594

‫«‬

‫دیالۆگ لەبارەی‬ ‫مانیفێستی فیمێنیستی رۆشنگەری‬

‫‪6‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )594‬دو شةممة ‪2017/1/16‬‬

‫سەرەڕای كۆبونەوەی لوتكەش‬ ‫ئیسالمییەكان نەیانتوانیوە هاوپەیمانێتییەك پێكبهێنن‬

‫مەروان گەاڵڵی‪ ،‬سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ‪ :‬هیوادارم الیەنێكی ئیسالمی نیازی كاتكوشتنی نەبێت‬ ‫ئەبوبەكر عەلی‪ :‬پرۆژەی الیەنە ئیسالمییەكان زیاتر لە ساڵێكی پێویستە‬ ‫الیەنــە ئیســامییەكان ماوەیەكــی زۆرە لەهەوڵــی یەكگرتــن‌و‬ ‫ئەنجامدانی كاری هاوبەشدان‪ ،‬تەنانەت ‪ 16‬رۆژ لەمەوپێش كۆبونەوەی‬ ‫لوتكەشــیان ئەنجامدا بۆ ئەو مەبەســتە‪ ،‬بەاڵم تائێستا نەیانتوانیوە‬ ‫هاوپەیمانێتییەك پێكبهێنن‌و‪ ،‬تەنها بڕیاری دروستكردنی دەستەیەك‬ ‫دراوە‪ ،‬كــە لــەو ماوەیەدا تەنها یەك كۆبونــەوەی ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسالمیش نیگەرانیی خۆی‬ ‫لەدرێژەكێشــانی كۆبونــەوەكان دەربــڕی‌و وتی "ئەگەر‬

‫‪4‬‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫كۆبونــەوە لەدوای كۆبونەوە ئەنجامبدرێت زیانــی لەقازانج زیاترە"‪.‬‬ ‫سیاســەتكارێكی ئیســامیش پێیوایە‪ ،‬ئەم پرۆســەیە كاتی دەوێت‌و‬ ‫بەالنی كەمەوە ساڵێكی پێویستە‪.‬‬ ‫لەوبارەیــەوە‪ ،‬مــەروان گەاڵڵی‪ ،‬ســەرۆكی فراكســیۆنی كۆمەڵی‬ ‫ئیســامی لە پارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬تائێستا‬ ‫لەدانیشتنی لوتكەدا بەمەبدەئی رێكنەكەوتون لەسەر ئەوەی هەر سێ‬ ‫الیەنە ئیسالمییەكە ببنە یەك الیەنی سیاسی‌و یەك سەركردایەتییان‬ ‫هەبێت‌و لەژێر یەك دروشمدا كۆببنەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬دواكەوتنی پڕۆسەی یەكگرتنەوەی الیەنە ئیسالمییەكانیشی‬

‫گەڕانــدەوە بــۆ نیەتی الیەنە ئیســامییەكان‪ ،‬كە دەبێت هەر ســێ‬ ‫الیەنــە ئیســامییەكە مەبەســتیان یەكگرتــن‌و پێشخســتنی كاری‬ ‫ئیســامی بێت‪ ،‬ئومێدیشــی خواســت یەكێك لەو الیەنە سیاسییانە‬ ‫مەبەستی لەوە نەبێت سیاسەت لەگەڵ یەكتر بكەن‪ ،‬چونكە ئەمە بێ‬ ‫ئومێدیی موســوڵمانان دەبێت «نیگەرانیشــم لەو هەمو دانیشتنانەو‬ ‫ئەگەر دانیشتن لەسەر دانیشتن بكرێت‌و هەنگاوێكی كرداری بەدوادا‬ ‫نەیەت‪ ،‬زیانی زیاتر دەبێت لە قازانج»‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫وتەبێژی سەرکردایەتیی پارتی‪ ،‬بۆ (چاودێر)‪:‬‬

‫«‬

‫دانوستانمان لەگەڵ یەكێتی‬ ‫زۆرباش چوەتەپێشەوە‬

‫‪ 10‬رۆژ لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬

‫؟‬

‫ە دەئایاریا‬ ‫بۆت مهەیەەم‬ ‫دزیکوژە‬ ‫لە بۆرخیس بکەیت‬ ‫شەڕی نێوان ئەلفێک و‬ ‫ئەلفێکی قەڵەو‬

‫یۆرگین تۆدنهۆفەر‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬رزگار فایەق‬

‫ئـــــــــاین‬ ‫وەك كااڵیەك‬ ‫لەملمالنێی سیاسیدا‬

‫دوابــەدوای كۆبونەوەكــەی هەفتــەی‬ ‫رابــردوی هــەردو مەكتەبــی سیاســیی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی‪ ،‬رێڕەویی گفتوگۆی نێوان‬ ‫الیەنە سیاسییەكان‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشــەكان‌و ئاســاییكردنەوەی دۆخــە‬ ‫چەقبەســتوەكەی هەرێمی كوردســتان‪،‬‬ ‫چۆتــە قۆناغێكــی تــرەوەو بڕیاریشــە‬ ‫هەفتــەی ئاینــدە جارێكی تــر یەكێتی‌و‬ ‫پارتی كۆببنەوە‪ .‬الیخۆشیەوە‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫پارتی‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬دانوستانی ئێمەو‬ ‫یەكێتــی هەنگاوی زۆر چوەتەپێشــەوە‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكــی گۆڕانیــش‪ ،‬پارتــی‬ ‫بــەوە تۆمەتبــار دەكات‪ ،‬كــە "كات‬ ‫دەكوژێــت"‌و نایــەوێ دۆخەكە ئاســایی‬ ‫بێتــەوە‪ .‬هــاوكات چاودێرانی سیاســی‬ ‫پێیانوایــە‪ ،‬كــە دەستپێشــخەرییەكەی‬ ‫بارزانــی هەنگاوی باشــی بڕیــوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشــتا لەنیوەی رێدایە‪ ،‬پێویستی بەوە‬ ‫هەیە رێكکەوتنێكی گشــتگیری لێ بێتە‬ ‫كایەوە‪.‬‬

‫«‬

‫ناوجەرگەی داعش‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬

‫لەوبارەیــەوە‪ ،‬عەتا شــێخ حەســەن‪،‬‬ ‫وتەبێــژی ئەنجومەنــی ســەركردایەتیی‬ ‫پارتــی لــە ســلێمانی‌و هەڵەبجــە‪ ،‬بــە‬ ‫«چاودێــر»ی راگەیانــد‪ ،‬لەئێســتادا‪،‬‬ ‫لەگــەڵ یەكێتــی گفتوگــۆكان زۆر‬ ‫چۆنەتەپێشەوە‪ ،‬هەردوال تێگەیشتنێكی‬ ‫باشــیان بــۆ بەڕێوەبردنــی ئاینــدەی‬ ‫هەرێــم‌و دۆزینــەوەی ســتراتیژی ئایندە‬ ‫لەچۆنێتیــی مامەڵەكــردن لەگــەڵ‬ ‫كێشــە هەڵواســراوەكانی وەك بەغدادو‬ ‫پەیوەندییەكانمــان لەگــەڵ دەرەوەی‬ ‫هەرێم‌و چارەســەركردنی قەیرانی دارایی‬ ‫هەرێــم هەیــە‪ ،‬بەتایبەتی ئــەو دو هێزە‬ ‫كــە دو هێزی مەیدانی‌و خاوەن قەوارەی‬ ‫مێژویــی‌و سیاســی و ســەربازین‪ ،‬بۆیە‬ ‫پڕۆژەكــە لەگــەڵ یەكێتــی زۆر باشــە‪،‬‬ ‫الیەنەكانــی تریــش گفتوگۆیــان لەگەڵ‬ ‫دەكرێــت بــۆ دروســتكردنی هاوبەشــی‬ ‫راســتەقینە لەئاینــدەی هەرێمــی‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )594‬دوشةممة ‪2017/1/16‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئەفسەرێكی سوپای توركیا‪ ،‬چەند نهێنییەك لەبارەی‬ ‫پەیوەندیی داعش‌و ئەردۆگان ئاشكرادەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫یەكێــك لــە ئەفســەرەكانی‬ ‫ســوپای توركیــا كەفەرمانــی‬ ‫دەســتگیركردنی هەبوو لەالیەن‬ ‫حكومەتەكــەی ئەردۆگانــەوە‪،‬‬ ‫بەرلــەوەی دەســتگیر بكرێــت‬ ‫توانیوێتــی رابــكات‌و پــاش‬ ‫راكردنیشــی چەندیــن دەنگــی‬ ‫تۆماركراو و دەستنووسی رەجەب‬ ‫تەییب ئەردۆگانی باڵوكردۆتەوە‪،‬‬ ‫كــە بــە ئاشــكرا ئــەردۆگان‬ ‫دەڵێــت‬ ‫تۆمەتبــاردەكات‌و‬ ‫«ئــەردۆگان سەرپەرشــتیاری‬ ‫فكری داعش‌و پاڵپشــتی دارایی‬ ‫رێكخراوی تێرۆریستی داعش‪-‬ە»‬ ‫فەرماندەی پێشــووی زۆنــی دیاربەكر‪،‬‬ ‫عەقیدی ســەربازی (ئەحمەد قەهوەچی)‪،‬‬ ‫دەشڵێت بەرلەدەستپێكی جەنگی ناوخۆیی‬ ‫ســوریا‌و عیراق‪ ،‬شــەڕكەرو چەكدارەكانی‬ ‫داعــش بەشــێوەیەكی نهێنــی لەبنكــە‬ ‫ســەربازییەكانی توركیــا لەنزیــك هەردوو‬ ‫سنووری عیراق‪-‬سوریا راهێنانیان پێكراوەو‬ ‫شەخســی ئەردۆگانیــش چەندجارێــك‬ ‫ســەردانی ئەو بنكە سەربازیانەی كردووەو‬ ‫چاودێری كردوون‪.‬‬ ‫قەهوەچــی ئــەوەش ئاشــكرادەكات كە‬ ‫چەكدارانــی داعش لەســەر دەســتی چەند‬ ‫راهێنەرێكــی ئەمەریكــی راهێنــان پێكراوە‬

‫كە ئەو راهێنەرانە ســەر بەكۆمپانیای بالك‬ ‫ۆتەر‪-‬ن‪ ،‬گرێبەستی ئەم راهێنانەش لەالیەن‬ ‫سعودییەوە واژۆو سپۆنسەر كراوە‪..‬‬ ‫قەهوەچــی دەشــڵێت‪ :‬هەریــەك لــە‬ ‫ســعودییەو توركیــا رێككەوتــوون لەســەر‬ ‫هاوردەكردنــی چەكــدارە توندڕەوەكانــی‬

‫جیهــان بەگشــتی‌و ئەو واڵتانەی ئیســامن‬ ‫بەتایبەتــی‪ ..‬وەك چیــن‌و تاجیكســتان‌و‬ ‫چیچــان‌و داغســتان‌و هەتــا هێنانــی‬ ‫چەكدارانــی واڵتانەی رۆژهەاڵتی ئاســیاش‬ ‫لە فلیپین‌و تایالند‌و ئەندۆنیســیا‌و سیرانكاو‬ ‫بەنگالدش‌و كشــمیرو‪ ...‬پاشــان موسڵمانە‬

‫حەنەفییەكانــی لیبیــا‌و صۆمــاڵ‌و ئەوانەی‬ ‫واڵتــە عەرەبییەكانیــش‪ ..‬هەمــوو ئەمانــە‬ ‫رێكەوتنكراوە لەســەری بەخاكــی توركیادا‬ ‫بەرەو سوریاو عیراق هاودرە بكرێت‪..‬‬ ‫تێچوونــی هاوردەكــردن‌و بەكرێگرتــن‌و‬ ‫راهێنــان‌و پڕچەككردنیــان بەچەكــی‬

‫پارەداركردنیــان‬ ‫و‬ ‫پێشــكەوتوو‬ ‫لەالیــەن ســعودییەوە تەرخانكــراوەو‬ ‫فرۆشــتنی نەوتەكــەی داعــش‌و ‌و چــەك‬ ‫گەیشتنەدەستیشــیان لەالیــەن كوڕەكانــی‬ ‫رەجەب تەییب ئەردۆگانەوە سەرپەرشــتی‬ ‫كراوە‪.‬‬

‫ویكلیكس‪-‬یــش‬ ‫پێگــەی‬ ‫وەك‬ ‫دەڵێــت ئەحمــەد قەهوەچــی ئــەرۆدگان‬ ‫تۆمەتباردەكات بەوەی ئەبوبەكر بەغدادی‬ ‫لەیەكێــك لــە گرتوخانــە ئەمەریكییەكان‬ ‫رزگار دەكات‌و دەیهێنێتــە توركیــا‌و‬ ‫رێوشــوێنی پێكهێنانــی ئــەو رێكخــراوەی‬ ‫لەگەڵــدا تاووتــوێ دەكات‪ ...‬هەڵبەتــە‬ ‫هەمــوو ئەمانە بەهــاوكاری عیزەت دووری‬ ‫جێگری سەدام حسێن‪-‬ی لەسێدارەدراو‪.‬‬ ‫قەهوەچــی دەشــڵێت‪ :‬ئــەردۆگان‬ ‫رابەری فیكریی داعشــەو بڕیاریش لەســەر‬ ‫ئەوەدرابــوو كــە ئەگەر داعش لــە عیراق‌و‬ ‫ســوریا ســەربكەوێت‪ ،‬ئــەوا دەوڵەتێكــی‬ ‫یەكگرتوو لەناوچەكەدا دروست بكەن لەژێر‬ ‫ئااڵی توركیادا‪..‬‬ ‫وەك میدیــاو ســەرچاوەكانی توركیاش‬ ‫باســی دەكەن‪ ،‬ئەو ئەفسەرە پایە بڵندە‪،‬‬ ‫ســەدان بەڵگەو دۆكیۆمێنتــاری‌و دەنگی‌و‬ ‫نامەو نوسراوی نهێنی حكومەتی توركیای‬ ‫لەگــەڵ خــۆی هێناوەتــە دەرەوە‪ ،‬كــە‬ ‫ئێســتا لەژێر چاودێری دەزگای هەواڵگری‬ ‫توركیادایە‪..‬‬ ‫پرســیارەكە لێــرەدا ئەوەیــە‪ ..‬لێدوانە‬ ‫توندو زبرەكانی ئەمدواییەی ئەنجێال مێركڵ‬ ‫دژی توركیــا‪ ،‬بــەر لەچەنــد رۆژێــك پێش‬ ‫ئێســتا‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ زانینی ئەو بەڵگەو‬ ‫دۆكیۆمێنتارانەی ئەو ئەفسەرە خستوێتییە‬ ‫بەردەســت دەزگای هەوڵگــری ئەڵمانیــا‌و‬ ‫ئاشكرای كردوون؟!‬

‫لەوسەری مانشێتەكەوە‬ ‫(یەكێتی‌و قەیرانەكان‌و گوزەرانی كەسوكاری شەهیدان)‬ ‫بەكێشــە سیاســیەكانی هەرێــم‌و كــۆی‬ ‫هەڵــە‌و شاشــییەكانی رابــردوەوە هەیــە‬ ‫كە حزبــەكان‪ ،‬بەتایبــەت پارتی‌و یەكێتی‬ ‫بەبــێ بەرنامە حكومەتیــان بەڕێوەبردوە‌و‬ ‫رێگەیان بەدەیــان گەندەڵی‌و بەهەداردانی‬ ‫سامانی گشتی داوە‌و گوزەرانی كەسوكاری‬ ‫شــەهیدانیش سەد لەســەد پەیوەندی بەو‬ ‫ژوان ئەحمەد‬ ‫دۆخەوە هەیە كە خوڵقاوە‪.‬‬ ‫واتــە‪ ،‬لەهــەردو گرفتەكــەدا‪ ،‬یەكێتــی‬ ‫لەژمــارە ‪ 591‬ی رۆژنامــەی چاودێردا‪ ،‬بەپێــی خۆی بەرپرســیارێتی لەهەڵەكان‌و‬ ‫بەڕێــز مــەال بەختیــار‪ ،‬وتارێكــی وردی پاشــانیش بەرپرســیارێتی لەهەوڵــدان بۆ‬ ‫باڵوكــردەوە بەناونیشــانی (گوزەرانــی چارەسەری ئەو كێشانە دەكەوێتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫كەســوكاری شــەهیدان‌و قەیرانی ئابوری‌و ئەگەرچی بەڕێز مەال بەختیار زۆر شرۆڤەی‬ ‫یەكێتــی)‪ ،‬كــە بەگشــتی باســی لەســێ‌ بــۆ ئــەو دو فاكتە كردوە‪ ،‬لەپێش كێشــە‬ ‫كێشــەی ســەرەكی كردوە كــە كاریگەری رۆڵــی یەكێتیــش باســی كــردوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لەســەر دۆخــی هەرێــم‌و وێنــەی هەرێــم پێموایە‪ ،‬پێویســتە باســی جدی لەســەر‬ ‫لەبەرچاوی جیهاندا هەیە‪.‬‬ ‫چارەســەركردنی ریشــەیی كێشــەكانی‬ ‫تەنیــا‬ ‫هەڵقــواڵوی‬ ‫قەیرانــی دارایــی‬ ‫یەكێتــی بێــت‪ ،‬چونكــە یەكێتــی وەك‬ ‫كابینەیەك نییە‪ ،‬ئەوەی دوێنێ‌ كابینەكانی حزبێكی بەرپرس سەیر دەكرێت‪ ،‬بێسەری‬ ‫پێشو كردویانە‪ ،‬ئەمڕۆ جامەكەی لەسەری یەكێتی‌و ئەدای خراپی سەركردایەتی‌و ئەو‬ ‫كابینەكەی ئێســتادا دەشــكێنرێت‪ ،‬بەاڵم لیبراڵیەتەی كە باڵی كێشاوە بۆ بەرەاڵیی‬ ‫بەدرێژایــی ماوەی دوای راپەڕین‪ ،‬یەكێتی‌و لەنــاو ریزەكانــی یەكێتیــدا‪ ،‬فەزایەكــی‬ ‫پارتــی پێكهێنــەری ســەرەكی حكومــەت خولقانــدوە‪ ،‬كــە هەمــو پڕوپاگەندەیەك‪،‬‬ ‫بون‪ ،‬سەرۆك‌و جێگر‌و زۆرینەی وەزیرەكان قســە‌و قســەڵۆك‪ ،‬پۆســتی فەیســبوك‪،‬‬ ‫لەالیــەن ئــەو دو هێــزەوە رەوانــەی نــاو بونەتــە راســتی الی خەڵك‪ ،‬چارەســەری‬ ‫حكومەت كراون‌و بەشێك لەكابینەی ئێستا ئەو كێشــانەش كاریگەری گەورەی لەسەر‬ ‫بەتایبەت سەرۆكی حكومەتەكە‪ ،‬لەچەندین رۆڵی یەكێتی لەچارەسەركردنی كێشەكانی‬ ‫كابینەی تردا بەرپرسیارێتی هەبوە‪ ،‬كەواتە حوكمڕانی لەهەرێمی كوردستاندا دەبێت‪..‬‬ ‫بەرپرســیارێتی گشــت كەموكوڕییــەكان‬ ‫ئێســتا بەشــی زۆری رەخنــە‪ ،‬گلەیــی‬ ‫هاوبەشــە لەنێــوان پارتــی‌و یەكێتــی‌و كەسوكاری شەهید‪ ،‬پێشمەرگە دێرینەكان‪،‬‬ ‫پاشــانیش حزبەكانــی تــردا بەگــەورە‌و كادرانــی یەكێتــی‪ ،‬دەنگــدەران‌و خەڵكی‬ ‫بەبچوكەوە‪ ،‬كە ئێستا بەموزایەدە‌و قسەی ئاسایی لەیەكێتییە‪ ،‬بەاڵم بۆچی یەكێتی؟‬ ‫میدیا‌و سۆشیال میدیا‌و خزانە ناو ناڕەزایی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬حزبێكە رۆچۆتە ناو ئەندێشە‌و‬ ‫خەڵكــەوە دەیەوێــت خــۆی لەژێــر باری مێژوی خەڵك‪ ،‬لەدامەزراندنیدا سەرمەشق‌و‬ ‫بەرپرسیارێتی دەربهێنێت‪.‬‬ ‫سەركێشــی كــردوە بــۆ گۆڕینــی تــەرزی‬ ‫قەیرانــی دارایی‪ ،‬بەشــێكیان بابەتییە‌و حزبایەتــی‪ ،‬لەرزگاربونیشــدا قوربانی زۆر‬ ‫پەیوەنــدی بەدابەزینــی نرخــی نــەوت‌و داوە بۆ پتەوكردنی پایەكانی دیموكراسی‌و‬ ‫كێشەكانی هەرێم‌و بەغداو شەڕی داعشەوە حوكمڕانی‪ ،‬لەسەر ئاستی نەتەوەییش كەم‬ ‫هەیــە‪ ،‬بــەاڵم بەشێكیشــی پەیوەنــدی نیــن ئــەو قوربانیانەی داویەتــی‌و دەیدات‬

‫لەپێناو پارچەكانی دیكە‪ ،‬بۆیە ئێســتاش‬ ‫دۆخەكــە لەبارترە بۆئەوەی تیایدا گەشــە‬ ‫بــكات‌و بەرەوپێــش بچێــت‪ ،‬بــەاڵم ئــەم‬ ‫یەكێتییەی ئێستا؟‬ ‫بێگومان نەخێــر‪ ،‬خەڵك‌و یەكێتییەكان‬ ‫خەمخــۆر‌و پەرۆشــن بــۆ یەكێتیــەك كــە‬ ‫لەئاســتی ئەركــە مێژویەكانــی قۆناغــی‬ ‫گوزەری دیموكراسیدا بێت‌و ئۆرگان‌و ژیانی‬ ‫حزبــی تۆكمە‌و رێكخــراو بێــت‌و كەمترین‬ ‫كەلێن لەریزەكانیدا هەبێت‪ .‬یەكێتیەك كە‬ ‫دۆخی كوردســتان وەك خۆی وەربگرێت‌و‬ ‫سیاســەتێكی هاوســەنگ‌و دروست پەیڕەو‬ ‫بكات بۆ چارەســەری كێشــەكانی خەڵك‌و‬ ‫تەواوكردنی ئەركەكانی رزگاری نیشتمانی‌و‬ ‫دروســتكردنی سیســتمێكی ســێكیوالر‌و‬ ‫مەدەنی‌و هاوچەرخ‌و چەسپاندنی عەدالەتی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی كــە كــۆی ئەمانە بەشــێكن‬ ‫لەپڕۆگرامــی حزبەكە‪ ،‬ئەمانەش بەحزبێك‬ ‫ناكرێت كە ئەمە دۆخی بێت‪:‬‬ ‫ـ دیســپلین‌و رەوشــتی شۆڕشــگێڕی‌و‬ ‫خەبــات پێشــێلكراوە‌و بەرژەوەنــدی‬ ‫تایبەتخراوەتە پێش بەرژەوەندی یەكێتی‌و‬ ‫تەنانەت خەڵكیشەوە‪.‬‬ ‫ـ ملمالنــێ‌ هێنــدە لەســەر دەســت‬ ‫بەســەراگرتنی یەكێتییــە هێنــدە لەســەر‬ ‫باشكردنی ئەدای سیاسی یەكێتی نییە‪.‬‬ ‫ـ مەركەزییەت لەناو حزبدا نەماوە‪.‬‬ ‫ـ داهاتــی یەكێتی لەنێوان دابەشــكاری‬ ‫بەرپرســان‌و پڕوپاگەنــدەی ملشــكێنی‬ ‫یەكتردا ون‌و بێسەر‌و شوێنە‪.‬‬ ‫ـ تەشەنەســەندنی دیــاردە دزێوەكانــی‬ ‫وەك باڵباڵێن‌و بەرەاڵیی‌و شكاندنی ئێسك‌و‬ ‫شكۆی یەكتر‪.‬‬ ‫ـ دەركەوتنــی دەیــان دەســتەباز‌و‬ ‫لەخــۆڕازی كە دەیانەوێــت بەدەرپەراندنی‬ ‫ئەم یــان بەگەورەكردنی ئــەو‪ ،‬دەتوانرێت‬ ‫كێشەكان چارەسەر بكرێت‪.‬‬ ‫ـ نەبونی مەرجەعیەتێكی یەكالكراوە بۆ‬ ‫سەركردایەتی یەكێتی‪.‬‬

‫ســەرەڕای ئەوانە‌و دەیان كێشەی تریش‬ ‫لەنــاو ســەركردایەتی‌و ئــۆرگان‌و كادرانی‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬بەاڵم تا ئێســتا یەكێتی بەهۆی‬ ‫كەسوكاری شەهید‌و تێكۆشەرە دێرینەكانی‪،‬‬ ‫بەهۆی پێشمەرگە ئازا‌و دلێرەكانی‪ ،‬بەهۆی‬ ‫كادرانــی دڵســۆز‌و لەخۆبــوردو‪ ،‬هەروەها‬ ‫دەنگــدەرە بەئەمەكەكانــی‪ ،‬ســەنگێكی‬ ‫گەورەی هەیە لەناو كوردســتان‌و هاوكێشە‬ ‫سیاســییەكانی عێــراق‌و ناوچەكــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگــەر بــۆ قۆناغی داهاتو كە كوردســتان‬ ‫دەكەوێتــە بــەردەم چەندیــن گۆڕانــكاری‬ ‫سیاســی گــەورە‌و پیالنگێــڕی دەوڵەتان‪،‬‬ ‫ئەگەر یەكێتــی بەبەرنامەیەكی هەمەالیەنە‬ ‫نەچێتە بەردەم ئــەو گۆڕانكاریانە‪ ،‬گومان‬ ‫نییە لەوەی كە بەرداشــی گۆڕانكاریەكان‪،‬‬ ‫بەتــەواوی یەكێتــی دەهاڕێــت‌و ئەگــەر‬ ‫لــەوەش رزگار بێــت ئــەوا قورســایی رق‌و‬ ‫كینــەی ناو ریزەكانی خــۆی‌و پڕوپاگەندە‌و‬ ‫قســەڵۆكەكانی ناو شــەقام نایبوێرێت‌و بۆ‬ ‫هەڵبژاردنــی ئایندەش ئەگــەر دە هێندەی‬ ‫پێشو هیممەت بكرێ‪ ،‬ئەوا دۆخی نالەباری‬ ‫لەئێستا باشتر نابێت‪.‬‬ ‫دەبێــت یەكێتی لەهەردو بــاری حزبی‌و‬ ‫حكومــی‪ ،‬ئــەرك‌و بەرپرســیارێتی خــۆی‬ ‫رابپەڕێنێــت‪ ،‬لەالیــەك بەبەرنامەیەكــی‬ ‫گشــتگیر پــرۆژەی هەبێت بۆ چارەســەری‬ ‫كێشەكانی حكومەت‌و باشــتركردنی ژیانی‬ ‫خەڵــك‪ ،‬لەالیەكــی دیكــەش پــەل بهاوێ‬ ‫بۆ چارەســەركردنی كێشــە ناوخۆییەكانی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫وتارەكــەی بەڕێــز مەال بەختیار‪ ،‬ســێ‌‬ ‫رێگــە چارەی بۆ چارەســەری كێشــەكانی‬ ‫حزب پێشنیاز كردوە‪ ،‬كە ئەوانیش‪:‬‬ ‫دیالۆگــی هەڤااڵنــە‪ ،‬رێكەوتــن لەســەر‬ ‫راپرســییەكی ناوخــۆی حزبــی‪ ،‬بەســتنی‬ ‫پلینیۆم‪ ،‬گشت رێگە چارەكان هی ئەوەن كە‬ ‫بەشێك لەكێشەكان چارەسەر بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كێ دەسپێشــخەر دەبێت بۆ سەرخســتنی‬ ‫یەكێك لەو رێگەچارانەی لەبەردەســتدایە‪،‬‬

‫لەكاتێكــدا گشــت ســەركردەكانی یەكێتی‬ ‫دابەش بون‌و خەریكە كێشــەكان بەتەواوی‬ ‫لەگرێژنــە دەردەچــن‌و بەرەاڵیــی‌و بــێ‬ ‫دیسپلینی دەبێتە سیمای دیاری ئەم حزبە‪.‬‬ ‫خــۆ ئەگــەر كێشــەكان وەك ئێســتا‬ ‫بمێننــەوە‪ ،‬ناكرێت چارەنوســی ئەم حزبە‬ ‫بخرێتە بەردەم قەدەری بەرژەوەندییەكانی‬ ‫بــاڵ‌و تەكەتول‪ ،‬لەم دۆخــەدا خودی مەال‬ ‫بەختیــار‌و هەڤااڵنی لەدەســتەی كارگێڕی‬ ‫ئەركییــان دەكەوێتــە سەرشــان‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫نوسیویەتی بەس نییە بۆئەوەی كێشەكان‬ ‫چارەسەر ببن‪ ،‬لەكاتێكدا پەیڕەوی ناوخۆی‬ ‫حزب دەســەاڵتی داوەتێ بۆ لێپرســینەوە‌و‬ ‫لێپێچینەوە‌و سزا‌و پاداشت‪.‬‬ ‫ئەركی بنچینەیی سەركردایەتی یەكێتی‪،‬‬ ‫بەتایبــەت مەال بەختیار كە لەســایەی ئەو‬ ‫دۆخە تەندروســتیەی جەنابــی مام جەالل‬ ‫ســكرتێری گشــتیدا‪ ،‬پۆســتەكەی لەروی‬ ‫جێبەجێكاریــەوە بااڵترین پۆســتە‪ ،‬دەبێت‬ ‫لەئاســتی بەرپرســیارێتیدا بــن‌و ئەوەی تا‬ ‫ئێستا نەیانكردوە یان نەیكردوە‪ ،‬پێویستە‬ ‫هەنگاوی بۆ بنێت‪.‬‬ ‫پێویســتە بۆ قۆناغی داهاتو لێپرسراوی‬ ‫دەســتەی كارگێــڕی‌و هەڤااڵنــی كارگێــڕ‪،‬‬ ‫بەپێــی پەیــڕەوی ناوخــۆ داوای ســزادانی‬ ‫هەمــو ئەوانــە بخەنــە بەردەمــی مەكتەبی‬ ‫سیاســی‌و كۆمیتــەی ســەركردایەتی كــە‬ ‫زیــان بەڕیزەكانــی یەكێتی‌و نــاو‌و مێژووی‬ ‫یەكێتــی دەگەیەنن‪ ،‬یان دەیانەوێ كێشــە‬ ‫لەناو ریزەكانیدا دروســتبكەن‪ ،‬لەپاڵیشیدا‬ ‫چاودێری تەواوی نوێنەرانی یەكێتی بكرێت‬ ‫لەنــاو حكومەتی هەرێم‌و ئیدارەی خۆجێیی‬ ‫شــارەكاندا بەپێی كەمتەرخەمی‌و دڵسۆزی‬ ‫سزا‪ ،‬یان پاداشتیان بۆ دیاری بكات‪.‬‬ ‫كێشــەیەكی دیكــە كــە غیابــی فكــرە‬ ‫لەنــاو یەكێتیــدا پێویســتە چــارە بكرێت‌و‬ ‫ســەرلەنوێ پەیمانگای پێگەیاندنی كادران‬ ‫بخرێتــەوە گەڕ‌و هــەر كادرێكی یەكێتی لەو‬ ‫پەیمانگایــەدا خــول نەبینێــت بــۆی نەبێ‬

‫لەســەر ئاســتی حزبــی پلــە‌و پایــەی پێ‬ ‫بدرێــت بەمەش یەكێتی دەبێتــەوە خاوەن‬ ‫سەدان‌و هەزاران كادری دڵسۆز‌و بەمەعریفە‬ ‫كــە دەتوانن لەدۆخــی جیاوازیدا كاریگەری‬ ‫لەسەر رای گشتی دروست بكەن‪.‬‬ ‫ئەركێكــی دیكــە‪ ،‬رێكخســتنەوەی‬ ‫ئۆرگانەكانــی یەكێتییــە بەتایبــەت‬ ‫رێكخســتن‌و راگەیانــدن‌و دارایــی‪ ،‬كــە‬ ‫پێویســتە پێداچونەوەیەكــی ریشــەیی‬ ‫بــۆ بكرێــت تا داهاتــی یەكێتی شــەفاف‌و‬ ‫ســەنگەری راگەیاندنی یەكێتــی پتەوبێت‪،‬‬ ‫رێكخســتنەكانی یەكێتی بەگوڕتــر بكرێن‪،‬‬ ‫لەنزیكەی دە ســاڵی رابردودا مەكتەبەكانی‬ ‫راگەیانــدن‌و دارایــی‌و ئیــدارەی گشــتی‌و‬ ‫رێكخســتن كەمتریــن گۆڕانكاریــی تیــادا‬ ‫كــراوە‌و ئەمــەش كاریگــەری زۆری هەبوە‬ ‫لەســەر ناكارایــی ئــەدای ئــەو ئۆرگانانە‌و‬ ‫لەگەڵیشــیدا بۆشــایی گــەورەی دروســت‬ ‫كــردوە بــۆ هەڵتۆقینی چەندیــن دیاردەی‬ ‫دزێو تیایاندا جگە لەدوركەوتنەوەی سەدان‬ ‫كادری دڵسۆز‪.‬‬ ‫ئێســتا چارەنوســی یەكێتــی‪ ،‬خەمــی‬ ‫خانەوادەی شەهیدان‪ ،‬ماندوبونی تێكۆشەرە‬ ‫دێرینــەكان ئۆباڵێكی گەورەیە لەئەســتۆی‬ ‫هەڤااڵنی سەركردایەتی‪ ،‬ئەگەر بەو رێگایانە‬ ‫چارەســەری كێشــەكان كرا ئــەوا هەموان‬ ‫لەپشــتیانین‌و كاری بۆ دەكەین‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫بەبنبەســت گەیشتن‪ ،‬ئەوا دەبێت ئەو رێگە‬ ‫ئاڵتەرناتیڤانەی تر بگیرێنەبەر‪ ،‬تا ریزەكانی‬ ‫یەكێتی پەرت تر نەبێت‌و ئامادەبێت بۆ هەر‬ ‫ئەگەرێكی چاوەڕوان نەكراو‪ .‬لەم كاتەشــدا‬ ‫تەواوی مانشــێتەكەی بەڕێــز مەال بەختیار‬ ‫بەئــاوەژو كێشــەكان بــەرەو چارەســەر‬ ‫دەبــات‪ ،‬چارەســەری كێشــەكانی یەكێتی‬ ‫دەبێتە هەوێنی چارەســەری كێشەكانی ناو‬ ‫حكومەتی هەرێم‌و پاشــانیش باشــتركردنی‬ ‫گوزەرانی تەواوی هاواڵتیــان بەخانەوادەی‬ ‫سەربەرزی شەهیدانیشەوە‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )594‬دو شةممة ‪2017/1/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫سەرەڕای كۆبونەوەی لوتكەش‬

‫ئیسالمییەكان نەیانتوانیوە هاوپەیمانی پێكبهێنن‬ ‫مەروان گەاڵڵی‪ :‬ئەگەر كۆبونەوەكان درێژەبكێشن زیانی زۆرترە لە قازانج‬ ‫ئەبوبەكر کاروانی‪ :‬پرۆژەی الیەنە ئیسالمییەكان زیاتر لە ساڵێكی پێویستە‬ ‫كاتكوشنت‌و هەنگاوی بێكردار‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫الیەنە ئیســامییەكان ماوەیەكی‬ ‫زۆرە لەهەوڵــی یەكگرتــن‌و‬ ‫ئەنجامدانــی كاری هاوبەشــدان‪،‬‬ ‫تەنانــەت ‪ 16‬رۆژ لەمەوپێــش‬ ‫لوتكەشــیان‬ ‫كۆبونــەوەی‬ ‫ئەنجامــدا بــۆ ئــەو مەبەســتە‪،‬‬ ‫بــەاڵم تائێســتا نەیانتوانیــوە‬ ‫پێكبهێنــن‪‌،‬و‬ ‫هاوپەیمانــی‬ ‫تەنهــا بڕیــاری دروســتكردنی‬ ‫دەســتەیەك درا‪ ،‬كــە لــەو‬ ‫ماوەیــەدا تەنها یەك كۆبونەوەی‬ ‫ئەنجــدام داوەو كارنامەیەكــی‬ ‫ئامادەكــردوەو پالنیــان وایــە‪،‬‬ ‫لەكۆبونــەوەی ئاینــدەدا بڕیاری‬ ‫كۆتایــی لەبــارەوە بدرێــت‪.‬‬ ‫ســەرۆكی فراكســیۆنی كۆمەڵی‬ ‫ئیســامیش نیگەرانــی خــۆی‬ ‫لەدرێژەكێشــانی كۆبونــەوەكان‬ ‫دەربــڕی‌و وتــی «ئەگــەر‬ ‫كۆبونــەوە لــەدوای كۆبونــەوە‬ ‫ئەنجامبدرێــت زیانــی لەقازانــج‬ ‫سیاســەتكارێكی‬ ‫زیاتــرە»‪.‬‬ ‫ئیســامیش پێیوایــە‪ ،‬ئــەم‬ ‫پرۆســەیە كاتی دەوێــت‌و ئەگەر‬ ‫ئیسالمییەكان ســەركەوتونەبون‬ ‫لەو گۆڕانكارییە‪ ،‬ئەوە ئاســاییە‬ ‫خەڵــك بیــر لەدروســتكردنی‬ ‫حزبێكــی دیكە بكاتــەوە‪ ،‬وەك‬ ‫ێ حزبە‪.‬‬ ‫بەدیلی ئەم س ‌‬

‫لوتكە تەنها دەستەی لێبەرهەم هات‬

‫كۆتارۆژی ساڵی رابردو (‪ ،)12-31‬یەكەم‬ ‫كۆبونەوەی لوتكەی الیەنە ئیســامییەكان‬ ‫ئەنجامــدرا‌و تێیدا بڕیاردرا دەســتەی بااڵی‬ ‫كاری هاوبــەش پێكبهێنرێــت‪ ،‬ئەندامێكــی‬ ‫ئەو دەســتەیەش‪ ،‬بە(چاودێر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫تاكو ئێســتا ئەو دەســتەیە كۆبونەوەیەكی‬ ‫بەبەشــداری ســێ سەركردە ئیســامییەكە‬ ‫ئەنجامــداوە‪ ،‬كــە تێیــدا بڕیــاردراوە‬ ‫كارنامەیەك بۆ دەســتەی بااڵ دابنرێت‪ ،‬كە‬ ‫كارەكانــی لەئاینــدەدا چ دەبێــت‪ ،‬هاوكات‬ ‫هەنگاوەكانی ئەم دەســتەیە هێواش دەبن‌و‬ ‫ئــەو میكانزمانــەی دەیگرێتەبــەر بەڕاوێــژ‬ ‫دەبێــت لەگــەڵ الیەنــە ئیســامییەكان‪،‬‬ ‫هەروەها بڕیار وایە لەئایندەدا كۆنفڕانسێك‬ ‫ببەســترێت بەئامادەبونــی رێكخراوەكانــی‬

‫كۆمەڵــی مەدەنــی‌و ئــەو كەســایەتییانەی بەكات‌و رێوشــوێنی گونجــاو دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رۆڵیــان هەبــوە لــە بنیادنانی ئــەو رابونە ئەوەی گرنگە ئێســتا نییەتێكی باش هەیە‬ ‫ئیســامییەی لەهەرێمی كوردستان بونیان بۆ ئەو هەنگاوانە‪.‬‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫حزبی بەدیل‬ ‫لەوەشــكرد‪،‬‬ ‫باســی‬ ‫وەرتــێ‪،‬‬ ‫عەبدوڵــا‬ ‫سیاســەتكارێكی ئیســامییش‪ ،‬بــە‬ ‫لەكۆبونــەوەی ئاینــدە بڕیــاری كۆتایــی (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬ئەگەر ئەم پڕۆســەیە‬ ‫لەســەر ئەو كارنامەیە دەدرێت‌و پێدەچێت بەشــێوەیەكی بــاش بچێتەســەر‪ ،‬دەبێتــە‬ ‫وتەبێژێكیش بۆ ئەو دەستەیە دابنرێت‪.‬‬ ‫زەمینەسازكەر‪ ،‬بۆ ئەوەی لەداهاتودا الیەنە‬ ‫پێویســتی‬ ‫وتیشــی «ئــەو هەنگاوانــە‬ ‫ئیســامییەكان بچنــە قۆناغێكــی نوێــوە‌و‬ ‫هەیــە‪،‬‬ ‫لەســەرخۆ‬ ‫بەهەنــگاوی هێمــن‌و‬ ‫ئــەو نوێبونەوەیــەی پێویســتە لەشــێوازی‬ ‫بێت‬ ‫پڕۆژەیەك‬ ‫‌و‬ ‫ن‬ ‫بكەی‬ ‫نامانەوێت پەلەپەل‬ ‫ئیشكردنی ئیسالمییەكان بێتەدی‪.‬‬ ‫بــۆ كاتبەڕێكردن‪ ،‬بەڵكــو ئەمە پڕۆژەیەكی‬ ‫ئەبوبەكر كاروانی‪ ،‬لەبــارەی ئەنجامدانی‬ ‫ستراتیژییە‪ ،‬كە پێویستی بە زەمینەسازی‌و كۆمەڵێك كۆبونەوە لەسەر یەكگرتنی الیەنە‬ ‫لێكتێگەیشــتنی بــاش‌و گونجاوتــر دەكات‪ ،‬ئیســامییەكان ئاماژەی بەوەدا‪ ،‬جارێ یەك‬ ‫چونكە سێ حزبی جیاواز‪ ،‬كە ناو و دروشم‌و كۆبونەوە ئەنجامدراوەو كاتكوشتنیش نییە‪،‬‬ ‫كار‌و كادری جیاوازیــان هەیــە‪ ،‬پێویســتی بەڵكو ئەم پڕۆسەیە كاتی دەوێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬

‫زەمینەســازی بكەن‪ ،‬تا كارێكی هاوبەشــی‬ ‫گرنــگ‌و نــوێ‌و یەكالكەرەوە لەكوردســتان‬ ‫دێننــەدی‪ ،‬ســاڵێك بۆ دو ســاڵی دەوێت‪،‬‬ ‫بۆیە جارێ زوە دادوەری بكەن كە تائێســتا‬ ‫چییان پێ كراوە یان چییان پێنەكراوە‪.‬‬ ‫وتیشــی «پێشــبینی ناكــەم لــەم‬ ‫نزیكانــەدا حزبێكــی دیكــەی ئیســامی‬ ‫دروســتبكرێت‪ ،‬چونكــە تەوژمی ئیســامی‬ ‫بەحزبــی‌و ناحزبییــەوە گــرەو لەســەر‬ ‫ئەوەدەكەن‪ ،‬كە هەمو حزبە ئیســامییەكان‬ ‫نوێكردنــەوە لــەكاری حزبــی ئیســامی‬ ‫بهێننەدی‪ ،‬بەدەرلەوە ئەگەر ئیســامیەكان‬ ‫ســەركەوتونەبون لــەو گۆڕانكارییانە ئەوە‬ ‫ئاساییە خەڵك بیر لەدروستكردنی حزبێكی‬ ‫دیكــە بكاتەوە‪ ،‬وەك بەدیلــی ئەمانەی كە‬ ‫هەن»‪.‬‬

‫هاوكات سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی‬ ‫ئیســامی كوردســتان‪ ،‬بە(چاودێر)ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬تائێستا لەدانیشتنی لوتكەدا‬ ‫بەمەبدەئی رێكنەكەوتون لەسەر ئەوەی‬ ‫هەر سێ الیەنە ئیسالمییەكە ببنە یەك‬ ‫الیەنی سیاســی‌و یەك سەركردایەتییان‬ ‫هەبێت‌و لەژێر یەك دروشمدا كۆببنەوە‪.‬‬ ‫مــەروان گەاڵڵــی‪ ،‬دواكەوتنــی‬ ‫پڕۆســەی یەكگرتنــەوەی الیەنــە‬ ‫ئیسالمییەكانیشی گەڕاندەوە بۆ نیەتی‬ ‫الیەنە ئیســامییەكان‪ ،‬كە دەبێت هەر‬ ‫ســێ الیەنە ئیســامییەكە مەبەستیان‬ ‫یەكگرتن‌و پێشخســتنی كاری ئیسالمی‬ ‫بێــت‪ ،‬وتیشــی «ئومێــدەوارم یەكێك‬ ‫لەو الیەنە سیاســییانە مەبەستی لەوە‬ ‫نەبێت سیاســەت لەگــەڵ یەكتر بكەن‪،‬‬ ‫چونكە ئەمە بێ ئومێدی موســوڵمانان‬ ‫دەبێــت‪ ،‬نیگەرانیشــم لــەو هەمــو‬ ‫دانیشــتنانەو ئەگەر دانیشــتن لەســەر‬ ‫دانیشــتن بكرێــت‌و هەنگاوێكی كرداری‬ ‫بــەدوادا نەیەت‪ ،‬زیامی زیاتر دەبێت لە‬ ‫قازانج»‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬دەشــڵێت «هیواخــوازم‬ ‫الیەنێكــی سیاســی نەیەوێــت كات‬ ‫بكوژێــت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر درێژەبكێشــێت‬ ‫زیاتــر گومانی ئەوە زیاتــر دەبێت‪ ،‬كە‬ ‫مەبەســت كاتكوشتن و ســەرقاڵكردنی‬ ‫یەكتــر بێت‪ ،‬ئەگەریش چاودێری الیەنە‬ ‫ئیسالمییەكان‌و سەركردەكانیان بكەن‪،‬‬ ‫بەڕاشــكاوانە دەردەكەوێــت كامیــان‬ ‫هەوڵی كاتكوشتن دەدەن‪ ،‬چونكە دەبو‬ ‫دانیشتنی لوتكە بۆ ڕاگەیاننی یەكگرتن‬ ‫بێت‌و لیژنــە بۆ ئامــادەكاری یەكگرتن‬ ‫پێكبهاتایە»‪.‬‬

‫دەستپێشخەرییەكەی بارزانی لە نیوەی رێگادایە‬ ‫وتەبێژی پارتی‪ :‬دانوستامنان لەگەڵ یەكێتی زۆر چوەتەپێشەوە‬ ‫گۆڕان‪ :‬پارتی كات دەكوژێت‌و نایەوێت دۆخەكە ئاسایی بێتەوە‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوابــەدوای كۆبونەوەكــەی هەفتــەی‬ ‫رابردوی هەردو مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‌و‬ ‫پارتــی‪ ،‬رێڕەویــی گفتوگۆی نێــوان الیەنە‬ ‫سیاسییەكان‪ ،‬بۆ چارەسەركردنی كێشەكان‌و‬ ‫ئاســاییكردنەوەی دۆخە چەقبەســتوەكەی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬چۆتــە قۆناغێكــی‬ ‫ترەوەو بڕیاریشــە هەفتەی ئایندە جارێكی‬ ‫تر یەكێتی‌و پارتی كۆببنەوە‪ .‬الیخۆشــیەوە‬ ‫وتەبێژی پارتی‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬دانوستانی‬ ‫ئێمەو یەكێتی هەنگاوی زۆر چوەتەپێشەوە‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكــی گۆڕانیــش‪ ،‬پارتــی بــەوە‬ ‫تۆمەتبــار دەكات‪ ،‬كــە "كات دەكوژێــت"‌و‬ ‫نایــەوێ دۆخەكە ئاســایی بێتەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫چاودێرانــی سیاســی پێیانوایــە‪ ،‬كــە‬ ‫دەستپێشــخەریەكەی بارزانــی هەنــگاوی‬ ‫باشی بڕیوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا لەنیوەی رێدایە‪،‬‬ ‫پێویستی بەوە هەیە رێكەوتنێكی گشتگیری‬ ‫لێەوە بێتە كایەوە‪.‬‬

‫پارتی پرۆژەیەكی سەربەخۆی نییە‬

‫وتەبێــژی ئەنجومەنــی ســەركردایەتیی‬ ‫(ســلێمانی – هەڵەبجــە)ی پارتــی‬ ‫دیموكراتــی كوردســتان‪ ،‬بە(چاودێــر)‬ ‫ی راگەیانــد‪ ،‬وەك پارتــی زیاد لەجارێك‬ ‫تەئكیدمــان لەوەكردۆتــەوە‪ ،‬كــە پارتی‬ ‫پڕۆژەیەكــی ســەربەخۆی نییــە‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫پڕۆژەی پارتی تەنیا ئەو پڕۆژەیە دەبێت‪،‬‬ ‫كــە لەئەنجامی گفتوگۆی نێــوان پارتی‌و‬ ‫الیەنە سیاسییەكان بەرهەمی دەبێت‪.‬‬ ‫عەتــا شــێخ حەســەن‪ ،‬وتیشــی "ئەو‬ ‫پڕۆژەیــە‪ ،‬پڕۆژەیەك دەبێــت بەرەنجامی‬ ‫ئیرادەی كۆی الیەنە سیاسییەكان دەبێت‪،‬‬ ‫بەمەبەســتی دروســتكردنی هاوبەشــیی‬ ‫راســتەقینە لەوێناكردنــی حكومەتــی‬ ‫ئاینــدەدا بــۆ بەڕێوەبردنــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان بەشــێوەیەكی گشتگیر‪ ،‬بۆیە‬ ‫تا ئێســتا پڕۆژەیەكــی تەنیای نییەو هەر‬ ‫هێزێكــی سیاســیش ئەگــەر پڕۆژەیەكی‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەوا پڕۆژەی ئاشتەواییە كە ئەوە‬

‫هەمو الیەنە سیاســییەكان كۆدەكاتەوەو‬ ‫لەخۆی دەگرێت"‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬ئامــاژەی بەوەشــكرد‪ ،‬هــەر‬ ‫الیەنێــك ئەگــەر پــڕۆژەی هەبێــت‌و‬ ‫بیەوێــت بیــكات بەئەجێندای ســەرەكی‬ ‫كۆبونەوەكان‪ ،‬ئەوە جۆرێك لەفەرزكردنی‬ ‫هەژمونــی الیەنێكی سیاســی دەبێت‪ ،‬كە‬ ‫رەنگــە ئەوەش بــۆ هەرێمی كوردســتان‬ ‫زۆر گونجــاو نەبێت‪ ،‬چونكە پێویســتمان‬ ‫بەوەیە‪ ،‬كۆی هێزە سیاسییەكان بەشداربن‬ ‫لەبەڕێوەبردنــی ئاینــدەی هەرێم‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بەمەبەســتی تێپەڕاندنی ئەو تەنگەژەیەی‬ ‫یەخەی هەرێمی كوردستانی گرتوە‪.‬‬

‫"یەكێـتی‌و پارتی تێگەیشتنی باشیان‬ ‫هەیە"‬

‫رۆژی ‪11‬ی ئەم مانگە‪ ،‬هەردو مەكتەبی‬ ‫سیاســیی یەكێتــی‌و پارتــی لەهەولێــر‬ ‫كۆبونــەوەو لەراگەیاندراوێكــدا جەختیان‬

