601

‫بەبۆنەی ‪8‬ی مارسەوە‬ ‫فیمێنیستی رۆشنگەری بەیاننامەیەك باڵودەكاتەوە‬

‫«پێویستە رێژەی بەشداریی سیاسیی‬ ‫ژنان بۆ ‪ %50‬بەرزبكرێتەوە»‬ ‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )601‬دو شةممة ‪2017/3/6‬‬

‫«‬

‫گرژییەكانی شنگال چارەسەر نەكرێن‬ ‫شەڕی پەكەكە‌و پارتی فراوان دەبێت‬ ‫پارتی‪ :‬دەبێت پەكەكە پابەندی یاساكانی هەرێمی كوردستان بێت‬ ‫تەڤگەری ئازادی‪ :‬پارتی ئەجێندای توركیا لە هەرێمی كوردستان جێبەجێدەكات‌و حزبەكانی تریش بێدەنگن‬

‫«‬

‫لەسەر پرسی نەوتی كەركوك‬

‫‌وەزیری نەوت‌و‬ ‫پارلەمانتارانی یەكێتی لە بەغداد كۆدەبنەوە‬

‫سامان عوسامن سیوەیلی‬

‫مەهێڵن لەكۆنگرەكانی ژنێف‌و‬ ‫ئەستانەدا‪ ،‬رێككەوتنی لۆزان‌و جەزائیر‬ ‫دژی خەباتی ئازادیخوازی بەشەكانی‬ ‫كوردستان دووبارەبكرێنەوە‬

‫«‬

‫شێوازەکاىن‬ ‫بەسیاسیکردنی ئاین‬

‫مەال بەختیار بۆ حزبەکانی سۆسیال ئینتەرناسیۆنال‪:‬‬

‫‪2‬‬

‫«‬

‫ئێزیدخان لە جینۆسایدی داعشەوە بۆ ملمالنێی حزبە كوردستانییەكان‬

‫‪3‬‬

‫‪3‬‬

‫تاعوون‬

‫لە فرانسییەوە‬ ‫دەکرێت بە‬ ‫کوردی‬

‫ذمارة (‪ )601‬دوشةممة ‪2017/3/6‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫بەبۆنەی ‪8‬ی مارسەوە فیمێنیستی رۆشنگەری بەیاننامەیەك باڵودەكاتەوە‬

‫«پێویستە رێژەی بەشداریی سیاسیی ژنان بۆ ‪ 50%‬بەرزبكرێتەوە»‬ ‫بەبۆنــەی ‪8‬ی مــارس‪ ،‬رۆژی‬ ‫جیهانیــی ژنــان‪ ،‬بزوتنــەوەی‬ ‫رۆشــنگەری‬ ‫فیمێنیســتی‬ ‫بەیاننامەیــەك باڵودەكاتەوە كە‬ ‫تێیــدا جگــە لــە پیرۆزبایــی لە‬ ‫ژنانی كوردستان‌و جیهان‪ ،‬دوای‬ ‫بەرزكردنەوەی رێژەی بەشداریی‬ ‫ژنــان لــە كایــە سیاســیەكاندا‬ ‫دەكات‪ .‬هــەروەك سیســتمی‬ ‫هاوســەرۆكی بۆ پۆستە بااڵكان‬ ‫بــە رێگەچارەیەكــی گرنگــی‬ ‫بەرزكردنەوەی تواناو بەشدارییە‬ ‫سیاسییەكانی ژنان دەزانێت‪.‬‬

‫دەقی بەیاننامەكە‬

‫بەیاننامەی‬ ‫فیمینیزمی رۆشنگەری‬ ‫بەبۆنەی ‪ 8‬مارسەوە‬ ‫بەبۆنــەی ‪ 8‬مــارس‪ ،‬رۆژی ژنــان‪-‬ەوە‪،‬‬ ‫وەكو فێمینزمی رۆشنگەری پیرۆزباییەكی‬ ‫گەرم ئاراســتەی ژنانی جیهان بەگشتی و‬ ‫ژنانی كــورد بە تایبەتــی دەكەین‪ ،‬و ئەم‬

‫یادە بەرز ئەنرخێنین و شانبەشــانی هەمو‬ ‫هێــزە دیموكراتخــوازەكان خەبات دەكەین‬ ‫لــە پێنــاوی بەدەســتهێنانی یەكســانی‬ ‫راســتەقینە لــە نێوان ژن و پیــاودا وەكو‬ ‫وێستگەیەك بۆ هەڵسەنگاندنی رەوشی ژن‬ ‫لە هەمو بوارەكانی سیاســی و یاســایی و‬ ‫ئابوری و كۆمەاڵیەتی و رۆشنبیری‪.‬‬ ‫ئەمــڕۆ كــە ئــەم یــادە دەكەینــەوە‪،‬‬ ‫كوردســتان روبــەڕوی كۆمەڵێــك قەیرانی‬ ‫سیاســی و ئابوری كومەاڵیەتی دەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمــە جگە لە روبەڕوبونــەوەی دڕندەترین‬ ‫گروپــی تیرۆریســتی جیهانــی‪ ،‬كــە ژن‬ ‫فاكتــەری زۆر گرنگبــوە بۆ تێكشــكاندنی‬ ‫تواناو هێزەكانــی ئەم دڕندانە‪ ،‬كە بەهۆی‬ ‫ئــەوەوە هەمــو واڵتانــی جیهــان باســی‬

‫توانــای ژنی كــورد بكــەن و پێگەی ژنی‬ ‫لــە هەمــو جیهــان بەرزتركــردەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫مەخابن لەگەڵ ئەوەی ژنی كورد بەشــدار‬ ‫نەبــوە لــە دروســتكردنی قەیرانەكانــدا‪،‬‬ ‫بــەاڵم قوربانییەكــی یەكجــار گــەورەی‬ ‫ئــەم قەیرانانەشــن‪ ،‬زیانێكــی زۆریشــی‬ ‫بەركەوتوە‪ ،‬بێبەشــكراوە لەوەی كە ببێتە‬ ‫بەشــێك لە دۆزینەوەی چارەســەر بۆ ئەم‬ ‫كێشــانە‪ ،‬كــە نــە لــە دورو نە لــە نزیك‬ ‫بەشــدار نەبوە لە دروستكردنی! سەرەرای‬ ‫ئــەوەش بەشــداری كارای پێنەكــراوە بۆ‬ ‫ئەوەی رۆڵی خۆی ببینێت لە ئاشــتەوایی‬ ‫و كەمكردنەوەی ملمالنێی سیاســی لە ناو‬ ‫پارتە سیاسیەكاندا‪.‬‬ ‫بۆیە ئێمە وەكو فێمینیزمی رۆشنگەری‪،‬‬

‫چی دی رازی نابین ژن پشــتگوێ‌ بخرێت‪،‬‬ ‫بــە تایبەتــی لــە پڕۆســەی سیاســیدا‪،‬‬ ‫پێویســتەو دەشــبێت وەكــو فاكتەرێكــی‬ ‫ســەرەكی ســەیر بكرێــت بــە بونیادنانی‬ ‫ئاشــتی و تەبایی و چارەسەركردنی كێشە‬ ‫سیاســی و ئابوری و كۆمەاڵیەتیەكان‪ ،‬كە‬ ‫روبــەڕوی كورد بوتەوە‪ ،‬ئەمەش لە رێگای‬ ‫ئەمانەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬زیادكردنی رێژەی بەشداری سیاسی‬ ‫ژنــان بۆ لــە ‪ %50‬و ژنــی بەتواناو خاوەن‬ ‫ئەزمون بخرێنە ناوەندی بڕیاری سیاسیی‪،‬‬ ‫هەروەها لە هەر ســێ‌ دەسەاڵتی تەشریعی‬ ‫و جێبەجێكارو دادوەری‪.‬‬ ‫‪-2‬بەشــداربیكردنی ژنان لە دروستكرنی‬ ‫بڕیــاری سیاســی و ئابوریــدا‪ ،‬ئەویش لە‬

‫رێگای پەیڕەوكردنی سیستمی هاوسەرۆك‬ ‫لە هەمو پۆستە بااڵكان‪.‬‬ ‫‪-3‬هانــی ژن بدرێــت بــۆ ئــەوەی‬ ‫ســەربەخۆیی ئابــوری بەدەســتبێنێت‪،‬‬ ‫ئەویــش لە رێگای دابینكردنــی رێژەیەكی‬ ‫تایبەت لە بودجەی ســااڵنەی حكومەت بۆ‬ ‫پێشخستنی بواری ئابوری ژنان بە گشتی‪،‬‬ ‫و ژنانی ماڵ و دەرەوەی شار بەتایبەتی‪.‬‬ ‫‪-4‬دەزگاو دامەزراوە راگەیاندنەكان رۆڵی‬ ‫خۆیان ببینن لە كەمكردنەوەی توندوتیژی‬ ‫خێزانــی و كومەاڵیەتی كە بەرامبەر بە ژن‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬لەرێــگای كۆمەڵێــك بەرنامەی‬ ‫تایبەت بەدروســتگرن‌و سازدانی ئاشتی و‬ ‫تەبایی خێزانی‪.‬‬

‫مەال بەختیار لە بیست‌و پێنجەمین كۆنگرەی سۆسیال ئینتەرناسیۆنال‪:‬‬

‫مەهێڵن لەكۆنگرەكانی ژنێف‌و ئەستانەدا‪ ،‬رێككەوتنی لۆزان‌و جەزائیر‬ ‫دژی خەباتی ئازادیخوازی بەشەكانی كوردستان دووبارەبكرێنەوە‬ ‫رۆژی ‪3‬ی ئــەم مانگە‪ ،‬لە واڵتی‬ ‫كۆڵۆمبیا‪ ،‬جگە لەوەی بیســت‌و‬ ‫پێنجەمیــن كۆنگــرەی حزبــە‬ ‫سۆســیال ئینتر ناســیۆنالەكان‬ ‫فەخامەتــی‬ ‫ئەنجامــدرا‪،‬‬ ‫سەرۆككۆماری پێشووی عیراق‌و‬ ‫ســكرتێری گشــتی یەكێتــی‬ ‫نیشــتمانی كوردســتانیش وەك‬ ‫ســەرۆكی فەخری ئەو رێكخراوە‬ ‫دیاریكــراو وتــاری یەكێتــی‬ ‫كوردســتانیش‬ ‫نیشــتیمانی‬ ‫لەالیــەن مــەال بەختیــار‪،‬‬ ‫لێپرســراوی دەســتەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبــی سیاســی پێشــكەش‬ ‫كــرا‪ ،‬كــە ئامــاژەی بــە چەنــد‬ ‫تەوەرێكــی گرنــگ پەیوەســت‬ ‫بــە مافی چــارەی خۆنووســین‌و‬ ‫مافەدیموكراســییەكانی كــورد‬ ‫كرد‪ ،‬لەبەشــێكی ئــەو ووتارەیدا‬ ‫مــەال بەختیــار داوا لــە حزبــە‬ ‫بەشــداربوەكانی ئەو كۆنگەرەیە‬ ‫دەكات‪ ،‬كــە رێگــە نــەدەن‪،‬‬ ‫لەكۆنگرەكانی ژنێف‌و ئەستانەدا‪،‬‬ ‫رێكەوتنی لــۆزان‌و جەزائیر دژی‬ ‫خەباتی ئازادیخوازی بەشــەكانی‬ ‫كوردستان دووبارەبكرێنەوە‪.‬‬

‫دەقی وتارەكەی مەال بەختیار‬ ‫بەڕێزان‬ ‫ئەندامانی (بیست‌وپێنجەمین) كۆنگرەی‬ ‫سۆسیال‪ -‬ئینتەرناسیۆنال‬ ‫ئامادەبوانی بەڕێز‪!..‬‬ ‫مــن‪ ،‬بەو زمانــە قســەدەكەم‪ ،‬كە (‪)20‬‬ ‫ملیۆن كورد لەتوركیا‪ ،‬بەڕەسمی زمانەكەی‬ ‫نا ناسرێ‌! (‪ )10‬ملیۆن كورد زیاتر لەئێران‪،‬‬ ‫بەڕەســمی زمانەكــەی نەناســراوە! (‪)4‬‬ ‫ملیۆن كورد لەســوریا‪ ،‬بەڕەسمی زمانەكەی‬ ‫نەناسراوە‪!..‬‬ ‫مــن‪ ،‬بەزمانی نەتەوەیەك قســە دەكەم‪،‬‬ ‫كــە (‪ )50‬ملیۆنــەو مافــی دیموكراســی‪،‬‬ ‫لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا نییە‪!..‬‬ ‫سۆســیال‬

‫ســەرۆكی‬ ‫جەنابــی‬ ‫ئینتەرناسیونال‪!..‬‬ ‫جەنابی جەنەڕال سكرتێر‪!..‬‬ ‫جەنابــان‪ ،‬ســەرۆكە فەخرییەكانــی‪،‬‬ ‫سۆسیال ئینتەرناسیونال‪!..‬‬ ‫جێگرانــی ســەرۆكی سۆســیال‬

‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬پشــتیوانی گەالن الواز بێ‌‪..‬‬ ‫حكومەتــە داگیركــەرەكان بەهێزتــر دەبن‌و‬ ‫لە دوو ســاڵی ئایندەشــدا‪ ،‬ســەركوتكردنی‬ ‫دیموكراسیخوازان‪ ،‬بەپشتیوانی راسیزمەكانی‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬لەواڵتانی نادیموكراسیدا‪ ،‬كارەسات‬ ‫دێننەدی‪.‬‬ ‫ئومێدەواریــن لــەم كۆنگرەیــەدا‪ ،‬لــە‬ ‫رەهەندی راپەڕاندنی ئەركە جیهانییەكانەوە‪،‬‬ ‫هــەم كێشــە ناوخۆییەكانــی سۆســیال‪-‬‬ ‫ئینتەرناسیۆنال‌و هەم پشتیوانی ستراتیژی‬ ‫هێزە دیموكراتەكان‪ ،‬بڕیاری پێویســتیان بۆ‬ ‫بدرێ‌‪.‬‬

‫ئینتەرناسیونالی بەڕێز‪!..‬‬ ‫بەناوی سەرۆك مام جەالل‌و سەركردایەتی‬ ‫یەكێتــی‌و پێشــمەرگە قارەمانەكانــی‬ ‫كوردستانەوە‪ ،‬پیرۆزبایی بەستنی كۆنگرەكە‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫خۆشــحاڵین لەواڵتــی كۆڵۆمبیا‪ ،‬لەواڵتی‬ ‫دوو نۆبــڵ‌و ئاشــتەوایی ئــەم كۆنگرەیــە‬ ‫دەبەستین‪.‬‬ ‫گابریل گارسیا ماركیز‪ ،‬نۆبڵی لەواڵتێكدا‬ ‫وەرگــرت‪ ،‬كــە نقوم بــوو لەكێشــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداهێنانــی ئەدەبــی‪ ،‬شوناســی ئەدەبی‌و‬ ‫مەعریفــی كۆڵۆمبیــای لەهەمــوو جیهانــدا‬ ‫باڵوكــردەوەو ســەرەنجام‪ ،‬زاراوەیەكــی‬ ‫لەدنیــای ئەدەبدا داهێنــا‪ ،‬بەناوی ریالیزمی‬ ‫سەرســوڕهێنەر! توانــی بەنۆبڵەكەیــی ‌و‬ ‫"سەد ساڵ تەنیایی" بەدنیا بڵێ‌‪ :‬ئاییندەی‬ ‫كۆڵۆمبیا‪ ،‬بەرەو دیموكراســی‪ ،‬ئاشتەوایی‌و‬ ‫چارەسەری كێشەكان دەڕوات‪.‬‬ ‫لەدوای ئەو‪ ،‬ســەرۆكی ئێستای كۆڵۆمبیا‬ ‫(میخائیل)‪ ،‬توانی بەئیرادەی دیموكراسی‌و‬ ‫سۆســیال دیموكراتــی‪ ،‬ئــەو خــەوەی كــە‬ ‫(گابرێل گارســیا ماركیز)‪ ،‬لە "ســەد ساڵ‬ ‫تەنیایــی"دا هەیبــوو‪ ،‬بیــكات بەئیــرادەی‬ ‫سیاســی و ئاشتەوایی لەدوای زیاتر لە(‪)30‬‬ ‫ســاڵ لەخەباتــی چەكداریــی‪ ،‬لــەم واڵتــە‬ ‫جوانەی كۆڵۆمبیا‪ ،‬بەدیبهێنێت‪.‬‬ ‫ئێمــەش‪ ،‬خێزانــی ئینتەرناســیونال‪،‬‬ ‫بێگومــان ئەركمانــە لەنــاو ئــەم دنیــا پڕ‬ ‫لەكێشەیە‪ ،‬خەبات بكەین‌و خەوە جوانەكانی‬ ‫گــەالن‪ ،‬خــەوە جوانەكانــی دیموكراســی‌و‬ ‫سۆسیالیزیم لەدنیادا‪ ،‬بەدیبهێنین‪.‬‬ ‫ئامادەبووان‪!..‬‬ ‫كۆنگرەكە‪ ،‬لەهەلومەرجێكی سەخت‌و پڕ‬ ‫لە پرسی نوێ‌و مەترسی دەبەسترێ‌‪:‬‬ ‫دەوڵەتــە گەورەكان‪ ،‬جیــاوازی قوڵیان‬‫لەســەر كێشــەی ئابوری‪ ،‬سیاسی‪ ،‬ئەمنی‌و‬ ‫دیموكراسی هەیە‪.‬‬ ‫دەوڵەتانــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‪،‬‬‫دووچــاری شــەڕی تائیفەگــەری‪ ،‬داتەپینی‬ ‫ئابوری‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‌و شارستانی بونەتەوە‪.‬‬ ‫هێزە دیموكراتییەكانی ئاسیا‪ ،‬لەناویاندا‬‫رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتی گــەورە‪ ،‬زیاتــر‬ ‫پاشەكشــەیان كردوەو هێزە ئیسالمگەراكان‬ ‫جڵەوی ئۆپۆزسیۆنیان ئێستا بەدەستەوەیە‪.‬‬ ‫راسیزم‌و پۆپۆلیستی جیهانی‪ ،‬لەهەندێك‬‫واڵتی رۆژئــاوادا‪ ،‬كاریگەرییان لەســەر رای‬ ‫گشــتی زیاتــرە لــە سۆســیال‪ -‬دیموكرات‌و‬ ‫سۆسیالیســتەكان‪ ..‬دەرچونــی ســەرۆك‬ ‫ترامپ‌و دابڕانی بەریتانیا لەیەكێتی ئۆروپا‪،‬‬ ‫نمونە دیارەكانیانن‪ ،‬مەترســی سەركەوتنی‬

‫تری ئەم رەوتانە هەیە‪.‬‬ ‫داعــش‌و بەرەی نوســرەی تیرۆریســت‬‫لەشكســتدان‪ .‬شكســتی تیرۆریســتەكان‪،‬‬ ‫دەركەوتــن‌و ســەركەوتنی راســیزم‌و‬ ‫پۆپۆلیســتەكان‪ ،‬لەڕۆژئاوادا دژی پرۆسەی‬ ‫پەیوەنــدی ئۆرگانیكــی دیموكراســی‌و‬ ‫ســەرەتای عەدالەتــی سۆسیالیســتین‌و‬ ‫لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستیشدا‪ ،‬پۆپۆلیستەكان‌و‬ ‫راسیستەكان‪ ،‬لەبەرژەوەندی حكومەتە دژە‬ ‫دیموكراسیەكان‌و داگیركەرانن‪.‬‬ ‫بەڕێزینە!‬ ‫ئــەو روداوانــە‪ ،‬نەخشــەی سیاســی‌و‬ ‫ئایدیۆلــۆژی‌و ئابوریــی جیهانی‪ ،‬لە دەهەی‬ ‫دوەمــی جیهانگیریــدا‪ ،‬تێك‌وپێــك داوە‪.‬‬ ‫ئەمــە لەكاتێكــدا‪ ،‬لەدوای جەنگی ســارد‪،‬‬ ‫لیبراڵــەكان وایــان باڵودەكــردەوە كــە‬ ‫لەتــەواوی جیهانــدا دیموكراســی لیبرالی‌و‬ ‫بازاڕی ئازاد‪ ،‬ســەردەكەوێ‌‪ .‬بەپێچەوانەوە‪،‬‬ ‫ئێســتا جیهان دوچاری تراژیدیای ئابوری‌و‬ ‫سیاسی‌و ئایدیۆلۆژی بووە‪ .‬نەك فەلسەفەی‬ ‫جیهانگیری‪ ،‬بەڵكو شوناســی ژیوپۆلۆتیكی‬ ‫(رۆژئاوا)ش لەدوڕیانی هەڵوەشاندنەوەدایە‪.‬‬ ‫(نیویــۆرك‬ ‫لەرۆژنامــەی‬ ‫تایمز‪)2017/2/18-‬دا هاتووە كە‪:‬‬ ‫"جەنگەكانــی عێــراق‌و روداوەكانــی‬ ‫دوای ئــەوە‪ ،‬زەمینــەی بــۆ ســەرهەڵدانی‬ ‫تیرۆریســتەكان رەخســاند‪ .‬زیانەكانیشــی‬ ‫دیارن‪ :‬نیو ملیــۆن قوربانی‪ .‬یەك ترلیۆن‌و‬ ‫(‪ 705‬ملیار) دۆالر زیانی مادی"‪.‬‬ ‫هەمان رۆژنامە جەخت دەكاتەوە كە‪:‬‬ ‫"بەهــاری عەرەبــی زیانــی (‪ )830‬ملیار‬ ‫دۆالری گەیاندۆتــە واڵتانــی عەرەبی‪ ،‬هەروا‬ ‫تونــس‌و لیبیــاو میســرو یەمــەن‌و عێراق‌و‬ ‫سوریا‪ ،‬شێوێندراون"‪.‬‬ ‫ئــەو روداوانە دەریانخســت‪ ،‬كــە نەتەوە‬ ‫حوكمڕانەكانــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‪،‬‬ ‫چەنــد بیری تائیفەگەری زاڵە بەســەریانداو‬ ‫چەندیش دوورن لەدیموكراسی‌و مافی مرۆڤ‬

‫بەرێزان!‬ ‫لەســەدەی بیســتەمەوە ســەد ســاڵە‬ ‫دەڵێین‪ :‬رێكەوتنی ســایكس پیكۆ‪ ،‬لۆزان‪،‬‬ ‫پەیمانــی بەغــداد‪ ،‬رێكەوتنــی جەزائیر‪ ،‬بۆ‬ ‫دژایەتی گەالن‌و دیموكراســی دەسەپێنران‪.‬‬ ‫هێــزە دیموكراتییــەكان لەو دەیان ســاڵەدا‬ ‫یان بەشــێك بــون لــەو رێكەوتنانــە‪ ،‬یان‬ ‫چاویان لێپۆشــیووە‪ .‬لەجەنگی ساردیشدا‪،‬‬ ‫چاویــان لەئەنفال‌و كیمیابارانی كوردســتان‬ ‫پۆشی‪ ،‬بەڵكو فاشــیەكانی عیراقیشیان بە‬ ‫تەكنەلۆژیای جەنگ بەهێز دەكرد‪.‬‬ ‫ئێســتا‪ ..‬كــە تــەواوی پرۆژە سیاســیە‬ ‫ســەپێنراوەكانی رۆژئــاواو حكومەتــە‬ ‫‌و مەدەنییەت‪ .‬هەروا دەركەوت‪ ،‬جەنگ دژی پاشــكۆكانیان لەرۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا‪،‬‬ ‫ئامادەبووان‪!..‬‬ ‫بەعسی عیراق‌و لیبیاو لەناو سوریادا‪ ،‬بەب ‌ێ شكســتیان خــوارد‪ .‬تەنانــەت بەجەنگــی‬ ‫لەكۆتایــدا‪ ،‬دەمانــەو ‌ێ ئــەوەش رۆشــن‬ ‫بونی هێزی دیموكراســی راستەقینە‪ ،‬چەند ناوچەیــی‌و شــەڕی تیرۆریشــەوە‪ ،‬ناتوانــن بكەینەوە‪ ،‬ئایا سۆســیال ئینتەرناســیونال‬ ‫ترسناكە بۆ سەر كۆی روداوەكان‪.‬‬ ‫ئــازادی‌و ئاسایشــی رۆژئــاوا دابیــن بكەن‪ ،‬پێناســەیەكی هەیە بۆ تیرۆر؟ تیرۆریســت‬ ‫ئــەوەی جێی داخــە‪ ،‬ئەوەیەی كە‪ :‬نەك نەتــەوەی كــورد توانی باشــتر لەحكومەتە كێیــە؟ ئەوەی لەســەنگەری خەباتدا خوێن‬ ‫واڵتانی دیموكراســی رۆژئــاوا‪ ،‬بەڵكو حزبە دۆســتەكانی رۆژئاوا شــەڕی داعش بكات‪ ..‬دەڕێــژ ‌ێ لەپێناوی ئازادیدا‪ ،‬تیرۆریســتە؟!‬ ‫دیموكــرات‌و سۆســیال دیموكراتەكانیــش‪ ،‬كوردســتان بكەینە پەنــاگای زیاتر لە دوو ئــەوەی دەیــەو ‌ێ مافــی چارەنــوس و‬ ‫لەســەردەمی جیهانگیریشــدا‪ ،‬هەروەكــو ملیــۆن كۆچبەر‪ ..‬دیموكراســی‌و ئــازادی‌و دیموكراســی لەكوردســتان‌و لەجیهانــدا‬ ‫ســەدەی رابــوردوو‪ ،‬خــاوەن ســتراتیژێكی بــازاڕی دابیــن بكەین‪ ..‬لەهەموو بەشــێكی بەدیبهێنێت‪ ،‬تیرۆریســتە؟ یان تیرۆریســت‬ ‫دیموكراســی نیــن‪ .‬ئەگــەر جاروبار باســی كوردستان‪ ،‬لەسەنگەری پێشەوەی خەباتی ئەوەیە ســەركوتی ئــازادی و دیموكراســی‬ ‫دیموكراســیش بكــەن‪ ،‬یــان ناڕەزایــی ئازادیخوازیــن‪ ..‬مافــی خۆمانــە لەكۆنگرەو دەكات! یــان تیرۆریســت ئەوەیــە‪ ،‬هەزاران‬ ‫دەرببــڕن‪ ،‬ئــەم سیاســەتە‪ ،‬هەرگیــز هەتا حزبەكانی دەستەخوشكمان بپرسین‪:‬‬ ‫هــەزار هاوواڵتــی بخاتــە زیندان‌و شــەهید‬ ‫ئێســتا خەباتی دیموكراســی لەسەر ئاستی‬ ‫ئایــا‪ ..‬كاتی نەهاتووە‪ ،‬باشــتر گوێمان دەكات‪ ،‬كاول دەكات‪ ،‬بۆردومــان دەكات‌و‬‫جیهانــی دواكەوتــودا‪ ،‬پێش نەخســتووە‪ .‬لێبگرن‌و زیاتر پشتیوانمان بن؟‬ ‫لەبەركاهێنانــی هەمــوو چەكێــك ســڵ‬ ‫كورتییەكــەی‪ :‬هێزە دیموكراتەكان‌و گەالنی‬ ‫ئایــا‪ ..‬زۆرمــان داوا كــردووە‪ ،‬لەهــەر ناكاتەوە؟!‬‫ئازادیخوازی رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت‪ ،‬هێشتا بەشــێكی كوردســتان‪ ،‬داوای مافــی‬ ‫تیرۆریست ئازادیخواز نییە! كامە ئازادیخواز‬ ‫بــێ پەنای دیموكراســین‪ .‬هێشــتا‪ ،‬تەواوی چارەنوسمان بكەین؟‬ ‫لەدنیــادا پێی نەوتراوە تیرۆرســت؟! یاســر‬ ‫داهات‌و توانای واڵتانی رۆژئاوا‪ ،‬بۆ ملمالنێی‬ ‫ئایــا‪ ..‬لەباشــوری كوردســتاندا‪ ،‬تەواو عەرەفات‪ ،‬تیرۆریســت بوو! بوو بەسەرۆكی‬‫نفــوزو هەڵپــەی دەســتكەوتی ئابورییــە‪ .‬مافــی خۆمان نییە‪ ،‬ئەگەر عێراق بەكردەوە فەڵەســتین‪ .‬جــەالل تاڵەبانی‪ ،‬تیرۆریســت‬ ‫بەڵكــو چاوپۆشینیشــە لــە دوژمنانــی نەبێتــە فیدراڵــی دیموكراتــی‌و كەركــوك‌و بوو؟ بوو بەسەرۆكی عیراق‪ .‬شۆڕشی ڤێتنام‬ ‫دیموكراســی‌و داگیركــەران‪ .‬هەربۆیە‪ ،‬هێزە خانەقین‌و شەنگار نەخرێنە سەر كوردستان‪ ،‬تیرۆریســت بــوون؟ دەوڵەتیــان دامەزراندو‬ ‫فەندەمینتالیستە جۆراوجۆرەكان‪ ،‬توانیویانە ریفراندۆم بكەین‌و سەربەخۆیی رابگەیەنین؟ ئێســتا حوكمڕانــن‪ .‬الوس‪ ،‬كوبــا‪ ،‬هەمــوو‬ ‫بەهێزبــن‌و كارەســاتەكانیش بخوڵقێنــن‪.‬‬ ‫شۆڕشگێڕەكانی ئەمریكای التین تیرۆریست‬ ‫حكومەتە دیكتاتۆرو كۆنەپەرســتەكانیش‪،‬‬ ‫بــوون‪ ،‬ئێســتا هەموویــان سیســتەمی‬ ‫ئامادەبوان!‬ ‫لەبەرچاوی جیهــان‪ ،‬هــەر دیموكراتخوازان‬ ‫ئەگەر حكومەتــەكان‪ ،‬لەبەر بەرژەوەندی دیموكراسی دادەمەزرێنن‪ .‬بۆیە ئومێدەوارین‪،‬‬ ‫سەركوت دەكەن‪ .‬لەبەرامبەریشدا بزوتنەوەی ئابــوری نەتوانــن بەئاشــكرا ســتراتیژی پێناســەك هەب ‌ێ بۆ دیموكراسی‪ ،‬تەشویشی‬ ‫دیموكراسی‌و رۆشنگەری‌و خەباتی مەدەنی‪ ،‬دیموكراســی بــۆ چارەســەری كێشــەكانی خەباتــی دیموكراتخوازان‌و شۆڕشــگێڕەكانی‬ ‫بەداخەوە كاریگەرییان كەمە!‬ ‫گەالنــی بێبــەش لــە دیموكراســی‪ ،‬پەیڕەو دنیا نەكرێت‪.‬‬ ‫بكــەن‪ ،‬پێمانوایە ئەركەكانی ســەردەمەكە‬ ‫ئێمــە سوپاســتان دەكەیــن‪ ،‬جەنابــی‬ ‫وا دەخــوازێ سۆســیال‪ -‬ئینتەرناســیۆنال‪ ،‬ســەرۆك‌و جەنــەڕاڵ ســكرتێرو جێگرانــی‬ ‫بەرێزینە!‬ ‫لــەم رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتەدا‪ ،‬كــە ســتراتیژی رۆشــنی هەب ‌ێ بۆ دیموكراسی‌و سەرۆك‌و سەرۆك فەخرییەكان‪..‬‬ ‫دووچــاری تراژیدیا كــراوە‪ ،‬نەتەوەی كورد‪ ،‬چارەی خۆنوسین‪ .‬چیكە ناكر ‌ێ رۆشنتر ئەم‬ ‫ســوپاس بــۆ ئێــوەش‪ ،‬حزبــە دەســتە‬ ‫لەبەرچاوتانــدا دیــارە چــۆن بەكەمتریــن ستراتیژە لەم سەردەمەشدا رانەگەیەندرێ‌‪ .‬خوشكەكان‪ ،‬كە گوێتان لێگرتین‌و دڵنیاین‪،‬‬ ‫تكایە‪ ..‬مەهێڵن‪ ..‬لەكۆنگرەكانی ژنێف‌و تێدەگــەن‪ ،‬ئێمەی كورد‪ ،‬هەقمانە بەدەنگی‬ ‫پشتیوانی‪ ،‬ئەركەكانی رزگاری‌و دیموكراسی‬ ‫رادەپەڕێنــێ‌‪ .‬شــەڕی ســەركەوتوانەی ئەســتانەدا‪ ،‬رێكەوتنی لۆزان‌و جەزائیر دژی بەرز بڵێین‪:‬‬ ‫داعشــیش لەباشــورو رۆژئاوای كوردستاندا خەباتی ئازادیخوازی بەشــەكانی كوردستان‬ ‫مافمانــە‪ ،‬مافــی چارەنــوس‪ ،‬مافــی‬ ‫دەكات‪ .‬ئەمــە لەكاتێكــدا حكومەتــەكان‪ ،‬دووبارەبكرێنەوە‪ .‬بەدڵنیاییەوە دەڵێین‪:‬‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬مافی ئازادییەكان‪ ،‬لەرۆژهەاڵتی‬ ‫پشــتیوانی گــەالن فراوانتــر بكــەن‪ ..‬ناوەڕاستدا بەدیبهێنین‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر داعشدا شكستیان خواردووە‪.‬‬ ‫خەباتــی دیموكراســی پێشــدەكەوێ‌‪..‬‬ ‫زۆر سوپاس‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )601‬دوشةممة ‪2017/3/6‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫گرژییەكانی شنگال چارەسەر نەكرێن‬ ‫شەڕی پەكەكە‌و پارتی فراوان دەبێت‬

‫پارتی‪ :‬دەبێت پەكەكە پابەندی یاساكانی هەرێمی كوردستان بێت‬

‫تەڤگەری ئازادی‪ :‬پارتی ئەجێندای توركیا لە هەرێمی كوردستان جێبەجێدەكات‌و حزبەكانی تریش بێدەنگن‬ ‫مەال بەختیار پێشرت هەڵوێستی یەكێتی لەسەر شەڕی پەكەكە و پارتی راگەیاندبوو‬

‫ئەوەتا هەنگاوی دوەم بێحورمەتی دەكرێت‬ ‫بــەوەی هێزێــك بە نــاوی پێشــمەرگەوە‬ ‫پەالماری شەڕەڤانی پێدەدرێت»‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫ئەگەرچی لەئێســتادا شــەڕی پارتی‌و‬ ‫پەكەكــە لە شــنگال راوەســتاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشــتا بەیاننامــە‌و لێدوانــە تونــدو‬ ‫دژ بەیەكەكانیــان مــاوەو‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫ئەگەری رووداوێكی هاوشــێوەی شــنگال‬ ‫بەهێزدەكات‪ .‬هاوكات چاودێرانی سیاسی‬ ‫پێیانوایــە‪ ،‬ئەگــەر ئاگری ئەو شــەڕەی‬ ‫لەشــنگال هەیــە خامــۆش نەكرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بــەدور نازانرێــت هەمو كوردســتان لەم‬ ‫شەڕە نەگریسەوە بگلێت‪ .‬الی خۆشیەوە‬ ‫وتەبێژی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی‬ ‫لە ســلێمانی‌و هەڵەبجــە رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫هێزەكانــی پەكەكە ئەوانەی لەباشــوری‬ ‫كوردســتانن‪ ،‬دەبێــت پابەنــدی یاســاو‬ ‫رێســاكانی هەرێم بــن‪ .‬لەبەرامبەریشــدا‬ ‫هاوسەرۆكی تەڤگەری ئازادی كوردستان‬ ‫هۆشــداری دەداتــە حزبەكانی باشــوری‬ ‫كوردســتان‌و دەڵێــت «ئەگــەر حزبەكان‬ ‫بێدەنگن بن‪ ،‬توركیا باشور داگیردەكات»‪.‬‬ ‫لەالیەكــی دیكــەوە ســەبارەت بــە‬ ‫هەڵوێستی یەكێتی‪ ،‬پێشتر مەال بەختیار‬ ‫لێپرسراوی دەســتەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاســی یەكێتــی رۆژی (‪)2017-1-28‬‬ ‫لەچاوپێكەوتنێكــدا لەگــەڵ كوردســات‬ ‫نیــوز‪ ،‬رایگەیاندبــوو كــە ئەگــەر پارتی‬ ‫بخزێتە شــەڕی پەكەكــەوە‪ ،‬ئەوا یەكێتی‬ ‫بەهیچ شێوەیەك ئەو شەڕە ناكات‪.‬‬

‫پارتی‪ :‬پەكەكە دەبێت پابەندبێت‬

‫سیاسەتی توركیا لە باشور‬

‫هاوسەرۆكی تەڤگەری ئازادی كۆمەڵگەی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بــە (چاودێــر)ی راگەیانــد‪،‬‬ ‫زۆرجــار توركیــا دەڵێــت «هەڵەمانكــرد‬ ‫رێگەماندا حكومەتی هەرێمی كوردســتان‬ ‫لە باشور دروستبكرێت‪ ،‬بۆیە ئەوەی ماوە‬ ‫ناهێڵیــن لــە دەســتمان بچێــت»‪ ،‬هەروا‬ ‫ئێســتاش رێگەنــادەن كورد لــە رۆژئاوای‬ ‫كوردســتان ئەو هەنــگاوە بنێت‌و هێندەی‬

‫دیكە بەرەو لوتكە بچێت‪.‬‬ ‫محەمەد عەبدوڵاڵ‪ ،‬ئاماژەی بەوەشــدا‪،‬‬ ‫مەترســییەكە لەوەدایــە سەرســەختترین‬ ‫دوژمنی گەلەكەمان توركیایەو سیاســەتی‬ ‫خــۆی لە باشــور پەیــڕەودەكات‌و هێزێك‬ ‫پاڵپشــتیدەكات‪ ،‬بەاڵم هێزەكانی دیكە لە‬ ‫باشــور بێدەنگــن‪ ،‬ئەگەر ئــەم بێدەنگییە‬ ‫بەردەوامبێت‪ ،‬ئەوا باشوری كوردستان بە‬ ‫تەواوی داگیردەكرێت‪ ،‬هەرچەندە ئێســتا‬

‫باشــوری كوردســتان لەالیــەن هێزێكــی‬ ‫وابەستەی توركیاوە داگیركراوە‪.‬‬ ‫هاوسەرۆكی تەڤگەری ئازادی‪ ،‬دەشڵێت‬ ‫«هێزە سیاســییەكان بێدەنگی بشكێنن‌و‬ ‫زەمەنی قســە كۆتایی هــات‪ ،‬بۆیە دەبێت‬ ‫بەرەیەكی سیاسی دروستبكەن‌و بە پارتی‬ ‫بڵێن بەســە‪ ،‬كاتێك یەڵــدرم هاتە هەولێر‬ ‫بێحورمەتیــی بەرامبــەر پێشــمەرگە كرد‪،‬‬ ‫بــەاڵم هێــزە سیاســییەكان بێدەنگبــون‪،‬‬

‫لەبەرامبەریشــدا‪ ،‬وتەبێژی ئەنجومەنی‬ ‫ســەركردایەتیی ســلێمانی‌و هەڵەبجــەی‬ ‫پارتــی دیموكراتــی كوردســتان‪ ،‬بــە‬ ‫(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬چارەســەر ئەوەیە‪،‬‬ ‫هەمــو هێــزە سیاســییە كوردییــەكان لە‬ ‫ئاســتی بەرپرســیارێتیدا مامەڵــە لەگەڵ‬ ‫دۆخــی ئێســتای هەرێمــی كوردســتاندا‬ ‫بكەن‪ ،‬چونكە ئەو قەوارەیەی لە باشــوری‬ ‫كوردســتان هەیــە‪ ،‬مینبەرێكــە بۆ هەمو‬ ‫پارچەكانی دیكەی كوردستان‪.‬‬ ‫عەتا شــێخ حەســەن‪ ،‬باسیلەوەشكرد‪،‬‬ ‫دەبێــت هــەر هێزێكــی سیاســی‪ ،‬خاكی‬ ‫خۆی بكاتە مەیدانی مناوەراتی سەربازی‌و‬ ‫سیاســیی خۆی‪ ،‬بە نمونە ئێســتا دەبێت‬ ‫پەكەكە لە باشوری كوردستان پابەندبێت‬ ‫بە یاساو رێســاكانی باشوری كوردستان‪،‬‬ ‫هــەر هێزێكــی چەكداریــش لە باشــوری‬ ‫كوردستان لە دەرەوەی هەیئەی رەسمیی‬ ‫هەرێــم بێــت‪ ،‬ئــەوە رەتكراوەیــە‪ ،‬واتــە‬ ‫مەعقول نییە‪.‬‬

‫«یەكێتی شەڕی پەكەكە ناكات»‬

‫هــاوكات لێپرســراوی دەســتەی‬ ‫كارگێــڕی مەكتەبــی سیاســیی یەكێتی‪،‬‬ ‫رۆژی (‪ )2017/1/28‬لــە دیالۆگێكیــدا‬

‫لەگەڵ (كوردســات نیــوز) رایگەیاندبو‪،‬‬ ‫گەورەتریــن هەڵەیە‪ ،‬یەكێتی یان پارتی‪،‬‬ ‫شەڕی پەكەكە بكات‪ ،‬ئەگەر خوانەكردە‪،‬‬ ‫پارتی خزا بۆ شــەڕێكی لەو شێوەیە‪ ،‬بە‬ ‫موتڵەقی یەكێتی ئەو شەڕە ناكات‪ .‬بەاڵم‬ ‫پەكەكــەش دەبێــت بزانێت‪ ،‬بــەو مانایە‬ ‫نییــە كە شــەڕیان لەگەڵ پارتــی هەیە‪،‬‬ ‫یەكێتــی دەچێت شــەڕی پارتی دەكات‪،‬‬ ‫ئەمەش بۆ یەكێتی ئاسان نییە‪.‬‬ ‫مــەال بەختیــار‪ ،‬وتیشــی «بــۆ ســێ‬ ‫ســاڵ دەچێت لەگەڵ پەكەكــەو پەیەدە‪،‬‬ ‫جەختمــان لەســەر ئەوەیە‪ ،‬یەكــەم‪ :‬لە‬ ‫رۆژئــاوا لەگــەڵ حزبەكان ئاشــتببنەوە‪،‬‬ ‫بە داخەوە تائێســتا ئاشتنەبونەتەوە‪ ،‬نە‬ ‫پەیــەدە دەرگایەكی جوانــی كردوەتەوە‬ ‫كــە ئەنەكەســە بچێت ئاشــتببێتەوە‪ ،‬نە‬ ‫ئەنەكەســەش كۆتایی بەو هێرشە توندە‬ ‫بەرامبەر پەیەدە هێنــاوە‪ ،‬هەردوال هەڵە‬ ‫بەرامبــەر یەكتــر دەكــەن‪ ،‬ئێمــە لەگەڵ‬ ‫هەردوال دانیشتوین‪ ،‬پێمانوتون‪ ،‬ئەوەندەی‬ ‫دەتوانــن كێشــەكانتان چارەســەربكەن‪،‬‬ ‫دەرفــەت مــەدەن دوژمــن ســودتان لێ‬ ‫ببینێت‪ ،‬لەگەڵ پەیەدەش قســەمانكردوە‬ ‫لەگــەڵ پارتیــش گفتوگۆبكــەن‪ ،‬ئێســتا‬ ‫گفتوگــۆ نــەرم نــەرم دروســتبوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــە ئاســتی پێویســت نییــە‪ ،‬لەگــەڵ‬ ‫پەكەكــە قســەمانكردوە‪ ،‬بــە بەردەوامی‬ ‫پێمانوتــون‪ ،‬هەڵەمەكــەن دەبێــت هەمو‬ ‫هێزە كوردییەكان رێكبكەوین‪.‬‬

‫لەسەر پرسی نەوتی كەركوك‬ ‫‌وەزیری نەوت‌و پارلەمانتارانی یەكێتی لە بەغداد كۆدەبنەوە‬ ‫شوان داودی‪ :‬ئەگەر پێویست بكات بانگهێشتی عەبادی دەكەین بۆ پارلەمان‬ ‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی رۆژی پێنجشەممەی‬ ‫رابردو‪ ،‬لەالیەن هێزێكی سەر بە‬ ‫مەڵبەنــدی كەركوكــی یەكێتی‪،‬‬ ‫دەستبەسەر چەند ‌وێستگەیەكی‬ ‫هەناردەكردنــی نەوتی كەركوك‬ ‫گیــرا‪ ،‬و بــۆ مــاوەی چەنــد‬ ‫ســەعاتێكیش هەناردەكردنــی‬ ‫نەوتی شارەكە لە رێگەی بۆریی‬ ‫كوردســتانەوە بــۆ بەنــدەری‬ ‫جەیهــان لــە توركیــا راگیــرا‪،‬‬ ‫هەفتەیەك ‌وەك مۆڵەت دراوەتە‬ ‫‌وەزارەتــی نەوتــی عیــراق بــۆ‬ ‫جێبەجێكردنــی داواكارییەكانــی‬ ‫پارێزگای كەركوك‪.‬‬ ‫هاوكات‪ ،‬بەپێی زانیاریەیكانی «چاودێر»‬ ‫بڕیــارە ئەمــڕۆ دوشــەممە‪ ،‬پارلەمانتارانی‬ ‫یەكێتــی‌و ‌وەزیــری نەوتــی عیــراق لــە‬

‫شــاری بەغــداد كۆببنــەوە‪ .‬الیخۆشــیەوە‬ ‫پارلەمانتارێكــی یەكێتــی لــە ئەنجومەنــی‬ ‫نوێنەرانــی عیــراق‪ ،‬رایدەگەیەنێــت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫پێویســت بكات بە رەسمی‌وەزیری نەوت‌و‬ ‫حەیــدەر عەبــادی بانگهێشــتی پارلەمــان‬ ‫دەكەیــن‪ .‬بەرپرســێكی بــااڵی یەكێتیش‪،‬‬ ‫دەڵێــت «ناكرێــت نەوتی كەركــوك رۆژانە‬ ‫(‪ )40‬هــەزار بەرمیــل رەوانــەی پااڵوگەی‬ ‫كەڵــەك لە ســنوری هەولێــر بكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خەڵكــی كەركوك بێكار‌و ســەیركەر بن‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەمــەش بە راشــكاوی‌وەزارەتــی نەوتمان‬ ‫ئاگاداركردۆتــەوە‌و چاوەڕوانــی ‌وەاڵمــی‬ ‫ئەرێنیین»‪.‬‬

‫وەفدێكی‌وەزارەتی نەوت سەردانی‬ ‫كەركوكی كرد‬

‫لێپرســراوی مەڵبەنــدی كەركوكــی‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوســییدا‬ ‫دوێنــێ‪ ،‬رایگەیانــد‪ ،‬ناكرێــت نەوتــی‬ ‫كەركوك رەوانەی شــارەكاتی تر بكرێت بۆ‬

‫پااڵوتــن‪‌،‬و بــۆ ئەوەش لەگــەڵ پارتەكانی‬ ‫كەركــوك هاوئاهەنگ دەبین بۆ پاراســتنی‬ ‫بەرژەوەندیی شــارەكە‪ ،‬چونكە دانیشتوانی‬ ‫كەركــوك پێویســتیان بــە دامەزرانــدن‬ ‫هەیــە‌و دەبێت لە داهاتــی نەوتی كەركوك‬ ‫پشــكی دانیشــتوان بدرێت‪‌،‬و لە بودجەی‬ ‫‪2017‬دا پترۆدۆالریــش بــۆ كەركوك خەرج‬ ‫بكرێت‪‌،‬و بەزوتریــن كاتیش پااڵوتگەیەكی‬ ‫مۆدێــرن لــە كەركــوك لەالیــەن‌وەزارەتی‬ ‫نەوتــەوە دروســتبكرێت‪ ،‬چونكــە ئــەو‬ ‫پااڵوگەیــەی ئێســتا هەیــە لەكەركــوك بۆ‬ ‫‪ 60‬ســاڵ لەمەوبــەر دەگەڕێتــەوە‌و توانای‬ ‫بەرهەمهێنانــی ‌وەكــو پێویســت نییــە‪،‬‬ ‫بــەاڵم كاتێــك پااڵوگە دابمەزرێــت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫زیادكردنــی بەرهــەم‪ ،‬نزیكەی چــوار هەزار‬ ‫كەركوكییش هەلیكاریان بۆ دەڕەخسێت‪ .‬وا‬ ‫دو مانگ تێپەڕیوە بەسەریدا‪ ،‬بەاڵم بەغداد‬ ‫بە هیچ شێوەیەك كاری لەسەر نەكردوە‪.‬‬ ‫ئاســۆ مامەنــد‪‌ ،‬وتیشــی «‌وەفدێكــی‬ ‫‌وەزارەتــی نەوت ســەردانیانكردین لەبارەی‬

‫دەستبەســەرداگرتنی كۆمپانیــای نەوتــی‬ ‫باكــور‪ ،‬بەاڵم ئێمــە جەختدەكەینەوە‪ ،‬هیچ‬ ‫كات نەمانویستوە ناكۆكی‌و شپرزەیی روبدات‬ ‫لەگەڵ هەرێم‌و بەغــداد‪ ،‬بەاڵم كاتێك‌وەكو‬ ‫خەڵكی كەركوك هەستمان بەپەراوێزخستن‬ ‫كرد لەالیەن هەولێر‌و بەغداد‪ ،‬ئەوكات داوای‬ ‫مافی خۆمان دەكەین»‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬كە هــاوكات ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاســیی یەكێتییشــە‪ ،‬لەپەیامێكــدا بــۆ‬ ‫هەولێرو بەغداد‪ ،‬ئاماژەی بەوەكرد‪ ،‬ناكرێت‬ ‫نەوتــی كەركوك رۆژانە (‪ )40‬هەزار بەرمیل‬ ‫رەوانەی پااڵوگەی كەڵەك لە سنوری هەولێر‬ ‫بكرێــت‪ ،‬بــەاڵم خەڵكــی كەركــوك بێكار‌و‬ ‫ســەیركەر بــن‪ ،‬بۆ ئەمــەش بە راشــكاوی‬ ‫‌وەزارەتــی نەوتمــان ئاگاداركردۆتــەوە‌و‬ ‫چاوەڕوانی‌وەاڵمی ئەرێنیین‪.‬‬

‫«وەزارەتی نەوت پاشگەزبۆتەوە»‬

‫وتەبێژی فراكسیۆنی یەكێتی لە پارلەمانی‬ ‫عیــراق‪ ،‬بە (چاودێــر)ی راگەیانــد‪ ،‬ئەمڕۆ‬

‫دوشــەممە‪ ،‬كۆبونەوەمــان لەگــەڵ‌وەزیری‬ ‫نەوتــی عیراق هەیە‌و كارەكانــی خۆمانمان‬ ‫كــردوە‪ ،‬بۆ ئەوەی بگەینە ئەنجامێك‪ ،‬بۆیە‬ ‫مۆڵەتــی یــەك هەفتەمان دانــاوە‪ ،‬چونكە‬ ‫یاداشــت‌و كۆنوســی كۆبونەوەمــان هەیە‪،‬‬ ‫پێشتریش‌وەزارەتی نەوتی عیراق رازی بوە‬ ‫لەسەر ئەوەی نەوتەكەی كەركوك بەرامبەر‬ ‫بەوە دەبێت كە كۆمەڵێك شــت بۆ خەڵكی‬ ‫كەركوك بكرێت‪.‬‬ ‫شــوان داودی‪‌ ،‬وتیشــی «ئەوانــەی‬ ‫داوامكانكــردوە‪‌،‬وەك نوێنەرانــی كەركوك‬ ‫لــە پارلەمانــی عیــراق‪ ،‬ئیســتحقاقاتی‬ ‫كەركوكییەكانە‌و ئێمە نوێنەری كەركوكین‌و‬ ‫ناكرێــت لێــی بێدەنــگ بیــن‌و ئەركــی‬ ‫ئێمەیــە بەرگریــان لێبكەیــن‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫خەڵكــی كەركوك متمانەی بــە ئێمە داوە‪،‬‬ ‫چونكــە یەكێتــی زیاتــر لــە (‪ )250‬هەزار‬ ‫دەنگــی هەیــە‪ ،‬لە كــۆی (‪ )12‬كورســیی‬ ‫كەركــوك لــە پارلەمانــی عیــراق شــەش‬ ‫دانەیان هــی یەكێتییە‪ ،‬لەبەرئەوە پشــكی‬

‫شــێری بەرپرســیارێتییەكان دەكەوێتــە‬ ‫ئەســتۆی ئێمــە‪ ،‬و دەبــێ لــە ئاســت ئەو‬ ‫بەرپرســیارێتییەدا بین لــە بەرگریكردن لە‬ ‫مافی خەڵك»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەوەی‪ ،‬كێ لە رێككەوتنەكەی‬ ‫نێــوان بەغــداد‌و كەركــوك بەرپرســیارە‬ ‫لەبــارەی پرســی نەوتــەوە‪ ،‬داودی ‌وتــی‬ ‫«ئــەو بابەتە نەوتی كەركوكــە دەنێردرێت‬ ‫بــۆ پااڵوگەیەك لــە هەرێمی كوردســتان‌و‬ ‫حكومەتــی عیــراق‪ ،‬رێككەوتنەكەی لەگەڵ‬ ‫هەرێمــدا كردوە‪ ،‬بەاڵم ئێمە‌وەكو كەركوك‬ ‫داوای كۆمەڵێك شتمان كردوە‪ ،‬ئەوان رازی‬ ‫بون‪ ،‬كەچی ئێســتا نەوتەكــە دەنێردرێت‌و‬ ‫ئــەو خااڵنەیــان جێبەجێنەكــردوە‪ ،‬ئێمــە‬ ‫داوای جێبەجێكردنــی ئەو خااڵنە دەكەین‌و‬ ‫ئەگەریــش پێویســت بــكات‪ ،‬بــە كاركردن‬ ‫لەگەڵ هێزە شــیعەكان بانگهێشتی‌وەزیری‬ ‫نەوت‌و حەیدەر عەبادی ســەرۆكوەزیران بۆ‬ ‫ناو پارلەمان دەكەین»‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )601‬دوشةممة ‪2017/3/6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ناوجەرگەی داعش‬

