605

‫بۆچی زیاتر ژنان توشی‬ ‫نەخۆشیەكانی غودە دەبن؟‬ ‫‪7‬‬

‫«‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫پێویستە لەمساڵدا پلینیۆم‌و كۆنگرە ببەسرتێن‬

‫ذمارة (‪ )605‬دو شةممة ‪2017/4/10‬‬

‫پابەندبون بە پەیڕەوی ناوخۆو ژیاندنەوەی پلەبەندی حیزبایەتی‬

‫رێگرتن لە هەموو پرۆژەیەكی ئابوریی ناشەرعی‬

‫«چاودێر» دەقی رێساكەی مەال بەختیار بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی باڵودەكاتەوە‬ ‫لەسەر داوای بەڕێز كۆرسەت رەسوڵ عەلی‪ ،‬بەشداری كۆبونەوە هاوبەشەكەی‬ ‫یەكێتی و پارتیم كردووە‪ ،‬نەك لەسەر تەكلیفی بەڕێز مەسعود بارزانی‬ ‫هەڤاڵ هێرۆ‪ ،‬لەبەر نەخۆشی بەشداری كۆبونەوە هاوبەشەكەی یەكێتی و‬ ‫پارتی نەكرد‪ ،‬نەك لەبەر بەندە‬ ‫هەرگیز‪ ،‬بەبێ‌ پەسەندی سەركردایەتی یەكێتیەكەم‪ ،‬ئامادە نەبوم و نابم‪ ،‬خۆم‬ ‫بۆ هیچ پۆست و پلەیەك كاندید بكەم‬

‫دەقی رێســاكە لەگەڵ پێشــەكییە نوێیەكە‬ ‫لەالپەڕە ‪2‬دا دەخوێننەوە‬

‫«‬

‫ئاماژە بە چارەســەركردنی ئەو كێشانە دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی ‪ 2017/3/18‬مــەال بەختیــار‪ ،‬كــە دوچــاری یەكێتی كــراون‪ .‬هــاوكات مەال‬ ‫لێپرســراوی دەســتەی كارگێــڕی بەختیــار لەو رێســایەدا‪ ،‬جەخت لە بەســتنی‬ ‫مەكتەبــی سیاســیی یەكێتــی‪ ،‬پلینیۆم‌و كۆنگرە لەمســاڵدا دەكاتەوەو داوای‬ ‫رێسایەكی بۆ چارەسەركردنی كێشە رێگریی لە پرۆژەی ئابوریی ناشەرعی دەكات‪.‬‬ ‫ناوخۆییەكانی یەكێتی پێشكەشــی هــەروەك‪ ،‬پابەندبــون بــە پەیــڕەوی ناوخۆو‬ ‫كۆســرەت رەســوڵ جێگــری ژیاندنــەوەی پلەبەنــدی حیزبایەتــی‪ ،‬خاڵێكی‬ ‫ســكرتێری گشــتی‌و دەســتەی دیكەی ناو رێساكەیە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬مەال بەختیار لە وتارێكی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‌و هێرۆ‬ ‫ئیبراهیــم ئەحمــەد‪ ،‬كــرد‪ .‬تێیدا نوێــدا كــە وەكــو پێشــەكی بــۆ رێســاكەی‬

‫نوســیوە‪ ،‬تەواوی ئەو پڕوپاگەندەو دەنگۆیانە‬ ‫راســتدەكاتەوە كە لە ماوەی رابردودا كرابونە‬ ‫بەیــت‌و بالــۆرە‪ .‬هەروەك مــەال بەختیار تێیدا‬ ‫دەڵێت "دەمەوێت هەندێك لەو دەنگۆیانەی ئەو‬ ‫كەســانەی گەرویان بە باســكردنی راستیەكان‬ ‫دەگیرێ‌‪ ،‬راست بكەمەوە"‪.‬‬ ‫لە بەشــێكی دیكەی ئەو پێشــەكیەدا‪ ،‬مەال‬ ‫بەختیــار‪ ،‬ئــەو دەنگۆیانەش راســتدەكاتەوە‪،‬‬ ‫كە ســەبارەت بە بەشــدارییكردنی لــە وەفدە‬ ‫هاوبەشــەكەی یەكێتــی‌و پارتیــدا دەكــران‌و‬

‫لەوبارەیەوە دەنوســێت "لەســەر داوای بەرێز‬ ‫كۆســرەت رەســوڵ عەلی جێگری ســكرتێری‬ ‫گشــتی‪ ،‬بەشــداری كۆبونــەوە هاوبەشــەكەی‬ ‫یەكێتی و پارتیم كردووە‪ ،‬نەك لەسەر تەكلیفی‬ ‫بەرێز مەســعود بارزانی‪ .‬هەڤاڵ هێرۆش‪ ،‬لەبەر‬ ‫نەخۆشــی بەشــداری كۆبونەوە هاوبەشەكەی‬ ‫یەكێتی و پارتی نەكرد‪ ،‬نەك لەبەر بەندە"‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬پێشەكییەك بۆ رێساكە دەنوسێت‌و دەنگۆكانیش راست دەكاتەوە‬ ‫«الیەنە عێراقییەكان ریفراندۆمی كوردستان بە هەنگاوێكی مەترسیدار دەزانن»‬

‫«ئیرت ناكرێ دیسپلینی حزبایەتی‌و پەیڕەوی‬ ‫ناوخۆ فەرامۆش بكرێ»‬

‫هەفتەی رابردو‪ ،‬وەفدێكی هاوبەشی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫ســەردانی بەغدادی كرد‌و‪ ،‬لەگەڵ گەورەبەرپرســانی‬ ‫عیــراق لەبــارەی هەڵكردنــی ئــااڵی كوردســتان لە‬ ‫كەركــوك‌و ریفراندۆمــەوە گفتوگۆیان كــرد‪ .‬هاوكات‬ ‫وەفدێكی دیكەی هاوبەشی یەكێتی‌و پارتی لە هەرێمی‬ ‫كوردســتان لەگەڵ بەشێك لە الیەنە سیاسییەكان بۆ‬

‫هەڵوێستی هەردو‬ ‫دەوڵەتە ئیسالمییەکە‬ ‫بەرامبەر هەڵکردنی‬ ‫ئااڵی کوردستان‬ ‫چیامن پێدەڵێ؟‬ ‫عەلی مستەفا کەریم‬

‫«‬

‫چاودێر– تایبەت‪:‬‬

‫هەمان مەبەســت كۆبوونەوەو هەروا دوێنێش وەفدی‬ ‫یەكێتــی‌و پارتی لەگەڵ كونســوڵی واڵتــان لە هەرێم‬ ‫كۆبونــەوە‪ .‬بەپێــی زانیارییەكانیــش كۆبونــەوەی‬ ‫فراوانــی الیەنەسیاســییەكان بــۆ پرســی ریفرانــدۆم‬ ‫نزیكبووەتەوە‪ .‬الیخۆشیەوە مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی‬ ‫دەســتەی كارگێــڕی مەكتەبــی سیاســیی یەكێتــی‌و‬ ‫ی‬ ‫ئەندامــی وەفــدی هاوبــەش‪ ،‬دەڵێــت «پێكهێنانــ ‌‬ ‫وەفدێكــی هاوبــەش لەالیەن پارتــی‌‌و یەكێتییەوە بۆ‬

‫ی حزبەكان‌و بەغداد‪ ،‬لەســەر حســابی‬ ‫ســەردانیكردن ‌‬ ‫ی پارلەمــان نییــە‪ .‬پارلەمانتارێكــی‬ ‫كاراكردنــەوە ‌‬ ‫كوردیش لە بەغداد‪ ،‬ئاشــكرایدەكات‪ ،‬بە شــێوەیەكی‬ ‫گشــتی الیەنە عیراقییەكان تاوەكو ئێستا هەندێكیان‬ ‫بێدەنگــن‌و هەندێكی تریشــیان پێیانوایــە‪ ،‬ریفراندۆم‬ ‫هەنگاوێكی مەترسیدارە‪.‬‬

‫یەكێتی لیژنەیەكی بااڵ بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی بڕیارەكانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی‬ ‫پێكدەهێنێت‬

‫«‬

‫پرسی ریفراندۆم گەیەندرایە واڵتانی جیهان‬

‫‪3‬‬

‫نامەکانی بێکێت‬ ‫داهێنانێکی‬ ‫گۆشەگیرانە‬ ‫ئاشکرا دەکات‬ ‫دانا ڕەئووف‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )605‬دوشةممة ‪2017/4/10‬‬

‫پێویستە لەمساڵدا پلینیۆم‌و كۆنگرە ببەسرتێن‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫رێگرتن لە هەموو پرۆژەیەكی ئابوریی ناشەرعی‬

‫‪2‬‬

‫پابەندبون بە پەیڕەوی ناوخۆو ژیاندنەوەی پلەبەندی حیزبایەتی‬

‫«چاودێر» دەقی رێساكەی مەال بەختیار بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی باڵودەكاتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‬ ‫رۆژی ‪ 2017/3/18‬مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪،‬‬ ‫رێسایەكی بۆ چارەسەركردنی كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی پێشكەشی كۆسرەت رەسوڵ‬ ‫جێگری سكرتێری گشتی‌و دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‌و هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد‪ ،‬كرد‪.‬‬ ‫تێیدا ئاماژە بە چارەسەركردنی ئەو كێشانە دەكات كە دوچاری یەكێتی كراون‪ .‬هاوكات مەال‬ ‫بەختیار لەو رێسایەدا‪ ،‬جەخت لە بەستنی پلینیۆم‌و كۆنگرە لەمساڵدا دەكاتەوەو داوای‬ ‫رێگریی لە پرۆژەی ئابوریی ناشەرعی دەكات‪ .‬هەروەك‪ ،‬پابەندبون بە پەیڕەوی ناوخۆو‬ ‫ژیاندنەوەی پلەبەندی حیزبایەتی‪ ،‬خاڵێكی دیكەی ناو رێساكەیە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬مەال بەختیار لە وتارێكی نوێدا كە وەكو پێشەكی بۆ رێساكەی‬

‫لەسەر داوای بەرێز كۆرسەت رەسوڵ عەلی‪ ،‬بەشداری كۆبونەوە هاوبەشەكەی‬ ‫یەكێتی و پارتیم كردووە‪ ،‬نەك لەسەر تەكلیفی بەرێز مەسعود بارزانی‬ ‫هەڤاڵ هێرۆ‪ ،‬لەبەر نەخۆشی بەشداری كۆبونەوە هاوبەشەكەی یەكێتی و پارتی‬ ‫نەكرد‪ ،‬نەك لەبەر بەندە‬

‫چەند راستیەكی پێش رێساكە‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫خوێنەری وشیار!‬ ‫ئــەم رێســایە‪ ،‬پێــش دزە پێكردنی‪ ،‬وەكو زۆرێــك لە بڕیارو‬ ‫باڵوكــراوە دزە پێكراوەكانی تر‪ ،‬بڕیارمدا‪ ،‬خۆم باڵوی بكەمەوە‪.‬‬ ‫ئامانجیشم ئەوەیە‪ ،‬پەیڕەوی ناوخۆ جێ‌ بەجێ‌ بكرێ‌ و ئۆرگان‬ ‫ئۆرگانی راســتەقینە بێ‌‪ .‬ئەندام و كادریش‪ ،‬لە ناخەوە بەخۆی‬ ‫بنــازێ‌ كە تێكۆشــەری یەكێتیەكە‪ ،‬لە (‪ )42‬ســاڵی خەباتیدا‪،‬‬ ‫درەنگ نەهاتوەو كەمیشی نەكردووە‪.‬‬ ‫لەناخەوە‪ ،‬مەترســیم پەیدا كردووە لەسەر دۆخی كوردستان‬ ‫و لەســەر یەكێتیــش‪ ،‬لەوتارێكــدا لــە رۆژنامــەی «چاودێــر»‬ ‫(‪ )2013/3/18‬و چــوار مانگیــش لەمەوبــەر (‪)2016/12/19‬‬ ‫وتارێكی دیكەم بۆ دەربڕینی ئەو مەترســیانە نوسیووە‪ .‬مانگی‬ ‫‪/2‬ی ئەمساڵیش لە گەشتێكی فراوانی گەرمیاندا كە (‪ )7‬كۆڕم‬ ‫لە كفری‪ ،‬كەالر‪ ،‬زانكۆی گەرمیان‪ ،‬باوەنور‪ ،‬دەربەندیخان و لەناو‬ ‫مەڵبەندا‪ ،‬بەســت‪ ،‬باسی مەترسی و ئەركەكانی ئاشتكردنەوەی‬ ‫یەكێتیم لەتەك خەڵكدا‪ ،‬چەندین پات كردۆتەوە‪.‬‬ ‫دڵنیــام ئــەم هەڵوێســتانە‪ ،‬هەلپەرســت و بازرگانەكانــی‬ ‫ملمالنێــكان تــوڕە دەكات‪ .‬بەندو بالۆرەی ســەیرو ســەمەرەش‬ ‫هەڵدەبەستن‪ .‬لێرەدا الم مەبەستە هەندێك لەو دەنگۆیانەی ئەو‬ ‫كەســانەی گەرویان بە باسكردنی راســتییەكان دەگیرێ‌‪ ،‬راست‬ ‫بكەمەوە‪ .‬وەكو‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬گوایــە‪ ،‬بەشــداری كردنم لــە كۆنگرەی سۆســیال‪-‬‬ ‫ئینتەرناســیۆنال كــە لە كۆڵۆمبیاو شــاری (كارتەگینا) ســاز‬ ‫كــرا‪ ،‬بۆ ئەوە بــووە لەبری مام جەالل ببمە جێگری ســەرۆكی‬ ‫رێكخراوەكە‪ .‬ئەمەم زۆر پێ‌ ناخۆشبوو‪ .‬كە راستیەكەی ئەمەی‬ ‫خوارەوەیە‪.‬‬ ‫كە زانیم (مام) لە لیســتی جێگرانی ســەرۆك‪ ،‬دەرهێنراوە‪،‬‬ ‫ئیتــر دوا بڕیــارم دا بەشــداری كۆنگرەكە بكەم‪ .‬دوا كەســیش‬ ‫بلیتــم بۆ ســەفەرەكە بڕی‪ .‬پێــش كۆنگرەكــە‪( ،‬لویس ئەیاال)‬ ‫ی ژەنــەراڵ ســكرتێری رێكخراوەكەمان (ســەعدی پیرە‪ ،‬زاناو‬ ‫مــن) بینــی و تێمان گەیانــد كە بەهیچ چەشــنێك رازی نابین‪،‬‬ ‫(مام) لە كاندیدەكان كانسڵ بكرێ‌‪ .‬هەتا ڕادەی كشانەوەش لە‬ ‫سۆســیال – ئینتەرناســیۆنال ئامادەبوین‪ .‬سەرەنجام‪ ،‬هەر لەو‬ ‫دانیشتنەدا‪ ،‬مام كرایە سەرۆكی فەخری‪.‬‬ ‫لەناو كۆنگرەدا‪ ،‬ســەركردەیەكی رۆژهەاڵتی كوردستان‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫مادام مام كاندید نییە بۆ جێگری سەرۆك‪ ،‬ئێمە جەنابت كاندید‬ ‫دەكەیــن‪ ،‬گوتم‪ :‬هەتا مام هەناســەی مابێ‌‪ ،‬كــەس لە یەكێتی‬ ‫ئامــادە نین كاری وا بكەین‪ .‬گوتی‪ :‬ئەی ئەگەر نوێنەری حزبی‬ ‫دیموكراتمان كاندید كرد؟ دیسان گوتمان زۆرمان پێ‌ ناخۆشە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو پۆستە هی مام جەالل‪-‬ەو رازی نابین كاری وا بكەن‪.‬‬ ‫لێرەدا ئیتر مام كاندید كرایەوەو هەوڵەكانی تر كپ كران‪.‬‬ ‫دەشــمەوێ‌ جەخت بكەمەوە كەوا‪ :‬هەرگیز‪ ،‬بەبێ‌ پەســەندی‬ ‫ســەركردایەتی یەكێتیەكــەم‪ ،‬ئامــادە نەبــوم و نابــم‪ ،‬خۆم بۆ‬ ‫هیچ پۆســت و پلەیەك كاندید بكەم‪ .‬نە لە كوردســتان و نەلە‬ ‫بەغدادو نە لە جیهاندا‪ .‬یەكێتیەكان دەزانن من بە (گرێ‌ بەست)‬ ‫نەكراوم بە ســەركردایەتی و لەیادەوەریەكانی (شۆڕشــی نوێ‌)‬ ‫یش ئاگاداری قارەمانێتی پێشــمەرگە نیــم‪ .‬تازە تازەش‪ ،‬خۆم‬

