592

‫دیالۆگ لەبارەی‬ ‫مانیفێستی فیمێنیستی رۆشنگەری‬

‫‪5‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )592‬دو شةممة ‪2016/12/26‬‬

‫«‬

‫پێشمەرگەیەكی بریندار‪:‬‬

‫لە نەخۆشخانەیەكی توركیا‬ ‫بەبێ هۆ گورچیلەیەكیان دەرهێنام‬ ‫دەزگای تەندروستیی پێشمەرگە لێكۆڵینەوە لە رووداوەكە دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫پێشــمەرگەیەكی لیــوای یەكــی پاراســتنی ســلێمانی ئامــاژە‬ ‫بــەوەدەكات‪ ،‬دوای برینداربونــی لــە تەللــوەرد‪ ،‬بەمەبەســتی‬ ‫چارەســەركردن بەبڕیــاری وەزارەتــی پێشــمەرگە دەنێردرێت بۆ‬ ‫یەكێــك لەنەخۆشــخانەكانی توركیا‪ ،‬بــەاڵم بەوتــەی ناوبراو لەو‬ ‫نەخۆشخانەیە‪ ،‬بەبێ هۆكار گورچیلەیەكیان دەرهێناوە‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫نزیكەی ساڵێكە ئەو پێشمەرگەیە لەو نەخۆشخانەیە گەڕاوەتەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئێســتا دەزگای تەندروســتی پێشــمەرگە لیژنەیــەك بــۆ‬ ‫لێكۆڵینەوە لە روداوەكە پێكدەهێنێت‪ ،‬بەوتەی د‪ .‬شــەماڵ جەبار‬ ‫یــاوەر‪ ،‬بەڕێوەبــەری دەزگای تەندروســتیی پێشــمەرگە‪ ،‬بڕیارە‬ ‫ئەمڕۆ لیژنەكە‪ ،‬لێكۆڵینەوەكانی دەســتپێبكات‪ ،‬دەشڵێت «ئەگەر‬ ‫دەركەوت بەبێ هۆكار گورچیلەی ئەو پێشــمەرگەیە دەرهێندراوە‪،‬‬ ‫سكااڵ لەسەر ئەو نەخۆشخانەیە تۆمار دەكەین»‪.‬‬ ‫بەختیار جەبار‪ ،‬كە لەدایكبووی ســاڵی ‪1984‬ە و پێشمەرگەیە‬ ‫لە لیوای یەكی پاراســتنی سلێمانی بە «چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬لە‬ ‫‪ 2015-3-13‬لەتەللوەرد بەهۆی تەقینەوەوە بەسەختی برینداربوو‪،‬‬ ‫پاشان لەنەخۆشخانەی كەركوك شەوێك دەمێنێتەوە‌و دەنێردرێتە‬ ‫نەخۆشــخانەی فریاكەوتنی ســلێمانی و ماوەیەك لــەوێ مایەوە‪،‬‬ ‫دواتر لیژنەی پزیشكی بڕیاریدا بینێرن بۆ ئەڵمانیا‪ ،‬بەاڵم لەهەولێر‬ ‫لەوەزارەتی پێشمەرگە واڵتی ئەڵمانیایان گۆڕی بۆ توركیا و ئەوان‬ ‫نەخۆشخانەیەكیان لەتوركیا دیاریكرد‪ ،‬بۆیە لە ‪ 2015-5-7‬ناردیان‬ ‫بۆ نەخۆشخانەیەك لەتوركیا‪.‬‬ ‫ناوبــراو رونیشــیكردەوە‪ ،‬لەمــاوەی هەفتەیەكــدا لەتوركیــا‬ ‫شــەش نەشــتەرگەری بۆ ئەنجامدرا‪ ،‬بەاڵم لەو نەشتەرگەرییانەدا‬ ‫گورچیلەیەكیــان دەرهێنا بەبێ ئەوەی هیچ كێشــەیەكی هەبێت و‬ ‫بەبێ ئەوەی پرســی پێبكەن‪ ،‬چونكە پێشئەوەی بچێت بۆ توركیا‬ ‫لەســلێمانی پشــكنینی كردووە و گورچیلەی راست و چەپی وەك‬ ‫یەك ئیشیان دەكرد و كێشەی نەبووە‪.‬‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫بەختیار جەبار‪،‬‬ ‫پێشمەرگە بریندارەكە‬ ‫دەڵێت لەو‬ ‫نەخۆشخانەیە جگە‬ ‫لە دەرهێنانی گورچیلەم‪،‬‬ ‫شادەماری قاچیشیان بڕیوم‬

‫بەختیار لەبەرەكانی جەنگ‬ ‫پێش برینداربوونی‬

‫جەستەی بەختیار‬ ‫دوای نەشتەرگەریی‬

‫دوای كۆبونەوەی سەركردایەتی‬ ‫پارتی پڕۆژەكەی بۆ الیەنەكان ئاشكرادەكات‬ ‫کە لە ش‬

‫ەپۆلەکانتدا غەریب دەچمەوە!‬

‫«روداوی كوشتی باڵوێزەكەی روسیا وەك منوونە»‬ ‫د‪.‬سەالم عەبدولكەریم‬

‫جەمال غەمبار‬

‫پەراوێزێکی سادە‬ ‫بۆ وتارەکەی‬ ‫هەڤاڵ‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫د‪ .‬دڵشاد مستەفا‬

‫«‬

‫یادەوەریی مرۆڤی مسوڵامن‌و‬ ‫عەقڵی دەوڵەتداریی ئیسالمیی‬

‫بە دەربەیادەرمیا مەەممکوکژەوژە‬

‫«‬

‫وتەبێژی پارتی‪ :‬لەئایندەیەكی نزیكدا گەڕی دوەمی كۆبونەوەی پارتی‌و الیەنەكان دەستپێدەكاتەوە‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )592‬دوشةممة ‪2016/12/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫پەراوێزێکی سادە‬ ‫بۆ وتارەکەی هەڤاڵ مەال بەختیار‬

‫د‪ .‬دڵشاد مستەفا‬ ‫گەلێــک جــار دۆخــی سیاســی لــەم‬ ‫نیشــتمانەی ئێمــەدا دەکەوێتــە نێــو‬ ‫تەنگــژەی جۆراوجۆر و بــە ئاقاری فرە‬ ‫جیــاوازدا گــوزەر دەکات ‪ ،‬وەلــێ ئەوە‬ ‫رێ لەوە ناگرێت کە کەســانی نێو کایە‬ ‫سیاســییەکە خۆیان بە ڕوانین و تێگەی‬ ‫عەقاڵنییەوە بێنە نێو کایەی رەخنەوەو‬ ‫پێبەپێی ئەو هەلومەرج و ســەختیانەی‬ ‫لــە نێو ئەو دۆخەدایە تێزی نوێ بهێننە‬ ‫گۆڕێ و پێشنیازی شیتەڵکردن و دواتر‬ ‫دۆزینــەوەی نەخشــەڕێگای چارەســەر‬ ‫وەک ماف پەیڕەو بکەن ‪.‬‬ ‫هەفتەی ڕابردوو سەروتاری رۆژنامەی‬ ‫چاودێر بووە جێی مشتومڕێکی میدیایی‬ ‫و سیاســی و دواتــر بــوار بــۆ هەندێک‬ ‫خوێنــدەوار چ لەناوەوە و چ لەدەرەوەی‬ ‫یەکێتــی کــە قســە لەســەر دۆخــی‬ ‫ناکۆکییەکانــی نێو یەکێتی نیشــتمانی‬ ‫کوردستان ڕاشکاوانەتر بکەن ‪ .‬چونکە‬ ‫ئەودەمەی بەرپرسی دەستەی کارگێڕی‬ ‫مەکتەبی سیاســی بەو شــێوە ڕاشکاوە‬ ‫دێتە گۆ و قســە لەسەر مەترسییەکانی‬ ‫دۆخی ئێســتای یەکێتــی و فراوانبوونی‬ ‫ئــەو مەودایەی نێوان حیزبەکەی و بنکە‬ ‫جەماوەرییەکی ( کەسوکاری شەهیدان‬ ‫بــە نموونــە) دەکات‪ ،‬ئیدی بەربەســت‬ ‫لەبەردەم هەمــوو ئەوانەی تردا الدەبات‬ ‫کە شــەرمنانەتر قســەیان لەســەر ئەو‬ ‫ڕەوشــە هەیە‪ ،‬دەرگا وااڵتــر دەکات بۆ‬ ‫گفتوگۆیەکــی هێمنانە لەســەر دۆخێکی‬ ‫گــەرم کە چیدی بەرگــەی مانەوە وەک‬ ‫خۆی ناگرێت ‪.‬‬ ‫بەراوردی ئەم دۆخە بە رەوشــی ژیانی‬ ‫خەڵــک و نائومێدییەکانیــان لــە گوتاری‬ ‫شۆڕشــگێڕیانەو فراوانبوونــی مەوداکانی‬ ‫نێــوان دەســەاڵت و خەڵک بــەو دۆخەی‬ ‫قۆناغی بەرپابوونی شۆڕشی فەرەنسا لە‬ ‫الیەن هەندێک لە خوێندەوارانی کوردەوە‬ ‫‪ ،‬ناچــاری ئەوەمــان دەکات حەتمیەتــی‬ ‫بوونــی بیرکردنەوەیەکــی جیــاواز کــە‬ ‫دەســەاڵت دەداتەوە بە عەقــڵ و لۆژیک‬ ‫پەســەندتر بکەین لــە گوتارێکی عاتیفی‬ ‫و نغــرۆ بوون لە نێو ســۆزی الیەنگیریدا‬ ‫‪ .‬بۆیــە ئەودەمــەی هەنگاوێک لە رەوتی‬ ‫بیرکردنەوەی رۆشنگەری و لێکەوتەوەکانی‬ ‫‪ ،‬وەک دەرەنجامــی دیالۆگێکــی لۆژیکی‬ ‫‪ ،‬نزیــک دەبینــەوە هەســتی ئارامییەکی‬ ‫زیاتــر داماندەگرێــت و بڕوا بــەوە دێنین‬ ‫کــە دەســت و پەنجەنەرمکــردن لەگــەڵ‬ ‫نائومێدییەکاندا دژوار نییەو ئەو دۆخە لە‬ ‫بنبەستدا نییە ‪.‬‬ ‫ئــەو فاکتانــەی دەمەوێــت زۆر بــە‬ ‫ســادەیی لەنێــو ئــەو وتارەوە قســەی‬ ‫لەســەر بکەم ‪ ،‬بەر لەهەموو شــت ئەو‬ ‫بوێرییەیە بۆ وااڵبوون لەبەردەم گشتدا‬

‫‪ ،‬هێنانــە کایەی دۆخێک بۆ قســەکردن‬ ‫لەســەر کێشــەیەکی ناوخۆیــی حیزبی‬ ‫وەک بەشــێک لە کایەی گشتی ئازایەتی‬ ‫دەوێــت‪ ،‬هەڵبەتە ئەمــە یەکەم هەنگاو‬ ‫نییــە و دەشــبێت دوا هەنــگاو نەبێت ‪.‬‬ ‫لــەو ســۆنگەیەوە لــەوە تێدەگەیــن کە‬ ‫ئیتر یەکێتی ناکرێت ئەو شــەقار شەقار‬ ‫بوونــەی هەنــاوی خــۆی بە ئەفســونی‬ ‫خەنــدەی بەرپرســەکانی بشــارێتەوە ‪.‬‬ ‫تەنها پێکەوە دانیشتنێکی بە سیما گەرم‬ ‫و لە ناوەوەڕا ســاردی الیەنە ناکۆکەکان‬ ‫و دوو سێ وێنە بۆ میدیا ‪ ،‬هێزی ئەوەی‬ ‫نەماوە حەقیقەتی بوونی ئەو ناکۆکییانە‬ ‫لە دەرونی خەڵکدا بــەرەو ئاقارێکی تر‬ ‫ببــات و بڕوایەکــی جیاواز لــە نێویاندا‬ ‫بخولقێنێ ‪ .‬هەر ئاراستەیەکیش بیەوێت‬ ‫لەســەر هەمان ئەو ڕەوتە کاربکات ئەوە‬ ‫لــە بنەڕەتــدا لەوێنــەی یەکێتــی لەنێو‬ ‫زەینی خەڵکدا تێنەگەیشتوە و دەیەوێت‬ ‫تەواوی دنیا لەو وێنەیەی یەکێتی بڕوانن‬ ‫کە ئەو خۆی دروستی دەکات ‪.‬‬ ‫ئــەوەی بەســانایی لــەو وتــارەدا‬ ‫دەردەکەوێــت جگــە لە خســتنە رووی‬ ‫دیوی ناوەوەی ناکۆکییەکان ‪ ،‬شیکاریکی‬ ‫لۆژیکــی و عەقاڵنــی هەمەالیەنەیــە بۆ‬ ‫فاکتەرەکانــی ئــەو ڕەوشــەو بەهیــچ‬ ‫شــێوەیەک نایەوێت نیگارێکی نادروست‬ ‫و خڵەتێنەرانە بە خوێنەر پیشان بدات‪،‬‬ ‫توند دەســت دەخاتە ســەربرینەکانی و‬ ‫لەگەڵیدا ئازار دەچێژێ ‪.‬‬ ‫لەو گریمانە ســاناتر نییــە کە برینی‬

‫خەڵک بەبەردەوام ئەو نیگارەی یەکێتی‬ ‫پەســەند دەکات کە ڕادیکاڵە و خاوەنی‬ ‫بڕیاری ئازاد و ئازاو سەربەخۆی خۆیەتی‬ ‫لەبــەردەم هەر پێشــهات و ڕەوشــێکی‬ ‫نوێدا دەستەوســان نابێت و بەشــداری‬ ‫چاالک لە هەرچارەســەرێکدا دەکات کە‬ ‫لەڕاژەی خەڵکی کوردستاندا بێت ‪ ،‬بەر‬ ‫لەبەرژەوەنــدی هــەر الیەنێــک تەنانەت‬ ‫خــودی یەکێتیش ‪ .‬بــەاڵم ‪ ،‬نائومێدی‬ ‫گــەورە ئەوکاتە دەســت پێــدەکات کە‬ ‫ئیــدی ئــەو وێنەیە دەشــکێت و چیدی‬ ‫کــەس ئــەو چاوەڕوانییەی لــە یەکێتی‬ ‫نامێنێ ‪ .‬ئەســتەمە گەلێک ئەستەم کە‬ ‫دۆخــی ناوخۆیی یەکێتی هێز و هەناوی‬ ‫ئــەم حیزبە لە ناوەوەڕا هەالهەال بکات‬ ‫و بەشــێکی زۆر لە خەڵکی کوردســتان‬ ‫توشی نائومێدی بکات‪.‬‬ ‫هەر پێشــنیازی چارەسەرێک گەر لە‬ ‫چوارچێــوەی فۆرم و ریفۆرمی ســادەدا‬ ‫بسوڕێتەوە هیچ گۆڕانکارییەکی پێناکرێت‬ ‫‪ ،‬بــە مانایەکــی دی گــەر دەســت بــۆ‬ ‫بونیاد و ستراکچەری بنچینەیی یەکێتی‬ ‫نەبرێــت و جارێکی دی نوێگەری لە ناو‬ ‫تــەواوی بونیــادەکان لەســەر بنچینەی‬ ‫کردنەوەی برین و پاککردنەوەی ئەنجام‬ ‫نەدرێــت ‪ ،‬تەنها و تەنهــا خۆگرێدانەوە‬ ‫بەرابردویەکی ســەروەر کــە قوربانیدان‬ ‫لەالیــەک و کاریزمای (مــام) لەالیەکی‬ ‫دییــەوە دروســتی کــردوە هیچــی لەوە‬ ‫زیاتــر پیناکرێت کــە ئێســتا لەگۆڕێیە‬ ‫‪ ،‬بەڵگــەش ئــەم دۆخــەی ئێســتای‬

‫کرانەوەی یەکێتی بەسەر خوێندەواران‬ ‫و خەمخۆرانی و منایشکردنی بنچینەیی‬ ‫برینەکانی نێو هەناوی‪ ،‬پێشنیازەکانی‬ ‫چارەسەرو نەشاردنەوەی نائومێدیەکانی‬ ‫بەرپرس و خۆدورنەخستنەوە لە‬ ‫بەرپرسیارێتی لەو ناکۆکیانە پێکڕا‬ ‫تروسکەی هیوایەکن کە دەشێت‬ ‫جەماوەری یەکێتی و خەمخۆرانی و خەڵکی‬ ‫کوردستانیش بەدیار بڵێسەیەوە ئارام بگرن‬ ‫قــوڵ بەچارەســەری ڕوکەشــی ســاڕێژ‬ ‫نابێت ‪ ،‬ئیدی دەبێت برینی لەوشێوەیە‬ ‫بکرێنەوەو و لــە بنەوەڕا پاک بکرێنەوە‬ ‫‪ ،‬ئەوســا دەشێت هیوای چارەسەر زوتر‬ ‫چــرۆ بــکات ‪ .‬ئەم گریمانــە بۆ دۆخی‬ ‫یەکێتی تەواو شــیاوە ‪ .‬دەبێت ســڵ لە‬ ‫وااڵبوونی زیاتر لەبەردەم ئۆرگانەکانی و‬ ‫النــی کەمی خوێندەوارانــی نێو خۆی و‬ ‫پەرۆشانی رەوشی یەکێتی نەکرێتەوە ‪،‬‬ ‫چونکە تا هەنووکە " بەشێکی باش " لە‬ ‫خوێندەواران بوونی یەکێتیەکی بەهێز و‬ ‫خاوەن بڕیاری ڕادیکااڵنە ( بە پێناســە‬ ‫نوێیەکانی) وەک پێداویستییەکی گرنگ‬ ‫دەبینن بۆ هاوسەنگی سیاسی لە هەرێمی‬ ‫کوردســتان و عێــراق و ناوچەکەشــدا ‪.‬‬

‫کوردســتان و عێراقــە کــە خەریکــە‬ ‫یەکێتی لە یاریزانێکی ئەکتیڤ و خاوەن‬ ‫بڕیارەوە بــەرەو کاراکتەرێکی پاســیڤ‬ ‫دەبات‪ ،‬چونکە لەناوەوەیدا هێند کادری‬ ‫بەرخــۆر پەیــدا بوون کە دەســتەگەری‬ ‫دروستیکردون‪ ،‬هێند کادری خەمخۆرنین‬ ‫کــە لەســەر بنەمایەکــی فیکــری‬ ‫رۆشــنگەرانە و عەقاڵنــی ڕوانینێــک بۆ‬ ‫ئاینــدەی یەکێتی بخولقێنــن‪ .‬ڕوانین لە‬ ‫وتار و گفتوگــۆی میدیایی هەندێک لەو‬ ‫بەناو کادیرە پێشــکەوتوانە بەئاســانی‬ ‫ئەوەمــان پێشــان دەدات کــە ئــەوان‬ ‫کێشــەکانی یەکێتی لە فۆرمــدا دەبینن‬ ‫و هیچ قســەیەکیان لەسەر ستراکچەر و‬ ‫جەوهــەر نییــە و وا دەبینن کە یەکێتی‬

‫دەبێــت بە فۆرمێکی تــر بەڕێوە ببرێت‬ ‫و خۆیــان لــەوە نەبــان دەگــرن کە لە‬ ‫کۆنتریــن پێناســەکاندا فــۆرم ســیمای‬ ‫جەوهەر و ســتراکچەرێکە کە لەبنەوەڕا‬ ‫دەجوڵێت‪ .‬ئەو کادرانە وەک بوونەوەرە‬ ‫خورافییەکانی ڕۆمانی (ئەلیس لەســەر‬ ‫زەمینــی سەرســوڕهینەرەکاندا ) ی‬ ‫(لویــس کارۆڵ) رەفتــار دەکــەن و‬ ‫هەریەکەیان بۆ خۆی دنیایەک پاســاوی‬ ‫بــۆ هــەر بیرکردنــەوە یــان کردەیەکی‬ ‫نالۆژیکــی خــۆی یــان دەســتەکەی‬ ‫هەیــە‪ .‬لــەو ڕۆمانــەدا (کارۆڵ) ئــەو‬ ‫دنیــا پێشــبینیکراوە دەهێنێتــە بــوون‬ ‫کــە بوونەوەرەکانی بــێ لۆژیکێکی دیار‬ ‫کاردەکان‪ ،‬بــەاڵم هەریەکەیان هەنجەتی‬ ‫ئــەو ڕەفتــارەی خۆیــان بــە جۆرێــک‬ ‫لــە لۆژیکــی زمانەوانــی دادەرێــژن کە‬ ‫کاراکتــەری بەردەمیــان سەرســامانە‬ ‫ناچاری بڕوا بوون بە ماناگەلێک دەبێت‬ ‫کە خۆیان لە بنەڕەتدا نالۆژیکیین‪ .‬ئەمە‬ ‫ئــەو وێنەیەیە کــە ( مەال بەختیار ) لە‬ ‫وتارەکەیــدا بــە دەســتەبازی و لیبراڵ‬ ‫شوناسی سیاسیانەتری بۆ دۆزیوەتەوە‪.‬‬ ‫نیگەرانییەکانــی ئــەو لــەو رەوشــە‪،‬‬ ‫ئەو دەمەی بۆ نێــو جەماوەری یەکێتی‬ ‫یان خەڵکی کوردســتان دەگوێزرێتەوە‪،‬‬ ‫لــە فۆرمێکی جیاوازتــردا دەنوێنرێت و‬ ‫دەگۆڕێت بۆ نائومێدییەکی کوشــندە و‬ ‫لۆژیکێکــی تر دەکەوێتە کار و لەســەر‬ ‫بنەمای وتەزایەک تەواوی ئەو هەڵوێستە‬ ‫ڕاڤە دەکات کە دەڵێ ( لە جێی شیکار‪،‬‬ ‫بڕیار ) ‪.‬‬ ‫هــەر کات ئــەو وتەزایــە دەخرێتــە‬ ‫بــەردەم کردەیەکی واقیعی ئیدی وێنەی‬ ‫ئەو نائومێدییە گەورەتر دەبێت‪ ،‬چونکە‬ ‫جەماوەری یەکێتی هێندەی تر هەســت‬ ‫بــە قەبــارەی ناکۆکییــەکان دەکەن کە‬ ‫دەبینــن یەکێتــی ناکرێت بڕیار لەســەر‬ ‫تیمــاری بنەڕەتــی ئــەو زامانــەی نێــو‬ ‫هەناوی خۆی بدات ( ئەمە بەشــێک لە‬ ‫گفتوگــۆی کادیرانی یەکێتییە کە دەڵێن‬ ‫پێگەی مەال بەختیار پێگەی بڕیارە نەک‬ ‫شیکار) ‪ .‬بەاڵم‪ ،‬گەر گرنگی ئەم شیکارە‬ ‫لە گۆشەنیگایەکی ترەوە ببینین هەست‬ ‫بەوە دەکەین کە بێدەنگییە ترسناکەکەی‬ ‫لــەدەوری ئــەو ناکۆکیانــە لەنــاوەوەی‬ ‫یەکێتــی خۆی خولقێنرابــوون ڕەوییەوە‬ ‫‪.‬ئەوەتــا بەرپرســی کارگێــڕی (م‪.‬س)‬ ‫دەرگا لەســەر "دیالۆگێکــی هاڤااڵنە" و‬ ‫پــرۆژەی چاکســازی و گۆڕانکاری ڕەگو‬ ‫ڕیشــەیی دەکاتــەوەو دەیســەلمێنێ کە‬ ‫هــەر هەنگاوێکــی هاوشــێوە پێنانــە‬ ‫نێــو کایەیەکــی‌حەرام نییــە و مافێکی‬ ‫ئاسایی هەر خەمخۆرێکە کە تەواو لەوە‬ ‫تێگەیشــتوە بوونی یەکێتی گرێدراوە بە‬ ‫بوونــی پانتاییەکــی فراوانتری ئازادی و‬ ‫هاوســەنگی لەم هەرێمەدا ‪ ،‬لەدەرەوەی‬ ‫ئــەو ڕوداوانــەی ئەم دواییە کە هێشــتا‬ ‫ڕەگ و ڕیشــە راستەقینەکانی ڕوون نین‬ ‫و چەندین ســیناریۆی جیاوازیان لەدەور‬ ‫دروستکراوەو ڕاستییەکانی تەم گرتونی‬ ‫‪.‬‬ ‫ئــاکام‪ ،‬کرانــەوەی یەکێتــی بەســەر‬ ‫خوێنــدەواران و خەمخۆرانــی و‬ ‫نمایشــکردنی بنچینەیــی برینەکانی نێو‬ ‫هەنــاوی‪ ،‬پێشــنیازەکانی چارەســەرو‬ ‫نەشــاردنەوەی نائومێدیەکانی بەرپرس‬ ‫و خۆ دورنەخســتنەوە لە بەرپرسیارێتی‬ ‫لــەو ناکۆکیانــە پێکــڕا تروســکەی‬ ‫هیوایەکــن کــە دەشــێت جەمــاوەری‬ ‫یەکێتــی و خەمخۆرانــی و خەڵکــی‬ ‫کوردســتانیش بەدیار بڵێســەیەوە ئارام‬ ‫بگرن ‪ .‬هیوایەک کە بە دیالۆگی لۆژیکی‬ ‫و دڵسۆزی فرە تر و کرانەوەی گەورەتر‬ ‫ئومێدی ژیان و مانەوەی زیاتر دەبێت ‪.‬‬

‫خەڵک بەبەردەوام ئەو نیگارەی یەکێتی‬ ‫پەسەند دەکات کە خاوەنی بڕیاری ئازاد و‬ ‫ئازاو سەربەخۆی خۆیەتی لەبەردەم هەر‬ ‫پێشهات و ڕەوشێکی نوێدا دەستەوسان‬ ‫نابێت و بەشداری چاالک لەهەر‬ ‫چارەسەرێکدا دەکات کە لەڕاژەی خەڵکی‬ ‫کوردستاندا بێت‬

‫گەر دەست بۆ بونیاد و سرتاکچەری‬ ‫بنچینەیی یەکێتی نەبرێت و جارێکی‬ ‫دی نوێگەری لە ناو تەواوی بونیادەکان‬ ‫لەسەر بنچینەی کردنەوەی برین و‬ ‫پاککردنەوەی ئەنجام نەدرێت‪ ،‬تەنها و‬ ‫تەنها خۆگرێدانەوە بەرابردویەکی سەروەر‬ ‫کە قوربانیدان لەالیەک و کاریزمای (مام)‬ ‫لەالیەکی دییەوە دروستی کردوە هیچی‬ ‫لەوە زیاتر پیناکرێت کە ئێستا لەگۆڕێیە‬

‫ذمارة (‪ )592‬دو شةممة ‪2016/12/26‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫پێشمەرگەیەكی بریندار‪ :‬لە نەخۆشخانەیەكی توركیا‬ ‫بەبێ هۆ گورچیلەیەكیان دەرهێنام‬ ‫دەزگای تەندروستیی پێشمەرگە لێكۆڵینەوە لە رووداوەكە دەكات‬ ‫چیرۆكی پێشمەرگەكە‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫پێشــمەرگەیەكی لیــوای یەكــی‬ ‫پاراســتنی ســلێمانی ئامــاژە‬ ‫بــەوەدەكات‪ ،‬دوای برینداربونی‬ ‫لــە تەللــوەرد‪ ،‬بەمەبەســتی‬ ‫بەبڕیــاری‬ ‫چارەســەركردن‬ ‫وەزارەتی پێشمەرگە دەنێردرێت‬ ‫بۆ یەكێــك لەنەخۆشــخانەكانی‬ ‫توركیا‪ ،‬بــەاڵم بەوتــەی ناوبراو‬ ‫لــەو نەخۆشــخانەیە‪ ،‬چەنــد‬ ‫نەشــتەرگەریەكی بــۆ كــراوەو‪،‬‬ ‫بەبــێ هۆكاریش گورچیلەیەكیان‬ ‫دەرهێنــاوە‪ .‬ئەگەرچــی نزیكەی‬ ‫ســاڵێكە ئەو پێشــمەرگەیە لەو‬ ‫نەخۆشــخانەیە گەڕاوەتــەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا دەزگای تەندروستی‬ ‫پێشــمەرگە لیژنەیــەك بــۆ‬ ‫لێكۆڵینــەوە لــە روداوەكــە‬ ‫پێكدەهێنێت‪ ،‬بەوتەی د‪ .‬شەماڵ‬ ‫جەبار یاوەر‪ ،‬بەڕێوەبەری دەزگای‬ ‫تەندروســتیی پێشمەرگە‪ ،‬بڕیارە‬ ‫ئەمڕۆ لیژنەكە‪ ،‬لێكۆڵینەوەكانی‬ ‫دەستپێبكات‪ ،‬دەشڵێت «ئەگەر‬ ‫دەركەوت بەبێ هۆكار گورچیلەی‬ ‫ئەو پێشــمەرگەیە دەرهێندراوە‪،‬‬ ‫سكااڵ لەسەر ئەو نەخۆشخانەیە‬ ‫تۆمار دەكەین»‪.‬‬

‫بەختیــار جەبار‪ ،‬كە لەدایكبووی ســاڵی‬ ‫‪1984‬ە و پێشــمەرگەیە لــە لیــوای یەكــی‬ ‫پاراســتنی ســلێمانی بە»چاودێــر»ی‬ ‫راگەیانــد‪ ،‬لــە ‪ 2015-3-13‬لەتەللــوەرد‬ ‫بەهۆی تەقینەوەوە بەســەختی برینداربوو‪،‬‬ ‫پاشان لەنەخۆشــخانەی كەركوك شەوێك‬ ‫دەمێنێتــەوە‌و دەنێردرێتــە نەخۆشــخانەی‬ ‫فریاكەوتنــی ســلێمانی و ماوەیــەك لەوێ‬ ‫مایــەوە‪ ،‬پــاش ئــەوە لیژنــەی پزیشــكی‬ ‫بڕیاریدا بینێرن بۆ ئەڵمانیا‪ ،‬بەاڵم لەهەولێر‬ ‫لەوەزارەتی پێشــمەرگە واڵتــی ئەڵمانیایان‬ ‫گۆڕی بۆ توركیا و ئەوان نەخۆشخانەیەكیان‬ ‫لەتوركیــا دیاریكــرد‪ ،‬بۆیە لــە ‪2015-5-7‬‬ ‫ناردیان بۆ نەخۆشخانەیەك لەتوركیا‪.‬‬ ‫ناوبــراو رونیشــیكردەوە‪ ،‬لەمــاوەی‬ ‫هەفتەیەكدا لەتوركیا شــەش نەشتەرگەری‬ ‫بۆ ئەنجامدرا‪ ،‬بەاڵم لەو نەشــتەرگەرییانەدا‬ ‫گورچیلەیەكیــان دەرهێنــا بەبــێ ئــەوەی‬ ‫هیــچ كێشــەیەكی هەبێــت و بەبــێ ئەوەی‬ ‫پرســی پێبكەن‪ ،‬چونكە پێشئەوەی بچێت‬ ‫بــۆ توركیا لەســلێمانی پشــكنینی كردووە‬ ‫و گورچیلــەی راســت و چەپــی وەك یەك‬ ‫ئیشیان دەكرد و كێشەی نەبووە‪.‬‬ ‫وتیشی «پزیشــكەكانی توركیا بەهانەی‬ ‫ئەوەیــان هەبــوو گوایە گورچیلــەم هەوی‬ ‫كــردوە‪ ،‬دەریانهێناوە‪ ،‬بۆیە داوای راپۆرتی‬ ‫پزیشــكیم لێكــردن‪ ،‬بۆئــەوەی هەمــوو‬ ‫شــتەكانم الروونبێت‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا ئەو‬ ‫راپۆرتەیان نەداومەتێ»‪.‬‬ ‫هەروەهــا دەشــڵێت «لــە ‪2015-6-13‬‬ ‫هاتمــەوە بــۆ ســلێمانی‪ ،‬بــەاڵم بەباشــی‬ ‫نەمدەتوانــی بــڕۆم و بــاری تەندروســتیم‬

‫لێكۆڵینــەوەی زانســتی پێكهێنــاوە و‬ ‫ئەمڕۆ چــاوی بەو پێشــمەرگەیە دەكەوێت‬ ‫و لێكۆڵینەوەكانــی لــەو بارەیــەوە‬ ‫دەستپێدەكات‪.‬‬ ‫ئــەو‬ ‫رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫ناوبــراو‬ ‫لیژنەیــە لەمــاوەی دوو هەفتــەدا دەبێــت‬ ‫كارەكانــی تەواوبــكات‪ ،‬ئەگــەر دڵنیابنەوە‬ ‫لەكەمتەرخەمــی نەخۆشــخانەكەی واڵتــی‬ ‫توركیــا و بەبــێ پــرس گورچیلەیــان‬ ‫دەرهێنابێــت‪ ،‬ئــەوا ســكااڵی یاســایی‬ ‫لەبەرامبەر ئەو نەخۆشخانەیە تۆماردەكەن‪،‬‬ ‫چونكە ئەوە شتێكی نایاسایی و نامرۆییە‪.‬‬

‫لەبری ئەوروپا بۆ توركیا نێردرا‬

‫زۆر خراپبــوو‪ ،‬بۆیــە ســەردانی چەنــد‬ ‫نەخۆشــخانەیەكم كرد و چەند پشكنینێكم‬ ‫بۆخۆم كرد‪ ،‬دەركەوت لەفاف لەناو سكمدا‬ ‫لەشــوێنی گورچیلەم بەجێهێڵــدراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫چوومە الی دەزگای تەندروستی پێشمەرگە‬ ‫و لــەوێ لیژنەیەكــی پزیشــكی دووبــارە‬ ‫بڕیاریــدا بمنێــرن بــۆ ئەڵمانیــا و وەزیری‬ ‫پێشــمەرگەش ڕەزامەندی لەسەر دەربڕی‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە‪2015-12-12‬ەوە فەرمانی چوونە‬ ‫ئەڵمانیــام هەیە و چەكــی بانكیم پێدراوە‬ ‫و تاكــو ئێســتا بەبیانــووی نەبونــی پارە‬ ‫نەنێردراوم بۆ دەرەوە»‪.‬‬ ‫ئەو پێشمەرگەیە‪ ،‬هێمای بۆ ئەوەشكرد‪،‬‬ ‫لەگــەڵ ئــەوەی گورچیلــەی دەرهێندراوە‬ ‫و لەفــاف لەشــوێنی بەجێهێڵــدراوە‪ ،‬ئەم‬ ‫ماوەیــە ئــازاری قاچــی زۆر زیادیكردبوو‪،‬‬ ‫بۆیــە لەهەفتــەی رابردوودا پشــكنینی بۆ‬

‫قاچیكــرد‪ ،‬دەركەوت لەتوركیا شــادەماری‬ ‫قاچــی راســتیان بڕیــوە‪ ،‬ئەمــەش گرفتی‬ ‫رۆشتنی بۆ دروستكردووە‪.‬‬ ‫هێمــای بــۆ ئەوەشــكرد‪ ،‬وەك‬ ‫پێشــمەرگەیەك ناتوانێــت هیــچ بەرامبــەر‬ ‫توركیا بــكات‪ ،‬بەاڵم كارمەنــدی وەزارەتی‬ ‫پێشــمەرگەی هەرێمــی كوردســتانە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویســتە ئــەوان لەســەری بێنــە جواب و‬ ‫هەڵوێستیان هەبێت‪ ،‬داواشی كرد‪ ،‬بەزویی‬ ‫بینێرنــە دەرەوە‪ ،‬چونكــە قەیرانــی دارایی‬ ‫بەوجۆرە نییە‪ ،‬نەتواندرێت پێشــمەرگەیەك‬ ‫بنێردرێتەدەرەوە‪.‬‬

‫لیژنەیان بۆ پێكهێناوە‬

‫شــەماڵ جەبــار یــاوەر‪ ،‬بەڕێوەبــەری‬ ‫گشــتی دەزگای تەندروســتی پێشــمەرگە‪،‬‬ ‫بە»چاودێــر»ی راگەیانــد‪ ،‬لەمــاوەی‬

‫رابــردوودا پێشــمەرگەیەك بەناوی بەختیار‬ ‫جەبار‪ ،‬لەلیوای یەكی پاراســتنی سلێمانی‪،‬‬ ‫لەشــەڕێكدا بۆمبێكــی پێــدا دەتەقێتەوە‌و‬ ‫بەسەختی برینداردەبێت‪ ،‬هەر بۆیە دەزگای‬ ‫تەندروستی پێشمەرگە لەڕێگەی لیژنەیەكی‬ ‫پزیشــكییەوە‪ ،‬بڕیــاردەدات بەمەبەســتی‬ ‫وەرگرتنــی چارەســەری پێویســت ئــەو‬ ‫پێشمەرگەیە بنێرێتە دەرەوەی كوردستان‪،‬‬ ‫بۆیە وەزارەتی پێشــمەرگە مەسروفاتی ئەو‬ ‫پێشــمەرگەیەی هەڵگرت و نزیكی ‪ 50‬هەزار‬ ‫دۆالری بۆ سەرفكرد‪.‬‬ ‫ئامــاژەی بەوەشــكرد‪ ،‬لەئێســتادا ئــەو‬ ‫پێشمەرگەیە گەڕاوەتەوە سلێمانی و هاتۆتە‬ ‫الیان ســكااڵی ئــەوەی تۆماركــردووە‪ ،‬كە‬ ‫لەنەخۆشــخانەكەی توركیا گورچیلەیەكیان‬ ‫بەبــێ پرســی خۆی دەرهێنــاوە‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫دەزگای تەندروســتی پێشمەرگە لیژنەیەكی‬

‫الی خۆشیەوە بەرپرسی راگەیاندنی لیوای‬ ‫یەكی پاراســتنی سلێمانی‪ ،‬بە»چاودێر»ی‬ ‫راگەیانــد‪ ،‬ئــەو پێشــمەرگەیە لەشــەڕی‬ ‫تەللــوەرد برینداربــوو‪ ،‬بۆیە بەمەبەســتی‬ ‫وەرگرتنــی چارەســەری تەندروســتی زۆر‬ ‫هەوڵیاندا لەڕێگای وەزارەتی پێشــمەرگەوە‬ ‫بینێــرن بۆ یەكێــك لەواڵتەكانــی ئەوروپا‪،‬‬ ‫بــەاڵم ناردیان بۆ واڵتی توركیا‪ ،‬ئێســتاش‬ ‫ئــەو پێشــمەرگەیە كــە گەڕاوەتــەوە‬ ‫باسلەوەدەكات‪ ،‬گوایە كێشەی تەندروستی‬ ‫بۆ دروســتبووە و گورچیلەیەكیان بەبێ هۆ‬ ‫دەرهێناوە‪.‬‬ ‫عەبدواڵ محەمەد‪ ،‬جەختیلەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫لەدەزگای تەندروستی پێشمەرگە لیژنەیەك‬ ‫پێكهاتووە بــۆ بەدواداچونی ئەو كەیســە‪،‬‬ ‫بۆیە راســتی و دروســتی كەیسەكە دەبێت‬ ‫ئەو لیژنەیە یەكالیی بكاتەوە‪.‬‬

‫گەڕی دوەمی دانوستانی نێوان الیەنە سیاسییەكانی هەرێمی كورستان كەی دەستپێدەكاتەوە؟‬

‫دوای كۆبونەوەی سەركردایەتی‬ ‫پارتی پڕۆژەكەی بۆ الیەنەكان ئاشكرادەكات‬

‫وتەبێژی پارتی‪ :‬لەئایندەیەكی نزیكدا گەڕی دوەمی كۆبونەوەی پارتی‌و الیەنەكان دەستپێدەكاتەوە‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬

‫گۆڕانیــش‪ ،‬دەڵێــت «چاوەڕێین پارتی‬ ‫بەپڕۆژەیەكــەوە ســەردانمان بكاتــەوە و‬ ‫ئەگەر نیەتی چارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫كوردســتان و باشتركردنی دۆخەكە بێت‪،‬‬ ‫ئامادەین پێشوازییان لێبكەین»‪.‬‬

‫بڕیــارە لەئایندەیەكــی نزیكــدا وەفدی‬ ‫دانوســتانكاری پارتــی دیموكراتــی‬ ‫بەپێــی ئــەو زانیارییانــەی دەســت‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەپڕۆژەیەكــەوە گــەڕی «چاودێر» كەوتون‪ ،‬دوای ئەوەی لەماوەی‬ ‫دوەمــی كۆبونــەوە و گفتوگۆكانی لەگەڵ رابردودا‪ ،‬وەفدێكی بااڵی پارتی دیموكراتی‬ ‫الیەنە سیاســیەكانی هەرێمی كوردستان كوردســتان‪ ،‬لەگەڵ الیەنە سیاســییەكان‬ ‫دەســپێبكاتەوەو بەپێــی زانیارییەكانیش گــەڕی یەكەمــی كۆبونەوەكانیان لەدوای‬ ‫پێدەچێت لــەم هەفتەیــەدا‪ ،‬ئەنجومەنی دەستپێشــخەرییەكەی مەســعود بارزانی‬ ‫ســەركردایەتی پارتــی كۆببێتــەوە و ئەنجامدا‪ ،‬بڕیارە لەم هەفتەیەدا ئەنجومەنی‬ ‫دواتریــش لەدەرئەنجامی گفتوگۆی نێوان ســەركردایەتی پارتــی كۆببێتــەوە و‬ ‫الیەنــە سیاســییەكان لەگــەڕی یەكەمی تاوتوێی ناوەڕۆكی كۆبونەوەكانی وەفدی‬ ‫كۆبونەوەكانــی مــاوەی رابردو‪ ،‬لەســەر دانوســتانكاری بكات و دواتریش لەســەر‬ ‫بنەمای دەستپێشــخەرییەكەی مەســعود بنەمای ئــەو كۆبونــەوە و گفتوگۆیانە و‬ ‫بارزانــی‪ ،‬پڕۆژەیــەك ئامادەبكرێــت و دەستپێشخەرییەكەی بارزانی‪ ،‬پڕۆژەیەك‬ ‫پاشــانیش بیكاتە بنەمای ســەرەكی ناو ئامادەبكات و پاشــانیش گــەڕی دوەمی‬ ‫كۆبونەوەكانــی داهاتــو‪ .‬پارلەمانتارێكی گفتوگۆكانی دەستپێبكاتەوە‪.‬‬

‫پڕۆژەكەی پارتی‬

‫«كۆبونەوەكان سەركەوتوبون»‬ ‫تێڕوانینی هەمویانی تێدادەبێت‪ ،‬كە پارتی‬ ‫ئەنجومەنــی‬ ‫لەوبارەیــەوە‪ ،‬وتەبێــژی‬ ‫ئــەوە بەپڕۆژەی عەمەلیكردنەوەی پرســی‬ ‫سەركردایەتی پارتی لەپارێزگای سلێمانی و ئاشــتی و رێكخســتنەوەی ناو ماڵی كورد‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬یەكەم دەزانێت»‪.‬‬ ‫گەڕی گفتوگۆكان بەسەركەوتویی لەنێوان‬ ‫ســەبارەت بەترســی درێژەكێشــانی‬ ‫بــە‬ ‫هاوشــێوەی‬ ‫هێز و الیەنە سیاســیەكان كۆتاییهات‪ ،‬لەو كۆبونــەوەكان‬ ‫كۆبونەوەیەدا پارتی دیموكراتی كوردستان بنبەستگەیشــتنی كۆبونــەوە پێنــج‬ ‫بیروبۆچونــی ســەرجەم ئــەو الیەنانــەی قۆڵییەكانــی ســاڵی رابــردو‪ ،‬ناوبــراو‪،‬‬ ‫لەســەر پرســی ئاشــتی و پڕاكتیزەكردنی ئاشــكرایكرد‪ ،‬لەحاڵەتــی درێژەكێشــانی‬ ‫پەیامەكەی مەســعود بارزانــی وەرگرتوە‪ ،‬كۆبونەوەكانیــش‪ ،‬لەبەرئــەوەی گفتوگــۆ‬ ‫بۆیــە لەئایندەیەكی نزیكــدا بەدڵنیاییەوە و دایالــۆگ ســاڵێك بخایەنێــت لەچەنــد‬ ‫گەڕی دوەمی گفتوگۆكان دەستپێدەكاتەوە‪ .‬چركەیەكــی جەنــگ باشــترە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫عەتا شــێخ حەســەن‪ ،‬وتیشی «رەنگە كۆبونەوەكان بەمەرجێك ببێت بەپڕۆژەیەك‬ ‫پــڕۆژەی پارتی ئەوە بێــت كە میكانیزمی بۆ رێكخســتنەوەی ناو ماڵــی كورد و بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی پەیامەكەی بارزانی دەبێت دروستكردنی ستراتیژیەكی هاوبەش لەمەڕ‬ ‫بەپــڕۆژەی پارتی‪ ،‬هەروەهــا میكانیزمەكە پرســە چارەنووســازەكان رەنگە ئاســایی‬ ‫دەوڵەمەندبــوە بەبەرهەمــی ئــەو بێت‪.‬‬ ‫گفتوگۆیانــەی لەگەڵ هێزە سیاســییەكان‬ ‫كراوە‪ ،‬بێگومــان لەئەنجامــی گفتوگۆكان‬ ‫گۆڕان‪ ،‬چاوەڕێی چییە؟‬ ‫شــتێك بەرهەمهاتوە و دەبێت بە پڕۆژەی‬ ‫الیخۆشــیەوە پارلەمانتارێكــی گۆڕان‬ ‫هاوبەشــی ســەرجەم هێــزەكان و دیــد و لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬

‫وتی «ئەوەی مەســعود بارزانی پێشتر‬ ‫لەراگەیاندراوێكدا داوایكردوە پڕۆژە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو دەستپێشــخەریی و بانگەوازێكە‪،‬‬ ‫بــۆ نمونــە داوای هەڵوەشــاندنەوەی‬ ‫ســەرۆكایەتیەكانی (هەرێم‪ ،‬حكومەت‪،‬‬ ‫پارلەمــان) كراوە‪ ،‬كە ئەوانە پێوســتی‬ ‫بەشێواز و میكانیزمی خۆی هەیە‪ ،‬ئەمە‬ ‫بابەتــی دیاركردنی كوێخــای گوند نییە‬ ‫تا حزبەكان بێن كەســێك دیاری بكەن‪،‬‬ ‫بەڵكو دیاریكردنی ســەرۆكی هەرێم یان‬ ‫پێویستە بەهەڵبژاردن و بەپێی یاساكە‬ ‫بێت‪ ،‬یاخــود دەبێت لەپارلەمان ئەوەی‬ ‫ئێمە دەســتمان بۆ برد لەوێ دابنرێت‪،‬‬ ‫كەواتــە ئــەو «پڕۆژەیە»ی مەســعود‬ ‫بارزانــی بەوتــەی برادەرانــی پارتــی‪،‬‬ ‫ئالیەت و میكانیزمی نەبوە‪.‬‬ ‫بێســتون فایــەق‪ ،‬رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان پــڕۆژەی تایبەتی‬ ‫هەیە كە لەو رێگایەوە دەكرێت دەســت‬ ‫بــۆ ســەرۆكایەتیەكان ببرێــت و لەگەڵ‬ ‫وەفــدی پارتیــش باســیكردوە‪ ،‬بــەاڵم‬

‫پارتــی خۆیان دەستپێشــخەرییەكەیان‬ ‫كردوە‪ ،‬باشترە پڕۆژەش لەالی ئەوانەوە‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬جەختیشیكردەوە‪ ،‬چاوەڕێن‬ ‫پارتــی پڕۆژەكەیــان بێنــن و ئەوانیش‬ ‫ئامــادەن پێشــوازی لێبكــەن‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەمەرجێــك پڕۆژەیەكــی بــاش بێت و‬ ‫كوردســتان لــەم دۆخــە رزگاربــكات و‬ ‫قەیرانە سیاسی و یاساییەكان چاكبكات‬ ‫و داواكانی ئێمەشــی تێدا بێت‪ ،‬چونكە‬ ‫لەیــەك كاتــدا قەیرانــی ســەرۆكایەتی‬ ‫هەرێــم و حكومەتمــان هەیــە‪ ،‬قەیرانی‬ ‫پارلەمان دروستكراوە لەالیەن پارتیەوە‬ ‫و لەبنەڕەتــدا ســەرۆكایەتی پارلەمــان‬ ‫هێشــتا ویالیەتەكەی بەپێی یاسا كاتی‬ ‫ماوە و كاردەكات‪ ،‬ئەگەر پارتی پڕۆژەی‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئەگــەر دەیانەوێــت پارلەمــان‬ ‫كارابكاتەوە‪ ،‬ســەرەتا پێویستە رێگای‬ ‫هەولێر لەسەرۆكی پارلەمان بكاتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )592‬دو شةممة ‪2016/12/26‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫کامو‬

‫سەروتارەکانی‬ ‫ئەلبێر‬

‫ئەم‬

‫لەگەڵ پاسكال پیا‪-‬ی هاوڕێی دەریان دەكرد بۆ پشتگیری‬ ‫پارتیزانــەكان و بەشــداری كردن لەو خەباتە مەزنەی دژی فاشــیزم و داگیركاری لە‬ ‫فرانسا و رۆژئاوا لەو سااڵنە لە ئارادابوو‪.‬‬ ‫تــەواوی وتــارەكان بــەم دواییە لە الیەن وەشــانی گالیمار بۆ جارێكــی تر وێڕای‬ ‫لێكۆڵینــەوە و ســاغكردنەوە باڵوكراوەتــەوە‪ .‬هــەر جارەی وتارێكــی لێ‌ دەكەینە‬ ‫كوردی و بە زنجیرە باڵوی دەكەینەوە‪.‬‬

‫دەزانین تێكۆشــان دژی زلهێزەكانی‬ ‫فرانسا دادەنێنەوە‪ ،‬ئەمەش جیاناكرێتەوە‬ ‫لە ئازادی‪ .‬بە تێكۆشان ئازادی و كۆماری پــارە ماوەیەكــی درێــژ بابەتــی لــە داڵ‬ ‫شــیرینی «پێتا» و تیپەكەی ئەو بوون‪.‬‬ ‫فرانسا سەردەكەون‪.‬‬ ‫رزگاركردنــی پاریــس تەنیــا بــەاڵم ئــەوەش دەزانین هەرگیــز پارە لە‬ ‫هەنگاوی یەكەمە لــە رزگاركردنی هەموو ســاڵی ‪ 1940‬ەوە ئەوەندە قورس لەسەر‬ ‫فرانســا‪ .‬لێرەشــەوە دەبێ‌ دەســتەواژەی گەلەكەمان نەكەوتۆتەوە‪ .‬واتە لەو كاتەوە‬ ‫«رزگاركــردن» بــە مانــا فراوانەكــەی كە خائینەكان هاتوونەتە سەر دەستەاڵت‪،‬‬ ‫وەربگیرێــت‪ .‬تێكۆشــان دژی ئەڵمانیــای هەموو هەوڵێكیان دا بەرژەوەندی خۆیان‬ ‫ئەمڕۆ ‪ 21‬مانگی گەالوێژی ساڵی ‪ 1944‬نازی بەردەوامە‪ .‬بێ‌ هیچ ســاردبوونەوە و مەزنتــر بكــەن و خۆیــان دەوڵەمەندتــر‬ ‫–ە‪ .‬لەو دەمەی دەردەكەوین رزگاركردنی ورە بــەردان بەردەوام دەبێ‌‪ .‬بەاڵم ئەگەر بكــەن‪ ،‬ئەمــەش راســتەوخۆ بــ ‌ێ هیــچ‬ ‫پاریــس كۆتایــی پێهاتــووە‪ .‬دوای پێنج ئەم تێكۆشــانە لــە هەموو تێكۆشــانێك ئــەم الو ئــەو الیــەك بەســترابووەوە بە‬ ‫ســاڵ داگیركاری‪ ،‬تێكۆشــان و قوربانی‪ .‬ســەختتر بێــت كــە هەموو فرانســا بۆی بەرژەوەندییەكانی هیتلەر‪.‬‬ ‫بێگومــان رێكەوت نیە كە بینیمان‬ ‫پاریــس لەگەڵ هەســت و ســۆزی ئازادی هەڵســاوەتە ســەر پێ‌‪ ،‬ئەمە مانای ئەوە‬ ‫لە دایك دەبێتەوە‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی لێرە نادا ئەمە تاقە تێكۆشانە دەب ‌ێ بیكەین‪ .‬لــە ئەنجومەنــی وەزیرانــی «حكومەتــی‬ ‫بێگومان هەر ئەوەندە بەس نیە فرانسا ڤیشــی»‪ ،‬الڤالییــەكان‪ ،‬بووتیێیــەكان‪،‬‬ ‫و لــەوێ‌ دەنگــی تەقەیــەك دەبیســتین‪.‬‬ ‫بــەاڵم كارێكــی ترســناكە جارێكــی تــر رواڵەتەكانــی ئازادی ســاڵی ‪ 1939‬پێش بوودواییــەكان‪ ،‬پووشــوو‪-‬ییەكان‪ ،‬لۆروا‪-‬‬ ‫بكەوینــەوە ناو ئەو وەهمــەی كە ئازادی جەنگ بە دەســت بهێنێتەوە و هەر بەمە الدور‪-‬ییــەكان بــە دوای یەكتردا دەهاتن‪.‬‬ ‫بە دەســتی كەســانێكەوە بەرقەرار بووە بوەســتێ‌‪ .‬ئەمە مانای ئەوەیە ئێمە تەنیا (‪)2‬‬ ‫هەروا رێكەوتیش نیە لە ســەرەوەی‬ ‫نــە رەنجیان داوە و نــە ئازاریان بۆ ئەمە بەشــێكی بچكۆڵــەی تێكۆشــانی خۆمان‬ ‫چەشــتووە‪ .‬ئازادی شــایانی قوربانییە و بەجێگەیانــدووە ئەگــەر بێــت كۆمــاری كۆمیتــەی بــە نــاو «رێكخســتن»‬ ‫ئازادی بە دەست دەهێنرێ‌‪ .‬بە تێكۆشان فرانســای ئاینــدە خــۆی وەك «كۆماری «رێكخــراوەكان» دێــن‪ ،‬كــە لــە هەموو‬ ‫دژی داگیــركاران و خائینــان‪ ،‬هێزەكانی ســێیەم» لــە ژێــر چەپۆكــی قورســی حاڵەتێــك‪ ،‬ئــەو پەیوەندییــەی لەگــەڵ‬ ‫پرۆلیتاریــا هەیانبــووە‪ ،‬هــەردەم‬ ‫نــاوەوەی فرانســی ســەرلەنو ‌ێ كۆماری «پارە» (‪)1‬بێت‪.‬‬

