمكردن بوونى‬ ‫نیه‌‪ ،‬یــان به‌چاوقایمى ســنوورى ئیتیك‬ ‫به‌زێنراوه‌‪.‬‬ ‫ئیتیكى ئاینى به‌قه‌ده‌ر ئیتیكى گشتى‬ ‫شــوێنى ڕێزێكــى گــه‌ور‌ه نییــه‌‪ ،‬بۆ ئه‌م‬ ‫خاڵــه‌ش ســه‌رنجتان بــۆ ئه‌م شــیعران ‌ه‬ ‫ڕاده‌كێشم‪« :‬نكوڵیى سان پییر»شیعرى‬ ‫ژمــار‌ه ‪ 90‬الپــه‌ڕه‌ى ‪« ،217‬هابیــل و‬ ‫قابیل» شیعرى ژمار‌ه ‪ 91‬الپه‌ڕه‌ى ‪،219‬‬ ‫«نزاكانى شــه‌یتان» شــیعرى ژمار‌ه ‪92‬‬ ‫الپــه‌ڕه‌ى ‪« ،222‬مه‌یى بكوژ» شــیعرى‬ ‫ژمار‌ه ‪ 95‬الپه‌ڕه‌ى ‪.235‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥١٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٨/١‬‬

‫‪3‬‬

‫ڕۆماىن مندااڵىن گه‌ڕه‌ك و شكستى زماىن دایك‬ ‫شێرزاد حه‌سه‌ن‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫*ده‌ستپێكی ڕۆمانه‌ك ‌ه بۆ خۆی له‌و‬ ‫ساته‌وه‌خته‌و‌ه ده‌ست پێده‌كات ك ‌ه‬ ‫نزیكمان ده‌خاته‌و‌ه ل ‌ه كۆتایی پێكه‌و‌ه‬ ‫به‌ستنه‌وه‌ى هه‌ر سێ تافی‪ :‬ڕابردوو‪،‬‬ ‫هه‌نووك ‌ه و داهاتوو‪ :‬به‌و مانایه‌ى ك ‌ه‬ ‫داهاتوو زاده‌ى هه‌نووكه‌ و ڕابردووه‌‪.‬‬ ‫وه‌ك شوێن‪ :‬كتێبفرۆشی ئاكادیمیای ‌ه‬ ‫كه‌ (سیسیلیا) دواى ‪ 25‬ساڵ ب ‌ه نیاز‌ه‬ ‫(د‪.‬گۆستاڤ لۆنگڤیست)ى باوكى‬ ‫ببینێت ك ‌ه بۆ واژۆكردنى ڕۆمانى‬ ‫«مندااڵنى گه‌ڕه‌ك» ئاماد‌ه بووه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫واتا هه‌ر ل ‌ه دواى ده‌سپێكى ڕۆمانه‌كه‌و‌ه‬ ‫«هیوا قایه‌ر» وه‌ك ڕۆماننووس و‬ ‫هه‌قایه‌تبێژ خۆى ل ‌ه پشت «گۆستاڤ»دا‬ ‫ده‌شارێته‌وه‌‪.‬‬ ‫دیار‌ه «سیسلیا» نیگه‌ران و‬ ‫گیرۆده‌ى جیابوونه‌وه‌ى دایك و باوكى‬ ‫بووه‌‪ ،‬ئه‌و وه‌خته‌ى باوك ‌ه ب ‌ه چیرۆكى‬ ‫ده‌ست تێكه‌ڵكردنى (یولیا)ى هاوسه‌رى‬ ‫ده‌زانێت له‌گه‌ڵ «جۆرج» ناوێكى‬ ‫ئه‌فریقایی‪ ،‬ل ‌ه میانه‌ى گه‌شتێكیان بۆ‬ ‫(تانزانیا) ك ‌ه نیازى هاتنه‌كه‌شیان ل ‌ه‬ ‫پێناو یارمه‌تیدان و كاركردن بوو‌ه ل ‌ه‬ ‫ئۆردوگای په‌نابه‌رانى «هوتوو»ییه‌كاندا‪.‬‬ ‫(جۆرج)ى ئه‌فریقایی وه‌ك یاوه‌رى ژن ‌ه و‬ ‫مێرده‌ك ‌ه خۆى ته‌رخان كردووه‌‪ ،‬سیسیلیا‬ ‫ل ‌ه «تانزانیا» ل ‌ه دایك ده‌بێت‪ ،‬تۆرانى‬ ‫«گۆستاڤ» له‌وه‌و‌ه سه‌رچاو‌ه ده‌گرێت‬ ‫ك ‌ه خانمه‌كه‌ى دانی پێدا ده‌نێت ك ‌ه‬ ‫نازانێت (سیسیلیا)ى كچى‪( :‬جۆرج)‬ ‫ی دۆست یان گۆستاڤ‪-‬ى مێردی‬ ‫باوكییه‌تی‪.‬‬ ‫لێره‌دای ‌ه ك ‌ه هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه ده‌كه‌وین ‌ه‬ ‫ناو سێگۆشه‌ى ملمالنێی سۆزدارى ك ‌ه بۆ‬ ‫هه‌میش ‌ه ب ‌ه هاتنى قاندڕ و غه‌ریمێك‬ ‫چیرۆكى عیشقێك هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫«ژانرى فیكشن» ل ‌ه كالسیكه‌و‌ه تاوه‌كو‬ ‫ئێستا وازى له‌و گه‌مه‌ی ‌ه نه‌هێناو‌ه ك ‌ه‬ ‫فه‌زایه‌كى درامى ب ‌ه ڕۆمان به‌خشیوه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه ده‌كه‌وین ‌ه ناو گه‌م ‌ه‬ ‫و نیازى به‌دكارانه‌ى «سیسیلیا»ى‬ ‫هیپیی ئاكار ك ‌ه مه‌رجى بۆ باوكى داناو‌ه‬ ‫ك ‌ه نامه‌یه‌كى عاشقان ‌ه و ئیرۆتیكى خۆى‬ ‫بۆ «گوڵ محمد»ى دڵدارى بئاخنێت ‌ه‬ ‫دوتوێی ڕۆمانه‌كه‌وه‌‪ ،‬سه‌ربارى نامه‌یه‌كى‬ ‫دایكى ك ‌ه زۆر ڕووت و هه‌وه‌سبازان ‌ه‬ ‫نووسیوویه‌تى‪ ،‬ل ‌ه ساته‌وه‌ختێكى‬ ‫نۆستالگییانه‌‪ ،‬یادى گۆستاڤ–ى‬ ‫كۆنه‌مێردى كردۆته‌وه‌‪ ،‬تێهه‌ڵكێشكردنى‬ ‫هه‌ر دوو نامه‌كه‌ تۆڵه‌ی ‌ه ل ‌ه باوكی و‬ ‫ئازاردانى ك ‌ه دلڕه‌قى سیسیلیاى كچى‬ ‫ده‌نوێنێت‪ .‬ب ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ئه‌و پۆرترێته‌ى‬ ‫ك ‌ه بۆ سیسیلیا ڕه‌سمكراو‌ه ك ‌ه وه‌ك كچ ‌ه‬ ‫هیپییه‌كان خۆى نواندووه‌‪ :‬ب ‌ه خۆى و‬ ‫پشتێن ‌ه پان و ب ‌ه فیشه‌كڕێژراوه‌كه‌ى‪،‬‬ ‫نه‌خشی دوو دڵۆپ خوێنى به‌رى چاوانى‬ ‫ك ‌ه سیمبولی لیكترازانى دایك و باوكى‬ ‫بووه‌‪ .‬پۆستاڵی ڕه‌شی‪ ،‬لێوى ڕه‌شی‪،‬‬ ‫گۆره‌وى موشه‌به‌ك و دڕێندڕاوى‪ ،‬ئه‌و‬ ‫هه‌سته‌مان قووڵ ده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه ئه‌م یاخى‬ ‫و دژه‌باو‌ه و سڵ له‌ هیچ ناكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫سیسیلیا ئیمزاكردنی باوكى بۆ‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ى ده‌كات ب ‌ه بیانوو بۆ بینینى‬ ‫باوكى‪ ،‬سه‌ربارى ئه‌وه‌ش مه‌راقێكى پیس‬ ‫و كونجكۆڵ دنه‌ى ده‌دات تا بزانیت‬ ‫ئاخۆ باوكى ئه‌و نامه‌یه‌ى خستۆت ‌ه ناو‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ى ك ‌ه بۆ ‘گوڵ موحه‌مه‌د‌ى‬ ‫دڵدارى ناردوو‌ه ك ‌ه وه‌ك په‌ناهه‌ند‌ه ل ‌ه‬ ‫سوێد ژیاوه‌‪.‬‬ ‫دیار‌ه ئێم ‌ه ب ‌ه درێژایی ڕۆمانه‌ك ‌ه‬ ‫گه‌شتێك ب ‌ه ناو به‌شێكى زۆرى‬ ‫ڕووداوه‌كاندا ده‌كه‌ین‪ ،‬له‌ته‌ك تانوپۆ و‬ ‫چنینه‌كه‌ى وه‌ك چه‌ق و ڕۆحى ده‌قه‌ك ‌ه‬ ‫ك ‌ه گێڕانه‌و‌ه هه‌ڵگرى هه‌موو پایه‌كان و‬

‫كۆكه‌ره‌وى ماجه‌را و ڕایه‌ڵه‌كان و ورد‌ه‬ ‫مێژووى چاره‌ك ‌ه سه‌ده‌یه‌ك ‌ه ل ‌ه ژیانى‬ ‫ڕامیارى و كۆمه‌اڵیه‌تى ئێمه‌دا‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه له‌م ڕۆمانه‌دا ل ‌ه بازبازێنداین‬ ‫ل ‌ه نێوان دوو جوگرافیادا‪ :‬سوێد و‬ ‫كوردستان وه‌ك هه‌رێمێكى نۆستالژیا‬ ‫و به‌رجه‌سته‌كردنى قۆناغى شۆرشی‬ ‫شاخ و زینده‌گى شارۆمه‌ندان ‌ه ب ‌ه مانا‬ ‫نێگه‌تیڤه‌كه‌ى ك ‌ه پڕ‌ه ل ‌ه بڕێكى زۆر‬ ‫ل ‌ه توندوتیژى و مه‌رگه‌ساتى به‌رده‌وام‪،‬‬ ‫به‌ تایبه‌تى ك ‌ه مندااڵنى گه‌ڕه‌ك ‌ه‬ ‫گیرۆده‌ن‪.‬‬ ‫تیایدا‬ ‫هه‌ژارنشینه‌كان‬ ‫هه‌ر هه‌مووشی له‌سه‌ر زارى (گوڵ‬ ‫محه‌مه‌د)ه‌وه‌ ب ‌ه ئێم ‌ه ده‌گات‪ ،‬ك ‌ه خۆى‬ ‫ئه‌كته‌رێكى سه‌ره‌كى ناو ڕووداوه‌كانه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫دواى هه‌وڵ و كۆششێكى زۆر و كه‌ین و‬ ‫به‌ینێكى بێ وچان (گۆستاڤ)ى نووسه‌ر‬ ‫و ده‌روونناس ناچار و قایل ده‌كات ك ‌ه‬ ‫ژیانى ئه‌م ل ‌ه ڕۆمانێكدا یاداشت بكات‪،‬‬ ‫ك ‌ه هاوكات له‌بارى ده‌روونییه‌و‌ه كۆمه‌ك‬ ‫به‌و قوربانیی ‌ه ده‌كات وه‌ك ڕۆماننوس‬ ‫و ده‌روونناس‪ ،‬تاوه‌كو بیسه‌لمێنێت ك ‌ه‬ ‫«ئه‌گه‌ر مرۆڤ تواناى گێڕانه‌وه‌ى ل ‌ه‬ ‫ده‌ستدا‪ ،‬هه‌ر هه‌موو شووناسی ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫مه‌ترسییه‌وه‌‪ .‬الپه‌ڕه‌‪ »17/‬وه‌ك دكتۆر‬ ‫گۆستاڤ ئاماژه‌ى پێده‌دات‪:‬‬ ‫« تا مرۆڤ ل ‌ه به‌رده‌م كه‌سێكدا‬ ‫ده‌ستنه‌كات ب ‌ه گێڕانه‌وه‌‪ ،‬نازانێت ل ‌ه‬ ‫كوێی دونیادا وه‌ستاوه‌‪/‬هه‌مان الپه‌ڕه‌«‬ ‫كه‌ره‌سته‌ى خاوى ڕۆمانه‌كه‌ش‬ ‫قوتوویه‌كى پڕ ل ‌ه نامه‌یه‌‪ ،‬سه‌ره‌تا دكتۆر‬ ‫گۆستاڤ نایخوێنێته‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه میانه‌ى‬ ‫شه‌وێكى خه‌وزڕاندا ده‌ست ده‌كات ب ‌ه‬ ‫خویندنه‌وه‌ى نامه‌كانى «گوڵ محه‌مه‌د»‪،‬‬ ‫نامه‌كان تكاكاران ‌ه بوون ك ‌ه ئه‌م وه‌ك‬ ‫دكتۆر و نووسه‌ر ل ‌ه ڕووى مرۆییه‌و‌ه‬ ‫به‌رپرس ‌ه ك ‌ه گوێ ل ‌ه نه‌خۆشه‌كانى‬ ‫بگرێت‪.‬‬ ‫گوڵ محه‌مه‌د داواى لێده‌كات ژیانى‬ ‫بكات ب ‌ه ڕۆمان‪ .‬به‌اڵم گۆستاڤ‬ ‫وه‌ك دكتۆرێكى ڕه‌وشتپارێز ل ‌ه خۆى‬ ‫ده‌پرسێت‪ :‬ئایا هه‌موو به‌سه‌رهاتێك ب ‌ه‬ ‫كه‌ڵكى نووسین دێت؟ مۆراڵى دكتۆر ڕێگا‬ ‫نادات ك ‌ه ژیانى تایبه‌تى نه‌خۆشه‌كانى‬ ‫بكات به‌ كه‌ره‌سته‌ى نووسین‪.‬‬ ‫گۆستاڤ وه‌ك سیماناسێك هه‌ست‬ ‫ده‌كات ك ‌ه گوڵ موحه‌مه‌د هى‬ ‫فه‌رامۆشكردن نییه‌‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه ل ‌ه نائاگاهى‬ ‫خۆیدا ئه‌و مه‌راقه‌ش هانى ده‌دات‬ ‫ك ‌ه «گوڵ محه‌مه‌د» یار و دڵخوازى‬ ‫سیسیال–ى كچى بووه‌‪ ،‬هاوكات خه‌ونى‬ ‫گۆستاڤ وازهینان بوو‌ه ل ‌ه ده‌روونناسی‬ ‫ب ‌ه نیازى ڕووكردنه‌ نووسین‪.‬‬ ‫له‌م ڕۆمانه‌دا شوێن ب ‌ه مانا كۆن و‬ ‫ی تێدا‬ ‫باوه‌كه‌ى ‘هه‌ستى هاونیشتمان ‌‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو جوگرافیایه‌كه‌ بۆ جه‌نگ‬ ‫و ملمالنێ و سه‌رگه‌ردانى‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫زه‌مه‌ن و شوێن وه‌ك هه‌ڵگرى ڕۆحى‬ ‫لۆكاڵى بوونى هه‌یه‌‪ .‬وه‌ك ئه‌وه‌ی گه‌ر‬ ‫ئه‌و شوێن و كات ‌ه نه‌بێت‪ ،‬بوونى وه‌ها‬ ‫كاره‌كته‌ر و ڕووداوگه‌لێك مه‌حاڵه‌‪ ،‬واتا‬ ‫ئێم ‌ه یاده‌وه‌ریمان ئاماد‌ه ده‌كه‌ین بۆ‬ ‫خوڵقانى ژینگه‌یه‌كى پڕ ل ‌ه توندوتیژى‪،‬‬ ‫باوه‌جوو‪ ..‬چه‌ند‌ه واقیعییه‌‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ش‬ ‫خه‌یاڵئامێزه‌‪ .‬زه‌مه‌نێك و گۆڕه‌پانێك ‌ه‬ ‫بۆ په‌ڕینه‌و‌ه ل ‌ه زمانى دایكه‌و‌ه بۆ زمانى‬ ‫باوك‪ ،‬واتا ل ‌ه شكستى زمانى دایكه‌و‌ه‬ ‫بۆ زاڵبوونى زمانى سته‌مكارانه‌ى باوك‪:‬‬ ‫زمانێكى زبر و بارگاوى ب ‌ه هه‌موو میراتى‬ ‫سته‌م و چه‌وساندنه‌و‌ه و مه‌رگدۆستى‪،‬‬ ‫ك ‌ه درێژكراوه‌ى هه‌مان قۆناغى منداڵی‬ ‫و هه‌رزه‌ییه‌‪.‬‬ ‫سه‌رزه‌مینێك ‌ه ك ‌ه كۆى ورده‌كارى‬ ‫ده‌قه‌ك ‌ه ل ‌ه ناو خۆیدا كۆ ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕاستگۆیی ل ‌ه مێژووه‌كه‌دا هاوشان ‌ه ب ‌ه‬ ‫ڕاستگۆیی ل ‌ه هونه‌ردا‪ ،‬مامه‌ڵه‌كردنێكى‬ ‫ئاسۆیی و ستوونیی ‌ه ل ‌ه ته‌ك كۆى‬ ‫په‌یكه‌ر و ساختمانى ڕۆمانه‌كه‌دا‪.‬‬

‫««‬

‫ی‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ‌ه ب ‌ه گشتی دیارده‌ى ‘نامێژووی ‌‬ ‫بۆ خۆى ل ‌ه ئه‌ده‌بی داستانئامێزى‬ ‫ئێمه‌دا ل ‌ه كه‌م ئه‌زموونییه‌و‌ه بووه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫پاڵ ئاشنانه‌بوون ب ‌ه یاسا و ڕێساكانى‬ ‫هونه‌رى داستاننووسی ك ‌ه خودى‬ ‫مێژووه‌ك ‌ه ڕه‌سمى ئه‌و په‌یوه‌ندیی ‌ه ده‌كات‬ ‫ل ‌ه نێوان پارچه‌كانیدا‪ ،‬ژماره‌یه‌كى كه‌مى‬ ‫ڕۆمان و چیرۆكمان ده‌ست ده‌كه‌وێت ك ‌ه‬ ‫بكه‌وێت ‌ه ده‌ره‌وه‌ى ئه‌و هه‌اڵوێردكردنه‌‪،‬‬ ‫نووسه‌ر ناچار نیی ‌ه به‌وه‌ى ڕێز ل ‌ه شوێن ‌ه‬ ‫ڕاسته‌قینه‌كانى ناو جوگرافیایه‌كى‬ ‫دیاریكراو بگرێت‪ ،‬مافی ڕه‌واى نووسه‌ر‌ه‬ ‫ك ‌ه له‌و له‌یه‌كچوون ‌ه نزیك بێته‌وه‌ یان دوور‬ ‫بكه‌وێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه له‌م ڕۆمانه‌دا هه‌وڵێكی‬ ‫شێلگیرانه‌ به‌م ئاراسته‌یه‌دا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫شوێن له‌م ڕۆمانه‌دا بۆ خۆى ڕوو‬ ‫هه‌ڵمالین ‌ه له‌سه‌ر كه‌سانێكى په‌راوێزخراو‬ ‫نه‌ك دیار و پایه‌دار‪ .‬ڕاده‌ى كاردانه‌وه‌ى‬ ‫خودى گه‌ڕه‌ك ‌ه میللییه‌ك ‌ه وه‌ك ژینگه‌ى‬ ‫ڕۆمانه‌ك ‌ه كاردانه‌و‌ه و كاریگه‌رى خۆى‬ ‫داناو‌ه له‌سه‌ر هه‌ر جووڵ ‌ه و ڕه‌فتارێكى‬ ‫هه‌رزه‌كار و تۆاڵزه‌كان‪ ،‬بگر‌ه بڕى‬ ‫توندوتیژى ئه‌و گه‌ڕه‌ك ‌ه میللییان ‌ه ل ‌ه‬ ‫سه‌ده‌ى بیسته‌مدا خه‌سڵه‌تى سه‌پاو و‬ ‫زاڵ بووه‌‪ ،‬ك ‌ه دواتر ده‌بێت ب ‌ه سه‌رزمین‬ ‫و سه‌رچاوه‌یه‌ك بۆ ملمالنێی خوێناوى‬ ‫حیزبه‌كان‪ ،‬ب ‌ه درێژایی نیو سه‌ده‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه درێژكراوه‌ى شه‌ڕ‌ه گه‌ڕه‌ك بوون‪،‬‬ ‫ئاماده‌گى زه‌ق و ڕه‌نگدانه‌وه‌ى پترى ل ‌ه‬ ‫ناو دونیاى هونه‌ر و ئه‌ده‌بدا به‌رجه‌ست ‌ه‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌شیان زبانێكى بریندار‬ ‫و برینداركه‌ر كۆى په‌یكه‌رى داستانه‌ك ‌ه‬ ‫داگیر ده‌كات‪.‬‬ ‫كه‌وات ‌ه ئێم ‌ه ب ‌ه ته‌نیا ماجه‌راى مندااڵنى‬ ‫گه‌ڕه‌ك ناخوێنینه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو كۆى كوچ ‌ه‬ ‫و كۆاڵنه‌كان و ماڵه‌كان و قوتابخانه‌كان‬ ‫و بازاڕ و خانه‌كانى دیكه‌ى په‌روه‌رد‌ه و‬ ‫شه‌ڕ و جنێوه‌كان‪ ،‬سه‌ربارى دابونه‌ریتى‬ ‫قۆناغێكى ڕۆحى سته‌مگه‌رى باوكساالرى‬ ‫و ده‌ره‌به‌گى خۆسه‌پێنه‌ر‪ ،‬ڕه‌نگ و‬ ‫ده‌نگى زاڵى ڕۆژگارێكى جه‌نگئامێز ك ‌ه‬ ‫هاوشانى ژیانێك ‌ه ك ‌ه كاره‌كته‌ره‌كان‬ ‫لێی به‌هره‌مه‌ند نه‌بوون‪ :‬ژیانێكى بزر و‬ ‫كوژراو‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه درێژه‌پێده‌رى هه‌مان‬ ‫دۆخى شه‌ڕ‌ه گه‌ڕه‌ك ‌ه ك ‌ه ل ‌ه قۆناغى‬ ‫شاخیش خوێناوییان ‌ه هاوڕێكان سه‌نگه‌ر‬ ‫ل ‌ه یه‌كدى ده‌گرن‪.‬‬ ‫ئایا ده‌كرێت گه‌ڕه‌كێك وه‌ك شوێن و‬ ‫زه‌مه‌ن ملمالنێى كاره‌كته‌ره‌كانى ببێت‬ ‫ب ‌ه نموون ‌ه و نوێنه‌رى شار یان هه‌تا‬ ‫واڵتێك؟ به‌ڵێ ده‌كرێت هه‌ڵگرى هه‌موو‬ ‫خه‌سڵه‌ت ‌ه جوان و ناشیرینه‌كانى شار‬ ‫و واڵتێك بێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر گه‌ڕه‌كى ناو ئه‌م‬ ‫ڕۆمان ‌ه شوێنێكى گریمانه‌كراویش بێت‪،‬‬