‫بە كەســوكاری شەهیدان ناناسێنم‪ ،‬بەرتیلی تەكەتولیش نادەم‪.‬‬ ‫بەش بەحاڵی خۆشم ملمالنێ‌ بۆ پلەو پۆست ناكەم‪ .‬دوای (مام‬ ‫جەالل)یش‪ ،‬باوەڕم بە پۆستی سكرتێری گشتی لەناو كۆنگرەی‬ ‫یەكێتی بۆ كەس نەماوە!‬ ‫دووەم‪ :‬باســی ئــەوە دەكرێ‌ كە گوایە‪ ،‬چــاو لە گەندەڵی لە‬ ‫خانەقین دەپۆشم‪ ،‬جارێ‌ با بزانرێ‌ كە من‪ ،‬هیچ پلەو پۆستێكم‪،‬‬ ‫لــە خانەقیــن‪ ،‬بەكــەس نەبەخشــیوە‪ .‬مەڵبەنــدی خانەقیــن‬ ‫بەرپرســیارە‪ .‬یــەك كاندیدی پارلەمانیشــم دیــاری نەكردووە‪.‬‬ ‫قایمقامیــش من دام نەناوە‪ ،‬بەاڵم بێ‌ درێغ خزمەتی شــارەكەم‬ ‫دەكەم‪ .‬لە پێراریشــەوە الیەنگری گۆڕانكاری پلەو پۆســتەكانی‬ ‫خانەقینــم‪ ،‬بەاڵم ئەمەش دۆخــی گۆڕانكاریە لەنــاو یەكێتی؟!‬ ‫لەنــاو خانەقینیشــدا‪ ،‬یەك ئەرزو یەك كۆمپانیاو هیچ چەشــنە‬ ‫بەرژەوەندیەكم نەبووەو نییە‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬باســی ئەوە كراوە گوایە (فنــدق)م هەیە‪ .‬خوێنەر‬ ‫دڵنیا بێ‌ جار جار حەزم لە (فستق)ەو دەیخۆم‪ ،‬بەاڵم (فندق)‬ ‫لە خەویشــدا نەبۆتە موڵكم!! ئیتر نازانم (فستق) یان لـــێ‌ بو‬ ‫بێتە (فندق)؟‬ ‫چــوارەم‪ :‬پڕوپاگەنــدە لەســەر ئــەوە دەكرێ‌ گوایــە بەندە‬ ‫پالتفۆڕمــی (دابڕان)م بەمەرامی دامەزراندنی حیزبێك دروســت‬ ‫كردووە‪ .‬دیارە ئەم هەواڵە سەراپا هەڵبەستراوە‪ .‬نە نیەتی وام‬ ‫هەیەو نە مەرامی واشم دەبێ‌‪.‬‬ ‫ئەم پڕوپاگەندەیە‪ ،‬بۆ (فێستیڤاڵی گەالوێژ)یش دەكرا‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێســتا شــانازی پێوە دەكرێ‌‪ .‬ئەوانەی گومانی واش دروســت‬ ‫دەكــەن‪ ،‬دڵنیــام خزمەتــی ســەلەفیەت دەكەن و دوریشــن لە‬ ‫تێگەیشتنی چەمكە راستەقینەكانی دیموكراسی‪.‬‬ ‫بــا رووداوەكانــی دوای راپەڕینیــش بــاش بخوێنینــەوە‪ .‬من‬ ‫یەكەمین كۆڕم لەســەر عەلمانیەت ســاڵی (‪ )1994‬بەســتووە‪.‬‬ ‫رۆژنامــەی (چاودێر)یشــیمان لەبەرامبــەر ئیســامگەرادا لــە‬ ‫(‪ )2004/10/4‬بــەردەوام هەتــا ئێســتا دەركــردووە‪ .‬دوای‬ ‫(‪ )21‬ســاڵ لــە خەباتی عەلمانی‪ ،‬كۆنفرانســی (دابڕان)مان لە‬ ‫(‪ )2015/3/26‬بەســتووە‪ ،‬ئەگــەر نیازی حیزبمان هەبێ‌ بۆچی‬ ‫(‪ )21‬ســاڵ خەباتی فكری دەكەین و بەردەوامیشــین لەسەری‪،‬‬ ‫كامە حیزب لە جیهاندا (‪ )21‬ســاڵ خەباتی فكری و فەلســەفی‬ ‫كردووەو نەیگەیاندۆتە حیزب دامەزراندن؟‬ ‫خۆزگــە‪ ،‬ئــەم كەســانە كاتێــك تیرۆریســتانی (قاعیــدە)‬ ‫لــە گردەكەی ســەرچنار دوو خۆكوژو دوو ســەیارەیان لەســەر‬ ‫دیموكراســی و عەلمانیــەت رۆژی (‪ )2005/10/25‬پیــادا‬ ‫تەقاندمــەوە‪ ،‬ئامۆژگاریان بكردمایە كە واز لە (دیموكراســی و‬ ‫عەلمانیەت) بهێنم‪ ،‬نەك ئێستا كە خەبات و كۆششی رۆشنگەری‬ ‫لەناو خەڵكدا‪ ،‬دوای دوو دەهە خەریكە دێتە بەر‪ ،‬داعشــیش لە‬ ‫ئارادایە‪ ،‬بكەونە ئەم پڕوپاگەندە ناڕاستانە دژی (دابڕان)‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬ســایتێك دوو هەواڵی دروستكراوی باڵوكردەوە‪ ،‬كە‬ ‫راستیەكەی ئەمەی خوارەوەیە‪:‬‬ ‫من‪ ،‬لەســەر داوای بەرێز كۆســرەت رەســوڵ عەلی جێگری‬‫سكرتێری گشتی‪ ،‬بەشــداری كۆبونەوە هاوبەشەكەی یەكێتی و‬ ‫پارتیم كردووە‪ ،‬نەك لەسەر تەكلیفی بەرێز مەسعود بارزانی‪.‬‬ ‫هەڤــاڵ هێــرۆ‪ ،‬لەبــەر نەخۆشــی بەشــداری كۆبونــەوە‬‫هاوبەشەكەی یەكێتی و پارتی نەكرد‪ ،‬نەك لەبەر بەندە‪.‬‬ ‫كۆبونەوەی جێگری سكرتێری گشتی و كارگێڕو هەڤاڵ هێرۆ‪،‬‬ ‫هــاوكات باڵوكردنەوەی راگەیەنــدراوی كۆبونەوەكەش‪ ،‬باشــتر‬ ‫هەواڵە بێ‌ بنەماكانی راست كردەوە‪.‬‬

‫دەقی رێساكەی مەال بەختیار‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬پێشەكییەك بۆ رێساكە دەنوسێت‌و دەنگۆكانیش راست دەكاتەوە‪:‬‬

‫نوسیوە‪ ،‬تەواوی ئەو پڕوپاگەندەو دەنگۆیانە راستدەكاتەوە كە لە ماوەی رابردودا كرابونە بەیت‌و بالۆرە‪ .‬هەروەك‬ ‫مەال بەختیار تێیدا دەڵێت «دەمەوێت هەندێك لەو دەنگۆیانەی ئەو كەسانەی گەرویان بە باسكردنی راستییەكان‬ ‫دەگیرێ‌‪ ،‬راست بكەمەوە»‪.‬‬ ‫لە بەشێكی دیكەی ئەو پێشەكییەدا‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬ئەو دەنگۆیانەش راستدەكاتەوە‪ ،‬كە سەبارەت بە‬ ‫بەشدارییكردنی لە وەفدە هاوبەشەكەی یەكێتی‌و پارتیدا دەكران‌و لەوبارەیەوە دەنوسێت «لەسەر داوای بەرێز‬ ‫كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری سكرتێری گشتی‪ ،‬بەشداری كۆبونەوە هاوبەشەكەی یەكێتی و پارتیم كردووە‪ ،‬نەك‬ ‫لەسەر تەكلیفی بەرێز مەسعود بارزانی‪ .‬هەڤاڵ هێرۆش‪ ،‬لەبەر نەخۆشی بەشداری كۆبونەوە هاوبەشەكەی یەكێتی و‬ ‫پارتی نەكرد‪ ،‬نەك لەبەر بەندە»‪.‬‬ ‫«چاودێر» دەقی رێساكە لەگەڵ پێشەكییە نوێیەکە باڵودەكاتەوە‬

‫بەرێزان‪/‬‬ ‫هەڤاڵ كۆسرەت‪ ،‬هەڤااڵنی كارگێڕ‪ ،‬هەڤاڵ هێرۆ!‬ ‫ساڵوێكی هەڤااڵنەی گەرم‌و هیوام خۆشیتانە‪..‬‬ ‫لەســەردانی بەرێز كۆسرەت رەســوڵ رۆژی (‪)3/13‬‬ ‫و هەڤــااڵن حاكم قادرو شــێخ جەعفــەر رۆژی (‪)3/14‬‬ ‫كــە لەگەڵیاندا دانیشــتم‌و گفتــم دابوو‪ ،‬ئەم رێســایەی‬ ‫بەپێویســتی دەزانم بۆ ژیانــی حیزبایەتی‪ ،‬لەم دۆخەی‬ ‫یەكێتیەكەمــان تێیكەوتــووە‪ ،‬باســی بكەیــن‪ .‬دوای‬ ‫بیركردنەوە‪ ،‬بەئومێدی چارەسەركردنی قۆناغ بەقۆناغی‬ ‫كێشــەكان‪ ،‬وام پێباشــە رێســاكەتان بۆ بنێــرم‌و بەبێ‌‬ ‫مــن كاتێكــی باشــتر بــۆ تاوتوێكردنــی هەبــێ‌‪ ،‬دوای‬ ‫زانینــی بیروڕاتــان‪ ،‬ئینجا دوابڕیاری خــۆم بە مەكتەبی‬ ‫سیاسی‌و سەركردایەتی‌و ئەنجومەنی ناوەند‪ ،‬لەچۆنیەتی‬ ‫درێژەپێدانــی بەرپرســیارێتیم‪ ،‬یــان پێچەوانەكــەی‪،‬‬ ‫رابگەیەنم‪.‬‬ ‫هەڤااڵن!‬ ‫ناچمــە نــاو شــیكردنەوەی وردو درشــتی كێشــە‬ ‫نالەبارەكانــی كوردســتان‌و دۆخــی ناو یەكێتــی‪ ،‬تەنها‬ ‫ئاماژەیــان دەدەمــێ‌‪ :‬گەندەڵــی‪ ،‬كۆمپانیابــازی‪،‬‬ ‫چاوپۆشــین لە كۆمپانیا ئاشكراو نهێنیەكان‪ ،‬نەهێشتنی‬ ‫بنەماكانی ناوەندێتی حزبی‌و پەراوێزخســتنی پلەبەندی‬ ‫ئۆرگانەكان‪ ،‬چۆنیەتی پارە سەرفكردن‪ ،‬لێدوانی لیبراڵی‬ ‫رۆژنامەگەری‪ ،‬نەمانی ســزاو پاداشــت‪ ،‬پشتیوانیكردنی‬ ‫هەلپەرســت‪ ،‬دوركەوتنــەوە لــە سیاســەتی مەركــەزی‬ ‫ئابوری‌و دارایی ئیدارەی گشتی‪.‬‬ ‫چارەســەری ئــەو دیــاردە دزێوانــە لەكۆبونەوەكاندا‬ ‫دەیان جار باســكراوە‪ ،‬بەاڵم بەردەوام دیاردەكان زۆرتر‬ ‫بــون‪ .‬تەنانــەت لەكۆبونــەوەی مەكتەبــی رێكخســتن‪،‬‬ ‫بەئامادەبونــی بەرپرســانی مەڵبەنــدەكان‪ ،‬راپــۆرت بۆ‬ ‫مەكتەبــی سیاســی بەرزكرایەوە‪ ،‬كە چیكــە البەال پارە‬ ‫ســەرف نەكــەن‌و پەیوەندی بە ئۆرگانەكانــەوە نەكرێ‌‪،‬‬ ‫بڕیارمان داو دابەشمان كردە سەر سەرجەم ئۆرگانەكان‪،‬‬ ‫نــەك جێبەجێ نەكــرا‪ ،‬بەڵكو وەكــو پەرچەكردار‪ ،‬ئەم‬ ‫پێشێلكارییانە لەئۆرگانەكاندا زیاتریش كران‪.‬‬

