576

‫«‬

‫بەرتیل زۆربەی‬ ‫دەزگاكانی‬ ‫حكومەتی‬ ‫تەنیوە‬

‫‪6‬‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )576‬دو شةممة ‪2016/8/22‬‬

‫مەترسیی جوڵە دیبلۆماسییەكانی توركیا لەسەر كورد ئاشكرادەكات‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫‪ 28‬دەوڵەتی رۆژئاوایی بە یەكێتی‌و پارتییان‬ ‫راگەیاندووە كە لەگەڵ سەربەخۆیی كوردستاندا نین‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی ‪15‬ی ئەم مانگە‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‪ ،‬وەك‬ ‫روناكبیرێك‌و سیاسییەكی دیــاری هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫چەندین ئەكادیمی‌و نوسەرو روناكبیرانی گەورەو دیاری میسرو‬ ‫مامۆستای زانكۆكانی قاهیرەو میسر و پسپۆڕانی سیاسی‌و‬ ‫سەربازی‌و ئامادەبوونی چەندین رۆژنامەنووس‌و نوسەرو رەخنەگر‪،‬‬ ‫سیمینارێكی بۆ ساز كرا‪.‬‬ ‫لەو سیمینارەدا كە لەرێگای سكایپەوە ئەنجامدرا‪ ،‬مەال بەختیار‬ ‫وەاڵمی چەندین سەرنج‌و تێبینی‌و پرسیاری ئامادەبووانی ئەو‬ ‫سیمینارەی دایەوەو بەووردی چەندین تەوری هەستیاری سەبارەت‬ ‫بە بەشەكانی كوردستان‌و ئــەو بــارودۆخــەی ئێستا توركیای‬ ‫تێكەوتووە وروژاند‪ ..‬بەتایبەتی رەهەندی رێكکەوتنامە نوێیەكانی‬ ‫توركیاو مەترسییە جدی‌و بەرچاوەكان لەسەر كوردو بەشەكانی‬ ‫دیكەی كوردستان‪.‬‬ ‫نــاوبــراو‪ ،‬لــەو دیــالــۆگــەدا‪ ،‬مەترسیی رێكەوتنە ئیقلیمی و‬ ‫نێودەوڵەتییەكانی لەسەر دۆزی كورد روونكردەوە‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫جوڵە دیبلۆماسییەكانی ئەمدواییەی توركیا‪ ،‬لەوبارەیەوە‪ ،‬ناوبراو‪،‬‬ ‫جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە رێككەوتنەكانی توركیا لەسەر‬ ‫حسابی مافی كورد دەبێت بە تایبەت لە رۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫لەبارەی راگەیاندنی سەربەخۆیی لە باشوری كوردستان و رای‬ ‫نێودەوڵەتی لەسەر ئەو پرسە‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬كە‬ ‫‪ 25‬دەوڵەتی رۆژئاوایی واژۆی بەڵگەنامەیەكیان كردوەو داویشیانە‬ ‫بە پارتی و یەكێتی و تێیدا جەخت لە یەكێتیی خاكی عیراق‬ ‫دەكەنەوەو لەگەڵ سەربەخۆیی كوردستاندا نین‪.‬‬ ‫دەقی دیالۆگەکە لە الپەڕەکانی ‪ 2‬و ‪ 3‬و ‪4‬دا بخوێنەرەوە‬

‫«‬

‫‪7‬‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ ڤالدیمێر نابۆکۆڤ‬

‫وەرزێكی تری بایكۆت‬ ‫دەستپێدەكاتەوە‬

‫نووسەری ڕاوەپەپوولە‬ ‫«‬

‫ئابوريى‬ ‫ماركىس‬

‫یەكگرتوو دەیەوێت بەرەی هاوبەش پێكبێنن‬

‫«‬

‫كۆمەڵ داوای یەكگرتن دەكات‬

‫‪6‬‬

‫ذمارة (‪ )576‬دو شةممة ‪2016/8/22‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫دیالۆگی مەال بەختیار لەگەڵ چەندین كەسێتی سیاسی‌و ئەكادیمی‌و رۆژنامەنوسانی میسر‬ ‫سەبارەت بە گۆڕانکارییەکانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬

‫«‬

‫مەال بەختیار‪ 28 :‬دەوڵەتی رۆژئاوایی بەڵگەنامەیەكیان رادەستی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی كردووە كە لەگەڵ دامەزراندنی دەوڵەتی‬ ‫باشوری كوردستاندا نین‬ ‫وەرگێڕانی لەعەرەبییەوە‪ :‬بابان حەمە‬ ‫رۆژی ‪15‬ی ئەم مانگە‪ ،‬مەال بەختیار‪،‬‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‪،‬‬ ‫وەك روناكبیرێك‌و سیاسییەكی دیاری‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەگەڵ چەندین‬ ‫ئەكادیمی‌و نوسەرو روناكبیرانی گەورەو‬ ‫دیــاری میسرو مامۆستای زانكۆكانی‬ ‫قاهیرەو میسر و پسپۆڕانی سیاسی‌و‬ ‫ســـەربـــازی‌و ئــامــادەبــوونــی چەندین‬ ‫رۆژنــامــەنــووس‌و نــوســەرو رەخنەگر‪،‬‬ ‫سیمینارێكی بۆ ساز كرا‪ .‬لەو سیمینارەدا‬ ‫كە لەرێگای سكایپەوە بۆی ساز كرابوو‪،‬‬ ‫مەال بەختیار وەاڵمی چەندین سەرنج‌و‬ ‫تێبینی‌و پرسیاری ئامادەبووانی ئەو‬ ‫سیمینارەی دایــەوەو بــەووردی چەندین‬ ‫تــــەوری هــەســتــیــاری ســـەبـــارەت بە‬ ‫بەشەكانی كوردستان‌و ئەو بارودۆخەی‬ ‫ئێستا توركیای تێكەوتووە وروژانــد‪..‬‬ ‫بەتایبەتی رەهــەنــدی رێكەوتتنامە‬ ‫نوێیەكانی توركیاو مەترسییە جدی‌و‬ ‫بەرچاوەكان لەسەر كوردو بەشەكانی‬ ‫دیكەی كــوردســتــان‪ ..‬چــاودێــر لەبەر‬ ‫گرنگی‌و هەستیاری تەورەكانی ئەم‬ ‫سیمینارو گفتوگۆیە‪ ،‬دەقەكەی باڵو‬ ‫دەكاتەوە ‪..‬‬ ‫بەڕێز مەال بەختیار ساڵو؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬ساڵو لە جەنابیشت‬ ‫مامۆستا رەجائی فائید‪..‬‬ ‫رەجــائــی فــائــیــد‪ :‬زۆر ســوپــاس‪..‬‬ ‫كۆمەڵێك لە روناكبیران‌و رۆشنبیرانی‬ ‫میسر ئــامــادەی گفتوگۆكەن لەگەڵ‬ ‫بـــەڕێـــزت‪ ،‬بــۆ یــەكــێــك لەگرنگترین‬ ‫تەوەرەكان‪ ،‬كە لەناوچەكەدا ئامادەیی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوەی لەگەڵم ئامادەیە‪ ،‬دكتۆر‬ ‫سەفییەدین خــەربــووش‪ ،‬مامۆستای‬ ‫زانستە سیاسییەكان لەكۆلێژی زانستە‬ ‫ئــابــوری‌و سیاسییەكان لــە زانــكــۆی‬ ‫قاهیرەو هــەروەهــا وەزیــری پێشوو‪..‬‬ ‫كۆمەڵێك پسپۆڕی سیاسی لەگەڵم‬ ‫ئــامــادەن‪ ،‬یەكێكی تر لەوانە سامیح‬ ‫ئەبو هەشیمە‪ ،‬حامید ئەبو ئەحمەد‪،‬‬ ‫ســەرۆكــی یەكێتی نوسەرانی میسر‪،‬‬ ‫هونەرمەندی شێوەكاری‌و رەخنەگری‬ ‫شێوەكاری ئیبراهیم حنێتەر‪ ،‬هەروەها‬ ‫مامۆستا عادل سەبڕی‪ ،‬سەرنوسەری‬ ‫وێبسایتی (مصر العربیە)‪ ،‬ژمارەیەك‬ ‫لە رۆژنامەنووسان‌و كۆمەڵێكی دیكەش‬ ‫لە گرنگترین روناكبیرانی میسر كە لێرە‬ ‫ئامادەییان هەیە‪ ،‬لەگەڵ بەڕێزت دێنە‬ ‫ئەم گفتوگۆیەوە دواتر یەكە یەكە پێش‬ ‫سەرنج‌و لێدوان‌و پرسیارەكانیان خۆیان‬ ‫دەناسێنن‪.‬‬ ‫بەڕێز مەال بەختیار‪ ،‬بە ئامادەبوانت‬ ‫دەناسێنم وەك حیكمەت محەمەد‬ ‫كــەریــم‪ ،‬خەباتكاری دێرینی یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان‪ ،‬كەناوی نهێنی‬ ‫رۆژگــاری خەباتی مەال بەختیارە‪ ،‬كە‬ ‫ناوەكەی پێشوو بیركراوەو ئێستا هەر‬ ‫بە مەال بەختیار بانگ دەكرێت‪ ،‬جگە لە‬ ‫خەباتە چەكدارییەكەی پێشووی‪ ،‬ئێستا‬ ‫بیرمەندێكی ستراتیژییە كە چەندین‬ ‫كتێب‌و چاپكراوی هەیە لەشیكارو بابەتی‬ ‫سیاسی‪ ،‬هەروەها خاوەنی تیۆرێكیشە‬ ‫لــەســەر بنەمای (ســەردەمــی پێشوو‬ ‫بریتیی بووە لەخەباتی شاخ‌و چەكداری‌و‬ ‫سەردەمی ئێستاش خەباتی مەدەنییانەی‬ ‫ناو شارە نەك شاخ‪ ،‬كە ئەمەش لەكتێبی‬ ‫شۆڕشی كوردستان‌و گۆڕانكارییەكانی‬ ‫سەردەم‪-‬دا دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫پێگەی سیاسی ئێستاشی لێپرسراوی‬

‫دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستانە‪ ،‬ئەو‬ ‫پارتەی كە جەالل تاڵەبانی دایمەزراندوە‪،‬‬ ‫ئەو حزبەی سەرۆكی ئێستای عیراقی‬ ‫هەیە كە بەڕێز دكتۆر فوئاد مەعصومە‪.‬‬ ‫ئــەو تـــەوەرەی ئەمشەو گفتوگۆی‬ ‫دەربــــــارە دەكـــەیـــن‪ ،‬بــریــتــیــیــە لە‬ ‫گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییەی توركیاو‬ ‫هەڕەشەكانی لەسەر كورد لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ..‬كە بێگومان توركیا واڵتێكی‬ ‫ساناو بچوك نییە‪ ،‬واڵتێكی میحوەری‌و‬ ‫گرنگی ناوچەكەیە‪.‬‬ ‫گفتوگۆكە دەســت پێدەكەین‌و بە‬ ‫ووتەیەكی دكتۆر سەفییەدین خەربووش‬ ‫دەست پێدەكەین‌و داوای لێدەكەین لە‬ ‫سنوری ‪ 10‬خولەكدا سەرنجەكانی باس‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫د‪.‬سەفییەدین خــەربــووش‪ :‬بەناوی‬ ‫خــوای گــەورە‪ ،‬بەخێرهاتنی بەڕێزتان‬ ‫دەكەین بۆ ئەم گفتوگۆیە‪ ،‬لەگەڵ ئەم‬ ‫نوخبە تایبەتەی ئامادەبوواندا‪..‬‬ ‫سەرنجەكانم دوورو درێــژ نابێت‪،‬‬ ‫رەنگە تەنها چەند خاڵێك بووروژێنم كە‬ ‫رەنگە بەجۆرێك لەجۆرەكان ئاراستەی‬ ‫گفتوگۆكە روون بكاتەوە‪..‬‬ ‫بــێــگــومــان كــۆمــەڵــێــك روداو و‬ ‫گۆڕانكاری پێشوەخت لە توركیا رویدا‪،‬‬ ‫كە رەنگدانەوەی لەسەر دۆزی كورد‬ ‫هەبوو‪ ،‬لەناوخۆی توركیادا بێت یاخود‬ ‫لەسوریای گڕگرتوو بەجەنگ‪ ،‬یاخود‬ ‫مەیدانی سیاسی عیراق‌و رەنگە هەندێك‬ ‫جاریش ئێرانیشی گرتبێتەوە‪.‬‬ ‫ئ ــەوەی پێشوو لــە توركیا رویــدا‪،‬‬ ‫شوێنەواری لەسەر پێڕۆی سیاسی‌و‬ ‫ســیــاســەتــی تــوركــیــا بەجێهێشت‪..‬‬ ‫دەشبینیین ئــەو شــوێــنــەوارانــە وای‬

‫لەتوركیا كردووە كە ئێستا سیاسیەتی‬ ‫تاكڕەوانەو پەیڕەوكردنی دەسەاڵتی تاك‬ ‫حزبی پیادە بكات‪ ..‬ئەوەتا دەبینیین‬ ‫هەوڵ هەیە بۆ ئەوەی سیاسەتی توركیاو‬ ‫پێڕۆ سیاسییەكەی بگۆڕێت بۆ پێڕۆی‬ ‫سەرۆكایەتی‪ ..‬لەهەمان كاتدا سیاسەتی‬ ‫پەراوێزكاری لەهەمبەر هەدەپە پەیڕەو‬ ‫دەكرێت كە نوێنەرایەتی كورد دەكات‬ ‫لەو واڵتە‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەوەی‬ ‫تــوركــیــاش‪ ،‬تێبینی گۆڕانكارییەكی‬ ‫گەورە دەكرێت كە لەپەیوەندی توركیا‬ ‫لەگەڵ هێزە نێودەوڵەتییەكان‪ ،‬تێیدا‬ ‫رێكەوتنە كتوپڕەكەی توركیا لەگەڵ‬ ‫روسیاو سەردانەكەی سەرۆكی توركیا بۆ‬ ‫روسیاو ئاڵوگۆڕی چەندین پرس‌و تاوو‬ ‫توێی مەسەلەی گرنگ لەسەر ناوچەكە‌و‬ ‫بەتایبەتی سوریا‪ ..‬بینیمان ئێرانیش‬ ‫هاتە سەر هێڵی ئەو رێكەوتنە لەگەڵ‬ ‫توركیا‪ ..‬رۆژانی پێشووتریش سەردان‌و‬ ‫بینینێكی سێ قۆڵیانەی (روسیا‪ ،‬ئێران‪،‬‬ ‫ئازەربایجان) هەبوو‪ ..‬بۆیە دەكرێت‬ ‫بڵێین رێكەوتنی نوێ هاتۆتە پێشەوە‪،‬‬ ‫بەواتایەكی تر دەكرێت بشڵێین توركیا‬ ‫لە رێكەوتنەكانی لەگەڵ واڵتانی رۆژئاوا‬ ‫دوور كەوتۆتەوە‪ ،‬ناڵێن بچڕاندوێتی‪..‬‬ ‫چونكە بەشێكە لە هاوپەیمانی باكوری‬ ‫ئەتڵسی‪.‬‬ ‫رێكەوتن‌و پەیوەندی لە نێوان توركیاو‬ ‫روسیاهەیە‪ ،‬پەیوەندی‌و رێكەوتنی نێوان‬ ‫ئێران‌و روسیا هەیە‪ ،‬پەیوەندی‌و رێكەوتن‬ ‫لەنێوان توركیاو ئێران هەیە‪ ..‬هەموو‬ ‫ئەمانە بەشێوەیەكی گشتی كاریگەری‬ ‫لــەســەر روداوەكـــانـــی ســوریــا بەجێ‬ ‫دەهێڵێت‌و بەشێوەیەكی تایبەتیش‬ ‫لەسەر دۆزی كورد لە سوریا‪.‬‬

‫بەشی‬ ‫گرنگ‌و‬ ‫ئامانجداری‬ ‫سیاسەتی ئێستای‬ ‫توركیا لەناوچەكەدا‬ ‫بەدژی كورد كۆتایی‬ ‫دێت‬

‫ئــــەم مــەســەلــەی‬ ‫پــەیــوەســتــیــشــە‬ ‫بـــــەو روداو و‬ ‫گــۆڕانــكــاریــانــەی‬ ‫كەمینەی كورد لە‬ ‫توركیا‪ ،‬هەروەها‬ ‫لــەعــیــراقــیــش‬ ‫دەگـــــوزەرێـــــت‪،‬‬ ‫ئـــێـــمـــە غ ــەی ــب‬ ‫نــاخــوێــنــیــنــەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم رەنگە لێرەو‬ ‫لـــــەوێ رێــكــەوتــنــی‬ ‫نهێنی‌و ژێــر بەژێریش‬ ‫هەبێت‌و روسیاش لەسەری‬ ‫رێككەوتبێت بــەوەی چارەنووسی‬ ‫كورد لە قەیرانی ئێستای سوریادا دیاری‬ ‫كرابێت‪ ..‬بێگومان ئەمە كاریگەری‬ ‫لەسەر كوردانی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫توركیاش بەجێدەهێڵێت‪..‬‬ ‫من پێشنیار دەكــەم ئەم گفتوگۆیە‬ ‫بە ئاراستەی ئەو گۆڕانكارییانەدابێت‬ ‫كــە رەنــگــدانــەوەكــانــی چـــۆن دەبــن‬ ‫لەسەر ناوخۆی توركیا‪ ،‬پەیوەندییە‬ ‫دەرەكــیــیــەكــانــی توركیا بەتایبەتی‬ ‫روسیا‪ ،‬پاشەكشێی توركیا لەرێكەوتنە‬ ‫رۆژئاواییەكان‌و ویالیەتە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمەریكا‪ ،‬پاشان باشبوونی پەیوەندییە‬ ‫سێ قۆڵیییەكەی روسیا‪ ،‬توركیا‪ ،‬ئێران‪،‬‬ ‫لەسەر چارەنووسی قەیرانی سوریا‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی‌و بەتایبەتیش لەسەر‬ ‫دۆزی كــورد‌و ئەو پرۆژەیەی كوردانی‬ ‫سوریا كاری بۆ دەكەن بۆ فیدراڵیزمی‬ ‫سوریا‪.‬‬ ‫ووردبونەوە لەسەر ئەم خااڵنە بۆ ئەم‬ ‫گفتوگۆیە پێشنیار دەكــەم‌و دڵنیاشم‬ ‫گفتوگۆیەكی بە بڕشت بەرهەم دێت‪...‬‬

‫شـــیـــكـــردنـــەوەی‬ ‫ســیــاســەتــی عـــەرەبـــی‌و رۆژهـــەاڵتـــی‬ ‫نــاوەراســت‪ ،‬كە جێپەنجەی تەواویان‬ ‫دیارە لەم بوارانەدا‪.‬‬ ‫سەرەتا دەمەوێت ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫بكەم كە هەڵەیەكی رێزمانی هەیە‪،‬‬ ‫ئێمە (كوردەكان‪ -‬االكراد) نیین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئێمە (كورد)ین‪ ،‬كە دەڵێن كوردەكان‬ ‫كۆی كەمینەیەكن‪ ،‬بــەاڵم كە دەڵیین‬ ‫كورد‪ ،‬گەلێكین‪ ..‬ئەمە تێبینی یەكەم‪،‬‬ ‫دووەم تێبینم‪ ،‬هەموو ئەو سەرنجانەی‬ ‫د‪.‬سەفییەدین خەربووش خستییە روو‪،‬‬ ‫هەموو ئەو پرسیارانەشی لیوا سامیح‬ ‫كردنی‪ ،‬كۆی تەوەرو باس‌و پرسارێكن‬ ‫كە بۆ ناوچەكەو ئێستا زۆر زۆر گرنگن‪،‬‬ ‫چ بۆ ناوچەكەو چ بۆ نەتەوەی كورد‬ ‫كە دابەشی چــوار جوگرافیا كــراوە‪..‬‬ ‫باكوری كوردستان‪ ،‬باشوری كوردستان‪،‬‬ ‫رۆژئـــــاوای كــوردســتــان‪ ،‬رۆژهــەاڵتــی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫مەسەلەكان وادەبینم كە مێژوو و‬ ‫روداوەكانی خۆی دووبارەدەكەنەوە بەاڵم‬

‫«« «‬

‫سوپاس بۆ هەموو الیەك‪.‬‬ ‫رەجائی فائید‪ :‬پێم خۆشە تێبینییەكی‬ ‫الوەكـــی بــاس بــكــەم‪ ،‬د‪.‬سەفییەدین‬ ‫خــەربــووش‪ ،‬وەك سەرپەرشتیارێكی‬ ‫توێژینەوەیەكی زانستی دێتە سلێمانی‌و‬ ‫زانكۆی سلێمانی هەفتەكانی ئایندەش‬ ‫دەبێتە میوانی ئێوە‪..‬‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬بەخێر بێت‌و ئێمە‬ ‫لەخزمەتیا دەبین‪.‬‬ ‫رەجائی فائید‪. :‬سامیح ئەبوو هەشیمە‬ ‫چەند سەرنج‌و تێبینییەكی نــاردووە‬ ‫دەمەوێت بۆتان بخوێنمەوە‪ ،‬كە باس لە‬ ‫ئایندەو چارەنووسی پەیوەندی كورد و‬ ‫ئەمەریكا دەكات‌و تێیدا پرسیار لەسەر‬ ‫كاریگەری پەیوەندییەكانی كورد‌و توركیا‬ ‫لەسەر ئەو پەیوەندییە دەكات‪ ..‬هەروەها‬ ‫پرسیارت ئاراستە دەكات سەبارەت بە‬ ‫هێڵی غازی سروشتی ئێران‌و ئەوروپا‬ ‫بەكوردستان‌و توركیاداو هەڵوێستی‬ ‫توركیا بۆ ئەم مەبەستە‪ ..‬پرسیارێكی‬ ‫دیكەی باس لە پەیوەندی ئێران‌و كورد‬ ‫و رەنگدانەوەی لەسەر باكوری سوریا‬ ‫دەكات‪ .‬دواپرسیاری سەبارەت بە رۆڵی‬ ‫روسیایە لەسەر نەخشەی سیاسی‌و ‌و‬ ‫جوگرافیای عیراق‌و رەنگدانەوەی لەسەر‬ ‫پرس‌و دۆزی كورد لەو واڵتە‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬برای بەڕێزمان مامۆستا‬ ‫رەجــائــی فائید‪ ،‬زۆر ســوپــاس‪ ،‬برای‬ ‫بەڕێز كاك مەال یاسین زۆر سوپاس بۆ‬ ‫رێكخستنی ئەم كۆڕە‪ ،‬زۆر خۆشحاڵم‬ ‫كە ئەم ئێوارەیە بەشدارم لەگەڵ ئەم‬ ‫مامۆستا بەڕێزانەدا بۆ گفتوگۆكردن‪ ،‬كە‬ ‫رۆڵێكی زۆر گەورەو‬ ‫بەرچاویان لە‬

‫بەشێوەیەكی تر‪ ..‬كەمال ئەتاتورك ساڵی‬ ‫‪ 1920‬سەركەوتنی بەدەستهێنا كاتێك‬ ‫لەمانگی ئابی ساڵی ‪ 1920‬دا رووبەڕووی‬ ‫پەیمانی سیڤەر بۆوە‪ ..‬لەپەیماننامەی‬ ‫سیڤەری وا دەڕوانــــی‪ ..‬وەك حوكی‬ ‫زاتــی‪ ،‬یــان شێوەیەك لە فیدڕاڵیزم‬ ‫بۆ كوردستانی بــاشــوور‪ ،‬پێی وابــوو‬ ‫پەیمانی سیڤەر مەترسییەكی جدییە‬ ‫بۆ ئاسایشی نەتەوەیی تورك و توركیا‪،‬‬ ‫بۆیە لەگەڵ روسیای ئیشتراكی ئەوكاتە‬ ‫بەسەرۆكایەتی لینین رێككەوت‌و چەندین‬ ‫هاوكاری‌و پشتیوانی لێوەدەست خستن‪،‬‬ ‫لــەنــەوت‌و پــارەو ئــاڵــتــوون‪ ..‬خۆیشی‬ ‫وا پیشاندا كە توركیا قەاڵی خەباتی‬ ‫دیموكراتییە لە رۆژهەاڵتی ناوەراستدا‪،‬‬ ‫بۆیە ئەوكاتە پشتیوانی‌و پشتگیری‬ ‫روســیــای ســـەردەمـــی ســەرۆكــایــەتــی‬ ‫لینین‌و شۆڕشی ئۆكتۆبەری مسۆگەر‬ ‫كرد‪ ..‬كە لەرێگەی ئەو لێكتێگەیشتنە‬ ‫سیاسیەشەوە فشاری خستە سەر بۆ‬ ‫لێدانی فرەنساو بریتانیا‪ ..‬بەمەش رێكارو‬ ‫ئاراستەی پەیماننامەی سیڤەریان گۆڕی‬ ‫بۆ پەیماننامەی لۆزان لەساڵی ‪،1923‬‬ ‫پاشان یەكێتی سۆڤییەتی ئەوكاتەش‬ ‫پێشوازی لێكرد‌و پەیماننامەی سیڤەر‬ ‫بەتەواوەتی هەڵوەشایەوەو تەنانەت‬ ‫بچوكترین مافە نەتەوەییەكانی كوردی لە‬ ‫باشوری كوردستان تێدا بەدی نەهات‪.‬‬ ‫ئێستاش وەك ئەوەی مێژوو بگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەوسەروەختەی كەمال ئەتاتورك‪ ،‬كە‬ ‫لە توركیاو لە ناوچەكەدا مەسەلەكانی‬ ‫دادەسەپاند‪..‬‬ ‫ئێستا وایدەبینین كــە ئاكپارتی‬ ‫بەسەرۆكایەتی ئــەردۆگــان‪ ،‬لەماوەی‬ ‫كەمتر لـــەدوو مانگدا‪ ،‬سیاسەتێكی‬ ‫ئەكرۆباتیكی سەیر پەیڕەو دەكــات‪،‬‬ ‫رێكدەكەوێت لەگەڵ روسیای خاوەن‬ ‫بیروباوەڕێكی مەسیحی ئەرسەدۆكسی‪،‬‬ ‫كە خۆی لەبنەڕەتەوە حزبەكەی ئیخوان‬ ‫موسلمینییە‪ ،‬كە ریكەوتنی لەگەڵ واڵتی‬ ‫سعودییەدا هەیە وەك پاڵپشتییەكی‬ ‫وەهابی‪ ..‬لەگەڵ ئیسرائیلدا رێكدەكەوێت‬ ‫كــە یەهودییەكان حوكمی دەكــەن‪،‬‬ ‫رێكەوتنێكی روون‌و ئاشكرای لەگەڵ‬ ‫دەســەاڵتــدارە عەلەوییەكانی سوریادا‬ ‫هەیە كە شیعەن‪ ،‬پاشان رێكەوتنیشی‬ ‫لەگەڵ حكومەت‌و دەسەاڵتی شیعەی‬ ‫ئــێــرانــدا هــەیــەو بــەرێــگــاشــەوەیــە بۆ‬ ‫ئەنجاندانی رێككەوتن لەگەڵ حكومەت‌و‬ ‫دەسەاڵتدارانی شیعەی عیراق‪..‬‬ ‫هــەمــوو ئــەو شتانە تـــەواو روونــی‬ ‫دەكــاتــەوە بەشێكی ئێجگار گرنگ‌و‬ ‫بــەرچــاوی ئــەم یــاریــیــانــەی توركیا‬ ‫دەیكات‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بارودۆخە‬ ‫مەترسیدارەی توركیای تێكەوتبوو‪،‬‬ ‫بەر لە كۆدەتاكەو دوای كودەتاكەش‪،‬‬ ‫بێسەروەبەرییە سیاسییەكانی پارتی‬ ‫دادو گەشەپێدان بۆ توركیا‪ ،‬سیاسیەتە‬ ‫هــەڵــەكــانــی بــەرامــبــەر بــە عـــەرەب‪،‬‬ ‫رۆژئــاوا‪ ،‬عیراق‪ ،‬بەرامبەر بزوتنەوەی‬ ‫رزگــاریــخــوازیــی نــەتــەوەیــی رۆژئـــاوای‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬بــاكــوری كــوردســتــان‪..‬‬ ‫لــەســەروەخــتــی گــۆڕانــكــاریــیــەكــانــی‬ ‫میسریشدا خۆی بەمەرجەعی بنەڕەتی‬ ‫جــواڵنــدنــەوەو ئاراستەكردنی ئیخوان‬ ‫موسلمینەكانی ناوچەكە خۆی نمایش‬ ‫ئــەكــرد‪ ،‬هــەمــوو ئــەوانــەش لەپێناو‬ ‫ئــەوەی هەوڵەكانی دژایەتیكردنی ئەو‬ ‫بزووتنەوانە پەك بخات‌و ببێتە لەمپەر و‬ ‫ئاستەنگ لەبەردەمیان‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )576‬دو شةممة ‪2016/8/22‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫لەو باوەڕەدام كە لەماوەیەكی نزیكدا‪ ،‬رێكەوتنێكی نەوتیی سیاسی‌و دەستوری‌و ئیداریی لەنێوان‬ ‫ئێمەو بەغداد ببەسترێت‌و هیوایەكی گەورەش هەیە كە ئەمجارە سەربكەوێت‬

‫«‬

‫هەڵوێستی ئەمەریكا بۆ پشتیوانیی هەرێمی كوردستان تا ئێستا جێگیرە‪ ،‬مەسەلەی فیدرالیزمیش‬ ‫بەهەمان شێوە جێگیرە‪ ..‬لەگەڵ رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬لەگەڵ پەیەدە‪ ،‬لەگەڵ گەریالكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ..‬پەیوەندییەكی زۆر باش هەیە‬

‫چ ئەمەریكاو چ رۆژئاوا كۆتایی‬ ‫بەگرەوكردن لەسەر هێزو قەوارە‬ ‫ئیسالمییەكانی ناوچەكە ناهێنن‪..‬‬ ‫هەتا ئەڵتەرناتیڤێكی دیموكراسی‬ ‫راستەقینە لەناوچەكەدا دروست‬ ‫نەبێت‬

‫كوردستان سەربەخۆیی كوردستانیان‬ ‫نەخستۆتە بەر باس‌و تاووتوێكردن‪.‬‬ ‫رەجـــائـــی فــائــیــد‪ :‬تــرســی تــۆ لە‬ ‫گۆڕانكاری‌و روداوەكانی ئەم دواییە بۆ‬ ‫پرسی كــورد‪ ..‬ئایا باقی تری پارت‌و‬ ‫الیەنە سیاسییەكانیش هــاوڕای تۆن؟‬ ‫لەكاتێكدا هەندێكیان پەیوەندییەكی‬ ‫توندو تۆڵ‌و راستەوخۆیان لەگەڵ توركیاو‬ ‫حكومەتی توركیادا هەیە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬مانگێك پێش ئێستا‪،‬‬ ‫لەزانكۆی سلێمانی سیمینارێكم ئەنجامدا‪،‬‬ ‫كە تێیدا ‪ 23‬حــزب‌و الیەنی سیاسی‬ ‫ئامادەییان هەبوو‪ ،‬هەمان ترسم باسكرد‪،‬‬ ‫كە ئێستا بۆ ئێوەی بەڕێزم باسكرد‪،‬‬ ‫هەموو ئامادەبووانی ئەو سیمینارە هاوڕای‬ ‫ئەو ترسە راستەقینەیە بوون كە باسم‬ ‫كرد‪ ،‬هەمان ئەو مەسەلەیەم لەگەڵ پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستاندا تاووتوێ كرد كە‬ ‫بەڕێز مەسعود بــارزانــی سەرۆكایەتی‬ ‫دەكــات‪ ،‬ئەوانیش لەگەڵ ئــەوەدان كە‬ ‫بەڵێ ترسێكی راستەقینە روی كردۆتە‬ ‫ناوچەكەو روبــەڕوی ناوچەكە بۆتەوە‪،‬‬ ‫سەبارەت بە پەیوەندی توركیاش‪ ،‬بەڵی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‌و حكومەتی‬ ‫هــەرێــمــی كــوردســتــان پەیوەندییان‬ ‫لەگەڵ توركیادا هەیە‪ ،‬ئێمەش وەك‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان تائێستا‬ ‫پەیوەندیمان لەگەڵ توركیادا هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە بەپێی زانیارییەكانیشمان‬ ‫توركیا تائێستا نەهاتۆتە نێو گفتوگۆی‬ ‫ئەو مەسەلە گرنگ‌و چارەنووس سازەی‬ ‫كە هەمانە‪ ،‬چ لەگەڵ ئێمە وەك یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان‌و چ لەگەڵ برایانی‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستانیش‪.‬‬ ‫رەجــائــی فائید‪ :‬گــوێ لەهەندێك‬ ‫پرسیارو سەرنجەكانی د‪.‬سەفییەدین‬ ‫خەربووش دەگرین لەسەر تەوەرەكە‪...‬‬ ‫د‪.‬سەفییەدین خەربووش‪ :‬لەراستیدا‬ ‫پرسیارێكی گرنگ لەم تەورەدا دروست‬ ‫دەبێت‪ ..‬چی دەبێت ئەگەر رێكەوتنی‬ ‫روسیاو توركیا لەسەر چارەسەركردنی‬ ‫قەیرانەكانی سوریا ئەنجامبدرێت؟ كە‬ ‫لەسەرحسابی كورد رێكەوتنەكە ئەنجام‬ ‫بدرێت‪ ،‬لە سوریادا بێت یان لە توركیا‪..‬‬

‫ملیۆن كەس‪ ،‬ئێستا دانیشتوانی كورد‬ ‫لەناوچەكەدا ژمارەیان دەگاتە ‪ 50‬ملیۆن‬ ‫كـــەس‪ ..‬بێجگە لـــەوەش ســێ هێزی‬ ‫چەكداری گەورەی كوردیش لە سێ بەش‬ ‫لەپارچەكانی كوردستاندا لەبەرگری‌و‬ ‫خەبات‌و سەنگەردان‪ ..‬پەیوەندییەكی‬ ‫بەهێزمان لەگەڵ ئەمەریكا‪ ،‬فرەنسا‪،‬‬ ‫ئــیــتــاڵــیــا‪ ،‬ئــەنــجــومــەنــی ئاسایشی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ..‬هەموو ئەمانەو لەگەڵ‬ ‫بەشێكی گــەورەی جیهاندا هەیە‪ ..‬زۆر‬ ‫ئاستەمە روسیاو هەر دەوڵەتێكی تر‬ ‫پەیماننامەی لۆزان‌و رێكەوتننامەیەكی‬ ‫تری لەو شێوەیە لەسەر نەتەوەی كورد‌و‬ ‫لەسەر هەرپارچەیەك لەپارچەكانی‬ ‫كــوردســتــان بــســەپــێــنــنــەوە‪ ..‬بەبێ‬ ‫رەچاوكردنی مافە رەواكانی گەلی كورد‬ ‫لەبەشەكانی كوردستان‪..‬‬ ‫لەپاش كۆنتڕۆڵكردنەوەی حەلەب‪،‬‬ ‫كە بێگومان حەلەب شوێنێكی هەرە‬ ‫هەستیارو چارەنووسسازی سەربازی‌و‬ ‫ئەمنییە بۆ سوریا‪ ..‬پاش رزگاركردنەوەو‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنی حەلەب‌و رەققە‪ ،‬شتەكان‬ ‫وەك ئێستا نامێننەوەو گۆڕانكاری‬ ‫بەخۆیانەوە دەبینن‪ ..‬لەكاتێكدا بەداخەوە‬ ‫هیچ رێكەوتنێكی ستراتیژی لەنێوان‬ ‫هێزو الیەنە دیارەكانی سوریادا‪ ،‬لەنێوان‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‌و ئۆپۆزسیۆنی سوریا‬ ‫نەكراوە لەگەڵ دەسەاڵتی ئەسەد دا بۆ‬ ‫ئەو مەسەلەیە‪.‬‬ ‫رەجــائــی فائید‪ :‬چەند پرسیارێك‬ ‫لــەالیــەن لــیــوا د‪.‬مــحــەمــەد ئــەلــزەیــات‬ ‫نێردراوە‪ ..‬یەكەمیان دەپرسێت لەنێوان‬ ‫هەموو ئەو رێكەوتن‌و پەیوەندییانەی‬ ‫توركیا بــــەدەرەوەی خــۆی‌و دەوڵەتە‬ ‫زلهێزەكاندا‪ ،‬چۆن هەرێمی كوردستان‬ ‫بەكەمترین زیان بەرژەوەندییەكانی خۆی‬ ‫لەم نێوەندەدا دەپارێزێت؟‬ ‫پرسیاری دووەم چــۆن دەڕوانیتە‬ ‫پەیوەندییە هەلپەرستییەكانی توركیا‬ ‫لەكاتێكدا لەگەڵ بەرژەوەندی هەندێك‬ ‫ل ــەدەوڵ ــەت ــە عــەرەبــیــیــەكــانــدا یــەك‬ ‫دەگرێتەوە؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬دەمەوێت ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوە بكەم‪ ...‬هەرێمی كوردستان‌و هەر‬

‫«« «‬

‫«« «‬

‫ترسی ئەوە هەیە روسیاش لەو‬ ‫هەڵوێستە ئیجابیانەی پاشگەز‬ ‫ببێتەوە كە ئێستا بەرامبەر دۆزی‬ ‫كورد‪ ،‬چ لە رۆژئاوای كوردستان‌و‬ ‫چ لەباشوری كوردستان‌و تا‬ ‫ئەندازەیەكیش لە باكوری‬ ‫كوردستان نواندوێتی‬

‫«‬

‫«‬

‫بەاڵم لەئاكامدا ئەو بێسەروەبەرەییە‬ ‫لەسیاسەت‪ ،‬گەیشت بەوەی كە ئێستا‬ ‫توركیای پێ گەیشتووە‪ ،‬كە بەشێك‬ ‫لەسوپای ناچار بە هەوڵێكی كودەتای‬ ‫روون و ئاشكرا كــرد‪ ،‬كە بە رێكەوت‬ ‫ئەو هەوڵە ســەری نەگرت‌و سەركووت‬ ‫كرا‪ ..‬ئێستاش لەو واڵتە سیاسەتێكی‬ ‫پــەرچــەكــرداریــیــانــەی ســەیــر پــەیــڕەو‬ ‫دەكرێت‪ ..‬بەئاڕاستەی سوپا‪ ،‬بەئاراستەی‬ ‫دەزگاكانی دیكە‪ ،‬بەئاڕاستەی بارودۆخی‬ ‫سیاسی‪ ،‬رۆژانــە لــەو واڵتــە دژایەتی‌و‬ ‫ملمالنێ‌و پاكتاوكردنێكی سەیرو ئاشكرا‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪ ..‬ترازانێكی گەورە لەنێوان‬ ‫توركیاو هاوپەیمانی ئەتڵەسی‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەگەڵ ئەمەریكاو یەكێتی ئــەوروپــادا‬ ‫هەست پێدەكرێت‪ ..‬لەوباوەڕەشدام كە‬ ‫بەشی گرنگ‌و ئامانجداری ئەم سیاسەتە‬ ‫لەكۆتایدا بــەدژی كــورد لەناوچەكەدا‬ ‫كۆتایی دێــت ‪ ..‬یەكەمین بەشێكیش‬ ‫لە بەشەكانی كوردستان كە سیاسەتی‬ ‫ئەكەپەو سیاسەتی ئەردۆگان بەسەریدا‬ ‫دەسەپێت‪ ،‬و سەپاندنەكەش لەباربردنی‬ ‫بــزوتــنــەوەی رزگــاریــخــوازانــەی گەلی‬ ‫كوردە‪ ،‬بریتییە لەرۆژئاوای كوردستان‌و‬ ‫ئــەو خەباتە بـــەردەوام‌و نەپساوەیەی‬ ‫پاڵەوانەكانی رۆژئــــاوای كوردستان‬ ‫دەیكەن‪.‬‬ ‫بـــێ گـــومـــان لـــــەدوای رۆژئـــــاوای‬ ‫كوردستانیشەوە بــەو پــەڕی هەوڵی‬ ‫خــۆیــانــەوە دەیــانــەوێــت شكست بەو‬ ‫بــزووتــنــەوە كوردستانییەی باكوری‬ ‫كوردستان بهێنن‪ ،‬لەو باوەڕیشدام كە‬ ‫بەرەی دژایەتیشیان بەرامبەر هەدەپە‬ ‫(پارتی دیموكراتی گەالن) فراوان دەكەن‪،‬‬ ‫كە ئێستا دەبینیین چ دژایەتییەكی‬ ‫ئەو حزبە دەكرێت كە خەباتیان تەنها‬ ‫بریتییە لە خەباتی پارلەمانی‌و یاسایی‌و‬ ‫مەدەنییانە‪ ..‬پاشان دەگــوازنــەوە بۆ‬ ‫عــیــراق‌و كوردستانی عــیــراق‪ ،‬پاشان‬ ‫تەركیز دەخەنە سەر كەركوك‪ ،‬خانەقین‪،‬‬ ‫شەنگال‪ ،‬پاشان هەندێك ناوچەی دیكەی‬ ‫ناكۆكی لەسەر‪ ..‬لەكاتێكدا كە مادەی‬ ‫‪ 140‬لەدەستووری هەمیشەیی كۆماری‬ ‫عیراقی فیدراڵیدا هەیە‪ ،‬لەوباوەڕەدام كە‬ ‫هەوڵی ئەوە دەدەن ئەو مادەیە هەموار‬ ‫بكرێتەوەو ئەو كێشەیە لەعیراق‌و باشوری‬ ‫كوردستان بەشێوەیەكی یاسایی كۆتایی‬ ‫پێبهێنن‪..‬‬ ‫لـــەوبـــاوەڕەشـــدایـــن هـــەمـــوو ئــەو‬ ‫رێكەوتنانەی ئێستا لەگەڵ توركیادا كراوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ سوریا‪ ،‬عیراق‪ ،‬هەموو ئەو ئەو‬ ‫پشتیوانیانەی لەروسیاو هەر دەوڵەتێكی‬ ‫تر پێشكەشیان دەكرێت‪ ،‬ئەگەر توركیا‬ ‫توانای ئەوەی هەبێت ئەم سیاسەتانەی‬

‫خۆی تێبپەڕێنێت‪ ،‬بێ هیچ گومانێك‬ ‫ئامانجە دیــاریــكــراوەكــەی لەباربردنی‬ ‫جواڵنەوەی كوردە لەناوچەكەدا‪ ..‬گرنگ‬ ‫ترین ئامانجی سیاسی لەناوخۆی توركیاو‬ ‫چوارچێوەی ستراتیژی سیاسی توركیا‪،‬‬ ‫بریتییە لە لەباربردنی جواڵنەوەكانی‬ ‫كورد لە ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫بێ گومان ئــەم شێوە حكومەتانە‬ ‫كاتێك روبەڕوی كودەتاكان‪ ،‬بارگرژییە‬ ‫ئابوورییەكان‪ ،‬كێشە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫قەیرانی باوەڕبوون بەخەڵك دەبنەوە‪،‬‬ ‫ئەم جــۆرە حكومەتانە لەو بــاوەڕەدام‬ ‫هەوڵ دەدەن لەوپەڕی بێدەربەستیدا بن‌و‬ ‫هاوپەیمانی لەگەڵ شەیتانیشدا ببەستن‬ ‫لەپێناو مانەوەو بوون‌و قەوارەی خۆی‌و‬ ‫بەڕێكردنی پیالنەكانی‪ ،‬دژی ئیرادەی‬ ‫گــەالنــی دیــكــەو گــەلــی كـــورد‪ ،‬كــە بۆ‬ ‫زانیاری ئامادەبووانی بەڕێز‪ ..‬بەدرێژایی‬ ‫مــێــژوو لــە پەیمانی لـــۆزانـــەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫پەیماننامەی بەغداد‪ ،‬ئەو پەیماننامانەی‬ ‫لــەنــێــوان تــوركــیــاو ئــێــرانــدا‪ ،‬لەنێوان‬ ‫توركیاو ســوریــادا‪ ،‬لەنێوان توركیاو‬ ‫عیراق بەستران‪ ..‬هەمو ئەم رێكەوتنانە‬ ‫جــەوهــەرو نــاوەڕۆكــەكــەی برییتیبووە‬ ‫لە دژایەتی هێزە دیموكراتخوازەكان‌و‬ ‫بەتایبەتی بزووتنەوە رزگاریخوازییەكانی‬ ‫كورد لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫بۆیە ئێمە ترسی راستەقینەمان هەیە‬ ‫لەهەمبەر ئەو سیاسەتانەی ئێستا پەیڕەو‬ ‫دەكــرێــن‪ ..‬بــەاڵم بێ گومان روسیای‬ ‫ئێستا روسیای جاران نییە‪ ،‬بەدرێژایی‬ ‫مێژوو ئــەوەمــان زانــیــوە كە روسیای‬ ‫سەردەمی قەیسەرو روسیای سەروەختی‬ ‫یەكێتی سۆڤییەت‌و روسیای سەردەمی‬ ‫گۆرباچۆڤـ‪ ،‬هەڵوێست‌و سیاسەتێكی‬ ‫ستراتیجی روون و ئاشكرای نەبووە‬ ‫لەئاست پشتیوانیكردنی بــۆ دۆزی‬ ‫كورد‪ ..‬بەاڵم ئێستا هەندێك هەڵوێست‌و‬ ‫گۆڕانكاری ئیجابی روسیا دەبینیین‪،‬‬ ‫دەڵێم (تا ئێستا) دەیبینیین‪ ..‬بەاڵم‬ ‫لەئەنجام و كۆتاییدا‪ ،‬بەرژەوەندییەكان‌و‬ ‫جیۆپۆلەتیك‪ ،‬بەتایبەتی مسۆگەركردنی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی روسیا لە واڵتانی‬ ‫گەرمەئاوی ناوچەكە‪ ..‬ترسی ئەوەمان‬ ‫ال دروســت دەكــات لە ئاكامی كۆتایدا‬ ‫روسیاش لــەو هەڵوێستە ئیجابیانەی‬ ‫پاشگەز ببێتەوە كە ئێستا بەرامبەر‬ ‫دۆزی كورد‪ ،‬چ لە رۆژئاوای كوردستان‌و چ‬ ‫لەباشوری كوردستان‌و تا ئەندازەیەكیش‬ ‫لە باكوری كوردستان نواندوێتی‪.‬‬ ‫رەجائی فائید‪ :‬زۆر سوپاس بۆ مەال‬ ‫بەختیار‪ ..‬كەواتە تۆ پێت وایە دۆز و‬ ‫پرسی كورد لەناوچەكە لەمەترسیدایەو‬ ‫توركیا ئامادەسازی كردووە بۆ لەباربردنی‬ ‫ئــەو مەسەلەیە لــە پارچەكانی تری‬ ‫كوردستانیش‪ ..‬من ئەمەوێت سەرنجی تۆ‬ ‫بزانم لەسەر ئەوەی كە چ الی پەكەكەو‬ ‫چ الی پەیەدەو سەركردایەتییەكانیان‪..‬‬

