587

‫دیالۆگ لەبارەی‬

‫«‬

‫مانیفێستی فیمێنیستی رۆشنگەری‬

‫‪5+4‬‬

‫ذمارة (‪ )587‬دو شةممة ‪2016/11/14‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫"دەكرێت هەرێم‪ ،‬لە رێگەی پرۆژەیەكی‬ ‫هەمەالیەنەوە لەگەڵ ناوەند‪ ،‬دۆخەكە چارەسەربكات"‬ ‫سازدانی (هەڵمەتی نیشتامنی) پاڵپشتییەكە بۆ موچەخۆران‌و پرۆسەی خوێندن‬ ‫چاودێر‪:‬‬

‫"داوامانكرد‪ ،‬كە‬ ‫دەرگاكان زیاتر لە جاران‬ ‫بەرەو رووی كوردەكانی‬ ‫ئێرانیشدا بكرێنەوە"‬ ‫وتووێژی رۆژنامەی (رشق)ی‬ ‫ئێرانی لەگەڵ مەال بەختیار‬

‫«‬

‫زانیاریی زیاتر لە الپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫ترامپ گۆڕانكاری لەجیهان‌و‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا دروستدەكات؟!‬

‫‪7+6‬‬

‫«‬

‫تادێت بازنەی نیگەرانیی موچەخۆر‌و هاونیشتمانانی هەرێم فراوانتر‬ ‫دەبێــت‪‌،‬و لــە بەرامبەر پێشــنیاری پەســەندكردنی بڕگەیەكیش لە‬ ‫پرۆژەی بودجەی ساڵی (‪)2017‬ی عیراقدا‪ ،‬كە رێگە بە مامەڵەكردنی‬ ‫راســتەوخۆی حكومەتــی ناوەند بدات لەگــەڵ پارێزگاكانی هەرێمدا‪،‬‬ ‫چاودێرانی سیاســیی نایشــارنەوە‪ ،‬ئەم هەنگاوە بۆ تێپەڕاندنی ئەم‬ ‫دۆخــە‌و بە شــێوەیەكی كاتی خراپ نیە‪ ،‬بــەاڵم دەكرێت حكومەتی‬ ‫هەرێــم پڕۆژەیەكی درێژخایەنی ئابوری‌و سیاســی‌و یاســایی لەگەڵ‬ ‫حكومەتی ناوەندا هەبێت‪.‬‬ ‫ئەو چاودێرانە‪ ،‬پێیانوایە‪ ،‬ئەو جۆرە تێزە توندەڕەوانە‪ ،‬كاریگەریی‬ ‫نەرێنیان بەدواوەیەو "دوربینانە" نین‪ .‬رادەستكردنی بەشە بودجەی‬ ‫هەرێــم بــە پارێزگاكان خۆیان‪ ،‬وەك چارەســەرێكی كاتی‌و تەنیا بۆ‬ ‫ئەم باردۆخە قەیراناوییــە گونجاوە‪ ،‬بەاڵم نابێت بكرێتە رێگاچارەی‬ ‫هەمیشەیی كێشە ئابوری‌و سیاسییەكان‪ ،‬ئەمەش لەپێناو تێكنەچونی‬ ‫زیاتــری نێوماڵی كوردی‌و بارودۆخی هەرێــم‪ .‬دەكرێت لە بری ئەمە‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردســتان‪ ،‬لە رێگــەی پڕۆژەیەكی درێژخایەنی‬ ‫ئابوری‌و سیاســی‌و یاسایی‪ ،‬لەگەڵ حكومەتی ناوەنددا‪ ،‬بارودۆخەكە‬ ‫چارەسەربكات‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬سەبارەت بە رەتكردنەوەی وەرگرتنی مینحەی هاتوچۆیش‬ ‫لەالیەن بەشــێك لــە موچەخۆرانــی ناڕازییــەوە‪ ،‬مامۆســتایەك لە‬ ‫ســتونێكدا‪ ،‬پێیوایــە‪ ،‬هەڵەیەكــی گەورەیە‪ ،‬كە بە پاســاوی ئەوەی‬ ‫"تەنها دەبێ حكومەت كێشــە داراییەكانمان چارەســەر بكات"‪ ،‬ئەم‬ ‫هەڵمەتــە نیشــتمانییە‌و بەرهەمەكــەی رەتبكەینەوە‪‌،‬و بە "ســواڵ‌و‬ ‫سەدەقە"ی وەسف بكەین‪ ،‬بەڵكو دەبێ پاڵپشتی بین‪.‬‬ ‫رونیشــیدەكاتەوە‪ ،‬ئەزمونــی زۆربــەی واڵتــان‌و ناوخۆشــمان‬ ‫دەریخســتوە‪ ،‬دروســتكردنی كەمپەینــی لەوبابەتــە كارێكــی زۆر‬ ‫ئاســاییە‪‌،‬و تەنانــەت نەریتێكــی مرۆیی‌و نیشتمانییشــە‪ .‬ســازدانی‬ ‫(هەڵمەتــی نیشــتمانی) لــەم بارودۆخــەی ئەمــڕۆی هەرێمیــش‪،‬‬ ‫مانای ســاردكردنەوە نیە لــە داواكردنی مافە پیشــەییەكان‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پاڵپشــتییەكە بــۆ رزگاركردنــی پرۆســەی خوێندن لە پەكخســتن‌و‬ ‫وەســتان‪ ،‬كە لەم بارەشدا كاریگەریی نەرێنیی هەلومەرجەكە لەسەر‬ ‫نەوەیەك رەنگدەداتەوە‪.‬‬

‫ﮔەﻻوێﮋ‬ ‫ﻓێﺴﺘﻴﭭﺎڵﯽ ﮔەﻻوێﮋ‬ ‫ﺑﻴﺴﺘەﻣﻴﻦ ﻓێﺴﺘﻴﭭﺎڵﯽ‬ ‫ﺑﻴﺴﺘەﻣﻴﻦ‬

‫ﺋەﻗڵﯽ ﺋﺎزادی ﻧەوەﻳەﮐﯽ رۆﺷﻨﮕەر‬

‫‪20‬‬

‫ﻣﻬﺮﺟﺎن ﮔﻼوﻳﮋ اﻟﻌﺸﺮﻳﻦ‬

‫ﻋﻘﻞ ﺣﺮ ﻟﺠﻴﻞ ﻣﺘﻨﻮر‬

‫ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردستان لە‬ ‫داوی ئایدیۆلۆژیای‬ ‫ئاكەپەدا‬ ‫ماجد خەلیل‬

‫‪TWENTIETH GALAWEJ FESTIVAL‬‬ ‫‪Free Mind of enlightened generation‬‬

‫ﺑﻴﺴﺘﻤﻴﻦ ﺟﺸﻨﻮارە ﮔﻼوﻳﮋ‬

‫ﻋﻘﻞ ازاد ﻧﺴﻠﯽ روﺷﻨﮕﺮ‬

‫‪SULAIMANI‬‬ ‫‪Nov. 20-23 2016‬‬

‫بیستەمین‬ ‫فێستیڤاڵی گەالوێژ‬

‫چرای ئەدەبیات‬ ‫لە دۆخی جەنگدا‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )587‬دوشةممة ‪2016/11/14‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ترامپ سەركێشە!‬ ‫سەرۆكی نوێی ئەمەریكا گۆڕانكاری لەجیهان‌و‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا دروستدەكات؟!‬ ‫چاودێر‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫سۆنامییەكەی ترامپ‪-‬ی پاڵێوراوی‬ ‫كۆمارییــەكان‪ ،‬وەك چــاوەڕوان‬ ‫نەدەكــرا‪ ،‬هێــاری‪-‬ی پاڵێــوراوی‬ ‫راماڵــی‪‌،‬و‬ ‫دیموكراتییەكانــی‬ ‫توانــی لــە ‪ 28‬ویالیەتی ئەمەریكا‬ ‫دەنگــدان لــە بەرژەوەندیی خۆی‬ ‫مسۆگەربكات‪ .‬سەرەرای بردنەوەی‬ ‫زۆرینەی كورسییەكانی كۆنگرێس‪،‬‬ ‫‪ 128‬كورســیی بەرامبــەر ‪121‬‬ ‫كورســیی دیمەكراتەكان‪ ،‬پاشــان‬ ‫مســۆگەركردنی نوێكردنــەوەی‬ ‫ئەنجومەنی پیرانــی ئەو واڵتەش‪،‬‬ ‫لــە بەرژەوەندیــی كۆمارییــەكان‬ ‫كۆتاییهات‪.‬‬ ‫هەمــو ئــەو روداو‌و گۆڕانكارییانــە بــە‬ ‫ترامــپ‪-‬ی چــل‌و پێنجەمیــن ســەرۆكی‬ ‫ئەمەریــكاوە‪ ،‬نزیكــەی هەفتەیەكــە میدیا‬ ‫جیهانییەكانــی بەخۆیەوە ســەرقاڵكردوە‪،‬‬ ‫بــە شــێوەیەك كــە خاڵــی وردبونــەوە‬ ‫لەســەر گۆڕانكارییەكانــە لــە رۆژهەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاست بەگشتی‌و هەڵوێستی ئەمەریكای‬ ‫ســەروەختی ترامــپ لە كەیســی ســوریاو‬ ‫جەنگی تێرۆر چەندین بابەتی دیكەی وەك‬ ‫دژایەتــی تێرۆریــزم‌و ئیســامی تونــدڕەو‌و‬ ‫نەخشــەی نوێــی سیاســەتی ئەمەریــكا‬

‫ســەبارەت بــە روســیاو بااڵنســی هێــز لە‬ ‫ناوچەكە‪.‬‬

‫هیوای كورد بە ترەمپ‬

‫كــورد لــەدەرەوەی ئــەم چوارچێوەیــە‬ ‫بەدەرنابێــت‪ .‬لەكاتێكــدا چ ســەروەختی‬ ‫بانگەشــەی هەڵبژاردنەكان‌و چ پێشتریش‪،‬‬ ‫دۆناڵــد ترامپ بۆچــون‌و خوێندنەوەی زۆر‬ ‫ئەرێنــی لەبــارەی كــوردەوە هەبــو‪ .‬ئــەو‬ ‫لێــدوان‌و خوێندنــەوەو بۆچونانــەی ترامپ‬ ‫لەســەر كورد‪ ،‬بە جۆرێــك لەجۆرەكان وای‬ ‫لە ناوەندە سیاسی‌و روناكبیرییەكەی كورد‬ ‫كردوە‪ ،‬كە هیوایەك لەسەر سەرۆك ترامپ‬ ‫هەڵچنێــت‪ ،‬چونكە بێ هیــچ پێچوپەنایەك‬ ‫ئەو دەیوت «كوردان باشترین جەنگاوەری‬ ‫دژی تێــرۆر‌و توندڕەویــن‪ ،‬ئــەوان دەبێــت‬ ‫پڕچــەك بكرێــن‌و ئەمەریكا وەك دۆســتی‬ ‫خۆی ســەیریان بكات‪ ،‬ئەوان سەلماندویانە‬ ‫كــە دۆســتی ئەمەریــكان‪ ،‬هەماهەنگــی‬ ‫نێوان ئەمەریكاو كورد پێویســتە‪‌،‬و لەسەر‬ ‫ئەمەریكاش پێوستە ئەوان بەكاربهێنێت»‪.‬‬

‫لەسەر ئاستی ئەمەریكا‬

‫چینی كەمدەرامــەت‌و هەژار (كە بەپێی‬ ‫راپۆرتەكانــی واشــینتۆن پۆســت زۆرینەی‬ ‫ئەمەریــكا پێكدەهێنــن)‪ ،‬زۆرینــەی لەگەڵ‬ ‫ئــەوەدان بەهەر جۆرێك بێت گۆڕانكارییەك‬

‫لەئەمەریــكادا روبدات‪ ،‬جا ئیدی چاك بێت كورتــە بــۆ سیاســەتی نوێــی ئەمەریــكا‬ ‫یان خــراپ‪« ،‬ئەمــە مانشــێتێكی الوەكی بەرامبەر ســعودییە‪ ،‬كە دەڵێت «سعودییە‬ ‫رۆژنامەكەیــە پاش هەڵبژاردنــی ترامپ»‪ .‬ئەو مانگا شیردەرەیە هەركاتێك شیرەكەی‬ ‫ئێستاش لەسەر زەمینی واقیعی ئەمەریكا‪ ،‬وشكی كرد سەریدەبڕین‪ ،‬ئەمەش بە واتای‬ ‫دەنگێكی ناڕازی‌و خۆپیشــاندان هەن دژ بە ئــەوەی قەزاو قــەدەری ‪ 750‬ملیار دۆالری‬ ‫دەرچونی ترامپ‪ ،‬بەاڵم بزانین جگە لەسەر ئەمەریكی پارەی فرۆشــی نەوتی سعودییە‬ ‫هەڵوێســتە ئەرێنییەكانــی لەســەر كــورد‪ ،‬دەكەوێتەبــەر مەرحەمەتــی سیاســەتی‬ ‫چی لەســەر رۆژهەاڵتی ناوەراست‌و هەندێك ئایندەی ترەمپەوەو ئەوە ئەو وشكەســاڵ‌و‬ ‫جوگرافیاو واڵت دەڵێت‌و نەخشــی سیاسیی بــێ ســەوزاییەیە‪ ،‬كە مانگاكــە چاوەڕوانی‬ ‫ئەمەریــكا چــۆن دەگوزەرێــت لــەم وتەزاو دەكات»‪.‬‬ ‫خوێندنەوانەی ترەمپ؟‬

‫مەلەفی سوریا‬

‫هەر پێشــتر ترامپ ئەوەی ئاشكرا كرد‪،‬‬ ‫كە بەشــار ئەســەد لە هیــاری‌و ئۆباماش‬ ‫زیرەكترە! كێشەی ئەمەریكاش بریتی نییە‬ ‫لە بونی كێشە لەگەڵ ئەسەدو حكومەتەكەی‬ ‫ئەســەد‪ ،‬بەڵكو كێشــەیەكە لەگەڵ تێرۆرو‬ ‫رێكخــراوی داعــش‌و گروپــە چەكدارییــە‬ ‫تێرۆرسیتە ئیسالمییەكانی دیكە‪ .‬دەشڵێت‬ ‫«بێهۆشییە بەدوای ئەوەدا وێڵ بیت بەشار‬ ‫ئەســەد وەدەرنێیت‪ ،‬چونكە روسیا بەرگری‬ ‫لێدەكات‪ ،‬من شــەڕی ئەســەد ناكەم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە جددی داعش هەڵدەكەنم»‪.‬‬

‫مەلەفی سعودییە‬

‫هەر ئەو رستەیەی ترامپ خوێندنەوەیەكی‬

‫مەلەفی ئیرسائیلی‬

‫جیــاوازی نابینرێــت لەنێــوان هیــاری‬ ‫كلینتۆن‪-‬دا ســەبارەت بە نەخشی سیاسەتی‬ ‫ئەمەریــكا بەرامبــەر مەلەفــی ئیســرائیل‪،‬‬ ‫ئیســرائیل منداڵە بەنازەكەی ئەمەریكا بوەو‬ ‫هــەرواش دەمێنێتەوە‪ ،‬تەنانــەت ترامپ‪-‬یش‬ ‫بەڵێنی ئەوەی داوە كە پایتەختی ئیســرائیل‬ ‫لە تەلئەبیبەوە بگوازێتەوە بۆ قودس‪.‬‬

‫مەلەفی ئەتۆم‬

‫رێككەوتنــی ئەتۆمــی ئەمەریــكاو ئێران‪،‬‬ ‫یــان بەواتایەكی دیكە واڵتانــی ‪‌1+5‬و ئێران‪،‬‬ ‫بەهیــچ شــێوەیەك لەنێــو نەخشــەڕێگای‬ ‫سیاســی دۆناڵد ترامــپ‪-‬دا پێناچێت جێگای‬ ‫ببێتــەوە‪ ،‬بە شــێوەیەك كــە ترەمپ دەڵێت‬ ‫«كاغــەزی ئــەو رێكەوتنــە دەدڕێنــم»‪،‬‬

‫بەاڵم الیخۆشــییەوە‪ ،‬بەهــرۆز كەمالوەندی‪،‬‬ ‫وتەبێــژی دامــەزراوەی ئەتۆمیــی ئێــران‪،‬‬ ‫دەڵێت «پاش سەركەوتنەكەی ترامپ ئێران‬ ‫دەبێــت دەســتوبرد بكەوێتەخــۆ‪ ،‬هەرچەند‬ ‫ئێــران پابەندە بەجێبەجێكردنــی خاڵەكانی‬ ‫رێككەوتننامەكــە»‪ .‬هــەر دوای وتەكــەی‬ ‫ترامپ‪-‬یش‪ ،‬عەلی خامنەئی‪ ،‬رابەری شۆڕشی‬ ‫ئیســامی ئێران‪ ،‬وتی «ئەگەر ئێوە دڕانتان‬ ‫ئێمە دەیسوتێنین»‪.‬‬

‫ئەمەریكاو روسیا‬

‫نییە»‪« .‬ســوریییەكان جێگایان نابێتەوە لە‬ ‫ئەمەریكا»‪« .‬ئەوەی مۆڵەتی هاوڕەگەزبازان‬ ‫نــادات بابچێتــەوە بــۆ ماڵــەوە دانیشــێت‬ ‫باشــترە»‪« .‬عیــراق‌و لیبیــا پاش ســەدام‌و‬ ‫قەزافــی خراپتریــان بەســەرهات»‪« .‬چاوم‬ ‫لەسەر مزگەوت‌و موســوڵمانان هەڵناگرم»‪.‬‬ ‫«عەرەبــی ئەمەریكیمان بۆ نابێتە شــت»‪.‬‬ ‫«دۆزەخێــك بــۆ داعــش دادەگیرســێنم»‪.‬‬ ‫«دەبم بە هاوڕێی ڤالدیمێر پۆتن»‪« .‬هێالری‬ ‫قوڕیكرد بەسەر ژنانی پاكدا»‪« .‬دەبێت چین‬ ‫لەو گەشــە ئابورییە بوەستێنم»‪« .‬بۆ هەمو‬ ‫كەسێك نییە بێتە خاكی ئەمەریكاوە»‪.‬‬

‫هــەر لەســەرەتای بانگەشــەكانییەوە‪،‬‬ ‫ترامپ جەخت لە نزیكبونەوەو دروســتكردنی‬ ‫هەماهەنگــی لەگــەڵ روســیا دەكات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫پرسیارە گەورەكە چییە؟‬ ‫تەنانــەت باڵیــوزی ئەمەریــكاش لە ســوریا‬ ‫ئــەو پرســیارەی كــە ماوەتــەوە بكرێت‬ ‫نەیزانــی چــۆن وەاڵمــی ئــەوە بداتــەوە كە ئەوەیــە‪ ،‬ئایــا ترامپ ســەركەوتودەبێت لە‬ ‫ترەمــپ چــۆن دەیەوێــت لەگــەڵ روســیا ســەپاندنی بڕیاریەكانیدا لــە واڵتێكی وەك‬ ‫هەماهەنــگ بێت‌و نزیكبێتەوەو لەگەڵ ئێران‪ -‬دامەزراوەیــی ئەمەریــكادا؟ لــە كاتێكــدا‬ ‫یــش تێكــی بدات‪ ،‬بــەاڵم بە گشــتی ترامپ هەندێك وایدەبینــن‪ ،‬ئەمەریكا ئەو واڵتەیە‬ ‫پێیوایە‪ ،‬كارێكی ژیرانەیە سیاســیەتی نوێی دامــەزراوە بەڕێوەیدەبــات‪ ،‬نەك ســەرۆك!‬ ‫ئەمەریــكا لە روســیا خۆی نزیــك بخاتەوە‪ ،‬بــەاڵم هەندێكیــش وایدەبییــن كــە چــوار‬ ‫لــە كاتێكدا روســیا لەیــەك بەرەدایە دژ بە ســاڵی ئاینــدە زەمینلەرزەیەكــی بەهێــزی‬ ‫تێــرۆر‌و كەشــتیی بەرژەوەندییــە بازرگانی‌و كۆمارییەكانــە‌و ئەوان توانیویانە كورســیی‬ ‫ئاڵوگۆڕەكانیشیان یەكن‪.‬‬ ‫ســەرۆكی ئەمەریكا كۆنگرێس‌و ئەنجومەنی‬ ‫پیران لەژێر دیموكراتەكان دەربهێنن‌و چیان‬ ‫بوێــت دەیكــەن‌و سەركێشــییەكانی ئەوان‬ ‫دیارترین وتە سەركێشەكانی ترامپ‬ ‫«موســڵمان مافــی هاتنــە ئەمەریــكای وەك مانگی سەر لەئێوارە دیارە‪.‬‬

‫ئۆپەراسیۆنی توركیا دژی چاالك‌و سیاسەتكارانی كورد بەردەوامە‌‬ ‫(هەدەپە)ش بە تەمای چڕكردنەوەی فشارە نێودەوڵەتییەكانە‬ ‫چاودێر‪ -‬میدیاكان‪:‬‬ ‫لــە ‪4‬ی ئــەم مانگــە‪ ،‬لەالیــەن‬ ‫هێــزە ئەمنییەكانــی توركیاوە‪،‬‬ ‫ئۆپەراســیۆنی پۆلیســی بــۆ‬ ‫ســەر چەنــد پارلەمانتارێكــی‬ ‫پارتــی دیموكراتــی گــەالن‬ ‫(هەدەپە) كراو نۆ پارلەمانتاری‬ ‫پارتەكــە دەســتگیركران‪ ،‬كــە‬ ‫هاوسەرۆكەكانی (هەدەپە)یشی‬ ‫گرتــەوە‪ .‬ئەمــەش پــاش ئەوە‬ ‫هات‪ ،‬كەوا ماوەی ساڵ‌و نیوێكە‬ ‫شەڕی نێوان (پەكەكە)‌و توركیا‬ ‫بە قورســی دەســتپێكردۆتەوە‪.‬‬ ‫هــاوكات ئۆپەراســیۆنی هێــزە‬ ‫ئەمنییــەكان دژی چــاالك‌و‬ ‫سیاســەتكارانی كــورد هــەر‬ ‫بەردەوامــە‪ .‬لە بەرامبەریشــدا‪،‬‬ ‫ئــەو پارتــە‪ ،‬دەیەوێــت دەنگی‬ ‫ناڕەزایــی خــۆی بگەیەنێتــە‬ ‫كۆمەڵی نێودەوڵەتی‪.‬‬

‫پــاش دەســتگیركردنی پارلەمانتارانی‬ ‫پارتەكــە‪ ،‬ســەرۆككۆماری توركیــا‬ ‫رەخنەی توندی ئاڕاســتەی هاوسەرۆكان‌و‬ ‫پارلەمانتارانی (هەدەپە) گرت‌و رایگەیاند‪،‬‬ ‫پشتئەســتوربون بــە ‌(پەكەكــە)‪‌،‬و‬ ‫(پەیەدە)‌‪ ،‬با ئەوان رزگاریانبكەن‪.‬‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان‪ ،‬سەرۆككۆماری‬ ‫توركیــا لە ‪16‬ـــەمین كۆنگرەی كۆمەڵەی‬ ‫پیشەسازان‌و كارسازانی سەربەخۆی توركیا‬ ‫لە ئیستەنبوڵ‪ ،‬لە میانەی پێشكەشكردنی‬ ‫وتارێكیــدا‪ ،‬رەخنــەی توندی ئاڕاســتەی‬ ‫(هەدەپــە) كــردو بــە درێژەپێــدەری‬ ‫(پەكەكە) لە پارلەمانی توركیا ناساندی‪،‬‬ ‫ئەوەبــو وتی «وێڕای ئەوەی لە پارلەمانی‬ ‫توركیا چاالكی سیاسسیبان دەكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆیان لە ســەروی یاســاكانەوە دەزانی‪‌،‬و‬ ‫پشتئەستوربون بە (پەكەكە)‌و (یەپەگە)‪،‬‬ ‫دەبا ئێســتا ئــەوان لەزیندانەكانــدا ئێوە‬ ‫رزگاربكەن!»‪.‬‬ ‫چاودێرانــی سیاســی پێیانوایــە‪ ،‬ئــەو‬ ‫لێدوانــەی ســەرۆككۆماری توركیــا زۆر‬ ‫رونــە‪ ،‬كە هیــچ پاســاوێكی یاســایی بۆ‬ ‫دەستگیركردنی ئەو پارلەمانتارانە نییە‪،‬و‬ ‫ئــەو هەنــگاوەی حكومەتــی توركیاش بە‬

‫تەواوەتی لــە دژی (پەكەكە)‌و (پەیەدە)‬ ‫كــراوە‪ ،‬وەك تۆڵەســەندنەوەیەك بوە لە‬ ‫بەرامبــەر ســەركەوتنەكانی (یەپەگە) لە‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتان‌و شكســتی توركیا‬ ‫لە شــەڕی (پەكەكە) لە ماوەی دو ساڵی‬ ‫رابردودا‪.‬‬

‫(هەدەپە)‪ :‬ناگەڕێینەوە پارلەمان‬

‫لەالیەكیتــرەوە‪ ،‬وەك هەڵوێســتێك‬ ‫لــە دژی دەســتگیركردنی پارلەمانتارانی‬ ‫پارتەكەیــان‪ ،‬فراكســیۆنی (هەدەپــە) لە‬ ‫راگەیەنراوێكیــدا ئاماژەبەوەدەكــەن‪ ،‬كــە‬ ‫ناگەڕێنــەوە بــۆ هۆڵــی كۆبونەوەكانــی‬ ‫پارلەمان‌و گشت كارەكانیشیان رادەگرن‪.‬‬ ‫(هەدەپە) وەك سێیەم پارتی سیاسیی‬ ‫ناو پارلەمانی توركیا‪ ،‬لە چەند دەستەیەكی‬ ‫كۆمیسیۆنی پارلەماندا نوێنەریان هەیە‪.‬‬

‫فشار لە رێگەی كۆمەڵی‬ ‫نێودەوڵەتییەوە‬

‫سێشــەممەی رابــردو‪ ،‬كۆبونــەوەی‬ ‫هەفتانــەی فراكســیۆنی (هەدەپــە)‬ ‫لــە پارلەمانــی توركیــا‪ ،‬بە دروشــمی‬ ‫(ئازادی بــۆ پارلەمانتــاران‪ ،‬بەڵی بۆ‬

‫خەباتی سیاسی) بەڕێوەچو‪.‬‬ ‫ئــەو پارتــە‪ ،‬دەیەوێــت لــە رێگــەی‬ ‫ئــەم كۆبونەوەیــەوە‪ ،‬دەنگــی ناڕەزایــی‬ ‫خۆی بگەیەنێتــە كۆمەڵــی نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوەش لــە كۆبونەوەكــەی رۆژی‬ ‫سێشــەممەی رابــردودا‪ 38 ،‬كونســوڵی‬ ‫واڵتانــی جیهانی بانگهێشــتكرد‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫پشــتیوانیی خۆیان بــۆ پارتەكە دەربڕی‌و‬ ‫ئیدانەی دەســتگیركردنی پارلەمانتارانیان‬ ‫دوپاتكردەوە‪.‬‬ ‫دوای كۆبونەوەكــەی فراكســیۆنی‬ ‫(هەدەپە)‪ ،‬چاغالر دەمیرال‪ ،‬پارلەمانتاری‬ ‫پارتەكــە‪ ،‬رایگەیانــد‪ ،‬دەســتگیركردنی‬ ‫هاوســەرۆك‌و پارلەمانتارانی پارتەكەمان‪،‬‬ ‫مانــای ئەوەیــە كودەتــا بەســەر ئیرادە‌و‬ ‫هەڵبــژاردەی گەلەكەمانــەوە كــراوە‪.‬‬ ‫ئامانجمان لە بانگهێشــتكردنی نوێنەرانی‬ ‫واڵت ئەوەیە‪ ،‬ئەم تابلۆ شەرمەزارییەی لە‬ ‫توركیــا دەگوزەرێت‪ ،‬بــە واڵتانی جیهانی‬ ‫رابگەیەنین‪.‬‬

‫ئۆپەراسیۆنەكان درێژەیان هەیە‬

‫لــە درێــژەی ئۆپەراســیۆنەكانی‬ ‫هێــزە ئەمنییــەكان لــەدژی چــاالك‌و‬

‫سیاســەتكارانی كورد‪ ،‬پێرێ‌‪ ،‬پۆلیســی‬ ‫ئامەدو ئەنقەرە هەڵیانكوتایەســەر ماڵی‬ ‫كۆمەڵــێ راوێــژكارو ئەندامــی پارتــی‬ ‫دیموكراتــی گــەالن (هەدەپــە)و پێنــج‬ ‫كەســیان دەســتگیركرد‪ ،‬كــە راوێژكاری‬ ‫پارلەمانتارانیشیان لەناودایە‪ ،‬ئەمەش بە‬ ‫تۆمەتی ئەوەی دوای كۆبونەوەی لیژنەی‬ ‫دەســتوری پارلەمــان لــە ‪2‬ی ئایــاری‬ ‫‪ 2016‬لەگــەڵ پارلەمانتارانی (هەدەپە)‬ ‫بانگەشــەیان بــۆ تێرۆر كــردوە‪ .‬هۆبەی‬ ‫بەرەنگاربونەوی تێرۆر لە بەڕێوبەرایەتیی‬ ‫پۆلیســی ئەنقــەرە‪ ،‬ئــەو كەســانەی‬ ‫دەستنیشانكرد‪ ،‬كە بەشدارییانكردوە لە‬ ‫گردبونەوەكەداو بڕیاری دەســتگیركردنی‬ ‫بۆ شەش كەس دەركرد‪ .‬هەروا راوێژكاری‬ ‫گشتی (هەدەپە)و یاریدەدەری راوێژكاری‬ ‫پارلەمانتارێكیش دەستگیركران‪.‬‬

‫راگەیاندنەكان پەكخراون‬

‫لەگەڵ بەردەوامیی ئۆپەراسۆنەكانیشدا‪،‬‬ ‫دەیــان ناوەنــدی ئەكادیمــی‌و كــوردی‬ ‫بەبڕیــاری دادگاو لەالیــەن پۆلیســەوە‬ ‫داخراون‪ ،‬لەوانە‪ :‬ناوەندی (كوردی دەر)‬ ‫لــە ئامەد‌و لــە ئەنقەرە‪ ،‬كــە ناوەندێكە‬

‫بــۆ پەرەپێدانی زمانی كــوردی‪ ،‬خانەی‬ ‫نوسەرانی كورد‌و ‪...‬تاد‪.‬‬ ‫پێشــتریش حكومەتــی توركیــا‪ ،‬بــە‬ ‫پاســاوی خزمەتكــردن بــە ئایدۆلۆژیای‬ ‫تێــرۆر‪ ،‬دەیان رۆژنامــە‌و كەناڵ‌و رادیۆی‬ ‫داخست‪ ،‬لەوانە كەناڵی ‪‌imc‬و رۆژنامەی‬ ‫ئۆزگور گوندەم‌و چەند كەناڵێكی كوردی‪.‬‬ ‫ئەمــەش بــۆ كپكردنی دەنگــی ناڕەزایی‬ ‫لــەو واڵتە‪‌،‬و رێگریكردن لــە روماڵكردنی‬ ‫روداوەكان وەكخۆی‪ .‬تەنانەت تا ئێســتا‬ ‫لە ناوچەكانی باكوری كوردستاندا فلتەر‬ ‫لەسەر بەكارهێنەرانی ئینتەرنێت هەیە‪.‬‬ ‫لەوبارەیــەوە‪ ،‬ئــادەم گەڤــەری‪،‬‬ ‫پارلەمانتاری (هەدەپە) لە وان‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بــە داخســتنی میدیــاكان‪ ،‬رایگەیانــد‪،‬‬ ‫لەئێســتادا هیــچ میدیایەكــی ئــازاد لــە‬ ‫توركیــا نەماوە تاكو روداوەكان وەكخۆی‬ ‫بگوازێتەوە‪ ،‬ئەوەی هەیە راگەیاندنەكانی‬ ‫رەســمیی دەوڵەت‌و حكومەتە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫پاساو بۆ چەواشــەكارییەكانی حكومەت‬ ‫دێننەوە‪ ،‬پشتیوانیی كارەكانی حكومەت‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی راستیی روداوەكان بە‬ ‫رایگشتی نەگات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )587‬دو شةممة ‪2016/11/14‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫مامەڵەی راستەوخۆی ناوەند لەگەڵ‬ ‫پارێزگاكان‪ ،‬كێشەی موچە چارەسەردەكات؟‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‪ :‬مامەڵەی راستەوخۆی بەغداد لەگەڵ پارێزگاكان‪ ،‬هەرێم بەرەو‬ ‫هەڵوەشانەوە دەبات‬ ‫چاودێرێك‪ :‬دەكرێت حكومەتی هەرێم پڕۆژەیەكی درێژخایەنی ئابوری‌و سیاسی‌و یاسایی‬ ‫لەگەڵ حكومەتی ناوەنددا هەبێت‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬

‫تـــادێـــت شـــەپـــۆلـــی نــیــگــەرانــی‌و‬ ‫خــۆپــیــشــانــدانــەكــان لـــە ســنــوری‬ ‫پارێزگاكانی (سلێمانی‌و هەڵەبجە)و‬ ‫ئیدارەكانی گەرمیان‌و راپەڕین‌و چەند‬ ‫ناوچەیەكی دیكەی هەرێمی كوردستان‬ ‫فراوانتر دەبێت‪‌،‬و پرسی مامەڵەكردنی‬ ‫حكومەتی نــاوەنــد بــە شێوەیەكی‬ ‫سەربەخۆ لەگەڵ پارێزگاكانی هەرێم‬ ‫بۆتە بابەتێكی گەرمی ناوەندە سیاسی‌و‬ ‫میدیاییەكان‪ ،‬ئەوەش لەكاتێكدایە كە‬ ‫بەپێی پڕۆژەیاسای بودجەی ‪2017‬ی‬ ‫عــیــراق‪ ،‬هــاوشــێــوەی ســااڵنــی رابــردو‬ ‫بڕی ناردنی نەوتی هەرێم‪‌،‬و دواتریش‬ ‫مامەڵەكردنی ناوەند لە ناردنی بودجە‬ ‫دیاریكراوە‪ .‬پارلەمانتارێكیش دەڵێت‬ ‫"ئــومــێــددەكــەیــن حكومەتی هەرێم‬ ‫پابەندبێت بــە یــاســای بــودجــەوە‪،‬‬ ‫چونكە لــە حاڵەتی مامەڵەكردنی‬ ‫راستەوخۆی ناوەند لەگەڵ پارێزگاكانی‬ ‫هەرێمدا‪ ،‬بەپێی واقیع‪ ،‬هەرێم بەرەو‬ ‫هەڵوەشاندنەوە دەڕوات"‪ .‬هاوكات‬ ‫چاودێرێكی سیاسییش نایشارێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەم هەنگاوە بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە‌و‬ ‫بە شێوەیەكی كاتی خراپ نیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەكرێت حكومەتی هەرێم پڕۆژەیەكی‬ ‫درێژخایەنی ئابوری‌و سیاسی و یاسایی‬ ‫لەگەڵ حكومەتی ناوەندا هەبێت‪.‬‬

‫ناردنی بودجە بۆ پارێزگاكانی هەرێم‬

‫ئـــــارام شــێــخ مــحــەمــەد‪ ،‬جێگری‬ ‫سەرۆكی پارلەمان لە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەنوسییدا رایگەیاند‪ ،‬ئەگەر‬ ‫حكومەتی هەرێم پابەندنەبێت بەو‬ ‫بڕگانەی لە بودجەی عیراقدا هەیە‪،‬‬ ‫كاردەكەین بۆ ئــەوەی بڕگەیەك لە‬ ‫پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵی (‪)2017‬‬ ‫پەسەندبكرێت‪ ،‬بەوەی لە حاڵەتێكی‬ ‫لەوجۆرەدا ناوەند مامەڵەی راستەوخۆ‬ ‫لەگەڵ پارێزگاكان بكات‪.‬‬ ‫هــاوكــات‪ ،‬بەپێی ئــەو زانیارییانەی‬ ‫دەســت (چــاودێــر) كەوتون‪ ،‬حەیدەر‬ ‫عەبادی‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی عیراق‪ ،‬لە‬ ‫دوایین لێدوانیدا ئاماژەی بەوەكردوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬پێویستە رێككەوتنێكی‬ ‫نوێ لەگەڵ حكومەتی هەرێم بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە رێژەی فەرمانبەرانی هەرێم زۆر‬ ‫زیاترە لەو رێژەیەی لە الی حكومەتی‬ ‫عیراق هەیەو لە پڕۆژەیاسای بودجەی‬ ‫عیراقدا هاتوە‪.‬‬

‫"هەرێم بەرەو هەڵوەشانەوە‬ ‫دەبات"‬

‫هــەر لــەوبــارەیــەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی‬ ‫یەكێتی لە بــەغــداد‪ ،‬بە (چــاودێــر)ی‬

‫راگەیاند‪ ،‬كاتێك باس لە مامەڵەكردنی‬ ‫راستەوخۆی بەغداد لەگەڵ پارێزگاكانی‬ ‫هــەرێــمــی كــوردســتــان دەكــرێــت بۆ‬ ‫ناردنی بەشەبودجە‪ ،‬دەبێت ئەوەمان‬ ‫لەیادنەچێت‪ ،‬كە دۆخــی هەرێم زۆر‬ ‫خراپەو بێموچەییەو هەمو كایەكانی‬ ‫ژیــان بــەرەو داڕوخــان دەڕوات‪ ،‬بۆیە‬ ‫داوامــانــكــردوە بەپێی پــڕۆژەیــاســای‬ ‫بودجەی ‪2017‬ی عیراق‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم پابەندبێت بە ناردنی نەوتەكەی‬ ‫بۆ بەغداد بەرامبەر بە ناردنی رێژەی‬ ‫لــە (‪ )%17‬لــەالیــەن بــەغــدادەوە بۆ‬ ‫هەرێم‪ ،‬ئەمەش لەناو پڕۆژەیاساكەدا‬ ‫جــێــگــیــركــراوەو تــەنــیــا دەنــگــدانــی‬ ‫مــاوە‪ ،‬دڵنیاشم بە زۆریــنــەی دەنگ‬ ‫پەسەنددەكرێت‪ ،‬بەاڵم سااڵنی (‪2014‬و‬ ‫‪2015‬و ‪ )2016‬بە هەمانشێوە ئەوە‬ ‫جێگیركراوە‪ ،‬بەاڵم حكومەتی هەرێم‬ ‫پێوەی پابەندنەبوەو لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫رەنگە بەغداد دوای ئەوەی حكومەتی‬ ‫هەرێم پێوەی پابەندنەبوە‪ ،‬ئەویش بە‬ ‫ئاسایی وەریگرتوە‪ ،‬لەبەرئەوەی هیچ‬ ‫زیانێكی لێنەكردوە‪.‬‬ ‫رێــزان شێخ دلێر‪ ،‬وتیشی "بــە پێی‬ ‫پـــڕۆژەكـــە ئــەگــەر هــەرێــم پــێــوەی‬ ‫پابەندنەبو‪ ،‬یان ئەو بڕەنەوتەی نەنارد‪،‬‬ ‫هەر پارێزگایەك بۆی هەیە نەوت‌و هەر‬ ‫شتێكی تر بنێرێت‪ ،‬لە بەرامبەر ناردنی‬

‫شایستەداراییەكان لەالیەن حكومەتی‬ ‫ناوەندەوە"‪.‬‬ ‫سەبارەت بە مامەڵەكردنی راستەوخۆی‬ ‫بەغداد لەگەڵ پارێزگاكانی هەرێم‪،‬‬ ‫ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫حكومەتی هــەرێــم خــۆی دەتوانێت‬ ‫چارەسەری كێشە داراییەكان بكات‪ ،‬ئیتر‬ ‫بۆچی بەوشێوەیە كاربكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫داوای پڕۆژەی نوێ لە هەرێم‬ ‫بەپێی دەستور هەرێم هەڵناوەشێتەوە‪،‬‬ ‫دەكرێت‬ ‫بەاڵم بەپێی ئەو واقیعەی ئێستا هەیە‪،‬‬ ‫هەرێم بەرەو هەڵوەشاندنەوە دەبات‪ ،‬چــاودێــرێــكــی سیاسیش‪ ،‬پێیوایە‪،‬‬ ‫واتە ئەمە جۆرێكە لە لێكجیابونەوە‪ ،‬رادەستكردنی بەشە بودجەی هەرێم بە‬ ‫بەاڵم بەشێوەیەكی دیكە‪ ،‬بۆیە ئەوە پارێزگاكان خۆیان‪ ،‬وەك چارەسەرێكی‬ ‫كارێكی قورسەو ئومێددەكەین نەگاتە كــاتــی‌و تــەنــیــا بــۆ ئـــەم بــاردۆخــە‬ ‫ئەو حاڵەتە‪ ،‬بۆیە داواكارین حكومەتی قەیراناوییە گونجاوە‪ ،‬بــەاڵم نابێت‬ ‫هــەرێــم بەپێی بــودجــەی ‪ 2017‬لە بكرێتە رێگاچارەی هەمیشەیی كێشە‬ ‫چوارچێوەی یاسا مامەڵە لەگەڵ ناوەند ئابوری‌و سیاسییەكان‪ ،‬ئەمەش لەپێناو‬ ‫تێكنەچونی زیاتری نێوماڵی كوردی‌و‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫بارودۆخی هەرێم‪.‬‬ ‫ئەو چاودێرە‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬دەكرێت‬ ‫پارتی‪ :‬دژی ئەو كارەین‬ ‫لــە بــری ئــەمــە حكومەتی هەرێمی‬ ‫سلێڤانەیی‪،‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬حاكم سەرحان‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬لە رێگەی پڕۆژەیەكی‬ ‫رەسمیی‬ ‫ماڵپەڕی‬ ‫پارلەمانتاری پارتی بۆ‬ ‫درێژخایەنی ئابوری‌و سیاسی‌و یاسایی‪،‬‬ ‫حكومەتی‬ ‫ئاشكرایكردوە‪،‬‬ ‫حزبەكەی‬ ‫لەگەڵ حكومەتی ناوەنددا‪ ،‬بارودۆخەكە‬ ‫عیراق بۆی نییە بە جیا مامەڵە لەگەڵ چارەسەربكات‪.‬‬ ‫پارێزگاكانی هەرێمدا بكات‌و لەكاتی چاودێرەكە ئاشكراشیكرد‪ ،‬ئەو جۆرە‬ ‫حاڵەتی وادا‪ ،‬دەرچونە لە دەستوری تێزە توندەڕەوانە‪ ،‬كاریگەریی نەرێنیان‬ ‫هەمیشەیی عیراق‪ ،‬ئەگەر پارلەمانتارانی بەدواوەیەو "دوربینانە" نین‪.‬‬ ‫گۆڕان‌و هەر فراكسیۆنێكی دیكە نیەتی‬ ‫ئەوەیان هەیە موچەو بودجەی هەرێمی‬ ‫كوردستان بگەڕێننەوە‪ ،‬با بێن بەیەكەوە‬ ‫گوشار بخەینە سەر حكومەتی حەیدەر‬ ‫عەبادی بۆ ناردنی شایستەداراییەكانی‬ ‫هەرێم‪.‬‬

‫بایكۆت‬ ‫كێشە ناوخۆییەكانی گۆڕان قوڵتردەكاتەوە‬

‫گۆڕان بەهۆی دابەشبونی بۆ چەند ئاڕاستەیەك‪ ،‬ناتوانێت بڕیاری كشانەوە بدات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەگــەڵ قوڵبونــەوەی قەیرانــە‬ ‫دارایی‌و سیاسییەكان‌و ناكۆكیی‬ ‫نێــوان الیەنــەكان‪ ،‬بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان لە نێوان كشانەوەو مانەوە‬ ‫لە حكومەتــدا گیریخواردوە‪ .‬بە‬ ‫پێــی زانیارییەكانــی (چاودێر)‬ ‫یش لــە نێو ئەو حزبــەدا چەند‬ ‫دروســتبون‪.‬‬ ‫ئاڕاســتەیەك‬ ‫دەســتپێكردن‌و‬ ‫هــاوكات‬ ‫دەســتپێنەكردنەوەی خوێندن‪،‬‬ ‫ناوخۆییەكانــی‬ ‫كێشــەی‬ ‫گــۆڕان‪-‬ی چڕتركردۆتــەوە‪،‬‬ ‫بەشــێكیان‬ ‫بەشــێوەیەك‬ ‫دەســتپێكردنەوەی‬ ‫لەگــەڵ‬ ‫دەوامــن‌و بەشێكیشــیان لەگەڵ‬ ‫بەردەوامیدانن بە بایكۆت‪.‬‬

‫بڕیاری كشانەوە نەدرا‬ ‫لە هەفتەی رابـــردودا‪ ،‬جڤاتی گشتیی‬ ‫بــزوتــنــەوەی گــۆڕان لە بــارەی پرسی‬ ‫كشانەوە لە حكومەت كۆبونەوەیەكی‬ ‫ئەنجامدا‪ ،‬كە تێیدا بزوتنەوەكە دابەشبو‬ ‫بەسەر سێ بۆچوندا‪ ،‬یەكەم‪ :‬كشانەوە‬ ‫لــەحــكــومــەت‌و پــارلــەمــان‌و حكومەتە‬ ‫خۆجێییەكان‪ ،‬دوەم‪ :‬نەكشانەوە‪،‬‬ ‫ســێــیــەم‪ :‬لــەحــكــومــەت‌و پــارلــەمــانــی‬ ‫كوردستان بكشێنەوە‪ ،‬بەاڵم لە حكومەتە‬ ‫خۆجێییەكان بمێننەوە‪.‬‬ ‫هەر سەبارەت بەو پرسە‪ ،‬پێرێ‪ ،‬جڤاتی‬ ‫نیشتیمانیی بزوتنەوەی گۆڕان نزیكی ‪10‬‬ ‫سەعات لە كۆبونەوەدابو‪ ،‬بەاڵم نەیتوانی‬ ‫خۆی یەكالبكاتەوە‪،‬و لە راگەیەندراوێكدا‪،‬‬ ‫ئــەوەیــان خــســتــەڕو‪ ،‬دەســەاڵتــدارانــی‬ ‫هەرێم لە جێبەجێكردنی ئەركەكانیان‬ ‫شكستیانهێناوە‌و لەئاستی چاوەڕوانیی‬ ‫خەڵكدا نــەبــون‪ ،‬هــەر ئــەو سیاسەتە‬ ‫شكستخواردوەشیان بوەهۆی بڕینی قوتی‬ ‫خەڵك‌و بە تااڵنبردنی داهاتی نیشتیمان‌و‬ ‫تەشەنەكردنی گەندەڵی لە جومگەكانی‬

‫حكومەتی هەرێمدا‪.‬‬ ‫حكومەت‌و پارلەمان دەركــراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە بەیاننامەكەدا جەختلەوەشكراوەتەوە‪ ،‬دەستیان لە كارنەكێشاوەتەوە‪ ،‬هەروا‬ ‫جڤاتی نیشتیمانی بە وردی تاوتوێی پۆستی پارێزگاری سلێمانی بە هەڤاڵ‬ ‫پرسی كشانەوەی لە حكومەتی هەرێمدا ئەبوبەكر نەدرا‪.‬‬ ‫كرد‪‌،‬و بڕیاریدا ئەم بابەتە بە شێوازێكی‬ ‫فــراوانــتــر لــەگــەڵ ئۆرگانەكانی تری دوفاقیی گۆڕان دەربارەی بایكۆتی‬ ‫بزوتنەوەی گــۆڕان‌و خەمخۆرانی تری‬ ‫«هەندێك گۆڕانخواز‪ ،‬حزبەكەیان‬ ‫خوێندن‬ ‫گەلەكەمان تاوتوێ بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫دەشكێنن»‬ ‫لە سەر بنەمای بەرنامەیەكی تۆكمە‌و‬ ‫لە كاتێكی گونجاودا بڕیاری دروست لە دڵشاد عــومــەر‪ ،‬بــەڕێــوەبــەری گشتیی‬ ‫بەرژەوەندیی خەڵكی كوردستان بدات‪ ،‬پەروەردەی سلێمانی (كە لە بزوتنەوەی بەهادین ئیبراهیم‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫هاوكات هەمو ئەگەرەكان لە بــەردەم گـــۆڕانـــە)‪ ،‬لــە ‪9‬ی ئــەم مــانــگــەدا لە شارەوانییەكانی سلێمانی (كــە لە‬ ‫كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیدا رایگەیاند‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕانە)‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕاندا كراوەن‪.‬‬ ‫كــە رۆژی شەممە دەوامـــی خوێندن ئاڕاستەیەك پەیدابوە كە بێگومان نەیارو‬ ‫دەســتــپــێــدەكــاتــەوەو دەبــێــت لیستی ناحەزانی گۆڕان تەرویجی دەكەن‌و بە‬ ‫نیگەرانیی شەقام‬ ‫مامۆستایانی هــاتــو ئامادەبكرێت‪ ،‬بەرنامە باڵویدەكەنەوە‌و هەندێك لە‬ ‫هەروا باسی لە دروستبونی «فەوزا» گــۆڕانــخــواز‌و خەڵكی كاڵفامیش بە‬ ‫دەنــگــدەرانــی بــزوتــنــەوەی گـــۆڕان لە كرد‪ ،‬ئەمەش نیگەرانیی مامۆستایانی نەزانی دوبارەیدەكەنەوە‪ ،‬بە مەبەستی‬ ‫ئێستادا لە حزبەكەیان نیگەرانن‪ ،‬لە لێكەوتەوە‪ ،‬بە شێوەیەك رۆژی شەممە شكاندنی بزوتنەوەی گــۆڕان‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بــەرئــەوەی نەیتوانی ئــەو بەڵێنانەی لــە بــری دەســتــپــێــكــردنــەوەی دەوام‪ ،‬بریتییە لــە هــێــرشــكــردنــەســەر ئەو‬ ‫لە هەڵبژاردنەكەی پێشو پێی دابون خۆپیشاندانێكی بەرفراوانی مامۆستایانی گــۆڕانــانــەی پۆستیان لە حكومەت‌و‬ ‫جێبەجێیان بكات‪ ،‬بەشداری لە حكومەت بــــەدوای خــۆیــداهــێــنــا‪ .‬لــە مــەیــدانــی حكومەتی خۆجێیی وەرگرتوە‪ ،‬گوایە‬ ‫مامۆستایانی هیچیان پێنەكراوە‪.‬‬ ‫كــردوە‪ ،‬بــەاڵم بەشدارێكی كــارا نییە‪ ،‬خۆپیشاندانەكانەوە‬ ‫وەزیرەكان‌و سەرۆك پارلەمانەكەی لە‬