‫مەركەزیــەت‌و مەرجەعیــەت‌و كردنــەوەی دەرگاكانــی‬ ‫چاالكی رێكخراوە دیموكراتی‌و مەدەنیەكان‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬چاودێریكردنــی كاری حكومــەت‌و تێكــڕا‬ ‫ئۆرگانــەكان‪ ،‬لەراپۆرتی مانگانەدا‪ ،‬ســزاو پاداشــتیش‬ ‫بكرێتە بنەمای كۆبونەوەكان‪.‬‬ ‫ســێهەم‪ :‬هاوشــانی نەخشــەرێگەی پەســەندكراوی‬ ‫ئەنجومەنــی ســەركردایەتی‪ ،‬چەمكەكانی دیموكراســی‌و‬ ‫عەدالەتــی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬لە پەروەردەكردنی ئۆرگانەكان‌و‬ ‫لەناو رای گشتیدا‪ ،‬بكرێتە بنچینەی سیاسەتی یەكێتی‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬رێگرتن لە هەموو چەشنە پرۆژەیەكی ئابوری‬ ‫ناشەرعی لەسەر حسابی بازاڕی ئازادو مافی هاواڵتی‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ :‬لەمــاوەی دوو مانگــدا‪ ،‬پلینیــۆم بەپێــی‬ ‫بڕگەكانی پەیڕەوی ناوخۆ ببەسترێ‌‪ .‬بۆ كۆتایی ساڵیش‬ ‫كۆنگرە ساز بدەین‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ :‬بڕیاری ئاڵوگۆڕ لە پۆســت‌و ئۆرگانەكاندا‪،‬‬ ‫بەپێی پێویستی چارەسەركردنی كێشەكان‌و گەڕانەوەی‬ ‫ســەنگ بــۆ مەكتەبــی سیاســی‌و ســەركردایەتی‪ ،‬زوو‬ ‫جێبەجێ‌ بكرێ‌‪.‬‬ ‫بەرێزان!‬ ‫بۆئەوەی كاریگەری ئەو دیــاردەو دەركەوتە دزێوانە‪،‬‬ ‫وردتــر بزانــن‪ ،‬هەتا نوســینی ئــەم نامەیــە (‪)%28‬ی‬ ‫دەنگــدەری ناوچەكانــی خۆمان‪ ،‬ناویان لــە بایۆمەتری‬ ‫هەڵبژاردندا تۆمار كردووە‪ .‬زۆربەی ئەمانەش دەنگدەری‬ ‫یەكێتــی نیــن‪ .‬ئــەم رێــژە تۆماركردنــە دەیســەلمێنێ‌‬ ‫كە رای گشــتی لەناخــەوە لێمان تۆراون‌و ســەرەنجامی‬ ‫گەندەڵــی‌و گوزەرانــی نالەبــاری ئابوری ناچــن خۆیان‬ ‫تۆمــار بكــەن‪ .‬حاڵیــش وا بــڕوات‪ ،‬ئەگــەر جەماوەری‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بەكردەوە ئاشتنەكرێنەوە‪ ،‬بەدڵنیاییەوە (‪)18‬‬ ‫كورسیەكەی هەڵبژاردنی پێشــوش ناهێنینەوە‪ .‬تەواوی‬ ‫زانیاریەكانیــش پێماندەڵێن‪ :‬لەپارێــزگای كەركوكدا كە‬ ‫لەعێراق‌و كوردســتاندا پارسەنگی یەكێتی بووە‪ ،‬رێژەی‬ ‫دەنگەكانمان دابەزیووە!‬ ‫بەراشــكاوی دەڵێم‪ :‬تۆزقاڵێك بــاوەڕم بەوە نەماوە‪،‬‬ ‫لەكۆبونەوە ئاســاییەكاندا بتوانین ئەو كێشانە چارەسەر‬ ‫بكەین‪ .‬تاقە چەكی حیزبایتی دەســتمان‪ ،‬هەتا بەستنی‬ ‫پلینیۆم‌و كۆنگرە‪ ،‬دۆزینەوەی ئالیەتی نوێی مەركەزیەتی‬ ‫نــاو یەكێتی‌و جێبەجێكردنی پەیڕەوی ناوخۆیە‪ .‬ئەویش‬ ‫دەسەاڵت پێدانە بە هەیئەتێكی (‪ )3‬بۆ (‪ )5‬كەسی‪ ،‬كە‬ ‫بتوانێ‌ سیاسەتی سزاو چاودێریكردنی پێشێلكاران بەبێ‬ ‫دەستێوەردانی الوەكی بسەپێنێ‌‪.‬‬

‫هەڤااڵن!‬ ‫بــۆ مێژوو رۆژی (‪ )2016/12/19‬دوای چاوپێكەوتنی‬ ‫هەڤااڵن!‬ ‫زیاتر لە (‪ )50‬كەســوكاری شــەهیدو بیســتنی زوخاوی‬ ‫رێگەمــان لەبەردەمــدا نەماوە‪ ،‬جگە لــە‪ :‬مەركەزیت‪،‬‬ ‫ناخیان بەرامبەر یەكێتی‪ ،‬لە وتارێكدا زەنگی مەترسیدارم‬ ‫لەسەر چارەنوسی یەكێتی لێداوە‪ .‬بەاڵم دڵنیام بەشێكی چاودێریكردنــی حكومــەت‌و یەكێتی‪ ،‬ســزاو پاداشــت‪،‬‬ ‫مەكتەبی سیاســی‌و ســەركردایەتی ئەزیەتی ئەوەشیان دژایەتــی گەندەڵــكار‌و پێشــێلكارانی پرنســیپەكانی‬ ‫نەكێشــاوە‪ ،‬تەنانەت بیخوێننەوە‪ ،‬چ جای بســڵەمێنەوە یەكێتیەكەی مام جەالل‌و شەهیدان‌و تێكۆشەران‪.‬‬ ‫لەكۆتاییشــدا دەمــەوێ‌ پێتــان رابگەیەنــم كــە جگە‬ ‫لەچارەنوسی مەترسیداری یەكێتی!‬ ‫ئەم دۆخەی ناو یەكێتی‪ ،‬ئاشكرا یەكێتی راكێشاوەتە لــە چارەســەری كێشــەكان‪ ،‬ئەویش لەرێگــەی ئۆرگانە‬ ‫ئاســتی سەركێشــی لە بڕیــارو بێباكی لــە دابینكردنی شــەرعیەكانەوە‪ ،‬باوەڕم بە تەكەتول‪ ،‬یان بە دەسەاڵتی‬ ‫بەرژەوەنــدی‪ ،‬دڵنیــام لەمــەودوا ئەو دیــاردەو روداوانە ناشــەرعی‪ ،‬یاخود بە جیابونەوە‪ ،‬نییــە‪ .‬بەاڵم دڵنیابن‬ ‫زیاتر پەرەدەســەنن‪ .‬تەنانەت مەترسی لەسەر ئاسایشی ناتوانم ببمە پاســەوانی ئەو دیــاردە دزێوانەو ئامادەش‬ ‫یەكێتی‌و‪ ،‬كێشەكانی ناوچەی سەوز پەرەدەسەنێ‌‌و ئیتر نیــم ئەوەی بەســەر خەڵكدا هات‌و ئــەم كولەمەرگییەی‬ ‫یاخیبــون لە بڕیارەكان‌و هەڵوەشــاندنەوەی دەســەاڵتی دوچــاری گەلەكەمــان بــووە‪ ،‬چیكــە لەنــاو یەكێتیــدا‬ ‫مەركەزی لەناوچەكاندا‪ ،‬لەنیمچە سەركێشــی ئێســتاوە‪ ،‬قبــوڵ بكــەم‪ ،‬لەكاتێكدا گومانم لە زانیاریەكانم لەســەر‬ ‫دەگاتــە هەڵگەڕانــەوە‪ .‬بەڵكــو روداوی نەخوازراویــش! گەندەڵكار‌و ئەرزە فرۆشــتن‌و كۆمپانیابازەكان‌و دزەكانی‬ ‫كوردستان‌و دەرەوەو بەغداد‪ ،‬نییە!!‬ ‫بۆیە‪:‬‬ ‫ئەگەر دەمانەوێ‌ مەترسیەكان بەرە بەرە كەمبكەینەوە‪،‬‬ ‫هاوكات رادەیەك ئومێد بۆ ژیانی حیزبایەتی بگێڕینەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ رێزی‬ ‫پێویستە ئەم رێسایە پەسەند بكرێ‌‪:‬‬ ‫هەڤاڵتان‬ ‫یەكــەم‪ :‬پابەندبون بە پەیــڕەوی ناوخۆو ژیاندنەوەی‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫پلەبەنــدی حیزبایەتــی‌و زەمینەســازی بــۆ گێڕانەوەی‬ ‫‪2017/3/18‬‬

‫ذمارة (‪ )605‬دوشةممة ‪2017/4/10‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫«الیەنە عێراقییەكان ریفراندۆمی كوردستان بە هەنگاوێكی مەترسیدار دەزانن»‬

‫پرسی ریفراندۆم گەیەندرایە واڵتانی جیهان‬ ‫یەكێتــی‌و پارتــی لــە كۆنگرەیەكــی‬ ‫رۆژنامەوانیــدا رایگەیاند‪ ،‬كۆبوونەوەی‬ ‫ئەمڕۆمــان لەگــەڵ نوێنــەری واڵتــان‬ ‫لــە هەرێمــی كوردســتان گرنگییەكی‬ ‫زۆری هەبــووەو باســی ئەنجامدانــی‬ ‫ریفراندۆممان لەگەڵدا كردوون‪.‬‬ ‫لــە‬ ‫راشــیگەیاند‪،‬‬ ‫ناوبــراو‬ ‫كۆبوونەوەكــەدا بــە راشــكاوانە بــە‬ ‫نوێنــەری واڵتانمان وتووە كە هەرێمی‬ ‫كوردســتان دەیەوێــت لــە ئەمســاڵدا‬ ‫ریفرانــدۆم ئەنجامبدات‪ ،‬كــە بێگومان‬ ‫مەبەستمانە بە تەوافوقی نێوان الیەنە‬ ‫سیاسییەكان ریفراندۆم ئەنجام بدەین‪.‬‬

‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫هەفتــەی رابــردو‪ ،‬وەفدێكــی‬ ‫هاوبەشــی یەكێتــی‌و پارتــی‬ ‫سەردانی بەغدادی كرد‪‌،‬و لەگەڵ‬ ‫گەورەبەرپرسانی عیراق لەبارەی‬ ‫هەڵكردنــی ئــااڵی كوردســتان‬ ‫لــە كەركــوك‌و ریفراندۆمــەوە‬ ‫گفتوگۆیــان كــرد‪ .‬هــاوكات‬ ‫وەفدێكــی دیكــەی هاوبەشــی‬ ‫یەكێتــی‌و پارتــی لــە هەرێمــی‬ ‫كوردســتان لەگــەڵ بەشــێك لە‬ ‫الیەنــە سیاســییەكان بۆ هەمان‬ ‫مەبەســت كۆبوونــەوەو هــەروا‬ ‫دوێنێــش وەفــدی یەكێتــی‌و‬ ‫پارتــی لەگەڵ كونســوڵی واڵتان‬ ‫لــە هەرێــم كۆبونــەوە‪ .‬بەپێــی‬ ‫زانیارییەكانیــش كۆبونــەوەی‬ ‫فراوانــی الیەنەسیاســییەكان بۆ‬ ‫پرسی ریفراندۆم نزیكبووەتەوە‪.‬‬ ‫الیخۆشــیەوە مــەال بەختیــار‪،‬‬ ‫لێپرســراوی دەســتەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبــی سیاســیی یەكێتــی‌و‬ ‫ئەندامــی وەفــدی هاوبــەش‪،‬‬ ‫ی وەفدێكی‬ ‫دەڵێــت «پێكهێنانــ ‌‬ ‫هاوبــەش لەالیــەن پارتــی‌‌و‬ ‫ی‬ ‫یەكێتییــەوە بۆ ســەردانیكردن ‌‬ ‫حزبــەكان‌و بەغــداد‪ ،‬لەســەر‬ ‫ی پارلەمان‬ ‫حســابی كاراكردنەوە ‌‬ ‫نییــە‪ .‬پارلەمانتارێكی كوردیش‬ ‫لــە بەغــداد‪ ،‬ئاشــكرایدەكات‪،‬‬ ‫بــە شــێوەیەكی گشــتی الیەنە‬ ‫عیراقییــەكان تاوەكــو ئێســتا‬ ‫هەندێكیان بێدەنگــن‌و هەندێكی‬ ‫تریشــیان پێیانوایــە‪ ،‬ریفراندۆم‬ ‫هەنگاوێكی مەترسیدارە‪.‬‬

