580

‫«‬

‫(چاودێر)‬ ‫دەقی یاداشتەكەی‬ ‫هەدەپە بۆ حزبەکانی‬ ‫کوردستان باڵودەكاتەوە‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )580‬دو شةممة ‪2016/9/26‬‬

‫مەال بەختیار وەاڵمی تۆمەت و بوختانی نەیارانی‬ ‫كۆنفرانسی پالتفۆڕمی دابڕان دەداتەوە‬ ‫دارایی یەكێتی دەرگای كراوەیە بۆ هەر لێكۆڵینەوەیەكی دارایی‪ ،‬ئەگەر تەنانەت‬ ‫یەك دۆالریشیان بۆ كۆنفرانسەكە سەرفكردبێ‌‬ ‫جارێ كۆنفرانسەكە تەواو نەبوبو‪،‬‬ ‫كاردانەوە سەلەفیەكان وروژان‪.‬‬ ‫قسەی بێپێز و بوختان‌و رقی‬ ‫شەمشەمەكوێرە ئاسایان رشت‬

‫دابڕان و نەیاران‬ ‫سەروتاری مەال بەختیار‬ ‫لەالپەڕە ‪2‬دا بخوێنەرەوە‬

‫دابڕان كەوتۆتە رێ‌ بۆئەوەی‬ ‫پەیامە مێژووییەكەی‬ ‫لەگەڵ تەواوی رێكخراوە‬ ‫دیموكراسیەكان‪ ،‬بگەیەنێتە جێ‌‬

‫ئاراستەی ئامادەکارانی‬ ‫دوەمین کۆنفرانسی دابڕان‬ ‫عەلی مستەفا کەریم‬

‫دووەمین كۆنفرانسی پالتفۆڕمی دابڕان‬ ‫چەندین راسپاردەی دەركرد‬

‫كۆنفرانسێكی سەركەوتوو‪..‬‬ ‫وەرچەرخان بەرەو فیمینیزمی‬ ‫رۆشنگەری‬

‫«‬

‫ئاین و دیـاردەی ئاینی‬ ‫وەکو بابەتێک بۆ‬ ‫لێکۆڵینەوە‬

‫سینه‌ما و‬ ‫دیكتاتۆره‌كان‬

‫‪5+4‬‬

‫سه‌دام حسێن‬ ‫یه‌كێك بووه‌‬ ‫ل ‌ه شه‌یدایانی‬ ‫فیلمی‬

‫(‪)The Godfather‬‬

‫ذمارة (‪ )580‬دوشةممة ‪2016/9/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«دابڕان» و نەیاران‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫ێ مانگ‬ ‫دووەمین كۆنفرانسی دابــڕان‪ ،‬دوای س ‌‬ ‫لە ئامادەكاری‌و دەوروبــەری (‪ )30‬سەعاتیش لە‬ ‫ێ بەراگەیاندنی‬ ‫پێشكەشكردنی بابەت‌و دیالۆگ‪ ،‬دوێن ‌‬ ‫فیمینیزمی رۆشنگەری‌و راسپاردەكانی‪ ،‬كۆتایی هات‪.‬‬ ‫كاریگەری دووەمین كۆنفرانس‌و راگەیاندنی فیمینیزمی‬ ‫رۆشنگەری‪ ،‬پانتاییەكی هەرزوو دەركەوت‪ .‬تەنانەت‬ ‫لەناو كۆنفرانسیشدا‪ ،‬بەڵێنی پێكەوەنانی زیاتر‬ ‫لە (‪ )10‬بازنە‪ ،‬درا‪ .‬دڵنیایشین رەهەندی‪ ،‬ئەم‬ ‫خەباتە رۆشنگەرییە‪ ،‬رۆشــن رۆشــن‪ ،‬گۆڕانكاریە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانی هەتا دێت پتر دەبێ‌‪.‬‬ ‫گەرماوگەرم پێمخۆشبوو‪ ،‬لەم سەروتارەدا‪ ،‬چەند‬ ‫راستییەك هەن‪ ،‬دوور لە پروپاگەندەی نەیاران‪ ،‬چ‬ ‫سەبارەت بە پەیامی دابڕان‪ ،‬چ سەبارەت بە مەسرەفی‬ ‫كۆنفرانسەكە‪ ،‬هەروەها‪ ،‬سەبارەت بە درێژەپێدانی‬ ‫رێڕەوی رۆشنگەری‪ ،‬بیانخەمەڕوو‪.‬‬ ‫ێ بۆ مێژوو بڵێم‪ :‬زۆربەی‬ ‫پێش هەموو شتێك دەب ‌‬ ‫ئەوانەی ئامادەكاری بەستنی دووەمین كۆنفرانسیان‬ ‫لەئەستۆ بوو‪ ،‬نە یەكێتی بوون‪ ،‬نە سەر بە هیچ‬ ‫الیەكی تری سیاسیش بوون‪ .‬تەنهاو تەنها باوەڕیان‬ ‫بە رۆشنگەری‪ ،‬هاندەریان بــوو شــان بدەنە بەر‬ ‫ئەم ئەركە‪ .‬لەداوەتكردنی تــوێــژەران‌و ئەندامانی‬ ‫كۆنفرانسیشدا‪ ،‬هەرگیز بیر لەوە نەكراوەتەوە‪ ،‬چەند‬ ‫ئەندامی یەكێتی لە كۆنفرانسەكە داوەت بكرێن‌و‬ ‫چەندیش رێ لە ئەندامانی الیەنەكانی تر بگیرێت‪.‬‬ ‫دوورو نزیك‪ ،‬بۆچونی ئاوا لەئارادا نەبووە‪ .‬تەنانەت‬ ‫بیریش لــەوە نەكراوەتەوە تــوێــژەران‌و ئەندامانی‬

‫دوورو نزیك لەكاتی داڕشتنی‬ ‫بەرنامەی كۆنفرانسەكەدا‪ ،‬رێگە‬ ‫نەدراوە‪ ،‬هیچ كەسێك لە هەر‬ ‫ئاستێك بێ‌‪ ،‬ئازاری پیرۆزییەكانی‬ ‫خەڵك بدات‪ .‬بەڵكو بەڕێزەوە‬ ‫باسی پیرۆزییەكان كراوە‬ ‫كۆنفرانس‪ ،‬چ ئایدیۆلۆژیەتێكیان هەیە‪ ،‬یان نیە‪ .‬لەناو‬ ‫كۆنفراسەكەشدا‪ ،‬هیچ كەسێك رانەسپێردراوە‪ ،‬قسە‬ ‫بكات‪ ،‬یان بەرپەرچ بداتەوە‪ ،‬یاخود ئازادی زەوت‬ ‫بكرێت‪ .‬كاری كۆنفرانس‪ ،‬تەنها دەستەبەركردنی‬ ‫كەشێكی تەندروستی دیالۆگی ناو ئامادەبوان بووە‪.‬‬ ‫ئەوەی رەخنەی گرتبێ‌‪ ،‬یان هەڵچوبێ‌‪ ،‬یان بابەتەكەی‬ ‫بەدڵ نەبوبێ‌‪ ،‬یاخود نەرم بوبێ‌‌و كۆنفرانسی پەسەند‬ ‫كردبێ‌‪ ،‬تەنها هەست‌و هەڵوێستی ناو كۆنفرانسەكە‬ ‫بووە‪ ،‬سەبارەت بە بابەتەكان‪.‬‬ ‫دوورو نــزیــك لــەكــاتــی داڕشــتــنــی بــەرنــامــەی‬

‫كۆنفرانسەكەدا‪ ،‬رێگە نەدراوە‪ ،‬هیچ كەسێك لە هەر‬ ‫ئاستێك بێ‌‪ ،‬ئــازاری پیرۆزییەكانی خەڵك بدات‪.‬‬ ‫بەڵكو بەڕێزەوە باسی پیرۆزییەكان كراوە‪ ،‬رەخنەش‬ ‫لە هەموو هەڵەكان گیراوە‪ .‬لەرۆژانی كۆنفرانسیشدا‪،‬‬ ‫هەمان پرەنسیپ پەیڕەو كراوە‪ .‬لەناو كۆنفراسەكەدا‬ ‫كەسایەتی ئایینی گەورە هەبووە‪ .‬بیرمەندی گەورەی‬ ‫سیكوالریش هەبووە‪ .‬خواپەرست‌و الئیك هەبووە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەژێر بنمیچی كۆنفرانسدا‪ ،‬سنوری ویژدانی‬ ‫كەس نەبەزێنراوە‪.‬‬ ‫چەند جارێك دوپاتكراوەتەوە‪ ،‬دابڕان‪ ،‬پالتفۆرمی‬ ‫دەستەبژێر نیە‪ .‬سەر بە هیچ ئایدیۆلۆژیەك نییە‪.‬‬ ‫توندڕەوییش لەهیچ هەڵسوڕاوێكی قبوڵناكرێ‌‪.‬‬ ‫ێ بزوتنەوەیەكی رۆشنگەری‬ ‫بەڵكو‪ ،‬دابڕان دەیەو ‌‬ ‫ێ لە دروشمبازی‌و شــەوارەی‬ ‫فــراوان بێ‌‪ .‬دوور ب ‌‬ ‫تیۆری‪ .‬چونكە مێژووی رۆشنگەری سەلماندویەتی‪،‬‬ ‫توندڕەوان‌و گروپی دەستەبژێر‪ ،‬دەتوانن قسەی جوان‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم ناتوانن گۆڕانكاری فراوان بەدیبێنن‪.‬‬ ‫زۆرمــان بینی‌و بیست‪ ،‬قسەی زل زلیان دەكــرد‪،‬‬ ‫بەاڵم كاری بچوكیشیان لەدەستنەدەهات‪ .‬گەورەترین‬

‫لەناو كۆنفراسەكەدا كەسایەتی‬ ‫ئایینی گەورە هەبووە‪ .‬بیرمەندی‬ ‫گەورەی سیكوالریش هەبووە‪.‬‬ ‫خواپەرست‌و الئیك هەبووە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەژێر بنمیچی كۆنفرانسدا‪،‬‬ ‫سنوری ویژدانی كەس‬ ‫نەبەزێرناوە‬ ‫فەیلەسوف‌و بیرمەندانی رۆشنگەری (مولحید)‬ ‫نەبوون‌و لە مولحیدەكان زیاتریش كاریگەرییان لە‬ ‫بەدیهێنانی رۆشنگەریدا هەبووە‪ .‬ئێستاش زۆرترین‬ ‫رۆشنگەرانی رۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لــەنــاو عـــەرەب‌و فـــارس‌و تــوركــدا‪ ،‬مولحید نین‪.‬‬ ‫كەچی هۆشیارترین رەخنەگرانی سەردەمەكەن‪ ،‬لە‬ ‫ئاین‌و مەزهەب‪ .‬خزمەتێكی فراوانی رۆشنگەریش‬ ‫لەناوچەكەدا دەكەن‪.‬‬ ‫ێ وەكو شەخس (مولحید)‬ ‫ێ مرۆڤ دەتوان ‌‬ ‫بەڵ ‌‬ ‫ێ‬ ‫ێ ئیلحاد بكرێ بە رێباز‪ .‬یان بكر ‌‬ ‫بێ‌‪ ،‬بەاڵم ناكر ‌‬ ‫بە ستراتیژ‪ .‬یان بزوتنەوەی كۆمەاڵیەتی فراوان‪.‬‬ ‫مارتن لۆسەر‪ ،‬ئەگەر پێشەوای ئیلحاد بوایە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫نەیدەتوانی ئەو شۆڕشە ریفۆرمیستیە ئەنجامبدات‪،‬‬ ‫كە سەراپای بیركردنەوەی لە ئەڵمانیاو لەناو كۆی‬ ‫مەسیحیەكانی دنیا‪ ،‬گۆڕی‪ .‬لەبەرامبەردا بیرمەندانی‬ ‫ئیلحاد‪ ،‬توانییان تەنها مشتومڕێكی قوڵ لەناو‬ ‫بیرمەندان بێننەئاراوە‪ .‬بەاڵم نەیانتوانی رابەرایەتی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانكاری كۆمەاڵیەتی بكەن‪ .‬یان‬ ‫سەركەوتنی جەماوەری گەورە بەدەستبێنن‪.‬‬ ‫ئێمە المان سەیر نییە‪ ،‬جارێ كۆنفرانسەكە تەواو‬ ‫نەبوبو‪ ،‬كاردانەوە سەلەفیەكان وروژان‪ .‬قسەی بێپێزو‬ ‫بوختان‌و رقی شەمشەمەكوێرە ئاسایان رشت‪ .‬چونكە‬ ‫ێ‬ ‫دڵنیاین‪ ،‬ئەم بابەتە كەس‌و خەڵكە‪ ،‬پلەیان هەب ‌‬ ‫یان نەبێ‌‪ ،‬دەمێكە كارگەی ئەقڵیان لەكاركەوتووە‪.‬‬ ‫ناشتوانن ملمالنێیەكی فەلسەفی یان لۆژیكی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بابەتەكانی دابڕان‌و سیكوالریستە ئەقاڵنیەكان‪ ،‬بكەن‪.‬‬ ‫ێ كاردانەوەشیان هەبێ‌‪ .‬خۆشبەختانە‪،‬‬ ‫خۆ هەر دەب ‌‬

‫سەرجەم تانەو تەشەرو كۆمێنت‌و مۆمێنتەكانیان‪،‬‬ ‫جگە لە زوخاوی كۆنەپەرستیی‪ ،‬هیچی دیكەی تیا‬ ‫بەسەر نەبوو‪.‬‬ ‫جێگەی ســەرســوڕمــانــە‪ ،‬هــەبــون‪ ،‬خــۆیــان بە‬ ‫یاسا پارێزو نوێنەری هەڵبژێردراوی گەل دەزانن‪،‬‬ ‫لەبەرامبەر كاریگەری كۆنفرانسەكەدا وا تاساو‬ ‫ێ بچوكترین بەڵگە‪ ،‬باسی مەسرەفی‬ ‫دێنەبەرچاو‪ ،‬بەب ‌‬ ‫زۆرو زەبەندی كۆنفرانسەكە دەكــەن‪ .‬راگەیاندنی‬ ‫دابڕان لەمبارەیەوە رونكردنەوەی خۆی داوە‪ .‬دارایی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانیش دەرگای كراوەیە‬ ‫بۆ هەر لێكۆڵینەوەیەكی دارایی‪ ،‬ئەگەر تەنانەت یەك‬ ‫دۆالریشیان سەرفكردبێ‌‪ .‬بەم تۆمەت هەڵبەستوانە‬ ‫دەڵێین‪ :‬بۆ پەلەتان كرد؟ بۆ هەوڵتان نەدا بەڵگەتان‬ ‫دەستكەوێ‌؟ بۆ پرسیارتان لە بەرپرسێكی دارایی‬ ‫یەكێتی یان حكومەت نەكرد؟ ئەی بۆچی لە بەشی‬ ‫دارایی دابڕان پرسیارتان نەكرد؟ ئەی بۆ ئەركتان‬ ‫نەكێشا پرسیار لە ئوتێل میلینیۆم بكەن‪ ،‬كە دابڕان‬ ‫چۆن‌و بەچەند كۆنفرانسەكەی لەوێ‌ بەستووە؟‬ ‫ئێمە دەزانین‪ ،‬لەم كاتی قەیرانەدا‪ ،‬مەبەستانە‬ ‫لەكاتی مانگرتنی رەوای مامۆستایان‌و هەڕەشەی‬ ‫خۆپیشاندانی ‪27‬ی مانگدا‪ ،‬هانی خەڵك بدەن‪،‬‬ ‫گوایە دابــڕان‌و خودی خۆشم‪ ،‬سەدان هەزار دۆالر‬ ‫بۆ كۆنفرانسەكان سەرف دەكەین‪ ،‬بەاڵم خەڵكیش‬ ‫موچەی نییە‪ .‬ئەم جۆرە پروپاگەندەیە نزمترین‬ ‫ئاستی تێگەیشتنە لە ملمالنێی سیاسی‌و خۆالدانیشە‬ ‫لە دیالۆگی شارستانی‪.‬‬ ‫لەهەمووش سەیرتر ئەوەیە‪ ،‬بەندە وەكــو مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬تۆمەتبار بكرێم بــەوەی‪ ،‬هــەر تــاوان‌و‬ ‫گەندەڵییەك كرابێ‌‪ ،‬یان داهاتی شەرعی دزرابێ‌‪،‬‬ ‫گوایە منیش دەگرێتەوە‪ .‬وەاڵمدانەوەی ئەم تۆمەتە‬ ‫دەهێڵمەوە بۆ ویــژدانــی میللەتەكەم‪ .‬ئەوانەی‬ ‫منیشیان پێچایەوە لەم تۆمەتە‪ ،‬بێمنەتیان دەكەم‪،‬‬ ‫هەركاتێك پەرلەمان كارا كرایەوە‪ ،‬یان وەزیرەكانیان‬ ‫لە حكومەتی ئێستادا‪ ،‬یاخود لەرێگەی چاودێری‬ ‫داراییەوە‪ ،‬با بڕۆن لێكۆڵینەوە بكەن‪ ،‬كە ئاخۆ‪:‬‬ ‫ ئەگەر بەدرێژایی مێژووی دامەزراندنی حكومەتی‬‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬یەك مەتر ئەرزی ناشەرعیم بۆ‬ ‫خۆم یان بۆ مناڵم‪ ،‬لەحكومەت وەرگرتبێ‌‪ .‬ئێستاش‬ ‫ئامادەم قەرەبوی بكەمەوە‪.‬‬ ‫ لەهەموو سەرمایەدارێك بپرسن‪ ،‬ئەگەر بەرتیلم‬‫لێوەرگرتوون‪ ،‬یان هەڕەشەم لێكردون‪ ،‬یان پشكم‬ ‫هەیە لەگەڵیاندا‪ .‬بێمنەت بن ئەگەر لێموەرنەگرنەوەو‬ ‫نەیدەن بە ماڵە شەهیدان‪.‬‬ ‫ لە تــەواوی ئــەو گفتوگۆیانەی لەسەر نەوت‬‫كراوە‪ ،‬بەندە قەد لە حكومەت نەبووم‪ ،‬لەگەڵ هیچ‬ ‫كۆمپانیایەكیش دانەنیشتووم‪ .‬هەرگیزیش‪ ،‬یەك دانە‬ ‫دۆالری شیرینیش‪ ،‬نەهاتۆتە گیرفانمەوە‪.‬‬ ‫ لە شاخ‌و شاریشدا‪ ،‬ئەرزی كەسم داگیر نەكردووە‪.‬‬‫تەنانەت لــەدوای راپــەڕیــن‪ ،‬خانوی حكومەتیشم‬ ‫داگیر نەكردووە‪ .‬نە سەیارەیەك‌و نە بلدۆزەرێك‌و‬ ‫نە شۆڤڵێكیشم ئاودیو نەكردووە‪ .‬بەڵكو شەرمیشم‬ ‫دەكرد كە حزبەكان‌و بەرپرسانی بەرەی كوردستانی‪،‬‬ ‫لەدوای راپەڕین‪ ،‬سامانی كوردستانیان ئاودیو دەكرد‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەم قسانەم وا نیە‪ ،‬سەركردە كۆنەكانی‬ ‫شاخ ماون‪ ،‬سەركردایەتی هێزەسیاسیەكانی بەرەی‬ ‫كوردستانیش‪ ،‬زۆریان ماون‪ .‬زۆرێك لە هاوسەنگەرو‬ ‫هاوڕێ‌و هەڤاڵەكانم ماون‪ .‬تكایان لێدەكەم ئەگەر‬ ‫قسەكانم وا نییە‪ ،‬با بەدرۆم بخەنەوە‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫من نازانم ئەم قسانەم چەند كاریگەری دەب ‌‬ ‫لەسەر ویژدانی تۆمەتچیەكان! بەاڵم خۆم بەویژدانی‬ ‫ئاسودەوە ئەم قسانە دەكەم‌و دڵنیاشم هیچ كەسێك‬ ‫ناتوانێ‌ پێچەوانەكەی بسەلمێنێ‌‪.‬‬ ‫با ئەوەش بڵێین‪ :‬نە لەناو دابڕان‌و نە لەدەرەوەی‬ ‫دابڕان‪ ،‬ئەم جۆرە رەخنەو فشارە دەرونیەو تۆمەت‬ ‫ێ بۆئەوەی‬ ‫هەڵبەستنانە‪ ،‬تۆزقاڵێك كاریگەریان ناب ‌‬ ‫رێبازی ئەقاڵنی دابــڕان‪ ،‬درێــژە پێبدەین‪ .‬دابــڕان‬ ‫ێ بۆئەوەی پەیامە مێژووییەكەی لەگەڵ‬ ‫كەوتۆتە ر ‌‬ ‫تەواوی رێكخراوە دیموكراسیەكان‪ ،‬بگەیەنێتە جێ‌‪.‬‬

‫لەهەموو سەرمایەدارێك بپرسن‪،‬‬ ‫ئەگەر بەرتیلم لێوەرگرتوون‪ ،‬یان‬ ‫هەڕەشەم لێكردون‪ ،‬یان پشكم‬ ‫هەیە لەگەڵیاندا‪ .‬بێمنەت بن‬ ‫ئەگەر لێموەرنەگرنەوەو نەیدەن‬ ‫بە ماڵە شەهیدان‬ ‫لەبری ئەو تۆمەتانە‪ ،‬وەرن پەند لە مێژوو وەربگرن‪.‬‬ ‫بزانن كاسۆلیكەكانی ئۆروپا‪ ،‬چەند تاوانیان كرد‬ ‫بەرامبەر رۆشنگەران! جگە لە شكست هیچیان بۆ‬ ‫نەمایەوە‪ .‬دوو سەدە زیاترە‪ ،‬لەبری كوشت‌وكوشتار‪،‬‬ ‫دیــالــۆگــی شــارســتــانــی لــەنــاو كاسۆلیكەكان‌و‬ ‫پر‌وتستانت بەرە بەرە سەریهەڵداوەو چەسپیوە‪.‬‬ ‫تــەواوی سیستەمەكانی رۆژئــاواش سیكوالریستن‪،‬‬ ‫كۆمەڵەكانیشیان رۆشنگەرن‪ ،‬كەچی ئیماندارییش‪،‬‬ ‫لەتەواوی رۆژئاوادا‪ ،‬بەردەوام برەوی هەیە‪.‬‬ ‫سەلەفیەكانی ئیسالمگەراش‪ ،‬لــەســەردەمــی‬ ‫خــەوارجــەوە‪ ،‬دژی ئیمامی عەلی‪ ،‬هەتا دەگاتە‬ ‫هــەڵــگــەڕانــەوەی ئــومــەویــەكــان‌و كوشتارگاكانی‬ ‫حەجاجیەكان‌و سەربڕینی نەوەكانی پێغەمبەر‪ .‬ئینجا‬ ‫كوشتنی ملیۆنەها زنجی‌و قەرامیتە‪ ،‬قەتڵ‌وعام كردنی‬ ‫كۆیلەكانی بەسرەو لەگەڵ خاك تەختكردنی شارەكە‬ ‫لەزەمانی عەباسیەكاندا‪ ،‬تاوانەكانی قەڵمڕەوەكانی‬ ‫عوسمانی‌و سەفەوی‌و كوشتنی (‪ )76‬سوڵتان‌و‬ ‫خەلیفەی عەباسیەكان لەناو بەغداد‪ ،‬ئەمانە لەمێژوودا‬ ‫جگە لە شەرمەزاری‌و سەرشۆڕیی چییان بەجێهێشت؟‬ ‫لە هەشتاكانیشەوە لە ئەفغانستان‌و دروستكردنی‬ ‫رێكخراوە تیرۆریستییە جیهادییەكان‪ ،‬جگە لە تاوان‌و‬ ‫رەشەكوژی‪ ،‬ئەنجامێكی تریان هەبووە؟!‬ ‫بێگومان‪ ،‬تیرۆری جەستە‪ ،‬هاوتایە لەگەڵ تیرۆری‬ ‫هــزرو ئەندێشە‪ .‬ئەوانەی ناتوانن جەستە تیرۆر‬ ‫بكەن‪ ،‬رقی تیرۆریستیی ناخیان‪ ،‬بە تیرۆركردنی‬ ‫هزرو ئەندێشە دەڕێژن‪ .‬ئەمەش دواكەوتوترین جۆری‬ ‫تیرۆرە‪ .‬ئومێدەواریشین‪ ،‬تیرۆریستانی جەستەو‬ ‫هزر‪ ،‬وەكو تیرۆریستەكانی كاسۆلیكەكان‪ ،‬لەبەردەم‬ ‫راستیەكانی مێژوودا‪ ،‬ئااڵی دیالۆگ بەرزبكەنەوەو‬ ‫دوربكەونەوە لە تۆمەت هەڵبەستن‌و درۆی بێبناغە‪.‬‬ ‫چونكە پەتی درۆ بەتایبەتی درۆی رقی سەلەفی‪،‬‬ ‫رزیوە‪.‬‬

‫ئومێدەوارین‪ ،‬تیرۆریستانی‬ ‫جەستەو هزر‪ ،‬وەكو‬ ‫تیرۆریستەكانی كاسۆلیكەكان‪،‬‬ ‫لەبەردەم راستیەكانی مێژوودا‪،‬‬ ‫ئااڵی دیالۆگ بەرزبكەنەوە‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪ )580‬دو شةممة ‪2016/9/26‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫(چاودێر) دەقی یاداشتەكەی هەدەپە باڵودەكاتەوە‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش بۆ پێكهێنانی یەكێتیی نەتەوەیی یاداشتێك ئاڕاستەی حزبە كوردستانییەكان دەكات‬ ‫«گرنگە كورد بتوانێت لە دیزاینی نوێی ناوچەكەدا پاشەڕۆژی خۆی مسۆگەر بكات»‬

‫«‬ ‫«‬

‫چاودێر‪:‬‬ ‫ل ــەس ــەردان ــەك ــەی چــەنــد رۆژی‬ ‫رابــردووی بۆ هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی‬ ‫پـــارتـــی دیــمــوكــراتــیــی گـــەالن‬ ‫(هەدەپە)‪ ،‬یاداشتێك ئاڕاستەی‬ ‫الیەنە كوردستانییەكان دەكــات‪.‬‬ ‫ســەاڵحــەدیــن دەمــیــرتــاش لــەو‬ ‫یاداشتەدا كە (چاودێر) دەقەكەی‬ ‫باڵودەكاتەوە‪ ،‬بە ‪ 11‬خاڵ باسی‬ ‫هەنگاوەكانی یەكێتیی نەتەوەیی‌و‬ ‫ئاشتەوایی نێوان الیەنەكان‌و چۆنێتیی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكان دەكات‪.‬‬ ‫دەمیرتاش لەیاداشتەكەیدا دەڵێت‬ ‫«گرنگە لەناو ئەو پێڤاژۆیەی كە‬ ‫لە رۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســتــدا لەناو‬ ‫ئاڵۆزی‌و تێكەاڵوییەی ئەو رۆژانەی‬ ‫كــە جیهان لــەنــوێــوە دیزاینێك‬ ‫دادەنێت‪ ،‬كورد بتوانن پاشەڕۆژی‬ ‫خۆی بخاتە ژێر مسۆگەریی خۆی»‪.‬‬ ‫دەقی یاداشتەكە‪:‬‬

‫پەیامنی سازكردنی دیالۆگ‌و گفتوگۆ‬ ‫لەناو كوردان‬ ‫گەلی كورد لەناو گەالنی رۆژهەاڵتدا‬ ‫ئێجگار دێرینە‪ ،‬بە سەدان ساڵە ئازاری‬ ‫زۆر دەكێشێت‪ .‬هۆكاری ئەم ئازارەش بە‬ ‫تەنیا زۆرداریی زاڵمەكان نییە‪ ،‬هۆكاری‬ ‫سەرەكیی یەكنەبونی كــورد خۆیەتی‬

‫لەناوخۆیدا‪ ،‬بەرژەوەندییە گشتییەكانی‬ ‫خۆیان بەبنەما وەرنەگرتوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫هەمومان ئەو راستییە قبوڵ بكەین‪.‬‬ ‫بێگومان هەمو پــارتــەكــان خــاوەن‬ ‫رێزن‪ .‬جیاوازیی پاراستنی بۆچونەكانیان‬ ‫كەمتەرخەمیی نییە‪ ،‬بەڵكو دەوڵەمەندییە‪.‬‬ ‫ئەوەی كە گرنگە لەسەر ئەو جیاوازیی‬ ‫بیروبۆچونانەی لەسەر رابردوی كوردان‬ ‫لەسەر پرەنسیپە هاوبەشەكان هاتنەدی‬ ‫یەكبونە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەمەیە لەناو ئەو پێڤاژۆیەی كە‬ ‫لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا لەناو ئاڵۆزی‌و‬ ‫تێكەاڵوییەی ئەو رۆژانــەی كە جیهان‬

‫لەنوێوە دیزاینێك دادەنێن‪ ،‬كورد بتوانن‬ ‫پاشەڕۆژی خۆی بخاتەژێر مسۆگەریی‬ ‫خــۆی‪‌ ،‬و بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە‬ ‫هاوبەشەكانی خــۆی‌و بەرپرسیارێتیی‬ ‫گەورە دەكەوێتە سەرشانی هەمو هێزو‬ ‫پارتە كوردییەكان‪.‬‬ ‫پێویستە ئەمڕۆ هەمومان گــوێ لە‬ ‫وتەیەكی مامۆستا (جگەرخوێن بگرین‬ ‫كە دەڵێ‌‪« :‬ئەگەر نەبن بەیەك‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەڕۆن یــەك بــە یـــەك»‪ .‬لــەبــەر ئەم‬ ‫هــۆكــارانــەیــە بــە نـــاوی حـــزب‌و هێزی‬ ‫ێ پرەنسیپی بناغەیی‬ ‫خۆمانەوە‪ ،‬هەند ‌‬ ‫كە لــەخــوارەوە نــوســراون‪ ،‬پەسەندی‬

‫دەكەین‌و بەڵێندەدەین‪:‬‬ ‫‪ )1‬هیچ پارت‌و هێزێكی كوردستانی‬ ‫لەنێوان خۆی وتوێژو زانیارییەكان لەیەك‬ ‫دانەبڕن‪.‬‬ ‫‪ )2‬لەنێوان پارتەكانی (‪ )4‬پارچەی‬ ‫كوردستان برایەتی‌و پشتگیری وەك‬ ‫بناغەیەك قبوڵ بكرێت‪ ،‬بەرژەوەندییەكانی‬ ‫گەلی كوردستان لەسەرو بەرژەوەندیی‬ ‫پارتەكاندا بێ‪.‬‬ ‫‪ )3‬هەمو سەرۆكی سیاسیی كوردستان‬ ‫نرخ‌و بەهای گەلی كوردن‪ ،‬رەواپێدراو و‬ ‫خــاوەن رێــزە‪ ،‬لە دوای ئەم پەیمانەوە‬ ‫هێزو پارتێكی كوردستانی بەرامبەر هیچ‬

‫سەرۆكێكی پارتی‌و هێزەكان بەزمانی‬ ‫توندو برینداركەر قسەناكەن‪.‬‬ ‫‪ )4‬بێگومان چارەسەركردنی كێشەكان‬ ‫لەالیەن زانیاریی پەیوەندییەكانی نێوان‬ ‫پارتە كوردستانییەكان‪ ،‬زمــان‌و رۆڵی‬ ‫راگەیاندن گرنگە‪ .‬لەسەر ئەم بناغەیە‪،‬‬ ‫پێویستە زمانی دەزگاكانی راگەیاندن‬ ‫هــاوكــار بــن بــۆ یەكێتیی نەتەوەیی‪.‬‬ ‫ئازادیی تەواوی گەلی كوردستان‪ .‬لە هیچ‬ ‫دەزگایەكی راگەیاندن زمانی برینداركردن‌و‬ ‫نــاشــیــریــن لــە بــەرامــبــەر ســەركــردە‬ ‫بەكارناهێنرێن‪،‬‬ ‫كوردستانییەكان‬ ‫لەبەرامبەر ئەم دەزگایانەی كە زمانی‬ ‫رەق بەكاردێنن‪ ،‬هیچ چاوپۆشییەك‬ ‫پیشاننادرێت‪.‬‬ ‫‪ )5‬هیچ پارت‌و دەزگایەكی كوردستانی‬ ‫كێشەو ناكۆكییەكانی نێوان خۆیان‪،‬‬ ‫نابات بــەرەو ئاقارێكی خــراپ‌و شەڕی‬ ‫چەكداری‪.‬‬ ‫‪ )6‬پــارت‌و هێزە كوردستانییەكان‬ ‫كێشەكانی خــۆیــان بــە نێوانگیری‌و‬ ‫وتــوێــژێــكــی دیــمــوكــراتــیــیــانــە لــەســەر‬ ‫بەرژەوەندیی پارت‌و هێزەكان‪ ،‬بە بۆچون‌و‬ ‫لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی بەختەوەریی‬ ‫گەلی كوردستان چارەسەر ببێت‪.‬‬ ‫‪ )7‬هەمو پارت‌و هێزە كوردستانییەكان‬ ‫لە نێوان خۆیاندا بە ئیرادەی خۆیان‬ ‫نوێنەرێك لەسەر ئاستی بەرز هەڵبژێرن‬ ‫بۆ ئەركی دیالۆگ‌و ئاشتیی نێوان كوردان‬ ‫وا پێكبێنن‌و ئەركی پێ بسپێرن‪.‬‬ ‫‪ )8‬بــۆ بــەرەوپــێــشــچــونــی ئاشتی‌و‬ ‫وتــوێــژەكــان لــەنــێــوان ك ــوردەك ــان تا‬ ‫ئــەنــجــامــدانــی كــۆنــگــرەی نــەتــەوەیــی‪،‬‬ ‫بــۆ ئــــەوەش كــەســێــك راســپــێــردرێــت‬

‫كاروبارەكان بەڕێوەببات‌و ئەنجومەنی‬ ‫پیران دابمەزرێت‪.‬‬ ‫‪ )9‬هەوڵدانی ئێمە ئەوەیە كە هەمو‬ ‫پــارتــە سیاسییەكان بەشێوەیەكی‬ ‫هاوبەش مافەكانی گەلی كوردستان‬ ‫ئەوانەی تاكو ئەمڕۆ بەدەستهێنراون‬ ‫بپارێزن‌و ســەدەی بیست‌و یەك بكەنە‬ ‫ســەدەی ئازادیی كــوردان‪ .‬لەسەر ئەم‬ ‫راستییە هیچ پارت‌و هێزێكی كوردستانی‬ ‫لــە پــەیــوەنــدیــیــە دیپلۆماسییەكانی‬ ‫خــۆیــان لــەگــەڵ دەوڵــەتــەكــان‌و دەزگــا‬ ‫نێودەوڵەتییەكان ئەنجامیدەدەن‪ ،‬ناكەونە‬ ‫ركەبەرایەتیی هیچ هێزێكی تر‪ ،‬پارتە‬ ‫كوردستانییەكان كاتێك كە پەیوەندییە‬ ‫دیپلۆماسییەكانیان لەگەڵ دەوڵەتەكان‌و‬ ‫هێزە نێودەوڵەتییەكان ئەنجامدەدەن‪.‬‬ ‫خەبات‌و پەیوەندییەكانیان بە جۆرێك‬ ‫ئــەنــجــامــدەدەن كــە لــە بــەرژەوەنــدیــی‬ ‫میللەتەكەماندا بێت‪.‬‬ ‫‪ )10‬لەسەر جوگرافیای كوردستان لە‬ ‫هەر شوێنێك بەرامبەر گەلەكەمان زوڵم‌و‬ ‫زۆرداری ئەنجامدرا‪ ،‬بەرخودانی گەلی‬ ‫كوردستان وەك مافێكی رەوا ببینرێت‪‌،‬و‬ ‫بە هەستێكی پشتگیریكردن‌و یارمەتیدان‬ ‫هاوكاری بكرێت‪.‬‬ ‫‪ )11‬لەبەر دڵسۆزی‌و پەیوەستبونی‬ ‫هەمو شەهیدانمان لە هەر چوار پارچەی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬لــە دژی زۆرداری‌و بۆ‬ ‫ئازادیی گەلی كور گیانیان بەختكردوە‪،‬‬ ‫هەمو پارت‌و دەزگایەكی كوردستانی بۆ‬ ‫بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان‬ ‫هــەوڵــدەدەن كە دەســت بە خەباتێكی‬ ‫فیداكارانە بكەن‪.‬‬

‫بێ موچەیی لەپارلەمانی عیراق چارەسەر دەكرێت؟‬ ‫لیژنەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەی موچە لە پارلەمانی عیراق دروستدەكرێت‬

‫دوای ئەوەی لەسەر داوای سەرۆكی‬ ‫فراكسیۆنی گــۆڕان لە پارلەمانی‬ ‫عیراق‪ ،‬پڕۆژەیەك لە بارەی موچەی‬ ‫فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانەوە‬ ‫پێشكەشی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەران كــرا‪ ،‬پێرێ پارلەمانی‬ ‫عیراق‪ ،‬ئــەو پرسەی تاوتوێكرد‪،‬‬ ‫بــڕیــارە ئــەمــڕۆش دوشــەمــمــە‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەكی رەسمی لەپارلەمانی‬ ‫عیراق لیژنەیەكی هاوبەش لەلیژنەی‬ ‫دارای ـی‌و نــەوت‌و گاز دروستبكرێت‬ ‫بەسەرپەرشتی یەكێك لەئەندامانی‬ ‫دەستەی سەرۆكایەتی پارلەمان‬ ‫بــۆ لێكۆڵینەوە لەهۆكارەكانی‬ ‫پابەندنەبونی حكومەتی هەرێم‌و‬ ‫ناوەند بەپرۆژەیاسای بودجەی ‪.2016‬‬ ‫پارلەمانتارێكی لیژنەی داراییش‬ ‫ئاشكرایدەكات‪ ،‬لیژنەكە لەپارلەمانی‬ ‫عــیــراق دەنــگــی لــەســەر دەدرێ ــت‪.‬‬ ‫پێكهێنانی لیژنە‬ ‫لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬ئەندامێكی لیژنەی‬ ‫دارایی لە پارلەمانی عیراق‪ ،‬بە(چاودێر)‬ ‫ی راگــەیــانــد‪ ،‬بــڕیــارە ئەمڕۆ لیژنەكە‬ ‫پێكبهێنرێت‪ ،‬كــە پێكدێت لــە سێ‬

‫«‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬

‫ئەندامی لیژنەی دارای ـی‌و سێ ئەندامی‬ ‫نەوت و گازی پارلەمانی عیراق‪‌ ،‬و بە‬ ‫سەرۆكایەتیی یەكێك لــە جێگرانی‬ ‫سەرۆكی پارلەمان دەبێت‪.‬‬ ‫مەسعود حــەیــدەر‪ ،‬وتیشی «ئــەو‬ ‫لیژنەیە دەبێت بۆ خۆی یەكەم كۆبونەوە‬ ‫ئەنجامبدات‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانرێت بەچی‬ ‫ئاڕاستەیەكدا كاربكات‪ ،‬دواتــر لەگەڵ‬ ‫سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫سەرۆكوەزیرانی عیراق كۆدەبێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی تێڕوانینی هەردوالیان ببینرێت‪،‬‬ ‫تاوەكو بزانرێت ئاستگەكان چین كە‬ ‫هەرێم ئەگەر رۆژانە (‪ )250‬هەزار بەرمیل‬ ‫نەوت بە كۆمپانیای سۆمۆ بدات لەگەڵ‬ ‫(‪ )300‬هەزار بەرمیلی نەوتی كەركوك‪،‬‬ ‫كە پێشتر لەناو یاسای بودجەی ساڵی‬ ‫‪ 2016‬پارلەمانی عیراق دەنگی لەسەر‬ ‫دراوە»‪.‬‬ ‫نـــاوبـــراو ئـــامـــاژەی بــەوەشــكــرد‪،‬‬ ‫پێمانوایە لەو چوارچێوەیەدا ئاستەنگ‬ ‫نییە‪ ،‬دەمــانــەوێــت بــزانــیــن هــۆكــارە‬ ‫تەكنیكی‌و سیاسییەكان چین‪ ،‬بەپێی‬ ‫بڕیارەكەی پارلەمان لیژنەكە لە ماوەی‬ ‫مانگێكدا‪ ،‬پێویستە دوای دانیشتن‌و‬ ‫گفوگۆكردنەكانی‪ ،‬راپۆرتێك پێشكەشی‬ ‫پارلەمانی عیراق بكات‌و تێڕوانینەكانی‬ ‫خۆی لەوبارەیەوە پێشكەشی پارلەمان‬ ‫یكات‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــە هەبونی هەڵوێست‌و‬

‫بۆچونی الیەنە سیاییەكان‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫فراكسیۆنە كــوردیــیــەكــان‪ ،‬نــاوبــراو‬ ‫نەیشاردەوە‪ ،‬ئەگەر بیروڕای جیاوازیش‬ ‫هــەبــێــت‪ ،‬ئـــەوا زۆر ئــاســایــیــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫دواجــاریــش لە كاتی دەنــگــدان لەسەر‬ ‫دروستكردنی لیژنەكە‪ ،‬دەردەكــەوێــت‬ ‫كە زۆرینەی فراكسیۆنەكان لەگەڵیدا‬ ‫دەبن یاخود نا‪ ،‬بەاڵم ئەگەر لیژنەكە‬ ‫بەزۆرینەی دەنگ دروستكرا‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫پێویستە هەمو فراكسیۆنەكان پێوەی‬ ‫پابەندبن‪.‬‬ ‫هەر لەوبارەیەوە سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫كۆمەڵ لەپارلەمانی عیراق‪ ،‬بە(چاودێر)‬ ‫ی راگــەیــانــد‪ ،‬لــەكــۆبــونــەوەی دوێنێی‬ ‫فراكسیۆنە كوردییەكان لەگەڵ ئارام‬ ‫شێخ محەمەد جێگری دوەمی سەرۆكی‬ ‫پــارلــەمــان بــڕیــاردرا بـــەوەی لــەهــەردو‬ ‫لیژنەی دارای ـی‌و نــەوت‌و گاز لیژنەیەك‬ ‫بەسەرپەرشتی یەكێك لە ئەندامانی‬ ‫دەســتــەی ســەرۆكــایــەتــی پــارلــەمــان‬ ‫پێكبهێنرێت‪.‬‬ ‫ئەحمەدی حاجی رەشید كە هاوكات‬ ‫بــڕیــاردەری لیژنەی دارایـــی‌و ئابورییە‬ ‫لەپارمانی عیراق‪ ،‬وتیشی «دەبێت ئەم‬ ‫لیژنە هاوسەنگی تێدابێت‌و لەهۆكارەكانی‬ ‫پــابــەنــدنــەبــوونــی هــــەردوو حكومەتی‬ ‫ناوەندو هەرێم بە یاسای بودجەی ‪2016‬‬ ‫بكۆڵنەوە‪ ،‬تاكو فەرمانبەران موچەكەیان‬ ‫وەربگرتایە»‪.‬‬

‫ئەوەی پێویست بێت دەیكەین‬ ‫هــاوكــات ســەرۆكــی فراكسیۆنی‬ ‫گــــۆڕان لــە پــارلــەمــانــی عــیــراق‪،‬‬ ‫لەبەیاننامەیەكدا‪ ،‬ئاماژەی بەوەكردوە‪،‬‬ ‫ســەرۆكــایــەتــی پــارلــەمــان‌و زوربــەی‬ ‫كوتلەكان پشتیوانی‌و دەستخۆشیان‬ ‫لێكردوین بۆ خستنەڕوی كێشەی‬ ‫فەمانبەرانی هەرێم‌و بەڵێنی هەمو‬ ‫پشتیوانیەكیشیان داوە ‪.‬‬ ‫هۆشیار عەبدوڵاڵ‪ ،‬رونیشیكردەوە‪،‬‬ ‫چەندین پێشنییاری گرنگ‌و سەرنج‬ ‫راكــێــش بــۆ كــاركــردنــی پــارلــەمــان‬ ‫بــەئــاڕاســتــەی چـــارەســـەری موچە‬

‫پارلەمانتارێكی گۆڕان‪ :‬دوای‬ ‫داخستنی دەرگای پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬پارلەمانی عیراق‬ ‫باشرتین جێگەیە بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەی موچە‬

‫خرایەڕو و كامیان بەشیاو بزانین كار‬ ‫بۆ جێبەجێكردنی دەكەین ‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی «هیچ سڵ ناكەمەوە‬ ‫لــــەوەی ئــیــدی كــێــشــەی مــوچــەی‬ ‫فــەرمــانــبــەران كــوێ پێویست بێت‬ ‫پێیبگەینین‌و پارلەمانی عیراقیش‬ ‫دوای داخستنی دەرگــای پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬باشترین جێگەیە بەو‬ ‫پێیەی نوێنەری هەمو پارێزگاكانی‬ ‫تێدایە پاشان سڵ لەچی بكەینەوە‬ ‫داوای مـــاف‌و مــوچــەی خەڵكمان‬ ‫لەبەغداد كردوە خۆ داوامان نەكردوە‬ ‫دەبابە بهێنینە سەر هەرێم» ‪.‬‬ ‫هۆشیار عەبدوڵاڵ راشیگەیاند‪،‬‬

‫لەدانیشتنەكەی پارلەماندا وەك‬ ‫خۆی راستیەكانی دەربــارەی ژیانی‬ ‫خەڵك‌و فەرمانبەران‌و مەترسییەكانی‬ ‫سەر سێكتەری پەروەردەو خوێندن‌و‬ ‫تەندروستی‌و نەبونی شەفافیەتی‬ ‫نــــەوت‌و پەكخستنی پــارلــەمــانــی‬ ‫كوردستان‌و و بێزاری خەڵكی هەرێمی‬ ‫خستۆتە بەردەم پارلەمان‌و رایگشتی‬ ‫عیراقی‌و بە وردی چاودێری هەنگاوی‬ ‫لیژنەكان دەكەین كە سەرۆكایەتی‬ ‫پــارلــەمــان دەیــانــخــاتــە گـــەڕو هیچ‬ ‫ئەولەویەتێكمان نابێت لەسەروی‬ ‫كێشەی موچەی فەرمانبەران ‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )580‬دو شةممة ‪2016/9/26‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫دووەمین كۆنفرانسی پالتفۆڕمی دابڕان چەندین راسپاردەی دەركرد‬