‫و لێدوان‌و سەرنجیشیان‪ ،‬رۆژگاری ئەوە‬ ‫بەسەر چووە كە ناودەنرێت دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتی نەتەوەیی؟‬ ‫مــەال بــەخــتــیــار‪ :‬دەمــەوێــت بڵێم‪،‬‬ ‫یەكەم‪ :‬خەونی بەدیهێنانی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان‪ ،‬مافێكی رەوای‬ ‫دیموكراسی و یاساییە بۆ گەلی كورد‪،‬‬ ‫لەهەر بەشێكی كوردستاندابێت‪ ..‬دووەم‪:‬‬ ‫ستراتیژی پەكەكە بریتییە لە بەدیهێنانی‬ ‫دیموكراسی لەتوركیاو بەدیهێنانی‬ ‫هیواكانی كورد لە باكوری كوردستان‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوەش پەیەدە لە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬هەمان ئامانجی ستراتیژی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك ئەوان لەرۆژئاوای‬

‫كەرەنگە بیرۆكەی فیدراڵیزم بۆ چارەسەر‬ ‫بگۆڕێت بۆ شتێكی دیكە‪ ..‬بۆچونتان‬ ‫لەسەر ئەم سیناریۆو پێشهاتە چییە؟‬ ‫لەكاتێكدا كە بیستەكانی سەدەی رابردوم‬ ‫بیر دەكەوێتەوە بۆ لەباربردن‌و لەناوبردنی‬ ‫هەمان ئەو خەونە لەالیەن زلهێزەكانەوە‬ ‫دژ بە كورد‪...‬‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬دووبــارەبــوونــەوەی‬ ‫رووداوەكــانــی مێژو بە هەموو كڕۆك‌و‬ ‫ناوەڕۆكەكانییەوە‪ ،‬زۆر زۆر ئاستەمە‪،‬‬ ‫لەسەردەمی پەیمانی ل ــۆزان‪-‬دا ساڵی‬ ‫‪ ،1923‬لـــەهـــەر چــــوار بــەشــەكــەی‬ ‫كوردستانداو لەو كاتەدا دانیشتوانی‬ ‫كوردستان ژمــارەیــان نەدەگەیشتە ‪6‬‬

‫سێ پارێزگاكە‪ ..‬هەولێر وەك پایتەخت‌و‬ ‫سلێمانی‌و دهــۆك‌و هەموو سنورەكانی‬ ‫ئــەم پارێزگایانە‪ ،‬هیچ مەترسییەكی‬ ‫لەسەر نییە بۆ لەناوبردنی ئەو ئەزموونە‬ ‫دیموكراسییە ئیقلیمییە بەرچاوەی كە‬ ‫لەناوچەكەدا هەیەتی‪ ..‬مەترسییەكە لە‬ ‫هەرێمی كوردستان لەسەر ماددەی ‪140‬ی‬ ‫دەستوری هەمیشەی كۆماری عیراقی‬ ‫فیدراڵدا هەیە‪ ،‬دەبێت وورد ئاگامان لەمە‬ ‫بێت‪ ،‬چونكە ئێستا هەرێمی كوردستان‬ ‫بەشێكە لەخاكی عــیــراق‌و دەستوری‬ ‫عیراقیش بەیەكێك لەبەڵگەنامەكانی‬ ‫نەتەوە یەكگرتووەكان ئەژمار دەكرێت‪..‬‬ ‫بەڵێ دەكرێت بڵێن هاوڕایی لەبۆچوون‌و‬ ‫دونیابینی تــوركــیــاو هەندێك هێزو‬ ‫دەوڵەتانی عەرەبی هەن كە بەداخەوە‬ ‫هەتا ئێستا‌و بەهیچ شێوەیەك تێبینی‬ ‫ئــەوەمــان نــەكــردووە كە روانگەیەكی‬ ‫ستراتیژی‌و روون و ئاشكرایان بۆ‬ ‫چارەسەركردنی پــرس‌و كێشەی كورد‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەالیەن واڵتانی‬ ‫عەربییەوە هەبێت‪ ،‬بێجگە لە عیراق‪.‬‬ ‫لەراستیدا بەڕێز محەمەد ئەرسەالن‬ ‫گفتوگۆ و تەوەرەكەی فراوانترو درێژتر‬ ‫كــردەوە‪ ..‬بەكورتی دەڵێم‪ :‬توركیا لە‬ ‫ئاكامی قەیرانەكانی‪ ،‬شكستەكانی لە‬ ‫خامۆشكردنی بزوتنەوەو جواڵنەوەكانی‬ ‫كورد دا لەو بەشەی كوردستان‪ ،‬پاشان‬ ‫لەئاكامی كودەتاكان‪ ..‬ئێستا ملمالنێ‬ ‫دەكــات‌و هــەوڵ دەدات كە پەیوەندی‌و‬ ‫رایەڵەكانی فراوانبكات لەگەڵ واڵتانی‬ ‫وەك روسیاو ئێران‌و ئیسرائیل‌و سعودییەو‬ ‫لەناویشیاندا سوریا‌و عیراقیش بەهەمان‬ ‫شێوە‪ ..‬ئاكامی ئەمەش‪ ،‬كەڵەكە بوون‌و‬ ‫هەڵقواڵنی قەیرانە یەك لەدوایەكەكانێتی‪،‬‬ ‫نــەك لەئاكامی سیاسەتێكی بابەتی‌و‬ ‫عەقاڵنی‌و رەهەندە ستراتیژییە زانستییە‬ ‫دوورمەوداكانییەوە بێت‪ ..‬نەخێر‪ ،‬ئەو‬ ‫سیاسەتانەی كە ئێستا توركیا پەیڕەوی‬ ‫دەكــات سیاسەتی پەرچەكرداریانەی‬ ‫ناچارییە‪ ،‬تا خۆی لەم بارودۆخەدا پێ‬ ‫دەربــاز بكات‪ ..‬لەم بارودۆخەشدا لەو‬ ‫بــاوەڕەدام كە روسیاش پێویستی بەم‬ ‫جــۆرە پەیوەندی‌و رایەڵەیەی توركیا‬ ‫هەبێت‪ ..‬چونكە روسیا پەیوەندییەكی‬ ‫زۆر باشی لەگەڵ ئێراندا‪ ،‬لەگەڵ سوریادا‬ ‫هەیە‪ ..‬توركیاش بەهەمان شێوە رۆڵێكی‬ ‫گرنگ لەناوچەكەدا دەگێڕێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كاریگەرییە جوگرافییە‪ ،‬سیاسییە‪،‬‬ ‫ئەمنییەكان‌و سنورییەكانی توركیا لەسەر‬ ‫سوریا رون و ئاشكرایە‪ ..‬زۆر زۆر رون‌و‬ ‫ئاشكرایە‪..‬‬ ‫بۆیە پێموایە ئەو دەوڵەتانە لەم‬ ‫قــۆنــاغــەدا پێویستیان بـــەوە هەیە‬ ‫رێكبكەون‪ ..‬چونكە ئایندەو چارەنوسی‬ ‫ســوریــا رەنــگــدانــەوەی هــەیــە لەسەر‬ ‫بەرژەوەندییەكانی روساو ئێران‌و توركیاو‬ ‫هاوپەیمان‌و هاوڕێكانیان لەناوچەكەدا‪..‬‬ ‫بۆیە پێویستیان بەرێكەوتن لەگەڵ‬ ‫توركیادا هەیە‪ ،‬تا هەنگاوە سیاسییەكانی‬ ‫خۆیان لەگەڵ ئەودا رێك بخەن‪ ..‬ئەم‬ ‫خاڵە زۆر زۆر گرنگەو پێویست بەوە‬ ‫دەكات هەڵوەستە لەسەری بكەین‪ ،‬چونكە‬ ‫بەرژەوەندییە بــااڵكــان‪ ،‬بەرژەوەندیی‬ ‫دەوڵەتە زلهێزو ئیقلیمییەكان‪ ،‬كاتێك‬ ‫رێكدەخرێن‌و رێك دەكەون لەسەر هەندێك‬ ‫مەسەلەی هەستیار‪ ،‬ئەوا بەدڵنیاییەوە‬ ‫رەنـــگـــدانـــەوەوی پــێــچــەوانــەو خراپی‬ ‫دەبێت لەسەر ئێمە وەك كورد‪ ،‬لەسەر‬ ‫هێزە دیموكراتخوازەكانی ناوچەكە‪..‬‬ ‫توركیاو ئەوانیش دەزانن كە كورد لەم‬ ‫حاڵەتەشدا هەر بەدەوام دەبن لە خەبات‌و‬ ‫بــەرگــری‪ ،‬گــەالن‌و نــەتــەوەی ناوچەكە‬

‫بــەردەوام دەبن لە خەبات‌و بەرگری‪..‬‬ ‫بەاڵم پرسیارە جەوهەرییەكە لێرەدایە‪..‬‬ ‫ئایا هەوڵی جیدی‌و راستەقینە هەیە‬ ‫لەرێككەوتنی روسیاو توركیاو ئێران‌و‬ ‫سوریاو عیراق بۆ ئەم مەبەستە؟ دەڵێم‬ ‫بەڵێ مەترسییەكی جدی‌و راستەقینە‬ ‫هەیە هەنگاوی راستەقینەش دراوە بۆ‬ ‫ئەم مەبەستە‪ ،‬تەنها مەسەلەكان ئەوانە‬ ‫نیین كە باڵو دەكرێنەوەو باس دەكرێن‪،‬‬ ‫بەڵكو هەندێك شتی شاردراوەو ژێربەژێر‬ ‫هــەن كە نایزانیین‪ ،‬بەهەمانشێوەش‬ ‫هــەنــدێــك نــاكــۆك ـی‌و جـــیـــاوازی هــەن‬ ‫دەربــــارەی پرسی كـــورد‪ ..‬لەمیانەی‬ ‫ســەردانــەكــەی ئــەردۆگــانــدا بــۆ روسیا‬ ‫ئاشكرای كرد كە باسیان لە مەسەلەی‬ ‫كــورد ك ــردووە بــەاڵم رێكنەكەوتوون‪،‬‬ ‫تاوو توێ‌و گفتوگۆیان كــردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رێــكــەنــەكــەوتــوون‪ ..‬بــۆ پرسیارەكەی‬ ‫بەڕێز بەهادین شەعبان‪-‬یش‪ ،‬پێموایە‬ ‫توركیا پێویستی لە ‪ 10‬ســاڵ كەمتر‬ ‫نییە تا سوپاكەی رێك‌و پێك بخاتەوە‬ ‫تا بەرژەوەندییە بااڵكانی واڵتەكەی پێ‬ ‫بپارێزێت‪ ،‬ئەمە تەنها هاوارێكی سانا‬ ‫نەبوو بەسەر توركیایادا (مەبەست‬ ‫لێی هــەوڵــی كــودەتــاكــەیــە)‪ ..‬بەڵكو‬ ‫لەرینەوەیەكی بەهێزیش بوو بۆ دامەزراوە‬ ‫سەربازییەكانی توركیا‪ ..‬ئەمەش ئەوەی‬ ‫پەكەكەو هێزە دیموكراتخوازەكانی‬ ‫توركیای سەلماند كە باڵێكی فاشیزم‬ ‫لەناو سوپای توركیادا هەیە‪ ،‬كە لە هەر‬ ‫چركە ساتێكدا بارودۆخەكان دەقۆزێتەوە‬ ‫كە بارودۆخەكە سەرلەبەر هەڵبگێڕێتەوەو‬ ‫بگۆڕێت‌و رێڕەوی روداوەكــان لەتوركیاو‬ ‫ناوچەكەشدا بگۆڕێت‪ ..‬ئەمەش ئەوەی‬ ‫سەلماند كــە هــەمــوو ئــەو پێشبینی‌و‬ ‫روداوانــە راست دەرچــوون كە پەكەكە‬ ‫جەختی لەسەر دەكردنەوە‪..‬‬ ‫سەبارەت بە بارودۆخی میسریش‪..‬‬ ‫هەموو دەزانن كە ناكۆكی‌و جیاوازییەكی‬ ‫بەهێزی ئابوری لەنێوان میسرو توركیادا‬ ‫هــەیــە‪ ..‬لەنێوان ئیسرائیل‌و میسرو‬ ‫تــوركــیــادا هــەیــە‪ ..‬دەربــــارەی نــەوت‪،‬‬ ‫دەربــارەی رێڕەوەئاوییەكان‪ ،‬دەربارەی‬ ‫بوونی گاز لەدەریاكانی ناوچەكەدا‪..‬‬ ‫لەمیسرەوە تا قوبروس‪..‬‬ ‫لەساڵی ‪2004‬ەوە تائێستا رێككەوتن‬ ‫هەیە‪ ،‬كێشە هەیە ‪ ،‬كردارو پەرچەكردار‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم هەتا ئێستا هیچ گرەنتی‌و‬ ‫مسۆگەركارییەك نییە لەم بارەیەوە‪ ،‬چ‬ ‫بۆ میسر چ بۆ توركیا‪ ،‬چ بۆ ئیسرائیل‪ ،‬چ‬ ‫بۆ لوبنان‪ ،‬چ بۆ قوبرس‪ ..‬ئەم مەسەلەیە‬ ‫زۆر زۆر گرنگە‪ ،‬توركیا هەتا ئێستا‬ ‫نەیتوانیوە لەو روەوە ئەوە مسۆگەر بكات‬ ‫كە بەرژەوەندییەكانی خۆی دەیخوازێت‪..‬‬ ‫خاڵێكی دیكە ئەوەیە كە بەداخەوە‬ ‫بارودۆخەكانی رۆژهەاڵتی ناوەراست‌و‬ ‫باكوری ئەفەریقیا‪ ،‬زۆر زۆر لەبارە‬ ‫بۆ ئــەوەی میسر رۆڵــی ستراتیژی و‬ ‫مــیــحــوەری خــۆی ببینێت‌و هەندێك‬ ‫مەسەلە یەكااڵبكاتەوە‪ ..‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫بـــارودۆخـــی نــاوخــۆیــی‌و كێشەكانی‬ ‫میسرو هەوڵە تێرۆریستییەكان‌و كۆی‬ ‫كێشە ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی‌و‬ ‫ئەمنییەكان كە بەرۆكی میسری گرتووە‪،‬‬ ‫رێگربوون لەوەی میسر ئەو رۆڵە گرنگ‌و‬ ‫مێژووییە ببینێت‪ ،‬كە بەبێ میسر زۆر‬ ‫ئاستەمە هەندێك لەو كێشەو قەیرانانە‬ ‫چارەسەر بكرێن‪..‬‬

‫«‬

‫ذمارة (‪ )576‬دو شةممة ‪2016/8/22‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫مسۆگەركردنی بەرژەوەندییەكانی روسیا لە واڵتانی گەرمەئاوی ناوچەكە‪ ..‬ترسی ئەوەمان‬ ‫ال دروست دەكات لە ئاكامی كۆتایدا روسیاش لەو هەڵوێستە ئیجابیانەی پاشگەز ببێتەوە كە‬ ‫ئێستا بەرامبەر دۆزی كورد هەیەتی‬

‫«‬

‫ئەگەر توركیا توانای ئەوەی هەبێت ئەم سیاسەتانەی خۆی تێبپەڕێنێت‪ ،‬بێ هیچ گومانێك ئامانجە‬ ‫دیاریكراوەكەی لەباربردنی جواڵنەوەی كوردە لەناوچەكەدا‬

‫«« «‬

‫یەكەمین بەش لە بەشەكانی‬ ‫كوردستان كە سیاسەتی‬ ‫ئەكەپەو سیاسەتی ئەردۆگان‬ ‫بەسەریدا دەسەپێت‪ ،‬و‬ ‫سەپاندنەكەش لەباربردنی‬ ‫بزوتنەوەی رزگاریخوازانەی‬ ‫گەلی كوردە‪ ،‬بریتییە لەرۆژئاوای‬ ‫كوردستان‌و ئەو خەباتە بەردەوام‌و‬ ‫نەپساوەیەی پاڵەوانەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان دەیكەن‬

‫«‬

‫مەال بەختیار‪ :‬لەو باوەڕەدام توركیا‬ ‫بەهەموو هەوڵ‌و كۆششێكی هەوڵی ئەوە‬ ‫دەدات رێگر‌و لەمپەر بێت بەرامبەر كورد‬ ‫كە چارەنوسی خــۆی دیــاری بكات‪..‬‬ ‫لەئەنجامی یەكبوونی ماڵی كوردو ئەو‬ ‫رێكەوتنە عەقاڵنی‌و سیاسییەی كراوە‪،‬‬ ‫پێموانییە كە نەخشەكێشانەكانی توركیا‬ ‫سەركەوتن لەناوچەكەدا تۆمار بكات‪.‬‬ ‫رەجائی فائید‪ :‬رێی تێدەچێت جارێكی‬ ‫تر شاخەكان بگرنەوەبەر؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر ‪ ..‬سەردەمی‬ ‫شاخ بەسەر چوو‪ ..‬سەنگەرەكانمان لەنێو‬ ‫شارەكاندایە‪ ،‬لەنێو پارلەمانەكاندایە‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیدایە‪ ،‬لەنێو‬ ‫رای گشتی جیهاندایە‪ ،‬سەنگەرەكانمان‬

‫ئەڵتەرناتیڤێكی دیموكراسی راستەقینە‬ ‫لەناوچەكەدا دروست نەبێت‌و گرێبەستی‬ ‫كارو سەركەوتن لەگەڵیدا مسۆگەر نەكەن‬ ‫تا ئاڵوگۆڕی مەدەنیانەی دەسەاڵت روو‬ ‫دەدات‪ ،‬رۆژئاواو ئەمەریكا بەشێوەیەك‬ ‫لــەشــێــوەكــان لــەگــەڵ هــێــزو قـــەوارە‬ ‫ئیسالمییەكان‌و دەوڵەتە ئیسالمییەكاندا‬ ‫بەردەوام دەبن‌و واز ناهێنن‪ ،‬بەحزبەكەی‬ ‫ئەردۆگانیشەوە‪ ..‬بەدڵنیاییەوە رۆژئاوا‬ ‫ئــەگــەر لـــەوە دڵنیابێت مەدەنیانە‬ ‫ئاڵوگۆڕی دەســـەاڵت ئەنجامدەدرێت‬ ‫پشتیوانی لــێــدەكــەن‪ ،‬بـــەاڵم ئایا‬ ‫ئەڵتەرناتیڤێكی مەدەنیانەی راستەقینە‬ ‫بــۆ دەســتــاودەســتــكــردن‌و ئاڵوگۆڕی‬

‫بەرژەوەندیی دەوڵەتە زلهێزو‬ ‫ئیقلیمییەكان‪ ،‬كاتێك رێكدەخرێن‌و‬ ‫رێك دەكەون لەسەر هەندێك‬ ‫مەسەلەی هەستیار‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەدڵنیاییەوە رەنگدانەوەی‬ ‫پێچەوانەو خراپی دەبێت لەسەر‬ ‫ئێمە وەك كورد‪ ،‬لەسەر هێزە‬ ‫دیموكراتخوازەكانی ناوچەكە‬

‫«‬

‫«‬

‫كــودەتــاو كێشە نێوخۆییەكانی‬ ‫توركیا كاریگەری سلبی بەسەر ئەواڵتە‬ ‫بەجێهێشت‪ ..‬وایــكــرد كــە توركیا‬ ‫ناچاربكات بەهەڵە سیاسییەكانی‬ ‫بەرامبەر میسردا بچێتەوە‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫وایلێكرد بــە سیاسەتە هەڵەكانیدا‬ ‫بەرامبەر ئیسرائیل‪ ،‬سوریا‪ ،‬عیراق‪،‬‬ ‫روسیا‪ ،‬ئێران بچێتەوە‪ ..‬هەروەكچۆن‬ ‫لەسەر توركیا پێویستە بەسیاسەتە‬ ‫هەڵەكانیدا بچێتەوە كە بەرامبەر میسر‬ ‫كردوێتی‪.‬‬ ‫رەجــائــی فــائــیــد‪ :‬چــی دەربــــارەی‬ ‫پرسیارێكی مامۆستا عــادل سەبری‬ ‫لەسەر رێگریكردن لەكورد؟‬

‫لەپێناو دیموكراسیدایە‪ ..‬مافی چارەی‬ ‫خۆنوسینیش ســەنــگــەری یاسایی‌و‬ ‫مەدەنی عەقاڵنییمانە‪..‬‬ ‫بۆ وەاڵمــی پرسیارو سەرنجەكانی‬ ‫ئەحمەد عەبدولحەفیز‪ ،‬بەكورتی دەڵێم‬ ‫توركیا بەهیچ شێوەیەك دەستبەرداری‬ ‫هــاوپــەیــمــانــی ئــەتــڵــەســی نــابــێــت‪..‬‬ ‫هەموو سیاسەتەكانی توركیا ئێستا‬ ‫لەدۆخێكی بــەرژەوەنــد لەدەستچوو و‬ ‫گرژو ناهەمواردایە‪ ،‬بەاڵم پەیوەندی‌و‬ ‫ئەندامێتی بە هاوپەیمانێتییەكەوە‬ ‫جێگیرەو نایەوێت لەدەستی بــدات‪،‬‬ ‫هەتا ئەگەر گــرژی‌و ملمالنێكانیشی‬ ‫ساڵێك دوو ساڵی تــر بخایەنێت‪..‬‬ ‫خاڵێكی دیكە چ ئەمەریكاو چ رۆژئاوا‬ ‫كۆتایی بەگرەوكردن لەسەر هێزو قەوارە‬ ‫ئیسالمییەكانی ناوچەكە ناهێنن‪ ..‬هەتا‬

‫دەسەاڵت لەرۆهەاڵتی ناوەراستدا شك‬ ‫دەبرێت؟‬ ‫بارودۆخەكەمان بینی‪ ..‬لە لیبیا‪ ،‬لە‬ ‫سوریا‪ ،‬لە یەمەن‪ ..‬لەزۆر واڵتانی ناوچەكە‬ ‫بینیمان‪ ،‬ئــەم دەستاودەستكردنە‬ ‫ئامانجە ستراتیژییەكەی نەپێكا‪،‬‬ ‫بەڵكو بەپێچەوانەوە‪ ..‬بارودۆخەكەی‬ ‫لەناوچەكەدا تێك‌و پێكدا‪ ..‬بەشێوەیەك‬ ‫ئــەم هێزو ئــەو هێزی بەرهەمهێنا‪،‬‬ ‫ئــەم واڵت‌و ئــەو واڵت بەپێی ویست‌و‬ ‫بــەرژەوەنــدیــیــەكــانــی خـــۆی یــاریــان‬ ‫پێوەدەكرد ‪..‬‬ ‫لەو باوەڕەشدام هەڵوێستی ئەمەریكا‬ ‫بۆ پشتیوانیی هەرێمی كوردستان‬ ‫تــا ئێستا جــێــگــیــرە‪ ،‬مــەســەلــەی‬ ‫فیدرالیزمیش بەهەمان شێوە جێگیرە‪..‬‬ ‫لەگەڵ رۆژئــاوای كوردستان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫پەیەدە‪ ،‬لەگەڵ گەریالكانی رۆژئاوای‬ ‫كــوردســتــان‪ ..‬پەیوەندییەكی زۆر‬ ‫باش هەیە‪ ..‬فڕۆكەخانە‪ ..‬ئاڵوگۆڕی‬ ‫زانیاری‌و لۆجستی ‪ ..‬هاوكاریی ئەمنی‌و‬ ‫سەربازی ئاشكرا ‪ ..‬بەاڵم ئایا لەالیەن‬ ‫ئەمەریكاوە گرەنتی فیدرالیزم‌و مافە‬ ‫رەوا سیاسییەكان هەیە؟ تا ئەم ساتە‬ ‫ئــەوە نەبیستراوە لەئەمەریكاوە تا‬ ‫گرەنتی ئەو مەسەالنە بكات‪.‬‬ ‫سەبارەت بە پرسیاری زمانی دایك‪-‬‬ ‫یش‪ ،‬هەتا ئێستا زمانێكی ستاندرادو‬ ‫زمــانــێــكــی یــەكــگــرتــوو نییە لەنێو‬ ‫شێوەزارەكانی زمانی كوردیدا‪ ..‬چوار‬ ‫شــێــوەزاری ســەرەكــی زمانی كــوردی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم زمانی فەرمی‌و دیارو بااڵ‬ ‫لە هەرێمی كوردستاندا شێوەزاری‬ ‫سۆرانییە‪ ..‬كــە لــەو بــــاوەڕەدام لە‬ ‫ئایندەدا هەردوو شێوەزاری سۆرانی‌و‬ ‫بادینی یەكدەگرن‌و دەبنە یەك زمانی‬ ‫فەرمی نەتەوەی كورد‪..‬‬ ‫بۆ دەربڕینی ووشەی (كوردەكان)‬ ‫یــش‪ ،‬ئێمە وەك كــورد هەرگیز ئەو‬ ‫ووشەیە بەكارناهێنین‪ ،‬كوردو كوردەكان‬ ‫تایبەتن بەزمانی عەرەبی نەك كوردی‪،‬‬ ‫كــورد تەنها ووشــەی (كــورد) بەكار‬ ‫دەبات نەك (كوردەكان)‪.‬‬ ‫بــۆ مــەســەلــەی قــواڵیــی مــێــژوو و‬ ‫شارستانییەتی كـــوردو پەیوەندی‬ ‫بــەشــارســتــانــیــیــەتــی میسریشەوە‪،‬‬ ‫بەدڵنیایەوە پەیوەندییەكی مێژوویی‌و‬ ‫شارستانیی قوڵ‌و دێرین هەیە لەنێوان‬ ‫شارستانییەتی مــیــدەكــان‌و پێش‬ ‫میدەكان‌و درێژبوونەوەی ئەو مێژووەو‬ ‫كارلێككردنی لەگەڵ شارستانێتییەكان‌و‬ ‫لەگەڵ میسریشدا بەهەمان شێوە‪،‬‬ ‫بـــەدرێـــژایـــی مـــێـــژوو پــەیــوەنــدی‬ ‫نێوان شارستانێتییەكان هەبووەو‬ ‫دۆزراونــەتــەوە‪ ،‬ئەوەتا لەسەروەختی‬ ‫شێخ عوەبەیدواڵی نەهریدا پەیوەندی‬ ‫لەنێوان میسرو شێخ عوبەیدواڵی‬ ‫نەهریدا هەبووە دژ بە ئیمپراتۆرییەتی‬ ‫عوسمانی‪ ،‬بەهان شێوە لەسەروەختی‬ ‫كەمال ئەتاتوركیشدا یەكەمین رۆژنامەی‬ ‫كوردی لە قاهیرە دەردەچێت‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫دەسكەوتێكی درەوشــاوەیــە لەمێژوی‬ ‫مــیــســردا‪ ،‬بــەمــەســەلــەیــەكــی گرنگ‬ ‫دادەنرێت لەویژدانی كورد‪-‬دا‪.‬‬ ‫سەبارەت بەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستی‬ ‫گــــەورەش‪ ،‬لـــەوبـــاوەڕەدام كــە ئەم‬ ‫پرۆژەیە شكستی هێنا‪ ،‬ئەو پرۆژەیە‬ ‫كــۆتــایــی هـــات‪ ..‬ئێمەش هــەر گیز‬ ‫نابین نە بەویالیەتێكی ئەمەریكی‌و نە‬ ‫بەهاوپەیمانێكی ئیسرائیل دژی هەر‬ ‫نەتەوەیەكی عەرەبی‌و هەر گەالنێكی‬ ‫ناوچەكە‪ ..‬لەوباوەڕەشدام كە نەتەوەی‬ ‫كورد دوابەدوای هەموو گەالن‌و نەتەوەو‬

‫رەجائی فائید‪ :‬رێی تێدەچێت‬ ‫جارێكی تر رێگەی شاخەكان‬ ‫بگرنەوەبەر؟‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬نەخێر ‪ ..‬سەردەمی‬ ‫شاخ بەسەر چوو‪ ..‬سەنگەرەكانمان‬ ‫لەنێو شارەكاندایە‪ ،‬لەنێو‬ ‫پارلەمانەكاندایە‪ ،‬لە ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیدایە‪ ،‬لەنێو رای‬ ‫گشتی جیهاندایە‪ ،‬سەنگەرەكانمان‬ ‫لەپێناو دیموكراسیدایە‪ ..‬مافی‬ ‫چارەی خۆنوسینیش سەنگەری‬ ‫یاسایی‌و مەدەنی و عەقاڵنییمانە‪..‬‬

‫دەوڵەتانی ناوچەكە رەنگە پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ ئیسرائیل گرێ بــدات‪ ..‬ئەگەر‬ ‫بووین بە دەوڵەتێكی سەربەخۆ ‪..‬‬ ‫دەربـــارەی دامــەزرانــدنــی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان‌و پشتیوانییە‬ ‫ئیقلیمی‌و نێودەوڵەتییەكانیش ‪..‬‬ ‫هەتا ئێستا نە رێكەوتننامەیەك‪ ،‬نە‬ ‫بەڵگەنامەیەك‪ ،‬نە بڕیارێك لەالیەن‬ ‫چ ئــەمــەریــكــا چ روســـیـــا‪ ،‬چ هــەر‬ ‫دەوڵەتێكی ترەوە هەیە بۆ دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتێكی كوردی سەربەخۆ‪ ..‬بەڵكو‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬هەموو ئەو دەوڵەتانەو‬ ‫هەموو دەوڵەتانی دیكەی ڕۆژئــاوا‪،‬‬ ‫لەنێوانیشیاندا ‪ 28‬دەوڵەتی دیكەی‬ ‫رۆژئــــاوا‪ ،‬واژۆی بەڵگەنامەیەكیان‬ ‫كـــردووەو رادەســتــی هــەردوو حــزب‪..‬‬ ‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستانیان كــردووە‪،‬‬ ‫دووپاتیان كردۆتەوە كە ئەوان لەگەڵ‬ ‫یەكێتی خــاكــی عــیــراقــدان‌و لەگەڵ‬ ‫دامــەزرانــدنــی دەوڵــەتــی كوردستانی‬ ‫باشوردا نیین‪ ..‬هیچ پرۆژەیەكی لەو‬ ‫چەشنە نییە‪ ..‬دەڵێم بەداخەوە‪ ،‬نەك‬ ‫بۆ ئەوەی قسەكانم بسەلمێنم‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو راستییە بڵێم كە هەیە‪..‬‬ ‫ئەو قسەیە بڵێم كە سیاسەتی ئەو‬ ‫واڵتانە لەناوچەكەدا دەیخوازن‪..‬‬ ‫لـــەبـــارەی تــوركــیــاشــەوە‪ ..‬وەك‬ ‫خــوێــنــدنــەوەی خــــۆم‪ ،‬حــزبــەكــەی‬ ‫ئــەردۆگــان لە دەســەاڵتــدا بمێنێتەوە‬ ‫یــان لــەدەســەاڵتــدا البچێت‪ ،‬توركیا‬ ‫وەك ئەندامی هاوپەیمانی ئەتڵەسی‬ ‫دەمێنێتەوە لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫ئەمە خاڵێك‪ ..‬خاڵێكی دیكە دەربارەی‬ ‫رۆڵـــی روســیــا لــە عــیــراق‪ ،‬روســیــا‬ ‫پەیوەندییەكی سیاسی‌و ئــابــوری‌و‬ ‫دیبلۆماسی باشی لەگەڵ عیراقدا هەیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هەتا ئێست پەیوەندی روسیا‬ ‫لەگەڵ سوریا‪ ،‬پاشان پەیوەندی روسیا‬ ‫لەگەڵ ئێران‪ ،‬بەهێزترەبە بــەراورد‬ ‫بە پەیوەندی روسیا لەگەڵ عیراق‪..‬‬ ‫لەروی باری ئاسایشیشدا‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫روسیا بەئێران‌و سوریاشەوەبەهێزترە‬ ‫لە عیراق‪ ،‬ئەمەریكا رۆڵ‌و كاریگەری‬ ‫گــەورەتــری لــەســەر بــاری ئاسایش‌و‬ ‫جەنگ‌و ئابوری‌و سیاسەتی عیراقەوە‬

‫بەهێزترە بەراورد بە روسیا‪ ..‬مەسەلەی‬ ‫گــازو دامەزراندنی بۆرییەكانی گازو‬ ‫گەیشتنی بەواڵتانی رۆژئــاوا لەرێگەی‬ ‫تــوركــیــاوە‪ ،‬راستە رێككەوتن هەیە‬ ‫لــەســەری‪ ،‬راستە قەیرانێكی گــەورە‬ ‫هەیە لەنێوان هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫بەغداد‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا گرێبەستەكان‬ ‫نەبۆتە ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێزی نێوان‬ ‫ئێمەو بەغداد‪ ،‬لەو بــاوەڕەشــدام كە‬ ‫لەماوەیەكی نزیكدا‪ ،‬رێكەوتنێكی‬ ‫نەوتیی سیاسی‌و دەستوری ‌و ئیداریی‬ ‫لەنێوان ئێمەو بەغداد دەبەسترێت‌و‬ ‫هیوایەكی گەورەش هەیە كە ئەمجارە‬ ‫سەربكەوێت‌و لەگەڵ حكومەتی عیراقدا‬ ‫ئەو كێشە هەڵپەسێردراوانەی نێوان‬ ‫ئێمەو بەغداد بەرەو چارەسەر هەنگاو‬ ‫بنێن‪..‬‬ ‫بــەاڵم هەندێك هەڵپەی توركیاو‬ ‫هەندێك واڵتــانــی رۆژئـــاوا هــەن‪ ،‬كە‬ ‫هەوڵی بەدەستهێنانی گازی كوردستان‬ ‫دەدەن‪ ،‬لەكاتێكدا كە بڕێكی ئێجگار‬ ‫ئێجگار گەورە یەدەكی گازی سروشتی‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا هەیە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لــە پــارێــزگــای سلێمانی‪ ..‬كــە بۆتە‬ ‫جێگەی چاوتێبڕینی كۆمپانیاكانی‬ ‫هەموو ناوچەكە‪..‬‬ ‫ئەمەوێت ئاماژە بۆ ئەوە بكەم كە‬ ‫یەكەمین رێككەوتنێك لە مێژووی هەموو‬ ‫جیهاندا‪ ،‬لەنێوان فیرعەونییەكان‌و‬ ‫ئارامییەكاندا لە سوریا گــرێــدراوە‪..‬‬ ‫یەكەمین رێككەوتنی دەوڵــەتــی ‪..‬‬ ‫سوریا لەو كاتەوە هەتا ئێستا‪ ،‬وەك‬ ‫ناوەندێكی ئێجگار گرنگی ملمالنێ‬ ‫لەناوچەكەدا ئەژماركراوە‪ ،‬كاتێك ئەو‬ ‫واڵتە هیوا بڕاو دەكرێت‪ ،‬ئەو بارودۆخە‬ ‫رەنــگ لەهەموو رویــەكــەوە لەهەموو‬ ‫ناوچەكەدا رەنگ دەداتەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەعیراق‌و هەرێمی كوردستان‪ ،‬بەڵێ‬ ‫رەنگ دەداتــەوە‪ ،‬پێشم وایە بەدیوە‬ ‫خراپەكەیدا رەنگ دەداتەوە‪ ..‬بەتایبەتی‬ ‫لــەســەر دیموكراسییەت‌و ئــیــرادەی‬ ‫دیموكراسی‌و بزوتنەوە رزگاریخوازە‬ ‫دیموكراسییەكان‪..‬‬ ‫ســەبــارەت بــە ئـــەردۆگـــان‌و رۆڵــی‬ ‫توركیاو میسریش‪ ،‬تێبینی ئــەوەم‬ ‫كــرد كــە بــەڕێــزتــان جەختتان لــەوە‬

‫كردەوەو ووشەی (هەرگیز)تان بەكار‬ ‫بــرد‪ ..‬ووشــەی هەرگیز بەو رەهاییە‬ ‫بەكار هــات بۆ نەبوونی پەیوەندی‬ ‫نێوان بەرژەوەندییەكانی ئەردۆگان بە‬ ‫میسرەوە‪ ،‬ووشەی هەرگیز لە سیاسەتدا‬ ‫بەو رەهاییە نییە ‪ ..‬ئەردۆگان لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیلدا رێككدەكەوێت كە جولەكەیە‪،‬‬ ‫لەگەڵ سعودییەدا رێك دەكەوێت كە‬ ‫وەهابییە‪ ،‬لەگەڵ سوریادا رێكدەكەوێت‬ ‫كە عەلەوییە‪ ،‬لەگەڵ ئێران رێكدەكەوێت‬ ‫كە دەوڵەتێكی شیعەیەو بەدرێژایی ‪700‬‬ ‫ساڵی تەواو ستراتیژیان لەگەڵ ستراتیژ‌و‬ ‫سیاسەتی سوننەكان جیاوازە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫روسیادا رێكدەكەوێت كە دەوڵەتێكی‬ ‫مەسیحی ئەرسەدۆكسییە لەرۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬نازانم چۆن پێشبینی ئەوە‬ ‫بكەم كە ئەردۆگان بەسیاسەتەكانی‬ ‫خــۆیــدا ناچێتەوەو لــەگــەڵ میسردا‬ ‫نــاكــەوێــتــە شــێــوە رێــكــەوتــنــێــكــی‬ ‫وەهــاوە؟ ئەم شتانە پەیوەندییان بە‬ ‫بەرژەوەندییەوە هەیە‪ ،‬ئەگەر ئەردۆگان‬ ‫لەم بارودۆخەدا دروشمەكەی ئەوەبێت‬ ‫لــەگــەڵ میسردا بەسیاسەتەكانیدا‬ ‫نەچێتەوەو لەگەڵ میسردا پەیوەندیی‬ ‫گرێنەدات‪ ،‬زیان دەكات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫هەوڵ بدات بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ‬ ‫روسیاو ئێران‌و سوریاو عیراق‌و مسۆگەر‬ ‫بكات‌و پێی وابــوو كە پێویست بەوە‬ ‫ناكات لەگەڵ میسردا رێك بكەوێت‌و‬ ‫پەیوەندییەكانی ئاسایی بكاتەوەو‬ ‫بەسیایەتەكانیدا بچێتەوە‪ ،‬ئــەوە‬ ‫بێگومان ئەو هەوڵەی دوا دەكەوێت‪..‬‬ ‫ئەگەر هەست بكات مەترسییەك لەسەر‬ ‫لەسەربەرژەوەندییە‬ ‫جیۆپۆلەتیك‌و‬ ‫نەوتییەكانی دروست دەبێت لەمیسر‪،‬‬ ‫دوو دڵ نــابــێـت‌و هــەر بــەم زووانـــە‬ ‫لەگەڵ میسر رێكدەكەوێت‪ ..‬هەموو‬ ‫ئــەم مەسەالنە پەیوەندی هەیە بە‬ ‫مــســۆگــەركــردن‌و مسۆگەرنەكردنی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی لەناوچەكەدا‪..‬‬ ‫سەبارەت بەرۆژهەاڵتی ناوەراستی‬ ‫گـــەورەش‪ ،‬جێگەی گرنگی ئێمەیە‬ ‫ئەم مەسەلەیە‪ ،‬پێشتریش الی ئێمە‬ ‫هــەر گرنگ بــووە‪ ،‬هەتا ئێستا هیچ‬ ‫بەڵگەنامەیەكمان لەهیچ دەوڵەتێكەوە‬ ‫بەرچاو نەكەوتووە كە بڕیارو بڕیاردانێك‬ ‫هەبێت بۆ دابەشكردنی هیچ دەوڵەتێك‬ ‫لــەنــاوچــەكــەدا‪ ..‬هــەنــدێــك شیكارو‬ ‫بۆچوونی بیرمەندان‪ ،‬سیاسییەكان‪،‬‬ ‫كــاروبــارە ستراتیژی‌و سیاسییەكان‪،‬‬ ‫پێشنیار بۆ ئەم مەبەستە هەن‪ ..‬بەاڵم‬ ‫ئایا بڕیارێكی نێودەوڵەتی‪ ،‬یان بڕیاری‬ ‫هەر دەوڵەتێكی ئەوروپی یان ئەمەریكی‬ ‫بۆ ئەم مەسەلەیە هەیە؟ ئێمە بەهیچ‬ ‫شێوەیەك گوێبیستی شتێكی لەوجۆرە‬ ‫نەبووین‪..‬‬ ‫لەكۆتایدا زۆر سوپاس بۆ هەموو‬ ‫بۆچوونە بەنرخەكانتان‪ ..‬وەك خۆم‬ ‫زۆر سوودمەند بووم لێتان‪ ..‬هەموو‬ ‫بۆچوون‌و بیروڕاكانیشتان دەگەیەنمە‬ ‫سەركردایەتی كورد‌و حزبەكەم‌و پارتی‬ ‫دیموكراتی كــوردســتــان‌و حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬زۆر سودمەند‬ ‫بووم‪ ،‬هەستم كرد كە سووربوونێكی‬ ‫میسریانەی مەبدەئی لەالیەن بیرمەندان‌و‬ ‫روناكبیرانی میسرەوە هەیە بۆ ئەوەی‬ ‫پەیوەندییەكی باشمان هەبێت‌و بەئاگاو‬ ‫هۆشمەندبین لــەو كێشانەی رومــان‬ ‫تێدەكات‪..‬‬ ‫زۆر زۆر سوپاستان دەكەم‬

‫«‬

‫ژمارە (‪ )576‬دو شەممە ‪2016/8/22‬‬

‫كوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«ئەوەی لە توركیا دەگوزەرێت‬ ‫رەشبگیری و پاكتاوی ئایدۆلۆژییە»‬

‫‪5‬‬

‫حەسەكە‬ ‫دوایین هەناسەی‬ ‫رژێمی سوریا‬

‫رەمەزان گوڤەلی‪ ،‬بەڕێوەبەری پالتفۆرمی دیالۆگی نێوان كەلتورەكان لە بەلجیكا‬

‫هۆزان عەفرینی‬

‫پێویستە واڵتانی ئەوروپا مادەی ‪15‬ی‬ ‫رێککەوتننامەی مافی مرۆڤ لە دژی‬ ‫تورکیا بەکار بهێنێت‬ ‫کودەتا شکستخواردووەکە بووە‬ ‫لوتفێکی خوایی بۆ ئەردۆغان‬

‫«‬ ‫«‬

‫ئا‪ :‬چاودێر‬ ‫ئەكادیمییەكی توركیا رایدەگەیەنێت‬ ‫كە ئاكەپە رێگا نــادات پەرلەمان هیچ‬ ‫لێكۆڵینەوەیەك لەسەر كودەتاكە بكات‪،‬‬ ‫رەمــەزان كوڤەلی‪ ،‬لێكۆڵەری تورك و‬ ‫بەڕێوەبەری پالتفۆرمی دیالۆگی نێوان‬ ‫كەلتورەكان (‪ )IDP‬لە برۆكسل‪ ،‬لەم‬ ‫دیدارەیدا لەگەڵ گۆڤاری ڤۆكەڵ یورۆپ‬ ‫كە بنكەكەی لە برۆكسلە‪ ، ،‬باس لە‬ ‫رووداوەكــانــی توركیا لـــەدوای هەوڵە‬ ‫كودەتاكە دەكات‪.‬‬ ‫ڤــۆكــەڵ یـــورۆپ‪ :‬هەڵوێستی ئێوە‬ ‫چــۆنــە دەربــــــارەی هــەوڵــی كــودەتــا‬ ‫ســەرنــەگــرتــووەكــەی تــوركــیــا لــەدژی‬ ‫حكومەتی هەڵبژێردراوی ئەو واڵتە؟‬ ‫كاردانەوەی خەڵكی توركیا چۆن دەبینن‬ ‫لە بەرامبەر ئەم هەوڵەدا؟‬ ‫رەمــەزان گوڤەلی‪ :‬خەڵكی توركیا‬ ‫ئازایەتییەكی بێوێنەیان نیشاندا بەوەی‬ ‫ژیانی خۆیانیان خستە مەترسییەوە‬ ‫لــە پێناو پاراستنی دیموكراسیدا‪.‬‬ ‫لــەالیــەكــیــتــرەوە‪ ،‬ه ــەر لــەســەرەتــای‬ ‫كودەتاكەوە‪ ،‬راستەوخۆ سەرۆككۆمار‬ ‫و سەرۆكوەزیران‪ ،‬لەڕێگەی میدیاكانی‬ ‫توركیاوە هەستان بە تاوانباركردنی‬ ‫بزوتنەوەی خزمەت‪ ،‬ئەمەش ئێمەی‬ ‫خستە نــاو مەوقیفێكی ناخۆشەوە‪.‬‬ ‫لەهەموی سەیرتر ئەوەیە كە ئەردۆغان‬ ‫لە پەیوەندییەكەی لەگەڵ كەناڵی سی‬ ‫ئێن ئێن توركدا‪ ،‬كە دوای ‪ ٢‬كاتژمێر‬ ‫لە ســەرەتــای كــودەتــاكــەوە لەڕێگەی‬ ‫فەیستایمەوە ئەنجامیدا‪ ،‬رایگەیاند كە‬ ‫هیچ پەیوەندییەكی نەكردووە بە سوپا‬ ‫ساالر و سەرۆكی میتەوە و هەواڵیان‬ ‫نازانێت‪ ،‬بەاڵم زۆر دڵنیابوو لەوەی كە‬ ‫گولەنییەكانی ناو سوپا كودەتاكەیان‬ ‫ئەنجامداوە!‬ ‫ئەردۆغان لە كاتێكدا كە پرسیاری لێكرا‬ ‫كەی هەواڵی كودەتاكەی پێگەیشتووە‪،‬‬ ‫بە رۆیتەرزی راگەیاند كە كاتژمێر ‪٤:٣٠‬‬ ‫پاش نیوەڕۆ هەواڵی پێگەشتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە كەناڵی ئەلجەزیرەی وت كە كاتژمێر ‪٨‬‬ ‫ی ئێوارە زانیویەتی‪ ،‬ئێستا ئەبێت ئێمە‬ ‫بڕوا بە كام قسەیان بكەین؟ ئایا نەدەكرا‬ ‫هەر لە سەرەتاوە رێگری لە ئەنجامدانی‬