‫پێــرێ‪ ،‬مەكتەبی سیاســی یەكێتی‬ ‫لەشــاری ســلێمانی بە سەرپەرشــتی‬ ‫جێگری سكرتێری گشتی‌و ئامادەبونی‬ ‫ژمارەیــەك لەئەندامانــی مەكتەبــی‬ ‫سیاســی‪ ،‬لەگەڵ بەرپرس‌و ئەندامانی‬ ‫دەســتەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‬ ‫كۆبونــەوە‪ ،‬و لە راگەیاندراوێكیشــدا‪،‬‬ ‫ئاماژەبەوەكرا‪ ،‬كۆبونەوەی هاوبەشــی‬ ‫مەكتەبی سیاســیی یەكێتــی‌و پارتی‌و‬ ‫الیەنە سیاسییەكانی تر‪ ،‬و راگەیاندراوە‬ ‫هاوبەشــەكەی یەكێتــی‌و پارتی‪ ،‬وەك‬ ‫ســەرەتایەك بۆ ریفراندۆم‪ ،‬بە باشــی‬ ‫هەڵســەنگێندراو دوای گوێگرتــن لــە‬ ‫راپۆرتــی زارەكیــی عەدنــان موفتی‪،‬‬ ‫ســەردانی وەفدی هاوبەش بۆ بەغدادو‬ ‫چاوپێكەوتنیان لەگەڵ بەرپرسانی بااڵو‬ ‫هێزە سیاســییەكان‪ ،‬لە پێشــەوەیانەوە‬ ‫ســەرۆككۆمارو ســەرۆكی حكومــەت‌و‬ ‫ســەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪،‬‬ ‫بــۆ دۆزینــەوەی رێگەچــارەی گونجــاو‬ ‫بــۆ مافــی ئااڵهەڵكــردن لــە كەركوك‌و‬ ‫ریفراندۆم‪ ،‬بە ئەرێنی هەڵسەنگێندرا‪.‬‬

‫واڵتانی بیانی لەئەنجامدانی‬ ‫ریفراندۆم ئاگادار دەكرێنەوە‬

‫«لەسەر حسابی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان نیە»‬

‫یەكێتی‌و ریفراندۆم‬

‫دوێنــێ یــەك شــەممە ‪2017/4/9‬‬ ‫كۆبوونەوەی وەفدی هاوبەشی یەكێتی‌و‬ ‫پارتــی‌و بەرپرســانی حكومەتی هەرێم‬ ‫لەگــەڵ كونســوڵی واڵتانــی بیانــی‬ ‫لەهۆڵی ســەعد عەبدواڵ لەشاری هەولێر‬ ‫دەستیپێكرد‪.‬‬ ‫دوای كۆبوونەوەكــە‪ ،‬رۆژ نــوری‬ ‫شــاوێس ئەندامــی وەفــدی هاوبەشــی‬

‫رۆژی (‪ )2017/4/6‬لێپرســراوی‬ ‫دەســتەی كارگێڕی مەكتەبی سیاســیی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانییدا‪،‬‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬پێكهێنانــی‌ وەفدێكــی‬ ‫هاوبــەش لەالیەن پارتــی‌‌و یەكێتییەوە‬ ‫بۆ ســەردانیكردنی‌ حزبــەكان‌و بەغداد‪،‬‬ ‫لەسەر حسابی كاراكردنەوەی‌ پارلەمان‬ ‫نییــەو بۆچونــی‌ جیاوازیشــمان هەیــە‬

‫لەگــەڵ پارتی‌ لەبــارەی‌ كاراكردنەوەی‌‬ ‫پارلەمان پێــش ئەنجامدانی‌ ریفراندۆم‌و‬ ‫ســەربەخۆیی‪ ،‬كــە مافــی نەتەوەیــی‬ ‫خۆمانە‪ ،‬مافی گەلــی كوردە ریفراندۆم‬ ‫بۆ سەربەخۆیی ئەنجامبدات‪ ،‬ریفراندۆم‬ ‫ئەنجامبدەیــن‌و رێگەنەدەیــن ئــەم‬ ‫هەلەمان لەدەستبچێت‪.‬‬ ‫مەالبەختیــار‪ ،‬كە هــاوكات ئەندامی‌‬ ‫وەفــدی‌ هاوبەشــی‌ یەكێتی‌‌و پارتیشــە‬ ‫بــۆ پرســی ریفراندۆم‪ ،‬رونیشــكردەوە‪،‬‬ ‫دەبێــت مــاددەی ‪140‬ی دەســتور‬ ‫جێبەجێبكرێــت‌و ئەگــەر پێشــتر ئــەو‬ ‫ماددەیە جێبەجێبكرایە ئەوە كێشەكان‬ ‫باشــترو زوتر چارەســەر دەبون‪ ،‬هەروا‬ ‫چونــی وەفــدی هاوبەشــی یەكێتــی‌و‬ ‫پارتــی بــۆ الیەنــە كوردســتانییەكان‌و‬ ‫بەغــداد دەرگای چارەســەر بــۆ‬ ‫كێشــەكان دەكاتەوەو سەردانی وەفدە‬

‫هاوبەشــەكەی یەكێتی‌و پارتیش بۆ الی‬ ‫الیەنــەكان بەردەوامدەبێت‪ ،‬بە دایالۆگ‬ ‫هەمو كێشەكان چارەسەردەكەین‪.‬‬

‫«ریفراندۆم بە مانای ســەربەخۆیی‬ ‫نایەت»‬

‫الیخۆشــیەوە ئەندامێكــی وەفــدە‬ ‫كوردییەكــە بــۆ پرســی ریفرانــدۆم لە‬ ‫بەغــداد‪ ،‬لەلێدوانێكــی رۆژنامەوانییدا‪،‬‬ ‫وتــی «ئەنجامــی كۆبونەوەكانیــان لە‬ ‫بەغــداد ئیجابــی بون‪‌،‬و ســەبارەت بە‬ ‫ریفراندۆمیش باسمان لەوەكرد كە ئەوە‬ ‫مافــی گەلــی كوردە‪ ،‬بــە تایبەت پاش‬ ‫‪ 14‬ســاڵ لە روخانی رژێمی بەعس‪ ،‬ئەو‬ ‫ئەزمونەی كە هەمانەو ئەو دەســتورەی‬ ‫دەنگمــان بۆدا‪ ،‬لە عیراق دروســتنەبو‪،‬‬ ‫بەداخــەوە لــە جیاتــی فیدڕاڵییــەت‌و‬ ‫دیموكراســی‪ ،‬شــەڕی ســوننەو شــیعە‬

‫هەیــەو داعــش بۆتــە دراوســێمان‌و كراوە‪ ،‬و لە ئایندەشــدا قســە لەســەر‬ ‫ناكۆكییەكانی هەرێم‌و بەغداد زیادبوون‪ ،‬كەركــوك‌و ناوچــە دابڕێنــراوەكان‬ ‫بۆیە پێویستە گەلی كورد بڕیاربدات»‪ .‬دەكرێــت‪ ،‬بۆ ئــەوەی رای خەڵكی ئەو‬ ‫عەدنان موفتی‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬ناوچانــە وەربگیرێــت بەوەی بەشــێك‬ ‫ریفرانــدۆم بــە مانای ئــەوە نایەت‪ ،‬كە بــن لــە هەرێمــی كوردســتان یاخــود‬ ‫راپرسی كرا‪ ،‬سبەینێ دەوڵەتی كوردی بەپێچەوانەوە‪.‬‬ ‫رابگەیەنرێــت‪ ،‬بەڵكــو گفتوگۆدەكرێت‪،‬‬ ‫د‪.‬فەرهــاد مــەال قــادر‪ ،‬وتیشــی‬ ‫كــە هــەردوال بگەنــە ئەنجامێــك‌و «پێموایە بە شــێوەیەكی گشتی الیەنە‬ ‫بۆچونی الیەنە عیراقییەكانیش لەســەر عیراقییەكان‪ ،‬تاوەكو ئێستا هەندێكیان‬ ‫ئەنجامدانــی ریفراندۆم بەشــێوەیەك بو بێدەنگن‪‌،‬و هەندێكی تریشیان پێیانوایە‬ ‫كە نە پشــتگیرییان كرد نە دژایەتییان ریفراندۆم‪ ،‬هەنگاوێكی مەترســیدارە بە‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫ئاڕاســتەی پارچەپارچەبونــی عیــراق‌و‬ ‫راگەیاندنــی دەوڵەتــی كــوردی‪ ،‬بۆیــە‬ ‫دژایەتیــی ئەو پرســە دەكــەن‌و دەڵێن‬ ‫هەڵوێســتی الیەن عیراقییەكان‬ ‫لەئێســتادا عیراق بۆ ئــەو كارە گونجاو‬ ‫چییە؟‬ ‫نییە‪ ،‬رێگە بەوە نادەن»‪.‬‬ ‫پارلەمانتارێكــی یەكێتــی لە بەغداد‪،‬‬ ‫بە(چاودێــر)ی راگەیانــد‪ ،‬بەپێــی‬ ‫زانیارییەكانمــان باســی ئــەو پرســە‬

‫«ئیرت ناكرێ دیسپلینی حزبایەتی‌و پەیڕەوی ناوخۆ فەرامۆش بكرێ»‬

‫یەكێتی لیژنەیەكی بااڵ بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكانی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی پێكدەهێنێت‬ ‫رۆژی ‪ 2017/4/8‬دەســتەی كارگێــڕی‬ ‫مەكتەبــی سیاســیی یەكێتــی‪ ،‬دوای‬ ‫كۆبونەوەیان لەگەڵ كۆسرەت رەسوڵ عەلی‬ ‫جێگری ســكرتێری گشــتی‌و هێرۆ ئیبراهیم‬ ‫ئەحمــەد‌و عەدنــان موفتــی ئەندامانــی‬ ‫مەكتەبــی سیاســی‪ ،‬راگەیەندراوێكیــان‬ ‫باڵوكردەوە كە تێیدا ئاماژە بە دروستكردنی‬ ‫لیژنەیەكی بااڵ دەكات بۆ لێپرســینەوە لەو‬ ‫كەسانەی دیسپلینی حزبی پێشێل دەكەن‪.‬‬ ‫هــاوكات ئــەو لیژنەیــە بەرپرســیار دەبێت‬ ‫لــە جێبەجێكردنــی بڕیارەكانــی مەكتەبی‬ ‫سیاسی‌و سەركردایەتی‪.‬‬

‫دەقی راگەندراوەكە‪:‬‬ ‫ســەعات (‪)12‬ی پێشــنیوەرۆی ئەمــڕۆ‬ ‫(‪ ،)2017/4/8‬لەبــارەگای مەكتەبــی‬ ‫سیاســی لەســلێمانی‪ ،‬بەسەرپەرشــتی‬ ‫هەڤاڵ كۆســرەت رەســول عەلــی جێگری‬ ‫ســكرتێری گشــتی و بەئامادەبوونی هەڤاڵ‬ ‫هیــرۆ ئیبراهیم ئەحمــەد ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاســی‪ ،‬كۆبونەوەیــەك لەگــەڵ بەرپرس‬ ‫و ئەندامانی دەســتەی كارگێــری مەكتەبی‬ ‫سیاسی و عەدنان موفتی بەرێوەچوو‪.‬‬ ‫لەكۆبونەوەكەدا‪ ،‬دۆخی ناوخۆی یەكێتی‬ ‫بــەوردی باســكراو كۆبوونــەوەی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتی و پارتی‪ ،‬سەردانی وەفدی‬

‫هاوبــەش بــۆ الی الیەنــە سیاســیەكانی بەرپرســانی بــااڵو هێــزە سیاســیەكان‪،‬‬ ‫كوردســتان بۆ ریفرانــدۆم و چوونی وەفدی لەپێشەوەیانەوە ســەرۆك كۆمارو سەرۆكی‬ ‫هاوبەش بۆ بەغدا تاوتوێ كرا‪.‬‬ ‫حكومەت و سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عیراق‪ ،‬بــۆ دۆزینەوەی رێگەچارەی گونجاو‬ ‫بــۆ مافــی ئــااڵ هەڵكــردن لەكەركــوك و‬ ‫سەرەنجام ‪:‬‬ ‫‪ .1‬كۆبونــەوەی هاوبەشــی مەكتەبــی ریفراندۆم‪ ،‬بە ئەرێنی هەڵسەنگێندرا‪.‬‬ ‫‪ .3‬ســەبارەت بەدۆخی ناوخۆی یەكێتی‪،‬‬ ‫سیاســی یەكێتــی و پارتــی و الیەنــە‬ ‫سیاسیەكانی ترو راگەیاندراوە هاوبەشەكەی تێكرا ئامادەبوانی كۆبوونەوەكە‪ ،‬جەختیان‬ ‫یەكێتــی و پارتــی‪ ،‬وەك ســەرەتایەك بــۆ كــردەوە‪ ،‬كــە چی دیكە ناكرێ دیســپلینی‬ ‫حزبایەتــی و جێبەجــێ كردنــی پەیرەوەی‬ ‫ریفراندۆم‪ ،‬بەباشی هەڵسەنگێندرا‪.‬‬ ‫‪ .2‬دوای گوێ گرتــن لەڕاپۆرتی زارەكی ناوخــۆ و ژیانــی حزبایەتــی و پەیــرەوی‬ ‫هەڤــاڵ عەدنان موفتی‪ ،‬ســەردانی وەفدی ناوخــۆ فەرامــۆش بكــرێ‪ ،‬بۆیە بڕیــاردرا‪،‬‬ ‫هاوبەش بــۆ بەغداو چاوپێكەوتنیان لەگەڵ كــە لیژنەیــەك بەسەرپەرشــتی كۆســرەت‬