‫با ڕه‌هه‌ندێكى واقیعیشى هه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌و مانای ‌ه نایه‌ت ك ‌ه هێزى ئه‌وه‌مان‬ ‫لێبستێنێته‌و‌ه ك ‌ه مه‌زه‌نده‌ى شوێنێكى‬ ‫دیك ‌ه نه‌كه‌ین ك ‌ه ئێمه‌ش تیایدا ژیا بین‪،‬‬ ‫ڕۆمانه‌ك ‌ه نه‌خشی خۆى له‌سه‌ر خه‌یاڵى‬ ‫ئێم ‌ه به‌جێدێڵێت ب ‌ه بێئه‌وه‌ى واقیعێكى‬ ‫پڕ ل ‌ه توندوتیژى كۆنكریتى ل ‌ه یاد بكه‌ین‪.‬‬ ‫گه‌رچى شوێن ل ‌ه ژێر بارستایی ئه‌و‬ ‫هه‌موو هه‌را و زه‌نا و به‌ یه‌كدادانى‬ ‫مه‌ردومه‌كان ب ‌ه یه‌كدیدا ده‌كشێت و ل ‌ه‬ ‫خه‌یاڵى ئێمه‌دا به‌ربه‌رینتر ده‌نوێنت‪،‬‬ ‫پتر كاره‌كته‌ره‌كان وه‌ك كۆمه‌ڵێك‬ ‫مێردمنداڵى بیژمۆت و به‌له‌س ‌ه فه‌زایه‌كى‬ ‫پڕ له‌ زبروزه‌نگ دروست ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫هه‌میش ‌ه چیرۆك و ڕۆمانى ئێم ‌ه‬ ‫هه‌وڵیداو‌ه باس له‌و زه‌بروزه‌نگ ‌ه بكات‬ ‫ك ‌ه گه‌ڕه‌ك ‌ه میللی و هه‌ژارنشینه‌كانى‬ ‫پێده‌ناسینه‌وه‌‪ ،‬گه‌رچى به‌و مانای ‌ه نایه‌ت‬ ‫ك ‌ه خواپێداوه‌كان ل ‌ه شه‌ڕانگێزى ب ‌ه دوور‬ ‫بن‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ڕووكه‌شدا‪ ،‬له‌سه‌ر ئاستى‬ ‫واقیع بووبێت یان فانتازى‪ ،‬وا ده‌ركه‌وتوو‬ ‫ك ‌ه ژینگه‌یه‌كى خراپ هه‌ر ده‌بێت هه‌ژارى‬ ‫و نه‌خوێنده‌وارى تیایدا سه‌ره‌وه‌ر بن‪.‬‬ ‫وه‌ك ژینگ ‌ه كۆى فه‌زاك ‌ه ساز و ئاماده‌ی ‌ه‬ ‫بۆ به‌رپابوونى ڕۆحى توندوتیژى‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫هه‌موویان كه‌وتوونه‌ت ‌ه ناو تۆڕێكى‬ ‫گه‌ور‌ه و ورد چندراو بۆ نه‌شونماكردنى‬ ‫ڕۆحێكى سادیستان ‌ه و ده‌مارگیرى‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫نێو دۆخێكدا ك ‌ه سیستمێكى (هایراركى‬ ‫ـ هه‌ره‌مى ـ قووچه‌كى)‪ ،‬ل ‌ه بارى پل ‌ه‬ ‫و پایه‌ى كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌‪ ،‬وایكردوو‌ه‬ ‫هه‌مووان یه‌كدى بچه‌وسێننه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ده‌رئه‌نجامێكى ناچارى بۆ زاووزێكردنى‬

‫زه‌بروزه‌نگێكى نه‌بڕاوه‌‪ ،‬به‌و مانایه‌ى ك ‌ه‬ ‫ب ‌ه بێ ئه‌و تۆڕى سته‌م ‌ه كه‌سیان نه‌توانن‬ ‫زینده‌گى بكه‌ن‪ ،‬له‌وێدای ‌ه ك ‌ه هه‌مووان‬ ‫ده‌بن ب ‌ه عاشقى ده‌سته‌اڵتخوازى‪ ،‬خاوه‌ن‬ ‫خه‌سڵه‌تى كه‌سییه‌تى خووگرتوو ب ‌ه‬ ‫(سادۆ ــ ماسۆشیزم)‪ ،‬كه‌سانێك ك ‌ه چێژ‬ ‫ل ‌ه ئازاردانى به‌رامبه‌ره‌كانیان وه‌رده‌گرن‪،‬‬ ‫هاوكات وه‌ك ده‌رده‌دارێكى ماسۆشی‬ ‫له‌زه‌ت له‌وه‌ش ده‌كه‌ن ك ‌ه سته‌میان‬ ‫به‌رامبه‌ر بكرێت‪ .‬ل ‌ه ڕاستیشدا ب ‌ه درێژایی‬ ‫مێژوو كۆمه‌ڵگایه‌ك نادۆزینه‌وه‌ ك ‌ه به‌م‬ ‫دۆزه‌خى سته‌م و چه‌وسانه‌وه‌یه‌دا تێپه‌ڕ‬ ‫نه‌بووبێت‪ .‬به‌اڵم بۆ هه‌نووك ‌ه و لێره‌دا‬ ‫ك ‌ه وه‌ك جوگرافیا ب ‌ه ڕۆژهه‌اڵت ناسراوه‌‪،‬‬ ‫ئێم ‌ه ل ‌ه ناو جه‌رگه‌ى ئه‌م زه‌ماوه‌ندى‬ ‫خوێنبارانه‌دا سه‌رمه‌ستان ‌ه هه‌ڵده‌په‌ڕین‪،‬‬ ‫ب ‌ه ناوى خۆشه‌ویستى خودا و نیشتمان‬ ‫و خه‌ڵكه‌و‌ه گه‌وره‌ترین قه‌سابخانه‌مان‬ ‫ڕازاندۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫بۆ سه‌لماندنى ئه‌م هه‌قیقه‌ت ‌ه تاڵ ‌ه‬ ‫نووسه‌ر به‌ربه‌رینترین پانتایی بۆ‬ ‫خوێناویترین دیمه‌نى ناو سێرك و‬ ‫یاریگاكه‌یه‌ك ب ‌ه ئێم ‌ه ئاشنا ده‌كات‬ ‫ك ‌ه له‌برى ئه‌وه‌ى ئه‌و كوڕ‌ه گه‌نجان ‌ه‬ ‫سه‌رمه‌ستى گه‌م ‌ه و كه‌یف و خۆشی بن‪،‬‬ ‫به‌وپه‌ڕى دڕنده‌ییه‌و‌ه یه‌كترى داده‌پاچن و‬ ‫ده‌كوژن‪ ،‬پارادۆكس و ته‌وسه‌كه‌ له‌وه‌دای ‌ه‬ ‫ك ‌ه یاریگا و سێرك ده‌كه‌ن به‌ قه‌سابخان ‌ه‬ ‫و گۆڕستان‪.‬‬ ‫هه‌ر هه‌مان ژینگ ‌ه و ئه‌تمۆسفێرى‬ ‫خوێناوى شاخ و براكوژى بۆ خۆى‬ ‫درێژكراوه‌ى هه‌مان فه‌زاى شه‌ڕ‌ه‬ ‫گه‌ڕه‌كه‌كان ‌ه ك ‌ه ل ‌ه شاره‌كانى كوردستاندا‬

‫لــەم ڕۆمانەدا هــه‌ر له‌ ســه‌ره‌تاو ‌ه ده‌كه‌وینه‌ ناو سێگۆشــه‌ى‬

‫ملمالنێی سۆزدارى كه‌ بۆ هه‌میشه‌ به‌ هاتنى قاندڕ و غه‌ریمێك‬

‫چیرۆىك عیشــقێك هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌‪ ،‬كه‌ «ژانرى فیكشن» له‌‬ ‫كالسیكه‌وه‌ تاوه‌كو ئێستا وازى له‌و گه‌مه‌یه‌ نه‌هێناوه‌‬

‫هه‌بووه‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تى ل ‌ه شه‌سته‌كانى‬ ‫سه‌ده‌ى بیسته‌مدا‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه هه‌موو‬ ‫پارچه‌كانى كوردستان هه‌مان تراژیدیا‬ ‫دووبار‌ه بۆته‌وه‌‪ .‬ئه‌وه‌ش به‌و مانای ‌ه‬ ‫نایه‌ت ك ‌ه كۆى شۆرش و بزافى كوردى‬ ‫ل ‌ه شاخدا به‌ر نه‌فره‌تى ملمالنێی براكوژى‬ ‫و ناكۆكى نێوان حیزبه‌كان بكه‌وێت‪ ،‬وه‌لى‬ ‫گومانكردن ل ‌ه خودى ئه‌و شۆرش ‌ه گه‌له‌ك‬ ‫ڕه‌وایه‌‪ ،‬نائومێدى ملیۆنه‌ها ل ‌ه خه‌ڵكى‬ ‫ئێمه‌ له‌مڕۆكه‌دا گه‌وره‌ترین به‌ڵگه‌یه‌‪.‬‬ ‫«هیوا قادر» ل ‌ه هه‌ر دوو ڕۆمانى‬ ‫(مندااڵنى گه‌ڕه‌ك) و (منداڵێك له‌سه‌ر‬ ‫مانگ)ى خۆیدا هه‌وڵیداو‌ه توێژى‬ ‫نه‌وجه‌وانان بكات ب ‌ه كاره‌كته‌رى‬ ‫به‌رباڵوى ناو ده‌قه‌كانى ك ‌ه ده‌كرێت‬ ‫ڕووى له‌و ته‌مه‌ن ‌ه بێت ك ‌ه تاز‌ه گه‌ش ‌ه‬ ‫ده‌كه‌ن و ل ‌ه نێوان منداڵى و قۆناغى‬ ‫په‌ڕینه‌و‌ه بۆ پیاوه‌تى هه‌ڵزڕاو و دوو‬ ‫له‌ت بوون‪ ،‬نیگه‌ران و بزێو و بێئۆقر‌ه‬ ‫و وه‌ستاو ل ‌ه نێوان دوو هه‌ڵبژاردندا‬ ‫كه‌ پتر وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ‌ه ب ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كى‬ ‫پاتریاركى‪ ،‬نه‌وه‌یه‌كى دۆشداماو و‬ ‫له‌تبوو ل ‌ه نێوان ترادسیۆنى كۆن و‬ ‫تازه‌دا‪ ،‬عه‌قاڵنى و ناعه‌قاڵنیدا‪ ،‬زانست و‬ ‫میتافیزیك‪ ،‬زمانى سه‌رده‌سته‌یی و زێد‌ه‬ ‫زبرى باوكه‌كان و زمانى بنده‌سته‌یی و‬ ‫ڕۆحى شه‌رمنان ‌ه و شكستى دایكه‌كان‪،‬‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه ئاكامدا ب ‌ه سه‌ركه‌وتنى یه‌كه‌میان‬ ‫كۆتایی هاتووه‌‪ ،‬ك ‌ه ب ‌ه ناو ڕۆحى‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌دا په‌رت و باڵوه‌‪ ،‬ك ‌ه ئاشكرای ‌ه‬ ‫كۆى فه‌زاك ‌ه بووه‌ت ‌ه كۆسپ و به‌ربه‌ست‬ ‫له‌به‌رده‌م گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ هه‌وا و هه‌وه‌سی‬ ‫ته‌مه‌نى ناسكى ترانزشیناڵى نێوان‬ ‫منداڵى و قۆناغى باڵقبوون و خۆناسین‪،‬‬ ‫خودى ئه‌و زمان ‌ه زبر و پڕ ل ‌ه تین و تاو‬ ‫و ته‌وژمه‌ى نێرینه‌ى زاڵ و زه‌بروه‌شێن‪،‬‬ ‫هه‌وڵێك ‌ه بۆ السایی كردنه‌وه‌ى پیاوه‌كان‬ ‫ك ‌ه بڕى توندوتیژى ل ‌ه زماندا ده‌ستكردى‬ ‫ڕۆحى شه‌ڕانگێزى گه‌وره‌كان ‌ه ب ‌ه ماناى‬ ‫خۆسه‌پاندن و سته‌مگه‌رى‪ ،‬ل ‌ه ناوئاخنى‬ ‫هه‌یكه‌لى ڕۆمانه‌كه‌دا ئه‌و دژواریی ‌ه ل ‌ه‬ ‫زماندا ب ‌ه زه‌قى دیاره‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تى ل ‌ه‬ ‫جنێوه‌كاندا ك ‌ه گوزارشت ‌ه ل ‌ه ڕۆحى‬ ‫سادیستى نێران ‌ه به‌رامبه‌ر ب ‌ه مێینه‌‪،‬‬ ‫هه‌مان میراتى پیاوه‌كان ‌ه ك ‌ه منداڵه‌كان‬ ‫ل ‌ه گه‌وره‌كانه‌و‌ه بۆیان ماوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫پێویستیش ب ‌ه نموون ‌ه هێنانه‌و‌ه ناكات‬ ‫ك ‌ه خودى ڕۆمانه‌كه‌ى داگیر كردووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر هه‌مان سته‌م و ژیانێكى شێواو‪،‬‬ ‫بۆ قۆناغێكى دواتر ك ‌ه ته‌مه‌نیان‬ ‫هه‌ڵده‌كشێت ده‌كه‌ون ‌ه سه‌ر سیخوڕی و‬ ‫یه‌كدى ب ‌ه گرتندان‪ ،‬ب ‌ه هه‌مان ڕۆحى‬ ‫تیغبازییه‌و‌ه ده‌چن ‌ه شاخ‪ ،‬ب ‌ه هه‌مان‬ ‫كینه‌وه‌‪ ،‬تێكه‌ڵبوونى هه‌وا و هه‌وه‌س‬ ‫و نیاز‌ه خودگه‌راكان و به‌ستنه‌وه‌ى‬ ‫ب ‌ه ئایدیۆلۆژیاو‌ه بۆ تۆڵه‌سه‌ندنه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫یه‌كدی‪ ،‬نێربازى و دزى‪ ،‬ئه‌تك كردن‪،‬‬ ‫ده‌ست تێكه‌ڵكردن ل ‌ه ته‌ك ئاسایشدا بۆ‬ ‫تۆڵه‌كردنه‌و‌ه ل ‌ه یه‌كدى‪ ..‬له‌ته‌ك ده‌یه‌ها‬ ‫نه‌نگى دیكه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )٥١٤‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٨/١‬‬

‫‪4‬‬

‫ناوێکی تر‬

‫بەیانییەک لەخەو ڕائەبم‪ ،‬ئەبینم کوژراوم‪،‬‬ ‫بە فیشەک گشت ئازام خەڵتانی خوێن بووە‬ ‫نە فریای چەند دێڕێ وەسێت و‬ ‫نە پێڕاگەشتووم‪ ،‬بۆینباخی دواشیعرم ببەستم‬ ‫ئەو بەیانییە ناو ئەنێم‪ ،‬سپێدەی جوودابوونەوە‪...‬‬ ‫جوودابوونەوەی خۆم لە داوە وردەکانی ژیان‬ ‫نیوەڕۆیەک‪ ،‬پێش ئەوەی سەرخەوێ بشکێنم‪،‬‬ ‫هەست ئەکەم ساردوسڕ‪ ،‬ترپەیەک لە دڵم هەڵناستێ‪...‬‬ ‫چەقۆیەک لە گیامنا جێاموە‪،‬‬ ‫چەقۆیەک‪ ،‬نازانم لەکوێوە ڕێی کەوتۆتە الی چەپی سنگم و‬ ‫چۆڕە چۆڕ خوێنی پیا دێتە خوار‬ ‫ئەو نیوەڕۆیە ناو ئەنێم‪ ،‬نیوەڕۆی بێئاگایی‪...‬‬ ‫بێئاگایی خۆم لە جەستە و لە خوێن و هەناسەم‬ ‫ئێوارەیەک بەر لەوەی دەست بەرم بۆ یەکەم تیکەنان‬ ‫ئەبینم‪ ،‬سەری بڕاوم لە تەنیشت خۆمەوە کەوتووە‬ ‫قرخەقرخ ئەمەوێ شتێک بڵێم و هاوارێک‪،‬‬ ‫ئەو ئێوارەیە‪ ،‬جیاواز لە هەموو ساتەکان ناو ئەنێم‪...‬‬ ‫ئێوارەی غەدرێکی بێڕەنگ و کۆستێکی ڕەنگاوڕەنگ‬ ‫شەوێک‪ ،‬بەرلەوەی بخزێمە نێو جێکەم‪...‬‬ ‫خۆم بە خنکاویی بە پانکەی ژوورەکەمەوە ئەبینم‬ ‫ڕەنگزەردیم ئەچێتەوە سەر ڕووخساری مناڵێکی کەفتەکار‬ ‫ئەو شەوە شایستەی ناوێکی زۆر سەیرە‬ ‫ناوی‪ ...‬ناوی‪ ...‬ناوی ئەنێم‪...‬‬ ‫شەوی هەڵهاتن لە مردن‪ ،‬پشتاوپشت تا بەر دەرگای مەرگ‬

‫بەیانییەک چاو ئەکەینەوە‪ ،‬ئەبینین کوژراوین‬ ‫وەک شارەمێروولەیەک‪...‬‬ ‫نەوتی بەسەردا کرابێ‪...‬‬ ‫یان دارستانێکی ژەهرخواردکراو‬ ‫ئەو بەیانییە ناو ئەنێین‪...‬‬ ‫سپێدەی غەفڵەمتان لە دڵڕەقیی دۆستەکامنان‬ ‫نیوەڕۆیەک‪ ،‬بەر لە خواردنەوەی چایەکی شیرین‬ ‫هەست ئەکەین خوێن لە دەمارەکامنانا چکی کردووە‬ ‫خوێنێک‪ ،‬لە گەرمەی قووڵپدانا بوو‬ ‫ئەو نیوەڕۆیە ناو ئەنێین‪...‬‬ ‫نیوەڕۆی ڕژانی نامیهرەبانییە شاراوەکانی ئینسان‬ ‫ئێوارەیەک پێش ئەوەی تەلەفیزۆن پێبکەین‬ ‫سەری پەڕیوی خۆمان لەبەر قاچامنا ئەبینین‬ ‫ئەو ئێوارەیە ناو ئەنێین‪...‬‬ ‫ئێوارەی نووسینی سیناریۆی قەاڵچۆکردن‬ ‫شەوێک بەرلەوەی بگەینە سەر پێخەفەکەمان‬ ‫گوێامن لە قرخەی خنکانی خۆمان ئەبێ‬ ‫ئەو شەوە ناو ئەنێین‪ ،‬ناو ئەنێین‪ ،‬ناو ئەنێین‪...‬‬ ‫شەوی سڕینەوەی زەمین لە شوێنپێی یەکرت‬

‫««‬

‫مارت و نیسانی ‪2016‬‬ ‫ئەڵامنیا‪/‬کۆلن‬

‫بەرزان هەستیار‬

‫***‬

‫ئێستا كاىت هه‌ڵفڕينه‌ به‌ره‌و ئاسۆ‬ ‫مردن وه‌ك سه‌گێىك مات خۆى ده‌كاته‌ كۆاڵنه‌كاىن زيهنمدا‬ ‫وه‌ك چه‌قه‌ڵێىك برىس‪ ،‬يه‌كبه‌يه‌ىك خانه‌كاىن مێشكم ده‌خوات‬ ‫وه‌ك ترسێىك نه‌فره‌ىت ئه‌ندێشه‌م گرمۆڵه‌ ده‌كات‬ ‫له‌وانه‌يه‌ شه‌وێك بێت و له‌ژێر نوورى مانگه‌شه‌ودا خۆم بكوژم‬ ‫له‌وانه‌يه‌ به‌لێوارى ئه‌ستێره‌يه‌ك ڕه‌گم ببڕم‬ ‫له‌وانه‌يه‌ مێشكم له‌ژێر قيتارێكدا بپژێنم‬ ‫يان پاشاموه‌ى ژه‌هرى سوقرات هه‌ڵقوڕێنم‬ ‫ه كه‌نارى سپێده‌يه‌ىك ته‌ماويى نێوڕۆحى باخچه‌يه‌كدا‬ ‫له‌وانه‌يه‌ ل ‌‬ ‫سه‌رى نه‌فره‌تلێكراوم به‌ په‌ڕه‌ى گوڵ بپه‌ڕێنم‬ ‫يان شه‌وێىك ساردى زستان‬ ‫پياوێك به‌ چه‌قۆى نيگاوه‌‪ ،‬به‌ پێاڵوى قوڕينه‌وه‬ ‫خۆى ده‌كاته‌ ژووره‌كه‌دا‬ ‫ه ئه‌و كێيه‌‬ ‫نه‌ ده‌زانم ك ‌‬ ‫نه‌ ده‌زانم ناوى چييه‌‬ ‫نه‌ ده‌زانم مه‌خلوقى كام هه‌ساره‌يه‌‬ ‫پياوێىك به‌رز و به‌هه‌يبه‌ت‬ ‫چاوێىك وه‌ك كاسه‌ى خوێنه‌ و چاوێىك وه‌ك ده‌ريا واي ‌‬ ‫ه‬ ‫ده‌ستێىك پڕ له‌ گوڵه‌ و ئه‌و ده‌سته‌كه‌ى چه‌قۆى تيايه‌‬ ‫له‌ ساده‌يى چاوى ڕاستيدا خۆم ده‌بينى‬ ‫خۆم ده‌بينى كه‌ چۆن وه‌ك شێت‬ ‫پرچه‌كانم په‌رێشاىن ده‌ستى با بوو‬ ‫ه شه‌وقه‌وه‌ ڕامده‌كرده‌ سه‌ر كێوه‌كان‬ ‫خۆم ده‌بينى ب ‌‬ ‫ده‌مبينى چۆن بازم ده‌دا به‌سه‌ر جۆگه‌ى شينى ئيامن‬ ‫چۆن مه‌ست ده‌بووم به‌ شه‌ومنى سه‌ر گوڵه‌كان‬ ‫چۆن ده‌چوومه‌ شارى ئه‌همه‌ق و بێئه‌قاڵن‬ ‫چ چاوێىك ساف و بێتاسه‌يه‌ چاوى‬ ‫قه‌راغ ڕێگاكاىن چاوى پڕه‌ له‌ چنارى به‌رز به‌رز‬ ‫پڕه‌ له‌ گژوگياى كێوى‬ ‫پڕه‌ له‌ دارسێوى دڵته‌ڕ‬ ‫پڕ ‌ه له‌ تۆڵه‌كه‌ى بێخه‌به‌ر‬ ‫چ چاوێىك ساف و بێتاسه‌يه‌ چاوى!‬ ‫له‌ ساده‌يى چاوى ڕاستيدا خۆم ده‌بينى‬ ‫من خه‌ريىك هه‌ڵكۆڵينى وێنه‌ى خوا بووم‬ ‫له‌سه‌ر كێوى بێڕه‌نگيى ئاو‬ ‫من خه‌ريىك چاندىن تۆوى ئه‌ستێره‌ بووم‬ ‫له‌سه‌ر ئاسامن‬ ‫من خه‌ريىك دروستكردىن پردێك بووم‬ ‫ه نێوان نوورى خۆر و مانگ‬ ‫ل‌‬ ‫من تێشووى سه‌فه‌رێكم ئه‌به‌ست‬ ‫سه‌فه‌ر بۆ شارى گه‌اڵيه‌ك‬ ‫سه‌فه‌رێك بۆ گڕى چرايه‌ك‬ ‫سه‌فه‌ر بۆ نێوبێقه‌رارييه‌كاىن عارفێك‬ ‫بۆ نێو چركه‌ساتێك له‌ دێوانه‌گى‬ ‫سه‌فه‌ر بۆ نێو هه‌قيقه‌تێىك په‌نهان‬ ‫سه‌فه‌ر له‌ بۆ سه‌رزه‌مينى وه‌اڵمه‌كان‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫له‌نێو چاويدا خۆم ده‌بينى‬ ‫من خه‌ريىك به‌ستنى باڵى كۆترێىك بريندار بووم‬ ‫له‌ ساده‌يى چاوى ڕاستيدا‬ ‫ه ئه‌وديو گومانه‌وه‌‬ ‫من ل ‌‬ ‫ژوورێكم به‌ سه‌ت وشه‌ى خۆشه‌ويستى‬ ‫به‌ سه‌ت شكۆفه‌ى نه‌وبه‌هار‬ ‫به‌ مليۆنێك گوڵه‌به‌يبوون‬ ‫به‌ سه‌به‌ته‌يه‌ك پێكه‌نني‬ ‫ه ئاوازى چۆله‌كه‌‬ ‫به‌ هه‌گبه‌يه‌ك پڕ ل ‌‬ ‫به‌ دڵێىك پڕ له‌ عيشق‬ ‫به‌ چاوێىك پڕ له‌ فرمێسك‬ ‫الى خوا به‌كرێ گرتبوو‬ ‫له‌ ژووره‌كه‌م من دراوسێى پريه‌ژنێىك سه‌رمه‌ست بووم‬ ‫له‌ ژووره‌كه‌م دوو په‌رداخى زێڕين هه‌بوو‬ ‫ه له‌گه‌ڵ ئه‌و ژنه‌ مه‌سته‌دا‬ ‫كه‌ شه‌وان ‌‬ ‫مه‌یامن ده‌خوارده‌وه‌ و مه‌ست ده‌بووين‬ ‫مه‌ست ده‌بووين و مه‌ست ده‌بووين و مه‌ست ده‌بووين‬ ‫سه‌ماى ئازادييامن ده‌كرد‬ ‫له‌سه‌رباىن بێئاگايى‬ ‫له‌و سه‌ره‌وه‌‪ ،‬سه‌يرى مرۆڤه‌كامنان ده‌كرد‬ ‫سه‌يرى جووتبووىن گوڵه‌كان‬ ‫سه‌يرى ئاره‌زووى مه‌له‌كان‬ ‫سه‌يرى مه‌سته‌ به‌ئاگاكان‬ ‫سه‌يرى ڕۆحى خۆمان ده‌كرد‬ ‫له‌والشه‌وه‌‬ ‫له‌ خوێناویى چاوى چه‌پيدا خۆم ده‌بينى‬ ‫خۆم ده‌بينى كه‌للـه‌سه‌رم تۆپى ياریى منااڵن بوو‬ ‫خۆم ده‌بينى ده‌ست و قاچم دارى ته‌نوورى ژنان بوو‬ ‫ده‌مبينى كه‌ خۆڵه‌مێشم توتنى نێو جگه‌ره‌يه‌ىك پياوان بوو‬ ‫ده‌مبينى چۆن هاڕاوى ئێسقانه‌كانم‬ ‫ه ناىن عيربه‌ت و ده‌درانه‌ كاروانچييه‌كان‬ ‫ده‌كران ب ‌‬ ‫چاوى چه‌پى پڕ بوو له‌ خوێن‬ ‫من له‌ چاويدا‬ ‫شه‌ڕى خوێناویى سه‌گه‌كانم له‌به‌ر ئێسقانێك ده‌بينى‬ ‫له‌ خوێناوی چاوى چه‌پيدا‬ ‫جه‌سته‌ى بێڕۆحى باوكمم به‌نێو قوڕدا ڕاده‌كێشا‬ ‫ته‌رمى گه‌نيوى دايكمم ده‌برده‌ سه‌ر ته‌پۆڵكه‌يه‌ك‬ ‫پارچه‌پارچه‌ به‌ ده‌رخواردى هه‌ڵۆكاىن وه‌حشه‌تم ده‌دا‬ ‫له‌ خوێناوى چاوى چه‌پيدا‬ ‫من شه‌ڕێكم به‌رامبه‌ر ته‌ڕه‌شوعى سه‌ر ديوارێك هه‌ڵده‌گريساند‬ ‫له‌ خه‌ياڵام ده‌مكرده‌ پياوێىك زاڵم‬ ‫ه زه‌برى شه‌ق ماىف ژنم لێ وه‌رده‌گرت‬ ‫ب‌‬ ‫له‌ خه‌ياڵمدا ده‌مكرده‌ ژنێىك خۆ‌ويست‬ ‫چه‌قۆم ده‌خسته‌ سه‌ر ملی ساده‌ييه‌كاىن و‬