‫لە پێشخستنی پەیوەندیی‌و هاوكارییەكان‬ ‫كرد لەبوارە جیاوازەكاندا‪.‬‬ ‫لەوبارەیــەوە وتەبێــژی ئەنجومەنــی‬ ‫ســەركردایەتی پارتــی لــە ســلێمانی‌و‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬رونیكردەوە‪ ،‬لەئێستادا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫یەكێتی گفتوگۆكان زۆر چۆنەتەپێشەوە‪،‬‬ ‫هــەردوال تێگەیشــتنێكی باشــیان بــۆ‬ ‫بەڕێوەبردنی ئایندەی هەرێم‌و دۆزینەوەی‬ ‫ستراتیژی ئایندە لەچۆنێتی مامەڵەكردن‬ ‫لەگــەڵ كێشــە هەڵواســراوەكانی وەك‬ ‫بەغــدادو پەیوەندییەكانمــان لەگــەڵ‬ ‫دەرەوەی هەرێــم‌و چارەســەركردنی‬ ‫قەیرانــی دارایی هەرێــم هەیە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئــەو دو هێــزە كــە دو هێــزی مەیدانی‌و‬ ‫خــاوەن قــەوارەی مێژویــی‌و سیاســی‬ ‫ســەربازین‪ ،‬بۆیە پڕۆژەكە لەگەڵ یەكێتی‬ ‫زۆر باشــە‪ ،‬الیەنەكانی تریش گفتوگۆیان‬ ‫لەگــەڵ دەكرێــت بــۆ دروســتكردنی‬ ‫هاوبەشــی راستەقینە لەئایندەی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫چوارچێوەیەك بۆ رێككەوتن‬

‫پارلەمانتارێكــی گــۆڕان لەپارلەمانــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بــۆ (چاودێــر) پێیوایــە‪،‬‬ ‫پارتــی ئێســتا بەنیــازە وەكچــۆن‬ ‫كۆبونەوەیەكــی لەگــەڵ یەكێتــی كــرد‪،‬‬ ‫بەهەمــان شــێوە كۆبونەوەیەكــی تــری‬ ‫لەگــەڵ بكاتــەوە‪ ،‬واتە پارتــی‌و یەكێتی‬ ‫دەیانەوێــت بگەنــە چوارچێوەیــەك بــۆ‬ ‫رێككەوتن لەســەر دەستپێشخەرییەكەی‬ ‫بارزانی‌و خۆیان پڕۆژەیەك ئامادەبكەن‌و‬ ‫ئــەو الیەنانــەی بــەو پڕۆژەیــەی ئەوان‬ ‫رازی بێــت‪ ،‬ئــەوا هاوبەشــی دەكەنەوە‬ ‫لەحكومەتداو ئەگەریش رازی نەبن‪ ،‬ئەوا‬ ‫بــە گۆڕانیشــەوە نیازیان هەیــە بیخەنە‬ ‫دەرەوەی هاوكێشــەكەی دەرەوەی‬ ‫دەسەاڵت‪.‬‬ ‫عومەر عینایەت‪ ،‬جەختیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر بەم شــێوەیە بێت‪ ،‬ئەوا یەكێتیی‬ ‫نیشــتیمانیی كوردستان پابەندنابێت بەو‬ ‫رێكەوتنــەی لەگەڵ بزوتنــەوەی گۆڕاندا‬

‫هەیەتــی‌و بزمارێكــی تریــش لەتابوتــی‬ ‫رێكەوتنەكەی لەگەڵ گۆڕاندا دەدات‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬دوپاتیكــردەوە‪ ،‬حزبەكــەی‬ ‫پڕۆژەی ئامادەیە بۆ ئەوەی لەگەڵ پارتی‌و‬ ‫الیەنەكانی تریش گفتوگۆی لەسەربكات‪،‬‬ ‫بــەاڵم پارتی یەكەمجــار هەنگاوی بەرەو‬ ‫ئەوەنا نیــازی الیەنــەكان بزانێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەیتوانــی ئەوە بكات‌و ئەوەشــی كردی‪،‬‬ ‫تەنیــا گفتوگــۆی ئاشــتبونەوە بو‪ ،‬دەنا‬ ‫داوای ئــەوەی نەكــردوە كــە الیەنەكان‬ ‫پــڕۆژەو داواكارییــان چییــە‪ ،‬بۆیــە‬ ‫پێمانوایە‪ ،‬كە پارتی زیاتر كاتدەكوژێت‌و‬ ‫نایانەوێت دۆخەكە ئاساییی بكرێتەوە‪.‬‬ ‫دەســتپێكردنەوەی‬ ‫لەبــارەی‬ ‫گفتوگــۆی نێــوان پارتی‌و گۆڕانیشــەوە‪،‬‬ ‫عینایــەت نەیشــاردەوە‪ ،‬كۆبونەوە یەك‬ ‫لەدوایەكەكانــی پارتــی‌و یەكێتی‪ ،‬دەبنە‬ ‫رێگــر لەبــەردەم رێككەوتنــی نوێــی‬ ‫نێــوان پارتــی‌و گــۆڕان‌و بەربەســتی بۆ‬ ‫دروستدەكات‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )594‬دوشةممة ‪2017/1/16‬‬

‫كتێبی (ناوجەرگەی داعش‪ 10 -‬رۆژ لە «دەوڵەتی ئیسالمی») سەفەرێكە بۆ پێگەی تیرۆر‪،‬‬ ‫بۆ ناوچەكانی ژێر دەستی داعش‪ ،‬نوسەری ئەم كتێبە‪ ،‬یەكەمین پەیامنێری رۆژئاواییە كە بە‬ ‫شێوەیەكی رەسمی مۆڵەتی پێدەدرێت كە سەردانی موسڵ و رەقە بكات‌و‪ ،‬لەگەڵ خەڵك و‬ ‫هەندێ لە ئەندامانی ئەو گروپە تاوانكارە چاوپێكەوتن ئەنجامدەدات‌و بە زیندوییش دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو یاداشتەكانی خۆی لەو سەفەرە مەترسیدارەدا لەشێوەی سەفەرنامەیەكی سەرنجڕاكێش‌و‬ ‫چیرۆكئامێزدا دەخاتەڕوو‪ .‬لەم الپەڕەیەی رۆژنامەی چاودێر هەوڵ دەدەین چەند بەشێكی ئەو‬ ‫كتێبە باڵوبكەینەوەو دواتر تەواوی كتێبەكەش بە چاپ دەگەیەنین‪.‬‬

‫ناوجەرگەی داعش‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫یۆرگین تۆدنهۆفەر (‪ 1940 )jurgen todenhofer‬لەدایكبوە‪ ،‬لە ئەڵمانیاو فرەنسا بڕوانامەی لە‬ ‫یاسادا بەدەستهێناوە دواتر پلەی دكتۆرای بەدەستهێناوەو بۆتە حاكم‪ .‬ماوەی ‪ 18‬ساڵ لەپارلەمانی‬ ‫ئەڵمانیا نوێنەری پارتی دیموكرات مەسیحی بوە‪ .‬ماوەی ‪ 22‬ساڵیش ئەندامی ئەنجومەنی جێبەجێكاری‬ ‫كۆمپانیای میدیایی (هوبرت بوردا) بووە‪ .‬ئەو چەندەها جار بۆ ناوچە جەنگییەكانی وەكو ئەفغانستان‪،‬‬ ‫عێراق‪ ،‬لیبیا‪ ،‬سوریاو فەلەستین‪ ،‬سەفەری كردوە‪ .‬ئەو لە كۆتایی ‪2014‬دا سەفەرە مەترسیدارەكەی بۆ‬ ‫ناوچەكانی ژێردەستی داعش دەستپێدەكات ماوەی ‪ 10‬رۆژ لەو ناوچانە بەتایبەت موسڵ‪ ،‬دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫‪ 10‬رۆژ لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬ ‫رۆشنت بۆ بەرەی جەنگی‬ ‫داعش‬ ‫هەرزوو هۆشداریم دابوو‪ ،‬كە ناردنی چەك‬ ‫لەالیــەن ســعودیەو قەتــەرەوە دەبێتەهــۆی‬ ‫ئەوەی راپەڕینەكانی سوریا بەرەو توندوتیژی‬ ‫بڕوات‪ .‬من بەتەواوی الیەنگری خۆپیشاندەرە‬ ‫مەدەنییەكانــی میســرو تونس بــووم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیوای خۆپیشــاندەرە مەدەنییەكانی سوریا‬ ‫لەناوبــرا‪ ،‬كاتێــك هەندێكیــان چەكیــان‬ ‫دەســتكەوت‌و پەنایان بۆ چەك برد‪ .‬لەوكاتە‬ ‫بەدواوەوە رابەرایەتی خۆپیشاندانەكان كەوتە‬ ‫دەســت كەســانی دیكەو خۆپیشــاندەرە بێ‬ ‫چەكەكان دورخرانەوەو پاشەكشێیان كرد‪.‬‬ ‫هێزە چەكدارە راپەڕیوەكان‪ ،‬بە شێوەیەكی‬ ‫زۆر خێــرا رێــگای توندوتیژییــان گرتەبــەر‪.‬‬ ‫ئەندرێ گلۆكسمان فەیلەسوفی فرەنسی‪ ،‬لە‬ ‫چاوپێكەوتنێكیــدا لەگەڵ گۆڤاری شــپیگڵ‪،‬‬ ‫وتویەتی «كردەوە تیرۆریستیەكان‪ ،‬ئامانجی‬ ‫هەمــوو بزوتنەوە نوێخــوازو ئازادیخوازەكان‪،‬‬ ‫ژەهــراوی دەكات‪ ،‬لە جەزائیــرەوە بیگرە تا‬ ‫ڤێتنام‪ .‬كاتێك میكانیزمەكان ترسناك دەبن‪،‬‬ ‫باشترین ئامانجەكان لەناودەبات»‪.‬‬ ‫رۆڵی گروپە تیرۆریستیەكانی سوریا زیاتر‬ ‫فرە رەنگتر بوو‪ .‬ســەرەتا بەرەی نوســرەی‬ ‫نزیك لە قاعیدە‪ ،‬دواتر گروپێك كە لەبنەمادا‬ ‫رەچەڵكێكــی عێراقی هەبــوو‪ ،‬بەردەوامیش‬ ‫ناوەكەیــان لــە گۆڕانــدا بــوو‪« :‬دەوڵەتــی‬ ‫ئیســامی عێــراق»‪« ،‬دەوڵەتی ئیســامی‬ ‫عێراق و شام»‪« ،‬دەوڵەتی ئیسالمی»‪.‬‬ ‫لەئەڵمانیــا هۆشــدارییە بەردەوامەكانــم‬ ‫لەبــارەی ئەوەی كە گروپە تیرۆرســتییەكان‬ ‫رۆژ بــەرۆژ بەهێزتــر دەبــن‪ ،‬لەچوارچێوەی‬ ‫تیۆری پیالنگێــڕی لێكدەدرایەوە‪ ،‬دەیانوت‪،‬‬ ‫دەمەوێت شۆڕشــگێڕە میانــڕەوەكان بەدناو‬ ‫بكەم‪ ،‬بەاڵم تەنانەت سەركردەكانی (سوپای‬ ‫ئــازادی ســوریا) كە لەچــاوی رۆژئــاواوەوە‬ ‫هێزێكــی میانڕەو بــوون‪ ،‬زانیارییان دەدامێ‬ ‫كــە چەكدارەكانیــان دەچنــە ریــزی گروپە‬ ‫توندڕەوەكانــەوە‪ .‬چونكــە بەرەی نوســرەو‬ ‫داعش پارەی زیاتریان دەدەنێ‌و تا مەرگیش‬ ‫دەجەنگن‪ .‬رۆژئاوا نەیدەویست ئەم گۆڕانكاریە‬ ‫قبوڵ بكات‪ .‬لە مانگی پێنجی ‪ 2013‬پەیامێكی‬ ‫بەشار ئەسەدم گەیاندە بەرپرسانی ئەمریكا‪،‬‬ ‫كە لەســەر بنەمــای بەرژەوەندیی هاوبەش‪،‬‬ ‫لەبــارەی گروپــە تیرۆریســتیەكانەوە داوای‬ ‫گۆڕینــەوەی زانیاریی دەكــرد‪ ،‬ئەمەریكا ئەم‬ ‫داوایەی رەتكردەوە‪ ،‬هەرچەند نیازی گفتوگۆ‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتدا لەئارادا نەبوو‪ ،‬بەاڵم وەاڵمی‬ ‫مندااڵنــەی ئەمەریكییــەكان ئەوەبوو «ئێمە‬ ‫لەگــەڵ ئەو پیــاوە بچوكە قســە ناكەین»‪.‬‬ ‫هەڵەی كارەساتبار‪ ،‬وایكرد‪ ،‬مەسیحییەكان‪،‬‬ ‫ئێزدییــەكان‪ ،‬شــیعەكان‌و تــەواوی جیهــان‬ ‫بە تاوانێكــی قورس‌و خوێناویــی باجی ئەو‬ ‫هەڵەیەی ئەوان بدەن‪.‬‬ ‫كاتێك لەمانگی شەشی ‪2014‬دا كەمتر لە‬ ‫‪ 200‬چەكــداری داعــش‪ 20 ،‬هەزار ســەربازی‬ ‫ســوننە مەزهەبی عێراقی‌و هەزاران پۆلیسی‬ ‫شــاری موســڵی سوننەنشــینیان وەدەرنــا‪،‬‬ ‫بڕیارم دا كە ســەردانی موســڵ بكــەم‪ .‬ئەو‬

‫شارەی ژمارەی دانیشــتوانەكەی دوو ملیۆن‬ ‫كەس دەبێت‌و لەســەفەرەكانی پێشوشــمدا‬ ‫پێی ئاشــنا ببووم‪ .‬ســەركەوتنی چەكدارانی‬ ‫داعش بەســەر ســوپای مۆدێرنــی عێراقدا‪،‬‬ ‫نەدەچوو بــە ئەقڵمدا‪ .‬تەلەفونــم بۆ هاوڕێ‬ ‫موســاوییەكانم كــردو لێــم پرســین‪ :‬ئایــا‬ ‫دەتوانن بەشــێوەیەكی نهێنی بمبەنە ناو ئەو‬ ‫شارەی لەژێر كۆنتڕۆڵی داعشدایە‪ .‬وەاڵمیان‬ ‫دایەوە «بەهیچ شێوەیەك شتی وا ناكرێت»‪.‬‬ ‫خۆشیان تازە لە موسڵ رایانكردبوو‪ ،‬بوێریی‬ ‫ئەویان نەبوو دووبارە بگەڕێنەوە‪.‬‬ ‫تەلەفونم كــرد بۆ ئەندامانــی بزوتنەوەی‬ ‫(بەرگریی سوننە)ی میانڕەو‪ ،‬كە سەرەتا بە‬ ‫سەركەوتویی شەڕی سەربازانی ئەمەریكایان‬ ‫كرد‪ ،‬دواتریش بە شێوەیەكی ماندونەناسانە‬ ‫لەگەڵ دەوڵەتی شیعەی نوری مالكی شەڕیان‬ ‫كردبوو‪ .‬ئەوانیش بردنی منیان بۆ ناو موسڵ‬ ‫رەتكــردەوە‪ .‬تــرس لە داعــش زۆر بێ وێنە‬ ‫بوو‪ ،‬لەكاتێكدا (بەرگریی سوننە) بانگەشەی‬ ‫ئــەوەی دەكرد لەموســڵ‌و دەوروبــەری ‪20‬‬ ‫هــەزار چەكداری هەیــە‪ .‬لە ڕاســتیدا ئەوان‬ ‫بــە كاڵشــینكۆف نەیاندەتوانــی بەرامبــەر‬ ‫چەكە پێشــكەوتوەكانی داعش بوەستنەوە‪،‬‬ ‫كــە لە ســوپای هەڵهاتوی عێراق دەســتیان‬ ‫كەوتبوو ‪ .‬بارودۆخەكە زۆر ئاڵۆزو تێكچوبوو‬ ‫بەسەریەكدا‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی لەنــاو ئەو تاریكیەدا ڕوناكیەك‬ ‫هەڵبكــەم‪ ،‬لەگــەڵ كوڕەكەمــدا فێردریــك‬ ‫بــە فڕۆكــە چــوم بــۆ هەولێــری پایتەختی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ .‬ئەم شارە دەكەوێتە ‪90‬‬ ‫كیلۆمەتری ڕۆژهەاڵتی موسڵەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫لەهەولێــر چاومان كەوت بە كاربەدەســتانی‬ ‫كوردو هاواڵتیانی ڕاكردوی موسڵ‌و ئەندامانی‬ ‫بزوتنــەوەی (بەرگریی ســوننە) بەاڵم كەس‬ ‫ئامادەنەبــوو بمانگەیەنێتــە ناوچەكانــی ژێر‬ ‫دەســتی داعــش‪ ،‬لەبەرئــەوە بڕیارمانــدا لە‬ ‫سەرەتادا بچین بۆ دوو ئۆردوگای ئاوەرەكان‌و‬ ‫دواتــر بچیــن بۆ گوێر كە بەرەی پێشــەوەی‬ ‫جەنگی نێوان پێشــمەرگەو داعش بوو‪ .‬گوێر‬ ‫دەكەوێتە ‪ 60‬كیلۆمەتری باشــوری ڕۆژئاوای‬ ‫هەولێــر‪ .‬لەیاداشــتەكانماندا نوســیومانە لە‬ ‫‪ 2014/8/20‬بەرەو ئەوێ بەرێكەوتین‪ .‬پلەی‬ ‫گەرمــا گەیشــتبووە ‪ ،43‬هەوایەکی وشــکی‬ ‫خۆشی هەبوو‪.‬‬ ‫لە ئــۆردوگای یەكەم نزیكەی ســێ هەزار‬ ‫كــەس لەنــاو خێمەكانی كۆمســیۆنی بااڵی‬ ‫پەنابەرانــی ســەر بــە نەتــەوە یەگرتوەكان‬ ‫نیشــتەجێبوون‪ ،‬ســوننە‪ ،‬شــیعەو ئێــزدی‬ ‫تێدا بوون‪ .‬كەمووكوڕیی بەهەمو شــتێكەوە‬ ‫دیــار بوو‪ ،‬هەرچەنــدە ڕۆژی تەنیا یەك جار‬ ‫خواردنیــان وەردەگرت‪ ،‬بەاڵم كەس ناڕەزایی‬ ‫دەرنەدەبــڕی‪ .‬جۆگەلەی ئاوەڕۆكان دەبینین‬ ‫كە ئــاوارەكان خۆیــان دروســتیان كردووە‪،‬‬ ‫هەروەهــا ژنانێــك دەبینیــن كــە جلوبەرگ‬ ‫دەشــۆن‪ ،‬منداڵەكانیــش كە یــاری دەكەن‪.‬‬ ‫هەمــوان لــە هەوڵــدان بارودۆخیان باشــتر‬ ‫بكەن‪ .‬هــەر كەس ســەرقاڵی كارێكە‪ ،‬ژیان‬ ‫بەردەوامــە‪ ،‬ئیتــر جیــاوازی نییــە چەندێك‬ ‫ســەختە‪ .‬ئەوان كە هاتوون هەموو شتێكیان‬ ‫جێهێشــتووە‪ ،‬دەستیان لەهەموو شتەكانیان‬ ‫شتووە‪ .‬هەندێكیان ڕووداوی زۆر ترسناكیان‬

‫بەچاوی خۆیان بینیووە‪ .‬كێ دەزانێت ئەوان‬ ‫كەی دەگەڕێنەوە بۆ ماڵەكانیان‪ ،‬ئایا هەرگیز‬ ‫دەگەڕێنــەوە یان نا‪ .‬زۆربەیان لەموســڵەوە‬ ‫ڕایانكردووە‪ .‬تا ئەوكاتەی گۆڕانێك روونەدات‬ ‫ئەوان هەر لێرە دەمێننەوە‪.‬‬ ‫كاتێــك دەمانەوێــت بڕۆیــن‪ ،‬دەبینیــن‬ ‫منداڵــەكان بــە بوتڵێكــی بەتاڵــی الیلۆن‪،‬‬ ‫فوتبۆڵێــن دەكــەن‪ ،‬لەبەرخۆمــەوە‬ ‫واهەســتدەكەم ئەمە یاریی تۆپی پێی ســەر‬ ‫شەقامە لەم ســەری دونیا‪ .‬چەند چركەیەك‬ ‫دواتــر تێكەڵــی منداڵــەكان دەبــم‌و بەدوای‬ ‫بوتڵە الیلۆنەكەدا دەڕۆم تا شوتێكی لێبدەم‪.‬‬ ‫منداڵــی زیاتــر دێنە ناو یاریەكــەوە‪ ،‬دواجار‬ ‫پیاوێكی گەورە پەیا بووە كە یارییان لەگەڵ‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەویش بێگانەیەك!‬ ‫چەنــد گەنجێــك بــە تامەزرۆیــی دەوری‬ ‫فێردریكیان داوە‪ ،‬ئەویش بۆیان روندەكاتەوە‬ ‫كــە ئێمــە ئەڵمانیــن‪« .‬ئــۆو! ئەڵمانیــا!‬ ‫پاڵەوانــی جیهــان!» فێردریــك‌و گەنجەكان‬ ‫چەپڵە لێدەدەن‪ .‬لەوكاتەدا فێردریك یەكێك‬ ‫لەگەنجەكان دەبینێت كە درێسی هەڵبژاردەی‬ ‫ئیتاڵیای لەبەردایە‪ .‬بە پێكەنینەوە پێیدەڵێت‪:‬‬ ‫ئێســتا ئیتــر دەبێت درێســی هەڵبــژاردەی‬ ‫ئەڵمانیــا بپۆشــی‪ .‬چیتر ناكرێ بە درێســی‬ ‫ئیتاڵیــاوە پۆز لێبــدەی‪ ،‬هەڵبەتە فێردریك‬ ‫دەزانێــت دەردی منــداڵ و گەنجانــی ئێــرە‬ ‫بەتەواوی شــتێكی ترە‪ .‬چارەكە ســەعاتێك‬ ‫دواتــر بەگیانی پــڕ ئارەقــەوە بەڕێكەوتین‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم فوتبۆڵێنە تۆزێ حاڵی باش كردم‪.‬‬ ‫لــە ئۆتۆمبێلەكەدا لەبارەی تۆپی پێی ســەر‬ ‫شەقامەوە قسەمان ئەكرد‪ ،‬لەپڕێكدا زانیم كە‬ ‫كۆڵەپشتەكەم بە پارەو پاسپۆرتەكەمەوە لە‬ ‫ئۆردوگاكە‪ ،‬الی منداڵەكان بەجێهێشــتووە‪،‬‬ ‫خێرا گەڕاینەوە‪.‬‬ ‫لەو كاتەدا گێژەڵوكەیەكی بەهێز هەڵیكرد‪،‬‬ ‫بەجۆرێك نەماندەتوانی پێشی خۆمان ببینین‪.‬‬ ‫هەموو شــتێك بەئاڕاستەی ئۆتۆمبێلەكەمان‬ ‫دەفــڕی‪ .‬بەرد‪ ،‬قوتوو‪ ،‬چڵــی درەخت‪ ،‬وردە‬ ‫خۆڵ‪ ،‬زیخ و خاشــاك! بــۆ چەند خولەكێك‬ ‫تەنیا دەنگی تاق‌و تریق دەبیســتین‪ .‬خۆمان‬ ‫بە كوشنەكانەوە دەنوسێنین‌و دەست دەگرین‬ ‫بە دەمووچاومانەوە‪ .‬شتەكان بەجۆرێك بەر‬ ‫شوشــەی پێشــەوەی ئۆتۆمبێلەكە دەكەون‪،‬‬ ‫دەترســاین شوشــەكە بشــكێنێت‪ .‬تەرزەش‬ ‫دەستیپێكرد‪ ،‬بەاڵم بەهۆی دەنگی شتەكانەوە‬ ‫گوێمــان لەدەنگــی تەرزەكــە نەبــوو‪ ،‬تەنیا‬ ‫خەمی ئەوەمان بوو لەپێشــەوە ئۆتۆمبێلێك‬ ‫خۆیمان پێدا نەكێشێ!‬ ‫لەنــاكاو هەمووشــتێك تــەواو بــوو پێش‬ ‫چاومــان دووبــارە ڕونبۆیــەوە‪ ،‬تەنیــا باران‬ ‫بەخــوڕ دەبــاری‪ .‬شوشــەی پێشــەوەی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكەمــان دڵۆپــە بارانی بەســەرەوە‬ ‫كۆببــۆوە‪ .‬بەوریاییــەوە بــەرەو ئۆردوگاكــە‬ ‫گەڕاینــەوە‪ .‬فێردریــك دابەزی‌و بــەو بارانە‬ ‫بەخــوڕە بەڕاكــردن بــەرەو نــاو ئۆردوگاكە‬ ‫رۆشت‪ .‬كۆڵەپشتەكە لەهامان ئەو جێگەیەدا‬ ‫مابوو كــە جێمهێشــتبوو‪ .‬لەنزیك شــوێنی‬ ‫فوتبۆڵێنەكە‪ .‬هیچ شتێكی ناو كۆڵەپشتەكە‬ ‫نەبرابوو‪ .‬شانســمان هەبــوو‪ .‬لەگەڵ كۆمەڵە‬ ‫منداڵێكــی سەرڕاســت فوتبۆڵێنمان دەكرد‪.‬‬ ‫ئاو بەهەموو گیانــی فێردریكدا دەچۆڕایەوە‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫قەمسەڵەكەی خۆم پێدا‪.‬‬ ‫ئــۆردوگای دووەمــی ئــاوارەكان‬ ‫لەقوتابخانەیەكــی كۆنــدا بوو‪ ،‬كڵێســایەك‬ ‫بەرامبەری بوو‪ 350 .‬مەسیحی لەو ئۆردوگایە‬ ‫بــوون‪ 72 ،‬خێــزان بوون‪ .‬ئــاو و خۆراكیان‬ ‫لەكڵێســاكەوە بۆ دابین دەكــرا‪ .‬مرۆڤەكانی‬ ‫ئێــرە خۆشــحاڵن كــە النیكــەم شــتێكیان‬ ‫پێدەدرێــت‪ .‬زۆربــەی كەســەكانی ئێــرەش‬ ‫هاوشــێوەی شــیعەو ســوننەو ئێزدیەكانــی‬ ‫ئۆردوگای یەكەم‪ ،‬لەموســڵەوە ڕایانكردووە‪.‬‬ ‫دوای گفتوگۆیەكــی بەئــازار‪ ،‬بــەرەو گوێــر‬ ‫بەڕێكەوتین‪ .‬بەرەو بەرەی جەنگ‪.‬‬ ‫لەكێڵگەكانی نزیكە رێگاكە‪ ،‬بەربەستەكان‬ ‫دەبینیــن‪ ،‬ســەنگەری بەرگریــی ســادە‪،‬‬ ‫لەبەرامبەری داعــش‪ .‬لەیەكێك لەبازگەكانی‬ ‫پێشــمەرگە‪ ،‬ئامۆژگارییــان كردیــن‪ ،‬زیاتــر‬ ‫بەرەو پێشەوە نەچین‪ .‬داعش لەم نزیكانەن‪،‬‬ ‫قەنــاس بەدەســتی زۆریــان لــەم نــاوەدا‬ ‫باڵوبۆتــەوە‪ ،‬بەتایبەتــی لەدیــوی راســتی‬ ‫رێگاكــە‪ .‬گوێر لەچەنــد رۆژی رابردودا دوای‬ ‫بۆمبارانێكی قورســی فڕۆكەكانی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫لەالیــەن پێشــمەرگەوە گیراوەتــەوە‪ .‬داعش‬ ‫تەنیــا شــارۆچكەیەكی لەدەســتداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫توانای ستراتیژییان هیچ گۆڕانێكی بەسەردا‬ ‫نەهاتوە‪ .‬بازگەی دواتریش لەبارەی مەترسیی‬ ‫داعــش هۆشــدارییان پێداین‪ ،‬بەاڵم هێشــتا‬ ‫لەســەر رێگاكــە ئۆتۆمبێــل‌و كامیۆنــەكان‬ ‫دەبینم‪ ،‬تكا لەشۆفێرەكەمان دەكەم لەرۆشتن‬ ‫بەردەوام بێت‪ ،‬بەاڵم لەپڕ چۆڵی باڵ بەســەر‬ ‫رێگاكــەدا دەكێشــێت‪ .‬تەنیــا تاك‌وتــەرا‬ ‫ئۆتۆمبێلــی بارهەڵگــر دەبینیــن‪ .‬تــرس‌و‬ ‫نیگەرانــی شــۆفێرەكەمان وردە وردە زیاتــر‬ ‫دەبێت‪ .‬بەنائومێدییەوە هەرچی بە مێشكیدا‬ ‫بێــت لــە پێشــمەرگەیەكی كەنــاری رێگاكە‬ ‫دەپرسێت‪« .‬دەتوانین زیاتر بچینە پێشەوە؟‬ ‫مەترســیدار نییە؟ بۆچی هیــچ ئۆتۆمبێلێك‬ ‫لەســەر رێگاكە نابینیــن؟ بۆچی گوندەكانی‬ ‫ئەم ناوە هێندە چۆڵن؟ قەناس بەدەستەكانی‬ ‫داعــش لەكوێدان؟»‪ .‬دەتوانم هەســت بەوە‬ ‫بكەم‪ ،‬چی بەمێشكیدا دەگوزەرێت‪ ،‬بەردەوام‬ ‫هەناسەی قوڵ هەڵدەكێشێت‪ ،‬تاوەكو بەسەر‬ ‫ترسەكەیدا زاڵ ببێت‪.‬‬ ‫بڕیــارم دا بەقســەی پێشــمەرگەكانی‬ ‫بازگــەی دواتــر‪ ،‬هەنــگاوی كــرداری بنێــم‪،‬‬ ‫ئــەوان بەپێچەوانــەی چاوەڕوانیــی ئێمــەوە‬ ‫وتیــان «دەتوانــن تێپەڕ بن»‪ .‬بــەاڵم دوای‬ ‫كەمێك ئیتر هیچ ئۆتۆمبێلێك لەسەر رێگاكە‬ ‫نەدەبینــرا‪ .‬تا چاو بڕكات جگە لەئێمە كەس‬ ‫لەســەر رێگاكە نییە‪ .‬منیــش ترس دایگرتم‪.‬‬ ‫ناشــێ گوێرمان تێپەڕاندبێ‌و ئێستا لەوبەری‬ ‫بــەرەی جەنگ بین؟ لەونــاوە باڵندەیەكیش‬ ‫نەدەفــڕی‪ .‬تەنیــا جــار جار چەنــد ماڵێكی‬ ‫پەراوێزخراو دەبینران‪.‬‬ ‫لەدەســتی راســتمانەوە‪ ،‬ئەوپــەڕی‬ ‫كیلۆمەترێك یــان دوانی تر‪ ،‬دەبێت بارەگای‬ ‫داعــش بێــت‪ .‬بێگومــان ئێمەیــان دیــوە‪.‬‬ ‫لەوانەیە وا بزانن كاسبین‪ ،‬خوا بكات وابێت!‬ ‫شۆفێرەكەمان دووبارە دەترسێت‌و دەڵێت تا‬ ‫ئێســتا هیچ كات رێــی نەكەوتۆتە ئەم ناوە‪.‬‬ ‫دەڵێــت نامەوێت هەڵەیــەك بكەم‪ ،‬فێردریك‬ ‫هــەوڵ دەدات بــە گاڵتەوگــەپ كەمێــك‬

‫لەترسەكەی كەمبكاتەوە‪ .‬لەكۆتاییدا دەبێت‬ ‫شوێنێك لەم ناوەدا بازگەی پێشمەرگە بێت‪،‬‬ ‫ئەگەرنا بازگەكەی پێشو رێگەی پێنەدەداین‬ ‫تێپەڕین‪ ،‬بــەاڵم لەناوچــەی جەنگیدا نابێت‬ ‫خــۆت بــە لۆژیــك بســپێریت‪ .‬كەواتە كەی‬ ‫دەگەینە بازگەی داهاتوو؟ ئیتر نەمدەویست‬ ‫دووبــارە وەكــو لیبیا لەكاتی بەنــاو بەهاری‬ ‫عەرەبی‪ ،‬لەناوچەیەكی گەرمی شەڕدا‪ ،‬بئاڵێم‬ ‫لە كلكی مەرگەوە‪ .‬فێردریكیش بەهەمانشێوە‬ ‫بەردەوام بەترس‌و گومانەوە لێمدەڕوانێ‪.‬‬ ‫ســوپاس بــۆ خــودا چەنــد مەترێــك‬ ‫لەپێشــتر لەپڕ دوو پێشــمەرگە دەركەوتن‪،‬‬ ‫بــە ئۆتۆمبێلەكەوە بــەرەو الیان رۆشــتین‪،‬‬ ‫كاڵشــینكۆفەكانیان روو تێكردیــن‪.‬‬ ‫لەئۆتۆمبێلەكە دابەزیــم تاوەكو بارودۆخەكە‬ ‫ئارام بكەمەوەو پیشــانیان بدەم كە چەكدار‬ ‫نین‪ .‬پێشــمەرگەكان كەمێــك ئارامبونەوەو‬ ‫پێیان وتین‪ ،‬چەند رۆژێك لەمەوبەر داعشیان‬ ‫لــەم ناوچەیــە وەدەرنــاوە‪ .‬داعــش ئێســتا‬ ‫لەوبــەری (زێ (‪))1‬یــە‪ .‬كیلۆمەترێك لێرەوە‬ ‫دوورن‪ .‬لەسەر رووبارەكە پردێك هەیە‪.‬‬ ‫ئۆتۆمبێلێكی پڕ لەچەكدارانی پێشمەرگە‪،‬‬ ‫بەخێرایــی دەگاتەجــێ‪ .‬پێشــمەرگەیەكی‬ ‫گەنجــی ئێجــگار خوێنســارد ســوكانەكەی‬ ‫بەدەســتەوەیە‪ ،‬جامەنەیەكــی لەســەریەوە‬ ‫پێچابــوو‪ ،‬چاویلكەیەكی هەتاویــی ئاڵتونی‬ ‫لەچاودابوو‪ .‬زۆر بە سادەیی‌و هاوڕێیانە وتم‪،‬‬ ‫حەزدەكەین سەردانی سەربازگەكانیان بكەین‪.‬‬ ‫هەر بەو ســادەییە ســواری ئۆتۆمبێلەكەیان‬ ‫بووم‪ .‬هەمیشــە رووخۆشی كاریگەری هەیە‪،‬‬ ‫لێرەش بەهەمان شێوەیە‪ .‬لەناو ئۆتۆمبێلەكە‬ ‫جێگەكەمان تەنگ‌و بێزاركەر بوو‪ .‬لەسەر جۆرە‬ ‫چەكێكی دەستی دانیشتبوم‌و هەوڵم دەدا تا‬ ‫بۆم بكرێت نەجوڵێم‪ .‬ئۆتۆمبێلەكە قیژەیەكی‬ ‫كردو كەوتەڕێ‪ .‬شــۆفێرە هەولێرییەكەمان‌و‬ ‫فێردریــك لەدوامانــەوە هاتن‪ .‬چوینە ســەر‬ ‫گردێــك‌و لەئۆتۆمبێلەكــە دابەزیــن‪ .‬لەوێوە‬ ‫بەباشی پردو روبارو گوندەكانی دەوروبەرمان‬ ‫دەبینران‪ .‬شوێنێك كە داعش تێیدا جێگیرە‪.‬‬ ‫تەواوی پێشــمەرگەكان بەخێرایــی دەوریان‬ ‫لێداین‪ ،‬كاتێك خۆمان ناساند‪ ،‬زۆر خۆشحاڵ‬ ‫بــوون‪ ،‬بە گەرمی تەوقەیــان لەگەڵ كردین‪،‬‬ ‫ئەوان گەنجی شارســتانین‪ ،‬خۆراكی باشیان‬ ‫هەیە‪ ،‬پۆشــتەو پەرداخــن‪ .‬ئایا ئەم گەنجە‬ ‫دڵگیرو خۆشەویســتانە‪ ،‬لەبەرامبەر داعشی‬ ‫توندوتیژو بــەدەوی‪ ،‬توانای ســەركەوتنیان‬ ‫هەیە؟‬ ‫هەنــدێ لــە پێشــمەرگەكان لەپشــتی‬ ‫ســەنگەرێكی لــە فــەردەگڵ دروســتكراو‪،‬‬ ‫كاڵشــینكۆفەكانیان روو دەكەنە ناوچەكانی‬ ‫ژێــر دەســتی داعش‪ ،‬تاوەكو ئێمــە وێنەیان‬ ‫بگرین‪ ،‬دلێرانە سەیری بەرەی دوژمن دەكەن‪.‬‬ ‫بەئارامــی چاوەڕوانــن فێردریــك وێنەیــان‬ ‫بگرێت‪ .‬باسی هاوڕێیەكی خۆمیان بۆ دەكەم‬ ‫بەنــاوی حســێن كــە كوردێكی دانیشــتوی‬ ‫ئەڵمانیایەو رۆژانی شەممە لەمیونخ پێكەوە‬ ‫یاریــی تۆپی پــێ دەكەین‪ .‬لێیان دەپرســم‬ ‫بۆچی بە ‪ 100‬هەزار پێشمەرگەی ئازاو ناسراو‬ ‫لەجیهانــدا‪ ،‬داوای هــاوكاری لــە ئەمەریكاو‬ ‫ئەوروپــا دەكەن‪ ،‬بۆچی ســەربەخۆ شــەڕی‬ ‫داعــش ناكــەن؟ لەكاتێكدا ئەوان لەشــەڕی‬

‫یۆرگین تۆدنهۆفەر‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬رزگار فایەق‬

‫پارتیزانیدا شــارەزایی‌و ئەزمونێكی باشــیان‬ ‫هەیە‪ .‬بەشەرمەوە زەردەخەنە دەكەن‪« .‬چی‬ ‫بكەیــن؟ تەنیا ئەم كاڵشــینكۆفانەمان هەیە‬ ‫نــەك چەكــی دیكە! بــەاڵم داعــش نوێترین‬ ‫چەكیــان هەیە‪ ،‬چەكی زۆر بەتوانا‪ ».‬دواتر‬ ‫درێــژە بــە قســەكانیان دەدەن‪« :‬تــا ئــەم‬ ‫ســاتەش فەرمانیان بە ئێمە نەكردوە داعش‬ ‫وەدەرنێین‪ .‬ئەگەر سەرۆكی هەرێم فەرمانمان‬ ‫پێبكات كە داعش لەموسڵ بكەینە دەرەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫یەك چركەش دواناكەوین‌و بێ ترس‌و دوودڵی‬ ‫بەرەو جەنگی داعش دەڕۆین و سەركەوتوش‬ ‫دەبین»‪ .‬بەاڵم وادەردەكەوێت ئەم پێشمەرگە‬ ‫ئەفســانەییانە‪ ،‬ترســیان لەداعــش هەیــە‪.‬‬ ‫ســتراتیژی داعــش بۆ باڵوكردنــەوەی تۆوی‬ ‫ترس‌و تۆقین‪ ،‬لەئەنجامی سەربڕین‌و كوشتنە‬ ‫وەحشــیگەرییەكانی ســەدەكانی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫كاریگەری خۆی هەبوە بۆ ترس خستنە دڵی‬ ‫بەرامبەرەكانیان‪.‬‬ ‫فەرمانــدەی پێشــمەرگەكان‪ ،‬ئامــاژە بە‬ ‫گوندێكــی ئەوبــەری رووبارەكــە دەكات كە‬ ‫داعــش ســەنگەری تێــدا گرتــوە‪ .‬داعــش‬ ‫لەئێســتادا ئارامــە‪ ،‬گوایــە نایانەوێــت وا‬ ‫لەئەمریكییەكان بكەن دووبــارە بۆمبارانیان‬ ‫بكەنــەوە‪ ،‬پاراســتنی خەڵكــی مەدەنــی لە‬ ‫بۆمبارانە ئاسمانییەكانی ئەمەریكادا كارێكی‬ ‫قورســە‪ ،‬بە تایبــەت كە دوژمن بــە تەواوی‬ ‫لەنێــو خەڵكــی گوندەكانــدا خۆی حەشــار‬ ‫دابێــت‪ .‬فەرماندەكە دەڵێــت لەئایندەدا ئەم‬ ‫مەســەلەیە دەبێتــە كێشــەی ســەرەكی بۆ‬ ‫بۆمبارانــە ئاســمانییەكانی ئەمەریــكا‪ ،‬بــە‬ ‫تایبەت لەشارە گەورەكانی وەكو موسڵ‪.‬‬ ‫دوای سەعاتێك ماڵئاوایی لەوان دەكەین‪.‬‬ ‫لەوبــەری رووبارەكەوە ئااڵی رەشــی داعش‬ ‫دەشەكێتەوە‪.‬‬ ‫لەگەڕانەوەمدا بــۆ هەولێر‪ ،‬لەگەڵ هەندێ‬ ‫لەبەرپرســانی نزیــك لەســەرۆكی هەرێــم‪،‬‬ ‫چاوپێكەوتنــم كرد‪ ،‬بە غــرورەوە پێیان وتم‬ ‫كــورد یــەك لەســەر ســێی ئــەو كەلوپەل‌و‬ ‫چەكە مۆدێرنانەی دەستكەوتوە‪ ،‬كە سوپای‬ ‫عێراق لەكاتی هەاڵتنیان لەشــەڕی داعشــدا‬ ‫بەجێیانهێشتبوو‪ .‬بەهایان دەگاتە چوار ملیار‬ ‫دۆالر‪ .‬پرســیم ئایا هەرێمی كوردســتان‪ ،‬كە‬ ‫ئێســتا لە گەشــەكردندایە‪ ،‬ناتوانێت چەكی‬ ‫تــر لەبازاڕی رەشــی نێودەوڵەتی بكڕێت‪ .‬بە‬ ‫زەردەخەنــەوە وەاڵمیــان دامــەوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫دەتوانــن‪« :‬بــەاڵم كاتێــك ئەوروپییــەكان‬ ‫بــە دیاریی چەكمــان دەدەنــێ‪ ،‬ئیتر بۆچی‬ ‫بیانكڕین‪ .‬لەوانەیە شتێكی سەیر بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫داعش بۆ ئێمــە دیارییەكی خوداییە‪ ،‬ئێمەی‬ ‫كــورد هیچ كات هێندەی ئێســتا‪ ،‬لەئامانجە‬ ‫سیاسییەكانمان نزیك نەبوینەتەوە»‪.‬‬ ‫ئایا دەكرێت كورد بەوە تۆمەتبار بكرێت‬ ‫كە دەیەوێت سوود وەربگرێت لەو بارودۆخەی‬ ‫هاتۆتە پێش؟‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪-1‬زێــی گــەورە لــە چیاكانــی رۆهەاڵتــی‬ ‫كوردستانەوە ســەرچاوە دەگرێت و دەچێتە‬ ‫باكوری كوردستان‌و لەوێشەوە رێڕەودەگرێت‬ ‫بەرەو باشــوری كوردستان‪ .‬لە نزیكی موسڵ‬ ‫دەڕژێتە ئاوی دیجلەوە‪.‬‬

‫تەوەر‬

‫ذمارة (‪ )594‬دو شةممة ‪2017/1/16‬‬

‫جیهان لە سەردەمی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ترەمپ دا‬

‫سەركەوت شەمسەدین‪:‬‬

‫لەپرسی راگرتنی بااڵنس لەبەغدادو لەئایندەشدا لە دیمەشق‪ ،‬كورد پێگەیەكی گرنگی‬ ‫الی ئەمەریكا ئەبێت‪ ،‬ئەگەر خۆی لە دابەشبون بەسەر سوننەو شیعەدا بەدوربگرێت‬ ‫سازدانی‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ئێســتا كاتێتــی پرســیار‬ ‫لەبــارەی نیگەرانــی‌و دوودڵیــی‬ ‫ئەمریكییــەكان‌و زۆرێك لە واڵتانی‬ ‫دنیــا‪ ،‬لەبەرامبەر ئەم ســەرۆكە‪،‬‬ ‫بكەین‪ .‬كە لە چەند رۆژی داهاتودا‬ ‫بە فەرمی لە كۆشكی سپییەوە بۆ‬ ‫چوار ساڵ سەرۆكایەتی زلهێزترین‬ ‫واڵتی دنیا دەكات‪.‬‬ ‫لەم تەوەرەیەدا لەژێر ناونیشــانی‬ ‫«جیهان لە سەردەمی ترەمپدا»‪،‬‬ ‫لەگــەڵ كۆمەڵێــك رۆژنامەنوس‌و‬ ‫لێكۆڵــەری سیاســی كــورد‬ ‫ســەركەوت‬ ‫گفتوگۆدەكەیــن‪.‬‬ ‫رۆژنامەنــوس‌و‬ ‫شەمســەدین‪،‬‬ ‫شــیكرەوەی سیاســی لــە‬ ‫واشنتۆنەوە‪ ،‬لە تەوەری ئەمجارەدا‬ ‫بەشــداریی دەكات‌و گۆڕانــكاری‌و‬ ‫پێشــبینیەكانی ســەردەمی ئــەم‬ ‫ســەرۆكە شــیدەكاتەوە‪ .‬هــاوكات‬ ‫باس لــەو كاریگەرییانەش دەكات‬ ‫كــە پەیوەندیــی بــە هەرێمــی‬ ‫كوردستانەوە هەیە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئێســتا ترەمپ سەرۆكە‪ ،‬باسی‬ ‫زۆر تــرس دەكــرا‪ ،‬ئەگــەر ئــەو ببێــت بە‬ ‫ســەرۆك‪ ،‬ئایا جیهان ئێســتا لەسەردەمی‬ ‫«ترس»دا دەژی؟‬ ‫ســەركەوت شەمســەدین‪ :‬ئێستا ئیدی‬ ‫ترەمپ دەبێتە ســەرۆك و جیهان خەریكە‬ ‫خۆی لەگەڵدا دەگونجێنێت‪ ،‬بەاڵم هێشــتا‬ ‫ترســەكە نەڕەویوەتــەوە‪ .‬ســەركەوتنی‬ ‫ترەمپ گرفتــی زۆری بــۆ هاوپەیمانەكانی‬ ‫ئەمریــكا دروســتكردوە چونكــە ناتوانــن‬ ‫پالنــی ســتراتیژی دابڕێژن تــا دڵنیا نەبن‬ ‫لەچۆنییەتــی بیركردنــەوەی ترەمــپ‪.‬‬ ‫ئەتوانیــن بڵێیــن كــە ئێســتا دونیــا لــە‬ ‫ســەردەمی نادڵنیاییــدا دەژی بەهۆی ئەو‬ ‫كاریگەرییە زۆرەی ئەمریكا هەیەتی بەسەر‬ ‫روداوەكانــی جیهــان‪ .‬تەماشــاكە ترەمــپ‬ ‫هێشتا نەبۆتە سەرۆك بەاڵم بە تویتەكانی‬ ‫بــازاڕی ئەمریــكاو دونیای شــپرزە كردوە‪.‬‬ ‫بۆچونی من وایە كە ترەمپ دەســتبەرداری‬ ‫ئەم شێوە لە سیاسەتكردن و دروستكردنی‬ ‫شــۆك و بڕیاری ســەیر و ســەمەرە نابێت‬ ‫چونكە ئەوە بەشــێكە لە كەســایەتی ئەو‪.‬‬ ‫ئەگــەر تەماشــاش بكەیــت كــە ئەندامانی‬ ‫تیمەكــەی بەشــێوەیەك هەڵبــژاردوە كــە‬ ‫هیچیــان ناتوانن لەگەڵ ئەویتریان كاربكات‬ ‫ئەگــەر بەهــۆی ترەمپــەوە نەبێــت‪ ،‬بۆیە‬ ‫چــاوەروان ناكرێت تیمەكەی ترەمپ بتوانن‬ ‫ترەمــپ لە بریــارە كتوپر و ســەیەرەكانی‬ ‫رابگرن‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬پێچەوانــەی زۆرێــك لــە‬ ‫پێشــبینیەكان‪ ،‬دۆناڵد ترەمپ هەڵبژێردرا‬ ‫بــە ســەرۆكی زلهێزتریــن واڵتــی دنیــا‬ ‫«ئەمریــكا» بۆچــی پێشــبینی زۆرینــەی‬ ‫ســەنتەری لێكۆڵینــەوەو ڕاپرســی و‬ ‫چاودێرانــی سیاســی و سیاســەتمەدارانی‬ ‫دنیــا پێچەوانە بــوەو هاواڵتیانــی ئەمریكا‬ ‫ترامپیــان كردە ســەرۆك؟ واتە بۆ ترســی‬ ‫سیاســیەكان و زۆرینــەی خەڵكانی لیبڕاڵ‬ ‫پێچەوانەبوو لە ترسی هاواڵتیان ئەمریكی؟‬ ‫ســەركەوت شەمســەدین‪ :‬پرســیار زۆر‬ ‫ئەكرێت سەبارەت بە ئەنجامی راپرسیەكان‬ ‫و ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا‬ ‫كە بــە پێچەوانەی زۆربەی راپرســییەكان‬ ‫ترەمپ سەركەوتنی بەدەستهێنا‪ .‬بابەتەكە‬