‫تێكۆشان بەردەوامە‪...‬‬

‫سەروتارانە ئەو وتارانەن كە لە الیەن ئەلبێر كامو نووسراون كە لە سەردەمی‬

‫جەنگی دووەمی جیهانی سەرنووســەری رۆژنامــەی كۆمبا ‪ Combat‬بوو‪ .‬بە یەكەوە‬

‫لە سەردەمی جەنگی‬ ‫دوەمی جیهانیدا‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫پەویوەندییــەك بــووە وەك ‪:‬ســەردار و‬ ‫كۆیڵە‪.‬‬ ‫بە هۆی ئەو تێكۆشانەی ئێمە هەمانە‬ ‫لەگــەڵ «هاوپەیمانــان» دژی ســوپای‬ ‫هیتلەری‪ ،‬هەموو خاكی فرانسا ماوەیەكی‬ ‫دی رزگار دەبــێ‌‪ .‬بەم چەشــنە دەتوانین‬ ‫بڵێین هاوپەیمانــەكان توانیویانە رزگاری‬ ‫ئێمە بە دەست بهێنن‪ .‬بەاڵم ئازادی ئێمە‪،‬‬ ‫ئێمــە خۆمان دەب ‌ێ بە دەســتی بهێنین و‬ ‫بەرقەراری بكەین‪ .‬تێكۆشان بەردەوامە‪.‬‬

‫رۆژنامەی «كۆمبا»‪ 21 ،‬گەالوێژی ‪1944‬‬ ‫تێبینی ‪:‬‬

‫‪ -1‬ئــەم روانینــە یەكــێ‌ لــە روانینــە‬ ‫سیاسییە گرینگەكانی ئەلبێر كامو بووە‪،‬‬ ‫بەردەوام كاری لەسەر كردووە‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئەمانە هەموویان پیاوانی سیاســی‬ ‫بەكرێگیــراو بــوون‪ ،‬هــاوكاری حكومەتی‬ ‫ڤیشی بەكرێگیراو بوون‪ ،‬هەر یەك لەمانە‬ ‫سەرمایەداری زلهێز و بە توانابوو لە بوارە‬ ‫جیاجیاكانی دارایی و پیشەسازی‪...‬هتد‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫پیشەی رۆژنامەگەر‬ ‫ماوەیــەك بــەر لــە ئێســتا بەڕێــز ‪:‬‬ ‫مارســێل دێیــا گوتبــووی ‪« :‬بــۆ یەكەم‬ ‫جــارە لــە مێــژوودا پیشــەی رۆژنامەگەر‬ ‫بووەتە پیشەیەكی شەرافەتمەندانە‪».‬‬ ‫بۆ بەڕێز ‪ :‬مارسێل دێیا ‪:‬‬ ‫رۆژنامەگــەری نهێنــی كارێكــی‬ ‫شــەرافەتمەندانەیە چونكــە بەڵگــەی‬ ‫ســەربەخۆییە‪ ،‬چونكە مەترســی تێدایە‪.‬‬ ‫كارێكــی دروســت و بــێ‌ هیــچ پەڵەیەكە‬ ‫وەك هەمــوو ئەوانەی گرینگی بە رۆژەڤی‬ ‫سیاســی دەدەن كە مەترسی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫ئەگەر شتێك هەبێ‌ ئێمە ئارەزوومان لێی‬ ‫نەبــێ‌ بیبینیــن‪ ،‬ئەو ســزانەدانەیە كە لە‬ ‫پشت ئەمە ترســنۆكی خۆی شاردۆتەوە‪،‬‬ ‫بێگومان وێڕای دەیان نیەتی خراپی تر‪.‬‬

‫ئێستا كە سیاسەت و رۆژنامەگەری‬ ‫بۆتــە چاالكییەكــی شــەرافەتمەندانە‪،‬‬ ‫بێگومان ســبەی حوكمدانی خۆیان دەب ‌ێ‬ ‫بۆ ئەو كەسانەی بێ‌ شەرەفییان بەرانبەر‬ ‫بــە بەم پیشــەیە كــردووە‪ ...‬وەك بەڕێز‬ ‫مارسێل دێیا بۆ نموونە‪.‬‬

‫ژمارە ‪ 58‬رۆژنامەی «كۆمبا» خەرمانانی‬ ‫‪.1944‬‬

‫وەرگێڕانی لە فرانسییەوە‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬

‫كورد‌و دە‌وڵەتی سەربەخۆ ‪ ..‬لە نێوان خۆزگە‌و كرداردا‬

‫بەرهەم كەلهوڕی‬ ‫میللەتــی كــورد وەكــو هەمــو‬ ‫نەتەوەكانــی دونیــا‪ ،‬مافی یاســایی‌و‬ ‫ئینســانی خۆیەتــی‪ ،‬كــە خــاوەن‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی بێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫نامەوێت بچمە ناو ئەو وردەكاریانەوە‪..‬‬ ‫بەتایبەتیــش ئەوەی كــە پێی دەڵێن‬ ‫دەوڵەتــی قەومــی‪ ،‬میللەتی كوردیش‬ ‫لە مێژودا زۆری هەوڵ‌و خەباتی داوە‌و‬ ‫قوربانــی زۆریشــی پێشــكەش كردوە‬ ‫بــەاڵم بەداخەوە دەســتكەوتەكانی لە‬ ‫قەدەر زۆری قوربانیەكانی نەبون‪ ،‬ئەو‬ ‫كاتانەی كە نەتەوەكانی تر بەتایبەتی‬ ‫ئیمپراتۆریەتە دراوسێكانی هەر جارەی‬ ‫بە بیانویەك‪ ،‬بەتایبەتیش بیانوی دین‌و‬ ‫مەزهــەب كوردیان چ وەك چەكدار‌و چ‬ ‫وەك ئــەوەی واڵتانــی كوردانیــان بە‬ ‫بەشــێك لە ئیمپراتۆریەتەكانی خۆیان‬ ‫هەژمار كردبێت‪ ،‬نەیان هێشتوە كورد‬ ‫ببێــت بە خاوەنی كیانی ســەربەخۆی‬ ‫خــۆی‪ ،‬ئەمــەش رون‌و ئاشــكرایە بە‬ ‫تایبەتیــش شــەرەفخانی بەدلیســی‌و‬ ‫محەمــەد ئەمین زەكی بــەگ‪ ،‬بەڕونی‬ ‫ئاماژەیــان بەمــە داوە‪ ،‬بــەاڵم ئەوەی‬ ‫كە من زۆر مەبەســتمە ئەوەیە راستە‬ ‫لە مێژودا كــورد وەكو خۆزگە هەوڵی‬ ‫زۆری داوە تــا ببێــت بــە خاوەنــی‬ ‫دەوڵەتێكــی ســەربەخۆ‪ ،‬بــەاڵم لــە‬ ‫كرداردا هــەر خودی هەوڵەكانی خۆی‬

‫شكســتی بەم خۆزگانە هێناوە‪ ،‬بەڕای‬ ‫مــن تاكە رێگڕی بــەردەم بە دیهاتنی‬ ‫ئــەم خۆزگەیەش بریتــی بوە لە زیاتر‬ ‫دەســتگرتن بە یاساكانی خێڵ‌و ناوچە‬ ‫گەریەتــی‌و بەحوكمــی ئــەوەی كــە‬ ‫پێكهاتــەی نەتــەوەی كــورد كۆمەڵە‬ ‫هۆزێكــە‪ ،‬هــۆزەكان نەیانتوانیــوە بە‬ ‫ئاسانی دەست بەرداری یاسا خێڵەكی‌و‬ ‫ناوچە گەریەتــی خۆیانبن‪ ،‬بیرمەندی‬ ‫گەورەی چەپەكان (فریدریك ئەنگلز)‬ ‫باس لە دروســتبونی دەوڵەتی ئەسینا‬ ‫دەكات‌و دەڵێــت ‪(:‬یەكــەم هەنگاو بۆ‬ ‫دروســتبونی ئــەو دەوڵەتــە بریتی بو‬ ‫لە تێكشــكاندنی دەســتوری قەبەلی‌و‬ ‫پێكهێنانــی دەســتورێكی دەوڵەتی)‪،‬‬ ‫چونكــە ئەمانیــش لــە یەكگرتنــی‬ ‫كۆمەڵێــك هــۆز پێكهاتبــون‪ ،‬خــۆی‬ ‫لــە مێــژوی دور‌و نزیكیــش كــورد‬ ‫هــەر بەم جــۆرە هەنــگاوی نــاوە تا‬ ‫یاســاكانی خێڵ‌و هۆز تێكبشــكینێت‌و‬ ‫هەمــوان ملكەچــی یەك یاســا بن كە‬ ‫ئەمــە رۆحیەتــی هەنگاونانــی جــدی‬ ‫دەخوڵقێنێــت بــەرەو بونیادنانــی‬ ‫دەوڵەتی یەكگرتوی ســەربەخۆ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواجــار لەبــەر ئــەوەی نەیتوانیــوە‬ ‫دەســتبەرداری یاســا لۆكاڵیەكانــی‬ ‫ببێــت‪ ،‬نەیتوانیــوە ســەركەوتو ببێت‬ ‫لــەم كارەیدا‪ ،‬بۆ نمونە ئەگەر ئاوڕێك‬ ‫لە مێژوی دور بدەینەوە‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫(مــاد)ەكان‪ ،‬دیــارە كــە ئەوانیش لە‬ ‫یەكگرتنــی كۆمەڵێك هۆز پێكهاتبون‌و‬ ‫(دیاكۆ) یان كرد بە ڕابەر‌و ڕیشســپی‬ ‫خۆیــان‪ ،‬بەاڵم دوای حەوت ســاڵ لەو‬ ‫مێژوە(دیاكۆ) لە داخــی گوێنەگرتن‌و‬ ‫الســاری ئەندامــە پــەرت‌و باڵوەكانی‬ ‫هۆزەكانــی ماد‪ ،‬بە چەند بە هانەیەك‬ ‫لە لێپرســراویەتی دەســتی هەڵگرت‪،‬‬ ‫ئەمە بەڵگــەی ئەوەن كــە هۆزەكانی‬ ‫(مــاد) تەنانەت دوای دروســتكردن‌و‬

‫پێكهێنانی ئەو دەوڵەتە بە هێزەی كە‬ ‫وێــڵ دۆرانت لە كتێبی (بەســەرهاتی‬ ‫شارستانیەت) باس لە پێشكەوتوی ئەو‬ ‫دەوڵەتە دەكات‌و دەڵێت «فارســەكان‬ ‫ســودیان لەو شارســتانیەتە وەرگرت‪،‬‬ ‫ئەو هۆزانە هەر دەســتبەرداری یاســا‬ ‫خێڵە كیەكان نەدەبون بە ئاســانی»‪،‬‬ ‫ئەمــە نمونەیەكــی دور‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫نمونــەی تــر وەربگرین هێنــدە زۆرن‬ ‫كە دەتوانریت دەیەها ماســتەر نامە‌و‬ ‫دكتــۆرا نامــەی لە ســەر بنوســرێت‌و‬ ‫دەیەها توێژینەوەی لە ســەر بكرێت‪،‬‬ ‫تۆزێكی تر بێنە خوارەوە بە تایبەتیش‬ ‫شــەرەفخانی بەدلیســی‪ ،‬زۆر بە ڕونی‬ ‫باســی لەم الیەنــە كردوە كە ئێســتا‬ ‫كاتــی ئەوە نیە هەمــوی باس بكرێن‪،‬‬ ‫تەنانەت لە دەورانی شێخ مەحمودیش‬ ‫باس لــەوە دەكرێت‪ ،‬كە هەندێ هۆزو‬ ‫تیرە ی كــوردی نەوەك هەر هاوكاری‬ ‫شــێخیان نەكردوە‪ ،‬بگرە دژایەتیشیان‬ ‫كردوە‌و چونەتە سەنگەری دوژمنەوە‪،‬‬ ‫یاخــود بــەر لــەم مێــژوە كــە كورد‬ ‫چەندان میرنیشینی هەبوە‌و حەزی بە‬ ‫ژیانی میرنشینێتی كردوە‪ ،‬بەمانایەكی‬ ‫تــر لۆكاڵیانــە حەزی كــردوە بژیەت‌و‬ ‫لــە ســنوری جوگرافیایەكــی تەســك‬ ‫بەرهەمی هەبێــت‌و چەكداری هەبێت‌و‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی خــۆی بپارێزێت‪،‬‬ ‫نەوەكو لە چوار چێــوەی دەوڵەتێكی هــۆزە خیانەتیــان پێكرد‌و لــە ناویان‬ ‫یەكگرتــو‪ ،‬یان ئەگەر نمونەیەكی تری برد‌و‪.)...‬‬ ‫نزیكتــر وەربگرین‪ ،‬كۆماری مەهابادە‪،‬‬ ‫ئــەم ناكۆكیانەی هۆزە كوردیەكان‬ ‫كە پێشەوا‬ ‫هەروەكــو ئاماژەم پێدا پێشــتر تەنیا‬ ‫قــازی محەمــەد دەڵێــت بۆ بەرژەوەندی تەســكی خۆیان بوە‌و‬ ‫«ئەگەرخەیانــەت‪،‬‬ ‫خۆفرۆشــی‌و هەروەكــو لــە شەرەفنامەشــدا ئاماژە‬ ‫فــری‌و خواردویــی‌هێندێ‌لەســەرۆك بــەوە كــراوە كــە تاكە عەیبــی كورد فكری‌و ســەربازی‌و ئابوری‌و ‪ ..‬بەڵكو‬ ‫عەشــیرەكان نەبوایە‪ ،‬كۆمار هیچكات ئەوەبــوە كــەس ســەری بۆكــەس لە بەداخــەوە لە بری ئەوەی میرنشــینە‬ ‫شكســتی ‌نەدەخــوارد»‪ .‬هەروەهــا براكوردەكانی خۆی نە چەماندۆتەوە‌و كــوردەكان بیر لــە یەكگرتن بكەنەوە‬ ‫لــە شــەرفنامەش ئامــاژە دراوە كە‪ ،‬كــەس ئیعترافــی بە كــەس نەكردوە‌و یــەك دەوڵەتــی كــوردی ســەربەخۆ‬ ‫هەندێكیــش لە ســەركردە‌و ســەرۆك نەچونەتە بن یەك چەتری كۆكەرەوەی دروســت بكــەن‪ ،‬لــە دژی یەكتــر‬

‫كورد پێویستە‬ ‫لە مێژودا كورد‬ ‫وەكو خۆزگە هەوڵی دەستبەرداری‬ ‫زۆریداوە تا ببێت بە عەقڵییەتی لۆكاڵیانەی‬ ‫خاوەنی دەوڵەتێكی تەسك بێت‪ ،‬تا‬ ‫سەربەخۆ‪ ،‬بەاڵم لە لە ناخیاندا بیری‬ ‫كرداردا هەر خودی قەومیبون لە بریی‬ ‫خێڵەكی بون چەكەرە‬ ‫هەوڵەكانی خۆی‬ ‫شكستی بەم خۆزگانە بكات‪ ،‬ئەمەش دەبێتە‬ ‫هەوێنی هەنگاونانی‬ ‫هێناوە‬ ‫جدی بۆ لەدایكبونی‬ ‫دەوڵەتی كوردی‬ ‫سەربەخۆ لە داهاتودا‬

‫هەندێ جار جەنگاویشــن‪ ،‬كە دواجار‬ ‫خۆشــیان لەنــاو چونــە‌و كــە مێــژو‬ ‫نوســان یەكێك لــە هۆكارەكانی لەناو‬ ‫چونی ئــەو میرنشــینانە دەگەڕێنەوە‬ ‫بــۆ هــۆكارە زاتیــەكان‪ ،‬كــە ئەویش‬ ‫ناكۆكیــە ناوخۆییەكانــە‪ ،‬واتــە دور‬ ‫كەوتنــەوە لە خەونــی دەوڵەت بون‌و‬ ‫كورت كردنەوەی بۆ خەونی كۆمەڵێك‬ ‫میر نشــینی بچوك‪ ،‬پاشان بۆ توانە‌و‬ ‫لــە نــاو چون‪ ،‬ئــەم ناكۆكیانــەی ناو‬ ‫میللەتــی ئێمــە بەڕونــی لە شــیعری‬ ‫شــاعیرانی كالســیكمان دەردەكــەون‬ ‫بەتایبەتیش حاجــی قادری كۆیی‪ ،‬لە‬ ‫شوێنێك دەڵێت ‪:‬‬ ‫تا ڕێك نەكەون قەبیلی ئەكراد‬ ‫هەروا دەبنە خەرابە ئاباد‬ ‫یان گوتویەتی ‪:‬‬ ‫قەومی ئێمە نەزان‌و پاش كەوتن‬ ‫لەگەڵ یەكدا پوش‌و ئاگرو نەوتن‬ ‫بۆیــە لــە كۆتاییــدا دە یڵێمەوە كە‬ ‫پێویســتە لــە بازنــەی خێــڵ‌و ناوچە‬ ‫گەریەتی دەربچین هەروەكو ئاماژەمان‬ ‫بە وتەكانی ئەنجلزدا كاتێك كەباســی‬ ‫یەكگرتنــی هۆزەكانــی ئەســینای‬ ‫كــرد‌و بــە تێكشــكاندنی دەســتوری‬ ‫خێــڵ ئینجــا توانیــان عەقلیەتــی‬ ‫دروســتبونی دەوڵەتێكــی یەكگرتوی‬ ‫بەهێــزی قەومــی پتەو دروســتبكەن‬ ‫كــە هەمــو موقەوماتــی دەوڵەتــی‬ ‫تێــدا بەرجەســتە بكرێــت‪ ،‬ئێمــەش‬ ‫وەكو كورد پێویســتە دەســتبەرداری‬ ‫عەقلیەتی لۆكاڵیانەی تەســكبین بێت‬ ‫تا لــە ناخیاندا بیــری قەومی بون لە‬ ‫بــری خێلەكی بــون چەكــەرە بكات‪،‬‬ ‫ئەمــەش دەبێتە هەوێنــی هەنگاونانی‬ ‫جدی بۆ لەدایكبونی دەوڵەتی كوردی‬ ‫سەربەخۆ لە داهاتودا ‪.‬‬

‫تەوەر‬

‫ذمارة (‪ )592‬دو شةممة ‪2016/12/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫دیالۆگ لەبارەی‬

‫مانیفێستی فیمێنیستی رۆشنگەری‬ ‫ئامادەكردنی‪:‬‬ ‫لەتیف حسێن‪ -‬ژوان ئەحمەد‬ ‫لەمــاوەی رابــردودا مانیفێســتی‬ ‫(فێمێنیستی رۆشنگەری لەالیەن پالتفۆرمی‬ ‫دابڕان‌و رابەرایەتی فێمێنیستی رۆشنگەری)‬ ‫باڵوكرایــەوە بۆ ئەوەی لەمــاوەی دو مانگدا‬ ‫گفتوگۆی لەسەر بكرێت‌و پێشنیارو سەرنجی‬ ‫نوێــی بــۆ زیادبكرێت‪ ،‬بۆ ئەم مەبەســتەش‬ ‫رادیــۆی مەدەنییــەت زنجیرەیــەك مێزگردو‬ ‫دیالۆگــی لەســەر بابەتەكــە ســازكردو‬ ‫تێیــدا بۆچون‌و ســەرنجی چەنــد روناكبیرو‬ ‫چاالكوانی‌و بواری مافەكانی ژنانی لەدەرەوەو‬ ‫ناوەوەی كوردستان وەرگرتوەو لە رۆژنامەی‬ ‫چاودێر باڵودەكرێنەوە‪...‬‬ ‫بەشدارانی ئەمجارەی گفتوگۆی مانیفێستی‬ ‫فیمێنستی رۆشنگەری هەر یەكە لە نوسەر و‬ ‫چاالكوانان (ســنوور كەریم‪ ،‬ئاوات محەمەد‪،‬‬ ‫تریفە عەزیز‪ ،‬هودا ســابیر زەنگەنە‪ ،‬هەریار‬ ‫جەمیل رەنجبەر)‪.‬‬

‫سەرنجەكان لەسەر مانیفێستەكە‬

‫دەكرێت مانیفێستی‬ ‫فیمێنستی‬ ‫رۆشنگەری بكرێتە‬ ‫بابەتێك بۆ گفتوگۆ‌و‬ ‫داڕشتنی پالنێكی‬ ‫سرتاتیژی بۆ گۆڕینی‬ ‫بیركردنەوە لە مێینە‬

‫ئاوات محەمەد‬

‫فێمێنیزمی رۆشنگەری‬ ‫یەكێكە لەهەوڵە‬ ‫باشەكان‌و هەبوونی‬ ‫پیویستیە لە كۆمەڵی‬ ‫كوردیدا‪ ،‬بەاڵم پێویستە‬ ‫زۆر بە ئاگاییەوە كار‬ ‫لەسەر داڕشتنی‬ ‫بكرێ‌و ژنان خۆیان‬ ‫سەرپشكی یەكەم بن‬ ‫لە نوسینەوەی‬

‫سەرەتا‪ ،‬ئاوات محەمەد‪ ،‬نووسەرو چاالكی‬ ‫كۆمەڵی مەدەنی‪ ،‬بە چەند خاڵێك سەرنج و‬ ‫تێبینییەكانی لەسەر مانیفێستی فیمێنستی‬ ‫هاتووە‪،‬‬ ‫بەســەردا‬ ‫گۆڕانكاری‬ ‫كۆمەاڵیەتــی‬ ‫تریفە عەزیز‬ ‫رۆشــنگەری دەخاتەروو‪ :‬كاتێك مانیفێستی ئەبێت لەناو یاســاكاندا ماف رەنگ بداتەوە‪،‬‬ ‫فیمێنیســتی رۆشــنگەریم خوێندەوە‪ ،‬خۆم نــەك ئــەوەی سیاســەتی جیــاكاری بەناو‬ ‫لەبەردەم كۆمەڵێك ڕســتەی رۆشــنبیرانەدا فیمێنیســتی ببێتە هــۆی دابڕانی مرۆڤەكان‬ ‫ژنان سەرپشكی یەكەم بن‬ ‫بینییەوە‪ ،‬كەجیهانبینیەكەی تەنها رستەن‌و لەیەكتــری‪ ،‬كێشــەی نەبوونــی ئــازادی‬ ‫تریفە عەزیــز‪ ،‬چاالكی بــواری مافەكانی‬ ‫رەگەزی‬ ‫ناتوانرێت تەرجومە بكرێت بۆ ســەر ئەرزی كێشــەیەكی مرۆییــە‪ ،‬كێشــەیەكی‬ ‫ژنــان‪ ،‬پێیوایــە‪ ،‬فێمێنیزمــی رۆشــنگەری‬ ‫واقع‪ ،‬دیــارە هۆكارەكانیش ئاشــكرا‌و چەند یــان سێكســی نییە‪ ،‬كــە ئــازادی نەبوو بۆ یەكێكــە لەهەوڵــە باشــەكان‌و هەبوونــی‬ ‫هۆكارێكــی ســەرەكی دەخەمــە روو‪ ،‬تاكــو هــەردوو رەگــەز نییە‪ ،‬راســتە ترادســیۆنی پیویســتیە لــە كۆمەڵــی كوردیــدا‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بتوایــن پێكــەوە بەرنامەكارێكــی واقعــی‌و كۆمەاڵیەتــی دەرفەتەكانــی بــەردەم ژن پێویســتە زۆر بــە ئاگاییــەوە كار لەســەر‬ ‫خاوەن دیدێكی پراگماتیزمی بەرهەم بهێنین‌و كەمدەكاتــەوە‪ ،‬بــەاڵم ئەویــش قابیلــی داڕشــتنی بكــرێ‌و ژنان خۆیان سەرپشــكی‬ ‫دووركەوینــەوە لەو رســتانەی تەنها جۆرێك گۆڕان‌و دەستكاریكردنە‪ ،‬لەبەرئەوە گۆڕینی یەكــەم بن لە نوســینەوەی؛ چونكــە تەنها‬ ‫لەشكڵســازی‌و كڵێشــەبەندی تێدایــە‌و هیچ سیســتمی كۆمەاڵیەتــی‌و حوكمڕانــی تەنها ژنــان خویانــن كــە بتوانــن دەستنیشــانی‬ ‫پرۆژەیەك یان بیرۆكەیەی پرۆژەی لێبەرهەم بەڕســتە نییــە‪ ،‬بەرجەســتەكردنیەتی لەناو كێشــە‌و ئازارەكانــی خۆیان بكەن‌و لەســەر‬ ‫نایــەت‪ ،‬ئــەم دیدگایــەی لــەم نووســینەدا ژیانی كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫دۆزی ژنان راســتگۆیانە بێنــە ووتن‪ .‬لەبەر‬ ‫دەیخەمە روو‪ ،‬دیدگای كاری رێكخراوەییمە‪،‬‬ ‫‪ -4‬ئەم مانیفێســتە ئاسان نییە تەرجومە ئەوەی لە كوردســتان هەموو كایە سیاسی‌و‬ ‫نــەك وەك رۆشــنبیرێك لــەدوورەوە قســە بكرێت بۆ بواری گشتی‪ ،‬لەبەرئەوەی نەخشە رۆشــنبیریەكان بەدەســت پیــاوەوەن بۆیە‬ ‫لەســەر بابەتێك بكــەم‪ ،‬توانــی وەرگێڕانی رێگای تێدا نییە‪ ،‬زۆرێك لەبەشــەكانی تەنها ژنان تا ئێســتا نەیانتوانیوە لەسەر بنەمای‬ ‫ئاسان نەبێت‪.‬‬ ‫پێشــنیارە‪ ،‬دەكرێــت ئەم تێكســتە بكرێتە یاخیبونێكی لۆژیكیانە رووبەرووی كێشەكان‬ ‫خاڵەدا‬ ‫چەند‬ ‫لەم‬ ‫مانیفێستە‬ ‫ئەم‬ ‫كێشەی‬ ‫بابەتێــك بۆ گفتوگــۆ‌و داڕشــتنی پالنێكی ببنەوەو هەمیشەش زەرەرمەندی یەكەمن ‪.‬‬ ‫دەخەمەروو‪:‬‬ ‫ســتراتیژی بۆ گۆڕینی بیركردنەوە لەمێینە‪،‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژە بەوەشــدەكات‪ ،‬فیمینزمی‬ ‫لەجیهانــی‬ ‫فیمێنیســتی‬ ‫دیــدی‬ ‫‪-1‬‬ ‫كە‬ ‫خااڵنەی‬ ‫ئــەو‬ ‫دۆزینەوەی‬ ‫بــۆ‬ ‫هەروەهــا‬ ‫ڕۆشــنگەری لــە هەژمونــی كومەاڵیەتــی‌و‬ ‫تەنها‬ ‫ئەچێت‪،‬‬ ‫كاڵبوونەوە‬ ‫بەرەو‬ ‫ئێستاماندا‬ ‫بەاڵم‬ ‫دەسپێشــخەرییەكان‪،‬‬ ‫لەبەردەم‬ ‫رێگرن‬ ‫باوكســاالری‌و درێژەپێدانــی دەگەڕێننــەوە‬ ‫لەناو چەنــد ئایدۆلۆژیایەكــدا نەبێت دیگای ئەمــە بكرێتــە بەرنامەی كاكــردن‪ ،‬كارێكی بــو ملمالنــێ لەگەڵ ئیســامی ســەلەفی‌و‬ ‫فیمێنیستی جێگەی نابێتەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئاســان نییە‌و پێویســتی بە دەستكاری زۆر گەورەترین مەترســی لەســەر چارەســەری‬ ‫وەك بابــەت زادەی قۆناغێكی خەباتی ژنانە هەیە‪.‬‬ ‫كێشــە بنچینەییەكان وەك كێشــەی پرسی‬ ‫لەرۆژئــاوا‪ ،‬هەروەها وەك بزاوت بۆ ئەو تافە‬ ‫بەرەو‬ ‫جیهانییەكان‬ ‫ئاراســتە‬ ‫ئێســتا‬ ‫‪-5‬‬ ‫نەتەوەیــی‌و كێشــەی ژن دەگەڕێننــەوە بو‬ ‫دەگەڕێتــەوە‪ ،‬كــەژن خاوەنی هیــچ مافێك وەكیەكــی‌و یەكســانی هەنــگاو دەنێــن‪ ،‬ئیســام‌و رەوتی ئیســامی لە كوردستاندا؛‬ ‫نەبووە‌و كەســایەتییەكی پاشكۆی هەبووە‪ ،‬مەســەلەی فیمێنیســتی كەمتر لەنــاو كایە راســتە ئیســام ڕوڵێكی زۆر گەورەی هەیە‬ ‫لەبەرئــەوە بــۆ ئــەو قۆناغە ئەو دیــدە زۆر كۆمەاڵیەتــی‌و سیاســی‌و مەعریفییەكانــدا لــەو كێشــانەدا بەاڵم دەبوو بــاس بكەن كە‬ ‫گرنگ‌و كاریگەر بووە‪ ،‬بەاڵم پەرەسەندنەكان جێگەی دەبێتــەوە‪ ،‬ناوەندە ئەكادیمییەكان هــۆكارەكان زۆرن‌و تەنها قەتیس نامێنێ لە‬ ‫شتی ترمان پێدەڵێن‪.‬‬ ‫ئەوەنــدەی جەخــت لــە رۆڵ‌و دەرفــەت بازنەی ئیسالم‌و دیندا؛ چونكە لەو كومەڵگە‬ ‫‪ -2‬كاتی سەرهەڵدانی دیدی فیمێنیستی‪ ،‬دەكەنەوە‪ ،‬ئەوەنــدە بیر لەرەگەز ناكەنەوە‪ ،‬گەندەڵــە پیاوســاالرەی كوردســتاندا كــە‬ ‫كۆمەڵێك یاسا‌و رێكەوتننامە‌و پەیاماننامەی كــە توانا‌و پێدانی دەرفەت‌و رۆڵبینین دەبنە شــوێنی بڕیاردانی بە ژنان نەبەخشــیوە لە‬ ‫نێودەوڵەتی كە ئێستا هەن‪ ،‬بوونیان نەبووە‪ ،‬سەنتەری كاركردن‪ ،‬نەك جیاوازی رەگەزی‪ ،‬كایە كومەاڵیەتیەكاندا لە ڕوانگەی پێویستی‬ ‫واتــە مافــی مرۆڤ‌و مافــی ژنــان نەببوونە باشترین حوكمڕان ئەوانەن كە لەسەر بنەمای و هەستی بەرپرسیارێتیەوە؛ بەڵكو پیاوانی‬ ‫بابەتی گفتوگۆ‌و دیدێكی جیهانی بۆ درووست هاواڵتــی بــوون كاردەكــەن‪ ،‬نــەك لەســەر حیزبەكان پۆســتیان بەخشــیوەتە ژنان بو‬ ‫نەببــوو‪ ،‬دوای جەنگــی جیهانــی دووەم‌و جیاكاری لەناو یاســاكاندا‪ ،‬وەك ئەوەی لەم مۆدێرنەكــردن‌و جوانكردنیــی حیزبەكانیان؛‬ ‫لەدایكبوونی رێكەوتننامە نێودەوڵەتییەكان هەرێمەی خۆماندا روو دەدات‪.‬‬ ‫ژنانیــش چونكــە پاشــخانێكی فكــری‌و‬ ‫دیــدی مرۆڤیان بۆ مافــی ژن‌و بیركردنەوەی‬ ‫دوا وتەم ئەوەیە فیمێنیــزم ناكوردێنرێت‪ ،‬تێگەشــتنێكی تەواویــان نیە بــۆ كارابوون‌و‬ ‫فیمێنیستی گۆڕی‪ ،‬سیداو هەنگاوێكی گەورە چونكــە بزاوتێكــی سیاســی بووە‪ ،‬لەســات‌و كەڵــك وەرگرتــن لــەو پۆســتانە‌و دەبنــە‬ ‫بوو بۆ دۆزینەوەی میكانیزمی یەكسانی نێوان وەختی خۆی كاریگەری زۆری هەبووە لەسەر عەقڵێكــی تــری بەكاربــراو وەك عەقڵــی‬ ‫ژن‌و پیــاو‌و دابینكردنی بنەما یاســاییەكانی گۆڕینی فەلســەفەی پیاوانە بۆ مرۆڤدۆستی‪ ،‬یەكــەم كەپیــاوە‌و دەكەونــە دژایەتی ژنانی‬ ‫یەكســانی‪ ،‬كــە دوای دەرچونــی ئــەم ئەگەرچی ئــەو بزووتنەوەیەش بــەدەر نەبوو دەرەوەی بازنــەی فكــری حیزبــی خۆیان و‬ ‫رێكەوتننامەیە لە رۆژی ‪ 18‬كانونی یەكەمی لەخــەوش‌و كەموكورتــی‪ ،‬ناشــكرێت ئێمــە دەبنــە هــۆكاری ئیفلیجبوونــی دۆزی ژنان‌و‬ ‫‪ 1979‬دیــدی جیهانــی بــۆ مافەكانــی ژنان بەهەمــان ســتایڵ‌و دیــدگاوە لەنــاو كایــەك بیریان دەچێتەوە كە لەدەرەی فكری حیزبی‬ ‫گۆڕانكاری گەورەی بەسەردا هات‪ ،‬مەسەلەی مومارەســەی فیمێنیســتی بكەین‪ ،‬كەهێشتا مێینەبوون كۆیان دەكاتەوە؛ هەربۆیە دەبنە‬ ‫مافــی یەكســان بۆ هــەردوو رەگەز لەســەر ژمارەیەكــی زۆر یاســات هەیــە پڕیەتــی یەكێك لە ڕیگرەكانی پرۆســەی نەشــونمای‬ ‫بنەمای جیاوازی سێكسی گۆڕا بۆ یەكسانی لەجیــاكاری‌و ناكۆكــن لەگــەڵ رێكەوتننامە‌و كۆمەڵگــە‪ .‬كەواتە گەر ژنان ڕۆشــنفكرانە‌و‬ ‫جێنــدەری‌و بەرەنگاربوونەوەی شــێوەكانی پەیماننامە نێودەڵەتییەكان‪ ،‬ئەگەر ئەمانەوێت ووریایانــە‌و خۆپارێــز لەو گەمە ناشــیرنەی‬ ‫هــەاڵواردن لەســەر بنەمای جێنــدەری‪ ،‬كە بزاوتــی یەكســانی نێــوان مرۆڤــەكان بەرینە پێیان دەكرێ بەدوور نەبن؛ دەبنە بەشــێك‬ ‫ئەم مانیفێســتە جگە لە دیدێكی رۆشنبیری پێشێ‪ ،‬ســەرەتا ئەبێت دەســتكاری شێوەی لــەو گەمەیــە‌و هەلوكی دەســتی سیاســی‌و‬ ‫دوور لەواقــع نەیتوانیووە یــەك مادەی ئەو حوكمڕانــی بكەین‌و دواتر گۆڕانكاری لەیاســا ڕۆشنبیری بێویژدان ‪.‬‬ ‫رێكەوتننامەیــە لەناو بیركردنــەوەی خۆیدا ناوخۆییەكاندا بكەن‪ ،‬دواتر بیر لەوە بكەینەوە‬ ‫تریفە عەزیز‪ ،‬زیاتر لەســەر سەرنجەكانی‬ ‫جێگە بكاتەوە‪.‬‬ ‫دەرفــەت بۆ هەمــوو مرۆڤەكان بەیەكســانی بــەردەوام دەبێت و روونیدەكاتــەوە‪ :‬دەبوو‬ ‫بواری‬ ‫بۆ‬ ‫كاركردن‬ ‫ئاراســتەی‬ ‫‪ -3‬ئێســتا‬ ‫بڕەخسێنین تاكو بتوانن رۆڵی خۆیان بگێڕن‪ .‬ئەم نوســراوە باس لەڕۆڵی یاســاو پۆلیس‌و‬

‫ئایدۆلۆژیای فێمێنیستی‪،‬‬ ‫نەبۆتە وەاڵمێكی باش‬ ‫بۆ سەردەمی خۆی‪ .‬لە‬ ‫بەرامبەردا ئێمە ژنۆلۆژی‬ ‫بە پێشنیارێكی ڕاست‬ ‫دەبینین بۆ چارەسەركردنی‬ ‫ئەم پرسە‬

‫هەرچی وتارو گوتاری‬ ‫بەپێز هەیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نەتوانرێ‌ لە فاكتەوە‬ ‫بكرێ‌ بە دیفاكتۆ‬ ‫ناشتوانرێ‌ لەئازاری‬ ‫تەنیا ژنێكیش‬ ‫كەمبكرێتەوە‬

‫سنوور كەریم‬

‫هودا سابیر زەنگەنە‬

‫دامودەزگاكانی ئاسایش‌و الیەنەكانی تریشی‬ ‫بكردایەو دەستنیشــانی چارەسەری الوازی‌و‬ ‫بێخەمــی هەریەكەیانــی بكردایــە لەكاتــی‬ ‫هەبوونــی ئــەو هەمــوو كێشــەیەی ژنــان‌و‬ ‫چونیەتی بــە تەنگەوە هاتــن‌و خەمخوریان‬ ‫بخرایەتــە روو؛ چونكە پۆلیس لە بەر هاتنە‬ ‫كایــەی دەزگاكانــی تــری لێپرســینەوەوە‬ ‫ناسەروەرو ناكاریگەرن‌و هیچ قورسایی‌و سام‌و‬ ‫ڕۆڵیكیــان نییە تەنهــا الی زوڵملێكراو نەبێ‬ ‫‪ .‬دەزگا یاســاییەكانیش كە خۆیان لەســەر‬ ‫بناغەی نادادپــەروەری جێندەری كاردەكەن‬ ‫بۆیە ناتوانن لەو نایەكســانییە كومەاڵیەتی‌و‬ ‫جێندەریــەدا قســەیان هەبێــت‌و هویەكن بو‬ ‫بەردەوام بوونی ئەو نایەكســانییە‪ .‬هەروەها‬ ‫لەگــەڵ هەبوونی ئەو هەموو دەزگا مەدەنی‌و‬ ‫شــەڵتەرو ڕێكخراوانــەدا هیــچ لە كێشــەی‬ ‫ژنان كــەم نەبۆتەوە بە هۆكاری ئەوەی ئەم‬ ‫دامەزراوانە الیەنی ئابووریان سەربەخۆ نییە‌و‬ ‫هەریــەك ســەر بــە الیــەن‌و حیزبێكن نەك‬ ‫دەوڵــەت لەبەر ئەوە تا ماون گوێرایەڵی ئەو‬ ‫الیەنانە دەبن‌و كێشەكایش هەر وا هەڵواسراو‬ ‫دەمێننــەوە چونكــە سیاســەت‌و ئابــووری‬ ‫ســەقەت لە كوردســتان وای كــردوە كە ژن‬ ‫الوازو بریارنەدەرو بێ دەرامەت بێ ‪.‬‬

‫ژنۆلۆژی یان فیمێستی؟‬

‫سنوور كەریم‪ ،‬چاالكوانی بواری مافەكانی‬ ‫ژنــان‪ ،‬لەبــارەی بزوتنــەوەی فیمێنســتی‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬ســەرەتای ســەرهەڵدانی‬ ‫فێمینیــزم دەگەڕێتەوە بۆ ســەدەكانی نێوان‬ ‫‪‌١٩‬و ‪ ٢٠‬بەتایبەت ســەرەتاكانی سەدەی ‪،٢٠‬‬ ‫فێمێنیــزم تێكۆشــانی هەمــو جواڵنەوەكانی‬ ‫ژنانــە لەبەرامبــەر عەقڵیەتی پیاوســاالری‪.‬‬ ‫بەپێی قۆناخ‌و ســەردەم جواڵنەوەی جیاواز‌و‬ ‫ڕەهەنــدی جیــاوازی لەخۆگرتــوە‌و بەپێــی‬ ‫كلتــور‌و ئاین‌و داب‌و نەریتەكان جۆری جیاواز‬ ‫لــە بونیادبوندا بون نمونــە ( ڕادیكاڵ‪ ،‬ئیكۆ‬ ‫فێـــمینیست‪ ،‬لیبراڵ‪ ،‬ماركسی‪ ،‬ژینگەپارێزی‬ ‫ژن‪ .‬دواهەمینیــان فێمێنیســتی ئیســامی‬ ‫كــە بەتایبــەت لــە توركیــاو ئێــران خۆیان‬ ‫ڕاگەیاندوە)‪ .‬چونكە فكرەی فێمینیستی زیاتر‬ ‫لەئەمریكاو ئەوروپا ســەریانهەڵداوە‪ .‬لە كاتی‬ ‫خــۆی ڕۆڵــی پۆزەتیڤیان لەســەر دۆخی ژن‬ ‫بەتایبەت لە ڕوی یاســاییەوە بە نمونە مافی‬ ‫مناڵبون‌و لەباربردن دو نمونەی زیندون كە بۆ‬ ‫ژن بەرجەستە كراون‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬ئایدۆلۆژیای فێمێنیستی‬ ‫ئایدۆلۆژیایەكی الواز بــوە‪ ،‬نەبۆتە وەاڵمێكی‬ ‫باش بۆ سەردەمی خۆی‪ .‬لە بەرامبەردا ئێمە‬ ‫ژنۆلۆژی بە پێشــنیارێكی ڕاست دەبینین بۆ‬ ‫چارەسەركردنی ئەم پرسە كە پێشنیاری بەڕێز‬ ‫عەبدوڵاڵ ئۆجاالنە‌و بەرهەمی فكری خۆیەتی‪..‬‬ ‫پێیوایــە لە هەمــو فكرەكانــدا ڕەگەزگەرایی‬ ‫هەیە سیســتم بەرپرســیاری یەكەمی پرسی‬ ‫ژنــە دواتر عەقڵیەتــی ڕەگەزگەرایی پیاو كە‬ ‫كلتــورە فیوداڵیــەكان لێی بەرپرســیارن‪ .‬لە‬

‫كەی فێربووین لە‬ ‫ناو خیزان‪ ،‬پەیڕەوی‬ ‫دیموكراسیەت بكەین‌و‬ ‫گوێ بۆ منداڵ‌و ژن‌و‬ ‫خوشك‌و دایك بگرین‬ ‫وەك چۆن گوێ بۆ‬ ‫نێرینە دەگیرێ‌‪ ،‬ئینجا‬ ‫دەتوانین ئەم سیستمە‬ ‫دیموكراسیە بگوازینەوە بۆ‬ ‫ناو كۆمەڵ‬

‫(دین‪ ،‬زانســت‪ ،‬ژن‪ ،‬فەلســەفە‪ ،‬سیاســەت‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬بەڕێوەبردن‪ ، ،‬هتد) لە‬ ‫هەمو سێكتەرەكاندا ڕەگەزگەرایی هەیە بۆیە‬ ‫دەتوانیــن بڵێین بەو پێیەی ژن یەكســانە بە‬ ‫ژیان كەواتە ڕاســتكردنەوەی هەمو كایەكانی مافەكانــی ژن‌و ئینجا بــۆ پراكتیككردنی ئەو‬ ‫ژیان پرسی ژنیش دەگاتە چارەسەری‪.‬‬ ‫پڕۆژانەش كە ژن ئاشــنا بكات بە ئەركەكانی‬ ‫خۆشیی‪.‬‬

‫هەریار جەمیل رەنجبەر‬

‫لە فاكتەوە بۆ دیفاكۆت‬

‫هــاوكات‪ ،‬هودا ســابیر زەنگەنە‪ ،‬نوســەر‬ ‫و چاالکــوان‪ ،‬ئامــاژە بــەوەدەكات‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بەدیــدگای هەڵســەنگاندنی ڕەخنەییــەوە‬ ‫چــاو ببڕینــە دۆخــی بزاڤی فێمینیســتی لە‬ ‫كوردســتاندا‪ ،‬بەباوەڕی من لەدوای پرۆسەی‬ ‫ئــازادی عێــراق وەك دیفاكتــۆ لێكەوتــەو‬ ‫جموجۆڵەكانی دەركەوت‪ ،‬چونكە قۆناغەكانی‬ ‫دوای پرۆســەی ئــازادی عێــڕاق فۆرمــی‬ ‫كێشــەكانی ژنی كــوردی گۆڕی‪ ،‬ئاراســتەی‬ ‫توندوتیژی بەرەو قۆناغێكی تر پەلكێش كرد‪،‬‬ ‫تراژیدیای وەها گەورەی بۆهێناینە كایەوە كە‬ ‫نامــۆن بەو ئامرازوو فۆرمانەی كە ژنانی تری‬ ‫پێدەچەوســێنرێتەوە لە كۆمەڵگەكانی تردا‪.‬‬ ‫ئەم قۆناغە نوێییەش دامەزراوە فەرمییەكان‌و‬ ‫ئۆرگانــە مەدەنییــەكان‌و ناوەندەكانــی‬ ‫پەرەپێدانی فێمینزمی‌و فێمینیستەكان‌و كایە‬ ‫میدیاییەكانــی باڵكێــش كرد بــۆ پڕۆژەیەك‬ ‫كــە بریتی بــوو لــە پــڕۆژەی كەمكردنەوەو‬ ‫ڕووبەرووبوونــەوەی ئــەو فۆرمانــەی كە ژنی‬ ‫كوردی بەپاساوی كولتووری‌و پراكتیزەكردنی‬ ‫دەقــە ئایینیەكان چەوســاندۆتەوە‪ ،‬هەریەك‬ ‫بەپێــی قەبــارەی خــۆی ســەرەڕای خاڵــە‬ ‫الوازەكانیــان توانییــان پەیامێــك بــدەن بە‬ ‫كۆمەڵگــەو بەگوێــی كەســانی كۆنەخــوازی‬ ‫كــوردا بدەن كــە ئیدی لێــدان‌و كەمكردنەوە‬ ‫لــە كەرامەتــی ژن بەڵگــەی نامرۆڤبــون‌و‬ ‫بەربەریەت‌و ناتێگەیشتووی‌و ناپێگەیشتوویی‬ ‫كارەكتەرە توندوتیژیەكانمان بۆ دەسەلمێنێ‌‌و‬ ‫پێویستە بەرەنگاری ببینەوە‪.‬‬ ‫بەبــاوەڕی مــن پرســی ژنپارێزیمــان زۆر‬ ‫وتۆتەوەو تیۆریزەمان كــردووە‪ ،‬بایەخی ئەم‬ ‫پڕۆژەیــەش لــە تیۆریزەكردنــدا دەرناكــەوێ‌‬ ‫هێنــدەی پێویســتمان بەوە هەیــە كە چۆن‬ ‫ڕووبەڕووی ئەو فاكتە مەترســیدارە ببینەوە‪،‬‬ ‫چونكــە بەبــاوەڕی من هەرچــی توێژینەوەی‬ ‫لۆكاڵی‌و دەرەكی هەیە‪ ،‬هەرچی وتارو گوتاری‬ ‫بەپێــز هەیە‪ ،‬ئەگــەر نەتوانر ‌ێ لــە فاكتەوە‬ ‫بكر ‌ێ بە دیفاكتۆ ناشــتوانر ‌ێ لەئازاری تەنیا‬ ‫ژنێكیش كەمبكرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە لێــرەوە دەب ‌ێ هەم قســەبكەین هەم‬ ‫دروشــمەكان پراكتیتــك بكەیــن‪ ،‬بــەاڵم بە‬ ‫لەفۆرمێكی تۆڕبەندیدا دەتوانین پرسی ژن لەو‬ ‫چەقبەستوویەوە بجوڵێنین‪ ،‬ئیدی پێویستمان‬ ‫بە هەڵبڕینی دەنگی هەمووان هەیە لەشێوەی‬ ‫هارمۆنیای گروپێكی مۆسیقیدا‪ ،‬دەنگهەڵبڕین‬ ‫بــۆ بەشــداری كاری سیاســی ژنــان‪ ،‬بــۆ‬ ‫پشتیوانی‌و پێگەیاندنی ســەركردەی ژن‪ ،‬بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی یاســاكان‌و پارێزگاریكردن لە‬

‫دیموكراسیی ناو خێزان‬

‫الیخۆشــیەوە‪ ،‬هەریــار جەمیــل رەنجبەر‪،‬‬ ‫نوســەر و چاالکــوان‪ ،‬ئامــاژە بــەوەدەكات‪،‬‬ ‫چەندیــن ســەدەیە دنیــای پیشــكەوتوەكان‬ ‫دەجەنگــن‪ ،‬دژی دواكەوتویــی دابونەریــت‬ ‫كەتێڕوانێكی سەقەت و ناداپەرەری بۆ كۆمەڵ‬ ‫هەبــوو تا گەیشــتن بەلوتكەی پێشــكەوتن‪،‬‬ ‫لــە هەمــوو رووێكــەوە‪ .‬ئــەو چینــە ژنــە‬ ‫مافخوراوانــەی كە هەوڵی یەكســانیان دەدا‪،‬‬ ‫ئۆتوماتێكــی لەگەڵ پێشــكەوتنە گەورەكان‬ ‫یەكســانیان بەردەكــەوت و چەشــنی پیــاو‬ ‫بوون‪ ،‬بڕبڕەی پشتی كۆمەڵگای رۆشنگەری‪،‬‬ ‫هەرچی فیمینزمەكانیشە دوای بەدەستهێنای‬ ‫مافەكان‪ ،‬هەڵگەڕانەوەیەكیان بەخۆیەوە بینی‬ ‫و رێــرەوی تێڕوانیــن و داواكاریەكانیــان روو‬ ‫ئاراســتەیكی رەهابوون رۆیشت‪ ،‬ئەویش كە‬ ‫لەالیەن زۆرینەی كۆمەڵە مەدەنیە دیندارەكان‬ ‫لەگــەڵ جیــاوازی ئاینەكانیــش‪ ،‬مایــەی‬ ‫رەزامەنــدی نەبوون بۆیە بــەڕای من فیمنزم‬ ‫شكستیان هێنا‪.‬‬ ‫ســەرهەڵدان‌و بوونــی ئــەم گروپانــەش‬ ‫لەكوردســتان مزگێنیەكــی باش نیــە بەڵكو‬ ‫بەربەستە لەبەردەم مافی ژن و رێكخراوەكانی‬ ‫ژن‪ ،‬چونكە ئێمەی كورد سەرباری ئەم هەموو‬ ‫پێشــكەوتنانەی ژیــان هێشــتا لە ســەدەی‬ ‫پێــش هەژەدەهەمین دەژین‪ ،‬تاوەكو ئێســتا‬ ‫مەنتلیتایەتێكی خێڵەكێ و داخروامان هەیە‪،‬‬ ‫تەقبولی گۆڕانكاریە زەق و خێراكان ناكەین‪..‬‬ ‫بۆنمونە ســەرباری زۆری رێكخراوەكانی ژنان‬ ‫رێــژەی كوشــتنی ژن و خەتەنەكردنــی ژن‪،‬‬ ‫توندوتیژی بەرامبەر بە ژن لەجیاتی لەكەمی‬ ‫بێت لەزیادبووندایە‪ ،‬هەتــا راگەیاندنەكانیش‬ ‫رۆڵــی خۆیــان باش نابینین و پەخشــی ئەم‬ ‫راستیانە ناكەن جگە لەمە هەموو ئامارەكانی‬ ‫جیهــان ئاماژە بۆئەوە دەكەن كەكوردســتان‬ ‫دوای ســۆمال و ئەفغانســتان دێ لە پێشێل‬ ‫كردنی مافی ژن‪..‬‬ ‫لە كۆتاییدا دەڵێم‪ :‬كەی فێربووین لەماڵ لە‬ ‫ناو خیزان‪ ،‬پەیڕەوی دیموكراســیەت بكەین‌و‬ ‫مــاف بدەیــن بەئەندامانی خیــزان‌و گوێ بۆ‬ ‫منداڵ‌و ژن‌و خوشك‌و دایك بگرین وەك چۆن‬ ‫گوێ بۆ نێرینە دەگیرێ‌و مافی تەواوی ئەندام‬ ‫بوونی خیزانیان پێ ببەخشین ئینجا دەتوانین‬ ‫ئەم سیستمە دیموكراسیە بگوازینەوە بۆ ناو‬ ‫كۆمەڵــگا‌و ئینجا ناراســەوخۆ بەســەر چین‌و‬ ‫تویژەكانی تر دابەش دەكرێت‪ ..‬كەواتە دەبێ‬ ‫ئاستی خێزانی هوشیار بكرێت‌و لەتاك دەست‬ ‫پێ بكرێت نەك بەپێچەوانەوە‪.‬‬