‫ناڕازی دەڵێن «ئەگەر داواكردنی ماف‌و‬ ‫ئازادییەكانت فەوزابێت‪ ،‬ئەوا ئێمە هەمو‬ ‫فەوزاچین»‪ ،‬هاوكات مامۆستایان دەڵێن‬ ‫«بــزوتــنــەوەی گــۆڕان بــەرەی خەڵكی‬ ‫بەجێهێشت»‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫هەڵمەتی‬ ‫نیشتامنی‪،‬‬ ‫نەك سواڵ‌و‬ ‫سەدەقە!‬ ‫مامۆستایەك‬ ‫تــەنــگــژەی ئـــابـــوری‌و دارایـــــی‌و ئــەو‬ ‫بـــارە نــالــەبــارەی چــەنــد ساڵێكە‬ ‫بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتوە‪،‬‬ ‫دۆخێكی نەخوازراوی بۆ موچەخۆر‌و‬ ‫هاونیشتمانانی هەرێم هێناوەتەئاراوە‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬بەردەوامیی ناڕەزایەتییەكان‬ ‫(كە مافی سروشتیی هەمو تاكێكە)‬ ‫بەرهەمێكی ئەوتۆیان نەبوە‪ .‬بۆیە لە‬ ‫هەلومەرجێكی لەمجۆرەدا‪ ،‬بەرپاكردنی‬ ‫(هەڵمەتی نیشتمانی) بۆ كۆكردنەوەی‬ ‫كۆمەك‌و دەستگیرۆییكردنی فەرمانبەر‌و‬ ‫مامۆستایان‪ ،‬هەم ئەركێكی ئەخالقی‌و‬ ‫نیشتمانییە‪ ،‬هــەم پێویستییەكی‬ ‫هەنوكەییە‪.‬‬ ‫ئەگەر تەماشای ئەزمونی زۆربــەی‬ ‫‌واڵتـــانـــی دنــیــاش بــكــەیــن‪ ،‬بــۆمــان‬ ‫روندەبێتەوە‪ ،‬دروستكردنی كەمپەینی‬ ‫لەوبابەتە (چ ئەوانەی هەمیشەیین‪ ،‬چ‬ ‫ئەوانەی كاتیین‌و بۆ كەیسێكی تایبەت‬ ‫دروستدەكرێن)‪ ،‬كارێكی زۆر ئاساییە‌و‬ ‫تەنانەت بوەتە نەریتێكی دیاری مرۆیی‌و‬ ‫نیشتمانیی رێكخراوەكانی كۆمەڵی‬ ‫مــەدەن ـی‌و كەسێتییە ناسراوەكانی‬ ‫بواری (وەرزش‪ ،‬هونەر‪ ،‬سیاسەت‪،)...‬‬ ‫یان هەندێجار زیاتر لــەوەش‪ ،‬گروپ‌و‬ ‫رێكخراوی جیاجیای تایبەتمەندیان‬ ‫بۆ دروستكراوە‪ ،‬بۆ نمونە‪ :‬هەڵمەتی‬ ‫كۆكردنەوەی پیتاك‌و خواردن‌و جلوبەرگ‬ ‫بــۆ پــەنــاخــوازان‪ ،‬كــەمــدەرامــەتــان‪،‬‬ ‫ئاوارەكان‪ ،‬خاوەن پێداویستیی تایبەت‪،‬‬ ‫توشبوانی شێرپەنجە‪ ،‬تاالسیما‪ ...‬تاد‪.‬‬ ‫وەكچۆن‪ ،‬لە هەرێمی كوردستانیش‬ ‫لە دوای راپەڕینەوە‪ ،‬چەندین نمونەی‬ ‫بەرجەستەمان هەیە‪ ،‬كەوا هەڵمەتی‬ ‫گــەورە‌و بچوكی نیشتمانی بۆ پرسە‬ ‫جیاوازەكان بەڕێخراوە‌و كاریگەریی‬ ‫ئەرێنیشی هەبوە‪ ،‬لەوانە‪ :‬بۆ بواری‬ ‫تەندروستی‌و توشبوانی شێرپەنجە‌و‬ ‫مــنــدااڵنــی تــوشــبــو بــە تــاالســیــمـا‌و‬ ‫شەكرە‌و‪ ،...‬بۆ ئاوارەكان‪ ،‬بۆ كۆبانی‪،‬‬ ‫بۆ ئێزدییەكان‪ ،‬بۆ كەسوكاری شەهیدان‪،‬‬ ‫بۆ خــاوەن پێداویستیی تایبەت‪ ،‬بۆ‬ ‫خوێندكارانی كەمدەرامەت‪ ...‬تاد‪.‬‬ ‫بۆیە‪ ،‬لە ئێستاشدا‪ ،‬كــەوا كۆمەڵێ‬ ‫رێكخراو‌و گــروپ‌و كەسێتیی دڵسۆز‪،‬‬ ‫دەستیانكردوە بە هەڵمەتێكی گەورەی‬ ‫نیشتمانی بۆ كۆكردنەوەی كۆمەك بۆ‬ ‫مامۆستا‌و فەرمانبەرانی پــەروەردە‌و‬ ‫خوێندنی بااڵ (لە فۆرمی دابینكردنی‬ ‫مینحەی هــاتــوچــۆ)‪ ،‬پێویستە ئەم‬ ‫هــەوڵــە بەجێیە بێبایەخ نەكەین‌و‬ ‫رەتــیــنــەكــەیــنــەوە‪ ،‬بــە پــێــچــەوانــەوە‬ ‫پێویستە پشتگیری بكەین‌و هەوڵی‬ ‫سەرخستنی بدەین‪.‬‬ ‫ســازدانــی (هــەڵــمــەتــی نیشتمانی)‬ ‫لــەم بـــارودۆخـــەی ئــەمــڕۆدا‪ ،‬مانای‬ ‫ساردكردنەوە نیە لە داواكردنی مافە‬ ‫پیشەییەكان‪ ،‬بەڵكو پاڵپشتییەكە‬ ‫بۆ رزگاركردنی پرۆسەی خوێندن لە‬ ‫پەكخستن‌و ‌وەستان‪ ،‬كە لەم بارەشدا‬ ‫كاریگەریی نەرێنیی هەلومەرجەكە‬ ‫لەسەر نەوەیەك رەنگدەداتەوە‪.‬‬ ‫هەڵەیەكی گەورەشە‪ ،‬كە بە پاساوی‬ ‫ئەوەی "تەنها دەبێ حكومەت كێشە‬ ‫داراییەكانمان چارەسەر بكات"‪ ،‬ئەم‬ ‫هەڵمەتە نیشتمانییە‌و بەرهەمەكەی‬ ‫رەتبكەینەوە‌و بە "سواڵ‌و سەدەقە"ی‬ ‫‌وەسف بكەین‪ ،‬بەڵكو دەبێ پاڵپشتی‬ ‫بــیــن‌و لـــەگـــەڵ داواكــــردنــــی مــافــە‬ ‫سەرەتاییەكانمان بە شێوازی مەدەنی‪،‬‬ ‫لەگەڵ هەمو هەنگاوێكدابین‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫پرۆسەی خوێندن لە نیشتمانەكەماندا‬ ‫پەكینەكەوێت‌و زیــانــی گـــەورە بەر‬ ‫ئایندەی نیشتمان‌و نەوەكانی نەكەوێت‪.‬‬

‫تەوەر‬

‫ذمارة (‪ )587‬دو شةممة ‪2016/11/14‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫دیالۆگ لەبارەی‬

‫مانیفێستی فیمێنیستی رۆشنگەری‬

‫سەمیرە محەمەد‬

‫د‪ .‬رێبوار كەریم‬

‫د‪ .‬نەزاكەت حسێن‬

‫بایەخ بە بانگەشەی هەمەالیەنە‬ ‫بدرێت بۆ ئەم مانیفێستە‌و‬ ‫وەك پێداویستیی كۆمەڵ سەیر‬ ‫بكرێت‬

‫زۆر گرنگە هەموان بەشداربن‬ ‫لەم كارەدا‪ ،‬جگە لەوەی ئەمكارە‬ ‫پێویستی بە پشودرێژی هەیەو‬ ‫دەبێت ئەو پشودرێژییەمان بۆی‬ ‫هەبێت‬

‫بەهۆی بونی ئەو هەالنەی كە‬ ‫ئێستا رەخساون‪ ،‬دەكرێت ژنان‬ ‫بە شێوازێكی مۆدێرن‌و جیاواز‬ ‫داواكانیان‪ ،‬ئەرك‌و مافیان‬ ‫رێكبخەنەوەو بیگونجێنن لەگەڵ‬ ‫پێداویستییەكانی سەردەمدا‬

‫سازدانی‪:‬‬ ‫لەتیف حسێن ‪ -‬ژوان ئەحمەد‬ ‫لە ماوەی رابردودا‪ ،‬مانیفێســتی‬ ‫(فێمێنیســتی رۆشــنگەری)‪،‬‬ ‫لەالیــەن (پالتفۆڕمــی دابڕان)‌و‬ ‫فێمێنیســتی‬ ‫رابەرایەتیــی‬ ‫رۆشــنگەری‪ ،‬باڵوكرایــەوە بــۆ‬ ‫ئــەوەی لــە مــاوەی دو مانگــدا‬ ‫گفتوگــۆی لەســەر بكرێــت‌و‬ ‫پێشــنیازو ســەرنجی نوێــی بۆ‬ ‫زیادبكرێت‪ ،‬بۆ ئەم مەبەســتەش‬ ‫(رۆژنامــەی چاودێر) و (رادیۆی‬ ‫مەدەنییەت) زنجیرەیەك مێزگردو‬ ‫دیالۆگــی لەســەر ئــەم بابەتــە‬ ‫سازدا‪ ،‬و بۆچون‌و سەرنجی چەند‬ ‫چاالكێكی بواری مافەكانی ژنانی‬ ‫لەسەر مانیفێســتی فێمێنیستی‬ ‫رۆشنگەری وەرگرتوە‪ ،‬لەوانە د‪.‬‬ ‫نەزاكەت حســێن حەمە ســەعید‬ ‫مامۆســتای زانكــۆ‪ ،‬د‪ .‬رێبــوار‬ ‫كەریم مەحمود مامۆستای زانكۆ‪،‬‬ ‫و سەمیرە محەمەد چاالكی بواری‬ ‫مافەكانی ژنان‪ ،‬كە تێیدا گفتوگۆ‬ ‫لەســەر پێویســتیی راگەیاندنی‬ ‫(فێمێنیزمــی رۆشــنگەری)‌و‬ ‫فێمێنیســتی‬ ‫(مانیفێســتی‬ ‫رۆشنگەری) دەكەن‪.‬‬

‫سەرنجی ئێوە لەسەر راگەیاندنی‬ ‫(فێمێنیزمــی رۆشــنگەری) لــە‬ ‫ئێستای كۆمەڵی كوردیدا چییە؟‬ ‫ئایا (مانیفێســتی فێمێنیســتی‬ ‫رۆشــنگەری) دەتوانێت خەباتی‬ ‫فێمێنیســتانەی ژنــان پێكــەوە‬ ‫گرێ بدات؟‬

‫د‪ .‬نەزاكەت حسێن‪:‬‬

‫ســەرەتــا مــن دەستخۆشی‌و هیوای‬ ‫سەركەوتنم بۆ راگەیاندنی بزوتنەوەی‬ ‫فــێــمــێــنــیــزمــی رۆشـــنـــگـــەری هــەیــەو‬ ‫مانیفێستەكەشم بە جوانی خوێندۆتەوە‪،‬‬ ‫كــە بــێــگــومــان شــتــی جــــوان‌و باشی‬ ‫تێدایە‪ ،‬ئێستا بەهۆی ئەو گۆڕانكاری‌و‬ ‫دەرەتــانــانــەی كــە لــەبــەردەمــانــدان لە‬ ‫نــاوچــەكـە‌و لــە جیهاندا‪ ،‬ئــەو هەلەی‬ ‫رەخساندوە لەبەردەم ژنان‌و ئافرەتان‬ ‫كە بتوانن كاری گرنگ بكەن‌و كرانەوەو‬ ‫داواكاری‌و گەیشتن بە مافەكانیان زیاتر‬ ‫بێت وەك لــەوەی كە پێشوتر هەبوە‪،‬‬ ‫هــەروا بەهۆی بونی ئــەو هەالنەی كە‬ ‫ئێستا رەخــســاون دەكــرێــت ژنــان بە‬ ‫شێوازێكی مۆدێرن‌و جیاواز داواكانیان‪،‬‬ ‫ئەرك‌و مافیان رێكبخەنەوەو بیگونجێنن‬ ‫لەگەڵ پێداویستییەكانی سەردەمدا‪،‬‬ ‫سەرباری دەستخۆشیم بەاڵم وایدەبینم لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا كەمی لە بزوتنەوەو‬ ‫پرۆژەو تەنانەت قسەی باشییشمان نییە‪،‬‬ ‫لە رابــردودا لە سەر شێوازی جیاجیا‬ ‫راگەیەنراوەو كاری خۆیان كردوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا من نامەوێت ئەوە بڵێم ئەمكارە‬ ‫وەك ئەوانە‪ ،‬بەاڵم ناشبێت ئەوەمان بیر‬ ‫بچێت دەبێت بیر لە میكانیزمی كاركردن‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬هــەروا دەبێت بپرسین ئەو‬ ‫ژینگە كەلتوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و سیاسی‌و‬ ‫ئاینی‌و ئابورییەی ئێمە هەمانە چەندە‬ ‫گونجاو لەبارە بۆ ئەم جــۆرە پــرۆژەو‬

‫د‪ .‬رێبوار كەریم مەحمود‪:‬‬

‫راستییەكەی‪ ،‬راگەیاندنی بزوتنەوەی‬ ‫فێمێنیستی رۆشــنــگــەری لــە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا بە گرنگ دەزانــم ‪ ،‬كە بە‬ ‫شێوازێك ئامادەكراوە دەتوانرێت كاری‬ ‫گرنگی لەسەر بكرێت‪ ،‬وەك لە ناوەڕۆكی‬ ‫مانیفێستەكەشدا دیارو بەرچاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی كێشەیە ئەوەیە كە لەناوەڕۆكی‬ ‫مانیفێستەكەشدا دەیبینم‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫لە روی هزرییەوە هێشتا رون نییە ئەو‬ ‫خەڵكەی كە ئەم پرۆژەیەیان قبوڵە كێن؟‬ ‫چونكە الی هەموان ئاشكرایە هێشتا لە‬ ‫كۆمەڵی ئێمەدا زۆر وشەو زاراوە هەن‬ ‫قبوڵكردنیان زەحمەت‌و قورسەو كێشەی‬ ‫گەورەی لەسەربوەو تێگەیشتنی قورس‬ ‫بوە‪ ،‬بۆ نمونە فێمێنیست‪ ،‬جێندەر‪ ،‬كە‬ ‫تا ئێستا گرفتی گەورەن لەناو كۆمەڵدا‪،‬‬ ‫تەنانەت لەناو پارلەماندا ئێمە گرفت‬ ‫لەسەر وشــەی جێندەر هــەبــوە‪ ،‬بۆیە‬

‫سەمیرە محەمەد‪:‬‬

‫من خۆم بە فێمێنیستێكی سەرسەخت‬ ‫دەزانـــم‌و داكۆكیشی لــێــدەكــەم‪ ،‬بۆیە‬ ‫بە وردی ئــاگــادارم‌و مانیفێستەكەشم‬ ‫خوێندۆتەوەو سەرنجی خۆمم لەبارەیەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوەی هەردو بەڕێزان د‪ .‬نەزاكەت‌و‬ ‫د‪ .‬رێبوار ئاماژەیان بۆ كــرد‪ ،‬لەمەڕ‬ ‫بزوتنەوەی فێمێنیزمی رۆشنگەری شتی‬ ‫ێ‬ ‫جوان وگرنگ بون‪ ،‬بەاڵم من دەمەو ‌‬ ‫جیاواز لەوان پرسیارێكی جددی بكەم‪،‬‬ ‫ئەویش ئەوەیە كە دەبێت بپرسین كێن‬ ‫ئەوانەی جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیەو‬ ‫سەرخستنی ئەم بزوتنەوەیە لە ئەستۆ‬ ‫دەگرن‌و دەیخەنە ناو كۆمەڵەوە؟ چونكە‬ ‫ئەگەر كەمێك بگەڕێینەوە بۆ دواوە ئەو‬ ‫بزوتنەوەیەی كە لە رۆژئاواوە گوازرایەوە‬ ‫ئەم ناوچەیەی ئێمە بە ئومێدی ئەوەی‬ ‫شكۆ بۆ مرڤەكان بگێڕێتەوە‪ ،‬ببوە‬ ‫جێگەی دڵخۆشیمان‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫نەیتوانی ئەوە بكات‌و بەربەستی زۆری‬ ‫لەبەردەمدا پەیدا بو‪ ،‬من ئەگەرچی وەك‬ ‫ژنێك لەناوكاری رێكخراوەیی‌و داكۆكی‬ ‫لــە مافەكانی خــۆمـم‌و ژنــان بەگشتی‬ ‫پــــەروەردەبــــوم‌و وەك چاالكوانێكی‬ ‫سەرسەخت لەم بوارەدا كار دەكەم‪ ،‬هێشتا‬ ‫رەخنەو پرسیارم زۆرە لەسەر ئەوەی كە‬ ‫هەیە‪ ،‬چجای لەسەر ئەو كارانەی كە‬ ‫داوای گۆڕانكاری‌و بەرەوپێشچون دەكات‌و‬ ‫خەیاڵ بكەین بۆ پێشكەوتن‪ ،‬ئێمە بیرمان‬ ‫نەچێت ئێمە لە پاشەكەشەداین‌و ئەگەر‬

‫««««‬

‫پرسیاری یەكەم‪:‬‬

‫كــارانــەو بیگونجێنین لەگەڵ ژینگەی‬ ‫واڵتی خۆماندا‪ ،‬ئــەوەی لە راگەیاندنی‬ ‫بزوتنەوەكەو مانیفێستەكەشدا بونی هەیە‪،‬‬ ‫وشەی بەهێزو جوانی تێدایەو پێشبینی‬ ‫جوانیشی تێدایە‪ ،‬بەاڵم بە بــڕوای من‬ ‫دەبێت ئاگامان لەو ژینگەیە بێت كە ئێمە‬ ‫تێیدا دەژیــن‪ ،‬هەروا پرسیاری ئەوەش‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەو دیموكراسی‌و ئازادییەی كە‬ ‫لە واڵتانی دونیادا هەیەو پریشكیشی‬ ‫بەهۆی تەكنەلۆژیاوە بەر ئێمە دەكەوێت‪،‬‬ ‫لــەو ئــاســتــەدایــە كــە وەاڵمـــــدەرەوەی‬ ‫داواكاری‌و پێداویستییەكانی ژنان بێت‪،‬‬ ‫جگە لەوەش ئەمكارە ئەگەر تەنها وەك‬ ‫هزرێكیش كاری لەسەر بكرێت‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئاگامان لەوە بێت كە ئاخۆ هزرەكانی‬ ‫تر هــزری ئاینی‌و هــزری چــەپ‌و هەمو‬ ‫ئەوانی تر تاچەند بەختەوەری بۆ كۆمەڵ‬ ‫هێناوەو مرۆڤەكان بەختەوەر دەكات‪،‬‬ ‫ئەمكارەو ئەم بزوتنەوەیە نابێت تەنها‬ ‫هاوردە بكرێت‌و بانگەشەی بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبــێــت لــەگــەڵ واقــعــی ژیانی‬ ‫خۆماندا بیگونجێنین‪.‬‬

‫دەبێت ئاگامان لەوە بێت‪ ،‬جگە لەوە‬ ‫جۆری نوسینی پرۆژەكەو مانیفێستەكەی‬ ‫بە بڕوای من هزری چەپی بەسەردا زاڵەو‬ ‫بەو دونیا بینییەوە نوسراوەو دونیای‬ ‫دەرەكی بەسەردا زاڵە كەمتر ئەم شێوازە‬ ‫لە تەرحە كەمتر لە كۆمەڵی ئێمەدا‬ ‫قبوڵە‪ ،‬بابەتێكی تر كە جێگەی سەرنجی‬ ‫منەو لە خوێندنەوەی مانیفێستەكە بۆم‬ ‫دەركەوتوە‪ ،‬كە دەبێت رون بكرێتەوە‬ ‫كە ئێمە بە دوای چیدا وێڵین‪ ،‬وشەی‬ ‫دادوەری‌و یەكسانی رون نییەو نازانرێت‬ ‫لەم پرۆژەیەدا كامیان مەبەستدارە بۆ‬ ‫كاركردن‪ ،‬بۆ نمونە كە باس لەهێنانەدیی‬ ‫دادوەری دەكەین‪ ،‬واتە یەكسانی‌و وەك‬ ‫یەكی لەبەردەم یاسادا لەكاتێكدا زۆرجار‬ ‫یاساكان دادوەر نین‌و نا یەكسانن‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت رابەرانی ئەم بزوتنەوەیە‬ ‫ئاگایی‌و وریاییان هەبێت بەرامبەر ئەم‬ ‫بابەتە‪ ،‬بۆ نمونە ئەگەر رابەرانی ئەم‬ ‫بزوتنەوەیە بە خەڵك بڵێن كار دەكەین‬ ‫بۆ یەكسانی لە ناو كۆمەڵدا دەبێت باس‬ ‫لە دەستكاریی یاساكانیش بكات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی دادوەری بێتەكایەوە‪ ،‬ئەوەشمان‬ ‫بیرنەچێت لە ئێستای كۆمەڵی كوردیشدا‬ ‫دەستكاریكردنی یاساكان زۆر قورسن‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت لەم دۆخەی ئێستای كوردستان‪،‬‬ ‫هــەربــۆیــە بــە بــــڕوای مــن كۆمەڵێك‬ ‫چەمك‌و وشە هەن لەناو ناوەڕۆكی ئەم‬ ‫مانیفێستەو پرۆژەكەدا دەبێتە كێشەی‬ ‫گەورەو دەبێت بە وردی كاریان لەسەر‬ ‫بكرێت‪ ،‬لەمەشەوەو بە خوێندنەوە بە‬ ‫بارودۆخی هەرێم‌و كەلتورو ئەو كێشانەی‬ ‫ئــەم كــۆمــەڵــە هــەیــەتــی ئێستا ئەو‬ ‫ژینگەیەی بۆ جێبەجێكردنی كاری ئەم‬ ‫بزوتنەوەیەو مانیفێستەكەی لەبار نییەو‬ ‫كێشەی گەورەی دێتەبەردەم‪.‬‬ ‫هــەروا‪ ،‬پێموایە ئەو پــرۆژەیــەو ئەو‬ ‫بزوتنەوەیە لەناو خودی رێكخراوەكانی‬ ‫ژنانیشدا توشی پەرچەكردار دەبێتەوەو‬ ‫رەنگە پرۆژەو رەنگە رێكخراو بزوتنەوەی‬ ‫لــەبــەرامــبــەردا دروستبكرێت‌و هــزری‬ ‫پێچەوانەی لە بەرامبەردا دروستدەكرێت‪،‬‬

‫چونكە تا ئێستا لەناو ئێمەدا قسەكردن‬ ‫لەسەر ئەم بابەتانە خوێندنەوەی سیاسی‬ ‫بۆ دەكرێت‪ ،‬بۆ نمونە خاوەندارێتیی ئەم‬ ‫پرۆژەیە‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەمانە دروستنەبێت‪،‬‬ ‫دەبێت ئامادەكاری زۆری بۆ بكرێت‌و‬ ‫خەڵكی زۆری بۆ بهێنرێتە سەر خەت‬ ‫تا قسەی لەسەر بكرێت‌و هەوڵ بدرێت‬ ‫بۆچون‌و سەرنجە جیاوازەكان لەسەر ئەم‬ ‫پرۆژەیە كۆبكرێتەوەو دواجار لەسەر ئەو‬ ‫بۆچون‌و پێشنیارانە دەستكاری بكرێت‌و‬ ‫بگونجێنرێت‪.‬‬

‫كۆمەڵ لە پاشەكشەدا بێت بیركردنەوە‬ ‫لە پێشكەوتن تەنها دەبێتە خەیاڵ‌و‬ ‫لە واقیعدا بۆت ناچەسپێت‪،‬ئەمجۆرە‬ ‫كارانەش پێویستی بە كۆمەڵێك رەهەندی‬ ‫گرنگ هەیە كە دەبنە پایە بۆ كارەكەت‬ ‫ئامادەنین‪ ،‬دەكرێت خەیاڵ بكەیت‪ ،‬من‬ ‫وەك فێمێنیستێك بـــەردەوام خەیاڵ‬ ‫بەوەوە ئەكەم كە پیاوێك كە باوەڕی بە‬ ‫یەكسانی نییە ئەم كۆمەڵە یان كۆمەڵ‬ ‫بە گشتی لەگەڵ ئــەو بـــاوەڕەی مندا‬ ‫دەڕوات كە دەمەوێت پیادەی بكەم‪ ،‬بۆیە‬ ‫من ترسم لە راگەیاندنی بزوتنەوەیەكی‬ ‫ێ ئەوەیە كە ئاخۆ لە بزوتنەوەكانی‬ ‫نو ‌‬ ‫پێشو چیمان دەستكەوتوە‪ ،‬ئایا ئەو‬ ‫رەهەندانەی بۆمان گرنگن لە چەسپاندنی‬ ‫ئەم بزوتنەوە نوێیەدا ئامادەو سازن‬ ‫بــۆمــان؟ ئــەمــە جگە لـــەوەی هێشتا‬ ‫بزوتنەوەی فێمێنیزمی رۆشنگەری یان‬ ‫هاوچەرخ لە رۆژئــاوا دەرئەنجامەكانی‬ ‫نایزانین‪ ،‬ئەگەر دەركەوتوە دەبێت بزانین‬ ‫ئەوان چییان لەو ئەزمونانە وەرگرتوە‪،‬‬ ‫ئــەوان لە پێش ئێمەوەن لەم بابەتەدا‬ ‫چــۆن ســودیــان لــێــوەرگــرتــوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بمانەوێت بە مۆدێلێكی تر بیهێنین‌و‬ ‫ســودی لێوەربگرین‌و ئێمە بە واقعی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و كوردیانە خۆمان بیهێنین‌و‬ ‫سودی لێوەربگرین‪ ،‬كە دەڵێم كوردیانە‬ ‫بیرمان نەچێت هەمیشە رەخنەیەك لە‬ ‫ژنانی فێمێنیستی كوردستان دەگیرا‬ ‫ئەوەیە كە ناكرێت ژنێكی كورد لە كوێرە‬ ‫دێیەك هەمان مامەڵەی ژنێكی لەگەڵ‬ ‫بكەی كە لەسویددایە‪ ،‬كە من پێموایە‬ ‫ئەمە رەخنەیەكی جدییەو دەبێت بەوردی‬ ‫مامەڵ لەگەڵ ئەمەدا بكرێت‪..‬‬

‫تەوەر‬

‫ذمارة (‪ )587‬دوشةممة ‪2016/11/14‬‬

‫««««‬ ‫سەمیرە محەمەد‬

‫بە زمانێك نورساوە‬ ‫كە موخاتەبەی‬ ‫دەستەبژێر‬ ‫دەكات‪ ،‬ناكرێت‬ ‫مانیفێستێك یان‬ ‫بزوتنەوەیەك كە‬ ‫داوای نوێگەری‬ ‫بكات‪ ،‬تەنها بۆ‬ ‫خەڵكی دیاریكراو‬ ‫بنورسێت‬

‫د‪ .‬رێبوار كەریم‬

‫نابێت تەنها‬ ‫كوردستان‬ ‫بگرێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی لە دنیا‬ ‫دانەبڕێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئاگامان لە دونیای‬ ‫دەرەوەش بێت‌و‬ ‫سودی لێوەربگرین‬ ‫بۆ هەنگاوەكان‬

‫د‪ .‬نەزاكەت حسێن‬

‫نابێت هیچ‬ ‫پرۆژەو كارێك‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت لەسەر‬ ‫ئەمجۆرە كارانە‪،‬‬ ‫كە دەچێتە خانەی‬ ‫هزرەوە‪ ،‬هزرێكی‬ ‫هاوردەكراو بێت‪،‬‬ ‫بە بێ‌ ئەوەی‬ ‫زەمینەسازی لەناو‬ ‫كۆمەڵدا بۆ كرابێت‬

‫بــەم بارودۆخــەی كوردســتانەوە بەو‬ ‫ژینگەیەی هەیەتی خۆ دەكرێت پرسیاری‬ ‫ئــەوەش بكەین‪ ،‬ئەگەر تۆ بزوتنەوەیەكی‬ ‫فێمێنیزمــی هاوچــەرخ یان رۆشــنگەرت‬ ‫هەبێــت ئەوەنــدە دادپــەروەر بێت بگات‬ ‫بەهەمو كەســێك‪ ،‬تەنانەت بەو ژنانەشی‬ ‫كە خوێنەواریشی نییە‪ ،‬بەو نەوەیەی كە‬ ‫تا ئێستاش كار لەسەر نەخوێندەواركردنی‬ ‫دەكرێت‌و لە داهاتــودا بگەیتە دادوەری‌و‬ ‫بەرجەستە ببێت‪،‬هەمو ئەوانەی باسمكردو‬ ‫ئــەو بەڕێزانــەش ئاماژەیــان بــۆ كــرد‪،‬‬ ‫دەمانگەیەنێتە ئەوەی كە ئەم ژینگەیەی‬ ‫ئێمە كە تێیدا دەژین هێشــتا لەبار نییەو‬ ‫ترســم لێی هەیە‪ ،‬خۆ ئێمە لە كوردستان‬ ‫پرۆژەی زۆرمان هەبوە‪،‬خۆ ئێمە قســەی‬ ‫جوانمان لەمبارەیــەوە هەبوە‪ ،‬كە ئەوانە‬ ‫دەبینی‌و واقعی خۆشــمان دەبینی ترست‬ ‫بــۆ دروســتكردنی بزوتنەوەیەكــی نــوێ‌‬ ‫لــەال گەاڵڵــە دەبێت‪ ،‬بیریشــمان نەچێت‬ ‫بزوتنەوەی فێمێنیزم‌و ئەو فێمێنیستانەی‬ ‫كە لە كوردســتاندا بونیان هەیەو هەبوە‬ ‫هەمیشــە بزوتنەوەیەكی پەرشوباڵو بون‌و‬ ‫یەكانگیــرو یەكگرتو نەبــون كە ئەمەش‬ ‫زیانــی گەورەی بەم بابەتــە داوە‪ ،‬هەروا‬ ‫هێشــتا لە كوردســتان بابەتــی ژنان بە‬ ‫كاری ژنــان دەزانرێــت لە كوردســتانداو‬ ‫باوەڕی بە مەســەلەی ژنــان‌و مافی ژنان‬ ‫نییــە‌و لەگەڵ باوەڕی تــۆدا ناڕوات‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەمو ئەمانە كێشــەو ئاستەنگن‌و لەگەڵ‬ ‫ئەوەشــدا پرســیاری جددین كــە دەبێت‬ ‫وەاڵمیان وەربگیرێتەوە‪.‬‬ ‫جگە لەوانە دەمەوێ‌ راشكاو بم لەسەر‬ ‫قســەكردن لەســەر ئــەم بزوتنەوەیــە‪،‬‬ ‫دەمەوێت پرســیاری جددی لەسەر بكەم‬ ‫ئەویــش ئەوەیــە ئاخــۆ ئەو كەســانەی‬ ‫كــە رابەرایەتیــی ئــەم بزوتنەوەیــە‬ ‫دەكەن فێمێنیســتن‪ ،‬ئەگەر فێمێنیســتن‬ ‫دەســتكەوتەكانیان چیــن تــا ژنێكــی‬ ‫وەك مــن دوایــان بكەویـــَت‌و بڕوایان‬ ‫پێــی هەبێــت‪ ،‬تا بــڕوا بە مــن بكات كە‬ ‫ئایدۆلۆژیایەكــی لەپشــت نییــە‪ ،‬بــۆ من‬ ‫گرنگنییــە كــێ‌ راگەیاندنــی خســتۆتە‬ ‫سەرشــانی‪ ،‬چونكــە ئــەوە ئەركێكــی‬ ‫مێژویــەی كاری لەســەر دەكات‪ ،‬بــۆ من‬ ‫دەســتكەوتەكانی فێمێنیســتەكانی ئــەم‬ ‫بزوتنەوەیــە گرنگــەو بــاوەڕم پێدێنێــت‬ ‫ئــەم بزوتنەوەیــەش الســایی كردنەوەی‬ ‫رۆژئــاوا نییــەو تەنهــا بــۆ موجامەلــەی‬ ‫مەســەلەی ژنان نییە‪ ،‬لەم بزوتنەوەیەدا‬ ‫رەخنــەی قوڵ دەگیرێت‌و نابێت تەنها بۆ‬ ‫موجامەلە نییە‪ ،‬بیرمان نەچێت هێشتا لە‬ ‫واڵتی ئێمە فێمێنیزم نەبۆتە فەلســەفەی‬ ‫بیــری كۆمەاڵیەتیی ئێمە‪ ،‬كە نەشــبێتە‬ ‫فەلسەفە كێشەی زۆری بۆ دروستدەبێت‌و‬ ‫پەرچەكردارو پاشەكشــە بــەدوای خۆیدا‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬هێشتا شەپۆلەكانی فێمێنیزم‬ ‫لەكوردســتان یــەكال نەبۆتــەوەو لەنــاو‬ ‫رێكخراوەكانــی ژنانیشــدا چەمكەكانــی‬ ‫فێمێنیزم نەگەیشتون‪..‬‬

‫پرسیاری دوەم‪:‬‬ ‫رۆشــنگەریتان‬ ‫مانیفێســتی‬ ‫خوێندۆتــەوەو لەبەردەســتانە‪،‬‬ ‫دەمەوێ‌ پرســیاری ئەوە بكەم‪،‬‬ ‫فێمێنیســتی‬ ‫(بزوتنــەوەی‬ ‫مانیفێســت‌و‬ ‫رۆشــنگەری)‬ ‫ســتراتیژی كاركردنــی خــۆی‬ ‫راگەیانــدوە‪ ،‬ئایــا نــاوەرۆك‌و‬ ‫ئــەرك‌و ئامانجەكانی‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫ببێتــە ســەنگەری بەهێزكردنی‬ ‫بزوتنەوەی فێمێنیزمی كوردی؟‬ ‫ئایــا دەتوانێت روبــەڕوی هەمو‬ ‫ئــەو ئاســتەنگانە ببێتــەوە‪ ،‬كە‬ ‫خۆتــان ئاماژەتــان پێكــرد لــە‬ ‫وەاڵمی پرسیاری یەكەمدا؟‬

‫د‪ .‬نەزاكەت حسێن‪:‬‬

‫ئەگەرچــی دونیابینــی مــن‪ ،‬دنیابینی‬ ‫ئاینییە‪ ،‬بەاڵم دنیابینی فێمێنیستیانەشم‬ ‫هەیــەو لــە ئەوروپــا لەگــەڵ رێكخراوی‬ ‫فێمێنیســتی كارمكــردوە‪ ،‬بۆیــە بــە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بــۆ مامۆســتای ئاینــی بۆ هەمــو چین‌و‬ ‫توێژەكان بێت‌و لە رێگەی ئەوانەوە رێگە‬ ‫لە زیادبون‌و تەشەنەســەندنی توندوتیژی‬ ‫بكات‪.‬‬

‫سەرنجەوە ئەم مانیفێستەم خوێندۆتەوەو دابهێنین‪ ،‬ئەمە ئاســاییە ئێمە موتوربەی‬ ‫بێگومــان ســەرنجی خۆمــم لەســەری بكەین‌و لەگەڵ ژیانی خۆمان بیگونجێنین‪،‬‬ ‫دیاریكــردوە‪ ،‬ئەگەرچــی بزوتنــەوەی بە تایبەت لەســەر ئــەم بابەتانە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫فێمێنیســتی رۆشــنگەری راگەیانــدراوەو ســەیر بكەین هەمو ئــەو وانانەو میتۆد‌و‬ ‫مانیفێســتی كاركردنیشــی دیاریكــراوەو زانســت‌و پرۆگرامانەی ئێمە دەیخوێنین‪،‬‬ ‫ئێســتا گفتوگــۆی لەســەر دەكەیــن‪ ،‬بە خۆ كــوردی نیــن‌و هەموشــیان عەرەبی‬ ‫سەمیرە محەمەد‪:‬‬ ‫شــێوەیەكی گشــتی ســەرنجی خــۆم نیــن‪ ،‬بەڵكــو لــە ئەوروپــاو ئەمەریكاوە‬ ‫ئــەوەی پەیوەســتە بــە ناوەڕۆكــی‬ ‫لەسەر مانیفێســتكە دەخەمەڕو‪ ،‬سەرەتا هێنــراون‌و لەگــەڵ كۆمەڵەكانــی خۆیان مانیفێســتەكە‪ ،‬ئەگەرچــی شــتێكی‬ ‫دەمەوێ‌ ئــەوە بڵێم نابێــت هیچ پرۆژەو سازیانكردوە‪ ،‬مادام ئێمە توانای داهێنانی تازەگــەرەو دەیەوێــت تازەگــەری‬ ‫كارێــك‪ ،‬بــە تایبــەت لەســەر ئەمجۆرە هزریمــان نییــەو هزرێــك هاوردەدەكەین بێنێتەكایــەوە‪ ،‬بــەاڵم رەخنــەو تێبینیی‬ ‫كارانــە‪ ،‬كــە دەچێتــە خانەی هــزرەوە‪ ،‬بەپێكهێنەرەكانــی كۆمەڵەكــەی خۆمان‪ ،‬خۆمــم لەســەری هەیــەو دەكرێــت بــە‬ ‫هزرێكــی هاوردەكراو بێت‪ ،‬بە بێ‌ ئەوەی بێگومان توشــی پێكدادان ئەبین‌و دەبێت شــێوەیەكی گشتی ســەرنجەكانی خۆمی‬ ‫زەمینەســازی لەناو كۆمەڵدا بۆ كرابێت‪ ،‬ئێمــەش بەرگەی ئەو پێكدادانانە بگرین‌و لەسەر بخەمەڕو‪ ،‬یەكێك لەو سەرنجانەی‬ ‫هەروا ناشــبێت هیچ بیرۆكــەو پرۆژەیەك ئاســایی بێــت المان‪ ،‬بە بــڕوای من ئەم لەســەر مانیفێســتەكە بــەالی منــەوە‬ ‫مــن كــە ژنێكــم پــەروەردەم بــكات كە مانیفێســتەو بزوتنەوەكەش ئەگەر ئێستا جێی قســەكردنە‪ ،‬ئەوەیــە كە مادام ئەم‬ ‫تەنهــا فێمێنیتێكــی ژن بم‌و وەك ژن بیر بیكەینــە پــرۆژەو بمانەوێ‌ جــێ‌ بەجێی مانیفێســتە باس لە هزر دەكات‪ ،‬كەواتە‬ ‫بكەمــەوە‪ ،‬نە ئــەوەش بە مــن بدات كە بكەیــن كاتــی زۆری دەوێت‌و بۆ ئێســتاو نابێــت دیاریكــراو بێــت‪ ،‬وەك ئــەوەی‬ ‫دژایەتــی پیاو بكــەم‪ ،‬من دەمەوێت وەك كۆمەڵــی ئێمــە قورســە كاری لەســەر ئامانجــی بــۆ دیاریكــراوە‪ ،‬بــەاڵم ئەگەر‬ ‫مرۆڤ بیربكەمــەوەو هەنگاوەكانی كاری بكەین بەئاســانی هەزم ناكرێت‪ ،‬تەنانەت ئەمە كار لەســەر زەمینەسازی دەكرێت‌و‬ ‫خۆم دابڕێژم‪.‬‬ ‫ئێســتا خەڵك توانای ئەوەی نییە قســە نازانرێــت كــەی بەدیدەهێنــی كەواتــە‬ ‫ئــەوەی لــەم مانیفێســتە بەدیدەكەم لەســەر چەمكەكانی ناو مانیفێستەكەش ناكرێت ئامانجی بۆ دیاری بكرێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كە بە بڕوای من كێشــەیەكی گەورەشــە‪ ،‬بــكات‪ ،‬چجــای وەك پــرۆژە بتەوێ‌ جێ‌ سەیری بزوتنەوەی فێمێنیستی بكەی لە‬ ‫ئەوەیە كە نیشــانی نادات بە چ رێگایەك بەجێــی بكەیت نەك لەنــاو خەڵك بگرە رۆژئــاوا كە ســەریهەڵدا لە ســەدەی ‪16‬‬ ‫دەیەوێت پــرۆژەو تەرحەكانی خۆی ج ‌ێ لەناو چاالكوانەكانیشــدا‪ ،‬مــن دەمەوێت ئەوەتا لەسەدەی ‪ 21‬ئێمە قسەی لەسەر‬ ‫بەجــێ بكات‪ ،‬بۆ نمونە لەنــاو ناوەڕۆكی شــتێكی تــر بــاس بكــەم لەماوەكانــی دەكەین‪.‬‬ ‫مانیفێســتەكەدا باس لە شكســتی یاسا‪،‬‬ ‫دیموكراسی ‪ ،‬ئاین‌و تەنانەت فێمێنیستیش‬ ‫دەكات‌و یاســای سرروشــتیش بۆ مرۆڤ‬ ‫نابێــت‪ ،‬كەواتە دەبێت نیشــانی بدات كە‬ ‫لەســەر چ بنەمایەك دەیەوێت ژیان رێك‬ ‫بخاتــەوە‪ ،‬مــن ئەوەی لەم مانیفێســتەدا‬ ‫خوێندومەتــەوە تێ نەگەیشــتوم لێی كە‬ ‫من وەك ژنێك دەیەوێت چی لەمن بكات‌و‬ ‫من چیم لێی دەســت دەكەوێت‪ ،‬بۆیە من‬ ‫باوەڕموایە چارەسەری تێدا نییە‪.‬‬ ‫جگە لەوانە من دەمەوێت بە راشكاوی‬ ‫ئــەوە بڵێــم بــە بڕوای مــن ئەگــەر ئەم‬ ‫بزوتنەوەیــەو مانیفێستەكەشــی‪ ،‬تەنهــا‬ ‫وەك هزرێكــی هاوردەكراو خۆی نیشــان‬ ‫بــدات‪ ،‬شكســت دەخــوات‪ ،‬وەك ئــەو‬ ‫بزوتنەوە فێمێنیســتیانەی لە پێشــوتردا‬ ‫هەبون‪،‬چونكــە نەیانتوانــی مرۆڤێــك‬ ‫دروســت بكات‪ ،‬ژنێك دروســت بكات كە‬ ‫بتوانێت لەگــەڵ كۆمەڵەكەی هەڵ بكات‪،‬‬ ‫پرۆژەیەكیــش نەتوانێت مرۆڤێك بەرهەم‬ ‫بێنــێ‌ كە لــە كۆمــەڵ هەڵنەیــەت چۆن‬ ‫دەتوانێــت ســەركەوتو بێــت‪ ،‬ئەمە نەك‬ ‫مەســەلەی فێمێنیســتی‪ ،‬تەنانەت هزری‬ ‫ئاینــی توندڕەویــش‪ ،‬كە تاكــی توندڕەو‬ ‫بەهەمدێنــێ‌‌و ناتوانێــت لەگــەڵ كۆمەڵدا‬ ‫هەڵبــكات بێگومــان ئەویــش شكســت‬ ‫دەخوات‌و ئەمە بۆ چەپ‌و هزرەكانی تریش‬ ‫راســتە‪ ،‬بۆیە من پێموایــە ئەم بیرۆكەیە‬ ‫لە مرۆڤــەوە بچێت بۆ پێداویســتی نەك‬ ‫لــە پێداویســتییەوە بچێــت بــۆ مرۆڤ‪،‬‬ ‫دەبێــت بزانیــن ژنی كورد پێویســتی بە‬ ‫چییەو بەدەســت چییــەوە گرفتارە‪ ،‬ئایا‬ ‫مــن رزگار دەكات یــان كێشــەی ترم بۆ‬ ‫دروســت دەكات؟‪ ،‬هەروا دەبێت بزانرێت‬ ‫كاركتەركانــی جــێ‌ بەجێكردنــی ئــەم‬ ‫پرۆژەیــە كێــن؟ من لــە ئەوروپــا لەناو رابردودا بەتایبەت لە ‪ 2008‬ئێمە كەلەناو‬ ‫یەكێكــی تــر پەیوەنــدی بــە زمانــی‬ ‫رێكخراوێكــی فێمێنیســتی كارمكــردوە‪ ،‬رێكخراوەكانــی ژنــان كارمــان كــردوەو مانیفێســتەكەوە هەیــە‪ ،‬كە بە بڕوای من‬ ‫كاتێــك دەیانویســت پرۆژەیەكــی هەموالیەكیــش دەیزانێــت‪ ،‬هەڵەیەكــی بــە زمانێــك نوســراوە كــە موخاتەبەی‬ ‫فێمێنیســتی ئامــادە بكــەن‌و جێ بەجێ گەورەمــان كــرد‪ ،‬كــە بەداخــەوە پاش دەستەبژێر دەكات‪ ،‬ناكرێت مانیفێستێك‬ ‫بكــەن‪ ،‬لەوپــەڕی راســت بۆ ئــەو پەڕی ماوەیەكی زۆرهەســتمان بەوهەڵەیە كردو یــان بزوتنەوەیــەك كــە داوای نوێگەری‬ ‫چەپ بانگ دەكراو بەشــداریان پێدەكرا‪ ،‬ویستمان راستی بكەینەوەو دەستیشمان بــكات‪ ،‬تەنهــا بــۆ خەڵكــی دیاریكــراو‬ ‫بــۆ ئــەوەی زەمینــەی گونجــاو بۆ جێ پێكرد‪ ،‬ئەو هەڵەیەش ئەوەبو كە هەمیشە بنوســرێت‪ ،‬من پێموایە دەبێت بۆ زمانی‬ ‫بەجێكردنی بدۆزرێتەوە‪ ،‬بۆیە من پێموایە لە كارەكانماندا ئێشــمان بۆ ژنان دەكردو هاواڵتی ئاسایی بنوســرێت‌و هەمو ژنێك‬ ‫ئەم مانیفێســتە پێویســتی بەداڕشتنەوە ئاراســتەی قســەكردن‌و هۆشــیاریمان بۆ پیاوێــك خوێنــدەوارو نەخوێنــدەوار لێی‬ ‫هەیەو لەگەڵ واقعی كۆمەڵی ئێمەدا سازو ژنان بــو‪ ،‬لەو نێوانــەدا پیاومان بیرچو‪ ،‬تــێ‌ بگات‪ ،‬من وەك چاالكوانێك لە چەند‬ ‫گونجاو بكرێت‌و دژ یەكی دروستنەكات‪ .‬تــا ســەرەتاكانی ‪ ،2010-2009‬لە رێگەی ساڵی رابردو كە كارم لەسەر ژن‌و خەڵكی‬ ‫پرۆژەوە دەســتكرا بە هۆشیاركردنەوەی سادە كردوە‪ ،‬ئەوەی لەكاركردن لەمانەوە‬ ‫پیاوان‪ ،‬بیرمان نەچێت ئەو ماوەیە زۆرمان دەستم كەوتوە لەخەڵكی نوخبە دەستت‬ ‫د‪ .‬رێبوار كەریم‪:‬‬ ‫راســتییەكەی‪ ،‬ئەمــە پــرۆژە نییــە گوێمــان لەوە بــوە‪ ،‬كاتێــك چاالكییەك ناكەوێــت‪ ،‬بۆیە گەنجێــك ژنێك پیاوێك‬ ‫ئەگــەر باســلەوەبكرێت ئەمــە پرۆژەیە‪ ،‬خولێــك دەكرایــەوە بۆ ژنان پیــاوەكان كــە دەیەوێــت لــە چوارچێــوەی كاری‬ ‫ئەمە ســتراتیژەو دواتر دەكرێت لەســەر دەیانــوت ژنانەكانمان نانێرین ئێوە فێری فێمێنیســتی كار بــكات لەم مانیفێســتە‬ ‫ئەمە كۆمەڵێك پرۆژەی گەورەی لەســەر ئەوەیــان دەكەن كە بەقســەمان نەكەن‪ ،‬تــێ‌ ناگات‪ ،‬تــۆ خەڵكی دەســتەبژێر كە‬ ‫بینابكرێــت‌و جێبەجــێ بكرێت لە رێگەی یــان كاتێــك كۆنفرانســێك چاالكییــەك دێــت كار لەگــەڵ دەكات‪ ،‬دەبێت بزانین‬ ‫كۆمەڵێــك چاالكــی جۆراوجــۆرەوە تــا دەكرا بــە دەگمەن پیــاوی تێدابو‪ ،‬ئێمە ئــەوان كار بــۆ كێ‌ دەكــەن‌و چۆن كاری‬ ‫دەگەیتــە ئــەو ئامانجــەی كــە هەیەتی‪ ،‬كــە دەچوین وەك گاڵتــە دەیانوت ئەوە لەســەر دەكــەن‪ ،‬بۆیــە مــن دەمــەوێ‌‬ ‫بێگومــان ئەمەش كاتــی دەوێت‌و رەنگە چــی دەكەیــت لەناو ئــەو هەمــو ژنەدا‪ ،‬بڵێــم‪ ،‬كە ئــەم مانیفێســتە موخاتەبەی‬ ‫چەنــد ساڵێكیشــی بوێــت‪ ،‬دەمەوێــت بۆیــە ئەم مانیفێســتەو ئــەم بزوتنەوەیە ژن دەكات‪ ،‬كــە ئەمــەش رەخنەیەكــی‬ ‫شــتێكی تــر بڵێــم‪ ،‬كــە پێچەوانــەی نابێــت تەنهــا بــۆ ژن بێــت‪ ،‬دەبێــت بۆ جددییەو بەرپرســیارێتیی كارێكی گەورە‬ ‫هــەردو بەڕێزانە كە قســە لەســەر هزری پیاو‌و تــەواوی كۆمەڵ بێت‪ ،‬جگە لەوەی دەخاتەسەر ژنی كۆمەڵی ئێمە‪ ،‬كە خۆی‬ ‫هاوردەكراو دەكرێت‪ ،‬ئەگەر ئەم بیرۆكەو دەبێــت پرۆژەی بــۆ هەمو ئەو كێشــانە دەیان كێشەی گەورەی هەیەو نەتوانراوە‬ ‫ســتراتیژەش هاوردەكــراو بێت لەالی من بەجیــا پــێ بێت كــە دەیەوێــت كاریان چارەســەری بــكات‪ ،‬بۆیە پێویســتە ئەم‬ ‫شتێكی ئاساییە‪ ،‬چونكە با راشكاو بین‪ ،‬لەسەر بكات‪ ،‬بۆ نمونە ئێستا توندوتیژی مانیفێســتە موخاتەبەی تــەواوی كۆمەڵ‬ ‫كۆمەڵی ئێمە ناتوانێت خۆی شت بكات‌و ژنــان هەیەو زیادیكردوە‪ ،‬بۆ ئەمە دەبێت بكات‌و بەزمانی ئەوان بنوســرێت‪ ،‬بیرمان‬ ‫داهێنەر بێت‪ ،‬بەتایبەت ئێمە ناتوانین هزر پــرۆژەی هەبێت‌و بــۆ هەمو كۆمەڵ بێت‪ ،‬نەچێــت لــە كوردســتان رێكخراوەكانــی‬