‫‪10‬‬

‫رۆژ لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬

‫‪ 10‬رۆژ‬ ‫لە دەوڵەتی ئیسالمی‬

‫رۆژی چوارەم‬ ‫سێ شەممە ‪9‬ی دیسەمبەری ‪2014‬‬

‫ســەعات ‪8:20‬ی بەیانی‪ ،‬ســواری مینی‬ ‫پاصێــك دەبین كە لەبــەردەم ماڵەكەماندا‬ ‫وەســتاوە‪ .‬بــەرەو موســڵ دەڕۆیــن‪ .‬من‌و‬ ‫فێردریــك‌و مالكــۆم خەواڵویــن‪ .‬ئەمــەش‬ ‫شــتێكی ئاســاییە چونكە لەراســتیدا هیچ‬ ‫یەكێكمــان ناتوانیــن لێرە بــاش بخەوین‪.‬‬ ‫شــۆفێرەكە كە دووبارە تەواوی دەموچاوی‬ ‫داپۆشیوە‪ ،‬هۆشداری بە فێردریك دەدات‪،‬‬ ‫كــە لە رەققــە مۆڵەتی ئــەوەی نییە لەناو‬ ‫ئۆتۆمبێلەكەشــەوە وێنــە بگرێت‪ .‬تەنیا لە‬ ‫موسڵ دەتوانین فۆتۆ و ڤیدیۆ بگرین‪.‬‬ ‫دیســان بە فولەكەیەكدا تێپــەڕ دەبین‪،‬‬ ‫كە داعش ســەرە بڕدراوەكانی تێدا نمایش‬ ‫دەكات‪( .‬دوار النعیــم) ناوی فولەكەكەیە‪.‬‬ ‫لێــرە هەمــوو شــتێك وەكــو كابــوس‬ ‫دەمێنێتــەوە‪ .‬بەڕاســت بــە زیندویــی لەم‬ ‫ســەرزەمینە دێینــە دەرەوە؟ تەنیــا یەك‬ ‫پارچــە كاغــەز گیانــی ئێمە لە شمشــێرە‬ ‫مەرگبارەكەی دامۆكلیــس دەپارێزێت؟ كە‬ ‫لەگــەڵ بوونــی ئــەو هەمــو وادەو بەڵێنە‪،‬‬ ‫بەسەر سەرمانەوە دەسوڕێتەوە‪ .‬دەمەقاڵێ‬ ‫توندەكەی دوێنێــی كابرای دەمامكدار‪ ،‬كە‬ ‫هیچ نیشــانەیەكی بــۆ پابەندبون بە وادەو‬ ‫بەڵێنەكانــەوە تێــدا نەدەبینــرا‪ ،‬تا ســەر‬ ‫ئێســقان كاری لە مــن‌و فێردریك كردبوو‪.‬‬ ‫تا ئێســتا هیــچ پەیامنێرێكــی رۆژئاوایی‌و‬ ‫گروپەكــەی بــە زیندویــی لــە دەوڵەتــی‬ ‫ئیسالمی نەهاتونەتە دەرەوە‪ .‬بۆچی دەبێت‬ ‫ئێمە جیاواز بین؟ هــاوكات دەمەقاڵێكانی‬ ‫دوێنــێ‪ ،‬بــۆ یەكەمینجــار گومانــی جیدی‬ ‫لەبــارەی پاراســتنی ژیانمانــەوە لــەالم‬ ‫دروســتكردوە‪ .‬وادەردەكەوێت شــۆفێرەكە‬ ‫زۆر لێمان توڕەیە‪.‬‬ ‫شەقامەكان تاڕادەیەك چۆڵن‪ .‬خەڵكی‪،‬‬ ‫ژیانــی خۆیان لەگەڵ كاتــی غارەی فڕۆكە‬ ‫بۆمب هاوێژەكانی ئەســەددا رێكخســتوە‪.‬‬ ‫چونكــە زۆر لێیان دەترســن‪ .‬كاتێك هەوا‬ ‫خۆش بێــت‪ ،‬خەڵكی كەمتر لە ماڵەكانیان‬ ‫دێنە دەرەوە‪ .‬لەو كاتانەدا هەست بە ئەمان‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە دنیا تاریك دەبێت‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ئەمریكییــەكان شــەوانیش بۆمبــاران‬ ‫دەكــەن‪ .‬وادیــارە قوتابخانــەكان كراوەن‪.‬‬ ‫قوتابخانەیەكــی كچــان هەیە‪ ،‬كە هەشــت‬ ‫هــەزار قوتابــی هەیــە‪ .‬چ قوتابخانەیەكی‬ ‫گەورەیە! ژمارەیــەك قوتابخانەی تایبەتی‬

‫كتێبــی (ناوجەرگەی داعــش‪ 10 -‬رۆژ‬ ‫لە «دەوڵەتی ئیســامی») سەفەرێكە‬ ‫بــۆ پێگەی تیرۆر‪ ،‬بــۆ ناوچەكانی ژێر‬ ‫دەســتی داعش‪ ،‬نوسەری ئەم كتێبە‪،‬‬ ‫یەكەمین پەیامنێری رۆژئاواییە كە بە‬ ‫شێوەیەكی رەسمی مۆڵەتی پێدەدرێت‬ ‫كە ســەردانی موسڵ و رەقە بكات‌و‪،‬‬ ‫لەگەڵ خەڵك و هەندێ لە ئەندامانی‬ ‫ئــەو گروپە تاوانــكارە چاوپێكەوتن‬ ‫ئەنجامــدەدات‌و بــە زیندوییــش‬ ‫دەگەڕێتــەوە‪ .‬ئــەو یاداشــتەكانی‬ ‫خۆی لەو ســەفەرە مەترسیدارەدا‬ ‫ســەفەرنامەیەكی‬ ‫لەشــێوەی‬ ‫ســەرنجڕاكێش‌و چیرۆكئامێــزدا‬ ‫دەخاتــەڕوو‪ .‬لــەم الپەڕەیــەی‬ ‫رۆژنامــەی چاودێر هەوڵ دەدەین‬ ‫چەنــد بەشــێكی ئــەو كتێبــە‬ ‫باڵوبكەینــەوەو دواتــر تــەواوی‬ ‫كتێبەكەش بە چاپ دەگەیەنین‪.‬‬

‫یۆرگین تۆدنهۆفەر‬ ‫جۆراوجۆریشــی تێدایــە‪ ،‬بــەاڵم دەبێــت‬ ‫منــدااڵن زیاتــر هاوكاریــی خێزانەكانیــان‬ ‫بكــەن‪ .‬پێویســتە لەبــری خوێنــدن‪ ،‬كار‬ ‫بكەن‪ .‬ســەرت دەســوڕمێت لەوەی هێندە‬ ‫پرۆژەی بیناســازی لە رەققــە بونی هەیە!‬ ‫بێگومــان زۆربەیان لە ســەردەمی ئەســەد‬ ‫دەســتیان پێكــراوە‪ .‬ئایا تــەواو دەكرێن؟‬ ‫هەروەهــا ڤێالی زۆریــش دەبینین‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئێستا كێ تێیاندا بژی؟‬ ‫شــۆفێرەكە دەپرســێت ئایا هیچ جۆرە‬ ‫تابلێتێــك‪ ،‬ئایپــاد یــان مۆبایلمــان پێیە‪.‬‬ ‫ئایپادەكەم لەگەڵ خۆم هێناوە‪ ،‬بەاڵم تەنیا‬ ‫بۆ نوسین بەكاریدەهێنم‪ .‬پیاوی دەمامكدار‬ ‫لەژێــر لێویەوە دەڵێت «رادەســتی بكە»‪.‬‬ ‫فێردریك بە كوڕوزانەوەوە سەیرم دەكات‪،‬‬ ‫نیــگا شــێوە پاڕانەوەكــەی پێــم دەڵێــت‬ ‫كــە لەگــەڵ شــۆفێرەكە بەشــەڕنەیەم‪.‬‬ ‫ســاتێك دەوەســتین‌و ئایپادەكەم دەدەمە‬ ‫چەكدارێكی گەنجی داعش‪.‬‬ ‫ســود لــەو كاتە وەردەگریــن تا كەمێك‬ ‫پیاســە بكەیــن‪ ،‬پیرەژنێــك دێــت‌و نانە‬ ‫گەرمــە تازەكانــی لەســەر رووی زەویە پڕ‬ ‫لە زیــخ‌و خۆڵەكە باڵودەكاتــەوە بۆئەوەی‬ ‫ســاردبنەوە‪ .‬كچەكەشــی یارمەتی دەدات‪.‬‬ ‫نانــەكان یــەك یــەك لەســەر زەویەكــە‬ ‫دادەنێت‌و دواتــر هەڵیاندەگرێتــەوە‪ .‬ئەبو‬ ‫قەتــادە لێمان دەپرســێت كــە نامانەوێت‬ ‫هەنــدێ نــان بكڕین؟ بــەو كاتــی بەیانیە‬ ‫هێندە ئــارەزوی خواردنی نانی خۆاڵویمان‬ ‫نییــە‪ ،‬كەوایــە درێــژە بە ســەفەرەكەمان‬ ‫دەدەین‪.‬‬ ‫لــە نێــوان كابینەكانــی ســەوزەو‬ ‫میوەفرۆشــی سەر جادەكە‪ ،‬هەموو شوێنە‬ ‫وێرانەكانی دەســتی بۆمبــاران دەبینرێن‪.‬‬ ‫هەندێ لە بیناكان بە تەواوی خاپور بون‪.‬‬ ‫هەندێكیشــیان تەنیا نهۆمی ســەرەوەیان‬ ‫روخــاوە‪« .‬ئەمەیــان كاری بۆمبەكانــی‬ ‫ئەســەدە‪ ،‬چونكــە كاتێــك ئەمریكییەكان‬ ‫بۆمبــاران دەكــەن‪ ،‬تــەواوی بیناكــە‬ ‫لەناودەچێــت»‪ .‬بە تەنیشــت مزگەوتێكی‬ ‫شیعەكانەوە تێپەڕدەبین‪ .‬نە سورییەكان‌و‬ ‫نە ئەمریكییەكان ئەم مزگەوتەیان بۆمباران‬ ‫نەكردوە‪ .‬داعش وێرانی كردوە‪ .‬شانازیشی‬ ‫پێوەدەكات‪ .‬مزگەوتەكە تەنیا روكەشــێكی‬ ‫نەخش‌ونیگارداری ماوەتەوە‪.‬‬ ‫لــە خاڵێكــی پشــكنین رادەوەســتین‪،‬‬ ‫كــە تێیــدا چەكدارانــی داعش وەســتاون‪.‬‬ ‫شــۆفێرەكە كاغەزێكــی پیشــان دەدات‌و‬ ‫تێپەڕدەبیــن‪ .‬دواتــر بەنــاو بیابانــدا بــە‬ ‫ئاراســتەی هێڵــی ســنوریی ناســراو بــە‬ ‫ســایكس‪-‬پیكۆ پێشــڕەوی دەكەیــن‪ .‬ئەم‬ ‫ســنورە بریتانیــاو فرەنســا دوای جەنگی‬ ‫جیهانیــی یەكــەم كێشــاویانەو عێــراق‌و‬ ‫ســوریایان لەنێوان خۆیاندا دابەشــكردوە‪.‬‬ ‫دوای چەنــد كیلۆمەترێــك‪ ،‬بازگەی دووەم‬ ‫لــەو بیابانەدا دەردەكەوێــت‪ .‬لێرە جۆرەها‬ ‫ئــااڵی داعش دەشــەكێنەوە‪ .‬لێرەش بەبێ‬ ‫كێشە تێپەڕدەبین‪.‬‬ ‫ئێســتا لەســەر رێگەی حەســەكە‪-‬ین‪ .‬لە‬ ‫بیابانەكــەی دەوروبەرمــان شــتێكی دیــار‬ ‫بونــی نییــە‪ .‬جگە لە چەند شــوانێك لەگەڵ‬ ‫مەڕەكانیــان‌و لێــرەو لەوێش هەنــدێ كوخی‬ ‫بچوكی خشــتی‪ .‬دوای نزیكەی سەعاتێك بە‬ ‫دەستی راستدا بۆ جادەیەكی دیكەی بیابانی‬ ‫پێچ دەكەینەوە‪ .‬داعــش لەم جادەیە تابلۆی‬ ‫خــۆی داناوە‪ .‬دواتــر بەرەو (الشــدادی (‪))1‬‬ ‫دەڕۆیــن‪ .‬پێویســتمان بە ســەرئاوكردنە‪،‬‬ ‫بەاڵم رێگەنادەن‪ .‬شۆفێرەكە لە ژێر لێویەوە‬ ‫دەڵێت بەهــۆی هۆكاری ئەمنییەوە نابێت‪،‬‬ ‫خۆشی دەڕوات چەند خواردنەوەیەكی گازی‬ ‫دەهێنێت‪ .‬ئێســتا ئەبو لوطیش ســەر لەم‬ ‫كارانە دەرناكات‪ .‬لەگەڵ ئەوەشــدا دەڵێت‬ ‫باشــترە كە فەرمانــەكان جێبەجێ بكەین‪.‬‬ ‫فێردریــك دەڵێــت‪ ،‬النی كەم شــۆفێرەكە‬ ‫دەتوانێت دۆستانە مامەڵە بكات‪ .‬خۆ ئێمە‬ ‫هیچمــان بەرامبەری نەكــردوە‪ .‬ئەبو لوط‬ ‫وەاڵمدەداتــەوە‪ .‬شــۆفێرەكە لەســەرخۆی‬ ‫نییە‪ .‬نابێت لەخۆمانی بگەیەنین‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئیتــر پێویســتی ســەرئاوكردن‬

‫لە فارسییەوە‪ :‬رزگار فایەق‬

‫كارێكــی تــەواو شەخســییەو تەنــگاوی‬ ‫كردویــن‪ .‬زۆر دەبەنگانــە دێتــە بەرچاوم‪.‬‬ ‫دادەبەزم‌و دەچمە پشتی كوخێكی كۆنەوە‬ ‫خۆم ون دەكەم‪ .‬بە دۆزەخ كە شــوفێرەكە‬ ‫دەبۆڵێنێــت‪ .‬فێردریــك‌و ئەبــو لوطیــش‬ ‫بــەدوای منــدا دێــن‪ .‬دوای ئــەوەی تەواو‬ ‫بوین‪ ،‬ســواری ئۆتۆمبێلەكــە بوینەوە‪ .‬لە‬ ‫ناخی دڵەوە سوپاسی شۆفێری دەمامكدار‬ ‫دەكــەم بــۆ خواردنــەوە گازییەكانــی‪ .‬بە‬ ‫مڕومۆچــی ســەیرمان دەكات‪ .‬هێنــدەی‬ ‫نەماوە لە پێستی خۆی بێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫لــە شــەدادی‪ ،‬فرۆشــی ماتۆڕ دەبێـــت‬ ‫بــازاڕی گەرم بێــت‪ ،‬چونكە شــەقامەكان‬ ‫پــڕن لــە ماتــۆڕ‪ ،‬ئێــرە زۆر قەڵەباڵخــە‪،‬‬ ‫جەنجاڵترین شوێنی دەوڵەتی ئیسالمیە كە‬ ‫تا ئێستا دیومانە‪.‬‬ ‫جگــە لــە ئەبــو لــوط‪ ،‬هیچ كــەس لە‬ ‫ئۆتۆمبێلەكــەدا قســەمان لەگــەڵ ناكات‪،‬‬ ‫شــۆفێری دەمامكــدار ئەوە هــەر هیچ‪ .‬بە‬ ‫هەمانشێوە نەفەری تەنیشتی شۆفێرەكەش‪،‬‬ ‫كــە كاڵوێكی رەشــی خلیســكێنەی ســەر‬ ‫بەفــری لەســەردایە‪ .‬ئەبو قەتــادەش یان‬ ‫هیالكە‪ ،‬یــان بیری لەشــوێنێكی دیكەیە‪.‬‬ ‫جادەكە پڕ لە چاڵ‌و چۆڵەو ناوسكی مرۆڤ‬ ‫هەڵدەتەكێنێت‪ .‬بە تەنیشــت شوێنكارێكی‬ ‫گــەورەی چاككردنــەوەی ئۆتۆمبێلــدا‬ ‫تێپەڕدەبیــن‪ ،‬كە بە تــەواوی وێران بووە‪.‬‬ ‫دەڵێــن ئەمریكییــەكان بۆمبارانیان كردوە‬

‫قەتادە بە شــانازییەوە دەڵێت داعش لێرە‬ ‫«كــردەوەی ئیستشــهادی» ئەنجــام داو‬ ‫تــەواوی زیندانیەكانی ئازاد كــردوە‪ .‬ئەبو‬ ‫لوط و ئەو‪ ،‬یەكەمجاریانە دەچنە موســڵ‪.‬‬ ‫هەر بۆیە زۆر خۆشــحاڵ دیارن‪ .‬هەرچەندە‬ ‫لەراســتیدا نایانەوێت ئەو خۆشــحاڵیەیان‬ ‫پیشانی ئێمە بدەن‪.‬‬ ‫بــە تەنیشــت پااڵوگەیەكــی نەوتــدا‬ ‫تێپەڕدەبیــن‪ .‬وادیــارە كــە كار دەكات‪.‬‬ ‫لەبــەردەم دەرگاكەیدا پاســەوان هەیە‪ .‬لە‬ ‫گۆڕەپانەكەشــیدا خەڵــك دەبینرێــن‪ .‬ئەم‬ ‫ناوچەیە پڕە لــە كێڵگە نەوتییەكان‪ .‬نەك‬ ‫تەنیا دەبینرێن‪ ،‬بەڵكو بۆنیشیان دەكرێت‪.‬‬ ‫بە تەنیشــت ئۆردوگایەكــی پەنابەراندا‬ ‫رەت دەبین‪ ،‬كە تێیدا ژمارەیەكی بێشوماری‬ ‫خەڵكی لەژێر خێمەدا ژیان بەڕێدەكەن‪ .‬لە‬ ‫كوێوە هاتــون؟ بۆچی پەنایان بردۆتە بەر‬ ‫داعش؟ پێمــان دەڵێن لەناوچــە جەنگی‌و‬ ‫وێرانەكانەوە هاتون‪.‬‬ ‫دوو بازگەی دیكــەو ئیتر تەواو‪ ،‬دواجار‬ ‫دەگەینە موســڵ‪ .‬تاقی دەروازەی شارەكە‬ ‫بــە رەنگێكــی رەش و گــەورەوە لەســەر‬ ‫شــەقامێكی فرەئاراســتە دروســتكراوە‪.‬‬ ‫ئــەم تاقەیــان بەپێــی ســەلیقەی داعــش‬ ‫رازاندۆتــەوە‪ :‬باگراوندی رەش و نوســینی‬ ‫ســپی‌و ئــااڵی داعــش‪ .‬فێردریــك لێــرە‬ ‫بەدواوە مۆڵەتی وێنەگرتنی هەیە‪.‬‬ ‫ئێستا ئیتر چوینەتە ناو شاری ملیۆنیی‬

‫چــۆن لەگــەڵ كۆیلەكانمانــدا رەفتــار‬ ‫بكەین؟‬ ‫چۆن وەفاداربین بەرامبەر بەیعەتمان‬ ‫بە خەلیفە؟‬ ‫ژنــان دەبێــت چۆن رەفتــار بكەن‌و چ‬ ‫جلوبەرگێك لەبەربكەن؟‬ ‫دەبێت چۆن یارمەتی كەســانی نەدارو‬ ‫هەژار بدرێت؟‬ ‫چــۆن دەتوانین ببینــە جەنگاوەرێكی‬ ‫باش؟‬ ‫یەكەمیــن كتێبێــك كــە داعــش‬ ‫لــە‬ ‫هــەروەك‬ ‫باڵویكردۆتــەوە‪،‬‬ ‫جامخانەكەشــدا دەبینرێــت‪ :‬كتێبــی‬ ‫جیهادناســی (الفقــە الجهــاد)ی ئەبــو‬ ‫عەبدوڵــای موهاجیــرە‪ ،‬مامۆســتای‬ ‫رۆحیــی زەرقاوی‪ .‬ئەو قەناعەتی بە ئەبو‬ ‫لــوط لــە رۆژئــاوادا هیــچ پرەنســیپێكی‬ ‫موســعەبی زەرقاوی هێنــا‪ :‬كە كردەوەی‬ ‫خۆكــوژی نەك تەنیــا قبوڵكــراوە‪ ،‬بەڵكو بایەخــدارو ئاراســتەو ئاســۆیەكی رونــاك‬ ‫تاكە رێگەی روبەڕوبونەوەشە‪ .‬ئەبو قەتادە بوونــی نییــە‪ .‬رۆژانە خراپتریــش دەبێت‪.‬‬ ‫دەڵێــت ئەگــەر لە ئەڵمانیا ئــەو كتێبە بە ئــەوەی لــە واڵتانی رۆژئــاوادا دەگوزەرێت‬ ‫مــن بگرن‪ ،‬النی كەم حەوت ســاڵ زیندانی جێــی رەزامەندی خــودا نییــە‪« .‬تەواوی‬ ‫ژیان تەنیــا تاقیكردنەوەی ئێمەیەو بۆ ئەو‬ ‫دەكرێم‪.‬‬ ‫دەمانەوێــت دەربــارەی ئــەو كتێبــەو مەبەســتەش مرۆڤ پێویســتی بە رێنمایی‬ ‫باڵوكراوەكانــی دیكــە‪ ،‬رونكردنــەوەی رۆشن‌و قورئان هەیە»‪.‬‬ ‫گفتوگۆكەمــان گــەرم دەبێــت‪ ،‬كاتێــك‬ ‫پێویستمان بدەنێ‪ .‬لەسەر داوای من لەهەر‬ ‫یەكێكیان سەرو دانەمان دەدەنێ‪ .‬هەروەك دەپرســم ئەگــەر ئێســتا حەزرەتــی‬ ‫پێناسەی ئااڵی داعشم بۆ دەكەن‪ .‬قەبارەی محەمــەد نێــردراوی خودا بونــی هەبوایە‪،‬‬ ‫چ ئامۆژگاریەكــی دەبــوو‪ .‬ئایــا زیاتــر لە‬ ‫جۆراوجۆری لە ئااڵكە هەیە‪.‬‬ ‫ســەردەمەكەی خۆی نەدەڕۆشت و دەستی‬ ‫بە چاكسازیی پێشكەوتنخوازیی نەدەكرد؟‬ ‫ئــەو حەزرەتــە كە یەكێكە لــە گەورەترین‬ ‫ریفۆرمخوازەكانی مێــژوو‪ ،‬بێگومان هەمان‬ ‫دابونەریتی ‪ 1400‬ســاڵ لەمەوبەری پەیڕەو‬ ‫نەدەكــرد‪ .‬ئەبــو قەتــادە توڕە بــووە‪ .‬بە‬ ‫راشــكاویی وەاڵم دەداتــەوە‪« :‬حەزرەتــی‬ ‫محەمــەد دروســت هاوشــێوەی هەمــان‬ ‫ســەردەمی خۆی دەژیا‪ .‬چونكە خوداوەند‬ ‫لــە دوای قورئانــەوە هیچ شــتێكی دیكەی‬ ‫ســروش نەكردوە‪ .‬حەزرەتی محەمەد تەنیا‬ ‫هەمــان كاری دەكــرد كە خــودا وتویەتی‪.‬‬ ‫باســەكە پەیوەندیی بە ریفۆرمــەوە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو رێگەی راست‪ ،‬رێگەی پێغەمبەرانە‪،‬‬ ‫ژیانی حەزرەتی محەمەد سەرمەشقی ژیانی‬ ‫دروستی ئێمەیە»‪.‬‬ ‫وەاڵم دەدەمــەوە‪( « :‬سەرمەشــقی‬ ‫ئەبو لوط هۆكاری جێهێشتنی ئەڵمانیاو‬ ‫هاتنی بۆ دەوڵەتی ئیســامی بۆ ئێمە باس ئێوە) بۆ ژیانێكی دروســت‪ ،‬لە ســەردەمی‬ ‫دەكات‪ .‬ئەو لە شاری زولینگ هاوشێوەی ئــەو حەزرەتەدا‪ ،‬واتا زیاتر لە ‪ 1000‬ســاڵ‬ ‫ئەبــو قەتادە زۆر كات دەچوو بۆ مزگەوتی لەمەوبــەر»‪ .‬دەڵێــم «ئەگــەر بڕیــار بێت‬ ‫ئاینی ئیبراهیم(‪ .)2‬پێشنوێژی مزگەوتەكە‪ ،‬ئێمەش هاوشــێوەی سەردەمی كۆن بژین‪.‬‬ ‫محەمــەد مەحمــود‪ ،‬كە بە ئەبو ئوســامە دەبێــت هەمــوو رۆژێك مــرۆڤ بكوژین»‪.‬‬ ‫ئەلغەریــب ناســرابوو‪ .‬هەموانی شــەیدای ئەبو قەتــادە لەســەرخۆ وەاڵم دەداتەوە‪:‬‬ ‫خۆی كردبوو‪ .‬لــەدوای خوتبەی مزگەوت‪« ،‬ئێ خۆ هەمان كار دەكەن»‪.‬‬ ‫دەڵێــت گرنگتریــن پەیامــی حەزرەتــی‬ ‫هەمویــان لــەدەوری یــەك خڕدەبونــەوەو‬ ‫دەســتیان بــە قســەو بــاس دەكــرد‪ .‬ئایا محەمەد ئەوەیــە كە تەنیا باوەڕت بە یەك‬ ‫ئــەو ســەلەفی بوو؟ ئەبــو لــوط حەز بە خــودا هەبێــت‪ .‬تــەواوی كایەكانــی دیكە‬ ‫بەكارهێنانی زارەوەی «سەلەفی» ناكات‪ .‬دەكرێــت لــەو پەیامــەوە هەڵبهێنجێنرێن‪.‬‬ ‫جارێــك راگەیاندنەكان هەاڵیەكی گەورەیان تەنانــەت حوكمی كوشــتن‌و كۆیالیەتیش‪.‬‬ ‫لەسەر ئەو پێشــنوێژەو وتارەكانی نایەوە‪« .‬هاوبەشــی پەیداكــردن» بــەالی خوداوە‬ ‫زۆر كــەس نازنــاوی واعیــز (ئامۆژیار)ی گوناهــی گەورەیە‪ ،‬لەبەرئــەوە تەواوی ئەو‬ ‫رق‌و نەفرەتیان پێدا‪ .‬ئەبو لوط لە ترســی كەســانەی دیموكراســی‌و یاســاكانی قبوڵ‬ ‫هێــزە ئەمنییەكانــی ئەڵمانیــا‪ ،‬ماوەیەكی دەكــەن‪ ،‬لەســەر رێگەی تاریكیــن‪ .‬ئەوان‬ ‫زۆر خۆی لە رۆشــتنە ئــەو مزگەوتە بەدور یاســا داتاشــراوەكانی مــرۆڤ بەرزتــر لە‬ ‫گرتــووە‪ .‬بــەاڵم زۆری نەخایانــد‪ ،‬كە بۆی یاســا خوداییەكان دەزانن‪ .‬موســوڵمانانی‬ ‫دەركەوتبوو! «ئامۆژگاری‌و وتارەكانی ئەو دیموكراتخــواز و «میانــڕەو» كــە مــن‬ ‫پێشــنوێژە‪ ،‬رێگــەی راســتە»‪ .‬هەر بۆیە مەبەســتمە لەبارەی ئەوانەوە قســە بكەم‪،‬‬ ‫دووبــارە لەگــەڵ هاوڕێكانــی زۆربەی كات بــە بۆچونی ئەو لە رواڵەتدا بوونیان نییە‪.‬‬ ‫دەچــوو بۆ ئەو مزگەوتــە‪ .‬كاتێكی زۆریان دەڵێــت ئەوانــە موســوڵمان نیــن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێكــەوە دەبردە ســەر‪ ،‬قســەیان دەكرد‪ ،‬هەڵگــەڕاوەن‪ .‬بــەالی موســوڵمانەوە هیچ‬ ‫یاری تۆپــی پێیان دەكــردو دوكانۆچكەی كەســێك لەپاڵ خودادا بڕیار نادات‪ .‬مافی‬ ‫دانانــی یاســاكان تەنیــا «اللە»یــە‪ ،‬نەك‬ ‫كەبابفرۆشیان بەڕێوەدەبرد‪.‬‬ ‫دواتــر لــە ســاڵی ‪ 2012‬هەمویــان بــە ئەنجومەنی یاسادانان‪.‬‬ ‫كۆمەڵ بونە جیهادگــەرا‪ ،‬ئەوان جیهادیان‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫بــە ئەركێكــی خودایــی دەزانــی‪ .‬مــاوەی‬ ‫‪-1‬شــارێكی پڕ نەوتە و دەكەوێتە پارێزگای‬ ‫دوو مانــگ خولــی فێركارییــان لــە لیبیــا‬ ‫بینــی‪ .‬زۆربــەی زۆری خولەكــە لەبــارەی حەسەكە‪.‬‬ ‫‪ -2‬ملــة ابراهیــم‪ ،‬رێكحراوێكــی ئیســامی‬ ‫زانیاری و رێنماییــە دینییەكان بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫فێربونــی بەكارهێنانــی چــەك‌و راهێنانی سەلەفیە لە ئەڵمانیا‪ ،‬كە چاالكییەكانی لەالیەن‬ ‫جەنــگ‌و روبەرووبونــەوەش بەشــێك بون دەوڵەتی ئەڵمانیاوە بە نایاسایی دانراوە‪.‬‬ ‫لــە بەرنامــەی خولەكە‪ .‬بــە بۆچونی ئەبو‬

‫یەكەمین كتێبێك كە داعش باڵویكردۆتەوە‪،‬‬ ‫كتێبی جیهادناسی (الفقە الجهاد)ی ئەبو‬ ‫عەبدوڵاڵی موهاجیرە‪ ،‬مامۆستای رۆحیی‬ ‫زەرقاوی‪ .‬ئەو قەناعەتی بە ئەبو موسعەبی‬ ‫زەرقاوی هێنا‪ :‬كە كردەوەی خۆكوژی نەك تەنیا‬ ‫قبوڵكراوە‪ ،‬بەڵكو تاكە رێگەی روبەڕوبونەوەشە‬ ‫«بۆئــەوەی داعــش نەتوانێت بە ئاســانی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكانی چاكبكاتەوە»‪.‬‬ ‫نیــو ســەعات دواتــر دەگەینە ســنوری‬ ‫ســایكس‪-‬پیكۆ‪ .‬ئیتر لەم ناوە جێگەیەكی‬ ‫دیار نەماوەتەوە‪ .‬بیناكانی ســەر سنور كە‬ ‫رۆژگارێــك هەیبەتیان هەبــوو‪ ،‬بە تەواوی‬ ‫وێــران بوون‪ .‬تەختی زەوی بوون‪ .‬لەســەر‬ ‫تاوەرێــك‪ ،‬ئــااڵی داعــش دەشــەكێتەوە‪.‬‬ ‫رەنگــی رەشــیان وەك ســیمبولی داعــش‬ ‫كردبوو بەسەر ئااڵیەكی عێراقدا كە لەسەر‬ ‫بەردێك نەخشێنرابوو‪.‬‬ ‫ماوەیەك بە درێژایی شاخەكانی شنگالدا‬ ‫دەڕۆین‪ .‬شــوێنێك كە لە هاوینی ئەمساڵدا‬ ‫ئیزدییــەكان رایانكــرد بۆ ئــەوێ‪ .‬ژینگەی‬ ‫ئێــرە یەكجۆرە‪ :‬وشــكەو دانیشتوانیشــی‬ ‫لــێ نیــە‪ ،‬تەنیــا جارجــار گونــدی بچوك‬ ‫دەبینرێن‪ .‬لەناكاو لەكەناری جادەكە چاوم‬ ‫بــە ژمارەیەكــی زۆری ئۆتۆمبێل دەكەوێت‬ ‫كە ســوتاون‌و جێی گوللەیان پێوە دیارە‪.‬‬ ‫وەك بڵێــی ئــەو گرتــە ڤیدیۆییەی داعش‬ ‫لێــرەدا بەرهەمهاتــوە‪ ،‬كــە تێیــدا داعش‬ ‫چەنــد ئۆتۆمبێلێكــی یەك لــەدوای یەك‪،‬‬ ‫دەدایــە بەر دەســتڕێژی گوللــە تا تەواوی‬ ‫سەرنشــینەكانی دەكوژران‪ ،‬لە پێشەوەش‬ ‫دیسان بینای وێرانی زیاترو زیاتر دەبینرێن‪.‬‬ ‫هێشتا فێردریك مۆڵەتی وێنەگرتنی نییە‪،‬‬ ‫واتا «تەنیا لە موســڵ» رێ بە وێنەگرتن‬ ‫دەدرێت‪.‬‬ ‫‪ 60‬كیلۆمەترمــان مــاوە بــۆ موســڵ‪.‬‬ ‫دیســان بازگەیەكــی دیكــە‪ .‬ئەمجــارەش‬ ‫بەبــێ كێشــە‪ .‬بەبێ ئەوەی بوەســتین بە‬ ‫دەســت ئامــاژە بــە تێپەڕینمــان دەكەن‪.‬‬ ‫دەوروبــەری شــارەكە دەردەكەوێــت‪ .‬بــە‬ ‫بــەردەم گرتوخانەیەكی گــەورەدا دەڕۆین‬ ‫كــە یەكێك لە دیوارەكانی داڕوخاوە‪ .‬ئەبو‬

‫موسڵ‪ ،‬دڵی «دەوڵەتی ئیسالمی»‪ .‬پێنج‬ ‫هــەزار چەكــداری داعــش ئەم شــارە دوو‬ ‫ملیۆن كەســییە كۆنتــڕۆڵ دەكات‪ .‬دەڵێن‬ ‫داعش تەنیا بــە كەمتر لە ‪ 400‬چەكدارەوە‬ ‫توانی زیاتر لە ‪ 20‬هەزار سەربازی عێراقی‪،‬‬ ‫دوو فەیلەقــی ســوپا‪ ،‬ناچــار بــە راكردن‬ ‫بــكات‪ .‬بــەاڵم بە بۆچونــی ئەبــو قەتادە‬ ‫داعش ژمارەیان ‪ 183‬چەكدار بوو‪.‬‬ ‫موســڵ زۆر نۆڕمــاڵ دەردەكەوێت‪ .‬رێك‬ ‫وەكــو گەورەشــارەكانی تــری رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســت‪ .‬شــتێك لە «چاخــی بەردینی‬ ‫داعش» ناكەوێتە بەرچاو‪ .‬بە پێچەوانەوە‪.‬‬ ‫موســڵ گەورەشــارێكی زینــدوی پــڕ لــە‬ ‫جموجۆڵە‪ .‬خەڵكانێكی بێشــومار لەســەر‬ ‫شــەقامەكان هەن‌و زۆر جەنجاڵە‪ .‬ئایا هەر‬ ‫ئێســتا بە بــەردەم پۆلیســێكی هاتوچۆی‬ ‫داعشدا تێپەڕین؟ دڵنیا نیم‪ ،‬بەاڵم وادیارە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە لــەم كاتەدا ئــەوە لەبیرناكەم‬ ‫كە لێرەدا ژمارەیەكی بێشــوماری شــیعەو‬ ‫ئێزدی كوژراون یان دەركراون‪ .‬چەند هەزار‬ ‫مەسیحیش هەاڵتن‪ .‬ئێستا موسڵ شارێكی‬ ‫تەواو سوننەنشینە‪ .‬مرۆڤ ئازارو مەینەتیی‬ ‫كوژراو و دەركراوەكان نابینێت‪.‬‬ ‫دەچینــە ناو شــەقامێكی الوەكییەوە تا‬ ‫چاومــان بــە كەســێك بكەوێت لە بەشــی‬ ‫راگەیاندنــی داعــش‪ .‬كە دەبــوو بەرنامەی‬ ‫داهاتــوی ســەفەرەكەمان دیاریبــكات‪ .‬لە‬ ‫دەرگایەكــی شوشــەییەوە دەچینــە نــاو‬ ‫دوكانێكی بچوكەوە‪ .‬ئێرە ناوەندی پەخشی‬ ‫«باڵوكراوەكانی داعش»ە‪ .‬ریز ریز كتێب‌و‬ ‫باڵوكراوەكان ئەنبار كراون‪ .‬بە زویی بەسەر‬ ‫تەواوی مزگەوتەكانی ژێر دەســتی داعشدا‬ ‫دابەشــدەكرێن‪ .‬لە جامخانەكانی ناوەوەی‬ ‫دوكانەكە‪ ،‬نوێترین باڵوكراوەی بانگەشــەو‬ ‫راگەیەندراوەكانی داعش دەبینرێن‪ ،‬لەوانە‪:‬‬

‫یۆرگیــن تۆدنهۆفــەر (‪jurgen‬‬ ‫‪ 1940 )todenhofer‬لەدایكبــوە‪،‬‬ ‫لــە ئەڵمانیــاو فرەنســا بڕوانامەی لە‬ ‫یاســادا بەدەســتهێناوە دواتــر پلەی‬ ‫دكتــۆرای بەدەســتهێناوەو بۆتــە‬ ‫حاكم‪ .‬ماوەی ‪ 18‬ســاڵ لەپارلەمانی‬ ‫ئەڵمانیــا نوێنەری پارتی دیموكرات‬ ‫مەســیحی بوە‪ .‬ماوەی ‪ 22‬ساڵیش‬ ‫ئەندامــی ئەنجومەنی جێبەجێكاری‬ ‫كۆمپانیای میدیایی (هوبرت بوردا)‬ ‫بووە‪ .‬ئەو چەندەها جار بۆ ناوچە‬ ‫جەنگییەكانی وەكو ئەفغانســتان‪،‬‬ ‫عێــراق‪ ،‬لیبیــا‪ ،‬ســوریاو‬ ‫فەلەســتین‪ ،‬ســەفەری كــردوە‪.‬‬ ‫ئەو لە كۆتایی ‪2014‬دا ســەفەرە‬ ‫مەترســیدارەكەی بۆ ناوچەكانی‬ ‫ژێردەستی داعش دەستپێدەكات‬ ‫مــاوەی ‪ 10‬رۆژ لــەو ناوچانــە‬ ‫بەتایبەت موسڵ‪ ،‬دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫تەوەر‬

‫ذمارة (‪ )601‬دوشةممة ‪2017/3/6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ترەمپ دا‬

‫جیهان لە سەردەمی‬

‫زیرەك كەمال‪ ،‬چاودێری سیاسی‪:‬‬

‫دەبێت لەگەڵ ئەمەریكا سیاسەت بكرێت نەك دڵداری‬ ‫سازدانی‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ئێســتا كاتێتــی پرســیار‬ ‫لەبــارەی نیگەرانــی‌و دوودڵیــی‬ ‫زۆرێــك‬ ‫ئەمەریكییــەكان‌و‬ ‫لەواڵتانــی دنیــا‪ ،‬لەبەرامبــەر ئەم‬ ‫ســەرۆكە‪ ،‬بكەیــن‪ .‬كــە بەفەرمی‬ ‫لەكۆشكی سپییەوە بۆ چوار ساڵ‬ ‫سەرۆكایەتی زلهێزترین واڵتی دنیا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لــەم تەوەرەیــەدا لەژێــر‬ ‫ناونیشــانی «جیهان لەسەردەمی‬ ‫ترەمپــدا»‪ ،‬لەگــەڵ كۆمەڵێــك‬ ‫لێكۆڵــەری‬ ‫رۆژنامەنــوس‌و‬ ‫سیاســی كــورد گفتوگۆدەكەیــن‪.‬‬ ‫لەتــەوەری ئەمجــارەدا زیــرەك‬ ‫كەمــال‪ ،‬چاودێــری سیاســی‪،‬‬ ‫بەشــداریی دەكات‌و گۆڕانــكاری‌و‬ ‫پێشــبینیەكانی ســەردەمی ئــەم‬ ‫ســەرۆكە شــیدەكاتەوە‪ .‬هــاوكات‬ ‫بــاس لــەو كاریگەرییانــەش‬ ‫دەكات كــە پەیوەندیی بەهەرێمی‬ ‫كوردستانەوە هەیە‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬ئێســتا ترەمــپ ســەرۆكە‪،‬‬ ‫باســی زۆر تــرس دەكرا‪ ،‬ئەگــەر ئەو ببێت‬ ‫بەســەرۆك‪ ،‬ئایا جیهان ئێستا لەسەردەمی‬ ‫«ترس»دا دەژی؟‬ ‫زیــرەك كەمال‪ :‬بیرمان نەچێت ئەمەریكا‬ ‫واڵتێكی دامەزراوەیی دەســتوورییە ‪ ،‬راستە‬ ‫لــەم واڵتــەدا دەرفــەت‌و شــەرعیەتی بــێ‬ ‫ئەژمــاری بڕیاریــدان‌و كاركردن‌و دارشــتنی‬ ‫نەخشەو بەرنامەی سیاسیی‌و ئابوری هەیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ســەرجەم بڕیــارە گرنــگ‌و گــەورەو‬ ‫چارەنــووس ســازەكان بەدەیــان فلتــەری‬ ‫یاسایی‌و دامەزراوەیی‌و هەواڵگریدا رەتدەبن‌و‬ ‫ســەرۆكێك لــەدەرەوەی ئــەو فلتەنەرانــە‬ ‫بەبــێ گەڕانــەوە بــۆ ناوەنــدە‌و دامــەزراوە‬ ‫دەستورییەكان رەفتار بكات چارەسەرنووسی‬ ‫وەكــو ترومان دەبێت كە هەموومان دەزانین‬ ‫بەرلــەوەی مــاوەی یاســایی ســەرۆكایەتی‬ ‫تەواوبكات چی بەســەر هێنرا‪ .‬من پێم وایە‬ ‫ترسی جیهان لەئەمەریكا تەنها لەگەڵ هاتنی‬ ‫ترامپ بۆ سەركورســی دەســەاڵت دەســت‬ ‫پێ ناكات‪ ،‬بەڵكو هەربەڕاســتی سیاســەتی‬ ‫ئەمەریكا بەرامبەر جیهان هەر لەســەرتایی‬ ‫دروست بونیەوە مایەی ترس‌و گومانی قووڵ‬ ‫بــووە الی هەموو واڵتانــی دونیا‪ .‬نەك الی‬ ‫حكومــەت‌و سیاســیەكانی ئەمەریكا بەڵكو‬ ‫الی خوودی بەشــی ئەمریكییەكان ڕەگێكی‬ ‫كولتوری فیكری كۆمەاڵیەتی هەیە كە خودا‬ ‫لەگەڵ ئەمریكییەكانەو خۆیان بەباشــتیرن‌و‬ ‫چاكــە خوازتریــن گەلــی دونیــان‪ .‬بۆیــە‬ ‫حكومەوتی ئەمەریكا لەهەرجۆرە دانوستان‌و‬ ‫مامەڵــە كردنێك لەگەڵ بەرامبەر پێشــیان‬ ‫وایــە چاكەیەكەو لەگەڵ الیەنــی بەرامبەردا‬ ‫دەیكەین‌و وەكو بازرگانێكی بچووك سەیری‬ ‫دەروەی خۆیان دەكەن‪ .‬وتەیەكی بەناوبانگ‬ ‫لەبارەی ئەمریكیەكان هەیە كە دەڵێت ئێمە‬ ‫نەدۆســتی هەمیشــەییمان نــە دوژمنایەتی‬ ‫تــا ســەرمان لەگــەڵ هیچ كــەس‌و الیەنێك‬ ‫نیە‌و ئەوەی ڕایەڵــەی پەیوەندیەكانی ئێمە‬ ‫بەدەرەوە دەبەســتێتەوە‪ ،‬كە بەشێوەیەكی‬ ‫هەمیشــەیی تەنها بەرژەوەندیە‌و هیچی تر‪.‬‬ ‫بیرمان نەچێت گەورەترین دۆســت‌و پێگەی‬ ‫ئەمەریكا لەزیاتر نیوەسەدەی بیستەم شای‬ ‫ئێران بووە‪ .‬بەاڵم كاتێك ئەو شایە لەالیەن‬ ‫گەالنی ئێران ڕوخێنراو شا پەنای بۆ ئەمەریكا‬ ‫برد‪ ،‬خوودی حكومەتی ئەوســای ئەمەریكا‬ ‫ویستی بەزیندویی بیداتەوە دەستی كۆماری‬ ‫ئیســامی ئێــران‪ .‬ســەرتایی نۆهەتەكانــی‬ ‫ســەدەی بیســتەم ئەمەریــكا لەگرتنەبەری‬

‫سیاسەتی بێدەنگی‌و پاشەكشەی پێ كردنی‬ ‫ســوپایەكەی لەعێراق‪ ،‬ڕاستەوخۆ بەشداری‬ ‫كــرد لەخەڵتانــی خوێــن كردنــی ڕاپەڕینی‬ ‫ئــاداری گەالنــی عێــراق ـ بەچاوگێرانەوەك‬ ‫بۆ سیاســەتی ئەمەریكا لەسەرجەم قۆناغە‬ ‫مێژوییــەكان ئــەو واڵتە ئەومان بــۆ بەدیار‬ ‫دەكەوێت كە ئەمریكییەكان ســەیری هەموو‬ ‫حكومەت‌و حزب‌و گەالنی دونیا دەكەن وەكو‬ ‫كێلگەیــەك بۆ بەرهەم هێنانی كشــتوكاڵ‌و‬ ‫كارگەیــەك بۆ بەرهــەم هێنانی كەل‌و پەلی‬ ‫بەرهــەم هێنــان‪ .‬هەروەهــا حكومەتە یەك‬ ‫لەدوای یەكەكانی ئەمەریكا هەرگیز لەســەر‬ ‫بناغــەی میتــودە ئەخالقی‌و هیومانســتی‌و‬ ‫مرۆمیەكان‌و ئاشتییەكی هەمیشەیی سەیری‬ ‫گەالنــی دنیایان نەكــردووە‪ ،‬بۆیە قەلەقی‌و‬ ‫ترســی دنیــا لەئەمەریــكا هیــچ پەیوەندی‬ ‫بەهاتنی ترامپ بۆ سەر كورسی دەسەاڵتەوە‬ ‫نییەو بەڵكو ترسەكە لەخودی ئەو سیاسەتە‬ ‫نــا ئەخالقی‌و بەرژەوەنــدی خوازەیەكە دوو‬ ‫ســەد ســال ئەمەریــكا رەنگرێــژی هێڵــە‬ ‫گشــتیەكانی سیاســەتی خۆی پێــدەكات‪،‬‬ ‫بیرمــان نەچێت هــەر خودی بەعســیەكان‬ ‫لەشەســتەكان لەالیەن ئەمەریــكاو هێنرانە‬ ‫سەر كورسی حكومڕانی‪.‬‬ ‫زۆرێــك‬ ‫پێچەوانــەی‬ ‫چاودێــر‪:‬‬ ‫لەپێشــبینیەكان‪ ،‬دۆناڵــد ترەمــپ بــوە‬ ‫هەڵبژێردرا بەسەرۆكی زلهێزترین واڵتی دنیا‬ ‫«ئەمەریــكا»‪ ،‬بۆچــی پێشــبینی زۆرینەی‬ ‫سەنتەری لێكۆڵینەوەو ڕاپرسی‌و چاودێرانی‬ ‫سیاســی‌و سیاســەتمەدارانی دنیا پێچەوانە‬ ‫بــوەو هاواڵتیانی ئەمەریــكا ترامپیان كردە‬ ‫ســەرۆك؟ واتــە بۆ ترســی سیاســیەكان‌و‬ ‫زۆرینــەی خەڵكانــی لیبــڕاڵ پێچەوانەبــوو‬ ‫لەترسی هاواڵتیان ئەمریكی؟‬ ‫زیــرەك كەمال‪ :‬پێ دەچێــت هەموو ئەو‬ ‫راپرسی‌و بۆچوون‌و پێشــبینیانەی لەبارەی‬ ‫هەڵبژاردن ئەمەریكاو كراون شــرۆڤەی ورد‬ ‫بینیــان تێــدا نەبووبێــت‪ ،‬بەتایبەتیش ئەو‬ ‫راپرســیانەی كــە رێكخراوەكانــی كۆمەڵی‬ ‫مەدەنی‌و پســپۆڕ لــەو بــوارەدا لەناوەوەی‬ ‫ئەمەریكا پێی هەڵساون‪.‬‬ ‫پێــم وانیە باری سیاســی‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫كولتــوری‌و گۆڕانكارییەكانی ســەر زەمینی‬ ‫سیاســی ئەمەریــكاو جیهانیــان بابەتیانەو‬ ‫بەرچــاو روونانــە خوێندرابێتــەوە ئەویــش‬ ‫ئەوەیــە كــە زۆر لەخەڵكانــی بەتەمــەن‌و‬ ‫بەســااڵچوو دەنگیان بەترامپــدا‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫بەشــی زۆری ئەو راپرسیانەی لەبارەی ئەو‬ ‫پرسەوە دەكران یان لەناو ئەو توێژە گەورە‬ ‫ئەنجام نەدەدرا یاخود بەشی زۆری پیرەكان‬ ‫بەحوكمــی نەخوێنــدەواری یاخــود كەمــی‬ ‫زانیاری لەســەر بەكارهێنانــی ئامرازەكانی‬ ‫دەنگدان‌و یاخود تێنەگەیشــتن لەئەهمیەتی‬ ‫راپرسی بەشداری ئەو راپرسیەیان نەدەكرد‪.‬‬ ‫جگــە لەوەی كە ئەمەریكا واڵتی ســەیرو‬ ‫سەمەرەی سیاســی‌و رووداو دەرهاوێشتەی‬ ‫ناچــاوەڕوان كراوو لەســەرووی پێشــبینی‌و‬ ‫ئاستی تێگەیشتنی خەڵكە‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت سیســتەمی سیاســی‬ ‫لەدنیــادا چەقبەســتوەو لــە «داڕزان»دا‬ ‫دەژی‪ ،‬لەئەمەریكایــش هاواڵتیــان بێزاربون‬ ‫لــەو لەیــەك چونــەی ســەرۆكەكان‌و‬ ‫سیاســەتەكانیان‪ ،‬بۆیــە حەزێــك هەیە بۆ‬ ‫گۆڕانــكاری ئیتــر دەرئرنجامەكــەی بەباش‬ ‫بكەوێتــەوە یــان بەخــراپ‪ ،‬ترامپیــش ئەو‬ ‫ســەرۆكەیە كە «قەلەقی» دروســت كردوە‬ ‫لەوەی دنیایی سیاسی بگۆڕێت؟‬ ‫زیــرەك كەمــال‪ :‬پــێ دەچێــت گەلــی‬ ‫ئەمەریكایش بەدەســت شــەڕە دەركییەكان‬ ‫بەتایبەتیــش بەشــداریكردنی واڵتەكەیــان‬ ‫راســتەوخۆو ناراستەوخۆ لەو شەڕانە تواناو‬ ‫برســتیان لێ بڕابێت‌و ئیدی لەســەر ئاستی‬