‫تەوەر‬

‫ذمارة (‪ )592‬دو شةممة ‪2016/12/26‬‬

‫جیهان لە سەردەمی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ترەمپ دا‬

‫‪‎‬فرزەند شێركۆ‪:‬‬

‫سەركەوتنی ترەمپ كاریگەری لەسەر پێگەی هەرێمی‬ ‫كوردستانیش دەبێت‬ ‫سازدانی‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ئێســتا كاتێتی پرسیار لەبارەی‬ ‫نیگەرانــی و دوو دڵییەكانــی‬ ‫ئەمریكییــەكان و زۆرێــك لــە‬ ‫واڵتانــی دنیــا‪ ،‬لەبەرامبــەر‬ ‫ئــەم ســەرۆكە‪ ،‬بكەیــن‪ .‬كە لە‬ ‫سەرەتای ‪2017‬وە بە فەرمی لە‬ ‫كۆشكی سپییەوە بۆ چوار ساڵ‬ ‫ســەرۆكایەتی زلهێزتریــن واڵتی‬ ‫دنیا دەكات‪.‬‬ ‫لــەم تەوەرەیــەدا لەژێــر‬ ‫ناونیشانی»جیهان لە سەردەمی‬ ‫ترەمپــدا»‪ ،‬لەگــەڵ كۆمەڵێــك‬ ‫لێكۆڵــەری سیاســی كــورد‬ ‫گفتوگۆدەكەین‪ .‬فرزەند شێركۆ‪،‬‬ ‫رۆژنامەنــوس و چاودێــری‬ ‫سیاسی‪ ،‬لە تەوەری ئەمجارەدا‬ ‫بەشــداریی دەكات و گۆڕانكاری‬ ‫پێشبینیەكانی ســەردەمی ئەم‬ ‫سەرۆكە شی دەكاتەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫باس لەو كاریگەرییانەش دەكات‬ ‫كــە پەیوەندیــی بــە هەرێمــی‬ ‫كوردستانەوە هەیە‪.‬‬ ‫چاودێر‪:‬ئێســتا ترەمــپ ســەرۆكە‪،‬‬ ‫باســی زۆر تــرس دەكــرا‪ ،‬ئەگــەر ئەو‬ ‫ببێت بە ســەرۆك‪ ،‬ئایا جیهان ئێستا لە‬ ‫سەردەمی «ترس»دا دەژی؟‬ ‫فرزەند شــێركۆ‪‎ :‬تــرس و نادڵنیایی‪،‬‬ ‫دوو چەمكــی زۆر پێكــەوە گرێــدراون‪.‬‬ ‫ســەرچاوەی زۆرێــك لە ترســەكانیش‪،‬‬ ‫چ دەرونــی و تاكەكەســی‪ ،‬چ سیاســی‬ ‫و ئەمنــی‪ ،‬بریتیــن لــە نادڵنیایــی‬ ‫لــەوەی رودەدات‪ .‬لەبەرئــەوەی دۆناڵد‬ ‫ترەمــپ وەكو دیاردەیــەك لە دەرەوەی‬ ‫بازنــە سیاســییەكەی ئەمەریــكا بۆتــە‬ ‫ســەرۆكی هەڵبژێردراو‪ ،‬لەبەرئەوەش كە‬ ‫بەڵێنەكانی ســەردەمی بانگەشــەكەی‪،‬‬ ‫پڕبــوون لــە گۆڕانــكاری ریشــەیی‬ ‫لەســەر ئاســتی كۆمەاڵیەتــی و ئابوری‬ ‫و سیاســەتی كۆمەڵــی نێودەوڵەتــی‪،‬‬ ‫ترەمــپ بۆتــە خوڵقێنــەری نادڵنیایی‪.‬‬ ‫رەچاوی ئەوەش بكرێت كە كەسایەتییە‬ ‫سیاسیی و میدیا زەبەالحەكانی جیهانی‬ ‫لیبــراڵ‪ ،‬بەتایبەت میدیا رەســەنەكانی‬ ‫ئەمەریــكا وێنەیەكــی تۆقێنەریــان لــە‬ ‫ترەمپ و كاندیدانی كابینەكەی دروست‬ ‫كــردوە‪ ،‬نــەك هــەر ئەمە‪ ،‬بەشــێك لە‬ ‫فەیلەســوفە سیاســییەكان رایانوایە كە‬ ‫ســەركەوتنی ترەمــپ كۆتایــی لیبــراڵ‬ ‫دیموكراســی و نیشــانەی هەرەســی‬ ‫پێكەوەژیانــی كۆمەڵگــەی ئەمەریكی و‬ ‫ســەرەتای كۆتایی پارتی كۆمارییەكانی‬ ‫ئەمەریكایە‪.‬‬ ‫‪‎‬چاودێــر‪ :‬پێچەوانــەی زۆرێــك لــە‬ ‫پێشبینیەكان‪ ،‬دۆناڵد ترەمپ هەڵبژێردرا‬ ‫بــە ســەرۆكی زلهێزتریــن واڵتــی دنیــا‬ ‫«ئەمریكا»‪ ،‬بۆچی پێشــبینی زۆرینەی‬ ‫ســەنتەری لێكۆڵینــەوەو ڕاپرســی و‬ ‫چاودێرانی سیاســی و سیاسەتمەدارانی‬ ‫دنیــا پێچەوانە بوەو هاواڵتیانی ئەمریكا‬ ‫ترامپیان كردە ســەرۆك؟ واتە بۆ ترسی‬ ‫سیاســیەكان و زۆرینــەی خەڵكانــی‬ ‫لیبڕاڵ پێچەوانەبوو لە ترســی هاواڵتیان‬ ‫ئەمریكی؟‬

‫فرزەند شێركۆ‪‎ :‬ســەركەوتنی ترەمپ‬ ‫پرســیاری زۆر لەســەرە‪ .‬هــەر لــە‬ ‫دەستێوەردانی راستەوخۆی هەواڵگری و‬ ‫كاریگەریی ناڕاستەوخۆی روسیا لەسەر‬ ‫پرۆســەی هەڵبژاردنەكــە‪ ،‬تــا دەگاتــە‬ ‫شــككردن لــە پرۆســەی ئەلیكترۆنــی‬ ‫جیاكردنــەوەی دەنگــەكان و شكســتی‬ ‫كەمپەینــی دیموكراتــەكان لــە هەندێك‬ ‫ویالیــەت و بردنەوەیــان بــە زۆرینــەی‬ ‫دەنگەكانی ئەمەریكا‪.‬‬ ‫‪‎‬لەالیەكی تر‪ ،‬زۆرێك لە راپرسییەكان‬ ‫رێــژەی هەڵــەی ئەنجامەكانیــان بــە‬ ‫(‪+‬ـ‪)٣٪‬ی دەنگەكان داناوە‪ .‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی زۆرێك لە دەنگدەران بەشــداریی‬ ‫هەڵبژاردنیــان نەكــردوە‪ ،‬زۆرێــك لــە‬ ‫رەشپێســتەكان نەچوونەتــە دەنگدان و‬ ‫زۆرینەی سپی پێستەكانیش كە دەنگیان‬ ‫بــە ترەمــپ داوە‪ ،‬لــە راپرســییەكاندا‪،‬‬ ‫رای راســتەقینەی خۆیــان نەدركانــدوە‬ ‫سەبارەت بە خواســتیان لەسەر ترەمپ‬ ‫بەهۆی نەخوازراویی پەیام و راكانی لەو‬ ‫كۆمەڵە فرەنەژادەدا‪.‬‬ ‫‪‎‬زیاتــر لەمانــەش‪ ،‬زۆر بەدەگمــەن لە‬ ‫سیستمی ئەمەریكیدا رویداوە كە حزبێك‬ ‫بتوانێت دوو خول زیاتر‪ ،‬ســەرۆكایەتی‬ ‫ئەمەریكا بكات‪ .‬دیموكراتەكان ئەمساڵ‬ ‫ئەو هەشــت ســاڵەیان كۆتایی پێهێناوە‬ ‫و گریمانــەكان لە قازانجی كۆمارییەكان‬ ‫بــوو كــە زۆرینــەی شــرۆڤەكاران‪ ،‬لــە‬ ‫پێشــبینییەكاندا ئەمەشــیان بەهەنــد‬ ‫وەرنەگرتبوو‪.‬‬ ‫‪‎‬دەكرێت فاكتەرێكی گرنگی سیاسییش‬ ‫بۆ ئەم سەركەوتنەی ترەمپ بێتە پێش‪،‬‬ ‫كە بریتییــە لە خواســتی گۆڕانكاری و‬ ‫نوێكردنەوەی پرۆسەی سیاسی لەالیەن‬ ‫دەنگدەرانــی ئەمەریــكاوە‪ .‬ســەرباری‬ ‫تــەواوی قەیــران و كێشمەكێشــە‬ ‫كۆمەاڵیەتییــەكان‪ ،‬خەڵكی ئەمەریكا بە‬ ‫پشــتكردنە كلینتۆن و بۆش‪ ،‬كۆتاییان‬ ‫هێنــا بــە زیاتر لە ‪ ٢٠‬ســاڵ سیســتمی‬ ‫حوكمــی دوو بنەماڵەیــی لــە ویالیەتــە‬ ‫یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و كەســێكیان‬ ‫سەرخست لە دەرەوەی ئەم بازنەیە‪.‬‬ ‫‪‎‬چاودێر‪ :‬دەوترێت سیستەمی سیاسی‬ ‫لە دنیادا چەقبەســتوەو لە «داڕزان»دا‬ ‫دەژی‪ ،‬لــە ئەمریكایــش هاواڵتیــان‬ ‫بێزاربون لەو لەیەكچونەی ســەرۆكەكان‬ ‫و سیاســەتەكانیان‪ ،‬بۆیە حەزێك هەیە‬ ‫بۆ گۆڕانــكاری ئیتر دەرئەنجامەكەی بە‬ ‫باش بكەوێتەوە یان بە خراپ‪ ،‬ترامپیش‬ ‫ئەو ســەرۆكەیە كە «قەلەقی» دروست‬ ‫كردوە لەوەی دنیایی سیاسی بگۆڕێت؟‬ ‫فرزەند شێركۆ‪‎ :‬ترەمپ بەڵێنی داوە‪،‬‬ ‫پەیڕەوی لە قوتابخانەی (گۆشــەگیریی‬ ‫سیاســی) بكات و ئەمەریكا لە رووداوە‬ ‫گرنگەكانــی جیهــان دوربخاتــەوە و‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی واڵتەكــەی بخاتەوە‬ ‫پێــش هــەر بەرژەوەندییەكــی تــر و‬ ‫ئەمەریكایەكی گەورە دروســت بكاتەوە‪.‬‬ ‫بەپێــی ئــەم خۆناســاندنە‪ ،‬ترەمــپ‬ ‫كەســێك نەبــووە كــە بیر لــە گۆڕینی‬ ‫سیســتمی نێودەوڵەتــی و رزگاركردنی‬ ‫لە چەقبەســتویی بكاتــەوە‪ .‬ترەمپیش‬ ‫وەكو سەرۆكەكانی پاش جەنگی تیرۆر‪،‬‬ ‫مەحكومە بەوەی جیهانی تاكجەمسەریی‬ ‫(بە رابەرایەتــی ئەمەریكا) لەبیر خۆی‬ ‫بەرێتەوە و لەنێوان دوو مۆدێلی جیهانی‬

‫پالنی ترەمپ بۆ كۆنرتۆڵكردنی وزەی‬ ‫عێراق و بچوككردنەوەی رۆڵی یاریزانە‬ ‫ئیقلیمییەكانی وەكو ئێران و بەردەوامیدان‬ ‫بە شەڕی دژ بە تیرۆر‪ ،‬گرنگرتین ئەو‬ ‫روداوانە دەبن كە دەتوانێت چارەنوسی‬ ‫كوردستانیش بخاتە ژێر كاریگەرییەوە‬

‫‪‎‬فرزەند شێركۆ‬ ‫فرەجەمســەر و جیهانی بێ جەمسەردا‪،‬‬ ‫یــاری بــكات‪ .‬ئەمانــەش هاوكێشــەی‬ ‫گــەورەن و زۆر كاریگەریــی لەســەر‬ ‫دەنگدەری سادە دانانێن‪.‬‬ ‫‪‎‬بەڵكــو ئــەوەی وایكــرد زۆرینەیــەك‬ ‫لــە نەژادێكی دیاریكــراو لەگەڵ ترەمپ‬ ‫بــن یــان دژی بــن‪ ،‬ئەو وتارە ســادە و‬ ‫پۆپۆلیســتییە بــوو كە لەهەنــدێ باردا‬ ‫سەریكێشــاوە بــۆ فاشــیزم‪ .‬میتــۆدی‬ ‫ســادەكردنەوەی ترەمــپ لە هاوكێشــە‬ ‫ئابــوری و سیاســییەكاندا و پێدانــی‬ ‫بەڵێنــی گەورەتر لە توانای تاكەكەس و‬ ‫تاكە حزب و تاكە دەوڵەت‪ ،‬بە دەنگدەر‪،‬‬ ‫درێژكــراوەی سێمبولســازیی مێــژووی‬ ‫كەمــال ئەتاتــورك‪ ،‬نەژادپەرەســتیی‬

‫ڕاسیســتەكانە‪ ،‬واتــە مۆدێلــی پۆتین و‬ ‫ئەردۆگان و سیســی‪ ،‬بۆیــە لە ئەمریكا‬ ‫ترامــپ دەبێتە ســەرۆك و بەریتانیا لە‬ ‫یەكێتــی ئەوروپــا دێتــە دەرەوە‪ ،‬هێزە‬ ‫ڕاسیســتەكان لە ئەوروپادا بەهێزدەبن‪،‬‬ ‫تــا چەنــد ئــەم ڕوداوە سیاســییانە‬ ‫پەیوەندییان پێكەوە هەیە؟ ‪.‬‬ ‫فرزەنــد شــێركۆ‪‎ :‬بەپێچەوانــەوە‪،‬‬ ‫ئێســتا وا دەرئەكەوێــت كــە جیهــان‬ ‫بــەرەو تۆخبونەوەی جیاوازیی ســنورە‬ ‫نەتەوەیــی و مەزهەبییــەكان دەڕوات‪.‬‬ ‫كۆمەڵگەكانــی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســت‪،‬‬ ‫ئەفریقــا‪ ،‬ئەوروپــا و ئەمەریــكای التین‬ ‫و ویالیەتــە یەكگرتــووەكان‪ ،‬بەســتەرە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانیــان الواز بووە و چیتر‬

‫ئەگەرچی لەیەكەم گفتوگۆیدا لەگەڵ سەرۆك وەزیری‬ ‫عێراق‪ ،‬ترەمپ داوای یەكپارچەیی خاكی عێراقی كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم بەدور نازانرێت كە بۆ كەمكردنەوەی هەژموونی‬ ‫ئێران لەسەر كوردستان و ناوچە سوننەكانی عێراق‪،‬‬ ‫ئەمەریكا لەگەڵ سەربەخۆیی كوردستاندا بێت‬ ‫هیتلەر‪ ،‬سادەئاخوتنی ئەحمەدی نەژاد و‬ ‫خۆبەسەنتەربینینی ئەردۆگانە‪ .‬ئەمەش‬ ‫ئەو مۆدێلەیە كە لە پاشەكشــێی گوتار‬ ‫و چارەســەرە لیبــراڵ و سۆشیالیســتی‬ ‫و دینییەكانــدا‪ ،‬باڵی بەســەر كۆمەڵگە‬ ‫سیاسییەكاندا كێشاوە‪.‬‬ ‫‪‎‬چاودێــر‪ :‬دەوترێــت جیهــان لــە‬ ‫ســەردەمێكدایە كــە دیموكراســییەت و‬ ‫كاڵبونەوەی هێڵی نەتەوەو جوگرافیایی‬ ‫نەتەوەیــی بــەرەو ماڵئاوایــی دەڕوات‬ ‫و ســەردەمی ســەرۆكە شــەڕەنگێز و‬

‫فــرە نەتەوەیی و فــرە مەزهەبی و فرە‬ ‫كولتوریی لە كۆمەڵگەكاندا بەئاســانیی‬ ‫هــەرس ناكرێــت‪ .‬پاش جەنگی ســارد‬ ‫و ســەرهەڵدانی تیۆریــی پێكدادانــی‬ ‫شارســتانییەكان‪ ،‬ئێســتا لەهەمــوو‬ ‫كات زیاتــر‪ ،‬مەســەلەی پێكــەوە ژیانی‬ ‫شارســتانێتییە جیاوازەكان نزیكبۆتەوە‬ ‫لــە ئەســتەم‪ .‬دیموكراســی تەنهــا‬ ‫قاوغەكــەی مــاوە و میكانیزمەكانــی‬ ‫حوكمڕانیــی دروســت و رەخســاندنی‬ ‫یەكســانیی كۆمەاڵیەتــی و دابینكردنی‬ ‫النیكەمی پێویســتییەكانی ژیان‪ ،‬ئەگەر‬

‫باكــوری ئەوروپــای لێدەرچێــت‪ ،‬دوو‬ ‫هەنگاو گەڕاوەتەوە دواوە و هەڵبژاردنی‬ ‫ترەمپیش یەكێك لــە ماناكانی بریتییە‬ ‫لە ترســی ئەمریكییە ســپی پێستەكان‬ ‫لــە چەمكــی پێكــەوە ژیــان لەگــەڵ‬ ‫كەمــە نەتەوەیــی و گروپــە دینییــە‬ ‫جیاوازەكانــی تر‪ .‬ترســیانە لە پێكەوە‬ ‫نەگونجــان و توانەوە و پاشەكشــێ لە‬ ‫هەژمــون و بەفیڕۆچوونــی ســەرمایە و‬ ‫الوازبونــی ئاســتی بژێوییــان لەپێنــاو‬ ‫ئەوانــی تر‪ .‬ئەم ترســەش بۆتــە بنەما‬ ‫بــۆ دروســتبونی لێكدانــەوەی نــوێ و‬ ‫خۆگۆشــەگیركردنی كۆمەاڵیەتی لەسەر‬ ‫بنەمــای هاوبەشــیی نەتەوەیی و زمانی‬ ‫و دینی و بەرژەوەندییە ژیارییەكان‪ .‬كە‬ ‫نــەك تەنها ئەمەریكا و ئەوروپا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لە هەوڵەكان بۆ داڕشــتنەوەی مۆزایكی‬ ‫خۆرهەاڵتــی ناوەڕاستیشــدا رەنگــی‬ ‫داوەتەوە‪.‬‬ ‫‪‎‬چاودێر‪ :‬تا چەند كێشــەی كۆچبەر و‬ ‫تیــرۆر كاریگەرییان لــە گەڕانەوەی ئەو‬ ‫مۆدێلە داخراوەی سیاســەت هەیە‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەم دوانەیە مژدەی سەركەوتنی ترەمپ‬ ‫و هاوشێوەكانی نییە؟‬ ‫فرزەنــد شــێركۆ‪‎ :‬بانگەشــەكانی‬ ‫ترەمپ‪ ،‬بۆ دابینكردنی ئاسایشــی زیاتر‬ ‫بــۆ هاواڵتیانی ئەمەریــكا و بەڵێنەكانی‬ ‫بۆ كۆتاییهێنان بە مەسەلەی كۆچبەران‬ ‫و دەركردنــی موســوڵمانەكان لــە‬ ‫ئەمەریــكا و تێگەیشــتنی سیاســی‬ ‫ترەمپیــش دەربــارەی ئیســام و تیرۆر‬ ‫و پــارەی نــەوت و پەیوەندیــی ئــەم‬ ‫ســیانەش پێكەوە‪ ،‬وایكــردوە هەم ئەم‬ ‫مۆدێلــەی ترەمــپ متمانــەی زۆرێــك‬ ‫لــە ئەمریكییــە ســپی پێســتەكان و‬ ‫ســەركردە سیاســییەكانی تری ئەوروپا‬ ‫بەدەســتبهێنێت و هــەم ئــەو تیمــە‬ ‫ستراتیژییەش كە ئەنجومەنی ئاسایشی‬ ‫نەتەوەیــی ئەمەریــكا و هەواڵگــری و‬ ‫پەیوەندییــەكان لەگــەڵ خۆرهەاڵتــدا‬ ‫بەڕێوە دەبەن‪ ،‬فۆكەســی ســەرەكییان‬ ‫بریتی بێت لــە دژایەتیكردنی تیرۆریزم‬ ‫و ئیســامی رادیــكاڵ و لــە جوگرافیــا‬ ‫نزیكەكەشدا‪ ،‬رووبەڕووبونەوەی كۆچبەر‬ ‫و كەمكردنــەوەی بارگرانــی لەســەر‬ ‫ئابوریی ئەمەریكا‪.‬‬

‫‪‎‬چاودێر‪ :‬كورد لــە كوێی ئەم گفتوگۆ‬ ‫سیاســیانەدایە؟ هەندێــك دەڵێــن‬ ‫هەركــەس ســەرۆكی ئەمریــكا بێــت بە‬ ‫بــاش و خــراپ پەیوەندی بــە كوردەوە‬ ‫نییە‪ ،‬ڕایەكیش هەیە‪ ،‬كە كاریگەرییەكە‬ ‫بــە ناڕاســتەوخۆ وەســف دەكات‪،‬‬ ‫بەوجۆرەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا‬ ‫كاریگەری ڕاســتەوخۆی لــە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســتدا بەســەر بەرەی «ســونی»‬ ‫و بەرەی «شــیعە»ە وە هەیە‪ ،‬كە ئەو‬ ‫دوو بەرەیــەش كوردیان دابەشــكردوەو‬ ‫كاریگەرییان لەســەر هێزە كوردییەكان‬ ‫و پرسی كورد هەیە؟‬ ‫فرزەنــد شــێركۆ‪‎ :‬دۆناڵــد ترەمپ تا‬ ‫ســێپتەمبەری ســاڵی ‪ ٢٠١٥‬جیاوازیــی‬ ‫نەدەكــرد لەنێوان «كــورد» و «هێزی‬ ‫قودس»ی ســوپای پاســداراندا كاتێك‬ ‫لــەو بارەیــەوە پرســیاری لێدەكــرا‪ .‬لە‬ ‫پلەی یەكەمــدا بۆ ئەوەش خۆی كاندید‬ ‫نەكردوە كە كوردســتان بكاتە دەوڵەت‬ ‫بەڵكــو كار ئەكات بۆ بەرەوپێشــبردنی‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی خــۆی‪ ،‬وەكــو‬ ‫بازرگانێكــی گەورە و رەنگە ئەنجامدانی‬ ‫كۆمەڵێ گۆڕانكاریی كە پێگەی ئەمەریكا‬ ‫بگۆڕێت‪.‬‬ ‫‪‎‬بەاڵم لەبــەر ئــەوەی ئەمەریكا رۆڵی‬ ‫هەیــە لــە دیاریكردنی داهاتــووی كورد‬ ‫و خۆرهەاڵتی ناوەڕاســتدا‪ ،‬سەركەوتنی‬ ‫ترەمپ كاریگەری لەسەر پێگەی هەرێمی‬ ‫كوردستانیش دەبێت‪ .‬ئەگەرچی لەیەكەم‬ ‫گفتوگۆیــدا لەگــەڵ ســەرۆك وەزیــری‬ ‫عێراق‪ ،‬ترەمپ داوای یەكپارچەیی خاكی‬ ‫عێراقــی كرد‪ ،‬بەاڵم بــەدور نازانرێت كە‬ ‫بــۆ كەمكردنــەوەی هەژموونــی ئێــران‬ ‫لەسەر كوردســتان و ناوچە سوننەكانی‬ ‫عێــراق‪ ،‬ئەمەریكا لەگەڵ ســەربەخۆیی‬ ‫كوردســتاندا بێــت‪ .‬لەم ســیناریۆیەدا‪،‬‬ ‫لۆبی توركیا رۆڵــی گەورەی دەبێت‪ .‬تا‬ ‫ئێســتا وا زانراوە كە بااڵترین راوێژكاری‬ ‫ترەمــپ‪ ،‬كــە دەتوانێــت ئاینــدەی‬ ‫كوردستان بەرەوپێشبەرێت‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫لەگــەڵ توركیــا هەیە‪ .‬جگــە لەمانیش‪،‬‬ ‫روســیا رۆڵی گرنگی دەبێت لە ئایندەی‬ ‫كوردســتاندا‪ .‬لەالیەك بەهۆی ئێكسۆن‬ ‫مۆبێــل و ترەمــپ و لەالیەكیش بەهۆی‬ ‫پێگەی روســیا لە كوردســتانی رۆژئاوا‪.‬‬ ‫بەتایبــەت كــە ماوەیەكــە ناوەندەكانی‬ ‫لێكۆڵینــەوە‪ ،‬كوردســتانی عێــراق و‬ ‫كوردســتانی ســوریا‪ ،‬لەیەك نەخشەدا‬ ‫پێكــەوە دەبەســتنەوە بــەاڵم ئەمــەش‬ ‫بــێ یەكالكردنــەوەی پەیوەندییەكانــی‬ ‫توركیــا و ئەمەریكا لەگەڵ (پەیەدە) و‬ ‫داهاتووی شەنگال و قەندیل و كەركوك‬ ‫و عفرین‪ ،‬یەكالیی ناكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪‎‬ترەمــپ بازرگانێكــی سیاســییە‪.‬‬ ‫مەســەلەی نــەوت و گازی كوردســتان‪،‬‬ ‫پالنــی ترەمپ بــۆ كۆنترۆڵكردنی وزەی‬ ‫عێــراق و بەكارهێنانــی داهاتی عەرەبی‬ ‫ســوننە بۆ ملمالنێكردن لەگەڵ شــیعە‪،‬‬ ‫و بەرزكردنــەوەی پێگەی ئیســرائیل لە‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و بچوككردنەوەی‬ ‫رۆڵــی یاریزانــە ئیقلیمییەكانــی وەكــو‬ ‫ئێران و بەردەوامیدان بە شــەڕی دژ بە‬ ‫تیــرۆر و ئەگــەری زیادكردنــی ژمارەی‬ ‫ســەربازی هێــزە تایبەتەكانی ئەمەریكا‬ ‫لەناوچەكە‪ ،‬گرنگترین ئەو روداوانە دەبن‬ ‫كە دەتوانێت چارەنوســی كوردستانیش‬ ‫بخاتە ژێر كاریگەریی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )592‬دو شةممة ‪2016/12/26‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫ناسیۆنالیزم‪ ،‬وەك نەخشەڕێگایەك بۆ سیستمی‬ ‫سەرۆكایەتیی توركیا‬ ‫رەجــەب تەیب ئەردۆغان ســەرۆككۆماری‬ ‫توركیــا‪ ،‬بــۆ گۆڕینی سیســتمی واڵتی لە‬ ‫پارلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی دوابخات‪.‬‬

‫گەڕانەوە بۆ كۆد و رێساكانی‬ ‫ناسیۆنالیزم‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫ساڵی ‪ ،2016‬ساڵێكی ناهەموار و پڕ لە‬ ‫كێشمەكێشم و ملمالنێی سەخت بۆ توركیا‬ ‫بەڕێچــوو‪ ،‬لەنیــوەی ســاڵدا كودەتایــەك‬ ‫دەســتیپێكرد كــە كاردانەوەكانی درێژەی‬ ‫هەبــوو‪ ،‬چ لە ناوخۆ و چ لــە دەرەوەیدا‪،‬‬ ‫هاوكێشــەكانی هاوتــا و گرێدراوی یەكدی‬ ‫بون‪ .‬بەتایبەت لە كەیسی سوریادا‪ ،‬توركیا‬ ‫لەدژایەتیكردنــی رۆژئــاوای كوردســتان‬ ‫هەنــگاوی پراكتیكــی هاویشــت‪ ،‬ئەوەبوو‬ ‫ئۆپەراســیۆنی قەڵغانــی فوراتی ئەنجامدا‬ ‫بۆ رێگرتــن لە پێشــڕەوییەكانی یەپەگە‪،‬‬ ‫لەناوخۆشــدا مەســەلەی روبەڕووبونەوەی‬ ‫سیاســەتكارانی كــورد و درێژەپێدانــی‬ ‫شــەڕ لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫(پەكەكــە) و هەروەهــا مەســەلەی‬ ‫رووبەڕووبونــەوەی بزوتنــەوەی گولەنیش‬ ‫بابەتی ســەرەكی لەڕۆژەڤــەی حكومەتی‬ ‫ئاك پارتی بوو‪ ،‬بێگومان درێژەپێدانی ئەم‬ ‫شەڕە‪ ،‬كاردانەوەی نەرێنی لەسەر ئابوری‬ ‫ئــەو واڵتــە كــرد‪ ،‬بەپێــی راگەیەنراوێكی‬ ‫وەزارەتی دارایی توركیا‪ ،‬لە سێ چارەكی‬ ‫ســاڵی ‪ ،2016‬ئابــوری توركیــا بەرێژەی‬ ‫‪ % 1.8‬داكشــاوە‪ .‬هاوكات لیرەی توركی‬ ‫بەرامبــەر بــە دۆالر تادێــت بەهاكــەی‬ ‫لەدەســت دەدات‪ .‬هەمــوو ئەمانــەش‬ ‫فاكتەرێكــی ســەرەكی بــون بــۆ ئــەوەی‬ ‫ئامانجــی سیاســی ئاك پارتــی و خودی‬

‫لەئێســتادا هەنگاوەكانــی حكومەتــی‬ ‫توركیــا‪ ،‬بەپێچەوانــەی دەیــەی رابردوو‪،‬‬ ‫لە دروشــم و پاكێجی دیموكراســی‪ ،‬زیاتر‬ ‫كــۆد و رێســاكانی ناســیۆنالیزمی توركی‬ ‫جێگرەوەیەتــی‪ ،‬ناســیۆنالیزمێكی نــوێ‬ ‫كــە بەڕوكەشــێكی توركــی – ئیســامی‬ ‫ســەرچاوە دەگرێت‪ ،‬لەهەنگاونــان بەرەو‬ ‫مۆدێلــی واڵتانــی رۆژئــاوا و پرەنســیبە‬ ‫دیموكراســییەكان‪ ،‬گەڕانــەوە بــۆ كرۆكی‬ ‫ناســیۆنالیزمێكی نەتەوەپەرستی توندڕەو‬ ‫و تەنانەت فراوانكردنی ئەم رەوتە تاڕادەی‬ ‫رێككەوتنــی سیاســی لەگــەڵ پارتێكــی‬ ‫فاشیســتی وەك مەهەپــە‪ ،‬ئــاك پارتــی‬ ‫دەیەوێــت لەڕێگەی شــەقامی توركییەوە‬ ‫جارێكیتــر فۆرمولەیەكیتــر بــەواڵت بدات‬ ‫و لــەو رێگەیەشــەوە بەئامانجەكانی خۆی‬ ‫بگات‪.‬‬

‫رێككەوتنی سیاسی نێوان ئاك پارتی و‬ ‫مەهەپە‬

‫لەئێســتادا وادەبینرێــت كــە ســتراتیژی‬ ‫و سیاســەتی حكومەتــی ئــاك پارتــی‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەكی گشتیی لەسیاســەتی ناوخۆ‬ ‫و دەرەوەیــدا پەیــڕەوی دەكات‪ ،‬خزمــەت‬ ‫بــەڕەوت و ئەو ئایدۆلۆژیایــەك دەكات كە‬ ‫لە ناسیۆنالیزمی توركی‪ -‬ئیسالمییەوە خۆی‬ ‫دەبینێتــەوە‪ ،‬ئــەم ئایدۆلۆژیایــە بەتەواوی‬ ‫لەگــەڵ پارتــی بزاڤــی نەتەوەپەرســت‬ ‫(مەهەپــە)‪ ،‬یەكدەگرێتــەوە‪ ،‬ئــاك پارتــی‬ ‫پێیوایــە دەتوانــێ‌ بــەم سیاســەتەی‬ ‫ئێســتای هاوســۆزی مەهەپــە بــەالی‬ ‫خۆیــدا رابكێشــێت و بەمــەش پشــتیوانی‬

‫ئاك پارتی پێیوایە دەتوانێت‬ ‫بەم سیاسەتەی ئێستای كە لە ناسیۆنالیزمێكی‬ ‫توركی – ئیسالمی سەرچاوەی گرتووە‪ ،‬هاوسۆزی‬ ‫مەهەپە بەالی خۆیدا رابكێشێت‪ ،‬تەنانەت بە پێدانی‬ ‫جێگری سەرۆک رێككەوتنێكی سیاسی لەگەڵ مەهەپە بكات‪،‬‬ ‫لەبەرانبەر ئەمەش مەهەپە لەهەمواركردنەوەی دەستور بۆ‬ ‫گۆڕینی سیستمی واڵت بۆ سەرۆكایەتی پشتیوانی لە‬ ‫ئاك پارتی بكات‬

‫مەهەپە بــۆ هەمواركردنەوەی دەســتور بۆ‬ ‫گۆڕیینی سیســتمی واڵت بۆ ســەرۆكایەتی‬ ‫بەدەســتبهێنێت‪ ،‬جێــی ئاماژەیــە لەماوەی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬ئەردۆغــان چەند كۆبونەوەیەكی‬ ‫لەگەڵ دەولەت باخچەلی سەرۆكی( مەهەپە)‬ ‫سازكردووە‪ ،‬پێدەچێ رێككەوتنێكی تۆكمەی‬ ‫لێبكەوێتــەوە ســەبارەت بەهێنایەكایــەی‬ ‫سیستەمی سەرۆكایەتی لەو واڵتە‪.‬‬ ‫مەهەپــە ئامادەگــی خــۆی نیشــانداوە‬ ‫بــۆ هاوكاریكردنــی ئــاك پارتــی دەربارەی‬ ‫سەرخســتنی پڕۆژەكــەی ئــاك پارتــی بە‬ ‫گۆڕینی سیســتمی واڵت بۆ ســەرۆكایەتی‪،‬‬ ‫ئــەم رێككەوتنــە لەژێــر ناســیۆنالیزمی‬ ‫توركی_ئیســامی ســەرچاوە دەگرێــت‪،‬‬ ‫سیاســەتی ئاك پارتی لەبەرامبەر بە شەڕی‬ ‫پەكەكــە چ لــە ناوخــۆ و چ لــە رۆژئــاوای‬

‫كوردستان‪ ،‬دەســتگیركردنی پارلەمانتارانی‬ ‫هەدەپــە‪ ،‬ئەوپــەڕی هەســت و ســۆزی‬ ‫نەتەوەپەرســتەكانی مەهەپەی راكێشــاوە‪،‬‬ ‫وەك تۆڵــە ســەندنەوەیەك لــە پەكەكــە‬ ‫لەبەرامبەر ئەو هێرشــانەی لەناو شارەكاندا‬ ‫ئەنجامی دەدات‪ ،‬توڕەیی شەقامی توركی و‬ ‫پەالماردانی دەیان بارەگای هەدەپە دەكات‬ ‫ئامادەگــی هەیە دەرفەت نەدات سیاســەت‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫دیســانەوە لەمەســەلەی دژایەتیكردنی‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتان‪ ،‬بابەتێكیتــرە‪.‬‬ ‫مەهەپە ئامادەیــە‪ ،‬نوێنەرانی لەپارلەمان‬ ‫پشــتیوانی تێپەڕاندنی یاســای رێفراندۆم‬ ‫بكــەن بۆ ئــەوەی راپرســی بــۆ گۆڕینی‬ ‫دەستور ئەنجام بدرێت‪ .‬ئەوەی لەئێستادا‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬ســێ‌ بەشی ئەندامانی مەهەپە‬ ‫پاڵپشــتی دەكەن‪ ،‬مەهەپە جێگرەوەیەكی‬

‫لــە مۆدێلــی ســەرۆكایەتی هەبێــت و‬ ‫تاڕادەیەك قسەڕۆشــتو بێــت‪ ،‬مەهەپە لە‬ ‫دەیــەی رابــردوودا‪ ،‬ئەگەر وەك پارتێكی‬ ‫ئۆپۆزســیۆن دژبە حكومەتــی ئاك پارتی‬ ‫دەركەوتبێت‪ ،‬لەئێســتادا وەك بەشێك لە‬ ‫سیاســەتی ئاك پارتی خــۆی دەنوێنێت‪،‬‬ ‫درێــژەی ئۆپەراســیۆنی ســەربازی دژبــە‬ ‫پەكەكە و دواتریش گەڕانەوەی توركیا بۆ‬ ‫سێ‌ دەیەی رابردوو بەوەی دەستگیركردنی‬ ‫پارلەمانتارانــی كورد پێدەچێت مەهەپەی‬ ‫دڵخۆش كردبێت‪.‬‬

‫هەڵوێستی هەدەپە دەربارەی‬ ‫سیستمی سەرۆكایەتی‬

‫چەند رۆژێك لەمەوبــەر قەدری یڵدرم‬ ‫پارلەمانتاری هەدەپــە‪ ،‬لە لێدوانێكیدا بۆ‬ ‫كەناڵــی ‪ K24‬رایگەیانــد‪ :‬پارتەكەیــان‬ ‫ئامادەیە پشــتیوانی لە دەستورێكی نوێی‬ ‫توركیا بكات كە سیســتمی ســەرۆكایەتی‬ ‫لەخۆ بگرێت‪ ،‬بەمەرجێك مافی چارەنوسی‬ ‫كورد لەناو ئەو دەســتوردا بچەسپێنرێت‪،‬‬ ‫یڵدرم وتیشــی « كرۆكی مەسەلەی كورد‬ ‫مەرجمانــە لەوانــەش خوێنــدن بەزمانــی‬ ‫كوردی و ستاتۆیەك بۆ كورد»‪.‬‬ ‫لەپایزی ‪ ،2012‬کاتێک پڕۆسەیەكی نوێ‌‬ ‫بۆ ئاشــتی دەستیپێکرد هەدەپە ئەو كات‬ ‫بەتەواوەتی لەدژی سیستمی سەرۆكایەتی‬ ‫وەســتایەوە‪ ،‬یەك لەدروشمەكانی هەدەپە‬ ‫لەبانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماری لە‬ ‫‪ 2014‬و هەڵبژاردنی پارلەمانی ‪،2015‬یەك‬ ‫لەو «ناتكەین بەسەرۆك»‪ ،‬دواتر هەدەپە‬ ‫چانســی ئەوەی هەبوو لەگــەڵ حكومەتی‬ ‫ئاك پارتی رێككەوتنێكی سیاســی بكات‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەچوارچێــوەی گرەنتییەكــی بــۆ‬ ‫دەســتكەوتی كورد و بەئامانــج گەیاندنی‬ ‫پڕۆســەی ئاشــتی ئەگــەری هاتنەكایەی‬ ‫رێككەوتنێكــی سیاســی لەئارادابــوو‪،‬‬ ‫دواجار هەڵگیرساندنەوەی شەڕ دۆخەكەی‬ ‫بەجۆرێك ئاڵۆزتر كرد‪ ،‬هەموو چانســێكی‬

‫ئاشتەوایی و رێككەوتنی سیاسی لەباربرد‪.‬‬ ‫ئێســتاش رون نییــە رەوشــی باكــوری‬ ‫كوردســتان و بزوتنــەوەی سیاســی كورد‬ ‫بەرەو كوێ دەچێت‪ ،‬شــەڕی ناو شارەكان‬ ‫زیانێكــی زۆری بــە خەڵكــی ناوچەكــە‬ ‫هێنــاوە‪ ،‬دەســتگیركردنی پارلەمانتــاران‬ ‫و هاوســەرۆكەكانی هەدەپــە‪ ،‬ســوتاندنی‬ ‫بارەگاكانی ئەم پارتە سیاسیە‪ ،‬دواجاریش‬ ‫داخستنی هەندێ‌ میدیای نیمچە ئازاد لەو‬ ‫واڵتە‪ ،‬هەموو ئەمانە وایكردووە لەئێستادا‬ ‫دەرفەتی سیاســەتی بــۆ هەدەپە لەئارادا‬ ‫نەمێنێــت‪ ،‬وادەبینرێــت ئــەم رەوشــە‬ ‫درێژخایەن بێت‪ ،‬ســاڵی داهاتو‪ ،‬ساڵێكی‬ ‫پــڕ لە كێشــە و ملمالنێی سیاســی بێت‪،‬‬ ‫پڕ لە جەمسەرگیریی كۆمەڵگەی توركیا و‬ ‫كپ كردنی میدیای ئازاد دەبێت‪.‬‬ ‫پێشــبینییەكان بۆ ســاڵی ‪ ،2017‬هیچ‬ ‫هیوایەكــی بــۆ ئاشــتی نەهێشــتۆتەوەو‬ ‫پێدەچێــت شــەڕی توركیــا و پەكەكــە‬ ‫ئۆپەراســیۆنەكانی‬ ‫قوڵتربكاتــەوە‪،‬‬ ‫دەســتگیركردنی الیەنگــران و ئەندامانــی‬ ‫سیاسی هەدەپە درێژە دەكێشێت‪ .‬توركیا‬ ‫وەك تۆڵەســەندنەوەیەك لەبەرامبــەر ئەو‬ ‫تەقینەوانــەی كــە پەكەكە لەشــارەكانی‬ ‫توركیــا ئەنجامــی دەدات‪ ،‬زیاتــر داوای‬ ‫پشــتیوانی لەالیەنگرانــی خــۆی دەکات‬ ‫بگرە لەواڵتانی دەوروبەریشــی‪ ،‬مەسەلەی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان یەك لە هۆكارە هەرە‬ ‫ســەرەكییەكانە كە توركیا ئامادەگی نییە‬ ‫ئاشتەوای لەناوخۆدا دەستەبەر بكات‪.‬‬ ‫لــە سیاســەتی دەرەوەشــیدا توركیــا‬ ‫ســورە لەوەی پەلبهاوێژێت لەمەســەلەی‬ ‫سوریا قسەڕۆشــتوو بێت‪ ،‬دژایەتییەكانی‬ ‫بــۆ رۆژئــاوای كوردســتان چڕتربكاتەوە‪،‬‬ ‫بەشــێك لەملمالنێكانــی لەگــەڵ ئێران و‬ ‫روسیا لەگۆڕەپانی سوریادا درێژە پێبدات‪،‬‬ ‫هەمــو ئەمانــەش ئاماژەبــەوە دەكەن كە‬ ‫ســاڵی ئایندە توركیایەكی بێ‌ سەقامگیر‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫شەڕی ئاك پارتی و گولەنییەكان بەرەو كوێ‌؟‬

‫كۆسار عوسامن سامقەیی‬ ‫ئاك پارتی‪ ،‬لەساڵی ‪ 2001‬دامەزرا‬ ‫و لــە هەڵبژاردنــی پەرلەمانیــی‬ ‫ســاڵی ‪ ،2002‬بە بەدەســتهێنانی‬ ‫‪ 2‬لەســەر ‪3‬ی دەنگــەكان وەك‬ ‫تاكــە پارتێــك دەســەاڵتی گرتە‬ ‫دەســت‪ .‬ئەو پارتە بە ناوی (داد‬ ‫و گەشــەپێدان) بە سیاســەتێكی‬ ‫تاڕادەیەك ئیسالمیانە دەركەوت‪،‬‬ ‫بەاڵم بێ ئەوەی وشــەی ئیسالم‬ ‫یــان ئیســامی لــە ناوەكەیــدا‬ ‫هەبێــت‪ .‬لــە هەڵبژاردنەكانــی‬ ‫‪2015 ،2011 ،2007‬یشــدا‬ ‫ســەركەوتنی بەدەســتهێنا و تــا‬ ‫ئێســایش جڵــەوی دەســەاڵتی‬ ‫توركیا لەدەست خۆیەتی‪.‬‬

‫هاوپەیامنی دوێنێ‌ و دوژمنی ئەمڕۆ‬

‫ئەگەر ســەیری هاوكێشــەی سیاسەتی‬ ‫توركیا بكەین‪ ،‬دەبینین پارتی دەســەاڵت‬ ‫بــە شــێوەیەكی هاوتەریبانــە لەگــەڵ‬ ‫بزوتنــەوەی خزمــەت (فەتحــواڵ گولەن)‬ ‫بــە دوو راڕەوی یەكجــار نزیك و لێكەوت‬ ‫رێیــان كــردووە‪ .‬بەهــۆی رێكەوتننامەی‬ ‫نێوانیان ئەم نزیكییە بە جۆرێك تۆكمەیی‬

‫بەخۆیــەوە بینی تاگەیشــتە ئەو رادەیەی‬ ‫جەماعەت لەڕێــی میدیاكانییەوە (كەناڵی‬ ‫تەلەڤزیۆنیــی ســەمانیۆڵو‪ ،‬رۆژنامــەی‬ ‫زەمان) بەشــێوەیەكی ئاشكرا بانگەشەی‬ ‫بــۆ ئــاك پارتی دەكــرد و ئــاك پارتیش‬ ‫ئاســانكاریی زیاتری بۆ جەماعەت دەكرد‬ ‫تــا كار و چاالكییەكانیان درێژە پێ بدات‪.‬‬ ‫جەماعــەت لە نێو توركیــا و لە دەرەوەی‬ ‫توركیایــش دامــەزراوەی پەروەردەیــی‬ ‫تایبەت بەخــۆی دادەمەزراند و تا دەهات‬ ‫ژمــارەی ئــەو واڵتانــە زیاتر دەبــوون كە‬ ‫(ئیشــك‪،‬فەزااڵر)یان‬ ‫قوتابخانەكانــی‬ ‫لێدەكرایــەوە‪ .‬بــە تێپەڕبوونــی كات و بە‬ ‫تێكەڵبوونی زیاتری بەرژەوەندییەكان‪ ،‬ئاك‬ ‫پارتی زیاتر چاوپۆشــی لە چاالكییەكانی‬ ‫جەماعــەت كرد و جەماعەتیش پاڵپشــتی‬ ‫و بانگەشــەكانی خۆی بۆ پارتی دەسەاڵت‬ ‫زیاتر كرد‪ .‬ئەمە وایكرد جەماعەت هێزێكی‬ ‫زیاتر و جوڵەیەكی باشــتر بەدەستبێنێ و‬ ‫چاالكییەكانــی تەنانەت لەناو دام و دەزگا‬ ‫حكومییەكاندا زیاتر لە سەرەتا درێژە پێ‬ ‫بــدات‪ .‬ئەم دوو الیەنــە ئەوەندە تێكەڵ و‬ ‫چــڕ و پڕ بــوون تەنانەت بۆ بەرپرســانی‬ ‫ئاك پارتی زۆر ســەخت بوو كە بیر لەوە‬ ‫بكەنــەوە ئایــا رێگە بــە بزاوتێكی ئایینی‬ ‫بدرێت لــە ناو دام و دەزگا حكومییەكاندا‬ ‫بــەم شــێوازە هەڵســوكەوت بــكات یــان‬ ‫نا؟ چونكــە دەمی گەورە بەرپرســەكانی‬ ‫پارتەكــە شــتی وەهــای لێ نەدەبیســترا‬ ‫و ئەندامــە ئاســاییەكانیش‪ ،‬ئــەم جــۆرە‬ ‫تازەگەری و رەخنانەیان بە تاوان دەزانی‪.‬‬ ‫ئــاك پارتــی بەهۆی ســەركەوتنە یەك‬ ‫لــەدوای یەكەكانــی وەك بڵێــی مەســت‬ ‫بووبوو و تاكە شت كە بە مەترسیی دەزانی‬

‫لەســەر خــۆی‪ ،‬پارتــە ئۆپۆزســیۆنەكان‬ ‫بــوون‪ .‬وەنەبێ ئاك پارتــی و الیەنگرانی‬ ‫لێــرەدا لــە شــتێك بــێ خەبــەر بووبــن‬ ‫وەلــێ هیچ لە هاوكێشــەكان نەدەهاتنەوە‬ ‫ئــەو دەروازەیە كە ئاماژە بــە تێكچوونی‬ ‫شــیزارەی نێوان ئــاك پارتی و جەماعەت‬ ‫بــكات‪ .‬راســتترە بڵێیــن ئــەو تێكچوونە‬ ‫لەنــاكاوە هەمویانــی توشــی سەرســامی‬ ‫كــرد‪ .‬جەماعــەت پەلوپۆی لەنێــو دام و‬ ‫دەزگا حكومییەكانــدا فراوانتــر كردبوو و‬ ‫كۆنترۆڵی چەند دامەزراوەیەكی تایبەت بە‬ ‫داد و پۆلیس كردبوو كە ملیۆنەها ئەندامی‬ ‫خۆی لەم شوێنانەدا جێگیر كردبوو‪ .‬ئەوە‬ ‫جگە لە دروســتكردنی قورســاییەكی زۆر‬ ‫لــە ئابووریی ئەو واڵتــەدا‪ ،‬ئەویش لەڕێی‬ ‫كردنەوەی بانكی تایبەت بەخۆی‪.‬‬ ‫ئــەم كارە بــۆ جەماعەتەكــەی گولەن‬ ‫ئەســتەم نەبــوو و تــا بڵێی بێ كۆســپ‬ ‫بــوو‪ ،‬چونكە ئەوكاتەی ئــاك پارتی هاتە‬ ‫ســەر حوكم‪ ،‬ئەزموونێكی وەهــای نەبوو‬ ‫لــە بەڕێوەبرنــی واڵت و هەڵســوڕاندنی‬ ‫حكومــەت‪ ،‬لەوالیشــەوە جەماعەتــی‬ ‫فەتحواڵ گولەن خاوەن هەزارەها پسپۆڕی‬ ‫خــاوەن ئەزمــوون بــوو لــە بەڕێوەبردنی‬ ‫واڵت‪ .‬ئەوەبوو هەردووال پێكهاتن لەســەر‬ ‫هەماهەنگی لەم كارەدا‪ .‬جەماعەت لەگەڵ‬ ‫هاوكاریكردنــی ئاكپارتی ژمارەیەكی زۆری‬ ‫ئەندامانی كە پســپۆر و شــارەزا بوون لە‬ ‫بەڕێوەبردن‪ ،‬خستە كایە جیاواز و جومگە‬ ‫گرنگەكانی حكومەت‪ .‬رێچكەی حكومەتی‬ ‫یەكەمینــی ئاكپارتــی لە بەدەســتهێنانی‬ ‫متمانــەی خەڵــك لەالیــەن ئاكپارتییەوە‬ ‫و نزیكیــی بەرژەوەنــدی و ئەزموونــی‬ ‫چەندەها ساڵەی جەماعەتەوە خرایە سەر‬

‫گولــەن دەكاتــەوە بۆ توركیا‪ ،‬چ شــتێك‬ ‫كۆســپە؟ كەواتە ئەم لێكترازانە لەوساوە‬ ‫هەبــووە و شــتێك نەبــووە الی گــەورە‬ ‫بەرپرسانی هەردووال سوپرایز بێت‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی ركابەرییەكە بە شێوەیەكی‬ ‫دیار دەركەوت و هەســتی پێكرا‪ ،‬هەروەها‬ ‫بووە بنێشتەخۆشەی سەر زاری میدیاكان‬ ‫‪ ،‬الیەنگرانــی هــەردووال بەجۆرێــك‬ ‫نیگەرانی دایگرتن كە تەنانەت هەندێكیان‬ ‫نەیاندەویســت باوەڕبكەن‪ .‬ئاك پارتی كە‬ ‫جەماعەتــی بە پێكهاتــەی هاوتەریب یان‬ ‫دەوڵەتــی ناو دەوڵەت تۆمەتبار دەكرد تا‬ ‫رادەیــەك راســت بوو‪ ،‬بەاڵم لــەم خاڵەدا‬ ‫ناحەقانە رەفتاری دەكرد كە چاوپۆشــیی‬ ‫لــە مێژووی هاوبەشــانەی نێوان خۆیان و‬ ‫جەماعــەت دەكرد‪ .‬لەوالیشــەوە بەشــێك‬ ‫لە چاودێــران پێیانوابوو جەماعەت نیازی‬ ‫ئــەوە بووە جڵەوی دەســەاڵت بە تەواوی‬ ‫وەربگرێــت و لــە كارێزمــای ئەردۆغــان‬ ‫كــەم بكاتــەوە‪ .‬ئەمەیش لەم گۆشــەیەوە‬ ‫چاوەڕوانكــراوە كــە جەماعــەت پێگــەی‬ ‫خۆی لە دام و دەزگا حكومییەكان تۆكمە‬ ‫كرد و الیەنگرانی خۆی لە ســێكتەرە جیا‬ ‫جیاكاندا جێگیركرد‪.‬‬