‫راستییەكەی‪،‬‬ ‫ئەمە پرۆژە نییە‪،‬‬ ‫ئەمە سرتاتیژەو دواتر‬ ‫دەكرێت كۆمەڵێك پرۆژەی‬ ‫گەورەی لەسەر بینابكرێت‌و‬ ‫لە رێگەی كۆمەڵێك چاالكیی‬ ‫جۆراوجۆرەوە جێبەجێ‬ ‫بكرێت‬

‫‪5‬‬

‫ژنــان كۆمەڵێــك كێشــەی گــەورەی بۆ‬ ‫دروســتكراوە بۆ كاركردن‪ ،‬هێشتا ئەوان‬ ‫یەك گوتاریان نییەو پەرشوباڵون‪ ،‬هێشتا‬ ‫خۆیان لەسەر شــەپۆلەكانی فێمێنیستی‬ ‫ســاغنەكردۆتەوە‪ ،‬ئەمانــە هەمــو ئــەو‬ ‫كێشــانەن‪ ،‬كە دەبێت ئەم مانیفێستە بە‬ ‫رونی دەستیان بخاتەسەر‪.‬‬

‫پرسیاری سێیەم‪:‬‬ ‫ئەرك‌و ئامانجەكانی مانیفێســتی‬ ‫رۆشنگەری كە لەخۆی لە ئەرك‌و‬ ‫ئامانجی رۆشــنگەری‌و سیاسی‌و‬ ‫پەروەردەیــی دەبینێتــەوە‪ ،‬تــا‬ ‫چەنــد دەتوانرێــت بنەماكانــی‬ ‫فێمێنیســتی‬ ‫(بزوتنــەوەی‬ ‫رۆشــنگەری) لەســەر بنیــات‬ ‫بنرێت؟‬

‫د‪ .‬نەزاكەت حسێن‪:‬‬

‫ئەم مانیفێســتە پێویســتە بــە دانانی‬ ‫میكانیزمێكــی رونــە‪ ،‬ئەركــەكان دابەش‬ ‫بكرێــن‪ ،‬كامــە بۆ گەنــج دەبێــت‪ ،‬كامە‬ ‫بــۆ ژن‌و بــۆ پیــاو دەبێت‪ ،‬چەنــدی بەر‬ ‫میدیــاو حكومەت‌و پــەروەردە دەكەوێت‪،‬‬ ‫بە شــێوەیەكی گشتی بە باوەڕی من ئەم‬ ‫مانیفێســتە دەبێت گشــتاندن بكرێت بۆ‬ ‫ســەر تەواوی كۆمەڵ‪ ،‬بۆ ئەمجۆرە كارانە‬ ‫پێویستمان بە گۆڕینی ئەقڵیەتی كۆمەڵ‬ ‫هەیــە‪ ،‬گۆڕینــی ئــەو ئەقڵــەش قورس‌و‬ ‫گرانــە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر كارەكان دابەشــكراو‬ ‫هەر چینــەو كاری خۆی بەباشــی زانی‪،‬‬ ‫ئەوكاتە بەربەســتەكان كەمترو ئاســانتر‬ ‫جێبەجێدەكرێــت‪ ،‬ناكرێــت كۆمەڵێــك‬ ‫ئەركــی زۆر بخەیەنــە سەرشــانی چەند‬ ‫كەســێك‪ ،‬شتێكی تر كە گرنگە كە بێڵێم‬ ‫ئەم مانیفێستە پێویستی بە بەبازاڕكردنی‬ ‫كۆمەاڵیەتی هەیەو قۆناغبەندی بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو خوێندنەوەیەی بۆ نەكرێت‬ ‫كــە ئەم بیرۆكــەو كارە دەیەوێت كودەتا‬ ‫بكات بەسەر هەمو شتێكدا‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫ئەو ئەرك‌و ئامانجەی كە لەم مانیفێستەدا‬ ‫هەیــەو كۆمەڵێك كــەس لە پشــتییەوە‬ ‫كاردەكات‪ ،‬دەمەوێــت بڵێم نابێت ئەمان‬ ‫خۆیان داببڕن لە ژنان‌و لە كۆمەڵ‌و تەنها‬ ‫بەوان ئەمــكارە ناكرێت‪ ،‬دەبێت ئەمكارە‬ ‫ببێتە كاری هەمو كۆمەڵ‌و دەنگ‌و رەنگی‬ ‫جیاواز كاری تێــدا بكات‌و ببێتە پرۆژەی‬ ‫تــەواوی كۆمــەڵ نەك خۆی لــە كۆمەڵ‌و‬ ‫راجیاوازەكان داببڕێت‪.‬‬

‫د‪ .‬رێبوار كەریم‪:‬‬

‫بە بــڕوای من زۆر گرنگــە كە هەموان‬ ‫بەشداربن لەم كارەدا‪ ،‬جگە لەوەی ئەمكارە‬ ‫پێویســتی بە پشــودرێژی هەیەو دەبێت‬ ‫ئەو پشودرێژییەمان بۆی هەبێت‪ ،‬پاشان‬ ‫لــە خوێندن‌و لە زانكۆكان بەجددی كاری‬ ‫لەسەر بكەین‪ ،‬بۆ ئەوەی بگاتە مەبەست‌و‬ ‫ئەنجامەكانی خۆی‪ ،‬هەروا دەبێت بزانرێت‬ ‫چۆن ئاراستەدەكرێت‪ ،‬ئاراستەكردنی ئەم‬ ‫رەوتەش وەك لێخوڕینی ئۆتۆمبێل وایە‪،‬‬ ‫كە ئەگەر خراپ لێی بخوڕیت بیكێشــیت‬ ‫بــە دیوارێكدا‪ ،‬بۆیە دەبێت بە شــێوەكی‬ ‫راســت‌و دروســت‌و بە پشــودرێژی ببێتە‬ ‫پرۆژەی تەواوی كۆمەڵ‪.‬‬

‫سەمیرە محەمەد‪:‬‬

‫من ســەرباری رەخنەكانــم‪ ،‬دەمەوێت‬ ‫چەنــد پێشــنیارێك بخەمــەڕو‪ ،‬یەكێــك‬ ‫لەوانــە پێویســتە بیــر لــە هەڵەكانــی‬ ‫رابــردو بكرێتــەوە ئــەم مانیفێســتە‬ ‫چارەسەرییەكانیش بخاتەڕو‪ ،‬زمانی هەمو‬ ‫كۆمەڵــی تێدا بێت‪ ،‬جگــە لەوە بایەخ بە‬ ‫دابەشــكردنی ئەركــەكان بكرێــت‪ ،‬هەروا‬ ‫كارە لەپێشــینەكانی نــاو مانیفێســتەكە‬ ‫دیــاری بكرێت‪ ،‬كە بە بــڕوای من دەبێت‬ ‫ئاگامــان لــە ئەولەویەتــی نان‌و زانســت‬ ‫هەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەركی ئەم مانیفێستە‬ ‫لــەم قۆناغەدا بە رونــی دیار بێت‪ ،‬بایەخ‬ ‫بــە بانگەشــەی هەمەالیەنــە بدرێــت بۆ‬ ‫ئــەم مانیفێســتە‌و وەك پێداویســتیی‬ ‫كۆمەڵ ســەیر بكرێت‪ ،‬هەروا نابێت تەنها‬ ‫كوردســتان بگرێتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی لە دنیا‬ ‫دانەبڕێــت دەبێــت ئاگامــان لــە دونیای‬ ‫دەرەوەش بێــت‌و ســودی لێوەربگرین بۆ‬ ‫هەنگاوەكان‪ ،‬ئەم مانیفێستە پێشكەوتوەو‬ ‫بە هیوام بتوانێت خزمەتی باش بكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )587‬دوشةممة ‪2016/11/14‬‬

‫دیالۆگ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫یەكەم واڵت كە یارمەتیداین دژی داعش‪ ،‬ئێران بوو‬ ‫وتووێژی رۆژنامەی (رشق)ی ئێرانی لەگەڵ مەال بەختیار‪ ،‬لێپررساوی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتامنیی كوردستان‬ ‫وتوێژی‪ :‬سامان سلێامنی‬ ‫رۆژنامــەی بەناوبانگی (شــرق)‬ ‫لــە ئێــران‪ ،‬كــە بــە "رۆژنامەی‬ ‫رۆشنبیران‌و نوسەرانی ئێران"یش‬ ‫رۆژنامەیەكــی‬ ‫دەناســرێت‌و‬ ‫ئەهلییە‪ ،‬وتووێژێكی تێروتەسەلی‬ ‫لەگەڵ مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫دەســتەی كارگێــڕی مەكتەبــی‬ ‫سیاســیی ی‪.‬ن‪.‬ك ئەنجامــداوە‪،‬‬ ‫كــە تیایــدا بــاس لــە دواییــن‬ ‫رووداوەكانی ناوچەو كوردســتان‬ ‫كــراوە‪‌،‬و هەروەهــا ئامانجــی‬ ‫سەردانەكەی ئەمدواییەی وەفدی‬ ‫یەكێتی بۆ تــاران رونكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئــەو وتوێــژە‪ ،‬كــە لە (شــمارە‬ ‫‪ -2727‬ســال چهاردهــم)‪،‬‬ ‫رۆژی شــەممە (‪ 22‬ابــان‬ ‫‪ )2016/11/12 -1395‬چــاپ‌و‬ ‫باڵوكراوەتــەوە‪ ،‬ســەرنجگەلێكی‬ ‫زۆری بــۆ خــۆی راكێشــاوەو‬ ‫ئاژانــس‌و كەناڵەكانــی تــری‬ ‫میدیــای ئێرانیش‪ ،‬بە بایەخەوە‪،‬‬ ‫راپــۆرت‌و هەواڵیان لە وتوێژەكە‬ ‫كــردووەو باڵویانكردۆتــەوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەو ماڵپەڕی (چاودێر)یش‪،‬‬ ‫لەبەر گرنگیی وتوێژەكە‪ ،‬تەواوی‬ ‫دەقەكــە وەربگێڕێــت‌و بیخاتــە‬ ‫بەردیدەی خوێنەرانی‪.‬‬

‫وەهــا رێككەوتنێــك‪ ،‬بــە زیانــی كــورد‬ ‫ناشــكێتەوە؟و ئایــا دواتــر دەكرێت ئەم‬ ‫رێككەوتنە بكرێت؟‬ ‫دواییدا‬ ‫ســەردانەی‬ ‫لەم‬ ‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫شــرق‪ :‬یەكێك لەو بابەتانەی باســتان‬ ‫مەســعود‬ ‫كاك‬ ‫جەنابی‬ ‫كــە‬ ‫بــۆ بەغــداد‬ ‫كــرد‪ ،‬كێشــەی ناوخۆیــی نێــوان الیەنە‬ ‫ســەرۆكی وەفــدی كوردســتانی بــوون‪ ،‬سیاســییەكانی عیراقــە‪ ،‬بارودۆخــی‬ ‫چەندینجــار ئــەم بابەتەمــان باســكرد‪ ،‬ناوخۆیی كوردستان‌و یەكگرتوویی الیەنە‬ ‫كــە بەبوونــی رێككەوتنێكــی سیاســی‌و سیاســییەكانی كورد بە چ شــێوەیەكە؟‬ ‫پرۆژەیەكی رێكوپێك‪ ،‬بابەتەكان باشــتر هەروەهــا كە دەیبینین لەم دوو ســاڵەدا‬ ‫جێبەجێدەكرێن‪‌،‬و رامانگەیاند‪ :‬باشتروایە كێشەی سەرۆكایەتیی هەرێم‌و بارودۆخی‬ ‫ناوچەكــە لــە شــەڕی تایفــی بــە دوور پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بارودۆخی ئایندەی‬ ‫رابگرین‪ .‬بەداخەوە تەنانەت سوننەكانیش لێڵكــردووە‪ ،‬ئایا هیوایەك بۆ چارەســەر‬ ‫نەیانتوانی لەســەر ئــەم بابەتە كۆك بن‪ ،‬هەیە؟‬ ‫ئەڵبــەت كەســانێكیان هاوڕامــان بوون‪،‬‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬بەداخــەوە باش نییە‪،‬‬ ‫بــەاڵم یەكگرتوو نەبوون لەنــاو خۆیاندا‪ .‬بە داخەوە لە دوو ســاڵ پێش ئێستاوەو‬ ‫لەئێســتادا یەكێك لــە بابەتە گرنگەكانی دوای راگەیاندنــی حكومەتــی بنكەفراوان‬ ‫عیــراق ئەوەیە‪ ،‬كە بەداخەوە شــیعەكان لە كوردستان‪ ،‬پەیوەندیی سیاسیی نێوان‬ ‫وەكو پێویست یەكگرتوو نین‪ ،‬سوننەكان پارتــی دیموكــرات‌و بزووتنــەوەی گۆران‬ ‫بەهەمانشــێوە‌و لەالیەكــی دیكەشــەوە تووشــی كێشــە بووە‪ ،‬تا ئەو رادەیە كە‬ ‫سوننەو شــیعە كێشــەیان هەیە‌و كورد‌و پارتی‪ ،‬پارلەمانی داخســت‌و وەزیرەكانی‬ ‫حكومەتــی ناوەندیــش وەكــو پێویســت گۆڕانــی لە كابینە دەركرد‪ ،‬وردە وردەش‬ ‫یەكگرتوو نین‪ ،‬لەم بارودۆخەشــدا بەاڵی پەیوەندیــی نێوان پارتی‌و یەكێتیش الواز‬ ‫داعشمان بەسەردا هات‪.‬‬ ‫بــوو‪ ،‬كــە بــە هــۆی رێككەوتنــی نێوان‬ ‫یەكێتــی‌و گۆڕانەوە بوو‪ ،‬نــە رێككەوتنی‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان بۆ ئەوەندە نێوان یەكێتی‌و گۆڕان توانی هاوكێشەكان‬ ‫بگۆڕێت‌و نە بڕیاری پارتی بۆ داخســتنی‬ ‫گەورە دەكرێت؟‬ ‫پارلەمان توانی رێگاچارەی ئەم كێشــەیە‬ ‫شرق‪ :‬ئەمە بەو واتایە كە ئەو ناوچانەی بێــت‪ ،‬لەئێستاشــدا پارتی ئامــادە نییە‬ ‫كە لەالیەن كوردەكانــەوە ئازاد دەكرێن‪ ،‬لەگــەڵ گۆڕان بۆ گەیشــتن بە رێككەوتن‬ ‫تاوەكو چارەنوسیان دیارینەكرێت‪ ،‬كورد لەسەر پارلەمان دابنیشێت‪.‬‬ ‫بارودۆخێكی ئاڵۆز‌و ســەختە بۆ ئێمە‪،‬‬ ‫چۆڵیان ناكات؟‬ ‫مــەال بەختیــار‪ :‬بەڵــێ‪ ،‬ئێمــە بەهیچ بەاڵم یەكێتیی نیشتمانیی رۆڵ‌و كاریگەریی‬ ‫شــێوەیەك لــەم ناوچانە ناكشــێینەوەو خــۆی دەبێــت‌و پێداگریــن كــە چەقــی‬ ‫دەمانەوێــت ماددەی (‪)١٤٠‬ی دەســتوور چارەســەر بین‪ ،‬لەگەڵ پارتــی بەردەوام‬ ‫بــە وردی جێبەجــێ بكرێــت‪ ،‬كــە باس هەوڵمان هەیە‪ ،‬لەگەڵ گۆڕان رێككەوتنی‬ ‫لــە دیاریكردنــی چارەنوســی ناوچــە سیاسیمان هەیە‌و بەردەوام باسمانكردووە‬ ‫كە كێشــەكان دەبێت چارەســەر بكرێن‪،‬‬ ‫كێشەلەسەرەكان دەكات‪.‬‬ ‫لەگەڵ حزبە ئیســامییەكانیش تا ئێستا‬ ‫شــرق‪ :‬بابەتێكــی دیكــە كــە زۆر پەیوەندیمــان باش بــووە‪ ،‬وەكو یەكێتی‬ ‫باســی لێوەكراوە‪ ،‬بابەتی ســەربەخۆیی پێمانوایە‪ ،‬چارەســەرنەكردنی كێشەكان‌و‬ ‫كوردستانی عیراقە‪ ،‬ئایا ئەم بابەتە تەنها بەهەڵپەســێردراوی ئــەم كێشــانە‌و‬ ‫ئامرازێكی سیاســی لە دەست یەكێك لە نەگەیشــتن بــە رێككەوتــن‪ ،‬لەوانــە لــە‬ ‫الیەنەكانــدا بووە بــۆ ئامانجی دیكە‪ ،‬یان ئاینــدەداو بەهاتنەپێشــەوەی كێشــەو‬ ‫خواست‌و داواكاریی راستەقینەی خەڵكە؟ پرســی نوێ‪ ،‬كێشەو گرفتی گەورەترمان‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬وەكو ماف‪ ،‬ئەم بابەتە‪ ،‬بۆ سازبكات‪.‬‬ ‫مافی سروشتیی خۆمانە‪ .‬سەیرە الی من‪،‬‬ ‫كە بۆچی بابەتی سەربەخۆیی كوردستان‬ ‫ئەوەندە گەورە دەكرێتەوە‪ .‬دوای شــەری‬ ‫یەكەمی جیهانیی‪ ،‬سەربەخۆیی كوردستان‬ ‫تاڕادەیــەك لەژێر ناوی ویالیەتی موســڵ‬ ‫دانی پێدانــراوە‪ ،‬رێككەوتننامەی ســێڤر‬ ‫ســەربەخۆیی كــوردی پەســەندكردووە‪.‬‬ ‫پێــش شــەڕی یەكــەم‪ ،‬ســەربەخۆیی‬ ‫كوردســتان لە هەموو بەشەكانیدا بوونی‬ ‫هەبووە‪ .‬لە قۆناغی ئێســتادا ســەیرێكی‬ ‫ئەوروپای رۆژهەاڵت بكەین‪ ،‬ببینین چەند‬

‫ئەم پالنانە‪ ،‬گەڕانەوەیە بۆ‬ ‫رابردوویەكی مردوو!‬

‫ئەوەی بۆمان گرنگە؛ جێبەجێكردنی‬ ‫ماددەی (‪)١٤٠‬ی دەستوورە‬ ‫شــرق‪ :‬هەروەهــا كــە هەمووالیەك بە‬ ‫باشــی دەزانن‪ ،‬كوردەكان لە شەڕی دژی‬ ‫داعشــدا‪ ،‬رۆڵێكی تایبەتیان بینیوە‪ ،‬لەم‬ ‫قۆناغەشدا كە شەڕ بۆ ئازادكردنی موسڵ‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬رۆڵ‌و كاریگەریــی كــوردەكان‬ ‫دیــار‌و بەرچاوە‪ ،‬ئایا كــوردەكان پالنیان‬ ‫بۆ قۆناغی دوای ئازادی موســڵ هەیە؟‌و‬ ‫ئایــا رێككەوتنێكی سیاســی بــۆ عیراقی‬ ‫دوای داعش كراوە؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬ســەرەتا سوپاســتان‬ ‫دەكەم بۆ ئەنجامدانی ئەم وتووێژە‪ ،‬پێش‬ ‫هەموو شتێك دەبێت پێ لەسەر ئەم خاڵە‬ ‫دابگرم‪ ،‬كە ئێمــە وەكو كورد پێمانوایە‪،‬‬ ‫دەبێــت لە ئاســتی عیراقدا‌و بــۆ پارێزگا‬ ‫جیــاوازەكان‪ ،‬لەوانــە نەینــەوا‌و ئەنبار‌و‬ ‫‪ ،...‬پالنێكــی هەمەالیەنــە لــە هەمــوو‬ ‫بوارەكانی ئابووریی‌و كۆمەاڵیەتی هەبێت‌و‬ ‫بــە دابینكردنــی ئاســایش‪ ،‬مافی خەڵك‬ ‫پارێزراو‌و دابیــن بكرێت‪ .‬بە گەڕانەوەی‬ ‫خەڵك بۆ شوێنی خۆیان‌و جێگیركردنیان‬ ‫دوای شكســتی داعــش‪ ،‬بەدڵنیاییــەوە‬

‫كێشــەكانی عیراق دادەبەزێــت‌و ئەمە لە‬ ‫رووی قواڵیی ســتراتیژییەوە زۆر گرنگە‪.‬‬ ‫بارودۆخــی موســڵ زۆر تایبەتە‪ .‬موســڵ‬ ‫لــە نێوان ســێ واڵتــی عیــراق‪ ،‬توركیا‌و‬ ‫ســوریادایە‪ ،‬ســێ نەتــەوەی جیــاوازی‬ ‫عــەرەب‪ ،‬كورد‌و توركمانــی تێدایە‪ ،‬جگە‬ ‫لــە جیاوازیــی ئایینــی‪ .‬كوردســتانیش‬ ‫هاوشــان لەگەڵ ئەم سێ واڵتە دراوسێی‬ ‫موســڵە‪ .‬شــاری وامان لە جیهاندا نییە‪،‬‬ ‫كە بە زیاتر لە دوو ملیۆن دانیشتوانەوە‪،‬‬ ‫لەوەهــا ناوچەیەكــی ژیۆپۆلەتیكیــی‬ ‫سیاســیدا گیرســابێتەوە‪ .‬بەدڵنیاییــەوە‬ ‫چارەســەكردنی كێشــەكانی موســڵ‪،‬‬ ‫وەكــو چارەســەركردنی كێشــەی هەموو‬ ‫عیراقــەو پێویســتی بە پــان‌و بەرنامەی‬ ‫هەمەالیەنەیــە‪ .‬دوای گەڕانــەوەی خەڵك‬ ‫بۆ ســەر ژیانی خۆیــان‌و بەرقەراركردنی‬ ‫هێمنی‌و ئاســایش‪ ،‬وەكو كــورد‪ ،‬ئەوەی‬ ‫بۆمان گرنگــە؛ جێبەجێكردنــی ماددەی‬ ‫(‪)١٤٠‬ی دەســتوورە‪ .‬رۆژهەاڵتی موسڵ‌و‬ ‫ناوچەكانی شنگال‌و دەوروبەری بۆ ئێمەی‬ ‫كورد‪ ،‬گرنگییەكی یەكجار زۆری هەیە‪.‬‬ ‫وەكــو یەكێتیــی نیشــتمانیی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬پێمانوایە كــە ئەم ناوچەیە‬ ‫بكرێتــە پارێزگایەكــی ســەربەخۆ‌و نوێ‪.‬‬ ‫ســوننەكانیش دەیانەوێــت ناوچەیەكــی‬

‫فیدراڵی تایبەت بە خۆیان بە ناوەندێتیی‬ ‫موســڵ پێكبێنــن‪ ،‬توركمانەكانیــش‬ ‫ناوچەیــەك بــە ناوەندێتیــی تەلەعفــەر‬ ‫پێكبێنــن‪ ،‬ئێزدییــەكان‌و ئەوانی دیكەش‬ ‫لــە شــنگال بــن‪ ،‬ئەمــە راســتییەكەی‪،‬‬ ‫پالنێكــی نوێیــە كە ئوســامە نوجەیفی‌و‬ ‫كۆمەڵێــك سیاســی باســیان كــردووە‪.‬‬ ‫ئێمــەش پێمانوایــە‪ ،‬كە شــنگال دەبێت‬ ‫بگەڕێتــەوە ســەر هەرێمی كوردســتان‌و‬ ‫بەپێــی رێككەوتننامــەی ســێڤر‪ ،‬ئــەم‬ ‫ناوچانە ببنەوە بەشێك لە هەرێم‪.‬‬

‫ناوچەكە لە شەڕی تایفی بەدوور‬ ‫رابگرین‬ ‫شــرق‪ :‬یەكێك لە خاڵە گرنگەكان لەم‬ ‫بــوارەدا وتەكانی مەســعود بارزانی بوو‪،‬‬ ‫كە لــە رۆژانــی یەكەمی دەســتپێكردنی‬ ‫ئۆپەراســیۆنی ئازادكردنــی موســڵ لــە‬ ‫بەرەكانی جەنگ رایگەیاندو وتیان "ئێمە‬ ‫پێمان باش بوو كە پێش دەســتپێكردنی‬ ‫ئۆپەراســیۆنەكە‪ ،‬بگەینــە رێككەوتنێكی‬ ‫سیاســی‪ ،‬بــەاڵم بەهــۆی پەلەكــردن لە‬ ‫دەســتپێكردنی ئۆپەراســیۆنەكەدا‪ ،‬ئەم‬ ‫رێككەوتنە نەكــرا"‪ ،‬بەڕای ئێوە نەبوونی‬

‫««««‬

‫پەیوەندیــی نێوان كۆماری ئیســامیی‬ ‫ئێران‌و یەكێتیی نیشتمانیی‪ ،‬هەروەها كە‬ ‫مام جەالل تاڵەبانی لــە بیرەوەرییەكانی‬ ‫خۆیدا ئاماژەی پێدەكات‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫كاتی دوورخســتنەوەی ئیمــام خومەینی‬ ‫لە نەجەف‪ .‬دوای ســەركەوتنی شۆڕشی‬ ‫ئیسالمی ئەم پەیوەندییە بەردەوامییەكی‬ ‫باشــی بــووەو چەندین قۆناغــی گرنگی‬ ‫بەخۆیــەوە بینیــوە‪ .‬دوای راگەیاندنــی‬ ‫سیتســمی فیدراڵ لە عیراق‌و راگەیاندنی‬ ‫حكومەتــی هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬ئێران‬ ‫یەكــەم واڵت بوو كــە دانیپێداناو لە دوو‬ ‫ســاڵی رابردووشــدا كۆماری ئیســامیی‬ ‫ئێــران‪ ،‬رۆڵێكــی بێوێنەی لــە هاوكاریی‬ ‫كــوردەكان بــۆ شــەڕی دژ بــە داعــش‬ ‫بینیــوە‪ ،‬بــە شــێوەیەك كــە ســەرۆكی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬بــە نامەیەكــی‬ ‫رەســمی ســوپاس‌و پێزانینــی خــۆی بە‬ ‫سەرۆككۆماری ئێران راگەیاند‪.‬‬ ‫لــەم رۆژانــەدا‪ ،‬كــە عیــراق بــەرەو‬ ‫ئــەوە دەڕوات‪ ،‬لــە بوونی تێرۆریســتان‌و‬ ‫تەكفیرییــەكان پاكببێتــەوەو دواییــن‬ ‫ناوچەكانیــش ئــازاد بكرێــن‪ ،‬وەفدێكــی‬ ‫بااڵی یەكێتیی نیشــتمانیی كوردســتان‪،‬‬ ‫كــە پێشــەنگی شــەڕ‌و وەســتانەوە بوە‬ ‫دژی داعــش‪ ،‬گەیشــتە تــاران‌و لــە‬ ‫چەندین كۆبوونەوەدا لەگەڵ بەرپرســانی‬ ‫بــااڵی كۆمــاری ئیســامیی ئێــران‪،‬‬ ‫دواییــن بارودۆخــی كوردســتان‪ ،‬عیراق‌و‬ ‫ناوچەكەیان تاووتوێكرد‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬یەكێك لە بەرپرســانی‬ ‫بااڵی یەكێتی‪ ،‬كە جگە لەوەی لێپرسراوی‬ ‫دەســتەی كارگێڕی مەكتەبی سیاســییە‪،‬‬ ‫یەكێكــە لــە فەرمانــدە ســەرەكییەكانی‬ ‫شەڕی دژی داعش‪ ،‬بەرپرسی ئەم وەفدە‬ ‫بوو‪ .‬خاڵی جێگای ســەرنج سەبارەت بە‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬ئە‌وەیە كە هاوشان لەگەڵ‬ ‫چاالكی سیاســی‪ ،‬لە بــواری بیرو هزردا‪،‬‬ ‫چــاالك بــووەو ژمارەیــەك زۆر بەرهەمی‬ ‫نوســراوی هەیــە‪ ،‬كــە هەڵســەنگاندنی‬ ‫بابەتەكانــی دەریدەخەن‪ ،‬كەوا كێشــەی‬ ‫كــورد‪ ،‬ئازادیی‌و دیموكراســی‪ ،‬بەردە‌وام‬ ‫كەڵكەڵــەو جێــگای بایــەخ بــوون الی‪.‬‬ ‫ناوبــراو لەم وتووێژەدا‪ ،‬بــاس لە دوایین‬ ‫بارودۆخــی ناوچەكــەو عیــراق‌و هەروەها‬ ‫دەستكەوتەكانی ســەفەرەكەی بۆ ئێران‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫ئێمە بەهیچ‬ ‫شێوەیەك لەم ناوچانە‬ ‫ناكشێینەوەو دەمانەوێت‬ ‫ماددەی (‪)١٤٠‬ی‬ ‫دەستوور بە وردی‬ ‫جێبەجێ بكرێت‬

‫واڵت لــەم ســااڵنەدا‪ ،‬بوونەتــە ئەندام لە‬ ‫نەتەوە یەكگرتــووەكان‪ .‬هەموو عەرەب‌و‬ ‫موســڵمان داوای دامەزراندنــی دەوڵەتی‬ ‫فەلەستین دەكەن‪ ،‬سەبارەت بە كشمیر‌و‬ ‫تەنانەت دورگەكانی فیلیپینیش خوازیاری‬ ‫دامەزرانی دەوڵەتی ئیسالمین‪ .‬بە راستی‬ ‫تێناگــەم عەرەب‪ ،‬تورك‌و فارس‪ ،‬كە ئەم‬ ‫هەمــووە پشــتیوانی موســڵمانانن تاكو‬ ‫دەوڵەتــی خۆیــان دابمەزرێنــن‪ ،‬بۆچــی‬ ‫پشــتیوانی لە كوردی موســڵمان ناكەن‪،‬‬ ‫كە دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی ببێت؟ بە‬ ‫راستی چەندینجار ئەم بابەتەم باسكردووە‬ ‫وەكــو مــاف‪ ،‬مافی سروشــتیی خۆمانە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەم بابەتە بەشــێكە لە پرۆژەیەك‬ ‫كە ئایا نەخشــەی سیاســیی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناویــن‪ ،‬دەگۆڕدرێت یان نا؟ ئەگەڕ بڕیارو‬ ‫خواســتێكی هەمەالیەنــەو نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫كەوا نەتەوە یەكگرتووەكانیش پشتیوانی‬ ‫بــكات‪ ،‬لــە ئــارادا نەبێــت‪ ،‬ئەمە ســەر‬ ‫ناگرێت‪ ،‬بەاڵم لە بارودۆخی ئێســتادا‪ ،‬بە‬ ‫رای من بە ئاسانی سەر ناگرێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )587‬دو شەممە ‪2016/11/14‬‬

‫دیالۆگ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫داوامانكرد‪ ،‬كە دەرگاكان زیاتر لە جاران بەرەو رووی كوردەكانی ئێرانیشدا بكرێنەوەو وتووێژی راستەوخۆ‌و‬ ‫زیاتر لە نێوان كوردەكان‌و كۆماری ئیسالمیی ئێران ببێت‬

‫««««‬ ‫بەتایبــەت ســەبارەت بــە توركیــا كە‬ ‫سیاســەتی لەســەر رۆژئاوای كوردستان‬ ‫دیارەو ســەبارەت بە باكووریش دەیەوێت‬ ‫كــوردەكان بــە هیچــكام لــە ئامانجــە‬ ‫سیاسییەكانیان نەگەن‪ ،‬هەروەها نەهێڵێت‬ ‫ناوچە كێشە لەسەرەكانی ماددەی (‪)١٤٠‬‬ ‫دەســتوور‪ ،‬لەوانــە خانەقین‌و كەركووك‌و‬ ‫‪ ...‬نەگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫لــە مانگــی رابــردوودا‪ ،‬ســەرۆككۆماری‬ ‫توركیــا دووجــار باســی لــە رێككەوتنی‬ ‫لۆزان كردووەو دەڵێت "ئێمە لە ویالیەتی‬ ‫موســڵ مافەكانمــان فەوتــاون‌و دوای‬ ‫شــەڕی یەكەمــی جیهانیــی‪ ،‬زوڵمكراوە‬ ‫لــە واڵتەكەم‪ ،‬ئەوان باســی دەســەاڵتی‬ ‫ئیمپراتۆرییەتــی عوســمانی دەكــەن‪،‬‬ ‫كەواتــە‪ :‬دەتوانیــن بڵێین لە ســەردەمی‬ ‫ئاكادییەكانــدا توركیا بەشــێك بووە لەو‬ ‫حكومەتە‪ ،‬كە دەكاتە عیراقی ئێستا‪ ،‬یان‬ ‫لەسەردەمی هەخامەنشــییەكاندا تاوەكو‬ ‫دەریای بسفوڕی توركیا‪ ،‬بەشێك بووە لە‬ ‫خاكی ئێــران‪ ،‬ئەگەر بەهۆی كۆنبوونەوە‬ ‫ئەمانەشــیان قبووڵ نییە‪ ،‬لە ســەردەمی‬ ‫ئەمەوییەكانــدا توركیــا بەشــێك بــووە‬ ‫لــە خاكــی ژێردەســەاڵتی ئەمەوییەكان‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەمەش قبووڵ نییە‪ ،‬لە سەردەمی‬ ‫عەباســییەكاندا توركیــا بەشــێك بــووە‬ ‫لــە دەســەاڵتی عەباســییەكان‪ ،‬كەواتــە‬ ‫عەرەبەكانیش دەتوانن داوای گەڕانەوەی‬ ‫توركیــا بــۆ ســەر خاكی خۆیــان بكەن‪.‬‬ ‫ئــەم پالنانە‪ ،‬گەڕانەوەیە بۆ رابردوویەكی‬ ‫مردوو‪ ،‬ئەمانە بوونەتە بەشێك لە مێژوو‪،‬‬ ‫زیندووكردنەوەیان دوورە لە هاوكێشەكان‪،‬‬ ‫جیهان‌و ناوچەكەو كوردســتان ئاڵوگۆڕی‬ ‫زۆری بەخۆیەوە بینیوە‪ ،‬شێخ مەحموودی‬ ‫نەمــر‪ ،‬بــە (‪ )٦٠٠-٥٠٠‬چەكــدارەوە‬ ‫زلهێزەكانــی جیهانی هێنایەســەر ئەوەی‬ ‫رێككەوتننامەی سێڤر ئیمزابكەن‪ ،‬ئێستا‬ ‫لــە كوردســتان زیاتــر لــە (‪ )١٥٠‬هەزار‬ ‫پێشــمەرگەو شــەڕڤانمان هەیــە‪ ،‬چــۆن‬ ‫دەكرێــت ئەردۆغان بیر لەوە بكاتەوە كە‬ ‫بە ئاسانی مێژوو بگەڕێنێتەوە بۆ دواوە؟‬

‫پێش رێككەوتن لەگەڵ جیهانی‬ ‫دەرەوە‪ ،‬رێككەوتن لەگەڵ هێزەكانی‬ ‫ناوخۆ‬ ‫شــرق‪ :‬ئــەو سیاســەتەی كە ئێســتا‬ ‫لەالیــەن توركیــا دژی كــوردەكان‬ ‫پەیرەودەكرێــت‪ ،‬چ دژی پەكەكــە‌و چ‬ ‫دژی هێزەكانــی ناوخــۆ‪ ،‬سیاســەتێكی‬ ‫مەترســیدارو وەحشــییانەیە‪ ،‬لەالیەكــی‬ ‫دیكــەوە پەیوەندییەكی قــووڵ لە نێوان‬ ‫توركیا‌و یەكێك لە حزبە سیاســییەكانی‬ ‫كوردستانی عیراقدا بوونی هەیە‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردســتان وەكو قەوارەیەكی سیاســی‪،‬‬ ‫لەم نێوانەدا چ رۆڵێك دەتوانێت ببینێت؟‬ ‫مــەال بەختیــار‪ :‬لێكدانــەوەی مــن‬ ‫ســەبارەت بە توركیــا ئەوەیــە‪ ،‬كە ئەم‬ ‫واڵتــە گرنگییەكی زۆری لــە خۆرهەاڵتی‬ ‫ناویــن هەیــە‪،‬و ناكرێــت ئــەم هەڵكەوتە‬ ‫لەبەرچاونەگریــن‪،‬‬ ‫جیۆپۆلەتیكــە‬ ‫ئاكپارتی كاتێك هاتەســەر دەسەاڵت‪ ،‬لە‬ ‫رووی ئابوورییــەوە دەســتكەوتی باشــی‬ ‫تۆماركــرد‪ ،‬لــە رووی سیاسییشــەوە‪،‬‬ ‫دەرگای دانوستانی لەگەڵ كوردو پەكەكە‬ ‫كــردەوە‪ ،‬لەگــەڵ حكومەتــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتانیش لەچــاو حكومەتەكانــی‬ ‫پێشــخۆی‪ ،‬باشــترین جــۆری پەیوەندی‬ ‫ســازكرد‪ ،‬ئازادییەكی سیاســیی باشــی‬ ‫بــۆ كوردەكانی باكــوور هێنایەپێشــەوە‬

‫كــە لــە هەڵبژاردنــی شــارەوانییەكاندا‬ ‫ئاكامی ئەرێنیی باشــی لێكەوتەوە‪ ،‬دوای‬ ‫دامەزراندنــی (هەدەپــە)‪ ،‬ئــەم رەوتــە‬ ‫درێژەیكێشاو توانییان لە هەڵبژاردنەكاندا‪،‬‬ ‫سەركەوتنێكی باش تۆمار بكەن‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هەمووی دەستكەوتی ئەرێنی بوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وردە وردە لــە جیاتــی ئەوەی حكومەتی‬ ‫توركیا بیر لە گەشەی ئەم دەستكەوتانە‬ ‫بكاتــەوەو ببێتە ئیســپانیای خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوین‪ ،‬بەداخەوە بــەرەو دواوە هەنگاوی‬ ‫ناو بووە میسری خۆرهەاڵتی ناوین‪.‬‬ ‫ئەوەی پێشــتر داوود ئۆغلو لە كتێبی‬ ‫(قواڵیی ســتراتیجی)"دا باســیكردبوو‪،‬‬ ‫كــە توركیــا كێشــەكانی خــۆی لەگەڵ‬ ‫دراوسێكانی یەكسان دەكات بە سفر‪ ،‬تا‬ ‫ماوەیەك پێش ئێستا گەیشتبووە (‪،)%٩٠‬‬ ‫ئێســتاش كە كێشــەكانی خــۆی لەگەڵ‬ ‫عەرەبســتان‌و ئیســرائیل چارەكــردووە‪،‬‬ ‫نابێت المان سەیر بێت ئەگەر ماوەیەكی‬ ‫دیكە ئەردۆغان لە دیمەشــق یان بەشار‬ ‫ئەسەد لە ئەنقەرە ببینینەوە‪ ،‬الم سەیر‬ ‫نییــە‌و بارودۆخەكە بەرەو ئەمە دەڕوات‪،‬‬ ‫كێشەی نێوان زلهێزەكانیش بەجۆرێكە‪،‬‬ ‫كــە حكومەتەكانــی هاوشــێوەی توركیا‬ ‫دەتوانــن ســوودی لــێ ببینــن‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئەتاتورك هاتەســەر دەسەاڵت‪ ،‬زیاترین‬ ‫ســوودی لــە كێشــەی نێوان روســیای‬ ‫لێنینی‌و بریتانیاو فرەنسا بینی‪ ،‬تەنانەت‬ ‫توركیــا بــووە هاوپەیمانی ئــەو واڵتانە‬ ‫كــە بــۆ لەناوبردنی شۆڕشــی ئۆكتۆبەر‬ ‫نێردران‪.‬‬ ‫ئەمە لە كاتێكدا بوو كە كاتێك لێنین‬ ‫هاتەســەر دەســەاڵت‪ ،‬بــە پــارە‌و چەك‬ ‫یارمەتــی توركیــای دا‪ ،‬لە ئێستاشــدا‪،‬‬ ‫توركیا گرنگی بە كێشە نێودەوڵەتییەكان‬ ‫دەدات‌و لە ســەدا سەد‪ ،‬سیاسەتی خۆی‬ ‫گۆڕیوە‪ ،‬لەگەڵ روســیا گەیشتە لوتكەی‬ ‫قەیــران‪ ،‬بــەاڵم ئێســتا‪ ،‬لە باشــتریش‬ ‫باشــتریان كردووەتەوە‪ ،‬ســەیریش نییە‬ ‫كە لەگەڵ میسر لەسەر گازی سروشتیی‬ ‫كێشــەیان هەیــە‪ ،‬لەگــەڵ ئەوانیــش‬ ‫نزیــك ببنــەوە‪ .‬بەداخــەوە ئەردۆغــان‌و‬ ‫ئاكپارتی پێیانوایــە‪ ،‬ئەگەر پەیوەندییان‬ ‫لەگــەڵ دەرەوە بــاش بێــت‪ ،‬دەتوانێــت‬ ‫دیموكراســیی ناوخۆیــی لەناوبەرێــت‌و‬ ‫ئازادییەكان سنوورداربكەن‌و سیستمێكی‬ ‫ئیخوانــی جێبەجێ بكەن‪ ،‬مــن پێموایە‪،‬‬ ‫حكومەتــی توركیــا پێــش بیركردنــەوە‬ ‫لــە رێككەوتــن لەگەڵ جیهانــی دەرەوە‪،‬‬ ‫دەبێت بیر لە رێككەوتن‌و هاوكاری لەگەڵ‬ ‫هێزە سیاســییەكانی ناوخــۆی بكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەمــە زیاتــر لــە پەیوەندیــی دەرەكــی‬ ‫دادی دەدات‪ ،‬كەواتــە درێژەپێدانــی ئەم‬ ‫سیاســەتە‪ ،‬كێشــە ناوخۆییەكانــی زیاتر‬ ‫دەكات‌و بەدڵنیاییەوە حكومەتی ئێســتا‬ ‫بــەرەو ئــەوە دەبات‪ ،‬كە وەكــو دوژمنی‬ ‫دیموكراسی‌و ئازادی بناسرێت‪.‬‬

‫نە یەكێتی‌و نە پارتی‪ ،‬ناتوانین‬ ‫لە جوگرافیای سیاسیی خۆمان‬ ‫دووركەوینەوە‬ ‫شــرق‪ :‬بەم پێیــە‪ ،‬ئایــا حكومەتێكی‬ ‫ئاوەهــا چەنــدە جێگایــە متمانەیــە كە‬ ‫حكومەتی هەرێم پەیوەندیی ســتراتیجی‬ ‫لەگەڵ ببەستێت؟‬ ‫مــەال بەختیــار‪ :‬ئێمــە خەڵكێكــی‬ ‫ئاشــتیخوازین‪ ،‬هــەر حكومەتێــك‬ ‫دەرگامــان بــۆ بكاتــەوە‪ ،‬پێشــوازی‬ ‫لێدەكەین‪ ،‬هەموو حزبەكانی كوردستان‬ ‫چ بــە دڵمان بێت یــان نەبێت‪ ،‬دەبێت‬ ‫لەگــەڵ حكومەتەكانــی ناوچەكــە‬ ‫پەیوەندیــی باشــمان هەبێــت‪ ،‬كاتــی‬ ‫خــۆی هەمــوو حزبەكانی كوردســتانی‬ ‫ئێران‪ ،‬لەگەڵ بەعس پەیوەندیی قووڵ‌و‬ ‫ئاشــكرایان هەبوو‪ ،‬تەنانەت یارمەتییان‬ ‫وەردەگرت‪ ،‬سیستمێك كە بەعس بوو‪،‬‬ ‫فاشیست بوو‪ ،‬ئەنفال‌و هەڵەبجەی دژی‬

‫كورد بەڕێوەبردبوو‪ ،‬ئێمە هیچكات بەم‬ ‫حزبانەمــان نەوت‌و داوامــان لێنەكردن‬ ‫كە ئــەم پەیوەندییە بپچرێنــن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئێســتاش پەیوەندییەك لەگەڵ توركیا‬ ‫هەیــە‪‌،‬و هەولێــر‌و توركیــا پەیوەندیی‬ ‫نزیكیــان هەیە‪ ،‬لــەو چوارچێوەدایە كە‬ ‫هەردووال پێویستیان بەیەكە‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دیكەشــەوە كۆماری ئیســامیی ئێران‬ ‫پێویســتی بە هاوكاریــی ئێمەو ئێمەش‬

‫دەدایــن‪ ،‬ئایــا ئەگــەر ئێــران نەبوایا‪،‬‬ ‫كــەس دەیزانــی كارەســاتی هەڵەبجــە‬ ‫روویــداوە؟ لــە ئێستاشــدا ژمارەیــەك‬ ‫لە شــەهیدانی هەڵەبجە لە بەهەشــتی‬ ‫زەهرای تــاران نێژراون‪ ،‬قەیرانی داعش‬ ‫كە هات‪ ،‬یەكەم واڵتێك كە لە مەخموور‬ ‫یارمەتیداین‪ ،‬ئێــران بووە‪ ،‬من بۆ خۆم‬ ‫لــە مەخموور بــووم‌و یەكێك بــووم لە‬ ‫فەرماندەكانــی ئازادكردنــی مەخموور‪،‬‬

‫كوردســتان پیالندەگێڕێــت‪ ،‬بــەردەوام‬ ‫دەڵێت‪ :‬نابێت كەركوك بگەڕێتەوە سەر‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫تــا ئێســتا لــە كۆمــاری ئیســامیی‬ ‫ئێرانمان نەبیســتووە‪ ،‬كە وتبێتی نابێت‬ ‫كەركــوك بگەڕێتــەوە ســەر هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬ئەمــە خاڵێكــی گرنگە كە‬ ‫ئێمــەش بەدڵمانــە‪ .‬یەكــەم واڵتیش كە‬ ‫پێشوازیكرد لە سەرۆك‌و سەرۆكوەزیرانی‬ ‫هەرێمی كوردســتان‪ ،‬ئااڵی كوردســتانی‬ ‫هاوشــان لەگــەڵ ئااڵی خــۆی هەڵكرد‪،‬‬ ‫ئێــران بوو‪ ،‬ئەمانە ئامــاژەی گرنگن كە‬ ‫ئێمەش پێشــوازی لێدەكەیــن‪ ،‬دوژمنی‬ ‫داعش بــۆ ئێمە كەم نەبــوو‪ ،‬ئەوەی لە‬ ‫موســڵ روویدا‪ ،‬ئەگەر لە كەركوك رووی‬ ‫بدایا‪ ،‬هەموو كوردســتان توشــی شەڕ‌و‬ ‫ئاوارەبــوون دەبوو‪ ،‬ئەگــەر لە خانەقین‬ ‫رووی بدایــا‪ ،‬هەموو هەرێمی دەگرتەوە‪،‬‬ ‫داعــش بهاتایاتــە خانەقیــن‌و گەرمیان‪،‬‬ ‫واتــا لەناوچوونــی ســلێمانی‌و هاتنیان‬ ‫بــۆ كەركوك واتا بوونیان لە ســلێمانی‌و‬ ‫هەولێر‪ ،‬روانگەی ئێمە روانگەیەكی واقیع‬ ‫بینانەیە‪.‬‬

‫خۆیان تووشی داڕمان‌و قەیران بوون!‬

‫«خاڵی جێگای‬ ‫سەرنج سەبارەت بە‬ ‫مەالبەختیار‪ ،‬ئە‌وەیە كە‪ :‬هاوشان‬ ‫لەگەڵ چاالكیی سیاسی‪ ،‬لەبواری بیرو‬ ‫هزردا‪ ،‬چاالك بووەو ژمارەیەك زۆر بەرهەمی‬ ‫نورساوی هەیە‪ .‬هەڵسەنگاندنی بابەتەكانی‬ ‫دەریدەخەن‪ ،‬كە‪ :‬كێشەی كورد‪ ،‬ئازادیی‌و‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬بەردە‌وام كەڵكەڵەو جێگای‬ ‫بایەخ بوون الی»‬

‫پێویســتمان بە پەیوەنــدی‌و هاوكارییە‬ ‫لەگــەڵ ئێــران‪ ،‬نە یەكێتــی‌و نە پارتی‬ ‫ناتوانیــن لــە جوگرافیــای سیاســیی‬ ‫خۆمــان دووربكەوینــەوە‪ ،‬ســەردەمی‬ ‫بەعس كە ئەنفال‌و كیمیاباران دەكراین‪،‬‬ ‫كۆمــاری ئیســامیی ئێــران یارمەتــی‬

‫یارمەتــی ئێــران بــوو كــە وایكــرد لە‬ ‫زووترین كاتدا پێشمەرگە سەربكەوێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئایــا سیاســەتی توركیــا بــۆ‬ ‫كــورد‪ ،‬سیاســەتێكە بــۆ گەیشــتن بە‬ ‫ئامانجەكانمــان یارمەتیمــان بدات؟ بە‬ ‫دڵنیاییەوە نا‪ ،‬دەبینین كە لە رۆژئاوای‬