‫یەكێك لەشافاكرتەكانی لەسەر‬ ‫پێوەستان‌و دامەزراوەیی حكومڕانی‬ ‫هەرێمی كوردستان پەیوەندی‬ ‫بەپاڵپشتی‌و لەسەر خەتبوونی‬ ‫ئەمەریكایە لەگەڵ كورد‬ ‫زیرەك كەمال‪ ،‬چاودێری سیاسی‬ ‫ناوەكــی ئەمەریــكا بەپێی ســەرچاوەكانی‬ ‫هەواڵ ئەوە دەردەخەن كە ئیدی حكومەت‌و‬ ‫سیاسەتو ئابوری‌و وزەیی ناوەكی‌و ناوخۆی‬ ‫بۆ ئەمریكیەكان بێت نەك بەبیانوی جەنگی‬ ‫دژە تیرۆرو بەرگری كردن لەكەمینەكان‌و مافی‬ ‫گەالن بەهەدەر بدرێت‌و تەخشان‌و پەخشان‬ ‫بكرێت تەنانەت بەقەناغەتی (جۆن تێرمان)‬ ‫توێژەر لەســەنتەری دیراساتی نێودەوڵەتی‬ ‫گەورەترین هەڵەی سیاســی لەســەد ساڵی‬ ‫رابــردوو شــەڕی ســوماڵ‌و داگیركردنــی‬ ‫عێراق بــووە‪ ،‬دیــارە بەچاوگێرانەوەیەكیش‬ ‫بەمێــژووی ســەد ســاڵی رابــردوو زۆربەی‬ ‫جەنگــە جیهانییــەكان‌و كارەســتانەكان‬ ‫بەتایبەتیــش ئــەو جەنــگ‌و كارەســاتانەی‬ ‫ئەمەریــكا تیایــدا كاراكتەرێكــی سایســی‬ ‫گــەورە بــووە لەســەردەمی دیموكراتەكان‬ ‫بــووە بــۆ نموونــە جەنگی جیهانــی یەكەم‬ ‫ســاڵی ‪ 1918-1914‬لەســەردەمی ســەرۆك‬ ‫(ودرۆ وڵســن) بــوو جەنگی جیهانی دووەم‬ ‫لەسەردەمی هەردوو سەرۆك (فرانكلین رۆز‬ ‫فلت)‌و (هاری ترومــان) بوو لە‪1.9.1939‬‬ ‫‪ 1945‬شــەری كۆریا ساڵی ‪ 1952‬هەروەها‬‫لێدانی ژاپۆن لە(‪6‬و‪ )9‬ئابی ‪ 1945‬بەبڕیاری‬ ‫هاری ترومان بوو‪ ،‬واتا مەبەستمە ئەوە بڵێم‬ ‫یەكێك لەهۆكارە ســەرەكییەكانی دەنگدانی‬ ‫گەلــی ئەمەریــكا بەترامــپ بەتەنهــا لەبەر‬ ‫كاریزماو لێهاتــووی ئەو پیاوە نەبوو بەڵكو‬ ‫بێزاریان بوو لەئاراســتەو رێرەوی كاركردنی‬ ‫دیموكراتەكان كەلەو چەند ســاڵەی دواییدا‬ ‫تواناو وزەیەكی دەركییەكان بەهەدەریاندا‪.‬‬ ‫ئەمەریكایــەكان بــوون توانیــان چیــن‬ ‫بهێننــە نــاو نەتەوەیەكگرتــووەكان‌و وەكو‬ ‫جەمســەرێك بەرامبــەر ســۆڤیەت راســتی‬ ‫بكەنــەوە‪ ،‬لەســەردەمی (نیكســون) بووە‬ ‫پیالنــی بەبێ شــەڕیان بەرامبەر ســۆڤیەت‬ ‫دارشت‌و هەر لەسەر دەستی كۆمارییەكانیش‬ ‫بــووە ســاڵی (‪ )1967‬پرۆســەی ئاشــتی‬ ‫لەنێــوان ئیســرائیل‌و فەلەســتین دەســتی‬ ‫پێكرد‪ ،‬هەروەها كۆمارییەكان بوون توانیان‬ ‫بەبڕیــاری (‪ )598‬بڕیــاری راگرتنــی شــەڕ‬ ‫بەســەر ئێرانــدا لــەدژی عێراق بوەســتێنن‬ ‫لەسەردەمی ئەوان بوو میخایل گۆرباتشۆف‬ ‫بەرنامــەی بیریســتۆریكاو گالستۆســتی‬ ‫راگەیاند‌و سەرەنجامی بەداروخانی سۆڤیەت‬ ‫تــەواو بوو‪ ،‬هــەر كۆماریەكانیــش بوون كۆ‬ ‫دەنگییەكانــی سیاســی جیهانیــان لــەدژی‬ ‫رژێمی سەدام دروســتكرد كە واڵتی كۆێتی‬ ‫داگیركــرد‪ ،‬لەســەردەمی ئــەوان بــوو كــە‬ ‫جیهــان سیاســەتی (احتــوا‌و ) گــۆڕی بۆ‬ ‫دەســت تێوەردانی راســتەوخۆی سەربازی‬ ‫دژی رژێمــە دكتاتــۆرەكان واتــا دەمەوێت‬ ‫ئــەوە بڵێــم گەلــی ئەمەریكا بەمەبەســتی‬ ‫هێنانەكایــەی وەرچەخانێكــی چلونایەتی‌و‬ ‫ریشەیی لەسیاسەتی دەرەوەی واڵتەكەیان‌و‬ ‫ســەرلەنوێ گێڕانــەوەی هەیبــەت‌و بــااڵ‬ ‫دەســتی ئەمەریكا بەســەر دنیاو دەرەوەدا‬ ‫دەنگیان بەدوناڵــد ترامپ‌و هەروەها خودی‬

‫كۆمارییەكاندا‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬دەوترێت جیهان لەسەردەمێكدایە‬ ‫كــە دیموكراســییەت‌و كاڵبونــەوەی هێڵــی‬ ‫نەتــەوەو جوگرافیایــی نەتەوەیــی بــەرەو‬ ‫ماڵئاوایــی دەڕوات‌و ســەردەمی ســەرۆكە‬ ‫شــەڕەنگێز‌و ڕاسیســتەكانە‪ ،‬واتــە مۆدێلی‬ ‫پۆتین‌و ئەردۆگان‌و سیسی‪ ،‬بۆیە لەئەمەریكا‬ ‫ترامپ دەبێتە سەرۆك‌و بەریتانیا لەیەكێتی‬ ‫ئەوروپــا دێتە دەرەوە‪ ،‬هێزە ڕاسیســتەكان‬ ‫لەئەوروپادا بەهێزدەبن‪ ،‬تا چەند ئەم ڕوداوە‬ ‫سیاسییانە پەیوەندییان پێكەوە هەیە؟‬ ‫زیــرەك كەمال‪ :‬پێــم وانییە ســەردەمی‬ ‫فیكــری ناسیۆنالیســتی‌و دیموكراســی‬ ‫كاڵبووبێتــەوە‪ ،‬هــەر پــرس‌و كێشــەیەك‬ ‫كــە پێداویســتیەكی مێژوویی بێــت ئەگەر‬ ‫چارەســەر نەكرێــت‪ ،‬تاهەتایــە وەكــو‬ ‫گرێكوێرەیــەك دەمێنێتــەوە‪ .‬هەمــوو ئــەو‬ ‫نەتەوانــەی كە ژێر دەســتەی دكتاتۆریەت‌و‬ ‫نەتەوەیی سەردەستن تاكو ئێستا لەخەبات‬ ‫بۆ ئازادی‌و سەرەبەخۆیی بەردەوامن بەگەلی‬ ‫كوردیشــەوە‪ .‬تۆ وەرە ســەیر بكە یەكێتی‬ ‫ســۆفیەتی جــاران كێشــەی نەتەوایەتــی‌و‬ ‫ئاینــی لەچوارچێــوەی قەڵەمــڕەوی خۆیی‬ ‫بەتایبەتیــش لەســنوری قەوقاز چارەســەر‬ ‫نەكــرد‪ .‬بۆیە كــە رووخا بینیمان كێشــەی‬ ‫نەتەوایەتــی‌و ئاینی بەتوندوتیژترین شــێوە‬ ‫تەقیــەوە‌و تەنانــەت بەشــی هــەرەزۆری‬ ‫تووندڕەوی نەتەوەیی‌و ئاینی لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان خەڵكی قەوقازن‪.‬‬ ‫دیموكراســیەتیش تاكو ئێستا هیچ جۆرە‬ ‫(بدیل)ێكی نیە بۆ دەستاو دەست پێكردنی‬ ‫دەســەاڵت‌و چارەسەركردنی كێشــەكانیتر‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەســنووریش دەبینیــن خەباتی‬ ‫ئــەو نەتەوانــەی تاكــو ئێســتا دەوڵەتــی‬ ‫ســەربەخۆیان نییــە بــۆ ئــازادی لەئەوجی‬ ‫خۆیدایە دەشێت تۆ لەفەرەنسا‌و هۆڵەندا‪..‬‬ ‫فیكــری نەتــەوە‌و ئایــن‌و كایەكانیتر ئەو‬ ‫رەونــەق‌و قورســاییەی نەمابێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بۆ شــوێنێكی وەكــو كوردســتان‌و قەوقاز‌و‬ ‫ئەمازیغــی‪ ..‬هەریەك لەو كێشــە‌و پرســانە‬ ‫دروشمی خەباتی ناوەندین‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬تــا چەنــد كێشــەی كۆچبەر‌و‬ ‫تیرۆر كاریگەرییان لەگەڕانەوەی ئەو مۆدێلە‬ ‫داخراوەی سیاسەت هەیە‪ ،‬ئایا ئەم دوانەیە‬ ‫مژدەی ســەركەوتنی تامپ‌و هاوشــێوەكانی‬ ‫نییە؟‬ ‫زیــرەك كەمــال‪ :‬بەحوكمــی نەبوونــی‬ ‫دیموكراســیەت‌و ناســەقامگیری سیاســی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و گەندەڵی‌و بێكاری‌و هەرەســی‬ ‫ئەخالقــی‌و پــێ شــێلكردنی ماقــی مرۆڤ‬ ‫لەالیەن سیستەمە حوكمڕانییە دكتاتۆرەكانی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەراست‌و بەشێكی زۆری واڵتانی‬ ‫قەوقاز‌و رۆژهەاڵتی ئاسیا‌و سەرجەم واڵتانی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬گەالنی ژێر حوكمڕانی ڕەشی ئەو‬ ‫دكتاتۆڕانە جگە لەهەاڵتن‌و كۆچكردن بەرەو‬ ‫واڵتانی ئەوروپا هیچ پەناو دەرفەتێكیان بۆ‬ ‫نەماوەتەوە‪ .‬بۆیە لێشاوی كۆچكردنی چین‌و‬

‫توێژەكانی كۆمەاڵیەتــی خەڵك‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لــەو چەنــد ســاڵەی دوایی ســەر زەمینی‬ ‫ئــەو واڵتانــەی هەراســان كــرد‪ .‬هەڵبــەت‬ ‫بەشــی زۆر ئەو كۆچبەرانەشی جگە لەوەی‬ ‫لەســەر حســابی گەالنی رەســەنی ئەورپا‬ ‫سوســیال وەردەگــرن‌و وەكــو هاواڵتییەكی‬ ‫ئەوێ حكومــەت مامەڵەیان لەگەڵ دەكەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم نــەك پابەندنین بەیاســا‌و كولتوری‬ ‫سیاســی‌و یاسایی ئەو واڵتانە بەڵكو مایەی‬ ‫ســەر ئێشــە‌و ناســەقامگیری سیاســی‌و‬ ‫بەرهەمهێنانــی تیــرۆر‌و توندوتیژیــن‪ ،‬نەك‬ ‫هەر ئەمە بەڵكــو بەوپەڕی روو قایمی‌و بێ‬ ‫چــاوو روویی داوایــی دەكــەن‪ ،‬هاواڵتیانی‬ ‫ئەوروپــا دەســتوریان بــۆ بگۆڕێــت‌و پڕی‬ ‫بكات لەماددە‌و بڕگەی سەلەفیەتی فیكری‌و‬ ‫جەهــل‌و ئەفســانە‪ .‬ئــەو هەڵســوكەوتەی‬ ‫كۆچبەران لەگەڵ گەالنــی ئەوروپا ئەمەش‬ ‫وایكــردووە لەنــاو دانیشــتوان‌و گەالنی ئەو‬ ‫واڵتانە پەرچەكرداری بەهێز لەالیان دروست‬ ‫ببێت لــەدژی كۆچبەران‌و هەمــوو ئەوانەی‬ ‫وەكو پەنا هەندە لەوێ دەژین‪.‬‬ ‫زۆر لەپســپۆر‌و فەیلەســوفەكان ئــەو‬ ‫پەرچەكــردارەی خەڵكــی ئەوروپایــان ناو‬ ‫ناوە ناسیۆنالیزمی كولتوری‪ .‬هەڵبەت زۆری‬ ‫كۆچبەران‌و ئیلتزام نەكردنیان بەیاســاكانی‬ ‫ئەو واڵتانە‌و ســوكایەتی كردنیــان بەئاین‌و‬ ‫دابونەریتیــات لەالیــەن كۆچبــەران بۆتــە‬ ‫مایــەی بەهێزكردنــی رەوتە حزبە فاشــی‌و‬ ‫راسیســتەكان‌و لەزۆر لەو واڵتانە پشتیوانی‬ ‫كــردن‌و متمانەیــان لەالیــەن خەڵــك روو‬ ‫لەهەڵكشــانە‌و لــەزۆر شــوێنیش بەدەنگی‬ ‫زۆرەوە دەچنە پەرلەمانە‪.‬‬ ‫ئــەو حااڵتەنــاش وایكردووە كــە تڕامپ‬ ‫كەیسی‌و پرســی كۆچبەران بكاتە دروشم‌و‬ ‫بەرنامەی هەڵبژاردن‌و بگرە بەشــێكی زۆری‬ ‫دەنگەكانیشی ئەو خەڵكانەبوون كە رقێكی‬ ‫ئەســتوریان لەكۆچبــەران هەیــە‪ .‬بۆیەش‬ ‫پێدەچێت لەداهاتــووش‌و وروژاندن‌و دانانی‬ ‫پرســی كۆچبەران لەبەرنامەی هەڵبژاردنی‬ ‫ســەرۆكایەتی‌و پەرلەمانــی‪ ،‬زۆر كەســی‬ ‫تری وەكو تڕامپ بگەیەنێتە ســەر كورسی‬ ‫دەسەاڵت‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬كــورد لەكوێــی ئــەم گفتوگۆ‬ ‫سیاســیانەدایە؟ هەندێــك دەڵێن هەركەس‬ ‫ســەرۆكی ئەمەریــكا بێــت بەبــاش‌و خراپ‬ ‫پەیوەنــدی بەكــوردەوە نییــە‪ ،‬ڕایەكیــش‬ ‫هەیــە‪ ،‬كــە كاریگەرییەكە بەناڕاســتەوخۆ‬ ‫وەســف دەكات‪ ،‬بەوجــۆرەی سیاســەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكا كاریگەری ڕاســتەوخۆی‬ ‫لەڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا بەســەر بــەرەی‬ ‫«سوننە»‌و بەرەی «شیعە»ە وە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫ئــەو دوو بەرەیەش كوردیان دابەشــكردوەو‬ ‫كاریگەرییــان لەســەر هێــزە كوردییەكان‌و‬ ‫پرسی كورد هەیە؟‬ ‫زیــرەك كەمــال‪ :‬وەكــو گووتــم هەرگیز‬ ‫ناكرێــت كــورد ئەمەریــكا بەدۆســتێكی‬ ‫هەمیشەیی‌و پاڵپشتێكی بەوەفا‌و راستگۆی‬

‫خۆیــی دابنێــت‪ ،‬بــەاڵم لەگــەڵ ئەوەشــدا‬ ‫هەرگیــز ناكرێــت كــورد رۆڵ‌و كاریگــەری‬ ‫ئەمەریــكا لەجیهان‌و رۆژهەاڵتی ناوەراســت‬ ‫لەبەرچــاو نەگرێت‪ .‬نەك هــەر ئەمە بەڵكو‬ ‫یەكێك لەشافاكترەكانی لەسەر پێوەستان‌و‬ ‫دامەزراوەیی حكومرانی هەرێمی كوردستان‬ ‫پەیوەندی بەپاڵپشــتی‌و لەســەر خەتبوونی‬ ‫ئەمەریكایــە لەگەڵ كورد‪ .‬لەمبارەیەشــەوە‬ ‫ئەگەر ســەركردایەتی‌و سیاســیەكانی كورد‬ ‫ژیرانــە بەرچــاو روونانــە‌و لەســەر بنەمای‬ ‫شــیكاری‌و میتــۆدی زانســتی سیاســەت‬ ‫بكات‌و هێلەگشــتییەكانی بەرنامە‌و گوتاری‬ ‫سیاســی خۆی لەسەر ئاستی ناوە‌و دەرەوە‬ ‫دابرێژێت‪ .‬دەتوانێت ئەمەریكا وەكو كۆلەگە‌و‬ ‫پاڵپشتەكی خۆیی بەكار بهێنێت‪ .‬واتا لێرەدا‬ ‫من قسەی نووسەرێكم دێتەوە یاد كەبیست‬ ‫ســاڵ پێش ئێســتا گوتبووی دەبێت لەگەڵ‬ ‫ئەمەریكا سیاسەت بكرێت نەك دڵداری‪ .‬من‬ ‫پێموایــە كورد لەچەندین ســاڵی داهاتووش‬ ‫لــەالی ئەمەریكا نرخ‌و بایەخی خۆی دەبێت‬ ‫چونكە هەموو شــرۆڤە‌و شیكارییە زانستی‌و‬ ‫فیكری‌و فەڵســەفییەكان ئەوە دەسەلمێنێ‪،‬‬ ‫كە گروپە تیرۆرستییەكان كە لەئێستا شەڕی‬ ‫خۆیــان بردۆتــە بــەردەم ماڵــی ئەمەریكا‌و‬ ‫هەمــوو دنیــا تاچەندین ســاڵی تریش هەر‬ ‫بەهێز دەمێنێتەوە‌و جێگای خۆشحاڵیشە كە‬ ‫گەلــی كورد‌و بزووتنــەوەی ئازادیخوازەكەی‬ ‫بەدرێژایی مێژوو ســەنگەر‌و هێزی رووبەڕوو‬ ‫بوونەوەی تیرۆر بوونە لەقۆناغی ئێستاشدا‬ ‫گەلی كورد‌و هێزی پێشــمەرگەكەی هێزێكی‬ ‫هەرەگەورەی شەڕی دژی تیرۆرن‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەگــەر بمانەوێــت ئەمەریــكا‌و‬ ‫ســەرۆكەكەی پاڵپشتی بەردەوامی كوردبن‪،‬‬ ‫دەبێت ســەركردایەتی سیاســی بەر لەوەی‬ ‫بگەڕێتەوە بۆ چەمكی شیعە‌و سوننە و شتی‬ ‫تــر‪ ،‬دەبێت بەدوای رێگاچــارە‌و گرتنەبەری‬ ‫سیاســەتی تــرەوە بێت‪ ،‬یەكەمجــار بەهیچ‬ ‫شــێوەیەك خۆیــی نەكاتــە خــاوەن مــاڵ‬ ‫بەســەر بەرەی شــیعە‌و ســووننەدا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێــت حەوشــە‌و دەرگاو پەنجەرەی خۆی‬ ‫بەمیتۆدەكانــی دیموكراســیەت‌و كرانەوە و‬ ‫پابەندبــوون بەبەهــا فەلســەفی‌و عەقاڵنی‌و‬ ‫رۆشــەنگەریەكانی دنیــای مۆدێرنــە قایــم‬ ‫بــكات‪ ،‬وەهمێكــی كوشــندە هەیــە دەبــێ‬ ‫وازی لــێ بهێنین‪ .‬ئەویش ئــەوان بەردەوام‬ ‫دەیڵێیــن‌و دووبارەی دەكەینــەوە كە ئەگەر‬ ‫كــورد بتوانێــت بەرژوەنــدی هاوبەشــی‬ ‫لەگەڵ ئەمەریكا‌و دنیا دروســت بكات ئەوە‬ ‫دەتوانێــت درێــژە بەئەزموونــی حوكمرانی‬ ‫خۆیی بدات‪ .‬ئەوەمان لەبیر نەچێت یەكێك‬ ‫لەفاكتــەرە هەرە ســەرەكییەكانی مانەوەی‬ ‫ئێمــە پەیوەنــدی بەدروســتكردنی بەهــای‬ ‫هاوبــەش هەیە لەگەڵ گەالنی دنیا كە خۆی‬ ‫لەپڕانسیپەكانی دیموكراسیەتدا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫واتا بەرژەوەندی ئابوری هاوبەشــی‌و بەهای‬ ‫هاوبەشــی لەگــەڵ واڵتانــی دیموكراســی‬ ‫هەردووكیــان دوو شــا فاكتــەری گــەورەن‬ ‫بۆمانەوەمان‌و بەرەو پێش چوونمان بیرمان‬ ‫نەچێــت یەكێــك لەفاكتەرەكانی پاڵپشــتی‬ ‫ئەمەریكا‌و ئەوروپا لەئیسرائیل كە ئەو بەها‬ ‫هاوبەشەیە‪.‬‬ ‫كــە ئیســرائیل توانیویەتــی لــە كایەی‬ ‫سیاســی‌و كلتــوری‌و دەســتوریدا دروســت‬ ‫بــكات‪ ،‬چونكە ناكرێت كــورد بۆ رازیكردنی‬ ‫هێــزە كۆنــە پەرســت‌و بونیــادە چــەق‬ ‫بەستوەكانی كۆمەڵگا پرۆژە یاسای دەستور‬ ‫پڕبكات لەماددەی بێ گیان‌و مردووی چاخی‬ ‫شمشــێر‌و بەڕووی دەرەوەشــدا خۆی وەكو‬ ‫ئەزموونی دیموكراسی بەرووی دنیادا نمایش‬ ‫بكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )601‬دوشةممة ‪2017/3/6‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫بانگەشەی «نەخێر» و «بەڵێ‌« بۆ سیستمی سەرۆكایەتی توركیا‬ ‫دەستیپێكرد‬

‫وتەبێژی هەدەپە‪:‬‬ ‫سیستمی سەرۆكایەتی نادیموكراسییەو‬ ‫دەسەاڵتی تاكڕەوی بەهێز دەكات‬ ‫راپۆرت‪ :‬چاودێر‬ ‫لــە رۆژی ‪ 2‬ی ئــەم مانگە‪ ،‬پارتی‬ ‫دیموكراتــی گــەالن (هەدەپــە) لە‬ ‫ئەســتەمبوڵ‪ ،‬ئیزمیــر و ئامــەد‪،‬‬ ‫بانگەشــەی بــە «نەخێــر» ی بــۆ‬ ‫گشتپرســی دەســتپێكرد‪ .‬ئەمــە‬ ‫هاوكات بوو لەگەڵ دەســتپێكردنی‬ ‫بــۆ‬ ‫بانگەشــەكردن‬ ‫وادەی‬ ‫گشتپرسییەكەی توركیا بۆ گۆڕینی‬ ‫سیســتمی بەڕێوەبردنــی واڵت لــە‬ ‫پارلەمانییــەوە بــۆ ســەرۆكایەتی‬ ‫كــە وابڕیــارە لــە ‪ 16‬ی نیســان‬ ‫ئەنجامبدرێت‪.‬‬ ‫لەبەرامبــەر ئەمەشــدا‪ ،‬ســەرۆكوەزیرانی‬ ‫توركیــا و ئەندامانــی ئــاك پارتــی‪ ،‬رۆژانە‬ ‫كۆبونــەوەی جەمــاوەری لــە پارێزگاكانــی‬ ‫ێ بۆ توركیایەكی‬ ‫توركیا بەدروشــمی «بەڵــ ‌‬ ‫بەهێز» ئەنجام دەدەن‪.‬‬ ‫یاریــدەدەری ســەرۆكوەزیرانی توركیــا‬ ‫نوعمان كورتولموش ســەبارەت بە كەمپینی‬ ‫پارتەكەیــان بــۆ گشتپرســی رایگەیاند‪ :‬بۆ‬ ‫ئەوەی توركیا نەبێتە پارچەیەك لە عێراق و‬ ‫سوریا‪ ،‬بۆ سەقامگیریی و بەهێزبونی توركیا‬ ‫كەمپینی «بەڵێ‌» بەڕێوەدەبەین‪.‬‬

‫بایدەمیر‪ :‬كەمپینی «نەخێر» فراوان‬ ‫دەكەین‬

‫وتەبێژی هەدەپە لەكاتی دەستپێكردنی‬ ‫مەراسیمی بانگەشەی نەخێر وتی «بەهەمو‬ ‫توانایەكمانەوە دەڵێین نەخێر‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫پاكێجی سەرۆكایەتی‪ ،‬پاكێجێكە كوردەكان‪،‬‬ ‫عەلەوییەكان و دیموكراتخوازەكان‪ ،‬ئازادی‬ ‫و دادپــەروەری لەخۆناگرێت»‪ .‬بۆیە دەنگ‬ ‫بــە نەخێــر دەدەین‪ ،‬چونكە ئــەم پاكێجە‬ ‫نادیموكراتییە‪.‬‬ ‫لەدرێژەی وتارەكەیدا كە لە ئەستەمبوڵ‬ ‫پێشكەشــی كــرد‪ ،‬بایدەمیــر ئامــاژەی‬ ‫بەوەكرد‪ ،‬پارتەكەیان هەوڵدەدات كەمپینی‬ ‫«نەخێــر» فراوان بكات و گشــت الیەن و‬ ‫بــەرەی نــاڕازی لەدژی گۆڕینی سیســتمی‬ ‫پارلەمانــی لەخۆیــان كۆبكەنــەوە‪ ،‬ئــەو‬ ‫وتیشــی « حاڵەتێكی نائاســایی لەتوركیا‬ ‫هەیــە‪ ،‬رێگــری لەئــازادی دەربڕیــن و بە‬ ‫دەســتگیركردنی پارلەمانتــاران‪ ،‬رژێمــی‬ ‫خۆســەپێن روبەڕووی توركیا بۆتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت لە گشتپرســیەكەدا بــە «نەخێر»‬ ‫وەاڵمــی ئــەم رژێمــە بدەینــەوەو لەگۆڕی‬ ‫بنێین»‪.‬‬

‫ئۆندەر‪ :‬لە گشتپرسییەكەدا «نەخێر»‬ ‫ئەنجامەكەی دەبێت‬

‫هــاوكات پارلەمانتارێكــی هەدەپــە‬ ‫رایگەیانــد‪ :‬لــە گشتپرســییەكەدا نەخێــر‬ ‫ئەنجامەكەی دەبێت‪.‬‬ ‫ســرری ســورەییا ئۆندەر‪ ،‬پارلەمانتاری‬ ‫هەدەپە لەكاتی مەراسیمەكەی ئیزمیر‪ ،‬وتی‬ ‫«گەلی توركیا هۆشدارە بەوەی دەنگی بە‬ ‫نەخێر بدات‪ ،‬لێرەشەوە بانگەواز بۆ هەموو‬ ‫الیەن و چین و توێژەكان دەكەین بە نەخێر‬ ‫بەشداری لە راپرســییەكە بكەن و كۆتایی‬ ‫بەو دەسەاڵتە تاكڕەوییە بهێنن»‪.‬‬ ‫ئۆنــدەر ئاماژەی بەوەشــكرد كە هەدەپە‬ ‫بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ هێنانەكایەی‬ ‫سیســتمی ســەرۆكایەتیدا نییەو بۆ ئەو‬

‫مەبەســتەش هەمــوو هەوڵ و كۆششــێك‬ ‫دەكەن‪.‬‬

‫هەدەپە هەوڵی كەمپینێكی فراوان‬ ‫دەدات‬

‫دروشــمەكانی هەدەپــە بــۆ «نەخێر»‬ ‫لــەدژی هێنانەكایــەی سیســتەمی‬ ‫ســەرۆكایەتی لــە توركیــا‪ ،‬بەشــێوەیەكی‬ ‫فراوان دەســتیپێكردووەو بە شــەش زمان‬ ‫دروشــمی «نەخێــر» لــەم بانگەشــەیەدا‬ ‫بەڕێوەدەبــات‪ ،‬لەوانــەش زمانــی توركی‪،‬‬ ‫عەرەبــی‪ ،‬ئەرمەنی‪ ،‬ســوریانی‪ ،‬بەكوردی‬ ‫شێوەزاری كورمانجی و زازاكی بانگەشە بۆ‬ ‫چین و توێژەكانی توركیا دەكات‪ .‬هەدەپە‬ ‫دەیەوێــت گشــت كەمینەكانــی توركیــا‬ ‫لەخــۆ كۆبكاتەوەو تاكــو بتوانێت زۆرترین‬ ‫كاریگــەری لەســەر كەمپینــی «نەخێــر»‬ ‫دروست بكات‪.‬‬

‫بەیاننامەكەی هەدەپە بۆ «نەخێر» بەم‬ ‫شێوەیەیە‪:‬‬

‫دەوڵەتێكــی تاكەكەســی بەڕێــوەی‬ ‫دەبــات‪ :‬ســەرۆككۆمار دەســەاڵتی ئەوەی‬ ‫دەبێــت یاریــدەدەر‪ ،‬وەزیــر‪ ،‬راوێــژكار‪،‬‬ ‫سەرۆكی زانكۆ‪ ،‬پارێزگار دابمەزرێنێت یان‬ ‫لەسەركارەكەیان دوریان بخاتەوە‪.‬‬ ‫دادگایەكــی ناســەربەخۆ‪ :‬لێــرەدا‬ ‫ســەرۆككۆمار دەتوانێت بڕیار لەسەر گشت‬ ‫دادوەرو و سەرۆكی دادگاكان بدات‪ ،‬بەمەش‬ ‫دادگاكان دەچێتەژێــر ركێفی خۆیەوەو بێ‬ ‫الیەنی خۆی لەدەست دەدات‪.‬‬ ‫رژێمێكــی تاكەكەســی دێتەكایەوە‪ :‬هەم‬ ‫دەبێتە ســەرۆككۆمار‪ ،‬هاوكاتیش سەرۆك‬ ‫پــارت و فەرماندەی هێــزە چەكدارییەكان‬ ‫دەبێــت‪ .‬بەمــەش دەوڵەت تاكە كەســێك‬ ‫یــان تاكە پارتێك فەرمانــڕەوای دەكرێت‪.‬‬ ‫بەمەش سەرۆككۆمار دەتوانێت تاك الیەنە‬ ‫بڕیــاری جەنگ و ئۆپەراســیۆنەكان بدات‪،‬‬ ‫یاخود باری نائاسایی رابگەیەنێت‪.‬‬ ‫پارلەمــان بــێ‌ رۆڵ دەكرێــت‪ :‬لێــرەدا‬ ‫ســەرۆككۆمار دەبێتە سەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫پارتەكەی لەپارلەمان و گشت پارلەمانتارانی‬ ‫بەپێی بڕیارەكان ئەو ئاراستە دەكرێن‪.‬‬ ‫خەزێنەی واڵت لەدەســتی سەرۆككۆمار‬ ‫دەبێــت‪ ،‬دەتوانێت بەویســتی خۆی كاری‬ ‫پێوەبكات‪.‬‬

‫دەستگیركردنی هاوسەرۆك‬ ‫و بەشێك لە پارلەمانتارانی (هەدەپە)‪،‬‬ ‫هۆكارەكەی ئەوەیە هەدەپە لە گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫پەرتەوازە بكرێت و لەمەیدانەكاندا غیابی هەبێت‪،‬‬ ‫بۆئەوەی كەمرتین كاریگەرییان لەسەر كەمپینی «نەخێر»‬ ‫بۆ بانگەشەی سیستەمی سەرۆكایەتی هەبێت‬

‫«نەخێر»ەكەی هەدەپە جودایە لەوەی‬ ‫جەهەپە!‬

‫چاودێرێكــی سیاســی ئاشــكرای دەكات‬ ‫كــە بانگەشــەكەی پارتــی كۆمــاری گــەل‬ ‫بــە «نەخێــر» جودایــە لــەوەی هەدەپە و‬ ‫بەهیــچ جۆرێــك یەكتر ناگرنــەوە‪ .‬جەهەپە‬ ‫وەك پارتی ئۆپۆزســیۆنی ســەرەكی توركیا‬ ‫دەیەوێــت رۆڵی خــۆی وەك ئۆپۆزســیۆنی‬ ‫ئــەو واڵتە بگێڕێت‪ ،‬لەبەرئەوە زۆر ئاســاییە‬ ‫كــە بانگەشــە بــە «نەخێر» بــكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بانگەشــەكەی هەدەپە بــە «نەخێر» زیاتر‬ ‫لــەدژی هێنانەكایەی رژێمێكی تاكەكەســی‬ ‫خۆســەپێنەر خــۆی دەبینێتــەوە‪ ،‬چونكــە‬ ‫هەدەپە پێیوایە ئەو سیســتەمە جێگرەوەی‬ ‫توركیایەكــی دیموكــرات نابێــت و ئەمەش‬ ‫لەگەڵ ئەو دروشمانە ناگونجێت كە هەدەپە‬ ‫بانگەشەی بۆ دەكات‪.‬‬

‫دەستگیركردنی پارلەمانتاران پەیوەندیی‬ ‫بە بانگەشەوە هەیە‬

‫ئەو چاودێرە سیاســییە راشــیگەیاند كە‬ ‫دەســتگیركردنی هاوســەرۆك و بەشــێك لە‬ ‫پارلەمانتارانــی (هەدەپــە)‪ ،‬هۆكارەكــەی‬ ‫ئەوەیــە هەدەپــە لــە گۆڕەپانــی سیاســی‬ ‫پەرتــەوازە بكرێــت و لەمەیدانەكاندا غیابی‬ ‫هەبێــت‪ ،‬بۆئــەوەی كەمتریــن كاریگەرییان‬ ‫لەســەر كەمپینی «نەخێر» بۆ بانگەشــەی‬ ‫سیســتەمی ســەرۆكایەتی هەبێت و بەمەش‬ ‫دژە بەرەیەكی بەهێز لەبەرامبەر ئاك پارتی‬

‫دروست نەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر ســەیری چاالكییەكانــی پارتەكان‬ ‫بكــەن لەمــەڕ بەڕێوەبردنــی كەمپینــی‬ ‫هەڵبــژاردن‪ ،‬دەبینیــن جەهەپــە و هەدەپە‬ ‫بەهۆی رێگرییەكانەوە چاالكییان كەمترە‪ ،‬چ‬ ‫لە گۆڕەپانی سیاسی و چ لە میدیاكان رێگری‬ ‫و فشــارێكی زۆریــان لەســەرە‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫ئەمەشــدا ئــاك پارتــی و ســەرۆككۆمار‪،‬‬ ‫رۆژانــە لــە پارێزگانــی توركیــا كۆبونەوەی‬ ‫جەمــاوەری ســازدەكەن و بانگەشــە بــۆ‬ ‫«بەڵێ‌« بۆ گۆڕینی سیســتەمی حكومڕانی‬ ‫لە پارلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی دەكەن‪.‬‬

‫مەهەپە بانگەشە بۆ «بەڵێ‌» دەكات‬

‫هــاوكات پارتــی بزاڤــی نەتەوەپەرســت‬ ‫(مەهەپە) دەســتی بــە چاالكی و كۆبونەوە‬ ‫جەماوەرییەكانــی بۆ الیەنگرانی كردووەو بە‬ ‫ێ بــۆ ســەرۆكایەتی كردووە‪،‬‬ ‫دروشــمی بەڵ ‌‬ ‫بــەدور نییــە دەنگی ئــاك پارتــی و پارتی‬ ‫بزاڤی نەتەوەپەرست (مەهەپە)‪ ،‬سیستەمی‬ ‫ســەرۆكایەتی بــۆ توركیــا مســۆگەربكات‪،‬‬ ‫مەهەپە لەبەرامبــەر بەرژەوەندیی بەپێدانی‬ ‫چەنــد پۆســتێك پاڵپشــتی لە ئــاك پارتی‬ ‫دەكات‪ .‬مەهەپــە لەمــاوەی ‪ 15‬ســاڵی‬ ‫دەســەاڵتی رابردووی ئاك پارتی‪ ،‬هەمیشــە‬ ‫وەك نەیــار و لــەدژی ئــاك پارتــی كاری‬ ‫سیاسی كردووە‪ ،‬ئەم هەڵوێستەی ئێستاشی‬ ‫بۆ یەكەمجارە كە پشــتیوانی لە ئاك پارتی‬ ‫دەكات‪ ،‬لەمەڕ دەستكەوتی سیاسی‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫جنێف چوار‬ ‫فەتحوڵاڵ حوسەینی‬

‫پتــر لەهەفتەیەكــە‪ ،‬شــاری «جنێــڤ» ی سویســرا‪ ،‬زنجیرەیــەك‬ ‫لەكۆبونــەوەو راوێــژی لــە ئامێز گــرت‪ ،‬ئەمــەش چەنــد رێككەوتنێك‬ ‫دەهێنێتەكایــەوە‪ ،‬لەنێوان نوێنەرانی رژێمی ســوریا و نوێنەرانی الیەن‌و‬ ‫گروپــە ئۆپۆزســیۆنە عەرەبەكان‪ ،‬بێگومــان دوای چەند دواخســتنێك‬ ‫دوبــارە بوەوە‪ ،‬بەبێ‌ دەركەوتنی ئەجندای بڕیــاردان و یان رێكکەوتنی‬ ‫بنەڕەتی‪ ،‬لەو روانگەیەوە كە كۆمەڵگەی ســوریی بەگشــتی‌و شــەپۆلە‬ ‫بنەڕەتیەكانــی دیكــەی ئامــادە لەســەر خاكەكەن لەڕوی ســەربازیی‌و‬ ‫سیاسیی‌و كۆمەاڵیەتییەوە‪ ،‬هێشتا پێویستییەكی زۆریان بەكۆنگرەیەكی‬ ‫زۆرفراوان هەیە‪ ،‬بۆ سەپاندنی بەرژەوەندییە نیشتمانیەكانیان‌و زیاتر نا‪،‬‬ ‫لەناوەڕۆكداو بەســەرچاوەگرتن لەوێوە‪ ،‬واتە راشــكاوانە بڵێین زنجیرەی‬ ‫كۆبونەوەكان لەپایتەختەكان‌و شــارەكانی دیكەدا هەمویان بەشكســت‬ ‫گەیشتن‪.‬‬ ‫گەشــتەكانی نێــردراوە نێودەوڵەتییــەكان‪ :‬ســتیڤان دی مســتورا‪،‬‬ ‫بــەر لەوێــش ئەخــزەر ئیبراهیمی پێــش ئەمانیش كوفــی ئەنان‪ ،‬هیچ‬ ‫دەرەنجامێكیان لـــێ‌ نەكەوتەوە كە هاندەر بن بۆ چارەسەری سیاسیی‬ ‫‌و رێككەوتنی سەربازی‪.‬‬ ‫واقیع شــتێكەو خەونی خەونبینان بەكورســی دەســەاڵت‌و ئەوانەش‬ ‫كە دەســتیان بەدەســەاڵتەوە گرتەوە شــتێكیترە بەتەواوی‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫خەونگەلێكی گەلێك دورن لەنەزیفی خوێنی سورییەوە‪ ،‬ئەو خوێن لەبەر‬ ‫رۆشتنەی لەهەر كاتێكی دیكە زیاتر خەون بەشوناسێكی نوێوە دەبینن‪،‬‬ ‫شوناســێكی نیشــتمانیانەی ســوریایی بەبێ‌ شوناســگەلێكی سەپێنراو‬ ‫بەهێزی چەكی تایەفەگەریی‪.‬‬ ‫شــكاندنی دیواری ترس كە كۆمەڵە ســورییەكان بناغەیان بۆ داناوە‬ ‫لەگــەڵ جەماوەرەكانیاندا لەشــارە ســورییە جیاوازەكانــدان‪ ،‬هەروەها‬ ‫خواســتە دوبارەبووەكانیان بۆ ئــازادی‌و مافەكانیان‌و گوزارشــتكردنی‬ ‫راستەقینە لەقبوڵ نەكردنیان‪ ،‬بەڵكو رەتكردنەوەیان بۆ دەسەاڵتی تاكە‬ ‫حیزب‪ ،‬كە حیزبی بەعس لەسوریادا بناغەی بۆ دانا‪ ،‬شتێكی سروشتییە‬ ‫كە تاكی ســوریی بەهەمو كەســێك كە نوێنەرایەتیی ئــەو ناكات بڵێت‬ ‫«نا»‪ .‬لەســیاقێكی دیكــەدان دوبارەكردنەوەی هەوڵــە توركییەكان بۆ‬ ‫دورخســتنەوەی نوێنەرانــی كــوردو ســەپاندنی ئەجینداكانیان لەســەر‬ ‫سەقفی ئەو كۆنگرانە بوە بەرۆتینێكی بكوژ لەسەر كارنامەی كۆنگرەكان‬ ‫خۆیــان‪ ،‬لەبەرئەوە چارەســەرەكان بەناتەواویی دێنە پێشــەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەباشترین حاڵەتدا دەبنە هۆكاری بەرهەمهێنانی چارەسەری شێواوە‪.‬‬ ‫رۆژئــاوا‪ ،‬جوگرافیایەكــی گەورەیــە‪ ،‬خاوەنــی هێــزی سیاســی ‌و‬ ‫دیپلۆماســی‌و ســەربازیی خۆیەتی‌و پڕۆژە گەلی سیاسیی هەیە كە بۆ‬ ‫خەڵكی خراونەتەڕو‪ ،‬لەپێناو ســەرجەم ســوریادان ئــەوە حەقیقەتێكی‬ ‫واقیعــەو ناكرێت هیــچ رێكەوتنكارێك یان ئۆپۆزســیۆنێك یاخود لەژێر‬ ‫ســایەی ئەسەددا یان چاودێرێكی نێونەتەوەییدا چاوی لـــێ‌ بپۆشرێت‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوەو بەگوێــرەی ئەوە شــیاوتر كــە حكومەتی ســوری‌و گروپە‬ ‫ئۆپۆزســیۆنە چەكدارەكان‪ ،‬تەنانەت توندڕەوەكانیشــیان كە هەندێكیان‬ ‫گەیشــتونەتە سنوری مومارەســەكردنی تیرۆری نێودەوڵەتی‪ ،‬هاوكاریی‬ ‫یەكتــر بكــەن لەقبوڵكردنی ئــەو پڕۆژانــەی ئاشــتەوایانە خراونەتەڕو‪،‬‬ ‫لەپێنــاو رزگاركردنی ئــەوەی دەمێنێتەوە لەســوریا وەك جوگرافیایەك‬ ‫‌و ســنورێك‌و دەوڵەتێــك‌و قەوارەیــەك كە ئــەو شوناســە نەتەوەیی‌و‬ ‫تایەفەگەریی‌و ئەتنیانە لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫كەواتــە ئێمە لەبەردەم جنێفێكــی نوێداین‪ ،‬لەهەمانكاتــدا لەبەردەم‬ ‫عەنتەریاتێكــی نوێداین لەالیــەن توركیاو گروپە چەتە جیاوازەكانیدا كە‬ ‫پۆشــاكی ئۆپۆزسیۆنیان پۆشــیوەو‪ ،‬لەڕاستیشدا چەند گروپێكن یاخین‬ ‫لەتێگەیشتن لەڕوی نێودەوڵەتیی و لۆكاڵیشەوە‪.‬‬ ‫بــەر لەجنێفــەی دێــت‪ ،‬داڕشــتنی رێككەوتنێك بە ئاكام گەیشــتوە‬ ‫لەالیــەن دەوڵەتانێكــەوە كە خۆیان خزاندۆتە ناو بارودۆخی ســوریاوە‪،‬‬ ‫لەڕوی نێودەڵەتیی‌و هەرێمیشــەوە‪ ،‬هەروەها رێككەوتنەكە پشتبەستن‬ ‫بەپالنــە شــەش خاڵیەكــە لەخۆدەگرێــت كە كوفــی ئەنانــی نێردراوی‬ ‫نێودەوڵەتیی لە ‪ 2014/3/16‬دا پێشكەشیانكردن لەگەڵ دو بڕیارەكەی‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایشی ‪ 2042‬و ‪ ،2043‬كە باسیان لەپێكهێنانی لیژنەیەك‬ ‫بــۆ چاودێریكردنی جێبەجێكردنی پالنەكەی ئەنان‌و ئاگربەســت كردوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم پالنەكەو رێككەوتنەكەش هەردوكیان شكســتیان هێنا‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەجنێفی دوودا الیەنە بنەڕەتیەكان دورخرانەوە‪ ،‬و جنێفی دوو پەیوەندی‬ ‫بە جنێفی یەكەوە كردو شكستی هێنا‪.‬‬ ‫لەجنێفی سێشدا پشت بەراوێژكارانێكی ئیقلیمیی بەسترا كە لەوەهمدا‬ ‫بونــن لەگــەڵ كارەكتەرانێكی ئۆپۆزســیۆن كە لەســەر میراتی كۆنگرە‬ ‫روناكبیرییــەكان ژیــاون‌و دەژین بێ ئەوەی زەمینەیەكــی رێكخراوییان‬ ‫لەسەر زەوی هەبێت لەبەرئەوە شكستیان هێنا‪.‬‬ ‫جنێــف چواریــش چاوەڕوانكراویش هەمــان ســیناریۆی الواز دوبارە‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬چاوەڕێ‌ دەكەین بزانین بەكوێ‌ دەگات‪.‬‬ ‫ئەجنــدە ئیقلیمیــەكان دەخوازن ســوننە وەك الیەنێكــی ناكۆكیەكە‬ ‫بســەپێننن عەلەویەكانیــش یــان دەســەاڵتی فەرمانڕەوای دیمەشــقدا‪،‬‬ ‫وەك الیەنێكــی دیكەی ناكۆكیەكە لەكۆنگرەیەكی ناتەواوی بەبێ‌ الیەنە‬ ‫سیاســیەكانی ســوریا‪ ،‬تەنانەت یەكێك لە «ئۆپۆزســیۆن»ەكان هێزە‬ ‫كوردییەكانیــان بەتیــرۆر تۆمەتبار كردوە لەكاتێكــدا كە لەگەڵ تیرۆردا‬ ‫دەســتەو یەخــەن‪ .‬ئایــا ئەمە خــودی گاڵتەجاڕیی خــۆی نییە لەالیەن‬ ‫ئەوانەوە كە دەیانەوێت رژێمی ســوریا بڕوخێنن؟ لەپاشانیشــدا زۆربەی‬ ‫چەكەكانــی بەســەر برایانی خاكی ســوریادا تاقیبكاتەوە‪ ،‬هاوبەشــانی‬ ‫رابردو و ئێستا و ئایندە‪..‬‬ ‫نازانــم بۆچــی لێــرەدا ئــەم دروشــمەم بیركەوتــەوە‪ ،‬ئەو دروشــمە‬ ‫الستیكییەی هەندێك لە «برایان»ی عەرەب‌و كورد دوبارەی دەكەنەوە‪:‬‬ ‫یەكە‪ ..‬یەكە‪ ..‬گەلی سوریی یەكێكە!‬

‫ذمارة (‪ )601‬دوشةممة ‪2017/3/6‬‬

‫تەندروستی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫‪%2‬ی خەڵكی كوردستان هەڵگری ڤایرۆسی جگەرن‬ ‫د‪.‬ئاراز لەتیف ڕەحیم‪ :‬پێنج جۆر ڤایرۆسی جگەر بونی هەیە‪ ،‬كە هەریەكەیان چارەسەری جیاوازیان هەیە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫نەخۆشــی ڤایرۆســی جگــەر‬ ‫گوازراوەیــە‪،‬‬ ‫نەخۆشــیەكی‬ ‫بەهــۆی چەنــد جۆرێــك‬ ‫لەڤایرۆســی(‪)A B C D E‬‬ ‫وە توشــی جگــەر دەبێت‪ ،‬كە‬ ‫بەهــۆی خــواردن‌و خواردنەوەو‬ ‫خوێنەوە دەگوێزرێتەوە‌و رێژەی‬ ‫توشــبونیش بــەم نەخۆشــیە‬ ‫لــەژن‌و پیــاودا وەكیــەك وایە‪،‬‬ ‫لەهەرتەمەنێكــدا بێــت ئەگەری‬ ‫توشــبونی بەنەخۆشی ڤایرۆسی‬ ‫جگەر هەیە‪ ،‬لــەم راپۆرتەدا د‪.‬‬ ‫ئــاراز لەتیــف‪ ،‬پســپۆڕی وردی‬ ‫نەخۆشــییەكانی هەرس‌و جگەر‬ ‫هــۆكارو چارەســەرەكانی ئــەم‬ ‫نەخۆشییە روندەكاتەوە‪.‬‬

‫نەخۆشی ڤایرۆسی جگەر چیە ؟‬

‫پسپۆڕی وردی نەخۆشیەكانی هەرس‌و‬ ‫جگــەر‪ ،‬ئاماژە بەوە دەكات‪ ،‬هەوكردنی‬ ‫جگەری ڤایرۆســی بەهــۆی چەند جۆرە‬ ‫ڤایرۆســێكەوە دەبێــت‪ ،‬كــە زۆربەیــان‬ ‫بــە پیتــە ئینگلیزیــەكان ناونراون وەك‬ ‫هەوكردنی ڤایرۆسی (‪)A B C D E‬‬ ‫هەیە هەندێكیان دەبێتە هۆی هەوكردنی‬ ‫درێژخایەن وەك جۆری بی‌و سی ودی‪،‬‬ ‫هەندێكــی تریان بەكتوپــڕی دێت‌و دەڕوا‬ ‫چاك دەبێتەوە وەك جۆری ئەی‌و ئی‪.‬‬ ‫د‪.‬ئــاراز لەتیــف رەحیــم‪ ،‬بــاس‬ ‫لــەوەدەكات‪ ،‬جــۆری بــی‌و ســی‌و دی‬ ‫هەوكردنــی درێژخایــەن دروســتدەكات‬ ‫مەبەست لەوە نیە كەهەركەسێك توشی‬ ‫ئــەوە بێــت دەبێتــە هــۆی هەوكردنی‬ ‫درێژخایــەن‪ ،‬بۆ نموونە ئەگەر كەســێك‬ ‫لەتەمەنــی گەورەیدا توشــی ڤایرۆســی‬ ‫جگــەری جــۆری بــی بێــت ‪ %95‬ی‬

‫ڤایرۆسی جگەر نەخۆشیەكی‬ ‫مەترسیدارە ؟‬

‫نەخــۆش ئەگــەری ئەوەی هەیــە چاك‬ ‫بێتەوە ‪ %5‬ی توشی هەوكردنی جگەری‬ ‫ڤایرۆســی درێژخایــەن بێــت‪ ،‬هەمــان‬ ‫ڤایرۆســی جــۆری بی ئەگــەر منداڵێك‬ ‫لەســكی دایكیدا لەدایكیەوە وەریبگرێت‬ ‫ئەوە ئەگــەری ‪ %80‬زیاتری هەیە ئەمە‬ ‫ببێتــە نەخۆشــیەكی درێژخایەن‪ ،‬جۆری‬ ‫ســی ئەگەر كەسێك توشــی بو مەرج‬ ‫نیە ببێتــە درێژخایەن‪ ،‬ئەمەش ‪%60-50‬‬ ‫ببێتە درێژخایەن كۆمەڵێكی تریان هەیە‬ ‫چاك دەبنەوە‪.‬‬

‫هۆكارەكانی توشبون بەڤایرۆسی‬ ‫جگەر‬

‫ئــەو پســپۆڕە‪ ،‬رونیدەكاتــەوە‪،‬‬ ‫هۆكارەكانــی توشــبون بەم نەخۆشــیە‬ ‫بەپێــی جــۆری ڤایرۆســەكە دەگۆڕێــت‬ ‫كــە جــۆری (‪ A‬و ‪ )E‬لەڕێگــەی‬ ‫خواردنــی پیســبوو بــەو ڤایرۆســەوە‬ ‫تــوش دەبێــت وەكــو ئــاوو ســەوزەو‬ ‫میــوە‌و هــەر خواردنێكــی تــر بێت بەو‬ ‫ڤایرۆســە پیسبوبێت‪ ،‬جۆری ‪ A‬بەزۆری‬ ‫لەمنداڵدایە‪ ،‬جۆری ‪ E‬بەزۆری لەژنی‬ ‫دووگیاندا دەبێت‪ ،‬كەجۆری (‪)B C D‬‬ ‫لەرێگەی خوێنەوە دەگوازرێتەوە‪.‬‬ ‫د‪.‬ئــاراز لەتیف ڕەحیــم‪« ،‬دەڵێت»‬ ‫بەوپێیــەی كــە جــۆری بی‌و ســی‌و دی‬ ‫لەڕێگەی خوێنەوە دەگوێزرێتەوە لەكاتی‬ ‫بەكارهێنانی دەرزی بۆكەســێكی توشبو‬ ‫بەڤایرۆســەكە پاشــان بەكارهێنانەوە بۆ‬ ‫كەســێكی تر كەنەخۆش نەبێت ئەگەری‬ ‫هەیە توشی ئەم ڤایرۆسەی بكات‪ ،‬یاخود‬ ‫ئەوكەســانەی هەڵگــری ئەم ڤایرۆســەن‬ ‫ئەگەر خوێن ببەخشــن بەكەســێكی تر‬ ‫ئــەوا كەســەكەی خوێنەكــە وەردەگرێت‬ ‫توشی ئەو ڤایرۆسە دەبێت»‪.‬‬

‫نیشانەكانی نەخۆشی ڤایرۆسی جگەر‬

‫ئــەو پســپۆڕە جەخــت لــەوەش‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬كە نیشانەكانی ئەم نەخۆشیە‬ ‫پشــت دەبەســتێت بەوەی ئایا كەسەكە‬

‫خوێنای‌و بەهۆی دەوالی ســروێنچكەوە‬ ‫یەكێكــە لەماكەكانی سســتبونی جگەر‪،‬‬ ‫لەبەرئەمەشــە كەپێــش پرۆســەی‬ ‫هاوســەرگیری‌و نەشــتەرگەری‌و ئیشیی‬ ‫ددانــی بكات پێویســتە ئەم شــیكاری‬ ‫خوێنەی بۆ بكرێت»‬

