595

‫«‬

‫نەخشەی‬ ‫ئیدارەی نوێی‬ ‫ئەمەریكا بۆ‬ ‫تیرۆر‬ ‫لەبەرژەوەندیی‬ ‫كورد دەبێت‬

‫‪4‬‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )595‬دو شةممة ‪2017/1/23‬‬

‫هەرێمی كوردستان لەبەردەم هاوكێشەیەكی سیاسیی نوێدایە‬

‫الیەنەكانی دیكە‪ ،‬چاوەڕێی دەرئەنجامی‬ ‫گفتوگۆكانی یەكێتی‌و پارتی دەكەن‬

‫وەفدە چاوەڕوانكراوەكەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬تەنها بۆ پرسی‬ ‫سەربەخۆیی ناچێتە بەغداد‬

‫ناوجەرگەی داعش‬

‫‪ 10‬رۆژ لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬

‫ە دەریا‬ ‫شەفەق‬ ‫ئەلیفمەم‬ ‫سەبارەتکبەوژە‬ ‫ئەلیف شەفەق‬ ‫دەدوێت‬

‫‪3‬‬

‫یۆرگین تۆدنهۆفەر‬ ‫لە فارسییەوە‪ :‬رزگار فایەق‬

‫ئاینداری لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا پاش‬

‫داعش‬

‫‪2‬‬

‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬وەفدەكە‪ ،‬بڕینی بەشە بودجەو‬ ‫مادەی ‪‌140‬و ریفراندۆم لەگەڵ بەغداد باس دەكات‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫یەكێتی‌و پارتــی لەكۆتــا كۆبونەوەیاندا‬ ‫بڕیاری دروســتكردنی‌وەفدێكی هەمیشــەیی‬ ‫هاوبــەش لەنێــوان الیەنــە سیاســییەكانی‬ ‫هەرێم دەدەن‪ ،‬بەمەبەســتی سەردانیكردنی‬ ‫بەغــداد‪ ،‬ئەندامێكــی مەكتەبــی سیاســی‬ ‫یەكێتیــش ئاشــكرای دەكات‪ ،‬تاكو ئێســتا‬ ‫‌وەفدەكە دروســتنەكراوە‪ ،‬بەاڵم هەركاتێك‬ ‫دروســتكرا ســەردانی بەغــداد دەكــەن‪.‬‬ ‫هەروەهــا بەبۆچونــی نوێنەرێكــی كــورد‬ ‫لەبەغــداد‪ ،‬ئەگەر‌وەفدەكــە بەڕووئیایەكی‬ ‫رون‌و ســتراتیژیەوە نەبێت ســەردانەكەیان‬ ‫هیــچ ئەنجامێكــی نابێت‪ .‬هــاوكات بە پێی‬ ‫زانیارییەكان‪ ،‬ئەم وەفدە هاوبەشــە‪ ،‬تەنها‬ ‫بۆ پرســی ســەربەخۆیی ناچێتــە بەغداد‪،‬‬

‫وەكــو لەلێدوانی هەندێ بەرپرســی پارتیدا‬ ‫دەوترا‪ ،‬بەڵكو وەفدەكە تەواوی كێشەكانی‬ ‫نێــوان هەولێرو بەغداد دەكاتــە ئەجێندای‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫لەوبارەیــەوە‪ ،‬ســەعدی ئەحمــەد پیــرە‬ ‫ئەندامــی مەكتەبــی سیاســی یەكێتــی‪،‬‬ ‫بە"چاودێر"ی راگەیاند‪‌،‬وەفدێكی هەمیشەیی‬ ‫بەئەندامێتــی الیەنــە سیاســییەكانی‬ ‫كوردســتان‌و كەمەنەتەوایەتییەكانــی كلد‌و‬ ‫ئاشــوری‌و توركمانەكان دروستدەكرێت‪ ،‬كە‬ ‫ئیشی ئەوەیە لێكۆڵینەوە لە پرسی مادەی‬ ‫‪ ،140‬ریفراندۆم‌و سەربەخۆیی بكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بڕینی بەشە بودجەی هەرێم‪.‬‬

‫«‬

‫بڕیارە لەم هەفتەیــەدا جارێكی تر بەكۆبونەوەی هەردو‬ ‫‌وەفــدی مەكتەبــی سیاســی یەكێتــی‌و پارتــی‪ ،‬گەڕێكــی‬ ‫دیكەی دانوســتان‌و گفتوگۆی نێوان الیەنە سیاســییەكانی‬ ‫هەرێم دەســتپێبكاتەوە‪ .‬هاوكات بەشــی زۆری الیەنەكان‪،‬‬ ‫چاوەڕوانی ئەنجامی كۆبونەوەكانی پارتی‌و یەكێتی دەكەن‪،‬‬ ‫تاكو هەڵوێســتی رەســمیی خۆیان لەســەر پرۆسەی نوێی‬ ‫سیاســی بخەنەڕوو‪ .‬الیخۆشــیەوە پارلەمانتارێكی یەكێتی‪،‬‬ ‫دەڵێــت «نابێــت كۆبونەوەكان زۆر درێژەبكێشــن‪ ،‬چونكە‬ ‫زیاتر لەســاڵێكە الیەنــەكان دەزانن چیان لەیەكتر دەوێت‌و‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫خەڵكیــش چی لێیــان دەوێــت»‪ .‬بەرپرســێكی گۆڕانیش‬ ‫نایشارێتەوە‪ ،‬بەتەنیا كۆبونەوەی یەكێتی‌و پارتی ناتوانێت‬ ‫چارەسەری تەواوی كێشەكان بكات»‪.‬‬ ‫گــۆران ئــازاد‪ ،‬پارلەمانتــاری یەكێتــی لەپارلەمانــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بۆ (چاودێر)‌وتی «بەشــێوەیەكی گشــتی‬ ‫كۆبونــەوە چاوەڕوانكراوەكانــی نێوان الیەنە سیاســیەكان‬ ‫نابێت ئەمجارە زۆر درێژەبكێشــێت‪ ،‬چونكە دۆخی سیاسی‬ ‫هەرێم‌و كێشــەكانی دیارە‪ ،‬بەتایبەتیش كێشــە یاســایی‌و‬ ‫سیاسییەكان»‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬هێمــای بــۆ ئەوەشــكرد‪ ،‬زیاتــر لەســاڵێكە‬ ‫حزبەكان قســە لەسەر كێشــەكان دەكەن‪ ،‬ئێستا هەمویان‬ ‫دەزانــن‪ ،‬چیــان لەیەكتری دەوێت‌و خەڵكیــش چیی لەوان‬

‫دەوێت‪ ،‬بۆیە پێویســتە ئێستا هەمو حزبەكان بڕیار بدەن‬ ‫لەســەر چارەســەركردنی كێشەكان‌و پێویســتی زۆری بە‬ ‫دانوستان‌و گفتوگۆكردنی درێژخایەن نییە‪ ،‬چونكە ئالیەتی‬ ‫چارەســەركردن‌و داواكارییەكانــی یەكــدی دەزانن‌و ئەوەی‬ ‫گرنگە پێویســتە كۆبونەوەكان كەمێك بەراشــكاویی بێت‪،‬‬ ‫چونكە لەناو كۆبونەوەكان شــتێك دەوترێت‌و لەدەرەوەش‬ ‫شتێكی تر‪.‬‬ ‫بەپێــی ئــەو زانیارییانەی دەســت «چاودێر» كەوتون‪،‬‬ ‫كۆبونەوەكانی یەكێتی‌و پارتی پێشكەوتنی باشی بەخۆیەوە‬ ‫بینیــوەو زۆرێك لەچاودێرانی سیاســی لەوبــاوەڕەدان‪ ،‬لە‬ ‫دوای كۆبونــەوە راگەیەندراوەكــەی چەنــد رۆژی داهاتــو‪،‬‬ ‫ئەگــەری رێككەوتنی ئــەو دوو حزبە لەئارادایە‪ .‬هەر لەبەر‬

‫ئەمەشــە كە الیەنەكانی دیكە بەتایبەتی بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫چاوەڕێــی ئەنجامی كۆبونەوەكانی یەكێتی‌و پارتی دەكەن‪،‬‬ ‫تاكــو هەڵوێســتی خۆیان لەســەر ئەو گۆڕانــكاری‌و دۆخە‬ ‫سیاســییە نوێیەی دێتە پێشــەوە‪ ،‬رابگەیەنن‪ .‬هەرچەندە‬ ‫بەشێك لە هەڵسوڕاوانی ئەو بزوتنەوەیە باس لەوەدەكەن‪،‬‬ ‫پارتــی نیــازی هەیە گــۆڕان لــە هاوكێشــەی حكومڕانیدا‬ ‫بكاتــەدەرەوە‪ ،‬بــەاڵم هێشــتا ئــەم وتەنەیان بە رەســمی‬ ‫رانەگەیاندوە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )595‬دوشةممة ‪2017/1/23‬‬

‫چات لەگەڵ تیرۆر‬

‫یۆرگین تۆدنهۆفەر لە ناو موسڵدا وێنە لەگەڵ ئەبو قەتادە دەگرێت‬

‫كتێبی (ناوجەرگــەی داعش‪10 -‬‬ ‫رۆژ لــە «دەوڵەتی ئیســامی»)‬ ‫ســەفەرێكە بۆ پێگەی تیرۆر‪ ،‬بۆ‬ ‫ناوچەكانی ژێر دەســتی داعش‪،‬‬ ‫نوســەری ئەم كتێبــە‪ ،‬یەكەمین‬ ‫پەیامنێــری رۆژئاواییــە كــە بە‬ ‫شــێوەیەكی رەســمی مۆڵەتی‬ ‫پێدەدرێــت كــە ســەردانی‬ ‫موســڵ و رەقــە بــكات‌و‪،‬‬ ‫لەگــەڵ خەڵــك و هەنــدێ لە‬ ‫ئەندامانی ئەو گروپە تاوانكارە‬ ‫چاوپێكەوتــن ئەنجامدەدات‌و‬ ‫بــە زیندوییــش دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەو یاداشــتەكانی خــۆی‬ ‫لەو ســەفەرە مەترســیدارەدا‬ ‫لەشێوەی ســەفەرنامەیەكی‬ ‫سەرنجڕاكێش‌و چیرۆكئامێزدا‬ ‫دەخاتەڕوو‪ .‬لەم الپەڕەیەی‬ ‫رۆژنامــەی چاودێــر هــەوڵ‬ ‫دەدەیــن چەنــد بەشــێكی‬ ‫ئەو كتێبــە باڵوبكەینەوەو‬ ‫دواتر تــەواوی كتێبەكەش‬ ‫بــە چــاپ دەگەیەنیــن‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ناوجەرگەی داعش‬

‫‪10‬‬

‫رۆژ لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬

‫دەنوسم‪ .‬لێرە تۆمان لە فەیسبوك دۆزییەوە‪،‬‬ ‫نوســینەكانتمان خوێنــدەوە‪ ،‬وێنەكانتمــان‬ ‫بینــی‪ ،‬گەیشــتینە ئەو بڕوایــەی تۆ دەبێت‬ ‫لــە ســوریا بیت‪ .‬نازانم كە باوكم دەناســی‪،‬‬ ‫ئاگاداری كارەكانی ئەویت یان نا‪ ،‬باوكم لەم‬ ‫چەند ســاڵەی دواییدا هەوڵی داوە وێنایەكی‬ ‫دادپەروەرانە لەبارەی ئیسالمەوە‪ ،‬بخاتەڕوو‪.‬‬ ‫ئــەو چەنــد جارێــك پێش جەنــگ‌و لەكاتی‬ ‫جەنگدا‪ ،‬لە سوریا بووە‪ .‬باوكم ئەم جەنگەو‬ ‫تــەواوی جەنگەكانــی دیكــە بە كارەســات‬ ‫دەزانێــت‪ ،‬بەاڵم تەنیا الیەنێكــی روداوەكان‬ ‫تاوانبــار نیە‪ .‬بە بۆچونی ئەو هیچ جەنگێگ‬ ‫مایــەی شــانازی نییــە‪ .‬ئەم تێگەیشــتنەی‬ ‫دەگەڕێتــەوە بــۆ ئەزمونكردنــی ئەو جەنگە‬ ‫زۆرانــەی بینیویەتــی‪ .‬كــە دەســتپێكی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ جەنگی رزگاریخوازی جەزائیر‬ ‫لە شەستەكانی سەدەی بیستەم‪.‬‬ ‫باوكم لە ســوریا لەگەڵ ئەندامانی تەواوی‬ ‫گروپــە ئۆپۆزســیۆنە دیارەكانــی ســوریا‬ ‫گفتوگــۆی كــردوە‪ ،‬تەنانەت لەگــەڵ گروپە‬ ‫نزیكەكانــی قاعیدە‪ .‬بەهەمان شــێوە لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتی ســوریاش‪ ،‬لە تەواوی ملمالنێكاندا‬ ‫هەمیشە لەگەڵ هەردوو الیەنی كێشەكە قسە‬ ‫دەكات‪ .‬لەبەرئــەوە زۆر حــەز دەكات لەگەڵ‬ ‫تــۆ یان هاوڕێكانت قســە بــكات‪ .‬دەیەوێت‬ ‫هۆكارە بزوێنەرەكانی ئێوە بزانێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا‪ ،‬فێردریك‬

‫داعــش ڕۆژ بە ڕۆژ میدیاكانــی جیهان و زیهنی‬ ‫منیشــی زیاتــر دەخســتە ژێــر كۆنتڕۆڵــی‬ ‫خۆیــەوە‪ .‬چەنــد هەفتەیــەك بــوو لەســەر‬ ‫كتێبێــك كارم دەكــرد كــە دەربــارەی‬ ‫كێشــەو ملمالنێكانی ســوریاو عێــراق بوو‪،‬‬ ‫بــەاڵم نەمتوانیبوو كەرەســتەی پێویســت‌و‬ ‫باوەڕپێكــراو لەبارەی داعشــەوە بەدەســت‬ ‫بێنم‪ .‬ئەم تیرۆرستە خوێنمژانە چ كەسانێك‬ ‫بــوون كــە هەمــوو ســوپاكان بەرامبــەری‬ ‫هەڵهاتــن؟ ئەوانــە چ كەســانێك بــوون كە‬ ‫تەنانــەت كوشــتنی هاواڵتیانــی مەدەنیــش‬ ‫بەشــێوەیەكی سادیســتی‌و بــە مەراســیم‌و‬ ‫خۆشــحاڵییەوە ئەنجــام دەدەن؟ لەمانگــی‬ ‫شەشی ‪ ،2014‬پێش سەفەرەكەم بۆ هەولێر‪،‬‬ ‫هەوڵــم دابوو لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە لەگەڵ‬ ‫ئەم دوژمنە سەرســەختانەی شارستانیەتی‬ ‫ئێمە‪ ،‬پەیوەندی دروســت بكــەم‪ .‬زیاتریش‬ ‫هەوڵم بۆ جیهادگەرە(‪ )1‬ئەڵمانیەكان بوو‪.‬‬ ‫داوام لــە كوڕەكــەم كــرد‪ ،‬لەگەڕانــە‬ ‫ئینتەرنێتیەكانــدا هاوكاریــم بــكات‪ .‬ئــەم‬ ‫كارەش پێویســتی بە وریایــی‌و ماندونەبون‬ ‫هەبــوو‪ ،‬دەبوو گریمانەی ئــەوە بكەین هەر‬ ‫كارێكی ئێمە لــە ئینتەرنێت‪ ،‬لەالیەن دەزگا‬ ‫هەواڵگرییەكانــی ڕۆژئــاواوە دەخرێتــە ژێر‬ ‫چاودێرییــەوە‪ .‬فێردریــك هەرگیــز حــەزی‬ ‫‪ 15‬كــەس لەوانــەی نامەكانیــان‬ ‫نەدەكرد دەزگای ئاسایشی ئەڵمانیا‪ ،‬پێنجی‬ ‫بەیانــی‪ ،‬لەناو پێخەفەكەی بیهێننە دەرەوە‪ ،‬پێگەیشــتبوو‪ ،‬وەاڵمیــان دایــەوە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫هەرچەنــدە تــەواوی ئــەو كارانــەی ئێمــە چــات‌و تەلەفونەكانــی ســكایپ‪ ،‬زۆر كورت‬ ‫ئەنجاممان دەدان‪ ،‬یاســایی بوون‪ .‬تەنانەت بــوون‪ .‬پەیوەندییــە ئینتەرنێتییەكانمــان‪،‬‬ ‫بۆ بەرژەوەندیی گشــتیش پێویســت بوو كە بــەردەوام دەبچــڕان‪ .‬ئەوانــەی گفتوگۆمان‬ ‫لە بارەی جیهادگەرە ئەڵمانەكانەوە زانیاری لەگــەڵ دەكــردن گومانیــان لێمــان هەبوو‪.‬‬ ‫زیاترمــان هەبێــت‪ .‬لــەم رووەوە كارەكانی توانیمان لەگــەڵ دوانیاندا چەند مانگێك لە‬ ‫مــن‌و فێردریــك خەســڵەتێكی رۆژنامەوانی پەیوەندیدا بین‪ .‬لەالیان ئاشكرابوو من دژی‬ ‫هەبوو‪ .‬فێردریك باشترین هاوكاری من بوو‪ .‬سیاســەت‌و كارە وەحشیگەرییەكانی ئەوانم‪.‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی بە نهێنــی كارەكانمــان ئەنجام لەگەڵئەوەشــدا وادەرئەكەوتن كە تامەزرۆن‬ ‫نەدەین‪ ،‬لەســەر مەسەلەی گەڕانەكانمان لە تاوەكو بیروبۆچونی خۆیان لەسەر بابەتەكان‬ ‫ئینتەرنێــت‪ ،‬زانیارییمان دا بە نوســینگەی بــە ئێمــە بگەیەنــن‪ .‬گفتوگــۆكان لەرێگەی‬ ‫راوێژكاری ئەڵمانیاو یەكێك لەكاربەدەســتە ســكایپەوە لەرووی تەكنیكییەوە زۆر قورس‬ ‫پایــە بەرزەكانــی دەوڵــەت‌و هەروەهــا بوو‪ ،‬چونكــە زۆربەی كات هێڵی ئینتەرنێت‬ ‫بەڕێوەبــەری تــۆڕی یەكەمــی تەلەفزیۆنــی خــراپ بوو‪ .‬من لــە دوای زۆربــەی گفتوگۆ‬ ‫ئەڵمانیــا‪ ،‬هاوڕێم تۆمــاس باومان‪ .‬هەڵبەتە تەلەفونیەكانی ســكایپ كە چەند ســەعاتی‬ ‫لە بارەی وردەكاریی كارەكانمانەوە هیچمان دەخایاند‪ ،‬توشــی دەردیســەری زۆر دەبوم‪،‬‬ ‫بــەوان نەگــوت‪ .‬حــەزم نەكــرد نازنــاوی نــەك تەنیــا لەبــەر كێشــە تەكنیكییەكان‪،‬‬ ‫پارێزەری داعش بە منەوە بلكێنن‪ ،‬وەكچۆن بەڵكو ناوەرۆكــی گفتوگۆكانیش بەیەكداچو‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫پێشتر پێیان دەوتم دۆستی ئەسەد‪.‬‬ ‫دروســت لەیەكــەم شــەوی گەڕانەكانمان‬ ‫ئەبو قەتادە‬ ‫لە ئینتەرنێــت لە ‪ 2014 /7/9‬وەاڵمی زیاتر‬ ‫لەســەرەتاكانی هاوینــی ‪ ،2014‬بــۆ‬ ‫لــە ‪ 80‬جیهادگەری ئەڵمانیــم لە ئینتەرنێت‬ ‫بەدەســت گەیشــت‪ .‬فێردریــك نامەیەكــی ماوەیەكــی زۆر لەگــەڵ ژمارەیەك چەكداری‬ ‫بــۆ هەموو ئەوانــە ناردبوو‪ ،‬كە من شــەوی داعشــی ئەڵمانــی‪ ،‬لەپەیوەندیــدا بوویــن‪،‬‬ ‫پێشوتر رەشنوسی نامەكەم نوسیبوو‪ .‬كاری بــەاڵم لەناكاو پەیوەندیمــان پێیانەوە بچڕا‪.‬‬ ‫فێردریــك ئەوە بــوو‪ ،‬نامەكە چــاك بكات‌و كەســێكیان پێی وتیــن «لەگەڵ یەكێك لە‬ ‫«بەرپرسان» قســەم كردوە‪ ،‬ئەویش داوای‬ ‫دواتر بە واژۆی خۆی بینێرێت‪:‬‬ ‫ناونیشانی سكایپی تۆی لێكردم‪ .‬وتی نابێت‬ ‫ساڵو‪...‬‬ ‫من ناوم فێردریك تۆدنهۆفەرە‪ ،‬ئەم نامەیە لەگەڵ هیچ كەسێك لە پەیوەندیدا بین‪ .‬ئیتر‬ ‫بەناوی باوكمەوە‪ ،‬یۆرگن تۆدنهۆفەر‪ ،‬بۆ تۆ لەمــەودوا خۆی دەتوانێــت هەموو كارەكانی‬

‫یۆرگین تۆدنهۆفەر‬ ‫ئێــوە رێكبخات‪ ».‬چەنــد رۆژێك دواتر ئەبو‬ ‫قەتادە(‪ )2‬پەیوەندیی پێوە كردین‪.‬‬ ‫ئەبــو قەتــادە‪ ،‬تەمەنــی لەســەرو ســی‬ ‫ســاڵەوەیە‪ .‬هەیكەلێكی كەتەی هەیە‪ .‬بااڵی‬ ‫نزیكەی مەترو هەشتا سانتیمەترو كێشیشی‬ ‫نزیكە ‪ 150‬كیلــۆ دەبێت‪ .‬قەدو قیافەی ئەم‬ ‫(‪)3‬‬ ‫جیهادگــەرە لە گەنجێتی بۆد سپێنســەر‬ ‫دەچێــت‪ .‬گونجاوترین الیەنی گفتوگۆكانمان‬ ‫لەرووی فكری و ئایدیۆلۆژییەوە بوو‪ .‬زانیاریی‬ ‫مێژویی فراوانی هەیە‪ .‬وەاڵمەكانی بێ بەزەیی‬ ‫و قەتعی بوون‪ .‬وادیاربوو لەبەشی سۆشیال‬ ‫میدیــای داعش‪ ،‬پێگەیەكی رەســمی هەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم هیچ زانیارییەكــی زیاتری لەوبارەیەوە‬ ‫پێنەداین‪ .‬پێشــتر مەسیحی پرۆستان بووە‪،‬‬ ‫(ئەڵمانیــی رەســەن) لــە بــاوك‌و دایــك‌و‬ ‫باپیرانیــەوە ئەڵمانیــە‪ .‬خەڵكــی زۆلینگنی‬ ‫ناوچەی (راین‪-‬رۆر(‪))4‬ی ئەڵمانیایە‪.‬‬ ‫ئــەم دەقــەی خــوارەوە‪ ،‬پوختــەی‬ ‫گفتوگۆكەمانــە‪ .‬یەكــەم گفتوگۆمان لە ‪9‬ی‬ ‫سێبتەمبەری ‪ ،2014‬ئەنجامدرا‪.‬‬ ‫ئەبو قەتادە‪ :‬ئەلوو؟ دەنگت باش ناگات‪.‬‬ ‫یۆرگن تۆدنهۆفەر‪ :‬من دەنگی تۆ بە باشی‬ ‫دەبیستم‪.‬‬ ‫زۆرباشــە‪ ،‬كەواتە هــەوڵ دەدەین‪ ،‬بزانین‬ ‫قسەی پێدەكرێت یان نا‪.‬‬ ‫گەرمای ئەوێ چەند پلەیە؟‬‫نازانم‪ ،‬بە رۆژ ‪ 30‬بۆ ‪ 40‬پلەیە‪.‬‬ ‫ئێ باشە‪ ،‬هێشتا زۆر گەرم نیە‪.‬‬‫هێشتا تەحەمول دەكرێت‪.‬‬ ‫كێشەیە لە رەققەوە بە سكایپ پەیوەندی‬‫بكەی؟‬ ‫ئەگەر بمانەوێت ئینتەرنێت بەكاربهێنین‪،‬‬ ‫لەبەر هۆكاری ئەمنی پێویســتە بچینە كافێ‬ ‫نێــت‪ ،‬تەلەفــون ئــەوە هیچ ناكرێــت‪ .‬بۆیە‬ ‫پەیوەندی كردن بە ئێوەوە كێشەیە‪.‬‬ ‫ئەمەوێــت جارێكــی تر مەبەســتی خۆم‬‫بڵێمــەوە‪ .‬حەزئەكــەم بزانم ئێوە بەراســتی‬ ‫چیتان دەوێت‪ ،‬گروپەكەتان چییان دەوێت‪،‬‬ ‫ئەڵمانییەكانی ئەوێ چییان دەوێت؟‬ ‫باشە‪.‬‬ ‫حەزدەكــەم ناوچــە جەنگییەكانــی الی‬‫ئێــوە ببینــم‪ ،‬بەاڵم ئەو كارە هەروا ئاســان‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫بۆ ئاسان نییە؟‬ ‫كەواتە دەبێت راست‌و رەوان لەگەڵ یەكتر‬‫قســە بكەین‪ .‬شــتێكی سروشــتیە كە لەوێ‬ ‫كێشــەی ئەمنــی بوونی هەیە‪ ،‬تــۆش ئەوە‬ ‫باش دەزانیت‪ .‬رەنگە بتوانیت ئەمنیەتی من‬ ‫دابین بكەیت‪ ،‬بەاڵم ئەوە بە من چی‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كەسێكی تر بێت‌و قوڕقوڕاگەم ببڕێت‪.‬‬ ‫مــن لەگەڵ ســەرۆكەكەم قســەم كردوە‪.‬‬ ‫كێشــەی ئەمنــی هیــچ گرنــگ نیــە‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئەمنیەتــی ئێــوە ئەپارێزیــن‪ .‬ئەمانەوێــت‬ ‫جیهانــی دەرەوە وێنایەكــی دروســتیان بۆ‬ ‫داعش هەبێت‪ .‬كەواتە باشــترە خەڵكی بێن‬ ‫بۆ ئێرە‪ .‬هەڵبەتە گفتوگۆ بە سكایپ شتێكی‬ ‫باشــە‪ ،‬بــەاڵم ئەمانەوێت پیشــانی جیهانی‬ ‫بدەیــن كە بە راســتی چــی دەكەیــن‪ .‬ئەو‬ ‫دەوڵەتەی دامانمەزراندوە‪ ،‬چۆن كار دەكات‪،‬‬

‫لە فارسییەوە‪ :‬رزگار فایەق‬ ‫ژیانــی ئەوروپی‌و ئەڵمانەكانــی ئێرە چۆنە‪.‬‬ ‫كەواتە پێویســتە بێیت بۆ ئێرە‪ .‬تا ئێســتا‬ ‫راگەیاندنــەكان هــەوڵ دەدەن دژایەتی ئێمە‬ ‫بكەن‪ .‬نازانم تا چەند ئاگاداری كە ئەكاونت‌و‬ ‫پەیجەكانمــان لــە تــۆڕە كۆمەاڵیەتییــەكان‬ ‫دادەخــەن‪ ،‬بــە قورســی دەتوانیــن لەگەڵ‬ ‫جیهانی دەرەوەدا پەیوەندی بگرین‪.‬‬ ‫گوێ لەتۆ رادەگرم‪.‬‬‫لەپێشدا لەسەر ئەوە رێكدەكەوین كە پێت‬ ‫خۆشــە ســەردانی كوێ بكەیــت‪ ،‬دەتوانیت‬ ‫چ شــتگەلێك ببینــی‪ ،‬ئێمە چەند كەســێك‬ ‫دەخەینــە خزمەتی ئێوەوە‪ ،‬بەهەمانشــێوە‬ ‫شــوێنی مانەوە‪ ،‬خانوو‪ ..‬تاد‪ .‬واتە تەواوی‬ ‫ئــەو شــتانەی ئێــوە پێویســتان پێیەتــی‬ ‫لەئەستۆی دەگرین‪ ،‬دەكرێ رێكبخرێن‪ .‬وەك‬ ‫خۆشــت دەتەوێت دەتوانی لەگەڵ كەســانی‬ ‫تری ئەڵمانی چاوپێكەوتن بكەیت‪.‬‬ ‫هەڵبەتــە مــن كەســێكی ترســنۆك‬‫نیم‌و تائێســتا ســەردانی زۆرێك لــە ناوچە‬ ‫جەنگەییەكانم كردووە‪ .‬لەگەڵئەوەشــدا ئەم‬ ‫كارە ریســكی زۆری تێدایــە‪ .‬كاتێك دەچمە‬ ‫ناوچەیەكی جەنگــی (دوایین جار لەكەرتی‬ ‫غەززە بوم) شــتێكی ئاســاییە كە ئاگاداری‬ ‫خۆم بم‌و یەكســەر (لەگەڵ بۆمبێكدا) نەچم‬ ‫بــە ئاســماندا‪ .‬بــە راســتی چــۆن دەتوانن‬ ‫ئەمنیەتی من بپارێزن؟ باشە لە دەوروبەری‬ ‫ئێوە گروپی چەكداریی دیكە بوونیان هەیە؟‬ ‫نــا‪ ،‬لــە ناوچەكانی ئێمــەدا گروپی دیكە‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫چۆن دەتوانم بگەمە الی ئێوە؟‬‫لــە رێگــەی توركیــاوە‪ .‬دوو دەروازەی‬ ‫سنوری لەژێر كۆنتڕۆڵی ئێمەدایە‪ ،‬دەروازەی‬ ‫یەكــەم غــازی عەنتاب‪ ،‬لەخاكــی توركیا –‬ ‫نزیكە لەو شــوێنەی كــە «پاتریۆت»ەكانی‬ ‫ئەڵمانیای لێیە‪ -‬دەروازەی دووەم جەرابلوس‬ ‫لە خاكی ســوریا‪ ،‬ئەگــەر بەهەڵدا نەچوبم‪،‬‬ ‫دەروازەی دووەم نزیكــی شــاری ئورفە(‪)5‬ی‬ ‫توركیاو تەلئەبیەزی سوریایە‪.‬‬ ‫چەند لە ئێوەوە دورە؟‬‫‪ 130‬بــۆ ‪ 150‬كیلۆمەتــر‪ ،‬هــەر ئەوەنــدە‬ ‫دەبێــت زۆر دڵنیــاش نیــم‪ ،‬مــن ئێســتا لە‬ ‫رەققەم لە باكوری سوریا‪.‬‬ ‫كێ دێت بە شوێنماندا؟‬‫لەو بــاوەڕەدام وەكو ئەڵمانی زمانێك من‬ ‫لەوێ بم‪ ،‬چەند كەســێكی دیكەش هاوڕێمان‬ ‫دەبن‪ ،‬ئێمە دێین و خۆمان دەتانهێنین‪.‬‬ ‫بــەاڵم هیــچ ئەمنیەتێك بوونــی هەیە؟‬‫من دێمە ئــەوێ لەوانەیە تۆ بدۆزمەوە‪-‬تۆش‬ ‫هەروەها‪ -‬بەاڵم دواتر كەســێك پەیادەبێت‌و‬ ‫دەڵێــت «ئەمــە دوژمنــی ئێمەیــە‪ ،‬ئەمــە‬ ‫كەسێكە بەردەوام بە ئاشكرا هێرش دەكاتە‬ ‫ســەر داعش‪ ».‬چۆن دەتوانی گرەنتی ئەوە‬ ‫بكەیت شتێكی وەها روونەدات؟‬ ‫نازانــم تاوەكــو ئێســتا لەگــەڵ چەنــد‬ ‫موســڵمان ئاشــنایەتیت هەبــوە‪ ،‬تــا چەند‬ ‫ئاگاداری رێســاو یاســاكانی ئیسالمیت‪ .‬ئەو‬ ‫مەسیحییانەی لێرە لە رەققە دەژین‪ ،‬شتێك‬ ‫پــارە دەدەن بــە عەرەبــی پێــی دەوترێت‬ ‫جزیە(‪- )6‬نازانــم بە ئەڵمانی چی پێدەڵێن‪-‬‬

‫‪2‬‬

‫یۆرگیــن تۆدنهۆفــەر (‪jurgen‬‬ ‫‪1940‬‬ ‫‪)todenhofer‬‬ ‫لەدایكبــوە‪ ،‬لــە ئەڵمانیــاو‬ ‫فرەنســا بڕوانامــەی لە یاســادا‬ ‫بەدەســتهێناوە دواتــر پلــەی‬ ‫بەدەســتهێناوەو‬ ‫دكتــۆرای‬ ‫بۆتــە حاكم‪ .‬ماوەی ‪ 18‬ســاڵ‬ ‫لەپارلەمانــی ئەڵمانیا نوێنەری‬ ‫پارتی دیموكرات مەسیحی بوە‪.‬‬ ‫مــاوەی ‪ 22‬ســاڵیش ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنــی جێبەجێــكاری‬ ‫كۆمپانیــای میدیایی (هوبرت‬ ‫بوردا) بــووە‪ .‬ئــەو چەندەها‬ ‫جار بــۆ ناوچە جەنگییەكانی‬ ‫وەكــو ئەفغانســتان‪ ،‬عێراق‪،‬‬ ‫لیبیا‪ ،‬ســوریاو فەلەســتین‪،‬‬ ‫ســەفەری كــردوە‪ .‬ئــەو لە‬ ‫كۆتایــی ‪2014‬دا ســەفەرە‬ ‫بــۆ‬ ‫مەترســیدارەكەی‬ ‫ناوچەكانی ژێردەستی داعش‬ ‫دەســتپێدەكات مــاوەی ‪10‬‬ ‫رۆژ لــەو ناوچانە بەتایبەت‬ ‫موســڵ‪ ،‬دەمێنێتــەوە‪.‬‬

‫جۆرێكە لە باج كە بۆ پاراستنی سەرو ماڵی بیاندەینــێ ئیمزاو مــۆری بكــەن‪ .‬هەروەها‬ ‫(اهل كتاب)‪ ،‬بە نرخی ئاڵتون وەردەگیرێت‪ ،‬بارودۆخی ئێرە بەجۆرێكە كە هەر ویالیەتێك‬ ‫لەئێســتادا نزیكەی ‪ 630‬دۆالری ئەمەریكیە مــۆر و ئیمــزای تایبەت بەخــۆی هەیە‪ .‬ئەو‬ ‫لەســاڵێكدا‪ .‬ئــەم بڕە تایبەتە بە كەســانی كارە رێكدەخرێت‪.‬‬ ‫دەوڵەمەند‪ ،‬بەاڵم بۆ كەســانی كەمدەرامەت‬ ‫مەبەستی من ئەمیر بەغدادییە‪.‬‬‫نیــو هێندەیــە‪ .‬لەبەرامبەردا ســەرو ماڵیان‬ ‫باوەڕناكــەم پێویســت بــەو بــكات‪،‬‬ ‫دەپارێزرێــن‪ .‬هیچ موســڵمانێك بــۆی نییە ســەرۆكەكەی مــن لــە ناوچــەی خۆیــدا‪،‬‬ ‫ئازاریان بدات‪ ،‬هەركەســێك شــتی وا بكات دەســەاڵتی تــەواوی هەیە‪ .‬چونكــە خەلیفە‬ ‫رەوانەی دادگای ئیســامی دەكرێت‌و ســزای راســتەوخۆ دەســت ناخاتــە ئــەو جــۆرە‬ ‫مەرگی بەســەردا دەســەپێنرێت‪ .‬شــورا – كارانەوە‪.‬‬ ‫نازانــم تا چەنــد لەم وشــەیە تێدەگەن یان‬ ‫لــەم بارەدا كێشــەمان دەبێت‪ .‬هێشــتا‬‫نا‪ -‬دەســتەیەكە راستەوخۆ لەژێر چاودێریی لــە ژیــان تێــر نەبــووم و كاری زۆر هەیە‪،‬‬ ‫خەلیفەدایــە‪ ،‬بەڵێــن دەدات ئەمنیەتــی دەمەوێــت بیانكەم‪ .‬لە بیــری ئەوەدا بە كە‬ ‫ئەوانــە بپارێزێت‪ ،‬ئەگەر شــتێكیش روبدات گرەنتینامەیەك لە خودی خەلیفە وەربگری‪.‬‬ ‫(زەردەخەنەیــەك دەكات) ئیتر ئەوە لە بێ ئێستا دەمەوێت چەند پرسیارێكتان لێبكەم‪.‬‬ ‫شانســییەوەیە‪ ،‬بەاڵم ســەد لە سەد كەسی كاتت هەیە؟‬ ‫تاوانبار سزا دەدرێت‪.‬‬ ‫بەڵێ كاتم هەیە‪.‬‬ ‫ئەمە بە كەڵكی من نایەت‪.‬‬‫ئێمــە لەالیــەن خۆمانــەوە بەڵێنتان پێ‬ ‫سەرنج‪:‬‬ ‫دەدەین‪ ،‬هیچ ئەزیەت‌و ئازارێك بەرامبەرتان‬ ‫گفتوگۆكــەی یۆرگــن تۆدنهۆفــەرو ئەبــو‬ ‫رونــادات‪ ،‬لە كۆتاییدا ئەوەیان پەیوەندی بە قەتــادە‪ ،‬زۆر دورودرێژە‪ ،‬لێرە هەوڵ دەدەین‬ ‫خۆتەوە هەیە كە باوەڕ بە قسەكان دەكەیت بــە دوو بــەش پوختەیــەك لــەو گفتوگۆیە‬ ‫یان نا‪ .‬لەمە زیاتر ناتوانم كارێكت بۆ بكەم‪ .‬باڵوبكەینــەوە‪ ،‬بە شــێوەیەك كــە خوێنەر‬ ‫رەنگــە من لەگەڵ رۆژنامەنوســێك بێم‪ ،‬بزانێــت یۆرگن تۆدنهۆفــەر چۆن‌و لە رێگەی‬‫ئەویش جۆرێك لە گرەنتی دەوێت‪ ،‬بۆ نمونە كێوە دەچێتە ناو خاكی ســوریاوە‪ .‬ئەگەرنا‬ ‫نامەیەك لە ئەمیر یان خەلیفەی ئێوەوە‪ ،‬كە تەواوی گفتوگۆكە بە پێنج تا شەش بەشیش‬ ‫تێیدا نوسرابێت‪« :‬من داوەتی ئێوە دەكەم‌و كۆتایی نایەت‪.‬‬ ‫ئەمنیــەت‌و میوانداریتان لەئەســتۆدەگرم‪».‬‬ ‫ئــەوكات جێبڕوای ئەمیــر لەنێواندا دەبێت‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫تەنیا دوو دێڕ بەسە‪.‬‬ ‫‪-1‬نوســەر لێــرەدا وشــەی جیهادگــەر بۆ‬ ‫باشە رازیم‪.‬‬ ‫ئەگەر بەراســتی ئەوە بنوســێت‪ ،‬بەپێی ئــەو كەســانە بەكاردەهێنێت كــە پەیڕەوی‬‫ئــەو بەڵێنەی كە دەیدات‪ ،‬ئەو بەرپرســە لە لــە ئایدیۆلۆژیــای ســەلەفیزیمی جیهــادی‬ ‫ئەمنیەتــی ئێمــە‪ ،‬من باوەڕم بــە بەڵێنێكی دەكەن‪ ،‬ئەم وشــەیە هیــچ پەیوەندییەی بە‬ ‫لەوجۆرەیە‪ .‬چونكە ئەگەر بەاڵیەك بەســەر وشەی (موجاهید) نییە‪ .‬هەڵبەتە رێكخراوی‬ ‫ئێمــەدا بێــت‪ ،‬بە قورســی لەســەر ئەویش تیرۆرســتی داعشــیش لەســەر پەیــڕەوی‬ ‫دەكەوێــت‪ .‬ئەوكاتــە ئیتــر كەس بــاوەڕ بە ســەلەفیزمی جیهــادی دامــەزراوەو كارە‬ ‫تیرۆریستیەكانیشــی هەر لەسەر بنەمای ئەو‬ ‫قسەكانتان ناكات‪.‬‬ ‫بەڵــێ‪ ،‬بێگومان‪ .‬لەو بــاوەڕەدام یەكێك رێبازە ئەنجام دەدات‪( .‬و‪.‬كوردی)‬ ‫‪-2‬ئەبو قەتادە‪ ،‬ناوی خوازراوی داعشێكی‬ ‫لە رێگاكانی پاراســتنی گیانی ئێوە‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫كە بتوانیت ئەم مەســەلەیە ئاشــكرابكەیت ئەڵمانیە‪ ،‬كە ناوە راســتەقینەكەی كرستیان‬ ‫لــە ئەڵمانیــا‪ ،‬یان میدیــاكان‪ ،‬یــان بەهەر ئــی‪ /.‬ئیمــەدە (‪Christian E. /‬‬ ‫شــێوەیەكی تر جیاوازی نییە‪ .‬هەڵبەتە ئەم ‪)Emde‬‬ ‫‪)2016-1929( Bud Spencer-3‬‬ ‫ریســكە كاری ئێمە قــورس دەكات‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر بە راستی بەاڵیەكتان بەسەردا بێت‪-‬بۆ ئەكتەری بەتوانای ئیتاڵی‪ ،‬كە بە قەودقیافە‬ ‫نمونــە بەهۆی موشــەكێكەوە یان بۆمبارانی زل و كەتەكەیدا دەناسرایەوەو لە فیلمەكاندا‬ ‫ئاســمانی‌و هاوشــێوەكانی‪ -‬ئەوكاتــە خراپ زیاتر رۆڵێكی كۆمیدی بەرجەستە دەركرد‬ ‫‪R h e i n - R u h r - G e b i e t -4‬‬ ‫لەســەر ئێمــە دەكەوێــت‪ .‬بــۆ ئێمــە گرنگ‬ ‫نیــە میدیاكان چــی دەڵێن‪ ،‬بــەاڵم ئەوكات گەورەترین هەرێمی ئەڵمانیایە كە شارەكانی‬ ‫موســڵمانان كــە بە پلــەی یەكــەم گوتاری وەكو كۆڵن‪ ،‬بۆن‪ ،‬دۆرتمۆند‪ ،‬دوســڵدۆرف و‬ ‫ئێمــە بۆ ئەوانــە‪ ،‬لەگەڵمان خراپ دەبن‪ .‬بە زولینگن‪ ،‬دەكەونە ئەو هەرێمەوە‪.‬‬ ‫‪-5‬شارێكە لە باشوری رۆژهەاڵتی توركیا‪،‬‬ ‫دڵنیاییەوە ئەوەمان ناوێت‪.‬‬ ‫ئەگەر ئێــوە نوســراوێكی ئەمیرەكەتان بە «رەحا»ش ناودەبرێت‪.‬‬‫‪-6‬بەپێــی شــەریعەتی ئیســام‪( ،‬اهــل‬ ‫بــدەن بە مــن‪ ،‬كە تێیدا نوســرابێت‪« :‬ئەم‬ ‫كەســە بۆ مــاوەی هەفتەیــەك میوانی ئێمە الكتاب) واتا ئەو مەســیحی و جولەكانەی كە‬ ‫دەبێت‌و من ئەمنیەتی ئەو دەپارێزم»‪ .‬ئەمە لەژێر دەســەاڵتی دەوڵەتی ئیسالمیدا بژین‪،‬‬ ‫پێویســتە بڕێــك پــارە وەكو باج بــدەن بە‬ ‫بۆ من بەسە‪.‬‬ ‫ئەوە كێشــە نییــە‪ ،‬ئێمــە دەتوانین ئەو دەوڵەت‪ ،‬كە ئەمەش لە یاســای ئیســامیدا‬ ‫نامەیــە جێبەجــێ بكەیــن‪ ،‬دەشــتوانین پێی دەوترێت جزیە‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )595‬دو شةممة ‪2017/1/23‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫هەرێمی كوردستان لەبەردەم هاوكێشەیەكی سیاسی نوێدایە‬

‫الیەنەكانی دیكە‪ ،‬چاوەڕێی دەرئەنجامی‬ ‫گفتوگۆكانی یەكێتی‌و پارتی دەكەن‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‬

‫ئەندامێكی جڤاتی نیشتیامنی گۆڕان‬

‫پارتی‬

‫ناكرێت كۆبونەوەكان‬ ‫درێژخایەن بن‬

‫پارتی دەیەوێت ئێمە‌و كۆمەڵ‬ ‫بكاتە دەرەوەی هاوكێشەكە‬

‫هێشتا بڕیار نەدراوە پێکەوە لەگەڵ‬ ‫یەكێتی سەردانی الیەنەكان بكەین‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‬

‫یەكێـتی‌و پارتی‬ ‫بەرپرسیارێتی زیاتریان هەیە‬

‫بڕیــارە لــەم هەفتەیــەدا جارێكی‬ ‫تــر بەكۆبونەوەی هــەردو ‌وەفدی‬ ‫مەكتەبــی سیاســی یەكێتــی‌و‬ ‫پارتــی‪ ،‬گەڕێكــی دیكــەی‬ ‫دانوســتان‌و گفتوگــۆی نێــوان‬ ‫الیەنــە سیاســییەكانی هەرێــم‬ ‫دەســتپێبكاتەوە‪ .‬الیخۆشــیەوە‬ ‫پارلەمانتارێكــی یەكێتــی‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«نابێــت كۆبونــەوەكان زۆر‬ ‫درێژەبكێشــن‪ ،‬چونكــە زیاتــر‬ ‫لەساڵێكە الیەنەكان دەزانن چیان‬ ‫لەیەكتــر دەوێــت‌و خەڵكیش چی‬ ‫لێیــان دەوێت»‪ .‬هاوكات بەشــی‬ ‫زۆری الیەنە سیاسییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردســتان ‪ ،‬چاوەڕوانی ئەنجامی‬ ‫كۆبونەوەكانــی پارتــی‌و یەكێتــی‬ ‫دەكــەن‪ ،‬تاكو هەڵوێســتی فەڕمی‬ ‫خۆیــان لەســەر پرۆســەی نوێــی‬ ‫سیاســی بخەنەڕوو‪ .‬بەرپرســێكی‬ ‫گۆڕانیــش نایشــارێتەوە‪ ،‬بەتەنیا‬ ‫كۆبونــەوەی یەكێتــی‌و پارتــی‬ ‫ناتوانێــت چارەســەری تــەواوی‬ ‫كێشەكان بكات‪.‬‬