‫شــرق‪ :‬هەروەهــا كــە بینیمــان‬ ‫پێشــوازییەكی باش لــە وەفدی یەكێتی‬ ‫كــرا‪ ،‬ئایــا لــەم ســەردانەدا ئامانجێكی‬ ‫تایبەت پەیڕەو دەكرا‪ ،‬یان ســەردانێكی‬ ‫سیاسی بوو بۆ ئاڵوگۆڕی بیروڕای نێوان‬ ‫دووال؟‬ ‫مــەال بەختیار‪ :‬دوای نەخۆشــكەوتنی‬ ‫جەنابــی مــام جــەالل‪ ،‬ئەمــە یەكــەم‬ ‫سەردانی رەسمی بوو‪ ،‬كە بە بانگهێشتی‬ ‫رەســمیی ئێران‪ ،‬لە وەفدێكی پایەبەرز‪،‬‬ ‫شــەش ئەندامــی لەخۆدەگــرت‪ ،‬كــە‬ ‫ســیانیان ئەندامــی مەكتەب سیاســی‪،‬‬ ‫بەرپرســی ناوەندێكــی ئەمنیــی گرنگی‬ ‫كوردســتان‌و كــوڕی مــام جەاللــی تێدا‬ ‫بێت‪ ،‬ســەرەتا بۆ سوپاســكردنی ئێران‬ ‫هاتین‪ ،‬كە لەشەڕی داعشدا ناوچەكەمان‬ ‫تووشــی مەترســییەكی گەورە ببووەوە‪،‬‬ ‫لەتوزخورماتــووە بیگــرە تــا خانەقین‌و‬ ‫مەندەلــی‪ ،‬ئێــران بێســنوور یارمەتــی‬ ‫دایــن‌و لەناوچەكەدا تەنهــا ئێران بوو كە‬ ‫یارمەتیدایــن‪ ،‬كاتێك ئێران لە خانەقین‌و‬ ‫جەلەوال یارمەتیداین‪ ،‬تەنانەت حكومەتی‬ ‫بەغدادیش نەیدەتوانی یارمەتیمان بدات‪،‬‬ ‫چونكــە خۆیان تووشــی داڕمان‌و قەیران‬ ‫بوون‪ ،‬بەداخەوە لەوكاتەدا‪ ،‬هاوپەیمانیی‬ ‫رۆژئاوا‌و ئەمەریكاش هێشــتا نەیاندەزانی‬ ‫دەبێت چۆن دژی داعش بجووڵێنەوە‪ ،‬بە‬ ‫راستی بۆ سوپاسكردنیان هاتین‪.‬‬ ‫ناوچــەی ئێمە‪ ،‬ناوچەیەكە پەیوەندیی‬ ‫ئابووریــی بەربــاوی لەگــەڵ كۆمــاری‬ ‫ئیســامیی ئێــران هەیــە‪ ،‬چەندیــن‬ ‫دەروازەی ئابووریــی هاوبەشــمان هەیە‪،‬‬ ‫پێشــتر پێشــنیار كرابوو كە ناوچەیەكی‬ ‫ئــازادی هاوبەشــی ئابــووری دابنرێــت‪،‬‬ ‫بەداخــەوە زیاتــر لــە ســاڵێك بــوو كە‬ ‫وەستابوو‪ ،‬باسمانكردو هەموو بەرپرسان‬ ‫بەڵێنیانــدا كە لە زووترین كاتدا دەســت‬ ‫بكرێتــەوە بــە ئیشــكردن تیایــدا‪ ،‬ئــەم‬ ‫ناوچەیــە لەالی سەیدســادقەوە دەبێت‌و‬ ‫جگــە لــە سەیدســادق‪ ،‬بــۆ پێنجوێــن‌و‬ ‫هەڵەبجــەو ســلێمانیش گرنگــە‪ .‬باســی‬ ‫دوای داعشیشــمان كــرد كــە بابەتێكــی‬ ‫گرنگــە‪ ،‬كــە بارودۆخــی عیراقــی دوای‬ ‫داعــش‪ ،‬چۆن بــەرەو هێمنی‌و ئاســایش‬ ‫بڕوات‪ ،‬رۆڵی یەكێتی‪ ،‬رۆڵی ســوننەكان‌و‬ ‫شــیعەو هەمــوو الیەنــەكان باســكرا لە‬ ‫هەموو كۆبوونەوەكانیشــدا باســمانكرد‪،‬‬ ‫كــە ئــەوەی دیــارە كۆماری ئیســامیی‬ ‫ئێــران گرنگییەكــی تایبەت بــە هەرێمی‬ ‫كوردستان دەدات‪ ،‬الی گرنگە كوردەكانی‬ ‫سوریا بگەنە مافەكانی خۆیان‪ ،‬هەروەها‬ ‫مافەكانــی كــوردەكان لــە توركیــا الی‬

‫گرنگە‪ ،‬داوامانكرد‪ ،‬كە دەرگاكان زیاتر لە‬ ‫جاران بەرەو رووی كوردەكانی ئێرانیشدا‬ ‫بكرێتــەوەو وتووێژی راســتەوخۆ‌و زیاتر‬ ‫لە نێوان كوردەكان‌و كۆماری ئیســامیی‬ ‫ئێــران ببێــت‪ .‬هەروەها باس لــە بابەتە‬ ‫ناوخۆییەكانی یەكێتی كراو لەم بوارەشدا‬ ‫ئێرانییــەكان یارمەتییــان داویــن كە ئەم‬ ‫كێشانە چارەسەر بكرێن‪.‬‬

‫یەكێك لە گەورەترین رووداوە‬ ‫فەرهەنگییەكانی خۆرهەاڵتی ناوین‬ ‫شــرق‪ :‬بارودۆخی ناوخۆیــی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی بەرەو چ ئاراستەیەك دەڕوات؟‬ ‫مــەال بەختیــار‪ :‬ئێســتا بــەرەو‬ ‫هێوربوونەوە دەڕوات‪ ،‬هیوا بۆ رێككەوتن‬ ‫زۆرە‪ ،‬چەند رۆژ پێش ئێستا‪ ،‬لەگەڵ كاك‬ ‫كۆســرەت كۆبوومــەوە‪ ،‬هەروەها لەچەند‬ ‫رۆژی رابــردوودا كاك كۆســرەت‌و هێــرۆ‬ ‫خان یەكتریان بینیوە‪ ،‬وتووێژ بەردەوامەو‬ ‫هیوا بۆ گەیشتن بە چارەسەرو پاراستنی‬ ‫یەكێتیــی نــاو یەكێتی روونــەو هیوامان‬ ‫زۆرە بۆ چارەسەر‪.‬‬ ‫شــرق‪ :‬لە چەنــد ســاڵی رابــردوودا‪،‬‬ ‫لەناو رایگشــتیی ناوچەكەو ئێران‪ ،‬پێگەو‬ ‫جێگەی كوردەكان تووشــی ئاڵوگۆڕێكی‬ ‫بەرچاو هاتــووە‪ ،‬بەرخۆدان بــۆ ئازادیی‬ ‫كۆبانی‌و دوای ئەوەش رۆڵی كوردەكان لە‬ ‫قۆناغە جیاوازەكانــی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫داعــش‪ ،‬لــەم ئاڵوگــۆڕەدا رۆڵێكــی‬ ‫بێوێنــەی بــووە‪ ،‬راگەیاندنــی ئێرانیــش‬ ‫رۆڵێكــی گرنگیان بــووە‪ ،‬ئایا حكومەتی‬ ‫هەرێــم‌و بە تایبەت یەكێتیی نیشــتمانیی‬ ‫پالنێكیان بۆ ســوودبینین لەم دەرفەتەو‬ ‫دروســتكردنی دیالۆگێكــی فەرهەنگی لە‬ ‫نێــوان كــوردەكان‌و نەتەوەكانــی دیكەی‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬بە تایبەت ئێرانییەكان هەیە؟‬ ‫مــەال بەختیــار‪ :‬ئێمــە پێشــوازی لــە‬ ‫هــەر پــان‌و پێشــنیارێك دەكەیــن لەم‬ ‫بــوارەدا‪ ،‬فەرهەنــگ‌و شارســتانییەتی‬ ‫ئێرانــی الی ئێمــە زۆر گرنــگ‌و تایبەتە‪،‬‬ ‫نزیكیــی فەرهەنگــی‪ ،‬زمانــی‪ ،‬دەروونی‪،‬‬ ‫هونــەری لەگــەڵ ئێرانییــەكان الی ئێمە‬ ‫زۆر روونــە‪ ،‬بــە باشــیش دەزانین كە لە‬ ‫ئاینــدەدا پەیوەندیــی نێــوان هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‌و ئێران بۆ پاراســتنی ئاشتی‬ ‫لــە ناوچەكــەدا زۆر گرنــگ‌و تایبەتە‪ ،‬بۆ‬ ‫خۆمان لە رێگای فێســتیڤاڵی گەالوێژەوە‬ ‫ئــەم پــردو پەیوەندییەمان پاراســتووە‌و‬ ‫لەگەڵ نووسەران‌و شاعیران‌و رەخنەگرانی‬ ‫ئێرانی پەیوەندیی بەردەواممان هەیە‪ ،‬لە‬ ‫ئێستاشدا كە خۆمان بۆ بیستەمین خولی‬ ‫فێســتیڤاڵ ئامادەدەكەین‪ ،‬دەرگاكانی بە‬ ‫رووی هەموو ئەدیبان‌و خاوەن ئەندێشەی‬ ‫ئێرانی كراوەیە‪ ،‬هەموو ســاڵێكیش یەك‬ ‫رۆژمــان لــە فێســتیڤاڵ تەرخانكــردووە‬ ‫بــۆ فەرهەنگــی ئێرانــی‪ ،‬لە پێنــج رۆژی‬ ‫فێستیڤاڵیشــدا‪ ،‬نوســەران‌و ئەدیبانــی‬ ‫هەمــوو جیهان ئامادەدەبــن‪ ،‬كە یەكێكە‬ ‫لە گەورەتریــن رووداوە فەرهەنگییەكانی‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوین‪ .‬لە كۆتاییشدا دەمەوێت‬ ‫لە رێگای رۆژنامەی (شرق)ەوە بڵێم‪ ،‬كە‬ ‫كــوردەكان نەتەوەیەكــی گــەورەن‪٤٠( ،‬‬ ‫بۆ ‪ )٥٠‬ملیۆن كەســین‪ ،‬كە (‪ )٥٠٠‬هەزار‬ ‫كیلۆمەتری دووجا نیشــتمانمان هەیە‪ ،‬لە‬ ‫هەرێمی كوردستان سەلماندمان كە ئەگەر‬ ‫خاوەن دەسەاڵت بین بۆ پاراستنی ئاشتی‬ ‫ســوودی لێ دەبینین‌و یارمەتیدەر دەبین‬ ‫بۆ پاراستنی هێمنی‌و ئاسایشی ناوچەكە‌و‬ ‫دەرگای خۆمــان بــە رووی هەمووالیەكدا‬ ‫دەكەینــەوە‪ ،‬هەروەهــا كــە تــا ئێســتا‬ ‫كردوومانــە‪ ،‬هیوادارین ئاســتی برایەتی‌و‬ ‫پەیوەندیی نێوان كــورد‌و ئێرانییەكان لە‬ ‫ئایندەدا گەشــەبكات‌و هاوكاریی كۆماری‬ ‫ئیســامیی ئێران‌و هەرێمی كوردستان لە‬ ‫خزمەت ئاوەدانی‪ ،‬ئاشــتی‪ ،‬بازاڕی ئازادو‬ ‫برایەتی زیاتر لە هەمیشە گەشەبكات‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (587) 14-11-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫شوناسی كوردایەتیامن‬ ‫دوای (‪ )25‬ساڵ!‬

‫ﮔەﻻوێﮋ‬ ‫ﻓێﺴﺘﻴﭭﺎڵﯽ ﮔەﻻوێﮋ‬ ‫ﺑﻴﺴﺘەﻣﻴﻦ ﻓێﺴﺘﻴﭭﺎڵﯽ‬ ‫ﺑﻴﺴﺘەﻣﻴﻦ‬

‫ﺋەﻗڵﯽ ﺋﺎزادی ﻧەوەﻳەﮐﯽ رۆﺷﻨﮕەر‬

‫‪20‬‬

‫ﻣﻬﺮﺟﺎن ﮔﻼوﻳﮋ اﻟﻌﺸﺮﻳﻦ‬

‫ﻋﻘﻞ ﺣﺮ ﻟﺠﻴﻞ ﻣﺘﻨﻮر‬

‫‪TWENTIETH GALAWEJ FESTIVAL‬‬ ‫‪Free Mind of enlightened generation‬‬

‫ﺑﻴﺴﺘﻤﻴﻦ ﺟﺸﻨﻮارە ﮔﻼوﻳﮋ‬

‫ﻋﻘﻞ ازاد ﻧﺴﻠﯽ روﺷﻨﮕﺮ‬

‫‪SULAIMANI‬‬ ‫‪Nov. 20-23 2016‬‬

‫سلێامنی * هۆڵی تەوار‬ ‫‪2016/11/23-20‬‬ ‫‪10:00‬ی سەرلەبەیانی‬

‫‪91.3‬‬ ‫(‪)17‬مین ساڵیادی دامەزراندنی‬ ‫رادیۆی (مەدەنییەت)‬ ‫‪15/11/1999 15/11/2016‬‬

‫فەهمی بورهان‬ ‫سیاســەت لە واڵتــی ئێمە‪ ،‬ئەوەنــدەی كاركردن‬ ‫بوە لەســەر گەڕانەوە بۆ مێژوی خەباتی چەكداری‌و‬ ‫وروژاندنی سۆز‪ ،‬كەمتر پڕۆژە‌و دونیابینیی ئەقاڵنی‬ ‫بــوە‪ ،‬بۆیە لەگەڵ بونــی هەندێك گۆڕانكاریی كەم‪،‬‬ ‫كە زۆرجار رواڵەتیین‪ ،‬هەست بە گۆڕینی قۆناغەكان‬ ‫ناكەیــن‪‌،‬و بــەردەوام لــە ســەردەمێكدا دەژیــن كە‬ ‫یەكجۆر لە گوتار‌و تایپی سیاســی هەژمونی بەسەر‬ ‫كــۆی كایەكانــی ژیانــی مەدەنــی‌و كۆمەاڵیەتــی‌و‬ ‫تەنانەت زانستی‌و سەربازیشمانەوە دیارە‪.‬‬ ‫ئێمــە زیاد لە (‪ )25‬ســاڵە لــە دەرەوەی بڕیارە‬ ‫گەورەكانداین‪ )25( .‬ســاڵە ریزێك لە وتەی دوبارە‬ ‫وەك ســێبەر بەســەر بەســەرمانەوەن‪ .‬چاكســازی‬ ‫دەكەیــن‪ ،‬نەكراوە‪ ،‬دژی گەندەڵییــن‌و گەندەڵی بە‬ ‫یاســا رێكخــراوە‪ ،‬وەرزش‌و هونــەر پێشــدەخەین‌و‬ ‫پێماننەكراوە‪ ،‬زانكۆكانمان ئەوەندەی شوێنێ بون بۆ‬ ‫بەخشینی بڕوانامە‪ ،‬زۆر لەو رێژەیە كەمتر توانیویانە‬ ‫ئەقڵی زانســتی بۆ ئایندە بینابكەن‪ ،‬دیسكۆرســی‬ ‫هێزە سیاســییەكان لەگەڵ بونی جیاوازییەكی كەم‬ ‫تێكــڕا قۆتۆكۆپی یەكتــرن‪ ،‬رێكخراوەكانی كۆمەڵی‬ ‫مەدەنــی‌و میدیاش نەیانتوانیــوە لە دەرەوەی ئەمە‬ ‫ببنە خاوەنی دیسكۆرسێكی جیاواز‪.‬‬ ‫خوێندنــی هاوچــەرخ بەدینەهاتوە‪ ،‬ناشــییەت‪،‬‬ ‫دەســتەبەری كۆمەاڵیەتــی‌و تەندروســتی بونێكــی‬ ‫ئێجگار كەمیان هەیە‪ )25( ،‬ســاڵە هەمومان تەنها‬ ‫قســەدەكەین‪ ،‬هەمومــان رەخنەدەگریــن‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫بڕوامــان پێنەبێــت دیالۆگ‌و دانیشــتنی ئەقاڵنییە‪،‬‬ ‫ئەوەندەی خاك‌و نیشتمانمان خۆشدەوێت‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫پالنی ستراتیژیمان بۆی نیە‪ ،‬هێزە سیاسییەكانمان‬ ‫تەنهــا هەڵوێســت تۆماردەكــەن‪ ،‬نــەك بیناكردنی‬ ‫دامودەزگاكانــی دەوڵــەت‪ ،‬كە دەڵێیــن «دەوڵەت‬ ‫دروستدەكەین»‪ ،‬تەنها بۆ ئەوەمانە شەقام سەرقاڵ‬ ‫بكەین‌و فۆكەســیان لەسەر تەنگژەكان البەرین‪ ،‬كە‬ ‫دەڵێیــن «گەڕانەوە بــۆ بەغداد چارەســەرە‪ ،‬نەك‬ ‫ئەنقەرە»‪ ،‬تەنها بۆ ئەوەیە فشــار دروســتبكەین‪،‬‬ ‫كە پشــتیوانیی بەهاری عەرەبــی‌و دونیای ئیخوانی‬ ‫دەكەیــن‪ ،‬تەنهــا بۆ ئەوەیــە بڵێیــن «گۆڕەپانەكە‬ ‫ئێمەشــی تێداین»‪ ،‬كە ئۆپۆزســیۆنین‪ ،‬تەجاوەزی‬ ‫هەمــو رێســاكانی ئۆپۆزســیۆنبون دەكەیــن‪ ،‬كــە‬ ‫دەچینــە دەســەاڵت‪ ،‬لەززەتــی كێكەكــە ئەوەندە‬ ‫كاریگەرە‪ ،‬پشــت لــە كۆی دروشــمە گەورەكانمان‬ ‫دەكەین‪ ،‬مەترســییەكانی ســەرمان دەبینین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەكمانناخــات‪ ،‬ئێمــە میللەت‌و ســەركردەی بڕیارە‬ ‫گــەورەكان نیــن! بۆیــە لــە بازنــەی دیسكۆرســە‬ ‫بچوكەكانــدا دەخولێینــەوە‪ ،‬لە باشــور هــەر پێنج‬ ‫هێزەكە ناكۆكن‪ ،‬رۆژهەاڵت ســێ‌ هێــز بو‪ ،‬هەنوكە‬ ‫(‪)10‬ن‪ ،‬لــە باكور دابەش‌و لە رۆژئاواش دەســتمان‬ ‫لە یەخەی یەكتر ناوە‪...‬‬ ‫ئــەو دیمەنانە وایانكردوە‪ ،‬بگەمــە ئەو بڕوایەی‪،‬‬ ‫لە شــوێنی ئەوەی لە ســاڵی ‪ 2020‬ببینە دەوڵەت‪،‬‬ ‫دور نیــە بۆ مرۆڤایەتی ببینــە عیبرەت‌و جیهان لە‬ ‫پرســەی مافەكانمانــدا بوەســتێت‪ .‬ئێمــە چاوەڕێ‌‬ ‫بویــن ئیســرائیلێكی تر بین لە فــۆرم‌و دید‌و ژیانی‬ ‫مەدەنی‌و بیناكردنی دەوڵەتدا‪ ،‬بەاڵم كۆی ئەزمون‪،‬‬ ‫روداو‪ ،‬هەڵبــەزو دابەزەكانی (‪ )25‬ســاڵی رابردو‪،‬‬ ‫پێماندەڵێــن «نەخێــر»‪ ،‬زیاتــر ئێوە لــە مۆدێلی‬ ‫هەژارتریــن دەوڵەتەكانــی دونیا دەچن‪ .‬نەك الیەنە‬ ‫گەشەكەی مرۆڤایەتی!‬ ‫تێبینیەكی پێویست‪ :‬ئەم وتارە دژی كەس نیەو‬ ‫دژی هەموانیشە!‬

‫ژم‬ ‫ارەكانی‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫و‬

‫چیرۆکێکی‬

‫بیتا مەلەکوتی‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )528‬دووشەممە ‪2016/11/14‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫تاران‪ ،‬واشننت‪ ،‬پراگ‪،‬‬ ‫سلێامنی‬

‫ﮔەﻻوێﮋ‬ ‫ﻓێﺴﺘﻴﭭﺎڵﯽ ﮔەﻻوێﮋ‬ ‫ﺑﻴﺴﺘەﻣﻴﻦ ﻓێﺴﺘﻴﭭﺎڵﯽ‬ ‫ﺑﻴﺴﺘەﻣﻴﻦ‬

‫مەریوان هەڵەبجەیی‬

‫ﺋەﻗڵﯽ ﺋﺎزادی ﻧەوەﻳەﮐﯽ رۆﺷﻨﮕەر‬

‫‪20‬‬

‫ﻣﻬﺮﺟﺎن ﮔﻼوﻳﮋ اﻟﻌﺸﺮﻳﻦ‬

‫ﻋﻘﻞ ﺣﺮ ﻟﺠﻴﻞ ﻣﺘﻨﻮر‬

‫‪TWENTIETH GALAWEJ FESTIVAL‬‬ ‫‪Free Mind of enlightened generation‬‬

‫ﺑﻴﺴﺘﻤﻴﻦ ﺟﺸﻨﻮارە ﮔﻼوﻳﮋ‬

‫ﻋﻘﻞ ازاد ﻧﺴﻠﯽ روﺷﻨﮕﺮ‬

‫‪SULAIMANI‬‬ ‫‪Nov. 20-23 2016‬‬

‫سلێامنی * هۆڵی تەوار‬ ‫‪2016/11/23-20‬‬ ‫‪10:00‬ی سەرلەبەیانی‬

‫بیستەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫چرای ئەدەبیات لە دۆخی جەنگدا‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫وەک نەریتێکی سااڵنە ئەمساڵیش فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژ لە بیستەمین خولی خۆیدا بەبێ دواکەوتن‬ ‫بە کۆمەڵێک چاالکیی ئەدەبی و کولتوورییەوە‬ ‫دەست پێ دەکات‪.‬‬ ‫لەمساڵیدا لە دەرەوە و ناوەوەی واڵت کۆمەڵێک نووسەر‬ ‫و ڕۆشنبیری کورد‪ ،‬عەرەب‪ ،‬فارس و بیانی بانگهێشتی ئەم‬ ‫خولەی فێستیڤاڵ کراون کە هەر یەکە و کار و چاالکیی‬ ‫تایبەت بە خۆی هەیە‪.‬‬ ‫جێی ئاماژەیە هەر یەک لە عەباس بەیزوون‪ -‬شاعیری‬ ‫لوبنانی‪ ،‬نووسەر و توێژەری نــاوداری عێراقی مالک‬ ‫موتەلیبی و ڕەخنەگری عێراقی یاسین نەسیر لە پانێلێکدا‬ ‫بە ناوی "گرفتەکانی ناسنامە و ئاگایی خود لە ئاوێنەی‬ ‫ئەویتردا" وتاری تایبەت بە خۆیان پێشکەش دەکەن و‬ ‫پاشان گفتوگۆ بۆ ئامادەبووان کراوە دەبێت‪.‬‬ ‫هاوکات لە فێستیڤاڵی ئەمساڵدا ئێوارەشیعرێک بۆ‬ ‫ئەزموونی شیعریی شاعیری لوبنانی عەباس بەیزوون ڕێک‬

‫دەخرێت‪ ،‬کە تێیدا شیعرەکانی دەخوێنێتەوە و هاوکات‬ ‫گفتوگۆ دەربارەی ئەزموونی ئەو شاعیرە دەکرێت‪ .‬عەباس‬ ‫بەیزوون کتێبێکی بە ناوی "تەنها مانگ نییە لەژێر درەختدا‬ ‫بیر دەکاتەوە" لە الیەن عەبدوڵاڵ تاهیر بەرزنجییەوە‬ ‫کراوە بە کوردی کە ناوەندی غەزەلنووس چاپ و باڵوی‬ ‫کردووەتەوە‪.‬‬ ‫هــاوکــات هــەر لە فێستیڤاڵی ئەمساڵدا ڕۆژێــک بۆ‬ ‫جینۆسایدی ئەرمەنی تەرخان دەکرێت‪ ،‬کە وەفدێکی‬ ‫ئەرمەنی لە ئەرمینیاوە بانگهێشت کراون و هەر یەکە‬ ‫و بابەتی خۆی پێشکەش دەکات‪ .‬ئارتوور پۆغۆسیان‪-‬‬ ‫جێگرى وه‌زیرى ڕۆشنبیریى ئه‌رمینیا لەو ڕۆژەدا وتەیەک‬ ‫پێشکەش دەکات‪ .‬سورێن مانوكیان‪ -‬جێگرى سه‌رۆكی‬ ‫مۆزه‌خانه‌ى جینۆسایدى ئه‌رمینیا بابه‌تێك ده‌ربــاره‌ى‬ ‫جینۆسایدى ئه‌رمه‌نییه‌كان دەخوێنێتەوە‪ .‬ڤاهرام‬ ‫پێترۆسیان‪ ،‬ل ‌ه ئینیستیتۆى دیراساتى ئه‌رمه‌نی بابه‌تێكی‬ ‫ده‌رباره‌ى په‌یوه‌ندیی نێوان كورد و ئه‌رمه‌ن ئامادە کردووە‪.‬‬ ‫هەروەها خاتوو ئاستغیك ئه‌ڤێتیسیان له‌ زانكۆى یه‌ریڤان‬ ‫سته‌یت چەند پارچە شیعرێکی ئەرمەنی دەخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫هاوکات د‪.‬ئاتۆم مخیتاریان‪ -‬سه‌رۆكى فیدراسیۆنى الوانى‬

‫ئه‌رمینیا بابه‌تێكی ده‌ربــاره‌ى پێویستیى هه‌ماهه‌نگیی‬ ‫لۆبی كورد و ئه‌رمه‌ن له‌سه‌ر ئاستى نێوده‌وڵه‌تى هەیە‪.‬‬ ‫"تیتالێ كه‌ره‌م"یش به‌ڕێوه‌به‌رى ڕادیۆی كوردی ل ‌ه یه‌ریڤان‬ ‫لە بابەتێکدا تیشك دەخات ‌ە سه‌ر بارودۆخى كولتوورى و‬ ‫ڕووناكبیریى كوردانى ئه‌رمینیا‪ .‬هەر لەو ڕۆژەدا خاتوو‬ ‫نازینێ خه‌له‌فیان‪ -‬هاوسه‌رۆكى ڕێكخراوی دۆستایه‌تى‬ ‫كوردی‪-‬ئه‌رمه‌نی بابه‌تێك ده‌رباره‌ی ڕه‌وشی ڕێكخراوه‌كانى‬ ‫كۆمه‌ڵى مه‌ده‌نی ل ‌ه ئه‌رمینیا به ‌گشتى‪ ،‬ڕێكخراوه‌كانى‬ ‫الوان وه‌ك نموون ‌ه دەخاتە ڕوو‪ .‬لە الیەکی تریشەوە‬ ‫لیلیت مێلیكیان‪ -‬به‌ڕێوه‌به‌رى سه‌نته‌رى كو‌لتووریى تێریان‬ ‫پێشانگایه‌كى فۆتۆگرافی دەکاتەوە ده‌رباره‌ى كولتوورى‬ ‫جلوبه‌رگی فۆلكلۆریى ئه‌رمینیا‪ .‬لــە تــەك نوسەرە‬ ‫ئەرمەنییەكاندا چەند نوسەرێكی كــورد بابەتەكانیان‬ ‫پێشكەش دەكــەن‪ ،‬لەوانە محەمەد حەمەساڵح تۆفیق‪،‬‬ ‫دكتۆر هۆگر تاهیر تۆفیق‪ ،‬د‪ .‬زرار سدیق‪.‬‬ ‫لــە ئەمساڵیشدا بەشی پێشبڕکێی فێستیڤاڵەکە‬ ‫بەردەوامە و بەشداربووان لە هەر سێ بواری لێکۆڵینەوە‪،‬‬ ‫چیرۆک و شیعردا کێبڕکێ لەسەر خەاڵتی یەکەم‪ ،‬دووەم‬ ‫و سێیەم دەکەن‪.‬‬

‫پێشانگای سااڵنەی كتێبی فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫وەك نەریتی سااڵنەی بنكەی روناكبیریی گەالوێژ ئەمساڵیش یەكێك لە بڕگەكانی فێستیڤاڵی گەالوێژ سازدانی پێشانگای‬ ‫كتێبە كە لە رۆژانی (‪) 2016/11/25-20‬لە كتێبخانەی گشتی سلێمانی بەردەوام دەبێت بە بەشداریی چەندین دەزگای‬ ‫كوردی‌وعەرەبی‌وعێراقی‌وپێشكەشكردنی هەزارەها ناونیشانی كتێبی كوردی‌وعەرەبی و فارسی‪.‬‬

‫*بەڕێوەبەرایەتیی راگەیاندن‬ ‫و چاپ و باڵوکردنەوە‬ ‫*دەزگای سەردەم‬ ‫*دەزگای خانی‬ ‫*دەزگای ئەندێشە‬ ‫*كتێبخانەی یادگار‬ ‫*ناوەندی رۆشنبیریی سارا‬ ‫*كتێبخانەی هەورامان‬

‫*دار الزمان‬ ‫*دار الكلمە‬ ‫*دار الجمل‬ ‫*دار میزوبوتامیا‬ ‫*دار االداب‬ ‫*دار الروسم‬ ‫*دار نون‬ ‫*دار الرافدین‬ ‫*دار املتوسط‬ ‫*دار التكوین‬ ‫*دار الجواهری‬ ‫*دار القنادیل‬

‫شوێن‪ :‬كتێبخانەی گشتی سلێامنی‬ ‫كات‪9 :‬ی سەرلەبەیانی بۆ ‪4:30‬ی ئێوارە‬

‫لە کۆتایی نەوەدەکان و سەرەتاکانی دووهەزارەکاندا‪ ،‬بینەری بەردەوامی‬ ‫ژمارەیەکی زۆر لەو نمایشە شانۆییانە بووم لە هۆڵەکانی تاران نمایش دەکران‬ ‫و دەبوونە جێگای باس و گفتوگۆی جددی ڕەخنەگران‪ ،‬چەندین وتاریان‬ ‫لە باڵوکراوەکاندا و بەتایبەتیش لە الپەڕەی تایبەت بە ڕەخنەی شانۆ لە‬ ‫ڕۆژنامە و گۆڤارە شانۆییەکاندا‪ ،‬لەسەر دەنووسران‪ .‬لەو ڕۆژگارانەدا "بیتا"ـی‬ ‫ڕەخنەگری جددی و زۆرتایبەت و زیرەکم ناسی‪ .‬بیتا بەشی شانۆنامەنووسیی‬ ‫زانکۆی هونەری تارانی تەواو کردووە‪ ،‬چەند ڕەخنەیەکی سەرنجڕاکێش و‬ ‫وردیم دەربارەی شانۆییەکانی عەلی ڕەفیعی و حەمید سەمەندەریان و بەهرام‬ ‫بەیزایی چەند شانۆکاری تر خوێندەوە‪ ،‬لە دوای ئەوەوە بوو هەر شانۆیەک‬ ‫کە ئەو دەربارەی بینووسیایە دەبوومە بینەری‪ .‬بیتا پاش دەرهێنانی چەند‬ ‫شانۆیەک و سەرکەوتنێکی باش لە بواری دەرهێناندا و باڵوکردنەوەی‬ ‫کۆمەڵەچیرۆکێک و یەک کۆمەڵەشیعر تارانی بەجێ هشت و لە واشنتن‬ ‫نیشتەجێ بوو‪ ،‬وەک زۆربەی ئەو نووسەرانەی چەند ساڵی سەرەتای ژیانی‬ ‫تاراوگەیان بێدەنگ دەبن و بەرهەمیان نابێت و مەترسیی ئەوە درووست‬ ‫دەبێت مادام سەرزەمینەکەیان بەجێ هێشتووە و دوور کەوتووەتەوە لە‬ ‫کۆمەڵگەکەیان و کێشە ڕۆژانەکانی و لە پەراوێزی کۆمەڵگەیەکی گەورەی‬ ‫تردا دەژین‪ ،‬ئەگەری ئەوەی هەیە وەک زۆر نووسەری تر بەرهەمی نەبێت و‬ ‫بۆ چەندین ساڵ بێدەنگ بێت‪ .‬تا ساڵی (‪ )٢٠١٠‬دووەم کۆمەڵەچیرۆکی باڵو‬ ‫بووەوە و دەنگدانەوەیەکی زۆری هەبوو‪ ،‬کەوتە بەر ستایشی ڕەخنەگران و‬ ‫خوێنەران‪ .‬ساڵی دووهەزاروحەوت ڕەشنووسی یەکەم ڕۆمانی (مای نەیم ئز‬ ‫لەیال)ی تەواو کرد و لەبەر ئەوەی بڕیاری دابوو بێ سانسۆر و بەو جۆرەی‬ ‫حەز دەکات چاپ بێت پێنج ساڵ لە چەکمەجی مێزەکەیدا مایەوە‪ ،‬تا دواجار‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠١٢‬دا دوایین پاکنووسی کرد و لە ساڵی دووهەزاروسیانزەدا‬ ‫لە پاریس چاپ و باڵوی کردەوە‪ .‬مای نیم ئز لەیال سەرەڕای ئەوەی لە‬ ‫دەرەوەی واڵت باڵو بووەوە‪ ،‬بە پێی یاساکانی ئێران هیچ باڵوکراوەیەکی‬ ‫کاغەزی و ئەلکترۆنیکی واڵت بۆی نییە دەربارەی بنووسێت یان ڕیکالمی‬ ‫بۆ بکات‪ ،‬تەنیا لە میدیاکانی دەرەوەی واڵتدا دەیان ڕەخنەی ستایشئامێزی‬ ‫لە بارەوە نووسراوە‪ ،‬بە یەکێک لە باشترین ڕۆمانەکانی تاراوگە و دەربارەی‬ ‫تاراوگە دانرا‪ ،‬ناوبانگێکی زۆر زیاتری بۆ بیتا مەلەکوتی بە دەست هێنا‪،‬‬ ‫وەک ڕۆماننووسێکی گەورە ناساندی‪ .‬سێ ساڵ لەمەوپێش فایلی ڕۆمانەکەی‬ ‫بۆ ناردم بیخوێنمەوە و ڕای خۆمی بۆ بنووسم‪ ،‬پاش خوێندنەوە ڕای خۆمم‬ ‫بۆ نووسی و ئیزنم لێ وەرگرت وەرگێڕانی بۆ بکەم بۆ زمانی کوردی و بە‬ ‫خۆشحاڵییەوە قبووڵی کرد و گفتوگۆیەکی وردوچڕم دەربارەی ئەزموونی‬ ‫نوسین و ژیانی تاراوگە و ڕۆمانی مای نەیم ئز لەیال لەگەڵ ئەنجام دا‪،‬‬ ‫هاوکات لەگەڵ وەرگێڕانی کوردیی ڕۆمانەکەدا باڵو دەبێتەوە‪.‬‬ ‫یەکەم ڕۆمانی بیتا مەلەکوتی بەرهەمی ئەزموونی چەندساڵ ژیان لە‬ ‫واشنتن دی سی بوو بە گێڕانەوەیەکی زۆر جوان‪ ،‬بە تەکنیکێک و زمانێکی‬ ‫زۆر سەرنجڕاکێش کە پەڕەگراف بە پەڕەگرافی لە گرتەی سینەمایی دەچێت‪،‬‬ ‫زۆرجار زمان تەواو شاعیرانە دەبێت و دەتسپێرێت بە مۆسیقایەکی جادوویی‬ ‫و بە قووڵی تێکەڵ بە ڕۆحی کارەکتەر و شوێن و کاتت دەکات‪ .‬ڕۆمانێک‬ ‫هەڵگر و نیشادەری ساتەکانی شکست و بێهوودەیی شۆڕشی گەالنی ئێران‪،‬‬ ‫پێکدادانی گرووپە چەپ و ڕاستەکان‪ ،‬لە سێدارەدانی هەزاران الوی خوێنگەرم‬ ‫و ئازادیخواز‪ ،‬کۆچ بۆ تاراوگە و خەمەکانی تاراوگەنشینی‪ ،‬عیشق و تەنیایی‬ ‫و جیابوونەوە و هەستانەوە و چەندین بابەتی گرنگی تر‪ ،‬کە هەر یەکەیان‬ ‫پێویستیان بە خوێندنەوەی قووڵی سیمۆلۆژی‪ ،‬دەروونناسی‪ ،‬کۆمەڵناسی و‬ ‫ڕەخنەی فیمینیستی هەیە‪.‬‬ ‫بیتا چەندساڵێکە واشنتۆنی بەجێ هێشتووە و لە پراگ دەژی و سەرگەرمی‬ ‫نووسینی دووەم ڕۆمانێتی و هەفتەی ئاییندە لە ڕێگای تورکیاوە سەفەر‬ ‫دەکات بۆ سلێمانی‪ ،‬بە مەبەستی بەشداریکردن لە فێستیڤاڵی گەالوێژدا و‬ ‫واژۆکردنی نوسخەی کوردیی ڕۆمانی (مای نەیم ئز لەیال) لە سلێمانی و‬ ‫هەڵەبجە و گفتوگۆکردن و دیدار لە گەڵ ئەهلی ئەدەبیاتدا‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )528‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/11/14‬‬

‫ئەدیب و سیاسەمتەدار‬

‫««‬

‫لە نێوان ماریۆ فارگاس یوسا و ڤاسالف هاڤلدا‬ ‫نزاری ئاگری‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫ئایا ئەدیب دەســت دەدات بۆ ئەوەی‬ ‫ببێتە سیاسەتمەدار؟ خەڵكانێك ئەوە بە‬ ‫ئەدیب ڕەوا نابینن‪ ،‬لە جیهانی نوسین دوور‬ ‫كەوێتەوە و تێكەڵ بە كاروباری گشتی‬ ‫بێت‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئەدیب لە فەزای هونەر‬ ‫و ئەندێشە و خەوندا دەسووڕێتەوە و دنیای‬ ‫ئەو‪ ،‬بریتییە لەو قەڵەم و الپەڕە سپییەی‬ ‫لەبەردەمیدایە‪ ،‬هەرچی كەسی سیاسییشە‪،‬‬ ‫سەرقاڵە بە كاروبار و پەیوەندی و گیروگرفتە‬ ‫زۆروزەوەندەكانی كۆمەڵگەوە‪ ،‬ئەویش لە‬ ‫ڕێی پشتبەستن بە دامەزراوە و یاساوڕێسا‬ ‫و دیاردە ئاڵۆز و بەیەكداچووەكانەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫خۆ ئەدیب بوونەوەرێك نییە لە دەرەوەی‬ ‫كۆمەڵگە و مێژوودا بێت‪ .‬ئەویش كەسێكە‬ ‫هاوژیانی خەڵك و خوای دیكەیە و لەناو‬ ‫خۆشییەكانیاندا بــەشــدارە و كۆست و‬ ‫بارگرانییەكانیشیان لەگەڵدا بەش دەكات‪.‬‬ ‫كەواتە بۆچی مافی ئەوەی نەبێت‪ ،‬بگاتە‬ ‫ئەو پێگەیەی كە لە ڕێگایەوە دەتوانێت‬ ‫كاریگەری لەسەر بواری گشتی دابنێت و‬ ‫كاروبارەكان بەڕێوە بەرێت‪ ،‬ئەڵبەتە ئەو‬ ‫پێگەیەش دەسەاڵتە‪ .‬سەروەختێك ئەدیبێك‬ ‫ڕێك و ڕاست تێكەڵ بە دنیای سیاسەت‬ ‫دەبێت‪ ،‬دەتوانێت لە ڕێی دیبلۆماتیەتی‬ ‫وەڕســـكـــار و گــرنــگــیــدان بـــەو كێشە‬ ‫ڕۆژانەییانەی لەسەر مێزەكەی كەڵەكە‬ ‫دەبن‪ ،‬وەك پیاوێكی دەسەاڵتی بیرۆكراسی‪،‬‬ ‫بیروبۆچوونەكانی خۆی بگوازێتەوە سەر‬ ‫ئەرزی واقیع و كاریان پێ بكات؟ (ڤاسالف‬ ‫هاڤل)ی چیكی دەڵێت بەڵێ و (ماریۆ‬ ‫فارگاس یوسا)ی پیرۆییش دەڵێت نەخێر‬ ‫چونكە لەو پرۆسەیەدا (هاڤڵ) سەركەوتوو‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم (یوسا) شكستی خوارد‪.‬‬ ‫هەمیشە سیاسەت تێكەڵ بــەو دەقە‬ ‫ئەدەبییانە بوو كە (یوسا) نووسیونی ڕۆمان‬ ‫ئەو پانتاییە ئەندێشە كراوە بووە كە كە‬ ‫دەسەاڵتی خۆی تێدا مومارەسە كردووە و‬ ‫هەر لەوێشەوە‪ ،‬سەرنجی كۆمەڵگە و خەڵك‬ ‫و خوای داوە و چاودێریی ئەو پێكدادان‬ ‫و بەریەككەوتنە حەتمییانەی كردووە كە‬ ‫بەبەردەوامی لە واقیعی ژیانی ڕۆژانــەدا‬ ‫ڕوو دەدەن‪ .‬ڕۆمانە بەرگئەستوورەكەی‬ ‫(جەنگی كۆتایی دنیا) كە لە ساڵی ‪1980‬دا‬ ‫چاپی كردووە‪ ،‬خۆ لە قەرەی بابەتی بەڵێن‬ ‫و مژدەی شۆڕشگێڕی و ئەنگێزەی گۆڕینی‬ ‫دەدات كە خەڵكانێك لە سەرتاسەری‬

‫دنیادا دەبنە دیلی ئەو ئەنگێزەیە و لە ڕێی‬ ‫توندوتیژی و دەستتێوەردانی زۆرەملێیەوە‪،‬‬ ‫هەوڵی گۆڕینی واقیع دەدەن‪ .‬ڕۆمانی‬ ‫(ئاهەنگی تیس)یش باس لە (ڕافائیل‬ ‫ترۆ خیلۆ)ی دیكتاتۆری واڵتی دۆمێنێكان‬ ‫دەكـــات‪ .‬ئــەو دیكتاتۆرە دۆستی واڵتە‬ ‫یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بوو‪ .‬هەروەها‬ ‫بێئەندازە گەندەڵ و خــراپ بــوو‪ ،‬تا ئەو‬ ‫ئاستەی (سی‪.‬ئای‪.‬ئەی) هەوڵ بدا لەناوی‬ ‫بەرێت‪ .‬ڕۆمانی (مشتومڕێك لە كاتدرائیەت)‬ ‫دا باس لە دەســەاڵت و سیاسەت دەكات‬ ‫لــەســەرەتــای ســااڵنــی پەنجاكانی واڵتــی‬ ‫پــیــرۆدا‪ .‬ڕۆمانەكە بەگشتی دیــالــۆگ و‬ ‫مشتومڕێكی تێكچرژاوە‪ ،‬بەجۆرێك دەنگ‬ ‫و ســـەدای حیكایەتخوان و نــووســەر و‬ ‫كارەكتەرەكان‪ ،‬تێكەڵ بەیەك دەبن و لێك‬ ‫جیا ناكرێنەوە‪ ،‬لەنێو ئەو مشتومڕانەشدا‬ ‫باسوخواسی هەمەجۆر و قەزا سیاسییەكان‬ ‫و ڕووداوگەلێك‪ ،‬دەبنە بابەتی گفتوگۆ‪.‬‬ ‫شایەنی باسە ئەكادیمیای سەربازیی‬ ‫واڵتەكەی‪ ،‬ڕۆمانی (ڕۆژگــاری قارەمان)‬ ‫یــان سوتاند‪ ،‬لەبەر ئــەوەی ئــەو ڕۆمانە‬ ‫بەشێوەیەكی زۆر زەق و ئاشكرا‪ ،‬باسی‬ ‫لە دزێوییەكانی ئەو دامەزراوەیە دەكرد‪.‬‬ ‫ڕۆمانی (ماڵی شین)یش هەمان چارەنووسی‬ ‫هەبوو‪ .‬بەاڵم لە بری سووتاندنی‪ ،‬ڕێ بە‬ ‫بــاوكــردنــەوەی نـــەدرا‪ .‬چونكە فۆكسی‬ ‫خستبووە سەر دیاردەی تاوانی لەشفرۆشی‪،‬‬ ‫لە (لیما)ی پایتەختی پیرۆدا‪( .‬ماریۆ‬ ‫فارگاس یوسا) وەك چەپێكی توندرەو و‬ ‫پەڕگیر‪ ،‬ژیانی ئەدەبی و سیاسیی خۆی‬ ‫دەست پێ كرد‪ .‬زیاتریش سەرقاڵی ئەو‬ ‫بزاوتە توندوتیژ و شەڕە پارتیزانیانە بوو‬ ‫كە سەرتاسەری دنیای گرتبووەوە و بە‬ ‫شێوەیەكی تایبەتیش‪ ،‬لە واڵتانی ئەمەریكای‬ ‫التیندا چڕ بووبووەوە‪ .‬كاروكردەوەكانی‬ ‫(چێ گیڤارا و فیدڵ كاسترۆ) كەمەندكێشی‬ ‫دەكــەن و دەبێتە هــەواداریــان‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫پرسە درێــژە ناكێشت‪ ،‬لەبەرئەوەی زوو‬ ‫بەزوو لەو خۆشخەیاڵییەی بەئاگا دێتەوە و‬ ‫لە گرێی خۆفڕێدانە ئامێزی ئەو كاڵفامییە‬ ‫كوشندەیە قــوتــاری دەبــێــت‪ .‬واتــە لەوە‬ ‫دەكەوێت شوێن كەسانێكی بەناو شۆڕشگێڕ‬ ‫بكەوێت‪ ،‬ئــەوانــەی هێندە نابات دەبنە‬ ‫سومبولی ستەمكاری و دیكتاتۆری‪( .‬یوسا)‬ ‫سەركۆنەی دیكتاتۆریەتی (فیدڵ كاسترۆ)‬ ‫دەكات و مۆدێلی حومكڕانیكردنەكەشی لە‬ ‫كوبادا وای لێدەكات‪ ،‬تەرێز لە بــزوات و‬ ‫هێندە چەپڕەوەكان بكات‪ .‬ئەو لەو باوەڕەدا‬ ‫بوو‪ ،‬ئەو بزواتە چەپڕەوانەی ماسكی پاكی‬

‫و بێگەردیان پۆشیوە‪ ،‬خەریكی ناپاكی‬ ‫و پالنگێڕی و چاڵهەڵكەندنن و لە تیرۆر‬ ‫غافڵكوژی سڵ ناكەنەوە‪( .‬ماریۆ فارگاس‬ ‫یوسا) لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەكەی‬ ‫واڵتەكەیدا‪ ،‬بەرامبەر بە (ئەلبرتۆ فۆجیۆرۆ)‬ ‫شكستی هێنا‪ ،‬لە پای ئــەوەدا ڕووی لە‬ ‫سیاسەت و نیشتمانەكەی وەرگێڕا و ڕویكردە‬ ‫واڵتــی ئیسپانیاو ڕەزگەنامەی ئیسپانی‬ ‫وەرگرت‪ .‬ئیتر لەو كاتەوە لە نێوان مەدیدر‬ ‫و بەرلین و پاریسدا‪ ،‬لە هاتۆچۆدایە‪ .‬لە‬ ‫كتێبەكەیدا (هەقیقەتی درۆكان)‪( ،‬یوسا)‬ ‫بە ڕوون و ڕەوانی باس لە بۆچوونەكانی‬ ‫دەكات‪ .‬شایەنی باسە یەكەمجار ئەو كتێبەی‬ ‫لە ساڵی ‪ 1990‬و لە سەروەختی هەڵمەتی‬ ‫هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەدا باڵو كردەوە‪.‬‬ ‫كاتێك كە چاپی دووەمیشی كردەوە‪ ،‬چەند‬ ‫وتارێكی نوێی بۆ كتێبەكە زیادكرد و تیایدا‬

‫باس لەوە دەكات كە‪( :‬مرۆڤ دەتوانێت‬ ‫لە ڕێی ئەو هەموو درۆیانەی لەسەری باڵو‬ ‫دەكرێنەوە هەقیقەت ببینێ‪ ،‬چونكە درۆكان‬ ‫بۆ خۆیان بــەرەو هەقیقەتمان دەبــەن)‪.‬‬ ‫(یــوســا) لــە واڵتــەكــەی خــۆیــدا دڵــی لە‬ ‫سیاسەت ڕەش دەبێت و دەڵێت‪( :‬ئەدەب‬ ‫و سیاسەت پێكەوە كۆ نابنەوە‪ ،‬نووسەر‬ ‫بوونەوەرێكە بەتەنها كاری خۆی دەكات و بۆ‬ ‫ئەو مەبەستەش پێویستی بە سەربەخۆیی‬ ‫و گۆشەگیرییەكی تەواوەتی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سیاسەتمەدار بوونەوەرێكە وەك پاشكۆ كار‬ ‫دەكات و ئامادەیی ئەوەی تێدایە‪ ،‬هەموو‬ ‫جۆرە سازشێك بكات كە نووسەر هەرگیز‬ ‫شتی لەو جۆرەی پێ ناكرێت)‪ .‬بەاڵم ئەمە‬ ‫ڕاوبــۆچــوونــی كەسێكی وەك (ڤاسالف‬ ‫هاڤڵ) نییە‪ .‬سەروەختێك كۆمۆنیزم باڵی‬ ‫بەسەر چیكۆسلۆڤاكیا و ڕووبەرێكی گەورەی‬

‫زانکۆی مگێل‪ ،‬بۆتڵەر مامۆستا و هاوڕێی‬ ‫بووە‪ .‬کۆهن کاریگەر بووە بە واڵت وایتمان‬ ‫و فەدریکا گارسیا لۆرکا و هنری میڵەر‪.‬‬ ‫کۆهن دوای دەرچوونی لە زانکۆ یاسای‬ ‫خوێندووە لە زانــکــۆی مگێڵ‪ ،‬هەروەها‬ ‫لە زانکۆی کۆڵەمبیا وانــە گشتییەکانی‬ ‫خوێندووە‪ ،‬کۆهن ئەزموونی دەرچوونی‬ ‫خۆی وەسف دەکا بە "عاتیفەی بێ جەستە‪،‬‬ ‫خۆشەویستی و نەگەیشتن بە لوتکە"‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجامی ئەمە لە ‪ ١٩٥٧‬نیۆرک بەجێ‬ ‫دەهێڵی و دەگەڕێتەوە بۆ مۆنتریاڵ و لە‬ ‫جۆرەها کاری نامۆ کار دەکات‪ ،‬فەوکەسی‬ ‫کردووەتە سەر نووسینی ڕۆمان و شیعر‪،‬‬ ‫ڕۆبەرت ویڤەری ڕەخنەگر دانی بەوەدا‬ ‫ناوە کە لەوانەیە کۆهن باشترین شاعیری‬ ‫الوی ئینگلیز بێت لە کەنەدا لە کاتی‬ ‫ئێستادا‪.‬‬ ‫بابەتەکانی لەسەر دادپەروەری سیاسی‬ ‫و کۆمەاڵیەتییە بەتایبەت دوائەلبوومی‬ ‫لەسەر"دیمۆکراسی"ـیە‪ ،‬دان بە کێشە‬ ‫سیاسییەکاندا دەنێت و هەروەها بە هیوای‬ ‫چاکسازییە‪" .‬لە جەنگەوە بۆ دژ بە پشێوی"‪،‬‬