‫رەســول عەلی جێگری ســكرتێری گشتی و‬ ‫لێپرســراو و ئەندامانی دەســتەی كارگێڕ و‬ ‫هێــرۆ ئیبراهیم ئەحمــەد ئەندامی مەكتەبی‬ ‫سیاســی و بافڵ تاڵەبانی وەك لێپرسراوی‬ ‫ســكرتاریەتی هەڤاڵ ســكرتێری گشــتی و‬ ‫گەیاندنی پەیامی كۆبونــەوەكان بەجەنابی‬ ‫مــام جــەالل‪ ،‬ئەركیــان پــێ ســپێردرا‪،‬‬ ‫بەرپرسیاربن لە جێبەجێكردنی تەواوی ئەو‬ ‫بڕیارانــەی لە ئەنجومەنی ســەركردایەتی و‬ ‫مەكتەبــی سیاســی دەدرێن‪ ،‬ســەبارەت بە‬ ‫یەكێتیــی نیشــتمانیی كوردســتان‪ ،‬هەروا‬ ‫لەســەر كاری حكومــەت‪ ،‬دامودەزگاكانــی‬ ‫ئاسایش‪ ،‬پێشــمەرگە‪ ،‬تەواوی ئۆرگانەكان‬

‫و رێكخــراوە دیموكراتیەكان‪ .‬لەپێشــەوەی‬ ‫ئەركەكانیشــیان چۆنێتــی جێبەجێكردنــی‬ ‫پەیــرەوی ناوخــۆ و دارشــتنی رێســای‬ ‫جێبەجێكردنــی ســزاو پاداشــت لەنــاو‬ ‫ئۆرگانەكانی یەكێتی‪-‬دا‪ ،‬بەپێی بڕیاری دوایین‬ ‫كۆبوونــەوەی ئەنجومەنــی ســەركردایەتی‪،‬‬ ‫كــە لەرێكەوتــی(‪ )2017/3/13‬ئەنجامدرا‪،‬‬ ‫ئــەو هەڤااڵنەی پێشــلكاریان ئەنجام دابێ‪،‬‬ ‫سەرزەنشتی رەسمیان ئاراستە دەكرێ‪.‬‬ ‫دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫‪2017/4/8‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )605‬دوشةممة ‪2017/4/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ناوجەرگەی داعش‬

‫‪ 10‬رۆژ لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬ ‫یۆرگین تۆدنهۆفەر‬

‫‪ 10‬رۆژ‬ ‫لە دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫رۆژی هەشتەم‬ ‫شەممە‪13 ،‬ی دیسەمبەری ‪2014‬‬ ‫ســەعات هەشــتی بەیانــی ســاتی‬ ‫گەڕانەوەمان لە سەفەرەكە دەستپێدەكات‪.‬‬ ‫ئەگــەر شــتەكان بــە باشــی بەڕێوەبچن‪،‬‬ ‫دەتوانیــن پێنــج ســەعاتی تــر لــە رەققە‬ ‫بیــن‪ .‬دەمانەوێــت لــەوێ مۆبایلەكانمــان‌و‬ ‫ئایپادەكەشــم وەربگرینــەوە‪ .‬دواتر بەرەو‬ ‫ســنوری توركیا بەڕێدەكەویــن ئومێدەوارم‬ ‫پێــش ئــەوەی دنیــا تاریك دابــێ بگەینە‬ ‫ئــەوێ‪ .‬هەڵبەتــە ئــەم لێكدانەوەیەی من‬ ‫كەمێك گەشبینانەیە‪ ،‬بەاڵم هیوادارین بەم‬ ‫شــێوەیە بێت‪ .‬لە راستیدا دەمانویست دوو‬ ‫رۆژ لەمەوبەر بەڕێبكەوین‪.‬‬ ‫بەڕێكەوتنمان نیو سەعات دوادەكەوێت‪،‬‬ ‫چونكە تاكی چەپی پێاڵوەكەم نادۆزمەوە‪.‬‬ ‫دوێنێ شــەو وەكو هەمیشــە پێاڵوەكانمان‬ ‫لەبــەردەم دەرگای چونەژورەوەی خانوەكە‬ ‫داكەند‪ .‬بەاڵم ئێســتا تاكێكــی دیار نییە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ فێردریــك چــواردەوری خانوەكــە‬ ‫دەگەڕێین‪ .‬نەخێــر نەماندۆزیەوە‪ .‬لەوانەیە‬ ‫پشیلەیەك بردبێتی‪ .‬نەكا كەسێك بیەوێت‬ ‫ئەزێتمان بدات؟ ئەم پێاڵوەم كە قەڵتاخی‬ ‫تایبەتــی بــۆ رێكــردن هەیــە‪ ،‬لەهەمــوو‬ ‫پێاڵوەكانــی دیكــەم زیاتــر خۆشــدەوێت‪.‬‬ ‫بەبێ ئەو پێاڵوانە نەمدەتوانی ساڵی ‪2011‬‬ ‫لــە لیبیا لەڕێكردنی شــەوان بەناو بیاباندا‬ ‫بەردەوام بم كە هەشــت ســەعاتی خایاندو‬ ‫بەهۆیەوە لەدەستی قەزافی رزگارمان بوو‪.‬‬ ‫خۆشبەختانە جوتێ پێاڵوی دیكەم پێیە‪.‬‬ ‫گروپەكەمــان بەســەر دوو ئۆتۆمبێلــدا‬ ‫دابەش دەبین‪ .‬فێردریك‪ ،‬مالكۆم‪ ،‬من‌و ئەبو‬ ‫لوط‌و دوو شــۆفێری دەمامكداری خەڵكی‬ ‫رەققــە بــە مینــی پاصێــك دەكەوینەڕێ‪.‬‬ ‫ئەبــو قەتادەو چەكدارێكی داعشــی عێراق‬ ‫بە ئۆتۆمبێلێكی بیابانگەڕی خۆڵەمێشــی‪.‬‬ ‫ئۆتۆمبێلێكــی دیكــەش‪ ،‬كــە كامیۆنێكــی‬ ‫زەردە هاوڕێیمان دەكەن‪ .‬بۆ سەرلێتێكدانی‬ ‫فڕۆكە بــێ فڕۆكەوانــەكان‪ ،‬ئۆتۆمبێلەكان‬ ‫هەندێ كات پاش‌و پێش دەكەون‌و بەردەوام‬ ‫جێگــەی خۆیان دەگۆڕنــەوە‪ .‬زۆربەی كات‬ ‫مەودایەكــی چەند مەتــری لەگەڵ یەكتریدا‬ ‫دەهێڵینەوە‪ .‬دەبێت زۆر وریا بین‪ .‬شۆفێری‬

‫كتێبــی (ناوجەرگەی داعــش‪ 10 -‬رۆژ‬ ‫لە «دەوڵەتی ئیســامی») سەفەرێكە‬ ‫بــۆ پێگەی تیرۆر‪ ،‬بــۆ ناوچەكانی ژێر‬ ‫دەســتی داعش‪ ،‬نوسەری ئەم كتێبە‪،‬‬ ‫یەكەمین پەیامنێری رۆژئاواییە كە بە‬ ‫شێوەیەكی رەسمی مۆڵەتی پێدەدرێت‬ ‫كە ســەردانی موسڵ و رەقە بكات‌و‪،‬‬ ‫لەگەڵ خەڵك و هەندێ لە ئەندامانی‬ ‫ئــەو گروپە تاوانــكارە چاوپێكەوتن‬ ‫ئەنجامــدەدات‌و بــە زیندوییــش‬ ‫دەگەڕێتــەوە‪ .‬ئــەو یاداشــتەكانی‬ ‫خۆی لەو ســەفەرە مەترسیدارەدا‬ ‫ســەفەرنامەیەكی‬ ‫لەشــێوەی‬ ‫ســەرنجڕاكێش‌و چیرۆكئامێــزدا‬ ‫دەخاتــەڕوو‪ .‬لــەم الپەڕەیــەی‬ ‫رۆژنامــەی چاودێر هەوڵ دەدەین‬ ‫چەنــد بەشــێكی ئــەو كتێبــە‬ ‫باڵوبكەینــەوەو دواتــر تــەواوی‬ ‫كتێبەكەش بە چاپ دەگەیەنین‪.‬‬

‫كامیۆنەكەو هاوكارەكــەی بەردەوام جامی‬ ‫التەنیشــتەكەیان دەكەنــەوەو بە ترســەوە‬ ‫ســەیری ئاســمان دەكەن‪ .‬باران دەبارێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم خۆ بــاران رێگر نییە بــۆ فڕۆكە بێ‬ ‫فڕۆكەوانەكان‪.‬‬ ‫هەمووان بــە تەواوی بێدەنگیــن‪ .‬تەنیا‬ ‫جارجــار لەگەڵ ئەبو لوط قســە دەكەین‪.‬‬ ‫ئەبــو لوط ســەری لەوە ســوڕماوە كە لە‬ ‫ئەڵمانیا الیەنگرانی دەستوەردانی سەربازی‬ ‫زیاتــر بــون‪ ،‬بەتایبەتــی ســەرۆك كۆمار‪.‬‬ ‫پەیامــی بــۆ یواخیــم غــاوك(‪ )1‬ئەمەیــە‪:‬‬ ‫«ئەگــەر بەنیــازی لێــرە دەســتوەردانی‬ ‫ســەربازی ئەنجام بدەیت‪ ،‬ئەوا پێشتر گۆڕ‬ ‫بۆ سەربازەكانت هەڵكەنە!» دواتر سەیری‬ ‫من دەكات لێزانانە دەڵێت‪« :‬ئێوە راســت‬ ‫دەكــەن‪ ،‬ئێمە توندڕەوین‪ ،‬بەاڵم توندڕەوی‬ ‫ئێمە ئاشــكرایەو هی ئێوە پەنهانە‪ .‬رەنگە‬ ‫داعش ‪ 30‬هەزار عێراقی كوشــتبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆش(جــۆرج بــۆش‪-‬ی كــوڕ) ‪ 500‬هــەزار‬ ‫عێراقی كوشتوە‪».‬‬ ‫ئەبــو ل��وط دەڵێت لــە عێــراق خەڵكی‬ ‫زۆر لە داعش رازین‪ .‬هێشــتا لە رەققە بەو‬ ‫جۆرە نییە‪ .‬ئەســەد لەنــاو خەڵكیدا زیاتر‬ ‫پێگــەی هەیە وەك لە داعش‪ .‬ئەگەر حاڵی‬ ‫حازر هەڵبژاردن ئەنجــام بدرێت‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫خەڵكــی رەققە دەنگ بە ئەســەد دەدەن‪.‬‬ ‫ئەســەد بە لێزانییەوە تا ئێســتاش موچەو‬ ‫مافی خانەنشــینی خەڵكــی رەققە دەدات‪.‬‬ ‫هەروەهــا خەڵكــی حەزدەكــەن ئــەرك‌و‬ ‫فەرمانی كەمتریان هەبێت لەوەی كە ئێستا‬ ‫داعــش داوای دەكات‪ ،‬هــەر بۆیە ئاســاییە‬ ‫خەڵكــی‪ ،‬ئەســەد بە باشــتر بزانن‪ .‬من بە‬ ‫سەرســامییەوە گوێ بۆ قسەكانی دەگرم‪،‬‬ ‫چەند باشە كە فێردریك‌و مالكۆم شاهیدن!‬ ‫بە وتەی ئەبو لوط‪ ،‬دەستبەسەرداگرتنی‬ ‫موســڵ‪ ،‬ئۆپەراســیۆنێك بــوە‪ ،‬كــە زۆر‬ ‫دەمێكــە نەخشــەی بــۆ كێشــرابوو‪.‬‬ ‫«ســااڵنێك لە موســڵ‪ ،‬هێندە كــردەوەی‬ ‫«ئیستیشــهادی»یمان ئەنجامــدا‪ ،‬كە ئیتر‬ ‫هیچ كەسێك لە موسڵ هەستی بە ئەمنیەت‬ ‫نەدەكــرد» بەردەوام هێرش ئەنجام دەدرا‪.‬‬ ‫«تەنانــەت ئەندامانی خۆمان بۆ پرســەی‬ ‫مردوان دەنارد‪ ،‬تاوەكو كردەوەی خۆكوژی‬ ‫ئەنجام بدەن»‪ .‬لەم كۆتاییانەدا شــیعەكان‬ ‫زۆر ترســابوون‪« .‬هــەر بۆیە توانیمان بەو‬ ‫ئاسانییە موسڵ فەتح بكەین»‪.‬‬ ‫دواتــر ئەبو لوط جدی دەبێت‪« :‬بڕیاری‬ ‫بانگهێشــتكردنی ئێــوە لــە بەرزتریــن‬ ‫مەرجەعــەوە دراوە‪ .‬مەبەســتمانە بەهــۆی‬ ‫سەردانی ئێوەوە بۆ ئێرە‪ ،‬دەرگاكان بەڕوی‬ ‫واڵتانــی رۆژئاوادا بكەینــەوە‪ .‬رەنگە بە‬ ‫زویــی هۆكارەكــەی تێبگەیــت»‪ .‬بۆی‬ ‫روندەكەمــەوە كە من كەســێكی گونجاو‬ ‫نیم بۆ نێوەنگیری‪ .‬تێگەیشتنمان لەگەڵ‬ ‫یەكتــردا زۆر جیاوازیــی هەیــە‪ .‬ئەبــو‬ ‫ل��وط دەڵێــت‪ ،‬هیــچ زیانێكــی نییە‪ .‬بە‬ ‫پێچەوانەوە متمانــەی من زیاتر دەكات‪.‬‬ ‫وەاڵم دەدەمــەوە‪« :‬رەنگــە لەالی ئێوە‬ ‫بــەو جــۆرە بێــت‪ ،‬بــەاڵم الی واڵتانــی‬ ‫رۆژئــاوا وا نییە‪ ».‬ئەم مەســەلەیەم لە‬ ‫میانگیرییەكانی پێشــوم تاقیكردۆتەوە‪.‬‬ ‫لــە واڵتانی رۆژئاوا هەر كەســێك لەگەڵ‬ ‫«دوژمــن»دا قســە بكات‪ ،‬یەكســەر بە‬ ‫خائین هەژمار دەكرێت‪ ،‬یان بە «ئەقڵی‬ ‫دوژمــن»‪ ،‬كە وشــەیەكی تازەیــەو لەم‬ ‫رۆژانــەدا زۆر بەكاردێــت‪ .‬ئەبــو ل��وط‬ ‫دەڵێــت‪« :‬بــەاڵم بەو جــۆرەی كە تۆم‬ ‫ناسیوە‪ ،‬ئەم شتانە بەالی ئێوەوە گرنگی‬ ‫نییە»‪.‬‬ ‫دواتــر یاریــدەدەری شــۆفێرەكە‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەكی چاوەڕواننەكــراو دێتە ناو‬ ‫گفتوگۆكەمانــەوە‪ .‬دەیەوێــت بزانێــت‬ ‫بۆچی من نابمە موســوڵمان‪ .‬بە بۆچونی‬ ‫ئــەو من خراپترم لە هەر مەســیحییەك‪.‬‬ ‫مەســیحییەكان حاڵی نەبــون‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫پێچەوانــەوە مــن تیگەیشــتوم‌و لەگــەڵ‬ ‫ئەوەشدا ئیسالم هەڵنابژێرم‪.‬‬ ‫شــۆفێری هەمیشــە دەمامكــدار‪،‬‬