‫گالیسكەی بەڕێوەبردنەوە‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی لەســاڵی ‪ 2004‬كە دزە بە‬ ‫زانیاریی ئاسایشــی نەتەوەیی توركیا كرا‬ ‫لەنگییەكــی كەم كەوتە نێــوان جەماعەت‬ ‫و ئاكپارتییــەوە كــە بابەتەكــە پرســی‬ ‫سنوورداركردنی چاالكییەكانی جەماعەت‬ ‫بــوو‪ .‬ئەم دۆخــە وەها مایەوە تا ســاڵی‬ ‫‪ 2013‬كــە رەجەب تەیب ئەردۆغان بڕیاری‬ ‫داخســتنی قوتابخانەكانی جەماعەتی دا‪.‬‬ ‫ئــەوە بــوو دوو لــە پەرلەمانتارانــی ئاك‬ ‫پارتی كە ســەر بە باڵــی جەماعەت بوون‬ ‫دەستلەكاركێشانەوەیان راگەیاند‪ .‬ئەو كار‬ ‫و كاردانەوەیــە بــووە زەنگــی راگەیاندنی‬ ‫شــەڕ و جەماعــەت ژمارەیەك دۆســیەی‬ ‫گەندەڵییان دژبە ئاك پارتی ئاشــكرا كرد‬ ‫و ناویان لەم هەڵمەتە نا (ئۆپەراســیۆنی‬ ‫دژ بە گەندەڵی)‪ .‬جا لێرەوە شــتێكمان بۆ‬ ‫دەردەكەوێت‪ .‬ئەویش جیاوازیی جەماعەتە‬ ‫لەنێــوان ســااڵنی ‪ 2004‬و ‪ 2013‬دا‪ .‬وەك‬ ‫بڵێــی دوای رووداوەكــەی ســاڵی ‪2004‬‬ ‫جەماعــەت بە مەرامــی ئەردۆغانی زانیوە‬ ‫و ئامادەكاریــی تەواوی بۆ رووداوێكی لەم‬ ‫جۆرە كردووە‪ .‬بەتایبەتی لەنێوان سااڵنی‬ ‫‪ 2010-2004‬ژمارەیەكــی یەكجــار زۆر لــە‬ ‫ئەندامانــی جەماعــەت لە نێــو حكومەتدا‬ ‫جێگیركــران و تــا بۆیان كــرا پلەی بەرز بۆچی پاكتاوكردنی بزوتنەوەی گولەن‬ ‫و پۆســتی هەســتیاریان پێــدرا‪ .‬دەكــرێ‬ ‫سەختە؟‬ ‫لێــرەدا نەهاتنــەوەی فەتحــواڵ گولەن بۆ‬ ‫گومــان لــەوەدا نییــە دوو الیــەن كە‬ ‫توركیــا بە نەبوونی متمانــە گرێ بدەین‪.‬‬ ‫ئــەوە لەكاتێكدایــە كــە چەنــد جارێــك نزیكەی ‪ 10‬ســاڵ بە شــێوەیەكی كرداری‬ ‫ئەردۆغان خۆی لەمیانی بەشداریكردنی لە لە مەیدانی سیاســەتدا هاوبەشانە كاریان‬ ‫ئۆلۆمپیادی زمانی توركی ناوبراوی داوەت كــرد و بەجۆرێــك رێبازەكانیــان تێكەڵ‬ ‫كرد‪ .‬پرســیارەكە ئەوەیە‪،‬كاتێك كەســی بووبــوو كــە تەنانــەت الیەنگرانیــان بۆ‬ ‫كاریزمــا و خاوەن دەســەاڵت بانگێشــتی جیانەدەكرایەوە‪ .‬جــا بەرەنگاربوونەوەی‬

‫ئــەو دوو الیەنــە زۆربــەی الیەنگرانــی‬ ‫سەرپشــك كــرد كــە جارێكیتــر بیر لە‬ ‫هەڵبژاردن بكەنــەوە و الیەنگریی خۆیان‬ ‫بۆ یەكێكیان نیشان بدەن‪ .‬تا هەڵبژاردنە‬ ‫پەرلەمانییەكەیش هیــچ یەكێك لەم دوو‬ ‫الیەنــە دڵنیــا نەبــوون لــەوەی كامانەن‬ ‫الیەنگرانــی ئــەوان! ســەرباری ئــەوەی‬ ‫ئــاك پارتــی دوای ســەركەوتنی لــە‬ ‫هەڵبژاردنەكەدا تا رادەیەك سەركەوتوو‬ ‫بــوو‪ ،‬كەچــی دیسانیشــەوە تــرس و‬ ‫دڵەڕاوكێی هەبوو لەوەی تووشی كودەتا‬ ‫یان باری لەناكاو بێت‪ .‬ئەوەبوو حكومەت‬ ‫دەستی بە ئۆپەراسیۆنی دژبە جەماعەت‬ ‫كــرد و پالنی وابوو لــە حكومەت دوریان‬ ‫بخاتەوەو لەم مەســەلەیەدا رەش و سپی‬ ‫تێكەڵبوو‪ ،‬من دەســتەواژەی "سەختە"ی‬ ‫بۆ بەكاردێنم‪ ،‬چونكە هێشــتا ئاك پارتی‬ ‫بــە مەرامــی خــۆی نەگەیشــتووە‪ .‬ئاك‬ ‫پارتــی پالنی خۆی بــۆ ئەم كارە هەبوو‪،‬‬ ‫بــەاڵم تێگەییشــتبوو لە ســەختییەكەی‬ ‫بۆیە دەیویســت بە هێواشی هەنگاو بنێ‪،‬‬ ‫بــەاڵم بــە وتەی بەرپرســانی ئاك پارتی‬ ‫جەماعــەت دەستپێشــخەریی كــردووە‬ ‫و كاتێــك زانیویانــە هــەر لــە كۆشــكی‬ ‫كۆمارییەوە هەســتیان بــە بۆنی كودەتا‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫پارتی دەســەاڵت بە چەنــد هەنگاوێك‬ ‫‪ 12‬هەزار پۆلیســی لە پلــە جیاوازەكان‪،‬‬ ‫بــە تۆمەتــی بوونــی پەیوەندییــان بــە‬ ‫جەماعەتــەوە لەســەر كار الدا‪ .‬ئــەوە‬ ‫لەكاتێكدایــە كــە ئۆپەراســیۆن درێژەی‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (592) 26-12-2016‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ماڵئاوا‪ ..‬نوسەرو وەرگێڕو ئەكادیمستە نیشتامنپەروەرەكەی كورد‬

‫كوردۆ عەلی‪ ،‬سەربازێكی ونی نێو كتێبخانەی كوردی‬

‫پۆپۆلیزمیتان باش!‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫مامۆســتاو نوســەرو وەرگێــڕو‬ ‫ئەكادیمســتی بەتوانــاو لێهاتــو‪.‬‬ ‫رۆح پــاك‌و نیشــتمان پــەروەر‪،‬‬ ‫خــاوەن پڕۆژەو خــاوەن وەرگێڕانی‬ ‫چەندیــن كتێبــی نــاوازە بۆ ســەر‬ ‫زمانــی كــوردی‌و دەوڵەمەند كردنی‬ ‫كتێبخانــەی كــوردی‪ ،‬خــاوەن‬ ‫هەڵوێســت‌و بەشــداربو لەچەندیــن‬ ‫چاالكیی كوردپەروەرانەدا‪ ،‬خاوەنی‬ ‫وەرگێڕانــی كتێبی (شۆڕشــەكانی‬ ‫كوردســتان) و (ئاغــاو شــێخ‌و‬ ‫دەوڵەت)‪ ..‬هتد‪ ،‬مامۆستا سەروەت‬ ‫محەمەد ئەمین ناســراو بە (كوردۆ‬ ‫عەلی) رۆژی ‪ 2016/12/19‬لەشاری‬ ‫سلێمانی كۆچی دوایی كرد‪.‬‬ ‫بەلەدەســتدانی ئــەم كەڵــە نوســەرو‬ ‫وەرگێــڕە‪ ،‬زیانێكــی زۆر لەكتێبخانــەی‬ ‫كوردی‌و خوێنەری كــورد دەكەوێ‌‪ ،‬هەوڵ‌و‬ ‫ماندوبونەكانــی ئەم كەڵە نوســەرە بەســە‬ ‫بۆئەوەی هەمو دەمێ‌ مامۆســتاو خوێنەری‬ ‫كورد شانازی پێوە بكەن‌و بەڕێزو ستایشەوە‬ ‫لێی بڕوانن‪ ،‬بەڕاستی نوسین‌و لێكۆڵینەوەو‬ ‫بابەت‌و كتێب لەسەر ئەم مرۆڤە بێكۆتاییەو‬ ‫هەمو دەمێ‌ جێگەی فەخرو شانازییە‪.‬‬ ‫ئــەم نوســەرە كەموێنەیــە لەمــاوەی‬ ‫ژیانیدا چەندین كتێبی ناوازەی پێشــكەش‬ ‫بەكتێبخانــەی كــوردی‌و خوێنــەری كــورد‬

‫هونەر عەدنان‬

‫كردوە لەوانە‪:‬‬ ‫ـ ســۆڤیەت‌و بزوتنــەوەی نیشــتمانیی‬ ‫كورد‪ ،‬كە هەڵسەنگاندن‌و پێداچونەوەیەكی‬ ‫رەخنەگرانەیــە بەكارنامــەی دكتۆراكــەی‬ ‫(فازل مەحمود) (نوسین)‪.‬‬ ‫مەســەلەی كــورد لەپارلەمانی نەمســا‬‫(وەرگێڕان لەئەڵمانیەوە)‪.‬‬ ‫ئاشی چی‌و باراشی چی – (نوسین)‪.‬‬‫نوســەری هێــژای كــورد (ئیســماعیل‬‫بێشــكچی) و تێڕوانینێكــی زانســتانە‬ ‫لەمەسەلەی كورد (نوسین)‪.‬‬ ‫ئاغاو شێخ‌و دەوڵەت‪ /‬بەرگی یەكەم –‬‫نوسینی مارتین ڤان برۆینسن – وەرگێڕانی‬

‫لەئەڵمانییەوە‪.‬‬ ‫بزوتنــەوەی كوردایەتی لەنێوان لێژەنی‬‫ســەربەخۆیی‌و گێڕەنــی ئۆتۆنۆمیــدا –‬ ‫(نوسین)‪.‬‬ ‫ئاغاو شــێخ‌و دەوڵەت‪ /‬بەرگی دوەم –‬‫مارتین ڤان برۆینسن (وەرگێڕان)‪.‬‬ ‫كۆمۆنیزمی ئەوروپایی (وەرگێڕان)‪.‬‬‫ئەمانــەو چەندیــن كتێب‌و نوســینی تر‪،‬‬ ‫بەشــێكن لەبەرهەمە بەنرخەكانی د‪ .‬كوردۆ‬ ‫عەلی كە هەمیشــە لەپێش چاون‌و هەرگیز‬ ‫وەال نانرێن‬ ‫ســاو لەگیانی پاكی مامۆســتاو نوسەر‬ ‫كوردۆ عەلی‪.‬‬

‫كورتە فیلمی (رەش) لەتەواوبوندایە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫ئەكتــەرو شــانۆكارو دەرهێنــەری‬ ‫بواری فیلمی ســینەمایی (شــۆڕش‬ ‫قادر)‪ ،‬لەنوێترین كاریدا دەرهێنانی‬ ‫كورتە فیلمێكی ســینەماییە بەناوی‬ ‫(رەش)‪ ،‬ئــەم كورتــە فیلمــە‬ ‫لەنوســین‌و ســیناریۆی هونەرمەند‬ ‫خۆیەتی‌و لەســەر ئەركی وەزارەتی‬ ‫رۆشــنبیری‌و ناوەندی درامای شــاخ‬ ‫(كە ســەر بەكۆمەڵەی پێشــمەرگە‬ ‫دێرینەكانــی كوردســتانە) بەرهــەم‬ ‫هێنراوەو كاری وێنەگرتنی تەواوبوەو‬ ‫ئێستا لەقۆناغی مۆنتاژدایە‪.‬‬ ‫لەم كورتە فیلمەدا هەریەك لە‪ :‬حیكمەت‬ ‫هنــدی‪ ،‬رزگار باهیــر‪ ،‬ئایا ئومێــد‪ ،‬كامەران‬ ‫مەنسور‪ ،‬ئەحمەد باڵخی‪ ،‬شەنگە كەركوكی‪،‬‬

‫ئاوارەخــان‪ ،‬النە ئیبراهیــم‪ ،‬بورهان عەلی‪،‬‬ ‫هەوار شاســوار‪ ،‬شــوان جــەزاو دكتۆر تەها‬ ‫رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەناوەڕۆكی ئــەم كورتە فیلمە‬ ‫شــۆڕش قــادر بە(چاودێــر)ی راگەیانــد‪:‬‬

‫ئــەم فیلمــە بــاس لەتێكشــكاندنی مرۆڤ‌و‬ ‫نــاخ‌و دەرونــی منــداڵ دەكات لەواڵتانــی‬ ‫خۆرهــەاڵت‪ ،‬ئــەوەش دەگەڕێتــەوە بــۆ‬ ‫پەروەردەی نادروست‌و كولتوری دواكەوتو و‬ ‫نەخوێندەواری‪ ،‬ئەم رەنگدانەوەیە وا دەكات‬

‫كۆمەڵگــە مــرۆی نەخــۆش‌و ناتەندروســت‬ ‫بەرهــەم بهێنێــت‪ ،‬وەك تــاك گۆشــەگیر‬ ‫ێ بكات‪،‬‬ ‫بێــت‌و هەســت بەتــرس‌و دڵەڕاوكــ ‌‬ ‫لەپاشــەرۆژدا ببێــت بەكەســێكی دوژمنــی‬ ‫مرۆڤ‪.‬‬ ‫دەربــارەی كــە ئاخــۆ بــاری دارایــی‌و‬ ‫شــەڕی داعش كاریگەرییان لەســەر كارەكە‬ ‫هەیــە وتــی‪ :‬لەمڕۆی ئێمــەدا‪ ،‬بەهۆی بونی‬ ‫گروپــی تیرۆرســتی داعــش‌و یەكڕیزنەبونی‬ ‫پارتە سیاســیەكانی كوردســتان‌و كە كەس‬ ‫ێ پارەیی‌و‬ ‫خاوەنــی خۆی نییە‪ ،‬هەروەهــا ب ‌‬ ‫نەبونــی موچــە كارێكی وایكــردوە‪ ،‬خەڵكی‬ ‫ێ توشــی نەخۆشی‬ ‫ێ ئەوەی بەخۆی بزان ‌‬ ‫بەب ‌‬ ‫دەرونــی بــوە‪ ،‬وایلێهاتوە شــیرازەی خێزان‬ ‫تێك بچێت‪ ،‬لەبەرئەوە هونەریش تێكشكاوەو‬ ‫كاری جــدی زۆر زەحمــەت بــوە‪ ،‬نەبونــی‬ ‫بودجــەش كارێكــی وای كردوە كــە پەنا بۆ‬ ‫گیرفانی خۆمان بەرین‪.‬‬

‫‪ 7‬رەنگە بەداهاتێكی كەمتر‪ ،‬درێژە بەپێشانگەكانی دەدات‬ ‫داهاتەكەی بۆ راهێنانەوەی مندااڵنی كەمئەندام دەبێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫بڕیــارە رۆژانــی ‪29-28‬ی ئــەم‬ ‫مانگــە‪ 7 ،‬رەنگــە لەگــەڵ یەكێتی‬ ‫ژنانــی كوردســتان‪ ،‬لەهۆڵی تەوار‪،‬‬ ‫پێشــانگەیەكی كاری دەســتی‬ ‫بكەنەوە كە ‪ 15‬ژن بەشدارییان تێدا‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫بەختیــار ســەعید (سەرپەرشــتیاری‬ ‫‪ 7‬رەنگــە) بــە (چاودێــر)ی راگەیانــد‪:‬‬ ‫ئێمــەو یەكێتی ژنانــی كوردســتان پێكەوە‬

‫پێشــانگەیەكی ئیشی دەســتی دەكەینەوە‪،‬‬ ‫ئەمــەش بۆ ئامانــج لەبەكولتوركردنی كاری‬ ‫دەســتییە‪ ،‬كە بەشــێكە لەكولتوری شــارو‬ ‫واڵت‪ ،‬گەرچی بارودۆخی دارایی بەدڵنیاییەوە‬ ‫كاریگەری خۆی هەیــە‪ ،‬بەاڵم گرنگ ئەوەیە‬ ‫بەداهاتێكی كەمتر درێژەی پێبدرێت‪ ،‬ئێمەش‬ ‫ئەوەمان كردوە‪.‬‬ ‫بەختیار ســەعید وتیشی‪ :‬هەفتەی پێشو‬ ‫پیشــانگەیەكی گرافیكمان لەگەلــەری ئازاد‬ ‫شەوقی كردەوە‪ ،‬داهاتی ئەم پێشانگەیەشی‬ ‫بۆ سەنتەری فێركاری‌و راهێنانەوەی مندااڵن‬ ‫(ئیفلیجی مێشكی منداڵ) دەبێت‪.‬‬

‫نیشــتیمانیبون و كاركــردن بــۆ سەرخســتنی پــڕۆژەی نەتەوەیــی‬ ‫و دەوڵەتبــون‪ ،‬ئەركێكــی ئەخالقــی و نیشــتیمانپەروەرییە‪ ،‬ئــەو‬ ‫بەرپرســیارێتییە رەهەندێكــی لۆژیكی نەتەوەییبونــی هەیە كەوادەكات‬ ‫هەمــو تاكێك وابەســتەی بێت‪ ،‬بــەاڵم تاوەكو ئەرك‌و بەرپرســیارێتی‬ ‫زیاترت لەبەردەمدا بێت‪ ،‬ئەوا زیاتر كاركردن بۆ نیشــتیمان و خزمەتی‬ ‫پرۆســەی نەتەوەیــی بونــت دەكەوێتە سەرشــان‪ ،‬بۆیە ئــەو رەهەندە‬ ‫ئەخالقــی و نیشــتیمانییە نابێــت بكرێت بە منەت و بفرۆشــرێتەوە بە‬ ‫هاونیشتیمانیان‪.‬‬ ‫بەاڵم ناكرێت حەقیقەتی روداوەكانیش بگۆڕدرێت‪ ،‬وێنەیەكی شوێندراو‬ ‫بگوازرێتــەوە بــۆ خەڵــك‌و نەوەكانــی داهاتــو‪ ،‬چونكە سیاســەتكردن‬ ‫پێكنەهاتــوە لــە پیاهەڵدان و مەدح و ســەنا‪ ،‬كــە پێتوابێت ئەوەی لە‬ ‫بەرژەوەندی تۆ بگوترێت دروستە‪ ،‬بەاڵم دژەكەی رێك بخەیتە دەرەوەی‬ ‫ساحەی حەقیقەتەوە‪ ،‬لەكاتێكدا تۆ حزبێك بیت كە باوەڕت وابێ‌ لەسەر‬ ‫بنەمای جیاوازی و رەخنەگرتن دروستبویت!‪.‬‬ ‫بینیمــان لەماوەی رابــردودا راگەیاندن و هەڵســوڕاوانی گۆڕان چۆن‬ ‫كەوتنە تەشــهیرو ناوزڕاندن بۆ سەر مەال بەختیار‪ ،‬بەو زمانە بازاڕیی و‬ ‫دور لە بەهاكانی راگەیاندنە!‪،‬‬ ‫ماوەیەكیش لەمەوبەر دیســان لەســەر قســەیەكی مــەال بەختیار كە‬ ‫رەخنــەی لە پەكەكــە گرتبو لە كۆنگرەی سۆسیالیســتەكانی ئەوروپاو‬ ‫مونتــەدای پارتــە سۆسیالیســتیەكانی واڵتانــی عەرەب لە ســلێمانی‪،‬‬ ‫جارێكیتر ئەو برادەرانە كەوتنە هێرش و پەالماردان‪ ،‬بەشێك لە ئەندامان‬ ‫و الیەنگرانی پارتی ئازادیش توشــی هەمان کێشــە بون‪ ،‬ئەوە بیریانچو‬ ‫كە یەكەم ئاگربەســتی نێوان پەكەكە و توركیا بە هەوڵی جەنابی مام‬ ‫جــەالل بــو‪ .‬بەاڵم كەس ئــەوەی بیر ناچێت كە بۆ سەرخســتنی دۆزی‬ ‫كورد لە باكور و خۆرئاوا كێ توانی ئەو كارە بكات‪.‬‬ ‫ئــەی هەوڵــی مــەال بەختیــار نەبــو لەنــاو جەرگــەی ئامــەد داوای‬ ‫رزگاركردنــی ئۆجەالنی كرد؟ ئەی پاڵپشــتیكردنی كۆبانــێ‪..‬؟ ئەمانە‬ ‫بەشێكن لەو ئەركە ئەخالقییە نیشتیمانیە كە یەكێتی قوربانیی گەورەی‬ ‫لە پێناودا داوە‪ ،‬نایەمە سەر وردەكاری جموجۆڵە سیاسی و هاوكارییە‬ ‫ســەربازیەكانی‪ ،‬چونكــە بەرپرســانی هەدەپەو پەیــەدە خۆیان دانیان‬ ‫بەو راســتیانە ناوە‪ ،‬بۆیە لە دواین هەوڵێكی نەگریســیش كە ویســتیان‬ ‫كێشــە بخەنە نێوان یەكێتی و پەكەكەوە‪ ،‬بەاڵم هەردوال تەئكیدیان لە‬ ‫پاراستنی بەرژەوەندییە بااڵكانی گەلەكەیان كردەوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی مەبەســتمە لێــرەدا بابەتێكتان بۆ بگێڕمــەوە كە خۆم لەناو‬ ‫روداوەكــەدا بومــە‪( ،‬كاتێــك یەكێتــی بڕیاریــدا وەفدێــك بنێرێت بۆ‬ ‫توركیــا بۆ پاڵپشــتیكردنی هەدەپە لە هەڵبژاردنــی پەرلەمانی توركیا‬ ‫لــە مانگی ‪٦‬ی‪ ،٢٠١٥‬بینیمان زۆرێك لە نەیارەكانمان كەوتنە بەر تانەو‬ ‫تەشــهیركردن‪ ،‬كە گوایە یەكێتی نمایشێكی سیاسی دەكات‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫خۆم كە یەكێك بوم لە بەئەنجامگەیاندنی ئەو ئەركە‪ ،‬ئەوەی بەشێكی كە‬ ‫لە راگەیاندنەكانمان پیشــاندەدا‪ ،‬هیچ نەبو لەچاو ئەو ئەركە گەورەیەی‬ ‫كە لەوێ پێی هەڵدەستاین‪ ،‬هەندێ وردەكاری و بابەتیتریش هەیە لێرە‬ ‫بــاس ناكرێــت‪ .‬جگە لەوەی كە كاك بەختیار خودی خۆی راســتەوخۆ‬ ‫لەگەڵ بەرپرســەكانی هەدەپە لەســەر خەت بو تاوەكو ئەو رۆژەش كە‬ ‫بەشداری كۆبونەوە جەماوەرییەكەی هەدەپەی كرد لە ئامەد‪.‬‬ ‫دوای تەقینەوەكــەی رۆژی ‪ ٢٠١٥-٦-٥‬ناو ئاپۆراكەی ئامەد‪ ،‬ئەوە بو‬ ‫كاك بەختیار و شاندی یەكێتیمان بەڕێكرد بۆ شوێنی حەوانەوەی خۆیان‬ ‫لە هۆتێل‪ ،‬من و چەند هەڤاڵێكیتر بەڕیكەوتین بۆ ئۆفیســی ســەرەكی‬ ‫هەدەپە‪ ،‬خەڵكەكە پۆل پۆل هۆتافیان دەگوتەوە «قاتیل ئەردۆغان»‪،‬‬ ‫بەشێكیشــیان لــە پێكداداندابــون لەگەڵ پۆلیس‪ ،‬توڕەیــی و بێتاقەتی‬ ‫بەجارێك ســیمای خەڵكەكەی داپۆشــیبو‪ ،‬كاتێك گەیشــتینە ئۆفیسی‬ ‫ســەرەكی هەدەپە‪ ،‬بە ســەدان كــەس چاوەڕێی دوا وتــەی دەمیرتاش‬ ‫بــون‪ ،‬بۆ ئــەوەی بڕیاری یەكالیكــەرەوە بدەن‪ ،‬زۆربــەی خەڵكەكەش‪،‬‬ ‫كــە رێژەی زۆری الو و گەنــج بون‪ ،‬ئامادەی پەرچە كرداربون دژی ئەو‬ ‫تاوانە قێزەونە‪.‬‬ ‫دوای ئــەوە بەڕێــز مەالبەختیار پەیوەندی بە دەمیرتاشــەوە كرد بۆ‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنــی دۆخەكــەو‪ ،‬هێوركردنەوەی توڕەیــی خەڵكەكە‪ ،‬چونكە‬ ‫هــەر پەرچەكردارێك لەو كاتەدا لــە بەرژەوەندی هەدەپە نەبو‪ ،‬ئەوەبو‬ ‫دەمیرتاش وتارێكی پێشــكەش كرد لەبەردەم جەماوەرەكەداو داوایكرد‬ ‫كــە پشــو درێژبن و تۆڵەی خوێنی ئەو شــەهیدانە بــە دەنگەكانیان لە‬ ‫ئاكپارتی خوێنمژ بكەنەوە‪.‬ئەنجامەكەشــی بەدەســتهێنانی ‪ ٨٠‬كورسی‬ ‫پەرلەمان بو‪ ،‬بەاڵم ئەقڵی فاشســت هەزمی ئەو سەركەوتنەی نەكرد و‬ ‫هەڵبژاردنەكەی دوبارەكردەوە!‪.‬‬ ‫بۆیــە كاتێــك مەال بەختیــار رەخنــە دەگرێت و دەڵێــت «خەباتی‬ ‫ســەربازی تێكــەاڵوی خەباتــی مەدەنی مەكــەن»‪ ،‬هەڵبەتــە ئەو لەو‬ ‫رەهەندە واقیعیە سیاســییەی توركیاوە پێمان دەڵێت‪ ،‬چونكە بینیمان‬ ‫چــۆن پالنی ئەردۆغان راكێشــانی پەكەكە بو بۆناو شــارەكان و دواتر‬ ‫تێوەگالنیان لە شــەڕكردن و قۆزتنەوەی ئەو جموجۆاڵنە بەبەرژەوەندی‬ ‫ئاكپارتی‪ ،‬ئەویش دوبارەكردنەوەی هەڵبژاردنەكان و فشار خستنە سەر‬ ‫هەدەپە و دواجاریش كەمبونی رێژەی كورسییەكانی هەدەپە لە ‪ ٨٠‬وە‬ ‫بۆ ‪ ٥9‬كورسی‪.‬‬

‫شیعری ‪ :‬ئەلفرێد دو موس ‌‬ ‫ێ‬ ‫لە فرانسییەوە‪ :‬د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫شەوی گەالوێژ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )533‬دووشەممە ‪2016/12/26‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫زستان‬

‫و‬ ‫ئە‬ ‫ک‬ ‫ە‬ ‫س‬ ‫ە‬ ‫یا‬

‫ر‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ەک‬

‫ەبا‬ ‫د‬

‫ە‬

‫بە ئەدەبیات دەست‬ ‫پێ دەکات‬

‫کە‬

‫ەوە‬ ‫ت‬

‫تۆ لە زستانی ‪٢٠١٦‬ـدایت ئێستا و دواژمارەی «ڕەخنەی چاودێر» لەمساڵدا‬ ‫دەخوێنیتەوە‪ .‬لەوانەیە هەر لە کۆشکی ڕۆژنامەفرۆشییەکە کە کڕیوتە‪ ،‬چاوێکت پێدا‬ ‫خشاندبێت‪ ،‬یان لەوێ ڕۆیشتوویت و سەبرت گرتووە تا بگەیتە سەر مێزی کتێبفرۆشییەک‬ ‫یان کافێیەک‪ ،‬ئنجا ڕۆژنامەکەشت هەڵدابێتەوە‪ .‬دەشکرێ ئەسڵەن خۆت نەتکڕیبێت؛ بەڵکوو لە‬ ‫شوێنێک کە دانیشتوویت و لەگەڵ هاوڕێکانتدا قسەت کردووە بە ڕێکەوت چاوت کەوتووە سەر ئەم‬ ‫ناونیشانە «زستان بە ئەدەبیات دەست پێ دەکات» ئنجا دەستت بۆ بردبێ و یادداشتێکت لەسەر ئەدەبیات‬ ‫و زستان و کتێبخوێندنەوە خوێندبێتەوە‪.‬‬ ‫دەستپێکی ئەم یادداشتە دروست دەستپێکی ڕۆمانێکی ئیتالۆ کالڤینۆیە بە ناوی «ئەگەر شەوێک لە شەوانی‬ ‫زستان ڕێبوارێک‪ »...‬ڕۆمانەکە بە باسی ئەوە دەست پێ دەکات کە تۆ ئێستا تازەترین ڕۆمانی ئیتالۆ کالڤینۆت بە‬ ‫دەستەوەیە بە ناوی «ئەگەر شەوێک لە شەوانی زستان ڕێبوارێک‪ ،»...‬پاشان باسوخواسی ئەوەی کە چۆن کڕیوتە‬ ‫و چۆن سەرنجی ڕاکێشاوی و ئێستاش‪ ،‬ڕێک ئێستا؛ چۆن دانیشتوویت کە خەریکی دەیخوێنیتەوە‪.‬‬ ‫کەواتە ئێمە باس لە کتێبخوێندنەوە دەکەین‪ ،‬بە تایبەت لە دەستپێکی زستاندا کە وا ئەمساڵیش تێپەڕی و ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٧‬دەست پێ دەکات‪ .‬سەرەڕای ئەو بارودۆخەی ناهەموارەی واڵتەکەمانی گرتووەتەوە‪ ،‬چەند پەخشخانەیەک لە چاپی‬ ‫کتێبی باش نەوەستاون‪ ،‬بۆیە هێشتا ئومێدی باش هەیە کە خوێنەرانی کورد ساڵی تازە بە کتێبخوێندنەوە دەست‬ ‫پێ بکەن‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە ڕەنگە باشترین شت گەڕانەوە بێ بۆ لیستەکان‪ ،‬لیستی باشترین کتێبەکانی جیهان‪ ،‬ئەم‬ ‫لیستانە هەمیشە دەکرێ یارمەتیدەر بن‪ ،‬بە تایبەت کە ئێستاکە زۆربەی ئەو کتێبانەی ژمارەی باشترین کتێبیان‬ ‫پێ دراوە کراون بە کوردی و بەردەستن‪ .‬لەبەر ئەوە هیچ ڕێگایەکمان لە پێش نییە جگە لەوەی دەبێ و ناچارین‬ ‫کە کتێب بخوێنینەوە‪ ،‬چونکە تەنیا ئەوانە یارییەکە دەبەنەوە کە لە کتێبخوێندنەوەدا خۆیان بە ناچار دەزانن‪.‬‬ ‫وەک چۆن لە سەرەتای هەر ساڵێکدا پێویستە بەرنامەیەک بۆ خۆت دابنێی کە لەو ساڵە تازەیەدا بە نیازی‬ ‫چی بکەیت‪ ،‬لیستی کتێبەکانیشت لە سەرەتای ساڵەوە ڕێک بخە‪ ،‬ئەو کتێبانەی کە بڕیارە بە درێژاییی‬ ‫ساڵ بە دنیاکەیان ئاشنا بیت‪.‬‬ ‫بە هیوای ساڵی تازە ساڵی ئارامبوونەوەی بارودۆخەکان بێت و ساڵێکیش بێت پڕ‬ ‫لە چێژی خوێندنەوەی کتێب بۆ هەموو الیەک‪.‬‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫زۆرترین کتێبی خوێندبێتەوە‬

‫ژمار ‌ه (‪ )533‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/12/26‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ملمالنێ لەگەڵ ترافیکەکاندا‬

‫لە بارەی (قاوەی سوێر)ی بەختیار حەمەسوورەوە‬

‫حەمە مەنتك‬ ‫کاتێك چیرۆکێکی باش دەخوێنینەوە‪،‬‬ ‫یەکەم شتێ بیرمان بۆ بەهێزیی بونیادی‬ ‫چیرۆکەکە دەچــێــت‪ .‬لــەوێــوە هەست‬ ‫بــە بــوونــی ئــەو بونیادە دەکــەیــن‪ ،‬کە‬ ‫چیرۆکەکەی لەسەر وەستاوە‪ .‬هاوکات ئەمە‬ ‫دەبێتە یەکێک لە خاسیەتەکانی چیرۆکی‬ ‫نوێ‪ .‬چیرۆکی (قاوەی سوێر)ی «بەختیار‬ ‫حەمەسوور» لە یەکەم بەرکەوتنیدا ئەم‬ ‫بونیادە بەهێزەی خۆی نیشان دەدات‪،‬‬ ‫بە بەڵگەی ئەوەی ناتوانی یەك وشەی‬ ‫لێ البەریت‪ .‬دەسکاریکردن‪ ،‬یان فڕێدانی‬ ‫هەر وشەیەك‪ ،‬یان ڕستەیەك خوێنەر بە‬ ‫تــەواوی هەست بە لەنگی و کوونبوونی‬ ‫شوێنێك لە چیرۆکەکە دەکات‪ .‬هۆکاری‬ ‫ئەمەیش بۆ پێکەوەگرێدانی کۆی چرکە و‬ ‫جوواڵنەکانە‪ .‬یەکەم ڕستەی چیرۆکەکە بە‬ ‫وەستانی جووڵەیەك دەست پێ دەکات‪.‬‬ ‫((کە گەیشتینە ترافیك‪ ،‬گڵۆپەکە سوور‬ ‫بوو‪ )).‬دیمەنی کۆتایی چیرۆکەکەیش هەر‬ ‫بە وەستان کۆتایی دێت‪(( ،‬ئۆتۆمبێلەکە‬ ‫دەکوژێنێتەوە‪ )).‬دوای ئەوەی کارەکتەر‬ ‫ژنەکەی دەگەیەنێتە بــەردەم فەرمانگە‪.‬‬ ‫ئەم بەیەکەوە گرێدانی سەرەتا و کۆتایی‬

‫چیرۆك کارێکی سەختە‪ .‬خۆ لە هەقایەت‬ ‫و چیرۆکی کۆنیش سەرەتا و کۆتایی‬ ‫هەن‪ ،‬بەاڵم ئەو ماوەیەی لەنێوان ئەم‬ ‫دوو توخمەدا هەن‪ ،‬نابێ هیچ کوون و‬ ‫بۆشایییەکی تێدا بێت‪.‬‬ ‫خوێنەر چۆن هەست بە بوونی وەها‬ ‫بونیادێکی هونەریی بەهێز دەکــات؟ بە‬ ‫بــڕوای من ئەگەر خوێنەر خــۆی وەکو‬ ‫بەشداربوویەکی ناو چیرۆکەکە بینی و‬ ‫هەستی کرد خۆی لە جووڵە و ڕووداو و‬ ‫پەیڤەکان بەشدارە‪ ،‬ئەوا دەبێ بزانێت‪،‬‬ ‫کە چیرۆکێکی باش دەخوێنێتەوە‪ .‬لەم‬ ‫چیرۆکەدا خوێنەر ناتوانێ لەناو چیرۆکەکە‬ ‫بێتەدەرەوە‪ ،‬هەرچەندە چیرۆکەکە لە‬ ‫چوونی کارەکتەر لە ماڵ تاکوو فەرمانگە‪،‬‬ ‫بیست خــوولــەکــە‪ .‬لــەم م ــاوە کــەمــەدا‬ ‫خوێنەر لە هەموو دیمەن و گۆشەنیگا‬ ‫و جووڵەیەك بەشدارە‪(( .‬منداڵەکان بە‬ ‫نێوان ئوتومبێلەکاندا پێچ لێ دەدەن‪ .‬بە‬ ‫جامەکاندا دەکێشن‪ .‬پێدەکەنن و پێکدا‬ ‫هەڵدەپژێن‪ )).‬منی خوێنەر هەست ناکەم‬ ‫وەگێڕ بۆ کەسێکی دیکە جــوودا لە من‬ ‫قسان بکات‪ .‬هۆکاری ئەمەیش ئەوەیە‬ ‫فەزایەك دروست کراوە‪ ،‬بەدەر نییە لە‬ ‫بوونی خوێنەر‪ .‬ئەمەیش خاسیەتێکی‬ ‫دیکەی چیرۆکی نوێیە‪ .‬خوێنەر هەست‬ ‫ناکات کارەکتەرەکان‪ ،‬کەسی خەیاڵی‬ ‫بن‪ ،‬بەڵکوو دەتوانێ دەستیان لێ بدات‪.‬‬ ‫کارکتەرەکانی ئەم چیرۆکە هێندە لێمانەوە‬ ‫نێزیك دەبنەوە‪ ،‬هەست بە هەناسەدانیان‬ ‫دەکەین‪ ،‬دەتوانین دەستیان لێ بدەین‪،‬‬ ‫ئەمەیش بۆ کاریگەری ئەو بەشداریەی‬

‫ملمالنێ لەم‬ ‫چیرۆکەدا هێندە‬ ‫نەرمە‪ ،‬هێندە‬ ‫لەسەرخۆیە‪ ،‬خوێنەر‬ ‫هەست بە ئارامییەکی‬ ‫جوان دەکات‬ ‫بەختیار حەمەسوور لە کاتی وەرگرتنی خەاڵتی یەکەمی چیرۆک بە هاوبەشی لە بیستەمین‬ ‫فێستیڤاڵی گەالوێژدا‬ ‫خوێنەر لــە چیرۆکەکە دەگــەڕێــتــەوە‪.‬‬ ‫هــاوکــات بــۆ شــێــوازی کــارکــتــەرســازی‬ ‫چیرۆکنووسیش‪ ،‬چونکە کارەکتەرەکان‬ ‫وەکوو کارەکتەری چیرۆکی کۆن ئەرکی‬ ‫ئەخالقی و ئایدۆلۆژیان لە کۆڵ نەکردوە‪،‬‬ ‫بەڵکوو کەسانێکن دەستت دەگــرن بۆ‬ ‫بەشداریکردن‪.‬‬ ‫لە چیرۆکی کۆندا هەمیشە چیرۆکنووس‬ ‫عەوداڵی ئەوە بوو‪ ،‬ڕستەگەلی فەلسەفی‪،‬‬ ‫یان لە شێوەی وتەی جوان و کاریگەر‬

‫بنووسێت‪ .‬بەمەیش خوێنەر زەینی تەنێ‬ ‫لەسەر ئەو ڕستە جوان و فەلسەفیانە‬ ‫دەمایەوە‪ ،‬وشە و ڕستەکانی دیکەی وەال‬ ‫دەنا‪ .‬بۆیەیش هەمیشە ئەو خوێنەرانە لە‬ ‫دەرەوەی دەقەکە دەمانەوە‪ ،‬خوێنەر زۆر‬ ‫جار خەتی بەژێر ئەو ڕستانەدا دەهێنا‪.‬‬ ‫بەاڵم لە چیرۆکی نوێدا هەموو وشەیەك‪،‬‬ ‫ڕستەیەك لە چیرۆکەکەدا بایەخی خۆی‬ ‫هــەیــە‪ .‬وەکـــوو «گولشیری» دەڵێت‪:‬‬ ‫کاتێ چیرۆکێکی بــاش دەخوێنمەوە‪،‬‬

‫هەستەکەم ئــەم ڕســتــە‪ ،‬یــان ڕووداوە‬ ‫نییە بۆ خۆیم ڕادەکێشێ‪ ،‬بەڵکوو کۆی‬ ‫چیرۆکەکەیە‪ .‬کەواتە چیرۆکی نوێ بە‬ ‫کۆی چیرۆکەکە دەمانخاتە ژێر کاریگەری‬ ‫خۆیەوە‪ .‬لێرەدا ناتوانین وشەیەك‪ ،‬یان‬ ‫ڕستەیەك البدەین‪ .‬لە (قاوەی سوێر)دا‬ ‫هەر پەیڤێکی کارەکتەر لە شوێنی خۆی‬ ‫بە کار هاتوە‪ .‬هیچ وشەیەك جێلەق نییە‪.‬‬ ‫هۆکاری ئەمەیش بۆ لە دەرەوە وەستانی‬ ‫چیرۆکنووس دەگەڕێتەوە‪ .‬لەم چیرۆکەدا‬

‫هــەســت بــە بچووکترین ســێــبــەر‪ ،‬یان‬ ‫تارمایی چیرۆکنووس ناکەیت‪ .‬ئەمە ڕێ‬ ‫بە کارەکتەرەکان دەدات زیندوو دەرکەون‪،‬‬ ‫هەستیان پێ بکەین‪.‬‬ ‫ملمالنێ لەم چیرۆکەدا هێندە نەرمە‪،‬‬ ‫هێندەیە لەسەرخۆیە‪ ،‬خوێنەر هەست بە‬ ‫ئارامییەکی جوان دەکات‪ .‬ڕاستە ملمالنێ‬ ‫بۆ ئەوەیە ڕووداوەکان و ڕەوتی گێڕانەوە‬ ‫تووشی سڕبوون نەبێت‪ .‬چیرۆکنووسی‬ ‫باش ملمالنێی هێز و چەمکە گەورەکانی‬ ‫وەك‪ :‬هێزی باشە و خەراپە نیشان نادات‪،‬‬ ‫چونکە ئەمە کاری هەقایەت و چیرۆکی‬ ‫کۆنە‪ .‬مرۆڤی ئێستا ملمالنێی لەگەڵ‬ ‫شتە وردەکانی دەورووبەریەتی‪ ،‬چیدی‬ ‫ملمالنێی چینەکانی ناو کۆمەڵ کێشەی‬ ‫سەرەکیی مرۆڤی ئێستا نین‪( .‬قاوەی‬ ‫سوێر) ملمالنێیەکی نەرم و جوانی نێوان‬ ‫ژنومێردێکە‪ .‬کێشەی ئــەوان‪ ،‬کێشەی‬ ‫لەسەرخۆ لێخوڕینی ئۆتۆمبێلە بۆ گەیشتن‬ ‫بە دەوام‪ ،‬کێشەی ئەوان ئەوەیە کامیان‬ ‫باشتر گوزارشت لە خۆشەویستی خۆی‬ ‫بۆ ئەویدیکە دەکــات‪ .‬بە ناڕاستەوخۆ‬ ‫نیشاندانی بێزاریی ترافیکە‪ ،‬نیشاندانی‬ ‫ژیانی ئــەو مندااڵنەیە لە ترافیکەکان‬ ‫هێرش بۆ جامی ئۆتۆمبێڵەکان دەهێنن‪.‬‬ ‫ئــەم ملمالنێیانە‪ ،‬ملمالنێی چکۆالنەی‬ ‫ژیانی دوو کەسن‪ .‬ئەو شتانەی مرۆڤ لە‬ ‫ژیانی ڕۆژانەیدا هەستیان پێ ناکات‪ ،‬یان‬ ‫بایەخیان پێ نــادات‪ ،‬ئەم چیرۆکنووسە‬ ‫وەکوو چیخۆف‪ ،‬کارڤەر‪ ،‬هەوڵێ نیشاندانی‬ ‫ئەم شتانە دەدات‪ ،‬کە لە بنەڕەتدا ملمالنێن‬ ‫لەناو ژیانی هەر یەکێکمان‪.‬‬

‫مارا ساد لە نێوان خوێندنەوە و منایشدا‬

‫ڕزگار حەمە ڕەشید‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫(نمایشی مارا ساد بەرهەمی کۆڕی شانۆی‬ ‫با‪ ،‬بە هاوکاری بەڕێوەبەرێتی هونەری شانۆ‬ ‫و پەیمانگای هونەرە جوانەکانی سلێمانی؛‬ ‫نوسینی پیتەر ڤایس‪ ،‬وەرگێڕانی شێرزاد‬ ‫حــەســەن‪ ،‬دەرهێنانی هیوا فــایــەق‪ ،‬لە‬ ‫‪ ٢٠١٦/١١/٦‬و ڕۆژانـــی دواتــر لە هۆڵی‬ ‫ڕۆشنبیری سلێمانی نمایشکرا‪) .‬‬ ‫مــارا ســاد بــاس لــە نەخۆشخانەیەکی‬ ‫دەروونــی دەکات بە ناوی شارنتۆن کە لە‬ ‫ساڵی ‪١٦٤٥‬ەوە دامــەزراوەو بە چارەسەرە‬ ‫مرۆییانەکەی بۆ نەخۆشەکانی ناسراوە‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتیش لە سەرەتاکانی سەدەی ‪ ١٩‬لە‬ ‫ژێر چاودێری کۆڵمیێر دا‪ .‬ئەو خەستەخانەیە‬ ‫کۆمەڵێك نەخۆشی بەناوبانگی گرتۆتە خۆی‪،‬‬ ‫لە ناویاندا مارکیز دو ساد ‪ ١٨٠١‬تا ‪.١٨١٤‬‬ ‫ساد وەك ئەرستۆکراتێك و فەیلەسوفێك و‬ ‫نوسەرێك و تاوانبارێك ناوی دەرکــردووە‪،‬‬ ‫نوسینەکانی پڕ بوون لە دیمەنی ئاشکرای‬ ‫سێکسی و توندوتیژی و سوکایەتیکردن بە‬ ‫کەنیسەی کاسۆلیکی‪ .‬لە ماوەی شۆڕشی‬ ‫فەرەنسیدا بە نوێنەری کۆنگرەی نەتەوەیی‬ ‫هەڵبژێردرا‪ ١٣ ،‬ساڵی کۆتایی تەمەنی‬ ‫لە نەخۆشخانەی دەروونـــی بەسەر برد‪،‬‬ ‫زۆربەی کارەکانی لە زیندانەکان نوسیوە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٨٠١‬بــە هــۆی کتێبی جەستین‬ ‫و جولییەت‪ ،‬ناپلیۆن بۆناپارت فەرمانی‬

‫گرتنی دەرکــرد و دواتریش گواسترایەوە‬ ‫بــۆ نەخۆشخانەی دەروونــــی چارنتۆن‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری نەخۆشخانەکە «کۆڵمیێر»‬ ‫ڕێگەیدا هەندێك لە شانۆنامەکانی خۆی لە‬ ‫ڕێی نەخۆشەکانەوە ئامادە بکات و بۆ خەڵك‬ ‫نمایشیان بکات‪ ،‬کۆڵمیێر بەوە ناسرابوو‬ ‫وە ڕەخنەی لێدەگیرا لیبرااڵنە هەڵسوکەوت‬ ‫لەگەڵ نەخۆشەکانیدا دەکات و ڕێگەی دەدان‬ ‫بە هونەر گوزارشت لە خۆیان بکەن‪.‬‬ ‫ڤایس بۆ کۆکردنەوەی چەندین چیرۆك‬ ‫و چەندین دەنگی جیاواز‪ ،‬شێوازی شانۆ‬ ‫لەناو شانۆی بەکار هێناوە‪ .‬دەیەوێت لە‬ ‫ڕێگەی باسکردنی شۆڕشی فەرەنسییەوە‬ ‫چەندین بابەتی گرنگ و هەستیار بخاتە‬ ‫ژێر تیشکی لێوردبوونەوەوە‪ .‬ساد دەکات‬ ‫بە نوسەری گریمانەکراوی ئەو چیرۆکەی‬ ‫لە نەخۆشخانەکەدا نمایش دەکرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫بینەران بە بەردەوامی بەدوای جیاکردنەوەی‬ ‫چیرۆکەکەی ســـادەوەن لە چیرۆکەکەی‬ ‫ڤایس‪ .‬ڤایس لە ڕێگەی ڕووداوەکانی شۆڕشی‬ ‫فەرەنسا و فیگەری دی سادەوە پرسیاری‬ ‫گەیشتن بە دونیایەکی باشتر لە چەندین‬ ‫هیچ پالنێکی بۆ مانەوەو شوێنپێدانان نییە‪.‬‬ ‫ڕووەوە دەخاتە ژێر لێکۆڵینەوە و تێڕامانەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە چەندین پرسیاری ئەنتۆلۆجی و‬ ‫ئــەو شــۆڕشــەی بــە یەکێك لــە ڕوداوە‬ ‫گرنگ دەوروژێنێت‪ ،‬ساد‪ « :‬مارا من چاک‬ ‫گرنگەکانی مێژووی مرۆڤایەتی دادەنرێت‪ ،‬دە‬ ‫دەزانم ئەم شۆڕشە بەرەو کوێ دەمانبات‪،‬‬ ‫ساڵ و نیو بــەردەوام بوو‪١٧٩٩ -١٧٨٩ ،‬‬ ‫بەرەو نەمانی مرۆڤ وەکو خودێکی تەنیا‪،‬‬ ‫ماوەیەکی درێژ لە هەڵگەڕانەوەی کۆمەاڵیەتی‬ ‫تا هێدی هێدی دەتوێتەوە‪ ،‬دەخرێتە نێو‬ ‫و سیاسی‪ .‬ئەو شۆڕشە کۆتایی بە سیستمی‬ ‫ئەوانیتر‪ ،‬یەك ڕەنگ و یەك شێوە‪ ».‬بەاڵم‬ ‫پاشایەتی هێنا و بە کۆماری جێگای گرتەوە‪.‬‬ ‫تەنیا ئەو چرکە ساتە دەژی کە تیایدایە‪:‬‬ ‫بە چەندین ناڕەزایەتی و هەڵگەڕانەوەی پڕ‬ ‫ســاد‪ « :‬ئەو کاتەش کە نامێنم و لەناو‬ ‫لە توندو تیژیدا تێپەڕی و دواجاریش لە سەر‬ ‫دەچم‪ ،‬دەمەوێت هیچ شوێنەوارێك لەدوای‬ ‫دەستی ناپلیۆن گەیشتە قۆناغی دیکتاتۆری‬ ‫خۆم بەجێ نەمێنێ‪ ،‬تا بۆم بکرێ ئەسەری‬ ‫و زۆربەی پرنسیپەکانی شۆڕشی بە ئەوروپادا‬ ‫بوونم بسڕمەوە‪ ».‬لێرەدا بە پێویستی‬ ‫باڵو کردەوە کە پێکهاتبوو لە بۆچوونە لیبراڵ‬ ‫دەزانــم ئاماژە بۆ ئەو جووڵە خێرایانەی‬ ‫و ڕادیکاڵەکان‪ ،‬وە گۆڕنکاری قووڵی لە‬ ‫ســاد بکەم لە نمایشەکەدا‪ ،‬کە زۆر بە‬ ‫مێژووی نوێدا دروستکرد‪.‬‬ ‫وردی ئــەم حاڵەتەی بەرجەستە دەکــرد‬ ‫ئەگەر شۆڕش جۆرێك بێت لە یاخیبوون‬ ‫و وەك کارەکتەرێکی نهێلیست هەستت‬ ‫لەو سیستمەی لە ئارادایە‪ ،‬ڤایس هێڵەکانی‬ ‫دەکــرد بە قاچ پێش خۆی و دوای خۆی‬ ‫ئەو یاخیبوونەمان بەم شێوەیە بۆ دەکێشێت‪:‬‬ ‫دەسڕێتەوە‪ .‬جۆری جوواڵنەوەی ئەکتەرەکان‬ ‫ســاد نــوێــنــەرایــەتــی ئــەو جــۆرەیــە لە‬ ‫بۆ بەرجەستەکردنی ژیانی کارەکتەرەکان‬ ‫یاخیبوون کە تەنیا لەپێناوی یاخیبووندایە و‬ ‫یەکێکە لەو الیەنە سەرنجڕاکێشانەی وردبینی‬

‫بکوژم تا هەموو خەڵکی ئازاد بن‪ ».‬یان‬ ‫هەموو هەوڵێك دەدات ئەوەی لەدەست چووە‬ ‫بیگەڕێنێتەوە شوێنی خۆی و هەموو شتەکان‬ ‫بە شێوەکەی جارانی ڕێکبخاتەوە‪ ،‬کۆردی‪:‬‬ ‫« ڕۆژێك دێ ئەو خەونە بێتە دی‪ ،‬وای لێ‬ ‫دێ مرۆڤ لەگەڵ خۆی و خەڵکیدا ئاشت‬ ‫بێتەوە‪ ،‬لەوپەڕی ڕێکی و تەباییدا بژی‪».‬‬