‫كودەتاكە بكرێت؟ ئایا خۆیان رێگایان‬ ‫خۆشكرد كە كودەتا ئەنجام بدرێت بۆ‬ ‫ئەوەی ببێتە «لوتفێكی خوایی» بۆیان؟‬ ‫زۆر پرسیاریتر هەن كە پێویستیان بە‬ ‫وەاڵمە‪.‬‬ ‫ڤــۆكــەڵ یـــورۆپ‪ :‬خەڵكانێكی زۆر‬ ‫هەم لە توركیا و هەم لە ئەوروپا زۆر‬ ‫دودڵن بەرامبەر بەو پێوەرە دڕندانانەی‬ ‫كە حكومەتی توركیا گرتوونیەتبەر‬ ‫بەرامبەر ئەو كەسانەی كە لە كودەتاكەدا‬ ‫تێوەگالون‪ ،‬بەڵكو بەرامبەر چاالكوانانی‬ ‫كۆمەڵگای مەدەنی و كەسانی ئەكادیمی‬ ‫و رۆژنامەنوسان و كەسانی مەدەنی‪،‬‬ ‫بەڕای ئێوە ئەم رەشبگیرییە لەپای چی؟‬ ‫رەمــەزان گوڤەلی‪ :‬لەڕاستیدا مرۆڤ‬ ‫شۆك دەبێت كە دەڕوانێتە ئاستی ئەو‬ ‫رەشبگیریی و پاكتاوە ئێستا لە توركیادا‬ ‫رودەدات‪ .‬شــەوی كودەتاكەی ‪ 15‬ی‬ ‫تەموز لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكاندا نوسیم‪:‬‬ ‫«هیوادارم هەموو ئەو كەسانەی كە لە‬ ‫پشت ئەم هەوڵە ترسناكەوە بون بە‬ ‫توندترین شێوە لە چواچێوەی یاسادا سزا‬ ‫بدرێن‪ ،‬بەاڵم تەنها ئەوانەی تێوەگالون»‬ ‫لەبەر ئــەوەی دودڵ بــووم لــەوەی كە‬ ‫ئــەردۆغــان ئــەم هەلە دەقۆزێتەوە بە‬ ‫لەناوبردنی هەموو ئەو كەسانەی كە‬ ‫ملیان بۆ نەداوە‪ ،‬بە تایبەتی الیەنگرانی‬ ‫خزمەت‪ .‬بەداخەوە من بە هەڵەدا نەچوم‪،‬‬ ‫ئەوەتا سەدان هەزار خەڵك روبەڕووی‬ ‫گرتن بونەتەوە‪.‬‬ ‫زۆربەی ئەو كەسانەی كە روبەڕووی‬ ‫رەشبگیری و پاكتاوكردن دەبنەوە‬ ‫الیــەنــگــری خــزمــەتــن‪ ،‬بــەاڵم هەندێك‬ ‫راپــۆرتــمــان لــە بــەردەســتــدایــە ئاماژە‬ ‫بــۆ ئــەوە دەكـــەن كــە مامۆستایەكی‬ ‫ئەرمەنی بە تۆمەتی پەیوەندیی لەگەڵ‬ ‫خــزمــەت دەســتــگــیــركــراوە! بۆیە ئەم‬ ‫دەستگیركردنانە تەنها الیەنگرانی‬ ‫خزمەت ناگرنەوە‪ ،‬بەڵكو هەموو ئەوانەی‬ ‫كە دەستگیردەكرێن ناوی «ئەندامبون لە‬ ‫گروپێكی بەناو تیرۆریستییان» بە سەردا‬ ‫دەسەپێنرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگای مەترسییە ئەوەیە كە‬ ‫بەهۆی پڕوپەگەندەی رەشی میدیاكانی‬ ‫توركیاوە ئەم رەشبگیرییان لەالیەن‬

‫خەڵكی توركیاوە بەڕەوا دەبینرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێموایە كە گەلی توركیا لە مــەودای‬ ‫مامناوەند و دوردا هەستی بەم مەترسییە‬ ‫گەورەیە دەكات و باجەكەی دەدات‪.‬‬ ‫ڤۆكەڵ یـــورۆپ‪ :‬كاتێ پرسیار لە‬ ‫فەتحوڵاڵ گــولــەن كــرا ســەبــارەت بە‬ ‫كودەتاكە لە وەاڵمــدا وتــی « رەنگە‬ ‫كەسانێك هــەبــن لــەنــاو ســوپــادا كە‬ ‫هاوسۆزییان بۆ بزوتنەوەی خزمەت‬ ‫هەبێت و بەجۆرێك بەشداربوبن لە هەوڵە‬ ‫شكستخواردوەكەی كودەتاكەدا»‪ .‬راتان‬ ‫لەسەر ئەمە چییە؟‬ ‫رەمەزان گوڤەلی‪ :‬پرسیارگەلێكی زۆر‬ ‫هەن سەبارەت بە كودەتاكە‪ .‬تا ئێستاش‬ ‫نازانین كە كەسی بەرپرسی یەكەم لە‬ ‫كودەتاكە كێیە؟ ئایا جەنەراڵە پلە‬ ‫بەرزەكانن؟ الیەنی سیاسی بەرپرس لە‬ ‫كودەتاكە كێیە؟ من پێموانییە كە لەالیەن‬ ‫حكومەت یان سەرۆك ئەردۆغانەوە پالن‬ ‫بۆ ئەم كودەتایە دانرابێت‪ ،‬بــەاڵم وا‬ ‫دەردەكەوێت كە وا پالن بۆ كودەتاكە‬ ‫دانرابێت كە بە دڵنیاییەوە شكست‬ ‫بــخــوات‪ .‬من وەك خــۆم لێكدانەوەی‬ ‫لێكۆڵەرێكی سیاسی شارەزا بە راست‬ ‫دەزانـــم كە دەڵێت پالنی كودەتاكە‬ ‫لەالیەن جەنەراڵە كەمالیستەكانەوە –‬ ‫ئەتاتوركچییەكانەوە‪ -‬دان ــراوە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی كە هەموو جەنەراڵە پلە بااڵكان‬ ‫كــە دەســتــگــیــركــراون بــە كەمالیست‬ ‫ناسراون‪.‬‬ ‫دەم ــەوێ ــت جــەخــت لــەســەر ئــەوە‬ ‫بكەمەوە كە ئەگەر هەر كەسێك هەبێت‬ ‫كە فەرمانبەری مەدەنی یان سەربازی‬ ‫دەوڵــەت بێت و لەهەمانكاتدا ئیلهام‬ ‫لە نوسین و بەرهەماكانی فەتحوڵاڵ‬ ‫گولەنەوە وەرگرێت‪ ،‬ئەوا ئەو كەسە لە‬ ‫شوێنی كارەكەیدا بە گوێرەی یاساكانی‬ ‫دەوڵەت دەجوڵێتەوە و بەهیچ جۆرێك‬ ‫بۆی نییە لە یاساكانی دەوڵەت البدات‬ ‫و بە گوێرەی بیروباوەڕ و باكگراوندی‬ ‫كۆمەاڵیەتی خۆی هەڵسوكەوت بكات‪.‬‬ ‫بۆیە هەر وەك زۆرێك لە شیكەرەوەكان‬ ‫ئاماژەی بۆ دەكەن ئەو ئەفسەرانەی نێو‬ ‫سوپا كە هاوسۆزییان بۆ گولەن هەیە‬ ‫پلەی مامناوەندییان هەیە و پلەكانیان‬

‫زۆر بەرز نین‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت هەندێكیان‬ ‫گوێیان بۆ ئەفسەرەكانی سەرو خۆیان‬ ‫گرتبێت كە بەشداربون لە كودەتاكەدا‪.‬‬ ‫ئەمەش ئــەوە دەگەیەنێت كە ئــەوان‬ ‫تەنها خۆیان بەرپرسن لەو كارەی كە‬ ‫ئەنجامیان داوە‪ ،‬تەنها چەند كەسێكی‬ ‫دیاریكراو بەرپرسن لێی و سزادانی بە‬ ‫كۆمەڵ دژی هەموو بنەمایەكی یاسایی و‬ ‫مافەكانی مرۆڤە‪.‬‬ ‫ڤۆكەڵ یورۆپ‪ :‬هەڵسەنگاندنتان چییە‬ ‫بۆ هەڵپەساردنی كاتی رێكەوتننامەی‬ ‫مافەكانی مــرۆڤــی ئــەوروپــا لەالیەن‬ ‫حكومەتی توركیاوە؟‬ ‫رەمــەزان گوڤەلی‪ :‬دەكرێت واڵتان‬ ‫ماددەی ‪ ١٥‬بەكاربێنن بۆ هەڵپەساردنی‬ ‫ئــەو رێكەوتننامەیە‪ ،‬بــەاڵم هــەروەك‬ ‫سەرۆكی كۆمسیۆنی مافەكانی مرۆڤ‪،‬‬ ‫مویزنیكس ئــامــاژەی پێكرد ئەمە‬ ‫مــانــای خــۆدزیــنــەوەی ت ــەواو نییە لە‬ ‫ڕێكەوتننامەكە‪ .‬لەم ڕۆژانــەدا چەندین‬ ‫پارچە ڤیدیۆ و وێنەی ئەو كەسانەمان‬ ‫دی كە لە كاتی دەستبەسەركردنیاندا‬ ‫ئــەشــكــەنــجــەدراون‪ .‬بەپێی راپــۆرتــی‬ ‫رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی –‬ ‫ئەمنستی ئینتەرناشنال‪ -‬مافەكانی‬ ‫مــرۆڤ‪ ،‬بە شێوەیەكی زۆر ترسناك‬ ‫پێشێل دەكرێن‪ ،‬ئەمانە هەموو زەنگی‬ ‫ئاگاداركردنەوەن لەوەی كە توركیا بە چ‬ ‫ئاڕاستەیەك هەنگاو دەنێت‪ ،‬بەاڵم بەدەر‬ ‫لەچەند لێدوانێك هیچ وەاڵمدانەوەیەكی‬ ‫وا نابینرێت لــەالیــەن ئــەوروپــاوە كە‬ ‫رازیــكــەربــێــت بەمەبەستی راگرتنی‬ ‫توندوتیژی لە توركیادا‪ ،‬بۆیە الم وایە‬ ‫كە لە ئێستادا هیچ كەسێك نییە بڕوات‬ ‫بەهانای قوربانییەكانەوە‪.‬‬ ‫ڤۆكەڵ یورۆپ‪ :‬لەئێستادا ئەردۆغان‬ ‫و پــارتــی دەســـەاڵت بــاســی دووبـــارە‬ ‫كاراكردنەوەی سزای لەسێدارەدانیان بە‬ ‫گەرمی هێناوەتەوە رۆژەڤەوە‪ ،‬ئەمە چۆن‬ ‫هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫رەمـــــــەزان گـــوڤـــەلـــی‪ :‬بــاســمــان‬ ‫لەڕێكەوتننامەی مافەكانی مرۆڤی‬ ‫ئەوروپا كرد‪ ،‬یاسای لەسێدارەدانیش بە‬ ‫تەواوی دژی ئەم رێككەوتننامەیە‪ ،‬بۆیە‬

‫ئەگەر توركیا هەستێت بە ئەنجامدانی‬ ‫ئــەم كــارە ئــەوا بەشێكی زۆری ئەو‬ ‫دەستكەوتانەی لەدەستدەدات كە رێگای‬ ‫بون بە ئەندام لە یەكێتی ئەوروپادا‬ ‫بەدەستی هێناون‪ .‬بۆیە من پێموایە كە‬ ‫ئەمە تاكتیكێكی بێ وێنەی ئەردۆغانە‪،‬‬ ‫ئەو هەمیشە موناوەرەی سیاسی لەم‬ ‫جــۆرە بەكاردێنێت‪ .‬پێموانییە زۆر‬ ‫راستگۆ بێت لەم بارەیەوە‪ .‬ئەو خراپترین‬ ‫سیناریۆ نیشان دەدات بۆ ئەوەی ئەوروپا‬ ‫رازی بكات كە واقیعێكی زۆر خراپ قبوڵ‬ ‫بكات كە ئەویش رەشبگیری و پاكتاوی‬ ‫ئایدۆلۆژییە نەك تەنها لە پۆستەكانی‬ ‫كــەرتــی گشتیدا بەڵكو لــە كەرتی‬ ‫تایبەتیشدا‪.‬‬ ‫ڤــۆكــەڵ یـــورۆپ‪ :‬هـــەروەك دەزانــن‬ ‫هەندێك لە كاربەدەستانی ئەمریكا‪،‬‬ ‫گولەن بە بارگرانی دەزان ــن بۆ سەر‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و توركیا‪.‬‬ ‫بــەڕای ئێوە تا چەندە رێیتێدەچێت‬ ‫كە ئەمەریكا گولەن رادەستی توركیا‬ ‫بكاتەوە؟‬ ‫رەمـــــەزان گــوڤــەلــی‪ :‬پێموانییە‬ ‫رادەســتــكــردنــەوەی گــولــەن بخرێتە‬ ‫چوارچێوەی رێكەوتنێكی سیاسییەوە‬ ‫لــەالیــەن ئــەمــریــكــاوە‪ ،‬ئــەگــەر گولەن‬ ‫هەستاوە بەئەنجامدانی هەر كارێكی هەڵە‬ ‫بەرامبەر بە توركیا‪ ،‬ئەوا پێویستە لەسەر‬ ‫حكومەتی توركیا بە بەڵگەوە ئەمە‬ ‫بسەلمێنێت‪ ،‬كە من بەكارێكی مەحاڵی‬ ‫لەقەڵەم دەدەم‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمریكا گولەن رادەستبكاتەوە‬ ‫ئــەوا ئــەردۆغــان ئــەو دوژمــنــەی خۆی‬ ‫دەكـــوژێـــت كــە گــــرەوی جــەمــاوەری‬ ‫پێدەباتەوە‪ ،‬بۆیە پێویستە بەشوێن‬ ‫دوژمنی تازەدا بگەڕێت‪ .‬بۆیە ئەردۆغان‬ ‫مەسەلەی رادەســتــكــردنــەوەی گولەن‬ ‫لــە نــاوخــۆدا بــۆ بەهێزكردنی خۆی‬ ‫بەكاردێنێت و وەكو كارتێكی فشاریش‬ ‫بەرامبەر ئەمریكا بەكاریدێنێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪http://www.vocaleurope.eu/‬‬ ‫‪monday-talk-with-ramazan-guveli‬‬‫‪on-gulen-movement-and-recent‬‬‫‪coup-attempt-in-turkey/‬‬

‫زیاتر لە هەفتەیەكە رژێمی سوریای بەعسی شۆفینی‬ ‫دەستیكردوە بە هێرشی سەربازی لەدژی خەڵكی سڤیل‬ ‫و بێ تاوان لە شاری حەسەكە و بە چەكی قورس و‬ ‫فڕۆكە جەنگییەكانی بۆردومانی ناوچەكە دەكات‪.‬‬ ‫لەئەنجامی هێرشە ئەسمانییەكانی رژێم‪ ،‬بۆ سەر‬ ‫شــاری حەسەكە‪ ،‬لە رۆژی سێشەمەوە دەستی بە‬ ‫بۆردومانكردن كردوەو زۆربەی خەڵكی شاری حەسەكە‬ ‫ماڵ و جێگای خۆیان چۆڵكردوە‪ ،‬زیاتر لە ‪ 30‬هاواڵتی‬ ‫سڤیلی كورد شەهیدكران و بە سەدان بریندار هەیە‬ ‫و زیاتر لە ‪ 5‬شەهیدی هێزەكانی ئاسایشی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان هەیە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا‪ ،‬پنتاگۆن رایگەیاند‪ ،‬كە نابێت رژێمی‬ ‫سوریا فڕۆكە جەنگییەكانی لەدژی هێزە كوردییەكان‬ ‫بەكاربهێنێتەوەو هێز ئەسمانییەكانی ئەمەریكا ژمارەیەك‬ ‫لەفڕۆكە جەنگییەكانی بۆ پارێزگاری حەسەكە ناردوە بۆ‬ ‫ئەوەی رێگا نەدات بەبۆردومانكردنی شاری حەسەكە‪.‬‬ ‫لەوباریەوە‪ ،‬كاپتن جیف دیڤس وتەبێژی كاروباری‬ ‫پنتاگۆن رایگەیاند‪ ،‬كە ئەمەریكا بەهیچ شێوەیەك رازی‬ ‫نابێت كە رژێمی سوریا لەڕێگەی فڕۆكە جەنگییەكانی‬ ‫بۆردومانی شاری حەسەكە و هێزە كوردییەكان بكات‪،‬‬ ‫چونكە هاوپەیمانی خۆیانن لــەدژی چەكدارەكانی‬ ‫رێكخراوی تیرۆریستی داعش‪.‬‬ ‫دیڤس بۆچونی وایە‪ ،‬كە رژێمی سوریا مەترسی‬ ‫لەسەر بونی هێزەكانی ئەمریكا لە حەسەكە دروست‬ ‫دەكات و ئەمەش مافی ئەمەریكایە بەرگری لە خۆی‬ ‫بكات لــەدژی هەر هێرشێكی مەترسیدار كەهەبێت‬ ‫لەسەریان‪.‬‬ ‫زۆر لەسەرچاوەكانی دیكەی راگەیاندن و كەناڵەكان‬ ‫ئاماژە بەو دەكەن‪ ،‬كە لەبەرئەوەی هێزە كوردییەكان‬ ‫باشترین هێزن لەسەر خاكی سوریا بۆ روبەڕوبونەوەی‬ ‫داعش‪ ،‬بۆیە دەتوانن لەگەڵ ئەمەریكا و هێزەكانی‬ ‫هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی سەركەوتنی گەورە لەدژی‬ ‫داعش تۆمار بكەن و بە تایبەتی لەشارەكانی كۆبانی‪،‬‬ ‫گرێ سپی و عەین عیسا و مونبەج كە وەك شكاندنی‬ ‫پشتی داعش وابو‪.‬‬ ‫ئەمەش هوكاری ئەوەیە كە ئەمەریكا نەچار دەكات‬ ‫هــۆشــداری لەڕژێمی سوریا بكات لەبەرئەوەی كە‬ ‫سوپای رژێم لەدژی هێزە كوردییەكان دەبێتە هۆكاری‬ ‫بەهێزكردنی داعش لە سوریا‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسیش پێیانوایە‪ ،‬كە ئەمەریكا بە‬ ‫هیچ شێوەیەك رێگە نادات بەڕژێمی سوریا بۆ دووبارە‬ ‫بۆردومانكردنی شاری حەسەكە و هێزەكانی ئاسایشی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەمەریكا زۆر جار‬ ‫رایگەیاندوە كە تەنها هێزە كوردییەكان هاوكاری‬ ‫ئەوانن لــەدژی رێكخراوی تیرۆریستی داعش و زۆر‬ ‫چاالكن‪ ،‬ئەمەش وا دەكات كە ئەمریكا هەوڵ بدات بۆ‬ ‫دورخستنەوەی رژێمی سوریا لەناوچە كوردییەكان بۆ‬ ‫ئەوەی ئاڵۆزی و دۆخی شەڕ فراوانتر نەبێت و داعش‬ ‫سودمەند نەبێت‪.‬‬ ‫هەندێك لە چاودێران‪ ،‬وایدەبینن هۆكاری هێرشەكانی‬ ‫رژێمی سوریا لەدژی شاری حەسەكە ئەوەیە كە واڵتانی‬ ‫توركیا‪ ،‬روسیا‪ ،‬سوریا و ئێران لێكنزیكبونەتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەش دوای ئەوەی كە روسیا نامەیەك ئاڕاستەی‬ ‫توركیا دەكات بۆ بێدەنگكردنی توركیا لە پشتگریكردن‬ ‫لە رژێمی بەشار ئەسەد‪.‬‬ ‫راستییەكەی رژێمی بەعسی سوریا بونی هێزەكان‬ ‫و دەسەاڵتی خۆی لە كانتۆنی جزیرەی رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان لە دەستدەدات و دوایین هەناسەی خۆی‬ ‫لەوێ دەدات‪ ،‬وەك راشگەیەنراوە‪ ،‬كە لە ماوەی چەند‬ ‫رۆژی شەڕی هێزەكانی ئاسایشی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫و چەكدارەكانی رژێمی بەعسی سوریا زیاتر لە ‪100‬‬ ‫سەربازی كوژراوە و زیاتر لە ‪ 90‬سەربازی دیكەش بە‬ ‫دیل گیراوە و بە سەدان برینداریان هەیە‪ ،‬هەروەها بە‬ ‫دەیان هەزار كەس لەخەڵكی نیشتەجێی شارەكە ماڵ‬ ‫و جێگای خۆیان چۆڵكردوەو ژیانی خەڵكی سڤیل لە‬ ‫مەترسیدایە و زۆربەی ئەو خەڵكەش بەرەو شارەكانی‬ ‫دیكەی جەزیرە دڕۆنەوە و پێشوازیان لێدەكرێت‪ ،‬هەتا‬ ‫ژیانی خۆیان لە مەترسی رزگار بكەن‪.‬‬ ‫پێموایە شەڕی حەسەكە دەبێت بەهۆی دانپێدانانی‬ ‫ئەمەریكا و هێزەكانی نێودەوڵەتی بە فیدراڵییەتی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان و ئەم شەڕەی رژێم لە حەسەكە لە‬ ‫بەرژەوەندیی كورد دەگەڕێتەوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )576‬دو شەممە ‪2016/8/22‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫«زۆربەیان كەسانی بااڵدەستیان لە پشتە»‬

‫بەرتیل زۆربەی دەزگاكانی‬ ‫حكومەتی تەنیوە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئارام بۆرە‪:‬‬ ‫ئەگەر چی بەر لە قەیرانی دارایش دیاردەی‬ ‫ڕەشوە وەرگرتن بونی هەبووە‪ ،‬بەاڵم لەدوای‬ ‫قەیرانی داراییەوە ئەم دیاردەیە زۆر زیاتر‬ ‫لەپێشوو تەشەنەی ســەنــدووە‪ ،‬هــەروەك‬ ‫پارێزەرێكی شاری هەولێر‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫رەشــوە وەرگرتن تــەواوی دامودەزگاكانی‬ ‫دەوڵەتی تەیوە‪ ،‬هاوكات سەرۆكی لیژنەی‬ ‫دارایــی لەئەنجومەنی پارێزگای هەولێر‪،‬‬ ‫پێیوایە دیاردەكە بەردەوام بونی هەبووە‪،‬‬ ‫كەسانی بەرپرس لەپشتیەوەن‪.‬‬ ‫قەیرانی دارایی كاریگەریی راستەوخۆی‬ ‫هەیە لەسەر زیادبونی بەرتیل‬ ‫مامۆستایەكی زانكۆ پێیوایە‪ ،‬پێ‌ نەدانی‬ ‫موچە‌و مافە داراییەكانی فەرمانبەران‬ ‫كاریگەریی راستەوخۆی دەبێت لەسەر‬ ‫زیادبونی دیاردەی رەشوە‪ ،‬چونكە موچەی‬ ‫فــەرمــانــبــەران ســنــورداربــوە لەپێشوتر‪،‬‬ ‫ئێستاش كە قەیرانە فشارێكی زیاتر كەوتۆتە‬ ‫سەر شانی فەرمانبەران هیچ دەرچەیەك نیە‬

‫بۆ ئەوەی قەرەبوی خواستی رۆژانەیان پێ‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫دكتۆر ئەرشەد تەها‪ ،‬مامۆستای زانكۆ‬ ‫لەكۆلێژی كــارگــێــڕی‌و ئــابــوری‪ ،‬زانكۆی‬ ‫ســەاڵحــەدیــن بــە»چــاودێــر»ی راگەیاند‪،‬‬ ‫بەشێك لەفەرمانبەران بۆ پڕكردنەوەی‬ ‫خواستی رۆژانەیان ناچار دەبن هەندێكیان‬ ‫پەناببەنە بەر وەرگرتنی رەشوە (بەرتیل)‬ ‫یــاخــود دەستببەن بــۆ سامانی گشتی‌و‬ ‫بەكارهێنانی مومتەلەكاتی دامـــەزراوە‬ ‫حكومیەكان‌و بەڕەوای بزانن بۆ بەرژوەندی‬ ‫تایبەتی خۆیان بەكاری بهێنن‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫پارێزەرێك‪ ،‬رەشوە وەرگرتن دام‌و‬ ‫دەزگاكانی تەنیوە‬ ‫پارێزەرێكیش پێیوایە وەرگرتنی رەشوە‬ ‫دامودەزگا حكومیەكانی بەشێوەیەی بەرباڵو‬ ‫تەنیوە‪ ،‬نادادپەروەریەكی زۆریش لەالیەن‬ ‫دامودەزگا حكومیەكان تەنانەت دامودەزگا‬ ‫زۆر هەستیارەكانیش لــەســەر رەشــوە‬ ‫كاردەكەن‪ ،‬نمونەیش لەبەر دەستدایە‪.‬‬

‫ئاسۆ هاشم‪ ،‬پــارێــزەری راوێــژكــار‪ ،‬بۆ‬ ‫«چــاودێــر» ئــەوەی خستەڕوو‪ ،‬قەیرانی‬ ‫دارایـــی كاریگەری زۆری هەبوە لەسەر‬ ‫زیاتربوونی وەرگرتنی رەشــووە‪ ،‬چونكە‬ ‫كاتێك فەرمانبەر كەوتۆتە بارودۆخێكی‬ ‫سەختی داراییەوە لەالیەن كەسانی پارەدار‌و‬ ‫سەرمایەدار‌و بازرگانان لەرێگەی پارەوە‬ ‫هەوڵی راكێشانیان دەدرێ‌ بۆ كاری خراپ‪،‬‬ ‫بۆیە یاساش سزای توندی بۆ ئەوكەسانە‬ ‫داناوە كە رەشوە دەدەن‌و ئەوانەشی وەری‬ ‫دەگرن‪.‬‬ ‫پارێزەرەكە وتیشی «بەگوێرەی یاسای‬ ‫ســزادانــی عــێــراقــی لــەچــەنــد مــاددەیــەك‬ ‫باسی تاوانی وەرگرتنی رەشــوەی كردوە‬ ‫لــەمــاددەكــانــی ‪ 307‬تــاوەكــو ‪ 310‬ســزای‬ ‫زۆرتوندیشی داناوە كە نزیكەی ‪ 10‬دەساڵ‬ ‫كەسەكە دەستگیر دەكـــرێ‌‌و لەهەندێ‌‬ ‫حاڵەتیشدا سزاكە توندتریش دەبێت‪ ،‬وەك‬ ‫لەماددەی ‪307‬دا هاتوە جگە لەبەندكردن‬ ‫پێبژاردنیش دیاری كراوە بەبڕی ئەو پارەیەی‬ ‫وەری گرتوە یاخود داوای كردوە»‪.‬‬

‫فەرمانبەرێك ناتوانێ‌ رەشــوە وەربگر ‌ێ‬ ‫ئەگەر كەسێك لەپشتیەوە نەبێت‪ ،‬یاخود‬ ‫بەرێوەبەرایەتیەكەی ئاگای ل ‌ێ نەبێت‪،‬‬ ‫چونكە فەرمانبەران نەفسیەتیان لەوە‬ ‫بەرزترە‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «نمونەمان لەبەردەستە‬ ‫كە بوونی هەیە لەهەندێ‌ لەسێكتەرەكان‪،‬‬ ‫بەنمونەش لەئەنجومەنی شارەوانی پارە‬ ‫وەرگیراوە بەدەیان نەخشەی بینا‌و باڵەخانە‬ ‫گۆڕدراوە‌و دەستكاری كراوە‪ ،‬جۆرەكەشی‬ ‫گۆڕرداوە بە بەڵگەش المانە»‪.‬‬

‫شارەوانی بەپارە نەخشەی دەیان‬ ‫باڵەخانەی گۆڕیوە‬ ‫عــەبــاس محەمەد‪ ،‬ســەرۆكــی لیژنەی‬ ‫دارای ـی‌و ئابوری لەئەنجومەنی پارێزگای‬ ‫هەولێر بۆ»چاودێر» وتی «وەرگرتنی‬ ‫پــــارە‌و بــەرتــیــل لــەپــێــنــاو رایــیــكــردنــی‬ ‫مامەڵەكاندا خــۆی دیــاردەیــەكــە بوونی‬ ‫هەبوە لەهەرێمی كوردستان‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەر لەقەیرانی دارایی بوونی هەبووە واتە‬ ‫قەیرانی دارایی كاریگەری نەبوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێشوتر هــەبــوە‪ ،‬ئێستاش بەڵگەمان‬ ‫بەردەستە لــەالیــەن هەندێ‌ دامــودەزگــا‬ ‫گــۆڕانــكــاری لــەهــەنــد ‌ێ مامەڵە دەكــر ‌ێ‬ ‫سەختی ژیان تاك بەرەو كاری خراپ‬ ‫لەبەرامبەر وەرگرتنی پارە بەشێوەیەكی‬ ‫دەبات‬ ‫رێكخراو كــارەكــان دەكــەن‪ ،‬كارەكانیش‬ ‫سەبارەت بەوەرگرتن‌و زۆربونی دیاردەی‬ ‫لــەســەر ئاستی بەرێوەبەرایەتیەكیش رەشوە وەرگرتن بەهۆی قەیرانی داراییەوە‪،‬‬ ‫ئەم كارانە ئەنجامدراوە نــەوەك لەالیەن توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی بەهەمان شێوە‬ ‫فەرمانبەرێكی ئاسایی»‪.‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬بەدڵنییاییەوە قەیرانی دارایی‬ ‫باسی لەوەیشكرد‪ ،‬زۆر كات كەسانێك كاریگەری دەبێ‌ لەسەر وەرگرتنی رەشوە‪،‬‬ ‫ئەم كارانە دەكەن‪ ،‬كە بااڵدەستن یاخود لــەالیــەن فــەرمــانــبــەران‪ ،‬چونكە كاتێك‬ ‫كەسێكیان لەپشتەوەیە‪ ،‬چونكە هیچ فەرمانبەر یان كەسێك داهاتەكەی تەواوی‬

‫پێداویستیە گرنگەكانی پڕنەكاتەوە ناچار‬ ‫پەنا بۆ رێگەی تر دەبات‪.‬‬ ‫دانا سەالم‪ ،‬پێشی وایە‪ ،‬هەرچەندە هیچ‬ ‫پاساوێك نیە بۆ ئەوەی رێگەی خراپ بگیرێتە‬ ‫بەر بۆ پركردنەوەی پێداویستیەكانی ژیانی‬ ‫تاكەكان‪ ،‬بەاڵم سەختی ژیان‌و پێداویستی‬ ‫گرنگی تاك لەرۆژانەی وادەكات پەنابباتە‬ ‫بەر ئەم كارانە‌و ئەمەش سەردەكێش ‌ێ بۆ‬ ‫تێكچونی باری كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫هەڵمەتەكەیان دەستی پێكردووە‬ ‫سەرۆكی دەستەی نەزاهەی هەرێمی‬ ‫كوردستان رایگەیاندوە‪ ،‬ماوەی زیاتر لە‬ ‫هەفتەیەكە هەڵمەتێكیان بۆ روبەڕوبونەوەی‬ ‫وەرگرتنی رەشوە دەستپێكردوە‪.‬‬ ‫ئەحمەد ئــەنــوەر‪ ،‬سەرۆكی دەستەی‬ ‫نەزاهەی هەرێمی كوردستان رایگەیاند‪،‬‬ ‫هەڵمەتەكەیان بــۆ هۆشیاركردنەوەی‬ ‫فەرمانبەرانە لەسەر تاوانی وەرگرتنی‬ ‫بەرتیل لەبەرامبەر ئەنجامدانی كارێك‌و‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش هەماهەنگیان كردوە‬ ‫لەگەڵ فەرمانگەكانی حكومەت‪.‬‬

‫پێویستە حكومەت تاوەكو ‪ 9/1‬وەاڵممان‬ ‫بداتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەمجارەیان داواكارییەكان‬ ‫گشتگیرن‌و لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانە‬ ‫سەرۆكی لقی سلێمانیی یەكێتیی مامۆستایان‬

‫وەرزێكی تری بایكۆت‬ ‫دەستپێدەكاتەوە‬ ‫مۆڵەتەكەی مامۆستایان هەشت رۆژی ماوەو حكومەتیش وەاڵمی نییە‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫لــەگــەڵ نزیكبونەوەی وەرزی نوێی‬ ‫خوێندن‪ ،‬مامۆستایانی خوێندنگەو بەشێك‬ ‫لەزانكۆو پەیمانگاكانی هەرێم بەیاننامەكیان‬ ‫پێشكەشی حكومەتی هــەرێــم كــردوە‪،‬‬ ‫دوامۆڵەتیش بۆ وەاڵمدانەوەیان ‪9/1‬یە‪،‬‬ ‫ئەگەر هاتو وەاڵمیان نەدرێتەوە هەڵویستی‬ ‫خۆیان دەبێت‪ .‬بەڕێوەبەری پــەروەردەی‬ ‫رۆژئــاوای سلێمانیش ئاماژەبەوەدەكات‪،‬‬ ‫ناتوانرێت گرەنتی ئەوە بدرێت مامۆستایان‬ ‫دەوامدەكەن‪.‬‬ ‫لە‪ 30‬رۆژداو بێ‌ دواخستن‬ ‫س ــەرۆك ــی لــقــی سلێمانی یەكێتی‬ ‫مــامــۆســتــایــان‪ ،‬ئــامــاژە بـــەوەدەكـــات‪،‬‬ ‫لەكۆبونەوەی ژمارە ‪ 18‬مەكتەبی تەنفیزی‬ ‫لە ‪ 8/11‬لەهەولێر بەئامادەبونی ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەنی ســكــرتــاریــیــەت‌و ســەرجــەم‬

‫یاداشتنامەیەكان‬ ‫لێپرسراوی لقەكان‬ ‫ئاراستەی سەرۆكایەتی حكومەت كردوە‪،‬‬ ‫تاوەكو پێداچونەوە بە خشتەی پاشەكەوتی‬ ‫موچەدا بكرێت‪ ،‬كە لەگەڵ بارودۆخی‬ ‫ئێستادا بگونجێت هەر لەباخچەی ساوایان‬ ‫تا مامۆستایانی زانكۆكان‌و مامۆستایانی‬ ‫گرێبەستیش‪.‬‬ ‫دڵــشــاد مــەجــیــد‪ ،‬جەختی لــەوەش‬ ‫كـــردەوە‪ ،‬پاشەكەوتی موچە شوێنكی‬ ‫ب ــۆدی ــاری بــكــرێ ـت‌و لەبانكێك تــایــەت‬ ‫لەهەژماری مامۆستایان دابنرێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫موچە لە‪ 30‬رۆژ جارێك بدرێت بێ هیچ‬ ‫پاساوێك دوانەخرێت‪ ،‬هاوكات رەچاوی‬ ‫بارودۆخی مامۆستایانی خانەنشین بكرێت‌و‬ ‫بایەخ بەكرێی وانەبێژی بدرێت‌و لەكاتی‬ ‫خۆیدا بدرێت‪.‬‬ ‫سەرۆكی لقەكەی یەكێتیی مامۆستایان‪،‬‬ ‫باسی لــەوەش كرد‪ ،‬داوایــان لەحكومەت‬

‫كـــــردوە تـــاوەكـــو ‪ 9/1‬وەاڵمــێــكــی مامۆستایان‌و پەروەردە داوایانكرد مافیان‬ ‫داواكاریەكانیان بــداتــەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی بپارێزرێت‪ ،‬تائێستا كە چاودێریی كۆرسی‬ ‫ئەم جارەیان داواكارییەكان گشتگیرە‌و یەكەمی تاقیكردنەوەكان كــراوە هێشتا‬ ‫لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانە‪ ،‬هەمو پارەیان پێ نــەدراوە موچەی مانگی نۆ‬ ‫كۆدەنگن لــەســەر ئــەو یاداشتنامەیە‌و نەدراوە بەڵێنی پێداچونەوەی موچەیاندا‬ ‫لەو بڕوایەدان داواكانیان جێبەجێبكات‪ ،‬تائێستا نەكراوە‪ ،‬چارەكە موچەكە لەكاتی‬ ‫ئەگەرحكومەت وەاڵمیان نەداتەوە ئەگەری خۆیدا نادرێت‪ ،‬هەموو ئەمانە مامۆستای‬ ‫هەنگاوی دووەم‌و سێیەمیان لەكات‌و شوێنی وایلێكردوە ناڕازی بێت‌و فشار بكات لەسەر‬ ‫خۆیدا دەبێت‪.‬‬ ‫راگرتنی خوێندن‪.‬‬ ‫كەمال نوری‪ ،‬جەختی لەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫بەپێی بەیاننامەكەی یەكێتیی مامۆستایان‬ ‫بەزوترن كات وەاڵمی مامۆستایان‬ ‫هەتاوەكو ‪ 9/1‬ئــەم داواكارییانەیان‬ ‫بدرێتەوە‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬بەڕێوەبەری پــەروەردەی بۆفەراهەم بكرێت‪ ،‬ئەگەر جێبەجێكرا‬ ‫رۆژئاوای سلێمانی‪ « ،‬دەڵێت «لەئێستادا دەوامدەكرێتەوە‪ ،‬ئەگەرنا بەپێ ئاگاداریی‬ ‫هەموو شتێك ئامادەیە بۆئەوەی دەوامی مامۆستایان پرۆسەی پەروەردە‌و فێركردن‬ ‫خوێندن بكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئایا داواكاریی شكست دەخــــوات‪ ،‬ئــەگــەر بــارودۆخــی‬ ‫مامۆستایان لەالیەن حكومەتەوە جێبەجێ ئەم ساڵی خوێندن وەكو ساڵی پاربێت‬ ‫دەكرێت‪ ،‬چونكە مامۆستایان‌و یەكێتی داواكاریی مامۆستایان جێبەجێنەكرێت‪،‬‬

‫ئەگەر حكومەت بە دەنگمانەوە نەیەت‪ ،‬پڕۆسەی‬ ‫خوێندنی ‪ 2017-2016‬لەژێر مەترسیدا دەبێت‌و‬ ‫ناتوانین گرەنتی دەستپێكردنەوەی دەوام بكەین‬ ‫نوێنەری مامۆستایانی شەش زانكۆ‌و دەستەیەك‬ ‫ناتوانرێت گرەنتی ئەوە بكرێت‪ ،‬كە مامۆستا‬ ‫دەوامدەكات‪ ،‬پێویستە حكومەت بەزوترین‬ ‫كات وەاڵمی مامۆستایان بداتەوە‪.‬‬ ‫پەیام بۆ حكومەت‬ ‫جێگری سەرۆكی لیژنەی پــەروەردەو‬ ‫فێركردن لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی‬ ‫بـــە» چـــاودێـــر» ی راگــەیــانــد‪ ،‬بەپێ‬ ‫بەیانامەكەی یەكێتی مامۆستایان تەنها‬ ‫لەشارێك نیە‌و هــەمــوو لیست‌و الیەنە‬ ‫سیاسیەكانی تێدایە‌و ئەو هەڵوێستەی‬ ‫مامۆستایان لەئێستادا سەرتاسەریە‪ ،‬گومان‬ ‫لەوەنیە ئەگەر هەموو یەك دەنگ‌و رەنگ‬ ‫بن بەدڵنیایەوە هەموو شتێك دەكرێت‪،‬‬ ‫هــەر بۆئەو مەبەستە هەفتەی رابــڕدوو‬ ‫لەگەڵ سەرۆكایەتی ئەنجومەن دانیشتون‌و‬ ‫هــەوڵــیــانــداوە پــەیــامــەكــەیــان لەرێگەی‬ ‫پارێزگار‌و سەرۆكایەتی ئەنجومەنەوە بگاتە‬ ‫سەرۆكی حكومەتی هەرێم تاوەكو كارلەكار‬ ‫نەترازاوە نەگەشتونەتە پرۆسەی خوێندنەوە‬ ‫داواكاری مامۆستایان جێبەجێبكرێت‪.‬‬ ‫هــاوســەر هــۆشــیــار‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫وەكو ئەنجومەنی پارێزگا پێش روداوەكان‬ ‫ناكەون ئەگەر داواكــەی مامۆموستانیان‬ ‫جێبەجێ نەكرێت ئەو كات هەڵویستیان‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەاڵم بەپێی پێویست هەنگاوی‬ ‫خــۆیــان نــــاوە‪ ،‬لــەبــەرئــەوەی ئــەوان‬

‫دەسەاڵتی چاودێرین لەپارێزگای سلێمانی‪،‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا پێویستە حكومەت بەدەنگ‬ ‫داواكــاریــی پرۆسەی خوێندنەوە بێت‪،‬‬ ‫چونكە كارەساتی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫گرەنتی دەستپێكردنەوەی دەوام‬ ‫ناكرێت‬ ‫نوێنەری مامۆستایانی شەش زانكۆ‌و‬ ‫دەستەیەك هەڵوێستی خۆیان بەرامبەر‬ ‫حــكــومــەت راگــەیــان ـد‌و مەترسییەكانی‬ ‫بەردەم پرۆسەی خوێندنیان خستەڕوو‪،‬‬ ‫لە بەیاننامەیەكیشدا چــوار داواكاریی‬ ‫ئاڕاستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫دەكـــەن‌و دەڵێن «ئــەگــەر حكومەت بە‬ ‫دەنــگ داواكارییەكانمانەوە نەیەت ئەوا‬ ‫پڕۆسەی خوێندن بۆ ساڵی ‪2017-2016‬‬ ‫لەژێر مەترسیدا دەبێت‌و ناتوانین گرەنتی‬ ‫دەستپێكردنەوەی دەوام بكەین»‪.‬‬ ‫داواكارییەكانی زانكۆكان پێكدێن لەوەی‬ ‫«موچەی فەرمانبەران‌و مامۆستایان ‪75%‬‬ ‫كەمتر نەبێت‪ ،‬نەسریەی سااڵنەی زانكۆ‬ ‫بــەرێــژەی ‪50%‬ی پێش قەیرانی دارایــی‬ ‫كەمتر نەبێت‪ ،‬پاشەكەوتی مامۆستایان‌و‬ ‫فەرمانبەران لە حسابێكی بانكی تایبەت‬ ‫وەك رەشید رێكبخرێت‌و سەرجەم شایستە‬ ‫داراییەكانی مامۆستایانیش خەرجبكرێت»‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )576‬دو شةممة ‪2016/8/22‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫پارتی‌و یەكێتی كۆدەبنەوە‬ ‫وتەبێژی پارتی‪ :‬كۆبونەوەی یەكێتی‌و پارتی رەهەندی ستراتیژی قوڵی هەیە‬

‫«‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ئەگەرچی بڕیاربو لە ماوەی رابردودا‪،‬‬ ‫بۆ دوەمجار فوئاد حسێن‪ ،‬نوێنەری‬ ‫مەسعود بــارزانــی ســەردانــی شــاری‬ ‫سلێمانی بكاتەوە‌و لەگەڵ یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕاندا كۆببێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو سەردانە‬ ‫نەكرا‌و لە پێشهاتێكی نوێشدا‪ ،‬مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی بۆ چارەسەركردنی‬ ‫قــەیــرانــەكــانــی هــەرێــمــی كــوردســتــان‬ ‫بڕیاری دروستكردنی دەستەیەكی نوێ‬ ‫دەدات بۆ سەردانیكردنەوەی الیەنە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬ئــەوەش لەكاتێكدایە‪،‬‬ ‫وابڕیارە بەمنزیكانە هەردو مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‌و پارتی كۆببنەوە‪،‬‬ ‫بەرپرسێكی بااڵی یەكێتیش‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«هەر بڕیارێك بدەین لە چوارچێوەی‬ ‫رێككەوتنەكەماندا دەبــێــت لەگەڵ‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕاندا»‪.‬‬ ‫دەستە نوێیەكەی یەكێتی‬ ‫پێرێن مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی‬ ‫نیشتیمانیی كــوردســتــان لــە شــاری‬ ‫سلێمانی كۆبۆوەو دواتریش سەعدی‬ ‫ئەحمەد پــیــرە‪ ،‬ئــەنــدامــی مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی‪ ،‬لە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەوانیدا‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬باسمان لە‬ ‫یەكڕیزیی ماڵی كورد كردوە‪ ،‬لەپێناو‬ ‫پاراستنی ئــەم ئــەزمــونــەی ئــەمــڕۆو‬ ‫پتەوكردنی ماڵی كورد لە گۆڕانكارییە پێمان گرنگە لەگەڵ ئــەوەی هەندێك‬ ‫نـــاوخـــۆیـــی‌و نــێــودەوڵــەتــیــیــەكــان ناكۆكیمان لەهەرێمی كوردستان هەیە‪،‬‬ ‫لەناوچەكەدا‪‌،‬و وەك یەكێتی هەمیشە بــەاڵم دەبێت كۆدەنگییەكی كــوردی‬ ‫بەشێكین لە چــارەســەری كێشەكان‌و هەبێت»‪.‬‬ ‫ئــامــاژەی بــەوەشــكــرد‪ ،‬لەهەفتەی‬ ‫ئامانجمان یەكڕیزی‌و لێكترنزیكبونەوەی‬ ‫الیــەنــەكــانــە بــۆ چــارەســەركــردنــی داهاتودا لەگەڵ پارتی كۆدەبینەوە‪،‬‬ ‫كێشەكان‌و بڕیاریشدرا دەستەیەك پڕۆژەیەكمان هەیەو تێیدا رێگەكانی‬ ‫پێكبهێندرێت بۆ چارەسەركردنی ئەو چارەسەركردن لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫كێشانەی هەن‪ ،‬بە تایبەت باشكردنی‬ ‫«یەكێتی‌و پارتی رەهەندێكی قوڵی‬ ‫ژیــان‌و گــوزەرانــی خەڵك لــە رێگەی‬ ‫ستراتیژییان هەیە»‬ ‫دۆزینەوەی رێگەچارەیەك بۆی‪.‬‬ ‫هــاوكــات‪ ،‬وتــەبــێــژی ئەنجومەنی‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «ئــەو دەستەیەی‬ ‫ئــێــمــە لـــەگـــەڵ دەســـتـــەی الیــەنــە سەركردایەتیی پارتی لە پارێزگای‬ ‫سیاسییەكانی دیــكــەی كوردستانی سلێمانی‌و هەڵەبجە‪ ،‬بە(چاودێر)ی‬ ‫بەیەكەوە دادەنــیــشــن‪ ،‬چونكە ئێمە راگەیاند‪ ،‬هەر كۆبونەوەیەكی الیەنەكان‬

‫كە بڕیارە بكرێت گرنگیی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو كێشە سایكۆلۆژییانەی‬ ‫لەنێوانیاندا هەیە نەمێنێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كۆبونەوەی یەكێتی‌و پارتی رەهەندێكی‬ ‫قوڵی ستراتیژی هەیە‪ ،‬ئەگەر بە ئامانجی‬ ‫چاكە بێت‪ ،‬مێژو سەلماندویەتی هەر‬ ‫كاتێك ئەوان تەبابوبن‪ ،‬ئەوا دۆسیەی‬ ‫میللەتەكەمان باشتر چۆتەپێشەوە لە‬ ‫روەكانی گەشەی كۆمەاڵیەتی‌و ئابوری‌و‬ ‫ســیــاســی‪ ،‬لــە هــەرێــمــەكــەمــانــدا هەر‬ ‫كاتێكیش دوربــن لەیەك یان ساردبن‬ ‫لەیەك‪ ،‬ئەوا كاروبارەكانی واڵت بەرەو‬ ‫سستی دەڕۆن‪.‬‬ ‫فــارس نــەوڕۆڵــی‪ ،‬وتیشی «دەبێت‬ ‫یەكێتی‌و پــارتــی جیاوازییەكانیان‬