‫بەكتوپــڕی توشــی ئــەم ڤایرۆســە بوە‬ ‫یــان درێژخایەنــە‪ ،‬ئەوانــەی بەكتوپڕی‬ ‫توشــی ئــەم ڤایرۆســە لەجــۆری ‪A B‬‬ ‫‪ C‬دەبــن بەهەمــوو جۆرەكانیــەوە‬ ‫ئەمە هەوكردن لەجگەردا دروستدەكات‪،‬‬ ‫دەبێــت نیشــانەكانی هەوكردنــی جگەر‬ ‫بــاس بكەیــن‪ ،‬نیشــانە كتوپڕەكانــی‬ ‫كەدەردەكەوێت‪ ،‬هەندێ نەخۆش بەكتوپڕ رێژەی توشبون بەم نەخۆشیە لەچ‬ ‫توشــی دەبێت هەست بەهیچ نیشانەیەك‬ ‫ئاستێكدایە ؟‬ ‫ناكات‪ ،‬بەاڵم هەندێ نەخۆشــی تر هەیە‬ ‫د‪ .‬ئــاراز لەتیــف‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬لەواڵتی‬ ‫توشــی تا‌و ئــازار لەبەشــی ســەرەوەی‬ ‫ســك‌و دڵ تێكــەڵ هاتــن‌و رشــانەوە‌و ئێمــە توشــبون بەهەوكردنــی جگــەری‬ ‫زەردبونی سپێنەی چاو واتە زەردوویی‪ ،‬ڤایرۆســی ‪ %2‬هەڵگری ئەم ڤایرۆسەیە‬ ‫كە ئەزمایشــی بۆدەكەیت ئەنزیمەكانی كەرێژەكــە مــام ناوەنــدە‪ ،‬مانگانــە‬ ‫جگــەری بەرزبۆتــەوە ئەوكاتــە كــە لەســەنتەری هەرس‌و جگەر لەســلێمانی‬ ‫فەحســی بۆدەكەین دەینێرین بۆهەموو چارەســەری ئــەو نەخۆشــانە دەكەیــن‬ ‫جۆرەكانی ئەم ڤایرۆســە بزانین بەهۆی كــە هەڵگــری ئــەم ڤایرۆســەن نزیكی‬ ‫‪ 900‬كــەس لەجــۆری بــی چارەســەر‬ ‫كام جۆرەوە توش بوە‪.‬‬ ‫ناوبــراو وتیشــی «لەحاڵەتــی وەردەگرێــت‌و نزیكــی ‪ 200‬بۆ ‪ 250‬كەس‬ ‫درێژخایەندا زۆربەی زۆری نەخۆشەكان جــۆری ســی چارەســەر وەردەگرێــت‪،‬‬ ‫بێ نیشــانەن كەســێكی ئاسایین هەست رێژەی توشــبو بــەم نەخۆشــیە لەژن‌و‬ ‫بەنیشــانەی ناكەیــن تائــەو كاتــەی پیــاودا وەك یەكوایــە‪ ،‬لەهەرتەمەنێكدا‬ ‫ماكەكانی سستبونی جگەر دەردەكەوێت بێــت ئەگــەری توشــبونی بەنەخۆشــی‬ ‫وەك زەربــودی ئاوســانی ســك بەهۆی ڤایرۆســی جگەر هەیە بەبــەراورد لەچاو‬ ‫رشــانەوەی واڵتانی وەك چین‌و باشــوری رۆژهەاڵتی‬ ‫كۆبونــەوەی ئــاوەوە‬ ‫ئاسیا ‪ %15‬یە‪.‬‬

‫چارەسەری نەخۆشییەكە‬

‫وتیشــی» هەوكردنی ڤایرۆسی جگەر‬ ‫لەڕێگــەی بەكارهێنانــی دەرمانــەوە‬ ‫چارەســەر دەكرێــت‪ ،‬ئەم نەخۆشــیەش‬ ‫پێدەوترێت نەخۆشــیە گوازراوەكان كە‬ ‫مشــەخۆرێكە میكرۆبێكە لەكەســێكەوە‬ ‫بۆكەســێكی تــر دەگوێزرێتــەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئــەم نەخۆشــیە كتوپــڕ ببێتــە هــۆی‬ ‫سســتبونی جگەر ئەوكات نەخۆشــەكە‬ ‫دەبێــت لەنەخۆشــخانە بێــت‪ ،‬گەر ئەمە‬ ‫ڕونەدات ئاسایی لەماڵەوە دەرمانەكانی‬ ‫بەكاردەهێنێت»‪.‬‬

‫پزیشــكەكە رونیدەكاتــەوە‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫نەخۆشــەكە چارەسەر نەكرێت یان لەژێر‬ ‫چاودێری پزیشكدا نەبێت‪ ،‬مەترسیدارە‪،‬‬ ‫چونكــە دەبێتە هۆی سســتبونی جگەر‪،‬‬ ‫جگەریــش ئۆرگانێكــی ســەرەكیە‬ ‫بۆبەردەوامبونــی ژیــان لەوەدەچێ گیان‬ ‫لەدەســتبدات‪ ،‬بــەاڵم ئەوكەســانەی كە‬ ‫لەگەڵ كەسی توشبودا دەژین پێویستە‬ ‫ڕێوشــوێنی ســەالمەتی‌و خۆپاراســتن‬ ‫بگرنەبــەر‪ ،‬ئەگــەر جــۆری بــی بێــت‬ ‫نەخۆشەكە ئەوانەی لەچواردەوری دەژین چۆنیەتی باڵوبونەوەی نەخۆشیەكە‬ ‫دەبێــت خۆیان بكوتن كە نزیكی ‪%95‬‬ ‫جەختدەكاتەوە‪ ،‬بەكارهێنانی گوێزان‌و‬ ‫دەیپارێزێــت‪ ،‬هەروەها ئــەو ئامێرانەی تاتۆو پێداویستیەكانی ددان‪ ،‬كە پزیشك‬ ‫خوێنــی بەردەكەوێت بەكارنەهێنرێتەوە بــەكاری دەهێنێت خوێنی تێوە دەچێت‪،‬‬ ‫لەالیەن چواردەوری نەخۆشەكەوە وەكو ئەمانــە دەبێتــە هــۆی باڵوبونــەوەی‬ ‫گوێــزان‌و فڵچەی ددان‪ ،‬ئەمــە لەڕێگەی نەخۆشــیەكە‪ ،‬هەروەهــا لەڕێگــەی‬ ‫خــواردن‌و خواردنــەوە ناگوێزرێتــەوە سێكســەوە ئەگــەر ژنێــك هەڵگــری‬ ‫پێویســت بەجیاكردنــەوەی خــواردن‌و ڤایرۆســەكە بێــت پیاوەكــە ئەگــەری‬ ‫خواردنــەوە ناكات لەگەڵ كەســی توش توشبوی بەڤایرۆســەكە هەیە بی‌و سی‌و‬ ‫بــوو‪ ،‬هەوكردنــی جگــەری ڤایرۆســی دی‌و بەپێچەوانەوە‪.‬‬ ‫جۆری سی جۆرێكە كە چاك دەبێتەوە‬ ‫خۆپاراسنت‬ ‫هــەر كەبینیمــان نەخۆشــەكە هەڵگری‬ ‫تاتۆكــردن لەوشــوێنانەی كــە لەژێــر‬ ‫ڤایرۆسەكەیە‌و ژمارەی ڤایرۆس لەخوێنیا چاودێــری تەندروســتی نیــن نەكرێــت‪،‬‬ ‫كەبەفەحســی ‪ pcr‬دەردەكەوێــت ئەوكەسانەی لەگەڵ كەسی توشبودەژین‬ ‫ئەوەدەســتبەجێ چارەســەری دەكەین‪ ،‬خۆیان بكوتــن‌و بەكارنەهێنانی فڵچەی‬ ‫بەاڵم بۆ جۆری ‪ B‬ئەمانە پشت بەچەند دەموودان‌و گوێزانی كەســی تر كەڵەشاخ‬ ‫فەحسێك دەبەســتن وەك بەرزبونەوەی گرتــن‌و پاكژكردنەوەی پێداویســتیەكان‬ ‫ئەنزیمــی جگــەر رێــژەی ڤایرۆســەكە لــەالی پزیشــكی ددان‪ ،‬بــەو پێیــەی‬ ‫زۆر بێــت لەخوێنــا بەكۆكــراوەی لەڕێگــەی سێكســەوە باڵودەبێتەوە كە‬ ‫هەمویــەوە بڕیــار دەدەیــن چارەســەر پرۆســەی هاوســەرگیری كرا باشتروایە‬ ‫بێت یان نەخۆشــی وەها هەیە هەڵگری هەردووال فەحســەكە بكــەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫جــۆری ‪ B‬یە جــاری واهەیــە پێنچ بۆ ئەگــەر جــۆری ســی بێــت چارەســەر‬ ‫شــەش ســاڵ چاودێری دەكەیــن دوای وەربگرێــت پاشــان گواســتنەوە روبدات‬ ‫ئەوە بڕیاردەدەین چارەســەری بكەین‪ ،‬جــۆری ‪ B‬بێــت خۆكوتــان بكــرێ‌و‬ ‫هەوكردنــی جگــەری ڤایرۆســی جــۆری پاشــان گواســتنەوە بكرێــت‪ ،‬توشــبون‬ ‫ســی بەفەحسی ‪ pcr‬كەپۆزەتیڤ بو بەنەخۆشــیەكە رێگــر نیــە لەپرۆســەی‬ ‫یەكسەر چارەسەری دەدەینێ‪.‬‬ ‫هاوسەرگیری‪.‬‬

‫بۆچی زیاتر ژنان توشی بەردی زراو دەبن ؟‬ ‫د‪.‬بەرهەم محەمەد‪ ،‬پسپۆڕی نەشتەرگەری گشتی‌و البردنی بەردی زراو بەنازۆر‪:‬‬ ‫تا پیاوێك توشی ئەم نەخۆشییە دەبێت پێنج ژن دەیگرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان‪:‬‬ ‫نەخۆشــی بــەردی زراو یەكێكە‬ ‫لەنەخۆشــیە دیارەكان كەهەموو‬ ‫تەمەنێــك ئەگــەری توشــبونی‬ ‫هەیــە‪ ،‬بــەاڵم رێژەكــە لەژناندا‬ ‫زۆرتــرە‪ ،‬بەهــۆی بەكارهێنانــی‬ ‫حەبــی مەنــع‌و گۆڕانــكاری‬ ‫لەهۆرمۆنــەكان زۆرخســتنەوەی‬ ‫منــدااڵن‌و چــەوری‌و قەڵــەوی‪،‬‬ ‫كەچارەســەری ئــەم نەخۆشــیە‬ ‫بەهۆی نەشتەرگەری هەناوبین (‬ ‫نازۆر) یان نەشــتەرگەری گشتی‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫هەرسكردنی چەوریەكانی ناو ریخۆڵەكان‬ ‫دەدەن كاتێــك دەڕژێتــە دوانزەگرێوە‪،‬‬ ‫كــە لــە ‪%85-80‬ی بــەردی زراو‬ ‫بەڕێكــەوت دەردەكەوێت كاتێك نەخۆش‬ ‫سۆنەردەكات بۆ نەخۆشیەكی تری وەك‬ ‫گورچیلەو كاتی ســكپڕی‌و دەردەكەوێت‬ ‫كەبەردی زراوی هەیە‪.‬‬

‫نیشانەكانی بەردی زراو چین‬

‫یەك پیاو تــوش دەبێت‪ ،‬ئەویش بەهۆی‬ ‫گۆرانــكاری هۆڕمۆنــەكان‌و بەكارهێنانی‬ ‫حەبــی مەنع‌و چەوری‌و قەڵەویش دەوری‬ ‫خۆیــە هەیە لەدروســتبونی بەردی زراو‪،‬‬ ‫ئەم نەخۆشــیە زیاتر لەتەمەنی ‪ 20‬بۆ‪50‬‬ ‫ســاڵیەوە دەردەكەوێــت‪ ،‬بــەاڵم هەموو‬ ‫تەمەنێــك ئەگــەری توشــبونی هەیــە‪،‬‬ ‫ئەوانەی كە لەمنداڵیدا توشــیان دەبێت‪،‬‬ ‫بەهۆی كێشەی خوێنەوەیە‪.‬‬

‫د‪ .‬بەرهــەم محەمــەد‪ ،‬بــاس لــەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬لــە ‪ %20-15‬ی نەخۆشــەكە‬ ‫بەئــازاری بەشــی ســەرەوەی ســكیان‬ ‫د‪ .‬بەرهــەم محەمــەد‪ ،‬دەڵێت» ئەو‬ ‫دێن‌و سەرشانی راستیان‌و بەینی هەردوو هۆكارانەی كە دەركەتوە بۆ دروستبونی‬ ‫دەفــەی شــانیان‌و هەروەهــا دڵ تێكەڵ بەردی زراو‪ ،‬لەنەخۆشی تێكشانی خوێن‌و‬ ‫هاتنیان لەگەڵدا دەبێت‪ ،‬ئەگەر ماكەكانی ئەوانــەی توشــی تاالســیما دەبــن‪ ،‬یان‬ ‫بــەردی زراو دەركــەوێ‌و دابەزێتە بۆری بەكارهێنانی حەبی مەنــع‌و منداڵبوونی‬ ‫زراو یــان جۆگەی زراوەوە دەبێتە هۆی زۆر‌و ئەوانــەی قەڵــەون ئەگــەری‬ ‫‪% 85‬بەردی زراو بەڕێكەوت‬ ‫توشــبون بەزردوویی‌و لەرزو تا‌و جاری توشــبونیان زیاترە بە بــەردی زراو‪ ،‬یان‬ ‫دەردەكەوێت‬ ‫وەهاش هەیە دەبێتە هەوكردنی كتوپڕی ئەوانــەی كە بەماوەیەكی كەم كێشــیان‬ ‫د‪ .‬بەرهــەم محەمــەد‪ ،‬پســپۆڕی پەنكریاس‪.‬‬ ‫دادەبەزێنــن هەروەهــا بۆ ماوەییەشــە‬ ‫نەشــتەرگەری گشــتی‌و البردنــی زراو‬ ‫لەناو خێزانەكان»‪.‬‬ ‫بەنــازۆر‪ ،‬ئاماژەبــەوەدەكات‪ ،‬زراو یــان‬ ‫كێین ئەوانەی توشی بەردی زراو‬ ‫شــلەی زراو‪ ،‬بریتیــە لــەو مادەیەی كە‬ ‫چارەسەرەكان چین‬ ‫لەجگــەردا دروســتدەبێت‌و پێكهاتەكەی‬ ‫دەبن؟‬ ‫ناوبراو‪ ،‬جەختــی لەوەكردەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بریتیــە لــە چــەوری‌و خوێــكان‌و ئــاو‪،‬‬ ‫پزیشــكە پســپۆڕەكە‪ ،‬رایگەیانــد‪،‬‬ ‫هەروەهــا لەمــادەی گلوربیــن كەئەمانە رێــژەی توشــبونی بــەردی زراو لەژنــدا بــەردی زراوەكە كێشــەی نەبێــت ئەوە‬ ‫هەمویــان بــەم پێكهاتەیــەوە یارمەتــی زۆرتــرە كەتــا پێنــج ژن تــوش دەبێت تەنهــا چاودێــری دەكرێــت‌و پێویســت‬

‫هۆكارەكانی توشبون بەم نەخۆشیە‬

‫بەدەرمــان ناكات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر كێشــەی‬ ‫دروســتكردبێت بــۆ نەخۆشــەكە ئازاری‬ ‫زۆربێــت یاخــود توشــی زەردوویی یان‬ ‫هەوكردنــی پەنكریاس بكات‌و بەردەكانی‬ ‫هاتبێتــە بــۆری زراوەوە یاخــود ئەگەر‬ ‫بەردەكە قەبارەی گەورەبو لەسەرو سێ‬ ‫ســانتیمەوە بێتە ئەوا چارەســەرەكەی‬ ‫بریتیــە لەنەشــتەرگەری بەهەناوبیــن(‬ ‫نازۆر)‪.‬‬ ‫وتیشــی» ئەگەر بەسۆنەر دەربكەوێت‬ ‫دیــواری زراو ئەســتور بوبێــت ئــاو‬ ‫لەدووروبــەری زراوەكــە كۆبۆتــەوە‬ ‫بەردەكــەی چەقیــوە ئەوكاتــە دەبێــت‬ ‫نەشــتەرگەری بكرێت‪ ،‬البردنی زراوەكە‬ ‫ئەوەی ئێســتا كــە دیارە زیاتــر بەنازۆر‬ ‫الدەبرێت»‪.‬‬

‫ئایا شێرپەنجەی زراو تاچەند‬ ‫مەترسیدارە‬

‫د‪ .‬بەرهــەم محەمــەد‪ ،‬رونیكــردەوە‪،‬‬ ‫شــێرپەنجەی زراو یەكێكە لەشــێرپەنجە‬ ‫كەلــە ماوەیەكــی‬ ‫زۆر هــارەكان‬ ‫كورتــدا نەخــۆش جــاری واهەیە گیان‬ ‫لەدەستدەدات‪ ،‬هەروەها لەوشێرپەنجانەی‬ ‫زۆر ئەنجامەكەیــان باشــنیە‌و لەتەمەنی‬ ‫پیریــدا زیاترە‪ ،‬ئەگەر لەقۆناغی یەكەمی‬

‫نەخۆشــیەكەدا بتوانرێــت دیــاری‬ ‫بكرێــت كە ئەویــش كاتێــك دەزانرێت‬ ‫كە بەنەشــتەرگەری زراو البراوە بەنازۆر‬ ‫كەدەرچوە نێدراوە بۆزەرع دەركەوتوە‬ ‫كەنەشــتەرگەری بۆكراوە‪ ،‬هیچ پێویست‬

‫بە نەشــتەرگەری تر ناكات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫قۆناغــی دو‌و ســێ بــو دەبێت لــەدوای‬ ‫البردنیشــی بە نازۆر بەشێك لەجگەری‬ ‫الببرێت بۆئەوەی نەخۆشــیەكە بەگیاندا‬ ‫باڵو نەبێتەوە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (601)6-3-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەرۆژی ‪8‬ی مارسدا‪ ،‬دیواربەندی (بەرەو هیوا) دەكرێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەسەرپەرشــتی بەڕێوەبەرایەتیــی‬ ‫هونــەری شــێوەكاریی ســلێمانی‪،‬‬ ‫رۆژی ‪8‬ی مــارس (رۆژی جیهانیــی‬ ‫ژنــان)‪ ،‬دیواربەنــدی (بــەرەو هیــوا)‬ ‫كــە دەكەوێتە نزیك (شــاری جوان)‬ ‫دەكرێتەوە‪.‬‬

‫ئــەم دیواربەنــدە كــە پێكهاتوە لە‬ ‫نۆ فیگــەر‪ ،‬بەرزییەكەی ‪ 3،20‬مەترەو‬ ‫درێژییەكــەی ‪ 15‬مەترە‪ ،‬هونەرمەندی‬ ‫شێوەكار (د‪ .‬رێبوار سەعید) سەبارەت‬ ‫بەم كارە تایبەتەی خۆی بە (چاودێر)‬ ‫ی راگەیاند‪ :‬زۆر خۆشحاڵم كە توانیومە‬ ‫بــەم دیواربەندە دیارییەكــی هونەری‬

‫بەبۆنەی یادی راپەڕینەوە‬

‫پێشــكەش بەشــارەكەم (ســلێمانی)‬ ‫بكــەم‪ ،‬ســەرباری بونــی كێشــەی‬ ‫داراییــش لەهەرێمــی كوردســتاندا‪،‬‬ ‫بەاڵم هەرگیز پــڕۆژەو كاری هونەریی‬ ‫لەشــاری ســلێمانی‪ ،‬رۆژ لــەدوای رۆژ‬ ‫لەبااڵبوندایەو ئەم كارانەش باشــترین‬ ‫نمونەن‪.‬‬

‫ئەو ئامانجانەی چارەكە‬ ‫سەدەیەكە چاوەڕوانن‬

‫ژوان ئەحمەد‬

‫هەمو فۆتۆكان تایبەتن بەژن‬

‫پەردە لەسەر پەیكەری ئەحمەد محەمەد الدرا‬

‫رێز لەشاعیری لیریك دەنرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫بــە بۆنــەی واژۆكردنــی دیوانــە‬ ‫شــیعرییەكەیەوە كــە لەســەر ئەركــی‬ ‫(ســەالم قــەزاز) بە چــاپ گەیەنــدراوە‪،‬‬

‫ێ ‪ 2017/3/4‬لە مەراسیمێكی تایبەت‬ ‫پێر ‌‬ ‫دا و لــە كافیتریای (‪ ،)11‬پەردە لەســەر‬ ‫پەیكــەری شــاعیری لیریــك (ئەحمــەد‬ ‫محەمەد) الدرا‪.‬‬ ‫هونەرمەنــد مامۆســتا (ئەنــوەر‬ ‫قەرەداغی)‪ ،‬پەردەی لەســەر پەیكەرەكە‬ ‫الدا و ژمارەیەكی بەرچاو لە شــاعیران‌و‬

‫رۆشنبیران ئامادەی مەراسیمەكە بون‪.‬‬ ‫پەیكەری شــاعیر (ئەحمەد محەمەد)‪،‬‬ ‫یەكێكــە لــە كارەكانــی هونەرمەنــدی‬ ‫پەیكەرتاش (زاهیر سدیق)‪.‬‬ ‫هاوكات هــەر لەو مەراســیمەدا كتێبی‬ ‫دیوانــی شــاعیر بــە واژۆی خۆیــەوە‬ ‫باڵوكرایەوە‪.‬‬

‫رۆژی جیهانیی ژنان‌و رۆژی جلی كوردی‬ ‫ئاوێزانی یەكرت دەبن‬ ‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫بــە هــاوكاری رێكخــراوی گەشــەپێدانی‬ ‫میدیــا‪ ،‬رۆژی ‪ 2017/3/9‬لــە پاركــی‬ ‫ئــازادی ســلێمانی‪ ،‬رۆژی جیهانیــی ژنان‌و‬ ‫رۆژی جلــی كــوردی بەڕێوەدەچێــت‪ ،‬لــەم‬ ‫رۆژەدا بە بەشــداربونی چەنــد رێكخراوێكی‬

‫شاری ســلێمانی‪ ،‬چەندین كاری هونەری‌و‬ ‫كردنــەوەی پێشــانگەی هەمەرەنگ‌و كاری‬ ‫دەستی بەڕێوەدەچن‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم كارانە و ئەو بۆنە پیرۆزە‪،‬‬ ‫شــێوەكاری بەشــداربو (ئیمان رەحیم) بە‬ ‫(چاودێــر) ی راگەیاند‪ :‬وەك شــێوەكارێك‬ ‫بەشداری ئەم بۆنەیەم كردوە‪ ،‬ئەمە رۆژێكی‬ ‫پیــرۆزە‪ ،‬بــە تایبەتــی لــە رۆژی جیهانیی‬

‫ژنانــدا و رۆژی جلی كوردی‪ ،‬ئێمە بە كارە‬ ‫هونەرییەكانمــان ‌و كارە دەســتیەكانمان‬ ‫رۆژەكــە جوانتر دەكەیــن‌و دەنگی خۆمان‬ ‫دەخەینــە پــاڵ دەنگــی هەمــو ژنێــك‪ ،‬بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی مافی رەواو داواكاری ژنان‌و‬ ‫ێ لە رۆژێكی‬ ‫بــەرز راگرتنی ئەو رۆژە‪ ،‬ناكر ‌‬ ‫وادا دەسەوەسان بین‌و بەشداریمان نەبێ‌‪.‬‬

‫باڵوكراوەی نوێ‌‬

‫(ئەندازەی وشەو وێنە) و (جوانیی مەحاڵ) باڵوكرانەوە‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬

‫*(ئەنــدازەی وشــەو وێنــە)‪ ،‬ئەم‬ ‫كتێبــە لێكۆڵینەوەیەكــی ئەدەبیــی‬ ‫نوســەرو وەرگێــڕ (عەبدوڵــا تاهیــر‬ ‫بەرزنجــی) یــە‪ ،‬لەبــارەی ئەزمونــی‬ ‫(تەیــب جەبار) ی شــاعیرەوە‪ ،‬لەدو‬ ‫توێــی (‪ )172‬الپــەڕەی قــەوارە‬ ‫مامناوەندیدا چاپ‌و باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫كتێبەكە لە چەندین بەش پێكهاتوە‬ ‫لەوانــە‪ :‬فۆرمالیزمــی روســی‪ ،‬بنەماو‬ ‫پراكتیــك‪ .‬الدان‪ ،‬پێوەرێــك بــۆ‬

‫شــیعرییەت‪ .‬شــار وەك دەقێك‪ .‬نامە‬ ‫كراوەكانم بۆ تەیــب جەبار‪ .‬وێنەیەك‬ ‫بە پێنــوس‪ .‬دەربارەی ئــەم دەقانە‪.‬‬ ‫گیــب جبار‪ ..‬و دغدغە اللغە والصورە‪،‬‬ ‫هەڵبژاردەیــەك لــە شــیعری تەیــب‬ ‫جەبار‪.‬‬ ‫*(جوانیی مەحاڵ)‪ ،‬ئەم كتێبەیش‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكــی ئەدەبیــی نوســەر‬ ‫(نەجمەدیــن فەقــێ‌ عەبدوڵاڵ)یە‪ ،‬كە‬ ‫دەروازەیەكە بۆ ناساندنی نوێگەری لە‬ ‫شیعری (تەیب جەبار) دا‪ ،‬لەدو توێی‬

‫(‪ )117‬الپــەڕەی قەوارە مامناوەندیدا‬ ‫چاپ‌و باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫ئــەم كتێبــەش چەندیــن بەشــی‬ ‫گرتۆتەخــۆ لەوانە‪ :‬جوانیــی مەحاڵ‪.‬‬ ‫رێگا سەختەكانی داهێنان‌و جاویدانی‪.‬‬ ‫هەڵبــژاردە لــە شــیعرەكانی تەیــب‬ ‫جەبــار كــە ئــەم شــێوانەی گرتۆتــە‬ ‫خۆ (ســەردەمانێ‌ تاریكی ســپی بو‪،‬‬ ‫شــیعری كەمخــوێ‌‪ ،‬بــۆم بــاس بكە‪،‬‬ ‫هــەروا بوە‪ ،‬من حــەز دەكەم‪ ،‬من دڵ‬ ‫دەدەم‪ ،‬مــن پێم وتی‪ ،‬من پێویســتم‪،‬‬ ‫راوە ئەستێرە)‪.‬‬

‫لە ‪8‬ی مارسدا‬ ‫ئەڤین نارس‬ ‫پێشانگەیەك دەكاتەوە‬ ‫چاودێر – تریفە حەسەن‪:‬‬

‫رۆژی ‪8‬ی مــارس (رۆژی جیهانیــی ژنــان)‪،‬‬ ‫بەهــاوكاری یەكێتــی ژنانــی كوردســتان‪،‬‬ ‫هونەرمەندی فۆتۆگرافەر (ئەڤین ناسر) لە هۆڵی‬ ‫تــەوار‪ ،‬یەكەمین پێشــانگەی تایبەتی خۆی كە‬ ‫پێكهاتوە لە ‪ 15‬فۆتۆ‪ ،‬دەكاتەوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم پێشــانگە تایبەتە ئەڤین ناسر‬ ‫بە (چاودێــر)ی راگەیاند‪ :‬ئەم پێشــانگەیەم بە‬ ‫هاوكاری یەكێتی ژنانی كوردســتانە و ‪ 15‬وێنەی‬ ‫فۆتۆیــی تیا نمایشــدەكەم‪ ،‬ســەرجەم فۆتۆكان‬ ‫بــاس لــە ژن‌و گەورەیی ژن دەكــەن‪ ،‬باس لەو‬ ‫كائینــە بەهێــزەی دنیــا دەكــەن لــە جوانیی‌و‬ ‫ئازایەتــی‌و خۆڕاگری‪ ،‬كــە ژن هێمایە بۆ هەمو‬ ‫جوانیەكانی ژیان‪.‬‬ ‫دەربــارەی كاری ئایندەیشــی وتــی‪ :‬گەرچی‬ ‫ئەمــە یەكەمیــن پێشــانگەی تایبەتــی منــە‪،‬‬ ‫بەاڵم لــە ئایندەیەكی نزیكــدا چەند پرۆژەیەكی‬ ‫سەرنجڕاكێشــم دەبێت‪ ،‬كە ئومێــدەوارم وابێت‪،‬‬ ‫ئەم پڕۆژەیەشم هەر سەبارەت بەژنە‪ ،‬ئومێدەوارم‬ ‫بتوانم لــە رێگەی فۆتۆكانمــەوە پەیامی جوانی‬ ‫‌و پاكیــی‌و بەهێزیــی ژن بگەیەنم بــە كۆمەڵی‬ ‫كــوردەواری‪ ،‬خوازیارم بتوانــم ئەم پێگەیە بەرز‬ ‫بنرخێنم‪.‬‬

‫زیاتــر لە چارەكە ســەدەیەكە كــورد راپەڕینی كردوە‪،‬‬ ‫بەدەر لەوەی كێ‌ پێشــەنگ‌و نەخشــەداڕێژەری راپەرین‬ ‫ێ زۆرترین قوربانی تیادا داوە‪ ،‬ئەمڕۆ مشتومڕی‬ ‫بوە‌و ك ‌‬ ‫هــەرە گەورەتــر لــە كایەی سیاســی‌و میللیــدا ئەوەیە‪،‬‬ ‫ئایــا راپەڕیــن بۆچی كرا؟ ئایا لــە ڕاپەڕیندا كورد‪ ،‬كردە‬ ‫پەشــیمانە‪ ،‬یان هێشــتا دەرەتانی گــەورە ماوە بۆئەوەی‬ ‫ئــەو ئامانجانــە بەدی بێنین كە هێشــتا بەدی نەهاتون‌و‬ ‫لە منداڵدانی راپەڕین‌و مێژودا چاوەڕوانە نەوەیەكی دیكە‬ ‫ببێتە مامانی لە دایكبونیان؟‪.‬‬ ‫ئــەو فاكتانەی ئەمڕۆ لە ئــارادان‌و دورن لە هەمو ئەو‬ ‫ئامانــج‌و خەونانــەی كە لەســەر راپەڕیــن هەڵچنرابون‪،‬‬ ‫ئەمــڕۆی كورد یەكێكە لەو ســەردەمانەی كــە لە مێژودا‬ ‫دەگمەنــە‪ ،‬بەوپێیــەی هیچــكات ‌و هیــچ دەســەاڵتێكی‬ ‫كوردی‪ ،‬هێندەی ســەردەم‌و دەسەاڵتی حكومەتی هەرێم‬ ‫درێژەی نەكێشــاوە‌و نەبۆتە جێی باس‌و گرنگی ناوەندە‬ ‫گرنگەكانــی جیهان‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشــدا ســەردەمەكە‬ ‫بــەدەر نیە لــە كەمتەرخەمیی‌و هەڵە‌و كێشــەی گەورە‬ ‫كە چارەســەر نەكردنیان رەنگە ئەم ئەزمونەش روبەڕوی‬ ‫چارەنوسی هەمو ئەزمونەكانی رابردو بكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی بەرەی كوردســتانی‌و بە دیاریكراوی یەكێتی‬ ‫داینەمــۆ‌و پێشــەنگی راپەرین بون‪ ،‬بــەاڵم ناكرێت ئەوە‬ ‫لەیاد بكەین خەڵكی كوردستان جێبەجێكار‌و ئەنجامدەری‬ ‫راپەرینەكــە بــون‪ ،‬بــەاڵم قۆناغــی دوای راپەڕیــن‌و تــا‬ ‫ئێستاشــی لەگەڵ بێت هێشــتا نەگەیشــتۆتە ئاستی ئەو‬ ‫داوا‌و خواســتانەی كــە خەڵــك لە راپەڕیــن هەیبون‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێك ئێســتا لە دوای بیســت‌و شەش ساڵ لە ڕاپەڕین‪،‬‬ ‫یادەكە كەوتۆتە دوای پەردەیەكی ئەســتور لە بێزاری لە‬ ‫ئاست گەندەڵی‌و حوكمی نادروستی حزبە سیاسییەكانی‬ ‫كوردستان كە دەكرا ئێستامان لەو ئێستایە باشتر بكەن‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ كە یادی راپەڕین دەكەینەوە‪ ،‬لە سایەی بەرهەمی‬ ‫ئەو راپەڕینە ئازادانە دەژین‪ ،‬بەاڵم نەوەیەك پێگەیشــتوە‬ ‫كــە بەر لــە راپەڕینی نەدیوە‪ ،‬هەســت بــە نامۆیی دەكا‬ ‫بەرامبــەر بە راپەرین‌و ئەو فاكتانــەی لە بەرچاویدان‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت بەشــێكی زۆری بەشــداربوانی راپەڕین‪ ،‬هەســت‬ ‫دەكــەن یــان بێبەش بون لــە دەســكەوتەكانی راپەڕین‪،‬‬ ‫یــان نائومێد كــراون لە گشــت ئەو خەونانــەی بۆ دوای‬ ‫راپەڕیــن هەیانبو‪ ،‬بە تایبەت هەڵەی حزبە سیاســییەكان‬ ‫كە نەیانتوانی یان نەیانویســت سیســتەمێكی حوكمڕانی‬ ‫دروست‌و دادپەروەر لە كوردستان دابمەزرێت‪.‬‬ ‫ئێســتا كوردســتان لە بــەردەم دوڕیانێكــی مێژویی‌و‬ ‫ســاتەوەختێكی هەم دژوار‌و هەم مژدەبەخشدایە‪ ،‬ئەركی‬ ‫لە پێشــینە‌و خواســتی گــەورەی خەڵــك ئەوەیە حزبە‬ ‫سیاســیەكان ئەم یــادە بكەنە وێســتگەی پیاچونەوە بە‬ ‫رەفتار‌و سیاســەت‌و ســتراتیژیاندا‪ ،‬وەك چۆن یەكڕیزی‬ ‫هێزە سیاسییەكان‌و جەماوەر بو بە فاكتەری سەركەوتنی‬ ‫راپەڕین‪ ،‬ئێســتاش دەكرێت بە دەســبەردان لە خواســتە‬ ‫كەســیی‌و حزبییــەكان ئــەو یەكڕیزییــە بــەدی بێنن لە‬ ‫پێنــاو خۆئامادە كردن بۆ قۆناغــی داهاتوی دوای داعش‬ ‫كــە دەكرێت لە یەك كاتدا هەم قۆناغی بەرەوپێشــچونی‬ ‫دۆزی كورد‪ ،‬یان كشــانەوەی بێت‪ ،‬كــە ئەویش بە پلەی‬ ‫یەكەم لە ئەســتۆی ســەركردایەتی سیاسی كورد‌و حزبە‬ ‫سیاسیەكاندایە‪.‬‬ ‫بۆیــە یــادی بیســت ‌و شــەش ســاڵەی راپەڕیــن‪،‬‬ ‫وێســتگەیەكی گەورەیــە بۆ حزبــە سیاســییەكان كە بۆ‬ ‫قۆناغی نوێ ببنە داینەمۆ بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەی‬ ‫كە هێشــتا بەدی نەهاتون‪ ،‬بەوەش تەنیا یەك مانشــێت‬ ‫بۆ حزبە سیاســییەكان دەهێڵێتــەوە ئەویش ئەوەیە‪ ،‬ئایا‬ ‫یادەكە دەكەنە یادێك بۆ بەدیهێنانی شــانازی زیاتر‪ ،‬یان‬ ‫دەیكەنــە وێســتگەیەك كە گەلی كوردســتان نەفرەت لە‬ ‫ڕاپەڕین‌و سەردارانی دوای ڕاپەڕین بكات؟!!‪.‬‬

‫کەریم دەشتی‬

‫ئازاد ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫دەقی شیعریی نوێ‪:‬‬

‫دەقی وەرگێڕدراو‪:‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )542‬دووشەممە ‪2017/3/6‬‬

‫تاعوون‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر ڕۆمانی‬ ‫«تــاعــوون»ـــی ئەلبێر کــامــوی لە‬ ‫فەرانسییەوە کـــردووە بە کــوردی و‬ ‫لە داهاتوویەکی نزیکدا چاپ و باڵو‬ ‫دەبــێــتــەوە‪ .‬ئــەم ڕۆمــانــە پێشتریش‬ ‫وەرگێڕدراوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە یەکەم جارە‬ ‫لە زمانی یەکەمەوە دەکرێت بە کوردی‪،‬‬ ‫کە ناوەندی غەزەلنوس چاپ و باڵوی‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬

‫دەگاتە سەدەی ‪21‬‬

‫لە فرانسییەوە دەکرێت بە کوردی‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫وەرگێڕ سەبارەت بە وەرگێڕانی «تاعوون»‬ ‫بە ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند‪« :‬ڕاستییه‌كه‌ى‬ ‫وه‌رگێڕانى ئه‌م ڕۆمانه‌ سه‌خت بوو‪ ،‬ئه‌مه‌ش ب ‌ه‬ ‫پله‌ى یه‌كه‌م په‌یوه‌ندى ب ‌ه شێوازى نووسینى‬ ‫ڕۆمــانـه‌كـه‌و‌ه هـه‌بــوو‪ ،‬ك ‌ه نــووسـه‌ر ب ‌ه شێواز‬ ‫و په‌خشانێكى وشك و ڕسته‌ى درێژ و ئاڵۆز‬ ‫نووسیویه‌تى‪ ،‬ئێم ‌ه هه‌وڵمان داو‌ه ئه‌وپه‌ڕى‬ ‫ورده‌كارى به‌كار بهێنین‪ .‬به ‌گشتى وه‌رگێڕانى‬ ‫كاره‌كانى ئه‌لبێر كامو ده‌بێ ته‌نیا ل ‌ه زمانى‬ ‫فرانسییه‌و‌ه بكرێنه‌ كوردى‪ ،‬نه‌ك هه‌ر ئه‌مه‌ش‪،‬‬ ‫ئه‌و كه‌سه‌ى شاره‌زاى فه‌لسه‌فه‌ى ئه‌لبێر كامو‬ ‫نه‌بێ‪ ،‬سه‌خت ‌ه بتوانێ ل ‌ه وه‌رگــێــڕانــى سه‌ر‬ ‫بكه‌وێ‪ ،‬چونكه‌‪ ،‬فه‌له‌سه‌ف ‌ه و ڕوانینى فیكرى‬ ‫ئه‌لبێر كامو وه‌ك هێڵێك داره‌ڕێــی ـه‌ك به‌ناو‬ ‫هه‌موو نووسینه‌كانیدا هاتووه‌‪ ،‬ناسینه‌وه‌ى ئه‌م‬ ‫هێڵ ‌ه و ئه‌م داره‌ڕێیه‌‪ ،‬شاره‌زاییه‌كى فیكرى و‬ ‫فه‌لسه‌فیى ده‌وێ‪ ،‬پاشان توانایه‌كى زۆرى ده‌وێ‬ ‫ل ‌ه شاره‌زایى زمان و كولتوورى فرانسى و ئینجا‬ ‫به‌ پله‌ى دووه‌م كوردى‪.‬‬ ‫هەروەها د‪ .‬موحسین سەبارەت بە خودی‬ ‫ڕۆمانەکە دەڵێت‪« :‬ئـه‌م ڕۆمانه‌‪ ،‬به‌و شێو‌ه‬ ‫ڕیالیزمه‌ى ك ‌ه هه‌یه‌تى‪ ،‬به‌و مانایه‌ى له‌سه‌ر‬ ‫بنچینه‌ى ڕیالیزمێك داڕێــژراو‌ه ده‌شێ و بۆى‬ ‫هه‌ی ‌ه ڕوو بدا یان ل ‌ه واقیعدا وا بكه‌وێته‌وه‌‪،‬‬ ‫بـــه‌ره‌و خـه‌یــاڵ و چیرۆكى فه‌نتاستیكیمان‬ ‫ده‌باته‌و‌ه یان هه‌ر سیفه‌تێكى دیكه‌ى له‌م جۆره‌‪.‬‬ ‫(‪ ...‬خۆیان ده‌یانگوت په‌تا‪ ،‬شتێك ‌ه هه‌قیقى‬ ‫نیی ‌ه و خه‌ونێكى ناخۆش ‌ه تێده‌په‌ڕێ‪ ).‬بێگومان‬ ‫نووسه‌ر ل ‌ه نووسینى ئه‌م ڕۆمانه‌دا زۆر سوودى‬ ‫ل ‌ه نه‌ریت ‌ه ئه‌ده‌بییه‌كانى داستانووسیى مه‌لحه‌مى‬ ‫و ئه‌و داستانانه‌ى په‌یوه‌ندییان به‌ جه‌نگه‌كانه‌و‌ه‬ ‫هه‌بووه‌‪ ،‬ل ‌ه كۆن و نوێ وه‌رگــرتــووه‌‪ ،‬پاشان‬ ‫نووسه‌ر ب ‌ه شێوازى داستانى تراژیدى كالسیكى‬ ‫نووسیویه‌تى‪ ،‬ئه‌مه‌ش میراتێكى ده‌وڵه‌مه‌ند و‬ ‫كه‌وناراى ل ‌ه ئه‌ده‌بى ڕۆژئاوایى‪ ،‬ل ‌ه سه‌رده‌مى‬

‫هێڵینییه‌و‌ه بگر‌ه تا ده‌گات ‌ه سه‌رده‌مى نوێو‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬وه‌ك داستان ‌ه تراژیدیی ‌ه كالسیكییه‌كان‪،‬‬ ‫ڕۆمانه‌كه‌ى دابه‌شى پێنج به‌ش كردوو‌ه وه‌ك‪:‬‬ ‫سه‌ره‌تا‪ ،‬به‌رزبوونه‌وه‌ى دراما‪ ،‬گرفت و دابه‌زین‪،‬‬ ‫كۆتایى‪ .‬ب ‌ه هه‌مان شێوه‌‪ ،‬نووسه‌ر وه‌ك چۆن‬ ‫ل ‌ه بوارى شانۆنامه‌نووسین ئه‌زموونێكى زۆرى‬ ‫هه‌بووه‌‪ ،‬به‌ هه‌مان شێوازى نووسینى شانۆنام ‌ه‬ ‫چیرۆكه‌كه‌ى داڕشتووه‌‪ ،‬هه‌ڵكشانى ڕووداوه‌كان ب ‌ه‬ ‫هه‌مان شێوه‌ى شانۆنامه‌كانه‌‪ ،‬هه‌موو ڕووداوێكى‬ ‫ناو ڕۆمانه‌ك ‌ه ب ‌ه تراژیدیكردن و ب ‌ه تراژیدیبوون‬ ‫كۆتایى دێ‪ .‬ته‌نیایى و مه‌نفا تا داسنوورى‬ ‫خۆیان ده‌بــردرێــن‪ ،‬تا ئاستى له‌ناوچوون ك ‌ه‬ ‫هه‌ر ده‌مانگه‌ڕێنێته‌و‌ه بۆ تراژیدیا‪ .‬لێره‌شه‌و‌ه‬ ‫نووسه‌ر ده‌چێت ‌ه ئه‌ودیوى كارى مێژوونووسێك‪،‬‬ ‫به‌ڵكو وه‌ك نووسه‌رێك ده‌دوێ‪ ،‬مادده‌یه‌ك‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كا ك ‌ه ڕوانین و لێكدانه‌وه‌یه‌كى زۆر‬ ‫هه‌ڵده‌گرێ‪».‬‬ ‫وەرگێڕی ڕۆمانی «تاعوون» سەبارەت بە‬ ‫گرنگیی کتێبەکە بۆ ڕۆژگــاری ئەمڕۆ دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئـه‌م ڕۆمان ‌ه وه‌ك شه‌یتحاڵێك ‌ه بۆ سه‌ده‌ى‬ ‫بیسته‌م‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تى بۆ ڕووداو‌ه ترسناكه‌كانى‬ ‫دواى سه‌رهه‌ڵدانى فاشیزم و نازیزم و جه‌نگى‬ ‫جیهانیى دووه‌م‪ ،‬به‌و مانایه‌ى په‌تاى تاعوون‪،‬‬ ‫هه‌ڵكه‌وتى هه‌مان ئه‌و ئیدیۆلۆژییانه‌ى هه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫بوونه‌ت ‌ه هۆى كوشتنى ملیۆنان مرۆڤ‪ .‬هه‌ندێ‬ ‫جــار ده‌وتــرێ ئـه‌م ڕومان ‌ه وه‌ك مێتافۆرێكه‬ ‫‌«مه‌جاز» بۆ نازیزم و تیرۆر و توندوتیژى‪ .‬له‌و‬ ‫شوێنانه‌ى نووسه‌ر باس ل ‌ه شاردنه‌و‌ه و ناشتن و‬ ‫سووتاندنى قوربانییه‌كانى په‌تاى تاعوون ده‌كا‪،‬‬ ‫ك ‌ه سه‌ره‌تا ب ‌ه ڕێكى ده‌یانناشتن‪ ،‬دوایى ناچارن‬ ‫به‌كۆمه‌ڵ بیاننێژن یان جه‌سته‌كان به‌کۆمه‌ڵ‬ ‫بسووتێنن‪ ،‬شێو‌ه و پێكچوونێك هه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫كامپه‌كانى جینۆسایدى قوربانییانى نازیزم‪.‬‬ ‫نووسه‌ر ب ‌ه چه‌شنێك باس له‌م كێشان ‌ه ده‌كا‬ ‫وه‌ك به‌رگریكارێك و پارتیزانێكى جه‌نگى‬ ‫جیهانیى دووه‌م دێت ‌ه به‌رچاو‪ ،‬وه‌ك ئیلتیزامێكى‬ ‫ئینسانى ك ‌ه كێشه‌یه‌كى ئه‌خالقى و سیاسى‬ ‫گه‌ور‌ه ڕه‌پیش ده‌كا به‌رانبه‌ر ب ‌ه ڕووداوه‌كانى‬ ‫سه‌رده‌مى خۆى‪ ،‬نووسه‌ر كۆمه‌ڵى سه‌رده‌مى‬ ‫خۆى دووچــارى پرسیارێكى زۆرى له‌م جۆر‌ه‬ ‫كردووه‌ته‌وه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه ئێسته‌ش به‌رده‌وامه‌‪ ،‬به‌و‬ ‫مانایه‌ى هه‌مان كێش ‌ه ڕاسته‌وخۆ ده‌بسترێته‌و‌ه‬ ‫ب ‌ه مه‌سه‌له‌ى تیرۆر و توندوتیژى‪ ،‬ك ‌ه هه‌ر ئه‌مڕۆ‬ ‫بابه‌تێكى ڕۆژ‌ه و بووەت ‌ه كێشه‌یه‌كى ئاسایشى‬ ‫جیهانى‪ ،‬له‌والشه‌و‌ه هه‌ست ده‌كه‌ین ئه‌م بابه‌ت ‌ه‬ ‫چه‌ند ل ‌ه ئێمه‌ى كــورد نزیكه‌‪ ،‬بـه‌و مانایه‌ى‬ ‫كۆمه‌ڵى ئێم ‌ه چه‌ند ساڵێك ‌ه قوربانیى ده‌ستى‬ ‫تیرۆرى ئایینیی ‌ه و له‌م ڕووه‌و‌ه ل ‌ه خه‌باتێكى‬ ‫به‌رده‌وامدایه‌‪».‬‬

‫تۆم هانکس یەکەم ڕۆمانی دەنووسێت‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬بڕوا کیانی‬ ‫ئەکتەر و دەرهێنەری بەناوبانگی ئەمەریکی‬ ‫تۆم هانکس خۆی ئامادە دەکات بۆ ئەوەی‬ ‫هــەوادارەکــانــی بە شێوازێکی نوێتر و لە‬ ‫دەرکەوتنێکی جیاوازتردا دڵخۆش بکات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەمەش‪ ،‬پالن بۆ باڵوکردنەوەی یەکەمین‬ ‫کتێبی دادەنــێــت لــە مانگی ئۆکتۆبەری‬ ‫ئەمساڵدا‪.‬‬ ‫کتێبەکەی هانک بریتییە لە کۆکراوەی‬ ‫کۆمەڵێک کورتەچیرۆک لە فۆرمی کتێبێکدا‪،‬‬ ‫کە لەژێر ناونیشانی «شێوە ناباوەکان»‬ ‫دەیخاتە بەر دەستی خوێنەرەکانی‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئــەم چیرۆکانەش جــودا دەکــاتــەوە ئەو‬ ‫ستراکتورە نامۆیەیە کە پێی نووسراون و‬ ‫هەندێک لە چیرۆکەکان لە ‪ ١٧‬سەرگوزەشتە‬

‫پێک هاتوون‪ ،‬هەروەها لەگەڵ کتێبەکەدا‬ ‫بە دەنگیش چیرۆکەکان دەخوێنێتەوە کە‬ ‫ئەمە زیاتر هەوادارەکانی دڵخۆش دەکات‪،‬‬ ‫چونکە تــۆم بــەوە نــاســراوە کە دەنگێکی‬ ‫سەرنجڕاکێشی هەیە‪.‬‬ ‫تۆمی بـــراوەی خــەاڵتــی ئەکادیمی لە‬ ‫وتەیەکیدا سەبارەت بە کتێبە نوێیەکەی‬ ‫گــوتــی‪« :‬لـــەم دوو ســاڵــەدا کــە لەسەر‬ ‫چیرۆکەکان ئیشم کردووە‪ ،‬لە هەمان کاتیشدا‬ ‫سەرقاڵی دەرکردنی فیلم بوومە لە بەرلین و‬ ‫نیویۆرک و ئەتلەنتا‪ ،‬لە تەواوی ئەو کاتانەدا‬ ‫دەمنووسی‪ ،‬لە هۆتێلەکاندا و لە کاتی گەشتە‬ ‫ڕۆژنامەوانییەکاندا دەمنووسی‪ ،‬لە سەفەر‬ ‫و پشووەکاندا‪ ،‬تەنانەت لە فڕۆکە و لە‬ ‫ئۆفیسیشدا‪ ،‬بەرنامەیەکم بۆی دانابوو لە هەر‬

‫شوێنێکدا کاتم هەبوایە دەستم پێ دەکرد‪،‬‬ ‫هەروەها لە بەیانیانیشدا لە ‪ ٩‬تاوەکوو ‪١‬‬ ‫دەمنووسی‪.‬‬ ‫ئــەوەی زیاتر وای لە خوێنەرەکانی و‬ ‫دەزگـــای بــاوکــردنــەوە و پــێــداچــۆرەوەی‬ ‫کارەکانی کرد کە بە پەرۆشەوە بن بۆ ئەم‬ ‫کتێبەی‪ ،‬چیرۆکی «ئاالن بین زائید چوار»ـە‬ ‫کە لە ساڵی ‪٢٠١٤‬دا باڵوی کردەوە‪ .‬سۆنیا‬ ‫مێهتا‪ ،‬سەرنووسەر لە دەزگای باڵوکردنەوەی‬ ‫نۆپف کە ئەرکی لەچاپدان و بالوکردنەوەی‬ ‫کتێبەکەی پێ بەخشراوە دەڵێت‪« :‬کاتێک کە‬ ‫ئەو چیرۆکەیم خوێندەوە زۆر کاری تێ کردم و‬ ‫هیوام دەخواست کە بەرهەمی زیاتری ببینم‪،‬‬ ‫ئێستا بە باڵوبوونەوەی ئەم کتێبە نوێیەی‬ ‫خۆشحاڵیی زیاتر بۆ خوێنەرەکانیەتی‪ ،‬کە‬

‫لە کۆتاییدا وا دەرکەوت چیرۆکی زیاتری لە‬ ‫هەگبەدا هەیە‪.‬‬ ‫چیرۆکەکانی ناو ئەم کتێبە دەربــارەی‬ ‫بابەت و کەسی جیاوازن و یەکێک دەربارەی‬ ‫کۆچبەرێکە کە دەگاتە نیویۆرک دوای ئەوەی‬ ‫شوێنلەق بووە و ماڵ و خیزانەکەی و لێک‬ ‫دابڕاون بە هۆی شەڕی ناوخۆی واڵتەکەیەوە‪،‬‬ ‫یەکێکی دی دەربارەی یاریزانێکی بۆڵینگە‬ ‫کە دەبێت بە کەسێکی بەناوبانگ و ناسراو‪،‬‬ ‫یەکێکی دی دەربارەی ملیۆنێرێکی ڕیزپەڕ و‬ ‫لە‪-‬ناوان‪-‬بەدەرە و هەروەها یەکێکی تریان‬ ‫دەربارەی ئەکتەرێکە کە ژیانێکی کەشخەی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بە گشتی لە هەموو چیرۆکەکاندا باسی‬ ‫ئامێری چاپنووس هەیە و بیرۆکەکانی‬

‫چیرۆکەکەی لەسەر بنیاد نراوە‪ ،‬کە ئەمەش‬ ‫لەوەوە سەرچاوە دەگرێت ئەم ئامێرە یەکێکە‬ ‫لە خولیاکانی تۆم و بۆ خۆی خاوەنی زیاتر‬ ‫لە سەد دانەیە‪.‬‬ ‫تۆم هانکس ئەکتەر و دەرهێنەرە‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ ١٩٥٦‬لە ئەمەریکا لە دایک بووە‪ .‬تا ئێستا‬ ‫بەشداریی لە چەندین فیلمی بەناوبانگدا‬ ‫کردووە و بە ئەکتەرێکی کۆمیدی و قسەخۆش‬ ‫دەناسرێت‪ ،‬بەم کارەشی ئەزموونێکی زیاتری‬ ‫خستە ناو مێژووی خۆیەوە و ئیدی وەک‬ ‫ڕۆماننووسیش بانگ دەکریت‪.‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )542‬دووشه‌ممه‌ ‪2017/3/6‬‬