‫یەكگرتو‪ :‬ناكرێت هیچ الیەك‬ ‫پەراوێزبخرێت‬

‫پێش چەنــد رۆژێــك نێچیرڤــان بارزانی‪،‬‬ ‫جێگــری ســەرۆكی پارتــی‪ ،‬لەلێدوانێكــی‬ ‫رۆژنامەوانیدا‪ ،‬رایگەیاند كۆبونەوەیەكی دیكە‬ ‫لەگــەڵ یەكێتیــدا دەكــەن‪‌،‬وەك بەردەوامی‬ ‫كۆبونەوەی رابردو‪ ،‬تا بتوانن لەسەر كۆی ئەو‬ ‫كێشانەی لەهەرێمی كوردستاندا هەن‪ ‌،‬بگەنە‬ ‫تێڕوانینێكی هاوبەش‌و چارەسەریان بكەن‪.‬‬ ‫نێچیرڤــان بارزانــی‪ ،‬وتیشــی «تائێســتا‬ ‫ئەو بڕیــارە نەدراوە كە بەیەكەوە ســەردانی‬ ‫الیەنەكان بكەین‪ ،‬بەاڵم ئەوەی گرنگە ئەوەیە‬ ‫هەردوالمــان رێككەوتوین لەســەر ئەوەی كە‬ ‫ئێمە لەســەر كۆبونەوەكان بــەردەوام بین تا‬ ‫دەگەین بە بۆچونێكی هاوبەش بۆ كۆی هەمو‬ ‫ئەو كێشــانەی كە هەن‪ ،‬بێگومان كۆبونەوەی‬ ‫ئەم دواییانەمان لەگەڵ یەكێتی زۆر زۆر گرنگ‬ ‫بــو‪ ،‬ئەمــەش مانای ئــەوە نییــە الیەنەكانی‬ ‫دیكە بەشداری كۆبونەوەكان نابن‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫الیەنانەی كە ســەرەكین‌و بەرپرسیاریەتییان‬ ‫هەیــە لەم‌واڵتەدا‪ ،‬زیاتــر یەكێتی‌و پارتین‌ كە‬ ‫پێویستە بەرپرسیارێتیی خۆیان هەڵگرن»‪.‬‬

‫هــاوكات ســەاڵحەدین بەهائەدیــن‪،‬‬ ‫ئەمینــداری گشــتی یەكگرتــوی ئیســامی‬

‫كوردســتان‪ ،‬لەپەیجــی تایبەتــی خــۆی‬ ‫لەفەیســبوك‪ ،‬نوســیویەتی «دەرفــەت بۆ‬ ‫بەردەوامبونــی ناكۆكیــەكان لەنێوان الیەنە‬ ‫سیاســیەكانی هەرێمی كوردستان نەماوە‌و‬ ‫پێویســتە هەرچــی زوە الیەنــەكان بتوانن‬ ‫بگەن بەرێككەوتن» ‪.‬‬ ‫رونیشیكردۆتەوە‪ ،‬هیچ دەرفتێك نەماوە‬ ‫بۆ بەردەوامبونی ناكۆكییەكان‌و موزایەداتی‬ ‫سیاسی بەسەر یەكتریدا‌و پێویستە لەكاتی‬ ‫ئەنجامدانــی گۆڕانكارییــەكان‪ ،‬لەهەرێمــی‬ ‫كوردســتان بیــر لەپەراوێزخســتنی هیــچ‬ ‫كەس‌و الیەنێكی سیاســی لەكایە سیاسییە‬ ‫نوێكەدا نەكرێتەوە‪.‬‬

‫كۆمەڵ‪ :‬یەكێتی بێ گۆڕان هەنگاو‬ ‫نانێت‬

‫سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ لەپارلەمانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بە ماڵپەڕی رەسمی حزبەكەی‬ ‫راگەیانــدوە‪ ،‬بەدیلــی گفتوگۆمــان نییــە‬ ‫كێشــەكان چەنــد زۆر بــن چەنــد جەنجاڵ‬ ‫بــن‪ ،‬هەردەبێــت دابنیشــین‌و چارەســەری‬ ‫كێشەكانمان بكەین‪ ،‬ئەوە ئەسڵەكەیە‪ ،‬ئایا‬ ‫برادەرانی پارتی جدین لەم گفتوگۆیانەیان‪،‬‬ ‫خوازیارم جدی بن‪.‬‬ ‫مەروان گەاڵڵی‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬ئەم كێشانەی‬ ‫كوردســتان بەدانیشــتن چارەســەرناكرێن‪،‬‬ ‫چونكە ئەو الیەنەی كێشــەی دروستكردوە‪،‬‬ ‫پرسی بەكەس نەكردوە‪« ،‬باوەڕ ناكەم لەم‬

‫هەلومەرجــەی یەكێتــی تێیدایــە‪ ،‬بتوانێت‬ ‫بەبــێ گۆڕان ئەم هەنــگاوە بهاوێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫شــتی‌واش هەبێ ژێــر بەژێر گــۆڕان ئاگای‬ ‫لەهەمو شتە»‪.‬‬

‫«پێویستە كۆبونەوەكان بەراشكاویی‬ ‫بن»‬

‫یەکگرتوو‬

‫هیچ دەرفەتێك بۆ‬ ‫الیەنەكان نەماوە‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬ئەوەشــی خســتەڕوو‪ ،‬دەبێــت‬ ‫لەكۆبونەوەكان بەراشــكاویی قســەبكرێت‪،‬‬ ‫چونكە حزبی سیاســی دەبێت بڕیار بدات‌و‬ ‫پێمان بڵێــن كامەیە لەبەرژەوەندی خەڵك‪،‬‬ ‫پێش ئەوەی‌واژوی هەر رێككەوتنێك بكەن‪،‬‬ ‫پێویستە هەر حزبێك بۆ بنكەی جەماوەری‬ ‫خــۆی شــتەكان روونبكاتەوە‪ ،‬بــۆ ئەوەی‬ ‫دواتر بەدحاڵی بون لەبابەتەكان نەبێت‪.‬‬

‫هــەر لەوبارەیــەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكــی‬ ‫یەكێتــی لەپارلەمانــی كوردســتان‪ ،‬بــۆ‬ ‫(چاودێــر)‌وتی «بەشــێوەیەكی گشــتی «كۆبونەوەی یەكێـتی‌و پارتی رابردومان‬ ‫كۆبونــەوە چاوەڕوانكراوەكانــی نێــوان‬ ‫بیردێنێتەوە»‬ ‫الیەنــە سیاســیەكان نابێــت ئەمجــارە زۆر‬ ‫هــاوكات ئەندامێكی جڤاتی نیشــتیمانی‬ ‫درێژەبكێشــێت‪ ،‬چونكــە دۆخــی سیاســی گــۆڕان‪ ،‬بــۆ (چاودێر)‌وتــی «كۆبونەوەی‬ ‫هەرێــم‌و كێشــەكانی دیــارە‪ ،‬بەتایبەتیش یەكێتــی‌و پارتی‪ ،‬نــەك تەنیــا لەخزمەتی‬ ‫كێشە یاسایی‌و سیاسییەكان»‪.‬‬ ‫ســەقامگیری سیاســی نییــە‪ ،‬بەڵكو ئەوە‬ ‫گــۆران ئــازاد‪ ،‬هێمــای بۆ ئەوەشــكرد‪ ،‬ئەزمونێكــی تــاڵ‌و ناخۆشــی ‪ 25‬ســاڵی‬ ‫زیاتــر لەســاڵێكە حزبەكان قســە لەســەر رابردومان بیردێنێتــەوە‪ ،‬تێدەگەین لەوەی‬ ‫كێشەكان دەكەن‪ ،‬ئێستا هەمویان دەزانن‪ ،‬ئــەو دانیشــتنە پارتی دەیەوێــت لەرێگەی‬ ‫چیــان لەیەكتری دەوێــت‌و خەڵكیش چیی یەكێتیــەوە دژایەتی گــۆڕان بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫لەوان دەوێت‪ ،‬بۆیە پێویســتە ئێستا هەمو پارتــی ناتوانێت ریفۆرم بــكات‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫حزبەكان بڕیار بدەن لەسەر چارەسەركردنی یەكێتــی باشــتر دەتوانێــت كێشــەكان‬ ‫كێشــەكان‌و پێویستی زۆری بە دانوستان‌و چارەسەر بكات»‪.‬‬ ‫گفتوگۆكردنــی درێژخایــەن نییــە‪ ،‬چونكە‬ ‫چاالكــی موهەندیــس‪‌،‬وتیشــی «پارتی‬ ‫ئالیەتــی چارەســەركردن‌و داواكارییەكانــی دەمێكــە بەتەمایە كە گۆڕان‌و كۆمەڵ بكاتە‬ ‫یەكــدی دەزانن‌و ئــەوەی گرنگە پێویســتە دەرەوەی سیتســمی سیاســی‪ ،‬بەداخــەوە‬ ‫كۆبونــەوەكان كەمێــك بەراشــكاویی بێت‪ ،‬یەكێتــی هاوكاریەتــی‪ ،‬بــۆ جێبەجێكردنی‬ ‫چونكە لەناو كۆبونەوەكان شتێك دەوترێت‌و ئەجێنداكانی پارتی لەهەرێمی كوردســتان‌و‬ ‫لەدەرەوەش شتێكی تر‪.‬‬ ‫دەشــزانین كــە پارتــی بەنیــازە لەگــەڵ‬

‫كۆمەڵی ئیسالمی‬

‫بەدیلی گفتوگۆمان‬ ‫نییە‬ ‫یەكێتی رێكبكەوێتەوە‌و دوبارە پۆســتەكان‬ ‫دابەشبكەنەوە»‪.‬‬ ‫جەختیشــیكردەوە‪‌ ،‬وەك گــۆڕان‬ ‫خوێندنــەوە‌و لێكدانــەوە‌و بیروبۆچونــی‬ ‫خۆیان لەســەر كۆی پرسەكان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر ئەمجــارەش یەكێتی بتوانێت دوبارە‬ ‫لەگــەڵ پارتی بچێتەوە بۆ ناو حكوم‪ ،‬تەنیا‬ ‫پیاندەڵێــن پیرۆزیــان بێت‌و هەڕەشــەش‬ ‫ناكەن‪.‬‬

‫هاوكێشەی سیاسی نوێ‬

‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست «چاودێر»‬ ‫كەوتــون‪ ،‬كۆبونەوەكانــی یەكێتــی‌و پارتی‬ ‫پێشــكەوتنی باشــی بەخۆیــەوە بینیــوەو‬ ‫زۆرێك لەچاودێرانی سیاسی لەوباوەڕەدان‪،‬‬ ‫لە دوای كۆبونــەوە راگەیەندراوەكەی چەند‬ ‫رۆژی داهاتــو‪ ،‬ئەگــەری رێككەوتنــی ئــەو‬ ‫دوو حزبــە لەئارادایە‪ .‬هەر لەبەر ئەمەشــە‬ ‫كــە الیەنەكانی دیكە بەتایبەتی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان چاوەڕێــی ئەنجامــی كۆبونەوەكانی‬ ‫یەكێتــی‌و پارتی دەكەن‪ ،‬تاكو هەڵوێســتی‬ ‫خۆیــان لەســەر ئــەو گۆڕانــكاری‌و دۆخــە‬ ‫سیاسییە نوێیە دێتە پێشەوە‪ ،‬رابگەیەنێت‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە بەشــێك لە هەڵســوڕاوانی ئەو‬ ‫بزوتنەوەیە باس لەوەدەكەن‪ ،‬پارتی نیازی‬ ‫هەیــە گــۆڕان لــە هاوكێشــەی حكومڕانیدا‬ ‫بكاتەدەرەوە‪ ،‬بەاڵم هێشــتا ئــەم وتانەیان‬ ‫بەڕەسمی رانەگەیاندوە‪.‬‬

‫وەفدە چاوەڕوانكراوەكەی هەرێم‬ ‫تەنها بۆ پرسی سەربەخۆیی ناچێتە بەغداد‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‬ ‫یەكێتــی‌و پارتــی لەكۆتــا‬ ‫بڕیــاری‬ ‫كۆبونەوەیانــدا‬ ‫د ر و ســتكر د نی‌و ە فد ێكی‬ ‫هەمیشــەیی هاوبــەش لەنێــوان‬ ‫سیاســییەكانی‬ ‫الیەنــە‬ ‫هەرێــم دەدەن‪ ،‬بەمەبەســتی‬ ‫بەغــداد‪،‬‬ ‫ســەردانیكردنی‬ ‫ئەندامێكــی مەكتەبــی سیاســی‬ ‫یەكێتیش ئاشكرای دەكات‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێســت‌ا وەفدەكە دروستنەكراوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هەركاتێــك دروســتكرا‬ ‫ســەردانی بەغــداد دەكــەن‪.‬‬ ‫هەروەها بەبۆچونــی نوێنەرێكی‬ ‫كورد لەبەغــداد‪ ،‬ئەگەر‌وەفدەكە‬ ‫بەڕووئیایەكی رون‌و ستراتیژیەوە‬ ‫نەبێــت ســەردانەكەیان هیــچ‬ ‫ئەنجامێكــی نابێت‪ .‬هــاوكات بە‬ ‫پێــی زانیارییەكان‪ ،‬ئــەم وەفدە‬ ‫هاوبەشــە‪ ،‬تەنهــا بــۆ پرســی‬ ‫ســەربەخۆیی ناچێتــە بەغــداد‪،‬‬ ‫وەكو لەلێدوانی هەندێ بەرپرسی‬ ‫پارتیــدا دەوترا‪ ،‬بەڵكو وەفدەكە‬ ‫تەواوی كێشەكانی نێوان هەولێرو‬ ‫بەغداد دەكاتە ئەجێندای خۆی‪.‬‬

‫ئامادەكارییەكانی دروستكردنی‬ ‫‌وەفدەكە‬

‫سەعدی ئەحمەد پیرە‪ :‬وەفدەكە‪ ،‬بڕینی بەشە بودجەو‬ ‫مادەی ‪‌140‬و ریفراندۆم‌ لەگەڵ بەغداد باس دەكات‬

‫ئەندامێكی مەكتەبی سیاســی یەكێتی‪،‬‬ ‫راگەیاند‪‌،‬وەفدێكــی‬ ‫بە»چاودێــر»ی‬ ‫هەمیشــەیی بەئەندامێتــی الیەنــە‬ ‫كوردســتان‌و‬ ‫سیاســییەكانی‬ ‫كەمەنەتەوایەتییەكانــی كلــد‌و ئاشــوری‌و‬ ‫گۆڕان‪ :‬دەبێت لەڕێگەی پارلەمانەوە هەماهەنگی لەگەڵ بەغداد‬ ‫توركمانەكان دروســتدەكرێت‪ ،‬بەمەبەستی‬ ‫چــوون بــۆ بەغــداد‪ ،‬كــە ئیشــی ئەوەیە‬ ‫بكرێت‬ ‫لێكۆڵینــەوە لــە پرســی مــادەی ‪،140‬‬ ‫ریفرانــدۆم‌و ســەربەخۆیی بــكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بڕینی بەشە بودجەی هەرێم‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارێكی كورد لە بەغداد‪ :‬ئاگامان لە پێكهێنان‌و سەردانی‬ ‫سەعدی ئەحمەد پیرە ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫تائێستا ئەو‌وەفدە دروستنەكراوە‪ ،‬هەموو‬ ‫وەفدی كوردی بۆ بەغداد نییە‬ ‫الیەنەكان نوێنەرێك بۆخۆیان دیاریدەكەن‪،‬‬ ‫هەركات دروستبو و دواتر سەردانی بەغداد‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێك‪ :‬ئاگاداری هاتنی وەفد‬ ‫كورد‌و ســەركردایەتی سیاســی كورد نییە‪ ،‬بێســاحێبییە‪ ،‬هــۆكاری ئەمــەش ئەوەیە‪،‬‬ ‫ســەبارەت بەپرســی ســەربەخۆیی‌و‬ ‫چەندیــن جاریــش‌وەك نوێنەرانــی كــورد ناوماڵی كورد درزی تێكەوتووە‪ ،‬كێشەكانی‬ ‫نین‬ ‫جیابونــەوەی هەرێم لەعیــراق ناوبراو‌وتی‬ ‫هەر لەوبارەیــەوە ئەندامێكی ئەنجومەنی داوایانكردوە هەماهەنگی هەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەو هەرێــم كاریگــەری نەرێنی لەســەر بەغداد‬ ‫«پەیوەندیمــان لەگەڵ بەغــداد هەیە‪ ،‬ئەو نوێنەرانــی عیراق بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬هەماهەنگییە نەبــووە‪ ،‬تەنانەن هەندێكجار دروستكردوە‪ ،‬غیابی مام جەالل كە هەموو‬ ‫الیەنانــەی باســلەوەدەكەن پەیوەندیمــان تائێستا تەنها لەڕاگەیاندنەكانەوە بیستویانە نوێنەرانــی كورد لەبەغــداد لەپەرلەمانتارە الیەنــە ناكۆكەكانــی كۆدەكردەوە‪ ،‬ئێســتا‬ ‫لەگەڵ بەغداد خراپە‪ ،‬راســتناكەن‪ ،‬هەموو ‪ ،‬گوایــە‌وەفدێــك بــۆ بەغداد دێــت‪ ،‬بۆیە عەرەبەكانــەوە دەبیســتن كــە ‌وەفدێــك كەســێك نییە ئەو رۆڵە ببینێت‌و حكومەتی‬ ‫الیەنــە كوردســتانییەكان پەیوەندییــان ئاگادارنیــن‪ ،‬تاكو چەند راســتە یاخود نا‌و دێتە بەغداد‌و باســی چــی دەكەن‪ ،‬ئەمەش هەرێمــی كوردســتان نایەتــە ژێربــاری‬ ‫لەگەڵ بەغداد باشــە‪ ،‬بــەاڵم رەنگە لەگەڵ‬ ‫رێككەوتن‪ ،‬بۆیە زۆر الیان گرنگ نییە بچنە‬ ‫بەردەوام یەكێك بووە لەكێشەكان‪.‬‬ ‫‌وردەكاری ئەو بابەتە نازانن‪.‬‬ ‫الیەنێــك پەیوەنــدی خراپبێــت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫ناوبراو‪ ،‬باسیلەوەشكرد‪ ،‬ئەو كاتەی مام بەغداد ڕێكبكەون یان نا‪.‬‬ ‫بەختیار شاوەیس جەختیلەوەشكردەوە‪،‬‬ ‫شــاوەیس هێمای بۆئەوەشــكرد‪ ،‬ئەگەر‬ ‫مانای ئەوە نییــە لەگەڵ حكومەتی عیراق هیــچ هەماهەنگییــەك لەنێــوان نوێنەرانی جــەالل لەبەغدادبــوو‪ ،‬بەو شــێوازەنەبوو‪،‬‬ ‫پەیوەندیمان خراپە»‪.‬‬ ‫هەماهەنگییەكی باش هەبوو‪ ،‬بەاڵم ئێســتا ‌وەفدەكە بەڕووئیایەكی روون‌و ســتراتیژیان‬

‫نەبێــت ســەردانەكەیان هیــچ ئەنجامێكــی‬ ‫نابێــت‪ ،‬بەتایبــەت كــە ئێســتا یاســای‬ ‫بودجــەی عیــراق پەســەندكراوە‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بیانەوێت دەتوانرێت بەئاســانی كێشــەكان‬ ‫چارەسەربكەن‪.‬‬

‫گۆڕان‪ :‬دەبێت لە رێگای پارلەمانەوە‬ ‫پەیوەندییەكانی هەرێم‌و بەغداد‬ ‫رێكبخرێن‬

‫ســاماڵ عەبــدواڵ‪ ،‬ئەندامــی جڤاتــی‬ ‫نیشــتیمانی بزوتنــەوەی گــۆڕان‪ ،‬بــە‬ ‫«چاودێر»ی‌وت‪ »:‬تاكو ئێستا ئاگادارنیم‬ ‫داوا لەبزوتنــەوەی گۆڕان كرابێت‪ ،‬نوێنەری‬ ‫خــۆی دیاریبــكات‌و لەنــاو بزوتنــەوەی‬ ‫گۆڕانیــش باســی ئــەو بابەتــە نەكــراوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم‌وەك بۆچونی تایبەتیــم كە پێموایە‬ ‫بزوتنــەوەی گۆڕانیــش هەمــان بۆچونــی‬ ‫هەبێــت‪ ،‬نوێنەرایەتــی گەلــی كوردســتان‬ ‫لەپارلەمانــی كوردســتانەوەیە‌و نوێنــەری‬ ‫راســتەقینەی گەلــن‪ ،‬بۆیــە دەبــوو الیەنە‬ ‫سیاســییەكان لەرێگــەی پارلەمــان‌و ئــەو‬ ‫نوێنەرانــەوە هەماهەنگــی لەگــەڵ بەغــداد‬ ‫بكــەن‪‌،‬واتــە نوێنەرایەتی گــەل لەرێگەی‬ ‫دامودەزگای شــەرعییەوە دەكرێت‪ ،‬هاوكات‬ ‫كاریگەری زیاتر دەبێت‌وەك لەوەی بەناوی‬ ‫حزبەوە بكرێت»‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )595‬دوشةممة ‪2017/1/23‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫نەخشەی ئیدارەی نوێی ئەمەریكا بۆ تیرۆر‪ ،‬لە بەرژەوەندیی كورد دەبێت‬

‫ترەمپ‪ :‬هیچ بژاردەیەكی ترمان نییە ئەوە نەبێت‬ ‫داعش‌و ئیسالمی توندڕەو لەسەر زەوی بسڕینەوە‬ ‫رشۆڤە راپۆرت‪ :‬بابان حەمە‬ ‫پــاش ئەوەی دۆناڵــد ترەمپ لە‬ ‫‪٨‬ی تشــرینی دووەمــی ‪٢٠١٦‬‬ ‫لــە هەڵبژاردنــی ســەرۆكایەتی‬ ‫ئەمریــكا ســەركەوتوو بــوو‪ ،‬لە‬ ‫رێوڕەســمێك‌و لەكۆنگرێســی‬ ‫ئەمریــكا ‪20‬ی ئــەم مانگــە‪ ،‬لە‬ ‫بەردەم داواكاری گشــتی دادگای‬ ‫بااڵ (جۆن رۆبێرتس) ســوێندی‬ ‫خــوارد و بــووە (‪)٤٥‬ــــەمین‬ ‫سەرۆكی ئەمریكا‪.‬‬

‫گەیشــتوونەتە ئاستێك نموونەی نەبووە لە‬ ‫ئاشووبدا‪ ..‬بۆیە یەكەمین‌و پێشەنگی كاری‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی نوێمان ئەوە دەبێت‪..‬‬ ‫چاودێــران‌و میدیاكانــی ئەمەریكا ئاماژە‬ ‫بــۆ ئــەوە دەكــەن كــە ئەوپشــتیوانییەی‬ ‫ترەمــپ بــۆ دەزگای هەواڵگــری‪ ،‬بــە‬ ‫ســووربوون‌و پرۆژەیەكــی رانەگەیەنــراوی‬ ‫ترەپ لێكدەدەنەوە بۆ جەنگی دژ بەداعش‌و‬ ‫سیاســەتی دەرەوەی ئەمەریــكا بەتایبەت‬ ‫لــە ســوریا‌و عیــراق‪ .‬بۆیــە وا پێدەچێــت‬ ‫پرســی ســوریاو پاشــتریش عیراق یەكەم‬ ‫تاقیكردنــەوە بێــت كە روبەڕوی ســەرۆكە‬ ‫نوێكەی ئەمەریكا دەبێتەوە‪..‬‬

‫لەیەكەمیــن ووتاریــدا لەبــەر دەم‬ ‫بەرپرســان‌و كارمەندانی دەزگای هەواڵگری‬ ‫روسیا لە كۆشكی سپی‬ ‫ترەمــپ‬ ‫ئەمەریــكا ناســراو بــە ‪.. CIA‬‬ ‫دۆناڵد ترەمپ پیاوێكی ســەرمایەدارو‬ ‫بەڵێنــی ریشەكێشــكردنی تێرۆرســتان‌و دەســەاڵتی زلهێزتریــن واڵتــی جیهانــی‬ ‫ئیســامییە تونــد رەوەكان دەدات‌و دەڵێت گرتەدەســت‪ ،‬لە واڵتێكدا كە سیســتمی‬ ‫ئەگەر ئیدارەی پێشوو شتێكی لەوبارەیەوە حوكمڕانیــی ســەرۆكایەتییەو ســەرۆك‬ ‫نەبردبێتەوە ئەوە من بەڵێنی ئەو بردنەوەیە دەســەاڵتێكی فراوانی هەیە‪ .‬بۆیە پرسی‬ ‫دەدەم لــەم بارەیــەوەو بەڵێنــی ئــەوەش جەنگی دژ بە تێــرۆر‌و بەتایبەتی داعش‬ ‫دەدەم پشــتیوانییەكی ئەوتــۆ بــۆ ‪ CIA‬لە ســوریاو عیــراق‪ ،‬دەبێتە ئەو پرســە‬ ‫دەهێنمە پێش‪ ،‬كە پێشتر هیچ سەرۆكێكی گرنــگ‌و چارەنووسســازەی ئیــدارەی‬ ‫ئەمەریكــی نەیخســتبێتە پێــش‪ .‬هــاوكات نوێــی ئەمەریــكا‪ .‬بەتایبەتــی لەكاتێكدا‬ ‫بەردەوامبونــی ئیــداری نوێــی ئەمەریــكا كە ترەمــپ دەیەوێت كارێكــی مێژوویی‬ ‫بــۆ جەنگی تیــرۆرو لەناوبردنــی داعش لە بــكات‌و ئااڵی روســیا بگەڕێنێتــەوە ناو‬ ‫بەرژەوەندیــی كوردایە‪ ،‬چونكە راســتەوخۆ كۆشــكی ســپی‌و ئەو دوژمن‌و شەڕكەرە‬ ‫لە ئێستادا لە جەنگی داعشدایە‪.‬‬ ‫سەرســەختەی دژ بە داعــش‌و تێرۆر كە‬ ‫روســیایە‪ ،‬بهێنێتە نێو هاوكێشــەی ئەو‬ ‫لە ‪ CIA‬ــەوە بۆ عیراق‌و سوریا‬ ‫پــان‌و سیاســەتە دەرەكییــەی ئیــدارە‬ ‫هیچ‬ ‫لــەو وتارەدا‪ ،‬ترەمــپ‪ ،‬رایگەیاند‪:‬‬ ‫نوێیەكەی ‪.‬‬ ‫نییــە‬ ‫بژاردەیەكــی ترمــان لەبەردەســتدا‬ ‫تەنهــا شــتێك كــە تا ئێســتا روون‬ ‫ئەوەنەبێــت كــە داعش‌و تێرۆر‌و ئیســامی نەبۆتەوەو چاودێرانی سیاســیش سەری‬ ‫توندڕەو لەســەر زەوی لەناوبەرین‪ ..‬چونكە لێدەرناكــەن ئەوەیــە كــە ئــەم مەرامی‬

‫نزیكبوونەوەیــە و ئــەم ویســتە بــۆ‬ ‫ئاســاییكردنەوەی پەیوەنــدی ئەمەریكا‪-‬‬ ‫روســیا چــۆن دەبێــت لەكاتێكــدا هــەر‬ ‫لەبانگەشــەی هەڵبژاردنەكانــەوە تــا‬ ‫ئێســتایش‪ ،‬ترەمپ پێیوایــە واڵتێك كە‬ ‫لــە ناوچەكەدا روبەڕوی كێشــەی جیدی‬ ‫دەبێتەوە لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫ئێرانــە (كــە هاوپەیمانــی ریشــەیی‬ ‫روســیایە)‪ ،‬بەوپێیــەی ترەمپ پێشــتر‬ ‫رەخنەی لــە رێككەوتنــە ئەتۆمییەكەی‬ ‫ئێــران‌و واڵتانــی ‪ 1+5‬گــرت‌و دژایەتــی‬ ‫خــۆی بۆ گێڕاندنەوەی بەشــێك لە پارە‬ ‫بلۆككراوەكانی حكومەتی تاران دەربڕی‌و‬ ‫ئێرانی بە یەكێك لەو واڵتانە وەســفكرد‬ ‫كە هاوكاری تیرۆرستان دەكات ‪..‬‬

‫کامو‬

‫سەروتارەکانی‬ ‫ئەلبێر‬

‫ئەم‬

‫‪8‬‬ ‫سەردەمی‬ ‫دادپەروەری‬ ‫حكومەتی «ڤیشی؟(‪ )1‬وەك دوكەڵ‬ ‫رەوییەوە‪ .‬لەگەڵ یەكەم هەنگاو و هاتنە‬ ‫پێشــەوەی هاوپەیمانــان دژی پاریس‪،‬‬ ‫لەگــەڵ یەكــەم شــۆكی راپەڕیــن‪ ،‬ئەو‬ ‫ێ فەرمانڕەوایی‬ ‫پیاوانــەی كە بە زۆرەمل ‌‬ ‫نەتەوەیەكیان دەكرد‪ ،‬دواجار كەوتنە ناو‬ ‫لەیادچوونەوە‪ ،‬ئــەوان لەوباوەڕەدابوون‬ ‫هێشــتا دەتوانــن فێــڵ لــەو نەتەوەیە‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم ئەوان هیچیان نەناسییەوە‬ ‫لە روخساری فرانســییەكان كە پڕ بوو‬

‫ترەمپ‌و عیراق‌و كوردستان‬

‫زۆربەی چاودێرانی سیاســی پێشــبینی‬ ‫ئەوەدەكــەن كە سیاســەتی نوێی ترەپ لە‬ ‫عیــراق‌و هەرێمی كوردســتاندا دەكرێت لەو‬ ‫لێــدوان‌و ووتانــەی خۆیــدا لێكبدرێتەوە‪..‬‬ ‫كــە چ لەبانگەشــەی هەڵبژاردنــەكان‌و‬ ‫چ ئەمدواییــەش پــاش ســەركەوتنی‬ ‫لەهەڵبژاردنەكاندا ووتبوونــی‪" ..‬ئەمەریكا‬ ‫چارەســەری لەبەردەســتدایە بــۆ (بــەاڵ)‬ ‫ی نەوتی عیــراق"‪" ..‬نەوتی عیــراق لەژێر‬ ‫دەســتی ئەمەریــكا بوایە تێــرۆر‌و داعش و‬ ‫ئیســامی تونــدڕەو دروســت نەدەبــوو"‪..‬‬

‫سەروتارانە ئەو وتارانەن كە لە الیەن ئەلبێر كامو نووسراون كە لە سەردەمی‬

‫جەنگی دووەمی جیهانی سەرنووســەری رۆژنامــەی كۆمبا ‪ Combat‬بوو‪ .‬بە یەكەوە‬ ‫لەگەڵ پاسكال پیا‪-‬ی هاوڕێی دەریان دەكرد بۆ پشتگیری‬ ‫پارتیزانــەكان و بەشــداری كردن لەو خەباتە مەزنەی دژی فاشــیزم و داگیركاری لە‬ ‫فرانسا و رۆژئاوا لەو سااڵنە لە ئارادابوو‪.‬‬

‫لە سەردەمی جەنگی‬ ‫دوەمی جیهانیدا‬

‫لە حەماســەت و تووڕەیی‪ ،‬ســەرەنجام‬ ‫واڵت ئەم روخســارەی پێشانی ئەواندا‪.‬‬ ‫ئەوان رۆیشتن‪.‬‬ ‫هەندێــك لەوانــەی لــە هەمــووان‬ ‫دڕندەتر بوو لە هەمووانیش ترســنۆكتر‬ ‫بــوو‪« .‬دارنانــد و دێیا» هەاڵتن‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوانــەی هەرگیز نەوەســتان لە فێڵ و‬ ‫درۆكردن‪ ،‬هێشتا جارێكی دی گەڕانەوە‬ ‫ناو فێڵ و درۆكردن‪.‬‬ ‫«الڤــال» و «پێتا» هەوڵیاندەدا‬ ‫وا لــە خەڵكەكــە بگەیەنن كــە بە زۆر‬ ‫ئــەم كارەیــان پێكــراوە‪ .‬ســەرۆكی‬ ‫«رێككەوتن» و ماریشــالی «پشێوی»‬ ‫ئەگەر كەســانی دڵســۆز و بــە ئەمەك‬ ‫بوانایــە بۆ خۆیان‪ ،‬دەبوایە لە فرانســا‬ ‫نەبوونایە‪.‬‬ ‫بەاڵم چیتر بوار بۆ «رێككەوتن»‬ ‫و «پشــێوی» نەمــاوە‪ ،‬ئەمــە چیتــر‬ ‫ێ ئەمەش بــە دەنگی بەرز‬ ‫ناشــێ‌‪ .‬دەب ‌‬ ‫بیڵێین‪.‬‬

‫ناچارە بۆ ئێران‪-‬یش شلی بكات‬

‫پێچەوانەی هەمــوو بۆچوون‌و لێدوانە‬ ‫دژو زبرەكانی ترەمپ سەبارەت بە ئێران‪..‬‬ ‫رۆژنامەی دەیلی مەیل لە راپۆرتێكیدا كە‬ ‫هەفتــەی رابردوو لــەزاری بەرپرســێكی‬ ‫‪ CIA‬ی ئیــدارەی كلینتۆنــەوە بــاوی‬ ‫كردۆتــەوە دەڵێــت‪ :‬ترەمــپ ئەگــەر‬ ‫بیوەێت جیــددی بێت لەشــەڕی داعش‌و‬ ‫نزیكبوونــەوەو راكێشــانی ســەرنجی‬ ‫روســیا‪ ،‬هیچ بژاردەیەكی لەبەردەســتدا‬ ‫نامێنێتــەوە كــە دەبێــت لەگــەڵ ئێران‪-‬‬ ‫یشــدا نەرمی بنوێنێت‌و شێوەرێكەوتنێك‬ ‫لــەم ئیــدارە نوێیــەی ترەمــپ‪-‬دا لەگەڵ‬ ‫ئێــران بخوڵقێت‪ ..‬چونكــە ناكرێت ئێران‬ ‫لەروســیاو كەوانەی شیعەی ئێران بەرەو‬

‫عیــراق تاســوریا‪ ،‬پاشــان جەنگــی دژ‬ ‫بەداعش دابڕبكرێت ‪.‬‬

‫"سیاســەتی دەرەوەی ئەمەریكا لەبەرامبەر‬ ‫عیــراق‌و ســعودییەو ســوریا گۆڕانــی‬ ‫سەرتاپایی دەخوازێت" ‪" ..‬كورد شەڕكەرە‬ ‫لەناوچەكەدا لەبری ئەمەریكاو ئەوان دەبێت‬ ‫هاوكاری‌و پشــتیوانی بكرێن‌و بەكاربهێنرێن‬ ‫وەك دۆست‌و هاوپەیمان" ‪ ..‬دەیان ووتەو‬ ‫لێدوانی دیكەی ترەمپ لەســەر ئەم پرسە‬ ‫لە سێ خاڵدا لێكدانەوەی بۆ دەكرێت‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬ئیــدارەی نوێــی ئەمەریــكا‌و‬ ‫سیاســەتی دەرەوەی ئەمەریكا سووربوونی‬ ‫خۆی دووپات دەكاتەوە لەسەر لەناوبردنی‬ ‫داعــش‌و تێــرۆر‌و ئیســامی تونــدڕەو‬ ‫لەناوچەكە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئەمەریــكا بیەوێــت چارەســەرێكی‬ ‫سیاســی‌و ئابووریانــە بۆ پرســی نەوتی عیراق‬ ‫بدۆزێتــەوەو پــرۆژەی رانەگەیەنــراوی بــۆ ئەو‬ ‫مەبەستە هەبێت‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬ناردنی هاوكاری‌و پشتیوانی سەربازی‌و‬ ‫دارایــی بــۆ پێشــمەرگەو هێزەشــەڕكەرەكانی‬ ‫دژ بەداعــش‌و تێــرۆر و دروســتكردنی جۆرێــك‬ ‫لەهاوپەیمانــی‌و نزیككردنــەوەی كــورد لــەم‬ ‫ئیدارە نوێیــە‪ ..‬بەتایبەت لەكاتێكدا كە ئیدارەو‬ ‫كابینــە نوێیەكەی ترەمپ چەندین كەســایەتی‌و‬ ‫دەموچاوی سیاســی گەورەو دیــاری تێدایە كە‬ ‫پاشــخانیان هەڵوێســتی ئەرێنییــان بــۆ كورد‬ ‫تێدابــووە ‪ ..‬وەك جیمــس ماتیــس كە ئێســتا‬ ‫وەزیری بەرگری ئیدارە نوێیەكی ترامپەو پێشتر‬ ‫جەنەڕاڵــی شــەڕی رزگاركردنــی عیــراق بووە‪.‬‬ ‫مایــكل فلیــن راوێــژكاری ئاسایشــی نەتەوەیی‬ ‫ئەمەریكا‪ .‬نیكی هایلی وەك باڵۆزی ئەمەریكا لە‬ ‫نەتەوە یەكگرتووەكان‪ .‬ئەمە سەرەڕای مانەوەی‬ ‫برێت ماكۆرگ وەك نوێنەری سەرۆكی ئەمەریكا‬ ‫بۆ هاوپەیمانێتی جەنگی دژ بە داعش‪.‬‬

‫تــەواوی وتــارەكان بــەم دواییە لە الیەن وەشــانی گالیمار بۆ جارێكــی تر وێڕای‬ ‫لێكۆڵینــەوە و ســاغكردنەوە باڵوكراوەتــەوە‪ .‬هــەر جارەی وتارێكــی لێ‌ دەكەینە‬ ‫كوردی و بە زنجیرە باڵوی دەكەینەوە‪.‬‬

‫جیــاوازی لــە نێــوان «الڤــال» و‬ ‫ێ‬ ‫«پێتــا»(‪ )2‬نیــە‪ ،‬چونكە لــە هەند ‌‬ ‫هەڵكــەوت و زروف‪ ،‬جیــاوازی نیــە لە‬ ‫نێوان «خیانەت» و «وازهێنان»‪.‬‬ ‫ئەم پیاوانە كە تەنیا شەرمەزارییان‬ ‫دەرخــواردی ئێمە دا‪ ،‬كە بە دەســتێك‬ ‫پیرۆزییــان دەگەیاندە ئەوانی دی و بە‬ ‫دەســتێكی دی ئەویتریــان دەكوشــت‪،‬‬ ‫كــە دووڕوویــی و ریاكاریان دەخســتە‬ ‫ســەر تێرۆر‪ ،‬كە بۆ ماوەی چوار ســاڵ‬ ‫بــەردەوام لە نــاو تێكەڵێكی ترســناك‬ ‫لــە خوتبەدانــی ئەخالقــی و لەداردان‬ ‫و ئامۆژگاری ئایینی و ئەشــكەنجەدان‪،‬‬ ‫ژیــان‪ ،‬ئــەم پیاوانــە ناتوانــن هیچ لە‬ ‫ێ بكەن‪ ،‬نــە لەیادكردن‬ ‫فرانســا چاوەڕ ‌‬ ‫نە بەخشین‪.‬‬ ‫ئێمــە لە پێــش ئــەو برایانەمان ئەو‬ ‫ئەندێشــەیەمان بــۆ هات كە پێویســتە‬ ‫پەیڕەوی بكەین‪ ،‬هــەزاران برای گیراو‪،‬‬ ‫بــردراو و بزربــوو‪ ،‬كوشــت وبڕكــراو‪،‬‬

‫ێ دەچوونە‬ ‫ئەشكەنجەدراو‪ .‬ئەوان بە پ ‌‬ ‫ناو تابووتی منداڵە مردووەكانیان‪ ،‬ئێمە‬ ‫بــۆ ماوەی چوار ســاڵ ئەمەمــان لەناو‬ ‫خۆمان هەڵگرت‪ ،‬لەمەودوا یاداشــتمان‬ ‫زیندووە‪.‬‬ ‫ئێمــە كەســانێك نیــن لــە رق‬ ‫ێ ببینە كەسان‬ ‫دروستكرابین‪ .‬بەاڵم دەب ‌‬ ‫و پیاوانی دادپــەروەری‪ .‬دادپەروەریش‬ ‫ێ ئەوانــەی خەڵكیان كوشــتووە‪،‬‬ ‫دەڵــ ‌‬ ‫ئەوانەش كە رێگەیان پێداوە‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫بەرپرسیارن بەرانبەر بە قوربانی‪ ،‬هەتا‬ ‫ئەگەر ئەو كەســەی تاوانەكەی خۆشی‬ ‫دەشارێتەوە و ئەمڕۆ بە ناوی سیاسەت‬ ‫و ریالیــزم قســە دەكا‪ ،‬زمانی ئەمەیان‬ ‫لــە الی ئێمــە لە هەمــوو زمانێك زیاتر‬ ‫شایانی رقە‪.‬‬ ‫چیتر دوو سیاسەت نیە‪ ،‬تەنیا یەك‬ ‫هەیــە ئەویش سیاســەتی تێكۆشــینە‪،‬‬ ‫ئەمەش سیاسەتی شەرەفە‪.‬‬ ‫لــە ســاڵی ‪ 1940‬ســەرەدەمێك‬

‫ســەریهەڵدا‪ ،‬هەموو وشەیەك و هەموو‬ ‫كردەیــەك تێكۆشــین بــوو‪ .‬ئەوانــەی‬ ‫چارەنووسی فرانســایان گرتە ئەستۆی‬ ‫خۆیــان دەیانزانی لەم هەوڵە ســەریان‬ ‫ێ و روخساریان بە تیر دەشێوێ‌‪،‬‬ ‫تێدەچ ‌‬ ‫بەاڵم لەمەدا هیچ ریالیزمێك نەبوو خۆی‬ ‫بەرانبەر بەم زمانە سادەیە راگرێ‌‪.‬‬ ‫ئەو ســوێندەی كــە ئێمە هەرگیز‬ ‫نەمانخواردووە‪ ،‬لــە قوواڵیی خۆمانەوە‬ ‫ئێمــە ئــەم ســوێندانەمان بــۆ هەڤاڵە‬ ‫مردووەكانمــان خــواردووە‪ ،‬ئێمــە ئەم‬ ‫سوێندەی خۆمان دەگەیەنینە سەر‪.‬‬

‫دووەمی جیهانی هاوپەیمانی نازییەكان‬ ‫بوو‪ .‬مارشــال پێتا سەركردەی یەكەمی‬ ‫ئەم حكومەتە بوو‪.‬‬ ‫‪ -2‬الڤــال و دارنانــد و دێیــا و پێتا‪،‬‬ ‫ئەمانــە هەریەكەیــان پۆســتی بااڵیان‬ ‫هەبــوو لــە حكومەتــی بەكرێگیــراوی‬ ‫ڤیشــی‪ .‬لــە روانگــەی هێــزی بەرگری‬ ‫فرانســا ئەمانــە هەمــوو خائیــن و‬ ‫خیانەتكار بوون‪.‬‬

‫رۆژنامەی «كۆمبا» ‪ 23‬خەرمانانی ‪1944‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫‪ -1‬حكومەتی ڤیشــی‪ ،‬ئەو حكومەتە‬ ‫بەكرێگیــراوە بوو لەســەردەمی جەنگی‬

‫وەرگێڕانی لە فرانسییەوە‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬

‫تەوەر‬

‫ذمارة (‪ )595‬دو شةممة ‪2017/1/23‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ترەمپ دا‬

