574

‫راپۆرتێكی ئەلمۆنیتۆری ئەمەریكی‬

‫«‬

‫دوور نییە مالكی‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ‬ ‫دەسەاڵت‬

‫‪2‬‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )574‬دو شةممة ‪2016/8/8‬‬

‫گۆڕان بە یەكێكیان رازییە‬

‫“چاودێر” سێ پێشنیاز بۆ كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان ئاشكرادەكات‬ ‫چاودێر– تایبەت‪:‬‬ ‫فوئاد حسێن‪ ،‬نوێنەری مەسعود بارزانی خولێكی دیكەی‬ ‫سەردانەكانی بۆ الی حزبەكان دەستپێكردەوەو‪ ،‬دوای ئەوەی لەگەڵ‬ ‫كۆمەڵ‌و یەكگرتوی ئیسالمیدا كۆبۆوە‪ ،‬بڕیارە سبەینێ‌ سێشەممە‬ ‫ناوبراو سەردانی شاری سلێمانی بكاتەوەو لەگەڵ یەكێتی‌و گۆڕاندا‬ ‫كۆببێتەوە‪ .‬هاوكات پێدەچێت سەردانی ئەمجارەی فوئاد حسێن‪،‬‬ ‫"ئەرێنی" بێت‪ ،‬چونكە ناوبراو ئەگەر وەاڵمێكی بارزانی پێنەبوایە‪،‬‬ ‫ئەوا سەردانی الیەنەكانی نەدەكردەوە‪ .‬بە گوێرەی زانیارییەكانی‬ ‫"چاودێر"‪-‬یش‪ ،‬بۆ گۆڕینی دەستەی سەرۆكایەتیی پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬سێ پێشنیاز لەئارادان‪ ،‬كە یەكێكیان خۆی لەگۆڕینی‬ ‫د‪.‬یوسف محەمەد دەبینێتەوە لەالیەن بزوتنەوەی گۆڕانەوە‪ ،‬بەاڵم تا‬ ‫ئێستا هەڵوێستی گۆڕان ئەوەیە‪ ،‬كە پارلەمان بەم سەرۆكایەتییەی‬ ‫ئێستایەوە كارابكرێتەوە‪.‬‬ ‫زانیارییە باوەڕپێکراوەکانی (چاودێر) ئاشكرایدەكەن‪ ،‬ئەو سێ‬ ‫پێشنیازەی لەئارادان‪ ،‬بریتین لەیەكەمیان‪ ،‬مانەوەی دەستەی‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەمان وەك خۆی‪ ،‬دوەم‪ :‬كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫بەشێوەیەكی كاتی‪‌،‬و دواتر گۆڕینی سەرۆكی پارلەمان هەر لەالیەن‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانەوە بەكەسێكی دیكە‪ ،‬سێیەمیشیان‪ ،‬گۆڕینی‬ ‫سەرۆكی پارلەمان بەكەسێكی تر جگە لە(یەكێتی‌و پارتی‌و گۆڕان)‪.‬‬ ‫ئەو زانیارییانە ئاماژە بەوەشدەكەن‪ ،‬هەرچەندە یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان قسەی هاوبەشیان بۆ نوێنەرەكەی بارزانی هەبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەكێتییش بۆ گۆڕینی سەرۆكی پارلەمان چاوەڕێی گۆڕان دەكات‪،‬‬ ‫چونكە پۆستی سەرۆكی پارلەمان الی ئەوانە‪ .‬هاوكات ئەوەش‬ ‫ئاشكرابوە‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ پێشنیازی یەكەمدایە‪ ،‬ئەویش‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمانی كوردستانە بەهەمان ئەو دەستەیەی كە‬ ‫ئێستا سەرۆكایەتی دەكات‪.‬‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬بەهار مەحمود‪ ،‬جێگری سەرۆكی لیژنەی‬ ‫یاسایی لەپارلەمانی كوردستان لەسەر پشكی گۆڕان‪ ،‬بۆ (چاودێر)‬ ‫وتی"سەرەتا دەبێت بارودۆخەكە ئاساییبكرێتەوە بۆ پێش ‪12‬ی‬ ‫ئۆكتۆبەری ساڵی رابــردو‪ ،‬واتە ئەم دەستەی سەرۆكایەتییەی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬وەك خۆی دەستبەكاربێتەوە‪ ،‬پاشان لەوێوە دەست‬ ‫بەگفتوگۆكردن بكرێتەوە‪ ،‬لەسەر كــۆی كێشەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەگەر وا نەكرێت‪ ،‬ئێمە ناتوانین هیچ كێشەیەك‬ ‫چارەسەر بكەین‪ ،‬چونكە تەنیا ئــەوە كلیلی چارەسەركردن‌و‬ ‫كردنەوەی گرێكوێرەكانە"‪.‬‬ ‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫کۆستیکا براداتان‬ ‫لە ڕێی ڕەخنەی‬ ‫چاودێرەوە تێدەگەیت‬ ‫کە لە کوردستاندا ئەدەب‬ ‫هێشتا پێویستیی ژیانە‬

‫شەڕی ئەردۆگان‌و گولەن‬ ‫دەگاتە هەرێمی كوردستان‬ ‫سەیران ئەتیس‬ ‫بیر لە دروستکردنی‬ ‫مزگەوتێک دەکەمەوە‬ ‫پێشنوێژەكەی ژن بێت‬

‫‪3‬‬

‫قەرەداغی‬ ‫نێردراوی‬ ‫قەرەضاوی‬

‫بۆ کوردی عێراق!‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )574‬دو شةممة ‪2016/8/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرتێكی ئەلمۆنیتۆری ئەمەریكی‪:‬‬

‫«‬

‫دوور نییە مالكی بگەڕێتەوە بۆ دەسەاڵت‬ ‫پێیانوایە سەردانەكەی مالكی بریتییە لە‬ ‫سەندنەوەی دەسەاڵت لە حەیدەر عەبادی‬ ‫كــە ئێستا ســەرۆكــوەزیــرانــی عیراقە‪،‬‬ ‫تا بگەڕێتەوە پۆست‌و دەسەاڵتەكەی‬ ‫پێشوی خــۆی كە لەخولی پێشوتری‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا ســەرۆكــوەزیــران بوو‪،‬‬ ‫ئامادەكاریشە بۆ هەڵبژاردنەكانی ‪2018‬‬ ‫بۆ هەمان مەبەست‪.‬‬

‫كەوالیسە سیاسییەكانەوە ئامادەكاری‬ ‫گـــەورەی بــۆ خــۆی كـــردووە كــە وەك‬ ‫سیاسییەكی بەهێز لەنێو حزبی دەعوەدا‬ ‫بمێنێتەوەو و ئێستاش وەك دەڵێن‬ ‫(ئــامــادەكــاریــی تــــەواوی كــــردووە بۆ‬ ‫گەڕانەوە)‪.‬‬

‫ئامادەکردنی‪ :‬بابان حەمە‬ ‫لــەســەردانــێــكــیــدا كــە بـــووە مایەی‬ ‫سەرسوڕمانی هەندێك الی ــەن‪ ،‬رۆژی‬ ‫‪18‬ی مانگی رابــردوو‪ ،‬نوری مالكی‪ ،‬بە‬ ‫دەمی پڕ خەندەوە لە فرۆكەیەكی عیراقی‬ ‫لەفرۆكەخانەی سلێمانی دابەزی‌و لەالیەن‬ ‫چەند بەرپرسێكی یەكێتی نیشتمانی‬ ‫گەاڵڵەكەی مالكی‬ ‫كوردستانەوە پێشوازی لێكرا‪.‬‬ ‫بەگوێرەی زانیارییەكانی شەفەق نیوز‪-‬‬ ‫مالكی پــاش دابــەزیــنــی‪ ،‬رایگەیاند‬ ‫یش‪ ،‬مالكی بە ووردی كاری لەسەر ئەوە‬ ‫كە سەردانەكەی سەردانێكی ئاساییەو‬ ‫ئامادەكاری تەواوی كردووە‬ ‫دەست لەكارپێكێشانەوەی ناچاریانەی كردووە كە هاوپەیمانێتییەكی نوێ لەنێوان‬ ‫مەبەست لێی سەردانكردنی سەركردەكانی‬ ‫یــەكــێــتــی نــیــشــتــمــانــی كــوردســتــان‌و مالكی لەساڵی ‪ 2014‬دا‪ ،‬نەبووە هۆی حزبەكەی (حزبی دەعــوە) و یەكێتی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕانە كە ماوەیەك بەر ئــەوەی كە پێگە سیاسییە بەهێزەكەی نیشتمانی كوردستان‌و بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەئێستا رێكەوتنیان لەنێواندا واژۆ كراوە‪ .‬مالكی لەعیراقدا لەدەست بچێت‪ ،‬ئەو دا گەاڵڵە بكات‪.‬‬ ‫هەرچەندە پەیوەندییەكانی مالكی‬ ‫هەنێك بۆچوون‌و راپۆرتیش‪ ،‬لەسەرو یەكێكە لەسەركردە بەهێزەكانی حزبی‬ ‫هەموویانەوە (‪ )monitor‬ی ئەمەریكی‪ ،‬دەعــوە‪ ،‬لە دوساڵی رابردوشدا لەپشت لــــەرابــــردوودا زۆر مــانــدوكــارو ســەر‬

‫بەكێشەبووە لەگەڵ كورد دا‪ ،‬بەچەشنێك‬ ‫گەیشتە ئــەوەی بەشە بوجەی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەساڵی ‪2014‬دا ببڕێت‪ ،‬پاش‬ ‫ئــەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫بڕیاریدا سەربەخۆ نەوتی خۆی بفرۆشێت‪.‬‬ ‫مەسعود بــارزانــیــش یەكێك بــوو لەو‬ ‫سەركردە سیاسیانەی ساڵی ‪ 2012‬ویستی‬ ‫لەرێگەی پارلەمانەوە متمانە لە مالكی‬ ‫وەربگیرێتەوە‪ ،‬بــەاڵم نەیتوانی‪ .‬بۆیە‬ ‫سەردانێكی لەوجۆرە چــاوەڕوان كراوە‬ ‫جەدەلێكی قــوڵ‌و گــران دروســت بكات‬ ‫لەنێوان پارت‌و الیەنە كوردستانییەكان‪.‬‬ ‫ناكرێت كورد لەگەڵیان تێكی بدات‬ ‫الی خۆشییەوە ئەندامێكی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‬ ‫رایــگــەیــانــد كـــە مــالــكــی دەیـــەوێـــت‬

‫پەیوەندییەكانی هەرێم‌و بەغداد بەرەو‬ ‫چــارەســەرو باشتربوون هەنگاو بنێت‌و‬ ‫جــارێ نەهاتووە بۆ ئــەوەی گفتوگۆی‬ ‫گرتنەوەدەستی پۆستی سەرۆكایەت‬ ‫وەزیران‌و پشتیوانی بۆ هەمان مەبەست‬ ‫ئەنجام بدات‪.‬‬ ‫ســـــەعـــــدی ئــــەحــــمــــەد پـــیـــرە‪،‬‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ (‪)monitor‬‬ ‫ئەمەریكی‪ ،‬ئاماژەی بۆ ئــەوە كرد كە‬ ‫نوری كامل مالكی بەو سیفەتەی سەرۆكی‬ ‫گەورەترین كوتلەی شیعەیە لە پارلەمانی‬ ‫عیراق‪ ،‬چانسێكی گەورەی لەبەردەمدایە‬ ‫دووبارە ببێتەوە بە سەرۆكوەزیرانی عیراق‬ ‫ئەگەر كوتلە شیعەكانی دیكە رازی بن‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا لەسەر كورد پێویست نییە‬ ‫ئەو پەیوەندییەیان لەگەڵدا تێك بدات‪.‬‬

‫ئــەو ئــەنــدامــەی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتیش دەڵــێــت‪ :‬ســەردانــی مالكی‌و‬ ‫هەر كەسێكی تریش ناتوانن پەرتبوون‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا بخوڵقێنن‌و ناكۆكی‬ ‫نێوان حزبە كوردستانییەكانیش‪ ،‬ئاكامی‬ ‫ناكۆكییە لە پشكەكانی دەسەاڵتەكانی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بە پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم‌و‬ ‫سەرۆكایەتی پارلەمانیشەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەرێكەوتنی نێوان حزبەكەی‌و‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانیش‪ ،‬سەعدی ئەحمەد‬ ‫پیرە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە هەردوال‬ ‫كۆكن لەسەر یەكبوون‌و پاراستنی یەكڕیزی‬ ‫كورد لە بەغداد‪ ،‬لەروبەروبوونەوەی هەر‬ ‫ناكۆكییەك كە لەبەغدادەوە سەرهەڵبدات‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬سایتی شەفەق نیوز‬

‫قەرەداغی‬ ‫نێردراوی‬ ‫قەرەضاوی‬ ‫بۆ کوردی عێراق!‬ ‫ڕەشید ئەلخەییون‬ ‫و‪ .‬سەروەر پێنجوێنی‬ ‫ئه‌مینداری گشتیی (یەکێتیی جیهانیی‬ ‫زانایانی موسوڵمانان)‪ ،‬مــەال (عەلی‬ ‫قەرەداغی)‪ ،‬هەوڵ دەدات دور دەرکەوێت‬ ‫لە کۆمەڵەی (ئیخوان موسلیمین)‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکدا ئیخوانی‌بونی سەرۆکەکەی‪ ،‬واتە‬ ‫مەال (یوسف قەڕە‌ضاوی) جێی مشت‌ومڕ‬ ‫نیە‪ ،‬هەر لە ئەندام‌بونی پێشتریەوە لە‬ ‫ئیخواندا‪ ،‬هەتاکو جوڵەی گەرم‌وگوڕی‬ ‫لە «بــەهــاری عەرەبی»ـدا لە ڕێگەی‬ ‫بەیاننامە و چاالکیەکانی یەکێتیەکەیەوە‪،‬‬ ‫و هەتاکو نوێژەکەی لە گۆڕەپانی تەحریر‬ ‫کە بەمە ســەردەمــی «ئیخوان»ی لە‬ ‫ميصر و ناوچەکەدا ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫بە هەمان شێوە؛ هەرچەند قەرەداغی‬ ‫هەوڵ بدات نکولی بکات لە پەیوەندیی‬ ‫بە ڕێکخستنە نێودەوڵەتیەکەی ئیخوانەوە‬ ‫و بە «یەکێتی»ـەکەی قەرەضاویەوە کە‬ ‫بوەتە دەم‌وچــاوی دیــاری؛ هێشتا چوار‬ ‫پەنجەکەی دەستی لێی ئاشکرا دەکەن‬ ‫کە بەرزی کردنەوە بۆ دەربڕینی هاوپشتی‬ ‫لەگەڵ مانگرتوانی ڕابیعەی عەدەوییە دژی‬ ‫ئەوەی لە ‪ ٣٠‬ی حەزیرانی ‪ ٢٠١٣‬ڕوی دا‬ ‫و ئەو هیستیریایەی کە بوە بزوێنەری‬ ‫ئــەوەی ڕوی دا‪ ..‬ســەربــاری چاالکیە‬ ‫میدیاییەکانی دوابــەدوای سەرنەکەوتنی‬ ‫کودەتا سەربازیەکەی تورکیا و ئەو‬ ‫ڕێ‌وشوێنانەی ئەردۆغان بەدوای ئەوەدا‬ ‫گرتنیە بەر و الی هەمو الیەک زانراون‪.‬‬ ‫قەرەداغی لەکەناڵی ئیخوانیی (مكملين)‬ ‫لە لێدوانیدا دەربــارەی خواحافیزی و‬ ‫بەڕێ‌کردنی جەنازەی ئەوانەی ئەردۆغان‬

‫پرسەی بۆ دانابون‪ ،‬وتی‪« :‬ئەو خوێنانە‬ ‫بۆ ئاودانی درەختی پڕۆژەکە بون»!‬ ‫ئێمە لێی دەپرسین‪« :‬کام پرۆژەیە؟»‪،‬‬ ‫ئەمەشی ڕون کردەوە کە وتی‪« :‬شۆڕش‬ ‫هەتا گەڕانەوەی شەرعیەت» لە ميصر‪.‬‬ ‫قەرەداغی کەسێتیی دوەم یان سێیەم‬ ‫بــو (بەپێی قسەی خــۆی) کــە الیــەن‬ ‫ئەردۆغانەوە پێشوازیی لێ کرابو‪ ،‬و پێی‬ ‫وتبو‪ :‬هیچ ترسێک نیە «مادەم عولەمای‬ ‫ئوممەت لەگەڵمان بن»‪ .‬مەالی قەرەداغی‬ ‫لە درێــژەی قسەکانیدا بۆ ئەو کەناڵە‬ ‫وتی‪« :‬ئەوەی بەرهەڵستیی ئەردۆغانی‬ ‫کــردوە؛ ‹باغی›ـە»! کە بەمە گروپی‬ ‫«خەواریج» ی کۆنی خسەتەوە بیر (کە‬ ‫بە «باغی» ـ واتە یاخی لە دەسەاڵتی‬ ‫خەلیفەی شەرعی ـ دانراون)‪ .‬ئیتر چۆن‬ ‫کــارە خێرخوازی و فێرکاریەکانی لە‬ ‫هەرێمی کوردستانی عێراق بە نیەتی باش‬ ‫لێک‌بدرێنەوە؟‬ ‫سەرۆکەکەیشی‪ ،‬قــەڕەض��اوی‪ ،‬ئەم لە‬ ‫دەسـت‌پــێــکــی کــۆنــگــرەی «ســوپــاس‪،‬‬ ‫تورکیا!»ـدا هەڵمەت و هاتنە مەیدانی‬ ‫دیاری هەبو‪ ،‬کە هەڕەشەی کرد و وتی‪:‬‬ ‫«ئەوە کێیە ئەو کەسەی بەرهەڵستیی‬ ‫ئەو سوڵتانە مەزنە دەکــات کە خەڵک‬ ‫بە ‹ڕەجــەب طهییب ئــەردۆغــان› ناوی‬ ‫دەبەن‪ ،‬سوڵتانی موسوڵمانان»! و بە‬ ‫زمانی خۆی و «بە نــاوی میلیارێک و‬ ‫حەوت‌سەد میلیۆن موسوڵمانەوە» و «بە‬ ‫ناوی قورئان و شەریعەتەوە» پیرۆزبایی‬ ‫لــە «ســوڵــتــان» کـــرد‪ .‬بــەم شێوەیە‬ ‫قەڕەضاوی هەمو موسوڵمانانی لە چاکی‬ ‫کەواکەی خۆی پێچا‪ ،‬و شەریعەتی بۆ‬ ‫خــۆی ملکەچ کــرد و دەستی وەردایــە‬

‫کاری قورئانەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی خۆی ببێتە‬ ‫«شەیخولئیسالم»‪ ،‬هەروەکو بەندوباوی‬ ‫کۆنی سەردامی سوڵتانە عوسمانیەکان‪.‬‬ ‫ئیتر قەرەداغی باس لە چ «یەکێتییەکی‬ ‫فیقهی» دەکات؟‬ ‫چاالکیی ئەم جێگرەی قەڕەضاوی لە‬ ‫کوردستانی عێراقدا شتێکی شارراوە نیە‪،‬‬ ‫و زانراوە کە دامەزراوەکانی «خێرخوازی»‬ ‫و فێرکاری؛ لە هۆکارە تەقلیدیەکانی‬ ‫ئیخوانن بــۆ ئــامــادەکــردن و تــاودانــی‬ ‫کۆمەڵگا‪ .‬مەالی قەرەداغی لە زێدی خۆی‪،‬‬ ‫قەرەداغ‪ ،‬چەند دامەزراوەیەکی خێرخوازی‬ ‫و فێرکاریی هەیە‪ ،‬و لەگەڵ لێرپرسراوانی‬ ‫هەرێمی کوردستان لە هەوڵدایە بۆ‬ ‫خۆشەویست‌کردنی قەڕەضاوی‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫«یەکێتی»ـەکەی قەڕەضاوی جێپێیەکی‬ ‫لەوێ دەست‌بکەوێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی دەزانین کە «ئیخوان»ی‬ ‫ميصر نــامــەیــان بــۆ «ئــیــخــوان»ـــە‬ ‫کوردە عێراقیەکان نــاردوە‪ ،‬بە ئیمزای‬ ‫(خەیرەت ئەل‪-‬شاطري) کە لە نامەکەیدا‬ ‫هاتوە‪« :‬ئەمەیە ڕۆڵــی ئێوە و ڕۆژی‬ ‫ئــێــوە‪ ،‬ئوممەتی ئیسالمی لــەبــەردەم‬ ‫ئاستەنگێکی گــەورەدایــە‪ ،‬و ڕوبــەڕوی‬ ‫دەست‌درێژکارییەکی سەخت و دزێو‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬و فەرمانڕەواکانی ناپاکییان‬ ‫لەگەڵ کردوە و زۆر کەس پشتیان بەرداوە‪،‬‬ ‫ئیتر کێ پێشڕەوی و ئاڕاستەکردنی لە‬ ‫ئەستۆ بگرێت ئەگەر ئێوە خۆتان بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە نەیەنە پێشەوە؟ جڵەوی کار‬ ‫دەدەنــە دەستی پراگماتیەکانی تاقمی‬ ‫عەلمانیە مــوڕتــەددەکــان؟» (دەقــی‬ ‫نامەکە‪« ،‬المدی»‪ ،‬ژمارە ‪ .)٢٨٩٦‬با‬ ‫ئــەوەش بڵێم‪ :‬نە «پارتی دیموکراتی‬

‫کوردستان» و نە «یەکێتیی نیشتمانیی‬ ‫کوردستان» لەم هاندانە نابوێررێن و‬ ‫نابەخشرێن‪.‬‬ ‫مەالی ناوبراو لە (قەرەداغ) لەدایک‌بوە و‬ ‫پێگەیشتوە‪ ،‬و لە بەغداد خوێندویەتی و‬ ‫کاری کردوە‪ ،‬هەتا بەغدادی بەجێ‌هێشتوە‬ ‫بەرەو قەتەر و لەوێ ڕەگەزنامەی قەتەریی‬ ‫بەدەست‌هێناوە‪ .‬بوەتە تایمەتمەندی‬ ‫ئــابــوریــی ئیسالمی و بـــواری بانکی‬ ‫ئیسالمی‪ .‬ڕاستە ئەم پیاوە لە گرتنی‬ ‫درزی تائیفیی نێوان شوێنکەوتوانی‬ ‫توندڕۆی ڕێبازە جیاوازەکان وتەی باشی‬ ‫هەیە کە ئێمە نابێت نکولیی لێ بکەین‪ ،‬و‬ ‫ئەوەش نادیدە ناگرین کە دەستی خێر و‬ ‫خێرخوازیی بۆ زێدی خۆی ڕاکێشاوە‪ ،‬بەو‬ ‫مەرجەی دور بوبێت لە مەبەست و ئامانجی‬ ‫سیاسی‪ ..‬بەاڵم ئیخوانی‌بونی «یەکێتیە‬ ‫جیهانی»ـەکەی و و ئــەو چاالکیەی‬ ‫بۆ هێنانەپێشی قــەڕەض��اوی؛ شتێک‬ ‫دەچپێنێت بە گوێماندا‪ ،‬بەتایبەتی دوای‬ ‫ئەو گۆڕانکاریە گوماناویانەی تورکیا‪ ،‬کە‬ ‫قەڕەضاوی دەیوت‪« :‬خوا و جیبریل و‬ ‫فریشتەکان و چاکانی موسوڵمانان لەگەڵ‬ ‫ئەردۆغانن» («اهلل وجربيل واملالئكة‬ ‫وص��احل املؤمنني مع أردوغ����ان») [کە‬ ‫ئەم دەربڕینه خۆی لە بنەڕەتدا دەقی‬ ‫قورئانە و بۆ پشتگیریی پێغەمبەری‬ ‫ئیسالم خۆی وتــراوە بەاڵم قەڕەضاوی‬ ‫بۆ پشتگیریی ئەردۆغان خواستویەتی!]‪.‬‬ ‫بــەدوای ئەمەدا سەرنجی ئەو قسەیەی‬ ‫قەرەداغی دەدەین کە لە هەمان کەناڵە‬ ‫ئیخوانیەکە (مكملين) وتـــی‪« :‬بە‬ ‫سەرکەوتوییش دەگەڕێینەوە بۆ ميصر»!‬ ‫(«ونرجع إىل مصر مظفرين»)‪ .‬ئەمەش‬

‫دو واتا هەڵ‌دەگرێت‪ :‬یان ئەوەتە خەڵکی‬ ‫ميصر دوای «ئیخوان» بونەتە کافر‪ ،‬یان‬ ‫هەر ئەوەیە کە قەرەداغی ئیخوانییەکی‬ ‫تاسەرئێسقانە! ئیتر با خۆی دانەیەک لەو‬ ‫دو مانایە هەڵ‌بژێرێت‪.‬‬ ‫لەبەر ئەمەیە کە ئێمە نیگەرانین بۆ‬ ‫هەرێمی ناوشاخان (کوردستان)‪ ،‬ئەگەر‬ ‫پێی قەرەضاوی و ڕێکخستنە جیهانیەکەی‬ ‫لێ گیر ببێت‪ .‬لە هەمو حاڵەتێکیشدا‬ ‫قەرەداغی‪ ،‬کە ئەمینداری گشتیە‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەجێندا هەڵ‌ناسوڕێت‪ ،‬هەمو جوڵەیەکی‬ ‫بە ئەجێندایە‪ ،‬ئەوەش بەو هیوایەی ئەو‬ ‫ڕێگەیەی لێ دراوە بــەرەو ئەستەنبوڵ‬ ‫ئاچوغ بێت‪ ،‬کە ئیتر لــەو ڕێگەیەوە‬ ‫کاردەکرێت بۆ گەڕاندنەوەی خیالفەت‬ ‫و بە بەرگە ئیخوانیەکەی‪ .‬ناکۆکییەکی‬ ‫ئــەوتــۆیــش نابینین ڕوبـــدات لەنێوان‬ ‫خیالفەتەکەی تورکیا و خیالفەتەکەی‬ ‫موسڵ‪ ،‬ئەگەر بەیەک‌بگەنەوە‪ ،‬وەکو‬ ‫قەرەضاوی وتی دەربارەی تێرۆریستەکان‪:‬‬ ‫«ڕۆڵەکانمان ئیجتیهادی هەڵەیان کردوە‬ ‫و نەیانپێکاوە» («أب��ن��اؤن��ا أخطؤوا‬ ‫االجتهاد»)‪ .‬جا بیری لێ بکەنەوە‪ :‬ئەو‬ ‫هەمو سەربڕین و تەقاندنەوە و کارەساتە‬ ‫تەنها هەڵەی «موجتەهید»ێک بێت!‬ ‫ئیجتیهادی کردوە و نەیپێکاوە!‬ ‫قەرەداغ بە دارودرەختی زۆر و کانی و‬ ‫کانیاوی زۆر ناوی دەرکــردەوە‪ .‬و وەکو‬ ‫زۆرێک لە شارەکانی عێراق؛ مێژوەکەی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئەککەدی‪،‬‬ ‫بۆیە هەندێک پێیان وایە ناوەکەی لە ناوە‬ ‫کۆنەکەی کورد «کــاردۆخ» داتاشراوە‬ ‫(جــەمــال بــابــان‪ ،‬لــە «أص���ول أمس��اء‬ ‫املدن العراقية»)‪ ،‬ئەوەش هاتوە کە لە‬

‫«قــەرە ط��اغ» ی تورکیەوە هاتوە بە‬ ‫واتای «شاخی ڕەش»‪ .‬ژمارەیەکی زۆری‬ ‫فیقهزان و شاعیر و هونەرمەند و نوسەر‬ ‫نــاوی «قــەرەداغ»ـــیــان هــەڵ‌گــرتــوە‪..‬‬ ‫مەوالنا خالیدی نەقشبەندی (‪)١٨٢٦-‬‬ ‫ـ دامەزرێنەری تەریقەتی نەقشبەندی ـ‬ ‫لە قــەرەداغ لەدایک‌بوە و خوێندویەتی‬ ‫(بـــڕوانـــە‪ :‬النقشبندي‪« ،‬ال��س��ادات‬ ‫النقشبندية»)‪ .‬هــەروەهــا شێخ (د‪.‬‬ ‫عەلی قەرەداغی) ساخکەرەوە «محقق»‬ ‫و کۆکەرەوەی دەستنوس و یەکێک لە‬ ‫دامەزرێنەرانی (کۆڕی زانیاریی کورد)‬ ‫لە بەغداد‪ ،‬و قازی (مستەفا قەرەداغی)‬ ‫(‪ )١٩٧١-‬کە لە دەوڵەتی عێراقیدا پلە و‬ ‫فرمانی گەورەی گرتە دەست‪ ،‬و هەروەها‬ ‫(کــامــەران قــەرەداغــی) ی کــوڕی کە‬ ‫نوسەر و میدیاکار بو‪ .‬هەروەها مۆسیقار‬ ‫(ئەنوەر قەرەداغی) کە «تیپی مۆسیقای‬ ‫کچان»ی دامــەزرانــدوە‪ ،‬و کەسانێکی‬ ‫زۆری تریش لەوانەی ڕابردون و لەوانەی‬ ‫ئێستا لەگەڵمانن‪ .‬بەاڵم ئەمانە هیچیان‬ ‫هیچ کارێکیان بە ئیسالمێکی سیاسیەوە‬ ‫نیە‪ ،‬و سەرکەوتنەکانی «ئیخوان»ی‬ ‫تورکیا و شکستەکانی «ئیخوان»ی‬ ‫ميصر هیچ بــۆیــان گــرنــگ نــیــن‪ ،‬بەو‬ ‫شێوەیەی هاووەاڵتی پێشویان‪ ،‬مەال عەلی‬ ‫قەرەداغی‪ ،‬خۆی بۆ ئەو دو باڵەی ئیخوان‬ ‫سەخڵەت و سەرقاڵ کردوە وـ وەکو دیارە‬ ‫ـ بە ئیخوانگەراییەکی تاسەرئێسقانی‬ ‫نێودەوڵەتیەوە کاریان بۆ دەکات‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬اخليون‪ ،‬رشيد‪« ،‬قره‌داغي‪،‬‬ ‫موفد (القرضاوي) لكرد العراق‪ .‬صحيفة‬ ‫(االحتاد) اإلماراتية‪.2016/8/3 .‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )574‬دو شةممة ‪2016/8/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫گۆڕان بە یەكێكیان رازییە‬

‫«چاودێر» سێ پێشنیاز بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫ئاشكرادەكات‬ ‫هاتنەوەی فوئاد حسێن بۆ سلێمانی بە ئیجابی دادەنرێت‬

‫«‬

‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫د‪.‬فــوئــاد حسێن‪ ،‬نوێنەری مەسعود‬ ‫بــارزانــی خولێكی دیكەی سەردانەكانی‬ ‫بۆ الی حزبەكان دەستپێكردەوەو‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەی لەگەڵ كۆمەڵ‌و یەكگرتوی ئیسالمیدا‬ ‫كۆبۆوە‪ ،‬بڕیارە سبەین ‌ێ سێشەممە ناوبراو‬ ‫سەردانی شاری سلێمانی بكاتەوەو لەگەڵ‬ ‫یەكێتی‌و گــۆڕانــدا كۆببێتەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫پێدەچێت ســەردانــی ئەمجارەی فوئاد‬ ‫حسێن‪« ،‬ئەرێنی» بێت‪ ،‬چونكە ناوبراو‬ ‫ئەگەر وەاڵمێكی بارزانی پێنەبوایە‪ ،‬ئەوا‬ ‫ســەردانــی الیەنەكانی نــەدەكــردەوە‪ .‬بە‬ ‫گوێرەی زانیارییەكانی «چاودێر»‪-‬یش‪ ،‬بۆ‬ ‫گۆڕینی دەستەی سەرۆكایەتیی پارلەمانی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬ســێ پێشنیاز لــەئــارادان‪،‬‬ ‫كە یەكێكیان خۆی لەگۆڕینی د‪.‬یوسف‬ ‫محەمەد دەبینێتەوە لەالیەن بزوتنەوەی‬

‫گۆڕانەوە‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا هەڵوێستی گۆڕان‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە پارلەمان بەم سەرۆكایەتییەی‬ ‫ئێستایەوە كارابكرێتەوە‪.‬‬ ‫پێشنیازە نوێیەكان‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست (چاودێر)‬ ‫كەوتون‪ ،‬دوای یەكەم سەردانی د‪.‬فوئاد‬ ‫حسێن بۆ شاری سلێمانی‌و كۆبونەوەی‬ ‫لەگەڵ یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‌و‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‌و چەند الیەنێكی دیكەی‬ ‫سیاسی‪ ،‬بڕیارە سێشەممە‪ ،‬جارێكیتر‬ ‫ســەردانــی شــاری سلێمانی بكاتەوە‪ ،‬و‬ ‫وەاڵمــی مەسعود بــارزانــی پێبێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫چاوەڕواندەكرێت گەڕی دوەمی سەردانەكەی‬ ‫«ئەرێنی» بێت‪ ،‬چونكە پێشتر مەكتەبی‬ ‫سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫كۆبۆتەوەو دەستپێشخەرییەكانی بارزانی‬ ‫باسكراوە‪ ،‬لەئێستاشدا بۆ گۆڕانكارییكردن‬

‫لــەدەســتــەی سەرۆكایەتیی پارلەمانی‬ ‫كوردستان سێ پێشنیازی نوێ هەن‪.‬‬ ‫زانــیــاریــیــە تایبەتەكانی (چــاودێــر)‬ ‫ئاشكرایدەكەن‪ ،‬كە سێ پێشنیاز لەئارادان‪،‬‬ ‫ئەوانیش بریتین لەیەكەمیان‪ ،‬مانەوەی‬ ‫دەستەی سەرۆكایەتیی پارلەمان وەك‬ ‫خــۆی‪ ،‬دوەم‪ :‬كــاراكــردنــەوەی پارلەمان‬ ‫بەشێوەیەكی كاتی‪‌ ،‬و دواتــر گۆڕینی‬ ‫سەرۆكی پارلەمان هەر لەالیەن بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانەوە بەكەسێكی دیكە‪ ،‬سێیەمیشیان‪،‬‬ ‫گۆڕینی سەرۆكی پارلەمان بەكەسێكی تر‬ ‫جگە لە(یەكێتی‌و پارتی‌و گۆڕان)‪.‬‬ ‫ئەو زانیارییانە ئاماژە بەوەشدەكەن‪،‬‬ ‫هــەرچــەنــدە یــەكــێــتـی‌و گــــۆڕان قسەی‬ ‫هاوبەشیان بۆ نوێنەرەكەی بارزانی هەبوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا پڕۆژەی هاوبەشیان نییە‪ ،‬و‬ ‫یەكێتییش بۆ گۆڕینی سەرۆكی پارلەمان‬ ‫چاوەڕێی گۆڕان دەكات‪ ،‬چونكە پۆستی‬

‫سەرۆكی پارلەمان لەئێستادا الی ئەوانە‪.‬‬ ‫هاوكات ئەوەش ئاشكرابوە‪ ،‬كە بزوتنەوەی‬ ‫گـــۆڕان لــەگــەڵ پێشنیازی یەكەمدایە‪،‬‬ ‫كــە ئــەویــش كــاراكــردنــەوەی پارلەمانی‬ ‫كوردستانە بەهەمان ئەو دەستەیەی كە‬ ‫ئێستا سەرۆكایەتی دەكات‪.‬‬

‫راســتــكــردنــەوەی بــاری الری حكومەت‌و‬ ‫ئاساییكردنەوەی پەیوەندییە سیاسییەكانی‬ ‫پارتی لەگەڵ چوار الیەنە سیاسییەكەی‬ ‫دیــكــەی هــەرێــمــی كــوردســتــان‪ ،‬دەســت‬ ‫لــەچ شوێنێك شــكــاوە دەبــێــت‪ ،‬لــەوێ‬ ‫بــبــەســتــرێــتــەوە‪ ،‬بـــارودۆخـــی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەهەولێر شكاوەو دەبێت لە‬ ‫هەولێریش چارەسەر بكرێت‪.‬‬

‫«دەست لەچ شوێنێك شكاوە دەبێت‬ ‫لەوێ ببەسترێتەوە»‬ ‫هاوكات‪ ،‬ئەمیری كۆمەڵی ئیسالمی‪،‬‬ ‫گۆڕان چۆن پێشوازی لەنوێنەرەكەی‬ ‫بــەئــاژانــســی ئــانــادۆڵــی راگــەیــانــدووە‪،‬‬ ‫بارزانی دەكات؟‬ ‫وەاڵمی كۆمەڵی‌ ئیسالمی‌ لەكۆبوونەوە ‌ی‬ ‫هەر لەوبارەیەوە‪ ،‬جێگری سەرۆكی لیژنەی‬ ‫لەگەڵ فوئاد حوسێن‪ ،‬سەرۆك ‌ی دیوان ‌ی یاسایی لەپارلەمانی كوردستان لەسەر‬ ‫ســەرۆكــایــەتــی‌ هــەرێــم ئـــەوەبـــوو‪ ،‬كە پشكی گۆڕان‪ ،‬بۆ (چاودێر) وتی»سەرەتا‬ ‫دەبێت پارتی هەنگاوی یەكەم بنێت بۆ دەبێت بارودۆخەكە ئاساییبكرێتەوە بۆ‬ ‫ئاساییكردنەوەی بــاردۆخــەكــە‪ ،‬ئــەوەش پێش ‪12‬ی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردو‪ ،‬واتە‬ ‫بەكاراكردنەوەی پارلەمان‪.‬‬ ‫ئەم دەستەی سەرۆكایەتییەی پارلەمان‪،‬‬ ‫عەلی باپیر‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكردوە‪ ،‬وەك خــۆی دەستبەكاربێتەوە‪ ،‬پاشان‬

‫لەوێوە دەست بەگفتوگۆكردن بكرێتەوە‪،‬‬ ‫لەسەر كۆی كێشەكانی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ئەگەر وا نەكرێت‪ ،‬ئێمە ناتوانین هیچ‬ ‫كێشەیەك چارەسەر بكەین‪ ،‬چونكە تەنیا‬ ‫ئــەوە كلیلی چارەسەركردن‌و كردنەوەی‬ ‫گرێكوێرەكانە»‪.‬‬ ‫بەهار مەحمود‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬لەبارەی‬ ‫سەردانی دوەمــی فوئاد حسێن‪-‬ەوە بۆ‬ ‫سلێمانی‪ ،‬هەر كۆبونەوەیەك شتی تازەی‬ ‫تێدا بێت‪ ،‬ئێمە پێشوازی لێدەكەین‌و بەالی‬ ‫ئێمەوە گرنگ ئەوەیە حكومڕانی لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا سیستمێكی پارلەمانی بێت‌و‬ ‫كارەكان بەپێی یاسا بەڕێوەبڕۆن‌و هەموان‬ ‫ملكەچی یاسا بن‪ ،‬هەر بۆیەكۆبونەوەیەك‬ ‫ئەگەرلەو چوارچێوەیەدا بێت‌و بتوانێت‬ ‫چارەسەرو پێشنیازی تازەی تیابێت ئەوا‬ ‫پێشوازی لێدەكەین‪.‬‬

‫شەڕی ئەردۆگان‌و گولەن دەگاتە هەرێمی كوردستان‬ ‫هەرێمی كوردستان قوتابخانە توركییەكان دەخاتەسەر وەزارەتی پەروەردە‬

‫«‬

‫چاودێر– نزار جەزا‪:‬‬ ‫لــەگــەڵ ئ ــەوەی حكومەتی توركیا‬ ‫بە رەسمی داوای لە واڵتانی جیهان‌و‬ ‫هەرێمی كوردستان كرد‪ ،‬قوتابخانەو‬ ‫زانكۆكانی سەر بە (بزوتنەوی خزمەت)‬ ‫كە فەتحوڵاڵ گولەن بانگخوازی ئیسالمی‬ ‫سەرپەرشتیدەكات‪ ،‬دابخرێن‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫داواكارییە لەالیەن زۆربــەی واڵتانەوە‬ ‫رەتكرایەوە‪ ،‬لەهەرێمی كوردستانیش‬ ‫گفتوگۆیەكی زۆری لەبارەوە كرا‪ ،‬كە‬ ‫لەدوایین لێدوانیدا وتەبێژی حكومەت‬ ‫دەڵــێــت «بــەهــۆی ئ ــەوەی حكومەتی‬ ‫هەرێم پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ‬ ‫توركیادا هەیە‪ ،‬ئــەو قوتابخانانەی‬ ‫سەر بەبزوتنەوەی خزمەتن دەخەینە‬ ‫ســەر وەزارەتــــی پــــەروەردە»‪ .‬بــەاڵم‬ ‫بــەڕێــوەبــەری پــــەروەردەی سلێمانی‬ ‫وتی «ئەگەر ئەو قوتابخانانە دابخرێن‬ ‫یــان بخرێنەسەروەزارەتی پــەروەردە‬ ‫كێشەیەكی دیكە دروستدەبێت»‪.‬هاوكات‬ ‫سەرۆكی (رێكخراوی پەی بۆ پەروەردە‌و‬ ‫گەشەپێدان) جەختلەوەدەكاتەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫قوتابخانانە ئەجێندایان لەگەڵ هەرێم‬ ‫ناگونجێت‪ ،‬بەاڵم ناكرێت دابخرێن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێت پێداچونەوەیان پێدابكرێتەوە‪.‬‬ ‫ناكۆكییەكانی ئەردۆگان‌و گولەن‬ ‫بەهۆی كودەتا شكستخواردوەكەی‬ ‫‪15‬ی تەمموزی توركیا‪ ،‬ناكۆكی توند‬ ‫كەوتە نێوان رەجەب تەیب ئەردۆگان‬ ‫سەرۆك كۆماری توركیاو فەتحواڵ گولەن‬ ‫بانگخوازو رێبەری رێكخراوی خزمەت‪.‬‬ ‫ئــەردۆگــان هەڵمەتێكی لە نێوخۆو‬ ‫دەرەوەی تــوركــیــا بــە دژی گولەن‬ ‫دەستپێكرد‌و لەو چوارچێوەیەدا دەیان‬ ‫قوتابخانەو زانكۆی سەر بە گولەنی‬ ‫لەنێو خــۆی واڵت داخــسـت‌و داواشــی‬ ‫لە واڵتانی دیكە لەنێویاندا هەرێمی‬

‫كێشەی دیكە بۆ هەرێم‬ ‫الیــخــۆشــیــەوە‪ ،‬دڵــشــاد عــومــەر‪،‬‬ ‫بــەڕێــوەبــەری گشتیی پــــەروەردەی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬بە (چاودێر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫تاكو ئێستا بە رەسمی هیچ بڕیارێك‬ ‫نەدراوە بۆ داخستنی ئەو قوتابخانانە‪،‬‬ ‫یان بخرێنەسەر وەزارەتی پەروەردە‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا پێناچێت حكومەت‬ ‫بڕیارێكی لەوشێوەیە بــدات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر حكومەت بڕیارێك لەوبارەیەوە‬ ‫بدات‪ ،‬ئەوا لەم قەیرانەدا ناتوانرێت‬ ‫ئەمانە كــۆنــتــرۆڵ بكرێن‪ ،‬هــاوكــات‬ ‫مامۆستای پێویست نییە‪،‬تاوەكو‬ ‫بۆیان دابینبكرێت‪ ،‬هــەروا كوالێتیی‬ ‫خوێندنیان دادەبــڕێ ـت‌و ناتوانن ئەو‬ ‫سیستمەی ئەو قوتابخانانە هەیانە‪،‬‬ ‫وەك خۆی جێبەجێبكرێت‪ ،‬بۆیە ئەمە‬ ‫دەبێتە كێشەیەكی دیكە كە حكومەت‬ ‫روبەڕوی خۆی دەكاتەوە‪.‬‬

‫حكومەتی هەرێم كێشەیەكی دیكە روبەڕوی‬ ‫خۆی دەكاتەوە‬ ‫بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی‬ ‫داخستنی ئــەو خوێندنگاو نــاوەنــدە‬ ‫پەروەردەییانە لەهەرێمی كوردستانیش‬ ‫دەكەن‪.‬‬

‫كوردستان كــرد‪ ،‬كە قوتابخانەكانی‬ ‫گولەن دابخەن‪.‬‬ ‫محەمەد عاكیف كونوسوڵی گشتی‬ ‫تــوركــیــا لــەهــەولــێــر لەكۆنگرەیەكی‬ ‫لەتوركیا‬ ‫رۆژنامەوانیدا رایگەیاند‪،‬‬ ‫حكومەتی هەرێم بڕیاریدا‬ ‫سەرجەم ناوەندەكانی سەر بە گروپی‬ ‫لەوبارەیەوە سەفین دزەیی وتەبێژی‬ ‫گوڵەن داخـــراون‪ ،‬چونكە گروپێكی حكومەتی هەرێم بە ئاژانسی ئەنادۆڵی‬ ‫مــەتــرســیــدارن‪ ،‬بــۆیــە داواشـــیـــان لە سەر بەحكومەتی توركیای ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫واڵتــان كـــردووە خوێندنگەو زانكۆی بــاشــتــریــن چـــارەســـەر ئــەوەیــە ئــەم‬ ‫سەر بەگروپی گولەن دابخەن‌و داوای قوتابخانانە بخرێنە ســەر وەزارەتــی‬

‫پــەروەردەو بــەردەوام بن‪ ،‬ئیتر با لەم‬ ‫دەستانە دەربچن‌و كەسانی تر بەڕێوەی‬ ‫ببەن‪ ،‬هەروەها چۆنیەتی بەڕێوەبردنی‬ ‫ئەم قوتابخانانەو پرۆگرامی خوێندنیان‬ ‫بە گوێرەی پــەیــڕەوە ناوخۆییەكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان ئامادە دەكرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫هەنگاوانەش لەبەرئەوەیە پەیوەندیمان‬ ‫لــەگــەڵ توركیا بــاشــەو گرنگی بەم‬ ‫پەیوەندیانە دەدەین‪.‬‬