‫فێمێنیزم و ئەدەبیاتی کوردی‬

‫ی ڕۆمانی‬ ‫هۆزان مەحموود‪ :‬بوونی ژن له‌ به‌شێكی زۆر ‌‬ ‫كوردیدا بۆ ته‌واوكردنی په‌رەگراف و هۆنینه‌وه‌ی پلۆتێكه‌‬ ‫سازدانی جانگیر وسوو‬ ‫هــــۆزان مــەحــمــوود‪ ،‬نــووســەر و‬ ‫چاالکوانی بوواری ژنان‪ ،‬لەم دیدارەیدا‬ ‫لەگەڵ ڕەخنەی چاودێر‪ ،‬دەربارەی‬ ‫پێگەی ژن لە ناو ئەدەبیات و ڕەوتی‬ ‫فێمێنیزم لە نووسیندا قسە دەکات‪.‬‬ ‫ئەو پێی وایە تا ئێستاش ئەدەبیاتی‬ ‫کوردی خاڵییە لە هۆشمەندییەکی‬ ‫فێمێنیزمییانە و بــاس لــەوەش‬ ‫دەکات سەرهەڵدانی هۆشیارییەکی‬ ‫ژنانە هەم الی ژن هەم الی پیاو‬ ‫پێویستییەکی سیاسیی‪ ،‬کولتووری‬ ‫و کۆمەاڵیەتییە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ڕۆلی فێمینیزم لەناو‬ ‫ئەدەب چییە‪ ،‬یان ئایا فێمینیزم لەناو ئەدەب‬ ‫دەتوانێت هەڵگری گوتارێكی ڕادیكاڵ بێت؟‬ ‫هۆزان مه‌حمو‌د‪ :‬گرنگی فێمینیزم به‌تایبه‌ت‬ ‫شه‌پۆلی دووهـه‌م ئه‌و‌ه بوو ك ‌ه به‌شێك له‌‬ ‫كاریان گرنگی دان بوو ب ‌ه ئــەدەب‪ ،‬زمان‪،‬‬ ‫هــون ـه‌ر‪ ،‬مــێــژوو‪ ،‬مــوزیــك و فیلم هه‌موو‬ ‫پرۆده‌كت ‌ه كولتوورییه‌كان‪ ،‬شیكاركردنی‬ ‫ڕۆڵ و پێگه‌ی ژن ل ‌ه ناویاندا ب ‌ه درێژایی‬ ‫مــێــژوو‪ .‬بۆ نمون ‌ه زیــنــدووكــردنـه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫ڕۆمانانه‌ی ك ‌ه ژن نووسه‌ریان بــوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫پـه‌راوێــز و فـه‌رامــۆش خــرابــوون‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫هه‌ندێك له‌م ژنه ‌نووسه‌ر‌ه گه‌ورانه ل ‌ه ژێر‬ ‫ناوی پیاوانه‌دا ڕۆمان و شیعریان نوسیبوو‬ ‫بۆ ئ ـه‌وه‌ی بۆیان چاپ بكرێت‪ ..‬كاركردن‬ ‫له‌سه‌ر تێكست و ده‌رخستنی ئه‌و الیە‌نانەی‪،‬‬ ‫ك ‌ه به‌رده‌وام به‌رهه‌مهێنانه‌و‌ه و جه‌ختكردن‬ ‫بــوو‌ه ل ‌ه ژێرده‌سته‌یی ژن‪ .‬بێگومان ئه‌م‬ ‫كارانه‌ی فێمینیسته‌كان توانی زۆر ژنی مه‌زنی‬ ‫فه‌رامۆشكراو ل ‌ه بواری هونه‌ر‪ ،‬ئەدەب‪ ،‬موزیك‬ ‫و سیاسه‌ت و زۆر بواری تردا بهێنێته‌و‌ه نێو‬ ‫مێژوو و پێگ ‌ه و گرنگیان بۆ بگه‌ڕێندرێته‌وه‌‬ ‫له ‌كانونی لیتراتور و خوێندنی ئه‌كادیمی و‬ ‫مۆزه‌خانه‌كان‪ ،‬و مێژووی هونه‌ردا‪.‬‬ ‫فێمینیزم توانیوێتی ڕۆڵێكی تابۆشكێن و‬ ‫ڕادیكااڵنه‌ی هه‌بێت ك ‌ه هیچ بزوتنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫تری ژنان نه‌یتوانیو‌ه به‌و ئاست ‌ه فیكری و‬ ‫فه‌لسه‌فی ‌ه گرنگه‌و‌ه هه‌وڵ بدات نه‌ك ته‌نها‬ ‫خه‌بات بكات بۆ كۆمه‌ڵێك ده‌ستكه‌وتی‬ ‫سنووردار‌‪ ،‬ك ‌ه زۆربه‌ی ژنانی كوردستان بۆ‬ ‫كه ژن‬ ‫نموون ‌ه ده‌یكه‌ن‪ .‬به‌ڵكوو هه‌وڵ بده‌ن ‌‌‬ ‫خۆی‪ ،‬وه‌ك خۆی ‌و ژنبوون و پیاوبوون و‬ ‫پیاوگه‌رایی و پیاوساالری و دابه‌شكاری ڕۆڵ‬ ‫و پێگه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌م دوو ڕه‌گه‌ز‌ه شیكار‬ ‫بكه‌ن و لێكۆڵینه‌وه‌ی گه‌ور‌ه بكه‌ن و زانستی‬ ‫هه‌مه‌الیه‌ن ‌ه به‌رهه‌م بهێنن‪ ،‬ك ‌ه هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و خوارافاتان ‌ه بێت ك ‌ه له‌سه‌ر ژن دروست‬ ‫كراون‪.‬‬ ‫لــه‌م ڕاســتــایـه‌شــدا ل ـ ‌ه بـــواری ئــەدەبــدا‬ ‫(ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی فێمینیستیان) بنیات‬ ‫نرا‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه سه‌ره‌تای حه‌فتاكانی سه‌ده‌ی‬ ‫ڕابوردوودا بوو‪ ،‬له‌م ڕێگه‌یه‌و‌ه تێكسته‌كانیان‬ ‫خست ‌ه ژێر لێنزی ڕه‌خنه‌ی ژنانه‌و‌ه و هه‌موو‬ ‫ئه‌و ڕۆڵ ‌ه خــوازراو و كه‌موكورت و په‌راوێز‬ ‫خستنانه‌ی ژنیان هێنای ‌ه ژێــر پرسیاری‬ ‫گـــه‌وره‌وه‌‪ .‬بۆ نموون ‌ه كتێبی (سیاسه‌تی‬ ‫سێكسوالی) ژن ‌ه نووسه‌رێكی وه‌ك (كه‌یت‬ ‫میلێت) بـ ‌ه یه‌كێك ل ـه‌و كتێب ‌ه گرنگانه‌‬ ‫داده‌نرێت ك ‌ه ئه‌م پرسیارانه‌ی وروژانــدو‌ه و‬ ‫ده‌ڵێت؛ ئه‌م كۆنه‌پارێزی و دژ‌ه ژنییه‌ی له‌‬ ‫ڕۆمانی هه‌ندێك نوسه‌ری پیاوی به‌ناوبانگی‬ ‫ئه‌و سه‌رده‌مه‌دا هه‌بوو به‌رهه‌می دونیابینی‬ ‫خۆیان بــوو‌ه وه‌ك پیاو‪ ،‬نـه‌ك به‌رهه‌می‬ ‫خه‌یاڵ‪ ...‬به ‌ئۆبجێكتكردنی ژن و گرێدانی‬ ‫ب ‌ه كۆمه‌ڵێك ڕۆڵی كڵێشه‌كراوی كۆنه‌پارێز و‬ ‫فه‌زای تایبه‌ت هێنران ‌ه ژێر پرسیار‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئەدەبی ئێستایی كوردی‬ ‫تا چەند هەڵگری گوتارێكی فێمێنیستانەیە؟‬ ‫هۆزان مه‌حمو‌ود‪ :‬كێشه‌یه‌كی سه‌ره‌كی كه‌‬ ‫هه‌م ‌ه سه‌ره‌تا وه‌ك خوێنه‌رێك له‌گه‌ڵ زۆرێك‬ ‫له‌و تێكستانه‌ی به‌رهه‌م ده‌هێنرێن ل ‌ه زمانی‬ ‫كوردیدا جا ڕۆمــان‪ ،‬كورته‌چیرۆك‪ ،‬شیعر‬

‫یان په‌خشان بێت نه‌بوونی وێنایه‌كی ڕوونی‬ ‫پیاو و ژنه‌‪ .‬زۆربه‌ی پاڵه‌وانه‌كان پیاون و‬ ‫دونیا به‌ده‌وری ئه‌م پاڵه‌وان ‌ه یان پاڵه‌وانانه‌دا‬ ‫دروست ده‌بێت‪ .‬بوونی ژن ل ‌ه به‌شێكی زۆر له‌‬ ‫ڕۆمانی كوردیدا بۆ ته‌واوكردنی په‌راگراف و‬ ‫هۆنینه‌وه‌ی پلۆتێكه‌‪ ،‬ك ‌ه به‌شی هه‌ره‌سه‌ره‌كی‬ ‫ڕۆمانه‌ك ‌ه له‌باره‌ی پیاوێكه‌وه‌ی ‌ه ل ‌ه چیرۆكی‬ ‫ئازایه‌تی‪ ،‬موغامه‌ر‌ه و سه‌ركێشییه‌كانی‪،‬‬ ‫یاخود جه‌نگ و شۆڕشه‌كانی‪ .‬كه‌متر ئێمه‌‬ ‫وێنای ژنمان وه‌ك خۆی ده‌ست ده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫ده‌توانم بڵێم؛ به‌شێكی زۆر ل ‌ه ڕۆماننوسی‬ ‫كورد فه‌شه‌لیان هێناو‌ه له‌وه‌ی ك ‌ه بتوانن‬ ‫ب ‌ه هه‌قه‌ت فیگوری ژن دروســت بكه‌ن له‌‬ ‫ڕۆمانه‌كانیاندا‪ .‬ئێم ‌ه له‌م داستانانه‌دا ژن وه‌ك‬ ‫هاوڕێ‪ ،‬سه‌ركێش‪ ،‬خاوه‌ن موغامه‌راتی خۆی‪،‬‬ ‫خاوه‌ن كه‌سایه‌تی خۆی بێت به‌دی ناكه‌ین‪.‬‬ ‫ژن و وێنای ژن تا ئه‌م ساته‌ش ل ‌ه په‌یوه‌ند به‌‬ ‫پیاوه‌و‌ه بوونی هه‌یه‌‪ ،‬وه‌ك هاوسه‌ر‪ ،‬خوشك‪،‬‬ ‫براژان‪ ،‬خاڵۆژن‪ ،‬نه‌نك‪ ،‬دایك هتد‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌وانه‌شی سااڵنێكی زۆر‌ه ل ‌ه ئه‌وروپا ده‌ژین‬ ‫هێشتا زۆرێكیان هه‌ڵگری ئه‌و دونیابینیه‌‬ ‫كالسیكیه‌ن بۆ ژنی كورد‪ .‬دونیا الی ئه‌وان‬ ‫نه‌گۆڕاو‌ه هه‌ر دونیا كۆنه‌كه‌یه‌‪ .‬زۆر كه‌م‬ ‫ڕۆمانێكت به‌رچاو ده‌كه‌وێت ك ‌ه ژنی كورد‬ ‫تیایدا بۆ نمون ‌ه ژنێك بێت یاخی بێت‪ ،‬گه‌ڕیده‌‬ ‫بێت‪ ،‬بۆ نمون ‌ه ژنێك بێت بخواته‌وه‌‪ ،‬ئالوده‌‬ ‫بێت ب ‌ه مادده‌ی بێهۆشكه‌ر‪ ،‬ب ‌ه ته‌نها بژی و‬ ‫كێشه‌كانی یان ژیانی باس بكرێ ك ‌ه چۆنه‌؟‪..‬‬ ‫ب ‌ه كورتی ڕۆمانه‌كانمان تا ئێستاش ل ‌ه ژێر‬ ‫حیجابی دینیدان و ژن تیایدا موڵكی حه‌اڵلی‬ ‫پیاوێك ‌ه ئیدی وه‌ك هاوسه‌ر‪ ،‬خوشك یان‬ ‫دایك هتد‪ ..‬ب ‌ه دێوێكی تریشدا ل ‌ه زۆرێك له‌‬ ‫ڕۆمانی كوردیدا ژن یان ده‌كرێت ‌ه سۆزانی‪ ،‬یان‬ ‫مه‌الیكه‌ت یاخود شه‌یتان‪ .‬ئه‌م سێ فیگوره‌‬ ‫ڕۆڵی زۆر سه‌یریان پێ ده‌درێت ل ‌ه په‌یوه‌ند به‌‬ ‫پاڵه‌وانی ناو ڕۆمانی كوردیه‌وه‌‪.‬‬ ‫بێگومان نووسینی ژنـه‌كــانــیــش بێ‬ ‫كه‌موكوڕی نیی ‌ه و زۆرجار به‌رهه‌مهێنه‌ره‌وه‌ی‬ ‫هه‌مان دونیابینی پیاون ك ‌ه بۆ ژن هه‌یانه‌‪ .‬بۆ‬ ‫نمون ‌ه وێنای ژن وا دروست ده‌كات ك ‌ه پیاو‬ ‫خوازیارێتی‪ ،‬نه‌ك ئه‌وه‌ی ك ‌ه خۆی وه‌ك ژن‬ ‫چی ده‌وێت و دونیابینی چییه‌؟ هه‌ڵبه‌ت له‌‬ ‫زۆر ڕووه‌و‌ه ئێستا هه‌ندێك گه‌نج په‌یدا بوون‬ ‫ل ‌ه هه‌ردوو ڕه‌گه‌ز‪ ،‬ك ‌ه هه‌ڵگری هۆشیاریه‌كی‬ ‫سه‌رده‌مین و كه‌متر ئه‌م ڕۆڵ ‌ه كالسیكان ‌ه له‌‬ ‫نوسینه‌كانیاندا به‌رهه‌م ده‌هێنرێته‌و‌ه به‌ڵكو‬ ‫بازیان داوه‌تــ ‌ه نێو كۆمه‌ڵێك په‌یوه‌ندی‬ ‫ئه‌مڕۆیی ژن و پیاوه‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئایا ئەدەبی فێمێنیستی‬ ‫بە تەنیا بەسە تاوەكو كۆتایی بە هەموو‬ ‫كێشەی نێوان ”پیاو” و ”ژن” بێنێت؟‬ ‫یان شان بە شانی هۆشیاری فێمێنیستی‬ ‫هۆشیاری دیكەشمان پێویستن؟‬ ‫هۆزان مه‌حمو‌ود‪ :‬هیچ كات كه‌س ئیدیعای‬ ‫ئـــه‌وه‌ی ن ـه‌كــردو‌ه كـ ‌ه ڕه‌خــن ـه‌ی ئه‌ده‌بی‬ ‫فێمینیستی كۆتایی ب ‌ه هه‌موو كێشه‌یه‌كی‬ ‫نێوان دوو ڕه‌گه‌ز بهێنێت‪ .‬ئه‌م جۆر‌ه ڕه‌خنه‌‬ ‫و پرسیار دروستكردن ‌ه گرنگ ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫مــرۆڤ هۆشیار بێت ب ـه‌و كێشانه‌ی كه‌‬ ‫دروستیان ده‌كات‪ .‬نوسین و به‌رهه‌مهێنانی‬ ‫تێكست و نوسینه‌وه‌ی مێژوو‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی زانستیش‪ ،‬ك ‌ه وێنا و پێگ ‌ه و‬ ‫ڕۆڵی ژنیان شێواندو‌ه و په‌راوێزیان خستوه‌‬ ‫ناكرێت فه‌رامۆش بكرێت‪ .‬ناكرێت بڵێین؛‬ ‫ده‌ی خۆ ئه‌و‌ه ئه‌ده‌ب ‌ه و به‌رهه‌می خه‌یاڵه‌‪،‬‬ ‫واقیع نییه‌‪ .‬ئه‌م جۆر‌ه ئیهمالكردن ‌ه كێشه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌مان بۆ دروست ده‌كات‪ ،‬ك ‌ه به‌رده‌وام‬ ‫هه‌ندێك ڕۆڵی كڵێشه‌یی له‌سه‌ر ژن و پیاو‬ ‫به‌رهه‌م بهێنرێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ناته‌ندروست ‌ه بۆ‬ ‫هه‌ردوو ڕه‌گه‌ز ناهاوسه‌نگیه‌كی خراپ و پڕ‬ ‫ل ‌ه قین و ناته‌بایی به‌رهه‌م دێنێت‪ .‬هۆشیاری‬ ‫فێمینیستی ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا هۆشیارییه‌كی‬ ‫ژنانه‌ی ‌ه و هه‌وڵدان ‌ه بۆ دیتنی دونیا و ڕانان‬ ‫و شیكاركردن‪ ،‬تیۆریزه‌كردن و دانانی‬ ‫ستراتیژ‌ه بۆ ڕزگاربوون‪ .‬ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی‬ ‫فێمینیستی هاوته‌ریب ‌ه له‌گه‌ڵ هه‌موو كار و‬

‫چاالكی و به‌رهه‌مهێنانی زانست له ‌الیه‌ن‬ ‫ژنــان و پــیــاوانـه‌وه‌‌‪ .‬ل ‌ه به‌ریتانیا (جۆن‬ ‫بێرجه‌ر) ك ‌ه خۆی یه‌كێك ‌ه ل ‌ه به‌ناوبانگترین‬ ‫نوسه‌ر‪ ،‬هونه‌رمه‌ند‪ ،‬فۆتۆگرافه‌ر و ئه‌كادیمی‬ ‫و ڕه‌خنه‌گری هونه‌ری‪ ،‬زۆرترین كاریگه‌ری‬ ‫هه‌بوو‌ه له‌سه‌ر ڕه‌خنه‌گرتن ل ‌ه هونه‌ری‬ ‫نیگاركێشی و داهێنانی تیۆری نوێ و خوێنه‌ر‬ ‫و نوسه‌ر و ته‌ماشاكاری هونه‌ری خست ‌ه ژێر‬ ‫پرسیاری جیدیه‌و‌ه ل ‌ه په‌یوه‌ند ب ‌ه ڕوانینان‬ ‫بۆ هونه‌ر‪.‬‬ ‫بۆ نمون ‌ه زنجیر‌ه كاره‌كانی ب ‌ه ناوی‬ ‫(شێوازه‌كانی دیتن‪)Ways of seeing-‬‬ ‫ل ‌ه ساڵی ‪١٩٧٢‬دا‪ ،‬جیدیترین خوێندنه‌وه‌ی بوو‬ ‫بۆ تابلۆكانی سه‌رده‌می ڕێنیسانس‪ ،‬ك ‌ه تێیدا‬ ‫ژن به‌رده‌وام جه‌سته‌ی ڕووته‌‪ ،‬یان په‌المار‬ ‫ده‌درێــت‪ ،‬یان ده‌ستدرێژی ده‌كرێت ‌ه سه‌ر‬ ‫یان‪ ،‬پاسیڤ ‌ه و ب ‌ه ڕووتی وه‌ستاوه‌‪( .‬جۆن‬ ‫بێرجه‌ر) ئه‌م جۆر‌ه نیگاركێشی ‌ه ده‌خات ‌ه ژێر‬ ‫ڕه‌خنه‌و ب ‌ه وه‌اڵمدانه‌و‌ه ب ‌ه نیگای پیاو له‌‬ ‫قه‌ڵه‌می ده‌دات‪ ،‬ك ‌ه تیایدا ژن بێده‌سه‌اڵت‬ ‫و ڕووت ‌ه و ته‌نها ئۆبجێكتێكه‌\ كه‌ره‌سته‌یه‌كه‌‬ ‫بۆ تێركردنی ته‌ماشای پیاو‪ .‬ئه‌وه‌ی بێرجه‌ر‬ ‫پێمان ده‌ڵێت ل ‌ه ڕێگه‌ی ئه‌م زنجیر‌ه كاره‌‬ ‫ته‌له‌فزیۆنیه‌و‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه هونه‌رمه‌ند بێالیه‌ن‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌و‌ه به‌رهه‌م دێنێت ك ‌ه له‌و‬ ‫سـه‌رده‌مـه‌دا بــاو‌ه و له ‌الیـه‌ن پاترۆنه‌كان‬ ‫گالێریه‌كانه‌و‌ه لێی داوا ده‌كرێت‪ .‬چونكه‌‬ ‫كاره‌كه‌ی په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه ماتریاڵه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه سوود‬ ‫و پاره‌وه‌‪ .‬ئه‌و‌ه پاترۆن ‌ه خوازیاری ئه‌و به‌‬ ‫ئۆبجێكتكردنه‌ی ‌ه ك ‌ه چاوی خۆی و ده‌سه‌اڵتی‬ ‫خۆی ل ‌ه ڕێگه‌ی پاره‌و‌ه هونه‌رمه‌ندێك بۆی‬ ‫ئاماد‌ه ده‌كات‪.‬‬ ‫ئــه‌وه‌ی لـه‌م ڕه‌خن ‌ه گرنگ و مێژویه‌ی‬ ‫بێرجه‌ره‌و‌ه بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت ك ‌ه خۆی‬ ‫پــیــاوه‌‪ ،‬بـــه‌اڵم وه‌كـــو پــیــاوێــك‪ ،‬سه‌خته‌‬ ‫به‌الیه‌و‌ه پیاوه‌تی بگات ‌ه ئه‌و ئاست ‌ه نزمه‌‬ ‫ك ‌ه خوازیاری بێده‌سه‌اڵتكردن و داماڵینی‬ ‫ژن بێت ل ‌ه پێگ ‌ه و ناسنامه‌ی خۆی وه‌ك‬ ‫مــرۆڤ‪ ..‬كه‌وات ‌ه ڕه‌خنه‌ی فێمینیستی له‌‬ ‫هونه‌ر‪ ،‬موزیك‪ ،‬فیلم‪ ،‬لیتراتور و هه‌موو‬ ‫بواره‌كانی تر‪ ،‬كارێكی گرنگ ‌ه و هه‌ڵته‌كاندنی‬ ‫بنه‌ماكانی نێرسێنته‌ری و هارمۆنایزكردنی‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌كانی ژن و پیاو‌ه له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كی‬ ‫ته‌ندروست و پابه‌ند با مافی یونیڤێرساڵی‬ ‫مرۆڤه‌وه‌‪ .‬نه‌ك سه‌رداركردنی ڕه‌گه‌زێك و‬ ‫ناشرینكردنی ئه‌وی تر‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬هەست ناكرێت غیابێكی‬ ‫تیوری قوڵ هەیە لەناو ئەدەبیاتی فێمێنیستی‬ ‫كوردی؟‬ ‫هۆزان مه‌حمو‌د‪ :‬بێگومان وایه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫به‌شێكی په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه نه‌بوونی ڕه‌وتێكی‬ ‫فێمینیستی و به‌شێكی په‌یوه‌ست ‌ه به‌‬ ‫نه‌بوونی هۆشیاری ژنان ‌ه ل ‌ه كوردستان‪.‬‬ ‫نه‌بوونی هۆشیاری و هه‌ستیار نه‌بوون به‌و‬ ‫وێنا خراپه‌ی له‌سه‌ر ژن دروست ده‌كرێن و‬ ‫مه‌حكوم ده‌كرێن ب ‌ه ڕۆڵێكی جێنده‌ری الواز‬ ‫و ملكه‌چ‪ ،‬بۆت ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی پرسیاری جیدی‬ ‫له‌سه‌ر هیچ بابه‌تێكی ئه‌ده‌بی و زمانه‌وانی و‬ ‫هونه‌ری دروست نه‌بێت الی ژن‪ .‬ته‌نانه‌ت ئێمه‌‬ ‫پرسیاری جیدیشمان نیی ‌ه له‌سه‌ر سیاسه‌ت‪،‬‬ ‫ئه‌و كۆمه‌ڵ ‌ه ژنه‌ی ك ‌ه پێیان وای ‌ه بۆ نمونه‌‬ ‫سه‌رده‌سته‌ی دژایه‌تیكردنی ده‌سه‌اڵتن‪،‬‬ ‫خاوه‌نی هۆشیاریه‌كی قووڵی ژنان ‌ه نین‪.‬‬ ‫به‌ڵكو ب ‌ه نه‌فه‌سێكی پیاوانه‌ی نێره‌و‌ه كار‬ ‫ده‌كه‌ن و ته‌عبیر ل ‌ه خواسته‌كانیان ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫ك ‌ه زۆرج ــار دوور‌ه ل ‌ه خواستی زۆرب ـه‌ی‬ ‫ژنی كــورد‪ .‬به‌ڵكو زۆرتــر ئه‌م بــوار‌ه وه‌كو‬ ‫ئیندوستری ‪ -‬مه‌یدانی كار‌ه بۆیان و لێره‌وه‌‬ ‫ده‌بن ‌ه پرۆفیشناڵ و خــاوه‌ن ڕێكخراو و‬ ‫هه‌رڕۆژ‌ه و به‌ده‌وری پرۆژه‌یه‌كدا ده‌خولێنه‌وه‌‬ ‫بۆ فه‌ند وه‌رگرتن‪ .‬كه‌وات ‌ه چۆن بتوانێت‬ ‫خاوه‌نی تێگه‌یشتنی قوڵ بێت بۆ پرس و‬ ‫بابه‌ت ‌ه گرنگه‌كانی په‌یوه‌ست ب ‌ه هۆشیاری‬ ‫ژنانه‌وه‌‪ .‬فێمینیسته‌كان به‌م جۆر‌ه كه‌سانه‌‬ ‫ده‌ڵێن هه‌ڵگری (هۆشیاریه‌كی درۆزنانه‌)‪.‬‬ ‫به‌و واتایه‌ی الی خۆیان زۆر شۆڕشگێڕن و‬

‫به‌شێكی زۆر‬ ‫له‌ ڕۆماننوسی‬ ‫كورد فه‌شه‌لیان‬ ‫هێناوه‌ له‌وه‌ی كه‌‬ ‫بتوانن فیگوری ژن‬ ‫درووست بكه‌ن له‌‬ ‫ڕۆمانه‌كانیاندا‬ ‫خاوه‌ن دۆزن به‌اڵم ل ‌ه ڕاستیدا ل ‌ه هه‌وادان و‬ ‫هیچ شتێك ئه‌مان ‌ه نابه‌ستێته‌و‌ه به‌و ژنانه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئه‌مان ئیدیعا ده‌كه‌ن ك ‌ه ڕزگاركه‌ریانن‪.‬‬ ‫مــاوه‌یــه‌كــ ‌ه كـه‌ســانــێــك لــێــره‌و لــه‌وێ‬ ‫په‌یدابوون ل ‌ه ڕێگه‌ی نوسین و دروستكردنی‬ ‫به‌رچاوڕوونی له‌سه‌ر ئه‌م پرس ‌ه گرنگ ‌ه كار‬ ‫ده‌كه‌ن‪ .‬بۆ نمون ‌ه ئێم ‌ه ل ‌ه كولتورمه‌گه‌زین‬ ‫به‌شی هۆشیاری فێمینیستیمان هه‌ی ‌ه و‬ ‫ده‌یان وتار و لێكۆڵینه‌و‌ه و ئێسامان هه‌یه‌‬ ‫ل ‌ه سه‌ر فێمینیزم‪ ،‬جێنده‌ر‪ ،‬ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی‬ ‫فێمینیستی‪ ،‬هونه‌ر‪ ،‬فیلم و زۆر بابه‌تی تر‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ئه‌م ‌ه زۆر كه‌م ‌ه بۆی ‌ه هیوادارین‬ ‫كه‌سانی تر بێن ‌ه پێش له‌م بواره‌دا و كاری‬ ‫زیاتر و گه‌وره‌تر ئه‌نجام بده‌ین‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه ب ‌ه گشتی ڕه‌خنه‌گری ئه‌ده‌بی ووردبین‬ ‫و هۆشیار به‌م كێشانه‌مان زۆر كه‌مه‌‪ .‬به‌ڵكو‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌هه‌ی ‌ه زۆر كالسیكان ‌ه ته‌نها الیه‌نه‌‬ ‫تێكنیكی و ئه‌ده‌بیه‌كانی ڕۆمانه‌كان ده‌خاته‌‬ ‫ڕوو‪ .‬هیچ كات نه‌مدیو‌ه ڕۆڵی كاراكته‌ره‌كان‬ ‫ببێت ‌ه جێی باسی جیدی و ڕه‌خنه‌‪ .‬شتێك‬ ‫ك ‌ه له‌ناو ئێمه‌ی كورددا هه‌ی ‌ه ته‌قدیسكردنه‌‪،‬‬ ‫وات ‌ه پیرۆزكردنی نوسه‌رێك و تێكسته‌كانی‬ ‫یان داپڵۆسین و په‌راوێزخستنی‪ .‬بۆ نمونه‌‬ ‫ئێم ‌ه به‌شی ئه‌ده‌ب و زمانی كوردیمان هه‌یه‌‬ ‫ل ‌ه زانكۆكان من نازانم ئه‌و كتێبانه‌ی ده‌كرێنه‌‬ ‫مه‌نهه‌جی خوێندن و ئه‌و ڕه‌خن ‌ه تیۆریانه‌ی‬ ‫له‌سه‌ر ئ ـه‌ده‌ب هه‌ی ‌ه ب ‌ه ڕه‌خنه‌ی تیۆری‬ ‫فێمینیستیشه‌و‌ه تا چه‌ند ده‌خوێندرێن؟‬ ‫ئایا كه‌سانێك ك ‌ه خوێندن ته‌واو ده‌كه‌ن له‌م‬ ‫به‌ش ‌ه تا چه‌ند ده‌توانن ببن ‌ه ڕه‌خنه‌گری‬ ‫به‌توانا و هۆشیار ب ‌ه ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی‬ ‫فێمینیستی؟ ئایا ئه‌و بابه‌تانه‌ی ده‌خوێندرێن‬ ‫تا چه‌ند بابه‌تی نوسه‌ر‌ه ژنه‌كانیشی تیادایه‌‬ ‫و ده‌خرێنه‌به‌ر ئ ـه‌م ڕه‌خن ‌ه ئه‌ده‌بیانه‌؟‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی ئه‌م جۆر‌ه ل ‌ه زانست كاری‬ ‫زانكۆكان و ئه‌و كه‌سانه‌ن ك ‌ه خۆیان به‌‬ ‫پسپۆری زمان و ئه‌ده‌بی كوردی ده‌زانن‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئایا پێش هۆشیاری‬ ‫فێمێنیستی لەناو كۆمەڵگایه‌كی فیودالی‬ ‫وەكو كوردستان هیچ هۆشیارییەكی دیكەمان‬ ‫پێویست نییە؟‬ ‫هۆزان مه‌حمو‌د‪ :‬یه‌ك كێشه‌ی سه‌ره‌كی‬ ‫ك ‌ه هه‌مان ‌ه ل ‌ه كوردستان ئێم ‌ه دروستكه‌ری‬ ‫ڕووداوه‌كــان نین و زۆر پێشهاتی سیاسی‬ ‫ك ‌ه دێته‌پێش كاره‌سات و كۆنه‌پارێزی و‬ ‫نیپۆتیزمی خێڵه‌كی به‌رهه‌م دێنێت‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫سـه‌یــری كۆمه‌ڵگای كــوردســتــان بك ‌ه به‌‬ ‫هه‌موو سه‌رو سیما و بازاڕ و ته‌كنۆلۆجی و‬ ‫په‌یوه‌ستبوونی ب ‌ه دونیای ده‌ره‌و‌ه نمایشێكی‬ ‫مۆدێرن ده‌كــات‪ .‬به‌اڵم په‌یوه‌ندیه‌كانی ژن‬ ‫و پیاو هێشتا خێڵه‌كی و ل ‌ه زۆر حاڵه‌تدا‬ ‫پریمیتیڤه‌‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه هه‌ڵده‌درێین ‌ه نێو دۆخه‌كه‌و‌ه نه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی ب ‌ه پرۆسه‌یه‌كدا تێپه‌ڕین‪ .‬كوردستان‬ ‫ب ـه‌هــۆی سـه‌ربـه‌خــۆ ن ـه‌بــوون و تانه‌نه‌ت‬

‫نه‌بوونیشی ب ‌ه به‌شێك ل ‌ه واڵتێكی ته‌ندروست‬ ‫به‌رده‌وام هه‌ڵده‌درێت ‌ه ناو گۆڕانكاریه‌كانه‌و‌ه‬ ‫نه‌ك ئه‌وه‌ی خۆی پالندانه‌ر و خاوه‌ن خه‌ونێك‬ ‫بێت بۆ پــڕۆژه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬سیاسی‪،‬‬ ‫ئابووری و كولتوریی و په‌روه‌رده‌ییه‌كانی‪.‬‬ ‫هه‌ربۆیه‌ش په‌یوه‌ندیه‌كانی ژن وپیاویش زۆر‬ ‫ناته‌با و ناته‌ندروست و تێكه‌ڵ و پێكه‌ڵه‌‪.‬‬ ‫ئێم ‌ه پیاوی ئازادمان نیی ‌ه تا ژنی ئازادمان‬ ‫هه‌بێت‪ .‬پیاو ل ‌ه ناو كورددا یان جه‌نگاوه‌ره‌‪،‬‬ ‫پێشمه‌رگه‌یه‌‪ ،‬حیزبیه‌‪ ،‬دینیه‌! شارچێتی‬ ‫و ناوچه‌گه‌راییش لـــه‌والو‌ه بوه‌ستێ كه‌‬ ‫تووندكه‌ره‌وه‌ی پێگه‌ی خێڵ و مێنتاڵیتی‬ ‫خێڵه‌كیه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه كاتێك پیاو وه‌ك خۆی‬ ‫خاوه‌ن ناسنامه‌ی سه‌ربه‌خۆی خۆی نه‌بێت‪،‬‬ ‫كه‌وات ‌ه ژن له‌م حاڵه‌ته‌دا سێبه‌رێكی ناته‌واو و‬ ‫زۆر شێواوی پیاوه‌‪ .‬چونك ‌ه پیاوی كورد خۆی‬ ‫ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا هه‌ڵگری ناسنامه‌یه‌كی خۆی‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو ب ‌ه هۆی دۆخی كوردستانه‌وه‌‬ ‫بـــــه‌رده‌وام ناسنام ‌ه و ڕۆڵ و پێگه‌ی‬ ‫ده‌گۆڕدرێت‪ .‬به‌هۆی وابه‌سته‌بوونی ژن به‌‬ ‫پیاو‪ ،‬بنه‌ماڵه‌‪ ،‬خێڵ و ناوچ ‌ه و شار ئه‌میش‬ ‫ناتوانێت هه‌ڵگری ناسنام ‌ه و وێنایه‌كی روون‬ ‫بێت الی خۆیو ده‌ورو‌بـه‌ره‌كـه‌ی‪ .‬هیچ كات‬ ‫له‌وه‌ها كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا هیچ جۆر‌ه ئایدیۆلۆجیا‬ ‫و بیروباوه‌ڕێك تاك ‌ه فریادڕه‌سی خه‌ڵك نین‪.‬‬ ‫به‌ڵكو پێویستمان به ‌كاركردنی هه‌مه‌الیه‌ن‬ ‫هه‌یه بۆ دروستكردنی هۆشیاریه‌كی گشتی‬ ‫ك ‌ه سه‌ره‌تا مرۆڤ تێیدا ب ‌ه ژن و پیاو و‬ ‫ترانسجێند‌ه ر و هۆمۆسێكسوال و دیندار و‬ ‫بێدینه‌و‌ه بتوانن ب ‌ه هارمۆنی بژین‪ .‬ل ‌ه ناو‬ ‫دروستكردنی ئه‌م هۆشیاریه‌شدا هۆشیاری‬ ‫ژنان ‌ه به‌گرنگ ده‌زانم ك ‌ه پشتبه‌ستوو بێت‬ ‫ب ‌ه ئه‌زموون و نوسینی فیكری و تیۆری‬ ‫فێمینیست‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬هیچ هەوڵێك هەیە بۆ‬ ‫دروستكردنی فیمینزمێكی كوردی؟‬ ‫هۆزان مه‌حمو‌د‪:‬كاتێك سه‌ره‌تا كه‌سانێكی‬ ‫وه‌ك ئێم ‌ه ده‌ستمانكرد ب ـ ‌ه نوسین و‬ ‫ناساندنی فێمینیزم و گرتنی كۆڕو سیمینار‬ ‫و ڕوونكردنه‌وه‌ی گرنگی جێنده‌ر و فێمینیزم‬ ‫و ئه‌م فیكر‌ه تازانه‌‪ .‬دوایی كۆمه‌ڵێك ژنی‬ ‫كۆمۆنیست (زۆر پیاوانه‌) كه‌وتن ‌ه پڕكردنی‬ ‫ئینته‌رنێت به‌نوسین ل ‌ه دژی من و فێمینیزم‬ ‫و كۆمه‌ڵێك چه‌واشه‌كاری زۆر سه‌یروسه‌مه‌ره‌‬ ‫له‌سه‌ر فێمینیزم ب ‌ه بێ ئـه‌وه‌ی بیر له‌وه‌‬ ‫بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م هه‌موو چه‌واشه‌كاریه‌‬ ‫له‌سه‌ر فێمینیزم وه‌ك فیكر و تیۆر و‬ ‫بزوتنه‌وه‌كه‌ی‪ ،‬ك ‌ه خاوه‌نی زیاتر له‌دووسه‌ده‌‬ ‫خه‌باته‌‪ ،‬هه‌ڵه‌یه‌كی مێژوویی ‌ه و له‌سه‌ریان‬ ‫ده‌كه‌وێت‪ .‬ئه‌م ‌ه له‌الی من جۆرێك بوو له‌‬ ‫ئیهانه‌كردن ب ‌ه خوێنه‌ری كــورد و به‌كه‌م‬ ‫سه‌یركردنی‪ ،‬هه‌روه‌ها ئه‌و هه‌موو دژایه‌تی‬ ‫كردنه‌ی فێمینیزم بۆچی؟ به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌‬ ‫خۆیان ل ‌ه خۆرئاوا ده‌ژین و له‌هه‌موو كه‌س‬ ‫زیاتر سوودیان ل ‌ه ده‌ستكه‌وتی فێمینیسته‌كان‬ ‫وه‌رگرتوه‌؟!‬

‫لــێــره‌دا ی ـه‌ك شتم بــۆ ده‌ركــــه‌وت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌ویش نه‌بوونی بیركردنه‌وه‌ی ‌ه الی ژنی‬ ‫حیزبی كورد‪ ،‬به‌ڵكو كوێران ‌ه ده‌نوسێت به‌‬ ‫پرۆگرامی حیزبه‌كه‌یه‌و‌ه ك ‌ه ب ‌ه دونیابینی‬ ‫پیاوان نوسراوه‌‪ .‬لێره‌و‌ه بۆمده‌ركه‌وت‪ ،‬كه‌‬ ‫ئه‌م جۆر‌ه ل ‌ه ژنانی حیزبی و ڕێكخراوه‌كانیان‬ ‫نه‌ك سوودیان نیی ‌ه بۆ ژنانی كورد و ناتوانن‬ ‫ببن ‌ه جێگای دروستكردنی هۆشیاری‪،‬‬ ‫به‌ڵكو خۆیان پێویستیان به‌ئازادبوون و‬ ‫خۆ هۆشیاركردنه‌وه‌یه‌‪ .‬به‌اڵم فێمینیزم وه‌ك‬ ‫زه‌روره‌تێك بۆ كۆمه‌ڵگای كوردی ب ‌ه ژن و‬ ‫پیاوه‌وه‌‪ ،‬نه‌ك ته‌نها پێویستیه‌كی سیاسییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو پێویستیه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تی گرنگه‌‪،‬‬ ‫لێره‌و‌ه پێموای ‌ه ئه‌م جۆر‌ه هێرشانه‌ی‌ئه‌م‬ ‫جۆر‌ه ژنانه ده‌یكه‌ن‪ ،‬زۆر جیاوازی نیی ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫هێرشی مه‌الكان و چه‌واشه‌كارییه‌كانیان‪،‬‬ ‫بێگومان ئـه‌مـه‌ش لـ ‌ه كوردستاندا هیچ‬ ‫‌كاریگه‌رییه‌كی ب ـه‌رچــاوی نیی ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫(گوتاری فێمنیزم)‪ .‬ب ‌ه پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬زۆر‬ ‫كه‌س ئێستا كار ده‌كه‌ن له‌سه‌ر دروستكردنی‬ ‫ئه‌م (هۆشیاری ‌ه فێمینیستیه‪ -‬ژنانه‌یه‌‌) له‬ ‫‌ڕێگه‌ی نوسین‪ ،‬كــۆڕو سیمینار ته‌نانه‌ت‬ ‫گۆڕینی پڕۆگرامی خوێندن و زیادكردنی‬ ‫تێكست ‌ه فێمینیستییه‌كان و زۆر هه‌وڵی تر‪.‬‬ ‫هه‌موو ئه‌مان ‌ه سه‌ره‌تای باشن و هێمنانه‌‬ ‫خه‌ریك ‌ه هۆشیاریه‌ك دێت ‌ه پێش به ‌تایبه‌ت‬ ‫ل ‌ه ناو گه‌نجه‌كاندا ك ‌ه ل ‌ه ستایلی ژیان و‬ ‫نووسین و چیرۆكه‌كانیان و شیعره‌كانیاندا‬ ‫من ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ده‌بینم‪ .‬ب ‌ه دیوێكی تردا‌‬ ‫دروستبوونی جوڵه‌ی وه‌كــو (فێمینیزمی‬ ‫ڕۆشــنــگــه‌ری) و (پــارتــی فێمینیستی‬ ‫كوردستان) و (ماڵپه‌ری فێمینیستانی كورد)‬ ‫و زۆر هه‌وڵی تر بوونیان هه‌یه‌‪ ،‬ده‌كرێت‬ ‫هاوڕان ه‌بم ل ‌ه ڕووی فیكریه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم بوون‬ ‫و ده‌ركه‌وتنی ئه‌م هه‌واڵن ‌ه سه‌ره‌تایه‌كی‬ ‫پۆزیتیڤه‌‪.‬‬ ‫ژنــی كــورد پێویست ‌ه ئاشنا بكرێت بە‬ ‫قوتابخان ‌ه فیكرییه‌كانی فێمینیزم‪ ،‬بێگومان‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی ئازادان ‌ه دونیابینی خۆی و خۆی‬ ‫وه‌ك ژن بدۆزێته‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌ها دروستبوونی‬ ‫(گروپی كچانه‌ی كتێب خوێندنه‌وه‌) و زۆر‬ ‫هه‌وڵی تر‪ ،‬هه‌مووی نیشانده‌ری سه‌ره‌تای‬ ‫دابڕانێكن له‌گه‌ڵ وتار‌ه سواوه‌كانی حیزب و‬ ‫ژنه‌كانی ناو حیزب‪،‬ئه‌مه‌ش دڵخۆشم ده‌كات‬ ‫و هیوا به‌خشه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه بڕوای من‪ ،‬ئاینده‌ی كوردستان له‌هێزه‌‬ ‫گه‌نجه‌كه‌یدای ‌ه ك ‌ه ده‌كرێت دابڕانێك له‌‬ ‫پێش خۆی دروست بكات‪ ،‬ته‌نانه‌ت پرسی‬ ‫ژنیش وایه‌‪ ،‬ده‌كرێت گروپ و كۆمه‌ڵی تازه‌‬ ‫و كه‌سانی سه‌ربه‌خۆ بێن و كار و فیكر و‬ ‫بیركردنه‌وه‌ی جیاواز بهێنن و دابڕان درووست‬ ‫بكه‌ن له‌گه‌ڵ ئه‌و بڕ‌ه له ‌ژنانی حیزبی كه‌‬ ‫ل ‌ه ڕووی فیكری و مه‌عریفییه‌و‌ه ئێكسپایه‌ر‬ ‫بوون‪ .‬ئه‌مان ‌ه ن ‌ه خۆیان پێ ڕزگار ده‌كرێت و‬ ‫ن ‌ه ده‌توانن هۆشیاری الی ژن و پیاوی كورد‬ ‫دروست بكه‌ن‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )542‬دووشه‌ممه‌ ‪2017/3/6‬‬

‫مێژووی ڕۆمان ئاوێنەی مێژووی مرۆڤە‬ ‫مەکئیوان‬

‫مەکئیوان‪ :‬من وا هەست دەکەم‪ ،‬کە ئەو‬ ‫متمانەیەتان بە ڕۆمان هەیە‪ ،‬تێگەیشتنێکی‬ ‫زۆر تایبەتی جیهانمان پــێ بـــدات‪ ،‬بە‬ ‫بۆچوونی ئێوە ڕێگە بە تێڕوانینگەلێک دەدا‪،‬‬ ‫کە شێوەی دی بەرجەستەکردن نای کات‪.‬‬ ‫کــونــدێــرا‪ :‬بــەڵــێ‪ ،‬مــن لــەو بــڕوایــەدام‬ ‫ڕۆمــان شتێک دەگەیەنێت‪ ،‬کە ناتوانرێت‬ ‫بە شێوەیەکی دی بگوترێت‪ .‬بــەاڵم زۆر‬ ‫زەحمەتە دیــاری بکرێت ڕێــک ئــەو شتە‬ ‫چییە‪ ،‬ڕەنگە مــرۆڤ بتوانێت لە الیەکی‬ ‫دییەوە سەیری کێشەکە بکات‪ ،‬بــەوەی‬ ‫مــرۆڤ بۆ نموونە بڵێت‪ :‬مەرامی ڕۆمان‬ ‫نییە‪ ،‬وەسفی کۆمەڵگە بکات‪ ،‬لە بەر ئەوەی‬ ‫بە دڵنیاییەوە ئەگەری باشتر هەیە‪ ،‬ئەمە‬ ‫بکرێت‪ .‬ڕۆمــان ناشیەوێت وەسفی مێژوو‬ ‫بکات‪ ،‬چوونکە ئەمە ئەرکی مێژوونووسییە‪،‬‬ ‫نووسەرانی ڕۆمان بۆ ئەوە ڕۆمان نانووسن‬ ‫ستالین ڕیسوا بکەن‪ :‬سۆلشەنیزین لە‬ ‫بەیاننامەکانیدا مشووری ئەمە دەخــوات‪.‬‬ ‫بەاڵم ڕۆمــان تاقە ئەگەرە‪ ،‬بوونی مرۆڤ‬ ‫لە هەموو ڕەهەندەکاندا وەســف بکات‪،‬‬ ‫پیشانی بدات‪ ،‬ڕاڤەی بکات‪ ،‬توێکڵەکەی لێ‬ ‫بکاتەوە‪ .‬من هیچ هەوڵێکی ڕۆشنبیری نازانم‬ ‫کە شان لە شانی دەستکەوتی ڕۆمان بدات‪.‬‬ ‫تەنانەت فەلسەفەی بوونگەراییش ناتوانێت‬ ‫ئەمە بکات‪ .‬خەسڵەتی تایبەتمەندی ڕۆمان‬ ‫بەدگومانییەکەیەتی‪ ،‬کە لە بنەمادا دژی‬ ‫هەموو سیستەمەکانی بیرکردنەوە بایەخی‬ ‫پێ دەدات‪ .‬ڕۆمــان ئــەو بەڵگەنەویستە‬ ‫دەکاتە پێشمەرج کە مەحاڵە بوونی مرۆڤ‬ ‫لە هەر شێوەیەکی سیستەمدا بگونجێنرێت‪.‬‬ ‫مەکئیوان‪ ... :‬الیەنێکی خەسڵەتگەرای‬ ‫پەخشانەکانت ئامادەبوونی نووسەرە‪ ،‬وەکو‬ ‫کۆراڵ دەردەکەوێت‪ ،‬کە پرسیار لە بارەی‬ ‫ڕەفتار و پاڵنەرەکانی کاراکتەرەکانەوە‬ ‫دەکات و لێکیان دەداتەوە‪ .‬ئەم دەنگە لە‬ ‫(گەمە)دا دەردەکەوێت‪ ،‬لە دوو ڕۆمانەکەی‬ ‫دیشدا زۆر ئامادەیە‪ .‬ئایا تەکنیکی ڕۆمانی‬ ‫نەریتیی بــە نــووســەری نـــادیـــارەوە بۆ‬