‫هەندێك هۆكاری تەكنیكی و یاســایی هەیە‬ ‫نــەك ئەوەی تەواوی ئەو میدیا و ناوەندانە‬ ‫بە هەڵەدا چوبن‪ .‬یەكەم هۆكار سیســتمی‬ ‫هەڵبژاردنــی ئەمریكایە كە ئــەو مەرج نیە‬ ‫ئەو كەسەی دەنگی زۆرینە ئەهێنێت ببێتە‬ ‫ســەرۆك‪ ،‬بەڵكو ئەوكەسەی بتوانێت ‪270‬‬ ‫نوێنەر لە كۆی ‪ 537‬بباتەوە‪ .‬راپرسسەكان‬ ‫لەســەر بنەمــای دەنگ بو كــە هیالری لە‬ ‫پێشــەوە بووە ئەنجامــی هەڵبژاردنەكەش‬ ‫هــەروا دەرچو چونكە هیــاری بە نزیكەی‬ ‫(‪ )3000.000‬دەنگ لە پێش ترەمپ بوو‪.‬‬ ‫هۆكارێكــی تر بابەتی تەكنەلۆژیای نوێ‬ ‫و ئاشــنا نەبونــی نــەوەی بەتەمــەن (كە‬ ‫زۆرینەی زۆریان بەشداری دەنگدان ئەكەن‬ ‫و كاتیان زیاترە) بە بەكارهێنانی راپرســی‬ ‫ئۆنالیــن‪ .‬دەریشــكەوت كــە زۆرێــك لــەم‬ ‫بەتەمەنانە‪ ،‬بەتایبەت ســپی پێســتەكان‪،‬‬ ‫الیەنگری ترەمپ بون بەاڵم وەك پێویســت‬ ‫بەشــداری راپرســییەكان نەبون‪ .‬هەڵبەت‬ ‫هۆكاری تریش هەیــە بەس ئەمانە هۆكارە‬ ‫سەرەكییەكانن‪.‬‬ ‫بــەاڵم ســەركەوتنی ترەمــپ هێشــتا‬ ‫هەرجێگــەی تێرامانــە‪ .‬مــن لــە ئەزمونی‬ ‫خــۆم لــە روماڵكردنــی هەڵبژاردنەكانــی‬ ‫ئەمریــكا ئەوەم بەدی كــرد كە توڕەییەكی‬ ‫زۆر لــە چینــی حاكمی ئەمەریــكا هەیە لە‬ ‫نــاو الیەنگرانــی هەردوپارتــی كۆمــاری و‬ ‫دیموكرات‪ .‬ئەو توڕەییە بەشــێكی ئابوریە‬ ‫كــە بەهۆێ سیاســەتی ئابــوری كۆماری‌و‬ ‫دیموكــرات‪ ،‬چینــی ناوەڕاســتی ئەمریــكا‬ ‫لــە ‪ 1970‬تا ئێســتا لــە پاشەكشــەدایە‌و‬ ‫دەرفەتــی كار رۆژ بــەرۆژ زەحمــەت تــر‬ ‫ئەبێــت و‪ ،‬كەســانی بێ بڕوانامــە ناتوانن‬ ‫پێویســتی رۆژانەیان دابین بكەن‪ .‬هۆكاری‬ ‫ئەمــەش بەهــۆی سیاســەتی كرانــەوەی‬ ‫ئابوری جیهانی و گڵۆباڵیزەیشــن كە زیانی‬ ‫گــەورەی بــە چینی ئیشــكەر گەیاندوە كە‬ ‫ئەمــەش دیموكراتــەكان لــە پشــتی بون‪.‬‬ ‫كۆمارییەكانیــش بــە سیاســەتی بــاج و‬ ‫كەمكردنــەوەی باجــی كۆمپانیــای زەباالح‬ ‫زیادكردنی لەسەر چینی ئیشكەر و گرانبونی‬ ‫خانوبەرە و تێچوەكانی تری ژیان دیســان‬ ‫چینی ناوەراستی ئەمریكا زیانی گەورەیان‬ ‫بەركەوتــوە‪ ،‬كە زۆرینەیان ســپی پێســتی‬ ‫ئیشــكەرن‪ .‬ئەزمونی چوار دەیەی رابردوو‬ ‫ئەوەی ســەلماند سیاسیەكان‪ ،‬سپی پێست‬ ‫یــان رەشپێســت‪ ،‬كۆماری یــان دیموكرات‬ ‫ناتوانن دۆخی ئابوری راستبكەنەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫زیاتر لە كۆنتــرۆڵ دەرچووە و دۆزینەوەی‬ ‫كار بــوە بە قورســترین ئامانجی زۆرینەی‬ ‫ئەمریكییــەكان‪ ،‬ئەمــەش دەرئەنجامــی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی زۆری هەبوە لەســەر خێزانی‬ ‫ئەمریكی و زیادبونی رێژەی تاوان‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت سیســتەمی سیاســی‬ ‫لــە دنیادا چەقبەســتوەو لــە «داڕزان»دا‬ ‫دەژی‪ ،‬لــە ئەمریكایــش هاواڵتیــان‬ ‫بێزاربــون لەو لەیەكچونەی ســەرۆكەكان و‬ ‫سیاســەتەكانیان‪ ،‬بۆیــە حەزێــك هەیە بۆ‬ ‫گۆڕانــكاری ئیتــر دەرئەنجامەكەی بە باش‬ ‫بكەوێتــەوە یــان بە خــراپ‪ ،‬ترامپیش ئەو‬ ‫ســەرۆكەیە كە «قەلەقی» دروست كردوە‬ ‫لەوەی دنیایی سیاسی بگۆڕێت؟‬ ‫ســەركەوت شەمســەدین‪ :‬ترەمــپ وەك‬ ‫كاندیدێكــی ئایدیاڵی ســەیر نەكــرا بەڵكو‬ ‫وەك كەســێك كە دژی چینی سیاســییە و‬ ‫ترسی لەوە نەبو دەســت بۆ هەستیارترین‬ ‫بابــەت ببــات باســیان بــكات‪ .‬هەندێــك‬ ‫بــاس لــەوە ئــەكان كــە خەڵك بــۆ ئەوە‬ ‫دەنگــی بە ترەمپ داوە كــە تۆڵەی ئەوان‬ ‫بكاتەوەو واشــنتۆن لەبەریەكهەڵوەشێنێت‪،‬‬ ‫چونكــە واشــنتۆن دی ســی ئێســتا بۆتە‬

‫ئیدارەی ئۆباما هاوكاری مادی و‬ ‫سەربازی زۆری پێشكەش بە كورد كرد‬ ‫كە ئەمەش كەم وێنەیە لە مێژوی كورد‬ ‫و ئەمریاكا‪ .‬بەاڵم ئەمە سرتاتیژی ئۆباما‬ ‫و دیموكراتەكان بو‪ ،‬پێناچێت ئیدارەی‬ ‫ترەمپ لەسەر هەمان رێچكە بەردەوام‬ ‫بێت‬ ‫سەركەوت شەمسەدین‬

‫پێشتر كارمەندی باڵوێزخانە و قونسوڵگەری ئەمریكا بوە لە بەغداد و‬ ‫هەولێر‪ .‬لە زانكۆی ڤێرجینیا تێك ماستەر ئەخوێنێت لە بواری حكومڕانی‬ ‫و ئاسایش‪ .‬ئێستاش لە واشنتن دی سی داەدنیشێت و كاری شیكردنەوەی‬ ‫سیاسی و رۆژنامەوانی ئەكات‪.‬‬ ‫داردەســتی سیاســییەكان بۆ بەرژەوەندی‬ ‫خۆیــان بەكاریدەهێنــن‪ .‬هەرچەنــدە‬ ‫حكومەتــی فیدراڵی لە ئاســتی ناوخۆ زۆر‬ ‫دەســەاڵتی نیە‪ ،‬بەاڵم هەندێك دەســەاڵتی‬ ‫جێبەجێكردنی ســەرۆك و ریفۆرمی ئابوری‬ ‫و كرانەوە بەروی دونیادا بووە هۆی ئەوەی‬ ‫بریارەكانی واشــنتۆنی پایتەخت كاریگەری‬ ‫راســتەوخۆ بكاتــە ســەرژیانی تــەواوی‬ ‫ئەمریكیكان و ســاڵ بە ساڵ لەژێر بیانوی‬ ‫جیاواز دا دەســەاڵتی سەرۆك و دەسەاڵتی‬ ‫جێبەجێكردن زیاد كــراوە كە ئەمانە بووە‬ ‫هۆی ئــەوەی بڕیارێكی ســەرۆكی بتوانێت‬ ‫هەمــوو بــازاڕی ئەمریــكا بشــێوێنێت‪ .‬بە‬ ‫دیاریكــراوی لە دوای جەنگی جیهانی دوەم‬ ‫تــا ‪ 2014‬بــە بەرنامە كۆنگرێســی ئەمریكا‬ ‫دەســبەرداری زۆربەی دەسەاڵتەكانی خۆی‬ ‫بــووە بــۆ ســەرۆك لەژێر ناوی ئاسایشــی‬ ‫نیشــتمانی‌و هەڕەشــەی دەرەكــی و‬ ‫كرانەوەی بازار‪ .‬ئەم گۆڕانكارییەش لەسەر‬ ‫حســابی ویالیەتەكانــی تر بــووە‪ ،‬و ژیانی‬ ‫ئەمریكییەكان لە هەركات زیاتر پەیوەستە‬ ‫بە بڕیاری ئەو كەســەی لەواشنتۆن حكوم‬ ‫ئەكات‪.‬‬ ‫بۆیە ترەمپ وا ئەبینرێت‪ ،‬النیكەم بۆ ئەو‬ ‫ئەمریكیكانەی لە ویالیەتەكانی ناوەراســت‬ ‫و باشــور دەژیــن‪ ،‬كــە ببێتە كەســێك بۆ‬ ‫الوازكردنــی واشــنتۆن‪ ،‬وەك خۆیان ئەلێن‬ ‫«وشككردنی حەوزەكەی واشنتۆن»‬

‫بۆ دیموكراسی دروســتدەكەن بەاڵم ئەوان‬ ‫خــاوەن دونیابینیەكــی بەدیــل نیــن بــۆ‬ ‫سیســتمی جیهانی‪ .‬ئەكرێت ئەمانە هۆكار‬ ‫بن بۆ ســەرهەڵدانی سیاســی پۆپۆلیســت‬ ‫وەك ترەمــپ بــەاڵم دیموكراســی هێشــتا‬ ‫باشترین سیستمی جیهانە بۆ بەرقەراربونی‬ ‫ئاشــتی‪ .‬من لەگەڵ ئەوبۆچونەم كە ئێستا‬ ‫كاتــی ئەوەیــە كــە پرســیاری جــدی لــە‬ ‫سیســتمی دیموكراســی لیبــراڵ بكرێت كە‬ ‫بەرهەمهێنەری سیاســەتی ئابوری جیهانی‬ ‫و كرانەوەی بــازارو تێكەڵبونی كلتورەكانە‬ ‫كە ئێســتا ئەم سیستمە توشی گرفت بووە‬ ‫و پێویســتی بە گۆڕانــكاری و نوێكردنەوە‬ ‫هەیــە‪ .‬ئــەم ســەرهەڵدانی ســەركردەی‬ ‫ئســۆریتارییەنی وەك پۆتیــن‌و ئۆردوگان‪،‬‬ ‫و پۆپۆلیســتی وەك ترەمــپ زەنگێكــی‬ ‫ئاگاداركردنەوەیە بۆ سیستمی دیموكراسی‬ ‫لیبراڵــی كە رەنگە بەم شــێوەیەی ئێســتا‬ ‫توانــای وەاڵمدانــەوەی داواكاری زۆرینەی‬ ‫خەڵكی نەبێت لە واڵتانی دیموكرســی یان‬ ‫ئەوانەی كە بەرەو دیموكراسی رۆشتون‪.‬‬

‫چاودێــر‪ :‬تــا چەند كێشــەی كۆچبەر و‬ ‫تیــرۆر كاریگەرییــان لــە گەڕانــەوەی ئەو‬ ‫مۆدێلــە داخراوەی سیاســەت هەیــە‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەم دوانەیە مژدەی ســەركەوتنی ترەمپ و‬ ‫هاوشێوەكانی نییە؟‬ ‫ســەركەوت شەمسەدین‪ :‬پرسی كۆچبەر‬ ‫هــەم تــرس و هــەم دەرفەتە بــۆ رۆژئاوا‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت جیهان لەسەردەمێكدایە ترەمــپ توانــی ئــەم پرســە باش بــەكار‬ ‫كــە دیموكراســییەت و كاڵبونــەوەی هێڵی بێنێــت بــەاڵم ئــەوە بابەتێكــی كاتییــەو‬ ‫نەتــەوەو جوگرافیایــی نەتەوەیــی بــەرەو ناتوانێت ستراتیژی دورمەودای رۆژئاواو بۆ‬ ‫ماڵئاوایــی دەڕوات و ســەردەمی ســەرۆكە پێشــوازیكردن لەكۆچبەر هەڵوەشێنێتەوە‬ ‫شــەڕەنگێز و ڕاسیســتەكانە‪ ،‬واتە مۆدێلی بــەاڵم گۆڕانــكاری تێدا ئــەكات و رێكاری‬ ‫پۆتیــن و ئــەردۆگان و سیســی‪ ،‬بۆیــە لە ئاســایش ئەگۆڕێــت‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‬ ‫ئەمریكا ترامپ دەبێتە سەرۆك و بەریتانیا هانــدەری ســەرەكی ســەركەوتنی ترەمپ‬ ‫لــە یەكێتــی ئەوروپا دێتــە دەرەوە‪ ،‬هێزە بریتییە لە ئابوری و بونی دەرفەتی كار بۆ‬ ‫ڕاسیســتەكان لە ئەوروپادا بەهێزدەبن‪ ،‬تا چینی ناوەندی ئەمریكا‪ ،‬كە كۆچبەر هۆكار‬ ‫چەند ئەم ڕوداوە سیاســییانە پەیوەندییان نیە بۆ ئەودۆخەی ئەوان بەڵكو سیاســەتی‬ ‫ئیــدارە جیاوازەكانــی ئەمریــكا هــۆكاری‬ ‫پێكەوە هەیە؟‬ ‫ســەركەوت شەمســەدین‪ :‬پرســی ســەرەكی بوە‪ .‬پرســی تیــرۆر و ترس لە‬ ‫ســەرەولێژبونەوەی دیموكراســی یــان كۆچبــەر بابەتێكــی الوەكییــە لە ئاســتی‬ ‫الوازبونــی دیموكراســی لیبــراڵ یەكێكە لە ئەمریــكا‪ ،‬زیاتــر بۆ راكێشــانی ســەرنجی‬ ‫دیبەیتــە جدییــەكان لە نــاو ناوەندەكانی گروپە رەگەزپەرســتەكانی ئەمریكا بۆ الی‬ ‫بیركردنــەوە لە ئامریكا‪ ،‬بەاڵم هێشــتا زوە ترەمــپ وروژێنــرا‪ ،‬نــەك وەك بابەتێكــی‬ ‫بــاس لــە ماڵئاوایی كــردن لەو سیســتمە جدی‪.‬‬ ‫بكەیــن چونكــە هێشــتا سیســتمی بەدیل‬ ‫دروســت نەبــوە كــە بتوانێــت جێگــەی‬ ‫چاودێــر‪ :‬كورد لــە كوێی ئــەم گفتوگۆ‬ ‫دیموكراســی لیبراڵی بگرێتــەوە‪ .‬ئەزمونی سیاســیانەدایە؟ هەندێك دەڵێن هەركەس‬ ‫پۆتیــن‌و ئــۆردوگان‌و سیســی تەنیا گرفت ســەرۆكی ئەمریــكا بێت بە بــاش و خراپ‬

‫پەیوەنــدی بە كــوردەوە نییــە‪ ،‬ڕایەكیش‬ ‫هەیە‪ ،‬كــە كاریگەرییەكە بە ناڕاســتەوخۆ‬ ‫وەســف دەكات‪ ،‬بەوجــۆرەی سیاســەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمریكا كاریگەری ڕاســتەوخۆی‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســتدا بەســەر بەرەی‬ ‫«ســونی» و بــەرەی «شــیعە»ە وە‬ ‫هەیــە‪ ،‬كــە ئــەو دوو بەرەیــەش كوردیان‬ ‫دابەشــكردوەو كاریگەرییان لەســەر هێزە‬ ‫كوردییەكان و پرسی كورد هەیە؟‬ ‫سەركەوت شەمســەدین‪ :‬لەم نێوەندەدا‬ ‫باســی پرســی كورد لە رۆژهەاڵتــی ناوین‬ ‫لــە چوارچێــوەی پرســی تیــرۆر وەك‬ ‫هەڕەشەیەكی هەنوكەیی‪ ،‬و پرسی سنور و‬ ‫سەرهەڵدانی دەوڵەتی نوێ جار جار دەبێتە‬ ‫جێی بایەخــی ناوەندەكانــی بیركردنەوەو‬ ‫میدیاكانــی ئەمریاكاو ئەوروپا‪ .‬لە پرســی‬ ‫روبەروبونەوەی تیرۆردا لە سوریا و عێراق‪،‬‬ ‫كورد وەك بەشــێكی گرنگ لە ســتراتیجی‬ ‫ئۆبامــادا جێگەی بویــەوە ئەویش بەهۆی‬ ‫ویستی بێمەرجی بۆ شەڕكردن دژی تیرۆر‬ ‫بەشێوەیەكی كاریگەر‪ ،‬بە تایبەت لە دوای‬ ‫كۆبانی‪ .‬ئۆباما زۆر پێویستی بە هێزی وەك‬ ‫پێشمەرگەو شەرڤان هەبو تا بیسەلمێنێت‬ ‫كە پێویســت نیە لە هەرشوێنێك گروپێكی‬ ‫تیرۆرســتی هەبــو خێــرا بە دەیــان هەزار‬ ‫ســەربازی ئەمەریاكا باڵوە پێبكات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لە رێگەی هێزی كاریگەری ناوخۆی واڵتان‬ ‫ئەتوانرێت بە تێچویەكی كەمتر سەركەوتن‬ ‫بەدەست بێت‪.‬‬ ‫ئەمە لەســوریاو‪ ،‬عێراقیــش تەنیا كورد‬ ‫توانــی وەكخــۆی جێبەجێــی بــكات‪ .‬لــە‬ ‫بەرامبــەردا ئیدارەی ئۆباما هاوكاری مادی‬ ‫ســەربازی زۆری پێشــكەش بە كورد كرد‬ ‫كە ئەمــەش كەم وێنەیە لــە مێژوی كورد‬ ‫و ئەمریــاكا‪ .‬بەاڵم ئەمە ســتراتیژی ئۆباما‬ ‫و دیموكراتــەكان بــو‪ ،‬پێناچێــت ئیدارەی‬ ‫ترەمپ لەسەر هەمان رێچكە بەردەوام بێت‬ ‫بە تایبەت ئەگەر تا هاتنی ترەم موســڵ و‬ ‫رەقە نەگیرێنەوە‪ ،‬ئەم ستراتیژە گۆرانكاری‬ ‫بەســەردا دێت و دیاریش نیە چۆن ئەبێت‪،‬‬ ‫پێشــم وانییە كە كــورد ئامادەگی كردبێت‬ ‫بۆ ئەو گۆڕانكاریانە‪.‬‬ ‫پرســی دوەم بابەتێكــی سیاســی و‬ ‫پەیوەندیشــی بە ئاسایشی رۆژهەاڵتەوە‬ ‫هەیــە ئەویش گۆڕانی ســنور و ئایندەی‬ ‫سیاســی كــورد لــە ناوچەكــە‪ .‬ترەمپ‪،‬‬ ‫هاوشــێوەی ســەرۆكەكانی تری ئەمریكا‬ ‫بــاوەڕی بــە گۆرانــكاری رادیكاڵــی لــە‬ ‫ســنوری واڵتانی رۆژهەاڵتــی ناوین نیە‪،‬‬ ‫بەڵكــو ئــەو دونیابینییــە بازرگانییــەی‬

‫ترەمــپ دژی بونــی دەوڵەتۆچكەیــە و‪،‬‬ ‫باوەڕی بە بازاری گەورە هەیە‪.‬‬ ‫هەروەها ترەمپ زۆر بایەخ بە پرســی‬ ‫كەمینــە و مافــی مــرۆڤ نــادات‪ ،‬ئــەو‬ ‫بــاوەڕی بە بونــی دەوڵەتــی «بەهێز»‬ ‫و «ســەركردەی بەهێــز» هەیــە كــە‬ ‫لەروی ئابوری‌و ســەربازی بتوانێت رێگە‬ ‫لەســەرهەڵدانی تیرۆر بگرێت‪ .‬ئەو دونیا‬ ‫وەك بازاڕێــك ئەبینێــت و لــە نــاو ئەو‬ ‫بازاڕەشــدا پــارەو چەك رۆڵیــان هەیە‪،‬‬ ‫نــەك بەهاكانــی دیموكراســی و مافــی‬ ‫مــرۆڤ‪ .‬هەواڵــە ناخۆشــەكە ئەوەیە كە‬ ‫كــورد توانــای چونە نــاو ئەو بــازاڕەی‬ ‫نیە‪ ،‬ســەرۆكی ئەمریكاش لەسیاســەتی‬ ‫دەرەوەدا دەســتكراوەییەكی زۆری هەیە‬ ‫و تاكــە بــوارە كــە ئەتوانێــت بەســەر‬ ‫بەربەســتی كۆنگرێســدا تێپەربێت‪ .‬بۆیە‬ ‫ترەمــپ ئەگــەر بزانێت كورد ســودێكی‬ ‫ئابــوری ئەوتــۆ بــە ئەمریــكا ناگەیەنن‪،‬‬ ‫و لــەروی سەربازیشــەوە پێگەیەكــی‬ ‫ســتراتیژی بــۆ ئەمریكا نییــە‪ ،‬بەالیەوە‬ ‫گرنــگ نیە لــە بەرامبــەر رێكەوتنی تردا‬ ‫چاوپۆشــی لــە چەوســاندنەوەی كــورد‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئــەوەی جێگــەی دڵخۆشــییە‬ ‫دوو شــتە؛ یەكــەم‪ ،‬كــورد ئەتوانێت لە‬ ‫پرســی تیرۆردا وەك كاراكتەرێكی گرنگ‬ ‫بمێنێتــەوە چونكــە تیــرۆر دوای داعش‬ ‫كۆتایــی نایەت‌و بــۆ چەندین ســاڵی تر‬ ‫ئەم ناوچەیە بەدەســت بونــی دەوڵەتی‬ ‫الواز و نەبونــی ســوپای دامەزراوەییەوە‬ ‫دەناڵێنێــت‪ ،‬بــەاڵم ئــەم رۆڵــەی كورد‬ ‫كاتێــك گرنگە كە لە ناوخــۆدا كۆتایی‬ ‫بــە قەیرانی سیاســی و ئابــوری بێنێت‬ ‫هێنــدە ئەمریــكا بــە كێشــەی نێــوان‬ ‫هەولێــر و ســلێمانی ســەرقاڵ نــەكات‪،‬‬ ‫چونكە پێناچێــت ئیــدی دبلۆماتكارانی‬ ‫ئەمریــكا هێنــدە كات بەفیڕۆبــدەن بــۆ‬ ‫رێخستنەوەی دۆخی سیاسی كوردستان‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬بەهــۆی بەهێــزی دامەزراوەكانی‬ ‫وەك وەزارەتــی دەرەوە و بەرگــری و‬ ‫كونگرێــس‪ ،‬رەنگە ترەمــپ نەتوانێت وا‬ ‫بەئاســانی هەمو شــتێك ئاوەژو بكاتەوە‬ ‫و گۆڕانكارییەكان شــێنەیی بن‪ ،‬ئەوكات‬ ‫كوردیــش ئەتوانێــت خــۆی لەگەڵــدا‬ ‫بگونجێنێــت‪ ،‬بــەاڵم هەڵەی مەترســیدار‬ ‫ئەوەیە كورد بە ئاراســتەی پێچەوانە كار‬ ‫بكات و لە ژێر كاریگەری توركیادا ببێتە‬ ‫لەمپەر لەبەردەم ئەمریكا‪.‬‬ ‫ئەمریكا پێی باش نیە كورد ســەر بە‬ ‫هیچ بەرەیەكی شــیعی یان ســونی بێت‪.‬‬ ‫ئەمریــكا ئەیەوێت كورد لــە عێراق و لە‬ ‫ســوریاش لەناوخــۆ نمونــەی حوكمڕانی‬ ‫ســەركەوتوو بــن و لە ئاســتی بەغداد و‬ ‫دیمەشــق كار بكــەن بــۆ دروســتكردنی‬ ‫بااڵنــس‪ ،‬چونكە ئەوەی خاڵــی بەهێزی‬ ‫كــوردە لە ناوچەكە‪ .‬ئەمریــكا رەنگە بۆ‬ ‫هەمیشــە بۆ پرســی تیرۆر پێویستی بە‬ ‫كــورد نەبێت‪ ،‬بەاڵم بۆ پرســی راگرتنی‬ ‫بااڵنــس لە بەغــداد و لە ئایندەشــدا لە‬ ‫دیمەشق كورد پێگەیەكی یەكجار گرنگی‬ ‫ئەبێــت ئەگــەر خۆی بــە دور بگرێت لە‬ ‫دابەشــبون بەســەر سونە و شــیعەو بە‬ ‫هەمــان ئاســت لە هــەردوالوە دور بێت‪.‬‬ ‫ئیــدارەی بــۆش و ئۆبامــا زۆر هانــی‬ ‫كوردیــان دا لــە بەغــداد كاریگــەر بن و‬ ‫ئەمریكاش پشــتیوانیان ئــەكات چونكە‬ ‫ئەمریكا نایەوێــت بەغداد ببێت بە تاران‬ ‫یــان ئەنكەرە و لەالیەن «دژە ئەمریكا»‬ ‫وە كۆنتــرۆڵ بكرێت‪ .‬ئەم ئیدارەیەش لە‬ ‫هەمــوو كات زیاتــر پێویســتی بە رۆڵی‬ ‫كورد ئەبێت لە بەغداد‪.‬‬

‫تەوەر‬

‫ذمارة (‪ )594‬دوشةممة ‪2017/1/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫دیالۆگ لەبارەی‬

‫مانیفێستی فیمێنیستی رۆشنگەری‬ ‫بەگشــتی نــاوەڕۆك‌و دەستخســتنە‬ ‫ســەر برینــەكان‌و كێشــەو گرفتەكانــی‬ ‫ژنــان و چۆنێتــی بەرەنگاربوونــەوەی‬ ‫بەربەســتەكان‪ ،‬هەموی خاڵــی گرنگن و‬ ‫دەتوانرێــت كاری وردی لەســەر بكرێت‪،‬‬ ‫ێ خاڵ‬ ‫ێ ئاماژە بــە هەند ‌‬ ‫بــەاڵم دەمــەو ‌‬ ‫بكەم كەلە خوێندنەوەی مانیفێســتەكەوە‬ ‫پێی گەیشــتم‪ ،‬بەوئومێــدەی ئەگەر كراو‬ ‫دەرفەتــی هەمواركردنەوەی هەبێت ئیش‬ ‫لەسەر سەرجەم ســەرنجەكان بكرێت كە‬ ‫لەسەر ئەم مانیفێستە هەبوون‪.‬‬ ‫بەكورتــی دەمــەوێ ئــەوە بڵێــم‪ :‬كە‬ ‫ســەرنجم لەســەر ناونیشــان‌و ناوەڕۆكی‬ ‫مانیفێســتەكە هەیە‪ ،‬مانیفێســت دەبێت‬ ‫ناونیشــانی گشــتگیرو ناوەڕۆكــی ورد‬ ‫و پوخــت لەخــۆ بگرێت‪،‬كە مــن ئەمەم‬ ‫لەهەندێ‌ شوێندا بەدی نەكرد ‪.‬‬ ‫سەرەتای سەرنجەكانم لەسەر پێناسەی‬ ‫فێمێنیزمە‪ ،‬كە بەباوەڕی من ئەم چەمكە‬ ‫یەكێكــە لــەو چەمكانەی كە پەیوەســتە‬ ‫بــە ئایدولۆجیاوە‪ ،‬ئەو جۆرە چەمكانەش‬ ‫بەپێــی كات و شــوێن و هەڵگــری بیــر‬ ‫دەگۆڕێت‪ ،‬زەحمەتە یەك پێناســە مانای‬ ‫گشتگیری پێناســەكە بدات بەدەستەوە‪،‬‬ ‫زۆرێك لە پێناســەكانی فێمێنیزم جەخت‬ ‫لەســەر جــۆری كۆمەاڵیەتــی دەكاتــەوە‬ ‫‪،‬نەك تەنهــا ژن‪ ،‬بەتایبەتی تێڕوانینی‬ ‫رادیكاڵیەكان‪.‬‬ ‫لەســەر باســكردن لــە مێــژووی‬ ‫ســەرهەڵدانی رۆشــنگەری و فێمێنیــزم‬ ‫بەباوەڕی من باشترە ئەگەر ئەم مێژووە‬ ‫بە پێی قۆناغەكان جیابكرێتەوە‪ ،‬ئەوكاتە‬ ‫ئامادەكردنی‪:‬‬ ‫زانســتی و ئەكادیمی تر دەبێت ‪ ،‬چونكە‬ ‫لەتیف حسێن‪ -‬ژوان ئەحمەد‬ ‫كاری مانیفێســت ئەبێــت زۆر دەقیــق‬ ‫بێــت ‪،‬جیــاواز بێت لە نووســینی وتاری‬ ‫رابــردوودا‬ ‫لەمــاوەی‬ ‫رۆژنامەوانی‪..‬‬ ‫فێمێنیســتی‬ ‫(‬ ‫نیفێستی‬ ‫ما‬ ‫هەروەهــا باشــترە لێــرەدا بەشــێك‬ ‫پالتفۆرمی‬ ‫لەالیــەن‬ ‫رۆشــنگەری‬ ‫هەبێــت بە نــاوی (المجتمــع والمرأە) و‬ ‫دابڕان و رابەرایەتی فێمێنیستی‬ ‫كەمێــك باســی واقیعــی كۆمەڵــگاكان‬ ‫رۆشــنگەری‪ ،‬باڵوكرایــەوە بــۆ‬ ‫بكرێت بەشــێوەیەك بێت ئــەوە بزانرێت‬ ‫ئــەوەی لەمــاوەی دوو مانگــدا‬ ‫كــە چــۆن ئەڕواننــە ژن‪ .‬دواتــر باســی‬ ‫گفتوگــۆی لەســەر بكرێــت و‬ ‫جیــاوازی رەگــەزی بكرێــت بەپێــی‬ ‫پێشــنیارو ســەرنجی نوێــی‬ ‫واقیعی كۆمەلگاكان و قسە بكرێت لەسەر‬ ‫بــۆ زیادبكرێــت‪ ،‬بــۆ ئــەم‬ ‫كۆمەڵگای كوردی و جیاوازی جێندەری‪.‬‬ ‫مەبەســتەش رادیۆی مەدەنییەت‬ ‫لە شوێنێكی تر كە باس لە تەكنەلۆژیاو‬ ‫زنجیرەیــەك مێزگــردو دیالۆگی‬ ‫رۆشــنگەری دەكرێــت و لــە شــێوەی‬ ‫لەســەر بابەتەكــە ســازكردو‬ ‫بەشــێكی تایبەت قسەی لەســەر كراوە‪،‬‬ ‫تێیــدا بۆچــوون و ســەرنجی‬ ‫من پێشــنیار ئەكەم كە بەشــێك هەبێت‬ ‫چەنــد روناكبیــرو چاالكوانــی‬ ‫بەنــاوی (بەجیهانی بــوون و فێمینیزم)‪،‬‬ ‫و بــواری مافەكانــی ژنانــی‬ ‫چونكــە پێشــكەوتنی تەكنەلۆجیــاو‬ ‫لەدەرەوەو ناوەوەی كوردســتان‬ ‫ئەنتەرنێت بەشــێكە لە بەجیهانی بوون‪،‬‬ ‫وەرگرتووەو لە رۆژنامەی چاودێر‬ ‫بــە شــێوە بەرفراوانەكــە بــاس بكرێــت‬ ‫باڵودەكرێنەوە‪...‬‬ ‫باشــترە لە رووی (سیاســی ‪ -‬ئابووری‬ ‫گفتوگۆی‬ ‫ئەمجارەی‬ ‫بەشــدارانی‬ ‫– تەكنەلۆجی‪ ...‬هتد)‪.‬‬ ‫یەكە‬ ‫هەر‬ ‫رۆشنگەری‬ ‫مانیفێستی‬ ‫ســەبارەت بەو بەشەی كە قسە لەسەر‬ ‫لە(د‪.‬پەیمان قادر ‪،‬نیازمحەمەد‪،‬‬ ‫ئەرك و مافەكانی ســەردەم دەكرێت من‬ ‫ێ جەمیل) ن‪....‬‬ ‫پاڤ ‌‬ ‫پێمباشــە لێرەدا بەشێك هەبێت بە ناوی‬ ‫فێمینیــزم و توندوتیــژی دژ بە ژنان ‪...‬‬ ‫چونكە سەرەتای سەرهەڵدانی ئەم رەوتە‬ ‫تێڕوانینی كۆمەڵ بۆ ژن‬ ‫لەسەر بنەمای نەهێشــتنی توندوتیژی و‬ ‫د‪ .‬پەیمــان قادر‪ ،‬مامۆســتا لەبەشــی یەكسانی ئەرك و ماف دروست بووە‪.‬‬ ‫كۆمەڵناســی زانكۆی سلێمانی‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بە مانیفێســتی بزووتنــەوەی فێمێنیزمی بۆچی گۆڕانكاری لە كۆمەڵی كوردیدا‬ ‫رۆشــنگەری‪ ،‬بەمجــۆرە ســەرنجەكانی‬ ‫روینەداوە؟‬ ‫خۆی خســتەڕوو‪ :‬لەراســتیدا مانیفێستی‬ ‫نیاز محەمــەد‪ ،‬مامۆســتای یاریدەدەر‬ ‫رۆشــنگەری و خودی قســەكردن لەسەر‬ ‫فێمێنیــزم بــە گرنــگ و جــددی دەبینم لەزانكــۆی ســلێمانی و توێــژەری‬ ‫بــۆ ئێســتای بزووتنەوەكانــی ژنــان‪ ،‬كۆمەاڵیەتــی‪ ،‬یەكێكــی تــرە لــەو‬ ‫بەمەبەســتی كۆكردنەوەو رێكخستنیانلە كەســایەتیانەی كە بەشــداری لە گفتوگۆ‬ ‫بزووتنەوەیەكی رێكخراوی فێمێنیســتیدا‪ ،‬لەسەر مانیفێستی رۆشــنگەری كردووەو‬ ‫ئــەو مانیفێستەشــی كــە لەبەردەســتی بەمشــێوەیە ســەرنج و بۆچوونەكانــی‬ ‫منــدا بووەو پــاش خوێندنەوەیەكی وردو خۆی خســتەڕوو‪ :‬سەبارەت بە پرۆژەكە‪،‬‬ ‫بە نــاوەڕۆك‌و مێــژووی فێمێنیزم‌و ئەرك ســەرجەم پێشــنیارەكانی بەجێــن و‬ ‫و ئامانجەكانــی بزوتنەوەی فێمێنیســتی شــیكاری باشــكراوە بۆ ئــەو قۆناغانەی‬ ‫رۆشــنگەری لەكوردســتان‪ ،‬دەتگەیەنێتە كە تێمان پەڕاندووە‪ ،‬بەاڵم پێویســت بوو‬ ‫ئەوراســتییەی كە بڵێیت‪ :‬ئەم مانیفێستە ئــەم پرۆژەیە لەكاتی شــیكارییەكانی بۆ‬ ‫زۆر شتی گرنگی تێدایەو هەوڵێكی گرنگەو رابردوو دەســتی باشــتر بخستایەتە سەر‬ ‫پێویســتە بــەردەوام بێــت‪ ،‬ئەگەرچــی ئەو فاكتەرانەی كە رۆڵیان هەبووە لەوەی‬

‫باشرتە لەناو‬ ‫مانیفێستەكەدا بەشێك‬ ‫هەبێت بە ناوی (كۆمەڵ‌و‬ ‫ژن) و كەمێك باسی‬ ‫واقیعی كۆمەڵگاكان‬ ‫بكرێت بەشێوەیەك بێت‬ ‫ئەوە بزانرێت كە چۆن‬ ‫ئەڕواننە ژن‬

‫د‪ .‬پەیامن قادر‬

‫كاتێك دەڵێین‬ ‫پێویستامن بە‬ ‫گۆڕانكاری هەیە‬ ‫لە پرۆسەی‬ ‫پەروەردەدا‪ ،‬دەبێت‬ ‫مانیفێستەكە‬ ‫ئەرك و رۆڵی ئەو‬ ‫گۆڕانكارییانە‬ ‫دەستنیشان بكات‬

‫نیاز محەمەد‬

‫ســەرجەم هەوڵەكان بۆ نەگەیشــتونەتە‬ ‫ئــەەوەی گۆڕانــكاری بكــەن لــە دۆخی بەمــە دەتوانین نیــوەی كۆمەڵگا بكەینە‬ ‫ژنــان لــە كۆمەڵــگای كوردی؟!چونكــە پشــتیوانی هەوڵــەكان و كەمكردنــەوەی‬ ‫هەمــوو دەزانین كە مــرۆڤ لەكاتێك كە دژایەتیكردن‪.‬‬ ‫زۆرجار خۆشــمان دەزانیــن كە زۆرێك‬ ‫دەزانێ شــتێك لە بەرژەوەندی نییە زۆر‬ ‫بە ئاســانی مل كــەچ دەبێت و بۆ گۆڕین لەژنــان خۆیان دژی ئــەو بنەمایانەن كە‬ ‫و پێداچونــەوەی‪ ،‬چونكــە زانینــی ئەم بــاس لــە ئــازادی و ماف پێدانــی ئەوان‬ ‫راستیانە هەنگاوەكان زۆر خێرا دەكات‪ .‬دەكات‪ ،‬بۆیــە زۆر گرنگــە ئێمــە بــۆ‬ ‫ئەگــەر بێتو داوای ئــەوە لە من بكەن دوبارەنەبوونــەوەی هەمــان دەرئەنجــام‬ ‫دوای ئــەو هەمــوو بەدواداگەڕانانە كە بۆ كار لەســەر ئەوەبكەین كە ژنان ترســیان‬ ‫كاتێــك ئێمە بە ئفلیجكردنی ژنان نیوەی نەمێنــێ لــە ژیانــی مەدەنیــەت‪ ،‬چونكە‬ ‫كۆمەڵگامــان ئفلیجكــردووەو ئــەرك و كــە دەبینــن ژنەكانــی كــە ئــازادن و‬ ‫ێ‬ ‫بەرپرســیارێتی پیاوانمان زیاتر كردووەو خاوەنــی خۆیانــن روبــەڕوی كۆمەڵــ ‌‬ ‫هیالكتــرن ئەوانیش بــۆ قبوڵكردنی ئەو كێشــە دەبنەوە یاخود ناچــارن ئەرك و‬ ‫هەمــوو ئــەرك و رۆڵە گرانــە ناچاربوون بەرپرســیارێتی گەورە بگرنە ئەستۆ ئەوا‬ ‫كە كار لەســەر خۆیان بكەن كە هەســت ئەوان هەڵدەســتن بــە پاشەكشــەكردن‬ ‫و ســۆزیان گەر هەشــبێت لەنــاوی بەرن لەهەموو ئــەو كاروچاالكیانەی كە كار بۆ‬ ‫بۆیــە زۆربەی رۆژەكانیان بەبێ هەســتی ئازادبوونی ئــەوان دەكات‪ ،‬چونكە ئەوان‬ ‫بەســەردەبەن و ســاتەكانی قوڵبونــەوە وەك پێویســت وزەی ئــەو ركابەرییــە‬ ‫لەنــاو هەســتەكانیان لەدەســت دەدەن‪ ،‬بەهێزانەیــان نییە بۆیە تواناســازكردنی‬ ‫باشــە ئەی بۆ باشــكردنی دۆخەكە الیان ژنــان هەنگاوی پێــش كاركــردن بێت و‬ ‫ێ رووەوە‪.‬‬ ‫لەكۆمەڵ ‌‬ ‫هێندە گرانە؟!‬ ‫ئەگــەر بێتو ئــەم هەنگاوانــە رەچاوبكرێت و‬ ‫چونكە سەرجەم خەباتە ژنان و هەوڵە‬ ‫فێمنیســتیەكان بــاس لــە باشــتركردنی كاریــان بۆ بكرێــت پێــش هەنگاوەكانی‬ ‫دۆخی ژنان دەكەن و دروشمەكانیان زیاتر كاركردن ئەوا بەدڵنیایەوە كاریگەریەكان‬ ‫بانگەوازە بــۆ دۆخی ژنان‪ ،‬بۆیە رەگەزی لەســەر كۆمەڵــگاو ئازادبوونــی باشــتر‬ ‫پیاوان وایان زانیــاوە ئەمە زیان بە پیاو دەبێت‪.‬‬ ‫بوونیان دەگەیەنێ و لەپلەو پێگەی ئەوان یەكێكی تر لەو بابەتانەی كە دەمەوێ‌ قســەی‬ ‫كەمدەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم خۆی لە راستیدا ئەم لەســەر بكــەم ئەوەیــە كە زۆر بــەوردی باس‬ ‫هەواڵنــە بریتیە لــە رزگاركردنی هەردوو لــە هەنگاوەكانــی كاركــردن نەكــراوە كاتێك‬ ‫رەگەز لە كۆیلەبوونی رەگەزی‪ .‬واتە نەژن كــە دەڵێین پێویســتمان بــە گۆڕانكاری هەیە‬ ‫دەبــن بــە كارەكەرو نــە پیاوانیش دەبن لــە پرۆســەی پەروەردەكــردن‪ ،‬دەبێت ئەرك‬ ‫بــە خزمەتــكار‪ .‬رونكردنــەوەو كاركردن و رۆڵــی هەمــووی دەستنیشــان بكرێــت و‬ ‫بــۆ تێگەیشــتن و تێگەیاندنــی هەمــوو هەنگاوەكانــی بــۆ دابنرێــت‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫هاواڵتیــان لەم راســتیەدا رۆڵی گەورەی یەكێكــی تــرە لەو هەاڵنەی كە لەپێشــدا‬ ‫دەبێــت لــە قبوڵكردنــی هەنــگاوەكان و بەســەر ئێمــەدا تێپەڕیوە كــە پێمانوایە‬ ‫كارەكانی داهاتو‪ .‬بۆیــە دەبێت ئەمجارە بوونی رێكخراو كە داكۆكی لە مافی ژنان‬ ‫ســەرجەم رێكخراوەكانــی ژنــان و دەزگا بكات یاخود ئەگــەر ژنان توانای چوونە‬ ‫پەیوەندیــدارەكان كار بۆ ئەوە بكەن كە دەرەوە لەمــاڵ و كاكردنیان هەبێت ئەوا‬ ‫بزانن ناهەمواریەكانی دۆخی پیاوان چییەو ئــازاد دەبــن‪ ،‬بەاڵم بۆ چارەســەری ئەم‬ ‫بــەو داتایانە بیســەلمێنن ئفلیــج بوونی دۆخــە دەبێــت دەســەاڵت و حكومــەت‬ ‫ژن و عەقــڵ و پێگــەو تواناكانــی چەند پالنی وردو تۆكمەی هەبێت لە پرۆســەی‬ ‫رۆڵی هەیە بۆ چارەســەری ئەو كێشانە‪ .‬پەروەردەكردن ئەگەر بێتو خێزانەكانیش‬

‫زۆر گرنگە‬ ‫پەروەردەكردنی‬ ‫ژن تەنها بۆ چینی‬ ‫نەخوێندەوارو‬ ‫دوورەدەستەكان‬ ‫نەبێت‪،‬‬ ‫بەڵكو لە چینی‬ ‫نوخبەو ڕۆشنبیرەوە‬ ‫دەستپێبكرێت‬

‫پاڤێ جەمیل‬ ‫بەدڵیان نەبێت‪.‬چونكــە كۆمەڵگا نیوەی‬ ‫ئفلیج دەبێت‪.‬‬

‫پەروەردەكردنی نوخبەو رۆشنبیران‬

‫ێ جەمیــل‪ ،‬مامۆســتا لەبەشــی‬ ‫پاڤــ ‌‬ ‫راگەیاندنی زانكۆی ســلێمانی‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بــە مانیفێســتی رۆشــنگەری بەمجــۆرە‬ ‫ســەرنج و بۆچوونەكانی خۆی خستەڕوو‪:‬‬ ‫ســەرەتا من دەمەوێت دەستخۆشی بكەم‬ ‫لەهەنگاوێكــی لــەم شــێوەیە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫نووســین و ئامادەكردنی مانیفێستێك كە‬ ‫دەكرێت ناوی بنرێت ستراتیژی كاركردنی‬ ‫بزووتنەوەیەكی فێمێنیستی لەكوردستان‪،‬‬ ‫كە بەشــێوەیەكی گشــتی تەركیزی باش‬ ‫خراوەتەســەر مێــژووی فێنمێنیــزم و‬ ‫بەربەســتەكانی و ســەركەوتنەكانی و‬ ‫پاشــان كلتــوورو هەموو ئــەو بابەتانەی‬ ‫كــە پەیوەســتن پێــوەی‪ ،‬بــەاڵم پــاش‬ ‫خوێندنــەوەی دەمەوێ ئاماژە بەوە بكەم‬ ‫كــە كاركــردن لەســەر پرســەكانی ژنان‬ ‫فراوانی و گرنگییەكی بەرچاوی هەیە لەناو‬ ‫كۆمەڵگەدا‪ ،‬لە ئێســتادا ژن بوەتە باسە‬ ‫هەنووكەیی و فرەییەكان بەتایبەت لەپاش‬ ‫گەشەســەندن و باڵوبوونەوەی ڕۆشنبیری‬ ‫زیاتری گشت چین و توێژەكان‪ ،‬هەروەها‬ ‫درووســتبوون و فــراوان بوونــی ڕێكخراو‬ ‫و ناوەنــدە پەیوەندیدارەكان بە كێشــەو‬ ‫ئازارەكانــی ژن و دەرخســتنی تواناكانی‬ ‫ژنــان‪ ،‬كاركردن لەســەر كەیســەكانیان‪،‬‬ ‫هەروەهــا گەشەســەندنی تەكنەلۆژیــا‬ ‫ئــەم بابەتەی زیاتــر گەورەترو برەودارتر‬ ‫كردووە‪ ،‬بە جۆرێــك بۆتە خەمی هەموو‬ ‫تاكێك و لە هەموو ناوەندەكاندا‪.‬‬ ‫دەبێــت ئێمــە ئەوە نیشــانی ژنانی تر‬ ‫بدەیــن‪ ،‬بەتایبەتی ئەو ژنــان و كچانەی‬ ‫تا ئێستاش بەباشــی لەتواناكانی خۆیان‬ ‫نەگەیشــتوون و هاوكاریشــیان پێنــاگات‬ ‫بــەوەی ژنی ســەركەوتوو ئــەو ژنەیە كە‬ ‫زیاتر دەبەخشــێت لەوەی كە بەدەســتی‬ ‫دێنێــت‪ ،‬بــەردەوام لــە هەوڵــی خــۆ‬

‫ڕۆشــنبیركردن و زانیــاری كۆكردنــەوە‬ ‫لەســەر پرســەكانیدایە‪ ،‬بیــری فراوانەو‬ ‫دەتوانێت گەشە بە تواناكانی بدات‪.‬‬ ‫ئەو خااڵنــەی كە بەپێویســتی دەزانم‬ ‫زیاتــر كاری لەســەربكرێت خــودی ژن‬ ‫خۆیەتی و هەستی باوەڕ بەخۆبوونیەتی‪،‬‬ ‫ئێمــە دەزانیــن كاریگــەری (كۆمەڵگــە‪،‬‬ ‫ئایــن‪ ،‬كلتــور‪ ،‬خێــزان و زۆری تریــش)‬ ‫چەقــی بەســتوە لەناخــی تاكەكانــدا‪،‬‬ ‫چونكــە لەگەڵیــدا گــەورە بوویــن‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویســتی بە خەباتی زۆر هەیە لەســەر‬ ‫تاكــەكان بەگشــتی و ژنان بــە تایبەتی‪،‬‬ ‫باڵوكردنەوەی ڕۆشــنگەری و ڕۆشنفیكری‬ ‫لە ناساندنی ئەرك و مافەكان بە تاكەكان‪،‬‬ ‫كە زیاتر ئاشــنابكرێن چونكە وەك دیارە‬ ‫هێشــتا ئــەم بابەتە نەگەیشــتوەو كاری‬ ‫لەســەر نەكراوەو نازانرێت ماف و ئازادی‬ ‫چییە بــۆ هەر تاكێك‪ ،‬كــە بەداخەوە تا‬ ‫ئێســتاش ئێمــە كێشــەمان لەگــەڵ زۆر‬ ‫لەچەنمەكانــدا هەیــە‪ ،‬چەمكــی ئازادی‪،‬‬ ‫فێمێنیــزم‪ ،‬جێنــدەر كە تەنانــەت لەناو‬ ‫پەرلەمانیشــدا لەرابــردوو لەســەر ئــەم‬ ‫چەمكە كێشــە دروســتبوو‪ ،‬ئیتر خەڵكی‬ ‫چۆن نابێتە كێشــەی ئەگەر روونكردنەوە‬ ‫لەســەری نەبێت و كاری لەسەر نەكرێت‪،‬‬ ‫لــە ڕێگەی دەســتە و كۆمەڵــەی تایبەت‬ ‫و شــارەزا بە ڕۆشــنبیركردنەوەی ژنان و‬ ‫ناساندنی خودی ژن بە ژن‪.‬‬ ‫لە ناوەندی سیاســی و پۆســت و پلە‬ ‫بااڵو كۆمەاڵیەتی و زانســتیەكاندا‪ ،‬ڕۆڵی‬ ‫ژن بەكەمی دەبیندرێت كە پەســەندبێت‬ ‫لەالیــەن ژنــان خۆیانــەوە بــۆ خۆیان و‬ ‫هاوەڵە ژنەكانیان‪،‬چ جای لەالیەن ژنانێك‬ ‫كە هێشتا لە ژێر سایەی واقعێكی كلتوری‬ ‫و ئاینــی و كۆمەڵگەیەكــی پیاوســاالردا‬ ‫بێت و هێشــتا بیری ئازادی و یەكســانی‬ ‫نەزانێــت و پێ نەگەیشــتبێت‪ .‬بۆیە زۆر‬ ‫گرنگە پەروەردەكردنی ژن تەنها بۆ چینی‬ ‫نەخوێندەوارو دوورە دەســتەكان نەبێت‪،‬‬ ‫كە بەداخەوە لەمڕووەشــەو ئێمە هێشــتا‬ ‫كەموكوڕیمان هەیەو ژنانی دوورەدەســت‬ ‫ێ شتیان‬ ‫و ئاســاییەكانیش بەباشی هەند ‌‬ ‫پێنەگەیشــتووە‪ ،‬بەڵكو لە چینی نوخبەو‬ ‫ڕۆشــنبیرەوە دەســتپێبكرێت لەالیــەن‬ ‫كەسانی شارەزاو پسپۆڕو پەیوەست بەو‬ ‫ێ لە‬ ‫بــوارە‪ ،‬چونكە هەمیشــە بیــری نو ‌‬ ‫كەسانی (لیدەر)ســەركردەوە ڕۆدەچێت‬ ‫بۆ چینەكانی خوارەوە‪.‬‬ ‫هەروەهــا خالێكــی تــر كــە دەكرێــت‬ ‫لــە ئەنجامــی زۆر دووبــارە كردنــەوەو‬ ‫زەقكردنــەوەی بابەتەكانــی ژنــان و‬ ‫دروســتكردنی وێنایەكــی درەوشــاوەیی‬ ‫ژن لە ئەقــڵ و ناخی تاكەكان بكرێت بە‬ ‫گۆڕینی فەلسەفەی كۆمەاڵیەتی و كلتوری‬ ‫بەبەردەوامی كاری جدی لەسەربكرێت لە‬ ‫ڕێگــەی پەروەردەوە هەر لــە منداڵییەوە‬ ‫نەهێشتنی جیاوازی جێندەری و ڕێزگرتن‬ ‫لــە ژن وەك بەهایەكــی بەرز بچەســپێت‬ ‫لــەالی هەردوو ڕگــەز نێر و مێ و بخرێتە‬ ‫ناو پرۆگرامی خوێندنەوە‪ ،‬نموونەی ژنانی‬ ‫ســەركەوتوو خەباتگێــڕو لــە خۆبردووی‬ ‫ژنــان باس بكرێت و هــەروەك كایەیەكی‬ ‫بەرزی كۆمەاڵیەتی بخرێتەڕوو ‪.‬‬ ‫ڕگەیانــدن یەكێكــە لــە ئامــڕازە‬ ‫گرنگەكانی گەیاندنی زانیاری و كاریگەری‬ ‫درووستكردن لەســەر وەرگر بۆیە گرنگە‬ ‫گفتووگــۆی بەردەوام لەســەر ئەم بابەتە‬ ‫گرنگــە بكرێــت‪ ،‬نەك بەشــێوەی ئەوەی‬ ‫بەردەوام باسی توندوتیژیەكانی دەرهەق‬ ‫بــە ژنان بكرێت ‪،‬وێنە نەشــیاوو ســلبی‬ ‫یەكانــی دەرهەق بە ژنان پیشــان بدرێت‬ ‫و تــاوای لێدێت ببێت بەكارێكی ئاســایی‬ ‫و لەئەنجامی دووبــارە بوونەوەوە بەهای‬ ‫لەدەســت بدات و كاریگەری نەمێنێت بە‬ ‫دیوێكی تردا ببێت بە كلتورێكی چەسپاو‬ ‫و نرخی نەمێنێت‪.‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )594‬دو شةممة ‪2017/1/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫توركیش ستریم‪ ،‬قۆناغێكی نوێ‬ ‫لەپەیوەندییەكانی نێوان توركیا ‪ -‬روسیا‬ ‫كوردی‪/‬پەیــەدە لە ســوریادا بگۆڕێتەوە‪ ،‬روســیا‬ ‫مانــدووە‪ ،‬بــەاڵم نایەوێــت دۆســیەی ســوریای‬ ‫لەدەســت دەربچێــت و بیدۆڕێنێــت‪ ،‬لەڕێگــەی‬ ‫توركیاوە ملمالنێكە باشتر بەڕێوەدەبات‪ ،‬ستڕاتیژ‬ ‫و ئەجێندای سیاسی دادەڕێژیت‪.‬‬