‫"لە قیژەی ئۆتۆمبیلەکانی فریاکەوتنـی‬ ‫شــەووڕۆژ"‪" ،‬ئاگری بێماڵ"‪( ،‬خۆڵەمێشی‬ ‫"گـــــەی‪ :‬هــۆمــۆســێــکــســوەڵ"ـــەکــان)‪/‬‬ ‫دیمۆکراسی بەرەو ‪ us‬دێت‪" ،‬تاوەرێک لە‬ ‫گۆرانی" "دەوڵەمەندەکان لە ژووری خەوی‬ ‫هەژارەکان جێی خۆیان دەکەنەوە"‬ ‫"نیشتیمانەکان دەبینم هەڵدەستنەوە و‬ ‫دەکەون‪ ،‬بەاڵم خۆشەویستی تاکە فاکتەرە‬ ‫بۆ مانەوە لە ژیان"‬ ‫"دەنگم دەبیستی"‪.‬‬ ‫جەنگ بابەتی هەمیشەییە لە کارەکانی‬ ‫کۆهندا‪.‬‬ ‫ئەکادیمیای شاعیرانی ئەمەریکی بە‬ ‫شێوەیەکی فراوان تێبینیی ئەوەیان دا کە‬ ‫کۆهن لە پیگەیەکی بەرزدایە لە گۆرانی و‬ ‫مۆسیقای ڕۆک و ئاوازدانان و نووسینی‬ ‫شیعری گۆرانی و ڕۆماننووسین‪ ،‬کارەکانی‬ ‫دەربارەی دین و سیاسەت و گۆشەگیری و‬ ‫سێکس و پەیوەندیی تاکەکەسین‪.‬‬ ‫لــە ســاڵــی ‪ ٢٠١١‬خــەاڵتــی شـــازادە‬ ‫ئاستوریاسی ئەدەبی و گڵن گۆڵدی پێ‬ ‫بەخشرا‪،‬‬

‫جیهاندا كێشابوو‪( ،‬ڤاسالف هاڤڵ) بوو بە‬ ‫سیمبولێك بۆ بەگژاچوونەوەی ستەمكاری‬ ‫و داكۆكیكردن لە مافەكانی مرۆڤ‪ .‬ئەوەش‬ ‫كاتێك ڕووی دا كە خەیاڵپاڵوەكان وازیان‬ ‫لێ هێنا یاخود ئەو دەستبەرداریان بوو‪،‬‬ ‫دوای لەشكركێشیی سۆڤێتییەكان بۆ سەر‬ ‫چیكۆسلۆڤاكیا لە‪/21‬ئابی‪1968/‬دا‪ .‬لەو‬ ‫بەروارە بەدواوە‪( ،‬هاڤڵ) خۆی لە هەموو‬ ‫جۆرە بیروباوەڕ و ئایدۆلۆژیایەکی یۆتۆبی‬ ‫بەدوور گرت كە درۆزنانە هیوا و ئومێدی‬ ‫ساختە لە دڵ و دەروونی خەڵكیدا دەچێنن‪.‬‬ ‫كۆمۆنیزم و فاشیزم و گەندەڵی و خراپ‬ ‫بەكارهێنانی دەســەاڵت‪ ،‬بەدترین شتێكە‬ ‫كە دووچاری كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بێت‪.‬‬ ‫لــە تافی الوێتیدا لــەگــەڵ گرووپێك لە‬ ‫ڕۆشنبیران‪ ،‬سەرقاڵی تاوتوێكردنی پرسە‬ ‫سیاسی و ئەدەبییەكان دەبێت‪ .‬ئەوانەی‬ ‫هاوڕێی نزیكی بوون‪( ،‬میلۆش فورمان)ی‬ ‫دەرهێنەری بەناوبانگی سینەما و (یارۆسالڤ‬ ‫سیگرت)ی شاعیری خاوەن خەاڵتی نۆبڵ‬ ‫بوون‪ .‬سەرەتا دەیویست ئەدەب و شانۆ‬ ‫بخوێنێت‪ ،‬بەاڵم ڕێگەی پێ نادەن‪ ،‬دووساڵ‬ ‫لە ڕیــزی سوپادا دەمێنێتەوە و لەوێدا‬ ‫تیپێكی شانۆیی دروست دەكات‪ .‬چەندین‬ ‫دەقی شانۆیی دەنووسێت و لە ناوەوە و‬ ‫دەرەوەی چیكۆسلۆڤاكیادا‪ ،‬دەنگدانەوەیان‬ ‫دەبــێــت‪ .‬دووچـــاری گرتن و ڕاوەدوونـــان‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬كتێبەكانی یاساغ دەكرێن و ناچار‬ ‫دەبێت لە كارگەیەكی بیرەدروستكردندا كار‬ ‫بكات‪ .‬نێوبانگپەیداكردن لە بواری ئەدەب‬ ‫و نووسیندا‪ ،‬وەك سەرمایەیەك لە جیهانی‬ ‫سیاسەتدا سوودیان لێ دەبینێت‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1975‬نامەیەكی دوورودرێژ ئاراستەی (یان‬ ‫هۆساك)ی سەرۆكی چیكۆسلۆڤاكیا دەكات‬ ‫و تێیدا داوای لێ دەكات‪ ،‬سیاسەتی كرانەوە‬ ‫بگرێتە بەر و دەستبەرداری كۆتوبەندی‬ ‫كۆمۆنیزم بێت و ڕێز لە مافەكانی مرۆڤ‬ ‫بگرێت‪ .‬هەروەها لە ساڵی ‪ 1977‬لەگەڵ‬ ‫چەند ڕۆشنبیرێكدا‪ ،‬بەڵێننامەی ‪ 1977‬باڵو‬ ‫دەكاتەوە ئەوەش سەرەتای ناودەركردنی‬ ‫بوو لە نێوەندە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەكانی‬ ‫دەرەوەدا‪ .‬كاتێك لە كونجی زینداندا بوو‪،‬‬ ‫لە جیهاندا وەك سیمبولێكی ڕاستەقینەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی چیكۆسلۆڤاكیا ستایش كرا‪.‬‬ ‫سێ جار زیندانی دەكرێت و بۆ ماوەی‬ ‫زیاتر لە پێنج ساڵ لە زینداندا دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ســاڵــی ‪ 1978‬وتـــارە بەناوبانگەكەی‬ ‫(دەســەاڵت و ئەوانەی دەسەاڵتیان نییە‪،‬‬ ‫دەنووسێت و تیایدا باس لە خەسڵەتی‬ ‫سەراپاگیرانەی ستەمكاریی كۆمۆنیزم‬

‫ماڵئاوا ماریان ماڵئاوا لیۆنارد کۆهن‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬شلێر ڕەشید‬ ‫لـــیـــۆنـــارد کـــۆهـــن لـــە ‪٢١‬ــــی‬ ‫سپتەمبەری ‪ ١٩٣٤‬لە پڕۆڤانسی‬ ‫کەبەک‪ /‬مۆنتریال لە ناوچەیەکی‬ ‫ئینگلیزیزمان لــە خێزانێکی‬ ‫جوولەکە لــە کــەنــەدا لــە دایــک‬ ‫بووە‪ ،‬لە ‪٧‬ـی نۆڤەمبەری ‪٢٠١٦‬‬ ‫لە ڵۆس ئەنجڵس‪ ،‬كاڵفۆرنیا لە‬ ‫ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا‬ ‫لە تەمەنی ‪٨٢‬ساڵیدا ماڵئاوایی لە‬ ‫ژیان و هاوڕێکانی و گوێگران و‬ ‫خوێنەرانی کرد‪.‬‬ ‫ســەر بــە خێزانێک بـــووە لــە چینی‬ ‫مــامــنــاوەنــدی‪ ،‬دایــکــی کچی تالمودیکی‬ ‫نووسەر بــووە‪ .‬کۆهن لە خێزانێکی بە‬ ‫ئەسڵ پۆڵەندی بووە کۆچیان کردووە بۆ‬ ‫کەنەدا‪ .‬لە ‪ ١٩٤٨‬لە قوتابخانەی ناوەندی‬ ‫وانەی مۆسیقای خوێندووە ئامێری گیتاری‬

‫ژەنیوە و شیعرەکانی "گارسیا لۆرکا"ـی‬ ‫بە الوە گرنگ بــووە‪ .‬لە ‪ ١٩٥١‬چووەتە‬ ‫دانشگای مگێڵ بووە بە سەرۆکی یەکیەتیی‬ ‫دیبەیتەکان و لە پێشبڕکێی شیعردا لە‬ ‫شیعری "چۆلەکەکان" و‬ ‫"یاداشتەکان دەربــارەی جووتیارێک"‪،‬‬ ‫سەرکەوتنی بە دەست هێناوە‪.‬‬ ‫کاریگەریی "ولیەم بۆتلەر"ی مامۆستای‬ ‫زانستە سیاسییەکانی لەسەر بــووە لە‬

‫کۆهن کەسێکی ســەرکــەوتــوو بــوو لە‬ ‫تێکەڵکردنی شیعر و خەیاڵ و مۆسیقا‪ ،‬بەو‬ ‫تێکەڵکردنە مۆسیقایەکی نامۆی بەرهەم‬ ‫دەهێنا‪ ،‬شیعر و گۆرانییە هەڵبژاردەکانی‬ ‫لە ‪ ١٩٩٣‬باڵو کرایەوە‪ .‬کە زیاتر لە ‪٢٠٠‬‬ ‫شیعر و چەندەها هەڵبژاردە لە ڕۆمانەکانی‬ ‫و نزیکەی ‪ ٦٠‬شیعری لیریک‪ ،‬هەندێ‬ ‫کەس پێیان وا بوو کە لیۆنارد کۆهن لە‬ ‫پێناوی مۆسیقادا وازی لە ئەدەب هێناوە‪،‬‬ ‫هەوادارانی کۆهن بەردەوام باوەشیان وااڵ‬ ‫بووە وەکو ئەوەی کە پیاوی ڕێنیسانسە‬ ‫و لە سنوورێکی هونەرێکی مەودادرێژدایە‪.‬‬ ‫یــەکــەم ئەلبوومی گــۆرانــی کۆهن لە‬ ‫‪ ١٩٦٧‬باڵو کــرایــەوە‪ .‬گۆرانییەکانی "لە‬ ‫ژوورەوە" و" باڵندەی سەر تەلەکان"ی بە‬ ‫دوادا هات لە ‪١٩٦٩‬دا‪ .‬گۆرانییەکانی "ڕق‬ ‫و خۆشەیستی"‪" ،١٩٧١‬تــۆمــاری پیاوی‬ ‫ژنەکان" ‪.١٩٧٧‬‬ ‫لــە ‪ ١٩٧٩‬بــە گــۆرانــی تەقلیدییەوە‬ ‫گەڕایەوە‪ ،‬دەنگە مۆسیقییەکەی تێکەڵ‬ ‫بە دەنگی جاز کردبوو لەگەڵ کاریگەریی‬

‫دەكات‪ ،‬ئاماژەش بەو میكانیزمانە دەكات كە‬ ‫دەسەاڵتی كۆمۆنیستی پەنایان بۆ دەبات‪،‬‬ ‫بە مەبەستی هێنانەئارای كۆمەڵگایەك لەو‬ ‫بێچارانەی دەسەاڵتیان نییە و تەنها ئەوانە‬ ‫تێیدا بااڵ دەكەن و دەبن بە شت كە گەندەڵ‬ ‫و هەلپەرست و ڕوپاماییكەرن‪ .‬هەر لەو‬ ‫وتارەیدا باس لە هێزی مۆراڵی بەرخوردی‬ ‫مەدەنی و ژیانی دوور لە درۆ دەكات‪ .‬ئەو‬ ‫وتارەی لە دەرەوە دەنگدانەوەیەكی گەورەی‬ ‫دەبــێــت و كاریگەرییش لــەســەر بزواتە‬ ‫بەرهەڵستكار و ئۆپۆزسیۆنەكانی ناو واڵتانی‬ ‫سۆسیالیستی دروست دەكات‪ .‬ساڵی ‪1989‬‬ ‫(ڤاسالڤ هاڤل) لەگەڵ چەند كەسێكی‬ ‫دیكەدا (كۆربەندی مەدەنی) دروست دەكات‬ ‫و زۆری پێ ناچێت شۆڕشی ئەرخەوانین‬ ‫لەسەر دەستی ئەوان بەرپا دەبێت‪ ،‬مانگێك‬ ‫دوای ئەوە‪( ،‬هاڤل) وەك سەرۆكی كۆماری‬ ‫چیكۆسلۆڤاكیا هەڵدەبژردرێت‪ .‬دەسەاڵت‬ ‫هیچ لە بیروباوەڕ و بۆچوونەكانی ناگۆڕێت‬ ‫و كار لە ڕەفتار و هەڵسوكەوتیشی ناكات‪.‬‬ ‫واتە هەر ئەوە كەسە هێمن و ڕاستگۆیەی‬ ‫جـــاران دەمێنێتەوە كــە بەبێ ماسك‪،‬‬ ‫ڕووبــــەڕووی خەڵك و خــوا دەبــێــتــەوە‪.‬‬ ‫سیاسەت بە الی ئەوەوە چاالكییەكی ناچێز‬ ‫و بێ كەڵك نەبوو‪ .‬ناچیزی و ناقۆاڵیی‬ ‫پەیوەندی بە كەسەكانەوە هەیە‪ ،‬نەك لە‬ ‫خودی سیاسەت خۆیەوە سەرچاوە بگرێت‪.‬‬ ‫هەیە سیاسەت دەكاتە فەزایەك بۆ ڕەفتاری‬ ‫شیك و جێنتڵمانانە‪ ،‬بەاڵم هەشە دەیكاتە‬ ‫كایەیەك بۆ درۆودەلــەســە و فرتوفێڵ و‬ ‫چاوبەسەتكردن‪ .‬لە وتارێكیدا بە ناوی‬ ‫(ژیان لەگەڵ هەقیقەتدا)‪( ،‬هاڤڵ) پێی وایە‬ ‫پێویستە مرۆڤ لە هەموو بارودۆخێكدا‪،‬‬ ‫دەستبەرداری هەقیقەت نەبێت و بزانێت‬ ‫چۆن بەرگری لێ دەكات‪ .‬لەو پێناوەیشدا‬ ‫پێویستە مرۆڤ پشوودرێژ بێت و ڕێگاچارەی‬ ‫دانوستاندنی شێلگیرانە بگرێتە بەر‪ ،‬چونكە‬ ‫كارێكی لەو جۆرە لە باریدایە كەشوهەوایەكی‬ ‫دۆستانە و پڕمتمانەیی بخوڵقێنێ و هانی‬ ‫دیالۆگ و بیروڕا گۆڕینەوە بــدات‪ ،‬بەبێ‬ ‫هیچ خــۆبــادان و پڕكێشیكردنێك ئەوە‬ ‫گرنگە كە سیاسەتمەدار خاوەنی بڕوانامەی‬ ‫خوێندن بێت‪ ،‬بەاڵم لە سیاسەتدا سادەیی‬ ‫و ڕووخۆشی و هەڵكردن و خۆگونجاندن‬ ‫و بوونی هەستی دادپـــەروەری گرنگترە‪.‬‬ ‫بێگومان ئەوانەش خەسڵەتگەلێكی تایبەتین‬ ‫و لە هەموو كەسێكدا نییە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫پاشكۆی (افاق)ی ڕۆژنامەی (الحیاة)‬

‫گــۆرانــیــی ڕۆژهــەاڵتــی و دەریــــای سپی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬لە ‪١٩٨٤‬دا گۆرانیی "‌هێلەلویا"ـی‬ ‫وت‪ ،‬هەروەها گۆرانیی من پیاوی تۆم لە‬ ‫‪١٩٨٨‬دا‪ .‬لە چوارساڵی کۆتاییی ژیانیدا‬ ‫سێ ئەلبوومی بەرهەم هێنا‪ .‬لە ‪١٩٩٢‬دا‬ ‫گۆرانی بۆ داهاتوو دانا‪ ،‬وشەکانی ڕەشبینی‬ ‫بــوون ئاماژەی بۆ تێکەولێکە سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان دەکرد‪.‬‬ ‫کۆهن لە ‪٢٠٠١‬دا بە دە گۆرانیی نوێوە‬ ‫گــەڕایــەوە بۆ نــاو مۆسیقا‪ ،‬سەرکەوتنی‬ ‫گـــەورەی بــە دەســت هێنا لــە کــەنــەدا و‬ ‫ئەورووپا‪ .‬یانزەهەمین ئەلبومی "ئازیزم‬ ‫هەذەر" لە ‪٢٠٠٤‬دا باڵو کردەوە‪ .‬لە نێوان‬ ‫ساڵەکانی ‪ ٢٠٠٨‬و ‪ ٢٠١٠‬سێ ئەلبوومی‬ ‫بەرهەم هێنا لە چوارساڵی کۆتایی ژیانیدا‪،‬‬ ‫دوابەرهەمی ‪ ٣‬هەفتە پێش مردنی بوو‪.‬‬ ‫کــۆهــن دوای مــەرگــی هــاوســەرەکــەی‬ ‫نامەیەکی جوان و سەرنجڕاکێشی بۆ ئەو‬ ‫نــووســی‪ ،‬بە نــاوی‪ :‬ماڵئاوا مــاریــان‪ .‬لە‬ ‫ئێستادا خۆیشی مرد‪ ،‬کەواتە ماڵئاوا کۆهن‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )528‬دووشه‌مم ‌ه ‪2016/11/14‬‬

‫سیزیف و هامسته‌ر و مرۆڤی مۆدێرن ‌ه‬ ‫ل ‌ه ڕۆمانی هه‌ڵه‌ی ناو ئه‌ستێره‌كانی به‌ختامندا‬ ‫ژیوار جه‌وهه‌ر‬ ‫یه‌كێك لـه‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ی ك ‌ه‬ ‫ڕۆمانی هه‌ڵه‌ی ناو ئه‌ستێره‌كانی به‌ختمانـی‬ ‫جۆن گرینـی پێ جودا ده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫تێكه‌اڵوكردنه‌ی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه نێوان ئه‌فسان ‌ه و‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی كالسیكیدا له‌گه‌ڵ چیرۆك و‬ ‫كاراكته‌ره‌كانیدا ده‌یكات‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌ك‬ ‫زۆرێك له‌ كاراكته‌ره‌كانی ل ‌ه ته‌مه‌نی الویه‌تیی‬ ‫دان و له‌ جیهانێكی مۆدێرنه‌دا ده‌ژین‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫شێوازی بیركردنه‌وه‌یان سه‌ر به‌م سه‌رده‌م ‌ه‬ ‫نییه‌‪ ،‬وه‌ك ئــه‌وه‌ی ده‌بــوای ـه‌ ئــه‌وان ل ‌ه‬ ‫سه‌رده‌مێكی زووتردا له‌دایكبوونایه‌‪ .‬یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه هۆكاره‌كانی ناوداربوونی ڕۆمانی هه‌ڵه‌ی‬ ‫ناو ئه‌ستێره‌كانی به‌ختمان به‌كارهێانی‬ ‫زۆری مێتافۆر و ئــه‌م تێكه‌اڵوكردن ‌ه‬ ‫بــوو‪ .‬ده‌تواندرێت بگوترێت ئه‌م ڕۆمان ‌ه‬ ‫ڕۆمانێكی چین چینه‌‪ ،‬به‌ شێوه‌یه‌ك ك ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر خوێنه‌رێكی سه‌ره‌تایی بیخوێنێته‌و‌ه‬ ‫چێژێكی جیاوازی لێ ده‌بینێت ‪ -‬چین ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تاكانی ده‌خوێنێته‌و‌ه ‪ -‬و ئه‌گه‌ر‬ ‫كه‌سێكی دیكه‌ش ب ‌ه وردی بیخوێنێته‌وه‬ ‫چێژێكی جیاوازتری لێ ده‌بینێت‪ .‬جۆن‬ ‫گرین ل ‌ه شوێنێكدا ده‌ڵێت‪'' ،‬من دیاریم‬ ‫بۆ ئه‌وان ‌ه هه‌ی ‌ه ك ‌ه كتێبه‌ك ‌ه به‌ وردی‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌‪ ،‬دیارییه‌كه‌ش ئه‌و چێژه‌ی ‌ه‬

‫ك ‌ه ل ‌ه كاتی گه‌یشتن به‌ مانای مێتافۆر و‬ ‫هێماكان هه‌ستی پێ ده‌كه‌ن‪''.‬‬ ‫حیكایه‌تخوانی ڕۆمانه‌ك ‌ه هه‌یزڵ له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وینداره‌كه‌ی‪ ،‬ئۆگه‌ستس‪ ،‬ڕۆمانێكیان‬ ‫زۆر به‌دڵ ‌ه و ده‌یانه‌وێت ب ‌ه نووسه‌ره‌كه‌ی‪،‬‬ ‫پیته‌ر ڤــان هــاوتــن‪ ،‬بــگـه‌ن و چه‌ندین‬ ‫پرسیاری لێ بكه‌ن ده‌ربــاره‌ی ئه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫دوای ته‌واوبوونی ڕۆمانه‌كه‌ كاراكته‌ره‌كانی‬ ‫ناو ڕۆمانه‌ك ‌ه چییان به‌سه‌ر دێ‪ .‬ئانا‪،‬‬ ‫حیكایه‌تخوانی ئه‌و ڕۆمانه‌‪ ،‬هامسته‌رێكی‬ ‫هه‌ی ‌ه و ل ‌ه چه‌ند شوێنێكی ناو ڕۆمانه‌ك ‌ه‬ ‫ناوی ده‌هێندرێت؛ هامسته‌ر گیاندارێكی‬ ‫ماڵیی ‌ه ك ‌ه هه‌ر ل ‌ه مشكێكی گه‌ور‌ه ده‌چێت‪.‬‬ ‫كاتێك هه‌یزڵ و ئۆگه‌ستس گفتوگۆ ل ‌ه‬ ‫باره‌ی ڕۆمانه‌كه‌وه‌ ده‌كه‌ن‪ ،‬ب ‌ه هامسته‌ر‌ه‬ ‫سیزیف نــاوی ده‌هێنن‪ .‬لـ ‌ه یه‌كێك ل ‌ه‬ ‫چاوپێكه‌وتنه‌كاندا‪ ،‬ڕۆژنامه‌نووسێك پرسیار‬ ‫له‌ جۆن گرین ده‌كــات‪'' ،‬بۆچی بڕیارتدا‬ ‫ناوی هامسته‌ره‌كه‌ی ئانا بنێیت هامسته‌ر‌ه‬ ‫سیزیف؟'' ئه‌ویش ل ‌ه وه‌اڵمــدا ده‌ڵێت‪،‬‬ ‫''سیزیف هه‌میشه‌ به‌ردێكی به‌ره‌و سه‌ره‌وه‌ی‬ ‫گردێك ده‌برد بێ ئه‌وه‌ی ب ‌ه هیچ شوێنێك‬ ‫بگات‪ ،‬هامسته‌ریش هه‌میش ‌ه ب ـه‌ده‌وری‬ ‫خولخولۆكه‌یه‌كدا ده‌خولێته‌و‌ه بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫ب ‌ه هیچ شوێنێك بگات‪ .‬هه‌موو ئه‌وه‌ی من‬ ‫بیرم لێ ده‌كرده‌و‌ه ئه‌م ‌ه بوو‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌شدا‪ ،‬خاوه‌نی ڕاسته‌قینه‌ی كتێبه‌كان‬ ‫خوێنه‌ره‌كانیانن‪ ،‬ده‌ی ئه‌گه‌ر ڕێگه‌یه‌كی‬ ‫تر‪ ،‬ڕێگه‌یه‌كی باشتر هه‌بێ بۆ ئه‌وه‌ی له‌م‬ ‫مێتافۆر‌ه تێ بگه‌ین‪ ،‬له‌و‌ه باشتر نابێ!''‬ ‫ئه‌گه‌رچی ل ‌ه ڕۆمانه‌كه‌دا ل ‌ه دوو بۆ‬ ‫سێ شوێن ناوی هامسته‌ره‌كه‌ ده‌هێندرێت‬ ‫و جۆن گرینـیش پێی وای ‌ه به‌م شێوه‌یه‌ی‬ ‫ئــامــاژه‌ی پــێــداو‌ه له‌یه‌ك ده‌چــن‪ ،‬به‌اڵم‬

‫ده‌توانین به‌شێوه‌یه‌كی دیك ‌ه لێی تێبگه‌ین‪ .‬لێی ده‌خوڕێت‪ .‬ئـه‌وه‌ی ك ‌ه هامسته‌ریش‬ ‫ده‌كرێت هامسته‌ره‌كه‌ مێتافۆرێك بێت گیاندارێكی ماڵییه‌ و ئاسان داتواندرێت‬ ‫بــۆ مــرۆڤــی مــۆدێــرن ـه‌‪ .‬ئ ـه‌گ ـه‌ر سیزیف ڕابهێندرێت‪ ،‬بـه‌ هـه‌مــان شێو‌ه مرۆڤی‬ ‫به‌رده‌كه‌ی بردبێت ‌ه سه‌ر گرده‌ك ‌ه و دواتر مــۆدێــرن ـه‌ش زۆر ئــاســان ده‌تــوانــدرێــت‬ ‫بۆ خواره‌وه‌ی گرده‌كه‌ خلۆری كردبێته‌و‌ه پ ـه‌یــوه‌ســت بــكــرێــت بــ ‌ه سیسته‌مێكی‬ ‫و ئه‌مه‌ش كارێكی بێمانا و پووچ بێت‪ ،‬دیاریكراو‪ ،‬ڕابهێندرێت و ماڵی بكرێت‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ئه‌وا ئه‌وه‌ی هامسته‌ره‌كه‌‪ ،‬مرۆڤی مۆدێرن‪ ،‬به‌و شێوه‌یه‌ی باوك ل ‌ه ڕۆمانی حه‌سار و‬ ‫ده‌یكات ته‌واو ئه‌بسێرد و بێمانه‌یه‌‪ .‬وه‌ك سه‌گه‌كانی باوكمـی شێرزاد حه‌سه‌نـدا‬ ‫چۆن هامسته‌ر ئاره‌زوو ده‌كات ب ‌ه ده‌وری ئه‌نجامی ده‌دات؛ به‌و واتایه‌ی ك ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫خولخولۆكه‌یه‌كدا بسوڕێته‌و‌ه بێ ئه‌وه‌ی ب ‌ه مرۆڤه‌ مۆدێرنه‌ك ‌ه بێت ‌ه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫هیچ شوێنێك بگات و هیچ مه‌به‌ستێكی خولخولۆكه‌یه‌‪ ،‬ئــه‌وا ه ـه‌ر به‌ گێژیی و‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬ته‌نیا شتێكی دووبــار‌ه ده‌كات‪ ،‬بێئاگایی ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬یان به‌ خولخولۆكه‌ك ‌ه‬ ‫ده‌كرێت ئه‌مه‌ بۆ مرۆڤی مۆدێرنه‌ش ڕاست ڕاهاتوو‌ه و داوای ئه‌وێ ده‌كاته‌وه‌‪ .‬دواتر‬ ‫بێت‪ ،‬ئه‌وه‌ی ك ‌ه هه‌موو ڕۆژێك ژیانێكی ل ‌ه ڕۆمانه‌كه‌شدا‪ ،‬تاكه‌شتێك ك ‌ه ده‌رباره‌ی‬ ‫دووباره‌ ده‌ژی و به‌ ده‌وری سیسته‌مێكی هامسته‌ره‌ك ‌ه ده‌یزانین ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌مرێت‪.‬‬ ‫دیاریكراودا ده‌سوڕێته‌و‌ه ‪ -‬ئه‌مه‌ش ده‌بێت ‌ه ئـــه‌وه‌ی ده‌ربــــاره‌ی مــرۆڤــی مۆدێرنه‌ش‬ ‫هۆی گێژبوون و بێئاگابوونی ‪ -‬كه‌وات ‌ه ده‌یزانین ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌مرێت بێئه‌وه‌ی‬ ‫سیسته‌مێك هه‌ی ‌ه به‌ ئـــاره‌زووی خۆی شتێكی گرنگی ئه‌نجام دابێ‪ ،‬شتێك ك ‌ه‬

‫««‬

‫ئه‌م ڕۆمان ‌ه ب ‌ه ڕۆمانێكی ڕۆمانسیی یان‬ ‫دواتر خه‌ڵكی یادی بكه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫بــه‌اڵم سیزیف جــیــاوازه‌‪ ،‬سیزیف سێنتیمێنتاڵ دابنێن‪ ،‬بـه‌اڵم ئه‌م الیه‌ن ‌ه‬ ‫به‌ئاگایه‌‪ .‬پێویست ‌ه ئێمه‌ سیزیف وه‌ك و چه‌ندین الیه‌نیتر هه‌ن ك ‌ه ئه‌م ڕۆمان ‌ه‬ ‫پاڵه‌وانێك ببینین‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و ده‌زانێت ده‌خ ـه‌ن ـه‌ نــاو ئ ـه‌و ڕۆمــانــان ـه‌ی كـ ‌ه سه‌ر‬ ‫ئـــه‌وه‌ی ئه‌نجامی ده‌دات ئه‌بسێرد و به‌ ئه‌ده‌بیاتی ئه‌بسێردن‪ ،‬ڕۆمانێك ك ‌ه‬ ‫بێمانه‌یه‌‪ .‬ئۆگه‌ستسـیش سیزیفێكی كاراكته‌ره‌كانی ناتوانن مه‌به‌ستێك بۆ‬ ‫یه‌كقاچه‌‪ .‬ئه‌و خه‌می ڕزگاركردنی جیهانی بوونیان بــدۆزنــه‌وه‌‪ ،‬بــه‌اڵم ه ـه‌وڵــده‌ده‌ن‬ ‫له‌ كۆڵناوه‌ و ب ـه‌ره‌و ســه‌ره‌وه‌ی گرده‌ك ‌ه له‌ ڕێگه‌ی ئه‌زموون و كرداره‌كانیانه‌و‌ه‬ ‫هه‌ڵده‌زنێ؛ ئ ـه‌و یاریزانی یاریی تۆپی مانا دروســت بكه‌ن‪'' ،‬تاكه‌شتێك كه ب ‌ه‬ ‫سه‌به‌ته‌یه‌ و یاریزانێكی زۆر باشه‌‪ ،‬ب ‌ه هۆیه‌وه‌ ده‌توانین به‌ره‌نگاریی ئه‌م پووچیی ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌ك ك ‌ه هه‌ر تۆپێك هه‌ڵبدات‪ ،‬گۆڵ ببینه‌و‌ه هونه‌ر و داهێنانه‌'' (ئه‌لبێر كامۆ‪،‬‬ ‫تۆمار ده‌كات‪ .‬پێش ئه‌وه‌ی هه‌ست به‌و‌ه ئه‌فسانه‌ی سیزیف)‪ ،‬یان هه‌روه‌ك پیته‌ر‬ ‫بكات تووشی شێرپه‌نجه‌ ئێسقان بوو‌ه و ڤان هاوتنـی نووسه‌ر‪ ،‬ل ‌ه نامه‌یه‌كدا بۆ‬ ‫ده‌بێت یه‌كێك ل ‌ه قاچه‌كانی ببڕدرێته‌وه‌‪ ،‬هه‌یزڵ و ئۆگه‌ستس‪ ،‬ده‌پرسێت‪'' ،‬ئایا ئه‌و‬ ‫هه‌ست به‌و‌ه ده‌كــات ك ‌ه ئـه‌وه‌ی ده‌یكات مانا ڕاچڵه‌كێن ‌ه كه‌مخایه‌نه‌ی ك ‌ه هونه‌ر‬ ‫بێمانایه‌‪ ،‬له‌ كاتێكدا ده‌شزانێت ڕۆژێك دێ پێمان ده‌به‌خشێت بــه‌هــاداره‌؟ یاخود‬ ‫ئه‌و ده‌مرێت و كه‌سیش ئه‌وی بیرنامێنێت‪ ،‬تاكه‌به‌هایه‌ك ل ‌ه تێپه‌ڕاندنی ئاسوودانه‌ی‬ ‫چونكه‌ ''ڕۆژگــارێــك دێــت ئێم ‌ه هه‌موو كاتدایه‌؟'' (جۆن گرین‪ ،‬هه‌ڵه‌ی ناو‪.)...‬‬ ‫جـــۆن گــریــن ده‌ربــــــاره‌ی تێگه‌شتن‬ ‫ده‌مرین‪ .‬ڕۆژگارێك دێت كه‌ هیچ مرۆڤێك‬ ‫نامێنێته‌و‌ه ئه‌وه‌ی ل ‌ه یاد بێت ك ‌ه هه‌رگیز و خــوێــنــدن ـه‌وه‌ی ئــه‌م كتێبه‌ ده‌ڵــێــت‪،‬‬ ‫كه‌سێك بوونی هه‌بووبێت‪ ،‬یان ئه‌وه‌ی ''هـه‌روه‌ك ده‌گوترێت‪ ،‬خاوه‌نی كتێبه‌كان‬ ‫ڕه‌گه‌زی مرۆڤایه‌تی هه‌رگیز شتێكی ئه‌نجام خوێنه‌ره‌كانن و من هیچ كێشه‌یه‌كم له‌گه‌ڵ‬ ‫دابێت‪ .‬هیچ كه‌سێك نامێنێته‌و‌ه ئه‌ریستۆ ئه‌و‌ه نیی ‌ه ك ‌ه خه‌ڵكی كتێبه‌كه‌ی منیان‬ ‫و كیلۆپاترای ل ‌ه یاد بێت‪ ،‬چ جای تۆ‪ .‬به‌دڵ نه‌بێت یان ڕه‌خنه‌ی لێ بگرن‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫هه‌رشتێك ك ‌ه ئه‌نجاممان داوه‌ و بونیاتمان له‌ ڕاستیدا ئه‌م كتێبان ‌ه ب ‌ه كتێبی خۆم‬ ‫نــاو‌ه و نووسیومان ‌ه له‌ بیر ده‌چنه‌و‌ه و نازانم‪ .‬من ئیشه‌كه‌ی خۆم ب ‌ه باشی ئه‌نجام‬ ‫هه‌موو ئه‌و شتانه‌ش ل ‌ه پێناوی هیچ دایه‌‪ .‬داوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی پێم كراو‌ه كردوومه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫له‌وانه‌ی ‌ه ئه‌م زه‌مه‌ن ‌ه به‌م زووان ـ ‌ه بێت و ده‌مێنێته‌و‌ه ده‌كه‌وێت ‌ه سه‌ر خوێنه‌ر؛ ده‌بێت‬ ‫له‌وانه‌ش ‌ه دوای چه‌ندین ملیۆن ساڵی دیك ‌ه خوێنه‌ریش ئیشی خۆی ب ‌ه باشی بكات‪.‬‬ ‫بێت‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌ وێرانبوونی خۆریش ئه‌گه‌ر پێكه‌و‌ه بتوانین شتێكی به‌نرخ و باش‬ ‫ڕزگــارمــان بێت‪ ،‬ناتوانین بۆ هه‌میش ‌ه دروست بكه‌ین‪ ،‬ده‌ی من سوپاسگوزارم‪.‬‬ ‫ڕزگار بین…'' (جۆن گرین‪ ،‬هه‌ڵه‌ی ناو ئه‌گه‌ریش نه‌مان توانی‪ ،‬ئه‌مه‌ زۆر خراپه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم خۆشبه‌ختان ‌ه نووسه‌ری دیك ‌ه زۆرن‪''.‬‬ ‫ئه‌ستێره‌كانی به‌ختمان)‪.‬‬ ‫ده‌كــرێــت خوێنه‌ره‌ سه‌ره‌تاییه‌كان‬

‫ئەم هونەری شیعرە‬

‫بیروباوەڕی شاعیر‬ ‫خۆرخێ لویس بۆرخیس‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬سەیوان محەمەد‬ ‫مەبەستم بوو باسی بیروباوەڕی‬ ‫شاعیرتان بۆ بکەم‪ ،‬بەاڵم کە‬ ‫تەماشای خۆم دەکەم‪ ،‬دەبینم‬ ‫تــەنــیــا جــۆرێــکــی ناجێگیری‬ ‫بیروباوەڕم هەیە‪ .‬دەشێت ئەو‬ ‫بــیــروبــاوەڕە بۆ خــۆم بەسوود‬ ‫بــێــت‪ ،‬بـــەاڵم بــە ئــەســتــەم بۆ‬ ‫کەسانی تر بەکارە‪.‬‬ ‫ڕاستییەکەی مــن هــەمــوو تیۆرە‬ ‫شیعرییەکان تەنیا وەک کەرەستەیەکی‬ ‫نووسینی شیعر دەبینم‪ .‬وابزانم دەبێت‬ ‫هێندەی ژمارەی شاعیرەکان بیروباوەڕ‬ ‫و ئایین هەبێت‪ .‬هەرچەندە لە کۆتاییدا‬ ‫شتێک لەبارەی ئارەزوو و بێزارییەکانم‬ ‫لە نووسینی شیعردا دەڵێم‪ ،‬پێم وایە‬ ‫سەرەتا بە چەند یادگارییەکی تایبەتیی‬ ‫خۆم دەست پێ دەکەم‪ ،‬یادگارییەکانم‬ ‫تەنیا وەکوو نووسەر نا‪ ،‬بەڵکوو وەکوو‬ ‫خوێنەریش‪.‬‬ ‫لە بنەڕەتدا خۆم بە خوێنەر دەزانم‪.‬‬ ‫وەک دەزانـــن‪ ،‬من خــۆم بۆ نووسین‬ ‫تەرخان کردووە‪ ،‬بەاڵم پێم وایە ئەوەی‬ ‫خوێندوومەتەوە زۆر زۆر گرنگترە‬ ‫لەوەی نووسیومە‪ .‬چونکە مرۆڤ ئەو‬ ‫شتانە دەخوێنێتەوە کە حەزی لێیانە ‪-‬‬ ‫بەاڵم ئەو شتانە نانووسێت کە حەزی‬

‫لێیانە‪ ،‬بەڵکوو تەنیا ئەوە دەنووسێت‬ ‫کە لە توانایدایە‪.‬‬ ‫یادگاریم دەمباتەوە بۆ ئێوارەیەکی‬ ‫نزیکەی شەست ساڵ لەمەوپێش‪ ،‬بۆ‬ ‫ناو کتێبخانەکەی باوکم لە بوێنۆس‬ ‫ئایرێس‪ .‬دەتوانم بیبینم‪ ،‬چرا گازییەکە‬ ‫دەبینم‪ ،‬دەستم دەگاتە ڕەفەکان‪ .‬دەزانم‬ ‫دروست لە کوێ شەوانی عەرەبیی بێرتن‬ ‫و داگیرکاریی پیرۆی پریسکۆ بدۆزمەوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە چی تر کتێبخانەکە بوونی‬ ‫نەماوە‪ .‬دەگەڕێمەوە بۆ ئەو ئێوارە‬ ‫دێرینەی ئەمەریکای باشوور و باوکم‬ ‫دەبینم‪ .‬لەم ساتەدا دەیبینم و گوێم‬ ‫لە دەنگێتی چەند وشەیەک دەڵێت‬ ‫کە من لێیان تێ نەدەگەیشتم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەستم پێ دەکــردن‪ .‬ئەو وشانە هی‬ ‫شیعرێکی جۆن کیتس بوون‪ ،‬لە شیعری‬ ‫"الوانەی بولبولێک"ـەوە‪ .‬لەو ساتەوە‬ ‫چەندین جار خوێندوومەتەوە‪ ،‬وەک‬ ‫چۆن ئێوەش خوێندووتانەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێم خۆشە جارێکی تریش بگەڕێمەوە‬ ‫ســەری‪ .‬پێم وایــە ئــەوە ڕۆحــی باوکم‬ ‫ئاسوودە دەکات‪ ،‬ئەگەر لەم نزیکانە‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ئەو دێڕانەی لەیادمن هەمان ئەو‬ ‫دێــڕانــەن کە ئێوەش ئێستا بیرتان‬ ‫هاتووەتەوە‪:‬‬ ‫"تۆ بۆ مەرگ لە دایک نەبووی‪ ،‬ئەی‬ ‫باڵندەی نەمر!‬ ‫هیچ نەوەیەکی برسی تۆ لەناو نابات؛‬ ‫ئەو دەنگەی لەم شــەوە تێپەڕەدا‬

‫بیستم‪،‬‬ ‫ڕۆژگاری دێرین‪ ،‬الی شا و قەرەقۆز‬ ‫بیستراوە‪:‬‬ ‫دەشێت هــەر ئــەو دەنگە بێت کە‬ ‫ڕێگەی خۆی دۆزیوەتەوە‬ ‫بە ناو دڵە خەمگینەکەی ڕوســدا‪،‬‬ ‫کاتێک بە حەسرەتی نیشتیمانەوە‬ ‫بە چاوی پڕ فرمێسکەوە لە نێوان‬ ‫دەغڵە نامۆکاندا وەستاوە‪.‬‬

‫وامدەزانی هەموو شتێک دەربارەی‬ ‫وشە‪ ،‬هەموو شتێک دەربــارەی زمان‬ ‫دەزانم (کە منداڵیت هەست دەکەیت زۆر‬ ‫شت دەزانیت)‪ ،‬بەاڵم ئەو وشانە وەک‬ ‫ئیلهام پێم دەگەیشتن‪ .‬بەدڵنیاییەوە‪،‬‬ ‫لێیان تێنەدەگەیشتم‪ .‬چۆن دەمتوانی‬ ‫لەو دێڕانە تێبگەم کە باسی لە‪-‬کات‪-‬‬ ‫بەدەریی باڵندەی دەکرد‪ ،‬لە کاتێکدا‬

‫ئەوان لە ئێستادا دەژین؟ ئێمە فانیین‬ ‫چونکە لە ڕابردوو و لە داهاتوودا دەژین‬ ‫ چونکە کاتێکمان بیردێتەوە کە‬‫بوونمان نەبووە‪ ،‬پێشبینیی کاتێکیش‬ ‫دەکەین کە بوونمان نەماوە‪ .‬ئەو دێڕانە‬ ‫لە ڕێــی مۆسیقاکەیانەوە گەیشتنە‬ ‫من‪ .‬پێشتر وەک هۆکارێک بۆ گوتنی‬ ‫شتەکان و دەربڕینی گلەیی و گوتنی‬ ‫ئــەوەی خۆشحاڵیت یــان خەمباریت‬

‫و ئــەو جــۆرە شتانە‪ ،‬بیرم لە زمان‬ ‫کردبووەوە‪ .‬کەچی کاتێک ئەو دێڕانەم‬ ‫بیست (لەو کاتەشەوە بە شێوەیەک‬ ‫لە شێوەکان هەر دەیبیستمەوە)‪ ،‬بۆم‬ ‫دەرکەوت کە زمان دەتوانێت مۆسیقا‬ ‫و هەست و سۆزیش بێت‪ .‬بەو جۆرەش‬ ‫شیعر خۆی بۆم بەیان کرد‪.‬‬ ‫بیرۆکەیەک هەمیشە خەیاڵی بردبووم‬ ‫ بیرۆکەی ئەوەی کە هەرچەندە ژیانی‬‫مرۆڤ لە هــەزاران هەزار سات و ڕۆژ‬ ‫پێکهاتووە‪ ،‬ئەو هەموو ساتە و ئەو‬ ‫هەموو ڕۆژە‪ ،‬دەکرێت کەم بکرێنەوە بۆ‬ ‫تەنیا یەک سات‪ :‬ئەو ساتەی کە مرۆڤ‬ ‫خۆی لێ ئاشکرا دەبێت و دەزانێت‬ ‫کێیە‪ ،‬کاتێک ڕووبەڕوو خۆی دەبینێت‪.‬‬ ‫پێم وایە کاتێک یەهودا مەسیحی ماچ‬ ‫کردووە ‪-‬ئەگەر ئەوە ڕاست بێت‪ -‬لەو‬ ‫ساتەدا هەستی کردووە کە ناپاک بووە‪،‬‬ ‫هەستی کردووە کە ناپاکی چارەنووسی‬ ‫ئەوە و ئەو ساتەش بەوەفا بووە بۆ‬ ‫چارەنووسە شوومەکەی‪ .‬هەموومان‬ ‫نیشانە ســـوورەکـــەی ئازایەتیمان‬ ‫لەیادە‪ ،‬چیرۆکی پیاوێک کە نازانێت‬ ‫کەسێکی ترسنۆکە یان بوێر‪ .‬پاشان‬ ‫ئــەو چرکەساتە دێــت و جــەوهــەری‬ ‫خــۆی بۆ دەردەکــەوێــت‪ .‬کاتێک ئەو‬ ‫دێڕانەی کیتسم بیست‪ ،‬لەپڕ هەستم‬ ‫کرد کە ئەوە ئەزموونێکی گەورەیە‪.‬‬ ‫لەو ساتەشەوە بــەردەوام هەستم پێ‬ ‫کردووە‪ .‬ڕەنگە لەو کاتەشەوە ‪-‬وابزانم‬ ‫بە خاتری وانەکە زێدەڕۆیی دەکەم‪-‬‬ ‫خۆم بە کەسێکی ئەدەبی زانیوە‪.‬‬

‫ﮔەﻻوێﮋ‬ ‫ﻓێﺴﺘﻴﭭﺎڵﯽ ﮔەﻻوێﮋ‬ ‫ﺑﻴﺴﺘەﻣﻴﻦ ﻓێﺴﺘﻴﭭﺎڵﯽ‬ ‫ﺑﻴﺴﺘەﻣﻴﻦ‬

‫ﺋەﻗڵﯽ ﺋﺎزادی ﻧەوەﻳەﮐﯽ رۆﺷﻨﮕەر‬

‫‪20‬‬

‫ﻣﻬﺮﺟﺎن ﮔﻼوﻳﮋ اﻟﻌﺸﺮﻳﻦ‬

‫ﻋﻘﻞ ﺣﺮ ﻟﺠﻴﻞ ﻣﺘﻨﻮر‬

‫‪TWENTIETH GALAWEJ FESTIVAL‬‬ ‫‪Free Mind of enlightened generation‬‬

‫ﺑﻴﺴﺘﻤﻴﻦ ﺟﺸﻨﻮارە ﮔﻼوﻳﮋ‬

‫ﻋﻘﻞ ازاد ﻧﺴﻠﯽ روﺷﻨﮕﺮ‬

‫‪SULAIMANI‬‬ ‫‪Nov. 20-23 2016‬‬

‫سلێامنی * هۆڵی تەوار‬ ‫‪2016/11/23-20‬‬ ‫‪10:00‬ی سەرلەبەیانی‬

‫سااڵنە فێستیڤاڵی گەالوێژ دەرگا بە ڕووی‬ ‫نەوەیەکی نوێدا دەکاتەوە‬ ‫بەشێک لە بەشداربووانی ئەمساڵ لەم بارەیەوە دەدوێن‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫بۆ بیستەمین خولی فێستیڤاڵی‬ ‫گــەالوێــژ پــێــمــان بـــاش بــوو‪،‬‬ ‫دەرفەتێک بۆ بەشداربووەکانی‬ ‫پێشبڕکێی ئەمساڵ‪ ،‬لە هەر سێ‬ ‫بــواری «لێکۆڵینەوە‪ ،‬چیرۆک‬ ‫و شیعر» بڕەخسێنین تا بەر‬ ‫لــە دەستپێک قسەی خۆیان‬ ‫دەربــارەی فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫بکەن‪.‬‬

‫ئاریان ئەبووبەکر‬

‫ئاریان وەک شێوازی شیعرنووسینەکانی‬ ‫بە شێوەیەکی جیاواز لە فێستیڤاڵی‬ ‫ئەمساڵ دەدوێت‪ ،‬ئەو دەڵێت‪ :‬ڕۆژێکی تر|‬ ‫ساڵێکی تر| فێستیڤاڵێکی نوێ‪ ...‬گرنگە‬ ‫لە الم کە دوای خەوێکی پچڕپچڕ دەڕۆم‬ ‫بەرەو ڕۆژێکی نوێ‪ .‬هەروەها گرنگیشە‬ ‫لە الم کە لەم ڕۆژەدا فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫هەیە‪ .‬قەلەقم‪ .‬ئەمە ڕاستییە و زۆرم پێ‬ ‫خۆشە کە ئەمساڵیش لە فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژدا بەشدارم و تێکستی «پارە‪،‬‬ ‫پارە‪ ،‬ڤایرۆس» دەخوێنمەوە‪ .‬لێرەوە‬ ‫ساڵو و ڕێزم بۆ هەموو کەسێک هەیە‪.‬‬

‫ژوان پێنجوێنی‬

‫گه‌الوێژ ڕووداویكى مه‌زنى ئەده‌بى و‬ ‫ڕووناكبیریی ‌ه ك ‌ه سااڵن ‌ه ب ‌ه شووناسى‬ ‫ڕاسته‌قین ‌ه و بـ ‌ه فــۆرمــى جــیــاوازه‌و‌ه‬ ‫ده‌گـــه‌ڕێـــتـــه‌و‌ه المـــــان‪ ،‬پــاراســتــنــى‬ ‫تایبه‌تمه‌ندى و خه‌سڵه‌ته‌كانى ئەم‬ ‫ڕووداو‌ه و به‌رده‌وامبوونى ب ‌ه هه‌مان‬ ‫نه‌فه‌سى قووڵه‌وه‌‪ ،‬بووه‌ت ‌ه به‌شێك له‌و‬ ‫ئەزموونه‌ى ك ‌ه ده‌كرێت وه‌ك كولتوورى‬ ‫ئەده‌بى و ڕووناكبیرى ئێم ‌ه بناسرێ و‬ ‫مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ بكرێت‪.‬‬ ‫گه‌الوێژ ئەزموونێكى فره‌ ڕه‌هه‌نده‌ و‬ ‫زیاتر له‌ خوێندنه‌وه‌یه‌ك هه‌ڵده‌گرێت‪،‬‬ ‫چونكه‌ گرنگى و قورسایی خۆی له‌ زیاد له‌‬ ‫وێنه‌یه‌كدا به‌رجه‌سته‌ ده‌كات‪ ،‬گه‌الوێژ به‌‬ ‫ته‌نها یه‌ك پرد و یه‌ك ڕایه‌ڵ و یه‌ك ژوانكه‌‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو سه‌دان ڕێگه‌ و په‌نجه‌ره‌ و‬ ‫ده‌لالقه‌یه‌‪ ...‬ئەو جگه‌ له‌ نیگایه‌كى قووڵ‪،‬‬ ‫خــودى ڕوانینە‪ ...‬جگه‌ له‌ نیشانده‌رى‬ ‫جوانییش‪ ،‬به‌رهه‌مهێنه‌رى جوانییشه‌‪.‬‬

‫حەمە مەنتک‬

‫فێستیڤاڵی گەالوێژ وەکوو سیمیایەکی‬ ‫دیار و بۆنەیەکی گرینگی ڕووناکبیری و‬ ‫ڕۆشنبیری‪ ،‬سااڵنە لە کاتێکی دیاریکراودا‬ ‫دەردەکەوێت‪ .‬ئەم فێستیڤاڵە مینبەرێکی‬ ‫ئازاد و دیارە بۆ دەرکەوتن و نواندنی‬ ‫توانا و داهێنانی نووسەران‪ .‬چەندین‬ ‫نووسەر و شاعیر و چیرۆکنووس بە‬ ‫هۆی ئەم فێستیڤاڵەوە دەرکەوتوون‪،‬‬ ‫ئێستا لە مەیدانی ئەدەبیاتی کوردیدا‬ ‫دەنــووســن و دیـــارن‪ .‬کــەواتــە گەالوێژ‬ ‫ڕایەڵەی نزیکبوونەوەی ئەزموونەکانە‪،‬‬ ‫بەریەککەوتنی ئەزموونەکانە‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫بەختیار حەمەسوور‬