‫جیهان لە سەردەمی‬

‫پڕۆفیسۆر‪ .‬جەبار قادر‪:‬‬

‫كوردستان لە ناوچەیەكی قەیراناوییدایەو زیاتر لە دوو دەیەیە پەیوەندییەكی‬ ‫راستەوخۆی بەسیاسەتەكانی ئەمەریكاوە هەیە‬ ‫سازدانی‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ئێســتا كاتێتــی پرســیار‬ ‫لەبــارەی نیگەرانــی‌و دوودڵیــی‬ ‫ئەمەریكییــەكان‌و زۆرێــك لــە‬ ‫واڵتانــی دنیــا‪ ،‬لەبەرامبــەر ئەم‬ ‫ســەرۆكە‪ ،‬بكەین‪ .‬كــە لە چەند‬ ‫رۆژی داهاتــودا بــە فەرمــی لە‬ ‫كۆشــكی سپییەوە بۆ چوار ساڵ‬ ‫ســەرۆكایەتی زلهێزتریــن واڵتی‬ ‫دنیا دەكات‪.‬‬ ‫لــەم تەوەرەیــەدا لەژێــر‬ ‫ناونیشانی»جیهان لە سەردەمی‬ ‫ترەمپــدا»‪ ،‬لەگــەڵ كۆمەڵێــك‬ ‫رۆژنامەنوس‌و لێكۆڵەری سیاسی‬ ‫كورد گفتوگۆدەكەین‪ .‬پڕۆفیسۆر‪.‬‬ ‫جەبار قادر‪ ،‬لە تەوەری ئەمجارەدا‬ ‫بەشــداریی دەكات‌و گۆڕانكاری‌و‬ ‫پێشــبینیەكانی ســەردەمی ئەم‬ ‫سەرۆكە شــیدەكاتەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫باس لەو كاریگەرییانەش دەكات‬ ‫كــە پەیوەندیــی بــە هەرێمــی‬ ‫كوردستانەوە هەیە‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬ئێســتا ترەمــپ ســەرۆكە‪،‬‬ ‫باســی زۆر تــرس دەكرا ئەگەر ئــەو ببێت‬ ‫بــە ســەرۆك‪ ،‬ئایا جیهــان لە ســەردەمی‬ ‫«ترس»دا دەژێ؟‪.‬‬ ‫د‪ .‬جەبــار قــادر‪ :‬لە میانــەی هەڵمەتی‬ ‫هەڵبژاردنەكانــدا دۆناڵــد ترەمپ گوتارێكی‬ ‫پەپولیســتی توندی هەبوو لە دژی بژاردەی‬ ‫سیاســی و سیســتەمی دامــەزراوی بــاو‪.‬‬ ‫كاردانەوەكانــی لە بەرامبــەر رەخنەگران و‬ ‫نەیارانی هێڕشبەرانەو پەالماردەرانە بوون‪.‬‬ ‫زۆر لە هەڵس و كەوتەكانی وەك كاندیدێكی‬ ‫سەرۆكایەتی نامۆ بوون بە نەریتە باوەكان‪.‬‬ ‫بە تێبینی و گوتارە جیاكارییەكانی هەست ‌ێ‬ ‫چەندین گروپی لە هاوواڵتیان و دانیشتوانی‬ ‫ئەمەریــكا بریندار كرد‪ .‬بەم هەڵس و كەوت‬ ‫و خۆنمایشكردنە ناڕەزایی‪ ،‬توڕەیی و بگرە‬ ‫مەترسی دروســتكرد لە نێوخۆی ئەمەریكا‬ ‫و لــە دەرەی ئــەو واڵتــەش‪ .‬بەگشــتی‬ ‫كۆمارییــەكان هەڵوێســتێكی توندتریان لە‬ ‫دیموكراتــەكان هەیە لــە بەرامبەر ئەوانەی‬ ‫لــە جیهان بە نەیــاری ئەمەریكایان دەزانن‬ ‫و گەلـــێ‌ جار پەالماریــان داون و بە هێزی‬ ‫ســەربازی لــە نێویان بــردوون‪ .‬هەموو ئەو‬ ‫شــتانەی لە كاتــی هەڵمەتــی هەڵبژاردندا‬ ‫دەوترێــن مــەرج نیە ببن بــە پرۆگرام و لە‬ ‫ژیانــی سیاســیدا جێبەجــێ‌ بكرێــن‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێــت بزانیــن ئایــە دۆناڵــد ترەمــپ لە‬ ‫پێگــەی سەرۆكایەتیشــدا بەهەمان شــێوە‬ ‫خــۆی نمایشــدەكات یا كــۆت و بەندەكانی‬ ‫دەســەاڵت و بەرژەوەندییە نیشتمانییەكانی‬ ‫ئەمەریــكا ناچــاری دەكەن بە شــیوەیەكی‬ ‫جیــاواز هەڵــس و كــەوت بــكات‪ .‬رەنگب ‌ێ‬ ‫ترەمــپ وەك بیزنیســمانێكی ســەركەوتوو‬ ‫بیەوێت زۆر لە هەنگاوەكانی بە رێســاكانی‬ ‫بیزنس هەڵبســەنگێن ‌ێ و بەو پێیە لە گەڵ‬ ‫دەوڵەتانــی دیكەدا هەڵــس و كەوت بكات‪.‬‬ ‫لــەم بارەیــەوە چەنــد جارێك باســی لەوە‬ ‫كردووە كــە نابێت ئەمەریكا بــ ‌ێ بەرامبەر‬ ‫دەوڵەتانــی تر بپارێزێــت و بە پیی ترەمپ‬ ‫دەبێت ئەو دەوڵەتانە خەرجی ئەو پاراستنە‬ ‫بدەن نەك ئەمەریكا‪ .‬ئەوەی پێگەی ترەمپ‬ ‫بەهێــز دەكات ئەوەیــە كــە زۆرینەیەكــی‬ ‫كۆمــاری لە كۆنگرێس لە پشــتەوە دەبێت‪.‬‬ ‫لێــرەوە ئەو دەتوانێت لە رێگەی دەركردنی‬ ‫قانونەوە بەشــێك لەو سیاسەتانە جێبەج ‌ێ‬

‫بكات كە لە كاتی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫بانگەشەی بۆیان ئەكرد‪ .‬سەرۆكی ئەمەریكا‬ ‫ســەرۆكی واڵتێكی جیهانی ســییەم نیە بە‬ ‫خواستی خۆی چی بو ‌ێ بیكات‪ .‬دەستوری‬ ‫ئەمەریكا هەر دەســەاڵتەكانی بەوردی لێك‬ ‫جودا كردۆتەوەو هیچ یەكێك لەو دەسەاڵتانە‬ ‫ناتوانێت پەنا بباتە بەر كاری نادەستوری و‬ ‫كەس بۆی نیە بنەماكانی دەســتور پێشێل‬ ‫بكات‪ .‬دەســتور دەســەاڵتەكانی سەرۆك و‬ ‫كۆنگرێــس و دەزگای دادوەری بــە وردی‬ ‫دەستنیشــان كــردووەو میكانیزمگەلی وای‬ ‫دانــاوە كە بەربەســتی زۆر دەخەنە بەردەم‬ ‫هــەر كەســێك بیەوێــت دەســەاڵتەكان بە‬ ‫خراپی بەكاربێنێت‪ .‬ئەوەی ترەمپ زۆر پێی‬ ‫لەسەر دادەگرێت ئەوەیە كە ئەو بە دەنگی‬ ‫هاوواڵتیانی لە بیركراو بووە بە ســەرۆك و‬ ‫سیاسەتەكانی لە نێوخۆی واڵت لە قازانجی‬ ‫ئەواندا ئەبێت‪ .‬دەبێت چاوەڕوان بین بزانین‬ ‫هیــچ نەبێت لــە ســەد رۆژی یەكەمدا چی‬ ‫دەكات و چۆن خۆی نمایش دەكات‪.‬‬

‫ئاڵۆزی و ناكۆكییەكانی توركیا‬ ‫لەگەڵ ئەمەریكاو واڵتانی رۆژئاوادا‬ ‫دەتوانێت دەرفەتی نوێ بۆ كورد‬ ‫بڕەخسێنێ‌‬ ‫پرۆفیسۆر جەبار قادر‬ ‫ •لە كەركوك هاتۆتە دونیاوە‪.‬‬ ‫ •دكتۆرای لە مێژووی هاوچەرخی كورد هەیە‪.‬‬ ‫ •وەك مامۆستاو راگرو یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ لە زانكۆكانی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬سەاڵحەدین‪ ،‬موسڵ‪ ،‬كۆیەو جیهانی سلێمانی كاری كردووە‪.‬‬ ‫ •ئەندامی كارای ئەكادیمیای كوردی و سەرنووسەری گۆڤارەكەی بووە‪.‬‬ ‫ •‪ 10‬كتێب و زیاتر لە ‪ ٥٠٠‬وتار و لێكۆڵینەوەی باڵوكردۆتەوە‪.‬‬

‫چاودێــر‪ :‬بەپێچەوانــەی زۆرێــك لــە‬ ‫پێشــبینیەكان‪ ،‬دۆناڵد ترەمــپ هەڵبژێردرا زۆر پابەندە بە دەســكەوت یا شكستەكانی‬ ‫بــە ســەرۆكی زلهێزتریــن واڵتــی دنیــا فەرمانڕەوایــی ترەمپ لــە ئەمەریكاو پارتە‬ ‫«ئەمەریــكا»‪ ،‬بۆچی پێشــبینی زۆرینەی راستڕەوەكان لە واڵتانی ئەوروپا‪.‬‬ ‫سەنتەری لێكۆڵینەوەو راپرسی و چاودێرانی‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت جیهان لە سەردەمێكدایە‬ ‫سیاسی و سیاســەتمەدارانی دنیا پێچەوانە‬ ‫بــوەو هاواڵتیانی ئەمەریــكا ترامپیان كردە كــە دیموكراســییەت و كاڵبونــەوەی هێڵی‬ ‫ســەرۆك؟ واتە بۆ ترســی سیاســیەكان و نەتــەوەو جوگرافیایــی نەتەوەیــی بــەرەو‬ ‫زۆرینەی خەڵكانی لیبــڕاڵ پێچەوانەبوو لە ماڵئاوایــی دەڕوات و ســەردەمی ســەرۆكە‬ ‫شــەڕەنگێزو راسیســتەكانە‪ ،‬واتــە مۆدێلی‬ ‫ترسی هاواڵتیان ئەمەریكی؟‪.‬‬ ‫د‪ .‬جەبار قادر‪ :‬بەر لە هەر شتێك خواستی پۆتیــن و ئــەردۆگان و سیســی‪ ،‬بۆیــە لە‬ ‫ئاڵ و گۆڕكردنی دەسەاڵت و گۆڕینی دەم و ئەمەریكا ترامپ دەبێتە سەرۆك و بەریتانیا‬ ‫چاوەكان بەشێكی گرنگی كولتوری سیاسی لــە یەكێتی ئەوروپــا دێتــە دەرەوە‪ ،‬هێزە‬ ‫جیهانی دیموكراســی پێكدێنــێ‌‪ .‬هەر چوار راسیســتەكان لە ئەوروپــادا بەهێزدەبن‪ ،‬تا‬ ‫ســاڵ جارێــك لــەو واڵتانە گۆڕانــكاری لە چەند ئەم روداوە سیاســییانە پەیوەندییان‬ ‫دەسەاڵتی سیاسیدا دەكرێت‪ .‬هەر لێرەوەیە پێكەوە هەیە؟ ‪.‬‬ ‫د‪ .‬جەبار قادر‪ :‬پێموانیە ئەم سەردەمەی‬ ‫زۆر لەو واڵتانە لە دەستوردا ئەوەیان دیاری‬ ‫كــردووە كــە كەس بــۆی نیە لــە دوو جار ئێمــە بــەو جــۆرە بێــت كــە ئاماژەتــان‬ ‫زیاتر ســەرۆك بێت‪ .‬مانــەوە بۆ ماوەیەكی پێكــردووە‪ .‬لــە كاتێكــدا دیموكراســی لە‬ ‫دوورو درێــژ لە دەســەاڵتدا كارێكی نامۆیە بەشــێكی گرنگــی دونیــا لە گەشــەكردنی‬ ‫بــە كولتوری سیاســی جیهانــی دیموكرات هەمیشــەییدایە‪ ،‬لــە گەلـــێ‌ واڵتــی تــر‬ ‫و زۆر جــار دەبێتــە مایــەی گەندەڵــی و دیموكراســی لــە پاشەكشــێدایە‪ .‬گەالنــی‬ ‫خــراپ بەكارهێنانی دەســەاڵت‪ .‬لە الیەكی دەیان واڵتیش ژیان لە ســێبەری رژێمگەلی‬ ‫دیكەوە هەست دەكرێت كە گەالنی جیهانی دیكتاتــۆری‪ ،‬تۆتالیتــاری و گەندەڵــكاردا‬ ‫دیموكراتی لە سیستەمی دامەزراو و جێگیر بەســەر دەبــەن و چەندیــن واڵتــی تریش‬ ‫وەڕس بوونــەو دەیانەوێــت گۆڕانكاری تێدا گیرۆدەی شەڕ و شوڕ و ماڵوێرانی و برسێتی‬ ‫بكەن و پەنا بۆ كەسانێك ببەن لە دەرەوەی و هەژارین‪ .‬ئەوەی بەدی دەكرێت ســنوورە‬ ‫ئێلیتــی دەســەاڵتدار‪ .‬لێــرەوە دەنگەدەری جوگرافی‪ ،‬ئەتنیكی‪ ،‬ئاینی و مەزەبییەكان‬ ‫ئەمەریكــی دەنگ دەدات بە بیزنســمەنێكی تۆختــر دەبنــەوە‪ .‬ئــەو گەالنــەی دەمێكە‬ ‫وەك ترەمپ كە هیچ ئەزموونێكی سیاســی سەربەخۆییان بەدەســت هێناوەو بوونە بە‬ ‫نیە و پێیوایە دەتوانێت بە پێی بنەماكەنای بەشــێك لە بازاری هاوبــەش و هاوپەیمانی‬ ‫بیزنــس ئەمەریكا ببات بەڕێوەو هەر كارێك فــراوان وەك واڵتانــی یەكێتــی ئەوروپــا‪،‬‬ ‫ئەمەریكا لە سەر ئاستی نێودەوڵەتی بیكات ئێســتا لە هەوڵی ئەوەدان ســنوورەكانیان‬ ‫دەبێت واڵتانی تر خەرجەكەی دابین بكەن‪ .‬قایم بكەن‪ .‬ترســی كاڵبوونەی ناســنامەی‬ ‫ئەم گوتارە پەپولیســتییە رۆژ لە دوای رۆژ نیشــتمانی و كولتــوری نیگەرانی زۆری لە‬ ‫لە جیهانی دیموكراتیدا دەســتكەوتی زۆرتر الیــان دروســتكردووەو ژمارەیەكــی زۆریان‬ ‫بەدەســت دێنێت و الیەنگرانی زیاد ئەكەن وەدوای بانگەشــەی سەركردە پەپولیست و‬ ‫و لە راپرســییەكاندا بازاڕی گەرمتر ئەبێت‪ .‬راســتڕەوەكان كەوتوون و وەك فریادڕەس‬ ‫تیڕۆریزمــی ئیســامی و كۆچی بە كۆمەڵی سەیریان دەكەن‪ .‬ئەمە بە زەقی لە واڵتانی‬ ‫موســوڵمانان بــەرەو رۆژئــاوا ئاوێكی زۆر ئەوروپــاو ئەمەریــكا دەبینرێــت و رۆژ لــە‬ ‫بە ئاســیاوی ئەم وتــارەدا دەكەن و دەبنە دوای رۆژ پەرەدەســێنێت‪ .‬دەرچوونــی‬ ‫مایــەی ئەوەی دەنگــی زیاتر بێنــن‪ .‬دیدو بریتانیــا لە یەكێتی ئەوروپــاو هەڵبژاردنی‬ ‫بۆچوونێكــی بــاو لە نێو بەشــێكی گرنگی دۆناڵــد ترەمپیــش لە ئەمەریــكا هەندێ لە‬ ‫ئەم كۆمەڵگانەدا پەیدا بووە كە سیستەمی نیشــانەكانی زەقەكانی ئەم پرۆسەیەن كە‬ ‫سیاسی چەقیبەستووەو ئێلیتی دەسەاڵتدار پێموایە زنجیرەیەكی دیكەی لەم چەشنەی‬ ‫ئــاگای لە هاوواڵتی ئاســایی و كێشــەكانی بەدواوەیە‪ .‬یەكێ لە خەســڵەتە گرنگەكانی‬ ‫نەمــاوە‪ ،‬بۆیە ئەمانیش ســزایان دەدەن و سیســتەمی ســەرمایەداری لــە ســەردەمی‬ ‫دەنــگ ئەدەن بەم پەپولیســتانە‪ ،‬تەنانەت شــەڕی ســاردا ئەوە بوو‪ ،‬كە لــە بەرامبەر‬ ‫ئەگەر بە بیرو بۆچوون لە گەڵیشیان نەبن‪ .‬سۆســیالیزمی دەقگرتــوودا زوو زوو بــە‬ ‫ئەمە دەســپێكی پرۆســەیەكی سیاســی و بەخۆیــدا دەچووە و هەمیشــە لــە هەوڵی‬ ‫كۆمەاڵیەتی نوێیەو داهاتووی تا ئاســتێكی ئەوەدا هەرچی پ ‌ێ بكرێت بیكات بۆ ئەوەی‬

‫پێگــەی خــۆی لــە بەرامبــەر نەیارەكــەی‬ ‫بەهێــز بكات‪ .‬زۆر كەس لــە رۆژئاوا وا بیر‬ ‫ئەكەنــەوە كە بە نەمانی ركابەری مێژوویی‬ ‫ئیدی سیســتەمی ســەرمایەداری نەك هەر‬ ‫پشــتی لێكردەوەتــەوە‪ ،‬بەڵكــو لــە زۆر‬ ‫دەستكەوتەكانی چین و توێژە جیاوازەكانی‬ ‫كۆمەڵگاكانی رۆژئاوا كە بە خەباتی مەدەنی‬ ‫وەدەســتیان هێنابوو‪ ،‬پاشــگەزبووەتەوە و‬ ‫مافەكانیانــی ژێرپــێ‌ كردووە‪ .‬بــەم واتایە‬ ‫خەڵكێكــی زۆر پێیان وایە كە سیســتەمی‬ ‫سیاسی تووشی قەیرانێكی بونیادی هاتووە‬ ‫و هیچــی تازەی بۆ كۆمەڵگە رۆژئاواییەكان‬ ‫پــێ‌ نیە‪ ،‬بۆیــە دەبێت گۆڕانــكاری جددی‬ ‫تێــدا بكرێت‪ .‬لەم دیدەوە هاتنی كەســانی‬ ‫وەك ترەمــپ لە دەرەوەی بژاردە و بازنەی‬ ‫تەســكی دەســەاڵتی سیاســی دامــەزراو و‬ ‫جێگیــر بــە دەســپێكی ئــەو گۆڕانكارییە‬ ‫دادەنرێــت و پەپولیســت و پارێــزگارو‬ ‫راستڕەوەكان ئیلهامی زۆری لێوەردەگرن‪.‬‬ ‫مۆدێلــی پوتین و ئەردۆگان و كەســانی‬ ‫وەك ئەمــان تەنهــا لــەو واڵتانــە دەتوانن‬ ‫دەربكەون كە ئەزموونی مێژوویی و میراتی‬ ‫كەڵەكەبــووی دیموكراتــی ئەوتۆیــان نیە‪،‬‬ ‫ئەگــەر هەشــیان بێــت تەمەنیــان كورتەو‬ ‫زۆر لــەوازن‪ .‬رووســیا نە لە لەســەردەمی‬ ‫سۆڤییەتی و نە لە دوای هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫یەكێتــی ســۆڤییەتیش هیــچ ئەزموونێكی‬ ‫دیموكراسی بە خۆوە نە بینیوە‪ .‬توركیاش‬ ‫لە سەردەمی عوسمانیدا دەوڵەتێكی سەدە‬ ‫ناوەڕاســت بوو‪ ،‬نەك ســەردەمی نوێ‪ .‬بە‬ ‫قانون و رێســاكانی ئەو ســەردەمە بەڕیوە‬ ‫دەبــرا‪ ،‬دانیشــتوان رەعیــەت بــوون نەك‬ ‫هاوواڵتــی‪ .‬لــە ســەردەمی كەمالیزمیشــدا‬ ‫سیســتەمێكی تۆتالیتــاری و دیكتاتۆری وا‬ ‫دامەزرابوو كە هەناســەی لە خەڵك بڕیبوو‪.‬‬ ‫ئیستاش ئەردۆگانی پارێزگارو دەسەاڵتخواز‬ ‫خەریكــی دامەزراندنی رژێمێكی تۆتالیتاری‬ ‫سەركوتكەری ترسناكە لەو واڵتە‪.‬‬ ‫ئەوانەشــی كە بــە هێزە رەسیســتەكان‬ ‫ناوتــان بــردوون‪ ،‬پێموایــە زۆر زەحمەتــە‬ ‫ئــەو ناوەیــان لــێ بنرێت‪ .‬ئەمانــە لە دژی‬ ‫رەگەزێكــی تایبەتــی نیــن بۆ ئــەوەی ئەو‬ ‫ناوەیــان لێ بنرێت‪ .‬لــە خراپترین حاڵەتدا‬ ‫ئەمانــە نیشــتمانپەروەرو نەتەوەپــەروەری‬ ‫تۆخــن‪ ،‬كە لــە الی ئێمە و بــە هۆی باری‬ ‫ژێردەستەیی كوردەوە ئەم چەمكە واتایەكی‬ ‫ئەرێنی هەیە‪ ،‬بەاڵم لە واڵتانی ئەوروپا‪ ،‬كە‬ ‫ئەو ســەردەمانەیان تێپەڕانــدووە‪ ،‬واتاكەی‬ ‫نەرێنیەو لــە گەڵ دژایەتــی كردنی بیانیدا‬ ‫هاوواتایــە‪ .‬ئەمانــە بە گشــتی خەڵكانێكن‬

‫ئەوروپــا لــە ژێر پەردەی پاراســتنی مافی‬ ‫مــرۆڤ و چەمكی فرەكولتــوری كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫رێگەی زۆریان بەم جۆرە رێكخراوانە ئەدا و‬ ‫هەندێ جار یارمەتی داراییشــیان دەكردن‪.‬‬ ‫لە واڵتانی ئەوروپا هەموو هاتوونەتە ســەر‬ ‫ئەو بــاوەڕەی كە ئەم رێكخراوانە نەك هەر‬ ‫یارمەتــی چەمكی فرەكولتورییــان نەداوە‪،‬‬ ‫بەڵكو بەربەســتی گــەورە بوونە لە بەردەم‬ ‫خۆگونجاندنــی كۆمەڵگە بیانیەكان لە گەڵ‬ ‫نــۆرم و بەهاكانــی ئــەم واڵتانەدا‪ .‬ئێســتا‬ ‫هەموو الیەك باس لە شكســتی ســتراتیژی‬ ‫چەمكــی فرەكولتوری ئەكــەن و هاتوونەتە‬ ‫ســەر ئەو بــاوەڕەی كە ئــەوەی دێتە ئەم‬ ‫واڵتانــە دەبێــت ئامــادە بێــت بە نــۆرم و‬ ‫بەهاكانــی ئێرە كار بكات‪ ،‬نەك ئەوانی الی‬ ‫خۆیان‪ .‬بە هۆی كردەوەی تیڕۆریســتانەوە‬ ‫ژیانی سەدان هەزار مرۆڤی بیانی بێ گوناەـ‬ ‫رۆژ لە دوای رۆژ سەختتر دەبێت‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬كــورد لــە كوێی ئــەم گفتوگۆ‬ ‫سیاســیانەدایە؟ هەندێــك دەڵێن هەركەس‬ ‫ســەرۆكی ئەمەریكا بێت بــە باش و خراپ‬ ‫دەیانەوێت كولتوری نیشتمانی و نەتەوەیی پەیوەنــدی بــە كــوردەوە نییــە‪ ،‬رایەكیش‬ ‫خۆیان بپارێزن و رێگە نەدرێت كۆچبەران‪ ،‬هەیــە‪ ،‬كــە كاریگەرییەكە بە ناڕاســتەوخۆ‬ ‫بــە تایبەتــی رۆژهەاڵتــی و موســوڵمانان وەســف دەكات‪ ،‬بــەو جۆرەی سیاســەتی‬ ‫بــە ژمارەیەكــی زۆر روو لــە واڵتەكانیــان دەرەوەی ئەمەریكا كاریگەری راستەوخۆی‬ ‫بكــەن‪ .‬ئەمانــە پێیــان وایــە كــە هاتنی لــە رۆژهەاڵتی ناوەڕاســتدا بەســەر بەرەی‬ ‫كۆچبەران بە لێشــاو هەژانێكی دیموگرافی «سونی» و بەرەی «شیعە»ە وە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫لە ســەر ئاســتی ئەوروپا و یەك بە یەكی ئەو دوو بەرەیەش كوردیان دابەشــكردوەو‬ ‫واڵتەكانیان دروســت دەكات‪ .‬ناهاوسەنگی كاریگەرییان لەســەر هێــزە كوردییەكان و‬ ‫لە گەشــەكردنی دیمۆگرافی دانیشتواندا لە پرسی كورد هەیە؟‬ ‫نێــوان هاوواڵتیانی رەســەن و بیانییەكاندا‬ ‫د‪.‬جەبــار قــادر‪ :‬لــە دونیــای ئەمــڕۆدا‬ ‫رۆڵێكی گرنگ دەگێڕن لەم فۆبیایەیە‪.‬‬ ‫گۆڕانكارییە گرنگەكانی دونیا كاریەگەرییان‬ ‫لە سەر هەموو دەڤەرەكانی جیهان دەبێت‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬تــا چەنــد كێشــەی كۆچبەرو كوردســتان لــە ناوچەیەكــی قەیرانــاوی‬ ‫تیــرۆر كاریگەرییــان لــە گەڕانــەوەی ئەو و پــڕ لــە كێشــمە كێشــەو زیاتر لــە دوو‬ ‫مۆدێلــە داخراوەی سیاســەت هەیــە‪ ،‬ئایا دەیەیــە پەیوەندییەكــی راســتەوخۆی بــە‬ ‫ئــەم دوانەیە مژدەی ســەركەوتنی تامپ و سیاســەتەكانی ئەمەریــكاوە هەیــە لــە‬ ‫هاوشێوەكانی نییە؟‬ ‫رۆژهەاڵتــی نزیك‪ .‬لێرەوە كــەس ناتوانێت‬ ‫د‪.‬جەبــار قــادر‪ :‬شــەپۆڵی كۆچبەرانی بــاس لەوە بــكات كە ئەوەی لــە ئەمەریكا‬ ‫واڵتانــی عەرەبی و ئیســامی بــۆ واڵتانی دەگوزەرێــت پەیوەندی بە كــوردەوە نیە‪.‬‬ ‫ئەوروپــاو ئەمەریــكا وەك مەترســییەكی بــەر لــە هەر شــتێك كــورد بەشــێكە لەو‬ ‫گــەورە لە ســەر ئــەم واڵتانــە دەبینرێت‪ .‬هاوپەیمانێتییــە نێودەوڵەتییــە لــە دژی‬ ‫دیمەنی دەیــان هەزار كۆچبەر كە رێگەیان داعش كە واڵتــە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا‬ ‫گرتووەو دەیانەوێت بە زۆر خۆیان بكەن بە ســەرۆكایەتی دەكەن‪ .‬لە سەر زەمینیش لە‬ ‫واڵتانی ئەوروپادا باسێكی گەرمی رۆژانەیە‪ .‬عیراق و ســوریاش هێزەكانی پێشــمەرگەو‬ ‫لە الیەكەوە بەزییان بەو خەڵكانەدا دێتەوە شەڕڤانان لە پەیوەندییەكی توند و تۆڵدان‬ ‫كە تووشی ئەو هەموو كارەساتانە هاتوونەو لــە گــەڵ الیەنــی ئەمەریكیــدا‪ .‬تا شــەڕی‬ ‫لــە الیەكی تــرەوە دەیانەوێت لە دەرەوەی داعش بمێنێت‪ ،‬ئــەم پەیوەندییە بەردەوام‬ ‫ســنوورەكانی ئەوروپا رابگیرێن‪ .‬زۆر كەس دەبێــت‪ ،‬پێشــموا نیــە چیرۆكــی داعش و‬ ‫لــە ئەوروپــا پێیوایــە هاتنــی كۆچبــەران هاوچەشــنەكانی بــەم زووانــە بــە تەواوی‬ ‫بــەو ژمــارە زۆرە لــە داهاتــوودا دەبێتــە لــە ناوچەكــە بــە یەكجــاری كۆتاییان پێ‬ ‫مایەی كێشــەی ئەمنی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬كولتوری بێــت‪ .‬لە الیەكــی دیكــەوە ئەمەریكا وەك‬ ‫و كۆمەاڵیەتــی زۆر گــەورە بــۆ كۆمەڵــگا دەوڵەتێك كە رێكەوتننامەیەكی ستراتیژی‬ ‫رۆژئاواییــەكان‪ .‬خەڵكانێكــی زۆر تــوڕەن لــە گەڵ عیراقدا هەیــەو كوردیش لە عیراق‬ ‫لــە سیاســەتەكانی حكومەتەكانیــان لــەم الیەنێكــی گرنگە‪ ،‬بۆیە ئەمــەش وا دەكات‬ ‫بارەیەوە‪ ،‬پەپولیست و راستڕەوەكانیش بە جۆرێــك پەیوەندی لە گــەڵ كوردا هەبێت‪.‬‬ ‫خراپترین شێوە ئەم پرسە بۆ كۆكردنەوەی دوژمنایەتی ئەمەریكا و ئێران و سیاســەتی‬ ‫دەنگ و الیەنگر بەكار دێنن‪.‬‬ ‫نوێی بەڕێوەبەرایەتی ئەمەریكا لە بەرامبەر‬ ‫تیــڕۆری گروپە ئیســامییەكان رۆڵێكی ئێرانیــش دەتوانێــت پێگەیــەك بــۆ كورد‬ ‫گرنــگ دەگێڕێــت لە گەشــەكردنی پارت و لــەو گۆڕەپانەدا بێنێتە كایــەوە‪ .‬ئاڵۆزی و‬ ‫گروپە راســتڕەوەكاندا لە واڵتانی ئەوروپا‪ .‬ناكۆكییەكانی توركیاش لە گەڵ ئەمەریكاو‬ ‫كردەوەكانــی ئەم گروپانــە ئاوێكی زۆر بە واڵتانی رۆژئــاوادا دەتوانێت دەرفەتی نوێ‬ ‫ئاســیاوی ئــەم هێزانەدا دەكــەن‪ .‬بە هۆی بــۆ كورد بڕەخســێنێ‌‪ .‬پێموایە هەموو ئەم‬ ‫ئەم كــردەوە تیرۆریســتییانەوە كۆچبەران ئەگەرانــە لــە ئــارادان و تا ئاســتێكی زۆر‬ ‫و هاوواڵتیانی واڵتانی عەرەبی و ئیســامی بەندن بەوەی كورد چۆن خۆی نمایشدەكات‬ ‫بوونەتــە مایەی تــرس و نیگەرانی لە الی و هێزەكانــی كۆدەكاتــەوە‪ .‬بــەم بــارەی‬ ‫گەالنی ئەوروپــاو ئەمەریكا‪ .‬هەندێ گروپ ئێســتای كورد و ناكۆكییە سیاســییەكانی‬ ‫و رێكخراوی توندڕەوی ئیسالمی لە واڵتانی نەك هــەر ناتوانێت ســود لــەو دەرفەتانە‬ ‫ئەوروپا داواكاری و نمایشــی وا ئەكەن كە وەربگرێت‪ ،‬بەڵكــو دەكرێت زیانی گەورەی‬ ‫خزمەتێكی زۆر دەگەیەنن بەو هێز و پارتە بەر بكەوێت‪.‬‬ ‫راســتڕەوانە‪ .‬بــۆ دەمێــك حكومەتەكانــی‬

‫ذمارة (‪ )595‬دوشةممة ‪2017/1/23‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫هەندێك شت لەبارەی دابەزاندنی كێشەوە‬

‫زیانەكانی رێجیمی بێ‌ بەرنامە‪ ...‬نەشتەرگەریی ورگ چۆن ئەنجام دەدرێت؟‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬

‫كــە دەبێت دەرمانی گیایــی بەكاربهێنێت‬ ‫دەبێت گەدەی تەواو ساغبێت‪ ،‬كەم خوێن‬ ‫نەبێت ئەگەر ژن بێت نابێت دوگیان بێت‪،‬‬ ‫زەختــی لەگــەڵ نەبێت‪ ،‬چونكــە زۆربەی‬ ‫گیاكان زەخت دادەبەزێنن‪.‬‬ ‫وتیشــی "هەفتانــە نزیكی چــوار كەس‬ ‫سەردانم دەكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی كێشی خۆیان‬ ‫دابەزێنــن‪ ،‬بەاڵم لەچاو ئــەو رێژە زۆرەی‬ ‫قەڵەوی كە هەیە ژمارەكە كەمە"‪.‬‬

‫قەڵەوی یەكێكە لەو نەخۆشیانەی‬ ‫كــە زۆر كەس بــە دەســتییەوە‬ ‫دەناڵێنن‌و بۆتە سەرچاوەیەكیش‬ ‫بۆ نەخۆشــییە مەترسیدارەكان‪،‬‬ ‫هەر بۆیــە دابەزاندنی كێش بۆتە‬ ‫خواســتێكی ســەرەكی‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫پســپۆڕان هۆشداری ئەوە دەدەن‬ ‫كــە بەبــێ‌ رێنمایــی پزیشــكی‪،‬‬ ‫دابەزاندنــی كێــش مەترســیدار‬ ‫دەبێــت‪ ،‬هــاوكات پزیشــكێكی‬ ‫نەشتەرگەریی جوانكاری زانیاری‬ ‫لەبــارەی نەشــتەرگەریی البردنی‬ ‫چەوری دەخاتە روو‪.‬‬

‫كێن ئەوانەی نەشتەرگەری جوانكاری‬ ‫دەكەن‬

‫كێش دابەزین بەبێ رێنامیی پزیشك‬ ‫مەترسیدارە‬

‫پســپۆڕێكی نەشــتەرگەری گشــتی‌و‬ ‫نەخۆشــی قەڵەوی ئاماژە بــەوە دەكات‪،‬‬ ‫رێجیمكــردن بەشــێوەیەكی هەڕەمەكــی‬ ‫دەستی پێبكرێت بەبێ ئەوەی پزیشكێكی‬ ‫پسپۆڕ بەرنامەكە دابنێت كارێكی هەڵەیە‪،‬‬ ‫چونكە لەڕوی جەســتە‌و تەمەن‌و رەگەزی‬ ‫نێــر‌و مێ لە كەســێكەوە بۆكەســێكی تر‬ ‫جیاوازی هەیە‪ ،‬هەروەها لەڕوی شــێوازی‬ ‫ئیشــوكاری كەســەكانەو كە بەرنامەكەی‬ ‫بۆ دادەنرێت جیــاوازە‪ ،‬دەبێت بەرنامەكە‬ ‫هەمــو جــۆرە خۆراكێكــی تێــدا بێت كە‬ ‫لــەش پێویســتی پێیەتــی‪ ،‬گەورەتریــن‬ ‫هەڵــە ئەوەیە كە كەســەكە نــان نەخوات‬ ‫خۆی برســی بكات‪ ،‬لەبەرئەوە كەســەكە‬ ‫پێویســتی بە بەرنامەیەكە كەتێری بكات‪،‬‬ ‫لەشــی مرۆڤیــش لەحاڵەتی تێری چەوری‬ ‫دەســوتنێت نەك برســێتی‪ ،‬هەربۆیە گەر‬ ‫بمانەوێت بەشــێوەیەكی تەندروســت الواز‬ ‫بیــن دەبێت چەوری لەشــمان بســوتێنین‬ ‫ئــەو دەرمانانــەی كــە ئــارەزوی خواردن‬ ‫دەبێت تێر بین‪.‬‬ ‫د‪ .‬ســیروان عەبدوڵــا‪ ،‬بــاس لەوەیش كەم دەكاتەوە كاردەكاتە ســەر سەنتەری‬ ‫دەكات‪ ،‬هەنــدێ كــەس هەیــە زەخــت‌و ئیشــتها لەمێشــكدا‌و كاریگەریــی خراپی‬ ‫شــەكرەی هەیــە‌و هەروەهــا خوێنی زۆرە دەبێــت‪ ،‬وەكو خەوی باش نابێت زو توڕە‬ ‫كــە بەرنامــەی بــۆ دادەنرێــت رەچــاوی دەبێــت‪ ،‬لەبەرئــەوەی كوالیتــی كۆنتڕۆڵ‬ ‫ئــەو نەخۆشــیانەی بۆ بكرێــت ئەو جۆرە كەمــە‌و ئــەو حــەپ‌و دەرمانانــەی دێتــە‬ ‫وەرزشــانەی كــە بۆالوازكردنــی كێــش هەرێمــەوە ماوەكەی بەســەرچوەو زیانی‬ ‫دەبێت بزانرێت بــۆ كێ دادەنرێ چ جۆرە زۆرە‪ ،‬ئەگــەر ئــەو حــەپ‌و دەرمانەیــش‬ ‫وەرزشــێكە‪ ،‬یــان ئــەوەی زۆر قەڵــەوە بــەكار هات دەبێــت لەگــەڵ بەنارمەیەك‬ ‫كەباشــاخدا ســەر بكەوێــت رەنگە دڵی بێــت ئەویــش بەڕێنمایــی وەرگرتــن بێت‬ ‫زۆر ئــازار بــدات‪ ،‬هەروەهــا بەكارهێنانی لەپزیشكەوەوە‪.‬‬

‫ناوبراو جەختدەكاتەوە‪ ،‬چەورییەك نیە‬ ‫لە لەشــی مرۆڤدا بــە بەرنامە نەتوێتەوە‪،‬‬ ‫بەپێی تەمەنیش رەنگە پێستەكە بچێتەوە‬ ‫جێگەی خۆی‪ ،‬بەاڵم ئەگــەر لەتەمەنێكی‬ ‫زۆردا بویــت ئاســان نیــە پێســتەكەت‬ ‫بچێتەوە جێگەی خۆی ئەوكاتە دەتوانیت‬ ‫نەشــتەرگەری جوانكاری بۆ بكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫باشترین شــت ئەوەیە ســەرەتا بەڕێگەی‬ ‫بەرنامە بێت‪ ،‬ئەگە ر الواز نەبویت پاشان‬ ‫پەنا بەریتە بەر نەشتەرگەری‪.‬‬

‫دەرمانە گیاییەكان چی لەكێش‬ ‫دەكەن؟‬

‫الی خۆشــیەوە خاوەنی دەرمانی گیایی‬ ‫سروشــت ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬هەركەسێك‬ ‫دەرمانی گیایــی بەكاربێنێت دەبێت خوێ‬ ‫بناســێت پێشــتر پشــكنینی بــۆ گەدەی‬ ‫كردبێت‪ ،‬بۆ ئــەوەی لەكاتی بەكارهێنانی‬ ‫ئەو دەرمانەدا كێشــەی بۆ دروستنەبێت‪،‬‬ ‫ئەو كەســانەی دەڵێــن بەدەرمانی گیایی‬ ‫توشــی گرفــت بوین گــەدە‌و گورچیلەیان‬ ‫زیانــی پێگەشــتوە راســت نیــە‪ ،‬چونكە‬

‫ئەوكەســە خۆی گــەدە‌و گورچیلەی تەواو‬ ‫نیــە لــەوەو پێــش پشــكنینی بــۆ خۆی‬ ‫نەكردوە بۆیە وایلێهاتوە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫روەكی سروشتی زیانی الوەكی نیە مەگەر‬ ‫بەهەڵە بەكاربهێنرێت‪.‬‬ ‫قەیــوم عەبدولكەریــم‪ ،‬جەخــت‬ ‫لەوەدەكاتــەوە‪ ،‬كەســێك بیەوێــت تەنها‬ ‫بەدەرمانــی سروشــتی كێــش دابەزێنێت‬ ‫كاتــی زۆرتــری دەوێــت‪ ،‬بــەاڵم ئەگــەر‬ ‫لەگەڵ دەرمانەكــدا رێجیم‌و وەرزش بكات‬ ‫زوتــر كێشــی دادەبەزێــت‪ ،‬ئەو كەســەی‬

‫پسپۆڕێكی بواری جوانكاری‪ ،‬باس لەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬لەئێستادا ئەو شوێنانەی لەش كە‬ ‫زۆر بچوك دەكرێتەوە لە‪ %85‬نەخۆشەكان‬ ‫ورگ‌و كەلەكەیانــە‪ ،‬دوای ئەوەیــش ران‌و‬ ‫ســنگ‌و قــۆڵ نەشــتەرگەری دەكرێــت‪،‬‬ ‫ئەوانــەی نەشــتەرگەری جوانكاریــان بۆ‬ ‫ئەنجــام دەدرێت نابێت لە‪ 20‬ســاڵ كەمتر‬ ‫بێــت‪ ،‬لەحاڵەتێكــدا ئــەو كەســە بەهۆی‬ ‫روداوەوە شــێوەی لەشــیان تێكچــوە‪،‬‬ ‫هەندێك لەبەر ئــەوەی بەهۆی قەڵەویەوە‬ ‫ناتوانێــت هاتوچــۆ بــكات نەشــتەرگەری‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەوانەی لەســەرو تەمەنی ‪ 30‬بۆ‬ ‫‪ 40‬ساڵین دوای منداڵبون شێوەی لەشیان‬ ‫تێكچــوە جوانكاری دەكــەن‪ ،‬زیاتر ورگ‌و‬ ‫الكەلەكــە‌و پشــتە كە ئەمانــە رێژەكەیان‬ ‫زیاترە‪.‬‬ ‫د‪ .‬ئــاالن عبدوڵــا‪ ،‬رونیشــیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەوكەســەی نەشــتەرگەرییەكەی بــۆ‬ ‫دەكرێــت جا بە راكێشــانی چەوری بێت‪،‬‬ ‫یان پێســتەكەی ببڕێت‪ ،‬دوای دەرهێنانی‬ ‫چەوریەكــە دەبێــت كۆرســی ببەســرێت‬ ‫بــۆ توند كردنــەوەی پێســتەكە بۆئەوەی‬ ‫جارێكــی تر پێســتەكەی شــل نەبێتەوە‪،‬‬ ‫رێــك بێتــەوە هەتــا كەســەكە كۆرســی‬ ‫پێوەبێت ناتوانێــت خواردنی زۆر بخوات‪،‬‬ ‫چونكــە هەســتدەكات گــەدەی پــڕە ئەو‬ ‫كەســەی كــە نەشــتەرگەریەكە دەكات‬ ‫دەبێت بۆ ماوەی دو مانگ لەژێر چاودێری‬ ‫پزیشــكدا بێــت‪ ،‬هەروەها بــە رێژەی ‪%1‬‬ ‫پیاوان نەشتەرگەری دەكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشــی "بەهۆی ئــەو قەیرانە‬ ‫داراییــەی كــە هەیــە خەڵكیــش بــاری‬ ‫ئابــوری باش نیە ناتوانێت نەشــتەرگەری‬ ‫بــكات‪ ،‬هەربۆیە تەنها لەماوەی مانگێكدا‬ ‫نزیكەی چوار بۆ پێنج كەس دێن بۆئەوەی‬ ‫نەشتەرگەری بكەن"‪.‬‬

‫قەیرانی دارایی‪ ،‬رێژەی مردنی بەرزكردووەتەوە‬ ‫چاودێر‪-‬سلێامنی‪:‬‬ ‫بەپێی وتەی پســپۆڕانی دەرونی‌و‬ ‫ئــەو ئامارانەی بــاو كراونەتەوە‪،‬‬ ‫قەیرانی دارایی كاریگەریی هەبووە‬ ‫لەســەر بەرزبوونــەوەی رێــژەی‬ ‫مردن‌و زیادكردنی نەخۆشییەكان‪،‬‬ ‫ئامارەكانیــش دەریدەخــەن‪ ،‬كــە‬ ‫ســااڵنی ‪2014‬و ‪ 2015‬كــە دوو‬ ‫ســاڵی قەیراناویــن رێــژەی مردن‬ ‫تێیانــدا زیاتــرە لەچــاو ســااڵنی‬ ‫پێشــوو‪ ،‬هــاوكات پســپۆڕێكی‬ ‫نەخۆشــییە دەرونییــەكان بــاس‬ ‫لــەوە دەكات‪ ،‬كــە قەیرانی دارایی‬ ‫دەبێتە هۆی زیادبونی نەخۆشــییە‬ ‫دەرونییــەكان‪ ،‬ئامانەیــش دەبنە‬ ‫هۆی نەخۆشییەكانی دڵ‪ ،‬بەمەیش‬ ‫رێژەی مردن بەرز دەبێتەوە‪.‬‬

‫نەخۆشییە دەرونیەكان‌و كاریگەریی‬ ‫لەسەر مردن‬

‫پســپۆڕێكی نەخۆشییە دەرونییەكان بۆ‬ ‫"چاودێر" ئاشــكرایدەكات‪ ،‬ئەم قەیرانانەی‬ ‫كە ئێســتا لەهەرێمــی كوردســتاندا بونی‬

‫هەراجدەكرێــن بەنرخێكــی هــەرزان‬ ‫دەفرۆشــرێن بەهاواڵتــی بەهــۆی ئــەم‬ ‫قەیرانەوە‪ ،‬لەبەرئەوە تەنها بەرزبونەوەی‬ ‫رێژەی مردن خواردن ناگرێتەوە كە تاكە‬ ‫هۆكار بێت بۆبەرزبونەوەی رێژەكە‪.‬‬ ‫شــیرین عوسمان‪ ،‬وتیشی" هەرچیەك‬ ‫لەســەر مەرزەكانــەوە هــاوردە بكرێت‪،‬‬ ‫یاخود لەناو كوردستان بەرهەمبهێنرێت‪،‬‬ ‫لەژێــر چاودێــری‌و كۆنترۆڵــدان‪،‬‬ ‫چێشــتخانەكانیش لەژێــر پشــكنینی‬ ‫خۆیانداییــە‪ ،‬ئەگر شــتێكی گومانلێكراو‬ ‫هەبێــت خواردنــەكان بەســەر بچێــت‬ ‫خەڵك خۆی پەیوەندیمان پێوە دەكات‌و‬ ‫بەدواداچونی بۆدەكەین"‪.‬‬