‫لەوەشكرد‪ ،‬دەبــو حكومەتی هەرێم‬ ‫وەك ئــەجــێــنــدای خــــۆی‪ ،‬ئـــەوەی‬ ‫لــەبــەرژەوەنــدیــی خــەڵـك‌و سیستمی‬ ‫پەروەردەو حكومەتەكەیدایە هەنگاوی‬ ‫بۆ بنایە‪ ،‬سااڵنێكە وەك پەرلەمانتارو‬ ‫كەسێتی‌و رێكخراوی كۆمەڵی مەدەنی‬ ‫قسە لــەســەر ئــەم بابەتە دەكــەن‪،‬‬ ‫بەاڵم حكومەت گوێی لەئەمە نەگرت‪،‬‬ ‫بەڵكو ئێستا كە دەوڵەتی توركیا‬ ‫داوای داخستنیان دەكات‪ ،‬گوێ لەمە‬ ‫دەگــرێــت‪ ،‬واتــە چەند ساڵە گوێی‬ ‫لەم قسانە نەگرتوە‪ ،‬كە لەخزمەتی‬ ‫منداڵەكانماندا بون‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشدا‪ ،‬كارێكی‬ ‫خــراپــەو ناكرێت ئــەو قوتابخانانە‬ ‫بەتەواوی دابخرێن‪ ،‬چونكە نزیكەی‬ ‫‪ 13‬هەزار خوێندكار لەو قوتابخانانە‬ ‫دەخوێنن‪ ،‬بــەاڵم دەكرێت حكومەت‬ ‫وەك ئەجێندای خــۆی بــەدواداچــون‬ ‫بكات‪ ،‬وەك لەسەر جێبەجێكردن‌و‬ ‫جێبەجێنەكردنی یــاســاو لــەســەر‬ ‫بــــەرژەوەنــــدیــــی خـــوێـــنـــدكـــاران‌و‬ ‫كەسوكاریان‪ ،‬نەك بە هۆشدارییەكی‬ ‫دەرەكی راستەوخۆی ئەو قوتابخانانە‬ ‫دابــخــات‪ .‬وتیشی «پێویستە ئەو‬ ‫قوتابخانانە لەچوارچێوەی یاسادابن‌و‬ ‫ئــەگــەر لــەچــوارچــێــوەی یاسادانەبن‬ ‫پێویستە دابخرێن‪ ،‬یان لێپرسینەوەیان‬ ‫لەگەڵدا بكرێت»‪.‬‬

‫«ئەجێندایان لەگەڵ هەرێم‬ ‫ناگونجێت»‬ ‫ســەرۆكــی (ئەنستیتۆی پــەی بۆ‬ ‫پەروەردە‌و گەشەپێدان) بە (چاودێر)‬ ‫ی راگــەیــانــد‪ ،‬ئـــەو قــوتــابــخــانــانــە‬ ‫ئەجێندایان لەگەڵ هەرێمی كوردستان‬ ‫ناگونجێت‪ ،‬چونكە ئەجێندای تایبەت‬ ‫بەخۆیان هەیە لە روی ئایینییەوە‪ ،‬كە‬ ‫هەوڵدەدەن خوێندكاران بەگیانێكی‬ ‫ئایینی پـــــەروەردە بــكــەن‪ ،‬هــەروا‬ ‫لەروی نەتەوەییشەوە هەتا ئاستێك‬ ‫‪ 13‬هەزار خوێندكار‬ ‫گرنگی بە بابەتی توركی دەدرێــت‪،‬‬ ‫فەتحوڵاڵ گولەن‪ ،‬كە بانگخوازێكی‬ ‫لــەهــەنــدێ بــابــەتــدا پەیوەستنەبون دیـــاری ئیسالمییە‪ ،‬سەرپەرشتیی‬ ‫بەیاسای قوتابخانە ئەهلییەكان‪( ،‬رێــكــخــراوی خــزمــەت) دەكـــات‪21 ،‬‬ ‫لەهەرێم‬ ‫تایبەتیان‬ ‫هاوكات لەسەر داهاتی گشتی دەژین‪ ،‬خوێندنگەی‬ ‫بەنمونە لەزۆربەی بینا حكومییەكان كردۆتەوە لەگەڵ زانكۆیەك بەناوی‬ ‫وانەدەڵێنەوە‪ ،‬لەكاتێكدا خوێندنگەی (ئــیــشــق)‪ ،‬كــە لــە كـــۆی گشتیدا‪،‬‬ ‫حكومی هەیە شوێنی نییە‪‌،‬و چەندین ئەم ناوەندانەدا نزیكەی ‪ 13‬هەزار‬ ‫تێبینیی دیكە لەسەریان هەیە‪.‬‬ ‫خوێندكاریان هەیە‪.‬‬ ‫د‪.‬ســەروەر عەبدولڕەحمان‪ ،‬باسی‬

‫ذمارة (‪ )574‬دو شةممة ‪2016/8/8‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫دەوڵەتی كوردیی‪ ،‬خاڵی مەبەست‬

‫فادیا فەهد*‬ ‫و‪ :‬هەستی مەحمود‬ ‫«رەخنــە لەئۆجەالنیــەكان دەگریــت‪،‬‬ ‫تــۆ لەگــەڵ بارزانیەكاندایــت‪ .‬رەخنــە‬ ‫لەبارزانیــەكان دەگریــت‪ ،‬تــۆ لەگــەڵ‬ ‫ئۆجەالنیەكاندایــت‪ .‬رەخنــە لەئۆجــەالن‬ ‫دەگریــت‪ ،‬تــۆ ئەردۆگانیــت‪ .‬رەخنــە‬ ‫لەبارزانــی دەگریــت‪ ،‬تــۆ خیانەتكاریت‪.‬‬ ‫رەخنە لەهەردوكیان پێكەوە دەگریت‪ ،‬تۆ‬ ‫تاڵەبانیت‪ .‬رەخنــە لەبارزانی‌و ئۆجەالن‌و‬ ‫تاڵەبانــی دەگریــت‪« ،‬بێقەزابی»‪« ،‬تۆ‬ ‫كــورد نیــت»‪ ،‬ئەمــە ئەوەیــە هــاوڕێ‬ ‫رۆژنامەنوســێكی كورد لەســەر الپەڕەی‬ ‫فەیسبوكەكەی نوسیبوی‪ ،‬پوختەیەكیشی‬ ‫تێدایە بۆ واقیعی كوردیی پارچەپارچە بو‬

‫و تا رەگ‌و ریشــە دابەشبو بەسەر خودی‬ ‫خۆیــدا‌و ونبونی خەونبینینــی نەتەوەیی‬ ‫بەدەوڵەتێكی كوردییەوە‪.‬‬ ‫ئەمــە واقعێكــە دابەشــبونە فــرە‬ ‫ئینتیماكان‌و پاشكۆ دەرەكیەكانی لوبنانم‬ ‫بیردەخاتــەوە‪ ،‬لەدەستەوەســتانبونی‬ ‫وشــەو‬ ‫لەیەكخســتنی‬ ‫عەیبــدار‬ ‫داواكارییەكان‌و پێكەوە گرێدانی ریزەكان‪،‬‬ ‫تەنانــەت لەدژوارتریــن هەلومەرجــە‬ ‫چارەنوسسازەكانیشــدا‪ ،‬كاتێك قەوارەی‬ ‫لوبنانیــی لەبازنــەی مەترســیداردا خۆی‬ ‫دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫ملمالنێــی ســوریا دەچێتــە قۆناغێكی‬ ‫تەمومژاوییــەوە‪ ،‬خەیاڵەكانــی دەوڵەتی‬ ‫كوردیی مژدەپێدراو‪ ،‬سێبەر دروستدەكەن‬ ‫لەالیــەن بزوتنــەوە دیبلۆماســیەكان‌و‬ ‫رێككەوتنە ئیقلیمیــی‌و نێودەوڵەتیەكان‌و‬ ‫چاالكوانەكانــی گەاڵڵەكردنی نەخشــەی‬ ‫ێ بــۆ ناوچەكــە‪ ،‬لەگەڵ ئــەوەش كە‬ ‫نو ‌‬ ‫دەشــێت لــە دیاریكردنــەوەی ســنوردا‬ ‫بەبەرهەمبێــت‌و هەڵوەشــاندنەوەی چەند‬ ‫دەوڵەتێــك‌و هاتنــە ئــارای هــی دیكــە‪،‬‬ ‫بەتایبەتیــش دوای زۆربونی قســەو باس‬ ‫لەبارەی لەقبونی (داعش)‌و‪ ،‬بەم نزیكانە‬ ‫داڕوخانی‪.‬‬ ‫ئاڵۆزترینــی گرێــكان لەملمالنێــی‬ ‫ســوریادا‪ ،‬بریتیــە لەدەوڵەتــی كوردی‪،‬‬ ‫خۆرئــاوا رێگــری لەهاتنە ئــارای ناكات‪،‬‬ ‫ێ ترس‌و‬ ‫لەكاتێكــدا دەوڵەتانــی دراوســ ‌‬ ‫تۆقیــن دایاندەگرێــت‌و هاوكاریــی یەكتر‬ ‫دەكەن بۆ زیندەبەچاڵكردنی ئەو خەونە‪،‬‬ ‫بەر لەوەی لەدایك ببێت‪.‬‬ ‫چەنــد وەرچەرخانێكــی ئــەم دواییانە‬ ‫لەهاوپەیمانێتیەكانــی نێــوان الیەنــە‬ ‫جیاوازەكانــدا‌و لــە ریزەكانــی یــەك‬ ‫هاوپەیمانێتیەكەشدا‪ ،‬ترس لەهاتنە ئارای‬ ‫دەوڵەتێكــی كوردیی دەیانســەپێنێت كە‬ ‫لەناوچەكەدا بێتە ئاراوە‪ ،‬هەروەها حەزو‬

‫رێگەدان بەدروستبونی دەوڵەتی كوردیی‬ ‫لەالیەن هێزە مەزنەكانەوە‪ ،‬گومانیشــیان‬ ‫نییە لەوەی دەشێت ئەمەریكا پشتگیریی‬ ‫هاتنەئــارای دەوڵەتێكی كــوردی بكات‪،‬‬ ‫وەك هەنگاوێكــی زەمینەســازی بــۆ‬ ‫دروســتبونی دەوڵەتــی كوردســتانی‬ ‫گــەورە‪ ،‬كە لەباریدا بێــت «گرەنتیبونی‬ ‫دەوڵەتێكــی هاوڕێی‌و هاوســۆز بۆ واڵتە‬ ‫یەكگرتوەكانــی ئەمەریــكاو ئیســرائیل‬ ‫بــكات‌و‪ ،‬بونی هەســت‌و ســۆزی ملیۆنان‬ ‫كــورد لەگەڵ ئەمریكادا مســۆگەر بكات‪،‬‬ ‫لەناوچەیەكــی ســتراتیژیدا كــە روبەڕوی‬ ‫رقێكی عەرەبیانەی گەشەكردو لەبەرامبەر‬ ‫ئەمریكیەكان ببێتەوە»‪.‬‬ ‫تــا ئێســتا‪ ،‬چانســی دروســتبونی‬ ‫دەوڵەتێكی كوردی نیوە ناچڵ تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر چانســێك ئەگــەری ئــەوە هەیە كە‬ ‫گۆڕانكاریی لەهاوپەیمانێتیەكانی هەنوكەو‬ ‫كۆدێتا ســتراتیژیەكانی هەڵیوەشێننەوە‪.‬‬ ‫ئاخــۆ كوردەكان چانســی قۆســتنەوەی‬ ‫ساتەوەختێكی مێژویی لەدەستدەدەن كە‬ ‫بكرێت مێژوی دەوڵەتەكەیان بنیادبنێت‪،‬‬ ‫وەكئەوەی لەبیستەكاندا لەدەستیاندا‪ ،‬ئەو‬ ‫رۆژەی ناوچەكــەی لەنێوان هاوپەیمانییە‬ ‫ســەركەوتوكاندا لەجەنگــی یەكەمــی‬ ‫جیهانیدا دابەشكرایەوە‪ ،‬بێئەوەی ئەمانە‬ ‫ســەرنجی دەوڵەتێكی ســەربەخۆ بدەن‪،‬‬ ‫دوای ئەوەش كە بەریتانیای هاوپەیمانیان‬ ‫دەســتبەردایان بــو لەپێنــاو رەزامەندی‬ ‫ێ توركەكەیــان؟ ئایا‬ ‫ئەتاتوركــی هــاوڕ ‌‬ ‫مێژو خۆی دوبارە دەكاتەوە تەنانەت گەر‬ ‫گەمەكارانیش بگۆڕدرێن؟‬

‫ئارەزوی نەتەوەی دیكەش دەبزوێنێت بۆ‬ ‫داواكردنی سەربەخۆیی توركیای تۆقیو كە‬ ‫بەئاشــكرا دەرگاكانی بۆ روسیا خستۆتە‬ ‫سەرپشــت‌و هاوپەیمانیە ســەربازیەكانی‬ ‫لەگــەڵ ئیســرائیلدا نوێكردۆتــەوە‌و‬ ‫هێڵــە نهێنیەكانــی رێككەوتنــی لەگــەڵ‬ ‫دراوســێكانیدا كردۆتــەوە‌و ئامادەیــی‬ ‫خۆی بۆ قســەكردن لەگەڵ خودی بەشار‬ ‫ئەسەد خۆیدا خستۆتەڕو‪ ،‬تەنیا بۆئەوەی‬ ‫گرەنتیــی كۆدەنگییــەك دروســتبكات‬ ‫ســەبارەت بەڕەتكردنەوەی دروســتبونی‬ ‫دەوڵەتی كوردی‪.‬‬ ‫لەراستیشــدا «دەوڵەت لەســەر خەون‬ ‫بنیاتنانرێــت‪ ،‬بەڵكــو لەســەر پێــدراوە‬ ‫مرۆیــی‌و جوگرافیــەكان دادەمەزرێــت»‪،‬‬ ‫وەك ئــەوەی دیپلۆماســییەكی دیــار‬ ‫دەڵێت‪ ،‬گەرچی دەوڵەتی كوردیی خەونی‬ ‫كوردەكانــە لە ‪ 1400‬ســاڵ لەمەوبەرەوە‪،‬‬ ‫شــیعری شــاعیران‌و رۆماننوسەكانیشیان‬ ‫لەتاسەیەكی ســۆزجوڵێنەردا جێگربون‪،‬‬ ‫بــەاڵم نــە جوگرافیــاو نــە ئابــوری‌و نە‬ ‫هەلومەرجی ئیقلیمی رێگە بەدروستبونی‬ ‫دەدەن‪.‬‬ ‫لــەو روەوە كە ئەم دەوڵەتە كەوتۆتە‬ ‫نــاو چەنــد زنجیــرە چیایەكــی بــەرزو‬ ‫یاخیی‪ ،‬كــە دەبنە هۆی پەرتەوازەكردنی‬ ‫كۆمەڵە كوردییەكان لــەروی جوگرافیی‌و‬ ‫كەلتوری‌و سیاسییەوە‌و مایەی زیاتربونی‬ ‫دوركەوتنــەوەی كــورد لەكــوردە‪.‬‬ ‫دەســتەبەربونی نەوتیــش هەرگیز مانای‬ ‫بونــی ســەرچاوەگەلی مادیــی نییــە بۆ‬ ‫ئەو دەوڵەتەی هیــچ دەروازەیەك بەڕوی‬ ‫دەریــادا شــكنابات‪ ،‬بەڵكــو كۆیلــەی‬ ‫رەزامەنــدی دەوڵەتانــی دراوســێی‬ ‫*ژنــە رۆژنامەنــوس‌و شــاعیرێكی‬ ‫دەمێنێتــەوە بــۆ هەناردەكردنــی نەوت‌و لوبنانیە‪.‬‬ ‫هاوردەكردنی كااڵی پێویست‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬رۆژنامەی (الحیاة)‬ ‫هیــوای كــوردەكان هــەر بەزۆریــی‬ ‫دەمێنێتــەوە ســەبارەت بەئیــرادەی‬

‫بۆ رێگرتن لەگەندەڵی‪ ..‬یاسای واڵتی‬ ‫چین بەنمونە‬

‫پارێزەر‪ :‬لوقمان مستەفا ساڵح‬ ‫هــەروەك ئاشــكرایە هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەشــێكە لەواڵتی عیراقی‬ ‫فیــدراڵ‪ ،‬كــە ئــەم واڵتــە لەریزبەندی‬ ‫گەندەڵترین واڵتانی جیهاندایە‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردســتانیش هاوشــانی عیراقــە لــەو‬ ‫ریزبەندیــەدا‪ ،‬بەشــێكی زۆری ئــەو‬ ‫گەندەڵیــەی بەردەكەوێــت‪ .‬لەهەرێمــی‬ ‫كوردســتان گەندەڵی بوەتــە بنچینەی‬

‫دەوڵەت‌و وێرانكردنی پایەكانی دەوڵەت‪،‬‬ ‫جومگەكانــی حكومڕانــی بەجۆرێــك‬ ‫توشی شەلەلبون كردوە ناتوانێت ببێتە‬ ‫خاوەنی هیچ پالنێكی ســتراتیژی دورو‬ ‫نزیك‪ .‬گەندەڵی لەهەرێمی كوردســتان‬ ‫بەهاوشــێوەی زۆر شــوێن‌و كۆمەڵگای‬ ‫تری جیهان بەتایبەت واڵتانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراســت وەكــو كلتورێكی شــاراوەو‬ ‫دەزگایەكی ناشەرعی تەشەنەی كردوەو‬ ‫رۆڵــی لەئامادەكردن‌و رێكخســتنی ئەو‬ ‫ڕێگایەی هەبوە‪ ،‬كە زۆر لەتاكەكانی ناو‬ ‫كۆمەڵگای بــەرەو داخزان بردوە‪ .‬بگرە‬ ‫زۆربەی جار دەستەبژێری سیاسەتمەدار‬ ‫هۆكارێك بون بــۆ فراوانبونی گەندەڵی‬ ‫لەئابوری واڵتدا‪ ،‬تەنانەت گەندەڵییەكە‬ ‫میكانیزمێكــی تاڕادەیــەك یاســایی‬ ‫وەرگرتــوەو دامەزراوەكانــی تایبــەت‬ ‫بەچاودێــری دارایــی‌و لێپرســینەوە‬ ‫لەدەســەاڵت‌و توانایانــدا نییــە كاری‬ ‫بەدواداچــون‌و بنبڕكردنــی گەندەڵــی‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫تەنانەت بەهــۆی زۆربونی گەندەڵی‌و‬ ‫پەرەســەندنی بۆ ســەرجەم بــوارەكان‬ ‫رێزگرتــن لەیاســا‌و جێبەجێكردنــی‬ ‫یاساكان فەرامۆشكراوەو تەنها یاسا بۆ‬ ‫چینی هەژاران بەكاردێت‌و بەســەریاندا‬ ‫جێبەجێدەكرێــت‪ .‬ســندوقی دراوی‬ ‫نێودەوڵەتی پێیوایــە‪ :‬گەندەڵی الوازی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی‌و تێوەگالنی كەسێك‬ ‫یاخــود گروپێكــە بــۆ بەدەســتهێنانی‬ ‫ســودو بەرژەوەندی تایبەتی‪ .‬گەندەڵی‬ ‫پێناســەی جۆراوجــۆری هەیــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەمو پێناســەكان لەســەر مەبەســت‌و‬ ‫ئامانجێــك یــەك دەگرێتــەوە‪ ،‬ئەویش‪:‬‬ ‫(خــراپ بەكارهێنانــی پۆســت‌و نفوزو‬ ‫مەحسوبییەت‌و مەنسوبیەت‌و بەفیڕۆدانی‬ ‫دارایــی گشــتییە)‪ ،‬لەتێڕوانینی بانكی‬

‫نێودەوڵەتیدا گەندەڵی وەكو نەخۆشــی‬ ‫(ئایــدز) وایــە‪ ،‬هەروەكــو چــۆن لەش‬ ‫بەرگــری نامێنێت‪ ،‬كۆمەڵــگاش توانای‬ ‫پەرەپێــدان‌و چاكســازی نامێنێــت‌و‬ ‫كەســەكانی نــاو كۆمەڵــگاش دوچاری‬ ‫بێــزاری‌و الوازی ئاســتی نەتەوەیــی‌و‬ ‫نیشــتمانی دەبنــەوە‪ .‬لــەزۆر واڵتانــی‬ ‫ئەوروپــای رۆژهــەاڵت‌و ئەمەریــكای‬ ‫التینــی‌و ئەفریقیــا گەندەڵی سیاســی‬ ‫دەروازەیەكی ســەرەكییە بۆ ســەرجەم‬ ‫گەندەڵییەكانــی تری ئابوری‌و كارگێڕی‬ ‫(بچوك یاخود گەورە) لەمەكســیكیش‬ ‫گەندەڵی كاریگەری لەسەر نزمبونەوەی‬ ‫ئاستی گەشــەكردنی ســەرمایەگوزاری‬ ‫هەبــوە‪ ،‬دیــاردەی تەشــەنەكردن‌و‬ ‫گەورەبونــی گەندەڵــی تەنیــا لەڕێگای‬ ‫دەسەاڵتی سیاسییەوە روینەداوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كۆمپانیاكانیــش رۆڵیــان لەگەورەبونی‬ ‫گەندەڵییەكان هەیە‪ ،‬كاری بەرتیلخۆری‬ ‫كۆمپانیاكان لەجیهاندا بۆ حكومەتەكان‬ ‫ســااڵنە بــە‪ 80‬ملیــار دۆالر دادەنرێت‪،‬‬ ‫ئەم بــڕە داهاتەش هەمان بــڕە داهاتە‬ ‫كــە نەتەوە یەكگرتوەكان بۆ بنبڕكردنی‬ ‫هــەژاری لەجیهانــدا تەرخانــی كردون‪،‬‬ ‫ئەوەتــا لەدوا راپۆرتــی نێودەوڵەتی بۆ‬ ‫گەندەڵــی ســاڵی (‪ )2009‬كــە لەالیەن‬ ‫رێكخراوی شەفافییەتی نێودەوڵەتییەوە‬ ‫دەردەچێــت‌و هەڵســەنگاندنی بۆ ‪188‬‬ ‫دەوڵــەت تێدایــە‪ ،‬چەنــد زانیارییەكــی‬ ‫خســتۆتەڕو‪ .‬ئەوەی پێوەندی بەئێمەوە‬ ‫هەبێــت بونــی نــاوی عیراقــە لــەدوای‬ ‫ســۆماڵ‌و دواتر میانمار‪ ،‬كە لەریزبەندی‬ ‫دوەم لەپێشــەوەی ئــەو واڵتانــە دێــت‬ ‫كــە گەندەڵی تێیدا تەشــەنەی كردوەو‬ ‫دامەزراوەكانی بەشــەفافییەت كارەكان‬ ‫هەڵناســوڕێنن‪ ،‬رێكخراوەكە ئەوەشــی‬ ‫راگەیاندوە كە جیهان ســااڵنە ‪ 40‬ملیار‬

‫دۆالر لەبوارەكانــی بەرتیــل‌و گەندەڵی‬ ‫بەفیڕۆ دەدات‪ ،‬كۆمپانیاكانیش رۆڵێكی‬ ‫خراپیــان لەزیادبونــی گەندەڵییــەكان‬ ‫هەیــە‌و تێچونی پرۆژەكانیــان بەرێژەی‬ ‫‪ %10‬بــەرز كردۆتــەوە‪ ،‬بارودۆخەكــە‬ ‫لەواڵتانــی بەرهەمهێنــەری نــەوت‬ ‫خراپتــرە‪ ،‬لەئەنگــۆال زۆربــەی داهاتی‬ ‫نــەوت دیار نییــەو لەنێجیریــاو واڵتانی‬ ‫تری رۆژهەاڵتی ناوەڕاستیش داهاتەكانی‬ ‫نــەوت هەروەكــو هۆڵەندییــەكان‬ ‫بە(لەعنەتی نەوت) نــاوی دەبەن بۆتە‬ ‫هــۆی پاشاكشــەكردنی دیموكراتییەت‌و‬ ‫ئابوری بازاڕو تەشــەنەكردنی گەندەڵی‬ ‫ئابوری‌و سیاسی‪.‬‬ ‫دەســەاڵتی سیاســی بەگشــتی‬ ‫لەهەرێمــی كوردســتانیش خاوەنــی‬ ‫ئیرادەیەكــی سیاســی بەهێــز نەبــوە‬ ‫بــۆ ڕوبەڕوبونــەوەی گەندەڵــی چونكە‬ ‫بەشی زۆری ئەوانەی لەگەندەڵی ئااڵون‬ ‫سیاســییەكانن‪ ،‬جــا لەبەرئــەوە نایەن‬ ‫ڕوبەڕوی گەندەڵی ببنەوە بەپێچەوانەوە‬ ‫هەوڵیانداوە بەسودوەرگرتن لەكۆمەڵێك‬ ‫یاسای سەردەمی بەعس‌و سودوەرگرتن‬ ‫لەكۆمەڵێــك درزی یاســایی هاتــون‬ ‫ئــەو گەندەڵیانەیــان بەشــێوەی‬ ‫یاســایی پیشــانداوە‪ ،‬واتە بەشێك لەو‬ ‫گەندەڵیانە بەشــەرعیش كــراوە‪ .‬ئەمە‬ ‫رێــك پێچەوانــەی یاســاو كەڵچــەری‬ ‫واڵتانی دونیایە بڕوانن بزانن لەواڵتیێكی‬ ‫وەك چین چــۆن رێگەگرتن لەگەندەڵی‬ ‫ئیداری‌و رۆڵی ســەروەری یاساو‌و دادگا‬ ‫(لەنمونەیەكــی واڵتی چیــن)دا‪ :‬كاتێك‬ ‫هاواڵتیەكی واڵتی چین وەك فەرمانبەر‬ ‫لەپۆستێكی بااڵی حكومەت یان كەرتی‬ ‫دەوڵەت دادەمەزرێ‪ ،‬دەبێت گەشتێكك‬ ‫بۆ بەندینخانە بكات تاوەكو بەرپرسانی‬ ‫پێشــوتری وەاڵتەكــەی ببینێــت كــە‬

‫‫‏دەاڵڵی بۆ‬ ‫ئەردۆگانیزم‪..‬‬ ‫لەبازاڕی كڕین‌و فرۆشدا بەڵێ!‪..‬‬ ‫لەمیحرابی مزگەوتدا نەخێر!‬ ‫‫‏فەرەیدون پێنجوێنی‬ ‫قەیچێكا با مەال مەال بێ‌‬ ‫ئەگەر ســەردەم ســەردەمی فەرمانڕەوایی دەوڵەتی عوســمانی‌و دەوڵەتی سەفەوییەو‬ ‫هەرێمەكانی كوردســتان میرنشــینی كوردیی ســەر بەو دو دەوڵەتەن‪ ،‬قەیچێكا با مەال‬ ‫لەمیحرابــی مزگەوتەوە لەهەولێر دۆعا بۆ پایەداریی ئەردۆغان‌و‪ ...‬لەمیحرابی مزگەوتەوە‬ ‫لەسلێمانی دۆعا بۆ پایەداریی خامەنەیی بكاو‪ ...‬میر لەپیاسەب ‌ێ لەناو باخان!‬ ‫‫‏‬ ‫میر‌و مەالی ئەوسا‌و ئێست‬ا‬ ‫بەپێی هەندێ سەرچاوەی مێژوییبێ‪ ،‬هەم میری كورد‪ ،‬هەم مەالی كورد‪ ،‬لەسەردەمی‬ ‫دەسەاڵتداریی سوڵتانی عوسمانی بەسەر كوردستاندا‪ ،‬بوێرترو گەلیخۆویستتر بون تا ئەم‬ ‫سەردەمە‪:‬‬ ‫مــەال لەمزگەوتی ئەوســای كوردســتاندا‪ ،‬هەندێجــار بەناوهێنانێكی خێرای ســوڵتان‬ ‫داكەوتــوە‪ ،‬ئــەو زیادەڕۆییەی نەكردوە كە ئەمڕۆ لەستایشــی ئــەردۆگان‌و ئەردۆگانیزمدا‬ ‫لەمیحرابی مزگەوتی كوردستانەوە‪ ،‬بەبەرچاوی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە‪ ،‬دەیكا‪.‬‬ ‫‫‏مەال‌و خورماخۆر‬ە‬ ‫دوای داكشانی ئەزمونی هەرێم بەرەو ئەم نشێوییەی ئێستاو هەڵكشانی ناڕەزایی خەڵك‬ ‫لەئاســتیدا‪ ،‬مەالی كورد لەهەرێمی كوردســتان وەكو زۆربەی چیــن‌و توێژەكان رەخنەی‬ ‫زۆری لەدۆخەكە گرت‪ ،‬هەم لەمینبەری مزگەوتەكانی هەولێرو دهۆكەوە‪ ،‬هەم لەمینبەری‬ ‫مزگەوتەكانی سلێمانی‌و هەڵەبجەو گەرمیانەوە‪ ،‬هەندێكیان زۆر بوێرانەو رەوانبێژانە‪...‬‬ ‫بەاڵم پێدەچ ‌ێ بوێریی زۆرێكیان لەسروشتی خۆیانەوە نەبوبێ‌‪ ،‬بەڵكو لەئەردۆگانسەری‌و‬ ‫ئەردۆگانپەنایی‌و ئەردۆگانزەدەیی‌و ئەردۆگانچێتییانەوە بوبێ‪.‬‬ ‫ئەگەر واب ‌ێ ئەوا دەستی خورماخۆرە بەگاڵتەی مەال‪:‬‬ ‫هەر خورمایەك خواردویەتی ناوكەكەی لەگیرفانی مەالدابوە!‬ ‫‫‏تەماشای ئەم پاساوە‬!‬ ‫هەندێ كەس لەهەرێمی كوردستان دەڵێن‪:‬‬ ‫ئەردۆغان شایستەی رێزو ستایشە چونكە ئەستەمبوڵی كردوە بەبەهەشت!‬ ‫بیری ئەو كەسانەی بخەینەوە‪:‬‬ ‫لەســەردەمی ســەددام حسەینیشدا موســڵ‌و بەغدا بەهەشــتێكبون بۆ خۆیان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شارەكانی كوردستان بەردەوام خەڵتانی خەم‌و خوێن دەكران‪...‬‬ ‫‫‏دەكرا‬؟ سەددام حسەین لەبەر خزمەتكردنی تیرەو تایەفەی خۆی‌و جوانڕاگرتنی شارو‬ ‫گوندەكانیان ســتایش بكرایەو چاوپۆشــی لەو هەمو خوێنڕێژی‌و وێرانكارییەی بكرایە كە‬ ‫لەكوردستاندا دەیكرد؟‬ ‫‫‏بەڵــێ دەكــرا‬! بــەاڵم لەالیــەن تیــرەو تایەفەكــەی خۆیــەوە‪ ،‬نــەك لەالیــەن كوردە‬ ‫ماڵكاولكراوەكەوە!‬ ‫‫‏خۆزگە فەرمایشتی مەال راست بوایە‬‪:‬‬ ‫ئەردۆغان موســوڵمانێك بوایە بەدوای سەرپێخستنەوەی ئوممەی ئیسالمییەوە بوایە‪،‬‬ ‫كابرایەكی تۆرانچیی توركچیی رەگەزپەرست نەبوایە‪ ،‬كوردی لەبەر كوردبون نەكوشتایە‪،‬‬ ‫كوردســتانەكەی بندەســتی توركیــای لەبــەر كوردســتانیبون وێــران‌و كاول نەكردایــە‪،‬‬ ‫كوردســتانەكانی ترو كوردانی تری لەبەر كوردســتانیبون‌و كوردبون نەخستیاتە ژێر رقی‬ ‫تۆرانچیانەی خۆیەوە‪ ،‬موســوڵمانكوژ نەبوایە‪ ،‬دێهاتڕوخێن نەبوایە‪ ،‬بەدوای دامەزراندنی‬ ‫خیالفەتێكــی ئیســامییەوە بوایــە (چش با لەســەر بنەمای ســوننەگەری‌و هەاڵواردنی‬ ‫شــیعەش بوایــە كە نابــ ‌ێ وابێ!) بەاڵم بۆ هەمو موســوڵمانانی ســوننە بوایــە‪ ،‬كوردو‬ ‫گەالنــی ناتوركــی لەئیمپراتۆریەتەكەیدا وەكــو هاواڵتی پلە نزم حســاب نەكردایە‪ ،‬مەال‬ ‫بیتوانیایــە بەكوردییەكــی رەوان‌و غیرەتێكی كوردانەوە لەنــاو ئیمپراتۆریەتەكەیدا داوای‬ ‫خزمەتكردنی كوردو كوردستان‌و زمانی كوردیی بكردایە‪ ،‬بیتوانیایە داوای خۆبەڕێوەبەریی‬ ‫بۆ كوردستانەكەی خۆی لەچوارچێوەی ئیمپراتۆریەتەكەی ئەردۆغاندا بكردایە!‬ ‫بەاڵم ئاخ كە وا نییە! ئاخ كە هەڵخەڵەتاون مەالو هەمو ئەو هاونیشــتیمانیانەمان كە‬ ‫هیوایان لەسەر ئەردۆغان‌و ئەردۆغانیزم هەڵچنیوە‪...‬‬ ‫بەتومەتی گەندەڵی بەندكراون‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەپێناوی ئەوەی كە چارەنوسی داهاتوی‬ ‫خۆی بزانێت ئەگەر ئیســتغاللی پۆستە‬ ‫نوێیەكــەی بــكات‌و گەندەڵــی ئەنجــام‬ ‫بــدات‪ .‬كەچی دەســەاڵتدارانی هەرێمی‬ ‫كوردســتان نــەك بــەم كارەی واڵتــی‬ ‫چیــن هەڵنەســتاون‪ ،‬بگرە تائێســتاش‬ ‫ئامادەنیــن بــۆ بەرەنگاربونــەوەی‬ ‫گەندەڵی‌و هیچ بەرنامەو پالنێكیشــیان‬ ‫هەبێــت‪ ،‬چونكــە لێــدان‌و بنەبڕكردنی‬ ‫گەندەڵــی واتــە لێــدان لەبەرژەوەنــدی‬ ‫كۆمەڵێك كەس لەســەر ئاســتی بااڵی‬ ‫سیاســی لەهەرێمــی كوردســتان كــە‬ ‫ئــەوان ئــەو واڵتە بەڕێوەدەبــەن‪ .‬ئەمە‬ ‫مانای ئەوە نییە كــە دۆش دابمێنیین‌و‬ ‫هیچمــان پێنەكرێت بــۆ بەگژاچونەوەی‬ ‫گەندەڵكاران‪ ،‬دەبێت سەرەتا دەسەاڵتی‬ ‫داواكاری گشــتی ئاكتیــڤ بكرێت‌و زۆر‬ ‫چاونەترسانە سكااڵ تۆمار بكات لەسەر‬ ‫یەكــە بەیەكەی ئەو خاوەن دەســەاڵت‌و‬ ‫نفوسانەی سەروەت‌و سامانی خەڵكیان‬ ‫دەســت بەســەردا گرتــوە‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫بەشــوێن ئــەو كەیســانەدا بچێــت كــە‬ ‫هێشــتا دۆســێكانیان لەدادگاكانــدا‬

‫یەكالیــی نەكراوەتەوەو بــێ پارێزەرە‪،‬‬ ‫وەرێگــری بكرێت لەدەســت تێــوەردان‬ ‫بۆ بەرژەوەندی گەندەڵكاران‪ .‬پێویستە‬ ‫سەركردەو بەپرســە بااڵكانی حكومەت‬ ‫كە پۆســتێكی نــوێ وەردەگرن دەبێت‬ ‫سەرەتا لەپێشــینەی كارەكانی خۆیاندا‬ ‫مەسەلەی بەرەنگاربونەوەی گەندەڵییان‬ ‫دانابێــت چارەســەركردنی كێشــەی‬ ‫گەندەڵی كارێكی ئاســان نییەو دژوارە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێویســتە ســەركردەو بەرپرســە‬ ‫بااڵكانی حكومەت لەپێشینەی كارەكانی‬ ‫خۆیانــدا مەســەلەی بەرەنگاربونەوەی‬ ‫گەندەڵییان دانابێت‪ ،‬چونكە چارەنوسی‬ ‫داهاتوی واڵتێك دەخاتە مەترســییەوە‪،‬‬ ‫بۆیــە ئەركــی سەرشــانی حكومەتــە‬ ‫دامــودەزگای بەهێــز دروســتبكات‬ ‫بــۆ هەڵســوڕاندنی كاروبارەكانــی‬ ‫حكومــەت‌و چاودێریكردنــی گەندەڵی‌و‬ ‫لێپرســینەوەو‬ ‫دەستنیشــانكردن‌و‬ ‫بەدواداچونــی یاســایی بــۆ كەســە‬ ‫گەندەڵــكارەكان‪ ،‬بێئــەوەی هەژمــاری‬ ‫پۆســت‌و پلەبەنــدی بكرێــت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫كەسی گەندەڵكار لەهەر ئاستێكدابێت‪.‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫ژمارە (‪ )574‬دو شەممە ‪2016/8/8‬‬

‫هاوسەرۆكی پەیەدە‪:‬‬ ‫تاكە چارەسەر رێككەوتنە لەگەڵ كورد‬ ‫ساڵح موسلیم هــاوســەرۆكــی پارتی‬ ‫یەكێتی دیموكرات رایگەیاند‪ :‬توركیا‬ ‫لەناوخۆدا دژی كورد سیاسەت دەكات‬ ‫و لە سوریاش كــورد بە تیرۆریست‬ ‫دەنــاســێــنــێــت‪ ،‬ئــەمــە ســیــاســەتــەی‬ ‫سەركەوتو نەبوە‪ ،‬بەڵكو تاكە چارەسەر‬ ‫رێككەوتنە لەگەڵ كورد‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫نورای مەرت‪:‬‬ ‫دەبێت واز لەهاوخەمی ئەردۆغان بهێنن‬ ‫نــورای مــەرت‪ ،‬نوسەر و شرۆڤەكاری‬ ‫نــــاوداری تــوركــیــا دەڵــێــت «واڵتــانــی‬ ‫رۆژئــــاوا‪ ،‬هــاوخــەمــی و ئەندێشەیان‬ ‫بــۆ ئــەردۆغــان زۆرە بــەڕادەیــەك كە‬ ‫توركیایەكی بێ ئــەردۆغــان ناخوازن‪،‬‬ ‫پێموایە ئەمە راست نییە و دەشبێت‬ ‫واز لەو هاوخەمییە بهێنن»‪.‬‬

‫ئامانج لە درێژكردنەوەی باری نائاسایی لە توركیا‬

‫بەشێكی زۆری میدیای ئازاد داخراون‪ ،‬ئازادیی تاك پێشێل دەكرێت‬

‫‪5‬‬

‫هەدەپە‪:‬‬ ‫پێویستە دۆسیەی كەجەكە دابخرێت‬ ‫پـــارتـــی دیــمــوكــراتــی گـــــەالن‪ ،‬لە‬ ‫راگەیەنراوێكیدا داوا لە حكومەتی‬ ‫توركیا دەكات كە دۆسیەی كەجەكە‬ ‫دابخات تاكو كۆتایی بە ئۆپەراسیۆنی‬ ‫پۆلیسی بۆسەر چاالكوان و ئەندامانی‬ ‫كورد بهێنرێت‪.‬‬

‫لەبارەی‬ ‫گولەنەوە‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬

‫راپۆرتی‪ :‬چاودێر‬ ‫دوای هەوڵی كودەتاكەی ‪ ١٥‬ی‬ ‫تەموزی واڵتــی توركیا‪ ،‬حكومەتی‬ ‫داخستنی میدیاو رۆژنامەکان و دەستگیرکردنی رۆژنامەنوسان بەردەوامە‬ ‫ێ‬ ‫توركیا باری نائاسایی بۆ ماوەی س ‌‬ ‫مانگ راگەیاند‪ .‬لەم راپۆرتەدا‪ ،‬چوار گروپێكی میدیای تۆمەتی تیرۆر یان دەبێت و بەبێ ئەوەی مۆڵەتی دادگا باری نائاسایی زۆر كەسی ئەكادیمی بێ‬ ‫خاڵی سەرەكی رون دەكەینەوە كە كودەتای بدرێتە پاڵ بەبێ بڕیاری وەربگرێت دەتوانێت دەست بەسەر هیچ هۆیەك لە كارەكانیان دورخرانەوە‪.‬‬ ‫لە كاتە ئاساییەكاندا یاسا رێگا بە دادگــا دەتوانرێت بڕیاری داخستن بەڵگە و زانیاری كەسی گومانلێكراو و لەم رۆژانەی پێشوو كۆمەڵێك كەسی‬ ‫ئەنجامدانیان نادرێت‪ ،‬بەاڵم لە كاتی یـــان دەســتــگــیــركــردنــی بــۆ چەند پارێزەرەكەی بگرێت‪ .‬پۆلیس دەتوانێت ئەكادیمی كە پێكهاتبون لە پرۆفیسۆر‬ ‫دەست بەسەر كۆمپیوتەر و سەروەت و دكتۆرەكانی زانكۆی مەرسین‪ ،‬تەنیا‬ ‫راگەیاندنی باری نائاساییدا‪ ،‬هەموو رۆژنامەنوسێك دەربكرێت‪.‬‬ ‫ئەوانەی ئەنجامدەدرێت بە یاسایی‬ ‫لە توركیا تا ئێستا بە پێی ئەم و سامانی كەسی گومانلێكراو بگرێت‪ .‬لەبەر ئەوەی رەخنەیان لە كارەكانی‬ ‫ئەژمار دەكرێت‪.‬‬ ‫حكومەت گرتبوو لەناوچە كوردییەكاندا‬ ‫بڕیارە ‪ ١٦‬تەلەڤیزیۆن‪ ٣ ،‬ئاژانسی‬ ‫و سەبارەت بــەوە بەیاننامەیەكیان‬ ‫سێیەم‪ :‬قەاڵچۆی كەسانی‬ ‫هــەواڵ‪ ٢٣ ،‬رادیــۆ‪ ٤٥ ،‬رۆژنامە‪١٥ ،‬‬ ‫یەكەم‪ :‬دەستگرتن بەسەر‬ ‫باڵوكردبویەوە‪ ،‬بێ هیچ هۆیەك بڕیاری‬ ‫ئەكادیمی‬ ‫گۆڤار‪ ٢٩ ،‬ناوەندی پەخش و چاپكردن‬ ‫میدیاكاندا‬ ‫لـــە كــاتــی راگــەیــانــدنــی بـــاری دورخستنەوە لە كارەكانیان بۆ دەركرا‬ ‫داخراون‪.‬‬ ‫نائاسایی‬ ‫باری‬ ‫لە كاتی راگەیاندنی‬ ‫نائاسایدا راگری كۆلیجەكان دەتوانن لەالیەن زانكۆی مەرسینەوە‪.‬‬ ‫ســەرۆكــوەزیــران یــان وەزیــرێــك لە‬ ‫هــەركــەســێــكــیــان بـــەدڵ نــەبــوو لە‬ ‫دوەم‪ :‬زیادكردنی دەسەاڵتی‬ ‫وەزیرەكانی حكومەت دەتوانێت بڕیاری‬ ‫چوارەم‪ :‬دەستگرتن بەسەر زانیاری‬ ‫كارەكانیان دوری بخەنەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫داواكاری گشتی‬ ‫داخستنی كەناڵەكانی راگەیاندن‬ ‫تاكە كەسی‬ ‫لە كاتی راگەیاندنی باری نائاسایدا هیچ یاسایەك پشتگیری لە كارێكی‬ ‫لە كاتی راگەیاندنی باری نائاسایدا‬ ‫بــدات‪ .‬بــەم شێوەیە هــەركــەس یان داواكــاری گشتی دەسەاڵتی فراوانتر وەها ناكات‪ ،‬بەاڵم دوای ڕاگەیاندنی‬

‫زانیاری تاكە كەس بەبێ هیچ بڕیارێكی‬ ‫دادگا دەستی بەسەردا دەگیرێت‪ .‬بە‬ ‫نمونە ئــارێــت كــەمــار كــە پزیشكی‬ ‫نەخۆشخانەیەكی منداڵی بلوریە ئەوەی‬ ‫راگەیاند كە نەخۆشخانەكەی بەبێ‬ ‫هیچ هۆیەك داخراوە و زانیاری زیاتر‬ ‫لە ‪ ٤٠‬هەزار نەخۆشی دەستی بەسەرا‬ ‫گیراوە‪.‬‬ ‫كـــامـــار دەڵــــێــــت‪« :‬مــــن هیچ‬ ‫پەیوەندیەكم بە گیولەنەوە نیە‪ .‬من‬ ‫كەسێكی مەسیحیم و بە رەگەزیش‬ ‫تورك نیم ئەرمەنم‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی‬ ‫بڕیاری وەزارەتی تەندروستی لەسەرە‬ ‫ناتوانم بچمە دادگا»‪.‬‬

‫پرسیارێكی بێ وەاڵم‬

‫ن‪ :‬ئەحمەد كوروجان‬ ‫و‪ :‬چاودێر‬

‫بیسمیلال‪...‬‬ ‫ئێستا دەپرسن ئەم (بیسمیلال)یەم‬ ‫لە كوێوە هێناوە‪.‬‬ ‫منیش دەڵێم لەم رۆژانەدا بیسمیال‬ ‫بە واتای نەفرەت و بە لەعنەتكردنی‬ ‫كودەتاچیەكان دێت‪.‬‬ ‫گەر بیسمیال نەكەیت هیچ كەسێك‬ ‫گوێ لە قسەكانت ناگرێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە من ئەوەم ال گرنگ نیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە نوسینەكانی پێشوشمدا‬ ‫كودەتاچیەكانم بە نەفرەت كرد‪.‬‬ ‫هەرچەندە من نەفرەت و لەعنەتی‬ ‫خۆمم بۆ كودەتاچیەكان ناردوە پێشتر‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم رۆژانە گەر لە چەند دێڕێكدا ئەو‬ ‫لەعنەتە دوبارە نەكەیتەوە‪ ،‬ئەوا یەكسەر‬ ‫بەرگی كودەتات بە بەردا دەكەن‪.‬‬ ‫مادەم مۆدەكە وایە منیش لەسەر‬ ‫ئەو مۆدەیە دەڕۆم‪ ،‬جارێكی تریش‬