‫شنە‬ ‫پياوێكم له‌ ده‌مارى ده‌رده‌هێنا‬ ‫من شه‌ڕێكم به‌رامبه‌ر به‌ قه‌تره‌كاىن بۆڕى ئاوێك هه‌ڵده‌گريساند‬ ‫من به‌ست ده‌بووم‬ ‫هه‌رچيم ده‌وت دووباره‌يان ده‌كرده‌وه‌‬ ‫شه‌ڕێكم دژيان دامه‌زراند‬ ‫چه‌ند سه‌ركێش بوون ئه‌و قه‌ترانه‌‬ ‫له‌ كاىت ڕۆحده‌رچوونيشدا‬ ‫ناوى من بوو‪ ،‬وێرد و زيكرى سه‌ر زمانيان‬ ‫له‌ شه‌وێىك ساردى زستان به‌ پێاڵوى قوڕینه‌وه‌‬ ‫ه ژووره‌كه‌مدا‬ ‫خۆى ده‌كات ‌‬ ‫چاوێىك وه‌ك كاسه‌ى خوێنه‌ و چاوێىك وه‌ك ده‌ريا وايه‌‬ ‫ده‌ستێىك پڕ له‌ گوڵه‌ و ده‌سته‌كه‌ى ديى چه‌قۆى تيايه‌‬ ‫من چوومه‌ نێو چاوى چه‌پى‬ ‫سه‌فه‌رێىك وه‌حشه‌تم كرد‬ ‫من به‌بێ ترس خۆمم دايه‌ ده‌ستى چه‌پى‬ ‫ه كرد‬ ‫ه پارچ ‌‬ ‫جه‌سته‌مى پارچ ‌‬ ‫ه چه‌ند قاژێكه‌وه‌‬ ‫ڕۆحمى كرد ب ‌‬ ‫دواجار ئه‌و هات‬ ‫له‌سه‌ر لوتكه‌ى شاخێىك به‌رز‬ ‫هه‌ردوو ده‌ستى پڕ بوو له‌ گوڵ‬ ‫هه‌ردوو چاوى بووبوو به‌ ده‌ريا‬ ‫هاوارى ده‌كرد و ده‌گريا‬ ‫هاوارى ده‌كرد و ده‌ينه‌ڕاند‬ ‫پارچه‌كاىن جه‌سته‌ى شنه‌‬ ‫پارچه‌كاىن ڕۆحى شنه‌‬ ‫يه‌ك گرنه‌وه‌ به‌ ئه‌مرى من يه‌ك گرنه‌وه‌‬ ‫ئێستا كاىت هه‌ڵفڕينه‌ به‌ره‌و ئاسۆ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٥‬دوشەممە ‪201٦/٨/١‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪٣٠٥‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٥‬دوشەممە ‪2016/٨/١‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ئیخوان موسلیمین‪ ...‬لەدەسەاڵتەوە بۆ شكست‬ ‫بەرزانی مەال تەها‬ ‫گەر بۆ مێژووی هەشتاكانی پەیوەندییەكانی‬ ‫نێــوان ئیخــوان ئەلموســلیمین‌و دەوڵەتــی‬ ‫میســر بگەڕێینەوە‪ ،‬حوســنی موبــارەك لەو‬ ‫قۆناغەدا دەیوســیت جۆرێك لەهاوســەنگیی‬ ‫دروســت بكات‌و ئیخوان ئەلموســلیمین بكاتە‬ ‫بەدیلــی گرووپــە رادیــكاڵ‌و تونددەمارەكان‪،‬‬ ‫كــە جەنگێكی خوێناوییان دژ بە دەســەاڵتی‬ ‫میسر بەرپاكردبوو‪ ،‬لەپاڵ ئەمەشدا دەیویست‬ ‫جۆرێك لە ئاسانكاریی بۆ ئیخوان بۆ بهێنێتە‬ ‫كایــەوە تــا لەرێگــەی خەباتی ســەندیكایی‬ ‫سنوردارەوە سەرەلەقێ بكەن‪ ،‬بەاڵم بەهەمان‬ ‫شێوەی ئاسانكارییەكانی پێشووی سیستەمی‬ ‫پاشــایەتیی‌و كۆماریی عەبدونناســرو سادات‬ ‫ئیخوان توانی بەزوویی ئەو هەلە بقۆزێتەوەو‪،‬‬ ‫هەڕەشــەی گەورە بۆســەر دەوڵەتی میســر‬ ‫دروســت بــكات‪ .‬بۆیەشــە ســەرلەنوێ‬ ‫لەناوەڕاســتی نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا‬ ‫هەڵمەتــی تونــد دژ بــە ئیخــوان گیرایەبەر‪.‬‬ ‫دامەزراندنــی «كیفایــە» لەژێــر نــاوی‬ ‫«جوواڵنــەوەی میســریی لەپێنــاو ریفۆرم»‬ ‫لەئەیلولــی ‪2004‬دا ســەرەتای دەركەوتنــی‬ ‫بزووتنەوەیەكــی ناڕازایەتیــی جەماوەریــی‬ ‫كارابوو‪ ،‬كە دروشمی «نا بۆ درێژكردنەوە‪ ،‬نا‬ ‫بۆ میراتگریی» بەرزكردبۆوەو‪ ،‬قەڵەمبازێكی‬ ‫نمونەیی بوو بەرەو ئاســۆكانی ریفۆرمخوازیی‬ ‫لەمیسرداو‪ ،‬ســەرەتای رووبەڕووبوونەوەیەكی‬ ‫راســتەقینە بوو لەگەڵ رژێمەكەی موبارەكدا‪.‬‬ ‫هــەر لــەو ســەروبەندەدا چەندیــن رەوتــی‬ ‫سیاســیی گرنگ لەمیســر دایانەپــاڵ كیفایە‬ ‫وەك «چەپــی ناســریی‌و ماركســیی‪ ،‬رەوتی‬ ‫دیموكراتیــی كۆمەاڵیەتیی‪ ،‬رەوتــی لیبرالیی‬ ‫پێشكەوتنخواز‪ ،‬ئیخوان ئەلموسلیمین‪ ،‬پارتی‬ ‫ناوەنــد»‪ ،‬تێكــڕای ئــەو پارت‌و رێكخســتنە‬ ‫سیاسییانە بەخۆكەوتن بەئامانجی بەدیهێنانی‬ ‫ریفۆرمی دەستووریی‪ ،‬سیاسیی‌و فەرهەنگیی‪،‬‬ ‫كیفایــە لەرێگــەی چەندیــن خۆپیشــاندان‌و‬ ‫ناڕەزایەتیــی جەماوەرییــەوە درێــژەی بــە‬ ‫بزووتن‌و جموجۆڵەكانی دا‪.‬‬ ‫‪25‬ی یەنایــەری ‪ 2011‬رۆژێكــی مێژوویــی‬ ‫گرنگە بۆ میسرییەكان‪ ،‬كە توانیان بەتەواوی‬ ‫پێكهاتــە كۆمەاڵیەتییەكانــەوە بڕژێنە ســەر‬ ‫شــەقامەكان‌و‪ ،‬داوای گۆڕینــی دەســەاڵتی‬ ‫سیاسیی حوسنی موبارەك بكەن‪ ،‬لەو رۆژەدا‬ ‫میســرییەكان توانیــان نمونەیەكــی گەورەی‬ ‫خەباتــی بــێ توندوتیژیی پیشــان بــدەن بۆ‬ ‫گۆڕینی دەســەاڵتە دیكتاتۆرییەكەی حوسنی‬ ‫موبارەك‪ ،‬كە بڕشــی جوواڵنــەوەی لەتەواوی‬ ‫هێزو ئاڕاستە سیاسیی‌و كۆمەاڵیەتییەكان بڕی‬ ‫بوو‪ .‬سەركەوتنی شۆڕشی تونس‌و تێقوچانی‬ ‫ســەرۆكی ئەو واڵتە زەیــن لعابدین بن عەلی‬ ‫گوژمێكی توندی دایە خۆپیشــاندەرانی میسر‬ ‫تاكــو بەردەوام بــن لەســەر ناڕەزایەتییەكان‬ ‫بەئامانجــی ســەرنخونكردنەوەی رژێمەكــەی‬ ‫موبارەك‪ .‬لەسەردەمی حوكمڕانیی موبارەكدا‬ ‫ئیخــوان ئەلموســلیمین وەك جوواڵنەوەیەكی‬ ‫سیاســیی رۆڵــی ئۆپۆزیســیۆنێكی كارتۆنیی‬ ‫دەبینــی‪ ،‬بەتەواویــی پابەندبــوو بــەو هێڵە‬ ‫ســوورانەی‪ ،‬كــە رژێمەكەی موبــارەك بۆیان‬ ‫كێشــابوو‪ ،‬بۆی نەبــوو بیانبەزێنێــت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیخوان ســوودمەندبوو لەو ئاســانكارییانەی‬ ‫بۆی رەخســابوو تاكو بەگوڕو تینێكی نوێوە‬ ‫لــە كاتــی خۆیــدا بتوانێــت بەخێرایی خۆی‬ ‫گــرد بكاتەوەو ئەو رۆڵــە مێژووییە بگێڕێت‪،‬‬ ‫كــە دەیان ســاڵ بوو خەونی پێــوە دەبینی‪.‬‬ ‫بەكرداریش ئیخوان لەســەردەمی حوكمڕانیی‬ ‫موبارەكــدا تاقــە هێــزی رێكخراو بــوون‪ ،‬كە‬ ‫بتوانــن رۆڵ بگێــڕن‌و‪ ،‬ســازو ئامادەبــن بــۆ‬ ‫هــەر قەومانێــك‌و پێشــهاتێكی لەنــاكاو‪ .‬بۆ‬ ‫هەڵوەســتەكردن لەســەر ئەو دروشــمانەی‪،‬‬ ‫كە میســرییەكان لە ‪ 25‬ی یەنایەردا بەرزیان‬ ‫كردەوە‪ ،‬دەبێــت بگەڕێینەوە بۆ ئەو پاڵنەرە‬

‫جۆراوجۆرانــەی‪ ،‬كە هاندەری میســرییەكان‬ ‫بوون بۆ رووخاندنی دەســەاڵتەكەی حوسنی‬ ‫موبارەك‪ ،‬لەدیارترینیان‪:‬‬ ‫‪ .1‬یاســای باری نائاســایی‪ ،‬كە لە ساڵی‬ ‫‪1981‬ەوە پیادە دەكرا‪.‬‬ ‫‪ .2‬گۆڕانكارییــە دەســتوورییە یەك بەدوا‬ ‫یەكەكان‪ ،‬كە ژیانی سیاسیی لەمیسردا لەبندا‬ ‫وشككرد‪.‬‬ ‫‪ .3‬تــۆڕی ئاسایشــیی‪ ،‬كــە پتــر بــوو لە‬ ‫ملیــۆن‌و نیوێــك كــەس بــۆ چاودێریكردن‌و‬ ‫سوســەكردنی بەرهەڵســتكاران‌و لەناوبردنی‬ ‫هەرجۆرە یاخیبوونێك‪.‬‬ ‫‪ .4‬گەندەڵیــی بەربــاو لەتــەواوی‬ ‫جومگەكانی دەوڵەت‌و شارەكانی میسردا‪ ،‬كە‬ ‫ژێرخانــی ئابووریی‌و خزمەتگوزاریی گشــتیی‬ ‫كەنەفتكرد‪.‬‬ ‫فەســادی سیاســیی‪ ،‬كــە پارتەكــەی‬ ‫حوســنی موبــارەك پێڕەویــی لێدەكرد نەك‬ ‫بەتەنهــا كەرتــی ئابووریــی نەگرتــەوە‪ ،‬كــە‬ ‫خۆی لــە بەهەدەردانــی ملیارەهــا جونەیهدا‬ ‫بینییــەوەو زۆرینەی دەوڵەتمەدارانی میســر‬ ‫قازانجیــان لــە دارایــی گشــتیی وەردەگــرت‬ ‫بەتایبــەت خانــەوادەی موبــارەك‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫فەســادە سیاسییەكە گەیشــتە ئەو ئاستەی‬ ‫بەشــێوەیەكی ئابڕوبەرانە خواســت‌و ویستی‬ ‫گەلی میسر ساختە بكرێت لە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پێــش ‪25‬ی یەنایــەردا‪ .‬تــەواوی میدیاكانــی‬ ‫جیهانیــش وێنــەی ئــەو ســاختەكارییانەیان‬ ‫دەگواستەوە‪ ،‬كە لە هەڵبژاردنەكاندا روویاندا‪،‬‬ ‫ئامانجیــش لــەو ســاختەكردنی خواســتی‬ ‫گەلی میســر بەردەوامبوونی ســەرمایەدارانی‬ ‫دەوڵەت‌و بێبەشكردنی ئۆپۆزیسۆنی میسریی‬ ‫بــوو‪ ،‬بەتایبــەت ئیخــوان ئەلموســلیمین‪.‬‬ ‫خەســارەتمەندی یەكەمی ئەو ساختەكارییانە‬ ‫ئیخــوان بــوو‪ ،‬كــە گەورەترین رێكخســتنی‬ ‫میســریی بوو لەرووی رێــژەی بەئەندامبوونی‬ ‫حیزبییــەوە‪ ،‬ئەندامەكانــی ئیخــوان دەیــان‬ ‫هــەزاری لەخۆدەگرت‪ ،‬كە ســەر بە بۆرژوای‬ ‫گچكــەو ناوەنــد بــوون‌و گیــرۆدەی دەســتی‬ ‫بێكاریــی‌و سیاســەتە توندەكانی دەســەاڵت‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫خواستی ئەو شۆڕشــە جەماوەرییەی‪ ،‬كە‬ ‫لە میســر روویدا دژ بە خانەوادەی موبارەك‌و‬ ‫پارتــی فەرامانڕەوا خۆی لــەم داواكارییانەی‬ ‫خوارەوەدا بینییەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئەنجامدانــی ریفــۆرم لــە دامــەزراوەی‬ ‫حوكمڕانیــی لەرێگــەی وازهێنانی ســەرۆكی‬ ‫دەوڵەت لە بەرپرسیاریەتی حوكمڕانیی‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەنجامدانــی ریفۆرمــی سیاســیی‌و‬ ‫دەســتووریی لەپێنــاو بنجداكوتینــی بنەمــا‬ ‫راستەقینەكانی دیموكراسیەت لەواڵتدا‪.‬‬ ‫جەزرەبەدانــی‬ ‫لێپێچینــەوەو‬ ‫‪.3‬‬ ‫گەندەڵكاران‪ ،‬ئەوانەی هۆكاری بەهەدەردانی‬ ‫ســامانی گشــتیی بوون لەپاڵ سوسەكردن‌و‬ ‫بەدواداچوونــی شــەفافانە بــۆ داراییــە‬ ‫دزراوەكان‪.‬‬ ‫‪ .4‬چەســپاندنی پرنسیپی دەوڵەت یاساو‪،‬‬ ‫رێزگرتــن لــە مافەكانــی مــرۆڤ‌و‪ ،‬ئازادییــە‬ ‫بنەڕەتییــەكان لەرێگــەی چاالككردنی ئەدای‬ ‫دامەزراوەیی‌و حكومیی‪.‬‬ ‫بەهۆی شــەپۆلی توندی ناڕەزایەتییەكان‌و‬ ‫تینوتاوســەندنی تووڕەیــی ئــەو بزووتنەوەی‬ ‫جەماوەرییەی لەمیسر روویدا سەرۆكی میسر‬ ‫حوســنی موبارەك لە ‪11‬ی شــوباتی ‪2011‬دا‬ ‫دەستلەكاركێشــانەوەی خــۆی لەپۆســتی‬

‫دیمەنێک لە خۆپیشاندانەکانی ئیخوان لە میسر پاش شکستی حکومڕانی‬

‫ســەرۆكایەتیی كۆمــاری میســر راگەیانــد‌و‪،‬‬ ‫رێبەرایەتیــی گشــتیی هێــزە چەكدارەكانــی‬ ‫راســپارد بۆ گرتنەدەســتی جڵەوی كاروباری‬ ‫واڵت‪ .‬لــەو ســەروبەندەدا ئیخوان موســلمین‬ ‫وەك تاقــە هێزی رێكخراوی ســەر گۆڕەپانی‬ ‫سیاســیی میســر توانــی ئامادەیــی خــۆی‬ ‫بسەلمێنێت‌و لەهەڵبژاردنەكەی ساڵی ‪2012‬دا‬ ‫كاندیدی ئیخوان دكتۆر محەمەد مورسی توانی‬ ‫ســەركەوتن بەدەست بهێنێت‪ ،‬ســەركەوتنی‬ ‫مورسی هەلێكی گەورەی بەخشیی بە ئیخوان‬ ‫تا بەوپــەڕی هێزو هەرەكەتیــەوە لەمەیدانی‬ ‫سیاسیدا رۆڵی گەورە بگێڕێت‪.‬‬ ‫محەمــەد مورســی‪ ،‬لەقۆناغــی یەكەمــی‬ ‫حوكمڕانییەكەیدا لەرێگەی گرتنەبەری چەندین‬ ‫رێوشوێنی ئیدارییەوە هەوڵیدا دەست بەسەر‬ ‫دامەزراوەكانی دەوڵەتدا بگرێت‪ ،‬هەوڵیشــیدا‬ ‫دەستكاریی‌و بڕیار لەسەر چەند رێوشوێنێكی‬ ‫تایبــەت بە هێــزە چەكدارەكان بــدات لەپاڵ‬ ‫دیاریكردنی چەندین فەرماندەی ســەربازیی‌و‬ ‫دیاریكردنــی مــاوەی خزمەتــی ســەربازیی‪.‬‬ ‫لەالیەكــی تــرەوە دۆخــی ناوخۆیــی میســر‬ ‫بەهــۆی راگەیاندنی دەســتوورییەوە لە ‪22‬ی‬ ‫‪11‬ی ‪2012‬دا پێــی نایــە قۆناغێكی دژوارەوە‬ ‫لەسایەی حكومەتەكەی «هیشام قندیل»دا‪،‬‬ ‫هەروەها هەستان بە گواستنەوەی دادوەران‌و‬ ‫دیاریكردنــی پارێــزگاری نوێ‪ ،‬لەهەمووشــی‬ ‫گرنگتر گۆڕینی فەرماندە سەربازییەكان بوو‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا مەبەســتمە ئامــاژەی پێبدەم‪،‬‬ ‫هەندێــك لــە توێژەرانــی عەرەبیــی‌و بیانیی‬ ‫شۆڕشەكانی تونس‌و میسریان بە «شۆڕش»‬ ‫لەقەڵەم نادەن‪ ،‬بەڵكو بە ناوكی شۆڕشگەلێك‬ ‫ناوزەدیان كردووە‪ ،‬كە لەقۆناغی پێكهاتندایە‪،‬‬ ‫چونكە ســەری رژێمــەكان لەتونس‌و میســر‬ ‫كەوتن‌و سیستەمەكانیان بەتەواوی پەیكەری‬ ‫سیاســیی‌و ئابووریــی‌و ســەربازییەوە وەك‬ ‫خۆیــان مانەوە‪« ..‬شۆڕشــی دیموكراســیی‬ ‫راســتەقینە بەتەنهــا كورت نابێتەوە لەســەر‬ ‫بەدیهاتنی گۆڕانكاریــی لەبونیاتی ئابووریی‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیــی‌و سیاســیی لەواڵتــدا‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫گرنگترین دەســكەوت‪ ،‬كە بەدەستی بهێنێت‬ ‫بەرپاكردنــی شۆڕشــی فەرهەنگیــی نوێیــە‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەك دیموكراســیەتی راســتەقینە‬ ‫لەئامێــز بگرێت‌و‪ ،‬ئازادیــی دەربڕین فەراهەم‬