‫هەیە‪ ،‬دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی نەخۆشییە‬ ‫دەرونییەكان بەتایبەت نەخۆشی قەلەقی‪،‬‬ ‫دڵەڕاوكێ‌و خەمۆكی ئەمانەیش راستەوانە‬ ‫دەگونجێــن لەگەڵ نەخۆشــی دڵدا‪ ،‬واتە‬ ‫لەهــەر شــوێنێك نەخۆشــی قەلەقــی‌و‬ ‫دڵەڕاوكێ‌و خەموكی زیاد بكات نەخۆشی‬ ‫دڵ زیــاد دەبێــت‪ ،‬كــە نەخۆشــی دڵیش‬ ‫زیادبو ئەوا رێژەی مردنیش رو لەهەڵكشان‬ ‫د‪.‬دانیاڵ‪ ،‬پسپۆڕی نەخۆشییە دەروونییەکان‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫د‪ .‬دانیاڵ سەعید‪ ،‬باس لەوەیشدەكات‪،‬‬ ‫دەتوانــن بــەم شــێوەیە پەیوەنــدی‬ ‫بە باری تەندروستیان نادەن‪ ،‬بەڵكو تەنها خورابێــت لەالیەن خەڵكــەوە ئەوا لەماوەی‬ ‫دروســتبكەن لەنێــوان نەخۆشــیە‬ ‫گرنگــی بە خــۆراك‌و هەندێك شــتی دیكە ئەم دو ساڵەدا كاریگەریەكەی دەرناكەوێت‪.‬‬ ‫دەرونیــەكان‌و رێژەی مــردن‪ ،‬كە تاوەكو‬ ‫دەدات‪ ،‬بەوشێوەیە ئەكرێت نەخۆشیەكان‬ ‫نەخۆشــی دەرونــی زیــاد بــكات بەرگری‬ ‫زاڵ بێت بەســەریدا‌و حاڵەتی مردنەكەیش‬ ‫خۆراكی خراپ‌و مردن‬ ‫لەش بۆنەخۆشــیەكان كەمتــر دەبێتەوە‪،‬‬ ‫زیاتر بكات"‪.‬‬ ‫لێپرســراوی هۆبــەی تاقیگــەی ئــاوو‬ ‫واتە ئەگەر كەســێك خەمۆك بێت ئاسانتر‬ ‫رێژەی مردن لەپارێزگای سلێامنی‬ ‫مــەرج‬ ‫خــۆراك‪ ،‬رونیدەكاتــەوە‪،‬‬ ‫میكــرۆب‌و ڤایرۆســەكان‌و بەكتریا توشــی‬ ‫لەئاستی ستانداردی جیهانیدایە‬ ‫نیــە بەرزبونــەوەی رێــژەی مــردن‬ ‫جۆرەهــا نەخۆشــی بكــەن‌و بەناڕەحەت پزیشكەكە رایەكی پێچەوانەی هەیە‬ ‫بەڕێوەبــەری ئامــاری ســلێمانی‪،‬‬ ‫الی خۆیشــیەوە د‪ .‬تەهــا مەحــوی‪ ،‬بەهــۆی خواردنــەوە بێــت‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫چارەســەر دەكرێــن‪ ،‬هــەر بەوشــێوەیە‬ ‫پەیوەندیەكی بەهێز دروستدەبێت لەنێوان پســپۆڕێكی نەخۆشــیەكانی هەنــاوی بــە چەندیــن الیەنــی تــری تەندروســتی‌و رونیدەكاتەوە‪ ،‬رێژەی لەدایكبون‌و مردنیش‬ ‫پێچەوانــەوە بــاس لــەوەدەكات‪ ،‬دەبوایــە نەخۆشــیەكانی تر هەن بۆ بەرزبوەوەی لەپارێزگای ســلێمانی تائێســتا لەئاســتی‬ ‫نەخۆشی دەرونی‌و مردن‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی" كاتێك هاواڵتییەك باری بەهــۆی ئەم قەیرانی دراییەوە رێژەی مردن رێژەكــە‪ ،‬چونكــە هەمــو خواردنــەكان ستانداردی جیهانیدایە‪ ،‬تاوەكو ئێستا هیچ‬ ‫ئابــوری خراپدەبێــت‌و حكومــەت موچەی كەمبوایەتــەوە‪ ،‬چونكــە هاواڵتیــان كەمتر پشــكنیان بۆدەكرێــت ئەوان بــەردەوام گۆڕانكاریەكی گەورەمان نەبینیوە لەرێژەی‬ ‫پێنــادات‪ ،‬لەو كاتەیشــدا هاواڵتیان بایەخ خواردنــە قورســەكان دەخــۆن‪ ،‬ئەگەریش لەبەدواداچوندان بۆ ئەو خواردنانەی كە مردندا‪.‬‬ ‫مەحمــود عوســمان‪ ،‬رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەم دۆخەوە خواردنی ناتەندروست كە ماوەی بەســەرچونەكەی نزیكبۆتەوە‬

‫لەهەر شوێنێك نەخۆشی قەلەقی‌و دڵەڕاوكێ‌و خەموكی‬ ‫زیاد بكات‪ ،‬نەخۆشی دڵ زیاد دەبێت‪ ،‬كە نەخۆشی دڵیش‬ ‫زیادبو ئەوا رێژەی مردنیش رو لەهەڵكشان دەكات‬

‫رێژەی مــردن كاتێك زیاد دەكات شــەڕێكی‬ ‫گەورە هەمو دانیشتوان بگرێتەوە یان ئافاتێك‬ ‫یــان نەخۆشــیەكی گەورە روبكاتــە واڵت یان‬ ‫كارەســەتە سروشــتیەكان یان هەژاری بگاتە‬ ‫رادەیــەك كە زۆربەی دانیشــتوان بگرێتەوە‬ ‫یاخود رێژەكە لەئاستێكی جیهانی تێپەڕ بكات‬ ‫كە ماوەی دو سێ ساڵ بەردەوام بێت‪ ،‬راستە‬ ‫شــەڕی داعش هەیــە‌و شــەهید‌و بریندارمان‬ ‫هەیــە‌و قەیرانــی دارایی زیادی كــردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاریگەریەكی وەهــای نەبوە كە رێژەی مردن‬ ‫بە رێژەیەك زیاد بكات كە بەرچاو بێت‪.‬‬ ‫ســەرەڕای وتەكانــی بەڕێوەبــەری‬ ‫ئامــاری ســلێمانی ‪ ،‬بــەاڵم هــەر بەپێی ئەو‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییــە لەســاڵی ‪2014‬و ‪2015‬دا‬ ‫رێــژەی مردن لەچاو ســااڵنی پێشــودا زیادی‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو ئامارانــەی لەبەڕێوەبەرایەتی‬ ‫ئامــاری ســلێمانیەوە دەســت"چاودێر"‬ ‫كەوتوە لەساڵی ‪ 2013‬لەپارێزگای سلێمانی‌و‬ ‫دەوربەری‪ ،‬پێنج هەزارو ‪338‬كەس مردون‪،‬‬ ‫بــە بەراورد بەســاڵی ‪2014‬دە رێژەكە بوە‬ ‫بــە پێنــج هــەزارو ‪906‬كەس ‪ ،‬لەســاڵی‬ ‫‪2015‬دا رێژەكە بوە بە شەش هەزارو ‪629‬‬ ‫كەس‪ .‬‬

‫ذمارة (‪ )595‬دو شةممة ‪2017/1/23‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫بە پاڵپشتی مەهەپە‪ ،‬ئەمساڵ رێفراندۆم بۆ‬ ‫سیستمی سەرۆكایەتی ئەنجامدەدرێت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫كوردو كۆنگرەی «ئاستانە»‬

‫یڵدرم‪ :‬لەئایندەیەكی نزیكدا رێفراندۆم ئەنجام دەدەین‬ ‫هەدەپە‪ :‬سیستمی سەرۆكایەتی چارەسەری هیچ پرسێك ناكات‬ ‫فەتحوڵاڵ حوسەینی‬ ‫چاودێر‪ -‬هێژا دڵشاد‪:‬‬ ‫لەكۆتایــی هەفتــەی رابــردوو‪،‬‬ ‫هەمواركردنــەوەی دەســتوری‬ ‫توركیــا بــە گۆڕانــكاری لە ‪18‬‬ ‫مادە كوتاییهات و دوایین قســە‬ ‫لەسەر دەستور بۆ خەڵك مایەوە‬ ‫و بڕیارە لە ریفراندۆمێكدا بخرێتە‬ ‫بــەردەم دەنگــی هاواڵتیانــی‬ ‫توركیا‪.‬‬ ‫پارلەمانــی توركیــا لەخولــی دووەمی‬ ‫دانیشــتنی بۆ هەمواركردنەوەی دەستور‬ ‫كۆتایــی بــە پــڕۆژەی هاوبەشــی ئــاك‬ ‫پارتــی و مەهەپە هێنا و هەر ‪ 18‬مادەی‬ ‫پێشنیاركراو هەموار كردەوە‪.‬‬ ‫دانیشــتنەكانی پارلەمــان بــۆ‬ ‫هەمواركردنەوەی دەستوور چەندین شەڕە‬ ‫قســە و شەڕی دەستەویەخەی بەخۆیەوە‬ ‫بینــی بەتایبەت لەنێــوان پارلەمانتارانی‬ ‫هەدەپــە و پارلەمانتارانــی پارتەكانــی‬ ‫تــری ناو پارلەمان‪ ،‬ئەمەش بۆ دەربڕینی‬ ‫ناڕەزایەتی بەرامبــەر بەهەمواركردنەوەی‬ ‫دەستور و پاش هەمواركردنەوەی تەواوی‬ ‫مادەكانــی پێشــنیاركراو لــە چەندیــن‬ ‫دانیشتنی جیاواز‪ ،‬لە دوایین دانیشتنیشی‬ ‫كۆی پڕۆژەكە بە زۆرینەی دەنگ پەسەند‬ ‫كرا‪.‬‬ ‫بەپێــی هەمــواری نوێــی دەســتوری‬ ‫توركیــا‪ ،‬سیســتەمی فەرمانڕەوایــی‬ ‫لــە پەرلەمانییــەوە بــۆ ســەرۆكایەتی‬ ‫دەگۆڕێت بەمەش پۆستی سەرۆكوەزیران‬ ‫هەڵدەوەشــێتەوەو تــەواوی دەســەاڵتی‬ ‫بەڕێوەبردن دەدرێتە ســەرۆككۆماری ئەو‬ ‫واڵتە‪.‬‬

‫مەهەپە‪ ،‬پاڵپشتی لە ئاك پارتی‬ ‫دەكات‬

‫لەمــاوەی رابــردوودا‪ ،‬ئەردۆغان وەك‬ ‫ســەرۆككۆماری ئــەو واڵتــە‪ ،‬چەندینجار‬ ‫بانگهێشــتی دەوڵەت باخچەلی ســەرۆكی‬ ‫پارتــی بزاڤی نەتەوەپەرســت (مەهەپە)‬ ‫ی كــردووەو پێكــەوە كۆبونەوەیــان‬ ‫ئەنجامــداوە‪ ،‬بەپێــی بۆچونی چاودێرانی‬ ‫سیاســی‪ ،‬سیاســەتەكانی ئــەم دواییەی‬ ‫حكومەتــی ئــاك پارتــی‪ ،‬زۆر نزیكــە‬ ‫لــە مەهەپــە وە‪ ،‬بەتایبــەت ســەبارەت‬ ‫بەدرێژەپێدانــی شــەڕ لەگــەڵ پەكەكە و‬ ‫زیندانیكردنــی سیاســەتكارانی كورد لەو‬ ‫واڵتە‪ ،‬پێدەچێت هۆكارێكی سەرەكی بێت‬ ‫بۆ ئــەوەی مەهەپە ی لە ئاك پارتییەوە‬ ‫نزیككردبێتــەوە‪ ،‬دوریــش نییــە مەهەپە‬ ‫رێككەوتنێكــی شــاراوەی لەگــەڵ ئــاك‬ ‫پارتیــدا كردبێت‪ ،‬ســەبارەت بــەوەی لە‬ ‫سیستەمی ســەرۆكایەتیدا جێگرەوەیەكی‬ ‫سەرۆكی هەبێت و تاڕادەیەك لەسیاسەتی‬ ‫توركیادا قسەڕۆشتو بێت‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە باخچەلــی لــە پەرلەمانی‬ ‫توركیــا‪ ،‬كاتــی وەاڵمــی پرســیاری‬ ‫رۆژنامەنوســانی دایەوە و وتی «مەهەپە‬ ‫بەپێی ویســت و داخوازی گەلەوە بڕیاری‬ ‫گۆڕانــكاری دەســتوری داوە و هیــچ‬ ‫سازشێكیشی لەگەڵ كەس نەكردووە»‪.‬‬ ‫هەرچەندە بەشــێك لــە پارلەمانتارانی‬ ‫مەهەپە لەدژی هێنانەكایەی سیســتەمی‬ ‫ســەرۆكایەتین ئەمــەش وەك پارتێكــی‬ ‫ئۆپۆزســیۆن پێیــان وایە تاســەر دەبێت‬ ‫لەبەرامبەر ویســتەكانی ئەردۆغان و ئاك‬

‫پارتی بوەســتنەوە‪ ،‬هەربۆیــە باخچەلی‬ ‫رەتیدەكاتەوە كە هیچ سازشێكی نەكردوە‬ ‫لەســەر پرسی ســەرۆكایەتی لە توركیا‪،‬‬ ‫بــەاڵم گۆڕانكارییەكانی ئێســتای توركیا‬ ‫وادەردەكەوێــت تەنهــا لەبەرژەوەنــدی‬ ‫هەریــەك لە ئاك پارتی و مەهەپەدا بێت‬ ‫وەك دوو پارتی راستڕەوی ناسیۆنالیستی‬ ‫ئیسالمی‪.‬‬ ‫دەوڵــەت باخچەلی‪ ،‬ســەرۆكی پارتی‬ ‫بزوتنــەوەی نەتەوەیــی (مەهەپــە)‪ ،‬لە‬ ‫وەاڵمــی پرســیارێك لەبــارەی وتەكــەی‬ ‫ســەرۆكوەزیرانی توركیــا كە وتبوی «لە‬ ‫سیستەمی نوێدا رەنگە وەزیری مەهەپەش‬ ‫بونــی هەبێت» رایگەیانــد «لەوانەیە لە‬ ‫تاریكی چاویان نوقاندبێت‪ ،‬ئێمە ئاگاداری‬ ‫بابەتێكی لەو شــێوەیە نین‪ .‬لە نێو ئاك‬ ‫پارتی چەنــد پەرلەمانتارێكی پێشــووی‬ ‫مەهەپــە هەیە‪ .‬ئەگەر مەبەســتی ئەوان‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوا پەیوەنــدی بە ئاك پارتییەوە‬ ‫هەیــە‪ .‬هەڵوێســتی ئەوانــە دەربــارەی‬ ‫مەهەپە لە رابردوو ماوەتەوە»‪.‬‬ ‫دەوڵەت باخچەلی لەبارەی پێشــنیازی‬ ‫هەمواركردنــەوەی دەســتور وتــی «ئەو‬ ‫هەڵوێســتەی لــە خولــی یەكەم نیشــان‬ ‫درا‪ ،‬بە هەمانشــێوە لە خولی دووەمیش‬ ‫بــەردەوام دەبێــت‪ .‬پەیاممــان ئەوەیــە‬ ‫رێــگای هەمواری دەســتوور بــۆ بەردەم‬ ‫گەل دەچێت‪ .‬بۆیە بە ئەگەرێكی زۆرەوە‬ ‫گشتپرســی ئەنجام دەدرێت»‪ .‬لەبارەی‬ ‫گشتپرســییەوە وتیشی « لەو باوەڕەدام‬ ‫گــەل ئــەو هەمــوارەی دەســتوور قبوڵ‬ ‫دەكات»‪.‬‬

‫موختارەكانــی توركیــا‪ ،‬گوتارێكــی‬ ‫پێشكەشكرد و تیشكی خستەسەر پیالنە‬ ‫نێودەوڵەتییە داڕێژراوەكانی دژ بەتوركیا‬ ‫وتــی «چەندیــن هێــزی نێودەوڵەتــی‬ ‫هەوڵەكانیــان چڕكردووەتــەوە بۆ پارچە‬ ‫پارچەكردنی توركیا و پێكهێنانی قەوارە‬ ‫و پێكهاتــەی جیــاواز لەســەر بنەمــای‬ ‫مەزهەبــی و نەتەوەیــی و بەرژەوەندییــە‬ ‫تایبەتییەكان‪ ،‬بەاڵم بۆیان نەچووە ســەر‬ ‫و هەرگیز بۆیان ناچێتە سەر»‪.‬‬ ‫لەدرێــژەی وتەكانیــدا وتیشــی‬ ‫«نەیارانــی توركیــا لەڕێگــەی گرووپــە‬ ‫تیرۆریســتییەكانەوە پیالنیان دادەڕشت‪،‬‬ ‫بــەاڵم بۆیــان دەركەوت چیــدی بەرگەی‬ ‫ئــەم واڵتە ناگــرن‪ ،‬لەمــەودوا توركیا لە‬ ‫دۆخــی بەرگریكردنــەوە دەچێتــە دۆخی‬ ‫هێرشكردنەوە»‪.‬‬

‫یڵدرم‪ :‬رێفراندۆم ئەنجامدەدەین‬

‫بینالی یڵدرم ســەرۆكوەزیرانی توركیا‬ ‫ســەبارەت بە بانگەشــەكانی هەڵبژاردنی‬ ‫پێشوەخت رایگەیاند «هەمواركردنەوەی‬ ‫دەستوور لە پەرلەمان تێدەپەڕێت‪ ،‬خولی‬ ‫دووەمیــش هاوشــێوەی خولــی یەكــەم‬ ‫تەواو دەبێــت و ئەوكات بەرەو ریفراندۆم‬ ‫دەچین»‪.‬‬ ‫یڵــدرم ئامــاژەی بەوەشــكرد كە ئەم‬ ‫هەمواركردنەوەیــە بــە باشــترین شــێوە‬ ‫بــۆ گەلــی توركیــا روون دەكەینــەوە‬ ‫و دوای ئــەوەش بــەردەوام دەبیــن‬ ‫لەســەر ئەو رێگەیــەی گرتوومانەتەبەر‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنەكانیــش وەك ئــەوەی هەیە لە‬ ‫ســاڵی ‪2019‬دا بەڕێوەدەچێت‪ .‬پێویســت‬ ‫نــاكات لەڕێگــەی هێنانــە بەرباســی‬ ‫توركیا لە دۆخی بەرگریكردنەوە‬ ‫هەڵبژاردنــی پێشــوەختەوە‪ ،‬دوو دڵــی‬ ‫دەچێتە دۆخی هێرشكردنەوە‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان‪ ،‬سەرۆككۆماری ســەبارەت بــە ســەقامگیریی لەواڵتــدا‬ ‫توركیا رایگەیاند‪ ،‬نەیارانی توركیا چیدی دروست بكرێت‪.‬‬ ‫بەرگــەی توركیا ناگرن‪ ،‬لەمەودوا توركیا‬ ‫لــە دۆخی بەرگریكردنەوە دەچێتە دۆخی‬ ‫هەدەپە‪ :‬سیستەمی سەرۆكایەتی‬ ‫هێرشبەرییەوە‪ .‬وتیشی «چەندین هێزی‬ ‫چارەسەری كێشەكان ناكات‬ ‫نێودەوڵەتی هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە‬ ‫لەكاتی دەنگدان لەســەر پڕۆژەیاســای‬ ‫بــۆ پارچــە پارچەكردنی توركیــا‪ ،‬بەاڵم هەمواركردنــەوەی دەســتور لەپارلەمانی‬ ‫بۆیان نەچووەسەر»‪.‬‬ ‫توركیا‪ ،‬ئەڵتان تان‪ ،‬پارلەمانتاری پارتی‬ ‫توركیــا‬ ‫ســەرۆككۆماری‬ ‫ئەردۆغــان‪،‬‬ ‫دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‪ ،‬وتارێكی لە‬ ‫لــە ‪35‬هەمیــن كۆبونــەوەی لەگــەڵ‬

‫پارلەمان پێشــكەش كــرد‪ ،‬لەوتارەكەیدا‬ ‫پارلەمانتاری هەدەپــە ئاماژەی بەوەكرد‬ ‫كە هەمواركردنەوەی دەستور بۆ گۆڕینی‬ ‫رژێمێكــی تاكەكەســییە لەتوركیــا و‬ ‫بەویستی تاكە كەسێك هەمواركردنەوەی‬ ‫دەستور دەكرێت‪.‬‬ ‫تان وتی «بەهێنانەكایەی سیســتەمی‬ ‫ســەرۆكایەتی لەتوركیا‪ ،‬چارەسەری هیچ‬ ‫لــە پرســە چەقبەســتووەكانی توركیــا‬ ‫ناكات»‪.‬‬

‫دور نییە مەهەپە‬ ‫رێككەوتنێكی‬ ‫شاراوەی لەگەڵ‬ ‫ئاك پارتیدا كردبێت‪،‬‬ ‫سەبارەت بەوەی‬ ‫لە سیستەمی‬ ‫سەرۆكایەتیدا‬ ‫جێگرەوەیەكی‬ ‫سەرۆكی هەبێت‬ ‫و تاڕادەیەك‬ ‫لەسیاسەتی توركیادا‬ ‫قسەڕۆشتو بێت‬

‫لەســەرەتای دەركەوتنی پلە بەپلەی سیماكانی رێككەوتنی روسیا –‬ ‫توركیاوە‪ ،‬دەستپێشــكەریكردنی ســەرۆككۆماری توركیا رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆغان بەگەڕانە ناكۆكیەكانی بۆ پایتەختی ئەو واڵتانەی مەبەستیان‬ ‫بوە دەســت لەكاروباری ســوریاوە وەربدەن‪ ،‬بەتایبەتیش سەردانەكەی‬ ‫بۆ مۆســكۆ‪ ،‬كە پشــتگیریكردنەكەی بۆ سیستمی ســوریاو خانەوادەی‬ ‫ئەسەدیش بەشێوەیەكی تایبەت زۆر رون بو‪ ،‬بۆئەوەی لەگەڵیدا دەست‬ ‫بەقۆناغێكــی نــوێ‌ لەوردەكاریی‌و لق وپــۆپ‌و ئاڵۆزكارییەكانی قەیرانی‬ ‫خنكێنەرو مرێنەری ســوریا بەیەكەوە بكات‪ ،‬ئــەو قەیرانەی بەدبەختی‬ ‫لەدوای بەدبەختی بەدوای خۆیدا هێنا‪ ،‬لەیەكەمین رێككەوتنی بێهودەوە‬ ‫وەك وێســتگەی یەكەمی سیاسیی لە «جنێف»‪ ،‬كە بەڕێككەوتنەكانی‬ ‫«‪»1‬ی جنێف ناوزەدكران‪ ،‬بۆئەوەی كۆنگرەكانی جنێف بەدوای یەكتردا‬ ‫بێن هەتا قۆناغی ئاســتانەكان دەستی پێكرد‪ ،‬بەبێ‌ هیچ چارەسەرێكی‬ ‫سیاســیی‪ ،‬یــان الیەنیكــەم رێككەوتنێكی كاتی‪ ،‬یاخــود بێدەنگكردنی‬ ‫دەنگی ئاشتی‪.‬‬ ‫شكســتەكان بەشــێوەیەكی ئاشكرا بەدوای ســەرجەم كۆبونەوەكانی‬ ‫ئۆپۆزســیۆن‌و رژێمــدا هاتن‪ ،‬لەگەڵ ئەو هاوسەنگیانەشــدا كە دەوڵەتە‬ ‫ئیقلیمییەكان ویســتیان دروستی بكەن لەپێناو هێنانەئارای پانتاییەكی‬ ‫رێككەوتنكارانەی نێوان الیەنە ناكۆكەكان لەڕوی ســەربازییەوە لەناوچە‬ ‫ســورییە گەرمەكاندا لەڕووی شــەڕەوە وەك «حەڵەب‪ ،‬حەما‪ ،‬حومس‪،‬‬ ‫ئەدلــب»‪ ،‬ســەرەڕای كۆبونــەوە ماراســۆنیەكان نەبــوە مایــەی هیــچ‬ ‫رێككەوتنێكی ئاشــتەوایی‌و سیاســیانەو‪ ،‬نەگەیشــتە هیچ دەرەنجامێك‬ ‫كە شــایانی بــاس بێت‪ ،‬بەڵكو لەڕاســتیدا كاتكوژو لەناوبەری ســەدان‬ ‫هەزار سوری‌و لێكەوتنەوەی ملیۆنان بریندارو كۆچبەر بو بەشێوەیەكی‬ ‫زۆركارانەو ملكەچانە بەدرێژایی روبەری واڵت تا دەگاتە ســنوری واڵتە‬ ‫نزیك‌و دورەكانیش‪.‬‬ ‫هەرگیز بۆ ئەو الیەنە گفتوگۆكارانە ناڕەخســێت یان ئەوانەی خۆیان‬ ‫بەخاوەنانی الیەنەكان ناودەبەن‪ ،‬توركیاو روسیاش بەتایبەت‪ ،‬كە توركیا‬ ‫خۆی بەچاودێری ئۆپۆزســیۆنی چەكداری عەرەبیی دەبینێت‪ ،‬روسیاش‬ ‫كە پاڵپشــتی رژێمی ســوریا دەكات‪ ،‬خۆی وەك باوكێكی شەرعییانەی‬ ‫رژێمی ئەســەد دەبینێت‪ ،‬لەوەدا كە هەردوكیان «مۆســكۆو ئەنكەرە»‬ ‫نابنــە خــاوەن بڕیار لەجوگرافیای ســوریادا بەگشــتی‪ ،‬گــەر بەوردیی‬ ‫لەنەخشــەی سوریا لەڕوی سیاسی‌و سەربازییەوە بڕوانین‪ ،‬وەك واڵتێك‬ ‫بەدیدەكەین‪ ،‬كە بەسەر چەند الیەنێكدا دابەش بوبێت‪ ،‬گرنگترینیشیان‪:‬‬ ‫هێزەكانــی رژێمی ســوریا لە دیمەشــق‪ ،‬حەلەب‪ ،‬الزقیــە‪ ،‬ناوچەكانی‬ ‫كەنــاری ســوریا ‪ ،‬رێكخــراوی تیرۆریســتی داعش لە رەققــە ‪ ،‬بەرەی‬ ‫نوســرەی تێرۆریســت لە ئەدلب دا‪ ،‬لەنێوان ئەو هێزە كوردیانەشدا كە‬ ‫بەردەوامــن لەكۆنترۆڵــی روبەرێكی فراوانی جوگرافیای باكوری ســوریا‬ ‫جگە لەكۆنترۆڵە پێشوەكەی بەسەر جوگرافیای رۆژئاوادا بەگشتی‪.‬‬ ‫هەمــو ئــەوەی كــورد تەرحــی كــردوە لەپــڕۆژەی سیاســیی یــان‬ ‫پێشكەشكردنی ئەو رێككەوتنانەی دەبنە مایەی چارەسەری نیشتمانی‪،‬‬ ‫لەپێش هەمو شــتێكەوە لەبەرژەوەندیی رێككەوتندا بوە‪ ،‬لەوێشــەوە بۆ‬ ‫گەیشــتن بەشــێوازگەلێكی رێككەوتنكارانــە بۆ چارەنوســی واڵت وەك‬ ‫خاڵی دوەم‪ ،‬سێیەمیشــیان هێنانە دەرەوەی واڵت لەو كێشمەكیشانەی‬ ‫شەڕو پێكدادانی ئیقلیمی كە لەسەر خاكی سوریا رودەدەن‪ ،‬كە هێشتا‬ ‫هەر بەردەوامن‌و لەلوتكەیاندا ناكۆكییەكی تایەفەگەریانەن بەئیمتیاز‪.‬‬ ‫كەشــی گفتوگۆ بەدوركەوتنەوەی كورد لەهاوكێشــەی ســیناریۆكان‬ ‫هیچ ســودێكی نابێت‪ ،‬چونكە كورد وەك ریشــەی گفتوگۆكە ماوەتەوە‪،‬‬ ‫ئــەم رێككەوتنانەنش شكســتیان نەدەهێنا‪ ،‬ڤیەننا‪ ،‬مۆســكۆ‪ ،‬جنێف‪،‬‬ ‫بەئەڵقەكانیــەوە‪ ،‬پێشــتریش ئاســتانەی یــەك‌و ئێســتاش ئاســتانەی‬ ‫دو‪ ،‬ئامادەبوانیــان هیــچ دەرچەیەكی ئاشــتەواییانەو هێمــن بۆ قەیرانە‬ ‫درێژخایەنەكە بەدیناكەن‪ ،‬گەر هەمو الیەنەكان توانای گفتوگۆیان نەبێت‪،‬‬ ‫گفتوگۆی ســوریا‪ ،‬بۆ گەیشــتن بەشــێوازی رێككەوتنێكی نیشتمانیانە‬ ‫وەك چارەســەرێكی دڵنیا بۆ ســەرجەم الیەنە بچــوك‌و گەورەكان‪ ،‬ئەو‬ ‫رێكەوتنەی كە هەریەك لە رژێم‌و ئۆپۆزســیۆنی ســوریاش لەناویانبرد‪،‬‬ ‫لەالیەنی كەللەڕەقی رژێمی سوریانەی عەلەوییەوە‪ ،‬كەللەرەقیی كۆمەڵی‬ ‫ئیخــوان موســلیمینی ســونیی تونــدڕەوی كۆنترۆڵــكاری بڕیارەكانــی‬ ‫ئۆپۆزســیۆن‪ ،‬بەگەیشــتن بەكوشــتاری هەڕەمەكیانە لەســەر شوناس‪،‬‬ ‫لەوێشەوە باڵوكردنەوەی دۆخی پشێوی لەسەر روبەری سوریا بەگشتی‪.‬‬ ‫كورد هەر دەبنە كلیلی چارەســەر‪ ،‬ئەگەرنا ناكۆكیە خوێناویەكە هەر‬ ‫بەردەوام دەبێت‪ ،‬مەرگیش بەردەوام‪ ،‬توركیاش زیاتر شكست دەهێنێت‪،‬‬ ‫وەكچــۆن لەڕوی نێودەوڵەتیشــەوە وەك دەوڵەتێكــی داگیركاری خاكی‬ ‫سوریا دەركەوتوە‪.‬‬ ‫لەنێــوان هەمو ئەمانــەدا‪ ،‬روبەرێك هەیە پێویســتە بــۆ نزیكبونەوە‬ ‫لەچارەســەری ئاشــتەوایی‌و سیاســیی النــی كەم سەربكێشــێت‪ ،‬دوای‬ ‫شكســتی ئەو چارەســەرە ســەربازیانەی ئۆپۆزســیۆن لەگەڵ توركیای‬ ‫زڕخوشــكیدا گرەویان لەســەر كردوە‪ ،‬هەروەها رژێمیش لەگەڵ روسیای‬ ‫زڕخوشكیدا گرەوی لەسەركردبو‪.‬‬ ‫ئاســتانە تەنیا یەك ناونیشــانی هەیە‪ ،‬لەڕوی كوردیی‌و سوریشــەوە‬ ‫بریتیە لەشكستی گەورە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (595)23-1-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەئەڵامنیا‪ ،‬رێوڕەسمی بەخاكسپاردنی د‪ .‬زوهدی داودی بەڕێوەچو‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫رۆژی ‪ ،2017/1/20‬لــە گۆڕســتانی بەناوبانگــی‬ ‫(ماركلیبێــرگ) لە شــاری (الیپزیــگ)ی رۆژهەاڵتی‬ ‫ئەڵمانیــا‪ ،‬بــە ئامادەبونــی د‪ .‬ئورســوال داودی‬ ‫هاوســەری و (ئەمیرە)ی كچی‌و (ســۆران)ی كوڕی‬ ‫‌و ژمارەیەك كەســایەتی ئەڵمان‌و كورد و عەرەب‪،‬‬ ‫رێوڕەسمی بە خاكسپاردنی نوسەر و ئەكادیمیكاری‬ ‫كورد (د‪ .‬زوهدی داودی) بەڕێوەچو‪.‬‬ ‫سەرەتای رێوڕەسمەكە بە خوێندنەوەی وتەیەكی‬ ‫شایســتە لــە الیەن (ســۆران)ی كوڕیەوە دەســتی‬ ‫پێكــرد‪ ،‬لــە وتەكەیدا ئاماژەی بــەوەدا كە (لە ژێر‬

‫ئەو ئااڵیەدا كە ئااڵی كوردســتانە كەسێك خەوتوە‪،‬‬ ‫ناوی زوهدی خورشــید داودییە‪ ،‬ئەو مرۆڤە خەونی‬ ‫ئەوە بو واڵتەكەی ئازاد بێت‌و مرۆڤەكان بە شــكۆو‬ ‫بە ئازادی بژین)‪ ،‬ئاماژەی بەوەیشدا كە باوكی وەكو‬ ‫نوسەرێكی خەمخۆر و میهرەبان ژیاوە‪.‬‬ ‫دواتــر چەند كەســایەتیەكی تر وتاریان بە زمانی‬ ‫ئەڵمانی‌و كوردی پێشــكەش كردو كەســایەتی ئەم‬ ‫مرۆڤەیان بەرز نرخاند‪.‬‬ ‫پاشــان بەدانانــی گــوڵ لەســەر گۆڕەكــەی ‌و‬ ‫ســەردانەواندن بۆ گیانــی (داودی)‪ ،‬دوا مۆڵەتیان‬ ‫لێخواست‌و ماڵئاواییان كرد‪.‬‬

‫(دانیشتوانی عەلیاوا)‬ ‫منایشدەكرێ‌‬

‫مەروا محەمەد‪ :‬زۆر گرنگە لەم بارودۆخەدا فیلمی‬ ‫سینەمایی هەبێت‬

‫رەنگیش لەگەڵ پێشمەرگەدایە‬

‫حەوت رەنگە‪ ،‬پێشانگەیەكی بەرفراوان بۆ‬ ‫شێوەكارە الوەكانی گەرمیان دەكاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬

‫هەریــەك‬ ‫ئــەوەی‬ ‫دوای‬ ‫هونــەری‬ ‫لەبەڕێوەبەرایەتــی‬ ‫شــێوەكاری ســلێمانی‌و ناوەنــدی‬ ‫حەوت رەنگە‪ ،‬لە هۆڵی مۆزەخانەی‬ ‫نیشــتمانی (ئەمنــە ســورەكە)‪،‬‬ ‫رۆژی ‪ 2017/1/15‬بۆمــاوەی دو‬ ‫رۆژ یەكەمین پیشــانگەی تایبەتی‬ ‫شــێوەكاری بەنــاوی (رەنگیــش‬ ‫لەگەڵتایــە ئــەی پێشــمەرگە) بۆ‬ ‫(گروپــی كیژانــی شــێوەكاری‬ ‫كفری) كردەوە‪.‬‬ ‫بڕیــارە بــۆ جارێكیتــر لــە‬ ‫پیشــانگەیەكی‬ ‫‪2017/2/1‬دا‬ ‫بەرفراوانــی تــر لــە شــاری‬ ‫ســلێمانی بكەنــەوە‪ .‬ســەبارەت‬ ‫بــەم پێشــانگە بەرفراوانــە‪،‬‬ ‫(شیرین هادی) دەرچوی بەشی‬ ‫شــێوەكاری پەیمانگەی هونەرە‬ ‫جوانەكانــی كفری بە (چاودێر)‬ ‫ی راگەیانــد‪ :‬وەك وەفایەك بۆ‬ ‫ێ‬ ‫پێشــمەرگەو بۆئەوەی بزانر ‌‬ ‫كــە رەنــگ و هونەریش لەگەڵ‬ ‫پێشــمەرگەدایە‪ ،‬پەیمانگــەی‬ ‫هونــەرە جوانەكانــی كفــری‬ ‫‌و ناوەنــدی حــەوت رەنگــە‪،‬‬

‫بەسپۆنسەری رێكخراوی (هاوكاری)‬ ‫ئەڵمانــی‌و بەناونیشــانی (رەنگیش‬ ‫لەگەڵتایــە ئــەی پێشــمەرگە) ئەم‬ ‫پێشــانگەیە دەكەینەوە كــە تیایدا‬ ‫‪ 25‬خانم بە ‪ 97‬تابلۆ بەشــدارییان‬ ‫كــردوە و خۆیشــم بە پێنــج تابلۆ‪،‬‬ ‫ســەرجەم كارەكانیــش بــاس‬ ‫لەئــازار و خەمەكانــی خانمــان ‌و‬ ‫پێشــمەرگە‬ ‫ســەركەوتنەكانی‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئــەم چاالكییــەش‬ ‫كــە دەرەوەی ســلێمانی‬ ‫دەگرێتــەوە (بەختیار ســەعید)‬ ‫سەرپەرشــتیاری حــەوت رەنگە‬ ‫وتی‪ :‬حــەوت رەنگە گرنگییەكی‬ ‫تــەواو دەدات بــەدەرەوەی‬ ‫ســەنتەری ســلێمانی‌و هێنانی‬ ‫شــێوەكارە الوەكانــی دەرەوە‬ ‫بــۆ نــاو شــاری ســلێمانی ‌و‬ ‫كردنەوەی پێشانگەی هاوبەش‬ ‫بۆیــان‪ ،‬ئەمــە هەنگاوێكــە بۆ‬ ‫ئاشــنابون بەالوە شــێوەكارە‬ ‫دەســتڕەنگینەكانی گەرمیــان‬ ‫‌و دروســتكردنی پــڕۆژەی‬ ‫هاوبەش لەگەڵیاندا‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬

‫بڕیــارە رۆژی ‪ 2017/1/26‬و رۆژانــی دواتر‪ ،‬لە‬ ‫هۆڵی كۆمەڵەی هونــەرە جوانەكانی كورد‪ ،‬فیلمی‬ ‫(دانیشتوانی عەلیاوا) كە لە دەرهێنانی هونەرمەند‬ ‫(لوقمان غەریب)ە نمایشبكرێ‌‪.‬‬ ‫ئەم فیلمــە ماوەكەی (‪ )120‬خولەكەو بەرهەمی‬ ‫ناوەندی (‪) GAV KURD ART‬ە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەناوەڕۆكــی فیلمەكــە‪( ،‬مــەروا‬ ‫محەمەد) ئەكتەری سەرەكی فیلمەكە بە (چاودێر)‬ ‫ی راگەیاند‪:‬‬ ‫ئــەم فیلمــە‪ ،‬فیلمێكی درێــژی درامییەو مێژوی‬ ‫روداوەكانــی دەگەڕێنــەوە بۆ ســااڵنی پەنجاكانی‬ ‫ســەدەی رابردو‪ ،‬بەڕاســتی جێی دڵخۆشییەو زۆر‬ ‫گرنگیشە كە لەبارودۆخێكی وەك ئەمڕۆی هەرێمی‬

‫كوردســتاندا بتوانرێــت فیلمێكی ســینەمایی وەها‬ ‫بهێنرێتــە بەرهــەم‌و پێشــكەش بكرێ‌‪ ،‬بەڕاســتی‬ ‫ئەمە هەستێكی خۆشی لەال دروست كردوین‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەپەرۆشەوە چاوەڕێی نمایش دەكەین‪.‬‬ ‫فیلمــی (دانیشــتوانی عەلیــاوا)‪ ،‬هەریــەك لــە‬ ‫مەحمــود كەمال كاری وێنەگرتنی گرتۆتە ئەســتۆ‬ ‫(هەرێم نوری) كاری مۆنتاژو هونەرمەند (مەریوان‬ ‫ئیبراهیم)یش وەك یاریدەدەری دەرهێنەر‪.‬‬ ‫فیلمەكــە ژمارەیــەك ئەكتەری خــاوەن ئەزمون‬ ‫رۆڵــی تێدا دەگێڕن لەوانــە‪ :‬عەبدولی حەمەجوان‪،‬‬ ‫عەلی كەریم‪ ،‬مەروا محەمەد‪ ،‬شــۆڕش قادر‪ ،‬ئەڤین‬ ‫عوســمان‪ ،‬دلێــر مســتەفا‪ ،‬كەمال چــاالك‌و چەند‬ ‫ئەكتەرێكی ناسراوی تر‪.‬‬

‫قەیرانی دارایی ئیامن‌و هاوڕێكانی ناوەستێنێ‌‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬

‫هونەرمەنــدی شــێوەكار (ئیمــان رەزا)‪،‬‬ ‫هونەرمەندێكی دەستڕەنگینەو بەشداری لەچەندین‬ ‫پێشــانگەی كاری دەســتیدا كردوەو گرنگیی تەواو‬ ‫بــەو تابلۆیانــە دەدات كــە بــاس لەنەهامەتــی‌و‬ ‫ناخۆشــی‌و نائومێدییەكانی كورد دەكەن‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتدا لەڕێگەی كارە دەســتیەكانیەوە گرنگی تەواو‬ ‫دەدات بەكولتورو هەوڵی جوانتركردنی دەدات‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارانە (ئیمان رەزا) بە (چاودێر)‬ ‫ی راگەیانــد‪ :‬زۆر حــەز بەكاری هاوبــەش دەكەم‪،‬‬ ‫هەمیشە هەوڵدەدەم لە كارە هاوبەشەكاندا بەشدار‬ ‫بــم‪ ،‬بەاڵم بەداخــەوە بارودۆخی ئەمــڕۆی هەرێمی‬

‫كوردســتان و باری دارایــی كاریگەرییەكی تەواوی‬ ‫هەیە لەســەر كاركردن‌و پــڕۆژەی كاری هونەریی‪،‬‬ ‫بــۆ نمونــە‪ ،‬كاتێــك كارێــك تــەواو دەكەیــت‌و‬ ‫دەیفرۆشــیتەوە‪ ،‬هەقەكــەی ئەوەندە نیە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هەقی ماندوبونەكەشــی نیە‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشــدا هەر‬ ‫كاردەكەین‌و زۆربەشــیان خۆبەخشــانە بەتایبەتی‬ ‫بــۆ بۆنە نەتەوەییەكانمــان‌و ‪8‬ی مارس كە رۆژی‬ ‫جیهانیی ژنانە‪.‬‬ ‫دەربــارەی پــڕۆژەی ئایندەیشــی وتــی‪ :‬ئێمــە‬ ‫گروپێكیــن‌و هەمومــان ژنیــن‪ ،‬بەنیازیشــین هەمو‬ ‫مانگێك پێشانگەیەكی هاوبەش بكەینەوە‪.‬‬

‫پرۆژەی كتێبێك لەسەر‬ ‫مێژووی نیو سەدە ئەزمونی‬ ‫سیاسیم‬

‫مەال بەختیار‬ ‫شــەوی ‪ ،2017/1/20‬لە دانیشــتنێكی دۆســتانەدا لەگەڵ‬ ‫هەردو سۆسیۆلۆگ‌و پرۆفیسۆری ناسراوی فەڕەنساو جیهان‪،‬‬ ‫میشــێل ڤیڤۆركا و میشــێل ڤۆشــۆ و دكتۆر عادل باخەوان‪،‬‬ ‫سۆسیۆلۆگ‌و مامۆســتای زانكۆ لە فەڕەنساو دارەوان حاجی‬ ‫حامید‪ ،‬سەرۆكی سەنتەری فەڕەنسی كوردی بۆ گەشەپێدانی‬ ‫زانســت‌ ‌و كەلتــور‪ ،‬گفتوگۆیەكــی هەمەالیانەمــان لەســەر‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬عیراق‌‌و بەشەكانی كوردستان كرد‪.‬‬ ‫ئــەو بابەتانــەی گفتوگۆمــان لەبــارەوە كــردن‪ ،‬بــە پێی‬ ‫سیاســەتی ئێســتای نێودەوڵەتی‌‌و كۆنگرەكان بەرامبەر بە‬ ‫بەشــەكانی كوردستان‌‌و ناوچە كێشــە لەسەرەكان‪ ،‬بە پێی‬ ‫زانیــاری ئــەم بەڕێزانە كە ئاگاداری سیاســەتی نێودەوڵەتی‬ ‫و فەڕەنســان‪ ،‬هەستیار و مەترســیدار بون! پێمباشە كە لە‬ ‫كۆڕێكدا یان لەچاوپێكەوتنێكدا باسیان بكەم‪.‬‬ ‫ســەرەڕای گفتوگــۆكان‪ ،‬ئەوەی لە كۆتایی دانیشــتنەكەدا‬ ‫بــۆ من جێگەی ســەرنج بــو‪ ،‬ئەوەبو كە هەردو پرۆفیســۆر‪،‬‬ ‫پێشنیازی پرۆژەی نوسینی كتێبێكیان بەشێوەی چاوپێكەوتن‬ ‫لەسەر مێژوی سیاسیم بە زمانی فەڕەنسی‪ ،‬خستەڕو‪..‬‬ ‫بــە سوپاســەوە‪ ،‬رازی بــوم‪ ..‬كە لە مانگی شەشــی ئەم‬ ‫ســاڵەوە‪ ،‬پرۆژەكە بەشــێكی لە سلێمانی‌و بەشەكەی تریشی‬ ‫لە پاریس ئەنجامدەدرێت‪ .‬پاش باڵوكردنەوەشی‪ ،‬كتێبەكە بۆ‬ ‫زمانی ئینگلیزی وەردەگێڕدرێت‪.‬‬ ‫ناوەڕۆكی كتێبەكە‪ ،‬پێكدێت لە مێژوی سیاســیم‪ ،‬خەباتی‬ ‫نهێنــی پێشــمەرگایەتی‪ ،‬روداوە هــەرە گرنگــەكان لە (‪)40‬‬ ‫ســاڵی رابردودا‌و كێشمە كێشمەكانی هێزەكانی كوردستان‌‌و‬ ‫ملمالنێكانی ناو یەكێتیی‪ ،‬كارەساتەكانی ئەنفال‌‌و كیمیاباران‌‬ ‫و راگواســتنی دێهات‌ و شــارۆچكەكان‪ ،‬لە روانگەی شیكاری‬ ‫ئایدۆلۆجی‌و بیری ناســیۆنالیزمی عەرەبی‌و كاریگەری ئیسالم‬ ‫لەسەر ناسیۆنالیزمی ناوچەكە‪ .‬هەروەها لەسەر قۆناغی دوای‬ ‫راپەڕیــن‌و هۆكارەكانی شــەڕی ناوخۆ و كێشمەكێشــمەكانی‬ ‫كە هەتا ئێســتاش ئاســەواریان ماوە‪ .‬ملمالنێ فەلســەفی‌و‬ ‫ئایدۆلۆژییەكانــی چۆنییەتی بنیادنانــی ئەزمونی حكومڕانی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ .‬ناكۆكــی‌و ملمالنێ لەگــەڵ هێزەكانی‬ ‫ئیسالمگەراكان‪ ،‬بە تایبەتی سەلەفییە خۆكوژەكان‪.‬‬ ‫چۆنییەتی بەرپەرچدانەوەی مەترســییەكانی ئیسالمگەرا و‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬مەدەنییەت‌و سیكۆالریزم‌ و ئەم بەرپەرچدانەوەیە‬ ‫لــە كەیــەوە دەســتیپێكردوە؟ چــۆن گەشــەیكردوە؟ چۆن‬ ‫چۆنیش گەیشتوەتە پرۆژەی دابڕان‌ و رۆشنگەری؟‬ ‫لــە رێــڕەوی پرســیار و وەاڵمەكانــدا‪ ،‬بیروبۆچونی بەندە‬ ‫لەســەر فەلســەفەو ئایدیۆلۆژیــام لە نیو ســەدەی رابردودا‪،‬‬ ‫خەوشــەكانی سیاسەتی هێزە دیموكراسییەكان لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا‪ ،‬بێ‌ هەڵوێستی هەندێك لەو هێزانە و حكومەتەكان‬ ‫لــە بەرامبــەر دوژمنانــی دیموكراســی‪ ،‬هەڵەی ســتراتیجی‬ ‫دەوڵەتــان‌و هێزە دیموكراتەكانی رۆژئاوا‪ ،‬لە پشــتوانیكردنی‬ ‫دیكتاتۆرو دەوڵەتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ .‬هەروەها نەبونی‬ ‫ستراتیجێكی دیموكراسی بۆ پشــتیوانی هێزە دیموكراتەكان‬ ‫لــە رۆژهەاڵتی ناوەڕاســتدا‪ .‬مۆنۆپۆڵكردنی دیموكراســی لە‬ ‫دوای ســایكس پیكۆوە لە رۆژئاواداو‪ ،‬پاراســتن‌و سەپاندی‬ ‫دیكتاتۆرەكان لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاســتدا‪ ،‬هەتا بەرژەوەندییە‬ ‫ئابورییەكانیــان دابینبكــەن‪ .‬ئــەو هەاڵنەی لە كوردســتاندا‬ ‫كراون‪ ،‬لە شۆڕش‌و پرۆسەی دیموكراسی‪.‬‬ ‫ئــەم بابەتانــە‌و بابەتگەلێكــی تــر‪ ،‬دەبنــە جومگــە بــە‬ ‫جومگەی چاوپێكەوتنەكەو نوسینی كتێبەكە‪ ،‬بە پێشەك ‌ی و‬ ‫هەڵســەنگاندنی هەردو پرۆفیســۆر میشێل ڤیڤۆركا و میشێل‬ ‫ڤۆشۆوە‪.‬‬ ‫ئومێــدەوارم لــە جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیــەدا‪ ،‬دەرگای‬ ‫ســەدان بابەتــی باســنەكراو لە مێــژوی نیوســەدە ئەزمونی‬ ‫سیاســیمدا‪ ،‬پێشكەشــی نەوەی ئێســتاو نەوەكانــی ئاییندە‬ ‫بكەم‪.‬‬