‫دەڵێم كودەتاچیەكان و ئەوانەی‬ ‫كودەتایان كرد بە لەعنەت بن‪.‬‬ ‫لەعنەتیان لێبێت لەبەرئەوەی؛ ڕێیان‬ ‫خــۆش كــرد بۆ ئــەوەی ‪٢٥٠‬هــاواڵتــی‬ ‫شەهید ببن و بە هـــەزاران بریندار‬ ‫بن‪ .‬هەروەها بە هەزاران هاواڵتی لە‬ ‫كارەكانیان دورخرانەوە و بە هەزاران‬ ‫دەستگیركران‪ .‬برینێكی وا قوڵیان‬ ‫جێهێشت كە زۆر ئەستەمە ساڕێژ بێت‪.‬‬ ‫واتایەكیان بۆ دەوڵەت نەهێشتەوە‬ ‫و داهاتوی هاواڵتیانی ئەم واڵتەیان‬ ‫رەشكرد‪.‬‬ ‫تۆ سەیر ناكەی ئەمانە چیان كردوە!‬ ‫خۆ لــەم واڵتــەدا لە دوای ‪ ١٧‬ی‬ ‫كانونی ‪ ٢٠١٣‬هەر كار بە دەستور و‬ ‫یاسا ناكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەمانە كارێكیان‬ ‫پێكردین خــۆزگــە بــە رۆژی ‪ ١٤‬ی‬ ‫تەموزی ‪ ٢٠١٦‬بخوازین‪.‬‬

‫بۆیە نەفرەت لەوەی بوە هۆكاری‬ ‫ئەم هەموو نەگبەتیە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا با بێینە سەر پرسیارە‬ ‫بێ وەاڵمەكە‪:‬‬ ‫ئەمە وەك دەڵێن یەكێكە لە كودەتا‬ ‫هەرە گەورەكانە‪ ،‬باشە چۆن دەچێتە‬ ‫ئــەقــڵــەوە كــە حــكــومــەت و میت و‬ ‫سوپا بە هیچ شێوەیەك ئاگایان لەم‬ ‫كودەتایە نەبووبێت لە سەرەتاوە؟‬ ‫وەك لێدوانە رەسمیەكانی حكومەت‬ ‫دەڵێت‪ ،‬لە كاتژمێرەكانی دوای نیوەڕۆ‬ ‫بە هەوڵەكەیان زانیوە‪.‬‬ ‫باشە گەر پێیان زانی پێش چەندین‬ ‫كاتژمێر‪ ،‬ئەی بۆ هیچ ڕێگری لێنەكرا؟‬ ‫سوپاساالر چیكرد؟‬ ‫فەرماندە سەربازیەكان چیان كرد؟‬ ‫سەرۆك كۆمار چیكرد؟‬ ‫حكومەت چیكرد؟‬

‫میت چی كرد؟‬ ‫هێزەكانی ئاسایش چیان كرد؟‬ ‫ئێستا لەبەر ئەوەی بزاڤی خزمەت‬ ‫بە كودەتاكە تاوانبار دەكرێت كەس‬ ‫ئارەزوی وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارانە‬ ‫ناكات‪.‬‬ ‫بەاڵم رۆژێك دێت هەر دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫بــا بــەڕاشــكــاوانــە پێتان بڵێم گەر‬ ‫خوازیاربونایە لــەوەی رێبگرن لەو‬ ‫كودەتایە ئەوا زۆر بە ئاسانی دەیان‬ ‫توانی رێی پێبگرن‪ ،‬بۆیە لێرەدا دێمە‬ ‫سەر نەفرەت كردن لەو كەسانەی كە‬ ‫رێیان بە كودەتا نەگرت‪.‬‬ ‫نەفرەت لەو كەسانە بێت كە زانیاریان‬ ‫ێ‬ ‫پێگەشت سەبارەت بە كودەتاكە‪ ،‬بەڵ ‌‬ ‫لەبەر بــەرژەوەنــدی سیاسی و تاكە‬ ‫كەسی هیچ هەنگاوێكیان هەڵنەگرت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬سامانیۆڵو خەبەر‬

‫فەتحواڵ گولەن‪ ،‬كاراكتەرێكی سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی گــەورەی نێو دونیای توركییە‪،‬‬ ‫كار لەسەر كۆدەكانی ئیسالمی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫وەبەرهێنان لە مەسەلەی پەروەردەكردنی مرۆڤ‬ ‫و ماهیەتی داڕشتنەوەی بیركردنەوەی مرۆڤ‬ ‫دەكات لە توركیا و بەشێك لە واڵتانی دراوسێ‬ ‫و خۆرئاوا و ئەوروپادا‪.‬‬ ‫گولەن زیاتر پەیوەستە بە قوتابخانەی‬ ‫(نــورســی)‪ ،‬زیــاتــر هــەوڵــی تــێــكــەاڵوكــردن و‬ ‫موتروبەكردنی (ناسیۆنالیزم و سۆفیزم و‬ ‫سونیزم) دەدات‪ ،‬زیاتر خەریكی دروستركردنی‬ ‫جۆرێك لە شوناسە‪ ،‬شوناسێك پێیەكی لەناو‬ ‫تۆرانیزم و نەتەوەگەرایی و‪ ،‬پێیەكەی تریشی‬ ‫لەناو ئیسالمیزم و سوننەگەرایی‪ ،‬دروستكردنی‬ ‫ئەمجۆرە شوناسە لەسەردەمی پۆست مۆدێرنیزم‬ ‫و گــونــدی جیهانیدا ناتوانێت حیكایەتی‬ ‫نەتەوەپەرستی و رەهــەنــد و رەگــەزەكــانــی‬ ‫ناسیۆنالیزمی كالسیكی تێێپەڕێنێت‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫بازی گەورە بەسەر مەسەلەی زمان و كەلتور‬ ‫و مێژوو و چۆنیەتی بیركردنەوەی نەتەوەیەك‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫لەمڕۆدا دامـــەزراوەی خزمەت لە بەشێكی‬ ‫گەورەی دونیادا ئامادەگی هەیە‪ ،‬لە بەشێكی‬ ‫گـــەورەی واڵتــی جــیــاواز جــیــاواز‪ ،‬نــەتــەوەی‬ ‫جیاواز و زمان و كەلتوری جیاواز ئامادەیی‬ ‫هەیە و جوڵەی هەیە‪ ،‬قواڵیی ستراتیژی خۆی‬ ‫دروستكردووە و زۆرێــك لە كۆمەڵگە جیاواز‬ ‫و ئاڵۆزەكانی دونیای بە كۆمەڵگەی توركی‬ ‫بەستۆتەوە و توركیای وەك كۆمەڵگەیەكی‬ ‫خاوەن كەلتور و بیركردنەوەی بااڵ و دونیابینی‬ ‫بااڵ نمایش كردووە‪.‬‬ ‫گولەن جگە لە مەسەلەی پەروەردە‪ ،‬تۆڕێكی‬ ‫فــراوان و دەزگایەكی گــەورە و پان و پۆڕی‬ ‫بیرۆكراسی‪ ،‬میدیا‪ ،‬دامـــەزراوەی سەرباز و‬ ‫پۆلیس و دەزگای دادوەری و پەیكەری سیستمی‬ ‫دادوەری دروستكردووە و بەلۆژیكی گولەنیزم‬ ‫بەڕێوەدەبران و ئەو دەزگا گەورەیەی دەجواڵند‪.‬‬ ‫دامــــەزراوەی خــزمــەت‪ ،‬هێزێكی گــەورەی‬ ‫سیاسی ناو كایەی سیاسی توركیان‪ ،‬بەشێكن لە‬ ‫جوڵەی سیاسی و دروستكردنی وێنەی سیاسی‪،‬‬ ‫رۆژگارێك لەگەڵ ئاك پارتی هاوسەنگەر و‬ ‫هاوخەباتی یەكتربوون‪ ،‬هاوپەیمان و هاوكار‬ ‫بــوون‪ .‬دوای كۆتایی هاتنی تەمەنی سیاسی‬ ‫نەجمەدین ئەربەكان‪ ،‬باوكی ئیسالمی سیاسی لە‬ ‫توركیا و پارتی رەفا‪ ،‬گولەن و ئەردۆغان وەك‬ ‫دیفاكتۆ لەبەرە و ئاڕاستەیەكدا كۆبونەتەوە‪،‬‬ ‫نزیكبونەوەی ئەم دوو بكەرە بە مەسەلەی‬ ‫ژینگە و هێزی بەرامبەرەوە بەسترابۆوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫مەسەلەی سیستم و سێكیۆالریزم و سەرباز و‬ ‫كەمالیزمەوە نمایندەی هێزێكی كۆنزێرڤەتیزم‬ ‫و رەگ‪-‬ئیسالمیان كردووە‪ ،‬ئەردۆغان كۆتایی‬ ‫بە زۆرێك لە حیكایەتەكان هێنا (سەرباز و‬ ‫كورد)‪ ،‬بێ دوو دڵی گولەنی خستەدەرەوەی‬ ‫یاریەكە و بەشێكی گـــەورەی رووداوەكــانــی‬ ‫توركیا و مەسەلەی كودەتای خستەئەستۆی‬ ‫و دەزگاكانیان بە مەترسیدارتر لە دامەزراوەی‬ ‫سەربازی پێشوی توركیا دادەنێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )574‬دو شەممە ‪2016/8/8‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫شەبەحەكەی ژێر زەوی هێشتا هەڕەشە دەكات‬ ‫بەهۆی قەیرانی داراییەوە پاككردنەوەی ناوچە مینڕێژكراوەكان راگیراون‬

‫چاودێر‪ -‬تابان ڕەزا‪:‬‬

‫نەبونی نەخشەیەكە كــە ئــامــاژە بە‬ ‫بونی ئەو ناوچانە بکات كە مین رێژە‪،‬‬ ‫لەدوای ڕاپەڕینەوە كەخەڵك گەڕایەوە‬ ‫بۆ گــونــدەكــان دەستیان كــردوە بە‬ ‫پاكردنەوەی گوندەكان ئەو شوێنانەی‬ ‫كە رێگای سەرەكیانە‌و بۆهاتوچۆكردن‬ ‫بەكاری دەهێنن مینەكەیان البردوە‌و‬ ‫شێواز‌و دیزاینی چاندنی مینەكانیان‬ ‫تێكداوە ئــەوەش هۆكارێكی ترە لە‬ ‫پرۆسەی پاكتاوكردنی مین لەناوچەكان‪.‬‬

‫دوای ‪ 25‬ســاڵ لەدەستپێكردنی‬ ‫پـــرۆســـەی پ ــاك ــك ــردن ــەوەی نــاوچــە‬ ‫مینڕێژكراوەكان‪ ،‬بەاڵم هێشتا نیوەی‬ ‫ئەو زەویانەش پاكنەكراونەتەوە‪ ،‬كە‬ ‫وەكــو زەوی مینڕێژكراو دیاریكراون‪،‬‬ ‫بــەم پێیەشبێت ئێستا هــەڕەشــەی‬ ‫شــەبــەحــەكــەی ژێــر زەوی مەترسی‬ ‫لــەســەر ژیــانــی هــاواڵتــیــانــی نــاوچــە‬ ‫ئامێری پێشكەوتو نیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫شاخاویەكان هەیە‪ ،‬هاوكات بەڕێوەبەری‬ ‫كاروبارەكان بەخاوی دەڕوات‬ ‫راگەیاندنی كاروباری مین لەسلێمانی‪،‬‬ ‫ئــــەحــــمــــەد فــــەتــــاح وەلــــیــــد‪،‬‬ ‫ئــاشــكــرایــدەكــات‪ ،‬بــەهــۆی قــەیــرانــی‬ ‫داراییەوە ‪%80‬ی كارەكانی پاككردنەوەی ئــامــاژەبــەوەدەكــات‪ ،‬لەساڵی ‪1992‬دا‬ ‫كەرێكخراوەكانی نێودەوڵەتی هاتونەتە‬ ‫زەوییە مینڕێژكراوەكان راگیراون‪.‬‬ ‫كەهەبوە‬ ‫كوردستان ئەو ئامێرانەی‬ ‫پێشكەوتو نەبوە تەنها كاری دەستی‬ ‫نەخشەیەك نیە ئاماژە بەبونی‬ ‫هــەبــوەو پــاكــردنــەوەی بــەســەگ بــوە‪،‬‬ ‫ناوچەی مین بكات‬ ‫ئەحمەد فاتیح وەلید‪ ،‬بەڕێوەبەری ئامێری كەم بەكارهاتوە پیشەوەرێكی‬ ‫راگەیاندنی كاروباری مین لەسلێمانی‪ ،‬مین لەڕۆژێكدا تەنها چەند مەترێكی‬ ‫بە «چــاودێــر»ی رایگەیاند‪ ،‬تائێستا بـــۆدانـــراوە پــاكــی بــكــاتــەوە لەبەر‬ ‫دەگرێت گەرمەك‌و ناڵپارێز زۆر ترین ڕووبەری پیس بوو بەمین لەپارێزگای‬ ‫ناوچە شاخاویەكانی هەرێمی كوردستان ســـەالمـــەتـــی خـــــۆی‌و ســـتـــانـــداردی كردۆتەوە پاكی بكەنەوە‪.‬‬ ‫ناوچەی پیسبوی هەیە بە ‪ 60‬ملیۆن سلێمانی نزیكەی ‪ 225‬ملیۆن مەتر‬ ‫بەمین چێندراو ماونەتەوە‪ ،‬ئەوەیش نێودەوڵەتیەكە وابوە‪ ،‬لەساڵی ‪1992‬‬ ‫مەتر دووجــا كە ئەو مینانە هەمووی دووجــایــە لــەو ڕووبــــەرەش نزیكەی‬ ‫ئاماری قوربانیان‬ ‫بــەهــۆی زۆری نــاوچــەی پیسبووی تا ‪ 2005‬لەسنوری پارێزگای سلێمانی‬ ‫نــاوبــراو بــاس لــەوەدەكــات‪ ،‬ئەو كەوتۆتە ناوچە شاخاویەكانەوە كە ‪ 62‬ملیۆن مەتر پاكراوەتەوە ئەوەی‬ ‫هەرێمی كوردستانە كە نزیكەی ‪ 776‬ئیدارەی گەرمیان‌و دەروبەری كەركوك‬ ‫ملیۆن مەتر دوجــایــە‪ ،‬كە زیاتر لە نزیكەی ‪ 18‬ملیۆن مەتر پاكراوەتەوە‪ ،‬نــاوچــانــەی مینی زۆری لێیە ناوچە كــاركــردن تێدا ئاستەمە‪ ،‬هــەروەهــا كەماوەتەوە ‪ 63‬ملیۆن مەتر دووجایە‪،‬‬ ‫سێ‌ هــەزار ناوچەیە‪ ،‬هــەروەهــا بونی بــەاڵم لەئێستا لەسلێمانی‌و ئیدارەی شاخاوییەكانە كە شەڕی عێراق‌و ئێرانی لەسەرئاستی هەرێمی كوردستان زیاتر ئــەو نــاوچــانــەی پــاكــراونــەوە ‪886‬‬ ‫ناوچەی شاخاوی كە كــاركــردن لەو گەرمیان‌و كــەركــوك بەسیستەمێكی تێدا روویـــداوە‪ ،‬لەسنوری توركیاوە لــە ‪ 14‬هـــەزارو ‪ 500‬كــەس بونەتە دانەیە ئــەوەی ماوەتەوە هــەزارو ‪232‬‬ ‫نــاوچــە ســەخــتــانــەدا كــەمــتــرە‪ ،‬واتــە تازە‌و میكانیكی كاردەكرێت سیستەمی تادەگەڕێتەوە خواری خانەقین‌و جەلەوال قوربانی مین‪.‬‬ ‫نــاوچــەیــە‪ ،‬ئــەو نــاوچــانــەش دەبێتە‬ ‫ێ‬ ‫چەند كێڵگەیەك بــەوە دوو بۆ س ‌‬ ‫لەساڵێكدا تەنها پێنج مانگە ئەویش تەندرین تێدایە لەگەڵ كۆمپانیاكانی زۆرترین ناوچەی مین رێژیان هەیە‪،‬‬ ‫كاریگەریی قەیرانی دارایی‬ ‫هــەزار كێڵگە پاكراوەتەوە‪ ،‬دەشڵێت‬ ‫بەهۆی كەشو هــەواوەیــە‪ ،‬بــەاڵم یەك كەرتی تایبەتەدا‪ ،‬توانراوە دەیان جاری قەزایەكی وەكو پێنجوێن كەڕووبەری‬ ‫ئەحمەد فــەتــاح‪ ،‬رونیشیكردەوە‪« ،‬بەهۆی ئەم قەیرانە داراییەی ڕووی‬ ‫لەهەرە گرفتە گەورەكان لە كوردستان ئەو ڕێژەی كە رێكخراوەكان پاكیان پیسبوو لەناوچەكە كەدوو ناحیە لەخۆ‬

‫بـــەرێـــوبـــەری‬ ‫راگــەیــانــدنــی‬ ‫كاروباری مین لە‬ ‫سلێامنی‪:‬‬ ‫یــــەكــــێــــك‬ ‫لــەگــرفــتــەكــان‬ ‫نـــــەبـــــونـــــی‬ ‫نەخشەی ناوچە‬ ‫مینڕێژكراوەكانە‬ ‫لەهەرێمی كوردستان كــردوە ئەمساڵ‬ ‫پڕۆسەی پاكسازی سستەیەكی پێوە‬ ‫دیــارە‪ ،‬ئەویش بەراگرتنی سەرجەم‬ ‫كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت زیاتر‬ ‫لە ‪ 10‬كومپانیا لەسلێمانی ئیدارەی‬ ‫گەرمیان ‌و دەوروبــەی كەركوك هەیە‬ ‫وەســـتـــاوە‪ ،‬راســتــەوخــۆ كــاریــگــەری‬ ‫دروســتــكــردوە لــەســەر كۆمپانیاكان‬ ‫لە‪ %80‬ی كارەكانیان راگیراوە»‪.‬‬

‫لەخەیاڵی هاوسەرگیرییەوە بۆ هەڵوەشانەوەی خێزان‬ ‫محەمەد سەعید‬ ‫بــیــركــردنــەوە لــەهــاوســەرگــیــری‌و‬ ‫دروســتــكــردنــی خــێــزان‌و جیابونەوەو‬ ‫هەڵوەشانەوەی‪‌‌ ،‬یەكێكە لەقورسترین‬ ‫بــڕیــار كــە تــاكــی كــــورد روبــــەڕوی‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬چەندەها هۆكارو مۆتیڤ‬ ‫لەپشت ئــەم دیـــاردەوەیـــە‪ ،‬كــە وای‬ ‫لــەمــرۆڤــی كـــورد كـــردوە بەچاوێكی‬ ‫ترسەوە سەیری هاوسەرگیری‌و دواتر‬ ‫دروسكردنی خێزانی كردوە‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫هۆكارانە ئابورییە‪ ،‬لەواڵتانی رۆژهەاڵت‬ ‫بەتایبەتی كوردستان دۆزینەوەی هەلی‬ ‫كارو بەخێوكردنی ماڵ‌و منداڵ‌و گرانی‬ ‫كرێی خانو‪ ،‬چەندە‌‌‌ها خەرجی تر‪.....‬‬ ‫بونەتە بەربەستی گەورە لەدروستكردنی‬ ‫خێزان‪ ،‬مانەوەی ژن‌و پیاو لەخێزانێكی‬ ‫دۆزەخـــاویـــدا ئــەویــش بــەبـێ‌ هۆكار‬ ‫نییە‪ ،‬بونی منداڵ یەكێكە لەهۆكارە‬ ‫سەرەكییەكان‪ ،‬دەتوانم بڵێم بەشێكی‬ ‫زۆری هاوسەرەكان بەهۆی منداڵەوەیە‬ ‫كە بەناچاری ماونەتەوە بەیەكەوە‪،‬‬ ‫واتە زۆر هاوسەر هەیە گەر منداڵ نەبێ‌‬ ‫لەنێوانیاندا ئەوا یەك خولەك بەیەكەوە‬ ‫نامێنەوە‪ ،‬چونكە لەم جۆرە كۆمەڵگایاندا‬ ‫دەوەڵــــــەت‌هــیــچ پــەیــوەنــدیــیــەكــی‬ ‫بەمنداڵەوە نییە وەكو ئەوەی لەواڵتانی‬ ‫پێشكەوتودا كــەدەوڵــەت راستەوخۆ‬ ‫ئــەركــی بەخێوكردن‌و چاودێركردنی‬ ‫منداڵی دەكەوێتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم واڵتەدا دەبێتە قوربانی‬ ‫ئافرەتە‪ ،‬چونكە ئافرەت كە شودەكات‬ ‫دەبێتە دەستی دو‪ ،‬بۆیە چەندەها‬ ‫سوكایەتی قبوڵدەكات كــە لەالیەن‬ ‫مــێــردەكــەیــەوە بــەرامــبــەری دەكــرێ‪،‬‬ ‫دەتوانم بڵێم زۆربــەی ژن‌و پیاوەكانی‬ ‫ئەم كۆمەڵەیەی ئێمە ئەگەر كۆمەڵێ‬ ‫هۆكارو فشاری كۆمەاڵیەتی‌و ئابوری‌و‬ ‫دابــو نەریتی خێڵەكی نــەبــێ‪ ،‬ئــەوا‬

‫دەمێك بو هەریەكەو بەرەو ئەو ژیانە‬ ‫دەڕۆیشت كە خۆی بەئازادانە دیەوێ‪،‬‬ ‫بەڵگەشم ئەوەیە زۆربەی ئەوخێزانانەی‬ ‫كە كــۆچ دەكــەن‌و دەڕۆن بۆ واڵتانی‬ ‫پێشكەوتو دوای مــاوەیــەك لەیەكتر‬ ‫رادەكەن بەتایبەتی ئافرەتەكە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەوێ ئازادەو دورە لەزۆر دابونەرتی دوا‬ ‫كەوتو‪.‬‬ ‫نامەوێ زۆر لەسەر ئەم بابەتە بدوێم‪،‬‬ ‫دەمــەوێ وەاڵمــی دو پرسیار بدەمەوە‬ ‫كــە زۆر جــار قــســەو بــاســی لەسەر‬ ‫كراوە‪ ،‬بەاڵم دەمەوێ بەشێوەیەكی زۆر‬ ‫جیاوازترو قوڵتر وەاڵمی پرسیارەكان‬ ‫بــدەمــەوە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە مــرۆڤ بۆ‬ ‫هاوسەرگیری دەكات‪ ،‬ئایا ئەو فاكتەرو‬ ‫پاڵنەرانە چین كەوا لەمرۆڤ دەكات‪،‬‬ ‫بەرەو هاوسەرگیری بەرن؟‬ ‫پرسیارێكی تر كــەزۆر نــوســەران‌و‬ ‫رۆشنبیرانیش گفتوگۆی لەوبارەیەوە‬ ‫دەكەن ئەوەیە‪ ،‬كە ئایە ژن‌و پیاو بۆ‬ ‫جیادەبنەوە؟ ســەرەڕای بونی منداڵ‌و‬ ‫چەندەها فاكتەری تر كەپێشتر ئاماژەم‬ ‫پــێــكــرد بــۆ هــاوســەرەكــان لەیەكتر‬ ‫هەڵدێن؟‬ ‫ســـەبـــارەت بــەپــرســیــاری یــەكــەم‪،‬‬ ‫دەمــەوێ سەرنجی شاعیری گــەورەی‬ ‫سوری ئەدۆنیس باسبكەم‪ ،‬ئەدۆنیس‬ ‫بــــاوەڕی وایـــە‪ ،‬مـــرۆڤ‌ بــونــەوەرێــكــە‬ ‫الشعوری هەستدەكات كە ناتەواوە بۆیە‬ ‫بەدوای بەشەكەی تری خۆیدا دەگەڕێ‪،‬‬ ‫واتــە مــرۆڤ كائینێكە بەلەتكراوەی‬ ‫لەدایكدەبێ‌‪ ،‬بۆیە پێوستە بەشەكەی‬ ‫تــری خــۆی بــدۆزێــتــەوە كــە ئەمەش‬ ‫بەهاوسەرگیری كۆتایی دێت‪ ،‬بەكورتی‬ ‫ئــەدۆنــیــس بــــاوەڕی وایـــە مـــرۆڤ بۆ‬ ‫دۆزینەوەی بەشەكەی تری رۆحی پەنا‬ ‫بۆ هاوسەرگیری دەبات‪.‬‬ ‫بیرو بۆچونێكی تر هەیە كە زیاتر‬ ‫وجودیانەیە‪ ،‬بــاوەڕی وایــە كەمرۆڤ‬ ‫لەدایك دەبێ‌ هەست بەتەنهایی دەكات‬

‫بۆ رزگــاربــون لــەم تەنهاییە پەنا بۆ‬ ‫هاوسەرگیری دەبات‪.‬‬ ‫بەاڵم دەمــەوێ باس لەهۆكارەكانی‬ ‫هــاوســەرگــیــری لــەكــوردســتــان بكەم‪،‬‬ ‫تاكی كــوردی ئــەوەنــدەی مەحكومی‬ ‫كەلتورو دابونەریت‌و ئاین‌و تەقالیدی‬ ‫باوباپیرانیانن ئەوەندە ئیرادەو بڕیاری‬ ‫خۆی نییە‪ ،‬هەر لەمنداڵیەوە كەسێتی‬ ‫تاكی كــوردی واگــۆش دەكــرێ بەوەی‬ ‫ئەگەر ژن نەهێنێ ئەوا لەدواڕۆژدا كەس‬ ‫نابێ خزمەتی بكات‪ ،‬زۆرجار دەوترێ‬ ‫ســەروەت‌و ساماناكەت بۆ كێ‌ بەجێ‬ ‫دێڵی؟ چەندەها بڕوبیانوی نابەجێی‬ ‫تر‪.‬‬ ‫مرۆڤ لەم واڵتەدا لەبەرئەوەی هیچ‬ ‫سۆشیالێك‌و گەرەنتیەك نیە كە مرۆڤ‬ ‫لەدوارۆژدا پشتی پێببەستێ‪ ،‬بۆیە تەنها‬ ‫شتێ كە لەئایندەداو لەكاتی تەنگانەو‬ ‫نەخۆشی‌و دەردە پیریدا فریای بكەوێ‬ ‫مناڵەكانێتی‪ ،‬چونكە لەواڵتێكدا ئەگەر‬ ‫ێ‬ ‫پاڵپشتێكی حیزبی‌و خێڵەكیت نەب ‌‬ ‫یان سەروەت‌و سامان ئەوا قوڕ دەكرێ‬ ‫بەسەرتا‪ ،‬بەمانایەكیتر منداڵ دەبێتە‬ ‫پارێزەرو قەڵغان بۆ دایك‌و باوك‪.‬‬ ‫زۆر جــار چاولێكەری رۆڵــی خۆی‬ ‫دەبینێ‪ ،‬كە دەڵێن فاڵنە كەس ژنی‬ ‫هێناوە راستەوخۆ كەسی بەرامبەر‬ ‫توشی كەڵكەڵەی هاوسەرگیری دەبێ‪،‬‬ ‫بەبێئەوەی بزانێ بۆچی‪.‬‬ ‫كــۆمــەڵــی كــــوردی‪ ،‬كۆمەڵەیەكی‬ ‫داخراوە بەتایبەتی بەرامبەر بەئافرەت‪،‬‬ ‫دیوارێكی زۆر ئەستور لەنێوان رەگەزی‬ ‫نــێــرو مــێــدا دروســتــبــوە‪ ،‬بــۆیــە كــوڕو‬ ‫كچ تەنها لەهاوسەرگیریدا دەتوانن‬ ‫ئارەزوەكانیان مومارەسە بكەن بەبێ‌‬ ‫تــرس‌و هەڕەشە‪ ،‬كە ئەمەش یەكێكە‬ ‫لەهۆكارەكانی تری ژنهێنان‪.‬‬ ‫بۆ وەاڵمی پرسیاری دوەم‪ ،‬چ هۆكارێك‬ ‫لەپشت جیابونەی هاوسەرەكانن‪ ،‬ئایا‬ ‫نەبونی خۆشەوستی‌و تێنەگەشتنە‬

‫لەیەكتر؟ یاخود پەیوەندی بەهەندێ‬ ‫هۆكاری تری نەبینراوە هەیە؟‬ ‫بابەتی جــیــابــونــەوەی ژن‌و مێردو‬ ‫هــەڵــوەشــانــەوەی خــێــزان‪ ،‬زۆرجـــار‬ ‫هۆكارەكەی بۆ نەبونی خۆشەویستی‬ ‫تێنەگەشتن لەیەكتر دەگــێــڕنــەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەم بۆچونەم لەزۆر كەسانی‬ ‫نوسەرو كەسانی شــارەزا لەو بــوارەدا‬ ‫بیستوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە تەنها هۆكار نیە‪،‬‬ ‫چونكە چەندەها ژن‌و پیاو هەیە كە‬ ‫دەرچوی زانكۆن یان لەئاستێكی فكریی‬ ‫بــاشــدان‪ ،‬تەنانەت بەخۆشەویستیش‬ ‫هاوسەرگیریان كــردوە كەچی بەپەلە‬ ‫جیابونەتەوە‪.‬‬ ‫چەندەها نمونەی دیارمان هایە لەم‬ ‫كۆمەڵگایەی خۆماندا‪ ،‬كە چەندەها‬ ‫رۆشنبیرو نوسەرو هونەرمەند هەیە‪،‬‬ ‫كە لەهاوسەرگیریدا سەركەوتونەبون‪،‬‬ ‫كە زۆرجار ئامۆژگاری‌و رێنمای دەدەنە‬ ‫خــەڵــكــی بــۆ گــونــجــان‌و ســەركــەوتــن‬ ‫لەهاوسەرگیریدا‪.‬‬ ‫زۆرجار هەژاریش رۆڵی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫هــەروەك‌و چۆن ئینگلیز دەڵێ «كاتێ‬ ‫هـــەژاری لــەدەرگــاوە دێــتــە ژورەوە‪،‬‬ ‫خۆشەویستی لەپەنجەرەوە دەفــڕێ»‬ ‫ێ‬ ‫بــەاڵم دەبــێ‌ ئــەوەشــمــان لەیادنەچ ‌‬ ‫چەندەها خــانــەوادە هەیە كــەلــەڕوی‬ ‫ئابورییەوە هیچ كەموكورتییەكیان نییە‪،‬‬ ‫ئەگەر هەمو سەروەت‌و سامانی دونیایان‬ ‫هەبێ بەیەكەوە هەڵناكەن‪ .‬كەواتە‬ ‫دەبــێ هۆكارێكی تــری سایكۆلۆجی‌و‬ ‫وجودی هەبێ‌ كەوا لەژن‌و پیاو دەكات‬ ‫بەرەو جیابونەوە یان بەرەن‪ ،‬دەتوانم‬ ‫ئاماژە بەچەند هۆكارێكی گرنگ بدەم‬ ‫كەدەوری ریشەیی دەبینن ‪.‬‬ ‫*م ــرۆڤ بونەوەرێكە بەسروشتی‬ ‫ئـــــارەزوی پــەیــوەســتــبــون بــەیــاســاو‬ ‫ئیلتیزامات ناكات‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە‬ ‫بەردەوام لەئەرك‌و‌فرمان‌و بەرپرسیارێتی‬ ‫رادەكـــــات‪ ،‬خــێــزانــیــش دەزگــایــەكــی‬

‫*هاوسەرگیری ئەو بەهەشتە نییە كە‬ ‫كوڕان‌و كچان چاوەڕێی دەكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫شەڕێكی بەردەوامە بۆ جیانەبونەوە‪،‬‬ ‫مەسیح جــوانــی پــێــكــاوە كــە دەڵــێ‬ ‫ێ‬ ‫«ژنهێنان شەڕێكی پێویستە دەب ‌‬ ‫بكرێ»‪ .‬گەورەترین كێشە ئەوەیە كە‬ ‫چاوەڕوانی ژیانێكی بێ كێشەو ئاسودە‬ ‫بكەی لەهاوسەرگیریدا‪ ،‬كە ئەمەش نەك‬ ‫لەدروستكردنی خێزاندا بەڵكو لەكۆی‬ ‫ژیانی ئادەمیزادا بونی نییە‪ ،‬كەواتە‬ ‫هاوسەرگیری نەبەهەشتەو نەدۆزەخیشە‪،‬‬ ‫بەڵكو ملمالنێیەكی بێكۆتاییە لەپێناو‬ ‫مانەوەو هەڵنەوەشانەوەدا‪ ،‬بۆیە گەر‬ ‫بەچاوێكی زۆر رۆمانسیانە سەیری‬ ‫بكەین ئــەوا ب ــەرەو هەڵوەشانەوەی‬ ‫خێزانمان دەبات‪.‬‬ ‫*تـــاكـــی كـــــوردی بــەنــادروســتــی‬ ‫پــەروەردە دەكرێ چ لەخێزاندا یاخود‬ ‫لەقوتابخانەدا‪ ،‬چونكە لــەم جــۆرە‬ ‫كۆمەڵگایەدا كوڕو كچ دو بونەوەری‬ ‫زۆر جیاوازو نامۆن بەیەكتر‪ ،‬دیوارێكی‬ ‫زۆر ئەستور لەنێوانیاندا دروستكراوە‪،‬‬ ‫كــە ئــەمــەش بۆتە هــۆی تێنەگەشتن‬ ‫لەیەكترو‪ ،‬وای كــردوە زۆر تامەزرۆی‬ ‫یەكتر بكەن لەڕوی سێكسیەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەتوانم بڵێم زۆرجار پاڵنەری جنسی‬ ‫تێرنەبو دەوری هەیە لەزەواجكردندا‪،‬‬ ‫هەربۆیە بەتێربونی ئەو غەریزەیە بەرەو‬ ‫جۆرێك لەبێزاربون‌و پەشیمانیان دەبات‪،‬‬ ‫چونكە جەستەی بــەرامــبــەر دەبێتە‬ ‫ێ‬ ‫ئامانج‪ ،‬كاتێكیش بەدەستگەیشت‌و لـ ‌‬ ‫تێربوی ئەو بەهایەی نامێنێ‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئاساییە لەمكاتەدا كەبیر لەڕاكردن‬ ‫بكەنەوە لەیەكتر‪.‬‬

‫دروستكراوی پڕ لەئیلتیزامات‌و یاساو‬ ‫رێسای ئیجبارییە كە مرۆڤ دەكاتە‬ ‫بونەوەرێكی مولتەزیم‌و گوێرایەڵ كە‬ ‫ئەمەش لەگەڵ سروشتی مرۆڤدا ناكۆكە‪.‬‬ ‫*مرۆڤ بەردەوام لەگۆڕاندایە‪ ،‬دەشێ‌‬ ‫ئەوەی كە خۆشت دەوێ‌ لەكاتی پێش‬ ‫هاوسەرگیریدا‪ ،‬زۆر جیاواز بێت لەوەی‬ ‫كە لەگەڵیا ژیان دەبەیتە سەر‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫بونەوەرێكە بەبێ‌ ماسك‌و دەموچاوی‬ ‫موزەیەف ناژی‪ ،‬بۆیە زۆرجار بەچەندەها‬ ‫شــێــوە خــۆی نمایشدەكات كــە هیچ‬ ‫پەیوەندیەكی بەكەسایەتی‌و جەوهەریەوە‬ ‫نییە تەنها بۆ لەخشتەبردنی بەرامبەرە‪،‬‬ ‫بەمانایەكی تر خۆی دەكات بەوەی كە‬ ‫تــۆی ئاشق دەتـــەوێ‪ ،‬بــەاڵم لەدوایدا‬ ‫دەبێتە ئەوەی كە لێی رابكەی‪.‬‬ ‫* هەندێ جار ژن‌و پیاو وەكو بەختیار‬ ‫علی دەڵێ‪ ،‬كە بەیەكەوە نەگونجان ئەوا‬ ‫ناگونجێن ئەگەر هەمو هێزو دەسەاڵتی‬ ‫دونیاش بەكاربهێنین ناتوانین خێزانێكی‬ ‫ئاسودەیان لێدروستبكەین‪ ،‬چونكە‬ ‫زۆرجــار هاوسەرگیری سەركەوتو هیچ‬ ‫پەیوەندییەكی بەزیرەكی‌و لێهاتوییەوە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو دەكەوێتە بابی شانس‌و‬ ‫بەخت‌و بۆ هاتنەوە‪ ،‬وەكو لەسەرەوە‬ ‫ئاماژەم پێدا چەندەها ژن‌و پیاو هەیە‬ ‫بەخۆشەویستی‌و ئەوین‌و لێك تێگەشتن‌و‬ ‫‌سەروەتێكی زۆرەوە هاوسەرگیریان‬ ‫كــردوە كەچی ساڵێك نابات دەبنە‬ ‫دوژمنی یەكتر‪.‬‬ ‫*یەكێكی تر لەكێشەكا‪0‬ن ئەوەیە‪،‬‬ ‫پیاو دیەوێ ئەو سۆزو خۆشەویستیەی‬ ‫كــە دایــكــی پیێبەخشیوە بەهەمان‬ ‫ستایڵ‌و شێوە لەژنەكەی داوا دەكات‬ ‫كە ئەمەش زۆر ناعەقاڵنی‌و نابەجێیە‪،‬‬ ‫‪*‎‬سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫چونكە ئەوینی دایك نەك لەهی ژن‌و‬ ‫‪-1‬گــەشــتــی فریشتەكان‪ ،‬بــەرگــی یەكەم‬ ‫پیاو بەڵكو لەهەمو جۆرەكانی تری ‌‌‪-‬بەختیار عەلی‪.‬‬ ‫ئەوین جــیــاوازە‪ ،‬ئــەم ویستەی پیاو‬ ‫‪-2‬گفتوگۆكردنی ئەدۆنیس لەگەڵ نینای‬ ‫زۆرجــار گەورەترین كێشە لەخێزاندا كچیدا‪-‬رۆژنامەی چاودێر‬ ‫‪Osho -(Being in love -3‬‬ ‫دروست دەكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )574‬دو شةممة ‪2016/8/8‬‬

‫‪7‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫تیپی هونەریی میللیی سلێمانی‬ ‫‪ 18‬ساڵ خزمەت‌و سەركەوتن‌و وەفا‬ ‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫تیپی هونەریی میللیی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬یەكێكە لەو تیپە‬ ‫سەركەوتوانەی كە ماوەی‬ ‫‪ 18‬ســاڵــە دامـــــەزراوەو‬ ‫لەزۆربەی زۆری چاالكییە‬ ‫رۆشنبیریی‌و هونەرییەكاندا‬ ‫بـــــەشـــــداری كــــــردوەو‬ ‫سەركەوتوانە كارەكانی‬ ‫خۆی راپەڕاندوە‪.‬‬ ‫بـــەشـــداری ســەرجــەم‬ ‫فێستیڤاڵەكانی گەالوێژی‬ ‫كــردوە‪ ،‬هەر لەسەرەتاوە‬ ‫خــواس ـت‌و ئــاواتــی ئــەوە‬ ‫بـــوە كــە بــەرجــەســتــەی‬ ‫كولتوری ك ــوردی بكات‬ ‫بــەســەمــاو هــەڵــپــەڕكــێ‌‌و‬ ‫گـــــۆرانـــــی‌و مــوزیــكــی‬ ‫جلوبەرگی‬ ‫فۆلكلۆری‌و‬ ‫كــوردیــیــەوە‪ ،‬تابلۆكانی‬ ‫ئـــەم تیپە هەندێكیان‬ ‫چیرۆك‌و سەرگوزشتەی‬ ‫عەشق‌و ئەوین‌و هەندێكی‬ ‫تریان خــاك‌و مێژو – و‬

‫نەهامەتیە كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سیاسیەكانی ئــەم گەلە‬ ‫دەخەنەڕو‪.‬‬ ‫لەچاالكیەكانی‬ ‫جگە‬ ‫نـــــــــاوەوەی هــەرێــمــی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬بــەشــداری‬ ‫لەچەندین چاالكیدا كردوە‬ ‫لەدەرەوەی هەرێم‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بــەهــەنــدێ‌‬ ‫الیـــەنـــی گــرنــگــیــی ئــەم‬ ‫تــیــپــە‪( ،‬ســــەاڵح حەمە‬ ‫عـــەزیـــز) بــەڕێــوەبــەری‬ ‫بەشی هونەری میللیەكانی‬ ‫سلێمانی بــە(چــاودێــر)‬ ‫ی راگــەیــانــد‪ :‬ئــەم تیپە‬ ‫یــەكــێــكــە لــەســونــبــولــە‬ ‫نــەتــەوەیــیــەكــانــی ئــەم‬ ‫ســەردەمــەی كوردستان‌و‬ ‫دەیـــــان هــونــەرمــەنــدی‬ ‫بەتوانا كاریان تێدا كردوە‬ ‫بەهەردو رەگەزەكەوە‪.‬‬ ‫دەربارەی خۆشەویستی‬ ‫كارەكانیشیان وتی‪ :‬ئەگەر‬ ‫شــەڕی پاراستنی خاك‌و‬ ‫ئااڵو نیشتمان لەپێشەوەی‬ ‫كــارەكــانــمــانــەوە بێت‪،‬‬

‫وشەی یەکتربڕ‬

‫ئـــەوا شـــەڕی پاراستنی‬ ‫كــولــتــوریــشــمــان هیچی‬ ‫لـــەوەی ســـەرەوە كەمتر‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە كولتورمان‬ ‫پێناسی نەتەوەییمانەو‬ ‫دەروازەیەكە بۆ گەیاندنی‬ ‫پەیامی ئاشتیمان بۆ گشت‬ ‫گەالنی دنیا‪.‬‬ ‫سەبارەت بەبارودۆخی‬ ‫ئێستاو ئــەم قەیرانەی‬ ‫هــەرێــمــی كــوردســتــانــی‬ ‫تێكەوتوە وتــی‪ :‬سااڵنی‬ ‫پێشو حكومەتی هەرێم‬ ‫گرنگی زۆری بــەم بــوارە‬ ‫دابــو‪ ،‬هاریكاری باشمان‬ ‫بــــو‪ ،‬بــــەاڵم لـــەوەتـــەی‬ ‫هەرێم كەوتۆتە قەیرانی‬ ‫داراییەوە‪ ،‬كاریگەرییەكی‬ ‫تـــەواوی لــەســەر ئێمەش‬ ‫دروســـتـــكـــردوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫خــەونــی زۆرمـــان هەیە‪،‬‬ ‫بەو ئومێدەی باری دارایی‬ ‫روەو باشی بڕوات‪.‬‬

‫فۆتۆگرافەرێكی كورد‪ ،‬یەكەمین‬ ‫پیشانگەی فۆتۆیی لەئەڵمانیا دەكاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بــڕیــارە رۆژانـــی ‪ 2016/8/8‬و‬ ‫بۆماوەی هەفتەیەك‪ ،‬هونەرمەندی‬ ‫فۆتۆگرافەر (سەفین ئیسماعیل)‪،‬‬ ‫لەژێر دروشمی (ئێمەش لەگەڵ‬ ‫ئــێــوەدا حــەز ئەكەین داهــاتــوی‬ ‫ئەڵمانیا دروست بكەین)‪ ،‬یەكەمین‬ ‫پیشانگەی فۆتۆیی تایبەتی خۆی‬ ‫لەئەڵمانیا بكاتەوە‪.‬‬ ‫ســــەبــــارەت بــــەم پیشانگە‬ ‫تایبەتە لەدەرەوەی واڵت‪ ،‬سەفین‬ ‫ئیسماعیل بە(چاودێر)ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەم پیشانگە تایبەتەم لەسەر ژیانی‬ ‫پەنابەرانە لەئەڵمانیا‪ ،‬ناوەڕۆكی‬ ‫پیشانگەكەم بریتیە لــەخــەون‌و‬ ‫خولیاو داهــاتــوی ئــەم مندااڵنە‪،‬‬ ‫كــە چـــۆن خــزمــەت بەئەڵمانیا‬ ‫بكەن لەداهاتودا‪ ،‬دەربــارەی ئەو‬ ‫پەنابەرانەش‪ ،‬بەتایبەتی منداڵەكان‬ ‫وتـــی‪ :‬لــەڕێــگــەی نوسینی ‪100‬‬ ‫ناونیشانی پیشەیی بەگشتی لەهەمو‬ ‫بوارەكاندا كە مندااڵنی پەنابەر حەز‬ ‫دەكــەن لەڕێگەیەوەو لەداهاتودا‬ ‫خزمەت بەئەڵمانیا بكەن‪ ،‬ئەم‬ ‫پیشانگەیە دەكەمەوە‪ ،‬وێنە دەگرم‌و‬ ‫لەڕێگەی پیشانگەیەكی فۆتۆییەوە‬ ‫نمایشی كارەكانم دەكەم‪.‬‬ ‫سەفین ئیسماعیل‪ ،‬خاوەنی ‪40‬‬ ‫پیشانگەی فۆتۆیی هاوبەش‌و پێنج‬ ‫پیشانگەی تایبەتی خۆیەتی‪.‬‬

‫ستونی‬

‫ئاسۆیی‬ ‫‪-1‬شەنگ‪ ،‬گوندێكە لەبناری سورێن‪.‬‬ ‫‪-2‬كورتكراوەی ناوێكە «پ» لێئەدرێ‌‬ ‫«پ»‪ ،‬فێاڵ «پ»‪.‬‬ ‫‪-3‬هونەرمەندێكی شێوەكاری كوردە‪.‬‬ ‫‪-4‬سیان لەكوێت‪ ،‬زمان‪.‬‬ ‫‪-5‬جۆرە یارییەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬سوكان بەدەست‪ ،‬ناوسك‪.‬‬ ‫‪-7‬لەكوێیە‪ ،‬ئاسمان ئەیناسێ‌‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫نوزە‪.‬‬ ‫‪-8‬حــەرامــە‪ ،‬پایتەختێكی عەرەبیە‬ ‫«پ»‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬كورتكراوەی ناوێكە‪ ،‬لێفە ئەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-10‬بەشێكە لەسەر ‪ +‬تامێكە‪ ،‬پیتێك‬ ‫‪ +‬وەفد‪.‬‬ ‫‪-11‬حەرامە «پ»‪.‬‬ ‫‪-12‬بەبێ‌ چەم‪ ،‬جۆرە گوڵێكە‪.‬‬