‫فێستیڤاڵی گــەالوێــژ وەک تاقە‬ ‫فێستیڤاڵی مــەودادرێــژ و بــەردەوام لە‬ ‫باشووری کوردستان‪ ،‬کە بە درێژایی‬ ‫بیست ســاڵ ســااڵنــە ب ــەڕێ دەخــرێــت‬ ‫و تــێــیــدا نـــووســـەران لــە دەرەوە و‬ ‫نـــاوەوەی کوردستان وەک بۆنەیەکی‬ ‫گرنگی ئەدەبی پێشوازیی لێ دەکەن‪،‬‬ ‫فێستیڤاڵی ئەمساڵ هاوکاتە لەگەڵ‬ ‫کۆمەڵێک ڕووداو و گۆڕانکاریی خێرا و‬ ‫بەرچاو لە ناوچەکەدا‪ ،‬بە تایبەت بوونی‬ ‫تەوەرەیەک بۆ مەسەلەی جینۆسایدی‬ ‫ئەرمەن لە فێستیڤاڵەکەدا‪ ،‬کە یەکێکە لە‬ ‫کارە گرنگەکانی فێستیڤاڵەکە‪ .‬هەروەها‬ ‫پێشبڕکێی فێستیڤاڵیش لە هەر سێ‬ ‫بوارەکەدا زۆرجار دەبێتە هۆی ناساندی‬ ‫دەنگی تازەی ئەدەبی کە ئەویش خاڵێکی‬ ‫گرنگی ئــەم فێستیڤاڵەیە‪ .‬بە هیوای‬ ‫ئــەوەی فێستیڤاڵی ئەمساڵ دەرفەتی‬ ‫خوێندنەوە و ناساندنی کۆمەڵێک دەقی‬ ‫گرنگ بێت و تەماشایەک بێت بۆ ئاسۆی‬ ‫ئاییندە‪.‬‬

‫كوردستاندا‪ ،‬ئەوەی جوانتریشی كردووە‬ ‫بەردەوامییەكەیەتی كە ئەوە بیستەمین‬ ‫ســاڵــیــەتــی‪ .‬بــەردەوامــبــوونــیــشــی لەم‬ ‫تەنگژە داراییەدا‪ ،‬گەورەترین خزمەتە‬ ‫بە ئەدەبیاتی كوردی‪ .‬ئێمە لە ئێستادا‬ ‫دەرك بەوە ناكەین كە فێستیڤاڵی گەالوێژ‬ ‫چی كەلینێكی پڕ كردووەتەوە‪ ،‬هەمیشە‬ ‫ئەوكاتانە دەرك بە شتەكان دەكەین كە‬ ‫هەرێم عوسامن‬ ‫لە دەستی دەدەین‪ ،‬چۆن من وای دەبینم‬ ‫من پێم باشە فێستیڤاڵی گەالوێژ کە‬ ‫كە فێستیڤاڵی ئەدەبی وەك جەژنی‬ ‫شاعیران و ئەدیبانە‪ .‬وەك چۆن هەموو یەکێک لە بەشە گرنگەکانی پێشبڕکێیە‪،‬‬ ‫نەتەوە و پێكهاتە و نوخبەیەك جەژنێكی لــە بــری خــەاڵتــی مـــاددی خەاڵتێکی‬ ‫تایبەتی هەیە‪ ،‬دەشێت فێستیڤاڵی مەعنەوی بۆ بەشداربووەکان هەبێت‪.‬‬ ‫گەالوێژیش جەژنێك بێت بۆ شاعیران و واتە شتێک بکرێتە خەاڵت کە الی ئەو‬ ‫ئەدیبانی كوردستان‪ .‬ئەوە سەبارەت بە کەسەی کە دەبێتە براوەی پێشبڕکێکە‬ ‫گرینگی فێستیڤاڵی گەالوێژ‪ .‬بەاڵم نابێت بمێنێتەوە و سوودی مەعنەویی هەبێت‪،‬‬ ‫ئەوە فەرامۆش بكەین كە فێستیڤاڵی وەکوو دەرفەتی گەشتێکی کولتووری بۆ‬ ‫گــەالوێــژ و هــەر فێستیڤاڵێكی دیكە براوەکان یانیش چاپکردنی کتێب بۆ ئەو‬ ‫ناتوانێت هیچ كەسێك بكات بە شاعیر کەسەی دەبێتە براوەی پێشبڕکێکە‪.‬‬ ‫و نووسەر‪ ،‬ئەگەر لە بوونە ڕەسەنەكەی‬ ‫خۆیدا شاعیر و نووسەر نەبێت‪.‬‬

‫ڕاهۆز کامەران‬

‫نارین ڕۆستەم‬

‫نارین ڕۆستەم لە بارەی فێستیڤاڵی‬ ‫گــەالوێــژ دەڵــێــت‪« :‬ئ ــەم فێستیڤاڵە‬ ‫هەوڵێکی بــاش بـــووە بــۆ ناساندنی‬ ‫نــووســیــنــی گــەنــجــان‪ ،‬بـــەاڵم گرینگ‬ ‫مانەوەیەتی بە نوێکارییەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫گرنگیشە کە بتوانێت لەمە زیاتریش‬ ‫بەردەوام بێت‪.‬‬

‫غەمگین بۆڵی‬

‫فێستیڤاڵی گــەالوێــژ وەك جەژنی‬ ‫شاعیران و ئەدیبان وایە‪ ،‬پێشووتریش‬ ‫گوتوومە كە فێستیڤاڵی گەالوێژ بااڵترین‬ ‫فێستیڤاڵی ئــەدەبــی و فیكرییە لە‬

‫فێستیڤاڵى گــه‌الوێــژ خــەریــکــە ب ‌ه‬ ‫بیستساڵه‌یى و گه‌نجیى خۆیه‌وه‌‪ ،‬جێگه‌ى‬ ‫خۆى وه‌ك فێستیڤاڵ و بۆنه‌و تابلۆیه‌كى‬ ‫پڕ ل ‌ه ڕه‌نگ و شه‌وق و تیشكى تاز‌ه له‌ناو‬ ‫یاده‌وه‌ریى وكلتوورى و ئه‌ده‌بیى ئێمه‌دا‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ ..‬بۆ گه‌نج و ئه‌دیبى كورد‪...‬‬ ‫بوونى فێستیڤاڵێكى ئاوا ك ‌ه سااڵن ‌ه ب ‌ه‬ ‫هه‌ڵسه‌نگاندنى ورد و به‌دیقه‌ته‌و‌ه به‌رهه‌م‬ ‫وه‌رده‌گــرێــت و هه‌ڵى ده‌سه‌نگێنێت‪،‬‬ ‫گرنگه‌‪ ،‬ل ‌ه فه‌زایه‌كى ته‌نگ و تاریكى‬ ‫وه‌ك ئه‌م ناوچه‌یه‌ى ئێمه‌دا‪ ..‬گه‌الوێژ‬ ‫ڕۆشناییه‌‪ .‬وه‌ك خــۆم ســەبــارەت بە‬ ‫میوانه‌کان‪ ،‬له‌و ڕۆژانه‌دا كه‌بۆیان دیارى‬ ‫ده‌كرێت و قس ‌ه ده‌كه‌ن تیایدا هەمیشە‬ ‫سوودم بینیو‌ه و ل ‌ه بینیان بۆ دنیا و‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫میتۆد و شیعر و چیرۆك و ئه‌ده‌بیات‬ ‫شتى تازه‌ فێر بووم‪.‬‬

‫هێمن بەرزنجی‬

‫بــؤ ئێمە بــۆ تـــــەواوی ئــــەدەب و‬ ‫ئەدەبدۆستان‪ ،‬فێستیڤاڵی گەالوێژ لە‬ ‫ناوچەکەدا وێــڕای مایەی دڵخۆشی بە‬ ‫بەردەوامییەکەی‪ ،‬ئایکۆنێکی گەورەشە‪،‬‬ ‫کە تێیدا لەسەر دەست و هز و قەڵەمی‬ ‫نوێخواز‪ ،‬دەستاودەستکردنی ئەدەب‬ ‫دێــتــە کــایــەوە‪ .‬فێستیڤاڵی گــەالوێــژ‬ ‫وێــڕای بەستنەوەی ئەدەبیاتی کوردی‬ ‫بە ئەدەبیاتی جیهانییەوە‪ ،‬ڕابەرایەتیی‬ ‫نیشاندانی ئــەدەبــی نوێی کوردییە‪،‬‬ ‫کــە تێیدا نــووســەرانــی کـــوردی هەر‬ ‫چـــوار پــارچــەی کــوردســتــان پێکەوە‬ ‫دەبەستێتەوە‪.‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪319‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )319‬دوشەممە ‪2016/11/14‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ئیسالمییەكانی كوردستان لە داوی‬ ‫ئایدیۆلۆژیای ئاكەپەدا‬ ‫ماجد خەلیل‬ ‫پاكتاوی ئازادی و دیموكراسی‬ ‫و مەترسی مەزنی سەر ئازادییە‬ ‫تاكە كەسییەكان لە توركیادا‬ ‫بووەتە دەنگۆی نێو میدیاكانی‬ ‫جیهان‪ ،‬بەئاشكرا گەلی بێ‌‬ ‫پشتیوانی كورد لە دار دەدرێت‬ ‫و مافە دێموكراسییەكانی‬ ‫لــێــزەوتــدەكــرێــن و ئــیــرادەی‬ ‫سیاسییان بــەئــاشــكــرا لێ‌‬ ‫یاساغدەكرێت‪ .‬ئەو دەنگانەی‬ ‫ئەوڕۆ لە باكووری كوردستاندا‬ ‫راستەقینەی‬ ‫نوێنەرایەتی‬ ‫خەڵكی كوردستانن توندی نێو‬ ‫زیندانەكانی توركیا دەكرێت‪.‬‬ ‫رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و‬ ‫ئەمەریكاو یەكێتی ئەوروپاش‬ ‫نایشارنەوە كە توركیا ئەتكی‬ ‫ئازادی و دیموكراسی دەكات‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانە بێ‌ پێچو پەنا‬ ‫لەكەیەكی عــارن بە سیمای‬ ‫توركیاوەو‬ ‫دیموكراسییەتی‬ ‫هیچ ئــازادیــخــوازێــكــی دونیا‬ ‫تــاوەكــو ئێستە نكوڵی لەو‬ ‫راســتــیــیــە نـــەكـــردووە‪ .‬ئــەو‬ ‫كوردانەی كە جگە لە رازیبوون‬ ‫بەقەدەری دیموكراسی هیچی‬ ‫دیكە لەباریاندا نییە وەختە‬ ‫بەبەرچاوی دونیاوە ئەو مافە‬ ‫سەرەتاییەیان لێدەسەنرێتەوە‪،‬‬ ‫نەتەوەی كورد بێ‌ پشتیوانە‬ ‫نە لۆبیەكی بەهێزیان هەیە‬ ‫لــە ئەمریكاو خــۆرئــاواو نە‬ ‫فــشــارێــكــی هــەرێــمــی و نێو‬ ‫نەتەوەییشیان هەیە‪ ،‬تەنها‬ ‫قـــەوارەیـــەك كــە هاوخوێن‌و‬ ‫بەشێكی جەستەی ئەوانە‬ ‫ئەویش باشووری كوردستانە‪،‬‬ ‫بـــاشـــوری كــوردســتــانــیــش‬ ‫گیرۆدەی مامەڵەیەكی دۆڕاو‬ ‫و قومارێكی شكستخوادووە‬ ‫لەتەك توركیاداو بەشەرمەوە‬ ‫لە پشتیوانی پەیڕەوانی ئازادی‬ ‫قسان دەكات‪.‬‬ ‫لەم بابەتەدا خاڵ دەخەینە سەر‬ ‫رەهەندێك كە لەنێو ماڵی كــورددا‬ ‫ئــامــادەیــی هــەیــە‪ ،‬ئــەم رەهــەنــدە‬ ‫بۆیە دەوروژێنرێت چونكە ئاكەپە‬ ‫نوێنەرایەتی بازنەیەكی رۆشنبیریی‬ ‫ئیسالمی دەكــات و ئــەوە بۆ چەند‬ ‫ساڵ دەچێت گوتاری فریشتەبوونی‬ ‫ئــاكــەپــەو جــیــاوازبــوونــی لــە پارتە‬ ‫رەگــەزپــەرســتــەكــانــی تــر مێشكی‬ ‫تاكی كــوردی ئاخنیوە‪ ،‬ئــەوە بۆ‬ ‫زیاد لە دەیەیەكە ئاكەپە بەرۆحی‬ ‫ئــیــســامــەتــیــیــەوە گـــرێـــدراوەو وا‬ ‫دەژنەورێت كە شوناسێكی نەتەوەیی‬

‫دكتۆر عەلی قەرەداغی بۆ موسڵمانان لە ئەفریقیا قسەی هەیە‪ ،‬بەاڵم بۆ موسڵمانانی‬ ‫باكوری كوردستان بێ دەنگە‬ ‫پێنییەو لەنێو سنورەكانی ئیمان و‬ ‫ئیسالمەتییەوە نەتەوەكانی توركیا‬ ‫دەدوێــنــێــت‪ ،‬هــەربــۆیــە رێكخستنە‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستان خەون بە‬ ‫ئەزموونی ئاكەپەو ئیرادەی ئاكەپەو‬ ‫میتۆدساالری ئیسالمیانەی ئاكەپەوە‬ ‫دەبینن‪ .‬ئایا تاوەكو ئێستەش روون‬ ‫نەبووەتەوە بۆیان كە ئاكەپە هەڵگری‬ ‫ژەهرێكی تاڵترو كوشندەترە بۆ نێو‬ ‫خوێنی كــوردایــەتــی‪ .‬ئایا تاوەكو‬ ‫ئێستە روون نەبووەتەوە بۆیان كە‬ ‫ئاكەپە میراتێكی رەسەن و راستاڵی‬ ‫تۆرانیزمەو هیچی تر؟ نەخێر بۆیان‬ ‫راست نەبووەتەوە‪ ،‬چوون پێشوەخت‬ ‫ئاشنای شوناسی ئەم هێزەن و گرنگ‬ ‫الی ئــەوان ئایدیۆلۆژیای ئاكەپەیە‬ ‫كە ئیسالمییە‪ ،‬ئەوان لە سەهەندی‬ ‫ئایدیۆلۆژیادا گەشەدەكەن و مەیدانی‬ ‫هیومانیستی و نــەتــەوەیــی هیچ‬ ‫ئەرزشێكی نییە بۆیان‪.‬‬ ‫لە حەفتاكان و هەشتاكانی سەدەی‬ ‫رابــردوودا تەوژمێكی ئیسالمی‪ ،‬كە‬ ‫رەگی ئیخوان لەنێو دەمارەكانیاندا‬ ‫بـــوو‪ ،‬بــە گــورجــی لەنێو واڵتــانــی‬ ‫ئیسالمیدا باڵو ببوویەوە‪ ،‬ئەو تەوژمە‬ ‫ئیسالمیە لەبەشێك لــە واڵتــانــی‬ ‫ئیسالمی وەك عێراق نهێنی و لە‬ ‫بەشێكی دیكەیان بە ئاشكرا جاڕی‬ ‫جیهانبینی و میتۆدی خۆیانیان دابوو‪.‬‬ ‫خاڵی دیاری كاركردنی ئەم رێكخستنە‬ ‫ئیخوان رەنگیانە لــەوەدا بــوو‪ ،‬كە‬ ‫چاودێرێكی گرجوگۆڵی رووداوەكانی‬ ‫ناو جیهانی ئیسالمی بوون‪ ،‬رایەڵەی‬ ‫پەیوەستی ئــەوان فرە چاالك بوو‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكی تۆكمەیان هەبوو لە‬ ‫گواستنەوەی هەواڵ و زانیاریدا‪ ،‬خاڵی‬ ‫جێسەرنجیش لەم میانەدا لەوەدایە‪،‬‬ ‫كە سەركوت و بندەستكردنی كورد‬ ‫لە توركیاو لە عێراقدا لەو قۆناغەدا لە‬ ‫لوتكەدا بوو‪ .‬لە حەفتاكاندا نەتەوەی‬ ‫كـــورد لــە تــوركــیــا ئــاژێــنــرابــوو لە‬ ‫چەوسانەوەو چەپاندن‪ ،‬لەو قۆناغەدا‬ ‫گەر پرسەكە پرسێكی نەتەوایەتیش‬ ‫نەبووایەو پرسێكی ئینسانی بوایە‪،‬‬ ‫كە تێیدا وەك بێشكچی باسی دەكات‬ ‫كوردستان ببوە زیندانێكی گەورە‪،‬‬ ‫راپۆرتە هەواڵگیریەكانی خۆرئاواو‬

‫واڵتانی هەرێمی بەتایبەتی ئێران فرە‬ ‫بەوردی زانیاری لەسەر ئەو تاوانانە‬ ‫تۆماریانكردبوو‪ .‬لــەوێــدا جگە لە‬ ‫قەدەغەی هەموو بۆن و بەرامەیەكی‬ ‫نەتەوایەتی‪ ،‬القەكردن‪ ،‬سوكایەتی‪،‬‬ ‫تیرۆر‪ ،‬بێ‌ سەرو شوێنكردن هەموو‬ ‫شێوەكانی سوكایەتی بــە مــرۆڤ‬ ‫ئامادەیی هەبوو‪ ،‬لە باشوریش كار‬ ‫گەیشتە قڕكردن و كیمیاباران‪ .‬لێرەدا‬ ‫دەمانەوێت ئاڵنگاری راستییەك بین‪،‬‬ ‫كە ئەویش ئەوەیە لەیەك دێڕی نوسراو‬ ‫زانیارییەكان لەیەك بەڵگەنامەو‬ ‫ئەرشیفی رێكخستنە ئیسالمییەكانی‬ ‫جیهانی ئیسالمیدا ئــامــاژە بەم‬ ‫بڕینەوەیەی نەتەوەی كورد نەكراوە‪.‬‬ ‫وەلێ‌ وەختێك ئیسالمییەكانی سەر بە‬ ‫ئەربەكان لە حەفتاكانەوە هاتنە ناو‬ ‫كۆڕی سیاسی توركیا‪ ،‬لە ئەرشیفی‬ ‫ئیخواندا یەك ئەندامیان خوێن لە‬ ‫لوتی هاتبێت دنیای لێتێگەیەنراوە‪،‬‬ ‫خۆپیشاندانەكانی سەرەتای هەشتا‬ ‫لە ئەستەمبوڵ كە بۆ قودسكرا‪،‬‬ ‫هــەمــووی هــەنــگــاو بــە هــەنــگــاو بۆ‬ ‫دنــیــای تـــەواوی واڵتــانــی عــەرەبــی‬ ‫و ئیسالمی گـــوازرایـــەوە‪ .‬هێشتا‬ ‫هەمان پێداگریی ئایدیۆلۆژیبوون‬ ‫لەدەماری هێزە ئیخوانییەكاندا ماوە‪.‬‬ ‫هێشتا بـــەرژەوەنـــدی ئایدیۆلۆژیا‬ ‫لەسەرووی بــەرژەوەنــدی نەتەوەیی‬ ‫و هیومانیستییەوەیە‪ .‬هێشتا شەرم‬ ‫لە رووخساری ئیسالمییەكاندایە كە‬ ‫بەچ فشارێكەوە داكۆكی لە منداڵێكی‬ ‫كوردی ژێر بۆردومانی داعش دەكەن‬ ‫لە كوبانێدا‪ .‬مایەی لەسەر راوەستانەو‬ ‫مایەی شرۆڤەیەكی راستەقینەیە كە‬ ‫ئــەم ژەهــری بێ‌ هەڵوێستیەو ئەم‬ ‫دیماگۆجییەتەی گوتار بۆچی هێندە‬ ‫مافی مرۆڤی كورد بریندار دەكات‪.‬‬ ‫كوا سەدای بڵندی د‪.‬عەلی قەرەداغی‬ ‫وەك ئــەوەی بۆ هەڵەبجەو ئەنفالی‬ ‫قـــەرەداغ نەیبوو! وەك ئــەوەی بۆ‬ ‫خنكاندنی كوبانێ‌ نەیبوو! وەك ئەوەی‬ ‫بۆ رووتــكــردنــەوەی ژنانی سیلڤان‬ ‫نەیبوو! وەك ئەوەی بۆ قەسابخانەی‬ ‫زارگەلی نەیبوو!بۆكۆت‌و بەندكردنی‬ ‫پارلەمانتارانی هــەدەپــە نەیبوو!‬ ‫ئەدی بۆچی بۆ سەركەوتنی ئاكەپە‬

‫كوا سەدای‬ ‫بڵندی د‪.‬عەلی‬ ‫قەرەداغی وەك‬ ‫ئەوەی بۆ هەڵەبجەو‬ ‫ئەنفالی قەرەداغ نەیبوو!‬ ‫وەك ئەوەی بۆ خنكاندنی‬ ‫كوبانێ‌ نەیبوو! وەك ئەوەی‬ ‫بۆ قەسابخانەی زارگەلی‬ ‫نەیبوو!بۆ كۆت‌و بەندكردنی‬ ‫پارلەمانتارانی هەدەپە‬ ‫نەیبوو! ئەدی بۆچی بۆ‬ ‫سەركەوتنی ئاكەپە بەسەر‬ ‫سەربازەكاندا دەنگی‬ ‫تەكبیری بیسرتا ؟!‬

‫بەسەر سەربازەكاندا دەنگی تەكبیری‬ ‫بیسترا؟! ئەدی بۆ سەركەوتنی ئاكەپە‬ ‫بەسەر سەربازەكاندا سوجدەی شوكرو‬ ‫شوكرانە بژێری بەئاشكرا بارەگاكانی‬ ‫یەكگرتووی گرتەوە؟ ئەی بۆچی ئەو‬ ‫دەستی نزایانە بۆ رزگاربوونی كورد‬ ‫لەم كۆدەتایەی ئاكەپە بەسەر دەنگ‬ ‫و ئیرادەو پەرلەمانی كــوردا نییەو‬ ‫خامۆشە‪ .‬ئایا ئــەو خۆشنودییەی‬

‫لەبەردەم‬ ‫ئەو بێ‌ باكییەی‬ ‫ئیسالمییەكاندا پاساوێك‬ ‫نییە‪ ،‬پێویستە كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی و ئازادیخوازانی‬ ‫كوردو شەرمنی هەڵوێستی‬ ‫هەرێمی كوردستانیش تێبگەن‬ ‫كە چ خۆرەیەكی خراپ‬ ‫لەنێو پەروەردەو میتۆدو‬ ‫میدیاو شەقامی كوردیدا‬ ‫رۆڵدەبینێت‬

‫تەواوی ئیسالمییەكانی كوردستانی‬ ‫گرتبوویەوە لەسەركەوتنی ئاكەپە‬ ‫بەسەر سەربازەكاندا‪ ،‬لەجێگەی خۆیدا‬ ‫بوو؟ ئایا پێیان وانەبوو نیازی ئاكەپە‬ ‫نیازێكی وەهابوو كە ئەوڕۆ لەباكوری‬ ‫كوردستان دەیبینین؟ ئایا شڵەژانی‬ ‫میدیای ئیسالمییەكان لە قۆڵبەسترانی‬ ‫ســەرانــی هــەدەپــەو پەرلەمانتاران‬ ‫زێدەتر بوو لەو شڵژانەی كە هەڵمەت‬ ‫و سەركوتكارییەكانی ئیسرائیل‬ ‫بۆسەر كەرتی غەزە ئەنجامدەدرا؟‬ ‫بێ‌ گومان نەخێر‪ .‬لێرەدا پرسیاری‬ ‫روون و رەوان ئەوەیە‪ ،‬گەر پرسەكە‬ ‫پرسێكی نــەتــەوایــەتــیــش نەبێت‪،‬‬ ‫گەر ئەوانەی لەباكوورن كوردیش‬ ‫نەبن‪ ،‬تەنها مــرۆڤ بــن‪ ،‬دەكرێت‬ ‫مرۆڤی موسڵمان بندەستبكرێت و‬

‫بچەوسێتەوەو مافی زەوتبكرێت و لەم‬ ‫سەردەمی خێرایی میدیاو هەواڵەدا‬ ‫هەڵوێستێكی موسڵمانانە نەبینرێت؟‬ ‫بوونی بێ‌ هەڵوێستی و نەبوونی‬ ‫دەنگێكی بوێر لەهەمبەر ئەو پرسە‬ ‫هیومانیستییەو ئەو ئەتكە مەزنەی‬ ‫ســەر ئــــازادی و مــافــی مـــرۆڤ لە‬ ‫هەڵوێستی پارتێكدا كە لە كوردستاندا‬ ‫سیاسەت دەكات مایەی نەنگییەكی‬ ‫مەزنە‪ .‬مایەی نەنگییە‪ ،‬كە هاو ئایین‬ ‫و هاو زمــان و هاو چارەنوسەكانن‬ ‫لەسەر دەستی هێزە غەوارەكانی‬ ‫تورك و ئاكەپە توندی زیندان بكرێن‬ ‫وەلێ‌ تۆ شانازی بە بەهای ئایدیۆلۆژی‬ ‫و پێشكەوتنی ئابووری و تەنانەت‬ ‫دیموكراسییەتی ئاكەپەوە بكەیت‪،‬‬ ‫نەك هەر ئەوە هەوڵەكانت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مژوڵییەكانت لەپێناو ئاشناكردنی‬ ‫تاكی كورد بێت بەو سەر زەمینەی‬ ‫كە ئــەوان كردوویانەتە یانەیەكی‬ ‫شەوانەی بەرین بۆ خۆیان و لەهەمان‬ ‫كاتدا كردویانەتە زیندانێكی مەزن بۆ‬ ‫برا كوردەكانت‪ .‬ناكرێت لەو راستییە‬ ‫رابكەین كە بەڵێ‌ لەسایەی ئاكەپەدا‬ ‫پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی كورد‬ ‫لەناوخۆو دەرەوەدا بچوكدەكرێنەوە‪،‬‬ ‫ئــەو رەوشـــە ئــابــوریــیــە دژوارەی‬ ‫كوردستان پەیوەستە بە پــان و‬ ‫پەندی ئاكەپەو راوێژی وانەوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫چلۆن بۆ كوردی نێو توركیا زیندان‬ ‫هەڵدەبژێرن وەلێ‌ بۆ كوردی باشوور‬ ‫ئازادی و دەوڵەتی سەربەخۆن چەند‬ ‫ساویلكانەو چەند سانا روانینێكە‬ ‫بۆ ژیانی سیاسەت‪.‬ئەوەی لێرەدا‬ ‫ماوەتەوە بیڵێین ئەوەیە كە لەبەردەم‬ ‫ئــەو بێ‌ باكییەی ئیسالمییەكاندا‬ ‫پاساوێك نییە‪ ،‬پێویستە كۆمەڵگەی‬ ‫مــەدەنــی و ئــازادیــخــوازانــی كــوردو‬ ‫شــەرمــنــی هــەڵــوێــســتــی هــەرێــمــی‬ ‫كــوردســتــانــیــش تــێــبــگــەن كـــە چ‬ ‫خۆرەیەكی خراپ لەنێو پــەروەردەو‬ ‫میتۆدو میدیاو شەقامی كوردیدا‬ ‫رۆڵدەبینێت و چ ئایندەیەكی خراپیش‬ ‫دەبێتە دەرهاویشتەی ئەدەبیاتێكی‬ ‫نامرۆڤانەی لەم جۆرە لە كوردستاندا‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )318‬دوشەممە ‪201٦/11/14‬‬

‫‪2‬‬

‫هەوڵی بێ‌ئاکامی نوسەرە ئیسالمیەکان‬ ‫بۆ بەیاسایی‌کردنی تەمەنی عائیشە!‬

‫هەڵە و تێکەڵ‌کردنەکانی وتاری «ئایا عائیشە بوکێکی شەش سااڵنە بو؟» ی (ت‪ .‬ۆ‪ .‬شانەڤاس)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی دەیەم‬ ‫بەشودانی کچی مناڵ‬ ‫لە ئیسالمدا‬ ‫مشت‌ومڕی بەڵگەی هەشتەم‬ ‫درێژەی مشت‌ومڕی بەڵگەسازیەکەی‬ ‫شانەڤاس‬ ‫بە واتای دەقی (النساء‪)6 ،5 :‬‬

‫ب ــەردەوام دەبــم لە ئاشکراکردنی هەڵە‬ ‫و گەمەکانی شانەڤاس لە لێکدانەوە و‬ ‫بەکارهێنانی ئەم دەقــەدا کاتێک دەیەوێت‬ ‫ببێتە بەڵگەیەک بۆ مەرجێکی قورئانی‬ ‫بۆ هاوسەرگیری کە مەرجی پێگەیشتن‬ ‫«بلوغ»ـە‪ .‬دەقەکە لە خۆیدا ڕێ‌وشوێنی‬ ‫بەڕێوەبردنی ماڵ‌وسامانی هەتیوان ڕون‬ ‫الس َف َها َء‬ ‫دەکاتەوە و دەڵێت‪َ « :‬و َل ُت ْؤ ُتوا ُّ‬ ‫َأ ْم َوا َل ُك ُم الَّ ِت َج َع َل اهللُ َل ُك ْم ِق َيا ًما َوا ْر ُز ُقو ُه ْم‬ ‫ِفي َها َوا ْك ُسو ُه ْم َو ُقولُوا َُل ْم َق ْوًل َم ْع ُرو ًفا‪َ .‬وا ْب َتلُوا‬ ‫الْ َي َتا َمى َح َّتى ِإ َذا َب َل ُغوا ِّ‬ ‫الن َك َاح َفإ ِْن آ َن ْس ُت ْم ِم ْن ُه ْم‬ ‫َُ‬ ‫ُر ْشدًا َفا ْد َف ُعوا ِإ َل ْي ِه ْم َأ ْم َوال ْم‪( »..‬النساء‪،5 :‬‬ ‫‪ ،)6‬بەاڵم بەالی ناوبراوەوە ئەم دەقە بەڵگەی‬ ‫ڕێسایەکی قورئانیە کە مرۆڤی موسوڵمان هەتا‬ ‫لە الیەنی جەستەیی و عەقڵیەوە پێگەیشتو‬ ‫نەبێت؛ ناشتوانێت هاوسەرگیری بکات‪،‬‬ ‫هاوسەرگیری هەتا بە واتای نیشانی‌کردن و‬ ‫داواکردن و مارەکردنیش‪.‬‬

‫* پێگەیشنت «بلوغ» لە دەقەکەدا‬

‫«ح َّتى ِإ َذا َب َل ُغوا ِّ‬ ‫الن َك َاح‪»..‬‬ ‫دەقەکە وتویەتی َ‬ ‫(النساء‪ ،)6 :‬واتە «تا کاتێک گەیشتنە‬ ‫[تەمەنی حەز و ئامادەیی] سێکس»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫شانەڤاس دەقەکە بەم شێوەیە وەردەگێڕێت‬ ‫کە نوسیویەتی‪ :‬یانی‪« :‬تا کاتێک گەیشتنە‬ ‫تەمەنی هاوسەرگیری»‬ ‫‪until they reach the age of marriage‬‬

‫مەبەستیشی لە «تەمەنی هاوسەرگیری»؛‬ ‫تەمەنی گونجاوی و ئامادەیی بۆ هاوسەرگیریە‪،‬‬ ‫بەو پێیەی هاوسەرگیری تەمەنێکی هەیە‬ ‫دەبێت هەر کەسێک بیگاتێ‪ ،‬کە لەو تەمەنەدا‬ ‫پێگەیشتنی جەستەیی و عەقڵی دێتە جێ‪.‬‬

‫هەڵسەنگاندنی ئێمە‪:‬‬

‫سەرەتا شتێکی زانراوە کە وشەی «نکاح»‬ ‫و فرمانی «نکح» لە بنەڕەتدا بە واتای‬ ‫سێکسە‪ ،‬و ئەمە واتای «حەقیقی»ـيەتی‪،‬‬ ‫و ئیتر واتای مامەڵەی مارەکردن واتایەکی‬ ‫«مەجازی»ـە‪ ،‬بــەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا لە‬ ‫قورئاندا لە شوێنەکانی تردا هەر بەم واتایە‬ ‫هاتوە‪ ،‬بە واتای مارەکردن و «هێنان»ی‬ ‫ژن‪ .‬بــەم پێیە دەکــرێــت لــەم دەقــەشــدا‬ ‫مەبەست لە « َب َل ُغوا ِّ‬ ‫الن َك َاح» گەیشتنە تەمەنی‬ ‫ئامادەیی بۆ ژن‌هێنان بێت‪ ،‬و بەم پێیە‬ ‫وەرگێڕانەکەی شانەڤاس بۆ وشەی ِّ‬ ‫«الن َك َاح»‬ ‫بە دەستەواژەی «تەمەنی هاوسەرگیری»‬ ‫وەکو لێکدانەوەیەکی دەقــاودەق؛ واریــدە‪،‬‬ ‫بەاڵم نابێت ئــەوەش فەرامۆش بکرێت کە‬ ‫مەبەستی دەقەکە لە « َب َل ُغوا ِّ‬ ‫الن َك َاح»‬ ‫هــەر پێگەیشتنی سێکسیە چونکە بەم‬ ‫پێگەیشتنە سێکسیە ئیتر مرۆڤەکە ئامادەیی‬ ‫بۆ هاوسەرگیری تێدایە‪ .‬بۆیە دەبینیت لە‬ ‫هەمو «تەفسیر»ەکاندا دەستەواژەی « َب َل ُغوا‬ ‫ِّ‬ ‫الن َك َاح»ی دەقەکە بە گەیشتن بە تەمەنی‬ ‫یــان حاڵەتی پێگەیشتنی سێکسی ڕاڤە‬ ‫دەکەن [بۆ نمونە‪ :‬طهبەری دەربارەی « ِإ َذا‬ ‫َب َل ُغوا ِّ‬ ‫الن َك َاح‪ »..‬دەڵێت‪ :‬مەبەستی ئەوەیە‪:‬‬ ‫کاتێک گەیشتنە باڵغ‌بون «يعين‪ :‬إذا بلغوا‬ ‫احللم»(‪ )١‬و هەر ئەم ڕاڤەیە لە موفەسسیرە‬ ‫هەرەکۆنەکانەوە دەگــوازێــتــەوە‪ ،‬لە ئیبن‬ ‫عەبباس و موجاهید و ئیبن زەیدەوە]‪.‬‬ ‫موفەسسیرەکان دەزانــن کە «النکاح»‬ ‫لە دەقــەکــەدا مەبەست لێی «[تــەمــەن و‬ ‫ئامادەیی] هاوسەرگیری»ـە‪ ،‬بەاڵم دەیشزانن‬

‫کــە ‹گەیشتن «بــلــوغ» بــەم تــەمــەن و‬ ‫ئامادەییە›؛ یانی پێگەیشتنی سێکسی‪،‬‬ ‫بۆیە لە کۆتاییدا « ِإ َذا َب َل ُغوا ِّ‬ ‫الن َك َاح‪ »..‬یانی‪:‬‬ ‫کاتێک لە ڕوی سێکسیەوە پێگەیشتن‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە‪ :‬زەمەخشەری لە «الکشاف»ـدا‬ ‫دەڵێت‪« :‬بلوغ النكاح» بەوە دەبێت باڵغ‬ ‫ببێت چونکە ئەو کاتە بۆ هاوسەرگیری شیاو‬ ‫دەبێت «وبلوغ النكاح؛ أن حيتلم ألنه يصلح‬ ‫للنكاح عنده»(‪.)٢‬‬ ‫ڕاڤەکردنی ئەم ‹گەیشتن «بلوغ» بە‬ ‫«نــکــاح»ـــە› بــە پێگەیشتنی سێکسی؛‬ ‫پاڵپشتی لە دەقی قورئانیشدا هەیە‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەیە کە دەڵێت‪َ « :‬و ِإ َذا َب َل َغ ْ َ‬ ‫ال ْط َفا ُل ِم ْن ُك ُم‬ ‫ُْ‬ ‫اللُ َم؛ َف ْل َي ْس َت ْأ ِذنُوا َك َما ْاس َت ْأ َذنَ الَّذِينَ ِم ْن‬ ‫َق ْب ِل ِه ْم» (النور‪ ،)59 :‬کە لێرەدا دەربڕینەكه‬ ‫ڕونترە چونکە لەبریی «نکاح» بە وشەی‬ ‫«حلُم» دەری‌دەبڕێت کە خۆی دەقاودەق بە‬ ‫ُ‬ ‫واتای «[بینینی] خەون (ی سێکسی)»ـە‬ ‫و لە کۆتاییدا واتای پێگەیشتنی سێکسی‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬بۆیە موفەسسیرەکان « ِإ َذا َب َل ُغوا‬ ‫ِّ‬ ‫«حلُم»‬ ‫الن َك َاح‪»..‬ـیش هەر بە گەیشتن بە ُ‬ ‫ڕاڤە دەکەن(‪.)٣‬‬ ‫بۆیە ڕاڤەکردنەکەی شانەڤاس بۆ وشەی‬ ‫ِّ‬ ‫«الن َكاح» بە «تەمەنی هاوسەرگیری»‬ ‫وەکــو ڕاڤەیەکی دەقـــاودەق ناتوانین بە‬ ‫هەڵەی دابنێین‪ ،‬چونکە ناتوانین نکولی لەوە‬ ‫بکەین کە ئەگەری زۆرە وشەی « ِن َكاح»‬ ‫لێرەدا هەر بە واتا قورئانیە باوەکەی بێت‬ ‫کە هاوسەرگیری و «ژن‌هێنان»ـە‪ .‬بەاڵم‬ ‫کاتێک شانەڤاس ئەم دەستەواژەی «تەمەنی‬ ‫هاوسەرگیری»ـە دەکاتە لێکدانەوەی کۆتایی‬ ‫بۆ دەقەکە؛ هەڵە دەکات‪ ،‬چونکە « ِإ َذا َب َل ُغوا‬ ‫ِّ‬ ‫الن َك َاح‪ »..‬بەسەر یەکەوە واتای پێگەیشتنی‬ ‫سێکسی دەدات‪ ،‬واتــە‪ :‬کاتێک گەیشتنە‬ ‫[تەمەنی ئامادەیی] هاوسەرگیری بەوەی‬ ‫باڵغ ببن و لە ڕوی سێکسی و جەستەییەوە‬ ‫پێ‌بگەن‪.‬‬ ‫بــەاڵم شانەڤاس حــەز دەکــات « َب َل ُغوا‬ ‫ِّ‬ ‫الن َك َاح» هەر بە «تەمەنی هاوسەرگیری»ـە‬ ‫لێک‌بداتەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی پێگەیشتنی عەقڵی‬ ‫«رشد»یش کە دواتر دەقەکە باسی دەکات‬ ‫بکاتە بەشێک لە پێکهێنەر و پێناسەی‬ ‫«تەمەنی هاوسەرگیری»‪ ،‬چونکە ئەگەر‬ ‫خۆی بــدات بە دەســت ئەو ئەنجامەوە کە‬ ‫«بلوغ النکاح» هەر ئاماژەیە بۆ پێگەیشتنی‬ ‫سێکسی؛ کەواتە پێگەیشتنی عەقڵی مەرج‬ ‫نیە بۆ هاوسەرگیری‪ ،‬و بەپێی ئەمە دەکرێت‬ ‫کچێکی (‪ )١٢-٩‬ساڵی بە مێرد بدرێت و‬ ‫پەیوەندیی سێکسیی لەگەڵی هەبێت‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئــەوەی مەرج بێت بگاتە تەمەنێک کە لە‬ ‫ڕوی عەقڵییشەوە بەتەواوی پێ‌بگات‪ ،‬وەکو‬ ‫تەمەنی (‪ )١٨-١٦‬ساڵی‪ .‬شانەڤاس دەیەوێت‬ ‫ئەم مەرجەیشی بۆ زیاد بکات بۆ ئەوەی‬ ‫لەگەڵ یاسا هاوچەرخەکە بگونجێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ڕاستیدا دەقەکە هەر باسی پێگەیشتن‬ ‫«بلوغ»ی سێکسی دەکــات‪ ،‬ئەویش نەک‬ ‫وەکو مەرجێک بۆ هاوسەرگیری بەڵکو وەکو‬ ‫تەمەنێک بۆ مناڵی هەتیو ئەگەر لەگەڵ ئەو‬ ‫پێگەیشتنە سێکسیەدا «ڕوشد»یشی هەبو؛‬ ‫ئیتر بەبێ دواخستن ماڵ‌وسامانی دەدرێتەوە‬ ‫دەستی خۆی بەڕێوەی بەرێت‪.‬‬ ‫بــەم شــێــوەیــە گــوزارشــی دەقــەکــە لە‬ ‫«پێگەیشتنی سێکسی» بە «گەیشتنە‬ ‫[تەمەنی ئامادەیی] هاوسەرگیری»؛ ئەو‬ ‫ئەنجامەی لــێ ســازدەبــێــت کــە هــەر بە‬ ‫پێگەیشتن «بلوغ»ی سێکسی ئیتر ئامادەیی‬ ‫و گونجاوی بۆ هاوسەرگیری دێتەجێ! کە‬ ‫ئەمە پێچەوانەی مەبەستەکەی شانەڤاسە‬ ‫کە دەیەوێت هــەردو پێگەیشتنی سێکسی‬ ‫و پێگەیشتنی عەقڵی بکاتە مەرجی‬ ‫هاوسەرگیری بەپێی قورئان‪.‬‬ ‫«ح َّتى‬ ‫لە ڕاستیدا قورئان بە دەستەواژەی َ‬ ‫ِإ َذا َب َل ُغوا ِّ‬ ‫الن َك َاح‪( »..‬النساء‪ )6 :‬مەرجێک‬ ‫دانانێت بۆ هاوسەرگیری‪ ،‬بەڵکو باسی‬ ‫تەمەنی پێگەیشتن «بلوغ» دەکــات و بە‬ ‫«گەیشتنە [ئامادەیی بۆ] هاوسەرگیری»‬ ‫گوزارشی لێ دەکــات‪ .‬ئەمەش گوزارشێکە‬ ‫لە باڵغ‌بونی نێر [و مێ] کە عادەتەن لەو‬ ‫کۆمەڵگایەدا ئەو دو شتە (پێگەیشتنی‬

‫سێکسی‪ ،‬و هاوسەرگیری) پێکەوە پەیوەست‬ ‫بون‪ ،‬ئیتر کە کچ باڵغ بوە (‪ ١٢-٩‬ساڵی)؛‬ ‫بە مێرد دراوە‪ ،‬و کە کوڕ باڵغ بوە (نزیکەی‬ ‫‪ ١٥‬ساڵی)؛ ژنی بۆ هێنراوە (هەرچەند لە‬ ‫پێناسەکردنی «بلوغ»ـدا بەپێی تەمەن ـ‬ ‫نەک نیشانەکان ـ لە ڕێبازەکاندا بیروڕای‬ ‫جــیــاواز هــەبــون‪ ،‬کە دواتــر ئاماژەیان بۆ‬ ‫دەکەین)‪ .‬بۆیە ئامادەیی بۆ هاوسەرگیری‬ ‫بوەتە ناونیشانێک و دەربڕینێک بۆ بیرۆکەی‬ ‫باڵغ‌بون و پێگەیشتنی سێکسی‪ ،‬قورئانیش‬ ‫ئەم دەربڕینە باوە بەکاردەهێنێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئــەوەشــدا‪( ،‬ئیبن شوبڕومە) و‬ ‫(عوثمان ئەل‪-‬بەتتی) و (ئەبو بەکر ئەل‪-‬‬ ‫ئەصهمم)‪ ،‬ئەو تەنها سێ فیقهزانە کۆنەی‬ ‫پێچەوانەی کۆدەنگی «ئیجماع» بون‬ ‫و «بلوغ»ـیان کــردوەتــە مــەرج هەتا بۆ‬ ‫کوڕ و کچی مناڵیش کە باوکیان هەبێت‬ ‫و ئەو هاوسەرگیرییان پێ بکات؛ بەڵگە‬ ‫قورئانیەکەیان هەر ئەم دەقەیە کە لێرەدا‬ ‫«ح َّتى ِإ َذا َب َل ُغوا ِّ‬ ‫الن َك َاح‪»..‬‬ ‫لێی دەدوێین‪َ :‬‬ ‫(النساء‪ ،)6 :‬چونکە بەڕواڵەت ئەم دەقە‬ ‫باسی تەمەن و حاڵەتێک دەکات کە مرۆڤ‬ ‫دەبێت بیگاتێ بۆ ئەوەی هاوسەرگیری بکات‪،‬‬ ‫بۆیە لێرەوە «بلوغ»ـیان کردوەتە مەرجێکی‬ ‫ڕەها بۆ هاوسەرگیری (و بێ گومان بەڵگەی‬ ‫تریشیان هەیە‪ ،‬بەڵگەی عەقڵی‪ ،‬وەکو‬

‫کە دەبێت دوابخرێت بۆ کاتی باڵغ‌بون یان‬ ‫ـ بەگشتی ـ تەمەنی گونجاو بۆ پەیوەندیی‬ ‫سێکسی‪.‬‬ ‫جگە لەوەش دەبینین قورئان باسی ماوەی‬ ‫چاوەڕوانیی مێردکردنەوە «عیددە»ی ژنێک‬ ‫دەکــات کە ئەوەندە تەمەنی کەمە هێشتا‬ ‫ســوڕی مانگای پێدا نەهاتوە و بە مێرد‬ ‫دراوە و گواستراوەتەوە و لە مێردەکەی‬ ‫جیابوەتەوە‪ ،‬کە دەڵێت‪َ « :‬و َّ‬ ‫الل ِئي َي ِئ ْسنَ ِمنَ‬ ‫َِْ‬ ‫ال ِ‬ ‫يض ِم ْن ِن َسا ِئ ُك ْم؛ إِنِ ا ْر َت ْب ُت ْم؛ َف ِع َّد ُت ُه َّن َث َل َث ُة‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َأ ْش ُه ٍر‪َ ،‬واللئي ل َيِضنَ » (الطالق‪ ،)4 :‬کە‬ ‫ئەم دەقە بەڵگەیە بەدەستی ئەو فیقهزانانەوە‬ ‫کە کۆدەنگییان هەیە لەسەر دروستیی‬ ‫بەمێرددانی کچی مناڵ لە الیەن باوکیەوە‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫«ح َّتى ِإ َذا َب َلغوا‬ ‫ئیتر چۆن دەکرێت دەقی َ‬ ‫�اح‪( »..‬النساء‪ )6 :‬بەڵگە بێت بۆ‬ ‫ال� ِّ�ن� َ�ك� َ‬ ‫مەرجی «بلوغ» بۆ هاوسەرگیری؟‬ ‫بێ گومان ناکرێت ئەم دەقە بەڵگە بێت‬ ‫بۆ مەرجی «بلوغ» وەکو مەرجێکی ڕەها بۆ‬ ‫هاوسەرگیری‪ ..‬با سەرنج بدەین‪:‬‬ ‫ـ مەرجی «بلوغ» بۆ حاڵەتەکانی تر‪،‬‬ ‫جگە لە حاڵەتی کــوڕ و کچی مناڵ کە‬ ‫باوکیان هاوسەرگیرییان پێ بکات؛ الی‬ ‫هەمو فەقیهەکانی تریش لە جێی خۆیەتی‪.‬‬ ‫فەقیهەکانی تریش؛ کاتێک بابەتەکە لە باوک‬ ‫(کە لەو حاڵەتەدا «ولي مجبر»ە) دەترازێت؛‬

‫تەنها سێ فیقهزان‪( :‬ئینب‬ ‫شوبڕومە) و (عومثان ئەل‪-‬بەتتی) و‬ ‫(ئەبو بەکر ئەل‪-‬ئەصەمم)‪ ،‬دەقی « َح َّتى‬ ‫َاح‪»..‬ـیان کردوەتە بەڵگە بۆ‬ ‫إِ َذا بَلَغُوا ال ِّنك َ‬ ‫مەرجی «بلوغ» بۆ هاوسەرگیری‬ ‫زۆرینەی هەرەزۆری فەقیهەکانیش دەقی‬ ‫« َو َّ‬ ‫الل ِئ ل َْم َي ِحضْ َن»ـیان کردوەتە بەڵگە لەسەر‬ ‫ئەوەی دروستە کچێک لە الیەن باوکیەوە‬ ‫بە مێرد بدرێت و بگوازرێتەوە و هێشتا‬ ‫سوڕی مانگانەی نەبوبێت‪ .‬دروست‌بونی‬ ‫«ئیجامع» لەسەر ئەم یاسا ئیسالمیە؛‬ ‫ئەو تێگەیشتنە بۆ دەقەکە‬ ‫دوپات دەکاتەوە‬

‫ئەوەی هاوسەرگیری پێش باڵغ‌بون سود و‬ ‫ئامانجێکی پێ نایەتەجێ‪ ،‬چونکە ئامانجی‬ ‫هاوسەرگیری دابین‌کردنی حەزی سێکسی و‬ ‫وەچەخستنەوەیە کە بەمناڵی و پێش باڵغ‌بون‬ ‫ئەم دو مەبەستە نایەنەجێ)(‪.)4‬‬ ‫ب ــەاڵم لــە الیــەکــی تــریــشــەوە دەبینین‬ ‫کۆدەنگیی هەمو فەقیهەکان و ڕێبازە‬ ‫فیقهیەکان هەیە لەسەر ئەوەی باوک بۆی‬ ‫هەیە مناڵی خۆی هاوسەرگیری پێ بکات‪،‬‬ ‫کچەکەی بە مێرد بدات یان ژن بۆ کوڕەکەی‬ ‫بهێنێت‪ ،‬هەر مارەبڕینەکەی نەک گواستنەوە‬

‫ئیتر ئەمانیش مەرجی «بلوغ»ی کوڕەکە و‬ ‫کچەکە دادەنێن‪ ،‬و ئیتر ـ بۆ نمونە ـ برا و‬ ‫مام بۆیان نیە کوڕ و کچ پێش «بلوغ» بە‬ ‫مێرد بدەن‪ .‬لێرەدا مەرجێکی گشتی هەیە‬ ‫و حاڵەتی تایبەتییش هەیە‪ ،‬ئیتر مەرجەکە‬ ‫ڕەها نیە‪.‬‬ ‫ـ بەتایبەتی کە دەقەکە (النساء‪)6 :‬‬ ‫باسی هەتیوانە‪ ،‬کــە باوکیان نــەمــاوە‪،‬‬ ‫و سەرپەرشتیاریان کەسانی تــرە نەک‬ ‫باوکیان‪ .‬بۆیە لە حاڵەتی کــوڕ و کچی‬ ‫هەتیودا؛ زۆرینەی فیقهزانەکان ڕایان وایە‬