‫‪ – 2017/1/21‬پاریس‪ -‬فەڕەنسا‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫بابەتێکی نوێی‬ ‫عەبدوملوتەڵیب عەبدوڵاڵ‬

‫دەقێکی شیعریی نوێی‬ ‫عەلی پێنجوێنی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )536‬دووشەممە ‪2017/1/23‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ئەلیف شەفەق‬ ‫سەبارەت بە‬ ‫ئەلیف شەفەق‬ ‫دەدوێت‬ ‫کتێبی شێری ڕەشی ئەلیف شەفەق کرا بە کوردی‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫کتێبی "شیری ڕەش"ـی ئەلیف شەفەق کە کتێبی‬ ‫یادداشتەکانی ئەو نووسەرەیە و بە شێوەیەکی‬ ‫جیاواز نووسیویەتی‪ ،‬لە ئینگلیزییەوە و لە الیەن‬ ‫ڤێننا سەالمەوە کراوە بە کوردی‪.‬‬ ‫ئەلیف شەفەق لە پێشەکیی کتێبەکەیدا وەک‬ ‫بەرچاوڕوونییەک بۆ خوێنەرانی دەڵێت‪" :‬ئەم کتێبە‬ ‫تەنها بۆ ئەو ژنانە نەنووسراوە کە لە ڕابــردوو و‬ ‫لە داهاتوودا‪ ،‬لە بارودۆخی هاوشێوەدا دووچاری‬ ‫خەمۆکی بوونەتەوە یان دەبنەوە‪ ،‬بەڵکو بۆ هەر‬ ‫کەسێکە بە پیاو و ژنەوە‪ ،‬هاوسەرگیری کردبێت یان‬ ‫نا خاوەنی منداڵ بێت یان نا‪ ،‬نووسەر بێت یاخود نا‪،‬‬ ‫کە بۆی سەخت بێت بااڵنس لە نێوان زیاتر لە ڕۆڵ و‬

‫بەرپرسیارییەتییەکی ژیانیدا ڕابگرێت‪".‬‬ ‫ڤێننا سەالم وەرگێڕی کتێبەکە بە ڕەخنەی چاودێری‬ ‫ڕاگەیاند‪ :‬کتێبەکە بۆ من یەکێک بوو لەو کتێبە دەگمەنانەی‬ ‫کە لە ژیانتدا چەند جارێک بەریان دەکەویت و ئیدی بۆ‬ ‫هەتا هەتایە تۆزی میهرەبانی و بەخشندەیی نووسەرەکەی‬ ‫دەنیشێتە سەر بوون و بیرکردنەوەت‪ .‬ئەلیف هێندە بە‬ ‫وردی ئەزموونی خۆیمان بۆ دەگێڕێتەوە‪ ،‬تەواو نوقمی‬ ‫برینەکانی خۆمانمان دەکات‪ ،‬زامگەلێک دەوروژێنێت کە‬ ‫بە دڵی زۆرێکمانەوەیە‪ .‬ئەوەی تەواو سەرنجڕاکێشە لە‬ ‫بارەی ئەم کتێبەوە و لە کتێبی یادداشتی ئاسایی جیای‬ ‫دەکاتەوە‪ ،‬ئەو وەسفە ورد و خەیاڵییەی نووسەرە بۆ‬ ‫هەریەک لە دەنگە جیاوازەکانی ناوەوەی خۆی‪ .‬وەک لە‬ ‫بەشی دووهەمدا لە وەسفی دوان لە کارەکتەرەکانی نێو‬ ‫خۆیدا دەڵێت‪:‬‬ ‫"ئەم دوانە لەوەتەی دەیانناسم پێکدادانێکی بەردەوام‬

‫بەشێک لە کتێبە چاپکراوە نوێیەکانی ناوەندەکانی چاپ و باڵوکردنەوە‬ ‫ناوەندی غەزەلنووس‬

‫نــاوەنــدی غــەزەلــنــووس‪ ،‬کــە لــە شــاری‬ ‫سلێمانییە و یەکێکە لە دەزگاکانی چاپ و‬ ‫باڵوکردنەوە‪ ،‬چەند کتێبێکی چاپ کردووە‪،‬‬ ‫لەوانە‪:‬‬

‫شەوانی هیندی‬

‫بابەت‪ :‬ڕۆمان‬ ‫نووسینی‪ :‬ئەنتۆنیۆ تابووکی‬ ‫وەرگێڕانی ماردین ئیبراهیم‬

‫عەتری ئەو عاشقانەی مردن‬ ‫بابەت‪ :‬شیعر‬ ‫نووسینی‪ :‬ئەدۆنیس‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬تەڵعەت تاهیر‬

‫ناوەندی ڕۆشنبیریی و هونەریی‬ ‫ئەندێشە‬

‫ناوەندی ڕۆشنبیریی و هونەریی ئەندێشە‬ ‫ناوەندی سەرەکی لە شاری سلێمانییە‪،‬‬ ‫ئەو ناوەندەش لە کۆتاییەکانی ‪ ٢٠١٦‬چەند‬ ‫کتێبێکی چاپ کرد‪ ،‬لەوانە‪:‬‬

‫دەزگای سەردەم‬

‫دەزگــای چاپ و پەخشی ســەردەم لە‬ ‫شــاری سلێمانییە و لــەو دەزگایەشەوە‬ ‫کۆمەڵە کتێبێکی نوێ چاپ و باڵکراونەتەوە‪،‬‬ ‫لەوانە‪:‬‬

‫لە نێوانیاندایە‪ .‬لە نیگای یەکەمەوە وا دەردەکەون کە‬ ‫هەردووکیان بە ڕووی ‌ژیری و لۆژیکدا کراوە بن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەیان دەکەوێتەوە سەر ئەوەی کە خاڵە هاوبەشەکانیان‬ ‫تا کوێ دەڕوات‪ .‬خانمی "کرداری چکۆڵە" ویستوویەتی بە‬ ‫شێوازێکی کرداری بەسەر هەموو کێشمەکێشمەکاندا زاڵ‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم خاتوو "ڕۆشنبیری گاڵتەجاڕ" زۆر خۆشیی لە‬ ‫چارەسەری ئاسان نایات‪ .‬یەکەمیان ویستی وایە کە تا‬ ‫زووە شتەکان چارە بکات‪ ،‬هەرچی دووەمیانە تێڕوانینێکی‬ ‫بە وردەکــاری و ئاڵۆز و فەلسەفی هەڵدەبژێرێت‪ .‬لە‬ ‫کاتێکدا یەکێکیان ئاشکرایی و کورتکراوەیی ال پەسەندە‪،‬‬ ‫ئەوی دی تەماوی بوون و ڕووتاندن‪ .‬یەكێکیان وەاڵم و‬ ‫ئەوی دی پرسیار هەڵدەبژێرێت‪".‬‬ ‫کتێبی "شیری ڕەش"ی ئەلیف شەفەق کە تەرکیزێکی‬ ‫ورد دەخاتە سەر ژیانی ژن‪ ،‬بەم نزیکانە چاپ و باڵو‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫سەرەڕای بەردەوامی قەیرانی ئابووری‬ ‫کوردستان‪ ،‬کۆتاییەکانی ‪ ٢٠١٦‬بۆ چاپکردنی کتێب‬ ‫کۆتاییەکی دڵخۆشکەر بوو‪ ،‬بەشێک لە دەزگاکانی‬ ‫چاپ و باڵوکردنەوە ساڵی ‪٢٠١٦‬یان بە چاپکردنی‬ ‫کۆمەڵێک کتێب کۆتایی پێ هێنا‪.‬‬ ‫ئەمەی لێرەدا دەیبینن بەشێکە لە کتێبە‬ ‫چاپکراوەکانی چەند دەزگایەکی چاپ و‬ ‫باڵوکردنەوە‪.‬‬

‫پاسەوانانی خودا‬

‫(مێژوویەکی تر بۆ بینینی‬ ‫خۆمان)‬ ‫بابەت‪ :‬ڕۆمان‬ ‫نووسینی‪ :‬عەتا محەمەد‬

‫تەرمی نەناسێک‬

‫بابەت‪ :‬کۆمەڵەچیرۆک‬ ‫نووسینی‪ :‬ئازاد بەرزنجی‬

‫ڕۆژ و شەوی یوسف‬

‫الش نۆرێن‬

‫بابەت‪ :‬ڕۆمان‬ ‫نووسینی‪:‬‬ ‫مەحموود دەوڵەت ئابادی‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬بەرزان محەمەد‬

‫(هەرەسهێنانی خێزان و‬ ‫بنەما کۆمەاڵیەتییەکان)‬ ‫بابەت‪ :‬لێکۆڵینەوە‬ ‫نووسینی‪ :‬دانا ڕەئوف‬

‫جگە لەو دەزگایانەش‪ ،‬چەند کتێبێکی‬ ‫نوێی تر باڵوکراونەتەوە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬

‫ماڵئاوایی لە خەونەکان‬

‫بابەت‪ :‬ڕۆمان‬ ‫نووسینی‪ :‬کەریم پەڕەنگ‬

‫سێ هەنگاو و سێدارەیەک‬

‫(شەوی کۆتایی ژیانی شێخ‬ ‫سەعیدی پیران)‬ ‫بابەت‪ :‬ڕۆمان‬ ‫نووسینی‪ :‬جان دۆست‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬شۆڕش غەفووری‬

‫پیاوێکی بێچارەنووس‬

‫بابەت‪ :‬ڕۆمان‬ ‫نووسینی‪ :‬ئیمرە کۆرتێز‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬ڕووناک شوانی‬

‫خەم و جوانی‬

‫بابەت‪ :‬ڕۆمان‬ ‫نووسینی‪ :‬یاسۆناری کاواباتا‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬جەلیل کاکەوەیس‬

‫قەفەزێک لە ناخی باڵندەیەکدا‬

‫بابەت‪ :‬کۆمەڵەچیرۆک‬ ‫نووسینی‪ :‬گۆران ڕەئوف‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )536‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/1/23‬‬

‫ڕانانی‪ :‬شێرزاد حەسەن‬

‫کۆمەڵەچیرۆکی‬ ‫«تەنیاییەکانی‬ ‫یاسەمین»‬

‫شەهرەزاد‬ ‫و‬ ‫ڕۆحی شیعر‬ ‫بۆ بەرەنگاربوونەوەی‬

‫ئەندازەسازیی‬ ‫پاتریارک‬

‫بەشی یەکەم‬ ‫*هەر هەموو چیرۆکەکان‪ ،‬سەرپاکی‪،‬‬ ‫دەنگی ژنــان و کچانە‪ ،‬بــەاڵم دونیای‬ ‫پیاوەکانی پێدەناسینەوە‪ ،‬پیاو وەک‬ ‫باوک و مێرد و کوڕەکان کە دەنێو تۆڕی‬ ‫ئاڵۆزی ژیانی کۆمەاڵتی و سۆزداریدا‬ ‫گــیــریــان خـــــواردووە و هــەم گــیــرۆدە‬ ‫بوون‪ ،‬مەردمگەلێک لە مێ و لە نێری‬ ‫ســەرگــەردان و سیاچارە و مایەپووچ‪،‬‬ ‫تالوە و غەمین بە دەست ژیانێکەوە کە‬ ‫بەر نەفرەتی بەدحاڵیبوون کەوتبێت‪ ،‬یان‬ ‫لەژێر زەبرێکی کوشندەی هەلومەرجێکی‬ ‫ستەمکارانە هەر نەزانن بژین‪ ،‬جا چ بە‬ ‫تەنیا یان بە جووتە‪.‬‬ ‫بەرهەمی فیکری و ئەدەبی پیاوانە و‬ ‫هەژموونی زاڵی نێرینە بەسەر کۆی کایە‬ ‫زانستە سروشتی و مرۆییەکان و هونەر‬ ‫و ئەدەبیاتدا‪ ،‬بە مانای ڕۆح و ڕوانینی‬ ‫داخــراوی نێرینەساالری‪ ،‬بۆ چەندەها‬ ‫سەدە وایکرد کە هەر هەموومان بە نێر‬ ‫و مێوە وێنەی ژن لە دیدگای پیاوەوە‬ ‫ببینین‪ ،‬بەاڵم ئیدی مێژووی ئەدەب وەک‬ ‫هەر هەموو درشت و وردە مێژووەکانی‬ ‫دیکە کە بەرهەمی ڕۆحی پاتریارکی ‪/‬‬ ‫پیاوساالری بوون‪ ،‬هەر هەمان فێڵ و بێ‬ ‫ئەمەکی تێدا بووە کە بە ئاگاهی بووبێت‬ ‫یان نائاگاهی ڕۆحی داهێنان و بەرهەمی‬ ‫ئەدەبی و فیکری ژنانیان وە ک سێبەر‬ ‫و پاشکۆ تەماشا کردبێت‪ :‬سێبەری پیاو‬ ‫و سەردەستەیی نێرگەل‪ .‬دیارە بۆ خۆ‬ ‫بەدوورگرتن لە ڕەهاگەری و شیکاری‬ ‫نادروست و سۆزدارییانەی بەرگریکار و‬ ‫الیەنگیر بە تووخمی مێینە‪ ،‬وا جوانترە‬ ‫ئاوڕێک لەو سەدەها نووسەر و بیریار و‬ ‫ئەندێشەمەند و فەیلەسووفانە بدەینەوە‬ ‫کە ئەمەکدارانە توانییویانە باس لە ڕۆح‬ ‫و دڵ و عەقڵی ژنان بکەن‪ ،‬ئەوەش هیچ‬ ‫سەیر نییە کە ژیان و فیکر و ئەدەب‬ ‫و هونەر واتــا قسەکردن سەبارەت بە‬ ‫مەرگەسات و بەزمەساتی مێ و نێر‬ ‫پێکەوە‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوەش ئەوەندەی من ئاگادار‬ ‫بم هیچ نووسەرێکی نێرینە ناتوانێت‬ ‫داهێنەر بێت گەر هەڵگری ڕۆحی مێینەیی‬ ‫نەبێت‪ ،‬بەو مانایەی ژن وەک سەرچاوەی‬ ‫بــوون و بەخشش و ژیــان و هێالنە و‬ ‫سرەوتن و زیندەگانی‪ ،‬هەڵبەتە ئاسانیشە‬ ‫لەوە تێبگەین کە لە ڕووی بایۆلۆژییەوە‬ ‫لە ناو هەر پیاوێکدا خانمێک خەوتووە‪،‬‬ ‫دەنێو هەر ژنێکیشدا پیاوێک جێگیرە‪،‬‬ ‫ئەوەیان پەیوەستە بە خوێن و هۆرمۆن‬ ‫و ئەنزیمەکانەوە‪ ،‬ناچارین بگەڕێینەوە بۆ‬ ‫«ئانیمس» و «ئانیما» کە ئەو دیوارە‬ ‫ئەستوور و بڵندەی نێوان هەست و نەستە‬ ‫ئەرێنی و نەرێنییەکانی مێ و نێر لێکدی‬ ‫دانابڕێت‪ ،‬وەک سپی و ڕەش چاویان‬ ‫لێناکرێت‪ ،‬جا هەست و نەستەکان جوان‬ ‫بن یان ناشیرین‪ ،‬کە ئەدەب بۆ خۆی بۆ‬ ‫خۆی خێر و شەڕ یان جوانی و ناشیرینی‬ ‫ڕەهاگەر نییە و پتر بە دیوە ڕێژەییەکەی‬ ‫تەماشای ئەو دژوارییە دەکات‪.‬‬ ‫دەنێو ئێمەیشدا لە کــۆنــەوە و لە‬ ‫دەستپێکی پەیدابوونی شارستانی و‬ ‫ژیــارەوە تا دەگەینە ســەدەی بیستەم‬ ‫و دەروازەی ســەدەی بیست یەکەمدا‬ ‫کۆمەڵێک خانمی نــووســەر لــە بــوارە‬ ‫جیاوازەکاندا‪ ،‬بە مانا بەرباڵوەکەی‪،‬‬ ‫داهــێــنــەر بـــوون‪ ،‬زۆر جـــاران خێڵی‬ ‫نێرەوەز ئەو داهێنان و درەوشانەوەیان‬

‫بۆ پشتگیری پیاوێک گــەڕانــدۆتــەوە‪،‬‬ ‫بگرە کۆی بەرهەمەکەیان کــردووە بە‬ ‫هەوڵی فیکری و ڕۆحی چەند پیاوێک‬ ‫کە دەکرێت دۆستی ناو کایەی ئەدەبی‬ ‫بووبن‪ ،‬یان لەوە دژوارتر گومانکردن لە‬ ‫دۆستایەتی خودی خانمەکان بۆ پیاوە‬ ‫بەهرەمەندەکان‪.‬‬ ‫چیرۆکەکان پڕن لە وەهم و خۆشخەیاڵی‬ ‫شاعیرانە‪ ،‬گەشتێکە بە ناو ڕۆح و دڵ و‬ ‫و عەقڵی کچان و ژناندا‪ ،‬کە بە کۆست‬ ‫و شکست و نەبەزین و هەستانەوە‬ ‫کۆتایی هــاتــووە‪ ..‬زۆر جارانیش لە‬ ‫ناوئاخندا و وەک تێما و بابەت و ناورۆک‬ ‫کۆتاییەکی کــراوەیــان هەیە کە بوار‬ ‫بەجێدێڵێت بۆ تێڕامان و ئەندێشەی‬ ‫باز و دۆخێکی خەونئامێز‪ .‬ڕاستە کە‬ ‫هەوڵیکە بۆ هەڵکۆڵینی ڕۆحی پاتریارک‬ ‫و دۆزینەوەی ئەشکەوتە تاریکەکانی ئەو‬ ‫ڕۆحە ستەمکارە‪ ،‬بەاڵم «گۆنا عەلی»‬ ‫ئەو بەشە ڕۆشن و جوانەشی فەرامۆش‬ ‫نەکردووە کە لە لەوی نێرەوزدا پەنهان و‬ ‫شاراوەیە‪ ،‬ئەم شانامە و شیوەنە تەنها‬ ‫گەڕانەوەیە بۆ سروشتێکی پاکی هەردوو‬ ‫تووخم کە زەمانە و مێژوو هارمۆنیاکەی‬ ‫تێکداوە و ناسازی کردووە‪ ،‬سەمای دوو‬ ‫ڕۆح کە لەنگی تێکەوتووە‪ ،‬میلۆدییەک‬ ‫کە لە ڕیتم دەرچووە‪ .‬دوا جار هەموومان‬ ‫بۆ ئەو خەیاڵە دەنووسین و دەسووتێین‬

‫وەها شەقی و شێواو و شێت و نەسرەوت‬ ‫بن؟ ئاخۆ ئەو ڕۆحە سوور و مەرگهێنە لە‬ ‫کام دۆزەخەوە هاتووە و چ خوداوەندێکی‬ ‫یــان ئەهریمەنێکی کینەباز خوێناوی‬ ‫قوڕەکەیان شێالوە؟‬ ‫بە ڕاست نەخشەی ئەو جوگرافیایەی‬ ‫ئەو هەموو کارەساتەی تێدا ڕوودەدەن‪،‬‬ ‫بەو هەموو بارانی فرمێسک و شاخ و‬ ‫کێوی هەڵچنراو بە گابەردی دڵەکان‬ ‫و ڕووبــاری خوێن و جۆگەلەی ئارەقە‬ ‫و دارستانە سووتاوەکانی قەد و بااڵی‬ ‫چنار و ئەسپیندار و سەرووەکانی شەنگە‬ ‫کچان و شۆڕەژنەکان‪ ،‬هەڵپروکانی ڕۆحە‬ ‫پەژمووردەکانی ناو چوار وەرزی ساڵی‬ ‫بە پایزبوو‪ ،‬یــان کوێربوونەوەی زنە‬ ‫و کانیلەکانی چاوە هەمیشە تەڕەکان‬ ‫کە بەر لە خنکانی خۆیان هێشتا لە‬ ‫خەونی ئــەوەدا بن بکوژەکانی خۆیان‬ ‫تێر ئاو و ئاهەنگ بکەن بەر لە نەمان‪.‬‬ ‫ئاخۆ ئەو جوگرافیایە کەوتۆتە ناو ئەو‬ ‫حەوت کێشوەرەی هەن‪ ،‬یان کەوتۆتە‬ ‫دەرەوەی هــەر حــەوت کێشوەرەکە‪..‬‬ ‫ئەمەیان چ ناشوێنیكە کە هەر هەموو‬ ‫شوێنەکانی داگیر کــردووە؟ ئەوەیان چ‬ ‫سەردەم و قۆناغیکە کە هەر هەموو ڕۆژ‬ ‫و مانگ و ساڵە سیاکانی تەمەنی ئێمەی‬ ‫سڕیوەتەوە‪ ،‬خەونەکانی خنکاندووە‪،‬‬ ‫بگرە نەک دوێنێ و هەنووکە و بەس‪..‬‬

‫کە بەر لە هەزارەها ساڵ کــوژراوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەو عیشقە سەرکەشە کە لە هەنووکەدا‬ ‫بووەتە قوربانی دەستی خۆمان‪.‬‬ ‫لــە هــەمــوو چــیــرۆکــەکــانــدا ڕۆحــی‬ ‫«ئیرۆتیکا» لێماندەخوڕێت‪ :‬بە دیوە‬ ‫سۆزدارییەکەی کە زاڵــە بەسەر دیوە‬ ‫شەهوانییەکەی‪ ،‬زێــدە زاڵ ‪ ،‬سۆزی‬ ‫گەرمی شیعر تاوەکو بەرگەی زەخم و‬ ‫دیمەنی خوێناوی کوشتارگەکان بگرین‪،‬‬ ‫شیعر وەک شەبەنگیکی سەد ڕەنگ وامان‬ ‫لێدەکات کە بەرگەی وەها تراژیدیایەک‬ ‫بگرین کــە دەســتــکــردی نێرینەکانە‪،‬‬ ‫مەرگەسات و کوشتارگاکان بە تەنها دەنێو‬ ‫کەالوەکان و کۆشکەکان و گۆڕەپانەکاندا‬ ‫نین‪ ،‬بەڵکو هەر هەموویان وا دەنێو‬ ‫دڵەکان و ڕۆحەکان و چاوەکاندان‪ ،‬دەنێو‬ ‫هەناسەی تاساو و ئاخی ئاگرین و ڕۆندکی‬ ‫ڕەش و چیرۆکە مامزئاساکانە کە بەدەم‬ ‫برینی جێماوی ساچمەکانی ڕاوچییە‬ ‫دڵبەردینەکان پێدەشت و هەرد و وەردی‬ ‫خەیاڵ تەی دەکەن‪ ،‬کە بەقەد چقڵ و‬ ‫دڕکەکانی بن سمەکانیان و التەنکێشیان‬ ‫کڵۆت کڵۆت خوێن دەدەڵێنێت‪ ،‬ئەم‬ ‫مەملەکەتە هەرێمی ملیۆنەها ڕاوکەری بێ‬ ‫دڵ و ملیۆنەها مامز و کارئاسکی بریندار‬ ‫و کوژراوە‪ .‬سەرباری ئەو گەمەی خوێن‬ ‫و ڕەشــەڕاوەی نێرەوزەکان‪ ،‬ئاسکەکان‬ ‫هێشتا بە سۆزەوە ئاوڕ لەو گەرمەسێر‬ ‫و بیابانە دەدەنــەوە کە بۆ دەبێت بۆ‬ ‫هەتاهەتایە ڕاوکەرەکانی سەرمەست بە‬ ‫خوێن و فرمێسکی نێچیرەکانی خۆیان‬

‫بەڵکو ئایندەشی کوشتووە!‬ ‫گەرچی «ئاراگۆن» واتەنی‪« :‬هەر‬ ‫هەموومان الساییکەرەوەین»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چیرۆکنووس تەقەلالی داوە پەنجەمۆری‬ ‫خۆی بەسەر چیرۆکەکانەوە بەجێبێڵێت‪..‬‬ ‫وتراویشە کە مرۆڤ واتا شێوازی جیاواز‪.‬‬ ‫لــە ڕاســتــیــدا مــن بــۆ ڕانــانــی کۆی‬ ‫چیرۆکەکان کەمەندگیری هەمان زمانی‬ ‫شاعیرانەی ناو چیرۆکەکان بووم‪ ،‬بەدەر‬ ‫لە ڕۆح و ناوەررکی چیرۆکەکان‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫هەر ئەو زمانە شیعرئامێزەش بووبێتە‬ ‫هاندەر کە دنەی من بدات بۆ ئەو گەشتە‬ ‫لیرکی و ئەدەبییە‪ ،‬کە من بــڕوام وایە‬ ‫یەکێک لە ڕەگەزەکانی چیرۆک هاوشان‬ ‫بوونییەتی لــەتــەک شیعر و چامەی‬ ‫لیریکی‪.‬‬

‫«دواندنی چیرۆکەکان»‬ ‫خامنی گوڵفرۆش‪:‬‬

‫* دەنــێــو ڕیــاکــاری و ئــیــرەیــی و‬ ‫بێبەشی و بگرە هــاوکــات سەرسامی‬ ‫و شاگەشکەبوون ژنانی گەڕەکێک بە‬ ‫خانمێکی گوڵفرۆش ‪ ،‬جا کەم بن یان‬ ‫زۆر‪ ،‬کە تەنها ژنێکە دەبێت بە سندووقی‬ ‫نهێنی ژنەکانی دیکە و پەرجووی تاقانە‪.‬‬ ‫ئەم وەک حەکیمێک بە تەنها بە سیحری‬ ‫گیراوەی گیا و گوڵ و ڕووەکی جیاواز‬ ‫دەردی ژنانی تیمار نەدەکرد‪ ،‬بەڵکو ئەم‬ ‫دەیتوانی بچێتە ناو ئەو بەشە تاریکەی‬ ‫کە مەردمگەل هەیەتی‪ ،‬بە تایبەتی کچان‬

‫و ژنان کە بۆ خۆیان دەبن بە ژووری‬ ‫تەنیایی و ماڵی کاول و ئەشکەوتی عاسێ‬ ‫و دوور لە ئاوایی‪.‬‬ ‫ئەم دەگەڕێت بۆ عەترێکی سیحراوی‬ ‫بۆ ژنانێک کە دەنگ و ڕەنگ و بۆنێکی‬ ‫خۆش لە ژیانیاندا نییە و باری کردووە‪.‬‬ ‫نهێنییەکەش لـــەوەدایـــە کــە خــودی‬ ‫«خانمی گوڵفرۆش» بۆ خۆی کوشتەی‬ ‫دەستی هەمان دەردی تەنیاییە‪ ..‬هەر‬ ‫هەموو ئەفسوون و کردار و ڕەفتاریشی‬ ‫ڕازاندنەوەی تەنیایی و هەاڵتنە لێی‪.‬‬ ‫کۆی چیرۆکەکەش گۆرانییەکی غەمگین‬ ‫و الواندنەوی تەنیاییە‪ .‬کە خودی خانمی‬ ‫گوڵفرۆش بۆ خــۆی بووەتە شــازادەی‬ ‫مەملەکەتی تەنیایی‪ .‬ئــەم لــەو جۆرە‬ ‫ژنانەیە کە تەنیایی پێ جوانترە لەوەی‬ ‫بە زبڵی سۆزی ساختە پڕی بکاتەوە‪.‬‬ ‫تەنیایی گوڵفرۆش خەیاڵی ژنەکانی‬ ‫دیکە ئاگر دەدا کە ببن بە پاڵەوانی‬ ‫جۆرەها چیرۆک کە هی خانم نیە بە‬ ‫تەنیا‪ ،‬بەڵکو خەیاڵ و فانتازیاکەیان هی‬ ‫بەتاڵی ژیانی دوور لە سۆز و عیشقی‬ ‫خۆیانە‪ ،‬پڕکردنەوەی ئەو بۆشایی و‬ ‫خەرەندەیە کە وا دەنێو ڕۆحی خۆیاندایە‪،‬‬ ‫گوڵفرۆش جوانترین بیانووە کە ئێمە‬ ‫بتوانین سەرمان بە ناو دۆزەخی ژنانی‬ ‫شاردا شۆڕ بکەینەوە‪.‬‬ ‫ئەمی وەجاخ کوێر خەون بە کچێکەوە‬ ‫دەبینێت کە «چ ــرا»ی نــاو بنێت بۆ‬ ‫ڕۆشنایی ناو دونیای تاریک و تەنیایی‬ ‫خۆی‪ ،‬بەو مەرجەی کە ئەمی زیندانکراو‬ ‫لەناو هەزار و یەک زیندانی نێرینەکان‬ ‫دەرەقەت بێت (چرا)ی کچ و تاقانە ئازاد‬ ‫و سەرفراز بکات‪ ،‬کە دیارە گوڵفرۆش‬ ‫دایکێکی دەگمەنە‪ ،‬ئەگینا ژنان و پیاوانی‬ ‫کۆیلە بێئاگا لە خۆیان ماڵەکان دەکەنەوە‬ ‫بە قەفەز و زیندان و بیمارستان بۆ‬ ‫فەرزەندەکانیان‪ .‬کە چیرۆکنووس ناویان‬ ‫دەنێت «حەسار» وەک هەڵگری مانای‬ ‫گــەمــارۆدان و گــیــرخــواردن و دواجــار‬ ‫خنکاندن و زیندەگییەکی تاڵ و مردەنی‪.‬‬ ‫خانمی گوڵفرۆش خەون بە عەترێکەوە‬ ‫نابینێت کە ژنان بە خۆیانیدا بپژێنن‬ ‫تــاوەکــو پــیــاوەکــان بــە هــۆش خۆیان‬ ‫بێنەوە‪ ،‬عەترێک گیراوە و ئاوێتەی هەموو‬ ‫گوڵەکان بێت‪ ،‬کە دیارە لەو مەملەکەتەدا‬ ‫پیاوەکانی هەستی بۆنکردنیان لە دەست‬ ‫داوە‪ ،‬کە ژنێکی بۆنخۆش و زیناکارێک‬ ‫وەک یــەک حیسابیان بــۆ دەکــرێــت‪،‬‬ ‫شایستەی سزان بە مەرجی شەلالق و‬ ‫سەدەها قامچی‪ ،‬دیارە بۆ من لە پشت‬ ‫وتراوەکانی ئەم چیرۆکە و بگرە هەر‬ ‫هەموو چیرۆکەکانی دیکەی «گۆنا عەلی»‬ ‫نەوتراوەکانی‪ :‬بە من دەڵیت کە خودی‬ ‫پیاوە تۆراوکان لە ڕۆح و گیراوەی گوڵە‬ ‫جۆراوجۆرەکانی ناو باغەکان بە ناوی‬ ‫یەزدانەوە دوا دادوەری خۆیان دەکەن‬ ‫کە ئەویش مەرگی هەموو باغەکانە کە‬ ‫هەرگیز عاشقانێک نادۆزینەوە بچنە ناوی‬ ‫و سۆز و ئەوین بگۆڕنەوە‪.‬‬ ‫کەواتە لە ئاکامدا خانمی گوڵفرۆش بە‬ ‫دوای گیراوە و ئەکسیری خودی ژیاندا‬ ‫دەگەڕێت‪ ،‬ژیانێک کە دەنێو هەمووماندا‬ ‫کــــوژراوە‪ ،‬بــە مــێ و نــێــرەوە‪ .‬ئەمی‬ ‫بەخشندە ناچارە بەوەی خوێنی خۆی‬ ‫بکات بە گواڵو و ئەکسیری زیندەگی‪،‬‬ ‫گیراوەیەک کە خۆی دەکوژێت بۆ ئەوەی‬ ‫ئەوانیدکە زیندوو بکاتەوە‪ ،‬ئاخر بەر لە‬ ‫عیشق پیشمەرجێکمان هەیە کە زیندوو‬ ‫بین و بژین‪ ،‬کە دیــارە ئــەم چیرۆکە‬ ‫ئاماژەیە بە مەرگی مــرۆڤ و عیشق‬ ‫پێکەوە‪ .‬دوا جار بە فرمێسک و ئاوێتە بە‬ ‫خوێن و دلۆپاندنی ڕۆحی خۆی بە دوای‬ ‫نهێنی خۆ بە قوربانی کردندا دەگەڕێت بۆ‬ ‫گەڕان بە دوای ئاوی زیندەگی و عیشقی‬ ‫مەحاڵدا‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )536‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/1/23‬‬

‫ئه‌ڵامس و خۆڵه‌مێش‬ ‫میخائیل باختین ل ‌ه گفتوگۆیه‌كدا له‌گه‌ڵ ڤیكتۆر دوڤاكین‬ ‫وه‌رگێڕاىن له‌ عه‌ره‌بییه‌وه‌‪:‬‬ ‫بورهان عه‌تار‬ ‫بەشی سێیەم‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئه‌و‌ه هۆكارى له‌ناوچوونى بوو؟‬ ‫باختین‪ :‬بێگومان‪ ...‬وه‌ك ده‌زانى سپییه‌كان‬ ‫كاتێكى زۆر نه‌مانه‌وه‌‪ ،‬ئیتر هێنده‌ى پێنه‌چوو‬ ‫سووره‌كان گه‌ڕانه‌وه‌‪ ،‬مامیشم ناچاربوو خۆى‬ ‫و هه‌موو خێزانه‌كه‌ى ڕابــكـه‌ن‪ ،‬ئیتر ئه‌وه‌بوو‬ ‫توانییان خۆیان ده‌رباز بك ‌ه ‌ن و گه‌یشتن ‌ه قه‌وقاز‪،‬‬ ‫ماوه‌یه‌كى زۆر له‌وێ ل ‌ه شارى ئه‌رمافیر‪ ،‬له‌ژێر‬ ‫ناوێكى خوازراودا مانه‌وه‌‪ ،‬ئیدى دواى ئه‌وه‌ژیانێكى‬ ‫ئاساییان به‌ڕێكرد‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬بۆ شوێنێكى دیك ‌ه كۆچى كرد‪،‬‬ ‫وانییه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬نه‌یتوانى كۆچ بكات‪ ..‬به‌ڵێ‪..‬‬ ‫نه‌یتوانى‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬كه‌وات ‌ه له‌ناویان برد؟‬ ‫باختین‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬نه‌یانتوانى له‌ناوى به‌رن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫نه‌خۆشى كۆلێرا له‌شارى ئه‌رمافیر باڵوبۆوه‌و‬ ‫ئه‌ویش توشى ئه‌و نه‌خۆشی ‌ه بو‪ ،‬ئیتر ڕه‌وانه‌ى‬ ‫هۆبه‌ى كۆلێرا كرا‪ ،‬لێره‌دا به‌رپرسانى ڕوس زانیان‬ ‫ئه‌و‌ه كێیه‌‪ ..‬بۆی ‌ه چون بۆ هۆبه‌ى كۆلێرا تاوه‌كو‬ ‫ده‌ستگیرى بك ‌هن‌و بیخه‌ن ‌ه زیندانه‌و‌ه یاخود‬ ‫پیاوێكى ئاسایشى به‌دیاره‌و‌ه دابنێن‪ ،‬هێشتا‬ ‫وه‌زاره‌تى ئاسایشى ده‌وڵه‌ت (‪ )M.G.B‬له‌وێ‬ ‫دانه‌مه‌زرابو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئه‌وكات ‌ه لیژنه‌ى حاڵه‌ت ‌ه كتوپڕه‌كان‬ ‫(چى‪.‬كا) هه‌بو؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬ئه‌وكات ‌ه ئه‌و لیژنه‌ی ‌ه هه‌بو‪،‬‬ ‫بـه‌اڵم پزیشكه‌كان پێیان گوتبون‪« :‬ده‌توانن‬ ‫له‌سه‌رخۆبن‌و كه‌مێك ئـــارام بــگــرن‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫مه‌سه‌له‌ك ‌ه چه‌ند كاتژمێرێكه‌‪ ،‬نه‌ك چه‌ند ڕۆژێك‪،‬‬ ‫ئیتر كۆتایى به‌ژیانى دێت‌و ده‌مرێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫پیرو بێهێز بو‪ ،‬ئه‌و توانایه‌ى نه‌بو ك ‌ه به‌رگرى‬ ‫كۆلێرا بگرێت‪ ،‬به‌ڵێ‪ ،‬هه‌رواش بوو زۆر زوو كۆچى‬ ‫دوایى كرد‪ ..‬به‌اڵم ده‌رچونى بڕیارى له‌سێداره‌دانى‬ ‫بێگومان من هیچ شتێك ده‌رباره‌ى ئه‌م مه‌سه‌له‌ی ‌ه‬ ‫نازانم‪ -‬به‌هه‌رحاڵ‪ -‬ئه‌و مرد و خێزانه‌كه‌شى‬ ‫له‌ژیاندا بون‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئه‌ى باشه‌‪ ،‬خێزانه‌كه‌ى ڕوبـه‌ڕوى‬ ‫ئازارو ئه‌شكه‌نج ‌ه نه‌بونه‌وه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬خێزانه‌كه‌ى؟ نه‌خێر‪ ،‬دوچــارى هیچ‬ ‫ئازارێك نه‌بونه‌وه‌‪ ،‬به‌گشتى ئه‌وه‌ى له‌و خێزان ‌ه‬ ‫مایه‌و‌ه ته‌نها كچه‌ك ‌هى‌و ژنه‌كه‌ى بــون‪ ،‬كچ ‌ه‬ ‫تاقانه‌كه‌ى «لیزا» ئه‌ویش ئێستا له‌مۆسكۆ‬ ‫ده‌ژیت‪ ،‬لیزا نزیكترینى خزمه‌كانمه‌و تاقانه‌ى هه‌مو‬ ‫خزمه‌كانمه‌‪ ..‬له‌به‌رى خاڵمه‌وه‌(‪..)7‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬كه‌واته‌‪ ،‬باوكى لیزا خاڵت ‌ه له‌الیه‌نى‬ ‫دایكته‌وه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬به‌اڵم به‌داخه‌و‌ه نه‌خۆشه‌‪..‬‬ ‫ئه‌گه‌رچى چه‌ند ساڵێك له‌من بچوكتره‌‪ .‬بێگومان‬ ‫گه‌نج نیه‌‪ ،‬ئێستا به‌ده‌ست نه‌خۆشیه‌كى سه‌خته‌و‌ه‬ ‫ده‌ناڵێنێت‪ ،‬به‌هۆى گیرانى بۆریه‌كانى خوێنى‪ ،‬ئه‌م‬ ‫نه‌خۆشی ‌ه ئێستا به‌شێوه‌یه‌كى ترسناك ته‌شه‌نه‌ى‬ ‫كردوه‌و باڵوبۆته‌و‌ه له‌به‌رئه‌و‌ه ناتوانێت بۆ هیچ‬ ‫شوێنێك گه‌شت بكات یاخود به‌بێ هاوكارى‬ ‫كه‌سێكى دیك ‌ه ڕێبكات‪ ،‬به‌كورتى‪ ،‬دۆخى ژیانى‬ ‫زۆر سه‌خته‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌و‌ه هه‌رگیز سه‌ردانى نه‌كردوم‪،‬‬ ‫دواجار ك ‌ه چاوم پێى كه‌وتبێت‪ ،‬ئه‌وكات ‌ه بو ك ‌ه‬ ‫چوین بۆ نه‌خۆشخانه‌ى كرملین بۆ وه‌رگرتنى‬ ‫چــاره‌س ـه‌ر‪ ،‬ئێستا ته‌نها به‌ته‌له‌فون ئاگامان‬ ‫له‌یه‌كتریه‌‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬باشه‌‪ ،‬ئێستا له‌باره‌ى خێزانه‌كه‌تانه‌و‌ه‬ ‫به‌درێژى‌و به‌شێوه‌یه‌كى سه‌رنجڕاكێش قسه‌مان‬ ‫كرد‪ ،‬به‌اڵم ده‌مه‌وێ پرسیارى ئه‌وه‌شت لێبكه‌م‬ ‫ك ‌ه ئایا قۆناغى خوێندنى دوانــاوه‌نــدیــت‪ ،‬به‌ر‬ ‫له‌به‌رپابونى شۆڕش‪ ،‬ته‌واو كردبو؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬له‌وه‌دا سه‌ركه‌وتم‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئه‌ى زانكۆ‪ ،‬ئایا ته‌واوت كردو‌ه یاخود‬ ‫نه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬بـه‌ڵــێ‪ ،‬تـــه‌واوم كــرد‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫ڕاسته‌وخۆ نه‌بو‪ ،‬چونك ‌ه له‌دواى به‌رپابونى شۆڕش‬ ‫تاقیكردنه‌و‌ه حكومیه‌كانم بڕى‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئایا قۆناغى دواناوه‌ندیت له‌ئه‌ریول‬ ‫ته‌واو كرد؟‬ ‫باختین‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬مه‌سه‌له‌ك ‌ه ئ ـه‌وه‌ی ـ ‌ه ك ‌ه‬