‫وەالوەبنێن‪ ،‬بەنەفەسێكی كوردانە‌و‬ ‫بـــەهـــاوكـــاری حــزبــەكــانــی تــریــش‬ ‫بتوانن ئــامــادەكــاریــی بــۆ پێشهات‌و‬ ‫گۆڕانكارییەكانی ئــەم قۆناغەبكەن‪،‬‬ ‫چونكە بەراستی ئەم قۆناغە ترسناكە‬ ‫بـــەوەی روســیــا دەیــەوێــت هێزێكی‬ ‫بەهێزبێت‌و هەروەكو كۆبونەوەكانی‬ ‫روسیا‌و ئێران‌و توركیا‌و سوریا لەپشتی‬ ‫دەرگاكانەوە یەكێك لەبابەتەكان كورد‬ ‫دەبێت»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی‪ ،‬ئایا كۆبونەوەكانی‬ ‫نوێنەرەكەی بارزانی بەبنبەست گەیشتوە‬ ‫یــان بــەردەوام ـن‌و دەستپێدەكەنەوە‪،‬‬ ‫نــەوڕۆڵــی‪ ،‬ئــامــاژەی بــەوەكــرد‪ ،‬من‬ ‫ئاگاداری ئەوە نیم كە كۆبونەوەی فوئاد‬

‫حسێن نوێنەری بارزانی لەگەڵ الیەنە‬ ‫سیاسیەكان بەبنبەست گەیشتبێت یان‬ ‫نا‪ ،‬بەاڵم گرنگە یەكێتی‌و پارتی بۆ ئەم‬ ‫قۆناغە قوڵتر بیر لە پرسە سیاسییەكان‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬بۆیە ناكرێت یەكێتی‌و پارتی‬ ‫بڕیاری جیاواز بدەن‪ ،‬بەڵكو پێویستە‬ ‫وەاڵمــی پێویستییەكانی قۆناغەكە‌و‬ ‫داخوازییەكانی خەڵك بدەنەوە‪.‬‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان پێكەوە‬ ‫بڕیاردەدەن؟‬ ‫الیـــخـــۆشـــیـــیـــەوە‪ ،‬ئــەنــدامــێــكــی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتیی‪ ،‬بۆ (چاودێر)‬ ‫وتی «هەر كاتێك یەكێتی كۆبونەوە‬ ‫لــەگــەڵ الیــەنــەكــان ئــەنــجــامــبــدات‪،‬‬

‫ئــەوا بەپێی ئــەو چــەنــد خــاڵــەی لە‬ ‫رێككەوتننامە سیاسییەكەی نێوان‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان دیاریكراوە‌و ئاماژەی‬ ‫بــەوەداوە كە هەر بڕیارێك بدرێت بە‬ ‫هاوبەشی دەبێت»‪.‬‬ ‫بــــــــەرزان ئـــەحـــمـــەد كــــــوردە‪،‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬بۆیە لە دەرەوەی‬ ‫رێككەوتنەكە‪ ،‬واتــە بــە جیا ئێمە‬ ‫ناتوانین بڕیاری دیكە بدەین‪.‬‬ ‫لــەبــارەی ئـــەوەی سەركردایەتیی‬ ‫یەكێتی بۆ وەاڵمدانەوەی پێشنیازەكانی‬ ‫فــوئــاد حسێن تــاچــەنــد ئـــاگـــادارە‪،‬‬ ‫ناوبراو رایگەیاند‪ ،‬وەكو سەركردایەتی‬ ‫نــە كــۆبــونــەوەمــان كــــردوە‌و نــە ئەو‬ ‫بابەتەشمان باسكردوە‪.‬‬

‫ئیسالمییەكان لەنێوان دو بۆچوندا‬

‫كۆمەڵ داوای یەكگرتن دەكات‬ ‫یەكگرتوو دەیەوێت بەرەی هاوبەش پێكبێنێت‬

‫«‬

‫چاودێر– نزار جەزا‪:‬‬ ‫ماوەیەكی زۆرە هێزە ئیسالمییەكانی‬ ‫نێو گۆڕەپانی سیاسیی كوردستان‬ ‫لە هەوڵی دروستكردنی بەرەیەكی‬ ‫هاوبەشدان‪‌ ،‬و چەندین كۆبونەوەی‬ ‫ئاشكرا‌و نهێنییان ئەنجامداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تاوەكو ئێستا هیچ ئەنجامێكیان نەبوە‪.‬‬ ‫لە دوایین هەوڵیشدا كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫داوا لە یەكگرتووی ئیسالمی دەكات‬ ‫یەكبگرن‪ ،‬بــەاڵم یەكگرتوو پێیوایە‪،‬‬ ‫بەرەیەكی هاوبەش دروستبكەن‪ .‬تاكو‬ ‫ئێستاش لەنێوان ئەم دو بۆچونەدا‬ ‫ماونەتەوە‪ ،‬هەربۆیە لەچەند رۆژی‬ ‫رابــــردودا لیژنەیەكی هــاوبــەش بۆ‬ ‫یــەكــاكــردنــەوەی ئــەو دو بۆچونە‬ ‫پێكهات‪ .‬وەك ئەندامێكی ئەو لیژنەیەش‬ ‫دەڵێت «بەهۆی سەفەری یەكێك لە‬ ‫ئەندامەكانی لیژنە هاوبەشەكەوە‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێستا كۆنەبونەتەوە»‪.‬‬ ‫لەچەند رۆژی رابــردودا یەكگرتووی‬ ‫ئــیــســامــی‌و كــۆمــەڵــی ئــیــســامــی‬ ‫كۆبونەوەیەكیان ئەنجامدا‪ ،‬بە مەبەستی‬ ‫لێكنزیكبونەوەی ئەو دو حزبە‪ ،‬بەاڵم‬

‫ئەندامێكی ئەو لیژنە هاوبەشە‪ ،‬كە‬ ‫ئەندامی مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵی‬

‫ئیسالمییە بە(چاودێر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫تاكو ئێستا ئەو لیژنەیە كۆنەبۆتەوە‪،‬‬

‫محەمەد بامۆكی باسی لەوەشكرد‪،‬‬ ‫یــەكــگــرتــوی ئیسالمی بــڕوایــوایــە‪،‬‬ ‫بــەرەیــەكــی هــاوبــەشــی نــێــوان هێزە‬ ‫ئیسالمییەكان دروســتــبــكــەن‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت لە نێوان یەكگرتوو و كۆمەڵ‪،‬‬ ‫پــاشــان هــێــزەكــانــی دیــكــەش بچنە‬ ‫ناوی‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵی ئیسالمی باسی‬ ‫یەكگرتنی كۆمەڵ‌و یەكگرتوی كردوە‪،‬‬ ‫كەچی تاكو ئێستا ئەم دو بۆچونە‬ ‫یەكالنەكراوەتەوەو لیژنە هاوبەشەكە‬ ‫قسە لەسەر ئەو دو بۆچونە دەكەن‌و‬ ‫یەكالیدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرسەی كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫ئــامــاژەی بــەوەشــدا‪ ،‬پێشتر لەگەڵ‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كەم تازۆر شتی‬ ‫هاوبەشیان هــەبــوە‌و لە ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاكاندا یــەك لیستیان هەیەو‬ ‫لیژنەی هاوبەشیان لە بواری فكریدا‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە دەیانەوێت جارێ لەگەڵ‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی بگەنە ئەنجامێك‪،‬‬ ‫پاشان لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسالمی‬ ‫چونكە یەكێك لە ئەندامەكانی نێو چەند رۆژەدا بێتەوە‪ ،‬پاشان دەست بە قسەدەكەن‪.‬‬ ‫لیژنەكە لە سەفەربوەو بڕیاروایە لەم كۆبونەوەكان دەكرێت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (576) 22-08-2016‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بەرەو بیستەمین فێستیڤاڵی روناكبیریی گەالوێژ‬

‫ئەرمەن‌و كورد دیالۆگ دەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪ :‬بڕیار وایە ئەمساڵ‬ ‫بیستەمین فێستیڤاڵی روناكبیریی‬ ‫گەالوێژ لە ‪ 2016/11/20‬سازبكرێت‪،‬‬ ‫چەندین تــەوەرو چاالكیی جۆراوجۆر‬ ‫لەخۆدەگرێت‪ ،‬یەكێك لەتەوەرەكانی‬ ‫فێستیڤاڵی ئەمساڵ بایەخێكی تایبــــەتی‬ ‫بــەدیـالۆگی كـــوردی – ئەرمەنی‬ ‫دەدرێ‌‌و ژمارەیەك نوسەرو رۆشنبیرو‬ ‫مامۆستای زانكۆ بانگێشت دەكرێن‬ ‫بۆ گفتوگۆو را گۆڕینەوە دەربـــارەی‬

‫جینۆسایدی ئەرمەنەكان لەسەرەتای‬ ‫ســـەدەی بیستەم‌و پــەیــوەنــدی ئەمە‬ ‫بەكوردەوە‪ ،‬هەروەها وەزیری رۆشنبیری‬ ‫ئەرمەنستان‌و سەرۆكی یەكێتی نوسەرانی‬ ‫ئەرمەنستان‌و بەڕێوەبەری رادیۆی كوردی‬ ‫لەئەرمەنستان بانگێشتی ئەم فێستیڤاڵە‬ ‫دەكرێن‪.‬‬ ‫هەروەها یەكێكی تر لەچاالكیەكانی‬ ‫بیستەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‪ ،‬هەروەكو‬ ‫سااڵنی پێشو‪ ،‬بریتی دەبێت لەكردنەوەی‬

‫دەرگای (پێشبڕكێی ئەدەبیی) لەبواری‬ ‫شیعرو چیرۆك‌و لێكۆڵینەوە‪ ،‬بۆیە هەر‬ ‫لەئێستاوە داوا لەشاعیران‌و چیرۆكنوسان‌و‬ ‫لێكۆڵەرەوانی كورد دەكەین بابەتمان لەو‬ ‫بوارانەدا بۆ بنێرن‪.‬‬ ‫بابەتەكان‬ ‫تایبەتی‬ ‫لیژنەیەكی‬ ‫وەردەگـــرێـــت‌و وەاڵمــتــان دەداتــــەوە‪،‬‬ ‫دەتوانن بابەتەكان لەنێوان ‪ 8/15‬هەتا‬ ‫‪ 2016/10/1‬بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن ‪:‬‬ ‫‪galawezh20@yahoo.com‬‬

‫فرود باقی‬ ‫هاوڕێی كۆاڵنە‬ ‫كۆنەكانی شار‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هــونــەرمــەنــدی شێوەكار (فــرود‬ ‫بــاقــی)‪ ،‬یەكێكە لــەو هونەرمەندە‬ ‫شێوەكارانەی كە لەچەندین پیشانگەی‬ ‫تایبەت‌و هاوبەشدا بەشداری كردوەو‬ ‫سااڵنێكی زۆرە لەو بوارەدا كاردەكات‪،‬‬ ‫لەئێستاشدا بەوپەڕی خەمخۆریی‌و‬ ‫ماندوبونەوە رۆژانە بەكامێراكەیەوە‬ ‫كۆاڵنە كۆن‌و دیــوارە داڕوخاوەكانی‬ ‫شار بەسەردەكاتەوەو وێنەیان دەگرێ‌‌و‬ ‫پاشان دەیانكاتە تابلۆی شێوەكاریی‪،‬‬ ‫ئەمەش لەپێناو مانەوەو بەرز راگرتن‌و‬ ‫هێشتنەوەی ئەو شوێنەوارە كۆن‌و‬ ‫مێژوییانەو بەدەستهێنانی پڕۆژەیەكی‬ ‫تایبەت‌و جیاواز‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم پڕۆژەیەو وێنەگرتنی‬

‫شــوێــنــەوارە كــۆنــەكــان‪ ،‬فــرود باقی‬ ‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬لەئێستادا‬ ‫كۆمەڵێ‌ كاری هونەریم ئەنجامداوە‪،‬‬ ‫بەنیازی كــردنــەوەی پیشانگەیەكی‬ ‫تــایــبــەتــی بـــوم‪ ،‬بـــەاڵم بــەداخــەوە‬ ‫سپۆنسەرێكی وەهــام دەستناكەوێت‬ ‫ئەم پڕۆژەیەم بۆ بەئەنجام بگەیەنێ‌‪.‬‬ ‫دەربـــارەی خەمخۆریی‌و هەوڵدان‬ ‫بــۆ نــەڕوخــانــدنــی ئــەو مــاڵــە كــۆن‌و‬ ‫شــوێــنــەوارە مێژوییانەیش وتــی‪:‬‬ ‫هیوادارم پارێزگاری سلێمانی بەهانای‬ ‫كۆمەڵێك خانوی مێژوییەوە بچێت كە‬ ‫لەسلێمانیدا هەن‪ ،‬بودجەی بۆ تەرخان‬ ‫بكات‌و نەیەڵێت بڕوخێنرێن‪ ،‬كە یەكێك‬ ‫لەوانە ماڵی نوسەری گەورەی كورد‬ ‫مامۆستا (ئەمین زەكــی بــەگ)ە‪،‬‬ ‫بەڕاستی بەتاوانی ئەزانم كە مێژوی‬

‫تەالرسازیی لەسلێمانیدا بەوشێوەیە‬ ‫لەناوبچێت‌و بڕوخێنرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫مێژوی میللەتان تەنیا كتێب‌و كەسە‬ ‫سیاسیەكان نین‪ ،‬بەڵكو تەالرسازیی‌و‬ ‫هێشتنەوەی كۆاڵنە كۆنەكان‌و كولتورو‬ ‫كەلەپورو پاراستنی رەسەنایەتی‪،‬‬ ‫ئەوانە بەشێكی گەورەن لەمێژوی هەر‬ ‫میللەتێك‪.‬‬ ‫لــەبــارەی ئاستی هــونــەرو بژێوی‬ ‫ژیانیشەوە وتی‪ :‬هونەری شێوەكاری‬ ‫پەكی كــەوتــوە‪ ،‬لەنمایشەكانیشدا‬ ‫بــەزۆری كــاری كــۆن‌و الواز نمایش‬ ‫ئەكرێت‪ ،‬لێرە هونەر نان پەیدا‬ ‫ناكات‪ ،‬لێرە برسێتی هونەری‬ ‫خنكاندوە‪.‬‬

‫سەماو میوزیكی فالمینگۆ‬ ‫لەپایتەختی رۆشنبیری‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫(فێرگەی فالمینگۆ)‪ ،‬یەكێكە لەو‬ ‫فێرگە تایبەتانەی كە وانــەی موزیك‌و‬ ‫سەمای فالمینگۆی تیا دەوترێتەوەو‬ ‫مــاوەی دو ساڵە دامــــەزراوەو لەسەر‬ ‫ئاستی عیراقیشدا بێهاوتایە‪ ،‬سەركەوتن‌و‬ ‫بەرەو پێشچونی ئەم فێرگەیە لەوەدایە‬ ‫كە تــەواو دەوڵەمەندە بەو ئەرشیفەی‬ ‫كە لەماوەی سااڵنێكی زۆردا لەدەرەوەی‬ ‫واڵت كۆیكردونەتەوە‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــەم فێرگەیە‪( ،‬سامان‬ ‫كــەریــم) ســەرپــەرشــتــیــاری فێرگەی‬ ‫فالمینگۆ بــە(چــاودێــر)ی راگــەیــانــد‪:‬‬ ‫فێرگەی فالمینگۆ دو ساڵە دامەزراوەو‬ ‫جیاوازییەكی زۆری هەیە لەگەڵ سەرجەم‬ ‫فێرگەكانی تردا لەبەر دو هۆ‪ ،‬یەكەم‪:‬‬ ‫لــەبــەرئــەوەی بەتایبەتی‌و بـــەردەوام‬ ‫وانـــەی مــوزی ـك‌و ســەمــای فالمینگۆی‬ ‫تیا دەوترێتەوە‪ ،‬دوەم‪ :‬دەوڵەمەندیی‬ ‫ئەرشیفی فێرگەكەیە‪ ،‬كــە لــەمــاوەی‬ ‫سااڵنێكی زۆردا لــــەدەرەوەی هەرێم‬ ‫كۆمكردونەتەوەو ئەزمونم كردون‪ ،‬هەر‬ ‫لەنۆتەی تەكنیك‪ ،‬رێپۆرتوار‪ ،‬شاكارە‬

‫جیهانییەكان‪ ،‬مێژو‪ ،‬ڤیدیۆو سیدی‌و‬ ‫موزیك‌و گۆرانی‪.‬‬ ‫دەربـــــــارەی ئـــەو چــاالكــیــیــانــەی‬ ‫ئەنجامیان داوە وتی‪ :‬چەند چاالكییەكی‬ ‫ێ‬ ‫هەمەچەشنەمان ئەنجامداوە وەك‪ :‬س ‌‬ ‫ۆرك شۆپ بۆ ناساندنی هەم هونەری‬ ‫فالمینگۆ‪ ،‬هەم گیتارو سەماو گۆرانی‬ ‫لەگەڵ مێژوی ئەم هــونــەرەدا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەنجامدانی شەش‬ ‫كــۆنــســێــرت‪ ،‬كە‬ ‫یەكێكیان لەتەالری‬ ‫هـــونـــەر بــــو‪ ،‬كە‬ ‫ێ‬ ‫ژمـــارەیـــەكـــی ب ‌‬ ‫شومار ئامادەبون‪،‬‬ ‫دو سیمینار لەسەر‬ ‫ئـــــەم هــــونــــەرە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی چۆنێتی‬ ‫مـــەقـــام‌و ژەنــیــنــی‬ ‫گیتارو نیشاندانی‬ ‫بـــەشـــێـــوەیـــەكـــی‬ ‫زیندو‪ ،‬جگە لەمانە‬ ‫لەچەندین كەناڵی‬ ‫تــەلــەفــزیــۆنــیــدا‬

‫چــاالكــیــی‬ ‫جۆراوجۆرمان كردوە بۆ ناساندنی ئەم‬ ‫هونەرە‪ ،‬هەم بەتیۆری هەم بەكرداریی‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بەكاریگەریی بارودۆخی‬ ‫هەرێم‌و بــاری دارایــی‌و دواتــر پــڕۆژەی‬ ‫ئایندەیشیان وتـــی‪ :‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫بارودۆخی هەم سیاسی‌و هەم دارایــی‬ ‫كاریگەریی تــەواوی خۆی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە هیچ نــەوەســتــاویــن‪ ،‬ســەبــارەت‬ ‫بەپڕۆژەی ئایندەشمان‪ ،‬لەچەند رۆژی‬ ‫رابــردودا رێسیتاڵێكم بۆ خوێندكارێكی‬

‫تێبینی‪:‬‬ ‫ـ با لێكۆڵینەوەكان لە (‪)7000‬‬ ‫حەوت هەزار وشە زیاتر نەبێت‪.‬‬ ‫ـ بابەتەكان بەفۆنتی (یونی‬ ‫كورد – سپەیسی سنگڵ‌و سایزی‬ ‫‪ )14‬بن‪.‬‬ ‫ـ نــابــێــت بــابــەتــەكــە پێشتر‬ ‫باڵوكرابێتەوە‪ ،‬ئەگەر سەلمێندرا‬ ‫بــــاوكــــراوەتــــەوە‪ ،‬خــەاڵتــیــشــی‬ ‫وەرگرتبێت لێی دەسەندرێتەوە‪.‬‬ ‫ـ شیعر لە ‪ 6‬الپــەڕەی ‪ A4‬و‬ ‫چیرۆك لە ‪ 10‬الپەڕەی ‪ A4‬زیاتر‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫ـ بۆ كاری پێویست‌و هەر سەرنج‌و‬ ‫تێبینییەك پەیوەندی بەم ژمارە‬ ‫مۆبایالنەوە بكەن‪:‬‬ ‫‪07701420909‬‬ ‫‪07701572064‬‬

‫كورد لەكوێی ملمالنێ‬ ‫نێودەوڵەتییەكاندایە‬ ‫فەهمی بورهان‬ ‫سەرەتای كۆتایی داعش‌و دابەشبونی هاوپەیمانێتییەكان دەركەوتون‪ ،‬توركیا وەك‬ ‫هێزێكی گەورە لەناوچەكەدا لەكۆتایی گەمەی داعشدا سەرلەبەری سیناریۆكانی‬ ‫خۆی گۆڕی‌و نەخشەی سیناریۆیەكی تازەی داڕشتوە‪ ،‬لەگەڵ روسیا بەسازشێكی‬ ‫زۆرەوە پەیوەندییەكانی نەك ئاسایی كردۆتەوە‪ ،‬بەڵكو گۆڕیویەتی بۆ بەستنی زیاد‬ ‫لەڕێكەوتنێكی سیاسی‌و ئابوری پەیوەست بەكۆی روداو كێشەكانی رۆژهەاڵتەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئێران لەكەین‌و بەینی بەهێزكردنی پەیوەندییە هەمەچەشنەكانێتی‪ ،‬ئەم دو‬ ‫هەنگاوە بێشك راستەوخۆ گرێدراوی كێشەكانی سوریاشەو قسەو باس لەبارەی‬ ‫پەیوەندی‌و دیداری نهێنی نێوان سوریا‌و توركیا لەسەر بنەمای مانەوەی ئەسەد‬ ‫لەسوریا بەئاشكرا ئەبیسترێت‪ ،‬ئەم جموجۆڵە نێودەوڵەتیانە بێگومان بەشێك‬ ‫لەبلۆكی نێودەوڵەتی پشتیوانی ئەكات‌و كاریگەری راستەوخۆی لەسەر پێگەی كورد‬ ‫بەگشتی‌و رۆژئاوا بەتایبەتی ئەبێت‪ ،‬ئەوەی لەم كەین‌و بەینی گەمە نێودەڵەتیەدا‬ ‫‌ونە ئەمریكایە‪ ،‬دیار نیە بەوەی ئەمریكییەكان دوای قوربانی‌و خەرجیەكی گەورەی‬ ‫ئابوری لەناوچەكە هەروا بەسانایی ئەبنە كاراكتەرێكی الواز‌و تەماشاكەر‪ ،‬یان‬ ‫ئەمانیش دەست بۆ كارتە كاریگەرەكانی خۆیان ئەبەن‪ ،‬ڕوداوەكان هەرچییەك بن‬ ‫كەمتر ئاماژەگەلی مژدەبەخشیان بۆ كورد‌و دۆزەكەی پێیە‪ ،‬لەالیەك كورد النی كەم‬ ‫بۆ شەقامی خۆی وێنەیەكی گەورەتر‌و قەبەتری نیشانی ناوخۆیداوە‪ ،‬لەالیەكی تر‬ ‫میدیا عەرەبی‌و جیهانییەكان لەشرۆڤەی ئەم جموجۆاڵنەدا وێنەیەكی زۆر پێچەوانە‬ ‫نیشان ئەدەن‪ ،‬ئەمە سەرباری ئەوەی لەباشوری كوردستان هیچ جۆرە جواڵنەوەیەكی‬ ‫سیاسی جدی نابینرێت وەك هەنگاوێكی سەرەتایی بۆ روداوەكانی دوای داعش‪،‬‬ ‫كۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەسەر نەخشەی دوای داعش نزیكن لەڕێكەوتن‌و الیەنیكەم‬ ‫هیچ دەربەستێكی دیموكراسی‌و ستراتیژێكی رونیان بۆ كورد پێنیە‪ ،‬كەچی كورد‬ ‫هەرخەریكی كێشەكانی سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆكی پارلەمان‌و وەزیر‌و گزیرەكاندایە‪،‬‬ ‫بەشێك لەهێزە سیاسییەكان بەتایبەتی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و میدیاكانی‬ ‫خەریكی فوتێكردنە شەقامی كوردین‌و لەبەهاری دروستبونی دەڵەتی كوردی‬ ‫خۆیاندان‪ ،‬ئەم سەرقاڵكردنەی شەقام بەبابەت گەلێكەوە كە النی كەم لەئێستادا‬ ‫كەمترین پشتیوانی نێودەوڵەتی‌و ناوخۆیی هەیە بێ ئەرزشكردنی دەسكەوتەكانی‬ ‫راپەڕین‌و خوێنی شەهیدەكانمانە‪ ،‬جگە لەوەی دابەشكردنی كوردستانە بەخائین‌و‬ ‫نیشتیمانپەروەر‪ ،‬هەركەسێك ئاگای لەهاوكێشە‌و جموجۆڵە سیاسییەكانی دونیابێت‪،‬‬ ‫بەئاسانی ناچێتە ژێرباری دیسكۆرسی دروستكردنی دەوڵەتی نەتەوەییەوە النی‬ ‫كەم لەئێستادا‪ ،‬بەقەد ئەوەی كار بۆ رێكخستنی ماڵی پەرتەوازەی كوردی ئەكات‪،‬‬ ‫هێزێكیش دەربەست لەئاست روداوەكان‌و پێگەی راستەقینەی كورد‪ ،‬لەسەر ئەم‬ ‫دیسكۆرسە بیر كردنەوەی حزبی خۆی زاخاو ئەدات‌و هەركەسێكیش لەدەرەوەی ئەم‬ ‫بیركردنەوەیە بێت خائینە‌و پێویستە لەگۆڕستانی دز‌و جەردەو پیاو خەراپان لەگۆڕ‬ ‫بنرێت‪.‬‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬

‫خـــۆم كـــرد‪ ،‬كــە نــزیــكــەی دو ساڵە‬ ‫وانــەی پێدەڵێم‪ ،‬ئێستا لەئاستێكی‬ ‫زۆرباشدایە‪ ،‬خوێندكارانی بەشی سەماش‬ ‫لەئامادەبواندان بۆ نمایشێكی سەما‬ ‫بەسەرپەرشتی مامۆستا (دیــلــەك)‪،‬‬ ‫خۆیشم سەرقاڵی تۆماركردنی پارچە‬ ‫موزیكێكی خــۆمــم لــەســەر ستایلی‬ ‫فالمینگۆ‪ ،‬لەماوەی ئەم دو ساڵەشدا‬ ‫ێ رۆمان‌و دو كتێبی فكریشم لەزمانی‬ ‫س‌‬ ‫توركییەوە وەرگــێــڕاوەتــە ســەر زمانی‬ ‫كوردی‪.‬‬

‫(‪ ،)PKK‬لەپەیوەندییە هەرێمییەكانی‬ ‫توركیا ‪1980-1999‬‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪ :‬كتێبی (پارتی‬ ‫كــرێــكــارانــی كـــوردســـتـــان ‪PKK‬‬ ‫لەپەیوەندییە هەرێمییەكانی توركیا‬ ‫‪ )1999-1980‬كە لەدو توێی ‪ 380‬الپەڕەی‬ ‫قەوارە گەورەدایە چاپ‌و باڵوكرایەوە‪،‬‬ ‫ئەم كتێبە لەبنەڕەتدا برتییە لەتێزی‬ ‫دكــتــۆرای (د‪ .‬ســەالم عەبدولكەریم)‬ ‫كە وەك بەشێك لەپێداویستیەكانی‬ ‫بەدەستهێنانی پلەی دكتۆرا لەبواری‬ ‫(مێژوو – فەلسەفە) پێشكەشی بەشی‬ ‫مێژووی كۆلێژی زانستە مرۆڤایەتیەكانی‬ ‫زانكۆی سلێمانی كردوەو ئێستا كراوە‬ ‫بەكتێب‌و یەكەمجارە تێزێكی دكتۆرا لەو‬ ‫بوارەدا بنوسرێت لەزانكۆی سلێمانی‪.‬‬ ‫ئەم كتێبە لەچوار بەش پێكهاتووە‪،‬‬ ‫بــەشــی یــەكــەم (پــارتــی كرێكارانی‬ ‫كــوردســتــان لەسیاسەتی نێوخۆیی‌و‬ ‫دەرەوەی توركیادا) و بەشی دووەم‬ ‫(پـــارتـــی كــرێــكــارانــی كــوردســتــان‬ ‫لەپێوەندییەكانی توركیا‪ -‬سوریادا)‪،‬‬ ‫بــەشــی سێیەم (پــارتــی كرێكارانی‬ ‫كوردستان لەپێوەندییەكانی توركیا‌و‬ ‫عێراقداو توركیاو هەرێمی كوردستان‬

‫‪ ،)1999-1991‬بەشی چوارەم (پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان لەپێوەندییەكانی‬ ‫توركیا‌و ئێراندا)‪.‬‬ ‫كتێبەكە بەچەندین بەڵگەنامەی‬ ‫باڵونەكراوەو خشتەو هێڵكاری‌و داتا‬ ‫دەوڵەمەندكراوە وەك پاشكۆ‌و لەالیەن‬ ‫ناوەندی مێژویی جەمیل رۆژبەیانی سەر‬ ‫بەدەزگای رۆشنبیریی جەمال عیرفان‌و‬ ‫لــەســەر ئــەركــی (د‪ .‬تەها رەســول)‬ ‫چاپكراوە‪.‬‬

‫ئاگادارییەک بۆ نووسەر و وەرگێڕ و هاوکارانی ڕەخنەی چاودێر‬ ‫داوا لە نووسەران و وەرگێڕان و هاوکارامنان دەکەین‪ ،‬بۆ لەمەودوا بابەتەکانتان‬ ‫تەنها بنێرن بۆ ئەم ئیمەیلە‪ ،‬ڕەخنەی چاودێر تەنها بەرپرسیارێتی باڵوکردنەوە و‬ ‫وەاڵمدانەوەی ئەو بابەتانە لە ئەستۆ دەگرێت کە بۆ ئەم ئیمەیلە دەنێردرێن‪:‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )517‬دووشەممە ‪2016/8/22‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫بەرەو داهاتوو‬ ‫بە ئۆتۆمبیلەکەی جەی‪ .‬وێڵز‬ ‫ئەدەبیات لەگەڵ خۆیدا دەتبات‬ ‫بــۆ وێڵز پێشــبینیکردن چێژێکی تایبەتــی هەبوو‪ .‬ئەو‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ ‬ ‫لەوە تێنەدەگەیشــت کە زۆربەی نووســەران لەوە دەترسن‬ ‫پێشبینیی داهاتوو بکەن و قسەکانیان ڕاست دەرنەچێت‪.‬‬ ‫وێڵــز ژانــری ڕۆمانەکانی خۆی بە ئاشقانە‪-‬زانســتی ناو‬ ‫ئێــچ‪ .‬جــەی‪ .‬وێڵــز‪ ،‬نووســەری بەریتانــی‪ ،‬زۆرێک لە‬ ‫ڕووداوەکانــی ســەدەی بیســتەمی‪ ،‬بــە تایبــەت بۆمبــی دەبــرد‪ .‬ڕۆمانەکانی ئەو‪ ،‬وەک مەکینــەی کات‪ ،‬دوورگەی‬ ‫کیمیایــی و جەنگە جیهانییەکانی پێشــبینی کردبوو‪ .‬لەو دوکتۆر مۆرۆ‪ ،‬پیاوی نەبینراو‪ ،‬جەنگی دنیاکان و یەکەمین‬ ‫کاتەوە کە وێڵز مردووە‪ ،‬هیچ نووســەرێکی تر جێی ئەوی مرۆڤ لەســەر مانگ‪ ،‬نیشــانەی بیرکردنەوەیەکی تازەن و‬ ‫بوون بە ئیلهامی زۆر ڕۆمانی تری زانستی‪-‬خەیاڵی‪ ،‬دەیان‬ ‫نەگرتووەتەوە‪.‬‬ ‫بە پێی ڕاپۆرتێکی گاردیان‪ ،‬لە ساڵی ‪١٩٨٠‬ـوە فەرهەنگی فیلم‪ ،‬شانۆ و فیلمکارتۆنی دیکە‪.‬‬ ‫ڕۆمانــی "جەنگی دنیاکان" یەکێکــە لەو کتێبانەی وێڵز‬ ‫دنیا بیری لە داهاتوو نەکردووەتەوە‪ .‬لە ڕۆمانی "ڕێگا"ـــی‬ ‫کۆرمەک مەککارتیدا‪ ،‬یان "مردووە گەڕۆکەکان"ـی ڕۆبێرت کە هێشــتا بایەخێکی زۆری پێ دەدرێــت‪ ،‬بە تایبەت لەو‬ ‫کێرکمــەن‪ ،‬بایەخێک بــەوە نەدراوە هــۆکاری لەناوچوونی کتێبانەدا کە باس لە هێرشی بوونەوەرە فەزاییەکان دەکەن‬ ‫نــەوەی مرۆڤ ڕوون بکرێتەوە‪ .‬تاقەنووســەرێک کە هەوڵ بۆ سەر زەوی‪ ،‬چونکە کتێبی "جەنگی دنیاکان" یەکێک لەو‬ ‫دەدات ڕوونکردنــەوە بــۆ بابەتێکی وا بخاتــە ڕوو ئین ئێم یەکەمیــن و دەگمەن ڕۆمانانەیە کە باس لە کوڕێک دەکات‬ ‫بانکزە‪ ،‬بەاڵم ئەویش پێشــبینییەکی تایبەتی سەبارەت بە لە پەراوێزی شاری لەندەن‪ ،‬کە شاهیدی هێرشی بوونەوەرە‬ ‫فەزاییەکانە بۆ سەر زەوی‪.‬‬ ‫داهاتوو نییە‪.‬‬ ‫ئەوەی لە وێڵزدا جێی ستایشە‪ ،‬ئەوەیە کە ئەو هانمان‬ ‫بــەاڵم ئێــچ‪ .‬جەی‪ .‬وێڵز‪ ،‬کە لەم مانگــەدا یادی مردنی‬ ‫کرایــەوە و مانگــی داهاتــووش ‪ ١٥٠‬ســاڵەی مردنی بەڕێ دەدات تــا ئەوپــەڕی ســنوورەکان خەیــاڵ بکەیــن و بیر‬ ‫دەخرێــت‪ ،‬لــەو بارەیــەوە لە هەمــوو نووســەرانی جیهان بکەینەوە‪ .‬ئەدەبیاتی ئەو هیچ سنوورێک ناناسێت‪ .‬ئەو بە‬ ‫جیاوازەتــرە‪ .‬یەکەمیــن ڕۆمانــی ئەو بە نــاوی "مەکینەی هەموو پێوەرێک نووســەرێک بوو بۆ داهاتوو‪ ،‬بەاڵم ڕەنگە‬ ‫کات" ســاڵی ‪ ١٨٩٥‬باڵو بووەوە‪ .‬ئەو تاقەکەسێک بوو کە ئەو داهاتووەی ئەو باســی دەکرد تەنیا تا ئەمڕۆ بووبێت‪،‬‬ ‫ڕووداوەکانی ســەدەی بیســتەمی بە باشی پێشبینی کرد‪ .‬بۆیە وردەوردە لە چاو نووســەرەکانی تردا لە بایەخی ئەم‬ ‫وێڵز‪ ،‬جەنگە ئاســمانییەکان‪ ،‬گواســتنەوە بە هۆی ئامێرە نووســەرە کەم بــووەوە‪ ،‬بەاڵم بوێریی ئــەو لە ئەدەبیاتی‬ ‫ماتۆڕدارەکانــەوە و تەنانەت دروســتکردنی "ویکیپیدیا"ی ئاییندەخوازیدا‪ ،‬دەبێ بە هەند وەربگیرێت‪.‬‬ ‫ئێچ‪ .‬جەی‪ .‬وێڵز‪ ،‬ڕۆماننووس‪ ،‬کۆمەڵناس‪ ،‬مێژوونووس‬ ‫پێشــبینی کردبــوو کــە وەک جۆرێک لە مێشــکی مرۆڤی‬ ‫لێ دێت‪ .‬وێڵز پێشــبینیی ئەوەشــی کردبوو کە ئەورووپا و ڕۆژنامەنووسی بەریتانی بوو‪ ،‬کە لە ‪٢١‬ـــی سێپتەمبەری‬ ‫دەبێتە حکوومەتێکی فیدراڵی یەکگرتووە‪ ،‬بەاڵم بەریتانیا ‪١٨٦٦‬دا لە برۆملی‪ -‬کێنت لە دایک بوو‪١٣ .‬ـــی ئۆگەستی‬ ‫زۆر لەگەڵ ئەم حکوومەتەدا ناگونجێ و زیاتر بەینی خۆی ‪ ١٩٤٦‬لە تەمەنی ‪٧٩‬ـساڵیدا لە لەندەن کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫هەڵبەت بە دیوێکی تردا‪ ،‬ئەدەبیاتێکی تری پێشبینیکەر‬ ‫لەگەڵ ئەمەریکا و واڵتە ئینگلیزیزمانەکاندا خۆش دەکات‪.‬‬ ‫وێڵــز لــە ڕۆمانــی "دنیای ئــازاد"دا پێشــبینیی بۆمبی هەیە‪ ،‬جودا لە هەموو ئەو شــتانەی باســمان کردن‪ ،‬وەک‬ ‫کیمیایــی دەکات‪ ،‬هەروەهــا دەشــڵێت کــە ئــەم بۆمبــە ڕەخنەگــرەکان دەیڵێــن‪ :‬دۆخی ترســناکی فەرمانگەکانی‬ ‫هێزێکی ترســناکی دەبێت‪ .‬ئەو نووســیبووی‪" :‬ئەم بۆمبە حکووومەت لەو ســەردەمەدا یەجگار بــەو جۆرەش نەبوو‬ ‫لەنــاو فڕۆکــەوە فڕێ دەدرێتە دەرەوە‪ ".‬ئــەم ڕوانگەیە بۆ کــە کافکا باســی دەکرد‪ ،‬بــەاڵم ئەمە پێشــبینییەک بوو‬ ‫نووســەرێک کە ساڵی ‪ ١٩١٣‬نووســیویەتی گەلێک مایەی بــۆ ئــەم ڕۆژگارەی ئەمڕۆمــان‪ .‬هەروەهــا ئــەو مرۆڤانەی‬ ‫سەرســووڕمانە‪ ،‬بە چەشــنێک قســەکەی تەنانەت کار لە دۆستۆیۆڤســکی باســی دەکردن‪ ،‬پاش مەرگی خۆی ئنجا‬ ‫بە ڕوونی دەرکەوتن‪.‬‬ ‫وینستۆن چەرچڵیش دەکات‪.‬‬

‫وێڵز دەیویست‪ ،‬ڕۆمانەکانی هەم‬ ‫زانستی و هەم ئاشقانە دەربکەون‬

‫خەاڵتی سەربەخۆی‬ ‫"کاڵ چرا" رادەگەیەنرێت‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬

‫ئەمــە خەاڵ‌تــە خــۆی بــە تەواوەتــی‬ ‫ســەربەخۆیە و هیــچ شــوێنێک پشــتگریی‬ ‫ماددی لێ ناکات‪ .‬تەنها کەســانێک هەن کە‬ ‫بۆ خۆیان حــەز دەکەن یارمەتی ئەو خەاڵتە‬ ‫بــدەن‪ .‬هەر بۆیە هیچ پاداشــتێکی ماددیش‬ ‫نادات بە سەرکەوتووان‪.‬‬ ‫ئەو وتی‪" :‬سەرکەوتووان بەرهەمەکانیان‬ ‫لەالیــەن خەاڵتــەوە چــاپ دەکرێــت‪ .‬واتــە‬ ‫پاداشتی خەاڵ‌ت چاپی بەرهەمە وەک کتێب‪.‬‬ ‫ئــەو پــارە کە خەڵێــات هەیەتــی تەنها بۆ‬ ‫تێچووی چاپی کتێبەکان سەرف دەکرێت‪".‬‬

‫"ناوەنــدی کاڵ چرا شــین" بــە هاوکاریی‬ ‫"کافــە کتێبــی کاڵ" دامەزراندنی خەاڵتێکی‬ ‫ســەربەخۆی تایبەت بە ئەدەبیات و هونەری‬ ‫کوردیی ڕادەگەیەنێت‪.‬‬ ‫لە یەکەمین خولی ئەم خەاڵتەدا بڕیار دراوە‬ ‫ئەمساڵ تەنها لە بواری شیعردا چاالکی بکات‬ ‫و بەڵێنی ئەوە دەدرێت لە ســااڵنی داهاتوودا‬ ‫بەشەکانی تریش ئەکتیڤ بکرێنەوە‪.‬‬ ‫ئامانجــی ئــەم خەاڵتــە پشــتیوانی لــە‬ ‫ئەدەبیاتــی جیــددی و هــەر قەڵەمێکــی‬ ‫مەرجەکانــی بەشــداری لــە "خەاڵتی کاڵ‬ ‫داهێنــەری نوێخــوازە کە بە زمانــی کوردی‬ ‫ئافرانــدن دەکات‪ .‬هەوڵێکــی ئــەم خەاڵتــە چرا" بۆ شیعری کوردی بریتین لە‪:‬‬ ‫*هەمــوو شــاعیرانی کــورد لــە هەمــوو‬ ‫ئەوەیە بە پشــتگری لە نووســەران تیشــک‬ ‫بخاتە ســەر بەرهەمە چاپ نەکراوەکان و بە شوێنەکانەوە دەتوانن بەشداری خەاڵتی کاڵ‬ ‫خوێنەریــان بناســێنێت‪ .‬خەاڵتــی کاڵ چرا چرا بن ‪.‬‬ ‫*دەقی نێردراو دەبێ بەرهەمی چاپنەکراو‬ ‫بە تەواوەتی ســەربەخۆیە و بەدوورە لە هەر‬ ‫جۆرە دەســتتێوەردانێکی غەیــرە ئەدەبی و بێــت (یــەک دەق یان چەنــد دەق) نابێ لە‬ ‫‪ ٣٠٠٠‬وشە کەمتر بێت‪.‬‬ ‫ناهونەری‪.‬‬ ‫*ئــەم خەاڵتە هەمــوو زاراوە کوردییەکان‬ ‫بەیــان عەزیــزی‪ ،‬یەکێک لــە ڕێکخەرانی‬ ‫خەاڵتەکــە‪ ،‬بە ڕەخنــەی چاودێری ڕاگەیاند‪ ،‬لــە خــۆ دەگرێــت و بەرهەمــەکان لــە دوو‬

‫بەشــی زاراوەی ســۆرانی و غەیری سۆرانیدا‬ ‫هەڵدەسەنگێندرێن‪.‬‬ ‫*هەر شاعیرێک دەتوانێت بە یەک کۆمەڵە‬ ‫شیعر بەشداریی خەاڵت بکات‪.‬‬ ‫*دەســتپێکی وەرگرتنــی بەرهەمەکان لە‬ ‫ڕێکەوتــی ‪ ٢٠١٦/٨/٢٢‬دەبێــت لــە کۆتایی‬ ‫مانگــی ڕێبەندانی ئەمســاڵدا ئــەم دەرفەتە‬ ‫دادەخرێت ‪.‬‬ ‫*‪-‬پڕۆســەی داوەریکــردن بــە چەنــد‬ ‫قۆناغی پڕۆفشــناڵی شــەفافدا تێدەپەڕێت و‬ ‫بەرهەمە ســەرکەوتووەکان لە هەر قۆناغێکدا‬ ‫ڕادەگەیەندرێن و لە ڕێوڕەســمێکدا ئەنجامی‬ ‫کۆتایــی خــەاڵت و ســەرکەوتووان دیــاری‬ ‫دەکرێن‪.‬‬ ‫*بەرهەمــی ســەرکەوتووەکان لــە ســەر‬ ‫ئەرکی خەاڵتــی کاڵ چرا لە قەوارەی کتێبدا‬ ‫و بە شێوەی شیاو چاپ و باڵو دەکرێنەوە‪.‬‬ ‫ئیمەیلــی لێژنــه‌ی خەاڵتــی کاڵ چــرا بۆ‬ ‫شیعری کوردی‪.‬‬ ‫‪xelatikall@gmail.com‬‬ ‫لێژنه‌ی خەاڵتی کاڵ چرا بۆ شیعری کوردی‬

‫ژمار ‌ه (‪ )517‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/٨/22‬‬

‫‪2‬‬

‫به‌ڵگه‌نامه‌كاىن‬ ‫دادگاییكردىن‬ ‫"گوڵه‌كاىن خراپه‌"ى‬ ‫بۆدلێر‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪:‬‬ ‫نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د‬ ‫(به‌شى كۆتایى)‬

‫بڕیارى دادگا‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه تاوانى ده‌ستدرێژیكردن ‌ه سه‌ر ئیتیكى ئایینى‪:‬‬ ‫ئــه‌وا تاوانه‌كــ ‌ه نه‌ســه‌لمێنرا‪ ،‬بۆی ‌ه ده‌عواى ســه‌ر تاوانباران ڕه‌ت‬ ‫ده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم سه‌باره‌ت ب ‌ه تاوانى ده‌ستدرێژیكردن ‌ه سه‌ر «ئیتیكى گشتى»‬ ‫و «ره‌فتارى جوان و شایسته‌«‪:‬‬ ‫ئه‌وا ده‌ڵێین‪ ،‬هه‌ڵه‌ى شــاعیر له‌و ئامانجه‌دای ‌ه ك ‌ه هه‌وڵى بۆ داوه‌و‬ ‫له‌و ڕێگه‌یه‌ى ك ‌ه گرتوویه‌تی ‌ه به‌ر‪ ،‬ئیدى هه‌ر كۆششــێكى ل ‌ه شێوازدا‬ ‫كردبێت و هه‌ر ناره‌زاییه‌كى پێشــوه‌ختیش دروســت بووبێت‪ ،‬ئه‌مانه‌‬ ‫هه‌مووى شــوێنه‌وارى خــراپ و خه‌مۆكیانه‌ى ئه‌و دیمــه‌ن و تابلۆیانه‌‬ ‫ناسڕێته‌و‌ه ك ‌ه بۆ خوێنه‌رى خستۆته‌ڕوو‪ ،‬ئه‌و تابلۆیانه‌ش –به‌پێویست‪-‬‬ ‫به‌تایبه‌تى له‌و شــیعرانه‌دا ك ‌ه تاوانبار كراون‪ -‬ده‌بن ‌ه مایه‌ى وروژاندنى‬ ‫هه‌سته‌كان‪ ،‬به‌جۆرێك‪ ،‬شه‌رم وحه‌یا ناهێڵن و‪ ..‬ئابڕوو ده‌ڕوشێنن‪.‬‬ ‫جا له‌به‌ر ئه‌وه‌ى بۆدلێرو هه‌ردوو په‌خشكاره‌ك ‌ه پولێى ماالسى و دى‬ ‫پێرواز‪ ،‬تاوانى پێشــێلكردنى (ئیتیكى گشتى) و (ره‌فتارى شایسته‌)‬ ‫یان ئه‌نجام داوه‌‪ ،‬تاوانه‌كه‌ش به‌م شێوه‌یه‌یه‌‪:‬‬ ‫بۆدلێــر بــ ‌ه باڵوكردنــه‌وه‌ى كۆمه‌ڵ ‌ه شــیعرى (گوڵه‌كانــى خراپه‌)‬ ‫ل ‌ه پاریس و ئه‌لنســۆن‪ ،‬هه‌ردوو په‌خشــكاره‌كه‌ش‪ :‬پولێى ماالســى و‬ ‫دى پێــرواز‪ ،‬بــ ‌ه دابه‌ش كردنــى كتێبه‌ك‪ .‬كتێبه‌كــه‌ش‪ ،‬وه‌ك ڕوونمان‬ ‫كرده‌وه‌‪ ،‬چه‌ندین به‌ش و ده‌سته‌واژه‌و كۆپله‌ى ناشایسته‌و زماندرێژی و‬ ‫نائه‌خالقیى له‌خۆ گرتووه‌‪..‬‬ ‫مه‌به‌ســتمان لــ ‌ه بــه‌ش و كۆپلــه‌كان ئه‌و بــه‌ش و كۆپالنــه‌ن ك ‌ه له‌‬ ‫شیعره‌كانى ژمار‌ه ‪ 20‬و ‪ 30‬و ‪ 39‬و ‪ 80‬و ‪ 81‬و ‪87‬ى دیوانه‌كه‌دا هه‌ن‪..‬‬ ‫بۆی ‌ه به‌پێى ماده‌ى ‪8‬ى یاساى ‪26‬ى مایوى ‪..1829‬‬ ‫هه‌روه‌ها به‌پێى ماده‌ى ‪ 463‬ل ‌ه یاساى سزاكان‪..‬‬ ‫بڕیار درا‪:‬‬ ‫ بۆدلێر ب ‌ه ‪ 300‬سێ سه‌د فره‌نك غه‌رام ‌ه بكرێت‪..‬‬‫ هه‌ر یه‌ك ل ‌ه پولێى ماالسى و دى پێرواز ب ‌ه ‪ 100‬سه‌د فره‌نك غه‌رامه‌‬‫بكرێن‪..‬‬ ‫ فه‌رمان ده‌ربكرێت ب ‌ه ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنى شیعره‌كانى ژمار‌ه ‪ 20‬و ‪30‬‬‫و ‪ 39‬و ‪ 80‬و ‪ 81‬و ‪ 87‬ل ‌ه دیوانه‌كه‌دا‪..‬‬ ‫ هه‌روه‌هــا پێویســت ‌ه بۆدلێر و پولێى ماالســى و دى پێرواز تێچووى‬‫دادگاییكردنه‌كــ ‌ه بــده‌ن ك ‌ه بریتییــ ‌ه ل ‌ه ‪ 17‬حه‌ڤد‌ه فره‌نك و ‪ 35‬ســى و‬ ‫پێنــج ســه‌نت‪ ،‬ســه‌ربارى ‪ 3‬فره‌نك بۆ پۆســت‪ .‬ئه‌م ‌ه جگــ ‌ه ل ‌ه تێچووى‬ ‫پێڕاگه‌یاندنى حوكمى پولێى ماالسى و دى پێرواز‪ ،‬به‌اڵم هیچ تێچوویه‌ك بۆ‬ ‫ده‌ستگیركردن نییه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه ئه‌گه‌ر بڕیارى ده‌ستگیركردن هه‌بێت‪..‬‬ ‫ دیاریكردنى ساڵێك زیندانى بۆ بۆدلێر تا ئه‌و كاته‌ى پاره‌ك ‌ه ده‌دات‪.‬‬‫كۆشكى دادپه‌روه‌رى‪ ،‬پێنج شه‌مم ‌ه ‪20‬ى ئۆگستۆسى ‪1875‬‬