‫بــكات‪ ،‬لەپــاڵ بەرجەســتەكردنی دابڕانێكی‬ ‫كرداریی لــە میراتی سیســتەمە فەرهەنگییە‬ ‫كۆنەكــە‪ ،‬ئــەوەی بااڵدەســت‌و زاڵ بووە‪»..‬‬ ‫بەمانایەكــی تــر شۆڕشــە عەرەبییــەكان‬ ‫«تونس‌و میســر» نەیانتوانی زەبرێكی توند‬ ‫لە پەیكەری سیاســیی‌و ئابووریی‌و سەربازیی‬ ‫سیســتەمە سیاســییەكان بســرەوێنن‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەك بونیاتی ئــەو پەیكەرە بڕمێنن‌و‬ ‫بە بونیاتێكی نوێ لەشــوێنی بونیاتە كۆنەكە‬ ‫جــێ بكەنــەوە‪ ،‬هــەر بەوهۆیەشــەوە بــوو‪،‬‬ ‫كــە دژە شــۆڕش روویــدا‪ .‬ئیــدی لەپاش دە‬ ‫مانــگ لــە حوكمڕانیی محەمەد مورســی‪ ،‬كە‬ ‫چەندیــن هەڵــەی ســتراتیژیی لەخۆگرتبوو‪،‬‬ ‫قۆناغــی یەكالكردنەوە هاتەپیشــێ‪ ،‬لە ‪26‬ی‬ ‫‪4‬ی ‪ 2013‬بووتنــەوەی یاخیبــوون‪ /‬التمــرد‬ ‫دامەزراو‪« ،‬حەمدین ســەباحی» سەروكاری‬ ‫واژۆكردنی ســەندنەوەی متمانــەی دەكرد لە‬ ‫سەرۆكی هەڵبژێردراو‪ ،‬هەروەها بۆ سەرلەنوێ‬ ‫ئەنجامدانــەوەی هەڵبژاردنــی ســەرۆكایەتیی‬ ‫كۆمــار‪ ،‬ئــەم هەواڵنــە‪ ،‬مورســی ناچاركــرد‬ ‫بانگهێشــتی تــەواوی الیەنــە سیاســییەكان‬ ‫بكات بۆ گفتوگۆو پێكهێنانی لیژنەی گۆڕینی‬ ‫دەستوور‌و دەستكردن بە پرۆسەی ئاشتەوایی‬ ‫نیشــتیمانیی‪ ،‬بەاڵم دۆخەكە بە ئاڕاستەیەكی‬ ‫دژواردا هەنگاوینــاو‪ ،‬لــە ‪12‬ی ‪12‬ی ‪2013‬‬ ‫دامــەزراوەی ســەربازیی میســر بانگهێشــتی‬ ‫الیەنــە سیاســییەكان‌و نووســەران‌و رێبــەرە‬ ‫دیارەكانــی كــرد تاكو بــە روانینێكی روون‌و‬ ‫ئاشــكراوە چارەســەری دۆخــی ناهەمــواری‬ ‫واڵت بكەن‪ ..‬خۆپیشــاندانەكان بەردەوامییان‬ ‫هەبوو دژ بە مورســیی‪ ،‬ســەرەنجام وەزیری‬ ‫بەرگریی میســر لــە ‪3‬ی ‪7‬ی ‪ 2013‬كۆدەتای‬ ‫بەســەر مورســی كردو‪ ،‬جڵەوی دەســەاڵتی‬ ‫دایە ســەرۆكی دادگەی دەستووریی «عەدلی‬ ‫مەنسور»‪ ،‬مورسیش خزێنرایە زیندان‪.‬‬ ‫شكســتی رەوتی ئیســامیی لەمیسر‪ ،‬كە‬ ‫خۆی لە ئیخوان ئەلموســلیمیندا دەبینێتەوە‬ ‫خۆی لەم هۆكارانەدا دەبینێتەوە‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ ،‬ئاوێتەكردنی ئایین‌و سیاســەت‪،‬‬ ‫دووەم‪ ،‬هەڵوێســتی نەرێنییــان لەبەرامبــەر‬ ‫دەوڵەتــی نەتەوەیی‪ ،‬ســێیەم‪ ،‬بااڵدەســتیی‬ ‫گوتار زاڵبــوون‌و لەبەرچاوگرتنی زۆرایەتیی‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ ،‬بــێ بەڵێنیــی لەبەرامبــەر ئــەو‬

‫پەیمانانــەی دابــووی بــە تــەواوی ئاڕاســتە‬ ‫سیاســییە مەدەنییەكان‪ ،‬پێنجــەم‪ ،‬نەبوونی‬ ‫بەرنامــەو پرۆژەیەكی راســتەقینە (بۆ نمونە‬ ‫عەبدونناســر كاتێــك جڵــەوی دەســەاڵتی‬ ‫گرتەدەســت دەســتیدایە هەڵوەشــاندنەوەی‬ ‫خاوەندارێتیــی‌و دەركردنــی ریفۆرمــی‬ ‫كشــتوكاڵیی‪ ،‬كــە بــە هۆیــەوە ملیۆنــان‬ ‫جووتیارو پاڵەی هەژار دایانەپاڵی)‪ ،‬شەشەم‪،‬‬ ‫دەســت بردن بــۆ شــوناس‌و تایبەتمەندیی‌و‬ ‫یەكێتیــی كۆمەڵگــەی میســریی ( بۆ نمونە‬ ‫دروســتكردنی بزووتنــەوەی «التجــرد»‬ ‫لەبەرامبــەر بزووتنەوەی «التمــرد» لەپێناو‬ ‫پاڵپشتیكردن لە محەمەد مورسی)‪ ،‬حەوتەم‪،‬‬ ‫تۆمەتباركردنــی بەردەوامــی ئەقباتــەكان بە‬ ‫پشــتیوانیكردن لەهێزە ســیكۆالرەكان دژ بە‬ ‫شــەریعەتی ئیسالمیی‪ ،‬حەوتەم مەترسیی بە‬ ‫ئیخوانیكردن‌و بەئیســامیكردنی دەســەاڵت‌و‬ ‫كۆمەڵگــەی میســریی‪ ،‬واتــە دروســتبوونی‬ ‫دەوڵەتێكی تری ئیســامیی بەهەمان شێوەی‬ ‫ئێران لەگەورەترین واڵتی عەرەبیدا‪ ،‬هەشتەم‬ ‫ترســی دەوڵەتانــی زلهێــز لەدروســتبوونی‬ ‫دەوڵەتێكــی بەهێــزی ئایینیی لەمیســر‪ ،‬كە‬ ‫گەمە بە دۆسیەی پەیوەندییە دەرەكییەكانی‬ ‫میســر بــكات بەتایبــەت پەیوەندیــی لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیلدا‪..‬‬ ‫دەسەاڵتەكەی پاش كۆدەتا سەربازییەكەی‬ ‫میســر دەســتیدایە هێرشــێكی توند بۆ سەر‬ ‫ئیخوانەكانی میســر‪ ،‬بەهەزاران ئەندامی ئەو‬ ‫رێكخراوەو باڵە سیاسییەكەی قۆڵبەستكران‪،‬‬ ‫تەواوی خۆپیشاندن‌و ناڕەزایەتییەكان ئیخوان‬ ‫بە زەبری هێز باڵوەیان پێكرا‌و بەسەدانیان لێ‬ ‫كوژرا‪ ،‬بەهۆی كۆبوونەوەی خۆپیشــاندەرانی‬ ‫مورسیی‌و ئیخوانەكان‌و رەوتە ئیسالمییەكانی‬ ‫تــری ژێر باڵی ئیخوان‌و كاریگەرییان لەســەر‬ ‫رای گشــتیی ناوخۆیی‌و دەرەكیی لە مەیدانی‬ ‫رابیعــەی عەدەویــی‌و نەهزە هێرشــیان كرایە‬ ‫ســەرو‪ ،‬بەوهۆیەوە پتــر لە ‪ 1000‬كەس بوونە‬ ‫قوربانی‪ ،‬كۆمەڵكوژییەكەی رابیعەی عەدەویی‬ ‫بەرەنگاربوونــەوەی تونــدی لەنێوان ئیخوان‌و‬ ‫دامەزراوەی سەربازیی دروستكرد‪ ،‬مورشیدی‬ ‫ئیخــوان محەمــەد بەدیــع‌و ســەركردەكانی‬ ‫ئیخــوان خزێنرانە زینــدان‌و‪ ،‬پارتی ئازادیی‌و‬ ‫دادپەروەریی باڵی سیاســیی ئیخوان یاســاغ‬

‫شۆڕشە عەرەبییەكان «تونس‌و میرس» نەیانتوانی زەبرێكی توند لە پەیكەری سیاسیی‌و‬ ‫ئابووریی‌و سەربازیی سیستەمە سیاسییەكان برسەوێنن‪ ،‬بەشێوەیەك بونیاتی ئەو پەیكەرە‬ ‫بڕمێنن‌و بە بونیاتێكی نوێ لەشوێنی بونیاتە كۆنەكە جێ بكەنەوە‬

‫كــرا‪ .‬بە نزیكەیــی ‪ 20‬هەزار كادێرو الیەنگری‬ ‫ئیخوان زیندانیكران‪ ،‬بەئێستاشەوە دەسەاڵتی‬ ‫میسر بە ســەرۆكایەتی عەبدولفەتاح سیسیی‬ ‫بەردەوامــە لــە راوەدونانــی ســەركردەو‬ ‫الیەنگرانــی ئیخــوان‌و‪ ،‬بــاوە پێكردنــی‬ ‫خۆپیشــاندان‌و ناڕەزایەتییەكانیــان‪ .‬بەبڕوای‬ ‫ئەشــرەف ئەلشــریف‪ ،‬لەپــاش ئــەو لێدانــە‬ ‫تونــدو بەردەوامــەی‪ ،‬كــە دەســەاڵتی نوێی‬ ‫میســر دەیكردە سەر ئیخوانەكان‪ ،‬بەناچاریی‬ ‫ئیخوان گۆڕانكاریی رێكخراوەییان ئەنجامدا بۆ‬ ‫هەڵكــردن لەگــەڵ بارودۆخە نوێكــە‪ ،‬بۆ ئەم‬ ‫مەبەستە زنجیرەیەك گۆڕانكاریی رێكخراوەیی‌و‬ ‫ئایدۆلۆژییــان ئەنجامــداوە‪ ،‬لەكاتیكــدا‬ ‫ســەركوتی بەردەوامی دەســەاڵت ناچاریكرد‬ ‫پەنــا بــۆ المەركەزیــەت بەرێتــەوە‪ ،‬گرتنــی‬ ‫زۆربەی ســەركردە بــااڵكان‌و رێبەرانی بزۆزی‬ ‫چینی یەكەم بۆ ســێیەم‌و زۆرینەی ئەندامانی‬ ‫مەكتەبــی ئیرشــاد‌و ئەنجومەنــی شــورای‬ ‫ئیخــوان‌و ســەرۆكی نووســینگە ئیدارییەكان‬ ‫بــووە هــۆی پســانی رایەڵــەی رێكخراوەیی‬ ‫ئیخوان‪ ،‬ئەمەش دەسەاڵتی بەخشییە توێژی‬ ‫خوارەوەی ئیخوان تا لەسەر ئاستی مەحەلیی‬ ‫رۆڵ بگێــڕن‪ ..‬بــۆ یەكەمجاریــش خانمانــی‬ ‫ئیخوان كەوتنە بەر زەبری توندی دەسەاڵت‪..‬‬ ‫بەهۆی سەركوتكردنی هەرجۆرە جموجۆڵێكی‬ ‫ئیخوانــەوە وەرچەرخانــی ئایدۆلۆژیی هاتۆتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬لەدیارترینیــان گەڕانەوەی ئەندامانی‬ ‫ئیخوان بۆ بیرۆكەی پشتبەســتن بە پرنسیپە‬ ‫ســوننەتییەكان وەك ســەرچاوەی شوناسی‬ ‫ئیخــوان‪ ..‬ســەرەنجام‪ ،‬بەالبردنــی محەمــەد‬ ‫مورســی‪ ،‬ئیخــوان ئەلموســلیمین زەبرێكــی‬ ‫گورچكبــڕی بەركەوت‌و‪ ،‬ئەو زەمینەســازییە‬ ‫مێژووییــەی‪ ،‬كە دەیان ســاڵ بــوو لەهەوڵی‬ ‫بەدیهێنانیــدا بــوون بوو بەپێــی روانینەكانی‬ ‫حەســەن ئەلبەننــاو لەســەر بنەمــای‬ ‫شــەریعەتی ئیسالم لەكیســیان چوو‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ماوەتەوە قســەی لەســەر بكرێت ئەوەیە ئایا‬ ‫دەسەاڵتەكەی عەبدولفەتاح سیسی دەتوانێت‬ ‫بەشێوەیەكی ریشەیی ئیخوان لەبەین بەرێت؟‬ ‫ئایــا ئاســۆ ئایندەییەكانــی پەیوەندییەكانی‬ ‫ئیخوان ئەلموسلیمین‌و دەوڵەتی میسریی بەچ‬ ‫ئاقارێكــدا دەكەوێتەوە؟ ئایا ئیخوان ســازش‬ ‫دەكات بۆ دەســەاڵتەكەی سیســیی‌و دان بە‬ ‫بنەماكانــی حوكمڕانیــی پــاش كۆدەتاكــەدا‬ ‫دەنێت؟ ئایا چارەنووسی ئیخوان لەپاش ئەو‬ ‫هەڵمەتە تونددەمارو پڕوكێنەرەی بەســەریدا‬ ‫هــات چــی دەبێــت؟ ئایــا سیســیی دەبێتە‬ ‫بنیاتنــەری میســری نــوێ‌و تــاچ رادەیــەك‬ ‫دەتوانێت میسر لە ئیخوانۆفۆبیا رزگاربكات؟‬ ‫ئایا ئیخــوان دووچاری جەمســەرگیریی نوێ‬ ‫دەبێتەوەو بەســەر ئاڕاســتەو باڵی جیاوازدا‬ ‫دابــەش دەبێــت؟ رەنگبێ زۆربەی ســەرنج‌و‬ ‫لێكدانــەوە لۆژیكییــەكان لەقۆناغەكانــی‬ ‫ئایندەدا بەئاڕاستەی ئاشتەواییدا بچن لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵتەكەی عەبدولفەتاح سیسیدا‪ ،‬وەكچۆن‬ ‫لە قۆناغی پێشــوتردا موبارەك ئەنجامی داو‪،‬‬ ‫توانــی بەشــدارییەكی نــاكاراو الوەكیــی بە‬ ‫ئیخــوان بــكات‪ ،‬هەروەها ئیخــوان لەداخزان‬ ‫رزگار بــكات بــەرەو بیــری شۆڕشــگێڕیی‬ ‫«قوتبیزم»و‪ ،‬ناچاریان بكات لەچوارچێوەی‬ ‫كاری سیاســیی ســنورداردا بكەونەخــۆ‪،‬‬ ‫بەتایبەت دەوڵەتی میسر لەمڕۆدا توانیویەتی‬ ‫پشتیوانیی ئەزهەرو نوری سەلەفیی بەدەست‬ ‫بهێنێــت‌و‪ ،‬لــەدژی گوتاری ئیخوانــی دنەیان‬ ‫بدات‪ .‬ئیخوان لەرێگەی فشاری ئاسایشییەوە‬ ‫ناچاركــراوە دەســتبەرداری ژیانی سیاســیی‬ ‫ببێــت‌و‪ ،‬چیتــر ناتوانێــت وەك تەوژمێكــی‬ ‫كاریگــەر خــۆی نمایش بــكات‪ ،‬ناشــتوانێت‬ ‫لەماوەیەكی نزیكدا بەشــێوەیەكی كارا خۆی‬ ‫رێكبخاتــەوە‪ ،‬بەهــۆی رێژەی بــەرزی گرتنی‬ ‫ســەركردەكانیەوە‪ ،‬لەپــاڵ ناســاندنی وەك‬ ‫جوواڵنەوەیەكــی تیرۆریســتیی‪ ،‬كــە هانــی‬ ‫كردەوەی توندوتیژیی‌و تیرۆر دەدات‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٥‬دوشەممە ‪201٦/٨/١‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی بیست‌ویەکەم‬ ‫تەم‌ومژی دەوری ئیبن ئیسحاق‬ ‫شێوازێکی نوسەرە ئیسالمیە نوێیەکان‪،‬‬ ‫بــۆ ســازکــردنــی گــومــان لــە چیرۆکی‬ ‫قەتڵ‌وعامی خێڵی بەنو قوڕەيظه؛‬ ‫ئەمەیە کە سەرەتا ئیبن ئیسحاق و‬ ‫کتێبی “المغازي”ـەکەی بە سەرچاوەی‬ ‫یەکەم و سەرەکیی چیرۆکەکە دەزانن‪،‬‬ ‫و ئینجا ئەو قسەوقسەڵۆك و تەم‌ومژەی‬ ‫لە کەلەپوری ئیسالمیدا لەسەر ئیبن‬ ‫ئیسحاق و “مــەغــازی”ـــەکــەی هەبوە‬ ‫دوبــارە دەکــەنــەوە‪ ،‬بەتایبەتی ئەوەی‬ ‫دوان لە حەدیسبێژەکانی مەدینە‪ ،‬لە‬ ‫هاوشاریەکانی خــۆی‪ ،‬کە (مالیك) و‬ ‫(هیشام‌ی کــوڕی عـــوڕوە)ن‪ ،‬وتویانە‬

‫و هەوڵ دەدەین بزانین حەقیقەتی پشتی‬ ‫ئەم قسانە و ئەم تەم‌ومژە و ئەم دژایەتی‬ ‫و پەسەندنەکردنەی (مالیك) و هەندێکی‬ ‫تر بۆ کەسێتیی ئیبن ئیسحاق چیە‪.‬‬ ‫(ئیبن ئیسحاق) کێیە؟‬ ‫“ئــیــمــام”ی زانــاکــانــی “مــەغــازی” و‬ ‫ژیاننامەی پێغەمبەر‪ ،‬ئەبو عەبدیلالهـ‬ ‫(مــوحــەمــمــەدی کــــوڕی ئیسحاق‌ی‬ ‫کـــوڕی یــەســار)‪ ،‬نــاســراو بــە (ئیبن‬ ‫ئیسحاق) ی موططەلیبیی مەدینەیی‪،‬‬ ‫لە “تابیعی”ـەکان‪ .‬ساڵی (‪ ٨٥‬ك‪).‬‬ ‫لە مەدینە لە دایک‌بوە و پێگەیشتوە‪.‬‬ ‫(یـــەســـار)ی بــاپــیــری لــە دیــل‌کــراوە‬ ‫بەکۆیلەکراوەکانی کلێسای (عین التمر)‬ ‫ی عــێــراق بــوە کــە (خــالــیــدی کــوڕی‬ ‫ئەل‪-‬وەلید) ساڵی (‪ ١٢‬ك‪ ).‬بردونی‬ ‫بە کۆیلە‪ ،‬و ئەو کاتە مەسیحی بوە‬ ‫(بەپێی هەندێک سەرچاوەش؛ بنەماڵەکە‬

‫تریش کەوتوە‪ .‬وەکو (ذەهەبی) دەڵێت‪:‬‬ ‫یــەکــەم کەسە کــە زانــســت “عــلــم” [ی‬ ‫ئیسالمی] ی تۆمار کردوە‪ ،‬پێش مالیك‬ ‫و دەستەکەی‪ ،‬و لەو زانستەدا دەریایەکی‬ ‫بەخرۆش بو‪ ،‬هەرچەند ئاستی زانیاری و‬ ‫ساخکردنەوەی وەکو پێویست نەبو “وهو‬ ‫أول من دون العلم بالمدينة قبل مالك‬ ‫وذويه‪ ،‬وكان في العلم بحرا َع َّجاجا‪ ،‬ولكنه‬ ‫باجملود كما ينبغي” (‪.)٤‬‬ ‫ليس‬ ‫ِّ‬ ‫ئـــەو کــــارەی ئـــەو کــردویــەتــی بە‬ ‫تۆمارکردنی ژیاننامەی پێغەمبەر و ژیانی‬ ‫خۆیی بۆ تەرخان کردوە؛ بە شیاویەوە‬ ‫پێشەنگی و پێشەوایەتی “ئیمامەت” ی‬ ‫ئەم بوارەی پێ بەخشیوە‪ ،‬بە شێوەیەک‬ ‫زۆربـــەی زانــاکــانــی ئیسالم شایەتیی‬ ‫ئەوەیان بۆ داوە‪ ،‬لەوانە ئیمام (زوهری)‬ ‫کە وتویەتی‪“ :‬له مەدینە هەر زانستێکی‬ ‫زۆر دەمێنێت هەتا ئیبن ئیسحاق لەناو‬ ‫خەڵکی مەدینەدا بمێنێت” (“ال يزال‬

‫کتێبی “املغازي”ـەکەی (ئینب ئیسحاق) یەکەم‬ ‫کتێبی ژیاننامەی پێغەمبەرە کە بەتەواوی مابێتەوە‬ ‫و پێامن گەیشتبێت‪ ،‬ئەوەش لە ڕێگەی گێڕانەوەی‬ ‫(زیـــادی بەککائی) و پاڵفتەکردنی زیــاتــری (ئینب‬ ‫هیشام)ـەوە‬ ‫دەربــــارەی ئیبن ئیسحاق‪ ..‬ئەمەش‬ ‫بۆ نەهێشتنی متمانە بــەو سەرچاوە‬ ‫ســەرەکــیــەی ژیاننامەی پێغەمبەری‬ ‫ئیسالم‪ ،‬تەنها لەبەر ئەوەی بە وردەکاریی‬ ‫زۆرەوە چیرۆکی قــەتـڵ‌وعــامــی بەنو‬ ‫قوڕەيظه و هەندێک چیرۆکی گرفتاویی‬ ‫تری وەکو ئەوەی گێڕاوەتەوە کە نامۆ و‬ ‫نەگونجاون لەگەڵ پێوەرەکانی کۆمەڵگای‬ ‫هــاوچــەرخ‪ ..‬و بەبێ ســاخ‌کــردنــەوە و‬ ‫بــەدواداچــونــی ئــەو قسە و تەم‌ومژەی‬ ‫هەبوە‪.‬‬ ‫ئیتر بۆ نمونە‪ :‬دەگێڕنەوە کە ئیمام‬ ‫(مــالــیــك) دەربــــارەی ئیبن ئیسحاق‬ ‫وتویەتی‪ :‬ئەمە درۆزنێکە لە درۆزنەکان‬ ‫“د ََّج���ا ٌل ِم��نَ الدَّجاجِ لة”! و گوایە ئەم‬ ‫درۆزنــیــەی لــەوەدا بەرجەستە بوە کە‬ ‫ئیبن ئیسحاق بۆ گێڕانەوەی هەڵمەت و‬ ‫جەنگەکان “غزوات” ی پێغەمبەر بۆسەر‬ ‫یەهودی مەدینە پشتی بەستوە بە نەوەی‬ ‫دواتری ئەو یەهودیانە‪ .‬و ئیتر گوایە ئەو‬ ‫بێزاری و ناڕەزاییەی مالیك لە ئیبن‬ ‫ئیسحاق دەگەڕێتەوە بۆ ئەم الیەنە‪ ،‬و‬ ‫لێرەدا بەڵگە بە وتەی (ابن سيد الناس)‬ ‫ـ یەکێک لە نوسەرانی “سیرە” ـ لە‬ ‫“عيون األثر”دا دەهێننەوە کە وتویەتی‪:‬‬ ‫خراپ‌باس‌کردنی ئیبن ئیسحاق لە الیەن‬ ‫مالیکەوە لەسەر گێڕانەوەی “حەدیث”‬ ‫نەبو بەڵکو لەسەر ئــەوە بو کە ئیبن‬ ‫ئیسحاق بۆ باسی غەزاکانی پێغەمبەر‬ ‫گوێی دەگــرت بۆ نەوەکانی یەهود کە‬ ‫موسوڵمان ببون و چیرۆکی خەیبەر و‬ ‫قوڕەيظه و ئەل‪-‬نەضري و چیرۆکی تری‬ ‫نامۆی لەو بابەتانەیان لە باووباپیرانیانەوە‬ ‫دەگێڕایەوە “ولم يكن يقدح فيه مالك من‬ ‫أجل الحديث‪ ،‬إنما كان ينكر عليه تتبعه‬ ‫غزوات النبي ـ صلى اهلل عليه وسلم ـ من‬ ‫أوالد اليهود الذين أسلموا وحفظوا قصة‬ ‫خيرب وقريظة والنضري وما أشبه ذلك من‬ ‫الغرائب عن أسالفهم” (‪ ،)١‬کە دوایی ئەم‬ ‫قسەیەی ناوبراو الی (عەسقەالنی)ـیش‬ ‫لە “تهذيب التهذيب”ـدا دەبینینەوە(‪.)٢‬‬ ‫و هەر لێرەوە گریمانەی ئەوەش دەکەن‬ ‫کە ئیمام (مالیك) دژی ئەم چیرۆکانەش‬ ‫ـ بۆ نمونە چیرۆکی بەنو قوڕەيظه ـ بوە‪.‬‬ ‫لــەم ئەڵقەیەی زنجیرەکەمانەوە‬ ‫بەدواداچونێک بۆ ئەم کێشەیە دەکەین‪،‬‬