‫باوكم فه‌رمانبه‌رێكى بوارى دارایـى‌و بانكى بو‪،‬‬ ‫بـه‌اڵم به‌هۆى ئیشه‌كه‌یه‌و‌ه بۆ چه‌ندین شوێن‬ ‫گوێزراوه‌ته‌و‌ه جارێكیان وه‌ك به‌ڕێوه‌به‌رى كارگێڕى‬ ‫بانكى بازرگانى ئورلوفسكى گوێزرایه‌و‌ه بۆ شارى‬ ‫فیلنوس ئیتر ماوه‌ى پێنج ساڵ له‌وێ مایه‌وه‌‪،‬‬ ‫منیش له‌گه‌ڵیدا بوم‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬له‌دواناوه‌ندى فیلنوس خوێندوته‌؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬له‌دواناوه‌ندى فیلنوس خوێندنم‬ ‫ته‌واو كرد‪ ..‬هه‌رچه‌ند‌ه له‌دواناوه‌ندى ئه‌ریول بوم‪..‬‬ ‫دواى ئەو‌ه خێزانه‌كه‌مان چون بۆ ئۆدیسا‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫بۆماوه‌یه‌كى زۆر له‌وێ نه‌ماینه‌وه‌‪ ،‬ئیتر من‌و براكه‌م‬ ‫چوین بۆ زانكۆى پترسبورك‪ ،‬له‌وێ خوێندنم ته‌واو‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ده‌زانــم ك ‌ه تۆ له‌كۆلێژى مێژو و‬ ‫زانسته‌كانى زمان ده‌تخوێند‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬له‌به‌شى خوێندنى كالسیكى‬ ‫له‌كۆلێژى مێژو و زانست ‌ه ئه‌ده‌بیه‌كان‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئه‌ى ئایا باوكت خوێندنى زانكۆى‬ ‫ته‌واو كردوه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬باوكم؟ نه‌خێر‪ ،‬ئـه‌و خوێندنێكى‬ ‫تایبه‌تى خوێندوه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم خوێندنى زانكۆى‬ ‫نه‌خوێندوه‌‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌وكات ‌ه ئـه‌م مه‌سه‌له‌ی ‌ه‬ ‫بایه‌خێكى زۆر گه‌وره‌ى نه‌بو‪ ،‬ئه‌و موڵك‌و زه‌وى‬ ‫زارێكى زۆرى هه‌بو‪ ..‬به‌هه‌رحاڵ‪ ،‬ئه‌و بانكێكى‬ ‫تایبه‌تى هه‌بو‪ ،‬ئیتر له‌و بانكه‌و‌ه ژیانى پیشه‌یى‬ ‫ئه‌و ده‌ستى پێكرد‪ ،‬سه‌ره‌تا بۆ ماوه‌یه‌كى كه‌م‬ ‫له‌و كاره‌یدا مایه‌وه‌‪ ،‬دواى ئه‌و‌ه بو به‌به‌ڕێوه‌به‌رى‬ ‫بانكى فیلنوس‪.‬‬ ‫دوفاكین‪ :‬ئه‌م ‌ه واتاى ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه تۆ زانیاریى‬ ‫ته‌واوت له‌باره‌ى خوێندنى دواناوه‌ندى له‌ناوچه‌كانى‬ ‫ئه‌ریول‌و فیلنوس‌و ئۆدیسا‪ ،‬واتـه‌‪ ،‬ناوه‌ڕاست‌و‬ ‫خۆرئاواو خۆرهه‌اڵتى ڕوسیا هه‌یه‌‪ ،‬كه‌وات ‌ه هه‌ندێ‬ ‫له‌باره‌ى ئه‌و خوێندنگ ‌ه دواناوه‌ندیانه‌و‌ه بۆمان‬ ‫بدوێ‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬گوێ بگره‌‪ ...‬بێگومان بابه‌ته‌ك ‌ه‬ ‫زۆر سه‌خته‌‪ ،‬ك ‌ه شته‌كان بێنه‌و‌ه یادت‌و ئینجا‬ ‫پێكیانه‌و‌ه گــرێ بده‌یت‪ ،‬ده‌ڵێم هه‌رسێ ئه‌و‬ ‫خوێندنگایان ‌ه باشبون‪ ،‬به‌تایبه‌تى دواناوه‌ندى‬ ‫ئۆدیسا زۆرباشبو‪ ،‬هه‌روه‌ها دواناوه‌ندى فیلنوس‬ ‫نایاب بو‪.‬‬ ‫دوفاكین‪ :‬ئه‌ى باشه‌‪ ،‬دواناوه‌ندى ئه‌ریول خراپ‬ ‫بو؟‬ ‫باختین‪ :‬كه‌مێك كه‌متربو‪ ،‬له‌ئه‌ریول دو‬ ‫خوێندنگه‌ى دواناوه‌ندى هه‌بو‪ :‬دواناوه‌ندى ئه‌ریول‌و‬ ‫دواناوه‌ندى ئه‌ریولى یه‌كه‌م‪ ..‬ئه‌م دو خوێندنگه‌ی ‌ه‬ ‫بۆ هه‌مو شاره‌ك ‌ه بــو‪ ...‬ڕاستتر بۆ سه‌رجه‌م‬ ‫پارێزگاك ‌ه بون له‌به‌رئه‌و‌ه له‌چه‌ندین شــاره‌و‌ه‬ ‫ژماره‌یه‌كى زۆر خوێندكار ده‌هاتن‪ ..‬هه‌موشیان‬ ‫له‌شارێكى بچكۆله‌دا كۆده‌بونه‌و‌ه به‌ناوى لیدا‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئایا خه‌رجى‌و كرێى خوێندنتان ده‌دا؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ كرێى خوێندنمان ده‌دا‪ ،‬پێویست ‌ه‬ ‫ئــه‌وه‌ش بڵێین زه‌مــالـه‌ى خوێندن زۆر هه‌بو‪،‬‬ ‫له‌ڕاستیدا به‌شێوه‌یه‌كى باش فیرده‌بوین‪ ،‬ئه‌وانه‌ش‬ ‫ك ‌ه تواناى داراییان باش نه‌بو پشتیان به‌زه‌ماله‌ى‬ ‫دیراسى ده‌به‌ست‪.‬‬ ‫پێویست ‌ه ئـه‌وه‌ش بڵێین‪ ،‬من بۆ ته‌نها یه‌ك‬ ‫جاریش نه‌م بیستو‌ه خوێندكارێك ده‌ركرابێت‬ ‫به‌هۆى ئ ـه‌وه‌ى پــاره‌و خه‌رجیه‌كانى خوێندنى‬ ‫نـــه‌داوه‌‪ ،‬چونك ‌ه لیژنه‌ى بــاوكــان‌و كه‌سوكارى‬ ‫خوێندكاران بۆ ئه‌م حاڵه‌تان ‌ه بڕیارى گونجاویان‬ ‫وه‌رده‌گــــرت‪ ،‬بـه‌واتــا ئ ـه‌م جــۆر‌ه خوێندكاران ‌ه‬ ‫له‌خه‌رجیه‌كانى خوێندن ده‌به‌خشران‪.‬‬ ‫دوڤــاكــیــن‪ :‬ئایا ئ ـه‌م زه‌مــاالن ـ ‌ه له‌كۆمه‌كى‬ ‫تایبه‌تیه‌و‌ه ده‌هاتن‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬به‌ڵێ‪ ،‬له‌خه‌ڵكه‌و‌ه ده‌هات‪..‬‬ ‫ئێستا دواناوه‌ندى ئه‌ریولى یه‌كه‌م‪ ،‬كه‌من له‌وێ‬ ‫خوێندومه‌‪ ،‬له‌نێو كه‌مچى زانكۆدایه‌‪ ،‬زانكۆى‬ ‫فیلنوسى كــۆن‪ ..‬ك ‌ه مێژوه‌كه‌ى بۆ س ـه‌ده‌ى‬ ‫شانزه‌هه‌م ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪( :‬به‌پێكه‌نینه‌وه‌) ئه‌و بینایه‌م بینیوه‌و‬ ‫هه‌ندى وانه‌شم تێدا گوتۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڕاست!؟‪ ،‬به‌هه‌رحاڵ‪ ،‬له‌ڕاستیدا‬ ‫باشترین یاده‌وه‌ریه‌كانم په‌یوه‌ستن به‌و شوێنه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم باشترین یاده‌وه‌ریه‌كانى منداڵیم‪ ،‬بێگومان‬ ‫له‌شوێنى له‌دایكبونه‌كه‌مه‌‪ ،‬ئینجا چ له‌فیلنوس‬ ‫یاخود له‌خوێندنگه‌ى دواناوه‌ندى یان له‌م ماڵه‌دا‪..‬‬ ‫ك ‌ه چه‌ند‌ه ماڵێكى گه‌وره‌ب بو‪.‬‬

‫دوڤاكین‪ :‬به‌ڕاستى خۆى قه‌اڵیه‌كى ته‌واو بو!‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬هه‌روابو‪ ،‬خۆى گه‌ڕه‌كێك بو‪،‬‬ ‫هه‌مو شته‌كان تێیدا جوان بون‪ ،‬ك ‌هش‌و هه‌واى‬ ‫ده‌وروبه‌رى ك ‌هش‌و هه‌وایه‌كى تایبه‌ت بو‪ ...‬خۆى‬ ‫له‌چه‌ند ماڵێك پێكهاتبو‪ ،‬هه‌ر ماڵێكیش ناوى‬ ‫خۆى هه‌بو‪ ،‬بۆ نمونه‌‪ :‬ماڵى گه‌وره‌‪ ،‬ك ‌ه هه‌موان‬ ‫لێوه‌ى ده‌چون ‌ه ناوه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویش پێى ده‌گوترا ماڵى‬ ‫لیلیفیل‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬لیلیفیل؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬به‌ڵێ‪ ،‬لیلیفیل‪ ،‬ك ‌ه یه‌كێك بو‬ ‫له‌كه‌سایه‌تی ‌ه ناوداره‌كانى پۆڵه‌نده‌ى كۆن(‪،)8‬‬ ‫ئه‌مه‌ش وه‌ك ڕێزێك بۆ ئه‌و كه‌سایه‌تی ‌ه بو ك ‌ه‬ ‫ئه‌م خانوه‌ى به‌ناوه‌و‌ه كراوه‌‪ ،‬هه‌مو ماڵێك ناوێكى‬ ‫هه‌بو‪ ،‬بـه‌م شێوه‌یه‌‪ ،‬ل ـه‌دوانــاوه‌نــدى فیلنوس‬ ‫(بێگومان هه‌مو ئه‌مان ‌ه پێش له‌دایكبونى من‬ ‫ڕویانداوه‌) بیلسودسكى‪ ،‬خوێندویه‌تى‪ ،‬به‌گشتى‬ ‫گه‌لێك ل ـه‌و كه‌سایه‌تیانه‌ى دواتـــر نــاســران‪،‬‬ ‫له‌دواناوه‌ندى فیلنوسى یه‌كه‌م خوێندبویان‪ ،‬ده‌بێ‬ ‫ئه‌وه‌شمان له‌بیرنه‌چێت هه‌مو مامۆستاگكانى ئه‌و‬ ‫خوێندنگه‌ی ‌ه جیاواز بون‪ ،‬به‌ڵێ‪ ،‬زۆر جیاواز بون‪..‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬دواناوه‌ندیه‌كى ڕوسى بو؟‬ ‫باختین‪ :‬ڕوسى بو‪ ،‬ڕوسیه‌كى ت ـه‌واو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ژماره‌یه‌ك پۆڵه‌ندیشى لێبو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬به‌اڵم خوێندن تێیدا به‌زمانى ڕوسى‬ ‫بو؟‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬ته‌نها به‌زمانى ڕوســى بو‪..‬‬ ‫به‌اڵم سه‌باره‌ت به‌پۆڵه‌ندیه‌كان‪ ،‬چه‌ند وه‌رزێك بۆ‬ ‫زمانى پۆڵه‌ندى هه‌بو‪ ،‬ئه‌ویش ته‌نها پۆڵه‌ندیه‌كان‬ ‫ئاماده‌ى ده‌بون به‌پێى ئاره‌زى خۆیان‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ته‌نانه‌ت زمانى پۆڵه‌ندیش ده‌خوێندرا؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬ده‌خوێندرا‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬زمانى پۆڵه‌ندى؟ ئ ـه‌ى ڕاوه‌دو‬ ‫نه‌ده‌نران‌و نه‌ده‌چه‌وسێنرانه‌وه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬هه‌رگیز‪ ،‬ئه‌م ‌ه زیاده‌ڕۆییه‌كى بێ تامه‌ن‬ ‫ڕاوه‌دونان؟! خوێندنى زمانى پۆڵه‌ندى به‌زۆره‌ملى‬ ‫نه‌بو‪ ،‬هه‌ركه‌سێك بیویستبای ‌ه فێرى لێت ئازاد بو‪،‬‬ ‫بێگومان خوێندنى زمانى پۆڵه‌ندى هه‌بو‪ ..‬چیه‌؟‬ ‫بۆچى سه‌رسامبویت؟‬ ‫ئێستاش مامۆستاكه‌ى زمانى پۆڵه‌ندیم له‌یاده‌‪،‬‬ ‫بێگومان من ئاماده‌ى هیچ وانه‌یه‌كى نه‌بوم‪،‬‬ ‫به‌اڵم دێته‌و‌ه بیرم‪ ،‬كه‌سێكى سه‌رسوڕمێن بوم‪،‬‬ ‫زۆر جــوان بو‪ ،‬پۆڵه‌ندیه‌كى نمونه‌یى‪ ،‬خاوه‌ن‬ ‫ڕیش‌و ڕدێنێكى زۆر جوان‌و دینداریش بو‪ ،‬هه‌مو‬ ‫پۆڵه‌ندیه‌كان له‌سه‌ر ده‌ستى ئه‌و ده‌یانخوێند‪،‬‬ ‫ئیدى هه‌ر كه‌س بیویستبایه‌‪.‬‬ ‫دوڤــاكــیــن‪ :‬ئــه‌ى بــاش ـه‌‪ ،‬زمــانــى لیتوانى‬ ‫به‌كارده‌هات؟‬ ‫باختین‪ :‬زمانى لیتوانى‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬به‌كارنه‌ده‌هات‪،‬‬ ‫به‌ڵێ خه‌ڵكى لیتوانى لێبو‪ ،‬ب ـه‌اڵم زمانه‌ك ‌ه‬ ‫به‌كارنه‌ده‌هێنرا‪ ،‬له‌وانه‌ی ‌ه به‌جۆرێك به‌كارهاتبێت‪،‬‬ ‫ئینجا خوێندنگه‌ى دواناوه‌ندى تایبه‌تیش هه‌بو‪..‬‬ ‫مامۆستاكان زۆر به‌تواناو لێهاتوبون‪ ،‬به‌هه‌رحاڵ‬ ‫نایه‌ت ‌ه یــادم هیچ یه‌كێكیان نیگه‌رانى كردبم‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها بۆ خوێندكاره‌كانى دیكه‌ش هه‌روابون‪،‬‬ ‫تێكڕا ه ـه‌ر هه‌مویان خه‌ڵكێكى دڵــســۆزو پڕ‬ ‫مه‌عریفه‌و زانست بون‪ ،‬گه‌لـێ جاریش به‌ڕاده‌یه‌كى‬ ‫زۆر ڕوخــۆش‌و ده‌مــو زمــان شیرین بــون‪ ،‬هیچ‬ ‫گومانێكم له‌ئاستیاندا نه‌بو‪ ،‬له‌یادم ‌ه ئێمه‌‪ ،‬من‬ ‫به‌تایبه‌تى – ڤاسیلى فیچ كروكوفسلى – م زۆر‬ ‫خۆش ده‌ویست‪ ،‬هه‌تا ئه‌مڕۆش هه‌ر له‌یادمه‌ن‬ ‫ناومان لێنابو‪ ،‬وه‌ك چۆن هه‌مومان وامان ده‌كرد‪،‬‬ ‫له‌هه‌ر شوێنێك‪ ،‬مامۆستاكانمان به‌نازناوى‬ ‫«هونه‌رمه‌ندى سوتاوى شانۆ» ناوزه‌د ده‌كرد‪،‬‬ ‫كروكوفسكى هه‌مو قژى سپى‌و لول بو‪ ،‬هه‌میش ‌ه‬ ‫هونه‌رمه‌ندێكى بیرى ده‌هێنایه‌و‌ه یادت ك ‌ه ئه‌و‬ ‫ساته‌وه‌خت ‌ه له‌شانۆكه‌یه‌و‌ه هانێت ‌ه ده‌رێ ك ‌ه‬ ‫ده‌سوتا‪ ،‬به‌اڵم زانا بو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬چ وانه‌یه‌كى ده‌گوته‌وه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬زمــانــى ڕوســـى‌و ئ ـه‌ده‌بــى ڕوســى‬ ‫ده‌گوته‌وه‌‪ ،‬زۆر به‌جوانى‌و به‌حه‌ماسێكى یه‌كجار‬ ‫زۆره‌وه‌‪ ،‬ده‌توانم بڵێم به‌شه‌یداییه‌كى زۆره‌و‌ه‬ ‫وانه‌كانى ده‌گوته‌وه‌‪ ،‬عه‌قڵى هه‌موانى ده‌برد‪،‬‬ ‫له‌هه‌مان كاتدا ده‌شى نوسى‪ ،‬به‌اڵم ڕاوبۆچونه‌كانى‬ ‫به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ڕادیكاڵى نه‌بون‪ ،‬كتێبێكى‬ ‫ب ــاوك ــراوه‌ى هه‌بو ب ـه‌نــاوى «فیكرى ئاینى‬ ‫له‌شیعرى ڕوسیدا» ئینجا دواى ئه‌و‌ه له‌باره‌ى‬ ‫«تورجنێف» نوسى‪ ،‬هه‌تا ساڵى ‪ 1916‬دوایین‬

‫وتارى ل ‌ه «گۆڤارى وه‌زاره‌تى زانیارى میللى»دا‬ ‫باڵوكرایه‌وه‌(‪ .)9‬هه‌روه‌ها منیش‌و گه‌لێكى دیكه‌ش‬ ‫له‌خوێندكاران مامۆستاى بیركارى «یانكۆڤیچ»‬ ‫مان خۆشده‌ویست‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه تاڕاده‌یه‌ك ڕ‌هق‌و‬ ‫توندوتیژ بو‪ ،‬به‌اڵم‪..‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬بلیمه‌تبو؟‬ ‫باختین‪ :‬بلیمه‌ت‪ ،‬مه‌نتیقى‪ ،‬هه‌رگیز پێمانى‬ ‫نـه‌ده‌گــوت‪« :‬شته‌كان ئه‌زبه‌ر بكه‌ن» تواناى‬ ‫سه‌لماندنى مه‌سه‌له‌كان به‌لۆژیكى عه‌قأل‌و‬ ‫گه‌یاندنى به‌هزرو بیرمان له‌ئاستێكى زۆر به‌رزدا‬ ‫بو‪ ،‬دواى گواستنه‌وه‌م له‌دواناوه‌ندى فیلنوس‪ ،‬كرا‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رى دواناوه‌ندى نوفو سفنتسیانسكایا‪.‬‬ ‫دواتـــر دوانـــاوه‌نـــدى نوفوسفنتسیانسكایا‬ ‫گوێزرایه‌و‌ه بۆ شــارى نیڤیل (چونك ‌ه كاتێك‬ ‫جه‌نگ ده‌ستى پێكرد ئه‌ڵمانه‌كان به‌زویى ناوچه‌ى‬ ‫نوفوسفنتسیانسكایا‪-‬یان داگیركرد)‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬بۆ نیڤیل؟‬ ‫باختین‪ :‬منیش چــوم بۆ نیڤیل‪ ،‬بۆچى؟‬ ‫چونك ‌ه ئه‌و هاوڕێیه‌م ك ‌ه ڕۆڵى گه‌وره‌ى له‌ژیانمدا‬ ‫بینى له‌وێ ده‌ژیــا‪ ،‬ئه‌ویش «لیڤ ڤاسلى فیچ‬ ‫بومیانسكى»(‪ )10‬بو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬له‌باره‌یه‌و‌ه شتێكم بیستوه‌‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬نــاوى له‌ئه‌نسكلوپیدیادا هه‌یه‌‪..‬‬ ‫ئه‌نسكلۆپیدیاى ئه‌ده‌بى‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬ئه‌دیبێكى به‌ناوبانگه‌‪.‬‬ ‫باختین‪ :‬ب ـه‌ڵــێ‪ ،‬ئه‌دیبێكى به‌ناوبانگه‌‪،‬‬ ‫به‌هره‌مه‌ندێكى بێ هاوتایه‌‪ ،‬یه‌كێك ‌ه ل ‌ه ئه‌كادیمی ‌ه‬ ‫گه‌وره‌كان‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬هاوزه‌م ‌هن‌و هاوته‌مه‌نى تۆیه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬هاوزه‌مه‌نى منه‌و به‌ساڵێك له‌من‬ ‫بچوكتره‌‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬هێشتا له‌ژیاندا ماوه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬به‌داخه‌وه‌‪ ،‬به‌گه‌نجى كۆچى دوایى‬ ‫كرد‪ ،‬ماوه‌یه‌كى زۆره‌‪ ..‬كاتێك مه‌رگ بو به‌میوانى‬ ‫ته‌مه‌نى ته‌نها چل‌و نۆ ساڵ بو‪.‬‬ ‫دوڤــاكــیــن‪ :‬هیچ شتێكت بـه‌ئــیــمــزاى ئه‌و‬ ‫خوێندۆته‌وه‌؟‬ ‫باختین‪ :‬ڕه‌نگ ‌ه ده‌رباره‌ى تورجنیف وتاره‌كانیت‬ ‫خوێندبێته‌وه‌‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬له‌وانه‌یه‌‪..‬‬ ‫باختین‪ :‬جگ ‌ه لــــه‌وه‌ش‪ ،‬بــایـه‌خــى زۆرى‬ ‫به‌سه‌ده‌ى هه‌ژده‌هه‌م ده‌دا‪ ،‬توێژینه‌وه‌گه‌لێكى‬ ‫زۆرى ســه‌بــاره‌ت به‌تریادكوفسكى هه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تى ئه‌و توێژینه‌وه‌یه‌ى له‌باره‌ى مه‌سه‌له‌ى‬ ‫ڕێزمان‌و هۆنینه‌وه‌ى شیعر له‌الى تردیاكوفسكى‪،‬‬ ‫نوسیویه‌تى‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌تا ئێستا ئه‌و له‌خزمه‌تى سه‌ربازیدایه‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫له‌گه‌رمه‌ى جه‌نگدایه‌‪ ،‬ئینجا كه‌تیبه‌كه‌ى له‌نیڤیل‬ ‫جێگیر ده‌بێت‌و هه‌رله‌وى خزمه‌تى سه‌ربازى ته‌واو‬ ‫ده‌كات‌و هه‌ر له‌وێش نیشته‌جێ ده‌بێت‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫له‌وكاته‌دا ژیان له‌لینینگراد زۆر سه‌خت بو (ئه‌وكات ‌ه‬ ‫لینینگراد نــاوى پترۆگرادبو) برسێى پــرزه‌ى‬ ‫له‌خه‌ڵكى شاره‌ك ‌ه بڕیبو‪ ،‬له‌به‌رئه‌و‌ه بو نه‌یده‌توانى‬ ‫بۆئه‌وێ بگه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌نیڤیل‪ ،‬تاڕاده‌یه‌ك‪،‬‬ ‫توانى به‌شێوه‌یه‌كى باش ژیانى خۆى به‌ڕێوه‌به‌رێت‪،‬‬ ‫دیار‌ه گه‌ور‌ه پیاوانى نیڤیل په‌یوه‌ندى به‌هێزیان‬ ‫له‌گه‌ڵیدا هه‌بو‪ ،‬له‌وێ چه‌ندین موحازه‌ره‌ى خوێند‪،‬‬ ‫ئیدى ئه‌وه‌تا دواجــار بۆ لینینگراد– واتـ ‌ه بۆ‬ ‫پتروگراد‪ ،‬ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬تاوه‌كو ببێت ‌ه میوان له‌الى‬ ‫ئێم ‌ه له‌شوقه‌كه‌ى باوكم‌و داكیم‌و براكانم(‪ )11‬ك ‌ه‬ ‫له‌رۆژانى دواناوه‌ندیه‌و‌ه په‌یوه‌ندییان پێوه‌ى زۆر‬ ‫توندو تۆڵ بو‪ ..‬براكه‌شم ڕۆیشت بۆ باشورو له‌وێ‬ ‫په‌یوه‌ندى به‌سوپاى خۆبه‌خشانه‌و‌ه كرد‪ ،‬دواى‬ ‫ئه‌و‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌و سوپایه‌دا ڕۆیشت بۆ ده‌ره‌وه‌ى‬ ‫واڵت‌و له‌قوسته‌نته‌نی ‌ه له‌گه‌ڵ په‌ڕاگه‌نده‌ى ئه‌و‬ ‫سوپایه‌ى له‌جه‌نگى قرم هه‌اڵتبون مایه‌وه‌‪ ،‬ئینجا‬ ‫كاتێكى زانى خۆى له‌نێو ڕیزه‌كانى فیرقه‌ى بیانیدا‬ ‫بینیه‌وه‌‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬له‌ئیسپانیا؟‬ ‫باختین‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬نه‌خێر‪ ،‬بێگومان ئه‌م فیرق ‌ه‬ ‫بیانی ‌ه پێش ئیسپانیا هه‌بو‪.‬‬ ‫دوڤاكین‪ :‬له‌گه‌ڵ كێدا ڕۆیشت؟ و بۆ كوێ؟‬ ‫باختین‪ :‬له‌گه‌ڵ فیرقه‌ى بیانى فه‌ره‌نسیدا‪،‬‬ ‫فیرق ‌ه بیانیی ‌ه كۆنه‌كه‌‪ ،‬فیرقه‌یه‌كى بیانى ل ‌ه‬ ‫جه‌زائیر هه‌بوو‪.‬‬

‫««‬

‫پراگ و‬ ‫فرانتس كافكا‬ ‫جاك ئینگڵهارد‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬

‫هەمیشە فرانس كافكا هەنگاوێك لە پێش ئەوانی‬ ‫دیكەوە بووە‪ .‬وەك نووسەرێك‪ ،‬قەرەی هەموو ئەوشتانە‬ ‫کــەوتــووە كە سەیر و نائاسایی بــوون‪ .‬كارەكتەری‬ ‫سەرەكیی تێكستەكانی‪ ،‬لەو كەسانەبوون كە لە كۆمەڵگە‬ ‫وەدەرنرابوون‪ .‬بابەتی ڕۆمانەكانی‪ ،‬دەربارەی نووسەرێك‬ ‫بوون كە بە دەست بیرۆكراسیەتەوە داد و بێدادی بووە‪.‬‬ ‫پێشبینی بەكارهێنانی ئامێر و ئامرازە تۆقێنەرەكانی‬ ‫كردبوو‪ .‬بەجۆرێك لە جۆرەكان دەیزانی‪ ،‬لە سەدەی‬ ‫بیستەمدا چی دەقەومێت‪ .‬وەها قسەی دەكرد‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی بزانێت لە دوای خۆی چی ڕوو دەدات‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ قسەی ئەو ئەوە بوو‪ ،‬چیتر كەسانی سڤیل‬ ‫و بێوەی‪ ،‬هیچ دەرفەتێكیان بۆ ڕزگاربوون لە بەردەمیدا‬ ‫نییە‪ .‬كافكا ساڵی ‪ 1924‬لە تەمەنی چل ساڵیدا مرد‪.‬‬ ‫هەرسێ‌ خوشكەكەشی لە ئۆردوگای نازیەكاندا گیانیان‬ ‫لەدەست دا‪ .‬لە ڕۆمانەكانیدا‪ ،‬مژۆڵی بابەتی گوناه و‬ ‫هەستكردنە بە تاوان‪ .‬تۆ نابێت گومان لەوە بكەیت كە‬ ‫هەردەم گوناهباریت‪.‬‬ ‫لە ڕۆمانی (دادگــا)دا‪ ،‬كەس بەیۆزیڤ‪ .‬ك ناڵێت‬ ‫هۆكاری گرتنەكەی چییە و چی كردووە‪ .‬ئەمە دەری‬ ‫دەخات كافكا پێشبینی ڕوودانی هۆڵۆكۆستی كردووە‪.‬‬ ‫كافكا لە شاری پراگ (پایتەختی كۆماری چیك)‬ ‫لەدایك بووە‪ .‬هەر لەو شارەشدا تا مردن فەرمانبەر‬ ‫بووە و زانیویەتی‪ ،‬چۆن دەبێتە نووسەرێكی مەزن‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا توانی ئەو قەرزەی واڵتەكەی بداتەوە‪،‬‬ ‫ئەویش بە بەخشینی ئەو ناوبانگە ئەدەبییە گەورەیە‬ ‫پێی‪.‬‬ ‫كەس ناتوانێت باس لە كولتووری چیكی یان زمانی‬ ‫ئەڵمانی بكات (ئەو زمانەی پێی دەنووسی)‪ ،‬بەبێ‌‬ ‫ناوهێنانی كافكا‪ .‬هەرچەندە بەر لە مردنی خواستی‬ ‫وابوو تەواوی بەرهەمەكانی لەناو بەرێت‪ ،‬بەاڵم ماكس‬ ‫برۆدی هاوڕێی فریاكەوت و ئەو شتانەی پاراست كە‬ ‫ئێمە لەمڕۆدا دەیانخوێنینەوە‪.‬‬ ‫كافكا بە هیچ شتێ‌ دانەدەكەوت‪ ،‬ئەو داوای كەماڵی‬ ‫دەكــرد‪ .‬وەها لە خۆی دەڕوانــی كە كەسێكی هیچ‬ ‫لەبارەدانەبووە‪ .‬ساڵی ‪ 1901‬لە پراگ پەیوەندی بە‬ ‫زانكۆوە دەكات و سەرەتا بە خوێندنی كیمیا دەست‬ ‫پێ دەكات‪ ،‬بەاڵم دوو هەفتە دوای دەستكردن بە‬ ‫خوێندن‪ ،‬ئەو بەشە دەگۆڕێت و دەچێتە كۆلێژی یاسا‪.‬‬ ‫هەرچەندە بەو بوارەش دڵخۆش نەبوو‪ ،‬وەلێ‌ ئەوە‬ ‫شوێنێك بوو دەرفەتی ئــەوەی بۆ دەڕەخساند تا‬ ‫وەزیفەیەكی وەهای دەسگیربێت‪ ،‬باوكی ڕازی بكات‪.‬‬ ‫هەروەها سااڵنی خوێندنی یاسا زیاتربوو‪ ،‬ئەوەش‬ ‫هەلی بۆ دەڕەخساند تا ئامادەی زۆرێك لەو كۆڕ‬ ‫و كۆبوونەوانە بێت كە لە بارەی هزری ئەڵمانی و‬ ‫مێژووی هونەرەوە ساز دەكران‪.‬‬ ‫هاوكات هەر لەو قۆناغەدا توانی ببێتە ئەندامی‬ ‫یانەی خوێندكاران (خوێندنەوە بۆ خوێندكارانی‬ ‫ئەڵمانی زمان) و ئەو ناوەندەش‪ ،‬چەندین چاالكی‬ ‫ئەدەبی و چاالكی جۆراوجۆری دیكەی ئەنجام دەدا‪.‬‬ ‫ئەوانەی لەو قۆناغەدا هاوڕێی كافكا بوون‪ ،‬بریتی‬ ‫بوون لە‪( :‬فلیكس ویڵتیش‪ -‬فەلسەفەی دەخوێند‪،-‬‬ ‫لەگەڵ یەتزشك لوفی ئەكتەر و هەردوو نووسەران‬ ‫ئۆسكار باوم و فرانس وێرفڵ)‪.‬‬

‫ئاکار محەمەد‬

‫مرواریی‬ ‫ترساو‬

‫سەرکەوت جەبار‬

‫کابووسەکان لەناو چاومدا ڕوان‬ ‫دەمم‬ ‫تامی مەرگ دەدات‬ ‫"با" شمشێرەکانی لە پێستم گیر کرد‬ ‫خۆر‬ ‫چاوەکانمی هەڵکۆڵی‬ ‫مانگ و ئەستێرەکان دەکەونە‬ ‫خوارەوە‬ ‫چیتر بەردەکان بە گوێی یەکدا‬ ‫ناچرپێنن‬ ‫هەورەکان بە دەم سەماوە دەکەونە‬ ‫خوارەوە و‬ ‫لەسەر گۆڕی منداڵێکی نووستوو‬ ‫دەبنە پەلکەزێڕینە‬ ‫شمشێر بە دوای تارماییەکەیدا‬ ‫دەگەڕێت‬ ‫منداڵێک لەناو منداڵدانی دایکیدا‬ ‫خەون بە لەدایکنەبوونەوە دەبینێت‬ ‫شەو لە ئاوێنەدا شەو نییە و‬ ‫خۆریش مەرگی شەوە‪ ،‬کە‌هەڵدێت‬ ‫تەم جەستەم دەخوات و دڕکیش‬ ‫پێیەکانم‬ ‫منداڵێک لەناو چاوەکانیدا بۆ‬ ‫چاوەکانی دەگەڕێت لە ئاوێنەکەدا‬ ‫وشەکانم بە دواتدا دەگەڕێن‬ ‫ئەی مرواریی ترساو لە وشەکانم‬ ‫خۆم مەست کرد‪ ،‬تاوەکو ئازارەکانم‬ ‫لە بیر بکەم‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو کاتەی مەست بووم‪ ،‬ئازار‬ ‫لەناو مەستیمدا ڕوا‬ ‫ئازار دەچێژم‪ ،‬ئەو کاتەی کە ئازار‬ ‫دەچێژم‬ ‫ئاخۆ شەو ئازار ناچێژێت لەوەی کە‬ ‫شەوە؟‬ ‫ئاخۆ پەڕەسێلکە ئازار ناچێژێت‬ ‫لەوەی‪ ،‬کە شتێکی دی نییە؟‬ ‫ئەو منداڵە پاڵتۆسوورە‬ ‫بۆ بەو شێوەیە سەیرم دەکا‬ ‫وەک ئەوەی من ئاژەڵێکی کێوی بم؟‬ ‫زەوی مردووەکان لەناو هەناویدا‬ ‫دەشارێتەوە‬ ‫دیوارەکان هەڕەشەن و‬ ‫ئێمە ناومان ناون دیوار‪.‬‬

‫زەوی گەورەترین برینە لەناو‬ ‫هەسارەکاندا‬ ‫کەم تا زۆر گریان‬ ‫باڵم یەک جار نامرێت‬ ‫خێرا برین لە دوای برین کوالندنەوە مرۆڤ هەموو وەرزێک دەمرێت‪.‬‬ ‫پەیتا پەیتا گریان یانی‬ ‫لە ئێستادا ئاییندە بە مرۆڤ دەڵیت‬ ‫خۆڕنینەوە لە بەردەم ئاوێنەکەی‬ ‫تکایە نەبنە هاوڕێی من بیر لە من‬ ‫ئاییندە‬ ‫مەکەنەوە‪ ،‬دەنا بە دوکەڵی ڕۆژێکی نوێ‬ ‫شەوان حاڵی خراپ و تەنیایی‬ ‫دەتان خنکێنم ڕوخسارتان دەشێوێنم‪.‬‬ ‫قووڵ‪.‬‬ ‫ئاسمان بە هەور دا نەپۆشرابوو‬ ‫ئاییندە زۆر خراپە‬ ‫ئاسمان بە دوکەڵ تەنرابوو‪.‬‬ ‫بیرکردنەوە زیاتر‬ ‫زەوی بە تەمێکی ڕەش داپۆشرا‬ ‫بیرکردنەوە بۆ گەڕانەوە‬ ‫زەوی گەورەترین برینە لەناو‬ ‫یانی‬ ‫هەسارەکاندا ‪.‬‬ ‫بەاڵی گەورە بۆ سبەینان‪.‬‬ ‫بابەتەکە زەوی نییە بابەتەکە ئاییندەیە‬ ‫ئومێد بۆ ئاییندە یانی‪ ،‬فڕکردنی‬ ‫ئایندە وادەکات بیر لەزەوی بکەمەوە‬ ‫کوپێک ژەهر بە دەستی خۆت!‬ ‫زەوی ترسناکە‬ ‫گریان زۆر باشترە لە‬ ‫زەوی کارەساتە‬ ‫دڵخۆشییەکی‪ ،‬سبەینان‬ ‫زەوی بۆمبێکی تەوقیت نەکراوە‬ ‫کات خراپە خراپترینیان ئاییندەیە‬ ‫زەوی وەک گۆزەیەکی قرنجاو وایە‪.‬‬ ‫ئای لەتاریکی ئاییندە‬ ‫ڕۆژەکان سەختن‬ ‫نەمدەزانی گەورەبوون بێئاگام‬ ‫وەرزەکان دووبارە‬ ‫دەکات‬ ‫ساڵەکان درێژ بە خوێنی من‬ ‫بە ئاییندەوە‪ ،‬وام لێ دەکات‬ ‫ئەم خەمە زۆر ساناترە لە‬ ‫ڕوو بکەمە سەحرایەک‬ ‫بەردەم ئومێدە سادە و ساکارەکانی من‬ ‫ڕابکەم بەناو سەرابدا‪.‬‬ ‫باران زەوی تەڕ ناکات‬ ‫پێش ئەوەی بمریت دەبێت‬ ‫بەستەڵەکەکان ناتوێنەوە‬ ‫خۆت دۆزیبێتەوە لەناو واقیعدا‬ ‫هەتاو لە ئینجانە و پەنجەرەکان نادات‬ ‫دەبێت پەی بە گەمژە بونی خۆت و‬ ‫باڵنەکان باڵیان شکا لەسەر زەوی‬ ‫ببورە مرۆڤ بردبێت‪ ،‬دەنا دەمریت‬ ‫مرۆڤ پێکەنی‪ ...‬پێکەنی‪.‬‬ ‫هەر وەک ئەوەی نەبوبێتی وایە‪.‬‬ ‫دەم ئێوارەیە لەو دورانە گوێم لە‬ ‫بورکان لەناو زەویدا نییە‬ ‫قیڕەی قەلەڕەشەکانە‬ ‫بورکان لەناو سنگی مرۆڤدایە‪...‬‬ ‫دەزانم بەربوونەتە خواردنی ئاییندەم‬ ‫مرۆڤ‬ ‫من برین دەژمێرم ئاییندەم‬ ‫مرۆڤ بەرگەی بڵێسەکانی ناگرێت هەڵدەدەمە‬ ‫مرۆڤ بورکان لە دوای بورکان لە ناو سەرابەوە‬ ‫خۆیدا‬ ‫بیرکردنەوە لە ئاییندە وەک‬ ‫دەژمێرێت‬ ‫ئالودە بونمە بە کۆکاین‪.‬‬ ‫مرۆڤ گەورەترین کابوس بوو لەسەر حاڵم زۆر خراپە بەدفەڕترینیان کاتەکانمە‬ ‫زەوی‪.‬‬ ‫یەهودا بیرکردنەوە لە ئاییندە یانی‬ ‫مرۆڤ نەیزانی بژی سروشت‬ ‫بیرکردنەوە لە خۆکوژی بەدەستی خۆت‪.‬‬ ‫دۆست نەبو نەیتوانی هاوڕێیەتی‬ ‫خۆکوشتن لەناو ئەم تۆپەڵە بەردەدا‬ ‫لەگەڵ‬ ‫زۆر باشترە لە ژماردنی وەرزەکان‬ ‫بۆق و تیمساح بکات‪.‬‬ ‫زەوی لە مندا هیالکە‪ ...‬هیالک‬ ‫خۆی بگونجێنێت لەگەڵ‬ ‫منیش لەناو بورکانەکانی سینەمدا‬ ‫کوندەپەپوو‪.‬‬ ‫دەسوتێم‬ ‫مرۆڤ یەک جار لە دایک دەبێت‬ ‫سوپاس ئاییندە‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫سەرما‬

‫هەژار عوسمان‬

‫لەو وێنە ڕەشوسپییەی وا‬ ‫سەیری دەکەم‬ ‫چاومان بڕیوەتە یەکتر‬ ‫لە دوو جیهانی جیاوازەوە‪.‬‬ ‫دنیا لە وێنەکەدا ساردە‬ ‫مرۆڤەکان کە لە‬ ‫باڵەخانەکان نزمترن‪،‬‬ ‫دەکۆکن‬ ‫باڵەخانەکان کە لە مرۆڤەکان‬ ‫بڵندترن‪ ،‬دەکۆکن و بەفر لە‬ ‫جەستەیان دەبارێ‪.‬‬ ‫وێنەکە ئێوارەیە‪،‬‬ ‫سەیری چاوانت دەکەم‬ ‫وەکوو ئاسمان سامناک و‬ ‫سارد‪.‬‬ ‫گوتت‪ :‬بەم نزیکانە تا‬ ‫باڵو دەبێتەوە و گەرم‬ ‫دادێین‪.‬‬ ‫گوتم‪ :‬بەم نزیکانە لەنێو‬ ‫مندا دەڕۆیت!‬ ‫لە وێنەکەدا ئەم قسانە‬ ‫دیار نین!‬ ‫دڵم و دەستم کە لە‬ ‫گیرفانمدا بوو ساتێ‬ ‫لەرزین‪،‬‬ ‫تایەکانی ئۆتۆمبێلەکە لە‬ ‫نزیکمانەوە خزین‪،‬‬ ‫بەفرەکە سوور بوو!‬ ‫دەمەوێ ئەو جادەیە جێ بێڵم‬ ‫کە وا لە وێنەکەدا سەیری‬ ‫دەکەم!‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪327‬‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )327‬دوشەممە ‪2017/1/23‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ئاینداری لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا پاش‬ ‫داعش چۆن دەبێت؟‬

‫خۆماڵیكردنی‬ ‫ئاینداریی و‬ ‫بیری داعشیی‬ ‫لەكوردستان‬ ‫ئاكام جەمال‬ ‫یەكێك لەهۆكارەكانی زەمینەسازیبوونی‬ ‫گەشەكردنی بیری توندوتیژیی‌و دواتریش‬ ‫چــەكــەرەبــوونــی لــەچــوارچــێــوەی داعــشــدا‬ ‫پەیوەندی بەو فەوزا‌و بێ دیسپلینیەوە هەبوو‪،‬‬ ‫كەلەدوای راپەڕین لەنێو كاری ئیسالمگەرایی‬ ‫سەریهەڵدا‌و دواتریش دەركەوتنی گروپی‬ ‫توندوتیژ‌و جیهادی لێكەوتەوە لەنموونەی‬ ‫گـــروپـــی تـــەوحـــیـــد‌و جــونــدولــئــیــســام‌و‬ ‫ئەنسارولئیسالم‌و دواتریش چوونی بەشێك‬ ‫لەچەكدارە كوردەكانی نێو ئەو گروپانە بۆ نێو‬ ‫ریزەكانی داعش‪.‬‬

‫عەلی مستەفا كەریم‬ ‫داعش دیاردەیەكی سەربازییە‪ ،‬بە هەمان‬ ‫شێوە دیاردەیەكی سیاسی و ئابوری و‬ ‫كولتورییە‪ ،‬بــەاڵم زیــاد لە هەمویان‬ ‫داعش و جیهادیزمی نوێ دیاردەیەكی‬ ‫ئاینییە‪ .‬هەمو ئەم دیاردانە تەواوكەری‬ ‫یەكترین و ئــەوەی دەبێت سەرنجی‬ ‫بخرێتەسەر ئەوەیە كە هۆكار و دیاردە‬ ‫سیاسی و سەربازییەكە گۆڕانكارییان‬ ‫بەسەردا هاتوە و ئەوەی كە وەكو خۆی‬ ‫ماوەتەوە دیاردە ئاینییەكەیە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ لە هەمو گۆشەیەكەوە داعــش وەكو‬ ‫دیاردەیەكی سەربازی تەنگی پێهەڵچنراوە و لە ئێراق‬ ‫زۆرینەی قەاڵكانی لێسەنراوەتەوە و لە سوریاش‬ ‫كەمترین شوێنی بەدەستەوە ماوە‪ .‬سیاسەتی‬ ‫هەرێمی و نێودەڵەتی و هاوپەیمانییەتیەكان و‬ ‫پەیوەندییەكانیان لەو دۆخەی كە داعشی تێدا‬ ‫راگەێنرا زۆرێــك گۆڕانكاری بەسەردا هاتوە‪.‬‬ ‫هاتنە مەیدانی روسیا بۆ نێو هاوكێشەكان بەو‬ ‫راستەوخۆییە هەموو سیاسەتەكانی ئەمریكا و‬ ‫توركیای گۆڕی و ئەمڕۆ شتیك نەماوە بەناوی‬ ‫الدانی رژێمی ئەسەدەوە‪ .‬لەم نێوەندەدا ئەوەی‬ ‫وەكو خۆی ماوەتەوە ئەو دیاردە ئاینییەیە كە‬ ‫خۆی لە ئایدۆلۆجیای جیهادیزم و سەلەفیزم‬ ‫و رادیكالیزمدا دەبینێتەوە و پەیوەندی ئەمانە‬ ‫بە مەزهەبگەرییەكەوە‪ ،‬كە ناكۆكی و جەنگ و‬ ‫جیاوازییەكانی لە هەناوی كولتور و مێژوی‬

‫هەزار ساڵەوە درێژدەبێتەوە‪ .‬داعش‪ ،‬نەكو تەنها ناوەڕاستدا ئامادەیە كلتور و دیاردەیەكی ئاینی‬ ‫چەكدارەكانی حیزبواڵ و عەسایبی ئەهلی هەق‪ ،‬وەهایە كە نەكو هۆكاری پێكەوەژیان و ئاسایشی‬ ‫مرۆڤی شیعە ئیتر پیرەپیاوێك بێت یان ژنێك كۆمەاڵیەتی نییە‪ ،‬بەڵكو هەڕەشەیە بۆ ئاشتی‬ ‫یان مناڵێك بە كافر دەزانێت مافی ژیانیان كۆمەاڵیەتی و پێكەوەژیان‪ .‬ئەمە پێچەوانەی ئەو‬ ‫پێڕەوا نابینێت و دەبێت بكوژرێن‪ .‬بەهەمان روانگەیە كە ئاین هۆكاری پێكەوەژیان و ئاشتی‬ ‫شێوە هەمو مرۆڤێكی چەپ و ماركسی‪ ،‬لیبڕاڵ و كۆمەاڵیەتییە‪ .‬واتە ئاین دەبێت یەكێك بێت لەو‬ ‫ناسیۆنالیست و سۆفی و موعتەزیلی هەمو ئەو رەگەزانەی كە كۆمەڵ و كۆبونەوەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫سونانەش شتیكی كەم جیاوازن لە ئایدۆلۆجیای لەسەر بینادەكرێت‪ ،‬كەچی ئاین لەم دۆخەدا‬ ‫سەلەفیزم و رادیكالیزم‪ ،‬تەنانەت ئیخوانیزمیش رۆڵی پێچەوانە دەبینێ‪.‬‬ ‫كە بۆچونەكانی نەشارێتەوە مافی ژیانیان نییە‬ ‫ئێستا لــەبــەردەم دیــاردەیــەكــی ئاینیداین‬ ‫و بەبێ پاساو خوینیان حەاڵڵە‪ .‬ئەمەش بۆ بەرجەستەكەری رادیكالیزمێكی وەهایە‪ ،‬كە‬ ‫شیعە مەزهەبەكانیش هەر راستە كە سونە بە ئــەگــەری هەیە هــەر كاتێك دۆخــی سیاسی‬ ‫سەرلێشێواو‪ ،‬لە ڕێالدەر‪ ،‬دوژمن دەزانن‪ .‬كێشەكە و واقیعی گونجاوی بۆ هەڵبكەوێت گروپی‬ ‫ئەمە نییە كە داعش و گروپە رادیكالیزمەكان لە رادیكالیزم بتوانن دەست بەسەر هەمو دەزگا و‬ ‫هەردو بەری سونە و شیعە چۆن لە كۆمەڵ و لە جومگەكانی دەوڵەت و كۆمەڵدا بگرن و وەكو‬ ‫بەرامبەرەكانیان دەڕوانن‪ ،‬بەڵكو كێشە لەوەدایە ئەوەی لە سوریا ئێراق هەیە لە چەندین واڵتدا‬ ‫كە ئەم روانینە رادیكااڵنە گــوازراوەتــەوە بۆ دوبارەبێتەوە‪ .‬تەنانەت توركیاش كە پێشتر‬ ‫هەناوی كۆمەڵ و جومگەكانی‪ .‬هەروەها دیاردەی وا وێنادەكرا بە قۆنا‌غێكی تایبەتتدا تێپەڕیوە‪،‬‬ ‫ئاینی لەم دۆخەدا لەخۆوە و كتوپڕ پەیدانەبوە شەپۆل و رەوتێك ئامادەیە و لە گەشەدایە و‬ ‫و زۆرینەی رەگەكانی لە هەناوی كلتور و دەق تەنها كاتی پێویستە كە بتەنێتەوە‪.‬‬ ‫و مێژوی ئاینیدا درێــژبــوەتــەوە و ئامادەیە‪.‬‬ ‫ئاینداری پاش داعش دەكرێ ئاماژە بە دوو‬ ‫تەنینەوەی رادیكالیزم لە گروپەكانەوە بۆ ئاستی بكەین و پێشبینی بكەین‪ .‬یەكەم لە‬ ‫زۆرینەی كۆمەڵ كارەساتە گەورەكەیە‪ .‬پێكەوە نزیك مەودادا پێناچێت ئاینداری لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ژیان لە دۆخێكی ئاینی وەهــادا قەت فەراهەم ناوەڕاستدا هیچ جیاوازییەكی هەبێت لە دۆخی‬ ‫نایەت‪ ،‬كاتێك پێكەوەژیانیش فەراهەمنەهات ئەوا داعــش ئەگەر بــەرەو رادیكاڵتر و وێرانكەرتر‬ ‫هەمو ساتێك كۆمەڵ ئەگەری هەیە بتەقێتەوە و هەنگاو نەنێت و چەندین شوێن و واڵتیتر‬ ‫بكەوێتە جەنگی ئەهلی و ناوخۆیی و مەزهەبی و نەگرێتەوە‪ .‬چونكە ئەوەی لە سوریا و عێراق‬ ‫ئاینییەوە‪ ،‬وەكو ئەوەی ئێستا لە ئێراق و سوریا و یەمەن هەیە لە سعودییە و ئێران و لوبنان و‬ ‫و لوبنان و یەمەن و لیبیا بەرپابوە و لە چەندین ئوردن و میسریش ئامادەیە‪ .‬بەاڵم لە دور مەودادا‬ ‫واڵتی دیكەش لەسەرپێیە و ئەگەری تەقینەوەی مێژوی گەالن و كلتورەكان ئەوەمان پێدەڵێن كە‬ ‫هەیە‪ .‬ئەمەش جەدەلێكی میتۆدۆلۆجییە كە ئایا ئاین و دیاردەی ئاینی ناكرێت هەمو ژیان داگیر‬ ‫دۆخی سیاسی و ئابورییە خولقێنەری دۆخە بكەن و دەبێت بچنەوە قاڵبی سروشتی خۆیان‬ ‫ئاینییەكەن یان بە پێچەوانەوەیە كە دۆخ و كە ژیانی تاكەكەسی و نێو پەرستگاكانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كلتورە ئایینەكە خولقێنەری دۆخەكانی دیكەیە‪ .‬كێشە لەوەدایە ئەو نزیك مەودایە ئەم كۆمەڵ‬ ‫دیاردەی سەربازی و سیاسی رەنگە لە ماوەیەكی و واڵتانە بكاتە سوتویەك كە دواتر هیچی لێ‬ ‫كەمدا گۆڕانكاری بەسەردابێت‪ .‬بەاڵم كلتوری سەوز نەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئاینی لە دۆخێكی بێ هۆشیاری بێ پالنی‬ ‫وەهادا هەر دەمێنێتەوە و خۆی بەرهەدێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی پاش داعش لەهەمو واڵتانی رۆژهەاڵتی‬