‫پێویسته‌ بۆدلێر و پولێى‬ ‫ماالىس و دى پێرواز تێچووى‬ ‫دادگاییكردنه‌كه‌ بده‌ن‬

‫فاوست‬

‫سەبارەت بە ماددەی حیکایەتەکە‬ ‫‪٢-١‬‬ ‫ئا‪ .‬لە ئەڵمانییەوە‪ :‬پێشەوا فەتاح‬

‫فاوستی ئەدەبی‬ ‫شتێکی ئاســایی و چاوەڕوانکراوە کە‬ ‫هەر لە زەمەنــی زیندوویەتی خۆیدا‪ ،‬لە‬ ‫شــار و بــازاڕ و مەیخانەکانــدا حیکایت‬ ‫لەســەر فاوســت گێڕدراونەتــەوە‪ ،‬کــە‬ ‫تیایاندا هەروەک میدیا ڕەنگاڵەکەی ئەم‬ ‫زەمەنەمان ئەفسانە و واقیع تێکڕژاون‪.‬‬ ‫هــەر لــە ســاڵی پەنجاکانی ســەدەی‬ ‫شانزەدا لە بازنەکانی زانکۆی ئێرفورتدا‬ ‫بــە زمانی ئەڵمانــی و التینی چیرۆک‬ ‫لەسەر فاوست نووســراون و بەگشتی‬ ‫لەالیەن خوێندکارەوە باڵوکراونەتەوە‪.‬‬ ‫‪Historia von Doktor‬‬ ‫‪“Johann Fausten‬‬

‫ئەو‬

‫هینز هێڵ‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬داستان شەریف‬

‫ئەفسانە و حەقیقەت – فاوستی مێژوویی‬ ‫فاوســت‪ ،‬گرنگترین کاراکتێــری ئەدەبی یۆهان‬ ‫وۆلفگانــگ فۆن گوێتە‪ ،‬لــە داهێنانی خۆی نییە‪.‬‬ ‫خاڵی دەســتپێکی هەموو ئەدەبەکانی ســەبارەت‬ ‫بە فاوســت پیاوێک بووە بەنــاوی «یۆرگ»ەوە‪،‬‬ ‫کە ڕەنگە لە دەوری ســاڵەکانی ‪ ١٤٨٠‬لە شــاری‬ ‫کنیتلینگنی سەر بە ڤیورتمبێرگ لەدایک بووبێت‬ ‫و هەر لە ســەردەمی ژیانیشــیدا «گای قەشان»‬ ‫ئاســا کەســێکی دیــار و بەناوبانگ بــووە‪ .‬هەر‬ ‫لەگەڵ کەوتیتە باسی ئەو پیاوەوە‪ ،‬دەستبەجێ‬ ‫دەکەویتــە ئــەو دیــو ســنوورەکانی خەیاڵەوە‪،‬‬ ‫چونکــە ئەوەی کــە بــە ژیاننامــە دەرخواردی‬ ‫خەڵکی دەدرێت‪ ،‬بەشی زۆری ئەفسانەیە‪ .‬گوایە‬ ‫یۆرگ فاوســت لە کراکاو جــادووی خوێندووە‪.‬‬ ‫پاشــان وەک بابایەک بەنــاو ئەڵمانیادا گەڕیدە‬ ‫بووە و گەیشــتووەتە هەر شوێنێک کەوتووەتە‬ ‫چەقــی ســەرنجەوە‪ ،‬ئــەوەش بە مانای وشــە‬ ‫هــەم لــە ڕووە پۆزەتیڤەکەیــەوە و هــەم لــە‬ ‫ڕووە نێگەتیڤەکەیــەوە‪ .‬بــە چەند توانایایەکی‬ ‫جادوویی ناوبانگی پەیداکردووە‪ ،‬یەکێک لەوانە‬ ‫خوێندنــەوەی لەپی دەســت‪ ،‬تەفســیرکردنی‬ ‫هەوا و ئاگر‪ ،‬فەلەکناســی و پەیوەندیکردن بە‬ ‫ڕۆحی مردووانەوە‪ .‬گوایە فاوست گوتوویەتی‪،‬‬ ‫لە توانایدایە پەرجووەکانی عیســای مەســیح‬ ‫دووبارە بکاتــەوە‪ .‬لە ئێرفورت کۆڕی هەبووە‬ ‫و بەحســاب لــەوێ فیگەرەکانــی هۆمێــری‬ ‫بەرجەســتە کــردوون‪ .‬هەروەهــا هەوڵــی‬ ‫ســەرکەوتووی فڕین لە ڤینیســیا باس کراوە‬ ‫و هەروەهــا دەشــگوترتێت فاوســت لەڕێــی‬ ‫جادووەوە لــە باکوری ئیتاڵیا ســەرکەوتنی‬ ‫سەربازی بۆ قەیسەر بەدەستهێناوە‪ .‬ئەوەی‬ ‫دەتوانرێــت بســەلمێنرێت ئەوەیــە‪ ،‬کــە لە‬ ‫نیورنبێرگ و ئینگۆلشــتاد شــاربەدەکراوە و‬ ‫جارێکیش لەسەر لەخشتەبردنی کوڕیژگەیەک‬ ‫کاری مامۆســتایەتی لــە خوێندنگایــەک‬ ‫لەدەســتداوە‪ .‬ئەندامێکــی فڕانسیســکان‬ ‫«ســەربە ڕێکخراوی فڕانسیســکانییەکان»‬ ‫(تەریقەیەکــی دینــی مەســیحییەتە کــە‬ ‫فڕانسیسکوس فۆن ئاسینی دایمەزراندووە)‬ ‫هەوڵی داوە بیهێنێتەوە سەر ڕێگای ڕاست‪،‬‬ ‫بەاڵم گوایە فاوست لە وەاڵمدا گوتوویەتی‪:‬‬ ‫«مــن ڕێکەوتنم لەگەڵ ئیبلیســدا هەیە و‬ ‫بڕیاریشمداوە قسەی خۆم بەرمەسەر‪».‬‬ ‫بەاڵم لەالیەکی دیکەوە کەنیســە مەرج‬ ‫نییــە هونــەرە گومانلێکراوەکانــی ئــەو‬ ‫پیــاوەی تەنها مەحکــوم کردبێت‪ .‬گەورە‬ ‫قەشــە‪ ،‬گیۆرگی سێهەمی بامبێرگ لەڕێی‬ ‫فاوستەوە بورجەکانی خۆی بە لێکدانەوە‬ ‫داوە و هەر وەک لە کتێبی ژمێریاییەکاندا‬ ‫هاتــووە‪ ،‬دە وردەی زێــڕی بــۆ ئەو کارە‬ ‫داوەتــێ‪ .‬یورگــن فاوســت دەکرێــت لە‬ ‫ســاڵەکانی ‪ ١٥٣٦‬بۆ ‪ ١٥٣٩‬کۆچی دوایی‬ ‫کردبێت‪ ،‬ڕەنگە لە کەمدەرامەتیدا گیانی‬ ‫لەدەستدابێت‪.‬‬

‫««‬

‫ئێمە نامانەوێت لەو ڕوانگەیەوە هان بد‬ ‫ئێمــە دەمانەوێت لــەوە دڵنیا بینەوە کە‬ ‫کــە هەین‪ .‬لەبەر ئەمەیە کە ئێمــە کاراک‬ ‫دەوێــت‪ .‬لەبەر ئــەوەی زۆر لە ئێمە ناچ‬ ‫ســوورن‪ ،‬باشــتریش وایە ئێمە هەست بە‬ ‫لەوەی دەتوانین پێیان ببەخشین‪.‬‬ ‫لێرەدا ئەو ‪ ١٠‬ڕۆمانەی کە کاراکتەرە‬ ‫دەخەینە ڕوو‪:‬‬

‫‪ .١‬پەیوەندیی مەترسیدار‪ /‬پێیر چۆدێرلۆس‬ ‫ژە ڤیکۆمــت دی ڤالمۆنــت لە الیەن ج‬ ‫ســینەمایی ســاڵی ‪١٩٨٨‬دا بینیوە کە ل‬ ‫یەکێکە لە نموونە ناوازەکان کە قەشەنگ‬ ‫بــۆ تەواوکردنــی کاراکتەرێک بووە‪ .‬لە ک‬ ‫هەمبەریــدا ژنان فریو دەدات بۆ ئەوەی‬ ‫لە خۆشەویستی لەگەڵ یەکێک لە ژنەکا‬ ‫ڕووخا و ئێمەش ئەو دەبەخشین‪.‬‬

‫‪ .٢‬شەیتانەکان‪ /‬فیۆدۆر دۆستۆیڤسکی‬ ‫نیکۆالی دەوڵەمەند و قۆزی هونەرە با‬ ‫و توانــای بــۆ کارتێکردنــی کەســانی دە‬ ‫چاودێرێکی ساردوسڕ و بێبەزەیی لە کارە‬ ‫بێبەزەیی و ساردوســڕ دەبن‪ .‬لە کۆتایید‬ ‫لەسێدارەدان هەر وەکو ئەو کچە گەنجەی‬ ‫د‬

‫«چیرۆکەکانی دکتۆر یۆهان فاوستن» –‬ ‫کتێبێکی میللی‬ ‫ســاڵی ‪ ١٥٨٧‬کتێبێکی میللی لەســەر فاوســت‬ ‫باڵوکراوەتــەوە‪ ،‬ئــەوەش یەکەم کۆمەڵــە چیرۆکی‬ ‫کۆکراوە بووە لەســەر فاوســت‪ .‬ئەوەی کە کێ کۆی‬ ‫کردوونەتەوە و نووسیوونییەتەوە‪ ،‬ئێمە نایزانین‪ .‬ئەو‬ ‫«چیرۆکانــەی دکتۆر یۆهان فاوســتن» لەالیەن ناو‬ ‫«یۆهان شــپیس»ێکەوە لە فڕانکفــورت چاپکراوە‪.‬‬ ‫ئەو کتێبە ئەســتوورە ‪ ٦٩‬چاپتەر لە خۆی دەگرێت‬ ‫و شانبەشانی بەشە داستانییەکانی تێڕوانینی نیمچە‬ ‫زانســتی و وانەی ئاینناســیش لە خۆی دەگرێت‪ ،‬و‬ ‫مرۆڤ دەتوانێت لە گۆشــەنیگای نووســەرەکەیەوە‬ ‫لەوە حاڵی بێت‪ ،‬کە کەســێکی پرۆتێســتانت‪ ،‬واتا‬ ‫ئینجیلــی بــووە‪ .‬یەکێک لــە جــێ گەوهەرییەکانی‬ ‫کتێبەکــە ڕێکەوتنەکــەی گەڵ شــەیتانە‪ .‬فاوســت‬ ‫ســەبارەت بــە ئەو دنیــا گفت بە ئیبلیــس دەدات‪،‬‬ ‫لەبری ئەوە ئیبلیسیش لەم دنیا ‪ ٢٤‬ساڵ لە خزمەتی‬ ‫فاوستدا دەبێت‪ .‬هەموو خۆزگەکانی بۆ بەدیدەهێنێت‬ ‫تەنها خواســتی هاوسەرگیری نەبێت‪ ،‬دەیفڕێنێت بۆ‬ ‫نــاو ئاســمانی ئەســتێرەکان‪ ،‬لەگەڵیــدا ئەوروپا و‬ ‫ئاســیا و ئەفریقا تەی دەکات‪ ،‬لە هێنانەوەی ڕۆحی‬ ‫هێلێنای سەردەمی ئەنتیکی جیهانە ئەفسانییەکەی‬ ‫جەنگــی ترۆیادا کۆمەکی دەکات‪ .‬فاوســت تەنانەت‬ ‫کوڕێکیشی لە هێلێنا هەیە‪ .‬لەپاش ‪ ٢٤‬ساڵ بەپێی‬ ‫ڕێکەوتنەکــە شــەیتان دێتــە وێزەی فاوســت‪ .‬لەو‬ ‫شەوەدا خوێندکارەکانی گوێیان لە ناڵەیەکی جەرگبڕ‬ ‫دەبێت و لە ژوورەکەی فاوستدا ئەوەی دەیبیننەوە‪،‬‬ ‫تەنهــا چەند ددانێک و چاوەکانی ئەو جادووگەرەیە‪.‬‬ ‫الشەکەی بە شێوێنراوی لەناو زبڵدا کەوتووە‪.‬‬ ‫فاوست وەک پڕفرۆشێک‬ ‫بێشــک کتێبە میللیەکەی دکتۆر فاوست جۆرێک‬ ‫لە پڕفرۆشی بە خۆیەوە بینیووە‪ .‬هەر لە سەرەتای‬ ‫ســەدەکانی حەڤــدەوە کتێبێکــی دیکەی فاوســت‬ ‫لەالیــەن ناو «گیۆرگ ڤیدمان»ێکــەوە باڵوکرایەوە‪.‬‬

‫ئەو ئاســۆیەکی بەرینتری بەخشــی بە چیرۆکەکانی‬ ‫یەکەم و بەو شێوەیە گەیشت بە ‪ ٦٧١‬پەڕ‪ .‬کەوابێت‬ ‫لێــرەدا هــۆکاری درێژەدان بــە گێڕانەوە فاوســت‪،‬‬ ‫ژمــارەی زۆری هەوادارەکانییەتــی‪ .‬ســاڵی ‪١٦٧٤‬‬ ‫نیــکالوس پفیتســەر ڤێرشــنێکی دیکەی فاوســتی‬ ‫ڕادەستی فەزای گشتی کرد‪ ،‬کە هەتا سەدەی هەژدە‬ ‫خوێنەری هەبوو‪.‬‬ ‫لە کۆتاییەکانی ســەدەی شــانزەدا شانۆنووســی‬ ‫ئینگلیزی «کریستۆفەر مارلۆو» دەستکاری خامەی‬ ‫فاوستی کرد بۆ سەر شانۆ‪.‬‬ ‫لەڕێــی ئەکتەرە ئینگلیزەکانەوە‪ ،‬کە لە ســەدەی‬ ‫حەڤدەدا لە ســەرجەمی کیشوەردا بەناوبانگ بوون‪،‬‬ ‫خامەی فاوست گەڕێنرایەوە بۆ ئەڵمانیا‪.‬‬ ‫چەند ڤێرشــنێکی نمایشــی بووکەڵە لە سەدەی‬ ‫هــەژدەدا لە ئارادا بــوون‪ .‬کەوابێت مرۆڤ دەتوانێت‬ ‫بەبێ چەندوچوون بڵێت کە فاوست لەو سەردەمەدا‬ ‫خامەیــەک بــوو ســەربە کلتوری ســەرگەرمکردن و‬ ‫زۆرێک لە نووسەرە جدییەکان لەوە ئاگاداردەکرانەوە‪،‬‬ ‫تخونــی دەســتکارییەکی خامــەی فاوســت بکەون‪،‬‬ ‫ڕادەی ڕیسکی گاڵتەجاڕییەکە زۆر گەورە بووە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا لــە ســەدەی هــەژدەدا چەند‬ ‫نووسەرێکی ئەڵمان ئارەزوومەندی خامەکەی فاوست‬ ‫بوون – لەگەڵ ئەوەشدا ئەو نووسەرانە لە نووسەرە‬ ‫خراپەکان نەبوون‪.‬‬ ‫یەکەمیــان «گۆتهام ئیفرایم لێســینگ» بوو‪ ،‬کە‬ ‫هەوڵیــدا مادەکــە بخاتــە فۆرمێکــی تراجیدییەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم درامای فاوستەکەی لێسینگ پارچەیەکی الواز‬ ‫مایــەوە‪ .‬فریدیریخ ماکســیمیلیان کلینگەر‪ ،‬ســاڵی‬ ‫‪ ١٧٩١‬ڕۆمانــی «ژیــان و کــردەوەکان و بۆ دۆزەخ‬ ‫ڕۆیشــتنی فاوســت» ی نووســی‪ ،‬و لەســەرەتای‬ ‫حەفتاکانی ســەدەی هەژدەدا ئەو نووســەرە تخونی‬ ‫مــادەی فاوســت کەوت‪ ،‬کــە لەمێژ نەبــوو بە نامە‬ ‫ڕۆمانەکەی لەژێر ناونیشــانی «ئازارەکانی ڤێرتەری‬ ‫الو» لەماوەی چەند هەفتەیەکدا بووبووە ئەستێرەی‬ ‫نوێی ســەکۆی ئەدەبــی ئەوروپی‪ :‬یۆهان ڤۆڵفگانگ‬ ‫فۆن گوێتە‪.‬‬

‫نووسە‬

‫گفتوگۆ ل‬

‫سازدانی‪ :‬هێربێرت گۆڵد ‪-‬‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬الوین بە‬

‫ڤالدمیــر نابۆکۆڤ لەگەڵ هاوسـ‬ ‫مۆنتــرۆ پــااڵس لــە مۆنتــرۆ‪ ،‬سوی‬ ‫گەشــتیاری بــوو لەســەر دەریاچــ‬ ‫ڕابردوودا باشترین بوو لە الیەن ئەر‬ ‫لە ژوورێکی زنجیرەیی پێکەوەنوو‬ ‫بــوون‪ ،‬کە وەکــو خانووەکانیان و‬ ‫ویالیەتە یەکگرتووەکان‪ ،‬وەکو شوێن‬ ‫دەردەکــەوت‪ ،‬یەکێک لە ژوورەکانی‬ ‫کوڕەکەیــان بــوو (دیمیتــری)‪ ،‬یە‬ ‫دیکــەی تیادا دانرابــوو‪ ،‬چاپکراوی‬ ‫چەندان کتێبی دیکە‪ ،‬کەرەستەی و‬ ‫نابۆکــۆڤ لــە بەیانییــە زووەکان‬ ‫کارەکانی خۆی لەســەر کوتەکاخەز‬ ‫لەبــەری دەگرتنــەوە و فراوانی دە‬ ‫دەبوونە ڕۆمانەکانی‪ .‬لە وەرزی گەر‬ ‫کە خۆی بداتە بەر خۆر و لە مەلەو‬ ‫مەلە بکات‪ .‬لە شەست و هەشتی ت‬ ‫زل و قەبە بوو‪ ،‬کە بە ئاسانی دەکە‬ ‫ناخۆشییەوە‪ .‬هاوسەرەکەی بەبێ د‬

‫«‬

‫ژمار ‌ه (‪ )517‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/٨/22‬‬

‫و‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫‪10‬‬

‫کاراکتەرە لوتکەییە ڕقاوییەی ئەدەب‬ ‫کە ئێوە خۆشتان دەوێن‬

‫ویستووە پێش ئەوەی ڕیسوای بکات و بەجێی بهێڵێت‪.‬‬

‫ف‬

‫درێین کە ببینە کەســانی باشــتر‪.‬‬ ‫ە ئێمە ئەوەندە چاکین وەک ئەوەی‬ ‫کتەرە ڕقاوییەکانی ئەدەبمان خۆش‬ ‫چن‪ .‬ئەوان لەســەر ڕەفتاری خۆیان‬ ‫ەو ڕێگایە بکەین کە تێیداین و زیاد‬ ‫ڕقاوییەکانیم خۆش دەوێن‪ ،‬بە ڕیز‬

‫سدی الکلۆس‬ ‫جــۆن مالکۆڤیچەوە ڕۆڵی لە فیلمی‬ ‫لە ڕۆمانە بەرباڵوەکانی ئەو کاتەیە‪.‬‬ ‫گی تیایدا تاکە هۆکاری قبووڵکردن‬ ‫کۆتایی یارییــە قێزەونەکەیدا کە لە‬ ‫شــەرمەزاریان ببێت‪ ،‬بە نائومێدی‬ ‫اندا لە زۆرانبازییەکدا دەمرێت‪ .‬ئەو‬

‫اشەکانە‪ .‬زانینخوازییەکەی نیکۆالی‬ ‫ەوروپشــتی وای لــێ دەکات ببێتە‬ ‫ەکانیدا و ئەنجامەکانیشیان هەروەها‬ ‫دا خۆکوشتنەکەی دەخاتە ئەستۆی‬ ‫ی کە نیکۆالی بیرکردنەوەیەکی وای‬ ‫دروســت کردووە کە گوایە خۆشــی‬

‫‪ .٣‬نۆکەرە نهێنییەکە‪ /‬جۆزێف کۆنراد‬ ‫بــە پرۆفیســۆر بانگی دەکــەن‪ .‬ئاژاوەگێرێکی تەواوە‪ .‬بــڕی تەقینەوەی‬ ‫تــەواوی لــە جلەکانیدا هەڵگرتبوو بۆ قەالچۆکردنی هەر ڕێگرییەک کە دێتە‬ ‫بەردەمی لەگەڵ ئامێری پاشگەزبوونەوە لە تەقینەوەکە‬ ‫‪ .٤‬سیالندسیچافت میت پۆکاهۆنتسی ئارنۆ سمیت‬ ‫چیرۆکی دوو خانم کە لە نزیک دەریاچەیەک دوابەدوای جەنگی ئەڵمانیا‬ ‫کە سکمیدیان بە بەندکراوی بینیوە‪ :‬داوای لەسەر تۆمارکرابوو لەبەر نەبوونی‬ ‫ڕێز بۆ پیرۆزییەکان و هەروەها نووسینە حەشەرییە زۆر ئاشکراکانی‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە پشــت ئەم زمانە پێشــەنگەوە و لەگەڵ ئەو لێکۆڵینەوە زمانییانەی کە‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٥٠‬کانەوە کراوە‪ ،‬خۆشەویستی کاریگەرییەکی بەرچاوی هەبوو‪.‬‬ ‫سەری لەوە سوڕمابوو کە چۆن لە وێرانکاری و قەسابخانەی جەنگی دووەمی‬ ‫جیهانی ڕزگاری بووە‪.‬‬ ‫‪ .٥‬وتەی خێزانەکان‪ /‬ناتالیا گینزبێرگ‬ ‫گیســێپ لێڤی پرۆفیســۆری زانســتی زیندەوەرانە لە تێرن‪ ،‬زۆر حەز بە‬ ‫ڕەخنەگرتــن لــە دەوروبەری دەکات‪ .‬باوکــی چیرۆکبێژەکە لە ژیاننامەکەی‬ ‫گینزبێرگدایە‪ -‬لە کاتی پەیدابوونی فاشــیزم و نازییەکان‪ -‬کە بەناوبانگن بۆ‬ ‫دەرخســتنی ڕقوکینە‪ .‬ئەو پێی وایە کەســێک کە سۆز و خۆشەویستی باڵو‬ ‫ناکاتەوە ئەوا کەسێکی گێلە‪.‬‬ ‫‪ .٦‬کۆتا ناوچە‪ /‬دۆن دێلیلۆ‬ ‫لــە دووەمیــن ڕۆمانی جــوان و بێمانــای دێلیلۆدا‪ ،‬تیپێکــی تۆپی پێی‬ ‫کۆلێژێک لە شــوێنێکی تێکســاس‪ ،‬کە کێشــەی زمانەوانی و مانایان هەیە‪،‬‬ ‫وەک ئــەو شــتەی کــە زیاتر و زیاتر قــورس دەبێت لە ڕووی تێگەیشــتن‪،‬‬ ‫ئایین و ڕا‌هێنەرایەتیکردنەوە‪ ،‬کە ڕێگە دەدات بگەڕێتەوە بۆ خاڵی سەرەتا‪.‬‬ ‫لێــرەوە‪ ،‬زۆربەی کات یاریزانــەکان لە پێویســتییەکانی وەک ڕێنماییکردن‬ ‫بێبەش دەکات‪.‬‬

‫‪ .٧‬هەرچۆنێک بێت‪ /‬میشێل هیلبێک‬ ‫هەرچۆنێک بێت‪ ،‬حیکایەتخوان لە یەکەم ڕۆمانی هیلبێکدا هیچ ڕێزێک بۆ‬ ‫ژن دانانێت‪ .‬هێشتا ئەوان لە لەشی خۆیان دوودڵن‪ .‬بەالی نووسەرەوە‪ ،‬ژنان‬ ‫کە هەن تەنها بۆ ئەوە هەن کە کەرەستەی بە فیڕۆدانی پارە بن‪.‬‬ ‫‪ .٨‬خەواڵوویی‪ /‬وۆجیک زۆک‬ ‫گەنجێکی خوێندکاری بەشــی پزیشــکی بە ناوی ئادەم لەگەڵ سویتی لە‬ ‫پەیوەندی خۆشەویســتیدا بوون‪ ،‬خوێنڕێژێکی گەنجیش خەڵکی یەکێک لە‬ ‫گەڕەکە ترســناکەکانی ئەو شــارەیە کە ئادەم تیایدا دەخوێنێت‪ .‬کێشــەکە‬ ‫لەوەدایە کە ســویتی ڕقی لە هاوڕەگەزبازەکانــە‪ .‬ئادەم دەتوانێت ڕێگایەک‬ ‫بدۆزێتەوە بۆ یەکەم ئەزموونی شەهوەتی خۆی و لە خشتەی بەرێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫سزاکەی ئادەم دڕندانە و بێبەزەییانەیە‪.‬‬ ‫‪ .٩‬پڕۆژەکەی ماپیس نەورات‬ ‫دوو مناڵ لەگەڵ باوکیاندا لە کانێک لە دارستانی ڕەش دەژین‪ .‬لە کارگە‬ ‫چۆڵکراوەکانی دارســتانەکەدا ژیانێکی کانزایی خاوێنیان بۆ خۆیان دروست‬ ‫کردووە‪ .‬کچە ‪ ١٢‬سااڵنەکە زۆری پێ خۆشە کە باوەڕ بە چیرۆکەکانی باوکی‬ ‫سەبارەت بە سروشتی کارکردن بکات‪.‬‬ ‫‪ .١٠‬سووتانی ئێسکەکەی جۆرجی دراگمان‬ ‫ژنێکی پیر دێتە قوتابخانەیەکی تەختە بۆ ئەوەی ئەو کچەی دایکوباوکی‬ ‫لــە ڕووداوێکــی هاتوچۆدا کوژراون لەگەڵ خۆیدا بەرێــت‪ .‬ئەوە داپیرەیەتی‬ ‫کە دایکی کچەکە هەرگیز ناوی نەدەبرد‪ .‬ئەی کەواتە ئێستا بۆچی لێرەیە‪،‬‬ ‫بۆچــی نکوڵی لەوە دەکــرد کە چاودێریی نەوەکەی بکات و ئەم ســااڵنەی‬ ‫دوایی لەســەر خۆ دەرکەوتەوە‪ .‬دەســبەجێ هەستمان بە ناڕەحەتییەک لە‬ ‫داپیرەدا کرد‪ ،‬هەرچەندە ئێستاش لە کچەکەی تووڕەیە‪ ،‬بەاڵم دەیەوێت کە‬ ‫زاڵ بێت بەسەریدا بۆ ئەوەی بتوانێت ئاگای لە نەوەکەی بێت‪.‬‬ ‫سەرنج‪ :‬یەکەم دەرکەوتنی هینز هێڵ بە هۆی ڕۆمانی «لێڕژان»ـەوە بوو‪.‬‬

‫ەری ڕاوەپەپوولە‬

‫ەگەڵ ڤالدیمێر نابۆکۆڤدا‬

‫‪١٩٦٧‬‬ ‫ەختیار‬

‫ــەرەکەی (ڤێــرا) لە هوتێلی‬ ‫یســرا‪ ،‬دەژیــان‪ ،‬ناوچەیەکی‬ ‫ـەی جنێف‪ ،‬کە لە ســەدەی‬ ‫رستۆکراتییەکانەوە‪.‬‬ ‫وساو لە هۆتێلەکەدا نیشتەجێ‬ ‫ئەپارتمانەکانیــان وا بوو لە‬ ‫نێکی کاتی بۆ دوورکەوتنەوە‬ ‫یان بۆ کاتی ســەردانیکردنی‬ ‫ەکێکی دیکە چەندەها شــتی‬ ‫ی تورکــی و ژاپۆنیی لۆلیتا و‬ ‫وەرزشی و ئااڵی ئەمەریکا‪.‬‬ ‫نــی کارکردندا گــەورە بووە‪،‬‬ ‫ز دەنووســی‪ ،‬کــە وردەوردە‬ ‫ەکرد و ڕێکی دەخســتن تاکو‬ ‫رمادا لە مۆنترۆ ئارەزووی بوو‬ ‫وانگەی نێو باخی هۆتێلەکەدا‬ ‫تەمەنیدا بەهێز و لەسەرخۆ و‬ ‫ەوتە هەردوو دۆخی خۆشی و‬ ‫دوودڵی خۆی تەرخان کردبوو‬

‫بۆ یارمەتی و ئاگابوون لێی؛ نووســینی نامەکانی و ئاگاداربوون‬ ‫لە ئیشــەکانی‪ ،‬هەتا جاروبار ڕێگری دەکرد کە هەســتی دەکرد‬ ‫شتێکی هەڵە دەڵێت؛ ئافرەتێکی بێوێنە و سەنگین بوو‪.‬‬ ‫نابۆکۆڤ و هاوسەرەکەی تاکو ئێستا جارجارە دەچنە گەشتی‬ ‫ڕاوەپەپوولــە‪ .‬ئەو ناوچانەی گەشــتی بۆ دەکەن ســنووردارە‪،‬‬ ‫چونکە لە ڕاستیدا‌‌ئارەزووی گەشتی ئاسمانی ناکەن‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەنووســەکە پێشــتر چەند پرســیارێکی بۆ نــارد‪ ،‬ئەو‬ ‫دەمــەی گەڕایــەوە بۆ مۆنترۆ پااڵس بینی کــە زەرفی نامەیەک‬ ‫چاوەڕێی دەکات‪ .‬ئنجا پرسیارەکان گۆڕان بۆ چاوپێکەوتن‪ ،‬کە‬ ‫چەند پرسیار و وەاڵمێکی دواتر بۆ زیاد کرا‪ ،‬پێش باڵوبوونەوەی‬ ‫چاوپێکەوتنەکــە لــە نێــوان هاویــن و پاییزی ســاڵی ‪1967‬دا‬ ‫لــە ڕۆژنامەی پاریس ڕیڤیــو‪ ،‬بە ڕەزامەندیــی نابۆکۆڤ هەموو‬ ‫وەاڵمــەکان بەو چەشــنە بەکارهــات کە ئەو نووســیبوونی‪ .‬بە‬ ‫مافی خۆی دەزانی کە بە هۆی نەشارەزایی لە زمانی ئینگلیزیدا‬ ‫وەاڵمەکان بنووسێت‪.‬‬ ‫گومانــی تیــادا نییــە نابۆکۆڤ بــە پالنی مێژوو هەســت بە‬ ‫ونبوونێکی تراژیدی دەکات‪ ،‬کە لە نیشــتیمانی ڕووسیا بێبەشی‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەمەش وای لێ دەکات لە ناوەڕاستی تەمەنیدا کارەکانی‬ ‫بە زمانێک بکات کە خەونی سەرەکیی نەبووە‪.‬‬

‫«‬

‫ل‬

‫لۆلیتا کەسە‬ ‫بەناوبانگەکەیە نەک‬ ‫من‪ ،‬لە ڕاستیدا من بیر‬ ‫چوومەتەوە‬

‫ڕۆژنامەنووس‪ :‬هەستت بەرامبەر پەیوەندییە بێڕەوشتییەکەی‬ ‫نێوان هەمبێرت هەمبێرت و لۆلیتا زۆر بەهێزە‪ ،‬هەرچۆنێک بێ لە‬ ‫هۆڵیود و نیویۆرک لە پەیوەندیی نێوان پیاوێکی تەمەن چلساڵ‬ ‫و کچانی زۆر بچووکتر لە لۆلیتا‪ ،‬بەبێ شەرمەزاربوون و تووڕەیی‬ ‫خەڵکی ژیانی هاوسەرگیری پێک دەهێنن‪.‬‬ ‫نابۆکــۆڤ‪ :‬نەخێر ئەوە هەســتی بێڕەوشــتیی مــن نییە کە‬ ‫پەیوەندیی نێوان هەمبێرت هەمبێرت و لۆلیتا بەهێزە‪ ،‬بەڵکو ئەوە‬ ‫هەستی هەمبێرتە‪ ،‬ئەو بەالیەوە گرنگە نەک من‪ ،‬من هیچ کاتێ‬ ‫لەگەڵ بێڕەوشــتیدا نیم؛ نە لە ئەمەریکا نە لە هیچ جێگەیەک‪،‬‬ ‫هەرچۆنێک بێت‪ ،‬بە پێی بارودۆخ پیاوان لە چلەکانی تەمەنیاندا‬ ‫هاوســەرگیری لەگەڵ کچانی تەمەن هەرزەکاردا دەکەن‪ ،‬یاخود‬ ‫ڕۆژنامەنووس‪ :‬بەیانیت باش‪ ،‬ڕێگەم بدە چەند پرســیارێکت سەرەتای بیستی تەمەنیان‪ ،‬بە هەر جۆرێک بێ کاریگەری لەسەر‬ ‫ئاڕاستە بکەم‪.‬‬ ‫لۆلیتا نییە‪ ،‬هەمبێرت خولیای کچە بچووکەکان بوو‪ ،‬کچی جوان‬ ‫نابۆکۆڤ‪ :‬بەیانیت باش‪ ،‬ئامادەم‪.‬‬ ‫و منداڵ و پەریئاسا‪.‬‬

‫لۆلیتــا تەمەنــی دوازدە ســاڵ بــوو ئــەو دەمــەی هەمبێرت‬ ‫چاوی پێی کەوت‪ ،‬نەک هەژدە‪ ،‬دەبێ ئەوەشــت بیر بێ لەگەڵ‬ ‫تێپەڕبوونــی کاتــدا دەبێتــە چــواردە‪ .‬هامبێرت بۆ ئــەو وەکو‬ ‫"دڵداری تەمەن"ـە‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەنــووس‪ :‬ڕەخنەگرێــک (برایــس جۆنــز) دەربــارەی‬ ‫تــۆ دەڵێت "هەســتەکانی وەکو‌هیچ کەســی دیکــە نییە‪ "،‬ئایا‬ ‫ئەمە ڕاســتە لە ڕوانگەی تۆوە؟ یاخود ئەمە واتای وایە کە تۆ‬ ‫هەستەکانت باشتر لەوانی دیکە دەزانیت؟ یاخود بە سادەیی تۆ‬ ‫مێژوویەکی تایبەتت هەیە؟‬ ‫نابۆکــۆڤ‪ :‬من ئــەو وتارەم بە بیر نایەت‪ ،‬بــەاڵم ئەگەر ئەو‬ ‫ڕەخنەگرە ئــەو ڕوونکردنەوەیەی دابێت‪ ،‬بــە دڵنیاییەوە مانای‬ ‫وایە لێکۆڵینەوەی دەربارەی هەســتی ملیۆنــان کەس کردووە‪،‬‬ ‫بە الیەنی کەمەوە ســێ واڵت پێش گەیشــتن بە ئەنجامەکەی‪،‬‬ ‫ئەگــەر وا بێــت ئەوا من لە ڕاســتیدا باڵندەیەکــی دەگمەنم‪ ،‬لە‬ ‫الیەکــی دیکەوە ئەگەر بــە تەنیا ســنووری لێکۆڵینەوەکەی لە‬ ‫نێــوان ئەندامانــی خێزانەکــەی یاخــود یانەیەکــدا بووبێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫ڕوونکردنەوەکەی گفتۆگۆی جددیی لەسەر ناکرێت‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەنــووس‪ :‬ئایا هیچ شــتێک هەیە دەربــارەی هاوکاریی‬ ‫هاوسەرەکەت بەرامبەرت بیڵێی؟‬ ‫نابۆکۆڤ‪ :‬ئەو وەکو ڕاوێژکار و دادوەر لەســەر دروستکردنی‬ ‫خەیاڵەکانم لە سەرەتای بیستەکانی تەمەنمدا جڵەوی وەرگرتووە‪،‬‬ ‫هەموو چیرۆک و ڕۆمانەکانمی بۆ دەخوێنمەوە‪ ،‬بە الیەنی کەمەوە‬

‫دووجار‪ .‬ئەویش لە کاتی نووسینی و ڕاستکردنەوەی و وردبینی‬ ‫لــە وەرگێڕانەکەیدا لە چەنــد زمانێکی دیکەدا‪ ،‬دووبارە جارێکی‬ ‫دیکە دەیخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەنــووس‪ :‬پەیوەندیــت لەگەڵ کتێبــە وەرگێڕاوەکانتدا‬ ‫چۆنە؟‬ ‫نابۆکۆڤ‪ :‬سەبارەت بە وەرگێڕان من و هاوسەرەکەم دەتوانین‬ ‫ئینگلیزی‪ ،‬ڕووســی‪ ،‬فەڕەنسی و بە ڕادەیەک ئیتاڵی و ئەڵمانی‬ ‫بخوێنینــەوە‪ ،‬لــە چاپــی ژاپۆنی و تورکیدا هــەوڵ دەدەم ئەو‬ ‫کارەساتانە نە‌هێنمە بەرچاوم کە هەر الپەڕەیەک تێک دەدات‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەنــووس‪ :‬ئەگەر تەنها یەک هەڵبژاردنت هەبێ بۆ یەک‬ ‫کتێب‪ ،‬کامەت بە بیر دێتەوە؟‬ ‫نابۆکــۆڤ‪ :‬ئــەوەی کــە مــن نووســیومە یاخود خــەون بە‬ ‫نوســینییەوە دەبینم‪ ،‬کە دەبێ بیرم بێ لۆلیتا و کارکردنم بوو‬ ‫لەسەر ‪.Eugene onegin‬‬ ‫ڕۆژنامەنــووس‪ :‬ئایــا ناوبانگی ئێســتات هیــچ زیانێکی بۆت‬ ‫هەبووە؟‬ ‫نابۆکــۆڤ‪ :‬لۆلیتا بەناوبانگە نەک مــن‪ ،‬من بیر چوومەتەوە‪،‬‬ ‫دوو جار بیر چوومەتەوە‪ ،‬ڕۆماننووسێک لەگەڵ ناوێکی نادیاردا‪.‬‬

‫ ‬ ‫ژنە كتوپــڕ لە خەو ڕاپــەڕی‪ .‬دوو و نیوی نیوەشــەو‬ ‫بوو‪ .‬ساتێ بیری كردەوە كە بۆچی لە خەو ڕاپەڕیوە‪:‬‬ ‫«كەســێك لە متبەخەكە خــۆی دا لە كورســییەك!»‬ ‫گوێیەكانی ڕووەو متبەخەكە ڕادێران‪ .‬هەموو شوێنێ‬ ‫بێدەنگ بوو‪ .‬هەموو شوێنێ زۆر بێدەنگ بوو و كاتێ‬ ‫دەستی بە تەختەخەوەكەدا هێنا‪ ،‬تەنیشتیشی چۆڵ‬ ‫بوو‪ .‬هۆكاری ئەم بێدەنگییــەی زانی‪ ،‬چونكە دەنگی‬ ‫پرخەپرخــی پیاوەكــە نەدەهات‪ .‬لــە جێیەكەی هاتە‬ ‫دەرەوە و بــە پێی پەتی لــە ڕاڕەوە تاریكەكەوە چوو‬ ‫بۆ متبەخەكە‪ .‬یەكرتیان لە متبەخ بینی‪ .‬دوو و نیوی‬ ‫نیوەشەو بوو‪ .‬ژنە لەسەر سەالجەكە شتێكی سپیی‬ ‫بینــی و گڵۆپەكەی هەڵكــرد‪ .‬ئەو دوانە لــە بەرامبەر‬ ‫یەك ڕاوەســتابوون و هەریەكەیان تەنیا كراســێكی‬ ‫لەبەردا بوو‪ ،‬دوو و نیوی نیوەشەو لە متبەخدا‪ .‬قاپی‬ ‫نانەكــە لەســەر مێــزی متبەخەكە بوو‪ .‬ژنــە بینی كە‬ ‫پیاوەكە لەتەنانێكی بۆ خۆی بڕیوە‪ .‬چەقۆكە هێشــتا‬ ‫الی قاپەكــەوە بــوو و لەســەر مێزەكەیــش وردەنان‬ ‫ڕژابوو‪ .‬ژنە شــەوانە و وەكوو عادەت سەر مێزەكەی‬ ‫دەسڕییەوە‪ ،‬شەوانە‪ .‬ئێســا لەسەر مێزەكە وردەنان‬ ‫دەبیــرا و چەقۆكەیــش لــەوێ بــوو‪ .‬ژنــە ســاردیی‬ ‫كاشییەكانی لەسەر جەستەی بە كاوەخۆ هەست پێ‬ ‫كرد و چاوەكانی لەسەر قاپەكە هەڵگرت‪.‬‬ ‫پیــاوە گوتی‪« :‬هەســتم كرد لێــرە شــتێكی لێیە‪ ».‬و‬ ‫تەماشــای دەوروبــەری كــرد‪ .‬ژنە لە وەاڵمــدا گوتی‪:‬‬ ‫«منیــش شــتێكم بیســت» و لەگــەڵ خۆیــدا بیــری‬ ‫كــردەوە كــە پیاوەكــە لــە شــەودا و بە كراســەوە‪،‬‬ ‫چەندە پیــر دەردەكەوێت؛ بە قەت تەمەنەكەی‪ ،‬واتا‬ ‫شەستوسێ ســاڵ‪ .‬پیاوە لە ڕۆژدا هەنێ جار گەنجرت‬ ‫دەردەكــەوت‪ .‬پیــاوەش بــە خــۆی گــوت‪« :‬ژنەكەم‬ ‫چــەن پیر بــووە‪ ،‬بە تایبــەت بــە كراســەوە زۆر پیر‬ ‫دەردەكەوێــت؛ هۆكارەكــەی لەوانەیــە ئاڵۆزكاویــی‬ ‫قــژی بێــت‪ .‬ناڕێكوپێكیی ژنان لە شــەودا‪ ،‬ئاســایی‬ ‫پەیوەندیی بە دۆخــی قژیانەوە هەیە‪ .‬قژ هەنێ جار‬ ‫مرۆڤ پیر نیشان دەدات‪« ».‬تۆ دەبوو پێاڵوت لە پێ‬ ‫بكردایە‪ ،‬بە پێخاوســی لەســەر كاشییەكان حەمتەن‬