‫لە بنەڕەتدا ئێرانی بون)‪ ،‬بەاڵم دوایی‬ ‫موسوڵمان دەبێت و خۆی و نەوەکەی‬ ‫ئازاد دەبن‪( .‬ئیسحاق‌ی کوڕی یەسار)‬ ‫یش هەر حــەزی زۆری لە گێڕانەوە و‬ ‫کۆکردنەوەی “حەدیث” هەبوە‪ ،‬و هەمان‬ ‫حەز بۆ موحەممەدی کوڕی ماوەتەوە و‬ ‫زۆریشی لێ گێڕاوەتەوە‪ ،‬دوای ئەویش‬ ‫سودی لە خەڵکێکی زۆر‪ ،‬لە صهحابە‬ ‫و نەوەی صهحابەوە‪ ،‬هەتا “تابیعی”ـە‬ ‫گــەورەکــان (بەتایبەتی ئەل‪-‬قاسیمی‬ ‫کــوڕی ئەبو بەکر‪ ،‬و ئــەبــان‌ی کوڕی‬ ‫عوثمان)‪ ،‬بینیوە‪ ،‬و گەورەترین قوتابیی‬ ‫ئیمام (زوهری)ـە(‪.)٣‬‬ ‫ئیبن ئیسحاق یەکێکە لە زانا ئیسالمیە‬ ‫پێشەنگەکان کە بایەخی زۆری داوە‬ ‫بە کۆکردنەوە و تۆمارکردنی گێڕانەوە‬ ‫ئیسالمیەکان بەگشتی (بۆیە لە ژیاننامەی‬ ‫پێغەمبەران و پێغەمبەری ئیسالم و‬ ‫جێنشینەکانی‪ ،‬و “حەدیث” بەگشتی‪،‬‬ ‫و هەتا “فیقهـ”ـیش‪ ،‬زانا بوە)‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەتایبەتی لە بواری “مەغازی” و ژیاننامە‬ ‫“سیرة” ی پێغەمبەردا هەڵ‌کەوتوە‪ .‬ئەو‬ ‫تۆمارکردن و نوسینە ڕێکخراوەی ئەو‬ ‫کردویەتی بۆ “سیره” و مێژوی ئیسالمی‬ ‫لە قاڵبی نوسراوێکی ڕێک‌وپێکدا بە‬ ‫پەخشان و لە شێوەی کتێب؛ لە ئەزمونە‬ ‫ڕچەشکێن و دامەزرێنەرەکانە (هەرچەند‬ ‫تۆمارکردنی هەواڵەکان و ڕێکخستنی‬ ‫مێژوییان پێشتر کاری تێدا کــراوە)‪ ،‬و‬ ‫لەم الیەنەوە پێش (مالیك) و ئەوانی‬

‫باملدينة علم َج ٌّم ما دام فيهم ابن إسحاق”)‬ ‫(‪[ )٥‬یان “ال يزال في الناس علم ما‬ ‫بقي مولى آل مخرمة”]‪ ،‬هەروەها هاتوە‬ ‫کە دەربــارەی “مەغازی” لە (زوهــری)‬ ‫ـیان پرسیوە‪ ،‬ئەویش ئاماژەی بۆ ئیبن‬ ‫ئیسحاق ک ــردوە و وتــویــەتــی‪“ :‬ئەمە‬ ‫زاناترینی خەڵکە” (“هذا أعلم الناس”)‬ ‫(‪ ،)6‬يان وتویەتی‪“ :‬ئــەوەی زانستی‬ ‫‘مەغازی’ی بوێت؛ با دەست بگرێت بە‬ ‫ئیبن ئیسحاقەوە” (“من أراد المغازي؛‬ ‫فعليه بابن إسحاق”)(‪ .)٧‬هەروەها ئیمام‬ ‫(شافیعی) کە وتویەتی‪“ :‬ئەوەی بیەوێت‬ ‫لە بــواری ‘مەغازی’ـدا قوڵ ببێتەوە؛‬ ‫ئــەوە بــەتــەواوی پشت دەبەستێت بە‬ ‫ئیبن ئیسحاق” (“من أراد أن يتبحر في‬ ‫المغازي؛ فهو عيال على ابن إسحاق”)‬ ‫(‪ .)8‬هەروەها (مەرزوبانی) دەڵێت‪:‬‬ ‫“موحەممەدی کــوڕی ئیسحاق یەکەم‬ ‫کــەســە کــە ‘مـــەغـــازی’ی پێغەمبەری‬ ‫کۆکردوەتەوە و ڕێکخستوە” (محمد بن‬ ‫إسحاق أول من جمع مغازي رسول الله ـ‬ ‫صلى الله عليه وسلم ـ وألفها) (‪.)9‬‬ ‫بەتایبەتی کە کتێبی “المغازي”ـەکەی‬ ‫یەکەم کتێبی ژیاننامەی پێغەمبەرە کە‬ ‫بەتەواوی مابێتەوە و پێمان گەیشتبێت‪،‬‬ ‫ئەوەش لە ڕێگەی گێڕانەوەی (زیادی‬ ‫بەککائی) و پاڵفتەکردنی زیاتری (ئیبن‬ ‫هیشام)ـەوە‪ ،‬کە بە هۆی ئەمەوە هەندێک‬ ‫بەشی البـــراوە‪ ،‬بــەاڵم گرنگ ئەوەیە‬ ‫دەقێکی پــێــکــەوەبــەســراوی بەگشتی‬

‫چاپی ئەورۆپایی یەکەمی «سیرە»ی (ئیبن ئیسحاق‪-‬ئیبن هیشام)‪ ،‬گۆتینگەن‪١٨٥٩ ،‬‬

‫تەواوی کتێبەکەیمان پێ‌گەیشتوە‪.‬‬ ‫هەر بۆیە ناوبانگی ئیبن ئیسحاق لەو‬ ‫بــوارەدا هەتاکو ناوبانگی مامۆستاکەی‬ ‫کە (زوهری)ـە‪ ،‬و هەمو قوتابیەکانی‬ ‫تری زوهری و هەمو ئەوانەی کە پێشتر‬ ‫لەو بوارەدا کاریان کردوە‪ ،‬داپۆشیوە‪.‬‬ ‫هەرچەند لە کتێبەکەیدا زۆر پشتی‬ ‫بەستوە بــەو مامۆستا گــەورەیــەی و‬ ‫قوتابیەکانیشی وەکــو (ئەبو عەمری‬ ‫مەدینەیی) و (عەبدوڵاڵی کوڕی ئەبو‬ ‫بەکری مەدینەیی)‪ ،‬بەاڵم لە خەڵکێکی‬ ‫زۆر و سەرچاوەگەلێکی زۆرەوە گێڕانەوە‬ ‫و زانیاریی وەرگرتوە‪ .‬هەتا سەردانی‬ ‫ميصریشی کـــردوە بــۆ کــۆکــردنــەوەی‬ ‫زانیاریی زیاتر‪ .‬ئیتر هەر لە مەدینە‬ ‫جێگیر دەبێت‪ ،‬هەتا بە هۆی دژایەتیی‬ ‫هــەردو (مالیك) و (هیشام‌ی کوڕی‬ ‫عــوڕوە) ناچار دەبێت مەدینە بەجێ‬ ‫بهێڵێت‪ ،‬و بگاتە (کــوفــە) و ئینجا‬ ‫(جەزیرە) و (ڕەیی) و پاشان بگەڕێتەوە‬ ‫عێراق و لەوێ کتێبی (المغازي)ـەکەی ـ‬ ‫کە پێشتر تەواوی کردبو و کەرەستەکانی‬ ‫لە مەدینە کۆکردبوەوە ـ پێشکەشی‬ ‫(ئەبو جەعفەری مەنصور) بکات‪ .‬لە‬ ‫کۆتاییشدا ساڵی (‪ ١٥١‬ك‪ ).‬مردوە‪.‬‬ ‫ئیبن ئیسحاق و نوسینەوەی “سیرە”‬ ‫لە ڕاستیدا و لە بنەڕەتدا کتێبەکەی‬ ‫ئیبن ئیسحاق سێ بەشە‪ :‬باسی سەرەتا‬ ‫“المبتدأ” کە چیرۆکی پێغەمبەران و‬ ‫مێژوی عەرەبی پێش ئیسالم لە خۆی‬

‫دەگرێت‪ ،‬کە لە گێڕانەوەکەی بەککائی‬ ‫و پاڵفتەکردنەکەی ئیبن هیشامدا ئەم‬ ‫بەشە بەتەواوی کورت کراوەتەوە و تەنها‬ ‫کورتەیەک لە باسی ئیبراهیم و ئیسماعیلی‬ ‫لێ هێڵراوەتەوە بەشی ئەوەندەی باسی‬ ‫باپیرانی پێغەمبەری لێوە بکات (دوایی‬ ‫طهبەری لە مێژوەکەیدا و ئەزرەقی لە‬ ‫“مێژوی مەککە”کەیدا گەلێکیان لەم باسە‬ ‫البراوانە هێناوەتەوە و پاراستوە)‪ .‬و باسی‬ ‫ناردنی پێغەمبەر “المبعث”‪ ،‬ژیاننامەی‬ ‫پێغەمبەر هەتا کۆچی بۆ مەدینە و‬ ‫جێگیربونی لەوێ‪ .‬و باسی جەنگەکان‬ ‫“المغازي” ی پێغەمبەر‪ :‬قۆناغی مەدینە‬ ‫و جەنگەکان هەتا کۆچی دوایی‪ .‬هەتاکو‪،‬‬ ‫وەکـــو (ابـــن الــنــدیــم) بــاســی کـــردوە‪،‬‬ ‫بەشێکی تری بۆ زیاد کردوە دەربارەی‬ ‫جێنشینەکان “الخلفاء” ی پێغەمبەر‬ ‫(بەتایبەتی جێنشینە “ڕاشید”ەکان و‬ ‫ڕوداوەکــانــی ئەو سەردەمە‪ ،‬و کەمێک‬ ‫لە سەردەمی ئومەوی) و جەنگەکانی‬ ‫ســەردەمــی ئەوانیش‪ ،‬و بــەم شێوەیە‬ ‫مێژوی ئیسالمیی دوای پێغەمبەریشی‬ ‫داپۆشیوە(‪.)١٠‬‬ ‫ئــەم کتێبەی ئیبن ئیسحاق یەکەم‬ ‫دەقێکە کە ژیاننامەی پێغەمبەری بە‬ ‫ڕێکخستنی مێژویی و بابەتی و هونەری‬ ‫داڕشتبێت‪ ،‬و بۆ ئەمە گێڕانەوەکانی‬ ‫پۆلێن کردوە و گێڕانەوەیەکی یەکبینەی‬ ‫گشتیی لێیان ساز کردوە‪ ،‬و سەرباری‬ ‫ئەوەش لێدوان و ڕونکردنەوە و ڕاڤەی‬ ‫لەسەر ڕوداوەکان هەیە‪ ،‬و بەم شێوەیە‬

‫ئەو دەقەی پێی دەوترێت “دەستوری مەدینە”‪ ،‬دۆکیومێنتێکی زۆر گرنگە‬ ‫کە “مەغازی”ی ئینب ئیسحاق یەکەم سەرچاوە و تاکە سەرچاوەیەتی‪،‬‬ ‫هەرچەند دەکرێت هەندێک گومانی لێ بکرێت‪ ،‬بەاڵم کۆنی و تایبەت‌بونی‬ ‫زمانەکەی ـ بە بڕوای من ـ شایەتی بۆ ئۆریجیناڵ‌بونی دەقەکە دەدات‬

‫یەکەم کاری مێژویی تەواوی لەو بوارەدا‬ ‫پێشکەش کـــردوە‪ ،‬و کارێکی کــردوە‬ ‫خوێندنەوە و لێکۆڵینەوەی “سیرە”‬ ‫ئاسان ببێت‪.‬‬ ‫و لەبەر ئەوەی ناوبراو سەرچاوەکانی‬ ‫جــۆراوجــۆرن و ڕێباز و شێوازی خۆی‬ ‫هەیە و لە مامۆستا و سەرچاوەی عێراقی‬ ‫(کوفەیی‪)..‬ـیشەوە زانیاریی وەرگرتوە؛‬ ‫بۆیە لەگەڵ قوتابخانەی مەدینەی ئەو‬ ‫کاتە و قوتابخانەی یەمەن (وەهـب‌ی‬ ‫کــوڕی مونەببیهـ) هەندێک جیاوازیی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە هەندێک پێیان وایە دەکرێت‬ ‫گێڕانەوەکەی ئیبن ئیسحاق “قوتابخانەی‬ ‫عێراق” بنوێنێت‪.‬‬ ‫زانیاریەکانی ئیبن ئیسحاق‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لە بەشی “مــەغــازی”ی پێغەمبەردا‪،‬‬ ‫زانیاریی ورد و جیددین و بایەخی تەواویان‬ ‫بە “سەنەد” و سەرچاوەی هەواڵەکان‬ ‫تێدایە‪ ،‬و ئەوەندە زانیاریی واقیعی و‬ ‫چڕوپڕیان تێدایە کە گومانێک ناهێڵنەوە‬ ‫بۆ بونی بنچینەی مێژویی تەواو بۆ ئەو‬ ‫جەنگ و هەڵمەتانە‪ ،‬هەرچەند شوێنەواری‬ ‫چیرۆکی میللی و شیعری میللیی سازکراو‬ ‫لە گێڕانەوەکەیدا هەیە کە ڕەنگ‌دانەوەی‬ ‫تەوژمە کۆمەاڵیەتی و سیاسیەکانی ئەو‬ ‫کۆمەڵگایە و ئەو ڕۆژگارەیان تێدایە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەگشتی ماددەیەکی مێژویی باش‬ ‫دەخاتە بەر دەست کە توێژەر دەتوانێت‬ ‫جیای بکاتەوە لە ڕەگەزەکانی تر‪.‬‬ ‫هەتاکو سەرچاوە و کەرەستەکانی ئەم‬ ‫“سیرە”یەی ئیبن ئیسحاق دۆکیومێنت و‬ ‫بەڵگە و دەقی کۆنیشیان لە خۆگرتوە‪،‬‬ ‫هەندێک نامە و بەڵگەنامە و لیستە‬ ‫نــاو و دەقــی ڕێکەوتنی تۆمار کــردوە‬ ‫کە ڕون دیــارە هاتونەتە بەردەستی و‬ ‫گواستونیەوە بۆ نوسراوەکەی خۆی‪.‬‬ ‫لەمانە دۆکیومێنتێکی زۆر گرنگە کە‬ ‫نوسراوەکەی ناوبراو یەکەم سەرچاوە و‬ ‫تاکە سەرچاوەیەتی و نوسەرە کۆنەکانی‬ ‫تری بواری “سیرە” و “مەغازی” باسیان‬ ‫نەکردوە؛ ئەو دەقەیە کە پێی دەوترێت‬ ‫“دەســتــوری مــەدیــنــە”‪ ،‬کــە هەرچەند‬ ‫دەکرێت هەندێک گومانی لێ بکرێت‬ ‫(بەتایبەتی لە شوێن و کاتی چەسپاندن‬ ‫و کارپێ‌کردنی ئەو قەباڵەیە‪ ،‬و ڕێکخستن‬ ‫و بەدواییەکداهاتنی بڕگەکانی دەقەکە)‪،‬‬ ‫بەاڵم کۆنی و تایبەت‌بونی زمانەکەی ـ بە‬ ‫بڕوای من ـ شایەتی بۆ ئۆریجیناڵ‌بونی‬ ‫دەقەکە دەدات‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬اب��ن سيد الناس‪ ،‬عيون األث��ر يف فنون‬ ‫املغازي والشمائل والسري‪ .‬تعليق‪ :‬إبراهيم حممد‬ ‫رمضان‪ .‬بريوت‪ :‬دار القلم‪ .‬الطبعة األوىل‪.١٩٩٣ ،‬‬ ‫جـ‪ ،١ .‬ص‪.٢١ .‬‬ ‫(‪ )٢‬العسقالني‪ ،‬ابن حجر‪ ،‬تهذيب التهذيب‪.‬‬ ‫اهلند‪ :‬مطبعة دائ��رة املعارف النظامية‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪1326 ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،9 .‬ص‪.45 .‬‬ ‫(‪ )٣‬بۆ ژیاننامەی ئیبن ئیسحاق بەگشتی؛‬ ‫بڕوانە‪:‬‬ ‫العسقالني‪ ،‬تهذيب التهذيب‪ .‬جـ‪ ،9 .‬ص‌ص‪.‬‬ ‫‪.٤٠-٣٨‬‬ ‫أحم��زون‪ ،‬د‪ .‬حممد‪“ ،‬جهود ك ّتاب السرية يف‬ ‫التدوين”‪ ،‬جملة (البيان)‪ ،‬العدد‪/ 11 / 24 .330 :‬‬ ‫‪.2014‬‬ ‫هوروفتس‪ ،‬يوسف‪ ،‬املغازي األوىل ومؤلفوها‪.‬‬ ‫ترمجة‪ :‬د‪ .‬حسني نصار‪ .‬القاهرة‪ :‬مكتبة اخلاجني‪.‬‬ ‫الطبعة الثانية‪ .2001 ،‬ص‌ص‪.٩٤-٩١ .‬‬ ‫د‪ .‬رياض هاشم هادي‪ ،‬د‪ .‬نضال مؤيد مال اهلل‪،‬‬ ‫“منهجية ابن إسحاق يف تدوين السرية النبوية”‪ ،‬جملة‬ ‫مكلية العلوم اإلسالمية‪ ،‬جمـ‪ ،٦ .‬العدد‪.٢٠١٢ ،١٢ :‬‬ ‫(‪ )٤‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬حتقيق‪ :‬جمموعة‬ ‫من احملققني بإشراف شعيب األرناؤوط‪ .‬مؤسسة‬ ‫الرسالة‪ .‬الطبعة الثالثة‪ .1985 ،‬جـ‪ ،٧ .‬ص‪.٣٥ .‬‬ ‫(‪ )٥‬و (‪ )٦‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬جـ‪،٧ .‬‬ ‫ص‪.٣6 .‬‬ ‫(‪ )٧‬ابن خلكان‪ ،‬وفيات األعيان وأنباء أبناء‬ ‫الزمان‪ .‬حتقيق‪ :‬إحسان عباس‪ .‬بريوت‪ :‬دار صادر‪.‬‬ ‫الطبعة األوىل‪ .1971 ،‬جـ‪ ،4 .‬ص‪.276 .‬‬ ‫(‪ )8‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬جـ‪ ،٧ .‬ص‪.‬‬ ‫‪ .٣6‬ابن خلكان‪ ،‬وفيات األعيان‪ .‬جـ‪ ،4 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.276‬‬ ‫(‪ )9‬ياقوت‪ ،‬معجم األدب��اء (إرش��اد األريب إىل‬ ‫معرفة األدي��ب)‪ .‬حتقيق‪ :‬إحسان عباس‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫دار الغرب اإلسالمي‪ .‬الطبعة األوىل‪ .1993 ،‬جـ‪،٦ .‬‬ ‫ص‪.2418 .‬‬ ‫(‪ )١٠‬لە الیەنی پێکهاتەی نوسراوەکەی ئیبن‬ ‫ئیسحاقەوە بڕوانە‪:‬‬ ‫هوروفتس‪ ،‬املغازي األوىل ومؤلفوها‪ .‬ص‌ص‪.‬‬ ‫‪.١٠٣-٩٨‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٥‬دوشەممە ‪201٦/٨/١‬‬

‫‪3‬‬

‫دیدگایه‌کی ڕه‌خنه‌یی ده‌رباره‌ی کتێبه‌که‌ی تۆماس‬ ‫پیکیتی؛ «سه‌رمایه»‌ له‌ سه‌ده‌ی بیستویه‌کدا‬ ‫ده‌یڤد هارڤه‌ی‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬بابان ئه‌نوه‌ر‬ ‫نــووســیــنــی کتێبێک لــه‌ژێــر نــاوی‬ ‫«ســه‌رم ــایــه‌« لــ ‌ه الیــــه‌ن (تــۆمــاس‬ ‫پیکیتی‪)Thomas Piketty‬ـــه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌رایه‌کی گه‌وره‌ی نایه‌وه‌‪ .‬نووسه‌ر له‌م‬ ‫کتێبه‌دا داوای جێبه‌جێکردن و سه‌پاندنی‬ ‫باجی هه‌ڵکشاو (‪progressive‬‬ ‫‪ )taxation‬و باجێکی گه‌ردوونیی‬ ‫ده‌کــات به‌سه‌ر سامان (‪)wealth‬‬ ‫دا‪ ،‬ب ـه‌و پێیه‌ی ئ ـه‌م دوو باج ‌ه تاک ‌ه‬ ‫ڕێگه‌ن بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی خواست و‬ ‫ئاڕاسته‌ی پێکهێنانی فۆڕمێکی میراتی‬ ‫(‪)patrimonial‬ی سه‌رمایه‌داریی‪،‬‬ ‫ک ‌ه خاڵی ناسینه‌وه‌‌ی نایه‌کسانییه‌کی‬ ‫«تۆقێنه‌ر»ی سامان و داهاته‌‪ .‬ئه‌و ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌کی قورس و ناڕه‌حه‌ت هه‌ستاو‌ه‬ ‫ب ‌ه به‌دۆکیومێنتکردنی ورده‌کارییه‌کانی‬ ‫چۆنیه‌تیی قوڵبوونه‌وه‌ی نایه‌کسانیی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی ل ‌ه ه ـه‌ردوو الیه‌نی سامان‬ ‫و داهــات‪ ،‬ل ‌ه دوو س ـه‌ده‌ی ڕابــردوودا‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ جه‌ختکردنه‌و‌ه له‌سه‌ر سامان ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌کی تایبه‌تی‪ .‬پیکیتی هه‌ستاو‌ه ب ‌ه‬ ‫تێکشکاندنی ئه‌و بۆچوون ‌ه باوه‌ی پێیوای ‌ه‬ ‫سه‌رمایه‌داریی بازاڕی ئازاد به‌شێوه‌یه‌کی‬ ‫دادپ ـه‌روه‌ران ـ ‌ه سامان دابه‌شده‌کات‪ ،‬و‬ ‫‌رگریکردنه ل ‌ه ماف‬ ‫‌‌‬ ‫ق ـه‌اڵی سه‌ختی به‬ ‫و ئازادیی ‌ه فه‌ردییه‌کان‪ .‬پیکیتی ئه‌و‌ه‬ ‫پیشانده‌دات ک ‌ه سه‌رمایه‌داریی بازاڕی‬ ‫ئــازاد‪ ،‬ل ‌ه نه‌بوونی ده‌ستتێوه‌ردانێکی‬ ‫به‌رچاو و سه‌ره‌کیی ده‌وڵه‌ت بۆ دووباره‬ ‫‌دابه‌شکردنه‌وه‌‪ ،‬ده‌بێت ‌ه به‌رهه‌مهێنی‬ ‫ئۆلیگارشیی ‌ه دژ‌ه دیموکراتیکه‌کان‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش بۆت ‌ه مایه‌ی وروژاندنی توڕه‌یی‬ ‫لیبراڵه‌کان و رۆژنامه‌ی «واڵ ستریت‬ ‫جۆرناڵ»ی که‌لله‌یی کردووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌ڵته‌رناتیڤی مارکس؟‬ ‫زۆر جــــار ئــــه‌م کــتــێــب ـ ‌ه وه‌ک‬ ‫ئه‌ڵته‌رناتیڤێکی س ـه‌ده‌ی بیستویه‌کی‬ ‫به‌رهه‌مه‌که‌ی مارکس –ک ‌ه ل ‌ه سه‌ده‌ی‬ ‫نۆزده‌دا نووسراوه‌‪ -‬ب ‌ه هه‌مان ناونیشان‪،‬‬ ‫هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێت‪ .‬ه ـه‌رچ ـه‌نــد‌ه ل ‌ه‬ ‫ڕاستیدا پیکیتی ڕه‌تیده‌کاته‌و‌ه وه‌ها‬ ‫نیازێکی هه‌بووبێت و قسه‌یه‌کی له‌و‬ ‫جــۆره‌ی کردبێت‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌ر ل ‌ه‬ ‫بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه کتێبه‌که‌ی ده‌رباره‌ی سه‌رمای ‌ه‬ ‫نییه‌‪ .‬ئه‌و پێمان ناڵێت ک ‌ه بۆچی داڕمان‬ ‫و ‌قه‌یرانه‌که‌ی ساڵی ‪ 2008‬ڕوویــدا‪ ،‬و‬ ‫بۆچی خه‌ڵکی به‌شێکی درێژی ژیانیان‬ ‫سه‌رقاڵی خۆڕزگارکردنن ل ‌ه نه‌هامه‌تیی ‌ه‬ ‫دووالیه‌نه‌که‌ی «بێکاریی درێژخایه‌ن»‬ ‫و «له‌ده‌ستدانی ملیۆنان خانوو به‌هۆی‬ ‫ڕه‌هنی سه‌ر خانووبه‌ره‌وه»‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫هاوکاریشمان نابێت بۆ تێگه‌یشتن ل ‌ه‬ ‫هۆکاری به‌م چه‌شنه‌سستبوونی گه‌شه‌ی‬ ‫ئابووریی ویالیه‌ت ‌ه یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا‬ ‫به‌راورد ب ‌ه چین‪ ،‬یاخود بۆچی ئه‌وروپا‬ ‫ب ‌ه ده‌ســت سیاسه‌تی سکهه‌ڵگوشین‬ ‫و ئابوورییگه‌لێکی داکــشــاوه‌و‌ه دیل و‬ ‫زه‌لیل بووه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی ب ‌ه ڕاستی پیکیتی‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌کی ئاماریی ئه‌نجامیداو‌ه –ک ‌ه‬ ‫ده‌بێت له‌مه‌دا سوپاسگوزاری خۆی و‬ ‫هاوپۆله‌کانی بین‪ -‬بریتیی ‌ه ل ‌ه پیشاندانی‬ ‫ئاڕاسته‌ی سه‌رمای ‌ه ل ‌ه مێژووی خۆیدا‪،‬‬ ‫بۆ به‌رهه‌مهێنانی ئاستی له‌ڕاده‌به‌ده‌ری‬ ‫نایه‌کسانی‪ .‬ک ‌ه ئه‌م ‌ه بۆ زۆرێک ل ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫هه‌واڵێکی تاز‌ه نییه‌‪ .‬به‌ڵکو ئه‌م ‌ه به‌ته‌واوی‬ ‫ئه‌و ده‌رئه‌نجام ‌ه تیۆرییه‌ی ‌ه ک ‌ه کارل‬ ‫مارکس ل ‌ه به‌رگی یه‌که‌می سه‌رمایه‌که‌ی‬ ‫خۆیدا پێیگه‌یشتووه‌‪ .‬پیکیتی ئاماژ‌ه‬ ‫به‌م ‌ه نـــادات و چــاوی لێده‌پۆشێت‪،‬‬ ‫ئــه‌وه‌ش جێگه‌ی سـه‌رســوڕمــان نییه‌‪،‬‬ ‫کاتێک ل ‌ه ڕووب ـه‌ڕووی تۆمه‌تی ڕۆژنام ‌ه‬ ‫ڕاســتــڕه‌وه‌کــانــدا ک ‌ه ب ‌ه مارکسییه‌کی‬ ‫ده‌مامکدار ده‌یشوبهێنن‪ ،‬نکۆڵی له‌و‌ه‬ ‫بکات ک ‌ه کتێبی «سه‌رمایه»ی مارکسی‬ ‫خوێندبێته‌وه‌‪.‬‬ ‫پیکیتی بۆ پاڵپشتیی ئارگومێنته‌کانی‬ ‫خۆی کۆمه‌ڵێکی زۆر داتای کۆکردۆته‌وه‌‪.‬‬