‫‪-1‬دو جۆر گیانلەبەرن‪.‬‬ ‫‪-2‬سەر ئەژنۆ‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-3‬پــیــتــێــك ‪ +‬نــاوێــكــی پــیــاوانــەیــە‪،‬‬ ‫شارۆچكەیەكە‪.‬‬ ‫‪-4‬دوان لەبەهێ‌‪ ،‬زیندەوەرێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-5‬كورتكراوەی ناوێكە ‪ +‬بەشێكە لەلەش‬ ‫‪ +‬مانگێكی عەرەبیە‪.‬‬ ‫‪-6‬لەپیمدایە‪ ،‬بگرە‪ ،‬رانی ناوقەدبڕاو‪.‬‬ ‫‪-7‬ئەگەر هەیەتی‪ ،‬كێ‌ بەعەرەبی «پ»‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬ئەنەخشێنرێ‌ «پ» ‪ +‬سەوزەیەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬دوان لەسێوە‪ ،‬زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-10‬سەوزەیەكە ‪ +‬سێ‌ پیتی لەیەك چو‪،‬‬ ‫واڵتێكە لەئاسیا‪.‬‬ ‫‪-11‬لەزەالندایە‪ ،‬قسەی كرد «پ»‪.‬‬ ‫‪-12‬بەشێكە لەلەش ‪ +‬مانگێكی كوردییە‪.‬‬

‫بابیربكەینەوە‬

‫ێ وشەی‬ ‫لەوشەی «الن»‪ 25 ،‬وشە بنوسە‪ ،‬بەمەرج ‌‬ ‫«الن»‪ ،‬كەوتبێتە كۆتایی وشەكەوە؟‬ ‫بۆ نمونە‪ :‬ئۆجەالن‪ ،‬سیالن‪ ،‬كەشكەالن‬ ‫وەاڵمەكانتان بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وشەی ونبو‬

‫مەتەڵ‬

‫مەتەڵ یانزە پیت وا ئاسان نییە‬ ‫نوسەرێكی جوان كە جیهانییە‬ ‫پیتی شەش‌و دو‪ ،‬پێنجیش لەگەڵیا‬ ‫خواردنەوەیەو خەیاڵ لەتەكیا‬ ‫پیتی حەوت‌و چوار‪ ،‬دواتر پیتی دە‬

‫هەر رائەماڵێ‌ لەماڵ‌و جادە‬ ‫پیتی سێ‌‪ ،‬هەشتیش‪ ،‬دە لەگەڵ دودا‬ ‫سوكە نەخۆشی لەناو گەرودا‬ ‫پیتی نۆو یانزە یەكیش هاتە پێش‬ ‫جۆرە پاسێ‌ بو‪ ،‬هەبو لەمەوپێش‬

‫ێ هەشتی‬ ‫پیتی شەش‌و هەشت‪ ،‬چوار س ‌‬ ‫تر‬ ‫پایتەختێكی جوان بۆ شیوعی چەتر‬ ‫دە دەی بیزانە بیر بكەرەوە‬ ‫جارێك رۆمانی بخوێنەرەوە‬

‫ناوی شارۆچكەیەكە‬ ‫قۆری – كەڵەشێر – قژ – پاشقول – گەرمیانی – پارت – زیز –‬ ‫چڵێس – زۆرداری – زەلیل – خانزاد – مەستی – سەردەم – بلوز‬ ‫– قۆخ – باسكە – گەاڵڕێزان – چوار – كۆاڵن – كەندەكەوە –‬ ‫كۆشك – سەرچنار – مەردان – تەالن – مشك – غاردان‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬ ‫بة ِر َيوةبةرى هونةرى‪ :‬جةليل حس َين‬ ‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (574) 08-08-2016‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لە ‪15‬ی ئەم مانگەوە بابەتەكانتان بنێرن‬

‫بەرەو بیستەمین فێستیڤاڵی‬ ‫روناكبیریی گەالوێژ‬ ‫بڕیار وایە ئەمساڵ بیستەمین‬ ‫فێستیڤاڵی روناكبیریی گەالوێژ‬ ‫لــە ‪ 2016/11/20‬سازبكرێت‪،‬‬ ‫چــەنــدیــن تـــــەوەرو چــاالكــیــی‬ ‫جۆراوجۆر لەخۆدەگرێت‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەتەوەرەكانی فێستیڤاڵ بریتی‬ ‫دەبــێــت لەدیالۆگی كولتوریی‬ ‫كوردی – ئەرمەنی‪.‬‬ ‫یــەكــێــك لــە چــاالكــیــەكــانــی‬ ‫بیستەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‪،‬‬ ‫هەروەكو سااڵنی پێشو‪ ،‬بریتی‬ ‫دەبــێــت لــەكــردنــەوەی دەرگــای‬ ‫(پێشبڕكێی ئەدەبیی) لەبواری‬ ‫شـــیـــعـــرو چــــــــیــــــــرۆك‌و‬

‫لێكۆڵینەوە‪ ،‬بۆیە هەر لەئێستاوە‬ ‫داوا لەشاعیران‌و چیرۆكنوسان‌و‬ ‫لــێــكــۆڵــەرەوانــی كــورد دەكەین‬ ‫بابەتمان لەو بوارانەدا بۆ بنێرن‪.‬‬ ‫لیژنەیەكی تایبەتی بابەتەكان‬ ‫وەردەگرێت‌و وەاڵمتان دەداتەوە‪،‬‬ ‫دەتوانن بابەتەكان لەنێوان ‪8/15‬‬ ‫هەتا ‪ 2016/10/1‬بۆ ئەم ئیمەیڵە‬ ‫بنێرن (‪@Galawezh20‬‬ ‫‪.)yahoo.com‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫ـ با لێكۆڵینەوەكان لە (‪)7000‬‬ ‫حەوت هەزار وشە زیاتر نەبێت‪.‬‬ ‫ـ بابەتەكان بەفۆنتی (یونی‬

‫مەوزوع‬

‫كــورد – سپەیسی سنگڵ‌و‬ ‫سایزی ‪ )14‬بن‪.‬‬ ‫ـ نابێت بابەتەكە پێشتر‬ ‫باڵوكرابێتەوە‪ ،‬ئەگەر سەلمێندرا‬ ‫بـــاوكـــراوەتـــەوە‪ ،‬خەاڵتیشی‬ ‫وەرگرتبێت لێی دەسەندرێتەوە‪.‬‬ ‫ـ شیعر لە ‪ 6‬الپەڕەی ‪ A4‬و‬ ‫چیرۆك لە ‪ 10‬الپەڕەی ‪ A4‬زیاتر‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫ـ بــۆ كـــاری پێویست‌و هەر‬ ‫سەرنج‌و تێبینییەك پەیوەندی‬ ‫بەم ژمارە مۆبایالنەوە بكەن‪.‬‬ ‫‪07701420909‬‬ ‫‪07701572064‬‬

‫سەالم مستەفا‬

‫هەداسە یەشورون‬

‫كچە هونەرمەندە كوردەكەی‬ ‫ئیسرائیل بۆ «چاودێر» دەدوێت‬ ‫“ئازایەتیی ژنانی كورد ئیسرائیلییەكانی‬ ‫سەرسام كردوە”‬ ‫“گۆرانی بۆ پێشمەرگە دەڵێم”‬

‫سازدان و وەرگێڕانی لەئینگلیزیەوە‪:‬‬ ‫فەرمان هیدایەت‬ ‫وەك هاوڕێیەكی ئازیزم لەئیسرائیل‪،‬‬ ‫ئەم دیدارەم لەگەڵدا رێكخستوە‪،‬‬ ‫زۆر كوردپەروەرە‪ ،‬زۆر زیرەك‌و‬ ‫زۆرلێهاتوە‪ ،‬بەپێنج زمان گۆرانی‬ ‫دەڵێت‪ ،‬بەشێكە لەزیندوڕاگرتنی‬ ‫فەرهەنگ‌و مۆسیقای كوردی‬ ‫لەئیسرائیل‪ ،‬لەوێ راگەیاندنی‬ ‫ئیسرائیل بەگرنگیەوە لێیدەڕوانن‪،‬‬ ‫بەمنزیكانە گۆرانی بۆ پێشمەرگە‬ ‫تۆمار دەكات‪.‬‬

‫لەكوێ لەدایكبوی؟‬‫‪ +‬لە شــاری (بنیامینە) كە‬ ‫نزیكە لەشاری حەیفا لەئیسرائیل‬ ‫لەدایكبوم‪.‬‬ ‫ســــەربــــەچ نـــەتـــەوەیـــەكـــی‬‫لەئیسرائیل؟‬ ‫‪+‬لەخێزانێكی كــوردی‬ ‫جولەكەی كوردستان‬ ‫لەدایكبوم‪.‬‬ ‫خانەوادەكەت‬‫خ ــەڵ ــك ــی كــوێــن‬ ‫لەكوردستان؟‬ ‫‪+‬بــاوكــم لەساڵی ‪١٩١٨‬‬ ‫لەدایكبوەو خەلكی گوندی نیرڤای‬ ‫باژیرە لەسەر سنوری نێوان باكوری‬ ‫كــوردســتــان‌و بــاشــوری كوردستان‪.‬‬ ‫دایكم لەسالی ‪ ٢٠١١‬كۆچی دوایی كرد‪،‬‬ ‫خەڵكی شاری شنۆ بو‪ ،‬سەر بەئوستانی‬ ‫ێ لەرۆژهەاڵتی كوردستان‪.‬‬ ‫ورم ‌‬ ‫ئیستا لەكوێ دەژیت‌و هاوسەرگیریت‬‫كردوە؟‬ ‫‪+‬ئێستا لەگەاڵ هاوسەرەكەم لەشاری‬ ‫هــۆلــۆن دەژیـــم كــە ســەر بــەشــاری‬ ‫تەلئەبیبە‪ .‬یەك كوڕم هەیە‪ ،‬خوێندنی‬ ‫تەواوكردوەو ژمێریارە‪.‬‬ ‫بەچەند زمان ستران دەڵێیت؟‬‫ئێستا وەك ژنێكی هونەرمەند‪،‬‬ ‫گــۆرانــی بەعبری‌و ئــارام ـی‌و كــوردی‬ ‫دەڵێم‪ .‬جارجاریش گۆرانی بەزمانی‬ ‫فارسی‌و عەرەبی دەڵێم‪.‬‬

‫تــائــێــســتــاكــە چــەنــد ئەلبومت‬‫بەرهەمهێناوە؟‬ ‫‪ +‬پێنج ئەلبوم‪ ،‬دو بەزمانی عبری‌و‬ ‫سێ ئەلبوم بەزمانی ئارامی‌و كوردی‪.‬‬ ‫راگــەیــانــدنــی ئیسرائیلی وەك‬‫هونەرمەندێكی كــوردی ئیسرائیلی‬ ‫تاچەند بایەخی پێداوی؟‬ ‫‪+‬زۆرجــــار‪ ،‬داوامــلــێــكــراوە بەرهەم‬ ‫پێشكەش بكەم‪ ،‬یان چاوپێكەوتنم‬ ‫لەگەاڵ كــراوە لــەالیــەن كەناڵەكانی‬ ‫تەلەڤزیۆن‌و رادیۆو پرۆفایلم لەرۆژنامە‬ ‫نیشتمانیەكاندا باڵوكراوەتەوە‪.‬‬ ‫تاچەند گرنگی بەهونەری كوردی‬‫دەدەی؟‬ ‫‪+‬لەم دواییەدا هەوڵمداوە بایەخ بدەم‬ ‫بەهونەرو مۆسیقای كوردی‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫رەچەڵەكی خۆم لەكولتوری كوردییەوە‬ ‫سەریهەڵداوە‪.‬‬ ‫كــەلــەپــوری كــوردی لەئیسرائیل‬‫چیدەگەیەنێ؟‬ ‫مۆسیقاو هــونــەری كــوردیــم زۆر‬ ‫خۆشدەوێت‪ .‬لەئیسرائیل‪ ،‬كۆمەڵگەی‬ ‫كوردی زۆر بچوكەو گەر ئەم كولتورە‬ ‫نەپارێزین‪ ،‬هونەرو كولتوری كوردی‬ ‫لەگەاڵ نەوەكانی رابردودا دەچێتە ناو‬ ‫خاك‪.‬‬ ‫بــیــرت لــەوە نــەكــردۆتــەوە بێیتە‬‫كــوردســتــان‌و ئــاهــەنــگ پێشكەشی‬ ‫گەلەكەت بكەیت؟‬ ‫‪+‬زۆر شــانــازی دەكــەم بــەوەی كە‬ ‫رۆژنــامــە كــوردیــەكــان چاوپێكەوتنم‬

‫(دوانزە پەراسووی لە ئۆمەتی محەممەد زیاترە‪ ،‬مەوزوعە؟‪ ..‬نەخێر تەڕەماشە!‪)..‬‬ ‫(چ ئاگری قورەتێكە ئەو بەاڵیە‪ ،‬مەوزوعە؟‪ ..‬نەخێر قسەی قۆڕە !‪( )..‬كوڕی باشە‬ ‫تا ئێستا شەش حیزبی گۆڕیوە‪ ،‬مەوزوعە؟‌‪ ..‬نەخێر هەر هیچ نییە !‪.).‬‬ ‫تووكە سەری ئینسانەكان چەندن‪ ،‬بە دوو ئەوەندە زیادەوە‪ ،‬مەوزوعی شتەكان لە‬ ‫ئارادایە‪ ..‬كەچی هیچیان هیچ نین و مەوزوع نین!‪ ..‬ئاخر چۆن مەوزوع نین ؟!!‪..‬‬ ‫هەرچییەكمان وت‪ ،‬بستێ لەوالمانەوە‪ ،‬بەپێڕابواردنەوە وەاڵمیان داینەوە‪:‬‬ ‫ نیسبەتی دەرچووانی شەشەمی زانستی ئەمساڵ زۆر كەمە جا چییە تەمەڵ‬‫نەبوونایەو دەرچوونایە!‪.‬‬ ‫ ئاو و كارەبا ماڵی هەموومانی وێران كرد‪ ..‬هیچ كێشەیەك نییە خەتای گەرمای‬‫وەرزەكەیە!‪.‬‬ ‫ گرانی خەریكە هەوا و ئۆكسجینمان پێ دەفرۆشێ‪ ..‬هەر مەوزوع نییە هەوا خۆی‬‫پیسە!‪.‬‬ ‫ كوڕە هاوار‪ ،‬وا نەخۆشی سكچوون‌و ڕشانەوەو گرانەتا ناوچەكانی كوردستانی‬‫گرتۆتەوە‪ ..‬جا ئەوە كەی مەوزوعە‪ ،‬نەخۆشی لەهەموو دنیادا هەبووەو هەیە!‪.‬‬ ‫ ویژدانتان بێت‪ ،‬ئەندام پارلەمانێك مانگی شەست گەاڵ زیاترو شتی تریش‬‫وەردەگرێت‪ ..‬هەر مەوزوع نییە‪ ،‬ئەی تۆ بۆ نەچوویت؟!‪.‬‬ ‫ بە قوربانتان بم نیوەی منداڵی كورد لە زێرابەكاندا خنكان و ڕفێندران و لە‬‫شەقامەكاندا بەدبەختبوون‪ ..‬جا كەی مەوزوعە‪ ،‬مندااڵن خۆیان ئەقڵیان هەر‬ ‫ئەوەندەیە!‪.‬‬ ‫ بۆ خاتری خوا‪« ،‬جەعفەری» بەرنامەكەی خەتەرە‪ ..‬هەر مەوزوع نییە‪ ،‬شیعە‬‫هیچی پێ ناكرێ!‪.‬‬ ‫ كوڕە پیاوی چاك بن‪ ،‬توركیاو ئێران‌و سوریا‪ ،‬بەرنامەیەكی ترسناكیان بە‬‫دەستەوەیە‪ ..‬مەوزوع نییەو گوێ مەدەرێ‪ ،‬ئێمە ئەمەریكامان لە پشتە!‪.‬‬ ‫ هاوارە هاوار‪ ،‬هەر ژنەو تەاڵق ئەدرێ و هەر پیاوەو دەر ئەكرێ و هەر دەستگرەوەیە‬‫زیاد ئەكاو هەر عەرەبە و بە ناوی كرێكارییەوە شار دەتەنێ و هەر خانووی كرێیە‬ ‫دەفڕێ و هەر شەقامیشە زبڵخانەیەكە بۆخۆی‪ ..‬هیچیان مەوزوع نین‪ ،‬ئەوانە شتی‬ ‫سادەو ساكارن و بوونیان ئاساییە!‪.‬‬ ‫ ئاخر چۆن مەوزوع نین؟ لە باتی پاسەوان دز چاودێریت بكاو‪ ،‬لە باتی خاوەن‬‫شەهادەیەكی بااڵ‪ ،‬نەخوێندەوارێك ڕێنماییت بكاو ببێتە لێپرسراوت‪ ،‬كوڕە عیززەتان‬ ‫بێت‪ ،‬هەموو عەالگەكانی شاریان پڕ كرد لە گۆشتی لەتوپەتكراوی مرۆڤ و بەنهێنی‬ ‫لەشوێنەكاندا فڕێ دران‪ ..‬جا ئەوە كەی مەوزوعە لەبوونەوە سەربڕین هەر هەبووە!‪.‬‬ ‫ كوڕینە شێتم مەكەن‌و گوێم لێبگرن كە ئەمانە هیچیان مەوزوع نین‪ ،‬ئەوا منیش‬‫خەریكە بێت بە خەیاڵمداو خۆم ئینتیحار ئەكەم‪ ..‬جا ئەوە چییە ئەسڵەن هەر‬ ‫مەوزوع نییە!‪.‬‬ ‫ـ ئەی ئەم نەبونی موچەو روبعە موچەو جڕتە موچەو سواڵە موچەو تڕحێوە‬ ‫موچەیە؟! ئەوەیان بەمیللەت بڵێ‌‪ ،‬جا ئەوە كەی مەوزوعە!!‪.‬‬ ‫ ئەی باشە تو شەرەف و ویژدان و موقەددەساتتان‪ ،‬چ شتێك مەوزوعە؟‪.‬‬‫برادەرێكم هاتە المەوەو بە چرپە پێی وتم‪ :‬ئەم هەراو هوریاو بۆڵەبۆڵەت لەچییە‪ ..‬بۆ‬ ‫وا خۆت سەغڵەت كردووە؟‪ ..‬وتم‪ :‬بۆ؟‪ ..‬وتی‪ :‬تۆ و هەزارانی وەك تۆو ڕۆژنامەنووسان‌و‬ ‫مامۆستاو دكتۆرو پارێزەرو جۆرەكانی تری هاواڵتی‪ ،‬وا زیاتر لە ‪ 20‬ساڵە‪ 20 ،‬هەزار‪،‬‬ ‫بگرە زۆر زیاتریش‪ ،‬لەسەر ئەم شتانەیان نووسیوە‪ ..‬نە حكومەت‪ ،‬نە حیزب‪ ،‬نە‬ ‫وەزارەتەكان بە زیاتر لە پێنج سەد وەزیــرەوە‪ ،‬نە ئەنجومەن‌و لێپرسراوان‌و هیچ‬ ‫بەرپرسێك چارەسەری بەسیتترین مەوزوعیان بۆ نەكراوە‪ ..‬كەواتە ئەوانە مەوزوع‬ ‫نین‪ ،‬وتم‪ :‬ئەی چی مەوزوعە؟ وتی‪ :‬تەنیا ئەوەندە هەیە‪ ،‬دوعا بكەو خۆزگە بخوازە‬ ‫كە منداڵ ببیتەوەو بچیتەوە پۆلی یەكەمی سەرەتایی‌و پەنجە هەڵبڕی‌و بەمامۆستاكەت‬ ‫بڵێیت‪ :‬جا توخوا مامۆستا گیان (دارا دوو داری دی) كەی مەوزوعە!!‪.‬‬

‫لــەگــەاڵ دەكـــەن‌و زۆر بــەپــەرۆشــەوە‬ ‫چاوەڕێی ئەو رۆژەم كە خەونەكانم‬ ‫بێنە دی‪ ،‬دڵم پڕ دەبێت لەخۆشی كە‬ ‫بتوانم لەكوردستان‌و ئەوروپا هونەری‬ ‫خۆم پێشكەش بەكوردان بكەم‌و ببمە‬ ‫بەشێك لەپێشكەوتنی هونەرو كولتوری‬ ‫مەزنی كوردی‪.‬‬ ‫زمانی كوردی دەزانیت؟‬‫‪+‬مامۆستایەكم هەیە لەفەیسبوكەوە‬ ‫زمانی كوردیم فێر دەكات‪.‬‬ ‫گۆرانیت بۆ پێشمەرگە نەگوتوە؟‬‫‪+‬هەوڵمداوە شتێكی باش‬ ‫بكەم‪ ،‬تائێستا‬ ‫هەر گۆرانییە‬ ‫كۆنەكان دەڵێمەوە‪،‬‬ ‫چاوەڕێی تەواوبونی‬ ‫كارێكی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫تەواو‬ ‫ناوازەم‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫ئیسرائیلیەكان چۆن‬‫بـــڕیـــارە رۆژانــــــی ‪-15‬‬ ‫دەڕواننە كوردو‬ ‫‪ ،2016/8/20‬لەهۆڵی گەلەری‬ ‫پێشمەرگە؟‬ ‫نوسینگەی میسری‌و سەنتەری‬ ‫پێشمەرگە‬ ‫‪+‬كوردو‬ ‫رۆشنبیری‌و فێرگە لەلەندەن‪،‬‬ ‫خۆشەویستی‬ ‫هونەرمەندی شێوەكاری كورد‬ ‫ئیسرائیلن‪،‬‬ ‫(ئاشنا دەوڵـــەت)‪ ،‬بەشداری‬ ‫ئازایەتی‬ ‫بەتایبەتی‬ ‫هاوبەشی‬ ‫لەپێشانگەیەكی‬ ‫كورد‬ ‫ژنانی‬ ‫نێودەوڵەتیدا بكات‪ ،‬سەبارەت‬ ‫ئیسرائیلیەكانی‬ ‫بەم بەشداریكردنە‪ ،‬ئاشنا دەوڵەت‬ ‫كردوە‬ ‫سەرسام‬ ‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬دوای‬ ‫پەرستن‪.‬‬ ‫ئاستی‬ ‫تا‬ ‫چاوپێكەوتن‌و رەزامەندی لەسەر‬ ‫بەشداریكردنم لەو پێشانگەیەدا‪،‬‬ ‫بڕیارە لەشاری لەندەن بەشداری‬

‫پردی دەاللی خۆشەویستی‪ ،‬دەچێتە لەندەن‬ ‫لــەو پێشانگەیەدا بكەم‪،‬‬ ‫ئەویش بەتەنیا تابلۆیەك‬ ‫بــەنــاوی (پـــردی دەاللــی‬ ‫خــۆشــەویــســتــی)‪ ،‬ئــەم‬ ‫تــابــلــۆیــە قــەبــارەكــەی‬ ‫‪ 120×120‬سانتیمەترەو‬ ‫بەرەنگی ئەكرلیك لەسەر‬ ‫قوماش كێشاومە‪.‬‬ ‫دەربـــــــــــارەی ئـــەم‬ ‫بەشداریكردنەش وەك‬ ‫تاكە كوردێك وتی‪ :‬من‬ ‫لەسوید دەژیم‌و لەسەر‬ ‫ئــاســتــی كــوردســتــان‌و‬ ‫سوید بانگهێشت كراوم‪.‬‬

‫ئاگادارییەک بۆ نووسەر و وەرگێڕ و هاوکارانی ڕەخنەی چاودێر‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫داوا لە نووسەران و وەرگێڕان و هاوکارامنان دەکەین‪ ،‬بۆ لەمەودوا بابەتەکانتان‬ ‫تەنها بنێرن بۆ ئەم ئیمەیلە‪ ،‬ڕەخنەی چاودێر تەنها بەرپرسیارێتی باڵوکردنەوە و‬ ‫وەاڵمدانەوەی ئەو بابەتانە لە ئەستۆ دەگرێت کە بۆ ئەم ئیمەیلە دەنێردرێن‪:‬‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٥١5‬دووشەممە ‪2016/8/8‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫کۆستیکا براداتان‪:‬‬

‫لە ڕێی ڕەخنەی چاودێرەوە تێدەگەیت کە لە کوردستاندا‬ ‫ئەدەب هێشتا پێویستیی ژیانە‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬نەبەز سەمەد‬ ‫کۆســتیکا براداتــان‪ ،‬نووســەری‬ ‫ئەمەریکــی‪ ،‬کــە لــە مــاوەی دوو ســاڵی‬ ‫ڕابردوودا لە ڕەخنەی چاودێر وتارەکانیمان‬ ‫وەرگێــڕاوە‪ ،‬هەنووکە و لە پێشــەکییەکدا‬ ‫کــە بــۆ کتێبێکــی نووســیوە‪ ،‬ستایشــی‬ ‫«ڕەخنــەی چاودێــر» دەکات‪ .‬براداتان لە‬ ‫نووســینەکانیدا هەوڵ دەدات لە یەک کاتدا‬ ‫هەم لە فەلســەفە بدوێت‪ ،‬هــەم ئەدەبیات‬ ‫و جارجار ســینەماش‪ .‬ئەمە تایبەتمەندیی‬ ‫نووسینەکانی ئەوە‪.‬‬ ‫براداتــان لە پێشــەکیی چاپــی کوردیی‬ ‫کتێبێکیــدا بــە نــاوی «مــردن لــە پێناو‬ ‫فەلســەفەدا» دەنووســێت‪« :‬لــە ڕێــی‬ ‫ڕەخنــەی چاودێــرەوە تێدەگەیــت کــە لە‬ ‫کوردســتاندا ئــەدەب هێشــتا پێویســتیی‬ ‫ژیانە‪».‬‬ ‫شــایەنی باســە کتێبی «مردن لە پێناو‬ ‫فەلســەفەدا» وەرگێڕ و هاوکاری ڕەخنەی‬ ‫چاودێر‪ ،‬نەبەز ســەمەد‪ -‬لــە ئینگلیزییەوە‬ ‫کردوویــە بە کوردی و لە ماوەی داهاتوودا‬ ‫دەزگای «دواڕۆژ» چاپ و باڵوی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫پێشەکییەک بۆ چاپی کوردیی «مردن‬ ‫لە پێناو فەلسەفەدا»‬

‫بە حەز و شادییەکی زۆرەوە‪ ،‬هاوکات‬ ‫بێفیزانــە لــە ســەرەتای ئەمســاڵدا لــە‬ ‫ئامادەکارییەکان بۆ وەرگێڕانی کوردیی‬ ‫کتێبــی «مــردن لەپێنــاو فەلســەفەدا»‬ ‫ئاگادار کرامەوە‪ .‬نەبەز سەمەدی هاوڕێم‬ ‫هەواڵەکــەی پــێ دام‪ ،‬ئــەوەی شــادی و‬ ‫چێژێکــی گەورەتــری پێ دام ئــەوە بوو‪،‬‬ ‫کــە ئــەو هەر خۆی دەبێ بە وەرگێڕەکە‪.‬‬ ‫من بۆ یەکەم جار نەبەز و هاوسەرە باش و‬ ‫میهرەبانەکەی‪« ،‬خەندە»م لە ئۆکسفۆرد‬ ‫بینــی‪ ،‬لە ئازاری ‪٢٠١٥‬دا‪ ،‬لە ئاهەنگی‬ ‫باڵوبوونەوەی دەقی ئینگلیزیی کتێبەکە‬ ‫لە بەریتانیا‪ .‬ئەوە زۆر هەســتی جوواڵندم‬ ‫و کاری تێ کردم‪ ،‬کە ئەوان ئەو هەموو‬ ‫ڕێگەیــان لە مانچێســتەرەوە بڕیبوو تاکو‬ ‫بەشــداری لــە باڵوبوونــەوەی کتێبەکەدا‬ ‫بکەن‪ ،‬ئەوکاتە نەبەز خەریکی خوێندنی‬ ‫ماستەرەکەی بوو لە مانچێستەر‪.‬‬

‫بــەاڵم مــن ســاڵێک پێشــتر پەیوەندیــم‬ ‫لەگــەڵ نەبــەزدا هەبــوو‪ ،‬بــە ڕێــی‬ ‫ڕۆژنامەی «ڕەخنەی چاودێر»ـــەوە کە‬ ‫هەندێ گوتاری منیان بەهەند وەرگرتبوو‬ ‫و بۆ کوردی وەریانگێڕابوون‪ .‬من ناتوانم‬ ‫کــوردی بخوێنمــەوە‪ ،‬بەاڵم ئــەوەی منی‬ ‫سەرســام کــرد‪ ،‬کاتێــک بــۆ یەکەمجار‬ ‫باڵوکراوەکــەم بینــی‪ ،‬ئــەو بابەتانــە بوون‬ ‫کــە تێیــدا بــاو کرابوونــەوە‪ :‬دوور لــە‬ ‫دۆخــی نالەبــاری ئەوســا و هەنووکەیــی‬ ‫عێــراق‪ ،‬زۆربــەی هەفتەنامەکــە لــە‬ ‫بــارەی بابەتگەلــی وەهــاوە نووســرابوو‬ ‫کــە وێنــا ناکرێــن‪ :‬گەشەســەندنی کۆن‬ ‫و نوێــی هۆنــراوە‪ ،‬فەلســەفە‪ ،‬زانســتە‬ ‫مرۆڤایەتییــەکان‪ ،‬هونــەر‪ .‬لــە وێنەکانی‬ ‫ئەو ژمارەیەدا (کە ئەوە هەموو ئەو شتە‬ ‫بــوو من دەمتوانــی بیخوێنمــەوە) وێنەی‬ ‫هۆنــەران‪ ،‬هزرڤانــان و هونەرڤانانم دەبینی‬ ‫لــە خۆرهــەاڵت و خۆرئاوا‪ ،‬لــە ئەورووپا‪،‬‬ ‫ئاسیا و ئەمەریکا‪ ،‬لە هەموو شوێنێکەوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی دەمزانــی لــەو کاتــەدا لــە عێراق‬ ‫چی ڕوو دەدا و دۆخی کوردستان چۆنە‪،‬‬ ‫وەهــای دەکــرد کــە بــاوەڕ بــە چاوەکانم‬ ‫نەکەم! و بە خۆم بڵێم‪ :‬ئێرە ئەو شوێنە نییە‬ ‫کــە لــە الیــەن دیکتاتۆریەتی پێشــووەوە‪،‬‬ ‫پاکتاوی ڕەگەزی و جینۆساید‪ ،‬جەنگ‬ ‫و وێرانکردنــی بێکۆتاییــەوە داڕنــدراوە‪،‬‬ ‫ســەرەڕای ئەمــەش‪ ،‬هێشــتا خەڵــک لێرە‬ ‫کاتیــان هەیــە‪ ،‬حەزیــان هەیە‪ ،‬هەســتیان‬ ‫هەیــە بــۆ بەهەندوەرگرتنــی خوێندنــەوە‬ ‫لــە بــارەی ئــەو چەشــنە بابەتانــەوە‪.‬‬ ‫داخــۆ تەنانــەت ئــەوە چۆن شــیاوە‪ ،‬چۆن‬ ‫دەکــرێ؟ ئایــا گریمانــەی ئــەوە ناکــرێ‬ ‫کــە خەریکبــوون بــە هونەر‪ ،‬فەلســەفە و‬ ‫ئەدەب هی ســەردەمی خۆشــگوزەرانی و‬ ‫تێروتەســەلی بــن‪ ،‬ئاخر ئــەو خەڵکانە لەو‬ ‫شــوێنەی کــە بــە هــۆی جەنگــەوە وێران‬ ‫کــراوە ناتوانــن پێــوەی خەریــک بــن؟‬ ‫داخــۆ ئاشــتی پێشــمەرجی ئــەو چەشــنە‬ ‫خەریکگەرییە نییە؟‬ ‫بــە ڕوونی نەخێر‪ .‬لە ســەیرکردنی ئەو‬ ‫ژمارەیــەی «ڕەخنــەی چاودێر»ـــەوە‪،‬‬ ‫جارێکــی دیکە ڕیالیزەی ئــەوەم کردەوە‪،‬‬ ‫کــە فەلســەفە‪ ،‬ئــەدەب‪ ،‬و هونــەر تەنیــا‬ ‫بابەتــی خۆشــگوزەرانی و تێروتەســەلی‬

‫کۆستیکا براداتان‬

‫نەبەز سەمەد‬

‫نیــن‪ ،‬بەڵکــو ئــەوان پێویســتی و ئاتاجی‬ ‫ژیانــن‪ .‬ئاخــر ئەوان پێویســتن بە تایبەتی‬ ‫کاتێــک ســەردەمەکە «لێکدابــڕاو و‬ ‫هەڵوەشــاوەیە‪ ».‬تــۆ دەتوانــی بەرەنگاری‬ ‫تیــرۆری مێژوو ببیتــەوە نەک بە قووڵتر‬ ‫چوونــە نێویــەوە (ئاخــر ڕەنگــە ئەمــە‬ ‫کێشەکان خراپتر بکا)‪ ،‬بەڵکو بە تەواوی‬ ‫بە ڕێی هەنگاوێک دوورکەوتنەوە لێی و‬ ‫گــەڕان بۆ پەناگەیەک لەنێو فراژووتنی‬ ‫ئــەو شــتانەدا کــە هــەر کاتــی‪ ،‬ئەبەدی‬ ‫و نەمــرن‪ .‬بۆیــە دانایییەکــی قــووڵ لــە‬ ‫هەڵبژاردنــی ئــەو بابەتانــەدا هەبــوو کــە‬ ‫بــاو کرابوونەوە؛ و ڕیالیزەکردنی ئەوەی‬ ‫کــە دووبــارە یادەوەرییــە کەســەکییەکان‬ ‫بهێننــەوە یاد‪ .‬هەروەها بۆ منیش‪ ،‬کە لە‬ ‫واڵتێک (ڕۆمانیا‪.‬ن‪.‬س)ـەوە هاتووم‪ ،‬بۆ‬

‫ماوەیەکــی درێــژ‪ ،‬بــۆ بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫مێــژوو تــۆ گــەرەک بــوو پشــتی لــێ‬ ‫وەربگێــڕی؛ بــۆ ئــەوەی بە هۆشــمەندی‬ ‫بمێنیتــەوە و ڕاســتگۆیی خۆت بپارێزی‪،‬‬ ‫ئــەوا دەبوایــە خــۆت لــە هەڵبەزودابــەز و‬ ‫گۆڕانکارییەکانــی مێــژوو بپارێــزی‪ ،‬لە‬ ‫بری ئەوەی ببی بە بەشێک لەو مێژووە‪.‬‬ ‫لەم شوێنانەدا‪ ،‬کە تێیدا بەریەککەوتنێکی‬ ‫تونــد و زۆردارانــە لەگــەڵ مێژوودا دەبێ‬ ‫بــە چارەنــووس‪ ،‬ئەوەی تۆ بــە زیندوویی‬ ‫دەهێڵێتەوە بەتەواوی خەریکبوونە بە شتە‬ ‫نەمرەکانــەوە‪ :‬خەریکگەرییــە لەتــەک‬ ‫هۆنراوە‪ ،‬ئەدەب و فەلسەفەدا‪.‬‬ ‫ئــەو وەرگێڕانــەی «مــردن لەپێنــاو‬ ‫فەلســەفەدا» بــە گەورەیییــەوە من بێفیز‬ ‫دەکا لــە ڕیالیزەکردنــی ئــەوەی کــە‬

‫سینەما سامل لە شاری سلێامنی کرایەوە‬ ‫ڕەوەز حەمەساڵح‪ -‬بەڕێوەبەری سینەما سالم بە‬ ‫ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند‪ :‬لەم سینەمایەدا ڕۆژانە‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ســێ نمایشــی فیلمان هەیــە و فیلمــە گرنگەکانی‬ ‫ڕۆژی ‪ ،٢٠١٦/٨/٧‬ســینەما ســالم لــە شــاری مێــژووی ســینەما بە ژێرنووســی کــوردی نمایش‬ ‫دەکەین‪ .‬هاوکات لەگــەڵ دەرهێنەرە کوردەکانیش‬ ‫سلێمانی دەستی بە کارەکانی کرد‪.‬‬ ‫ســینەما ســالم‪ ،‬کــە کەوتووەتــە بینای پشــت ڕێــک کەوتووین کــە فیلمەکانیان لەم ســینەمایەدا‬ ‫دەزگای چــاپ و پەخشــی ســەردەمەوە‪ ،‬لە الیەن نمایش بکرێت‪.‬‬ ‫بلیتــی ســینەما ســالم تەنیا پێنج هــەزارە و بۆ‬ ‫ناوەنــدی غەزەلنووس و بە سەرپەرەشــتیی ڕەوەز‬ ‫کەســێکیش کە کارتــی مانگانە بکڕێت‪ ،‬ئەوا نرخی‬ ‫حەمەساڵح بە ڕێوە دەچێت‪.‬‬

‫بلیت دەبێتە سێ هەزار دینار‪.‬‬ ‫ڕەوەز حەمەســاڵح ئامــاژە بــەوە دەکات کە لە‬ ‫بەرنامەیاندا هەیە نمایشی بێبەرامبەریان بۆ خەڵکی‬ ‫ناوچە دوور و پەراوێزخراوەکان هەبێت‪.‬‬ ‫هــاوکات لــە دەرەوەی هۆڵــی ســینەماکەش‬ ‫کافێیەکــی تایبەت دروســت کــراوە کــە دیزاین و‬ ‫شــێوەی کافێکە ســینەما بە بیر ســەردانکەرانیدا‬ ‫دەهێنێتەوە‪.‬‬

‫کتێبێکــی «بێکەڵــک» نەبــێ‪ ،‬وەک‬ ‫هەمــوو کتێبێکی فەلســەفە‪ ،‬کە ڕەنگە‬ ‫وەک بەشــێک لــە هەمــان پــڕۆژە و‬ ‫لەگــەڵ هەمــان چاوەڕوانــی و پێشــبینی‬ ‫لە هۆشــدا‪ :‬ئەویــش یارمەتیدانی خوێنەر‬ ‫بــۆ خەریکبــوون بــە مێژوویەکــەوە کــە‬ ‫زۆر ڕەق و زبــرە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی یارمەتییــان‬ ‫بــدا و هاریکاریــان بــێ بــۆ هەنگاوێــک‬ ‫دوورکەوتنــەوە لــەو مێــژووە‪ .‬داخــۆ‬ ‫کتێبەکــە ئــەو چاوەڕوانــی و پێشــبینییە‬ ‫دەهێنێتە دی؟ ئەمە بۆ من نییە بڕیاری‬ ‫لەسەر بدەم‪ ،‬هەرچەندە پرسیارەکە زۆر بە‬ ‫خراپی من دەترسێنێ‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە‪ ،‬گەورەترین ترس و ســامی‬ ‫مــن‪ ،‬لــە شــوێنێکی دیکــەوە ســەرچاوە‬ ‫دەگــرێ‪ .‬لــە دۆخــی کەمایەســییەکی‬

‫بنەڕەتیدا کە من خۆمی تێدا دەدۆزمەوە‬ ‫لــە پەیوەندیمــدا لەگــەڵ خوێنــەرە‬ ‫کوردەکانــم لــە کوردســتانی عێراق‪ .‬من‬ ‫دەتوانم چی لە بارەی مەرگ و مردنەوە‬ ‫بە ئێوە بڵێم کە ئێوە پێشــتر نەیزانن؟ من‬ ‫دەتوانــم چــی فێری ئێوە بکــەم لە بارەی‬ ‫«مردن بۆ مەسەلەیەک‪ »،‬کاتێک ئێوە‬ ‫بــۆ چەندین ســەدە پراکتیســتان کردووە؟‬ ‫هێنانــی پڕۆژە بچووکــە ئەکادیمییەکەم‬ ‫لــە بارەی مەرگ بۆ بەردەم خەڵکانێک‬ ‫کــە زۆریــان بــە دەســتی مەرگــەوە‬ ‫چەشــتووە‪ ،‬ڕەنگە مەشــق و ڕاهێنانێکی‬ ‫کامڵی بێکاریگەر و نەزۆک بێ‪ .‬بۆیە‬ ‫هیوادارم ببەخشرێم‪.‬‬ ‫کۆستیکا براداتان‬

‫ژماره‌ (‪ )٥١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٨/٨‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ پرۆسه‌ى به‌گیروگرفتكردنه‌وه‌ى مێژووى كورد‬ ‫له‌ ڕۆماىن میرنامه‌ى جان دۆستدا‬ ‫له‌ خۆى زۆر قاڵۆگران و دره‌نگئاخێز و‬ ‫هه‌ناسەكورت و ڕووكه‌شانه‌ بووه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫به‌و مانایەی‌ زۆر ته‌مه‌ڵه‌ له‌ خۆخوێندنه‌وه‌دا‬ ‫و ده‌رنگ ده‌ستى پێكردوه‌ و كورت له‌سه‌ر‬ ‫مێژووى درێژى خۆی نووسیوه‌ و ڕوكه‌شانه‌ و‬ ‫ساده‌ له‌ قواڵییه‌كانى مێژووى خۆى ڕوانیوه‌‬ ‫و دەڕوانێت‪.‬‬ ‫ڕه‌نگه‌ گه‌ر بگه‌ڕێین هۆكارى سیاسی و‬

‫سامان مسته‌فا ڕه‌شید‬ ‫ماسته‌ر له‌مێژووى نوێدا‬

‫ڕۆمانى میرنامه‌ یه‌كێكه‌ له‌ ڕۆمانه‌كانى‬ ‫نووسه‌ر و ڕۆماننووس جان دۆست كه‌ كاك‬ ‫سه‌باح ئیسماعیل له ‌عه‌ربییه‌وه‌ كردوویه‌تى‬ ‫به‌ كوردی‪ .‬تا ئێستا دووجار چاپ كراوه‌‪.‬‬ ‫جان دۆست ده‌نگێگى جدی و جیاوازه‌‪،‬‬ ‫جدییه‌ له‌سه‌ر ئه‌و پرسانه‌ى ده‌یانكاته‌‬ ‫ئامانج و جیاوازه‌ له‌ ته‌كنیك و چۆنیه‌تى‬ ‫مامه‌ڵه‌كردن و ته‌وزیفكردنیاندا‪ .‬له‌م‬ ‫ڕۆمانه‌دا ئه‌م دوو خه‌سڵه‌ته‌ به‌ئاشكرا‬ ‫به‌رچاو ده‌كه‌وێت‪ .‬ڕۆمانى میرنامه‌ ڕۆمانێكى‬ ‫فره‌ڕه‌هه‌نده‌ و هه‌ڵیده‌گرێت له‌ چه‌ند الیه‌نه‌وه‌‬ ‫خوێندنه‌وه‌ى بۆ بكرێت‪ .‬به‌اڵم بۆ ئه‌وه‌ى‬ ‫له‌گه‌ڵ خوێنەر‌دا ڕاستگۆبم مه‌به‌ستى من له‌م‬ ‫خوێندنه‌وه‌دا خوێندنه‌وه‌یه‌ بۆ په‌یوه‌ندیى‬ ‫كورد و مێژووه‌كه‌ى و پرسى مێژوو وه‌ك‬ ‫پرسێكى گرنگ و جێی مشتومڕى به‌بایه‌خ‬ ‫له‌م ڕۆمانه‌دا‪ .‬واتا ئه‌م خوێندنه‌وه‌یە‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌كى ناوه‌ڕۆكییانه‌یه‌ بۆ ڕۆمانه‌كه‪.‬‬

‫پێشچاوى ئه‌و هه‌موو ئازاره‌ى نه‌بووه‌‪ .‬یان‬ ‫وه‌ها ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ك بۆ تاكى كورد كارێكى‬ ‫دڵخۆشكه‌ر و سه‌رنجڕاكیش نه‌بووه‌ و نییه‌‪.‬‬ ‫بگره‌ ڕه‌نگه‌ هه‌ر ئه‌م هۆكاره‌ش له‌ پشت‬ ‫بێده‌نگى و قڕوقپلێكردنى به‌شێكى زۆر له‌‬ ‫میر و سه‌ران و ڕێبه‌ران و زانایانى كورده‌وه‌‬ ‫بووبێ له‌مه‌ڕ مێژووه‌كه‌یان‪ .‬چون وه‌ك گوتم‬ ‫نووسینه‌وه‌ى شكست و قوربانییه‌كان كارێكى‬

‫ئه‌م ڕۆمانەیجان دۆست به‌رهه‌مى بیست‬

‫ساڵى كاركردنیه‌ىت له‌گه‌ل زاىت خانیدا‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تى و ئابورییمان بۆ ئه‌م كه‌موكوڕییان ‌ه‬ ‫چنگ بكه‌وێت‪ .‬له‌ كتیبه‌ مێژووییه‌كانیدا‬ ‫هه‌ندێك له‌و به‌هانانه‌ى هێناوه‌ته‌وه‌ بۆ خۆی‬ ‫ئه‌گه‌رچی به‌شێك له‌ ڕاستى تێدایه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌ كۆى بابه‌ته‌كه‌ نییه‌‪ .‬به ‌بڕواى من‬ ‫ئه‌وه‌ى هۆكارى ڕاسته‌قینه‌ى ئه‌م بابه‌ته‌یه‌‬ ‫له ‌پاڵ ئه‌و بڕوبیانووانه‌ دوو هۆكارى‬ ‫جه‌وهه‌رین‪ :‬یه‌كه‌میان هۆكارى باڵكێشانى‬ ‫ئه‌و دۆخه‌ تراژیدی و غه‌مگین و شكست و‬ ‫ئازار و قوربانییه‌ یه‌ك له‌ دواى یه‌كانه‌یه‌‬ ‫به‌سه‌ر مێژووى كورددا هاتووه‌ هه‌ر له‌ دواى‬ ‫ڕوخانى ماده‌ و تا ئێستا‪ .‬گه‌رچی مێژوومان‬ ‫خاڵى نییه‌ له‌ خاڵى جوان و سه‌رده‌مى‬ ‫گه‌شاوه‌‪ .‬به‌اڵم شكست و ئازاره‌كان و‬ ‫سه‌رده‌مه‌ ناخۆشه‌كان زۆر زیاترن‪ .‬بۆیه‌‬ ‫تاكى كوردى حه‌زى له‌ گه‌ڕانه‌وه‌ و هێنانه‌‬