‫كۆنفرانسێكی سەركەوتوو‪..‬‬ ‫وەرچەرخان بەرەو فێمینیزمی رۆشنگەری‬ ‫رۆژانــی ‪ ٢٢‬و ‪ ٢٣‬و ‪٢٤‬ی‬ ‫ئەیلــول لەشــاری ســلێمانی‬ ‫پالتفۆرمــی دابڕان بەدروشــمی‬ ‫(ئایین بۆ تاك و دیموكراسی بۆ‬ ‫هەمــوان) دووەمین كۆنفرانســی‬ ‫خــۆی ســازكرد‪ ،‬كەتێیــدا ‪٤٠‬‬ ‫توێــژەر لــە ‪ 7‬واڵتــی جیاواز و‬ ‫توێژەرانــی كــورد لەهەرچــوار‬ ‫كوردســتانەوە‬ ‫پارچــەی‬ ‫بەشــداربوون و دە پانێڵیــان‬ ‫لەســەر ‪ 5‬تــەوەر ئەنجامــدا‪.‬‬ ‫لەكۆنفڕاســەكەدا‬ ‫هــاوكات‬ ‫فێمینیزمی ڕۆشنگەری دامەزرا‪،‬‬ ‫كــە بەشــێكە لەســتراتیژی‬ ‫پالتفۆڕمــی دابــڕان‪ .‬هەروەهــا‬ ‫كۆنفرانســەكە‌و‬ ‫لەكۆتایــی‬ ‫لەبــەر رۆشــنایی ئــەو بابــەت‌و‬ ‫توێژینەوانــەی‬ ‫پەیپــەرو‬ ‫پێشكەشــكران‌و ئەو مشــتومڕو‬ ‫تاوتوێكردنانــەی ئامادەبــووان‬ ‫كۆمەڵێــك‬ ‫خســتیانەڕوو‪،‬‬ ‫پێشنیازو راســپاردە خرایەڕوو‪.‬‬ ‫هــاوكات لەكۆتایی دووهەمین‬ ‫كۆنفرانسی دابڕاندا مەال بەختیار‪،‬‬ ‫سەرپەرشــتیاری پالتفۆڕمــی‬ ‫دابــڕان وتارێكی پێشكەشــكرد‪،‬‬ ‫كە ئەمەش دەقی وتارەكەیەتی‪:‬‬

‫مەال بەختیار‪ :‬لەیەكەمین كۆنفرانسدا زەنگەكەمان لێدا‪،‬‬ ‫لەدووەمین كۆنفرانسدا خۆمان رێكخستووەو لەسێهەمین‌و‬ ‫چوارەمین‌و پێنجەمینیشدا‪ ،‬كاتی جێبەجێكردنی راسپاردەكان‌و‬ ‫بڕیارەكامنان دەبێت‬

‫ئەم كاتەتان باش!‬ ‫پیرۆزبایــی لەفیمینیزمی رۆشــنگەریی‌و‬ ‫لەو راســپاردە عەقاڵنی‌و بابەتییە دەكەم‪،‬‬ ‫كــە خوێندرایــەوە‌و ســەرەنجام دڵنیــام‪،‬‬ ‫رێنوێنییەكــی بــاش‪ ،‬یــان هەوێنێكــی‬ ‫باشــتر دەبین‪ ،‬بــۆ مەیاندنی هەڵوێســتی‬ ‫فێمێنیســتی‪ ،‬هەڵوێســتی رۆشــنگەریی‌و‬ ‫خەباتكردن لەپێنــاوی بەدیهێنانی خەونە‬ ‫جوانەكان‪ ،‬لەناو ژیانی كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫سەر شانۆكەو زیاتر لە(‪ )20 -15‬بانوی تر مامۆســتا ســەرقاڵی بواری پــەروەردەن‪.‬‬ ‫بــوو‬ ‫ئــەم كۆنفرانســە‪ ،‬جیــاواز‬ ‫هــەن‪ ،‬كە وەك دامەزرێنــەری فیمینیزمی ئەگەر وەزارەتەكانی پەروەردەو خوێندنی‬ ‫لەیەكەمیــن كۆنفرانس‪ .‬چونكە لەیەكەمین رۆشــنگەری دەكەونــە كار‌و بێگومــان بــااڵ‪ ،‬لەگــەڵ پەرلەمــان‪ ،‬لــەم بــوارەدا‬ ‫كۆنفرانســدا زەنگەكەمان لێدا‪ .‬لەدووەمین خۆیان دەتوانن لیژنەكانیان دەستنیشــان بەرنامەی گۆڕانكاری هاوچەرخیان هەبێ‪،‬‬ ‫كۆنفرانســدا خۆمــان رێكخســتووەو بكــەن‌و بكەونە كارو چۆنێتــی راپەڕاندنی دڵنیادەبیــن كە بیری نەوەكانــی ئاییندە‬ ‫لەســێهەمین‌و چوارەمین‌و پێنجەمینیشدا‪ ،‬كارەكانیــان‪ .‬ئــەو راســپاردانەش‪ ،‬دابیــن دەكەیــن‌و بەقۆنــاغ گۆڕانــكاری‬ ‫كاتــی جێبەجێكردنــی راســپاردەكان‌و هەوڵدەدەین لەرێگەی حكومەت‪ ،‬لەڕێگەی دەستپێدەكات‪.‬‬ ‫بڕیارەكانمان دەبێت‪.‬‬ ‫گۆڕانــكاری راســتەقینە‪ ،‬یــان‬ ‫پەرلەمــان‌و راگەیاندنەكانــەوە‪ ،‬لەڕێگــەی‬ ‫كە‬ ‫دەكــەم‪،‬‬ ‫ئەوانە‬ ‫هەمــوو‬ ‫سوپاســی‬ ‫رێكخراوەكان‪ ،‬ئێن جی ئۆكان‌و ســەنتەرو وەرچەرخانــی راســتەقینە‪ ،‬لەبــواری‬ ‫‌و‬ ‫ن‬ ‫بوو‬ ‫لەگەڵمــان‬ ‫نیــوەدا‬ ‫رۆژو‬ ‫لــەم دوو‬ ‫حزبەكان‌و لەهەمووالیەكەوە‪ ،‬بەدڵنیاییەوە فەلســەفەی پەروەردەدا دێتەدی‪ .‬چونكە‬ ‫بەشــداری مشــتوماڵكردنی بۆچونەكانیان هیــچ الیــەك فەرامۆش ناكەیــن‪ ،‬بەاڵم نە پــەروەردەی هاوچــەرخ دەتگەیەنێتــە‬ ‫كــردو رەخنەیــان لێگرتیــن‌و بــوون خۆمــان هیچ قۆرخكارییــەك دەكەین‌و نە ناو ســەردەم‪ ،‬نــەوەكان ئامــادەكات‪ ،‬كە‬ ‫بەمایــەی ئەوەی رەخنەكانیان‪ ،‬ســەرنج‌و بڕیاری پێشــوەختی هیچ الیەكیش‪ ،‬مایەی ئاییندەیەكی رۆشــن‌و پڕ لەشارستانییەت‌و‬ ‫رۆشنگەریان هەبێ‪.‬‬ ‫تاوتوێكردنەكانیان‪ ،‬ئەو راســپاردانەو ئەو سەپاندنە المان!‬ ‫راگەیاندنەی فیمینیزمی رۆشنگەرییە بوو‪.‬‬ ‫پــەروەردەی ســەلەفی دواكەوتــوو‪،‬‬ ‫ناتوانیــن بڵێیــن‪ ،‬پالتفۆرمــی دابڕان‪،‬‬ ‫بێگومــان‪ ،‬ئــەوە كــۆی بۆچوونەكان‌و كۆی ئــەو ئەركانــە رابپەڕێنێــت‌و هەموو ناتوانێ ئامانجەكان بەدیبهێنێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫رەخنەكانــی نــاو هۆڵەكــە بــوو‪ .‬ئەوەی ئامانجەكانیــش بەدیبهێنێــت‪ .‬بەڵكــو ئێمەش لەدەرەوەی پەروەردە‪ ،‬هەرچیەك‬ ‫ســودی لێوەرگیــرا‪ ،‬لــەوێ رەنگیدایەوە‪ .‬پێویســتمان بەهــاوكاری هەمووالیەكــە‪ .‬بڵێیــن‪ ،‬كارێكی باشــەو كاریگەری دەبێ‪،‬‬ ‫ئــەوەی دەمێنێتەوە لــەدوای كۆتایی ئەم پێویســتمان بەهــاوكاری حكومەتــە‪ ،‬لەو بــەاڵم ناتوانــێ یــەك ملیــۆن‌و (‪)600‬‬ ‫كۆنفرانســە‪ ،‬بێگومــان پالتفۆرمی دابڕان‌و جومگانــەی كە لینكمان لەگەڵیاندا هەیە‪ .‬هــەزار كــەس بــە بەردەوامی پــەروەردە‬ ‫فێمینیزمــی رۆشــنگەری دەكەوینــەكار‪،‬‬ ‫ئێستا‪ ،‬ئەو بەڕێزانەی لەسەر پەروەردە بكات‪ .‬ئەگەرچی ئێســتا‪ ،‬لەچــاو رابردوو‬ ‫بــۆ رێكخســتنەوە‪ .‬لەماوەی دوو تا ســێ قســەیان كــرد‪ ،‬مەحاڵە بتوانین لەســەدا گۆڕانكاری باش هاتۆتەدی‪ .‬ســوپاس‪ ،‬بۆ‬ ‫مانگــی ئایینــدە‪ ،‬كۆنفرانســی تایبــەت پێنجــی ئامانجەكانمان بەدیبهێنین‪ ،‬ئەگەر هەموو ئەو هەواڵنەی لەناوەوەو دەرەوەی‬ ‫بەبانــوان دەكرێــت‪ .‬لەئێستاشــەوە تــا پــەروەردە نەتوانێ‪ ،‬لەبــواری پەروەردە‪ ،‬واڵت لەحكومــەت دراوە‪ ،‬گۆڕانكاری باش‬ ‫ئــەو كۆنفرانســە‪ ،‬پرۆژەكەیــان‪ ،‬رێســای فەلسەفەی پەروەردە‪ ،‬گۆڕانكاری ریشەیی هاتۆتــەدی‌و گوێتــان لێبــوو‪ ،‬وەزارەتــی‬ ‫كاركردنیــان‌و پرنســیپەكانیان ئامــادە بەدیبهێنێــت‪ .‬ناتوانیــن ئامانجەكانمــان خوێندنــی بااڵ‪ ،‬وەزارەتی پەروەردە چیان‬ ‫دەكرێــت‌و دابەشــدەكرێت بەســەر هەموو بەدیبهێنیــن‪ ،‬ئەگەر وەزارەتــی خوێندنی وت! تكاشــم ئەوەیە‪ ،‬كــە هەموو ئەوانەی‬ ‫ئــەو بانوانــەو رای گشــتی‪ ،‬بــۆ ئــەوەی بــااڵ‪ ،‬لەزانكــۆ و پەیمانگــەكان‪ ،‬نەتوانێ لەو بوارەدا ماندوودەبن‪ ،‬لەبەرچاو بگیرێن‬ ‫مشــتوماڵ بكرێــت‪ ،‬هەتــا لەكۆنفرانســدا گۆڕانكارییە هەمەالیەنــەكان بەدیبهێنێت‪ .‬باشــە‪ .‬خراپــە‪ ،‬هەمیشــە بەڕەنگی رەش‬ ‫ئاســانتر بڕگەكانــی پەســەند بكرێــن‪ ،‬ئێســتا پتــر لەملیۆنێــك‌و (‪ )600‬هــەزار بیانبینین‪ .‬بەڵكو لەگەڵ رەنگە رەشــەكە‪،‬‬ ‫بێگومان كۆنفرانســەكەش‪ ،‬كۆنفرانســێكی كەس دەخوێنێت‪ ،‬رۆژانە ئەم خوێندكارانە ئەگەر هێڵێك یان دووان‪ ،‬یان ســێ هێڵی‬ ‫گرنگ دەبێت‪.‬‬ ‫شــەش بــۆ حــەوت ســەعات دەخوێنــن‪ ،‬ســپی هەیــە بیانبینین‪ ،‬لــە(‪ )%30‬كاری‬ ‫هاتنە‬ ‫بانوانەی‬ ‫ئەو‬ ‫لەئێستاشەوە‪،‬‬ ‫هەر‬ ‫الیەنیكەمیــش (‪ 200‬بــۆ ‪ )250‬هــەزار ســپی كــراوە بیانبینین‪ ،‬ئەگــەر رەنگی‬

‫ســپی‪ ،‬ماندووبونی ســپی خەڵك نەبینی‪،‬‬ ‫ئــەوا بێگومــان هانــدەر كــەم دەبێت بۆ‬ ‫ئەوەی خەڵك كاری سپی زیاتر و رەشەكە‬ ‫كەمتر بكات‪.‬‬ ‫ئێســتا‪ ،‬هەموو ئەوانەی كە لێرەن (‪15‬‬ ‫بۆ ‪ )30‬ســەعاتی خۆتــان‪ ،‬عەقڵی خۆتان‬ ‫بەم كۆنفرانسە دا‪ .‬رەخنەی جوانی خۆتان‬ ‫پێشــكەش بەكۆنفرانســەكە كــرد‪ ،‬ناكرێ‬ ‫لەبەرچاوی نەگرین! ناكرێ بڵێین مادام تۆ‬ ‫رەخنــەت گرتووە‪ ،‬كۆڵەكــەی ئەم هۆڵەت‬ ‫بەســەردا روخاندنین! وانییــە‪ .‬هەموومان‬ ‫ماندوودەبیــن‪ ،‬هەموومــان عەقڵمــان‬ ‫دەخەینــەكار‪ ،‬لەبوارەكانی حكومەتیشــدا‬ ‫هەروایە‪ .‬هــەروەك ناتوانیــن حزبەكانیش‬ ‫فەرامــۆش بكەیــن‪ .‬هەموو ئەوانــەی لێرە‬ ‫دانیشــتوون‪ ،‬یا لەدەرەوە‪ ،‬لەفەیســبوك‪،‬‬ ‫لەتویتــەر‪ ،‬یان لە هەرالیــەك‪ ،‬باوەڕتوایە‬ ‫دەتوانــی حــزب بســڕیتەوە! دڵنیابە‪ ،‬كە‬ ‫حزب ناســڕدرێتەوە! چونكە حزب بڕبڕەی‬ ‫هەمــوو كۆمەڵێكە‪ .‬بچن مێژوو بخوێننەوە‪،‬‬ ‫بچــن هەمــوو سۆســیۆلۆگەكانی دنیــا‌و‬ ‫فەیلەسوفەكانی دنیا بخوێننەوە! ئەگەرچی‬ ‫هەندێ فەیلەســوفی سەرلێشێواوی پۆست‬ ‫مۆدێرنەتــە هاتن‌و وتیان باوی حزب‪ ،‬باوی‬ ‫پەرلەمــان‌و بــاوی حەكایەتە گــەورەكان‌و‬ ‫فەلســەفە گەورەكان نەمــاوە! ئەوان هەر‬ ‫پێنج بۆ شەش ساڵ بڕیان كرد‪ ،‬سەرەنجام‬ ‫حــزب لەئێســتادا لەوپــەڕی بەهێزیدایــە‪.‬‬ ‫لەكوێ؟ لێرەنا‪ ،‬لەئەمریكا‪ ،‬لەناوەڕاســتی‬ ‫ئۆرۆپــا‌و لەئەســكەندەنافیا‪ .‬چ رەوایەتییە‬ ‫لێــرە داوای ســڕینەوەی حــزب بكەیــت!‬ ‫بــەاڵم لــەوێ‪ ،‬لەوپــەڕی گەشــەكردنددا‬ ‫بێــت! چارەنوســی دەوڵەتــەكان‪ ،‬بڕیاری‬

‫پەرلەمانــەكان‪ ،‬پــرۆژەی حكومەتــەكان‪،‬‬ ‫بیرمەندانــی حــزب دایدەڕێــژن‪ .‬چونكــە‬ ‫تەنها پەرلەمانێك نییــە لەئۆرۆپا بتوانێت‬ ‫بڕیــار بــدات‪ ،‬ئەگــەر پێشــوەخت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫فراكســیۆنەكان راوێژیان لەگەڵ حزبەكانی‬ ‫خۆیان نەكردبــێ‪ .‬نازانم‪ ،‬ئێوە كە دەچنە‬ ‫ئۆرۆپــا پەرلەمان‌و حزبــەكان‪ ،‬حكومەت‌و‬ ‫داو و دەزگا تایبەتــەكان دەبینــن‪ ،‬یــان‬ ‫نــا؟ بەاڵم ئێمە دەیانبینیــن‪ ،‬لەناو هەموو‬ ‫پەرلەمانێــك‪ ،‬فراكســیۆنە بــراوەكان‪،‬‬ ‫لەنــاو تــەالری پەرلەمــان‪ ،‬حزبەكانیــان‬ ‫ژووریــان هەیــە‪ ،‬ســكرتێر‪ ،‬یــان ئەندامی‬ ‫مەكتەبــی سیاســی حزبەكــە‪ ،‬لەكاتــی‬ ‫دانیشــتنی پەرلەمان‪ ،‬دەچێت لەپەرلەمان‬ ‫دادەنیشــێت‪ .‬ئەگەر فراكســیۆنەكەی هەر‬ ‫كارێكــی هەبــێ‪ ،‬بــۆ ئــەوەی بگەڕێتــەوە‬ ‫بــۆ رای حزبەكــەی خــۆی‪ ،‬دەچێتــە‬ ‫ژووری حزبەكــە لەنــاو پەرلەمــان‌و لەگەڵ‬ ‫نوێنــەری حزبەكــەی گفتوگــۆ دەكات‪ ،‬كە‬ ‫ئایــا چ بڕیارێــك‌و چ كارێك بــكات‪ .‬نەك‬ ‫بەوشێوەیەی كە هەندێك كەس دێتە سەر‬ ‫تەلەفزیــۆن‌و دەڵێت "خۆ قــەل‌و قاز نیم‪،‬‬ ‫حــزب چیمان پێ بڵێت‪ ،‬ئێمە وا بكەین!"‪.‬‬ ‫بــۆ دڵنیایــی‪ ،‬ئەگــەر حــزب نەبێــت‪،‬‬ ‫هیــچ كام لەوانــە ناتوانن دەربچــن‌و بچنە‬ ‫پەرلەمان! كێ خۆی زۆر بەگرنگ دەزانێت‬ ‫لــەم لیســتانەی ئێمــە‪ ،‬نەك لــەدەرەوە‪،‬‬ ‫"چونكــە رەنگــە هەبــن لــەدەرەوەی‬ ‫لیســتەكان‪ ،‬كەســایەتی جەمــاوەری‪،‬‬ ‫كەســایەتی گرنگ‪ ،‬نوسەری باش هەبێت‪،‬‬ ‫ســەربەخۆش تــاك‌و تەرا هەبــن دەربچن‪،‬‬ ‫ئەویش بە پەنجەی دەست دەژمێردرێن!"‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەلیســت‪ )100( ،‬كــەس‪120( ،‬‬

‫««‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‬

‫یــان ‪ 140‬یان ‪ )150‬كــەس‪ ،‬لەئەنجومەنی‬ ‫نوێنــەران‪ ،‬لەپەرلەمــان‌و ئەنجومەنەكانــی‬ ‫تر‪ ،‬لەمالوئــەوال‪ ،‬دڵنیابن بەبێ تەزكییەی‬ ‫حزبی هیــچ كەســێكتان دەرناچن! كاتێك‬ ‫دێتــە ســەر هەڵبژاردنــی پەرلەمــان‪،‬‬ ‫هەموویــان هەوڵــدەدەن بیانخەینــە نــاو‬ ‫لیســتەكانەوە‪ ،‬كاتێكیــش دەردەچێــت‌و‬ ‫دەچێتــە نــاو پەرلەمانــەوە‪ ،‬دەڵێــت "من‬ ‫ئــازادم!"‪ .‬لەچــی ئازادیــت بەڕێــز؟ بەڵێ‬ ‫لــەوە ئازادیت كــە گفتوگۆیەكــی ئازادانە‬ ‫لەچوارچێوەی ئەو یاســاو پرۆژانە بكەیت‪،‬‬ ‫كــە دانــراوە! دیــارە لــەوە ئازادنیــت‪،‬‬ ‫كــە لەحزبەكــەت یاخــی ببیــت‪ .‬چونكــە‬ ‫یاخیبــوون لەحزبایەتــی ئازایەتــی نییە و‬ ‫ئازادیخوازیــش نییــە! یاخیبــون لەحزب‪،‬‬ ‫یاخیبوونە لەحزب! ئیســتیقالە بكەو ئازاد‬ ‫بە! تــۆ‪ ،‬ئازادیــت لــەدەرەوەی حزبەكەم‬ ‫چــۆن بیر دەكەیتــەوە! بەاڵم كــە هاتیتە‬ ‫نــاو حزبەكــەم‪ ،‬ســەركردایەتی حزبەكەت‬ ‫ئازادە كە چۆن بڕیارت بۆ دەدات! ئەمەش‬ ‫پرنســیپ‌و بنەمای حزبایەتییە‪ .‬هەرواشی‬ ‫تێگەیشــتووین‪ ،‬باوەڕیشــموانییە‪ ،‬تــازە‬ ‫لەشــانەیەكی حزبــی پــەروەردە كرابیــن‪،‬‬ ‫تابزانین چــۆن حزبایەتی دەبەین بەڕێوە‪.‬‬ ‫بەنــدەی موخلیســتان بــەو تەمەنــەی كە‬ ‫هەمــە (‪ )47‬ســاڵە سیاســەت دەكــەم!‬ ‫النیكەم لەمێژووی خۆمدا‪ )40( ،‬پەیڕەو و‬ ‫پرۆگرامم نوســیوە! هەرچی كۆنگرە هەیە‬ ‫بەشداریم كردووە‪ ،‬ئەگەر حزبی نیت‪ ،‬چۆن‬ ‫بیــر دەكەیتەوە‪ ،‬ئاوا بیــر بكەرەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫من پەروەردەی حزبی خۆمم هەیەو ئەركی‬ ‫حزبــی خۆمم هەیــە‪ .‬خەباتیش دەكەم بۆ‬ ‫ئــەوەی حزبەكەم‪ ،‬باشــترین حــزب بێت‪.‬‬ ‫خەباتدەكــەم بۆ ئەوەی لیســتی حزبەكەم‬ ‫بیباتــەوە‪ ،‬حزبەكەشــم رەخنــەی لەســەر‬ ‫بێــت‪ ،‬گوێ دەگرم بۆ ئەوەی حزبەكەم بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ئاییندە باشتر بكەم‪.‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬دانیشتن لێرەو حوكمدان‪ ،‬حوكمی‬ ‫ئەبســتراكتی (تجرید) وازلێبهێنین باشــە‪.‬‬ ‫هەندێك تەرح هەیــە‪ ،‬دەمێكە ناوم لێناوە‬ ‫(شــەوارەی تیــۆری)! دەزانن شــەوارەی‬ ‫تیۆری مانای چییە!‬ ‫"پێشــمەرگە بوویــن‪ ،‬جــاری واهەبووە‬ ‫(رێوان)مــان پێــش خۆمان دەخســت‪ .‬بۆ‬ ‫زانیاریشــتان وشــەی (رێــوان) جوانتــرە‬ ‫لــە (دەلیــل)‪ .‬رێــوان هیــاك دەبوو‪ ،‬ون‬ ‫دەبووین‪ ،‬الدێكەی دەدۆزییەوە‪ ،‬بەدەوری‬ ‫الدێكەدا دەیسوڕاندینەوە‪ ،‬بەاڵم رێگەكەی‬ ‫نەدەدۆزییــەوە تــا بچینــە نــاو الدێكــە!‬ ‫لەكوردەواریشــدا دەوترێــت بەر شــەوارە‬ ‫كەوتووە!"‬ ‫هەندێك كەس‪ ،‬توشی شەوارەی تیۆری‬ ‫بووە‪ ،‬هەر دەیهێنێت‌و هەر دەیبات‪)25( ،‬‬ ‫ســاڵە ئــەم مەشــكەیە دەژەنێــت تۆزێك‬ ‫كــەرەی لــێ نەهاتە دەرەوە! خــۆ ناكرێت‬ ‫هەر بیژەنیت‌و نەشــزانیت بــۆ دەیژەنیت!‬ ‫بێگومان دەبێ بیژەنیت‪ ،‬بۆ ئەوەی بزانیت‬ ‫چۆن (دۆ و كەرە) لەیەكتر جیادەكرێتەوە‌و‬ ‫پاشــان بشزانیت‪ ،‬باقی شــیرەمەنییەكانی‬ ‫تر چــی لێدەكەیت! ئەگەرنــا هەر بۆخۆت‬ ‫بیژەنــەو قســە بكــە! قســەی زل بــڕی‬ ‫كــوێ دەكات؟ هەمــوو فەیلەســوفەكانی‬ ‫كە قســەی زلیان كــرد‪ ،‬لەكوێــن! هەموو‬ ‫ئەوانــەی كــە نــاوی خۆیاننــا‪ ،‬بیرمەندی‬ ‫گــەورەو قســەی زلیــان كــرد‪ ،‬لەكوێــن؟‬ ‫هەمــوو ئەوانەی گوایە حزبیان ســڕییەوە‪،‬‬ ‫لەكوێــن؟ هەموو ئەوانەی وتیان پەرلەمان‬ ‫باوی نەماوە‪ ،‬لەكوێن؟ هەموو ئەوانەشــی‬ ‫وتیان‪ ،‬حیكایەتە گەورەكان باویان نەماوە‬ ‫لەمێژوودا‪ ،‬لەكوێن؟‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )580‬دو شةممة ‪2016/9/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«‬ ‫««‬

‫ئێستا‪ ،‬باشترین بیرمەندو فەیلەسوفەكانی‬ ‫شۆڕشی خوێندكارانی فەرەنسا‪ ،‬كە لەوێوە‬ ‫بناغــەی پۆســت مۆدێرنەتــەی سیاســی‬ ‫دانــرا‪ ،‬هەموویــان یان لەحزبــی دیموكرات‬ ‫مەســیحین‪ ،‬یان لەحزبــی پارێزگارانن‪ ،‬یان‬ ‫لەحزبــی سۆســیال دیموكراتن‌و خۆشــیان‬ ‫دەڵێــن‪ :‬ئێمــە زیانێكمــان لەفەرەنســادا‪،‬‬ ‫پەنجا ســاڵ دوامانخســت‌و بویــن بەمایەی‬ ‫ئــەوەی‪ ،‬ئەڵمانیا پێش فەرەنســا بكەوێت!‬ ‫بیرمەندەكانــی شۆڕشــی خوێندكارانــی‬ ‫فەرەنســا وادەڵێــن! دەڵێــن‪ :‬پێمانوابوو‪،‬‬ ‫ئەگەر حزب نەبێ‪ ،‬بەهەشت بەدیدەهێنین!‬ ‫ئەگــەر حزبایەتــی نەمێنــێ سۆشــیالیزم‬ ‫بەدیدەهێنین! بەاڵم هیچیان پێنەكرا‪.‬‬ ‫ئــەم رەخنانــە‪ ،‬لەچوارچێــوەی خۆیدا‪،‬‬ ‫بیدۆزینــەوەو لەخانــەی خۆیــدا‪ ،‬بیــری‬ ‫لێبكەینــەوە‪ .‬بێگومان هیــچ رەخنەیەكیش‬ ‫ناتوانــێ بونیادنــەر بێت‪ ،‬ئەگــەر لەخانەی‬ ‫خۆی نەبێت! كــە برایە دەرەوەی خانەكە‪،‬‬ ‫بێگومــان دەیڕوخێنێــت! ناتوانــێ خانەكە‬ ‫باشترو جوانتر بكات‪.‬‬ ‫ئــەم پالتفۆڕمــی دابڕانــە‪ ،‬بــۆ دابڕانــە‬ ‫لەعەقڵــە رزیوەكانــی رابــوردوو! نــەك‬ ‫لەدرێــژەی كۆنفڕانســی دابڕانــدا‬ ‫لەهەمــوو عەقڵــەكان‪ .‬دابڕانــە‪ ،‬لەهەمــوو‬ ‫ئەو ئەندێشــانەی‪ ،‬ئەندێشــەی سەدەكانی فیمینیزمــی ڕۆشــنگەری تایبــەت بەژنــان‬ ‫ناوەڕاســتەو ناگونجــێ لەگــەڵ ســەردەمی دامــەزرا‪ ،‬كــە بەشــێكە لــە ڕێكخــراوی‬ ‫جیهانگیــری‌و ناگونجــێ لەگــەڵ ئامانجــە دابــڕان بــەاڵم بەتایبەتمەندی هەڵوێســتی‬ ‫بەدینەهاتووەكانی ئاییندەمان‪ .‬ئێمە‪ ،‬لەوە ژنانــەوە‪ ،‬دژی جیــاوازی جێنــدەری‌و‬ ‫دادەبڕێین‪ ،‬ئەوەی كــە عەرەب پێیدەڵێت‪ :‬سیاســەتی پارێزگاری دیموكراسی‌و نەریتی‬ ‫(القطیعــة االبســتمولوجیة)‪( ،‬القطیعــة باوكســاالری‪ ،‬لەجیهانبینــی هاوچەرخەوە‪،‬‬ ‫المعریفیــة)‪ .‬ئێمــە لــەوە دادەبڕێیــن‪ .‬دوور لەدیســپلین‌و پەیــڕەوی كالســیكی‬ ‫بەعەقاڵنیش دادەبڕێین‪ .‬نە ئایدۆلۆجییەتی ناوخــۆ‪ ،‬چاالكی جەماوەریی‌و پەروەردەیی‌و‬ ‫هیــچ حزبێــك قبوڵ دەكەین‪ ،‬نە بەقســەی هزریــەكان ئەنجــام دەدات‪ .‬هــاوكات‬ ‫دەســەاڵت دەكەین! لەهەمانكاتدا خزمەتی ڕاگەیەندراوێكیــان باڵوكــردەوە‪ ،‬كەئەمــە‬ ‫دەسەاڵت دەكەین‪ ،‬كە هەوێن بین بۆیان‪ .‬دەقەكەیەتی‬ ‫بانوانی سەربەستیخوازی كوردستان!‬ ‫بــۆ مێژوو پێتــان دەڵێم‪ :‬چــوار وەزارت‬ ‫لەهەلومەرجــی شــەڕی فــرە ڕەهەنــدی‬ ‫دانیشــتوون‪ ،‬لەدوای یەكەمیــن كۆنفرانس‪،‬‬ ‫بەڕاســپاردەی بەڕێــز ســەرۆك وەزیــران‪ ،‬ناوچەكە‌و كوردســتان‪ ،‬دژی تیرۆریســتان‌و‬ ‫كــە كاك نێچیرڤــان بارزانــی‪ ،‬وەزارەتــی سەلەفییە سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی‌و دابونەریتە‬ ‫خوێندنــی بــااڵ‪ ،‬وەزارەتــی پــەروەردە‪ ،‬ڕزیــوەكان‪ ،‬ئێمــەی ژنانــی ڕۆشــنگەری‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری‪ ،‬ئەوقاف‪ ،‬بۆردێكی لێ كوردســتان‪ ،‬دوای هەڵســەنگاندنی‬ ‫پێكهێناون‌و وتویەتی‪( :‬بڕۆن راسپاردەكانی هەمەالیەنــەی كێشــەی كۆمەاڵیەتــی‪،‬‬ ‫كۆنفرانســی دابــڕان قبوڵ بكــەن‌و ئەوەش ئابوری‪ ،‬سیاسی‌و ئاستی نزمی تێگەیشتنی‬ ‫بكــەن بەبنەمــا بــۆ گۆڕانكارییەكانــی دیموكراســی‪ ،‬گەیشــتینە ئــەو بــاوەڕە‬ ‫كــەوا؛ ســەرەڕای تاوانــە بێشــومارەكانی‬ ‫وەزارەتەكانتان)‪.‬‬ ‫مەمنونم! خۆ ناڵێم نامەوێت لەبەرئەوەی ســەلەفیەكان‌و مەترســیەكانیان لەســەر‬ ‫تــۆ پارتیــت! تەنانەت ئەگــەر یەكگرتووی ژنــان‌و ژیــان‌و ئازادیــی‌و یەكســانیخوازی‪،‬‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬كۆمەڵی ئیسالمی راسپاردەكانی لەدەهەكانــی ڕابــردودا‪ ،‬بــەاڵم مەخابــن‪،‬‬ ‫دابــڕان قبــوڵ بــكات‪ ،‬قبوڵمــە‪ .‬مەممنونم لەنیو ســەدەی رابــوردووەوە هەتا ئێســتا‬ ‫بــۆ هــەر وەزارەتێــك‪ ،‬بــۆ هەر ســەرۆك نەمــان بینی‌و نابینین‪ ،‬پێشــتر حیزبەكان‪،‬‬ ‫وەزیران‌و پەرلەمانێك‪ ،‬بۆ هەر حزبێك‪ ،‬كە یاخــود ڕێخــراوەكان‪ ،‬دوای ڕاپەڕینیــش‬ ‫راسپاردەكانمان قبوڵ بكات‪ .‬نەرم نەرمیش حكومەت‌و پەڕلەمانی كوردستان‪ ،‬لەئاستی‬ ‫زیانەكانی چركە بەچركەی كاریگەرییەكانی‬ ‫راسپاردەكان‪ ،‬جێبەجێ بكەین‪.‬‬ ‫لەدابڕان‪ ،‬لەگــەڵ توندڕەوی نین! لەگەڵ ســەلەفیەكان لەنــاو كۆمــەڵ‌و‪ ،‬ڕادەی‬ ‫شــەوارەی تیۆری نیــن! لەگــەڵ جنێودان قوربانییەكانــی دەســتی تیرۆریســتە‬ ‫نیــن! لەگــەڵ نەفــی كردنی دیــن‌و ئازادی سیاســیەكاندا بن‪ ،‬بەرامبەر دیموكراســی‌و‬ ‫تــاك نین‪ ،‬بۆ ئایین! لەگــەڵ هیچی ئەمانە سیكۆالریزم‪ ،‬هەروەها بەربەستیش نەبوون‬ ‫نابیــن‪ .‬پێشــمانوایە‪ ،‬بــۆ ئامانجەكانمــان دژی تیرۆریستە كۆمەاڵیەتییەكان بەرامبەر‬ ‫دوورنمایەكمــان هەیــە‪ ،‬ســتراتیجێكمان بەهزرو جەســتە بەگشتی‌و چەوساندنەوەی‬ ‫هەیــە‪ ،‬كاتێكــی زۆریشــمان دەوێــت هەتا ژنــان بەتایبەتــی‪ .‬توێژینــەوەكان‌و‬ ‫ئامــارەكان بۆیان ســەلماندین‪ ،‬پێویســتە‬ ‫بەدیانبهێنین!‬ ‫دیســانەوە‪ ،‬سوپاسی هەمووتان دەكەم‪ .‬ســتراتیژێكی وشــیاری كۆمەاڵیەتــی نوێ‪،‬‬ ‫دیسانەوە سوپاسی یەكە بەیەكەتان دەكەم‪ ،‬بۆ بەرپەچدانەوەی ئەندێشــەی سەدەكانی‬ ‫بەتایبەتــی ئەوانــەی كــە‪ ،‬بــە بەردەوامی ناوەڕاســت لەناو كۆمەڵ‌و خێــزان و تاكدا‪،‬‬

‫فیمینیزمی ڕۆشنگەری‬ ‫تایبەت بەژنان‬ ‫دامەزرا‬

‫«‬

‫لەنــاو هۆڵەكــە بــوون‌و بــە بەردەوامــی‬ ‫لەگــەڵ هەمــوو پانێلەكانــدا‪ ،‬گفتوگۆیەكی‬ ‫شارســتانیانەیان كرد‪ .‬ئەگەر كەســێكیش‬ ‫لێرە نیگەران بوبێت (دەزانم كە دوو ســێ‬ ‫كــەس نیگەران بوون!) ئەگەر كەســێكیش‬ ‫نیگــەران بوێت‪ ،‬ئەگەرچی دوێنێ ئێوارە بۆ‬ ‫ماوەیەكی كــەم لێرەنەبووم‪ ،‬ئەگەر مۆڵەتم‬ ‫بدەنــێ‪ ،‬تەلەفۆنیــان بــۆ دەكــەم‌و بەناوی‬ ‫هەمووتانەوە‪ ،‬داوای لێبوردنیان لێدەكەم‪.‬‬ ‫ئومێدەوام لەكۆنفرانســەكانی ئاییندەداو‬ ‫لەو رێڕەوی هەتا دەگەینە كۆنفرانســەكانی‬ ‫تریــش‪ ،‬ئێوە هاوكارمان بن‪ .‬بەدڵنیاییەوە‪،‬‬ ‫بێ درێغ‪ ،‬ئــەوەی پێمانبكرێت‪ ،‬لەخزمەتی‬ ‫ئــەم كۆنفرانســەو بڕیارەكانیــدا دەبیــن‌و‬ ‫لەخزمەتی خەباتی رۆشنگەریدا دەبین‪.‬‬ ‫زۆر سوپاستان دەكەم‪.‬‬

‫پەســەندو پەیــڕەو بكــرێ‪ .‬هەتــا ژنــان‪،‬‬ ‫لەكۆیلــەی بلــۆك كــراوی رۆحــی‌و لەدیلی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی‌و‪ ،‬دەســەاڵتی باوك ســاالری‬ ‫سەرفراز بكرێن‪.‬‬ ‫بانوان!‬ ‫لەپڕۆگرامــی حزبەكانــدا‪ ،‬باســی ژنــان‬ ‫كــراوە‪ ،‬ڕێكخــراوی ژنــان‌و ئافرەتــان‌و‬ ‫خانمان هەر لەتێكۆشــاندان‪ ،‬ئێمەی ژنانی‬ ‫ڕۆشــنگەر‪ ،‬ئەڵتەرناتیڤــی هیچ الیەك نین‪،‬‬ ‫تەنهــا ئامانجمانــە‪ ،‬بزاڤێكــی ڕۆشــنگەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی بین‪ ،‬لەپێناو پەلوپۆ هاویشتنی‬ ‫دیموكراســی بــۆ نــاو تــاك‌و كــۆی ژنانی‬ ‫كۆمــەڵ‪ .‬بۆیە‪ ،‬دوای یەكەمین كۆنفرانســی‬ ‫پالتفۆڕمــی دابــڕان (‪)٢٠١٥/٣/٢٧ –٢٦‬‬ ‫كــە بۆیەكەمینجــار لەمێژوودا ڕۆشــنگەری‬ ‫هاوچەرخــی كــردە ڕێبــازی جیــاوازی‬ ‫خــۆی‌و (ئایــن بۆ تاك‌و‪ ..‬دیموكراســی بۆ‬ ‫هەموان) كرایە دورنمای ڕۆشنگەری‪ ،‬ژنانی‬ ‫ڕۆشــنگەری كوردســتانیش‪ ،‬ئەركمــان بوو‬ ‫بیرێكــی ســەردەمانە‪ ،‬لــەو پاشــكۆیەتییە‬ ‫كۆمەاڵیەتــی‪ ،‬سیاســی‪ ،‬دابونەریتــی‬ ‫بیركردنەوە ســەركوت سەپانانە بكەینەوە‪،‬‬ ‫كە سامناكن سەبارەت بە ژنان‪.‬‬ ‫لــەم پێودانگــەوە‪ ،‬چەندیــن مانگــە بیر‬ ‫لەفیمینیزمــی ڕۆشــنگەری دەكەینــەوەو‬ ‫ســەرەنجام‪ ،‬گەیشــتینە ئــەو بــاوەڕو‬ ‫بڕیــارەی كە لەدووەمین كۆنفڕانســدا (‪-٢٢‬‬ ‫‪ )٢٠١٦/٩/٢٤‬بزاڤەكەمان ڕابگەیەنین‪ .‬دوای‬ ‫ســێ ڕۆژ لەكۆنفرانس‌و چەندین دانیشــتنی‬ ‫تایبەتی ژنان‌و پێشكەشكردنی توێژینەوەی‬

‫هەڵوێستی ژنانەوە‪ ،‬دژی جیاوازی ڕەگەزی‌و‬ ‫سیاســەتی پارێزگاری دیموكراسی‌و نەریتی‬ ‫باوكســاالری‪ ،‬لەجیهانبینــی هاوچەرخەوە‪،‬‬ ‫دوور لەدیســپلین‌و پەیــڕەوی كالســیكی‬ ‫ناوخــۆ‪ ،‬چاالكی جەماوەریی‌و پەروەردەیی‌و‬ ‫هزریــەكان ئەنجــام دەدات‪ .‬چاوەڕوانییــن‬ ‫كەوا‪:‬‬ ‫ئــەو ژنانــەی چیكــە نایانــەوێ خۆیان‌و‬ ‫نەوەكانیــان‪ ،‬كۆیلــەی ڕۆحــی‌و دیلــی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی بیری چەقبەســتوو بمێننەوە‪،‬‬ ‫یان رەتیدەكەنەوە دەســەاڵتی باوكساالری‬ ‫جەســتەیان بكــوژێ‪ ،‬یاخــود ئازادیــی‌و‬ ‫ئارەزووەكانیــان بنێــژێ‪ ،‬چاوەڕوانیــن‬ ‫بەتەنگمانەوە بێن‌و ببنە رابەرو هەڵسوڕاو و‬ ‫دۆست‌و پشتیوانی فێمینیزمی ڕۆشنگەری‪.‬‬ ‫ئومێدەواریــن‪ ،‬بەخەباتی وشــیاركردنی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی‪ ،‬پالتفۆرمەكەمــان‌و تێكــڕای‬ ‫ناوەنــدە مەدەنی‌و ســیكوالرو رۆشــنگەرو‬ ‫ئێن جــی ئۆكان‌و رێكخراوەكان‪ ،‬لەســااڵنی‬ ‫ئاییندەدا‪ ،‬گۆڕانگاری لەتەواوی جومگەكانی‬ ‫دەســەاڵتەكان بهێنینــەدی‌و یەكســانی‬ ‫ڕاســتەقینە لەڕێژەو ڕاژەی ژنان‪ ،‬هاوشانی‬ ‫پیاوان‪ ،‬بكەینە بنەمای خەباتی هاوچەرخ‪.‬‬ ‫دەبێ‪ ،‬تێبكۆشــین‪ ،‬هەتــا پیاوان بزانن‪،‬‬ ‫دەســتبردن بــۆ تاوانــی كوشــتن‪ ،‬یــان‬ ‫چەوساندنەوەی ژنان لەسەر بنەمای ڕەگەزی‬ ‫جیاواز‪ ،‬یان تاســاندنی سەربەســتییەكان‪،‬‬ ‫تاوانێكە تەنانەت پیاوانیش لەپێشــكەوتن‌و‬ ‫مافــە دیموكراســییەكان بێبــەش دەكات‌و‬ ‫ناعەدالەتی كۆمەاڵیەتیش دەپارێزێ‌!‬

‫دڵنیابن كە سەربەستی ڕاستەقینەی ژن‪،‬‬ ‫ئاسودەیی گشتی‌و گۆڕانكاری بنچینەیی‬ ‫دێنێتەدی و نەتەوەی كوردیش‪ ،‬تەنها‬ ‫بەسەربەستی ژنان‌و یەكسانیان‪ ،‬دەبێتە‬ ‫بەشێكی شارستانیەتی هاوچەرخ‬

‫راسپاردەكانی‬ ‫كۆنفرانس‬

‫دوەمین كۆنفرانســی دابڕان‪ ،‬بەبەشداری‬ ‫‪ ٤٠‬توێــژەر لــە (بەریتانیــا‪ ،‬ئەڵمانیــا‪،‬‬ ‫بەلجیكا‪ ،‬پۆڵۆنیا‪ ،‬ئێــران‪ ،‬قەتەر‪ ،‬لوبنان‌و‬ ‫هەرچوار بەشــەكەی كوردســتان)‪ ،‬لەپێنج‬ ‫تەوەرو لەچێوەی(‪ )١٠‬پانێڵدا بەڕێوەچوو‪،‬‬ ‫و بەئامادەبونــی ژمارەیەكــی ســەدان‬ ‫لەئەكادیمیســت‌و روناكبیــرو رۆشــنگەر كە‬ ‫ســەرجەم دانیشتنەكانی هۆڵ جمەیدەهات‌و‬ ‫دیالۆگەكانیش مەدەنی‌و گەرمبوون‪.‬‬ ‫لەكۆتایــی كۆنفرانســەكەدا لەبــەر‬ ‫رۆشــنایی ئــەو بابــەت‌و پەیپــەرو‬ ‫توێژینەوانەی پێشكەشكران‌و ئەو مشتومڕو‬ ‫تاوتوێكردنانــەی ئامادەبوان خســتیانەڕو‪،‬‬ ‫گرنگترین پێشنیازو راسپاردەكان خرانەڕوو‪:‬‬

‫تەوەری سێكیۆالریزم‌و سەلەفیزم‬

‫هەڕەشــە دروســتبكات بۆ ســەر ئاشــتیی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬دەخرێتە ژێر لێپێچینەوەوە‪.‬‬ ‫لەپەرلەمانــی كوردســتان هەوڵبدرێــت‬ ‫بۆدەركردنــی یاســایەك بۆئــەوەی خەڵك‬ ‫بەبێ هیچ مەرج‌و پاســاوێك بتوانێت ئاینی‬ ‫خۆی بگۆڕیــت‪ ،‬یاخود هەر هیــچ ئاینێكی‬ ‫نەبێت‌و بتوانێت بەئازادی گوزارشــت لەڕای‬ ‫خۆی بكات‪.‬‬ ‫هەژمونكردنــی بۆچوونــی ئایینی بۆ ناو‬ ‫سیستەمی پەروەردە‪ ،‬دادگاكان‌و خوێندنی‬ ‫بااڵ لەئێســتادا بەتەواوی هەستیپێدەكرێت‪.‬‬ ‫بیرۆكەی جیاكارەیــی‪ ،‬هەاڵوێردن‪ ،‬بیروڕای‬ ‫تایبەتــی كەســەكان‪ ،‬بەجــۆرە هاشــێوە‬ ‫لەكەنــاڵ‌و دامــەزراوە پەروەردەییەكانــەوە‬ ‫خۆیان ئاراســتە دەكەن‪ ،‬بۆیە دەبێت سنور‬ ‫بۆ ئەم كردەوانە دابنرێت‪.‬‬ ‫خــۆ بەدوورگرتــن لەهــەر جــۆرە‬ ‫دۆگمایەكی فیكری بەناوی زانســتەوە‪ ،‬یان‬ ‫ئایدیۆلۆژیایەكی تایبەتەوە‪.‬‬ ‫كردنەوەی كتێبخانەو شوێنی خوێندنەوەو‬ ‫یاریگاو شــوێنی گشتیی‌و پارك‌و لەگەڕەك‌و‬ ‫شارەكانی كوردستاندا بكرێتەوە‪ ،‬تالێیانەوە‬ ‫گەنجان ڕوبكەنە ئەوشوێنە گشتیانەو نەبنە‬ ‫نێچیری گروپە دینییە توندڕەوەكان‪.‬‬ ‫كتێبەكانــی حوجــرە دەبێــت ئەبدەیــت‬ ‫بكرێنەوەو ڕەچاوی تەمەنی مندااڵن بكرێت‌و‬ ‫ژمــارەی خوێنــدكار لــە (‪ )٤-٣‬بــۆ (‪)٢٠‬‬ ‫خوێندكار‪.‬‬