‫ئامار و داتاکانی سه‌باره‌ت جیاوازییه‌کانی‬ ‫نێوان داهــات و سامان قه‌ناعه‌تپێکه‌ر‬ ‫و سوودبه‌خشه‌‪ .‬ب ‌ه شێوه‌یه‌کی ورد‬ ‫و زیره‌کان ‌ه پێداگریی ده‌کــات له‌سه‌ر‬ ‫«بــاجــی مــیــرات ‪Inheritance‬‬ ‫‪ »tax‬و «باجی هه‌ڵکشاو» و «باجی‬ ‫گه‌ردوونی و سه‌رتاپایی له‌سه‌ر سامان‬ ‫ئه‌گه‌ر بڕه‌خسێت‪ ،»-‬به‌وپێیه‌ی ئه‌مان ‌ه‬‫چاره‌سه‌رن بۆ زیادبوونی چڕبوونه‌وه‌ی‬ ‫ســامــان و ده‌ســـه‌اڵت‪ ،‬لـه‌گـه‌ڵ ئ ـه‌وه‌ی‬ ‫تاڕاده‌یه‌کی زۆر گومان له‌وه‌دا نیی ‌ه ک ‌ه‬ ‫به‌شی زۆریان قابیلی جێبه‌جێکردن نین‬ ‫له‌ڕووی سیاسییه‌وه‌‪.‬‬ ‫بـــه‌اڵم پــرســیــاره‌کـ ‌ه ئ ـه‌وه‌ی ـ ‌ه بۆچی‬ ‫ب ‌ه تێپه‌ڕبوونی کــات ئ ـه‌م ئاڕاسته‌ی ‌ه‬ ‫ده‌بێت ‌ه مایه‌ی قوڵبوونه‌وه‌ی زیاتری‬ ‫نایه‌کسانی؟ له‌سه‌ر بنه‌مای داتاکانی‬ ‫(ک ‌ه ب ‌ه هێنانی هه‌ندێک ئاماژه‌ی جوانی‬ ‫ئه‌ده‌بیی ل ‌ه به‌لزاک و جه‌ین ئۆستینه‌وه‌‪،‬‬ ‫ترش و خوێی پێداکردووه‌) یاسایه‌کی‬ ‫ماتماتیکیی داڕشــتــوو‌ه بۆ ڕاڤه‌کردن‬ ‫و پیشاندانی ئـــه‌وه‌ی ده‌گــوزه‌رێــت‪:‬‬ ‫که‌ڵه‌که‌کردنی ڕوولـه‌زیــادبــووی سامان‬ ‫له‌الیه‌ن یه‌ک له‌سه‌د‌ه به‌ناوبانگه‌که‌و‌ه‬ ‫(ک ‌ه به‌هۆی بزووتنه‌وه‌ی «واڵ ستریت‬ ‫داگیربکه‌ن»ه‌و‌ه بۆت ‌ه چه‌مکێکی باو)‬ ‫ده‌گ ـه‌ڕێــت ـه‌و‌ه بــۆ هۆکارێکی ســاد‌ه و‬ ‫ساکار‪ ،‬ئه‌ویش ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه بڕی داهاتی‬ ‫ی (‪ ،)r‬هه‌میش ‌ه‬ ‫گـــه‌ڕاوه‌ی سه‌رمای ‌ه ‌‬ ‫خواستی زیادکردنی تێکڕای گه‌شه‌ی‬ ‫داهاتی (‪)g‬ی هه‌یه‌‪ .‬ک ‌ه ئه‌مه‌ش به‌پێی‬ ‫پیکیتی ل ‌ه ڕابردوو و ئێستا و داهاتووشدا‬ ‫هه‌میش ‌ه وه‌ک «دژبه‌رییه‌کی سێنتراڵ»ی‬ ‫سه‌رمایه‌ ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫مه‌نزومه‌یه‌کی ئاماریی له‌م چه‌شنه‌‪،‬‬ ‫ده‌کرێت ڕاڤه‌یه‌کی به‌جێ پێشکه‌ش بکات‪،‬‬ ‫به‌اڵم توانسته‌که‌ی له‌و‌ه ده‌رده‌چێت ببێت ‌ه‬ ‫یاسایه‌ک‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه پرسیاره‌ک ‌ه ئه‌مه‌یه‌‪:‬‬ ‫چــی هێزێک ئــه‌م چه‌شن ‌ه دژبه‌ریی ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مده‌هێنێت و پارێزگاریی لێده‌کات؟‬ ‫ـه ک ـ ‌ه پیکیتی‬ ‫ئـه‌مـ ‌ه ئــه‌و پــرســیــاره‌‌یـ ‌‌‬ ‫وه‌اڵمه‌که‌ی النییه‌‪ .‬یاسا هه‌ر یاسایه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م ‌ه هه‌موو پرسه‌که‌یه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر پرسیاری‬ ‫بوونی یاسایه‌کی له‌م جۆر‌ه بگێڕینه‌و‌ه‬ ‫بــۆ مــارکــس‪ ،‬بــێــگــومــان وه‌اڵمــه‌کــه‌ی‬ ‫بریتیی ‌ه ل ‌ه «ناهاوسه‌نگیی نێوان کار و‬ ‫سه‌رمایه»‌‪ .‬ئه‌مه‌ش ڕاڤه‌یه‌کی ڕوون ‌ه ‌و‬ ‫هه‌تاوه‌کو ئێستا ب ‌ه زیندوویی ماوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ـ ‌ه دوای ســااڵنــی حـه‌فــتــای ســه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌وه‌‪ ،‬پاشه‌کشێی ڕاست و جێگیری‬ ‫پشکی «کار» ل ‌ه داهاتی نه‌ته‌وه‌ییدا‪،‬‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ پوکانه‌وه‌ی هێزی سیاسی‬ ‫و ئابووریی کــار‪ ،‬ب ـه‌اڵم الی خۆیه‌و‌ه‬ ‫«سه‌رمایه» ته‌کنه‌لۆژیاکان مۆبیلیز‌ه‬ ‫ده‌کــات‪ ،‬و بێکاریی به‌رهه‌مده‌هێنێت‪،‬‬ ‫و پــیــش ـه‌ســازیــی ـه‌کــان هـــه‌نـــارد‌ه [ی‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وروپا و ئه‌مریکا] ده‌کات‪،‬‬ ‫سیاسه‌ت ‌ه دژ‌ه کرێکارییه‌کانیش (وه‌ک‬ ‫سیاسه‌ته‌کانی مارگرێت تاتچه‌ر و ڕۆناڵد‬ ‫ڕەیگان) کاریان له‌سه‌ر شکاندنی گشت‬ ‫به‌رهه‌ڵستییه‌ک ده‌کــرد‪ .‬وه‌ک (ئاالن‬ ‫بــاد)ی ڕاوێــژکــاری ئابووریی مارگرێت‬ ‫تاتچه‌ر‪ ،‬ل ‌ه ساته‌وه‌ختی دوورکه‌وتنه‌وه‌یدا‬ ‫دان ب ـه‌وه‌دا ده‌نێت ک ‌ه سیاسه‌ته‌کانی‬ ‫دژ‌ه هه‌اڵوسان ل ‌ه هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی‬ ‫ڕابردوودا‪« ،‬ئامڕازێکی کاریگه‌ر بوون بۆ‬ ‫زیادبوونی تێکڕای بێکاری‪ ،‬زیادبوونی‬ ‫تێکڕای بێکارییش ئامڕازێکی خــوازراو‬ ‫بوو بۆ الوازکردنی هێزی چینی كرێكار‪...‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ئێم ‌ه نه‌خشه‌مان بۆ کێشا‪ ،‬به‌پێی‬ ‫چه‌مک ‌ه مارکسییه‌کان‪ ،‬هیچ نیی ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫دروستکردنی قه‌یرانێکی سه‌رمایه‌داریی‪،‬‬ ‫ک ‌ه دووبـــار‌ه سوپایه‌کی یه‌ده‌گی کار‬ ‫به‌رهه‌مده‌هێنێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش ڕێگه‌ی بۆ‬ ‫سه‌رمایه‌داره‌کان خۆشکرد‪ ،‬ک ‌ه له‌و کات ‌ه‬ ‫ب ـه‌دواو‌ه ب ـه‌رده‌وام قازانج ‌ه زۆره‌کانیان‬ ‫کۆبکه‌نه‌وه‌»‪ .‬ل ‌ه حه‌فتاکاندا‪ ،‬جیاوازیی‬ ‫نێوان کرێیی کرێکار‌ه مامناوه‌ندییه‌کان‬ ‫و سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی به‌ڕێوه‌بردنی‬ ‫کۆمپانیاکان ده‌گه‌یشت ‌ه نزیکه‌ی (‪1‬‬ ‫به‌رامبه‌ر ‪ .)30‬ئه‌م ڕێژه‌ی ‌ه ل ‌ه ئێستادا‬ ‫ده‌گات ‌ه زیاتر ل ‌ه (‪ 1‬به‌رامبه‌ر ‪،)300‬‬

‫تۆماس پیکیتی‪ ،‬نوسەری سەرمایە لە سەدەی بیست و یەکدا‬

‫ل ‌ه دۆخــی کۆمپانیاکانی هاوشێوه‌ی‬ ‫«مه‌کدۆناڵدز»یشدا ده‌گات ‌ه نزیکه‌ی (‪1‬‬ ‫به‌رامبه‌ر ‪.)1200‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه به‌رگی دووه‌می سه‌رمایه‌که‌ی‬ ‫خۆیدا –کـ ‌ه پیکیتی نه‌یخوێندۆته‌و‌ه‬ ‫و ب ‌ه ئاسووده‌ییه‌و‌ه ل ‌ه ئاستیدا چاو‬ ‫ده‌پۆشێت‪ -‬مارکس ئاماژ‌ه به‌و‌ه ده‌دات‬ ‫ک ‌ه خواستی سه‌رمای ‌ه بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی‬ ‫کرێکان‪ ،‬ده‌گات ‌ه ئاستێک توانای بازاڕ بۆ‬ ‫وه‌رگرتن و پێشوازیکردن ل ‌ه به‌رهه‌ماکانی‬ ‫سه‌رمایه‌‪ ،‬به‌رته‌سکده‌بێته‌وه‌‪( .‬هێنری‬ ‫فــــۆرد) ده‌مــێــک ـه‌ ئـــه‌م تـه‌نــگـه‌ژه‌یـه‌ی‬ ‫ئاشکراکردوو‌ه و فه‌رمانیدا ب ‌ه پێدانی‬ ‫کرێیه‌کی ‪ 5‬دۆالری بۆ ڕۆژێکی کارکردنی‬ ‫‪ 8‬سه‌عاتی‪ ،‬ک ‌ه به‌پێی گوته‌ی خۆی‬ ‫له‌پێناو هاندان و به‌رزکردنه‌وه‌ی خواستی‬ ‫به‌کاربردندایه‌‪ .‬زۆرێکیش پێیان وای ‌ه‬ ‫ن ـه‌بــوون یــاخــود الوازیـــی خواستێکی‬ ‫کــاریــگ ـه‌ر‪ ،‬ب ـه‌رپــرس ـ ‌ه ل ـ ‌ه بێبازاڕیی‬ ‫گـه‌ور‌ه (‪)Great Depression‬‬ ‫ی سااڵنی سیی س ـه‌ده‌ی بیست‪ .‬هه‌ر‬ ‫ئه‌مه‌ش ئیلهامبه‌خشی سیاسه‌ت ‌ه کینزیی ‌ه‬ ‫فراوانخوازه‌کان بوو ل ‌ه دوای جه‌نگی‬ ‫جیهانیی دووه‌مـــه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه بــوو‌ه مایه‌ی‬ ‫ی جیاوازی و نایه‌کسانیی‬ ‫که‌مکردنه‌وە ‌‬ ‫نــێــوان داهــات ـه‌کــان (ئ ـه‌گ ـه‌رچــی هیچ‬ ‫کاریگه‌رییه‌کی گــه‌وره‌ی نه‌بوو له‌سه‌ر‬ ‫که‌مکردنه‌وه‌ی جیاوازی و نایه‌کسانیی‬ ‫نێوان سامانه‌کان) ل ‌ه ناو گه‌شه‌یه‌کدا ک ‌ه‬ ‫خواستێکی به‌هێز پاڵنه‌ر و جوڵێنه‌ری‬ ‫بوو‪ .‬به‌اڵم ئه‌م چاره‌سه‌ر‌ه پشتده‌به‌ستێت‬ ‫ب ‌ه تواناداریی (‪)empowerment‬‬ ‫ڕێــژه‌یــی چینی کــارکـه‌ر و بونیادنانی‬ ‫«ده‌وڵـــه‌تـــی کــۆم ـه‌اڵی ـه‌تــی ‪social‬‬ ‫‪( »state‬چه‌مکه‌که‌ی پیکیتی)‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ته‌مویلکردنی بریتیده‌بێت‬ ‫ل ‌ه باجی هه‌ڵکشاو‪ .‬پیکیتی ده‌نوسێت‪:‬‬ ‫«دواجـــار‪ ،‬به‌درێژایی سااڵنی ‪-1932‬‬ ‫‪ ،1980‬وات ‌ه نزیکه‌ی نیو سه‌ده‌‪ ،‬باجی‬ ‫داهاتی (‪ )income tax‬ویالیه‌ت ‌ه‬ ‫یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا گه‌یشتۆت ‌ه‬ ‫تێکڕای ‪ 81‬له‌سه‌دا»‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‬ ‫ک ئاستی‬ ‫ئ ـه‌م ڕێــژه‌یـ ‌ه ب ‌ه هیچ جۆرێ ‌‬ ‫گه‌شه‌ی په‌کنه‌خستوو‌ه (ک ‌ه ئه‌مه‌ش‬ ‫بـه‌ڵــگـه‌یـه‌کــی دیــکــه‌ی پیکیتیی ‌ه بۆ‬ ‫به‌درۆخستنه‌وه‌ی بیروباوه‌ڕ و تێڕوانینی‬ ‫ڕاستڕه‌وه‌کان)‪.‬‬ ‫ل ‌ه کۆتایی شه‌سته‌کاندا‪ ،‬زۆرێــک ل ‌ه‬ ‫سه‌رمایه‌داره‌کان گه‌یشتن ‌ه ئه‌و باوه‌ڕه‌ی‬ ‫ک ‌ه پێویستییان به‌وه‌ی ‌ه ڕێوشوێنێک‬ ‫بگرنه‌به‌ر ســه‌بــاره‌ت ب ـ ‌ه زیــادبــوونــی‬ ‫لــه‌ڕاده‌بــه‌ده‌ری هێزی کــار‪ .‬لێره‌وه‌ی ‌ه‬ ‫(کــیــنــز) ل ـ ‌ه ع ـه‌رشــی ئیکۆنۆمیست ‌ه‬ ‫موحته‌ره‌مه‌کان ده‌هێنرێته‌و‌ه خواره‌و‌ه‬ ‫و په‌ناده‌برێت ‌ه بـه‌ر بیرکردنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫تــه‌وه‌ره‌یــی لـ ‌ه ده‌وری «خستنه‌ڕوو‪-‬‬ ‫عرض» الی (میڵتۆن فریدمەن)‪ ،‬وه‌ک‬

‫ده‌ستپێکی هه‌ڵمه‌تێکی خاچپه‌رستان ‌ه بۆ‬ ‫جیگیرکردنی –نـه‌وه‌ک که‌مکردنه‌وه‌ی‪-‬‬ ‫تێکڕای باجه‌کان‪ ،‬و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌وڵه‌ت ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌ک ‌ه و له‌وێشه‌و‌ه‬ ‫سه‌پاندنی دیسپلین به‌سه‌ر هێزه‌کانی‬ ‫کاردا‪ .‬دوای ساڵی ‪ 1980‬تێکڕاکانی باج‬ ‫ڕوویان ل ‌ه نزمبوونه‌وه‌ کرد‪ ،‬قازانجه‌کانی‬ ‫سه‌رمای ‌ه ‪-‬کـ ‌ه س ـه‌رچــاوه‌ی سه‌ره‌کیی‬ ‫داهــاتــی گــــه‌ور‌ه ده‌وڵ ـه‌م ـه‌نــده‌کــان ـه‌‪-‬‬ ‫ڕووبـه‌ڕووی باجێکی هه‌ر‌ه نزم ده‌بنه‌و‌ه‬ ‫ل ‌ه ویالیه‌ت ‌ه یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا‪،‬‬ ‫ئ ـه‌م ـه‌ش پــاڵــنـه‌رێــک بــوو هـه‌تــاوه‌کــو‬ ‫لێشاوی ســامــان ڕووبــکــات ـ ‌ه نزیکه‌ی‬ ‫لــه‌ســه‌دا ی ـه‌کــی دانــیــشــتــوان‪ .‬بــه‌اڵم‬ ‫کاریگه‌رییه‌کانی ئه‌م ‌ه له‌سه‌ر گه‌ش ‌ه‬ ‫(‪ )growth‬ک ـه‌مــبــای ـه‌خ ـه‌‪ ،‬وه‌ک‬ ‫پیکیتی ده‌یخاته‌ڕوو‪ .‬به‌مجۆره‌کاریگه‌ریی‬ ‫«داچۆڕان*»ی قازانجی ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان‬ ‫بــۆ گشت توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگ ‌ه (ک ‌ه‬ ‫ئه‌مه‌ش گوته‌یه‌کی دیکه‌ی دڵخوازی‬ ‫ڕاستڕه‌وه‌‌کانه‌)‪ ،‬به‌دینه‌هات‪ .‬ئه‌م شتان ‌ه‬ ‫هیج یاسایه‌کی ماتماتیکیی ناتوانێت‬ ‫بیانسه‌پێنێت‪ .‬کاره‌ک ‌ه گشتی په‌یوه‌ست ‌ه‬ ‫ب ‌ه سیاسه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫پاشان ل ‌ه سااڵنی دواتردا ڕه‌وڕه‌وه‌ک ‌ه‬ ‫بـــه‌رده‌وام بــوو لـه‌تـه‌واوکــردنــی سوڕی‬ ‫خــۆی‪ ،‬ئ ـه‌و پرسیاره‌ش ک ‌ه زۆرترین‬ ‫جه‌ختی ل ـه‌س ـه‌رده‌کــرای ـه‌و‌ه ئه‌مه‌بوو‪:‬‬ ‫خواست له‌کوێیه‌؟ هه‌مان ئه‌و پرسیاره‌ی‬ ‫پیکیتی ب ‌ه شێوه‌یه‌کی سیستماتیک‬ ‫چــاوی لێپۆشیوه‌‪ .‬سااڵنی نه‌وه‌ده‌کان‬ ‫خــۆی ل ـه‌م پرسیار‌ه الدا‪ ،‬ئه‌ویش ب ‌ه‬ ‫به‌رفراوانبوونێکی گه‌وره‌ی «کریدیت»‪،‬‬ ‫له‌ناویشیدا درێژبوونه‌و‌ه و به‌رفراوانبوونی‬ ‫دارایی ڕه‌هنه‌کان بۆ بازاڕگه‌لێکی الوه‌کی–‬ ‫بازاڕی ڕه‌هن ‌ه خانووبه‌ره‌ییه‌کان‪ ،-‬به‌اڵم‬ ‫باڵۆنی ده‌ستمایه‌کان (‪ )assets‬ک ‌ه‬ ‫یه‌کێک ل ‌ه به‌رئه‌نجامه‌کانی ئه‌و دۆخ ‌ه‬ ‫بوو‪ ،‬هه‌ر ده‌بێت بته‌قێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش ل ‌ه‬ ‫سااڵنی (‪ 2007‬و ‪)2008‬دا ڕوویــدا و‬ ‫کۆمپانیای «لیهمان بــره‌زه‌رس» که‌وت‬ ‫و له‌گه‌ڵیشیدا کۆی سیسته‌می کریدیت‪.‬‬ ‫هه‌رچۆنێک بێت تــێــکــڕای قــازانــج و‬ ‫زیادبوونی چڕبوونه‌وه‌ی سامانی فه‌ردیی‬ ‫به‌و خێرایی ‌ه له‌ڕاده‌به‌ده‌ر‌ه ل ‌ه دوای ساڵی‬ ‫‪2009‬ه‌وه‌‪ ،‬وه‌های کردوو‌ه گشت که‌رت ‌ه‬ ‫ئابوورییه‌کان و تـــه‌واوی مرۆڤایه‌تی‬ ‫ل ‌ه دۆخێکی گراندا بژین‪ .‬ل ‌ه ئێستادا‬ ‫تێکڕای قازانجی کۆمپانیاکان‪ ،‬زیاتر ل ‌ه‬ ‫هه‌ر کاتێکی دیکه‌ی مێژووی ویالیه‌ت ‌ه‬ ‫یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا ڕووی ل ‌ه‬ ‫به‌رزبوونه‌و‌ه کردووه‌‪ .‬کۆمپانیاکان له‌سه‌ر‬ ‫بڕی گه‌وره‌ی پاره‌ی کاش دانیشتوون و‬ ‫خه‌رجکردنی ڕه‌تده‌که‌نه‌وه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫دۆخی بازاڕ گه‌رم و پڕجوڵه‌ نییه‌‪.‬‬ ‫فــۆڕمــول ـه‌ک ـه‌ی پیکیتی بــۆ یاسا‬ ‫ماتماتیکییه‌که‌‪ ،‬زیــاتــر سیاسه‌ت ‌ه‬