‫سەرمات دەبێ‪ ».‬ژنە تەماشــای پیاوەكەی نەدەكرد‪،‬‬ ‫چونكــە نەیدەتوانی قەبووڵی بــكات‪ ،‬كە پیاوە پاش‬ ‫ســیونۆ ســاڵ ژیانی ژنومێردایەتی‪ ،‬ئێســتا خەریكە‬ ‫درۆی لەگەڵدا دەكات‪.‬‬ ‫پیــاوە دیســان گوتی‪« :‬هەســتم كــرد ئێرە شــتێكی‬ ‫لێیــە‪ ».‬پاشــان ســەرێكی كــرد بــە پەناوپەســیوی‬ ‫متبەخەكەدا‪« .‬من دەنگێكم بیست و پاشان هەستم‬ ‫كرد لێرە شــتێكی لێیــە‪« ».‬منیش دەنگێكم بیســت‪،‬‬ ‫بــەاڵم وا دەرەكــەوێ هیچ نەبووبــێ‪ ».‬ژنە قاپەكەی‬ ‫لەسەر مێزەكە هەڵگرت و وردەنانەكانی كۆ كردنەوە‪.‬‬ ‫پیاوەكــە بە دەنگــی لەرزۆكەوە دووبــارەی كردەوە‪:‬‬ ‫«نــا‪ ،‬وەك شــتێ هیچ نەبــووە‪ ».‬ژنە چــوو كۆمەكی‬ ‫پیاوەكــە بــكات و گوتــی‪« :‬وەرە بڕۆیــن‪ ،‬حەمتــەن‬ ‫لــە دەرەوە بــووە‪ ،‬وەرە بچینــە جێیەکەوە‪ ،‬لەســەر‬ ‫كاشییە ســاردەكان سەرمات دەبێ‪ ».‬پیاوە تەماشای‬ ‫پەنجەرەكــەی كــرد و گوتــی‪« :‬ڕاســتە‪ ،‬حەمتەن لە‬ ‫دەرەوە بووە‪ ،‬من پێم وا بوو لێرەیە‪».‬‬ ‫ژنە دەستی بەرەو پالكی كارەباكە درێژ كرد و بە خۆی‬ ‫گوت‪« :‬دەبێ دەسبەجێ گڵۆپەكە بكوژێنمەوە‪ ،‬دەنا‬ ‫چاوم بە قاپەكە دەكەوێت‪ ،‬نابێ تەماشای بكەم‪».‬‬ ‫ژنــە بە پیاوەكەی گــوت‪« :‬وەرە بڕۆیــن‪ ،‬حەمتەن لە‬ ‫دەرەوە بــووە‪ ،‬كــە با هەڵــدەكا‪ ،‬بــۆری ئاوەڕۆكەش‬ ‫بــە دیوارەكە دەكەوێــت‪ ،‬حەمتــەن ئاوەڕۆكە بووە‪،‬‬ ‫هەمیشــە لەگــەڵ بــادا‪ ،‬تەقەتەقــی ئەویــش بــەرز‬ ‫دەبێتەوە» و گڵۆپەكــەی كوژاندەوە‪ .‬هەروا كە پێیە‬ ‫پەتییەكانیان لەســەر عەرزەكە بەكێــش دەكردن‪ ،‬لە‬ ‫ڕاڕەوە تاریكەكە‪ -‬بە حەزەرەوە بەرەو تەختەخەوەكە‬ ‫ڕۆیشنت‪.‬‬ ‫پیــاوە گوتــی‪« :‬ئــەرێ‪ ،‬حەمتــەن بــا بــووە؛ هەموو‬ ‫شــەوەكە بای دەهــات‪ ».‬كە لەســەر تەختەخەوەكە‬ ‫ڕاكشــان‪ ،‬ژنە گوتی‪« :‬هەموو شــەوەكە بای دەهات‪،‬‬ ‫حەمتەن دەنگی ئاوەڕۆكە بووە‪« ».‬ڕاستە؛ یەكەمجار‬ ‫وامزانی دەنگەكــە لە متبەخەوەیــە‪ ،‬بەاڵم حەمتەن‬ ‫ئاوەڕۆكــە بــووە‪ ».‬پیــاوە ئەمەی بــە جۆرێك گوت‪،‬‬ ‫وەك بڵێی خەریك بوو خەوی لێ دەكەوت؛ بەاڵم ژنە‬ ‫هەمیشە ڕاستەقینەنەبوونی دەنگەكەی هەست پێ‬ ‫دەكــرد‪ ،‬ئەوكاتەی پیاوەكــە درۆی دەكرد‪ .‬ژنە گوتی‪:‬‬

‫«هەوا زۆر ســاردە‪ ،‬من دەچمە ژێر پەتۆكەوە‪ ،‬شــەو‬ ‫شــاد‪ ».‬پیاوە وەاڵمی دایــەوە‪« :‬ئەرێ‪ ،‬زۆر ســاردە‪،‬‬ ‫شەو شاد‪ ».‬پاشان هەموو شوێنێ بێدەنگ بوو‪.‬‬ ‫ژنــە پــاش چەنــد خولەكــێ هەســتی كــرد پیاوەكە‬ ‫خەریكە بە كاوەخۆ و بە حەزەرەوە شــتێ دەجوێت‪.‬‬ ‫ژنە بۆ ئەوەی پیاوەكە هەست بە بەخەبەربوونەكەی‬ ‫نــەكات‪ ،‬بە تایبــەت ئارام و یەكســان هەناســەی دا‪.‬‬ ‫بەاڵم پیاوە هێندە لەسەر خۆ دەیجوو‪ ،‬ژنە خەوی لێ‬ ‫كەوت‪.‬‬ ‫ئێوارەی ڕۆژی دواتر‪ ،‬كە پیــاوە گەڕایەوە بۆ ماڵەوە‪،‬‬ ‫ژنە چــوار پارچەنانی بۆ دانا‪ .‬ئەمە لــە كاتێكدا پیاوە‬ ‫ڕۆژانی پێشرت تەنیا سێ پارچەنانی هەبوو‪ .‬ژنە گوتی‪:‬‬ ‫«تۆ چوار پارچە بخۆ‪ ،‬من ناتوانم هەموو بەشــەكەم‬ ‫بخۆم؛ تــۆ لەتێ زیاتر بخۆ؛ ڕاســتییەكەی بۆ من زۆر‬ ‫باشــیش نییە‪ ».‬و الی چراكەوە الچــوو‪ .‬ژنە بینی كە‬ ‫پیاوەكــە بەســەر قاپەكەدا نووشــتاوەتەوە‬ ‫و زۆریش لێیەوە نزیكە‪ .‬پیاوە تەماشــای‬ ‫سەرەوەی نەدەكرد‪ .‬ڕێك لێرەدا بوو كە‬ ‫ژنە بۆی بەداخەوە بوو‪.‬‬ ‫پیاوە بەســەر قاپەكــەوە گوتی‪:‬‬ ‫«تــۆ خــۆ ناتوانــی تەنیــا دوو‬ ‫پارچەنــان بخــۆی‪« ».‬بۆ نا‪،‬‬ ‫دەتوانم‪ ،‬چونكە شــەوان‬ ‫نان لەگەڵ گەدەمدا زۆر‬ ‫ناسازێ‪ ،‬بخۆ پیاوەكە‪،‬‬ ‫بخــۆ‪ ».‬پاشــان ژنە‪،‬‬ ‫چراكــە‪،‬‬ ‫لەژێــر‬ ‫مێزەكــەوە‬ ‫الی‬ ‫دانیشت‪.‬‬

‫ڤۆڵفگانگ بۆرشێریت‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬کاوە قادر‬ ‫• ڤۆڵفگانگ بۆرشێرت‪ ،‬شاعیر و نووسەری‬ ‫ئەڵامنی‪ ،‬لە ‪١٩٢١‬ـدا لە دایک بووە و ‪١٩٤٧‬‬ ‫مردووە‪ .‬تەنیا ‪ ٢٦‬ساڵ ژیاوە‪.‬‬ ‫• ئەم چیرۆکە لە الیەن ئەهمەت تاسەوە‬ ‫کراوە بە فیلم‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )308‬دوشەممە ‪201٦/٨/22‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪308‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )308‬دوشەممە ‪2016/٨/22‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫گوتاری ئیسالمگەرایی‌و‬ ‫لەقاڵبدانی تواناكانی ئەقڵ‬

‫هەر كاتێك باسوخواسی بایەخدان‬ ‫بە ئەقڵ‌ و تواناكانی‌ و‪ ،‬پێگەی تێڕاما ‌ن‬ ‫و بیركردنەوە الی ئیسالمگەرایان دێتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬هەمیشە بۆ بەڵگەهێنانەوە‬ ‫بــۆی‪ ،‬بــۆ ئــەو ئایەتانە دەگــەڕێــنــەوە‬ ‫كە فرمانەكانی (یتفكرون‪ ،‬یعقلون)‬ ‫‌و داتاشراوەكانیان تێدایە‪ .‬بەمەش‬ ‫دەیانەوێت هەوڵی سەلماندنی ئەوە‬ ‫بدەن كە كتێبە پیرۆزەكەیان گرنگییەكی‬ ‫بەرچاوی بە ئەقڵ‌ و تواناكانی داوە‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا بەسەرنجدانێكی سەرپێیی‬ ‫ئاشكرا دەبێت كە ئەو جۆرە هاندانانەی‬ ‫لەو فرمانانەدا هەیە‪ ،‬مەبەست پێیان‬ ‫هۆشدارییە لەالدان لە فەرمانەكانی ئاین‬ ‫‌و (بكە و مەكەكانی)‪ .‬واتە لەسیاقی‬ ‫ئامۆژگاریكردندا بۆ سنوربەندكردنی ئەقڵ‬ ‫هاتون‪ ،‬نەك بۆ هاندان بۆ فراوانكردنی‬ ‫بازنەی ئازادیی ئەقڵ‌ و بیركردنەوە‪،‬‬ ‫یان دەرخستنی پێگەی بااڵی توانا لەبن‬ ‫نەهاتوەكانی تێڕامان‌و تێفكرین‪.‬‬ ‫بەگوزارشتێكی دیكە‪ :‬ئەقڵ لەسیاقی‬ ‫ئــەو جــۆرە ئایەتانەدا‪ ،‬ئامرازێكە بۆ‬ ‫جڵەوكردن ‌و‪ ،‬هەوڵدان بۆ تێگەیشتن‬ ‫لە مەترسیەكانی‪ ،‬بۆ ئەوەی لە بازنەی‬ ‫ســۆزگــەرایــی دەرنــەچــێــت ‌و‪ ،‬بایەخی‬ ‫بابەتە ئاینیە عاتیفیەكان كەمنەكاتەوە‬ ‫یان خوانەكردە فەرامۆشیان نەكات‪.‬‬ ‫لــەم وتــــارەدا لــەســەر چەمکی ئەقڵ‬ ‫و ســنــوری بەکارهێنانی و لۆژیکی‬ ‫مامەڵەکردن لەگەڵیدا دەدوێــیــن الی‬ ‫رەوتی ئیسالمگەرایی لەمڕۆدا بەگشتی‪.‬‬ ‫وەک رونـــە ئیسالمگەراش روانینی‬ ‫سەلەفیزم زاڵە بەسەریدا کە روانینێکی‬ ‫شەکالنییانەی هەیە بۆ دەق و هەمیشە‬

‫«‬

‫خەسرەو مەحمود‬

‫لە خوێندنەوەکانی رابردودا دەژی و دەق‬ ‫دەخاتە پێش ئەقڵ و ئەقڵکاری و ئەقڵ‬ ‫تەنها وەک خزمەتکارێکی نەقڵ دەبینێ‪.‬‬ ‫كەواتە مانا و بەكارهێنانەكانی چەمكی‬ ‫(عقل) لەم نێوەندەدا‪ ،‬لەهەمان فەزای‬ ‫بەكارهێنانی لــە ریــشــەی بنەڕەتیی‬ ‫فەرهەنگی زمانی عەرەبیدا ماوەتەوە‪،‬‬ ‫كە لە فەرهەنگەكانی زمانی عەرەبیدا‬ ‫وشەی (عقل) بەمانای (بەستنەوە) و‬ ‫(هێنانەوە یاد) دێت‪ .‬هەر بۆیە وشەی‬ ‫(عقال)یش كە لەگەڵ (عقل)دا یەك‬ ‫ریشەیان هەیە‪ ،‬بەمانای (گوریسی وشتر‬ ‫و ئاژەڵی دیكە دێت)‪ ،‬كە وەك دیارە‬ ‫(گوریس)یش بۆ بەستنەوە بەكاردێت!‬ ‫خۆ دیارە لەكاتی بەستنەوەشدا (ئازادی)‬ ‫دەكەوێتە كوێوە و‪ ،‬الی هەموان رونە‬ ‫كە وشەی (بەستنەوە) بەتەواویی دژی‬ ‫وشەی (ئــازادی)‌و (ئازادبونە)‪ .‬بەڵكو‬ ‫لەبنەڕەتدا بابەتی (ئازادی) بۆ ئازادبون‬ ‫لەبەستنەوە و كۆتوبەند هاتۆتە ئاراوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ماناکردنی چەمکی ئەقڵ لە‬ ‫کۆنتێکستی زمانی عەرەبی و بەکارهێنانی‬ ‫قورئانیشدا باس لەوە دەکرێ بەمانای‬ ‫«هینانەوە یاد» دێت‪ .‬وەک لە مانا و‬ ‫مەبەستی دانانی دوو شاهێدی ئافرەت‬ ‫لەبەرامبەر یەک شاهیددا بەدیدەکرێت‪ ،‬کە‬ ‫ئەم ئافرەتانە بە سیفەتی ئافرەتبونیان‬ ‫شتیان بیردەچێتەوە‪ ،‬وەکــو هاتوە‬ ‫« أن تضل إحداهما فتذكر إحداهما‬ ‫األخــرى»‪-‬ســورەتــی بــەقــەرە‪ ،‬ئایەتی‬ ‫‪ .٢٨٢‬واتە‪ :‬نەوەک یەکێکیان بابەتەکەی‬ ‫لەبیربچێتەوە و ئەوی دیکەیان بیخاتەوە‬ ‫بیری‪.‬‬ ‫کــەواتــە کەمئەقڵیی ئــافــرەت لەم‬ ‫کۆنتێکستەدا یەکسانە بـــەالوازی لە‬ ‫توانای بیرهاتنەوەدا‪ .‬لێرەشەوە ئەم‬ ‫فەرمودەشیان هەر بەمشێوە ماناکردوە‬ ‫کــە ژن بــە «نــاقــصــات عقل ودیــن»‬ ‫نــاودەبــات‪ ،‬واتــە ژن بۆیە « ناقصات‬ ‫عقل»ە لەبەر ئەوەی شتی بیردەچێتەوە‬ ‫و یادگە «ذاکرة»ی الوازە‪ .‬بەو مانایەی‬ ‫تواناکانی ئەقڵ لێرەدا تەنیا لە توانای‬ ‫بیرهێنانەوەدا کورتبونەتەوە‪.‬‬ ‫لە زمانی کوردیشدا‪ ،‬لە وەرگێڕانی‬ ‫چەمکی «ذهـــن»ی عــەرەبــیــدا کــە لە‬ ‫بنەڕەتدا بەمانای عەقڵ دێت‪« ،‬توانای‬

‫هێنانەوەیاد» بــەکــاردێــت‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫دەگوتریت «زەینی کەمە‪ ،‬زەینی الوازە‪،‬‬ ‫زەینم الوازە‪ ،‬زەینم الی نییە‪ ،‬زەینم‬ ‫رۆشن نییە و کوێرە و تاد‪»...‬‬ ‫بێگومان مــەبــەســت بــەم قسانە‬ ‫رەخنەگرتن نییە لە ئاین‌ و دەقەكان‪،‬‬ ‫بەڵكو هەڵوێستەكردنە لەسەر هەڵوێستی‬ ‫ئەو جۆرە ئایندارانەی بە زۆر دەیانەوێت‬ ‫ئەقڵگەرایی ‌و بابەتە ئەقڵیەكان ‌و‬ ‫چاالكیەكانی بخزێننە ناو ئاینەوە‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا كە ئەم بابەتانە سەر بە كایەی‬ ‫دیكەن‪ ،‬لە نمونەی فەلسەفە و زانستە‬ ‫مرۆییەكان‌و‪..‬تاد‪ .‬واتە كێشەكە لەئایندا‬ ‫نییە بەڵكو لــەوەدایــە كە دەخوازرێت‬

‫بــەڕوی ناخی مرۆڤەكاندا‪ .‬لەوانەیە‬ ‫لەوەاڵمی ئەم قسانەدا‪ ،‬بگوترێت ئەدی‬ ‫ئەوە نییە لە ئیسالمدا زانستگەلێكی زۆر‬ ‫هاتونەتە ئــاراوە كە خاوەنی شوناسی‬ ‫ئیسالمیبون‌ و ئاینییبونن‌ و بایەخێكی‬ ‫زۆریش بە ئەقڵ‌ و خستنەگەڕی تواناكانی‬ ‫دەدەن‪ ،‬زانستەكانی ئسوڵی فیقهـ و‬ ‫زانستی كەالمیش بەتایبەت‪ .‬لەوەاڵمدا‬ ‫دەڵێین لەالیەكەوە ئەم زاستانە لەغیابی‬ ‫نەبونی فەلسەفە و زانستە مرۆییەكاندا‬ ‫هاتونەتە ئاراوە و‪ ،‬لەسەردەمانێكدا كە‬ ‫هەمو كایەیەكی ژیان لەژێر سایەی ئایندا‬ ‫جێگای كراوەتەوە‪ ،‬هاوشێوەی كایەی‬ ‫فەلسەفەی سەردەمانی كالسیكی یۆنانی‪،‬‬

‫نەفیكراوە و وەك زانستێكی نائاینی ‌و‬ ‫دژە ئاین بۆی دەڕوانرێت لەالیەن زۆربەی‬ ‫گروپە ئیسالمگەراكانی ئەمڕۆوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی لێرەدا لەهەموی سەیرترە‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە ئیسالمگەرایان ئەمڕۆ‪ ،‬كاتێك‬ ‫زانست ‌و بوارە ئەقڵیەكان لەناو ئایندا‬ ‫نەفی دەكەن‪ ،‬لەدەرەوەی ئاینیشدا رێگا‬ ‫بەمومارەسەكردنیان نادەن‪ .‬ئەوە راستە‬ ‫كە ئەم زانستانە لەڕیشە و جەوهەری‬ ‫ئاین نین‌ و لەمڕوەوە هەڵوێستەكەیان‬ ‫دروست‌و گونجاوە‪ ،‬بەاڵم گریمانی ئەوەی‬ ‫كە هەمو زانستێك هەر دەبێت لەناو‬ ‫ئایندا جێگای بكرێتەوە ئەگەرنا قابیلی‬ ‫قەبوڵكردن نییە‪ ،‬ئەوەیان مایەی سەرنج‬

‫مانا و بەكارهێنانەكانی چەمكی (عقل) لەم‬ ‫نێوەندەدا‪ ،‬لەهەمان فەزای بەكارهێنانی‬ ‫لە ریشەی بنەڕەتیی فەرهەنگی زمانی‬ ‫عەرەبیدا ماوەتەوە‪ ،‬كە لە فەرهەنگەكانی‬ ‫زمانی عەرەبیدا وشەی (عقل) بەمانای‬ ‫(بەستنەوە) و (هێنانەوە یاد) دێت‬

‫ئەرك‌و وەزیفەگەلێك بدرێتە پاڵی كە لە‬ ‫بنەڕەتدا هی ئەو نین‪.‬‬ ‫ئاشكرایە كە ئاین لەپێناو پەروەردەی‬ ‫رۆح ‌و پاكڕاگرتنی دەرونــی مــرۆڤ‌ و‪،‬‬ ‫پارێزگاریكردن لە ئەمر و نەهیەكانی‬ ‫هــاتــوە‪ .‬ئامانجی ئاین بایەخدانە بە‬ ‫ئیمان‌ و ســروت ‌و پەرستشەكانیەتی‪،‬‬ ‫هەوڵدانە بۆ خستنەگەڕی توانا عاتیفی‬ ‫‌و ئینفیعالیی‌ و ویژدانیەكانی تاك‪،‬‬ ‫وااڵكردنی دەروازەكانی خەیاڵ‌ و نەستە‬

‫كــە زانــســت لقێك بــوە لــە فەلسەفە‪،‬‬ ‫لەهەمانكاتدا ئاین‌ و كایەكانی دیكەش‪،‬‬ ‫هەروەها هۆكارەكەش تێكەڵبونی نەتەوە‬ ‫و ژیار و ئایینی دیكەیە بەژیارو ئایینی‬ ‫ئــیــســام‪ ،‬لــەالیــەكــی دیــكــەشــەوە ئەو‬ ‫دیاردەیەی بە داخستنی دەرگای ئیجتیهاد‬ ‫ناوزەد دەكرێت بوە بەهۆی ئەوەی دەرگا‬ ‫بەڕوی ئیجتیهادی نوێ‌ لەزانستی ئسوڵی‬ ‫فیقهـ‌و عیلمی كەالمیشدا دابخات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەمەی دوایــیــان‪ ،‬واتــە عیلمی كــەالم‪،‬‬

‫‌و پێداچونەوەیە‪ .‬مەبەست ئەوەیە كە‬ ‫پێیانوایە مادامەكی فەلسەفە و زانستە‬ ‫مرۆییەكان بۆ نمونە بەشێك نین لە‬ ‫ئیسالم خۆی‪ ،‬كەواتە حەرام‌ و نادروستن‬ ‫‌و دەبێت رەتبكرێنەوە‪ .‬واتــە بەشی‬ ‫یەكەمی بڕیارەكە راستە كە بەشێك‬ ‫نین لە ئیسالم‪ ،‬بەاڵم رەتكردنەوەیان‬ ‫بەتەواویی لەسەر ئەم بناغەیە‪ ،‬جێگای‬ ‫رەخنەیە‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئــەوەدا كە ئــامــاژەی پێكرا‪،‬‬

‫رەتــكــردنــەوەی گروپە ئەقڵگەراكانی‬ ‫نمونەی موعتەزیلە لــەمــڕوەوە مایەی‬ ‫هەڵوەستە لەسەر كــردنــە‪ ،‬نــەك هەر‬ ‫موعتەزیلە‪ ،‬بەڵكو ئەشعەریەكانیش‬ ‫لەالی سەلەفیەكان مایەی قەبوڵكردن‬ ‫نین‪ ،‬لەكاتێكدا كــە هــەوڵــی ئەمانە‬ ‫گونجاندنی نێوان ئەقڵ ‌و وەحــی ‌و‪،‬‬ ‫لەیەكنزیككردنەوەی دەق ‌و واقیعە‪،‬‬ ‫لەسەردەمانێكدا كــە دەبــوایــە هەمو‬ ‫كایەیەك بۆ ئاین بگەڕێنرێتەوە و‪،‬‬ ‫كۆی كێشەكانیش هەر لەمیانی ئەوەوە‬ ‫چارەسەر بكرێن‪ ،‬وەك ئاماژەمان پێكرد‪.‬‬ ‫بەڵكو تەنیا لەكاتی ناچاریدا دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ ئەو بوارە فیكرییانەی لە بنەڕەتدا‬ ‫رەتیاندەكەنەوە و‪ ،‬لەكاتی مشتومڕدا‬ ‫ئــاوڕ لە شانازیكردن بە فەلسەفەی‬ ‫ئیسالمیی ‌و ئیبن روشــد و فارابیی‌ و‬ ‫جاحیز دەدەنەوە‪ ..‬لەو لەحزە سەختانەی‬ ‫موناقەشەكردن لەگەڵ ئەوانی دیدا دەڵێن‬ ‫جیهانی ئیسالمیی لــەو ســەردەمــەدا‬ ‫تەنانەت جێگای مولحید و بێباوەڕان ‌و‬ ‫دوژمنانی ئیسالمیشی تێدا دەبۆوە‪ ،‬وەك‬ ‫واقیعی حاڵیشیان نەك بێباوەڕان لەناو‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا قەبوڵ ناكەن بەڵكو‬ ‫گروپە ئیسالمیەكانی غەیری خۆشیان‬ ‫رەتدەكەنەوە و‪ ،‬زۆرجار تەكفیریشیان‬ ‫دەكەن!‬ ‫ئــەم روانــیــنــەی ئیسالمگەراکان و‬ ‫سەلەفیزم بەتایبەت بۆ رۆڵ و پێگەی‬ ‫ئەقڵ لە الیەکەوە نەگەتیڤە بەرامبەر‬ ‫ئە‌قڵ‪ ،‬لەالیەکیترەوە پڕە لە پارادۆکس‪.‬‬ ‫تاکو روانینی نەگەتیڤانە بۆ ئەقڵ چارە‬ ‫نەکەن ناتوانن ئەمڕۆییانە و تەنانەت‬ ‫بۆ ئەمڕۆ لەم سەردەمەدا ئایندارییەکی‬ ‫ئاسایی ئەنجام بــدەن‪ .‬ئاینداری لە‬ ‫دۆخێکی نەگەتیڤدا بۆ ئەقڵ جۆرێکە‬ ‫لە پەراوێزخستنی ئاینداران‪ .‬بە هەمان‬ ‫شێوە ئەو روانینە ئاینیەی هەیە ئەمڕۆ‬ ‫بەرامبەر بە ئەقڵ پڕە لە پارادۆکس‪ .‬ئەو‬ ‫پارادۆکسە ناهێڵێ روانینێکی رۆشن بۆ‬ ‫چەمکە سەردەمییەکان لەنێو گوتاری‬ ‫ئاینیدا بەرهەمبهێنرێت‪ ،‬هەر وەک چۆن‬ ‫نەتوانراوە روانینی رۆشن بۆ دیموکراسی‬ ‫و ماف و ئازادییەکان و دەوڵەتی مەدەنی‬ ‫و هتد بەرهەمبهێنرێت‪.‬‬

‫ئابوريى ما‬ ‫ئابوريى ماركسى‬ ‫ژمارە (‪ )308‬دوشەممە ‪201٦/٨/22‬‬

‫پيته‌ر واتسن‬ ‫و‪ :‬وه‌ليد عومه‌ر‬ ‫سه‌يرى هه‌ر اليه‌ك ده‌كه‌يت‪ ،‬وێنه‌ك ‌ه‬ ‫ه ـه‌مــان شــت ـه‌‪ :‬كـــارى تــاق يــان نيوه‬ ‫‌كــار(‪ ،)1‬بـ ‌ه كرێى نــزم‪ ،‬ئ ـه‌و فرۆشگا و‬ ‫قه‌يسه‌رييانه‌ى ك ‌ه ڕۆژێك ل ‌ه ڕۆژان كارگ ‌ه‬ ‫بوون‪ .‬خه‌ڵكانێكيش ك ‌ه بۆ ئه‌وه‌ى نه‌مرن‬ ‫ل ‌ه هه‌وڵ و ته‌قه‌الدان‪ .‬ئه‌م ‌ه به‌ريتانياى‬ ‫سه‌ده‌ى بيسته‌مه‌‪.‬‬ ‫گه‌رچى چينى فه‌رمانڕه‌وا به‌به‌رده‌وامى‬ ‫بانگه‌شه‌ى ئ ـه‌وه‌ ده‌كــات ئابورى له‌و‌ه‬ ‫ئاڵۆزتر‌ه خه‌ڵك ‌ه ئاساييه‌ك ‌ه لێى تێبگه‌ن‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م مه‌سه‌له‌ي ‌ه بۆ ماركسييه‌كان‬ ‫زۆرگــرنــگ ـه‌‪ .‬ئــابــورى‪ :‬به‌رهه‌مهێنان و‬ ‫پشكى كه‌سه‌كان ل ‌ه سامانى كۆمه‌اڵيه‌تيدا‬ ‫ڕوونــده‌كــاتــه‌وه‌‪ .‬ئ ـه‌مــڕۆ شــتــه‌‌كــان(‪ )2‬بۆ‬ ‫پڕكردنه‌وه‌ى پێداويستييه‌كانى خه‌ڵك‬ ‫به‌رهه‌مناهێنرێن‪ .‬خۆ ئه‌گه‌ر بۆ ئه‌وه‌ش‬ ‫به‌رهه‌مبهێنرێن‪ ،‬ئێمه‌ ناتوانين بيكڕين‪.‬‬ ‫بۆ مليۆنان كه‌س‪ ،‬ماڵ و حاڵى شياو‪،‬‬ ‫پێداويستييه‌كى سه‌ره‌تاييه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌وه‌تا‬ ‫ده‌بينين بينا و بنياتنانێكى زۆرك ـه‌م‬ ‫له‌گۆڕێدايه‌‪ .‬بۆي ‌ه ئه‌و بژاردانه‌ى‬ ‫كـه‌ ده‌خــرێــنـ ‌ه بــه‌رده‌م‬ ‫خه‌ڵك‪ ،‬يان بارمت ‌ه‬ ‫و دانه‌وه‌ى قه‌رز‌ه‬ ‫قــورســه‌كــانــى‬

‫نيشته‌جێبوونن‌‪ ،‬ياخود خــانــووى نا‪-‬‬ ‫ستاندارده‌‪ ،‬يانيش خۆمان ته‌سليمى ئيراد‌ه‬ ‫و بڕيارى فاڵن مامه‌ڵه‌ى خــاوه‌ن‌زه‌وى ‌و‬ ‫ماڵ(‪ )3‬ده‌كه‌ين‪.‬‬ ‫به‌اڵم كاتێكش داواى كرێيه‌كى زياتر ل ‌ه‬ ‫["به‌ڕێوه‌به‌ران و سه‌ركاره‌كان"] ده‌كه‌ين‪،‬‬ ‫ئه‌وا پێمانده‌وترێت ڕه‌وشى ["ئيدار‌ه يان‬ ‫كارگه"‌] باش ني ‌ه و ئ ـه‌وان ده‌ره‌قه‌تى‬ ‫خه‌رجييه‌كان نايه‌ن و ده‌بێت ئارامبگرين‬ ‫تاكو دۆخى ئابورى باشترده‌بێت‪.‬‬ ‫سياسه‌ته‌كانى حكومه‌ت‪ ،‬كاريگه‌رى‬ ‫ده‌خــاتــ ‌ه ســـه‌ر ســه‌رتــاپــاى ئــابــورى‪.‬‬ ‫حكومه‌ت ‌ه سه‌رمايه‌داره‌كان ده‌ره‌قه‌تى‬ ‫چاره‌كردنى سه‌ره‌تاييترين كێشه‌كانى‬ ‫بــــه‌رده‌م ئێم ‌ه نــايــه‌ن‪ :‬چ ـه‌وســان ـه‌وه‌‪،‬‬ ‫بێكارى‪ ،‬هه‌ژاريى سه‌رتاپاگير و قه‌يران ‌ه‬ ‫ده‌ورييه‌كانى ئابورى‪ .‬هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌ي ‌ه‬ ‫ك ‌ه سۆسياليسته‌كان وێڕاى ئه‌وه‌ى به‌پێى‬ ‫توانا خه‌بات بۆ باشتركردنى هه‌لومه‌رج‬ ‫ده‌كـه‌ن ل ‌ه سيسته‌مى سه‌رمايه‌دارييدا‪،‬‬ ‫هاوكات تێده‌كۆشن بۆ سه‌رنگونكردنى ئه‌م‬ ‫سيسته‌م ‌ه و جێگۆڕكێ پێكردنى له‌گه‌ڵ‬ ‫سۆسياليزمدا‪ .‬تێگه‌يشتن له‌و مه‌سه‌له‌يه‌ى‬ ‫ك ‌ه پاڵنه‌ر و بزوێنه‌رى ئه‌م سيسته‌مى‬ ‫سه‌رمايه‌داريي ‌ه چيه‌‪ ،‬بۆ ده‌ربازبوون لێى‬ ‫گرنگه‌‪.‬‬ ‫سه‌رمايه‌دارى چيه‌؟‬ ‫س ـه‌رمــاي ـه‌دارى سيسته‌مێك ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫خاوه‌ندارێتيى تايبه‌ت به‌نده‌‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫به‌سه‌ر ["ئــامــرازى"] به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌‪:‬‬ ‫‌زگا و كۆمپانياكان (‪)4‬‬ ‫ده‬ ‫‪ ،‬كارگ ‌ه و‬

‫‪2‬‬

‫شوێنكاره‌كان‪ ،‬سيسته‌مى دارايـــى [و‬ ‫"كه‌ره‌سته‌ى خــاو"]‪ .‬سه‌رمايه‌داره‌كان‬ ‫له‌ڕێگه‌ى خاوه‌ندارێتى و ئه‌و قازانجه‌و‌ه‬ ‫‌وه‬ ‫ده‌ژين ك ‌ه ل ‌ه سه‌رمايه‌گوزاريى خۆيانه ‌‌‬ ‫ده‌ستيانده‌كه‌وێت‪ ،‬نـه‌ك ئــه‌وه‌ى وه‌كو‬ ‫چينى كــرێــكــار هــێــزى كـــارى خۆيان‬ ‫بفرۆشن‪ .‬گه‌رچى ڕه‌نگ ‌ه هه‌ندێك ل ‌ه‬ ‫كه‌رت و به‌شه‌كانى ئابورى له‌ژێر ده‌ستى‬ ‫خاوه‌ندارێتيى گشتيدا بێت‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌مه‌شدا ئـه‌و كۆمپانيا گ ـه‌وران ـه‌ى ك ‌ه‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى تايبه‌تى به‌ڕێوه‌ده‌برێن‪،‬‬ ‫گرنگترين و گه‌وره‌ترين كه‌رتن‪.‬‬ ‫خــاه‌نــدارێــتــيــى تــايــب ـه‌تــى‪ ،‬ل ـه‌گ ـه‌ڵ‬ ‫س ـه‌رمــاي ـه‌داريــيــدا ده‌ســتــى پێنه‌كرد‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵگاى كۆياليه‌تى و ده‌ره‌به‌گايه‌تييش‬ ‫هــه‌ر ل ـه‌س ـه‌ر خــاوه‌نــدارێــتــيــى تايبه‌تى‬ ‫به‌ندبوون‪ .‬بۆي ‌ه خه‌ڵك ‌ه ئاساييه‌كه‌‪ ،‬ديسان‬ ‫هه‌ر ده‌چه‌وسێنرێنه‌وه‌‪ .‬كۆيله‌كان ته‌نيا‬ ‫بۆ خــۆراك و په‌ناگه‌يه‌ك كاريانده‌كرد‪،‬‬ ‫سيرف(‪)5‬ـه‌كانيش ل ‌ه سه‌رده‌مى ده‌ره‌به‌گ‬ ‫و فيوداڵه‌كاندا‪ ،‬يان به‌شێك ل ‌ه هه‌فته‌ك ‌ه‬ ‫كاريان بۆ خاوه‌ن‌زه‌وييه‌ك ‌ه ده‌كرد‪ ،‬ياخود‬ ‫به‌شێك له‌ به‌رهه‌مه‌كه‌يان پێده‌درا(يان‬ ‫هه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌)‪.‬‬ ‫به‌اڵم شێوازى چه‌وساندنه‌وه‌ى كرێكاران‬ ‫ل ‌ه سيسته‌مى سه‌رمايه‌دارييدا جياوازه‌‪.‬‬ ‫سيرف‪ ،‬زۆرجار خاوه‌نى زه‌وى بوو يان‬ ‫كۆمه‌ڵێك مافى ل ـه‌و ڕووه‌وه‌‌ هه‌بوو‪.‬‬ ‫به‌شێكى زۆرى كه‌ره‌ست ‌ه خۆراكييه‌كان‬ ‫و پێويستييه‌كانى ديــك ـه‌ ل ـه‌الي ـه‌ن‬ ‫سيرفه‌كانه‌و‌ه دابينده‌كرا‪ .‬به‌اڵم كرێكارانى‬ ‫ئه‌مڕۆ ناتوانن هه‌موو پێداويستييه‌كانى‬ ‫خۆيان به‌ده‌ستى خۆيان فه‌راهه‌مبكه‌ن‪:‬‬ ‫ل ‌ه خۆراك و پۆشاكه‌و‌ه بيگر‌ه تا ده‌گات ‌ه‬ ‫نيشته‌جێبوون‪ .‬ئ ـه‌وان ناچارن كار بۆ‬ ‫فاڵن به‌ڕێوه‌به‌ر يان هه‌مان سه‌ركار بكه‌ن‬ ‫تاكو پێداويستييه‌كانيان پڕببێته‌و‌ه (‪. )6‬‬ ‫ئێم ‌ه ئه‌مڕۆ ل ‌ه كۆمه‌ڵگايه‌كدا ده‌ژين‬ ‫كـ ‌ه پێى ده‌وتــرێــت "كۆمه‌ڵگاى‬ ‫به‌رخۆرى"(‪ .)7‬وات ‌ه ده‌بێت بكڕين‬ ‫و بفرۆشين بۆ ئــه‌وه‌ى بژين‪.‬‬ ‫هه‌موو ب ـه‌ش و پارچه‌كانى‬ ‫ژيان بۆت ‌ه كااڵ‪ ،‬وات ‌ه بۆت ‌ه ئه‌و‬ ‫شته‌ى ك ‌ه بڕيار‌ه بخرێت ‌ه‬ ‫كڕين و فرۆشتنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ته‌له‌فزيۆنێك‬ ‫ئيتر‬ ‫بــێــت‪ ،‬يـــان دوايــيــن‬ ‫ئه‌لبومى مۆسيقى‬ ‫ياخود تواناكانمان‬ ‫بــۆ كــار‪ .‬ه ـه‌ر له‌به‌ر‬ ‫ئه‌مه‌ش ‌ه ك ‌ه ماركس ب ‌ه‬ ‫سيسته‌مى سه‌رمايه‌داريى‬ ‫ده‌وت «به‌رهه‌مهێنانى كااڵى‬ ‫گشتێنراو»(‪.)8‬‬ ‫ئـه‌مـ ‌ه ئايديا و بيرۆكه‌ى‬

‫"سيسته‌مى بازاڕ"ـه‌‪ ،‬وات ‌ه ئه‌و جێيه‌ى‬ ‫ك ‌ه هه‌موو شتێكى تيا ده‌فرۆشرێت‪.‬‬ ‫ڕاستڕه‌وه‌كانيش پێى‌ده‌ڵێن "ب ــازاڕى‬ ‫ئازاد"‪ .‬به‌اڵم كاتێك تۆ داهاتێكى نزمت‬ ‫هه‌يه [و پاره‌ت پێ ني ‌ه]‌‪ ،‬ئه‌وا هيچ شتێكى‬ ‫ئازاد له‌م بــازاڕه‌دا بوونى نيه‌‪ .‬وه‌ختێك‬ ‫دونيا به‌سه‌ر كۆمپانيا زه‌به‌الحه‌كاندا‬ ‫دابه‌شكراوه‌‪ ،‬ئيتر ئازادى ماناى نامێنێت‪.‬‬ ‫كرێكاران‪ ،‬سه‌روه‌ت و سامان داده‌هێنن‬ ‫ت ـه‌نــيــا چــاوخــشــانــێــكــى كــــورت ب ‌ه‬ ‫داهات و ستايلى ژيانى سه‌ركاره‌كان و‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌نده‌كاندا‪ ،‬يان نيگاگرتنێكى كورت‬ ‫ب ‌ه بااڵخانه گه‌وره‌كانى شاره‌كانماندا‪،‬‬ ‫يه‌ك ئه‌نجام ده‌داته‌ده‌سته‌وه‌‪ .‬به‌ريتانيا‬ ‫واڵتێكى هه‌ژار نيه‌‪ .‬به‌اڵم چ كه‌سانێك ئه‌م‬ ‫سه‌روه‌ت و سامانه‌يان درووستكردووه‌؟‬ ‫چ كه‌سێك ئه‌م بينا هه‌وربڕان ‌ه و ئه‌م‬ ‫جاد‌ه خێرايان ‌ه و ئه‌م ڕێگا ئاسنانه‌يان‬ ‫درووستكردووه‌؟‬ ‫ســـه‌رچـــاوه‌ى هــه‌مــوو ســامــان ـه‌كــان‬ ‫ل ـ ‌ه كۆمه‌ڵگاى س ـه‌رمــاي ـه‌داريــيــدا‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫دواشــيــكــردنـه‌وه‌دا‪ ،‬بريتيي ‌ه ل ‌ه "چينى‬ ‫كرێكار"‌‪ :‬وات ‌ه زۆرينه‌ى زۆرى خه‌ڵك ك ‌ه‬ ‫به‌هۆى فرۆشتنى هێزى كارى خۆيانه‌و‌ه‬ ‫ده‌ژين(‪.)9‬‬ ‫چينى كرێكار‪ ،‬وه‌كو سه‌رمايه‌داره‌كان‬ ‫تواناى سه‌رمايه‌گوزاريى فراوانى نيه‌‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه ته‌نيا ئـــه‌و‌ه ده‌تــوانــيــن به‌هۆى‬ ‫فرۆشتنى تــوانــاى كـــارى خــۆمــانـه‌و‌ه‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر كرێيه‌كدا‪ ،‬پێداويستييه‌كانمان‬ ‫پڕبكه‌ينه‌وه‌‪ .‬له‌وانه‌ي ‌ه به‌شێك ل ‌ه كرێكاران‬ ‫ده‌ستيان بگات ب ‌ه سه‌رچاوه‌يه‌كى ترى‬ ‫ساماندا‪ ،‬وه‌كو پشك يان ميرات و هتد‪،‬‬ ‫به‌اڵم سه‌ره‌ڕاى ئه‌مه‌ش ناچارن له‌پێناوى‬ ‫به‌رده‌وامبوونى ژياندا‪ ،‬كار بۆ ئه‌وانيتر‬ ‫بكه‌ن(چونك ‌ه ئه‌م سامانه‌ هه‌رچى بێت‪،‬‬ ‫زێڕ بێت يان دراو‪ ،‬تۆزێك زه‌وى بێت‬ ‫يان ميرات‪ ،‬سه‌ره‌نجام هه‌ر ته‌واوده‌بێت‪.‬‬ ‫سودى پێدراوى ڕاسپارده‌ى بانكييش هه‌ر‬ ‫به‌س نيه‌ بۆ ژيان و گوزه‌ران)‪ .‬كرێكارانى‬ ‫بێكار يان نيوه‌كاريش هه‌ر به‌شێكن ل ‌ه‬ ‫چينى كرێكار‪ .‬ئه‌و‌ه كه‌موكورتيى چينى‬ ‫ده‌سه‌اڵتدار‌ه ئه‌وانى ل ‌ه مافى كاركردن‬ ‫بێبه‌شكردووه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ديدى ماركسيزمه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‌ه "كار"ـ ‌ه‬ ‫ك ـ ‌ه "بــه‌هــا" ب ـ ‌ه كــااڵكــان ده‌به‌خشێت‬ ‫‪ .‬ســرووشــت‪ ،‬س ـه‌رچــاوه‌كــان ده‌خــاتـ ‌ه‬ ‫به‌رده‌ست‪ :‬ئاو‪ ،‬خاك و هه‌وا‪ ،‬كه‌ره‌ست ‌ه‬ ‫كانزايى و خۆراكييه‌كان ك ‌ه بۆ ژيان‬ ‫پێويستمانه‌‪ .‬به‌اڵم ناشتوانين ڕاسته‌وخۆ‬ ‫به‌شێكى زۆرى سه‌رچاو‌ه سرووشتييه‌كان‬ ‫به‌كاربێنين‪ .‬ده‌بێت "كــار" له‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫سه‌رچاوان ‌ه بكرێت تاكو سودمه‌ند بن‪.‬‬ ‫بۆنمون ‌ه ئاوى باران يان باراناو‪ ،‬ته‌نيا ئه‌و‬ ‫كات ‌ه به‌ها په‌يداده‌كات ك ‌ه پاش تێپه‌ڕين‬ ‫به‌ پرۆسه‌يه‌كدا‪ ،‬قابيلى خواردنه‌وه بێت‌‪.‬‬

‫(‪)10‬‬

‫ئه‌وه‌ ئێمه‌ين پار‌ه درووستده‌كه‌ين‬ ‫كاتێك ده‌چيت ‌ه ناو سۆپه‌رماركێتێكه‌وه‌‪،‬‬ ‫يه‌كه‌م شت ك ‌ه ده‌يبينيت كۆمه‌ڵێكى زۆر‬ ‫شتومه‌ك ‌ه كه ب ‌ه نرخى جياجيا له‌سه‌ر‬ ‫ڕه‌فه‌كان دانراون‪ .‬به‌اڵم بۆچى ئه‌م نرخان ‌ه‬ ‫جياوازن له‌يه‌كترى؟‬ ‫‌ئابوريناسانى سـه‌رمــايـه‌دارى ده‌ڵێ ‌ن‬ ‫ئـه‌م مه‌سه‌له‌ي ‌ه له‌كۆدا په‌يوه‌نديى ب ‌ه‬ ‫"خستنه‌ڕوو و خــواســت" ـــه‌و‌ه هه‌يه‌‪.‬‬ ‫بۆنمونه‌‪ ،‬گه‌ر من هه‌زار چلوره‌‌م هه‌بێت بۆ‬ ‫فرۆشتن‪ ،‬به‌اڵم ته‌نيا يه‌ك كه‌س داواكار‬ ‫بێت و خواستى بخات ‌ه سه‌ر‪ ،‬ئه‌وا نرخى‬ ‫ئه‌م چلوران ‌ه دێت ‌ه خــواره‌و‌ه و هێجگار‬ ‫هه‌رزان ده‌بێت‪ .‬به‌اڵم گه‌ر يه‌ك چلوره‌م‬ ‫هه‌بێت و هه‌زار داواكار [و كڕيار]‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ده‌توانم ب ‌ه نرخێكى زۆربه‌رز بيفرۆشم‪.‬‬ ‫ئـه‌م بابه‌ت ‌ه تــاڕاده‌ي ـه‌ك درووســتـ ‌ه و‬ ‫ناتوانين نكۆڵيى لێبكه‌ين‪ .‬به‌اڵم سه‌ره‌نجام‬ ‫ئه‌و فاكته‌ر و بريكاره‌ى ك ‌ه شتێك ده‌رهه‌ق‬ ‫ب ‌ه شتێكى تر گرانتر يان هه‌رزانتر ده‌كات‪،‬‬ ‫ل ‌ه درێژماوه‌دا په‌يوه‌نديى ب ‌ه "خستنه‌ڕوو‬ ‫و داوا"و‌ه نامێنێت‪ .‬به‌ڵكو ئه‌وه‌ى گرنگ ‌ه‬ ‫بريتيي ‌ه ل ‌ه ماوه‌ى كاتى كارى به‌كاربراو‬ ‫ل ‌ه به‌رهه‌مهێنانى ئه‌و شته‌دا‪ .‬ئه‌م ‌ه كرۆكى‬ ‫تيۆرى (به‌ها‪-‬كار)ـ ‌ه ك ‌ه ماركس په‌ره‌ى‬ ‫پێدا‪ .‬خستنه‌ڕوو و داوا‪ ،‬ده‌توانێت ئه‌وه‌مان‬ ‫بۆ ڕوونبكاته‌و‌ه بۆچى بۆنمون ‌ه كۆمپانياى‬ ‫‪ BMW‬ل ‌ه كاتێكدا ئۆتۆمبێله‌كه‌ى خۆى‬ ‫ب ‌ه ‪ 25‬ه ـه‌زار پاوه‌ند ده‌فرۆشێت و ل ‌ه‬ ‫كاتێكى تريشدا ‪ 20‬هه‌زار پاوه‌ند‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌مان بۆ ڕوونناكاته‌و‌ه بۆچى ئۆتۆمبێلى‬ ‫‌"‌ڕۆڵز ڕۆيز" هه‌ميش ‌ه ب ‌ه نرخێكى سه‌رووتر‬ ‫ل ‌ه چلوره‌يه‌ك ده‌فرۆشرێت‪ .‬ئه‌م مه‌سه‌له‌ي ‌ه‬ ‫به‌و هۆيه‌وه‌يه‌ ك ‌ه "كاتى كار"ـى زۆر زياتر‬ ‫سه‌رفده‌كرێت بۆ درووستكردنى ئۆتۆمبێل‪،‬‬ ‫به‌نيسبه‌ت چلوره‌وه‌‪.‬‬ ‫با ب ‌ه نمونه‌يه‌ك ئه‌و‌ه ڕوونبكه‌ينه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ياساى (به‌ها‪-‬كار) چۆنچۆنى ئيشده‌كات‪:‬‬ ‫درووســتــكــردنــى مێزێك ‪ 4‬كاتژمێر و‬ ‫درووستكردنى كورسييه‌ك ته‌نيا دوو‬ ‫كاتژمێر كاتى ده‌وێت‪ .‬لێره‌دا كاتى كار‪،‬‬ ‫ده‌خرێت ‌ه سه‌ر ئه‌و كاتى كــاره‌ى ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مهێنانى ته‌خته‌دار و برغۆ و ئامراز و‬ ‫كه‌ره‌سته‌كاندا سه‌رفكراو‌ه ل ‌ه دروستكردنى‬ ‫مێز و كورسييه‌كه‌دا‪ .‬لـ ‌ه نمونه‌كه‌ى‬ ‫خواره‌وه‌دا‪ ،‬ئه‌م بابه‌ت ‌ه ده‌بێته‌هۆى ئه‌وه‌ى‬ ‫ك ‌ه خه‌رجى و تێچوونى مێزه‌ك ‌ه دووقاتى‬ ‫كورسييه‌ك ‌ه بێت‪:‬‬ ‫(‪)11‬‬