‫رونكردنــەوەی زیاتــری چەمكــی‬ ‫(ســێكیۆالریزم) وبایەخــی بــۆ كۆمــەڵ‌و‬ ‫بەرژەوەندی گشــتی‪ ،‬لەرێی شێوازو ئامرازە‬ ‫جیاوازەكانەوە‪.‬‬ ‫گرنگیــدان بەســێكیۆالر كردنی كۆمەڵی‬ ‫كــوردی‌و چەمكەكانــی ئازادیــی تــاك و‬ ‫ئازادیی ویژدان‪ ،‬مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬بێالیەنیی‬ ‫مەزهەبــە‬ ‫دەســەاڵتی سیاســی لەدیــن‌و‬ ‫تەوەری فێمینزمی ڕۆشنگەریی‪:‬‬ ‫جۆراوجۆرەكان لەكوردستاندا‪.‬‬ ‫كایــە‬ ‫جیاكردنــەوەی‬ ‫هەوڵــدان بــۆ‬ ‫‪ .1‬فیمینیزمــی ڕۆشــنگەری بكرێتــە‬ ‫دنیاییەكان لەكایە دینییەكان‪.‬‬ ‫ئەركێكــی ســتراتیژیی پالتفۆرمــی دابران‪،‬‬ ‫دێمۆكراســی‪،‬‬ ‫گرنگیدان بەگەشــەكردنی‬ ‫هاوشــانی ئەركەكانی تری (دیموكراســی‪،‬‬ ‫گەشــەكردنی‬ ‫بۆ‬ ‫هــاوكات وەك بنەمایــەك‬ ‫رۆشنگەری‪ ،‬سێکیۆالریزم و مەدەنیەت)‪.‬‬ ‫سێكیۆالریزم پێكەوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬گرنگیدانــی زیاتر بە بواری پەروەردە‬ ‫هەوڵــدان بۆ البردنــی ئــەو تێكەڵییەی و فێركردن و خستنەسەرپێی سیستەمێكی‬ ‫لەنێــوان ســێكیۆالریزم‌و ئیلحــاد دا كراوە‌و ســێکیۆالری تەندروســت و بێپێچوپەنا لە‬ ‫ســێكیۆالریزم واناســێنراوە كــە بەشــێكە بواری ژناندا‪.‬‬ ‫لەئیلحاد‌و كوفر‪.‬‬ ‫‪ .3‬ســوودوەرگرتن لــە ئەزموونەكانــی‬ ‫بایەخدان بەچاپ‌و باڵوكردنەوەی كتێب‌و واڵتانی پێشکەوتوو و راهێنانی بەردەوام و‬ ‫نامیلكەو باڵوكراوەی ســادە بۆ ناســاندنی خولی چر و گۆشــكردنی كوڕان و كچانمان‬ ‫سێكیۆالریزم‌و دیمۆكراسی‪.‬‬ ‫بە هزری پێشكەوتووخواز‪.‬‬ ‫فــرە‬ ‫‌و‬ ‫د‬ ‫ور‬ ‫توێژینــەوەی‬ ‫لێكۆڵینــەوە‌و‬ ‫‪ .4‬هاوكاری و پشتیوانی و سەرپێخستنی‬ ‫ڕەهەندو میتۆد جیا ســەبارەت بەئینتیمای ئــۆرگان و رێكخــراوی نــا حكومــی و‬ ‫هەڵگرانی ئایدۆلۆژیای ئیســامی سیاســی ئاراستەكردنیان بۆ هۆشــیاریی فیمینیزمی‬ ‫لەنێو كورد دا‪.‬‬ ‫رۆشنگەری‪.‬‬ ‫بۆتوێژینەوەی‬ ‫بەبابەتێــك‬ ‫ئایین‬ ‫كردنــی‬ ‫‪ .5‬بەردەوامــی و گرنگیدانــی زیاتــر بە‬ ‫پێویستە نەتەوەو كۆمەڵەكەمان‪ ،‬دڵنیابن‬ ‫زانســتی‌و ئەكادیمی‪ ،‬ئەویــش بەكردنەوەی توێژینەوەی زانســتی و باڵوكردنەوەیان لەم‬ ‫كە سەربەستی ڕاستەقینەی ژن‪ ،‬ئاسودەیی‬ ‫بەشــەكانی ئاینناسی‌و الهوت بەشێوەیەكی بوارەدا ‪.‬‬ ‫گشــتی‌و گۆڕانكاری بنچینەیی دێنێتەدی و‬ ‫ئەكادیمییەكانــی‬ ‫لەناوەنــدە‬ ‫مۆدێــرن‬ ‫‪ .6‬گرنگیدان بــە میدیا و باڵوكردنەوەی‬ ‫نەتــەوەی كوردیــش‪ ،‬تەنها بەسەربەســتی‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬ ‫فیكــر و رێبازی فیمینیزمی رۆشــنگەری و‬ ‫ژنــان‌و یەكســانیان‪ ،‬دەبێتــە بەشــێكی‬ ‫هەوڵدانــی زیاتــر بــۆ پێداچونــەوە ســودوەرگرتن لــە هەموو توانــا و هۆكارە‬ ‫شارســتانیەتی هاوچــەرخ‌و دیموكراســیش‬ ‫بەپڕۆگرامەكانــی خوێندنــی ئاینــی جیاوازەکان‪.‬‬ ‫لەســتەمی ســتونییەوە دەكاتــە پەیڕەوی‬ ‫دانانی‬ ‫‌و‬ ‫ف‬ ‫ئەوقا‬ ‫پەروەردەو‬ ‫لەوەزارەتەكانی‬ ‫‪ .7‬رەخســاندنی زەمینــەی وەكیەكی و‬ ‫دیموكراسی ئاسۆیی‪ -‬مەدەنی‪.‬‬ ‫بیركردنەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫هاندەربێت‬ ‫كە‬ ‫پڕۆگرامێك‬ ‫یەكســانی جێندەری و پشتیوانیكردنی ئەم‬ ‫‌و‬ ‫ی‬ ‫ڕۆشــنگەر‬ ‫بەهیــوای پێشــكەوتنی‬ ‫ڕەخنەگرانــەو دوربێت لەجیاوازیكردن لەناو تێزانە و پاراستنی کەس و كاركەتەرەكانی‬ ‫سەركەوتنی ویستی یەكســانیخوازی ژنان‪،‬‬ ‫خوێنــدكاران‌و گرنگــی بەبەهاكانی پێكەوە لە هەڕەشە و دەستدرێژی‪.‬‬ ‫پشت ئەستور بەخەبات و كۆڵنەدانی ژنانی‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫ژیان‬ ‫‪ .8‬هەوڵــدان بۆ لێپێچینــەوە لەو کەناڵ‬ ‫وشــیار‪ ،‬وا فێمینیزمی ڕۆشــنگەری كەوتە‬ ‫ڕەخنەگرانە)‬ ‫بابەتی(دیبەیتی‬ ‫زیادكردنی‬ ‫و میدیایانەی ســوکایەتی بە مێینە دەکەن‬ ‫ڕێ‪ .‬دڵنیاشین دەگەینەجێ‪.‬‬ ‫وەك بابەتێكی سەربەخۆ بۆ پڕۆگرامەكانی و دەبنــە بەربەســت لەبــەردەم مــاف و‬ ‫ئیتــر بــۆ پێشــەوە بــەرەو ڕای گشــتی خوێندن‪.‬‬ ‫ئازادییەکانی ژن‪.‬‬ ‫ڕۆشــنگەری و دیموكراســی ‌و دەســەاڵتی‬ ‫لەواڵتانــی‬ ‫زۆرێــك‬ ‫هاوشــێوەی‬ ‫‪ .9‬ســوودوەرگرتن لــە پەیماننامــە‬ ‫مەدەنی‬ ‫بەڕێوبەرایەتیەكی‬ ‫جیهــان‪،‬‬ ‫‌وی‬ ‫و‬ ‫پێشــكەوت‬ ‫نێودەوڵەتییەكانــی تایبــەت بــە مافەكانی‬ ‫تایبەت بــە (چاودێریكردنی دیموكراســی) ژنــان و هەوڵــدان بــۆ ئــەوەی عیــراق و‬ ‫ژنانی دووەمین كۆنفڕانسی دابران‬ ‫دروســتبكرێت‪ .‬هــەر دامەزراوەیەكــی واڵت هەرێمیــان پێــوە پابەندبكرێت‪.‬پێشــنیاز و‬ ‫‪2016/9/24‬‬ ‫‌و‬ ‫ت‬ ‫بــكا‬ ‫پێشــێل‬ ‫دیموكراســی‬ ‫بنەماكانــی‬ ‫ڕاسپاردەکانی دوەمین کۆنفرانسی دابڕان‬

‫لەماوەی دوو تا سێ مانگی ئاییندە‪،‬‬ ‫كۆنفرانسی تایبەت بەبانوان‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لەئێستاشەوە تا ئەو‬ ‫كۆنفرانسە‪ ،‬پرۆژەكەیان‪ ،‬رێسای‬ ‫كاركردنیان‌و پرنسیپەكانیان ئامادە‬ ‫دەكرێت‌و دابەشدەكرێت بەسەر‬ ‫هەموو ئەو بانوانەو رای گشتی‬

‫جۆراوجۆر‪ ،‬لەمەڕ فیمینیزمی دیموكراســی‬ ‫لەالیــەن ژنانــی ڕۆشــنگەری كوردســتان‌و‬ ‫دەرەوە‪ ،‬كــە تێیــدا ســەدان ژن‌و پیــاوی‬ ‫ڕۆشنگەر بەشداری كاریگەری بابەتەكانیان‬ ‫كــردو ســەرەنجام پەسەندیشــیان كــردن‪،‬‬ ‫بڕیــاردرا‪ ،‬فیمینیزمەكــە وەك بزاڤێكــی‬ ‫ڕەخنەگرانــە ڕابگەیەنیــن و تێبكۆشــین‪،‬‬ ‫وەك مافی مەدەنی‪ ،‬دەسەاڵتی دیموكراسی‬ ‫لەقۆرغی دەســەاڵت‌و كۆنتڕۆڵی ئایدۆلۆژی‬ ‫حیزبەكانەوە‪ ،‬داكەینــە كایە كۆمەاڵیەتییە‬ ‫جیــاوازەكان‪ ،‬لەپێنــاوی‪ ،‬وشــیاری‌و‬ ‫دیموكراســی كۆمەاڵیەتــی ڕاســتەقینەدا‪،‬‬ ‫كــە پێمانوایە‪ ،‬هەتــا كۆمەڵێكی دیموكرات‬ ‫بونیاد نەندرێت‪ ،‬سیســتەمی دیموكراســی‬ ‫ڕاســتەقینەی دەستاودەســت پێكــراوی‬ ‫دەســەاڵت و چەمكــە بنچینەییەكانــی‬ ‫دیموكراســی‪ ،‬بەتایبەتی ژنان و سیستەمی‬ ‫سیكۆالریش‪ ،‬هەرگیز نایەتە دی‪.‬‬ ‫فیمینیزمــی ڕۆشــنگەری‪ ،‬بەشــێكە‬ ‫لەپالتفۆڕمی دابڕان‪ .‬بــەاڵم بەتایبەتمەندی‬

‫‪5‬‬

‫ژمارە (‪ )580‬دو شەممە ‪2016/9/26‬‬

‫رووەكخۆری‬ ‫چییە؟‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫یاخود بەكێ دەوترێ ڤێجیتەرییەن؟‬

‫لە رووەكخۆرییەوە بۆ ژیان دۆستی‬ ‫محەمەد سەعید‬ ‫چــەمــكــی رووەكـــخـــۆری‬ ‫یــاخــود ڤــێــجــیــتــەریــیــەن لە‬ ‫كۆمەڵی كوردی‌و لە ڕۆژ‌هەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا كەمترین قسەو باسی‬ ‫لە سەر كراوە‪ ،‬ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫نەبونی هۆشیاری بەرامبەر ئەم بابەتە‪،‬‬ ‫هەروەها هــەژاری كتێبخانەی كــوردی چ‬ ‫لە ڕوی وەرگێڕانەوە بێ یان نوسین بێ‬ ‫بەكوردی‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوە لە زۆربەی‬ ‫واڵتانی پێشكەوتودا بۆتە بابەتی رۆژ لە‬ ‫سەر ئاستی ئەكادیمی‌و كۆمەاڵیەتیش‪،‬‬ ‫چونكە پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆی‬ ‫بەكۆی مانەوەی مرۆڤ‌و گیانلە بەران‌و‬ ‫ســروشــتــەوە هــەیــە‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫تەندروست‌و مرۆڤ دۆستانە‪ ،‬لێرەدا‬ ‫دەمــەوێ بەشێوەیەكی زۆر كورتو‬ ‫پوخت چەند زانیاریەكی سەرەتایی باس‬ ‫بكەم‪ ،‬هیوادارم لە داهاتودا بەشێوەیەكی‬ ‫فراوانتر درێژەی پێبدەم‪.‬‬

‫رووەكخۆربوە‪ ،‬واتە تەنها ڕوەك سەرچاوەی‬ ‫وزەو درێــژە پێدانی ژیانی بــوە‪ ،‬مرۆڤی‬ ‫سەرەتایی هیچ ئامێرێكی لە بەردەستانەبوە‪،‬‬ ‫تاوەكو گیانلەبەرانی پێ ڕاوبكات‪ ،‬پێكهاتە‬ ‫سروشتێكەی مرۆڤیش كەهەڵگری سیفەتی‬ ‫ڤێجیتەرییەنە بۆیە تەنها پشتی بەڕوەك‬ ‫بەستوە‪ ،‬وەكو سەرچاوەی خۆراك‪ ،‬گەر‬ ‫بەشێوەیەكی ورد سەرنج بدەینە ئەناتۆمی‬ ‫(شــیــكــاری)مــرۆڤ بۆمان ڕوندەبێتەوە‬ ‫كەمرۆڤ گۆشت خــۆرە یان رووەكخۆر‪،‬‬ ‫بۆنمونە شێوازو ستایڵی دەرەوە بێ یاخود‬ ‫ناوەوە لە جەستەی مرۆڤدا ئەوەندەی ئاماژە‬ ‫بەرووەكخۆری دەدەن بە هیچ شێوەیەك‬ ‫پەیوەندی بەگۆشت خۆریەوە نییە‪ ،‬نەبونی‬ ‫نینۆكی چنگاوی لە دەستومەچەكی مرۆڤدا‪،‬‬ ‫نەبونی كەڵبەو دانی كە گۆشتی كاڵی پێ‬ ‫بخورێ‪ ،‬وەكو چۆن گیانلەبەرە دڕندەكان‬ ‫نینۆك‌و كەڵبەی خەنجەر ئاسایان هەیە‬ ‫كە ڕاوی گیانلە بەرانی پێدەكەن‪ ،‬شێوازی‬ ‫دەم و لەپی مرۆڤ زیاتر لە رووەكخۆرییەوە‬ ‫نزیكە‪ ،‬گەر سەیرێكی ناوەوەی جەستەی‬ ‫بكەن‪ ،‬دەبینین بەهەمان شێوە گونجاوە بۆ‬ ‫رووەكخۆری‪ ،‬بۆ نمونە لە دەمی مرۆڤدا‬ ‫ئەنزیمێك هەیە كەدەڕژێ بۆ هەرسكردنی‬ ‫خۆراك لە ئاست هەرسكردنی گۆشتدا زۆر‬ ‫الوازە بەراورد بەو ئەنزیمەی كە گیانلەبەرە‬ ‫گۆشتخۆرەكان بەكاری دەهێن‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئــەو تــرشــەی كــە لــە گـــەدەی مرۆڤدایە‬ ‫كەبەترشی گەدە ناو دەبــرێ‪ ،‬لە ڕوی‬ ‫بە‌هێزییەوە ناگاتە ترشی هایدرۆلیكی‬ ‫گەدەی گیانلەبەرە دڕندە گۆشت خۆرەكان‪.‬‬ ‫مــرۆڤ بۆ ئــەوەی گۆشتبخوات دەبێ‬ ‫ئامادەسازی بۆ بكات واتــە بیكوڵێنێ‪،‬‬ ‫سوریكاتەوە‪ ،‬بیبرژێن ‌ێ یان هەر شێوازێكی‬ ‫تری ئامادەكردن بێ‪ ،‬بەاڵم گیانلەبەرە‬ ‫گۆشتخۆرەكان دەتوانن بەكاڵی هەرسی‬ ‫بكەن‌و چێژو تامی لێ ببینن‪ ،‬كەواتە‬ ‫گۆشت نامۆیە بەجەستەو بونمان‪ ،‬ئەوە‬ ‫كلتورو دابو نەریت‌و ڕاهاتنی ڕۆژانەمانە‬ ‫كە گۆشت دەكەینە خۆراكێكی نۆرمەڵ‪،‬‬ ‫ئەندامەكانی جەستەی مــرۆڤ شیاوی‬ ‫گۆشت خواردن نین‪ ،‬ئەوە چڵێسیە چۆتە‬ ‫ناخی ژیانی مرۆڤایەتیمانەوە‪.‬‬

‫ڕووەكخۆری چی یە؟ یاخود بەكێ‬ ‫دەوترێ ڤێجیتەرییەن؟‬ ‫سیستەمێكی خواردنە كەتیایدا بەهیچ‬ ‫شێوەیەك گۆشتی زیندەوەر ناخورێ‪ ،‬لە‬ ‫پێناو هارمۆنییەتی سروشت‌و ڕێزگرتنی‬ ‫زیندەوەران‪ ،‬رووەكخۆرەكان دابەشدەبن‬ ‫بەسەر دوجۆری سەرەكیدا‪:‬‬ ‫*جـــۆری یــەكــەم بەڤیگان‬ ‫ناسراون‪ :‬بەو كاسانە دەوترێ‬ ‫كەتەنها ڕوەك‌و بەروبومەكانی‬ ‫دەخۆن‪ ،‬واتە بەهیچ شێوەیەك‬ ‫گ ــۆشــت‌و بــەرهــەمــەكــانــی‬ ‫گیانلەبەران ناخۆن واتە هەر‬ ‫شتێ پەیوەندی بەئاژەڵەوە‬ ‫هەبێ محرومە لێیان‪.‬‬ ‫*جـــــــۆری دوەم‬ ‫بــەڤــێــجــیــتــەریــیــەن‬ ‫نــاودەبــرێ‪ :‬كــە ئەم‬ ‫جۆرەیان دابەش دەبن‬ ‫بەسەر دولقدا‪:‬‬ ‫بۆدەبێ مرۆڤ رووەكخۆربێ ؟ چی‬ ‫‪ -1‬ئۆڤۆڤیگان‪ :‬بەو‬ ‫وامان لێ دەكات كە چاو بەسستمی‬ ‫كەسانە دەوتـــرێ كە‬ ‫خۆراكماندا بخشێنین؟ بۆ دەبێ مرۆڤ‬ ‫گۆشت ناخۆن‪ ،‬بەاڵم بگەڕێتەوە بۆ دۆخە سروشتێكەی خۆی‬ ‫بەروبومی ئاژەڵەكان‬ ‫؟؟؟‬ ‫دەخـــۆن تەنها هێلكە‬ ‫بۆ وەاڵمی ئەمانەو چەندەها پرسیاری‬ ‫نەبێ‪.‬‬ ‫تر كەچارەنوسی نــەك م ــرۆڤ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫‪ -2‬الكتۆ ڤیگان‪ :‬بەو هەسارەكەشمانی پێوە بــەنــدە‪ ،‬چەند‬ ‫كــەســانــە دەوتـــرێ هــۆكــارێــكــی زانــســت ـی‌و سایكۆلۆجی‌و‬ ‫گــــــۆشــــــت‌و سۆسۆلۆجی هەیە كــەوا لە بەنی ئادەم‬ ‫بـــەروبـــومـــی دەكەن بەرەو مرۆڤبون بەرێ لە وانە‪:‬‬ ‫ئـــاژەڵـــیـــش‬ ‫*هەست‌و ویژدانی مرۆڤ‪ :‬گەر مرۆڤ‬ ‫نــاخــۆن‪ ،‬بەاڵم گەیشتە ئــەوەی خوێنی چۆلە كەیەك‬ ‫هێلكە دەخۆن‪.‬‬ ‫یاخود هەر بونەوەرێك بڕێژێ ئەوا زۆر‬ ‫ئاسایی دەبێ بۆ خوێنی مرۆڤیش‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫كەتوانی ژیانی بونەوەرانی تر بەهەند‬ ‫‌ئایە مرۆڤ‬ ‫وەرگرێ‌و ڕێزیان بگرێ خاڵێكی سەرەكییە‬ ‫بونەوەرێكی‬ ‫بۆ مــرۆڤ دۆستی‌و ئاشتی‌و كامەرانی‪،‬‬ ‫گۆشتخۆرە یا‬ ‫هیچ بونەوەرێك بەئەندازەی مرۆڤ ژیانی‬ ‫رووەكخۆرە؟‬ ‫زۆربــــــــــــــــــــــەی وێران‌و هەال هەال نەكردوە‪ ،‬ئەویش بەهۆی‬ ‫ئە نسر ۆ پۆ لیجستە كا ن‌و الدانێتی لە جــەوهــەرو سروشتی خۆی‬ ‫م ــێ ــژون ــاس ــەك ــان لـــە و كەبۆتە دڕندەیەكی گۆشتخۆری چڵێس كە‬ ‫بـــــاوەڕەدان م ــرۆڤ پێش هەم زەوی‌و سوڕی ژیانی هەمو بونەوەرانی‬ ‫ئەوەی بێتە ناو مێژووەوە تێكداوە‪.‬‬

‫قەسابخانەكانی دونــیــای ئادەمیزاد‬ ‫لــە قەسبخانەی گــیــانــدارانــەوە ڕێچكە‬ ‫دەگرێ‪ ،‬لە وگیاندارانەی كە لە بۆنەكاندا‬ ‫دەكرێنە قوربانی دەروازیەكە بۆ قوربانی‬ ‫مرۆڤەكانیش زۆر بەئاسانی ئۆشۆ دەڵێ‬ ‫«لە ژیاندا تەنها مرۆڤبون بەسە»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مرۆڤبون كارێكی ئەوەندە ساناو ساكار‬ ‫نییە‪ ،‬گەر بمانەوێ بگەینە پلە ی مرۆڤبون‬ ‫سەرەتا لە خود ناسینەوە دەستپێدەكا‌ت‪،‬‬ ‫كە پێویستمان بەهۆشیاریەكی قوڵی‬ ‫وجودی هەیە كەئەمەش هەنگاوی یەكەمە‬ ‫لە ناسینی جەوهەری راستەقینەمان‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫كەتوانی بگاتە ئەو پلە یە بۆی دەردەكەوێ‬ ‫كەهەمو بــونــەوەران‌و سروشت بەخودی‬ ‫مرۆڤیشەوە شایانی ڕێزگرتن‌و ژیانن‪ ،‬وەكو‬ ‫ئەوەی كە دەبێ هەبن‪ ،‬ئەوەمان لە یاد‬ ‫نەچێ مەرج نییە هەمو رووەكخۆرێ بەپلە‬ ‫ی مرۆڤبون بگات‪ ،‬بــەاڵم دەبــێ هەمو‬ ‫مرۆڤبونێ ڕوەكخۆر بێ‌‪ ،‬زۆربــەی گەورە‬ ‫پیاوانی مێژوی بەشەریەت ڕوەكخۆر بون‪،‬‬ ‫ئەرخەمیدسی زاناو فەیلە سوفی یۆنانی‪،‬‬ ‫سوقڕات‌و زەردەش ــت‪ ،‬ئەرستو‪ ،‬بودا‪،‬‬ ‫گاندی‪ ،‬ئەنیشتاین‪ ،‬هیتد‪ ...‬دەگێڕنەوە‬ ‫ڕۆژێكیان ڕابیعەی عــەدەوی كەعیرفان‌و‬ ‫زاهیدێكی موسڵمانبوە‪ ،‬خــواردن دەدات‬ ‫بەهەندێ لە باڵندەو گیانلە بەران‪ ،‬لە و‬ ‫لە كاتەدا هاوڕێیەكی نزیكی سەردانی‬ ‫دەكــات‪ ،‬راستەوخۆ هەمو گیانلە بەرو‬ ‫باڵندەكان دەفــڕن‌و دەڕۆن‪ ،‬هاوڕێیەكەی‬ ‫پرسیاری ڕۆشتنی گیانلە بەرەكانی لێكرد‪،‬‬ ‫ڕابیعەش پێیوت ئەمڕۆ چیت خــواردوە‬ ‫ئەویش لە وەاڵمــدا وتی گۆشتم بەنانەوە‬ ‫خواردوە‪ ،‬ڕابیعەش وتی باڵندەكان لە ئێمە‬ ‫باشتر دەمان ناسن‪ ،‬كەواتە باڵندەكان لە‬ ‫دڕندەیمان هەڵدێن‪ ،‬وەكچۆن لە دڕندەیەكی‬ ‫گۆشتخۆر هەڵدێن بەهەمان شێوە كاتێ‬ ‫ئێمەی مرۆڤ بوینە گۆشتخۆر گشت گیانلە‬ ‫بەرانمان لێ دەتۆرێن‪.‬‬ ‫گەر سەرنجی زۆربــەی ڕوەكخۆرەكانی‬ ‫مێژو بدەین بەكەسانی بەویژدان‌و ئاشتی‬ ‫خوازو دادپــەروەر ناسراون‌و ژیانیان لە‬ ‫پێناو مرۆڤایەتی‌و مرۆڤبوندا تەرخانكرد‪،‬‬ ‫نەك لە پێناو كۆشك‌و سەروەت‌و سامان‌و‬ ‫ڕاوكردن‌و خواردنی گیانلە بەراندا‪.‬‬ ‫كەواتە بۆ دوركەوتنەوە لە توندوتیژی‌و‬ ‫كوشتن‌و كوشتار ئاسودەیی ویژدانمان‬ ‫دەبێ سروشت‌و گیانلە بــەران جەوهەرو‬ ‫بونیان بپارێزین‌و لێگەڕێین ئەو ئیقاع‌و‬ ‫هاڕمۆنیەتەی كە لە بوندا هەیە زیاتر‬ ‫وێران نەبێ‪ ،‬قسەیەكی جوان هەیە دەڵێ‬ ‫«گەر بمانەوێ مرۆڤێك پێناسە بكەین پێی‬ ‫دەڵێین چ جۆرە كتێبێك دەخوێنیتەوە»‪،‬‬ ‫جێگای خۆیەتی لێرەدا بڵێین پێمان بڵێ‬ ‫چی دەخۆی ئەوجا پێت دەڵێن تۆ كێیت‪،‬‬ ‫واتە چەند مرۆڤ ئایدیاو فكر دروستی‬ ‫دەكــەن ئــەوەنــدەش خــۆراك كەسایەتی‌و‬ ‫بونمان دیاری دەكات‪.‬‬ ‫*تەندروستی لە خواردنی ڕووەك‌و‬ ‫بەروبومەكەی دایە ‪:‬‬ ‫بەپێی ئامارێكی تەندروستی جیهانی‬ ‫زۆربـــەی نەخۆشیەكانی دڵ‌و شەكرە‌و‬ ‫گورچیلە و دەماخ‌و قەلە وی‌و بەرزی فشاری‬ ‫خوێن‌و چەندەها نەخۆشی مەترسیداری تر‬ ‫یەكێك لە هۆكارەكانی خواردنی گۆشتە‪،‬‬ ‫كۆبونەوەی چــەوری لە خوێنی مرۆڤدا‌و‬ ‫دواجــار توشبون بەچەندەها نەخۆشی‬ ‫مەترسیدار گۆشتخواردن دەورێكی بااڵی‬

‫هەیە‪ ،‬یەكێك لە و نەخۆشیانەی كەئێستا‬ ‫بـــاوە جــەڵــدەیــە كــە زۆر جــار بەهۆی‬ ‫كەلە كەبونی چەورییەوە دەبــێ یاخود‬ ‫پیربون‌و چرچولۆچی لە پێستدا‪ ،‬الوازی‌و‬ ‫تەمەڵی‌و گواستنەوەی چەندەها نەخۆشی‬ ‫مەترسیدار لە ڕێگای گۆشتخواردنەوە‬ ‫دەبـ ‌ێ زۆربــەی نەخۆشەكان كەسەردانی‬ ‫پزیشك دەكــەن بۆ چارەسەری زۆربــەی‬ ‫نەخۆشییەكانیان ڕێنمایی ئەوە دەكرێن‬ ‫كەنابێ گۆشتبخۆن‪ ،‬چونكە پەیوەندیەكی‬ ‫ڕاســتــەوخــۆی بــەچــارەســەریــەوە هەیە‪،‬‬

‫قەسابخانەكانی‬ ‫دونیای ئادەمیزاد‬ ‫لە قەسبخانەی‬ ‫گیاندارانەوە‬ ‫ڕێچكە دەگرێ‪ ،‬ئەو‬ ‫گیاندارانەی كە لە‬ ‫بۆنەكاندا دەكرێنە‬ ‫قوربانی دەروازیەكە‬ ‫بۆ قوربانی‬ ‫مرۆڤەكانیش‬ ‫كەواتە خواردنی گۆشت چەندەها كێشەی‬ ‫تەندروستی دروستدەكات‪ ،‬ڕەخنەیەكی زۆر‬ ‫ئاڕاستەی ڕوەكخۆرەكان دەكــرێ بەوەی‬ ‫كەڤیتامینەكانی (بی دوانزەو دی‌و چەند‬ ‫ڤیتامین‌و پڕۆتینی تر ) لە خواردنی ڕوەكەوە‬ ‫دەستمان ناكەوێ‪ ،‬بەاڵم زانستی مۆدێرن‬ ‫بەتایبەتی زانستی ڕوەكناسی ئــەوەی‬ ‫دەرخستوە كەمرۆڤ دەتوانێ هەمو جۆرە‬ ‫ڤیتامین‌و پڕۆتینێكی لە ڕوەك دەستكەوێ‪،‬‬ ‫بگرە لە هەندێ ڕوەوە ئەو دژە ئۆكسیدە‌و‬ ‫فایبەرەی لە ڕوەكدا هەیە لە گۆشتدا بەو‬ ‫ئەندازە بەسودە نییە‪ ،‬بۆ دەسكەوتنی‬ ‫ڤیتامینی(دی) گوایە لە ڕوەكــدا نەبێ‪،‬‬ ‫بەاڵم مرۆڤ دەتوانێ بەشێوەیەكی زۆر‬ ‫باشترو تەندروستر لە تیشكی خۆر دەستی‬ ‫كەوێ‪.‬‬ ‫شساغ‌و‬ ‫كەواتە بۆ ئەوەی كەسێكی لە ‌‌‬ ‫ئەكتیڤ‌و گەنج دەركەوین‪ ،‬دەبێ ڕوەك‬ ‫سەرچاوەی خۆراكمان بێ مرۆڤ كە گۆشتی‬ ‫خوارد دەبێتە كەسێك ئەوەندەی بیر لە‬ ‫ورگی دەكاتەوە ئەوەندە بیر لە ویژدان‌و‬ ‫مرۆڤ بونمان ناكەینەوە‪ ،‬دەمەوێ ئاماژە‬ ‫بەخاڵێكی گرنگ بدەم‪ ،‬نابێ مرۆڤ تەنها‬ ‫لە پێناو تەندروستی خۆیدا ڕوەكخۆر بێ‪،‬‬ ‫چونكە ئەو كات دەبێتە كەسێكی ئەنانی‬ ‫خۆپەرست‪ ،‬كە ئەمەش لە جەوهەرو‬ ‫سروشتی مرۆڤ دا نییە‪ ،‬بەڵكو دەبێ لە‬ ‫پێناو هەمو سروشت‌و بوندا بێ كە خۆشی‬ ‫بەشێكە لێی‪.‬‬ ‫پاراستنی ژینگەو سروشت‬ ‫لە كۆتایی ســەدەی بیستدا زاناكان‬ ‫دەستیانكردوە بەگرینگیدان بەبواری‬

‫‪6‬‬

‫شێوازو ستایڵی‬ ‫دەرەوە بێ‬ ‫یاخود ناوەوە لە‬ ‫جەستەی مرۆڤدا‬ ‫ئەوەندەی ئاماژە‬ ‫بەڕووەكخۆری‬ ‫دەدەن بە هیچ‬ ‫شێوەیەك‬ ‫پەیوەندی‬ ‫بەگۆشت خۆریەوە‬ ‫نییە‬ ‫پاراستنی ژینگە لە پیسبون‪ ،‬لە خۆڕا نییە‬ ‫سااڵنە چەندەها خەاڵتی بەنرخ دەدرێت‬ ‫بەو كەسەی كەدۆزینەوەیەكی نوێ كەشف‬ ‫دەكــات‪ ،‬بۆ ڕێگریكردن لــە گەرمبون‌و‬ ‫پیسبونی زەوی‪ ،‬زەوی زێ ــدی هەمو‬ ‫زیندەوەرانە وێرانبونی یاخود شێواندن‌و‬ ‫نەمانی پاكی‌و بێگەردییەكەی دەبێتە‬ ‫دروسكردنی دۆزەخ بۆ كۆی زیندەوەران‬ ‫بەتایبەتی مــرۆڤ‪ ،‬كێ بەرپرسە لە م‬ ‫دۆخە وێرانەیە كەبۆتە هۆی بەژهراویبونی‬ ‫بەرگە هەوای زەوی‌و وەزیادبونی گەرمی‪،‬‬ ‫كەئەمەش زاناكان وای بۆ دەچن گەر بەم‬ ‫شێوەیە بڕوات ژیان لە سەر گۆی زەوی‬ ‫لە سەد ساڵی داهاتودا ئەستەم‌و مەحاڵ‬ ‫دەبێ ‪.‬‬ ‫بێگومان مرۆڤ بەرپرسە لە م كاولكاریە‪،‬‬ ‫كە چاكبونیشی هەروا ئاسان نییە‪ ،‬سەرەتا‬ ‫زاناكان لە و بــاوەڕەدابــون كەزیادبونی(‬ ‫گازی ‪ )CO2‬فاكتەری سەرەكییە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫گازە بەهۆی زیادبونی ڕێژەی دانیشتوان‌و‬ ‫كارگە‌و تاقی كردنەوە ئەتۆمێكانەوە دەبێ ‪.‬‬ ‫بەاڵم زانا ئەمریكییەكان لە م دواییانەدا‬ ‫گەیشتنە ئەو ئەنجامەی تەنها ( گازی‬ ‫‪ )CO2‬هۆكار نییە بەڵكو(گازی مەتان)‬ ‫یش رۆڵێكی كــاراو كاریگەری هەیە لە‬ ‫پیسبونی زەویدا‪ ،‬تەنانەت( گازی مەتان)‬ ‫‪ 61%‬كاریگەری ز‪‎‬یاترە لە (گازی ‪ )CO2‬لە‬ ‫پیسبونی بەرگەهەوای زەویدا‪ ،‬گازی مەتان‬ ‫كە زیاتر لە كێڵگەی پەلە وەرو دەواجین‌و‬ ‫شوێنی بەخێوكردنی ئاژەاڵندا دروستدەبێ‪،‬‬ ‫واتە بەخێوكردنی ئاژەلە كان بۆ مەبەستی‬ ‫خواردنی گۆشت‌و بەروبومەكانیان دەبێتە‬ ‫هۆی دروستبونی گازی مەتان كەئەمەش‬ ‫گازێكی وێرانكەرە بۆ سروشت‌و پیسبونی‪،‬‬ ‫هەمو ئەو كارگانەی كەگۆشتی لە قتونان‌و‬ ‫سەڕبڕینی ئاژەلە كان لە خۆیان دەگرن‬ ‫هۆكاری سەرەكین بۆ دروستبونی گازی‬ ‫ژەهراوی‪.‬‬ ‫هەروەها بەهۆی لە وەڕاندنی ئاژەڵەوە‬ ‫چەندەها دارو درەخــت‌و گژوگیا توشی‬ ‫لە ناوچون بون كەڕێژەیەكی باشە هەم‬ ‫بۆخۆراكی مــرۆڤ‌و ژینگەش‪ ،‬سااڵنەش‬ ‫بەوهۆیەوە چەندەها لیتر ئاو بەفیڕۆدەدرێ‌و‬ ‫پیس دەبێت‪.‬‬

‫دەرئــەنــجــام‪ :‬مــانــەوەی سروشت‌و‬ ‫گیانلەبەران بەشێوەیەكی تەندروست‌و‬ ‫لە بار تەنها بەپێشكەوتنی زانست‬ ‫نــایــەتــەدی‪ ،‬بــەڵــكــو شۆڕشێكی‬ ‫ڕوحیمان پێویستە كە ئەمەش بەخود‬ ‫ناسین‌و ڕێز گرتنی گیانلە بەران‌و‬ ‫سروشت دەستپێدەكات‪ ،‬مرۆڤ لە‬ ‫وەتەی لە مرۆڤبونی كەوتوە دەستی‬ ‫داوەتە كوشتن‌و بڕینی گیانلەبەران‪،‬‬ ‫كەواتە خوێنی گیانلەبەران بڕوات‬ ‫ڕۆژ بەڕۆژ مرۆڤ لەڕووی دەرونیەوە‬ ‫نـــائـــارام دەبــــێ‪ ،‬گـــەڕانـــەوە بۆ‬ ‫جەوهەری خۆمان دەروازەی ژیان‬ ‫دۆستییە‪ ،‬چونكە تاوەكو خۆمان‬ ‫نەناسین ئەستەمە بــەهـا‌و نرخی‬ ‫ســروشـت‌و گیانلەبەرانیش هەست‬ ‫پێبكەین‪ ،‬ئەمەش لە ڕێگای یۆگاو‬ ‫مێدیتەشن‌و تێڕامانی قولە وە دەبێ‪.‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫ژمارە (‪ )580‬دو شەممە ‪2016/9/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫كوردی باكور‪،‬‬ ‫لەپەراوێزی سەردانەكەی شاندی هەدەپە‬

‫سەردانەكەی شاندی هەدەپە‬ ‫هەفتەی رابـــردوو‪ ،‬شاندێكی پارتی‬ ‫دیــمــوكــراتــی گـــەالن‪ ،‬بەسەرۆكایەتی‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫پــارتــەكــەو چــەنــد پارلەمانتارێكیتر‬ ‫گەیشتە هەولێری پایتەختی كوردستان‪،‬‬ ‫بەمەبەستی كۆبونەوەیان لەگەڵ گەورە‬ ‫بەرپرسان و گشت پارتە سیاسییەكان‪،‬‬ ‫ئەنجامدانی ئــەم ســەردانــە فەرمییە‪،‬‬ ‫هاوكاتە لەگەڵ دۆخێكی زۆر هەستیار‬ ‫چ لە باكوری كوردستان چ لە رۆژئاوای‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬بەتایبەت بــۆ رۆژئـــاوای‬ ‫كوردستان كە تەوق دراوە‪.‬‬ ‫رۆژێك پێش سەردانەكە‪ ،‬بەپێی ئەو‬ ‫زانیارییانەی دەستم كەوت پۆستێكم لە‬ ‫فەیسبوك نوسی‪ ،‬كە ئامانج لەسەردانەكە‬ ‫دوو هۆكاری سەرەكی لەپشتە‪ ،‬ئەویش‬ ‫دۆخی رۆژئاوای كوردستان و مەسەلەی‬ ‫پڕۆسەی ئاشتییە‪.‬‬ ‫هــەفــتــەیــەك پــێــش ســەردانــەكــەی‬ ‫دەمــیــرتــاش‪ ،‬خــانــەوادەكــەی عەبدواڵ‬ ‫ئۆجەالن سەردانی دورگــەی ئیمڕاڵیان‬ ‫كـــردو دواتـــریـــش پــەیــامــی ســەرۆكــی‬ ‫پەكەكەیان بۆ رایگشتی خستەڕوو‪.‬‬ ‫ئــەم ســەردانــەی خــانــەوادەی ئۆجەالن‬ ‫لەپاش ‪ 15‬مانگ رێگریكردن لەدیداری‬ ‫ئۆجەالن هاتە ئــاراوە‪ .‬لەپاش دەنگۆی‬ ‫مان و نەمانی ئۆجەالن بو بەتایبەت‬ ‫لەشەوی ‪15‬ی تەموز كودەتاچییەكان‬ ‫پالنی بۆردومانكردنی ئیمراڵی یان دابوو‪.‬‬ ‫لەپاش دەستپێكردنەوەی جەنگێكی‬ ‫قورسە لەباكوری كوردستان كە نزیكەی‬ ‫شــەش هــەزار كــەس بونەتە قوربانی‪،‬‬

‫دەمیرتاش پێیوایە الیەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان دەتوانن رۆڵی كارا بۆ نێودەندگیریی نێوان توركیا و پەكەكە بگێڕن‬

‫«ئەو ئەزمونەی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەگەڵ توركیا‬ ‫تاقیكردۆتەوە‪ ،‬كە لەپڕۆسەكانی‬ ‫پێشوتردا رۆڵی نێوەندگیریی‬ ‫و هاوكاری بۆ بەرەوپێشچونی‬ ‫میكانیزمی پڕۆسەی ئاشتی داوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئێستاش هەرێمی كوردستان‬ ‫دەتوانێ لەدەستپێكردنەوەی‬ ‫پڕۆسەیەكی نوێ قسەڕۆشتو بێت‪،‬‬ ‫بەوەی توركیا قایل بكات دەرگای‬ ‫گفتوگۆ لەگەڵ ئۆجەالن وااڵ‬ ‫بكرێت»‬ ‫كوردستان بەرژەوەندیی زۆری هەیە‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو ئەزمونەی هەیەتی لەگەڵ‬ ‫توركیا دەتوانێ قسەڕۆشتو بێت لەوەی‬ ‫توركیا قایل بكات دەرگای ئۆجەالن وااڵ‬ ‫بێت بۆ گفتوگۆ‪.‬‬

‫ێ ماڵ و‬ ‫دەیان هەزار هاواڵتی مەدەنی ب ‌‬ ‫النە بون و شارو چارۆچكەكان بەتانكی‬ ‫توركیا خاپور كراون‪.‬‬ ‫لــە پــەیــامــەكــەی ئــۆجــەالن‪ ،‬داوای‬ ‫دەستپێكردنەوەی پڕۆسەیەكی نوێی‬ ‫ئاشتی كردبو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا بوو‬ ‫كە باری تەندروستی لە جاران باشترە‬ ‫گوتاری كوردی‬ ‫و ئەگەر حكومەتی توركیا ئــارەزوو‬ ‫لە راستیدا خوێندنەوە بۆ ئەم جۆرە‬ ‫بكات‪ ،‬ئــەوا دەكرێت پڕۆسەی ئاشتی سەردانانە لەچوارچێوەی یەكڕیزی كورد‬ ‫دەستپێبكەنەوە بــەوادەیــەكــی كەم نییە‪ ،‬لەبەرئەوەی بەرژەوەندییەكان‬ ‫بگەیەنرێتە چارەسەرێكی موتڵەق‪ ،‬جیاوازن‪ ،‬ستراتیژیی جیاوازن كۆك نین‪.‬‬ ‫هەروەها لەبەشێكی پەیامەكەی ئۆجەالن‪،‬‬ ‫هێشتا لەنێوان هەرێمی كوردستان و‬ ‫نیگەرانی خۆی بەدۆخی شەڕی ناوخۆی رۆژئاوای كوردستان رێككەوتنێكی تۆكمە‬ ‫توركیا راگەیاندو كە رۆژانە دەیان كەس بونی نییە‪ ،‬پەیوەندییەكانیان لەئاستی‬ ‫دەبنە قوربانی (دیارە لە ماوەی یەك بااڵو بەرژەوەندی هاوبەش بۆ مەودای‬ ‫ساڵدا زیاتر لە پێنج هەزار كەس هاواڵتی درێژ بونی نییە‪ ،‬تەنانەت لەنێوان ئەو‬ ‫مەدەنی لە باكوری كوردستان بونەتە پەیوەندییانەشی هەبوە هەمەالیەنی و‬ ‫قوربانی بە هۆی دۆخی شەڕەوە)‪.‬‬ ‫فرە بوار و پالنی ستراتیژی بونی نییە‪،‬‬ ‫ئێستا دەمیرتاش دەیەوێت لەڕێگەی بەاڵم دواجار دەكرێت هەرێمی كوردستان‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە دەستپێشكەری وەك ناوەندێكی سیاسی دیپلۆماسی‬ ‫بكرێت بۆ ئەوەی الیەنەكان بگەڕێنەوە فەرمی مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت لەم‬ ‫بۆ ســەر مێزی گفتوگۆ‪ ،‬لەبەرئەوەی رێگەیەشەوە هاوكاری چارچەكانیتری‬ ‫لەئێستادا توركیا لــەگــەڵ هەرێمی كوردستان بكات‪.‬‬