‫پێشەكی‪:‬‬

‫پەیڕەو ئەنوەر *‬ ‫لەبارەی كوشتنی باڵیۆزەكەی‬ ‫(روسیا)ەوە لە ئەنكەرە‬ ‫روســیاو توركیــا‪ ،‬دوو یەكەی سیاســی‬ ‫نێودەوڵەتــی و هەرێمیــن لــە ناوچەكە‪،‬‬ ‫هەردووكیان ڕۆژگارێــك ئیمپڕاتۆربوون‪،‬‬ ‫خاوەن سنورێكی پان و پۆڕ و فراوانبوون‪،‬‬ ‫هەریەكەیان ئایدۆلۆژیا و فەڵســەفەیەكی‬ ‫سیاســی بەڕێــوەی بــردوون‪ .‬پەیوەندی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئابووری و فەرهەنگییان لەگەڵ‬ ‫یەكتردا هەبووە‪.‬‬

‫وزە و سامانی سروشتی بەگشتی‪ ،‬بەرهەمێكی‬ ‫تــازەی دونیــای مۆدێرنیتەیــە‪ .‬تەمەنــی وزە‬ ‫كەمــە و ئەوەنــدە كــۆن نییە‪ ،‬بەاڵم هەســتیارە‬ ‫و كەرەســتەیەكی گــەورەی سیاســی و كااڵیەكی‬ ‫كاریگــەرە لە كایەی سیاســەتدا‪ .‬وزە‪ ،‬لە دونیای‬ ‫ئەمــڕۆدا‪ ،‬ئەوەنــدەی رۆڵــی سیاســی دەگێڕێت‪،‬‬ ‫ئەوەندە لە كایەی ئابوریدا رۆڵی نییە‪ .‬شۆڕشــی‬ ‫پیشەســازی و تێكەولێكــەی نێــوان ئەكتــەرە‬ ‫سیاســییەكانی دونیا بۆ دروســتكردنی بااڵنســی‬ ‫هێز و پیشەسازیی سەربازی و پڕۆژەی سەربازی‪،‬‬ ‫بەهــای وزەی بەرز كــردەوەو‪ ،‬كردی بە كااڵیەكی‬ ‫بەسیاســیكراو و نــرخ بــۆ دانــراو‪ .‬وزە‪ ،‬ئەمــڕۆ‬ ‫رۆڵێكی سیاســیی یەكجار گەورە لە دروستكردنی‬ ‫بڕیاری سیاســی و داڕشتنەوەی رەگەزكانی هێز و‬ ‫پەیكەری هێز و سیســتەمی سیاسی و مەسەلەی‬ ‫مانــەوە و دووبــارە دیزاینكردنــەوەی شوناســی‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتیی دەوڵەت‪ ،‬دەگێڕێت‪.‬‬

‫كوشــتن و تیرۆركردنــی باڵیــۆز لــە واڵتــی‬ ‫پێشــوازیكەر‪ ،‬ئەنــدازەی پەیوەندییەكانــی نێوان‬ ‫دوو ئەكتەریی سیاســی تێكدەشكێنێت‪ ،‬بژاردەی‬ ‫سیاسەت و وزە‪:‬‬ ‫جەنگ دێنێتە پێشــەوە (كوشــتنی وەلی عەهدی‬ ‫سیاســەت و وزە دوو كایــەی جیــاوازن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیمڕاتۆری نەمسا‪-‬هەنگاریا‪/‬فڕانســیس فێردیناند بــە قەبارەیەكــی گــەورە بەیەكــەوە بەســتراو و‬ ‫لــە ‪ ١٩١٤‬و بەرپابونی جەنگی یەكەمی جیهانی)‪ ،‬گرێدراون‪ ،‬وزە راستەوخۆ پەیوەندیی بە فەلسەفە‬ ‫مامەڵــەی بەرامبــەر دەركردنــی باڵیــۆزی واڵتی و بنەماكانــی حكومڕانییــەوە هەیــە‪ ،‬پەیوەندیی‬ ‫بەرامبەری لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫بــە سیاســەتی گشــتی و سیاســەتی دەرەوە و‬ ‫"فڕانس‬ ‫لەڕووداوەكەی‬ ‫ئەنكــەرە‪،‬‬ ‫رووداوەكەی‬ ‫شــێوەی ژیانی تــاك و كۆمەڵەوە هەیــە‪ .‬وزە لە‬ ‫بێنێتە‬ ‫گــەورە‬ ‫جەنگێكی‬ ‫تا‬ ‫ناچێــت‬ ‫فێردینانــد"‬ ‫دونیای ئەمڕۆدا‪ ،‬بەشــێكە لە شوناسی حكومڕانی‬ ‫پێشــەوە‪ ،‬پەیوەندییــەكان ئاڵۆزبــكات‪ ،‬زۆرینەی و فەرمانڕەواییكــردن‪ ،‬مۆدێلــی فەرمانڕەوایــی و‬ ‫بكەرەكانی ناو سیستم رووبەڕووی یەكتربكاتەوە‪ ،‬شــێوازی بەشداریكردن و ئامادەیی لە كۆمەڵگەی‬ ‫توركیا‪-‬روســیا وەك دوو بلۆكــی تــازە خۆیــان نێودەوڵەتــی‪ ،‬شــێوە و جــۆری دروســتكردنی‬ ‫دابڕێژنەوە لەبەرامبەر یەكتردا و بەدوای پڕۆكسی پەیوەندیكردن لەگــەڵ ئەكتەرە نێودەوڵەتییەكان‬ ‫و فراوانكردنی جیۆپۆلەتیكدا بگەڕێن‪.‬‬ ‫(دەوڵەت‪ ،‬رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و تاك)‪.‬‬ ‫ئاسایی‬ ‫پەیوەندییەكانیان‬ ‫توركیا‪-‬روســیا تازە‬ ‫وزە لە ئێستادا‪ ،‬كەرەستەیەكی بەسیاسیكراوە‬ ‫بۆ‬ ‫نوێیان‬ ‫بنەمایەكــی‬ ‫چەنــد‬ ‫كردۆتــەوە‪ ،‬تــازە‬ ‫و‪ ،‬لە پەیوەندیی نێوان واڵتاندا رۆڵی هەیە‪ .‬رۆڵی‬ ‫هەردووالیــان‬ ‫داڕشــتووە‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانیــان‬ ‫لە دروستكردنی قەیران و چارەسەركردنی قەیران‪،‬‬ ‫خەریكی دروســتكردنی یەك بەرە و یەك بلۆكن‪ ،‬لە دروســتكردنی ملمالنێ‪ ،‬لە یارمەتی و هاوكاری‬ ‫هەردووالیــان خەریكــی پــڕۆژەی ئابــوری‪/‬گازی و رێككەوتنــە نێودەوڵەتییەكانــدا هەیــە‪ .‬وزە و‬ ‫سروشــتین لەگەڵ یەكتردا‪ ،‬روســیا پێویستی بە گازی سروشــتی لە دونیای سیاسیی ئەمڕۆدا‪ ،‬لە‬ ‫بازاڕە‪ ،‬پێویستی بە ماركێتینگە‪ ،‬توركیا پێویستی بڕیاری سیاســی و دروســتكردنی هاوپەیمانێتی و‬ ‫بــە وزەیــە‪ ،‬پێویســتی بــە گازی سروشــتییە‪ ،‬رەگەزەكانــی هێزدا بەشــدارە و‪ ،‬وەك پایەیەكی‬ ‫پێویســتی بــە ئەكتەرێكــە بااڵنســی هێــزی بــۆ كاریگــەر لە حكومڕانیی جیهانیــدا‪ ،‬ئامادەییەكی‬ ‫راســتبكاتەوە لــە بەرامبــەر ئەمێریكا‪-‬ئەوروپــا‪ .‬قوڵ و رەهەندێكی جیۆستراتیژیی هەیە‪.‬‬ ‫روســیا بەهێزتریــن ئەكتــەری ناوچەكەیە بۆ ئەم‬ ‫خواســتەی توركیا‪ ،‬لەڕووی جیۆپۆلەتیكەوە لێی‬ ‫نزیكە‪ ،‬لــەڕووی جیۆســتڕاتیژیییەوە لێی نزیكە‪ ،‬مێژوی پەیوەندییەكانی نێوان توركیا‪-‬روسیا‬ ‫روسیا و توركیا خاوەن پەیوەندییەكی مێژوویی‬ ‫ئاڵوگــۆڕی فەرهەنگــی و گەشــتیارییان هەیــە‪،‬‬ ‫هەردووالیان دەیانەوێت لەســەر مەسەلەی سوریا و قوڵن لەگەڵ یەكتردا‪ .‬لە كاتی جیاواز و بە فۆڕمی‬ ‫رێكبكەون‪ ،‬لەســەر هێڵە گشتییەكانی مەسەلەی جیاواز و بە ئەكتەری جیاوازەوە ئەو پەیوەندییانە‬ ‫ســوریا تێگەیشــتنێكی هاوبەشــییان هەبێــت! لەسەر ئاستەكانی سیاسی‪ ،‬ئابووری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەتایبەت روســیا هاوبەشــی توركیا لەمەسەلەی و رۆشــنبیری‪ ،‬ئامادەیی هەبووە و‪ ،‬ئەندازەیەكی‬ ‫سیاســیی گــەورە پەیوەندییەكانیانــی ئاڕاســتە‬ ‫سوریا بە گرنگ دەزانێت لەبەر دوو هۆ‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬توركیا ســنورێكی فراوانی هەیە لەگەڵ كــردووە و بەڕێــوە بــردووە‪ ،‬هەر لە ســەردەمی‬ ‫ســوریا‪ ،‬رۆژگارێك ئەردۆغان هاوبەشــی سیاسی ئیمپڕاتۆریی عوسمانی و تیزارەوە تا جەنگی سارد‬ ‫ئەســەد بووە و تێكەولێكەی سیاسییان بەیەكەوە و ســەردەمی یەكێتیی ســۆڤیەت و دونیای دوای‬ ‫كردووە و لەئێستاشــدا ئەردۆغان لەگەڵ مانەوەی جەنگی سارد و روســیای ئێستا‪ .‬پەیوەندییەكان‬ ‫كۆمەڵێــك هەڵبەز و دابەزی بەخۆیــەوە بینیوەو‬ ‫ئەسەد و روبەڕووبوونەوەی تیرۆرە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬لــەڕووی جیۆپۆلەتیكــەوە توركیــا بەپێــی بەرژەوەندی و دۆخ و ملمالنێكانی جیهان‬ ‫زاڵــە بەســەر ســوریا‪ ،‬لەهەمــوو ئەكتەرەكانــی و ناوچەكە گۆڕانی بەسەردا هاتووە و سروشتێكی‬ ‫تــری ناوچەكە زیاتر هاوبەشــی لەگەڵ ســوریادا تایبەت و بنەمایەكی تایبەتی وەرگرتووە‪.‬‬ ‫لەسەرەتای ساڵی ‪٢٠٠٠‬دا و لە سەردەمی پێش‬ ‫هەیــە (جوگرافیا‪ ،‬دەســتوەردان و بەڕێوەبردنی‬ ‫حكومڕانیی ئاك پارتی (پارتی داد و گەشەپێدان)‪،‬‬ ‫ملمالنێكان)‪.‬‬ ‫توركیا خەریكی دروســتكردنی كارت و فشارە پەیوەندیی ئابوریی نێوان توركیا و روسیا سااڵنە‬ ‫لەبەرامبەر ئەمێریكا‪/‬ئەوروپا‪ ،‬خەریكی چوونەنێو ‪ ٤‬ملیار دۆالر بووە و لە ساڵی ‪٢٠١٣‬دا گەیشتۆتە‬ ‫رێكخــراوی (شــانگهای)ە كــە روســیا و چیــن ‪ ٣٢‬ملیــار دۆالر‪ .‬بەمەیــش‪ ،‬روســیا بوتە دووەم‬ ‫نمایندەیەكی گــەورەی دەكەن‪ .‬ئەمــڕۆ وەزیرانی واڵتی هاوبەشی ئابوریی توركیا‪.‬‬ ‫‪٢٤‬ی نۆڤێمبەری ‪ ،٢٠١٥‬فڕۆكەیەكی روســی لە‬ ‫دەرەوەی (روسیا‪-‬توركیا‪-‬ئێران) لەسەر مەسەلەی‬ ‫تیرۆر و ســوریا كۆبوونەتەوە‪ ،‬رەنگە توركیا الواز جۆری ســیخۆی ‪ ،٢٤‬لەالیەن توركیاوە لەسنوری‬ ‫دەركەوتبێت بەهۆی روداوەكەی ئەنكەرەوە‪ ،‬بەاڵم نێــوان توركیا‪-‬ســوریا خرایە خــوارەوە‪ ،‬بەمەیش‬ ‫پێدەچێت روســیا پاڵپشتی توركیای بۆ مانەوەی پەیوەندییەكانــی نێوان روســیا و توركیا ئاڵۆزی‬ ‫ئەسەد لەهەموو بابەتێك الگرنگتر بێت‪ ،‬ئەردۆغان تێكەوت و بەرەو خراپی چوو‪ .‬دۆسیەی سووریای‬ ‫دەڵێت‪":‬بــە مانەوەی ئەســەد رازیــن‪ ،‬بەاڵم دژی دوای بەهــاری عەرەبی‪ ،‬بەردەوام یەكێك بووە لە‬ ‫تیرۆر لە ســوریا دەوەستین"‪ .‬تیرۆر لە دونیابینی خاڵە ناكۆكەكانی نێوان روســیا و توركیا و‪ ،‬هەر‬ ‫ئەردۆغــان لەســوریا واتە (پەیــەدە)‪ ،‬ئەردۆغان یەكەیان جیهانبینیی جیاواز و بەرنامەی سیاسیی‬ ‫دەیەوێت مانەوەی ئەســەد بە بێهێزكردنی الیەنی جیاوازی بە گوێــرەی بەرژەوەندییەكانی خۆی بۆ‬

‫توركیا و روسیا چەند بنەمایەكی نوێیان‬ ‫بۆ پەیوەندییەكانیان داڕشتووە‪ ،‬هەردووالیان‬ ‫خەریكی دروستكردنی یەك بەرە و یەك بلۆكن‪ ،‬خەریكی‬ ‫پڕۆژەی ئابووری‪/‬گازی رسوشتین‪ ،‬روسیا پێویستی بە بازاڕە‪،‬‬ ‫پێویستی بە ماركێتینگە‪ ،‬توركیاش پێویستی بە ئەكتەرێكە بااڵنسی‬ ‫هێزی بۆ راستبكاتەوە لە بەرامبەر ئەمێریكا‪ -‬ئەوروپا‪ .‬روسیا‬ ‫بەهێزترین ئەكتەری ناوچەكەیە بۆ ئەم خواستەی توركیا‬

‫دووبارە داڕشــتنەوەی ســوریا هەبــووە‪ .‬ئەم دوو‬ ‫جیهانبینییە سیاســییە جیاوازە‪ ،‬ئاست و شێوەی‬ ‫پەیوەندییەكانــی نێــوان ئەم دوو واڵتــەی بەرەو‬ ‫خراپی برد‪.‬‬ ‫لە ئاگۆســتی ‪٢٠١٦‬دا ئەردۆغان‪ ،‬ســەركۆماری‬ ‫توركیــا ســەردانی روســیا دەكات و‪ ،‬لــە ســان‬ ‫پێتێرزبــۆرگ لەگەڵ ڤالدیمیر پووتین‪ ،‬ســەرۆكی‬ ‫روسیا كۆ دەبێتەوە‪ .‬سەردانەكە لەسەر ئاستێكی‬ ‫بــااڵی دیپلۆماســی بەڕێــوە چــوو و‪ ،‬گــرژی و‬ ‫ئاڵۆزییەكانی دوای خســتنەخوارەوەی فڕۆكەكەی‬ ‫تا ڕادەیەك خاو كردەوە‪.‬‬ ‫ئەردۆغــان و پۆتین لە كۆبوونەوەكەدا لەســەر‬ ‫‪ ١٢‬خــاڵ ڕێــك كەوتن كە گرنگترینی‪ ،‬دۆســیەی‬ ‫وزە و گازی سروشــتی بوو‪ .‬بەپێی رێككەوتنەكە‪،‬‬ ‫روســیا لەڕێگــەی جوگرافیا و خاكــی توركیاوە‪،‬‬ ‫پەرە بە پڕۆســەی هەناردەكردنی گازی سروشتی‬ ‫بــۆ واڵتانــی رۆژاوا بدات؛ بۆ ئەم مەبەســتەیش‪،‬‬ ‫هێڵــی بۆڕیــی تــازەی گازی سروشــتی‪ ،‬بەنــاو‬ ‫خاكــی توركیــادا بۆ واڵتانــی رۆژاوا و باشــوری‬ ‫ئەوروپــا رابكێشــێت‪ .‬جیــا لــەوەی كۆمیتەیەكی‬ ‫بااڵ بــۆ گەشــەپێدانی كەرتی ئابوری بەگشــتی‪،‬‬ ‫لەنێــوان هــەردوو واڵتــدا پێك بهێنرێــت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫پێكهێنانی لوتكەی روسیا‪-‬توركیا‪-‬ئازەربایجان بۆ‬ ‫هەماهەنگیی زیاتری كەرتی وزە‪.‬‬

‫توركیش سرتیم چییە؟‬

‫توركیش ستریم‪ ،‬پڕۆژەیەكی گەورەی ئابوری‪/‬‬ ‫گازی سروشــتییە لــە نێوان روســیا و توركیا بۆ‬ ‫گواســتنەوەی بڕێكــی زۆری گازی سروشــتیی‬ ‫روســیا بەڕێگەی بۆڕی و لەژێر دەریای رەشــەوە‬ ‫لە بەندەری ئاناپە‪ /‬روســیا بۆ بەندەری كیكۆی‪/‬‬ ‫توركیا‪ ،‬لەوێیشەوە بۆ باشووری ئەوڕووپا‪ .‬درێژیی‬ ‫هەر بۆڕییەك (‪ )٩٠٠‬كیلۆمەترە و پێشكەوتووترین‬ ‫تەكنەلۆژیــی ســەردەمی تێدا بــەكار هێنراوە بۆ‬ ‫بەرگەگرتــن و‪ ،‬كواڵێتییەكــی بەرزی ســەیفتی و‬ ‫ئاسایشیشی هەیە‪ ،‬ئەمە پڕۆژەیەكی ستڕاتیژی و‬ ‫جیۆئابووریی گەورەیە بۆ هەردوو واڵت‪ .‬بڕیار وایە‬ ‫ســااڵنە ‪ ٦٣‬ملیار مەتر ســێجا گازی سروشتی بۆ‬ ‫توركیا و ئەوڕووپا بگوازێتەوە و‪ ،‬بەمەیش دەبێتە‬ ‫گەورەترین بۆڕی و پڕۆژەی گازی سروشــتی‪ ،‬كە‬ ‫بە خاك و جوگرافیای توركیادا تێ دەپەڕێت‪.‬‬ ‫پێشبینی دەكرێت جێبەجێكردنی ئەم پڕۆژەیە‬ ‫‪ ١٤‬ملیــار دۆالری ئەمریكــی تێبچێت كە لەڕێگەی‬ ‫كۆمپانیاكانی گازپڕۆمی روسی و تۆپراشی توركی‪،‬‬ ‫بە هاوبەشــی جێبەجێ دەكرێت‪ .‬توركیا‪ ،‬بە هۆی‬ ‫كەمیــی رێژەی گازی سروشــتییەوە لەواڵتەكەی‪،‬‬ ‫ســااڵنە ‪%٩٩‬ی گازی سروشتی لە دەرەوە هاوردە‬ ‫دەكات و‪ ،‬لــەو رێژەیەیــش ‪%٦٠‬ی لــە روســیاوە‬ ‫هاوردەی واڵتەكەی دەكات‪.‬‬ ‫توركیــش ســتریم یارمەتیــی توركیــا دەدات‬ ‫ســەرچاوەكانی دابینكردنــی گازی سروشــتی‪،‬‬ ‫هەمەجــۆر و فرەجــۆر بــكات‪ .‬بــە تەنیــا لــە‬ ‫دەرچەیەكی دیاریكراو و تایبەتدا گازی سروشــتی‬ ‫هاوردە نەكات‪ ،‬بەمەیش دەتوانێت باشــتر بەسەر‬ ‫یارییــە سیاســی و ئابوورییەكانــدا زاڵ ببێــت و‬ ‫بەرامبــەر ئەكتەرە سیاســییەكان كارتــی جیاواز‬ ‫جیاوازی هەبێت و‪ ،‬بەسەر ئەم بەها و بنەمایانەی‬ ‫كــە سیســتەمی هەرێمیی ناوچەكــە نوێنەرایەتی‬ ‫دەكات‪ ،‬زاڵ بێت‪ .‬بۆ روســیایش ســتڕاتیژییەكی‬ ‫نــوێ دەبێــت‪ .‬دەتوانێــت بــە هۆیــەوە‪ ،‬رێڕەوی‬

‫هەناردەكردنی گازی سروشتیی بەرهەمهاتووی‪ ،‬لە‬ ‫باكوری ئەوروپاوە بۆ باشــوری ئەوروپا لەڕێگەی‬ ‫توركیاوە بگۆڕێت‪ ،‬ئەمەیش هێـــمایەكی سیاسیی‬ ‫گەورە بۆ روســیا‪ ،‬لە پرســی وزە و دروستكردنی‬ ‫فشاری سیاســی‪ ،‬گازی سروشتی و داڕشتنەوەی‬ ‫پەیوەندییــەكان و هاوســەنگیی هێــز بەرامبــەر‬ ‫رۆژاوادا دێنێتە كایەوە‪.‬‬ ‫توركیــا گازی سروشــتی بەڕێــژەی ‪ %٩٩‬لــە‬ ‫دەرەوە هــاوردە دەكات كــە ســااڵنە دەكاتــە ‪٦٠‬‬ ‫ملیــار مەتر ســێجا و‪ ،‬لــەم ڕێژەیەیــش ‪ %٦٠‬لە‬ ‫روســیایە‪ .‬توركیا بەردەوام پێویســتی بە وزەیە‪.‬‬ ‫پێویســتیی بە بڕێكــی زۆری گازی سروشــتییە‪.‬‬ ‫بــەردەوام بــە دوای هاوپەیمــان و بكەرێكــی بە‬ ‫وزە دەوڵەمەنــد و زەنگینــدا دەگەڕێــت‪ .‬توركیا‬ ‫لە سیاســەتی دەرەوەیــدا‪ ،‬رژدە لەســەر ئەوەی‬ ‫دۆســتێكی هەبێــت خــاوەن وزە و ســەرچاوەی‬ ‫سروشــتی بێــت و لــە روی جوگرافییشــەوە‬ ‫لێیــەوە نزیك بێت‪ .‬روســیایش بــە دوای كڕیار و‬ ‫دۆستێكی سیاسی و خاوەن هەژمونیدا دەگەڕێت؛‬ ‫ئەكتەرێكــی خــاوەن جیۆپۆلیتیكێكی دەوڵەمەند‬ ‫كــە لــە بەشــێكی ئەوروپــای نزیــك بكاتــەوە و‬ ‫دەســتی پێ بگات‪ .‬روســیا هەوڵی ئــەوە دەدات‬ ‫كــە ئەوروپــا یەكێك لــە كڕیــارە بەردەوامەكانی‬ ‫بێــت‪ .‬ئەوروپــا‪ ،‬جەمســەرێكی مەزنــی بڕیــاری‬ ‫سیاســیی ئەمڕۆی جیهانە و‪ ،‬روســیایش بە هۆی‬ ‫كارتی وزەوە مەبەستیەتی بەشێك لەو بڕیارانەی‬ ‫ئەوروپــا ســنووردار و بێــڕۆڵ بــكات‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كاتێك ئەوروپا وەك هێزێكی ركابەر و ملمالنێكار‬ ‫مامەڵە لەگەڵ روســیادا دەكات‪ .‬توركیا دەتوانێت‬ ‫باشــوری ئەوروپا و روســیا راســتەوخۆ بە یەكتر‬ ‫ببەســتێتەوەو وەك واڵتێكــی رێــڕەو تڕانزێــت‪،‬‬ ‫تێكەولێكــە ئابورییەكانیــان بەئاســانی بە یەكتر‬ ‫بگەیەنێــت‪ .‬لــەم نێوەندەدا‪ ،‬توركیا و روســیا بە‬ ‫هــۆی پرســی وزە و هاوســەنگیی هێــز و بازاڕ و‬ ‫دروســتكردنی گوشــارەوە‪ ،‬دەتوانــن قۆناغێكــی‬ ‫تــازە و خولێكی تــازە لــە پەیوەندییەكانیان بە‬ ‫ڕەگــەز و بەرژەوەندیــی تازەوە دابڕێــژن و‪ ،‬ببن‬ ‫بە هاوپەیمانێكی سیاســی و بلۆكێكی سیاسی لە‬ ‫ناوچەكەدا‪.‬‬

‫دەرەنجام‪:‬‬

‫توركیــا و روســیا دوو یاریكــەری ســەرەكیی‬ ‫ناوچەكەن‪ .‬هــەر یەكەیان خاوەن جیهانبینییەكی‬ ‫تایبەتــی سیاســی و ئابووریــن‪ .‬مێــژووی‬ ‫پەیوەندییەكانیان لەڕابــردوودا كۆمەڵێك هەڵبەز‬ ‫و دابــەزی بەخۆیــەوە بینیــوە‪ .‬لــە ئێســتادا‬ ‫چەنــد بەرژەوەندییەكــی هاوبــەش بەیەكەوەیان‬ ‫دەبەستێتەوە و لە یەكیان نزیك دەكاتەوە‪ .‬روسیا‬ ‫خاوەن وزەیە و بەدوای كڕیاردا دەگەڕێت‪ ،‬توركیا‬ ‫خــاوەن جیۆپۆلیتیك و جوگرافیای سیاســییە و‬ ‫لــە ئەورووپــا و بازاڕ و دەریاوە نزیكە‪ .‬ئەم بنەما‬ ‫و بەرژەوەندییانــە لەڕێگــەی پــڕۆژەی "توركیش‬ ‫ستریم" (رێڕەوی توركی) ئەم دوو واڵتەی كردووە‬ ‫بــە هاوبەش و‪ ،‬چاوەڕوان دەكرێــت لە داهاتوودا‬ ‫پەیوەندیــی ســتڕاتیژی و جیۆئابــووری لەگــەڵ‬ ‫یەكتردا دروســت بكەن و‪ ،‬لە یەك بەرە و بلۆكدا‬ ‫خۆیان نوێنەرایەتی بكەن و قۆناغێكی نوێ بێننە‬ ‫كایەوە‪.‬‬

‫* بەكالۆریۆس لە یاسا و ڕامیاری‬

‫‪7‬‬

‫حەلەب‪ ،‬ناوەندی‬ ‫ملمالنێی زلهێزەكان‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫رەوشــی شاری حەلەب و رادەســتكردنی بە رژێمی‬ ‫بەعســی ســوریا‪ ،‬كــە دەكرێــت بڵێیــن ئیخوانــەكان‬ ‫تۆڵەیــان لەخەڵكــی كردۆتــەوە‪ ،‬هەروەها لە شــاری‬ ‫حەلــەب هەمــوو ئەو ناوچانــەی كە لەژێــر كۆنتڕۆڵی‬ ‫چەكدارەكانــی ئەحــرار ئەلشــام و بــەرەی نوســرە و‬ ‫بــەرەی توركمانــی و بزوتنــەوەی توركمانــی و لیوای‬ ‫ســوڵتان مورادەوە بــوون كە دەكاتە ‪ %75‬لە خەڵكی‬ ‫شــارەكە كــە لەژێر دەســەاڵتی رژێم دەرهێنــراون لە‬ ‫ئەنجامی رێككەوتنی لەنێوان سەرۆكی روسیا ڤالدمێر‬ ‫پوتــن و ســەرۆكی توركیــا رەجەب تەیــب ئەردۆغان‬ ‫كە تــەواوی ناوچەكانی ژێر كۆنتڕۆڵــی چەكدارەكانی‬ ‫گروپەكانی سەر بە توركیا رادەستی هێزەكانی ئەسەد‬ ‫كــران دوای كاولكردنی ئەو شــارە و تێكدانی شــاری‬ ‫حەلەب و دزینی كەلوپەلە دێرینەكانی شــاری حەلەب‬ ‫و دزینی كارگەكانی پیشەســازی و هەموو كارگەكانی‬ ‫خەڵكی حەلەب بە هاوكاری گروپە چەكدارەكانی سەر‬ ‫بە ئیخوانیەكان‪ ،‬رادەســتكردنی بە حكومەتی توركیا‬ ‫و لەئەنجامــدا ئــەوەی زیانی بۆ هەبــوو تەنها خەڵكی‬ ‫سڤیلی سوریا بووە‪.‬‬ ‫هەروەهــا چەنــد رۆژێك لەمەوبــەر رێككەوتنێك لە‬ ‫نێوان توركیا و روسیا واژۆ كراوە بۆ وەستاندنی شەڕ‬ ‫و پێكدادانەكان لەنێوان رژێم و چەكدارەكانی ســەربە‬ ‫توركیــا بەمەش یاریزانانی تێكدانی شــاری حەلەب و‬ ‫ناوچەكانی دیكەی سوریا خۆیان ئاشكراكردوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫تەنها خاوەنی رۆڵی دەســەاڵتن لە كێشەی سوریادا و‬ ‫ئەوان دەتوانن حوكمڕانی رژێم و ئۆپۆزسیۆن بكەن‪ .‬بە‬ ‫گوێرەی لێكدانەوەكانی چاودێرانی سیاســی لەم چەند‬ ‫مانگی دوایدا راســتییەكانی دەســتێوەردانی توركیا و‬ ‫روســیا بۆ نێو كاروباری ســوریا زۆر دیارەو ئاشكرایە‬ ‫و هیــچ الیەنێك لەو دوو واڵتانــە ناتوانن نكۆڵی لەوە‬ ‫بكەن كە دەستیان لە تێكدانی سوریادا نیە‪.‬‬ ‫توركیا وەك تۆڵەســاندنەوە لــە ئەمریكا‪ ،‬خۆی لە‬ ‫روســیا نزیــك كرۆتەوە‪ ،‬هــاوكات ئاڵوگۆڕی پۆســتی‬ ‫ســەرۆكایەتی ئەمریكا‪ ،‬دەرفەتێكــی زێڕین بۆ توركیا‬ ‫و روســیا رەخســاوە و بــە ئارەزووی خۆیــان گەمەی‬ ‫سیاســییان پێوەكــردوە‪ .‬توركیــا مەبەســتی لــەو‬ ‫رێككەوتنی ئاگربەســتە ئەوەیە شــاری باب بخاتە ژێر‬ ‫كۆنتڕۆڵــی خۆی وەك جەرابلوس و راعی و ئەختەرین‬ ‫و ئەعــزاز و چــاوی لــە مەنبیــج و دواتریــش هەموو‬ ‫ناوچەكانــی رۆژئــاوای كوردســتان كۆنتــڕۆڵ بكات و‬ ‫رادەســتی چەكدارانــی بەنــاو قەڵغانــی فوڕاتی بكات‬ ‫كــە زۆرینەی خەڵكی توركمانســتان و توركســتان و‬ ‫شیشــانی و چەند كەتیبەیەكی كوردی خۆفرۆشیشــی‬ ‫تێدایــە بە نێــو كەتیبەی ئــازادی و كەتیبەی (احفاد‬ ‫ســەالح الدین) و هەندێكیش بە نهێنی كار بۆ توركیا‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫پالنی توركیا‬ ‫توركیا بە مافی خۆی دەزانێت كە هەموو ناوچەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردســتان داگیربكات‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەوان‬ ‫لە سەردەمی عوســمانیەكان شاری حەلەب و باكوری‬ ‫سوریا كە واتا رۆژئاوای كوردستان و موسڵ و باكوری‬ ‫عێراق كە واتا باشــوری كوردســتان بە گشتی بە هی‬ ‫خۆیان دەزانن و ئەمەش راســتیەكانی دەستێوەردانی‬ ‫توركیــا لە ســوریا و عێراق ئاشــكرا دەكات و توركیا‬ ‫تەنهــا بەرژەوەندی خــۆی دەوێت و قەڵغانی فوڕاتیش‬ ‫تەنها وەك ســوارەی حەمدی جاران كە لە ســەردەمی‬ ‫عوســمانیەكان وەك هێزێكــی بەكرێگیــراو و لــەدژی‬ ‫نەیارانی خۆی بەكاری دەهێنێت و ئێستاش توركیا لە‬ ‫ســوریا و ئەو سیناریۆیەی جاران دووبارە دەكاتەوە و‬ ‫دەیەوێت لە عێراقیش بەناوی قەڵغانی دیجلە كار بكات‬ ‫و عەرەبە ســونەكانی ناوچەی موســڵ و ســەاڵحەدین‬ ‫و ئەنبــار بەكار بهێنێت بــۆ بەرژەوەندییەكانی خۆی‪.‬‬ ‫كەواتە ئاگربەســتی سوریا لەالیەن كوردانی رۆژئاواوە‬ ‫هیچ بەهایەكی نیە و هێزەكانی ســوریای دیموكراتیك‬ ‫و یەپەگــەش هیــچ لێدوانێكی لــەو بارەیەوە نەبووە و‬ ‫تەنها وتیان ئێمە لەشــەڕی دژی تیــرۆر بەردەوامین‪،‬‬ ‫وەك چاودێــران ئامــاژە بەوە دەكەن ئەو ئاگربەســتە‬ ‫كــە راگەیاندراوە تەنها لەنێوان چەكدارەكانی ســەربە‬ ‫توركیــا و روســیا و رژێمی ســوریایە و كورد لەخۆی‬ ‫ناگرێت و دەبێت هێزەكانی كوردی لە ئامادەباشیدابن‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (594)16-1-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ژمارە پێنجی‬

‫(دابڕان) و‬ ‫(زانستی دابڕان)‬

‫وریای‬ ‫پۆلیسی توركیا بن!‬

‫باڵوكرانەوە‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬

‫لــەدو توێــی (‪ )89‬الپــەڕەی قەوارە‬ ‫گــەورەدا‪ ،‬ژمــارە (‪)5‬ی گۆڤــاری‬ ‫(دابڕان) چاپ‌و باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتــدا ژمــارە (‪)5‬ی گۆڤاری‬ ‫(زانســتی دابڕان)یــش كەوتــە بــەر‬ ‫دیدەی خوێنــەران كە چەندین بابەتی‬ ‫نوێی زانستی لەخۆ گرتوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪)5‬ی گۆڤاری دابڕان‪ ،‬چەندین بابەتی‬ ‫جۆراوجــۆری تایبــەت بەكێشــەو ملمالنێكانــی‬ ‫دنیــای سیاســەت‌و ئیســام‌و راوبۆچونــە‬ ‫جیــاوازەكان‌و گەڕان بەدوای جیهانێكی جیاوازو‬ ‫بێ‌ كێشــەدا لەخۆگرتوەو تیایدا باڵوكراونەتەوە‬ ‫لەوانە‪:‬‬ ‫ئیســامی جیهــادی وەك دەركەوتــەی‬ ‫گوتــاری توندوتیــژی ئیســامی سیاســی‪ /‬د‪.‬‬

‫حەیــدەر لەشــكری‪ ،‬ئەوەی دەمێنێتــەوە تەنها‬ ‫ئادەمیزادە‪ /‬ڤینۆس فایەق‪ ،‬بۆچی جەنگاوەری‬ ‫بیانــی دەچنە ناو داعش‪ /‬ســۆران ســێوكانی‪،‬‬ ‫حەدیــس وتــەی پێغەمبــەر نییــە‪ /‬خەســرەو‬ ‫مەحمود‪ ،‬كامیان بســڕینەوە‪ :‬رێكخراوی داعش‬ ‫یان دەقەكان‪ /‬محەمەد وەرتێ‌‪ ،‬ریفۆرمی ئایینی‬ ‫وەك قۆناغێكــی رەوتــی گەشــەكردنی پرســی‬ ‫لێبوردەیی ئایینی‪ /‬د‪ .‬ســامان حسێن ئەحمەد‪،‬‬

‫گوزەرێك بەنێو هەندێك لەدیاردەو رواڵەتەكانی‬ ‫ئاینــی ئیســامدا‪ /‬پێشــڕەو ئیســماعیل‪ ،‬ئایا‬ ‫گولەنی ئایینی ئیسالمی كۆتایی مێژوە‪ /‬ئاوارە‬ ‫گەاڵڵەیی‪ ،‬جنۆكە لەروانگەی ئایین‌و زانســتەوە‬ ‫– بەشی دوەم‪ /‬شەكێو دەراوی‪.‬‬ ‫هەردو گۆڤاری (دابڕان) و (زانستی دابڕان)‪،‬‬ ‫لەالیــەن پالتفۆرمــی دابــڕان‪ ،‬دو مانگ جارێك‬ ‫باڵودەكرێنەوە‪.‬‬

‫رێحانەیەك‬ ‫لەدەنگی‬ ‫خۆش‬ ‫ئەمــڕۆ ‪ ،2017/1/16‬كاتژمێر ‪4‬ی پاشــنیوەڕۆ‪ ،‬لەهۆڵی تەوار‪،‬‬ ‫بەدروشــمی (رێحانەیــەك لەدەنگــی خــۆش)‪ ،‬تیپــی مۆســیقای‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬ســاڵیادی كۆچی دوایی هونەرمەندی گەورە مامۆســتا‬ ‫كەریم كابان بەڕێوە دەبات‪.‬‬

‫نزار زێوێیی‬ ‫(رەنگی ژیان) كلیپ دەكات‬

‫ئەمەل سەعید‬ ‫كوردە لە (ئەوین)دا‬ ‫قژی سپی دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫لەنوێتریــن بەرهەمــی خانمــە گۆرانیبێژی كورد‬ ‫(ئەمەل ســەعید كوردە)‪ ،‬كلیپكردنــی گۆرانییەكە‬ ‫بەناوی (ئەوین)‪.‬‬ ‫ئــەم بەرهەمــە نوێیە لەدەرهێنانــی (بڕوا تەها)‬ ‫یەو شیعری ئەحمەد محەمەدە‪ ،‬هونەرمەند (هێرش‬ ‫فەوزی) ئاوازی بۆ داناوەو (نیهاد جەمشــیر) كاری‬ ‫مۆســیقای گرتۆتە ئەســتۆو لەســتۆدیۆی (‪)N-J‬‬ ‫لەلەندەن تۆمار كراوە‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئەم بەرهەمە نوێیە‪ ،‬ئەمەل ســەعید‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫ێ‬ ‫كــوردە بــە (چاودێــر)ی راگەیانــد‪ :‬هەمــو دەم ‌‬ ‫ێ بەجوانترین‬ ‫خانمــان بــۆ كلیپەكانیــان دەیانــەو ‌‬ ‫شــێوە دەركەون‪ ،‬بەاڵم ئەمجارەیان‌و بۆ ئەم كلیپە‬ ‫نوێیــە‪ ،‬تاڵ تاڵ قژیان بۆ ســپی كــردم‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫وەك رێزێك بۆ ئەو كەسە بەتەمەنانەی كە لەئەوین‬ ‫دابڕاون‪ ،‬چیرۆكی بەرهەمەكەیش‪ ،‬باس لەئەوینداری‬ ‫دو دڵــدار‪ ،‬یاخــود دو هاوڕێ‌‪ ،‬یان نێوان ژن‌و مێرد‬ ‫دەكات‪ ،‬كە دورن لەیەكتری‪ ،‬یان ئەوینی نیشــتمان‬ ‫كــە هەمیشــە ئەوینێكــە هەرگیــز لەبیرەوەریماندا‬ ‫دەرناچێ‌‪.‬‬

‫(رەنگی ژیان)‪ ،‬نوێترین بەرهەمی تایبەتی هونەرمەند (نزار زێوێی) ەو یەكێكە لەبەرهەمە‬ ‫نوێیەكانی گروپی موزیكی لوڕ‪ ،‬كلیپی بەرهەمەكەیش لەالیەن خاك ‪ TV‬یەوە ئەنجامدراوە‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئــەم بەرهەمە نوێیــە‪ ،‬نزار زێوێیی بــە (چاودێر)ی راگەیانــد‪ :‬ئەم بەرهەمە‬ ‫ێ لەئامێرە‬ ‫لەسەر مەقامەكانی نەهاوەندو ماهورو حیجاز‪ ،‬كار بەریتمی ‪ ،4/2‬بەیاوەری هەند ‌‬ ‫رۆژهەاڵتی‌و رۆژئاواییەكان كراوە‪.‬‬ ‫هەوڵمداوە گرنگیی بەتەكنیكی ئامێرەكەم بدەم‌و توانای خۆم نمایش بكەم‪.‬‬ ‫ســەبارەت بە بەرهەمەكەیشــم كە (رەنگی ژیان)ە‪ ،‬دەڵێم‪( ،‬رەنگی ژیان) رەنگدانەوەی‬ ‫ێ بەعەشــقەوە لێی بڕوانین‪،‬‬ ‫ئــەم ژیانەیــە كە هەمومان هەوڵی مانــەوەی بۆ دەدەین‪ .‬دەب ‌‬ ‫هەناسەكانمان تێكەاڵ بەجوانیەكانی رۆژگار بكەین‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬

‫پێشمەرگەو گەریال دەچنە بریتانیا‬

‫لەســەروی‬ ‫(هونــەر‬ ‫بەدروشــمی‬ ‫بەربەســتەكانەوە)‪ ،‬بڕیــارە لــەوەرزی نوێــی‬ ‫ئەمســاڵی ‪2017‬داو بەردەوامبونــی تــا مانگی‬ ‫شەش‪ ،‬گەورەترین پێشانگەی نێودەوڵەتیی‪ ،‬بۆ‬ ‫هونەرمەندانی تەواوی واڵتانی جیهان لەبریتانیا‬ ‫بكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم پیشــانگەیە بەهەماهەنگیــی دەزگای‬ ‫(ئــارت رۆڵ) و (یۆریكشــە ســكڵپچەپارك)‬ ‫بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫هونەرمەنــدی فۆتۆگرافــەر (زەردەشــت‬ ‫عوســمان) كــە بەفەڕمــی بانگهێشــتكراوەو‬ ‫بەشداری ئەو پیشانگە نێودەوڵەتییە بەرفراوانە‬ ‫دەكات بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬ئەم پێشانگەیە‬ ‫لەســەرەتای مانگی یەكی ئەمساڵدا كراوەتەوەو‬ ‫بەردەوام دەبێت تا ناوەڕاســتی ســاڵی ‪،2017‬‬

‫پێشــانگەكە بەهەماهەنگــی لەگــەڵ رێكخراوی‬ ‫(ئــارت رۆڵی بریتانــی بۆ پەیوەنــدی كولتورو‬ ‫هونەر لەرۆژهەالتی ناوەڕاست بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم پێشانگەیەو ناوەڕۆك‌و هەستی‬ ‫خۆیشی وتی‪ :‬لەزەمەنی هاتنی دوژمنانی گەل‌و‬ ‫داگیركەرانــی خــاك‪ ،‬پێشــمەرگە دەجەنگــێ‌‌و‬ ‫خەباتی ســپی دەكەن‪ ،‬لەپێناو ئازادیدا خوێنی‬ ‫خۆیان دەكەنە قوربانیی‪ ،‬ئێمەی هونەرمەندیش‬ ‫لەڕێگەی هونەرەكەمانەوە‪ ،‬كار بۆ ئەوە دەكەین‬ ‫كــە ئازایەتیــی‌و خۆڕاگری پێشــمەرگەو گەریال‬ ‫پیشانی هەمو جیهان بدەین‪ ،‬بۆیە دەڵێم‪ ،‬منیش‬ ‫لــەم كات‌و ســاتەدا لەڕێگــەی هونەرەكەمەوە‪،‬‬ ‫دیــواری هونــەرم بەدیــواری هونــەری بەرگری‬ ‫ێ كوردبونــی خــۆم‬ ‫نــاوزەد كــردوە‪ ،‬دەمــەو ‌‬ ‫بسەلمێنم (نیشانی بدەم كە پێشمەرگەو گەریال‬ ‫خوێنــی خۆیــان دەكەنــە هەوێن بۆ ژیــان‪ ،‬بۆ‬ ‫ئاشتی‪ ،‬بۆ پێكەوە ژیان‪.‬‬

‫فەرەیدون پێنجوێنی‬ ‫باڵیــۆزی روســیا لەتوركیــا‪ ،‬لەالیــەن پۆلیســی‬ ‫توركیــاوە كە موكەللەفە بە پاراســتنی گیانی خەڵك‪،‬‬ ‫كوژرا‪.‬‬ ‫رەنگە بگوترێ ئەو قسەیە قسەیەكی قورسە‪:‬‬ ‫پۆلیســێكی واڵتەكە كابرای باڵیۆزی كوشتوە نەك‬ ‫دەزگای پۆلیسی واڵتەكە‪ ،‬چۆن دەبێ‌ تاوانی بكوژێك‬ ‫بدرێتە پاڵ ســەرلەبەری دەزگایــەك (با كابرای بكوژ‬ ‫ئەندامی ئەو دەزگایەشبێ‌)؟!‬ ‫بــەاڵم نا‪ ،‬ئەو دەزگایە گرنگترین دەزگای دەوڵەت‬ ‫و سیستمە سیاسییەكەی ئێستای توركیایە‪ ،‬هەر ئەو‬ ‫دەزگایە بو ســەرۆكی واڵت (ئەردۆغان) ی لەتیاچون‬ ‫پاراســت و نەیهێشــت لەكودەتاكەی مــاوەی رابردودا‬ ‫قڵپ ببێتەوە‪.‬‬ ‫جگــە لــەوە‪ :‬پۆلیس (هــەر پۆلیســێك) بە پرس‬ ‫و ئاگاداریــی دەزگاكــەی چەكــی پێیە‪ ،‬بــە پرس و‬ ‫ئاگاداریــی دەزگاكــەی لە هەر شــوێنێكە كــە هەیە‪،‬‬ ‫ئەگــەر پۆلیــس ببێتە تیرۆریســت ئــەی ئیتر كێ‌ كێ‌‬ ‫بپارێــزێ لەكێ‌؟ ئەگەر پۆلیس ئاگای لەوە نەبێ‌ كەوا‬ ‫ئەندامێكــی خــۆی وردە وردە بەرەو زەلــكاوی تیرۆر‬ ‫هەڵدەخلیســكێ‪ ،‬ئــەی ئــاگای لە چی بێــت؟ ئاگای‬ ‫لــە كێ‌ بێت؟ كێ ئاگای لە كــێ‌ بێت؟ پۆلیس ئاگای‬ ‫لــە خەڵك بێت هەڵنەخلیســكێن یان خەڵك ئاگای لە‬ ‫پۆلیس بێت هەڵنەخلیسكێ‌؟‬ ‫ئەمە بە الیەك‪...‬‬ ‫بــا ئاوڕێــك لــەو گوتەیــەی چەنــد رۆژی رابردوی‬ ‫ئەردۆغــان بدەینــەوە كــە دەنگی هەڵبــڕی و گوتی‪:‬‬ ‫لــە مافی خەڵكی حەڵەب خۆشــنابین ئەگەر تەنها بە‬ ‫رزگاركردنی یەك دانە كەسی خەڵكی شارەكەشبوبێ‌‪...‬‬ ‫زۆر رێی تێدەچێ ئەمە ئەو تۆڵەیە بێ‌ كە ئەردۆغان‬ ‫دەیگوت و خۆی بۆ نابۆوە!‬ ‫تەنانەت ئەگەر نەشتوانرێ راستەوخۆ لەم كەیسەدا‬ ‫ئەردۆغــان بكرێتە شــەریكە تــاوان‪ ،‬دەتوانرێ بەوە‬ ‫تاوانبــار بكرێ كــە لەڕێی لێدوانــە خوێناویەكانییەوە‬ ‫زەمینەسازیی كردوە بۆ پەیدابونی تاوانبارانێكی زۆری‬ ‫وەك بكوژی باڵیۆزەكەی روسیا‪.‬‬ ‫باشــە ئاخــر حكومەتی توركیا ئــەم بكوژە بە چی‬ ‫تۆمەتبــار بكات؟ تۆمەتباری بكات بەوەی هەڕەشــەو‬ ‫گوڕەشەكانی ئەردۆغانی تەرجەمە كردوە؟ مەگەر وا !‬ ‫بێگومان مۆسكۆ لێكۆڵینەوەی ورد لەم تاوانكارییە‬ ‫دەكا‪ ،‬هەرچەنــد بەرژەوەندیی بااڵی واڵت رێگای نادا‬ ‫رێوشــوێنێكی ئەوتــۆ بەرامبەر بەئەنقــەرە بگرێتەبەر‬ ‫تەنانــەت ئەگــەر بەڵگەی وردیشــی دەســتبكەوێ‌ بۆ‬ ‫تۆمەتباركردنی‪.‬‬ ‫بــەاڵم زۆر گرنگــە بتوانــرێ ئیســپاتی تێوەگالنی‬ ‫دەزگای پۆلیســی توركیــا و خــودی دەوڵەتەكــە لەو‬ ‫تاوانەوە بكرێ‪.‬‬ ‫رەنگــە پرســیاری ئەوە بكرێ كە‪ :‬چــۆن دەبێ‌ بیر‬ ‫بــۆ ئەوە بچێ واڵتێــك دیپلۆماتێكی میوان بكوژێ كە‬ ‫بەخۆی بەرپرسە لە پاراستنی گیانی ئەو میوانە؟‬ ‫وەاڵم‪:‬‬ ‫بــۆ رازیكردنی چەكدارانی (بە ناو خەڵكی حەڵەب)‬ ‫و واڵتانی پشتیوانیان‪.‬‬ ‫بێگومــان ئــەم كــردەوە تیرۆرســتییە لــە هەمــو‬ ‫حاڵەتێكــدا ئامانجــی خۆیی پێكا‪ ،‬واتــە‪ :‬بڕێكی باش‬ ‫لــە گلەیی و گازاندە و توڕەیی تیرۆریســتانی ســوریا‬ ‫بەرامبەر بــە ئەنقەرە دەڕەوێنێتــەوە‪ ،‬جا ئۆباڵەكەی‬ ‫بكەوێتە ئەستۆی كابرای بكوژ بە تەنیا‪ ،‬یان بكەوێتە‬ ‫ئەســتۆی خــۆی و دەزگاكــەی و حكومەتی واڵتەكەی‬ ‫پێكــەوە‪ ،‬ئەمــەش رێك بە دڵــی ئەردۆغانە (ئەگەر‬ ‫نەشسەلمێ كە بە دەستیشی بوە)‪.‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫؟ ؟‬ ‫چەند بابەتێکی نوێ‬