‫ ‬ ‫کوندێرا‬

‫لە ئەڵامنییەوە کەریم پەڕەنگ‬ ‫‪2-2‬‬

‫مەرامەکانتان بەس نین؟‬ ‫کوندێرا‪ :‬وەکو پێشووتر گوتم‪ ،‬بۆ من‬ ‫بەهای ڕۆمــان لەو شێوەیەدا نییە‪ ،‬چۆن‬ ‫درک بە دۆخێکی جەوهەری دەکات‪ .‬ڕۆمان‬ ‫تەنیا وەسفی بار و دۆخ ناکات –با بڵێن‬ ‫ئیرەیی یان نەرم و نیانیی‪ ،‬یان کۆشش بۆ‬ ‫گەیشتن بە دەستەاڵت –درک بەم بار و‬ ‫دۆخانەش دەکات‪ ،‬دەبێت ئیست بکات‪ ،‬زۆر‬ ‫باش چاودێریی دەکات‪ ،‬بیری لێ دەکاتەوە‪،‬‬ ‫پرسیاریان لێ دەکات‪ ،‬پرسوجویان لەگەڵ‬ ‫ڕابردووی‪ ،‬منداڵیی و گرێ دەروونییەکانیدا‬ ‫دەکات و وەکو مەتەڵ لێیان تێ دەگات‪.‬‬ ‫سەروەر بوو‪ .‬لەگەڵ کافکادا بۆ یەکەم جار‬ ‫کاتێ هەندێ بار و دۆخی دیاریکراو دەبنە‬ ‫ئەم دڕندەیە لە دەرەوە دێت‪ :‬جیهان وەکو‬ ‫مەتەڵ‪ ،‬مرۆڤ دەبێت دەست بەوە بکات‪،‬‬ ‫تەڵە هەستی پێ دەکرێت‪ .‬مرۆڤ لە الیەن‬ ‫بیریان لێ بکاتەوە‪ .‬با بۆ نموونە ئیرەیی‬ ‫جیهانی دەرەوە‪ :‬لە الیەن دەستەاڵتەوە لە‬ ‫وەرگرین‪ .‬ئیرەیی شتێکی هێندە ڕۆژانەیە‬ ‫«کۆشک»دا‪ ،‬لە الیەن دەستەاڵتی نادیارەوە‬ ‫هەموو ڕوونکردنەوەیەک زیادەیە‪ .‬بەاڵم ئەمە‬ ‫لە «بــڕیــاری دادگـــا»دا‪ ،‬لە کتێبەکانمدا‬ ‫ناگۆڕێت ئەگەر مرۆڤ دەست بەوە بکات‬ ‫مــێــژووە کــە مــرۆڤــی ئــەوروپــی جڵەوگیر‬ ‫بیری لێ بکاتەوە‪ .‬بۆچی بووردەباریی ئەوە‬ ‫دەکات‪ .‬چی ئەگەرێک لە ئارادایە بۆ ئێمە لە‬ ‫ناکرێت‪ ،‬کە مرۆڤ سەیر بکات ژنێک لەگەڵ‬ ‫جیهانێکدا کە بووە بە تەڵە؟ دەتوانێن چی‬ ‫پیاوێکی دیدا سەرجێی دەکات؟ لەپڕ شتە‬ ‫هەڵ بژێرێن؟ چی شێوەیەکی ژیان هەیە؟‬ ‫ڕۆژانەکە سەخت دەبێت‪ ،‬سەرلێشێونەر‪،‬‬ ‫سەرەنجام جیاوازیی نییە‪ ،‬ئایا (ک‪ ).‬گرێی‬ ‫مەتەڵئامێز دەبێت‪ .‬تەنانەت من هێندە پێی‬ ‫ئۆدیبی هەیە یان باوکی لە بەرچاو گرتووە‪،‬‬ ‫لێ ڕادەکێشم بانگەشەی ئەوە بکەی‪ ،‬کە‬ ‫بە کەمترین شێوە چارەنووسی ناگۆڕێت‪.‬‬ ‫ڕۆماننووس ئەوە بە ئامانج دەگرێت‪ ،‬دوو‬ ‫بەاڵم لە ڕێی ئەمەوە کاراکتەرێکی پرۆست‬ ‫واتایی بخاتە ڕوو‪ ،‬لە بەر ئەوەی لە ژیانی‬ ‫بە تــەواویــی دەگــۆڕێــت‪ .‬جیهانی پرۆست‬ ‫ڕۆژانــەدا زۆر شت بێایەخ و ساکار بووە‪.‬‬ ‫یان فلۆبێر کراوە بوو‪ .‬مێژوو دیار نەبوو‪.‬‬ ‫من دەبێت لە ڕۆماندا دەنگێک ببستم کە‬ ‫بیر بکاتەوە‪ ،‬بەاڵم نەک دەنگی فەیلەسوفێ‪ .‬دەکــەن‪ .‬سەرنجەکانی نێوان وەکــو بڵێی ڕۆمــان لە ژیــان لە تەڵەدا دەکۆڵیتەوە و تەنانەت کەمێک درکی پێ نەدەکرا‪ .‬بۆ ئێمە‬ ‫مێژوو بەرجەستەیە‪ ،‬دیارە‪ .‬مێژوو جەنگە‪.‬‬ ‫میتۆدی ڕۆماننووس لــەوە پێک هاتووە‪ ،‬کیچی بەرزن‪ .‬ئەمەش ئەو هەستەمان لە ال جیهان بووەتە تەڵە؟‬ ‫کوندێرا‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ڕۆمانی مۆدێرن لەو تەڵەیە مێژوو سیستەمێکی سیاسییە‪ .‬مێژوو کۆتایی‬ ‫هەمیشە زیاتر ڕۆ بچێت‪ ،‬هەتا دەگاتە کاکڵی بێدار دەکاتەوە‪ ،‬کە کاراکتەرەکان بە ڕاستی‬ ‫دەکۆڵێتەوە‪ .‬جیهان بووەتە تەڵە‪ .‬مێژووی ئەوروپایە‪ .‬مێژوو ڕەها ماقووڵە – و دیارە‪،-‬‬ ‫گرفتەکە‪ ،‬بە بێ ئەوەی چارەسەرێک بخاتە لە ئارادان‪.‬‬ ‫کوندێرا‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ئەوە ڕاستە‪ .‬من داوای ڕۆمان ئاوێنەی مێژووی مرۆڤە‪ ،‬بەاڵم کاتێ و ئێمە لە ناوجەرگەیداین‪ :‬دیلین‪ .‬لە بەر‬ ‫ڕوو‪.‬‬ ‫مەکئیوان‪ :‬ئێوە زۆر هــەوڵ دەدەن‪ ،‬ئەوە لە خۆم ناکەم‪ ،‬هەموو شتێک لە بارەی کافکا هات‪ ،‬شتێک ڕووی دا‪- ،‬شتێک‪ ،‬کە ئەوەیە کە تەڵەیە‪.‬‬ ‫مەکئیوان‪ ... :‬ئێوە جارێکیان باسی‬ ‫«دەروونناسیی» بە کاراکتەرەکانتان نەدەن کاراکتەرەکانمەوە بزانم‪ .‬من ئەمە ناتوانم‪ ،‬بە هێشتا بە تەواویی نەناسراوەتەوە‪ .‬زۆربەی‬ ‫–بە ڕاستیش کارەکانتان زۆر بە پێچەوانەی هەمان شێوە ناتوانم داوای ئەوە بکەم‪ ،‬هەموو جارەکان سێ ئەستێرەکە نوێنەرایەتی ڕۆمانی تەنیاییتان کــرد‪ ،‬کە لە کاراکتەرەکانی‬ ‫ڕۆمانی دەروونییەوەن‪ .‬ئێوە ئەوە بەجێ شتێک لە بارەی هاوڕێیەکەوە بزانم‪ .‬من لە مۆدێرن دەکەن‪ ،‬جۆیس‪ ،‬پرۆست و کافکا‪ .‬کافکادا وێران دەکرێت‪.‬‬ ‫کوندێرا‪ :‬بەڵێ‪ .‬مرۆڤ بە جڤات دەورە‬ ‫دەگەیەنن‪ ،‬بۆ ئەوەی بە بیرمانی بهێننەوە‪ ،‬ئاستێکی زۆر گریمانەییدا دەنووسم‪ .‬شتێکی بەاڵم من هەمیشە وا هاتووەتە بەرچاوم وەکو‬ ‫کە کاراکتەرەکانت تەنیا داهێنراون‪ .‬لەگەڵ هاوشێوەیشە لەگەڵ هاوڕێیەکدا‪ .‬تەنانەت پرۆست و جۆیس پڕکەرەوە بن‪ ،‬کۆتاییهاتنی دراوە – ئەمەش دێوەزمەی کافکایە‪،-‬‬ ‫ئەوەشدا بە شێوەیەکی ناچیزە دەتوانن زۆر کاتێ مرۆڤ لەگەڵ باشترین هاوڕێیەکیشدا پرۆسێسێکی درێژی گەشەکردن بێت‪ ،‬هەتا کە تەنیایی تێیدا دەڕووخێنرێت و تەخت‬ ‫واقیعی بە دەریان بخەن‪ .‬من لەو بڕوایەدام‪ ،‬قسە دەکـــات –هــەمــوو شتێکیشی بۆ فلۆبێر دەگەڕێتەوە‪ .‬لەگەڵ کافکا و ڕەنگە دەکــرێــت‪ .‬هــەمــوو کەسێک دەتوانێت‬ ‫ئێوە لە بەر ئەوە ئەوەتان بۆ دەلوێت‪ ،‬کە دەگەڕێتەوە‪ ،‬کە بتوانرێ بگێڕدرێتەوە‪ ،-‬لەگەڵ برۆخ و موزیل شتێکی زۆر جیاواز کەسێکی دی ببینێت‪ .‬مرۆڤ هەرگیز بە‬ ‫دەست پێ بکات‪ .‬هەتا کافکا مرۆڤ دژی تەنیا نییە‪ .‬کافکا هێشتا بە هەمان پێوەر‬ ‫گێڕەرەوە خۆسەپێنەکەتان بە جۆرێک لە چاودێریی گریمانە دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫مەکئیوان‪ :‬سەرسامیتان بۆ کافکا پاڵی دڕەنــدەکــەی ناخی دەجەنگا‪ ،‬دژی ئەو ڕاڤــە دەکــرێــت‪ ،‬وەکــو وەچــەکــەی پێش‬ ‫بارەی کاراکتەرەکانەوە قسە دەکات‪ ،‬وەکو‬ ‫چۆن خەڵکی وشیار باسی هاوڕێیەکی باش نان بۆ ئەوەی ئەو سەرنجە دەر ببڕن‪ ،‬کە دڕنــدەیــەی‪ ،‬کە بە سەر ژیانی نــاوەوەی‪ ،‬ئەو‪ .‬ئەمە بە جۆرێکە وەکو مرۆڤ وەکو‬

‫ ‬

‫گفتوگۆ لە نێوان ئیان مەکئیوان و میالن کوندێرا‬

‫هایدن هەمان پێوەر بەکار بهێنێت‪ .‬هێشتا‬ ‫هەمان کلێشەی ڕۆمانتیکی تەنیایی بۆ‬ ‫کافکا بەکار دەهێنێت‪ :‬تەنیایی هەڕەشە‬ ‫لە مرۆڤ دەکات‪ ،‬تەنیایی تەنیا نەرێنییە‪،‬‬ ‫تراژیدیای ڕۆشنبیر لەوەدایە‪ ،‬کە ڕەگی لە‬ ‫ناو خەڵکدا نییە‪ ،‬بەو جۆرە کافکا خۆی‬ ‫دەبێتە نووسەر‪ ،‬کە بە ئازاری تەنیاییەوە‬ ‫دەتلێتەوە‪ ،‬کە بە دوای جڤاتدا دەگەڕێت‪،‬‬ ‫بە دوای برایەتیدا دەگەڕێت‪ ،‬کە دەیەوێت‬ ‫جێگای خۆی لە جیهاندا بدۆزێتەوە –‬ ‫ئەمەش هەموو شتێکە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ڕێک ئەم کلێشەیەی بــەراوەژوو کردەوە‪.‬‬ ‫بە ڕاستی جیهانی کافکا بە تەواویی‬ ‫جیاوازە‪ .‬زەویپێوەکەی «کۆشک» وەڕسە‬ ‫و کوونەلووتی لە ژینگە پڕ بووە‪ .‬ئەو بە‬ ‫دوای برایەتیدا ناگەڕێت‪ ،‬بەڵکو بە دوای‬ ‫کارێکدا دەگەڕێت‪ .‬بەاڵم تەنیا هەراسان‬ ‫دەکرێت‪ .‬هەموو کەسێک هەراسانی دەکات‪.‬‬ ‫چاودێریش دەکرێت‪ .‬جێخەوەکەی لەگەڵ‬ ‫خەلفەکانیدا بەش دەکات و لە بەر ئەوەی‬ ‫هەمیشە بە دەوروبــەریــیــەوەن‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫لەگەڵ فرێدادا بخەوێت‪ .‬لە الی کافکا تەنیا‬ ‫ئەو کەسانە دەتوانن جێگەی خۆیان لە‬ ‫کۆمەڵگەدا بدۆزنەوە‪ ،‬کە دەستبەرداری‬ ‫تەنیاییان دەبن و بەمەش بۆ ماوەیەکی‬ ‫درێژ دەستبەرداری کەسایەتییان دەبن‪.‬‬ ‫بەاڵم برایەتی مانای چییە؟ کافکا ئەم‬ ‫چەمکە بەراوەژوو دەکاتەوە‪ .‬برایەتی دەبێتە‬ ‫شتێکی قێزەون‪ ،‬ترسناک‪ ،‬مەترسیدار‪.‬‬ ‫کافکا یەکێک لە بیرۆکە بێچەندوچوونەکانی‬ ‫کۆمەڵگە دەخاتە ژێر گومانەوە‪ .‬ڕێک ئەمە‬ ‫ئەرکی سەر شانی ڕۆماننووسە‪ :‬هەمیشە‬ ‫گومان لە بەها بنچینەییەکان بکات‪ ،‬کە‬ ‫ژیانی ڕاستەقینەمانی لە سەر بینا کراوە‪.‬‬

‫ئەركی شیعر‪ ،‬وەک تێکشکێنەری گشت کایەیەک‬ ‫شیعر‪ ،‬زمان‪ ،‬موزیك و وێنە‬

‫خەرسەو مەحمود‬ ‫پێدەچێت پرسیار لە شیعر تا هەنوكە‬ ‫هەر بەردەوام بێت‪ ،‬تا ئەم ساتەوەختەش‬ ‫لە دنیای ڕوناكبیریی ئێمەدا پرسیارەكانی‬ ‫وەك‪« :‬شیعر چییە؟ ئــەركــی شیعر‬ ‫چییە؟ جــەوهــەر و پێكهاتەی شیعر‬ ‫چییە؟‪ »..‬وەك پرسیارگەلێكی بێوەاڵم‬ ‫مابێتنەوە‪ .‬ئەگەرنا نووسەرانی ئێمە بە‬ ‫ئاسانی ئەركی شیعریان بە ئاراستەی‬ ‫دیكەدا نەدەبرد‪ ،‬ئەركی خزمەتكردن بە‬ ‫س و‪ ..‬ئەو ئەركگەالنەیان‬ ‫كۆیلە و موقەدە ‌‬ ‫نەدەدایە پاڵ ئەو ژانرە ئەدەبیە ناوازەیە‪.‬‬ ‫لەمەش سەیرتر ئــەوەیــە كەسانێك‬ ‫هەوڵی ڕەتكردنەوەی شیعر دەدەن بە‬ ‫پاساوی ئەوەی قەیرانی مێژووی كولتوور‬ ‫و ڕوناكبیریی ئێمە لەوەدایە كە شیعرییە‪،‬‬ ‫شیعر تێیدا سەردار و بااڵدەستە‪ ،‬ئەوە‬ ‫هەر شیعرە بۆتە ڕێگر لە لەدایكبونی‬ ‫كولتوورێكی ڕاستەقینەی فیكریی‬

‫‌و فەلسەفی ‌و زانستیی الی ئێمەی‬ ‫كوردزمان‪ ،‬وەك ئەوەی ئەم هاوڕێیانە‬ ‫هیچ جیاوازییەك نەكەن لە نێوان شیعری‬ ‫دوێنێ و ئەمڕۆدا‪ ،‬وەك بڵێیت بێئاگا بن‬ ‫‌‌‬ ‫لەوەی گەر شیعر وەك خۆی بناسرێت‪،‬‬ ‫ئیدی هەموو ئەو ئەركە ناشیعریانەی‬ ‫لە كۆڵ دەبنەوەو لێی دادەڕنرێن كە بە‬ ‫ئاراستەی ناشیعربوندا بردونی‪.‬‬ ‫چــۆن شیعر خزمەت بە موقەدەس‬ ‫دەكات لە كاتێكدا سەرەكیترین سیمای‬ ‫شیعر بریتییە لەوەی خاوەنی ئازادییەكی‬ ‫ڕەهایە‪ ،‬ئازادییەك كە نەك هەر پرسیار‬ ‫دەخاتە سەر هەموو موقەدەسێك بەڵكو‬ ‫پرسیار دەخــاتــە ســەر خــودی ئــازادی‬ ‫خۆیشی‪ ،‬گومان دەخاتە سەر هەموو ئەو‬ ‫حەقیقەتانەی بە موقەدەس ناسێنراون‪،‬‬ ‫بۆ سنووردانان بۆ شیعر بەگەڕ خراون!‬ ‫لەو ڕوانگەیەوە كە ئێمە كۆمەڵگەیەكین‬ ‫دیـــوە ڕوكـــەش ‌و دیــارەكــانــی دنیاو‬ ‫دیاردەكانیمان تێنەپەڕاندوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫بــاس لە ئەركی كایەیەكی مەعریفیی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬یەكسەر بیرمان بەالی ئەركە‬ ‫بەرچاو و دیارەكەیدا دەچێت‪ ،‬دەكەوینە‬ ‫پرسیاركردن لەوەی ئەگەر شیعر ئەركێكی‬ ‫دیاریكراوی سیاسیی و فیكیریی و زانستیی‬

‫و پەروەردەیی و‪ ..‬ئاشكرای نەبێت كەواتە‬ ‫ئەركی چییە؟ سەرەنجامیش دەگەین‬ ‫بــەو وەاڵمــەی كە شیعر خاوەنی هیچ‬ ‫ئەركێك نییە‪ ،‬بەڵكو بوە بە ئــەرك ‌و‬ ‫بارگرانیی بەسەر كولتووری فەرهەنگیی و‬ ‫فیكریمانەوە!‬ ‫ڕەنگە تائێستا ئێمە لــەو ڕاستییە‬ ‫تێنەگەیشتبین كە شیعر بەر لەهەر شتێك‬ ‫هونەرە‪ ،‬هونەریش نە زانستە و نە فیكر و‬ ‫نە ئایین و نە فەلسەفە و نە سیاسەت‌و‪..‬‬ ‫بەڵكو بونی هونەر و زەرورەتی هونەر لە‬ ‫خودی خۆیدا سەلمێنەری ئەو ڕاستیەیە‬ ‫كە پێویستە لە دەرەوەی كایە مەعریفییە‬ ‫زانستیی و فیكریی و ئاینیەكاندا‬ ‫كایەیەكی دیكەی مەعریفیی هەبێت كە‬ ‫لە كۆت ‌و بەندی سنوری ئەو كایانە‬ ‫دەرباز ببێت‪ ،‬لە دەرەوەی دنیای ئەواندا‬ ‫دنیایەكی تایبەت بۆ خۆی دروست بكات‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەرك‌و ماهیەتی شیعر ڕونتر‬ ‫بكەینەوە دەڵێین ئەركی شیعر هاوشێوەی‬ ‫ئەركی موزیكە‪ ،‬هاوتای ئەركی گۆرانییە‪.‬‬ ‫گەر بشپرسین ئەی بۆچی تا ئێستا پرسیار‬ ‫لە ئەركی موزیك ‌و گۆرانیی نەكراوەو‬ ‫گومانیان نەخراوەتە سەر؟! ڕەنگە یەكێك‬ ‫لە هۆكارەكان ئەوە بێت كە زمانی شیعر‬

‫وشەیە و زمانی موزیك نۆتەیە‪ .‬واتە‬ ‫تاوانی شیعر و نەنگییەكەی لەوەدایە‬ ‫ت و دەردەبڕدرێت‪،‬‬ ‫كە بە وشە دەنوسرێ ‌‬ ‫لەكاتێكدا كە نهێنی شیعر و سیحری‬ ‫شیعر بۆ خۆی لەوەدایە كە لەوشە پێك‬ ‫دێت‪ ،‬وشە بە ئاراستەی دیكەدا دەبات كە‬ ‫ئاراستەی شیعر خۆیەتی‪.‬‬ ‫ئەفسونی شیعر كتومت لـــەوەدا‬ ‫پەنهانە كە دەخوازێت لە سیحری زمان‬ ‫نزیكببێتەوە‪ ،‬هەوڵی كەشفكردنی تونە‬ ‫تاریك‌و دورەكانی زمان بــدات‪ .‬لێرەوە‬ ‫هەمو دەقێكی تازەی شیعریی بریتییە‬ ‫لە تەقاندنەوەیەكی نوێی زمــان‪ ،‬هەمو‬ ‫داهێنانێكی شیعرییش داهێنانە لە زماندا‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بــە پــەیــوەنــدی شیعر بە‬ ‫مــوزیــكــیــشــەوە دەڵــێــیــن هــەمــان ئــەو‬ ‫ئاسودەییە ویژدانیی ‌و پاكبوونەوە‬ ‫ڕۆحــیــی ‌و چــێــژە تــایــبــەتــەی موزیك‬ ‫پێمان دەبەخشێت‪ ،‬شیعریش پێمان‬ ‫دەبەخشێت‪ ،‬بەاڵم لە كەناڵێكی دیكەوە‪،‬‬ ‫دەشێت ئەوەی ئەم پەیوەندییە ڕوونتر‬ ‫دەربخات بونی گۆرانی بێت‪ ،‬گەر بپرسین‪:‬‬ ‫ئایا لە ئامادەگیی موزیكدا بۆچی گۆرانیی‬ ‫هەیە؟ هیچ وەاڵمێكمان دەست ناكەوێت‪،‬‬ ‫جگە لەوەی موزیك پێویستی بە سیحری‬

‫شیعرە‪ ،‬خۆ دیارە بونی ڕیتمی تایبەت‌و‬ ‫موزیكی ناوەكیی لە شیعردا ڕاستەوخۆتر‬ ‫موزیكبونی شیعر و شیعریبونی موزیك‬ ‫دەردەخات‪ .‬شیعر لە میانی گۆرانییەوە‬ ‫وا دەكات مرۆڤ لە موزیك‌و لە شیعریش‬ ‫نزیكتر ببێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها شیعر وێنەیە‪ ،‬ئەو دەمەی‬ ‫وێنە لەناو زەیندا دەكێشرێت ‌و‪ ،‬خەیاڵ‬ ‫بــواری وردەكــاریــكــردن ‌و قوڵبوونەوە‬ ‫دەڕەخسێنێت تێیدا‪ ،‬زمانیش لە الیەكەوە‬ ‫ڕۆڵــی پتر پێگەیشتنی ئــەو وێنەیە‬ ‫دەبینێت‪ ،‬لە الیەكی دیكەشەوە وەك‬ ‫بەرجەستەكەری ئەو وێنەیە لەناو وشەدا‬ ‫ڕۆڵ دەگێڕێت‪.‬‬ ‫وەك چۆن مرۆڤ لە ڕێگەی كێشانی‬ ‫وێنەوە هەوڵی بەرجەستەكردنی ئایدیا‬ ‫ئەبستراكتەكان دەدات‪ ،‬هاوكات لە ڕێگەی‬ ‫نوسینی شیعریشەوە هەمان ئەرك ئەنجام‬ ‫دەدات‪ ،‬بەاڵم ئەویان لە ڕێگەی ڕەنگ ‌و‬ ‫شێوەو ئەفسونەكانیەوە و‪ ،‬ئەمیشیان لە‬ ‫میانی ئەفسانەی زمان‌و جادوی وشەوە‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بــە ئــەركــی شیعر لە‬ ‫چوارچێوەی داهێنانكردن لە زمانیشدا‪،‬‬ ‫هەوڵی سەرەكی شیعر كاركردنە بۆ‬ ‫ئەنجامدانی الدان لە زمــانــدا‪ ،‬بردنی‬

‫پێكهاتە بــنــەڕەتــیــەكــانــی زمـــان بە‬ ‫ئاراستەی دیكەدا لە پێناو گەیشتن‬ ‫بە میتازمان‪ ،‬گەیشتن بەودیو سنورە‬ ‫زانراوەكانی زمان‪ ،‬ڕۆیشتن بەرەو سنورە‬ ‫نەبینراوەكانی زمان كە بەراورد بە بازنەی‬ ‫مەئلوفی زمان دزەكردنە بۆ ئەودیو زمان‬ ‫(میتازمان)‪.‬‬ ‫لێرەوە كاركردنی شیعر لەسەر هەر‬ ‫جۆرە بابەتێك كە بە ڕواڵەت سیاسیی‬ ‫یان ئایینی یان كۆمەاڵیەتیی دەنوێنێت‪،‬‬ ‫لە ڕاستیدا كاركردنە لەسەر ئەو پنتەی‬ ‫(سیاسەت‪ ،‬ئاین) كە زمانی ئاسایی‬ ‫(مەعریفەی ئاسایی) ئەو بوارانە بەر لەو‬ ‫دەقە شیعرییە پێی نەگەیشتون‪ .‬واتە‬ ‫ئامانجەكە لە بنەڕەتدا تەقاندنەوەی زمانە‬ ‫بۆ گەیشتن بە میتازمان‪ ،‬میتازمانیش‬ ‫بۆ خۆی هەرێمی میتامەعریفەیە‪ ،‬لە‬ ‫سۆنگەی ئەو دیالەكتیكەی لە نێوان زمان‬ ‫‌و مەعریفە یان فیكردا هەیە‪ ،‬بۆیە هەر‬ ‫لەوێشدایە كە دەگاتەوە بە نهێنییەكانی‬ ‫موزیك و وێنە وەك كایەگەلێكی هونەریی‬ ‫كــە لــە پنتە قوڵەكانی مەعریفەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرن‪ ،‬چونكە هیچ یەكێك لە‬ ‫ژانرە ئەدەبیی‌و هونەرییەكان لە بازنەی‬ ‫ێ نین‪.‬‬ ‫مەعریفەی مەئلوفدا نیشتەج ‌‬

‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ژیان‬ ‪‭‬لە‬ ‪‭‬مندا‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬

‫نەشمیل عەلی بەرزنجی‬

‫‪‎‬به‌ده‌سته‌كانم‬ ‫‪‎‬قۆپچه‌ی‬ ‪‭‬كراسه‌‬ ‪‭‬سپه‌كه‌ی‬ ‪‭‬ژیان‬ ‫‪‎‬داده‌خه‌م‪،‬قژی‬ ‪‭‬بۆ‬ ‪‭‬داده‌هینم‬ ‫‪‎‬ده‌ینێرم‬ ‪‭‬بۆ‬ ‪‭‬مه‌كته‌ب‬ ‫‪‎‬ژیان‬ ‪‭‬له‌به‌ر‬ ‪‭‬هه‌تاوا‬ ‪‭‬هه‌ڵده‌خه‌م‬ ‫‪‎‬مێرووی‬ ‪‭‬بێزاری‬ ‪‭‬لێده‌ته‌كێنم‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬ژنم‬ ‫‪‎‬ده‌توانــم‬ ‪‭‬زه‌وی‬ ‪‭‬له‌ژێــر‬ ‪‭‬گوڵــی‬ ‪‭‬كراســه‌كه‌ما‪‭‬‬ ‫‬بشــارمه ‌وه‌‬ ‫‪‎‬خۆم‬ ‪‭‬به‌‬ ‪‭‬ده‌وری‬ ‪‭‬خۆردا‬ ‪‭‬بسوڕێمه‌وه‌‬ ‫‪‎‬نیشتامن‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬له‌پی‬ ‪‭‬ده‌سته‌كانم‬ ‪‭‬بچوكرته‌‬ ‫‪‎‬ئه‌وكاتانه‌ی‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬له‌ژێر‬ ‪‭‬سه‌ری‬ ‪‭‬كۆرپه‌كه‌م‬ ‪‭‬دایده‌نێم‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬ژنم‬ ‫‬ ‪‎‌‭‬و‬ ‪‭‬مانگ‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬سینه‌ماو‬ ‫‪‎‬ده‌شت‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬پشتام‬ ‪‭‬و‬ ‪‭‬شاخ‬ ‪‭‬وئاو‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬ڕۆحامن‬ ‫‪‎‬ئه‌ستێره‌‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬پرچم‬ ‪‭‬ئه‌ڕژێت‬ ‫‪‎‬چه‌ند‬ ‪‭‬جارم‬ ‪‭‬ئه‌كوژیت؟‬ ‫‪‎‬چۆنم‬ ‪‭‬ته‌واو‬ ‪‭‬ئه‌كه‌یت؟‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬بن‬ ‪‭‬نایه‌م‬ ‫‪‎‬ژیان‬ ‪‭‬له‌مندایه‌‬ ‫‪‎‬ژیان‬ ‪‭‬جارێك‬ ‪‭‬وه‌ك‬ ‪‭‬منداڵێكه‌‬ ‪‭‬به‌‬ ‪‭‬گڕۆگاڵی‬ ‪‭‬ئه‌خه‌م‬ ‫‪‎‬جارێــك‬ ‪‭‬پیاوێكــی‬ ‪‭‬عاشــقه‌‬ ‪‭‬و‬ ‪‭‬لێوه‌كانــی‬ ‪‭‬مــا ‪‭‬چ‬ ‫‬ئه‌كــه‌م‬ ‫‪‎‬جارێــك‬ ‪‭‬برینداریكــی‬ ‪‭‬جه‌نگــه‌‬ ‪‭‬و‬ ‪‭‬مــن‬ ‪‭‬تیــاری‪‭‬‬ ‫‬ئه‌كــه‌م‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬ژنم‬ ‪‭‬ژیان‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬ناوكمه‌وه‌‬ ‪‭‬فواره‌‬ ‪‭‬ئه‌كات‬ ‫‪‎‬ژنم‬ ‪‭‬ئه‌توانم‬ ‪‭‬سه‌ره‌‬ ‪‭‬مێكوته‌‬ ‪‭‬له‌ناو‬ ‪‭‬خۆما‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬بكه‌م‬ ‪‭‬با‬ ‪‭‬پیاو‬ ‪‭‬به‌‬ ‪‭‬ژن‬ ‫‪‎‬ژیان‬ ‪‭‬له‌‌‬ ‪‭‬مندایه‌‬ ‫‪‎‬چه‌ند‬ ‪‭‬جارم‬ ‪‭‬ده‌رده‌كه‌ی‬ ‪‭‬؟‬ ‫‪‎‬چه‌نده‌‬ ‪‭‬جار‬ ‪‭‬زیندانم‬ ‪‭‬ئه‌كه‌ی؟‬ ‫‪‎‬چه‌ن‬ ‪‭‬پێت‬ ‪‭‬ئه‌كرێت‬ ‪‭‬ئه‌تكم‬ ‪‭‬بكه‌ی؟‬ ‫‪‎‬ژنم‬ ‪‭‬من‬ ‪‭‬ژیانی‬ ‪‭‬تۆم‬ ‫‪‎‬الی‬ ‪‭‬چه‌پ‬ ‪‭‬بم‬ ‪‭‬یا‬ ‪‭‬ڕاست‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬تۆم‬ ‫‬ ‪‎‭‬تۆ‬ ‪‭‬ئه‌گه‌ر‬ ‪‭‬ژیانی‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬تۆم‬ ‪‭‬ئه‌گه‌ر‬ ‪‭‬ڕووناكیت‬ ‫‪‎‬به‌هاریت‬ ‪،‭‬‬ ‫‪‎‬سه‌وزایت‬ ‫‪‎‬ئه‌گه‌ر‬ ‪‭‬مینا‬ ‪‭‬و‬ ‪‭‬گه‌ردانه‌ی‬ ‪‭‬من‬ ‪‭‬تۆم‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬جوانیم‬ ‪‭‬من‬ ‪‭‬هه‌موو‬ ‪‭‬بوونم‬ ‫‪‎‬تۆ‬ ‪‭‬چیت؟‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬ده‌ستی‬ ‪‭‬كورتی‬ ‫‪‎‬بێناونیشانی؟‬ ‫‪‎‬به‌رد‬ ‪‭‬فڕێبده‌‬ ‪‭‬گوڵم‬ ‪‭‬بۆ‬ ‪‭‬بێنه‌‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬ئه‌بم‬ ‪‭‬به‌‬ ‪‭‬دایكت‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬الیه‌‬ ‪‭‬الیه‌ت‬ ‪‭‬بۆ‬ ‪‭‬ئه‌كه‌م‬ ‫‪‎‬چیرۆكی‬ ‪‭‬كچه‌‬ ‪‭‬جوانه‌كانت‬ ‪‭‬بۆ‬ ‪‭‬باس‬ ‪‭‬ئه‌كه‌م‬

‫‪‎‬ده‌ســت‬ ‪‭‬ئه‌خه‌مــه‌‬ ‪‭‬نــاو‬ ‪‭‬دڵــم‬ ‪‭‬و‬ ‪‭‬حه‌رفــی‬ ‪‭‬ســورت‪‭‬‬ ‫‬بــۆ‬ ‪‭‬ئه‌دۆزمــه‌وه‌‬ ‫‪‎‬له‌یاسمینی‬ ‪‭‬خۆم‬ ‪‭‬بۆنت‬ ‪‭‬به‌ش‬ ‪‭‬ئه‌یه‌م‬ ‫‪‎‬واز‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬كوشتنم‬ ‪‭‬بێنه‌‬ ‫‪‎‬ئاخـر‬ ‪‭‬دیوتـه‌‬ ‪‭‬كـێ‬ ‪‭‬ده‌سـت‬ ‪‭‬باتـه‌‬ ‪‭‬قورگـی‬ ‪‭‬جوانـی‬ ‪‭ ‭‬و‬ ‫‬لـه‌‬ ‪‭‬نــاوی‬ ‪‭‬ببــات؟‬ ‫‪‎‬مه‌كه‌وه‌‬ ‪‭‬جه‌نگ‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬گه‌ڵم‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬ژنم‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬هه‌میشه‌‬ ‪‭‬جوانی‬ ‪‭‬ئه‌باته‌وه‌‬ ‫‪‎‬ڕووناكی‬ ‪‭‬سه‌ر‬ ‪‭‬ده‌كه‌وێت‬ ‫‪‎‬مه‌كه‌وه‌‬ ‪‭‬جه‌نگ‬ ‫‪‎‬له‌گه‌ڵام‬ ‫‪‎‬ئه‌مبه‌‬ ‪‭‬خووشك‬ ‪‭‬بۆت‬ ‫‪‎‬جله‌‬ ‪‭‬پیسه‌كانت‬ ‪‭‬بۆ‬ ‪‭‬ئه‌شۆم‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬له‌گه‌ڵتا‬ ‪‭‬نان‬ ‪‭‬ئه‌خۆم‬ ‪‭‬به‌‬ ‪‭‬نوكته‌كانت‬ ‪‭‬پێده‌كه‌نم‬ ‫‪‎‬له‌نــاو‬ ‪‭‬كچانــی‬ ‪‭‬گــه‌ڕە‌كا‬ ‪‭‬باســی‬ ‪‭‬موه‌كانــی‬ ‪‭‬ســه‌ر‪‭‬‬ ‫‬شــانت‬ ‪‭‬ئه‌كــه‌م‬ ‪‭‬پیاوه‌تیــت‬ ‪‭‬ئاوه‌دانــر‬ ‪‭‬ئه‌كــه‌م‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬ژنم‬ ‪‭‬ژیانم‬ ‪‭‬له‌ده‌سته‌‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬كێ‬ ‪‭‬دیویه‌‬ ‪‭‬ژیان‬ ‪‭‬له‌‬ ‪‭‬ئاوا‬ ‪‭‬بخنكێت؟‬ ‫‪‎‬به‌ئاگر‬ ‪‭‬بسوتێت؟‬ ‫‪‎‬لێگه‌ڕێ‬ ‪‭‬ببمه‌‬ ‪‭‬خۆشه‌ویستت‬ ‫‪‎‬منداڵی‬ ‪‭‬چاو‬ ‪‭‬جوامنان‬ ‪‭‬ببێت‬ ‫‪‎‬ژیان‬ ‪‭‬به‌‬ ‪‭‬شه‌ڕ‬ ‪‭‬ته‌واو‬ ‪‭‬نابێت‬ ‫‪‎‬به‌‬ ‪‭‬ڕق‬ ‪‭‬هیچت‬ ‪‭‬لێم‬ ‪‭‬ده‌ست‬ ‪‭‬ناكه‌وێت‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬من‬ ‪‭‬ژیان‬ ‪‭‬م‬ ‪‭‬‬ ‫‪‎‬ئاخر‬ ‫‪‎‬ژیان‬ ‪‭‬ناخرێته‌‬ ‪‭‬زیندان‬ ‫‪‎‬ڕسوا‬ ‪‭‬ناكرێت‬ ‫‪‎‬نامرێت‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪333‬‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )333‬دوشەممە ‪2017/3/6‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫نەسخ وەکو گەورەترین چەکی جیهادییەکان و‬ ‫«کاوەنتەر جیهاد»ی ئیدارەی ئەمریکی‬ ‫عەلی مستەفا کەریم‬ ‫ئــیــدارەی ئەمریکی کە خۆی‬ ‫لــە تــرەمــپ و روانــیــنــەکــانــی‬ ‫ئیدارەی نوێدا دەبینێتەوە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی ئیدارەی ئۆباماوە‪،‬‬ ‫روانگەیەکی تەواو پێچەوانەی‬ ‫هەیە نەکو تەنیا بەرامبەر‬ ‫موسڵمانان و ئیسالمی سیاسی‬ ‫و رادیکاڵیزم و تیرۆریزم‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەرامبەر خودی ئیسالم وەکو‬ ‫ئاین و دەقەکانی و شەریعەتی‬ ‫ئیسالمی‪ .‬ئەمەش دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ تەبەنیکردنی رەوتێک کە بە‬ ‫«روبــەڕبــونــەوەی جیهاد‪ -‬یان‬ ‫کاوەنتەر جیهاد» ناسراوە لە‬ ‫ئەوروپا و بەتایبەت لە ئەمریکا‪.‬‬ ‫ئەمە ئــەو رەوتــە ترسناکەیە‬ ‫کە دەوڵەتیکی زلهێزی دونیای‬ ‫وەکــو ئەمریکا تەبەنیکردوە‬ ‫بــەرامــبــەر بــە ئــایــنــێــک‪ ،‬بە‬ ‫شوێنکەوتە و رەمز و دەق و‬ ‫یاساکانییەوە‪ .‬ئەم هەڵوێست‬ ‫وەرگرتن و بڕیارەش لە خۆوە‬ ‫نییە و وردکردنەوەیەکی زۆری‬ ‫بۆ کــراوە و چەندین دەزگــا‪،‬‬ ‫کۆمپانیا‪ ،‬تــۆڕی میدیایی و‬ ‫سوپایەک لە نوسەر و کتێب‬ ‫و لێکۆڵینەوە و چــاالکــی و‬ ‫بــزوتــنــەوەی کــۆمــەاڵیــەتــی و‬ ‫الیــەن و حیزبی لەپشتە‪ ،‬کە‬ ‫لــە واڵتـــە ئــەوروپــیــیــەکــانــەوە‬ ‫بنا‌غەیان گــرتــوە بــۆ قواڵیی‬ ‫کۆمەڵی ئەمریکی و لەوێشەوە‬ ‫بـــەرەو سیاسەت و ئــیــدارەی‬ ‫نوێ کە کۆمارییەکان و ترەمپ‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی دەکات‪.‬‬ ‫هــەر بە بــەراوردێــکــی سەرپێیانەی‬ ‫گــــوتــــاری ئــــیــــدارەی ئـــۆبـــامـــا و‬ ‫ئــیــدارەی ترەمپدا‪ ،‬کە لە هەڵمەتی‬ ‫هەڵبژاردنەکانیشدا خاڵی جیاوازی‬ ‫نێوانیان بوو‪ ،‬سەبارەت بە موسڵمانان‬ ‫و کۆچیان بۆ ئەمریکا و چەمکەکانی‬ ‫تیرۆریزم و رادیکاڵیزم و تەنانەت خودی‬ ‫ئیسالمیش وەکو ئاین‪ ،‬ئەوە دەردەکەوێ‬ ‫کە ئەوە دو قۆناغ و دو روانگە و ئیدارەی‬ ‫جــیــاوازن‪ .‬بۆ نمونە ئــیــدارەی پێشوو‬ ‫هەمیشە لە گوتارەکانیدا جیاوازی دەکرد‬ ‫لەنێوان گروپە تیرۆریستییەکانی وێنەی‬ ‫قاعیدە و گروپە جیهادییەکان بەگشتی و‬ ‫موسڵمانان کە زیاتر لە ملیارێک مرۆڤن‪.‬‬ ‫هەروەها هەمیشە ئاینی ئیسالمییان‬ ‫وەکو ئاینێکی جیهانی وێنەی ئاینەکانی‬ ‫تر نــاوبــردوە کە خــوازیــاری ئاشتییە‪.‬‬ ‫تەنانەت گروپە ئیسالمییەکانی تری‬ ‫وێنەی ئیخوان و هاوشێوەکانیان بە‬ ‫میانەڕەو زانیوە و گفتوگۆیان لەگەڵ‬ ‫کــردوون و تەنانەت پەناشیان داون‪.‬‬ ‫هەمیشەش نــاوی ئیسالمیان وەکــو‬ ‫وەســـف و پاشگرێک نــەلــکــانــدوە بە‬ ‫دیاردەی تیرۆری گروپە ئیسالمییەکانەوە‬ ‫و تەنها چەمکەکانی «تیرۆریزم» و‬ ‫«رادیکاڵیزم» و «ئیکستریمیزم»یان‬ ‫بــۆ بــەکــاردەهــێــنــان‪ .‬بـــەاڵم ئــیــدارەی‬ ‫تــرەمــپ‪ ،‬هــەر لــە هەڵبژاردنەکانەوە‬ ‫چەندین لێدوانی توندیان بەرامبەر‬ ‫دیاسپۆرا و کۆمیونیتی موسڵمانان لە‬ ‫ئەمریکا و کۆچبەرانی موسڵمان بۆ‬ ‫ئەمریکا راگەیاند‪ .‬لەوبارەشەوە دیارترین‬

‫چەمکێک کە بەرامبەر تــونــدڕەوی و‬ ‫تیرۆری جیهادییەکان بە گشتی و قاعیدە‬ ‫و داعش بەتایبەت بەکاریان هێنا چەمکی‬ ‫«تیرۆریزمی رادیکاڵیزمی ئیسالمی»‬ ‫بوو‪ .‬واتە لێرەدا راستەوخۆ پاشگری‬ ‫ئیسالم وەکـــو ئــایــن بەکارهێنرا لە‬ ‫تەنیشت هەر کار و چاالکی و پەالمارێکی‬ ‫تیرۆریستی گــروپــە جیهادییەکاندا‪.‬‬ ‫پاساوەکەشیان ئەوەبوو کە دەبێت ناوی‬ ‫دیاردەکان وەکو خۆیان بنرێت و چیتر‬ ‫پێویست بە پێچوپەنا و شاردنەوەی‬ ‫تەنانەت پاش‬ ‫راستییەکان ناکات!‬ ‫سەرکەوتنیشی‪ ،‬ترەمپ لە یەکەم وتەیدا‬ ‫لەبەردەم کۆنگرێسدا هەمان دەستەواژەی‬ ‫بەکارهێنا کــە پێشتر لــە هەڵمەتی‬ ‫هەڵبژاردنەکانیدا بەکاریهێناوە‪ .‬هەروەها‬ ‫لە چەندین بۆنەی دیکەدا دەستەواژەی‬ ‫«رادیکاڵ ئیسالم‪ -‬ئیسالمی رادیکاڵ»‬ ‫ی بەکارهێناوە‪ .‬ئەم بەکارهێنانەش‬ ‫ئــامــاژەیــە بــۆ ئـــەوەی کــە ستراتیژ و‬ ‫کارکردن و تەنانەت گوتاری ئەو دو‬ ‫ئیدارەیە بەتەواوی جیاوازە بەرامبەر‬ ‫گروپە تیرۆریستییەکان و جیهادییەکان‬ ‫و تەنانەت ئیسالم بەگشتی و موسڵمانان‬ ‫و خودی ئیسالمیش وەکو ئاینێک بە‬ ‫یاسا و شەریعەتەکەیەوە‪ .‬تەنانەت وەکو‬ ‫رایانگەیاندوە کار بۆ ئــەوەش دەکەن‬ ‫ئیخوان وەکــو گروپێکی تیرۆریستی‬ ‫بناسێنن‪ .‬ئێمە لەم وتارەدا بۆ تێگەشتن‬ ‫لە قواڵیی ئــەم رەوتــە و ترسناکی و‬ ‫جیدی بڕیارەکانیان‪ ،‬هەروەها بۆ ئەوەی‬ ‫لەوە تیبگەین کە چەند گوتارەکانیان‬ ‫وردکـــردوەتـــەوە بــۆ نــاو قــواڵیــی ئاین‬ ‫و شەریعەت و دەقــە ئیسالمییەکان‪،‬‬ ‫تەنها ئــامــاژە بە روانینیان دەکەین‬ ‫لەسەر دیــاردەی نەسخ لە شەریعەتی‬ ‫ئیسالمیدا کە چۆن بوەتە پاساوێکی‬ ‫بەهێزی رادیکالیزم و تیرۆریزمی گروپە‬ ‫جیهادییەکان لەمڕۆدا‪.‬‬

‫نەسخ گەورەترین کێشەی ئیسالم و‬ ‫رەوایەتی پێدەری جیهادییەکان‬ ‫هەڵبەتە زۆر بە سادەیی و کورتی‪،‬‬ ‫نەسخ لە شەریعەتی ئیسالمیدا بەو‬ ‫دیاردە دەگوترێت کە چەند حوکمێک لە‬ ‫ئاینی ئیسالمدا هاتوون‪ ،‬چەند حوکمێکی‬ ‫پێشتری خۆیان بەتاڵکردۆتەوە‪ .‬بۆ‬

‫لە ئاستی‬ ‫گوتاری ئاینیدا یەکێک لەو‬ ‫هۆکارانەی‪ ،‬کەنەتوانراوە گوتاری‬ ‫جیهادی و رادیکالیستەکان لەالیەن‬ ‫ئەوانەی پێیاندەوترێت میانڕەو‪ ،‬بەدەزگا‬ ‫فەرمییەکانی وەکو ئەزهەر و مەککەیشەوە‪،‬‬ ‫بەهەموو الیەن و پارتە ئیسالمییەکانیشەوە‪،‬‬ ‫یەکالنەکردنەوەی چەمکی نەسخ و‬ ‫وەالنانییەتی و تەبەنیکردنی روانینێکی‬ ‫روونە لەبەرژەوەندی بونیادنانی‬ ‫گوتارێک‪ ،‬کەپێکەوەژیان ئاشتيی‬ ‫لەهەناوی ئاینەکەوە‬ ‫بەرهەمبهێنێت‬ ‫نمونە خواردنەوەی کحول لە سەرەتاوە‬ ‫لە ئیسالمدا ئاسایی بووە‪ ،‬دواتر تەنها‬ ‫لەکاتی نوێژدا حەرامکرا‪ ،‬پاش ئەوە‬ ‫بەتەواوی حەرامکرا‪ .‬بەهەمان شێوە‬ ‫سەرەتا رو لە قودس دەکرا بۆ نوێژکردن‬ ‫لە مەککەدا‪ ،‬بەاڵم دواتر حوکمێکی تر‬ ‫هات کە دەبێت موسڵمانان روبکەنە‬ ‫مەککە‪ .‬هەروەها سەرەتا لە ئیسالمدا‬ ‫ئەوە راگەیەنرا کە «هەر کەسە و ئاینی‬ ‫خــۆی و خــودای خــۆی بپەرستێ» و‬ ‫«زۆرکردن لە ئایندا نییە» و «پێویستە‬ ‫بە حیکمە و گفتوگۆ ئاین بگەێنین»‪.‬‬ ‫ئەمانە هەمو ئــەو حوکمانەبون بۆ‬ ‫قۆناغی مەککە‪ ،‬بـــەاڵم پاشتر‪ ،‬لە‬ ‫قۆناغی مەدینەدا و لە کۆتایی ئیسالمدا‬

‫حوکمی پێچەوانە هاتن لەمبارەوە کە‬ ‫بە ئایەتەکانی «جەنگ» و «شمشێر»‬ ‫دەناسرێن و جەخت لــەوەدەکــەنــەوە‬ ‫کە تەنها ئاینی راست هەر ئیسالمە و‬ ‫پێویستە ئەوانی تر یان موسڵمان ببن‬ ‫یان دەبێت بکوژرێن‪ .‬هەڵبەتە وردەکاری‬ ‫و لقوپۆپی مەسەلەی نەسخ زۆر فراوانە‪.‬‬ ‫لە بەرامبەریشدا دەنگی ئەوەش هەیە‬ ‫کە «نەسخ لە ئیسالمدا نییە»‪ ،‬وەکو‬ ‫مەرحوم مستەفا زەڵمی و پێشتریش‬ ‫چەند رایەکی کەم هەبون لەوبارەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم کۆی پیاوە ئاینییەکان لە کۆن و‬ ‫نوێدا لەسەر ئەوەبون کە نەسخ هەیە‬ ‫و بەدرێژایی کلتوری ئیسالمی کاری‬ ‫لەسەرکراوە‪.‬‬

‫ئەم کێشەی نەسخە وەکو چەمکێك‬ ‫لەگفتوگۆ ئیسالمییەکاندا نەماوەتەوەو‬ ‫بــووەتــە جێگەی مشتومڕی نــاوەنــدە‬ ‫ئەمریکییەکان و تەنانەت سیاسەت‬ ‫و ستراتیژيی لەسەر بونیاد دەنرێت‪،‬‬ ‫چونکە راستەوخۆ پەیوەستە بە گوتاری‬ ‫رادیکالیزم و تیرۆریزمی جیهادییەکانەوە‪.‬‬ ‫ئیستا لەگوتاری «روبەڕبونەوەی جیهاد‪-‬‬ ‫یــان کاوەنتەر جیهاد» کە ئیدارەی‬ ‫ئەمریکی نــوێ تەبەنیکردوە ئاماژە‬ ‫بەوە دەکرێت کە ئەوە تەنها کۆمەڵێک‬ ‫موسڵمان نین کــە خــەریــکــی کــاری‬ ‫تیرۆریستین و رادیکاڵیزمیان کردۆتە‬ ‫رێباز و بەرنامە‪ ،‬بەڵکو ئــەوە خودی‬ ‫شەریعەتی ئیسالمییە‪ ،‬کە یاساکانی‬ ‫ئیسالمی تێدا رێکخراوە و موسڵمانان‬ ‫پەیرەوی دەکەن‪ ،‬رادیکاڵیزم و تیرۆریزمی‬ ‫لە هەناوی خۆیدا هەڵگرتوە‪ .‬لەمەشدا‬ ‫ئاماژە بە چەمکی نەسخ دەکەن کە لە‬ ‫شەریعەتی ئیسالمیدا کاری پێدەکرێت‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم رەوتە نوێیە پێیانوایە تاکو‬ ‫ئێستا ئەمریکا و ئــەوروپــا لەالیەن‬ ‫کۆمەڵێک مەال و زانــای ئیسالمییەوە‬ ‫بەوە چەواشەکراون و خەڵەتێنراون کە‬ ‫ئیسالم داوای پێکەوەژیان و ئاشتی‬ ‫دەکـــات لــەگــەڵ ئەوانیتر و تەنانەت‬ ‫بێباوڕەکانیشدا‪ ،‬لەمەشدا نمونەی ئایەت‬ ‫و حوکمەکانی ســەردەمــی مەککەیان‬ ‫بۆ هێناونەتەوە و کردویانەتنە بەڵگە‬ ‫بۆ قسەکانیان‪ .‬بەاڵم وەکو ئەم رەوتە‬ ‫باسیدەکەن و وردیانکردۆتەوە‪ ،‬ئەو ئایەت‬ ‫و چەمکانە حوکمەکەیان بەتاڵکراوەتەوە‬ ‫بە کۆمەڵێک بڕیار و حوکمی دیکە و‬ ‫لە مەشدا ئاماژە بەو وردەکارییانەی‬ ‫نــەســخ دەکـــەن‪ .‬بــۆیــە ئــەم رەوتـــەی‬ ‫ئەمڕۆ ئیدارەی ترەمپ تەبەنیکردوە‬ ‫پێیانوایە کە گروپە توندڕەو و تەکفیری‬ ‫و جیهادییەکان نوێنەری راستەقینەی‬ ‫شەریعەتی ئیسالمی و ئاینەکە و‬ ‫دەقەکانن و رەوایەتی ئاینی الی ئەوانە‬ ‫و ئەوانیتر‪ ،‬ئەوانەی خۆیان بە میانەڕەو‬ ‫و زانا و خێرخواز دەزانن تەنها فێڵ و‬ ‫درۆدەکــەن و زۆرینەی موسڵمانان‪ ،‬کە‬ ‫شەریعەت و ئاینەکەیان وەرگــرتــوە‪،‬‬ ‫لەسەر باوەڕ و تێڕوانینی جیهادییەکانن‪.‬‬ ‫بۆیە بڕیارە قورس و زەقەکانی ئیدارەی‬ ‫نوێی ئەمریکا‪ ،‬بەتایبەت بۆ سەفەری‬ ‫موسڵمانان بۆ ئەمریکا لەم تێرووانینەوە‬

‫ئەم کێشەی‬ ‫نەسخە وەکو‬ ‫چەمکێك لەگفتوگۆ‬ ‫ئیسالمییەکاندا‬ ‫نەماوەتەوەو بووەتە‬ ‫جێگەی مشتومڕی‬ ‫ناوەندە ئەمریکییەکان‬ ‫و تەنانەت سیاسەت‬ ‫و سرتاتیژيی لەسەر‬ ‫بونیاد دەنرێت‪ ،‬چونکە‬ ‫راستەوخۆ پەیوەستە‬ ‫بە گوتاری رادیکالیزم‬ ‫و تیرۆریزمی‬ ‫جیهادییەکانەوە‬

‫دێـــت‪ .‬دیـــارە بــڕیــار و هەڵوێست و‬ ‫کــاری ئــەم ئیدارەیە لە سەرەتادایە‬ ‫بڕیاری قورستر و هەڵوێستی توندتر‬ ‫چاوەڕواندەکرێت‪ ،‬بەتایبەت لە ستراتیژی‬ ‫سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکادا و رەنگە‬ ‫جەنگ و دەستێوەردانی قورس و فراوانی‬ ‫لێبکەوێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە ئــەوە هەڵەیەکی گەورەیە‬ ‫کە ئیدارەیەکی وەکو ئەمریکا ئاینێک‬ ‫و زیاتر لە ملیارێک کەس بە رادیکاڵ‬ ‫و تیرۆریست بزانێت و ستراتیژەکانی‬ ‫لەسەر ئەو بنەمایە دابڕێژێت‪ ،‬چونکە‬ ‫ئــەوە دۆخــە سیاسی و کۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئابورییەکانن ژینگە ســازدەکــەن‬ ‫بــۆ بەرهەمهێنانی تــونــدڕەوی نەکو‬ ‫تەنها دەقــەکــان‪ .‬ئــەوەش راستییەکی‬ ‫لۆجیکییە کە ئەمڕۆ نەسخ گەورەترین‬ ‫چەکی گروپە توندڕەو و تیرۆریستی و‬ ‫جیهادییەکانە بۆ سەلماندنی رەوایەتی‬ ‫ئاینی خۆیان و هەمو‪ ،‬یان زۆرینەی‪،‬‬ ‫کارەکانیان پەنادەبەنە بەر نەسخ و‬ ‫بەوە دەیسەلمێنن کە ئەوان ئیسالمی‬ ‫راستەقینەن‪ .‬دەشکرێ بگوترێت لە‬ ‫ئاستی گــوتــاری ئاینیدا یەکێک لەو‬ ‫هــۆکــارانــەی‪ ،‬کــەنــەتــوانــراوە گوتاری‬ ‫جیهادی و رادیکالیستەکان لەالیەن‬ ‫ئــەوانــەی پــێــیــانــدەوتــرێــت مــیــانــڕەو‪،‬‬ ‫بەدەزگا فەرمییەکانی وەکو ئەزهەر و‬ ‫مەککەیشەوە‪ ،‬بەهەموو الیەن و پارتە‬ ‫ئیسالمییەکانیشەوە‪ ،‬یەکالنەکردنەوەی‬ ‫چــەمــکــی نــەســخ و وەالنــانــیــیــەتــی‬ ‫و تەبەنیکردنی روانینێکی روونــە‬ ‫لــەبــەرژەوەنــدی بونیادنانی گوتارێک‪،‬‬ ‫کــەپــێــکــەوەژیــان ئاشتيی لەهەناوی‬ ‫ئاینەکەوە بەرهەمبهێنێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )333‬دوشەممە ‪2017/3/6‬‬

‫‪2‬‬

‫جیهاد لە ئیسالمدا تەنها بەرگریە یان هێرشیشە؟‬

‫چەند الیەنێک لە «فیقهی جیهاد»‪ ،‬لەنێوان فیقهزانە هاوچەرخەکان و سەلەفی‪-‬جیهادیەکان‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی پێنجەم‬ ‫تیۆریی «حاکمیەت» و پەرەپێدانی‬ ‫لەالی جیهادیەکان‬