‫لە فارسییەوە‪ :‬رزگار فایەق‬

‫سەركردەیەكی داعش پێیوایە لە عێراق خەڵكی زۆر لە داعش رازین‪.‬‬‫هێشتا لە رەققە بەو جۆرە نییە‪ .‬ئەسەد لەناو خەڵكیدا زیاتر پێگەی‬ ‫هەیە وەك لە داعش‪ .‬ئەگەر حاڵی حازر هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫زۆرینەی خەڵكی رەققە دەنگ بە ئەسەد دەدەن‪ .‬ئەسەد بە لێزانییەوە‬ ‫تا ئێستاش موچەو مافی خانەنشینی خەڵكی رەققە دەدات‬

‫بە وتەی ئەبو لوط‪ ،‬دەستبەسەرداگرتنی موسڵ‪ ،‬ئۆپەراسیۆنێك‬‫بوە‪ ،‬زۆر دەمێكە نەخشەی بۆ كێرشابوو‪« .‬سااڵنێك لە موسڵ‪،‬‬ ‫هێندە كــردەوەی «ئیستیشهادی»یامن ئەنجامدا‪ ،‬كە ئیرت هیچ‬ ‫كەسێك لــە موسڵ هەستی بــە ئەمنیەت نــەدەكــرد‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەندامانی خۆمان بۆ پرسەی مــردوان دەن ــارد‪ ،‬تاوەكو كــردەوەی‬ ‫خۆكوژی ئەنجام بدەن»‬ ‫دەمانخاتــە نێــو رێگــەی خۆڵــی كەناری‬ ‫جادەكــەوە‪ ،‬بۆئــەوەی لــە قەڵەباڵخــی‬ ‫ئۆتۆمبێلــەكان تێپەڕببێــت‪ .‬بــەاڵم‬ ‫ئۆتۆمبێلەكــە لەنــاو گڵ‌و قــوڕدا گیــر‬ ‫دەخــوات‪ .‬دادەبەزیــن هەمومــان پێكەوە‬ ‫پاڵ بــە ئۆتۆمبێلەكەوە دەنێیــن‪ .‬نزیكەی‬ ‫ســەعاتێك توانای خۆمــان بەكاردەهێنین‬ ‫تــا مینی پاصەكــە لەناو ئەو قــوڕو گڵەدا‬ ‫دەردێنین‪.‬‬ ‫لەكاتــی دەرچون لە جادەی ســەرەكی‬ ‫دووبــارە ئۆتۆمبێلەكەمــان دەچەقێتــەوە‪.‬‬ ‫بــەدوای هاوكاریــدا دەگەڕێیــن‪ .‬پیاوێكــی‬ ‫بەتەمەن بە دەنگێكی بەرز دروشم دەدات‪:‬‬ ‫«ئێرە ئیتر دەوڵەتی ئیسالمیە‪ .‬هەموان لە‬ ‫پشــتی یەكین‪ .‬پێكەوە بەهێزترین‪ .‬چاكی‬ ‫دەكەین»‪ .‬كەسێك پێی دەڵێت‪« :‬لەباتی‬ ‫ئــەوەی هــاوار بكەیــت‪ ،‬باشــترە بچیــت‬ ‫ســیمێكی راكێشــان بهێنیت‪ ».‬ئــەم كارە‬ ‫دەكات‌و دوای كەمێــك ئۆتۆمبێلەكەمــان‬ ‫دەكەوێتــەوە رێ‪ .‬بــەم جــۆرە درێــژە‬ ‫دەكێشێت تا دەگەینەوە ماڵەوە‪.‬‬ ‫پەیوەندیی ئامێری بێ سیمی شوفێرەكە‬ ‫لەگــەڵ ئەبو قەتــادە بچڕاوە‪ .‬لــە كەناری‬ ‫جادەكە دەوەســتین‪ ،‬ئۆتۆمبێلی دوەمیش‬ ‫دەنگی نییە‪ .‬پێویستە بگەڕێینەوە‪ ،‬رەنگە‬ ‫شتێكی بەسەردا هاتبێت‪ .‬پیاوی دەمامكدار‬ ‫بەردەوام بە بێ ســیمەكەی دەڵێت «ئەبو‬ ‫قەتــادە‪ ،‬ئەبــو قەتــادە!» بــەاڵم وەاڵم‬

‫نییە‪ .‬دەمانچەكەی هەڵدەگرێت‌و دوگمەی‬ ‫زامنەكــەی دەكاتەوە‪ .‬ئەمــە چ كارێكە كە‬ ‫دەیــكات؟ لەنــاكاو ئۆتۆمبێلەكــەی ئەبــو‬ ‫قەتــادە لــە كەنــاری جادەكــە دەبینیــن‪:‬‬ ‫یەكێك لە تایەكانی پەنچەر بووە‪ ،‬دووبارە‬ ‫دەبێت ئارام بگرین‪.‬‬ ‫ئەبــو ل��وط بەســەرهاتی هاوڕێیەكــی‬ ‫دەگێڕێتــەوە‪ ،‬كە كەنیزەیەكــی كڕی بوو‪.‬‬ ‫«ئێزدییەكی گەنج‪ ،‬هێندە شان‌و شەوكەتی‬ ‫(‪)2‬‬ ‫نەبــوو‪« .‬برا»كەمــان نمــری چــوار‬ ‫دەدات بــەو‪( .‬نزمترین) نمــرەی دەرچونە‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا نرخــی كەنیزەكە هێندە‬ ‫گــران بــوو كــە براكەمــان ناچــار دەبێت‬ ‫كالشینكۆفەكەشــی بۆ بفرۆشێت‪ .‬خواڵسە‬ ‫بــە ‪ 1500‬دۆالری ئەمەریكــی دەیكڕێــت‪.‬‬ ‫براكەمان كە ئەو هەمــوو پارەیەی داناوە‪.‬‬ ‫كەنیزەكــە دەبات بۆ الی پزیشــكی ددان‪،‬‬ ‫تــا ددانەكانــی چاك بكاتــەوە‪ ،‬دەیبات بۆ‬ ‫ئارایشــتگای جوانكاری‌و هتــد‪ .‬پارەیەكی‬ ‫زۆری تێدا خەرج دەكات‪ .‬كاتێك كەنیزەكە‬ ‫بە چاكــی نوێ دەبێتەوە‪ ،‬نمرەی یەك تا‬ ‫دووی پێدەدات‪ .‬ئێســتا پێتوایە كەنیزەكە‬ ‫چــی كاردانەوەیەكی دەبێت؟ دەســخەڕۆی‬ ‫دەكات‌و ون دەبێــت»‪ .‬ئەبــو ل��وط زۆر‬ ‫بــە قایمــی بــە چیرۆكەكــە پێدەكەنێــت‪.‬‬ ‫هەرچەندە لە واقیعدا چیرۆكێكی ناشــرین‌و‬ ‫بە ئازارە‪.‬‬ ‫فێردریــك‪ ،‬كە كۆیالیەتی بە قێزەونترین‬

‫خراپییەكانــی داعــش دەزانێــت‪ ،‬دەڵێت‪:‬‬ ‫«چەنــد چیرۆكێكــی بێ نرخــە!» بەاڵم‬ ‫هەڵوێســتی كەنیزەكە بە جەنگ دەزانێت‪.‬‬ ‫دەڵێــت وەاڵمێكــی چاكــی بــەو ناپیــاوە‬ ‫داوەتەوە‪.‬‬ ‫سەعات هەشــتی شەو دەگەینە رەققە‪.‬‬ ‫كەوایە ئەمشــەو پێڕاناگەین بەرەو توركیا‬ ‫بڕۆیــن‪ .‬پیاوی دەمامكــدار دەڵێت بەیانی‬ ‫زوو سەعات شەش دەڕۆین‪.‬‬ ‫لە شــوقەكەماندا هەموو شتێك بەسەر‬ ‫یەكدا دراوە‪ .‬دەرگاو پەنجەرەكان شكاون‪.‬‬ ‫وردە شوشــە هەموو الیەكی گرتوە‪ .‬لێرە‬ ‫چــی بــووە؟ ئەبــو ل��وط بە دوو دەســت‬ ‫دەكێشێت بەسەری خۆیدا‪ .‬دواتر رادەكاتە‬ ‫دەرەوە تــا بزانێــت دەكرێت ئەمشــەو لە‬ ‫جێیەكی دیكە بخەوین‪.‬‬ ‫هاوســێیەكمان دێــت‌و خولقــی نــان‬ ‫خواردنمــان دەكات‪ ،‬ئێمــەش سوپاســی‬ ‫دەكەیــن‌و دەڵێیــن نامانەوێــت‪ .‬چەنــد‬ ‫دەقیقەیەك دواتر دووبارە دەردەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم جارەیــان لەگــەڵ خاوەنــی شــوقە‬ ‫وێرانەكــە دێتەوە‪ .‬خــاوەن ماڵەكە لێمان‬ ‫دەپرســێت كــە چــی دەكەن لێــرە‪ .‬پێی‬ ‫دەڵێین هەر ئێســتا هاوڕێكەمان دێتەوەو‬ ‫هەموو شــتێكتان بــۆ روندەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قســەكانمان بەالی خاوەن ماڵەكەوە بەس‬ ‫نیــە‪ .‬چــاك ناڕەحەت بووە‪ .‬دەپرســێت‪:‬‬ ‫موســوڵمانن؟ مالكــۆم وەاڵم دەداتــەوە‪:‬‬

‫«‪ »no problem‬بــەاڵم خــاوەن ماڵ‬ ‫گوێ بەو قسانە نادات‌و دەڵێت‪:‬‬ ‫‪«you no muslim, big‬‬ ‫‪problem…».‬‬ ‫پاشان پەنجەی ئاراستەی قوڕگم دەكات‬ ‫‌و ئــەدای ســەربڕین دەردەكات‪ .‬خــاوەن‬ ‫شوقەكە چاك گەرم بووە‪.‬‬ ‫مۆڵەتنامەكــە لە گیرفانــم دەردەهێنم‌و‬ ‫دەیخەمــە بــەر چــاوی‪ .‬خــاوەن ماڵەكــە‬ ‫لــە ســەرەوە بــۆ خــوارەوە بەڵگەنامەكە‬ ‫دەخوێنێتــەوەو دواتــر بــە پیشــاندانی‬ ‫رێــزەوە ئامــاژە بــە مــۆری مۆڵەتنامەكە‬ ‫دەكات «دیوانــی خەلیفــە‪Oooh No،‬‬ ‫‪ .»Problem‬تەوقەمان لەگەڵ دەكات‪.‬‬ ‫پاشــان بۆمــان روندەكاتــەوە كــە لێــرە‬ ‫چــی رویــداوە‪ .‬دوو رۆژ لەمەوبــەر هێــزی‬ ‫ئاســمانیی ســوریا بیناكــەی تەنیشــتیان‬ ‫بۆمبــاران كــردوەو ئەوێیــان بەتــەواوی‬ ‫تەخت كــردوە‪ .‬لە روداوەكــەدا دوو كەس‬ ‫كوژراون‪ .‬دەچین بەرەو باڵكۆنەكە تاوەكو‬ ‫ئەو شــوێنەمان پیشــان بدات كە بۆمباران‬ ‫كراوە‪ .‬دیــواری بیناكە وەكو خەڵوز رەش‬ ‫بووە نهۆمی سەرەوەش وێران بووە‪ .‬ئەگەر‬ ‫یەكســەر دوای كۆتایــی بەرنامەكانمــان‬ ‫بكەوتینایەتــەڕێ‪ ،‬ئــەوا دوو رۆژ پێشــتر‬ ‫دەگەیشتینە ئێرە‪ .‬چەند شانسمان هەبوو!‬ ‫زیاتر لە هاوسێ سورییەكان‪.‬‬ ‫دوو سەعات دواتر ئەبو لوط دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫هیــچ شــوێنێكی نەدۆزیوەتــەوە‪ .‬كەوایــە‬ ‫پێویستە ئەمشەو لێرە بمێنینەوە‪ .‬مات‌و بێ‬ ‫تاقەت دەچینە ناو كیســە خەوەكانمانەوە‪.‬‬ ‫سەرمایەكی شێدار لە پەنجەرە شكاوەكەوە‬ ‫دێتــە ناو شــوقەكەمان‪ .‬پێش ئەوەی خەو‬ ‫بمانباتــەوە‪ ،‬ئەبو لوط باســی روداوەكەی‬ ‫‪11‬ی ســێپتەمبەر دەكات كــە بــە بۆچونی‬ ‫ئــەو «حەشــر» بــوو‪ .‬هیوادەخوازێت كە‬ ‫هەرچی زوترە روداوێكی هاوشێوە ببێتەوە‬ ‫بە قیســمەتی ئەمەریكییەكان‪ .‬ئێستا ئیتر‬ ‫ئەبو لوطیشم لەبەرچاو كەوت‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪ )Joachim Gauck( -1‬لە ‪18‬ی‬ ‫مارسی ‪2012‬وە ســەرۆك كۆماری ئەڵمانیا‬ ‫بوو تا ‪18‬ی مارسی ‪.2017‬‬ ‫‪ -2‬سیستمی نمرە دانان لە قوتابخانەكانی‬ ‫ئەڵمانیــا بەم شــێوەیەیە‪ :‬نمــرەی ‪(1‬زۆر‬ ‫بــاش) نمــرەی ‪( 2‬باش) نمــرەی ‪( 3‬مام‬ ‫ناوەند) نمرەی ‪( 4‬تەنیا بەشــی دەرچون)‬ ‫نمرەی ‪ 5‬و ‪( 6‬كەوتوو)‬