‫کە هاوسەرگیری‌پێ‌کردنیان پێش باڵغ‌بون‬ ‫یــان بە الی کەمەوە ـ بۆ کچ ـ پێش نۆ‬ ‫ساڵی؛ دروست نیە‪ .‬ئەو هەندە فیقهزانەش‪،‬‬ ‫کە هەندێک بــون لە «تابیعیەکان»‪ ،‬بە‬ ‫دروستیان زانــیــوە هەتیو پێش باڵغ‌بون‬ ‫هاوسەرگیریی پێ بکرێت؛ ئەمانیش وتویانە‬ ‫گواستنەوە دوادەخرێت بۆ دوای باڵغ‌بون ئەو‬ ‫کاتە کەسەکە خۆی سەرپشکە‪ .‬وەکو لە‬ ‫بەشێکی پێشودا باسمان کرد‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم دەقە ئەگەر وەکو مەرجێکیش‬ ‫باسی «بلوغ»ی بکردایە؛ هێشتا دەکرا‬ ‫بوترێت ئەمە باسی هەتیوە نــەک باسی‬ ‫کوڕێک یان کچێک کە باوکی هاوسەرگیریی‬ ‫پێ دەکات‪.‬‬ ‫ـ جگە لەوەش پێمان وا نیە دەقەکە وەکو‬ ‫مەرجێک باسی «بلوغ»ی کردبێت‪ .‬بەڵکو‬ ‫وەکو دەربڕینێک هاتوە‪ ،‬کە ئەم دەربڕینە‬ ‫لەسەر بنەمای عورفێک دروســت بوە کە‬ ‫حاڵەتی زۆرینەیە‪ ،‬زۆرینەی کوڕ و کچ دوای‬ ‫باڵغ‌بونیان‪ ،‬یان بە باڵغ‌بونیان‪ ،‬هاوسەرگیری‬ ‫دەکــەن‪ .‬هــەر بۆیە دەقەکە بە گەیشتنە‬ ‫ئامادەیی «نکاح» گوزارشی لە باڵغ‌بون‬ ‫کردوە‪.‬‬ ‫ـ بەتایبەتی کە وشەی «نکاح» ئاماژە‬ ‫دەکات بۆ پرۆسێسێکی تەواو لە مارەکردن‬ ‫و گواستنەوە‪ .‬لێرەدا کە «ئیجماع» هەیە‬ ‫لەسەر دروستیی بەشودانی کچی مناڵ و‬ ‫ژن‌هێنان بۆ کوڕی مناڵ‪ ،‬لە الیەن باوکەوە‪،‬‬ ‫بەبێ مەرجی «بــلــوغ»؛ مەبەست تەنها‬ ‫«عەقد»ی مارەکردنە‪ ،‬یان گفتێکە و بە‬ ‫دەمی دەدرێت‪ .‬و دیسان بۆ گواستنەوە و‬ ‫پەیوەندیی سێکسی زۆرینەی فەقیهەکان ئەو‬ ‫مەرجەیان بۆی هەیە کە کچەکە گەشەیەکی‬ ‫جەستەیی وای هەبێت کە توانای پەیوەندیی‬ ‫سێکسیی هەبێت (بــەبــێ دیــاری‌کــردنــی‬ ‫تەمەنێک‪ ،‬بەو پێیەی گەشەی جەستەیی‬ ‫لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر دەگۆڕێت و‬ ‫بەتەواوی پابەندی تەمەن نیە)‪ ،‬کەمینەش‪،‬‬ ‫وەکو مالیك‪ ،‬تەنها باسی ‪ ٩‬ساڵییان کردوە‬ ‫وەکــو مەرجێک بۆ گواستنەوە (وەکــو لە‬ ‫بەشێکی پێشودا باس کرا)‪ ،‬کە ئەمەش هەر‬ ‫نزیکە لە تەمەنی باڵغ‌بونەوە یان سەرەتای‬ ‫باڵغ‌بونە‪.‬‬ ‫بــۆ بەڵگەهێنانەوە عەقڵیەکانی ئەو‬ ‫سێ فەقیهەیش؛ دەکرێت فیقهزانەکانی تر‬ ‫بڵێن‪ :‬با مارەکردنەکە پێش باڵغ‌بون بێت؛‬ ‫گرنگ ئەوەیە گواستنەوە دەکەوێتە کاتی‬ ‫باڵغ‌بون‪ ،‬یان بەالی کەمەوە ئامانج و سودی‬ ‫هاوسەرگیریەکە هەر دێتەجێ ئەگەرچی چەند‬ ‫ساڵێکیش دوابکەوێت‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئەو سێ فەقیهە بەڵگەسازییەکی‬ ‫فیقهیی تریشیان هەیە‪ ،‬ئەویش ئەوەیە ئەم‬ ‫هاوسەرگیری‌پێ‌کردنە لە الیەن باوکەوە دوای‬ ‫باڵغ‌بون شوێنەوارە یاساییەکەی دەشكێتەوە‬ ‫بەسەر ئــەو کچە یــان ئــەو ک ــوڕەدا‪ ،‬دوای‬ ‫باڵغ‌بونیش ئیتر ئەو کەسە سەرپەرشتیاریی‬ ‫کــەســی بــە ســــەرەوە نیە هــەتــا نــاچــاری‬ ‫بکات(‪.)٥‬‬ ‫کە ئەمە پێچەوانەی «ئیجماع»ـەکەیە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی بەو داڕشتنەی الی (ئیبن ئەل‪-‬‬ ‫قەططان) هاتوە‪ ،‬کە ئەو کــوڕە‪ ،‬یان ئەو‬ ‫کچە‪ ،‬کە مناڵە و باوکی هاوسەرگیریی‬ ‫پێ دەکــات؛ کاتێک پـێ‌دەگــات؛ بــۆی نیە‬ ‫هەڵی‌بوەشێنێتەوە‪« :‬وال خيار هلما إذا أدركا‬ ‫بعده»(‪.)٦‬‬ ‫جا بۆ وەاڵم‌دانەوەی ئەم بەڵگەسازیەیشیان‬ ‫دەکرێت بوترێت؛ ئەم شوێنەوارە یاساییە‬ ‫شوێنەواری بارودۆخی پێش پێگەیشتنیانە‪،‬‬ ‫و مامەڵەیەک و «عەقد»ێک لەو کاتەدا‬ ‫بەڕێ‌کراوە؛ دواتریش بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫* پەیوەندیی بابەتەکە بــە مەرجی‬ ‫پرس‌پێ‌کردن «استئذان» و ڕازی‌بــون و‬ ‫ئەوەی کە ڕازی‌بونی کچ بە بێ‌دەنگ‌بونیشی‬ ‫دێتەجێ؛ ئەمە لە مشت‌ومڕی بەڵگەی نۆیەمی‬ ‫شانەڤاسدا لەسەری دەڕۆین‪.‬‬ ‫* بەڵگە قورئانیەکەی زۆرینەی هەرەزۆری‬ ‫فەقیهەکان‪ ،‬مەبەستم دەقــی « َو َّ‬ ‫ال�لا ِئ��ي َ ْل‬ ‫ي� ْ‬ ‫�ض��نَ » (ال��ط�لاق‪ ،)4 :‬کە «عیددە»ی‬ ‫َِ‬ ‫ژنێک ڕون دەکــاتــەوە کە هێشتا سوڕی‬

‫مانگای نەبینیوە کەچی بە مێرد دراوە و‬ ‫گواستراوەتەوە و لە مێردەکەی جیابوەتەوە؛‬ ‫بەڵگەیەکی ڕونە لەسەر ئەوەی «ئیجماع»ی‬ ‫لەسەر دامەزراوە‪ .‬بەاڵم ئەمیش ئاڵۆزییەک‬ ‫دروســت دەکــات کاتێک سەرنج دەدەیــن‬ ‫«ئیجماع»ـەکە لەسەر دروستیی مارەکردنە‬ ‫نەک گواستنەوە‪ ،‬لە کاتێکدا ئەم دەقە باسی‬ ‫«عیددە» دەکــات کە مانای وایــە کچەکە‬ ‫گواستراوەتەوە و پەیوەندیی سێکسیی هەبوە‬ ‫و پاشان جیابوەتەوە‪ ،‬کەچی هێشتا دەڵێت‬ ‫سوڕی مانگانهی نەبینیوە‪ ،‬ئەمەش بەڕواڵەت‬ ‫یانی هێشتا باڵ ‌غ نەبوە‪ .‬و پێشتریش باسمان‬ ‫کرد کە فەقیهەکان‪ ،‬زۆرینەیان‪ ،‬مەرجیان‬ ‫هەیە بۆ گواستنەوە کە دەبێت کچەکە‬ ‫ئەوەندە گــەورە بوبێت توانای پەیوەندیی‬ ‫سێکسیی هەبێت‪ ،‬یان بە الی کەمەوە نۆ‬ ‫ساڵی تەمەن هەبێت‪.‬‬ ‫بۆ ڕەوانــدنــەوەی ئەم ئاڵۆزیە؛ دەکرێت‬ ‫بوترێت‪ :‬دیسان لە بابەتی گواستنەوەیشدا‬ ‫باسی باڵغ‌بون نەکراوە (هەتا هاتنی سوڕی‬ ‫مانگانە مەرج بێت)‪ ،‬بەڵکو ـ وەکو ڕابورد‬ ‫ـ الی زۆرینە باسی توانا و بەرگەگرتنی‬ ‫پەیوەندیی سێکسی الی کچ کــراوە‪ ،‬الی‬ ‫کەمینەش‪ ،‬وەکو مالیك‪ ،‬باسی گەیشتنە‬ ‫تەمەنی نۆ ساڵی کراوە‪ .‬بە هەردو بارەکەشدا‬ ‫دەگونجێت کچەکە باڵ ‌غ نەبوبێت یان لە‬ ‫سەرەتای باڵغ‌بونیدا بێت و ـ بۆ نمونە ـ‬ ‫هێشتا سوڕی مانگانەی دەستی‌پێ‌نەکردبێت‪،‬‬ ‫یان جاری وا هەیە کچێک گەشەی جەستەیی‬ ‫باشی هەیە و ئــارەزوی هەیە بەاڵم سوڕی‬ ‫مانگای کەمێک دوادەکەوێت‪ ،‬و مەرج نیە‬ ‫نیشانەکانی باڵغ‌بون هەموی لە یەک کاتدا‬ ‫دەربکەون‪.‬‬ ‫مشت‌ومڕی الیەنەکانی تر ئەم بەڵگەسازیەی‬ ‫شــانــەڤــاس بــەم دەق ــە قــورئــانــیــە‪ ،‬وەکــو‬ ‫پێناسەی «ڕوشــد»‪ ،‬و پێناسەی فیقهیی‬ ‫«بلوغ»‪ ،‬و ئەوەی «ڕوشد» لە دەقەکەدا‬ ‫مەرجی هاوسەرگیری نیە‪ ،‬و گشتگیرکردنی‬ ‫واتای دەقەکە الی شانەڤاس هەتا جگە لە‬ ‫هەتیویش بگرێتەوە‪ ،‬و لێکدانەوەکەی بۆ‬ ‫« َق� ْول َم ْع ُروف» لە دەقەکەدا‪ ،‬و هەندێک‬ ‫الیەنی تر؛ دەمێنێتەوە بۆ بەشی داهاتو‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬الطربي‪ ،‬تفسري الطربي (جامع البيان‬ ‫يف تأويل القرآن)‪ .‬حتقيق‪ :‬أمحد حممد شاكر‪.‬‬ ‫مؤسسة الرسالة‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2000 ،‬جـ‪،7 .‬‬ ‫ص‌ص‪.575 ،574 .‬‬ ‫(‪ )٢‬الزخمشري‪ ،‬تفسري الزخمشري (الكشاف‬ ‫عن حقائق غوامض التنزيل)‪ .‬بريوت‪ :‬دار الكتاب‬ ‫العربي‪ .‬الطبعة الثالثة‪ 1407 ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،1 .‬ص‪.‬‬ ‫‪.473‬‬ ‫(‪ )٣‬القرطيب‪ ،‬تفسري القرطيب (اجلامع‬ ‫ألحكام القرآن)‪ .‬حتقيق‪ :‬أمحد الربدوني‪ ،‬إبراهيم‬ ‫أطفيش‪ .‬القاهرة‪ :‬دار الكتب املصرية‪ .‬الطبعة‬ ‫الثانية‪ .1964 ،‬جـ‪ ،5 .‬ص‪.34 .‬‬ ‫(‪ )4‬بۆ بەڵگەسازیی ئەم سێ فەقیهە‪،‬‬ ‫بە دەقە قورئانیەکە و بەڵگەکانی تریان‪ ،‬و‬ ‫مشت‌ومڕکردنی‪ ،‬بڕوانە‪:‬‬ ‫السرخسي‪ ،‬املبسوط‪ .‬بريوت‪ :‬دار املعرفة‪.‬‬ ‫‪ .1993‬جـ‪ ،4 .‬ص‪« : ،212 .‬باب نكاح الصغري‬ ‫والصغرية»‪« :‬خبالف ما يقوله ابن شربمة وأبو‬ ‫بكر األص��م ـ رمحهم اهلل تعاىل ـ أنه ال يزوج‬ ‫الصغري والصغرية حتى يبلغا لقوله ‹حتى إذا‬ ‫بلغوا النكاح›‪ ...‬وحجتنا قوله تعاىل ‹والالئي‬ ‫مل حيضن›‪ :‬بني اهلل تعاىل عدة الصغرية‪ ،‬وسبب‬ ‫العدة شرعا هو النكاح‪ ،‬وذلك دليل تصور نكاح‬ ‫الصغرية»‪.‬‬ ‫العيين‪ ،‬البناية شرح اهلداية (للمرغيناني)‪.‬‬ ‫ج��ـ‪ ،5.‬ص‪« :90 .‬نكاح الصغري والصغرية إذا‬ ‫زوجها الولي»‪« :‬وقال ابن شربمة‪ ،‬وأبو بكر األصم‪:‬‬ ‫ال يزوجها أحد حتى يبلغا‪ ،‬لقوله تعاىل ‹حتى إذا‬ ‫بلغوا النكاح›‪ ...‬وللعامة قوله تعاىل ‹والالئي مل‬ ‫حيضن›‪ ،‬بني اهلل تعاىل عدة الصغرية‪ ،‬وسبب العدة‬ ‫شرعا النكاح‪ ،‬فذلك يقرر نكاح الصغرية»‪.‬‬ ‫(‪ )٥‬بڕوانە‪ :‬هەمان دو سەرچاوەی پێشو‪.‬‬ ‫(‪ )٦‬ابن القطان‪ ،‬اإلقناع يف مسائل اإلمجاع‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬حسن فوزي الصعيدي‪ .‬القاهرة‪ :‬الفاروق‬ ‫احلديثة‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2004 ،‬جـ‪ ،٢ .‬ص‪.٦ .‬‬ ‫املسألة (‪.)٢١٣٥‬‬

‫ژمارە (‪ )319‬دوشەممە ‪201٦/11/14‬‬

‫‪3‬‬

‫ديموكراسيى بۆرژوازى و ديموكراسيى پرۆليتارى‬

‫فالدميێر لينني‬ ‫وه‌رگێڕاىن‪ :‬وه‌ليد عومه‌ر‬ ‫ئه‌و مه‌سه‌له‌يه‌ى ك ‌ه بێشه‌رمان ‌ه له‌اليه‌ن‬ ‫كايۆتسكى(‪)Kautsky‬يه‌و‌ه شێوێنراوه‌‪ ،‬به‌م‬ ‫جۆره‌يه‌ى خواره‌وه‌يه‌‪:‬‬ ‫ئه‌گه‌ر گاڵت ‌ه ب ‌ه عه‌قڵى باو(‪common‬‬ ‫‪ )sense‬و مێژوو نه‌كه‌ين‪ ،‬ئه‌وا ئاشكراي ‌ه‬ ‫تــا ئ ـه‌و كــاتـه‌ى چينه‌كان هــه‌ن‪ ،‬ناتوانين‬ ‫باسى ديموكراسيى په‌تى و بێگه‌رد(‪pure‬‬ ‫‪ )democracy‬بكه‌ين‪ ،‬به‌ڵكو ته‌نيا‬ ‫ده‌توانين باسى ديموكراسيى چينايه‌تى‬ ‫بكه‌ين(له‌نێوان دوو كه‌وانه‌شدا ئه‌و‌ه بڵێم ك ‌ه‬ ‫ديموكراسيى بێگه‌رد نه‌ك هه‌ر ده‌سته‌واژه‌يه‌كى‬ ‫گه‌مژانه‌يه‌‪ ،‬كه‌تێنه‌گه‌يشت ‌ن ل ‌ه شته‌ك ‌ه ده‌رباره‌ى‬ ‫ملمالنێى چينه‌كان ياخود ده‌رباره‌ى ماهيه‌تى‬ ‫ده‌وڵه‌ت ئاشكراده‌كات‪ ،‬به‌ڵكو ده‌سته‌واژه‌يه‌كى‬ ‫سێجار پڕوپووچه‌‪ ،‬چونك ‌ه ل ‌ه كۆمه‌ڵگاى‬ ‫كۆمۆنيستييدا‪ ،‬ســـه‌ره‌ڕاى ئــه‌وه‌ى گــۆڕان‬ ‫به‌سه‌ر ماهيه‌تى ديموكراسييدا دێت و ده‌بێت ‌ه‬ ‫به‌شێك ل ‌ه عاده‌ت و خوڕه‌فتار‪ ،‬به‌اڵم هه‌رگيز‬ ‫ديموكراسييه‌كى ساف و بێگه‌رد نابێت)‪.‬‬ ‫"ديموكراسيى بــێــگـه‌رد"‪ ،‬ده‌ربڕينێكى‬ ‫درۆزنــان ـه‌ى كه‌سێكى ليبراڵ ‌ه ك ‌ه ده‌يه‌وێت‬ ‫كرێكاران بگه‌وجێنێت‪ .‬ئ ـه‌وه‌ى ل ‌ه مێژوودا‬ ‫پێشينه‌ى هه‌ي ‌ه ديموكراسيى بۆرژوازيي ‌ه‬ ‫ك ‌ه ده‌چێته‌جێى ده‌ره‌بـه‌گــايـه‌تــى و‪ ،‬ئه‌و‌ه‬ ‫ديموكراسيى پرۆليتاريي ‌ه ك ‌ه ده‌بێته‌جێگره‌وه‌ى‬ ‫ديموكراسيى بۆرژوازى‪.‬‬ ‫گـــه‌ر كــايــۆتــســكــى ده‌يـــــان پــــه‌ڕ‌ه بۆ‬ ‫"سه‌لماندن"ـى ئه‌و حه‌قيقه‌ت ‌ه ته‌رخانبكات ك ‌ه‬ ‫ديموكراسيى بۆرژوازى به‌راورد ب ‌ه سه‌ده‌كانى‬ ‫ناوه‌ڕاست پێشكه‌وتوو‌ه و پێويست ‌ه پرۆليتاريا‬ ‫ل ‌ه شه‌ڕى خۆيدا دژى بــۆرژوازى پشتيوانيى‬ ‫لێبكات؛ ئه‌وا ته‌نيا چه‌نه‌بازيى ليبراڵێك ‌ه ك ‌ه‬ ‫كرێكاران ده‌گه‌وجێنێت‪ .‬نه‌ك هه‌ر ل ‌ه ئه‌ڵمانياى‬ ‫شارستانى و به‌سه‌قافه‌تدا‪ ،‬به‌ڵكو ل ‌ه ڕوسياى‬ ‫ناشارستانييشدا ئه‌م قسه‌ي ‌ه بۆخۆى شتێكى‬ ‫به‌ڵگه‌نه‌ويسته‌‪.‬‬ ‫كايۆتسكى ك ‌ه به‌ويقاره‌و‌ه باسى ويتلينگ‬ ‫و مه‌سحييه‌كانى پــاراگــواى و زۆر بابه‌تى‬ ‫تريش ده‌كات تاكو ماهيه‌تى بۆرژوازييانه‌ى‬ ‫ديموكراسيى هــاوچـه‌رخ وات ـ ‌ه ديموكراسيى‬ ‫ســه‌رم ــايــه‌دارى داپــۆشــێــت‪ ،‬تـه‌نــيــا دێــت‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى "دانايان ‌ه و زۆرزانــانــه‌" خۆڵ‬ ‫ده‌كات ‌ه چاوى كرێكاران‪.‬‬ ‫كايۆتسكى ئـه‌و شتان ‌ه ‌‌له ماركسيزمدا‬ ‫گوڵبژێرده‌كات ك ‌ه ب ‌ه دڵــى ليبراڵه‌كان و‬ ‫بۆرژوازييه‌(ڕه‌خن ‌ه ل ‌ه سه‌ده‌كانى ناوه‌ڕاست‪،‬‬ ‫ڕۆڵــــى پــێــشــك ـه‌وتــنــخــوازان ـه‌ى مــێــژوويــى‬ ‫سه‌رمايه‌دارى به‌تايبه‌ت)‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و شته‌ى‬ ‫الى بۆرژوازى په‌سه‌ند نيه‌(وات ‌ه پياده‌كردنى‬ ‫زه‌بروزه‌نگى شۆڕشگێڕانه‌ى پرۆليتاريا دژى‬ ‫بۆرژوازى‪ ،‬به‌مه‌به‌ستى له‌ناوبردنى)فڕێده‌دات‪،‬‬ ‫داده‌پۆشێت و سواغيده‌دات‪ .‬له‌به‌ر ئه‌مه‌ي ‌ه‬ ‫ك ‌ه كايۆتسكى‪ ،‬به‌ناچارى و به‌حوكمى دۆخ ‌ه‬ ‫بابه‌تييه‌كه‌ى خۆى‪ ،‬ب ‌ه چاوپۆشى له‌وه‌ى چ‬ ‫قه‌ناعه‌تێكى شه‌خسى و سوبێكتيڤى هه‌يه‌‪،‬‬ ‫كه‌چى ده‌بێت ‌ه نۆكه‌رێكى بۆرژوازى‪.‬‬ ‫ديموكراسيى بـــۆرژوازى‪ ،‬وێــڕاى ئـه‌وه‌ى‬ ‫بــــــه‌راورد بــ ‌ه بـــيـــروبـــاوه‌ڕى س ـه‌ده‌كــانــى‬ ‫نــــــــاوه‌ڕاســــــــت(‪ )medievalism‬ب ‌ه‬ ‫پێشكه‌وتنێكى مه‌زنى مێژوويى داده‌نرێت‪،‬‬ ‫كه‌چىهه‌ميش ‌ه وه‌ك ديموكراسييه‌كى‬ ‫به‌رته‌سك‪ ،‬كلك و گــوێ‌كــراو‪ ،‬درۆزنــان ـ ‌ه و‬ ‫ڕياكارانه ده‌مێنێته‌وه‌(ئه‌ويش له‌ژێر سايه‌ى‬ ‫سه‌رمايه‌دارييدا) ك ‌ه بۆ ده‌وڵه‌مه‌ندان وه‌ك‬ ‫به‌هه‌شتى به‌رين وايــ ‌ه و بۆ چ ـه‌وســاو‌ه و‬ ‫هه‌ژارانيش داو و ته‌ڵه‌كه‌يه‌‪ .‬ئا ئه‌م حه‌قيقه‌ته‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه گرنگترين به‌شى بنچينه‌يى تيۆرى ماركسييه‌‪،‬‬ ‫كايۆتسكيى "ماركسى" تێى‌نه‌گه‌يشتووه‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫له‌به‌ر ئه‌م پرس ‌ه بنه‌ڕه‌تييه‌ي ‌ه ك ‌ه كايۆتسكى‬

‫له‌جياتيى ڕه‌خنه‌ى زانستى‪ ،‬شتانێكى خۆش‬ ‫و شاديبه‌خش پێشكه‌شى بــۆرژوازى ده‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌ويش له‌و هه‌لومه‌رجه‌دا ك ‌ه ديموكراسيى‬ ‫بـــۆرژوازى ده‌گۆڕێت ‌ه سـه‌ر ديموكراسى بۆ‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندان‪.‬‬ ‫سه‌ره‌تا‪ ،‬ئه‌و گــوزاره تيۆرييه‌‌ى ماركس‬ ‫و ئه‌نگڵس بــيــرى ئــاغــاى كايۆتسكيى‬ ‫دانــــــــا!(‪ ) learned‬ده‌خــه‌يــنــه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى ئابڕووبه‌ران ‌ه ئه‌و خۆبه‌زانازانينه‌ى‬ ‫ئێمه‌ى "له‌بيركردووه‌" و پاشان تا ئه‌و جێيه‌ى‬ ‫ده‌كرێت بابه‌ته‌ك ‌ه به‌ساده‌يى باسده‌كه‌ين‪.‬‬ ‫نه‌ك ته‌نيا هه‌ر ده‌وڵه‌تى كۆن و فيوداڵى‪،‬‬ ‫به‌ڵكو «ده‌وڵه‌تى هه‌ڵبژێردراو و نوێنه‌رايه‌تيى‬ ‫مۆدێرنيش‪،‬ئامرازێكى چه‌وسانه‌وه‌ى كارى‬ ‫كرێگرته‌ي ‌ه له‌اليه‌ن سه‌رمايه‌وه‌‌»(نوسينى‬ ‫ئه‌نگڵس ل ـه‌بــاره‌ى ده‌وڵــه‌تــه‌وه‌)‪« .‬مــادام‬ ‫ده‌وڵه‌ت ده‌زگايه‌كى ئينتيقالى و تێپه‌ڕ‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌بێت ل ‌ه ملمالنێ و شۆڕشدا به‌كارى بێنيت‬ ‫تاكو دوژمنه‌كانى خــۆت به‌زه‌بروزه‌نگه‌و‌ه‬ ‫سه‌ركوتبكه‌يت‪ ،‬ئـه‌وا قسه‌كردن د‌هر‌بــاره‌ى‬ ‫"ده‌وڵه‌تى گه‌لی ئازادى"(‪free people’s‬‬ ‫‪ )state‬بێماناييه‌كى موتڵه‌قه‌‪ .‬مادام پرۆليتاريا‬ ‫هێشتاش هه‌ر پێويستى ب ‌ه ده‌وڵه‌ته‌‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ئه‌م پێويستيي ‌ه له‌ڕوانگه‌ى به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى‬ ‫ئــازاديــي ـه‌و‌ه ن ـه‌بــووه‌‪ ،‬به‌ڵكو به‌مه‌به‌ستى‬ ‫سه‌ركوتكردنى دوژمنه‌كانى خۆت ‌ه و كاتێكيش‬ ‫قسه‌كردن له‌باره‌ى ئازادييه‌و‌ه ده‌ڕه‌خسێت‪،‬‬ ‫ئه‌وسا ئيتر ده‌وڵه‌ت ب ‌ه ماناى تايبه‌تى وشه‌ك ‌ه‬ ‫بوونى نامێنێت»(ل ‌ه نامه‌يه‌كى ئه‌نگڵسه‌و‌ه بۆ‬ ‫بيبيل‪ ،‬به‌رواى ‪28‬ى ئازارى ‪« .)1875‬ده‌وڵه‌ت‬ ‫هيچ ني ‌ه جگ ‌ه ل ‌ه ماشێنێك بۆ سه‌ركوتكردنى‬ ‫چينێك له‌اليه‌ن چينێكى تره‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه كۆمارى‬ ‫ديموكراتييشدا ئه‌م ڕۆڵه‌ى ئه‌و به‌هيچ جۆرێك‬ ‫له‌و ڕۆڵه‌ى كه‌متر ني ‌ه ك ‌ه ل ‌ه ڕژێمى پاشايه‌تييدا‬ ‫هه‌يه‌تى»(ل ‌ه پێشه‌كيى ئه‌نگڵسه‌و‌ه ك ‌ه بۆ‬ ‫كتێبى شه‌ڕى ناوخۆى فه‌ڕه‌نساى ماركسى‬ ‫نوسيوه‌)‪ .‬مافى گشتيى ده‌نگدان«پێوه‌رى‬ ‫ماف و هه‌قداريى چينى كرێكاره‌‪ .‬مافێكى له‌م‬ ‫جۆر‌ه هه‌ر ئه‌وه‌ند‌ه شتى پێده‌درێت و له‌گه‌ڵ‬ ‫مانه‌وه‌ى ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌ى ئێستادا هه‌رگيز هيچى‬ ‫تر نادات»(ئه‌نگڵس ده‌ربــاره‌ى ده‌وڵ ـه‌ت)‪.‬‬ ‫ميسته‌ر كايۆتسكى‪ ،‬به‌شێوه‌يه‌كى زۆر وه‌ڕزكه‌ر‬ ‫به‌شى يه‌كه‌مى ئه‌م گوزاره‌يه كاوێژده‌كاته‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه به‌الى بۆرژوازييه‌و‌ه په‌سه‌نده‌‪ ،‬به‌اڵم به‌شى‬ ‫دووه‌مــى ك ‌ه پشتمان پێ به‌ستوو‌ه و به‌الى‬ ‫بۆرژوازييه‌و‌ه ناپه‌سه‌نده‌‪ ،‬كايۆتسكيى مورته‌د‬ ‫و هه‌ڵگه‌ڕاو‌ه قڕوقپى لێده‌كات!‬ ‫«ده‌بــــوو كـــۆمـــۆنـــه(‪‌) Commune‬‬ ‫دام ـه‌زراوه‌ي ـه‌كــى پارله‌مانى نه‌بواي ‌ه به‌ڵكو‬ ‫دام ـه‌زراوه‌ي ـه‌كــى ئيشكه‌ر و چــاالك بوايه‌‪،‬‬ ‫وات ‌ه ل ‌ه يه‌ك كاتدا هه‌م ياسادانه‌ر بوواي ‌ه و‬ ‫هه‌م ڕاپه‌ڕێنه‌ر و جێبه‌جێكه‌رى ياساش‪...‬‬ ‫له‌برى ئــه‌وه‌ى سێ ســاڵ يــان ش ـه‌ش ساڵ‬ ‫جارێك بڕيارێك بدرێت ك ‌ه كام ل ‌ه ئه‌ندامانى‬ ‫چينى فه‌رمانڕه‌وا نوێنه‌رى خه‌ڵك ياخود‬ ‫سه‌ركوتكه‌ريان بێت‪ ،‬ئه‌وا ده‌بوو له‌م ڕووه‌وه‌‬ ‫مافى هه‌ڵبژاردن بۆ هه‌موان بخرێت ‌ه خزمه‌تى‬ ‫ئه‌و خه‌ڵك ‌ه دامه‌زراوه‌و‌ه ك ‌ه ل ‌ه كۆمۆنه‌كاندان‬ ‫تاكو بتوانن كرێكار و سه‌ركار و ژمێريار بۆ‬ ‫ده‌زگاكه‌ى خۆيان په‌يدابكه‌ن‪ ،‬هه‌ر به‌و جۆره‌ى‬ ‫ك ‌ه مافى تاكه‌كه‌سييانه‌ى هه‌ڵبژاردن ده‌خرێت ‌ه‬ ‫خزمه‌تى هه‌ر خاوه‌نكارێكى تره‌وه»(ماركس‪:‬‬ ‫شه‌ڕى ناوخۆى فه‌ڕه‌نسا)‪.‬‬ ‫هه‌ريه‌ك له‌م حوكم و گوزاران ‌ه ك ‌ه ئاغاى‬ ‫كايۆتسكيى دانا و حه‌كيم به‌باشى ئاگاى لێيانه‌‪،‬‬ ‫وه‌ك زلله‌يه‌ك به‌ر ڕوومه‌ت و بناگوێى ده‌كه‌وێت‬ ‫و هه‌موو هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌كه‌ى هه‌ڵده‌ماڵێت‪ .‬ل ‌ه‬ ‫سه‌رتاپاى وتــــار(‪) pamphlet‬ـه‌كه‌يدا‬ ‫شوێنه‌وارێك نابينينه‌و‌ه ك ‌ه بزانين ئاخۆ له‌م‬ ‫ڕاستييان ‌ه تێگه‌يشتووه‌‪ .‬كۆى وتار و تێزه‌كه‌ى‪،‬‬ ‫بريتيي ‌ه ل ‌ه گاڵته‌كردن ب ‌ه ماركسيزم!‬ ‫ده‌ستورى ده‌وڵه‌ت ‌ه مۆدێرنه‌كان وه‌ربگرن‪،‬‬ ‫به‌ڕێوه‌بردن و ڕاييكردنى كاروباريان‪ ،‬ئازاديى‬ ‫كۆڕوكۆبوونه‌و‌ه يان چاپه‌مه‌نى و "يه‌كسانيى‬ ‫تــاك له‌به‌رامبه‌ر ياسادا"له‌به‌رچاوبگرن و‬ ‫سه‌يركه‌ن چۆن ل ‌ه هه‌ر هه‌نگاوێكدا ڕووبه‌ڕووى‬ ‫ڕياكاريى ديموكراسيى بۆرژوازى ده‌بنه‌و‌ه و‪،‬‬ ‫هه‌ر كرێكارێكى سه‌ربه‌رز و هۆشيارييش ئاگاى‬ ‫لێيه‌تى‪ .‬ته‌نانه‌ت يه‌ك ده‌وڵه‌تى ديموكراسى‬ ‫بوونى نيه‌‪ ،‬بگر‌ه ديموكراسييترين ده‌وڵه‌تيشيان‪،‬‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه ده‌ستوره‌كه‌ياندا ده‌الق ‌ه يان مه‌رجێكى‌تيا‬ ‫به‌دينه‌كرێت ك ‌ه ئه‌گه‌رى به‌كارهێنانى سوپا‬ ‫دژى كرێكاران و قه‌ده‌غه‌كردنى هاتوچۆ(مه‌نع‬ ‫ته‌جه‌ول)بۆ بۆرژوازى مسۆگه‌رنه‌كات‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫(ل ‌ه ساته‌وه‌ختى تێكدانى نه‌زمى گشتيدا! و‬

‫له‌ڕاستييدا له‌و ساته‌دا ك ‌ه چينى چه‌وساو‌ه‬ ‫دۆخى كۆيله‌ئاساى خۆى "تێكبدات"و هه‌وڵبدات‬ ‫خۆى ل ‌ه دۆخى كۆياليه‌تى ده‌ربێنێت‪ .‬كايۆتسكى‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى بێشه‌رمانه ديموكراسيى بۆرژوازى‬ ‫ئارايشتده‌كات و‪ ،‬بۆنمون ‌ه چاو له‌و كاران ‌ه‬ ‫ده‌پۆشێت ك ‌ه ديموكراسيترين و كۆماريترين‬ ‫بــۆرژواكــان ل ‌ه ئه‌مريكا يــان سويسرا دژى‬ ‫كرێكارانى مانگرتوو ده‌ينوێنن‪.‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬كايۆتسكيى حه‌كيم و دانا ده‌رهه‌ق‬ ‫به‌م شتان ‌ه بێده‌نگى هه‌ڵده‌بژێرێت! ئه‌م پياو‌ه‬ ‫سياسيي ‌ه زاناي ‌ه له‌و‌ه تێناگات ك ‌ه هه‌ڵبژاردنى‬ ‫بێده‌نگى له‌م باره‌يه‌وه‌‪ ،‬شتێكى سه‌خيف و‬ ‫ت هه‌ندێك چيرۆكى‬ ‫بێزراوه‌‪ .‬وا ب ‌ه باشتر ده‌زانێ ‌‬ ‫منااڵنه‌ى وه‌ك ئه‌مه بۆ كرێكارا ‌ن بگێڕێته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ديموكراسى بريتيي ‌ه ل ‌ه (پاراستنى كه‌مينه‌يه‌ك‪-‬‬ ‫‪.‌)protecting the minority‬گه‌رچى‬ ‫جێى بــاوه‌ڕكــردن نيه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئيتر فاكت و‬ ‫ڕاستييه‌‪[ .‬ئه‌ويش]ل ‌ه هاوينى هه‌زار و نۆسه‌د و‬ ‫هه‌ژده‌يه‌مين ساڵى له‌دايكبوونى مه‌سيحدا[وات ‌ه‬ ‫‪ ،]1918‬ل ‌ه پێنجه‌مين ساڵى كوشتوبڕى‬ ‫جيهانيى ئيمپرياليستيدا[وات ‌ه پێنجه‌م ساڵى‬ ‫ش ـه‌ڕى جيهانيى يـه‌كـه‌م]‪ ،‬و خه‌فه‌بوون و‬ ‫خنكانى كه‌مين ‌ه ئه‌نته‌رناسيۆنالييه‌كان(وات ‌ه ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌ى خيانه‌تيان ل ‌ه سۆسياليزم نه‌كردووه‬ ‫وه‌ك‪ :‬ڕينۆدله‌كان و لۆنگه‌كان و شيدمانه‌كان‬ ‫و كايۆتسكييه‌كان و هاندرسۆنه‌كان و وێبه‌كان‬ ‫و هتد‌)‪ .‬له‌باره‌ى هه‌موو"ديموكراسييه‌كان"ـى‬ ‫دونياوه‌‪ ،‬ئاغاى كايۆتسكيى زانا ب ‌ه ده‌نگێكى‬ ‫شيرين و بگر‌ه زۆر شيرينيشه‌و‌ه ئــاوازى‬ ‫(پاراستنى كه‌مينه‌) ده‌چــڕێــت‪ .‬هه‌ركه‌س‬ ‫بيه‌وێت ده‌توانێت ئه‌م بابه‌ت ‌ه ل ‌ه الپه‌ڕ‌ه ‪15‬ى‬ ‫وتاره‌كه‌ى كايۆتسكيدا بخوێنێته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه الپه‌ڕه‌ى ‪16‬دا ‪ ...‬ئه‌م زات ‌ه عالم ‌ه باسى‬ ‫[حيزبى]ويگه‌كان و تۆرييه‌كانىئينگلته‌راتان بۆ‬ ‫ده‌كات ل ‌ه سه‌ده‌ى هه‌ژده‌دا‪.‬‬ ‫چ فــه‌زڵ و داناييه‌كى س ـه‌م ـه‌ره‌ي ـه‌! چ‬ ‫نۆكه‌رييه‌كى قه‌شه‌نگ ‌ه ل ـه‌ب ـه‌رده‌م ده‌رگــاى‬ ‫‌يه ل ‌ه‬ ‫بۆرژوازييدا! چ ئسلوبێكى موئه‌ده‌بانه ‌‌‬ ‫سوژده‌بردن بۆ سه‌رمايه‌داران و كلكه‌له‌قێ‬ ‫و ماچكردنى پــێ و پلياندا! ئـه‌گـه‌ر من‬ ‫كروپ يان شيدمان بومايه‌‪ ،‬كلمانسۆ ياخۆ‬ ‫ڕنۆدل بووماي ‌ه ئه‌وا ميليۆنان پاره‌م ده‌دايه‌‬ ‫كايۆتسكى و ماچى يه‌هوداييم ده‌كــرده‌‬ ‫نسيبى‪ ،‬له‌به‌رامبه‌ر كرێكاراندا ستايشمده‌كرد‬ ‫و‪ ،‬ل ـه‌ب ـه‌رامــب ـه‌ر كه‌سانێكى "ب ـه‌ڕێــز"ـــى‬ ‫وه‌ك كايۆتسكيدا‪" ،‬يه‌كێتى و يه‌كگرتنى‬ ‫سۆسياليزم"م پێشنيارده‌كرد‪ .‬نوسين دژى‬ ‫ديكتاتۆريه‌تى پرۆليتاريا‪ ،‬قسه‌كردن ده‌رباره‌ى‬ ‫ويگه‌كان و تۆرييه‌كانى ئينگلته‌را ل ‌ه سه‌ده‌ى‬ ‫هه‌ژده‌دا‪ ،‬هه‌وڵدان بۆ قه‌ناعه‌تكردن به‌وه‌ى ك ‌ه‬ ‫ديموكراسى بريتيي ‌ه ل ‌ه "پاراستنى كه‌مينه‌"‪،‬‬ ‫و بێده‌نگبوون ل ‌ه ئاست ئه‌و كوشتارگه‌يه‌ى‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه كۆمارى "ديموكراسى"ـى ئه‌مريكادا‬ ‫دژى ئه‌نته‌رناسيۆناليسته‌كان پياده‌ده‌كرێت‪:‬‬ ‫مه‌گه‌ر ئه‌مان ‌ه خزمه‌تكاريى نۆكه‌ران ‌ه نين له‌به‌ر‬ ‫ده‌رگاى بۆرژوازييدا؟‬ ‫ئاغاى كايۆتسكيى دانا‪ ،‬خاڵێكى"بێبايه‌خ"ى‬ ‫به‌ڕێكه‌وتيش‬ ‫"له‌بيركردووه"‪-...‬هه‌رده‌بێت‬ ‫له‌بيرى كردبێت‪ ،-‬ئه‌ويش ئه‌وه‌ي ‌ه كه‌‪ :‬حيزبى‬ ‫حاكم‪ ،‬ديموكراسيى بۆرژوازيى پاراستنى كه‌مينه‌‬ ‫ته‌نيا ب ‌ه حيزبى بۆرژوازى ده‌به‌خشێت‪ ،‬به‌اڵم بۆ‬ ‫پرۆليتاريا ده‌رهه‌ق ب ‌ه هه‌ر پرسێكى جدى‪ ،‬قووڵ‬ ‫و بنه‌ڕه‌تى‌‪ ،‬له‌جياتيى "پاراستنى كه‌مينه‌"بارى‬ ‫نائاسايى يــاخــود كوشتوبڕ و كوشتارگ ‌ه‬ ‫دێته‌دى‪ .‬ديموكراسى تا كامڵتر بێت‪،‬ب ‌ه هه‌مان‬ ‫ڕاد‌ه له‌كاتى درووستبوونى هه‌ر ناكۆكييه‌كى‬ ‫سياسيى قووڵدا ك ‌ه بۆ بۆرژوازى مه‌ترسيدار‬ ‫بێت‪ ،‬ئه‌وا له كوشتوبڕ يان شه‌ڕى ناوخۆوه‌‬ ‫نزيكترده‌بێت‌‪.‬ئاغاى كايۆتسكى ده‌يتوانىئه‌م‬ ‫"ياسا"يه‌ى ديموكراسيى بــۆرژوازى سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه ڕووداوى (دريفۆس) بخاته‌ڕوو ل ‌ه فه‌ڕه‌نساى‬ ‫كۆمارييدا‪ ،‬سه‌باره‌ت ب ‌ه ناحه‌قيكردن به‌رامبه‌ر‬ ‫ب ‌ه ڕه‌شپێسته‌كان و ئه‌نته‌رناسيۆناليسته‌كان ل ‌ه‬ ‫كۆمارى ديمۆكراسيى ئه‌مريكادا‪ ،‬به‌رامبه‌ر ب ‌ه‬ ‫ئێرله‌ندا و ئۆليسته‌ر ل ‌ه ئينگلته‌راى ديموكراتيك‬ ‫‪ ،‬سه‌باره‌ت ب ‌ه ڕاوه‌دوونانى به‌لشه‌فيكه‌كان و‬ ‫قه‌اڵچۆكردن ل ‌ه دژيان ل ‌ه نيسانى ‪1917‬داله‌‬ ‫كۆمارى ديموكراسيى ڕوسيادا‪ .‬من به‌ئه‌نقه‌ست‬ ‫هه‌ندێك نمون ‌ه دێنمه‌و‌ه ك ‌ه ته‌نيا په‌يوه‌نديى ب ‌ه‬ ‫سه‌رده‌مى جه‌نگه‌و‌ه نه‌بووه‌‪ ،‬به‌ڵكو په‌يوه‌نديى‬ ‫ب ‌ه سه‌رده‌مى ئاشتيى به‌ر ل ‌ه جه‌نگيشه‌و‌ه‬ ‫هه‌يه‌‪ .‬ئاغاى كايۆتسكيى زمانلوس پێى باشتر‌ه‬ ‫چاو له‌م ڕاستييانه‌ى سه‌ده‌ى بيست‌بپۆشێت‪،‬‬ ‫و له‌جياتيى ئه‌و‌ه هه‌ندێك بابه‌تى هێجگار تاز‌ه‬ ‫و زۆر سه‌رنجڕاكێش و زۆر فێركه‌ران ‌ه و گه‌لێك‬

‫گرنگ بۆ كرێكاران باسبكات‪ ،‬ئه‌ويش له‌باره‌ى‬ ‫ويگه‌كان و تۆرييه‌كانى سه‌ده‌ى هه‌ژده‌وه‌‪.‬‬ ‫پارله‌مانى بۆرژوازى وه‌ك نمون ‌ه وه‌ربگرن‪.‬‬ ‫ئاخۆ ده‌كرێت وێناى ئه‌وه‌بكه‌ين ك ‌ه كايۆتسكيى‬ ‫دانا‪ ،‬هيچكاتێ ئه‌و بابه‌ته‌ى نه‌بيستوو‌ه ك ‌ه‬ ‫چه‌نده‌ديموكراسى په‌ره‌سه‌ندنێكى زياتر‬ ‫به‌خۆيه‌و‌ه ببينێت‪ ،‬ئ ـه‌وا ب ‌ه هه‌مان ڕاد‌ه‬ ‫بۆرس و بانكداران‪ ،‬پارله‌مان ‌ه بۆرژوازييه‌كان‬ ‫ده‌كه‌ن ‌ه پاشكۆى خۆيان؟ لێره‌دا نابێت ئه‌و‬ ‫ده‌ره‌نجامگيريي ‌ه بكه‌ين ك ‌ه نابێت سود ل ‌ه‬ ‫پارله‌مانى بــۆرژوازى ببينين(به‌لشه‌فيكه‌كان‬ ‫ب ‌ه سه‌ركه‌وتنێكى ئه‌وتۆو‌ه سوديان لێوه‌رگرت‬ ‫ك ‌ه ده‌توانين بڵێين هيچ حيزبێك ل ‌ه جيهاندا‬ ‫له‌م ڕووه‌و‌ه ب ‌ه تۆزى پێياندا ناگات‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫لـ ‌ه ســااڵنــى ‪ 1912‬تــا ‪ 1914‬ئێم ‌ه هه‌موو‬ ‫كورسييه‌كانى دۆماى چواره‌ممان به‌ده‌ستهێنا)‪.‬‬ ‫به‌اڵم لێره‌دا ئه‌و ده‌ره‌نجامگيريي ‌ه درووستده‌بێت‬ ‫ك ‌ه ته‌نيا ليبراڵێكده‌توانێت كه‌موكورتيى‬ ‫مێژوويى و مه‌رجداربوونى پارله‌مانتاريزمى‬ ‫بۆرژوازى له‌بيربكات‪ ،‬وه‌كچۆن كايۆتسكى ئه‌م‬ ‫پرس ‌ه له‌بيرده‌كات‪ .‬خه‌ڵكانى سته‌مديد‌ه ل ‌ه‬ ‫ديموكراسييترين واڵتى بۆرژوازييشدا‪ ،‬ل ‌ه هه‌ر‬ ‫هه‌نگاوێكدا ڕووبــه‌ڕووى ئه‌و ناكۆكيي ‌ه زه‌ق ‌ه‬ ‫ده‌بنه‌و‌ه ك ‌ه له‌نێوان يه‌كسانيى ڕواڵه‌تى ك ‌ه‬ ‫(ديموكراسى)ـى سه‌رمايه‌داران بانگه‌شه‌ى‬ ‫ده‌كــات و‪ ،‬هــه‌زاران كه‌موكورتيى واقيعى و‬ ‫ئه‌و فڕوفێاڵنه‌شى ك ‌ه پرۆليتاره‌كان ده‌كات ‌ه‬ ‫كۆيله‌ى كرێگرته‪ ،‬هه‌يه‌‪ .‬ئ ـه‌م ناكۆكى و‬ ‫ناته‌باييه‌ي ‌ه كـ ‌ه چــاوى كۆمه‌اڵنى خه‌ڵك‬ ‫بـ ‌ه ڕووى ڕزي ــوى و درۆزنـــى و دووڕوويـــى‬ ‫سه‌رمايه‌دارييدا ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬هه‌ر ئه‌م ناكۆكييه‌ي ‌ه‬ ‫ك ‌ه بانگه‌شه‌كاران و ڕه‌واجپێده‌رانى سۆسياليزم‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر كۆمه‌اڵنى خه‌ڵكدا ئاشكراى ده‌كه‌ن‬ ‫و ســڕى هه‌ڵده‌ماڵن‪( ،‬تــاكــو!) ئاماده‌يان‬ ‫بكه‌ن بۆ شۆڕش! به‌اڵم كاتێك ك ‌ه سه‌رده‌مى‬ ‫شۆڕشه‌كان ده‌ستى‌پێكرد‪،‬كايۆتسكى پشتى‬ ‫تێكرد و ده‌ستيكرد‌ه ئاوازخوێندن به‌سه‌ر فه‌خر‬ ‫و فه‌زيڵه‌تى ديموكراسيى ڕووه‌و سه‌ره‌مه‌رگى‬ ‫بۆرژوازييدا‪.‬‬ ‫ديموكراسيى پرۆليتارى‪ ،‬ك ‌ه حكومه‌تى‬ ‫شـــورايـــى(‪)Soviet government‬‬ ‫يه‌كێك ‌ه ل ‌ه فۆرمه‌كانى‪ ،‬گه‌ش ‌ه و مه‌ودايه‌كى‬ ‫داوه‌تــ ‌ه ئه‌و ديموكراسييه‌ى ك ‌ه په‌يوه‌ست ‌ه‬ ‫ب ‌ه زۆرينه‌ى زۆرى خه‌ڵكه‌و‌ه وات ‌ه چه‌وساو‌ه‬ ‫و زه‌حــمـه‌تــكــێــشــانـه‌وه‌‪ ،‬ك ـ ‌ه ل ـ ‌ه جيهاندا‬ ‫هاوتاى نـه‌بــووه‌‪ .‬نوسينى كتێبێكى تـه‌واو‬ ‫له‌سه‌ر ديموكراسى‪ ،‬وات ـ ‌ه ئـه‌و ئيشه‌ى ك ‌ه‬ ‫كايۆتسكى كردوويه‌تى و دوو په‌ڕه‌ى له‌باره‌ى‬ ‫ديكتاتۆريه‌ته‌و‌ه نوسيو‌ه و ده‌يان په‌ڕه‌شى‬ ‫له‌باره‌ى (ديموكراسيى بێگه‌رد)ـه‌و‌ه نوسيوه‌‪،‬‬ ‫و هاوكات ئه‌م مه‌سه‌له‌يه‌شى نه‌بينيوه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫خۆى بۆخۆى به‌ماناى به‌الڕێدابردنى ته‌واوى‬ ‫شته‌كه‌ي ‌ه ب ‌ه شێوازێكى ليبراڵى‪.‬‬ ‫سياسه‌تى ده‌ره‌كى(‪)foreign policy‬‬ ‫بێنن ‌ه بـه‌رچــاوى خۆتان‪ .‬ل ‌ه هيچ واڵتێكى‬ ‫بــۆرژوازيــيــدا ت ـه‌نــان ـه‌ت ديموكراسيترين‬ ‫واڵتيشياندا‪ ،‬ئه‌م سياسه‌ت ‌ه ئاشكرا نيه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫هه‌موو اليه‌كه‌و‌ه خه‌ڵك و گه‌ل فريوده‌ده‌ن‪:‬ل ‌ه‬ ‫فه‌ڕه‌نساى ديموكراسى‪ ،‬ل ‌ه سويسرا‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ئه‌مريكا و ئينگلته‌را ئه‌م كار‌ه ب ‌ه ڕووبه‌رێكى‬ ‫سه‌دقات فراوانتر و شاره‌زايانه‌تر ل ‌ه باقيى‬ ‫واڵتــانــى تــر ئ ـه‌نــجــامــده‌درێــت‪ .‬حكومه‌تى‬ ‫سۆڤيه‌ت‪ ،‬به‌شێوه‌يه‌كى شۆڕشگێڕان ‌ه سڕ و‬ ‫تڕى سياسه‌تى ده‌ره‌كيى هه‌ڵماڵى‪ .‬كايۆتسكى‬ ‫له‌م مه‌سه‌له‌ي ‌ه تێنه‌گه‌يشتوو‌ه و له‌مه‌ڕ ئه‌م‬ ‫مه‌سه‌له‌ي ‌ه بێده‌نگيى هه‌ڵبژاردووه‌‪ ،‬له‌كاتێكدا‬ ‫له‌سه‌رده‌مى جه‌نگ ‌ه تااڵنكارييه‌كان و ڕێكه‌وتن ‌ه‬ ‫نهێنييه‌كان سه‌باره‌ت ب ‌ه "قه‌ڵه‌مڕه‌وه‌كانى‬ ‫نفوز"(واته‌سه‌باره‌ت ب ‌ه دابه‌شكردنى جيهان‬ ‫له‌اليه‌ن سه‌رمايه‌داره‌تااڵنكه‌ره‌كانه‌‌وه‌) ئه‌م‬ ‫پرس ‌ه هه‌ڵگرى بايه‌خێكى سه‌ره‌كييه‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫پرسى ئاشتى‪ ،‬پرسى مان و نه‌مانى ده‌يان‬ ‫مليۆن مرۆڤ ‌ه ك ‌ه په‌يوه‌ست ‌ه پێيه‌وه‌‪.‬‬ ‫بينا و بونيادى ده‌وڵ ـه‌ت بێنن ‌ه به‌رچاوى‬ ‫خۆتان‪ .‬كايۆتسكى خۆى ئااڵندۆت ‌ه "هه‌ندێك‬ ‫خاڵى ب ـێ‌بــاي ـه‌خ"و تـه‌نــانـه‌ت هه‌ڵبژاردنى‬ ‫"نــاڕاســت ـه‌وخــۆ"(ل ـ ‌ه ده‌ســتــورى يه‌كێتيى‬ ‫سۆڤيه‌تدا) به‌اڵم ل ‌ه ماهيه‌ت و كرۆكى بابه‌ته‌ك ‌ه‬ ‫تێنه‌گه‌يشتووه‌‪.‬ئه‌و‪ ،‬ل ‌ه ماهيه‌تى چينايه‌تيى‬ ‫ده‌زگاى ده‌وڵه‌ت‪ ،‬ماشێنى ده‌وڵه‌ت تێناگات‪.‬‬ ‫سه‌رمايه‌داران ل ‌ه ديموكراسيى بۆرژوازييدا به‌هۆى‬ ‫هه‌زاران فێڵ و ته‌ڵه‌كه‌وه‌‪ ،‬تاكو ديموكراسيى‬ ‫"بێگه‌رد"په‌ره‌سه‌ندووتر بێت ئه‌وا ئه‌م فێڵ و‬ ‫ته‌ڵه‌كان ‌ه شاره‌زايانه‌تر و ڕاسته‌وڕاستتره‌‪ ،‬و‬ ‫كۆمه‌اڵنى خه‌ڵك ل ‌ه كارگێڕى (ده‌وڵه‌تدارى)‬