‫ئێستا‬ ‫لەبەردەم‬ ‫دیاردەیەكی‬ ‫ئاینیداین‬ ‫بەرجەستەكەری‬ ‫رادیكالیزمێكی وەهایە‪ ،‬كە‬ ‫ئەگەری هەیە هەر كاتێك‬ ‫دۆخی سیاسی و واقیعی‬ ‫گونجاوی بۆ هەڵبكەوێت‬ ‫گروپی رادیكالیزم بتوانن‬ ‫دەست بەسەر هەمو دەزگا‬ ‫و جومگەكانی دەوڵەت و‬ ‫كۆمەڵدا بگرن و وەكو‬ ‫ئەوەی لە سوریا و ئێراق‬ ‫هەیە لە چەندین‬ ‫واڵتدا دوبارەبێتەوە‬

‫هاتنی شێوازی ئاینداری ئیسالمی سیاسیی‬ ‫لەكەنداوو میسرو یەمەن‌و جەزائیر‌و ئەفغان‌و بەم‬ ‫دواییانەش توركیا‪ ،‬وایكرد پاشەكشە بەو شێوە‬ ‫ئایندارییە میللیە كۆمەاڵیەتیی‌و خۆماڵییە كوردییە‬ ‫بهێنێت‪ ،‬كەئیسالمێكی نەرمو نیان‌و خۆساچێن بوو‬ ‫لەگەڵ سروشت‌و مۆرك‌و تایبەتمەندی كۆمەڵگەی‬ ‫كوردی‌و جواڵنەوە سیاسییەكانیشدا‪ ،‬بەجۆرێك هیچ‬ ‫فەتوایەكی كافركردن‌و كوشتن بەدیناكرێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەگەشەكردنی ئیسالمی سیاسیی‌و ئیسالمگەرایی‬ ‫غەوارە بەكوردستان‪ ،‬یارمەتیدەری گەشەكردنی‬ ‫بیری تــونــدڕەوی‌و بیری داعشی بــوو‪ ،‬كەمایەی‬ ‫ســەرســوڕمــان‌و لەسەر راوەســتــانــە چەكدارێكی‬ ‫كـــوردی داعــش بــەبــەرچــاوی هــەمــوو جیهانەوە‬ ‫بەزمانی كوردی برایەكی پێشمەرگەی پارێزەری‬ ‫خاك‌و نیشتیمانەكەی سەر ببڕێت‌و بەشانازیی‌و‬ ‫سەربەرزیشی بزانێت‪ .‬بۆیە ئەم كارە نامرۆڤانە‌و‬ ‫دژە كولتوری كوردەواری لەخۆڕا نەهاتووە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەرهاویشتەی كۆمەڵێك هۆكارە‪ ،‬كەپێویستە‬ ‫بایەخی پێبدرێت‪ ،‬یەكێك لەوانە خۆماڵینەكردنی‬ ‫ئاینداری كوردییە الی ئیسالمگەراكانی كوردستان‪،‬‬ ‫بەجۆرێك تائەمجۆرە لەئیسالمی سیاسیی بەردەوام‬ ‫بێت‪ ،‬تاكاری بانگەوازیی بەو شێوە بەرباڵویی‌و بێ‬ ‫چاودێرییە بەردەوام بێت‪ ،‬كەهەر گەنجە هەڵدەستێ‌و‬ ‫دەســت بەوتاردانی حەماسیی‌و گەرمكردنەوەی‬ ‫گەنجان دەكات‌و كەناڵەكانی ئیسالمی سیاسیش‬ ‫بۆیان پەخش بكەن‪ ،‬دەبێ چاوەڕێی گەشەكردنی‬ ‫بیری تــونــدڕەوی لــەداعــش خراپتریش بكەین‪،‬‬ ‫بۆیە خۆماڵیكردنی ئاینداریی یەكەمین هەنگاوی‬ ‫لەتمەدانە لەپاشەكشەپێكردنی بیری داعشی لەنێو‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیی‌و لەكوردستان‪ ،‬كەمەترسییەكی‬ ‫گەورەیە‪ ،‬چونكە داعش بەتەنها بەرەنگاربوونەوە‌و‬ ‫مەترسییەكی چەكداریی‌و سەربازیی نییە بەتەنها‪،‬‬ ‫بەڵكو بەرەنگاربوونەوە‌و مەیدانبازییەكی عەقیدەیی‌و‬ ‫فیكریشە‪ ،‬ئەركی وەزارەتی ئەوقاف‌و دامو دەزگە‬ ‫پەیوەندیدارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫پرۆژەی خۆماڵیكردنی گوتار‌و ئاینداری میللیی‌و‬ ‫كــوردەواریــی بخنە بەرنامەی كــاری خۆیانەوە‌و‬ ‫لەرێگەی بەستنی كۆنفرانس‌و ۆركشۆپی بەردەوام‌و‬ ‫خول‌و تەتانەت پێویستە بشخرێتە نێو پرۆگرامەكانی‬ ‫خوێندنەوە‪ ،‬بۆئەوەی هەر لەبنەڕەتەوە بەجۆرە‬ ‫پەروەردەیەكی مەدەنی‌و ئاینداری كوردەواریی‬ ‫نەرمو نیان گۆش بكرێن‪ ،‬تاكو كۆمەڵگەیەكی بێ‬ ‫توندوتیژیی‌و دوور لەبیری داعشی‌و هاوشێوەكانی‬ ‫دروست ببێت‪.‬‬ ‫مەترسی گەورەی نەبوون‌و پاشەكشەی ئاینداریی‬ ‫میللیی لەكوردستان لەوەدایە‪ ،‬كەئاینداریی شێوە‬ ‫ئیسالمی سیاسیی جێگەی گرتەوەو برەوی پێدرا‪،‬‬ ‫كەكاری لەسەر بایەخپێدانی بیری ئیسالمی توند‬ ‫كــرد بەگشتی‪ ،‬لەرێگەی بارگاویبوون بەشیوە‬ ‫ئاینداریی دونیای عەرەبی فەلەستین‌و بەمدواییانەش‬ ‫میسر‌و ئیخوان‌و سوریا‪ ،‬بۆیە تاجارێكیتر ئاینداریی‬ ‫كوردیی خۆماڵینەكرێتەوە ناتوانین رێگە لەبەردەم‬ ‫پەرەسەندن‌و كاریگەرییەكانی بیری داعشی بكەین‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )327‬دوشەممە ‪2017/1/23‬‬

‫‪2‬‬

‫مێژووى سۆفیگەرێتى لە ناوچەكەدا‬ ‫موعتەسەم ساڵەیى‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫هــەرچــەنــد نــــاوى ســۆفــى و‬ ‫سۆفیگەرێتى و تــەریــقــەت و‬ ‫تەكیە و دەروێشى بێتە كایەوە؛‬ ‫ناڕوونى و تێكەڵ و پێكەڵییەك‬ ‫لــە الى هەندێك لــە خەڵكى‬ ‫دروســت دەبێت‪ .‬لە سەرەتادا‬ ‫پێویستە جەخت لەسەر ئەو‬ ‫ڕاستیە بكەینەوە كە سۆفیگەرى‬ ‫لــە مــێــژوودا لــە قــەوارەیــەكــى‬ ‫فەلسەفیدا بەرجەستە بووە‪ .‬بە‬ ‫ڕادەیەك بۆمان هەیە بڵێین كە‬ ‫فەلسەفەى سۆفیگەرێتى هیچ‬ ‫پەیوەندییەكى ـ نە لە دوور‬ ‫و نە لە نزیك ـ بە تەكیە و‬ ‫تەریقەت و دەروێشیەوە نییە‪.‬‬ ‫لــە كاتێكدا ســۆفــیــگــەرى بە‬ ‫مانا فەلسەفیەكەى بە ڕادەى‬ ‫یەكەم ئاوێتەبوونە لەگەڵ خواى‬ ‫پــەروەردگــاردا‪ .‬بەاڵم تەریقەت‬ ‫بریتیە لە تەكیە و تەپڵ و دەف‬ ‫و حەلقەى زیكر و جەزبەى‬ ‫دەروێشى‪.‬‬ ‫الپــەڕەكــانــى مــێــژوو دەریــدەخــەن كە‬ ‫فەلسەفەى سۆفیگەرێتى بــە هەموو‬ ‫بەشەكانیەوە لەگەڵ تەریقەتیشدا نە لە‬ ‫سەردەمى پێغەمبەر و نە لە سەردەمى‬ ‫خەلیفەكانى ڕاشدیدا وجودیان نەبووە‪.‬‬ ‫تەنانەت لەو سەردەمانەیشدا تەزبیحى‬ ‫دەستیش نەبووە بەو ڕادەیەى صەحابە‬ ‫بۆ هەزاران جار بڵێن‪« :‬ئەڵاڵ‪ ..‬ئەڵاڵ‪.»..‬‬ ‫بەڵكو صەحابە و یــاوەرانــى پێغەمبەر‬ ‫لە مشوورى غــەزەوات و باڵوكردنەوەى‬ ‫ئایینى ئیسالمدا بــوون‪ .‬لە قورئاندا كە‬ ‫دەڵێ «اذك��روا َ‬ ‫اهلل قياما وقعودا» ماناى‬ ‫حەلقەى زیكر ناگەیەنێت‪ ،‬بەڵكو ماناى‬ ‫یادكردنەوەى هەمیشەیى خوا دەبەخشێت‪.‬‬ ‫سااڵنى زوو شێخانى تەریقەت بەزۆرى‬ ‫ڕیشیان نەدەهێشتەوە بەڵكو بەتەنیا‬ ‫دەروێـــش و مــوریــدەكــان قــژى سەریان‬ ‫درێژ دەكرد‪ .‬هەندێك جاریش چەند پیرە‬ ‫پیاوێك بە نــاوى دێوانە و مامەسۆفى‬ ‫خاوەنى سەر و ڕیشى سپى بوون‪ .‬كاتى‬ ‫خۆى ئافرەتێك بۆى گێڕامەوە و وتى‬ ‫سااڵنێكى زوو لە شێخ (س)ـم پرسى و‬ ‫وتم‪ :‬زانیومانە ماناى شێخ و خەلیفە و‬ ‫دەروێش چیە‪ ،‬ئەى گوایە ماناى دێوانە چى‬ ‫دەگەیەنێت؟ ئەو ئافرەتە بۆى گێڕامەوە‬ ‫و وتى شێخ بەو پرسیارەم سەرسام بوو‬

‫و پێكەنى و لە وەاڵمدا وتى‪ :‬لە ڕاستیدا‬ ‫ئەو جۆرە كەسانە لە بنەڕەتدا كەم‌عەقڵن‬ ‫و كاتێكیش تەریقەت وەردەگرن؛ خراپتر‬ ‫دەبن و ئەوسایش خەڵكى پێیان دەیەژن‬ ‫دێوانە! لە زمانى هیندى و فارسیشدا‬ ‫وشەى «دیڤانە» بە ماناى شێت دێت‪ .‬بەو‬ ‫مانایەى كە دێو و درنج عەقڵى ئەو شێت‬ ‫و دێوانانەى شێواندووە‪ .‬پێش سەرهەڵدانى‬ ‫ئایینى زەردەشتى دێوپەرستى لە ئارادا‬ ‫بووە‪ .‬زەردەشــت دێوپەرستىی قەدەغە‬ ‫كرد و ناوى نا (دەێڤە یەسنا) و داواى كرد‬ ‫(مەزدا یەسنا) یانى ڕاستى پەرستى پەیڕەو‬ ‫بكرێت‪ .‬بەاڵم سەرەڕاى قەدەخەكردنیشى‬ ‫دێوپەرستى هەر مایەوە‪ .‬یاقوتى حەمەوى‬ ‫نزیك بە شارى موسڵ ناوى چیاى (داسن)‬ ‫دەبات كە بەشێك بووە لە چیاى مەقلوب‪.‬‬ ‫هەر لە كۆنیشەوە بە ئێزیدیەكان دەوترێت‬ ‫«داسنى»‪ .‬مێژوونووس تۆفیق وەهبى‬ ‫بــاوەڕى وەهایە كە وشــەى «داسنى»‬ ‫لە وشــەى «دەێڤە یەسنا»ى بە واتای‬ ‫دێوپەرستیەوە داتاشراوە‪ ،‬بەو پێیەى كە‬ ‫ئێستا بیرۆكەى دێو نەماوە و ناوى مەلەك‬ ‫تاوس جێى گرتۆتەوە(‪.)1‬‬ ‫شاعیر (ئەخۆل) لە هەڵبەستى «شەرتە‬ ‫تا ڕۆژى حەشر» باسى دێوانەى كردوە و‬ ‫دەڵێ‪:‬‬ ‫شــەرتــە وەك دێــوانــە كــەشــكــۆڵ و‬ ‫عەسایەك هەڵگرم‬ ‫بیخەمە الوە بە جارێ عیززەتى نەفس‬ ‫و ویقار‬ ‫لەم شیعرەدا باسى كەشكۆڵ كراوە كە‬ ‫بەزۆرى كەسانى زاهید و دێوانەى تەركەدنیا‬ ‫هەڵیان‌دەگرت‪ ،‬بریتى بوو لە دەورییەكى‬ ‫قووڵى لە تەختە و دار دروس ـت‌كــراو‪،‬‬ ‫سۆفى و دێوانە بە قەدى خۆیانەوەیان‬ ‫دەبەست و خۆراك و ئاویان تێ‌دەكرد و‬ ‫بەكاریان دەهێنا‪ .‬لە سەردەمانى كۆندا باو‬ ‫بوو كە هەندێك كەسان بە ناوى زاهید‬ ‫و تەركەدنیاوە‪ ،‬لەنێو ئەشكەوتەكاندا‬ ‫خەڵوەتكێشییان دەكرد و دوور لە ژاوەژاوى‬ ‫كۆمەڵگا بەتەنیا ژیانیان بەسەردەبرد‪.‬‬ ‫تــەنــانــەت لــە س ــەردەم ــان ــى كــۆنــدا‬ ‫بانگەشەى ئەوە هەبوو گوایە هەندێك جار‬ ‫پیاوچاکان لەو دەشت و تەالنانەدا دەبن بە‬ ‫گیانلەبەرى ئاسكە و دەلەوەڕن‪ ..‬بۆیە لەو‬ ‫سەردەمانانەدا وەها باو بوو كە خەڵكى‬ ‫سڵیان لە ئاسكە كوشتن دەكـــردەوە‪،‬‬ ‫نەبادە ئەو ئاسكە كــوژراوە لە بنەڕەتدا‬ ‫پیاوچاكێك بێت! خۆزگە ئەو بیرۆكەیە لەم‬ ‫ڕۆژگارەى ئێمەیشدا هەر لە ئارادا بووایە‪،‬‬ ‫بۆ ئــەوەى كەسانى ڕاوچیى دڵــڕەق ئەو‬ ‫ئاسكە بێ‌وەى و چاو كەژااڵنەیان بەناهەق‬ ‫نەكوشتبایە!‬ ‫دیاردەى ڕاكردن لە كۆمەڵ و پەنابردن‬ ‫بۆنێو ئەشكەوتەكان لەنێو ئایین و سەردەمە‬ ‫جیاجیاكاندا ه ــەردەم بوونی هەبووە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە لە ســەرەتــاى سەرهەڵدانى‬ ‫ئایینى مەسیحیدا و لەپێناوى سەلماندنى‬ ‫زیندووبوونەوە و هەڵسانەوەى سەروەرى‬ ‫مەسیح‪ ،‬چەند دەقێك لە بارەى برادەرانى‬ ‫ئەشكەوت «ئەسحابول‌كەهف»ـەوە باڵو‬ ‫بوونەوە‪ .‬ئوسقوفى یۆنانى (ئیستیفانی‬ ‫ئێفێسوس) لەنێوان سااڵنى (‪ 450-448‬ز‪).‬‬

‫دیاردەى ڕاكردن لە كۆمەڵ و پەنابردن بۆنێو‬ ‫ئەشكەوتەكان لەنێو ئایین و سەردەمە جیاجیاكاندا‬ ‫هەردەم بەدی دەکرێت‪ .‬چیرۆکی برادەراىن‬ ‫ئەشكەوت «ئەسحابول‌كەهف»‪ ،‬کە لە سەرەتاى‬ ‫سەرهەڵداىن ئایینى مەسیحیدا و لەپێناوى‬ ‫سەملاندىن زیندووبوونەوە و هەڵسانەوەى مەسیحدا‬ ‫دەرکەوتوە‪ ،‬منوونەیەکە‬

‫دەقی داستانێكى نووسى بە ناوى (حەوت‬ ‫خەوتووەكەى ئیفسوس) تیایدا گوایە‬ ‫حەوت كەسى سەر بە ئایینى مەسیحى‬ ‫لە ترسى زەبروزەنگ و ستەمى ئیمپراتۆر‬ ‫(دەکیوس) كە لەنێوان سااڵنى (‪251-249‬‬ ‫ز)ـدا حوكمڕانىی كردووە هەڵدێن‪ ،‬و بە‬ ‫درێژایى سێ سەد ساڵ لێى دەخەون و لە‬ ‫سەردەمى ئیمپراتۆر (تیۆدۆسیی دووەم)‬ ‫ـدا كە لەنێوان سااڵنى (‪ 450-408‬ز‪).‬‬ ‫حوكمڕانیی كردووە هەر حەوتیان لەو خەوە‬ ‫قووڵ و دوور و درێژەیان ڕادەپەڕن(‪.)2‬‬ ‫لە سەردەمى پێش سەرهەڵدانى ئایینى‬ ‫ئیسالمدا «ئەحناف»ـەكان بڕوایان بە‬ ‫یەكتا پەرستى هەبوو‪ .‬هەندێكیان دەچوونە‬ ‫نێو ئەشكەوتى حیرا «غار حراء»ـەوە و‬ ‫خەڵوەتیان دەكرد‪ .‬هەندێك لە گێڕانەوەكان‬ ‫وەهــا دەردەخـــەن كە عەبدولموتتەلیبى‬ ‫باپیرى پێغەمبەر بــەدرێــژایــى مانگى‬ ‫ڕەمەزان لەنێو ئەشكەوتەكەدا دەمایەوە و‬ ‫خۆراكى بەسەر هەژاراندا دابەش دەكرد‪.‬‬ ‫پاش ئەویش كەسانى وەكو (وەڕەقــەی‬ ‫کوڕی نەوفەل) و (ئەبو ئومەییە ئیبن‬ ‫ئەلموغیڕە) بەدرێژایى مانگى ڕەمەزان لەنێو‬ ‫ئەو ئەشكەوتەدا دەمانەوە(‪ .)3‬ئەشکەوتی‬ ‫حیڕاء لە مەوداى دوو فەرسەخ كەوتبووە‬ ‫بــاكــورى شـــارى مــەكــە‪ .‬پێغەمبەریش‬ ‫هەروەكو ئەحنافەكان لە مانگى ڕەمەزاندا‬ ‫چەند ڕۆژێك یاخود ئەو مانگەى لەنێو ئەو‬ ‫ئەشكەوتەدا بەسەر دەبرد‪ .‬هەر لەنێو ئەو‬ ‫ئەشكەوتەیشدا وەحیی بۆ دابــەزى(‪.)4‬‬ ‫خەڵوەتكێشیى پێغەمبەر لەپێناوى ڕاكردن‬ ‫نەبوو لە واقیعى تاڵى ئەو سەردەمە‪،‬‬ ‫بەڵكو بریتى بوو لە حاڵەتى تێڕامان و‬ ‫بیركردنەوە و هەوڵدانێكیش بوو بۆ گۆڕینى‬ ‫بارودۆخى كۆمەڵگاى ئەو سەردەمە‪.‬‬ ‫زوه ــد و پۆشینى بــەرگــى خ ــورى و‬ ‫دووركەوتنەوە لە خورد و خەو مێژوویەكى‬ ‫دوور و درێــژى هەیە‪ .‬ئــەوەى تێبینى‬ ‫دەكرێت لە ناوچە موسوڵمان نشینەكاندا‬ ‫لە سەدەى دووى زایینى بە دواوە بەزەقى‬ ‫سەرى هەڵدا‪ .‬هۆكارى ئەم دیاردەیەیش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ باڵوبوونەوەى گەندەڵى‬ ‫و زوڵــم و ستەمكارى لەالیەن حاكم و‬ ‫دەســەاڵتــدارانــەوە‪ .‬ئــەوانــەى خۆیان بە‬ ‫سۆفى و زاهید نــاودەبــرد وەكــو پەرچە‬ ‫كردارێك لە كۆمەڵ دوور دەكەوتنەوە‪.‬‬ ‫نەفسى خــۆیــان لــە خــۆشــگــوزەرانــى و‬ ‫ڕابواردنى دنیاى فانى بێ‌بەش دەكرد‪.‬‬ ‫حەسەنى بەسرى كە لە ساڵى (‪110‬‬ ‫ك‪ 728/.‬ز‪).‬كۆچى دوایى كردووە باسى‬ ‫كەسانى سۆفیی كــردووە‪ .‬یاخود شاعیر‬ ‫و نووسەرى عــەرەب (الجاحظ) كە لە‬ ‫ساڵى (‪ 255‬ز‪ ).‬كۆچى دوایى كردووە‪،‬‬ ‫لە كتێبى «البیان والتبیین»ـدا ناوى‬ ‫چەند سۆفییەكى هێناوە كە خۆیان لە‬ ‫خۆشگوزەرانیى ژیان بێ‌بەش كردبوو(‪.)5‬‬ ‫دەوتــرێــت وشــەى سۆفى «صوفى» لە‬ ‫وشەى (صوف)ى عەرەبیەوە هاتووە كە‬ ‫بە ماناى خــورى دێــت و سۆفیەكانیش‬ ‫لەسەر ئەوە ڕاهاتبوون جل‌وبەرگى خوریى‬ ‫زبر بپۆشن‪ .‬لێكدانەوەیەكى دیكەیش هەیە‬ ‫وەهاى بۆ دەچێت كە وشەى «سۆفى»‬ ‫لە وشــەى سۆفیا ‪( Sophia‬یاخود‬ ‫شێوەی کۆی‪« :‬سۆفیێس»)ی یۆنانیەوە‬ ‫وەرگیرابێت كە بە ماناى حیكمەت و‬ ‫دانایى دێت‪ .‬وشەى «فەیلەسوف» یش‬ ‫هەر یۆنانیە و بە ماناى خۆشەویستیى‬ ‫حیكمەت و دانایى دێت‪ .‬ئێستایش كۆنە‬ ‫كڵێسەیەك لەنێو شارى ئەستەمبولدا هەیە‬ ‫بە ناوى (ئەیا سۆفیا) كە هەنوكە كراوە بە‬ ‫مزگەوت‪ .‬لێكۆڵەران بەزۆرى كۆكن لەسەر‬ ‫ئەو ڕایەى كە سۆفى و سۆفیگەرێتى لە‬ ‫واڵتانى هیند و چینەوە گەیشتۆتە نێو‬ ‫میللەتە موسوڵمانەكان‪ .‬هــەروەهــا لە‬ ‫سەردەمانى كۆندا لەنێو مەسیحیەكانیشدا‬ ‫خەڵكانێكى ڕەبەنى خورى پۆشى التەریكى‬ ‫دوور لە لەزەت و چێژى دنیا هەبوونە‪.‬‬ ‫لە فەلسەفەى بوزیى كۆندا دیــاردەى‬ ‫خۆونكردن و ئاوێتەبوونى بااڵ لە گەردووندا‬ ‫پێى دەوترا (نیرڤانا)‪ ،‬لەالى بەشێكیش‬ ‫لە هیندیەكان پێى دەوتــرا (ڤێدانتا)‪.‬‬ ‫وشەى فەنا و لەنێوچوون (الفناء) لەالى‬

‫سۆفیگەرى بەناوبانگ (بایەزیدى بەستامى)‬ ‫بەكارهاتووە‪ .‬ئەم فەنا و لەنێوچوونەیش‬ ‫بە ماناى لەنێوبردنى ئاكارى ناپەسەند‬ ‫دێت‪ .‬یاخود ماناى لەنێوچوونى سۆفى و‬ ‫بەندەیە و واتاى ئاوێتەبوونیشیان لەگەڵ‬ ‫خودادا دەگەیەنێت‪ .‬لەوانەیشە سۆفیەكان‬ ‫وشەى فەنایان لە ئایەتێكى قورئانیەوە‬ ‫وەرگرتبێت‪« :‬كل من علیها فان‪ ،‬ویبقى‬ ‫وجە ربك ذوالجالل واإلكرام)‪ .‬بە هەر حاڵ؛‬ ‫بەكارهێنانى بیرۆكەى فەنا و لەنێوچوون‬ ‫لەژێر كاریگەریى بیر و هزرى هیندى و‬ ‫چینیەوە لە الى سۆفیە موسوڵمانەكان‬ ‫سەری‌هەڵداوە(‪ .)6‬پێغەمبەرى ئیسالم‬ ‫و خەلیفەكانى هــەرگــیــز داوایــــان لە‬ ‫موسوڵمانان نــەكــردووە كە خۆیان لە‬ ‫خــۆراك و خۆشگوزەرانیى ژیان بێبەش‬ ‫بكەن یاخود خۆیان ئــازار و ئەشكەنجە‬ ‫بدەن‪ .‬لە قورئانیشدا هاتووە كە نابێت شتە‬ ‫حەاڵڵەكان حەرام بكرێن‪« :‬وال تحرموا ما‬ ‫أحل الله لكم»‪ .‬سەردەمانێك وەها باو‬ ‫بووە كە حاجیەكان بە پێى پەتى بەرەو‬ ‫شــارى مەكە ڕێیان دەگرتەبەر‪ ،‬یاخود‬ ‫بێدەنگییان هەڵدەبژارد و هەندێك جاریش‬ ‫وەكو وشتر زنجیریان بە لوتى خۆیانەوە‬ ‫دەلكاند‪ ،‬ئەوە بوو خەلیفە ئەبوبەكر ئەو‬ ‫داب‌ونەریتەى قەدەخەكرد و بە عادەتى‬ ‫جاهیلیى ناوزەد كرد(‪.)7‬‬ ‫تەریقەت «الطريقة» بە ماناى كۆمەڵە‬ ‫ئامۆژگارى و ڕێنماییەك دێت كە شێخ بۆ‬ ‫موریدەكانى دادەڕێژێت تاوەكو پەیڕەوى‬ ‫بكەن‪ .‬زانین و «مەعریفەت»ى ناوەكی‬ ‫«باطني»ـیش یەكێكە لە گەورەترین‬ ‫دەستەواژەى سۆفیەكان كە لە كوردیدا‬ ‫زیاتر بە شێوەی «عیرفان» ڕۆیشتوە‪.‬‬ ‫ئــەم وشــەى مەعریفەت (المعرفة)ـە‬ ‫هاوشانە لەگەڵ وشــەى (گنۆسیس)ى‬ ‫یۆنانى و (الغنوصیة)ى عەرەبى‪ .‬بەو‬ ‫واتایەى كە تاك بەبێ شایەد و واسیتە‬ ‫و نێوەندگیرى یەكسەر بە دڵ و دەروون‬ ‫پەى بە ڕاستى و زانین و مەعریفەت و‬ ‫خواناسى ببات‪.‬‬ ‫شاعیرە سۆفیە عارەب و فارسەكان‬ ‫بە هاش‌وهوش (الشطحات) ناسرابوون‪،‬‬ ‫ئەم حاڵەتەیش بریتیە لە پیادەكردنى‬ ‫جۆرە هەڵس‌وكەوت و دەربڕینى جۆرە‬ ‫بیرۆكەیەك كە بە الى خەڵكى سادەوە‬ ‫مایەى سەرسوڕمانە‪.‬‬ ‫یەكێك لــە بنەما سەرەكیەكانى‬ ‫فــەلــســەفــەى سۆفیگەرێتى خــۆی لە‬ ‫ئاوێتەبوون لەگەڵ خودادا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫هــەمــوو شــاعــیــرە ســۆفــیــە عــــارەب و‬ ‫فارسەكان الف و گەزافى ئەوەیان لێدەدا‬ ‫گوایە لەگەڵ خــوادا تێكەڵ بوونە و‬ ‫بوونە بە یەك قــەوارە‪ .‬لە ئاكامى هەر‬ ‫بەراوردكاریەك بەڕوونى دەردەكەوێت كە‬ ‫لە مێژووى فیكر و ئەدەبیاتى كوردیدا‬ ‫شــیــعــرى سۆفیگەرێتى بــە شــێــوەى‬ ‫شاعیرانى سۆفیى عارەب و فارس هەرگیز‬ ‫وج ــودى نــەبــووە‪ .‬شاعیرە كالسیكیە‬ ‫كوردەكان خواپەرست بوونە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫هیچ ئەندازەیەك دیــاردەى فەلسەفەى‬ ‫ئاوێتەبوون و حلولییەت لەالیان بەدى‬ ‫نەكراوە‪ .‬نموونەى حلولى لەالى شاعیر‬ ‫و سۆفیە عــارەب و فارسەكان زۆرن‪.‬‬ ‫دەوتــرێــت ڕۆژێــك بایەزیدى بەستامى‬ ‫دەیەوێت بچێت بۆ حەج‪ .‬مامۆستاكەى‬ ‫ڕێى پێ‌دگرێت و داواى گەڕانەوەى لێ‬ ‫دەكــات و پێى دەڵــێ‪ :‬خوا ئەوەیە كە‬ ‫تۆ لە مندا دەیبینیت‪ ..‬چونكى منى‬ ‫بە ماڵى خۆى تەرخان كــردووە‪ ..‬منت‬ ‫بینى یانى ئــەوت بینیوە و بە دەورى‬ ‫كەعبەدا تەوافت كردووە‪ ..‬منت پەرست‬ ‫یانى ئەوت پەرستووە‪ ..‬وەهاى تێنەگەیت‬ ‫كەمن غەیرى ئەو نەبم‪:‬‬ ‫«إن اهلل هو ماتراه يفّ بعني قلبك‪ ،‬ألنه‬ ‫اختارني بيتا له‪ ،‬فإذا رأيتين فقد رايته‪،‬‬ ‫وطفت حول الكعبة احلنفية‪ ،‬وإذا عبدتين‬ ‫فقد عبدته‪ ،‬وس ّبحت له‪ ،‬فال تظن أنين‬ ‫شيء غريه»(‪.)8‬‬ ‫حەلالج پێداگریى لەسەر ئاوێتەبوون‬ ‫لەگەڵ خــودادا دەكــرد و لەو بارەیەوە‬ ‫دەڵێ‪ :‬ئەوەى خۆشمى بوێت و خۆشم‬

‫بۆمان نییە هیچ شاعیرێىك كالسیىك كوردى‬ ‫بەناهەق بخەینە خانەى سۆفیگەرێتییەوە‪..‬‬ ‫ئەمانە بەوە نارسابوون وەكو بەندەیەك‬ ‫ئاییندارى و خواپەرستیان كردووە‬ ‫بوێت؛ هەر خۆمم‪ ..‬ئێمە دوو گیانین لە‬ ‫یەك جەستەدا‪ ..‬گەر منت بینى؛ ئەوت‬ ‫بینیوە‪ .‬گەر ئەویشت بینى؛ ئەوا منت‬ ‫بینیوە‪:‬‬ ‫َأنا َمن َأهوى َو َمن َأهوى َأنا‬ ‫َن ُن روحانِ َحل َلنا َبدَنا‬ ‫بصر َت ُه‬ ‫بصر َتين َأ َ‬ ‫َفإِذا َأ َ‬ ‫َ‬ ‫بصر َتنا(‪)9‬‬ ‫بصر َت ُه أ َ‬ ‫َوإِذا َأ َ‬ ‫هەروەها حەلالج لەبارەى خواوە دەڵێ‪:‬‬ ‫خۆشەویستێكم هەیە خۆشەویستیەکەی‬ ‫لــە نــاخــدا ‪ ..‬ئــەگــەر بیەوێت بەسەر‬ ‫ڕومەتمدا دەڕوات‪ .‬ڕوحــى ئــەو ڕوحى‬ ‫منە و ڕوحى منیش ڕوحى ئەوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫خاوەن ویست بێت؛ منیش خاوەن ویست‬ ‫دەبم‪ .‬ئەگەر منیش خاوەن ویست بم؛ ئەو‬ ‫خاوەن ویست دەبێت‪:‬‬ ‫حبيب ح ّبه وسط احلشـا‬ ‫لي ٌ‬ ‫إن يشا ميشي على خدّي مشا‬ ‫روحه روحي وروحي روحه‬ ‫شئت يشـا(‪)10‬‬ ‫شئت وإن ُ‬ ‫إن يشا ُ‬ ‫فەلسەفەى حلولى و یەكبوون لە‬ ‫گەردووندا لەڕۆژئاوا لە الى فەیلەسوفى‬ ‫هۆڵەندى (سپینۆزا) (‪ 1632‬ــ ‪1677‬‬ ‫ز) سەرى هەڵدا‪ .‬ئەم فەیلەسوفە وەهاى‬ ‫بۆ دەچوو كە خوا و گەردوون و جەوهەر‬ ‫هەموو هەر یەك شتن و لێك جیانابنەوە‬ ‫‪ .‬ئەگەر بێتو بۆ نموونە بەراوردكارییەك‬ ‫لەنێوان (مەحوى)ی شاعیر و شاعیرانى‬ ‫سۆفیگەریى فارس و عەرەبەكان بکەین؛‬ ‫ئەوا بۆمان دەردەكەوێت كە فەلسەفەى‬ ‫حلولى لــەالى مەحوى بــەدى ناكرێت‪.‬‬ ‫ئەو تەم‌ومژەى لە شیعرەكانى مەحوى‬ ‫هەیە؛ لەالى ئەوان نییە‪ ،‬بەڵكو ئەوان‬ ‫ڕاستەوخۆ بەبێ پێچ وپەنا مەبەستیان‬ ‫دەخەنە نێو مشتى خوێنەرەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫مــەحــوى وشــەیــەك یــاخــود مەغزایەك‬ ‫دەدركێنێت و مەبەستى گەڕانەوەیە بۆ‬ ‫ئایەتێكى قورئانی‪ .‬بۆیە دەتوانین بڵێین‬ ‫مەحوى شاعیرێكى دیندار و ئایینپەروەر‬ ‫و خواپەرست بووە نەك سۆفى‪.‬‬ ‫شاعیر لەتیف هەڵمەت لە كتێبى‬ ‫«سۆفى و سۆفیگەرێتى» بابەتێكى زۆر‬ ‫هەستیار و ناسكى وروژاندووە‪ ،‬وەكو بزانم‬ ‫هیچ كەس پێش ئەو نەیتوانیوە خۆى لە‬ ‫قەرەى ئەو كێشەیە بدات‪ .‬من بەش بە‬ ‫حاڵى خۆم هاوڕام لەگەڵ كاك لەتیفدا‪،‬‬ ‫كە دەڵێ لە مێژووى ئەدەبى كوردیدا نە‬ ‫شاعیرى سۆفیمان هەبووە و نە شیعرى‬ ‫سۆفیگەریشمان هەبووە‪ ..‬لەبارەى ئەو‬ ‫جۆرە شیعرە سۆفیگەرێتیانەوە دەڵێ‪:‬‬ ‫«فەلسەفەیەكى شۆڕشگێڕانەیە دژى‬ ‫فــشــارى شەریعەتى ئیسالمى لەسەر‬ ‫كۆمەڵگاى موسوڵمانان‪ ،‬بە جۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان بەمەدەنیكردنى كۆمەڵگەى‬ ‫ئیسالمیە و كورسى دەرهێنانە لەژێر‬ ‫سوڵتەى شەریعەت‪ ،‬كە بە دار و قامچى و‬ ‫ڕم و شیر و جۆرەها پیالن فەرمانڕەوایى‬ ‫مرۆیى دەكات‪ .‬لە كاتێكدا خواى مەزن‬ ‫خۆى مرۆڤى سەرپشك كــردووە ئازاد‬ ‫بێ هەر بیر و باوەڕێ هەڵگرێ یا ڕەتى‬ ‫بكاتەوە»(‪ .)11‬منیش دەنگم دەخەمە‬ ‫پاڵ دەنگى كاك لەتیف و لەوەى زیاترى‬ ‫بۆ دەچم و دەڵێم شاعیرانى سۆفیگەرى‬ ‫عەرەبى و فارسى نەك بەتەنیا دژایەتیى‬ ‫شەریعەتیان كــردووە‪ ،‬بەڵكو لەوەیش‬ ‫زیاتر بڕوایان بە هیچ ئایینێكیش نەبووە‪.‬‬ ‫هەڵس‌وكەوتى ڕۆژانەیان و شیعرەكانیان و‬ ‫هاش‌وهوش و شەتەحاتیان بەڕوونى ئەم‬

‫ڕاستیە دەسەلمێنن‪ .‬ئەو شاعیرانە بەتەنیا‬ ‫و تەنیا خۆشەویستیى خوا بەتوندى لە دڵ‬ ‫و دەروونیاندا جێگیر ببوو‪ ،‬بەو ڕادەیەى‬ ‫وەها هەست بكەن گوایە لەگەڵ خودادا‬ ‫تێكەڵ و یەكانگیر بوونە‪ .‬ئەم هەڵوێست‬ ‫و بۆچوونەیش لەالى هیچ كام لە شاعیرە‬ ‫كــوردەكــان هــەرگــیــزا و هەرگیز بــەدى‬ ‫ناكرێت‪ .‬بۆیە بۆمان نییە هیچ شاعیرێكى‬ ‫كالسیكى كوردى بەناهەق بخەینە خانەى‬ ‫سۆفیگەرێتییەوە‪ ،‬وەكــو‪ :‬بابا تاهیرى‬ ‫هــەمــەدانــى‪ ،‬و مــەحــوى‪ ،‬و جــزیــرى‪ ،‬و‬ ‫حەریرى‪ ،‬و مەولەوى‪ ،‬و مەوالنە خالید‬ ‫و بێخود و‪ ..‬هتد‪ .‬شاعیرانى كالسیكیى‬ ‫كوردى بەوە ناسرابوون وەكو بەندەیەك‬ ‫ئاییندارى و خواپەرستیان كـــردووە‪.‬‬ ‫هەمیشە ستایشى پێغەمبەریان كردووە و‬ ‫خزمەتى زمانى كوردیشیان كردووە‪ .‬هیچ‬ ‫یەكێكیش لەو شاعیرە كوردانە بە شێوەى‬ ‫شاعیرە سۆفیە عــەرەب و فارسەكان‬ ‫نەیان‌وتووە گوایە گەیشتوونەتە پلە و‬ ‫پایە و مەقامى بااڵى خواى پەروەردگار‪.‬‬ ‫ئــەوەتــا كــاك لەتیف لــە كتێبەكەیدا‬ ‫وەكو نموونە شیعرێكى شاعیرى ئێرانى‬ ‫بایەزیدى بەستامیى هێناوەتەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەو شاعیرە ئێرانییە ئایین و شەریعەت‬ ‫و بەهەشتى وەالوە ناوە و بەیەكجارەكى‬ ‫ڕەتى كردوونەتەوە و وتوویەتى‪« :‬سوێند‬ ‫بەخوا ئااڵكەى من لە ئااڵكەى موحەممەد‬ ‫بەرزترە‪ .‬ئەى خوایە! گوێڕایەڵیى تۆ بۆ‬ ‫من؛ لە گوێڕایەڵیى من بۆ تۆ مەزنترە‪.‬‬ ‫زەبرى من سەختترە لە زەبرى ئەو بۆ من‪.‬‬ ‫بەهەشت چییە؟ گەمەى منااڵنە»‪« :‬تاهلل‬ ‫إن لوائي أعظم من لواء حممد‪ .‬طاعتك لي يا‬ ‫رب أعظم من طاعتك لي‪ .‬بطشى أشد من‬ ‫بطشه لي‪ .‬ما اجلنة إال لعبة الصبيان»(‪.)12‬‬

‫پەراوێزەكان‪:‬‬

‫‪ .1‬مەال جەمیل ڕۆژبەیانى‪ ،‬واڵتەكەت‬ ‫باشتر بناسە‪ .‬دەزگاى ئاراس‪ ،‬هەولێر‪،‬‬ ‫‪ .2005‬الپەڕە ‪.269-268‬‬ ‫‪ .2‬جربائيل رينولدز‪ ،‬القرآن فى حميطه‬ ‫التارخيي‪ .‬ت‪ :‬سعد اهلل السعدي‪ .‬منشورات‬ ‫دار اجلمل‪ ،‬بريوت‪-‬بغداد‪ .2012 ،‬ص‪.‬‬ ‫‪.188‬‬ ‫‪ .3‬جواد علي‪ ،‬تأريخ العرب فى اإلسالم‪.‬‬ ‫منشورات دار اجلمل‪ ،‬بريوت‪-‬بغداد‪.2009 ،‬‬ ‫ص‪.182 .‬‬ ‫‪ .4‬سەرچاوەى پێشوو‪ .‬الپەڕە ‪.180‬‬ ‫‪ .5‬الدكتور عبد الرمحن بدوي‪ ،‬تأريخ‬ ‫التصوف اإلسالمي‪ .‬دار الشعاع للنشر‪،‬‬ ‫القاهرة‪.2008 ،‬‬ ‫‪ .6‬رينولند نيكولسون‪ ،‬يف التصوف‬ ‫اإلسالمي وتأرخيه‪ .‬ت‪ :‬أبو العال العفيفي‪.‬‬ ‫منشورات دار اجلمل‪ ،‬بريوت‪-‬بغداد‪.2015 ،‬‬ ‫ص‪.148 .‬‬ ‫‪ .7‬سەرچاوەى پێشوو‪ ...‬الپەڕە ‪.102‬‬ ‫‪ .8‬سەرچاوەى پێشوو‪ ...‬الپەڕە ‪.277‬‬ ‫‪ .9‬رينولند نيكولسون‪ ،‬يف التصوف‬ ‫اإلسالمي وتأرخيه‪ .‬ص‪.241 .‬‬ ‫‪ .10‬روجيه أرنالديز‪ ،‬احلالج السعي إىل‬ ‫املطلق‪ .‬دار التنوير‪ ،‬بريوت‪ .2011 ،‬ص‪.‬‬ ‫‪.148‬‬ ‫‪ .11‬لــەتــیــف هــەڵــمــەت‪ ،‬ســۆفــى و‬ ‫سۆفیگەرێتى‪ .‬لە باڵوكراوەكانى پاشكۆى‬ ‫ڕەخنەى چاودێر‪ .‬سلێمانى‪ .2009 ،‬الپەڕە‬ ‫‪.73‬‬ ‫‪ .12‬سەرچاوەى پێشوو‪ .‬الپەڕە ‪.108‬‬

‫ژمارە (‪ )327‬دوشەممە ‪2017/1/23‬‬

‫‪3‬‬

‫ئایا مەالئیكەتەكان لەجەنگی حەلەبدا دۆڕان؟!‬ ‫سۆران عەبدواڵ‬ ‫دەستبەسەرداگرتنەوەی شاری‬ ‫حــەلــەب لــەالیــەن هێزەكانی‬ ‫بەشار ئەسەدو حیزبواڵوە لە‬ ‫مانگێك نزیكبۆتەوە‪ ،‬كە لە پاش‬ ‫نزیكەی سێ مانگ لە گەمارۆدان‬ ‫‌و بۆمبارانكردێكی سەخت‌و‬ ‫دروستكردنی دەیان قەسابخانە‬ ‫بەدەستی بێننەوە‪ .‬بێگومان‬ ‫هۆكار و الیەنی زۆر لەپشت‬ ‫ڕشتنی ئــەو هــەمــوو خوێن و‬ ‫كارەساتەوەن كە میدیاكان لە‬ ‫ســوریــا بەگشتی‌و لــە حەلەب‬ ‫بەتایبەتی بۆمان دەگوازنەوە‪،‬‬ ‫خودی كەوتنی حەلەب لەدەستی‬ ‫هێزە (ئۆپۆزیسیۆنەكان) و‬ ‫كەوتنەوە بندەستی هێزەكانی‬ ‫ئەسەد دەكرێت ڕاڤەی جیاجیای‬ ‫بۆ بكرێت و لە گۆشەنیگای زۆر‬ ‫جــیــاواز لەیەكدیەوە شیكاری‬ ‫تێدا بكرێت‪ ،‬ئەوەی من لێرەدا‬ ‫دەمەوێت دەربــارەی بدوێم ئەو‬ ‫الیەنەیە كە بەرگێكی پیرۆز‬ ‫(موقەدەس)ی كردووە بە بەری‬ ‫ئەم جەنگ و ملمالنێیەدا و بە‬ ‫جەنگی نێوان خــوداو شەیتان‬ ‫یان (جیهاد) پێناسەی دەكات‪،‬‬ ‫لەم ناساندنەدا زاناو بانگخوازە‬ ‫سعودییەكان پشكی شێریان‬ ‫بــەردەكــەوێــت‪ ،‬بەرپرسیارێتی‬ ‫ئـــەوان لــە كوشتنی هـــەزاران‬ ‫منداڵ‌و ژن‌و خەڵكی بێتاوان‬ ‫كەمتر نییە لە بەرپرسیارێتی‬ ‫هــێــزە بــەشــەڕهــاتــووەكــانــی‬ ‫نــێــو گــۆڕەپــانــی ســوریــا یــان‬ ‫پشتیوانەكانیان لـــەدەرەوەی‬ ‫واڵتەكەی وەك ڕوسیاو ئەمریكا‌و‬ ‫ئێران‌و توركیا‌و سعودیە‌و قەتەر‪.‬‬