‫كورد و مێژووه‌كه‌ى له‌ میرنامه‌دا‬ ‫كورد میلله‌تێكى دێرین و ڕه‌سه‌نه‌ و‬ ‫خاوه‌ن مێژوویه‌كى درێژه‌‪ ،‬درێژ به‌ئه‌ندازه‌ى‬ ‫كۆنى و دێرینیى ته‌مه‌نى خۆى‪ .‬به‌اڵم ئه‌وه‌ى‬ ‫جێگه‌ى سه‌رنجه‌ ئاوڕدانه‌وه‌ى كورد له‌خۆى‬ ‫بارته‌قاى ئه‌و دێرینى و درێژییه‌ى ته‌مه‌نى‬ ‫خۆی نییه‌‪ .‬به‌ڵكو كورد له‌ ئاوڕدانه‌وه‌‬

‫و زۆرانبازى به‌رده‌وامى زلهێزه‌كان له‌سه‌ر‬ ‫گۆڕه‌پانى كوردستان و خراپی و داته‌پینى‬ ‫ژێربه‌نایی ئابووریمان‪ .‬ئه‌و دوو هۆكاره‌‪،‬‬ ‫سه‌ره‌كین له‌ مه‌یلنه‌كردنى كورد بۆ ئاوڕدانه‌وه‌‬ ‫و گه‌ڕانه‌وه‌ و خوێندنه‌وه‌ى مێژووى خۆى به‌‬ ‫شێوه‌ى پێویست و خوازراو‪.‬‬ ‫خوشبه‌ختانه‌ جان دۆست باش‬ ‫سۆراغى ئه‌م بابه‌ته‌ى كردووه‌ باش له‌‬ ‫سه‌ختى كاره‌كه‌ى گه‌یشتووه‌‪ .‬هه‌م ئه‌و‬ ‫پشوودرێژییه‌ى كه‌ باسمان كرد هه‌یه‌تى‬ ‫وه‌ك خۆى باسی لێوه ‌ده‌كات ئه‌م كاره‌ى‬ ‫به‌رهه‌مى بیست ساڵى كاركردنیه‌تى له‌گه‌ل‬ ‫زاتى خانیدا (پێشه‌كیى نووسه‌ر بۆ‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌‪ ،‬ل‪ .) 7 :‬هه‌میش ئه‌و جه‌رگ‬ ‫قایمی و چاونه‌ترسی و تاقه‌ته‌ى هه‌بووه‌ كه‌‬ ‫ته‌حه‌موولى ئه‌و گه‌ڕانه‌وه‌ به‌ئازاره‌ بكات و‬ ‫بتوانێت به‌رگه‌ى بینینی ئه‌و هه‌موو ئازار و‬ ‫دووبه‌ره‌كى و كوردكوژییه‌ بگرێت كه‌ له‌ناو‬ ‫مێژووى ئه‌م میلله‌ته‌دا هاتووه‌‪.‬‬ ‫جان دۆست زۆر ژیرانه‌ و ورد‪ ،‬له‌‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌یدا هاتووه‌ ڕووداوێك و وێستگه‌یه‌كى‬ ‫ناخۆشی هێناوه‌ كردوویه‌تیه‌ ده‌روازه‌ى‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ ئه‌ویش پرۆسه‌ى (به‌خاك سپاردن)‬ ‫ى ئه‌حمه‌دی خانییه‌‪ .‬پرسیارێك لێره‌دا‬ ‫خۆى فه‌رز ده‌كات‪ ،‬ده‌بێت ئێمه‌ چۆن له‌م‬ ‫ده‌ستپێكه‌ بگه‌ین و چۆن مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا‬ ‫بكه‌ین؟‬

‫ئاسان و سه‌رنجڕاكێش نه‌بووه‌ و نییه‌‪.‬‬ ‫خاڵى دووه‌م به‌بڕواى ئێمه‌ پێوه‌ندى‬ ‫به‌ ئیشكردن له‌ كایه‌ى مێژوو به‌تایبه‌ت و‬ ‫هه‌موو بابه‌تێكى ترى زانسته‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ بۆ‬ ‫كاركردن تێیاندا پێویستى به‌ پشوودرێژى‬ ‫و ماندوونه‌ناسی هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ بۆ‬ ‫میلله‌تانى تر یه‌كجار سه‌خت بێت بۆ ئێمه‌‬ ‫چه‌ندباره‌ بووه‌ته‌وه‌‪ .‬چونكه‌ خاڵى یه‌كه‌م‬ ‫كه‌ باسمان كرد خاڵى دووه‌م قورستر‬ ‫ده‌كات واته‌ به‌ڕاستى پشوودرێژییه‌كى وه‌ك‬ ‫ئه‌یوب و ماندوونه‌ناسییه‌كى فه‌رهادیی و‬ ‫عه‌شقێكى مه‌جنونی ده‌وێ كه‌ تۆ بێیت‬ ‫ئیش له‌سه‌ر ئه‌و مێژووه‌ درێژ و پڕناسۆر‬ ‫و تژى له‌ شكست و قوربانیدانه‌ بكه‌یت كه‌‬ ‫بەسووپاسەوە ئەم ووتارە دوورودرێژەو کۆی‬ ‫به‌سه‌ر كورددا هاتووه‌‪ .‬بۆیه‌ به ‌بڕواى ئێمه‌‬ ‫سه‌ربارى هۆكارى ناجێگرى سیاسی و شه‌ڕ بابەتەکە دەتوانن لە سایتی چاودێردا بخوێننەوە‪.‬‬

‫به‌ڵگه‌نامه‌كاىن دادگاییكردىن "گوڵه‌كاىن خراپه‌"ى بۆدلێر‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫به‌شى چواره‌م‬ ‫دژبوون له‌پێناو نكۆڵیكردن ل ‌ه یه‌ســوع‪،‬‬ ‫و قابیــل دژى هابیــل‪ ،‬پشتبه‌ســتن بــ ‌ه‬ ‫شــه‌یتان دژى قه‌شــه‌كان‪ ،‬بكوژه‌كــ ‌ه والێ‬ ‫دەكات بڵێــت‪ :‬مــن گاڵته‌م بــ ‌ه ئیبلیس و‬ ‫به‌خوانــى پیرۆز دێت‪ ،‬هــه‌روه‌ك گاڵته‌م ب ‌ه‬ ‫خواوه‌ند دێت‪ ،‬ئایــا ئه‌م ‌ه بێئابڕوویى زمان‬ ‫نییــه‌؟ ئایــا ئه‌مه‌ پاســاوێكى بــاش نیی ‌ه‬ ‫بــۆ بڕیــارى دادوه‌رى لێكۆڵینــه‌وه‌؟ به‌ڵێ‪،‬‬ ‫پێویســت وابوو بۆدلێــر ڕه‌وانه‌ى دادوه‌ریى‬ ‫كه‌تــن بكرێت به‌رامبه‌ر به‌و ســوكایه‌تییه‌ى‬ ‫بــ ‌ه ئیتیكــى مه‌زنى مه‌ســیحیه‌تى كردووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و ئیتیكه‌ى له‌راســتیدا تاكــه‌ بناغه‌یه‌كى‬ ‫چه‌سپیوى ڕه‌فتارى گشتیى ئێمه‌یه‌‪.‬‬ ‫پاســاومان بــۆ گواســتنه‌وه‌ى بۆدلێــر‬ ‫بــۆ دادوه‌رى كه‌تــن‪ ،‬نموونــه‌ ســه‌لمێنراو‬ ‫و به‌ڵگه‌داره‌كانــن‪ .‬بــه‌اڵم ئاخــۆ له‌پــاش‬ ‫ڕاڤه‌كردنــ ‌ه دژ به‌یه‌كه‌كانى دانیشــتنه‌كانى‬ ‫دادگا‪ ،‬ئایــا یه‌قینێكــى پێویســتتان له‌الدا‬ ‫دروست نه‌بوو‌ه به‌رامبه‌ر به‌و سوكایه‌تییه‌ى‬ ‫ب ‌ه ئیتیكى مه‌سیحیه‌ت كراوه‌؟‬ ‫ســوكایه‌تیكردنى ئیتیكــى گشــتى‪،‬‬ ‫ئه‌مــه‌ ئــه‌و شــته‌ی ‌ه كه‌ مــن بــاوه‌ڕم وای ‌ه‬ ‫ئێستا به‌شــێوه‌یه‌كى حاشــاهه‌ڵنه‌گر ڕوون‬ ‫بۆته‌وه‌‪ ،‬بۆیه‌ مــن دژى هه‌موو داكۆكییه‌ك‬ ‫ده‌بمه‌وه‌‪ .‬یه‌كه‌میــن داكۆكى ك ‌ه له‌دژى من‬ ‫ده‌وه‌ســتێته‌وه‌‪ ،‬به‌مجۆره‌یــه‌‪« :‬كتێبه‌كــ ‌ه‬ ‫كتێبێكى خه‌مباره‌‪ ،‬هه‌ر ناونیشانى كتێبه‌ك ‌ه‬ ‫پێمــان ده‌ڵێت نووســه‌ره‌كه‌ ویســتوویه‌تى‬ ‫وێنه‌ى خراپه‌و گومڕاییه‌كانى خراپه‌ بگرێت‬ ‫له‌پێناو خۆپاراســتن لێى‪ .‬ئــه‌ى ئه‌و‌ه نیی ‌ه‬ ‫نــاوى ناو‌ه گوڵه‌كانــى خراپه‌؟ ئیدى ببینن‬ ‫چۆن ئه‌م كتێب ‌ه ڕێنوێنى پێشكه‌ش ده‌كات‬ ‫نه‌ك سووكایه‌تى»‪.‬‬ ‫ڕێنوێنى؟ به‌رێزان ڕێنوێنى؟ هه‌رئێســتا‬ ‫كه‌سێك ئه‌م وشــه‌یه‌ى دركاند‪ .‬به‌اڵم ئه‌م ‌ه‬ ‫–لێــره‌دا‪ -‬ڕاســتى نییــه‌‪ .‬ئایــا ئێــو‌ه له‌و‬ ‫بــاوه‌ڕه‌دا نیین چه‌پكه‌ گوڵێكــى دیاریكراو‬ ‫ك ‌ه بۆنێكى تیــژى هه‌یه‌‪ ،‬له‌كاتى بۆنكردندا‬ ‫بۆنێكى خۆشــى هه‌بێت‪ .‬گوڵه‌كانى بۆدلێر‬ ‫هه‌ڵگرى ژه‌هرن‪ ،‬به‌ره‌و ســه‌رى مرۆڤ به‌رز‬ ‫ده‌بنــه‌وه‌و ئه‌ندامه‌كانى له‌ش ســه‌رخۆش و‬ ‫ئیفلیج ده‌كات‪ ،‬ئه‌م ‌ه دڵه‌ڕاوكێ و سه‌رگێژى‬

‫دروســت ده‌كات‪ ،‬ده‌شــێت ئه‌مه‌ كه‌ســێك‬ ‫بكوژێت‪.‬‬ ‫مــن چه‌ندین شــێوه‌ى مه‌ســتیى خراپ ‌ه‬ ‫ده‌خه‌مه‌ڕوو‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م مه‌ستییانه‌ى خراپ ‌ه‬ ‫هه‌ڵگــرى ژماره‌یه‌كــى بێشــومارى بــه‌اڵو‬ ‫بێشــه‌رمین‪ .‬ده‌شێت ئێو‌ه بڵێن قه‌یچێك ‌ه با‬ ‫وابێــت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌ى ئه‌و هه‌مــوو خوێنه‌ره‌ى‬ ‫ئێــوه‌ بۆیان ده‌نووســن؟ ئاخــر ئێو‌ه چه‌ند‬ ‫هه‌زار دانه‌یه‌كتان ل ‌ه كتێبه‌كه‌ چاپ كردوه‌و‬ ‫به‌نرخێكــى هه‌رزانیــش ده‌یفرۆشــن‪ ،‬ئــه‌م‬ ‫هه‌موو خوێنه‌ر‌ه له‌هه‌موو چین و توێژه‌كانى‬ ‫كۆمه‌ڵگــه‌ى تێدایــه‌‪ ،‬لــ ‌ه هه‌مــوو ته‌مه‌ن و‬ ‫هه‌موو جۆرو باوه‌ڕێكى تێدایه‌‪ ،‬ئاخۆ ئه‌مان ‌ه‬ ‫ئــه‌و هه‌موو تلیاك ‌ه وه‌رده‌گــرن ك ‌ه ئێو‌ه ب ‌ه‬ ‫لوتفێكى زۆره‌وه‌ باسى ده‌كه‌ن؟‬ ‫هه‌نــدێ خوێنه‌ر هــه‌ن له‌الپه‌ڕه‌كانى ئه‌م‬ ‫كتێبــه‌دا بــه‌دواى شــیعرى (ژنــى ڕووت)‬ ‫دا ده‌گه‌ڕێــن ك ‌ه له‌به‌رامبه‌ر عه‌شــیقه‌كه‌یدا‬ ‫دۆخــى جۆراوجــۆر ده‌نوێنێــت (بڕوانــ ‌ه‬ ‫شیعرى ژمار‌ه ‪ )20‬ئه‌و ئافره‌ته‌ داوێن پیس ‌ه‬ ‫هاروهاجه‌ى گڕ هه‌ڵده‌ڕێژێت‪ ،‬مومكین نیی ‌ه‬ ‫نــۆ جــار ده‌ســتله‌مالنێى له‌گه‌ڵــدا بكه‌یت‬ ‫(شــیعرى ژمــار‌ه ‪ ،24‬به‌ناونیشــانى‪ :‬بــێ‬ ‫تێربــوون)‪ ،‬هه‌روه‌ها «پاكیــزه‌ گه‌مژه‌كه‌«‬ ‫كه‌ ته‌نوره‌كــه‌ى هه‌ڵده‌داته‌وه‌و مه‌مكه‌كانى‬ ‫ئاشــكرا ده‌كات كه‌ دوو گۆى ئه‌فســوناوى‬ ‫پێوه‌یــه‌ (شــیعرى لیســێى ژمــار‌ه ‪،)30‬‬ ‫شــیعرى «ژنــ ‌ه زۆر گه‌شــاوه‌كه‌« كــه‌‬ ‫عه‌شیقه‌كه‌ى سزاى جه‌سته‌ خۆشنوده‌كه‌ى‬ ‫ده‌دات بــه‌وه‌ى چه‌ندیــن لێوى دى له‌ســه‌ر‬ ‫جه‌سته‌یدا ده‌كاته‌و‌ه (شیعرى ‪ ،)39‬شیعرى‬ ‫«كه‌شتیی ‌ه جوانه‌كه‌« ك ‌ه وێنه‌ى ژنى سنگ‬ ‫ده‌رپه‌ڕیــوى وروژێنه‌ر پیشــان ده‌دات‪ ،‬دوو‬ ‫ڕانــى جــوان له‌ژێــر ته‌نوره‌كه‌یــدا‪ ،‬ئازارى‬ ‫ئــاره‌زووه‌كان ده‌دات و ده‌یانوروژێنێــت‬ ‫(شــیعرى ‪ ،)48‬شــیعرى «ژن ‌ه سواڵكه‌ر‌ه‬ ‫ســوورفله‌كه‌« كــ ‌ه مه‌مكه‌كانــى ڕووت‬ ‫ده‌كاته‌وه‌و هه‌ردوو باسكى به‌رز ده‌كاته‌وه‌و‬ ‫نــزا ده‌كات تــا په‌نجــ ‌ه دزێوه‌كانــى لــێ‬ ‫دووربكه‌ونــه‌وه‌ (شــیعرى ژمــار‌ه ‪،)65‬‬ ‫شــیعرى «لیســبوس» كــه‌ كچــ ‌ه گه‌نجــ ‌ه‬ ‫چاو خوماره‌كان ب ‌ه جه‌ســته‌ عاشــقه‌كانیان‬ ‫ده‌ســتبازى ده‌كــه‌ن له‌گــه‌ڵ به‌روبومــى‬ ‫پێگه‌یوى باڵقبونیان (شیعرى ‪ ،)80‬هه‌روه‌ها‬ ‫بڕواننه‌ شــیعرى «ژن ‌ه نه‌فره‌تلێكراوه‌كان»‬ ‫یــان «لیســبیانه‌كان» (‪ 80‬و ‪،)81‬‬ ‫«گۆڕانكارییــه‌كان» یان ژنــه‌ خوێنمژه‌ك ‌ه‬

‫كــه‌ له‌نێــو قۆڵــ ‌ه قه‌یفه‌ییه‌كانیــدا پیاوێك په‌یكه‌رانــه‌ بــه‌ ڕوتییه‌كــى پاكیزانــه‌و‌ه‬ ‫ده‌خنكێنێت‪ ،‬شوێنه‌وارى گازلێگرتنه‌كانیش ده‌رده‌كــه‌ون‪ ،‬هونه‌رمه‌نده‌كانیــش خاوه‌نى‬ ‫له‌نیــوه‌ى ســه‌ره‌وه‌ى جه‌ســته‌یدا له‌ســه‌ر ئیســتاتیكاى شــێوه‌كارین‪ ،‬ئــه‌وان فۆرمى‬ ‫نوێنــه‌ ئاڵوشــه‌كه‌یدا جێده‌هێڵێــت‪ ،‬كه‌چى هارمۆنیایــى جه‌ســته‌ى مرۆیى پێشــكه‌ش‬ ‫فریشــت ‌ه په‌ژمورده‌كانیــش له‌پێنــاوى ئه‌و ده‌كــه‌ن‪ ،‬ئــه‌وان جه‌ســته‌كان بــ ‌ه زه‌لیلــى‬ ‫ژنــه‌دا نه‌فــره‌ت له‌خۆیان ده‌كــه‌ن (‪ ،)87‬و داوێنپیســى پێشــكه‌ش ناكــه‌ن‪ .‬ئــه‌و‬ ‫له‌ســه‌رجه‌م ئه‌م شــیعرانه‌دا شــاعیر هه‌وڵ هونه‌رمه‌ندانــه‌ ڕێزیان ل ‌ه ژیانى كۆمه‌اڵیه‌تى‬ ‫ده‌دات حه‌قیقه‌تــى شــته‌كان بشــێوێنێت و ده‌گرت‪ .‬به‌تایبه‌تى له‌كۆمه‌ڵگه‌ى ئێمه‌دا ك ‌ه‬ ‫به‌مه‌ســیحیه‌ت تێراو كــراوه‌‪ .‬د‌ه با ئێمه‌ش‬ ‫ته‌حریفیان بكات‪.‬‬ ‫به‌رێــزان‪ ،‬ئێــوه‌ى دادوه‌ران‪ ،‬ده‌توانــن ‪-‬النیكه‌م‪ -‬ئه‌و ڕێزو حورمه‌ته‌مان هه‌بێت‪.‬‬ ‫به‌رێــزان‪ ،‬شــتێكى تر بــۆ وته‌كانم زیاد‬ ‫بڕیارێك هه‌ڵبژێرن‪ ،‬هه‌ڵبژاردنیش ئاســانه‌‪،‬‬ ‫چونكــه‌ ســووكایه‌تى پێكردن تــا ڕاده‌یه‌ك ده‌كــه‌م و ده‌ڵێم‪ :‬ئه‌م كتێبه‌ى بۆدلێر چه‌ند‬ ‫الپه‌ڕه‌یه‌كى ساده‌وســاكار نیــن‪ ،‬وه‌ك هه‌ر‬ ‫سه‌رجه‌مگیره‌‪.‬‬ ‫به‌شــێكى تر له‌ داكۆكیــكاران ئاماژ‌ه بۆ ڕۆژنامه‌یــه‌ك‪ ،‬ون بێــت یان بیــر بچێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئــه‌و كتێبان ‌ه ده‌كه‌ن كه‌ لــه‌ ڕابردودا چاپ نه‌خێر‪ ،‬كاتێك ئه‌م كتێبه‌ یان هه‌ر كتێبێكى‬ ‫كــراون و ســوكایه‌تى بــه‌ ئیتیكى گشــتى تر چــاپ ده‌كرێت‪ ،‬له‌پێنــاوى ئه‌وه‌دای ‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌كــه‌ن‪ ،‬دادگاییــش نه‌كــراون‪ .‬مــن وه‌اڵم بمێنێتــه‌وه‌‪ ،‬ئــه‌م كتێبــه‌ى بۆدلێــر له‌نێو‬ ‫ده‌ده‌مــه‌وه‌و ده‌ڵێــم كتێبــه‌ چاپكراوه‌كانى كتێبخانه‌كانمانــدا و له‌نێــو ماڵه‌كانمانــدا‬ ‫پێشــوو كه‌ هاوشــێوه‌ى ئه‌م كتێبــه‌ن‪ ،‬ل ‌ه نیشــته‌جێیه‌‪ ،‬وه‌ك جــۆره‌ تابلۆیــه‌ك‬ ‫یاســادا‪ ،‬كۆت بۆ جێگرى گشــتى دروســت هه‌ڵده‌گیرێت و ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گــه‌ر ئــه‌م وێنــه‌ شــیعریی ‌ه چه‌په‌ڵ و‬ ‫ناكــه‌ن‪ ،‬هه‌نــدێ مه‌ســه‌ل ‌ه هه‌یــ ‌ه له‌كاتــى‬ ‫خۆیــدا ڕاڤه‌ى بــۆ كــراوه‌و تێپه‌ڕیو‌ه به‌اڵم به‌دره‌وشــتانه‌ى گه‌نجــان فێــرى گه‌نده‌ڵى‬ ‫پاســاو هه‌یه‌ بــۆ قه‌ده‌غه‌كردن‪ ،‬پێویســت ‌ه ده‌كات‪ ،‬وه‌كو خۆیان بمێننه‌وه‌و ده‌ستكارى‬ ‫ئه‌و كتێبانه‌ى سوكایه‌تى ب ‌ه ئیتیك ده‌كه‌ن نه‌كرێــن‪ ،‬ئه‌گــه‌ر الپره‌ســه‌نییه‌ خراپه‌كان‬ ‫پتــر بوروژێنێت و ئه‌گه‌ر ببێتــه‌ بیبه‌رێكى‬ ‫بدرێنه‌ دادگا‪.‬‬ ‫به‌رێــزان‪ ،‬مــن وه‌اڵمــى داكۆكیكارانــم تیژ بۆ هه‌ســت و سۆز‌ه هه‌ڵچووه‌كان‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫داوه‌تــه‌وه‌‪ ،‬ئێســتاش پێتــان ده‌ڵێــم‪ :‬ده‌بن ‌ه مه‌ترســییه‌كى جێگیرو هه‌میشــه‌یى‪،‬‬ ‫به‌ده‌ركردنــى حوكمێــك‪ ،‬دژى ئــه‌م مه‌یل ‌ه به‌پێچه‌وانــه‌ى ئه‌و ڕۆژنامــه‌ ڕۆژانه‌ییه‌ى ك ‌ه‬ ‫جێگیــرو گه‌شــه‌كردووه‌‪ ،‬ڕابــن و ڕاپــه‌ڕن‪ ،‬به‌یانیان ته‌ماشایه‌كى الپه‌ڕه‌كانیان ده‌كه‌ین‬ ‫دژى ئه‌و له‌رزوتا زیانبه‌خشــ ‌ه بوه‌ســتنه‌و‌ه و له‌ئێــواره‌دا بیرمان ده‌چنه‌وه‌‪ ،‬به‌ ده‌گمه‌ن‬ ‫كــ ‌ه گه‌یشــتۆت ‌ه هه‌مــوو وێنه‌یــه‌ك و نه‌بێت هه‌ڵناگیرێن‪.‬‬ ‫هه‌مــوو وه‌ســف و هه‌مــوو وتنێــك‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئێم ‌ه داواى بێتاوانیى نووسه‌ره‌ك ‌ه ناكه‌ین‪ ،‬به‌تــه‌واوى لێخۆشــبوونى پێدراوه‌‪ ،‬ئه‌وســا گله‌یــى و سه‌رزه‌نشــتكردنێكى چــاوه‌ڕوان‬ ‫بڵێــى تاوانــى ســوكایه‌تیكردن بــ ‌ه ئیتیك ته‌نها ئه‌و كاته‌ى داواتان لێ ده‌كه‌ین نكۆڵى به‌خێرایى شــته‌كانى دى و ته‌فاســیله‌كانى نه‌كــراو ده‌بێتــه‌وه‌‪ ،‬دادوه‌ریش له‌راســتیدا‬ ‫هه‌ڵوه‌شــێنرابێته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك بڵێــى ئیتیــك ل ‌ه هه‌ندێ به‌شى كتێبه‌ك ‌ه بكه‌ن و به‌ته‌واوى بیر ده‌چێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر هه‌میش ‌ه الیه‌ن ‌ه شایسته‌ى ئه‌و سه‌رزه‌نشتانه‌ نییه‌‪.‬‬ ‫بوونى نه‌مابێت‪.‬‬ ‫له‌گــه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا داوا ده‌كــه‌م كه‌مێــك‬ ‫الیبــه‌رن‪ .‬به‌رێــزان ئێــوه‌ ئــه‌م داواكاریی ‌ه خراپه‌كانى بیر بخرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا پێى واده‌بێت‬ ‫به‌رێــزان‪ ،‬په‌یگانیــزم (بتپه‌رســتى و بــه‌ كــه‌م و ته‌نــازول و ده‌ســتلێهه‌ڵگرتن كــ ‌ه كتێبه‌ك ‌ه به‌رپه‌رچدراوه‌تــه‌وه‌و‪ ،‬به‌هۆى له‌گه‌ڵ به‌رێــز بۆدلێردا لێبورده‌ بن‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫وه‌ســه‌نى) شــوره‌یى خــۆى هه‌بــوو كــ ‌ه وه‌رمه‌گــرن‪ ،‬بیرتان نه‌چێــت جه‌ماوه‌ر هیچ دوا وتــه‌ى دادگاوه‌‪ ،‬بــه‌ درۆ خراوه‌تــه‌وه‌‪ .‬به‌رێــز بۆدلێــر سروشــتێكى ناجێگیــرو‬ ‫لــه‌ پاشــماوه‌ى شــار‌ه له‌نێوچووه‌كانــدا نابینێت ته‌نها ئه‌نجامى كۆتایى نه‌بێت‪.‬‬ ‫خــۆ ئه‌گــه‌ر دوا وتــه‌ى دادگا بریتــى بێت ناهاوسه‌نگى هه‌یه‌‪ ،‬تكای ‌ه هه‌مان كار له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬بۆ نموونه‌ شــارى وێرانبووى‬ ‫به‌رێزان‪ ،‬ئه‌گه‌ر لێــره‌دا بێتاوانى هه‌بێت له‌ بێتاوانیى نووســه‌ره‌كه‌‪ ،‬ئه‌وســا دادوه‌ر هه‌ردوو په‌خشــكاره‌كه‌دا بكه‌ن‪ ،‬كه‌ خۆیان‬ ‫وه‌ك بومبــى و هیركوالنــوم‪ ،‬بــه‌اڵم لــ ‌ه و ئه‌گه‌ر نووســه‌ر بــه‌ بێتــاوان ده‌ربچێت‪ ،‬ناتوانێت كه‌ســێك ئــاگادار بكاته‌و‌ه له‌هه‌ر له‌پشتى دانه‌ره‌كه‌دا‪ ،‬ده‌پارێزن‪.‬‬ ‫فه‌رموون‪ ،‬ئاگاداركردنه‌وه‌و وریاكردنه‌وه‌‪،‬‬ ‫په‌رســتگه‌و له‌شــوێنى گشــتیدا‪ ،‬ئه‌وا ئه‌و ئــه‌وا جه‌مــاوه‌ر وا ده‌زانێــت كــه‌ كتێبه‌ك ‌ه كارێكــى (هونــه‌رى)‪ ،‬ئه‌وســا ڕووبــه‌ڕووى‬ ‫پێشكه‌شــى بۆدلێر و هه‌ردوو په‌خشكاره‌ك ‌ه‬ ‫بكــه‌ن‪ ،‬له‌ته‌ك ئیدانه‌كردن و تاوانباركردنى‬ ‫ئه‌م كتێبه‌ى بۆدلێر چه‌ند الپه‌ڕه‌یه‌ىك ساده‌وساكار نین‪ ،‬وه‌ك النیكه‌م هه‌ندێ شــیعرى كتێبه‌كه‌‪ ،‬به‌رێزان‬ ‫وریاكردنــه‌وه‌ى شــاعیره‌كه‌و ئیدانه‌كردنــى‬ ‫هه‌ندێ شیعر‪ ،‬مه‌سه‌له‌یه‌كى زۆر پێویسته‌‪.‬‬ ‫هه‌ر ڕۆژنامه‌یه‌ك‪ ،‬ون بێت یان بیر بچێته‌وه‌‬

‫ژماره‌ (‪ )٥١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٨/٨‬‬

‫‪3‬‬

‫ڕۆماىن مندااڵىن گه‌ڕه‌ك و شكستى زماىن دایك‬

‫شێرزاد حه‌سه‌ن‬ ‫(‪)٢-2‬‬ ‫لەم ڕۆمانەدا خودى جنێوه‌كان ك ‌ه‬ ‫بڕێكى زۆرى ئاراسته‌ى مێچكه‌كان كراوه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه بۆ خۆى گوزارشت ‌ه ل ‌ه په‌نگخواردنه‌وه‌ى‬ ‫ڕق و كینه‌ى هه‌مووان‪ ،‬یان بێزكردنه‌و‌ه‬ ‫ل ‌ه توخمی مێینه‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تى زمانێكى‬ ‫زبر و شێواو ك ‌ه ل ‌ه گه‌وره‌كانه‌و‌ه داخزاوه‌‪،‬‬ ‫چ له‌سه‌ر ئاستى كرده‌یی و چ ل ‌ه ئاستى‬ ‫ڕه‌مزى و زمانه‌وانیدا ك ‌ه تیایدا بڕى توند‬ ‫و تیژى میرات ‌ه و نه‌وه‌كان وه‌ك دیارى‬ ‫ده‌یبه‌خشن ب ‌ه یه‌كدى‪ ،‬پشتاوپشت‪،‬‬ ‫ك ‌ه دیار‌ه له‌م ڕۆمانه‌دا ب ‌ه خه‌ستى‬ ‫به‌رجه‌سته‌یه‌‪ .‬ئه‌و‌ه هه‌ر خودى زمانیش ‌ه‬ ‫ك ‌ه ده‌بێت ب ‌ه كرده‌یه‌كى خوێناوى‪ .‬بۆ‬ ‫خۆى نزاى خراپ و باش ل ‌ه دووره‌و‌ه‬ ‫بۆ دوژمنان و دۆستان بڕوایه‌كى قووڵى‬ ‫هه‌ی ‌ه ل ‌ه الى هه‌زاره‌ها‪ .‬ئه‌و‌ه وشه‌كانن‬ ‫ك ‌ه كرده‌ى شه‌ڕانگێزى ب ‌ه دواى خۆیاندا‬ ‫ده‌هێنن‪ ،‬زه‌بروزه‌نگى كۆمه‌اڵیه‌تى بۆ‬

‫زۆر ل ‌ه زبرى و دڕبوون‪ ،‬بۆ هه‌میشه‌ش‬ ‫ل ‌ه گه‌وره‌و‌ه بۆ بچووك ئاراست ‌ه كراوه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه نێره‌و‌ه بۆ مێ‪ ،‬ل ‌ه ده‌وڵه‌مه‌نده‌و‌ه بۆ‬ ‫هه‌ژار‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه پێچه‌وانه‌كه‌یشی هه‌ر‬ ‫هه‌بووه‌‪ ،‬ل ‌ه مرۆڤه‌و‌ه بۆ گیانداره‌كانى‬ ‫دیكه‌ى ناو سروشت‪ .‬له‌وه‌شدا هه‌ر میلله‌ت ‌ه‬ ‫و ب ‌ه دواى چه‌شنێك ل ‌ه ڕه‌وانبیژیدا‬ ‫ده‌گه‌ڕێت‪ ،‬به‌ده‌ر ل ‌ه زه‌خمى زۆرى‬ ‫برینداركردن‪ .‬چه‌شنێك ‌ه له‌ گوزارشتكردن‬ ‫ل ‌ه ناخودئاگاهى‪ ،‬سه‌ربارى په‌یوه‌ندى‬ ‫نوكت ‌ه و ناخودئاگاهى‪ ،‬جنیوه‌كانیش‬

‫وزه‌ى سۆزدارى‪ :‬نێگه‌تیڤ و پۆزه‌تیڤ‪،‬‬ ‫تین و تاوى ڕه‌وانبێژى‪ ،‬ل ‌ه بارى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه سنووربه‌زێنه‌‪ .‬جه‌یمز‬ ‫جۆیس واته‌نى‪« :‬من ناتوانم هه‌ست و‬ ‫نه‌ستى خوێنه‌ره‌كانم بریندار نه‌كه‌م»‪،‬‬ ‫زمانێكى خویناوی زاڵه‌‪ ،‬پڕ‌ه و ل ‌ه ڕه‌نگ و‬ ‫ده‌نگ و بۆنى باوك‪ ،‬نووسه‌ر ب ‌ه نووسین‬ ‫تۆڵ ‌ه ل ‌ه باوك ده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه زمانى‬ ‫ئه‌تك كردووه‌‪ ،‬ڕه‌تكردنه‌وه‌ى كاریگه‌رى‬ ‫باوكان ‌ه له‌سه‌ر كۆى فه‌زای گشتى ب ‌ه‬ ‫مانا نێگه‌تیڤه‌كه‌ى ل ‌ه ڕێگه‌ى ئه‌و زمان ‌ه‬

‫لــه‌م تێكســته‌دا جیهــاىن ئێمــه‌ وا له‌ نــاو زماندا‪ ،‬زمــان ته‌نها‬

‫په‌یكه‌رو چوارچێوه‌یه‌ىك ئه‌ندازه‌سازییه‌ بۆ كۆكردنه‌وه‌مان‬ ‫خۆى ده‌رئه‌نجامى شێوانێك ‌ه ل ‌ه زمان ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه بازنه‌ى مرۆییانه‌ى خۆى ده‌رچووه‌‪،‬‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه لێكترازانى خودى جیاوازى بێت‬ ‫ل ‌ه زمانى ماڵه‌كان و خانه‌واده‌كان‪ ،‬شه‌ڕ‌ه‬ ‫گه‌ڕه‌كى منداڵه‌كان هی خۆیان نییه‌‪،‬‬ ‫مه‌رگى زمانی دراوسێكان و خه‌ڵكى‬ ‫گه‌ڕه‌ك ‌ه جیاوازه‌كانه‌‪ ،‬بۆ هه‌میش ‌ه‬ ‫زینده‌گى ئێم ‌ه ل ‌ه نێوان جه‌نگ و ئاشتیدا‬ ‫وچانی كورتخایه‌نى هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫هیچ زمانێكیش نیی ‌ه به‌ بێ بڕێكى‬

‫وه‌ك چه‌ك به‌كار ده‌برێن‪.‬‬

‫خوێناوى و بازاڕییه‌دا به‌رجه‌سته‌ بووه‌‪.‬‬

‫له‌م تێكسته‌دا جیهانى ئێم ‌ه وا‬ ‫زمانى دایك بۆ بیر و بڕوا و هه‌ست و‬ ‫ل ‌ه ناو زماندا‪ ،‬زمان ته‌نها په‌یكه‌ر نه‌سته‌كان نییه‌‪ ،‬به‌لكو پر‌ه ل ‌ه چه‌مكى‬ ‫و چوارچێوه‌یه‌كى ئه‌ندازه‌سازیی ‌ه حه‌رام و حه‌اڵل‪ ،‬یه‌كگرتن و جیابوونه‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆ كۆكردنه‌وه‌مان‪ ،‬چونك ‌ه ده‌كرێت زمانه‌ك ‌ه هه‌م سه‌یر‌ه و هه‌م ئاشنا‪،‬‬ ‫بمانخنكێت و ئه‌وسا په‌رتمان بكات‪ ،‬دووباره‌كردنه‌و‌ه و یه‌ك گیانى و پاشان‬ ‫زمانێك ‌ه ك ‌ه زاده‌ى ژیانێك ‌ه پڕ ل ‌ه ملمالنێ دابڕان‪ ،‬بیالیه‌ن نییه‌‪ ،‬باركراو‌ه ب ‌ه تین‬ ‫و ئاژاو‌ه و دژوارى و به‌دحالیبوون‪.‬‬ ‫و تاوى ئاره‌زووه‌كان و ڕق و كینه‌‪،‬‬ ‫خۆشه‌ویستى و هه‌ستى گونا‌ه و دژوارى‬ ‫داڕشتن و ستراكتورى ڕۆمانه‌ك ‌ه پر‌ه ل ‌ه و ناكۆكى‪ ،‬شێواز هیچ نیی ‌ه بێجگ ‌ه ل ‌ه‬

‫جیابوونه‌و‌ه و ناكۆكى و ملمالنێ ل ‌ه نیوان‬ ‫زمانى نووسه‌ر و زمانى دایك ك ‌ه ئه‌م‬ ‫حه‌ز ده‌كات داگیرى بكات‪ ،‬داگیركردن‬ ‫ب ‌ه مه‌رامى وێرانكردن‪ .‬نووسین بۆ خۆى‬ ‫زه‌بروه‌شاندن ‌ه ل ‌ه زمانى تایبه‌ت ب ‌ه‬ ‫خۆى‪ ،‬ڕسواكردنى مرۆڤ یان كاره‌كته‌ر‪،‬‬ ‫زمان پیالنگیر‌ه دژ ب ‌ه خاوه‌نه‌كه‌ى‪،‬‬ ‫كرده‌یه‌كى سادیی ‌ه دژى هه‌ژموونى دایك‬ ‫ده‌وه‌ستێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه ئابرووچوونى‬ ‫باوك كۆتایی دیت‪ ،‬ئه‌م جۆر‌ه په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫بارگاویی ‌ه ب ‌ه شه‌رانگیزى و كین ‌ه و‬ ‫دوژمنكارى‪ ،‬نووسه‌ر هه‌میش ‌ه به‌و زمان ‌ه‬ ‫ده‌نوسێت ك ‌ه په‌یوه‌ست ‌ه به‌وانیدیكه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ‌ه ئۆرهان پامۆك برواى‬ ‫وای ‌ه نووسینى ڕۆمان خۆخستن ‌ه جیگه‌ى‬ ‫ئه‌ویدیكه‌یه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه ئه‌و كاته‌ى هه‌ست‬ ‫ده‌كه‌یت ك ‌ه وشه‌كان هى خۆت نین‪،‬‬ ‫هاوكات هه‌ست به‌وه‌ش ده‌كه‌یت ك ‌ه‬ ‫مه‌رج نی ‌ه ئه‌وانیدیكه‌ش به‌ر ل ‌ه تۆ یان‬ ‫ل ‌ه ته‌ك تۆدا خاوه‌نى بووبن‪ ،‬دوا جار‬ ‫زمان كێڵگه‌ى هه‌موومانه‌‪ ،‬هه‌ر ئه‌وه‌ش‬ ‫وایكردوو‌ه شێواز و ستایلى نووسین‬ ‫گرنگییه‌كى گه‌وهه‌ردارى هه‌بێت‪ ،‬چه‌مكى‬ ‫شێواز گوزارشت ‌ه له‌و دژوارییه‌‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫خۆى مولكى زمان ‌ه ك ‌ه زاده‌ى په‌یوه‌ندى‬ ‫پر ل ‌ه ته‌نگژ‌ه و ئالۆزى مه‌ردوومه‌كانه‌‪،‬‬ ‫له‌والو‌ه هه‌وڵ ‌ه بۆ داگیركردنێك ك ‌ه بۆ‬ ‫خۆى خاپووركردنه‌‪ ،‬پاشان سه‌ر ل ‌ه نوێ‬ ‫دامه‌زراندنه‌وه‌ى ده‌نیو بازنه‌ى زمانى‬ ‫تایبه‌تى ئه‌و كه‌س ‌ه یان هى دایكى‪ ،‬ته‌نها‬ ‫بۆ قۆناغێكى زۆر كورت‪ ،‬به‌ر له‌وه‌ى‬ ‫بكه‌وێت ‌ه ژێر هه‌ژموونى باوكه‌كان‪.‬‬ ‫«سیسیلیا» و دایكى ل ‌ه ڕێگه‌ى‬ ‫نامه‌كان و گێڕانه‌وه‌ى یاداشته‌كانى‬ ‫خۆیانه‌و‌ه سه‌باره‌ت ب ‌ه «گوڵ محه‌مه‌د» و‬ ‫«گوستاڤ»ه‌و‌ه هه‌وڵى ئه‌و داگیركردن و‬ ‫به‌رجه‌سته‌كردنى ئه‌و دژوارى و ملمالنێی ‌ه‬ ‫ده‌ده‌ن‪ .‬كه‌وات ‌ه زمانى تاكڕه‌وان ‌ه ئاسان‬ ‫نییه‌‪ ،‬جۆریك ‌ه ل ‌ه ده‌ستبه‌رداربوونى‬

‫زمانى ئه‌وانیدیكه‌‪ .‬زمانه‌ك ‌ه ئه‌و بڕ‌ه‬ ‫زۆره‌ى ل ‌ه توندزتیژى تێدای ‌ه چونك ‌ه‬ ‫هه‌لگرى پاشماوه‌ى هه‌قیقه‌ت ‌ه كۆنه‌كان ‌ه‬ ‫ك ‌ه له‌مرۆكه‌دا باویان نه‌ماوه‌‪ ،‬دیار‌ه‬ ‫خۆسه‌پێنه‌رانه‌ ده‌خوازێت ئه‌و هه‌قیقه‌ت ‌ه‬ ‫زیندوو بكاته‌و‌ه و بیخاته‌و‌ه ناو دڵ و ڕۆح‬ ‫و عه‌قڵى كه‌سه‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫دوا جار ل ‌ه میانه‌ى گێڕانه‌وه‌ى زمانى‬ ‫كاره‌كته‌رێكى نێرى وه‌ك «گوڵ محه‌مه‌د»‬ ‫ئێم ‌ه به‌ر ئه‌و ڕاستیی ‌ه ده‌كه‌وین ك ‌ه زمانى‬

‫««‬

‫دایكه‌كان بۆ هه‌میش ‌ه له‌به‌رده‌م هه‌ژموونى‬ ‫زمان و گوتارى نێرینه‌دا شكست دێنێت‪،‬‬ ‫به‌و پێوودانگه‌ش بێت كرده‌ى توندوتیژى‬ ‫وا له‌ناو هه‌مان زمان و گوتاردای ‌ه ك ‌ه تا‬ ‫هه‌نووكه‌ش كۆتایی نه‌هاتووه‌‪ .‬بیرمان‬ ‫نه‌چێت ك ‌ه ئه‌ركى ڕۆماننووس ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌موو ئه‌و شوێنانه‌دا بێت ك ‌ه یه‌زدان‬ ‫فه‌رامۆشیان ده‌كات‪ ،‬هاوكات گومان له‌و‬ ‫زمان ‌ه زاڵ و خۆسه‌پێنه‌ر‌ه بكات ك ‌ه هى‬ ‫باوكه‌كانه‌‪.‬‬

‫ڕه‌بیع جابر‪ ..‬ڕاوچیى جوانیی ‌ه شاراوه‌كان‬ ‫سه‌رپه‌رشتیارى پاشكۆى (افاق) بوو‌ه‬ ‫ل ‌ه ڕۆژنامه‌ى (الحیاه‌) ئه‌و ل ‌ه ئێستادا‬ ‫خاوه‌نى حه‌ڤد‌ه ڕۆمان ‌ه له‌وان ‌ه (پادشاى‬ ‫تاریكى‪ ،‬چاپى ڕه‌ش‪ ،‬په‌پووله‌ى‬ ‫شین‪ ،‬یوسفى ئینگلیزى و ده‌روزه‌كانى‬ ‫بولگراد و به‌یروت شارى دونیاو چه‌ند‬ ‫ڕۆمانى تر‪ .‬ئه‌م نووسه‌ر‌ه الو‌ه له‌سه‌ر‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانى خاوه‌نى چه‌ندین خه‌اڵت ‌ه‬ ‫له‌وانه‌ش (خه‌اڵتى ڕه‌خنه‌گران بۆ ڕۆمان)‬ ‫له‌سه‌ر ڕۆمانى (پادشاى تاریكى) ساڵى‬ ‫(‪ )1992‬خه‌اڵتى به‌ناوبانگى (بووكه‌رى‬ ‫عه‌ره‌بى) بۆ ڕۆمانى (درووزه‌كانى‬ ‫بوڵگراد) ساڵى (‪ .)2012‬هه‌ر چه‌ند‌ه‬ ‫به‌داخه‌و‌ه ئه‌م نووسه‌ر‌ه تا ئێستا هیچ‬ ‫یه‌كێك ل ‌ه ڕۆمانه‌كانى وه‌رنه‌گێڕدراون بۆ‬ ‫سه‌ر زمانى كوردى و كتێبخانه‌ى كوردى‬ ‫و خوێنه‌ران بێبه‌شن ل ‌ه خوێندنه‌وه‌ى‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانى ئه‌م نووسه‌ره‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر‬ ‫دوو كتێبى (پارادۆكسى نووسین و‬ ‫نووسین و بێده‌نگى)ـێ ئه‌م نووسه‌ر‌ه‬