‫و ئــازاديــى كــۆڕوكــۆبــوونـه‌و‌ه و چاپكراو و‬ ‫هــتــددوورده‌خ ـه‌ن ـه‌وه‌‪ .‬حكومه‌تى سۆڤيه‌ت‪،‬‬ ‫يه‌كه‌مين حكومه‌ت ‌ه ل ‌ه جيهاندا(گه‌ر بشمانه‌وێت‬ ‫وردتر بين ئه‌وا دووه‌مين حكومه‌ته‌‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫كۆمۆنه‌ى پاريسيش ئه‌مه‌ى ده‌ست پێكردبوو)‬ ‫ك ‌ه كۆمه‌اڵنى خه‌ڵك‪ ،‬وات ‌ه سته‌ملێكراوان‪ ،‬به‌ره‌و‬ ‫ده‌وڵه‌تدارى ڕاده‌كێشێت‪ .‬ڕێگاى به‌شداريكردن‬ ‫لـ ‌ه پارله‌مانى بــۆرژوازيــيــدا(ك ـ ‌ه هيچكاتێ‬ ‫پرسى زۆرجدى ل ‌ه ديموكراسيى بۆرژوازييدا‬ ‫چاره‌سه‌رناكات‪ -‬بۆرس و بانكه‌كان ئه‌م پرسان ‌ه‬ ‫چاره‌سه‌رده‌كه‌ن) به‌هۆى ه ـه‌زاران كۆسپ و‬ ‫ڕێگره‌و‌ه ب ‌ه ڕووى خه‌ڵكانى زه‌حمه‌تكێشدا‬ ‫داخـــراوه‌‪ .‬كرێكارانيش ب ‌ه باشترين شێو‌ه‬ ‫تێده‌گه‌ن و هه‌ستى پێده‌كه‌ن‪ ،‬ده‌يبينين و دركى‬ ‫ده‌كه‌ن ك ‌ه پارله‌مانى بۆرژوازى ده‌زگايه‌كى نامۆ‬ ‫و غه‌ريب ‌ه و دارده‌ستى سته‌مكاريىبۆرژوازيي ‌ه‬ ‫دژى پرۆليتاريا‪ ،‬ده‌زگــاى چينى دوژمــن و‬ ‫كه‌مينه‌يه‌كى چه‌وسێنه‌ره‌‪.‬‬ ‫شوراكان(‪ ،)Soviet‬ڕێكخراوى ڕاسته‌وخۆ‬ ‫و بێ‌نێوانگرى خه‌ڵكانى زه‌حمه‌تكێش و‬ ‫سته‌ملێكراو خۆيانن‪ ،‬ڕێكخراوێكن ك ‌ه ئه‌و‬ ‫كاره‌يان بۆ ئاسانده‌كات ك ‌ه خۆيان ده‌وڵه‌ت‬ ‫ببه‌نه‌ڕێو‌ه و به‌هه‌رجۆرێك ك ‌ه بيانه‌وێت كارگێڕى‬ ‫بنوێنن‪ .‬له‌م نێوانه‌دا‪ ،‬به‌تايبه‌ت پێشه‌نگ و‬ ‫پێشڕه‌وانى زه‌حمه‌تكێشان و چه‌وساوه‌كان‪،‬‬ ‫واته‌پرۆليتارياى شارنشين خاوه‌نى ئه‌و فه‌زڵ و‬ ‫ئيجابيه‌ته‌ي ‌ه كه به‌هۆى دامه‌زراو‌ه گه‌وره‌كانه‌و‌ه‬ ‫ب ‌ه باشترين شێو‌ه يه‌كيگرتووه‌‪ :‬هه‌ڵبژاردن و‬ ‫چاودێريكردن به‌سه‌ر هه‌ڵبژێراوه‌كانه‌و‌ه به‌الى‬ ‫ئه‌وه‌و‌ه ل ‌ه هه‌ر شتێكى تر ئاسانتره‌‪ .‬ڕێكخراوى‬ ‫شورايى‪ ،‬ب ‌ه شێوه‌يه‌كى خۆڕسك و ئۆتۆماتيكى‬ ‫مه‌سه‌له‌ى يه‌كێتيى هه‌موو زه‌حمه‌تكێشان و‬ ‫چه‌وساوه‌كان سه‌باره‌ت ب ‌ه پێشه‌نگه‌كه‌يان‪،‬‬ ‫واتـ ‌ه پرۆليتاريا‪ ،‬ئاسانده‌كاته‌وه‌‌‪ .‬ده‌زگــا و‬ ‫دامه‌زراوه‌ى ده‌وڵه‌تيى بۆرژوازى واته ده‌زگاى‬ ‫بۆرۆكراسيى ئيمتيازاتى سه‌روه‌ت و ئيمتيازاتى‬ ‫خوێندنى بۆرژوازى و د‌هم‌چه‌وركردن و هتد(كه‌‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه ديموكراسيى بۆرژوازى پێشكه‌وتووتر‬ ‫بێت‪ ،‬ئه‌وا ئه‌م ئيمتيازان ‌ه به‌فيعلى هه‌مه‌ڕه‌نگتر‬ ‫ده‌بن)‪ .‬هه‌موو ئه‌مان ‌ه ل ‌ه ڕێكخراوى شوراييدا‬ ‫له‌ناوده‌چن‪ ،‬ئازاديى چاپ و باڵوكردنه‌و‌ه ڕه‌هه‌نده‌‬ ‫ڕياكارييه‌كه‌ى خۆيان له‌ده‌ستده‌ده‌ن‪،‬چونك ‌ه‬ ‫چاپخان ‌ه و كاغه‌ز ل ‌ه بۆرژوازى ده‌سه‌نرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه هه‌مان شێو‌ه هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ بيناكان‪،‬‬ ‫كۆشكه‌كان و بااڵخانه‌كان و ماڵى موڵكداراندا‬ ‫ده‌كرێت‪ .‬حكومه‌تى سۆڤيه‌ت‪ ،‬بێ‌ي ‌هك‌ودوو‬ ‫ه ـه‌زاران بااڵخانه‌ى له‌م باشترين بااڵخانان ‌ه‬ ‫ل ‌ه چه‌وسێنه‌ران سه‌نده‌و‌ه و به‌م جۆر‌ه مافى‬ ‫كۆڕوكۆبوونه‌وه‌ى ب ‌ه كۆمه‌اڵنى خه‌ڵك به‌خشى‬ ‫ك ‌ه مليۆنێك جار"ديموكراسييانه‌تر"ـ ‌ه ‌و به‌بێ‬ ‫ئه‌و‌ه ديموكراسى جگ ‌ه ل ‌ه فڕوفێڵ هيچى تر نيه‌‪.‬‬ ‫هه‌ڵبژاردنى ناڕاسته‌وخۆى شورا نامحه‌لييه‌كان‪،‬‬ ‫پێكهێنانى كۆنگره‌ى شوراكان ئاسانترده‌كات‬ ‫و كۆىده‌زگاى ده‌وڵه‌تى هه‌رزانتر و جوواڵوتر‬ ‫ده‌كـــات و‪ ،‬لـ ‌ه سـه‌رده‌مــێــكــدا كـ ‌ه ژيــان ل ‌ه‬ ‫جۆشوخرۆشداي ‌ه و پێويست ‌ه به‌زوويى نوێنه‌رى‬ ‫محه‌ليى خۆت بانگبكه‌يت يان بينێريت بۆ‬ ‫كۆنگره‌ى گشتيى شوراكان‪ ،‬ئه‌وا ئه‌م ده‌زگاي ‌ه‬ ‫بۆ كرێكاران و جووتياران ئاسانترده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ديموكراسيى پرۆليتارى‪ ،‬ي ـه‌ك مليۆن‬ ‫جــارل ـ ‌ه هــه‌ر ديموكراسييه‌كى بــــۆرژوازى‬ ‫ديموكراسييانه‌تره‌‪ .‬حكومه‌تى سۆڤيه‌ت‪،‬‬ ‫ي ـه‌ك مليۆن جــار ديموكراسييانه‌تر‌ه له‌‬ ‫ديموكراسيترينى هه‌ركۆمارێكى بــۆرژوازى‪.‬‬ ‫ڕه‌نگبوو ته‌نيا كه‌سێك له‌م بابه‌ت ‌ه تێنه‌گات‬ ‫ك ‌ه يان خزمه‌تكارى به‌ئه‌نقه‌ستى بۆرژوازييه‌‪،‬‬ ‫ياخود له‌ڕووى سياسييه‌و‌ه به‌ته‌واوى مردبێت‬ ‫و ژيانى ڕاسته‌قين ‌ه له‌ناو ته‌پوتۆزى كتێب ‌ه‬ ‫بۆرژوازييه‌كاندا نه‌بينێت و خورافه‌ته‌كانى‬ ‫بۆژوا‪-‬ديموكراتيك دزه‌ى كردبێت ‌ه ناو تانوپۆى‬ ‫وج ــوديــه‌وه‌‪ ،‬و بــه‌م ج ــۆر‌ه به‌شێوه‌يه‌كى‬ ‫ئۆبێكتيڤ و بابه‌تييان ‌ه خۆى كردبێت ‌ه نۆكه‌رى‬ ‫بــــۆرژوازى‪ .‬ده‌شيا ته‌نيا ئ ـه‌و كه‌س ‌ه له‌م‬ ‫مه‌سه‌له‌ي ‌ه تێنه‌گات ك ‌ه نه‌توانێت ل ‌ه ڕوانگه‌ى‬ ‫چين ‌ه سته‌مديده‌كانه‌و‌ه پرسه‌ك ‌ه بخات ‌ه به‌رباس‪.‬‬ ‫ئــايــا ل ـ ‌ه جيهاندا‪ ،‬هيچ واڵتــێــك له‌ناو‬ ‫ديموكراسيترين واڵتانى بۆرژوازييدا بوونى‬ ‫هه‌ي ‌ه ك ‌ه تيايدا كرێكارى ئاسايىناوخه‌ڵكه‌كه‌و‬ ‫كرێكارىكرێگرته‌ى ئاسايى ناوكێڵگه‌يان‬ ‫به‌گشتى نيمچه‌‌پرۆليتارى گوندنشين(وات ‌ه‬ ‫نوێنه‌رى خه‌ڵكانى سته‌مديد‌ه ك ‌ه زۆرينه‌ى زۆرى‬ ‫خه‌ڵك پێكدێنن) ته‌نانه‌ت گه‌ر به‌شێوه‌يه‌كى‬ ‫[ڕێــژه‌يــى و] نزيكيش بــێــت‪ ،‬هاوشێوه‌ى‬ ‫ڕوسيا ئازاديى پێكهێنانى كۆڕوكۆبوونه‌وه‌ى‬ ‫هه‌بێت ل ‌ه باشترين بااڵخانه‌كاندا؟ هه‌روه‌ها‬

‫بۆ ده‌ربڕينى فيكر و بيرۆكه‌كانى خۆى و‬ ‫به‌رگريكردن ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانى خۆى‬ ‫له‌گه‌ڵ ئازادييه‌كى وه‌هادا گه‌وره‌ترين چاپخان ‌ه‬ ‫و باشترين عه‌مبارى كاغه‌زى له‌به‌رده‌ستدا‬ ‫بێت و‪ ،‬به‌هۆى ئازادىيه‌كى لـه‌م جــۆره‌و‌ه‬ ‫خه‌ڵكانى ناو چينه‌كه‌ى خۆى به‌ره‌و كارگێڕى‬ ‫و "به‌ڕێوه‌بردن"ـى كاروباره‌كانى واڵت هانبدات‬ ‫و به‌رزبكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ت ـه‌نــان ـه‌ت بــيــركــردن ـه‌و‌ه لــه‌م بابه‌ته‌ش‬ ‫گاڵته‌جاڕيي ‌ه ك ‌ه ئاغاى كايۆتسكى بتوانێت‬ ‫ل ‌ه هه‌ر واڵتێك وله‌ناو ته‌نانه‌ت هه‌زار كرێكار‬ ‫و كرێكارىشاره‌زاى كێڵگه‌دا تاك ‌ه نه‌فه‌رێك‬ ‫بدۆزێته‌و‌ه ك ‌ه دوودڵ بێت ل ‌ه وه‌اڵمدانه‌وه‌ى ئه‌م‬ ‫پرسياره‌دا‪ .‬كرێكارانى سه‌رتاپاى دونيا ك ‌ه له‌‬ ‫ڕۆژنام ‌ه بۆرژوازييه‌كانه‌و‌ه ك ‌هم‌كه‌م و پچڕپچ‌ڕ‬ ‫هه‌ندێك دانپيانان ل ـه‌بــاره‌ى حه‌قيقه‌ته‌و‌ه‬ ‫ده‌بيستن‪ ،‬ئيدى به‌شێوه‌يه‌كى غه‌ريزى‬ ‫اليه‌نگريى ل ‌ه كۆمارى سۆڤيه‌ت ده‌كه‌ن؛چونك ‌ه‬ ‫له‌وێ ديموكراسيى پرۆليتارى‪ ،‬وات ‌ه ديموكراسى‬ ‫بۆ ده‌ستكورتان ده‌بيننه‌وه‌‪ ،‬نه‌ك ديموكراسى‬ ‫بۆ سامانداران و سه‌روه‌تمه‌ندان كه‌‪ :‬هه‌موو‬ ‫جۆر‌ه ديموكراسييه‌كى بــۆرژوازى‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫باشترينه‌كه‌شى‪ ،‬به‌فيعلى هه‌ر به‌و جۆره‌يه‌‪.‬‬ ‫ده‌وڵ ـه‌تــدارى (و به‌ڕێوه‌بردنى كاروبارى‬ ‫واڵت) به‌ده‌ستى كاربه‌ده‌ست ‌ه بۆرژوازييه‌كان‬ ‫و پارله‌ماننشين ‌ه بۆرژوازييه‌كان و دادوه‌رانى‬ ‫بۆرژوازييه‌وه‌يه‌‪ .‬ئه‌مه‌ي ‌ه ئه‌و حه‌قيقه‌ت ‌ه ساد‌ه‬ ‫و به‌ڵگه‌نه‌ويست و بنبڕه‌ى ك ‌ه ده‌يان و سه‌دان‬ ‫مليۆن كه‌س ل ‌ه چينى سته‌ملێكراوى هه‌موو‬ ‫واڵت ‌ه بۆرژوازييه‌كان و له‌وانه‌ش ديموكراسيترين‬ ‫واڵتيان‪ ،‬به‌هۆى ئه‌زموونى ژيانى خۆيانه‌و‌ه لێى‬ ‫به‌ئاگان و هه‌موو ڕۆژێك هه‌ستى پێده‌كه‌ن و‬ ‫تێى‌ده‌گه‌ن‪.‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه ڕوسيا به‌گشتى ده‌زگاى بۆرۆكراسى‬ ‫تێكشكاو‌ه و داريــــان ب ـه‌س ـه‌ر ب ـه‌ردي ـه‌و‌ه‬ ‫نه‌هێشتووه‌‪.‬هه‌موو دادوه‌ر‌ه كۆنه‌كانيان‬ ‫فڕێداوه‌ته‌ده‌ره‌و‌ه و بارگ ‌ه و بنه‌ى پارله‌مانى‬ ‫بۆرژوازييان پێچاوه‌ته‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها ده‌زگايه‌كى‬ ‫نوێنه‌رايه‌تيى خستۆت ‌ه بــه‌رده‌م كرێكاران‬ ‫و جووتياران ك ‌ه چه‌ندقات به‌رده‌ستتره و‬ ‫شوراكانى ئه‌وانيان خسته‌جێى كاربه‌ده‌ست ‌ه‬ ‫بۆرۆكراسييه‌كانه‌وه‌‪ .‬يــان ب ‌ه ده‌ربڕينێكى‬ ‫تر‪ ،‬شوراكانى ئه‌وانيان خستۆت ‌ه سـه‌رووى‬ ‫كاربه‌ده‌ستانه‌و‌ه و شوراكانى ئه‌وانيان كردۆت ‌ه‬ ‫هه‌ڵبژێره‌رى دادوه‌ران‪ .‬ئه‌م ڕاستيي ‌ه به‌س ‌ه‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى حكومه‌تى سۆڤيه‌ت‪ ،‬وات ‌ه فۆرمى‬ ‫ديكتاتۆريه‌تى پرۆليتاريا‪ ،‬ك ‌ه يه‌ك مليۆن جار‬ ‫ديموكراسييتر‌ه ل ‌ه ديموكراسيترين كۆمارى‬ ‫بــۆرژوازى‪ ،‬ده‌بێت ‌ه مايه‌ى قبوڵكردنى هه‌موو‬ ‫چين ‌ه سته‌ملێكراوه‌كان‪.‬‬ ‫كايۆتسكى لـه‌م حه‌قيقه‌ت ‌ه تێناگات ك ‌ه‬ ‫بۆ ه ـه‌ر كرێكارێك قابيلى تێگه‌يشتن ‌ه و‬ ‫به‌ڵگه‌نه‌ويسته‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و "له‌بيريكردووه‌"‬ ‫و "له‌بيرى خــۆى بــردۆت ـه‌وه‌"ئ ـه‌م پرسيار‌ه‬ ‫بخاته‌ڕوو كه‌‪ :‬ديموكراسى بۆ كامچين؟ ئه‌و ل ‌ه‬ ‫گۆشه‌نيگاى ديموكراسيى "بێگه‌رد"ـه‌وه‌(وات ‌ه‬ ‫به‌بێ چينه‌كان؟ ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ى چينه‌كانه‌وه‌؟)‬ ‫داوه‌رى ده‌كات‪ .‬ئه‌و‪ ،‬وه‌ك شايلۆك[ك ‌ه يه‌كێكه‌‬ ‫ل ‌ه پاڵه‌وانه‌كانى كۆميدياى بازرگانى ڤينيسياى‬ ‫شكسپير] داوه‌رى ده‌كات‪( :‬پاوه‌ندێك گۆشت‪،‬‬ ‫پاوه‌ندێك گۆشت ‌ه و تــه‌واو)‪ .‬يه‌كسانى بۆ‬ ‫هه‌موان‪ ،‬گه‌رنا ديموكراسى بوونى نيه‌‪.‬‬ ‫لـــه‌ســـه‌رمـــان پــێــويــســتـ ‌ه پــرســيــار ل ‌ه‬ ‫كايۆتسكيى دانا‪ ،‬كايۆتسكيى "ماركسى!"و‬ ‫"سۆسياليست!"بكه‌ين‪:‬‬ ‫ئــايــا ده‌كــرێــت ل ـه‌نــێــوان چــه‌وس ــاو‌ه و‬ ‫چه‌وسێنه‌رادا يه‌كسانى هه‌بێت؟‬ ‫ئه‌م ‌ه شتێكى ترسناك و باوه‌ڕپێنه‌كراو‌ه ك ‌ه‬ ‫ئێم ‌ه ناچارين ل ‌ه كاتى گفتوگۆدا ده‌رباره‌ى كتێبى‬ ‫ئايدۆلۆژيى"ئه‌نته‌رناسيۆنالى‬ ‫پێشه‌وايه‌كى‬ ‫دووه‌م"‪ ،‬پرسيارێكى له‌م جۆره‌بكه‌ين‪ :‬به‌اڵم‬ ‫"مادام ده‌ستت داي ‌ه ئيشێكى سه‌خت و دژوار‪،‬‬ ‫ئيتر به‌ده‌ست پاشهاته‌كانيه‌وه‌بۆڵه‌بۆڵ مه‌كه‌"‪.‬‬ ‫كه‌سێك ك ‌ه ده‌يه‌وێت له‌باره‌ى كايۆتسكييه‌و‌ه‬ ‫بنوسێت‪ ،‬ئه‌وا ده‌بێت بۆ ئه‌م كابرا داناي ‌ه‬ ‫ڕوونيبكاته‌و‌ه ك ‌ه بۆچى له‌نێوان چه‌وساو‌ه و‬ ‫چه‌وسێنه‌ردا يه‌كسانى بوونى نيه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫‪ )1‬دموكراسى بـــورژوازى و دموكراسى‬ ‫پرولترى‪ ،‬انقالب پرولترى و كايوتسكى مرتد‪،‬‬ ‫برگرفت ‌ه از صفح ‌ه الكترونى‪ :‬كتابخان ‌ه كوچك‬ ‫سوسياليسم‪.‬‬

‫‪https://www.marxists.org/‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪prrk/ /1918 /archive/lenin/works‬‬ ‫‪democracy.htm‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )319‬دوشەممە ‪201٦/11/14‬‬

‫ئەو کۆڵەکانەی بیری ئایینییان راگرتوە‬ ‫(دیدێكی رەخنەیی)‬

‫خەرسەو مەحمود‬ ‫ێ ئایین‬ ‫دەگوترێت مــرۆڤ بەب ‌‬ ‫ێ بونی ئایین‬ ‫نــاژی‪ ،‬یــان بەب ‌‬ ‫ژیانی مرۆڤ كەلێنی تێدەكەوێت‪.‬‬ ‫لــێــكــۆڵــیــنــەوەو بـــەدواداچـــون‬ ‫زۆرن سەبارەت بــەوەی بۆچی‬ ‫مرۆڤەكان لەسەرجەم كۆمەڵگەو‬ ‫كەلتورو سەردەمە جیاوازەكاندا‪،‬‬ ‫بەدرێژایی مێژوی ئامادەبونی‬ ‫مــــرۆڤ لــــەم ســـەرزەویـــیـــە‪،‬‬ ‫ێ ئایین بژین‪،‬‬ ‫نەیانتوانیوە بەب ‌‬ ‫هەمیشەو بــەردەوام جۆرێك لە‬ ‫ئایینداریی ئامادەگیی هەبوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە لێرەدا بەشێوەیەكی‬ ‫دیــكــە هــەڵــوەســتــە لــەســەر‬ ‫ئایین دەكــەیــن كە بریتیە لە‬ ‫پرسیاركردن لەوەی ئەدی ئایین‬ ‫بەچی دەژی؟‬

‫دەبینین هەمیشە لەگەڵ باسكردنی مردندا‬ ‫ئایینشیان دێتەوە یاد‪ ،‬پێچەوانەكەشی‬ ‫هەر ڕاستەو هەر كە باسی ئایین هاتە‬ ‫پێشەوە‪ ،‬بیریان دەكەوێتەوە بابەتێك‬ ‫هەیە بۆ سەروەختی مردن و دوای مردن‬ ‫پێویستیمان پێیەتی‪ .‬لێرەوەیە كاتێك‬ ‫كەسێك خۆی لە تاوانێك دەپارێزێت‬ ‫یان بایەخ بەپەرستشێكی دیاریكراو یان‬ ‫سروتێكی ئایینی دەدات؛ یەكسەر ئەوەی‬ ‫دێتەوەبیر مردن هەیەو‪ ،‬دەبێت بۆ ئەو‬ ‫مردنە (ئایینییە) خۆی ئامادەبكات‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە بیركردنەوە لە مردن هاوڕێیە بە‬ ‫بیركردنەوە لە فریشتەو جنۆكەو جیهانی‬ ‫غەیب و ڕۆح‪ ،‬واتە ئەو جیهانەی ئینتیمای‬ ‫بۆ ئایین و بابەتە ئایینیەكان هەیە‪ ،‬نەك‬ ‫هەر ئەمەش‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ باسوخواسی‬ ‫مردندا یەكسەر خودا ئامادەیە‪ ،‬لەكاتی‬ ‫ئــاوڕدانــەوە لەمردن‪ ،‬ئــاوڕ لە خوداش‬ ‫دەدرێتەوە‪ ،‬بینینی مەرگ یەكسانە بە‬ ‫بینینی سێبەری خودا‪ ،‬هاوتایە بەبینینی‬ ‫دەسەاڵت و سزاو لێپرسینەوەی خودا‪،‬‬ ‫هەر بۆیە هەندێك لە بیریاران و لێكۆڵەران‬ ‫دەڵێن بونی خــودا بە بونی مەرگەوە‬ ‫پەیوەستە‪ .‬مەرگ هەیە بۆیە خوداش‬ ‫هەیە‪ ،‬لێرەدا سەیرەكە لەوەدایە زۆربەی‬ ‫جار بیركردنەوە لەمەرگ دەكەوێتە پێش‬ ‫بیركردنەوە لە خودا‪ ،‬ئەگەر لەسەرەتاشدا‬ ‫بیر لە خودا بكرێتەوە؛ ئەوا یەكسەر‬ ‫بەدوایدا یان لە پاڵیدا بیر لە مەرگیش‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬ ‫هۆكاری ئەم دیاردەیە یان بیرۆكەیەش‬ ‫ئــەوەیــە كــە جیهانی رۆح و دنیای‬ ‫لێپرسینەوەو پاداشت و سزا لــەدوای‬ ‫مەرگەوە دێتە پێش‪ ،‬بەو پێیەی ئەم‬ ‫بابەتانە لەناو ژیــانــدا بونیان نییە‪،‬‬ ‫ئایینەكانیش‪ ،‬ئیسالم وەك نمونە‪،‬‬ ‫لە چەند شوێنی كتێبە پیرۆزەكەیدا‬ ‫ێ « َأی َ َ‬ ‫ْنا‬ ‫ئایینداران بە مەرگ دەترسێن ‌‬ ‫ُ‬ ‫َت ُكونُوا یُدْڕ ْك ُك ُم ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ال� ْو ُت ۆڵ ْو كنت ْم ِفی‬ ‫وج ُم َ‬ ‫��شیَّ َدەٍ‪ :‬واتە‪ :‬لەهەر شوێنێك‬ ‫بُ � ُر ٍ‬ ‫بن مردن هەر پێتان دەگات‪ ،‬ئەگەر لە‬ ‫قەاڵ قایمەکانیشدا بن» ‪ /78‬النسا‌و‪. .‬‬ ‫فۡس ژَێ‌ئِقَ ەُ الۡ َم ِ‬ ‫وۡت‪/١٨٥‬‬ ‫« ُك ُّل َن‬ ‫ٍ‬ ‫ێ‌ل عمران‪ :‬هەمو كەسێك دەبێت مەرگ‬ ‫بچێژێت»‪ُ « .‬ق ْل إ َِّن ْ َ‬ ‫ال ْوتَ َّالژِی َت ِف ُّرونَ‬ ‫ێ ئەو‬ ‫ِم ْن ُه َف ِإنَّ ُه ُمڵاقِ ی ُك ْم»‪/٨‬الجمعە‪ :‬بڵـ ‌‬ ‫مەرگەی لێی ڕادەكەن بەدڵنیاییەوە پێتان‬ ‫دەگــات»‪ .‬ئەمە جگە لە فەرمودەكانی‬ ‫پەیامبەرەكەی و گوتەی پیاوچاكان‪:‬‬ ‫«كفی بالموت واعڤا‪ :‬ئەوەندە بەسە كە‬ ‫مەرگ ئامۆژگاریكار بێت»‪ ،‬واتە مەرگ‬ ‫بەسە بۆ ئــەوەی ئامۆژگاریمان بكات‪،‬‬ ‫لەهەڵە بمانگەڕێنێتەوە‪ .‬ئەی مەگەر ژیان‬ ‫ئامۆژگاریكار نییە؟! مەگەر هەر لە ژیان‬ ‫خۆیدا نییە كە بە خودی مەرگ خۆیشی‬ ‫ئاشنا دەبین؟! ژیان بەم هەمو روداو و‬ ‫كارەسات و بابەت و دەوڵەمەندییەوە‬ ‫كە هەیەتی و لێوانلێوە لە بێشومار‬ ‫بابەتی سەیرو سەرنجڕاكێش و ترسێنەرو‬ ‫وریــاكــەرەوە‪ ،‬پڕە لەو بابەتانەی نەك‬ ‫هەر مانا بەبیركردنەوەو وریابونەوە و‬ ‫ئامۆژگاری دەبەخشن‪ ،‬بەڵكو هەر ژیان‌و‬ ‫ئەم دیــاردەو كارەساتانە خۆیەتی مانا‬ ‫بەمەرگیش دەبەخشێت‪.‬‬

‫زۆربەی جار پرسیاركردنەكە ئاراستەی‬ ‫مرۆڤ كراوە كە بۆچی بەبێ‌ ئایین ناژی‪،‬‬ ‫یان پێداویستیی ئەو لەبارەی ئایینەوە لە‬ ‫چیدا خۆی نمایشدەكات‪ ،‬بەاڵم سەبارەت‬ ‫بەوەی ئایا ئایین بۆخۆی لەڕێی چییەوە‬ ‫بەردەوامیی بەخۆی دەدات‪ ،‬هێزو وزەو‬ ‫پشتیوانی لە چییەوە دەخوازێت‪ ،‬ئەمەیان‬ ‫بابەتێكی دەستبۆنەبراو و ئاوڕلێنەدراوەیە‪،‬‬ ‫لە كۆمەڵگەی ئێمەو هاوشێوەكانیشیدا‬ ‫بەشێوەیەكی تایبەت‪.‬‬ ‫لەو ڕوانگەیەوە ئێمە كۆمەڵگەیەكی‬ ‫ئایینیی ترادسیۆنالین‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫خاوەنی كەلتوری دواكەوتوی مەعریفین‪،‬‬ ‫لــەبــەر ئ ــەوە پــرســیــاركــردن نــەك هەر‬ ‫لەسەر ئایین و بابەتەكانی‪ ،‬كە بابەتی‬ ‫موقەدەس و بەجێهێڵراون‪ ،‬بەڵكو هەر‬ ‫لە بنەڕەتدا پرسیاركردن لە كەلتوری‬ ‫خێڵەكیانەی ئێمەدا بەمانا فیكریی و‬ ‫مەعریفیە ڕاستەقینەكەی لەدایكنەبوە‪،‬‬ ‫لێرەوە تەنانەت ئەو هۆكارانەش كە لە‬ ‫كۆمەڵگەی ئێمەو هاوشێوەكانیدا دەبنە‬ ‫پاڵنەری ئایینداریی‪ ،‬واتە ئێمە تەنانەت‬ ‫ئەوەش نازانین بۆچی ئایینداریی دەكەی‬ ‫و خواستی ڕاستەقینەی ئێمە بۆ ئایین‬ ‫لە چیەوە سەرچاوەی گرتوە‪ ،‬نەخوازەاڵ‬ ‫پرسیاركردن لەوەی ئایین بۆ خۆی لەسەر‬ ‫چ پایەیەك وەستاوە یان خودی ئایینداریی‬ ‫خۆراك لەكوێوە وەردەگرێت؟ مەبەستی‬ ‫ئێمە لەم بابەتەدا سەبارەت بەو هۆكارانەی‬ ‫ئاییندارییان پێوە بــەنــدە‪ ،‬زیــاتــر لە‬ ‫پەیوەندیدا بە ئاییندارییەكی تەقلیدییەوە‬ ‫لێیان دەدوێــیــن‪ ،‬ئەگەرنا هەندێك لەو‬ ‫هۆكارانە لەهەمو كۆمەڵگەیەكداو لە هەمو‬ ‫جۆرێك لە ئاینداریدا بونیان نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لە بنەڕەتدا هۆكاری دیكەی نائایینین‪ ،‬كە‬ ‫ڕەنگە لە كۆمەڵگە دواكەوتوەكاندا ئەو‬ ‫هۆكارانە سایكۆلۆژیی بن یان كەلتوری‪،‬‬ ‫وابــەســتــە بــن بــە چۆنیەتی خواستە‬ ‫‪-2‬نەمری‪:‬‬ ‫دەرونیی و كۆمەاڵیەتیی و خورافییەكانی‬ ‫ئــەوەی بابەتی مەرگی مەترسیدار‬ ‫ئــەو كۆمەڵگانەی بۆ هەمو شتێك و‬ ‫هەمو كایەیەكی ژیــان هــەر بۆ ئایین كــردوە بریتییە لە كۆتاییهاتنی ژیان‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ .‬واتە هۆكارەكانی ئایینداریی بەتەواوی‪ ،‬واتە بە ئاكامگەیشتنی ژیان و‬ ‫لەكۆمەڵگە موحافیزكارەكاندا دەشێت بونی مرۆڤ‪ ،‬لەبەر ئەوە ئەركی سەرەكیی‬ ‫نائایینیی بن‪ ،‬لێرەدا هەوڵدەدەین هەندێك ئایین بەخشینی بیرۆكەی نەمرییە‬ ‫لەو هۆكارانە بەكورتی بخەینەڕو كە بە بــەمــرۆڤ‪ ،‬قەناعەتهێنانە بــەوەی كە‬ ‫زۆریی لەكۆمەڵگە دواكەوتوەكاندا‪ ،‬وەك ژیانی مرۆڤ تەنیا لەژیانی پێش مردندا‬ ‫ئاماژەمان پێدا‪ ،‬دەبنە هۆی ڕاگرتن و كورتنابێتەوە‪ ،‬بەڵكو دوای مردنیش‬ ‫و بــۆ هەتا هەتایە ڕۆحــی مــرۆڤ بە‬ ‫مانەوەی ئایین و بەردوامیپێدانی‪:‬‬ ‫زیندویی دەمێنێتەوە‪ .‬ئەمەش مژدەدانە‬ ‫بەو كەسانەی لە ژیانێكی سەخت و پڕ‬ ‫‪-1‬مردن‪:‬‬ ‫ئازارو چەرمەسەریدا ژیاون و‪ ،‬بەخشینی‬ ‫بەگشتی‪،‬‬ ‫ئایینداران‬ ‫گەر سەرنجبدەینە‬ ‫گەشبینینە بەو مرۆڤە بەدبەختانەی لە‬ ‫بەتایبەتی‪،‬‬ ‫تەقلیدییەكانیشیان‬ ‫ستایلە‬ ‫تــەواوی ژیانی خۆیاندا بە ئارامیی و‬

‫ئاسودایی نەگەیشتون‪ ،‬یان بەختەوەرییان‬ ‫لە تەمەنیایندا تاقینەكردۆتەوە‪.‬‬ ‫دیوێكی دیكەی بابەتەكەش بریتییە‬ ‫لە بەخشینی ئاسودەیی و ئارامیی بەو‬ ‫كەسانەی لەم ژیانەدا ستەمیانلێكراوەو‬ ‫هەقیان نــەســەنــدراوە‪ ،‬واتــە بیرۆكەی‬ ‫نەمریی پێمان دەڵێت نەبونی عەدالەت‬ ‫لە ژیاندا‪ ،‬مانای نەبونی یەكجارەكیی‬ ‫عەدالەت نییە‪ ،‬بەڵكو كەموكووڕییەكانی‬ ‫عەدالەت لە قیامەتدا پڕدەكرێتەوە‪ ..‬بەو‬ ‫پێیەش مرۆڤ بونەوەرێكی خەونبینەو‬ ‫خاوەنی خەیاڵی بێسنورو فەنتازیای‬ ‫هەمەڕەنگە‪ ،‬بەم ماوە كورتەی تەمەن‬ ‫قنیات ناكات و‪ ،‬چاودەبڕێتە ژیانێكی‬ ‫نەبڕاوەی نا كۆتا كە لەگەڵ خەونەكانیدا‬ ‫تەبابێت و‪ ،‬لە ئاستی مەودای خەیاڵەكانی‬ ‫خــۆیــدا بــێــت‪ ،‬هــێــنــدەی بێسنوریی‬ ‫خولیاكانی بڕبكات‪ .‬لەهەمانكاتدا نەمریی‬ ‫جۆرێكیشە لە خولیا ئەنتۆلۆژییەكانی‬ ‫مرۆڤ كە بەردەوام بەتاسەوەیە بۆی‪.‬‬

‫لەكاتی ئاوڕدانەوە لەمردن‪ ،‬ئاوڕ‬ ‫لە خوداش دەدرێتەوە‪ ،‬بینینی مەرگ‬ ‫یەكسانە بە بینینی سێبەری خودا‪ ،‬هاوتایە‬ ‫بەبینینی دەسەاڵت و سزاو لێپرسینەوەی‬ ‫خودا‪ ،‬هەر بۆیە هەندێك لە بیریاران و‬ ‫لێكۆڵەران دەڵێن بونی خودا بە بونی‬ ‫مەرگەوە پەیوەستە‬

‫‪-3‬الوازیی مرۆڤ‪:‬‬

‫تواناكانی مرۆڤ وەك بونەوەرێكی‬ ‫دیاریكراو سنوردارن‪ ،‬هەر لە توانای‬ ‫ئەندامەكانی جەستەیەوە تا دەگــات‬ ‫بــە تــوانــا دەرونـــی و ئەقڵییەكانی‪،‬‬ ‫لەالی خەڵكە گشتییەكەش بەتایبەت‪.‬‬ ‫بەو مانایەی دەشێت ئەم توانایە الی‬ ‫كەسانی بلیمەت و خاوەن توانای تایبەت‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر بروات‪ ،‬گەرچی دیسان‬ ‫هەر سنورداریشە‪ ،‬بەاڵم الی جەماوەری‬ ‫خەڵك گەلێك سنوردارە‪.‬‬ ‫مەسەلەی ئەم الوازیــیــەی مــرۆڤ و‬ ‫تەسكی سنورو مــەوداكــەی‪ ،‬لەبابەتە‬ ‫دەرونییەكاندا پتر ڕەنگدەداتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە مرۆڤ توشی ترس و خەمۆكیی‬ ‫و دڵەڕاوكێ‌ و نیگەرانیی ئەنتۆلۆژیی‬ ‫دەبێت‪ ،‬هەست بەتەنیایی و داماویی و‬ ‫دەستەوەستانیی دەكات‪ ،‬لەالی كەسانی‬ ‫الواز لەروی دەرونییەوە بەشێوەیەكی‬ ‫تایبەت‪ ،‬یان الی ئەو كەسانەی گیرۆدەی‬ ‫جۆرێك لە نەخۆشیی دەرونین‪ .‬بێگومان‬ ‫ئەم الوازیی و ترس و بێئیرادەییە الی‬ ‫كۆمەڵگە دواكەوتوەكان زیاتر دەبینرێت‪،‬‬ ‫لەو سۆنگەیەوە پــەروەردەی دەرونیی‬ ‫نەكراون و كێشە دەرونییەكانیان بەبێ‌‬ ‫چارەسەر ماونەتەوە‪ .‬بەڵكو فەزا ئایینی‬ ‫و كەلتورییەكەیان ژینگەی توشبونە‬ ‫بــە نەخۆشیی دەرونــیــی و تــرس و‬ ‫بێئیرادەیی و بێئومێدیی‪ ،‬لەو روەوە ئەو‬ ‫جۆرە كۆمەڵگانە لێوانلێون لە قەیرانی‬

‫جۆربەجۆری سیاسی و كۆمەاڵیەتیی‬ ‫و ئــابــوریــی‪ ،‬بـــــەردەوام گــیــرۆدەی‬ ‫برسێتی و كۆیلەیی و شەڕو كوشتارو‬ ‫سوكایەتیكردنن بە مرۆڤ و مافەكانی‪،‬‬ ‫دور لە ئاشتی و ئاسودەیی و كەرامەت‬ ‫و بەختەوەریی‪.‬‬ ‫سیمایەكی ســەرەكــیــی ئەمجۆرە‬ ‫كۆمەڵگانە ئەوەیە لە جیاتی هەوڵدان‬ ‫بۆ گرتنەبەری ڕێگەچارەی زانستیی‌و‬ ‫بابەتیی و گونجاو بۆ كێشەكانیان‪،‬‬ ‫هەمیشە بــۆ الی ئایین و زاناكانی‬ ‫دەگەڕێنەوە‪ ،‬بۆ چارەسەرە غەیبیی و‬ ‫خورافییەكانی‪ ،‬لە كاتێكدا كە دۆخی‬ ‫دواكەوتوی ئایینی و نەزانینی ئەو بەناو‬ ‫زانایانە یەكیكە لە هۆكارە سەرەكییەكانی‬ ‫دروستبون و مــانــەوەی قەیرانەكان!‬ ‫تــەنــانــەت الی زۆرێـــك لــە خەڵكانی‬ ‫خوێندەوارو ئەكادیمیی سەردانی مەالو‬ ‫شێخ بۆ هێنانەدەرەوەی جنۆكە لە‬ ‫لەش‪ ،‬گوایا هۆكاری نەخۆشییەكانیان‪،‬‬ ‫بەنەخۆشییە جەستەییەكانیشیانەوە‪،‬‬ ‫بۆتە دیاردەیەكی ئاسایی و‪ ،‬پزیشكیانەی‬ ‫بابەتیانە!!‬

‫‪-4‬پێداویستیی ڕۆحیی‪:‬‬

‫بەئەنقەست ئــەم خــاڵــەم خستە‬ ‫كۆتاییەوە‪ ،‬گەرچی لەراستیدا گرنگترین‬ ‫خاڵەو‪ ،‬هۆكاری ڕاستەقینەی پرۆسەی‬ ‫ئاییندارییە‪ ،‬لــەو ڕوەوە ئــەم خاڵە‬ ‫لە دنیای ئایینداریی ئێمەدا لەڕیزی‬ ‫دواوە دێت‪ ،‬ئەمە لەالیەك‪ ،‬لەالیەكی‬

‫گەر پێداویستیی رۆحیی‬ ‫دەستەبەربكرێت‪ ،‬نەترس لەمەرگ بونی‬ ‫دەبێت‪ ،‬نەكورتیی ماوەی ژیانیش دەبێتە‬ ‫كێشە‪ ،‬نەمرۆڤیش هەست بەالوازیی و‬ ‫دەستەوەستانیی دەكات‬

‫دیــكــەشــەوە‪ ،‬گــەرچــی بــەجــۆرێــك لە‬ ‫جۆرەكان دركبەبونی ئەم پێداویستییە‬ ‫دەكــرێــت‪ ،‬بــەاڵم بەبێ‌ تێگەیشتنی‬ ‫ڕاستەقینە لێی‪ ،‬دور لە ئاشنابونی‬ ‫پێویست پێی‪ ،‬یاخود گرنگیدان پێی‬ ‫بەشێوەیەكی كاڵ و ڕوكەش‪.‬‬ ‫الی ئــایــیــنــدارانــی ڕاســتــەقــیــنــە‪،‬‬ ‫ئایینداریی بەشێوەیەكی تایبەت لەم‬ ‫پێداویستیەدا كــورت دەبێتەوە‪ ،‬کە‬ ‫كەلێنێكی تایبەتی ڕۆحیی و ئەنتۆلۆژیی‬ ‫پڕدەكاتەوە‪ ،‬مرۆڤ لە قەلەقی وجودیی‬ ‫دەربـــازدەكـــات‪ ،‬لــە پــاڵ بەخشینی‬ ‫دیدێكی فروان و قووڵیی ئیستاتیكیی‬ ‫و ئینسانیی بەمرۆڤ‪ .‬لێرەدا ئایینداریی‬ ‫هۆكارە بۆ فێربوونی لێبوردنی بەرفراوان‬ ‫و ڕاستەقینە‪ ،‬نەك بەپێچەوانەوە ببێتە‬ ‫هۆی رەگەزپەرستیی و دوبەرەكیی‪.‬‬ ‫ئەمجۆرە لە ئایینداریی الی ئەو جۆرە‬ ‫كەسانە ئامادەیی هەیە كە لەو پەڕی‬ ‫تەندروستیی دەرونیدان‪ ،‬بەڵكو پزیشكی‬ ‫دەروننەخۆشانن‪ ،‬نەك الی كەسانی‬ ‫نەخۆش و پڕ لەقەیرانی دەرونیی و‬ ‫ئینسانیی‪.‬‬ ‫ئەم تەرزە لە ئایینداریی لە هەوڵی‬ ‫بــەردەوامــی بــەرزكــردنــەوەی كۆشكی‬ ‫ژیاندایە‪ ،‬هەردەم بۆ ئاوەدانیی ژیان و‬ ‫ئاسودەیی مرۆرڤەكان دەكۆشێت‪ ،‬نەك‬ ‫لەپێناو ئاییندارییدا مەرگ بچێنێت و‬ ‫دژی ئاوەدانی و ئاسودەیی بوەستێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم چەشنە لە ئایینداراران‪ ،‬سۆفییە‬ ‫رۆحانییە راستەقینەكانی ناو ئایینەكانن‪،‬‬ ‫بەبێ‌ جیاوازی لە نێوان ئایینی ئیسالم و‬

‫مەسیحیەت و جولەكایەتی و هیندۆیزم‬ ‫و ئەوانی دیدا‪.‬‬ ‫ئـــــەوان ئــایــیــنــەكــەیــان بــەچــەنــد‬ ‫كۆتوبەندێكی ئیمانیی تەقلیدیی‬ ‫كۆیلەنەكردوە بەجۆرێك كە بــەڕوی‬ ‫خــاوەن ئیمانانی ئایینەكانی دیكەدا‬ ‫دابخرێت و دورە پەرێز بوەستێت‪،‬‬ ‫سروتگەلێكی دیاریكراویان لە ئایینێكدا‬ ‫نــەكــردوە بــە پــایــەی راستەقینەی‬ ‫ئایینداریی و‪ ،‬سروتی ئەوانی دیكەش‬ ‫نەفی بكرێن و بخرێنە الوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مایەی سوكایەتیی بێت لەالیان‪ ،‬سروت‬ ‫هەر سروتەو ئیمان هەر یەكێكە گەر‬ ‫ئازادیی ئایینی و رۆحیی و ئەقڵیی‬ ‫ئامادەگیی هەبێت‪ ،‬گەر مرۆڤ سەنتەر‬ ‫بێت و‪ ،‬خزمەتكردن و بەمرۆڤەكان‬ ‫بەگەورەترین پەرستش و نیشانەی‬ ‫ئایینداریی دابنرێت‪.‬‬ ‫گــــەر پــێــداویــســتــیــی رۆحــیــی‬ ‫دەستەبەربكرێت‪ ،‬نــەتــرس لەمەرگ‬ ‫بونی دەبێت‪ ،‬نەكورتیی ماوەی ژیانیش‬ ‫دەبێتە كێشە‪ ،‬نەمرۆڤیش هەست‬ ‫بەالوازیی و دەستەوەستانیی دەكات‪،‬‬ ‫كەواتە سـێ‌ خاڵەكەی پێشەوە مایەی‬ ‫پێداوچونەوەن‪ ،‬چونكە زۆرجار دەبنە‬ ‫ئاستەنگ لــەبــەردەم ئاییندارییەكی‬ ‫ژیاندۆستانەی پۆزەتیڤ‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫دەبنە رێگر لــەبــەردەم هاتنە ئــارای‬ ‫مەعریفیەیەكی راستەقینەی رۆحیی و‬ ‫ئایینی‪ ،‬هەروەها دەبنە رێگر لەبەردەم‬ ‫لێكۆڵینەوەی زانستیی و مەعریفیی‬ ‫راستەقینە‪.‬‬