‫شێرزاد حەسەن‬ ‫عەبدوملوتەلیب عەبدوڵاڵ‬ ‫شوان ئەحمەد‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬

‫دۆسیەی نووسەرێک کە بە دزیکردن لە خۆرخێ‬ ‫لویس بۆرخیس تۆمەتبار دەکرێت لە فێربیوەریی‬ ‫ئەمساڵدا پاش پێنج ساڵ کێشمەکێش دەچێتە‬ ‫بەردەم دادگا‪.‬‬

‫گاردیان باڵوی کــردەوە‪ :‬پابلۆ کاتچاجیان ئەو‬ ‫نووسەرەیە کە کۆپییەکی درێژتری لە چیرۆکی‬ ‫«ئەلف»ـی بۆرخیس نووسیوە و باڵوی کردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەلف یەکێکە لە چیرۆکە بەناوبانگەکانی بۆرخیس‬ ‫و پابلۆ پێی وایە ئەو کارەی ئەو بە دزیی ئەدەبی‬ ‫هەژمار ناکرێت‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )535‬دووشەممە ‪2017/1/16‬‬

‫ئایا بۆت هەیە دزی‬ ‫لە بۆرخیس بکەیت؟‬

‫شەڕی نێوان ئەلفێک و‬ ‫ئەلفێکی قەڵەو‬

‫چیرۆکی «ئەلف»ـی بۆرخیس یەکەم جار لە‬ ‫ساڵی ‪١٩٤٥‬دا باڵو بووەوە‪ .‬ئەم چیرۆکە ‪ ٤‬هەزار‬ ‫وشەیە و پابلۆ چیرۆکەکەی گەیاندووەتە ‪ ٩‬هەزار‬ ‫و ‪ ٦٠٠‬وشە و لە ساڵی ‪٢٠٠٩‬دا چاپی کــردووە‪.‬‬ ‫پابلۆ دەڵێت لەبەر ئەوەی ئاماژەی بە سەرچاوەکە‬ ‫کردووە و خۆیشی باسی لەوە کردووە کە کاری لە‬ ‫چیرۆکەکەی بۆرخیسدا کردووەتەوە‪ ،‬بۆیە بە دزیی‬ ‫ئەدەبی هەژمار ناکرێت‪.‬‬

‫هــاوکــات یانەی نێودەوڵەتیی «پێن» وەک‬ ‫بەرگرییەک لە پابلۆ بەیاننامەیەکی باڵو کردووەتەوە‬ ‫و کتێبی «ئەلفی دابەستە»ـی بە ئەزموونێکی‬ ‫ئەدەبی لە قەڵەم داوە و سکااڵی هاوسەرەکەی‬ ‫بۆرخیسی پێ ڕەوا نییە‪.‬‬

‫خودی بۆرخیس بەر لە مەرگ دەربارەی چیرۆکی‬ ‫«ئەلف» گوتوویەتی‪« :‬ئەلف الساییکردنەوەیەکی‬ ‫هەستپێنەکراوە لە دانتێ‪ .‬حەزم دەکرد ئەرجەنتینۆ‬ ‫دانیە ڕی زۆر ســادە ڕێــک وەکــوو ڤێرژیل‪ -‬کە‬ ‫کەسایەتییەکی ژیکەڵە و خۆشمەشرەبە‪ -‬خەلق‬ ‫بکەم‪ .‬تەنانەت ناوی بیاتریسم نەگۆڕی و خۆم‬ ‫خستە شوێنی ڤێرژیل‪ .‬پاشان هەستم کرد کە ئەم‬ ‫کارەم چاک گاڵتەی پێ دەکرێت‪ .‬هەڵبەت شتێکیش‬ ‫بڵێم‪ ،‬کە دڵنیام هیچی لە بارەوە نازانن‪ .‬ناوەکانی‬ ‫ناو چیرۆکەکانی من بە گشتی ناوی کەسوکاری‬ ‫خۆمن‪ .‬دایکم ئەمەی زۆر پێ ناخۆش بوو‪ ،‬وا بزانم‬ ‫دەترسا‪ .‬ناوی خودی دایکیشم لە چیرۆکدا بەکار‬ ‫هێناوە‪ ،‬کەوایە کارلۆس ئەرجەنتینۆ دانیە ڕیی‬ ‫چیرۆکی ئەلفیش یەکێکە لە هاوڕێکانم‪ .‬هەڵبەت‬ ‫تۆزێ داوم دایە و بێتامتر نیشانم داوە‪ .‬دایکم‬ ‫حەزی لەمە نەکرد‪ ،‬بەاڵم هاوڕێکەم حەزی لێ بوو و‬ ‫دەستخۆشییشی لێ کردم‪».‬‬

‫چیرۆکی ئەلف لە چی دەدوێت‬

‫پابلۆ‬

‫ماریا کوداما هاوسەری خۆرخێ لویس بۆرخیسە و‬ ‫لە پاش مەرگی ئەو نووسەرە ئەرجەنتینییە کاروباری‬ ‫چاپکردنەوەی کتێبەکانی لە ئەستۆ گرتووە‪ .‬ئەم ژنە‬ ‫حەفتاونۆساڵەیە لەبەر باڵوبوونەوەی چیرۆکەکەی‬ ‫کاتچاجیان کە پێی وایــە ئــەوەی ئەو نووسەرە‬ ‫گەنجە کردوویەتی دزیی ئەدەبییە‪ ،‬بۆیە کاتچاجیانی‬ ‫ڕووبەڕووی دادگا کردووەتەوە‪.‬‬

‫تێکڕای وەسفە زیادەکان و ئەو بەشانەی تر کە‬ ‫بەم چیرۆکە زیاد کراون‪ ،‬درێژەپێدەری چیرۆکەکەی‬ ‫بۆرخیسن و نەخشەی چیرۆکە سەرەکییەکەیان‬ ‫نەگۆڕیوە‪ ،‬تەنیا ئــەوە نەبێ کە نــاوی «پابلۆ‬ ‫کاتچاجیان»‪ -‬بەبێ ناوی بۆرخیس لەسەر بەرگی‬ ‫کتێبەکە نــووســراوە‪ .‬کتێبەکەی پابلۆ بە ناوی‬ ‫«ئەلفی دابەستە»‪ -‬یان قەڵەوبوو چاپ کراوە‪.‬‬ ‫پابلۆ کتێبەکەی بە «تاقیکردنەوەیەکی ئەدەبی»‬ ‫و «بەرهەمێکی هونەریی تازە» ناو دەبات‪ .‬ئەو‬ ‫دەنووسێت‪« :‬مەبەستم بوو کە سنوورەکانی نێوان‬ ‫نووسینەکەی خۆم و دەقەکەی بۆرخیس لەناو ببەم‬ ‫و باشترین هەستیش ئەو کاتەیە کە خوێنەر نەزانێت‬ ‫کام بەشە هیی بۆرخیسە و کام بەشە هیی منە‪».‬‬

‫ئەمە یەکەم جار نییە کە پابلۆ بە دزیی ئەدەبی‬ ‫تۆمەتبار دەکــرێــت‪ ،‬ئــەو پێشتریش کەڵکی لە‬ ‫نووسینی نووسەرانی تر وەرگرتووە و ڕووبەڕووی‬ ‫ڕەخنە بووەتەوە‪ .‬لە ساڵی ‪٢٠٠٩‬ـشدا کۆپییەکی‬ ‫تازەی لە شیعرەکانی «مارتین فیرۆ» باڵو کردەوە‪.‬‬ ‫ئەو لەو کتێبەشدا بە هەمان ئەو وشانەی مارتین‬ ‫فیرۆ‪ ،‬واتای تازەی خەلق کرد‪.‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ماریا كوداما‬

‫بۆرخیس‬

‫ســەرەڕای ئەوەی کە نووسەرانێکی زۆر پشتی‬ ‫پابلۆ دەگرن و داوا لە ژنەکەی بۆرخیس دەکەن‬ ‫سکااڵکەی لە دادگا بکێشێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەری زۆرە‬ ‫دادگا پشتی ژنەکەی بۆرخیس بگرێت‪ .‬سەرەنجام‬ ‫دەبــێ چــاوەڕێــی بکەین بزانین لە مانگی دووی‬ ‫ئەمساڵدا ئەلف دەیباتەوە یان ئەلفی دابەستە‪.‬‬

‫؟‬

‫؟‬

‫ڕاویــی چیرۆکی ئەلف کە دواتــر دەردەکەوێت‬ ‫ناوی بۆرخیسە‪ ،‬مەیلی لە بیاتریسە و چیرۆکەکە‬ ‫بە ڕاگەیاندنی مەرگی بیاتریس دەست پێ دەکات‪.‬‬ ‫بۆرخیس وەک یادگارێکی بیاتریس لە ساڵیادەکانی‬ ‫لەدایکبوونی ئــەودا دەچێت بۆ ماڵەکەی‪ .‬لەم‬ ‫ساڵیادانەدا لەگەڵ کوڕەخاڵەکەی بیاتریس‪،‬‬ ‫کارلۆس ئەرجەنتینۆ دانیە ڕی ئاشنا دەبێت‪ .‬لە‬ ‫دیدی بۆرخیسی کارەکتەرەوە کارلۆس شاعیرێکی‬ ‫لەخۆبایی و شایەن بە پێکەنینە کە بۆچوونی‬ ‫زۆر و بێمانای هەیە‪ .‬کارلۆس دەیەوێت تێکڕای‬ ‫دیمەن و شوێنەکانی سەر گۆی زەوی لە قاڵبی‬ ‫شیعردا بگونجێنێت و باڵویان بکاتەوە‪ .‬سااڵنی‬ ‫دواتر کارلۆس تەلەفۆن بۆ بۆرخیس دەکات و پێی‬ ‫دەڵێت‪« :‬دەیانەوێت بێن ماڵەکەم داگیر بکەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستم بە هاوکاریی تۆیە‪ ،‬چونکە لە ماڵەکەمدا‬ ‫«ئەلف»ێک هەیە‪ ».‬بۆرخیس دەچێ و ئەلفەکە‬ ‫دەبینێت‪ ،‬بەاڵم وا خۆی دەنوێنێت کە هیچ نابینێت‪.‬‬ ‫ئەو دەیەوێت بیسەلمێنێت کە ئەلفی زۆرتر بوونیان‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫؟‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )535‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/1/16‬‬

‫ڕووەکی وەک ئایین و ئایدۆلۆژیا‬ ‫چەند یادداشتێک دەربارەی ڕۆمانی «ڕووەکی»‬

‫لە توێکڵەکەیاندا‪ ،‬لە ناخیاندا‪ ،‬دنیایەکی‬ ‫تاریکتر هەیە‪ ،‬جەنگەڵێک قیژەی نوستوو‪،‬‬ ‫مرۆڤ تەنیا ئەو دەمە دەتوانێت درکیان‬ ‫بکات‪ ،‬کە دەگاتە دۆخی کەواڵوکەوڵ و‬ ‫لەخۆدەرچوون‪« .‬ڕووەکی» دەورکەرەوەی‬ ‫هەموو ئــەم پلۆتانەیە لە پیچیدەترین‬ ‫فۆڕمدا‪.‬‬

‫بەختیار حەمەسوور‬ ‫یــەک‪ /‬حەکایەتی ڕووەکــی کۆنتر لە‬ ‫هەموو حەکایەتەکانە‪ :‬کاتێک خودا ئادەم و‬ ‫حەوای لە بەهەشتدا خەڵق کرد و بە جووتە‬ ‫بەنێو بەهەشتدا دەهاتن و دەچوون‪ ،‬خودا‬ ‫تەماشای کردن و ئەمری کرد لە بەروبوومی‬ ‫درەخت و باخەکان بخۆن‪ .‬ئادەم و حەوا‬ ‫یەکەمین ڕووەکین‪.‬‬ ‫دوو‪ /‬بە گشتی دوو جۆر ڕەوایــەت لە‬ ‫ڕۆماندا هەن؛ یەک ئەو ڕەوایەتەی کە لە‬ ‫ئۆبژەیەکی حازربەدەست و ڕۆژانەیی کەڵک‬ ‫دەبینێت و بناخەی خــۆی لەسەر بینا‬ ‫دەکــات‪ .‬لەم شێوەدا‪ ،‬بە سوودوەرگرتن‬ ‫لە چۆنێتی و تەکنیکەکانی گێڕانەوە‪،‬‬ ‫ئاستی ڕۆژانەیی و سواوی بابەتەکان بەرز‬ ‫دەکرێتەوە‪ ،‬گۆشە و پێدراو و تێدراوەکان‬ ‫بە جۆرێک دەنوێنرێنەوە و پێشان دەدرێن‪،‬‬ ‫مۆدێرن بن و ئەمڕۆیی‪ .‬کارەکانی «فلووبێر‪،‬‬ ‫فیتز جێراڵد‪ ،‬هەمینگوەی» لەم خانەیەدا‬ ‫جێ دەگـــرن‪ .‬جۆرێکی تر لە ڕەوایــەت‬ ‫ئەساسەکەی لەسەر ئایدیایەک بونیاد‬ ‫دەنێت سەیر و غەریب‪ ،‬ناباو و پەڕدەست؛‬ ‫کارەکانی «کافکا‪ ،‬خوان ڕۆڵفۆ‪ ،‬کالڤینۆ و‬ ‫مارکیز» لەم خانەدا جێ دەگرن‪.‬‬ ‫هان کانگ‪ ،‬ژنەڕۆماننووسی کۆری‪ ،‬سەر‬ ‫بە جۆری دووەمە‪.‬‬ ‫سێ‪« /‬یۆنگ هێ بەیانییەک لە خەوە‬ ‫ئــاڵــۆزەکــەی بەخەبەر دێــت و دەبینێت‬ ‫بــووە بە ڕووەکـــی‪ ».‬بەڕاست‪ ،‬مــەودا و‬ ‫دووری کافکا و هان کانگ‪ ،‬وردتر‪ :‬گریگۆر‬ ‫سامسا و یۆنگ هێ‪ ،‬یان «کەواڵوکەوڵ» و‬ ‫«ڕووەکی» چەندە؟‬ ‫«ڕووەکی» ڕووداوە‪.‬‬ ‫ئــەم ڕۆمانە تێما و ئایدیایەک پەرە‬ ‫دەدات تاریک و لێڵ‪ ،‬دنیایەک کەشف‬ ‫دەکات‪ ،‬ترسێنەر و تۆقێنەر‪« .‬ڕووەکی»‬ ‫بــە شــیــددەت ترسێنەر و تۆقێنەرە‪.‬‬ ‫«ڕووەکی» ڕەوایەتی خەسان و حەسرەتە‪.‬‬ ‫فۆبیا و ماخۆلیای ژنێکە تەنیا‪ ،‬تەنیا وەک‬ ‫مەریەم‪ .‬بە گوتەی محەمەد مەحموودیان‪:‬‬ ‫«ئەم ڕۆمانە وەک نارنجۆک‪ ،‬نەک تەنیا لە‬ ‫زەینی خوێنەر‪ ،‬بەڵکوو لە تەواوی بوونیدا‬ ‫دەتەقێتەوە‪».‬‬ ‫ئەم ڕۆمانە بە باسکردن و قێزەونکردنی‬ ‫گۆشت و خوێناو و لینجاو‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫بمانکات بە ڕووەکی؟ مەیلی گۆشتخۆریمان‬ ‫تێدا هەبا بکات و بسڕێتەوە؟ ئەمە غایەت‬ ‫و پێشاندانی گۆشتخۆرە وەک دڕنــدە‬ ‫و فاسد؟ ستایشکردن و بە بااڵگوتنی‬ ‫ڕووەکـــە و ڕووەکـــی؟ بــە بۆچوونی من‬ ‫نەخێر‪ ،‬ئەم ڕۆمانە وەاڵمدەرەوەی هیچکام‬ ‫لەو پرسیارانە نییە‪ ،‬هاوپێ لەگەڵ ئەو‬ ‫پرسیارانەی سەرەوە‪ ،‬سەرتر دەڕوات‪ ،‬گەمە‬ ‫و ڕیسک و تێکەولێکەیەکی ترسناکتر و‬ ‫وەحشیانەتر دەکات‪« .‬ڕووەکی» دەیەوێت‬ ‫ڕووەکــخــۆری وەک چەمک و ئایدیایەک‬ ‫بنوێنێت‪ ،‬دەیەوێت بڵێت ئەو دنیا ناسک و‬ ‫توورت و بە ڕواڵەت مەعسوومە‪ ،‬هێندەیش‬ ‫مەعسووم و ناسک و خاوێن نییە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫پڕە لە چاڵ و هەڵنووتان و خزین‪ ،‬ناسکی‬ ‫و ســەوزی و تــەڕی درەختەکان‪ :‬السک‪،‬‬ ‫قەد‪ ،‬گەاڵ‪ ،‬گوڵ و گۆپکەکان‪ ،‬کە جیا لە‬ ‫جوانی‪ ،‬سەرچاوەی خۆراکین و ژینگەپارێز‪،‬‬

‫چوار‪ /‬بێ گەڕانەوە بۆ تیۆری خەون و‬ ‫چەمکی ناخودئاگایی فرۆید‪ ،‬خوێندنەوە‬ ‫و قــســەکــردن دەربــــارەی ئــەم ڕۆمــانــە‪،‬‬ ‫ناقیسە و ناتیۆریک‪ .‬فرۆید بە ناسین و‬ ‫دەستنیشانکردنی هەندێک هێزی تاریک‬ ‫و ترسناک لە مرۆڤدا‪ ،‬بە نموونە‪ :‬خەون‪،‬‬ ‫هێزی مــەرگ‪ ،‬جەبری دووبــارەکــردنــەوە‪،‬‬ ‫گەڕانەوەی ئایدیا سەرکوتکراوەکان و‪...‬‬ ‫توانی بەشێکی زۆر لەو هێزە وەحشەت و‬ ‫ڕامنەکراوانەی ناو زەینی مرۆڤ دەستنیشان‬ ‫و پێناس بکات‪ .‬لە تیۆری فرۆیددا بەشی‬ ‫زۆر لە بیرکردنەوەکانی مرۆڤ لە دۆخی‬ ‫نائاگایدا دەمێننەوە‪ ،‬واتە تاک سەبارەت‬ ‫بە ئایدیا مەترسیدار و کێشەسازەکانی‬ ‫ناو زەینی ئاگادار نابێت و ئایدیا و فکرە‬ ‫نەخوازراوەکان لە ڕێی ئیگۆ و بە فەرمانی‬ ‫سووپەرئیگۆ سەرکوت و کەپت دەکرێنە‬ ‫ناخودئاگایی و پــەک دەخــرێــن‪ .‬ئایدیا‬ ‫سەرکوتکراوەکان لە ڕێی خەون و کابووس‬ ‫و قسەبزڕکاندن و پەیڤە هەڕەمەکی و‬ ‫لەدەمدەرچووەکان و شێوەکانی نووسین و‬ ‫هونەر سەر دەردەهێننەوە و دێنەوە‪.‬‬ ‫بنچینەی ڕۆمانی «ڕووەکــی» خەونە‪.‬‬ ‫خەونێکی سەرکوتکراو و لەدەستچوو‪.‬‬ ‫بیرمان نەچێت هــەر فــرۆیــد خــەون بە‬ ‫«گــوزارشــت لــە تێرکردنی ئـــارەزوو»‬ ‫دادەنێت‪ .‬بەو پێیەی ئارەزووەکان دژ بە‬ ‫واقیعن‪ ،‬بەردەوام سەرکوت و دەچەپێنرێن‪.‬‬ ‫ڕووداوەکــــان لە «ڕووەکــی»ـــدا لەسەر‬ ‫خەونێک بیچم و شێوە دەگرن‪ ،‬خەونێکی‬ ‫خۆفناک لە جەنگەڵستاندا؛ ڕۆیشتن بەناو‬ ‫گۆشت و خوێندا و ڕێگەیش‪ ،‬ڕێگەی هات‬ ‫و نەهات‪ .‬لە «ڕووەکی»ـدا کایەکردن بە‬ ‫فانتازیا و خەیاڵ‪ ،‬لە بەرزترین ئاستدان‪،‬‬ ‫لە هەمان کاتدا ترسناکترینیش‪ .‬ئەم‬ ‫ڕۆمانە سووریالییە؟ ڕیالیزمی جادووییە؟‬ ‫یان ڕیالیزمی کابووس و تۆقین؟ ڕاستی‪،‬‬ ‫هیچیان نییە و هەموویشیانە‪ .‬ئەمە‬ ‫ڕەوایەتکردنەوەی ڕۆژی مەحشەرە لەسەر‬ ‫زەوی‪ ،‬لە تراژیکترین شێوەدا‪ .‬قەسیدەیەکە‬ ‫لە چەشنی «وێرانەخاک»ـی ت‪ .‬س‪ .‬ئیلۆت‬ ‫و «وەرزی سەهۆڵبەندان»ـی ڕەفیق سابیر‪.‬‬ ‫«ڕووەکــی» ڕۆمانێکە ڕادیکاڵ و یاخی‪.‬‬ ‫خەونی ئــەوەی هەستیت و نەختەنەختە‬ ‫ببیت بە درەخت‪ ،‬خەونێکە هەم سەیر و‬ ‫هەم سەمەرە‪ .‬دەبوو ناونیشانی ئەم ڕۆمانە‬ ‫لەبری «ڕووەکی» «بەدرەختبوون» بێت‪.‬‬ ‫بەدرەختبوون لە ڕێی خــەونــەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫خەون بۆ ئەوەی ببێت بە واقیع و دوور‬ ‫نەکەوێتەوە لێمان‪ ،‬پێویستە بەخێوی‬ ‫بکەین و بیپارێزین‪ ،‬هەمان ئەو کارەی‬ ‫یۆنگ هێ لە پێناو خەونەکەیدا دەیکات‬ ‫و تووشی زەبر و توندوتیژی و لە ئاخر‬ ‫جاریشدا ڕەوانەکردنی بۆ نەخۆشخانەی‬ ‫دەروونی‪ ،‬دەبێتەوە‪ .‬خەونەکان لە جێیەکی‬ ‫دوورترەوە دێن‪ ،‬وەک چۆن ئالێن بەدیوو‬ ‫هەمان ئەو جێیە دوورترە بە سەرچاوەی‬ ‫هاتنی شــەڕ و خــراپــە دەزانــێــت‪ .‬ئەمە‬ ‫وەفاداریی و باجدانە لە پێناو خەوندا‪ ،‬با‬ ‫شەڕ و خراپەکان تەواوی ژیانیشمان فەوت‬ ‫و فەنا بکەن‪.‬‬ ‫پێنج‪ /‬لە تیۆرەکانی کۆمەڵناسیدا جۆرێک‬ ‫توندوتیژی هەیە‪ ،‬بە ناوی «توندوتیژی‬ ‫بێدەنگی»‪ .‬ئــەم شێوە دەتــوانــرێــت لە‬ ‫دۆخی زینداندا درک بکرێت‪ :‬ئەو کاتەی‬ ‫هەموو ئەگەر و گومانەکان لەسەر دداننان‬ ‫بە ناوێک‪ ،‬ڕستەیەک وەستاون‪ .‬یۆنگ هێ‬ ‫ژنێکە بێدەنگ‪ ،‬ناڕازی و خامۆش‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئــەو کاتەیش لەبەر هــەڕەشــە و زەبــری‬

‫نامرۆڤانەی باوکدایە بۆ خواردنی گۆشت‪،‬‬ ‫هێندە نزم و لەرزۆک دەڵێت‪« :‬ناخۆم‪».‬‬ ‫بە ئاسانی دەتوانرێت فەرامۆش بکرێت و‬ ‫بخلیسکێتە چاڵی لە بیرچوونەوەوە‪ .‬یۆنگ‬ ‫هێ لە دۆخــی متبوون و سکوونەتدایە‪،‬‬ ‫ئەو بە دوو چاوی بەتاڵ و ڕووخسارێکی‬ ‫ساردەوە لەپێش ئێمە ڕاوەستاوە‪ ،‬عەشق‬ ‫و ترس و ئایینەکەی (ڕووەکی)‪ ،‬لە ناخدا‬ ‫هەڵگرتووە‪ .‬بۆ ئەوەی دەنگی یۆنگ هێ‬ ‫ببیستین دەبێت مەشق لەسەر سرتە و‬ ‫سرپەی پێی مێروولە بکەین‪ .‬بەاڵم چی‬ ‫لەو هەموو توندوتیژی و گرژی و لێکگیران‬ ‫و تێکگیرانە بکەین؟ چی لەو دەنــگ و‬ ‫جەنگ و ڕەنگە شەیتانیانە بکەین‪ ،‬کە‬ ‫ئینج‌بەئینجی ڕۆمانەکەیان ئابڵووقە داوە؟‬ ‫چی لەو ئاژەڵە حەشەری و موخەدیرانە‬ ‫بکەین لە کەوڵی مرۆڤدا پەالمار دەدەن و‬ ‫قەپ دەگرن؟ ئەو ئاخوئۆف و گان و تەکان‬ ‫و لێدانانە چی؟ دەرفەتی تێنەگەیشتن و‬ ‫پێنەگەیشتن ئاسانە‪ .‬هەنگاوەکان شلن و‬ ‫شکاو‪ ،‬ڕەنج و ئازاریش نەبڕاوە‪ .‬ڕێگر و‬ ‫پێگرەکان زۆر‪ ،‬تاسە و خەونەکانیش دوور‬ ‫و دوورتــر‪ ،‬بەدیهێنان و پێڕاگەیشتنیان‬ ‫زەحمەت و زەحمەتتر‪.‬‬ ‫شەش‪ /‬سێکس بەشێکی زۆر لە ڕووبەری‬ ‫ڕۆمانەکە داگیر دەکات؛ سێکسی حەشەری‪:‬‬ ‫پــۆڕنــۆ‪ .‬سێکس‪ ،‬بە تەنیشت مــەرگ و‬ ‫عەشقەوە‪ ،‬سێیینەیەکن‪ ،‬بە دەرکێشانیان‬ ‫لە ئــەدەب و هونەر‪ ،‬هەموو کردەیەکی‬ ‫داهێنەرانە یەکسان بە سفر دەکەنەوە‪.‬‬ ‫سێکس باسێکە تەنانەت پاش مەرگیش‬ ‫مشتومڕەکان بە شوێن خۆیدا ڕاکێش‬ ‫دەکــات‪« :‬مافی سێکسکردنی مــردوان»‬ ‫تێرمێکی سالڤۆ ژیژەک‌ـە‪ .‬ژیــژەک پێی‬ ‫وایە مرۆڤەکان‪ ،‬ئەوانەی دڵنیایی مردنیان‬ ‫مسۆگەرە‪ ،‬بەر لــەوەی بەتەواوی بمرن‪،‬‬ ‫بە بەخشینی ئەندامەکانیان بە کەسانی‬ ‫تر‪ ،‬مافی سێکسکردن دەستەبەر دەکەن‪:‬‬ ‫کاتێک کەسانی تر ئەندامانەکانی کەسە‬ ‫مردووەکە وەردەگرن و لە درێژەی ژیانیاندا‬ ‫کردەی سێکس ئەنجام دەدەن‪ ،‬ئەندامەکانی‬ ‫مردووەکە لەو پڕۆسەیەدا بەشدار دەبن‪.‬‬ ‫ئەو شەهوەت و شێتییەی لەم ڕۆمانەدا‬ ‫هەیە‪ ،‬لە قێزەونترین فۆڕمدایە‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫دەتوانین ناوی سێکسی لەسەر هەڵبگرین و‬ ‫ناوی ئەتککردنی لێ بنێین‪ .‬لێرەدا سێکس‬ ‫لە چێژ و تەنانەت خۆخاڵیکردنەوەیش‬ ‫تێدەپەڕێت و دەبێت بە توندوتیژی و‬ ‫ئیبادەکردن‪ .‬یۆنگ هێ وەک نوێنەری ژن‬ ‫لە کۆمەڵگەیەکی ڕۆژهەاڵتی پیاوساالردا‪،‬‬ ‫ئەکت و نمایندەی کــااڵی سێکسی و‬ ‫فیتشزم و ئامێرێک بۆ ڕەحەتبوون دەکات‪.‬‬ ‫لە بەشی دووەمــی ڕۆمانەکەدا ئەم باسە‬ ‫دەگاتە جێیەکی بێزەوەر و هێڵنجدەر‪.‬‬ ‫کاتێک یۆنگ هێ لەگەڵ مێردی خوشکیدا‬ ‫جووت دەبێت‪ ،‬لە ڕاستیدا ئەمە نە سێکسە‬ ‫و نە پێکەوەنووسان‪ ،‬بەڵکو هەریەک‬ ‫لەم دوانــە بە شوێن شتێکی تــرەوەن لە‬ ‫یەکدا‪ .‬نووسینەوەی شەرحە نایابەکەی‬ ‫ئالێن بەدیوو بۆ ئەم تێزەی ژاک الکان‪:‬‬ ‫«پەیوەندی سێکسی بوونی نییە‪ ».‬لە‬ ‫کتێبی «ستایشی ئەڤین»ـدا‪ ،‬دەرفەتی‬ ‫تێگەیشتنی زیادتر دەڕەخسێنێت‪« :‬الکان‬ ‫بیرمان دەخاتەوە لە سێکسواڵیتەدا‪ ،‬لە‬ ‫ڕاستیدا‪ ،‬هەر کەس تا ڕادەیەکی زۆر بە‬ ‫خۆیەوە خەریکە و ئاگای الی خۆیەتی‪ ،‬گەر‬ ‫بکرێت وەها باسی بکەم‪ .‬لەشی ئەویدی‬ ‫نێوکۆیە‪ ،‬ئەمە ڕاستە‪ ،‬بەاڵم لە کۆتایی‬ ‫کاردا‪ ،‬لە دواییدا چێژی هەر کەسێک بۆ‬ ‫خۆی دەبێت‪ .‬سێکس لە باتی یەکگرتن‪،‬‬ ‫جیایی و دابــڕان دەهێنێت‪ .‬با ڕووت و‬ ‫پێکەوەش نووسابن‪ ،‬ئەمە تەنیا وێنەیەکە‪،‬‬ ‫نواندنەوەیەکی خەیاڵییە‪ .‬ڕاستییەکە‬ ‫ئەوەیە چێژ یان ژوویسانس بەرەو دوورترتان‬ ‫دەبات‪ ،‬زۆر دوورتر لە ئەویدی‪ .‬ڕیاڵ یان‬ ‫واقیعی نارسیسیک یان خۆپەرستانەیە‪،‬‬ ‫بەند و پەیوەندییەکە خەیاڵییە‪ .‬کەواتە‬

‫ئاکامەکە الی الکان ئەمەیە کە پەیوەندیی‬ ‫جنسی یــان سێکسی هــەر بوونی نییە‪.‬‬ ‫ئەو فۆرموولە هەرای نایەوە‪ ،‬چونکە لەو‬ ‫کاتەدا هەموو کەس باسی «پەیوەندیی‬ ‫جنسی» دەکرد‪ .‬ئەگەر سێکس پەیوەندیی‬ ‫جنسی تێدا نییە‪ ،‬ئەڤین ئەو شتەیە کە‬ ‫بۆشایی نــەبــوونــی پەیوەندیی جنسی‬ ‫جوبران دەکاتەوە‪ .‬الکان بە هیچ شێوە‬ ‫ناڵێت کە ئەڤین پەیوەندییەکی جنسییە‬ ‫شێوەی گۆڕیوە‪ ،‬بەڵکوو دەڵێت پەیوەندیی‬ ‫جنسی نییە‪ ،‬دەڵێت کە ئەڤین لە جێی‬ ‫ئەم نا‪-‬پەیوەندییە دێــت‪ .‬ئەمە ئێجگار‬ ‫سەرنجڕاکێشترە‪ .‬ئەم ئایدیا پاڵی دەنێت‬ ‫کە بڵێت لە ئەڤیندا سووژە هەوڵدەدات لە‬

‫سێکس‬ ‫بەشێکی زۆر‬ ‫لە ڕووبەری ڕۆمانەکە‬ ‫داگیر دەکات؛ سێکسی‬ ‫حەشەری‪ :‬پۆڕنۆ‬

‫«بوونی ئەویدی» نزیک بێتەوە‪ .‬لە ئەڤیندا‬ ‫ســـووژە خــۆی تێدەپەڕێنێت‪ ،‬دەچێتە‬ ‫ئەوالی خۆپەرستی یان نارسیسمەوە‪ .‬لە‬ ‫سێکسدا تۆ لە ڕێ و بە نێوکۆی ئەویدی‬ ‫لە دواییدا لەگەڵ خۆت لە پەیوەندیدایت‪.‬‬ ‫لێرەدا ئەویدی لە خزمەتی ئەوەدایە تۆ‬ ‫ڕاستەقینەی چێژی خــۆت بدۆزیتەوە‪.‬‬ ‫بە پێچەوانەوە‪ ،‬لە ئەڤیندا‪ ،‬ناوکۆیەتیی‬ ‫ئەویدیی لە خزمەتی خۆیدایە و لە خۆیدا‬ ‫گرنگە‪ :‬بەریەککەوتنی ئاشقانە لێرەدایە‪:‬‬ ‫لێرەدا تۆ بە نیازی گرتنی ئەویدیت بۆ‬ ‫ئەوەی کە ئەو لەگەڵتدا ببێت‪ ،‬بوونێک بەو‬ ‫جۆرەی کە خۆی هەیە‪».‬‬ ‫«ڕووەکی» لە غیابی ئەڤیندا دەگوزەرێ‪.‬‬ ‫حەوت‪ /‬مامەڵەکردن و بینینی جەستە‬ ‫وەک کێڵگە و درەخــت‪ ،‬لە خاڵە زەق و‬ ‫زۆپەکانی ڕۆمانەکەن‪« .‬ڕووەکی» لە سێ‬ ‫گۆشەنیگاوە دەگێڕێتەوە‪ :‬مێردی یۆنگ‬ ‫هێ‪ ،‬مێردی خوشکی یۆنگ هێ‪ ،‬خوشکی‬ ‫یۆنگ هێ‪ .‬هەرچەند ڕۆمانەکە کەمترین‬

‫دەرفەت بە فالشباک دەدات‪ ،‬بەاڵم لە ڕێی‬ ‫ئەو سێ گۆشە لە گێڕانەوەوە‪ ،‬هەریەک بە‬ ‫نۆرەی خۆی‪ ،‬بەشێوەیەکی تەنک و لێڵ‪،‬‬ ‫بەشێک لە کێیەتیی ئەو و ئــارەزووی بۆ‬ ‫بوون‌بەدرەخت‌ ئاشکرا دەکەن‪ .‬لە یەکەمدا‪،‬‬ ‫مــێــردەکــەی بــە گــێــڕانــەوەی گەشتێکی‬ ‫ســەرەتــای بــە جەستەیەی یۆنگ هێدا‬ ‫دەمانبات‪ ،‬یۆنگ هێ هەر لە سەرەتاکانەوە‬ ‫حــەزی بــە ستیانبەستن نــەبــووە و بە‬ ‫زانــیــوە‪،‬‬ ‫«تەنگ‌بەمەمک‌هەڵچنین»ـی‬ ‫پاشان خۆڕووتکردنەوەی لەناو ماڵدا و‬ ‫پاشتریش لە دەرەوە‪ .‬لە دووەمدا‪ ،‬مێردی‬ ‫خوشکەکەی بە وێنەکێشانی درەخــت و‬ ‫گەاڵ و سەوزایی لەسەر جەستەی یۆنگ‬ ‫هێ‪ ،‬گێڕانەوەی تاسە و ترسی جووتبوون‬ ‫[لەگەڵ درەختێکدا] پێشان دەدات‪ .‬لە‬ ‫سێیەم گێڕانەوەدا خوشکەکەی باس لەو‬ ‫گۆڕانە سەیر و نامۆیە لە جەستە و ڕۆحی‬ ‫یۆنگ هێدا دەکــات‪ :‬دەنگی جەنگەڵ و‬ ‫بارانی‪ ،‬لە ســەرەتــاوە گۆشتنەخواردن‪،‬‬ ‫پاشان هیچنەخواردن‪ ،‬عــادەنــەبــوون و‬ ‫کشانەوە لە سێکس‪ .‬تا دەگاتە ئەوەی‬ ‫ڕستە ترسناک و مەحاڵەکان بڵێت‪:‬‬ ‫«پێویستم بە خــواردن نییە‪ ،‬پێویستە‬ ‫ئاوی جەستەم بدەم‪ ».‬و جەستەم بخەمە‬ ‫بەر خۆر بۆ ڕۆشنەپێکهاتن! ئەمە ئایینە‬ ‫و ئایدۆلۆژیا‪ ،‬تەقسێکە پیرۆز‪ ،‬بەجێهێنانی‬ ‫فەرائیز و عیبادەتە‪ ،‬با کتێبێکی ئاسمانیش‬ ‫نــەبــێــت و پــەیــڕەوپــڕۆگــرامــێــک‪ ،‬ئەمە‬ ‫داکۆکیکردن و خۆقوربانیکردنە بۆ ئایدیا‬ ‫و ئایینێک‪ ،‬هەڵبەت لە کەشیکی خەمۆک‬ ‫و خامۆشدا‪ .‬یۆنگ هێ سەرکێشی بە ژیانی‬ ‫خۆیەوە دەکات‪ ،‬وەک هەمیشە دەوروبەر‬ ‫تێناگەن‪ ،‬دکتۆرەکان چین‪ ،‬لە چی دەگەن؟‬ ‫جگە لــەوەی هەموو کزی و لێڵییەکانی‬ ‫نیگا و جەستە تەرجەمەی داوودەرمــان‪،‬‬ ‫دەرزی‪ ،‬ئارامکەرەوە و کالوونا و‪ ...‬بکەن‪.‬‬ ‫قسەکانی یۆنگ هێ بە نیسبەت ئەوانەوە‬ ‫جگە لە وڕێنەی نێوان خەو و وشیاری‪،‬‬ ‫شتێکی تر نییە‪« :‬من لەسەر دەستەکانم‬ ‫ڕاوەســتــاوم و قاچەکانم بە حـــەواوەن؛‬ ‫گەاڵکان لەسەر جەستەم دەڕوێن‪ ،‬ڕەگەکان‬ ‫لە دەستەکانمەوە گوڵ دەگرن‪ ...‬بە ناخی‬ ‫زەویدا ڕۆ دەچن‪ ،‬تا عەرد هەبێ‪ ،‬تا عەرد‬ ‫هەبێ‪ ...‬ئەرێ‪ ،‬القەکانم باڵو دەکەمەوە‪،‬‬ ‫چونکە ویستم گوڵ لە ناوگەڵمەوە خونچە‬ ‫بکا؛ پان‌پانێ باڵویان بکەمەوە‪ .‬ل‪»٢٠٨‬‬ ‫هەشت‪ /‬سەبارەت بە زمانی وەرگێڕانە‬ ‫کوردییەکە‪ ،‬ئەگەر لە هەندێک شوێن و‬ ‫بڕگە خۆمان ببووێرین‪ ،‬بۆ نموونە ئەو‬ ‫شوێنانەی تێیدا دیمەکان توند‪ ،‬خێرا‪،‬‬ ‫پارانۆید و ترۆمان‪ ،‬ڕیتم تیایاندا بەرزە‬

‫و شێتانە‪ ،‬شایەد زمانی وەرگێڕانەکە بەو‬ ‫قوەت و ئیمکانییەتە دەرنەهاتبێت‪ ،‬دەنا بە‬ ‫گشتی وەرگێڕانێکە تۆکمە و سەرکەوتوو‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە خیانەتکردن بــەو ئایدیا‬ ‫زاڵەی کە پێی وایە زمان دەبێت پەتی و‬ ‫سفت‌ولووس و بژارکراو بێت‪ ،‬ئایدیایەک‪ ،‬کە‬ ‫پارێزەرانی زمان‪ ،‬بە ناوەڕۆک و قەوارەیەکی‬ ‫زڕ و بەتاڵ‪ ،‬بەردەوام وەک تەور و چەک‬ ‫بەکاری دەهێنن‪ .‬یەکێکی تر لەو خااڵنەی‬ ‫کە ئەرێ و بەرچاوە‪ ،‬وەرگێڕ لە ڕاوێژ و‬ ‫تۆنی وتووبێژەکان‪ ،‬پەنای بردووەتە بەر‬ ‫زمانی خەڵکانی ئاسایی نێو کۆاڵن و بازاڕ‪،‬‬ ‫زمانێکی عامییانە و تێکەڵوپێکەڵ و ڕژاو‪،‬‬ ‫ئەمەیش کارێکی کــردووە خوێنەر زووتر‬ ‫و ئاسانتر پەیوەندی لەگەڵ ڕۆمانەکەدا‬ ‫بگرێت‪.‬‬ ‫نۆ‪ /‬ئەم یادداشتە بە گوتەیەکی میالن‬ ‫کۆندێرا پاساو و دادەخــەیــن‪« :‬عەقڵی‬ ‫ڕۆمان عەقڵی بەردەوامییە‪ :‬هەموو کارێکی‬ ‫هونەری وەاڵمی کارێکی هونەریی پێشووترە‪،‬‬ ‫هەموو کارێکی هونەری سەرجەم ئەزموونی‬ ‫پێشووتری لەخۆ گرتووە‪« ».‬ڕووەکی»‬ ‫وەاڵم و درێــژەدەری کۆنترین حەکایەتە؛‬ ‫حەکایەتی ئادەم و حەوا‪ ،‬ئەو کاتەی لە‬ ‫بەهەشتدا بوون و ڕووەکی‪.‬‬

‫سەرچاوەکان‪:‬‬

‫*ڕووەکی‪ .‬هان کانگ‪ .‬و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪:‬‬ ‫هــەژار عوسمان‪ .‬چاپی یەکەم‪ .‬ناوەندی‬ ‫غەزەلنووس‪ ،‬ساڵی ‪.٢٠١٦‬‬ ‫*لێکدانەوەی خەونەکان‪ .‬سیگمۆند‬ ‫فرۆید‪ .‬و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ئاوات ئەحمەد‪.‬‬ ‫لە باڵوکراوەکانی سەنتەری ڕووناکبیری‬ ‫هەتاو‪ ،‬چاپی دووەم‪.٢٠٠٨‬‬ ‫*هونەری ڕۆمان‪ .‬میالن کۆندێرا‪ .‬و‪ .‬لە‬ ‫ئەڵمانییەوە‪ :‬کەریم پەڕەنگ‪ .‬باڵوکراوەی‬ ‫چاپ و پەخشی سەردەم‪.٢٠٠٨ .‬‬ ‫* وتووێژێکی ک ــراوەی نێوان نیکۆال‬ ‫تروون و ئالێن بەدیوو‪ ،‬و‪ .‬لە فەڕەنسییەوە‪:‬‬ ‫مەنسوور تەیفووری‪ .‬سایتی نووچە‪.‬‬ ‫*سینەما و دەروونــشــیــکــاری‪ ،‬و‪ .‬لە‬ ‫ئینگلیزییەوە‪ :‬محەمەد بەهرامپوور‪ .‬سایتی‬ ‫ئاماژە‪.‬‬ ‫*فلسفە در زمانە حاضر‪ .‬الن بدیو و‬ ‫سالوی ژیژک‪ .‬ترجمە‪ :‬فواد حبیبی و کمال‬ ‫خالق پناه‪.١٣٩٢ .‬‬ ‫* نقد و بررسی رمان گیاهخوار‪ .‬اثر هان‬ ‫کانگ‪ .‬محمد رفیع محمودیان‪ ،‬سایت رادیو‬ ‫زمانە‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )535‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/1/16‬‬

‫ئه‌ڵامس و خۆڵه‌مێش‬

‫میخائیل باختین ل ‌ه گفتوگۆیه‌كدا له‌گه‌ڵ ڤیكتۆر دوڤاكین‬

‫وه‌رگێڕاىن له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪:‬‬ ‫بورهان عه‌تار‬ ‫به‌ىش سێیه‌م‬ ‫وتووێژى یه‌كه‌م‬ ‫‪ /22‬شوبات ‪1973‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬میخائیل میخایلوفیچ‪ ،‬بیستم‪،‬‬ ‫ب ـه‌م نزیكانه‌ كتێبى بیره‌وه‌رییه‌كانت‬ ‫ده‌رده‌چێت؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬به‌ بۆنه‌ى حه‌فتاوپێنج‬ ‫ساڵه‌ى ته‌مه‌نم‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ب ـه‌اڵم ئـه‌م بابه‌ته‌ هه‌ندێ‬ ‫نــاجــۆریــى تــێــدایــه‌‪ ..‬بــاش ـه‌ مــێــژووى‬ ‫له‌دایكبوونت به‌ وردى كه‌یه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬دروســت‪ ..‬ساڵى ‪ 1895‬له‌‬ ‫ڕۆژى چــوارى تشرینى دووه‌م‪ ،‬به‌پێى‬ ‫ساڵننامه‌ى كۆن‪ ،‬حه‌ڤده‌ى هه‌مان مانگ‬ ‫به‌پێى ساڵنامه‌ى نوێ‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئه‌ى باشه‌ له‌كوێ له‌دایك‬ ‫بویت؟‬ ‫باختین‪ :‬له‌شارى ئه‌ریول‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئه‌ى خانه‌واده‌كه‌ت؟‬ ‫باختین‪ :‬خانه‌واده‌كه‌م له‌ وه‌جاخزاده‌كانه‌‬ ‫كه‌ مێژویه‌كى ڕه‌سه‌نیان هه‌یه‌‪ ،‬به‌پێى‬ ‫به‌ڵگه‌نامه‌كان مێژوه‌كه‌یان بۆ سه‌ده‌ى‬ ‫چوارده‌هه‌م ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌رچى‬ ‫هه‌یانبو له‌ده‌ستیانداو بــون به‌یه‌كێك‬ ‫له‌خێزانه‌ هه‌ژاره‌كان‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ده‌ڵێن «ســـه‌ردارى قه‌وم‬ ‫زه‌لیله‌«‪ ،‬ئه‌ى وا نیه‌؟‬ ‫باختین‪( :‬به‌زه‌رده‌یه‌كه‌وه‌)‪ ،‬ڕاسته‌‪..‬‬ ‫له‌وانه‌یه‌ هۆكه‌ى ئه‌وه‌بوبێت كه‌ باپیره‌‬ ‫گـــه‌وره‌م یه‌كێك بــوه‌ له‌سه‌ركرده‌كانى‬ ‫له‌شكرێكى سوپا له‌سه‌رده‌مى یه‌كاتریناى‬ ‫ژنه‌ قه‌یسه‌رى ڕوسیا‪ ..‬قوربانى به‌سێ‬ ‫هه‌زار كه‌س دا تا یه‌كه‌مین خوێندنگه‌ى‬ ‫سه‌ربازى له‌ ڕوسیا دابمه‌زرێنێت‪ ،‬ئه‌م‬ ‫خوێندنگه‌یه‌ هه‌تاوه‌كو هه‌اڵیسانى شۆڕشى‬ ‫ئۆكتۆبه‌ریش هه‌ر مابوو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئایا ناوى ئه‌وى هه‌ڵگرتبو؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ...‬نــاوى خوێندنگه‌ى‬ ‫س ـه‌ربــازى باختین ئورلوفسكى بــوو‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها له‌كاتێكى دیكه‌دا پێى گوتراوه‌‬ ‫«خوێندنگه‌ى دوانــاوه‌نــدى سـه‌ربــازى‬ ‫باختین» وه‌ك خــۆشــت ده‌زانـــى له‌و‬ ‫س ـه‌رده‌م ـه‌دا ســه‌روه‌ت و سامان به‌پێى‬ ‫ژماره‌ى كه‌سه‌كان بوو‪ ..‬ئیتر مه‌سه‌له‌كان‬ ‫به‌م شێوه‌یه‌ به‌ڕێوه‌چو‪ ..‬بۆیه‌ باپیرم‬ ‫ناچاربو هه‌مو ئه‌وانه‌ى فرۆشت یاخود‬ ‫ڕه‌هنى كرد‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬تێگه‌یشتم‪ ..‬واته‌ ئێوه‌ ماڵ و‬ ‫سامانێكى زۆرتان هه‌بوه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬بـه‌ڵــێ‪ ..‬مــاڵ و سامانێكى‬ ‫زۆر‪ ،‬بـــه‌اڵم ئــه‌و ب ـه‌شــداری ـه‌ گ ـه‌وره‌ی ـه‌‬ ‫سه‌ره‌تاى نابوتبوونمان بــوو‪ ،‬بێگومان‬ ‫باپیرم ده‌وڵـه‌مـه‌نــدتــریــن ك ـه‌س بــوه‌‪..‬‬ ‫زه‌وى و زارێكى زۆرى هه‌بو كه‌ داهات و‬ ‫ده‌رامه‌تێكى زۆرى به‌رهه‌م هێناوه‌‪ ...‬دیاره‌‬ ‫پێچه‌وانه‌ى ئه‌مه‌ش زۆر سروشتیه‌‪..‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬سه‌باره‌ت به‌ باپیرت قسه‌‬ ‫ده‌كه‌یت؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬باپیره‌ گه‌وره‌م‪ ،‬دواى‬ ‫ئ ـه‌و باپیرم هــات بــۆئ ـه‌وه‌ى پرۆسه‌ى‬ ‫نابوتبوونه‌كه‌ تـــه‌واو بــكــات‪ ،‬باپیرم‬ ‫تائێستاش ژمــاره‌ی ـه‌ك گوندو زه‌وى و‬ ‫زارى به‌ناوه‌وه‌ هه‌یه‌‪ ،‬ته‌واوى دو ناوچه‌‬ ‫له‌هه‌رێمى ئورلوف موڵكى ئه‌وه‌ كه‌ بریتین‬ ‫له‌‪ :‬سیفیسكى و تروبچیفسكى‪.‬‬ ‫دوڤــاكــیــن‪ :‬سیفیسكى بایه‌خێكى‬