‫لە بەشی ڕابــــردودا‪ ،‬لە تەوەرەیەکدا‬ ‫چەند جۆرێکمان لە «جیهاد» و «قیتال»‬ ‫خستەڕو‪ ،‬کە یەكێک لەوانە بریتی بو لە‬ ‫«شەڕ لەگەڵ هەڵ‌گەڕاوەکان» («قتال‬ ‫امل��رت��دّي��ن»)‪ .‬تــەوژمــی جــیــهــادی ئەم‬ ‫دەروازەیــەی فیقهی ئیسالمیی بەکارهێناوە‬ ‫بۆ ڕاگەیاندنی جەنگ و یاخی‌بونی چەکداری‬ ‫بــەرامــبــەر دەســەاڵتــە نا‪-‬ئیسالمیەکانی‬ ‫واڵتانی موسوڵمان‌نشین‪ ،‬کە ئامادە نین‬ ‫«شەریعەت» وەکو خۆی جێبەجێ بکەن‬ ‫و گەلێک بەندی ئەم شەریعەتە لە یاسای‬ ‫ئەم واڵتانەدا البراوە و پەک خراوە‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەم جــۆرە لە «قیتال» الی گروپەکانی‬ ‫تەوژمی جیهادی زۆرترین بایەخی هەیە‪،‬‬ ‫چونکە لــەژێــر ئــەم ناونیشانەدا هەمو‬ ‫توندوتیژییەک لە بەرامبەر دەسەاڵتەکان و‬ ‫دەسەاڵتداران و بەڕێوەبەران و کارمەندانی‬ ‫ئەم دەسەاڵتانە بە ڕەوا دەزانن‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫ئەمانە شەریعەت جێبەجێ ناکەن‪ ،‬و ئەمەش‬ ‫بە جۆرێکە لە هەڵ‌گەڕانەوە «رِدَّة» و‬ ‫«ارتـــداد» نــاودەبــەن‪ ..‬و لــەم الیەنەوە‬ ‫بە چاودێری‌کردنی ئەدەبیاتی جیهادیی‬ ‫نــوێ؛ بۆمان دەردەکــەوێــت کە تیۆریست‬ ‫«منظر»ەکانی ئەم تەوژمە جیهادیە پەکیان‬ ‫لەسەر (مــەودودی) و (سەیید قوطب) و‬ ‫تیۆرییەکەیان دەربــارەی (حاکیمییەت)ی‬ ‫خوا و یەکتاپەرستیی حوکمداریى خوايى‬ ‫«توحيد الحاكمية» نەکەوتوە‪ ،‬بەڵکو لە‬ ‫کەلەپوری فیقهی دەقی زۆریان لەبەر دەستە‬ ‫کە باس لە کۆدەنگییەکی فیقهی دەکەن‬ ‫لەسەر بە نا‪-‬موسوڵمان و هەڵگەڕاوە دانانی‬ ‫ئەو دەسەاڵت و دەسەاڵتدارانەی یاساکانی‬ ‫شەریعەت پــەک دەخــەن و جێبەجێیان‬ ‫ناکەن‪ ،‬یان بەالی کەمەوە بۆ بەڵگەدارکردن‬ ‫و بنچینەسازی بۆ تیۆریەکەی مەودودی و‬ ‫سەیید قوطب پەکیان لەسەر دەقی فیقهیی‬ ‫کۆن ناکەوێت‪ .‬هەر بۆیە لێرەوە گەلێک لە‬ ‫زانا ئایینیە وەههابیەکان‪ ،‬لەوانەی سەر بە‬ ‫تەوژمە جیهادیەکەش نین‪ ،‬لەم باس‌وخواسەدا‬ ‫پشتگیر و هـــاوڕان‪ ،‬ئەمان ـ بۆ نمونە‬ ‫(ئیبن باز) و (عەبدولعەزیز ئالی شەیخ) و‬ ‫(عەبدوڵاڵ ئەل‪-‬غەدیان) و (ئەل‪-‬فەوزان) و‬ ‫(بەکر ئەبو زەید) ـ لەگەڵ ناوەڕۆکی بنەمای‬ ‫«حاكمية»ی خوا هــاوڕان‪ ،‬بــەاڵم لقێکی‬ ‫سەربەخۆ لە «توحید» بە ناوی «توحيد‬ ‫الحاكمية» جیا ناکەنەوە بەڵکو دەڵێن هەر‬ ‫لەنێو یەکتاپەرستیی پەرستراوێتی «توحيد‬ ‫األلوهية» ـ که یەکتاپەرستیی پەرستن‬ ‫«توحید العبادة»ـیشی پێ دەوترێت ـ‬ ‫جێی دەبێتەوە‪ ..‬لە کاتێکدا ئەمان سەر‬ ‫بە قوتابخانەی فیکریی مەودودی و سەیید‬ ‫قوطبيش نین‪.‬‬ ‫ڕەنگە ئەوەی ئەم دوانە (مــەودودی و‬ ‫قوطب) زیادیان کردوە بۆ بابەتەکە؛ ئەم‬ ‫ناونیشانە نوێیە بێت‪ ،‬مەبەستم «حاکمیة»ی‬ ‫خوایی کە سەرەتا مەودودی (لە 'چوار زاراوە‬ ‫بنچینەییەکەی قورئان' «قرآن‌کی بنیادی چار‬ ‫اصطالحیں»‪ ،‬کە وەرگێڕانە عەرەبیەکەی‪،‬‬ ‫بە ناوی «املصطلحات األربعة يف القرآن»‪ ،‬لە‬ ‫‪١٩٥٠‬کاندا باڵوبوەتەوە) دایڕشتوە و سەیید‬ ‫قوطب (لە «يف ظالل القرآن» و ـ بەتایبەتی‬ ‫ـ «معامل يف الطريق»ـدا‪ )١٩٦٤ ،‬لەمی‬ ‫«حا ِك ِم َّية»‬ ‫وەرگرتوە‪ ،‬هەر بۆیە وشەکە َ‬ ‫نامۆیشە بە زمانی عەرەبیی ڕەسەن و لەو‬ ‫وشە داتاشراوانەیە کە لە عەرەبیی نێو‬ ‫زمانە ئیسالمیەکانی تری وەکو فارسی و‬ ‫تورکیی عوثمانی و ئوردودا بەرچاو دەکەون‬ ‫(وشــەی «حاكميت» وشەیەکی عەرەبیی‬ ‫داتاشراوی ناو زمانی ئورودە‪ ،‬زمانە هیندیە‬ ‫ئیسالمیەکە‪ ،‬بە واتــای «دەســـەاڵت»‪ .‬و‬ ‫مەودودییش لە «چوار زاراوە بنچینەییەکەی‬ ‫قورئان»ـدا بەرجەستەبونی خواوەندیی‬

‫خوا لە دەسەاڵتدا دەبینێتەوە و دەگاتە‬ ‫ئــەوەی خواوەندێتی و دەس ــەاڵت یەکتر‬ ‫دەخوازن و ئاوێنەی یەکترن)‪ .‬جگە لەوەش‬ ‫کراويشە بە لقێک لە یەکتاپەرستی بە ناوی‬ ‫«توحيد الحاكمية»‪ ،‬کە ئەمە بنچینەیەکی‬ ‫فیکریی جیهادیەکانه‪ ،‬و لێرەوە پێیان وایە‬ ‫یەکتاپەرستی «توحید»ی ئەو تەوژمە‬ ‫سەلەفیەش کە لێوەی دەرچون ناتەواوە‪،‬‬ ‫چونکە تەنها سێ لقی یەکتاپەرستیی‬ ‫چەسپاندوە‪ :‬یەکتاپەرستیی پەروەردگارێتی‬ ‫«توحيد الربوبية» و یەکتاپەرستیی‬ ‫پەرستراوێتی «توحيد األلوهية» (کە ئەم‬ ‫دو زاراوەیــە داهێنراوی ئیبن تەیمییەن) و‬ ‫یەکتاپەرستیی ناوەکان و سیفەتەکانی‬ ‫خوا «توحيد األمساء والصفات» (کە ئەم‬ ‫زاراوەیـــەش سەلەفیەتی وەههابی زیادی‬ ‫کردوە)!‬ ‫و دواتر (محمد عبد السالم فرج) (‪-١٩٦٢‬‬ ‫‪ )١٩٨٢‬له «اجلهاد‪ ،‬الفريضة الغائبة»ـدا‬ ‫(‪ )١٩٨١‬بە شێوەیەک تیۆریسازیی بۆ کردوە‬ ‫کە جیهاد لەم نامیلکەیەدا وا دەردەکەوێت‬ ‫هەر بۆ لەناوبردن و ڕوخاندنی دەسەاڵتی‬ ‫نا‪-‬ئیسالمیی کۆمەڵگای موسوڵمان‌نشینە و‬ ‫شەڕکردنە دژی دەسەاڵتدارێک کە هەرچەند‬ ‫خۆی بە موسوڵمان بزانێت بەاڵم لەبریی‬ ‫شەریعەت یاسایەکی تر جێبەجێ بکات‬ ‫یان هەتا وەکــو ئــەوەی لە دەوڵەتەکانی‬ ‫کۆمەڵگا موسوڵمان‌نشینەکانی ئێستەدا‬ ‫هەیە کە یاسایەک جێبەجێ دەکرێت (کە‬ ‫«وضعي»ـە و‬ ‫ڕاستە ئەم یاسایە دانــراو‬ ‫ّ‬ ‫«شەریعەت» نیە بەاڵم شەریعەت یەکێکە‬ ‫لە سەرچاوە مێژوییەکانی) تەنها لە هەندێک‬ ‫بڕگەی دیاری‌کراودا جیاوازە لە شەریعەت و‬ ‫تەنها هەندێک حوکم لە شەریعەت جێبەجێ‬ ‫ناکرێن‪ .‬و بۆ ئەم مەبەستە ناوبراو ـ کە‬ ‫ئەندازیارێک بو و خۆی کردبو بە مەالی‬ ‫مزگەوت ـ زیاتر پشتی بەستبو بە فەتواکانی‬ ‫(ئیبن تەیمییە) ســەبــارەت بە حوکمی‬ ‫مۆغۆل و تەتار بە یاسای خۆیان کاتێک‬ ‫واڵتانی ئیسالمییان داگیر کردوە [مەبەست؛‬ ‫هێرشە مۆنگۆلیەکانی سەردەمی (هوالکو‬ ‫خان)ـە‪ ،‬سەدەی ‪ ١٣‬ز‪ ٧ / .‬ك‪ ،.‬بۆسەر‬ ‫واڵتانی ئیسالمی و عــەرەبــی‪ ،‬جا لەبەر‬ ‫ئــەوەی ئەو سوپا ئیمپراتۆریە بەشداریی‬ ‫خێڵە تەتاریە تورکەکانیشی تێدابوە؛ بۆیە‬ ‫نوسینە عەرەبیەکانی ئەو سەردەمە زیاتر‬ ‫بە «التتار» ناویان دەبــەن]‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫فەتوای ناسراو بە فەتواکەی ماردین «فتوى‬ ‫ماردين» یان «الفتوى الماردينية» کاتێک‬ ‫پرسیاری لێ کراوە دەربارەی شاری ماردین‬ ‫ئەو کاتەی مۆغۆل داگیری دەکەن و حوکمی‬ ‫دەکــەن‪ :‬ئایا ماردین لەم حاڵەتەدا «دار‬ ‫حرب»ـە یان «دار سلم»ـە و ئایا ئەرکە‬ ‫لەسەر موسوڵمانی ئــەوێ کــۆچ بکەن و‬ ‫بەجێی بهێڵن و ئەگەر موسوڵمانێک لەوێ‬ ‫بمێنێتەوە و هاوکارییان بکات؛ گوناهبار‬ ‫دەبێت؟ کە ئەویش دوای ئــەوەی دەڵێت‬ ‫هاوکاریی ئەوانەی لە شەریعەت دەردەچن‬ ‫و یارمەتی‌دانی دوژمنی موسوڵمانن بە هەمو‬ ‫شێوەیەک قەدەغەیە و موسوڵمان بۆ ئەوەی‬ ‫ناچاری ئەوە نەبێت؛ ئەگەر هەر نەکرا دەبێت‬ ‫کۆچ بکات لەوێ؛ لە کۆتایی وەاڵمەکەیدا‬ ‫دەڵێت‪ :‬نە بەتەواوی «دار حرب»ـە چونکە‬ ‫خەڵکەکەی موسوڵمانن و نە بەتەواوی «دار‬ ‫سلم»ـە چونکە یاساکانی ئیسالمی تێدا‬ ‫جێبەجێ ناکرێن‪ ،‬بەڵکو جۆرێکی سێیەمە‬ ‫کە لەم حاڵەتەدا موسوڵمان بە گوێرەی‬ ‫خۆی مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت و ئەوەش کە‬ ‫لە شەریعەتی ئیسالم دەردەچێت بە گوێرەی‬ ‫خۆی مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت «يُ َعا َم ُل‬ ‫ُْ‬ ‫ال ْس ِل ُم ِفي َها ِ َبا َي ْس َت ِح ُّق ُه َويُ َعا َم ُل ْ َ‬ ‫الا ِر ُج َع ْن‬ ‫َشرِي َع ِة ِْ‬ ‫ال ْس َل ِم ِ َبا َي ْس َت ِح ُّقهُ»‪ ،‬بەاڵم لێرەدا‬ ‫فەتواکە بەو شێوەیەی لە «جمموع الفتاوى»‬ ‫و «الفتاوى الكربى»ی چاپ‌کراوی (ئیبن‬ ‫تەیمییە)دا باڵو کراوەتەوە دەستکارییەکی‬ ‫خراپ کراوە کە « َويُ َعا َم ُل» بوەتە « َويُ َقا َت ُل»‪،‬‬ ‫بــەم شێوەیە واتــاکــە بــوەتــە ئەمە کە‪:‬‬ ‫«ئەوەی لە شەریعەتی ئیسالم دەردەچێت‬ ‫بــەو شێوەیەی هەقیەتی شــەڕی لەگەڵ‬ ‫دەکرێت»(‪ .)1‬کە بەم شێوەیە فەتواکە‪،‬‬ ‫بــەوەی باسی «دەرچــوان لە شەریعەت»‬

‫«تەوحيدی حاكیميیەت»‪،‬‬ ‫بنچینەیەکی فیکریی تایبەتی‬ ‫جیهادیەکانە‪ ،‬و لێرەوە پێیان وایە‬ ‫یەکتاپەرستی «توحید»ی ئەو تەوژمە‬ ‫سەلەفیەش کە لێوەی دەرچون‬ ‫ناتەواوە!‬ ‫و شــەڕکــردن لەگەڵیان دەک ــات؛ دەبێتە‬ ‫بەڵگەیەک بە دەستی جیهادیەکانەوە‪ .‬و‬ ‫وا دیارە (محمد عبد السالم فرج) کاتێک‬ ‫«اجل��ه��اد‪ ،‬الفريضة الغائبة»ی نوسیوە‬ ‫بەم شێوە شێوێنراوە دەقەکەی وەرگرتوە‬ ‫(هەرچەند ئەو نوسخەیەی ئێستە لەبەر‬ ‫دەستە؛ بەپێی دەقە دروستەکەیە)‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەو کاتە چاپە کۆنەکەی «الفتاوى» ـ‬ ‫چاپەکەی (فرج اهلل زكي) ـ لەبەر دەست‬ ‫بوە‪ ،‬کە دوایی لەبەر دەستنوسێکی تاقانەی‬ ‫کتێبخانەی (ظاهیرییە)ی دیمەشق دەقی‬ ‫فەتواکە ڕاست کرایەوە‪ ،‬و جگە لەمەش (ابن‬ ‫مفلح) (‪ ٧٦٣-‬ك‪).‬ـیش هەر بەم شێوەیە‬ ‫لە «اآلداب الشرعية واملنح املرعية»ـدا‬ ‫هێناویەتی(‪ ،)٢‬هەتا (موحەممەدڕەشيد‬ ‫ريضا)یش لە گۆڤاری «المنار»دا بە شێوە‬ ‫دروستەکە گواستویەتیەوە کە ئەم ڕاستەوخۆ‬ ‫لە (ئیبن موفلیح)ی دەگوازێتەوە(‪.)٣‬‬ ‫جا ئەمانە لە کۆنگرەیەکدا ڕون کرانەوە‬ ‫کە تایبەت بۆ ئەم مەبەستە لە شاری ماردین‬ ‫و بە ناوی «کۆنگرەی ماردین ماڵی ئاشتی»‬ ‫(مؤتمر ماردين دار السالم)ـەوە بەسرا‬ ‫(ڕۆژانی ‪ ،)2010/3/28-27‬کە «فەتواکەی‬ ‫ماردین» تەوەرەیەکی سەرەکیی بو و پازدە‬ ‫زانای ئایینیی ئیسالمی قسەوباسی خۆیان‬ ‫لەسەری خستەڕو‪ .‬جیهادیەکانیش وەاڵمی‬ ‫خۆیان هەبو بۆ ئەنجامەکانی ئەم کۆنگرەیە‪،‬‬ ‫و هەیشیانە نــوســراوی تــەرخــان کــردوە‬ ‫بۆ باسی ئەم فەتوایانەی ئیبن تەیمییە‬ ‫ســەبــارەت بە تەتار و جێبەجێ‌کردنیان‬ ‫بەسەر فەرمانڕەواکانی ئێستەدا‪ ،‬وەکو (عبد‬ ‫اهلل بن حممد الرشود السبيعي) (‪-1390‬‬ ‫‪ 1426‬ك‪ ،).‬سەرۆکی «لیژنەی شەرعی»ی‬ ‫قاعیدە لە سعودیە‪« ،‬التتار وآل سعود‪ ،‬يف‬ ‫نظر شيخ اإلسالم ابن تيمية»ی نوسیوە و‬ ‫بە چوار ئەڵقە لە گۆڤاری «صوت اجلهاد»ی‬ ‫زمان‌‌حاڵی قاعیدە باڵو بوەتەوە‪.‬‬ ‫هەرچەند لە ڕاستیدا بەڵگەسازیەکانی‬ ‫نامیلکەی «الفريضة الغائبة» هەر بەم فەتوایە‬ ‫نیە‪ ،‬و (محمد عبد السالم فرج) دەقی زۆری‬ ‫تری ئیبن تەیمییەی تێدا هێناوەتەوە کە‬ ‫جێی گومان نین و ئەوەش ئیبن تەیمییە‬ ‫لە کاتی خۆیدا وتویەتی بە ناوی کۆدەنگیی‬ ‫پێشەوایانی ئیسالمەوە وتویەتی‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئەم کتێبەی کرد بە دەروازەی مێژودا؛‬ ‫ئەوە بو ناوبراو بەم نامیلکەیە ـ کە یەکەم‬ ‫جار بو ڕێکخستنی «الجهاد» دەقێکی لەم‬ ‫شێوەیە ڕاگەیەنراوی هەبێت ـ بنچینەی دانا‬ ‫بۆ «تەکفیر»کردنی (ئەنوەر ئەل‪-‬سادات)‬ ‫سەرۆکی ئەوسای ميصر‪ ،‬و هەر بەدوای‬ ‫دەرچونی ئەم نامیلکەیەدا نوسەرەکەی پالنی‬ ‫دانا بۆ تێرۆرکردنی کە ئەفسەرێکی سوپای‬ ‫ميصریی ـ بە ناوی (خالید ئیسالمبولی) ـ‬ ‫هێنایە سەر بڕوای جێبەجێ‌کردنی ئەو پالنە‪،‬‬ ‫و گروپێک بون کە توانییان ئەل‪-‬سادات‬ ‫تێرۆر بکەن و دوایی هەمویان گیران و دوای‬ ‫دادگایی و دان‌پێدانان لە سێ‌دارە دران‪ ،‬بە‬ ‫نوسەری ئەم نامیلکەیەشەوە‪.‬‬ ‫دواتر هەندێک لە زانایانی ئایینی ئەزهەر‬ ‫بە شێوازی ئایینیی خۆیان وەاڵمــی ئەم‬ ‫نامیلکەیەیان دایەوە‪ ،‬ئەوانیش مەال (جاد‬ ‫احل��ق علي ج��اد احل��ق) (‪ )1996-1917‬ـ‬ ‫«شەیخ»ی پێشوتری ئەزهەر ـ و مەال‬

‫(عطية صقر) (‪ )2006-1914‬ـ سەرۆکی‬ ‫پێشوتری لیژنەی فەتوا لە ئەزهەر ـ‪ ،‬لە‬ ‫کتێبە هاوبەشەکەیاندا «نقض الفريضة‬ ‫الغائبة» ـ کە ســەرەتــا وەکــو پاشکۆی‬ ‫گــۆڤــاری «األزه���ر» ژمـــارەی مانگی ‪١‬ی‬ ‫(‪ ١٤١٤‬ك‪ ).‬بــاوکــرایــەوە ـ مشت‌ومڕی‬ ‫ناوەڕۆکی نامیلکەکە و بەڵگه‌هێنانەوەی بە‬ ‫فەتواکەی ئیبن تەیمییەیان کرد‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫هێشتا دەرنەکەوتبو کە لە گواستنەوەی‬ ‫فەتواکەدا هەڵە کراوە‪ ،‬بەاڵم هەوڵیان دا لە‬ ‫لێکدانەوەی گشتیی فەتواکەوە ڕێگە بگرن لە‬ ‫بەڵگەهێنانەوەی جیهادیەکان بەو فەتوایە‪،‬‬ ‫جگە لە باس‌وخواس لە بابەتەکانی جیهاد‬ ‫و مامەڵە لەگەڵ نا‪-‬موسوڵمانان و کێشەی‬ ‫«حوکم بە یاسای تر جگە لە شەریعەت»‬ ‫و «دەرچون لە فەرمانداریی فەرمانڕەوا» و‬ ‫بابەتگەلێکی تر‪ ،‬و باسی فەتواکانی ئیبن‬ ‫تەیمییە و چۆن ئەمانە تایبەت بە مۆغۆل و‬ ‫تەتار بون کە هەر لە بنەڕەتەوە نا‪-‬موسوڵمان‬ ‫بون و ئیتر فەرمانڕەوای موسوڵمان بەراورد‬ ‫ناکرێت پێیان‪.‬‬ ‫جا هەرچەند (محمد عبد السالم فرج)‬ ‫لە نامیلکەی «الفريضة الغائبة»ـدا پشت‬ ‫نابەستێت بە زاراوەی «احلاكمية»‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بە سەرباسی وەکو 'حوکمدان بە شتێک‬ ‫کە ئەوە نەبێت خوا دایبەزاندوە' «احلكم‬ ‫بغري ما أنزل اهلل» و 'هەڵ‌گەڕانەوە' «رِدَّة»ی‬ ‫فەرمانڕەوایانی ئێستەی موسوڵمانان‬ ‫مەبەستی خۆی دەگەیەنێت‪..‬؛ بەاڵم ڕەنگە‬ ‫یەکەم تیۆریست « ُم َن ِّظر»ی جیهادی بێت‬ ‫کە هەوڵی داوە بەڵگەی فیقهی بهێنێتەوە‬ ‫بۆ بنەمای «احلاكمية»‪ ،‬بەتایبەتی بە دەقە‬ ‫فیقهیەکانی ئیبن تەیمییە‪.‬‬ ‫دواتریش (موحەممەد قوطب) (‪-1919‬‬ ‫‪ )2014‬لە «جاهلية القرن العشرين» (‪)١٩٦٥‬‬ ‫و کارەکانی تریدا پەرەی بە بنەما یاخود‬ ‫تیۆریی «الحاكمية» داوە‪ .‬کە تیۆریەکە‬ ‫لە ڕاستیدا تیۆرییەکی تریشی لەگەڵە‬ ‫ئەویش تیۆریی «جاهیلییەتی هاوچەرخ»‬ ‫(«اجلاهلية املعاصرة»)ـە‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫کۆمەڵگای موسوڵمان‌نشین لە سەردەمی‬ ‫نوێدا گــەڕاوەتــەوە بۆ «جاهیلییەت»‬ ‫(دەقاودەق «نەفامیگەری») واتە دۆخی‬ ‫پێش ئیسالم‪ ،‬بۆ کە ئەمیش لە بنەڕەتدا‬ ‫بیرۆکەی مەودودی بوە‪ ،‬و سەیید قوطب‬ ‫وەری‌گــرتــوە‪ ،‬و دواتــریــش موحەممەد‬ ‫قوطب زیاتر پەرەی پێ داوە و «جاهلية‬ ‫القرن العشرين»ی بۆ تەرخان کــردوە‪.‬‬ ‫بــەم شێوەیە تیۆریی «الحاكمية» بۆ‬ ‫«تەکفیر»ی حکومەتەکانە‪ ،‬و تیۆریی‬ ‫«جاهلية» بۆ «تەکفیر»ی کۆمەڵگاکانە‪.‬‬ ‫و لە ڕاستییشدا بیرۆکەی «الحاكمية»‬ ‫و «تەکفیر»ی حکومەتە نا‪-‬ئیسالمیەکان‬ ‫لە بنەڕەتدا نامۆ نیە بە بیری (ئیخوان‬ ‫موسلیمون)‪( ،‬حەسەن ئەل‪-‬بەننا) بۆ‬ ‫خۆیشی بیرکردنەوەی لــەم شێوەیەی‬ ‫هەبوە بــەاڵم هێواشتر‪ ،‬چونکە ئەمیش‬ ‫ئەو پەیامەی دەگەیاند کە حکومەتەکان‬ ‫شەرعیەتیان نیە چونکە لەسەر بنەمای‬ ‫ئیسالمی دانـــەمـــەزراون‪ .‬بۆیە سەیید‬ ‫قوطب لە قوتابخانەی فیکریی ئیخوانیشدا‬ ‫زەمینەی لەباری بینیوەتەوە بۆ تێزەکانی‪.‬‬ ‫هەرچەند دوایی ڕابەری دوەم (حەسەن‬

‫ئەل‪‌-‬هوضهیبی) (‪ )1973-1891‬لە ڕێگەی‬ ‫کتێبی «دعاة ال قضاة»ـەوە‪ ،‬وەاڵمی ئەم‬ ‫تێزانەی فیکری مــــەودودی و سەیید‬ ‫قوطبى دایەوە و هێڵی فیکری (ئیخوان‬ ‫موسلیمون)ی لە فیکری ئەوان جیاکردەوە‬ ‫و بانگەشەی ئەوەی تێدا کرد کە ئەوان‬ ‫بــاوەڕیــان بە «تەکفیر»ی کۆمەڵگا و‬ ‫یاخی‌بونی چەکداری لە دەسەاڵت نیە‪.‬‬ ‫ئینجا ئیتر تیۆریستە جیهادیەکان لەگەڵ‬ ‫بەڵگەسازیی فیقهیدا پشتیان پێ بەستوە‬ ‫و هەیانە نوسراوی بۆ تەرخان کردوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی (ئەبو قەتادەی فەلەستینی)‬ ‫کە «توحيد احلاكمية‪ ،‬ما هو دليله؟ مقدمة‬ ‫يف صياغة العلوم‪ ،‬علم التوحيد منوذجا»‬ ‫و «معنى توحيد احلاكمية‪ ،‬وحكم افراده‬ ‫بقسم مستقل من أقسام التوحيد» و «حكم‬ ‫اهلل يف احلكام املبدلني لشريعة الرمحن»ی‬ ‫لەم بارەیەوە نوسیوە‪ .‬هەروەها (ئەبو‬ ‫موحەممەدی مەقدیسی) کە لە «تبصري‬ ‫العقالء بتلبيسات أهل التجهم واإلرج��اء»‬ ‫لەسەری دەڕوات‪ ،‬هەرچەند ئەم لەگەڵ‬ ‫زاراوەی «الحاكمية» و بەتایبەتی «توحيد‬ ‫الحاكمية»دا نیە و زیاتر پێی باشە بە‬ ‫دەستەواژەی وەکو «توحيد اهلل يف التشريع‬ ‫واحلكم» و بە سەرباسی «احلكم بغري‬ ‫ما أنزل اهلل» ئاماژەی بۆ بکرێت‪ ،‬و لە‬ ‫«حتذير الربية من ضالالت الفرقة اجلامية‬ ‫واملدخلية»ـیشدا ڕەخنە لە (ڕەبیعی‬ ‫مەدخەلی) و (عەلیی حەلەبی) دەگرێت‬ ‫لەسەر ئەوەی «حاکمیة» لە «توحید»‬ ‫جیا دەکەنەوە و ئەم زاراوەی «توحید‬ ‫الحاکمیة»ـەیان بە «بیدعە»یەک داناوە‪.‬‬ ‫هــەروەهــا (ئەبو بەصريی طهرطوسی)‬ ‫کە «معنى توحيد الحاكمية»ی نوسیوە‬ ‫و لە «مصطلحات ومفاهيم شرعية عالها‬ ‫غبار تأويالت وحتريفات املبطلني»ـیشدا‬ ‫لەسەری ڕۆشتوە‪ .‬هەروەها (حممد خمتار‬ ‫مصطفى املقرئ) ى ناسراو به (أبو إيثار)‬ ‫کە فەتوادەری گروپی (الجماعة اإلسالمية)‬ ‫ی ميصری بو‪ ،‬و «ألف باء يف احلاكمية‬ ‫واإلرجاء»ی نوسیوە (سەرباری هەندێک‬ ‫وتاریش کە پەیوەندیدارن‪ ،‬وەکو «حكم‬ ‫احلكام املستبدلني لشرائع الدين» و «هل‬ ‫قتال املبدلني جهاد؟»)‪ .‬هەروەها (ئەیمەن‬ ‫ظهواهیری) کە «إعزاز راية اإلسالم ـ رسالة‬ ‫يف تأكيد ت�لازم احلاكمية والتوحيد»ی‬ ‫نوسیوە‪ .‬هەروەها (عمر عبد الرحمن) ڕابەر‬ ‫و موفتیی گروپی (الجماعة اإلسالمية)‬ ‫ی ميصری‪ ،‬بەرگرینامەکەی «كلمة حق‪:‬‬ ‫مرافعة الشيخ يف قضية اجلهاد» هەموی‬ ‫تەرخان کــردوە بۆ ئەم باسە‪ .‬هەروەها‬ ‫(بالل بن سعد اهلل خزعل)ی ناسراو بە (أبو‬ ‫صهيب عبد العزيز بن صهيب املالكي)‪،‬‬ ‫خاوەنی «الزاد يف أحكام اجلهاد» کە فیقهی‬ ‫جیهادە بەاڵم لەگەڵیدا ڕێنمایی چۆنێتیی‬ ‫ئەنجام‌دانی کــاری تێرۆریستی و ـ بۆ‬ ‫نمونه ـ خستنەخوارەی فڕۆکەیش دەدات!‬ ‫بۆیە لە ئوسترالیا لەسەری دادگایی کرا‪،‬‬ ‫و سەرنوسەری گۆڤاری جیهادیی «نداء‬ ‫اإلسالم» بو کە نوسین و دیمانەی بن الدن‬ ‫و ظهواهیری و ئەبو ئیثار و ئەبو قەتادەی‬ ‫تێدا باڵو دەکــردەوە‪ ،‬و ئەمیش «أقوال‬ ‫األئمة والدُّعاة يف بيان ِردّة من بـدّل الشريعة‬ ‫من ا ُ‬ ‫حل ّكام ُّ‬ ‫الطغاة»ی نوسیوە و زیاتر لە‬ ‫‪ ٢٠٠‬وتە و فەتوای پێشەوایانی ئیسالمیی‬ ‫ـ بەتایبەتی ـ وەههابی و جیهادیی‬ ‫تێدا هێناوەتەوە‪ .‬وەکو لە ناونیشان و‬ ‫ناوەڕۆکی نوسینەکانیشیانەوە دیــارە و‬ ‫لەبەر ئــەوەی بە هۆی تێرمی «توحید‬ ‫الحاکمیة» و کردنی «حاکمیة» بە لقێک‬ ‫لە یەکتاپەرستی باسەکە بوەتە بەشێک‬ ‫لە عەقیدە؛ بۆ بەڵگەسازیی عەقیدەیی‬ ‫بابەتەکەیان پەیوەست کردوە بەو باوەڕەوە‬ ‫کە پێی دەوترێت «اإلرجاء» واتە باوەڕی‬ ‫گروپی «ا ُ‬ ‫مل ْرجِ ئة» کە وتویانە نەبونی‬ ‫هیچ پابەندی و کارکردنێک بە ڕێنماییەکی‬ ‫ئیسالم زیانی بۆ باوەڕ نیە و موسوڵمانێک‬ ‫کە تەنها باوەڕێکی بە دڵ هەبێت بەبێ‬ ‫کارپێ‌کردنیش؛ هــەر بــــاوەڕدارە‪ ..‬جا‬ ‫جیهادیەکان کارنەکردنی دەسەاڵتدارەکان‬ ‫بە شەریعەت لە بەڕێوەبردن و حکومەتدا‬

‫لە کاتێکدا کە خۆیشیان بە موسوڵمان و‬ ‫باوەڕدار دەزانن؛ بە جۆرێک لە «ئیرجاء»‬ ‫دادەنــێــن‪ ،‬و بــەم شێوەیە جارێکی تر‬ ‫بــابــەتــەکــە پــەیــوەســت دەکـــەنـــەوە بە‬ ‫«عەقیدە»وە‪.‬‬ ‫هــەمــیــشــەش جــیــهــادیــەکــان بۆ‬ ‫بــەڵــگــەدارکــردنــی بــیــروبــڕواکــانــیــان و‬ ‫پاڵپشت‌کردنی ئەجێنداکانیان و ڕاکێشانی‬ ‫زۆرترین گەنجی موسوڵمانی پابەند؛ پەنا‬ ‫دەبەن بۆ ئەو بەڵگە و بنەما ئایینیانەی‬ ‫کە بوارێک ناهێڵنەوە بۆ موسوڵمانی‬ ‫پابەند و ناچاری دەکەن کە نەک هەر مل‬ ‫بدات بۆ بڕوا و ڕێبازە تایبەتەکەیان بەڵکو‬ ‫خۆی بە ناچار بزانێت پەیوەندییشیان‬ ‫پێوە بکات و خۆی بگەیەنێتە ڕیزەکانیان‬ ‫(ئەمەش نیشانەی ئەوەیە ئەجێندایەکی‬ ‫ئامادە هەیە کە یاساگەلێکی بەمەبەست‬ ‫هەڵبژێرراو و بەتایبەت ڕاڤەکراو لە ئیسالم‬ ‫بەکەڵک دەهێنن بۆ سەپاندنی بەسەر‬ ‫ویژدانی مرۆڤی موسوڵماندا و تاودانی‬ ‫موسوڵمانانی پابەند‪ ،‬بەتایبەتی لە توێژی‬ ‫گەنج کە سوتەمەنیی ئاگری چاالکی‬ ‫و کردەوەکانیانە‪ ،‬بۆ ئەو ئەجێندایە‪.‬‬ ‫ئەجێندایەکی تایبەت و ئامادە‪ ،‬بۆ فرمان و‬ ‫ئامانجێکی دیاریکراو کە هەمیشە پاڵنەری‬ ‫سیاسی و ئابوری و مەزهەبی و تائیفی و‬ ‫ناوچەیی لەپشتە)‪ ..‬لەم بەڵگە و بنەمایانە؛‬ ‫سەرەکیترینیان؛ یەکەمیان؛ ئەوەیە زیاتر‬ ‫چاویان لەسەر بانگەشەیە بۆ «جیهاد»ێک‬ ‫کە بتوانن بە «فەڕضى عەین»ی دابنێن و‬ ‫لێرەوە چاالکاری و چەکداریەکانی خۆیان‬ ‫لەم جۆرە لە قەڵەم دەدەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫هەمو موسوڵمانێکی پابەندی دڵگەرم‬ ‫خــۆی بە ناچار بزانێت پەیوەندییان‬ ‫پێوە بکات (کە ئەمە لە بەشێکی تردا‪،‬‬ ‫دەربــارەی فیکری جیهادیی ع‪ .‬عــەززام‬ ‫لەسەری دەڕۆیــن)‪ .‬دوەمیشیان؛ ئەوەیە‬ ‫هەمیشە هەوڵ دەدەن بابەتەکە بەتەواوی‬ ‫پەیوەست بکەنەوە بە «عەقیدە» و‬ ‫یەکتاپەرستیەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی هەر کەس‬ ‫پێچەوانەیان بو یــان بڕواکانی ئەوانی‬ ‫نەسەلماند؛ بتوانن بە گومڕا و فرەپەرست‬ ‫و یەکتاپەرستی‌ناتەواوی لە قەڵەم بدەن‪،‬‬ ‫و ئەمەش ڕەوایی کوشتنی و لەناوبردنی‬ ‫بەدوای خۆیدا دەهێنێت‪ .‬سێیەمیشیان؛‬ ‫ئەوەیە زۆر پشت دەبەستن بە بەڵگەی‬ ‫کۆدەنگی «ئیجماع»ی زانایانی ئایینیی‬ ‫ئیسالم لە سەردەمانی کۆنەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەمەش یەکێکە لە بەڵگە «قەطعى»‬ ‫و یەکالکەرەوەکانی بــواری بیروباوەڕ و‬ ‫یاسای ئیسالمی کە ئــەوەی نکولیی لێ‬ ‫بکات بە دەرچو لە ئیسالم دادەنرێت‪ .‬جا‬ ‫بۆ ئــەوەی بیرۆکەی «حاکیمییەت» لە‬ ‫تیۆرییەکی فیکری و عەقیدەیی تایبەت‬ ‫و نامۆوە بکەنە بابەتێکی فیقهیی ڕەسەن‬ ‫بە بەڵگەی یەکالکەرەوە؛ پەنا دەبەن‬ ‫بۆ بەڵگەی «ئیجماع» و ڕێکەوتنی‬ ‫ڕێــبــازە ئیسالمیەکان لەسەر هەندێک‬ ‫«مەسئەلە»ی فیقهی ئیسالمی کە دەتوانن‬ ‫خزمەت بە بیرۆکەی «حاکیمییەت» بکەن‬ ‫و لە سەرەتاوە ئاماژەیەکی خێرامان پێ‬ ‫دان‪ ..‬بۆیە بەشی داهاتویش تەرخان‬ ‫دەکەین بۆ خستنەڕو و مشت‌ومڕی ئەم‬ ‫بەڵگەسازی و بنچینسازیە فیقهیەیان‬ ‫بۆ «حاکیمییەت»‪ ،‬دوای ئــەوەی لەم‬ ‫بەشەدا بایەخی بابەتەکەمان بۆ ئەجێندای‬ ‫جیهادیەکان ڕون کردەوە‪.‬‬

‫پەراوێز‪:‬‬

‫(‪ )1‬ابن تيمية‪ ،‬جمموع الفتاوى‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫عبد الرمحن بن حممد بن قاسم‪ .‬املدينة‬ ‫النبوية‪ :‬جممع امللك فهد لطباعة املصحف‬ ‫الشريف‪ .١٩٩٥ .‬جـ‪ ،٢٨ .‬ص‌ص‪.٢٤١ ،٢٤٠ .‬‬ ‫(‪ )٢‬اب��ن مفلح‪ ،‬اآلداب الشرعية واملنح‬ ‫املرعية‪ .‬عامل الكتب‪ .‬جـ‪ ،١ .‬ص‪:١٩٠ .‬‬ ‫ال ْس َلم َودَار ْ َ‬ ‫( َف ْصل ِف َ ْ‬ ‫ال ْرب)‪.‬‬ ‫ت ِقيق دَار ْ ِ‬ ‫(‪ )٣‬حممد رشيد رض��ا‪« ،‬الربا والزكاة‬ ‫والضرائب ودار احلرب»‪ ،‬جملة املنار‪ ،‬جمـ‪.‬‬ ‫‪ .١٩٣٥ / ٧ ،٣٥‬ص‪« :١٣٣ .‬األمة احملاربة‬ ‫اليت تسمي بالدها دار احلرب»‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )333‬دوشەممە ‪2017/3/6‬‬

‫‪3‬‬

‫گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئاالن باديۆ‬

‫ه كه‌ ده‌بێت‬ ‫ئاالن باديۆ‪ :‬به‌خته‌وه‌رى‪ ،‬ئه‌و ڕيسكه‌ي ‌‬ ‫قبوڵى بكه‌ين‬ ‫بــه‌خــتــه‌وه‌رى(‪)Happiness‬‬ ‫لــه‌و زاراوانـــه‌يـــ ‌ه ك ـ ‌ه سوبێكت‬ ‫ڕاده‌چڵه‌كێنێت‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه هه‌ڵ ‌ه نه‌بين‬ ‫بڵێين‪ :‬به‌شێكى زۆرى مرۆڤ هێشتا‬ ‫ديدێكى غه‌يبى و ناماترياڵيى بۆ‬ ‫به‌خته‌وه‌رى هه‌يه‌‪ ،‬ب ـه‌و پێيه‌ى‬ ‫به‌ستراوه‌ته‌و‌ه ب ‌ه قه‌ده‌ر و شانس و‬ ‫هتده‌وه‌‪ .‬ديار‌ه به‌خته‌وه‌رى له‌اليه‌ن‬ ‫دونياى واقيعى و كۆمه‌اڵيه‌تييه‌و‌ه‬ ‫پێناسه‌ده‌كرێته‌وه‌‪ .‬ئايا ئه‌مڕۆ‬ ‫له‌ناو سيسته‌مى سه‌رمايه‌دارييدا‪،‬‬ ‫به‌خته‌وه‌رى چۆن سه‌يرده‌كرێت؟‬ ‫چ په‌يوه‌ندييه‌كى ب ‌ه سياسه‌ت‬ ‫و گــۆڕانــكــاريــى ڕاديــكــاڵــه‌و‌ه‬ ‫ه ـه‌ي ـه‌؟ ب ـه‌خــت ـه‌وه‌رى تــا چه‌ند‬ ‫كورتده‌بێته‌و‌ه بۆ قايلبوون يان‬ ‫ڕازيــــبــــوون(‪،)satisfaction‬‬ ‫و چه‌ند‌ه په‌يوه‌نديى ب ‌ه ڕيسك و‬ ‫مه‌ترسييه‌و‌ه هه‌يه‌؟ وه‌كچۆن باديۆ‬ ‫جارێكى تر عه‌شقيش ده‌به‌ستێت‬ ‫ب ‌ه ڕيسك و قوربانيدانه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫يه‌كێك ل ‌ه كه‌مپينه‌كانى (كۆكاكۆال)‬ ‫دا ئاماژ‌ه به‌و‌ه كرابوو ك ‌ه ده‌بێت‬ ‫بــه‌خــتــه‌وه‌رى (ه ـه‌ڵــبــژێــريــن!)‪.‬‬ ‫به‌خته‌وه‌رى ل ‌ه ديدى سيسته‌مه‌و‌ه‬ ‫چيه‌؟ ئايا هاوتاى بێده‌نگبوون‬ ‫ني ‌ه ده‌رهــــه‌ق بـــه‌وه‌ى پشێوى‬ ‫درووســتــنـه‌كـه‌يــن؟ بـه‌خــتـه‌وه‌رى‬ ‫دالێكى به‌تاڵ ‌ه و هه‌ريه‌ك ‌ه به‌جۆرێك‬ ‫مه‌دلولى خۆى پێده‌به‌خشێت‪.‬‬ ‫پرسيار‪ :‬بۆ ده‌بێت جارێكى تر كاتيگۆريى‬ ‫“به‌خته‌وه‌رى” بخه‌ينه‌و‌ه به‌ر پرسيار؟ بۆچى‬ ‫پێويستده‌كات قس ‌ه له‌سه‌ر به‌خته‌وه‌ريى‬ ‫“ڕاسته‌قينه‌“ بكه‌ين؟‬ ‫باديۆ‪ :‬كاتيگۆريى بـه‌خــتـه‌وه‌رى‪ ،‬به‌و‬ ‫جـــۆره‌ى كـ ‌ه ئـه‌مــڕۆ بـــره‌وى پێده‌درێت‪،‬‬ ‫تاڕاده‌يه‌كى زۆر كورتبۆته‌و‌ه بۆ ئه‌و شته‌ى‬ ‫ك ‌ه من پێى‌ده‌ڵێم قايلبوون يان ڕازيبوون‪.‬‬ ‫ئـه‌م وێنه‌يه‌ى به‌خته‌وه‌رى‪ ،‬له‌بنچينه‌و‌ه‬ ‫هه‌ڵگرى ئـه‌و پرسياره‌ي ‌ه ل ‌ه خۆمان ك ‌ه‬ ‫چۆنچۆنى ده‌توانين ئه‌و جێگه‌ي ‌ه بپارێزين‬ ‫ك ‌ه پێماندراوه‌(جێيه‌ك ل ‌ه جيهاندا ك ‌ه خۆى‬ ‫هه‌ر هه‌يه‌)‪ .‬له‌به‌ر ئه‌و‌ه جه‌خت له‌سه‌ر وشه‌ى‬ ‫“ڕاسته‌قينه‌“ ده‌كه‌مه‌و‌ه [ل ‌ه ده‌سته‌واژه‌ى‬ ‫به‌خته‌وه‌ريى ڕاسته‌قينه‌دا‌] تاكو ئه‌و ناته‌بايي ‌ه‬ ‫ده‌ربخ ‌ه‌م له‌گه‌ڵ ئه‌و جۆر‌ه به‌خته‌وه‌رييه‌ى‬ ‫تردا ك ‌ه پێمواي ‌ه خه‌ياڵييه‌‪ :‬وات ‌ه ئه‌و جۆر‌ه‬ ‫به‌خته‌وه‌رييه‌ى ك ‌ه سه‌ركێشيى تيا نيه‌‌‪،‬‬ ‫و لــه‌وه‌ش كه‌متر خاڵيي ‌ه ل ‌ه هـه‌ر جۆر‌ه‬ ‫ڕيسكێك‪ .‬باوه‌ڕم واي ‌ه تێگه‌شتن ‌ه مۆدێرنه‌ك ‌ه‬ ‫بۆ به‌خته‌وه‌رى‪ ،‬ل ‌ه جه‌وهه‌رى خۆيدا ڕێ‬ ‫ب ‌ه هيچ ڕيسكێك نــادات‪ ،‬به‌خته‌وه‌رييه‌كه‬ ‫ك ‌ه هاوشان ‌ه له‌گه‌ڵ گه‌ره‌نتييه‌كدا‪ .‬ئه‌م‬ ‫شێواز‌ه تازه‌يه‌ى به‌خته‌وه‌ريى به‌بازاڕكراو‬ ‫‪ ،‬درووشمێكى هه‌يه‌؛ ك ‌ه ئه‌ويش بريتيي ‌ه‬ ‫ل ‌ه هارمۆنيه‌ت(هه‌ماهه‌نگى)‌‪ :‬هه‌بوونى‬ ‫په‌يوه‌ندييه‌كى كۆك و هه‌ماهه‌نگ له‌گه‌ڵ‬ ‫دونــيــادا‪ ،‬له‌گه‌ڵ هاوڕێكانتاندا‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫شه‌ريكى ژيانتان و هــتــددا‪ .‬ئ ـه‌م وێنه‌‬ ‫ئايدياڵييه‌ى به‌خته‌وه‌رى بڕێك له‌و شت ‌ه‬ ‫ده‌چێت ك ‌ه پێشتر پێمانده‌وت “ئاشتيى‬ ‫ناوماڵ”‪ .‬گه‌رچى هه‌مووكه‌س باش ده‌زانێت‬ ‫شته‌ك ‌ه پێچه‌وانه‌يه‌‪[ ،‬درووســتــكــردنــى]‬ ‫ژيانێكى هاوبه‌شانه‌‪ ،‬سه‌ركێشييه‌كى قورس‬ ‫و ترسناكه‌‪ .‬له‌بنه‌ڕه‌تدا‪ ،‬ئه‌م ‌ه به‌خته‌وه‌رى‬ ‫كــورتــده‌كــات ـه‌و‌ه بــۆ داگــيــركــردنــى جــێ و‬ ‫ڕێيه‌ك ك ‌ه خــۆى پێشوه‌خت هـه‌بــوو‌ه و‬ ‫دياريكراوه‌‪ :‬ئه‌و ئيشوكاره‌ى ك ‌ه حه‌زت‬ ‫لێيه‌‪ ،‬ئه‌و شه‌ريكه‌ى ژيانت ك ‌ه خۆشتده‌وێت‪،‬‬ ‫مناڵه‌كان و هتد‪ .‬ديار‌ه خواستى ئێم ‌ه ئه‌و‌ه‬ ‫نيه هه‌مووكه‌س له‌و‌ه تێبگات بێكارى چ‬

‫پرسيار‪ :‬ئه‌مه ژێست و جووڵه‌يه‌كى كۆن ‌ه‬ ‫بۆ فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه چ واتايه‌ك شتێكى‬ ‫نوێ ده‌خاته‌ڕوو؟‬ ‫بــاديــۆ‪ :‬خــۆ زۆر ڕاســت ـه‌‪ ،‬لــێــره‌دا ك ‌ه‬ ‫ڕايده‌گه‌يه‌نم لينك و په‌يوه‌ندييه‌ك له‌نێوان‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه و به‌خته‌وه‌رييدا هه‌يه‌‪ ،‬ئه‌وا ژێستێكى‬ ‫كۆن و كالسيكييم نواندووه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه به‌ئاشكرا‬ ‫‌يه كه ل ‌ه فيكرى‬ ‫ئه‌و باس و ئه‌رگۆمێنته ‌‌‬ ‫كۆنيشدا‪ ،‬الى ئه‌فالتوون و ڕه‌واقييه‌كانيش‬ ‫ده‌بــيــنــرێــت‪‌.‬بـــه‌اڵم ئـــه‌وه‌ى ده‌بــێــت له‌م‬ ‫جووڵ ‌ه و ژێسته‌و‌ه وه‌ريبگرين(وات ‌ه شت ‌ه‬ ‫هه‌ژێنه‌ره‌كه‌ى ئه‌م جووڵه‌يه‌)‪ ،‬ئه‌و ئايديايه‌ي ‌ه‬ ‫ك ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه ده‌توانێت ئه‌و تێگه‌يشتن ‌ه‬ ‫خۆكرد و خۆڕسكه‌‪ ،‬يان ده‌قيقتر بڵێم‪ ،‬ئه‌و‬ ‫تێگه‌يشتن ‌ه زاڵه‌ى ناو كۆمه‌ڵگا سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه به‌خته‌وه‌رى‪ ،‬ل ‌هق‌بكات و شوێنه‌كه‌ى‬ ‫بگۆڕێت‪ .‬ئه‌و خۆڕسكييه‌ى ك ‌ه تاڕاده‌يه‌كى‬ ‫زۆر كۆدڕێژكراوه‌[و كۆمه‌ڵگا و سيسته‌م‬ ‫كۆده‌كانى خۆيان تيا چاندووه]‪ :‬ئه‌وه‌ى كه‌‬ ‫كۆمه‌ڵگا ناچارمانده‌كات واى‌دابنێين شتى‬ ‫به‌ديهى و به‌ڵگه‌نه‌ويستن‪ .‬هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌ي ‌ه‬ ‫كاتێك فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬به‌خته‌وه‌رى وه‌ك يه‌كێك ل ‌ه‬ ‫كێشه‌كانى خۆى سه‌يرده‌كات‪ ،‬ئيتر تووشى‬ ‫به‌ركه‌وتن ده‌بێت له‌گه‌ڵ ڕوانگ ‌ه زاڵه‌كه‌ى‬ ‫ناوكۆمه‌ڵگادا‪ :‬ڕوانگه‌يه‌كى وه‌ك ئه‌وه‌ى‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه سه‌رده‌مى ئه‌فالتووندا‪ ،‬ب ‌ه ده‌ستى‬ ‫سۆفستاييه‌كان فۆرموله‌كرا و ئه‌مڕۆش‬ ‫لـه‌اليـه‌ن گۆڤار و كتێب ‌ه ده‌روونناسيي ‌ه‬ ‫داده‌ڕێــژرێــتــه‌وه‌[و‬ ‫ڕێنوينيكه‌ره‌كانه‌و‌ه‬ ‫ده‌رخــــواردى خه‌ڵك ده‌درێــــت]‪ .‬كاتێك‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه ئاوڕ ل ‌ه به‌خته‌وه‌رى ده‌داتـه‌و‌ه و‬ ‫مشتومڕى له‌سه‌ر ده‌كات‪ ،‬ئه‌وا به‌پێچه‌وانه‌ى‬ ‫زۆرێــك ل ‌ه پرس ‌ه فه‌لسه‌فييه‌كانى تره‌وه‌‪،‬‬ ‫بــه‌ره‌و پرسێكمان ده‌ب ــات كـ ‌ه پرسێكى‬ ‫هاوبه‌ش ‌ه و كێشه‌ى هه‌موومانه‌‪ .‬له‌ڕاستيدا‬ ‫پرسياره‌كانى وه‌ك “بــوون چيه‌؟”‪“ ،‬ئايا‬ ‫حه‌قيقه‌تى ماتماتيكى بوونى هه‌يه‌؟”‪،‬‬ ‫پرسيارگه‌لێكن فه‌يله‌سوفه‌كان له‌گه‌ڵ‬ ‫هاوتاكانى خۆياندا مشتومڕى له‌سه‌ر ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫نامه‌وێت ب ‌ه چــاوى نزمه‌و‌ه سه‌يرى ئه‌م‬ ‫جۆر‌ه پرسيارانه‌‪ ،‬و پێشين ‌ه و زه‌رووره‌ت ‌ه‬ ‫تيۆرييه‌كانيان بــكـه‌م؛ به‌پێچه‌وانه‌وه‌‪،‬‬ ‫جبه‌خان ‌ه و كارخانه‌يه‌كى تيۆريين ك ‌ه بۆ‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆالى ئه‌و پرسيارانه‌ى په‌يوه‌ستن‬ ‫ب ‌ه نه‌زمێكى گشتييتره‌و‌ه زه‌روورن‪ .‬به‌اڵم‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌ه لێره‌دا ناوه‌ستێت‪ :‬ده‌بێت ئه‌و‬ ‫پرس و كێش ‌ه هاوبه‌شانه‌ش تاوتوێ‌بكات ك ‌ه‬ ‫فراوانترن وه‌ك عه‌شق‪ ،‬به‌خته‌وه‌رى‪ ،‬هتد‪.‬‬ ‫دواجار پێويست ‌ه فه‌لسه‌ف ‌ه خۆى بگلێنێت ‌ه‬ ‫نــاو ئـه‌و پرسانه‌و‌ه ك ‌ه په‌يوه‌ندييان ب ‌ه‬ ‫ئايدياڵ و خ ‌ه ‌مو‌ختووره‌ى گشتييه‌و‌ه هه‌يه‌؛‬ ‫ئه‌گينا فه‌لسه‌ف ‌ه وه‌ك به‌شێكى ئه‌كاديمى‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‪ ،‬به‌شێك ك ‌ه تيايدا كۆمه‌ڵێك‬ ‫هاوڕێ و هاوپيش ‌ه له‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك پرس‬ ‫قسه‌ده‌كه‌ن ك ‌ه ته‌نيا ل ‌ه هه‌ناوى فه‌لسه‌فه‬ ‫خۆيدا هه‌ڵكۆڵراو‌ه [و قه‌تيسكراوه‌]‪ .‬كه‌وات ‌ه‬ ‫لێره‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه فه‌لسه‌فه خۆى ده‌خات ‌ه به‌ره‌ى‬ ‫پێشه‌و‌ه دژ ب ‌ه بيرۆك ‌ه باو و بااڵده‌سته‌كان‪.‬‬ ‫پــرســيــار‪ :‬بــۆچــى بــۆ پێناسه‌كردنى‬ ‫“بــه‌خــتــه‌وه‌رى”‌‪ ،‬پشت ب ـ ‌ه كاتيگۆريى‬ ‫‪)exception‬‬ ‫ئاوارته‌(ئيستيسنا‪،‬‬ ‫ده‌به‌ستيت؟‬ ‫باديۆ‪ :‬كاتێك ده‌ستده‌ده‌يت ‌ه شيكارييه‌كى‬ ‫وردى چ ـه‌مــكــى بـــه‌خـــتـــه‌وه‌رى‪ ،‬ئــه‌وا‬ ‫ده‌سته‌ويه‌خه‌ى پرسى (دۆخــى ئاوارت ‌ه‬ ‫و نائاسايى)ى به‌خته‌وه‌رييش ده‌بيته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و‌ه چۆن ‌ه ك ‌ه به‌خته‌وه‌ريى ڕاسته‌قينه‌(ك ‌ه‬ ‫كورتناكرێته‌و‌ه بۆ ڕازيبوونێكى ئاسايى)‬ ‫يــاســاى گشتيى بــــوون نــيــه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬

‫پرسيار‪ :‬ئايا هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌ي ‌ه ك ‌ه‬ ‫تۆش وه‌كو بنيامين‪ ،‬ئايدياى به‌خته‌وه‌رى‬ ‫ده‌بـه‌ســتــيــتـه‌و‌ه ب ـ ‌ه كــات و زه‌مه‌نێكى‬ ‫جياوازه‌وه‌؟‬ ‫باديۆ‪ :‬بنيامين تێگه‌يشتنێكى فايبه‌رى و‬ ‫ڕيشاڵ‌ڕيشاڵى هه‌بوو بۆ كات‪ ،‬و به‌و پێي ‌ه‬ ‫چه‌ندين كات بوونى هه‌يه‌‪ :‬نه‌ك كاتێكى‬ ‫تاقان ‌ه و گشتى‪ ،‬به‌ڵكو ژماره‌يه‌كى زۆر ل ‌ه‬ ‫كاتمه‌نديى پێكداچوو و جاروباريش ناكۆك‬ ‫له‌ئارادايه‌‪ .‬ئاشكراي ‌ه كاتى به‌خته‌وه‌رى‪-‬‬ ‫به‌مانا سياسييه‌كه‌ى‪ -‬ئه‌و كاته‌ي ‌ه ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫كاتمه‌نديى ئاسايى تێده‌په‌ڕێت و ب ‌ه مانايه‌ك‬ ‫ل ‌ه ماناكان وێرانيده‌كات‪ .‬ل ‌ه فه‌لسه‌فه‌دا‪،‬‬ ‫سه‌ده‌ى بيسته‌م(له‌گه‌ڵ تيۆرى ڕێژه‌يى و‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ى بێرگسۆندا) چركه‌ساتێك هه‌بوو‬ ‫ك ‌ه فره‌يى كات و كاتمه‌ندى كه‌شفكرا‪ .‬له‌م‬ ‫چوارچێوه‌يه‌دا بوو ك ‌ه پرسى به‌خته‌وه‌رى‬ ‫گـه‌اڵڵـ ‌ه بــوو‪ :‬ئ ـه‌و كــات و زه‌م ـه‌ن ـه‌ى ك ‌ه‬ ‫شايسته‌ى حه‌قيقه‌ته‌كانه‌(چ حه‌قيقه‌تى‬ ‫بيركارييانه‌‪ ،‬هونه‌رى‪ ،‬سياسى‪ ،‬يان عاشقان ‌ه‬ ‫بێت)‪ ،‬زه‌مه‌نى به‌سوبێكتبوونى به‌خته‌وه‌ر ‪،‬‬ ‫زه‌مه‌نى ئاكامه‌كانى ڕووداوه‪ ،‬ك ‌ه ناتوانيت‬ ‫‌وه‬ ‫ل ‌ه ڕه‌وتى ئاسايى زه‌مه‌ندا جێى‌بكه‌يته ‌‌‬ ‫[چونك ‌ه ڕووداو ته‌نيا دابڕان ني ‌ه ل ‌ه به‌روارى‬ ‫ئاسايى ڕۆژانه‌‪ ،‬به‌ڵكو ئاوارت ‌ه و ئيستيسنا‬ ‫و دابڕانێك ‌ه لـ ‌ه بــوونــدا]‪ .‬ئ ـه‌م زه‌مه‌ن ‌ه‬ ‫به‌زه‌رووره‌ت‪ ،‬زه‌مه‌نى درز و كه‌رتبوونێكه‌‪،‬‬ ‫زه‌مه‌نى دابڕانێك ‌ه‌‪ ،‬زه‌مه‌نێكى ئاوارت ‌ه و‬ ‫ئيستيسناييه‌‪ .‬قبوڵكردنى ئاكامه‌كانى ئه‌م‬ ‫ئــاوارتـ ‌ه زه‌مه‌نى و كاتمه‌نده‌‪ ،‬ب ‌ه ماناى‬ ‫درووستكردنى زه‌مه‌نێكى جياواز دێت‌‪.‬‬

‫ئاالن بادیۆ‬

‫وه‌رگێڕاىن‪:‬‬ ‫زه‌رده‌شت نوره‌دين‪ ،‬وه‌ليد عومه‌ر‬

‫تامێكى هه‌يه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه خواستێكى گه‌مژانه‌يه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ى من ده‌يپرسم(و كاتێكيش فه‌لسه‌ف ‌ه‬ ‫‌يه‬ ‫دێته‌ناوه‌و‌ه ئه‌م ‌ه خاڵ ‌ه گرنگه‌كه‌يه‌‌) ئه‌وه ‌‌‬ ‫ك ‌ه ئاخۆ ده‌توانين به‌خته‌وه‌رى كورتبكه‌ينه‌و‌ه‬ ‫بۆ ڕازيبوونى ڕووت؟‬

‫به‌خته‌وه‌رييه‌ك ‌ه له‌ڕێگه‌ى كۆمه‌ڵێك هه‌ڵبژاردن‬ ‫و چركه‌ساته‌و‌ه درووستبوو‌ه ك ‌ه ل ‌ه هه‌ناوى‬ ‫دۆخێكى نائاسايىو ئاوارته‌دا هه‌ڵيده‌كۆڵن؟‬ ‫ئاگايى ده‌سته‌جه‌معى و گشتييش له‌م‬ ‫تێگه‌يشتنه‌دا هاوبه‌ش ‌ه سه‌باره‌ت ب ‌ه ناوازه‌يى‬ ‫و ده‌گمه‌نبوونى به‌خته‌وه‌رى ‪ ،‬ته‌نانه‌ت گه‌ر‬ ‫ده‌مامكێكى به‌سه‌ردا بدات و بيشيشارێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئالێره‌وه‌ي ‌ه ك ‌ه من بير ل ‌ه گرنگيى زۆرى‬ ‫عه‌شق ده‌كه‌مه‌وه(به‌بێ ئ ـه‌وه‌ى دوودڵــى‬ ‫بنوێنم به‌جۆشوخرۆش ناوى‌دێنم)‌‪ .‬عه‌شق‪،‬‬ ‫تاس ‌ه و تامه‌زرۆيى‪ ،‬ديدارى كه‌سێك؛ ئێم ‌ه‬ ‫وه‌ك چركه‌ساتى ئاوارته‌ى بوون سه‌يرى‬ ‫هه‌ريه‌ك له‌مان ‌ه ده‌كه‌ين؛ و باش ده‌زانين‬ ‫ك ‌ه ئه‌م چركه‌ساتان ‌ه ڕێنيشانده‌رمانن بۆ‬ ‫گه‌يشتن به‌و شته‌ى ك ‌ه به‌ڕاستى ده‌توانين‬ ‫پێى‌بڵێين به‌خته‌وه‌رى‪ .‬خۆ ئاشكراي ‌ه كه‌س‬ ‫نايه‌وێت به‌دبه‌خت بێت‪ .‬به‌اڵم به‌خته‌وه‌ريى‬ ‫زۆر زياتر‌ه‬ ‫ڕاسته‌قين ‌ه پێويستى ب ‌ه شتێكى ‌‌‬ ‫ل ‌ه به‌دبه‌خت‌نه‌بوون‪ .‬به‌خته‌وه‌رى بريتى‌ني ‌ه له‬ ‫نه‌فيكردنێكى ساده‌ى به‌دبه‌ختى‪ :‬به‌خته‌وه‌رى‬ ‫ديارييه‌كه‌‪ ،‬به‌خششێك ‌ه له‌اليه‌ن ژيانه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه ده‌كه‌وێت ‌ه ئه‌وديوى نه‌زمى قايلبوون و‬ ‫ڕازيبوونه‌وه‌‪ .‬به‌خششێك له‌اليه‌ن ژيانه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه ده‌بێت ئاماده‌يى قبوڵكردنيمان هه‌بێت‪،‬‬ ‫ڕيسكێك ‌ه ده‌بێت بتوانين قبوڵى بكه‌ين‪.‬‬ ‫هه‌ڵبژاردنێكى سه‌ره‌كيى بــوون(وجــود)‬ ‫ـه‌‪ :‬له‌اليه‌كه‌و‌ه ژيانێك ك ‌ه ته‌نيا ب ‌ه ڕووى‬ ‫ڕازيبووندا كــراوه‌تـه‌وه‪‌ ،‬ل ‌ه اليه‌كى تره‌و‌ه‬ ‫ژيانێكيش ك ‌ه ملكه‌چى ڕيسكى به‌خته‌وه‌رى‬ ‫ده‌بێت وه‌ك ئاوارته‌يه‌ك(ئيستيسنا)‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫هاوكات پرسێكى سياسييشه‌‪ :‬كه‌سانێك هه‌ن‬ ‫ك ‌ه ته‌نيا له‌سه‌ر ڕه‌تكردنه‌وه‌ى به‌دبه‌ختى‬ ‫كۆكن(وه‌ك ئه‌رگۆمێنتى موحافيزكارانه‌ى ئه‌و‬ ‫گرووپه‌ى ك ‌ه پێيان ده‌وترێت “فه‌يله‌سوفانى‬ ‫نوێ” )؛ كه‌سانێكيش هه‌ن ملكه‌چى ڕيسكى‬ ‫گه‌ڕان به‌دواى به‌خته‌وه‌رييدا ده‌بن‪ .‬به‌پێى‬ ‫ئه‌م باس و ئه‌رگۆمنێت ‌ه موحافيزكارانه‌يه‌‪،‬‬ ‫خه‌ڵك ته‌نيا ئه‌وه‌نده‌يان له‌ده‌ستدێت ك ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ به‌دبه‌ختييدا كۆك نه‌بن‪ ،‬نه‌ك ل ‌ه‬ ‫تێڕوانينێكدا هاوبه‌ش بن سـه‌بــاره‌ت ب ‌ه‬ ‫به‌خته‌وه‌رى‪ .‬له‌به‌رامبه‌ردا‪ ،‬سان ژۆست ‪،‬‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى ته‌واو شۆڕشگێڕان ‌ه ڕايگه‌ياند‌‪:‬‬ ‫به‌خته‌وه‌رى ل ‌ه ئه‌وروپادا بيرۆكه‌يه‌كى نوێ‬ ‫بوو‪.‬‬

‫مانایە‪ ،‬وەفا زۆر جیاواز نییە لە کۆمەڵەی‬ ‫بیرکاریزانان‪ ،‬کە تەنیا هەر ئەوە نییە لە‬ ‫پرسەکەدا هاوبەش بن‪ ،‬بەڵکو لە ڕێگە و‬ ‫ئسلوبی پێناسە و دەستنیشانکردنی ڕاست‬ ‫و هەڵەشدا هاوبەشن‪ .‬جەوهەری سیاسەت‬ ‫تەنیا ڕووبەڕووبوونەوە نییە لەگەڵ دوژمندا‬ ‫بەڵکو بەر لە هەموو شت ئەوە دەخوازێت‬ ‫کە هەلومەرجی بنەڕەتی بۆ ڕازیبوونی‬ ‫هاورێیان بێنێتەبوون‪ .‬وەفاداری‪ ،‬بەم مانایە‬ ‫واتە ئەوانەی کە بەشداريی ئەم باسوخواسه‌‬ ‫گشتییە دەکەن‪ ،‬دەبێت سەرنجی ناکۆکيی‬ ‫نێوان ڕیزەکانی خۆیان بــدەن‪ .‬لە هیچ‬ ‫هەلومەرجێکدا نابێت ئەم ناکۆکییە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ناکۆکی لەگەڵ دوژمن خۆيدا تێکەڵبکرێت‪.‬‬

‫ئه‌م ‌ه دوا مه‌به‌ستى ئه‌و ڕست ‌ه شه‌عبييه‌ي ‌ه ئ ـه‌و وزه‌يـــه‌ى ل ‌ه دابــڕان ـ ‌ه سياسييه‌كه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه ده‌ڵێت “عاشقان ل ‌ه دونيادا ته‌نيان”‪ .‬بـه‌رهـه‌مــهــاتــوو‌ه دانــامــركــێــتـه‌وه‌‪ .‬ده‌بێت‬ ‫“ته‌نيابوون ل ‌ه دونيادا” وات ‌ه ته‌نيابوون له‌و له‌سه‌ر داهێنانه‌كان ب ـه‌رده‌وام بين‪ ،‬و ئه‌م‬ ‫كاته‌دا ك ‌ه ئه‌م ژيان ‌ه هاوبه‌ش ‌ه پێكدێنێت‪ ،‬داهێنانانه‌ش پێشگريمانه‌ى ئه‌و ئه‌فراندنانه‌ي ‌ه‬ ‫ئه‌و دوو هاوبه‌شه‌ى ك ‌ه ل ‌ه كات ‌ه ئاساييه‌كه‌دا ك ‌ه ملكه‌چى ديسپلينێك ده‌بن‪ .‬لێره‌دا ده‌بێت‬ ‫هيچ به‌شدارييه‌كيان ني ‌ه يان دواى ئه‌م ‌ه له‌و‌ه تێبگه‌ين وشه‌ى ديسپلين ب ‌ه ماناى‬ ‫به‌شدارييان نيه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه تايبه‌تمه‌نديي ‌ه نيگاركێشێك دێت ك ‌ه به‌هۆى تاقيكردنه‌و‌ه‬ ‫گشتيه‌كه‌ى به‌خته‌وه‌ريى ڕاسته‌قينه‌يه‌‪ :‬و ئه‌فراندنه‌وه‌‪ ،‬ديسپلينێك به‌سه‌ر خۆيدا‬ ‫هه‌مان شت سه‌باره‌ت به‌و بيريكاريزانه‌ش ده‌سه‌پێنێت‪ .‬ڕێك وه‌كو بيركاريزانێك ك ‌ه‬ ‫ڕاست ده‌رده‌چێت ك ‌ه ل ‌ه ته‌نيايى خۆيدا خۆى ديسپلينێكى دڵڕه‌قان ‌ه به‌سه‌ر خۆيدا‬ ‫پــرســيــارێــك حــه‌لــده‌كــات‪ .‬كــه‌واتــ ‌ه له‌م ده‌سه‌پێنێت‪ ،‬تاكو كێشه‌يه‌كى ماتماتيكى‬ ‫هه‌لومه‌رجه‌دا چۆنچۆنى به‌خته‌وه‌رييه‌كى حه‌لبكات‪ .‬كاتێك ئێم ‌ه خۆمان ده‌خه‌ين ‌ه‬ ‫ده‌سته‌جه‌معى بنياتده‌نرێت؟ ئه‌گه‌ر دۆخێكى نائاسايى و ئــاوارتــه‌وه‌‪ ،‬ئـه‌وا‬ ‫“جــۆشــوخــرۆش”(‪ )enthusiasm‬ئه‌و بـه‌زه‌رووره‌ت ناچارده‌بين ياساكانى خۆمان‬ ‫كاريگه‌رييه‌ي ‌ه ك ‌ه هاوتاى به‌خته‌وه‌ريى و پره‌نسيپه‌كانى خۆمان درووستبكه‌ين‪.‬‬ ‫سياسييه‌‪ ،‬ئـــه‌و‌ه لــه‌بــه‌ر ئــه‌وه‌يــ ‌ه ك ‌ه ئه‌مه‌ش بـه‌و ماناي ‌ه دێــت ك ‌ه ئــازادى ل ‌ه‬ ‫پــرســيــار‪ :‬ئــایــا ئــەمــە ســـەرچـــاوەی‬ ‫زه‌مه‌نێكى گشتيى تاز‌ه ده‌ستنيشانده‌كات‪ .‬ديسپلين جياناكرێته‌وه‌‪ .‬ده‌بــێــت ئه‌م “تۆقاندن”ـە لە سیاسەتدا؟‬ ‫“جــۆشــوخــرۆش” ده‌رخـــه‌رى ئـه‌و ساته‌ي ‌ه ديسپلينه‌ش دووبار‌ه و دووبار‌ه دابهێنرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫بــاديــۆ‪ :‬هــەمــوو کـــات تێکەڵکردنی‬ ‫ك ـ ‌ه كـه‌سـه‌كــان ب ـ ‌ه شێوه‌يه‌كى زاتـــى و‬ ‫ناکۆکییەکانی وەک ناکۆکی ئەنتاگۆنیستی‪،‬‬ ‫سوبێكتيڤ به‌ئاگادێنه‌و‌ه ك ‌ه ده‌توانن‬ ‫پرسيار‪ :‬دیسان [دەپرسمەوە] کە بۆچی ناکۆکی چینایەتی‪ ،‬دوژمنی چینایەتی و ‪....‬‬ ‫مێژوو درووستبكه‌ن‪ ،‬نه‌ك ته‌نيا ده‌سكه‌ال وشەی وەفاداری بەکاردەهێنن؟ [وەفاداری] هتد [و جیانەکردنەوەی جۆرە جیاوازەکانی‬ ‫و دارده‌ستى بن‪ .‬لێره‌و‌ه “جۆشوخرۆش” زیاتر چەمکێکی ئەخالقییە تاوەکو سیاسی ناکۆکی لەیەکتر] شتێكى کارەساتهێنە‪.‬‬ ‫تراژیديای تۆقاندن لەسەدەی بیستدا لە‬ ‫هيچ ني ‌ه جگ ‌ه له‌و بيروباوه‌ڕ‌ه هاوبه‌شه‌ى ك ‌ه بێت‪ ،‬وانییە؟‬ ‫ده‌توانين مێژوو درووستبكه‌ين‪ ،‬ك ‌ه مێژوو‬ ‫بــاديــۆ‪ :‬وشــەی وەفــــــاداری(‪ fidelity‬ئەنجامی ئەو گریمانەوە دەهات کە پێى‌وابوو‬ ‫په‌يوه‌ست ‌ه ب ‌ه ئێمه‌وه‌‪ ،‬و وه‌كچۆن فرانسوا ) لە خۆیدا بەشێوەیەکی نەرێنی مانای یەک جۆر ناکۆکی هەیە ك ‌ه ئەویش ناکۆکيی‬ ‫پرۆست(فه‌يله‌سوفى هاوچه‌رخى فه‌ڕه‌نسى) خیانەت‌نەکردنی هەڵگرتووە‪ .‬هەرچەندە چینایەتییە‪ .‬بەپێچەوانەی ئەو گریمانەيه‌وە‪،‬‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬مێژوو هێشتا كۆتايى‌نه‌هاتووه‪ .‬ئه‌م ‌ه لــە ڕوانــگــەی مــنــەوە نابێت وەفــــاداری دەبێت هەمیشە ئــەوەمــان لەیادبێت کە‬ ‫به‌شداربوون ‌ه ل ‌ه تين‌وتاو و جۆشوخرۆشێكدا‪ ،‬بەشێوەیەکی نەرێنی پێناسە بكرێت‪ ،‬واتە تا ئەو شوێنەی پێویستدەکات بــەردەوام‬ ‫ل ‌ه خۆپيشاندانێكدا‪ ،‬وه‌كچۆن ل ‌ه گۆڕه‌پان ‌ه لە ڕيگەی نا‪-‬خائینييه‌وه‌‪ .‬وەفاداری هەمیشە بين ل ‌ه گفتوگۆ بۆئەوەی تێبگەین هەموو‬ ‫گشتييه‌كانى به‌هارى عه‌ره‌بييدا بينيمان‪ .‬وەفاداربوونە ده‌رهه‌ق ب ‌ه دابڕانێکی بنچینەیی جۆرەکانی ناکۆکی هه‌ميش ‌ه لەناو کۆمەڵێکدا‬ ‫هــاوكــات پاراستنى دۆخێكى ئــاوارتــه ‌و و ڕيشه‌يى‪ ،‬نەک وەفاداربوون بێت ده‌رهه‌ق دێتەکایەوە‪ ،‬و ڕەهەندێکی ناوەکيی هەر‬ ‫ئيستيسناييش ‌ه له‌ڕێگه‌ى كارێكى زه‌حمه‌ته‌و‌ه بە دۆگــم یــان دۆکترینێک یــان هێڵێكى کۆمەڵێکە‪ ،‬و دەبــێــت ئــەم ناکۆکیيانە‬ ‫كـ ‌ه ب ـه‌درووســتــى ناوى‌ده‌نێين چاالكيى سیاسی‪ .‬ڕاستگۆبوون لەگەڵ ڕووداوێکدا لەنێوان هاوڕێیاندا چارەسەربکرێت‪ .‬لەم‬ ‫سياسى(وه‌ك‪ ،‬دانيشتن ‌ه دوايى‌نه‌هاتووه‌كان‪ ،‬بەمانای داهێنان یان تەرحکردنی شتێکی سۆنگەشەوە پەلەپەل و بێ‌سەبری لە‬ ‫ئه‌و مه‌لزه‌مانه‌ى تا به‌ره‌به‌يان ده‌نوسرێن)‪ .‬تازە دێت‪ ،‬بەدەربڕینێکی تر گەڕانەوەی سیاسەتدا زیانبەخش و وێرانکەرە‪ .‬ئەو‬ ‫ده‌توانين بڵێين‪ ،‬به‌خته‌وه‌ريى سياسى هێزی دابڕانە بۆ ڕووداوەکـــە‪ .‬ئەمە جگە تــرس و تۆقاندنەی کــە پەیوەنديی بە‬ ‫شتێكى تاقه‌تپڕووكێنه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه شتێك ‌ه لە بنەمایەکی پاراستن هیچی تر نییە‪ .‬کۆمۆنیزمی سەدەی بیستەوە هەیە کەمتر‬ ‫و ده‌بێت بوترێت‪ .‬به‌داخه‌و‌ه هه‌ر له‌به‌ر ئەمە پره‌نسیپێکی جووڵه‌يه‌‪ .‬وەفــاداری‪ ،‬بەهۆی تاکەکەسەوە بوو (گریمان کەسانی‬ ‫ئه‌مه‌ش ‌ه ك ‌ه به‌خته‌وه‌ريى سياسى‪ ،‬مه‌يلى بەردەوامبوونی دابڕانەکە دەستنیشاندەکات‪ .‬دڵڕەقیش بن) بەڵکو زیاتر پەیوەنديی بە‬ ‫بۆ به‌رهه‌مهێنانى شۆڕشێكى به‌رده‌وام(فول بەپێچەوانەوە‪ ،‬وەفاداريی موحافیزکارانە بێ‌سیقەیی و پەرۆشی و وریایی زۆرەوە بوو‬ ‫تايم) هه‌ي ‌ه و جاروبار كــادرى پيشه‌يى و بریتییە لە وتنی ئــەوەی کە فاڵن کەس کە ئەمەش لەگەڵ بەختەوەریدا ناتەبایە‪.‬‬ ‫پرۆفيشناڵيش‪.‬‬ ‫دەبێت وەک دوژم ــن بناسرێت‪ ،‬دەبێت ئەوەندە بەسە کە بیر لە بە ئیشتراکیکردنی‬ ‫‌‬ ‫بێ‌بەش بکرێت‪ ،‬تەنانەت ئەگەر وەالوەش توندوتیژانەی زەوی‌وزار لەالیەن ستالینەوە‬ ‫پرسيار‪ :‬ئه‌و‌ه خۆتان بوون نوسيبووتان‪ ،‬نەنرێت‪ .‬لەبەرئەوەی ئەوانە لەگەڵ ڕووداوه‌ بکەینەوە‪ ،‬لەکاتێکدا هه‌موو شتێكى لێ‬ ‫ك ‌ه ئه‌م پراكتيك ‌ه ته‌نزيمييه‌‪ ،‬پێويستى ب ‌ه سەرەتاییه‌كه‌دا نایه‌نەوە یەک‪ .‬تەنیا ئەم ببوو‌ه دوژمــن‪ ...‬نا [بــەم شێوە نابێت]‪،‬‬ ‫تەبابوونە‪ ،‬لەسەر ئەو گریمانە ڕادەوەستێت بەڵکو دەبێت لە نەزمی سیاسەتیشدا وەک‬ ‫“ديسپلين”ێكى دياريكراوه‌‪...‬‬ ‫باديۆ‪ :‬لێگه‌ڕێن با ڕوون و ڕاشكاو بم‪ ،‬کــە وەفــــاداری پێویستی بــەجــۆرێــک لە هەموو شوێنێکی تر بزانین کە چۆن دڵنیا و‬ ‫من به‌ئاشكرا ئه‌م وشه‌يه‌م وه‌ك وشه‌يه‌كى ئۆبێکتیڤبونەوەیە بەشێوەی ڕووداو‪ ،‬ئه‌ويش ئارامگر ده‌بين‪ :‬تاكو ده‌رفه‌تى شياو بده‌ين ‌ه‬ ‫ورووژێنه‌ر به‌كارده‌هێنا‪ .‬هه‌ر به‌و جۆره‌ى ك ‌ه بەجۆرێک بێالیەن و بێ‌باک بێت بەرامبەر سه‌بر و كات‪.‬‬ ‫وشه‌ى (كۆمۆنيزم)يش به‌كاردێنم‪ ،‬چونك ‌ه ل ‌ه پابەندبوونی زەینی و سوبێکتیڤ کە ده‌بێت‬ ‫فه‌رهه‌نگى هاوچه‌رخى سياسييدا بێزراوترين وەفاى بۆ ڕووداوێــک هەیبێت‪ .‬به‌پێى ئه‌م‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫وشه‌يه‌‪ .‬خۆ له‌و‌ه تێده‌گه‌م ك ‌ه هه‌وڵى ئێم ‌ه تێگەشتنە‪ ،‬وەفا زیاتر چەمکێکی لۆژیکییە‬ ‫‪http://www.versobooks.‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ي ‌ه هێزى ڕووداوه‌كيى(‪ evental‬تا ئەخالقی‪ .‬ئەمە بەواتای لۆژیکیبوون ‪a l a i n - -2032 /c o m / b l o g s‬‬ ‫) سياسه‌ت بپارێزين‪ ،‬بــه‌اڵم پێمواي ‌ه یان تەبابوونە لەگەڵ به‌رپرسيارێتييه‌كى ‪badiou-happiness-is-a-risk-‬‬ ‫درووستكردنى زه‌مه‌نێكى سياسيى نه‌گۆڕ سه‌ره‌تايى زەینی و سوبێكتيڤ کە هەنووکە ‪that-we-must-be-ready-to-‬‬ ‫و بــه‌رده‌وام‪ ،‬پێويستى ب ‌ه ديسپلينكردنى لەڕێگەی باسوخواسێكى دەستەجەمعییەوە ‪take‬‬ ‫ئاوارته‌يه‌كه‌‪ ،‬پێويستى ب ‌ه به‌رده‌وامبوونێكى لەناو ئەو کەسانەدا کە لەڕووی سیاسییەوە‬ ‫‪http://daricheha.com/‬‬ ‫زه‌مه‌نيي ‌ه بۆ دڵنيابوونه‌و‌ه لــه‌وه‌ى ك ‌ه خۆیان بە هاوڕێ دەزانن درووستده‌بێت‪ .‬بەم ‪521=weblog/?p‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )333‬دوشەممە‪2017/3/6‬‬

‫شێوازەکانى بەسیاسیکردنی ئاین‬ ‫ئێستا لە کوردستاندا‬ ‫سەلەفیتی مەدخەلی‬ ‫چەندین باڵی لێبوەتەوە‬ ‫و زۆر چاالکن‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫ئاستەنگیان لەبەردەمدا‬ ‫بۆ دروستبکەن‪ ،‬خەریکی‬ ‫بەسوعودییەکردنی‬ ‫کۆمەڵ و دینی خەڵکی‬ ‫کوردستانن‬

‫سامان عوسامن سیوەیلی‬ ‫بەشێوەیەکى گشتى هەمو ئاینە‬ ‫ئاسمانییەکان لــەســەر قبوڵکردنی‬ ‫یەکتر وفرەیی دامـــەزراون‪ ،‬و تێکڕای‬ ‫مــرۆڤــەکــان لــەپــانــتــایــی جــوگــرافــیــای‬ ‫خۆیاندا جێدەکەنەوە‪ ،‬ئەگەر ئاوڕێک لە‬ ‫ڕابردووى مرۆڤایەتى بدەینەوە؛ دەبینین‬ ‫سەردەمانێک پێکەوەژیان لەنێوان دێری‬ ‫جولەکەکان و کلێسای مەسیحیەکان و‬ ‫مزگەوتى موسوڵمانەکاندا تا ئاستێک‬ ‫هەبووە‪ ،‬کە باشتر بوە لەمەی ئەمڕۆ‬ ‫کە دونیای ئیسالمی پێوە گیرۆدەبووە‪.‬‬ ‫ئەمەش جیاواز لەئاینی بەسیاسیکراوى‬ ‫ئەم سەردەمە کە بریتین لە کۆمەڵە‬ ‫دامــەزراوەیــەکــى ئایدۆلۆژی بناغە بۆ‬ ‫داڕێژراو لەسەر ئسوڵیەتێکی دیاریکراو‪،‬‬ ‫ئــەو ئسوڵیەتەش لــەنــاوەرۆکــدا چەند‬ ‫الیەنێک یاخود چەند کەسانێک پێوەی‬ ‫ئالودەبوون و وادەریدەخەن کە هەرچی‬ ‫ڕاستییەک هەیە الى ئەوانە‪ .‬بۆ ئەوەش‬ ‫هــەوڵــدەدەن بە زۆر و بەسەپاندن و‬ ‫ویستەکانى خۆیان بەسەر خەڵکانى تردا‬ ‫و بەناوى پەیامی یەزدانەوە ستەمبکەن‪.‬‬ ‫ئەوەى لێرەدا مەبەستمانە لەسەری‬ ‫بدوێین ئــەو واقعە تاڵەیە کە ئەمڕۆ‬ ‫سەرزەمنینی واڵتانى عەرەبی کردۆتە‬ ‫النکەى بوغز و ڕق و سرینەوەى بەرامبەر‪.‬‬ ‫ئەم بارودۆخە نالەبارە لەژێر سایەى ئەو‬ ‫سیاسەتبازانەدا سەرى هەڵداوە ئاینی‬ ‫ئیسالمییان کردۆتە ئاینی جەنگاوەرە‬ ‫خۆکوژەکان و بکوژانى ژیــان‪ .‬ئەگەر‬ ‫تێبینى بکەین ئەم بزاواتانە بەدرێژایی‬ ‫سەدەى ڕابردو تاکو ئەمڕۆ بۆ بەدیهێنانى‬ ‫مەرامە سیاسیەکانیان لە کۆى هەموو‬ ‫قورئانی پیرۆز و فەرموودەکانى پەیامبەر‬ ‫جەختایان لــەســەر ڕستێک ئــایــەت و‬ ‫فەرموودە کردۆتەوە و لەگەڵ کارەکانى‬ ‫خۆیاندا گونجاندویانە‪.‬‬ ‫لە هەمان کاتدا دژایەتیەکى سەختى‬ ‫هەموو ئــەو عارفە گــەورەو ئیماندارە‬

‫مــنــەوەرانــە دەکــــەن کــە لــە قۆناغە‬ ‫جیاجیاکانى مێژودا ژیــاون‪ ،‬کەس نیە‬ ‫هێندەى ئــەو سیاسیانە قینلەدڵ بن‬ ‫بــەرامــبــەر بــە کەسانى وەک(ســوهــرە‬ ‫وەردی‪ -‬ئیبن توفەیل‪ -‬مەوالناى ڕۆمی‪-‬‬ ‫ئیبن عەربی – حــەالج‪-‬رازى‪-‬فــارابــی‪-‬‬ ‫کیندى‪ -‬شێخ حەسەنى بەصطامی)‪،‬‬ ‫هۆکارى ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە‬ ‫ئەم عارفانە لە ئەهلی تەسەوف بوون و‬ ‫بەگژ ئەو کەسانەدا چوونەتەوە کە ئاین‬ ‫لە پەیوەندییە ڕۆحی و میتافیزیکییەکەى‬ ‫نێوان مرۆڤ و یەزدان دەگۆڕن و خاڵیى‬ ‫دەکەنەوە لە هەموو بوعدە ڕۆحانی و‬ ‫عیرفانی و ئەخالقییەکانی‪ .‬لە ئێستادا‬ ‫چەندین مۆدیلی مومارەسەکردنى ئاین‬ ‫وەک سیاسەت لە واڵتانى عەرەبیدا خۆیان‬ ‫نمایشدەکەن‪ .‬لێرەوە هەوڵدەدەین بەپێی‬ ‫ئە و زانیارییانەى لەبەر دەستماندایە‬ ‫ئاماژە بە چەند مۆدێلێکیان بکەین ‪.‬‬ ‫مەترسیدارترین مۆدێل و ڕەوتیان ئەو‬ ‫گروپانەن کە بەناوى(ئیسالمی جیهادی)‬ ‫یەوە دەردەکەون‪ ،‬ئەم فۆرمە پێی وایە‬ ‫دەبێت شەڕى نەیارەکانیان بکەن‪،‬ئەوانەی‬ ‫بریتین لە خەڵکانى سیکۆالر و ڕیفۆرمخواز‬ ‫و تەنانەت ئەو موسوڵمانانەى سەر بە‬ ‫ئاراستەکانى ئەوان نین‪ ،‬وەک «ئەهلی‬ ‫تەسەوف و ئاینزاکانى تر»‪ ،‬تا دەسەاڵت‬ ‫دەگرنەدەست‪ ،‬وەک ئەوەى ئێستا لە‬ ‫ئێراق وسوریا و یەمەن ڕوودەدات‪ ،‬ئەو‬ ‫واڵتانەیان کردۆتە دۆزەخ‪ .‬ئەم گروپ‬ ‫و دەستەوتاقمانە لەڕویەکەوە بەرهەمى‬ ‫سیاسەتى ڕۆژئاوان‪ ،‬مێژوویان دەگەڕێتەوە‬ ‫بــۆ حــەفــتــاکــان‪ ،‬کــاتــێــک( یەکێتى‬ ‫سۆڤیەت)ى جاران ‪ ،‬واڵتى ئەفغانستانى‬ ‫داگــیــرکــرد و لەئاکامی ئــەو ترسەى‬ ‫کە ڕۆژئــاوا هەیبوو لە باڵوبووەنەوەى‬ ‫کۆمۆنیزم؛ چەمکی(الجهاد)یان سۆڤیەت‬ ‫پشتگیری کــرد‪ .‬بۆ ئــەم مەبەستەش‬ ‫لــەالیــەن(دەزگــاى هەواڵگرى ئەمریکا)‬ ‫ەوە پێشتوانیى زۆر لەو گروپانە دەکرا‪،‬‬ ‫بەدابینکردنى پێداویستى لۆجسکی و‬ ‫دارایی ‪ .‬هەر خودى ئەم گروپانە بوون‬ ‫ل ــەدواى ڕوخــانــى یەکێتى سۆڤیەت و‬ ‫دروستبوونى سیستەمى دواى ئەو ڕوخانە‬ ‫نوێنەرایەتیەکى تازەیان دروستکرد‪ ،‬دژى‬

‫ڕۆژئــاواى دروستکەریان وەستانەوە و‬ ‫بوونە بەرهەڵستکاری بەجۆرێک خۆیان‬ ‫لەیادکرد کە لــەڕابــرودوودا ئەوانیش‬ ‫بەرهەمى سیاسەتى(سۆپەر پــاوەر)ى‬ ‫سەردەمى کۆمۆنیزمن‪ ،‬کە ئێستا جیهان‬ ‫لەناو ئاکامەکانى دا گرفتار بووە‪.‬‬ ‫مۆدلێکی تر شێوازەکەى (ئیخوان‬ ‫المسلمین)ە‪ ،‬ئــەمــانــە تێکەڵەیەکن‬ ‫لــە ســیــاســەت بــەشــێــوازى مــەدەنــى‪،‬‬ ‫بـــەاڵم نــاوەرۆکــیــان ســەرتــاپــا پــڕ لە‬ ‫توندوتیژییە‪ .‬ئەو کەسانەى لەسەرەتاوە‬ ‫ئـــاگـــاداری دامـــەزرانـــدنـــى ئیخوانن؛‬ ‫دەڵێن( حەسەن بەننا) ئەو پیاوەى‬ ‫ئــەو کۆمەڵەیەى دامــەزرانــد و نــاوى‬ ‫خانەوادەکەیان(الساعاتی)بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەر ئــەوەى ناوبراو سەرسامبووە بە‬ ‫ڕێکخراوى ماسۆنی کە ئینگلیز لقێکییان‬ ‫لە میسر دامەزراند وەک( خدوری) لە‬ ‫کتێبەکەیدا دەڵــێــت‪ :‬حــەســەن بەننا‬ ‫نازناوى لە ساعاتییەوە گۆڕى بۆ بەننا‪،‬‬ ‫وەک خۆشەویستییەک بۆ ماسۆنیەت‬ ‫کە کرێکارانى بیناسازى بۆ یەکەمجار‬ ‫لەبەریتانیا دایانمەزراند‪.‬‬ ‫لەسەر ئەم بناغەیە بۆ هێنانەدى خەونە‬ ‫سیاسییەکانیان؛ پاشان لەگەڵ دەزگاکانى‬ ‫هەواڵگری خۆرئاوا و ڕژێمە دیکتاتۆرییە‬ ‫عەرەبەیەکاندا کەوتنەکار‪ ،‬ئیخوانەکان لە‬ ‫پێناوى گەڕانەوەى پڕاوپڕی دەسەاڵتى‬ ‫خــەالفــەتــى لەدەستچوو هەستان بە‬ ‫تێکەڵکردنى ئاین بەسیاسەت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کێشەى (حەسەن بەننا) و ئەوانەى‬ ‫ئەم فۆرمەیان دامەزراند‪ ،‬بەپێچەوانەى‬ ‫ڕیفۆرمستە مەسیحییەکانەوە‪ ،‬نەیان‬ ‫تــوانــى خــوێــنــدنــەوەیــان هــەبــێــت بۆ‬ ‫دەســەاڵت و حوکمی خەلیفەکان‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەهیچ شێوەیەک بەالى ئەو کێشانەدا‬ ‫نەچوون کەبوونە فاکتەرى لەناوچوون‬ ‫و کۆتاییهاتنى دەسەاڵتى خەلیفەکان‪،‬‬ ‫بەڵکو ئــەو ئەزمونانەیان وەک خۆى‬ ‫گواستەوە بۆ کاری حزبی و سیاسی‪،‬‬ ‫پاشان کەوتنە بانگەشەو کارکردن بۆ‬ ‫ئەم مۆدیلە سیاسییە‪ .‬بەاڵم ئەم ڕەوتە‬ ‫بــەدرێــژایــی مــێــژوی خــۆى‪ ،‬نــەک هەر‬ ‫نەیتوانى ئیمبراتۆریەتێک دابمەزرێنێت‪،‬‬ ‫بەڵکو تەنانەت نەیتوانى بەو ئەقڵییەتەوە‬

‫حوکمی تەنیا واڵتێکیش بکەن‪.‬‬ ‫ئەم فۆرمە بــووە هۆى ئــەوەى ئاین‬ ‫لەبەرچاوى گشت بخات و حوکمی ئاین‬ ‫وەک هەموو حوکمێکی ترى ستەمکاری لێی‬ ‫بڕوانن‪ .‬دواتریش هەر لەسەر ئەم بنەمایە‬ ‫چەندین ڕێکخراو و گروپی توندڕەویی‬ ‫ئاینى سەریان هەڵداو ئــەوەنــدەى تر‬ ‫ئاین و پرانسیپە ئایینەکانیان لەبەرچاو‬ ‫بێماناکرد‪ .‬گرنگترین و چاالکترین مۆدیلی‬ ‫فەندەمینتالیزم لە واڵتانى عەرەبی دا‬ ‫لەهەموو مۆدیلەکانى تر گونجاوترە ئەو‬ ‫فۆرمە سیاسییەیە باوەڕی بەدەسەاڵتى‬ ‫دیموکراسی و دەستوری سیکۆالرهێناوە‪،‬‬ ‫ئەمانە گونجاوترین فۆرمی ئیسالمی‬ ‫سیاسیان هەڵگرتووە و لەواڵتێکی وەک‬ ‫توونس دا توانیویانە خۆیان لەگەڵ‬ ‫جیهانى دیــمــوکــراســی دا بسازێنن‪،‬‬ ‫هەرئەوەش وایکردووە لەڕاپەرینەکاندا‬ ‫کــەمــتــریــن خــوێــن بــڕێــژرێــت‪ ،‬وەک‬ ‫دەروازەیــەکــى ڕاپەرینەکانى بەهارى‬ ‫عــەرەبــی لـــەدواى نەمانى دەســەاڵتــى‬ ‫دیکتاتۆریەتى توونسەوە‪ ،‬واڵتەکەیان‬ ‫بەئارامی بمێنێتەوە‪ ،‬هۆکارەشی بۆ ئەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە کە ئەوان سەرەڕای ئەمەى‬ ‫کە زۆربەى کورسییەکانى پەرلەمانیان‬ ‫بــەدەســتــەوەیــە لــەکــاتــى دەنــگــدانــدا‬ ‫لەسەر چۆنیەتى دەستوور دەنگیان بە‬ ‫دەستورێک دا کە دەستورێکی عەلمانییە‪.‬‬ ‫دەستورى ئێستاى تونس بایەخەکەی‬ ‫لە دوو ڕوەوەیە‪ ،‬یەکێکیان ئەوەیە دەقە‬ ‫دەستورییەکەیان بــەبــەراوورد لەگەڵ‬ ‫هەموو دەستورەکانى واڵتانى باکورى‬ ‫ئەفەریقا و ڕۆژهــەاڵتــى نــاوەراســت و‬ ‫جیهانى عــەرەبــی‪ ،‬بەپێشکەوتووترین‬ ‫دەقــــی دەســـتـــورى دەژمـــێـــردرێـــت‪،‬‬ ‫بەپەسەندکردنى لەسەرانسەرى جیهاندا‪،‬‬ ‫پێشوازییەکى گەرمى لێکرا‪ .‬شایانى‬ ‫باسە لە واڵتــە عەرەبییەکاندا تونس‬ ‫تاکە واڵتە کۆمەڵەکەى بە کۆمەڵێکى‬ ‫تــارادەیــەک مەدەنى نــاوزەددەکــرێــت و‬ ‫بەیەکێک لــەو واڵتانە ئەژماردەکرێت‬ ‫کە خاوەنى دەستەبژێرێکی ئیسالمی و‬ ‫سیکۆالر و لیبڕاڵ و چەپە‪ .‬سازانەکەیان‬ ‫چــەردەیــەک مەسەلەى بــەرەزامــەنــدى‬ ‫هەموو الیەکیان بڕاندۆتەوە‪ ،‬لەوانە ئاینی‬

‫بەهۆى ئەو گۆرانکارییانەوە‬ ‫کە لە بزوتنەوەى ڕاپەڕینی‬ ‫ئیسالمی تونس لەبەرنامەو‬ ‫میتۆدەکاىن خۆیدا کردی‬ ‫و پرانسیپەکاىن مافی‬ ‫مرۆڤ و دیموکراسیان‬ ‫پەسەندکرد‪ ،‬توانیان‬ ‫سەرکەوتن بەدەستبهێنن و‬ ‫کارێک بکەن بەهارەکەیان‬ ‫بەدەردى بەهارەکەى میرس‬ ‫نەچێت‬

‫دەوڵەت و هەڵوێستى دەوڵەت بەرامبەر‬ ‫بە ئاین و ئازادیی مەدەنیبونى دەوڵەت‪،‬‬ ‫و باڵوکردنەوەى بەهاکانى میانەڕەوى‬ ‫و قەدەغەکردنى تەکفیر‪ .‬بەهۆى ئەو‬ ‫گۆرانکارییانەوە کــە لــە بزوتنەوەى‬ ‫ڕاپەڕینی ئیسالمی تونس لەبەرنامەو‬ ‫میتۆدەکانى خۆیدا کردی و پرانسیپەکانى‬ ‫مافی مرۆڤ و دیموکراسیان پەسەندکرد‪،‬‬ ‫توانیان سەرکەوتن بەدەستبهێنن و‬ ‫کارێک بکەن بەهارەکەیان بــەدەردى‬ ‫بەهارەکەى میسر نەچێت‪.‬‬ ‫بێگومان بەکرانەوەى زیاتر و گۆڕانکاری‬ ‫و چاکسازیی زیاتر دەتوانن بۆ مەودایەکى‬ ‫درێــژ بااڵنسی ئاشتیی نیشتمانى و‬ ‫ئاوەدانى لەواڵتەکەیاندا ببارێزن‪ .‬پێویستە‬ ‫لێرەدا ئاماژە بەوە بدەین لــەدەرەوەى‬ ‫ئەم فەوزا سیاسییەى ئەمڕۆ واڵتانى‬ ‫عەرەبیی تێکەوتووە‪ ،‬پاشاگەرادانێکی‬ ‫فیکرییش بوونى هەیە‪ ،‬بەهۆى ئەو‬ ‫ڕەوتانەى کە (سەلەفی)ن بەبێ بنەما و‬ ‫بەڵگەى زانستی سواری قسەى خۆیان‬ ‫دەبن و ڕاست و چەپ تەکفیر دەکەن‪،‬‬ ‫خۆشیان دەکەنە سوارچاالکی مەیدان‪،‬‬ ‫ئـــەوەى شوێنیان ک ــەوت ئ ــەوا ژینی‬ ‫پارێزراوە و ئەوەى متمانەى پێنەکردن‬ ‫لەنیوەرۆی ڕۆشندا بەبەرچاوى دۆست‬ ‫و دوژمنەوە تەکفیری دەکــەن و ژیانى‬ ‫لێدەکەن بەشەوەزەنگی تاریکستان‪ .‬بۆ‬ ‫ئەم مەبەستەش بۆچوونەکانى خۆیان‬ ‫کرۆدتە بنەما بۆ ڕێبازە داهێنراوەکەیان‬ ‫کە کەسانێکی تر لەپێش ئەوانەوەى‬ ‫ئەو ڕایەیان نەبووە ئەم گروپانە خۆیان‬ ‫بەئازاد دەناسێنن و دەڵێن ئێمە سەلەفین‬ ‫پابەند نین بە هیچ مەزهەبێکەوە تەنیا لە‬ ‫کتاب و سوونەتەوە فەرمان وەردەگرین‬ ‫چونکە الیــان وایــە کە مەزهەبی چوار‬ ‫ئیمامەکە(شافعی – أحمد‪ -‬مالیک‪ -‬ابو‬ ‫حنیفە) زیادەو پێویست ناکات ئەو تەوقە‬ ‫بخەنە ئەستۆى خۆیانەوە ‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫لە حاڵەتێکدا پێگیران و بەبەڵگە ئەمالو‬ ‫ئەو الیان لێنەکرا ئەوا ناچار بەناوەبەنەوە‬ ‫بەرئەوەى کە خۆیان بە حەنبەلی مەزهەب‬ ‫دەناسێنن بــەاڵم لە زۆربــەى مەسەلە‬ ‫شەرعیەکاندا هیچ پابەندیەک بەبنەما‬ ‫و فتواکانى مەزهەبی ئیمام ئەحمەدى‬

‫کوڕى حەنبەلیش ناکەن‪.‬‬ ‫ئــەمــانــە پــێــکــهــاتــەیــەکــى جـــۆارو‬ ‫جــۆرن جــۆرى یەکەمیان سەلەفییە‬ ‫حەنبەلییەکانن کە زۆر بەیان لە واڵتى‬ ‫میسرن و لەناو حیزبی نوردا کۆبوونەتەوە‬ ‫و باوەڕیان بەکاری بانگەواز و ڕێوشوێنى‬ ‫سیاسەتکردنى ئاشتیانە هەیە‪ .‬جۆرێکی‬ ‫تریان بەناو سەلەفی جیهادین کە ئەمانە‬ ‫باوەڕیان بە سیاسەتکردنى ناوپەرلەمان و‬ ‫هەڵبژاردەن نیە‪ ،‬بەڵکو ڕێى چەکداری و‬ ‫توندوتیژی دەگرنەبەر‪ ،‬وەک میکانیزمێکی‬ ‫مەترسیدار بۆ گەیشتن بەدەسەاڵت‪.‬‬ ‫جــــۆرى ســێــیــەمــیــان بــریــتــیــن لە‬ ‫مەدەخەلییەکان‪ ،‬ئەمانە لەسەر ڕێبازى‬ ‫پیاوێکی ئایینی سعودی بەناوى(ربیعی‬ ‫کــوڕى هــادی مــەدخــەلــى)دامــەزراون‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوەى جیهادییەکان باوەڕیان‬ ‫بەسیاسەتکردن نیە‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوەى‬ ‫ئەوانەوە باوەڕیان بە تەنیا بانگەوازی‬ ‫بێگرفت هەیە لەنێو دەوڵەتدا‪ ،‬بێ ئەوەى‬ ‫دەست بۆ هیچ چەمکێکی سیاسی بەرن‬ ‫و ڕەخنە لە هیچ بابەتێکی سیاسی‬ ‫دەوڵەت بەناوى ئاینەوە ناگرن‪ .‬ئێستا لە‬ ‫کوردستاندا سەلەفیتی مەدخەلی چەندین‬ ‫باڵی لێبوەتەوە و زۆر چاالکن‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫ئاستەنگیان لەبەردەمدا بۆ دروستبکەن‪،‬‬ ‫خەریکی بەسعودییەکردنی کۆمەڵ و‬ ‫دینی خەڵکی کوردستانن‪.‬‬ ‫بەو شێوەیە خۆیان گونجاندوە لەگەڵ‬ ‫دەســەاڵتــى پــاشــاکــانــی(أل السعود)‪،‬‬ ‫ئەوانیش لە هەموو ڕویەکەوە پشتگیرییان‬ ‫لێدەکەن و هــەوڵــدەدەن لەناوچەکە و‬ ‫جیهانی ئیسالمی دا هاوشێوەیان زۆر‬ ‫بکەن‪ .‬ئەم گروپ و دەستەو ئیسالمییە‬ ‫سەلەفەییانەی لێرەدا ئاماژەمان پێدان‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەى بانگەشەى بێ مەزهەبی‬ ‫دەکەن؛ کەچی هەریەکەیان مەزهەبێکی‬ ‫تایبەت بەخۆى دانــاوە و هیچیان دان‬ ‫بەیەکتردا نانێن و هەمووشیان ئەگەر‬ ‫لێیان بپرسی هەریەکەیان تەنیا خۆى‬ ‫بە( فیرقەى ناجیە) و کۆمەڵى سەرفراز‬ ‫و ڕزگاربوو دەزانێت و ناو و ناتۆرەى‬ ‫خراپ ڕووبەڕووى ئەوانی تر دەکاتەوە‪.‬‬