‫یۆرگیــن تۆدنهۆفــەر (‪jurgen‬‬ ‫‪ 1940 )todenhofer‬لەدایكبــوە‪،‬‬ ‫لــە ئەڵمانیــاو فرەنســا بڕوانامەی لە‬ ‫یاســادا بەدەســتهێناوە دواتــر پلەی‬ ‫دكتــۆرای بەدەســتهێناوەو بۆتــە‬ ‫حاكم‪ .‬ماوەی ‪ 18‬ســاڵ لەپارلەمانی‬ ‫ئەڵمانیــا نوێنەری پارتی دیموكرات‬ ‫مەســیحی بوە‪ .‬ماوەی ‪ 22‬ساڵیش‬ ‫ئەندامــی ئەنجومەنی جێبەجێكاری‬ ‫كۆمپانیای میدیایی (هوبرت بوردا)‬ ‫بووە‪ .‬ئەو چەندەها جار بۆ ناوچە‬ ‫جەنگییەكانی وەكو ئەفغانســتان‪،‬‬ ‫عێــراق‪ ،‬لیبیــا‪ ،‬ســوریاو‬ ‫فەلەســتین‪ ،‬ســەفەری كــردوە‪.‬‬ ‫ئەو لە كۆتایی ‪2014‬دا ســەفەرە‬ ‫مەترســیدارەكەی بۆ ناوچەكانی‬ ‫ژێردەستی داعش دەستپێدەكات‬ ‫مــاوەی ‪ 10‬رۆژ لــەو ناوچانــە‬ ‫بەتایبەت موسڵ‪ ،‬دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )605‬دوشةممة ‪2017/4/10‬‬

‫وتار‬

‫گورزی ئەمجارە‪ ،‬گران دەبێت؟‬

‫محەمەد مێرگەسۆری‬ ‫دوای ‪ 6‬ســاڵ جەنــگ و ماڵوێرانی‬ ‫لە ســوریا‪ ،‬دواجــار ئەمریــكا گورزی‬ ‫خــۆی لــە ســوریا وەشــاند‪ .‬لەوانەیە‬ ‫الیــەن و ناوەندەكانــی توێژینــەوەو‬ ‫تایبەتمەنــد بــە پــرس و قەیرانــە‬ ‫نێودەوڵەتیــەكان پێیانوابێــت‪ ،‬كــە‬ ‫ئەو هەنــگاوە درەنــگ كەوتبو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە گشــتی گۆمە مەنگەكەی ســوریای‬ ‫دوبــارە شــڵەقاندەوەو گۆڕانكاری لە‬ ‫هاوســەنگی و تــەرازوی هێــز هێنایە‬ ‫ئــاراوە‪ .‬ئەمریــكا ســەیری هەمــو‬ ‫یاریكــەرو كاراكتەرەكانی مەشــهەدی‬ ‫ســوریای كــرد‪ ،‬ئەوانــە نەیانتوانــی‬ ‫كۆدەنگیەكــی وەك ئــەو گــورزەی‬ ‫ئەمریــكا دروســتبكەن‪ ،‬كــە ئــەوەش‬ ‫لــە بەرژەوەنــدی نــەك ئەمریكایــە‪،‬‬ ‫بەڵكــو لــە بەرژەوەنــدی هاوپەیمانی‬ ‫نێودەوڵەتیشــە‪ .‬ئەگــەر لــە رابــردو‪،‬‬ ‫روخانــی رژێمــی بەعــس و تاڵیبــان‬ ‫و دواهەمینیــان دەســەاڵتی قەزافــی‬ ‫لەالیــەن ئەمریــكاو بەهــاوكاری ئــەو‬ ‫بوبێت‪ ،‬ئــەوا ئەمجــارەش دەركەوت‪،‬‬ ‫كــە ئەگەر هێــزو الیەنــەكان ئیقلیمی‬ ‫و نێودەوڵەتیەكانــی تــر خۆیــان بــە‬ ‫جێگــرەوەی ئەمریكا دابنێــن تاكو لە‬ ‫رێی زەبری هێزەوە كێشــەو پرسەكان‬ ‫بــە تایبەت لە نمونەی ئەوەی ســوریا‬ ‫یەكالبكەنــەوە‪ ،‬دەركەوت بێ ئەمریكا‬ ‫ئاسان نیەو ناكرێ‌‪.‬‬ ‫ئــەوەش لۆجیكی هێز ســەرچاوەی‬ ‫توانایــە‪ ،‬لە گۆڕەپانــی ملمالنێیەكانی‬ ‫ســەردەم دوبــارە دەبێتــەوە‪ .‬بــەاڵم‬

‫یەكێــك لــە ئاكامە مەترســیدارەكانی‬ ‫ئــەو گــورزە‪ ،‬كردنــەوەی بەرەیەكــی‬ ‫دیكــەی تونــدڕەوی هێــزو گروپــە‬ ‫ئیســامی و تیرۆریســتەكان بێــت‬ ‫لــە بەرامبــەر هەژمونــی ئەمریــكا لە‬ ‫ســوریاو ناوچەكــەدا‪ .‬لــە كاتێكــدا‬ ‫داعش رۆژبەرۆژ مەودای ســنورەكەی‬ ‫بەرتەســك دەبێتەوە‪ ،‬نەك هزرەكەی‪،‬‬ ‫كە دواجار ئــەو هزرە بە فۆرمێكی تر‬ ‫دەركەوتەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكــی تریــش‪ ،‬بەكارهێنانــی‬ ‫چەكــی كیمیایــی‪ ،‬پرســێكی دیكەیە‬ ‫لەپاڵ پرســی ســوریا‪ ،‬بۆ لەم كاتەدا‬ ‫بەكارهێنرا‪ ،‬بۆ لەو شوێنە بەكارهێنرا؟‬ ‫چونكە لە ئێستادا هێزەكانی بەشار بە‬ ‫هــاوكاری هاوپەیمانەكانی پێشــڕەوی‬ ‫بەرچاویــان كــردوە‪ .‬ئــەو هەنگاوەی‬ ‫پەالماردانیشی‪ ،‬جارێ‌ زوە یان لەوانە رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت جێگیر بكات و‬ ‫بەشــار لــەدوای دەســتێوەردانی‬ ‫ئەویش لە بەرامبــەر كۆمەڵێك بابەت نەخشەی تازە لەروی مومارەسەكردنی‬ ‫راســتەوخۆی روسیاو پاشــان واڵتانی‬ ‫و رێكەوتنی سیاســی‪ ،‬پاشەكشــێ‌ لە سیاسی نێوان ئەمریكاو هێزە ئیقلیمی‬ ‫تر‪ ،‬ئەو هەلە دەداتە روســیاش‪ ،‬تاكو‬ ‫دەســتێوەردانەكانی بكات و بچێتەوە و نێودەوڵەتیــەكان دێتەئــاراوە‪ ،‬كــە‬ ‫لەگەڵ ئەمریكا لەســەر چەند بابەت و‬ ‫چەقەكەی پاراســتن و لەبەرچاوگرتنی‬ ‫دۆخی ئاسایی‪.‬‬ ‫تەوەرەیەك بگەنــە ئەنجام‪ .‬دەتوانین‬ ‫ئەمریــكا بــەو هەنــگاوەو ترامپیش بەرژەوەندییەكانــی ئەمریــكا و‬ ‫بڵێیــن‪ ،‬ئەمریــكا لــە كاتێكــی خێراو‬ ‫بــەو گــورزە‪ ،‬دەیەوێــت ئاراســتە هاوپەیمانەكانیەتــی‪ .‬لــەو یارییــەدا‬ ‫گونجــاو دۆخەكەی بــە ئاقارێكی تری‬ ‫دروســتەكەیان لە نەخشــەی سیاسی ئەمریــكا دەتوانــێ‌ یارییەكــی بەنــرخ‬ ‫سیاسی و سەربازی و دبلۆماسی برد‪.‬‬ ‫ناوچەكە دابرێژنەوە و بەهێز و تینەوە بباتــەوە؟ ئــەوا چاوەرێــی رۆژگار‬ ‫روســیاو واڵتانی تریش ناچارن لەگەڵ‬ ‫بێنــەوە نــاو هاوكێشــەكان‪ .‬چونكــە دەكەین‪ .‬بەاڵم بەپێی كۆی ئاماژەكان‬ ‫ئەمریكا دانوســتاندن بكــەن بۆ كۆی‬ ‫بەكارهێنانــی هێــز لــە ســوریا‪ ،‬وەك وادەردەكــەوێ‌‪ ،‬دۆخەكــە بــەرەو‬ ‫پرســەكانی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‪،‬‬ ‫ئەزمونی واڵتانی ئەفغانستان و عیراق ئالــۆزی زیاتــر دەچێــت ئەوەنــدەی‬ ‫خۆئەگــەر ترامــپ تەنها لــە ماوەی ‪3‬‬ ‫و شــوێنەكانی تر نیە‪ .‬ســوریا ئەمڕۆ بــەرەو رێككەوتنی الیەنــە ناكۆكەكان‬ ‫مانگــدا‪ ،‬بــەو خێراییە هەنــگاو بنێ‌‪،‬‬ ‫بــەرەی پێشــەوەی روســیاو ئێرانــە لەگــەڵ یــەك‪ .‬چونكــە گورزەكــە بۆ‬ ‫بێگومان بەردەوام دەبێت لەســەر ئەو‬ ‫بــەروی نەیارەكانیــان‪ ،‬هاوســنوری (‪)STOP‬یــش بو‪ ،‬نــەك درێژەدان‬ ‫ریتەمەی‪ ،‬ئەوا ئەنجامەكانیشــی خێرا‬ ‫ئیســرائیل و توركیایــە‪ .‬ئــەوەش ئەو بــە دۆخ و ئالۆزی زیاتر؟لەبەر ئەوەی‬ ‫دەبن و پێشهات و گۆڕانكاری گەورەی‬ ‫چانسە دەداتە كوردەكان‪ ،‬كە ئیتر لە بەشــێكی زۆری ئەندامانــی كۆنگرێس‬ ‫ئیقلیمــی لێدەكەوێتــەوە‪ .‬ئەمریــكا‬ ‫لەشكركێشــیەكانی توركیا نە بێدەنگ و پیــران‪ ،‬لەگــەڵ درێــژەدان نیــن‪،‬‬ ‫لەگەڵ روسیا لەســەر پرسی دورگەی‬ ‫بــن و نە توركیاش وەك پێشــتر بۆی ئەمریكا لە ماوەی شــەش ساڵی بەناو‬ ‫قــرم رێــك دەكــەون‪ .‬لــە بەرامبەردا‬ ‫دەلوێ‌ لەشكركێشی بكات و تۆپباران شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی و شەڕی‬ ‫روســیا هیــچ نەبێــت باكوری ســوریا‬ ‫و پەالماردانیــان بــدات‪ .‬تەنانــەت داعش‪ ،‬بودجە و توانایەكی ســەربازی‬ ‫یــان رۆژئاوای كوردســتان بۆ ئەمریكا‬ ‫زۆری بەگەڕخســتوە‪ .‬نایانەوێــت ئەو‬ ‫سنورێك بۆ ئیسرائیلیش دادەنرێت‪.‬‬ ‫بەجێدەهێڵــێ‌ و لــە بەرامبەر پرســی‬ ‫دەكــرێ‌ بڵێین ئیدارەكــەی ترامپ‪ ،‬بەگەڕخســتە بــەو شــێوەی ئێســتا‬ ‫فەلەستنیش هەنگاوی تازە دەهاوێژێ‌‪.‬‬ ‫یەكــەم هەنگاوی وەك خــۆی وتەنی‪ ،‬درێژەبكیشێ‌‪ ،‬بەڵكو دەیانەوێ‌ بودجە‬ ‫ســەبارەت بــە ئێرانیــش ئــەو گورزە‬ ‫بــۆ گەڕانــەوەی هەیمەنــەی ئەمریكا و توانایەكانیان لەســەر ئەرزی واقعدا‬ ‫ئابــوری و ئەمنیەتــی ئێــران دەخاتە‬ ‫هاوێشت‪ .‬جگە لەوەش بەو هەنگاوەی بۆ هێزەكانی وەك سوریای دیموكرات‬ ‫مەترســی زیاترو گۆشــەگیركردنی‪ ،‬بۆ‬ ‫دەتوانێــت بە تەواوی پێگەی خۆی لە و هێزە كوردیەكاندا بەگەڕبخەن‪.‬‬

‫ئەمریكا بــەو هەنگاوەو ترامپیش بەو‬ ‫گورزە‪ ،‬دەیەوێت ئاراستە دروستەكەیان‬ ‫لـــە ن ــەخ ــش ــەی ســیــاســی نــاوچــەكــە‬ ‫دابرێژنەوە و بەهێز و تینەوە بێنەوە ناو‬ ‫هاوكێشەكان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫بۆچی ئەسەد و هاوپەیامنانی‬ ‫چەكی كیمیایی بەكار دەهێنن!؟‬