‫«‬

‫ل ــەم ــاوەی ئ ــەم ســااڵنــەی دوایــــدا‪،‬‬ ‫بەتایبەت لەگەڵ كشانی بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی كورد لەباكوری كوردستان و‬ ‫گۆڕانكاری لەهەلومەرجی ناوچەكەو‬ ‫پێشهاتەكان‪ ،‬كوردانی باكور لــەڕووی‬ ‫سەرژمێریی و دابەشبونی جوگرافیا‬ ‫و پۆلەتیكەوە لە توركیا‪ ،‬جێی قسەو‬ ‫باس بوەو هەندێكجاریش لەمیدیاكانی‬ ‫كوردستان بۆتە بابەتی رۆژەڤە‪.‬‬ ‫بەندە وەك رۆژنامەنوسێك لەماوەی ‪10‬‬ ‫ساڵی رابردووی كارەكانم‪ ،‬دەیان سەردانم‬ ‫بۆ باكوری كوردستان كــردوە دەتوانم‬ ‫بڵێم سەردانی ‪ 41‬پارێزگام لە باكور و‬ ‫توركیا كردووە‪ ،‬هەندێكجار بەمەبەستی‬ ‫بــەشــداریــكــردنــی كــۆنــفــرانــس بــوەو‬ ‫هەندێجاریش‪ ،‬سەردانەكانم بەمەبەستی‬ ‫سازكردنی دیــداری رۆژنامەوانی بووە‪.‬‬ ‫كە نزیكەی ‪ 100‬دیــداری رۆژنامەوانیم‬ ‫لەتوركیا ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫زۆرجــار پرسیاری ئەوە هاتۆتەپێش‬ ‫بابەتی یەكڕیزیی و یان ناتەبایی كە‬ ‫بۆچی كــوردانــی بــاكــوری تەبا نین؟‬ ‫لەبەرئەوەی كاتێك تەماشای سەرژمێری‬ ‫كورد لەتوركیا دەكەین‪ ،‬بەپێی ئاماری‬ ‫فەرمی ساڵی پــار لــەالیــەن توركیاوە‬ ‫كە نزیكە لە ‪ 20‬ملیۆن كورد‪ ،‬پرسیار‬ ‫ئەمە بۆچی بزوتنەوەی سیاسی كورد‬ ‫لە هەڵبژاردنەكاندا تەنها چوار بۆ پێنج‬ ‫ملیۆن دەنگی بەدەستدەهێنێت؟ دەكرێت‬ ‫چۆن پۆلێن بۆ ‪ 20‬ملیۆن كورد بكەین‪.‬‬ ‫بۆ نمونە لە هەڵبژاردنی پارلەمانی‬ ‫‪ ،2015‬پارتی دیموكراتی گەالن رێژەی‬ ‫‪ 10.76‬ی دەنگەكانی بردەوە كە دەكاتە‬ ‫‪ 5‬ملیۆن و ‪ 145‬هــەزار و ‪ 688‬دەنگ‬ ‫لەسەرتاسەری توركیا‪ .‬لەكاتێكدا هەمو‬ ‫ئەمانە دەنگدەری كورد نەبون بەڵكو‬ ‫دەنگدەری تورك و كەمایەتییەكانیتری‬ ‫وەك ئەرمەنی‪ ،‬عەلەوی و چەركەسی‬ ‫تێدابوە‪.‬‬ ‫بــەپــێــی ئـــەو ســەرنــجــانــەی بــۆم‬ ‫دەركەوتووە لە سەردانەکانمدا دەتوانم‬ ‫لەم چەند خاڵەدا دابەشبونی كوردەكانی‬ ‫توركیا بەسەر چەند بەرەیەك پۆلێن‬ ‫بــكــەم‪ :‬یــەكــەم‪ :‬بەشێك لــە كــورد‬ ‫لەتوركیا‪ ،‬پێیان وایــە هێشتا قۆناغی‬ ‫خەباتی چەكداریی كۆتایی پێنەهاتووەو‬ ‫لەگەڵ سیاسەتەكانی قەندیل هاوڕان‪،‬‬ ‫ئەم بەشە ئەوانەنە كە دەنگ بە هەدەپە‬ ‫دەدەن‪ ،‬ئەم كوردانە زۆرترین رێژەی‬ ‫كوردانی باكور و توركیا پێكدەهێنن‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بێگومان سەرجەم كوردانی‬ ‫بــاكــور لــەگــەڵ خەباتی چەكدارییدا‬ ‫نین‪ ،‬بۆیە كاتێك سەیری سیاسەتی‬ ‫هــەدەپــە دەكــەیــن‪ ،‬وەك پاشكۆیەكی‬ ‫سیاسی پــەكــەكــە‪ ،‬ئـــەوا بەشێك لە‬ ‫كورد دەنگی پێنادات‪ .‬ئەوانەن چونەتە‬ ‫ریــزی ئــاك پارتی یــەوە‪ ،‬هەندێكیان‬ ‫كەسانی بسنزمان و خــاوەن بڕوانامە‬ ‫بـــەرزن‪ ،‬بــەرژەوەنــدی بــااڵیــان لەگەڵ‬ ‫ئەو پارتە هەیە‪ ،‬هەندێكیان لەناو ئاك‬ ‫پارتیدا وەزیرە‪ ،‬یان پارلەمانتارە‪ ،‬یان‬ ‫راوێژكار یان ئەندامێكە لە جومگەیەكی‬ ‫بااڵی ئەو پارتە و قسەڕۆشتوە‪ ،‬ئاك‬ ‫پارتی توانیوێتی دەیــان پارلەمانتاری‬

‫«‬

‫هێژا دڵشاد‬

‫بەڕەچەڵەك كورد‪ ،‬لەپارێزگا كوردییەكان‬ ‫بەدەست بخات‪ ،‬بتوانێت تاكە پارتی‬ ‫سیاسی بێت كە لەگەڵ بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی كــورد لەهەرێمەكانی باكور‬ ‫ركابەری بكات‪ .‬ئەم كوردانە لــەڕووی‬ ‫رێژەوە‪ ،‬بەپلەی دوەم دێن لەدوای ئەو‬ ‫كوردانەی دەنگ بە هەدەپە دەدەن‪.‬‬ ‫بــەرەی سێیەم‪ :‬ئەو كوردانەیە كە‬ ‫پێیانوایە سیاسەتی پەكەكە هەڵەیە‬ ‫یان هاوبۆچون نین‪ ،‬بەتایبەت لەگەڵ‬ ‫قۆناخی شـــەڕدا نین یــان بەجۆرێك‬ ‫رەخنەو تانیان لە سیاسەتی پەكەكە و‬ ‫هەدەپە هەیە‪ ،‬رەخنەشیان لە حكومەتی‬ ‫ئاك پارتی هەیە‪ ،‬لەنێو بەرداشی ئەم‬ ‫دو پارتە ماونەتەوە‪ ،‬بەشێكیان چاویان‬ ‫لە هەرێمی كوردستانە وەك ستاتۆیەكی‬ ‫فەرمی كوردستان‪ ،‬ئەمانە هەرچەندە‬ ‫لــەگــەڵ هــەدەپــە هـــاوڕا نــەبــن‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫داكۆكی لەپێناسی كورد دەكەن‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هاوسۆزییەكی تــەواویــان بۆ مەسعود‬ ‫بــارزانــی هــەیــە‪ ،‬تەنانەت لەئێستادا‬ ‫چەند پارتێكی سیاسی بچوكیان لە‬ ‫باكوری كوردستان دوستكردووە‪ ،‬كە‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‪-‬توركیا‬ ‫دێرینترینیانە‪ .‬ئەمانە بەپلەی سێیەم‬ ‫دێن لەڕوی رێژەوە‪.‬‬ ‫بەشێكیتر لە كوردی توركیا‪ ،‬بەپێی‬ ‫كاریگەری جیۆپۆلەتیكی توركیا دابەشبون‬ ‫بەسەر چەند پارتێكی سیاسیتردا‪ ،‬ئەمانە‬ ‫ئەو بەشەن كە دەتوانین بڵێین پڕۆسەی‬ ‫توانەوە (ئاسمیالسیۆن) زۆر بەباشی‬ ‫بەسەریاندا كاریگەر بووە‪ .‬تەنانەت دور‬ ‫یان نزیك‪ ،‬هیچ بیرۆكەیەكیان لەسەر‬ ‫كورد و كوردستان نییە‪ ،‬بگرە لەهەر‬ ‫دەرفەتێكدا لــەدژی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫كورد لە باكور و باشور دەوەستنەوە‪.‬‬ ‫ئەمانە ئەو كوردانەن كە چونەتە ریزی‬ ‫پارتی كــۆمــاری گــەل و پارتی بزاڤی‬ ‫نــەتــەوەپــەرســت‪ ،‬ئەمانە رێژەكانیان‬ ‫كەمترە لەوانیتر‪ .‬جگە لەوانەش كوردێك‬ ‫هەیە كە دور یان نزیك پەیوەندی بە‬ ‫سیاسەتەوە نییە‪ ،‬بەشدارو چاالك نییە‬ ‫لەهیچ ناوەندێكی سیاسی لەو واڵتە‪.‬‬

‫« ئەم جۆرە سەردانانە‬ ‫لەچوارچێوەی یەكڕیزی كورد نییە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی بەرژەوەندییەكان‬ ‫جیاوازن‪ ،‬ستراتیژییەكان جیاوازن‪،‬‬ ‫هێشتا هەرێمی كوردستان لەگەڵ‬ ‫رۆژئاوای كوردستان رێككەوتنێكی‬ ‫تۆكمە بونی نییە‪ ،‬پەیوەندییەكانیان‬ ‫لەئاستی بااڵو بەرژەوەندی‬ ‫هاوبەش بۆ مەودای درێژ بونی‬ ‫نییە‪ ،‬تەنانەت لەنێوان ئەو‬ ‫پەیوەندییانەشی هەبوە هەمەالیەنی‬ ‫و پالنی ستراتیژی بونی نییە»‬

‫رۆڵی نێوەندگیری هەرێمی كوردستان‬ ‫لە رابـــردودا چــوار پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫لەتوركیا هاتۆتە گۆڕ‪ ،‬چەندین ئاگربەست‬ ‫و كۆبونەوەش لەنێوان پەكەكە و توركیا‬ ‫سازكراوە‪ ،‬یەكەم ئاگربەست لە ‪1993‬‬ ‫و دواهەمینیشیان لە كانونی دووەمی‬ ‫‪ 2013‬دا بوو‪ ،‬لەو چوار پڕۆسەیەشدا‪،‬‬ ‫سیانیان لە خولی دەسەاڵتی ئاك پارتیدا‬ ‫بووە‪ ،‬جێی باسە لەهەمویاندا هەرێمی‬ ‫كوردستان نێوەندگیریی كردووەو هاوكاری‬ ‫بەردەوامی بۆ بەرەوپێشچونی كردوە‪،‬‬ ‫دەكــرێــت بڵێین پڕۆسەكانی ئاشتی‪،‬‬ ‫سێ الیەنە بەڕێوەچووە‪ ،‬بەاڵم الیەنی‬ ‫سەرەكی پەكەكە و توركیا بون‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردستان وەك هاوكار لە پڕۆسەكە رۆڵ‬ ‫و ئەركی پێسپێراوە‪ ،‬ئێستاش هەدەپە‬ ‫دەیــەوێــت هەرێمی كوردستان هەمان‬ ‫ئەرك بگێڕێت‪ .‬جگە لەمانەش دەشبێت‬ ‫سەردان و پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی‬ ‫كوردستان و باكور و رۆژئاوای كوردستان‬ ‫چڕتربكرێنەوە‪ ،‬تاكو رێككەوتنی سیاسی‬ ‫تۆكمەی لێبكەوێتەوە‪.‬‬ ‫لــەم ســەردانــەی شــانــدی هــەدەپــە‪،‬‬

‫دەمیرتاش دەیەوێت لەڕێگەی هەرێمی‬ ‫كــوردســتــانــەوە دەستپێشكەری بۆ‬ ‫دەستپێكردنەوەی پڕۆسەیەكی نوێ بۆ‬ ‫ئاشتی بكرێت‪ ،‬دەمیرتاش پێیوایە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬چ بارزانی و چ سەرۆكوەزیران‬ ‫و الیەنەسیاسیەكانیتریش‪ ،‬دەتوانن رۆڵی‬ ‫كارا بگێڕن بۆ ئەوەی توركیا و پەكەكە‬ ‫بگەڕێنەوە بۆسەر مێزی گفتوگۆ‪.‬‬ ‫ئــەم بــۆچــونــەی دەمــیــرتــاش پشت‬ ‫ئەستورە بە دوو هۆكار‪ ،‬یەكەمیان‪:‬‬ ‫بەپێی ئــەو بــەرژەوەنــدیــیــەیــانــەی كە‬ ‫ئێستا توركیا لەگەڵ هەرێمی كوردستان‬ ‫هەیەتی‪ ،‬دوەمیشیان‪ :‬ئەو ئەزمونەی‬ ‫هەرێمی كــوردســتــان لــەگــەڵ توركیا‬ ‫تــاقــیــكــردۆتــەوە‪ ،‬كــە لەپڕۆسەكانی‬ ‫پێشوتردا رۆڵی نێوەنگیریی و هاوكاری‬ ‫بۆ بەرەوپێشچونی میكانیزمی پڕۆسەكەی‬ ‫داوە‪ ،‬بۆیە ئێستاش هەرێمی كوردستان‬ ‫دەتوانێ لەدەستپێكردنەوەی پڕۆسەیەكی‬ ‫نوێ قسەڕۆشتو بێت‪ ،‬بەوەی توركیا قایل‬ ‫بكات دەرگای گفتوگۆ لەگەڵ ئۆجەالن‬ ‫وااڵ بكرێت‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪No. (580) 26-09-2016‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫(عەقڵی ئازاد‬ ‫بۆ بونیادنانی نەوەیەكی رۆشنگەر)‬ ‫بەرەو بیستەمین فێستیڤاڵی روناكبیریی گەالوێژ‬

‫بــڕیــار وایـــە ئــەمــســاڵ بیستەمین‬ ‫فێستیڤاڵی روناكبیریی گەالوێژ لە‬ ‫‪ 2016/11/20‬سازبكرێت و چەندین‬ ‫چــاالكــیــی جـــۆراوجـــۆری ئــەدەبــی و‬ ‫روناكبیریی تێدا ئەنجامبدرێت‪.‬‬ ‫لــەبــارەی ئــامــادەكــاریــیــەكــانــی ئەو‬ ‫فێستیڤاڵەوە‪ ،‬د‪.‬نــــەوزاد ئەحمەد‬ ‫ئەسوەد سەرۆكی بنكەی روناكبیریی‬ ‫گەالوێژ‪ ،‬بە «چاودێر»ی راگەیاند كە‬ ‫ژمارەیەك شیعرو چیرۆك و لێكۆڵینەوە‬ ‫گەیشتووە بەدەستیان‌و بڕیارە بەر‬ ‫لــەتــەواو بــوونــی وادەی وەرگرتنی‬ ‫نوسینەكان لیژنەكانی هەڵسەنگاندن‬ ‫بۆ هــەر سێ بــوارەكــە پێكبهێنرێت‪.‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫وتیشی‪ :‬دروشــمــی پێشنیاركراو بۆ‬ ‫فێستیڤاڵی ئــەمــســاڵ بریتییە لە‬ ‫(عەقڵی ئازاد بۆ بونیادنانی نەوەیەكی‬ ‫رۆشنگەر)ەو فێستیڤاڵی ئەمساڵیش‬ ‫چەندین تــەوەرو چاالكیی جۆراوجۆر‬ ‫لەخۆدەگرێت‪ ..‬یەكێك لەتەوەرەكانی‬ ‫فێستیڤاڵی ئــەمــســاڵ بایەخێكی‬ ‫تایبەتی بەدیالۆگی كوردی– ئەرمەنی‬ ‫دەدرێ‌‌و ژمارەیەك نوسەرو رۆشنبیرو‬ ‫مامۆستای زانكۆ بانگێشت دەكرێن‬ ‫بۆ گفتوگۆو را گۆڕینەوە دەربــارەی‬ ‫جینۆسایدی ئەرمەنەكان‪ ،‬هەروەها‬ ‫وەزیـــری رۆشنبیری ئەرمەنستان‌و‬ ‫ســـەرۆكـــی یــەكــێــتــی نــوســەرانــی‬

‫ئەرمەنستان‌و بــەڕێــوەبــەری رادیــۆی‬ ‫كوردی لەئەرمەنستان بانگێشتی ئەم‬ ‫فێستیڤاڵە دەكرێن‪.‬‬ ‫هەروەها یەكێكی تر لەچاالكیەكانی‬ ‫بیستەمین فێستیڤاڵی گــەالوێــژ‪،‬‬ ‫هەروەكو سااڵنی پێشو‪ ،‬بریتی دەبێت‬ ‫لــەكــردنــەوەی دەرگـــای (پێشبڕكێی‬ ‫ئەدەبیی) لەبواری شیعرو چیرۆك‌و‬ ‫لێكۆڵینەوە‪،‬‬ ‫ناوبراو بە «چاودێر»یشی راگەیاند‬ ‫كە نوسەران دەتوانن بابەتەكان هەتا‬ ‫‪ 2016/10/1‬بۆ ئەم ئیمەیڵە بنێرن‪:‬‬

‫تێبینی‪:‬‬ ‫ـ با لێكۆڵینەوەكان لە (‪)7000‬‬ ‫حەوت هەزار وشە زیاتر نەبێت‪.‬‬ ‫ـ بابەتەكان بەفۆنتی (یونی كورد‬ ‫– سپەیسی سنگڵ‌و سایزی ‪ )14‬بن‪.‬‬ ‫ـ نــابــێــت بــابــەتــەكــە پێشتر‬ ‫باڵوكرابێتەوە‪ ،‬ئەگەر سەلمێندرا‬ ‫بــــاوكــــراوەتــــەوە‪ ،‬خــەاڵتــیــشــی‬ ‫وەرگرتبێت لێی دەسەندرێتەوە‪.‬‬ ‫ـ شیعر لە ‪ 6‬الپـــەڕەی ‪ A4‬و‬ ‫چیرۆك لە ‪ 10‬الپــەڕەی ‪ A4‬زیاتر‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫ـ بۆ كاری پێویست‌و هەر سەرنج‌و‬ ‫تێبینییەك پەیوەندی بەم ژمارە‬ ‫مۆبایالنەوە بكەن‪.‬‬ ‫(‪07701420909‬‬ ‫‪)07701572064‬‬

‫‪Galawezh20@yahoo.com‬‬

‫دڵشاد بەهادین‪:‬‬

‫جەنگ‌و قەیران‬ ‫ماتریالێكی زۆرباشن بۆ هونەر‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هــونــەرمــەنــدی شــێــوەكــارو خاوەنی‬ ‫ســەبــارەت بــەهــونــەری شێوەكاری‬ ‫گەلەری زاموا (دڵشاد بەهادین)‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێستا لــە ‪ 95‬پێشانگەی هاوبەشدا لەمڕۆداو رۆڵ‌و كاریگەریەكانی‪ ،‬دڵشاد‬ ‫لەناوەوەو دەرەوەی هەرێمی كوردستان بەهادین بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬لەم‬ ‫بەشداریكردوە‪ ،‬ئەو پێشكەوتنی بەرچاو سااڵنەی دواییدا هونەری شێوەكاریی‬ ‫ێ لەهونەری شێوەكاریدا‪ ،‬بونی پێشكەوتنی زۆری بــەخــۆوە بینیوە‪،‬‬ ‫دەبین ‌‬ ‫قەیرانیش لــەهــەر شوێنێكی دنیادا چونكە تەكنەلۆژیا كاری بینینی ئاسانتر‬ ‫بەجوانترین مــاتــریــاڵ دادەنــــێ‌‪ ،‬الی كردوە‪ ،‬لەبەرئەوە هونەرمەندی زۆرباش‬ ‫وایــە قەیران كاریگەری لەسەر جۆری لەنێو گۆڕەپانی هونەری شێوەكاریدا‬ ‫پیشاندانی هونەرە نەك خوڵقاندنی كاری بەدیدەكەیت‪ ،‬ئێمە هیچمان كەمتر نیە‬ ‫لەهونەرمەندانی دەرەوەی هەرێمی‬ ‫هونەریی‪.‬‬

‫كوردستان‪ ،‬لەكۆندا رێــڕەوی هونەریی‬ ‫شێوەكاریی لەكوردستان‪ ،‬كەمتر دەنگی‬ ‫دەگەیشتە دەرەوەی خــۆمــان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا بەشێوەیەكی رەها دەتوانین‬ ‫رەن ـگ‌و دەنگمان وەك هونەرمەندێكی‬ ‫پیشەیی بگەیەنینە هەمو جیهان‪ ،‬بۆیە‬ ‫ێ زمانی رەنگمان لەئاستێكی‬ ‫دەكــر ‌‬ ‫زۆرباشدا ببینرێت‪.‬‬ ‫دەربـــارەی قەیران‌و نەهامەتیەكانی‬ ‫ئـــەمـــڕۆو كــێــشــە جــۆراوجــۆرەكــانــی‬ ‫كوردستانیش وتـــی‪ :‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫قەیران كاریگەری زۆری هەیە لەجۆری‬

‫نمایشكردن‌و سازدانی پڕۆژەو كردنەوەی‬ ‫پیشانگە‪ ،‬بەاڵم بەدیوێكی تردا قەیران‌و‬ ‫جەنگ‌و زۆرێك لەنەهامەتیەكان‪ ،‬ئەمەیان‬ ‫دەبێتە هەوێنی خوڵقاندن‌و ئەفراندن‌و‬ ‫مەتریالێكی زۆربــاش بۆ كارو پڕۆژەی‬ ‫هونەریی‪ ،‬چونكە لەشوێنێك هونەرو‬ ‫داهێنان لەدایكدەبن‪ ،‬كە ئەو شوێنە پڕ‬ ‫بێت لەجەنجاڵیی‌و جەنگ‌و قەیران‪ ،‬بۆیە‬ ‫بۆنی قەیران لەهەر شوێنێكی جیهاندا‬ ‫بێ‌‪ ،‬جوانترین ماتریالە بۆ هونەر‪ ،‬قەیران‬ ‫كاریگەریی لەسەر جــۆری پیشاندانی‬ ‫هونەرە نەك خوڵقاندنی كاری هونەریی‪.‬‬

‫(تۆپ) دەچێتە ئیتاڵیا‬ ‫دەرهێنەری فیلمەكە‪ :‬بەهۆی باری داراییەوە‬ ‫نەمتوانی خۆم ئامادەی فێستیڤاڵەكە بم‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫كــورتــە فیلمی (ت ــۆپ) كــە لەدەرهێنانی‬ ‫هونەرمەند (بڕوا كامیل عەتار)ە‪ ،‬وا بڕیارە‬ ‫بەشداری لەپێشبڕكێی سەرەكی فێستیڤاڵی‬ ‫(‪)Meet Film Festival‬دا بكات‪.‬‬ ‫ئەم فێستیڤاڵە رۆژانــی ‪2016/10/1-9/29‬‬ ‫لەشاری (پالیرمۆ)ی ئیتاڵیا بەرێوەدەچێت‪.‬‬ ‫كورتە فیلمەكە لەبیرۆكەو دەرهێنانی (بڕوا‬ ‫كامیل عەتار)ەو ئەمە سێیەمین كاری كورتە‬ ‫فیلمیەتی‌و چەندین خەاڵتی بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫س ــەب ــارەت بــەكــورتــە فیلمی (تــــۆپ) و‬ ‫بەشداریكردن لەو فێستیڤاڵەدا‪ ،‬بڕوا كامیل‬ ‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬ئەم فیلمە لەئێستادا‬ ‫نێردراوە بۆ فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی لەئیتالیاو‬ ‫بــڕیــارە بــەشــداری لەپێشبڕكێی سەرەكیدا‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم وەك خۆم نەمتوانی بچم‪ ،‬ئەویش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ هۆكاری باری دارایی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و تاكەكانی كە هەموان توشی ئەو‬ ‫قەیرانە بوین‪ ،‬منیش یەكێكم لەوان‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئەو خەاڵتانەیش كە پێشتر ئەم‬

‫كورتە فیلمە بەدەستی هێناوە وتی‪ :‬ئەم فیلمە‬ ‫زیاتر لە ‪ 20‬فێستیڤاڵدا بەشداریكردوەو چەندین‬ ‫خــەاڵتــی دەرەوەو نــاوخــۆی بەدەستهێناوە‬ ‫لــەوانــە‪ :‬خەاڵتی سێیەمی باشترین كورتە‬ ‫فیلم لەفێستیڤاڵی (‪Dieciminuti film‬‬ ‫‪ ،)festival‬خەاڵتی دوەمی باشترین كورتە‬ ‫فیلم لەفێستیڤاڵی ‪Months film( 12‬‬ ‫‪ ،)festival‬خــەاڵتــی رێزلێنان لــەالیــەن‬ ‫كۆمەڵەی هونەرە جوانەكانی سوید‪ ،‬خەاڵتی‬ ‫رێزلێنان لەالیەن بەڕێوەبەرێتی سینەمای‬ ‫سلێمانی‪ ،‬خەاڵتی رێزلێنان لەالیەن (‪Near‬‬ ‫‪)Nazareth festival‬ی ئیسرائیل‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫دەربارەی ناوەڕۆكی فیلمەكەیش وتی‪ :‬كورتە‬ ‫فیلمی (تۆپ) باس لەنەهامەتی چەندین منداڵی‬ ‫كــورد دەكــات كە بەهۆی راگەیاندنەكانەوە‬ ‫ێ دەبینن كە گەیشتونەتە‬ ‫ئەستێرەكانی تۆپی پ ‌‬ ‫هەمو سوچێكی سەر زەوی‪ ،‬ئەمانیش تۆپیان‬ ‫ێ بكەن‪ ،‬ناچار بەپەڕۆو پاتااڵ تۆپ‬ ‫نیە یاری پ ‌‬ ‫دروست دەكەن‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫كۆنفرانسی «پالتفۆڕمی دابڕان» و‬ ‫ژەهری ئیسالمییەكان‬ ‫ئازاد ئیبراهیم ئەحمەد‬ ‫لەوەتەی هێزە ئیسالمییەكان لەهەرێمی كوردستاندا بوونیان هەیە‪ ،‬بەقەدر ئەمڕۆ لێیان‬ ‫نەترساوم و سڵم لێنەكردوونەتەوە‪ ..‬بەوردبوونەوە لەلۆژیك و مێنتاڵییەتەی لەدوای‬ ‫دووەمین كۆنفرانسی پالتفۆڕمی دابڕان لەكارەكتەری ئەو هێزە ئیسالمیانەی دەبینین‪.‬‬ ‫جگە لەترس و فۆبیایەكی گەورە‪ ،‬هیچیترمان پێنادات‪.‬‬ ‫ئەوەی لەزمانی ئەندامانی ئەو هێزانەوە دەپژێت‪ ،‬هەموویان یەك ژەهرو یەك دەردی‬ ‫كوشندەیە‪ .‬ئەوەی ئەمڕۆ وەك دژەكردارێكی هێزە ئیسالمییەكان لەبەرامبەر كۆنفرانسی‬ ‫«ئاین بۆ تاك و دیموكراسی بۆ هەمووان»دا دەیبینم‪ ،‬لەالیەك لەبازنەیەكی پڕ مەترسی‬ ‫و هاوكات مێژووییدا دەخولێتەوە كە تواناو ئاستی گفتوگۆی الوازی ئەو هێزانەیە‬ ‫لەگەڵ زمانی مۆدێرنێتەو دیموكراسی و سەردەمدا‪ .‬لەبەرامبەریشدا هەڵهاتنە لەبازنەی‬ ‫دیموكراسییەت و هەژموونی گڵۆباڵ و كرانەوەی عەقڵ و كۆمەڵگاو تاكەكان‪ ،‬بەئەندازەی‬ ‫ڕەخنەگرتن و شرۆڤەیەكی مەنتیقی و لۆژیكی بۆ بەها پیرۆزەكان‪.‬‬ ‫لەبازنەی یەكەمدا ئەم هێزە ئیسالمیانە ناتوانن لەو مێژووە دووربكەونەوەو تێیپەڕێنن‬ ‫كە بەبۆچوونی ئەوان ‪ 1400‬ساڵە ئامادەیەو لەسەرو ڕەخنەو هەموو شیكردنەوەیەكەوە‬ ‫هەژماری دەكەن‪ .‬بەاڵم بەدرێژایی ئەو مێژووەیش ئەم هێزە ئیسالمییانە دژی هەموو ئەو‬ ‫هێزو بیركردنەوانەبوون كە نزیكبونەتەوە لەهەر بەهاو بنەمایەكی ئیسالمی و بچوكترین‬ ‫دەروازەیان بۆ گفتوگۆی كراوەو تێگەیشتن نەهێشتووەتەوە‪ ،‬ئەمەش بەتەواوی پێچەوانەی‬ ‫بۆچونە بەناوبەنگەكەی «هۆبز»ی فەیلەسوفە «بەخشینی زمان بەموقەدەسات»‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەو بڕوایەدا كە كارەكتەری ئەو هێزە ئیسالمیانە بەچەكی تەشهیرو‬ ‫ناشیرینكردنی بەرامبەرەكانیان داكۆكی لەهەموو ئەو بەهایانە دەكەن كەبڕوایان پێیەتی‪.‬‬ ‫هاوكات ترسیان هەیە لەهەموو ئەو پەیام و ئەفرێنراوەی ئەمڕۆ مۆدێرنێتەو عەلمانییەت‬ ‫لەژێر ناوی دیموكراسی و كرانەوەو ڕۆشنبیریدا دەیدات بەگوێی هەموو پیاوانی هەڵگری‬ ‫ئەو جۆرە فیكرەداو بانگهێشتیان دەكات بۆ جیهانێكیتر كە ئەمڕۆ گەشتۆتە ئاستی‬ ‫گوندێكی بچووك‪.‬‬ ‫كێشەی بكەرەكانی ئەو هێزە ئیسالمیانە نەك لەوەدانییە كە نایانەوێت هێزێكی دژە‬ ‫ئیسالمی! بێت و بڵێت ڕەخنەی جدیمان لەكاری ئیسالمیانەی ئەوان هەیە‪ ،‬بەڵكو ئەم‬ ‫كارەكتەرە ئیسالمیانە تەنانەت نایانەوێت هێزێك هەبێت بەناوی هێزی ڕەخنەو وتنی‬ ‫ئازادانەو بیری كراوەو عەقڵی ڕۆشنگەر‪ .‬واتە ئەم هێزە ئیسالمیانە هێندەی هێزێكە‬ ‫دەیەوێت ئەویتر بسڕێتەوەو هەموو كارو چاالكییەكی ئەویتر لەكار بخات‪ ،‬هێندە هێزێكی‬ ‫كراوەنییە بتوانێت هێڵی تەریب لەنێوان خۆیی و ئەویتردا بكێشێت‪ .‬ئەمەش دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ نەبوونی گوێیەك دەنگی ئەوانیتر ببیستێت و نەبوونی زمانێكیش حیوارو گفتوگۆی‬ ‫نێوان ئەم دوو جیهانەی ئیسالمییەت و عەلمانییەت دروست بكات‪.‬‬ ‫ئەو شڵەژان و هێرشە چڕوپڕەی لەدوای دووەمین كۆنفرانسی پالتفۆڕمی دابڕان هێزە‬ ‫ئیسالمییەكانی باشووری كوردستان بۆسەر كۆنفرانسەكەو بەشداربوانی كۆنفرانسەكە‬ ‫دەستیان پێكردووە‪ ،‬ئەوپەڕی بێتوانایی ئەم هێزانەمان پیشان دەدات كە خاوەن‬ ‫چی زمانێكی ژەهراوی و وشەی نامۆراڵین لەئاست هەر بیركردنەوەو گروپێكیتردا‬ ‫لەدەرەوەی ئەو بڕوایەی خۆیانەوە‪ .‬ئەوەی لەماوەی دوو ڕۆژی ڕابردوودا لەزمانی ئیمام‬ ‫و پێشەوایانی ئەو هێزە ئیسالمییەكانەوە بەرگوێمان كەوت‪ ،‬ئەو پەڕی پلەی ناوشیاری‬ ‫و مەترسی ئەو هێزانەیە بۆسەر ئازادی بیركردنەوەو دیموكراسی و مۆدێرنێتە‪.‬‬

‫سەروەت كۆیی‪ :‬لەگۆرانی فۆلكلۆردا كورد‬ ‫دەوڵەمەندترینی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫سەروەت كۆیی‪ ،‬هونەرمەند و ژەنیاری‬ ‫ئامێری كەمان‪ ،‬لەتیپی مۆسیقای باواجی‬ ‫كۆیە كاریكردوەو چەندین ئاوازو مۆسیقای بۆ‬ ‫ئەو تیپە بەئەنجام گەیاندوە‪ ،‬كاری مۆسیقاو‬ ‫گۆرانی بۆ چەندین هونەرمەندی گۆرانیبێژ‬ ‫ئامادە كردوە لەوانە‪ :‬ئیبراهیم سابیر‪ ،‬شنۆ‬ ‫ئیبراهیم‪ ،‬باكوری‪ ،‬دیاری بەرزنجی‪ ،‬حەسەن‬ ‫دەرزی‪ ،‬ئەمەل سەعید كوردە‪ ،‬ژاڵە‪ ..‬هتد‪،‬‬ ‫ئەندامی گروپی موزیكی كوردییە لەزانكۆی‬ ‫(ســەواس)ی لەندەن‪ ،‬بەڕێوەبەری گروپی‬ ‫(ئاوازی ون)ە لەبەریتانیا‪.‬‬ ‫ســــەروەت كــۆیــی بــە چـــاودێـــری وت‬ ‫«هونەری كوردی مێژویەكی دێرینی هەیە‪،‬‬ ‫یەكێكە لەدەوڵەمەندترین میللەت كە بەلێشاو‬ ‫بەرهەمی گــۆرانــی فۆلكلۆری لەئاستی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هەیە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫بەهۆی نەبونی كیانێكی سەربەخۆ نەتوانراوە‬ ‫ئەم هەگبە هونەرییە بەشێوەیەكی دروست‬ ‫بخرێتە بواری پەروەردەو پەرەی پێبدرێ»‌‪.‬‬ ‫سەبارەت بەكاركردنی بــواری هونەری‬ ‫مۆسیقا لــەتــاراوگــەیــش وتــی‪ :‬كــاركــردن‬ ‫لــەهــونــەری كــوردیــدا لــەتــاراوگــە كارێكی‬ ‫ئاسان نییە‪ ،‬هەڵوێستێكی واڵتپارێزی‌و‬ ‫پێشمەرگانەیە‪ ،‬كە هونەرمەندی كورد‬ ‫چەندین رێگای سەختی دێتە بەردەم‪ ،‬وەك‬ ‫دوریی هونەرمەندان لەیەكتری‪ ،‬سەختی ژیان‬ ‫لەتاراوگە‪ ،‬نەبونی كات‪ ،‬تەنها ئەو كەسانە‬

‫ئەتوانن ئەو قوربانیە بدەن كە بەمانای وشە‬ ‫هونەرمەندن‪.‬‬ ‫دەربارەی گروپی (ئاوازی ون) و كاری‬ ‫داهاتویشیان وتی‪ 10 :‬ساڵە ئەو گروپەمان‬ ‫پێكهێناوەو ب ‌ێ بەرامبەر بەشداری چەندین‬ ‫فێستیڤاڵ‌و چاالكیمان كردوە‪ ،‬دوا بەدوای‬ ‫ئەو زنجیرە چاالكیی‌و كۆنسێرتانەی كە‬ ‫كردومانە بۆ كــۆكــردنــەوەی كۆمەك بۆ‬ ‫پێشمەرگەو ئاوارەكانی كۆبانێ‌‌و شنگال‌و‬ ‫منداڵە شەهیدەكان‪ ،‬دو سرودیشمان بۆ‬ ‫كۆبانی‌و شنگال تۆمار كــردوە‪ ،‬بۆ كاری‬ ‫داهاتوش سرودێكم لەبەردەستایە لەگەڵ‬ ‫پارچە موزیكێك گەر سپۆنسەر هەبو ئەوا‬ ‫بەئەنجامیان دەگەیەنم‪.‬‬

‫براوەی خەاڵتی فۆروەردی‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪2016‬‬

‫ژمارەکا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫اتوو‬

‫شیعری ڤانی کاپیلدیۆ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سینه‌ما‬ ‫ل ‌ه ته‌ڕه‌زانه‌و ‌ه تا تۆم و جێری‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ژمارە (‪ )521‬دووشەممە ‪2016/9/26‬‬

‫دیكتاتۆره‌كان‬ ‫سه‌دام حسێن‪ ،‬یه‌كێك بووه‌ ل ‌ه شه‌یدایانی‬ ‫فیلمی به‌ناوبانگی جیهانیی (‪)The Godfather‬‬

‫وەرگێڕانی‪ :‬ڕزگار فایه‌ق‬ ‫دیكتاتۆره‌كانــی وه‌كــو هیتلــه‌ر و ســه‌دام حســێن و ســتالین و قه‌زافــی‪ ،‬كــ ‌ه به‌رپرســن لــ ‌ه كوشــتنی ملیۆنه‌هــا‬ ‫مــرۆڤ‪ ،‬لــ ‌ه كاتــی ده‌ســتبه‌تاڵیدا په‌نایــان بــردوو‌ه بــۆ ســینه‌ما و ســه‌یركردنی فیلــم‪ ،‬ئــه‌و فیلمانــه‌ی ئــه‌وان‬ ‫ســه‌یریان كــردووه‌‪ ،‬جۆراوجــۆرن؛ لــ ‌ه فلیمكارتۆنــی تــۆم و جیرییــه‌و‌ه تێیدایــ ‌ه تاوه‌كــو فیلمــی تــه‌ڕه‌زان‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬دۆچه‌ ڤێلله‌‪ -‬بەشی فارسی‬

‫سه‌دام حسێن‬

‫سه‌دام حسێن دیكتاتۆری پێشووی عێراق‪،‬‬ ‫حه‌زێكی تایبه‌تی بۆ فیلمه‌ ترسناكه‌كان‬ ‫هه‌بووه‌‪ .‬ئه‌و فیلمانه‌ی كه‌ ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی‬ ‫په‌یوه‌ندیی به‌ تیرۆركردنی سه‌رۆكی‬ ‫ئه‌مەریكا و تیۆری پیالنگێڕییەوە هه‌بووه‌‪،‬‬ ‫جێگه‌ی بایه‌خی ئه‌م دیكتاتۆره‌ بووه‌‪.‬‬ ‫سه‌دام حسێن‪ ،‬یه‌كێك بووه‌ ل ‌ه شه‌یدایانی‬ ‫فیلمی به‌ناوبانگی جیهانی‬ ‫(‪ )The Godfather‬ئه‌م فیلم ‌ه‬ ‫له‌الیه‌ن فرانسیس فۆرد كاپوالوە كاری‬ ‫ده‌رهێنانی بۆ كراوه‌ و چیرۆكی فیلمه‌ك ‌ه‬ ‫باس ل ‌ه خێزانێكی مافیایی كۆرلیۆنی‬ ‫ده‌كات‪.‬‬

‫كیم جۆنگ ئیل‬

‫كیم جۆنگ ئیل دیكتاتۆری پێشووی كۆریای‬ ‫باكوور‪ ،‬یه‌كێك له‌ هه‌وادار‌ه سه‌رسه‌خته‌كانی‬ ‫سینه‌ما بوو‪ ،‬سه‌رسه‌ختییەكه‌ی ب ‌ه جۆرێك بوو‪،‬‬ ‫كه‌ فه‌رمانی دا‪ ،‬شین سانگ ئۆك‪ ،‬ده‌رهێنه‌ری‬ ‫خه‌ڵكی كۆریای باشوور و هاوسه‌ره‌كه‌ی بڕفێنن‬ ‫و بیانهێنن بۆ كۆریای باكوور تا پیشه‌سازیی‬ ‫سینه‌ما له‌ كۆریای باكوور ببووژێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫كیم جۆنگ ئیل‪ ،‬زیاتر له‌ ‪ 20‬هه‌زار فیلمی‬ ‫هه‌بووه‌‪ ،‬فیلمه‌ ئه‌كشن و توندوتیژه‌كانی هۆڵیود‪،‬‬ ‫ل ‌ه ڕیزی سه‌ره‌وه‌ی ئه‌و فیلمانه‌ بوون كه‌ ئه‌م‬ ‫دیكتاتۆر‌ه حه‌زی لێیان بوو‪ ،‬زنجیره‌ فیلمه‌كانی‬ ‫(ڕامبۆ) له‌و فیلمانه‌ بوو ك ‌ه جێگه‌ی حه‌ز و‬ ‫بایه‌خی كیم جۆنگ ئیل بوو‪.‬‬

‫ستالین‬ ‫ستالین دیكتاتۆری ڕووسی‪ ،‬دوژمنی پله‌ یه‌كی واڵتانی‬ ‫ڕۆژئاوا بوو‪ ،‬ئه‌و به‌ ده‌ستێكی ئاسنین به‌ره‌و جه‌نگی‬ ‫ئایدیۆلۆژیی واڵتانی ڕۆژئاوا هه‌نگاوی نا‪ .‬له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌شدا ستالین له‌گه‌ڵ سینه‌مای ڕۆژئاوادا هیچ‬ ‫كێشه‌یه‌كی نه‌بوو‪ ،‬ئه‌و فه‌رمانی دابوو له‌ناو هه‌موو‬ ‫ئه‌و خانوانه‌ی كه‌ تێیدا نیشته‌جێ بوو‪ ،‬سینه‌مایه‌كی‬ ‫بچووک دروست بکرێت‪.‬‬ ‫جانی وایس مۆله‌ر‪ ،‬ك ‌ه ڕۆڵی ته‌ڕه‌زانی ده‌گێڕا‪ ،‬یه‌كێك‬ ‫بوو له‌و ئه‌كته‌رانه‌ی كه‌ جێبایه‌خی ستالین بوو‪ ،‬وایس‬ ‫مۆله‌ر ئه‌كته‌ری نه‌مساوی‪ -‬مه‌جه‌ڕی‪ ،‬كه‌ دواتر بوو‌ه‬ ‫خاوه‌نی ڕه‌گه‌زنامه‌ی ئه‌مه‌ریكی‪ ،‬مه‌له‌وانێكی ئاستبه‌رز‬ ‫بوو‪ ،‬پێنج مه‌دالیای ئاڵتوونیی له‌ ئۆلۆمپیاد به‌ ده‌ست‬ ‫هێنابوو‪ ،‬وایس مۆله‌ر دوای كۆتاییهاتنی سه‌رده‌می‬ ‫زێڕینی مه‌له‌وانی‪ ،‬ل ‌ه ‪ 12‬فیلمی سینه‌ماییدا ڕۆڵی‬ ‫ته‌ڕه‌زانی به‌رجه‌سته‌ كرد‪.‬‬

‫ئه‌دۆڵف هیتله‌ر‬

‫ئه‌دۆڵف هیتله‌ر‪ ،‬دیكتاتۆری نازی‪ ،‬شه‌یدای‬ ‫كۆمپانیای واڵت دیزنی بوو‪ ،‬نیازی‬ ‫دامه‌زراندنی كۆمپانیایه‌كی هاوشێوه‌ی‬ ‫دیزنیی هه‌بووه‌‪ ،‬هیتله‌ر ك ‌ه خۆی‬ ‫خوێندكارێكی نائومێدی ڕشته‌ی هونه‌ر‬ ‫بووه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌كی زۆری ب ‌ه وێناكردنی‬ ‫كه‌سێتیی چیرۆكه‌ وێنه‌داره‌كانه‌وه‌ هه‌بوو‪.‬‬ ‫«سپێتیی به‌فر و حه‌وت قه‌زه‌مه‌كه‌»‬ ‫خۆشترین فیلم بوو‌ه له‌الی هیتله‌ر‪ .‬ئه‌م‬ ‫فیلمكارتۆن ‌ه ساڵی ‪ 1937‬به‌رهه‌م هێنرا‬ ‫و به‌ یه‌كه‌مین ئه‌نیمه‌یشنی درێژی فیلم ‌ه‬ ‫ئه‌نیمه‌یشنه‌ كالسیكه‌كانی كۆمپانیای واڵت‬ ‫دیزنی هه‌ژمار ده‌كرێ‪.‬‬

‫موعه‌مه‌ر قه‌زافی‬ ‫هه‌موان ده‌یانزانی كه‌ موعه‌مه‌ر‬ ‫قه‌زافی دیكتاتۆری پێشووی لیبیا‪،‬‬ ‫عاشقی فیلمی (به‌سه‌رهاته‌كانی بوكار و‬ ‫بانزایی له‌نێو ڕه‌هه‌ندی هه‌شته‌م) بوو‪.‬‬ ‫ئه‌م فیلمه‌ ل ‌ه ژانری خه‌یاڵیی زانستیی ‌ه‬ ‫و ماوه‌كه‌ی ‪ 102‬خولەکه‌‪ ،‬ل ‌ه ساڵی‬ ‫‪1984‬ـدا به‌رهه‌م هاتووه‌‪.‬‬ ‫ده‌وترێت په‌یوه‌ستیی قه‌زافی به‌م‬ ‫فیلمه‌وه‌ تا ئه‌و ڕاده‌یه‌ بووه‌‪ ،‬كه‌ناڵێكی‬ ‫ته‌له‌ڤزیۆنیی لیبی ناچار ده‌كات‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌كی شه‌وانه‌ڕۆژی به‌رده‌وام ئه‌م‬ ‫فیلمه‌ په‌خش بكات‪.‬‬

‫عیدی ئه‌مین‬ ‫به‌ وته‌ی جه‌عفه‌ر ئه‌مین‪،‬‬ ‫كوڕی عیدی ئه‌مین دیكتاتۆری‬ ‫ئۆگه‌ندا‪ ،‬باوكی حه‌زی زۆر‬ ‫ل ‌ه ته‌ماشاكردنی فیلمكارتۆن‬ ‫بووه‌‪.‬‬ ‫دوای ئه‌وه‌ی ك ‌ه عیدی‬ ‫ئه‌مین ل ‌ه ده‌سه‌اڵت الدرا‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫كاتی پشكنینی ماڵه‌كه‌یدا‪،‬‬ ‫ل ‌ه ژووری نوستنه‌كه‌یدا‬ ‫جانتایه‌كی پڕ له‌ فیلمكارتۆنی‬ ‫تۆم و جێری دۆزرایه‌وه‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫له‌ناو ئه‌و جانتایه‌دا جگه‌ ل ‌ه‬ ‫فیلمكارتۆنه‌كان چه‌ند بۆمبێكی‬ ‫ده‌ستیشی تێدا بوو‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )521‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/9/26‬‬

‫بۆ باوکم‬

‫یانی ته‌زبیحی تریفه‌و‬ ‫پووزه‌وانه‌ی پێی ڕەوەند و‬ ‫کوڵەجەی كوڵكنی بەفر و‬ ‫سوورمەی چاوی ئاوەدانی‪.‬‬ ‫ئه‌مڕۆ بیرم هەر الی تۆ بوو‬ ‫دەزانم ئەمڕۆ دێیتەوە‪،‬‬ ‫دڵنیام خۆت بۆ ناگیرێ و‬ ‫بە باڵی ڕەشەباشدا بێ؛‬ ‫دەگەیتەوە‪.‬‬ ‫ئاخر هەموو یەکی شەشێ‬ ‫تۆ الی منی‪،‬‬ ‫بەر لە گەیشتن‪،‬‬ ‫سەرێک دەدەی‬ ‫لە دەروازەی کێلێك؛ شه‌هید‬ ‫لە هەواڵێکی جێگرتیپ؛‬

‫یانی بابە‬ ‫چاالکییەکانی پێدەشت و‬ ‫شنەشنی سەرکەوتن و‬ ‫ورشەی نەبەردییەکانی پۆلێک وشە و‬ ‫گرشەی کاروانێک قەڵەم و‬ ‫سروەی چارەی خۆنووسینی گوڵەگەنم؛‬ ‫لە پێدەشتی مافی ڕەوای ئازادیدا‪.‬‬ ‫یانی كۆبوونه‌وه‌ی لوتکە و‬ ‫گردبوونەوەی مەتەرێز و‬ ‫تووڕەبوون و هەڵگژان و‬ ‫گلەییەکانت ل ‌ه مام‪،‬‬