‫نەخشەکانی دەرهێنان و نواندنمان بۆ ئاشکرا‬ ‫دەکەن‪ .‬لە درێژەی ئەم نوسینەدا هەندێك‬ ‫لەو وردەکاریانە خوێندنەوەیان بۆ کراوە‪.‬‬ ‫مارا نوێنەرایەتی جۆرێکیتری یاخیبوون‬ ‫دەکـــات ئــەویــش یاخیبوونە لــە پێناوی‬ ‫شوێنپێداناندا‪ ،‬بەاڵم لە شوێنێکدایە کە هێشتا‬ ‫قاچێکی لەناو پێشینەکانی خۆیدایە‪ ،‬ئەو‬ ‫پێشینانەی مومارەسەی توندوتیژی دەکەن‬ ‫بە بیانووی شۆڕشگێڕانە و لە کۆتاییشدا‬ ‫یاخیبوونەکانیان بە خۆشکردنی شوێنپێیەك‬ ‫کۆتایی دێــت کە هەمان ئــەو جێگایەیە‬ ‫ئەوانەی پێش ئەو زەمەنێکی نەگۆڕیان تیادا‬ ‫دروست کردبوو‪ .‬واتە دەشێت گۆڕانکاری‬ ‫لە فۆرمی حوکمڕانیدا بکات‪ ،‬بەاڵم هەرگیز‬ ‫نایەوێت خودی حوکمڕانی و دەسەاڵت لەناو‬ ‫ببات‪ ،‬ئیش بۆ دروسکردنی فۆرم و زەمەنی‬ ‫جیاواز دەکــات لەناو هەمان زەمینەکانی‬ ‫پێشخۆیدا‪ ،‬هەرگیز ئەو سەرکەشییە ناکات‬ ‫تێکڕای زەمینەی ملمالنێکان بگۆڕێت‪ .‬مارا‬ ‫دەستپێکی هەمان ئەو هێڵەیە کە ناپلیۆنی‬

‫لێوە بەرهەمدێت‪ ،‬سەرقافڵەی بیری لیبرالیزم‬ ‫بەرەو جیهان‪ ،‬ئەوەی هیگڵ بە سوارچاکی‬ ‫کــردنــەوەی دەرگــای کۆتایی مێژوو ناوی‬ ‫دەبات‪ .‬لە نمایشەکەشدا لە جۆری ئەدای‬ ‫کارەکتەری مـــارادا‪ ،‬هەمیشە هەست بە‬ ‫جێگیری دەکەین‪ ،‬یان لە هەر جووڵەیەکدا‬ ‫چاوی لەوەیە چۆن بگەڕێتەوە ناو داڵدەکەی‬ ‫خۆی‪ ،‬بانیۆکە‪ ،‬ئەو شوێنەی لەم نمایشەدا‬ ‫و لە زۆر نمایشی تری «مارا ساد» یشدا‬ ‫شێوەی تاکە پێاڵوێکی دراوەتێ‪ .‬وەك دەڵێن‬ ‫پاش کوژرانی مارا هەر بەو شێوەیە وەسفی‬ ‫بانیۆکەی کراوە کە لە تاکە پێاڵوێك چووە‪.‬‬ ‫کــۆردی نوێنەرایەتی تێکڕای ئەوانە‬ ‫دەکــات کە هەرگیز خەونی تێپەڕاندن و‬ ‫سڕینەوەی ئەو داڵدە ئاسوودەیەیان نییە‬ ‫کە لە پێشینەکانیانەوە دامــــەزراوە‪ ،‬بە‬ ‫هەموو توانایەکیانەوە شەڕی هەر نەیارێکی‬ ‫ســەرکــەش دەکــەن ئەگەر بیەوێت ببێتە‬ ‫مەترسی بۆ ئەو مەنزڵگا ئــارام و ڕەها و‬ ‫ئاسوودەیە‪ .‬کۆردی‪« :‬مارا من هاتووم تۆ‬

‫دکتۆر نوێنەر و نموونەی دەسەاڵتە‪،‬‬ ‫لە سیستمی هەرەمی خەستەخانەکەدا‪،‬‬ ‫لــە دکــتــۆرەوە بــۆ کارمەندەکانیتر‪ ،‬لە‬ ‫مومارەسەکردنی سەرکوت و دەمکوت و‬ ‫سزا و دیسیپلینکردنەوە تا ڕامکردن و بە‬ ‫کۆیلەکردنی هەموان‪ .‬لە تێکستەکەدا دکتۆر‬ ‫نموونەی پیاوێکی لیبراڵە کە بەتەواوی لەژێر‬ ‫کاریگەری دەسەاڵتی ناپلیۆندایە‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئەو قەدەغەی دەکــات‪ ،‬ئەو بەشانەیە کە‬ ‫دژی کەنیسە و دەسەاڵتە‪ ،‬بەتایبەتی ئەو‬ ‫بەشانەی دیالۆگەگانی ساد دژی شۆڕش‬ ‫و بەدگومانیەکانی سەبارەت بە شۆڕش و‬ ‫ئەو ڕەخنانەی مارا لەسەر گەندەڵکاران‪.‬‬ ‫لە نمایشەکەدا ئەمە زیاتر فراوان کراوە و‬ ‫ڕاستەوخۆتر کاری لەسەر سزا جەستەییەکان‬ ‫کردووە‪ ،‬بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ و بەبەرچاوی‬ ‫بینەرانەوە‪ .‬ئەمەش بۆ خەستەخانەیەك کە‬ ‫دەیەوێت خۆی وەك نموونەیەکی شارستانی‬ ‫پیشان بدات و وەك دکتۆر باسیدەکات گوایە‬ ‫دەیانەوێت لە ڕێگای هونەرەوە یارمەتی‬ ‫نەخۆشەکانیان بــدەن‪ ،‬داواش لە بینەران‬ ‫دەکات لەوە تێبگەن ئەمانە تاوانبار نین و هەر‬ ‫یەکەیان بەر لەوەی بچنە ئەو شوێنە ئەرکی‬ ‫کۆمەاڵتییان هەبووە ڕایپەڕێنن‪ .‬کەچی ئەو‬ ‫دکتۆرە بەڕێزە بە نواندنی ئەکتەری بەتوانا‬ ‫(ڕۆژە فایەق) دەگــۆڕێــت بۆ جەلالدێکی‬ ‫ڕووداماڵراوو بەربادێکی پڕ لە هاوار و پاش‬ ‫سەربڕینی سمۆرەکەشی بەدەستی ساد‪ ،‬ئیتر‬ ‫وەك نەخۆشێک بەو ناوەدا دێت و دەڕوات‬ ‫و تەنانەت لە کاتی القەکردنی یەکێك لە‬ ‫نەخۆشەکانیشدا‪ ،‬هیچ هەڵوێستێکی جددی‬ ‫نانوێنێت و هەر بە ئــازاری سمۆرەکەیەوە‬ ‫دەناڵێنێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )533‬دووشه‌ممه‌ ‪2016/12/26‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ئه‌ڵامس و خۆڵه‌مێش‬

‫میخائیل باختین ل ‌ه گفتوگۆیه‌كدا له‌گه‌ڵ ڤیكتۆر دوڤاكین‬

‫چه‌ندین بــڕیــارى به‌ندكردن له‌ دژى–‬ ‫شتێكى دیكه‌ نه‌بوو‪ .‬له‌وانه‌شه‌ بوونى‬ ‫و‪ .‬له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪ :‬بورهان عه‌تار‬ ‫به‌ئه‌ندام له‌ چینى بیرمه‌ندانى متبووى‬ ‫ژێــر سێبه‌ر هانی دابــێــت تــا چه‌مكى‬ ‫مه‌ینه‌تییه‌كاىن ڕۆژگار‬ ‫«بیرمه‌ندانى ناڕه‌سمى» به‌كار بێنێت‪،‬‬ ‫ئیدى هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌ى له‌ گێڕانه‌وه‌ى‬ ‫ ‬‫نیازت نییه‌ یاده‌وه‌رییه‌كانت بیۆگرافییه‌كه‌یدا باسى كــردوون ده‌چنه‌‬ ‫بنووسیته‌وه‌؟‬ ‫ڕیزبه‌ندیى ئه‌و واتایه‌وه‌ كه‌ بازنه‌یه‌كى پڕ‬ ‫‌‪.‬‬ ‫ه‬ ‫نیی‬ ‫نیازم‬ ‫‌خێر‪...‬‬ ‫نه‬ ‫ ‬‫خۆشه‌وستى‪ ،‬به‌اڵم به‌رته‌سك‪ ،‬پێك دێنن‪،‬‬ ‫یفیچ‬ ‫دیمترى‬ ‫ڤیكتور‬ ‫ئى‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌ك‬ ‫ه‬ ‫پرسیار‬ ‫وه‌ك‪ -:‬یۆدینا‪ ،‬بومبیانسكى‪ ،‬كاجان‪،‬‬ ‫و وه‌اڵمه‌كه‌ش ئى میخائیل میخائیلوفیچ مایر‪ ،‬ڤاجینوڤ‪ ...‬تایبه‌تمه‌ندیى ئه‌مانه‌ش‬ ‫باختینه‌ له‌ دوایین وتووێژدا كه‌ له‌گه‌ڵیدا خــۆى لـــه‌وه‌دا ده‌بینێته‌وه‌ كـه‌ چینى‬ ‫ئه‌نجام درابوو‪.‬‬ ‫خواره‌وه‌یان له ‌ڕه‌وتــى كولتوورى پێك‬ ‫‌نێو‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫بوو‬ ‫جیاواز‬ ‫‌قڵێكى‬ ‫باختین عه‬ ‫ده‌هێنا كه‌ له‌و سه‌رده‌مه‌دا شه‌پۆلى ده‌دا‬ ‫‌ى‬ ‫ه‬ ‫‌د‬ ‫ه‬ ‫ـ‬ ‫س‬ ‫‌كانى‬ ‫ه‬ ‫‌رچاو‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫عه‌قڵه‌ ب ـه‌رز‬ ‫و نه‌یانتوانى خۆیان ده‌رخه‌ن و به‌ڕه‌نگارى‬ ‫بیسته‌م له ‌ڕووســیــادا‪ ،‬دیــاره‌ ئ ـه‌و له‌ چه‌پۆڵه‌كانى ببنه‌وه‌‪ ،‬بۆیه‌ له ‌پێشه‌نگى‬ ‫سه‌ده‌ى بیسته‌مدا هیچ یاداشتێكى خۆى ڕه‌وتى كولتووریى ئه‌و كاته‌دا حزووریان‬ ‫نه‌نووسیبوو‪ ،‬چ له‌باره‌ى ژیانى تایبه‌تیى نه‌بوو‪ ،‬بـه‌اڵم به‌م دواییانه‌ ناوبانگیان‬ ‫خــۆی ـه‌وه‌ یــاخــود لـه‌ بـــاره‌ى نزیكترین ده‌ركرد و له‌سه‌ر ئاستى ڕاى گشتى پایه‌‬ ‫هاوڕێكانییه‌وه‌‪ ،‬له ‌یادمه‌ له ‌دواى كۆچى و پێگه‌ى به‌رزیان بۆ خۆیان ده‌سته‌به‌ر‬ ‫دوایى ماریا ڤنیا مینوفنا یودینا– ئه‌و كرد‪ ،‬ئه‌مه‌ش به ‌ماوه‌یه‌كى كه‌م به‌ر له‌و‬ ‫هــاوڕێ به‌ڕێز و خۆشه‌ویسته‌ى كه‌ له‌ بارودۆخه‌ له‌ژیانى خودى باختیندا ڕووی‬ ‫ســه‌ره‌تــاى گه‌نجێتییانه‌وه‌ هـــاوڕێ و دا‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و پیاوه‌ له ‌په‌ناى ئه‌و دوو‬ ‫هــاوده‌مــى یه‌كترى بــوون– له‌ میانه‌ى كتێبه‌ى له‌ باره‌ى دستۆیڤسكى و ڕابلێ‌‬ ‫وه‌اڵمى ئه‌و داوایه‌ى كه‌ أ‪.‬م‪ .‬كوزنیتسوف نووسیبووى له‌سه‌ر شانۆى ڕووداوه‌كــان‬ ‫له‌ ڕێگه‌ى منه‌وه‌ لێى كــردبــوو تا له ده‌ركــه‌وت كه‌ له ‌شه‌سته‌كانى سه‌ده‌ى‬ ‫‌باره‌ى یودیناوە یاداشته‌كانى بنووسێت‪ ،‬ڕابردوودا نووسیبوونى‪ ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ى چۆن‬ ‫گوتى‪« :‬هه‌رگیز یۆدینا ڕۆژێك له‌ ڕۆژان له‌ دونیاى عه‌ده‌مى ئه‌ده‌بى و عیلمى‬ ‫سیفه‌تێكى ڕه‌سمیى نه‌بووه‌‪ ،‬بۆیه‌ ناتوانم ڕه‌هاوه‌ زیندوو بووبێته‌وه‌‪.‬‬ ‫هیچ یاداشت و بیره‌وه‌رییه‌كى ڕه‌سمى له‌‬ ‫باختین هــیــچ شتێكى ســه‌بــاره‌ت‬ ‫باره‌وه‌ بنووسم»‪.‬‬ ‫به ‌یاداشته‌كانى خــۆى نه‌نووسیبوو‪،‬‬ ‫ه ـه‌رچ ـه‌نــده‌ ئــه‌و كتێبه‌ى ك ـه‌ أ‪.‬م‪ .‬به‌ڵكو ڕۆڵــى گ ـه‌وره‌ لێره‌دا بۆ ڤیلتۆر له‌ سه‌ره‌تاى ساڵى ‪1973‬دا ده‌ستى پێ س‪ .‬ئه‌ڤیر نتسیف‪ ،‬له‌میانه‌ى قسه‌كانیدا‬ ‫كوزنیتسوف(‪ )1‬له‌ باره‌یه‌وه‌ ئاماده‌ى دوڤاكین ده‌گ ـه‌ڕێــت ـه‌وه‌ كه‌ توانى ئه‌و كرد‪ ،‬له‌ ماوه‌یه‌كدا كه‌ زۆر خراپتر نه‌بوو له ‌بــاره‌ى چاپنه‌كردن و ده‌رنه‌چوونى‬ ‫كردبوو چه‌ندین بابه‌تى زۆر ده‌وڵه‌مه‌ندى ســــه‌ره‌داوه‌ى نــێــوان ژیــان و قـــه‌ده‌ر و له‌سااڵنى كۆتایى ته‌مه‌نى‪ ،‬به‌اڵم به‌گشتى (ئـه‌وكــاتـه‌) كاره‌كانى ب‪ .‬فلورنسكى‬ ‫ل ـه‌ خــۆ گــرتــبــوو‪ ،‬كـه‌چــى ل ـه‌ ڕاستیدا نێوان ئه‌و ده‌موچاوانه‌ى تێپه‌ڕین و ئه‌و بۆ ئه‌و ڕۆژگارێكى سه‌خت و پڕ له‌ غه‌م پرسیارى كرد و گوتى‪« :‬بۆچى هیچ‬ ‫كتێبێكى ڕه‌سمى نه‌بوو‪ ،‬چونكه‌ ئێمه‌ باسوخواسانه‌ش ده‌ربكێشێت كـه‌ له‌ و په‌ژاره‌یه‌كى ڕۆحــى بــوو‪ ،‬به‌تایبه‌تى كام له‌ كاره‌كانى فه‌یله‌سووفى سه‌ده‌ى‬ ‫وا هه‌ست ده‌كه‌ین كه‌ میخائیل باختین شێوه‌ى سه‌رنج و تێڕامانه‌كاندا ده‌هاتن‪ .‬دواى مردنى ژنه‌كه‌ى له‌ كانوونى یه‌كه‌مى بیسته‌ممان پێ نه‌گه‌یشتووه‌ جگه‌ له‌چه‌ند‬ ‫به‌و وشانه‌ى‪ ،‬ویستوویه‌تى گوزارشت له ده‌توانین– به‌ پێى ده‌قە تۆماركراوەکە– ‪1971‬دا ئیتر دواى ئه‌و‌ه هه‌رگیز ئه‌و غه‌م به‌شێكى كه‌م نه‌بێت لێره‌وله‌وێ‪ ،‬له‌ كاتێكدا‬ ‫تـه‌واوى كاره‌ ئایۆنییه‌كانى(*) به‌ر له‬ ‫‌بیرۆكه‌یه‌كى تایبه‌تى خۆى بكات‪ ،‬چونكه‌ هه‌ست بكه‌ین كه‌ مه‌سه‌له‌كه‌ كه‌م نه‌بووه‌‪ ،‬و په‌ژاره‌ ڕۆحییه‌ به‌رۆكى به‌رنه‌دا‪.‬‬ ‫ت ـه‌نــان ـه‌ت جـه‌ســتـه‌شــى گۆڕانێكى ‌سوكراتمان پێگه‌یشتووه‌؟(‪ »)3‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ماریا یۆدینا– به ‌بۆچونى ئه‌و– سه‌ر باختین به‌ ته‌نگ هه‌موو ئه‌و هه‌واڵنه‌وه‌‬ ‫به‌و توێژه‌ ڕۆشنگه‌ره‌ ئاڵۆزه‌ بوو كه‌ له‌ ده‌چــوو كه‌ بۆ وتــووێــژكــردن له‌گه‌ڵیدا كتوپڕى به‌سه‌ردا هات‪ ،‬چونكه‌ دووچارى ئ ـه‌وه‌ى پێشمان گه‌یشتووه‌ له‌ تـه‌واوى‬ ‫سێبه‌ردا خۆیان مه‌اڵس دابوو و خودى ده‌درا‪ ...‬له‌م سااڵنه‌ى دوایى ژیانیشیدا الوازى و بێهێزییه‌كى سه‌خت بــووه‌وە كــاره‌ چاپكراوه‌كانى باختین‪ ،‬شتێكى‬ ‫باختینیش سه‌ر به‌ هه‌مان ئه‌و توێژه‌ بوو‪ .‬ئه‌م جۆره‌ وتووێژانه‌ زیاتر بوون به‌تایبه‌تى ب ـه‌ جــۆرێــك نــیــوه‌ى كێشى خــۆى له‌ ئه‌وتۆ نه‌بووه‌ جگه‌ له‌ چه‌ند بڕگه‌یه‌ك له‌‬ ‫له‌ میانه‌ى وتوێژه‌كانى له‌گه‌ڵ ڤیكتۆر له‌ سایه‌ى بوونى ته‌كنۆلۆژیاى نوێوه‌‪ ،‬به‌و ده‌ســت دا‪ ،‬ڕووخساریشى شوێنه‌وارى كاره‌ ته‌واونه‌كراوه‌كانى‪ ،‬ئه‌وه‌تا هه‌روه‌ك‬ ‫دوڤاكین‪ ،‬باختین له‌ بــاره‌ى ئه‌وانه‌وه‌ مه‌زه‌نده‌یه‌ى له‌ كاره‌ توندوتیژه‌كانه‌‪ ،‬كه‌چى مه‌ینه‌تى و كوێره‌وه‌ریى پێوه‌ دیار بوو كاره‌ فه‌لسه‌فییه‌ گه‌وره‌كه‌ى كه‌ له‌ سااڵنى‬ ‫ده‌دوێت كه‌ په‌یوه‌ندیى له‌گه‌ڵیاندا هه‌بووه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌م پیاوه‌ به‌ ئه‌ده‌بێكى (وێنه‌كێشى ناسراو یورى سلیڤیرستوف بیسته‌كانى سه‌ده‌ى بیسته‌مدا ده‌ركه‌وتن‪،‬‬ ‫یاخود شوێن پێى ئه‌وانى هه‌ڵگرتووه‌‪ ،‬زۆره‌وه‌ مامه‌ڵه‌ى ده‌كرد‪ .‬ب‪.‬ف‪ .‬ییگوروف له‌پۆرترێته‌ به‌ناوبانگه‌كه‌یدا هه‌موو ئه‌و له‌ گه‌وهه‌ردا ده‌وڵه‌مه‌ند و فراوانبوون‪،‬‬ ‫وه‌ك‪ -:‬ڤیچسالڤ ئــڤــانــوف‪ ،‬دیمترى كه‌ توێژه‌رێكى ئه‌ده‌بى بوو له‌پترسبورگ‪ ،‬هێما و سیمایانه‌ى ڕووخسارى به‌ جوانى به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ته‌نها چه‌ند بڕگه‌یه‌ك‬ ‫میرجیكوفسكى‪ ،‬زیانیدا جیبیوس‪ ،‬ئیڤان ئه‌م چیرۆكه‌ كۆنه‌مان پێشكه‌ش ده‌كات لـه‌ وێــنـه‌كـه‌دا نیشان داوه‌)‪ .‬لــه ‌وێنه‌ بوون له‌و كارانه‌ى كه‌ ته‌واو نه‌كرابوون‬ ‫بونین‪ ،‬ئه‌لكسه‌نده‌ر بلوك‪ ،‬فالدیمیر كـه‌ لـه‌ كاتى سه‌ردانیكردنى باختین فۆتۆگرافییه‌كانى ئه‌م چاپه‌دا ده‌توانین یاخود نووسه‌ر ده‌ستى له‌ ته‌واوكردنیان‬ ‫مایاكۆفسلى و بوریس باسترناك‪ ...‬ڕووی دا‪ ،‬كه‌ چۆن دوو ڕۆژنامه‌نووسى باختین به‌و كه‌سه‌ زۆر قه‌ڵه‌وه‌ى سااڵنى هه‌ڵگرتبوو‪ ،‬وه‌ك‪« -:‬نووسه‌ر و پاڵه‌وان‬ ‫له ‌چاالكیى داهێناندا»‪ ،‬یاخود به‌بێ‬ ‫له‌گه‌ڵ بوونى په‌یوه‌ندیى باختین به‌و پۆڵه‌ندى له‌وێ هه‌ستان به‌ دانانى ئامێر و ‪ 1971-1970‬به‌راورد بكه‌ین‪.‬‬ ‫ڕه‌نگه‌ ناوى شیلینگ له‌ یادى باختین سه‌ره‌تا و به‌بێ كۆتایى‪ ،‬ئه‌مه‌ جگ ‌ه له‌وه‌ى‬ ‫كه‌سایه‌تییانه‌وه‌– كه‌ له‌ سه‌رده‌مى ئه‌ودا ئامرازه‌كانى تۆماركردن له‌و شوێنه‌‪ ،‬ئینجا‬ ‫زۆر گرنگ بــووه‌– كه‌ چى به‌و ڕاده‌یـه‌ «زۆرى نه‌مابوو مایكرۆفۆنه‌كه‌ بخه‌نه‌ سڕابێته‌وه‌ كاتێك له‌گه‌ڵ دوڤاكیندا وتووێژ زۆرێكیشى ون بووه‌ و دیار نه‌ماوه‌‪ ،‬له‌وانه‌‬ ‫توندوتۆڵ نه‌بوو‪ ،‬به‌ واتایه‌كى دیكه‌‪ ،‬نێو زارى باختینه‌وه‌‪ ،‬ئیتر ده‌ستیان كرد ده‌كات‪ ،‬بۆیه‌ به ‌پۆزشه‌و‌ه ناچار ده‌بێت وه‌ك‪« :‬به‌ره‌و فه‌لسه‌فه‌ى كار»‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫په‌یوه‌ندیى به‌ بازنه‌ ئه‌ده‌بییه‌كانه‌وه‌‪ ،‬به‌ ئاڕاسته‌كردنى لێشاوێك له‌ پرسیار كه‌ بڵێ‪« :‬ئه‌و فه‌یله‌سووفه‌ مه‌زنه‌« كه‌ ژیاننامه‌ى میخائیل باختینیش به‌ده‌ر له‌‬ ‫به‌تایبەتى له‌ بیسته‌كاندا– ئه‌و بازنانه‌ى له‌ كاتێكدا باختین زۆر به‌ شێنه‌یى و له‌ دواى «هیگڵ»ـەوه‌ هات‪ ،‬كه‌ ناوه‌كه‌ى چه‌ند بژارده‌و ده‌القه‌ و هێما و مه‌ته‌ڵێك‬ ‫كه‌ نه‌ریتگه‌را ناوداره‌كانى له‌ خۆ گرتبو– به‌ كورتى به‌ دووره‌پــه‌رێــزه‌وه‌ وه‌اڵمــى له‌ناوى من ده‌چێت‪ ،‬به‌م نزیكانه‌ش من و كه‌مێكیش له‌و به‌ڵگانه‌ى كه‌ توانراوه‌‬ ‫دیسان بـه‌و ڕاده‌یــه‌ توندوتۆڵ نه‌بەو‪ ،‬پرسیاره‌كانى ده‌دایه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم شه‌كه‌تى و ناوى خۆمم بیر ده‌چێته‌وه‌«‪ .‬دیاره‌ هه‌موو پارێزگاریان لێ بكرێت‪ ،‬شتێكى ئه‌وتۆیان‬ ‫ئـه‌و گوته ‌و گوزارشانه‌ ڕه‌نگدانه‌وه‌ى لـێ به‌رده‌ست نه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم یاداشته‌كانى‬ ‫ئه‌وه‌تا میخائیل له‌ توێژه‌كانیدا جه‌خت ماندووبوون شپرزه‌یان كردبوو(‪.»)2‬‬ ‫ده‌كــاتـه‌وه‌ كه‌ ئه‌و سه‌ر به‌ بازنه‌یه‌كى‬ ‫له‌ دونیاى په‌یامنێرانى ڕۆژنامه‌كان و له‌ دۆخـــى ئ ـه‌وكــات ـه‌ى ئــه‌و بـــوون‪ ،‬ب ـه‌اڵم هیچ شوێنه‌وارێكى وه‌هــاى نه‌بوو كه‌‬ ‫دیــكـه‌یـه‌‪ ،‬ه ـه‌رچ ـه‌نــده‌ په‌یوه‌ندییه‌كى ئامێره‌كانى تۆماركردنه‌وه‌ دیار بوو باختین ئــەو پیره‌پیاوه‌ى كه‌ ڕۆژ لــه‌دواى ڕۆژ باس بكرێت (هه‌مو ئه‌و یاداشتانه‌ى له‬ ‫ڕاسته‌وخۆشى به‌و بازنه‌یه‌وه‌ نه‌بووه‌‪ ،‬پیاوێكى به‌ته‌مه‌ن و به‌سااڵچووبوو‪ ،‬ته‌مه‌ن الوازتــرى ده‌كات و وه‌خته‌ ناوى ‌باره‌ى باختینه‌وه‌ نووسرابوون‪ ،‬له ‌الیه‌ن‬ ‫بێگومان مه‌حاڵیشه‌ نه‌ریتگه‌راكان– پیاوێك بوو ڕۆژگار به‌سه‌ریدا تێپه‌ڕیبوو‪ ،‬شیلنگ له‌ یــاد ده‌كــات‪ ،‬ئه‌ویش خۆى كه‌سانێكه‌وه‌ بووه‌ كه‌ له ‌دواساڵه‌كانى‬ ‫فه‌یله‌سووفێكى مه‌زن بوو‪ ،‬تا ئێستاش ته‌مه‌نیدا باختینیان ناسیوه‌‪ .‬واتـه‌ له‬ ‫الشكالنیین– به ‌هیچ نوێنه‌رایه‌تییه‌كى ته‌نیا و سه‌راسیمه‌‪.‬‬ ‫ڕه‌سمییه‌وه‌ گــرێ بــدرێــت‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌‬ ‫به‌م شێوه‌یه‌ش‪ ،‬تا ڕاده‌ی ـه‌ك‪ ،‬بۆمان به ‌هاوزه‌مه‌نى خۆمانى ده‌زانین‪ ،‬زۆربه‌ى ‌سااڵنى شه‌سته‌كاندا)‪.‬‬ ‫چاالك‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌ ڕاده‌یه‌كى زۆر‬ ‫به ‌هه‌وڵ و ته‌قه‌الى ڤكیتور دوفاكین‪،‬‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ باختین له‌ وتووێژه‌كانى سااڵنى ته‌مه‌نیشى له‌گه‌ڵ نهێنییه‌كانى‬ ‫بوو‪ ،‬جموجۆڵ و چاالكییه‌كانیشیان ڕون و له‌گه‌ڵ دوڤاكیندا– ده‌ڵێم تا ڕاده‌یـه‌ك‪ -‬مــێــژووە‌ك ـه‌مــان تێپه‌ڕى ب ـه‌ ڕووداو و باختین خۆى وێنه‌ى ئه‌و تابلۆ گشتگیره‌ى‬ ‫ئاشكرا و بستراو بوون‪.‬‬ ‫چونكه‌ دوڤاكین توانى ده‌مه‌ته‌قێ و كاره‌ساته‌ گه‌وره‌كانییه‌وه‌ له‌ په‌نا ئه‌و ئه‌و ڕێگه‌یه‌ ده‌كێشێت ك ‌ه له‌سه‌رده‌مى‬ ‫له‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫كــ‬ ‫‌ى‬ ‫ه‬ ‫كـــارانـــ‬ ‫هــه‌رچــه‌نــده‌ ئـــه‌و‬ ‫قــسـه‌كــان ب ـه‌ «دیــالــۆگ» بــگــۆڕێــت و سێبه‌ره‌ى كه‌ جگه‌ له‌ كه‌مێك هیچى له‌ خۆیدا پێیدا ڕۆیشتوه‌‪ ،‬ئه‌و تابلۆیه‌ى كه‌‬ ‫باختین‪،‬‬ ‫‌مدا‪،‬‬ ‫ه‬ ‫بیست‬ ‫‌بیسته‌كانى سه‌ده‌ى‬ ‫له‌هیچ سه‌رچاوه‌یه‌كى دیكه‌وه‌ به‌رچاومان‬ ‫كه‌شێكى له‌بار بڕه‌خسێنێت و بیهێنێته‌ باره‌وه‌ نازانین‪.‬‬ ‫ســه‌بــاره‌ت ب ـه‌ ژیــانــى باختین‪ ،‬به نــاكـه‌وێــت‪ ،‬میخائیل باختین بــۆ هیچ‬ ‫له ‌بوارى ئه‌ده‌ب و فه‌لسه‌فه‌دا ئه‌نجامی قسه‌كردن به‌ جۆرێك بیخاته‌ گه‌رمه‌ی‬ ‫دابــوون‪ ،‬باڵو نه‌كرابوونه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و قــسـه‌وه‌ به‌بێ هه‌ستكردن بـه‌ دابــڕان ‌ئاڕاسته‌یه‌كى سه‌یر و نامۆدا تێپه‌ڕى‪ ،‬كه‌سێك به‌م شێوه‌ ڕون و ڕاشكاوییه‌‪،‬‬ ‫جموجۆڵ و چاالكییه‌ كپ و بێده‌نگه‌ى یاخود به ‌ئه‌ده‌بێكى زیــاد له ‌پێویست دروست وه‌ك ئه‌و ده‌قانه‌ى كه‌ نووسیبونى‪ .‬سه‌باره‌ت به‌خێزانه‌كه‌ى و مامۆستاكانى‬ ‫به‌ر له‌ چه‌ند ساڵێكى ڕابردوو‪ ،‬تازه‌كى لــه‌هــــه‌ردوو قــۆنــاغــى دوانـــاوه‌نـــدى و‬ ‫به‌ گران له‌سه‌رى كه‌وت‪ ،‬ئه‌گه‌رچى به‌ده‌ر ڕه‌فتار بكات‪ ،‬وه‌اڵمى هه‌موو پرسیاره‌كان‬ ‫له ‌به‌شداریكردنى بازنه‌ زانستییه‌كان كه‌ بداته‌وه‌‪ ،‬به‌ ویستى خۆى و به‌ڵكو زۆر كرانه‌وه‌ یاخود ئاشكرایى– العالنیه‌– زانكۆیى‪ ،‬نــه‌دواوه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت‬ ‫له‌ ماڵه‌كاندا به‌ڕێوه‌ ده‌چوون– به ‌هۆى به‌ڕه‌وانى و ڕاشكاوانه‌‪ ...‬ئه‌م وتووێژانه‌ سه‌رى هه‌ڵدابوو (ڕێك له‌ ساڵى ‪ ،)1986‬به‌زانكۆى پترسبورگ به‌ر له‌شۆڕش و‬ ‫ڕاوه‌دوونان و ده‌ستگیركردن و ده‌رچوونى‬

‫دواى شۆڕشیش (له‌كاتێكدا هیچمان‬ ‫سه‌باره‌ت به‌زانكۆى پترسبورگ و زانكۆى‬ ‫مۆسكۆش‪ ،‬ل ـه‌و مــاوه‌ی ـه‌دا ن ـه‌ده‌زانــى‪،‬‬ ‫جگه‌ له‌زانیاریه‌كى زۆر كه‌م نه‌بێت‪ ،‬ئیتر‬ ‫له‌و ڕوانگه‌یه‌وه‌ ئ ـه‌وه‌ى باختین بۆمان‬ ‫ده‌گێڕێته‌وه‌ ڕێك له‌گه‌ڵ یاداشته‌كانى أ‪.‬م‪.‬‬ ‫فرایدنبرگ یه‌ك ده‌گرنه‌وه‌‪ ،‬سه‌باره‌ت به‌و‬ ‫ماوه‌یه‌ى كه‌ كه‌مێك به‌دواى ئه‌و داهات‬ ‫له‌هه‌مان كۆلێژى توێژینه‌وه‌ مێژویى و‬ ‫ئه‌ده‌بیه‌كان كه‌ له‌مێژ نه‌بوو باختین به‌شى‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ى له‌وێ ته‌واوكردبو‪ ،‬له‌كاتێكدا‬ ‫گه‌لێك له‌زانا ن ــاودارو هه‌ڵكه‌وتوه‌كان‬ ‫ده‌رچوى ئه‌و كۆلێژه‌ بون‪ ،‬له‌ نمونه‌ى‪ -:‬أ‪.‬‬ ‫فیدنسكىن ن‪ .‬لوسى‪ ،‬ڕا‪ .‬البشین(‪،)4‬‬ ‫له‌ گفتوگۆكانیدا باختین‪ ،‬سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ژماره‌یه‌كى زۆر لــه‌نــاوداران‪ ،‬به‌پێى‬ ‫بۆچونه‌كانى خۆى‪ ،‬قسه‌مان بۆ ده‌كات‪،‬‬ ‫بـه‌اڵم به‌ڕاده‌یه‌كى زۆر له‌ كه‌نارگیرى‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به‌كه‌سانێكى دیكه‌ى‬ ‫كه‌متر نــاودار‪ ،‬به‌اڵم زۆر نزیك له‌خۆى‪.‬‬ ‫باختین هیچ یاداشتێكى ڕه‌سمى بۆ (دام‬ ‫و ده‌زگاكانى بــاوكــردنـه‌وه‌) سه‌باره‌ت‬ ‫به‌یودینا باڵو نه‌كردۆته‌وه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم له‌م‬ ‫وتووێژه‌دا به‌په‌رۆشه‌وه‌ یادى ده‌كاته‌وه‌‬ ‫و به‌ده‌ماخێكى خــۆش ـه‌وه‌و بـه‌درێــژى‬ ‫ل ـه‌بــاره‌ی ـه‌وه‌ ده‌دوێــــت‪ ،‬تــا وێنه‌یه‌كى‬ ‫ڕه‌سمیمان لــه‌بــاره‌یــه‌وه‌ پــێــبــدات كه‌‬ ‫ماده‌یه‌كى ده‌وڵه‌مه‌ند له‌مێژوى ژیانى‬ ‫ئه‌و ژنه‌ نــاوازه‌یـه‌ بنوێنێت كه‌ پێشتر‬ ‫ن ـه‌نــوســراوه‌‪ ،‬بـه‌جــۆرێــك وه‌ك ئــه‌وه‌ى‬ ‫به‌چاو بیبینین ئ ـه‌وه‌ى له‌وتووێژه‌كه‌ى‬ ‫ئ ـه‌م دوایــی ـه‌دا تــۆمــاركــراوه‌ كاتێك كه‌‬ ‫ده‌یخوێنیته‌وه‌‪ .‬به‌ڵكو ئـه‌وه‌ دیمه‌نێكه‌‬ ‫له‌فه‌لسه‌فه‌ى ڕوســى‪ -:‬ئه‌وه‌تا باختینى‬ ‫تـه‌مـه‌ن بیستوسێ بـه‌هــار به‌گه‌شتێك‬ ‫ده‌مانباته‌ سـه‌ر كـه‌نــارى «ده‌ریــاچـه‌ى‬ ‫واقیعى ئه‌خالقى» له‌ده‌وروبه‌رى شارى‬ ‫نیفیل تا له‌وێ پره‌نسیپه‌كانى فه‌لسه‌فه‌ى‬ ‫ئه‌خالقى بۆ هه‌ریه‌ك لە یودیناى ته‌مه‌ن‬ ‫نۆزده‌ به‌هارو بۆ بومبیانسكى كه‌ كه‌مێك‬ ‫له‌هه‌ردوكیان گه‌وره‌تره‌‪ ،‬بخاته‌ڕو‪ .‬بێگومان‬ ‫ئه‌مه‌ دیمه‌نێكه‌ لـه‌مــێــژوى ناڕه‌سمى‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ى ڕوســى‪ ،‬چونكه‌ به‌درێژایى‬ ‫چه‌ند ده‌هه‌یه‌كى دورودرێژ فه‌لسه‌فه‌ى كار‬ ‫له‌الى باختینى نۆبه‌ره‌ له‌الیه‌ن نه‌وه‌كانى‬ ‫ئاینده‌وه‌ به‌گه‌رمى پێشوازى لـێ نه‌كرا‪،‬‬ ‫ئه‌م فه‌لسه‌فه‌یه‌شمان دواى ماوه‌یه‌كى كه‌م‬ ‫له‌مردنى پێگه‌یشت‪.‬‬ ‫باختین مه‌سه‌له‌گه‌لێكى زۆرى بۆ‬ ‫دوڤاكین گێڕابۆوه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌م وتووێژانه‌‬ ‫نـه‌بــونــایـه‌ ئـــه‌وا ئێمه‌ هیچ كــام له‌و‬ ‫مـه‌سـه‌النـه‌مــان نــه‌ده‌زانــى‪ ،‬بــۆ نمونه‌‪:‬‬ ‫ئێمه‌ ته‌نها ئه‌وه‌مان ده‌زانى كه‌ كازیمیر‬ ‫مالیفیچ یه‌كێك بوه‌ له‌ئاشناكانى باختین‬ ‫له‌فیتیبسك‪ ،‬ب ـه‌اڵم نه‌مانده‌زانى ئه‌م‬ ‫ئاشنایه‌تیه‌ تا چ ئه‌ندازه‌یه‌كه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و‬ ‫توێژانه‌ نه‌بوایه‌ (ئیتر گرنگ نیه‌ میخائیل‬ ‫باختین ب ـه‌وردى ئ ـه‌وه‌ى نه‌زانیبێت كه‌‬ ‫له‌ژیانى ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌‪ ،‬له‌دواى ئه‌وه‌‬ ‫ڕویــــداوه‌‪ ،‬لــــه‌ده‌ره‌وه‌ى فیتیبسك كه‌‬ ‫هه‌ردوكیانى پێكه‌وه‌ كۆكردۆته‌وه‌)‪ .‬دواتر‬ ‫هه‌ندێ بڕگه‌ى دیكه‌ ده‌بینین له‌وته‌كانى‬ ‫میخائیل باختین كه‌ له‌شێوه‌ى تێبینى‬ ‫له‌سه‌ر ده‌قـه‌ باڵوكراوه‌كه‌ هاتووه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫له‌بنه‌ڕه‌تدا بڕگه‌كه‌لێك بوون له‌قسه‌كانى‬ ‫باختین له‌گه‌ڵ كه‌سانى دیكه‌دا تۆمارى‬ ‫كردبون‪.‬‬ ‫زۆرجــــار ڤیكتور دوفــاكــیــن داواى‬ ‫خوێندنه‌وه‌ى هه‌ندێ شیعرى لە میخائیل‬ ‫باختین كــردوه‌ له‌میانه‌ى به‌ڕێوه‌چونى‬ ‫وتووێژه‌كاندا‪ ،‬ڕه‌نگه‌ لێره‌دا گونجاوبێت‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌كى تایبه‌ت شتێك باس‬ ‫بــكـه‌م‪ -:‬تائێستاش له‌یادمه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌و‬ ‫بۆماوه‌یه‌كى زۆر به‌تامه‌زرۆییه‌وه‌ شیعرى‬ ‫ده‌خوێنده‌وه‌‪ ،‬ده‌توانم بڵێم ئه‌و ساتانه‌‬ ‫خۆشترین ساته‌كانى بوه‌‪ ،‬باختین حه‌زى‬ ‫به‌خوێندنه‌وه‌ى شیعرى سێ شاعیر كردوه‌‬

‫ئه‌وانیش ه ـه‌ر ی ـه‌ك لــه‌‪ -:‬ئینكوینتى‬ ‫ئه‌نتینسكى‪ ،‬فیچسالڤ ئیڤانوف‪،‬‬ ‫ئه‌لكسه‌نده‌ر بلوك بون‪ ،‬بێگومان پوشكین‬ ‫و جوكوفسكیش‪ ..‬جارێكیان له‌میانه‌ى‬ ‫قسه‌كانیدا له‌ناكاو شیعرى «دیدارێكى‬ ‫كتوپڕ»ى خــوێــنــده‌وه‌ كـه‌ یه‌كێك بو‬ ‫له‌كاره‌كانى گیبیل‪ ،‬ئه‌ویش بریتى بو‬ ‫له‌چامه‌ شیعرێكى‪ ،‬تاڕاده‌یه‌ك‪ ،‬نه‌ناسراو‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ى خواره‌وه‌ یه‌كێكه‌ له‌بڕگه‌كانى‪:‬‬ ‫له ‌پورتوگال‪ ،‬به ‌شێوه‌یه‌كى ترسناك‬ ‫هه‌مو له‌شبونه‌ وێران كرا‬ ‫زه‌مینله‌رزه‌ بوو لێی دا‬ ‫ئیمپراتۆر فرانس گیانى له‌ده‌ست دا و‬ ‫میداڵى یه‌سوعى وێران كرا‬ ‫پۆڵه‌نده‌ش دیار نه‌ما‪..‬‬ ‫هه‌روه‌ها به‌ هه‌ردوو زمانى ئه‌ڵمانى و‬ ‫فه‌ره‌نسى شیعرى ده‌خوێنده‌وه‌‪،‬‬ ‫‪»Sagtes,‬‬ ‫«‪niemana‬‬ ‫هه‌روه‌ها بڕگه‌یه‌كى درێــژ له‌ «هیرمان‬ ‫و دورپــــــــى»ى گـــۆتـــه‌‪Lart« :‬‬ ‫‪ »potique‬ى ڤیرلین‪Corrsw« :‬‬ ‫‪ »pondances‬و «‪La vieante‬‬ ‫‪ »rievre‬ى بودلیر‪.‬‬ ‫ل ـه‌نــێــو زاراوه‌ فه‌لسه‌فییه‌كانى‬ ‫باختیندا چه‌مكى «مه‌ینه‌تییه‌كانى‬ ‫ڕۆژگار» ده‌بینین‪ ،‬ڕۆژگار له‌الى باختین‬ ‫پۆلێنكردنێكى ڕووت نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ڕووداوێكى زیندووى كاریگه‌ره‌‪« ،‬ئه‌و ژیانه‌‬ ‫ته‌نیایه‌ى له ‌ناخمدا له‌ته‌ك جیهانه‌كانى‬ ‫كه‌سانى دیكه‌دا‪ .‬له‌گه‌ڵیاندا ده‌ژیم»‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ڕووداوه‌یــه‌ كه‌ نه‌ك هه‌ر ته‌نها وجودى‬ ‫تاكمانى تێدا دێته‌ دى‪ ،‬به‌ڵكو «حه‌قیقه‌تى‬ ‫كارلێكشیمانه‌« باختین ده‌ڵێت‪« :‬من‬ ‫له ‌گ ـه‌ردوونــدا ه ـه‌م‪ ،‬بـه‌و پێیه‌ى ئه‌مه‌‬ ‫ڕووداوێــك ـه‌«‪ .‬له‌م وتووێژانه‌دا باختین‬ ‫هه‌رگیز له ‌باره‌ى فه‌لسه‌فه‌كه‌ى خۆیه‌وه‌‬ ‫به ‌زمانێكى له ‌خۆبایى و ته‌مومژاوى‬ ‫نادوێت ‪ ،esoteric‬به‌اڵم به‌زمانێكى‬ ‫ئینسانى ساده‌ ده‌دوێت‪ ،‬زمانێك وه‌ك ئه‌و‬ ‫زمانه‌ى ژیانى ئاسایى ڕۆژانه‌مان‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له‌میانه‌ى وتوێژه‌ ساده‌كانییه‌وه‌ و له‌گه‌ڵ‬ ‫«خوالنه‌وه‌ى ئامێرى تۆماركرنه‌كه‌دا»‬ ‫ڕووداوه‌كــانــى ژیانى بیرمه‌ندى گه‌وره‌ن‬ ‫كه‌ «له‌نێوماندا ژیاوه‌«‪ ،‬شه‌پۆل ده‌دات‬ ‫و سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت كه‌ له‌گه‌ڵ هاوڕێ‬ ‫مێژووییه‌كانیدا كارێكى كردووه‌و چه‌ندین‬ ‫قه‌یران و ته‌نگژه‌ ژیاوه‌ و له‌میانه‌یانه‌وه‌‬ ‫ڕێگه‌ى خۆى بڕیوه‌‪.‬‬

‫س‪ .‬ج‪ .‬بوجاروف‬ ‫(*)ئایۆنیه‌كان ‪ :Ionions -‬كۆى‬ ‫هه‌مو ئه‌و فه‌یله‌سوفانه‌ ده‌گرێته‌وه‌ ك ‌ه‬ ‫سه‌ر به‌قوتابخانه‌ى فه‌لسه‌فى یۆنانین و‬ ‫له‌نیوه‌ دورگه‌ى باشورى یۆنان ژیاون به‌ر‬ ‫له‌ (‪ 1100‬ساڵ پ‪.‬ز) باره‌گاى سه‌ره‌كیان‬ ‫له‌هه‌ردو شارى ساموس و ئه‌سكه‌نده‌ریه‌‬ ‫بوه‌‪0 .‬ب‪.‬ع)‬

‫په‌راوێزه‌كان‪:‬‬

‫(‪)1‬مــاریــا فنیا مینوفتا یۆدینا‪-:‬‬ ‫وتاره‌كان‪ ،‬یاده‌وه‌ریه‌كان‪ ،‬مۆسكۆ‪.1978 ،‬‬ ‫(‪)2‬هه‌ڵبژارده‌ى باختین‪ ،‬به‌شى یه‌كه‌م‪،‬‬ ‫مۆسكۆ‪ ،1990 ،‬الپه‌ڕه‌ (‪.)6‬‬ ‫(‪)3‬س‪ .‬ئه‌فیرنتسیف‪ ،‬هه‌وڵه‌كان بۆ‬ ‫شــرۆڤـه‌كــردن‪ ،‬مۆسكۆ‪ 1988 ،‬الپـه‌ڕه‌‬ ‫(‪.)35‬‬ ‫(‪ )4‬سه‌یرى ا‪.‬م‪ .‬فرایدنبرگ بكه‌‪،‬‬ ‫سااڵنى زانكۆ‪ ،‬گۆڤارى «چیلوفیك»‬ ‫(مــرۆڤ)‪ 1991 ،‬ژمــاره‌ (‪ )3‬الپـه‌ڕه‌ –‬ ‫‪ 145‬بۆ ‪.156‬‬ ‫*ئەم کتێبە بە زنجیرە لە رەخنەی‬ ‫چاودێر باڵودەکرێتەوە‪.‬‬

‫ب‬ ‫ە‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ک‬ ‫و‬ ‫ژ‬ ‫بە دەریا مەمکوژە ە‬ ‫ک‬ ‫ە‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫ش‬ ‫ەپ‬ ‫ۆل‬ ‫ە‬ ‫ک‬ ‫ان‬ ‫ت‬ ‫دا‬ ‫غ‬ ‫ە‬ ‫ری‬ ‫ب‬ ‫دەچمەوە!‬

‫(بۆ «نیا» کە لە پشت‬ ‫هەورەکانەوە لە‬ ‫ئاسامنی سەر ‹پاسیفیک›‬ ‫ناسیم‪ ،‬ئەویش خەڵکی‬ ‫سەرزەمین نەبوو‪).‬‬

‫ئەستێرەش چەشنی دەریاوان‬ ‫هەندێ جار بە زمانی ئاو قسە دەکا و‬ ‫هەندێ جاریش وەک باران کۆچ دەکا!‬ ‫جەنگێک هەیە بۆ ڕۆژێک و دوو ڕۆژ‬ ‫نامانکوژێت‪.‬‬ ‫ئــەم جەنگە هــەتــا دەمـــی غـــروور‪،‬‬ ‫هەاڵیساوە‪.‬‬ ‫هەتا ئەوسەری بۆگەنبوونی ئینسان‬ ‫ئەم جەنگە ڕێ دەکات!‬ ‫ئیتر من سەفەری خۆم‬ ‫دەبەمەوە ناو «ڕووباری مەریەم»‪،‬‬ ‫هیچم نــەمــاوە لــەســەر زەمــیــن بۆی‬ ‫بسووتێم!‬ ‫زەمەن وا جوان بوو لە ئێمە نەچێت‪.‬‬ ‫تۆ پێم دەڵێیت؛‬ ‫هەوڵ بدە دونیا داگیرسێنە‬ ‫وەک چرا کەمێ خۆت هەڵکە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی تاریکی نەبێتە جەلالدت‬ ‫چیتر خۆت بە شەوی ناو ئەم کوخە‬ ‫سەرقاڵ مەکە!‬ ‫هەموو نوێژێک پێم دەڵێیت‬ ‫تۆ چ کارت بە ئاسمانە‬ ‫کە هەمیشە دڵت وەک فەنەری مەراقێ‬ ‫دەسووتێ‪.‬‬ ‫کە دەستگرتن بە ماچەوە مۆمێک لە‬ ‫عیشق زیاد نەکات‪.‬‬ ‫من پێت دەڵێم؛‬ ‫وەرە بڕوانین‬ ‫کاتێ –با‪ -‬خۆی دەخاتە ئــاوەوە بۆ‬ ‫مەلە‬ ‫کێ چاوەڕوانی گەڕانەوەی دەکات!‬ ‫سبەی دەزانین‬ ‫کەی نوقمی جاویدانیی دەبینەوە‪،‬‬ ‫کەی ئاگر کۆمان دەکاتەوە‬ ‫بۆ سەفەرێکی تر‪.‬‬ ‫هەموو جارێ‬ ‫پڕ دەبین لە نمە و‬ ‫لێوان دەبین لە خورپە و‬ ‫شەاڵڵ دەبین بە عیشق‬ ‫کەچی ناگەینە‬ ‫گەیشتن!‬ ‫ئومێد لە قەفەسێک بنێ‬ ‫بۆ ئەوەی چیتر فریوت نەدا‪.‬‬ ‫تۆ چ موحتاجی‬ ‫ستایشکردنی باخچەیەکیت‬ ‫کە تۆی گەیاند بەم ڕۆژەی دڵ!‬ ‫ئیتر هیچت بۆ نانووسم‬