‫تایبه‌تى هه‌یه‌ الى مــن‪ ،‬چونكه‌ ئیڤان‬ ‫گیورگیفیچ پترۆفسكى له‌وێ له‌دایكبوه‌‪،‬‬ ‫تۆ خانه‌واده‌كه‌ى ده‌ناسیت؟‬ ‫باختین‪ :‬نه‌خێر‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬وابزانم باوكیشى وه‌جاخزاده‌‬ ‫بوه‌و به‌ر له‌به‌رپابونى شۆڕش «دواناوه‌ندى‬ ‫سفیسك»ى دامه‌زراندوه‌‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬ئه‌مه‌ ڕاســت نیه‌‪،‬‬ ‫له‌ڕاستیدا دواى ئه‌وه‌ى زه‌وى و زاره‌كانمان‬ ‫فرۆشت‪ ،‬ئینجا دامه‌زرا‪.‬‬ ‫دوفاكین‪ :‬ئایا سیفسك سه‌ر به‌پارێزگاى‬ ‫ئورلوفسكى نه‌بوو؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬سه‌ر به‌و پارێزگایه‌ بو‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئێستا سیفسك و ترویچیفسك سه‌ر‬ ‫به‌ناوچه‌ى دیمترۆفسكیه‌ كه‌ ده‌كه‌وێته‌‬ ‫پارێزگاى ئورلوفسكى‪ ..‬هه‌ر به‌م بۆنه‌یه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌و شوێنه‌دا چه‌ند به‌شێك لــه‌زه‌وى و‬ ‫زاره‌كانى دیمترى كانتمیرى باوكى ئه‌نتیوخ‬ ‫هه‌بو‪ ،‬ئه‌نتیوخ كانتیمیر خۆیشى له‌و ناوه‌‬ ‫ژیاوه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و خێزانه‌دا په‌یوه‌ندى‬ ‫خزمایه‌تى له‌نێوانماندا هه‌بو‪ ..‬به‌كورتى‬ ‫ده‌توانم بڵێم یه‌كێك بو له‌‪...‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬یه‌كێك بو له‌كوڕه‌ خاڵه‌كانت؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬یه‌كێك بو له‌كوڕى‬ ‫خاڵه‌كانم‪ ،‬چونكه‌ دایكى به‌خزمایه‌تى‬ ‫ده‌گاته‌وه‌ خانه‌واده‌ى كانتیمیر‪ ،‬به‌اڵم من‬ ‫نازانم ئه‌و خزمایه‌تیه‌ چۆنه‌و چۆن نیه‌‪..‬‬ ‫له‌ڕاستیدا ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌م به‌الوه‌ گرنگ‬ ‫نه‌بوه‌‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ برام بایه‌خى به‌مێژوى‬ ‫خانه‌واده‌كه‌مان ده‌دا‪ ،‬بۆیه‌ ئه‌و هه‌مو ئه‌و‬ ‫مه‌سه‌النه‌ى ده‌زانى‪ ،‬به‌اڵم من له‌و باره‌یه‌وه‌‬ ‫زانیاریم زۆر خراپ بون‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ هه‌یه‌‬ ‫دێته‌ یادم كه‌ له‌و شوێنه‌دا خانه‌واده‌یه‌كى‬ ‫دیكه‌ هه‌بو به‌خزمایه‌تى ده‌گه‌یشته‌وه‌‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬ئه‌ویش خانه‌واده‌ى سڤیاتوبولكى–‬ ‫میرسكى بوو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬له‌ڕاستیدا خانه‌واده‌یه‌كى‬ ‫گه‌وره‌یه‌‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ وای ـه‌‪ ،‬خانه‌واده‌یه‌كى‬ ‫گه‌وره‌یه‌‪ ،‬كه‌چى من تواناى ئه‌وه‌م نیه‌‬ ‫له‌په‌یوه‌ندى ئه‌و خزمایه‌تیه‌ بكۆڵمه‌وه‌‬ ‫كه‌ پێكمانه‌وه‌ ده‌به‌ستێته‌وه‌‪ ،‬له‌بیرمه‌ كه‌‬ ‫منداڵ بوم سه‌ردانى ئه‌و ناوچه‌یه‌م ده‌كرد‬ ‫كه‌ موڵكى یه‌كێك له‌خزمه‌كانى خانه‌واده‌ى‬ ‫سفیاتوبوسكى– میرسكى بــو‪ ،‬بـه‌اڵم‬ ‫به‌ته‌واوه‌تى نایه‌ته‌وه‌ بیرم كێ بوه‌‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬یه‌كێك بوه‌ له‌نه‌وه‌كان‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ...‬یه‌كێك بو له‌وان‪ ،‬كه‌‬ ‫پێشتر له‌ئینگلته‌ره‌ ده‌ژیا‪ ،‬ئینجا له‌ناكاو‬ ‫گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ واڵته‌كه‌مان‪ ،‬به‌اڵم دواجار‬ ‫كۆتایى به‌و كاره‌ساته‌ دڵ ته‌زێنه‌ هات‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ڕاســت ـه‌‪ ..‬هه‌رچه‌نده‌ ئه‌و‬ ‫پیاوه‌ ڕۆژگارێك بو یه‌كه‌م ڕه‌خنه‌گربو كه‌‬ ‫مه‌كسیم گورگى چاودێرى و سه‌رپه‌رشتى‬ ‫ده‌كرد‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬به‌ڵێ‪ ...‬ڕاسته‌ وابو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬من چاوم پێ كه‌وتبو‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬چاوت پێ كه‌وتبو؟ به‌اڵم من‬ ‫نه‌خێر‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬لێره‌ چــاوم پێ كه‌وتبو‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیربو‪ ..‬به‌اڵم كه‌سێكى ئاسایى بو‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ ئه‌مه‌ ده‌زانم‪ ..‬كه‌سێكى‬ ‫ئاسایى و ســاده‌ بو‪ ،‬یاخود بڵێى زۆر‬ ‫ساده‌بوو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬به‌ڕاده‌یه‌كى زۆر باشبو‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬پێم وا بێت‪ ،‬ده‌كــرێ ئه‌م‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌ به‌شێوه‌یه‌كى گشتى به‌م‬ ‫جۆره‌ لێكبده‌ینه‌وه‌‪ .‬شیوعیه‌ ئینگلیزه‌كان‬ ‫لــه‌لــۆرده‌كــان– خــان ـه‌دان ـه‌كــان– بونن‬ ‫حزبى شیوعى ئینگلیزیش حزبێك بو‬ ‫سروشتێكى تایبه‌تى هه‌بو‪ ،‬تاڕاده‌یه‌كى‬ ‫زۆر هیچ كرێكارێكى تێدا نه‌بو‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ته‌نها لۆرده‌كان بون‪ .‬به‌كورتى سه‌یره‌كه‌‬ ‫لێره‌دایه‌ ئه‌و حزب ‌ه له‌حزبه‌كانى دیكه‌‬ ‫ن ـه‌ده‌چــو‪ ،‬ڕه‌نــگـه‌ ئ ـه‌و سیفاتوبولك–‬ ‫میرسكیه‌ وه‌كو لۆرده‌ شیوعیه‌كان بوبێت‪،‬‬ ‫چونكه‌ ئه‌ویش له‌لۆرده‌كان بوو‪.‬‬

‫دوڤاكین‪ :‬ده‌گه‌ڕێینه‌وه‌ سه‌ر بابه‌ته‌كه‌ى‬ ‫خۆمان‪ ،‬ئایا پیشه‌یه‌كى هه‌بو؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬یه‌كێك بو له‌بازرگانه‌كانى‬ ‫دراو له‌وانه‌ى له‌بوارى بانكیدا كارده‌كه‌ن‬ ‫به‌اڵم ئه‌و هیچ موڵك و زه‌وى و زارێكى‬ ‫نه‌بو‪ ،‬باپیرم و نه‌نكم‪ ،‬به‌گشتى تاڕاده‌یه‌كن‬ ‫موڵك و زه‌وى و زارێكیان هه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم ڕێم‬ ‫بده‌ تا پێت بڵێم‪ ،‬ئێستا ته‌نها خانویه‌كى‬ ‫گه‌وره‌مان له‌ئه‌ریول مــاوه‌‪ ،‬ئه‌ویش ئه‌و‬ ‫خانوه‌یه‌ كه‌ منى تێدا له‌دایكبوم و زیاتر‬ ‫له‌كێڵگه‌ یاخود له‌سه‌یرانگایه‌ك ده‌چێت‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌هه‌ر كێڵگه‌و سه‌یرانگایه‌كدا هه‌یه‌‬ ‫له‌و خانوه‌ى ئێمه‌شدا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬زۆربــاشـه‌‪ ،‬ئـه‌م مه‌سه‌له‌یه‌‬ ‫گه‌لێك خۆشه‌!‬ ‫باختین‪ :‬ئێستا نــازانــم ئ ـه‌و خانوه‌‬ ‫ماوه‌ یاخود نه‌‪ ،‬خانوه‌كه‌ له‌دارو ته‌خته‌‬ ‫دروستكرابوو به‌نهۆمه‌ به‌رزه‌كانیشیه‌وه‌‪..‬‬ ‫خانویه‌كى گه‌وره‌بو نزیكه‌ى ژورى تێدا بو‬ ‫به‌هه‌مو ئه‌و به‌شانه‌وه‌ كه‌ سه‌ر به‌خانوه‌كه‌‬ ‫بون‪..‬‬ ‫ئــه‌و خــانــوه‌ له‌یه‌كێك له‌گرانترین‬ ‫ناوچه‌كاندا بو له‌سه‌ر گۆشه‌ى یه‌كگرتنى‬ ‫هه‌ردو شه‌قامى سادۆفایاو گیورگیفسكایا‪،‬‬ ‫له‌و چوارڕیانه‌ى كه‌ له‌یه‌كتربڕینى هه‌ردو‬ ‫شه‌قامى تورگینیفسكایا و گیورگیفسكایا‬ ‫دروســـت ده‌بــێــت و ده‌ك ـه‌وێــت ـه‌ پشتى‬ ‫خانوه‌كه‌ى ئێمه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و خانوه‌ دێت كه‌‬ ‫تورجینیفى تێدا له‌دایكبوه‌‪ ،‬واته‌ چه‌ند‬ ‫هه‌نگاوێك له‌ماڵى ئێمه‌وه‌ دوربو‪ ،‬به‌ڵێ‬ ‫له‌وێ له‌دایكبوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئێستا ئه‌و خانوه‌‬ ‫نه‌ماوه‌‪ ،‬كاتێك كه‌ من له‌دایكبوم ئه‌و‬ ‫خانوه‌ نه‌مابو‪ ،‬له‌شوێنى ئه‌و خانویه‌كى‬ ‫بچوك هه‌بو له‌به‌رد دروستكرابو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌و شوێنه‌ ناسرابو هه‌مو كه‌س ده‌یزانى‬ ‫كه‌ تورجینیف له‌وێ له‌دایكبوه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫یه‌كێك له‌خانو و موڵكه‌كانى مامم ده‌كه‌وێته‌‬ ‫نزیك موڵكه‌كانى سیاسكى– لوتوفینوفى‬ ‫له‌ناوه‌ڕاستى متسنسك‪ ،‬من خۆم چوم بۆ‬ ‫ئه‌و شوێنانه‌‪ ،‬ئه‌وكاته‌ى كه‌ من له‌دایكبوم‬ ‫ئه‌م خانوو موڵكانه‌ هه‌موى هینى مامم‬ ‫تیخون ئه‌فانا سیفیچ باختین بو‪.‬‬ ‫دوڤــاكــیــن‪ :‬ئ ـه‌م ـه‌ واتــــاى ئــه‌وه‌یــه‌‪،‬‬ ‫بــاوكــت ف ـه‌رمــانــب ـه‌رێــكــى گــــه‌وره‌ بــوه‌‬ ‫له‌وه‌جاخزاده‌كان؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬به‌ڵێ‪ ،‬فه‌رمانبه‌رێكى‬ ‫گ ـه‌وره‌بــو‪ ..‬سه‌یركه‌‪ ،‬باپیرم بانكێكى‬ ‫دامـــه‌زرانـــد‪ ،‬نـــاوى بــانــكــى بــازرگــانــى‬ ‫ئورلوفسكى بو‪ ،‬ئه‌ویش هه‌تاوه‌كو پێش‬ ‫به‌رپابونى شــۆڕش ه ـه‌ر مابو‪ ،‬لقێكى‬ ‫گه‌وره‌شى له‌پترۆگراد له‌پترسبورگ هه‌بو‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م بانكانه‌ سه‌ركه‌وتنیان به‌ده‌ست‬ ‫نه‌هێنا‪ ،‬چونكه‌ باپیرم پیاوێكى به‌خشنده‌و‬ ‫ده‌ســت و دڵ باشبو‪ ،‬به‌ڕاده‌یه‌كى زۆر‬ ‫متمانه‌ى به‌خه‌ڵكى هه‌بو‪ ،‬ئه‌و سه‌رۆكى‬ ‫ئیداره‌ى ئه‌و بانكان ‌ه بوو به‌شى هه‌ره‌زۆرى‬ ‫سه‌رمایه‌ى بانكه‌كه‌ هینى ئه‌و بو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫شه‌ریكه‌كانى كه‌سانێكى ناله‌بار بون‪،‬‬ ‫یاخود بڵێین دز بون‪ .‬یاخود له‌وانه‌یه‌‬ ‫كورت بین بوبن‪ ،‬ئه‌نجامه‌كه‌شى ئه‌وه‌بو كه‌‬ ‫بانكه‌كه‌ مایه‌پوچ بونى خۆى ڕاگه‌یاند‪..‬‬ ‫ئه‌مه‌ش كێشه‌یه‌كى گه‌وره‌ى لێكه‌وته‌وه‌‪،‬‬ ‫درا به‌دادگا كه‌ ئه‌وكاته‌ ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كى‬ ‫گه‌وره‌ى هه‌بو‪ ،‬ژماره‌یه‌كى زۆر له‌به‌رپرس‬ ‫و كارمه‌ندانى بانكه‌كه‌ تاوانباركران‪ ،‬له‌وانه‌‬ ‫باپیریشم‪ ،‬ڕاسته‌ باپیرم بڕیارى زیندانى‬ ‫كردنى بۆ ده‌رنه‌چو و هیچ تۆمه‌تێكى‬ ‫تاوانى نه‌درایه‌ پاڵ‪ ،‬به‌اڵم دادگایى كراو‬ ‫بیلفاكۆى به‌ناوبانگ ئاماده‌ى دادگایى‬ ‫كردنه‌كه‌ بو بۆ به‌رگریكردن له‌باپیرم كه‌‬ ‫به‌ئازادكردنى و بێ تاوانبونى له‌هه‌مو‬ ‫به‌رپرسیاریه‌تێكى تاوانكارى سه‌رفراز بو‪،‬‬ ‫چونكه‌ له‌سه‌ره‌تاوه‌ دیاربو كێ دزه‌و كێ‬ ‫نیازو نیه‌تى پاكه‌‪ ،‬ئیتر باپیرم ئیمزاى لـێ‬ ‫وه‌رگیرا‪ ،‬به‌هه‌رحاڵ‪ ،‬كێشه‌كه‌ كۆتایى هات‪،‬‬ ‫یه‌كێك له‌تاوانباران خرایه‌ زیندانه‌وه‌‪ ،‬ئیتر‬ ‫دواجــار به‌ده‌ست هه‌ڵگرتن له‌و موڵكانه‌‬

‫كێشه‌كه‌ یه‌كالبۆوه‌‪ ،‬باپیریشم ده‌بوایه‌‬ ‫پاره‌یه‌كى زۆربدات به‌اڵم نه‌ده‌بو ده‌ست‬ ‫له‌هه‌مو شتێك هه‌ڵگرێت‪ ..‬خۆت ده‌زانى‬ ‫له‌و حاڵه‌تانه‌دا لیژنه‌كه‌ بڕیارى ئه‌مه‌و ئه‌وه‌‬ ‫ده‌دات‪ ،‬فاڵنه‌ كه‌س ده‌بێ ئه‌وه‌نده‌ پاره‌‬ ‫بــدات‪ ...‬هه‌رچه‌نده‌ باپیرم ڕه‌تیكرده‌وه‌‬ ‫هه‌مو شتێك بدات كه‌چى دواجار ناچاربو‬ ‫پاره‌یه‌كى زۆر بــدات‪ ،‬ئیتر دواى ئه‌وه‌‬ ‫وێڕاى هه‌مو ئه‌وانه‌ى كه‌ ڕویاندا‪ ،‬ته‌نها‬ ‫خانویه‌كى بچوك و په‌ڕپوتمان بۆمایه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ نزیكه‌ى سه‌د هه‌زار ڕۆبڵ‪ ،‬به‌ره‌‬ ‫به‌ره‌ ئه‌و پاره‌و سامانه‌ش ڕۆژ له‌دواى ڕۆژ‬ ‫كه‌م ده‌بۆوه‌‪ ،‬به‌اڵم نه‌نكم له‌دواى مردنى‬ ‫باپیرم له‌ژیاندا مابو‪ ،‬ته‌نانه‌ت شۆڕشى‬ ‫ئۆكتۆبه‌ریشى بینیبو‪ ،‬ئیتر وا بزانم‬ ‫له‌كۆتایى ساڵى ‪ ،1917‬یاخود له‌سه‌ره‌تاى‬ ‫ساڵى ‪ 1918‬واته‌ له‌ته‌مه‌نێكى زۆر پیریدا‬ ‫به‌هۆى نه‌خۆشى گرانه‌تاوه‌ كۆچى دوایى‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئیتر ه ـه‌ر له‌خانوه‌كه‌یدا‬ ‫مایه‌وه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬هـه‌ر له‌خانوه‌كه‌یدا‬ ‫مایه‌وه‌‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬باشه‌ ده‌ریان نه‌كرد؟ یاخود‬ ‫ماڵه‌كه‌یان نه‌سوتاند؟‬ ‫باختین‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬نه‌خێر‪ ،‬ده‌ریان نه‌كردو‬ ‫ماڵه‌كه‌شیان نه‌سوتاند‪ ،‬به‌اڵم له‌ماڵه‌كه‌ى‬ ‫خۆیدا هه‌راسانیان كرد‪ ..‬وا بزانم هه‌ر له‌وێدا‬ ‫ژیانى برده‌ سه‌ر‪ ،‬زۆرباش نایه‌ته‌وه‌ بیرم‪..‬‬ ‫ئه‌وكاته‌ دایكیشیمى له‌گه‌ڵدا بو كه‌ نه‌نكم‬ ‫توشى گرانه‌تا بو‪ ،‬دوایى كۆچى دوایى‬ ‫كردو هه‌ندى پاره‌شى بۆ به‌جێ هێشتین‪،‬‬ ‫ئه‌وكاته‌ هێشتا مــن ل ـه‌دایــك نه‌ببوم‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌نده‌ باپیرم بیرى له‌وه‌ كردبۆوه‌ كه‌‬ ‫ئه‌م پاره‌یه‌ بخاته‌ ئیش و بازرگانیه‌وه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ پیاوێك بو له‌ڕاده‌به‌ده‌ر متمانه‌ى‬ ‫له‌الى خه‌ڵك هه‌بو‪ ،‬پیاوێكى میهره‌بان و‬ ‫دڵ و ده‌رون باشبو‪ ..‬ئێستاش ژوره‌كه‌ى‬ ‫باپیرمم له‌یاده‌ چه‌كمه‌جه‌یه‌كى گه‌وره‌ى‬ ‫هه‌بو پڕ بو له‌كومپیاله‌ى قه‌رز بێ ئه‌وه‌ى‬ ‫قه‌رزداره‌كان هیچ یه‌كێك له‌و قه‌رزانه‌یان‬ ‫بۆ باپیرم گه‌ڕاندبێته‌وه‌‪ .‬باپیرم به‌ڕاست‬ ‫و به‌چه‌پ پاره‌ى خه‌رج ده‌كرد‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬

‫پارێزه‌ره‌كه‌مان– كه‌ هه‌تا به‌رپابونى‬ ‫شۆڕش له‌الى ئێمه‌ ئیشى ده‌كرد– هه‌وڵى‬ ‫دڵسۆزانه‌ى نه‌دا بۆ گێڕانه‌وه‌ى ئه‌و قه‌رزانه‌‬ ‫جگه‌ له‌بڕێكى زۆر كه‌م نه‌بێت‪ ،‬ئه‌گه‌رچى‬ ‫ئێمه‌ هه‌تا دوایین ڕۆژ له‌هه‌وڵدابوین بۆ‬ ‫به‌ده‌ست هێنانه‌وه‌ى ئه‌و قه‌رزانه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هیچ ســودێــكــى ئ ـه‌وتــۆى ن ـه‌بــو‪ .‬ب ـه‌اڵم‬ ‫باوكم و خێزانه‌كه‌مان– من و براكه‌م و‬ ‫خوشكه‌كه‌م– ماوه‌یه‌كى زۆره‌ له‌ئه‌ریول‬ ‫ناژین‪ ،‬به‌ڵكو ته‌نها له‌هاویندا ده‌چوین بۆ‬ ‫ئه‌وێ‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬تۆ خوشکت هه‌بوه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬سێ خوشكم هه‌بو‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ده‌تــوانــم بڵێ چــوار بــون‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫چواره‌میان خوشكى ڕاسته‌قینه‌مان نه‌بو‪،‬‬ ‫به‌ڵكو خۆمان به‌خێومان كردبوو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬كه‌واته‌ ئێوه‌ شه‌ش كه‌س‬ ‫بون‪ ،‬واته‌ خێزانێكى گه‌وره‌ بون‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬ب ـه‌ڵــێ‪ ،‬خێزانێكى گــه‌وره‌‬ ‫بــویــن‪ ،‬جگه‌ لـــه‌وه‌ش چه‌ندین كه‌سى‬ ‫دیكه‌ له‌خزمه‌كانمان له‌م ماڵه‌دا ده‌ژیان‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تى براى باپیرم كه‌ هه‌ر زو كۆچى‬ ‫دوایى كرد‪ ،‬له‌دواى خۆشى میراتێكى زۆرى‬ ‫له‌موڵك و زه‌وى و زار به‌جێ هێشت‪،‬‬ ‫له‌وانه‌ خانویه‌ك بوو له‌ناوه‌ڕاستى شارى‬ ‫دیمترۆفسكى‪ ،‬هه‌روه‌ها منداڵه‌كانیشى هه‌ر‬ ‫له‌و خانوه‌دا ژیاون‪ ،‬ئه‌وانیش سێ كچ و‬ ‫كوڕێك بوون‪ ،‬چونكه‌ باپیرم بو به‌سایه‌دار‬ ‫له‌سه‌ریان‪ ،‬دواى ئه‌ویش نه‌نكم‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬دیــاره‌ له‌ژیانێكى خۆشدا‬ ‫ژیاون؟‬ ‫باختین‪ :‬بێگومان‪ ،‬ئه‌وان پاره‌ى خۆیان‬ ‫هه‌بو‪ ،‬جگه‌ له‌و به‌شه‌ش كه‌ باپیرم له‌دواى‬ ‫مردنى بۆى به‌جێ هێشتبون‪ ..‬به‌اڵم ئێمه‌‬ ‫نابوت بوین‪ ،‬جگه‌ له‌وان‪ ،‬خزمى دیكه‌شمان‬ ‫هه‌بو– له‌به‌ره‌ى نه‌نكمه‌وه‌– ئه‌وانیش‬ ‫خاوه‌ن ماڵ و سامانێكى زۆر بون‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئێستا ئه‌وانه‌ كه‌سیان له‌ژیاندا نه‌ماون‪،‬‬ ‫جگه‌ كچه‌ پورێك ئه‌ویش باوكى زۆر‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ند بو‪ ،‬دواتر بو به‌حاكمى شاره‌كه‌‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬شارى ئه‌ریول؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬شــارى ئه‌ریول‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ش بو به‌هۆى له‌ناوچونى‪ ،‬چونكه‌ به‌ر‬

‫له‌شۆڕش ئه‌و پۆسته‌ى گرتبوه‌ ئه‌ستۆ‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬بێگومان‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬كاتێك شۆڕش به‌رپابو (*)‪،‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ى باوكى ئه‌و كچه‌ پوره‌م پیاوێكى‬ ‫ڕاستبو‪ ،‬فڕێیاندایه‌ به‌ندیخانه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كى خراپ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا‬ ‫نه‌كرد‪ ..‬ئه‌وكاته‌ هه‌ندێ دام و ده‌زگا هه‌بو‬ ‫به‌و نه‌بوایه‌ به‌كه‌سى دیكه‌ به‌ڕێوه‌نه‌ده‌برا‪،‬‬ ‫ئیدى له‌به‌ندیخانه‌ ئــازاد كــراو ده‌ستى‬ ‫ك ــرده‌وه‌ به‌كاره‌كه‌ى خــۆى به‌باشترین‬ ‫شێوه‌‪ ،‬بـه‌اڵم پاسه‌وانانى سپى ڕۆژانـه‌‬ ‫نێو ئه‌ریۆله‌وه‌‪ ..‬ئه‌وكاته‌ دروشمێكیان‬ ‫به‌رزكردبۆوه‌ بریتى بو له‌‪« :‬هه‌مو شتێك‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ دۆخى به‌ر له‌شۆڕش‪»..‬هه‌موو‬ ‫شتێك! بێگومان مامیشم– مه‌به‌ست‬ ‫له‌مێردى پوره‌كه‌یه‌تى– وه‌ك حاكمى‬ ‫شاره‌كه‌ گه‌ڕایه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ ئه‌وه‌ بو كه‌ ڕویدا‪.‬‬

‫په‌راوێز‬ ‫(*)له‌‪-10‬ئۆكتۆبه‌رى ‪ 1917‬شۆڕشى‬ ‫به‌لشه‌فى به‌رپابو‪ ،‬به‌اڵم ملمالنێ كه‌وته‌‬ ‫نــێــوان ئ ـه‌و شیوعیانه‌ى كـه‌ به‌شوعیه‌‬ ‫سوره‌كان ناسرابون له‌گه‌ڵ كوڕانى چینه‌‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندو مامناوه‌نده‌كان و پاشماوه‌كانى‬ ‫سوپاى قه‌یسه‌رى پێشو و پیاوانى ئاینى‬ ‫و مامۆستایان و خوێندكاران و بازرگانان‬ ‫كه‌ به‌سپیه‌كان ناسرا بون‪ ،‬ئیدى زۆرى‬ ‫پێنه‌چو ئه‌و ملمالنێیه‌ كۆتایى هات و‬ ‫به‌لشه‌فیه‌كان (ســوره‌كــان) سه‌ركه‌وتن‪،‬‬ ‫سپیه‌كان شكستیان هێناو هه‌اڵتن‪ ،‬كه‌‬ ‫زۆربه‌یان په‌نایان بۆ توركیاو فه‌ره‌نساو‬ ‫هه‌ندێ له‌ده‌وڵه‌تانى ئه‌وروپى برد‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وانه‌ى له‌ڕوسیا مانه‌وه‌‪ ،‬هه‌ر هه‌مویان‬ ‫قۆناغ به‌قۆناغ له‌ناوبران‪ ،‬ئیتر پرۆسه‌كانى‬ ‫سه‌ركوتكردن و ڕه‌شه‌كوژى به‌تایبه‌تى‬ ‫له‌سیه‌كاندا پ ـه‌ره‌ى سه‌ند دواى ئه‌وه‌ى‬ ‫ستالین دوژمنه‌كانى خــۆى له‌لوتكه‌ى‬ ‫حزب و ده‌وڵه‌تدا پاكتاوكرد‪ ،‬داپڵۆسین‬ ‫و سه‌ركوتكردن له‌لوتكه‌ى ده‌سته‌اڵته‌وه‌‬ ‫شـــۆڕبـــۆوه‌ تـــا گ ـه‌یــشــت ـه‌ بنكه‌كانى‬ ‫ڕێخستنه‌كانى خواره‌وه‌‪ -.‬وه‌رگێڕ‪-‬‬

‫بۆ سەر دڵم سەوزێکی کاڵ بوو دەباری و‬

‫سەری ژنێکم ماچ کرد و‬ ‫ژنێک سەری ماچ کردم و پێی وتم‪›‹ :‬سەرت ماچ دەکەم و تۆی‬ ‫ئەوسام خۆشەویستتریت‪ ،‬کە خۆت بیت!›› کە بە جێم هێشت‪،‬‬ ‫تۆ باوەڕ مەکە و منیش نا‪ ،‬سەرم ڕەشەبا تێی دابوو بەاڵم‪ ،‬چڵی‬ ‫دارهەنارێک لە سەرمەوە وەک چڵە ئاڵۆسکاوەکانی خەونی تۆ و‬ ‫خەونەکانی خۆمیش هەڵتۆقیبوون‪ ،‬ئاوی هەنار بەسەر چاومدا‬ ‫دەچۆڕا و ناخم دیسان بەیبوونی خەمی زەرد دەکرد‪ ،‬من باوەڕ‬ ‫ناکەم و ئەتۆیش نا ئەمما‪ ،‬بەرچاوم ڕووناک کە هیچ؛ لەش و‬ ‫دڵیش خوێنی هەتاویان گرتبوو‪ ،‬دەمویست لەوێ کە وەستابووم‬ ‫نەک تەنیا خۆم‪ ،‬تۆیش لەگەڵ خۆمدا ببەم و هەنگاوم بووبوون‬ ‫بە سەهۆڵی تاریکی و دەست‪ ،‬بە چلورەی لەتوکوتکراوی‬ ‫تێڕامان‪ ،‬تاریک بوون هەموو شت و خۆم و ئەو دیسان نا‪،‬‬ ‫بەاڵم تۆ و من کە هەمیشە و ئێستایش هاوڕێی تاریکەڕێ و‬ ‫جوانترینەکانی دەست و پێ شکێنراوی ژیان بووین و هەین‪،‬‬ ‫بە تەما بووین پێکەوە بۆ کوێ‪ ،‬لەگەڵ کێ و چۆن بچین و کام‬ ‫ڕێگەیانمان مەبەست بوو‪ ،‬کە ژنێک سەری منی ماچ کرد و‬ ‫تۆ لەوێ نەبوویت‪ ،‬دواتر کە من بە خۆم بوومەوە و ئەوێ کە‬ ‫لێی وەستابووم نەبوو‪ ،‬تۆ لە کوێ بوویت و بۆ نەبوویت و تۆ‬ ‫باوەڕ بکە و منیش نا‪ ،‬خۆمی ویست و سەرم کە هیچ و من و‬ ‫ئەتۆیش نا!‬

‫ســـــــــــــــــــەرم‬ ‫ڕەشــــــــــــــــەبا‬

‫‪2015/6/3‬‬

‫تازە لێوی زەرد کردبوو گەاڵ و الچاوی‬ ‫ڕەش‪ ،‬کە لەوسەری کۆاڵنی نائومێدیدا‬ ‫ئەم دڵەی بەستراوی منت‪ ،‬بە شنەبای‬ ‫سەوزی دڵی پڕ لە گەاڵی زەردی خۆت‪،‬‬ ‫پڕ لە ڕووناکی کردەوە‪ .‬وەک ئەوەی‬ ‫بە کاکۆڵی خۆرەوە دەستت گرتبێت‪،‬‬ ‫سەراپات خوناوی ڕەنگی لێ دەتکا و‬ ‫خۆت بەاڵم‪ ،‬زەرد و بەرپێمت کەچی بە‬ ‫چراخانی ڕەنگان کردەوە‪ .‬من‪ ،‬لە چاوی‬ ‫خۆمدا ئەوسا؛ درەختێکی هەڵکێشراو‬ ‫لە ئازار‪ ،‬زۆنگێکی پڕ لە لیتاوی خەم و‬ ‫ڕێژنەبارانی تووڕەبوون بووم لە بوون و‬ ‫لەشم سارد و نائاشیان دڵمت تۆ؛ بە لەشی‬ ‫تەزیوی خۆت‪ ،‬سەوزێکی تۆختر کردەوە‪.‬‬ ‫چی بوو تۆی هێنایە سەر ڕێی ناڕێی من‬ ‫و ئاسمانی نابینای بینینی ڕووزەردی خۆم؛‬ ‫تۆ ئەی سەوزی کاڵی بەسەر دڵدا باریو و‬ ‫تازە لێوزەردکردوو بە گەاڵی خەزانی من‬ ‫و الچاو ڕەش بە خەمی خۆت؟ چ سەوزێک‬ ‫بوویت تۆ لەسەر دڵی من کاڵ و ئەم هەموو‬ ‫ڕووناکییەم بۆچی بوو من‪ ،‬کە بە نیاز بووم‬ ‫لەم تاریکستانەی بووندا‪ ،‬چڵێک ڕووناکی‬ ‫بچێنم و خۆم بم و ڕووناک تەنیا هەر بە‬ ‫خۆم ببمەوە!‬ ‫‪2016/2/23- 16‬‬

‫تێی دابوو‬

‫خەبات عارف‬ ‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪326‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )326‬دوشەممە ‪2017/1/16‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫ئـــــــــاین‬ ‫وەك كااڵیەك‬ ‫لەملمالنێی‬ ‫سیاسیدا‬

‫گرفتی ئەم بانگەشە ئاینی‌و بازرگانییەی ئاكەپە‌و ئۆردوگان لەوەدایە‪ ،‬كە بەمدواییانە‬ ‫نەك هەر ئەسەد دیكتاتۆر‌و خوێنڕێژ نەما‪ ،‬بەڵكو بەئاشكرا رایانگەیاند ئەسەد بەشێك‬ ‫دەبێت لەچارەسەر‌و رازیشن مبێنێتەوە لەدەسەاڵتدا‪ ،‬تەنها بۆ ئەوەی بتوانن ئەزمونی‬ ‫خۆرێبەری كورد لەنێوبەرن‬

‫بەرهەم جەمال مەحمود‬ ‫ی ــەك ــێ ــك لـــەدروشـــمـــەكـــانـــی‬ ‫ئاكەپە‌و ئــۆردوگــان لەسەرەتای‬ ‫دەستپێكردنی ئاڵۆزیی‌و كێشەكانی‬ ‫سوریاوە دوای بەهاری عەرەبی‌و‬ ‫توندبوونەوەی ملمالنێی نێوخۆی‬ ‫لەو واڵتە‪ ،‬تۆمەتباركردنی رژێمی‬ ‫ئــەســەد بــوو وەك دیكتاتۆر‌و‬ ‫خــوێــنــم ـژ‌و دەس ــەاڵت ــدارێ ــك ــی‬ ‫ستەمكار‪ .‬لەچەندین بۆنەشدا‬ ‫ئــۆردوگــان‌و بەرپرسە بااڵكانی‬ ‫ئاكەپە رژێمی سوریایان وەك‬ ‫رژێمێكی داپڵۆسێنەر لەقەڵەم‬ ‫دەدا‌و زۆرجــاریــش خۆیان وەك‬ ‫پارێزەری موسڵمانانی ئەو واڵتە‌و‬ ‫ب ــەرەی ئۆپۆزیسیۆن لەقەڵەم‬ ‫دەدا‌و بەناوی ئاینەوە دەدوان‪.‬‬ ‫هەتا نزیكی ب ــەرەو پێشچوونەكانی‬ ‫ئەزمونی رۆژئاوای كوردستان‌و فراوانبوونی‬ ‫جوگرافیای ژێر دەسەاڵتیان الی توركیا‌و‬ ‫ئــۆردوگــان‌و ئاكەپە ئەسەد‌و رژێمەكەی‬ ‫هێمای خوێنڕێژی‌و دیكتاتۆریەت بوون‌و‬ ‫خۆشیان پــارێــزەری ئاین‌و مسوڵمانانی‬ ‫سوریا‪ ،‬بــەاڵم كاتێك كــوردانــی رۆژئــاوا‬ ‫درێـــژەیـــان بــەســەركــەوتــنــەكــانــیــانــدا‌و‬ ‫چوارچێوە‌و سیستەمێكی سیاسیان لەژێر‬ ‫فیدراڵیزم سەرەتا راگەیاند‌و خەمڵی‪ ،‬ئیتر‬ ‫وەك ئەڵێن كێچ كەوتە كەوڵی ئۆردوگان‌و‬

‫سیستەمەكەی‌و نەیانتوانی چیتر رووی‬ ‫راستەقینەی خۆیان‌و بازرگانیان بەناوی‬ ‫ئاین‌و لەژێر پــەردەی ئایندا بشارنەوە‌و‬ ‫هەرزوو رایانگەیاند لەپێناوی سەرنەگرتن‌و‬ ‫دانەمەزراندنی قەوارەیەكی سیاسیی بۆ‬ ‫كوردانی رۆژئاوا ئامادەن لەگەڵ شەیتانیشدا‬ ‫رێك بكەون‪ ،‬كاتێكیش توركیا هەستی كرد‬ ‫هەریەكە لەئەڵمانیا‌و فەرەنسا‌و كەنەدا‌و‬ ‫ئەمەریكا پشتیوانی پەیەدەن‌و كوردن‪،‬‬ ‫كەوتە نزیكبوونەوە سەرەتا لەروسیا‌و‬ ‫دواتریش ئێران‌و بەمنزیكانە‌و پێشتریش‬ ‫لەگەڵ سوریا هەتا رێكەوتنی سێقۆڵی‬ ‫مۆسكۆ(روسیا‪ ،‬ئێران‪ ،‬توركیا)‪ ،‬كە توركیا‬ ‫رایگەیاند ئامادەی پاراستنی یەكپارچەیی‬ ‫خاكی سوریان‪ ،‬تەنانەت بەڵێنی رێزگرتن‬ ‫لەسیستەمی سێكیۆالریزم‌و عەلمانییەتی‬ ‫سوریاشن‪.‬‬ ‫كێشەی سەرەكی ئەم بانگەشە ئاینی‌و‬ ‫بازرگانییەی ئاكەپە‌و ئۆردوگان لەوەدایە‪،‬‬ ‫كە بەمدواییانە نەك هەر ئەسەد دیكتاتۆر‌و‬ ‫خوێنڕێژ نەما‪ ،‬بەڵكو بەئاشكرا رایانگەیاند‬ ‫ئــەســەد بەشێك دەبــێــت لــەچــارەســەر‌و‬ ‫رازیشن بمێنێتەوە لــەدەســەاڵتــدا تەنها‬ ‫بــۆئــەوەی بتوانن ئەزمونی خۆرێبەری‬ ‫كورد لەنێوبەرن‪ .‬بەاڵم پرسیار لەوەدایە‪،‬‬ ‫كەچۆن ئەسەد‌و رژێمەكەی لەدیكتاتۆر‌و‬ ‫خوێنڕێژییەوە بوونە بەشێك لەچارەسەر؟!‬ ‫دەبــــێ مــرۆڤــی بـــــــاوەڕداری هــۆشــیــار‬ ‫لــەبــاوەڕی لەدۆستایەتی‌و دوژمنایەتی‬ ‫ئاینی خۆی بپرسێت ئاخۆ ئەسەد چییە‬ ‫تاوەكو ئێستا خوێنڕێژ‌و دیكتاتۆرەكەی‬ ‫جــاران یان بەشێك لەچارەسەر؟ ئەگەر‬ ‫دیكتاتۆرەكەی جــارانــە بــەچ پێوەرێك‬ ‫دەگونجێت بەبەشێك بەچارەسەر دابنرێت‌و‬

‫لــەوە زیاتر بــڕوا بەئۆردوگان‌و ئاكەپە‌و‬ ‫گوتارە ئاینیەكەی بكات؟ ئەگەریش بووە‬ ‫بەشێك بەچارەسەر چیتر كاتی ئەوە‬ ‫هاتووە دەســتــبــەرداری گوتاری ئاینی‌و‬ ‫ختوكەدانی هەستی ئاینی‌و مەزهەبی ببن‌و‬ ‫بەناوی ئاینیەوە باوەڕی خەڵك نەوروژێنن‪.‬‬ ‫دوای بەرەوپێشەوەچوونەكانی رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان‌و دڵنیابوونەوەی توركیا لەوەی‬ ‫ئەمەریكا پشتیوانی لەو ئەزمونە دەكات‪،‬‬ ‫ئیتر چیتر توركیا ناتوانێت خۆی لەژێر‬ ‫پەردەی ئاین‌و سۆزی ئاینیدا بشارێتەوە‌و‬ ‫هەستی سوننە مەزهەبەكانی جیهانی‬ ‫ئیسالمی‌و ناوچەكە بوروژێنێت دژ بەئەسەد‌و‬ ‫رژێمەكەی‪ ،‬چونكە ئیتر ئەو رژێمە‌و ئەسەد‬ ‫دیكتاتۆرەكەی جــاران نەماون‌و بەڵكوو‬ ‫بەشێكن لەچارەسەر‪.‬‬ ‫دەشێ فرۆشتنی حەلەب‌و ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫سوریا‌و گواستنەوەیان بۆ ئیدلیب بەپێی‬ ‫رێكەوتنێكی نهێنی تــوركــی‪ -‬روســی‪،‬‬ ‫باشترین بەڵگە بووبێت بۆ ئــەوەی ئیتر‬ ‫بــاوەڕدارانــی جیهان‌و سووننە مەزهەب‌و‬ ‫مسوڵمانانی بــاشــووری كوردستانیش‬ ‫بــەخــۆیــانــدا بــێــنــەوە‌و هــۆش بكەنەوە‪،‬‬ ‫كەئەوەی دەیبینن ئــۆردوگــان‌و ئاكەپە‌و‬ ‫سیستەمەكەیەتی بازرگانی بەئاین‌و هەستی‬ ‫سووننەگەراییەوە دەكـــەن‌و پێشتریش‬ ‫كەیسەكانی كەشتی دەریــای مەرمەڕە‌و‬ ‫جیهاد‌و حەماسی فەلەستین فرۆشراون‬ ‫لەالیەن ئاكەپە‌و ئۆردوگان‌و وا وردە وردە‬ ‫بازرگانیان بەكەیسی مسوڵمانانی سووننە‬ ‫مەزهەبگەرایی سوریاوە ئاشكرا دەبێت‌و‬ ‫رووی راستەقینەیان دەكەوێتەڕوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەوەی گرفتی گــەورە دروســت دەكــات‬ ‫ئــەوەیــە‪ ،‬كەهۆشیاریی‌و بێسەلیقەیی‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫«ئاكەپە‌و توركیا‌و ئیسالمگەرای‬ ‫باشووری كوردستان وەک منوونە»‬

‫ئیرت توركیاش بەشێكە لەپالنی سەركوتكردنی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا‌و دواتریش‬ ‫ناڕاستەوخۆ پشتیوانی لەكوشتنی مسوڵامنانی سووننە مەزهەبی سوریا هەبووە‪،‬‬ ‫لەرێگەی پشتیوانی‌و رازیبوون بەمانەوەی ئەسەد‌و بەڵێندان بەپاراستنی‬ ‫یەكپارچەیی خاكی ئەو واڵتە‬ ‫بیركردنەوە‌و تێڕوانین‌و مامەڵەكردنی مرۆڤی‬ ‫مسوڵمانی ئێمەیە‪ ،‬رۆژانە لەفەیسبووك‌و‬ ‫میدیا‌و سۆسیال میدیاكانەوە تێبینی‬ ‫دەكەین‪ ،‬كەوێنەی روسیا‌و سوریا‌و ئێران‬ ‫لەكوشتاری سوریا دەخــەنــەڕوو‪ ،‬دەیان‬ ‫قسەی توندیان ئاراستە دەكــەن‪ ،‬بەوەی‬ ‫مسوڵمانانی سووننەی ئەو واڵتە كوشتوبڕ‬ ‫دەكــەن‪ ،‬بــەاڵم لەبەرئەوەی بەرگرییەكە‬ ‫ئایدۆلۆژییە‌و ئاینی نیە‌و راستگۆیانە نیە‪،‬‬ ‫دەبینین وێنەی توركیا‌و ئۆردوگان دانانێن‪،‬‬ ‫چونكە هەست دەكەن بانگەشەكانی خۆیان‬ ‫بەتاڵ دەكەنەوە‌و راستگۆیی وتاری خۆیان‬ ‫لەئاستی موخاتەبەكردنی خەڵك بەگشتی‌و‬ ‫مسوڵمانان بەتایبەت گومان دەخەنە‬ ‫سەری‪.‬‬ ‫بۆیە ئەگەر لەرابردوودا تەنها ئەسەد‌و دارو‬ ‫دەستەكەی بەرپرسیار بووبن لەكوشتوبڕی‬ ‫مسوڵمانانی ناوخۆی واڵتەكەی‪ ،‬كە ناوچە‬ ‫سووننە مەزهەبەكانی گرتۆتەوە زیاتر‪،‬‬ ‫ئــەوا لەئێستادا توركیای ئــۆردوگــان‌و‬ ‫ئاكەپەش بەرپرسیارن‌و ناتوانرێت ئەم‬ ‫بەرپرسیارێتییەش بشارێتەوە‪ ،‬نكوڵیكردن‌و‬ ‫هەوڵی شاردنەوەی فرتو فێڵی ئاكەپە‌و‬ ‫ئۆردوگان جگوە لەخۆ گێلكردن‌و نزمی‬ ‫ئاستی تێگەیشتن لــەرووی راستەقینەی‬ ‫پەیامجاری ئیسالم شتێكی تــر نییە‪،‬‬ ‫ئەمجۆرە مامەڵەكردنەی ئیسالمگەرای‬ ‫باشووری كوردستان بەڵگەی نومی ئاستی‬ ‫هۆشیاری سیاسیی نزمبوونەوەی ئاستی‬ ‫بیركردنەوەی سیاسیی ئەوانە بەئاراستەی‬ ‫خەڵك‌و كۆمەڵگە‪ ،‬ئەگەرنا چ پێویست بەم‬ ‫پاشكۆبوونە سیاسیی‌و ئاینییە دەكات‪ ،‬كە‬ ‫هەندێ كات واهەست دەكرێت بەشێك‌و‬ ‫لقێكن لەئاكەپە‪.‬‬

‫ئــاســتــی بــیــركــردنــەوەی مسوڵمانی‬ ‫باشووری كوردستان گەیشتۆتە ئاستێك‬ ‫روســی ـا‌و ســوری ـا‌و ئــێــران بەبەرپرسیار‬ ‫دەزانــێــت بــەاڵم رۆژانــە میدیای جیهانی‬ ‫فەزاحەت‌و ئابڕوچوون‌و بازرگانی ئاكەپە‌و‬ ‫ئۆردوگان دەخەنەڕوو‪ ،‬كەچی تازە بەتازە‬ ‫لێرە بەرگری لێدەكرێت‪ ،‬هێندە ئاستی‬ ‫بیركردنەوە‌و هۆشیارییەكە نزمە‪ ،‬كەناتوانن‌و‬ ‫نایانەوێت تەنها بۆ یەكجاریش بێت باس‬ ‫لەبەرپرسیارێتی توركیا‌و رژێمەكەی بكەن‪،‬‬ ‫تۆ قەت نابینی ئیسالمگەرایەك وێنەی‬ ‫ئۆردوگان‌و توركیا دابنێت‌و بەبەرپرسیاری‬ ‫رووداوەكانی سوریای لەقەڵەم بدات‪.‬‬ ‫ئــەم هــەوڵــەی ئیسالمی سیاسیی بۆ‬ ‫بەالڕێدا بردنی زیهنییەتی خەڵك‌و شەقامی‬ ‫ئاینی‌و ســۆزی ئاینی تەنها كاریگەری‬ ‫لــەســەر ئــەو شوێنكەوتووە سیاسیی‌و‬ ‫ئایدۆلۆژییانە دادەنێت‪ ،‬كەپابەندی بەرنامە‬ ‫سیاسییە حزبیەكەن‪ ،‬نەك گشتی خەڵك‌و‬ ‫مسوڵمانانی باشووری كوردستان‪ ،‬چیتر‬ ‫ناتوانرێ هەستی خەڵك بەوە بوروژێنرێت‪،‬‬ ‫كەئەسەد‌و رژێمەكەی بەدیكتاتۆر لەقەڵەم‬ ‫بدرێت‌و لەوالشەوە ئۆردوگان‌و ئاكەپە لەو‬ ‫بەرپرسیارێتییە دەربكرێت‪ ،‬چونكە ئیتر‬ ‫توركیاش بەشێكە لەپالنی سەركوتكردنی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی سوریا‌و دواتریش ناڕاستوخۆ‬ ‫پشتیوانی لەكوشتنی مسوڵمانانی سووننە‬ ‫مەزهەبی سوریا‪ ،‬لەرێگەی پشتیوانی‌و‬ ‫رازیبوون بەمانەوەی ئەسەد‌و بەڵێندان‬ ‫بەپاراستنی یەكپارچەیی خاكی ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫ئــــەوەی دەمــێــنــێــتــەوە ئ ــەوەی ــە‪ ،‬كە‬ ‫لەداهاتوودا زیاتر ئەم بازرگانییە بەناوی‬ ‫ئاین‌و سۆزی ئاینیەوە لەالیەن ئاكەپە‌و‬ ‫ئــۆردوگــانــەوە ئاشكرا دەبــن‪ ،‬بەجۆرێك‬

‫هەتا زیاتر كێشەی كورد بەرەو پێشەوە‬ ‫بڕوات زیاتر رووی ئەم بازرگانییە ئاینیەی‬ ‫ئاكەپە‌و ئــۆردوگــان‌و ئاشكرا دەبێت‪،‬‬ ‫بەجۆرێك توركیا ئامادەیە زیاتر لەوەی‬ ‫تائێستا كــردوویــەتــی لــەو تەنازوالتانە‬ ‫بكات‪ ،‬تەنها بۆئەوەی نەهێڵێت كورد لەو‬ ‫واڵتە بەمافە رەواكانی خۆی بگات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیسان گرفت لەوەدایە‪ ،‬كە لەئاستی ئەم‬ ‫هەموو دژایەتییەی توركیا‌و ئاكەپە بۆ‬ ‫مافەكانی كورد لەرۆژئاوا ئیسالمگەرای‬ ‫كــورد بێدەنگە‌و هیچ ناڵێن‪ ،‬نەك تەنها‬ ‫لـــەرووی سیاسییەوە‪ ،‬بەڵكو لــەرووی‬ ‫ئاینیشەوە‪ ،‬بەجۆرێك دیسان بیركردنەوە‬ ‫سیاسیی‌و هزرییەكەی كوردانی رۆژئــاوا‬ ‫دەكەنە پاساو‪ ،‬ئــەوان ئامادەن بەرگری‬ ‫لەعەرەبێك بكەن‪ ،‬كە لەفەلەستین‌و میسرو‬ ‫سعودیە‌و سوریادا دەژی‌و دوعای خێری‬ ‫بۆ دەكــەن‌و پشتیوانیان دەكــەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئامادەنین تەنانەت نەك تەنها پشتگیریی‬ ‫لەمسوڵمانانی باكوور‌و رۆژئاوای كوردستان‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڵكو لەمزگەوتە روخاوەكانیشی‬ ‫بكەن‪ ،‬چونكە لەبنەڕەتدا ئەوان بەرگری‬ ‫لەبەها ئاینی‌و مرۆییەكان ناكەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بەرگری لەئایدۆلۆژیایەكی ئاینی سیاسیی‬ ‫دیاریكراو دەكــەن‪ ،‬كە لەمەشدا راستگۆ‬ ‫نین‪ ،‬چونكە ئەوەتا بازرگانی ئاكەپە‌و‬ ‫ئۆردوگان بەئاین‌و كەیسی مسوڵمانانی‬ ‫سووننە مەزهەبەوە ئاشكرا بــوو‪ ،‬رازین‬ ‫بەمانەوەی ئەسەد‌و بەبەشێك لەچارەسەری‬ ‫دەزانـن‌و تەنازولیشیان بۆ كردووە لەرێی‬ ‫گوشارەكانی روســیــاوە‪ ،‬بــەاڵم كاتێك‬ ‫بیركردنەوەی ئاینی الوازە‌و بەسیاسی‬ ‫دەكرێت ئیتر چاوەڕێی هیچ ناكرێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )326‬دوشەممە ‪2017/1/16‬‬

‫‪2‬‬

‫هەوڵی بێ‌ئاکامی نوسەرە ئیسالمیەکان‬ ‫بۆ بەیاسایی‌کردنی تەمەنی عائیشە!‬ ‫هەڵە و تێکەڵ‌کردنەکانی وتاری «ئایا عائیشە بوکێکی شەش سااڵنە بو؟» ی (ت‪ .‬ۆ‪ .‬شانەڤاس)‬ ‫داوا بکرێت لێکدانەوە بکرێت بۆ حەزی‬ ‫سێکسی یان پێگەیشتنی سێکسیی کچێکی‬ ‫کەم‌تەمەن لە کۆمەڵگایەکدا ـ کە ئەمە‬ ‫دیاردە سروشتیەکەیە نەک کۆمەاڵیەتیەکە‬ ‫ـ؛ ئەو کاتە دەکرێت پەنجە بۆ هۆکاری وەکو‬ ‫ژینگە و خۆراک و ڕەگەز و ماددەی کیمیایی‬ ‫ڕابکێشین کە دەگونجێت پێگەیشتن خێرا‬ ‫بکەن یان پێش وەختی بخەن‪ .‬بەاڵم کاتێک‬ ‫کۆمەڵگایەک‪ ،‬کولتورێک‪ ،‬هەر لە تەمەنی ‪٩‬‬ ‫ساڵیەوە کچ دەخاتە ژێر باسی هاوسەرداری‬ ‫و مناڵ‌خستنەوە و پــەروەردەی مناڵ‪ ،‬کە‬ ‫هێشتا خۆی مناڵکارە و هیچ شتێکی بۆ‬