‫بزەی ڕەنگ و‬ ‫پرتەپرتی باڵی چرا؛‬

‫لە یه‌كه‌م پەخشی زایەڵەی‬ ‫ڕادیۆ ده‌نگی شۆڕشەکە و‬ ‫ل ‌ه ستۆدیۆیەک وه‌نەوز و‬ ‫كونه‌كۆڵیتێك خەباتی پینەپینە‪.‬‬ ‫یانی کرمانی كڵۆیه‌ك تامەزرۆیی‬ ‫دوای ئاشبه‌تاڵ‪،‬‬ ‫بە خەباتی لەمێژینەی‬ ‫چایه‌كی پێشمه‌رگایه‌تی‬ ‫تا بڵێی تاڵ‪.‬‬ ‫***‬ ‫یانی بێنازیی ئەستێرە و‬ ‫بێدەرەتانیی ئاسمان و‬ ‫تەنیایییه‌كانی دایکم‪،‬‬

‫تۆران ‌ه كورتیله‌كانت ل ‌ه مقه‌ڕ و‬ ‫گۆشەگیرییە کاتییەکانت لە هەرێم و‬

‫لە گۆڕی جەڵته‌ی مه‌راقێك‬ ‫درێژ درێژ‬ ‫سێ جار سووتاو‬ ‫ماندوو‪ ،‬کون کون ‪.‬‬

‫یانی دەستدرێژیی بەفر‬ ‫بۆ سەرکچێنیی گزنگ و‬ ‫دەستبازییە شیعرییەکانم؛‬ ‫لەگەڵ وشە و‬ ‫دەستکورتییە ئەدەبییەکانم‬ ‫لەگەڵ دەستەواژەی هەتاو‪.‬‬

‫گێڕانەوەیان بە عەتری بیرەوەری و‬ ‫یادگاریی وشەی بە تام ‪.‬‬

‫ئاخرییەکی شەش دەکاتە‬ ‫بیرکردنەوە لە تۆ بابە‬ ‫لە ته‌واوی یاده‌وه‌ره‌یی ‌ه مزرەکانت‬ ‫ل ‌ه مێژووی ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌‪.‬‬

‫یانی سه‌رگوزوشته‌ی بابە‬ ‫ئه‌شكه‌وتەکەی ته‌شوێتاشان‬ ‫چیرۆکەکانی سپیلک و‬ ‫تووتمێ و شەدەڵە و پشتئاشان‪.‬‬

‫یانی ئه‌و چایە بێڕەنگەی‬ ‫کە لە منداڵی ڕژابا؛‬ ‫نه‌بوو بۆمان تێكه‌نه‌وە و‬ ‫درەنگانیش سه‌رنانه‌وه‌‬ ‫ب ‌ه برسێتی و‬ ‫نیگەرانی و‬ ‫دڵی شكاو‪.‬‬

‫یانی هه‌موو‬ ‫داستانەکانی درەخت و‬ ‫گەردەلوولەکانی وشە و‬ ‫نرکەی چیا و‬ ‫شمشاڵەکانی داربەڕوو‪.‬‬

‫یانی هێنانەوەی بابە‬ ‫پارچە پارچەی‬ ‫ئیزاعەکەی دەنگی گەلی‪،‬‬ ‫لە سووریا‌و‌ه به‌ره‌و زه‌ڵێ و‬ ‫سه‌رخستنیان لەگەڵ دوو‪-‬سێ؛‬ ‫گوڵە پێشمەرگەی پەمەیی و‬ ‫دوو‪-‬سێ زەنگوڵ تاقەتی سوار‪،‬‬

‫یانی یاخیبوونی وش ‌ه و‬ ‫سه‌نگه‌رگرتنی په‌پووله‌و‬ ‫ڕێكخستنی سه‌رپاكی خانه‌واده‌یه‌ك‪،‬‬ ‫ل ‌ه ئۆرگانەکانی گوڵ و‬ ‫شانە چەکدارەکانی با و‬ ‫سەنگەرەکانی بەستەڵەک‪.‬‬

‫بێسەروشوێن ‪.‬‬ ‫لە ئەستێرەیەکی سووری‬ ‫هەڵدێراوی هەیبەتسوڵتان‪،‬‬ ‫لە ڕێکخستنێکی دێرین‪.‬‬

‫یانی هەموو ئاوازە کارزانییەکان و‬ ‫مێلۆدێیەکانی زه‌لێ و‬ ‫نۆتەکانی سماقووڵی و‬ ‫سروودەکانی به‌رگه‌ڵوو‪.‬‬ ‫یانی باڵەفڕەی بابە‬ ‫بارەگاکانی کوکوختی و‬ ‫گمەگمی؛‬ ‫سەنگەرەکانی سەرتەک و‬ ‫هەواڵی شەهیدبوونی باو‬ ‫چپەچپی مەرگی گوڵ و‬ ‫نرکەی چیاو و‬ ‫قرچەی باخ و‬ ‫کسپەی کانی ‪.‬‬

‫ناکۆکییە وردیلەکانت‬ ‫لە سەرکردایەتی و بنك ‌ه و‬ ‫بەتالیۆن و‬

‫ب ‌ه ماجەرای تراویلکەی‬ ‫شاعیرانەی خەونەکاندا؛‬ ‫هه‌ر ب ‌ه پیل و ناوده‌فی شان‪.‬‬ ‫یانی ڕووشانی باڵی با و‬ ‫داماڵینی پێستی ورە و‬ ‫قرنجانی سه‌رشانی نەبەردییه‌كانت‬ ‫لە کاروانێک نەمریدا؛‬ ‫بەدەم ڕێوە‪.‬‬ ‫یانی گوێهەڵخستنی پڕ؛‬ ‫لە تاسووقی باسریشک و‬ ‫لرفەی خۆزگە و‬ ‫بالۆرەی بن بەستەڵەک و‬

‫یانی بابە‬ ‫کۆاڵنێکی ڕەنگپەڕیوی‬ ‫تا ئەوسەری؛‬ ‫بێدەرەتانی و بێتۆیی؛‬ ‫پەیمانبەستن لەگەڵ مەرگ‬ ‫ژوانگرتن لەگەڵ نەمان‪،‬‬ ‫شه‌هیدبوونی‬ ‫پۆلێك برای چاونەترس‪،‬‬ ‫ڕیزێک كوڕوكاڵی خەونی‬ ‫ئەرخەوانی؛‬ ‫وەک دارچنار‪،‬‬ ‫سەروەر و سه‌ردار و سامان ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئەوسا خەبات‬ ‫گەردەلوولی سروودێک بوو؛‬ ‫لە لوولەی سیمینۆفێکدا‪،‬‬ ‫باڵ بە تیسکە‬ ‫دەنووک پڕ جریوەی ئاوات‪.‬‬ ‫ئاوڕشێنی ئاوازێک بوو؛‬ ‫قەرەداخی‪،‬‬ ‫لە هۆنراوەی پۆلێک جیلوە‬ ‫لە دەرهێنانی مەشخەاڵن‪.‬‬ ‫***‬ ‫وەک باران و برووسکە بوو‬ ‫هۆ کاکی پێشمەرگەی؛ جەزا‬ ‫بە توولەڕێی وەیشوومەدا؛‬ ‫دەگەیشتە گوێی لێڕەوار و‬

‫ڕۆ دەچووە دڵی بەفر و‬ ‫شۆڕ دەبووەوە بن دەوەن و‬ ‫هەڵدەکشا بەرەو گوێسوانە و‬ ‫ناو ئەشکەوت و قوتکە و چیا‪.‬‬ ‫ئەوسا وا بوو‬ ‫هەر قاسپەقاسپی ڕەزازی و‬ ‫هەر چریکەی مەرزییە بوو‬ ‫لە داستانەکان جێ دەما‪،‬‬ ‫هەر گمەگمی بامەڕنی و‬ ‫هەر چۆڕەچۆڕی غواڵمی و‬ ‫هەر خوڕەخوڕی خەلیلی و‬ ‫چکەچکه‌ی شکوروڵاڵیی و‬ ‫جریوەجریوی لەگزی و‬ ‫چەهچەهەی سۆڵۆی کاڵێ بوو‪،‬‬ ‫لە گژوگیای بریندار و‬ ‫زاقوزریقی ئەنفال و‬ ‫خەیاڵی ڕاگوێزراو دەڕوا‪،‬‬ ‫هەر دەسرۆكه‌ی زێرەڤانی و‬ ‫هەر چۆپەیی شێخی چۆلی و‬ ‫هەر سێپێیی سەرچیمەن و‬ ‫دەسماڵی کەمەرەشل بوو‪،‬‬ ‫کۆڕی هۆنراوەی زیندانی و‬ ‫گۆڤەندی سێدارەی پەت و‬ ‫سەرچۆپیی مەرگی دەگێڕا‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئەوسا خەبات‬ ‫حیکمەتی کوڕەالوێک بوو؛‬ ‫لە الوک‪...‬‬ ‫بڕوای قەوی‬ ‫ژیکەڵە و زیت‪،‬‬ ‫تەنگەی بەرژەوەندیی باریک‪،‬‬ ‫ده‌ستێك ڕانكی مەشخەاڵن و‬ ‫چۆغه‌یه‌ك‬ ‫ئیرادەی گڕی له‌به‌ردابوو‪.‬‬

‫ئه‌‌وده‌م شۆڕش‬ ‫قاتێك مراتخانیی تۆڵە و‬ ‫شه‌ڕواڵێكی شه‌قارشه‌قار بوو؛‬ ‫له‌به‌ر مام‪،‬‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه جۆگه‌له‌ی به‌رمااڵن ده‌په‌ڕییه‌وه‌؛‬ ‫بە دەست دەیگرت‪،‬‬ ‫یا بە ئەنقەست؛‬ ‫خۆی دوا ده‌خست‪،‬‬ ‫تا شه‌به‌قی نوكته‌كانی‬ ‫لە پشتەوە دەرنەکەوێ‬ ‫هه‌ڤااڵن پێی پێ نه‌كه‌نن‪.‬‬ ‫ئه‌وسا مێژوو‬ ‫ڕه‌هه‌ندی كامێرایه‌ك بوو‬ ‫گه‌ور‌ه و مەزن‪،‬‬ ‫بەسه‌ر شانی؛‬ ‫خۆڕاگری ژنێکەوە‪،‬‬ ‫لەسەر شکۆی؛‬ ‫چڵه‌هێرۆیه‌ك زیته‌ڵه‌‌‪،‬‬ ‫ب ‌ه زه‌حمه‌ت بۆی بڵند دەبوو‪،‬‬ ‫ب ‌ه ئەسته‌م بۆی؛‬ ‫ب ‌ه هه‌ورازی داستاکانی سەگرمە؛‬ ‫دابان هەالج‬ ‫قۆپی قەراخ‪،‬‬ ‫قەیوان‪ ،‬ماوەت؛‬

‫هه‌ڵده‌گه‌ڕا‪.‬‬

‫خۆزگە ئێستاش‬ ‫ئەو ئەرشیفە‬ ‫ئەو مێژووە‪،‬‬ ‫هەر ڕەهەندی لەمێژینە؛‬ ‫هەر کامێرای دەستگێڕ دەبوو؛‬ ‫بە شوێن نان و ئازادیدا‪،‬‬ ‫بەسەر کرژەی بنچکێکی؛‬ ‫قژخۆاڵویی مێیینەوە؛‬ ‫دەهات؛ دەچوو‪،‬‬ ‫نەک وەک تەختەدار و تابووت‬ ‫بەسەر چەندین؛‬ ‫هەرزەشەپیلکی نێرینە و‬ ‫چەندین باڵ بەرژەوەندیدا؛‬ ‫بیبەشنەوە و‬ ‫بۆ گۆڕستانی گومان و‬ ‫مەکۆی مەرگەساتی بەرن ‪.‬‬ ‫ئه‌وسا شۆڕش‬ ‫ترووسکە بوو‬ ‫ل ‌ه مانیفێستێكی ئارام‪،‬‬ ‫هه‌ڵمه‌تێك بوو‬ ‫ل ‌ه ڕیشه‌و‌ه بابه‌گوڕگوڕ‪،‬‬ ‫لە شیعرێکی‬ ‫(دووڕیان)ـی جوامێریشەوە‬ ‫بەرز بەرز‬ ‫گەردن گەردن‬ ‫وەکو گەڵگورد‪.‬‬ ‫یه‌ك ده‌نگ و‬ ‫یه‌ك دڵ و‬ ‫یەک ئامانج‪.‬‬ ‫ن ‌ه گیرفان‬ ‫ن ‌ه ده‌ست ‌ه و‬ ‫ن ‌ه باڵ و‬ ‫ن ‌ه چڕنووك‪.‬‬ ‫بۆیە ئێستاش‬ ‫ك ‌ه زریان ڕێگای پێ ده‌گرێ‬ ‫کە هه‌ڵده‌کات ‌ه كڕێوه‌‪،‬‬ ‫كه ل ‌ه كاروانی سه‌روه‌ری؛‬ ‫سەردەکات و‬ ‫جار نا جارێ‪،‬‬ ‫ساتم ‌ه ده‌كا و‬ ‫له‌تر ده‌با‬ ‫ب ‌ه ده‌م به‌ڕێوه‌‪،‬‬ ‫لێی مەترسن‬ ‫شتێك نییه‪‌،‬‬ ‫به پێی یاسای ژینگه‌‬ ‫ئه‌و‌ه ‌‌‬ ‫ل ‌ه لكه‌وه‌؛‬ ‫چه‌ند گه‌اڵیه‌كی ڕزیوه‌؛‬ ‫لێی ده‌وه‌رێ‪،‬‬ ‫چه‌ند کۆلکه‌‌خەونێکی کرمێ و‬ ‫چەند زڕە خواستێکی وشکە؛‬ ‫لێی دەکەوێتە خوارەوە‪،‬‬ ‫لەگەل موتووربەی قەڵەمی‬ ‫چه‌ند خەڵفە بەرژەوەندیییەک‬ ‫چەند کۆتەڵە هەڵوێستێکی ئینتیهازی‪،‬‬ ‫وەک مۆرانە و؛‬ ‫مێرووی ناو کلۆری خەون‪،‬‬ ‫هەر ئەمبەر و ئەوبەریانە و‬ ‫لە هەرکوێ چڵكاو پژابێ و‬

‫««‬

‫لە هەرجێ شیلە شک بەرن‬ ‫وەک پوورەهەنگی هەراسان؛‬ ‫بە دەورەیدا گیزەیانە و‬ ‫بۆ لێستنەوەی؛‬ ‫هونەریانە‬ ‫پەڕوباڵیان دەسووتێنن‪.‬‬ ‫***‬ ‫بیرمە بابە‬ ‫وەکو ئێستا بۆت باس کردم‪:‬‬ ‫بریسکەی دەمانچەکەی مام؛‬ ‫‌کە ل ‌ه پاداشتنی گرتنی؛‬ ‫چەند بارەگایەک مڵۆزم‬ ‫چەند دامەزراوێک ستەمکار‪،‬‬ ‫‌لە كۆبوونه‌وه‌یه‌كی گشتیی‬ ‫سەكردایه‌تیی مالوومە؛‬ ‫بە یادگاری؛‬ ‫بە تۆی بەخشی‪.‬‬ ‫یانی زیاد لە جار و دووجار‪،‬‬ ‫بە بەرنامەڕێژی و پالن‬ ‫هاتنەوە ناو ڕیزی سوپا و‬ ‫وەرگرتنەوەی پلەی بااڵی حکوومەت و‬ ‫ڕادەستکردنی پۆلیسی خەلەکان و‬ ‫مەخفەری پێنجوێن و چوارتا و‬ ‫سوورداش‪،‬‬ ‫دووکان؛‬ ‫بە پێشمەرگە ‪.‬‬ ‫یانی بابە ب ‌ه عه‌زمه‌وە‬ ‫شه‌وهه‌ڵكوتان ‌ه سه‌ر ئه‌من و‬ ‫قوات خاسە و‬ ‫مونەززەمە و ئیستخبارات‪.‬‬ ‫یانی ده‌ستگرتنی گشتی‬ ‫بەسەر دەیان کالشینکۆفی خەفیفە و‬ ‫سەدان پارچەچه‌كی سووک و‬ ‫دەیان بار تفاقی قورس و‬ ‫‌چه‌كی ژێ‪-‬سێی بەرتیلخۆری‬ ‫ئینزیبات و موستەشار و موخابەرات‪.‬‬ ‫یانی هێنانی شۆڕشێك پێداویستی‬ ‫بەرەو ئاسۆ‪،‬‬ ‫توێشووی کاروانێکی درێژ؛‬ ‫جبەخانە و تفاقی شه‌ڕ‪،‬‬ ‫لە ئەلفی ڕێی ئەیلوولەوە؛‬ ‫بە داوەدەزووی دەم کەلدا‬ ‫بۆ یای دەوڵەتی سەربەخۆ‪.‬‬ ‫یانی گواستنەوەی بە ئەمانەتی‬ ‫بە هەزاران دیناری ئەوسای سویسری‪،‬‬ ‫لە ئیدارەی ئاڵقەلەگوێی دەوڵەتەوە‬ ‫بۆ گیرفانە کونکونەکانی کەژوکۆ‪.‬‬

‫دەیان جامانەی ن‬ ‫سەدان نەعلی نیش‬ ‫چەندان پۆستاڵی‬ ‫سەدان خوودەی ئ‬ ‫چەندین پشتێنی‬

‫لەسەردەست و‬ ‫لەبەر نووکی پێاڵ‬

‫نه‌یانكوژی و بیان‬ ‫بە کامی دڵە گەو‬

‫یانی بابە؛ گرێبە‬ ‫چواردەخۆرێکی پ‬ ‫(یان کوردستان یا‬ ‫لە ماڵەوە؛‬ ‫لە شێمحێدین‪،‬‬

‫ڕەشمارێکی ژێرزە‬ ‫سەعاتی سفر‪،‬‬ ‫دەست لەسەر سی‬ ‫بۆ پەالمار؛‬ ‫بەعسی‌قڕان‪،‬‬

‫نەخشەیەکی پۆپ‬ ‫مەاڵسی ناو کون‬ ‫کە تازە لە چەند‬ ‫چاالکییەکی نهێن‬ ‫گەڕابووەوە‪،‬‬

‫وەک ماری سڕ‪،‬‬ ‫لەژێر جلدا؛ شەت‬ ‫بە پشتی ورەی د‬

‫برووسك ‌ه ده‌ترسا‬ ‫هەور هه‌ڵدەله‌رزی‬

‫لوتك ‌ه ب ‌ه چۆكدا‬ ‫ورەی ئاسنینی ئ ‌ه‬

‫بوومه‌له‌رز‌ه ئه‌ژن‬ ‫دڵی ئه‌و نا‪،‬‬

‫لە ڕۆژێکی ڕەشبگ‬ ‫پشکنینێک مەنجە‬ ‫بێ سەروبن‪،‬‬

‫نەکەوێتە بەردەس‬ ‫نەیگرن‪.‬‬ ‫***‬

‫یانی تووشبوونت‬ ‫ب ‌ه ڕه‌بووی درێژخ‬ ‫هه‌ناسه‌ته‌نگیی نی‬

‫ل ‌ه یه‌كێک ل ‌ه ش ‌ه‬ ‫ئه‌شكه‌وتە خەونێ‬

‫لە نەخشە چاالکی‬ ‫پێشمەرگانەی بێڕ‬

‫یانی بابە‬ ‫هه‌ڵله‌رزین و‬ ‫دانه‌چۆقه‌ی مەرگی دەیان؛‬ ‫به‌ڕێوه‌بەر و پۆلیس و‬ ‫ئیستیخباراتی ترسنۆك‪،‬‬

‫بە گوتەی خۆت‪:‬‬ ‫دوای ئه‌وه‌ی ك ‌ه ڕ‬ ‫ده‌می ئەشکەوتەک‬

‫لەناو بازگە و‬ ‫ڕەبیەی خوێڕی و‬ ‫مۆڵگەی ملهوڕ؛‬ ‫لەبەر شکۆت ‪.‬‬

‫دووكه‌ڵەکەی په‌ن‬ ‫سییه‌كانت؛‬ ‫بۆ ئەبەد تەنگ‬ ‫دڵت الواز‪،‬‬

‫تەسلیمبوونی؛‬

‫تاقەتی بەریەککە‬

‫««‬

‫ژمار ‌ه (‪ )521‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/9/26‬‬

‫کەژاڵ عەلی‬

‫نۆکەر و‬ ‫شتیمانی و‬ ‫ی سەربازی و‬ ‫ئیشتیراکی و‬ ‫ی خیانەت؛‬

‫اڵوی پێت‪،‬‬

‫نبەخشی‬ ‫ورەکەت‪.‬‬

‫ەستی‬ ‫پارتیزان؛‬ ‫ان نەمان)‌‌‌؛‬

‫له‌گه‌ڵ شانۆنامەی بەرد و‬ ‫حیكایه‌تی وەرزی گوڵ و‬ ‫پەیماننامەی گولـلە و سەنگەر‪،‬‬ ‫بۆ هەتایە؛‬ ‫دەبرێ لەبەر‪.‬‬ ‫تۆ له‌وێو‌ه وه‌رده‌چه‌رخێی‬ ‫ب ‌ه ئه‌مری مام‪،‬‬ ‫ب ‌ه ناچاری‬ ‫بۆ چاره‌سه‌ر؛‬ ‫ده‌ێیته‌وە شار‪،‬‬ ‫دەبیتە ڕێکخستنی خۆر‬ ‫بە شانە چەکداری زنار‪،‬‬ ‫لەوێوە تۆ و ڕەبوو و ئازار‬ ‫ڕەبوو مشتێک هەناسەی سوار‪،‬‬

‫ەمینی؛‬

‫ینگ‬

‫پکەخواردووی‬ ‫و قوژبن‪،‬‬ ‫د زنجیرە؛‬ ‫نیی ناوجەرگەی شار‬

‫تەکدراو‬ ‫دایکمەوە‪،‬‬

‫ا و ئه‌و نا‬ ‫ی و ئه‌و نا‪،‬‬

‫ده‌هات و‬ ‫ه‌و نا‪،‬‬

‫نۆی ده‌شكا و‬

‫وه‌ك هه‌ناسه‌بڕكه‌ی به‌فر‬ ‫له‌بەر زریانی بەخوڕی‬ ‫بارانی هەزاربەهەزار؛‬ ‫دەبن بە یار‪،‬‬ ‫یارێک؛‬ ‫دابڕاو لە کاروان‪،‬‬ ‫هەناسەیەک‬ ‫هەڵپڕووکاو لە تێکۆشان‪،‬‬ ‫قاسپەیەک‬ ‫کوژراو لە خەیاڵدانی شاخ و‬ ‫ژیلەمۆیەک‬ ‫دوورەپەرێز و التەریک؛‬ ‫لە ئاگردان‪،‬‬ ‫کڵپەی تەنیاییەک قەتیس؛‬ ‫لە گێژەنی پەراوێزی نیشتیمانی و‬ ‫چرکەساتی مێژووی دەقێک؛‬ ‫نەنووسراو‬ ‫نەبێژراو و‬ ‫نەچرکێنراو‪.‬‬

‫گیر و‬ ‫ەنیقی‬

‫دوای کۆچیشت‬ ‫خوێن و فرمێسک‬ ‫لە ئازەیەتیم دەچۆڕان‪،‬‬

‫ست؛‬

‫یەکەم لە باوەڕی ژنبوون‬ ‫دووەم لە مینبەری ژنبوون‬ ‫سێیەم لە سەنگەری "مێ"ـوە‪،‬‬

‫ت‬ ‫خایه‌ن‬ ‫یشتیمان‪،‬‬

‫ه‌وه عاسێیه‌كانی‬ ‫ێک نسرم‪،‬‬

‫ییەکی‬ ‫ڕکابەر‪،‬‬

‫‪:‬‬ ‫ڕنووەبه‌فر‬ ‫کە دەگرێت؛‬

‫نگ ده‌خوات و‬

‫ەوتنیان‬

‫سەنگەرێک ‪:‬‬ ‫خاڵی لە خاڵی بەهێزی خزمایەتی و‬ ‫لە خاڵی الوازی بیانگەی بێمەیلی و‬ ‫لە خاڵی جەوهەریی بیرۆکەی مەنتیق‬ ‫و‬ ‫لە خاڵی سەرئێشەی کۆتایی سەرەتا و‬ ‫سەرەتای کۆتایی خەیاڵم‪.‬‬ ‫ئەو خاڵەی‬ ‫لە پنتی چەکەرەی تەمەنم؛‬ ‫سەری پڕ کردم لە سوتووی ئاوەز و‬ ‫لە دنەی پرسیاری ئەزەلی و‬ ‫ژیلەمۆی گەشاوەی شیعر و؛‬ ‫لە نیوەی ڕستەی هەستکردن و‬ ‫سەرەتای پەخشانی بریندارکردنم؛‬ ‫جێی هێشتم‪،‬‬ ‫ئەوەندە نەدەبوو‬

‫کە مەمکی قەسیدەم کردبوو‪،‬‬

‫دەبم بە کەڤاڵێک لە زین!‬

‫ئەوەندە نەبوو کە السکی‬ ‫چەند گوڵەشیعرێکی عاشقم گرتبوو‪،‬‬

‫ك ‌ه دەچمە بەر بیرەوەری؛‬ ‫تاڤگەی دەنگی‬ ‫فەرهادەکانی ئیزاعە‪،‬‬ ‫کۆکەنەکانی ستۆدیۆ‪،‬‬

‫زۆر نەبوو کە عادەی‬ ‫چەند پەڵەخوێنێکی شەرمن و‬ ‫چەند سووکەژانێکی فەریکم شتبوو‪،‬‬ ‫لە گەرمەی خەیاڵ و ڕوانینم‬ ‫لە دووتوێی چرۆ و گوڵکردنم؛‬ ‫لە هەڕەتی گەشە و هەڵتۆقینم‬ ‫ئەو خاڵە‪،‬‬ ‫چووە سەری دێڕی ئەوبەر بەرژەوەندی‬ ‫و‬ ‫سەری ئەوسەری دەروازەی یەقین و‬ ‫ئەوبەر زۆنی زەردی وشە و‬ ‫ئەودیو هەڵوەرین و مردنی‬ ‫په‌پووله‌ی لێ گرتم‪.‬‬ ‫ئەو بەرەی‬ ‫کە خوێنی ڕووناکی ڕژاندم‪،‬‬ ‫ئەو بەرەی تەوێڵی پڕشنگی؛‬ ‫ناڕەوا پژاندم‪،‬‬ ‫ئەو بەرەی پەراسووی؛‬ ‫شیعرێکی درێژی تامەزرۆی؛‬ ‫وەک خەیار كرماندم‪.‬‬ ‫ئەو بەرەی خەیاڵی ناو سەری بردم و‬

‫کە لەبەر قەڵپەزی دەنگیان‬ ‫بە کاتژمێر سەوز دەبم‬ ‫بە ئاستانە؛ هەڵدەکورمێم‬ ‫دەبمە الوالو‬ ‫بە السکێک سێبەری کشاو؛‬ ‫بە دێراوێک موچوڕکەی تەڕ‬ ‫لەبەر گوژمی؛‬ ‫سورمەچنی گوڕەی هەتاو‪،‬‬ ‫دەبمە ئیلهام؛‬ ‫بە توولەشیعری چاوسەوزی نیشتیمانی‬ ‫بە الگیرەیەک مەراقی گەردن کەسک‬ ‫سەر بە گوڵینکەی گوێ چەم و‬ ‫دڵ بە مۆتیڤی نەونەمام‪.‬‬ ‫***‬

‫بێپەروا‬ ‫هەر ڕۆیشت‬ ‫هەر ڕۆیشت هەر ڕۆیشت و‬ ‫بە هیچ شت؛‬ ‫نەهاتە ژێر باری؛‬ ‫یەک نیشانەی سه‌وزی سەرسووڕمانم‪،‬‬ ‫بە هیچ بار‬ ‫بە حەشتەبای خوا‬ ‫نەهاتە بن بەرپرسیاریی‬ ‫یەک ئاماژەی زیندووی پرسیارمەوە‪،‬‬ ‫پرسیارگەلێکی عازەب و‬ ‫گومانگەلێکی باڵق و‬ ‫هه‌ڵکشان و داكشانگەلە‬ ‫شیعرییه‌كانی ڕۆژانه‌م‪:‬‬ ‫ئەو کاتانەی‬ ‫مەمی شێرکۆ‬ ‫سەر بە ڕانی شیعرێکی عاشقبەند دەکا‪،‬‬

‫حەقیقەت چەند درۆزن بوو!‬ ‫چ بێمانا بوو ماریفەت !‬ ‫***‬ ‫بەڵێ بابە‬ ‫سەخت بوو زوو ڕۆیشتنت!‬ ‫هێشتا بۆنی وشەی كاڵ و‬ ‫شیعری خاو ل ‌ه ده‌مم ده‌هات‪،‬‬ ‫فریای تۆماری سه‌روه‌ری و‬ ‫تەکاندنی تۆزی ورە و‬ ‫گەردی سەرگوزوشتەکانت‬ ‫نەکەوتبووم‪،‬‬ ‫هێشتا تێت نەگەیاندبووم‬ ‫یەکی من کەم یەکی باوک‬ ‫دەکاتە چەند؟‬ ‫ئەی ئەم هەموو‬ ‫ڕاکردن و؛‬ ‫ملشکاندنانەم لە چی‬

‫ده‌ڵێم باب ‌ه‬ ‫دوای کۆچی تۆ‬ ‫قاچم لە سیاسەت هەڵنووت‪،‬‬ ‫سەرم لە گێژیی پیاو سووڕ ما‪،‬‬

‫لە باوەشی زبری پیاون؛‬ ‫یان بۆ باوەشی زبری ئەو؟‬ ‫***‬

‫وەک دوو بێشەی شێدار و چڕ‬ ‫پڕپڕ لە شت؛‬ ‫شتی سەیر!‬

‫ئاخر بابە‬ ‫ئه‌مڕۆ له‌یادی شیرینی‬ ‫یه‌كیه‌تییه‌كه‌ت‪،‬‬

‫منی تەنیا‬ ‫منی بێباڵ؛‬

‫دڵم پڕ بوو؛‬ ‫ل ‌ه تۆ بابە‪.‬‬

‫لەتێکی ل ‌ه ئێستا و‬ ‫لەتێک لە ڕابردوو و‬ ‫لەتێــک لــە ئایینــدەی ســەرمەدی‬ ‫بە ماڵباتێک برینەوە‪،‬‬ ‫وجوودی؛‬ ‫بێ ئەوەی ورەم بە خوێن بێ‬ ‫بێسەروشوێن کردم‪.‬‬ ‫بێ ئەوەی گوێ بە کەوتن دەم‪،‬‬ ‫ئەو بەرەی وەک نەشتەر؛‬ ‫دەبوو بەناو هەموویاندا‬ ‫چووە بەر دیرۆکی‬ ‫ڕەت بم؛‬ ‫مێالقە سستەکەی‬ ‫بگەم‪.‬‬ ‫دڵی ماندووی دایکم‪،‬‬ ‫نەیهێشت جووڵە بکات‪،‬‬ ‫تا لە لێدانی ئومێد و‬ ‫لینگەفرتەی چاوەڕوانیی‬ ‫دڵەکوتەی ئەستێرەی خست‪.‬‬ ‫ئەو خاڵە؛‬

‫لەو پایتەختە‬ ‫دوالیزمەی ئەدەبییەت‪،‬‬

‫تێیاندا بوو‬ ‫ڕەخنەی بێالق‪،‬‬

‫د‌ه پێم بڵێ‬ ‫چۆن بۆ شه‌وێ‪،‬‬ ‫لە شەوانی داگیرسانی‬ ‫ئەم ڕووحەمدا‪،‬‬ ‫بتهێنمه‌وه‌و‬ ‫حیكایەتی‬ ‫ڕاوەستان و‬ ‫نەگالن و‬ ‫ته‌سلیمنه‌بوونم بۆ دەكه‌ی؟‬

‫ڕۆژێک داوای‬ ‫کەمەربەندی هاوسەرگیریی‬ ‫هۆنراوەی بااڵمی دەکرد‪،‬‬

‫چۆن فێرم ده‌كه‌ی‬ ‫وەکو خۆت‬ ‫خۆراگر بم‪،‬‬

‫ڕۆژێک کەڵبەی گورگئاسای‬ ‫لە نەرمایی؛‬ ‫قەسیدەیەکم گیر دەکرد‪،‬‬

‫لەسەر بەرد بڕوێم و‬ ‫لەتەک دڕک‬ ‫وەک نەورەس‬ ‫بڕسکێم؟‬

‫تێشیاندا بوو‬ ‫هەمیشە چاوی دزێوی‬ ‫لەسەر گوڵی جەستەی وشە و‬ ‫شلکەی دەالالتی شیعر و‬ ‫بەرۆکی دەقی وااڵ بوو‪،‬‬ ‫هەردەم بە دوای؛‬ ‫تەنوورەی تێکستی کورت و‬ ‫بەلەکی ڕووتی قه‌سید‌ه و‬ ‫قژی درێژی په‌خشان و‬ ‫ماناو‌ه بوو‪.‬‬ ‫لەو هەرێمە؛‬ ‫چڕ و شێدارەی سیاسەت‪،‬‬

‫وەکو خۆت‬ ‫گەورە بم‬ ‫قەاڵ بم‬ ‫نەڕووخێم‪،‬‬ ‫بێتۆیی نەمکوژێ و‬ ‫بە ئاممان‬ ‫نەلەرزێم ‪.‬‬

‫کەژاڵ عەلی‬

‫هاوینی ‪٢٠١٦‬‬

‫سویرسا‬

‫ریف عەلی ڕه‌قه‌م دوو؛‬ ‫ ● باوکم‪ :‬عە‬‫هەســتی كوردایەتیــی‬ ‫هــەر بــە الوی‬ ‫ركــی بــە ســتەمەكانی‬ ‫دە‬ ‫جــوواڵوە و ـردووە و خولیــای‬ ‫داگیركــەر كـ‬ ‫ئازادی و سەربەخۆیی‬ ‫سیاســەتكردن بۆ‬ ‫كوردســتان كەوتووەتــە‬ ‫ری‬ ‫كــورد و ڕزگا گوت‪( :‬بــەر لەوەی ببمە‬ ‫دەی‬ ‫ســەری‪ .‬ئەو ســانە نزیــك دەبوومەوە‬ ‫كە‬ ‫پۆلیــس لەو ەتییان دەكرد و توانیم‬ ‫كە باســی كوردای‬ ‫ەی ‪14‬ـی تەمووزی ‪1958‬ـی‬ ‫تاك‬ ‫بەر لە كودە ســم لە ڕیزەكانی پارتی‬ ‫عەبدولكەریم قا‬ ‫دســتان لە سلێمانی خۆم‬ ‫ور‬ ‫دیموكراتی ك جەندجارێــك مام جەالل‬ ‫و‬ ‫ڕێــك بخــەم دم لە ســلێمانی بۆ كاری‬ ‫و برایم ئەحمە‬ ‫وكارە پۆلیسەكانم دەدی‪).‬‬ ‫ڕێكخستنی ها و ‪ 1960‬وەكــو كادیرێكی‬ ‫‪195‬‬ ‫لــە ســااڵنی ‪ 9‬دەکەوێت‪ .‬لە ساڵی ‪1961‬‬ ‫کارا و دیار بەدەر‬ ‫ســانی شۆڕشی ئەیلوول‬ ‫ڵگیر‬ ‫و لەگەڵ هە ـاوەت كارمەندی پۆلیس‬ ‫مـ‬ ‫كە لە بنكەی و بە هەماهەنگی لەگەڵ‬ ‫نی‬ ‫دەبێت بە نهێ الل توانیویەتی بنكەكانی‬ ‫جە‬ ‫بەڕێــز مام ری شــارباژێڕ قەناعــەت‬ ‫پۆلیســی دەڤــە‬ ‫ــە چەكەوە بچنــە ڕیزی‬ ‫ــكات كە ب‬ ‫پــێ ب و دەڤەرەكە ئازاد بكەن‪.‬‬ ‫شۆڕشەوە‬ ‫عەلی بە هۆی دڵســۆزی‬ ‫دواتــر عەریــف‬ ‫ــەوە تاكــو ‪ 1965‬دەبێتــە‬ ‫كانیی‬ ‫و چاالكییە ــز و دواتــر فەرمانــدەی‬ ‫هێ‬ ‫فەرمانــدەی مەرگەی دەڤەرەكــە و لــە‬ ‫شــ‬ ‫هەرێمــی پێ ـدا لەگــەڵ مــام جەاللدا‬ ‫دەیــان نەبەردیـ‬ ‫چــاو و قارەمانانــەی‬ ‫بەشــداریی بەر‬ ‫داریــش دەبێــت‪ ،‬هــەر‬ ‫برین‬ ‫دەبێــت و ەتیی شــۆڕش لەو كاتەدا‬ ‫بۆیە سەركردای‬ ‫عەلی ڕەقەم دوو)ـی پێ‬ ‫ناسناوی (عەریف‬ ‫ۆژانە لە ئیزگەی شــۆڕش‬ ‫ڕ‬ ‫دەبەخشــ ‌ێ و ـی و چاالكییەكانییەوە‬ ‫بە هــۆی ئازایەتـ‬ ‫ەوە‪( ...‬دیارە لەو كاتەدا‬ ‫نرایــ‬ ‫ناوی دەخوێ ەكــی دیكــەش لــە ڕیزی‬ ‫یی‬ ‫عەریــف عەل ئازایەتــی دەردەكەو ‌ێ و‬ ‫پێشــمەرگەدا بە‬ ‫ك ناو دەبرێ‪).‬‬ ‫بە ڕەقەم یە ستەكان و لە كەرتبوون‬ ‫شە‬ ‫لە ناوەڕاستی ەی مەكتەبــی سیاســیی‬ ‫(ئینشیقاق)ـــەك‬ ‫عەلــی هەرچەنــدە‬ ‫پارتــی عەریــف‬ ‫ـی م‪.‬س دەبێــت‪ ،‬ئامادەی‬ ‫اڵـ‬ ‫الیەنگیــری ب نابێــت و دەگەڕێتەوە‬ ‫شــەڕی براكــوژی‬ ‫پێشــووی لــە دەزگای‬ ‫ـی‬ ‫بــۆ خزمەتـ بەمجــۆرە مایــەوە تــا‬ ‫پۆلیســی میــری‪.‬‬ ‫ڕێككەوتنی ‪١١‬ـــی ئازار‬ ‫ەوەی‬ ‫هەڵوەشاندن ەی شەڕ لە ‪1974‬ـدا‪ .‬ئەوە‬ ‫و دەستپێكردنەو‬ ‫زی شۆڕش و لە ناوچەی‬ ‫ڕی‬ ‫بوو چووەوە ڵی جافایەتی دەستی بە‬ ‫ســەرگەڵوو و دۆ‬ ‫ری كردەوە‪ .‬تاكو بەهاری‬ ‫كدا‬ ‫خەباتی چە شۆڕشــی ئەیلــوول‪ ،‬بــە‬ ‫‪ 1975‬و نســكۆی‬ ‫ســەر‪ ،‬هاتەوە ســلێمانی‬ ‫چارە‬ ‫مەبەســتی ڕنــەوە ســەر كارەكەی لە‬ ‫و ویســتی بیگێ‬ ‫بــەاڵم وەكــو هەمــوو‬ ‫دەزگای پۆلیــس‪،‬‬ ‫بووی شۆڕش حكوومەتی‬ ‫دار‬ ‫كوردانی بەش گــۆڕی بــۆ مەدەنــی و‬ ‫بەعــس ڕاژەیــان‬ ‫فی كــرا بــۆ فەرمانگەی‬ ‫نە‬ ‫بــە عایــدون ووری عێراق و لە ساڵی‬ ‫ڕێگاوبان لە باشــ‬ ‫نیان كــرد و ماڵەكــەی‬ ‫ــی‬ ‫‪ 1979‬خانەنش وە هێنایــەوە بــۆ ڕانیــە‪،‬‬ ‫یە‬ ‫لــە ســلێمانی نیو ســەدە لــە خەبات‬ ‫دوای‬ ‫ئــەوە بــوو قوربانــی‪ ،‬بۆ دابینكردنی‬ ‫و فیــداكاری و‬ ‫بەكاری (سەراجی)ـیەوە‬ ‫نانی خێزانەكەی‬ ‫لە ســاڵی ‪ 1987‬بە هۆی‬ ‫تــا‬ ‫خەریــك بوو وە بــە ئاواتــی ئازادی و‬ ‫كەیە‬ ‫نەخۆشــییە ەل و خاكەكەیەوە گیانی‬ ‫ســەربەخۆیی گ‬ ‫سپارد ‪.‬‬ ‫دار و سامان* ناوی هەر‬ ‫ســەروەر و ســەر‬ ‫و بێسەروشوێنەکانمن‪.‬‬ ‫سێ برا شەهید‬

‫و‬ ‫ڕەنگ‬ ‫ڕووناکی و‬

‫زمانی وێنە‬

‫هەڵوەستەیەک لەبەردەم هونەری ڕێبوار سەعیددا‬

‫تابلۆی‬

‫‹پەیامی خۆشەویستی›‬ ‫وەک منوونە‬

‫د‪ .‬نەزەند بەگیخانی‬ ‫زانکۆی بریستل‬ ‫‪٢-2‬‬ ‫لــە ڕاســتیدا‪‹ ،‬پەیامی خۆشەویســتی›‬ ‫دەبوایە ناوی تابلۆی ‹شەمی شەوان›› بێ!‬ ‫ئەم تابلۆیە یەکێکە لە شــاکارە نوێیەکانی‬ ‫ڕێبوار ســەعید و ساڵی پار بۆ فێستیڤاڵی‬ ‫وەلی دێوانە لە سەیدســادق ئامادە کراوە‪،‬‬ ‫واتــە بــۆ یــادی شــاعیرێکی پیــاو‪ ،‬یادی‬ ‫عاشــقێکی دێوانە کێشــراوە‪ .‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫سەرنجڕاکێشە ئەوەیە کە لە تابلۆکەدا پیاو‬ ‫وەک روخســار ئامادەیــی نییــە؛ ئامادەیی‬ ‫وەلــی دێوانە لــە چەند شــیعرێک دایە کە‬ ‫بــۆ یــار و خۆشەویســتەکەی نووســیوە‬ ‫و هونەرمەنــد بــە شــێوازی کالیگرافیــی‬ ‫تایبــەت وەک دەنکە زەنگییانە و بە وردی‬ ‫و ســەرنجەوە دەیانهۆنێتــەوە و دەیانکاتە‬ ‫گەردنــی شــەم‪ ،‬دەیانترازێنێتــە کەلێن و‬ ‫ڕووبەری تابلۆکــە‪ .‬ژن لەم تابلۆیەدا تەنیا‬ ‫فۆرم و ئامادەییەکی بایۆلۆژی نییە‪ ،‬تەنیا‬ ‫لە جەســتەدا کۆنابێتەوە‪ ،‬بەڵكو لە غیابی‬ ‫وەلی دێوانەدا‪ ،‬شەم دەبێتە جەوهەر‪ ،‬وەک‬ ‫ڕووخســار و خەیــاڵ و ماهیەتی عەشــق و‬ ‫ژیان بەرجەســتە دەبێ‪ .‬ڕێبوار هۆشیارانە‬ ‫مامەڵەی لەگەڵ چیرۆکی عەشــقی شەم و‬ ‫وەلی دێوانە کردووە؛ لە فێســتیڤاڵی یادی‬ ‫وەلــی دێوانەدا‪ ،‬شــەم بۆتــە چەقی ژیانی‬ ‫شاعیر و ســەرتاپای بوونی داگیر دەکات‪.‬‬ ‫لــە ڕێگای ئــەم تابلۆیــەوە ڕێبــوار پێمان‬ ‫دەڵــێ وەلــی دێوانە هەروەکــو چۆن وەک‬ ‫جنســی نێر لە ڕێگای ژنێکەوە دێتە وجود‬ ‫و لەدایک دەبێ‪ ،‬ئەوە وەک شــاعیریش لە‬ ‫رێــگای ژنەوە (لە ڕێگای شــەم) لە دایک‬ ‫دەبــێ و دەگاتە ئاســتی ئافراندن و وەجد‬ ‫و عیرفــان‪ .‬هەرچەنــدە ئەزموونــی وەلــی‬ ‫دێوانــە پڕە لە ئــازاری جودایی و دابڕان و‬ ‫دووری لە خوشەویســتی‪ ،‬بەاڵم شــەم‪ -‬ی‬ ‫یــار ژیــان و جیهانی وەلــی دێوانەی پیاو‬ ‫دیــاری دەکات و مانــا دەدات بە ناوەڕۆک‬ ‫و فۆرمــی شــیعرەکانی‪ .‬لــە کۆتاییشــدا‪،‬‬ ‫ئەو شــیعرانە چ وەک نــاوەڕۆک و چ وەک‬