‫کە هەموومان پڕ بووین لە «هیچ»!‬ ‫ئێوارە بێ بتبینم‬ ‫نە دەژیم‪ ،‬نە دەمرم‪.‬‬ ‫لە ئاوێنەکەی تۆ نەبێ‬ ‫لە هەموو شارێک ماچ دەچنم!‬ ‫تۆ باڵەکانی منت وردوخاش کرد‬ ‫ئەو دەمەی باڵم دەویست‬ ‫بۆ ئەوەی لە فڕیندا بمرم و‬ ‫قەت نەکەومەوە سەر زەمین‪.‬‬ ‫پشتی ژیانم‬ ‫هێندە بزماری درۆی تێهەڵچەقیوە‪،‬‬ ‫جێیەک نەماوە‬ ‫نووکی چەقۆی جنێو تیایدا‬ ‫سووکایەتیی بە ڕۆحم کات!‬ ‫ئێستا من هاوسێی مردن و‬ ‫من گیتاری سەفەرێکم‪،‬‬ ‫ڕێگە چۆڵەکان دەمژەنن‪.‬‬ ‫ساڵو ئەی مەرگی سەرەڕۆ‪،‬‬ ‫تکایە بێ پرس مەیە بۆ ئەوەی‬ ‫بیمارێکی تر‬ ‫لە پەنجەرەیەکی شکاوی ژیانەوە‬ ‫لەگەڵ خۆتدا ببەیت بۆ دوور‪!...‬‬ ‫ئەگەر هاتی‪،‬‬ ‫هێندە دەرفەتم بدەرێ‬ ‫وەک جاران‬ ‫قاتێکی ڕەش لەبەر کەم و‬ ‫بۆینباخە سوورەکەی ئەوین ببەستم!‬ ‫ئا‪ ،‬بیرم چوو‪،‬‬ ‫ڕێم بدە قژیش دابهێنم‪.‬‬ ‫هێندە ڕێم بدە ببمەوە بە خۆم‪.‬‬ ‫ئاخر لەوێ‪،‬‬ ‫الی مەرقەدەکەی شای گۆرانی‬ ‫کە بە قەسیدە تەنراوە‬ ‫لەوێ‪« ،‬نیا»‬ ‫بە خــۆی و شــەراب و لێوەکانیەوە‬ ‫چاوەڕێمە‪.‬‬ ‫هەموو زەریاکان بگەڕێیت‬ ‫پرتەقاڵی ئەوینێ نادۆزییەوە‬ ‫بۆنی نزاکانی «نیا»ـی گرتبێ!‬ ‫«نیا» ڕۆژێک لە داخی ئەوەی‬ ‫شانەی قسەکانیان شکاند‪،‬‬ ‫قەراری دا؛‬ ‫پرچی ڕۆژگاری خۆی چیتر دانەهێنێ!‬ ‫بەیانییەک «نیا» نامەیەکی بۆ خودا‬ ‫نووسی؛‬ ‫وای خودایا!‬ ‫ ‬‫گەر مۆسیقا بیزانیبا‬ ‫سەرزەمین ئاوا پڕ دەبێت‬ ‫لە ئاوێنەی درۆزن‬ ‫لە درۆی شەوقدار‪،‬‬ ‫لە شمشێری شەکەتی ڕۆحکوژان‪.‬‬ ‫بیزانیبا‪،‬‬ ‫قەت نەدەبوو بە هاوڕێی چراکان‪.‬‬ ‫ڕووناکیی نەدەکرد بە ژێی هەناسەی‪.‬‬ ‫مۆسیقا گوناهی چییە؛‬ ‫کە ڕووبار دەنگی نووسابێ!‬ ‫دەفی زەمەن‬ ‫چۆن خرۆشی لێوە بێ‬ ‫کە موتریبی خەمەکانی ئینسان‬ ‫نەتوانێ قاوەیەک لەگەڵ حەقیقەت‬ ‫بخواتەوە‪.‬‬ ‫بە خۆی نەبوو‪،‬‬ ‫«نیا» دەیویست‬

‫لە نامەکەیدا تەنیا بێت‪.‬‬ ‫چەند خۆشە تەنیا بیت و‬ ‫لە بناری موحیببەتدا‬ ‫نامە بۆ خودا بنووسیت!‬ ‫وای لە پەرداخەکەی ڕۆحی «نیا «‬ ‫چۆن پڕ بووبوو لە خۆی‬ ‫لێوان بوو لە بۆنی الملی کێوەکان!‬ ‫بە قسەی «نیا» بوایە‪،‬‬ ‫دەبوو من ئیتر‬ ‫لە دەربەندی شیعردا‬ ‫دەست بۆ ئاگر نەبەم‪.‬‬ ‫دەبوو لە حزوری ئەو هەموو بادەیە‬ ‫ڕوو لە قاپی مەی نەکەم‪.‬‬ ‫دەبوو دەنگی شمشاڵە ئازارژەنەکان‬ ‫لە نامەکەی ئەودا فەرامۆش کەم‪.‬‬ ‫ئەو دەیگوت؛‬ ‫هەی پیاوی سادە‬ ‫هێندە سۆراخی خودا مەکە‬ ‫خودا لەناو خۆتدایە‪ ...‬خۆت!‬ ‫«نیا» حەریفی نەبوو بۆ گریان‪،‬‬ ‫کەسێ نەبوو لەگەڵ ئەودا‬ ‫موحتاجی ســەدای هاوارێک بێت لە‬ ‫پشت فڕینەوە!‬ ‫ئەویش خەڵکی ئەم سەرزەمینە نەبوو‬ ‫ئەویش هێندە لە هەنگی دڵەوە نزیک‬ ‫بوو‬ ‫گوڵ بەو هەموو نازەی خۆیەوە‬ ‫بۆی دەنووشتایەوە!‬ ‫هەناسەیەک پێم وت؛‬ ‫«نــیــا»؛ ئـــەی گــەردوونــە‬ ‫ ‬‫تەنیاکەی من!‬ ‫فێرم کە چۆن دەست کەمەوە بە سەما‬ ‫چۆن ببمەوە بە هاوڕێی ئەو بەردانەی‬ ‫لە ئینسانییەتی من بەجێ ماون‪.‬‬ ‫«نیا»! ئەو کۆچە غەمگینەت‬ ‫ ‬‫لە بیرە‬ ‫بە هەردووکمان نەمانتوانی‬ ‫باوەش بە درەختێکی سەرهەڵگرتووی‬ ‫نیشتیماندا بکەین‪.‬‬ ‫ئەو موناجاتەت لە بیرە‬ ‫هەموو باخەوانەکان‬ ‫تفبارانی من و تۆیان‬ ‫لەبەر ئەو گواڵنە دەکرد‬ ‫کە لەسەر دیواری باخچە نووسیبومان!‬ ‫«نــیــا»‪ ،‬ئێمە گوڵنووس‬ ‫ ‬‫بووین‪ ،‬پیاوکوژ نەبووین‪.‬‬ ‫«نــیــا»‪ ،‬ئێمە قیبلەنومای‬ ‫ ‬‫دڵمان شکێنرابوو‬ ‫نەماندەزانی‬ ‫داخۆ لەسەر خەریتەی شاخ ڕێ بکەین‬ ‫یان کۆاڵنەکانی ئێستای شار بکەینە‬ ‫مەفتەنی یاران!‬ ‫وای «نیا» گیان!‬ ‫ ‬‫بــە لێوی پــڕ درۆوە چەند‬ ‫ ‬‫ماچی کەعبەکەی شۆڕشمان کرد‪.‬‬ ‫الی «وەیس»یش دەیڵێم؛‬ ‫ ‬‫خەتای من بوو‪ ،‬نەک خەتای تۆ!‬ ‫منی باران‬ ‫نەدەبا هێندە بە قسەی هەموو هەورێک‬ ‫داکەم و‪،‬‬ ‫نە دەبا سوپای ئەم هەموو فرمێسکە‬ ‫وەکو مامزی قسەی کوژراو‬ ‫بەردەمە سەحرای پڕ ژاوەژاوی‬

‫جەمال غەمبار‬ ‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ئەم دونیا فانیی و خاڵییە لە عیشق!‬ ‫خەتای من بوو‪ ،‬من!‬ ‫ئەمێستا حەز دەکەم بچمەوە تەنیایی‪،‬‬ ‫بچمەوە ڕووباری مەریەم‪.‬‬ ‫پێم خۆشە‪،‬‬ ‫شەپۆلێک بە دزییەوە‬ ‫دەرگای ئاوم لێ بکاتەوە‪.‬‬ ‫قافڵەکەی هەستم‬ ‫شەکەتە بە دەســت جەهلی ڕێگە و‬ ‫ڕێبوارانەوە‪.‬‬ ‫لە ڕووباری مەریەمدا‪،‬‬ ‫تەمەن وەک نێرگز کورت و بۆنخۆشە‪.‬‬ ‫خۆر لە چاوی کەسدا ناکوژێتەوە‪.‬‬ ‫لە کەناری مەریەمدا‬ ‫سەگەکانی هاوڕێم بە کەس ناوەڕن‪.‬‬ ‫سەگەکان‪ ،‬هەتا لە چاو ون دەبیت‬ ‫نزات بۆ دەکەن‬ ‫ببیتە هاوڕێی دۆلفینەکان‪.‬‬ ‫نزات بۆ دەکەن‬ ‫ببیتە «سولەیمان» و بە «هودهود»‬ ‫بڵێیت؛‬ ‫ئەگەر خەبەری گەیاندە دارستان‬ ‫وەک خۆی باسی گەاڵکان بکات‪،‬‬ ‫لە خۆڕا شەونم بەد و ناوزڕاو نەکات!‬ ‫ئامان هودهود!‬ ‫تۆ ببە چاوساغی ئەو فریشتانەی‬ ‫لە دووکەڵی زامەکانی خۆیان هەڵدێن‪.‬‬ ‫ببە چەتری ئەو ئەستێرانەی‬ ‫لە شەقامەکانی بێزارییدا دەڕوێن!‬ ‫ئامان کۆتر! تۆ شاهید بە؛‬ ‫منی یووسف‪،‬‬ ‫نیشتیمان لە پشتەوە کراسەکەی دڕیم‬ ‫کەچی منیان شەوباران کرد! ئامان‬ ‫کۆتر!‬ ‫ئامان «نیا»‪،‬‬ ‫من بۆ ئەوە نانووسم هەتا نەمرم‪.‬‬ ‫درۆیەکی گەورەیە‪،‬‬ ‫لە باخی نووسیندا ژیــان هەمیشە‬ ‫دابگیرسێت‪.‬‬ ‫من تەنها بۆ ئەوە دەنووسم؛‬ ‫هەتا بڵێم خۆشم دەوێیت و هیچی تر!‬ ‫جەنگی من‬ ‫لێرەوە لەم گوندەی ناو دڵمەوە‬ ‫کە پڕە لە کالیپتۆسی جوانی‪،‬‬ ‫دەست پێ دەکات‪.‬‬ ‫من لێرەدا‪،‬‬ ‫لە بەردەم ئەم کانییەدا‬ ‫دوور لە مانگی سیاسەت‪ ،‬دەمرم!‬ ‫بەر لەو مردنە جوانەش‬ ‫جەنگی من‪،‬‬ ‫لەناو بەلەمێکی کاغەزیندا دەست پێ‬ ‫دەکات‬ ‫بەلەمێک تیایدا کەشتییەوانێک‬ ‫بەیانییەک‪،‬‬ ‫جاڕی بەیاننامەیەکی هەتاو‬ ‫لە بڵندگۆی ئاوەوە ئەدات!‬ ‫ئیتر لەوێوە هیاللێک‬ ‫بە ڕووخساری ژن‬ ‫بە تامی «نیا»‬ ‫بە خۆی و چنگێ یاقووتی ئەوینەوە‬ ‫دێتە دەرێ!‬ ‫ئیتر تۆش نیشتیمان؛ گریان ئاوا!‬ ‫لەناو سیناریۆکانی ڕەشەبادا ڕاکشێ!‬

‫ئەی نیشتمانێک‬ ‫لــە چــەقــۆی دەمــەوئــێــوارانــی جــەژن‬ ‫دەچیت‬ ‫هەمیشە دەچیتە گەردنی ڕووبارەکان!‬ ‫وای لەم «نیا»یەی منیش‪،‬‬ ‫حیکایەتێکی چەن سەیری هەیە‬ ‫ئەو دەمــەی لە جیاتی کتێب‪ ،‬ئاگر‬ ‫دەخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫یان ئەو سەحەرەی بە دەم ژەنینی‬ ‫تەنیایی‪،‬‬ ‫خۆی دەخاتە جێگەی من و‬ ‫داوای لـــێـــبـــووردن لـــە جــەلــادە‬ ‫ڕۆحسووکەکەم دەکات!‬ ‫بــمــبــەخــشــە ئــــەی بــکــوژە‬ ‫• ‬ ‫خۆشەویستەکەم‬ ‫نیشتیمانە سەرەڕۆکەم؛‬ ‫شمشێرەکەی تۆ ڕەونــەقــدارتــرە لە‬ ‫مەرگی من‪.‬‬ ‫ئاخر من ناتوانم گۆڕەکەم بکەمەوە و‬ ‫پێشوازی لە گوڵەکانی تۆ بکەم‪.‬‬ ‫مردوو‪ ،‬کەی دەتوانێ بۆنی گوڵ بکات!‬ ‫لە کام حوزنەوە هاتوویت‪،‬‬ ‫بە هەمان بریندا بگەڕێوە‪.‬‬ ‫ببوورە «نیا»کەم‪،‬‬ ‫ئێمە کە خۆمان تااڵنچی شەو و‬ ‫پیاوکوژی ئێواران و‬ ‫شۆڕشگێڕی ڕۆژە خۆشەکان بین‪،‬‬ ‫کە نەورەسە برسییەکان‬ ‫لە کەناری درۆدا کۆ کەینەوە‪،‬‬ ‫ئێمە کە خۆمان قــاچ بین و بچینە‬ ‫پێاڵوی نیفاق‬ ‫کە دەست بین و بچینە کوشتنی گوڵ‬ ‫داڵ بین و لەبەر پەنجەرەی عاشقاندا‬ ‫هەڵنیشین‪،‬‬ ‫ئیتر بە چ ڕوویەکەوە‬ ‫پێاڵوەکانمان بگرینە‬ ‫پەیکەری ژەنگاویی ڕۆژەکان‪ ،‬نیا!‬ ‫ئوسترالیا‪ -‬ئەدیالید‪ /‬کۆتایی ‪٢٠١٦‬‬ ‫سەرنج‪:‬‬ ‫«ڕووباری مەریەم»؛ ڕووبارێک هەیە‬ ‫لــە چیاکانی ئەڵپی ئوسترالیاوە‬ ‫هەڵدەقووڵێ و پێی دەڵێن «ڕیڤەر‬ ‫ماری» و ناوی ئەم ڕووبارە لە سەرەتادا‬ ‫ناوێکی تر بووە‪ ،‬پاشان گۆڕاوە بۆ ئەو‬ ‫نــاوەی ئێستای کە لە ناوی «جۆرج‬ ‫مــاری» وەرگــیــراوە‪ .‬من لەم دەقەی‬ ‫خۆمدا و بۆ خەیاڵدانی شیعریی خۆم‬ ‫و جــۆرێــک لــە تــەوزیــفــکــردن؛ نــاوی‬ ‫ئەم ڕووبــارەم کــردووە بە «ڕووبــاری‬ ‫مەریەم»‪ .‬هەوڵم داوە فەزایەکی تری‬ ‫لێ بخوڵقێنم‪ .‬بـــاوەڕم وایــە شاعیر‬ ‫دەبێت جارێکی تر ئەفسانەی خۆی‬ ‫بخوڵقێنێت‪.‬‬

‫جەمال غەمبار‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪324‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )324‬دوشەممە ‪2016/12/26‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫لەبارەی یادەوەریی مرۆڤی مسوڵمان‌و عەقڵی‬ ‫دەوڵەتداریی ئیسالمییەوە‬ ‫«روداوی كوشتی باڵوێزەكەی روسیا وەک منوونە»‬ ‫مرۆڤی باوەڕداری ئێمە‬ ‫باسی جیهادی بكوژەكەی باڵوێزە روسیەكە‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم لەبەرپرسیارێتی توركیا‌و ئۆردوگان‌و‬ ‫حكومڕانی ئاكەپە ناپرسێت‪ ،‬كەتەرەفێكی سەرەكی‬ ‫فرۆشتنی حەلەب‌و ئۆپۆزیسیۆن‌و ژن مناڵی ئەو‬ ‫شارە بوو بەروسیا‌و سوریا‬

‫د‪.‬سەالم عەبدولكەریم‬ ‫سەرەتا‬

‫هەفتەی پێشوو‪ ،‬باڵوێزی روسیا‬ ‫لەپێشانگەیەكدا‬ ‫لەئەنكەرەو‬ ‫بە نا و نیشا نی ( ر و سیا لە چا و ی‬ ‫توركدا) لەالیەن ئەندامێكی هێزە‬ ‫ئەمنیە تایبەتیەكانی توركیاوە‬ ‫كــــوژرا‪ .‬ســەربــاری نــاڕەزایــی‬ ‫نێودەوڵەتی لەسەر ئەم كەیسە‪،‬‬ ‫هاوكات لەناوەندە دینیەكانیشدا‬ ‫جەدەلێكی گـــەورەی بــەدوای‬ ‫خۆیدا هێنا‪ .‬لەكوردستانیش‬ ‫لــەتــۆڕە كــۆمــەاڵیــەتــیــیــەكــان‌و‬ ‫ســۆســیــال مــیــدیــا بەگشتی‌و‬ ‫ئیسالمییەكان‬ ‫بەدیاریكراوی‬ ‫قـــســـەی خـــۆیـــان لـــەســـەری‬ ‫كـــرد‪ .‬ئــەم قسەلەسەركردنە‬ ‫مزگەوت‌و وتاری هەینی بەشێك‬ ‫لەمزگەوتەكانیشی گــرتــەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم چ جۆرە قسەكردنێك؟ كە‬ ‫بەمانای وشە پێویستی بەلەسەر‬ ‫راوەســتــانــە‪ .‬گرفتی سەرەكی‬ ‫ئەوەیە زۆربەی مرۆڤی باوەڕدار‬ ‫حوكم‌و لێكدانەوەی ئەخالقی‬ ‫بۆ رووداوەكـــان دەكــات‪ ،‬نەك‬ ‫بابەتی‪ ،‬ئەگەرنا بۆئەوەی دوور‬ ‫بم لـــەوەوە بەیەك رستە الی‬ ‫منیش روسیا تاوانی جەنگی‬ ‫لەحەلەب ئەنجامداوە‌و دەبێت‬ ‫دادگایی بكرێت‪.‬‬

‫ئیسالم لەكوێی مەسەلەی‬ ‫دەوڵەتداریی سەردەمدایە؟‬

‫یەكێك لــەو پرسیارە سەرەكیانەی‬ ‫لــەروداوی كوشتنی باڵوێزەكەی روسیا‬ ‫روبەڕووی ئیسالمی سیاسیی دەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە ئیسالم لەكوێی مەسەلەی‬ ‫دەوڵەتداریدایە؟ لەكاتێكدا بەشانازییەوە‌و‬ ‫وەك جیهاد بەشی هەرە زۆری نەك تەنها‬ ‫خەڵكی ئاسایی مسوڵمان‌و نوێژخوێن‪،‬‬ ‫بەڵكو لەالیەن كادیری پێشكەوتووی‬ ‫ئیسالمییەكان‌و وتاربێژ‌و ئەوانەی خۆیان‬ ‫بەپێشەنگی مرۆڤی بــــاوەڕداری كورد‬ ‫دەزانن‪ ،‬لێكدرایەوە‌و لەقەڵەمدرا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەپێی عورفی دیپلۆماسیی‌و نێودەوڵەتی‌و‬ ‫هاوكات عورفی دەوڵەتداری ئیسالمیش‬ ‫بێت‪ ،‬چ وەك مێژوو‪ ،‬چ وەك تیۆریا‬ ‫دیپلۆمات حەسانە‌و پارێزبەندی هەیە‌و‬ ‫بەپێی هیچ عورفێكی دینی‌و دنیایی‬ ‫نــاكــوژرێ ـت‌و لــەزیــمـە‌و ئەمانەتی ئەو‬ ‫دەوڵەت‌و دەسەاڵتەدایە‪ ،‬كەلەواڵتەكەیدا‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم نە لەو توركیایەی ‪ ،‬كە‬ ‫الی ئیسالمی سیاسیی بەگشتی‌و ئیخوان‬ ‫مەشرەبەكان قیبلەی سووننە‌و قەاڵی‬

‫ساتەوەختی كوشتنی باڵوێزەكەی روسیا لەالیەن كارمەندێكی ئاسایشی توركیاوە‬ ‫مسوڵمانانە ئەو دیپلۆماتە پارێزرا‪ ،‬نەدوای‬ ‫كوشتنەكەشی لــەالیــەن مسوڵمانانی‬ ‫جیهان‌و كوردستانیشەوە لێكدانەوەیەكی‬ ‫عەقاڵنی بۆ كرا‪ ،‬بەڵكو ئەوەی تێبینی‬ ‫كــرا دیسان دوبـــارە كوشتنەوەی بوو‬ ‫لەرێی لێكدانەوەیەكی عاتیفی دینی‌و‬ ‫حوكمێكی ئەخالقیەوە‌و بێبەریكردنی‬ ‫توركیا بوو لەكەوتنی حەلەب‌و شكست‬ ‫پێهێنانی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا وەك‬ ‫تەرەفێكی روداوەكـــان‪ .‬بەمانایەكی تر‬ ‫ئەگەر ئەمانەتی دەوڵــەت‌و دەسەاڵتێك‬ ‫كە خۆی بەپارێزەری مرۆڤی باوەڕداری‬ ‫سووننە لەجیهاندا بزانێت تا ئەو ئاستە‬ ‫بێت‪ ،‬كە دیپلۆماتكارەكانی نێو واڵتەكەی‬ ‫بكوژێت لەالیەن یەكێك لەئەفسەرانی‬ ‫ئەمنی راهێنراوی تایبەتی نێو دەزگا‬ ‫ئاسایشییەكانیەوە‪ ،‬ئەو پرسیارە دێتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬ئاخۆ عەقڵی ئیسالمی دەوڵەتداری‬ ‫لەكوێی جیهاندایە؟ ئاخۆ بەم عەقڵیەتەوە‬ ‫دەتوانرێت چیتر باس لەوە بكرێت‪ ،‬كە‬ ‫ئیسالمیش دەتوانێت دەوڵەت‌و دامەزراوەی‬ ‫هەبێت‌و پەیوەندی نێودەوڵەتی پەرە‬ ‫پێبدات؟ خۆ ئەگەر پاساوی كوشتنەكەش‬ ‫الی خوێنەر‌و مرۆڤی باوەڕدار ئەوە بێت‪،‬‬ ‫كە لەتۆڵەی تاوانی جەنگ‌و كوشتنی ژن‌و‬ ‫مناڵ‌و پیرو مەدەنی حەلەبدا كــوژراوە‪،‬‬ ‫كەواڵتەكەی ئەنجامیداوە‪ ،‬ئەو پرسیارەی‬ ‫تــر دێــتــە ئـــاراوە ئــەی بــۆچــی توركیا‬ ‫كەدەزانێت روسیا تاوانی جەنگ لەحەلەب‬ ‫ئەنجام دەدات بــەاڵم ئــامــادەیــە نەك‬ ‫پەیوەندی ئاسایی بكاتەوە بەڵكو سەوداو‬ ‫مامەڵەشی لەگەڵدا بكات تەنانەت لەسەر‬ ‫حسابی شكستپێهێنانی ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫ســونــنــەی ســوریــا‌و دۆســتــی پێشووی‬ ‫بێت؟! بەمانایەكی تر ئەگەر توركیا‌و‬ ‫دەسەاڵتەكەی ئۆردوگان‌و ئاكەپە وەك‬ ‫دەوڵەت‌و دەسەاڵت‌و هێزێكی ئیسالمی‌و‬ ‫مسوڵمان تــەمــاشــا دەكــرێــت‌و وەال‌و‬ ‫دۆستایەتی ئیسالمی‌و دینی بۆ دەردەبڕێت‬ ‫لەالیەن مرۆڤی باوەڕداری كوردەوە ئەی‬ ‫بەچ پێوەرێكی دینی رێگەپێدراوە توركیا‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ روسیا هەبێت‌و كاریش‬ ‫بگاتە ئاستی رێكەوتن لەسەر جەستە‌و‬ ‫خوێنی خەڵكی حــەلــەب؟ پاشان ئەو‬ ‫پرسیارەی تر دێتەئاراوە ئەویش ئەوەیە‬ ‫بۆچی لەتوركیا باڵوێزی ئەمەریكا‌و‬ ‫ئیسرائیل نــەك تیرۆر ناكرێن بەڵكو‬ ‫لەوەی روسیا پارێزراوتریشن؟ لەكاتێكدا‬

‫هــەر یەكە لــەو دوو واڵتــە لەجیهانی‬ ‫ئیسالمی‌و بەدیاریكراویش لەفەلەستین‌و‬ ‫غــەزە‌و ئەفغانستان‌و وەزیرستان‌و زۆر‬ ‫واڵتی مسوڵمانی تردا تاوانی جەنگیان‬ ‫ئــەنــجــامــداوە‌و بــەردەوامــیــش تائێستا‬ ‫ئەنجامی دەدەن؟ بەاڵم باڵوێزی روسیا‬ ‫لەتوركیا دەكوژرێت‪ ،‬چۆن كوژرانێك‌و‬ ‫لەسەردەستی چ كاراكتەرێكی ئەمنیش؟!‬ ‫كـــردە‌و چۆنێتی‌و شــێــواز‌و ئاسانی‌و‬ ‫ناسنامە‌و شوێنی بــكــەری روداوەكـــە‬ ‫ئەوەمان پێدەڵێت بەئاسانی‪ ،‬كە ئەم‬ ‫كردەیە لەئاگایی دەوڵەت‌و توركیا‌و دامو‬ ‫دەزگاكانی بێزانیاریی نەبووە‌و نییە‪،‬‬ ‫چونكە نە لەو واڵتە‌و نە لەهیچ واڵتێكی‬ ‫خـــاوەن دام ــو دەزگـــەی دام ــەزراوەی ــی‬ ‫ئاسایشییدا باڵوێز بەو شێوە ئاسانە‬ ‫پاسەوانی ناكرێ‌و تیرۆریش ناكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەتوركیا بۆ ئەنجامدرا‪ ،‬وردەكاری ئەوەیان‬ ‫بۆ شارەزایانی ئەو بوارە جێدەهێڵم‌و كاری‬ ‫ئێمە نییە‪.‬‬

‫كوشتنی باڵوێزەكەی روسیا وەك‬ ‫بەرئەنجامی رێكەوتنامەكەی روسیا‌و‬ ‫توركیا‬

‫كاتێك بكوژەكە باڵوێزەكەی روسیا‬ ‫دەكوژێت‪ ،‬بەدەنگی بەرز رایدەگەیەنێت‬ ‫لەتۆڵەی حەلەبدا دەیكوژێت‪ ،‬لەتۆڵەی ئەو‬ ‫هەموو كوشتارەی روسیا دەرهەق بەمرۆڤی‬ ‫بــاوەڕداری نێو ئەو شارەی ئەنجامداوە‪،‬‬ ‫با لەوە بگەڕێین چ روسیا‌و چ ئەمەریكا‌و‬ ‫چ واڵتانی دیكەی زلهێز چۆن رۆژهەاڵت‌و‬ ‫جیهانی ئیسالمیان كردۆتە تاقیگەی‬ ‫فرۆشتنی چــەكــە قــەدەغــەكــراوەكــان‌و‬ ‫بەرژەوەندیە ئابوورییەكانیان‌و پریشكی‬ ‫گەورەی ئەو ئاگرەش جیهانی ئیسالمی‬ ‫گرتۆتەوە‌و تاوانی جەنگ‌و دژە مرۆڤایەتی‬ ‫ئەنجام دەدەن‌و بەدیاریكراویش لەماوەی‬ ‫چەند ساڵێكی كەمدا لەسوریا‌و لەحەلەب‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی مرۆڤی باوەڕداری ئێمە لێی‬ ‫نەكۆڵیوەتەوە‌و لەسەری نــەدواوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫بەئەنقەست بێت یــان لەبێئاگاییەوە‪،‬‬ ‫ئەوەیە كەبەپێی زانیارییە میدیاییەكان‬ ‫باڵوێزە كــوژراوەكــە ئــەنــدازیــاری چاك‬ ‫كردنەوە‌و نزیك كردنەوەی پەیوەندییەكانی‬ ‫توركیا‌و روسیا بــووە بەتایبەت پاش‬ ‫تێكچوونی ئــەو پەیوەندیانە بەهۆی‬ ‫خستنە خ ــوارەوەی فڕۆكەیەكی روسی‬

‫لەالیەن توركیاوە‪ ،‬تەنانەت باس لەوەش‬ ‫دەكرێت كە ئەو باڵوێزە رۆڵی سەرەكی‬ ‫هــەبــووە لەرێكەوتنی نــێــوان روسیا‌و‬ ‫توركیا بۆ چۆڵكردنی رۆژهەاڵتی حەلەب‬ ‫لەدانیشتووان‌و چەكدارانی ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫سوریای نزیك‌و دۆستی توركیا‪ .‬بۆیە‬ ‫لەم نێوەندەدا ئەگەر سەیری زۆربــەی‬ ‫كۆمێنت‌و لێدوانی مرۆڤی باوەڕداری ئێمە‬ ‫بكەین بەهەموو ئاراستە‌و پێگە سیاسیی‌و‬ ‫ئاینی‌و كۆمەاڵیەتییە جیاوازەكانەوە‬ ‫دەبینین هەمووی روسیا تۆمەتبار دەكات‬ ‫بەكوشتاری حەلەب‪ ،‬ئەمە راستە نەك‬ ‫كوشتار تاوانی جەنگیشی ئەنجامداوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ناتەندورستی یـــادەوەری مرۆڤی‬ ‫بــــاوەڕداری ئێمە لــەوەدایــە‪ ،‬كە كەس‬ ‫یەخەی توركیا ناگرێت‌و وەك دەڵێن‬ ‫لەگوڵێ كاڵتری پێناڵێ‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫توركیا الیەنێكی سەرەكی شكستپێهێنانی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی سوریا‌و كەوتنی حەلەب‬ ‫بوو‪ ،‬لەپێناوی بەرژەوەندییەكانی خۆی‪،‬‬ ‫كەرێگەپێدانی بوو لەالیەن ئەمەریكا‌و‬ ‫روســـیـــاوە بــەدیــاریــكــراوی بــۆ تەنگ‬ ‫پێهەڵچنینی كــوردەكــان‌و رێگریكردن‬ ‫لەدروستبوون‌و یەكگرتنەوەی كانتۆنەكانی‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬بۆیە كەس تائێستاش ناپرسێت‬ ‫كێ لەپشت چۆڵكردن‌و كەوتنی حەلەبەوە‬ ‫بوو؟ تەنها روسیا‌و سوریا‌و ئێران یاخود‬ ‫توركیاش؟ تائێستا لەبەرئەوەی روانگەی‬ ‫یادەوەرییەكە روانگەیەكی دینی نیە‬ ‫ئەوەندەی روانگەیەكی ئایدۆلۆژیایەكی‬ ‫سیاسیی دینی‌و مەزهەبییە بۆیە دەبینین‬ ‫توركیا وەكــچــۆن لــەدۆســیــەی كەشتی‬ ‫دەریــای مەڕمەڕە خۆی ونكرد‌و لەسەر‬ ‫داواكـــاری گشتی توركیا ئەو دۆسیەی‬ ‫لەسەر ئیسرائیل بەیەكجاری داخست‌و‬ ‫پشتیشی كــردە بزوتنەوەی حەماس‌و‬ ‫جیهاد‌و مسوڵمانانی غەزە‌و فەلەستین‌و‬ ‫كەسیش لەمرۆڤە بــاوەڕدارەكــان باسی‬ ‫توركیا‌و بەرپرسیارێتی‌و دووڕووییەكانی‌و‬ ‫بازرگانییەكانی بەدۆسیەی مسوڵمانانی‬ ‫جیهانەوە نەكرد‪ .‬بۆیە لەم دۆسیەیەشدا‬ ‫مرۆڤی بــاوەڕداری ئێمە باسی جیهادی‬ ‫بكوژەكەی باڵوێزە روسیەكە دەكــات‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرپرسیارێتی توركیا‌و ئۆردوگان‌و‬ ‫حكومڕانی ئاكەپە ناپرسێت‪ ،‬كەتەرەفێكی‬ ‫سەرەكی فرۆشتنی حەلەب‌و ئۆپۆزیسیۆن‌و‬ ‫ژن مناڵی ئەو شارە بوو بەروسیا‌و سوریا‪.‬‬ ‫مەگەرلوتكەی مۆسكۆی نێوان روسیا‌و‬

‫ئێران‌و توركیا چی تێدا باسكرابوو؟ بۆ‬ ‫خۆتان بڕۆن سەیری بەیاننامەی ئاشكرا‌و‬ ‫روونــی كۆبوونەوە سێقۆڵییەكە بكەن‬ ‫ســەبــارەت بــەســوریـا‌و رژێــمــی ئەسەد‌و‬ ‫یەكپارچەیی خاكی ئەو واڵتە توركیا وەك‬ ‫تەرەفێكی نێو ئەو كۆبوونەوەیە بەڵێنی‬ ‫پابەندبوونی بەچیەوە داوە؟ من تەنها‬ ‫دوو خاڵی سەرەكی لــەڕووی جواڵندنی‬ ‫بیركردنەوەی مرۆڤی باوەڕدارەوە بەنموونە‬ ‫دێنمەوە‪ ،‬ئەوانیش‪:‬‬ ‫یــەكــەم‪ -‬هــەر ســێ واڵت (توركیا‪،‬‬ ‫سوریا‪ ،‬روسیا) بەڵێن دەدەن بەپاراستنی‬ ‫یەكپارچەیی خاكی سوریا‪.‬‬ ‫دووەم‪ -‬هــەر ســێ واڵت (توركیا‪،‬‬ ‫سوریا‪ ،‬روسیا) بەڵێن دەدەن بەرێزگرتن‬ ‫لەسیستەمی عەلمانیەت‌و سێكیۆالریزمی‬ ‫سوریا‪.‬‬ ‫كەوایە مرۆڤی باوەڕدار بەكام پێوەری‬ ‫شەرعی بەرگری لەتوركیا‌و سیستەمە‬ ‫سیاسییەكەی دەكات‪ ،‬ئەوەتا نەك خۆی‬ ‫پارێزەری سێكیۆالریزمە بەڵكو پارێزەری‬ ‫بنەماكانی كەمالیزم‌و میراتی كەمال‬ ‫ئەتاتوركیشە‪ ،‬كەمۆدێلی سێكیۆالریزمی‬ ‫ئیلحادی فەرەنسیە! ئەگەر واز لەخۆشی‬ ‫دێنن ئەوەتا بەئیمزا‌و پەنجەمۆری مەولود‬ ‫چــاوش ئۆغلۆی ســەرۆك وەزیرانەكەی‬ ‫رازیـە‌و بەڵێن دەدان بەمانەوەی بەشار‬ ‫ئــەســەد‪ ،‬كەدەستی ســوورە بەخوێنی‬ ‫هــەزارەهــا مــرۆڤــی بێتاوان لەسوریا‌و‬ ‫سێكیۆالریزمیەكەشی‪،‬‬ ‫سیستەمە‬ ‫كەتوركیا بەڵێن دەدات یەكپارچەیی‬ ‫خاكەكەی‌و عەلمانیەتەكەی رێز لێبگرێت‪.‬‬ ‫دواجار ئەوەی لەم روداوە‌و كاردانەوەكانی‬ ‫تێیگەیشتین بارگاویبوونی یادەوەریی‌و‬ ‫بیركردنەوەی مرۆڤی مسوڵمانی ئێمە بوو‬ ‫بەدیاریكراوی بەهەستی تۆڵەسەندنەوە‬ ‫با ئەو كەسەش پارێزبەندی‌و حەسانەی‬ ‫هەبێت‌و لەدینەكەشدا رێگەی پێدرابێت‌و‬ ‫پــارێــزراو بێت‪ ،‬هـــەروەك شوێنكەوتە‬ ‫بوونی یادەوەری مرۆڤی باوەڕداری ئێمە‬ ‫دەگەیەنێت بەئیسالمی توركی‌و ئێرانی‌و‬ ‫میسری‌و ســعــودی‌و‪...‬تــاد‪ ،‬ەوە‪ ،‬نەك‬ ‫یادەوەری باوەڕیی ئیسالمێكی كوردەواری‬ ‫خۆماڵی‪ ،‬جگە لــەوەی جەختكردنەوە‬ ‫بوو لەتێكەاڵوكردنی ئاین‌و سیاسەت‌و‬ ‫لێكدانەوەی روداوە سیاسیەكان بەعاتیفەی‬ ‫دینی‌و وەال‌و بەرائی ئیسالمی‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫بەجیهاد كوشتنی باڵوێزەكەی روسیا‌و‬

‫ئامادەیی دۆستایەتی دەربڕینی ئاینی بۆی‪،‬‬ ‫بەاڵم غیابی بەڕائی ئیسالمی بۆ توركیای‬ ‫تەرەفێكی سەرەكی لەفرۆشتنی حەلەب‌و‬ ‫بەرپرسیار لەكەوتنیدا‪ .‬جیا لەوەی ئەو‬ ‫روداوە‌و لێكدانەوە عاتیفیەكانی كوشتنی‬ ‫عەقڵی دەوڵەتداری ئیسالمی پێوتین‪ ،‬كە‬ ‫نەك تەنها الی قاعیدە‌و داعش ئامادەیە‪،‬‬ ‫بەڵكو الی كادیرانی ئیسالمی سیاسی‬ ‫باشووری كوردستانیش ئامادەیی هەیە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك رەوایە‌و رێگەپێدراوە باڵوێزی‬ ‫واڵتێك بكوژرێت با لەواڵتە ئیسالمیەكەدا‬ ‫حەسانەی كاری دیپلۆماسیشی پێدرابێت‬ ‫لەبەرئەوەی ئەو واڵتە مرۆڤی بێتاوانی‬ ‫مسوڵمانی كوشتوە‪ ،‬بــەاڵم هــەر ئەم‬ ‫عەقڵ‌و یادەوەرییە ئیسالمییە یەخەی‬ ‫توركیا ناگرێت كە پشتگیری لێدەكات‬ ‫بۆچی‌و بەچ پێوەرێك پەیوەندی سیاسی‌و‬ ‫ئــابــووری ـی‌و تــەنــانــەت رێكەوتننامەی‬ ‫سیاسی لەسەر حسابی كەوتنی حەلەب‌و‬ ‫ئــاوارەكــردنــی دانشتووانەكەی ئیمزاو‬ ‫مۆركردووە‪ ،‬كە دوایین سەوداو مامەڵەی‬ ‫توركیا بەڵێندان بوو بەپاراستن‌و رێزگرتن‬ ‫لەیەكپارچەیی خاكی سوریا‌و سیستەمە‬ ‫سێكیۆالریزمەكەی لەلوتكەی سێقۆڵی‬ ‫مۆسكۆ لەگەڵ روسیا‌و ئێران‪ ،‬كەپێشبینی‬ ‫دەكــرێــت دوای كــوژرانــی باڵوێزەكەی‬ ‫روســیــاـ تــوركــیــا تــەنــازوالتــی زیــاتــری‬ ‫سیاسیی بۆ روسیا لەدۆسیەی سوریادا‬ ‫بــكــات‪ ،‬ئــەوكــاتــەش دوور نییە شــاری‬ ‫ئیدلیب‪ ،‬كەئێستا ئۆپۆزیسیۆنی سوریا‌و‬ ‫ئاوارە راگوازراوەكانی حەلەبی لێیە ببێتە‬ ‫كااڵیەكی دیكەی ســەوداكــانــی توركیا‬ ‫بەمەسەلەی میللەتانی مسوڵمانەوە‪.‬‬ ‫دواجار پێویستە یادەوەری بیركردنەوەی‬ ‫مرۆڤی باوەڕداری كوردی ئێمە رەنگدانەوەی‬ ‫بیروباوەڕە رەسەنە كوردەوارییەكە بێت‌و‬ ‫سەربەخۆ‌و پشت بەستن بەدەقە دینیەكان‬ ‫وەال‌و بەرائی خۆی لەئاست رووداوەكــان‬ ‫دەرببڕێت‪ ،‬نەك ببێتە پاشكۆی واڵتێك‬ ‫‌و لەژێر كاریگەری مەزهەبگەرایی سوننە‌و‬ ‫شیعەدا بێت‪ .‬هەروەك عەقڵی دەوڵەتداری‬ ‫ئیسالمی‌و ئامانجەكانی لەوە گەورەتر‌و‬ ‫پیرۆزترە بكرێنە قوربانی بەرژەوەندییە‬ ‫سیاسییە ماكیاڤیلییەكان‌و روی جوانی‬ ‫پەیامەكەشی پیێناشیرین بكرێت‪ ،‬وەك‬ ‫ئــەوەی لەتوركیای دەبینین لەئاستی‬ ‫ئیسرائیل روسیا‌و سوریا‌و حەلەبدا‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )324‬دوشەممە ‪201٦/12/26‬‬

‫‪2‬‬

‫هەوڵی بێ‌ئاکامی نوسەرە ئیسالمیەکان‬ ‫بۆ بەیاسایی‌کردنی تەمەنی عائیشە!‬ ‫هەڵە و تێکەڵ‌کردنەکانی وتاری «ئایا عائیشە بوکێکی شەش سااڵنە بو؟» ی (ت‪ .‬ۆ‪ .‬شانەڤاس)‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی پازدەهەم‬ ‫بەشودانی کچی مناڵ‬ ‫لە کولتوری عەرەبی و مێژوی‬ ‫ئیسالمدا‬

‫بکەین بەو زانیاریەی هاتوە دەربارەی‬ ‫تەمەنی هاوسەرگیریی عائیشە‪ ،‬لە‬ ‫کاتێکدا بەشی ئــەوەنــدە هۆکار و‬ ‫پاڵنەر دەبینینەوە کە بەس بن بۆ‬ ‫ئەوەی ئەو زانیاریە ڕەت بکەینەوە‬ ‫و وەکـــو ئەفسانەیەک چـــاوی لێ‬ ‫بکەین(‪.)١‬‬ ‫بەم شێوەیە شانەڤاس هەم ئەو‬ ‫«ئیددیعا»یە دەکات کە مارەکردنی‬ ‫کچی مناڵ لە کولتوری عەرەبی و‬ ‫ژیانی موسوڵمانانی سەرەتای مێژوی‬ ‫ئیسالمدا نەبوە‪ ،‬و هەم بێدەنگ‌بونی‬ ‫کــۆمــەڵــگــای عــەرەبــیــی حیجازیی‬ ‫ئــەو کاتە لــە هاوسەرگیریەکە و‬ ‫بەئاسایی‌وەرگرتنی لەو کۆمەڵگایەدا‬ ‫و نەبونی بە خاڵێکی ڕەخنە بەسەر‬ ‫پێغەمبەرەوە؛ دەکاتە بەڵگەی ئەوەی‬ ‫دیارە عائیشە کاتێک مارەکراوە مناڵ‬ ‫نەبوە و لــەو تەمەنەدا نەبوە کە‬ ‫داب‌ونەریتە ئیسالمیەکە باسی کردوە‪.‬‬

‫دێینە سەر ئەنجامگیریی کۆتایی و‬ ‫پوختە ‪ Summary‬ی وتارەکەی‬ ‫(شانەڤاس)‪ ،‬کە تێیدا ئەنجامەکەی‬ ‫و بەڵگەکانی بــۆ ڕەت‌کــردنــەوەی‬ ‫داب‌ونــەریــتــە مێژوییەکە و یاسای‬ ‫بەشودانی کچی مناڵ لە ئیسالمدا‬ ‫کورت دەکاتەوە‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا‬ ‫الف‌وگەزاف و «ئیددیعا»یەکی تری‬ ‫هەڵسەنگاندن‬ ‫تێدا زیاد دەکات بۆ ئەوانەی پێشوی‪،‬‬ ‫کە واقیعی کولتوریی کۆمەڵگای ئایا تەنها پێغەمبەر بەو شێوەیە‬ ‫عــەرەبــی و ئیسالمی و مــێــژوی‬ ‫کچێکی مناڵی مارە کردوە؟‬ ‫کۆمەاڵیەتیی کۆمەڵگا ئیسالمیەکان‬ ‫بەتایبەتی لــە ســەرەتــای مێژوی‬ ‫بەگشتی لــە بــابــەتــی تەمەنی‬ ‫ئیسالمدا دژی دەوەستێتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو لەو «پوختە»یەدا‪ ،‬سەرەتا هاوسەرگیریی عائیشەدا‪ ،‬و لە ئەنجامی‬ ‫بەڵگەسازیەکانی بەکورتی دوبــارە ئەوەی ئەم حاڵەتە لەبەر گرنگیەکەی‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬هەر لە بەهای گێڕانەوەکانی ـ چــونــکــە کـــار و پراکتیسێکی‬ ‫(هیشامی کوڕی عوڕوە) و هەڵوێستی پێغەمبەری ئیسالمە ـ بوەتە چەقی‬ ‫هەندێک زانای ئیسالمیی سەردەمی باسەکە؛ وا هەست دەکرێت ئەمە‬ ‫ئەو لەدژی‪ ،‬و الوازبونی یادەوەریی لە تاکە حاڵەتی پراکتیسی ئەم جۆرە‬ ‫کۆتایی تەمەنیدا‪ ..‬هەتا پێچەوانەبونی هاوسەرگیریە بێت لە ئیسالمدا‪ .‬لێروە‬ ‫گێڕانەوەکە ـ گوایە ـ لەگەڵ کۆمەڵێک هەندێک ئەو چاوەڕوانیەیان هەیە کە‬ ‫گێڕانەوەی تر کە سەرەداو دەربارەی مارەکردنی کچی ـ بۆ نمونە ـ ‪ ٦‬ساڵی‬ ‫تەمەنی هاوسەرگیریی عائیشە دەدەن و گواستنەوەی لە ‪ ٩‬ساڵیدا هەر‬ ‫بە دەستەوە‪ .‬هەتا دەگات بەو دەق و پێغەمبەر کردویەتی و موسوڵمانان‬ ‫گێڕانەوانەی طهبەری و ئیبن حەجەر دوایــی شتی وایــان نــەکــردوە (کە‬ ‫کە لە ڕوانگەی ئەوەوە پێچەوانەن و ئەمە دژی داب‌ونەریتەکە بە بارێکی‬ ‫گوایە ئیتر جێی متمانە نین‪ ..‬هەتا تردا وەکو بەڵگە بەکاردێت‪ :‬ئەگەر‬ ‫ئــەوەی کە ـ گوایە ـ قورئان دژی مــوســوڵــمــانــان دوای پێغەمبەر‬ ‫هاوسەرگیریی کچ و کوڕی مناڵ و پراکتیسی لەم جۆرەیان نەبوبێت؛‬ ‫ئەوەیە بخرێنە ژێر باسی لێپرسراویی ئەمە نیشانەی ئــەوەیــە ئــەم کارە‬ ‫نــەبــوەتــە «ســـونـــنـــەت»‪ ،‬واتـــە‬ ‫خێزانداری‪.‬‬ ‫ئێمە پێشتر لــەم زنجیرەیەدا ڕێ‌وشوێنی پێغەمبەر کە چاوی لێ‬ ‫هەڵ‌سەنگاندنی خــۆمــان بــۆ ئەم بکرێت‪ .‬کە ئەمەش هەر بەڵگەیەکی‬ ‫بەڵگەسازیانە کرد‪ ،‬و سەلماندمان ساختەیە‪ ،‬چونکە مەرج نیە ئەو کارە‬ ‫کـــە بــەڵــگــەســازیــەکــان الواز و ببێتە «سوننەت» و بە شێوەیەکی‬ ‫بێ‌بنەمان‪ ،‬و بەڵکو زانیاریی هەڵە و سەرنجڕاکێش دوبارە ببێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــە کارێکی دروســـت و «جائیز»‬ ‫خراپ‌لێکدانەوەن‪.‬‬ ‫بەاڵم بەڵگەیەکی تریش دەخاتە دانـــراوە و بە ڕادەیــەکــی سروشتی‬ ‫سەر ئەوانەی پێشو‪ ،‬کە دەڵێت‪ :‬نە پراکتیس کراوە کە مەرج نیە ببێتە‬ ‫لە کولتوری عەرەبیدا هەبوە کچ لە دیاردە)‪.‬‬ ‫«ئیددیعا»کەی شانەڤاسیش لێرەوە‬ ‫خوار تەمەنی حەوت یان نۆ ساڵی بە‬ ‫مێرد بدرێت‪ ،‬و نە پێغەمبەر عائیشەی سەرچاوە دەگرێت‪ .‬جگە لەمەش؛ لە‬ ‫بەشەکانی پێشودا باسمان کرد کە‬ ‫لە تەمەنێکی وەهادا هێناوە‬ ‫فیقهزانێکی موسوڵمانی سەدەی (‪٢‬‬ ‫‪It was neither an Arab‬‬ ‫‪ tradition to give away‬ك‪ ،).‬کە (ئیبن شوبڕومە)یە‪ ،‬ئەویش‬ ‫‪ girls in marriage at an‬ناچار بوە بڵێت مارەکردنی عائیشەی‬ ‫‪ age as young as sev‬تەمەن ‪ ٧-٦‬ساڵ یەكێک بوە لەو‬‫‪ en or nine years, nor‬شتانەی تایبەمەندیی پێغەمبەری‬ ‫‪ did the Prophet marry‬ئیسالم بــون‪ ،‬و بۆ موسوڵمانی تر‬ ‫‪ Ayesha at such a young‬نیە ئــەوە بکات‪ ،‬کە ئەمە ئەوەش‬ ‫‪ age‬دەگەیەنێت کەسی تر لە موسوڵمانان‬ ‫ئینجا دەڵێت‪ :‬خەڵکی عەرەبستان کاری وای نەکردوە‪ .‬و پێشتر ڕونمان‬ ‫ڕەخــنــە و تێبینییان لــەســەر ئەو کــــردەوە کــە ئیبن شــوبــڕومــە بۆ‬ ‫هــاوســەرگــیــریــە (ی پێغەمبەر و گونجاندنی ئەم هاوسەرگیریە لەگەڵ‬ ‫عائیشە) دەرنەبڕیوە‪ ،‬ئەمەش لەبەر ڕێبازی خۆی (مەرجی «بلوغ» بۆ‬ ‫ئەوەی (و نیشانەی ئەوەیە کە) کە هاوسەرگیری بۆ کچێکیش باوکی‬ ‫هاوسەرگیریەکە بەو شێوەیە نەبوە کە بە مێردی بدات) ناچاری ئەم جۆرە‬ ‫لە گێڕانەوەکاندا هاتوە (کە عائیشە لێکدانەوەیە بوە‪.‬‬ ‫ئێمە لــە بــەشــەکــانــی پێشودا‬ ‫تەمەنی ‪ ٧-٦‬ساڵ بوبێت‪ ،‬و دواییش‬ ‫سەلماندمان کــە کــە ئــەو کــارە ـ‬ ‫لە نۆ ساڵیدا کرابێت بە بوک)‪.‬‬ ‫بۆیە لە ئەنجامدا دەڵێت‪ :‬هیچ مارەکردنی کچی مناڵ کە باوکی‬ ‫هۆکارێک نیە وامان لێ بکات باوەڕ بڕیاری لەسەر بدات ـ لە ئیسالمدا‬

‫کۆدەنگی «ئیجماع»ی لەسەر بوە و‬ ‫هەمو ڕێبازەکان لەسەری ڕێکەوتون‪،‬‬ ‫و تایبەتیش نەبوە بە پێغەمبەرەوە‪.‬‬ ‫و هەمیشە لە کۆمەڵگای ئیسالمیدا‬ ‫کارکردن بەم یاسایە هەبوە‪ ،‬هەتاکو‬ ‫لە کوردەواریی خۆیشماندا ئەوەی بە‬ ‫«مارەکردنی سەر بێشکە» ئاماژەی بۆ‬ ‫دەکرێت؛ هەر بەپێی ئەم یاسایە بوە‪.‬‬ ‫هەر بۆیە هەتا ئێستەش لە هەندێک‬ ‫کۆمەڵگای ئیسالمی هەر بەردەوامە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئەو کۆمەڵگایانەی یاسای‬ ‫نــوێ تێیاندا نەچەسپێنراوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە‪ :‬هەتا ئێستەش لە واڵتێکی‬ ‫وەکــو یەمەن ئەو هاوسەرگیریانە‪،‬‬ ‫بەمێرددانی کچی مناڵ‪ ،‬و لەگەڵ‬ ‫جیاوازیی زۆری تەمەن‪ ،‬بەردەوامە‪.‬‬ ‫و وتــمــان هـــەر لــە ســەردەمــی‬ ‫پێغەمبەر و دواتر لەناو بنەماڵەکانی‬ ‫نــەوەی یەکەمی موسوڵماناندا ئەم‬ ‫جــۆرە هــاوســەرگــیــری و ژنخوازیە‬ ‫هەبوە‪ ،‬و لێرەوە چەند نمونەیەک لە‬ ‫پراکتیسی موسوڵمانانی سەرەتا یاد‬ ‫دەهێنینەوە‪:‬‬ ‫ـ پــێــش هـــەمـــو شــتــێــک؛ لە‬ ‫داب‌ونەریت و گێڕانەوە ئیسالمیەکەوە‬ ‫دەردەکەوێت کە ئەوەی پێشنیاری‬ ‫هێنانی کچێکی مناڵی وەکو عائیشەی‬ ‫بۆ پێغەمبەر کــردوە؛ ژنێک بوە بە‬ ‫ناوی (خەولەی کچی حەکیم)(‪،)٢‬‬ ‫ئەمەش نیشانەی ئەوەیە ئەم کارە لە‬ ‫سیستەمی کۆمەاڵیەتیی ئەو ڕۆژگار‬ ‫و کۆمەڵگایەدا ئاسایی بوە و هەر‬ ‫پێشتر وەکــو یاسایەکی نەنوسراو‬ ‫چەسپاوە [هەرچەند ئەم بەڵگەیە‬ ‫بە بارێکی پێچەوانەشدا بەکارهاتوە‬ ‫کە هەندێک لە داکۆکیکاران دەڵێن‪:‬‬ ‫مــادەم خەولە ئەم پێشنیارەی بۆ‬ ‫پێغەمبەر کردوە دوای ئەوەی خەدیجە‬ ‫لە ژیان دەردەچێت و پێغەمبەر بێ‬ ‫هاوسەر دەمێنێتەوە؛ ئەمە ـ گوایە ـ‬ ‫نیشانەی ئەوە بوە کە عائیشە کچێکی‬ ‫تەواو پێگەیشتو بوە بۆیە خەولە لێی‬ ‫ڕابینیوە ئەو بۆشاییە بۆ پێغەمبەر‬ ‫پــڕبــکــاتــەوە و ئــەرکــی هــاوســەری‬ ‫ڕاپەڕێنێت! بەاڵم ئەم بەڵگەسازیەش‬ ‫دیسان پێوانەیە لەسەر بیرکردنەوە‬ ‫و یــاســای هـــاوچـــەرخ‪ ،‬ئێمە کە‬ ‫دەزانین لەو کۆمەڵگا کۆنانەدا کچی‬ ‫مناڵکاریش ڕۆڵی هاوسەری بینیوە‬ ‫و لە تەمەنێکی کەمدا هاوسەرگیریی‬ ‫پێ کراوە‪ ،‬و دەشزانین کە «ئەرکی‬ ‫هاوسەری» ئەو شتە ئاڵۆزە نەبوە کە‬ ‫لە کۆمەڵگای هاوچەرخدا هەیە؛ بۆیە‬ ‫لێمان ڕونە کە ئەم بەڵگەسازیەش‬ ‫وەکــو ئــەوانــی تــر تەنها دابڕینی‬ ‫شتەکانە لە چوارچێوەی خۆیان]‪.‬‬ ‫ـ هەر لە داب‌ونەریتە ئیسالمیەکەدا‬ ‫هاتوە کە عائیشە پێش ئەوەی خەولە‬ ‫داوای بکات بۆ پێغەمبەر؛ پێشتر داوا‬ ‫کراوە بۆ (جوبەیر) کوڕی کابرایەک‬ ‫لە مەککە بە ناوی (موطعهم‌ی کوڕی‬ ‫عەدیی)‪ ،‬و ئەبو بەکریش پێشتر گفتی‬ ‫پێ‌داوە کە عائیشە بۆ کوڕەکەی بێت‬ ‫(و بەڵکو هەندێک دەق دەڵێن لێی‬ ‫مــارە کـــراوە)‪ ،‬بۆیە کاتێک خەولە‬ ‫داوای دەکــات بۆ پێغەمبەر؛ ئەبو‬ ‫بەکر ناچار دەبێت بچێت گفتەکەی‬ ‫بە موطعهم هەڵ‌وەشێنێتەوە و کارێک‬ ‫بکات جوبەیر دەستبەرداری ببێت‬ ‫هەتا ئینجا بیدات بە پێغەمبەر(‪)٣‬‬ ‫(گێڕانەوەکان دەڵێن بنەماڵەکە بۆ‬ ‫خۆیان دەست‌بەرداربونی کوڕەکەیان‬ ‫لــەو خزمایەتیە پــێ بــاش بــوە لە‬ ‫ترسی ئــەوەی بە هــۆی ئــەوەوە لە‬ ‫ئایینەکەی خۆیان هەڵ‌گەڕێتەوە و‬ ‫ببێتە موسوڵمان!)‪ .‬ئەمەش یانی‬