‫شاخه‌وان سدیق‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫«سنووره‌كانى لێكدانه‌و‌ه و ڕاڤه‌كردنى‬ ‫تێكسته‌كان له‌وێدا ته‌واو ده‌بن‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫مافه‌كانى تێكست ده‌ست پێ ده‌كات‪».‬‬ ‫ئه‌مبێرتۆ ئیكۆ‬ ‫هه‌میشه‌ ك ‌ه كتێبێك ده‌گرم ب ‌ه‬ ‫ده‌ستمه‌وه‌ و پێش ئه‌وه‌ى ده‌ست بكه‌م‬ ‫ب ‌ه خوێنده‌وه‌ى له‌به‌رده‌م پرسیاری‬ ‫ئه‌وه‌دا خۆم ده‌بینمه‌و‌ه ك ‌ه بۆ ئه‌م كتێب ‌ه‬ ‫بخوێنمه‌وه‌؟ ئه‌م كتێب ‌ه بۆ ژیانى من بۆ‬ ‫گرنگه ‌و ده‌توانێت چى ل ‌ه دونیابینیى‬ ‫من بۆ ژیان و ئه‌و واقیعه‌ى منى تیام‬ ‫بگۆڕێت‪ .‬من پێم وایه‌ چۆن هه‌موو كه‌س‬ ‫خاوه‌نى دونیایه‌كى تایبه‌ت به‌خۆیه‌تى‪،‬‬ ‫ئاوهاش هه‌موو كه‌س ئه‌و كتێبان ‌ه‬ ‫ی بچوك‬ ‫ده‌خوێنێته‌و‌ه ك ‌ه كۆمه‌كێك ‌‬ ‫به‌و دونیا تایبه‌ته‌ى ئه‌و بكات‪ .‬وه‌ك‬ ‫(ڕالف ولدۆ ئێمرسۆن)یش ده‌ڵێت»‬ ‫هه‌ندێك كتێب هه‌ن ڕۆڵیان ل ‌ه ژیانمدا ل ‌ه‬ ‫ڕۆڵى دایك و باوك‪ ،‬ل ‌ه ڕۆڵى دۆستان‪،‬‬ ‫خۆشه‌ویستان و ل ‌ه ڕۆڵى ئه‌زمون ‌ه پڕ‬ ‫عه‌شقه‌كانمان كه‌متر نییه‪ «‌.‬چونك ‌ه بگه‌ڕێت و ب ‌ه مرۆڤى نه‌ته‌وه‌جیاوازه‌كان كتێبه‌كان نه‌بێت ك ‌ه بێكۆتان‪ ».‬ئه‌گه‌رچى‬ ‫كتێب ناچارمان ده‌كات بیربكه‌ینه‌وه‌و ل ‌ه ئاشنابێت و هه‌میش ‌ه ل ‌ه گه‌ڕانێكى كه‌میش نین ئه‌و كتێبانه‌ى ك ‌ه مه‌ترسیى‬ ‫خۆمان و ده‌وروبه‌ر ڕابمێنین‪ ،‬پرسیار به‌رده‌وامدابێت‪ ،‬بۆی ‌ه مومكین نیی ‌ه گه‌وره‌ن له‌سه‌ر ژیانى تاك و كۆمه‌ڵگا‌و‬ ‫بكه‌ین و ئاسان بڕوا ب ‌ه هه‌موو شته‌كان مرۆڤ دواى خوێندنه‌وه‌ى هه‌ر كتێبێك به‌خوێندنه‌وه‌یان ڕه‌نگ ‌ه نه‌وه‌یه‌ك تووشى‬ ‫نه‌كه‌ین‪ ،‬ئه‌و‌ه هه‌ركتێبیش ‌ه مرۆڤ به‌شێكى گه‌ور‌ه ل ‌ه تێڕوانینه‌كانى گرفتارى بكه‌ن‌و به‌ره‌و هه‌ڵدێریان به‌رێت‬ ‫ناچار ده‌كات ل ‌ه ژووره‌كه‌ى خۆیه‌وه‌ و نه‌گۆڕدرێت‪ ،‬هه‌روه‌ك ئه‌وه‌ى (عه‌تا و الپه‌ڕه‌كانى مێژووش پڕن له‌م نمونانه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌و شوێنه‌وه‌ى ك ‌ه كتێبێكى پێیه‌و محه‌مه‌د) ل ‌ه ڕۆمانى (ڕێبه‌رى كتێبساز‌ه مادامێكیش كتێب ئه‌م هه‌موو گرنگییه‌ى‬ ‫سه‌رقاڵى خوێندنه‌وه‌ی ‌ه بێ هیچ مۆڵه‌ت‌و كوژراوه‌كان)دا ده‌ڵێت «مرۆڤ بریتیی ‌ه هه‌ی ‌ه كه‌وات ‌ه ده‌بێت ل ‌ه ئێستادا بزانین‬ ‫فیزایه‌ك گه‌شتێكى دورو درێژ بكات‪ ،‬ل ‌ه كه‌ڵه‌كه‌بوونى كتیب و ده‌ستنووسه‌كان بۆ ده‌خوێنینه‌و‌ه چى ده‌خوێنینه‌وه‌‪.‬‬ ‫گه‌شتێك ب ‌ه درێژایى گۆى زه‌وى ب ‌ه ئه‌وه‌ى بیرده‌كاته‌وه‌‪ ،‬كتێبه‌كانن‪ ،‬چونك ‌ه (چالس دیكنز) واته‌نى «زۆر‬ ‫چه‌ندین واڵت و خاك و نیشتماندا‪ ،‬ب ‌ه هه‌رچۆن ئه‌وه‌ى مرۆڤ و دنیا ده‌گۆڕێت كتێب هه‌ن باشترین شت تیایاندا ته‌نیا‬ ‫ده‌ریاو دارستان و پانتایى بیابانه‌كاندا‪ ،‬هه‌ر كتێبه‌كانن‪ ،‬ئه‌مه‌ش وام لێده‌كات به‌رگه‌كانیانه‌« بۆی ‌ه ئێستاو دواى ئه‌م‬ ‫به‌ناو چه‌ندین شارستانى و شارو گوندا بڵێم هه‌موو شتێك كۆتایى هه‌یه‌‪ ،‬ته‌نها پێشه‌كیی ‌ه ده‌مه‌وێت كه‌مێك ده‌رباره‌ى‬

‫ئه‌حمه‌د)ى وه‌رگێڕ ده‌ڵێت «سه‌روه‌ختێك‬ ‫ده‌ستم ب ‌ه وه‌رگێڕانى كتێبى (پارادۆكسى‬ ‫نووسین)كرد‪ ،‬ده‌مزانى كه‌مێكى كه‌مى‬ ‫خوێنه‌رانى كورد ئاشنایه‌تیان ب ‌ه (ڕه‌بیع‬ ‫جابر) هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم دڵنیابووم ك ‌ه كارى‬ ‫نووسه‌رێكى به‌هره‌مه‌ند و موعته‌به‌ر‬ ‫ده‌كه‌م‪ .‬دڵنیابووم له‌به‌رده‌م نووسه‌رێكى‬ ‫جدى و پڕ به‌رهه‌م و به‌سه‌لیقه‌دام‪.‬‬ ‫ئه‌م كتێبان ‌ه له‌الیان ناوه‌ندى ئه‌ندێشه‌و‬ ‫ده‌زگاى جه‌مال عیرفانه‌وه‌‪ ،‬چاپ و باڵو‬ ‫كراونه‌ته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه نووسه‌ر ل ‌ه هه‌ریه‌كێكیاندا‬ ‫خوێنه‌ر له‌به‌رده‌م وه‌اڵمی چه‌ندین‬ ‫پرسیاردا ڕاده‌گرێت‪ .‬له‌وانه‌ش «نووسین‬ ‫چییه‌؟ مرۆڤ بۆ ده‌بێت بنووسێت؟‬ ‫نووسین گرنگ ‌ه یان خوێندنه‌وه‌؟ نووسین‬ ‫چى ل ‌ه دونیاى خوێنه‌ر ده‌گۆڕێت؟‬ ‫نووسه‌ر تا كوێ گرنگ ‌ه بنووسێت و‬ ‫خوێنه‌ر پێویست ‌ه چى بخوێنێته‌وه‌؟ هه‌ر‬ ‫له‌به‌ر گرنگیى ته‌وه‌رى ئه‌م گفتوگۆیانه‌ى‬ ‫نووسه‌ریش بۆ خوێنه‌رانى كورد ل ‌ه ئێستادا‬

‫ه زۆر ده‌خوێنێته‌وه‌و‬ ‫جابر‪ ،‬نووسه‌رێكە ك ‌‬

‫كه‌م قسه‌ ده‌كات‬ ‫نووسه‌رێكى وردو ب ‌ه ئه‌زمون و به‌توانا‬ ‫بدوێم ك ‌ه وه‌ك ڕاوچییەك هه‌میش ‌ه‬ ‫له‌ناو الپه‌ڕه‌ى كتێبه‌كاندا ڕاوى جوانیی ‌ه‬ ‫شاراوه‌كان ده‌كات‪ ،‬نووسه‌رێك ك ‌ه زۆر‬ ‫ده‌خوێنێته‌وه ‌و كه‌م قس ‌ه ده‌كات‪،‬‬ ‫گۆشه‌گیره‌و هه‌میش ‌ه خۆى ل ‌ه میدیاكان‬ ‫ده‌دزێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و به‌ته‌مه‌نێكى كورته‌و‌ه‬ ‫وه‌ك مرۆڤى چاخى كۆن به‌رده‌وام‬ ‫له‌ناو به‌رگى كتێب ‌ه كالسیكییه‌كاندا ون‬ ‫بووه‌‪ ،‬ئه‌و نووسه‌ره‌ش (ڕه‌بیع جابر)ى‬ ‫لوبنانییه‌‪ .‬ئه‌م نووسه‌ر‌ه ته‌مه‌نى سى و نۆ‬ ‫ساڵه‌و ده‌رچووى به‌شى فیزیاى زانكۆى‬ ‫ئه‌مەركیی ‌ه ل ‌ه به‌یروت‪ .‬بۆ ماوه‌یه‌كیش‬

‫له‌الیان وه‌رگێڕى به‌توانا (شوان‬ ‫ئه‌حمه‌د)ـەو‌ه كراون ب ‌ه كوردى‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌م دوو كتێب ‌ه پێكهاتوون ل ‌ه كۆمه‌ڵك‬ ‫وتارو لێكۆلینه‌وه‌ى ئه‌ده‌بى‪ ،‬كە تیایدا‬ ‫نووسه‌ر زۆر شاره‌زایانه‌و ب ‌ه وردى و‬ ‫چه‌ندین پرسیارى جدى ده‌رباره‌ى ئه‌ده‌ب‬ ‫و نووسین و خوێندنه‌و‌ه ده‌خات ‌ه ڕوو‪،‬‬ ‫ك ‌ه پرسیارو سه‌رنجه‌كانى ئه‌و قسه‌ى‬ ‫دڵى هه‌موومانن له‌مه‌ڕ ئه‌ده‌ب‪ .‬به‌جۆرێك‬ ‫په‌نج ‌ه له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌و جوانیی ‌ه شاراوان ‌ه‬ ‫داده‌نێت‪ ،‬ك ‌ه ئه‌سته‌م ‌ه هه‌ریه‌كێك ل ‌ه‬ ‫ئێم ‌ه ل ‌ه چه‌ندینجار خوێندنه‌وه‌ى ئه‌و‬ ‫ڕۆمانانه‌دا به‌و شێوه‌ی ‌ه بیانبینین‪( ،‬شوان‬

‫(شوان ئه‌حمه‌د) كتێبێكى دیكه‌ى ئه‌م‬ ‫نووسه‌ره‌ى وه‌رگێڕاو‌ه بۆ كوردى به‌ناوى‬ ‫(هێزى ئه‌ده‌ب) ك ‌ه بڕیار‌ه به‌م زوان ‌ه ل ‌ه‬ ‫ناوه‌ندى ئه‌ندێش ‌ه چاپ و باڵو بكرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫من له‌م نووسینه‌مدا ك ‌ه زیاتر مه‌به‌ستم ل ‌ه‬ ‫ناساندنى دونیاى نووسین و گفتوگۆكردن ‌ه‬ ‫ده‌رباره‌ى تێڕوانینه‌كانى ئه‌م نووسه‌ر‌ه‬ ‫بۆ هه‌ندێك چه‌مك و پرسیار‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫سێ پرسیارى گرنگى ناو ئه‌م كتێبانه‌ى‬ ‫(ڕه‌بیع جابر) ده‌وه‌ستم‪ .‬ك ‌ه ئه‌ویش‬ ‫بریتین ل ‌ه (نووسین‪ ،‬نه‌نووسین‪ ،‬نووسین‬ ‫و خوێندنه‌وه‌) و هه‌وڵده‌ده‌م كه‌مێك‬ ‫ده‌رباره‌یان بدوێم‪.‬‬

‫ژماره‌ (‪ )٥١٥‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/٨/٨‬‬

‫««‬

‫‪4‬‬

‫ده‌نگه‌كان‬ ‫‪1‬‬ ‫هه‌موو ڕه‌نگه‌كانت گرتووه‌ هه‌ر ئه‌ڵێی شاڕه‌نگ و‬ ‫شه‌به‌نگی‬ ‫هه‌م شوێنی و هه‌م كاتی وه‌ك ئه‌وه‌ی فه‌له‌ك‬ ‫هه‌ڵسووڕێنی‬ ‫هه‌موو ئاوه‌كان له‌ سیامتا هه‌ڵئه‌ڕژێن‬ ‫هه‌رئه‌ڵێی زه‌ریا له‌ڕۆحتایه‌‬ ‫هه‌م بازی و هه‌م قه‌فه‌ز وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌بوونم له‬ ‫‌ده‌ستی تۆدابێ‬ ‫جارێ له‌ فڕینی و ئاسامنم پڕ ورشه‌ی باڵ ئه‌كه‌ی‬ ‫جارێكیش سه‌راپای گیانم له‌قه‌فه‌س به‌ند ئه‌كه‌ی‬ ‫هه‌م شه‌رابی سپی كه‌وناری هه‌م ساقی‬ ‫جارێ جامی گه‌شی په‌یامنه‌م لێ وردوخاش ئه‌كه‌ی‬ ‫ه شیعرم مه‌ست‬ ‫جارێكیش بۆ ئه‌به‌د سه‌ری پڕ ل ‌‬ ‫ئه‌كه‌ی‬ ‫له‌ززه‌تی ئه‌شقی من هه‌ر ئاوا نه‌مره‌‬ ‫كه‌تۆهه‌م یه‌قین بی و هه‌م گومان‬ ‫منیش به‌ندۆلێكی تاهه‌تا سه‌رگه‌ردان‬ ‫‪2‬‬ ‫ده‌نگێ نابیستم ئه‌زانم بێده‌نگیت دونیای گرتووه‌‬ ‫ڕه‌نگێ نابینم ئه‌زانم ڕه‌نگینیت‬ ‫ه هه‌ر هه‌موو فه‌له‌كه‌وه‌ ڕاگرتووه‌‬ ‫كه‌ونی ب ‌‬ ‫تیشكێ هه‌ڵنایێ ئه‌زانم تیشكێ نیت‬ ‫خۆری لەژێر باڵی خۆیا داپۆشتووه‌‬ ‫هیچ شیعرێكم بۆ نانوورسێت و ئه‌زانم‬ ‫سیامت هه‌موو جووڵه‌یه‌كی قه‌ڵه‌می داگیر كردووه‌‬ ‫‪3‬‬ ‫ده‌نگی تۆ وه‌ك خووڕه‌ی ئاو و شنه‌‌ی بایێ‬ ‫ده‌نگی تۆ وه‌ك دڵۆپه‌ی شه‌ونم و په‌لكه‌گیایێ‬ ‫ده‌نگی تۆ وه‌ك باخی ئه‌وین و لوتكه‌چیایێ‬ ‫ده‌نگی تۆ تانوپۆی بوونه‌‬ ‫وه‌ك به‌ندۆلی ئه‌به‌دییه‌له‌ گڕناگه‌ی هاتووچوونا‬ ‫‪4‬‬ ‫پۆاڵش بم له‌ناو ده‌نگی پڕميهری ئه‌ويندا تواميه‌وه‌‬ ‫رشيخه‌ی شێالقه‌ی چياش بم‬ ‫له‌نێو ده‌نگی پڕ بازی شيعردا ڕواميه‌وه‌‬ ‫چلچرای خۆريش بم‬ ‫من له‌ناو كوانووی ڕووناکی ئه‌دگارت تواميه‌وه‬ ‫‌‬ ‫‪5‬‬ ‫ژيان له ئاسێرتين ره‌وه‌ز بانگم ئه‌كات‬ ‫منيش لە بای ئه‌زه‌لی تۆدا مه‌ست بووميه‬ ‫شه‌اڵڵم بە ده‌نگ و سه‌داوه‬ ‫هه‌م ژيان به‌ره‌و خۆی ڕام ئه‌كێشێ‬ ‫هه‌م تۆش به‌ره‌و خۆت ڕام ئه‌كێىش‬ ‫منيش تاقەدڵێكم‬ ‫لەناو له‌پی پڕميهری تۆ به‌ند كراوه‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫كه‌ریم ده‌شتی‬

‫‪6‬‬

‫ه چه‌ند دژوار ‌ه‬ ‫سه‌یرك ‌‬ ‫بانگی من و به‌سته‌ی هه‌زاران ده‌نگی تۆ‬ ‫چه‌ند خه‌مباره‌‬ ‫دووریی من و جه‌سته‌ی هه‌زاران ڕه‌نگی تۆ‬ ‫مه‌ینه‌تێكی چه‌ند تاسباره‬ ‫تاریكیی ته‌نهایی من و چرای هه‌زاران شه‌وقی تۆ‬ ‫له‌ ئاگر سووتانی من و تاڤگه‌ی هه‌زاران خووڕه‌ی تۆ‬ ‫ئه‌ی چه‌تری سه‌ری خه‌مگینم‬ ‫‪7‬‬ ‫له‌نێو هه‌راوزه‌نادا بێده‌نگیی خۆم ئه‌ناسمه‌وه‌‬ ‫له‌نێو دڵی تاریكیدا رووناهیی ناو دڵی خۆم ئه‌بینم‬ ‫به‌سه‌ر لێواری ده‌ریادا قوواڵیی خۆم ئه‌دۆزمه‌وه‌‬ ‫له‌ناو په‌یامنه‌ی شه‌رابدا ئاگاهیی خۆم دائه‌ڕێژم‬ ‫‪8‬‬ ‫سووتانی سۆزه‌ ئه‌وین له‌ سینه‌ی ته‌واوی بووندا‬ ‫له‌نه‌ی دێ‬ ‫ه به‌ی دێ‬ ‫ل‌‬ ‫ه باران و ده‌نگی منه‌ی دێ‬ ‫ل‌‬ ‫‪9‬‬ ‫ئه‌و كاته‌ له‌ ته‌النه‌ ئه‌فسانه‌ییه‌كانی كێله‌شین‬ ‫كتێبی یۆتوپیام ئه‌خوێنده‌وه‌‪ ،‬سوارانی به‌فر‬ ‫هه‌ره‌سیان هێنابوو‬

‫كۆڤادیسی ده‌ستم كه‌ به‌ پڕوشه‌ی ته‌می ناو ڕه‌وه‌ز‬ ‫هه‌ڵمی لێ هه‌ڵئه‌ستا‬ ‫هه‌واڵی واده‌ی تووڕبوونی خۆره‌تاوی پێ گه‌یاندم‬ ‫له‌وسه‌ره‌وه‌ خۆی كوشت و دونیای له‌خوێن وه‌ردا‬ ‫زانیم شه‌و كۆمیدیای خۆی ئه‌نووسێته‌وه‌‬ ‫شه‌ڕی ته‌رواده‌به‌ڕێوه‌یه‌‬ ‫هه‌ر زوو جه‌سته‌ و ده‌ست و په‌نجه‌ و قاچه‌كانم‬ ‫كۆكرده‌وه‌‬ ‫هاوارم كرد من ئێستا كه‌ته‌نهاترین مرۆڤم له‌گۆی‬ ‫زه‌وی‬ ‫ه جگه‌له‌ فواره‌ی خوێنی جه‌سته‌م ده‌نگێ‬ ‫ك‌‬ ‫نابیستم‬ ‫ه ڕێگه‌دا كتێبی هه‌زارالپه‌ڕه‌ی تێنوێتیم خوێنده‌وه‌‬ ‫ل‌‬ ‫زمانم وه‌ك كاغه‌ز خشه‌ی ئه‌هات‬ ‫سه‌ری هه‌زاران هه‌زار ڕێگه‌ی به‌رده‌اڵنم بڕی‬ ‫من ته‌نهاترین مرۆڤ بووم كتێبی یۆتوپیام‬ ‫ئه‌خوێنده‌وه‌‬ ‫كه‌ خۆره‌تاو وه‌ك قه‌قنه‌س له‌ خوێنی خۆیا زیندوو‬ ‫بۆوه‌‬ ‫له‌ دووره‌وه‌ سه‌یری كێله‌شینم كرد‬ ‫ته‌واوی جه‌سته‌ی شمشێرڕێژ كرابوو‬ ‫وه‌ك كێڵگه‌ی گوڵمه‌ریه‌مه‌ ئه‌بریسكایه‌وه‌‬ ‫ویستم هاوار بكه‌م و ڕابكه‌م‬ ‫ویستم بگریم و پێبكه‌نم‬ ‫به‌اڵم ئاخ ژیان له‌ هه‌موو الیه‌كه‌و ‌ه به‌قوفڵی‬ ‫ئه‌به‌دییه‌ت داخرابوو‬ ‫‪10‬‬ ‫ژووره‌كه‌م ئه‌گریێ پڕ بووه‌ له‌ ته‌وقی وه‌ڕه‌سی‬ ‫پڕ بووه‌له‌كتێبی ئه‌به‌نووس‬ ‫پڕ بووه‌ له‌ زمانی شكاو‬ ‫ه سیفری ڕه‌هایی‬ ‫ژووره‌كه‌م پڕ بووه‌ل ‌‬ ‫پڕ بووه‌له‌ كه‌شتیی ڕاكردن بۆ ناو ئاو‬ ‫پڕ بووه‌ له‌ جریوه‌ی بزڕكاو‬ ‫ه ڕابكه‌م‬ ‫ئه‌مه‌وێ ڕابكه‌م ڕابكه‌م هه‌میش ‌‬ ‫ه زه‌وی گیر بووه‬ ‫ئاخر من باڵنده‌م بۆ قاچم ل ‌‬ ‫‪11‬‬ ‫‌كە لێرەین ئەوە لەوێ‌ چاومان لە كۆترەكانە‬ ‫چۆن لە ئاوی سەر بەردەكان ئەخۆنەوە‬ ‫كە لێرەین ئەوە لەوێ‌ دڵامن داوە بەو كچانەی‬ ‫بەردەكان بۆ شوورەی خۆیان ئەگوازنەوە‬ ‫كە لێرەین ئەوە لەوێ‌دەستامن لەناو ئەو‬ ‫دەستانەن‬ ‫شیری ژیان ئەبەشنەوە‬ ‫ێ ڕۆحامن داوە بەو كەڤرانەی‬ ‫كە لێرەین ئەوە لەو ‌‬ ‫لەبەر شیلەی گەرمی ڕژاو‬ ‫مانگەشەوان وەكو زیو ئەبریقێنەوە‬ ‫لەگەڵ یەكەم تریقانەوەی گوڵەپونگی سەر‬ ‫ڕێگاكان‬ ‫ئەچین لە ئاوەكەی هیرتێ‌ ئەخۆینەوە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٦‬دوشەممە ‪201٦/٨/٨‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪٣٠٦‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٦‬دوشەممە ‪2016/٨/١‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫چۆن قەرەدا‌غی ئیستیسمار بکەین؟‬ ‫عەلی مستەفا کەریم‬ ‫عەلی قەرەدا‌‌غی کەسایەتییەکی ئاینی‪-‬‬ ‫ئەکادیمی‪-‬ئیداری‪-‬سیاسی لۆکاڵی و‬ ‫هەرێمی و جیهانییە‪ ،‬خاوەنی دەیان کتێب‬ ‫و لێکۆڵینەوەیە لە تایبەتمەندی خۆیدا‪.‬‬ ‫لە هەرێمی کوردستان لە ناوەڕاستی‬ ‫نــەوەدەکــانــەوە لــە ڕێــگــەی رابیتەی‬ ‫ئیسالمییەوە ناوی کەوتە بەر گوێ و‬ ‫هێواش هێواش لە رێگەی یەکگرتوی‬ ‫ئیسالمییەوە هەم لەنێو رێکخستنی ئەو‬ ‫حیزبە و هەم لە پەیوەندییە سیاسییەکاندا‬ ‫دەرکـــــەوت‪ .‬لـــەم روەوە لــە شــەڕی‬ ‫ناوخۆوە بەرەبەرە وەکو ناوبژیوانێک و‬ ‫کەسایەتییەکی خێرخوازی و زانستی کە‬ ‫رێزی لێدەگیرا دەکەوتە نێوان گفتوگۆ‬ ‫و ناکۆکییەکانی یەکێتی و پارتی‪ .‬ئەمە‬ ‫جگە لــەوەی وەکــو مەرجەعێکی فرە‬ ‫تایبەتمەند وایە بۆ یەکگرتوی ئیسالمی‪.‬‬ ‫لە دوهەزارەکانیشەوە دو الیەنی دیکەی‬ ‫ئەم کەسایەتییە دەرکــەوت‪ ،‬یەکەمیان‬ ‫الیەنی زانستیانەی دەرکــەوت کە وەکو‬ ‫تایبەتمەندێکی بواری ئاین کە خاوەنی‬ ‫دەیــان کتێب و لێکۆڵینەوە و فتوایە‬ ‫لەبواری پەیوەندی ئاین و ئاڵۆزییەکانی‬ ‫س ــەردەم ــی نـــوێ‪ .‬الیــەنــی دوەمــیــان‬ ‫بونییەتی بە ئەمینداری یەکێتی زانایانی‬ ‫جیهانیی موسڵمانان‪ .‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫خاوەنی زانکۆی گەشەپێدانی مرۆییە‬ ‫وەکو پرۆژەیەکی ئەکادیمی و بازرگانی‪.‬‬ ‫لە ئاستی دەرەوەش‪ ،‬بەتایبەت خەلیج و‬ ‫واڵتانی عەرەبی و رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫وەکو کەسایەتییەکی ئاینی و ئەکادیمی‬ ‫و ئیداری تاکو ئاستی سەرۆکی یەکێتی‬ ‫زانایان قەبوڵکراوە‪ .‬لێرەدا پرسیاری ئەم‬ ‫وتارە ئەوەیە کە ئایا ئێمە لە هەرێمی‬ ‫کوردستان و تەنانەت وەکــو کــورد لە‬ ‫پارچەکانی دیکەش چۆن بتوانین ئەم‬ ‫کەسایەتییە ئیستیسمار بکەین؟‬ ‫ئەم کەسایەتییە لە هەرێم دەتوانین‬ ‫بڵێین چوار دیدگا و ئاراستە هەیە بۆ‬ ‫هەڵسەنگاندن و کــارکــردن لەسەری‪:‬‬ ‫یەکەمیان ئاراستەی ئیسالمییەکانە بە‬ ‫گشتی و بەتایبەت یەکگرتوی ئیسالمی‬ ‫کە وەکو مەرجەعێک و پشتوپەنایەک‬ ‫ســەیــری دەک ــەن و نابینین کەمترین‬ ‫رەخنەی لێبگرن‪ ،‬یان تەنانەت کارەکانی‬ ‫هەڵبسەنگێنن‪ .‬ئــاراســتــەی دوەمــیــان‬ ‫نەیارەکانییەتی‪ ،‬کە زیاتر بە پۆست‬ ‫و نوسین نەفرەتی لێدەکەن و وەکو‬ ‫پاشکۆیەک و خزمەتکارێکی رژێمەکانی‬ ‫دژی کــورد وێنای دەکــەن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەبەردەم دۆزە نەتەوەییەکانی کورداندا‪.‬‬ ‫ئەم ئاراستەی دوەمە زۆر رەشۆکیانەیە‬ ‫و میللیگەرایەکی بێمانای وایە کە تەنها‬ ‫ستراتیجی ئەوەیە بەرامبەر رەشبکات و‬ ‫رویەکی ئەهریمەنانەی وای بداتێ تاکو‬ ‫بیکاتە ئامانجێکی تیرلێگرتن‪ .‬ئاراستەی‬ ‫سێیەم سیاسییەکانی هەرێمن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ســەرکــردایــەتــی و رێــبــەرانــی سیاسی‬ ‫حیزبەکان‪ ،‬هەڵسوکەوتیان لەگەڵ ئەم‬ ‫کەسایەتییە زۆر پراگماتی و روکارییانەیە‬ ‫و هەندێ جاریش دوڕوانــەیــە‪ .‬لەکاتی‬ ‫پێویستدا دەرگــای مەکتەبی سیاسی‬ ‫بۆی لەسەر پشتە و وێنە و کۆنفرانسی‬ ‫رۆژنامەوانی بۆ دەگیرێ‪ ،‬بەاڵم دواتر‬

‫کار بۆ ئەوە ناکرێت ئەم کەسایەتییە‬ ‫خشتە و ئەجێندای کارێکی درێژخایەنی‬ ‫نەتەوەیی و ئاینی بخرێتە پێش تاکو‬ ‫لە دورمـــەودادا ســودی لێوەربگیرێت‪.‬‬ ‫ئاراستەی چــوارەم رەخنەگرەکانیەتی‪،‬‬ ‫بــەزۆری رەخنەی ئــەوەی لێدەگرن کە‬ ‫لێدوان و کارەکانی پەیوەست بە دۆزە‬ ‫نەتەوەییەکانی میللەتەکەی بە راستەوخۆ‬ ‫یان ناڕاستەوخۆ دەچێتە خزمەت واڵتە‬ ‫سەردەستە و داگیرکەرەکانەوە‪ .‬یان‬ ‫ئـــەوەنـــدەی دۆز و کێشەی نــەتــەوە‬ ‫موسڵمانەکان لە ئەجێندای کارەکانیدا‬ ‫هەیە‪ ،‬هی نەتەوەکەی خۆی کە ئەویش‬ ‫موسڵمانە‪ ،‬بەشێوەیەکی هاوتا و یەکسان‬ ‫لە ئەجێندا و کار و لێدوانەکانیدا نییە‬ ‫و وەکو سەرکردە و رێبەرە ئاینییەکانی‬ ‫دیکەی عەرەب و تورک و فارس‪ ،‬کورد و‬ ‫دۆز و مەزڵومییەکانی فەرامۆش کراون‪.‬‬ ‫رەخنەیەکی دیکەی ئەم ئاراستەیە لە‬ ‫قەرەداغی زاڵبونی ئایدۆلۆجیای ئیخوانە‬ ‫لەسەر کار و لێدوانەکانی‪ ،‬بەجۆرێک‬ ‫وەک ــو دەروێــشــێــکــی قــــەرزاوی و ئەو‬ ‫ئایدۆلۆجیایە وێنادەکرێت و دەردەکەوێت‬ ‫کە لە زۆرێک پرسی ئەو رەوتەدا لەسەر‬ ‫خەتە و بەرگریکارە بۆیان‪.‬‬ ‫ئێمە وەکو پرانسیپی رەخنەگرتن و‬ ‫هەڵسەنگاندن و چاودێریکردن لەگەڵ‬ ‫ئاراستەی چوارەمین بە رەچاوکردنی‬ ‫ئـــەوەی کــە قــەرەداغــی لــەبــەر ئــەوەی‬ ‫کەسایەتییەکی ئاینی‪-‬ئەکادیمی‪ ،‬ئیداری‬ ‫و سیاسیی لۆکاڵی و ناوچەییە و تەنانەت‬ ‫سەروکاری لەگەڵ بزنسیشدا هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەمیشە دەبێت چاومان لەسەری بێت‬ ‫و هەڵسەنگاندن بۆ کــار و لــێــدوان و‬ ‫چاالکییەکانی بکەین و رەخنەی لێبگرین‬ ‫تاکو لەگەڵیدا بچینە قۆنا‌غ و هەنگاوی‬ ‫ئەوەی کە چۆن سودی لێببینین‪ ،‬یان بە‬ ‫دەستەواژە ئابورییەکە چۆن ئیستیسماری‬ ‫بکەین؟ واتــە دەکــرێــت ئاراستەیەکی‬ ‫دیکە بۆ ئەو ئاراستانە لە کارکردنی‬ ‫زەینی و رۆشنبیری و تەنانەت سیاسیدا‬ ‫گەشەپێبدەین کە چۆن کەسایەتی و‬ ‫تواناکانمان‪ ،‬هەرچەند لە بیرکردنەوە‬ ‫و جیهانبینی و ئاراستەی سیاسیشدا‬ ‫لێمان جیاوازبن سود لێببینین‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئـــەوەی دەســت لــە رەخــنــە لێگرتن و‬ ‫هەڵسەنگاندنیان هەڵبگرین‪.‬‬ ‫کەسایەتییەک بەو توانا و پلە ئیداری‬ ‫و ناسراوییە لۆکاڵی و ناوچەییەی لە پلە و پێگە ئیدارییەکەی ئەمڕۆی‬ ‫هەیەتی کــورد چۆن دەتوانێت سودی وەربگیرێ وەکو ئەمینداری ئەو یەکێتییە‬ ‫لێببینێت‪ .‬لە راستیدا سودلێبینین لە جیهانییە‪ .‬دیــارە ئەو پلە جیهانی و‬ ‫کەسایەتییەکی لەمجۆرە فــرە دیــو و ناوچەییەی هەیەتی کە بەرزترین پلەی‬ ‫فــرەجــۆرە‪ .‬یەکەم ئیستیسماری ئەو فەرمیی ئاینی دانپێدانراوی دەوڵەتان و‬ ‫کەسایەتییە لە ئەمڕۆدا ئەوەیە کە سود دەزگاکانیانە‪ ،‬ئەمڕۆ ئاسستێکی گەورەیە‬

‫رەخنەیەکی دیکەی‬ ‫ئەم ئاراستەیە لە‬ ‫قەرەداغی زاڵبونی‬ ‫ئـــایـــدۆلـــۆجـــیـــای‬ ‫ئــیــخــوانــە لــەســەر‬ ‫کار و لێدوانەکانی‪،‬‬ ‫بــەجــۆرێــک وەک ــو‬ ‫دەروێــــشــــێــــکــــی‬ ‫قـــــــەرزاوی و ئــەو‬ ‫ئ ــای ــدۆل ــۆج ــی ــای ــە‬ ‫وێـــنـــادەکـــرێـــت و‬ ‫دەردەک ــەوێ ــت کە‬ ‫لــە زۆرێ ــک پرسی‬ ‫ئەو رەوتەدا لەسەر‬ ‫خەتەو بەرگریکارە‬ ‫بۆیان‬ ‫بۆ کورد‪ .‬سود لێبینیش کار و پرۆژە‬ ‫و لێکتێگەشتن و دانپێدانان و پێزانین‬ ‫و دواتــر کــاری پێکەوەیی پێویستە‪،‬‬ ‫تاکو لە پرسە سیاسی و کۆمەاڵیەتی و‬ ‫تەنانەت خزمەتگوزارییەکانیشدا کورد و‬ ‫پرسەکانی لەو کەنااڵنەوە کە ئەو تێیدا‬

‫دەستی دەڕوات کاری بۆ بکرێت‪ .‬دیارە‬ ‫سودبینین لەو پێگە و کەسایەتییە لە‬ ‫ئاستی سیاسییەوە دەستپێدەکات‪،‬‬ ‫کــە سیاسییەکانی ئــەم هــەرێــمــە و‬ ‫تەنانەت پارچەکانیتریش‪ ،‬دەبێت بۆ‬ ‫سەرڕێخستنی هێڵی کارکردن و ئامانجی‬

‫قەرەداغی لەبەر ئــەوەی کەسایەتییەکی ئاینی‪-‬ئەکادیمی‪ ،‬ئیداری و‬ ‫سیاسیی لۆکاڵی و ناوچەییە و تەنانەت سەروکاری لەگەڵ بزنسیشدا‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە هەمیشە دەبێت چاومان لەسەری بێت و هەڵسەنگاندن بۆ‬ ‫کار و لێدوان و چاالکییەکانی بکەین رەخنەی لێبگرین تاکو لەگەڵیدا بچینە‬ ‫قۆنا‌غ و هەنگاوی ئەوەی کە چۆن سودی لێببینین‪ ،‬یان بە دەستەواژە‬ ‫ئابورییەکە چۆن ئیستیسامری بکەین؟‬

‫نەتەوەیی دورمــەودا ئەجێندا و کاری‬ ‫هاوبەشیان لەگەڵی هەبێت‪ .‬لە ئاستێکی‬ ‫دیکەشدا پێویستە رۆشنبیران لەگەڵ‬ ‫ئەو کەسایەتییەدا یەکتربینینیان هەبێت‬ ‫و راستەوخۆ رەخنە و پێشنیازەکانیان‬ ‫ئاراستەی بکەن و ئەوانیش ئەزمون و‬ ‫پرۆژەی خۆیان بۆ ئەو توێژە رونتربکەنەوە‪،‬‬ ‫لێرەشدا دەبێت دەستپێشخەرییەکە‬ ‫لەالیەن قەرەداغییەوە بێت و دەشێت‬ ‫یارمەتیدەرەکانی پێشنیازی لەمجۆرەی‬ ‫بخەنە بــەردەســت و بیخەنە پــرۆژەی‬ ‫کارەکانییەوە‪ .‬هــەروەهــا جگە لــەوە‬ ‫دەزگای ئاینی لە هەرێمدا هەستدەکرێت‬ ‫کارێکی هاوبەش و کۆنتاکتێکی وایان نە‬ ‫لەگەڵ خودی قەرەداغی هەیە نە لەگەڵ‬ ‫یەکێتی زانایانی ئاینیی جیهانی‪ .‬ئەمە لە‬ ‫کاتێکدا ئەو دو دەزگا و کەسایەتییە دەبو‬ ‫لە ئاستێکی زۆر فراوان و ستراتیجیدا‬ ‫کــاری پێکەوەییان هەبوایە‪ ،‬لە نزیک‬ ‫مەودا و دورمەوداشدا‪ .‬جگە لەم ئاستانە‪،‬‬ ‫دەکــرێــت لــە چەندین ئاستی دیکەدا‬ ‫توانا و کەسایەتی و پێگەی ئەو پیاوە‬ ‫ئیستیسمار بکرێ‪ ،‬بەتایبەت لە ئاستی‬ ‫خوێندنی ئاینی و توێژینەوە لەو بوارەدا‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٦‬دوشەممە ‪201٦/٨/٨‬‬

‫‪2‬‬

‫تەکتیکی حاشالێ‌کردن‪ ،‬لە بیری ئیسالمیی داکۆکیکاری نوێدا‬

‫لە چیرۆکی قەسابخانەی (بەنو قوڕەیظە)دا ‪ -‬مشتومڕێک لەگەڵ مامۆستا (ئەیوب زەڵمی)‬ ‫«حــەدیــثــی»ـــەوە لــە ئیبن ئیسحاق و‬ ‫«ســیــرە»کــەی دەگــیــرێــت؛ ئــەم بەشەی‬ ‫کتێبەکەی نــاگــرێــتــەوە‪ ،‬یـــان کەمتر‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬کە تایبەتە بە «مەغازی» و‬ ‫ـ بۆ نمونە ـ «غەزا»ی (خەندەکەکە) و‬ ‫(بەنو قوڕەيظه)وە‪ .‬و هەر لێرەوە سەرەتای‬ ‫ئــەو هەستیاربون و پەسەندنەکردنەی‬ ‫حەدیث‌بێژەکان بەرامبەر ئیبن ئیسحاق و‬ ‫میتۆدەکەی ڕون بــوەوە‪ ،‬کە گوزارشە لە‬ ‫جیاوازیی دو میتۆد کە لەگەڵ یەک گەشەیان‬ ‫کـــردوە‪ ،‬و هەردوکیشیان پێکهێنەری‬ ‫سەرەکیی کەلەپور و مەعریفەی ئیسالمین‪.‬‬

‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی بیست‌و دوەم‬ ‫تەم‌ومژی دەوری ئینب ئیسحاق‬ ‫میتۆدی ئیبن ئیسحاق‬ ‫ئیبن ئیسحاق خــاوەنــی مــیــتــۆد و‬ ‫قوتابخانەی خۆیەتی لــە گــێــڕانــەوە و‬ ‫داڕشتنی ژیاننامە «سیرة» ی پێغەمبەردا‪،‬‬ ‫و (واقیدی) و (ئیبن سەعد)یش دو قوتابیی‬ ‫سەرەکیی قوتابخانەکەی ئەون‪ .‬میتۆدی‬ ‫ئەم قوتابخانەیە تا ڕادەیــەک جیاوازە لە‬ ‫میتۆدی قوتابخانەی حەدیث‌بێژی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تێهەڵ‌کێشێشکە لەنێوان هەردو میتۆدی‬ ‫حەدیث‌بێژی «التحديث» ـ کە لەسەر‬ ‫پشت‌بەستن بــە «ســەنــەد» وەســتــاوە‬ ‫ـ و میتۆدی چیرۆک‌بێژی «األخــبــار»‬ ‫و مێژوخوانی «التاريخ» کە هــەوڵ بۆ‬ ‫پێشکەش‌کردنی گێڕانەوەیەکی مێژویی‬ ‫پێکەوەبەسراو و پوخت دەدات و بەتەواوی‬ ‫پابەند نیە بە «سەنەد»ەوە‪ .‬دەبینین ئیبن‬ ‫ئیسحاق لە گێڕانەوەی باس‌وخواسەکانی‬ ‫«سیرە»دا بە پشت‌بەستن بە «سەنەد»‬ ‫چیرۆک و دەنگ‌وباسەکان دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەوردییش بەمەوە پابەند نیە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە‪« :‬سەنەد»ەکانی وەکو پەیوەست‬ ‫«موصول»ـیان هەیە؛ پچڕاو («منقطع»‬ ‫و «معضل»)یشیان هەیە‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫هەندێک لە چیرۆک و دەنگ‌وباسەکانی بەبێ‬ ‫«سەنەد» دەهێنێت‪ .‬یان زانیاریەکانی لە‬ ‫کەسانی نەناسراوەوە دەهێنێت کە ناویان‬ ‫نــابــات‪ ،‬بــۆ نمونە دەڵــێــت‪ :‬کەسێک لە‬ ‫«ئەهلی عیلم» قسەی بۆ کردم «حدثني‬ ‫بعض أهل العلم»‪ ،‬یان یەکێک لە خەڵکی‬ ‫مەککە بۆمی باس کرد «حدثني بعض أهل‬ ‫مكة»‪ ،‬یان کەسێک لە گومانم لێی نیە‬ ‫قسەی بۆ کردم «حدثني من ال أتهم»‪.‬‬ ‫یان جاری وا هەیە دڵنیا نیە لە ڕاستی‬ ‫و دروستیی باس‌وخواسەکە و بە «باس‬ ‫دەک ــەن» و «دەڵــێــن» («يــذكــرون» و‬ ‫«يزعمون») ئاماژە بۆ سەرچاوەی قسەکان‬ ‫دەکـــات‪ .‬هەرچەند ئەمانە لــە میتۆدی‬ ‫حەدیث‌بێژییشدا هەر واریدن (و لە ڕاستیدا‬ ‫ئیبن ئیسحاق بەم دەربڕینانە گوزارش لە‬ ‫وردیــی خــۆی دەکــات لە هەڵسەنگاندنی‬ ‫سەرچاوەی زانیاریەکانیدا‪ ،‬بەو شێوەیە‬ ‫خوێنەر دەزانێت سەرچاوەی دەنگ‌وباسەکە‬ ‫لە چ ئاستێکدایە)‪ ،‬بەاڵم ئەوەی بەتەواوی‬ ‫جیای دەکاتەوە لەو میتۆدە ئەمەیە کە‬ ‫زۆر جار هەمو گێڕانەوەکانی چیرۆک و‬ ‫باس‌وخواسێک بەبێ جیاکردنەوە دەهێنێت‬ ‫و بــەســەر یــەکــەوە دایــانــدەڕێــژێــتــەوە و‬ ‫گێڕانەوەیەکی مێژویی یەکگرتویان لێ ساز‬ ‫دەکــات‪ ،‬و لە سەرەتایشەوە «سەنەد»‬ ‫و سەرچاوەی گێڕانەوەکان پێکەوە باس‬ ‫دەکـــات‪ ،‬و هەندێک جــاریــش بــۆ خۆی‬ ‫کورتەیەکی باسەکە دەکــاتــە پێشەکی‬ ‫کە هەواڵەکەی تێدا پوخت دەکاتەوە و‬ ‫هۆکار و سەرەتا و سەرەنجامی ڕوداوەکە‬ ‫بەکورتی ڕون دەکاتەوە‪ ..‬ئینجا پوختەی‬ ‫پــێــکــەوەبــەســراوی هــەمــو گــێــڕانــەوەکــان‬ ‫دادەڕێــژێــت‪ ،‬و ئەمەش لەگەڵ بەڵگە و‬ ‫دەقە قورئانیەکان و پاشخان و چیرۆکی‬ ‫پشتی ئەم دەقانە و واتا و لێکدانەوەیان‬ ‫تــێــهــەڵ‌کــێــش دەکـــــات‪ .‬ئــەمــەش یانی‬ ‫شیکردنەوە و ڕونکردنەوەی خۆی وەکو‬ ‫مێژونوسێک بۆ ڕوداوەکان هەیە‪ ،‬کە ئەمە‬ ‫زۆر گرنگە بۆ تۆمارکردنی مێژویی‪ ،‬و لەم‬ ‫الیەنەوە ئیبن ئیسحاق پێشەنگە‪.‬‬ ‫ئــەم میتۆدەی ئیبن ئیسحاق‪ ،‬وەکو‬ ‫وتمان‪ ،‬تێهەڵ‌کێش‌کردنی هەردو میتۆدی‬ ‫حەدیث‌بێژەکان «محدثون» و میتۆدی‬ ‫چیرۆخوان «أخباريون» و مێژوخوانەکان‬ ‫«مؤرخون»ـە‪ .‬و بێ گومان ئامانجیشی لەم‬ ‫کارە پێشکەش‌کردنی ژیاننامەی پێغەمبەرە‬ ‫لە شێوەی مێژویەکی پێکەوەپەیوەست و‬ ‫ڕێکخراو و پوختدا کە بەپێی ڕێکخستنی‬ ‫مێژویی و لۆجیکی بێت‪ ،‬و لــە دۆخــی‬ ‫هەواڵ و قسە و باسی پەرتەوازە و ناتەواو‬ ‫دەربچێت‪.‬‬

‫سەرەتای باسی «غزوة بني قريظة» لە دەستنوسێکی «السیرة النبویة» ی (ئیبن ئیسحاق‪-‬ئیبن هیشام)‪ ،‬لە دەستنوسەکانی ئەزهەر‬