‫وێناکردنێکی هونەرییانە ئاوێتەی جەستەی‬ ‫شــەم دەبنەوە؛ شەم لە فیگەری تابلۆکەدا‬ ‫بەرجەســتە دەبــێ و دەبێتــە زەمینــەی‬ ‫گشتی‪ ،‬دەبێتە دایک و فریادڕەس‪ ،‬دەبێتە‬ ‫ســیمبۆلی هەڵســانەوە و ئــازادی‪ .‬ڕێبوار‬ ‫بە هۆشــیارییەوە لە یادی وەلــی دێوانەدا‬ ‫شەم دەژیێنێتەوە‪ ،‬مێژوو ڕاست دەکاتەوە‪،‬‬ ‫قوربانییەکان دێنێتەوە ناو فەزای گشتی و‬ ‫تاکە بێدەنگ و کپکراوەکان دەهێنیتە زمان‬ ‫و ئاخاوتن‪ .‬ئێمە لە واقیعدا شــەم ناناسین‬ ‫و تەنیــا لــە چوارچێوە و خەیــاڵ و بیر و‬ ‫شیعرەکانی وەلی دێوانەوە وێنای دەکەین‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕێبوار شــەم لە شاراوەیی و نادیاری‬ ‫دەردەهێنێ و لە بێدەنگیی ئەودا سیحرێک‬ ‫بــەدی دەکات کــە بەتینــەوە دەیهێنێتــە‬ ‫ئاســتی وتــن و وێناکردنێكی بااڵ‪ ،‬ئاســتی‬ ‫هەڵکشــان و فراژووبوون‪ .‬بێدەنگیی شــەم‬ ‫چیتــر واتای ‹بێباکــی› و ‹بێ مروەتی› و‬ ‫ســاردیی یار لە بەرامبەر هەست و ئارەزوو‬ ‫و عەشــقی وەلی دێوانــە ناگەیەنێ‪ ،‬بەڵکو‬ ‫مەودایەکی نادیاریی تراژیدیایەک دەگەیەنێ‬ ‫کە هونەرمەند دەیهێنێتە سەرەوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫نەبوونی ئازادییە کە مرۆڤەکان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ژن‪ ،‬ناچــار دەکات تەســلیم بــە قــەدەر‬ ‫بــێ‪ .‬ڕێبــوار بە هێڵــە الر و ڕەنگە زیندوو‬ ‫و ڕۆشــنەکانی و فیگەرە ســیحراوییەکەی‬ ‫شــەم ئەو قــەدەرە ڕەفز دەکاتــەوە و ژن‬ ‫لــە حوکمی مێــژوو ڕزگار دەکات و پێمان‬ ‫دەڵــێ کــە شــەم کارەکتەری ســەرەکیی‬ ‫تراژیدیــای ئــەو عەشــقە ناکامەیە؛ شــەم‬ ‫خاوەنــی حەز و ئــارەزوو و ئــازاری خۆی‬ ‫بــووە‪ ،‬بەاڵم بێ ‹›ئەلفــاز› بووە بە مانای‬ ‫نالی‪-‬یانــە‪ ،‬بۆیــە تەنیا لە شــیعری وەلی‬ ‫دێوانــەدا دەیبیســتین و دەیبینیــن‪ .‬لــە‬ ‫تابلۆکەدا شــەم وەک کارەکتەری سەرەکی‬ ‫دێتە المــان و لەگەڵمــان دەدوێ‪ ،‬مەودای‬ ‫شاراوەی عەشقی خۆی و ئازارەکانی ژن لە‬ ‫تراژیدیای عەشق دەدرکێنێ‪.‬‬ ‫لــە دەوری فیگــەری ســەرەکیی کە لە‬ ‫شەمدا بەرجەستەیە‪ ،‬فەزایەکی ئەبستراکت‬ ‫هەیە‪ .‬ئەبســتراکتێک کە چەشــنی کراسی‬ ‫چیتــی ژنانی کــوردەواری چنــراوە‪ .‬ئەمە‬ ‫دەبێتــە ئاســمانی شــەم و وەک پەنجەرە‬ ‫و تاقــی کڵێســاکان دەدرەوشــێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمــەش کۆنتراســت درووســت دەکات‬ ‫لەگــەڵ جیهانــی ژێــرەوەی تابلۆکــە کــە‬ ‫جیهانــی ژێرزەمینــە‪ ،‬جیهانــی ئەودیــوی‬ ‫دونیا و دەرەوەی سروشــتە‪ .‬لەم جیهانەی‬ ‫ژێــرەوەدا بــە شــێوازێکی هەندەســییانە‬ ‫ســێ خانەی ڕەش و زەردبــاو لە چینێکی‬ ‫دیکــەی ئەبســتراکتدا دەردەکــەون‪ .‬بەاڵم‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ئەگەر زۆر ســەرنجییان لــێ بدەین‪ ،‬دەبنە‬ ‫فیگەر و ڕووخســاری ســێ مرۆڤی تژی لە‬ ‫زریکــە و ئازار‪ .‬ئەم ڕووخســارانە لە ڕووی‬ ‫جێندەرییەوە شوناســیان نییە و دیار نییە‬ ‫ژنــن یا پیاو‪ .‬کە بە وردی ســەرنجیان لێ‬ ‫بدەین‪ ،‬چەشنی تابلۆی ‹هاوار› ی ئێدڤارد‬ ‫مۆنک لە نــاوەوە دەزریکێنن و لەرینەوەی‬ ‫دەنگیــان دەگاتە گوێچکەمــان و لە چاوە‬ ‫قووڵەکانیانەوە ســەردەکات‪ ،‬ئەو چاوانەی‬ ‫کــە هونەرمەنــد بــە شــێوازێکی مۆدێرن‪،‬‬ ‫شــێوازی کیوبیســتەکان وێنــای کردوون‪.‬‬ ‫ئــەم لێکدانەوەیە تەنیــا یەکەم بۆچوون و‬ ‫ڕووانینــە و دیمەنەکە ڕووانینی دوووەمیش‬ ‫دەگرێتە خۆی‪ ،‬چونکە لە هونەری ڕێبواردا‬ ‫تابلۆیــەک چەندەها ڕووانیــن و لێکدانەوە‬ ‫پێشنیار دەکات‪ .‬کاتێ زۆر سەیری ئەو سێ‬ ‫فیگــەرەی جیهانی ژێرەوە دەکەین‪ ،‬هەمان‬ ‫ئەو چاوانە چەشــنی پەنجەرە دەردەکەون‬ ‫و تــەواوی دیمەنەکــەش دەبێتــە الدیواری‬ ‫ژوورێــک‪ ،‬ژوورێکــی الدێــی کــوردەواری؟‬ ‫دیوارێکی سواخدراو بە گڵی زەرد و ڕەشبا‬ ‫و لــە ناوەڕاســتی چاوەکانیشــدا و کەمێک‬ ‫خوارتــر دەم و هــاواری خنــکاو دەبنــە‬ ‫دەرگایەکی درێژ لە ناوەڕاســتی دیمەنەکە‬ ‫وەک تاقێــک دەتبــەن بــەرەو ئەودیــو‪،‬‬ ‫ئەودیوی بیرکردنەوە و ڕامان‪ ،‬بۆ جووڵەی‬ ‫بــەردەوام بــەرەو شــوێنێکی نادیــار کــە‬ ‫چارەنووسی هەموومانە‪،‬جیهانی ژێرزەمین‪.‬‬ ‫ئەمەش واتە چوون بۆ جیهانی مردووەکان‪،‬‬ ‫جیهانی ئێســتای وەلی دێوانە کە عەشــقە‬ ‫نەمر و بێپایانەکەی شــەم لە ســەرەوە بە‬ ‫زیندوویی هێشــتۆیەتییەوە و خۆیشــی لە‬ ‫نیگا و ڕووخســار و دەســت و پەنجەکانی‬ ‫شــەمدا دەبینینــەوە‪ .‬ئــەو ســێ فیگەرە‪،‬‬ ‫جا چ وەک ژوور یا وەک ســێ ڕووخســاری‬ ‫پڕئــازار و وەحەشــتناک‪ ،‬پەیامێکی گرنگ‬ ‫دەدرکێنــن دەربارەی ئەوانی تر‪ ،‬دەربارەی‬ ‫چارەنووســی عەشــق لە کۆمەڵگــە داخراو‬ ‫و ســنوردارەکاندا‪ .‬فیگەرەکان ئەوانیترن‪،‬‬ ‫ئەو کەســانەن کە بە حوکمدانی عەشــق و‬ ‫عاشقان زیندانیمان دەکەن‪ ،‬ژیانمان دەکەنە‬ ‫خانــە و ژووری داخراو و بوونمان لە قاڵب‬ ‫دەدەن و ئارەزوو و حەز و خۆشەویستیمان‬ ‫لــە خــاچ دەدەن‪ .‬ڕزگاربوون لــەم زیندانە‬ ‫تەنیــا لــە ئاوابووندایە‪ ،‬لــە دەرچوون لەم‬ ‫ژوورانــە و بڕینــی دیوارەکاندایە کە دەبێ‬ ‫تێک بشــکێندرێن بۆ گەیشــتن بە ئازادی‪.‬‬ ‫دەرگا و تاقی شین و ئاسمانی سەر سەری‬ ‫شەم ســیمبۆلی ئازادین‪ ،‬سیمبۆلی ڕەفزی‬ ‫واقیــع و بەزاندنی ســنورە هەمەجۆرەکانی‬ ‫بەردەم تاکن لە کۆمەڵگەیەکی عەشایری و‬

‫خێڵەکی‪ ،‬ئەو ســنورانەی کە ڕێگربوون لە‬ ‫بەیەکگەیشتنی شەم و وەلی دێوانەدا‪ .‬لەم‬ ‫ســیاقەدا‪ ،‬دەرگاکان بــە ڕووی جیهانێکی‬ ‫خامــۆش و نادیاردا دەکرێنــەوە کە واتای‬ ‫نابوتــی ژیان و نەبوونــی نەمریی مرۆڤمان‬ ‫پێدەڵێــن؛ ئــەم دەرگایانە بــۆ دەرچوونە‬ ‫بەرەو نــاو بازنەی دووەمــی ژیان‪ ،‬بازنەی‬ ‫مــەرگ‪ .‬پێمان دەڵێن‪ ،‬ئەگەر ژیان بە پڕی‬ ‫نەژیاین‪ ،‬ئەگەر عەشــق یاســاغ و قەدەغە‬ ‫بوو‪ ،‬ئەوە ژیان دەبێتە مەرگ و عەشــقیش‬ ‫دەبێتە یــادەوەری و چیرۆکێکــی تراژیدی‬ ‫کــە لە یادەوەریدا دەمێنێتــەوە‪ .‬لە ڕێگای‬ ‫هونەری بــااڵوە‪ ،‬هونەرمەند کارەکتەرەکان‬ ‫دەژێنێتــەوە‪ ،‬دەیانهێنێتە گــۆ و ڕزگاریان‬ ‫دەکات لــە حوکمــی ئەوانیتر‪ ،‬لــە زیندانی‬ ‫عەشــیرەت و خێــل کــە کۆســپ بــوون‬ ‫لەبەردەم عەشــقی شــەم و وەلی دێوانەدا‪.‬‬ ‫کاتــێ لە بەرامبەر تابلۆکە لە ڕووخســاری‬ ‫شــەم ڕادەمێنــم‪ ،‬دەیبینم کــە دێتە گۆ و‬ ‫لەگەڵــم دەدوێ‪ ،‬ئاهەکانــی ژنبــوون و‬ ‫عەشــقم پێ دەڵــێ‪ ،‬پێم دەڵــێ کە ژن لە‬ ‫عەشــقدا دووجــار قوربانییــە‪ :‬جارێــک بە‬ ‫دابــڕان لە خۆشەویســتەکەی و جارێکیش‬ ‫بــە حوکمدانــی لــە خەیاڵــی گشــتیدا کە‬ ‫‹›بێمروەتــی و بێباکی›› وێنــای دەکەن‪.‬‬ ‫لــە کۆمەڵگــە داخــراو و لەنــاو مرۆڤە لە‬ ‫قاڵبدراوەکاندا‪ ،‬عەشــق تراژیدیایە و ژنیش‬ ‫کارەکتەری ســەرەکیی ئــەو تراژیدیایەیە‪.‬‬ ‫شــەم نەک هەر نەگەیشت بە عاشقەکەی‪،‬‬ ‫بەڵکــو لە خەیاڵی گشــتیی پیاو‪/‬کۆمەڵگە‬ ‫وەک بێباک و ســارد و بێمروەت وێنا کرا‪،‬‬ ‫ئەمەش بــە پلەی یەکــەم لەبەرئەوە بووە‬ ‫کە ئــەو نەیتوانیــوە گوزارشــت لەخۆی و‬ ‫خەون و ئازار و ئارەزووەکانی خۆی بکات‪.‬‬ ‫کاتێ هونەرمەند ڕێبوار سەعید لە ڕووبەری‬ ‫تابلۆیەکــی تایبەت بە یــادی وەلی دێوانە‬ ‫زینــدووی دەکاتەوە‪ ،‬شــەم فــراژوو دەبێ‬ ‫بۆ ئاســتی وتن و درکاندنی ڕاســتییەکان‪،‬‬ ‫دەبێتــە پنتــی گەرمایــی ڕەنگــەکان و لە‬ ‫چەقــی ڕووبــەری تابلۆکــەدا ڕۆشــنایی‬ ‫خۆیمــان پــێ دەبەخشــێ‪ .‬ئایاڕێبــوار‬ ‫ســەعید لەم وێناکردنەی شــەمدا دەیەوێ‬ ‫نادادوەرییەکانــی مێژوو ڕاســت بکاتەوە؟‬ ‫وەاڵمــی ئەمــە نازانین‪ ،‬بــەاڵم دەزانین کە‬ ‫ئــەو ڕووانینمان دەگۆڕێ بۆ شــەم و وەلی‬ ‫و عەشــق لــە کۆمەڵگــە داخراوەکانــدا‪.‬‬ ‫دیمەنەکانی چینی ژێرەوەش ناسروشــتین‪،‬‬ ‫ئەمــەش بــە مانای ئەوە نییــە کە دیمەنی‬ ‫سوریالیســتی بــن‪ ،‬بەڵکــو هەروەکــو‬ ‫ئەپۆلینیێر دەربارەی هونەری مارک شاگال‬ ‫دەڵێ‪ ،‬دیمەنێکن کــە گەورەترن لە واقیع‪،‬‬

‫تەجاوزی واقیع و سروشت دەکەن‪.‬‬ ‫لــە تابلۆکە بە گشــتی‪ ،‬هێڵــەکان الر و‬ ‫گۆشەکان بێ جووڵە و ڕێک نین‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لە ستایلێکی هونەری‪ ،‬خاسیەتێکە لە الی‬ ‫هونەرمەند چەشنی ڕەتکردنەوەی قەدەر و‬ ‫تەکان بەرەو پێشــەوە‪ ،‬واتە بە پێچەوانەی‬ ‫هێڵ و ئاراســتە ســەپێنراوەکان (لە ڕووی‬ ‫هونــەری و لــە ڕووی کۆمەاڵیەتیشــەوە)‬ ‫دەربڕینــی ناڕەزاییە بەرامبەر بە دیفاکتۆی‬ ‫هونــەری و کۆمەڵگەیــی‪ .‬ئــەم خاســیەتە‬ ‫و زاڵیــی ڕەنگــە گــەرم و زینــدووەکان‬ ‫هاوتــا لە یەک کات ســیمای مۆدێرنیتی و‬ ‫ســیمای لۆکاڵــی و کوردەواریــی هونەری‬ ‫ڕێبــوار دەردەخەن‪ .‬ڕێبوار کــە بڕوانامەی‬ ‫دکتۆرای لە هونەری تەشــکیلی لە زانکۆی‬ ‫میدڵسێکس وەرگرتووە‪ ،‬جگە لە ئەزموونی‬ ‫تابلۆ و وێنەکێشــان‪ ،‬لــە تیۆریی ڕەنگیش‬ ‫پسپۆڕە‪ .‬ئەو دەزانێ کە تێکەڵکردنی زەرد‬ ‫و شین‪ ،‬بەیەکگەیاندنی جەمسەری گەرم و‬ ‫ساردی بوونە‪ ،‬تێکەڵکردنی کۆنتراستەکانە‪،‬‬ ‫بەیەکگەیاندنــی جەمســەرە جیاوازەکانــی‬ ‫گەردوونــە‪ ،‬بەیەکگەیاندنــی مرۆڤەکانــە‬ ‫لــە ئاســتە جیــاواز و جێندەرییەکانــدا‪،‬‬ ‫بەیەکگەیشــتنی ژن و پیــاوە‪ ،‬یین و یانگ‬ ‫بــە پێــی فەلســەفەی تاویســت‪ .‬ئەمەش‬ ‫واتــە یەکبــوون‪ ،‬واتە وەحــدە و تەکاموڵ‬ ‫و یەکتــری تەواوکــردن‪ ،‬چونکــە بــە پێی‬ ‫فەلســەفەی ڕۆژهەاڵتی‪ ،‬ڕاستە ژن و پیاو‪،‬‬ ‫یین و یانــگ‪ ،‬دوو کاتیگۆریی گەردوونین‪،‬‬ ‫وەک دوو ئەتــۆم‪ ،‬بــەاڵم بــە جیــا و لــە‬ ‫دەرەوەی یەکتــری وەک دووانەکی بوونیان‬ ‫نییــە‪ ،‬بەڵکــو لە تێکەڵبــوون و یەکبووندا‬ ‫تەواو و پڕ دەبن و دەگەن بە تەکاموڵ‪.‬‬ ‫ڕەنــگ لــە الی ڕێبــوار بێالیــەن نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو بە شــێوازێکی درامییانــە بەکاریان‬ ‫دێنێ‪ .‬ئەو ڕەنگە ســاف و سروشــتییەکان‬ ‫تێکەڵ بــە ڕەش و خۆڵەمێشــی دەکات و‬ ‫دەیانباتــە دەرەوەی ســنووری بێالیەنــی‪.‬‬ ‫زەرد و ڕەنگە ڕۆشنەکان ڕووناکتر دەبنەوە‬ ‫و لــە تەنیشتشــیان چەند چینێک لە تۆنی‬ ‫تــۆخ دەخولقێنــێ کــە بە لەمســەیەک لە‬ ‫ڕەنگە ڕووناکەکان ڕۆشناییەکی نوێیان پێ‬ ‫دەبەخشــێ‪ .‬ئەمەش جووڵەیەک درووست‬ ‫دەکات لــە تابلۆکــە کە جگە لــە جووڵەی‬ ‫هێڵ و هێما و فیگەرەکان‪ ،‬دەبێتە جووڵەی‬ ‫ســێبەر و ڕۆشــنایی‪ ،‬جووڵــەی گەرمی و‬ ‫ســاردی‪ .‬هەمووی پێکەوە هارمۆنییان لێ‬ ‫دەڕژێ کــە چــاو ختوکــە دەدات و نیــگا‬ ‫دەوروژێنێت و ڕۆح دەهێنێتە خرۆشان‪ .‬ئەم‬ ‫هارمۆنییەی ڕەنگ بەر هەموومان دەکەوێ‪،‬‬ ‫هەموومــان دەگرێتەوە بە منــداڵ و گەورە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫و کــورد و ناکــورد؛ ســەرەڕای جیاوازیــی‬ ‫تەمــەن و ئەســڵ و ڕەگــەز و بۆچــوون‪،‬‬ ‫جیاوازیی تێگەیشتن و ڕووانینەکان پێکەوە‬ ‫کۆدەکاتەوە‪ .‬ئەمە خاسیەتێکی سەرەکیی‬ ‫تابلۆکانی ڕێبوار سەعیدە‪ .‬تابلۆی ‹پەیامی‬ ‫خۆشەویســتی› و چەند تابلۆیەکی دیکەی‬ ‫ڕێبــوار کــە ماڵەکــەی منیــان ئــاوەدان‬ ‫کردۆتەوە‪ ،‬زۆرجار دەبنە شوێنی سەرنج و‬ ‫گفتوگۆی میوانە بیانییەکانم بە فەڕەنسی و‬ ‫ئینگلیز و ئەمریکی و هیندیی و مەکسیکی‬ ‫و چینی و سکاندناڤیەوە‪ ،‬بە پیر و گەنج و‬ ‫مێردمنداڵەوە‪ ،‬کە دێنە ژووەرەوە ســەیری‬ ‫تابلۆکان دەکەن‪ ،‬یەکســەر بەر ئەو جوانی‬ ‫و هارمۆنیایە دەکەون و بە سەرسوڕمانەوە‬ ‫گوزارشت لە ئێستێتیکای تابلۆکان دەکەن‪،‬‬ ‫هەســت بە ئارامییەکــی دەروونی و ڕۆحی‬ ‫و وزەیەکــی پۆزەتیڤ دەکەن‪ ،‬هەروەک لە‬ ‫بەرامبەر تەکاموڵ‪.‬‬ ‫تابلــۆی ‹پەیامــی خۆشەویســتی›‬ ‫وابەســتەیی ڕێبــوار ســەعید بۆ شــیعر و‬ ‫خۆشەویستیی ئەو بۆ جیهانی وەلی دێوانە‬ ‫پیشــان دەدا‪ ،‬گوزارشتە لە خۆشەویستیی‬ ‫هونەرمەند بۆ ئــەدەب و کولتووری خۆی‪،‬‬ ‫هــی زێدی خۆی و نیشــتمانەکەی‪ .‬شــیعر‬ ‫ئامادەییەکــی گەورەی هەیــە لە تابلۆکانی‬ ‫ڕێبواردا‪ ،‬ئەمەش هەر ســێ قۆناغی ژیانی‬ ‫هونــەری ڕێبوار ســەعید دەگرێتــەوە‪ .‬ئەو‬ ‫وەک شــاعیر کەمتــر دەردەکــەوێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆی شاعیرە و خاوەنی دیوانە‪ .‬کەم کەس‬ ‫ڕێبوار وەک شــاعیر دەناسێ‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫بــە وردی و چــاوی هونەرییــەوە ســەیری‬ ‫تابلۆکانــی بــکات‪ ،‬شــاعیریەتی ئەو بەدی‬ ‫دەکات کە لە تابلۆکان دەڕژێت‪.‬‬ ‫لــە کۆتاییــدا‪ ،‬دەمــەوێ ئــەوە بڵێم کە‬ ‫ڕێبــوار ســەعید ڕەوت و بزووتنەوەیەکــی‬ ‫هونــەری تاک و دیاریکــراو پەیڕەو ناکات‪.‬‬ ‫هونــەری ئــەو تێکەڵییەکــی هاوســەنگە‬ ‫لــە ڕەوتــە جیاوازەکانــی وەکــو ڕیالیزم و‬ ‫ئەبســتراکت و گۆشــە هەندەســەییەکانی‬ ‫کیوبیــزم و کاریگەرییەکانــی هونــەر و‬ ‫مۆزایکــی ڕۆژهەاڵتــی و فــۆرم و ڕەنگــە‬ ‫گەرمەکانــی کوردی و کڵێســای کاتۆلیکی‬ ‫و ئیستێتیکای منداڵی و فیگەری شاگالی‪.‬‬ ‫سێپتێمبەری ‪٢٠١٦‬‬

‫بــە داوای لێبوردنــەوە‪ ،‬بەشــی‬ ‫دووەمــی وتارەكــەی ئەحمــەدی مــەال‬ ‫ژمــارەی داهاتــوو باڵودەبێتــەوە‬

‫ژمارە (‪ )312‬دوشەممە ‪201٦/9/26‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪312‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )312‬دوشەممە ‪2016/9/26‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ئاین و دیـاردەی ئاینی‬ ‫وەکو بابەتێک بۆ لێکۆڵینەوە‬

‫«‬ ‫عەلی مستەفا کەریم‬ ‫دوەمین کۆنفرانسی دابــڕان رۆژانی‬ ‫‪ ٢٤-٢٢‬ی بەسترا و لــەوێــدا لەسەر‬ ‫چوار جومگە توێژینەوە پێشکەشکرا‪،‬‬ ‫ئەوانیش «جییادیزم و سەلەفیزم»‪،‬‬ ‫سێکیوالریزم و ئیسالم»‪« ،‬ژن و‬ ‫ئیسالم» و دوا تەوەریش «کێشەکانی‬ ‫خوێندنی ئاینی لــە وەزارەتــەکــانــی‬ ‫ئەوقاف‪ ،‬پەروەردە‪ ،‬خوێندنی بااڵ»دا‪.‬‬ ‫ئەگەر تێبینی بکرێت سێ جومگە و‬

‫ئاراستەی ئامادەکارانی دوەمین کۆنفرانسی دابڕان‬

‫بازنەی یەکەم ئاین و دیاردەی ئاینی‬ ‫الیەنێکی هاوکێشە و پرسەکانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جومگەی چوارەم دیــاردەی ئاینی کە‬ ‫خۆی لە خوێندنی ئاینیدا دەبینێتەوە‬ ‫چەقی تــەوەرەکــەیــە‪ .‬واتــە بەگشتی‬ ‫ئاین و دیــاردەی ئاینی ئەو پرسەیە‬ ‫کە ئەم کۆنفرانسەی بۆ تەرخانکراوە‪.‬‬ ‫مــن و هـــاوەاڵنـــم لــە ئــامــادەکــاری‬ ‫کۆنفرانس‪ ،‬بەتایبەت ستافی زانستی‪،‬‬ ‫ئەو تەوەرانەمان ئامادەکرد و دواتر‬ ‫رەزامەندی لەسەر دەربڕا‪ .‬بەاڵم پرسی‬ ‫گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا هەوڵدراوە‬ ‫چــۆن لێکۆڵینەوە لــە ئاین بکرێ؟‬ ‫ئایا چوارچێوەیەکی رۆشــن هەیە بۆ‬ ‫قسەکردن و توێژینەوە و تەنانەت‬ ‫هەڵوێستی تاکەکەسی و رۆژانە لەسەر‬ ‫ئاین و دیاردەی ئاینی؟‬ ‫ســااڵنــە و مانگانە لــە هــەرێــم و‬ ‫جیهانیشدا کـــۆڕ و کــۆبــونــەوە و‬ ‫کۆنفرانس لەسەر ئاین و دیــاردەی‬ ‫ئاینی دەبەسترێت‪ ،‬هەمو ئەمانە بەسەر‬ ‫سێ ئاراستەی سەرەکیدا دابەشدەبن‪:‬‬ ‫یەکەمیان ئاراستەی بەرگریکردن لە‬ ‫ئاین و دیاردەکانی‪ ،‬دوەم هێرشکردنە‬ ‫سەر ئاین و دیاردەکانی‪ ،‬سێیەم روانین‬ ‫بۆ ئاین و دیاردەکانی وەکو بابەتێک بۆ‬ ‫لێکۆڵینەوە‪ .‬ئاراستەی یەکەم ئەوانەن‬ ‫کە ئایندارن و باوەڕیان بە ئاینەکە‬ ‫هەیە و بانگەوازی بۆ دەکەن و خۆیان‬ ‫بە خاوەنی دەزانن و ئامادەن بە هەمو‬

‫کەرەستە و شێوازێک بەرگری لێبکەن‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم ئاراستەیە سەنگەرێکیان هەیە‬ ‫و دەکرێ ناویان لێبنرێت بەرگریکارانی‬ ‫ئاین‪ .‬ئاراستەی دوەم نەیاری ئاین و‬ ‫دیاردەکانین‪ ،‬کە رەنگە هەندێکیان‬

‫رایناگەیەنن کە بێباوەڕن و نەیارن‪،‬‬ ‫ئەمانەش زۆرینەی ئەو ئاراستەیەن‪ .‬ئەم‬ ‫ئاراستە بەپشتبەستن بە ئایدۆلۆجیایەک‬ ‫یان چەند ئایدۆلۆجیایەک هێرش دەکەنە‬ ‫سەر ئاین‪ ،‬یان بەتایبەت هێرش دەکەنە‬

‫ئاراستەی سێیەم نە ئامانجی‬ ‫ئەوەیە کە هێرش بکاتە سەر‬ ‫ئاین نە بەرگری لێبکات‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەو کەسانەی بەم ئاراستە‬ ‫کاردەکەن باوەڕ بە ئاین و‬ ‫دیاردەکانی یان بێباوەری پرسێکی‬ ‫الوەکییە و ناچێتە نێو کارەکان‬ ‫و تەنانەت هەڵسوکەوت و‬ ‫پەیوەندییەکانییەوە‬ ‫بـــاوەڕیـــان بــە ئــایــنــەکــان نەبێت و‬ ‫ئەوەیان راگەیاندوە‪ ،‬هەندێکیشیان ئەو‬ ‫بێباوەڕییەیان شاردۆتەوە و بە ئاشکرا‬

‫سەر دیاردەی ئاینی‪ ،‬تاکو لەو رێگەوە‬ ‫بە ناڕاستەوخۆ ببێتە هێرشێک بۆ‬ ‫خودی ئاین‪ .‬الی هەردو ئاراستە باوەڕ‬

‫و بێباوڕی پرسێکی گرنگە و چەق و‬ ‫قورسایی تەوژمەکەی لەسەر وەستاوە‬ ‫و لەسەر ئەو بنەمایە بەرگری و هێرش‬ ‫و تەنانەت رەفــتــار و هەڵسوکەوت‬ ‫دەکەن و دواجاریش بڕیار دەردەکەن‪.‬‬ ‫هەردو ئاراستە لە جەنگێکی کۆن و‬ ‫نوێدان و سەنگەریان لەیەک گرتوە‪.‬‬ ‫بۆیە نابینین بچنە وتوێژێکی هێمن و‬ ‫دیبەیتێکی واوە کە دوربێت لە گرژی‬ ‫و هێرش و جوێن و تەکفیر و تەخوین‬ ‫و بە گێل و نەزان و یان بە بێباوەڕ‬ ‫و سەرلێشێوا باس لەیەکتر دەکەن‪.‬‬ ‫ئەم سەنگەر لەیەک گرتنە زۆرجار لە‬ ‫ئاستی نوسین و قسە و وتار تێپەڕیوە‬ ‫بــۆ توندوتیژی و سەرکوتکردن و‬ ‫پاکتاوکردنی یەکتری لە مێژوی کۆن‬ ‫و نویدا‪ .‬لە هەردو ئاراستەشدا توندڕەو‬ ‫و میانەڕەو هەیە‪ ،‬بەاڵم لە ئاراستەکە‬ ‫ناچنە دەرەوە‪ ،‬مەگەر لەخودی ئامانجە‬ ‫سەرەکییەکە وازبهێنن کە هێرش و‬ ‫بەرگرییە‪ .‬ئەم دو ئاراستەیە دیارترین‬ ‫ئاراستەی مێژو و تەنانەت ئەمڕۆیشن‪،‬‬ ‫بەاڵم لەنێو ئەم دو ئاراستەدا هیڵی‬ ‫سێیەم لە دەرکەوتن و گەشەسەندایە‪،‬‬ ‫ئەویش ئاراستەی روانین بۆ ئاین و‬ ‫دیــاردەی ئاینییە وەکــو بابەتێک بۆ‬ ‫لێکۆڵینەوە‪.‬‬ ‫ئــاراســتــەی سێیەم نــە ئامانجی‬ ‫ئەوەیە کە هێرش بکاتە سەر ئاین نە‬ ‫بەرگری لێبکات‪ ،‬هەروەها ئەوکەسانەی‬

‫بــەم ئــاراســتــە کــاردەکــەن بـــاوەڕ بە‬ ‫ئاین و دیــاردەکــانــی یــان بێباوەری‬ ‫پرسێکی الوەکییە و ناچێتە نێو‬ ‫کارەکان و تەنانەت هەڵسوکەوت و‬ ‫پەیوەندییەکانییەوە‪ .‬ئەم ئاراستەیە‬ ‫ئاین و دیــاردەکــانــی وەکــو بابەتێک‬ ‫بۆ لێکۆڵینەوە دەبینن و هەمو تیۆر‬ ‫و کەرەستە و تەکنیکێکی زانستی‬ ‫و باوەڕپێکراو و میتۆدێکی گونجاو‬ ‫بەکاردێنن بۆ لێکدانەوە و شیکردنەوەی‬ ‫بابەتەکەیان‪ .‬لەم ئاراستەدا کەسی‬ ‫تــوێــژەر و لــێــکــۆڵــەر‪ ،‬یـــان کەسی‬ ‫قسەکەر و وتارنوس هەمیشە دورییەک‬ ‫دەهێڵێتەوە لەنێوان خۆی ئەو بابەتەی‬ ‫لــەســەری دەدوێ کە لــێــرەدا ئاین و‬ ‫دیاردەکانییەتی‪.‬‬ ‫ئێمەش لەم کۆنفرانسە و پێشتریش‬ ‫هەوڵمانداوە کە بە هەناسەی ئاراستەی‬ ‫سێیەم کاربکەین و تەوەرەکان دابڕێژین‬ ‫و دواتــر بابەتەکانی بۆ هەڵبژێرین و‬ ‫بەشداری پێبکەین‪ .‬هیوامان خواستوە‬ ‫توێژەرەکانیش لە کاتی پێشکەشکردندا‬ ‫لە بازنەی ئەو ئاراستەدا بابەتەکانیان‬ ‫پێشکەش بکەن‪ .‬لێرەشدا رەخنەگران‬ ‫دەکرێت رەخنەی خۆیان لەو بابەتانە‬ ‫و تەوەرەکانی بگرن و بڕیار لەسەر‬ ‫ئەوە بدەن کە ئایا ئاین و دیاردەکانی‬ ‫لەو کۆنفرانسەدا هێرشی کراوەتە سەر‪،‬‬ ‫یان بەرگری لێکراوە‪ ،‬یاخود کراوە بە‬ ‫بابەتێک بۆ توێژینەوە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )312‬دوشەممە ‪201٦/9/26‬‬

‫هەوڵی بێ‌ئاکامی نوسەرە ئیسالمیەکان‬ ‫بۆ بەیاسایی‌کردنی تەمەنی عائیشە!‬ ‫هەڵە و تێکەڵ‌کردنەکانی وتاری «ئایا عائیشە بوکێکی شەش سااڵنە بو؟» ی (ت‪ .‬ۆ‪ .‬شانەڤاس)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی سێیەم‬ ‫(شانەڤاس) دوای ئــەوەی (لە ڕێگەی‬ ‫قــەتــی ـس‌کــردنــی بــنــچــیــنــەی هــەواڵــە‬ ‫ئیسالمیەکەوە دەربـــــارەی تەمەنی‬ ‫هاوسەرگیریی عائیشە لە گێڕانەوەکەی‬ ‫هیشام‌ی کوڕی عوڕوەدا و کورت‌کردنەوەی‬ ‫ئەمیش لە گێڕانەوەی عێراقیەکاندا‪،‬‬ ‫و ئینجا وروژانــدنــی هەندێک قسە و‬ ‫هەڵسەنگاندنی خ ــراپ بــۆ متمانە و‬ ‫بەهای گێڕانەوەکانی هیشام‪ ،‬کە ئەم‬ ‫بیانوانە لە دو بەشی ڕابــردودا بەتاڵمان‬ ‫کردنەوە)‪ ،‬پێی وایە گومانی جیددیی لە‬ ‫«سەنەد»ی گێڕانەوەکان ساز کردوە؛‬ ‫ئینجا هـــەوڵ دەدات لــە کــەلــەپــوری‬ ‫ئیسالمی و گێڕانەوەکانی تر هەندێک‬ ‫شتی تر بدۆزێتەوە کە بیانکێشێت بەم‬ ‫گێڕانەوە سەرەکیەدا دەربــارەی تەمەنی‬ ‫هاوسەرگیریی عائیشە‪ ،‬و جۆرە نەگونجان‬ ‫و دژایەتییەک لەنێوان گێڕانەوەکاندا‬ ‫بسازێنێت‪ ،‬هەتا بتوانێت لە «ئەنجام»ی‬ ‫لێکۆڵینەوەکەیدا بڵێت‪ :‬گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫هیشامی كــوڕی عـــوڕو‌ه س ـه‌بــاره‌ت به‌‬ ‫هاوسەرگیریی عائیش ‌ه له‌و تەمەنەدا به‌‬ ‫هیچ جۆرێك ناکرێت ڕاست بێت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫چه‌ندین گێڕانه‌وه‌ی تر هه‌ن کە بەته‌واوی‬ ‫دژ و پێچەوانەن له‌گه‌ڵ گێڕانه‌وه‌کەی‬ ‫ئەو!(‪.)١‬‬ ‫بــۆیــە لـــەم بـــەشـــەوە دێــیــنــە ســەر‬ ‫هەڵ‌سەنگاندنی ئەم بەڵگەسازیە الوازانەی‬ ‫تری‪ ،‬کە لە هەشت بەڵگەی تر پێک‌هاتون‪.‬‬ ‫دەربارەی بەڵگەی دوەم‬ ‫عائیشە پێش ئیسالم لەدایک‌بوە؟!‬ ‫بەڵگەی دوەمی شانەڤاس کە بە ناونیشانی‬ ‫«نیشانی‌کردن» ‪The Betrothal‬ـە‬ ‫[(سەالم ناوخۆش) ئەمەی بە «مارەبڕین»‬ ‫وەرگێڕاوە‪ ،‬کە ئەمە ڕێک ئەو مەبەستە نیە‬ ‫شانەڤاس هەیەتی‪ ،‬شانەڤاس دەیەوێت‬ ‫داب‌نەریتەکە وا دابڕێژێتەوە کە عائیشە‬ ‫لە تەمەنی حەوت ساڵیدا نیشانی کراوە‬ ‫واتە داخوازی کراوە و پەیمانی پێ‌دانی‬ ‫دراوە‪« .‬مارەبڕین»ـیش ئاماژەیە بۆ‬ ‫ڕێ‌وشوێنی یاسایی‪-‬ئایینیی دامەزراندنی‬ ‫پەیوەستیی ژن و مێرد]؛ ئەمەیە کە هەوڵ‬ ‫دەدات ئەو ئەنجامگیریە بکات لە هەندێک‬ ‫بڕگەی کەلەپوری ئیسالمی کە عائیشە‬ ‫پێش ئیسالم لەدایک‌بوە و ئەمەش ناکۆکە‬ ‫لەگەڵ زانیاریە ئیسالمیە باوەکە کە‬ ‫دەڵێت عائیشە ساڵی (‪)٩‬ی پێش کۆچ‬ ‫لەدایک‌بوە‪ ،‬ئەمەش یانی ساڵی (‪)٤‬ی‬ ‫پێغەمبەرایەتی و هاتنی ئیسالم‪ ،‬و ئینجا‬ ‫لە سەرەتای ساڵی (‪)٢‬ی پێش کۆچ (یان‬ ‫ساڵ و نیوێک‪ ،‬بەرەو دو ساڵ‪ ،‬پێش کۆچ)‬ ‫مارە کراوە یان نیشانی کراوە یانی شەش‬ ‫ساڵی تەواو کردوە و گەیشتوەتە تەمەنی‬ ‫حەوت ساڵی‪ ،‬دوای ئەوە لە ساڵی (‪)٢‬‬ ‫ی کۆچیدا‪ ،‬لە مانگی ‪ ،١٠‬گوازراوەتەوە و‬ ‫کراوە بە بوک یانی لە تەمەنی نۆ ساڵی‬ ‫[بەپێی بیروڕایەکی تریش؛ سێ ساڵ پێش‬ ‫کۆچ مارە کراوە‪ ،‬ئینجا هەر لە کۆتاییەکانی‬ ‫ساڵی ‪١‬ی کۆچی‪ ،‬هەشت یان حەوت‬ ‫مانگ دوای کۆچ‪ ،‬گــوازراوەتــەوە‪ ،‬وەکو‬ ‫الی طهبەری لە «تاریخ»ـدا وا هاتوە کە‬ ‫باس‌وخواسەکەی لە ڕوداوەکانی ساڵی (‪١‬‬ ‫ك‪).‬ـدا هێناوە(‪.])٢‬‬ ‫بەکورتی؛ بەپێی مێژوە ئیسالمیەکە‬ ‫عائیشە دوای ڕاگــەیــانــدنــی ئیسالم‬ ‫لەدایک‌بوە نــەک پێش ئیسالم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شانەڤاس دەیەوێت هەر لە کەلەپوری‬ ‫ئیسالمی بەڵگە بهێنێتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫لەپێش ئیسالمدا لەدایک‌بوبێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە شانەڤاس دو قسەی‬

‫طهبەری دەکێشێت بە یەکدا‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بگاتە ئەو ئەنجامەی کە قسەوباسە باوەکە‬ ‫جێی متمانە نیە و ناگونجێت عائیشە لە‬ ‫کاتی مارەکردنیدا تەمەنی گەیشتبێتە‬ ‫تەنها حەوت ساڵ‪ .‬با بزانین چیی کردوە‪:‬‬ ‫سەرەتا دەڵێت(‪ :)٣‬بەپێی طهبەری (و‬ ‫هەروەها هیشام‌ی کوڕی عوڕوە و ئیبن‬ ‫حەنبەل و ئیبن ســەعــد)‪ ،‬عائیشە لە‬ ‫تەمەنی حەوت ساڵیدا داوا کراوە‪ ،‬و لە‬ ‫تەمەنی نۆ ساڵیدا ژیانی هاوبەشی لەگەڵ‬ ‫پێغەمبەر دەست‌پێ‌کردوە‪.‬‬ ‫بــەاڵم شــانــەڤــاس دەقــەکــەی طهبەری‬ ‫ناگوازێتەوە و پێمان ناڵێت لە چ کێبێکیدا‬ ‫ط��هبــەری ئــەو باسەی کـــردوە‪ .‬کاتێک‬ ‫دەگەڕێینەوە بۆ «تاریخ»ـەکەی طهبەری؛‬ ‫دەبینین ئەوەی طهبەری وەکو زانیاریی‬ ‫خۆی باسی کــردوە؛ ئەوەیە عائیشە بە‬ ‫شەش ساڵی مارە کراوە و بە نۆ ساڵی‬ ‫کراوە بە بوک‪ ،‬ئیتر باسی مارەکردنی لە‬ ‫تەمەنی حەوت ساڵیدا وەکو قسەیەک‬ ‫هێناوە‪ ،‬پاشان لە (عەبدوڵاڵی کوڕی‬ ‫صهفوان)ـەوە و لەسەر زمانی عائیشەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە کە لەم گێڕانەوەیەدا باسی‬ ‫حـــەوت ســاڵــی هــاتــوە وەکـــو تەمەنی‬ ‫مارەکردن‪ .‬بۆیە گواستنەوەکەی شانەڤاس‬ ‫لە طهبەریەوە هەم ناڕونە لە کوێوەیە و‬ ‫هەم وردیش نیە‪ .‬ئیتر ئاماژەیەکیش بە‬ ‫دەق و سەرچاوەی زانیاریی ـ بۆ نمونە‬ ‫ـ ئیبن حەنبەل و ئیبن سەعد ـ کە ناوی‬ ‫هێناون ـ نادات‪.‬‬ ‫ئینجا دەڵێت‪ :‬طهبەری لە کتێبێكی تریدا‬ ‫ـ کە کتێبی «تاريخ األمم والملوك»ـه ـ‬ ‫وتویەتی‪:‬‬ ‫ئــەو چـــوار مناڵەی [ی ئــەبــو بەکر]‬ ‫هەمویان‪ ،‬لە دو ژنەکەی‪ ،‬لە سەردەمی‬ ‫پێش‪-‬ئیسالمیدا لەدایک‌بون‬ ‫‪All four of his [Abu‬‬ ‫‪Bakr’s] children were born‬‬ ‫‪of his two wives during‬‬ ‫‪the pre-Islamic period‬‬ ‫ئەمە ئەو بڕگەیەیە کە شانەڤاس بەکاری‬ ‫هێناوە بۆ لەرزاندنی متمانە بە زانیاریەکانی‬ ‫طهبەری‪ ،‬و کاتێکیش ئەم بڕگەیە لەگەڵ‬ ‫سەرچاوەكەیدا بەراورد دەكەین؛ دەبینین‬ ‫نەك هەر زانیاریەكەی شێواندوە و بە هەڵە‬ ‫بۆ مەبەستەكەی خۆی بەكاری هێناوە‪،‬‬ ‫بەڵكو هەر لە قسەكەش حاڵی نەبوە و بە‬ ‫هەڵە لێكی‌داوەتەوە‪:‬‬ ‫ئەمەش ئەو زانیاریەیە کە طهبەری لە‬ ‫«تاریخ»ـەكەیدا دەیــگــوازێــتــەوە‪ :‬بە‬ ‫ناونیشانی «باسی ژنەکانی ئەبو بەکری‬ ‫صيددیق» («ذكر أمساء نساء أبي بكر‬ ‫الصديق رمحه اهلل») دەڵێت‪:‬‬ ‫ئەبو بەکر لە «جاهیلییەت» [= قۆناغی‬ ‫پێش ئیسالم]ـدا (قەتیلە)ی هێناوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫(عەبدوڵاڵ) و (ئەسماء)ی لەم ژنەی‬ ‫بوە‪ .‬هەروەها هەر لە «جاهیلییەت»ـدا‬ ‫(ئوم ڕومان)یشی هێناوە‪ ،‬کە لەمیش‬ ‫(عەبدوڕڕەحمان) و (عائیشە)ی بوە‪.‬‬ ‫ئیتر ئــەو چــوار مناڵەی هەمویان لەو‬ ‫دو ژنەی کە ناومان بردن کە ئەمانە لە‬ ‫«جاهیلییەت»ـدا هێناونی («تزوج أبو‬ ‫بكر يف اجلاهلية قتيلة‪ ...‬فولدت له عبد‬ ‫اهلل وأمس��اء‪ .‬وتزوج أيضا يف اجلاهلية أم‬ ‫رومان‪ ...‬فولدت له عبد الرمحن وعائشة‪.‬‬ ‫فكل هؤالء األربعة من أوالده‪ ،‬ول��دوا من‬ ‫زوجتيه اللتني مسيناهما يف اجلاهلية»)‪.‬‬ ‫ئینجا ط��هبــەری دێتە ســەر باسی ئەو‬ ‫ژنانەی کە لە قۆناغی ئیسالمدا هێناونی‬ ‫و باسی مناڵەکانیان‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫لە ئیسالمیشدا (ئەسماء‌ی کچی عومەیس)‬ ‫ی هێنا‪ ،‬ئیتر (موحەممەدی کوڕی ئەبو‬ ‫بەکر) لەم ژنەیە‪ .‬هەروەها هەر لە ئیسالمدا‬ ‫(حەبیبەی کچی خاریجە)ی هێناوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫ئەم ژنەش کاتێک ئەبو بەکر دەمرێت لە‬ ‫حەیز دەچێتەوە و گومانی لێ دەکرێت‬ ‫سکپڕ بێت‪ ،‬ئیتر پاش مردنی ئەبو بەکر‬ ‫کچێکی دەبێت بە ناوی (ئوم کولثوم)‬