‫كاتى كار‪ ،‬كه‌ره‌سته‌ خاوه‌كان و هتد= كاتى گشتى‬ ‫مێز‪ 4 :‬كاتژمێر ‪ 4 +‬كاتژمێر = ‪ 8‬كاتژمێر‬ ‫كورسى‪ 2 :‬كاتژمێر ‪ 2 +‬كاتژمێر = ‪ 4‬كاتژمێر‬

‫(‪)12‬‬

‫به‌اڵم ئه‌م ‌ه چ په‌يوه‌ندييه‌كى ب ‌ه نرخ‬ ‫و به‌هاوه هه‌يه‌؟ ئه‌مڕۆ ئه‌و‌ه پاره‌ي ‌ه ك ‌ه‬ ‫فه‌رمانڕه‌وايى به‌سه‌ر ژيانمانه‌و‌ه ده‌كات‪.‬‬

‫هيچكات پاره‌ به‌پێى پێويست بوونى نيه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم له‌بنچينه‌و‌ه ئه‌و‌ه چينى كرێكار‌ه ك ‌ه‬ ‫پار‌ه داده‌هێنێت [ئه‌ويش به‌هۆى هێزى‬ ‫كارى خۆيه‌و‌ه ك ‌ه سه‌رمايه‌داره‌كان ده‌يدزن‬ ‫و ده‌يچه‌وسێننه‌وه‌]‌‪.‬‬ ‫پــاره‌‪ ،‬پــێــوه‌رى هه‌ڵسه‌نگاندنى ئه‌و‬ ‫شته‌ي ‌ه ك ‌ه ده‌يكڕين‪ .‬له‌جياتيى "ژمار‌ه‬ ‫و ژمــاردنــى خــولـه‌كــانــى كـــار" ك ـ ‌ه ل ‌ه‬ ‫درووستكردنى قوتوويه‌ك فاسۆليادا‬ ‫سه‌رفده‌كرێت‪ ،‬نرخه‌كه‌ى لێده‌ده‌ن‪ :‬پار‌ه‬ ‫زمان و ده‌ربڕينى نرخ ‌ه ل ‌ه دونياى واقيعى‬ ‫و ڕاسته‌قينه‌دا‪ .‬خۆ ئاشكراي ‌ه گۆڕينه‌و‌ه‬ ‫و ئاڵوگۆڕى شمه‌كه‌كان به‌شێوه‌ى سه‌ر‬ ‫ب ‌ه سه‌ر‪ ،‬شتێكى ناعه‌مه‌لى و نه‌كرده‌يه‌‪:‬‬ ‫كۆمه‌ڵگاى سه‌رمايه‌دارى پێويستى ب ‌ه‬ ‫پێوه‌رێكى گشتى و گه‌ردوونييه بۆ نرخى‬ ‫ئاڵوگۆڕ‪ .‬هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌ش ‌ه پاره‌مان‬ ‫هه‌يه‌‪.‬‬ ‫بـه‌اڵم ل ‌ه دونياى واقيعيدا‪ ،‬بڕى ئه‌و‬ ‫پاره‌يه‌ى ك ‌ه ل ‌ه سوڕ و سوڕانه‌وه‌داي ‌ه‬ ‫ل ‌ه واڵتێكى تايبه‌تدا‪ ،‬به‌گشتى ده‌توانێت‌‬ ‫‌ڕێك و هاوته‌ريب نه‌بێت له‌گه‌ڵ نرخى‬ ‫شته‌كان و ئه‌و خزمه‌تگوزارييانه‌دا ك ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مده‌هێنرێن‪ ،‬ئــه‌م مه‌سه‌النه‌ش‬ ‫كــۆمــه‌ڵــێــك گــرفــتــى ســـه‌ره‌كـــى بۆ‬ ‫سه‌رمايه‌دارى درووستده‌كه‌ن‪ .‬ل ‌ه ئابوريى‬ ‫مۆدێرندا‪ ،‬جامبازى و حيله‌ى پار‌ه زۆره‌‪.‬‬ ‫جاروبار حكومه‌ته‌كان بۆ زاڵبوون به‌سه‌ر‬ ‫كێش ‌ه كورتخايه‌نه‌كاندا‪ ،‬دراو چاپده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫بـه‌اڵم گه‌ر پاره‌يه‌ك ل ‌ه چوارده‌ورماندا‬ ‫هـه‌بــێــت و‪ ،‬لــ ‌ه نــرخــى ڕاسته‌قينه‌ى‬ ‫شمه‌ك ‌ه به‌رهه‌مهێنراوه‌كان زياتر بێت‪،‬‬ ‫ئه‌وا ئه‌نجامه‌كه‌ى هه‌اڵوسانه‌‪ .‬كاتێكيش‬ ‫پاره‌يه‌كى زۆر ده‌ڕژێنرێت ‌ه ناو ئابورييه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وا سه‌ره‌نجام بێ‌نرخ ده‌بێت‪.‬‬ ‫كاتێك ساڵى ‪ 1923‬ئه‌ڵمانيا تووشى‬ ‫زل‌هـــــه‌اڵوســـــان(‪)hyperinflation‬‬ ‫بــوون‪ ،‬خه‌ڵك له‌جياتيى پــار‌ه پاكه‌تى‬ ‫جگه‌ره‌يان به‌كارده‌هێنا بۆ ئاڵوگۆڕ‪ .‬بۆي ‌ه‬ ‫پاره‌ به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ به‌ها ڕاسته‌قين ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مهێنراوه‌كانى ده‌ستى كرێكارانه‌وه‌‪.‬‬ ‫(‪)13‬‬

‫ئه‌وه‌ ئێمه‌ين قازانجه‌كان به‌رهه‌مدێنين‌‬ ‫تا ئێر‌ه ئاماژه‌مان ب ‌ه سه‌رمايه‌دارى‬ ‫كــــرد‪ ،‬ئـــه‌ى ســه‌رمــايــ ‌ه خـــۆى چيه‌؟‬ ‫هه‌بوونى بوخچه‌يه‌كى پڕ ل ‌ه پار‌ه له‌ژێر‬ ‫قه‌ره‌وێڵه‌ى خه‌وه‌كه‌دا شتێكى خۆش ‌ه و‬ ‫مرۆڤ ڕاڕاده‌كــات‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و‌ه سه‌رمايه‬ ‫‌نيه‌‪ .‬له‌ڕاستيدا سه‌رماي ‌ه بريتيي ‌ه ل ‌ه‬ ‫پــاره‌‪ ،‬زه‌وى‪ ،‬ئامراز‪ ،‬مه‌كينه‌ى كارگ ‌ه‬ ‫و ئه‌و كه‌ره‌ستانه‌ش ك ‌ه بۆ به‌كارهێنان‬ ‫و دامـــه‌زرانـــدنـــى كــرێــكــاران پێكه‌و‌ه‬ ‫كۆكراونه‌ته‌وه‌‪ .‬كرێكاران سه‌رچاوه‌ى‬ ‫نــرخ و به‌هان‪ .‬ب ـه‌اڵم له‌مه‌ش گرنگتر‪،‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ى سامانێكى تازه‌ن ك ‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫خۆراكى ستايلى ژيان و سه‌رمايه‌گوزاريى‬ ‫سه‌ركاره‌كان‪.‬‬

‫ئه‌ی سه‌رمایه‌ خۆی چیه‌؟ هه‌بوونی‬ ‫بوخچه‌یه‌كی پڕ له‌ پاره‌ له‌ژێر قه‌ره‌وێڵه‌ی‬ ‫خه‌وه‌كه‌دا شتێكی خۆشه‌ و مرۆڤ‬ ‫ڕاڕاده‌كات‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و ‌ه سه‌رمایه‌نیه‌‪.‬‬ ‫له‌ڕاستیدا سه‌رمایه‌ بریتییه‌ له‌ پاره‌‪،‬‬ ‫زه‌وی‪ ،‬ئامراز‪ ،‬مه‌كینه‌ی كارگه‌ و ئه‌و‬ ‫كه‌ره‌ستانه‌ش كه‌ بۆ به‌كارهێنان و‬ ‫دامه‌زراندنی كرێكاران پێكه‌وه‌ كۆكراونه‌ته‌وه‌‬

‫(‪)14‬‬

‫اركسى‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )308‬دوشەممە ‪201٦/٨/22‬‬

‫ئه‌ويش بڵێ چۆن؟ لێره‌دا جۆرێك ل ‌ه‬ ‫ته‌ڵه‌ك ‌ه و كاڵونانه‌و‌ه دروستده‌بێت ك ‌ه زۆر‬ ‫ڕوون و ئاشكرا نيه‌‪ .‬ڕواڵه‌تى مه‌سه‌له‌ك ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ي ‌ه كه‌سێك ‪ 40‬كاتژمێر كارده‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌م ماوه‌ى كار‌ه ل ‌ه سيسته‌مى حيساباتدا‬ ‫تۆمارده‌كرێت و سه‌ره‌نجام ب ‌ه ئه‌ندازه‌ى‬ ‫‪ 40‬كاتژمێر كار پاره‌ى پێده‌درێت(ئه‌ويش‬ ‫به‌ر ل ‌ه داشكاندنى پاره‌ى بيم ‌ه و باج و‬ ‫هتد)‪ .‬ئه‌مه‌يه ‌كێك ‌ه ل ‌ه درۆ و ئوستور‌ه‬ ‫گ ـه‌وره‌كــانــى ســه‌رمــايــه‌دارى‪« :‬كــارى‬ ‫عاديالنه‌‪ ،‬بۆ كرێى عاديالنه‌» ‪ ‌ .‬گه‌ر‬ ‫چاوێك ب ‌ه كارى ڕۆژانه‌دا بخشێنين‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫مه‌سه‌له‌كه‌ ڕوونترده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫(‪)15‬‬

‫ڕۆژى كار‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه كه‌سێك بۆ ماوه‌ى ‪ 8‬كاتژمێر‬ ‫ل ‌ه ڕۆژێكدا بخرێت ‌ه سه‌ر كار‪ .‬له‌م ماو‌ه‬ ‫زه‌م ـه‌نــيــي ـه‌دا‪ ،‬هـه‌شــت كاتژمێر كاتى‬ ‫كــار له‌پێناوى به‌رهه‌مهێنانى شمه‌ك‬ ‫و خزمه‌تگوزارييه‌كاندا سه‌رفده‌كرێت‪.‬‬ ‫زۆربـــه‌ى كرێكارانيش ده‌زانـــن‪ ،‬بڕێكى‬ ‫زۆر سامان يان "به‌ها" بۆ سه‌ركاره‌كان‬ ‫ل ‌ه مــاوه‌ى هه‌شت كاتژمێر كاركردندا‬ ‫درووستده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫بـه‌اڵم كه‌سى كاركه‌ر هه‌رگيز ئه‌م ‪8‬‬ ‫كاتژمێر كــاركــردنـه‌ى ل ‌ه قاڵبى كرێدا‬ ‫ده‌ستناكه‌وێته‌وه‌‪ .‬گـه‌ر كرێيه‌كى واى‬ ‫ده‌ستبكه‌وتايه‌‪ ،‬ئه‌وا هيچ قازانجێك بۆ‬ ‫خاوه‌نكار نه‌ده‌مايه‌و‌ه و كۆمپانياك ‌ه كۆتايى‬ ‫پێده‌هات‪ .‬ل ـه‌م نمونه‌يه‌دا‪ ،‬واى دانێ‬ ‫كه‌سه‌كه كرێيه‌ك وه‌رده‌گرێت ك ‌ه بارته‌قاى‬ ‫‪ 4‬كاتژمێر كاره‌‪ .‬به‌اڵم ناتوانێت پاش ‪4‬‬ ‫كاتژمێر كار ل ‌ه سه‌ر كاره‌و‌ه بڕواته‌و‌ه بۆ‬ ‫ماڵه‌وه‌‪ :‬ده‌بێت كرێكا‌ر ‪ 4‬كاتژمێرى تر‬ ‫به‌خۆڕايى كار بۆ خاوه‌نكاره‌ك ‌ه بكات‪.‬‬ ‫هـــه‌ر ڕۆژێــــك‪ ،‬لـه‌ڕاســتــيــيــشــدا هـه‌ر‬ ‫سه‌عاتێكى ڕۆژه‌كه‌‪ ،‬خه‌ڵك ‌ه [كاركه‌ره‌كه‌]‬ ‫خه‌ريكن خاوه‌نكار و سه‌ركاره‌كانى خۆيان‬ ‫ده‌وڵـه‌مـه‌نــدتــر ده‌كـــه‌ن‪ .‬بــه‌اڵم هه‌رگيز‬ ‫ڕێ ب ‌ه كرێكاران نادرێت ل ‌ه چۆنيه‌تيى‬ ‫به‌كاربردنى ئه‌م سامان ‌ه پرسياربكرێت‪.‬‬ ‫ئه‌وان ته‌نيا له‌ڕێگه‌ى شه‌ڕ و ملمالنێو‌ه‬ ‫ده‌توانن كرێيه‌كانى خۆيان زيادبكه‌ن‪ .‬ئه‌م‬ ‫كار‌ه زياده‌يه‌‪ ،‬وات ‌ه ‪ 4‬كاتژمێره‌كه‌‪ ،‬شتێك‬ ‫درووستده‌كات ك ‌ه ماركس پێى ده‌ڵێت‬ ‫«زياده‌به‌ها يان زێده‌بايى» ‪ .‬دواتر ئه‌م‬ ‫زێده‌بايي ‌ه ل ‌ه شێوه‌ى كــرێ‌دا(بــۆ شتى‬ ‫وه‌ك زه‌ويى كارگه‌)‪ ،‬ســود(وه‌ك قه‌رزى‬ ‫بانكه‌كان) و سوو له‌اليه‌ن خاوه‌نكار و‬ ‫سه‌رمايه‌داره‌وه‌ دابه‌شده‌كرێت‪.‬‬ ‫هـــه‌ر شتێك كــ ‌ه لــ ‌ه دوكــان ـه‌كــانــدا‬ ‫ده‌فرۆشرێت‪ ،‬به‌شێك ل ‌ه زێده‌بايى تيايه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر شتێك ك ‌ه ده‌كڕدرێت‪ ،‬خاوه‌نكاره‌كان‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندتر ده‌كــات‪ .‬سه‌رماي ‌ه كه‌ڵه‌ك ‌ه‬ ‫ده‌بێت و گه‌شه‌ده‌كات‪ .‬خاوه‌نكاره‌كان‬ ‫له‌به‌ر ئه‌و‌ه سه‌رمايه‌گوزارى ناكه‌ن تاكو‬ ‫خه‌ڵك بكه‌ون ‌ه كاركردنه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو ته‌نيا‬ ‫و ته‌نيا له‌پێناوى قازانجدا سه‌رمايه‌گوزارى‬ ‫ده‌كـــه‌ن‪ .‬گــه‌ر قــازانــج بــوونــى نه‌بێت‪،‬‬ ‫به‌رهه‌مهێنانيش بوونى نابێت‪ .‬ئه‌م قازانج ‌ه‬ ‫ل ‌ه پشكى نه‌دراوى كارى چينى كرێكاره‌و‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ده‌گرێت‪.‬‬ ‫هه‌ندێك كه‌س ئه‌و ئه‌رگۆمێنت ‌ه دێننه‌و‌ه‬ ‫كه ئ ـه‌و‌ه مه‌سره‌فكاران و به‌رخۆرانن‬ ‫ده‌چه‌وسێنه‌و‌ه نـه‌ك كرێكاران‪‌ .‬ديــار‌ه‬ ‫مه‌به‌ستيان ئه‌وه‌ي ‌ه خاوه‌نكاره‌كان به‌هۆى‬ ‫داواكردنى نرخێكى زياتر و گرانجانييه‌وه‌‪،‬‬ ‫مه‌سره‌فكاران ڕووتده‌كه‌نه‌وه‪ .‬خۆ زۆر‬ ‫ڕاست ‌ه ك ‌ه دوكان و فرۆشگاكان هه‌وڵده‌ده‌ن‬ ‫چه‌نديان پێبكرێت بمانڕووتێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم له‌بنه‌ڕه‌تدا هيچ سامانێكى نوێ ل ‌ه‬ ‫گرانجانى و گرانفرۆشييه‌و‌ه به‌ده‌ستنايه‌ت‪.‬‬ ‫گه‌ر من ئۆتۆمبێلێكم هه‌بێت نرخه‌كه‌ى‬ ‫‪ 750‬پاوه‌ند بێت و ب ‌ه ‪ 1000‬پاوه‌نديش‬ ‫بيفرۆشم‪ 250 ،‬پاوه‌ندم به‌ده‌ستهێناو‌ه و‬ ‫ئێوه‌ش ‪ 250‬پاوه‌ند زه‌ره‌رتانكردووه‌‪ .‬وات ‌ه‬ ‫پاره‌يه‌ك الى ئێوه‌وه‌ گــوزاراوه‌ت ـه‌و‌ه بۆ‬ ‫من يان هاتۆت ‌ه گيرفانمه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم هيچ‬ ‫سه‌روه‌ت و سامانێكى درووستنه‌بوو‌ه [ل ‌ه‬ ‫(‪)16‬‬

‫(‪)17‬‬

‫ڕوانگه‌ى به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌]‪.‬‬ ‫‌ ‌ سـه‌رمــايـه‌دار‪ ،‬ب ‌ه كۆڵێك پــاره‌و‌ه‬ ‫ده‌ستپێده‌كات‪ .‬كارگ ‌ه و مه‌كين ‌ه به‌كرێ‬ ‫چوار كاتژمێر‬ ‫ده‌گرێت‪ ،‬كرێكاران ده‌خاته‌ سه‌ر كار و‪ ،‬چوار كاتژمێر ‬ ‫سه‌ره‌نجاميش ب ‌ه بڕێكى زيــاد ل ـه‌وه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه سه‌ره‌تا خه‌رجيكردبوو‪ ،‬كۆتايى [ب ‌ه به‌های زیاده‌ ب‌‪ .‬كاری پێویست(كرێ)‬ ‫پرۆسه‌كه‌] دێنێت‪ .‬ئه‌م بڕ‌ه زياده‌ي ‌ه يان‬ ‫سامان ‌ه نوێيه‌‪ ،‬له‌و پشكه‌و‌ه دێته‌ده‌ر ك ‌ه‬ ‫هەشت كاتژمێر چوار كاتژمێر‬ ‫ب ‌ه كرێكار نه‌دراوه‌‪.‬‬ ‫كرێكار‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫بــ‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ـ‬ ‫ك‬ ‫‌ى‬ ‫ه‬ ‫بـــڕ‬ ‫بـــه‌اڵم ئــه‌و‬ ‫پێشوو‪ ،‬زياده‌به‌ها به‌رزه‌ده‌بێته‌و‌ه بۆ‬ ‫و خــاوه‌نــكــار ده‌كـــه‌وێـــت‪ ،‬چۆنچۆنى ‪ 8‬كاتژمێر(ڕۆژى كــارى ب) ئه‌م ‌ه ب ‌ه‬ ‫ده‌ستنيشانده‌كرێت؟ خاوه‌نكار هه‌وڵده‌دات "زياده‌به‌هاى ڕه‌ها" ناوده‌برێت‪.‬‬ ‫كرێيه‌كان يان "كاتى كارى پێويست" تا‬ ‫له‌سه‌رده‌مى فيوداڵيزم(ده‌ره‌به‌گايه‌تى)‬ ‫ئه‌و جێيه‌ى ده‌كرێت به‌نزمى بهێڵێته‌وه‌‪ ،‬دا‪ ،‬سيرفه‌كان ب ـه‌رده‌وام ل ‌ه ڕۆژدا و ل ‌ه‬ ‫تاكو به‌م جــۆر‌ه قازانجه‌كانى به‌به‌رزى وه‌رز‌ه جياوازه‌كاندا خه‌ريكى كاركردن بوون‬ ‫بهێڵێته‌وه‌‪ .‬النــى كه‌مى ‌ى كــرێ‪ ،‬ئه‌و له‌سه‌ر زه‌وييه‌كان‪ .‬هه‌لومه‌رجى كاركردن‬ ‫بــڕ‌ه پاره‌يه‌ي ‌ه ك ‌ه كرێكار به‌زيندوويى قورس بوو و‪ ،‬مردن به‌هۆى برسێتييه‌و‌ه‬ ‫ده‌هێڵێته‌وه‌‪ ،‬ده‌بێته‌هۆى ئـه‌وه‌ى ڕۆژى شتێكى چاوه‌ڕوانكراو بوو‪ .‬به‌اڵم مادام‬ ‫دواتريش بگه‌ڕێته‌و‌ه سه‌ر كاره‌كه‌ى و؛ كه‌ره‌ست ‌ه خۆراكييه‌كان به‌پێى پێويست‬ ‫مناڵه‌كانى خــۆى‪ ،‬واتــه‌ نـــه‌وه‌ى نوێى بوو‪ ،‬ئيدى به‌رهه‌مهێنانه‌كه‌ى ده‌وه‌ستێنرا‪.‬‬ ‫كرێكارانى داهاتوو به‌خێوبكات‪ .‬به‌اڵم به‌اڵم ل ‌ه سيسته‌مى سه‌رمايه‌دارييدا‪ ،‬شه‌و‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌مه‌ش هه‌ر جێى دڵنيايى نيه‌‪ .‬و ڕۆژ چيتر جياوازيى نيه‪ .‬ئه‌و‌ه ته‌نيا‬ ‫له‌و كاتانه‌دا ك ‌ه بێكارى ل ‌ه ئاستێكى يه‌كێتيي ‌ه كرێكارييه‌كان و سنورداركردنى‬ ‫ســـه‌روودايـــه‌‪ ،‬ت ـه‌نــان ـه‌ت گــه‌ر ڕه‌وشــى جه‌سته‌يى و فيزيكييه‌(وه‌كو خ ـه‌و و‬ ‫ته‌ندرووستيى كرێكارانيش خراپ ببێت‪ ،‬حه‌سانه‌وه‌) ك ‌ه كاتژمێره‌كانى كاركردن‬ ‫ئه‌وا خاوه‌نكار مێشێك ميوانى نيه‌‪ .‬چونك ‌ه سنوردارده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌زانێت كه‌سانێكى تر هه‌ن ئاماده‌ن ب ‌ه‬ ‫زۆرێــك ل ‌ه كرێكاران پێيان باشتر‌ه‬ ‫هه‌مان كرێ يان بگر‌ه كه‌متريش جێى هه‌فته‌ى كاركردنى كه‌متريان هه‌بێت‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وان ‌ه بگرنه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌م حاڵه‌ته‌دا‪ ،‬به‌ره‌و ئيشى نيوه‌كار يان‬ ‫تاى‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌ي‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫پێويستيان‬ ‫كرێكاران‬ ‫به‌اڵم‬ ‫كرێيه‌كى نزم پاڵده‌نرێن‪ .‬كرێكاران له‌م‬ ‫ته‌رازووه‌ك ‌ه به‌الى خۆياندا بشكێننه‌وه‌‪ .‬بۆي ‌ه ئيشانه‌دا‪ ،‬هه‌قده‌ستى كه‌متريان هه‌يه‌ و‬ ‫له‌ڕێگه‌ى يه‌كێتييه‌كانه‌وه‌‪ ،‬خاوه‌نكاره‌كان هه‌ر به‌م هۆيه‌شه‌و‌ه قازانجى زياتريان بۆ‬ ‫ناچارده‌كه‌ن هه‌ندێك ئيمتياز ببه‌خشن و خاوه‌نكاره‌كان هه‌يه‌‪.‬‬ ‫ڕێژه‌ى كرێ زيادبكه‌ن‪.‬‬ ‫به‌اڵم ڕێگه‌يه‌كى ترى خاوه‌نكاره‌كان بۆ‬ ‫بــه‌گــشــتــى كـــاتـــێـــك هــــه‌اڵوســــان زيادكردنى زياده‌به‌ها‪ ،‬بريتيي ‌ه ل ‌ه زيادكرانى‬ ‫ده‌ڕواتـــه‌ســـه‌ره‌وه‌‪ ،‬يه‌كسه‌ر گوناهه‌ك ‌ه خێرايى كار يان خێرايى به‌رهه‌مهێنان‪.‬‬ ‫ده‌خــه‌نــ ‌ه ئـه‌ســتــۆى زيــادبــوونــى كرێى‬ ‫أ‌‪ .‬كاری پێویست(كرێ)‬ ‫كرێكاران‪ .‬به‌اڵم گه‌ر چاوێك ب ‌ه نمونه‌ى زیاده‌به‌ها‌‌‬ ‫"ڕۆژى كار"دا بخشێنين ئه‌وا بانگه‌شه‌يه‌كى‬ ‫كۆى‬ ‫له‌م جــۆر‌ه ڕاســت نيه‌‪ .‬بـه‌اڵم بۆ؟‬ ‫چوار كاتژمێر‬ ‫چوار كاتژمێر ‬ ‫به‌ها درووستبووه‌ك ‌ه بريتيي ‌ه له‌‪ :‬به‌هاى‬ ‫سـه‌رمــايـه‌ى نـه‌گــۆڕ(كـه‌ره‌ســتـه‌ى خــاو‪ ،‬زیاده‌به‌ها‌ ‌ ب‌‪ .‬كاری پێویست(كرێ)‬ ‫مه‌كينه‌كان)‪ ،‬كرێيه‌كان(ك ‌ه په‌يوه‌نديى‬ ‫ب ‌ه كاتى كارى پێويسته‌و‌ه هه‌يه‌)‪ ،‬به‌هاى‬ ‫دوو كاتژمێر‬ ‫شەش كاتژمێر ‬ ‫زياده‌(كه‌ل ‌ه كارى زياده‌و‌ه وه‌رده‌گيرێت)‪.‬‬ ‫كاتێك كرێيه‌كان زيــادده‌كــات‪ ،‬سنورى‬ ‫نێوان (كارى پێوست) و (به‌هاى زياده‌)‬ ‫ل ‌ه ڕۆژى كارى ئه‌لفدا‪ ،‬چوار كاتژمێر‬ ‫ل ‌ه به‌رژه‌وه‌نديى كرێكاران زيادده‌كات‪ .‬زياده‌به‌ها هه‌يه‌‪ .‬گه‌ر خێرايى به‌رهه‌مهێنان‬ ‫كرێكاران پشكێكى زياتر و سه‌ركاره‌كانيش دووقــــات يــان دووجـــا ببێته‌وه‌‪ ،‬ئ ـه‌وا‬ ‫پیشه‌سازیی ‌ه خزمه‌تگوزارییه‌كان‬ ‫پشكێكى كه‌متريان به‌رده‌كه‌وێت‪ .‬له‌گه‌ڵ كاتژمێرى كارى پێويست ده‌گات به‌ نيوه‌‪،‬‬ ‫زۆرێـــــــك لــــ ‌ه خـــه‌ڵـــك لــــه‌مــــڕۆدا‬ ‫ئه‌م چاره‌يه‌شدا‪" ،‬كــۆى به‌ها" گۆڕانى وات ‌ه دوو كاتژمێر‪ .‬به‌م جۆره‌‪ ،‬ل ‌ه ڕۆژى‬ ‫به‌سه‌ردا نه‌هاتووه‌‪ .‬بۆنمون ‌ه حاڵه‌ته‌كه‌ى كارى "ب"دا‪ ،‬كرێيه‌كان كه‌مى نه‌كردووه‌‪ ،‬چیتر ل ـه‌ پیشه‌سازیی ‌ه كــارگ ـه‌یــی و‬ ‫خــواره‌و‌ه ل ‌ه پێش و پاشى زيادكردنى به‌اڵم ده‌بێت كرێكار دووقات قورستر ل ‌ه مانیفاكتۆره‌كاندا كارناكه‌ن‪ .‬هه‌ندێك‬ ‫كرێ‪-‬ه‌وه‌ له‌به‌رچاوبگرن‪:‬‬ ‫جاران كاربكات تاكو هه‌مان بڕ‌ه كااڵى «خــزم ـه‌تــگــوزاری»ـــی وه‌ك دارایـــی و‬ ‫دوكــانــداری گه‌شه‌یكردووه‌‪ .‬زۆرێــك ل ‌ه‬ ‫به‌های گشتی‬ ‫سه‌رمایه‌ی نه‌گۆڕ سه‌رمایه‌ی گۆڕاو به‌های زیاده‌ ‬ ‫كــارم ـه‌نــدان(یــان خــزمـه‌تــگــوزاره‌كــان)‪،‬‬ ‫زیاده‌به‌ها بۆ خاوه‌نكاره‌كانی خۆیان‬ ‫به‌رهه‌مدێنن‪ .‬كرێكاران ل ‌ه ‪mc‬دۆناڵد‪،‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪ 20‬‬ ‫‪ 20‬‬ ‫ ‬ ‫‪100‬‬ ‫له‌ڕێگه‌ی توانای خۆیانه‌و‌ه سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه درووستكردنی هه‌مبه‌رگر‪ ،‬ب ‌ه بڕێكی‬ ‫‪140‬‬ ‫‪ 10‬‬ ‫‪ 30‬‬ ‫ ‬ ‫‪100‬‬ ‫زۆر كه‌می كرێ قازانج به‌رهه‌مدێنن‪ .‬بۆ‬ ‫درووستكردنی زیاده‌به‌ها پێویستناكات‬ ‫بۆي ‌ه له‌گه‌ڵ زيادبوونى كرێدا‪ ،‬ته‌نيا پێشوو به‌رهه‌مبێنێت‪ .‬له‌م ڕێگه‌يه‌وه‌‪ ،‬هه‌میش ‌ه خه‌ڵك شتێك «درووستبكه‌ن»‪.‬‬ ‫به‌هاى زيــاده‌(و سه‌ره‌نجاميش قازانج) خاوه‌نكار‪ ،‬له‌جياتيى ‪ 4‬كاتژمێر كار‪ 6 ،‬بۆنمونه‌‪ ،‬په‌رستارێكی تایبه‌ت ل ‌ه ماڵێكدا‪،‬‬ ‫ك ‌ه ده‌گات ‌ه خاوه‌نكار‪ ،‬كه‌مده‌بێته‌و‌ه و كاتژمێر زياده‌به‌ها به‌ده‌ستدێنێت‪ .‬ئه‌م ‌ه وه‌كو كرێكارێكی به‌شی مانیفاكتۆر‪ ،‬قازانج‬ ‫بۆ خاوه‌نكاره‌كه‌ی خۆی به‌رهه‌مدێنێت‪.‬‬ ‫هه‌موو كێشه‌كه‌ش ئالێره‌دايه‌! هۆكارى پێى‌ده‌وترێت «زياده‌به‌هاى ڕێژه‌يى» ‪.‬‬ ‫هه‌اڵوسان ل ‌ه زيادبوونى كرێدا نيه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ب ـه‌شــێــكــی زۆری پــیــش ـه‌ســازیــی ـ ‌ه‬ ‫پرسياره‌كه‌ ئه‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه سه‌رمايه‌دارى‬ ‫ل ‌ه (ته‌ڵه‌كه‌بازى له‌گه‌ڵ پاره‌)داي ‌ه به‌هۆى چۆنچۆنى‪ ،‬ئاست و ڕێژه‌ى به‌رهه‌مهێنان خزمه‌تگوزارییه‌كان‪ ،‬ده‌رگیر و سه‌رقاڵی‬ ‫حكومه‌ته‌كان و ناوه‌نده‌كانى داراييه‌وه‌‪ .‬بــه‌رزده‌كــاتــه‌وه‌؟ يه‌كێك لـ ‌ه ڕێگاكان فرۆشتنی شمه‌ك و خزمه‌تگوزارییه‌كانن‪.‬‬ ‫بوونى "زيــاد‌ه به‌ها" ئ ـه‌و‌ه ده‌رده‌خــات ئه‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه كرێكار‪ ،‬قورستر ناچار ب ‌ه دوكانه‌كان‪ ،‬ب ‌ه سه‌رنجڕاكێشترین شێو‌ه‬ ‫ك ‌ه كرێكاران «زيــاد ل ‌ه ڕاد‌ه و زياد له كاركردن بكات‪ .‬ڕێگايه‌كى تر بريتيي ‌ه شمه‌كه‌كانی خۆیان بۆ ڕاكێشانی خه‌ڵك‬ ‫‌پێويست»يان وه‌رنه‌گرتووه‌‪ .‬بۆي ‌ه كاتێك ل ‌ه ناساندنى به‌خشش يان پاداشت بۆ ده‌خه‌نه‌ڕوو‪ .‬زۆرێك ل ‌ه كۆمپانیا داراییه‌كان‪،‬‬ ‫خاوه‌نكاره‌كان باس ل ‌ه (زياده‌ى كار) و قه‌ناعه‌تپێكردنى كرێكاران‪ .‬پاداشته‌كان كاتی خۆیان ته‌نیا بۆ دۆزینه‌وه‌ی بازاڕ‬ ‫(پاداشت)ـى به‌ڕێوه‌بردن و هتد ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌ده‌گمه‌ن ده‌توانن ئه‌و زياده‌به‌ها زۆر ته‌رخانده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ئ ـه‌م خزمه‌تگوزارییان ‌ه بـــه‌زۆری ب ‌ه‬ ‫مه‌به‌ستيان ئه‌وه‌ي ‌ه بڕيار‌ه كرێكاران چ بڕێك و زه‌به‌نده‌ي ‌ه قه‌ره‌بووبكه‌نه‌و‌ه ك ‌ه ئه‌وان‬ ‫ل ‌ه "كارى خۆڕايى" بخه‌نه‌ به‌رده‌ستيان‪.‬‬ ‫به‌رهه‌ميانهێناوه‌‪ .‬زۆرينه‌ى به‌رنامه‌كانى زمانی سه‌رمایه‌داری خۆی پێی ده‌وترێت‬ ‫ل ‌ه نمونه‌ى ئه‌لفدا‪ ،‬خاوه‌نكار ‪ 4‬كاتژمێر پــاداشــت‌پــێــدان‪ ،‬بــۆ درووســتــكــردنــى «نابه‌رهه‌مهێن» ‪ ،‬چونك ‌ه ڕاسته‌وخۆ‬ ‫زياده‌به‌ها وه‌رده‌گرێت‪ .‬ب ‌ه درێژتركردنه‌وه‌ى دووب ـه‌ره‌كــى و دژدانــانــى كرێكاران ‌ه ل ‌ه زیاده‌به‌ها به‌رهه‌مناهێنن‪ .‬سه‌ركاره‌كان‬ ‫له‌م كه‌رته‌دا به‌هۆی وه‌رگرتنی پشكێك ل ‌ه‬ ‫ڕۆژى كار و پاراستنى كرێيه‌كان وه‌ك به‌رامبه‌رى يه‌كترييدا‪.‬‬

‫به‌های زیاده‌ أ‌‪ .‬كاری پێویست(كرێ)‬

‫(‪)18‬‬

‫مه‌كينه‌‪ ،‬ژيانمان ده‌باته‌ڕێو‌ه‬ ‫نهێنيى گه‌شه‌كردنى سه‌رمايه‌دارى‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫به‌كارهێنانى مه‌كينه‌كاندايه‌‪ .‬ئه‌و كه‌سانه‌ى‬ ‫مه‌كينه‌ى مۆدێرن به‌كارده‌هێنن‪ ،‬به‌گشتى‬ ‫له‌وكرێكاران ‌ه به‌رهه‌مهێنه‌رتر و سودمه‌ندتر‬ ‫و قازانجمه‌ندترن ك ‌ه ئه‌م مه‌كينانه‌يان نيه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م چيرۆك ‌ه هه‌ر ل ‌ه سه‌رده‌مى به‌كارهێنانى‬ ‫هێزى هه‌ڵمه‌و‌ه هه‌بوو‌ه تا به‌رهه‌مهێنانى‬ ‫كۆمپيوته‌ر ل ‌ه ئێستادا‪ :‬زيادكردنى خێرايى‬ ‫به‌رهه‌مهێنان بۆ شاردنه‌وه‌ى خه‌رجييه‌كانى‬ ‫كرێ تا ئه‌و جێيه‌ى كه‌ ده‌كرێت‪ ،‬به‌م‬ ‫پێيه‌ش زيادكردنى زياده‌به‌ها له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫هه‌ر كرێكارێكدا‪.‬‬ ‫تـه‌كــنــۆلــۆژيــاى نــوێ به‌شێوه‌يه‌كى‬ ‫ناوه‌كى و نوستوو(بالقوه‌) ئه‌و توانسته‌ى‬ ‫هه‌ڵگرتوو‌ه كه‌ هه‌فته‌ى كار بگه‌يه‌نێت ‌ه‬ ‫چه‌ند كاتژمێرێك‪ .‬به‌اڵم له‌ژێر سيسته‌مى‬ ‫س ـه‌رمــاي ـه‌داريــيــدا‪ ،‬ئــه‌م "ك ـه‌ره‌ســت ـه‌ى‬ ‫پاشه‌كه‌وت و ده‌ستپێوه‌گرتنه‌ى كار"‬ ‫ده‌بێت ‌ه گۆچانێك بۆ كێشان ب ‌ه ته‌وقى‬ ‫سه‌رماندا‪.‬‬ ‫تێچوونى مه‌كينه‌كان هێجگار زۆره‌‪،‬‬ ‫به‌جۆرێك ك ‌ه خاوه‌نكار به‌رهه‌مهێنان‬ ‫زيـــادده‌كـــات تــاكــو قــه‌رزه‌كــانــى خۆى‬ ‫بداته‌وه‌‪ .‬به‌مجۆره‌‪ ،‬كار ل ‌ه ‪ 24‬سه‌عاته‌ى‬ ‫شه‌و و ڕۆژدا‪ ،‬به‌درێژايى چه‌ند شيفتێك‬ ‫به‌رده‌وامده‌بێت‪.‬‬ ‫مه‌كينه‌كان جێى كار ده‌گرنه‌وه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫حه‌قيقه‌ت ‌ه به‌درێژايى سه‌رده‌مى گه‌ش ‌ه‬ ‫ئابورييه گ ـه‌وره‌ك ـه‌ى سااڵنى ‪ 1950‬تا‬ ‫‪ 1973‬ده‌شــــاردرايــــه‌وه‌‪ .‬هــاوكــات ك ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵێك سه‌رمايه‌گوزاريى گــه‌ور‌ه ل ‌ه‬ ‫هێڵه‌كانى به‌رهه‌مهێناندا(بۆنمون ‌ه ل ‌ه‬ ‫كارگ ‌ه گه‌وره‌كانى ئۆتۆمبێل)‌ئه‌نجامده‌درا‪،‬‬ ‫هێشتاش پێويستى ب ‌ه ژماره‌يه‌كى زۆرى‬ ‫كرێكار بوو بۆ هه‌ڵسوڕاندنى مه‌كينه‌كان‪.‬‬ ‫ته‌كنۆلۆژياى ئه‌مڕۆ‪ ،‬كه‌متر پێويستى ب ‌ه‬ ‫كرێكاره‌‪.‬‬ ‫كرێكارانى به‌شى به‌رهه‌مهێنان و‬ ‫درووستكردنى كااڵ تا گيانيان ده‌رده‌چێت‬ ‫كارده‌كه‌ن و‪ ،‬فشار و دڵه‌ڕاوكێى سه‌ر كار‬ ‫ده‌بێت ‌ه هۆى له‌ناوچوونى مليۆنان ڕۆژى‬ ‫كاركردن‪ ،‬وات ‌ه چه‌ندقات له‌و ڕۆژان ‌ه زياتر‌ه‬ ‫ك ‌ه به‌هۆى مانگرتنه‌و‌ه ده‌فه‌وتێن‪ .‬له‌م‬ ‫نێوانه‌دا‪ ،‬كرێكار‌ه بێكاره‌كان پشت ب ‌ه‬ ‫ئيمتيازاتى بێكارى ده‌به‌ستن و داده‌نيشن‬ ‫و‪ ،‬ناتوانن كااڵ و خزمه‌تگوزاريى به‌سود بۆ‬ ‫كۆمه‌ڵگا به‌رهه‌مبێنن‪.‬‬

‫(‪)19‬‬

‫(‪)20‬‬

‫(‪)21‬‬

‫پاره‌‪ ،‬پێوه‌ری‬ ‫هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌و شته‌یه‌‬ ‫كه‌ ده‌یكڕین‪ .‬له‌جیاتیی‬ ‫"ژماره‌ و ژماردنی خوله‌كانی‬ ‫كار" كه‌ له‌ درووستكردنی‬ ‫قوتوویه‌ك فاسۆلیادا‬ ‫سه‌رفده‌كرێت‪ ،‬نرخه‌كه‌ی‬ ‫لێده‌ده‌ن‪ :‬پاره‌ زمان و‬ ‫ده‌ربڕینی نرخه‌ له‌ دونیای‬ ‫واقیعی و ڕاسته‌قینه‌دا‬

‫زیــاده‌بــه‌هــای ب ـه‌ره ـه‌مــهــێــنــراوه‌و‌ه له‌و‬ ‫كۆمپانیایانه‌دا ك ‌ه خزمه‌تگوزارییه‌كانیان‬ ‫بۆ ئه‌نجامده‌ده‌ن‪ ،‬پاره‌یه‌ك وه‌رده‌گــرن‪.‬‬ ‫دیار‌ه ئه‌م ‌ه نیسبه‌ت ب ‌ه هێزی كا‌ره‌كانیان‬ ‫نه‌رمونیانتریان ناكاته‌وه‌!‬ ‫«لۆژیك»ـی قازانج‪ ،‬كه‌رتێكی گشتییش‬ ‫ه ـه‌ر «نابه‌رهه‌مهێن»ـه‌‪ .‬دابینكردنی‬ ‫خه‌رجییه‌كان له‌ڕێگه‌ی باجه‌كان و داهاتی‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌و‌ه به‌و مانای ‌ه دێت ك ‌ه گوایا ئه‌وان‬ ‫زیاده‌به‌ها بۆ خاوه‌نكاره‌كان به‌رهه‌مناهێنن‪.‬‬ ‫خۆماڵیكردن و ده‌وڵه‌تی خۆگوزه‌ران ل ‌ه‬ ‫ڕابردوودا‪ ،‬به‌هۆی گوشاری چینی كرێكار‬ ‫بۆ سه‌ر حكومه‌ت و خاوه‌نكاره‌كانه‌و‌ه‬ ‫به‌ده‌ستهات‪ .‬سه‌رمایه‌داره‌كان ئاماده‌بوون‬ ‫فۆرمێك ل ‌ه كه‌رتی گشتی قبوڵبكه‌ن‪،‬‬ ‫ئه‌ویش بۆ درووستكردنی هێزێكی كار‬ ‫كه سودمه‌ند بێت ل ‌ه ته‌ندرووستی و‬ ‫په‌روه‌رده‌‪.‬‬ ‫ئــه‌وان پێویستیان ب ـه‌و گواستنه‌و‌ه‬ ‫و گه‌یاندن و هێزه‌ هه‌بوو ك ‌ه ده‌وڵـه‌ت‬ ‫ده‌یخسته‌ڕوو‪ ،‬ئه‌ویش له‌و پێناوه‌دا قازانجێك‬ ‫بگه‌یه‌نن ‌ه خۆیان‪ .‬ئامانجی به‌تایبه‌تیكردن‬ ‫و ب ـه‌ش ـه‌خــســیــكــردن(خ ـه‌ســخ ـه‌س ـه‌)‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ئـه‌و پیشانه‌ی سودیان بۆ‬ ‫كۆمه‌ڵگا و الیه‌نی كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه سیسته‌می قازانج [ـــی شه‌خسیدا]‬ ‫كورتی بكه‌نه‌وه‌‪ .‬ئه‌م بابه‌ت ‌ه قازانجێكی‬ ‫دووقــات ده‌به‌خشێت ‌ه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان‪:‬‬ ‫ده‌رفه‌تێك بۆ به‌ده‌ستهێنانی قازانج‪،‬‬ ‫هاوكات سودمه‌ندبوون ل ‌ه كه‌مبوونه‌وه‌ی‬ ‫ی حكومه‌ت‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫بــاج و تێچوونه‌كان ‌‬ ‫ڕیشه‌ی به‌رنامه‌كانی «دابینكردنی دارایی‬ ‫تایبه‌ت» ـی حكومه‌ت ‌ه ‪ .‬پێشكه‌شكردنی‬ ‫خزمه‌تگوزارییه‌كان ب ‌ه خه‌ڵك‪ ،‬له‌خواری‬ ‫خواره‌وه‌ی لیسته‌كه‌وه‌ی ‌ه ‪.‬‬ ‫(‪)22‬‬

‫(‪)23‬‬

‫به‌ پاره‌ی ئێمه‌ قومارده‌كه‌ن‬ ‫ل ‌ه ڕۆژ‌ه به‌راییه‌كانی سه‌رمایه‌دارییدا‪،‬‬ ‫هه‌بوونی ده‌زگا و كۆمپانیا خێزانییه‌كان‬ ‫شتێكی ئاسایی بــوو‪ .‬كاتێك ناوه‌ند و‬ ‫كۆمپانیا «كارام ‌ه و كارا‌«كا ‌ن ئه‌وانیتریان‬ ‫قــووتــدا‪ ،‬ئیدی پاوانكاریی ‌ه گه‌وره‌‌كان‬ ‫ده‌ستیانكرد ب ‌ه هه‌ڵسوڕاندنی دونیا‪.‬‬ ‫كاتێك زیاده‌به‌ها زیاتر و زیاتر بوو‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئه‌و پاره‌یه‌ی ك ‌ه له‌الیه‌ن كاری كرێكارانه‌و‌ه‬ ‫درووســتــبــبــوو‪ ،‬ل ـه‌ڕێــگ ـه‌ی كۆمپانیا‬ ‫دارایــی ـه‌كــان ـه‌و‌ه ئاڵوگۆڕ و بازرگانیی‬ ‫پێوه‌كرا‪ .‬بانك ‌ه گه‌وره‌كان وه‌ك ده‌عبا و‬ ‫درنجیان لێهات‪.‬‬ ‫كۆمپانیاكانی بیناكردن‪ ،‬كۆمپانیاكانی‬ ‫بیم ‌ه و‪ ،‬ف ـه‌نــد یـــان ســنــدووقـه‌كــانــی‬ ‫خانه‌نشینی‪ ،‬ب ‌ه پــاره‌ی خه‌ڵك و له‌به‌ر‬ ‫قــازانــجــی خــۆیــان ســـه‌ودا و مامه‌ڵه‌ی‬ ‫پێوه‌ده‌كه‌ن‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه كه‌سی سه‌رمایه‌داری‬ ‫مۆدێرن‪ ،‬هه‌رگیز له‌و كۆمپانیایه‌دا نه‌بووبێت‬ ‫ك ‌ه سه‌رمایه‌گوزاریی تیا ده‌كات‪ .‬بۆرس‬ ‫‪ ،‬پشكی ناوه‌نده‌ گه‌وره‌كان و ده‌وڵه‌ت‬ ‫ڕیزده‌كات‪ .‬كاتی پشووی سه‌رمایه‌داران‪،‬‬ ‫له‌ڕێگه‌ی قوماركردنه‌و‌ه ب ‌ه پاره‌ی ئێم ‌ه‬ ‫پڕده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویش له‌ڕێگه‌ی ئه‌و پشك‬ ‫و سه‌رمایه‌گوزارییانه‌و‌ه ك ‌ه پێیانوای ‌ه‬