‫ئــەم میتۆدە نوێیە‪ ،‬کە لە ڕاستیدا‬ ‫دەست‌پێکی تــۆمــارکــردنــی مێژوییە لە‬ ‫کولتوری عەرەبی‪-‬ئیسالمیدا‪ ،‬و سەرەتا الی‬ ‫(ئیبن ئیسحاق) [و پێشتریش بە ڕادەیەکی‬ ‫کەمتر الی (مــوســای کــوڕی عوقبە) و‬ ‫(مەعمەڕی کوڕی ڕاشید)] سەری‌هەڵ‌داوە و‬ ‫دوای ئەو (واقیدی) زیاتر پەرەی پێ داوە؛‬ ‫الی حەدیث‌بێژەکان پەسەند نەبوە‪ ،‬و پێیان‬ ‫وا بوە ئەمە تێکەڵ‌کردنی گێڕانەوەکانە کە‬ ‫ڕێژە و ڕادەی متمانە و ڕاستییان جیاوازە‬ ‫و هەمویان لە ئاستێکدا نین‪ ..‬ئەمەش‬ ‫نهێنییەکی سەرەکیی ناپەسەندیی ئیبن‬ ‫ئیسحاقە الی حەدیث‌بێژەکان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫(مالیك)‪ ،‬و بە هەمان شێوە ناپەسەندیی‬ ‫واقیدی الی حەدیث‌بێژەکان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫(ئەحمەد)‪ .‬حەدیث‌بێژەکان هەمو قسە و‬ ‫گێڕانەوەیەک هەر یەکەی بە «سەنەد»‬ ‫ی خۆیەوە دەگێڕنەوە‪ ،‬و دوابەدوای یەک‬ ‫هەڵیان‌دەڕێژن‪ ،‬و هەوڵ نادەن هەمویان‬ ‫بەسەر یەکدا دابڕێژنەوە‪ ،‬و هەتا ئەگەر ئەو‬ ‫گێڕانەوانە نەگونجاویش بن لەگەڵ یەکتر؛‬ ‫کێشەیان نیە لەگەڵیان‪ ،‬گرنگ بەالیانەوە‬ ‫ئەوەیە هەرچی پێیان گەیشتوە؛ وەکو‬ ‫خۆی لەگەڵ «سەنەد» و سەرچاوەکەیان‬ ‫بیانگوازنەوە‪.‬‬ ‫لەم نێوانەدا بڕێک ڕاستی الی هەردوالیان‬ ‫هەیە‪:‬‬ ‫هەم «تۆمارکردنی مێژویی» و گێڕانەوە‬ ‫و داڕشتنەوەی مێژویی پێکەوەبەسراو؛‬ ‫پێویستە‪ ،‬و ناکرێت بــە گواستنەوەی‬ ‫گــێــڕانــەوە پچڕ‪-‬پچڕ و پــەرتــەوازەکــان‬ ‫دەست‌هەڵ‌بگیرێت‪ ،‬بە تایبەتی بۆ مێژونوس‬ ‫و نوسەر کە دەیەوێت مێژویەکی نوسراو‬ ‫پێشکەش بکات‪ ..‬بۆیە ئەم هەنگاوەی ئیبن‬ ‫ئیسحاق پێشەنگی و ئاسۆی فراوانی بیری‬ ‫ئەو پێشان دەدات لە چاو پێشینانی و‬ ‫هەتاکو هاوچەرخانیشی‪.‬‬ ‫و هەم ئەوەش ڕاستە کە تێهەڵ‌کێش‌کردنی‬ ‫گێڕانەوە جیاوازەکان ڕەنگە زۆر جار ببێتە‬ ‫هۆی تێکەڵ‌کردنی سەرچاوە جیاوازەکان و‬ ‫تێکەڵ‌بونی سەرچاوەی بێ‌متمانە لەگەڵ‬ ‫متمانەدار‪ ..‬بۆ نمونە‪ :‬ئیبن ئیسحاق‬ ‫پێکەوە گێڕانەوەی کەسانی متمانەدار و‬ ‫بێ‌متمانە دادەڕێژێتەوە و یەک دەقیان لێ‬ ‫ساز دەکات‪ .‬بەتایبەتی کە ئیبن ئیسحاق بە‬ ‫فراوانی ئەم میتۆدەی بەکار هێناوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وای کردوە سەرچاوەی فرە بەکاربهێنێت‪ ،‬و‬ ‫زانیاری و سەرەداوی تایبەتی ال کۆ ببێتەوە‬ ‫کە تەنها الی ئەو تۆمار کراون‪ ،‬کە ئەمانە‬ ‫زانیاریی ڕاست و دروستیان تێدایە و زانیاری‬ ‫و هەواڵی وایشیان تێدایە کە لە ڕوانگەی‬ ‫حەدیث‌بێژیەوە الواز «ضعيف»ـن‪ ،‬و‬

‫هەندێک لە زانیاریەکانیشی لەگەڵ گێڕانەوە‬ ‫دروســت «صحيح»ـە تۆمارکراوەکانی‬ ‫کتێبەکانی «حــەدیــث» پــێــچــەوانــە و‬ ‫نەگونجاون‪.‬‬ ‫ئەم سەرچاوە زۆرانەی ئیبن ئیسحاق‪ ،‬کە‬ ‫کەرەستەی بەر دەستی بون بۆ داڕشتنەوەی‬ ‫ژیاننامەیەکی تەواوی پێغەمبەر‪ ،‬هەندێکیان‬ ‫چیرۆک و گێڕانەوەی میللی و داب‌ونەریتی‬ ‫و باوی کۆمەڵگای ئیسالمیی ئەو کاتە بون‪،‬‬ ‫و کەسانێک هەبون کە خۆیان بۆ گەیاندنی‬ ‫ئەم چیرۆکانە دانابو‪ ،‬و بە چیرۆک‌بێژەکان‬ ‫« ُق َّصاص» ئاماژەیان بۆ دەکرێت‪ ،‬و ئەمانە‬ ‫کاریگەرییان لەسەر ئیبن ئیسحاقیش داناوە‪.‬‬ ‫هەندێکیشیان بەشێک بون لەو «عیلم» و‬ ‫ڕۆشنبیریە ئایینی و مێژوییەی ئەو کاتە‬ ‫هەبوە‪ ،‬کە ڕیشە و سەرچاوەیان دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ کەلەپوری یەهودی «إسرائيليات» و‬ ‫کەلەپوری ئێرانی و ئەو چیرۆکە یەهودی‪-‬‬ ‫مەسیحیانەی لــە پــەراوێــزی دەقەکانی‬ ‫(تــەوڕات) و (ئینجیل)ـدا دروست ببون‪.‬‬ ‫ئیبن ئیسحاق بۆ ئەم جۆرە سەرچاوانە‬ ‫ئاشکرایە کە ناتوانێت «سەنەد» بدات بە‬ ‫دەستەوە‪ ،‬و ناتوانێت ئەمانە لە پێشەوا و‬ ‫کەسێتیە ئیسالمیەکانەوە بگێڕێتەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫هەندێک جار ئاماژە دەکات بۆ کەسانێک لە‬ ‫«ئەهلی کیتاب»‪ ،‬یان پێشتر لە «ئەهلی‬ ‫کیتاب» بون‪ ،‬بەاڵم جێی متمانەی ئەون‪.‬‬ ‫جاروبار بە دەســتــەواژەی وەکــو «بعض‬ ‫أهل العلم من أهل الكتاب األول» و «أهل‬ ‫الــتــوراة» و «مــن يسوق األحــاديــث عن‬ ‫العجم» ئاماژەیان بۆ دەکات‪ .‬کە وەرگرتنی‬ ‫قسە و دەنگ‌وباس لەمانەوە بوەتە ڕەخنە‬ ‫بەسەریەوە‪ ،‬لەالی حەدیث‌بێژەکان‪ .‬هەندێک‬ ‫لەمانە بــە بنەچە یــەهــودی بــون بــەاڵم‬ ‫موسوڵمان و پێشەوای ئیسالمییش بون‪،‬‬ ‫لەمانە (وەه ـب‌ی کــوڕی مونەببیهـ) [کە‬ ‫ئەمیش شتی زۆری لە سەرچاوە یەهودی‬ ‫و مەسیحیەکانەوە گێڕاوەتەوە] و (ئەبو‬ ‫مالیک‌ی کوڕی ثەعلەبە)ی قوڕەيظهیی‪ ،‬و‬ ‫(موحەممەدی کوڕی کەعب)ی قوڕەيظهیی‪.‬‬ ‫هەندێکیشیان مەسیحی بون‪ ،‬وەکو ئەوانەی‬ ‫پێشتر لە مەسیحیەکانی نەجڕان بون‪ ‌.‬بەڵکو‬ ‫هەندێک جار ئیبن ئیسحاق بڕگەی تەواو‬ ‫لە (تەوڕات) و (ئینجیل) بە وەرگێڕانێکی‬ ‫عەرەبیی تایبەت دەگوازێتەوە‪ ،‬جا ئەم‬ ‫وەرگێڕانە یان کەسانێک بۆییان کردوە یان‬ ‫خۆی ئەو زمانانەی زانیوە‪ ،‬وەکو زانراوە‬ ‫زمانی سوریانیی زانیوە کە شێوەزارێکی‬ ‫ئەدەبیی ستانداردە لە زمانی ئارامی‪.‬‬ ‫لــەســەر ئــەمــانــە ئــیــبــن ئــیــســحــاق و‬ ‫«سیرە»کەی و میتۆدەکەی ڕوبــەڕوی‬ ‫ڕەخــنــەی حــەدیـث‌بــێــژەکــان‪ ،‬بەتایبەتی‬

‫ئەوانەی مەدینە‪ ،‬بوەتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها ئیبن ئیسحاق ژمارەیەکی زۆری‬ ‫دۆکیومێنت و بەڵگەنامەی دەست‌کەوتوە‬ ‫و گواستونیەتەوە و دەقــەکــەی پێیان‬ ‫دەوڵەمەند کردوە‪ ،‬جا یان خۆی ئەوانەی‬ ‫دەست‌کەوتوە‪ ،‬یان لە مامۆستاکانیەوە‬ ‫دەقەکانیان دەگێڕێتەوە‪ ،‬وەکو (عەبدوڵاڵی‬ ‫کوڕی ئەبو بەکر) ی مەدینەیی‪ ،‬و (یەزیدی‬ ‫کوڕی ئەبو حەبیب)ی ميصری‪ .‬هەر ئیبن‬ ‫ئیسحاقە کە دەقی ئەو دۆکیومێنتەی بە‬ ‫«دەستوری مەدینە» ناسراوە گواستوەتەوە‬ ‫بۆمان‪.‬‬ ‫جگە لەوانەش ئیبن ئیسحاق هەمو ئەو‬ ‫شیعر و هۆنراوانەی کە پەیوەستن بە چیرۆک‬ ‫و دەنگ‌وباسەکانەوە هێناوە‪ ..‬کە ئەمەیان‬ ‫جێی ڕەخنەی زیاترە لە کارەکەیدا‪ ،‬چونکە‬ ‫گەلێک لەو شیعرانە گومانی جیددییان‬ ‫لەسەرە‪ ،‬و هەرزو لەم الیەنەوە ڕەخنەی‬ ‫لێ گیراوە (وەکو الی موحەممەدی کوڕی‬ ‫سەلالمی ئەل‪-‬جومەحی لە «طبقات فحول‬ ‫الشعراء»ـدا)‪ .‬ئەم دیاردەیە لە کەلەپوری‬ ‫ئیسالمیدا بــاوە‪ ،‬بەاڵم ئیبن ئیسحاق تا‬ ‫ڕادەی زیــادەڕەوی دەستی بۆ بــردوە‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەک وتراوە‪ :‬شیعری بۆ ساز کراوە و‬ ‫بۆی نێرراوە و ئەویش لە شوێنی گونجاوی‬ ‫خۆی لەناو کتێبەکەیدا دایناوە!(‪)١‬‬ ‫ئەوەی کە لێرەدا بۆ ئێمە زیاتر گرنگە؛‬ ‫میتۆدی ئیبن ئیسحاقە‪ ،‬لــەو بەشەی‬ ‫ژیاننامەی پێغەمبەردا کە مێژوی قۆناغی‬ ‫مەدینەیە‪ ،‬کە لە کرۆکدا دەکاتە باسی‬ ‫غەزاکان «غــزوات» (یاخود «مغازي»)‬ ‫ی پێغەمبەر‪ .‬لەم بەشەی دەقەکەی ئیبن‬ ‫ئیسحاقدا شوێنەواری چیرۆکی میللی و‬ ‫شێوەی میللیی ژیاننامەی پێغەمبەر کەم‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬و بایەخی زیاتر بە «سەنەد» و‬ ‫سەنەدهێنان «إسناد» دەدات‪ ،‬و دەگمەن‬ ‫نەبێت دەنگ‌وباسی بێ «سەنەد» ی تێدا‬ ‫نیە‪ ،‬بەتایبەتی لە گێڕانەوەی چیرۆکی‬ ‫«مــەغــازی»ـــدا کە زۆربـــەی هـــەرەزۆری‬ ‫مــاددەی ئەم بەشە پێک‌دەهێنێت‪ .‬و لە‬ ‫سەرەتای هەر باسێکدا کورتەی باسەکە‬ ‫دەخــاتــە ڕو‪ ،‬ئینجا پوختەی ت ــەواوی‬ ‫باسەکە دەهێنێت بە سازکردنی لە کۆی‬ ‫گێڕانەوەکان و بە هەڵ‌بژاردنی لە گێڕانەوە‬ ‫و وتەی متمانەداری مامۆستا سەرەکیەکانی‬ ‫(لــەم کــارەدا شوێن‌پێی ئیبن شیهاب‌ی‬ ‫زوهریی مامۆستای هەڵ‌گرتوە)‪ ،‬دواتریش‬ ‫بۆ هەندێک الباسی تر ناوی سەرچاوە و‬ ‫مامۆستای تر دەبات و باسەکەی پێ تەواو‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫بــەم شێوەیە دەبینین بەشێکی زۆر‬ ‫لــەو ڕەخــنــە گشتیەی لــە ڕوانگەیەکی‬

‫ئیبن ئیسحاق وەکو گێڕەرەوەی حەدیث‬ ‫ئــەی ئایا بــیــروڕا و هەڵ‌سەنگاندنی‬ ‫حەدیث‌بێژەکان و بەتایبەتی پسپۆڕەکانیان‬ ‫لە بــواری هەڵسەنگاندنی گێڕەرەوەکاندا‬ ‫(«ا َ‬ ‫جل��� ْرح والتعديل») دەربـــارەی ئیبن‬ ‫ئیسحاق وەکو سەرچاوەیەک و گێڕەرەوەیەک‬ ‫بۆ «حەدیث» چیە؟‬ ‫لەم بارەیەوە بەگشتی دەبینین ئیبن‬ ‫ئیسحاق پەسەندە‪ ،‬و هەندێکیان زۆریش‬ ‫ستایشیان کردوە‪ ،‬کەمینەیەکیش متمانەی‬ ‫کەمتریان پێ بەخشیوە‪.‬‬ ‫سەرەتا دەبینین پێشەواکانی حەدیث‬ ‫لێیان گێڕاوەتەوە و متمانەیان پێ کردوە‪.‬‬ ‫(موسلیم) و (بوخاری) لە گەلێک شوێندا‬ ‫بۆ بەهێزکردنی گێڕانەوەی تر بەڵگەیان بە‬ ‫گێڕانەوەی ئەو هێناوەتەوە‪ ،‬و (موسلیم)‬ ‫حەدیثێکی لەوەوە گێڕاوەتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەوانەی کتێبی «السنن»ـیان نوسیوە‪:‬‬ ‫ئەبو داوود‪ ،‬و تیرمیذی‪ ،‬و نەسائی‪ ،‬و ئیبن‬ ‫ماجە‪ ،‬حەدیثیان لێ گێڕاوەتەوە‪.‬‬ ‫گەلێکیان زۆر ستایشی هەم ڕاستگۆیی‬ ‫و هەن یادەوەریی باشی ئەویان کردوە‪.‬‬ ‫وەکــو (سوفیانی کــوڕی عویەینە) کە‬ ‫وتویەتی‪« :‬نەمبینیوە کەس گومانی لە‬ ‫گێڕانەوەی ئیبن ئیسحاق هەبێت» («ما‬ ‫أدركت أحدا ي ّتهم ابن إسحاق يف حديثه»)‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫و (شــوعــبــەی کـــوڕی ئــەل‪-‬حــەجــجــاج)‬ ‫(«ص���دُو ٌق»)‪،‬‬ ‫وتویەتی‪« :‬ڕاستگۆیە»‬ ‫َ‬ ‫بەڵکو وتویەتی‪« :‬ئیبن ئیسحاق ‹ئەمیری‬ ‫موسوڵمانان›ـە لە حەدیثدا» («هو أمير‬ ‫المؤمنين في الحديث»)‪ .‬و (یەحیای کوڕی‬ ‫مەعین) وتویەتی «متمانەدارە‪ ،‬هەرچەند‬ ‫[بەتەنها خۆی] بەڵگە نیە» («هو ثقة‪،‬‬ ‫وليس حب � ّج��ة»)‪ .‬و (ئــەحــمــەدی کــوڕی‬ ‫حەنبەل) ـ گێڕانەوەی (األثرم) ـ وتویەتی‪:‬‬ ‫«ئەو ‹حەدیث›ـەی دەیگێڕێتەوە؛ باشە»‬ ‫(«هو َح َسن الحديث»)‪ .‬و (عەلیی کوڕی‬ ‫ئەل‪-‬مەدینی) وتویەتی‪« :‬بــەالی منەوە‬ ‫‹حــەدیــث›ی ئەو صهحیحە» («حديثه‬ ‫عندي صحيح»)‪ ،‬هــەروەهــا وتویەتی‪:‬‬ ‫«حەدیثی پێغەمبەری خوا الی شەش کەس‬ ‫کۆبوەتەوە» و ئیتر ناوی هێناون‪ ،‬ئینجا‬ ‫وتویەتی‪« :‬عیلمی ئەو شەش کەسەش‬ ‫کەوتوەتە الی دوازدە کەس» و لەمانە ناوی‬ ‫ئیبن ئیسحاقی هێناوە‪ .‬هەروەها (ئەبو‬ ‫زوڕعــە) ی دیمەشقی‪ ،‬وتویەتی‪« :‬زانــا‬ ‫گــەورەکــان [ی ئیسالم] هەمویان کۆکن‬ ‫لەسەر ئەوەی لە ئیبن ئیسحاق گێڕانەوە‬ ‫وەربگرن» («ابن إسحاق رجل قد اجتمع‬ ‫الكبراء من أهل العلم على األخذ عنه»)‪.‬‬ ‫هەروەها (یەزیدی کوڕی هاڕون) وتویەتی‪:‬‬ ‫«دەسەاڵتم هەبوایە ئیبن ئیسحاقم دەکردە‬ ‫‹ئەمیر› بەسەر حەدیث‌بێژەکانەوە» («لو‬ ‫��رت اب��ن إسحاق على‬ ‫ك��ان لي سلطان أل ّم ُ‬ ‫احملدّثني»)‪.‬‬ ‫لــە هــەمــان کاتیشدا کەمینەیەکیان‬ ‫متمانەی کەمتری دەدەنـــێ‪ ،‬بــۆ نمونە‬ ‫(نەسائی) دەڵێت‪[« :‬ئەو] بەهێز[ە] نیە‬ ‫بالقوي»)‪.‬‬ ‫[لــە گــێــڕانــەوەدا]» («ليس‬ ‫ّ‬ ‫و (یــەحــیــای کـــوڕی مــەعــیــن)ـــیــش لە‬

‫ئەگەر پێشەوایەکی ئیسالمی لە بوارێکدا‪ ،‬وەکو «حەدیث»‪ ،‬قسەی لەسەر بو؛ ئەمە نابێتە‬ ‫بەڵگەی ئەوەی لە بوارەکانی تر و زانستە ئیسالمیەکانی تردا متامنەی نیە‪ .‬وەکو هەندێک لە‬ ‫نوسەرە ئیسالمیە تازەبابەتەکان دەیانەوێت بەم شێوەیە لە متامنەی (ئینب ئیسحاق) لە بواری‬ ‫«سیرە»یشدا کەم بکەنەوە‪.‬‬

‫گێڕانەوەیەکدا بە «ضعيف»ی داناوە‪.‬‬ ‫لــەم نــێــوانــەدا (ذەهــەبــی) بـــەوردی و‬ ‫بەڕەچاوکردنی هەمو الیەنەکان پلەی ئیبن‬ ‫ئیسحاق لە گێڕانەوەی حەدیثدا دیاری‬ ‫دەکات‪ ،‬کە دەڵێت‪ :‬ئیبن ئیسحاق لە خۆیدا‬ ‫«صدُوق»ـە‪ ،‬بەاڵم ئەو زۆر تەواوکار‬ ‫ڕاستگۆ َ‬ ‫« ُم ْت ِقن»ـەش نیە بۆیە «حەدیث»ی ئەو لە‬ ‫پلەی دروستی «صحة» خوارترە‪ ،‬بۆیە بۆ‬ ‫«حەدیث» ی بواری «حەاڵڵ و حەرام»‬ ‫بەڵگەی بــڕاوە «حجة» نیە‪ ،‬بەاڵم الواز‬ ‫«واهي»ـیش نیە‪ ،‬و دەبێتە پاڵپشتی‬ ‫گێڕانەوەی تر‪ ،‬واتــە «استشهاد»ی پێ‬ ‫دەکرێت‪ ..‬بۆیە «حەدیث»ی ئیبن ئیسحاق‬ ‫«ح َسن»ـە‪.‬‬ ‫باش َ‬ ‫و لەگەڵ ئــەوەی کــۆی دەنــگ لەسەر‬ ‫ئــەوەیــە کــە ئیبن ئیسحاق ڕاستگۆ‬ ‫«ص �دُوق»ـــە؛ بــەاڵم لە هەمان کاتیشدا‬ ‫َ‬ ‫دەزانــن کە «تەدلیس»ی هەیە‪ ،‬واتە لە‬ ‫هەندێک مامۆستایەوە شتی وا دەگەڕێتەوە‬ ‫کە لە خۆیی نەبیستوە بەڵکو لە کەسانی‬ ‫تری بیستوە‪ .‬جا ئەگەر ئیبن ئیسحاق بۆ‬ ‫خۆی وتی‪ :‬لە مامۆستاکەمم بیستوە؛ ئەوە‬ ‫«تەدلیس» نیە‪ ،‬و ئیتر «حەدیث»ـەکەی‬ ‫«ح َسن»ی هەیە(‪.)٢‬‬ ‫پلەی َ‬ ‫ئەمە هــەمــوی لــە بـــواری گێڕانەوەی‬ ‫«ح ــەدی ــث»ی پــێــغــەمــبــەردا‪ .‬بـــەاڵم لە‬ ‫بواری «مەغازی» و ژیاننامە «سیره»ی‬ ‫پێغەمبەردا؛ کەس گومانی لەوە نیە کە‬ ‫«ئیمام»ی هەموانە‪ ،‬و ـ وەکو ذەهەبی‬ ‫دەڵێت ـ هەموان لە ئەو زانستە ئیسالمیە‬ ‫ـ «مــەغــازی» و «ســیــرە» ـ بــۆ ئەو‬ ‫دەگەڕێنەوە‪ ،‬هەرچەند لەو باسانەشدا شتی‬ ‫تایبەت و نەگوجاوی لەگەڵ سەرچاوەکانی‬ ‫تر هەیە («والذي تقرر عليه العمل أن ابن‬ ‫إسحاق إليه المرجع في المغازي واأليــام‬ ‫النبوية مع أنه يشذ بأشياء)(‪.)٣‬‬ ‫و هەم لەم الیەنەوە (شافیعی) وتویەتی‪:‬‬ ‫هەر کەس بیەوێت لەم زانستەدا [یانی‬ ‫«مەغازی» و «سیرە»] قوڵ ببێتەوە؛‬ ‫ئەوە ئیبن ئیسحاقە («من أراد أن يتب ّحر‬ ‫في هذا العلم؛ فهذا ابن إسحاق») یانی با‬ ‫لێی وەربگرێت‪ ،‬یان وتویەتی‪ :‬هەر کەس‬ ‫بیەوێت لە «مەغازی»ـدا قوڵ ببێتەوە؛‬ ‫ئــەوە دەبێت بــەتــەواوی پشت بە ئیبن‬ ‫ئیسحاق ببەستێت («من أراد أن يتبحر في‬ ‫المغازي؛ فهو عيال على محمد بن إسحاق»)‬ ‫(‪.)٤‬‬ ‫ئیتر ئــەگــەر پێشەوایەکی ئیسالمی‬ ‫لە بوارێکدا‪ ،‬وەکــو «حــەدیــث»‪ ،‬قسەی‬ ‫لەسەر بو؛ ئەمە نابێتە بەڵگەی ئەوەی لە‬ ‫بوارەکانی تر و زانستە ئیسالمیەکانی تردا‬ ‫متمانەی نیە‪ .‬وەکو هەندێک لە نوسەرە‬ ‫ئیسالمیە تازەبابەتەکان دەیانەوێت بەم‬ ‫شێوەیە لە متمانەی (ئیبن ئیسحاق) لە‬ ‫بواری «سیرە»یشدا کەم بکەنەوە‪.‬‬ ‫لــێــرەدا‪ ،‬نــاچــار‪ ،‬قسەوباسی خراپی‬ ‫(مالیك) و (هیشامی کوڕی عــوڕوە) لە‬ ‫بارەی ئیبن ئیسحاقەوە‪ ،‬و هۆکارەکانی تری‬ ‫بە «حوججە»نەگرتنی گێڕانەوەکانی ئیبن‬ ‫ئیسحاق الی کۆمەڵێک‪ ،‬دەخەینە بەشی‬ ‫داهاتو‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬بەگشتی بۆ میتۆدی ئیبن ئیسحاق لە «سیرە»کەیدا؛‬ ‫بڕوانە‪:‬‬ ‫أحمزون‪ ،‬د‪ .‬حممد‪« ،‬جهود ك ّتاب السرية يف التدوين»‪ ،‬جملة‬ ‫(البيان)‪ ،‬العدد‪.2014 / 11 / 24 .330 :‬‬ ‫هوروفتس‪ ،‬يوسف‪ ،‬املغازي األوىل ومؤلفوها‪ .‬ترمجة‪ :‬د‪ .‬حسني‬ ‫نصار‪ .‬القاهرة‪ :‬مكتبة اخلاجني‪ .‬الطبعة الثانية‪ .2001 ،‬ص‌ص‪.‬‬ ‫‪.١١٠-١٠٥‬‬ ‫د‪ .‬رياض هاشم هادي‪ ،‬د‪ .‬نضال مؤيد مال اهلل‪« ،‬منهجية ابن‬ ‫إسحاق يف تدوين السرية النبوية»‪ ،‬جملة كلية العلوم اإلسالمية‪ ،‬جمـ‪.‬‬ ‫‪ ،٦‬العدد‪.٢٠١٢ ،١٢ :‬‬ ‫(‪ )٢‬دەربارەی پلەی ئیبن ئیسحاق لە گێڕانەوە و حەدیثدا؛‬ ‫بڕوانە‪:‬‬ ‫الذهيب‪ ،‬سري أع�لام النبالء‪ .‬حتقيق‪ :‬جمموعة من احملققني‬ ‫بإشراف شعيب األرناؤوط‪ .‬بريوت‪ :‬دار الكتب العلمية‪ .‬الطبعة األوىل‬ ‫‪ .19٩٨ ،‬جـ‪ ،٧ .‬ص‌ص‪.٤٧-٣٦ .‬‬ ‫الذهيب‪ ،‬تذكرة احلفاظ (طبقات احلفاظ)‪ .‬مؤسسة الرسالة‪ .‬الطبعة‬ ‫الثالثة‪ .1985 ،‬جـ‪ ،١ .‬ص‪.١٣٠ .‬‬ ‫العسقالني‪ ،‬ابن حجر‪ ،‬تهذيب التهذيب‪ .‬اهلند‪ :‬مطبعة دائرة‬ ‫املعارف النظامية‪ .‬الطبعة األوىل‪1326 ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،9 .‬ص‌ص‪.٤٦ ،45 .‬‬ ‫د‪ .‬رياض هاشم هادي‪ ،‬د‪ .‬نضال مؤيد مال اهلل‪« ،‬منهجية ابن‬ ‫إسحاق يف تدوين السرية النبوية»‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬الذهيب‪ ،‬تذكرة احلفاظ‪ .‬جـ‪ ،١ .‬ص‪.١٣٠ .‬‬ ‫(‪ )٤‬الذهيب‪ ،‬سري أعالم النبالء‪ .‬جـ‪ ،٧ .‬ص‪.٣٦ .‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٦‬دوشەممە ‪201٦/٨/٨‬‬

‫چیرۆکی ئااڵ سوورەکە‬ ‫لە ئینگلیزییەوە‪ :‬جەماڵ ئیبراهیم‬ ‫لــە مــارســی ‪ ،١٨٧١‬شــۆڕشــگــێــڕە‬ ‫فەڕەنسییەکان لە پاریس دەستیانگرت‬ ‫بــەســەر هــۆتــێــل (دی ڤـــێـــڵ)دا‪ ،‬کە‬ ‫بــوو بە دڵــی کۆمۆنەی پاریس و ئااڵ‬ ‫ســوورەکــەیــان لــە شـــۆڕش و خەباتی‬ ‫نێونەتەوەیی(ئينته‌رناسيۆناليزم)ياندا‬ ‫بـــەرزکـــردەوە‪ .‬لــە کــۆمــۆنــەی پاریسدا‬ ‫بــۆ یەکەمجار بــوو کــە چینی کرێکار‬ ‫لەگەڵ هاوپەیمانەکانیاندا دەسەاڵتیان‬ ‫گرتەدەست‪ ،‬هەر لەباسکردنی ئەمه‌دا‬ ‫مــاركــس ل ـ ‌ه كتێبى (شـــەڕی نــاوخــۆی‬ ‫فەڕەنسا )دا وتویەتی‪« :‬جیهان ‌ه کۆنه‌كه‌‪،‬‬ ‫لە میانی بینینی ئااڵ سوورەکەدا لەرز‬ ‫دایگرت و لە توڕەییەکی زۆردابوو‪».‬‬ ‫ئەمە یەکەمجار نەبوو ئااڵ سوورەکە‬ ‫شەکابووبووەوە [و هه‌ڵكرابوو]‪ ،‬ئااڵك ‌ه‬ ‫ئیلهامی شۆڕشگێڕانەی چینی چەوساوە‬ ‫بوو‪ .‬لە ملمالنێکاندا ئااڵ سوورەکە لەکاتی‬ ‫یاخیبوونەکاندا بەرز کرابووەوە‪ ،‬ئه‌و كاته‌ى‬ ‫ك ‌ه دەسەاڵتی ڕۆمەکانی لەرزاند‪ ،‬کاتێ ك ‌ه‬ ‫لە کۆتاییدا دەسەاڵتی لەکارخستن‪ .‬ئااڵی‬ ‫سوور ستانداردێکی جەنگی بوو کە لەالیەن‬ ‫کۆیلەکانەوە بەرزکرابووبووەوە‪ .‬لە شۆڕشە‬ ‫مەزنەکانی جوتیاراندا کە هەموو ئەڵمانیای‬ ‫گرتەوە‪ ،‬هیچ چارەیەکی تریان نەبوو جگە‬ ‫لە یاخیبوون‪ ،‬جوتیارە چەکدارەکان لە‬ ‫ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکی تر دەڕۆيشتن‬ ‫و ئـــااڵی س ــووری ــان بــــەرزدەکــــردەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ سەرهەڵدانی چینی بــۆرژوازی و‬ ‫سەرمایەدارییدا زه‌رووره‌تى درووستبوونی‬ ‫دەوڵەتی نەتەوەیی مۆدێرن سەریهەڵدا؛‬ ‫لەکاتێکدا سەرمایەداری بۆ لەکارخستنی‬ ‫ئەو لەمپەرانەی کە لەالیەن سیستەمی‬ ‫فیوداڵەوە چەسپێنرابوو‪ ،‬کە بریتیبوو‬ ‫لە هه‌لومه‌رجێكى له‌بار بۆ گەشەسەندنی‬ ‫بــازاڕێــك بــۆ شتومەکەکان‪ ،‬ئــازادیــی‬ ‫بازرگانی و گواستنەوە بوون ‌ه بەهۆی‬ ‫درووستبوونی ئەو واڵتانەی ك ‌ه ئه‌مڕۆ‬ ‫دەیانناسین‪ .‬کە هەریەکەیان لەڕێگای‬ ‫ملمالنێ و ئااڵی نەتەوەییان نوێنەرایەتیی‬ ‫چینی سەرمایەداریی نەتەوە جیاوازەکان‬ ‫دەکەن‪ .‬کاتێک چینی بورژوازی دەجەنگا‬ ‫بۆ البردنی کۆتوبەندەکانی سیستەمی‬ ‫دەرەبەگایەتی‪ ،‬چینێکی نوێ لەگەڵیدا‬ ‫دەرک ــەوت‪« :‬پرۆلیتاریا» کە چینێکی‬ ‫سۆسیالیستيی بااڵ بوو و خاوەندارێتییەکى‬ ‫کەمیان هەبوو‪.‬‬ ‫بـــەهـــۆی ســـەرهـــەڵـــدانـــی چینی‬ ‫سەرمایەدارەوە ڕێژەیەکی زۆری جوتیاران‬ ‫لــــەدەرەوەی شــار لــەگــەڵ ژمــارەیــەکــی‬ ‫زۆری تری خاوەنکارەکان لەناوچوون‪،‬‬ ‫بەژمارەیەکی زۆرەوە ڕوویانکردە کارگەى‬ ‫سەرمایەداران‪ .‬لەسەدەی نۆزدەدا ملمالنێی‬ ‫چینایەتی لەجیهاندا تایبەتمەندییەکى‬ ‫نوێی وەرگــرت‪ ،‬چینی پرۆلیتاریا لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا کە لەگەڵ جوتیارەکانی ئەڵمانیادا‬ ‫لــە شـــەڕدا بـــوو‪ ،‬کــاریــگــەریــی لەسەر‬ ‫بزووتنەوە سۆسیالیستییەکان هەبوو‪.‬‬ ‫بەرزکردنەوەی ئااڵی سوور لەالیەن ئەم‬ ‫چینەوە(پرۆلیتاریا)‪ ،‬گرنگییەکی تەواوی‬ ‫وەرگرت‪ ،‬کە بریتی‌بوو لە ئەرکی مێژوویی‬ ‫پرۆلیتاریا بۆ ئازادکردنی پرۆلیتاریا و‬ ‫تەواوی مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫چەندین نموونە هەبوون کەئااڵی سوور‬ ‫لەالیەن چینی کرێکارەوە بەرزکرابووەوە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٨٣١‬لەمیانی ئاشووبەکانی‬ ‫مێرسیر لەباشووری وێڵز کە ‪ ٧‬بۆ ‪١٠‬‬ ‫هەزار کرێکار بۆ ماوەى ‪ ٤‬ڕۆژ دەستیانگرت‬ ‫بەسەر مێرسیردا‪ ،‬ڕێپێوانێکیان کرد کە‬ ‫لەژێر ئااڵی سووردا تۆمار کراوە و چەندین‬ ‫کەس کــوژران‪ ،‬لەالیەن سەربازەکانەوە‬ ‫یاخیبوونەکە سەرکوتکرا‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪ ١٨٤٨‬ئەو ساڵەی مانیفێستی‬ ‫حيزبی کۆمۆنیست نوسرا‪ ،‬کە لەڕاستیدا‬ ‫چەند مانگێك پێش ئەوەی باڵوبکرێتەوە‬ ‫لە هەموو ئەوروپادا ئااڵی سوور سیمبوڵی‬ ‫گەشەسەندنی ملمالنێی پرۆلیتاریا بوو‪.‬‬ ‫‪ ١٦‬ساڵ پێشتر کرێکارە فەڕەنسییەکان لە‬ ‫ڕاپەڕینێکدا ئااڵی سووریان بەرزکردەوە‪،‬‬ ‫کە تیایدا لەسەرکارالبردنی حکومەتی‬ ‫لویس فلیپ کرابووە ئامانج‪ .‬لە شوباتى‬

‫سيسته‌مى‬ ‫سه‌رمايه‌دارى چۆن‬ ‫له‌دايكبوو؟‬ ‫پۆل داماتۆ‪ /‬وه‌رگێڕانى نێگه‌تيڤ‬

‫ئااڵی کۆمۆنە‪ ،‬رەمزی رزگارکردنی مرۆڤایەتی بوو!؟‬

‫‪١٨٤١‬دا کرێکارانی پاریس دەستیانگرت‬ ‫بەسەر بەربەستەکانی فەرمانڕەواییدا‬ ‫(کۆشکی فەرمانڕەوایی)‪ .‬کە لەڕۆژانی‬ ‫داهــاتــوودا تاوتوێی هەڵبژاردنی ئااڵی‬ ‫نەتەوەیی فەڕەنسا هاتەگۆڕێ‪ .‬کرێکارەکان‬ ‫داوایانکرد ڕەنگی سوور هەڵبژێردرێت و‬ ‫بەشێك لە بۆرژوازییەکان لەم ملمالنێییەدا‬ ‫بەشدار بوون‪ ،‬هەوڵیان بۆ گۆڕینی دەوڵەت‬ ‫لە بورژوازیی پاشایەتییەوە بۆ بۆرژوازیی‬ ‫کۆماری دا‪ ،‬داوایانکرد کە ئااڵی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫ئااڵ سێ‌ڕەنگییەکەی سەردەمی شۆڕشی‬ ‫بۆرژوازیی فەڕەنسی بێت‪ .‬کرێکارەکان‬ ‫خەڵتانی خوێن کران و تاکە دەستکەوت‬ ‫ڕۆزێتی سوور بوو [مەدالیایەکە لە شێوەی‬ ‫گوڵی ســوور] کە خرایە ســەر ئااڵکەی‬ ‫فەڕەنسا‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٨٧١‬ئااڵی سوور لە فەڕەنسا‬ ‫بەرزکرایەوە‪ ،‬کە بۆ یەکەمجار بوو لە‬ ‫مــێــژوودا پرۆلیتاریا بگاتە دەســەاڵت‪.‬‬ ‫کــۆمــۆنــەی پــاریــس دامــەزرا[كــۆمــۆن ـه‌ى‬ ‫پاريس يه‌كه‌يمن حكومه‌تى كرێكارى بوو‬ ‫له‌ مێژوودا ك ‌ه ‪ 72‬ڕۆژ ل ‌ه شارى پاريس‬ ‫درووستبوو و پاشان له‌اليه‌ن ه ـه‌ردوو‬ ‫ده‌وڵه‌تى بۆرژوازيى پرۆس و فه‌ڕه‌نساو‌ه‬ ‫له‌ناوبرا]‪ .‬کە یەکەمجار بوو ئااڵی سوور‬ ‫نەك تەنها گوزارشت بێت بۆ یاخیبوون‬ ‫یان هەستانەوە‪ ،‬بەڵکو گوزارشت بوو بۆ‬ ‫شۆڕش‪ ،‬بۆ سەرکەوتنی جیهانی‪/‬مێژوویی‬ ‫لە ملمالنێی پرۆلیتاریاوە بۆ دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتی پرۆلیتاری‪ ،‬ئەمە ڕووینەدابوو‬ ‫هەتا کۆمۆنەی پاریسی مێژوویی‪ ،‬کە ئااڵ‬ ‫سوورەکە بووبووە ئیلهامی پرۆلیتاریای‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌يى و ئينته‌رناسيۆنال و ئەرکی‬ ‫مێژوویی خۆی بۆ ئازادکردنی مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەم ملمالنێیە لەیاد نەکەین‪،‬‬ ‫لینین دەڵێت‪« :‬یادەوەریی شۆڕشگێڕانی‬ ‫کۆمۆنە ڕێــزی لێدەنرێت‪ ،‬نــەك تەنها‬ ‫لەالیەن کرێکارانی فەڕەنساوە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫لەالیەن پرۆلیتاریای جیهانییەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫کۆمۆنە جەنگا نەك بۆ کۆمەڵێك ئامانجی‬ ‫تەسکی ناوچەیی یان نەتەوەیی‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بــۆ ئــازادکــردنــی هــەمــوو مرۆڤایەتیی‬ ‫زەحمەتکێش و هەموو چەوسێنراو و‬ ‫سته‌ملێكراوان‪ ،‬کە پێشەنگی شۆڕشێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی بوو‪ .‬کۆمۆنە توانيی هاوخەمیی‬ ‫ئەو پرۆلیتارييانەی کە ئازاریان دەچەشت‬ ‫یان بەشداربوون لە ملمالنێیەکدا‪ ،‬بەدەست‬ ‫بهێنێت‪».‬‬ ‫شۆڕشگێڕانی کۆمۆنە هۆشیاریی‬ ‫ڕەتکردنەوەی ناسیۆنالیزمی بۆرژوازییان‬ ‫هــەبــوو‪ ،‬ئـــااڵ ســـوورەکـــەیـــان ڕەمـــزی‬ ‫ئازادکردنی هەموو مرۆڤایەتی بوو‪.‬‬ ‫وتیان‪« :‬ئااڵی کۆمۆنە‪ ،‬ئااڵی کۆمارى‬ ‫جيهانییە‪».‬‬ ‫دواتر فريدریك ئەنگڵس لە یاداشتێکیدا‬ ‫ئاماژەی بەوەدا‪« :‬کۆمۆنە ته‌حه‌دايه‌كى‬ ‫پاڵەوانانە بوو بۆ هەموو گوزارشتێکی‬ ‫شۆڤێنیزمی بۆرژوازی‪ ،‬هەموو پرۆلیتاریای‬ ‫جیهان لەمە تێدەگەن‪».‬‬ ‫لە کۆتایی ســەدەی نــۆزدەدا‪ ،‬ئەوەی‬ ‫ڕوویدا گەشەسەندنی سەرمایەداری بوو‬

‫دیکتاتۆریه‌تی پرۆلیتاریایان دامەزراند و‬ ‫دەستیانکرد بە گواستنەوەی کۆمەڵگە‬ ‫بــۆ سۆسیالیزم‪ .‬ئــەمــەش هەنگاوێکی‬ ‫مێژوویی نیشاندا بۆ ئامانجی نێونەتەوەیی‬ ‫پرۆلیتاریا و ئەرکی مێژوویی پرۆلیتاریا‪.‬‬ ‫ئااڵ سوورەکەی شۆڕش و کۆمۆنیزم‬ ‫لەهەموو دنیادا بــەردەوام دەشەکایەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ سەرکەوتنی شۆڕشی «چین»دا‬ ‫ل ــە چــارەکــێــکــی مــرۆڤــایــەتــیــدا ئــااڵ‬ ‫سوورەکە شەکایەوە‪ .‬پاش دامەزراندنی‬ ‫«دیکتاتۆریه‌تی پرۆلیتاریا» مانا و‬ ‫ئامانجەکەی لە چین گرنگییەکی زیاتری‬ ‫بە خۆیەوە بینی‪ ،‬کاتێك سەرکردەی‬ ‫ئەو شۆڕشە «ماوتسی تۆنگ» لەگەڵ‬ ‫سەرکردە شۆڕشگێڕەکانی چواردەوریدا‬ ‫شۆڕشی مەزنی کەلتوریی پرۆلیتاریایان‬ ‫ڕاگەیاند‪ .‬ماو‪ ،‬داوای لە جەماوەر کرد‬ ‫بۆ ئەوەی دژی ئەو هێزانەی ناو حيزبی‬ ‫کۆمۆنیست‪ ،‬کە دەیانویست واڵت بەرەو‬ ‫دواوە و بـــەرەو ســەرمــایــەداری بــەرن‪،‬‬ ‫بوەستنەوە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ شۆڕشە سۆسیالیستییەکانی‬ ‫نـــاو یەکێتيی ســۆڤــیــەتــی پــێــشــوو و‬ ‫چــیــن پــێــچــەوانــەبــوونــەتــەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫چیرۆکی ئــااڵ ســوورەکــە لــە ملمالنێی‬ ‫چینی چــەوســاوە و سته‌ملێكراوه‌كان‪،‬‬ ‫لــە ئامانجی شــۆڕشــی پــرۆلــیــتــاریــا و‬ ‫فيکری پــرۆلــیــتــاریــای نێونەتەوەیی‪،‬‬ ‫بــە دانـــەبـــڕاوی مــاوەتــەوە(بــڕوانــە‪: :‬‬ ‫(‪Another (World_:1 May‬‬ ‫_‪Acommunistworld‬‬ ‫‪.3 Ispossible.Onpg‬‬ ‫ ‬ ‫کاتێك خەڵك لە ملمالنێکانی ئەمڕۆدا‬ ‫بەشدار دەبــن دەبێت لــەوە تێبگەن کە‬ ‫ئااڵیەك هەیە گوزارشت لە بەرژەوەندییە‬ ‫بنەڕەتییەکانیان دەکات‪ ،‬بەاڵم ئەم ئااڵیە‬ ‫تەنها هیی یــەك نــەتــەوە نییە‪ ،‬ئەمە‬ ‫ئــااڵ ســوورەکــەى کۆمۆنیزم و شۆڕشی‬ ‫پرۆلیتاریایە‪.‬‬ ‫ئەمە ئەو ئااڵیەیە کە لینکی چەوساوە و‬ ‫سته‌ملێكراوى جیهانە دژ بە لێکدابڕینیان‪،‬‬ ‫ئەمە ئــەو ئــااڵیــەیــە کــە گــوزارشــت لە‬ ‫ئەرکی مێژوویی پرۆلیتاریا دەکــات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئازادکردنی خۆی و هەموو مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫گوزارشتە لە بەرزڕاگرتنی سەرمان لەودیو‬ ‫هەر بەرژەوەندییەکی یەك نەتەوەوە‪،‬‬ ‫بەرەو جیهانێك بەبێ نەتەوە و سنوور‪.‬‬ ‫گوزارشت لە دیدگامان بۆ ئەوپەڕی ئاسۆی‬ ‫جیهانێکی نوێ کە دەشێ و پێویستە‪،‬‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫ئااڵ سوورەکە ئااڵی ئەوەیە کە هیچت‬ ‫نییە لەدەستی بدەیت و دنیایەکت لە پێشە‬ ‫بۆ ئەوەی بەدەستی بهێنییت‪ ،‬ئەمە دەبێت‬ ‫زیاتر دەربڕی ئەو پرسە بێت‪ ،‬لەکاتێکدا لە‬ ‫ملمالنێ و یاخیبوونەکاندا خەڵک ڕادەپەڕن‬ ‫ئااڵ سوورەکە بەرزدەکەنەوە!‬