‫(«وتزوج يف اإلسالم أمساء بنت عميس‪...‬‬ ‫فولدت له حممد بن أبي بكر‪ .‬وتزوج أيضا‬ ‫يف اإلسالم حبيبة بنت خارجة‪ ...‬وكانت َن ْس ًأ‬ ‫حني تويف أبو بكر‪ ،‬فولدت له بعد وفاته‬ ‫جارية مسيت أم كلثوم»)(‪.)٤‬‬ ‫جا ئــەوەی كە (شانەڤاس) بە هەڵە‬ ‫كردویەتی بە بەڵگە؛ ئەو بڕگەیەیە كە‬ ‫دەڵێت‪« :‬ئیتر ئەو چوار مناڵەی هەمویان‬ ‫لەو دو ژنەی قۆناغی ‹جاهیلییەت›ی ئەون‬ ‫کە ناومان بردن» («فكل هؤالء األربعة من‬ ‫أوالده‪ ،‬ولدوا من زوجتيه اللتني مسيناهما‬ ‫يف اجلاهلية»)‪ ،‬ئیتر باسی «جاهیلییەت»‬ ‫باسی سەردەمی هێنانی ئەو دو ژنەیەتی‬ ‫نەک لەدایک‌بونی ئەو چــوار مناڵە کە‬ ‫عائیشە یەکێکیانە‪ .‬ئەم كابرایە بەبێ‬ ‫ئەوەی لە هەمو قسەكە و چوارچێوە و‬ ‫«سیاق»ـەكەی ورد ببێتەوە؛ وای‌زانیوە‬ ‫یــان وای‌لـــێـــك‌داوەتـــەوە كــە مەبەست‬ ‫ئەوەیە ئەو چــوار منداڵەی ئەبو بەكر‬ ‫(عەبدوڵاڵ و ئەسما‌ء لە قەتیلەی دایكیان‪،‬‬ ‫عەبدوڕڕەحمان و عائیشە لە ئوم ڕومان‌ی‬ ‫دایكیان)‪ ،‬لە سەردەمی جاهیلی (واتە‬ ‫پێش ئیسالم)ـدا لەدایك بون! لە كاتێكدا‬ ‫بەڕاستی طهبەری مەبەستی ئەوەیە ئەبو‬ ‫بەكر ئــەو دو ژنــەی لەپێش ئیسالمدا‬ ‫هێناوە‪ ،‬واتە قەتیلە و ئوم ڕومان‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئینجا باسی دو ژنی تری ئەبو بەكر دەكات‬ ‫كە لە سەردەمی ئیسالمدا هێناونی‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫ڕاستەوخۆ دوای ئەوە دەڵێت‪« :‬وتزوج يف‬ ‫اإلسالم أمساء بنت عميس‪ ...‬وتزوج أيضا‬ ‫يف اإلس�لام حبيبة بنت خ��ارج��ة»‪ .‬بۆیە‬ ‫طهبەری کاتێک دەڵێت «في الجاهلية»؛‬ ‫ئــەم تــەواوکــەرە هــەر پەیوەندیی بە‬ ‫«زوجتيه اللتين سميناهما»وە هەیە و‬ ‫باسی ژنەکانە‪ ،‬نەک بە « ُولِ��دُوا»ەوە و‬ ‫باسی مناڵەکان بێت‪.‬‬ ‫شــانــەڤــاس لــەبــەر ئـــەوەی هــەم تەنها‬ ‫بـــەدوای ئامانجی خــۆیــدا دەگــەڕێــت و‬ ‫هەم عەرەبی‌زانین و شارەزاییەکەی زۆر‬ ‫سنوردارە؛ واتایەکی هەڵە لە داڕشتنەکەی‬ ‫طهبەری حاڵی بوە‪.‬‬ ‫ئەم لێكدانەوە هەڵەیەش كە شانەڤاس‬ ‫تێی كەوتوە؛ گریمانەیەكی بنەڕەتیە لە‬ ‫وتارەكەیدا و ئەوەی لەسەر هەڵ‌چنیوە كە‬ ‫گوایە عائیشە پێش ئیسالم لەدایك بوە و‬ ‫بەم پێیەش گوایە تەمەنی لەوە گەورەتر‬ ‫بوە كە لە حەدیثەكان و هەمو هەواڵە‬ ‫ئیسالمیەكاندا باس كراوە‪..‬‬ ‫سەرنجی ئەوەشمان دا کە شانەڤاس بۆ‬ ‫زانیاریی دوەمی طهبەری دەڵێت لە «لە‬ ‫کتێبێكی تریدا» کە کتێبی «تاريخ األمم‬ ‫والملوك»ـه‪ ،‬ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت‬ ‫زانیاریی یەکەم لەم کتێبەیەوە نەهاتوە‪،‬‬ ‫لە کاتێکدا طهبەری هەر لەم کتێبەدا‬ ‫زانیاری و گێڕانەوەی لەم بارەیەوە هێناوە‪،‬‬ ‫ئەگەرنا لە «تەفسیر»ەکەیدا هیچی لەم‬ ‫بارەیەوە تێدا نیە‪ .‬لە کتێبەکانی تریشیدا‬ ‫ـ کە دڵنیام شانەڤاس‌هیچیانی نەبینیوە ـ‬ ‫شتی لەم بابەتە لەو پارچە و بڕگانەی کە‬ ‫پێمان گەیشتون نەهاتوە‪.‬‬ ‫ئەمە بڕگەیەكی نوسینەكەی و بەڵگەیەکی‬ ‫بــو كــە بــە سەرنجێکی خــێــرا بۆمان‬ ‫دەركـــەوت چەندە ساختە و هەڵەیە‪.‬‬ ‫و هەر ئەم نمونەیەش بەسە بۆ زانینی‬ ‫ئاست و شێوازی ئیشكردنی ئەو كەسەی‬ ‫كە نوسیویەتی و چۆنێتیی مامەڵەکردنی‬ ‫لەگەڵ سەرچاوەکاندا‪.‬‬ ‫دەربارەی بەڵگەی سێیەم‬ ‫ته‌مه‌نی عائیش ‌ه ب ‌ه به‌راورد ب ‌ه ته‌مه‌نی‬ ‫فاطيمه‌‬ ‫ئــەم جــارە شانەڤاس دەقێکی (ئیبن‬ ‫حەجەری عەسقەالنی) لە «اإلصابة»ـدا‬ ‫دەهێنێتەوە و بــەکــاری دەهێنێت بە‬ ‫پێکداکێشانی بە دەقێکی تردا! دەڵێت‪:‬‬ ‫بەپێی ئیبن حەجەر لە «اإلصابة يف متييز‬ ‫الصحابة»دا؛ فاطيمه لە کاتی سەرلەنوێ‬ ‫بنیات‌نانەوەی کەعبەدا لەدایک‌بوە‪ ،‬ئەو‬

‫کاتەی پێغەمبەر تەمەنی ‪ ٣٥‬ساڵ بوە‪..‬‬ ‫و فاطيمه پێنج ساڵ گەورەتر بوە لە‬ ‫عائیشە‪.‬‬ ‫ئینجا شانەڤاس ئەنجامگیری دەکــات‪:‬‬ ‫ئەگەر فاطيمه لە تەمەنی ‪ ٣٥‬ساڵیی‬ ‫پێغەمبەردا لەدایک‌بوبێت و عائیشە پێنج‬ ‫ساڵ دوای ئەوە لەدایک‌بوبێت؛ کەواتە‬ ‫عائیشە لە تەمەنی چل ساڵیی پێغەمبەردا‬ ‫لەدایک‌بوە‪ .‬جا ئەگەر پێغەمبەر لە تەمەنی‬ ‫پەنجا و دو ساڵیدا عائیشەی هێنابێت [کە‬ ‫ئەمە یانی تەمەنی پێغەمبەرایەتی‪ ،‬چل‬ ‫ساڵ‪ ،‬لەگەڵ ‪ ١٢‬ساڵ لە قۆناغی مەدینە]؛‬ ‫ئەمە یانی دوازدە ساڵ پێش ئەوە عائیشە‬ ‫لەدایک‌بوە‪ ،‬ئەو کاتە تەمەنی هاوسەرگیریی‬ ‫عائیشە دەبێتە دوازدە ساڵی‪.‬‬ ‫ئینجا لە ئەنجامگیریی کۆتاییدا دەڵێت‪:‬‬ ‫کەواتە ئیبن حەجەر و طهبەری و ئیبن‬ ‫هیشام و ئیبن حەنبەل دژی یەکتر‬ ‫دەوەستن لەم بابەتەدا‪ ،‬کەواتە باسی‬ ‫مارەکردنی عائیشە لە تەمەنی حەوت‬ ‫ساڵیدا لە ئەفسانەیەک زیاتر نیە!‬ ‫با بزانین ئەم جارە شانەڤاس چیی کردوە‪:‬‬ ‫ئەمە دەقی نەقڵەكەی ئیبن حەجەرە‪ ،‬کە‬ ‫دەڵێت‪ :‬دەربــارەی لەدایک‌بونی فاطيمه‬ ‫بیروڕای جیاواز هەبون‪ .‬لەم بابەتە واقیدی‬ ‫لە ڕێگەی ئەبو جەعفەری ئەل‪-‬باقیرەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە کە وتویەتی‪ :‬ئەل‪-‬عەبباس‬ ‫وتویەتی‪ :‬فاطيمه کاتێک لەدایك‌بوە کە‬ ‫کەعبە بنیات‌دەنرا[یەوە]‪ ،‬و پێغەمبەریش‬ ‫لەو کاتەدا سی و پێنج سااڵن بو‪ .‬ئینجا‬ ‫ئیبن حەجەر دەڵێت‪ :‬ئەل‪-‬مەدائینی ئەمەی‬ ‫بە بیروڕایەکی بڕاوە داناوە «واخ ُت ِلف يف‬ ‫الواقدي‪ ،‬عن طريق أبي‬ ‫سنة مولدها‪ ،‬فروي‬ ‫ّ‬ ‫جعفر الباقر‪ ،‬قال‪ :‬قال الع ّباس‪ :‬ولدت فاطمة‬ ‫يب ـ صلّي اهلل عليه وآله‬ ‫والكعبة ُت ْب َنى‪ ،‬وال ّن ّ‬ ‫وسلّم ـ ابن مخس وثالثني سنة‪ ،‬وبهذا جزم‬ ‫املدائينّ»(‪.)٥‬‬ ‫لێرەدا هەر لە سەرەتاوە دەبینین قسەكە‬ ‫بیروڕای ئیبن حەجەر خۆی نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گێڕانەوەی واقیدیە كە ئیبن حەجەر نەقڵی‬ ‫كردوە‪ ،‬واقید ‌ی لە (ئەل‪-‬عەبباس) ـەوە‬ ‫گێڕاوێتیەوە كە كاتێك فاطيمه لەدایك‬ ‫بوە؛ پێغەمبەر تەمەنی ‪ ٣٥‬ساڵ بوە‪ ،‬یانی‬ ‫نزیكەی ‪ ٥‬ساڵ پێش بونی بە پێغەمبەر‪.‬‬ ‫ئەم گێڕانەوەیەش ڕەنگە ورد بێت و ڕەنگە‬ ‫وایش نەبێت‪ ،‬و بەگشتی نابێتە بەڵگە‬ ‫بەسەر سەرچاوە و گێڕانەوەکانی ترەوە‪.‬‬ ‫ئینجا شانەڤاس لێرەدا فێڵێك دەكات‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە گێڕانەوەكەی واقیدی كە‬ ‫ئیبن حەجەر تەنها نەقڵی كردوە؛ تێكەڵ‬ ‫دەكات بە گێڕانەوەیەكی تر كە هەر ئیبن‬ ‫حەجەر دوای ئەوە نەقڵی دەكــات‪ ،‬كە‬ ‫دەڵێت‪ :‬فاطيمه پێنج ساڵ لە عائیشە‬ ‫گەورەتر بوە‪.‬‬ ‫ئەمە دەقی نەقڵی دوەمی ئیبن حەجەرە‪،‬‬ ‫دەڵێت‪( :‬ئەبو عومەڕ) لە (عبيد اهلل‬ ‫بن حممد بن سليمان بن جعفر اهلامشي)‬ ‫نەقڵی کردوە کە فاطيمه لە ساڵی چل‬ ‫و یەکی دوای لەدایک‌بونی پێغەمبەر‬ ‫لەدایک‌بوە‪ .‬لەدایک‌بونەکەی دوای هاتنی‬ ‫پێغەمبەرایەتیە بە ماوەیەکی کەم‪،‬‬ ‫نزیکەی ساڵێک یان زیاتر‪ ،‬و بە نزیکەی‬ ‫پێنج ساڵ لە عائیشە بەتەمەنترە‪ ،‬و عەلی‬ ‫لە سەرەتاکانی مانگی موحەڕڕەمی ساڵی‬ ‫دوەمــی کۆچی هێناویەتی‪ ،‬چوار مانگ‬ ‫دوای هاتنی عائیشە بە بوکی «ونقل‬ ‫أبو عمر عن عبيد اهلل بن حممد بن سليمان‬ ‫بن جعفر اهلامشي أنها ولدت سنة إحدي‬ ‫يب ـ صلّي اهلل عليه وآله‬ ‫وأربعني من مولد ال ّن ّ‬ ‫وسلّم ـ‪ ،‬وكان مولدها قبل البعثة بقليل حنو‬ ‫سنة أو أكثر‪ ،‬وهي ّ‬ ‫أسن من عائشة بنحو‬ ‫علي أوائل احملرم‬ ‫مخس سنني‪ ،‬وتز ّوجها ّ‬ ‫سنة اثنتني بعد عائشة بأربعة أشهر»(‪.)٦‬‬ ‫شــانــەڤــاس هــاتــوە هــەر بەئەنقەست‬ ‫ئـــەم بــڕگــەیــەی كــە گــێــڕانــەوەیــەكــی‬ ‫جیاوازە و زانیاریی جیاوازیی تێدایە و‬ ‫سەرچاوەكەیشی جیاوازە؛ تێكەڵ كردوە‬ ‫بە سەرچاوەی پێشو‪ ،‬بەم شێوەیە‪:‬‬

‫ســەرچــاوەی یــەكــەم‪ ،‬یــان گێڕانەوەی‬ ‫یەكەمی واقیدی‪ ،‬دەڵێت‪ :‬فاطيمه ‪ ٥‬ساڵ‬ ‫پێش بونی موحەممەد بە پێغەمبەر لە‬ ‫دایك‌بوە‪ ،‬چونكە دەڵێت كە لە دایك بوە؛‬ ‫موحەممەد تەمەنی ‪ ٣٥‬ساڵ بوە‪..‬‬ ‫ســەرچــاوەی دوەم‪ ،‬گێڕانەوەیەكە كە‬ ‫ئیبن حەجەر نەقڵی كــردوە‪ ،‬لە (ئەبو‬ ‫عومەڕ) ەوە‪ ،‬كە مەبەست ئیمام (ئیبن‬ ‫عەبد ئەل‌‪-‬بەڕڕ) («ابــن عبد البر») ە‬ ‫(‪ ٤٦٣-٣٦٨‬ك‪ ،).‬لە كتێبی «االستيعاب‬ ‫يف معرفة األصحاب» ـدا‪ .‬كە (ئیبن عەبد‬ ‫ئەل‪‌-‬بەڕڕ) یش لە (ئیبن ئەل‪-‬سەڕڕاج)‬ ‫(«ابـــن الــســراج») (‪ ٣١٦-‬ك‪).‬ــــەوە‬ ‫نەقڵی دەكات یان دەیگێڕێتەوە‪ ،‬ئەویش‬ ‫دەڵێت لە (عبد اهلل [یاخود‪ :‬عبید الله]‬ ‫بن حممد بن سليمان بن جعفر اهلامشي)‬ ‫ـەوە بیستویەتی‪ ،‬ئەمەش دەقەكەی (ابن‬ ‫عبد البر) ه‪ :‬ئیبن ئەل‪-‬سەڕڕاج وتی‪ :‬لە‬ ‫(عەبدوڵاڵی کوڕی موحەممەدی کوڕی‬ ‫سولەیمان‌ی کوڕی جەعفەری هاشیمی)‬ ‫ـم بیست‪ ،‬دەی‌وت‪ :‬فاطيمه ساڵی چل‬ ‫و یەکی پــاش لەدایک‌بونی پێغەمبەر‬ ‫لەدایک‌بوە‪ ،‬و پێغەمبەر لەدوای ڕوداوی‬ ‫ئوحود فاطيمهی دایە عەلی‪ .‬وتراویشە‬ ‫(کە لێرەوە گێڕانەوەکەی ئیبن ئەل‪-‬‬ ‫سەڕڕاج کۆتایی هاتوە)‪ :‬دوای زەماوەندی‬ ‫پێغەمبەر لەگەڵ عائیشە بە چوار مانگ‬ ‫و نیو عەلی فاطيمهی هێناوە [مــارەی‬ ‫کردوە]‪ ،‬و نۆ مانگ و نیو دوای ئەوەش‬ ‫گواستویەتیەوە‪ ،‬و کاتی مارەکردنی‬ ‫تەمەنی فاطيمه پازدە ساڵ و پێنج مانگ‬ ‫و نیو بوە‪ ،‬و تەمەنی عەلییش بیست و‬ ‫یەک ساڵ و پێنج مانگ بوە «قال ابن‬ ‫السراج‪ :‬مسعت عبد اهلل بن حممد بن سليمان‬ ‫بن جعفر اهلامشي يقول‪ :‬ولدت فاطمة رضي‬ ‫اهلل عنها سنة إحدى وأربعني من مولد النيب‬ ‫صلى اهلل عليه وسلم‪ ،‬وأنكح رسول اهلل صلى‬ ‫اهلل عليه وسلم فاطمة علي بن أبي طالب‬ ‫بعد وقعة أحد‪ .‬وقيل‪ :‬إنه تزوجها بعد أن‬ ‫ابتنى رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم بعائشة‬ ‫بأربعة أشهر ونصف‪ ،‬وبنى بها بعد تزوجيه‬ ‫إياها بتسعة أشهر ونصف‪ ،‬وكان سنها يوم‬ ‫تزوجيها مخس عشرة سنة ومخسة أشهر‬ ‫ونصفا‪ ،‬وكانت سن علي إحدى وعشرين‬ ‫سنة ومخسة أشهر»(‪.)٧‬‬ ‫جا بەپێی ئەم گێڕانەوەیە‪ ،‬ئەم كەسە‬ ‫(عەبدوڵاڵی كوڕی موحەممەدی كوڕی‬ ‫سولەیمانی كوڕی جەعفەری هاشیمی)‪،‬‬ ‫وتویەتی‪ :‬كاتێك فاطيمه لەدایك بوە؛‬ ‫موحەممەد تەمەنی ‪ ٤١‬ساڵ بوە‪.‬‬ ‫ئینجا عەسقەالنی لە نەقڵكردنەكەی خۆیدا‬ ‫دەڵێت‪ :‬فاطيمه ساڵێك یان زیاتر پێش‬ ‫بونی موحەممەد بە پێغەمبەر لەدایك‌بوە‪،‬‬ ‫پاشان دەڵێت‪ :‬فاطيمه نزیكەی ‪ ٥‬ساڵ لە‬ ‫عائیشە تەمەنی زیاتر بوە‪ .‬كەواتە بەپێی‬ ‫ئەمە؛ عائیشە نزیكەی ‪ ٤‬ساڵ دوای بونی‬ ‫موحەممەد بە پێغەمبەر لەدایك بوە‪.‬‬ ‫چونكە مادەم فاطيمه ساڵێك پێش بونی‬ ‫موحەممەد بە پێغەمبەر لەدایك بوبێت‬ ‫و ‪ ٥‬ساڵیش پێش لەدایكبونی عائیشە‬ ‫لەدایك بوبێت؛ كەواتە عائیشە ‪ ٤‬ساڵ‬ ‫دوای بونی موحەممەد بە پێغەمبەر لە‬ ‫دایك بوە‪ ..‬ئەمە ئەنجامگیریە ڕاستەكەیە‬ ‫لەم گێڕانەوەیەوە‪.‬‬ ‫ئینجا ســەرچــاوەی ئەو قسەیەی ئیبن‬ ‫حەجەر كە دەڵێت «فاطيمه ساڵێك یان‬ ‫زیاتر پێش بونی موحەممەد بە پێغەمبەر‬ ‫لەدایك بوە‪ ،‬و فاطيمه نزیكەی ‪ ٥‬ساڵ لە‬ ‫عائیشە تەمەنی زیاتر بوە»؛ چیە؟‬ ‫وا دەردەكەوێت وەكو ئەنجامگیرییەك لە‬ ‫دەق و نەقڵەكەی ئیبن عەبد ئەل‪‌-‬بەڕڕەوە‬ ‫ئەمەی وتوە‪ ،‬چونكە بەپێی ئەو قسەیەی‬ ‫ئیبن عەبد ئەل‌‪-‬بەڕڕ نەقڵی كــردوە كە‬ ‫دەڵێت «دوای زەمــاوەنــدی پێغەمبەر‬ ‫لەگەڵ عائیشە بە چوار مانگ و نیو عەلی‬ ‫فاطيمهی مارە کردوە‪ ،‬و نۆ مانگ و نیو‬ ‫دوای ئەوەش گواستویەتیەوە‪ ،‬و کاتی‬ ‫مارەکردنی تەمەنی فاطيمه پازدە ساڵ و‬

‫پێنج مانگ و نیو بوە»‪ .‬جا ئەگەر عائیشە‬ ‫بە نۆ ساڵی گواستراوەتەوە [ئیبن حەجەر‬ ‫بۆ خۆی ئەمە دەزانێت] و ‪ ٤‬مانگ و نیو‬ ‫دوای ئەوە فاطيمه مارە كراوە لە عەلی‬ ‫و فاطيمهش لەو كاتەدا تەمەنی نزیكەی‬ ‫‪ ١٥‬ساڵ و نیو بوە؛ كەواتە لەدایكبونی‬ ‫فاطيمه دەگــەڕێــتــەوە بۆ ساڵێك یان‬ ‫زیاتر پێش بەپێغەمبەربونی موحەممەد‬ ‫و كەواتە ‪ ٥‬یان ‪ ٦‬ساڵیش لە عائیشە‬ ‫گەورەتر بوە‪ ..‬بۆیە دەڵێم وا دیارە ئیبن‬ ‫حەجەر هەر لە نەقڵەكانی ئیبن عەبد ئەل‪-‬‬ ‫‌بەڕڕەوە ئەو ئەنجامگیریەی كردوە‪..‬‬ ‫بــەاڵم لێرەدا شانەڤاس چیی كــردوە؟‬ ‫هاتوە ئەو دو گێڕانەوەیەی (واقیدی) و‬ ‫(ئیبن عەبد ئەل‪‌-‬بەڕڕ)ی تێكەڵ كردوە‪:‬‬ ‫لە گێڕانەوەكەی (واقیدی)ـەوە ئەو لەتەی‬ ‫هێناوە كە گوایە كاتێك فاطيمه لەدایك‬ ‫بوە موحەممەد سی و پێنج سااڵن بوە‪ ،‬لە‬ ‫گێڕانەوەكەی (ئیبن عەبد ئەل‪‌-‬بەڕڕ) یش ـ‬ ‫لە ڕێگەی داڕشتنەوەکەی ئیبن حەجەرەوە‬ ‫ـ ئەو لەتەی هێناوە كە فاطيمه پێنج ساڵ‬ ‫لە عائیشە گەورەتر بوە‪ ..‬بۆ ئەوەی بگاتە‬ ‫ئەوەی كە گوایە كاتێك عائیشە لەدایك‬ ‫بوە هێشتا موحەممەد تەمەنی نزیكەی‬ ‫چل ساڵ بوە نەك لەدوای چل ساڵی‪.‬‬ ‫سەرچاوەی یەكەم خۆی نەداوە لە باسی‬ ‫جیاوازیی تەمەنی فاطيمه و عائیشە‬ ‫(ئەگەر خۆی بدایە لەم باسە؛ شتێكی‬ ‫جــیــاوازی لە وتــەی ســەرچــاوەی دوەم‬ ‫دەوت)‪ ،‬و سەرچاوەی دوەمیش ناڵێت‬ ‫پێغەمبەر كاتی لەدایك‌بونی فاطيمه ‪٣٥‬‬ ‫ساڵ بوە وەكــو ســەرچــاوەی یەكەم وا‬ ‫دەڵێت‪ ،‬بەڵكو سەرچاوەی دوەم دەڵێت‬ ‫ئەو كاتەی فاطيمه لەدایك‌بوە؛ پێغەمبەر‬ ‫‪ ٤١‬ساڵ بوە‪..‬‬ ‫بەم شێوەیە شانەڤاس دو سەرچاوە و دو‬ ‫زانیاریی جیاواز و ناكۆكی تێكەڵ كردوە‬ ‫بۆ ئەوەی بگات بە مەبەستەكەی خۆی‪..‬‬ ‫ئەمەش بەڵگەیەكی تــری نــاوبــراو‪ ،‬كە‬ ‫ئەمیش وەكــو بەڵگەی پێشوی؛ بەتاڵ‬ ‫بوەوە‪ .‬دیسان ئەم نمونەیەش ئاشکرای‬ ‫دەکات کە ئەوەی ئەم جۆرە بەڵگەسازیە‬ ‫دەکـــات؛ بــە شێوەیەکی نازانستی و‬ ‫نادروست مامەڵە لەگەڵ سەرچاوەکان و‬ ‫زانیاریە جیاوازەکان دەکات‪.‬‬ ‫پشکنینی تــەواو بۆ بەڵگەکانی تریشی‬ ‫دەكــەیــن‪ ،‬و هەمو هەڵەکانی ئاشکرا‬ ‫دەکەین‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬ئایا خاتوو عائیشە بوکێکی شەش‬ ‫سااڵن بوو؟ وەرگێڕانی لە ئینگلیزیەوە‪:‬‬ ‫ســەالم نــاوخــۆش‪ .‬هەولێر‪ :‬نوسینگەی‬ ‫تەفسیر‪ .‬چاپی یەکەم‪ .٢٠١٣ ،‬ل‪.٢٩ .‬‬ ‫(‪ )٢‬الطربي‪ ،‬تاريخ الرسل وامللوك (وصلة‬ ‫تاريخ الطربي)‪ .‬بريوت‪ :‬دار الرتاث‪ .‬الطبعة‬ ‫الثانية‪ 1387 ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،٢.‬ص‪َ « :٣٩٨ .‬و ِفي َها‬ ‫َب َنى َر ُس��ولِ اهلل ـ َص َلّى َاللُّ َع َل ْي ِه َو َس َلّ َم ـ‬ ‫ِب َعا ِئ َش َة َب ْع َد َم ْق ِد ِم ِه ْ َ‬ ‫الدِي َن َة ِب َث َما ِن َي ِة َأ ْش ُه ٍر‪ِ ،‬ف‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫لِ‬ ‫ِ‬ ‫ض‪:‬‬ ‫ع‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫ق‬ ‫ف‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ض‬ ‫ِذي الْ ِق ْع َد ِة ِف َق ْولِ َب ْع‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ٍ‬ ‫َب ْع َد َم ْق َد ِم ِه ْ َ‬ ‫الدِي َن َة ب َِس ْب َع ِة َأ ْش ُه ٍر‪ِ ،‬ف َش َّو ٍال‪،‬‬ ‫الث ِس ِن َ‬ ‫َو َكانَ َت َز َّو َج َها ِ َب َّك َة َق ْب َل ْال ِْج َر ِة ِب َث ِ‬ ‫ني‬ ‫جي َة َوه َِي اْب َن ُة ِس ِّت ِس ِن َ‬ ‫ني‪َ ،‬و َق ْد‬ ‫َب ْع َد َو َفا ِة َخ ِد َ‬ ‫ُ‬ ‫ِق َ‬ ‫َ‬ ‫يل‪َ :‬ت َز َّو َج َها َوه َِي اْبنة َس ْب ٍع»‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬ئایا خاتوو عائیشە بوکێکی شەش‬ ‫سااڵن بوو؟ ل‌ل‪.١٨ ،١٧ .‬‬ ‫(‪ )٤‬الطربي‪ ،‬تاريخ الرسل وامللوك‪ .‬جـ‪،٣.‬‬ ‫ص‪.٤٢٥ .‬‬ ‫(‪ )٥‬العسقالني‪ ،‬اإلصابة يف متييز الصحابة‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬ع��ادل أمحد عبد املوجود‪ ،‬علي‬ ‫حممد معوض‪ .‬بريوت‪ :‬دار الكتب العلمية‪.‬‬ ‫الطبعة األولي‪ ١٤١٥ ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،٨ .‬ص‪.٢٦٣ .‬‬ ‫(‪ )٦‬العسقالني‪ ،‬اإلصابة يف متييز الصحابة‪.‬‬ ‫جـ‪ ،٨ .‬ص‪.٢٦٣ .‬‬ ‫(‪ )٧‬اب��ن عبد ال�بر‪ ،‬االستيعاب يف معرفة‬ ‫األصحاب‪ .‬حتقيق‪ :‬علي حممد البجاوي‪.‬‬ ‫بريوت‪ :‬دار اجليل‪ .‬الطبعة األولي‪.١٩٩٢ ،‬‬ ‫جـ‪ ،٤ .‬ص‪.١٨٩٣ .‬‬

‫ژمارە (‪ )312‬دوشەممە ‪201٦/9/26‬‬

‫ئه‌ده‌بی سۆڤيه‌تی‬ ‫ماجد عه‌الئه‌دین‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬زانیار عه‌لى‬ ‫چه‌مکی «ئه‌ده‌بی سۆڤيه‌تی»‪ ،‬ک ‌ه پاش شۆڕشی‬ ‫ئۆکتۆبه‌ری ‪ 1917‬سه‌ریهه‌ڵدا‪ ،‬ئه‌ده‌بی گه‌النی نێو‬ ‫خاکی یه‌کێتیی سۆڤيه‌ت یه‌کده‌خات و پێکه‌وه‌یان‬ ‫گرێ ده‌دا‪ ،‬ک ‌ه ژماره‌یان ل ‌ه سه‌د نه‌ته‌و‌ه زیاتر ده‌بوون‬ ‫و‪ ،‬له‌نێویاندا زمان و ڕه‌وشت و مێژووی جياواز هه‌بوو‪.‬‬ ‫ئه‌ده‌بی ئه‌و نه‌ته‌وان ‌ه پێشکه‌وت‪ ،‬تاکو وایلێهات‪ ،‬به‌‬ ‫حه‌فتا زمانی جیاواز ده‌قی ئه‌ده‌بی چاپ ببێت‪.‬‬ ‫کرۆکی باسه‌کانی ئه‌و ده‌قانه‌‪ ،‬یه‌کێتیی ئایدۆلۆژیا‬ ‫و به‌های مرۆڤ و جوانی بوو‪ ،‬ک ‌ه پێکه‌و‌ه ئه‌ده‌بی‬ ‫سۆڤيه‌تیان له‌و سه‌رده‌م ‌ه پێکهێنا‪.‬‬ ‫نوسه‌رانی سۆڤيه‌ت‪ ،‬ل ‌ه گه‌ل و نه‌ته‌و‌ه جیاوازه‌کان‪،‬‬ ‫له‌ڕێگه‌ی ئـه‌ده‌ب و هونه‌ره‌وه‌‪ ،‬کاریان ده‌کــرد بۆ‬ ‫به‌گژداچوونه‌وه‌ی بۆرژوازیی‪ .‬به‌اڵم ئه‌م ئه‌ده‌به‌‪،‬‬ ‫ڕاسته‌وخۆ دوای شۆڕشی ئۆکته‌ر نه‌هات ‌ه بوون‪،‬‬ ‫به‌ڵکوو ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه کێش ‌ه و ئاریشه‌ی زۆری تووش‬ ‫بــووه‌وه‌‪ .‬ئه‌وه‌یشمان بیر نه‌چێ؛ ناوه‌ڕۆکی هزر و‬ ‫داڕشتن و که‌ره‌ست ‌ه و‪ ،‬ئه‌و شتانه‌ی دیکه‌ی په‌یوه‌ستن‬ ‫ب ‌ه ئافراندنی ئه‌و ده‌قانه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندیی ب ‌ه پیشڤه‌چوونی‬ ‫‌وه هه‌بوو‪ ،‬ل ‌ه ڕووی سیاسی و‬ ‫مێژووی ئه‌و گه‌النه ‌‌‬ ‫ڕۆشنبیری و ئابوری‪ ،‬له‌نێو چوارچێوه‌ی یه‌کێتیی‬ ‫سۆڤيه‌تدا‪ .‬به‌اڵم ئه‌وه‌یشی بۆ زیاد بکه‌؛ ڕۆشنبیریی‬ ‫گشتیی نه‌ته‌و‌ه جیاوازه‌کانی سۆڤيه‌ت‪ ،‬ل ‌ه پله‌یه‌کی‬ ‫به‌رزی دژوارییدا بوون‪ .‬ئه‌گه‌ر یه‌کێتیی سۆڤيه‌ت‬ ‫توانی بڕیارێک ده‌ربکات‪ ،‬ک ‌ه شۆڕش ئافراندن و واقيع‬ ‫به‌دیهێنان‪ ،‬ئه‌وا بابه‌تی ئه‌ده‌ب و هونه‌ر‪ ،‬ل ‌ه نه‌ته‌وه‌‬ ‫جیاوازه‌کاندا ناتوانێت ب ‌ه سانایی جێی خۆی بکاته‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌هۆی ئه‌و کێش ‌ه ده‌روونی و ڕۆشنبیرییانه‌ی هه‌ریه‌ک‬ ‫بۆیه پێش هه‌موو‬ ‫له‌و نه‌ته‌وان ‌ه دووچاری بووه‌نه‌‌وه‌‪‌‌ .‬‬ ‫شتێک‪ ،‬ئه‌و پێویست بوو‪ ،‬جیاوازیی هه‌ستپێکراوی‬ ‫نێوان ئه‌و گه‌النه‌ی ل ‌ه یه‌کێتیی سۆڤيه‌ت به‌شدار‬ ‫بــوون‪ ،‬بسڕێته‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه ش ـه‌ش‪ -‬یه‌کی وشکاییان‬ ‫پێکده‌هێنا! الی هه‌مووان ئاشکرایه‌‪ ،‬ک ‌ه ئه‌ده‌بی‬ ‫ڕووسی ل ‌ه سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌م و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌م‪ ،‬سه‌رکه‌وتنێکی زۆری وه‌خۆو‌ه بینی‪ ،‬له‌ژێر‬ ‫ده‌ستی بنووس و شاعیرانی وه‌ک « پوشکین –‬ ‫لێرمه‌نتۆڤ – گۆگۆڵ – تۆرگنێڤ – دۆستۆیڤسکی‬ ‫– تۆڵستۆی – چيخۆ‌ف – گۆرکی – زۆری تریش»‪.‬‬ ‫ئه‌م نوسه‌رانه‌‪ ،‬ب ‌ه نووسینه‌کانیان کاریگه‌رییان له‌سه‌ر‬ ‫گه‌النی نزیکیان هه‌بوو‪ ،‬چ ل ‌ه ڕووی جوگرافی و چ‬ ‫ل ‌ه ڕووی نه‌ته‌وه‌یییه‌وه‌‪ .‬بۆی ‌ه ده‌قه‌کانیان سنووری‬ ‫ڕووسیای بڕی و گه‌ییشت ‌ه شوێن ‌ه دووره‌کانی جیهان‪.‬‬ ‫پێویست ‌ه ئاماژ‌ه بـه‌و‌ه بــدرێ؛ کۆمه‌ڵه‌ی یه‌که‌می‬ ‫ئه‌ديبانى سۆڤيه‌ت‪ ،‬ک ‌ه دوای شۆڕش کاریان بۆ‬ ‫داڕشتنی تێزێکی تایبه‌تی ئه‌ده‌بی سۆڤيه‌ت ده‌کرد‪،‬‬ ‫ل ‌ه گه‌ل و نه‌ته‌و‌ه جیاوازه‌کان بوون‪ ،‬ل ‌ه چه‌شنی«‬ ‫گۆرکی – بیدنی – سیراڤیمۆڤیچ – ئۆبێت –‬ ‫ئاگۆبیان – ئاردوبادی – کۆالخیمیتۆڤ – سیڤۆلین‬ ‫– گابییڤ – گادییڤ – سه‌عیدۆڤ – ڤێرتانین‬ ‫– هی تریش»‪ .‬هه‌ر له‌و ماوه‌یدا‪ ،‬ژماره‌یه‌کی زۆری‬ ‫ڕه‌خنه‌گری ئه‌ده‌بی ده‌رکه‌وتن‪ ،‬وه‌ک « لۆناچارسکی‬ ‫– ڤاردۆڤسکی – شاومیان – میاسنیکیان –‬ ‫ناریمانۆڤار – ماخارادز‌ه ‪ -‬هی تریش»‪ .‬دوای شۆڕش‬ ‫و‪ ،‬وردتر دوای جه‌نگی ناوخۆ (‪ ،)1922 – 1917‬له‌‬ ‫فۆرم ‌ه نوێکه‌ی ئه‌ده‌بدا‪ ،‬ک ‌ه ئه‌ده‌بی سۆسیالیستیی‬ ‫سۆڤيه‌تییه‌‌‪ ،‬نوسه‌ران ئه‌رکی ئاوێزانکردنی سیاسه‌ت‬ ‫و ئابووری ب ‌ه ئه‌ده‌ب و‪ ،‬ده‌رخستنی تامی ژیانی‬ ‫کرێکارانه‌یان‪ ،‬گرت ‌ه ئه‌ستۆ‪ .‬ئه‌میش شانبه‌شانی‬ ‫شاعیر‌ه شۆڕشگێڕه‌کان‪ ،‬ل ‌ه پێشووی هه‌موویشیانه‌وه‌‬ ‫«مایاکۆڤسکی»‪ ،‬ک ‌ه ب ‌ه شاعیری شۆڕگێڕ ناسرا‪،‬‬ ‫هه‌ستا ب ‌ه چاالککردن و کۆکردنه‌وه‌ی ئه‌و چیڕۆک‬

‫و شیعر و ڕۆمانانه‌ی‪ ،‬ک ‌ه تا ده‌هات ل ‌ه خه‌یاڵ دوور‬ ‫و‪ ،‬ل ‌ه ڕاستیی نزیک ده‌بوونه‌وه‌‪ .‬لێره‌و‌ه کاری ئه‌و‬ ‫ئه‌ديبانه‌‌‪ ،‬هه‌وڵدان بۆ جوانکردنی ژیان بوو‪ ،‬که‌‬ ‫به‌هۆی جه‌نگی ناوخۆو‌ه خوێنێکی زۆر ڕژابوو‪.‬‬ ‫له‌م قۆناغ ‌ه ئاڵۆزه‌دا‪ ،‬هه‌ندێکی دیکه‌ی نوسه‌رانی‬ ‫ڕووس‪ ،‬هه‌ڵوێستێکی پێچه‌وانه‌ی شۆڕشیان هه‌بوو و‪،‬‬ ‫دژی ده‌وه‌ستانه‌وه‌‪ .‬بۆی ‌ه به‌شێکیان شاربه‌ده‌رکران‬ ‫و به‌شێکی دیکه‌یشیان چوون ‌ه ده‌ره‌وه‌ی ڕووسیا‪،‬‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی ل ‌ه نه‌گه‌ڕانه‌وه‌ی ڕووسیای قه‌یسه‌ڕیی‬ ‫دڵنیابوون‪ ،‬له‌وانه‌یش « بۆریس باسته‌رناک – ئانا‬ ‫ئاخماتۆڤا – ماندێڵشتام »‪.‬‬ ‫یه‌کێک له‌و شتانه‌ی ببوون ‌ه ته‌گه‌ر‌ه له هه‌مبه‌ر ئه‌ده‌بی‬ ‫سۆسیالیستیی یه‌کگرتووی گه‌النی سۆڤيه‌تدا‪،‬‬ ‫نه‌یاره‌کان بوون‪ .‬ده‌یانویست هه‌ستی وێژه‌ڤان و‬ ‫شاعیران بکڕن و درووشمه‌کانی شۆڕش بشێوێنن‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم نوسه‌رانی سۆڤيه‌ت‪ ،‬به‌چۆک نه‌هاتن و‬ ‫کاریان له‌سه‌ر ته‌بایی و هاوڕێیه‌تی و زیادکردنی‬ ‫خۆشه‌ویستیی نێوانیان ده‌کرد‪ ،‬بۆی ‌ه ب ‌ه شێوه‌یه‌کی‬ ‫باش ده‌ستیان هه‌بوو ل ‌ه پووچه‌ڵکردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌واڵنه‌‬ ‫‌ڵه نه‌ته‌وه‌یی و ئایینییه‌ی كه‬ ‫و ته‌قاندنی ئه‌‌و دومه ‌‌‬ ‫مێژوو درووستی کردبوو‪ .‬هه‌روه‌ها کاریگه‌رییان هه‌بوو‬ ‫له‌سه‌ر دانانی سیاسه‌تی گونجاو بۆ چاره‌سه‌کردنی‬ ‫بابه‌ت ‌ه نه‌ته‌وه‌یییه‌کان و بچووککردنه‌وه‌ی جوداوازیی‬ ‫ڕۆشنبیری و ئابوری‪ ،‬هه‌روه‌ها دانانی درووشمی “‬ ‫ئه‌ده‌ب و هونه‌ر ل ‌ه خزمه‌تی گه‌لدان! “‪.‬‬ ‫ل ‌ه بیسته‌کانی ســه‌ده‌ی بیسته‌م‪ ،‬کۆبوونه‌و‌ه و‬ ‫بزاڤی ئه‌ده‌بيى زۆر پێکهێنران‪ ،‬وه‌ک « ڕێکخراوی‬ ‫ڕۆشنبیریی پرۆلیتاری – برایانی سیرابیۆنۆڤ له‌‬ ‫ڕووسیا – شوێنکه‌وتوو‌ه نوێیه‌کانی ئۆکرانیا –‬ ‫گروپی ئه‌کادیمیی جۆرجیا – هی تریش »‪.‬‬ ‫مایاکۆڤسکی ڕۆڵێکی زۆری هه‌بوو‪ ،‬ل ‌ه له‌دایکبوونی‬ ‫شیعری شۆڕشگێڕی و‪ ،‬به‌ره‌وپێشبردنی پێش‬ ‫و پاش شــۆڕش‪ .‬ب ‌ه قه‌سید‌ه توندڕه‌وئامێزه‌کانی‬ ‫به‌رامبه‌ر نه‌یارانی شۆڕش‪ ،‬ناسراو بوو‪ .‬شاعیرگه‌لێکی‬ ‫به‌ناوبانگی دیکه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵیدا کۆک بوون و کاریانده‌کرد‪،‬‬ ‫ل ‌ه چه‌شنی «تینشین – چارڤیتس – تاکتاش –‬ ‫ڤیرگۆن – هی تریش»‪ ،‬پێکه‌و‌ه کاریانده‌کرد له‌سه‌ر‬ ‫ده‌ربڕینی هه‌ست و هــزری مرۆڤی هاوچه‌رخ‪ ،‬به‌‬ ‫زمانێکی ساد‌ه ک ‌ه هه‌موو خه‌ڵک لێی تێده‌گه‌ییشتن‪.‬‬ ‫ئه‌م حاڵه‌ته‌یش ل ‌ه شیعره‌کانی «دیمیان پیدنین‬ ‫ سێرگی یاسه‌نین»‪ ،‬ب ‌ه ڕوونی دیاره‌‪ .‬له‌وانه‌يه‌‬‫باشترین کۆمه‌ڵ ‌ه شیعر ل ‌ه سه‌ره‌تاکانی درووستبوونی‬ ‫یه‌کێتی سۆڤییه‌ت نووسرابێ‪ ،‬یارۆی ڕووسی بێ له‌‬ ‫سااڵنی ‪.1925‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه بواری ئه‌ده‌بی داستانيی ‪ -‬ڕۆمان و چیڕۆک‬ ‫‪ ،‬ل ‌ه بیسته‌کان کۆمه‌ڵ ‌ه ده‌قێک نووسران‪ ،‬ک ‌ه ته‌واو‬‫پشتیان ب ‌ه ڕێبازی ڕیالیزمی سۆسیالی ده‌به‌ست‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه به‌شێکی زۆری ڕووداوه‌کانی ئه‌و ماوه‌‪ ،‬بووه‌‬ ‫هه‌وێنی ئه‌و نووسینان ‌ه و ڕه‌نگدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر‬ ‫هه‌بوون‪ .‬ده‌توانین تێبینیی ئه‌م قسان ‌ه بکه‌ین‪ ،‬له‌‬ ‫چیڕۆکی «ڕووخــان – گادییڤ ‪ »1927‬هه‌روه‌ها‬ ‫« چیمه‌نتۆ – گالدکۆڤ ‪ ،»1925‬پاشان «زه‌وی‬ ‫– چۆرنی ‪ ،»1928‬له‌گه‌ڵ «ڕه‌گـ ‌ه قووڵه‌کان –‬ ‫ئیبراهیمۆڤ»‪ .‬هه‌روه‌ها چاپبوونی به‌رگی یه‌که‌می‬ ‫ڕۆمانی «دۆنی ئارام – میخائیل شۆلۆخۆڤ ‪،»1928‬‬ ‫دیارده‌یه‌کی باشی گه‌شه‌کردنی ئه‌ده‌بی سۆڤيه‌تیی‬ ‫بوو‪ ،‬چونک ‌ه شۆلۆخۆڤ توانیی باسێکی ده‌قاوده‌ق‬ ‫و ڕاستیی ژیانی «کۆزاک»ـه‌کان بکات‪ ،‬ل ‌ه ناوچه‌ی‬ ‫«دۆن»‪ .‬هه‌روه‌ها ل ‌ه ڕۆمانه‌که‌یدا‪ ،‬ئه‌و ملمالنێ‬ ‫مێژوویییه‌ی نێوان کۆن و نوێ‪ ،‬ل ‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫ڕووداوه‌کانی شۆڕش‪ ،‬ک ‌ه بابه‌تی نوێی هێنای ‌ه گۆڕێ‪،‬‬ ‫باسکردووه‌‪ .‬چونک ‌ه ئه‌و کات ‌ه مرۆڤ‪ ،‬ده‌بوو له‌نێو‬ ‫ئه‌و حاڵه‌ت ‌ه ئاڵۆزه‌ی که‌س ده‌ره‌نجامه‌که‌ی نه‌ده‌زانی‪،‬‬ ‫خۆی یه‌کالیی بکاته‌و‌ه به‌رامبه‌ر شۆڕش‪ ،‬ئایا یار‬ ‫یان نه‌یارێتی؟ هه‌روه‌ها ده‌بوو بڕوا ب ‌ه له‌دایکبوونی‬