‫ەنێو ئەو زاناو شێخ‌و‬ ‫موفتیانەدا دەكرێت شێخ‬ ‫محەمەد عورێفی دیارترینیان بێت‪،‬‬ ‫كە وەك سوپەر ستاری جەنگی سوریا‬ ‫دەردەكەوێت لە مینبەری مزگەوتەكەی‌و‬ ‫تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانەوە‪ ،‬عورێفی‬ ‫خاوەنی دەیان فتواو وتاری جۆراو‬ ‫جۆرە لەوبارەیەوە‬

‫لەنێو ئەو زاناو شێخ‌و موفتیانەدا دەكرێت‬ ‫شێخ محەمەد عورێفی دیارترینیان بێت‪،‬‬ ‫كە وەك سوپەر ستاری جەنگی سوریا‬ ‫دەردەكەوێت لە مینبەری مزگەوتەكەی‌و‬ ‫تــۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانەوە‪ ،‬عورێفی‬ ‫خاوەنی دەیان فتواو وتاری جۆراو جۆرە‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬ناوبراو لە خوتبەیەكی باڵوبۆتەوە (مەالئیكەتێك)ی سەرتاپا‬ ‫نــوێــژی هەینی كــە لــە مزگەوتێكی سپیپۆش دەردەكەوێت‪ ،‬كە گەنجێكی‬ ‫قاهیرەی پایتەختی میسر لە سەردەمی پــێــكــراو لــەنــاوەڕاســتــی شەقامێكدا‬ ‫مورسیدا پێشكەشی دەكات‪ ،‬ڕاستەوخۆ رزگــار دەكــات لە جاسووسی قەناس‬ ‫داوا لە میسریەكان دەكات كە بەشداری بەدەستەكانی سوپای سوریا!‬ ‫بــێــگــومــان هــەڵــەیــە ئــەگــەر ئێمە‬ ‫بكەن لە جیهادی سوریادا‪ ،‬ئەو دەڵێت‬ ‫رۆژێـــك پێشتر لــەگــەڵ دەیـــان زانــاو پێمانوابێت ئەم جۆرە چیرۆكانە هەمووی‬ ‫موجاهیدا كە بۆ كۆبوونەوەكی نهێنی هەڵبەستراو یان دروستكراوی عورێفین‬ ‫لە سوریاوە هاتوونەتە قاهیرە بەشداری لــەبــەرئــەوەی بابەتی بەشداریكردنی‬ ‫كردوەو هەر لەو كۆبوونەوەیەدا بەكۆی مەالئیكە لــە جەنگەكاندا زۆر بەر‬ ‫دەنــگ واجببوونی جیهاد لە پێناوی لەدەركەوتنی عورێفی باسیلێوەكراوە‪،‬‬ ‫خــودا لە ســەر مسوڵمانان لە واڵتی لــێــرەدا چەند نمونەیەك لەمێژووی‬ ‫سوریا بــڕیــاری لەسەر دراوە‪ .‬پاش نوێ وەردەگرین‪ :‬جەنگی ئۆكتۆبەر كە‬ ‫سەردانیكردنی بۆ شــاری حەلەب و لە ساڵی ‪ 1973‬دا لەنێوان ئیسرائیل‬ ‫بەسەركردنەوەی بارودۆخی جەنگاوەران و واڵتە عەرەبییەكاندا ڕوویــدا‪ ،‬گوایە‬ ‫لەوێ‌ عورێفی جارێكی دیكە دەگەڕێتەوە لە ناوچەكانی سوێس لەمیسر دەیان‬ ‫سعودیەو ئەمجارە ڕایدەگەیەنێت‪ ،‬كە شایەتحاڵ باسیان لــەوە كــردوە‪ ،‬كە‬ ‫مەالئیكەتەكان دابەزیونەتە سەر زەوی‌و ئیسرائیلییەكان زۆر بەشوێن سپی‬ ‫سەرخەری موجاهیدانن لە سوریا‪ ،‬بۆ پۆشەكاندا گــەڕاون‪ ،‬بەهەمان شێوە‬ ‫سەلماندنی قسەكەشی باس لە چیرۆكی كاتێك سوێس داگیر دەكەن‪ .‬یەكێكی‬ ‫سەیرو سەمەرە دەكات‪ ،‬لە یەكێكیاندا دیكە لەو جەنگانەی لە هەشتاكانی‬ ‫دەڵێت بۆخۆی چاوپێكەوتنی لەگەڵ سەدەی رابردوودا ڕوویدا جەنگی نێوان‬ ‫هەندێ لە خەڵكی ناوچەكەدا كردووەو ڕوسیاو ئەفغانستان بوو كە ئەم جەنگە‬ ‫پێیانڕاگەیاندوە‪ :‬كاتێك هێزەكانی بەشار گرنگییەكی زۆری هەیە لەمێژووی‬ ‫بۆ جاری دووەم ناوچەكانی ئێمەیان ناوچەكەدا‪ ،‬لەم جەنگەدا بۆ یەكەمجار‬ ‫داگیرگردۆتەوە بەدوای كۆمەڵێك كەسدا بەشێوەیەكی فەرمی‌و پشتگیرییەكی‬ ‫گەڕاون كە سەرتاپا سپییان پۆشیوەو زۆرەوە بەهاوكارییەكی راستەوخۆو‬ ‫لــەســەر پشتی ئەسپی سپی بــوون‪ ،‬بــێــوێــنــەی نــێــوان مــخــابــەراتــەكــانــی‬ ‫سەربازەكانی بەشار ئەشكەنجەیان (ســعــودیــە‪ ،‬ئــەمــریــكــا‪ ،‬پــاكــســان)‬ ‫دەدای ـن‌و دەیانگوت‪ :‬كوان سوارچاكە دەیــان هــەزار (موجاهید) لە واڵتانی‬ ‫سپی پۆشەكان؟! ئەمە لە كاتێكدا عەرەبی ‌و شوێنە جیاوازەكانی دنیاوە‬ ‫تەنیا موجاهیدینی ئاسایی لەناوچەكەدا كۆكرانەوەو لەڕێی پاكستانەوە ڕەوانی‬ ‫بەرامبەر سوپای سوریا جەنگاون بەبێ بەرەكانی جەنگ كران لە ئەفغانستان‪،‬‬ ‫بوونی ئەسپی سپی و پۆشاكی سپی‪ ،‬ئەمانە دواتر ناونران (ئەفغانعەرەب)‬ ‫لە یەكێك لە ڤیدیۆكاندا كە لە یوتوب ‌و دواتــریــش ڕێكخراوی ئەلقاعدەیان‬

‫شێخ ساڵح فوزان كاتێك‬ ‫دەربارەی دابەزینی مەالئیكە لە‬ ‫سوریا پرسیاری لێدەكەن لەوەاڵمدا دەڵێت‪:‬‬ ‫«لە پاش پێغەمبەران مەالئیكە بەشداری هیچ‬ ‫جەنگ‌و جیهادێكیان نەكردووە‪ ،‬دابەزینی‬ ‫مەالئیكە لە ئاسامنەوە تەنیا بۆ پشتگیری‬ ‫پێغەمبەران بووەو تایبەت بووە بە‬ ‫ئەوان»‬

‫بەهەمان‬ ‫شێوەی سوننەكان‬ ‫حوسییەكانی یەمەنیش بانگەشە بۆ‬ ‫هاوكاری موجاهیدەكانیان دەكەن لەالیەن‬ ‫مەالئیكەوە لە ئێستادا‪ ،‬كە لەجەنگێكی سەختدان‬ ‫بەرامبەر واڵتی سعودیە‌و هاوپەیامنی‬ ‫عەرەبیی‬ ‫لێدروستكرا‪ .‬دەڵێت لەم جەنگەشدا‬ ‫ســەدان ڕووداوی نـــاوازەو موعجیزە‬ ‫ڕوویـــانـــداوەو مــەالئــیــكــەی ڕەحــمــان‬ ‫بەشێوەیەكی بەرچاو بەشدارییان تێدا‬ ‫كـــردووە‪ .‬هــەر لەبەر زۆری ڕووداو‬ ‫شایەتحاڵەكان (شێخ عەبدوڵاڵ عەززام)‬ ‫سەركردەی دیاری (جیهادی ئەفغانی)‬ ‫بە ڕەچــەڵــەك فەلەستینی كــۆی ئەو‬ ‫موعجیزانە لەدووتێی كتێبێكدا لە ژێر‬ ‫ناوی (ایات الرحمن فی جهاد االفغان)‬ ‫بە واتای (بەڵگەكانی (ڕەحمان‪ -‬خودا)‬ ‫لە جیهادی ئەفغاندا) كۆكردۆتەوەو‬ ‫چەندین جار لە واڵتی سعودیەو واڵتانای‬ ‫دیكەی عەرەبی چاپكراوە‪ .‬ناوبراو‬ ‫لە پێشەكی كتێبەكەیدا هەوڵدەدات‬ ‫بەچەندین بەڵگە لە ئایەت‌و حەدیس‌و‬

‫وتەی پێشینەكان ڕاستی‌و دروستی ئەم‬ ‫بابەتە بسەلمێنێت‪ .‬لەشوێنێكی دیكەی‬ ‫پێشەكی چاپی یەكەمیدا بــاس لە‬ ‫كاریگەری ئەم كەراماتانەو باسكردنیان‬ ‫دەكـــات لــەســەر هــەس ـت‌و دەروونـــی‬ ‫موجاهیدەكان‌و دەڵێت‪« :‬من دەزانم ئەم‬ ‫كەرامەتانەی من باسیان لێوە دەكەم‬ ‫چ جۆرە جۆشێكی سەرسوڕهێنەر لە‬ ‫حەماسەتی موجاهیداندا دەوروژێنێت‪،‬‬ ‫كاتێك بۆیان دەردەكەوێت كە خودایان‬ ‫لەگەڵدایەو ئەوە دەستی خودایە كە‬ ‫مەیدانەكانی جەنگ بەڕێوە دەبات»‪.‬‬ ‫لێرەدا دەمەوێت چەند نمونەیەكی زۆر‬ ‫كەم‌و كورت لە (بەڵگەكانی خودا لە‬ ‫جیهادی ئەفغاندا) بخەمەڕوو‪ ،‬عەبدوڵاڵ‬ ‫عەززام دەڵێت‪:‬‬

‫مەوالنا جەاللەدینی حەقانی بۆی‬ ‫گێڕامەوە‪« :‬چەندین جار باڵندەم بینیوە‬ ‫كە لەژێر فڕۆكە جەنگییەكانی ڕووسەوە‬ ‫دەفڕین‌و موجاهیدینیان دەپاراست لە‬ ‫موشەكی فڕۆكەكان»‪ .‬ئەرسەالن بۆی‬ ‫گێڕامەوە‪ 120« :‬دەبابە بەهاوكاری‬ ‫كۆمەڵێكی زۆر لە سەیارەی جەنگی‌و‬ ‫هاوەن هێرشیان كردە سەرمان‪ ،‬ئێمەش‬ ‫لەپاش بەرگرییەكی زۆر تەقەمەنیمان‬ ‫لێبڕا‪ ،‬دڵنیابووین كە بەدیل دەگیرێین‪،‬‬ ‫پاشان دوعــامــان كــردو داوامـــان كرد‬ ‫لەخودا كە یارمەتیمان بدات‪ ،‬هێندەی‬ ‫نەبرد پرژێنەرو رەشاشەكان لە هەرچوار‬ ‫الوە كەوتنە تەقە لە شیوعییەكان‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا لەو ناوچەیە جگە لە ئێمە‬ ‫كەسی لێنەبوو‪ ،‬جەنگەكە كۆتایی هات‬ ‫بە سەركەوتنی ئێمە‪ ،‬ئەوانە مەالئیكەت‬ ‫بـــوون»‪ .‬ئــەرســەالن بــۆی گێڕامەوە‪:‬‬ ‫«لەیەكێك لــە نــاوچــەكــان كــەنــاوی‬ ‫(ئەرگون ‪)23‬یــە كەوتینە جەنگەوە‪،‬‬ ‫‪ 500‬سەربازی ڕوسمان كوشت‌و ‪83‬‬ ‫سەربازمان بەدیل گــرت‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫ئێمە تەنیا یــەك شەهیدمان دابــوو‪،‬‬ ‫كاتێك لە یەكێك لە دیلەكانمان پرسی‬ ‫هۆی شكستەكەتان چیبوو؟ گوتی‪:‬‬ ‫ئێوە بەسەر ئەسپەوە بوون كاتێكیش‬ ‫تــەقــەمــان لــێــدەكــردن ئەسپەكانتان‬ ‫خــۆی الدەدا‌و پــێــوە ن ــەدەب ــوون»‪.‬‬ ‫محەمەد یاسر بۆی گێڕامەوە‪« :‬كاتێك‬ ‫ڕووسەكان بەخۆیان‌و تانكەكانیانەوە‬ ‫چوونە گوندێكەوە دەربــارەی شوێنی‬ ‫حەواندەنەوەی ئەسپەكان پرسیاریان‬ ‫لـــێـــدەكـــردن‪ ،‬خــەڵــكــەكــەش ســەری‬ ‫سووڕمابوو لەبەر ئــەوەی ئەسپسوار‬

‫نەبوون‪ ،‬پاشان بۆیان دەركــەوت كە‬ ‫ئەسپەكان مەالئیكەتەكان بوون»‪.‬‬ ‫بەشداریكردنی مەالئیكە لە جەنگدا‬ ‫تەنیا لە ئەدەبیاتی هێزە سونییەكاندا‬ ‫باسی لێوە نەكراوە‪ ،‬لەساڵی ‪2006‬دا‬ ‫كتێبێك لەالیەن نووسەرێكی شیعەی‬ ‫لوبنانیەوە بــاوكــرایــەوە‪ ،‬كــە باس‬ ‫لەچۆنێتی بەشداریكردنی مەالئیكەت‬ ‫دەكات لەڕیزەكانی حیزبواڵ لەجیهادیان‬ ‫بەرامبەر ئیسرائیل‪ ،‬لەو پەرتوكەدا‬ ‫ئــامــاژە بـــەوە دراوە‪ ،‬كــە لــەدەیــان‬ ‫سەرچاوەی نادیارەوە موشەك ئاراستەی‬ ‫ئیسرائیل كراوە كە هیچ تەكنەلۆژیایەكی‬ ‫نــوێ نەیتوانیوە ئاشكرایان بكات‬ ‫لەكاتێكدا موجاهیدانی حزبوڵاڵ ش‬ ‫لێی بێئاگا بوون‪ ،‬وە چەندین گوللە لە‬ ‫نادیارەوە ئاراستەی سەردڵی سەربازە‬ ‫ئیسرائیلیەكان كراوە‪ .‬بەهەمان شێوەی‬ ‫سوننەكان‪ /‬حوسییەكانی یەمەنیش‬ ‫بانگەشە بۆ هاوكاری موجاهیدەكانیان‬ ‫دەكەن لەالیەن مەالئیكەوە لە ئێستادا‪،‬‬ ‫كە لەجەنگێكی سەختدان بەرامبەر‬ ‫واڵتی سعودیە‌و هاوپەیمانی عەرەبیی‪.‬‬ ‫لێرەدا كاتی خۆیەتی بەڕاشكاوی چەند‬ ‫پرسیارێك ئاراستەی خۆمان بكەین‪:‬‬ ‫ئایا دەكرێت هێزی خودا یان مەالئیكە‬ ‫لە جەنگی حەلەب‌و ئەوانی دیكەدا‬ ‫كەباسمانكردن بــەشــداری كردبێت؟‬ ‫ئەگەر وایە بۆچی حەلەب كەوت؟ تۆ‬ ‫بڵێی خودا ڕای گۆڕیبێت ‌و پێیوابێت‬ ‫هەر لەسەرەتاوە بڕیارێكی هەڵەی داوەو‬ ‫مەالئیكەكانی كشاندبێتەوە؟ ئەی باشە‬ ‫دەبێت چەند كەس بەپشتی مەالئیكە‬ ‫خــۆی‌و ماڵ و منداڵەكەی لەشارەكە‬ ‫هێشتبێتەوەو ئێستا نەمابن؟ ئەی باشە‬ ‫چەندی تر ڕوویانكردۆتە ئەو شارەی‬ ‫مەالئیكە دەیپارێزێت تاكو پارێزراو بن؟‬ ‫ئەی ئەو هەموو خوێنانە لە گەردنی‬ ‫مەالئیكەن یاخود عورێفی؟ باشە بۆچی‬ ‫عــەرەب جەنگی ئۆكتۆبەری دۆڕانــد؟‬ ‫بۆچی دۆخی ئەفغانستان كەس بەغیلی‬ ‫پێنابات؟ ئەی بۆ حزبوڵاڵ ئیسرائیلی‬ ‫نەڕوخاند بە موشەكی مەالئیكەكان؟‬ ‫ئایا دەكــرێــت هەندێك لە مەالئیكە‬ ‫بووبنە شیعەو لە ریزەكانی بەشاردا‬ ‫دژی حەلەب ‌و هەندێكی دیكەیان لە‬ ‫ریزەكانی موجاهیدینی سونەدا بەرگریان‬ ‫لە شارەكە كردبێت؟ چۆن دەبێت خودا‬ ‫و هێزی خــودا بــەشــداری جەنگێك‬ ‫بكات‌و بیدۆڕێنێت؟ وەاڵمی من بۆ ئەم‬ ‫پرسیارانەو دەیانی دیكە ئەوەیە كە‬ ‫لە راستیدا خودا هیچ پەیوەندییەكی‬ ‫نییە بەو ملمالنێ‌و ئاڵۆزییانەوە كە‬ ‫لە ئێستادا لەسەر بەرژەوەندی هێزە‬ ‫گـــەورەكـــان‌و لۆكاڵەكانی ناوچەكە‬ ‫بەڕێوە دەچێت‪ ،‬باشتر وایە دانیشتوانی‬ ‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست لە بری ئەوەی‬ ‫گوێ بۆ هەندێك شێخ‌و موفتی سەر‬ ‫بــە دەزگـــا هــەواڵــگــریــەكــان‪ ،‬یاخود‬ ‫رێكخراوە جیهادی‌و (ناجیهادیەكان)‬ ‫شــل بكەن بگەڕێنەوە بــۆ زانست‌و‬ ‫بنیادنانی كۆمەڵگەی نــوێ‌و بەهێز‬ ‫لەسەر بنەماكانی دیموكراتی‌و لیبراڵی‌و‬ ‫زانست‌و ســوودروەرگــرتــن لە مێژووی‬ ‫راستەقینەی ناوچەكەو مرۆڤایەتی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئــەوەی حەلەبێكی دیكە ڕوونەداتەوە‬ ‫یان ئەگەر ڕوویدایەوە بە جەنگی نێوان‬ ‫خوداو شەیتان ناوزەد نەكرێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بخرێتە چــوارچــێــوە راستەقینەكەی‬ ‫خۆیەوە كە ملمالنێی دڕندانەی مرۆڤە‬ ‫لەسەر دەسەاڵت‌و هێزو ئابوری زیاتر‪.‬‬ ‫جێی خۆیەتی لەكۆتایی بابەتەكەمدا‬ ‫بگەڕێمەوە بۆ وەاڵمی شێخ ساڵح فوزان‬ ‫كاتێك دەربــارەی دابەزینی مەالئیكە‬ ‫لە سوریا پرسیاری لێدەكەن لەوەاڵمدا‬ ‫دەڵێت‪« :‬لە پاش پێغەمبەران مەالئیكە‬ ‫بــەشــداری هیچ جەنگ‌و جیهادێكیان‬ ‫نــەكــردووە‪ ،‬دابــەزیــنــی مەالئیكە لە‬ ‫ئــاســمــانــەوە تــەنــیــا بــۆ پشتگیری‬ ‫پێغەمبەران بــووەو تایبەت بــووە بە‬ ‫ئەوان»‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )327‬دوشەممە ‪2017/1/23‬‬

‫وانەكانی ژیانم‬ ‫(بیرەوەرییەكانی عەلی وەردی)‬

‫سەیروسەمەرەیی كارەبا‬

‫و‪ :‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫بەشی دووەم‬ ‫‪ 1917‬سەردەمی رووخان‬ ‫لە ‪11‬ی مارسی ‪1917‬دا ئینگلیز‬ ‫بـــەغـــدای داگــیــر كــــرد‪ ،‬بەمە‬ ‫سەردەمێكی دی لــەالی خەڵكی‬ ‫دەســتــی پێكرد كــە نــاویــان نا‬ ‫(ســـەردەمـــی رووخــــــان)‪ ،‬ئــەو‬ ‫مندااڵنەیشی لەو كاتەدا لەدایك‬ ‫بــوون پێیان دەووتــن (منااڵنی‬ ‫سەردەمی رووخــان)‪ ،‬خەڵك لەو‬ ‫سەردەمەدا شتی سەرسوڕهێنەریان‬ ‫دەبینی و نەیاندەتوانی راڤەی‬ ‫بكەن‪ ،‬بۆیە دەربــارەی ئەو شتە‬ ‫مشتومڕیان دەكرد‪ ،‬ئەو كاتە من‬ ‫گوێم بۆ هەند ‌ێ لەو مشتومڕانە‬ ‫هەڵدەخست بەتایبەتی ئەوكاتەی‬ ‫باوكم لە ئێوارانی هەند ‌ێ رۆژدا‬ ‫لەگەڵ خۆیدا دەیبردم بۆ چایخانە‪.‬‬ ‫زۆربەی گفتوگۆ و مشتومڕەكانیان‬ ‫دەربارەی ئەم بابەتانەی خوارەوە‬ ‫بوون‪:‬‬ ‫‪ -1‬هـــەنـــدێ‌ داه ــێ ــن ــان ــی ســەیــرو‬ ‫سەرسوڕهێنەریان بینی‪ ،‬كە لەسەردەمی‬ ‫عوسمانیدا هیچ شتێكیان دەربـــارەی‬ ‫نەدەزانی‪ ،‬وەك فڕۆكەو رووناكیی كارەبا‪.‬‬ ‫ئیدی لەخۆیانەوە قسەیان لەسەر دەكردو‬ ‫هەندێ‌ جار دەیانپرسی چۆن بۆ كافران‬ ‫رەخــســاوە ئــەم شتانە دابهێنن كەچی‬ ‫موسڵمانان نەیانتوانیوە هاوشێوەی ئەمانە‬ ‫شتێك دابهێنن‪.‬‬ ‫‪ -2‬بــیــنــیــیــان حــوكــمــی ئینگلیز‬ ‫دادپەروەرانەترو نەزیهترە وەك لە حوكمی‬ ‫عوسمانی‪ ،‬ئیدی ئەیانپرسی بۆچی كافر‬ ‫دادپەروەرەو موسڵمان ستەمكارە‪ ،‬كامیان‬ ‫بۆ فەرمانڕەوایی خەڵك باشترە‪ ،‬كافرێكی‬ ‫دادپەروەر یان موسڵمانێكی زاڵم؟‬ ‫‪ -3‬بەچاوی خۆیان بینییان ژنی ئینگلیزی‬ ‫بــە ســفــور (واتـــە بــەبـ ‌ێ عــەبــاو پەچە)‬ ‫لەبازاڕدا دەڕوات و لەگەڵ خەڵكیدا قسە‬ ‫دەكات و بۆیان پێدەكەنێت‪ ،‬پێیان وابوو‬ ‫ئەمە رەفتارێكی ناشیرینەو پێچەوانەی‬ ‫شــەرەف و پاكژیی ئافرەتە‪ ،‬باشە چۆن‬ ‫پیاوانی ئینگلیز بەم رەفتارەی ژنەكانیان‬ ‫رازی دەبن؟ بەمسۆگەری ئەوانە غیرەت و‬ ‫ناموسیان نییە‪.‬‬

‫قسەوباسی فڕۆكە‬

‫بەر لە جەنگی یەكەمی جیهانی‪ ،‬خەڵك‬ ‫فڕۆكەیان نەدیبوو‪ ،‬بەاڵم لەساڵی ‪1910‬دا‬ ‫شتێكیان دەربــارەی بیستبوو‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ئەو كاتەی یەكێك لە رۆژنامەكانی بەغدا‬ ‫هەواڵێكی دەربــارەی بوونی فرۆكە باڵو‬ ‫كردەوە‪ .‬گوێم لێبوو باوكم لە چایخانەكەدا‬ ‫باسی ئەو سەرسوڕمانەی بۆ هاوڕێكانی‬ ‫دەكرد كە لەدوای باڵوبوونەوەی هەواڵەكە‬ ‫دوچاری خەڵكی ببوو‪ ،‬لەو دەمەدا باوكم‬ ‫چیرۆكێكی گێڕایەوە شایستەی ئەوەیە‬ ‫منیش لێرەدا بیگێڕمەوە‪ .‬باوكم لەزمانی‬ ‫باوكیەوە سەید موحسین دەیگێڕایەوە‪ ،‬كە‬ ‫چەند كەسێك لە هاوەاڵنی بە حەپەسانەوە‬ ‫هــاتــوون بــۆ الی و پێیان وتـــووە كە‬ ‫ئەفرەنجەكان (واتــە بیانییەكان‪ ،‬یان‬

‫ئینگلیزو فەرەنسییەكان) عارەبانەیەكیان‬ ‫دروست كردووە بە ئاسماندا دەفڕێت كە‬ ‫مەبەستیان فڕۆكە بوو‪ ،‬ئیدی باپیریشم‬ ‫گلەیی لێكردوون چۆن باوەڕ بە هەواڵێكی‬ ‫وا دەكــەن كە ئەقڵ قبوڵی ناكات‪ .‬پێی‬ ‫وتوون‪ :‬چۆن ئەقڵی ئێوە تەسەوری ئەوە‬ ‫دەكــات عارەبانەیەك بە هــەوادا بفڕێت؟‬ ‫عارەبانە وەك دەزانــن لە تەختەو ئاسن‬ ‫دروســت كــراوە‪ ،‬ئاخر مەعقولە تەختەو‬ ‫ئاسن بە هــەوادا بفڕێت؟ خــودا ئەقڵی‬ ‫پێداوین تا بیر بكەینەوە! جا بۆ ئەوەی‬ ‫باپیرم راستیی قسەكانی بسەلمێنێت‪،‬‬ ‫دەستی بۆ چەكوشێك درێژ كرد كە لە‬ ‫تەنیشتیدا دانــرابــوو‪ ،‬بە تێاڵكەی وت‪:‬‬ ‫«ئەی چەكوش بفڕە!!» ئیدی ئاوڕی لە‬ ‫جەماعەت دایەوەو دیسان گلەیی لێكردن‬ ‫كە باوەڕ بە هەواڵێكی وا مەحاڵ دەكەن كە‬ ‫ئەقڵ قبوڵی ناكات‪.‬‬ ‫شــەش ســاڵ بەسەر ئــەم چیرۆكەدا‬ ‫تێنەپەڕیبوو‪ ،‬لەناكاو خەڵكی بینییان‬ ‫فرۆكەیەكی ئینگلیزی بەسەر سەریانەوە‬ ‫دەفڕێت و بۆمب بارانیان دەكات‪ .‬باپیرم‬ ‫و خەڵكەكەی دی تەماشای ئاسمانیان‬ ‫دەكردو دەمیان داچەقاندبوو و نەیاندەزانی‬ ‫چی بڵێن‪ .‬هەر لەم بــوارەدا دەگێڕنەوە‪،‬‬ ‫یەكێك لە عەشیرەتە الدێییەكانی نزیك‬ ‫شاری بەسڕە‪ ،‬كاتێك بینییان فرۆكەیەكی‬ ‫ئینگلیزی لەبەرزایی ئاسمانەوە دەفڕێت‪،‬‬ ‫ئیدی خۆیان نەگرت و دەستیان كرد بە‬ ‫(هۆسە) كە ئەمە لە خــوارووی عێراقدا‬ ‫باوە‪ ،‬لەو هۆسەیەدا دەیانوت‪( :‬سەیرە‬ ‫خــودای خالق حوشتری خــۆی هەیە!!)‬ ‫ئەندامانی ئەو عەشیرەتە لەو هۆسەیەدا‬ ‫ئاماژەیان بۆ ئەو ئایەتە قورئانییە دەكرد‬ ‫كە دەفــەرمــوێ‌‪( :‬أفــا تنڤرون الی اإلبل‬ ‫كیف خُلقت)‪ .‬ئەمە مانای وایە ئەوان‬ ‫پێیان وابوو دروستكردنی فرۆكە سەیرترە‬ ‫لە خەڵقكردنی حوشتر‪ ،‬بیریان چوو وەك‬

‫چۆن خودا حوشتری دروست كردووە ئاوا‬ ‫باڵندەشی دروست كردووە‪ ،‬بەاڵم ئەوان لە‬ ‫حاڵەتی حەپەساندا بوون و نەیاندەزانی‬ ‫دەڵێن چی‪.‬‬ ‫لە سەردەمی رووخاندا‪ ،‬دیمەنی فڕۆكە‪،‬‬ ‫كە بەئاسماندا دەفــڕێــت‪ ،‬لــەالی خەڵك‬ ‫مەسەلەیەكی ئاسایی بوو و هیچ پرسیارو‬ ‫حەپەسانێكی لەال نــەدەوروژانــدن‪ .‬ئەمە‬ ‫هەمیشە عادەتی بەشەرە بەرامبەر بەو شتە‬ ‫سەیروسەمەرانەی پێشتر هیچی لێنازانن و‬ ‫دواتر ئاشنای دەبن‪ .‬لەسەردەمی عوسمانیدا‬ ‫هەمان شت سەبارەت بە پایۆڕو ئامێری‬ ‫كارەباو ئامێری بەرگدوورین و ئۆتۆمۆبێل‬ ‫روویــدا‪ ،‬بەم دواییەش بەرامبەر رادیــۆ و‬ ‫تەلەڤیزیۆن روویدا‪ .‬جیاوازیی نێوان مەحاڵ‬ ‫و مومكین لەتێڕوانینی بەشەردا‪ ،‬بریتییە‬ ‫لە جیاوازیی نێوان شتی زانراو و نەزانراو‪.‬‬ ‫یەكێك لەو ئەهزوجەو هۆسانەی ئێمەی‬ ‫منداڵ لە سەردەمی رووخاندا دەمانوتەوە‪،‬‬ ‫ئەمە بوو‪( :‬تەیارە تەیارە لە سەرەوەیەو‬ ‫مەدامی تێدایە) بە عەرەبی (گیارە گیارە‬ ‫فوق فیها مدامە)‪ ،‬مەبەستمان لە مەدام‬ ‫ئەو ژنە ئینگلیزە بوو كە لەو رۆژگــارەدا‬ ‫دەمانبینی بە سفوری (واتە بەب ‌ێ عەباو‬ ‫پەچە) لە بــازاڕدا پیاسەی دەكرد‪ .‬ئیدی‬ ‫وای لێهات فرۆكەو مــەدام لەتێڕوانینی‬ ‫ئێمەدا دوو دیاردەی ئاسایی بن‪.‬‬ ‫لە پەیوەستیدا بەم بابەتەوە‪ ،‬نەقیبی‬ ‫ئەشرافەكانی بەغدا بەڕێز عەبدولڕەحمانی‬ ‫گەیالنی فەرمانی بە ژنەكانی كردبوو‪:‬‬ ‫كاتێك كە لە حەوشەدا دەبــن و فڕۆكە‬ ‫بەسەر سەرتانەوە دەفڕێت‪ ،‬دەبێ‌ حیجاب‬ ‫بپۆشن و لەچك لەسەر بكەن‪ .‬ئەو سڵی‬ ‫لەوە دەكردەوە كە فرۆكەوانەكە لەسەرەوە‬ ‫بــەدووربــیــنــەكــەی تــەمــاشــایــان بكات‪.‬‬ ‫نەیدەزانی لەدواییدا كچانی نەوەكەی خۆی‬ ‫بەب ‌ێ عەباو پەچەو بە سفوری بەناو بازاڕدا‬ ‫دەڕۆن‪ ،‬رێك وەك ئەوەی مەدام دەیكات‪.‬‬

‫لەسەردەمی رووخاندا گڵۆپی كارەبایی‬ ‫سەیروسەمەرەترین شتێك بــوو‪ ،‬كە‬ ‫خەڵكی دوچاری سەرسوڕمان وحەپەسان‬ ‫كــردبــوو‪ ،‬بــگــرە لــە بینیی فــرۆكــەش‬ ‫سەیروسەمەرەتر بوو‪ ،‬چونكە خەڵكی‬ ‫پێشتر لەگەڵ چرای نەوتیدا راهاتبوون كە‬ ‫پێیان دەووت (فانۆس)‪ ،‬ژمارەیەكی زۆری‬ ‫ئەو فانوسانە لەسەر رێگاو كۆاڵنەكاندا‬ ‫هەڵدەواسران تا شەوان رێگای رێبواران‬ ‫رووناك بكەنەوە‪ ،‬پیاوێكیش تایبەت بۆ‬ ‫ئەو كارە تەرخان كرابوو و پێیان دەووت‬ ‫(نەفتچی) كە ئێواران نەوتی تێدەكردن‬ ‫و فتیلەكانی دادەگیرساند‪ ،‬بەیانیان‬ ‫زووش دەیكوژاندنەوە‪ ،‬بــەاڵم لەناكاو‬ ‫لەسەردەمی رووخاندا چاویان بەو گڵۆپە‬ ‫كارەباییانە كەوت كە بەسەر عامودەكاندا‬ ‫ێ نەوت‬ ‫هەڵواسرابوون‪ ،‬ئەو گڵۆپانە بەب ‌‬ ‫و نەفتچییەكە خۆبەخۆ دادەگیرسان و‬ ‫دەكوژانەوە‪ ،‬هێزی رووناكییەكەیشی دوو‬ ‫ئەوەندەی هێزی رووناكیی فانۆسەكان‬ ‫بوو‪ .‬ئەمە لەتێڕوانینی خەڵكی ئەوسادا‬ ‫شتێكی لە عادەت بەدەرو سەمەرە بوو‪،‬‬ ‫ئیدی هەركەسەو بەجۆرێك دەربــارەی‬ ‫هۆیەكانی ئەو گڵۆپانە قسەی دەكردو‬ ‫بەپێی زانیاری و تێگەیشتنی خۆیان‬ ‫لێكیان دەدایەوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەی (العرب)‪ ،‬كە لەو سەردەمەدا‬ ‫لە بەغدا دەردەچــوو‪ ،‬لە ژمارەی رۆژی‬ ‫‪3‬ی نۆڤێمبەری ساڵی ‪1917‬دا بابەتێكی‬ ‫دەربـــارەی نــاوەڕۆكــی ئەو گفتوگۆیانە‬ ‫باڵوكردۆتەوە كە لەنێو خەڵكیدا سەبارەت‬ ‫بە گڵۆپی كارەبایی باو بوو‪ ،‬لەو دەمەدا‬ ‫خەڵكی بەسەر چەند بەرەیەكدا دابەش‬ ‫بــبــوون‪ ،‬بــەرەیــەك دەیــــووت كــارەبــا‬ ‫دروستكراوی جنۆكەیە و ئینگلیزەكان‬ ‫توانیویانە جنۆكە لەخزمەتی خۆیاندا‬ ‫بەكار بهێنن‪ ،‬بەرەیەكی تر بۆچونێكی‬ ‫جیاوازی لەبارەی كارەباوە هەبوو‪ ،‬ئەمان‬ ‫پێیان وابوو كارەباش وەچە دەنێتەوە‬ ‫ێ وەچە دەنێنەوە‪.‬‬ ‫وەك چۆن نێرو م ‌‬ ‫لەدیدی ئەواندا ئەو گڵۆپە كارەباییانەی‬ ‫هــەڵــواســراون (مــێ‌)ن‪( ،‬نێر)ەكانیش‬ ‫لەالی ئینگلیزەكان پارێزراون هەركاتێك‬ ‫ێ لەگەڵ مێیەكاندا زاوزێــیــان‬ ‫بیانەو ‌‬ ‫پێدەكەن‪.‬‬ ‫بــەرەی سێیەم دەیانووت رووناكیی‬ ‫كــارەبــا لــە بــروســكــەی ئاسمانییەوە‬ ‫وەرگــیــراوەو ئینگلیزەكان توانیویانە‬ ‫بۆخۆیان راویـــان بكەن و بیانخەنە‬ ‫زیـــنـــدانـــەوە‪ ،‬كــە ئـــێـــوارەش دادێـــت‬ ‫بــەریــانــدەدەنــە گیانی گڵۆپەكانەوە‪،‬‬ ‫بەرەی چوارەم دەیانووت لە دەریاكاندا‬ ‫باڵندەیەك هەیە رووناكیی تیادایەو‬ ‫ئینگلیزەكان بۆ خزمەتی خۆیان راویان‬ ‫كــــردووە‪ .‬ئــەو قــســەو گفتوگۆیانەی‬ ‫رۆژنــامــەی العرب بــاوی كردبوونەوە‬ ‫دەشێت دروســتــكــراوی خاوەنەكانیان‬ ‫بووبێت‪ ،‬بــەاڵم تا ئەندازەیەكی زۆر‬ ‫راستییان تێدایە‪ ،‬چونكە لەسەردەمی‬ ‫منیشدا كاتێك گوێم بۆ قسەكانی خەڵكی‬ ‫رادەگرت‪ ،‬بەكەمێك جیاوازییەوە هەمان‬ ‫ئەو شتانەم دەبیست كە رۆژنامەكە باسی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لەم بارەیەوە شتێكی سەیر هەیە‪ ،‬كە‬ ‫پێویستە بیگێڕمەوە‪ ،‬كاتێك بۆ یەكەمجار‬ ‫پانكەیەكی كارەباییم بینی خۆبەخۆ‬ ‫دەسوڕێتەوە‪ ،‬بەپەلە چوومە الی دایكم‬ ‫و لێم پرسی نهێنیی ئەو ئامێرە سەیرە‬ ‫چییە‪ ،‬وەاڵمەكەی دایكم لەناوەڕۆكدا‬ ‫هیچ جیاوازییەكی نەبوو لەگەڵ ئەو‬

‫بەچاوی خۆیان بینییان ژنی ئینگلیزی بە سفور‬ ‫(واتە بەب ‌ێ عەباو پەچە) لەبازاڕدا دەڕوات و‬ ‫لەگەڵ خەڵكیدا قسە دەكات و بۆیان پێدەكەنێت‪،‬‬ ‫پێیان وابوو ئەمە رەفتارێكی ناشیرینەو پێچەوانەی‬ ‫شەرەف و پاكژیی ئافرەتە‪ ،‬باشە چۆن پیاوانی‬ ‫ئینگلیز بەم رەفتارەی ژنەكانیان رازی دەبن؟‬ ‫بەمسۆگەری ئەوانە غیرەت و ناموسیان‬ ‫نییە‬

‫بینییان حوكمی ئینگلیز دادپەروەرانەترو‬ ‫نەزیهرتە وەك لە حوكمی عوسامنی‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئەیانپرسی بۆچی كافر دادپەروەرەو موسڵامن‬ ‫ستەمكارە‪ ،‬كامیان بۆ فەرمانڕەوایی خەڵك‬ ‫باشرتە‪ ،‬كافرێكی دادپەروەر یان‬ ‫موسڵامنێكی زاڵم؟‬ ‫لــێــكــدانــەوانــەی لــــەزاری پیاوەكانی‬ ‫چایخانەدا گوێم لێدەبوو‪.‬‬ ‫یەكێك لەو پرسیارانەی كە ئەوسا‬ ‫بــەردەوام بە مێشكی خەڵكیدا دەهات‪،‬‬ ‫ئەمەبوو‪ :‬هۆی چییە ئینگلیزو فەرەنجییە‬ ‫كافرەكان دەتوانن ئەو داهێنانە سەیرو‬ ‫عەجایبانە دابهێنن‪ ،‬كەچی موسڵمانەكان‬ ‫لە داهێناندا كەمدەست و هــەژارن؟‬ ‫رۆژێكیان لە یەكێك لــەو ئێوارانەی‬ ‫باوكم دەیبردم بۆ چایخانە‪ ،‬گوێم لە‬ ‫مشتومڕێكی لەو چەشنەبوو‪.‬‬ ‫یەكێك لە پیاوەكانی ناو چایخانەكە‬ ‫هەوڵی دەدا وەاڵمی پرسیارەكە بداتەوەو‬ ‫دەیووت نهێنیی سەرجەم ئەو داهێنانانە‬ ‫لە قورئان و فەرمودەكانی پێغەمبەرو‬ ‫ئیمامەكاندا هەیە‪ ،‬بەاڵم موسڵمانەكان‬ ‫لێی غافڵگیر بوون و فەرامۆشیان كرد‪،‬‬ ‫كەچی فەرەنجە كافرەكان گرنگییان‬ ‫پێداو دەستیان كرد بە لێكۆڵینەوەی‬ ‫تا ئەوەی بەجوانی تێیگەیشتن و ئەو‬ ‫ێ دەرهێنا‪.‬‬ ‫دەرەنجامە زانستییەیان ل ‌‬ ‫ێ كەس نەبوو‪،‬‬ ‫ئەم بۆچوونە بەدڵی هەند ‌‬ ‫یەكێك لە ئامادەبووان بەرپەرچی دایەوەو‬ ‫بۆچونێكی تری خستەڕوو‪ ،‬ناوەرۆكی‬ ‫بــۆچــوونــەكــەی وابـــوو كــە فــەرەنــج و‬ ‫ئینگلیزەكان ئەهلی دونیان و ئیبلیس لەم‬ ‫دونیادا یارمەتییان دەدات و هەر ئەویش‬ ‫نهێنیی ئەو بەهرەی داهێنانەیان دەداتێ‌‪،‬‬ ‫بەاڵم موسڵمانان بەشیان لەو دونیایەی‬ ‫تردایەو‪ ،‬ئەو دونیا لەم دونیا فانییە‬ ‫باشترە‪ .‬كەسێكی تر لەوالوە رایەكی تری‬ ‫هەبوو‪ ،‬پێی وابوو ئەفرەنج و ئینگلیز‬

‫كوڕی سوزانین و زۆڵن‪ ،‬ژنەكانیان بەڕەاڵن‬ ‫ێ شەرەف‬ ‫و تێكەڵی پیاوان دەبن و ب ‌‬ ‫ێ دینن‪ ،‬سروشتی كوڕی سوزانیش‬ ‫و ب‌‬ ‫بەو شێوەیەیە‪ ،‬رێك وەك شەیتان زۆر‬ ‫زیرەك و وریایە‪ ،‬ئەمەیە نهێنیی داهێنانە‬ ‫سەیروسەمەرەكانی ئەوان‪.‬‬ ‫ئەم گفتوگۆو مشتومڕانە لەناوەڕۆكدا‬ ‫جیاوازییەكی ئەوتۆیان نییە لەگەڵ‬ ‫ئــەو بــاســانــەی رۆژنـــامـــەی (الــعــرب)‬ ‫لەبارەی سەیروسەمەرەیی كارەبا باڵوی‬ ‫دەكردنەوە‪ ،‬مرۆڤ وەك پێشتر ئاماژەم‬ ‫پێدا ناتوانێت لەشتی تــازە تێبگات‪،‬‬ ‫تەنها لەمیانی چەمكە كۆنەكانیەوە‪،‬‬ ‫لێكدانەوەیان بۆ دەكات‪ .‬سروشتی ئەقڵی‬ ‫بەشەری بەگشتی بەو شێوەیەیە ناتوانێت‬ ‫بە رەهایی لە حەقیقەتی شتەكان تێبگات‪،‬‬ ‫بەڵكو بەپێی زانیاری و تێگەیشتنەكانی‬ ‫خۆی لێیان تێدەگات‪ ،‬ئەمە تەنها الی‬ ‫خەڵكی عەوامدا نییە بەڵكو لەالی زاناو‬ ‫فەیلەسوفەكانیشدا هەیە‪.‬‬ ‫(كالڤن) زانایەكی نـــاوداری بــواری‬ ‫فیزیكەو لەسەرەتای سەدەی بیستەمدا‬ ‫ژیــاوە‪ ،‬كاتێك هەواڵی دروستكردنی‬ ‫فــڕۆكــەی بیست‪ ،‬نكوڵیی كــردو پێی‬ ‫وابوو ئەمە شتێكی مەحاڵە‪ ،‬وتوویەتی‪:‬‬ ‫«لەگۆشەنیگای ماتریالیزم‪ ،‬فڕین بەچەند‬ ‫ئامێرێكی قورستر لە هەوا‪ ،‬مەحاڵە‪ .‬مرۆڤ‬ ‫هەرگیز ناتوانێت بگاتە ئەو ئاستە»‪.‬‬ ‫ئەم هەڵوێستەی (كالڤن) جیاواز نییە‬ ‫لەو هەڵوێستەی خوالێخۆشبووی باپیرم‬ ‫كاتێك بۆ یەكەمجار هەواڵی فرۆكەی‬ ‫بیست‪ ،‬وەك پێشتر باسم كرد‪.‬‬