‫هەندێک ناوچە‪ ،‬زۆری لەو واڵتە دواکەوتوانە‬ ‫ن ــەگ ــێ ــڕاوەت ــەوە‪ .‬جــا ئــەگــەر قۆناغی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و کولتوری سەردەم بۆ ڕێبازە‬ ‫ئیسالمیەکانی سەدەکانی ناوەڕاست پاساو‬ ‫بێت؛ ئەوە نابێتە پاساو بۆ کۆمەڵگایەک‬ ‫لەم سەردەمە‪ .‬ئەگەریش ئەو پاساوە بۆ‬ ‫هاوسەرگیریەکەی عائیشە لە ســەردەم‬ ‫و کۆمەڵگای خۆیدا بهێنرێتەوە؛ دیسان‬ ‫نابێتە پاساو بۆ داکۆکیکردن لەو کردەوە‬ ‫و پراکتیسە بۆ ئەمڕۆ‪ .‬بۆیە ڕێگەیەکی‬ ‫تر نیە جگە لە داننان بەو ڕاستیەدا کە‬ ‫ئەو کردەوە و پراکتیسە زادەی کولتور و‬

‫کۆمەڵگای عەرەبی‪-‬ئیسالمیەوە دەتوانین‬ ‫ئەنجامگیری بکەین کە کچ لە کۆمەڵگای‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫عەرەبیدا لە تەمەنی ‪ ٨‬ساڵیدا سەرەتای‬ ‫نیشانەکانی پێگەیشتنی لێ دەرکەوتوە‪ ،‬و‬ ‫بەشی حەڤدەهەم و کۆتایی‬ ‫لە ‪ ١٠-٩‬ساڵیدا پێگەیشتوە (عائیشەیش‬ ‫کاتێک کراوە بە بوک؛ تەمەنی ‪ ١٠-٩‬ساڵێک‬ ‫بوە)‪ .‬بۆ ئێستەش و بە وەرگرتنی ڕێژەیەکی‬ ‫دوای ئ ــەوەی لــە بەشەکانی پێشودا گشتی و بەپێی گەلێک سەرچاوە؛ کچان لە‬ ‫مشت‌ومڕی هەمو بەڵگەسازیەکانی «ئایا تەمەنی ‪ ٩-٨‬ساڵیەوە‪ ،‬هەتا ‪ ١٣-١٢‬ساڵی‪،‬‬ ‫عائیشە بوکێکی شــەش ســااڵن بــو؟»ی پێگەیشتنیان تــەواو دەکــەن (بۆ کوڕان‬ ‫(ت‪ .‬ۆ‪ .‬شانەڤاس)ـمان کرد؛ لەم بەشەدا ئەمە دەبێتە ‪ ١٠‬هەتا ‪ .)١٥‬ئەمە لە هەمان‬ ‫کە کۆتاییە لەسەر هەندێک الیەنی تەواوکەر کاتدا ئــەوەش دەگەیەنێت کە پێگەیشتن‬ ‫دەڕۆین‪.‬‬ ‫ڕوداوێک و وەرچەرخانێک نیە لە کاتێکی‬ ‫دیاری‌کراودا‪ ،‬بەڵکو گەشەیەکی جەستەیی‬ ‫و هۆرمۆنیی هەمەالیەنەیە و نیشانەگەلی‬ ‫پاساوی زوپێگەیشتنی کچ‬ ‫هەیە‪ ،‬و سەرجەم ‪ ٦-٥‬ساڵ دەخایەنێت‪.‬‬ ‫لە ناوچە گەرمەکاندا‬ ‫بۆیە کێشەمان لەگەڵ ئــەوە نیە کە‬ ‫لە بیری ئیسالمیی نوێدا‪ ،‬بەتایبەتی ئەو‬ ‫کچی ئەو کۆمەڵگا عەرەبیە لەو ڕۆژگــار‬ ‫ئەدەبیاتە داکۆکیکارە ـ لە هەمان کاتدا‬ ‫و ژینگەیەدا‪ ،‬و ـ بۆ نمونە ـ عائیشەش‪،‬‬ ‫ـ پارێزکارەی کە دەیەوێت هەتا بتوانێت‬ ‫لــەو تەمەنەدا (‪ ٩‬ساڵی)‪ ،‬پێ‌گەیشتوە‬ ‫دەست بە داب‌ونەریتی ئیسالمیەوە بگرێت‬ ‫و «بــاڵــغ» بــوە‪ .‬ئــەو کــاتــەش دەکرێت‬ ‫و پاساو و بەرگریی ئامادەیشی هەبێت‬ ‫ڕونکردنەوە و لێکدانەوەی بۆ بکەین کە ئەمە‬ ‫بۆی لە جیهانی هاوچەرخدا؛ بە هەندێک‬ ‫پەیوەندیی بە گەرمیی ژینگەکە و جۆری‬ ‫بەڵگە و بیانوی تر پاساو دەهێنرێتەوە بۆ‬ ‫خۆراک و هەروەها ڕەگەز و ڕەگ ‪race‬ـەوە‬ ‫هاوسەرگیریی عائیشە و ـ بەگشتی ـ کچی‬ ‫هەیە‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا دەزانین کە عائیشە‬ ‫مناڵ لە ئیسالمدا‪.‬‬ ‫لەمانە؛ ئــەوەی کە زۆر بــاوە ئەمەیە لەو تەمەنەدا لە سەرەتای پێگەیشتنیدا‬ ‫دەوتــرێــت‪ :‬کچ لە کۆمەڵگاکانی ناوچە بوە‪ ،‬بەاڵم گرنگ ئەوەیە دیارە نیشانەکانی‬ ‫گــەرمــەکــانــدا‪ ،‬وەکــو عەرەبستان و ئەو پێگەیشتن لێی بەدیارکەوتون‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوانەی بەم جۆرە هاوسەرگیریەکەی‬ ‫شوێنانەی لە هێڵی ئیستیوای زەویــەوە‬ ‫نزیکترن؛ زوتــر پێگەیشتنی سێکسیی عائیشە پاساو دەدەن؛ خۆیان لە چەند‬ ‫شتێکی تر بێ‌ئاگا دەکەن‪ ،‬گرنگترینیان‪:‬‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫* ئەوەیان لە بیر کردوە کە کاتێک بڕیار‬ ‫و دەڵێن‪( :‬عائیشە)ـیش کە لە تەمەنی ‪٩‬‬ ‫ساڵیدا کراوە بە بوک؛ لەو کاتەدا پێگەیشتو لەسەر چارەنوسی کچێكی وەکو عائیشە‬ ‫بوە‪ .‬لەبەر ئەوەی لە ناوچە و کۆمەڵگاکەی دراوە و لە الیەن باوکیەوە دراوە بە پیاوێک‬ ‫خۆیدا کچ لــەو تەمەنەدا پێگەیشتون و بە جیاوازییەکی زۆری تەمەنەوە؛ هێشتا‬ ‫عائیشە مناڵ بوە‪ ،‬کە ئەمە هەمو الیەن‬ ‫«بلوغ»ـیان بوە‪.‬‬ ‫بــەم شێوەیە زوپێگەیشتن لە الیەنی دانی پێدا دەنێن‪ ،‬کە تەمەنی ‪ ٦‬یان ‪٧-٦‬‬ ‫جەستەیی و سێکسیەوە دەکەنە پاساو بۆ ساڵ بوە‪ .‬لێرەدا دو باسی جیاواز هەن‪:‬‬ ‫بڕیاری بەمێرددانی‪ ،‬و مارەکردنی لە پیاوێک‬ ‫ئەو جۆرە هاوسەرگیریە‪.‬‬ ‫ئێمەش بێ‌گومانین لەوەی پێگەیشتنی ئەگەر هەر بە قسە و «گفت»ێکیش بوبێت‪،‬‬ ‫کچ کۆمەڵێک هۆکار کاری تێ دەکــات‪ ،‬و کە ئەمە لە تەمەنی پێش پێگەیشتندا بوە‪،‬‬ ‫هەمو مرۆڤێکیش لە گەشەی جەستەیی لەگەڵ گواستنەوەی و کردنی بە بوک و‬ ‫و پێگەیشتنی جەستەییدا بە هۆی ڕێژە ناردنی بۆ ماڵی مێرد‪ ،‬کە ئەمە لە سەرەتای‬ ‫و هاو‪/‬السەنگیی هۆرمۆنی و ژینگە و پێگەیشتنیدا بوە‪ .‬بۆیە پاساوی ئەوەی کە‬ ‫خۆراکەوە بە خێرایی و تەوژمێکی تایبەت عائیشە لە ژینگە و کۆمەڵگایەکی وەهادا‬ ‫دەڕوات‪ .‬هەندێک مرۆڤ زوتر لەوانی تر بوە کە کچانی زو پێگەیشتون؛ ڕونە کە‬ ‫لە ڕوی سێکسیەوە پێ دەگەن‪ ،‬کە ئەمە نابێتە پاساو بۆ بەمێرددانی کە ئەمە لە‬ ‫پێی دەوترێت «پێگەیشتنی پێش‌وەخت» تەمەنێکدا بوە کە هەمو الیەک دانی پێدا‬ ‫دەنێن کە هێشتا پێگەیشتو نەبوە‪ ،‬چونکە‬ ‫(«بـــلـــوغ م��ب��ك��ر») ‪Precocious‬‬ ‫هیچ نەبێت ‪ ٨‬ساڵیش نەبوە بەڵکو ‪ ٦‬یان‬ ‫‪( puberty‬وەکـــو ئـــەوەی کــچ پێش‬ ‫‪ ٧-٦‬ساڵ بوە‪ .‬بەڵکو ئەو پاساوە تەنها‬ ‫هەشت ساڵی پێ‌بگات و نیشانەکانی‬ ‫دەبێتە پاساوێک بۆ کاتی گواستنەوەی بۆ ژیان و ڕۆشنبیری و داهاتوی خۆی نەکردوە‪ ،‬قۆناغی کۆمەاڵیەتیی ســەردەمــی هاتنی‬ ‫پێگەیشتنی لێ دەربکەوێت‪ ،‬یان کوڕ پێش‬ ‫و هێشتا نازانێت لێپرسراوێتی چیە و ئەرک ئیسالمە‪ ،‬و ئەمەش بەئاسانی ئەو ئەنجامەی‬ ‫ماڵی مێرد‪.‬‬ ‫نۆ ساڵی پێ‌بگات‪ .‬بەاڵم لە کچاندا زۆرتر‬ ‫* ئەوەش زانراوە کە حاڵەتی عائیشە و ماف چیە؛ ئەمە دیاردە کۆمەاڵیەتیەکەیە لێ بەدەست دێت کە بەشێک لە شەریعەت‬ ‫ڕودەدات)‪ ،‬کە ئەمە کێشەش بۆ کەسەکە‬ ‫حاڵەتی پێگەیشتنی پێش‌وەختە نەبوە‪ ،‬نەک سروشتیەکە‪ .‬پێگەیشتن ڕوداوێکی زادەی کولتور و قۆناغی کۆمەاڵیەتیی‬ ‫دەسازێنێت‪ .‬جگە لەوەی هەندێک نەتەوە‬ ‫بەڵکو ـ وەکو لە خۆیەوە گەیشتوە ـ لە سروشتیە‪ ،‬بــەاڵم هاوسەرگیری کارێکی سەردەمی سەرهەڵدانی ئیسالمە‪ .‬و دەبێت‬ ‫و ڕەگەز پێگەیشتن تێیاندا زوتر دەبێت‪،‬‬ ‫تەمەنی ‪ ٩‬ساڵیدا پێگەیشتوە‪ ،‬و ئەم کۆمەاڵیەتیە‪ .‬بۆیە دیاردەیەکی کۆمەاڵیەتیی پێش هەر بانگەشەیەک بۆ «جێبەجێ‌کردنی‬ ‫وەکــو لەناو ڕەش‌پێستەکان‪ ،‬بە بــەراورد‬ ‫تەمەنە ک ــراوە بــە پێوەرێک بــۆ کچانی وەکو بەشودانی کچی مناڵ و بەبوک‌کردنی شەریعەت» ئەم ڕاستیە لەبەر چاو بگیرێت‪.‬‬ ‫بە سپی‌پێستەکان‪ ،‬ئەمەش واتە کۆمەڵگا‬ ‫تریش بەگشتی‪ .‬بۆیە هاتوە کە خۆی کچی تازەپێگەیشتو بە پاساوی پێگەیشتنی‬ ‫و ئینتیمای ڕەگەزییش ڕۆڵی خۆیی هەیە‪.‬‬ ‫وتویەتی‪« :‬کاتێک کچ گەیشتە نۆ ساڵی؛ ســێــکــســی لــێــک‌نــادرێــتــەوە و پــاســاو‬ ‫شانەڤاس کێیە؟‬ ‫هەروەها ئەو کچانەی کە وزە و پرۆتینی‬ ‫ئیتر ژنــە»‪ ،‬وەکو لە بەشەکانی پێشودا نادرێت‪ ،‬بەڵکو بە کولتوری کۆمەڵگاکە‬ ‫بــــەاڵم (ت‪ .‬ۆ‪ .‬شـــانـــەڤـــاس)‪ ،‬کە‬ ‫زیاتر لەو قۆناغەی گەشەکردنیاندا وەربگرن؛‬ ‫ڕەنگە زوتر پێ‌بگەن‪ .‬کە ئەمە بە شێوەیەکی باسمان کــرد‪ .‬و هەندێک لە فەقیهەکان لێک‌دەدرێتەوە‪ .‬ئەم کولتورەش بۆ خۆی زنجیرەکەمان مشت‌ومڕ بو لەگەڵ وتارەکەی‬ ‫تریش سەرنج دراوە‪ :‬کە زانراوە قەڵەوییش لە کۆندا ئەم دیاریکردنەیان گشتاندوە زادەی قۆناغێکی کۆمەاڵیەتی و فیکریی ئەو؛ بەو شێوەیە و وەکو موسوڵمانێکی‬ ‫هۆکارێکی ترە‪ .‬هەر لێرەوە دەبینرێت کە بۆ دیاری‌کردنی تەمەنی گونجاویی کچ بۆ مرۆڤە‪ ،‬و لەگەڵ پێشکەوتنی کۆمەڵگا و پارێزکار بیر ناکاتەوە‪ .‬ئەو هەر لە بنەڕەتەوە‬ ‫ڕێژەیەک لە کچان لە ئەمەریکا پێگەیشتنی پەیوەندیی سێکسی‪ ،‬بەبێ تایبەت‌کردنی بە فیکردا کولتور دەگۆڕێت و پێوەرەکانی خۆی بێ‌ئاگا دەکات لەو ڕاستیەی کە لە‬ ‫کۆمەڵگاکانی ناوچە گەرمەکانەوە (ئەمە دەگۆڕێن‪.‬‬ ‫کۆمەڵگای عەرەبی و زۆربەی کۆمەڵگاکانی‬ ‫پێش‌وەختیان هــەیــە‪ ،‬واتـــە لــە حــەوت‬ ‫بەو‬ ‫بگێڕین‬ ‫چاوێک‬ ‫ئەگەر‬ ‫ئێستەش‬ ‫گشتاندنی کولتورێکە بەسەر کولتورەکانی‬ ‫تری ئەو ڕۆژگارەدا کچ لە تەمەنی مناڵیەوە‬ ‫ساڵیدا پێگەیشتنیان لێ دەردەکەوێت‪ ،‬کە‬ ‫تردا)‪.‬‬ ‫کۆمەڵگایانەدا کە لە مناڵیەوە کچ بە مێرد هاوسەرگیریی پێ کراوە‪ ،‬و پێی وایە ئەمەی‬ ‫ئەمەش بە هۆکاری قەڵەوی و هەروەها‬ ‫* پێگەیشتنی سێکسی و دەرکەوتنی دەدەن‪ ،‬و هەر لەگەڵ دەرکەوتنی نیشانەکانی کە هاتوە دەربــارەی عائیشە؛ هەواڵێکی‬ ‫بەرکەوتن لەگەڵ مــاددەی کیمیایی وەها‬ ‫کە هۆڕمۆنی مێیەتییان چــاالک دەکــات‪ ،‬نــیــشــانــەکــانــی‪ ،‬و هــەتــا پێگەیشتنی پێگەیشتنی بە بوکی دەیبەن؛ دەبینین هەر ساختە و سازکراوە‪ ،‬و دوایی فیقهزانەکان‬ ‫لــێـک‌دراوەتــەوە‪ .‬هەروەها ئــەوەش ڕاستە جەستەیی زەق کە بــەڕواڵــەت کەسەکە ئەو کۆمەڵگایانەن کە کەمترین پێشکەوتن پێی خەڵەتاون و ڕێباز و فەتوایان لەسەر‬ ‫کە گەرمیی ژینگەش کاری خۆیی هەیە‪ ،‬و وەکــو کەسێکی تــەواو پێگەیشتو پێشان و گەشەوگۆڕانیان بەسەردا هاتوە‪ ،‬لە هەمو بنیات ناوە‪ .‬ئەو وەکو کەسێکی سەردەمی‬ ‫لەم الیەنەوە سەرنج دراوە کە پێگەیشتنی دەدات؛ هەمو ئەمانە شتێکن‪ ،‬و ئامادەیی الیەنەکانەوە‪ .‬کۆمەڵگای یەمەنی‪ ،‬و هەندێک بیر دەکاتەوە کە کچ دەبێت لە تەمەنی ‪-١٦‬‬ ‫کچانی ناوچە زۆر ساردەکان دوادەکەوێت بۆ هاوسەرگیری و دروست‌کردنی خێزان و لە کۆمەڵگاکانی ئەفریقا (وەکــو واڵتی ‪ ١٨‬ساڵیدا دەبێت هاوسەرگیری بکات‪ ،‬بۆیە‬ ‫لە چــاو ناوچە گەرمەکان‪ .‬لێرەوە و لە مناڵ و پەروەردەی مناڵ و هەمو ئەرکەکانی سیێرالیۆن)‪ ،‬و هەندێک شوێنی تریش؛ هەوڵ دەدات ئیسالمیش لەسەر ئەم بنەمایەوە‬ ‫دەنگ‌وباسی مێژویی و کەلەپوری یاسایی هــــاوســــەرداری‪ ،‬شتێکی تـــرن‪ .‬کاتێک نمونەی زیندون‪ .‬کوردستانی خۆیشمان‪ ،‬لە دابڕێژرێتەوە‪ .‬لێرەدا کێشەکە ئەوەیە ئەم‬

‫پێگەیشنت ڕوداوێکی رسوشتیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هاوسەرگیری کارێکی کۆمەاڵیەتیە‪.‬‬ ‫بۆیە دیاردەیەکی کۆمەاڵیەتیی وەکو‬ ‫بەشودانی کچی مناڵ و بەبوک‌کردنی‬ ‫کچی تازەپێگەیشتو بە پاساوی‬ ‫پێگەیشتنی سێکسی لێک‌نادرێتەوە و‬ ‫پاساو نادرێت‬

‫ئەمە ئەو گرێ و کۆسپەیە کە هێشتا‬ ‫نوێخوازی ئیسالمی تێینەپەڕاندوە‪:‬‬ ‫جیاکردنەوەی ئەزمونی ئیسالمیی‬ ‫ڕابردو‪ ،‬لەگەڵ ئەزمونی نوێی موسوڵامن‬ ‫لەم سەردەمەدا‬

‫داڕشتنەوەیە تەنها داڕشتنەوەی کار و‬ ‫پراکتیسی ئیسالمی نیە لەم سەردەمەدا‪،‬‬ ‫بەڵکو لە هەمان کاتدا نکولی‌کردنە لە مێژوی‬ ‫کار و پراکتیسی ئیسالمی لە ڕابردودا و ئەو‬ ‫دەقگەل و کەلەپورەی لێی بەجێ‌ماوە‪ .‬ئەمە‬ ‫ئەو گرێ و کۆسپەیە کە هێشتا نوێخوازی‬ ‫ئیسالمی تێینەپەڕاندوە‪ :‬جیاکردنەوەی‬ ‫ئەزمونی ئیسالمیی ڕابردو‪ ،‬لەگەڵ ئەزمونی‬ ‫نوێی موسوڵمان لەم سەردەمەدا‪ ،‬کە ئیتر‬ ‫ناتوانێت دان بنێت بە الیەنە نەگونجاوەکانی‬ ‫ئــەزمــونــە کــۆنــەکــەدا‪ ،‬و ناشتوانێت بۆ‬ ‫ئەزمونە نوێیەکەی پەنا نەبات بۆ شێواندنی‬ ‫کەلەپوری ئەزمونە کۆنەکە‪.‬‬ ‫(شانەڤاس)‪ ،‬وەکــو لە سەرەتای ئەم‬ ‫زنــجــیــرەیــەدا باسمان کــرد‪ ،‬پزیشکێکی‬ ‫موسوڵمانی بەبنەڕەت هیندیە‪ ،‬لە ئەمەریکا‬ ‫(شاری ئەدریان‪ ،‬ویالیەتی میشیگان)‪ .‬ئەو‬ ‫یەکێکە لە کۆمەڵێک موسوڵمانی لیبڕاڵی‬ ‫تــازەبــابــەت‪ ،‬لە باکگراوندی کولتوری و‬ ‫نەتەوەیی جــیــاوازەوە‪ ،‬کە هەندێک جار‬ ‫وەکو «قورئانیەکان»ی ئەمەریکا ئاماژەیان‬ ‫بۆ دەکرێت (هەروەها ئەدیب یوکسەل‪،‬‬ ‫یەکێکی تــرە لــە ڕابــەرەکــانــیــان‪ ،‬کــە لە‬ ‫بنەڕەتدا کوردێکی لەدایکبوی بدلیسە‪ ،‬لە‬ ‫کوردستانی باکور)‪ .‬گروپێکن ئەمەریکا‪،‬‬ ‫کە ناوەندێکی توێژینەوەیان هەیە بە ناوی‬

‫‪Islamic Research Foundation‬‬ ‫‪ ،International‬و شانەڤاس جێگری‬

‫سەرۆکی ئەم دامەزراوەیەیە‪ .‬لەم ناوەندەدا‬ ‫خەریکی ڕاڤــە و داڕشتنەوەی ئیسالم و‬ ‫چەمکە ئیسالمیەکانن بە شێوەیەک لەگەڵ‬ ‫ســـەردەم و ـ بەتایبەتی ـ کۆمەڵگای‬ ‫ئەمەریکاییدا بگونجێت‪ .‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫ئەندامی چەند ناوەند و دامەزراوەی تری لەو‬ ‫شێوەیە بوە‪.‬‬ ‫یەکێک لە کتێبە دیارەکانی شانەڤاس‪،‬‬ ‫کتێبێکە بە نــاوی «تیۆریی ئیسالمیی‬ ‫پەرەسەندن‪ :‬بەندی ونبوی نێوان داروین و‬ ‫بنچینەی جۆرەکان»‬

‫‪Islamic Theory of Evolution:‬‬ ‫‪The Missing Link between‬‬ ‫‪Darwin and the Origin of‬‬ ‫‪Species‬‬

‫لــەم کتێبەدا شانەڤاس هــەوڵ دەدات‬ ‫داروین دەستەمۆی ئیسالم بکات‪ ،‬و جۆرە‬ ‫تیۆرییەکی ئیسالمیی پەرەسەندن پێشنیار‬ ‫بکات‪ ،‬لــەو ڕوانگەیەوە کە پەرەسەندن‬ ‫هــەر ئــەوەیــە کــە ئێستە بــە «دیزاینی‬ ‫هۆشمەندانە» ‪Intelligent Design‬‬ ‫ناودەبرێت (کــە ئەمەش بە شێوەیەکە‬ ‫پــەنــجــەی نهێنیی خــواوەنــد لــە پشتی‬ ‫تابلۆی سروشتەوە نەفی ناکات‪ ،‬چونکە‬ ‫پەرەسەندن بە پەرەپێدانێکی هۆشمەندانەی‬ ‫عەقڵێکی بێ‌سنور لــێــک‌دەداتــەوە)‪ .‬و‬ ‫پێی وایە دارویــن زانایەکە کە شوێن ئەو‬ ‫بانگەوازە قورئانیە کەوتوە کە دەڵێت‪ :‬بە‬ ‫زەویدا بگەڕێن‪ ،‬بڕوانن و بزانن خوا چۆن‬ ‫لە سەرەتاوە دروستکراوانی دروست‌کردوە‬ ‫روا ِف ْ َ‬ ‫« ُق ْ‬ ‫ال ْر ِض‪َ ،‬فا ْن ُظ ُروا‪َ :‬ك ْي َف‬ ‫��ل‪ِ :‬س�ي ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫قَ‬ ‫َبد َ​َأ الل ؟‪( »...‬العنكبوت‪ .)20 :‬و هەوڵ‬ ‫دەدات کەلەپوری کۆنی زانایانی موسوڵمانی‬ ‫زانستە سروشتیەکانیش زیندوبکاتەوە کە‬ ‫هەندێک ئاماژەیان بۆ پەرەسەندن ـ بە واتا‬ ‫گشتیەکەی ـ بەجێ‌هێشتوە و ئەو پێی وایە‬ ‫ئاماژەکانی ئەم کەلەپورە لەم بارەیەوە‬ ‫کاریگەریی لەسەر زانا ئەورۆپاییەکانیش‬ ‫هەبوە (بەکورتی‪ :‬بەئیسالمی‌کردنێکی‬ ‫تــەواوی پەرەسەندن)‪ .‬لێرەوە شانەڤاس‬ ‫وریایی دەدات کە با شوێن ئەو هەڵمەتی‬ ‫قەاڵچۆکردنە نەکەوین کە فەندەمێنتالیستە‬ ‫مەسیحی (و موسوڵمان)ـەکان دەیکەنە‬ ‫سەر داروین‪ ،‬و لەبریی ئەوە با بڕوانین چۆن‬ ‫پەرەسەندن لە ڕوانگەیەکەوە لەگەڵ باوەڕ و‬ ‫هەتا دەقی قورئانیشدا دەگونجێت‪.‬‬ ‫من ناتوانم لێرەدا پوختەیەکی ڕونی‬ ‫ناوەڕۆکی کتێبەکە بخەمەڕو‪ ،‬بەاڵم هەر لەم‬

‫ئاماژەیەوە دیارە کە شانەڤاس ئینتیمای بۆ‬ ‫چ جۆرە بیرکردنەوەیەک هەیە‪ :‬دەست‌گرتن‬ ‫بە باوەڕی ئایینیەوە‪ ،‬لەگەڵ لەخۆگرتنی‬ ‫ئــەوەی بنچینەییە لە دەسکەوتە زانستی‬ ‫و فیکری و یاسایی و کۆمەاڵیەتیەکانی‬ ‫سەردەم‪.‬‬ ‫شایەنی ئاماژەیە کە (عەدنان ئیبڕاهیم)‬ ‫ـیش‪ ،‬کە بانگخوازێکی ئیسالمیی نوێخوازی‬ ‫تــرە‪ ،‬هەمان ئاڕاستەی وەرگــرتــوە‪ ،‬کە‬ ‫ئەویش هەوڵی دا عەقڵی ئیسالمی لەگەڵ‬ ‫تیۆریی پەرەسەندن بگونجێنێت‪ ،‬دوای‬ ‫خاڵی‌کردنەوەی لە هەر ئاماژە و ئەنجامێک‬ ‫کە زیانی بۆ جــەوهــەری بــاوەڕی ئایینی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫ئیتر لێرەوە خوێنەر بەڕونی دەرکــی‬ ‫ئــەوە دەکــات کاتێک‪ ،‬کەسانێکی وەکو‬ ‫(شانەڤاس) و هەتاکو (عەدنان ئیبڕاهیم)‪،‬‬ ‫و ئەوانەش لەو تەوژمەدان‪ ،‬لە بابەتێکی‬ ‫وەکو تەمەنی هاوسەرگیریی عائیشەدا‪ ،‬کە‬ ‫زانیاریی کەلەپورە ئیسالمیەکەیان بە دڵ نیە‬ ‫و هەوڵ دەدەن سەرپاکی بابەتەکە بەپێی‬ ‫یاسا و کولتوری هاوچەرخ دابڕێژنەوە؛ لە‬ ‫کوێوە دەردەچــن و لە چ جۆرە کولتور و‬ ‫جیهانبینییەکەوە سەرچاوەیان گرتوە‪.‬‬ ‫شــانــەڤــاس و هــاوکــارانــی‪ ،‬لــە هەوڵی‬ ‫بەرهەمهێنانی ئیسالمێکی سەردەمیی‬ ‫لیبڕاڵی ئەمەریکاییدان‪ ،‬لەگەڵ پاراستنی‬ ‫کەشی گشتیی کۆمەڵگای بــــاوەڕداری‬ ‫ئەمەریکایی کــە الیەنێکی بریتیە لە‬ ‫دەستەمۆکردنی زانست بۆ باوەڕی ئایینی‪،‬‬ ‫و هەتا دەستەمۆکردنی تیۆریی پەرەسەندن‬ ‫بۆ ب ــاوەڕی زانــایــی و دانــایــی بێ‌سنوری‬ ‫خوا لە بیری ئایینیدا‪ .‬لە چوارچێوە و‬ ‫دۆخێکی ئــاوادا؛ کاتێک شانەڤاس هەوڵ‬ ‫دەدات تەمەنی هاوسەرگیریی عائیشە بکات‬ ‫بە تەمەنی یاسایی هاوسەرگیریی کچان‬ ‫لە کۆمەڵگای ئەمەریکاییدا؛ شتێکە لێی‬ ‫دەگەین و پاڵنەرەکەی دەزانین‪ ،‬و دەرکی‬ ‫ئەوە دەکەین کە ئەو جۆرە توێژینەوانە‬ ‫توێژینەوەی بێالیەن نین لە باس‌وخواسێک‬ ‫کە بوەتە مێژو بە میتۆدی زانستیی تایبەتی‬ ‫خۆی‪ ،‬بەڵکو توێژینەوەی ئاڕاستەکراون کە‬ ‫بۆ ڕاگرتنی بااڵنس لە بارودۆخی هەنوکەیی‬ ‫کۆمەڵگای هاوچەرخدا تاودەدرێن‪.‬‬ ‫ئەمە کورتەیەک بو لەسەر بیر و ئاڕاستەی‬ ‫فیکریی (شانەڤاس) خۆی‪ ،‬کە لێرەدا هەر‬ ‫ئەوەندە دەتوانین لەسەری بڕۆین‪.‬‬ ‫***‬ ‫لــە کــۆتــایــیــدا پێم خــۆش بــو لەسەر‬ ‫بەڵگەسازیەکانی تریش بــڕۆم‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫داکۆکیکارە تازەبەتەکانی تر بەرهەمیان‬ ‫هــێــنــاون‪ ،‬پێش وتـــارەکـــەی شانەڤاس‬ ‫(وەکو عەبباس مەحمود ئەل‪-‬عەققاد‪ ،‬لە‬ ‫«الصديقة بنت الصديق»ـدا)‪ ،‬یان ئەوانەی‬ ‫دوای وتارەکەی ئەو کەوتونەتە سەر ئەو‬ ‫بیرکردنەوەیە‪ ،‬و ناوەڕۆکی بەڵگەسازیەکانی‬ ‫ئەو دوبارە دەکەنەوە و هەندێک بەڵگەسازیی‬ ‫تریشی بۆ زیاد دەکەن (ئەوانەش؛ وەکو‪:‬‬ ‫ئیسالم بەحیری‪ ،‬و جەمال ئەل‪-‬بەننا‪،‬‬ ‫و عــەدنــان ئیبڕاهیم‪ ،‬و خاتو سوهەیلە‬ ‫زەین‌ول‌عابیدین‪ ،‬کە ئەمانە لە سەرەتاوە‬ ‫ئــامــاژەمــان بــۆ کـــردن‪ ،‬هــەروەهــا وەکــو‪:‬‬ ‫خالید ئەل‪-‬جوندی‪ ،‬و جەمال بەدەوی‪ ،‬و‬ ‫خاتو ڕوقەییە واریس مەقصود لە هەمان‬ ‫سەنتەرەکەی شانەڤاس‪ ،‬و هەندێکی تر لە‬ ‫نوسەرە و ڕۆشنبیرە ئیسالمیە ئاسیاییەکان‪.‬‬ ‫لە واڵتــی خۆیشمان؛ توێژینەوەکانی م‪.‬‬ ‫عــەبــدوڕڕەحــمــان ص��دیــق‪ ،‬و م‪ .‬ئەییوب‬ ‫زەڵمی)‪.‬‬ ‫ئــەمــانــە(ی دوای شــانــەڤــاس) بە‬ ‫شێوەیەکی گشتی هەمان بەڵگەسازیەکانی‬ ‫شــانــەڤــاس دوبــــارە دەکـــەنـــەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەندێک بەڵگەسازیی تــری ســەربــار‪ ،‬کە‬ ‫دەکرا مشت‌ومڕی ئەمانەیش بکەین‪ .‬بەاڵم‬ ‫بۆ ئەوەی ئەم زنجیرەیە لەوە زیاتر درێژ‬ ‫نەبێتەوە؛ ئەمەیان هەڵ‌دەگرین بۆ ئەو‬ ‫کــاتــەی کــە زنجیرەکە هــەمــوی دەبێتە‬ ‫کتێبێک و مشت‌ومڕی هەمو بەڵگەسازی و‬ ‫داکۆکیکاریەکانی تێدا دەبێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )326‬دوشەممە ‪2017/1/16‬‬

‫ه سه‌رمايه‌دارى و‬ ‫ه و فێركردن ل ‌‬ ‫په‌روه‌رد ‌‬ ‫كۆمۆنيزمدا‬ ‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئه‌مري حه‌سه‌نپور‬

‫وه‌رگێڕاىن‪ :‬وه‌ليد عومه‌ر‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫پــرســيــار‪:‬س ـه‌بــاره‌ت ب ـه‌ شۆڕشى‬ ‫كه‌لتوريى چين وتت‪-‬كه‌ به‌ر له‌و يان‬ ‫نه‌بووه‌ يان به‌ شێوازێكى تر بووه‌‪،-‬‬ ‫هه‌وڵياندا ده‌قه‌ كالسيكه‌كان بگۆڕن‪،‬‬ ‫يان كۆنكۆريان البرد‪ ،‬يان له‌ هه‌ندێ‬ ‫باردا تاقيكردنه‌وه‌يان البرد و ‪...‬ئه‌م‬ ‫ڕووداوانـه‌ كه‌ له‌ ئاستێكى چه‌ندسه‌د‬ ‫مليۆنييدا ڕوويــــده‌دا‪ ،‬هــاوكــات له‌‬ ‫ئه‌وروپا و ئه‌مريكا هه‌ندێك خه‌بات‬ ‫هه‌بوون له‌ هه‌وڵدا بوون پ ـه‌روه‌رده‌‬ ‫و فێركردنێكى بـه‌ديــل و نــوێ بۆ‬ ‫خۆيان و مناڵه‌كانيان بێننه‌گۆڕێ‪.‬‬ ‫ئه‌مانه‌ چه‌په‌كان و ئه‌نارشييه‌كان‬ ‫و هيپييه‌كان و ئۆتۆنۆمه‌كان بوون‬ ‫كــه‌ لــه‌ واڵتـــه‌ پێشكه‌وتووه‌كانى‬ ‫سه‌رمايه‌دارييدا ده‌ستياندايه‌ ئه‌م‬ ‫كاره‌‪ .‬هه‌تا له‌م چه‌ند ده‌يه‌ى دواييدا‬ ‫هه‌ندێك گرووپى وه‌ك فۆرومىجيهانى‬ ‫و ‪...‬قوتابخانه‌ و زانكۆى ژێرزه‌مينى و‬ ‫كه‌مپى به‌ديليان كرده‌وه‌ كه‌ فه‌تره‌يه‌ك‬ ‫سه‌رنجى ڕاده‌كێشا‪ ،‬به‌اڵم به‌خێرايى‬ ‫ناوه‌ڕۆكى خۆى له‌ده‌ستدا‪ .‬خۆيشت‬ ‫ئاماژه‌ت به‌وه‌ دا كه‌ له‌ سه‌رمايه‌دارييدا‬ ‫بڕێك ئــازادى هه‌يه‌ كه‌ ئه‌م كارانه‌‬ ‫مومكين ده‌كات و ده‌ڕه‌خسێنێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫بڕ و سنوره‌‌كه‌ى چه‌نده تا بتوانێت‬ ‫ب ـه‌ڕاســتــى ســه‌رمــايــه‌دارى تووشى‬ ‫گرفت بكات؟ ئه‌سڵه‌ن ده‌توانێت ئه‌و‬ ‫چوارچێوانه‌ بشكێنێت كه‌ هه‌يه‌؟‬ ‫بـه‌ڵــێ‪ ،‬يه‌كێك لـه‌ ئامانجه‌كانى‬ ‫جــــوواڵنــــه‌وه‌ى خــوێــنــدكــاران ل ‌ه‬ ‫ش ـه‌ســت ـه‌كــان و ‪...‬لــــه‌ كــه‌نــه‌دا و‬ ‫ئه‌وروپا و ئه‌مريكا‪ ،‬گۆڕانكارى بوو‬ ‫له‌ سيسته‌مى پـــه‌روه‌رده‌دا‪ .‬واته‌ له‌‬ ‫چنگى سه‌رمايه‌دارى و ئه‌و فۆرماڵيزم‬ ‫و ڕواڵه‌تگه‌رايى و چوارساڵ خوێندن‬ ‫يان زياتره و وه‌رگرتنى به‌كالۆريۆس‌‌‌‬ ‫ڕزگارببن و نه‌يهێڵن‪ ،‬يان په‌يوه‌نديى‬ ‫خوێندكار و مامۆستا ديموكراتيزه‌‬ ‫بكه‌ن و ژماره‌يه‌كى زۆرتر له‌ زانكۆكان‬

‫وه‌ربگيرێن و بخوێنن‪ .‬ئه‌م خه‌باتانه‌ زۆر‬ ‫له‌ژێر كاريگه‌ريى شۆڕشى كه‌لتوريى‬ ‫چيندا بوون‪ .‬له‌ شۆڕشى كه‌لتورييدا‬ ‫ده‌يانويست پــــه‌روه‌رده‌ س ـه‌ره‌وژێــر‬ ‫بكه‌ن و بگۆڕن‪ ،‬له‌سه‌رمايه‌دارييشدا‬ ‫گــرووپــى جياجياى كۆمۆنيست و‬ ‫ئه‌نارشيست و ژنــان هه‌وڵيانده‌دا و‬ ‫خه‌باتيانده‌كرد‪ ،‬و گه‌رچى نه‌يانتوانى‬ ‫ئه‌م سيسته‌مه‌ سه‌ره‌وژێربكه‌ن به‌اڵم‬ ‫بــــه‌رده‌وام به‌رهه‌ڵستييانده‌كرد و‬ ‫هه‌ندێ گۆڕانكارييان كرد‪ .‬په‌روه‌رده‌‬ ‫ئيشێكى فيكريى زۆر گرنگه‌ و‬ ‫هيچكاتێ چينه‌ چه‌وسێنه‌ره‌كان‬ ‫ناتوانن به‌ته‌واوى ده‌ستى به‌سه‌ردا‬ ‫بگرن‪ .‬هه‌ميشه‌ فێركارى زۆر چاك‪،‬‬ ‫مامۆستا و توێژه‌رى باش له‌ناو ئه‌م‬ ‫گرووپانه‌دا ده‌رده‌كه‌وتن و هه‌وڵيانده‌دا‬ ‫سيسته‌مى پـــه‌روه‌رده‌ ديموكراتيزه‌‬ ‫بــكــه‌ن‪ ،‬و ه ـه‌نــدێــكــيــان ده‌بــوونــه‌‬ ‫شۆڕشگێڕ‪ ،‬و ئاشناى ماركسيزم و‬ ‫تيۆره‌ شۆڕشگێڕييه‌كانى تر ده‌بوون‪.‬‬ ‫له‌ واڵته‌ سۆسياليستييه‌كاندا‪ ،‬هه‌ندێك‬ ‫له‌ ئه‌زموونه‌كان زۆر سه‌لبى بوون‪،‬‬ ‫به‌تايبه‌ت له‌ سۆڤيه‌تى پاش ده‌يه‌ى‬ ‫‪1930‬دا پـــه‌روه‌رده‌يـــان به‌جۆرێك‬ ‫كۆنترۆڵكرد كه‌ بۆچوونى پێچه‌وانه‌‬ ‫و هه‌مه‌ڕه‌نگ بوونى نه‌بێت‪ .‬گوايا‬ ‫ده‌بێت زانكۆ و قوتابخانه‌كان به‌رده‌وام‬ ‫خه‌ت وڕێبازى حيزب ببه‌نه‌پێشه‌وه‌‪.‬‬ ‫يان بۆنمونه‌ كه‌سێك په‌يداده‌بوو كه‌‬ ‫ده‌بووه‌ پسپۆڕى ماركسيى زمانناسى‪،‬‬ ‫كشتوكاڵ‪ ،‬جينات و هتد‪ ،‬و ئه‌مانه‌‬ ‫وه‌كو ده‌سه‌اڵت و ئۆتۆريته‌ى ماركسيزم‬ ‫له‌اليه‌ن ده‌وڵ ـه‌ت و قوتابخانه‌كان و‬ ‫زانكۆكانه‌وه‌ به‌ڕه‌سمى ده‌ناسێنرا‪ ،‬و‬ ‫ده‌بوو هه‌موان شوێنكه‌وته‌ى خۆىو‬ ‫بۆچوونه‌كانى بن‪ .‬خه‌تێكى ڕه‌سمى‬ ‫له‌سه‌ر پرسێكى زانستىده‌رده‌كه‌وت‪،‬‬ ‫و ده‌بوو هه‌موان له‌سه‌ر ئاستى واڵت‬ ‫په‌سه‌ندى بكه‌ن‪ .‬ئه‌مه‌ زه‌ربه‌يه‌كى‬ ‫زۆرى له‌ گه‌شه‌ى زانين و دۆزينه‌وه‌ى‬ ‫ح ـه‌قــيــق ـه‌ت دا‪ .‬لـــه‌ كــۆم ـه‌ڵــگــاى‬ ‫سه‌رمايه‌دارييشدا ئه‌م جۆره‌ نمونانه‌‬ ‫زۆرن‪ ،‬بۆنمونه‌ بۆچوونه ليبراڵييه‌كان‬ ‫يـــان مــوحــافــيــزكــاره‌كــان يــاخــود‬ ‫تێكه‌ڵه‌يه‌ك له‌ هه‌ردووكيان‪ .‬به‌اڵم‬ ‫بۆچوونه‌ ڕاديكاڵ و شۆڕشگێڕه‌كان و‬ ‫بيروباوه‌ڕه‌ ئه‌نارشى و كۆمۆنيستيى و‬ ‫فيمينيستييه‌كان هه‌ميشه‌له‌ په‌راوێزى‬ ‫سيسته‌مى پ ـه‌روه‌رده‌دا ده‌رده‌كـه‌وت‪،‬‬ ‫گه‌رچى بـــه‌رده‌وام هه‌ر سه‌ركوتيش‬

‫ده‌كرا‪ .‬به‌ر له‌ سااڵنى شه‌ست‪ ،‬دۆخێكى‬ ‫زۆرقــورس له‌ئارادا بوو و سيسته‌مى‬ ‫سه‌رمايه‌دارييش زۆر داخرابوو و له‌م‬ ‫سااڵنه‌ى دواييشدا زۆر هه‌وڵده‌ده‌ن‬ ‫زياتر ئه‌م سيسته‌مه‌ بـه‌ره‌و داخران‬ ‫ببه‌ن‪ .‬ئه‌م هێرشه‌ى نيوليبراڵيزم بۆ‬ ‫سه‌ر زانكۆكان و سيسته‌مى په‌روه‌رده‌‪،‬‬ ‫له‌بنچينه‌دا به‌شێكه‌ ل ـه‌م پرۆژه‌يه‌‬ ‫تاكو به‌هيچ شێوه‌يه‌ك جێيه‌ك بۆ‬ ‫بۆچوونه[ڕه‌خنه‌يى و‌] شۆڕشگێڕييه‌كان‬ ‫نه‌هێڵنه‌وه‌ خۆى ده‌ربخات‪.‬‬ ‫لــه‌كــاتــێــكــدا لـــه‌ كــۆمــه‌ڵــگــاى‬ ‫سه‌رمايه‌دارييدا‪ ،‬ڕۆڵــىپــه‌روه‌رده‌ و‬ ‫فــێــركــردن به‌شێوه‌يه‌كى سه‌ره‌كى‬ ‫ئه‌وه‌يه‌ سيسته‌مه‌كه‌ به‌رهه‌مبێنێته‌وه‌‪،‬‬ ‫دياره‌ مه‌سه‌له‌ى پێشكه‌وتنى زانست‬ ‫و ته‌كنۆلۆژيا له‌پێناوى به‌رهه‌مهێنان‬ ‫و ســه‌روســه‌ودا سه‌ربازييه‌كانيشدا‬ ‫هه‌ر گرنگه‌‪ .‬به‌رهه‌مهێنانى ئابورى‬ ‫و كــاروبــاره‌ سـه‌ربــازيــيـه‌كــان ئ ـه‌وه‌‬ ‫ده‌ستنيشانده‌كه‌ن كه‌ له‌ چ بوارێكدا‬ ‫به‌ره‌وپێشچوون بڕه‌خسێنن‪ .‬هه‌مان‬ ‫كــات‪ ،‬خوێنداكاران و مامۆستايانى‬ ‫پێشكه‌وتوو‪ ،‬دژايه‌تيى هه‌ريه‌كه‌ له‌مانه‌‬ ‫ده‌ك ـه‌ن‪ :‬لێكۆڵينه‌وه‌ى پيشه‌سازييه‌‬ ‫س ـه‌ربــازيــي ـه‌كــان لــه‌ زانــكــۆكــانــدا‪،‬‬ ‫يان‬ ‫ميليتاريزم(عه‌سكه‌رتاريه‌ت)‪،‬‬ ‫زانــكــۆ بخه‌نه‌ خــزمـه‌تــى سه‌نعه‌ته‌‬ ‫ســـه‌ربـــازيـــيـــه‌كـــان و ســيــاس ـه‌ت ـه‌‬ ‫عه‌سكه‌رتارييه‌كانه‌وه‌‪ .‬ده‌شێت ئه‌م‬ ‫خ ـه‌بــات و به‌ره‌نگارييانه‌ نه‌گاته‌‬ ‫جێيه‌كى ئه‌وتۆ‪ ،‬به‌اڵم گرنگ ئه‌وه‌يه‌‬ ‫پــــه‌روه‌رده‌ و فێركردنيش بۆخۆى‬ ‫مه‌يدانێكى خه‌باته‌‪.‬‬ ‫پـــرســـيـــار‪:‬بـــڕێـــكـــيـــش لـــه‌ســـه‌ر‬ ‫كۆنفرانسى ئه‌سينا‪-‬يۆنان قسه‌بك ‌ه‬ ‫كه‌ كۆمه‌ڵێك گفتوگۆى باش له‌سه‌ر‬ ‫گۆڕينى سياسه‌ته‌كان و ڕيفۆرمه‌‬ ‫په‌روه‌رده‌ييه‌كان كرابوو له‌ واڵتانى‬ ‫پــێــشــكــه‌وتــووىســه‌رمــايــه‌دارى‪ ،‬و‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى سه‌ره‌كييش ئه‌وروپا و‬ ‫ئه‌مريكادا‪.‬‬ ‫لـــه‌ كــۆنــفــرانــســى پــــــه‌روه‌رده‌ى‬ ‫ڕه‌خـــــــــنـــــــــه‌يـــــــــى(‪Critical‬‬ ‫‪)Education‬دا كه‌ له‌ ئه‌سينا‬ ‫به‌ڕێوه‌چوو‪ ،‬پانێڵێك بوو كه‌ ده‌ يان‬ ‫دوانزه‌ كه‌س له‌ ئه‌وروپا و واڵتانى تره‌وه‌‬ ‫به‌شدارييان تيا كرد‪ .‬به‌كورتييه‌كه‌ى‪،‬‬ ‫ئه‌مانه‌ باسى واڵته‌كانى خۆيان و‬ ‫سياسه‌ته‌ په‌روه‌رده‌ييه‌كانيان كرد‬ ‫كه‌ له‌ كۆى ئه‌م واڵتانه‌دا ده‌يانه‌وێت‬ ‫سيسته‌مى پ ـه‌روه‌رده‌بــده‌ن ـه‌ كه‌رتى‬ ‫تايبه‌ت‪ .‬كرێى مانگانه‌ زيادده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫زانكۆى تايبه‌ت له‌ هه‌موو شوێنێكدا‬ ‫قووتده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌ويش له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫ئه‌و زانكۆيانه‌ى كه‌ له‌زۆربه‌ى واڵتاندا‬ ‫حكومى بوون‪ .‬باسێكى تر بريتى‌بوو‬ ‫ل ـه‌ خانه‌نشينكردن و ده‌ركــردنــى‬ ‫مامۆستايان له‌ هه‌ندێك له‌ زانكۆكاندا‪،‬‬ ‫بــۆنــمــونـه‌ لــه‌ بـه‌ريــتــانــيــا ده‌وڵـــه‌ت‬ ‫به‌رنامه‌يه‌كى به‌رفراوانى به‌ده‌سته‌وه‌يه‌‬ ‫كه‌ به‌شه‌كانى زانسته‌ مرۆڤايه‌تييه‌كانى‬ ‫وه‌ك فه‌لسه‌فه‌ يان مێژوو دابخات‪،‬‬ ‫ياخود سنوردارى بكه‌ن يان تێهه‌ڵكێشى‬ ‫بكه‌ن‪ .‬يان ئه‌و مامۆستا تازانه‌ى كه‌‬ ‫دايانده‌مه‌زێنن‪ ،‬ئه‌وله‌ويه‌ت ده‌ده‌ن‬ ‫به‌ بواره‌كانى زانسته‌ ئه‌زموونييه‌كان‬ ‫و ئه‌ندازيارى و پزيشكى‪ ،‬و زانسته‌‬ ‫مرۆڤايه‌تى و كۆمه‌اڵيه‌تييه‌كانيان‬ ‫زۆر سنورداركردووه‌‪ .‬ئه‌مه‌ له‌ زۆرێك‬ ‫له‌ واڵتــانــى دونــيــادا وه‌ك ئه‌مريكا‬ ‫و كــه‌نــه‌داش ده‌ســتــيــپــێــكــردووه‌ و‬ ‫ل ـه‌ ئـــه‌وروپـــاش شوێنى ده‌كـــه‌ون‪.‬‬