‫براکەی داوە بە شو (بە کوڕە پوری‬ ‫کچەکە خۆی کە عەبدوڵاڵی کوڕی‬ ‫عومەر بوە)‪ ،‬کە براکەی کردویەتی بە‬ ‫سەرپەرشتیاری کە دوای خۆی ئەو‬ ‫بە شوی بدات(‪ .)٥‬ئەم باسە زیاتر‬ ‫پەیوەستە بە بەشودانی کچی بێ‌باوک‬ ‫و ئەو کەسەوە کە باوک بە وەسیەت‬ ‫دەیکاتە سەرپەرشتیاری کچەکەی‪.‬‬ ‫هەرچەند لە کۆندا بەڵگە بۆ ئەوە‬ ‫هێنراوەتەوە کە کچەکە مناڵ نەبوە‬ ‫و بەم پێیە نابێتە بەڵگەی بەشودانی‬ ‫کچی مناڵی بێ‌باوک‪.‬‬ ‫ـ هەروەها ـ وەکو (موحەممەدی‬ ‫کــوڕی ئەل‪-‬حەسەن‌ی شەیبانی)‬ ‫دەڵێت ـ هاتوە پیاوێک کچێکی مناڵی‬ ‫خۆیی داوە بە کەسێک بە ناوی‬ ‫(عوبەیدوڵاڵی کــوڕی ئەل‪-‬حوڕڕ)‬ ‫و چەند شایەتێک ئامادە بــون‪ ،‬و‬ ‫عەلی پەسەندی کردوە و ڕێگەی پێ‬ ‫داوە «وبلغنا عن علي بن أبي طالب ـ‬ ‫رضي اهلل عنه ـ أن رجال وهب ابنته‬ ‫وهي صغرية لعبيد اهلل بن احلر بشهادة‬ ‫شهود‪ ،‬فأجاز ذلك علي»(‪.)٦‬‬ ‫ـ هەروەها هاتوە کە عەبدوڵاڵی‬ ‫کوڕی مەسعود جارێک ڕێگەی داوە بە‬ ‫مارەکردنی کچێکی مناڵی تابیعییەک‬ ‫بە نــاوی (ئەل‪-‬موسەییب‌ی کوڕی‬ ‫نەجبە) لە کوڕێکی مناڵی ژنێک‬ ‫«وبلغنا عن عبد اهلل بن مسعود أن امرأة‬ ‫زوجت ابنا هلا صغريا من ابنة للمسيب‬ ‫ن َبة وهي صغرية‪ ،‬فأجاز ذلك عبد‬ ‫بن َ ْ‬ ‫اهلل بن مسعود»(‪.)٧‬‬ ‫ـ هەروەها گەیشتوە کە ئەززوبەیری‬ ‫کوڕی ئەل‪-‬عەووام‪ ،‬کچێکی مناڵی‬ ‫خۆی داوە بە صهحابییەکی تر کە‬ ‫(قودامەی کــوڕی مەظعون)ـە‪ .‬جا‬ ‫ئیمام (سەعیدی کوڕی مەنصور) [و‬ ‫ئیمام (ئەبو عوبەید)] بە «سەنەد»‬ ‫دەیگێڕێتەوە‪ :‬ئەززوبەیری کوڕی ئەل‪-‬‬ ‫عەووام سەردانی قودامەی کرد‪ ،‬لەو‬ ‫کاتەدا مژدەی لەدایک‌‌بونی کچێکیان‬ ‫هێنا بۆ زوبەیر‪ ،‬قودامەش وتی‪ :‬ئەم‬ ‫کچەتم بدەرێ! زوبەیریش وتی‪ :‬بەم‬ ‫حاڵەتەوە کچێکی بچوکت بۆ چیە؟‬ ‫ري ٍة َو َأ ْن َت َع َلى‬ ‫با ِر َي ٍة َص ِغ َ‬ ‫ص َن ُع ِ َ‬ ‫« َما َت ْ‬ ‫َهذِ هِ ْ َ‬ ‫ال��الِ ؟» [یانی‪ :‬بەم تەمەن و‬ ‫نەخۆشیەتەوە ڕەنگە ئەوەندە نەژیت‬ ‫هەتا ئەو گەورە دەبێت]‪ ،‬قودامەش‬ ‫وتی‪ :‬ئەگەر ژیام؛ ئەوە کچی زوبەیرە‬ ‫و هێناومە‪ ،‬ئەگەریش مردم؛ میراتم لێ‬ ‫دەبات کە لە هەمو کەسێک زیاتر پێم‬ ‫خۆشە ئەمە میراتم لێ ببات « َب َلى!‬ ‫إ ِْن ِع ْش ُت؛ َفا ْب َن ُة ال� ُّ‬ ‫�ير‪َ ،‬وإ ِْن ُم ُّت؛‬ ‫�ز َب ْ ِ‬ ‫َف َأ َح ُّب َم ْن َو ِر َث ِن» [ئەم دەستەواژەی‬ ‫«أ َح ُّب»ـە بە شێوەی َ‬ ‫َ‬ ‫«أ َح ُّق»ـیش‬ ‫گەیشتوە کە بەم شێوەیە یانی‪ :‬لە‬ ‫هەمو کەسێک شیاوترە میراتم لێ‬ ‫ببات]‪ .‬ئیتر دەڵێت‪ :‬زوبەیر کچەکەی‬ ‫دا بە قودامە!(‪)٨‬‬ ‫دوای باسی گەلێک لەم نمونانە؛‬ ‫ئیمام (ســەرەخــســی)ی حەنەفی‬ ‫دەڵێت‪ :‬بــەاڵم (ئەبو بەکری ئەل‪-‬‬ ‫ئەصهمم) ـ یەکێک لەوانەی نکولیی‬ ‫لە مارەکردنی کچی مناڵ لەالیەن‬ ‫باوکیەوە کــردوە و بەستویەتیەوە‬ ‫بــە مــەرجــی «بــلــوغ»ـــەوە ـ کەڕ‬ ‫«أص ّم» بوە و ئەم «حەدیث»ـانەی‬ ‫نەبیستوە!(‪)٩‬‬

‫لە تەمەنێکی مناڵتردا داواکــراوە‪ ،‬و‬ ‫نیشانەیەکی ترە لەسەر ئەو جۆرە‬ ‫خوازبێنیانە [هەرچەند ئەم بەڵگەیەش‬ ‫بە بارێکی جیاوازدا الی داکۆکیکارەکان‬ ‫کەڵکی لێ بینراوە بۆ ڕەت‌کردنەوەی‬ ‫داب‌ونەریتەکە دەربـــارەی تەمەنی‬ ‫عائیشە‪ ،‬بەو پێیەی گوایە دورە ئەبو‬ ‫بەکر لەدوای ڕاگەیاندنی ئیسالمەوە‬ ‫کچی خۆی بدات بە کوڕی کابرایەکی‬ ‫مەککەیی کە موسوڵمان نەبوە و‬ ‫لەسەر ئایینە عەرەبیە فرەپەرستیەکە‬ ‫بوە‪ ،‬و ئەو کاتەش موسوڵمانەکان‬ ‫لەگەڵ مەککەییە فرەپەرستەکان‬ ‫لە کێشمەکێشدا بــون‪ .‬کە ئەمەش‬ ‫هەر بەڵگەسازییەکی الوازە‪ ،‬چونکە‬ ‫پەیوەندیی موطعهم لەگەڵ پێغەمبەر‬ ‫باش بوە و دوژمن نەبوە‪ ،‬هەر ئەو‬ ‫بــوە کــە پــەنــای پێغەمبەر دەدات‬ ‫دوای گەڕانەوەی لە طائیف‪ .‬و لەو‬ ‫قۆناغەدا موسوڵمانەکان ئومێدیان‬ ‫بە موسوڵمان‌بونی زۆر کەس هەبوە‪،‬‬ ‫و شتێکی بەڵگەنەویستیشە کە‬ ‫لــەو قۆناغەدا یاسایەکی ئیسالمی‬ ‫لە گۆڕێدا نەبوە خزمایەتی لەگەڵ‬ ‫فرەپەرست قەدەغە بکات‪ .‬یان دەڵێن‪:‬‬ ‫ئەگەر بەپێی سەرجەمی چیرۆکەکە‬ ‫بێت؛ دەبێت لە تەمەنێکی زۆر مناڵدا‬ ‫عائیشە مارەکرابێت‪ ،‬وەکو ئەوەی‬ ‫یەک ساڵ بوبێت‪ ..‬کە ئەمەش دیسان‬ ‫کێشە نیە و بۆ ئەو کۆمەڵگایە سەیر‬ ‫نیە‪ ،‬و لە ئیسالمیشدا ئەوە هەیە‪،‬‬ ‫ئەوە نیە هەندێک لە فیقهزانەکانی‬ ‫ئیسالم دەڵێن «هەتا ئەگەر لەناو‬ ‫بێشکەیشدا بێت»!؟]‪.‬‬ ‫ـ بەپێی ژیــانــنــامــەی هــاوەاڵنــی‬ ‫پێغەمبەر؛ هاتوە کە عەلی کچی خۆی‬ ‫بە ناوی (ئوم کولثوم) [لە فاطيمه‬ ‫بوە]‪ ،‬کە مناڵیش بوە‪ ،‬لە عومەری‬ ‫کوڕی ئەل‪-‬خەططاب مارە کردوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ مناڵیی کچەکە و جیاوازیی‬ ‫زۆری تەمەنی لەگەڵ تەمەنی عومەر‪.‬‬ ‫بۆ نمونە؛ ئیمام (عــەبــدوڕڕەززاق‌ی‬ ‫صهنعانی) بە «سەنەد» دەگێڕێتەوە‪:‬‬ ‫عومەری کوڕی ئەل‪-‬خەططاب (ئوم‬ ‫کولثوم)ی کچی عەلیی هێناوە کە ئەو‬ ‫کاتە کچێک بو لەناو کچاندا یاریی‬ ‫دەکــرد « َت�� َز َّو َج ُع َم ُر ْب ُن ْ َ‬ ‫ال َّطابِ ُأ َّم‬ ‫ُ ُْ‬ ‫وم ِب ْن َت َع ِل ِّي ْبنِ َأبِي َطالِ ٍب‪َ ،‬وه َِي‬ ‫كلث ٍ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫���وارِي»‪ ،‬دوایی‬ ‫َجا ِر َية تل َع ُب َم َع ال َ‬ ‫دەڵێت‪ :‬عومەر لێی بو بە زاوا‪ ،‬و‬ ‫کوڕێکی لێی بو بە ناوی «زەید»(‪.)٤‬‬ ‫ـ هــەروەهــا هــاتــوە کــە عومەر‬ ‫پێشنیاری بۆ ئەبو بەکر و عوثمان‬ ‫کــردوە کە یەکێکیان (حەفصه)ی‬ ‫کچی بهێنێت دوای مردنی مێردی‬ ‫یەکەمی‪ ،‬واتە پێی خۆش بوە حەفصه‬ ‫بــدات بە ئەبو بەکر یــان عوثمان‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەو جیاوازیە زۆرەی تەمەنیان‪.‬‬ ‫دوایی پێغەمبەر بۆ خۆی حەفصهی‬ ‫داواکــرد و عومەر دای بەو‪ ،‬کە لەو‬ ‫کــاتــەدا حەفصه نزیکەی ‪ ٢٠‬ساڵ‬ ‫بوە (ئەمەش واتە ‪ ٣٦‬ساڵ بچوکتر‬ ‫بوە)‪ .‬ئەمە هەموی دوای ئەوەی کە‬ ‫حەفصه لە تەمەنی کەمتر لە ‪١٠‬‬ ‫ساڵی شوی یەکەمی کردوە‪ ،‬کە خۆی‬ ‫پێنج ساڵ پێش ئیسالم لەدایک‌بوە و‬ ‫هەر پێش کۆچ بۆ حەبەشە (ساڵی‬ ‫‪٥‬ی پێغەمبەرایەتی) شوی کردوە بە‬ ‫(خونەیس‌ی کوڕی حوذافە)‪ ،‬پاشان‬ ‫ئەم خونەیسە لە جەنگی بەدر بریندار پەراوێز‪:‬‬ ‫دەبێت و دەمرێت و بــەو شێوەیە‬ ‫(‪ )١‬بۆ وەرگێڕانە کوردیەکەی‬ ‫حەفصه بێوەژن دەکەوێت‪.‬‬ ‫(ســــــەالم نــــاوخــــۆش) بـــۆ ئــەم‬ ‫ـ بە هەمان شێوە صهحابییەک بە «پــوخــتــە»ی کۆتایی وتــارەکــەی‬ ‫ناوی (قودامەی کوڕی مەظعون)‪ ،‬کچی شانەڤاس‪ ،‬بڕوانە‪ :‬ئایا خاتوو عائیشە‬ ‫برای خۆی عوثمانی کوڕی مەظعون ـ بوکێکی شەش سااڵن بوو؟ وەرگێڕانی‬ ‫کە کچێکی مناڵ بوە ـ دوای مردنی لە ئینگلیزیەوە‪ :‬ســەالم ناوخۆش‪.‬‬

‫هەولێر‪ :‬نوسینگەی تەفسیر‪ .‬چاپی‬ ‫یەکەم‪ .٢٠١٣ ،‬ل‌ل‪.٣٠ ،٢٩ .‬‬ ‫(‪ )٢‬لەم بارەیەوە؛ بۆ نمونە بڕوانە‪:‬‬ ‫ابن سعد‪ ،‬الطبقات الكربى‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫إحسان عباس‪ .‬ب�يروت‪ :‬دار صادر‪.‬‬ ‫الطبعة األوىل‪ .1968 ،‬جـ‪ ،٨ .‬ص‪.‬‬ ‫‪.٥٧‬‬ ‫اب��ن راه��وي��ه‪ ،‬مسند إس��ح��اق بن‬ ‫راهويه‪ .‬حتقيق‪ :‬عبد الغفور بن عبد‬ ‫احلق البلوشي‪ .‬املدينة املنورة‪ :‬مكتبة‬ ‫اإلميان‪ .‬الطبعة األوىل‪ .1991 ،‬جـ‪،2 .‬‬ ‫ص‪.587 .‬‬ ‫أمحد بن حنبل‪ ،‬مسند اإلمام أمحد‬ ‫بن حنبل‪ .‬حتقيق‪ :‬شعيب األرن��ؤوط‪،‬‬ ‫عادل مرشد‪ ،‬وآخرين‪ .‬إش��راف‪ :‬عبد‬ ‫اهلل بن عبد احملسن الرتكي‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫مؤسسة الرسالة‪ .‬الطبعة األوىل‪.2001 ،‬‬ ‫جـ‪ ،42 .‬ص‌‪ .501 .‬احلديث (‪.)25769‬‬ ‫(‪ )٣‬بۆ نمونە؛ بڕوانە‪:‬‬ ‫ابن سعد‪ ،‬الطبقات الكربى‪ .‬جـ‪،٨ .‬‬ ‫ص‌ص‪.٥٩ ،58 .‬‬ ‫(‪ )٤‬الصنعاني‪ ،‬عبد الرزاق‪ .‬احملقق‪:‬‬ ‫حبيب الرمحن األعظمي‪ .‬اهلند‪ :‬اجمللس‬ ‫العلمي‪ .‬ب�يروت‪ :‬املكتب اإلسالمي‪.‬‬ ‫الطبعة الثانية‪ 1403 ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،6 .‬ص‌‪.‬‬ ‫‪ .163‬احلديث (‪.)10354‬‬ ‫(‪ )٥‬لەم بارەیەوە؛ بۆ نمونە بڕوانە‪:‬‬ ‫املالكي‪ ،‬عبد الوهاب‪ ،‬اإلشراف على‬ ‫نكت مسائل اخلالف‪ .‬حتقيق‪ :‬احلبيب‬ ‫بن طاهر‪ .‬دار ابن حزم‪ .‬الطبعة األوىل‪،‬‬ ‫‪ .1999‬جـ‪ ،2 .‬ص‪.689 .‬‬ ‫املالكي‪ ،‬عبد الوهاب‪ ،‬املعونة على‬ ‫مذهب عامل املدينة‪ .‬حتقيق‪ :‬محيش‬ ‫عبد احل��ق‪ .‬مكة املكرمة‪ :‬املكتبة‬ ‫التجارية‪ ،‬مصطفى أمحد الباز‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .1999 ،‬ص‌ص‪،723 ،722 .‬‬ ‫‪.733 ،732‬‬ ‫ال��ق��دوري‪ ،‬التجريد‪ .‬حتقيق‪ :‬مركز‬ ‫الدراسات الفقهية واالقتصادية‪ ،‬حممد‬ ‫أمحد سراج‪ ،‬علي مجعة حممد‪ .‬القاهرة‪:‬‬ ‫دار السالم‪ .‬الطبعة الثانية‪ .2006 ،‬جـ‪.‬‬ ‫‪ ،9‬ص‌ص‪.4295-4293 .‬‬ ‫امل���اوردي‪ ،‬احل��اوي الكبري (شرح‬ ‫خمتصر املزني)‪ .‬حتقيق‪ :‬علي حممد‬ ‫معوض‪ ،‬ع��ادل أمحد عبد املوجود‪.‬‬ ‫ب�يروت‪ :‬دار الكتب العلمية‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .1999 ،‬جـ‪ ،9 .‬ص‌ص‪.54 ،51 .‬‬ ‫(‪ )٦‬بۆ نمونە؛ بڕوانە‪:‬‬ ‫الشيباني‪ ،‬حممد بن احلسن‪ ،‬األصل‪.‬‬ ‫حتقيق‪ :‬حممد بوينوكالن‪ .‬بريوت‪ :‬دار‬ ‫ابن حزم‪ .‬الطبعة األوىل‪ .2012 ،‬جـ‪،١٠ .‬‬ ‫ص‪.١٨٦ .‬‬ ‫(‪ )٧‬الشيباني‪ ،‬األص��ل‪ .‬جـ‪،١٠ .‬‬ ‫ص‪.١٨٦ .‬‬ ‫(‪ )٨‬بڕوانە‪:‬‬ ‫الشيباني‪ ،‬األص��ل‪ .‬جـ‪ ،١٠ .‬ص‪.‬‬ ‫‪.١٨٦‬‬ ‫سعيد ب��ن منصور‪ ،‬سنن سعيد‬ ‫بن منصور‪ .‬حتقيق‪ :‬حبيب الرمحن‬ ‫األعظمي‪ .‬اهلند‪ :‬الدار السلفية‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .1982 ،‬ج��ـ‪ ،١ .‬ص‪.٢٠٤ .‬‬ ‫احلدیث (‪.)639‬‬ ‫ابن حزم‪ ،‬احمللى باآلثار‪ .‬بريوت‪ :‬دار‬ ‫الفكر‪ .‬جـ‪ ،9 .‬ص‪.154 .‬‬ ‫القريواني‪ ،‬ابن أبي زيد‪ ،‬الذب عن‬ ‫مذهب اإلم��ام مالك‪ .‬حتقيق‪ :‬حممد‬ ‫العلمي‪ .‬مراجعة‪ :‬عبد اللطيف اجليالني‪،‬‬ ‫مصطفى عكلي‪ .‬اململكة املغربية‪:‬‬ ‫ال��راب��ط��ة احملمدية للعلماء ـ مركز‬ ‫الدراسات واألحب��اث وإحياء ال�تراث‪.‬‬ ‫الطبعة األوىل‪ .2011 ،‬جـ‪ ،1 .‬ص‌ص‪.‬‬ ‫‪.415 ،414‬‬ ‫(‪ )٩‬السرخسي‪ ،‬املبسوط‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫دار املعرفة‪ .1993 .‬جـ‪ ،٤ .‬ص‪:٢١٢ .‬‬ ‫(باب نكاح الصغري والصغرية)‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )324‬دوشەممە ‪201٦/12/26‬‬

‫ئاالن باديۆ‬

‫فاسدكردنى گه‌نجان‬ ‫وه‌رگێڕاىن‪ :‬وه‌ليد عومه‌ر‬ ‫ئاالن باديۆى فه‌يله‌سوف‪ ،‬ل ‌ه ته‌مه‌نى ‪79‬‬ ‫‌وه‬ ‫ساڵيدا‪ ،‬له‌باره‌ى گه‌نجێتى و گه‌نجه‌كانه ‌‌‬ ‫ده‌نوسێت‪ :‬ئه‌و گه‌نجانه‌ى ك ‌ه ليبراڵيزم‬ ‫به‌بێ ڕووگ ‌ه و قيبله‌نما وێڵيكردوون‪ ،‬ئه‌و‬ ‫گه‌نجانه‌ى ك ‌ه داعش ل ‌ه خشته‌ى بردوون‪ ،‬و‬ ‫گه‌نجێتيى خۆيشى ك ‌ه كۆمۆنيزم مۆرى خۆى‬ ‫لێداو‌ه و هێشتاش هه‌ر به‌وه‌فاي ‌ه بۆى‪ .‬له‬ ‫‌وتارێكى كورتدا‪ ،‬ك ‌ه باديۆ پاش ڕووداوه‌كانى‬ ‫‪13‬ى ‪11‬ى ساڵى ڕابــردوو و كوشتاره‌كه‌ى‬ ‫پاريس باڵويكرده‌و‌ه ب ‌ه ناونيشانى «شه‌ڕ‬ ‫و خراپ ‌ه ل ‌ه جێيه‌كى دوورتــره‌و‌ه دێت»‪،‬‬ ‫يه‌كسه‌ر نوسيى‪ :‬كێش ‌ه و بيمارييه‌كانى‬ ‫ئه‌مڕۆمان ل ‌ه شكستى مێژوويى كۆمۆنيزمه‌و‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ده‌گرێت‪ .‬ئه‌م فه‌يله‌سوف ‌ه سياسيي ‌ه‬ ‫مولته‌زيمه‌‪ ،‬ك ‌ه هه‌ندێك‌كه‌س ئافه‌رينى‬ ‫بــۆ ده‌كـــه‌ن و هه‌ندێكى تريش گاڵته‌ى‬ ‫پێده‌كه‌ن‪ ،‬ب ‌ه هه‌ر نرخێك بێت هه‌ر وه‌فادار‌ه‬ ‫بۆ ئايديا ماوييه‌كان(ماويستييه‌كان)‪.‬‬ ‫بــاديــۆ‪ ،‬نــوس ـه‌رى كۆمه‌ڵێك به‌رهه‌مى‬ ‫فره‌اليه‌ن ‌ه ك ‌ه ب ‌ه چه‌ندين زمانى جياجيا ل ‌ه‬ ‫سه‌رتاپاى جيهاندا باڵوبۆته‌وه‌‪ .‬ل ‌ه به‌رهه‌م ‌ه‬ ‫ميتافيزيكيي ‌ه [فه‌لسه‌فييه‌كانى] وه‌ك بوون و‬ ‫ڕووداو(‪ )Being and Event‬و لۆژيكى‬ ‫جيهانه‌كان(‪ )Logics of Worlds‬ك ‌ه‬ ‫به‌م زووان ‌ه به‌رگى سێيه‌مى به ‌ناونيشانى‬ ‫ناونشينيى حه‌قيقه‌ته‌كان باڵوده‌بێته‌وه‌‪ ،‬تا‬ ‫ده‌گات ‌ه زنجيره‌يه‌ك به‌شدارى و خۆتێوه‌ردانى‬ ‫سياسى ل ‌ه قاڵبى شانۆنامه‌دا‪ ،‬زنجيره‌يه‌ك‬ ‫سيمينار ده‌ربــاره‌ى بيريار‌ه گه‌وره‌كان و‬ ‫هه‌ندێ كتێب ك ‌ه بــازنـه‌ى خوێنه‌رانيان‬ ‫خه‌ڵكێكى گشتييتر‌ه وه‌ك ل ‌ه ستايشى‬ ‫عه‌شقدا ( ‪،)In Praise of Love‬‬ ‫هه‌روه‌ها وه‌رگێڕانى كتێبى «كۆمار»ى‬ ‫ئه‌فالتونيش‪ .‬هاوينى ئه‌مساڵيش سێ وتارى‬ ‫باڵوكرده‌و‌ه ك ‌ه گفتوگۆكه‌ى ئێستا تايبه‌ت ‌ه ب ‌ه‬ ‫يه‌كێكيان‪« :‬ژيانى ڕاسته‌قينه‌‪ :‬بانگهێشت و‬ ‫بانگه‌واز بۆ فاسدكردنى گه‌نجه‌كان»‪.‬‬ ‫چى واى لێ كرديت ل ‌ه كتێب ‌ه تازه‌كه‌تاندا‬ ‫(ژيانى ڕاسته‌قينه‌‪،)La Vraie Vie -‬‬ ‫ڕووى ده‌مت بكه‌يت ‌ه گه‌نجه‌كان؟‬ ‫بــاديــۆ‪ :‬كۆمه‌ڵێك فاكته‌رى جياجيا‬ ‫پێكه‌و‌ه ئااڵبوون‪ .‬سه‌ره‌تا‪ ،‬هه‌ندێك فاكته‌رى‬ ‫شه‌خسى له‌نزيكه‌و‌ه منى ده‌رگيرى ئه‌و‬ ‫سه‌رلێتێكچوونان ‌ه كرد ك ‌ه ئه‌مڕۆ گه‌نجه‌كان‬ ‫ده‌سته‌ويه‌خه‌ى بوونه‌ته‌وه‌‪ .‬ل ‌ه هه‌شتاكان به‌م‬ ‫الوه‌‪ ،‬گه‌نجه‌كان به‌ره‌به‌ر‌ه ونبوونى ئاسۆى‬ ‫ئيمكانه‌كانيان ب ‌ه چاوى خۆيان بينيوه‌‪.‬‬ ‫خودى خۆم كۆمه‌ڵێك گرفت و چه‌رمه‌سه‌ريى‬ ‫مناڵه‌كانم و هاوڕێكانيانم بينيو‌ه ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫تێپه‌ڕينيان ب ‌ه جيهاندا هه‌يانبووه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ئـــه‌وه‌ى هـه‌يـه‌‪ ،‬و دۆزيــنــه‌وه‌ى پێگه‌ى‬ ‫خۆيشيان له‌ناويدا‪ .‬مه‌يلى ڕوو ل ‌ه هه‌ڵكشانى‬ ‫گه‌نجه‌كان ده‌بينم كه ب ‌ه چــاوى نــزم و‬ ‫كه‌م سه‌يرى خۆيان ده‌كه‌ن‪ .‬جيا له‌مه‌ش‪،‬‬ ‫هه‌ميش ‌ه ده‌وروبه‌رم پڕ بوو‌ه ل ‌ه خوێندكار‪،‬‬ ‫به‌هۆى چاالكيى سياسييشه‌و‌ه ل ‌ه نشينگه‌ى‬ ‫كۆچبه‌ره‌كان و كارگه‌كاندا ‌چه‌ندين جار‬ ‫په‌يوه‌ندى و كۆنتاكتم هه‌بوو‌ه له‌گه‌ڵ گه‌نج ‌ه‬ ‫ماڵبه‌كۆڵه‌كانى چينى كرێكاردا و‪ ،‬له‌م پێگ ‌ه‬ ‫‌وه ئه‌زموونگه‌لێكى‬ ‫عه‌جيب و هه‌مه‌ڕه‌نگانه ‌‌‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندم كۆكردۆته‌وه‌‪ .‬دواى ئه‌وه‌ش‪،‬‬ ‫يه‌كێك ل ‌ه سه‌رچاو‌ه سه‌ره‌كييه‌كانى من‪،‬‬ ‫دايالۆگه‌كانى ئه‌فالتوون ‌ه ك ‌ه ل ‌ه گفتوگۆى‬ ‫نێوان سوقرات و گه‌نجه‌كان پێكهاتووه‌‪ .‬له‌و‬ ‫نه‌ريته‌دا ك ‌ه خۆمم تيا بينيوه‌ته‌وه‌‪ ،‬گه‌نج‬ ‫پرسى فه‌لسه‌فه‌ي ‌ه و‪ ،‬غايه‌ت و ئامانجيشێتى‪.‬‬ ‫فه‌يله‌سوف هه‌وڵده‌دات شتێك بگه‌يه‌نێت (و‬ ‫بگوازێته‌وه‌) ك ‌ه ل ‌ه داهاتووشدا هه‌ر به‌نرخ‬ ‫بێت و‪ ،‬لێره‌شه‌و‌ه به‌رده‌نگ و به‌رامبه‌ره‌كه‌ى‬

‫بريتين ل ‌ه گه‌نجان‪...‬كارى فه‌لسه‌فى وات ‌ه‬ ‫لێكۆڵينه‌و‌ه له‌باره‌ى پرسى حه‌قيقه‌ته‌و‌ه‬ ‫لـ ‌ه چــوارچــێــوه‌ى كۆمه‌ڵێك م ـه‌رجــدا ك ‌ه‬ ‫په‌يوه‌ستن ب ـ ‌ه يــه‌ك زه‌مــه‌نــه‌وه‌‪ .‬ب ـه‌اڵم‬ ‫گه‌نجه‌كان پێ ده‌خه‌ن ‌ه دونيايه‌كه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه دۆخى صه‌يرووره‌(گۆڕان و بوونبه‌‪)...‬‬ ‫داي ـه‌‪ .‬هێشتا هه‌ر ب ـه‌دواى پێگ ‌ه و پنتى‬ ‫جێگيربوونى خۆياندا ده‌گه‌ڕێن‪ .‬ئيتر ڕه‌وت‬ ‫و پرۆسه‌ى گه‌نجێتى وايه‌‪ .‬پرسى گه‌نجه‌كان‬ ‫ڕێك پرسى فه‌يله‌سوفه‌‪ ،‬گه‌رچى خۆيشيان‬ ‫دركى پێ نه‌كه‌ن!‬ ‫تــۆش وه‌كــو ئـه‌فــاتــوون بــانــگـه‌واز بۆ‬ ‫فاسدكردنى گه‌نجه‌كان ده‌كه‌يت‪ .‬به‌اڵم ئه‌و‌ه‬ ‫چۆن ‌ه ك ‌ه داواى يارمه‌تيدانى گه‌نجه‌كان بۆ‬ ‫دۆزينه‌وه‌ى ڕێگه‌ى خۆيان‪ ،‬بۆ دۆزينه‌وه‌ى‬ ‫حه‌قيقه‌ت‪ ،‬شێوازێك ‌ه ل ـ ‌ه ف ـه‌ســاد يان‬ ‫فاسدكردن؟‬ ‫باديۆ‪ :‬چونك ‌ه داوه‌ره‌كان‪ ،‬سوقراتيان به‌‬ ‫تۆمه‌تى فاسدكردنى گه‌نجه‌كان ڕووبه‌ڕووى‬ ‫مه‌رگ كرده‌و‌ه و مه‌حكوميانكرد؟ لۆم ‌ه و‬ ‫مه‌حكوميانكرد چونك ‌ه گومانى خستبوو‌ه‬ ‫ســه‌ر هه‌ندێك ل ـ ‌ه اليـه‌نـه‌كــانــى نـه‌ريــت‪،‬‬ ‫به‌ئاشكرا بێڕێزيى ب ‌ه خواكانى شار كردبوو‪،‬‬ ‫نه‌يهێشتبوو گه‌نجه‌كان واجب ‌ه خێزانى و‬ ‫مه‌ده‌نييه‌كان به‌جێبێنن‪ .‬ئه‌گه‌ر فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫«خه‌ڵك فاسدده‌كات» ئه‌وا له‌به‌ر ئه‌وه‌ي ‌ه‬ ‫ك ‌ه ڕۆڵ و فرمانه‌كه‌ى زياتر ڕه‌خنه‌يي ‌ه نه‌ك‬ ‫موحافيزه‌كار‪ .‬گه‌رچى له‌م ڕووه‌وه‌‪ ،‬دۆخى‬ ‫ئێستا ل ‌ه دۆخــى س ـه‌رده‌مــى ئه‌فالتوون‬ ‫ئــاڵــۆزتــره‌‪ .‬ئـه‌مــڕۆ نيشان ‌ه و عه‌المه‌ت ‌ه‬ ‫سه‌ره‌كييه‌كانى نه‌ريت تێكشكاون‪ ،‬به‌بێ‬ ‫ئه‌وه‌ى كۆمه‌ڵگا عه‌المه‌تى نوێ ل ‌ه جێيان‬ ‫بــخــات ـه‌ڕوو‪ .‬ب ـه‌ڵــێ‪ ،‬چێژوخۆشيى نوێ‬ ‫هاتوونه‌ته‌ئاراوه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌هاى نوێ نا‪.‬‬ ‫هـه‌مــوو شتێك لـ ‌ه ئه‌فسوونى كــااڵدا‬ ‫تواوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه ئه‌فسوونى شتدا ك ‌ه ماركس‬ ‫پێى‌ده‌وت «ئاو‌ه به‌ستووه‌كانى حيساباتى‬ ‫خۆپه‌رستانه»‪ .‬گه‌نجه‌كان له‌نێوان دوو شتدا‬ ‫ل ‌ه هه‌ڵبه‌ز و دابه‌زدان‪ ،‬له‌اليه‌كه‌وه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر و‬ ‫ئيمكانى شه‌رمه‌زاركه‌رى گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ نه‌ريت‪-‬‬ ‫ك ‌ه زيندووكردنه‌وه‌ى ته‌رمێك و گه‌ڕاندنه‌وه‌ى‬ ‫خێوه‌كان ‌ه بۆ ناو ژيان‌‪ ،-‬له‌اليه‌كى تريشه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئيمكانى داگيركردنى جێگه‌يه‌ك ل ‌ه بونيادى‬ ‫گشتيى كێبڕكێ و ملمالنێى [سيسته‌م]دا بۆ‬ ‫مانه‌و‌ه تيايدا‪ ،‬ئه‌ويش ته‌نيا به‌و مه‌رجه‌ى‬ ‫دۆڕاو نه‌بن تيايدا‪ .‬ئه‌و شته‌ى ك ‌ه من‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫چاولێكه‌رى ل ‌ه ڕامبۆ‪ ،‬پێى‌ده‌ڵێم «ژيانى‬ ‫ڕاسته‌قينه» جۆرێك ‌ه ل ‌ه ڕێگاى سێيه‌م‪ :‬ن ‌ه‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ نه‌ريت ‌ه به‌سه‌رچووه‌كان و ن ‌ه‬ ‫خۆگونجاندن له‌گه‌ڵ ڕێساكانى سه‌رمايه‌داريى‬ ‫به‌جيهانيبووشدا كـ ‌ه وێـــڕاىى ڕواڵـه‌تـ ‌ه‬ ‫شارستانييه‌كه‌ى كه‌چى ل ‌ه واقيعدا دڕند‌ه و‬ ‫نائينسانييه‌‪ .‬ڕامبۆ ئه‌و كاته‌ى گه‌نج بوو‪،‬‬ ‫به‌فيعلى ئاگاى ل ‌ه سه‌رلێتێكچوون و ونكردنى‬ ‫ڕێگاكه‌ى بوو‪ .‬به‌ڕوونى ده‌يبينى ك ‌ه مه‌سيح ‌ه‬ ‫كۆنه‌كه‌‪ ،‬زه‌ويى جێهێشتووه‌‪ .‬بۆي ‌ه ده‌ستى‬ ‫ب ‌ه گه‌ڕان ب ‌ه دونيادا كرد و ده‌ستى بۆ هه‌موو‬ ‫شتێك برد‪ ،‬يه‌كێك له‌وانه‌ش شيعرنوسين‪،‬‬ ‫يه‌كێك ل ‌ه «گه‌مژه‌يى!»ـه‌كانى‪ .‬به‌ر له‌وه‌شى‬ ‫بگات ‌ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ى ك ‌ه دونياى مۆدێرن ته‌نيا‬ ‫پار‌ه و سه‌ركه‌وتن ـه و هيچى تر‪ ،‬ژيانى‬ ‫خۆى وێرانكرد‪ .‬پاش ئه‌وه‌ش‪ ،‬بوو‌ه بازرگان‬ ‫و ئاڵووێركه‌رێك ل ‌ه موسته‌عمه‌ره‌كاندا‪...‬‬ ‫ئه‌م ژيان ‌ه ڕاسته‌قينه‌ي ‌ه چيه‌؟‬ ‫ك ك ‌ه ن ‌ه خۆى بدات ‌ه ده‌ستى‬ ‫باديۆ‪ :‬ژيانێ ‌‬ ‫گوێڕايه‌ڵييه‌و‌ه و ن ‌ه تێركردنى غه‌ريز‌ه‬ ‫و بزوێنه‌ر‌ه سه‌ره‌تاييه‌كانيش‪ .‬ژيانێك‬ ‫ك ‌ه سوبێكت خۆى وه‌كو سوبێكتێك تيا‬ ‫درووســتــده‌كــات‪ .‬الى من چــوار پانتايى‬ ‫‪ ) )domain‬هه‌ي ‌ه ك ‌ه حه‌قيقه‌ت خۆى‬

‫تيا مانيفێست و ئــاشــكــراده‌كــات؛ هه‌ر‬ ‫ئ ـه‌وه‌ى ك ‌ه ناومناو‌ه چــوار پانتاييه‌كه‌ى‬ ‫درووستبوونى حه‌قيقه‌ت‪ :‬هونه‌ر‪ ،‬عه‌شق‪،‬‬ ‫ســيــاسـه‌ت‪ ،‬زانــســت‪ .‬داخــوازيــى مــن ل ‌ه‬ ‫گه‌نجه‌كان ئه‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه گه‌شتێك به‌م چوار‬ ‫مه‌رجه‌دا بكه‌ن‪ :‬بـه‌ره‌وڕووى هونه‌ر ببنه‌و‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌موو فۆرمه‌كانيدا‪ ،‬به‌وه‌فاو‌ه بچن ‌ه ناو‬ ‫عه‌شقه‌و‌ه و بۆ ماوه‌يه‌كى درێژيش تيايدا‬ ‫بمێننه‌وه‌‪ ،‬به‌شدارى ل ‌ه ئه‌كتى سياسيى‬ ‫درووستكردنه‌وه‌ى دونيايه‌كى عاديالنه‌دا‬ ‫بكه‌ن‪ ،‬دونيايه‌ك جيا له‌و دونيايه‌ى ئێستا‬ ‫ك ‌ه هه‌يه‌؛ هه‌روه‌ها تا ئه‌م ئاست ‌ه له‌زانست‬ ‫بێئاگا نه‌بن‪ ،‬و نه‌يخه‌ن ‌ه چنگى ته‌كنۆلۆژيا‬ ‫يان سه‌رمايه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ده‌قه‌كه‌تدا‪ ،‬فه‌سڵێكت ته‌رخانكردوو‌ه‬ ‫بۆ هه‌ريه‌ك ‌ه ل ‌ه ژنان و پياوانى گه‌نج‪ :‬ئايا‬ ‫جياوازيى نێوان ئه‌م دوو ڕه‌گه‌زه‌‪ ،‬له‌مڕۆشدا‬ ‫هه‌ر گرنگ ‌ه بۆ بيركردنه‌وه ل ‌ه گه‌نجى؟‬ ‫بــاديــۆ‌‪ :‬به‌ڵێ‪ .‬الوازبــوونــى نه‌ريته‌كان‬ ‫ئه‌و كاريگه‌رييه‌ى له‌سه‌ر پياوانى گه‌نج‬ ‫نه‌بووه‌‪ ،‬وه‌ك له‌سه‌ر ژنانى گه‌نج هه‌يبووه‌‪.‬‬ ‫ده‌رگـــاى زياتر ب ‌ه ڕووى ژنانى گه‌نجدا‬ ‫كراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ك ‌هم‌كه‌م له‌ژێر سه‌ركوتى پياوان‬ ‫و خۆبه‌ستنه‌و‌ه ب ‌ه زه‌واجه‌و‌ه ڕزگاريانبوو‌ه‬ ‫ك ‌ه ڕێوڕه‌سمى زاڵى دونيا كۆنه‌ك ‌ه بوو‪ .‬ئه‌م‬ ‫گۆڕانكارييانه‌‪ ،‬هه‌ندێك ڕوانگه‌ى پيشه‌گه‌ريى‬ ‫و ئيمكاناتى بۆ فه‌راهه‌مكردوون ك ‌ه پێشتر‬ ‫بوونى نه‌بووه‌‪ .‬دواجار ژنانى گه‌نج ل ‌ه دونياى‬ ‫هــاوچـه‌رخــدا هه‌ست ب ‌ه ئاسانكارييه‌كى‬ ‫زياتر ده‌كه‌ن به‌نيسبه‌ت پياوانى گه‌نجه‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆنمونه‌‪ ،‬ل ‌ه خوێندندا [ڕۆڵ و كاركردێكى]‬ ‫باشتريان هه‌يه‌‪ .‬من ل ‌ه دانيشتنى دادگايى‬ ‫هه‌ندێك پياوى گه‌نجدا به‌شدارييم كردوو‌ه‬ ‫ك ‌ه بـه‌تـه‌واوى ڕێى خۆيانيان ونكردبوو‪:‬‬ ‫ده‌اڵڵ ‌ه بچووكه‌كان‪ ،‬مافيا ناوخۆييه‌كان(ك ‌ه‬ ‫پرۆژه‌كانى ئاوه‌دانكردنه‌و‌ه ده‌گرنه‌ده‌ست و‬ ‫‪ .)...‬ئه‌م پياو‌ه گه‌نجان ‌ه خوشكيان هه‌بوو‬ ‫ك ‌ه پارێزه‌ر(محامى) بوو‪...‬بۆ پياوانى گه‌نج‪،‬‬ ‫البردنى خزمه‌تى سه‌ربازى‪ ،‬هێماى البردنى‬ ‫ه ـه‌ر جــۆر‌ه ڕێوڕه‌سمێكى نه‌ريتى بوو‪.‬‬ ‫به‌درێژايى هه‌زاران ساڵ‪ ،‬پرسى گه‌نجێتى‬ ‫و گه‌يشتن ب ‌ه ته‌مه‌نى گه‌وره‌بوون‪ ،‬له‌ژێر‬ ‫كاريگه‌ريى كۆمه‌ڵێك ئسلوبى پێشوه‌خت‬ ‫ڕێكخراودا بوو ك ‌ه به‌رده‌ركه په‌يوه‌نديداره‌كان‬ ‫حوكميان لـه‌سـه‌ر ده‌دا‪ .‬ئ ـه‌مــڕۆ‪ ،‬ڕۆژى‬ ‫ده‌ستنيشانكردنى قۆناغ ‌ه جياوازه‌كانى‬ ‫تـه‌مـه‌ن قــورس بـــووه‌‪ ،‬ئــا لــێــره‌وه‌يـ ‌ه ك ‌ه‬ ‫شتێكمان هه‌ي ‌ه ب ‌ه ناوى كه‌ڵت و مه‌زهه‌بى‬ ‫گه‌نجانه‌وه‌(‪.)the cult of youth‬‬ ‫ئێستا نــۆرمـ ‌ه زاڵ ـه‌ك ـ ‌ه ئ ـه‌وه‌ي ـ ‌ه كـ ‌ه پێت‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬تا ده‌توانيت گه‌نج به‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت گه‌ر‬ ‫ده‌سه‌اڵت ل ‌ه ده‌ستى پيره‌كانيشدا بمێنێته‌و‌ه‬ ‫و ترس ل ‌ه فه‌رمانڕه‌وايى گه‌نجه‌كان و تاقمى‬ ‫گه‌نجه‌كانيش له‌گۆڕێدا بێت‪ ،‬هه‌موو ئه‌مان ‌ه‬ ‫جۆرێك ل ‌ه سه‌رلێشێوانى ده‌سته‌جه‌معيى‬ ‫درووستكردووه‌‪.‬‬ ‫له هه‌ندێك خۆتێوه‌ردانى سياسيى ئه‌م‬ ‫دواييه‌تاندا‪ ،‬فۆرمێكى ترى گه‌نجێتى خۆى‬ ‫ده‌رخستووه‌‪ :‬ئه‌و گه‌نجانه‌ى ك ‌ه ده‌چن ‌ه‬ ‫ناو داعشه‌وه‌‪ .‬ئه‌وانه‌ت وه‌ك «فاشيست ‌ه‬ ‫» ناوبردووه‌‪.‬‬ ‫گه‌نجه‌كان ‌‬ ‫باديۆ‪ :‬ماوه‌يه‌ك ‌ه وش ـه‌ى «په‌ڕگير و‬ ‫ڕاديكاڵ» وه‌ك مۆده‌ى لێهاتووه‌‪ ،‬بۆي ‌ه من‬ ‫وشه‌ى «فاشيست»م پێ باشتره‌‪« .‬فاشيزم»‬ ‫وه‌ك ناوێك بۆ سوبێكتيڤيته(بكه‌ر)‌ێكى‬ ‫ده‌سته‌جه‌معى به‌كارده‌هێنم ك ‌ه زاده‌ى‬ ‫سه‌رمايه‌داريي ‌ه و ئاوێته‌ى جۆرێك ل ‌ه گوتارى‬ ‫ناسيۆناليستيى ناسنامه‌خواز بووه‌‪ .‬فاشيزم‬ ‫سوبێكتيڤيته‌يه‌كى كۆنه‌په‌رسته‌‪ :‬له‌ڕاستيدا‬ ‫ئه‌م گه‌نجان ‌ه زۆرجار نائومێدييه‌كى وايان‬

‫هــه‌بــوو‌ه چونكه ل ـ ‌ه نيعمه‌ت و خاڵ ‌ه‬ ‫باشه‌كانى هه‌ردووال سودمه‌ند بوويت و له‌و‬ ‫نه‌ريته‌دا هه‌نگاوت هه‌ڵێناو‌ه ك ‌ه خوێنه‌رانى‬ ‫فه‌يله‌سوفانى سه‌ده‌ى هه‌ژد‌ه هه‌نگاويان بۆ‬ ‫هه‌ڵێناوه‌‪ .‬ئه‌و‌ه جه‌نگ ‌ه ئيستيعمارييه‌كان‬ ‫بــوو ك ‌ه ئـه‌م گه‌م ‌ه دووس ـه‌ره‌يــان تێكدا‪.‬‬ ‫پ ـه‌روه‌رده‌ى سياسيى ڕاسته‌قينه‌ى من ل ‌ه‬ ‫ماوه‌ى جه‌نگى جه‌زائيردا بوو‪ .‬له‌وێدا بوو‬ ‫ك ‌ه ناچاربووم بڕيار‌ه يه‌كالكه‌ره‌وه‌كه‌ى خۆم‬ ‫بده‌م‪ .‬گه‌رچى هه‌ر ئه‌و كات ‌ه مرۆڤيان ل ‌ه‬ ‫بنكه‌كانى پۆليسى پاريس ئه‌شكه‌نجه‌ده‌دا‪...‬‬ ‫له‌م ساته‌دا ده‌بــوو ب ‌ه ئيلتيزامه‌و‌ه دژى‬ ‫ئه‌و شت ‌ه بوه‌ستيته‌و‌ه ك ‌ه ڕوويده‌دا‪ ،‬ده‌بوو‬ ‫زنجيره‌كانى سازشكاريى خۆت بپسێنيت و‬ ‫ژيانت له‌گه‌ڵ فيكرتدا هه‌ماهه‌نگ بكه‌يته‌وه‌‪.‬‬ ‫يه‌كه‌مين خۆپيشاندان ك ‌ه ڕێكمانخست‪،‬‬ ‫به‌وپه‌ڕى زه‌بروزه‌نگه‌و‌ه سه‌ركوتكرا‪ -‬ل ‌ه‬ ‫هه‌موو اليه‌ك ئه‌و پۆسته‌ران ‌ه ده‌بينرا ك ‌ه‬ ‫«ڕۆشنبير‌ه ڕه‌شبين و كۆڵده‌ره‌كان»ى‬ ‫مه‌حكومده‌كرد‪ .‬منيش يه‌كێك بووم له‌وانه‌ى‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه حيزبى سۆسياليست جيا ببومه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫بوو ب ‌ه هۆى پێكهێنانى حيزبى سۆسياليستى‬ ‫يه‌كگرتوو(‪ .)PSU‬پاش ده‌سپێكردنى‬ ‫ئــايــارى ‪ ،68‬ســه‌يــرده‌كــه‌م بــوومـه‌تـ ‌ه‬ ‫خه‌باتگێڕێك ك ‌ه ل ‌ه شوێنى نيشته‌جێبوونى‬ ‫كرێكاران‪ ،‬ل ‌ه پرۆژ‌ه ئاوه‌دانكارييه‌كاندا‪ ،‬له‌‬ ‫كارگه‌كاندا ئاماده‌ييه‌كى چاالكم هه‌بوو‪.‬‬ ‫هه‌موو ئه‌م كارانه‌م له‌ژێر ڕه‌مز و نيشانه‌ى‬ ‫«ماويزم»دا ده‌كرد ك ‌ه يه‌كێك بوو ل ‌ه هێز‌ه‬ ‫سه‌ره‌كيي ‌ه گرنگه‌كانى ئه‌وده‌م‪-‬به‌ته‌نيشت‬ ‫نيشانه‌ى ترۆتسكيزمه‌وه‌‪.-‬‬