‫(‪)24‬‬

‫باشترین مه‌رج و گره‌ون‪.‬‬ ‫گ ـه‌وره‌تــریــن قــومــار‪ ،‬لـه‌سـه‌ر بــازاڕی‬ ‫پــاره‌یــه‌‪ .‬ب ـه‌هــۆی كــڕیــن و فرۆشتنی‬ ‫دراوه‌كانی جیهانه‌وه‌‪ ،‬ڕۆژانـ ‌ه ل ‌ه ئاستی‬ ‫جیهاندا مامه‌ڵ ‌ه ب ‌ه ملیۆنان‌ملیۆن دۆالره‌و‌ه‬ ‫ده‌كرێت! دواتریش پێمانده‌ڵێن پاره‌مان‬ ‫نی ‌ه بــۆ خــزمـه‌تــگــوزاریــیـه‌كــان یــان بۆ‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندییه‌ گشتییه‌كان‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫ب ـه‌شــێــك لـــه‌م وتــــــاره‪ ..‬اقــتــصــاد‬ ‫ماركسیستی‪ ،‬پیتر واتسن‪ ،‬ترجمة أرام‬ ‫نوبخت‪ :‬ماركسیسم به زبان ساده‪...‬‬ ‫‪•Understanding Marxist econom‬‬‫‪ics, by Peter Watson, 2002, in:‬‬ ‫‪http://www.marxism.org.uk‬‬

‫وشە پەراوێزەکان‪:‬‬

‫‪1. part-time‬‬

‫‪2. things‬‬ ‫‪3. get-rich‬‬ ‫‪4. firm‬‬ ‫‪5. serf‬‬ ‫‪6. See Marx›s pamphlet‬‬ ‫‪Genesis of Capital.‬‬ ‫‪7.consumer society.‬‬ ‫‪8.Generalized commodity‬‬ ‫‪production.‬‬ ‫‪9. See Marx›s pamphlet‬‬ ‫‪Wages Price and profit‬‬ ‫‪chapter 6.‬‬ ‫‪10. See Marx›s pamphlet‬‬ ‫‪Wage Labour and Capital‬‬ ‫‪chapter 1.‬‬ ‫‪11. supply and de‬‬‫عرض و طلب‪mand-‬‬ ‫‪12. TOTAL TIME‬‬ ‫‪13. speculation‬‬ ‫‪14. See Wage Labour and‬‬ ‫‪Capital chapter 3.‬‬ ‫‪15. «a fair day›s work for‬‬ ‫‪a fair day›s pay».‬‬ ‫‪16. surplus value: See‬‬ ‫‪Wages Price and Prof‬‬‫‪it chapters 7-11 and‬‬ ‫‪Engels􀳦 introduction,‬‬ ‫‪toWage Labour and Cap‬‬‫‪ital.‬‬ ‫‪17. consumers‬‬ ‫‪18. bottom line‬‬ ‫‪19. «relative surplus val‬‬‫‪ue»: See Capital Volume‬‬ ‫‪one, chapter 12.‬‬ ‫‪20. Bonus‬‬ ‫‪21. unproductive‬‬ ‫‪22. PFI‬‬ ‫‪23. See Capital Volume‬‬ ‫‪three, Chapters 17 and‬‬ ‫‪19, and Marx’s Theories‬‬ ‫‪of Surplus Value Part‬‬ ‫‪One, Chapter 4 for more‬‬ ‫‪on “productive” and “un‬‬‫‪productive” labour.‬‬ ‫‪24. Stock‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )308‬دوشەممە ‪201٦/٨/22‬‬

‫ه نه‌ك به‌رنامه‌یه‌كی سیاسی‬ ‫ئیسالم ئایین ‌‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ بیرمه‌ندی ئێرانی محه‌مه‌د موجته‌هید شه‌بسته‌ری‬

‫«‬

‫لە عەرەبییەوە‪ :‬سەنگەر زراری‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫(محه‌مه‌د موجته‌هید شه‌بسته‌ری)‬ ‫زانایه‌كی ئایینی گرنگ و فه‌یله‌سوفێكی‬ ‫به‌ناوبانگی هاوچه‌رخه‌‪ ،‬له‌م گفتوگۆیه‌دا‬ ‫ئه‌م فه‌یله‌سوف و فیقهزان ‌ه ئێرانییه‌‌‪ ،‬باسی‬ ‫چەند بابەتێكی گرنگ دەكات‪ ،‬لەوانە‪ :‬ئه‌و‬ ‫په‌یوه‌ندیی ‌ه ئاڵۆزه‌ی ل ‌ه نێوان ده‌وڵه‌ت و‬ ‫ئایین هه‌یه‌‪ ،‬ڕۆڵی بابه‌ت ‌ه ئایینییه‌كان له‌‬ ‫سه‌رده‌می جیهانگیریدا‪ ،‬پەیوەندیی نێوان‬ ‫دیموكراسییەت و ئیسالم و كاریگەریی‬ ‫شۆڕشی ئێرانیی لەسەر بیروبۆچوونەكانی‪.‬‬ ‫* لـ ‌ه نــێــوان ســااڵنــی (‪ )1968‬تا‬ ‫(‪)1977‬دا‪ ،‬ئێو‌ه ل ‌ه ئه‌ڵمانیا خه‌ریكی‬ ‫دیالۆگی مه‌سیحی‪-‬ئیسالمی بوون‪ ،‬ئه‌مه‌‬ ‫سه‌رده‌مێك بوو ك ‌ه هێشتا كه‌س به‌الی‬ ‫ئه‌م جــۆر‌ه دیالۆگانه‌دا نه‌چووبوو‪ ،‬چ‬ ‫یاده‌وه‌رییه‌كی ئه‌و سه‌رده‌مەت له‌بیرماوه‌؟‬ ‫ ئه‌و كات ئێم ‌ه ب ‌ه یه‌كسانی و بێجیاوازی‬‫ل ‌ه كۆبوونه‌وه‌ی دیالۆگی نێوان ئایینه‌كان‬ ‫له‌گه‌ڵ یه‌ك داده‌نیشتین‪ ،‬مه‌سیحییه‌كان و‬ ‫یه‌هودییه‌كان و موسوڵمانه‌كان به‌یه‌كه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م ‌ه بۆ ئێمه‌ی موسڵمانان شتێكی‬ ‫نوێبوو‪ ،‬ڕووداوێكیش بوو بۆ هه‌موان‪ ،‬ئه‌مه‌‬ ‫كاریگه‌ریی باشی له‌سه‌ر من جێهێشت‪،‬‬ ‫چونك ‌ه ل ‌ه میانه‌ی ئه‌و گفتوگۆیانه‌دا فێری‬ ‫ئه‌و‌ه بووم ك ‌ه لێكۆڵینه‌و‌ه (له‌ویتر) و‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی هه‌ندێ بیروباوه‌ڕی ئه‌وان‬ ‫به‌س نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو چاوپێكه‌وتن و دیمانه‌‬ ‫ڕووبه‌ڕووه‌كان پێویستن و زۆر به‌سوودترن‌‪،‬‬ ‫زۆر یاده‌وه‌ری خۆشی ئه‌وكاتم ال مایه‌وه‌‬ ‫و زۆر شت ل ‌ه جموجۆڵه‌كانی ئه‌وكاته‌وه‌‬ ‫فێربووم‪.‬‬ ‫* دوای ئـه‌م چاوپێكه‌وتنان ‌ه و له‌‬ ‫سه‌رده‌مێكی پڕ پشێویدا‪ ،‬سه‌ردانی‬ ‫ئێرانت كرد‪ ،‬له‌وێ زۆر ڕووداوت بینی‪،‬‬ ‫به‌اڵم س ـه‌ره‌ڕای ئه‌م ڕووداوانــه‌ش له‌وێ‬ ‫مایته‌وه‌‪ ،‬حكومه‌تی ئێرانی پاڵپشتی ئه‌وه‌‬ ‫ده‌كــات ك ‌ه به‌ر ل ‌ه سیاسه‌ت‪ ،‬پێشینه‌‬ ‫بۆ ئایین بێت‪ ،‬ڕژێمی ئێرانی ل ‌ه پرسی‬ ‫جیاكردنه‌وه‌ی ئایین ل ‌ه ده‌وڵــه‌ت دژی‬ ‫ڕۆژئاوا وه‌ستاوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئایا بەم هۆیەوە‬ ‫جیهانی ئیسالمی نیگه‌رانت ده‌كات؟‬ ‫ تێده‌گه‌م مه‌به‌ستت چییه‌‪ ،‬من ترسی‬‫زۆرم هه‌ی ‌ه ك ‌ه ئیسالم (ل ‌ه زۆر بواردا‪،‬‬ ‫ل ‌ه مشتومڕی زانستییه‌و‌ه تا مشتومڕی‬ ‫سیاسی) وا لێكبدرێته‌و‌ه ك ‌ه دامه‌زراوه‌یه‌كی‬ ‫سیاسیی ‌ه زیاتر له‌وه‌ی ئایینی بێت‪ ،‬من‬ ‫وای ده‌بینم ئیسالم ب ‌ه هه‌موو ماناكانییه‌وه‌‬ ‫ئایین ‌ه ن ـه‌ك به‌رنامه‌یه‌كی سیاسی‪،‬‬ ‫نه‌خێر‪ ،‬ئیسالم یه‌كێك ‌ه له‌و ئایینانه‌ی كه‌‬ ‫ئه‌مڕۆ هانده‌رێكی سیاسی ده‌به‌خشێته‌‬ ‫موسڵمانان‪ ،‬ئیسالمیش تاك ‌ه ئایین‬ ‫نیی ‌ه ك ‌ه هانده‌ری سیاسی ده‌به‌خشێت‪،‬‬ ‫به‌ڵكو مه‌سیحییه‌ت و یه‌هودییه‌تیش به‌و‬ ‫شێوه‌یه‌ن‪.‬‬ ‫من وای داده‌نێم ك ‌ه ئیسالم ئایینێكی‬ ‫فــره‌ڕه‌ه ـه‌نــده‌‪ ،‬سۆفیگه‌ری و ئایین و‬ ‫هونه‌ر و فه‌لسه‌ف ‌ه و مــافــپـه‌روه‌ری و‬ ‫بواره‌كانی دیكه‌ی ژیانیشی تێدایه‌‪ ،‬ڕه‌نگه‌‬ ‫بتوانرێ ئه‌م ئایین ‌ه بكرێت ‌ه پاڵنه‌رێك بۆ‬ ‫دروستكردنی ده‌وڵه‌تێكی دیموكراسی‬ ‫دادپـــه‌روه‌ر‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئــه‌وه‌ی ئـه‌م ئایینه‌‬ ‫بكرێت ‌ه به‌رنامه‌یه‌كی سیاسی‪ ،‬من ئه‌مه‌م‬ ‫به‌الو‌ه په‌سند نییه‌‪.‬‬ ‫* هۆكاری ئه‌و‌ه چیی ‌ه ك ‌ه خواستی‬ ‫ئه‌وه‌ی سیسته‌مێكی ده‌وڵه‌تی ئیسالمی‬ ‫ل ‌ه قورئانه‌و‌ه هه‌ڵبهێنجرێ‪ ،‬ل ‌ه زۆربه‌ی‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا ب ‌ه په‌سند ده‌زانــرێ‬ ‫و ب ‌ه هه‌مان ڕێگاش هه‌وڵده‌درێ بگاته‌‬ ‫جیهانی ڕۆژئاوا؟‬ ‫ ڕه‌نگ ‌ه ئه‌م بۆچوون ‌ه له‌و خواسته‌وه‌‬‫هاتبێت ك ‌ه جیهانی ئیسالمی بیه‌وێ‬ ‫پاش ئه‌زموونه‌كانی له‌گه‌ڵ داگیركاردا‪،‬‬ ‫پـه‌ر‌ه به‌خۆی بــدات‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫بیرۆكه‌یه‌ش سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستنه‌هێنا‪،‬‬

‫بۆی ‌ه هه‌ندێك بیریان له‌و‌ه كــرده‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ ڕه‌گوڕیش ‌ه و بنه‌چه‌‪ ،‬به‌‬ ‫شێوه‌یه‌ك ك ‌ه شوناسی تایبه‌تی خۆیانی‬ ‫تێدا بپارێزن‪ ،‬واتە گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ڕابردوو بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی خودی خۆمان بپارێزین له‌م جیهانه‌‬ ‫پڕ ل ‌ه ملمالنێیه‌دا‪ ،‬به‌اڵم من ئه‌م بۆچوونه‌‬ ‫ڕه‌ت ده‌كه‌مه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئـه‌م شێواز‌ه ل ‌ه بیركردنه‌وه‌‬ ‫به‌و مانای ‌ه بێت ك ‌ه ب ‌ه هۆی نه‌بوونی‬ ‫نمونه‌یه‌كی نوێ‪ ،‬ئێم ‌ه دووبار‌ه سیسته‌مه‌‬ ‫سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و ئابوورییه‌كه‌‬ ‫زیندوبكه‌ینه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‌ه من وه‌كو زۆرانێكی‬ ‫تر ئه‌م ‌ه ڕه‌ت ده‌كه‌مه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر‬ ‫ئاراسته‌یه‌كی نــوێ هه‌بێ و پــه‌ر‌ه به‌‬ ‫بنه‌ما سیاسی و ئه‌خالقییه‌كان بدرێ و‬ ‫سیسته‌می حوكمڕانی له‌سه‌ر بنیادبنرێت‪،‬‬ ‫ئه‌و‌ه پاڵپشتی لێده‌كه‌م‪ .‬هه‌ڵه‌یه‌كی باو‬ ‫هه‌ی ‌ه ل ‌ه نێوان زۆرێــك ل ‌ه موسوڵمانان‬ ‫ك ‌ه ده‌یانه‌وێ ب ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ سیسته‌مه‌‬ ‫كۆنه‌كه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ پێشكه‌وتنه‌كاندا بڕۆن‪.‬‬ ‫* ئــێــو‌ه گـــه‌ڕانـــه‌و‌ه بــۆ ڕابــــردوو‬

‫په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه ڕاڤه‌كردنێكی نوێی قورئان‬ ‫و سووننه‌ت‪ ،‬من وای ده‌بینم ك ‌ه قورئان‬ ‫و سووننه‌ت تاك ‌ه دوو سه‌رچاوه‌ی عه‌قیده‌‬ ‫نین بۆ موسوڵمانان‪ ،‬سه‌یركه‌‪ ،‬ب ‌ه بڕوای‬ ‫من جیاوازییه‌كی گه‌ور‌ه هه‌ی ‌ه ل ‌ه نێوان‬ ‫مه‌سیحییه‌ت و ئیسالمدا‪ ،‬ل ‌ه مه‌سیحییه‌تدا‬ ‫باوه‌ڕ ته‌ركیزده‌كات ‌ه سه‌ر كتێبی پیرۆز‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش وا ده‌كات ڕاڤه‌كردنی كتێبی پیرۆز‬ ‫كارێكی هه‌ستیاربێت‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه مرۆڤ‬ ‫ده‌رباره‌ی ئه‌م كتێب ‌ه بدوێ‪ ،‬ناچارده‌بێ‬ ‫خۆی له‌و‌ه ب ‌ه دووربگرێ ك ‌ه بڵێ ڕاڤه‌كردن‬ ‫ده‌بێت ‌ه هۆی بنبڕكردنی باوه‌ڕ‪.‬‬ ‫ب ‌ه بۆچوونی من دۆخه‌ك ‌ه ل ‌ه ئیسالمدا‬ ‫له‌مه‌یان جیاوازه‌‪ ،‬هه‌ڵبه‌ت ل ‌ه تێگه‌یشتنی‬ ‫ئیسالمیدا هه‌موو مرۆڤێك ل ‌ه كیانی‬ ‫خــۆیــدا په‌یوه‌ندییه‌كی ڕاســتـه‌وخــۆی‬ ‫له‌گه‌ڵ خوا هه‌یه‌‪ ،‬چ ب ‌ه وه‌حی بێت یان‬ ‫ب ‌ه بێوه‌حی‪ ،‬ب ‌ه ساده‌یی و ل ‌ه میانه‌ی‬ ‫فیتره‌تی خۆیه‌وه‌‪ ،‬واتە ل ‌ه كیانی خۆیه‌وه‌‬ ‫په‌یوه‌ندیی له‌گه‌ڵ خودا هه‌یه‌‪ ،‬وه‌حی‬ ‫ته‌نها كۆڵه‌گه‌یه‌كی پته‌و‌ه ك ‌ه ده‌بێته‌‬

‫به‌شی زۆری وا ده‌رده‌كه‌ون ك ‌ه خوازیاری‬ ‫ئـه‌وه‌ن پابه‌ندبن ب ‌ه كۆتوبه‌نده‌كانه‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆ نموون ‌ه ڕێنه‌دان ب ‌ه گۆڕینی ئایین‬ ‫و سه‌پاندنی په‌چه‌‪ ،‬یان دانانی چه‌ند‬ ‫سنوورێكی تووند ل ‌ه سعودی ‌ه (ئه‌مه‌‬ ‫ته‌نها بۆ نموونه‌)‪ ،‬هه‌موو ئه‌مانه‌ش له‌‬ ‫ڕێی ئایه‌ته‌كانی قورئان و هه‌ندێ ڕاڤه‌ی‬ ‫ئه‌و ئایه‌تانه‌و‌ه ده‌سه‌پێنرێ‪ ،‬تێبینی ئه‌وه‌‬ ‫ده‌ك ‌ه ‌م ئه‌م جۆر‌ه سه‌پاندن ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كی‬ ‫ئایینپه‌روه‌ر به‌رهه‌مناهێنێ‪ ،‬هیچی لێ‬ ‫سه‌وزنابێ‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه درێژكردنه‌وه‌ی ئایین‬ ‫و په‌یوه‌ستكردنه‌وه‌ی ب ‌ه ڕابردوو‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫سووكایه‌تیش ‌ه ب ‌ه ئایین‪.‬‬ ‫ ئه‌م ‌ه ڕاســت ـه‌‪ ،‬به‌راستیش ئه‌مه‌‬‫ڕوویـــــداوه‌‪ ،‬س ـه‌ره‌تــا ده‌مـــه‌وێ شتێك‬ ‫ڕونبكه‌مه‌وه‌‪ ،‬ئینجا وه‌اڵمی پرسیاره‌كه‌ت‬ ‫ده‌ده‌مه‌وه‌‪ ،‬تێڕوانینی مێژوویی ڕه‌خنه‌یی‬ ‫بۆ ئه‌م سه‌رچاوانه‌‪ ،‬ب ‌ه مانای تێڕوانینی‬ ‫زانستی بۆ قورئان و سووننه‌ت دێت‪،‬‬ ‫ل ‌ه هیچ شتێكدا ڕه‌خن ‌ه زیان ب ‌ه ئایین‬ ‫ناگه‌یه‌نێ‪ ،‬ب ‌ه بۆچوونی من ب ‌ه درێژایی‬

‫له‌ واڵته‌ ئیسالمییه‌كاندا به‌تایبه‌تیش گه‌نجان‬ ‫به‌ ته‌واوی له‌ ئایین دورده‌كه‌ونه‌وه‌‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ئه‌مجۆره‌ له‌ ئایین بارگاویكراوه‌ و به‌ كۆمه‌ڵێك‬ ‫یاسای سه‌پێرناو‌ و به‌ جۆرێك ڕاڤه‌كراوه‌‌ جێی‬ ‫په‌سند نییه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه ته‌حه‌دای ڕاسته‌قینه‌یه‌‪،‬‬ ‫پێویست ‌ه ئه‌م دۆخه‌ بگۆڕدرێت‬ ‫ڕه‌تده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬كه‌وات ‌ه مرۆڤ چۆن ده‌توانێ‬ ‫گۆڕانكاری ئه‌نجامبدات؟ ئایا مرۆڤ‬ ‫هه‌میش ‌ه پێویستی به‌وه‌ی ‌ه شۆڕشبكات؟‬ ‫ ب ‌ه پله‌ی یه‌كه‌م پێویست ‌ه ئه‌مڕۆ‬‫جیهانی ئیسالمی بڕوانێت ‌ه دۆخی ئێستای‬ ‫مرۆڤایه‌تی‪ ،‬مرۆڤ چۆن ده‌توانێ بژی‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر نه‌توانێ ل ‌ه ڕه‌گوڕیش ‌ه فیكری‬ ‫و ڕۆحییه‌كه‌ی پێشووی ڕزگارببێت؟‬ ‫لـ ‌ه الیــه‌ك ڕه‌گــوریــشـ ‌ه ڕۆحییه‌كه‌مان‬ ‫ل ‌ه ڕابـــردوو بۆ مــاوه‌ت ـه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه الیه‌كی‬ ‫دیــكـه‌شـه‌و‌ه شێوازه‌كانی ژیانمان له‌‬ ‫بنه‌ماو‌ه ل ‌ه جیهانی نوێدا گۆڕاوه‌‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫پێویست ‌ه ئه‌م دوو بنه‌مای ‌ه له‌به‌رچاوبگرین‪،‬‬ ‫واتـــە(ژیـــان لــه‌گــه‌ڵ تـــازه‌گـــه‌ری) و‬ ‫(پاراستنی ڕۆحانییه‌ت)‪ ،‬كۆكردنه‌وه‌ی‬ ‫هه‌ردووكیشیان پێویستییه‌كی گرنگه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم چ ڕێگایه‌ك هه‌ی ‌ه بۆ جێبه‌جێكردنی‬ ‫ئه‌مه‌؟ ئه‌زموونه‌كان ئه‌وه‌یان سه‌لماندووه‌‌‬ ‫ئه‌م ‌ه ب ‌ه ئه‌نجامدانی شۆڕشناكرێت‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫مرۆڤ ده‌توانێ ل ‌ه ڕێی ئه‌و زانیارییانه‌وه‌‬ ‫ئـه‌نــجــامــیــان بـــدات كــ ‌ه لــ ‌ه ئێستادا‬ ‫پاڵپشتن بۆ پێداویستیی ‌ه مرۆییه‌كان و‬ ‫چاره‌سه‌ركردنی ته‌نگه‌ژه‌كان‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫ئه‌م هه‌نگاو‌ه هه‌وڵده‌دات ئاراسته‌یه‌كی‬ ‫نوێ بۆ ڕابردووی بدۆزێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌م ئاراسته‌‬ ‫نوێیه‌ش هیچ نیی ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه ته‌ئویلكردنێكی‬ ‫نوێ بۆ ڕابردوو‌‪.‬‬ ‫* ئه‌م ‌ه مانای ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه پێویسته‌‬ ‫ب ‌ه ڕێیه‌كی تر قورئان ڕاڤه‌بكرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئ ـه‌م ـه‌ش پێویستی ب ـ ‌ه ئــازادیــیـه‌كــی‬ ‫دیاریكراو هه‌یه‌‪ ،‬نـه‌ك ته‌نها ئازادیی‬ ‫كه‌سی‪ ،‬به‌ڵكو ئازادیی فیكرییش‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫مرۆڤ سه‌رنجبدات ‌ه كۆمه‌ڵگاكانی واڵتانی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬سه‌رنجبدات ‌ه ژیانی ڕۆژانه‌یان و‌‬ ‫په‌یوه‌ندییان ب ‌ه ده‌سه‌اڵتی ده‌وڵه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫پرسیار‌ه دێت ‌ه پێشه‌وه‌‪ :‬ئایا له‌ده‌ستدانی‬ ‫ئازادی ب ‌ه تایبه‌ت ل ‌ه پرس ‌ه ئایینییه‌كاندا‪،‬‬ ‫ده‌بێت ‌ه هۆی له‌ده‌ستدانی باوه‌ڕ؟‬ ‫ به‌ڵێ ئه‌م ‌ه پرسیارێكی گرنگه‌‪،‬‬‫پێشتر بیرۆكه‌ی چاكسازی بۆ من خرایه‌‬ ‫ڕوو بۆ ئــه‌وه‌ی ببێت ‌ه وه‌اڵمێكی باش‬ ‫بۆ ئـه‌م پرسیاره‌‪ ،‬ئـه‌م بیرۆك ‌ه نوێیه‌‬

‫پاڵپشتییه‌ك بۆ گه‌یشتن ب ‌ه خوا و به‌و‬ ‫هۆیه‌شه‌و‌ه مرۆڤ بتوانێ مه‌عریف ‌ه ڕاست و‬ ‫دروسته‌كه‌ی جێگیربكات‪ ،‬موعته‌زیله‌كان‬ ‫ئه‌و فه‌قیهانه‌ی ئیسالمن ب ‌ه ڕاشكاوی ئه‌م‬ ‫بۆچوونانه‌یان ده‌ربڕیوه‌‪.‬‬ ‫* كاتێ ده‌بیستم ئه‌م قسان ‌ه ده‌كه‌ی‪،‬‬ ‫خه‌یاڵم ب ‌ه جۆرێك ده‌ڕوا‪ ،‬ك ‌ه هه‌ندێ‬ ‫زانا به‌یه‌كده‌نگ و به‌یه‌كه‌و‌ه هاوارده‌كه‌ن‬ ‫«په‌نا ب ‌ه خوا»؟‬ ‫(ب ‌ه پێكه‌نینه‌وه‌) به‌ڵێ وایه‌‪ ،‬به‌اڵم‬‫ئه‌م ‌ه گرنگ نییه‌‪ ،‬ب ‌ه درێژایی مێژووی‬ ‫ئیسالمی ئه‌م جۆر‌ه هــاوار‌ه زۆر بووه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م ‌ه مانای ئه‌و‌ه نیی ‌ه ك ‌ه وه‌حی گرنگ‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو مانای ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه جه‌وهه‌ری‬ ‫عه‌قیده‌ی ئیسالمی (ب ‌ه گوێره‌ی خودی‬ ‫سه‌رچاو‌ه ئیسالمییه‌كان)‪ ،‬په‌یوه‌ندیی ‌ه له‌‬ ‫نێوان مرۆڤ و خوا‪ ،‬چ ب ‌ه وه‌حی بێت یان‬ ‫ب ‌ه بێ وه‌حی‪ ،‬ئه‌م ‌ه خاڵێكی زۆر گرنگه‌‪،‬‬ ‫ئینجا ب ‌ه ڕاڤه‌كردنی نوێی قورئان و‬ ‫سووننه‌ت (ب ‌ه ڕێگایه‌كی زانستی) عه‌قیده‌‬ ‫زیانی پێناگات‪ ،‬به‌ڵكو به‌و هۆیه‌و‌ه ڕه‌گه‌زه‌‬ ‫ڕاسته‌قینه‌كانی ناو سه‌رچاوه‌كانی وه‌حی‬ ‫ب ـه‌دیــارده‌ك ـه‌ون و ده‌بن ‌ه پاڵپشتی بۆ‬ ‫جه‌وهه‌ری عه‌قیده‌‪.‬‬ ‫* به‌شێكی زۆری زانایان و ئه‌وانه‌ی‬ ‫شاره‌زاییه‌كی زۆریــان ل ‌ه فیقهدا نییه‌‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕایه‌ی تۆدا نین و باوه‌ڕیان‬ ‫ب ‌ه (زۆرلێكردن) هه‌ی ‌ه ل ‌ه ئاییندا‪ ،‬ئه‌وان‬ ‫وا ڕاڤه‌ی ئایه‌تی «ئایین ب ‌ه زۆرلێكردن‬ ‫نییه‌« ده‌كه‌ن‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م ‌ه ته‌نها بۆ كه‌سانی‬ ‫ناموسڵمان ‌ه و به‌سه‌ر موسوڵماناندا‬ ‫په‌یڕه‌ونابێ‪ ،‬ب ‌ه دیدی ئه‌وان موسوڵمان‬ ‫ناتوانێ ئایینه‌كه‌ی بگۆڕێ‪ ،‬ئ ـه‌وان وا‬ ‫ل ‌ه قورئان ده‌گــه‌ن یاسایه‌ك ‌ه تایبه‌ته‌‬ ‫ب ‌ه مافه‌كانی هاوسه‌رگیری و خێزان و‬ ‫بنه‌ماكانی جلپۆشین و ‪ ...‬ئه‌مان ‌ه ئه‌و‬ ‫پرس ‌ه جه‌وهه‌رییانه‌ن ك ‌ه كۆی جیهان‬ ‫دووبه‌ره‌كییان له‌سه‌ری هه‌یه‌‪ ،‬كه‌واته‌‬ ‫پرسه‌ك ‌ه په‌یوه‌ندی ب ‌ه سێ الیه‌نه‌و‌ه هه‌یه‌‪:‬‬ ‫سیاسه‌ت و ئازادی تاكه‌كه‌س ل ‌ه پرسه‌‬ ‫عه‌قیده‌ییه‌كان و شێوازی ژیانی كه‌سی‪ .‬له‌‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا‪ ،‬هه‌ندێ ده‌نگ نه‌بێ‪،‬‬

‫مێژووی ئیسالم‪ ،‬الریــی و خوارییەكی‬ ‫خــراپ ل ‌ه ئایینی ئیسالمدا ڕوویـــداوه‌‪،‬‬ ‫ئـه‌ویــش بــه‌داخــه‌و‌ه بـ ‌ه هــۆی هۆكاره‌‬ ‫سیاسییه‌كانه‌و‌ه بووه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ردا ته‌نها باوه‌ڕ‬ ‫گرنگ بوو‪ ،‬باوه‌ڕ ب ‌ه خوا‪ ،‬ژیان له‌گه‌ڵ‬ ‫خوا و سوپاسكردنی خوا‪ ،‬ئه‌مان ‌ه شته‌‬ ‫گرنگه‌كان بوون‪ ،‬هه‌ر ئه‌مانه‌ش پێكهاته‌‬ ‫سه‌ره‌كییه‌كانی ئایینن‪ ،‬به‌اڵم خاڵه‌كانی‬ ‫دیــك ـه‌ی وه‌كـــو چــۆن ئــافــره‌ت په‌چه‌‬ ‫بپۆشێت؟ (بۆ زانیاریش قورئان باسی‬ ‫په‌چه‌پۆشینی نــه‌كــردووه‌)‪ ،‬بــه‌اڵم له‌‬ ‫قورئاندا ده‌ربڕینێك هه‌ی ‌ه ڕێنمایی ده‌كات‬ ‫بۆ باشكردنی ڕووخسار‪ ،‬ئه‌م ‌ه سیسته‌می‬ ‫ژیان ‌ه ل ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كی دیاریكراو‪ ،‬پێغه‌مبه‌ر‬ ‫هه‌ندێ ڕێنمایی ده‌ركرد ك ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫كۆمه‌ڵگایه‌ی ئه‌وكات ده‌گونجا‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مه‌‬ ‫مانای ئه‌و‌ه نیی ‌ه ك ‌ه ئه‌م ڕێنماییانه‌ی‬ ‫په‌یوه‌ستن ب ‌ه دروشم ‌ه ئایینییه‌كان و ئه‌و‬ ‫خااڵنه‌ی گوتمان جه‌وهه‌ری ئایین بن‪.‬‬ ‫بـ ‌ه درێــژایــی مــێــژوو (به‌تایبه‌تیش‬ ‫سه‌رده‌می عه‌باسییه‌كان)‪ ،‬الدانی ڕوون‬ ‫ب ‌ه هۆی هۆكاری سیاسییه‌و‌ه ل ‌ه ئایین‬ ‫ڕوویـــانـــداوه‌‪ ،‬ئایین وه‌كــو شێوازێكی‬ ‫ژیانكردن پاشه‌كشه‌ی كــرد‪ ،‬ڕێنماییه‌‬ ‫ڕوواڵه‌تییه‌كان وایان لێهات وه‌كو جه‌وهه‌ری‬ ‫ئایین ده‌ركه‌وتن‪ ،‬چونك ‌ه عه‌باسییه‌كان‬ ‫ده‌یــانــویــســت شایسته‌یی خــۆیــان بۆ‬ ‫گرتنه‌ده‌ستی حوكمڕانی به‌دیاربخه‌ن‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ل ‌ه ڕێی سه‌پاندنی هه‌ندێ یاساش‬ ‫نه‌با‪ ،‬نه‌یانده‌توانی ئ ـه‌وه‌ی ده‌یانه‌وێ‬ ‫جێبه‌جێی بكه‌ن‪ ،‬بۆی ‌ه ئه‌و یاسایانه‌یان‬ ‫وه‌كو به‌شێك ل ‌ه ئایین ده‌رده‌خست‪.‬‬ ‫‌یه ئه‌مڕۆ‬ ‫* ئه‌م ‌ه ب ‌ه تــه‌واوی ئه‌وه ‌‌‬ ‫ڕوده‌دات؟‬ ‫ به‌ڵێ ڕاسته‌‪ ،‬منیش وای ده‌بینم‪،‬‬‫ئه‌مه‌ش ب ‌ه بۆچوونی من الدان ـه‌‪ ،‬ئێمه‌‬ ‫نابینین پێغه‌مبه‌ر له‌سه‌ر په‌چ ‌ه ڕه‌خنه‌ی‬ ‫ل ‌ه ئافره‌تێك گرتبێت‪ ،‬هیچ خه‌لیفه‌یه‌كیش‬ ‫وای نــه‌كــردووه‌‪ ،‬بــه‌اڵم ئ ـه‌م الدانــ ‌ه له‌‬ ‫سه‌رده‌می عه‌باسییه‌كانه‌و‌ه ده‌ستی پێكرد‬ ‫و ئێستا جارێكی تر ب ‌ه شێوه‌یه‌كی به‌رچاو‬

‫ل ‌ه بیست سی ساڵی ڕابردوو گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫* تێبینی ئــه‌و‌ه ده‌كـــه‌م كۆمه‌ڵگا‬ ‫ئیسالمییه‌كان ڕووبه‌ڕووی زۆر كۆتوبه‌ند‬ ‫ده‌بنه‌و‌ه‌‪ ،‬به‌ناوی ئایینه‌و‌ه به‌سه‌ریاندا‬ ‫ده‌سه‌پێنرێ و سه‌ره‌ڕای دووبار‌ه قسه‌كردن‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌مه‌‪ ،‬كۆمه‌ڵگاگه‌لێك دروستده‌بێت‬ ‫ك ‌ه ئایین ڕه‌تده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬واتا هه‌ڵوێستێكی‬ ‫جیاوازیان ده‌بێت‪.‬‬ ‫ به‌ڵێ ئه‌م ‌ه زۆر ڕاسته‌‪.‬‬‫* ئه‌م ‌ه چ مه‌ترسییه‌كی ب ‌ه دوادا دێت؟‬ ‫ من وای ده‌بین‌م ئه‌م ‌ه زۆر نێگه‌تیڤه‌‪،‬‬‫ده‌بینی ‌ن ل ـ ‌ه واڵتـــ ‌ه ئیسالمییه‌كاندا‬ ‫به‌تایبه‌تیش گه‌نجان ب ‌ه ته‌واوی ل ‌ه ئایین‬ ‫دورده‌كه‌ونه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌مجۆر‌ه ل ‌ه ئایین‬ ‫بارگاویكراو‌ه و ب ‌ه كۆمه‌ڵێك یاسای‬ ‫‌كراوه جێی‬ ‫سه‌پێنرا‌و و ب ‌ه جۆرێك ڕاڤه ‌‌‬ ‫په‌سند نییه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه ته‌حه‌دای ڕاسته‌قینه‌یه‌‪،‬‬ ‫پێویست ‌ه ئـه‌م دۆخ ـ ‌ه بگۆڕدرێت‪ ،‬هه‌ر‬ ‫‌شه ئێم ‌ه ده‌یكه‌ین‪ ،‬ئێم ‌ه ده‌ڵێین‬ ‫ئه‌وه ‌‌‬ ‫بۆ نموون ‌ه ئه‌و یاسایه‌ی په‌یوه‌ست ‌ه به‌‬ ‫سه‌رده‌می هاتنی ئیسالمه‌و‌ه نابێت ‌ه پێوه‌ر‬ ‫بۆ ئایین‪ ،‬به‌اڵم تایبه‌ت ‌ه ب ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كی‬ ‫دیــاریــكــراو‪ ،‬ئ ـه‌گ ـه‌ر ل ـ ‌ه كۆنتێكسته‌‬ ‫مێژووییه‌كه‌ی ده‌ری بێنین ناتوانین تێی‬ ‫بگه‌ین‪ ،‬ئه‌گه‌ر توانرا ل ‌ه كۆنتێكسته‌‬ ‫مێژووییه‌كه‌ی تێیبگه‌ی‪ ،‬مانای ئه‌وه‌یه‌‌‬ ‫موسڵمانان ئه‌وكات ده‌توانن (ل ‌ه ڕووی‬ ‫ئایینییه‌وه‌) سیسته‌م ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌ك ‌ه وا‬ ‫ببین ‌ن سیاسی و ئابوورییه‌‪ ،‬ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر وا نه‌بێ‪.‬‬ ‫* ئایا ئه‌م ‌ه مــانــای ئ ـه‌وه‌ی ـ ‌ه (به‌‬ ‫پێچه‌وانه‌ی ئه‌م گریمانه‌یه‌) ئیسالم بنه‌مای‬ ‫هه‌موو شتێكه‌‪ ،‬ل ‌ه سیاسه‌ته‌و‌ه تا ئابووری‬ ‫و ئیسالم میتۆدێك ‌ه له‌و میتۆد‌ه زۆرانه‌ی‬ ‫ل ‌ه ژیانی گشتی و تایبه‌تیدا حوكمده‌كات؟‬ ‫ ئــه‌وكــات ئـــه‌م الی ـه‌نــان ـ ‌ه لـه‌یـه‌ك‬‫جیاناكرێنه‌وه‌‪ ،‬هه‌رگیز جیاوازییه‌ك نابێ‬ ‫ل ‌ه نێوان ئایین و سیاسه‌ت و ئابووری‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش نزیكه‌ی له‌سه‌ر ئاستی هه‌موو‬ ‫جیهان ده‌بێت‪ ،‬ئایین وه‌كو سێبه‌رێك‬ ‫ت سیاسه‌ت و ئابووری ل ‌ه ژێردایه‌‪،‬‬ ‫ده‌بێ ‌‬ ‫دۆخه‌ك ‌ه ل ‌ه مه‌سیحیه‌تیشدا به‌و شێوه‌یه‌یه‌‪،‬‬ ‫ب ‌ه تێپه‌ڕینی كات ئێمه‌ی مرۆڤ ل ‌ه ئایین‬ ‫شتێكی تری جیاواز دروستده‌كه‌ین‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫ئه‌مڕۆ وای لێهاتوو‌ه تێگه‌یشتنێكی دیكه‌ی‬ ‫هه‌ی ‌ه بۆ ئایین و هونه‌ر و ئابووری و‬

‫به‌ درێژایی مێژوو‬ ‫(به‌تایبه‌تیش‬ ‫سه‌رده‌می‬ ‫عه‌باسییه‌كان)‪،‬‬ ‫الدانی ڕوون به‌‬ ‫هۆی هۆكاری‬ ‫سیاسییه‌وه‌ له‌‬ ‫ئایین ڕوویانداوه‌‬

‫سیاسه‌ت و وایان لێهاتوو‌ه ئه‌مڕۆ ل ‌ه یه‌ك‬ ‫جیابوونه‌ته‌وه‌‪ ،‬ئێم ‌ه ئێستا له‌سه‌رمان ‌ه‬ ‫جه‌وهه‌ری ئایین ڕوونبكه‌ینه‌و‌ه و دیاری‬ ‫بكه‌ین و ئه‌وه‌ش دیاری بكه‌ین ك ‌ه خوا‬ ‫وه‌كــو مرۆڤی ئاییندار به‌سه‌ر ئێمه‌یدا‬ ‫سه‌پاندووه‌‪.‬‬ ‫* ئایا پێویستە مــرۆڤ دەوڵــەت و‬ ‫ئایین لە یەكجیابكاتەوە بۆ ئەوەی وەكو‬ ‫باوەڕدارێك بمێنێتەوە؟‬

‫ بەڵێ‪ ..‬هەرچۆنێك بێت ئەمە مانای‬‫پێشكەشكردنی بەش بەشی ئەخالقیاتە‬ ‫بە سیاسەت‪ ،‬لە ڕوانگە ئایینییەكەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئــەوەی دامـــەزراوە ئایینییەكان‬ ‫بكرێنە دامەزراوەی سیاسیی لە نموونەی‬ ‫حــكــوومــەت‪ ،‬یــان ئـــەوەی دەگــوتــرێ‪:‬‬ ‫سیاسەتمان ئایینمانە و ئایینمان‬ ‫سیاسەتمانە‪ ،‬ئەمە قبوڵكراو نییە‪.‬‬ ‫* كــەواتــە زۆر پێویستە جارێكی‬ ‫دیكەش بیر لەوە بكرێتەوە ئەم دوو بوارە‬ ‫لە یەكتر جیابكرێنەوە و ئایین ببێتە‬ ‫ڕابەری بیروبارەوەڕی ئایینی؟‬ ‫ بەڵێ ئەمە ڕاستە‪ ..‬ئەم جیاكردنەوەیە‬‫لە بەرژەوەندیی بیروباوەڕ(عەقیدە)یە‪.‬‬ ‫* چۆن دەتوانرێ ئەمە بۆ خەڵكانێك‬ ‫ڕونبكرێتەوە بیروڕای پێچەوانەی ئەمەیان‬ ‫هەیە و بڕوایان وایە تەنیا بە تێكەڵكردنی‬ ‫دەوڵەت و ئایین ئیمانیان تەواودەبێت؟ بۆ‬ ‫نموونە ئێوە چۆن ئەمە بۆ قوتابییەكانتان‬ ‫شی دەكەنەوە؟‬ ‫ زۆرێك لە قوتابییەكانم‪ ،‬لەوە تێدەگەن‬‫من دەیڵێم‪ ،‬گۆڕانكارییەكان لە ئێران وایان‬ ‫كردووە‪ ،‬خەڵك ئێستا باشتر لەو جۆرە‬ ‫چەمكانە تێبگەن‪ ،‬وەك لەوەی پازدە ساڵ‬ ‫پێش ئێستا تێی دەگەیشتن‪ ،‬ئاگاداربوونی‬ ‫خەڵك لە خــودی خــۆیــان‪ ،‬گرنگە بۆ‬ ‫ئــەوەی بــەردەوام ڕەخنە لە ڕێوشوێنە‬ ‫سیاسییەكان بگرن و لەوە تێبگەن كە‬ ‫دەبێ چاكبكرێن و گۆڕانكارییان بەسەردا‬ ‫بێت‪ .‬ئەوانەی سیاسەت دەكەن مرۆڤن‪،‬‬ ‫بە چاوپۆشی لەوەی لە چوارچێوەی ئایین‬ ‫قسەبكەن یان نا‪ ،‬هەڵەی زۆر دەكەن‪.‬‬ ‫ئەم ئەزموونانە ئەوەیان دەرخستووە بۆ‬ ‫جیاكردنەوەی ئایین و دەوڵەت لەیەكتر‪،‬‬ ‫دەبــێ گفتوگۆ لــەبــارەی ئایین‪ ،‬یان‬ ‫باسكردنی پرسە سیاسییەكان‪ ،‬پابەندی‬ ‫پێوەرە تایبەتییەكانی خۆیان بن‪.‬‬ ‫قوتابییەكانم بە باشی لەوە تێگەیشتوون‬ ‫سیاسەت هەوڵێكی مرۆییە‪ ،‬نەك ئەوەی‬ ‫پرسێك بێت و لە الیەن خواوە دابەزیبێ‪،‬‬ ‫یان پێوەرەكانی لە قورئان و سووننەتەوە‬ ‫سەرچاوەیان گرتبێ‪ ،‬ئەمەش مانای ئەوەیە‬ ‫سیاسەت شتێكە دەتــوانــرێ ڕەخنەی‬ ‫لێ بگیرێ‪ ،‬نابێ سیاسەت پیرۆزبكرێ‪،‬‬ ‫كێشەكە لەوەوە دەستپێدەكات سیاسەت‬ ‫پیرۆزدەكرێ‪ .‬سەركردەی سیاسیی هەر‬ ‫كەسێك بێت نابێ پیرۆزبكرێ‪ .‬هەروەها‬ ‫نــاكــرێ ڕێوشوێنە سیاسییەكانیش‬ ‫پیرۆزبكرێن‪ .‬بەاڵم دەبێ خوا لە مزگەوت‬ ‫پیرۆزبكرێ‪ .‬كەواتە دەكرێ ئایین بكرێتە‬ ‫پردێك وردە وردە ئەخالقیات بە سیاسەت‬ ‫ببەخشێ‪ ،‬بۆ ئــەوەی سیاسەت نەبێتە‬ ‫سیاسەتێكی نائەخالقی‪.‬‬ ‫* ئەگەر سیستەمی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیستەمی دەوڵــەت هــەبــوون ئەمانە‬ ‫سنووری ئازادییەكان دیاری دەكەن‪ ،‬چۆن‬ ‫ڕاڤەی ئازادیی دەكرێت؟‬ ‫ جــەوهــەری تێگەیشتنی مۆدێرن‬‫ئەوەیە ئێمە وەكو مرۆڤێك‪ ،‬پێش ئەوەی‬ ‫سەر بە ملیۆنان موسوڵمان بین‪ ،‬سەر‬ ‫بە كۆمەڵگایەكی دیاریكراوین‪ .‬پێش‬ ‫ئەوەی بەرەو ئەوە بڕۆین ئاخۆ قورئان‬ ‫و سووننەت چی دەڵێن؟ پێویستمان‬ ‫بــە كــۆمــەڵــگــایــەك و سیستەمێك و‬ ‫دامەزراوەیەكی كۆمەاڵیەتییە تێیدا دەژین‪،‬‬ ‫پاشان و لە پلەی دووەمدا پرسیاری ئایین‬ ‫دێتە پێشەوە‪ ،‬من هەمیشە دەڵێم ئەو وێنا‬ ‫و پێوەرانەی پێویستە لە پلەی یەكەمدا‬ ‫بێن‪ ،‬نابێ پێچەوانەی مافە جیهانییەكانی‬ ‫مرۆڤ بن‪.‬‬ ‫* كەواتە نابێ ئایینێكی دیاریكراو‪....‬‬ ‫ ‪....‬بەزۆر بسەپێنرێ‪.‬‬‫* ‪...‬یــــان بــۆ مەبەستی سیاسی‬ ‫بەكاربهێنرێ؟‬ ‫ نەخێر‪ ،‬نەخێر! نابێ ئەمە بكرێ‪،‬‬‫چونكە خەڵكانێك هەن نایانەوێ شوێن‬ ‫ئەم ئایینە بكەون‪ ،‬بەڵكو شتێكی دیكەیان‬ ‫دەوێ و‪ ...‬بەمجۆرە‪...‬‬