‫به‌گشتى به‌رنامه‌كه‌يان ئه‌وه‌يه‌كه‌ البــده‌ن‪ ،‬چونكه‌ ئه‌مانه‌ ڕاسته‌وخۆ‬ ‫زانــكــۆ بـه‌شــێــوه‌يـه‌كــى ڕاســت ـه‌وخــۆ به‌ستراونه‌ته‌وه‌ به‌ كاره‌فيكرييه‌كانه‌وه‌‪،‬‬ ‫بچێته‌ خزمه‌تى به‌رهه‌مهێنان و كارى به‌تايبه‌ت له‌ بــوارى فه‌رمانڕه‌وايى‬ ‫به‌رهه‌مهێنانى سه‌رمايه‌دارييه‌وه‌‪ ،‬واته‌ و حكومه‌ت‪ ،‬ئايدۆلۆژيا‪ ،‬كه‌لتور‪،‬‬ ‫بواره‌ جياجياكانى به‌رهه‌مهێنانى وه‌ك په‌يوه‌ندييه‌ كۆمه‌اڵيه‌تييه‌كان‪...‬‬ ‫پرسيار‪:‬هاوشانى ئه‌مانه‌‪ ،‬پاره‌ى‬ ‫بواره‌ سه‌ربازييه‌كان و پيشه‌سازييه‌‬ ‫سه‌ربازييه‌كان‪.‬به‌شێكى وه‌ك فه‌لسه‌فه‌ تــێــچــووى خــوێــنــدن زۆر چــووه‌ت ـه‌‬ ‫يان مێژوو‪ ،‬به‌ كه‌ڵكى سه‌رمايه‌داريى سه‌ره‌وه‌‪ ،‬بۆنمونه‌‪ ،‬له‌و ناڕه‌زاييانه‌دا‬ ‫نيوليبراڵ نايه‌ت كه‌ ده‌سه‌اڵتى به‌سه‌ر كه‌ به‌و دواييه‌ له‌ له‌نده‌ن و شاره‌‬ ‫دونــيــادا هـه‌يـه‌‪ .‬له‌ڕاستيدا ئ ـه‌وه‌ى ئه‌وروپييه‌كاندا بينيمان‪ ،‬هه‌ر ئه‌و‬ ‫ده‌يانه‌وێت بيكه‌ن ئه‌وه‌يه‌ كه‌ زانكۆكان به‌تا يبه‌تيكر د ن ( خه‌صخه‌صه‌) ـه‌‬ ‫وه‌ك كۆلێژه‌ پيشه‌يى و پرۆفيشناڵه‌كان به‌رفراوانه‌ى كه‌ باستكرد بۆته‌هۆى‬ ‫لێ‌بكه‌ن‪.‬واته‌ كه‌سانێك پێبگه‌يه‌نن ئه‌وه‌ى توێژێكى فراوان نه‌توانن بڕۆنه‌‬ ‫كــه بــۆرۆكــرات(ئــيــداريــى ڕووت) و‌ زانكۆ‪.‬‬ ‫ڕاسته‌‪ ،‬تێچووى خوێندن له‌ هه‌موو‬ ‫ته‌كنۆكرات بێت‪ .‬بۆرۆكرات له‌پێناوى‬ ‫خزمه‌تكردن به‌ بــواره‌ ده‌وڵ ـه‌تــى و اليـه‌ك به‌رزبۆته‌وه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر كه‌سێك‬ ‫ئــيــدارى و خزمه‌تگوزارييه‌كان‪ ...‬بيه‌وێت له‌ كه‌نه‌دا به‌كالۆريۆسه‌كه‌ى‬ ‫ته‌كنۆكراتيش بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ خۆى ته‌واوبكات ئه‌وا ده‌بێت ‪40-20‬‬ ‫ده‌بێت له‌ بواره‌كانى به‌رهه‌مهێنان هه‌زار دۆالر قه‌رز وه‌ربگرێت‪ ،‬و ئه‌مه‌ش‬ ‫و ت ـه‌كــنــۆلــۆژيــا و ئ ـه‌نــدازيــاريــيــدا به‌و مانايه‌ دێت زۆرينه‌ى ساڵه‌كانى‬ ‫كاربكه‌ن‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ده‌مێكه‌ له‌ واڵتانى ژيانى بۆ دانه‌وه‌ى قه‌رزه‌كه‌ ته‌رخانبكات‪.‬‬ ‫پێشكه‌وتووى سه‌رمايه‌دارييدا كۆلێژى بۆ واى لێهاتووه‌؟ تا ڕاده‌يه‌كى زۆر‬ ‫پيشه‌يى هه‌يه‌ كه‌ ئه‌م كاره‌ ده‌كه‌ن‪ ،‬ل ـه‌ب ـه‌ر ئ ـه‌وه‌ي ـه‌ ك ـه‌ ده‌وڵــه‌تــان ئه‌و‬ ‫بۆنمونه‌‪ ،‬دووساڵ به‌ كه‌سێك ده‌خوێنن يارمه‌تييه‌‌يان كه‌مكردۆته‌وه‌ و بڕيوه‌‬ ‫تاكو بتوانێت مه‌كينه‌ى پێشكه‌وتوو كه‌ ده‌ياندايه‌ زانكۆكان‪ ،‬و زانكۆكان‬ ‫به‌كاربێنێت‪ .‬بۆ وێنه‌‪ ،‬پيشه‌سازييه‌كانى به‌دواى «مۆدێلى بازاڕ»دا ده‌گه‌ڕێن‪.‬‬ ‫درووستكردنى ئۆتۆمبێل‌ و كه‌شتى خوێندكار ئه‌گه‌ر خۆى پاره‌كه‌ى نه‌بێت‬ ‫و ‪...‬وات ـه‌ دوو ساڵ بخوێنه‌ و ئيش ئه‌وا ده‌بێت له‌ شوێنێكه‌وه‌ قه‌رزبكات‪،‬‬ ‫به‌ مه‌كينه‌ پيشه‌سازييه‌كان بكه‌‪ .‬ديــاره‌ زۆرێــك له‌ توێژه‌كانى كرێكار‬ ‫بـــه‌اڵم نيوليبراڵه‌كان ده‌يــانـه‌وێــت و چينى ناوه‌ڕاست پاره‌يه‌كى وايان‬ ‫هـه‌مــوو زانــكــۆكــان وايـــان لــێ بێت‪ .‬نيه‌ ته‌نانه‌ت بۆ خوێندنى يه‌كێك له‌‬ ‫ئه‌مانه‌ پێيانوانييه‌ كه‌ زانكۆكان له‌ مناڵه‌كانيشيان‪ ،‬بۆيه‌ هـه‌ر ده‌بێت‬ ‫كۆمه‌ڵگا سه‌رمايه‌دارييه‌كاندا ڕۆڵێكى قه‌رزبكه‌ن‪ .‬به‌چكه‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان و‬ ‫تريشيان هــه‌بــووه‌‪‌ .‬ئــه‌م هـه‌مــووه‌ توێژه‌كانى سـه‌ره‌وه‌‪ ،‬زياتر ده‌رفه‌تى‬ ‫پێشكه‌وتنه‌ ل ـه‌ بـــوارى مه‌كينه و خوێندنى زانــكــۆيــان ه ـه‌ي ـه‌‪ .‬ئه‌مه‌‬ ‫ماشێن‌دا‪ ،‬له‌ بــوارى پيشه‌سازييدا‪ ،‬به‌جۆرێك گۆڕانى به‌سه‌ردا دێت كه‌‬ ‫له‌ هه‌ناوى كۆلێژه‌پرۆفيشناڵه‌كانه‌وه‌ نه‌ك هه‌ر زياتر له‌ خزمه‌تى بازاڕدا بێت‪،‬‬ ‫نه‌هاتوون‪ ،‬به‌ڵكوله‌ ئه‌نجامى كۆمه‌ڵێك به‌ڵكو چ مامۆستايه‌ك داده‌مه‌زرێت و‬ ‫لێكۆڵينه‌وه‌وه‌ هاتووه‌ كه‌ له‌ ئاسته‌ چ وانه‌يه‌كيش ده‌خوێنرێت‪ .‬واته‌ ئه‌و‬ ‫بااڵكانى زانكۆكاندا ئه‌نجامدراوه‌‪ .‬ڕێگه‌ بچوكه‌ش داده‌خــات كه‌ پێشتر‬ ‫تـه‌نــانـه‌ت لـــه‌وه‌ش تێناگه‌ن ڕۆڵــى ســه‌رمــايــه‌دارى كــردبــوويــه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫زانكۆكان ئ ـه‌وه‌ بــووه‌ كه‌ پسپۆڕى ڕێگه‌يه‌ى كه‌ كرێكار بيت و بشتوانيت‬ ‫و شــاره‌زايــيــان له‌ ئاستێكى بــااڵدا له‌ زانكۆش بخوێنيت‪.‬‬ ‫پرسيار‪:‬ئه‌و دۆخه‌ى كه‌ سه‌باره‌ت‬ ‫به‌رهه‌مهێنا كــه‌ چــۆت ـه‌ خزمه‌تى‬ ‫پيشه‌سازييه‌كان و سه‌رمايه‌دارىو به‌ پـــه‌روه‌رده‌و فێركردن باستكرد‪،‬‬ ‫عه‌سكه‌رتاريه‌ته‌وه‌‪ .‬ئيشى زانكۆكان ده‌بێت به‌كورتى له‌گه‌ڵ گوته‌زاى‬ ‫ته‌نيا ده‌رســدان و فێركردن نه‌بووه‌ جيهانگيرى(گڵۆباڵيزه‌يشن)دا تاوتوێ‬ ‫ب ـه‌ڵــكــو تــوێــژيــنــه‌وه‌ش زۆرگــرنــگ بكرێت كــه‌ يــه‌ك دوو ده‌ي ـه‌ي ـه‌ك ـه‌‬ ‫بــووه‌‪.‬زۆرێــك له‌و پێشكه‌وتنه‌ى كه‌ گه‌يشتۆته‌ ئێره‌ش‪ .‬ده‌بينين له‌ هه‌ندێك‬ ‫س ـه‌رمــاي ـه‌دارى له‌ ســه‌ده‌ى نــۆزده‌و واڵتى وه‌ك ئێران [و عێراقدا]ل ‌ه قۆناغه‌‬ ‫به‌تايبه‌ت كۆتاييه‌كانى نـــۆزده‌دا جياجياكاندا ئ ـه‌م دووســێ ده‌يه‌يه‌‬ ‫هه‌يبووه‌‪ ،‬قـه‌رزارى ئه‌و توێژينه‌وه‌ و گۆڕانى به‌سه‌ر سيسته‌مى په‌روه‌رده‌‬ ‫لێكۆڵينه‌وانه‌ بووه‌ كه‌ له‌ زانكۆكاندا و پرۆگرامى خوێندن و سيسته‌مه‌كانى‬ ‫ئ ـه‌نــجــامــدراوه‌‪ .‬ئێستا سيسته‌مى وانه‌وتنه‌وه‌دا هێناوه‌ ‪...‬‬ ‫له‌م سااڵنه‌ى دواييدا‪ ،‬ئه‌م بابه‌ته‌‪،‬‬ ‫سه‌رمايه‌دارى‪ ،‬به‌ته‌نيشت زانكۆكان‬ ‫و دژى زانكۆكانيش‪ ،‬كۆمه‌ڵێك بنكه‌ به‌شێوه‌يه‌كى به‌رفراوان خراوه‌ته‌ به‌ر‬ ‫و دام ـه‌زراوه‌ى درووستكردووه‌ كه‌ له‌ باس و توێژينه‌وه‌‪ .‬زانكۆ ئه‌مريكى‪،‬‬ ‫ئاستى بااڵدا توێژينه‌وه‌ ئه‌نجامده‌ده‌ن‪ .‬ئه‌وروپى‪ ،‬كه‌نه‌دى و ئوسترالييه‌كان‬ ‫ئا لێره‌وه‌يه‌ كه‌ هه‌ستده‌كه‌ن بوونى له‌ واڵتانى تردا لقى زانكۆكانى خۆيان‬ ‫زانكۆكان پێويست نيه‌‪ .‬بيانوويه‌كى ده‌ك ـه‌ن ـه‌وه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت له‌بيرمانه‌ كه‌‬ ‫تريشيان ئه‌وه‌يه‌ كه‌ ئه‌وانه‌ى زانسته‌ يه‌كسه‌ر دواى ڕووخانى سه‌دام‪ ،‬ئه‌م‬ ‫مرۆڤايه‌تييه‌كان ده‌خوێنن ناتوانن له‌ باسه‌ورووژابوو كه‌ زانكۆيه‌كى ئه‌مريكى‬ ‫بازاڕدا كار په‌يدابكه‌ن‪ ،‬به‌اڵم هۆكاره‌ له‌ عێراق بكرێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫بــاس ـه‌ ســـه‌بـــاره‌ت بــه‌ ئــێــران‪ ،‬و‬ ‫سه‌ره‌كييه‌كه‌ ئه‌وه‌يه‌ هه‌ندێك له‌وانه‌ى‬ ‫زانسته‌ مرۆڤايه‌تييه‌كان ده‌خوێنن سنورداركردن و نه‌هێشتنى زانسته‌‬ ‫ڕاسته‌وخۆ ئه‌و ئايديايانه‌ ده‌خه‌نه‌ڕوو مرۆڤايه‌تييه‌كان له‌و سااڵنه‌ى دواييدا‬ ‫كه‌ دژى سيسته‌من‪ .‬ئه‌مه‌ به‌و مانايه‌ خـــرابـــووه‌ڕوو‪ ،‬گ ـه‌رچــى ل ـه‌ ئێران‬ ‫نايه‌ت ئه‌وانه‌ى له‌ به‌شه‌كانى زانست و ل ـه‌ ســه‌ره‌تــاى ئ ـه‌زمــوونــى كــۆمــارى‬ ‫ئه‌ندازيارى و پزيشكى ده‌خوێنن هيچ ئيسالمييه‌وه‌ له‌به‌ر هۆكارى جياجيا و‬ ‫ڕه‌خنه‌يه‌كيان نيه‌‪ ،‬نه‌خێر‪ ،‬ئه‌وانيش به‌ شێوازى تر خرايه‌ ژێر پرسياره‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌ميشه‌ ناڕه‌زايى و ڕه‌خنه‌يان هه‌بووه‌‪ .‬بــه‌اڵم ئێستا كــۆمــارى ئيسالمييش‬ ‫ب ـه‌اڵم وه‌ك سيسته‌مى لێكۆڵينه‌وه‌ لـه‌گـه‌ڵ س ـه‌رمــاي ـه‌داريــى جيهانييدا‬ ‫و فێركردن‪ ،‬يه‌كێك له‌ ئامانجه‌كانى هاوڕيتم و هــاوئــاواز بــۆت ـه‌وه‌‪ .‬يان‬ ‫نيوليبراڵه‌كان ئه‌وه‌يه‌ كه‌ ئه‌م به‌شانه‌ بۆنمونه‌‪ ،‬هه‌ژموونى زمانى ئينگڵيزى‬

‫و هـه‌زاران مامۆستا كه‌ له‌ كه‌نه‌دا و‬ ‫ئه‌مريكا و به‌ريتانيا و ئوسترالياوه‌ دێن ‌ه‬ ‫ناو واڵته‌ ئاسياييه‌كانه‌وه‌ بۆ وتنه‌وه‌ى‬ ‫زمانى ئينگڵيزى‪ .‬زمانى ئينگڵيزى‪،‬‬ ‫بۆته‌ زمانى سه‌رمايه‌داريى جيهانى‪.‬‬ ‫واڵت ـه‌ غه‌ربييه‌كان(ڕۆژئاوايى)‪ ،‬چ‬ ‫له‌سه‌ر ئاستى كۆلێژ و چ له‌سه‌ر‬ ‫ئاستى زانكۆش‪ ،‬له‌ واڵتگه‌لى وه‌ك‬ ‫چين و يابان و هندستان و كۆريا‬ ‫و ڤێتنام و به‌تايبه‌ت واڵتانى كه‌نداو‬ ‫خه‌ريكن زانكۆ بنياتده‌نێن‪ .‬زانكۆ‬ ‫ئه‌مريكييه‌كان كه‌ خۆيان له‌ قه‌يرانى‬ ‫ئابورييدان‪ ،‬له‌ به‌عزێك له‌م واڵتانه‌دا‬ ‫پــرۆژه‌ى زه‌ب ـه‌الح ده‌خه‌نه‌گه‌ڕ‪ .‬واته‌‬ ‫سيسته‌مى په‌روه‌رده‌ى سه‌رمايه‌داريى‬ ‫نيوليبراڵ‪ ،‬به‌ فۆرمه‌ غه‌ربييه‌كه‌ى‪،‬‬ ‫وا له‌ ئاستى دونيادا په‌ره‌ده‌سێنێت‪.‬‬ ‫واته‌‪ :‬خوێندنى بااڵ كه‌ ده‌بێت گشتى‬ ‫بێت و ه ـه‌رك ـه‌س ئيمكانى هه‌بوو‬ ‫بڕواته‌ زانكۆ و بخوێنێت‪ ،‬ئيتر چووه‌‬ ‫مێژووه‌وه‌ و بووه‌ به‌شێك له‌ڕابردوو؛ و‬ ‫سيسته‌مى نيوليبراڵى به‌و جۆره‌يه‌ كه‌‬ ‫هه‌ركه‌س پاره‌ى هه‌يه‌ ده‌بێت بڕواته‬ ‫خوێندنى بااڵ‪ ،‬و ده‌بێت خوێندنى بااڵ‬ ‫له‌ خزمه‌تى بــازاڕى سه‌رمايه‌دارييدا‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫پرسيار‪ :‬ئه‌گه‌ر خاڵێكى ترت هه‌يه‌‬ ‫باسيكه‌‪.‬‬ ‫خاڵێك ه ـه‌ي ـه‌‪ ،‬ئ ـه‌ويــش ئـه‌وه‌يـه‌‬ ‫كه‌ عاده‌ته‌ن وێڕاى ئه‌وه‌ى ئه‌وانه‌ى‬ ‫لـه‌ خه‌باتى شۆڕشگێڕييدا بــوون‪،‬‬ ‫كۆمۆنيست و ئ ـه‌رنــاشــى بـــوون‪،‬‬ ‫وێـــڕاى ئـــه‌وه‌ى ئـه‌مــانـه‌ ل ـه‌ كايه‌ى‬ ‫په‌روه‌رده‌ و زانكۆ و قوتابخانه‌كانه‌وه‌‬ ‫هاتوونه‌ته‌ده‌رێ‪ ،‬كه‌چى له‌ڕوانگه‌ى‬ ‫مێژوويى و ملمالنێى چينايه‌تييه‌وه‌‬ ‫ســه‌رنــجــى تـــــه‌واو نــاخــه‌نــه‌ س ـه‌ر‬ ‫لێكۆڵينه‌وه‌ى پــه‌روه‌رده‌‪ .‬سه‌رنج[ى‬ ‫تـــه‌واو]واتـــه‌ پــرســيــارى لــه‌و جــۆره‌‬ ‫ت ـه‌رحــده‌كــرێــت ك ـه‌ باسمانكرد‪ ،‬و‬ ‫پــه‌روه‌رده‌ زۆر گرنگه‌ تا دونيايه‌كى‬ ‫نــوێ دێته‌كايه‌وه‌ چينى تيانيه‌ و‬ ‫دابه‌شكارييه‌ ڕه‌گـــه‌زى و ژێنده‌رى‬ ‫و ئه‌تنى و دينييه‌كانى تيانيه‌‪ .‬واته‌‬ ‫ئه‌و داهاتووه‌ى كه‌ بڕياره‌ بێته‌ئاراوه‌‬ ‫به‌بێ پـه‌روه‌رده‌يـه‌كــى شۆڕشگێڕانه‌‬ ‫كه‌ بــه‌رده‌وام له‌ پرۆسه‌ى ملمالنێى‬ ‫چــيــنــاي ـه‌تــيــدا بــێــت و يــارمـه‌تــيــى‬ ‫چاره‌كردنى ئه‌م دژايه‌تييه‌ مێژووييانه‌‬ ‫بــدات مومكين نيه‌‪.‬بۆيه‌ پێويسته‌‬ ‫خۆمان له‌م په‌روه‌رده‌يه‌ تێبگه‌ين و‬ ‫بزانين ڕۆڵى پ ـه‌روه‌رده‌ له‌م نێوانه‌دا‬ ‫چيه‌‪ ،‬و به‌داخه‌وه‌ سه‌رنجێكى كه‌مى‬ ‫ده‌خــرێــت ـه‌س ـه‌ر‪ .‬مــاركــس خــۆى له‌‬ ‫يه‌كێك لـه‌ تێزه‌كانى فۆيه‌رباخدا‬ ‫ده‌ڵــێــت‪ ،‬ده‌بێت فێركار فێربكرێت‬ ‫وپه‌روه‌رده‌بكرێت‪ .‬ده‌بێت هه‌ميشه‌‬ ‫ئه‌وه‌مان له‌ ياد بێت كه‌ حه‌قيقه‌ت و‬ ‫كه‌شفكردنى حه‌قيقه‌ت شتێكى ئاسان‬ ‫نيه‌‪ ،‬و پێويست به‌ هه‌وڵى فيكرى و‬ ‫عه‌مه‌لى ده‌كات‪ ،‬و په‌روه‌رده‌ ده‌توانێت‬ ‫كه‌سانێك پێگه‌يه‌نێت كه‌ ملمالنێى‬ ‫چينايه‌تى به‌ئاراسته‌ى كۆتاييهێنان به‌‬ ‫سيسته‌مى چينايه‌تييدا ببه‌نه‌‌پێشه‌وه‌‪.‬‬

‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬

‫باڵوكراوه‌ى (ڕاديكاڵ)‪ ،‬له‌ ژمار‌ه‬ ‫(‪)4‬ى خــۆيــدا ئـــه‌م گفتوگۆيه‌ى‬ ‫باڵوكردۆته‌وه‌‪ ،‬كه‌ ئۆرگانى شوراى‬ ‫خوێندكاران و گه‌نجانى چه‌پى ئێرانه‌‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )326‬دوشەممە ‪2017/1/16‬‬

‫وانەكانی ژیانم‬ ‫(بیرەوەرییەكانی عەلی وەردی)‬

‫و‪ :‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫*ســەرنــجــێــك‪ :‬كــۆمــەڵــنــاس و‬ ‫مێژوونوسی نـــاوداری عێراقی‬ ‫دكتۆر عەلی وەردی (‪-1913‬‬ ‫‪ )1995‬لەشاری بەغدا لە كازمیە‬ ‫لەدایكبووە‪ ،‬ئەم بابەتە‪ ،‬كە‬ ‫لــەڕاســتــیــدا جــۆرێــكــی تــرە لە‬ ‫ئۆتۆبایۆگرافیی عەلی وەردی‬ ‫و لەسااڵنی هەشتاكاندا باڵوی‬ ‫كردوونەتەوە‪ ،‬لە دوانــزە بەش‬ ‫پێكهاتووە‪ ،‬ئێمەش هەر دوازدە‬ ‫بەشەکەی دەکەینە کــوردی و‬ ‫چەند بەشێکی لێرە دادەبەزێنین‪.‬‬

‫لە كۆاڵنەكانی كازمیەدا عەتارێك دەبووم‬ ‫یان لەباشترین حاڵەتدا عەریزەنوسێك‬ ‫دەبووم»‪.‬‬ ‫لەوانەیە خوێنەر بپرسێت پەیوەندیی‬ ‫نێوان ئــەنــوەر پاشا لە ئیستانبوڵ و‬ ‫عەلی وەردی لە كازمیە‪ ،‬چییە؟ ئەنوەر‬ ‫پاشا لەكاتی جەنگی یەكەمی جیهانیدا‬ ‫بەهێزترین كەسایەتیی دەوڵەتی عوسمانی‬ ‫بوو‪ ،‬كەچی عەلی وەردی مناڵێكی بچكۆلە‬ ‫بوو و لەكۆاڵندا لەگەڵ مناڵەكانی تردا‬ ‫یاریی دەكردو زۆر هەژارو داماو بوو‪ ،‬باشە‬ ‫چۆن دەشێت هەرجۆرە پەیوەندییەك‬ ‫لەنێوان ئەم دوو كەسەدا دروست ببێت؟‬ ‫بۆ وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارە دەڵێم‬ ‫ئەنوەر پاشا دەستێكی بااڵی هەبوو لە‬ ‫ڕاكێشانی دەوڵــەتــی عوسمانی بۆ ناو‬

‫بەهەمان شێوە سەردانیی مەزارگەی‬ ‫ئیمام ئەبوحەنیفە و شێخ عەبدولقادر‬ ‫گەیالنیی كردبوو‪ ،‬خەڵكی وەك عادەتی‬ ‫خۆیان بە هوتافكێشانەوە هاتنەدەرەوە‬ ‫بۆ پێشوازیی ئەنوەر پاشا‪ .‬ئەو كاتە من‬ ‫تەمەنم سێ‌ سااڵن بوو‪ ،‬نەمدەزانی ئەم‬ ‫پیاوە‪ ،‬كە خەڵكی پێشوازیی لێدەكەن‪،‬‬ ‫ڕۆڵێكی گەورەی دەبێت لە دیاریكردنی‬ ‫چارەنووسی من و چارەنووسی هەزاران‬ ‫كەسی دیكەی وەك من‪ ،‬ئەمە سوننەتی‬ ‫خودایە لەهەموو زەمــان و زەمینێكدا‪،‬‬ ‫مــرۆڤ دەستی لە دروستكردنی خۆیدا‬ ‫نییە لەچوارچێوەیەكی زۆر تەسكدا‬ ‫نــەبــێــت‪ .‬ئێستا لــــەرووی كــــردارەوە‬ ‫دەركەوتووە كە پێكهاتەی كەسایەتیی‬ ‫مرۆڤ دەرەنجامی كارلێكی نێوان دوو‬

‫بەشی یەكەم‪ :‬نهێنیی پەیوەندیی‬ ‫نێوان ئیستانبوڵ و كازمیە‬

‫ئەم بیرەوەرییانە‪ ،‬كە خوێنەری ئازیز‬ ‫دەیانخوێنێتەوە‪ ،‬بــیــرەوەری نین بەو‬ ‫شێوەیەی لەبیرەوەریی كەسانی دیكەدا‬ ‫هەیە‪ ،‬من بەوەندە وازناهێنم ئەو ڕوداوانە‬ ‫تۆماربكەم كە بەسەرمدا هاتوون‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هــەوڵــدەدەم لەژێر تیشكی ئەو تیۆرە‬ ‫زانستییانەی لــەبــواری پسپۆرییەكەی‬ ‫خۆمدا خوێندوومن‪ ،‬شیكردنەوەیان بۆ‬ ‫بكەم و بەدوای هۆكارەكانیاندا بگەڕێم‪ ،‬جا‬ ‫لە بەدبەختیم بێت یان لە خۆشبەختیم‪،‬‬ ‫پسپۆریم لــە بـــواری كۆمەڵناسی و‬ ‫دەرونناسیی كۆمەاڵیەتی(سۆسیۆلۆجیاو‬ ‫سایكۆ‪-‬سۆسیۆلۆجیا) بەدەستهێنا‪ ،‬بۆیە‬ ‫بــەردەوام بەو ڕووداوانــەدا دەچمەوە كە‬ ‫بەسەرمدا هاتوون و هەوڵدەدەم‪ ،‬بەپێی‬ ‫توانا‪ ،‬لەڕووی زانستییەوە ڕاڤەیان بكەم‪،‬‬ ‫هەر ئەمەش بوو وای لێكردم ناونیشانی‬ ‫(وانەكانی ژیانم) یان (چەند وانەیەك‬ ‫لە ژیانم) بۆ ئەم بیرەوەرییانە دابنێم‪،‬‬ ‫كە لێرەدا مەبەستم ئەوەیە ئەمانە پتر‬ ‫«وانە»ن وەك لەوەی «بیرەوەری» بن‪.‬‬ ‫ئەوەی لە بیرەوەریی كەسانی دیكەدا‬ ‫تێبینی دەكرێت ئەوەیە كە بەجۆرێك‬ ‫نوسیویانە پتر ستایشی خۆیان دەكەن‪،‬‬ ‫یان بەجۆرێك وێنەی خۆیان دەردەخەن‬ ‫وەك بڵێی جەنگی ژیانیان بە ئیرادەی‬ ‫خۆیان و بەبریاری خۆیان كردبێت‪ .‬ئەمە جەنگەكە‪ ،‬ه ــەروەك ئەمەم لە بەشی‬ ‫مەسەلەیەكە خوێنەر لەم بیرەوەرییانەی چــوارەمــی كتێبی (چــەنــد نیگایەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لە مێژووی نوێی عێراق)دا‬ ‫منیشدا دەیانبینێت‪.‬‬ ‫من هەروەك كەسانی دی حەز دەكەم شی كردۆتەوە‪ ،‬ئەمە مانای وایە ئەگەر‬ ‫ستایشی خــۆم بــكــەم‪ ،‬بـــەاڵم لەگەڵ ئەم پیاوە لە دەوڵەتی عوسمانیدا نەبوایە؛‬ ‫ئەوەشدا هەست بەوە دەكەم كە ئیرادەی ئەوا هەرگیز ئەم دەوڵەتە نەدەچووە نێو‬ ‫ئەوەم نەبوو خۆم خۆم دروستبكەم‪ ،‬تەنها جەنگەكەوە‪ ،‬ئەوسا عێراقیش لەپاش‬ ‫لە چوارچێوەیەكی زۆر دیاریكراودا نەبێت‪ .‬كۆتاییهاتنی جەنگ هەر بە بەشێك لە‬ ‫ئێستاش كاتێك لە ڕوداوەكانی ژیانم ورد دەوڵەتی عوسمانی دەمایەوە‪ ،‬ئیتر بۆ‬ ‫دەبمەوە هەر لە منداڵیمەوە تا پیریم‪ ،‬ماوەیەكی زەمەنیی كــورت بوایە یان‬ ‫واهەست دەكەم زۆر جار من وەك ئەو درێژ‪ .‬لێرەدا نابێ‌ ئەوەمان لەیادبچێ‌ كە‬ ‫پەڕە وام كە با دەیبات و خۆم هیچم نییە‪ .‬ڕۆڵەی هەژاری وەك من بۆیان نەبوو یان‬ ‫دەشێت ڕوداوێكی سادە یان ڕێكەوتێكی نەیاندەتوانی بچنە قوتابخانە نوێیەكانی‬ ‫ناچیزە یان قسەیەكی سەرپێیی بەرزم سەردەمی عوسمانییەوە‪ ،‬بەڵكو لەپاش‬ ‫بكاتەوە یان دامبگرێ‌ بەجۆرێك نازانم بنیاتنانی دەوڵەتی عێراقی و هەڵبژاردنی‬ ‫چۆن؟! ئەمە ئەو شتەیە كە خوێنەر بە فەیسەڵی یەكەم وەك مەلیكی عێراق‪،‬‬ ‫ئەوسا بۆیان ڕەخسا بچنە قوتابخانە‪،‬‬ ‫ڕوونی لەم بیرەوەرییانەدا دەیبینێت‪.‬‬ ‫بەر لە چەند ساڵێك یەكێك لە ڕۆژنامە وەك دواتر باسی دەكەم‪.‬‬ ‫شتێكی سەیر كە پێویستە بەم بۆنەیەوە‬ ‫عێراقییەكان وتارێكی بۆ باڵوكردمەوە‪،‬‬ ‫ئەو وتــارە دەستەواژەیەكی تیایە پێم لێرەدا باسی بكەم ئەوەیە‪ ،‬ئەنوەر پاشا‬ ‫باشە لێرەدا جارێكی دیكە بینووسمەوە‪ ،‬لەساڵی ‪ 1916‬و لــەدوای سەركەوتنی‬ ‫دەستەواژەكە بەم جۆرەیە‪« :‬ئەگەر لە سوپای عوسمانی لە شــاری(كــوت)دا‪،‬‬ ‫جەنگی یەكەمی جیهانیدا ئەنوەر پاشا لە سەردانیی عێراقی كرد‪ ،‬هاتە مەزارگەی‬ ‫توركیا نەبوایە‪ ،‬ئەوا ئێستا من لە یەكێك پیرۆز لە كازمیە‪ ،‬وەك چــۆن پێشتر‬

‫مرۆڤ دەستی لە‬ ‫دروستكردنی خۆیدا نییە‬ ‫لەچوارچێوەیەكی زۆر تەسكدا نەبێت‪.‬‬ ‫ئێستا لەرووی كردارەوە دەركەوتووە كە‬ ‫پێكهاتەی كەسایەتیی مرۆڤ دەرەنجامی‬ ‫كارلێكی نێوان دوو جۆر فاكتەرە‪،‬‬ ‫فاكتەری بۆماوەو فاكتەری ژینگە یان‬ ‫دەوروبەر‬

‫جۆر فاكتەرە‪ ،‬فاكتەری بۆماوەو فاكتەری‬ ‫ژینگە یان دەوروبـــەر‪ .‬مــرۆڤ بە چەند‬ ‫سیفەتێكی دیــاریــكــراو لەدایكدەبێت‬ ‫لە ڕوخسارو لە بــەژن و بــااڵو شێوەی‬ ‫دەموچاوی هەروەها لە توانای دەروونی‬ ‫و پێكهاتەی ئامێری دەمــارو هۆرمۆن و‬ ‫شتی تر‪ ،‬ئەم سیفەتانە لەدواییدا دەچنە‬ ‫نێو ئەو ژینگە كۆمەاڵیەتییەی كە مرۆڤ‬ ‫هەر لە منداڵییەوە تیایدا گەورە بووە‪،‬‬ ‫ئاوێزانی ئەو ڕووداو و ڕێكەوتانە دەبێت‬ ‫كە بەسەریدا دێن‪ ،‬بەمجۆرە كەسایەتیی‬ ‫ئەو شەخسە دروستدەبێت سا بیەوێت یان‬ ‫نەیەوێت‪.‬‬ ‫گرفتی هــەنــدێ‌ لــەو كــەســانــەی لە‬ ‫ژیاندا سەركەوتوون ئەوەیە دوچــاری‬ ‫لەخۆباییبون و لەخۆرازیبون دەبن و پێیان‬ ‫وایە خۆیان خۆیانیان دروستكردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫بارودۆخ و ڕێكەوتانەیان بیردەچێتەوە كە‬ ‫لەژیانیاندا ڕوبەڕوویان دەبێتەوە‪ ،‬هەروەك‬ ‫ئەو سیفەتە بۆماوەیەشیان بیردەچێتەوە‬ ‫كە لە باوانەوە بۆیان مــاوەتــەوەو وای‬ ‫لێكردوون سوود لەو دۆخ و ڕێكەوتانە‬ ‫ببینن‪.‬‬ ‫كــەســێــكــی لـــەم چــەشــنــە دەنــاســم‬

‫كــە مــاوەیــەك لەمەوپێش مـــرد‪ ،‬ئەو‬ ‫كەسە بەئەندازەیەكی زۆر شانازیی‬ ‫بەخۆی دەكــردو پێی وابوو خۆی خۆی‬ ‫دروستكردووە‪ ،‬كەسێكی ژیرو ڕێكئەندام‬ ‫و قۆزو ئەنیق بوو و سەر بە خێزانێكی‬ ‫خۆشگوزەران بــوو‪ ،‬لە فەرمانگەكانی‬ ‫حكومەتدا گەیشتە پلەیەكی باشی‬ ‫وەزیفی‪ ،‬ئیدی لەخۆبایی بوو و بەفیزەوە‬ ‫ڕێی دەكرد‪.‬‬ ‫ئەو كەسە ئەو نیعمەتانەی بیر دەچێت‬ ‫كە سیفەتە جوانەكانی لەدایك و باوكیەوە‬ ‫بۆ ماوەتەوەوهەروەها ئەو هەلومەرج‬ ‫و ژیانەی بۆیان دابینكردووە‪ ،‬دەشێت‬ ‫چەند كەسێكی نزیكی خۆی هەبێت كە‬ ‫لەخێزانێكی هەژاردا گەورە بووبن و ناچار‬ ‫بووبن لە منداڵییەوە كاربكەن بۆ قووتی‬ ‫ژیانیان‪ ،‬كەسانی دیش هەبوون دوچاری‬ ‫نەخۆشی و دوومەڵ بوون لە ڕوخساریاندا‪،‬‬ ‫یان كەمئەندام بووبن‪ ،‬یان ژیرییەكی‬ ‫كەمیان هەبێت‪ ،‬بەدرێژایی ژیانیان هەوڵ‬ ‫و كۆششی بەردەوام دەكەن بەبێ‌ سوود‪.‬‬ ‫خەڵكی واڕاهــاتــوون ڕێــز لە كەسی‬ ‫سەركەوتوو بگرن و ڕقیان لە كەسی‬ ‫ژێركەوتوو بێتەوە‪ ،‬لەو بــاوەڕەی گوایە‬ ‫هەریەك لەوانە خۆیان خۆیانیان دروست‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەمەش بۆتە مایەی سەرهەڵدانی‬ ‫ستەمێكی زۆری كۆمەاڵیەتی لەنێو‬ ‫خەڵكیدا‪ .‬ئــەوان كاتێك ڕێز لە كەسی‬ ‫سەركەوتوو دەگــرن لەراستیدا زیاد لە‬ ‫شایستەی خــۆی دەدەنـــێ‌‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫ڕقیان لە كەسی ژێركەوتوو دەبێتەوە ئەوا‬ ‫زوڵمی لێدەكەن و پێیان وایە تەنها خۆی‬ ‫بەرپرسیارە لە فەشەلی خۆی‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ ژمارەی دانیشتوانی سەر گۆی‬ ‫زەوی گەیشتۆتە پتر لە پێنج ملیار كەس‪،‬‬ ‫هەر یەكێك لەوانە چیرۆكی ناوازەی خۆی‬ ‫هەیەو لەچیرۆكێكی تر ناچێت‪ ،‬هەر‬ ‫یەكێكیش لەوانە خاوەنی كەسایەتییەكی‬ ‫تایبەتییەو لەكەسایەتییەكی دیكە‬ ‫ناچێت‪.‬‬

‫سەرەتاكانی بیرەوەریم‬

‫جەنگی یەكەمی جیهانی گەورەترین‬ ‫كــارەســات بــوو كــە لــەمــێــژووی نوێیدا‬ ‫بەسەر عێراقدا هــات‪ ،‬قــەدەر وای هێنا‬ ‫لەساتەوەختی ڕاگەیاندنی ئەو جەنگەدا من‬ ‫تەمەنم یەك ساڵ بــوو‪ ،‬بۆیە یەكەمین‬ ‫بیرەوەرییەكانم دەربـــارەی ئەو ژیانەی‬ ‫تیایدا گــەورە بــووم‪ ،‬پڕیەتی لە تاڵی و‬ ‫ئازار‪ ،‬بەچەشنێك ئەستەمە لەبیربكرێن‪.‬‬ ‫عــێــراق لەكاتی ڕاگەیاندنی جەنگی‬ ‫یەكەمدا‪ ،‬وەك پێشتر ئاماژەم بۆ كرد‪،‬‬ ‫بەشێك بــوو لــە دەوڵــەتــی عوسمانی‪.‬‬

‫سەرلەبەیانیی ڕۆژی ‪3‬ی ئابی ساڵی ‪1914‬‬ ‫لەناكاو خەڵكی عێراق و هەموو ناوچەكانی‬ ‫تری ژێر دەسەاڵتی عوسمانی‪ ،‬گوێیان لە‬ ‫دەنگی لێدانی تەپڵ بوو كە بەشێوەیەكی‬ ‫نائاسایی و بەردەوام لێی دەدا‪ ،‬هەروەك‬ ‫لەسەر دیوارەكاندا ڕاگەیاندنی «نەفیر‬ ‫عام» باڵوكرابووەوەو داوای لەو سەربازانە‬ ‫دەك ــرد كــە خزمەتیان ت ــەواو كــردبــوو‪،‬‬ ‫دەمودەست پەیوەندی بە یەكەكانیانەوە‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫باوكم زێڕینگەر بوو لەدوكانێكی نزیكی‬ ‫ماڵی خــۆمــان كــاری دەكـــرد‪ ،‬هــەروەهــا‬ ‫خزمەتی سەربازیی تەواو كردبوو و ئەم‬ ‫بانگەوازە ئەویشی دەگــرتــەوە‪ ،‬هەر كە‬ ‫ئەو هەواڵەی بیست یەكسەر دوكانەكەی‬ ‫داخست و گــەڕایــەوە بۆ ماڵەوەو خۆی‬ ‫شاردەوە‪ ،‬هەموو ئەو كەسانەی ئەو بریارە‬ ‫دەیگرتنەوە هەمان شتیان كرد‪.‬‬ ‫دایـــرەی تەجنید (یــان‪ :‬فەرمانگەی‬ ‫بەسەربازیكردن) بەدوای باوكمدا دەگەڕان‪،‬‬ ‫ئەویان دەست نەكەوت باپیرمیان گرت‬ ‫كە تەمەنی هەشتا ساڵ بوو‪ ،‬بریاریان دا‬ ‫ئازادی نەكەن تا ئەو كاتەی باوكم خۆی‬ ‫بەدەستەوە دەدەات‪ ،‬ئیدی باوكیشم ناچار‬ ‫بوو خۆی بەدەستەوە بدات‪ .‬لەتەك چەندین‬ ‫ســەربــازی دیكەدا بۆ بەغدایان نــاردن‪،‬‬ ‫لەوێشەوە بە كەشتییەك بــەرەو گوندی‬ ‫(موزەیرەعە)یان بردن كە دەكەوێتە سەر‬ ‫كەناری دەریای عەرەب لەنزیك (گوڕنە)‪.‬‬ ‫لەو شوێنەدا جەنگێكی سەخت ڕوویــدا‬ ‫لەنێوان ســوپــای عوسمانی و سوپای‬ ‫ئینگلیزدا‪ ،‬سوپای ئینگلیز شەڕەكەی‬ ‫بردەوە‪ ،‬سەربازەكانی سوپای عوسمانی‬ ‫بەهەموو الیــەكــدا هــەاڵتــن‪ ،‬هەندێكیان‬ ‫بە مەلە لە دەریــای عــەرەب پەڕینەوەو‬ ‫زۆربەشیان لە دەریاكەدا خنكان‪ ،‬باوكم‬ ‫یەكێك بوو لەو ژمارە كەمەی ڕزگاریان‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫باوكم و ئەوانەی ڕزگاریان ببوو پەنایان‬ ‫بــردە بــەر عەشیرەتی بەنی ئەسەد لە‬ ‫ئەهوارەكانی (جبایش)‪ ،‬لەوێ‌ لەالیەن‬ ‫سەرۆكی عەشیرەتەكە شێخ سالم خەیون‬ ‫پێشوازییەكی باشیان لێكراو خزمەتێكی‬ ‫باشیان كردن‪ ،‬پاشان لە عەشیرەتێكەوە‬ ‫بەرەو عەشیرەتێكی تر دەڕۆیشتن‪.‬‬ ‫دواجـــار باوكم گەیشتەوە ماڵەكەی‬ ‫خۆی لە كازمیە‪ ،‬بەاڵم لە حاڵێكی زۆر‬ ‫خــراپــدا بــوو‪ ،‬دیسان خــۆی شـــاردەوە‪،‬‬ ‫لەشانسی باوكمدا لە شەڕی موزەیرەعەدا‬ ‫نــاوی لە لیستی كــوژراوەكــانــدا هاتبوو‪،‬‬ ‫بۆیە بەدڵنیاییەوە لەماڵەوە دەنوست و‬ ‫دایرەی تەجنید بەدوایدا نەدەگەڕان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سڵیشی لەوە دەكــردەوە كە هەواڵی ئەم‬ ‫خۆشاردنەوەیەی بەجۆرێك لە جۆرەكان‬ ‫بگاتە دایــرەی تەجنید‪ ،‬بۆیە بریاری دا‬ ‫بەنهێنی بچێت بۆ نەجەف‪.‬‬ ‫نــەجــەف لــە ‪22‬ی ئـــایـــاری ساڵی‬ ‫‪1915‬دا یاخیبوونی لـــەدژی دەوڵــەتــی‬ ‫عوسمانی ڕاگەیاندبوو‪ ،‬بــەاڵم دەوڵەتی‬ ‫عــوســمــانــی نــەیــدەویــســت ســـزای ئــەو‬ ‫یاخیبوونەی بدات چونكە شارێكی پیرۆز‬ ‫بــوو‪ ،‬سزادانیشی دەبــووە هــۆی ئــەوەی‬ ‫نەیارەكانی پروپاگەندەی خراپ لەدژی‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی بكەن‪ .‬نەجەف لەپاش‬ ‫ڕاگەیاندنی یاخیبوون‪ ،‬لەرێگەی سەركردە‬ ‫لۆكاڵییەكانی‪ ،‬خۆی حوكمی خۆی دەكرد‪،‬‬ ‫هەروەك ببوو بە پەناگەیەك بۆ هەاڵتووانی‬ ‫ســەربــازی‪ .‬ئیدی نــەجــەف پــڕ بــوو لە‬ ‫سەربازی هەاڵتوو (فیرار)‪ ،‬باوكیشم یەكێك‬ ‫بوو لەو هەاڵتووانە‪ .‬بەاڵم لەگەڵ یەكێك‬

‫لە دوكاندارە زێڕینگەرییە نەجەفییەكاندا‬ ‫كاری دەكرد‪ ،‬لە یەكێك لە (خان)ەكانی‬ ‫گەڕەكی (میشراق)دا ژوورێكی بەكرێگرت‪،‬‬ ‫پاشان هەواڵی نارد بۆ دایكم كە منیش‬ ‫هەڵبگرێت و بێت بۆ نەجەف‪.‬‬ ‫لەگەڵ دایكمدا بە عەرەبانچی سەفەرمان‬ ‫بۆ كەربەال كرد‪ ،‬لە كەربەالشەوە بەسواری‬ ‫واڵخ و لەسەر پشتی گوێدرێژ سەفەرمان بۆ‬ ‫نەجەف كرد‪ .‬من ئەوسا تەمەنم چوار ساڵ‬ ‫بوو‪ .‬ئەم سەفەرە یەكەمین ڕووداوە كە لە‬ ‫یادەوەریی منداڵیمدا مابێتەوە‪ ،‬تا ئێستاش‬ ‫لەیادوەریمدا جێگیرە‪.‬‬ ‫لەو ژوورەدا ماینەوە كە باوكم لەیەكێك‬ ‫لە خانەكاندا بەكرێ‌ گرتبووی‪ ،‬ژوورەكە‬ ‫كەوتبووە سەر دەرگای خانەكە‪ .‬یەكێك‬ ‫لەو بیرەوەرییانەی ئەو كاتەم كە هەرگیز‬ ‫لــەیــادم ناچێتەوە‪ :‬ڕۆژێكیان لەنزیكی‬ ‫دەرگای خانەكە وەستابووم و تفەنگێكی‬ ‫دارینم بەدەستەوەبوو باوكم بۆی كڕیبووم‬ ‫تا گەمەی پێبكەم‪ ،‬لەناكاو منداڵێكی‬ ‫لەخۆم گەورەتر پەالماری دام و تفەنگە‬ ‫دارینەكەی لەدەست فڕاندم و هــەاڵت‪،‬‬ ‫بینیم لە كۆاڵنەكەدا ڕایدەكردو تفەنگەكەی‬ ‫دەستی بەرز دەكــردەوەو ڕایدەوەشاندو‬ ‫شانازیی پێوە دەكرد‪ .‬منیش چوومەوە بۆ‬ ‫خانەكەو دەستم كرد بە گریان‪ ،‬الی دایكم‬ ‫شكاتم كردو باسی ئەو زوڵمەم بۆ كرد‬ ‫كە بەسەرمدا هاتووە‪ .‬ئەمە یەكەمین زوڵم‬ ‫بوو كە لەژیانمدا ڕووبەڕووی بوومەتەوە‪،‬‬ ‫نەمدەزانی ئەم ڕووداوە‪ ،‬لەم دونیایەی‬ ‫ئێمەی تیادا دەژین‪ ،‬مەسەلەیەكی ئاساییە‪.‬‬ ‫ماوەیەكی زەمەنی لە نەجەف ماینەوە‬ ‫نازانم چەند بوو‪ ،‬بەاڵم ڕۆژێكیان لەنێو‬ ‫خەڵكیدا هەراوزەنایەكی زۆرم بینی و‬ ‫بەروخساری خەڵكەكەدا گەشانەوەیەكی‬ ‫زۆر دەبینرا‪ ،‬دواتــر بــۆم دەركـــەوت كە‬ ‫بەغدا كەوتۆتە بەر دەستی ئینگلیزەكان‪،‬‬ ‫ئەمەش هۆكاری خۆشحاڵیی خەڵكەكە‬ ‫بوو‪ ،‬كەوتنی بەغدا واتە كۆتایی موسیبەت‬ ‫و نەهامەتییەكانی ژیــانــی ســەردەمــی‬ ‫عوسمانی‪ .‬ئینگلیزەكان دوو ئەفسەریان‬ ‫نارد بۆ نەجەف تا لەئەحواڵ و كاروباریان‬ ‫بپرسنەوە‪ ،‬خەڵكێكی بێشومار بە ژن و‬ ‫پیاوەوە هاتنەدەرەوە بۆ پێشوازی‪ ،‬منیش‬ ‫لەتەك دایكمدا هاتمەدەرێ‌ بۆ پێشوازی‪،‬‬ ‫ئیدی بەنێو ئەو هەموو گــۆڕە زۆرانــەدا‬ ‫دەرۆیشتین كە لەدەرەوەی نەجەفدا هەن‪.‬‬ ‫خۆشی و بەختەوەری هەموو خەڵكەكەی‬ ‫داگرتبوو و خەیاڵی ئەوەیان دەكرد كە‬ ‫قۆناغێكی دیكەی ژیانیان دەستپێدەكات و‬ ‫ڕۆژانی داهاتوو جیاواز دەبێت لە ڕۆژانی‬ ‫ڕەشی ڕابردوو‪.‬‬ ‫ئەو سەبازە هەاڵتووانەی پەنایان بۆ‬ ‫نەجەف بردبوو‪ ،‬پەیتا پەیتا بەشێوەی‬ ‫جیاجیا دەگــەڕانــەوە بــۆ ناوچەكانی‬ ‫خۆیان‪ ،‬بەاڵم ئێمە بە تراموای چووین بۆ‬ ‫كوفە‪ ،‬لەوێشەوە سواری كەشتی بووین‬ ‫بەرەو شارۆچكەی توەیریج كە ئێستا پێی‬ ‫دەڵێن (هیندییە)‪.‬‬ ‫ئەو كەشتییەی هەڵیگرتبووین كرابوو بە‬ ‫دوو بەشەوە‪ ،‬لەناوەڕاستدا پەردەیەكیان‬ ‫دانابوو‪ ،‬بەشێكی بۆ پیاوان و بەشێكی بۆ‬ ‫ژنان‪ ،‬جا لەبەر ئەوەی من منداڵ بووم بۆم‬ ‫هەبوو لەم بەشەوە بچم بۆ ئەو بەشەی‬ ‫دی و لەنێوان بەشی پیاوان و بەشی‬ ‫ژناندا هاتوچۆ بكەم‪ .‬كاتێك گەیشتینە‬ ‫توەیریج‪ ،‬بــەســواری گوێدرێژ چووینە‬ ‫حیللە‪ ،‬لەوێشەوە بەو عارەبانانەی واڵخ‬ ‫ڕایدەكێشان (عەرەبانچی) یان (پەیتون)‬ ‫یان (تریشقە)‪ ،‬گەیشتینە كازمیە‪.‬‬