‫چینایه‌تییه‌کان په‌رده‌پۆش ده‌کات وه‌ک‬ ‫ل ـه‌وه‌ی په‌رده‌یان له‌سه‌ر هه‌ڵبداته‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌ک (وارن بافیت) –سێیه‌م گه‌وره‌ترین‬ ‫پــیــاوی جــیــهــان‪ -‬تێبینیی کـــردووه‌‪:‬‬ ‫«به‌دڵنیاییه‌و‌ه شه‌ڕێکی چینایه‌تی‬ ‫ل ـه‌ئــارادای ـه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ش چینه‌که‌ی منه‌‪،‬‬ ‫چینی ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان‪ ،‬ک ‌ه ئه‌م شه‌ڕ‌ه‬ ‫ئه‌نجامده‌دات و هه‌ر خۆشمان براوه‌ین»‪.‬‬ ‫له فاکته‌ر‌ه ده‌روازه‌ییه‌کان بۆ‬ ‫یه‌کێک ‌‌‬ ‫بردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان‪ ،‬بریتیی ‌ه ل ‌ه‬ ‫گه‌شه‌ی که‌لێن و جیاوازییه‌کانی نێوان‬ ‫سامان و داهات‪ ،‬سامان و داهاتی نێوان‬ ‫یه‌ک له‌سه‌ده‌که‌ی سه‌ره‌وه‌ی دانیشتوان و‬ ‫زۆرینه‌ی خه‌ڵکه‌ ئاساییه‌که‌‪.‬‬ ‫سه‌رمای ‌ه وه‌ک پڕۆسه‌‬ ‫ســـه‌ره‌ڕای ئــه‌وه‌‪ ،‬ئارگومێنته‌کانی‬ ‫پیکیتی گرانییه‌کی گه‌وره‌یان تێدایه‌‪.‬‬ ‫له‌سه‌ر پێناسه‌یه‌کی هه‌ڵ ‌ه بۆ سه‌رمای ‌ه‬ ‫ڕاگیر بوون‪ .‬سه‌رمای ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه پڕۆس ‌ه‬ ‫هیچی دیــک ـ ‌ه نــیــیـه‌‪ .‬زۆربــــه‌ی کــات‬ ‫پڕۆسه‌ی ده‌ستاوده‌ستکردنی پاره‌ی ‌ه‬ ‫له‌پێناو راکێشانی پاره‌ی زیاتردا‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ب ‌ه ته‌نها ل ‌ه چوارچێوه‌ی چه‌وساندنه‌و‌ه‬ ‫و ئیستغاللکردنی هێزی کاردا قه‌تیس‬ ‫نه‌بووه‌‪ .‬به‌اڵم پیکیتی سه‌رمای ‌ه وه‌ک‬ ‫ســنــدوقــی ده‌ســتــمــای ـه‌ی هه‌ڵگیراوی‬ ‫تاکه‌کان و کۆمپانیاکان و حکومه‌ته‌کان‬ ‫ده‌ناسێنێت‪ ،‬ک ‌ه ئاماده‌ی ئاڵوگۆڕ‌ه ل ‌ه‬ ‫بــازاڕدا‪ ،‬به‌بێ ڕوانین له‌وه‌ی شیاون بۆ‬ ‫به‌کارهێنان یاخود نا‪ .‬ئه‌مه‌ش هه‌ریه‌ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه زه‌وی‪ ،‬خانوبه‌ر‌ه و مافی خاوه‌ندارێتیی‬ ‫فکری ده‌گرێته‌وه‌‪ ،‬هاوشان له‌گه‌ڵ کار‌ه‬ ‫هونه‌رییه‌کان و ئه‌و خشڵ و ڕازێنه‌ره‌و‌ه‬ ‫هه‌مه‌چه‌شنانه‌ی مرۆڤ هه‌یه‌تی‪ .‬چۆنیه‌تی‬ ‫دیاریکردنی به‌های ئه‌م شتان ‌ه کێشه‌یه‌کی‬ ‫ته‌کنیکیی ‌ه و کۆده‌نگییه‌ک نیی ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫شێوازی چاره‌سه‌رکردنه‌که‌ی‪ .‬له‌پێناو‬ ‫هه‌ژمارکردنێکی ورد و ده‌قیقی تێکڕای‬ ‫داهات (د)‪ ،‬ب ‌ه دڵنیاییه‌و‌ه پێویستمان‬ ‫ب ‌ه ڕێگه‌یه‌ک ‌ه بۆ دیاریکردنی به‌های‬ ‫سه‌رمایه‌ی بنه‌ڕه‌تی‪ .‬به‌داخه‌و‌ه ڕێگه‌یه‌ک‬ ‫بوونی نیی ‌ه بۆ دیاریکردنی‪ ،‬ک ‌ه بێبه‌ری‬ ‫و سه‌ربه‌خۆ بێت ل ‌ه به‌های شمه‌ک و ئه‌و‬ ‫خزمه‌تگوزارییانه‌ی ل ‌ه به‌رهه‌مهێنانیدا‬ ‫به‌کارده‌هێنرێن‪ ،‬یاخود سه‌ربه‌خۆ بێت ل ‌ه‬ ‫نرخه‌که‌ی ل ‌ه بازاڕدا‪ .‬کۆی بیری ئابووریی‬ ‫نیۆکالسیکی (ک ‌ه بنه‌مای بیرکردنه‌وه‌ی‬ ‫پیکیتییه‌)‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌م بازن ‌ه به‌تاڵ ‌ه‬ ‫دامه‌زراو‌ه (دوای هه‌موو هه‌وڵێک‪ ،‬ئاو ب ‌ه‬ ‫ئاو راڤه‌ ده‌کات**)‪.‬‬ ‫تــێــکــڕای داهـــاتـــی ســه‌رمــایــه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌کی یه‌کالکه‌ره‌و‌ه راوه‌ستاوه‌ت ‌ه‬ ‫سه‌ر تێکڕای گه‌شه‌‪ ،‬چونک ‌ه سه‌رمای ‌ه‬ ‫ب ‌ه چاوپۆشین ل ‌ه پڕۆسه‌ی به‌رهه‌مهێنان‬ ‫و ب ـ ‌ه جـه‌خــتــکــردنـه‌و‌ه لــسـه‌ر ئــه‌وه‌ی‬ ‫به‌رهه‌میهێناوه‌‪ ،‬دیاریناکرێت‪ .‬به‌هاکه‌ی‬

‫ب ‌ه شێوه‌یه‌کی گه‌ور‌ه کاریگه‌ر ده‌بێت ب ‌ه‬ ‫بارودۆخی سه‌وداگه‌ریی‪ ،‬ک ‌ه ده‌توانرێت‬ ‫ئاڕاسته‌که‌ی ل ‌ه میانه‌ی (ناعه‌قاڵنییه‌کی‬ ‫کــارا)ه‌وه‌ بگۆڕێت‪ ،‬ک ‌ه ئه‌مه‌ش دانراوی‬ ‫ئیکۆنۆمیستی ئه‌مریکی (گرینسپان)‬ ‫ـه‌‪ ،‬وه‌ک سیمایه‌کی ناوازه‌ی بازاڕه‌کانی‬ ‫کۆمپیال ‌ه و نیشته‌جێکردن (االسکان‪-‬‬ ‫‪.) housing‬ئه‌گه‌ر نیشته‌جێکردن‬ ‫و س ـه‌وداگ ـه‌ریــی ـ ‌ه خانووبه‌ره‌ییه‌کان‬ ‫(العقاریة‪–)estate -‬ئ ـه‌م ـ ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌های بابه‌ت ‌ه هونه‌ریی ‌ه جۆراوجۆره‌کانی‬ ‫خــاوه‌ن سندوقه‌کانی وه‌به‌رهێنان‪ -‬ل ‌ه‬ ‫پێناسه‌ی سه‌رمای ‌ه ده‌رکه‌ین (پاساو‬ ‫و ئارگومێنتی خستنه‌ناو پێناسه‌که‌و‌ه‬ ‫تاڕاده‌یه‌ک الوازه‌)‪ ،‬ئه‌وا ته‌فسیره‌که‌ی‬ ‫پیکیتی بۆ قوڵبوونه‌وه‌ی جیاوازییه‌کان‬ ‫ل ‌ه سامان و داهاتدا‪ ،‬راسته‌وخۆ سه‌ر‬ ‫به‌ره‌وخوار هه‌ڵده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رچی‬ ‫پێناسه‌که‌ی بــۆ دۆخـــی جــیــاوازی و‬ ‫نایه‌کسانییه‌کانی ئێستا و داهاتوو ب ‌ه‬ ‫راوه‌ستاوی ده‌مێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫پاره‌‪ ،‬زه‌وی‪ ،‬خانووبه‌ره‌‪ ،‬کێڵگه‌و ئه‌و‬ ‫ئامێرانه‌ی ب ‌ه شێوه‌یه‌کی به‌رهه‌مهێن‬ ‫به‌کارناهێندرێن‪ ،‬سه‌رمای ‌ه نین‪ .‬ئه‌گه‌ر‬ ‫تێکڕای داهاتی سه‌رمایه‌ی به‌کارهێندراو‬ ‫بـــه‌رز بــێــت‪ ،‬ده‌گــه‌ڕێــتــه‌و‌ه بــۆئ ـه‌وه‌ی‬ ‫کــ ‌ه ب ـه‌شــێــک لـــه‌م ســه‌رمــایــه‌یــه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ده‌ستاوده‌ستکردن کشاوه‌ته‌وه‌‪ ،‬یاخود ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌کی کرداره‌کیی مانگرتنی خۆی‬ ‫ڕاگه‌یاندووه‌‪ .‬کورتبوونه‌وه‌ی پانتایی‬ ‫سه‌رمای ‌ه به‌ته‌نها له‌ سه‌رمایه‌گوزاریی ‌ه‬ ‫نوێیه‌کاندا (ک ‌ه ئه‌م ‌ه دیارده‌یه‌ک ‌ه و ئێستا‬ ‫ده‌یبینین)‪ ،‬ده‌توانێت تێکڕای داهاتی به‌رز‬ ‫له‌و به‌شه‌ی سه‌رمای ‌ه ده‌سته‌به‌ر بکات ک ‌ه‬ ‫له‌ ئاڵوگۆڕ و ده‌ستاوده‌ستکردندایه‌‪.‬‬ ‫دروستکردنی ده‌گمه‌نیی ده‌ستکرد‬ ‫ته‌نها له‌وه‌دا کورتنابێته‌و‌ه ک ‌ه کۆمپانیا‬ ‫نه‌وتییه‌کان بۆ ده‌سته‌برکردنی تێکڕای‬ ‫داهاتی به‌رز ده‌یکه‌ن‪ ،‬به‌ڵکو په‌نابردنی‬ ‫گشت جۆره‌کانی سه‌رمای ‌ه بۆ هه‌مان‬ ‫میکانیزم کاتێک هه‌لیان بۆ ده‌ڕه‌خسێت‪،‬‬ ‫هه‌مان بابه‌ته‌‪ .‬ئه‌م ‌ه بناغ ‌ه و زه‌مینه‌که‌یه‌‪:‬‬ ‫خواست بۆ تێکڕای داهاتی سه‌رمای ‌ه (جا‬ ‫پێناس ‌ه و رێگه‌ی پێوانه‌که‌ی هه‌رچییه‌ک‬ ‫بێت)‪ ،‬هه‌تاوه‌کو هه‌میش ‌ه تێکڕای گه‌شه‌ی‬ ‫داهــات زیادبکات‪ .‬به‌مجۆر‌ه سه‌رمای ‌ه‬ ‫دووبار‌ه به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی خۆی مسۆگه‌ر‬ ‫ده‌کــات‪ ،‬ئیدی ئاکامه‌که‌ی بۆ زۆرینه‌ی‬ ‫زۆری خه‌ڵک چه‌ندێک ناڕه‌حه‌ت بێت‪.‬‬ ‫چینی سه‌رمایه‌داریش به‌وجۆره‌ ده‌ژین‪.‬‬ ‫ئه‌و داتایانه‌ی پیکیتی ئاماده‌یکردوون‪،‬‬ ‫شتی گه‌لێک به‌هاداریان تێدایه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫له‌ڕاستیدا ته‌فسیره‌که‌ی بۆ زیادبوونی‬ ‫نایه‌کسانی و جیاوازییه‌کان و ده‌رکه‌وت ‌ه‬ ‫ئۆلیگارشییه‌کان‪ ،‬گه‌لێک نـــاڕه‌وا و‬ ‫پــڕ که‌موکورتین‪ .‬پێشنیاره‌کانیشی‬ ‫سه‌باره‌ت ڕاستکردنه‌وه‌ی نایه‌کسانییه‌کان‬ ‫ساویلکانه‌ن‪ ،‬ئه‌گه‌ر نه‌ڵێین یۆتۆپیین‪.‬‬ ‫ئ ـه‌وه‌ی گومانی تێدا نیی ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫پیکیتی مۆدێلێکی عه‌مه‌لیی بۆ سه‌رمای ‌ه‬ ‫و شــێــوازی کــارکــردنــی لــ ‌ه ســـه‌ده‌ی‬ ‫بیستویه‌کدا به‌رهه‌منه‌هێناوه‌‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه‬ ‫هێشتا پێویستمان به‌ مارکس یاخود ب ‌ه‬ ‫هاوتاکه‌یه‌تی ل ‌ه سه‌ده‌ی بیستویه‌کدا‪.‬‬

‫‪،Trickle-down‬‬ ‫*‪economics‬‬ ‫له‌گه‌ڵ‬ ‫سیاسیی‪-‬ئابوورییه‌‪،‬‬ ‫گوزارشتێکی‬ ‫ئه‌وه‌ی سیاسه‌تێکی ئابووریی سه‌رمایه‌دارییه‌‪،‬‬ ‫ب ‌ه گوته‌ی خۆیان بۆ چاره‌سه‌ری قه‌یرانه‌کانی‬ ‫خــواســت بـه‌کــاریــده‌هــێــنــن‪ ،‬هــاوکــات لـه‌الیـه‌ن‬ ‫ڕه‌خنه‌گره‌کانیانه‌وه ‌به‌رامبه‌ر ئه‌و سیاسه‌ته‬ ‫‌ئابوورییه‌ی داوای وه‌به‌رهێنان و سه‌رمایه‌گوزاریی‬ ‫زیاتری ده‌وڵه‌مه‌ند و سه‌رمایه‌داره‌کان ده‌کات‪،‬‬ ‫به‌کارده‌هێنرێت‪ ،‬به‌و پێیه‌ی هه‌ر جوڵه‌یه‌کی ئه‌مان‬ ‫کاریگه‌ریی پۆزه‌تیڤی له‌سه‌ر هه‌ژاره‌کان ده‌بێت‪،‬‬ ‫به‌و مانایه‌ی هه‌ر چی له‌په‌رداخه ‌گه‌وره‌که‌ی‬ ‫سه‌ره‌وه ‌سه‌رڕێژیکرد و چۆڕایه‌وه‌‪ ،‬ده‌چێت ‌ه ناو‬ ‫په‌رداخه‌بچوکه‌کانی خواره‌وه‌! ئیکۆنۆمیسته‌کانی‬ ‫ده‌وروب ـه‌ری رۆناڵد ڕەیگان‪ ،‬به‌شێکی سه‌ره‌کی‬ ‫بوون له‌به‌رگریکارانی ئه‌م سیاسه‌ته‌‪.‬‬ ‫**ئیدیۆمێکی ئینگلیزییه‌‪ ،‬لێره‌دا وات ‌ه ڕاڤ ‌ه‬ ‫و شیکارییه‌کانی‪ ،‬هیچ ئیزافه‌یه‌ک ناخه‌ن ‌ه سه‌ر‬ ‫پرسیار و ئیشکاله‌کان‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬گۆڤاری (بدایات)‪ ،‬ژمار‌ه (‪،)11‬‬ ‫به‌هاری (‪.)2015‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٥‬دوشەممە ‪201٦/٨/١‬‬

‫چاوپێکەوتن لەگەڵ سەیران ئەتیس‬

‫ئیسالم پێویستی بە شۆڕشێكی سێكسییە‬

‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫(ئیسالم پێویستی بە شۆڕشێكی‬ ‫سێكسییە)‪ ،‬كتێبەكە لە نوسینی نوسەری‬ ‫ئەڵمانی (سەیران ئەتیس)ە‪ .‬سەیران لەو‬ ‫كوردانەی توركیایە كە بنەماڵەكەیان‬ ‫بەمەبەستی كارو باشتركردنی ژیانیان؛‬ ‫لە شەستەكانی سەدەی ڕابردودا ڕویان‬ ‫لە ئەوروپا كــردووەو لەشاری بەرلین‬ ‫گیرساونەتەوە‪.‬‬ ‫سەیران ئەتیس یان سەیران ئاگر‪،‬‬ ‫(ئەتیس بەمانای ئاگردێت)‪ ،‬لەتەمەنی‬ ‫شــەش ســاڵــیــدا دەچــێــتــە ئەڵمانیا‪.‬‬ ‫منداڵییەكی بەدبەختانە دەگوزەرێنێ‌‪،‬‬ ‫چــونــكــە هـــەر كـــە فــامــدەكــاتــەوە‪،‬‬ ‫ناچاردەكرێت ڕۆڵی مێینەیەكی تەقلیدی‬ ‫ێ ‌و خزمەتی براكانی و دایكی و‬ ‫بگێڕ ‌‬ ‫باوكی بكات و هەرگیز ڕێی پێنەدراوە؛‬ ‫بەتەنها لەمااڵ بچێتەدەر‪.‬‬ ‫گەر لەوەشدا سەرپێچی بكردایە‪،‬‬ ‫ئەوا ڕووبەڕوی سزاو لێدان و قسە پێوتن‬ ‫دەبــــووەوە‪ .‬هــەر ئەمە وای لێدەكات‬ ‫لەو قۆناغی منداڵییەوە‪ ،‬لەو هۆكارانە‬ ‫بگەڕێت كە وادەكــەن (ژنــان و كچان)‬ ‫لەنێو خێزانە موحافیزكارەكانی وەك‬ ‫ئەواندا‪ ،‬وەك مرۆڤێكی كەمترو خوارتر‬ ‫لە كوڕان و پیاوان سەیربكرێن‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 2003‬لە كتێبی یەكەمیدا (رحلە كبیرە‬ ‫الی النار)‪ ،‬بەدورودرێژی باس لەو قۆناغە‬ ‫تاڵ و تاقەت پڕوكێنەی ناو خانەوادەكەی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ئەڵبەت ئــەو خانم ملنادات و لەو‬ ‫فــەزایــە یاخی دەبــێــت‪ .‬لەزانكۆ یاسا‬ ‫دەخوێنێت‪ ،‬بۆ ئەوەی بەرگری لە ژنانی‬ ‫چەوساوەو بەشمەینەت بكات‪ .‬نوسینی‬ ‫كتێبی (جیهانی ئیسالم پێویستی بە‬ ‫شۆڕشی سێكسییە)‪ ،‬هەر دەچێتە ئەو‬ ‫چوارچێوەیەو لەوێدا ئەوە ڕوندەكاتەوە‬ ‫كە بڕیاری ئۆتۆنوم و خۆبەخۆی كچان‬ ‫و ژنان لەژیانی سێكسیاندا چ گرنگییەكی‬ ‫هەیەو پێی وایە‪ ،‬ئەوە یەكێكە لەو هۆكارە‬ ‫سەرەكیانەی دەبنە مایەی ئەوەی پەرە‬ ‫بە كەسایەتی ژن بدات و لە هەموو كایە‬ ‫جیاجیاكانی ژیاندا دەسكراوەی بكات و‬ ‫هەست بەبونی خۆی بكات‪.‬‬ ‫یەكێك لەو شتانەی جەختی لێدەكاتەوە‬ ‫ئەوەیە كەدەبێت بەدەنگی بەرز و بە چڕو‬ ‫پڕی‪ ،‬باس لە چەمكی سێكس بكرێت‬ ‫الی ژنــان لەواڵتانی ئیسالمیدا‪ .‬ئەو‬ ‫دەڵێت‪( :‬كەمنداڵ بووم بەدڵێكی كەیل‬ ‫و لە فەزایەكی پڕ لەبێدەنگی كوشندەدا‪،‬‬ ‫بەدوای وەاڵمی زۆرێك لەو پرسیارانەدا‬ ‫دەگــەڕام كەڕۆحیان ماندووكردبووم‪..‬‬ ‫دواتر زانیم ئەوە هەر دەردی من نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو ملیۆنەها كچی موسڵمانی تر‪،‬‬ ‫لەسایەی مۆراڵێكی سەختگیرانەی‬ ‫جنسیدا پێوەی گرفتارن)‪.‬‬ ‫ئەو كچ و ژنە موسڵمانانەی لە واڵتێكی‬ ‫وەك ئەڵمانیادا دەژین‪ ،‬پەروەردەیەكی‬ ‫سەركوتكەرانە دەكرێن و زۆرێكیشیان‬ ‫لــەســەرەتــای تەمەنیاندا هــەســت بە‬ ‫ئازارێكی زۆر دەكەن‪ ،‬چونكە تێناگەن‬ ‫بۆچی باوانیان بــەو جــۆرە لەگەڵیان‬ ‫دەجوڵێنەوە‪ .‬هەرپرسیارێكیش بكەن‪،‬‬ ‫وەاڵمــەكــانــی هــەریــەك شتەو لەچەند‬ ‫ێ و حەرامەو‬ ‫ێ و ناب ‌‬ ‫وشەیەكی وەك (ناكر ‌‬ ‫شورەییە و ئێمە تورك و موسڵمانین و‬ ‫عادات و تەقالیدمان ئاوایە‪ ،‬كوتایی دێت‪.‬‬ ‫هەر لەو كتێبەیدا باس لەو فشارە‬ ‫گەورەیە دەكات كە كچان لەمنداڵییەوە‬ ‫ڕوبـــەڕوی دەبــنــەوەو وەك بونەوەرێك‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێت كە پێویستە‬ ‫هەمیشە داپۆشراوبن و سەر بەدەرنەبن‪.‬‬ ‫لەو بارەیەوە دەڵێت‪( :‬هەر لەمنداڵیمەوە‬ ‫ســەرنــجــی ئـــەوەم دابــــوو‪ ،‬لــە بەینی‬ ‫ڕانەكانماندا زۆنێك هەیە‪ ،‬بەبۆچونی‬ ‫ێ پێویستە هەر نەبوایە‪ ..‬كەچی‬ ‫هەند ‌‬ ‫بۆ كــوڕان وانــەبــوو‪ ،‬بۆ ئــەوان عەیب‬ ‫نەبوو ئەندامی جنسیان هەبێت)‪ .‬لێرەوە‬ ‫داوادەكــات لە كۆمەڵگەدا دیموكراسی‬ ‫ێ و‬ ‫لەنێوان هــەردوو ڕەگــەزەكــەدا هەب ‌‬ ‫بەیەك چاو سەیربكرێن‪.‬‬ ‫سەیران ئاگر كاتێك باسی پێویستی‬ ‫شۆڕشی سێكسی لە جیهانی ئیسالمیدا‬ ‫دەكات‪ ،‬دەڵێت‪( :‬ئەو شۆڕشە لە ئێستادا‬ ‫هەیەو دەستی پێكردووە‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫پەنهان و نهێنی و تاكە تاكە‪ .‬گرنگ‬