‫مرۆڤی نوێی کردبا‪ ،‬ک ‌ه ژماره‌یه‌کی زۆر ل ‌ه نوسه‌ران و ده‌خرای ‌ه ژێر باس‪ .‬هه‌ندێکیش ل ‌ه ده‌قه‌کانیاندا‪،‬‬ ‫شاعیری سۆڤيه‌ت‪ ،‬باسیان لێو‌ه کردبوو‪.‬‬ ‫باسیان ل ‌ه که‌س ‌ه ده‌رووننه‌خۆش و ترسنۆکه‌کان‬ ‫به‌ستنی کۆنگره‌ی یه‌که‌می نوسه‌رانی سۆڤيه‌تی‪ ،‬به‌رامبه‌ر ئاسته‌نگه‌کان‪ ،‬هه‌روه‌ها خیانه‌ت و ناپاکی‪،‬‬ ‫ل ‌ه ساڵی ‪ ،1934‬خاڵێکی وه‌رچه‌رخانی گرنگ بوو ده‌ک ــرد‪ .‬وه‌ک ئـه‌م حاڵه‌ت ‌ه ل ‌ه کورته‌ڕۆمانی «‬ ‫ل ‌ه ئه‌ده‌بی سۆڤيه‌تی‪ .‬تێیدا «ده‌ستووری بااڵی چاره‌نووسی ئاده‌میزاد – شۆلۆخۆڤ»‪ ،‬ده‌بینین‪ ،‬که‌‬ ‫یه‌کێتیی نوسه‌رانی سۆڤيه‌ت»ڕۆنرا و‪ ،‬ئاماژه‌یان ڕۆحی پاڵه‌وانێتی و زیان و ئازاری جه‌نگاوه‌رێک له‌‬ ‫به‌و‌ه دا؛ ک ‌ه ڕیالیزمی سۆسیالیستی‪ ،‬قوتابخانه‌ی به‌ره‌ی جه‌نگدا ده‌گێڕێته‌وه‌‪ .‬وێده‌چی جوانترین ده‌قی‬ ‫سه‌ره‌کیی داهێنانی هونه‌ری و ئه‌ده‌بییه‌‪ .‬ڕیالیزمی نووسراو له‌سه‌ر جه‌نگ‪ ،‬شانۆنامه‌ی «سه‌نگه‌ر –‬ ‫سۆسیالیستی‪ ،‬به‌وپێیه‌ی ل ‌ه کۆنگره‌که‌دا هاتووه‌‪ ،‬کارنیچۆک ‪ ،» 1942‬هه‌روه‌ها « قڵیشان – لیۆنۆڤ‬ ‫وات ‌ه «وێناکردنی ڕاستیی ل ‌ه ڕێگه‌ی گه‌شه‌کردنه‌ ‪ ،» 1942‬دواتریش «خه‌ڵکانی ڕووس – سیمۆنۆڤ‬ ‫شۆڕشییه‌کانییه‌و‌ه و‪ ،‬درووستکردنی نێوه‌ندگیرییه‌ک‪ ،» 1942 ،‬ئینجا « داستانی کیرۆڤ له‌گه‌ڵمانه‌‬ ‫له‌نێوان ڕاستی و وردبینی مێژووییی له‌و وێنه‌ ‪ -‬تیخۆنۆڤ ‪ ،» 1940‬پاشان «ڕۆمانی ڕابـه‌ر –‬ ‫ئه‌ده‌بيیانه‌ی هه‌ڵگری ڕاستی و هــزرن‪ ،‬ئه‌میش کۆلیشکۆڤ ‪ ،» 1943‬دوا دانه‌یش « ڤاسیلی‬ ‫له‌به‌ر پێگه‌یاندنی خه‌باتگێڕه‌کان له‌سه‌ر ڕۆحی تیۆرکین –تڤاردۆڤسکی ‪ » 1945 / 1941‬بێت‪.‬‬ ‫سۆسیالیستی»‪ .‬هه‌ر له‌و کۆنگره‌یه‌دا‪ ،‬جه‌خت گرنگ ‌ه ئــامــاژ‌ه بــه‌و‌ه بــده‌یــن‪ ،‬هـه‌مــوو ئ ـه‌و کــاره‌‬ ‫له‌سه‌ر نزیکیی ئه‌ده‌بی گه‌النی نێو سنووری یه‌کێتیی ئه‌ده‌بییانه‌ی ل ‌ه کاتی جه‌نگ و پاش ئه‌وه‌یشدا‬ ‫سۆڤيه‌ت کرا و‪ ،‬داوایان لێکرا پابه‌ند بن ب ‌ه فۆرمه‌ نووسراون‌‪ ،‬ل ‌ه ده‌وری بابه‌تی پاڵه‌وانێتیی جه‌نگاوه‌ر‬ ‫نوێکه‌ی وێژ‌ه و ئه‌ده‌ب‪.‬‬ ‫و شۆڕش و جوامێری ده‌خولێته‌وه‌‪ ،‬دیسانه‌و‌ه نمونه‌‬ ‫مه‌کسیم گــۆرکــی‪ ،‬ڕۆڵــێــکــی بــاشــی ه ـه‌بــوو له‌ بۆ ئه‌م ‌ه ڕۆمانی «دارستانی ڕووسی – لیۆنۆڤ»‪،‬‬ ‫درووستکردنی فۆرم ‌ه نوێکه‌ی ئه‌ده‌بی سۆڤيه‌ت‪ .‬هه‌روه‌ها ڕۆمانی «ئه‌وان نیشتیمانیان ده‌پاراست –‬ ‫کـــار‌ه وێــژه‌یــیــی ـه‌کــانــی‪ ،‬بــوونــ ‌ه بــنــاغ ـه‌ی ـه‌ک بۆ شۆلۆخۆڤ»‪.‬‬ ‫دامه‌زراندنی ڕیالیزمی سۆسیالیستی‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه کاره‌ ل ‌ه کۆتایی په‌نجاکان‪ ،‬تا ده‌هات نوسه‌رانی سۆڤيه‌ت‪،‬‬ ‫ڕۆمانسییه‌کانه‌و‌ه ل ‌ه نه‌وه‌ده‌کانی سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌م‪ ،‬له‌ژێر کۆتوبه‌ند و سیاسه‌تی کۆیالیه‌تییکردن بۆ تاک‪،‬‬ ‫تا ده‌گا ب ‌ه ڕۆمانی «دایــک» و شانۆنامه‌ی «له‌ ک ‌ه ل ‌ه سه‌رده‌می ستالیندا هه‌بوو‪ ،‬ڕزگاریان ده‌بوو‪.‬‬ ‫چاڵه‌که‌دا» و «دوژمنه‌کان»‪ ،‬کۆتا کاره‌کانیشی که‌ تێبینیی ئه‌م قسه‌یش ل ‌ه داستانه‌که‌ی« تڤاردۆڤسکی‬ ‫وێناکردنی ژیانی خۆی بوو‪ ،‬وه‌ک «منداڵییم» و‪» ،‬ی شاعیر ده‌بینرێت‪ ،‬به‌ناوی « له‌پشت دوورييه‌وه‌‪،‬‬ ‫«له‌نێو خه‌ڵکدا» و‪« ،‬زانکۆکانم»‪ ،‬ئه‌مان ‌ه و له‌پاڵ دوورییگه‌لێك هه‌ن»‪ ،‬ک ‌ه تێیدا باسی چاره‌نووسی‬ ‫چیڕۆکه‌کانی ل ‌ه چه‌شنی « کاری خێزانی ئارتامۆنۆڤ یه‌کێتیی سۆڤيه‌ت ل ‌ه پاش جه‌نگی دووه‌می جیهانی‬ ‫» و‪« ،‬ژیانی کلێم سامگین» و زۆری تریش‪ .‬له‌ و‪ ،‬جیاوازیی سیاسی و ڕێگه‌کانی چــاره‌سـه‌ر و‬ ‫بیست و سییه‌کانیشدا‪ ،‬کۆمه‌ڵێکی نوسه‌رانی بنه‌بڕکردنی‪ ،‬ده‌کا‪.‬‬ ‫سۆڤيه‌ت‪ ،‬کاره‌کانیان ل ‌ه ئه‌ده‌بی مندااڵندا چڕ له‌و سه‌روبه‌نده‌دا و‪ ،‬له‌نێو کار‌ه ئه‌ده‌بییه‌کانی تایبه‌ت‬ ‫کرده‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه دیارترین ئه‌و که‌سانه‌یش « مایاکۆڤسکی ب ‌ه جه‌نگ و شۆڕش‪ ،‬کۆمه‌ڵێک نوسه‌ری دیک ‌ه له‌‬ ‫–چۆکۆڤسکی – مارشاڵ – بارتۆ – میخالکۆڤ»‪ .‬کۆتایی سییه‌کان ده‌رک ـه‌وتــن‪ ،‬ک ‌ه گرنگییان به‌‬ ‫هه‌روه‌ها «نیکۆاڵی ئاسترۆڤسکی»‪ ،‬ل ‌ه په‌ڕتووکی بابه‌تی خه‌یاڵی زانستی ده‌دا له‌نێو چیڕۆکه‌کانیاندا‪.‬‬ ‫«پۆاڵمان کوتا»‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه ‪ 1934‬باڵو بووه‌وه‌‪ ،‬ڕۆڵێکی له‌و ماوه‌دا کۆمه‌ڵ ‌ه کارێک ده‌رچــوون‪ ،‬ک ‌ه باس له‌‬ ‫کاریگه‌ری گێڕا‪ ،‬ل ‌ه په‌روه‌رده‌کردنی گه‌نجان له‌سه‌ر گه‌ردوون و ئه‌ستێر‌ه و په‌یوه‌ندیی نێوان هه‌ساره‌کان‬ ‫ڕۆحی شۆڕش و به‌رگه‌گرتن و به‌رخودان و ئارامگرتن و‪ ،‬جیۆلۆجیا و دۆزینه‌و‌ه زانستییه‌کان ده‌کات‪ ،‬وه‌ک‬ ‫هه‌مبه‌ر دژوارییه‌کان‪ ،‬ک ‌ه یه‌کێتیی سۆڤيه‌ت له‌ ڕۆمانه‌کانی «بازێک ل ‌ه بۆشایییدا – بلیاییڤ ‪»1933‬‬ ‫قۆناغه‌کانی یه‌که‌مییدا دووچاری بووه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها‪« ،‬ئه‌ستێره‌ی سپێدان –ڤۆلکۆڤ ‪»1957‬‬ ‫پێکدادانی‬ ‫‌ڵ‬ ‫ل ‌ه کۆتایی سییه‌کان و چله‌کاندا‪ ،‬له‌گه‬ ‫دواتر‪« ،‬خوشکی زه‌وی – مارتینۆڤ ‪ »1959‬پاشان‪،‬‬ ‫سیاسی و هێزه‌کانی سۆڤيه‌ت له‌گه‌ڵ نــازی و «زه‌ویی گه‌رم –کاندیبا ‪ »1950‬ئینجا «نهێنییه‌کانی‬ ‫فاشیسته‌‌کانی ئه‌ورووپادا‪ ،‬کۆمه‌ڵێک ل ‌ه نوسه‌رانی دوو زه‌ریا – ئادامۆڤ – ‪.»1939‬‬ ‫سۆڤيه‌ت‪ ،‬ل ‌ه به‌رهه‌مه‌کانیاندا‪ ،‬ده‌ستیانکرد به‌ هه‌نووک ‌ه ل ‌ه به‌ناوبانگترین نوسه‌رانی سۆڤيه‌تیی‬ ‫بانگه‌ش ‌ه و نوێکردنه‌وه‌ی خۆشه‌ویستیی نیشتیمان و زیندوو‪ « ،‬جه‌نگیز ئایتماتۆڤ »‪ ،‬خاوه‌نی ڕۆمانه‌کانی‬ ‫ڕۆحی شۆڕش و‪ ،‬به‌رزڕاگرتنی نه‌به‌ردی و پاڵه‌وانی « جه‌میل ‌ه ‪ -‬یه‌که‌م مامۆستا – مااڵوا گوڵساری‬ ‫و به‌رخودان‪ ،‬ل ‌ه جه‌نگی دژ ب ‌ه فاشیزمدا‪ .‬گرنگترین – زه‌ویی دایک –که‌وڵ»ـه و‪ ،‬ژماره‌یه‌کی زۆریان‬ ‫شاعیرانی ئه‌م قۆناغه‌‪ ،‬بریتییوون ل ‌ه « سۆرکۆڤ – کراونه‌ت ‌ه عه‌ره‌بی‪ .‬هه‌روه‌ها نموونه‌ی نوسه‌ری دیکه‌‬ ‫سیمۆنۆڤ – لۆگۆڤسکی – تیچین – موسا جه‌لیل وه‌کوو شاعیری داغستانی « ڕه‌سوڵ حه‌مزه‌تۆڤ –‬ ‫»‪ .‬ته‌نانه‌ت هه‌ندێکیان ل ‌ه جه‌نگیشدا به‌شداربوون یڤتوشینکۆ – ڕاسپۆتین »ـه‌‪.‬‬ ‫و ژماره‌یه‌کیان لێ شه‌هید بــوون‪ ،‬ل ‌ه پێشه‌نگی ل ‌ه هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی بیسته‌م‪ ،‬دوا قۆناغی ئه‌ده‌بی‬ ‫ئه‌و نوسه‌ر‌ه شه‌هیدانه‌یش « گایدار –ئالتاوزن – یه‌کێتیی سۆڤيه‌ت بینرا‪ .‬ک ‌ه هه‌وڵدان بوو بۆ کرانه‌وه‌‬ ‫ئاوتکین – کریمۆڤ – البین – پترۆڤ – موسا به‌ڕووی قوتابخان ‌ه و ڕێباز‌ه ئه‌ده‌بییه‌کانی دیکه‌دا‪.‬‬ ‫جه‌لیل – ئاشاکۆڤ – هی تریش»‪.‬‬ ‫دواتر ڕه‌خنه‌گران به‌قورسی ڕه‌خنه‌یان ل ‌ه ئه‌ده‌بی‬ ‫پێویست ‌ه ئاماژ‌ه به‌و‌ه بدرێت‪ ،‬ڕووداوه‌کانی جه‌نگی جه‌نگ و شۆڕش گرت و‪ ،‬به‌و‌ه ناوزه‌دیان کرد‪ ،‬که‌‬ ‫دووه‌مـــی جیهانی‪ ،‬چاره‌نووسی به‌شێکی زۆری دراوه‌ت ‌ه پاڵ حیزب و ڕێگه‌یه‌کی ته‌سک و ته‌نگه‌به‌ری‬ ‫نه‌ته‌وه‌کانی یه‌کێتیی سۆڤيه‌تی لێک نزیک کرده‌وه‌‪ ،‬ئایدۆلۆژیی هه‌ڵبژاردووه‌‪ .‬بۆی ‌ه له‌و سه‌روبه‌نده‌دا‪،‬‬ ‫تاکو وایلێهات‪ ،‬ئه‌سته‌م بێت له‌نێو په‌ڕتووکی هه‌ر کۆمه‌ڵێک نوسه‌ر ده‌ورکه‌وتن‪ ،‬ده‌یانویست کار له‌سه‌ر‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌ک ل ‌ه یه‌کێتی سۆڤيه‌ت‪ ،‬یه‌کێک بدۆزیته‌وه‌ کاڵکردنه‌وه‌ی ئه‌و مێژوو و پته‌وکردنی داهاتووی‬ ‫باس ل ‌ه شۆڕش و جه‌نگی دژ ب ‌ه فاشیزم نه‌کات! ویژه‌ی سۆڤيه‌تیی بکه‌ن‪ ،‬به‌اڵم شکستی یه‌کێتیی‬ ‫ئه‌م ‌ه ڕێخۆشکه‌ر بوو بۆ دۆزینه‌وه‌ی فۆرمێكی نوێ و سۆڤيه‌ت‪ ،‬ل ‌ه ساڵی ‪ ،1991‬کۆتایی ب ‌ه دوا هه‌وڵی‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ند و پڕتر ل ‌ه ئه‌ده‌بی سۆڤيه‌تیی‪ ،‬ک ‌ه دواتر نوسه‌ران دا و‪ ،‬جارێکی تر نه‌هاتنه‌و‌ه سه‌ر ئه‌و‬ ‫ب ‌ه «ئه‌ده‌بی جه‌نگ» ناوبرا‪ .‬له‌م شێو‌ه نوێیه‌یدا‪ ،‬پرۆژه‌یه‌‪.‬‬ ‫باسوخواسی پاڵه‌وانێتیی جه‌نگاوه‌رانی سۆڤییه‌ت‬ ‫سەرچاوە‪ :‬سایتی نێگەتیڤ‬ ‫ل ‌ه به‌ره‌ی جه‌نگ و‪ ،‬ده‌ستکه‌وتی جووتیاره‌کان له‌‬ ‫‪www.negativegroup.org‬‬ ‫جه‌نگی ناوخۆ و‪ ،‬قوربانیدان ‌ه جه‌سته‌یییه‌کانی گه‌ل‪،‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )312‬دوشەممە ‪201٦/9/26‬‬

‫داعش‬ ‫و‬ ‫باڵقنه‌بووه‌‪ ،‬خۆى نه‌ناسیووه‌ له‌ پێناو‬ ‫گه‌یشتن به‌ ڕه‌گه‌زى به‌رامبه‌ر (حۆرى‬ ‫= سێكس) خــۆى بته‌قێنێته‌وه‌؟‬ ‫سەرهەد فتاح محەمەد‬ ‫یان هه‌ر به‌گشتى ئه‌و هه‌موو ڕق و‬ ‫توڕه‌ییه‌ى ئێمه‌ له‌یه‌كدى‪ ،‬له‌ ئاستى‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تى و سیاسی و جوگرافییه‌‬ ‫چۆن چێنراوه‌" له‌ هه‌موو ئاسته‌كاندا‬ ‫ب ـه‌ ڕوونـــى هه‌ستیپێده‌كرێ؟ یان‬ ‫به‌گشتى ترس له‌ مرۆڤـ ڕاستییه‌كه‌ى ئه‌وه‌یه‌ بوونى داعش وه‌ك‬ ‫شتێك نییه‌‪ ،‬ئاواىت بیر‪ ،‬به‌م شێوه‌ بوونێكى بێپرسیار و‬ ‫حاشاهه‌ڵنه‌گربوه‌؟ بوونى ئه‌م فكره‌‪،‬‬ ‫كه‌مبونه‌وه‌یامن هه‌بێت‪ ..‬ئه‌م هه‌سته‌‪ ،‬ئه‌م جۆره‌ له‌ تێڕوانین‬ ‫بۆ كۆمه‌ڵگه‌ و ژیان و قیامه‌ت‪ .‬پێمان‬ ‫(نیچه‌) خۆش بێت یان نا ڕیشه‌یه‌كى قووڵى‬ ‫له‌ ناوه‌ندى ڕاگه‌یاندن‪،‬و پـه‌روه‌رده‌‪،‬و‬ ‫ئایین‪،‬و كه‌لتوور و خێزان و سیستمى‬ ‫هیچ دیـــارده‌و گۆڕانێكى سیاسی شێوه‌ ژیانمان‪،‬و مێژودایه‌‪ .‬به‌هێزى‬ ‫یــان كــۆمـه‌اڵیـه‌تــى و ئاینى بــه‌ده‌ر خۆشى له‌ الوازیى ئێمه‌ و نه‌فره‌تكردنى‬ ‫نییه‌ له‌و ژینگه‌یه‌ى مــرۆڤ له‌ناویدا (ئێستا)یه‌كى بێزراوه‌وه‌" وه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫ده‌ژى و وشیارده‌بێت تیایدا‪ ،‬ئه‌و كه‌ (خۆمان) دروستمان كردووه‌‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫گۆڕانكاریانه‌ش كه‌ ڕووده‌ده‌ن نه‌بن وه‌اڵمــى ده‌رئه‌نجامه‌كانى بده‌ینه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ بابه‌تێك بۆ تێڕوانین‪ ،‬له‌ خۆ و بیخه‌ینه‌ به‌ر ڕه‌خنه‌و شیكاریبكه‌ین‪،‬‬ ‫ئه‌وانى تر‪ ،‬ئه‌و مه‌عریفه‌ و ئه‌زموون نـه‌ك پشتگوێی بخه‌ین یــان لێی ڕا‬ ‫و دونیابینیه‌ش‌ هه‌مانه‌‪ ،‬دواجــار به‌ بكه‌ین‪ .‬داعش ئێستا" ته‌نها "فكره‌یه‌كى‬ ‫شێوه‌ى تــاك یــان گــروپ گوزارشت جیهادى‪،‬و به‌ سه‌ربازیكردنى كۆمه‌ڵ‪،‬‬ ‫له‌خۆیان ده‌كـــه‌ن‪ ،‬ئاماده‌یی هزرى و دیاریكردنى شێوه‌یه‌كى تایبه‌ت‬ ‫توندوتیژى له‌ چوارچێوه‌یه‌كى ڕێكخراو و زۆر كۆنى ژیــان‪،‬و ژیانێكى ته‌واو‬ ‫یــان ناڕێكخراو لـه‌ نــاومــانــدا‪ ،‬پاش بێ پرسیار‪،‬و ڕه‌تكردنه‌وه‌ى هه‌موو‬ ‫ده‌ركه‌وتنى داعــش وه‌ك جێكه‌وتى جوانى و هه‌موو هونه‌ر‪،‬و سڕینه‌وه‌ى‬ ‫ئه‌م هزره‌ توندوتیژه‌‪ .‬زانیبێتمان یان مێژووى شارستانییه‌ت و دابه‌زینى‬ ‫نا ده‌ركــه‌وت ئه‌گه‌رێكى كــراوه‌ بووه‌ ژن هه‌تا ئاستى ئـــاژه‌ڵ نییه‌‪ .‬له‌‬ ‫به‌ ڕووى كۆمه‌ڵى ئێمه‌دا‪ .‬ڕۆشـتنى چوارچێوه‌ى ده‌سه‌اڵتى خودى داعش‬ ‫گه‌نجانى ئێمه‌ بــۆ نــاو داعــش به‌و و هــاوشــێــوه‌كــانــى(ب ـه‌ره‌ى نوسره‪‌،‬‬ ‫ڕێژه‌یه‌ به‌ كردار‪ ،‬و مه‌یلى داعشبوون تالیبان‪ ،‬بوكوحه‌رام و قاعیده‌‪،)...‬‬ ‫به‌ ڕێژه‌یه‌كى زیاتر به‌(گفتار) له‌ به‌ڵكو داعش په‌رژینكردنى خه‌ون و‬ ‫ناوماندا‪ .‬سـه‌لمێنه‌رى هه‌ژارییه‌كى خه‌یاڵمانه‌‪ ،‬شورایه‌كه‌ ب ـه‌ده‌ورى هه‌ر‬ ‫زۆر و بێوێنه‌ى مه‌عریفى و مرۆیی و مێژویه‌ك به‌ چاوى ئه‌مڕۆ بیخوێنینه‌وه‌‪،‬‬ ‫تێنه‌گه‌یشنى ڕوونه‌ له‌ ڕۆڵ و ئه‌ركى بێده‌نگبون والڵبون و چاوپۆشینه‌‪ ،‬له‌‬ ‫ئایین‪ ،‬كه‌ له‌ ناوه‌نده‌ په‌روه‌رده‌ییه‌ ڕابردوو‪ ،‬له‌ ئێستاش هه‌رچۆنێك بێت!‪،‬‬ ‫حكومى و ئاینییه‌كان؛ هه‌تا ئێستا خه‌فه‌كردنى عه‌قڵ و لۆژیك و به‌ هیچ‬ ‫ئێمه‌ى له‌ سه‌ر ڕا ده‌هێنرێ‪ .‬ئه‌وه‌شى و بێنرخكرنی دونیاى مۆدێرنه‌‪ .‬دونیاى‬ ‫مایه‌ى سه‌رسوڕمان بوو؛ هه‌تا ئێستاش مۆدێرن وه‌ك مــاف‪ ،‬وه‌ك سیستم‪،‬‬ ‫وه‌ك پێویست‪ ،‬داعش و داعشگه‌رى‪ ،‬له‌ وه‌ك تێڕوانین بۆ(ده‌سه‌اڵت)‪ .‬داعش‬ ‫ئاستى ئه‌كادیمیدا‪ ،‬نه‌بووه‌ به‌هۆیه‌ك‪ ،‬ئــه‌و بازنه‌یه‌یه‌ ك ـه‌ عه‌قڵى دۆگما‬ ‫به‌بابه‌تێك بۆ تویژینه‌وەی‌ زانستى‪ ،‬یا به‌رده‌وام تیایدا ده‌سوڕێته‌وه‌‪ ،‬و نابێت‬ ‫هه‌ژانێك له‌ژیانى كۆمه‌اڵیه‌تیماندا‪،‬و ئێمه‌ پرسیار له‌ سه‌ر حه‌قیقه‌ته‌كانى‬ ‫له‌ سه‌ر بونیاده‌كانى پشته‌وه‌ى ئه‌م بــكـه‌یــن‪( .‬داعــــش) مرۆڤێكه‌ ئێمه‌‬ ‫گروپه‌ و نهێنییه‌كانى به‌رهه‌مهێنان دروستى ده‌كه‌ین‪ ،‬ئێمه‌ فێرى ده‌كه‌ین‪،‬‬ ‫و زه‌مینه‌سازى مرۆڤگه‌لێك زۆر به‌ ئه‌و كه‌ره‌سته‌یه‌كى خــاوه‌‪ ،‬ئێمه‌ به‌‬ ‫ئاسانى و به‌ شانازییه‌وه‌ له‌ هه‌موو نه‌خۆشى ده‌یخه‌ینه‌ نێو كۆمه‌ڵ‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ئاسته‌ زانستییه‌كان و چینه‌كانى فێرده‌كه‌ین مێژوویه‌كى برینداره‌‪،‬‬ ‫كۆمه‌ڵ‪ ،‬وه‌ك شوناس هه‌ڵگریبن‪ .‬هه‌تا خه‌ونێكى به‌دینه‌هاتووى ناو مێژووه‌‪،‬‬ ‫دواین سنوور‪ ،‬ئاماده‌ى هه‌ر كرده‌یه‌كى بیرێكى ژیاننه‌ویست و ئاراسته‌كراوه‌‪،‬‬ ‫به‌ربه‌ریه‌ت ئاسابن‪ .‬چ خه‌یاڵ و چ ئـه‌و ئیتر نابێت (ئــه‌و) بیت‪ ،‬وه‌ك‬ ‫په‌روه‌رده‌یه‌كى شكستخواردوو له‌ چ تاك‪ ،‬خودبوون هیچ مانایه‌كى نییه‌‪،‬‬ ‫بێئاگاییه‌كداین‪ ،‬مێرمنداڵێك هێشتا بۆ ئه‌و‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ى ل ‌ه ئارامى و دڵنیایى‬

‫و ئاسایشدا بــژى‪ ،‬موفتى و ئاغاى‬ ‫ده‌وێت (هه‌ر به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ى خاوه‌ن‬ ‫تواناكان به‌ سروشت خۆیان له‌ یه‌ك‬ ‫دوورده‌گــرن‪ ،‬بێ تواناكان ڕووده‌كه‌نه‌‬ ‫یه‌كتر)‪ ( ،‬نیچه‌ سه‌رچاوه‌كانى ئه‌خالق‬ ‫ال‪ ،)179‬مرۆڤى داعشى هیچ پێویستى‬ ‫به‌ تایبه‌تمه‌ندی وئازادى وبیركردنه‌وه‌ و‬ ‫گه‌ڕان وپرسیار نییه‌‪ ،‬ملكه‌چبوون بۆ‬ ‫واقع ئه‌ركێكه‌ هه‌موو ده‌بێت پێڕه‌و‬ ‫و ستایشى بكه‌ین‪ ،‬نابێ ده‌ستكارى‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬ئه‌و واقع دروستناكات‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫حه‌قیقه‌ت و واقعێكى مێژووى هه‌بووه‪‌،‬‬ ‫" پیاده‌ى ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ده‌بێت كۆمه‌ڵگه‌‬ ‫و عه‌قڵ له‌ ئاستیدا‪ ،‬خۆی به‌ده‌سته‌وه‌‬ ‫بــدات‪ ،‬بـــاوه‌ڕی به‌ گفتوگۆش نیه‌‪،‬‬ ‫زمــانــى ئــه‌و چــه‌ك و فــتــوایـه‌‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێكیش نیه‌ نه‌یزانیت‪ ،‬گه‌ر شتێكیش‬ ‫نه‌زانێت بۆی گرنگ نییه‌‪ ،‬به‌كورتى‬ ‫عه‌قڵى داعشى ئه‌و سۆپه‌ر ماركێته‌یه‌‪،‬‬ ‫هه‌موو وه‌اڵمێكى تیادا ده‌ستده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫ئه‌و ده‌بێت به‌شێكى گرنگ بێت‪ ،‬له‌‬ ‫كۆمه‌ڵ‪،‬و حزب‪،‬و گروپ" گروپێك نا‪،‬‬ ‫له‌ ئێستادا به‌ته‌نها‪ ،‬به‌ڵكو گروپێك‬ ‫ڕیشه‌یه‌كى لـه‌ مــێــژووى دوور یان‬ ‫نزیكدایه‌(خه‌الفه‌ت‪-‬دیكاتۆریه‌ت)‪.‬‬ ‫(مێژوو سه‌رانسه‌ر فێرمان ده‌كات‪ ،‬له‌‬ ‫ژێر هه‌ر ده‌سته‌گه‌رییه‌كدا ئاره‌زوویه‌كى‬ ‫تــاكــڕه‌وى شــاراوه‌ی ـه‌ (نیچه‌‪-‬هه‌مان‬ ‫سه‌رچاوه‌و الپه‌ره‌ى پێشوو)‪.‬‬ ‫داعش ئامانجى خه‌ونێكى ئه‌به‌دى‬ ‫ده‌س ـه‌اڵت ـه‌‪ ،‬ئ ـه‌و نوێنه‌رى شكستى‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكه‌ له‌ رابــردوودا‪ ،‬شكستێك‬ ‫ده‌بێت ڕاستبكرێته‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌مه‌ش‬ ‫په‌نا بۆ هه‌موو كه‌ره‌سته‌كانى دونیاى‬ ‫مــۆدێــرن ده‌بـــات‪ ،‬هێنده‌ى ده‌ستى‬ ‫پێڕابگات‪ ،‬خۆى پڕچه‌كده‌كات‪ ،‬به‌‬ ‫سڕینه‌وه‌ى به‌رامبه‌ر ده‌یه‌وێت به‌رگیرى‬ ‫له‌ خۆى بكات‪ .‬له‌ الیه‌كى تریشه‌وه‌‬ ‫به‌ ناوى دونیایه‌كى تر یان (ئاینده‌وه‌)‬ ‫كه‌( هه‌رگیز نایه‌ت)‪ ،‬مافى نه‌بوونى‬ ‫ژیــان لـه‌ وانــى تــر وه‌رده‌گــرێــت ـه‌وه‌‪.‬‬ ‫هــزرى داعشگه‌رى ناتوانێت به‌ بێ‬ ‫دوژمنێكى وه‌همى بژى‪ ،‬ناتوانێت به‌‬ ‫بێ قوربانى بژى‪ ،‬به‌ ڕوونى ده‌یه‌وێت‬ ‫ئێستامان داگیربكات‪ .‬دیاره‌ بیان و‬ ‫مژده‌كانیشى ڕوون و ئاشكران‪ ،‬بۆ‬ ‫ده‌ستكه‌وتنى سـه‌رچــاوه‌كــانــى‪ ،‬زۆر‬ ‫پێویستمان به‌ ماندوبون نییه‌‪ ،‬له‌‬ ‫هه‌مان كاتیشدا (ســه‌رۆك)و شێخ و‬ ‫موفتى كه‌منین‪ ،‬له‌ ڕێى هۆیه‌كانى‬ ‫گه‌یاندنه‌وه‌ فتواى نوێ بۆ ته‌ڵقینكردن‬ ‫و كوشتنى ئه‌ندامانى كۆمه‌ڵگه‌ له‌‬ ‫یه‌ك بكه‌ن وبگه‌یه‌نن‪ .‬مرۆڤێك به‌م‬ ‫شێوه‌ ژیان ڕه‌تبكاته‌وه‌‪ ،‬به‌س نییه‌‬ ‫ته‌نها ئایین به‌ سه‌رچاوه‌كانى(داعش)‬ ‫بوون بزانین‪ ،‬ده‌توانین بڵێین ئایین‬

‫سیاس ‌‬ ‫هتى‬ ‫داعشگه‌رى‬

‫كــۆكــه‌ره‌وه‌ى غ ـه‌ریــزه‌ى ئ ـه‌و مرۆڤه‌ گروپ‪ (.‬داعش)یش دواهه‌مین مۆدیلى‬ ‫ترساو مه‌رگدۆسته‌یه‌ كه‌ سیستمى ئ ـه‌و به‌ربه‌ریه‌ته‌ نابێت له‌ سایه‌ى‬ ‫داعشگه‌رى به‌رهه‌مى ده‌هێنێت‪ ،‬خودى ئه‌م سیستمى پـه‌روه‌رده‌دا ده‌یبینین‪‌،‬‬ ‫داعش ده‌ركه‌وته‌یه‌‪ ،‬لق و توێژێكه‌" ڕاگه‌یاندن ب ـه‌زۆر شێوه‌ له‌ خزمه‌ت‬ ‫شه‌پۆلێكى زریانێكه‌‪ ،‬له‌ سیستمه‌كه‌ى‪ .‬په‌خشكردن ونمایشكردنیدایه‌‪ .‬وتارى‬ ‫دیاره‌ ئه‌گه‌ر باوه‌ڕمان به‌ نه‌ سڕینه‌وه‌و زاڵى مێژویى و نه‌بوونى بیركردنه‌وه‌ى‬ ‫لــه‌ نــاونــه‌بــردن و برسینه‌كردنى ڕه‌خنه‌یى و ئه‌و كه‌لتوره‌ى تا ئێستا‬ ‫نـه‌یــارو لێكنه‌چووه‌كانمان هه‌بێت‪ ،‬مایه‌ى شانازى زۆربه‌مانه‌‪ ،‬هانده‌رو‬ ‫ئه‌و مێژوه‌شمان له‌ بیر نه‌چێت له‌م به‌رهه‌مهێنه‌رى ئه‌م غه‌ریزه‌ كپكراوه‌ن‪،‬‬ ‫ناوچه‌یه‌دا تا كۆتا سنوور‪ ،‬هێز و وزه‌ى غه‌ریزه‌یه‌ك هه‌ر جارێك له‌ ژێر ناوێكدا‬ ‫كۆمه‌ڵگا به‌خراپترین شێوه‌ له‌ پێناو س ـه‌ر ده‌رده‌هێنێت‪ ،‬پێناسی خۆى‬ ‫ده‌كات‪ ،‬غه‌ریزه‌یه‌ك وه‌ك كه‌ره‌سته‌ى‬ ‫مانه‌وه‌دا به‌كارهێنراوه‌‪.‬‬ ‫لێره‌دا به‌ ته‌واوى هه‌ست به‌نه‌بوونى خـــاو" ئــامــاده‌ى بـــوون بـه‌(بــۆمــب)‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكى ته‌ندروست ده‌كه‌ین‪ ،‬كه‌ ودڕنده‌ییه‌كه‌ هه‌ر گروپێكى داعشگه‌ر‪،‬‬ ‫ڕه‌نگدانه‌وه‌ى خواستى كۆمه‌ڵ بێت‪ ،‬ده‌توانن به‌كاریبهێنن‪ .‬هیچ به‌رنامه‌یه‌كى‬ ‫الوازى و شكستى ئیدارى و یاسایی هه‌ستپێكراو ئــه‌مــڕۆ لــه‌ دونــیــاى‬ ‫و سیستمه‌كه‌ ده‌بینینه‌وه‌‪ ،‬سیستمێك ئێمه‌دا نییه‌ ڕێگربێت له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م‬ ‫كـه‌ خێڵ و نــه‌وت و پــیــرۆزى مێژو عه‌قڵییه‌ته‌دا خۆی به‌رپرسیار بزانێت‪.‬‬ ‫پێكه‌وه‌‪ ،‬و بێده‌نگییه‌كى سیاسی و چ له‌ سه‌ر ئاستى حكومى و چ له‌ سه‌ر‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تى ئه‌به‌دى " شورایه‌تى‪ .‬ئاستى فكرى و ئایینى‪ ،‬ئه‌و هه‌ڵوێست‬ ‫بۆیه‌ ده‌سـه‌اڵتـه‌كــان ل ـه‌م ناوچانه‌دا و ڕه‌خنانه‌ى كه‌ گیراونه‌به‌ر یان ئه‌و‬ ‫به‌رهه‌مهاتوون"‪ ،‬النى كه‌م له‌م سه‌د وه‌اڵمــانـه‌ى له‌ به‌رامبه‌ر داعشگه‌رى‬ ‫ساڵه‌ى دوایدا به‌شێوه‌یه‌كى دیاریكراو و ئه‌خالقى داعشى خــراون ـه‌ت ـه‌ڕوو‪،‬‬ ‫یه‌كئاراسته‌ سیاسه‌ت و بینین و باوه‌ڕ و كه‌م و شه‌رمن و الوازبــوون‪ ،‬هه‌رگیز‬ ‫ئازادی ودونیا و مێژومان به‌ ئاره‌زووى وه‌ك پێویست ئاماده‌یی ته‌واومان له‌‬ ‫خــۆى بــۆ شــرۆڤ ـه‌ده‌كــات‪ ،‬لـه‌ پێناو به‌رامبه‌ر هزرى داعشگه‌رى نه‌بووه‌‪.‬‬ ‫شاردنه‌وه‌ى ڕووى ڕاسته‌قینه‌ى خۆیدا‪ .‬ئه‌گه‌ر داعش ده‌سپێشخه‌رى په‌المارى‬ ‫هه‌ر له‌ سایه‌ى ئه‌م سیاسه‌ته‌وه‌یه‌‪ ،‬تیرۆرستى و داگیركارى بێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ئــه‌م ــڕۆ ده‌بــیــنــیــن ئ ـه‌نــدامــبــوونــى له‌ به‌رامبه‌ردا ئه‌ركى گ ـه‌وره‌ی ئێمه‌‬ ‫هاونیشتمانییانی ناو هه‌ر گروپێكى ڕوب ـه‌ڕوبــون ـه‌وه‌ى كـــردارى و هــزری‪،‬‬ ‫تــونــدئــاژوو‪ ،‬و چ ـه‌كــدار‪ ،‬و پیرۆز و پێویستییه‌كى بــه‌رده‌وام وحه‌تمییه‌‪،‬‬ ‫خۆ ب ـه‌پــیــرۆززان و مـــژده‌به‌خش‪ ،‬ده‌بێت ئه‌نجامى بــده‌یــن‪ .‬به‌گرتنى‬ ‫له‌ ئه‌ندامبوون له‌ هه‌ر ڕێكخراوێكى ئه‌ندام و پوچه‌ڵكردنه‌وه‌ى(بۆمب)؛‬ ‫مه‌ده‌نى و سه‌ربه‌خۆى و مرۆڤدۆست‪ ،‬هه‌رگیز جه‌نگى داعشگه‌رى كۆتایی‬ ‫زیاتر و ئاسانتره‌‪ ،‬نه‌ك ته‌نها زیاتره‌‪ ،‬نایه‌ت‪ ،‬ده‌بێت پێش ئه‌وه‌ى كۆمه‌ڵگا‬ ‫به‌ڵكو ئه‌م ڕێكخراوانه‌ هه‌میشه‌ له‌ بارگاوى بكرێت‪ ،‬ده‌بێت ڕێی لێبگرین‪.‬‬ ‫پـه‌راوێــزى ئه‌و كار و كاره‌ساتانه‌دا بۆ ئه‌مه‌ش پێویستمان به‌ ستراتیژێكى‬ ‫بوون كه‌ مرۆڤی سادیستخوازى ناو ڕوونه‌ " چ له‌ ئاستى تاك‪-‬دا بێ یان‬ ‫سیستم بـه‌ شــێــوه‌و ڕێــگــاى جیاواز كۆمه‌ڵ‪ ،‬ڕێز بۆ مرۆڤ بگه‌ڕێنێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌ركه‌وتوون‪ ،‬كۆمه‌ڵگایه‌كى مه‌ده‌نى ك ـه‌ به‌هیچ نرخێك ئینسانیبوون‬ ‫" بونیادى ڕێكخراوى مه‌ده‌نییه‌‪ ،‬هه‌ر و (ئێستا)مان نه‌فرۆشین‪ .‬ده‌بــێ‬ ‫له‌ به‌ر ئه‌وه‌شه‌ كه‌ الى ئێمه‌ بوونى ژیاندۆستى ‪،‬كه‌رامه‌ت ‪ ،‬ماف‪ ،‬ئازادى‪،‬‬ ‫نییه‌‪ .‬داعش ته‌نها ناوێكه‌ بۆ گرتنه‌ و مه‌ده‌نییه‌ت‪ ،‬له‌ به‌ر چاوبگیرێ‪،‬و به‌‬ ‫خــۆى هه‌ستێك یــان هه‌ڵوێستێك‪ ،‬مرۆڤى ئێمه‌ ئاشنابكرێته‌وه‌‪ .‬داعش‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر به‌خۆ‪ ،‬ڕاڤه‌یه‌كه‌ بۆ بوون له‌ ناو ئێمه‌دا نییه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ ئێمه‌ین له‌‬ ‫و ژیان‪ ،‬باوه‌ڕێكى ساده‌ و ڕواڵه‌تییه‌ ناو داعشگه‌ریداین‪ .‬وه‌ك بیركردنه‌وه‌‬ ‫له‌دین‪ ،‬ئه‌م ناوه‌ ده‌مامكه‌‪ ،‬پێشتر وه‌ك و دونیابینى‪ ،‬گه‌مارۆدراوین‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ئه‌خالقى سیاسی‪،‬و ئیدارى‪،‬و حزبى‪ ،‬كــارێــك نه‌كه‌ین هێنده‌ى مه‌ترسی‬ ‫و پــه‌روه‌رده‌یــی ه ـه‌بــوون‪ .‬هه‌روه‌ها سیاسه‌تى داعشگه‌رى م ـه‌زن بێت‪،‬‬ ‫وه‌ك بیركردنه‌وه‌‪ ،‬و مێژوخوازى‪ ،‬ئــه‌وا بــاجـه‌كـه‌ى ده‌ده‌یـــن ل ـه‌ ڕووى‬ ‫ژیــانــى پـه‌ڕگــیــرانـه‌ ل ـه‌ نــاو دونــیــاى كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كى بێده‌نگ‬ ‫مۆدێرنماندا" نامۆ نییه‌‪ ،‬زۆربــه‌ى و داخـــراو ستایشكار‪ ،‬و لـه‌ ڕووى‬ ‫ده‌وڵه‌ته‌كانى ناوچه‌كه‌ به‌ هاوشێوه‌ى سه‌ربازییه‌وه‌ قوربانییه‌كى به‌رده‌وام‪،‬‬ ‫یاسا نه‌نوسراوه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانیان‪ ،‬و له‌ برى بیركردنه‌وه‌ له‌ بونیادنانى‬ ‫دروستكار و زه‌مینه‌ى ئه‌ندێشه‌ى ئاینده‌مان‪ ،‬به‌دواى عه‌قڵییه‌تى داعش‬ ‫داعشگه‌رى بوون‪ ،‬چ وه‌ك تاك چ وه‌ك وداعشگه‌رییه‌وه‌ ده‌بین و كاره‌ساته‌كانى‬

‫ده‌ژمــێــریــن‪ .‬داعــشــگ ـه‌رى ب ـه‌ پله‌ى‬ ‫یه‌كه‌م نه‌فره‌ته‌ له‌ ژیــان‪ ،‬ژیانێك‪،‬‬ ‫تــاك خــودبــوونــى خــۆى بپارێزێت‪.‬‬ ‫له‌ ده‌ره‌وه‌ى هه‌ر هێزێكى ده‌ره‌كــى‬ ‫و سیستمى زاڵــى داعشگه‌ر دیــارى‬ ‫بكات‪ ،‬ژیان به‌ ماناى كاركردن بۆ به‌‬ ‫ده‌ستهێنانى زۆررترین ماف‪،‬و ئازادى‪،‬‬ ‫و ئاره‌زوو‪ ،‬خواست‪،‬و گۆڕان‪ .‬ژیانێك‬ ‫چاالكیمان په‌كنه‌خات‪ .‬بۆیه‌ داعش‬ ‫سڕینه‌وه‌ى هه‌موو ئـه‌م ئه‌گه‌رانه‌ و‬ ‫كاركردنه‌ له‌ سه‌ر بێنرخكردنى‪ ،‬بوونى‬ ‫خۆى له‌ سه‌ر بونیادناوه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫سڕینه‌وه‌ى بـه‌رامــبـه‌ره‌‪ ،‬یــان بوونه‌‬ ‫مرۆڤى پله‌ سێ و چواره‌‪ ،‬بێ ڕێزییه‌‬ ‫به‌ تاكى سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬و پیرۆزییه‌كى له‌و‬ ‫نه‌چوو ئیتر ئایینى بێ‪ ،‬یان حزبى و‬ ‫كه‌سی‪( .‬داعشگه‌رى) كۆنترۆڵى كۆى‬ ‫سیستمه‌كه‌ پێكده‌هێنێت‪ .‬له‌ ژێر ناوى‬ ‫ژیانى باشتر و دیندارى ڕاسته‌قینه‌‪،‬‬ ‫ئیستامان لێ ده‌كات به‌ دۆزه‌خ‪ .‬له‌ ژێر‬ ‫ناوى سه‌ركه‌وتن وئاینده‌ى گه‌شه‌وه‌‬ ‫‪،‬هه‌موومان ده‌بێت ئاماده‌بین ببین به‌‬ ‫قوربانى‪ .‬به‌ ناوى حه‌قیقه‌ت و مێژوو‬ ‫خوداوه‌‪ ،‬بیركردنه‌وه‌مان قفڵ ده‌كات‪.‬‬ ‫به‌ نــاوى ح ـه‌رام وداهێنانكارییه‌وه‌‪،‬‬ ‫شرۆڤه‌ى ده‌ق و ڕه‌خنه‌ له‌ واقعمان لێ‬ ‫قه‌ده‌غه‌ده‌كات‪.‬‬ ‫‌ داعشبون له‌ دۆخ و جوگرافیایه‌كى وا‬ ‫به‌رین‪ ،‬به‌اڵم له‌ یه‌كچوو كه‌ داعشگه‌رى‬ ‫تیای بااڵده‌سته‌‪ ،‬ئێمه‌ش به‌شێكین‬ ‫لێی‪ ،‬نابێ ڕامان بچڵه‌كێنێت‪ ،‬تووشى‬ ‫واقوڕمانمان بكات‪ ،‬یان ته‌نانه‌ت پرسیار‬ ‫له‌ سه‌ر به‌ربه‌ریه‌ترین شێوازه‌كانى‬ ‫ئه‌شكه‌نجه‌و له‌ ناوبردن بكه‌ین‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ ده‌بێ بڵێین‪،‬له‌ غیابى‬ ‫سیستم و پ ـه‌روه‌رده‌ و بیركردنه‌وه‌ى‬ ‫ڕه‌خنه‌یی ته‌ندروست و پرسیارنه‌كردن‪،‬‬ ‫له‌سه‌ر حه‌قیقه‌ت و ڕێژه‌یی حه‌قیقه‌ت‬ ‫و"حه‌قیقه‌تى ده‌س ـه‌اڵت‪ .‬هه‌روه‌ها به‌‬ ‫ئــاوڕدان ـه‌وه‌ له‌ مێژوو دوور و نزیك‬ ‫بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬ساتێكى هێنده‌‬ ‫ڕوناكى تیادا نییه‌ بیكه‌ین به‌ ڕه‌مز‪ ،‬یان‬ ‫سه‌رده‌مێكى زێڕین بۆى بگه‌ڕێینه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌تا له‌ پێناو گه‌ڕانه‌یدا ده‌ست نه‌برێت‬ ‫بۆ كه‌رامه‌تى مــرۆڤ‪ ،‬مافى ژیــان و‬ ‫ئازادى نه‌سه‌نرێته‌وه‌ له‌ كه‌س له‌ ژێر‬ ‫هیچ ناو ناونیشانێكدا‪ .‬بۆیه‌ داعشنه‌بون‬ ‫له‌ ژینگه‌یه‌كى داعشگه‌ردا‪ ،‬نه‌بوون به‌‬ ‫به‌شێك له‌ سیستمه‌كه‌ى" كه‌ تا دواین‬ ‫سنوور ئیراده‌ى مرۆڤـ بچوكده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫زیــره‌كــی و وشیارییه‌كى بێوێنه‌ى‬ ‫ده‌وێــت‪ .‬به‌ مانایه‌كى تر داعشبون‬ ‫تۆران و ڕقبونێكى یه‌كجارییه‌ له‌ ژیان‪،‬‬ ‫ڕقبونه‌ له‌ خۆ و پاشان ئه‌وانی تر‪.‬‬