‫بۆ ئیمپریالیزم لەهەندێک لە واڵتانی‬ ‫ئــەورووپــی و‪ ،‬ئەمریکا و یابانيش‪ .‬کە‬ ‫ئەمەش یەکەمین جەنگی ئیمپریاڵیستیی‬ ‫لـــەگـــەڵ خــــۆی هــێــنــا‪ .‬ئــــەم واڵتـــه‬ ‫ئیمپریالیستانە بەرەو جەنگی جیهانیی‬ ‫یەکەم ڕۆشــتــن‪ ،‬ئه‌ويش بە درووشمی‬ ‫شۆڤێنیزمی نەتەوەیی وەك‪« :‬نەتەوەکەی‬ ‫مــن یەکەمە» یــان «بــەرگــریــکــردن لە‬ ‫نیشتمان» هەر لەم میانەیەدا ئەوله‌وییەت‬ ‫درا بە ئااڵ نەتەوەییەکە‪ ،‬کپکردنی ئااڵ‬ ‫سوورەکە بۆ چینی دەسەاڵتدار گرنگییەکى‬ ‫نوێی وەرگــرت‪ .‬تەنانەت لەنێوان هێزە‬ ‫کۆمۆنیستەکانیشدا ملمالنێیەکی توند‬ ‫هــەبــوو‪ ،‬کــە ئاخۆ ئــااڵی شۆڤێنیزمی‬ ‫نەتەوەیی هەڵبگرن یان ئااڵ سوورەکەی‬ ‫شۆڕشی پرۆلیتاریا و ئاينده‌ى کۆمۆنیست‪.‬‬ ‫كۆكردنه‌و‌ه و بەگرووپکردنی ڕێکخراوە‬ ‫کۆمۆنیستییە جیهانییەکان و حزبەکان‬ ‫ئينته‌رناسيۆنالى دووەم‪ -‬لەسەر ئەم‬‫پرسە ناسيۆناليزم دژ بە ئينته‌رناسيۆناليزم‬ ‫شکستی هێنا‪.‬‬ ‫ئااڵ سوورەکە دەشەکایەوە‪ ،‬شۆڕشی‬ ‫مــەزن لە زۆرێــک لەم واڵتانەدا لەالیەن‬ ‫کرێکارانەوە لە سوپا و هێزی دەریایی‬ ‫لە هــەردوو واڵتــی فەڕەنسا و ئەڵمانیا‬ ‫بەرپابوو‪ .‬ئااڵ سوورەکە لەئەمریکا لە‬ ‫الیەن کرێکارانی پیشەسازیی جیهان و‬ ‫ئەوانی ترەوە شەکایەوە‪ .‬بەاڵم ئەوە تەنها‬ ‫لە ڕووسیا بوو کە پارتی چینی کرێکار و‬ ‫سەرکردەکەی <ڤالدیمێر لینین> بەردەوام‬ ‫بوو لەسەر هێشتنەوەی ئاراستەیەکی‬ ‫شۆڕشگێڕانە بەرامبەر بە حکومەت‪ ،‬کە‬ ‫بەڕاستی چینی کرێکار توانيی سوود‬ ‫لەو قەیرانە توندەی کە بەهۆی شەڕەوە‬ ‫بەرۆکی دەسەاڵتی گرتبوو وەربگرێت‪،‬‬ ‫دەستیانکرد بە ڕاپەڕینێکی چەکدارانە و‬ ‫دەستیانگرت بەسەر دەوڵەتدا‪ .‬تەنها لە‬ ‫ڕووسیا بوو کە ئااڵی نەتەوەیی دڕێنرا و‬ ‫ئااڵ سوورەکەی کۆمۆنیزم جێی گرتەوە‪.‬‬ ‫بــەلــشــەفــیــکــەکــان‪ ،‬بـــە بــەرنــامــە‬ ‫سیاسییەکانیان دەنگی خەڵکیان بردەوە‬ ‫و لە شــەوی ‪٢٥‬ـــی ئۆکتۆبەردا داواى‬ ‫ڕاپەڕینیان کرد‪ .‬ئااڵ سوورەکە لەسەر‬ ‫کۆشکی زستان ‌ه (‪ )winter‬بەرزکرایەوە‬ ‫و [به‌شێك ل ـ ‌ه وه‌زيــرانــى] حکومەتە‬ ‫کاتییە بۆرژوازییەکەیان دەستبەسەرکرد‪.‬‬ ‫ڕۆژانــی دوای سەرکەوتنەکە بە هەزاران‬ ‫كه‌س دەڕژانە سەر شەقامەکان و بەدەم‬ ‫وتنەوەی ســروودی ئينته‌رناسيۆناله‌و‌ه‬ ‫بــەرەو مەیدانی ســوور دەڕۆيشتن‪ ،‬کە‬ ‫سروودێکی نێونەتەوەیی پرۆلیتاریایە‪ ،‬لە‬ ‫سەرەوەی دیوارە مەزنەکانی کریملینەوە‬ ‫الفیتەی سووریان دەشەکاندەوە‪ .‬لینین‪،‬‬ ‫لەبارەی گرنگیی شۆڕشی ئۆکتۆبەرەوە‬ ‫دەڵێت‪« :‬ئێمە ئەوەمان نەشاردۆتەوە‬ ‫کە شۆڕشەکەمان تەنها سەرەتایەکە‬ ‫و سەرکەوتنی کۆتایی تەنيا ئەوکاتە‬ ‫بەدەستدێت کە هەر بەم گڕەی شۆڕش‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫هەموو جیهان ڕووناك‌بکەینەوە‪».‬‬ ‫بۆیەکەمجار پرۆلیتاریا و سەرکردەکانی ‪http://revcom.us/a/045/story-‬‬ ‫‪red-flag.html‬‬ ‫حيزب حکومەتیان دەستبەسەرکرد‪،‬‬

‫هه‌روه‌ك ماركس نوســيى‪« :‬بونيادى ئابوريى كۆمه‌ڵگاى سه‌رمايه‌دارى‪،‬‬ ‫لــ ‌ه هه‌ناوى بونيــادى ئابوريى فيوداڵــى و ده‌ره‌به‌گايه‌تييــه‌و‌ه هاته‌ده‌رێ‪.‬‬ ‫هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى دووه‌ميان‪ ،‬ڕه‌گه‌زه‌كانى ئه‌وه‌ى يه‌كه‌م ئازاد ده‌كات»‪.‬‬ ‫مه‌رجــى بنچينه‌يــى به‌رهه‌مهێنانــى ســه‌رمايه‌دارى‪ ،‬جيابوونــه‌وه‌ى‬ ‫به‌رهه‌مهێنه‌رانــى ڕاســته‌وخۆ بو‌و لــ ‌ه هۆيه‌كانى به‌رهه‌مهێنــان له‌اليه‌كه‌و‌ه‬ ‫و‪ ،‬چڕبوونــه‌وه‌ى هه‌مــوو كه‌ره‌ســت ‌ه خــاوه‌كان(‪)raw materials‬‬ ‫و ئامرازه‌كانــى به‌رهه‌مهێنــان له‌ده‌ســتى كه‌مينه‌يه‌كــى ده‌وڵه‌مه‌نــدى‬ ‫ســه‌رمايه‌داراندا له‌اليه‌كــى تــره‌وه‌‪ .‬ئــه‌م جيابوونه‌وه‌يــه‌ى زۆرينــ ‌ه بوو ل ‌ه‬ ‫خاوه‌ندارێتيى زه‌وى يان ئامراز كه بونيادى سيســته‌م ‌ه مۆدێرنه‌كه‌ى كارى‬ ‫كرێگرته‌ى داهێنا‪ .‬ئه‌و سيسته‌مه‌ى ك ‌ه زۆرينه‌ى زۆرى خه‌ڵك تێيدا ناچارن‬ ‫بۆ مانه‌وه‌ى خۆيان‪ ،‬هێزى كارى خۆيان بفرۆشن‪.‬‬ ‫‌ل ‌ه قۆناغ ‌ه به‌راييه‌كانى فيوداڵيزمدا‪ ،‬به‌شى زۆرى به‌رهه‌مهێنان له‌پێناوى‬ ‫مه‌ســره‌ف و به‌كاربــردن دا بــوو نــه‌ك ئاڵوگــۆڕ (وات ‌ه بــۆ پڕكردنه‌وه‌ى‬ ‫پێداويســتى بوو نه‌ك ســه‌رمايه‌گوزارى و كااڵ له‌پێناوى كااڵدا)‪ .‬ئيتر ئه‌م‬ ‫به‌رهــه‌م و گه‌نمــ ‌ه به‌رهه‌مهێنــراو‌ه بۆ ژيــان و بژێويــى جووتياره‌ك ‌ه بوو؛‬ ‫يان پاشــماوه‌يه‌كى زياد‌ه ك ‌ه به‌ر ئاغا يان پاشــا ده‌كــه‌وت‪ .‬جووتياره‌كان‬ ‫په‌يوه‌ســت بوون بــ ‌ه زه‌وييه‌و‌ه و‪ ،‬پيشــه‌وه‌رانيش خاوه‌نــى ئامرازه‌كانى‬ ‫خۆيان و شوێنكاره‌كانى خۆيان بوون‪.‬‬ ‫به‌اڵم كاتێك كشــتوكاڵى جووتيارى‪ ،‬به‌رهه‌مهێنه‌رتر بوو؛ ئابوريى بازاڕ‬ ‫له‌ڕووى قه‌بار‌ه و بايه‌خه‌و‌ه ڕووى ل ‌ه گه‌شه‌ و هه‌ڵكشان كرد‪ .‬خێزانه‌كان ل ‌ه‬ ‫جاران زياتر گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ بازاڕ‪ ،‬ئه‌ويش بۆ كڕينى ئه‌و شتانه‌ى ك ‌ه ئه‌وانيتر‬ ‫بــۆ [پڕكردنه‌وه‌ى پێداويســتييه‌كانى] خۆيان به‌رهه‌ميــان نه‌ده‌هێنا‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫ب ‌ه ماناى گه‌شــه‌ى پيشــه‌وه‌ران ده‌هات ل ‌ه شــاره‌كاندا و له‌جياتيى ئه‌وه‌ش‬ ‫بازاڕێكى گه‌وره‌تر بوو بۆ كااڵ كشتوكاڵييه‌كان‪.‬‬ ‫ئــه‌م ئابوريــى بازاڕ‌ه نــه‌ك هه‌ر لــ ‌ه به‌ريتانيا‪ ،‬به‌ڵكو ب ‌ه هه‌مان شــێو‌ه‬ ‫ل ‌ه هۆڵه‌ندا‪ ،‬ئيتاليا‪ ،‬پرتوگال و ئيسپانياشــدا گه‌شــه‌يكرد‪ .‬چينێكى نوێى‬ ‫بازرگان‪ ،‬ب ‌ه ســامان و ده‌ســه‌اڵتێكى زياتر ل ‌ه جاران ســه‌ريهه‌ڵدا‪ ،‬ك ‌ه ته‌نيا‬ ‫خوليا و ئاره‌زووى بۆ ئه‌و ڕێگايان ‌ه هه‌بوو ك ‌ه به‌هۆى بازرگانييه‌و‌ه پاره‌يه‌كى‬ ‫زياترى ده‌رده‌كرد‪.‬‬ ‫ئه‌م ســه‌رمايه‌داريي ‌ه بازرگانيي ‌ه كێشــه‌يه‌كى هه‌بــوو‪ .‬گه‌رچى بازرگانێك‬ ‫ده‌يتوانــى به‌هــۆى كڕيــن و فرۆشــتن يان ســه‌ودا و مامه‌ڵــه‌و‌ه به‌خێرايى‬ ‫داراييــه‌ك به‌يه‌كه‌وه‌بنێت‪ ،‬به‌اڵم هه‌ڵبــه‌ز و دابه‌زه‌كانى بازاڕ ئه‌م قازانجه‌ى‬ ‫له‌ناوده‌بردن‪.‬‬ ‫يه‌كێــك لــ ‌ه ڕێگاكانى بــه‌رده‌م بازرگانه‌كان بــۆ هه‌ڵهاتن له‌م كێشــه‌ي ‌ه‬ ‫بريتى‌بوو ل ‌ه غه‌زو و به‌ســه‌ردادان‪ .‬بۆنمونه‌‪ ،‬بازرگانه‌كانى به‌ريتانيا به‌هۆى‬ ‫گرتنه‌ده‌ســتى كۆنترۆڵــى هندســتانه‌وه‌‪ ،‬به‌ســاده‌يى ده‌يانتوانى شــمه‌ك ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مهێنراوه‌كانــى هندســتان بدزن يــان النيكه‌م ب ‌ه نرخێكــى كه‌متر ل ‌ه‬ ‫به‌هاكــه‌ى خۆى به‌زۆر بســێنن و پاشــان ل ‌ه ئينگلته‌را بــ ‌ه قازانجێكى مۆڵ‬ ‫بفرۆشن‪.‬‬ ‫به‌اڵم ڕێگايه‌كى ته‌نانه‌ت دڵنياتر بۆ مسۆگه‌ركردنى قازانجه‌ به‌ده‌ستهاتوو‬ ‫و جێگيــره‌كان‪ ،‬كۆنترۆڵكردنــى خــودى شــمه‌كه‌كان بــوو‪ .‬له‌ســه‌ره‌تادا‪،‬‬ ‫بازرگانه‌كان ســوديان ل ‌ه سيسته‌مى «كارگه‌يى» ده‌بينى‪ ،‬له‌م سيسته‌مه‌دا‬ ‫كه‌ره‌سته‌ى خاو ب ‌ه قه‌رز ده‌دراي ‌ه كرێكاران و پاشان كرێكاران شتى خۆيان‬ ‫به‌رهه‌مده‌هێنــا و به‌شــێكى بچوكى داهات و ده‌ســكه‌وتيان وه‌رده‌گرت‪ .‬ل ‌ه‬ ‫هه‌مــان جێدا‪ ،‬يه‌كه‌م هه‌نگاوى بچوك نرا بــۆ كۆكردنه‌وه‌ى كرێكاران له‌ژێر‬ ‫يه‌ك سه‌قفدا و ناچاركردنيان بۆ به‌رهه‌مهێنانى شمه‌ك له‌به‌رامبه‌ر كرێدا‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ گه‌شه‌ســه‌ندنى بنك ‌ه و پرۆژ‌ه ســه‌رمايه‌دارييه‌كان ل ‌ه شــاره‌كاندا‪،‬‬ ‫پێويستييه‌كى زياتر و هه‌ڵكشاو هاته‌كايه‌و‌ه ده‌رهه‌ق ب ‌ه هێزى كار ك ‌ه چيتر‬ ‫وابه‌ســت ‌ه نه‌بوو بــ ‌ه زه‌وييه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه قۆناغێكدا ك ‌ه زياد ل ‌ه چه‌ند ســه‌ده‌يه‌ك‬ ‫ده‌بــوو ل ‌ه ئينگلته‌را‪ ،‬جووتياران به‌زۆر ل ‌ه زه‌وييه‌كانى خۆيان جيادكرانه‌و‌ه‬ ‫و‪ ،‬به‌رهه‌مهێنانــى پيشــه‌وه‌رى لــ ‌ه گونده‌كاندا تێكشــكا‪ .‬ئه‌م مه‌ســه‌له‌ي ‌ه‬ ‫ى وێڵگه‌ڕ و ده‌ربه‌ده‌رى نه‌دارى درووستكرد ك ‌ه تاك ‌ه بژارد‌ه و‬ ‫چينێك خه‌ڵك ‌‬ ‫ئيختياريــان بريتى‌بوو له‌ گه‌ڕان به‌دواى كاردا‪ ،‬ئه‌ويش وه‌ك كارى كرێگرت ‌ه‬ ‫ل ‌ه شاره‌كاندا‪.‬‬ ‫ئــه‌م چينــ ‌ه نوێيه‌ى كرێــكار‌ه كرێگرته‌كان‪ ،‬به‌هۆى دزييه‌كى ئاشــكراو‌ه‬ ‫درووستبوو‪ .‬خاوه‌ن‌زه‌ويي ‌ه گه‌وره‌كان‪ ،‬ئه‌و زه‌ويي ‌ه ئيشتراكى و هاوبه‌شانه‌يان‬ ‫ب ‌ه تااڵن برد ك ‌ه جووتياران بۆ دابينكردنى بژێويى خۆيان پێيه‌و‌ه په‌يوه‌ست‬ ‫بوون‪ :‬پرۆســه‌يه‌ك ك ‌ه چه‌ند سه‌ده‌يه‌كى خاياند‪ .‬به‌اڵم ئه‌م پرۆسه‌ي ‌ه كافى‬ ‫نه‌بوو بۆ مســۆگه‌ركردنى ئه‌وه‌ى ك ‌ه خه‌ڵك ملكه‌چى كارێك بن ك ‌ه كاتێكى‬ ‫درێــژ و ســه‌خت ده‌خايه‌نێــت ئه‌ويش بــۆ كرێيه‌كى بژى‌ومه‌مــره‌‪ .‬بۆي ‌ه ل ‌ه‬ ‫سه‌رده‌مى «هێنريى هه‌شته‌م»ـى پاشاى به‌ريتانيا و فه‌رمانڕه‌واكانى دواى‬ ‫ئه‌ودا‪ ،‬كۆمه‌ڵێك ياسا په‌سه‌ندكران ك ‌ه سزاى توندى بۆ ئه‌و كه‌سان ‌ه تيابوو‬ ‫ك ‌ه له‌كاتى سواڵكردندا ده‌گيران‪ ،‬بۆنمون ‌ه ل ‌ه سه‌رده‌مى هێنريى هه‌شته‌مدا‪،‬‬ ‫نزيكه‌ى ‪ 72‬هه‌زار كه‌سى ده‌ربه‌ده‌ر و بێالنه‌وماڵ ئيعدامكران‪.‬‬ ‫ماركس ته‌وســى تاڵى ئه‌م ئه‌م مه‌سه‌له‌ي ‌ه وا باسده‌كات‪« :‬بۆي ‌ه سه‌ره‌تا‬ ‫وه‌رزێــران بــه‌زۆر زه‌وييه‌كانيان لێ ســه‌ندرايه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه مــاڵ و حاڵى خۆيان‬ ‫ده‌ركران‪ ،‬كران ب ‌ه ده‌ربه‌ده‌ر و بێالنه‌وماڵ‪ ،‬پاشان بۆ قبوڵكردنى ديسپلينى‬ ‫پێويست بۆ سيسته‌مى كرێگرته‌‪ ،‬به‌هۆى ياسا تۆقێنه‌ره‌كانه‌وه‌‪ ،‬ڕووبه‌ڕووى‬ ‫قامچى و داخكردن و ئه‌شكه‌نجه‌ بوونه‌وه‌»‪.‬‬ ‫ئــه‌م ده‌ركردنــ ‌ه به‌زه‌بروزه‌نگه‌ى مليۆنان جووتيار لــ ‌ه زه‌وى‪ ،‬مه‌رجێكى‬ ‫پێوست بوو بۆ گه‌شه‌سه‌ندنى كارى كرێگرته‌‪ ،‬كه‌ ئه‌مه‌ش خۆى ب ‌ه مه‌رجى‬ ‫بنه‌ڕه‌تيى سه‌رمايه‌داريى مۆدێرن داده‌نرێت‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫ •‬ ‫‪www.ofoghe sorkh.com‬‬ ‫ •‬ ‫_‪http://socialistworker.org/20032/463/463_09‬‬ ‫‪Capitalism.shtml‬‬

‫ژمارە (‪ )٣٠٦‬دوشەممە ‪201٦/٨/٨‬‬

‫سەیران ئەتیس‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫بیر لە دروستکردنی مزگەوتێک‬ ‫دەکەمەوە پێشنوێژەكەی ژن بێت‬

‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫(‪)٢-٢‬‬ ‫*ئایا خــۆرئــاوا مودێلێكی پێرفێكتە بۆ‬ ‫شۆڕشی سێكسی؟‬ ‫من تەنها دەمەوێت ڕێیەكی سروشتی بەرەو‬‫ئازادی و سەرفرازی‪ ،‬پێشنیازبكەم‪ .‬هەموو‬ ‫كەس حەزدەكات ئازادبێت‪ ،‬ئەوە شتێك نییە‬ ‫خۆرئاوا دای هێنابێت‪.‬‬ ‫*ئەی چۆن دەڕوانیتە مامەڵەكردن لەگەڵ‬ ‫فیلمە سێكسییەكان و توندوتیژی لەخۆرئاوا؟‬ ‫لە خۆرئاوا گەیشتوینەتە ئاستێك‪ ،‬ژیانی‬‫سێكسی هەركەسەو خــۆی دیــاریــدەكــات و‬ ‫هیوادارم ئەوەش لەتەواوی دنیادا بێتەدی‪.‬‬ ‫ئەڵبەت دیــاردەی پەڕگیر لەوشتانەدا هەیە‬ ‫كەباست كـــردن‪( :‬فیلمی سێكی لەگەڵ‬ ‫مێردمندااڵن و لەشفرۆشی بەرامبەر بڕێك‬ ‫پارەو پەیوەندی سێكسی كە لە تەمەنێكی‬ ‫زۆر بچوكدا ڕوودەدات و لە سۆز و ئەوینداری‬ ‫خاڵییە)‪.‬‬ ‫من پێم وانییە هەمووشت لەخۆرئاوادا‬ ‫پێرفێكت بێت و بڕوام وایە ئێمەی موسڵمانان‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ڕابمێنین لەوەی لەخۆرئاوادا ڕودەدات‬ ‫و لەخۆمان بپرسین‪ ،‬ئایا چی بەشێوەیەكی‬ ‫ئەرێنی گەشەی كردووەو چی بەنەرێنی چۆتە‬ ‫پێش و هۆكارەكان چین؟‬

‫ناچمە مزگەوت‪ ،‬چونكە مزگەوتی وانییە‬ ‫بەدڵم بێت‪ .‬یەكێك لەبیرۆكەكانی ئەم‬ ‫دواییانەم‪ ،‬دروستكردنی مزگەوتێكی ئازادو‬ ‫پێشكەوتوخوازانەیە‬ ‫یاسا)‪ ،‬لەسەنتەرێكدا كە بەرچاوڕونی بەو‬ ‫ژنانەدەدا لە توركیاوە هاتبوون‪ ،‬تەقەم لێكراو‬ ‫برینداربووم‪ .‬خوێنێكی زۆرم لێڕۆیشت و‬ ‫هەستم كرد زیندوو نابمەوەو دەمرم‪.‬‬ ‫وام هەستدەكرد لەوكاتانەدا قسە لەگەڵ‬ ‫دەســەاڵتــێــكــی بـــەرز و بـــااڵدەكـــەم و ئەو‬ ‫ێ تا بڕیار‬ ‫دەسەاڵتەش‪ ،‬دەرفەتێكی داومەت ‌‬ ‫بدەم ئایا دەخــوازم ئەم دنیایە جێبێڵم یان‬ ‫تێیدا بمێنمەوە‪ .‬هیچ كــات وەك شتێكی‬ ‫نێگەتیڤ سەیری ئایینم نەكردووە‪.‬‬

‫شاردنەوەی ژنەكانیان‪ ،‬شتێكی ترنییە‪.‬‬

‫*لەگەڵ ئــەوەشــدا‪ ،‬زۆر دوركەوتویتەوە‬ ‫لە پــەروەردەی سەرەتای منداڵیت‪ .‬تۆ وات‬ ‫دانابوو ناونیشانی كتێبەكەت ئاوابێ‌‪( :‬كێم‬ ‫بوێت لەگەڵیدا ڕادەبوێرم)‪ .‬ئایا دایكوباوكت‬ ‫ئاگاداری ئەمە بوون؟‬ ‫نەخێر‪ ،‬من دڵخۆشم كە خانەی چاپ و‬‫باڵوكردنەوەكە هاتە سەرخەت بۆ گۆڕینی‬ ‫ئەو ناونیشانە‪ ،‬چونكە كتێبەكەم هەتا بڵێیت‬ ‫جدییە‪ .‬دەســتــەواژەی (كێم بوێت سێكسی‬ ‫لەگەڵ دەكەم)‪ ،‬قسەی ئەو كچە توركەبوو كە‬ ‫لە بەرلین بەبراكەی وت‪ ،‬بەرلەوەی بیكوژێت‪.‬‬ ‫بیرۆكەی ناونیشانەكەم لەوەوە بۆهات‪.‬‬ ‫هەر بەو بۆنەیەوە‪ ،‬كەسوكارم زۆر گۆڕاون‪.‬‬ ‫ئەوان ئێستا ڕێز لە شێوازی ژیانی من دەگرن‬ ‫و تەنانەت پێیان قبوڵە كەمن دایكم و شوشم‬ ‫نەكردووە‪ .‬دایكم و باوكم كچەزاكەیان زۆر‬ ‫خۆشدەوێت‪.‬‬ ‫باوكم دەڵێت‪( :‬بڕواناكەم هیچ پیاوێكی‬ ‫تورك لەگەڵتا هەڵبكات)‪ .‬ئەو دەزانێت من‬ ‫ێ گەیشتوم و چیم بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫بەكو ‌‬ ‫جارێكیان بە باوكمم وت‪( :‬ئەزانی‪ ،‬الم وایە‬ ‫ناتوانم كوڕەكەم الی خۆم بهێڵمەوەو لەو‬ ‫الشەوە پیاوێكم دەسكەوێت‪ .‬ڕەنگە دواجار‬ ‫ناچاربم لەگەڵ ژنێكدا بژیم)‪ .‬وەاڵمی دامەوەو‬ ‫وتی‪( :‬منیش بیرم لەوەدەكردەوە)‪.‬‬

‫بــوون‪ .‬ئێمە لەئێستادا دەرفەتی ئەوەمان‬ ‫هەیە بەهۆی تەواوی ئەو ئامرازە دیموكراسی‬ ‫*تۆ وای دەبینی كە زۆرێك لە مندااڵنی و سیاسیانەی لەبەردەستماندایە‪ ،‬دۆخەكە‬ ‫*بڕوات بەخوا هەیە؟ ‬ ‫موسڵمان‪ ،‬لەبەرئەوەی زاتــی ئــەوە ناكەن تاوبدەین و تا ئەو پەڕی بەرین‪.‬‬ ‫بڕوام پێیەتی‪.‬‬‫بەگژ دەسەاڵتی كەس و كاریاندا بچنەوە‪،‬‬ ‫*لەمانگی ڕەمەزاندا بەڕۆژوو بویت؟‬ ‫*بەاڵم پرسێك هەیە كە ناتوانیت بیگۆڕیت‬ ‫ێ جار وایان لێدەكات بەجۆرێك‬ ‫ئەوە هەند ‌‬ ‫لەڕەمەزاندا بەڕۆژوو نابم‪.‬‬‫سەیری مامۆستا ژنەكانیان بكەن‪ ،‬وەك ئەوەی و دەسكاریكەیت‪ ،‬ئەویش ناهاوتایی نێوان‬ ‫خــۆرئــاوا و بەشێكی جیهانی ئیسالمییە‪،‬‬ ‫كەسانی بێڕەوشت و بێ‌ مۆراڵ بن؟‬ ‫*لەڕۆژێكدا‪ ،‬پێنچ جار نوێژدەكەیت؟‬ ‫لەخێزانی موسڵماناندا بڕێكی زۆر لە فیز لەڕووی بەرەوپێشچونی كلتورییەوە؟‬‫نوێژدەكەم‪ ،‬بەاڵم پێنچ جار لەڕۆژێكدا نا‪.‬‬‫ئەمە ئەو كێشە گەورەیەیە كە ڕوبەڕومان‬‫و لوت بەرزی هەیە و بڕێكی كەمیش ڕێز و‬ ‫خۆشەویستی و سۆز و بایەخدان بە مندااڵن دەبێتەوە‪ ،‬ئەویش فبوڵكردنی ئەو ناهاوتاییەیە‬ ‫دەدرێــت‪ .‬بۆیە هەردەبێت مندااڵن توڕەیی لەڕوی ئایین و كلتورەوە كە ئاماژەت بۆكرد‪.‬‬ ‫*ئامشۆ و ڕۆتی مزگەوت دەكەیت؟ ‬ ‫گەر النی كەم بمان توانیایە دان بە بونی‬ ‫ناچمە مزگەوت‪ ،‬چونكە مزگەوتی وانییە‬‫خۆیان لەخاڵێكدا بەتاڵبكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەو ناهاوتایی و ناهەوسەنگییەدا بنێین‪ .‬بــەدڵــم بێت‪ .‬یەكێك لەبیرۆكەكانی ئەم‬ ‫*پێغەمبەری ئیسالم (محەمەد) زیاد لە دە بەم بۆنەیەوە‪ ،‬زانكۆكانی توركیا لەو ڕووەوە دواییانەم‪ ،‬دروستكردنی مزگەوتێكی ئازاد و‬ ‫ژنی هەبووە‪ ..‬ئایا ژیانی ئەو بۆتە نمونەیەك بەرەوپێشچون و بــەرەو پێشچونەكەشیان پێشكەوتوخوازانەیە‪.‬‬ ‫بەجۆرێكە‪ ،‬لەسەرو ئاستی ئەو شتانەوەیە كە‬ ‫بۆ موسڵمانان؟‬ ‫سەروەختێك پیاوێكی عــەرەب پاساو بەشداربوان لەتەوەری ئاوێتەبوون لە ئەڵمانیا‬‫*وتارخوێن و پێش نوێژەكەشی ژن بێت؟‬ ‫بۆ فرەژنی دێنێتەوە‪ ،‬ئەوا دەڵێت محەمەد خۆیدا باسی لێدەكەن‪.‬‬ ‫ێ بــەو جــۆرە‪ .‬پێش نوێژەكەی ژن‬ ‫بەڵ ‌‬‫بێت و پیاو و ژن هەمان مافی چون یەكیان‬ ‫چەندین ژنی هەبووە‪.‬‬ ‫*چی لەو مشتومڕەی ئێستا لە ئەڵمانیادا هەبێت‪ .‬پێویستە ئاستێك بۆ ئەو موسڵمانە‬ ‫كۆنسێرڤاتیڤانە دابنرێت كە دەیانەوێت‪ ،‬ئیسالم‬ ‫*پیاوانی مەسیحی بەهانەیەكی لەو جۆرە هەیە ناڕەحەتت دەكات؟‬ ‫بەشێوەیەكی تایبەت لێرە لە ئەڵمانیا‪ ،‬دید لەچوارچێوەی گروپێكی تایبەت و دیاریكراودا‬‫شكنابەن؟‬ ‫بەو‬ ‫لیبرال‪،‬‬ ‫موسڵمانانی‬ ‫ئێمەی‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫قەتیس‬ ‫و‬ ‫لەئارادایە‬ ‫سواو‬ ‫و‬ ‫كۆن‬ ‫زۆر‬ ‫بۆچونێكی‬ ‫و‬ ‫مەسیحییەكان‬ ‫كە‬ ‫داخە‬ ‫جێی‬ ‫بەاڵم‬ ‫نەخێر‪،‬‬‫*باوك و دایكت چۆن بەو ڕادەیە گۆڕان؟‬ ‫پیاوێك دەپەرستن‪ ،‬لە سێكس داماڵراوە‪ .‬لەو ئەوەش لە جموجۆڵ و چاالكی ئەو فێمێنیستە جیاكاری و جیاوازییەی نێوان شیعە و سونە‬ ‫لەبەرئەوەی خۆشیان دەویستم و بەریان‬‫ڕووەوە موسڵمانان لە دۆخێكی باشتردان‪ ،‬چــەپــڕەوانــەدا دەبینیتەوە كــە بەلۆژیكی و عەلەوییەكان ڕازی نین‪ .‬ئێمە دەمانەوێت بەو كاریگەریانە نەدەگرت كە لە خۆرئاوا و‬ ‫بــەاڵم پێویستی پیاو بــەوەی چەند ژنێكی خوشەكە گەورە هەڵسوكەوت دەكەن‪ .‬ئەوە هەموو پێكەوە لە لێكدانەوە و تاوتوێكردنێكی لەجیهانی مۆدێرنەوە دەهاتن‪.‬‬ ‫هەبێت‪( ،‬وەك ئـــەوەی محەمەد حەاڵڵی ڕەنگدانەوەی هەستێكی خۆ بەزلزانینی زەق هاوچەرخانە بۆ ئیسالم‪ ،‬بەشداربین‪.‬‬ ‫دایــكــم و بــاوكــم جوتیاربوون و بەحاڵ‬ ‫كردووە)‪ ،‬وایكرد ماكێكی سێكسی پەنهان و و زۆپە‪.‬‬ ‫خوێندەوارییان هەبوو‪ .‬هاتن بۆ ئەڵمانیا تا‬ ‫و‬ ‫كاتۆلیكی‬ ‫كڵێسای‬ ‫سەركۆنەی‬ ‫ـەوان‬ ‫ئـ‬ ‫پێیەتی‪،‬‬ ‫باوەڕت‬ ‫خوایەی‬ ‫ئەو‬ ‫*هەڵوێستی‬ ‫زیادەڕۆ بە ئیسالمەوە بلكێت‪.‬‬ ‫داهاتویەكی باشتر بۆ منداڵەكانیان مسۆگەر‬ ‫مۆراڵە سێكسییە دۆگماكانیان دەكەن‪ ،‬كەچی لەسێكس چییە؟‬ ‫بكەن و بۆخاتری ئەوەی بارودۆخی ئابورییان‬ ‫*ت ــۆ داوای شـــۆڕش دەك ــەی ــت‪ ،‬بــەاڵم سورن لەسەر ئەوەی دەبێت ئێمە لەگەڵ ئەو‬ ‫ئەو خودایەی بــاوەڕم پێیەتی سەبارەت چاكتربكەن‪ .‬باوكم كاتێك تەمەنی گەیشتە‬‫ئاخۆ شۆڕشكردن ماوەیەكی دور و درێژی ژن توركانەدا لێبوردەو دڵگەورەبین كە حیجاب‬ ‫منی‬ ‫ئەو‬ ‫چونكە‬ ‫ـە‪.‬‬ ‫ـ‬ ‫ڕەوان‬ ‫و‬ ‫ڕون‬ ‫سێكس‬ ‫بە‬ ‫پەنجا ساڵ‪ ،‬خۆی فێری خوێندنەوە و نوسین‬ ‫دەپۆشن‪ ،‬چونكە پێیان وایە ئەوە ڕێ بەو‬ ‫دەكات‬ ‫هەست‬ ‫كەسێك‬ ‫وەك‬ ‫دروستكردووە‪،‬‬ ‫ناوێت؟ ‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫تۆ سەیری ڕاپەڕینی خوێندكاران بكە لێرە ژنانە دەدات‪ ،‬دەستبەرداری كلتوری خۆیان سێكس لەژیانیدا گرنگە‪ .‬ئەڵبەتە بــڕوام‬‫ئێستا ئــەوان گــەڕاونــەتــەوە بۆ توركیاو‬ ‫لە ئەڵمانیا‪ .‬شتێك ڕویداو لەپڕێكدا گەنجان نەبن و بیپارێزن‪.‬‬ ‫بەهەبونی خودا‪ ،‬لەئەزمونی تایبەتی خۆمەوە لە ماڵێكدا دەژین‪ ،‬باخچەی تێدایەو بەسەر‬ ‫جگە‬ ‫بااڵپۆشی‬ ‫وایە‪،‬‬ ‫پێم‬ ‫بۆخۆم‬ ‫بەاڵم من‬ ‫سەرچاوەدەگرێت‪.‬‬ ‫ڕژانە سەر شەقەماكان‪ .‬دوای هەڵبژاردنەكانیش‬ ‫دەریادا دەڕوانێ‌‪ .‬سیانزە كچەزا و كوڕە زایان‬ ‫ئامرازێكی‬ ‫و‬ ‫سەركوتكردن‬ ‫لە‬ ‫گوزارشتكردن‬ ‫لە‬ ‫سااڵن‬ ‫یەك‬ ‫و‬ ‫بیست‬ ‫تەمەنم‬ ‫سەروەختێك‬ ‫هەمان شتمان لە ئێراندا بینی و گەنجان‬ ‫هەیە‪ .‬ئێمە پێنچ خوشك و براین و ڕێیان‬ ‫ئامادەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی دەربڕین چەپاندن و نیشاندانی ویستی پیاوان بۆ بوو (سێهەم ساڵی خوێندنم بوو لە كۆلێژی پێداوین‪ ،‬بەدڵی خۆمان بژین‪ .‬ئەوان شانازی‬ ‫دەكــەن بــەوەی‪ ،‬هەریەك لەئێمە خەریكی‬ ‫پیشەی خۆمانین‪ .‬خەونی دایــك و باوكم‬ ‫هاتەدی‪ ،‬چونكە ئــەوان ئامادەیی ئەوەیان‬ ‫تێدابوو بگۆڕێن و بەرەوپێش بچن‪.‬‬

‫ئێمەی موسڵامنانی لیربال‪ ،‬بەوجیاكاری وجیاوازییەی نێوان شیعە‬ ‫و سونە و عەلەوییەكان ڕازی نین‪ .‬ئێمە دەمانەوێت هەموو پێكەوە‬ ‫لە لێكدانەوە و تاوتوێكردنێكی هاوچەرخانە بۆ ئیسالم‪ ،‬بەشداربین‬

‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪http://www.metransparent.‬‬ ‫‪com/spip.php?article8473‬‬

‫پرسەكانی (بەردباران‬ ‫و هەڵگەڕانەوە لە‬ ‫ئیسالم) لە هزری‬ ‫دکتۆر مستەفا زەڵمیدا‬ ‫عەبدوڵاڵ مەال ئەحمەد‪ ،‬ئەحمەدئاوایی*‬ ‫ڕەجم‪ :‬بەردباران‬ ‫سەبارەت بە سزای (ڕەجــم‪ :‬بەردباران) بۆ ژن و‬ ‫پیاوێك كە پێكەوە بە شێوەی ناشەرعیی جووتببـن و‬ ‫كەتنەكەیان بە شایەتیدانی چوار كەسی عادل بە سەردا‬ ‫بـچەسپێت‪ ،‬جەنابی دكتۆر مستەفا زەڵـمـی (ڕەحـمەتی‬ ‫ێ بێت) ڕای وایە كە ئەم پرسە نایەكالییە و‬ ‫خوای لـ ‌‬ ‫دەقی فەرموودەكانی تایبەت بەم پرسە بە شێوەی‬ ‫تەمومژاوی چەسپاون‪ ،‬واتە (ظنى الثب ُوت)ـن‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم سزایە قوڕئانی پیـرۆز باسی نەكردووە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫سزاكەی بە شەالقدان و زیندانیكردن و ئەو جۆرە شتانە‬ ‫دەربڕیوە‪ ،‬نەوەك بە(ڕەجم‪ :‬بەردبارانكردن)‪ ،‬ئەوەیشی‬ ‫سەلـماندووە كە پێغەمبەر (د‪.‬خ) ئەم سزایەی بە‬ ‫پشتبەستـن بە دەقەكانی تەورات چەسپاندووە‪ ،‬نەوەك‬ ‫بە سروشی خوایی(الوحی)‪ ،‬هەروەك پێشەوا شەوكانی‬ ‫لە پەڕتوكی (نیل االوطار)دا‪ ،‬ئەم ڕاستییەی دركاندووە‪،‬‬ ‫هەروەها دكتۆر ئاماژەیشی بەوە داوە كە ڕەجم زۆر لە‬ ‫شەالقدان قورستـرە‪ ،‬باشە چۆن قوڕئانی پیـرۆز باسی‬ ‫شەالقدانی كردووە‪ ،‬و باسی ڕەجـمی پشتگوێخستووە‪ ،‬و‬ ‫پاشان نەرمونیانی و میهرەبانی ئیسالم هەرگیـز ئەوەی‬ ‫ێ چــاوەڕوان ناكرێت كە ژن و پیاوێك تاوانەكەیان‬ ‫لـ ‌‬ ‫هەرچی بێت؛ بە زینایشەوە بیانـخاتە ناو چاڵێك و بە‬ ‫زیندوویی و بە بەرچاوی خەڵكییەوە بەردبارانیان بكات‪،‬‬ ‫تا مردن!‬ ‫هەروەها ئاینی پیـرۆزی ئیسالم كوشتنی مرۆڤی‬ ‫بە گەورەترین تــاوان دانــاوە‪ ،‬سزای بكوژی تەنها بە‬ ‫كوشتنەوە جێگیـركردووە‪ ،‬ئەی چۆن بۆ تاوانی سێكسی‬ ‫كە زۆر لە خوار تاوانی كوشتنەوەیە‪ ،‬ئەو سزا توندە‬ ‫دەچەسپێنێت؟! بۆیە لە دووتوێی توێژینەوەیەكدا بە‬ ‫ناوی (ال رجـ َم يف القرآ‌ن) ئەم پرسەی یەكالییكردۆتەوە‪،‬‬ ‫و نیشانیداوە كە ئاینی پیـرۆزی ئیسالم لە سزادانێكی‬ ‫دڵڕەقانەی لەم جۆرە بە دوورە‪.‬‬ ‫كوشتنی هەڵگەڕاوە(المرتد)‬ ‫سەبارەت بە (كوشتنی كەسی هەڵگەڕاوە لە ئیسالم‪-‬‬ ‫موڕتەد)‪ ،‬جەنابی دكتۆر مستەفا زەڵـمـی (ڕەحـمەتی‬ ‫ێ بێت) ڕای وایە كە سزای كەسی هەڵگەڕاوە لە‬ ‫خوای لـ ‌‬ ‫ئیسالم – موڕتەد لە ڕۆژی دواییدا وەری دەگرێت‪ ،‬وەك‬ ‫قوڕئانی پیـرۆز فەرموویەتی‪( :‬ومن يرتدد منكم عن دينه‬ ‫فيمت وهو كافر فأولئك حبطت أعماهلم يف الدنيا واآلخرة‬ ‫وأولئك أصحاب النار هم فيها خالدون)‪ ،‬و فەرموودەی‬ ‫( َم ْن َبدَّل ِدينهُ َفا ْق ُتلُو ُه‪ :‬هەركەس ئاینی خۆیی گۆڕی‪،‬‬ ‫بیكوژن) لە دۆخێكی تایبەتدا و بۆ كەسانێكی تایبەت‬ ‫گوتراوە‪ ،‬چونكە ماوەیەك لە سەرەتای هاتنی ئاینی‬ ‫ێ بــاوەڕان دەهاتن‬ ‫پیـرۆزی ئیسالمدا كەسانێك لە ب ‌‬ ‫بە ڕووكــەش مسوڵـمان دەبــوون‪ ،‬هەرچی نهێنی ناو‬ ‫مسوڵـمانان بوو هەڵیان دەگرت‪ ،‬و دواتر هەڵدەگەڕانەوە‬ ‫و دەچوونەوە بۆ ناو بێباوەڕان‪ ،‬ئەمەیش گورزی توندی‬ ‫لە مسوڵـمانان دەدا‪ ،‬بۆیە پێغەمبەر (د‪.‬خ) فەرمووی‪:‬‬ ‫( َم ْن َبدَّل ِدینه َفا ْق ُتلُو ُه‪ :‬هەركەس ئاینی خۆیی گۆڕی‪،‬‬ ‫بیكوژن)‪ ،‬واتە كوشتنەكە لەبەر سیخوڕی كردنەكەی بوو‪،‬‬ ‫نەوەك لەبەر هەڵگەڕانەوەكەی‪ ،‬چونكە هەروەك چۆن بۆ‬ ‫قوڕئانی پیـرۆز(هۆكاری هاتنە خوارەوەی ئایەتەكان‪:‬‬ ‫أسباب النزول) هەیە‪ ،‬واتە هەر ئایەتەو بۆ كات و سات‬ ‫و بارودۆخێكی تایبەت بە خۆی هاتووە‪ ،‬هەر بەو شێوازە‬ ‫بۆ فەرموودە پیـرۆزەكانیش (هۆكاری هاتن و دەربڕینی‬ ‫فەرموودە‪ :‬أسباب ورود الـحدیپ) هەیە‪ ،‬و هەریەكەیان بۆ‬ ‫كات و سات و بارودۆخێكی تایبەت بە خۆیان گوتراون‪،‬‬ ‫لە الیەكی تریشەوە هیچ ئاینێك نییە هێندەی ئاینی‬ ‫پیـرۆزی ئیسالم ئاینداریی زۆرەملێی ڕەتكردبێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئاینداری بە زۆر مرۆڤی دووڕوو (مونافیق)‬ ‫دروســتــدەكــات‪ ،‬بێگومانیشە كە لە ئاینی پیـرۆزی‬ ‫ئیسالمدا حاڵەتی نیفاق لە كوفر خراپتـرە‪ ،‬بۆیە هەرگیز‬ ‫ئیسالم ڕێكارێك ناگرێتە بەر كە كەسان و كۆمەڵگەیەكی‬ ‫پڕ لە نیفاق و دووڕوویی بهێنێتەبەرهەم‪ ،‬هەر كەسەیش‬ ‫ئــازادە چ ئاییـن و بیـروباوەڕێك هەڵدەبژێرێت‪ ،‬وەك‬ ‫قوڕئانی پیـرۆز دەفەرموێت‪ُ ( :‬ق ْل َيا َأيُّ َها الْ َكا ِف ُرونَ ‪َ ،‬ل َأ ْع ُب ُد‬ ‫َما َت ْع ُبدُونَ ‪َ ،‬و َل َأ ْن ُت ْم َعا ِبدُونَ َما َأ ْع ُبدُ‪َ ،‬و َل َأ َنا َعا ِب ٌد َما َع َبدْتُْ‪،‬‬ ‫َو َل َأ ْن ُت ْم َعا ِبدُونَ َما َأ ْع ُبدُ‪َ ،‬ل ُك ْم ِدي ُن ُك ْم َولِ َي دِينِ )‪.‬‬ ‫بۆیە لە دووتوێی توێژینەوەیەكدا بە ناونیشانی (القتل‬ ‫لِ ْل ُمر َت ّد غري الـ ُم ِ‬ ‫فسد يف ال ُقرآ‌ن) ئەم پرسەی یەكالیی‬ ‫كردۆتەوە‪ ،‬نیشانیداوە كە ئاینی پیـرۆزی ئیسالم مرۆڤــی‬ ‫سەرپشككردووە لە هەر بیـروباوەڕێك كە خۆی هەڵـی‬ ‫دەبژێرێت‪ ،‬و لە سزادانیشی بە دوورە‪.‬‬ ‫* ماستەر لە ژیان و توێژینەوە قورئانییەكانی دكتۆر مستەفا‬ ‫زەڵـمی لە زانكۆی سلێمانی‬ ‫‪shexnami@yahoo.com‬‬