‫ئەوەیە ئەم شۆڕشە ببێتە حاڵەتێكی‬ ‫ئاشكرا‪ ،‬چونكە بە پەنهان مانەوەی‬ ‫دووفاقێتی ئەخالقی دروستدەكات)‪.‬‬ ‫بەبڕوای ئەو جیهانی ئیسالمی پێویستی‬ ‫بە شۆڕشێكی سێكسی هەیە‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫بە كۆمەڵگە كــراوەو پێشكەوتووەكان‬ ‫ڕابگات‪ .‬جیهانی ئیسالمی گەر عەوداڵی‬ ‫دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگەیە بەفیعلی‪،‬‬ ‫سەرەتا دەبێت دان بەیەكسانیی ژن و‬ ‫پیاودا بنێت‪ .‬یەكسانبونیش مانای وایە‬ ‫ژنــان و كچان بتوانن بڕیار لە ژیانی‬ ‫جنسیی خــۆیــان بــدەن و جەستەیان‬ ‫موڵكی خۆیان بێت‪.‬‬ ‫ئــــەم قــســانــەی ســـەیـــران ئــاگــر‬ ‫سەرپێخستنی پرۆژەیەكە بۆ گۆڕینی‬ ‫ئەو كۆمەڵگایانەی بەناوی دینەوە مرۆڤ‬ ‫كۆتدەكەن و بەناوی شەرەف و حەیا و‬ ‫حورمەتەوە‪ ،‬ژیان دەكەنە دۆزەخ‪.‬‬ ‫دواجــــار ئـــەو خــانــمــە كتێبەكەی‬ ‫پێشكەشدەكات بە هەموو ئەو كچانەی‬ ‫گیانیان بەخشی‪ ،‬تەنها لەبەرئەوەی‬ ‫دەیانویست بە ئازادی و خواستی خۆیان‬ ‫بژین‪.‬‬ ‫لــەســەرو بــەنــدی دەرچــونــی كتێبی‬ ‫(ئــیــســام پێویستی بەشۆڕشێكی‬ ‫سێكسییە) زۆرێـــك لــە دەزگــاكــانــی‬ ‫ڕاگەیاندنی ئەڵمانیا دیدارو چاوپێكەوتنیان‬ ‫لەگەڵ نوسەرەكەیدا ســازكــرد‪ ،‬وەك‬ ‫(دۆچەڤیلەو شبیگاڵ و‪ ...‬هتد)‪ .‬ئەوەی‬ ‫دەیخوێنیتەوە ئەو دیدارەیە كە (شبیگاڵ)‬ ‫لەگەڵ سەیران ئاگردا سازی كردووەو‬ ‫باسی تەوەرە سەرەكییەكانی كتێبەكەی‬ ‫و ماجەرای ژیانی خۆی دەكات‪.‬‬ ‫***‬ ‫دەقی گفتوگۆكە‬ ‫*لەو كتێبەتدا كە هەڵاڵی ناوەتەوە‪،‬‬ ‫داوای شۆڕشی سێكسی دەكــەیــت لە‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا؟‬ ‫ئێوە نــازانــن شۆڕشێكی وا چەند‬‫گرنگە‪.‬‬ ‫*باشە‪ ،‬بەاڵم ڕێكوڕاست مەبەستت لە‬ ‫شۆڕشی سێكسی چییە؟‬ ‫ئــەو زاراوەیـــەم بە پشتبەستن بە‬‫ولیەم ڕایش و كتێبەكەی (دەربــارەی‬ ‫شۆڕشی سێكسی) بەكارهێناوە‪ .‬پێم‬ ‫وایە پێویستە لەسەر جیهانی ئیسالمی‬ ‫وەهــا مامەڵە لەگەڵ دەرەنجامەكانی‬ ‫مۆراڵی سەختگیری سێكسیدا بكات كە‬ ‫لەكاتی خۆیدا‪ ،‬یەكیەتی سۆڤیەت كردی‬ ‫و ولیەم رایشیش ئەوەی لە كتێبەكەیدا‬ ‫باسكردووە‪.‬‬ ‫دەبــێــت جیهانی ئیسالمی ڕێــی‬ ‫گــۆڕان بگرێتەبەر‪ ،‬بە تەواوەتی وەك‬ ‫هەر سستمێكی تۆتالیتار کەبیەوێت‬ ‫بەرەو سستمێکی دیموكراسی بگۆڕێت‪.‬‬ ‫ئەوەش پێویستی بەوەیە‪ ،‬وەها سەیری‬ ‫پەیوەندی جنسی بكرێت كە پرۆسەیەكەو‬ ‫هەركەسەو خۆی بڕیاری لێدەدات‪ .‬واتە‬ ‫دەبێت هەرچی دامــودەزگــای پۆلیسی‬ ‫ئاكاری‪ ،‬یاخود پۆلیسی ئایینی هەیە‬ ‫نەمێنێت‪.‬‬ ‫كاری نەكردەیە كۆمەڵگا ئەو كەسانە‬ ‫سزابدات یان تەریكیان بكات كە بەر لە‬ ‫هاوسەرگیری سێكس دەكەن‪ .‬پێویستە‬ ‫باوكان و دایكان وەاڵمی ئەو پرسیارە‬ ‫بدەنەوە كەچی دەكــەن گەر ڕێیان بە‬ ‫كچە شانزە سااڵنەكەیان نەدا هاوڕێیەكی‬ ‫كوڕی هەبێت‪ ،‬ئەمە لەكاتێكدا كوڕەكانیان‬ ‫خۆیان بەوەوە هەڵدەكێشن كە چەندین‬ ‫هاوڕێی كچیان هەیە‪.‬‬ ‫دەبێت پـــەروەردەی سێكسی ببێتە‬ ‫بەشێك لە پرۆگرامی خوێندن و نابێت‬ ‫دایــكــوبــاوك ناچاربكرێن ئــەو جــۆرە‬

‫دەبێت هەرچی دامودەزگای پۆلیسی ئاكاری‪ ،‬یاخود پۆلیسی ئایینی هەیە نەمێنێت‬ ‫پەروەردەیەیان بۆ دەستەبەربكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێویستە لەسەریان هەركاتێك قوتابخانە‬ ‫ئەو پەروەردەكردنەی بۆ ڕەخساندن‪،‬‬ ‫دایكان و باوكانیش پەسەندی بكەن‪.‬‬ ‫هەروەها پێیستە لەسەر ئەو كوڕ و كچە‬ ‫گەنجانەی لە جیهانی ئیسالمیدا دەژین‪،‬‬ ‫بەویستی خۆیان سێكس ئەزمون بكەن و‬ ‫متمانەی زیاتریان بەخۆیان هەبێت‪.‬‬ ‫*شتێكی وا بەدی دەكەیت‪ ،‬نیشانەی‬ ‫ئەوەبێت كە كاتی ئەم جۆرە گۆڕانكارییە‬ ‫هاتووە؟ ‬ ‫زۆرێــــك لــە گــەنــجــان بــەرلــەوەی‬‫هاوسەرگیری بكەن‪ ،‬سێكس دەكەن و‬ ‫تەنانەت زۆربەیان بڕوایان بە دامەزراوەی‬ ‫خێزان نییە‪ .‬هێندە بەسە بیر لەو كوڕ‬ ‫و كچە گەنجانە بكەینەوە‪ .‬ئەوانە لەگەڵ‬ ‫خۆیاندا ڕاستگۆن و حەز و ئارەزویەكی‬ ‫گەورەیان بۆ ژیان هەیە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا بێئەندازە كۆت و بەندكراون‪.‬‬ ‫خەڵكانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست هەموو‬ ‫شاعیرن‪ .‬لەبەیانی خوا ڕۆژ دەكاتەوە‬ ‫تا ئێوارە شیعر دەنوسن‪ ،‬بەاڵم بابەتی‬ ‫شیعرەكانیش چییە؟ حەز و ئارەزووە‪.‬‬ ‫مێرد منداڵێك لە شەقامەكاندا وا دەكات‪،‬‬ ‫هەروەها كرێكار و خوێندكارێكی زانكۆش‪.‬‬ ‫هەر هەموویان شیعر دەربــارەی هەمان‬ ‫بابەت دەنوسن‪ .‬لەبارەی ئەو بابەتەوە‬ ‫دەنــوســن كە لەهەرشتێكی تر زیاتر‬ ‫سەركوتدەكرێت و سانسۆری لەسەرە‪.‬‬ ‫*تــۆ بــاس لەخەڵكی خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست دەكەیت‪ ،‬بەاڵم موسڵمانان‬ ‫لــەهــەمــوو جێگایەكی دنــیــادا هــەن‪.‬‬ ‫گەورەترین دەوڵەتی ئیسالمی لەدنیادا‬ ‫ئەندۆنیسیایە كە واڵتێكی ئاساییە‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا قورسە وەك گشت و گروپێكی‬ ‫یەكگرتوو‪ ،‬قسە لە موسڵمانان بكەین؟‬ ‫مــن لــەو بــڕوایــەدام ئــەوە دەکرێت‪.‬‬‫پەیوەندیەکی کلتوری زۆر بەهێز لە‬ ‫نێوان موسڵمانانی جیهاندا هەیە‪ ،‬ئەویش‬ ‫پەیوەندی ئایینە‪ .‬من پێم وایە ئیسالم‬ ‫ێ لێكدانەوەی‬ ‫ئایینێكی جــوانــە‪ ،‬وەل ـ ‌‬ ‫كــلــتــوری بــۆ ئــیــســام بــۆتــە مــایــەی‬ ‫سەركوتكردنی جنسی‪ .‬تا ماوەیەك پێش‬ ‫ئێستا‪ ،‬بارودۆخەكە لە خۆرئاواش زۆر‬ ‫جیاوازنەبوو‪ .‬بەاڵم من نامەوێت بڕیاری‬

‫هەڕەمەكی بــدەم‪ ،‬وەها ســەودا لەگەڵ‬ ‫ئەڵمان و موسڵماناندا بكەم‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫هەموو وەك یەك بن‪.‬‬ ‫*هــاوكــات زەحمەتە حوكم بەسەر‬ ‫گروپێكیشدا بــدەیــن كــە بــەو ڕادەیــە‬ ‫یەكگروتونین‪ ،‬وەك ئەوەی خەڵك و خوا‬ ‫مەزەندەی دەكــەن‪ .‬لەم مــاوەی دوایدا‬ ‫تیلۆ ســارازیــن (ئەندامی ئەنجومەنی‬ ‫بەڕێوەبردنی بانكی ناوەندی لە ئەڵمانیا)‪،‬‬ ‫ڕوبــەڕوی ڕەخنەگەلێكی توندبووەوە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوەی ڕێكوڕاست‪ ،‬بێزاری خۆی‬ ‫لەدەست موسڵمانانی ئەڵمانیا دەربڕی‬ ‫(بەتایبەت لە بەرلین)‪ .‬ئایا ڕەخنەكانی‬ ‫لەجێی خۆیدا بوو؟‬ ‫من پێم وایە سەرنج و ڕەخنەكانی‬‫بەڕێز سارازین ڕاست و ڕەوان بوون‪ .‬لە‬ ‫كۆمەڵگەكەماندا كە كۆمەڵگەیەكی فرە‬ ‫كلتورە‪ ،‬كێشەی جدیمان هەیەو بەڕێز‬ ‫سارازینیش یەكەم كە س نییە باسی لەو‬ ‫بابەتە كردبێت‪.‬‬ ‫*تۆ دەتەوێت بڵێیت سارازین زۆر‬ ‫لەسەر هەقە؟ ‬ ‫نا مەسەلەكە بەو سادەییە نییە‪ .‬بەڕێز‬‫ســارازیــن ئەڵمانییەو سەروەختێكیش‬ ‫كارەكتەرێكی بڵندپایەی ئەڵمانی ئاماژە‬ ‫بۆ توركەكان دەكــات كە هیچ كارێكی‬ ‫بەرهەمهێن ناكەن‪ ،‬ئەو قسانەی ڕەنگە‬ ‫لێكدانەوەی زۆر خراپی بۆ بكرێت‪.‬‬ ‫من توركی ئاسایی دەناسم هەمان‬ ‫ئەو شتە دەڵێن‪ ،‬بەاڵم ئەوە بۆ ئەوان‬ ‫ڕێپێدراوە‪ .‬لەبەرامبەردا ڕێپێدراونییە‬ ‫بەڕێز سارازین بە ئاشكرا ئەوە بڵێت‪.‬‬ ‫ســـەرەڕای ئــەوەی بەشەكانی دیكەی‬ ‫وتــارەكــەی بــاش بــوو‪ .‬هاوکات ڕەنگە‬ ‫ئەوانەی بەتوندی ڕەخنە لەوتارەكەش‬ ‫دەگـــرن‪ ،‬نەیان خوێندبێتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫پێویستە لەسەرمان (ئێمەی موسڵمان)‪،‬‬ ‫دەســت پێشخەربین بۆ تاوتوێكردن و‬ ‫قسەكردن لەسەر ئەو بابەتانە‪ ،‬چونكە‬ ‫پەیوەندیی بەخۆمانەوە هەیە‪.‬‬ ‫*زۆر چاكە‪ ،‬باسی ئەزمونی خۆتمان‬ ‫بۆ بكە‪ .‬وامــەزەنــدەی دەكەیت كەتۆ‬ ‫كچێكی نمونەیی بوبیت و لەبەرلین لەگەڵ‬ ‫كەس و كارتدا ژیاویت و ڕێی ئەوەت‬ ‫پێنەدراوە ئەڤینداری بكەیت؟‬

‫ســێــكــس لـــەو بــابــەتــانــەنــەبــوو‪،‬‬‫خانەوادەكەم قسەی لە بــارەوە بكات‪.‬‬ ‫ماڵەوەمان ڕێوشوێنی ئەوەیان گرتبووە‬ ‫بـــەر‪ ،‬تــا بــۆیــان دەكـــرێـــت نەهێڵن‬ ‫هەڵسوكەوت لــەگــەڵ كــوڕانــدا بكەم‪.‬‬ ‫ئاساییە كەبۆم نەبوو هاوڕێی كوڕ (بۆی‬ ‫فرێند)م هەبێت‪.‬‬ ‫ئەڵبەت هەموو ئەو شتانە بەئاشكرا‬ ‫نەدەوتران‪ .‬واتە ڕۆژێك لە ڕۆژان كەس‬ ‫و كارم دانەنیشتون تا پێم بڵێن‪( :‬تۆی‬ ‫ئازیز‪ ،‬تۆی كچ‪ ،‬لەبەر ئەم هۆیە ناتوانیت‬ ‫بــۆی فرێندت هەبێت‪ ،‬چونكە ئێمە‬ ‫نامانەوێت بەر لە هاوسەرگیری‪ ،‬سێكس‬ ‫لەگەڵ پیاودا بكەیت)‪ ،‬یاخود پێم بڵێن‪:‬‬ ‫(كچە ئازیزەكەم‪ ،‬تۆ پەردەی كچێنیت‬ ‫هەیەو پێویستە لەسەرت تا شودەكەیت‬ ‫بــیــپــارێــزیــت)‪ .‬سستمەكە بەجۆرێك‬ ‫داڕێژراوە‪ ،‬هەركەسەو ئەو ڕێنوماییانەی‬ ‫پێدەدرێت‪ -‬كە پێویستە چی بكات و چی‬ ‫نەكات‪ .-‬بەزمان پێی ناوترێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێت خۆی حاڵی بێت و تێبگات‪.‬‬ ‫*باشە بۆچی پەردەی كچێنی ئەوەندە‬ ‫گرنگە؟‬ ‫چونكە ئەوە بۆخۆی سەرمایەیەكە‪،‬‬‫سەرمایەیەك لەنێوان ڕانەكانمدا‪.‬‬ ‫*ماڵی موسڵمان چۆن دەتوانن‪ -‬بەو‬ ‫جــۆرەی تۆ باسی دەكەیت‪ ،-‬ویست و‬ ‫ئیرادەی خۆیان بەسەر منداڵەكانیاندا‬ ‫بسەپێنن‪ .‬زۆرێــك لە خانەوادەكانی‬ ‫ئەڵمان تەنانەت ناتوانن منداڵەكانیان‬ ‫ڕازی بكەن بەوەی قاپ و دەورییەكانی‬ ‫خۆیان لەسەر مێزی نانخواردنەكەوە‪،‬‬ ‫بەرن بۆ الی غەسالەی قاپ شۆرینەكە؟‬ ‫ئاخر باوكانی ئەڵمانی بیریان چۆتەوە‬‫كــەدەتــوانــن پشت بــە خۆشەویستی‬ ‫فــرەزەنــدەكــانــیــان ببەستن‪ .‬مــنــدااڵن‪،‬‬ ‫باوكودایكیان خۆشدەوێت‪ .‬لەوكاتەوەی‬ ‫دێنە دنیاو چاودەكەنەوە‪ ،‬لەسستمێكدا‬ ‫پەروەردەدەبن حەزدەكەن خۆشەویستیان‬ ‫ێ و دانــیــان پێدابنرێ‌‪،‬‬ ‫پێببەخشر ‌‬ ‫پەسەندبكرێن‪ .‬زۆرێك لەو ئەڵەمانانەی‬ ‫بەڕەچەڵەك توركن‪ ،‬خۆیان لەدنیای‬ ‫چواردەوریان دادەبڕن‪ .‬ئەوەش بۆخۆی‬ ‫هەستكردنیان بەبونی ئینتیما بۆ گروپ‬ ‫تێدا دروستدەكات‪.‬‬

‫لە جیهانی ئیسالمیدا‪ ،‬هێزە كۆنسێرڤاتیزمەكان دەسەاڵتێكی سیاسی‬ ‫ئێجگار گەورەیان لەدەستدایە‪ .‬دەسەاڵت و كۆنرتۆڵی نیوەی دانیشتوانیان‬ ‫بەدەستە (واتــە ژنــان)‪ .‬بۆ ڕاگرتنی ئــەو دۆخــەش‪ ،‬تــرس باڵودەكاتەوەو‬ ‫توندوتیژی بــەگــەڕدەخــات‪ .‬گۆڕینی سێكس بــۆ تابۆیەك لــەالیــەن ئەو‬ ‫دەسەاڵتەوە‪ ،‬بواری ئەوەی بۆ دەڕەخسێنێ‌ تاخۆی پێ لە خۆرئاوا جیابكاتەوە‬

‫*بـــەاڵم لــەگــەڵ ئــەوەشــدا تــۆ باس‬ ‫لەدنیایەك دەكەیت كە لەناوخۆیداو‬ ‫لەچەندین ڕووەوە‪ ،‬پــەرت و دابــەش‬ ‫بــووە‪ .‬دەشڵێیت پێوەدانگی دژبەیەك‬ ‫و دوفاقێتی لەنێوان ڕوكــار و ژیانی‬ ‫ناوخۆیدا هەیە؟‬ ‫بەڵێ‌‪ ،‬من بەو جــۆرە مەسەلەكان‬‫دەبینم‪ .‬لەكاتی ئامادەكردنی كتێبەكەمدا‬ ‫چەندین دیــدار و گفتوگۆم ئەنجامدا‪.‬‬ ‫زۆرێك لەو كوڕ و كچانەی قسەم لەگەڵدا‬ ‫كردن‪ ،‬داد و بێدایان بوو لەدەست ئەوەی‬ ‫كەناتوانن (بەدواوە نەبێت) سێكسبكەن‪،‬‬ ‫بەهۆی پــەردەی كچێنییەوە‪ .‬كەس و‬ ‫كار غایلەی شتێكی وادەكەن و تەنانەت‬ ‫هەندێكیشیان بەوە دەزانن‪ ،‬كەچی لەگەڵ‬ ‫ئــەوەشــدا ئــەو داواكــاریــیــە نابەجێیانە‬ ‫لەمنداڵەكانیان دەكەن‪ .‬دەی ئەگەر ئەوە‬ ‫دوفاقێتی نەبێت‪ ،‬چییە؟‬ ‫*لــەفــیــلــمــی (لـــەســـەر دیـــــوار)ی‬ ‫دەرهــێــنــەری ئەڵمانی‪ -‬توركی فاتیح‬ ‫ئەكیندا‪ ،‬دیمەنێكی تێدایە دوو پیاوی‬ ‫توركی بەدەم تاوڵەكردنەوە‪ ،‬خەریكی‬ ‫ێ‬ ‫قەسەكردنن‪ .‬یەكێكیان دەڵێت‪( :‬ئەر ‌‬ ‫نەچین بۆ ماڵی لەشفرۆشەكان)‪ ،‬ئەوی‬ ‫دیكەشیان دەڵێت‪( :‬بۆ ژنت نییە تا‬ ‫ئامبازی بیت؟)‪.‬‬ ‫لەوێدا كابرای یەكەم بەرزدەبێتەوەو‬ ‫ێ و لەگەردنی‬ ‫بوتڵێکی شوشە دەشكێن ‌‬ ‫كابرای دیكەی گیردەكات و بەهەڕەشەوە‬ ‫پێیدەڵێت‪( :‬خوا لە گیانت جارێكی تر‬ ‫باس لە گان و ئامبازبون بكەیت‪ ،‬كاتێك‬ ‫قسەبێتە ســەر ژنــی خــۆمــان)‪ .‬تۆ لەو‬ ‫باوەڕەدایت ئەو دیمەنە واقعی بێت؟‬ ‫بــەڵــێ‌‪ .‬پــیــاوان لــە چاخانەكاندا‬‫باس لە سەركێشییە سۆزدارییەكانی‬ ‫خۆیان دەكــەن‪ ،‬بەاڵم بەهیچ كلۆجێك‬ ‫باسی ژیانی سێكسی خۆیان لەگەڵ‬ ‫ژنەكانیاندا نــاكــەن‪ .‬ژن پــیــرۆزە!!‪.‬‬ ‫كەسانێك هەن هاوسەرگیرییان كردووەو‬ ‫دەڵێن‪( :‬لەچوارچێوەی خێزاندا ژیانی‬ ‫سێكسیمان بەگشتی‪ ،‬بۆتە پرۆسەیەكی‬ ‫ڕۆتینی و هیچ كەف و كوڵ و گەرم و‬ ‫گوڕیەكی تێدانییە)‪.‬‬ ‫*بۆچی پێت وایــە ئــەم دۆخــە زۆر‬ ‫لەهاوسەرگیری ناو كلتورەكانی دیكە‬ ‫جیاوازترە؟ ‬ ‫نا دۆخەكە لە كلتورەكانی دیكەدا‬‫جیاوازترنییە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی باسیدەكەم‬ ‫تـــەواو جــیــاوازە كاتێك مەسەلەكە‬ ‫پەیوەندی بە موسڵمانانەوە دەبێت‪.‬‬ ‫زۆربـــەی زۆری موسڵمانان لە ژیانی‬ ‫هاوسەریدا‪ ،‬گرنگییەكی ئەوتۆ بەسێكس‬ ‫نــادەن و بیری لێناكەنەوە‪ .‬بەاڵم بەو‬ ‫دیویشدا بەالیانەوە ئاساییەو بەمافی‬ ‫پیاوانی دەزانن‪ ،‬لەشوێنی لەشفرۆشاندا‬ ‫بەدوای چێژ و لەزەتدا بگەڕێن‪.‬‬ ‫*دەی خۆ پیاوانی ئەڵمانیش بەهەمان‬ ‫شــێــوە‪ ،‬ڕوو لــە شوێنی لەشفرۆشان‬ ‫دەكەن؟ ‬ ‫ئــەوە ڕاستە‪ ،‬بــەاڵم ئەو توركانەی‬‫ئامشۆوڕۆتی ماڵی لەشفرۆشان دەكەن‪،‬‬ ‫ڕاســتــەوخــۆ لــەگــەڵ ژنەكانیاندا ئەو‬ ‫مەسەلەیە باس ناكەن‪ .‬هەرچەند زۆرجار‬ ‫ژنە دەزانێت مێردەكەی ڕوو لەو جیگایانە‬ ‫دەكات‪ .‬مێردەش پێی وایە ژنە دەبێت‬ ‫بەو وەزعە ڕازی بێت‪.‬‬ ‫* ئەو حەز و ئــارەزووە زۆرەی تۆ‬ ‫باسی دەكەیت گەر هێندە بەهێزە‪ ،‬بۆچی‬ ‫بەسەر ئاییندا زاڵنابێت؟‬ ‫ئاخر لە جیهانی ئیسالمیدا‪ ،‬هێزە‬‫دەســەاڵتــێــكــی‬ ‫كۆنسێرڤاتیزمەكان‬ ‫سیاسی ئێجگار گەورەیان لەدەستدایە‪.‬‬ ‫دەسەاڵت و كۆنترۆڵی نیوەی دانیشتوانی‬ ‫بەدەستە (واتە ژنان)‪ .‬بۆ ڕاگرتنی ئەو‬ ‫دۆخەش‪ ،‬ترس باڵودەكاتەوەو توندوتیژی‬ ‫بــەگــەڕدەخــات‪ .‬گــۆڕیــنــی سێكس بۆ‬ ‫تابۆیەك لەالیەن ئەو دەسەاڵتەوە‪ ،‬بواری‬ ‫ێ تاخۆی پێ لە‬ ‫ئەوەی بۆ دەڕەخسێن ‌‬ ‫خۆرئاوا جیابكاتەوە‪ .‬ئەو خۆرئاوایەی‬ ‫بەدڕندەی دەزانــن و بەبۆچونی ئەوان‬ ‫بەرپرسیارە لەهەموو كێشەكانی دنیا‪.‬‬ ‫ئــەوانــە دەڵــێــن ئــایــیــنــەكــەمــان لە‬ ‫دەسەاڵتی خۆرئاوا دەمانپارێزێت‪ .‬ئێمە‬ ‫لــەوان چاكترین و ئێمەش ئسووڵیین‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە بیركردنەوەیە‪ ،‬ناهێڵیت كەم‬ ‫و كووڕییەكانمان ببینین و كێشەكانمان‬ ‫دیاریبكەین‪.‬‬