‫ئه‌زموونكردوو‌ه ك ‌ه مه‌گه‌ر قاچاخچييه‌كى‬ ‫بچووك بيت تووشى نه‌بيت‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫بێزاربوون و هه‌ڵهاتن له‌وه‌ى ك ‌ه نه‌يانتوانيو‌ه‬ ‫ل ‌ه گۆڕه‌پانى سه‌رمايه‌دارييدا ببن ‌ه قاره‌مانێكى‬ ‫گ ـه‌وره‌‪ .‬ئه‌وان ‌ه سووڕانه‌وه‌ى بێ‌به‌رهه‌م و‬ ‫هه‌لپه‌رستان ‌ه له‌ناو چێژ‌ه كاتى و دونياييه‌كاندا‬ ‫ڕه‌تده‌كه‌نه‌و‌ه و‪ ،‬هاوكات ياساى توندوتيژ و‬ ‫بێڕه‌حمى كێبڕكێ و سه‌ركه‌وتنيش [له‌ناو‬ ‫سه‌رمايه‌دارييدا] هه‌ر ڕه‌تده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬ئه‌وان ‌ه‬ ‫شوناس و ناسنامه‌ى خۆيان ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫ئـه‌و دوو بــژارده‌ي ـه‌و‌ه درووســتــده‌كـه‌ن ك ‌ه‬ ‫زۆرجـــار گه‌نجه‌كان هه‌ڵيده‌بژێرن‪ :‬يان‬ ‫فه‌وتاندن و به‌كۆتاگه‌ياندنى ژيان و ته‌مه‌نى‬ ‫خۆيان ل ‌ه سه‌رپێچى و شت ‌ه ڕاسته‌وخۆ [و‬ ‫به‌رده‌سته‌كاندا]‪ ،‬ياخود دۆزينه‌وه‌ى جێگه‌و‬ ‫ڕێگه‌ى خۆت ل ‌ه كۆمه‌ڵدا‪ ،‬بوون ب ‌ه خاوه‌نى‬ ‫بانك يان بوون ب ‌ه به‌ڕێوه‌به‌رى ستارت‌ئاپ ك ‌ه‬ ‫ناوه‌كه‌ى ده‌چێت ‌ه ليستى بازاڕى بۆرسه‌وه‌‪.‬‬ ‫نيهيليزمه‌كه‌ى ئــه‌وان‪ ،‬تێهه‌ڵكێشێك ‌ه ل ‌ه‬ ‫قاره‌مانێتيى خۆفيداكاران ‌ه و تاوانباران ‌ه‬ ‫هاوشانى ڕق و دوژمنايه‌تييه‌كى گشتى‬ ‫ل ‌ه دونياى غ ـه‌رب‪ .‬ئه‌م ڕق ‌ه فاشيستيي ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر شێوازێك ل ‌ه دواكه‌وتنى نه‌ريتى و‬ ‫ناسنامه‌خوازان ‌ه وه‌ستاوه‌‪ ،‬ئه‌ويش له‌سه‌ر‬ ‫پاشماوه‌كانى نه‌ريتێك ك ‌ه تاڕاده‌يه‌ك له‌اليه‌ن‬ ‫ئيسالمه‌و‌ه خراوه‌ت ‌ه به‌رده‌ستيان‪ .‬ئه‌و‌ه‬ ‫ئيسالم ني ‌ه ك ‌ه ئه‌وان ‌ه به‌ره‌و فاشيزم پاڵ‬ ‫پێوه‌ده‌نێت‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌و‌ه فاشيستبوون ‌ه ك ‌ه‬ ‫ئه‌وان به‌ره‌و ئيسالم ڕاده‌كێشێت‪ .‬دين لێره‌دا‬ ‫ته‌نيا فۆرماڵيزم ‌ه و ڕۆڵێكى ڕواڵه‌تيى هه‌يه‌‪،‬‬ ‫كه‌وڵێكى گشتيي ‌ه ك ‌ه ئيمكانى تێربوونى‬ ‫سوبێكتيڤيته‌يه‌كى نائومێد ده‌سته‌به‌رده‌كات‪،‬‬ ‫سوبێكتيڤيته‌يه‌ك ك ‌ه پێى‌واي ‌ه ده‌توانێت‬ ‫باشه‪ ،‬باسى ئه‌و سه‌رده‌مه‌ت كرد‪ .‬به‌اڵم‬ ‫له‌ڕێگه‌ى ك ــرده‌ى خــۆكــوژى و كوشتنى هێشتا تۆ ه ـه‌ر كه‌سێكى «مــاوى»ي ـت‌‪،‬‬ ‫ئه‌وانيتره‌و‌ه خۆى ڕزگاربكات‪.‬‬ ‫پالرهاوێژ و ڕه‌خنه‌گره‌كانيشت ئه‌م ‌ه ده‌كه‌ن ‌ه‬ ‫بيانوويه‌ك بۆ ئه‌وه‌ى په‌المارت بده‌ن‪.‬‬ ‫باديۆ‪ :‬بێگومان [كۆمۆنيستێكى ماوييم]‌‪.‬‬ ‫ئه‌ى خۆتان چ جۆر‌ه گه‌نجێك بوون؟ چ‬ ‫من ده‌ستم ل ‌ه گريمانه‌ى كۆمۆنيست گيربوو‌ه‬ ‫شتێك خۆتانى ده‌جوواڵند؟‬ ‫باديۆ‪ :‬من له‌دايكبووى ساڵى ‪1937‬م‪ .‬و لێى ناگه‌ڕێم‪ .‬نامه‌وێت ل ‌ه جيهانێكدا بژيم‬ ‫گه‌نجێتيى مــن ل ـ ‌ه سه‌رده‌مێكى تــه‌واو كه تاك ‌ه گريمانه‌ى بريتيي ‌ه ل ‌ه ڕێكخستنى‬ ‫جياوازدا ڕابوورد‪ :‬سه‌رده‌مى دواى جه‌نگ و ئابورى و ئـه‌و هه‌يمه‌ن ‌ه كۆمه‌اڵيه‌تييه‌ى‬ ‫بنياتنانه‌وه‌ى فه‌ڕه‌نسا‪ ،‬سه‌رده‌مێك ك ‌ه هه‌م ئێستا‪ .‬نامه‌وێت ئه‌و شت ‌ه تۆقێنه‌ر‌ه ناقۆاڵي ‌ه‬ ‫ديناميكى و جوواڵو بوو‪ ،‬هه‌م بونيادمه‌ند قبوڵبكه‌م‪ ،‬ئه‌و نايه‌كسانييه‌‪ ،‬ئه‌و فاكت و‬ ‫[و جێگير]يش‪ .‬جياوازيي ‌ه چينايه‌تييه‌كان ڕاستييه‌ى ك ‌ه ‪%10‬ى دانيشتووانى زه‌وى‪،‬‬ ‫له‌و سااڵنه‌دا شتێكى به‌رچاو و هه‌ستپێكراو خاوه‌نى ‪%86‬ى سه‌رچاوه به‌رده‌سته‌كانن‪،‬‬ ‫بــوو‪ .‬گه‌نجانى ناو چينى كرێكار يان ل ‌ه وات ‌ه ‪%86‬ى سه‌رمايه‌‪ .‬به‌بڕواى من ئايدياى‬ ‫ژينگه‌يه‌كى جووتيارييه‌و‌ه هاتبوون‪ ،‬ياخود كۆمۆنيزم زۆر له‌و‌ه گه‌نجتر‌ه ك ‌ه به‌سه‌رچووبێت‬ ‫ل ‌ه ‪ 12‬ساڵييدا خوێندنيان ته‌واوده‌كرد و يان بيانه‌وێت فڕێى‌بده‌ن‪ .‬ئايدياك ‌ه تاز‌ه ل ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌ر عومرێكدا ‪ 10%‬ديپلۆمى وه‌رده‌گرت‪ .‬سه‌ره‌تاى گه‌شت ‌ه مێژووه‌كه‌يدايه‌‪ .‬ته‌مه‌نيشى‬ ‫حيزبى كۆمۆنيست ئـه‌وكــات زۆر به‌هێز ل ‌ه چه‌ند ده‌يه‌يه‌ك تێناپه‌ڕێت‪ .‬له‌كاتێكدا‬ ‫بوو و‪ ،‬به‌هۆى هاوكاريكردنيه‌و‌ه له‌اليه‌ن سه‌رمايه‌دارى ك ‌ه شه‌ش يان حه‌وت سه‌د‌ه‬ ‫سۆڤيه‌تى هه‌يمه‌نه‌داره‌و‌ه خه‌رمانه‌يه‌ك ل ‌ه پێشتر له‌دايكبووه‌‪ ،‬هێشتاش هه‌ر دۆخ ‌ه‬ ‫هێز به‌ده‌وريدا درووستكرابوو‪ .‬دوو ئاراسته‌ى كۆنه‌كان به‌رهه‌مدێنێته‌وه‌‪ ،‬ناعه‌داله‌تى و‬ ‫جودا خه‌ريكبوو درووستده‌بوو‪ :‬بنياتنانه‌وه‌ى نايه‌كسانييه‌كانى ڕژێم ‌ه كۆنه‌كه‌‪ .‬له‌ڕاستيدا‪،‬‬ ‫سه‌رمايه‌دارانه‌ى واڵت‪ ،‬و ئاراسته‌گيريى ‪ %10‬نــاوبــراوه‌كـ ‌ه كه‌متازۆر هـه‌ر خه‌ڵك ‌ه‬ ‫پرۆليتارى ك ‌ه ل ‌ه حيزبى كۆمۆنيستدا نه‌جيبزاده‌كه‌ى ئه‌و سه‌رده‌م ‌هن‌‪...‬پێويست ‌ه‬ ‫به‌رجه‌سته‌ده‌بوو‪ :‬شۆڕش يان سازان؟ يان ئ ـه‌وه‌ش ڕوونبكه‌مه‌و‌ه ك ‌ه به‌باشى ئاگام‬ ‫ل ‌ه كه‌موكورتى و تاوانه‌كانى كۆمه‌ڵگا‬ ‫هه‌ردووكيان؟‬ ‫كۆمۆنيستييه‌كانيشه‌‪ .‬من ل ‌ه گه‌نجێتييدا‬ ‫«مـــاوى» بـــووم‪ ،‬چونك ‌ه ل ـ ‌ه ماويزمدا‬ ‫تۆ ب ‌ه هه‌ردووالكه‌‌و‌ه په‌يوه‌ست بوويت؟‬ ‫باديۆ‪ :‬به‌ڵێ‪ .‬من له‌ناو كۆمه‌اڵنى خه‌ڵكه‌و‌ه هه‌ندێك ڕه‌گه‌زى ڕه‌خنه‌ييم ده‌ستنيشانكرد‬ ‫نه‌هاتبووم‪ ،‬من ل ‌ه خێزانێكى خۆشگوزه‌رانى بۆ تێپه‌ڕين ل ‌ه ستالينيزم و گۆڕينى‪ .‬ئه‌و‬ ‫چينى ناوه‌ڕاستدا له‌دايكببووم‪ .‬دايك و باوكم سـه‌رده‌مـه‌ى ك ‌ه ب ‌ه شۆڕشى ئۆكتۆبه‌رى‬ ‫هه‌ردووكيان چووبوون ‌ه ئيكۆڵ‌نۆرماڵ[شوێنى ‪ 1917‬ل ‌ه ڕوسيا ده‌ستيپێكرد‪ ،‬مۆركى‬ ‫خــوێــنــدنــى نــوخــب ـه‌] و بــاوكــم ســه‌رۆك هه‌ندێ هه‌ڵ ‌ه و به‌الڕێداچوونى وه‌رگــرت‪،‬‬ ‫شاره‌وانيى سۆسياليستى تۆڵۆز بوو‪ .‬من له‌وه‌ش گرنگتر به‌هۆى نه‌بوونى متمانه‌ى‬ ‫به‌رجه‌سته‌بووى جۆرێك ل ‌ه ڕۆشنبيرى كۆمۆنيزمه‌و‌ه ب ‌ه ده‌وڵه‌تێكى مه‌ركه‌زى‬ ‫سه‌رچه‌شنم(ل ‌ه ئيكۆڵ‌نۆرماڵ خوێندنم و و نــاوه‌نــدگـه‌را‪ ،‬سه‌ره‌نجام هه‌وڵى هێز‌ه‬ ‫دواتر ل ‌ه تاقيكردنه‌وه‌ى به‌مامۆستابووندا شۆڕشگێڕه‌كان سه‌ريكێشا بۆ بنياتنانى‬ ‫به‌شدارييم كرد)‪ ،‬و هاوكات له‌ڕووى فيكرييه‌وه‌ ده‌وڵه‌تێكى مه‌ركه‌زيتر و بۆرۆكراسيتر‬ ‫شوێنكه‌وته‌ى خه‌تى شۆڕش بووم‪ .‬دواجار‪ ،‬ل ‌ه هه‌موو ده‌وڵه‌ته‌كانى به‌ر ل ‌ه خۆيان‪،‬‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه بڵێن پێگه‌يه‌كى سازشگه‌رانه‌ت ده‌وڵه‌تێك ك ‌ه [دڵپاكان ‌ه و ڕاستگۆيانه‌]‬

‫خــۆى داي ـ ‌ه ده‌ستى ئـه‌و وه‌سوه‌سه‌يه‌وه‌‬ ‫هه‌موو كێشه‌كان ب ‌ه يارمه‌تيى توندوتيژى‬ ‫چاره‌بكات‪ .‬گريمانه‌ى كۆمۆنيستى‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تاى سه‌ركه‌وتنه‌و‌ه و ل ‌ه ‪ 60‬ساڵى‬ ‫دژوارى دواتردا كه‌وت و چه‌قى‪ .‬باشه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئاخۆ ده‌بێت بمانگه‌يه‌نێت ‌ه ئه‌و جێيه‌ى ك ‌ه‬ ‫گريمانه‌ك ‌ه وێڵبكه‌ين و لێى‌گه‌ڕێين؟ من وا‬ ‫بيرناكه‌مه‌وه‌‪ .‬نابێت شكستى هه‌لومه‌رجێكى‬ ‫تايبه‌ت‪ ،‬وه‌ك شكستێكى ئايدۆلۆژيى‬ ‫ته‌واوه‌تى وه‌ربگرين‪‌ .‬‬ ‫تــێــگـه‌يــشــتــن و ه ـه‌ڵــێــنــجــانــتــان بۆ‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌كانى ساڵى داهاتوو و گه‌ڕانه‌وه‌ى‬ ‫نيكۆال ســاركــۆزى چيه‌؟ تــۆ كتێبه‌ك ‌ه‬ ‫پڕتوڕه‌ييه‌كه‌ى ساڵى ‪2007‬ت ته‌رخانكرد بۆ‬ ‫ئه‌و و ناوتنا «ماناى ساركۆزى»‪.‬‬ ‫‌باديۆ‪ :‬من ل ‌ه حوزه‌يرانى ‪1968‬ـــه‌و‌ه‬ ‫ده‌نــگــمــنـه‌داوه‌‪ ،‬ب ـه‌م ته‌مه‌نه‌شه‌و‌ه تــاز‌ه‬ ‫بڕواناكه‌م بيرى لێ بكه‌مه‌وه‌‪ ،‬شتێكى بێمانا‬ ‫و نابه‌‌جێيه‪ .‬ڕه‌ئدان و ڕاوێژى هه‌ڵبژاردن‪،‬‬ ‫ڕه‌ئدان و ڕاوێژ‌ه ل ‌ه هه‌ناوى نه‌زم ‌ه باوه‌كه‌دا‪.‬‬ ‫نێوانگريى جياوازيي ‌ه بچووكه‌كان له‌ناو‬ ‫يه‌ك شێوازى به‌ڕێوه‌بردنى كاروباره‌كاندا‪.‬‬ ‫چـه‌پــيــش ڕێـــك دواى ئـــه‌و سياسه‌ت ‌ه‬ ‫كه‌وتووه‌‪ ،‬ك ‌ه ڕاست پياده‌يده‌كات‪‌ .‬كاتێك‬ ‫هه‌ڵبژاردنێكى ڕاسته‌قين ‌ه له‌نێوان دوو ڕێگاى‬ ‫جياوازدا بوونى نيه‌‪ ،‬ئيتر ناتوانين قس ‌ه ل ‌ه‬ ‫ديموكراسى بكه‌ين‪ .‬ناوى ساراكۆزيت هێنا‪.‬‬ ‫ناچارين له‌باره‌ى يه‌كێك له‌و كه‌سانه‌و‌ه‬ ‫قسه‌بكه‌ين ك ‌ه حه‌ساسيه‌تم پێيان هه‌يه‌!‬ ‫ده‌بێت هۆيه‌كه‌ى ئه‌و‌ه بێت ك ‌ه هێشتاش‬ ‫شتێك ل ‌ه هه‌ستى نيشتمانپه‌روه‌رى له‬ ‫‌مندا ماوه‌ته‌وه‌‪ ،‬هه‌ستێك ك ‌ه ل ‌ه باوكمه‌و‌ه‬ ‫بۆم به‌جێماو‌ه كه ‌خۆيشى يه‌كێك بوو ل ‌ه‬ ‫ئه‌ندامانى بزووتنه‌وه‌ى به‌ره‌نگارى‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌هه‌رحاڵ ناتوانم به‌رگه‌ى ئه‌و‌ه بگرم وه‌ك‬ ‫مرۆڤێكى بێزراو له‌سه‌ر ده‌ســه‌اڵت بێت‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا‪ ،‬ڕاستييه‌كه‌ى ئه‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه‬ ‫سياسه‌تى ئۆالند جياوازييه‌كى ئه‌وتۆى‬ ‫له‌گه‌ڵ سياسه‌تى ساركۆزييدا نه‌بووه‌‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئۆالند هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى سه‌ركه‌وتن ‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵيه‌تييه‌كانى پێشووى خێراكردۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫ه ـه‌نــدێــك تيۆريستى وه‌ك ئه‌مانوێل‬ ‫ماكرۆن(وه‌زيرى دارايى)ى له‌بنده‌ستدايه كه‌‬ ‫ئه‌م كاران ‌ه به‌ناوى مۆدێرنيته‌و‌ه پاساوده‌دات‌‪.‬‬ ‫به‌بۆچوونى ئه‌و‪ ،‬مۆدێرينت ‌ه وات ‌ه گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ‬ ‫سه‌ده‌ى نۆزده‌يه‌م‪ ،‬گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ليبراڵيزم‪،‬‬ ‫واتـــ ‌ه بــۆ ئــايــدۆلــۆژيــا سرووشتييه‌كه‌ى‬ ‫سه‌رمايه‌دارى‪ ،‬ك ‌ه هيچ سۆزێكى بۆ ڕێسا‬ ‫و ته‌عليمات ‌ه كۆمه‌اڵيه‌تييه‌كانى وه‌ك مافى‬ ‫كار و خانه‌نشينييه‌كان نيه‌‪ .‬ئه‌مڕۆ ئه‌م‬ ‫ئايدۆلۆژياي ‌ه [ـى سه‌رمايه‌داريى ليبراڵ]‬ ‫ئازاديى ته‌واوى جووڵه‌و به‌مالوالدا ڕۆيشتنى‬ ‫هه‌يه‌‪ ،‬چونك ‌ه هيچ دوژمنێكى به‌هێز له‌سه‌ر‬ ‫ڕێگاكه‌ى خۆى به‌ديناكات‪ .‬پێشنيارى من‬ ‫ئه‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه په‌نا بۆ گريمانه‌ى تاك ‌ه دوژمن ‌ه‬ ‫ڕاسته‌قينه‌كه‌ى ببه‌ين‪ :‬وات ـ ‌ه كۆمۆنيزم‪.‬‬ ‫به‌هۆى ئه‌م ئومێده‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه ده‌توانين درێژ‌ه‬ ‫ب ‌ه كارى فه‌لسه‌فى بده‌ين‪ ،‬چونك ‌ه هه‌موومان‬ ‫ده‌زانين ئه‌فالتوون كێ بوو‪ ،‬ئه‌و پياوه‌ى كه‌‬ ‫‪ 2000‬ساڵ به‌ر ل ‌ه ئێستا ده‌ژيا‪ :‬به‌اڵم گومانى‬ ‫تيا ني ‌ه ك ‌ه كه‌س بيرى نامێنێت ساركۆزى‬ ‫كێ بوو‪‌.‬‬

‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬

‫‪1) http://www.magiran.com/‬‬ ‫‪npview.asp?ID=3428464‬‬ ‫‪2) http://www.versobooks.com/‬‬ ‫‪blogs/2826-corrupting-the-youth-a‬‬‫‪conversation-with-alain-badiou‬‬

‫ژمارە (‪ )324‬دوشەممە ‪201٦/12/26‬‬

‫‪4‬‬

‫داعش و سیاسه‌تی داعشگه‌ری‬ ‫سەرهەد فەتاح محەمەد‬ ‫هیچ دیارده‌و گۆڕانێكی سیاسی‬ ‫یــان كۆمه‌اڵیه‌تی و ئاینی ب ‌ه‬ ‫ده‌رنیی ‌ه له‌و ژینگه‌یه‌ی ك ‌ه مرۆڤ‬ ‫له‌ناویدا ده‌ژی و وشیار ده‌بێت‬ ‫تیایدا‪ ،‬ئ ـه‌و گۆڕانكاریانه‌ش‬ ‫ك ‌ه ڕوده‌ده‌ن نه‌بن ب ‌ه بابه‌تێك‬ ‫بۆ تێڕوانین‪ ،‬ل ‌ه خۆ و ئه‌وانی‬ ‫تر‪ ،‬ئه‌و مه‌عریف ‌ه و ئه‌زموون و‬ ‫دونیابینیه‌ش ك ‌ه هه‌مانه‌‪ ،‬دواجار‬ ‫ب ـ ‌ه شــێــوه‌ی تــاك یــان گــروپ‬ ‫گــوزارشــت له‌خۆیان ده‌كــه‌ن‪،‬‬ ‫ئاماده‌یی هزری توندوتیژی ل ‌ه‬ ‫چوار چێوه‌یه‌كی ڕێكخراو یان‬ ‫ناڕێكخراو ل ‌ه ناوماندا‪ ،‬پاش‬ ‫ده‌ركه‌وتنی داعش وه‌ك جێكه‌وتی‬ ‫ئه‌م هزر‌ه توندوتیژه‌‪ 0‬زانیبێتمان‬ ‫یان نا ده‌ركه‌وت ئه‌گه‌رێكی كراو‌ه‬ ‫بوو‌ه ب ‌ه ڕووی كۆمه‌ڵی ئێمه‌دا‪.‬‬ ‫ڕۆشـتنی گه‌نجانی ئێم ‌ه بۆ ناو‬ ‫داعش به‌و ڕێژه‌ی ‌ه ب ‌ه كردار‪ ،‬و‬ ‫مه‌یلی داعشبوون ب ‌ه ڕێژه‌یه‌كی‬ ‫زیاتر به‌(گفتار) ل ‌ه ناوماندا‪.‬‬ ‫سـه‌لمێنه‌ری هه‌ژارییه‌كی زۆر‬ ‫و بێوێنه‌ی مه‌عریفی و مرۆیی‬ ‫و تێنه‌گه‌یشنی ڕوونــــه‌ ل ‌ه‬ ‫ڕۆڵ و ئه‌ركی ئایین‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ناوه‌ند‌ه په‌روه‌رده‌ییه‌ حكومی و‬ ‫ئاینییه‌كان هه‌تا ئێستا ئێمه‌ی‬ ‫ل ‌ه سه‌ر ڕا ده‌هێنرێ‪ .‬ئه‌وه‌شی‬ ‫مــای ـه‌ی ســه‌ر ســووڕمــان بوو‬ ‫هه‌تا ئێستاش وه‌ك پێویست‪،‬‬ ‫داعــــش و داعــشــی ـه‌تــگ ـه‌ری‪،‬‬ ‫نه‌بووه‌ به‌ هۆیه‌ك‪ ،‬ب ‌ه بابه‌تێك‬ ‫بۆ تویژینه‌وه‌ی زانستی‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫ئاستی ئه‌كادیمیدا‪ ،‬یا هه‌ژانێك‬ ‫له‌ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تیماندا‪،‬و ل ‌ه‬ ‫س ـه‌ر بونیاده‌كانی پشته‌وه‌ی‬ ‫ئــه‌م گــروپ ـ ‌ه و نهێنییه‌كانی‬ ‫به‌رهه‌مهێنان و زه‌مینه‌سازی‬ ‫مرۆڤگه‌لێك زۆر بـ ‌ه ئاسانی‬ ‫و ب ‌ه شانازییه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه هه‌موو‬ ‫ئاست ‌ه زانستییه‌كان و چینه‌كانی‬ ‫كۆمه‌ڵ‪ ،‬وه‌ك شوناس هه‌ڵگریبن‪.‬‬ ‫هه‌تا دواین سنوور‪ ،‬ئاماده‌ی هه‌ر‬ ‫كرده‌یه‌كی به‌ربه‌ریه‌ت ئاسابن‪.‬‬ ‫چ خــه‌یــاڵ و چ پـــه‌روه‌رده‌یـــه‌كـــی‬ ‫شكستخواردوو له‌ چ بێئاگاییه‌كداین‪،‬‬ ‫مێرمنداڵێك هێشتا باڵغ نه‌بووه‌‪ ،‬خۆی‬ ‫نه‌ناسیووه‌ له‌ پێناو گه‌یشتن به‌ ڕه‌گه‌زی‬ ‫بــه‌رامــبــه‌ر (حــۆری=ســێــكــس) خــۆی‬ ‫بته‌قێنێته‌وه‌؟ یان هه‌ر به‌گشتی ئه‌و هه‌موو‬ ‫ڕق و توڕه‌ییه‌ی ئێمه‌ له‌یه‌كدی‪ ،‬له‌ ئاستی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسیی جوگرافییه‌ چۆن‬ ‫چێنراوه‌« له‌ هه‌موو ئاسته‌كاندا به‌ ڕوونی‬ ‫هه‌ستی پێده‌كرێ؟ یــان ڕاستییه‌كه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ بوونی داعش وه‌ك بیر‪ ،‬به‌م شێوه‌‬ ‫بوونێكی بێ پرسیار و حاشاهه‌ڵنه‌گربووه‌؟‬ ‫بوونی ئه‌م فكره‌‪ ،‬ئه‌م هه‌سته‌‪ ،‬ئه‌م جۆره‌‬ ‫له‌ تێڕوانین بۆ كۆمه‌ڵگه‌ و ژیان و قیامه‌ت‪.‬‬ ‫پێمان خــۆش بێت یــان نا ڕیشه‌یه‌كی‬ ‫قووڵی ل ‌ه ناوه‌ندی ڕاگه‌یاندن‪،‬وپه‌روه‌رده‌‪،‬و‬ ‫ئایین‪،‬و كه‌لتوور و خێزان و سیستمی‬ ‫شێوه‌ ژیانمان ‪،‬و مێژودایه‌‪ .‬به‌هێزی‬ ‫خۆشی له‌ الوازیی ئێمه‌ و نه‌فره‌تكردنی‬ ‫(ئێستا)یه‌كی بێزراوه‌وه‌« وه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫كه‌ (خۆمان) دروستمان كردوه‌‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫وه‌اڵمـــی ده‌رئه‌نجامه‌كانی بــده‌یــنـه‌وه‌‪،‬‬ ‫بیخه‌ینه‌ به‌ر ڕه‌خنه‌و شیكاریبكه‌ین‪ ،‬نه‌ك‬ ‫پشتگوێی بخه‌ین یان لێی ڕا بكه‌ین‪ .‬داعش‬ ‫ئێستا» ته‌نها «فكره‌یه‌كی جیهادی‪،‬و به‌‬ ‫سه‌ربازیكردنی كۆمه‌ڵگه‌‪ ،‬و دیاریكردنی‬ ‫شێوه‌یه‌كی تایبه‌ت و زۆر كۆنی ژیان‪،‬و‬ ‫ژیانێكی ته‌واو بێ پرسیار‪،‬و ڕه‌تكردنه‌وه‌ی‬ ‫هه‌موو جوانی و هه‌موو هونه‌ر‪،‬و سڕینه‌وه‌ی‬ ‫مێژووی شارستانییه‌ت و دابه‌زینی ژن هه‌تا‬ ‫ئاستی ئاژه‌ڵ نییه‌‪.‬‬ ‫له‌ چوارچێوه‌ی ده‌سه‌اڵتی خودی داعش‬ ‫و هاوشێوه‌كانی وه‌ك( بـه‌ره‌ی نوسره‪‌،‬‬

‫داعشبوون»‬ ‫تۆران و‬ ‫ڕقبوونێكی‬ ‫یه‌كجارییه‌ له‌ ژیان»‬ ‫ڕقبوونه‌ له‌ خۆ و‬ ‫پاشان ئه‌وانی تر‬ ‫تالیبان‪ ،‬بۆكۆ حه‌رام و قاعیده‌‪،).......‬‬ ‫به‌ڵكو داعـــش پ ـه‌رژیــنــكــردنــی خ ـه‌ون‬ ‫خه‌یاڵمانه‌‪ ،‬شورایه‌كه‌ به‌ ده‌وری هه‌ر‬ ‫مێژوویه‌ك به‌ چاوی ئه‌مڕۆ بیخوێنینه‌وه‌‪،‬‬ ‫بێده‌نگبوون والڵبوون و چاوپۆشینه‌‪ ،‬له‌‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬له‌ ئێستاش هه‌رچۆنێك بێت !‪،‬‬ ‫غه‌فه‌كردنی عه‌قڵ و لۆژیك و به‌ هیچ و‬ ‫بێنرخكرنی دونیای مۆدێرنه‌‪ .‬دونیای‬ ‫مۆدێرن وه‌ك ماف‪ ،‬وه‌ك سیستم‪ ،‬وه‌ك‬ ‫تێڕوانین بــۆ(ده‌ ســه‌اڵت)‪ .‬داعــش ئه‌و‬ ‫بازنه‌یه‌یه‌ كه‌ عه‌قلی دۆگما به‌رده‌وام تیایدا‬ ‫ده‌سوڕێته‌وه‌‪ ،‬و نابێت ئێمه‌ پرسیار له‌‬ ‫سه‌ر حه‌قیقه‌ته‌كانی بكه‌ین‪ .‬ئه‌و(داعش)‬ ‫مرۆڤێكه‌ ئێمه‌ دروستی ده‌كه‌ین‪ ،‬ئێمه‌‬ ‫فێری ده‌كه‌ین‪ ،‬ئه‌و كه‌ره‌سته‌یه‌كی خاوه‌‪،‬‬ ‫ئێمه‌ به‌ نه‌خۆشی ده‌یخه‌ینه‌ نێو كۆمه‌ڵگه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و فێرده‌كه‌ین مێژووییه‌كی برینداره‌‪،‬‬ ‫خه‌ونێكی به‌دینه‌هاتووی نــاو مێژووه‌‪،‬‬ ‫بیرێكی ژیاننه‌ویست و ئاراسته‌كراوه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫ئیتر نابێت (ئه‌و) بێت‪ ،‬وه‌ك تاك‪ ،‬خودبوون‬ ‫هیچ مانایه‌كی نییه‌‪ ،‬بۆ ئه‌و‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی له‌‬ ‫ئارامی و دڵنیایی و ئاسایشدا بژی‪ ،‬موفتی‬ ‫و ئاغای ده‌وێــت (هه‌ر به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی‬ ‫خاوه‌ن تواناكان به‌ سروشت خۆیان له‌‬ ‫یه‌ك دوورده‌گرن‪ ،‬بێ تواناكان ڕوو ده‌كه‌نه‌‬ ‫یه‌كتر) ( نیچه‌ سه‌رچاوه‌كانی ئه‌خالق‬ ‫ال‪ ،)179‬مرۆڤی داعشی هیچ پێویستی‬ ‫به‌ تایبه‌تمه‌ندی وئازادی وبیركردنه‌وه‌ و‬ ‫گه‌ڕان وپرسیار نییه‌‪ ،‬ملكه‌چبوون بۆ واقع‬ ‫ئه‌ركێكه‌ هه‌موو ده‌بێت پێڕه‌و و ستایشی‬ ‫بكه‌ین‪ ،‬نابێ ده‌ستكاری بكه‌ین‪ ،‬ئه‌و واقع‬ ‫دروستناكات‪ ،‬به‌ڵكو حه‌قیقه‌ت و واقعێكی‬ ‫مێژووی هه‌بووه‌ « پیاده‌ی ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬

‫ده‌بێت كۆمه‌ڵ و عه‌قڵ له‌ ئاستیدا‪ ،‬خۆی‬ ‫به‌ده‌سته‌وه‌ بدات‪ ،‬باوه‌ڕی به‌ گفتوگۆش‬ ‫نیه‌‪ ،‬زمانی ئـه‌و چـه‌ك و فتوایه‌‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێكیش نیه‌ نه‌یزانیت‪ ،‬گه‌ر شتێكیش‬ ‫نه‌زانێت بــۆی گرنگ نییه‌‪ ،‬به‌ كورتی‬ ‫عه‌قڵی داعشی ئه‌و سۆپه‌ر ماركێته‌یه‌‪،‬‬ ‫هه‌موو وه‌اڵمێكی تیادا ده‌ستده‌كه‌وێت‪ .‬ئه‌و‬ ‫ده‌بێت به‌ شێكی گرنگ بێت‪ ،‬له‌ كۆمه‌ڵ‪،‬و‬ ‫حیزب‪،‬و گروپ» گروپێك نا‪ ،‬له‌ ئێستادا‬ ‫به‌ ته‌نها‪ ،‬به‌ڵكو گروپێك ڕیشه‌یه‌كی له‌‬ ‫مێژووی دوور یان نزیكدایه‌(خه‌الفه‌ت‪-‬‬ ‫دیكاتۆریه‌ت)‪(.‬مێژوو سه‌رانسه‌ر فێرمان‬ ‫ده‌كــات ‪،‬له‌ ژێر هه‌ر ده‌سته‌گه‌رییه‌كدا‬ ‫ئــاره‌زووی ـه‌كــی تــاكــڕه‌وی شـــاراوه هە‌یه‌‬ ‫(نیچه‌‪-‬هه‌مان سه‌رچاوه‌والپه‌ره‌ی پێشوو)‪.‬‬ ‫داعــش ئامانجی خه‌ونێكی ئه‌به‌دی‬ ‫ده‌ســـه‌اڵتـــه‌‪ ،‬ئـــه‌و نــوێــن ـه‌ری شكستی‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكه‌ له‌ ڕابــــردوودا‪ ،‬شكستێك‬ ‫ده‌بێت ڕاستبكرێته‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌مه‌ش په‌نا‬ ‫بۆ هه‌موو كه‌ره‌سته‌كانی دونیای مۆدێرن‬ ‫ده‌بــات‪ ،‬هێنده‌ی ده‌ستی پێ ڕابگات‪،‬‬ ‫خۆی پڕ چه‌ك ده‌كــات‪ ،‬به‌ سڕینه‌وه‌ی‬ ‫به‌رامبه‌ر ده‌یـه‌وێــت به‌رگیری له‌ خۆی‬ ‫بــكــات‪ .‬لـه‌ الیـه‌كــی تریشه‌وه‌ بـه‌ نــاوی‬ ‫دونیایه‌كی تــر یــان (ئــایــنــده‌وه‌) كه‌( ڕه‌نــگــدان ـه‌وه‌ی خواستی كــۆمـه‌ڵ بێت‪ ،‬نــاوه‌ ده‌مامكه‌‪ ،‬پێشتر وه‌ك ئه‌خالقی‬ ‫هه‌رگیز نایه‌ت)‪ ،‬مافی نه‌بوونی ژیان له‌ الوازی و شكستی ئیداری و یاسایی و سیاسی‪،‬و ئیداری‪،‬و حیزبی‪ ،‬وپه‌روه‌رده‌یی‬ ‫وانی تر وه‌رده‌گرێته‌وه‌‪ .‬هزری داعشگه‌ری سیستمه‌كه‌ ده‌بینینه‌وه‌‪ ،‬سیستمێك كه‌ ه ـه‌بــوون‪ .‬ه ـه‌روه‌هــا وه‌ك بیركردنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ناتوانێت به‌ بێ دوژمنێكی وه‌همی بژی‪ ،‬خێڵ و نه‌وت و پیرۆزی مێژوو پێكه‌وه‌‪ ،‬و مێژوخوازی‪ ،‬ژیانی په‌ڕگیرانه‌ له‌ ناو‬ ‫ناتوانێت به‌ بێ قوربانی بژی‪ ،‬به‌ ڕوونی و بێده‌نگییه‌كی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی دونیای مۆدێرنمادا» نامۆ نییه‌‪ ،‬زۆربه‌ی‬ ‫ده‌یه‌وێت ئێستامان داگیربكات‪ .‬دیاره‌ ئه‌به‌دی « شورایه‌تی‪ .‬بۆیه‌ ده‌سه‌اڵته‌كان ده‌وڵه‌ته‌كانی ناوچه‌كه‌ به‌هاوشێوه‌ی یاسا‬ ‫بەیان و مژده‌كانیشی ڕوون و ئاشكران‪ ،‬له‌م ناوچانه‌دا به‌رهه‌مهاتوون « النی كه‌م نه‌نوسراوه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانیان‪ ،‬دروستكار‬ ‫بۆ ده‌ستكه‌وتنی سه‌رچاوه‌كانی‪ ،‬زۆر له‌م سه‌د ساڵه‌ی دوایــدا به‌ شێوه‌یه‌كی و زه‌مینه‌ی ئه‌ندێشه‌ی داعشگه‌ری بوون‪،‬‬ ‫پێویستمان به‌ ماندوبون نییه‌‪ ،‬له‌ هه‌مان دیاریكراو یه‌كئاراست ‌ه سیاسه‌ت و بینین چ وه‌ك تاك چ وه‌ك گــروپ‪ .‬داعشیش‬ ‫كاتیشدا (ســــه‌رۆك)و شێخ و موفتی و باوه‌ڕ و ئازادی و دونیا و مێژومان به‌ دواهه‌مین مۆدیلی ئه‌وبه‌ربه‌ریه‌ته‌ نابێت له‌‬ ‫كه‌منین‪ ،‬له‌ ڕێی هۆیه‌كانی گه‌یاندنه‌وه‌ ئاره‌زووی خۆی بۆ شرۆڤه‌ده‌كات‪ ،‬له‌ پێناو سایه‌ی ئه‌م سیستمی په‌روه‌رده‌دا ده‌یبینین‪،‬‬ ‫كه‌ ڕاگه‌یاندن ب ـه‌زۆر شێوه‌ له‌ خزمه‌ت‬ ‫فتوای نوێ بۆ ته‌ڵقینكردن و كوشتنی شاردنه‌وه‌ی ڕووی ڕاسته‌قینه‌ی خۆیدا‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌ سایه‌ی ئه‌م سیاسه‌ته‌وه‌یه‌‪ ،‬ئه‌مڕۆ په‌خشكردن ونمایشكردنیدایه‌‪ .‬وتاری زاڵی‬ ‫ئـه‌نــدامــانــی كۆمه‌ڵگه‌ ل ـه‌ یــه‌ك بكه‌ن‬ ‫وبگه‌یه‌نن‪ .‬مرۆڤێك ب ـه‌م شێوه‌ ژیــان ده‌بینین ئه‌ندامبوونی هاونیشتمانیان لەناو مێژووی و نه‌بوونی بیركردنه‌وه‌ی ڕه‌خنەیی‬ ‫ڕه‌تبكاته‌وه‌‪ ،‬به‌س نییه‌ ته‌نها ئایین به‌ هه‌ر گروپێكی توندئاژوو‪ ،‬و چه‌كدار‪ ،‬و و ئه‌و كه‌لتووره‌ی تا ئێستا مایه‌ی شانازی‬ ‫س ـه‌ر چــاوه‌كــانــی(داعــش)بــوون بزانین‪ ،‬پیرۆز و خۆ به‌پیرۆززان و مـــژده‌به‌خش‪ ،‬زۆربه‌مانه‌‪ ،‬هانده‌رو به‌رهه‌مهێنه‌ری ئه‌م‬ ‫ده‌توانین بڵێن ئایین كۆكه‌ره‌وه‌ی غه‌ریزه‌ی لـه‌ ئـه‌نــدامــبــوون لـه‌ ه ـه‌ر ڕێكخراوێكی غـه‌ریــزه‌ كپكراوه‌یە‪ ،‬غـه‌ریــزه‌یـه‌ك هه‌ر‬ ‫ئه‌و مرۆڤه‌ ترساو و مه‌رگدۆسته‌یه‌ كه‌ مه‌ده‌نی و سه‌ربه‌خۆ و مرۆڤدۆست‪ ،‬زیاتر جارێك له‌ ژێر ناوێكدا سه‌ر ده‌رده‌هێنێت‪،‬‬ ‫سیستمی داعشگه‌ری به‌رهه‌می ده‌هێنێت‪ ،‬و ئاسانتره‌‪ ،‬نه‌ك ته‌نها زیاتره‌‪ ،‬به‌ڵكو پێناسی خــۆی ده‌كــــات‪ ،‬غـه‌ریــزه‌یـه‌ك‬ ‫خودی داعش ده‌ركه‌وته‌یه‌‪،‬لق و توێژێكه‌« ئه‌م ڕێكخراوانه‌ هه‌میشه‌ له‌ په‌راوێزی وه‌ك كه‌ره‌سته‌ی خاو» ئاماده‌ی بوون‬ ‫شه‌پۆلێكی زریانێكه‌‪ ،‬له‌ سیستمه‌كه‌ی‪ .‬ئه‌و كار وكاره‌ساتانه‌دا بوون كه‌ مرۆڤی به‌(بۆمب) ودڕنده‌ییه‌كه‌ هه‌ر گروپێكی‬ ‫دیاره‌ ئه‌گه‌ر باوه‌ڕمان به‌ نه‌ سڕینه‌وه‌و سادیستخوازی ناو سیستم به‌ شێوه‌و ڕێی داعشگه‌ر‪ ،‬ده‌توانن به‌كاریبهێنن‪.‬‬ ‫هیچ به‌رنامه‌یه‌كی هه‌ستپێكراو ئه‌مڕۆ‬ ‫له‌ ناونه‌بردن و برسینه‌كردنی نه‌یارو جیاواز تیا ده‌ركه‌وتوون‪ ،‬كۆمه‌ڵگایه‌كی‬ ‫لێكنه‌چووه‌كانمان هه‌بێت‪ ،‬ئه‌و مێژوه‌شمان مه‌ده‌نی « بونیادی ڕێكخراوی مه‌ده‌نییه‌‪ ،‬له‌ دونیای ئێمه‌دا نیی ‌ه ڕێگربێت له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫له‌ بیرنه‌چێت لـه‌م ناوچه‌یه‌دا تا كۆتا هه‌ر له‌ به‌ر ئه‌وه‌ش ‌ه كه‌ الی ئێمه‌ بوونی ئه‌م عه‌قڵییه‌ته‌دا خۆ به‌رپرسیار بزانێت‪.‬‬ ‫سنوور‪ ،‬هێز و وزه‌ی كۆمه‌ڵگا به‌خراپترین نییه‌‪ .‬داعش ته‌نها ناوێكه‌ بۆ گرتنه‌ خۆی چ له‌ سه‌ر ئاستی حكومی و چ له‌ سه‌ر‬ ‫شێوه‌ له‌ پێناو مانه‌وه‌دا به‌كارهێنراوه‌‪ .‬هه‌ستێك یان هه‌ڵوێستێك‪ ،‬له‌به‌رامبه‌ر ئاستی فكری و ئاینی‪ ،‬ئه‌و هه‌ڵوێست‬ ‫لێره‌دا به‌ تــه‌واوی هه‌ست به‌ نه‌بوونی ب ـه‌خــۆ‪ ،‬ڕاڤ ـه‌ی ـه‌ك ـه‌ بــۆ بـــوون و ژیــان‪ ،‬و ڕه‌خنانه‌ی كه‌ گیراونەتەبه‌ر یان ئه‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكی ته‌ندروست ده‌كـه‌یــن‪ ،‬كه‌ باوه‌ڕێكی ساده‌ و ڕواڵه‌تییه‌ له‌دین‪ ،‬ئه‌م وه‌اڵمــان ـه‌ی له‌ به‌رامبه‌ر داعشگه‌ری و‬

‫چ ل ‌ه سه‌ر ئاستی حكومی و چ‬ ‫ل ‌ه سه‌ر ئاستی فكری و ئاینی‪ ،‬ئه‌و‬ ‫هه‌ڵوێست و ڕە‌خنانه‌ی كه‌ گیراونەتەبه‌ر‬ ‫یان ئه‌و وه‌اڵمانه‌ی له‌ به‌رامبه‌ر داعشگه‌ری‬ ‫و ئه‌خالقی داعشی خراونه‌ته‌ڕو‪ ،‬كه‌م و‬ ‫شه‌رمن و الوازبون‪ ،‬هه‌رگیز وه‌ك پێویست‬ ‫ئاماده‌یی ته‌واومان له‌ به‌رامبه‌ر هزری‬ ‫داعشگه‌ری نه‌بووه‌‬

‫ئه‌خالقی داعــشــی خــراونــه‌تــه‌ڕو‪ ،‬كه‌م‬ ‫و شـه‌رمــن و الوازبــــون‪ ،‬هه‌رگیز وه‌ك‬ ‫پێویست ئاماده‌یی ته‌واومان له‌ به‌رامبه‌ر‬ ‫هزری داعشگه‌ری نه‌بووه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر داعش‬ ‫ده‌سپێشخه‌ری پـه‌المــاری تیرۆرستی و‬ ‫داگیركاری بێت‪ ،‬ئه‌وا له‌ به‌رامبه‌ردا ئه‌ركی‬ ‫گه‌وره‌ی ئێمه‌ ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی كرداری و‬ ‫هزری‪ ،‬پێویستییه‌كی به‌رده‌وام وحه‌تمییه‌‪،‬‬ ‫ده‌بێت ئه‌نجامی بده‌ین‪ .‬به‌گرتنی ئه‌ندام‬ ‫و پوچه‌ڵكردنه‌وه‌ی(بۆمب)هه‌رگیز جه‌نگی‬ ‫داعشگه‌ری كۆتایی نایه‌ت‪ ،‬ده‌بێت پێش‬ ‫ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا بارگاوی بكرێت‪ ،‬ده‌بێت‬ ‫ڕێی لێبگرین‪ .‬بۆ ئه‌مه‌ش پێویستمان به‌‬ ‫ستراتیژێكی ڕوونه‌ « چ له‌ ئاستی تاك‪-‬دا‬ ‫بێ یان كۆمه‌ڵ‪ ،‬ڕێز بۆ مرۆڤ بگه‌ڕێنێته‌وه‌‪،‬‬ ‫كه‌ به‌هیچ نرخێك ئینسانیبوون و (ئێستا)‬ ‫مــان ن ـه‌فــرۆشــیــن‪ .‬ده‌بـــێ ژیاندۆستی‬ ‫‪،‬كه‌رامه‌ت ‪ ،‬ماف‪ ،‬ئازادی‪ ،‬و مه‌ده‌نییه‌ت‪،‬‬ ‫له‌ بـه‌ر چاوبگرێ‪،‬و به‌ مرۆڤی ئێمه‌ی‬ ‫پێئاشنابكرێته‌وه‌‪ .‬داعش له‌ ناو ئێمه‌دا نییه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ ئێمه‌ین له‌ ناو داعشگه‌ریداین‪ .‬وه‌ك‬ ‫بیركردنه‌وه‌ و دونیابینی‪ ،‬گه‌مارۆدراوین‬ ‫وه‌ك جوگرافیا‪ ،‬ئه‌گه‌ر كارێك نه‌كه‌ین‬ ‫هێنده‌ی مه‌ترسی سیاسه‌تی داعشگه‌ری‬ ‫مـه‌زن بێت‪ ،‬ئـه‌وا باجه‌كه‌ی ده‌ده‌یــن له‌‬ ‫ڕووی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی‬ ‫بێده‌نگ و داخراو ستایشكار‪ ،‬و له‌ ڕووی‬ ‫سه‌ربازییه‌وه‌ قوربانییه‌كی بـــه‌رده‌وام‪،‬‬ ‫و له‌ بــری بیركردنه‌وه‌ له‌ بونیادنانی‬ ‫ئاینده‌مان‪ ،‬بــه‌دوای عه‌قڵییه‌تی داعش‬ ‫وداعشگه‌رییه‌وه‌ ده‌بین و كاره‌ساته‌كانی‬ ‫ده‌ژمێرین‪ .‬سیاسه‌تی داعشگه‌ری به‌ پله‌ی‬ ‫یه‌كه‌م نه‌فره‌ته‌ له‌ ژیــان‪ ،‬ژیانێك‪ ،‬تاك‬ ‫خودبوونی خۆی بپارێزێت‪ .‬له‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫هه‌ر هێزێكی ده‌ره‌كــی و سیستمی زاڵی‬ ‫داعشگه‌ر دیــاری بكات‪ ،‬ژیان به‌ مانای‬ ‫كاركردن بۆ به‌ ده‌ستهێنانی زۆررترین‬ ‫مــاف‪،‬و ئــازادی‪ ،‬و ئ ــاره‌زوو‪ ،‬خواست‪،‬و‬ ‫گــۆڕان‪ .‬ژیانێك چاالكیمان په‌كنه‌خات‪.‬‬ ‫بــۆیـه‌ داع ــش ســڕیــن ـه‌وه‌ی ه ـه‌مــوو ئه‌م‬ ‫ئه‌گه‌رانه‌ و كاركردن ‌ه له‌ سه‌ر بێنرخكردنی‪،‬‬ ‫بوونی خۆی له‌ سه‌ر بونیادناوه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫سڕینه‌وه‌ی به‌رامبه‌ره‌‪ ،‬یان بوونه‌ مرۆڤی‬ ‫پله‌ سێ و چــواره‌‪ ،‬بێ ڕێزییه‌ به‌ تاكی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ‪ ،‬و پیرۆزییه‌كی لـه‌و نه‌چوو‬ ‫ئیتر ئایینی بێ‪ ،‬یان حزبی و كه‌سی‪.‬‬ ‫(داعشگه‌ری) كۆنترۆڵی كۆی سیستمه‌كه‌‬ ‫پێكده‌هێنێت‪ .‬له‌ ژێر ناوی ژیانی باشتر و‬ ‫دینداری ڕاسته‌قینه‌‪ ،‬ئیستامان لێده‌كات به‌‬ ‫دۆزه‌خ‪ .‬له‌ ژێر ناوی سه‌ركه‌وتن وئاینده‌ی‬ ‫گه‌ش‪ ،‬هه‌موومان ده‌بێت ئاماده‌بین ببین‬ ‫به‌ قوربانی‪ .‬به‌ ناوی حه‌قیقه‌ت و مێژوو‬ ‫خــوداوه‌‪ ،‬بیركردنه‌وه‌مان قفڵده‌كات‪ .‬به‌‬ ‫ناوی حه‌رام وداهێنانكارییه‌وه‌‪ ،‬شرۆڤه‌ی‬ ‫ده‌ق و لــه‌ ڕه‌خــنــه‌ لــه‌ واقــعــمــان لێ‬ ‫قه‌ده‌غه‌ده‌كات‪ .‬بۆیه‌ داعشبون له‌ دۆخ و‬ ‫جوگرافیایه‌كی وا به‌رین‪ ،‬به‌اڵم له‌ یه‌كچوو‬ ‫كه‌ داعشگه‌ری تیای بااڵده‌سته‌‪ ،‬ئێمه‌ش‬ ‫به‌شێكین لێی‪ ،‬نابێ ڕامان بچڵه‌كێنێت‪،‬‬ ‫تووشی واقوڕمانمان بكات‪ ،‬یان ته‌نانه‌ت‬ ‫پرسیار له‌ سه‌ر به‌ربه‌ریترین شێوازه‌كانی‬ ‫ئه‌شكه‌نجه‌و له‌ ناوبردن بكه‌ین‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ ده‌بێ بڵێین‪ :‬له‌ غیابی‬ ‫سیستم و پـــه‌روه‌رده‌ و بیركردنه‌وه‌ی‬ ‫ڕه‌خنه‌یی ته‌ندروست و پرسیارنه‌كردن‪،‬‬ ‫له‌سه‌ر حه‌قیقه‌ت و ڕێژه‌یی حه‌قیقه‌ت‬ ‫و»حه‌قیقه‌تی ده‌ســـه‌اڵت‪ .‬هـه‌روه‌هــا به‌‬ ‫ئاوڕدانه‌وه‌ له‌ مێژوی دوور و نزیك بۆمان‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬ساتێكی هێنده‌ ڕوناكی تیادا‬ ‫نییه‌ بیكه‌ین به‌ ڕه‌مز‪ ،‬یان سه‌رده‌مێكی‬ ‫زێڕین بۆی بگه‌ڕێینه‌وه‌‪ ،‬هه‌تا له‌ پێناو‬ ‫گه‌ڕانەوە‌یدا ده‌ست نه‌برێت بۆ كه‌رامه‌تی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬مافی ژیان و ئازادی نه‌سه‌نرێته‌وه‌‬ ‫له‌ كه‌س له‌ ژێر هیچ ناو ناونیشانێكدا‪.‬‬ ‫بــۆیـه‌ داعـــش ن ـه‌بــوون ل ـه‌ ژینگه‌یه‌كی‬ ‫داعشگه‌ردا‪ ،‬نه‌بوون به‌ به‌شێك له‌ له‌‬ ‫سیستمه‌كه‌ی» كـه‌ تــا دوایـــن سنوور‬ ‫ئیراده‌ی مرۆڤـ بچوكده‌كاته‌وه‌‪ ،‬زیره‌كی و‬ ‫وشییاریه‌كی بێوێنه‌ی ده‌وێت‪ .‬به‌ مانایه‌كی‬ ‫تر داعــشــبــوون» تــۆران و ڕقبوونێكی‬ ‫یه‌كجارییه‌ له‌ ژیان» ڕقبوونه‌ له‌ خۆ و‬ ‫پاشان ئه‌وانی تر‪.‬‬