‫حسێن رابی‬ ‫لە ســورییە ‪ ٤‬بەرە هەن‪-١ ،‬بەرەی ڕووســیا و ئێران و ســورییە ‪ -٢‬بەرەی‬ ‫كوردو ئەمریكا ‪-٣‬بەرەی ســوپای ئازاد‪ +‬نوسرە و توركییە و سعودی و قەتەر‬ ‫‪-٤‬بەرەی داعش كە هیچ واڵتێك ئامادە نییە بە فەرمی خۆی بكات بە خاوەنی‪.‬‬ ‫بــەرەی چــوارەم هەمــووان كۆكن لەســەری دەبێت بســڕێتەوە‪ ،‬لــە بەرەی‬ ‫ســێهەمدا‪ ،‬بەرەی نوســرە تێبێنی لەســەرە ‪ ،‬بــەاڵم بۆ وەرگرتنــی چەكدارە‬ ‫بێخاوەنەكانی داعش دوای شكســت هێنانی‪ ،‬پێویستیان پێیەتی و كارامەترین‬ ‫و بەدســیپلینترین هێزی سەربازی ئەم بەرەیەشە‪.‬‬ ‫بــەرەی یەكــەم دوای داعــش( یان هاوشــانی داعش یان زیاتــر لە داعش)‬ ‫دڕندەترین بەرەی جەنگی ســورییەیە كە تاوەكو ئێســتا بەرپرسە لە كوشتنی‬ ‫النیكــەم ‪ ٣٠٠‬هــەزار مرۆڤــی مەدەنی و ئاوارە بوونــی ‪ ٨‬میلیۆن كەس! خاڵی‬ ‫الوازی ئەم بەرەیە الواز بوونی هێزی زەمینییە‪ ،‬بەڕادەی پێویســت سەربازیان‬ ‫لەبەردەســت نییــە‪ ،‬بــەاڵم چەكــی كۆمەڵكــوژ و هێــزی ئاســمانی بەهێزیان‬ ‫هەیــە‪ ،‬بەردەوامیــش دۆالرەكانــی بەردەســتیان كــە ســەرچاوەكەی ئێرانــە‬ ‫كەمدەبێتەوە(ئێــران ئابورییەكەی خۆی بەزۆر ڕاگرتووە)‪.‬‬ ‫حەمــا شــوێنێكی ســتراتیژییە‪ ،‬لەبەری خــوارەوەو بەری ســەرەوە لەالیەن‬ ‫بەرەی ســێهەمەوە دەكرێت هێرشی بكرێتە سەر‪ ،‬ئەگەر حەما مەترسی لەسەر‬ ‫دروســت ببێت (كە هەڵبەت مەترســییەكە جیدییە) بە ئاسانی ئەم مەترسییە‬ ‫بــۆ حومس دەگوازرێتەوە و پێوەندی نێوان ناوچەی عەلەوی نشــینی ســوریا‬ ‫(تاقە شوێنێك كە ڕژێمی سوریا هێشتا بنكەی كۆمەاڵیەتی هەیە) و دیمەشقی‬ ‫پایتەخــت دەبچڕێت و دەكرێت لەســەر بەرەكانی جەنگ لــە هەموو ناوچەكان‬ ‫كاریگەریی دابنێت‪.‬‬ ‫ئەم هێرشــەی ڕژێمی ســوریا بۆ ســەر ناوچەی ئەدلب‪ ،‬ڕیشەكەی لە الوازی‬ ‫بەرەی یەكەم لە ناوچەی حومس و حەمادایە كە ئەگەر حەما لەدەست بدات‪،‬‬ ‫ئەگــەری ئەوەش هەیە جارێكی تر حەڵەب گەمارۆ بدرێتەوە‪.‬‬ ‫هەتــا داعــش زیاتر الواز ببێت جەنــگ لەناوچەی ئەدلــب بەتینتر دەبێت و‬ ‫زۆربەی ئەو چەكدارانەی لە نێو داعشدان دەچنە ناو بەرەی نوسڕەوەو بەرەی‬ ‫سێهەم بەهێزتر دەكەن‪.‬‬ ‫ڕژێمــی ســوریا لە الوازی و دڕندەییەوەیە(هەمــوو دڕندەیەك الوازە) چەكی‬ ‫كیمیایــی بەكاردەهێنێت‪ ،‬بۆچی بەكاری دەهێنێت ‪ -١‬چەكی ئەتۆمی نییە! ‪-٢‬‬ ‫پــارەی نییــە ‪ -٣‬هێزی پیادەی نییە ‪ -٤‬دوژمنەكەی (بەرەی ســێهەم)‪ ،‬كۆڵی‬ ‫نەداوە لەوەی دژی بجەنگێت‪.‬‬

‫شامی شەریف و شامی جەنگ !‬

‫هاوڕێ توانا‬ ‫ســەیرە لە ئاســتی میللیدا‪ ،‬گوتەزای‬ ‫(دۆخ شــامی شــەریفە) ئاماژە بوە بۆ‬ ‫پانتایەكی ئارام و بێ كێشە! بڕوام وایە‬ ‫دەبــێ ئــەو مەقولەیــە‪ ،‬درێژكراوەی‬ ‫پڕوپاگەنــدەی ئەمەوییــەكان بوبێــت!‬ ‫ئەگینــا مێــژو شــامی ئەمەوییــەكان‪،‬‬ ‫بــە ســەرەتای جەنــگ و تەفرەقــەی‬ ‫جوگرافیــای ئیســامی و درزی‬ ‫خەالفــەت‪ ،‬تۆماركــراوە! بەهەرحــاڵ‬ ‫با لە شــامی شــەریف گەڕێیــن و باس‬ ‫لە شــامی خوێنــاوی بكەیــن‪ ،‬هەوڵ و‬ ‫هەواڵە چەندبارەو بەردەوامەكانی چەند‬ ‫ســاڵی رابردوی ئــەوەی كــە ئەمریكاو‬ ‫روســیا نەگەینــە هیــچ رێكەوتنێــك لە‬ ‫بارەی قەیرانی ســوریاوە! بەســە تاكو‬ ‫بەدوربینێكــی قەوســی ئەمریكــی یان‬ ‫روســی ورد دیقەتدار‪ ،‬فرە رەهەندتر لە‬ ‫روداوەكانی سوریا بنواڕین‪ ..‬ئیدی چی‬ ‫دی روداوەكان لۆكاڵــی نیــن و زنجیرە‬ ‫درمــا بێتام و بــێ‌ ئەنجامەكانی جنێف‬

‫و ئــەو دۆخــە خوێنبەربــوەی شــام بە‬ ‫هیــچ پێچــەرو لەفافێك ناوەســتنێت و‬ ‫قەیرانەكــە ئەوەندە ئاڵــۆزكاوە ناكرێت‬ ‫تەنها بە تەحلیل و تەفســیری سەربازی‬ ‫و جەنگی كالســیك و مانا بدات‪.‬‬ ‫ئاخــر لــە شــامی خوێنبەربــو تەنها‬ ‫دو الیەن لە شــەڕیی دەســتەو یەخەدا‬ ‫نیــن‪ ،‬الیــەك ئۆپۆزیســیۆن و الیــەك‬ ‫دەســەاڵت كە لە روكەشدا وادەبینرێت‪،‬‬ ‫بەڵكــو ئێســتا ســوریا بەمانــا جیهانە‬ ‫بچوكراوەكــەی جەنگــی زلهێزەكانــە‪،‬‬ ‫ئامارێكــی بڕواپێكراو نیــە ئاخۆ بزانین‬ ‫كــە ئامادەگــی لێزانانــی ســەربازە‬ ‫ئەمریكایــەكان لــە تــەك هێزەكانــی‬ ‫ســوریای دیموكــرات چەنــدە؟ یــان‬ ‫ژمارەی روســەكان و ئێرانیەكان لەتەك‬ ‫شــەبیحەكانی ئەسەد چەندە؟و ژمارەی‬ ‫جیهادیســتەكانی ســعودییەو تونــس و‬ ‫ســەرجەمی دەواڵتانــی عــەرەب لە ناو‬ ‫داعــش و گڕوپە تەكفیــرەكان چەندە؟‬ ‫ئەممــا ئــەوە رونە كە هەمــو الیەنێكی‬ ‫ئێستای سوریا وەك ئەو مەیدان رەمیە‬ ‫دەزانــن كە تیایــدا ئیمتیحانــی قوت و‬ ‫قودرەتــی جەنگــی و هەمیــش فەڕزی‬ ‫ئیرادەی سیاسی و ناكۆكیەكانی خۆیان‬ ‫تیادا دەكەن !‬ ‫بەڵــێ هاوكێشــەكە بــەو شــێوەیە‬ ‫ئێرانیــەكان لــە بوعــدو بوغــزی‬ ‫مەزەهەبــی‪ .‬هەروەهــا تەئمینــی هێڵی‬ ‫جیۆســتراتیژی گەیشــتن بــە دوا خاڵ‬ ‫و پنتــی شیعەنیشــین و ئەنقەرە ریازو‬

‫قەتــەر وەك نمایندەی مەددی ســوننی‬ ‫وەك چــاوگ و ســەرچاوەی تەمویل و‬ ‫تەوجیهی گروپە توندئاژۆكان و پێشگیر‬ ‫لەو هەژمون و هەڕەشــەی ئێرانیەكان و‬ ‫ئینجا لەســەروی ئەوان ئەمریكا‪-‬روسیا‬ ‫لەســەوداو مامەڵەی سوریاو ئۆكرانیاوە‬ ‫بیگرە تا شــەڕ لەسەر كوێخایەتی دنیاو‬ ‫و گەرمبونەوەی تولەماری ســڕبویەوەی‬

‫جەنگــی ســارد‪ .‬ئیدامــە بــەو دۆخــە‬ ‫دۆزەخیــەی شــام دەدەن‪ ،‬ئەگەرچــی‬ ‫وەسوەســەی ئەمریكایــەكان هــەر لــە‬ ‫ســەرەتاوە بــۆ كۆتایهێنان بــە رژێمی‬ ‫ئەسەد لەو ترس و پرسە ئایندەیەوە بو‬ ‫كە كێ‌ دوای ئەســەد دێت و خۆناكرێت‬ ‫داعش و گروپــە توندئاژۆكان بەدیلێكی‬ ‫بێ‌ وەی بن؟‬

‫زۆری نەمابــو ئەمریــكا هەڵــەی‬ ‫نەودەكانی ئەفغانستان دوبارەبكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەمما ئەو وەسوەسەیە خەریك بو رۆڵی‬ ‫ئەمریــكا الواز بــكات و بۆیە پێویســت‬ ‫بو ئیــدارەی تازە هاتو كــە لە گوتاردا‬ ‫رادیكاڵ تر خــۆی دەنوێنێت رەفتارێك‬ ‫بكات‪ ،‬هیچ نەبێت رەفتارەكە لەئاســت‬ ‫گوفتاردابێت‪.‬‬

‫تۆماهۆكەكانــی كەشــتی (یوئێــس‬ ‫ئێــس) و (یوئێــس ئێــس پۆرتــەر)‬ ‫پەیوەنــدی بــەو حســابە سیاســی و‬ ‫عەســكەریەوە بو‪ ،‬نەوەكــو كۆتایهێنان‬ ‫بە رژێمی ئەســەد‪ ،‬یان جواڵنی ســۆزی‬ ‫دۆناڵد ترەپ بۆ منــداڵ و خنكاوەكانی‬ ‫خانشێخون‪.‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )605‬دوشةممة ‪2017/4/10‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫راپرسییەكەی توركیا‪ ،‬گفتوگۆكانی پڕۆسەی‬ ‫بەئەندامبون لە یەكێتیی ئەوروپا دەوەستێنێت‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان‪ ،‬سەرۆككۆماری‬ ‫توركیــا‪ ،‬بەنیازە لە دوای راپرســییەكەی‬ ‫‪١٦‬ی نیسانی ئەمساڵ بۆ دەستكاریكردنی‬ ‫دەســتوور و گۆڕینی سیســتەمی سیاسی‬ ‫لەواڵتەكەیــدا راپرســییەكیتر ئەنجــام‬ ‫بــدات و رای گــەل وەربگرێــت لەڕاگرتن‪،‬‬ ‫یان درێژەدان بە پڕۆســەی دانوســتان و‬ ‫ئەندامێتــی لــە یەكێتیی ئەوروپــادا‪ .‬ئەم‬ ‫نیــازەی ئەردۆغــان‪ ،‬زیاتــر رەهەندێكــی‬ ‫تەكتیكیــی هەیــە و دەیەوێــت لــەو‬ ‫رێگەیــەوە بەواڵتانــی ئەوروپــا بڵێت كە‬ ‫توركیا لە مەســەلەی دروستكردنی بڕیار‬ ‫لــە سیاســەتی دەرەوە و تێكەڵبــون بە‬ ‫كۆمەڵگــەی ئەوروپــی و نێودەوڵەتــی‪،‬‬ ‫شەرعییەت رەوایەتیی راستەوخۆ لە گەل‬ ‫و لــە خەڵكەكەی وەردەگرێت و لە بڕیارە‬ ‫ستڕاتیژییەكاندا رێز لە بۆچونی گەلەكەی‬ ‫دەگرێــت؛ بەتایبــەت لــە ئێســتادا كــە‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و یەكێتیی‬ ‫ئەوروپــا لە خراپترین ئاســتدایە لە دوای‬ ‫جەنگــی جیهانیــی دووەمــەوە و واڵتــە‬ ‫جیاوازەكانــی ئەوروپــا ئەردۆغــان بەوە‬ ‫تۆمەتبار دەكەن كە هەوڵی دروستكردنی‬

‫حكومڕانییەكی تاكڕەوانە دەدات و رێز لە‬ ‫ئازادی و جیاوازییەكان ناگرێت و‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەڵمانیا و هۆڵەندا رێگەیان نەدا كە چەند‬ ‫وەزیرێكــی توركیا ســەردانی واڵتەكەیان‬ ‫بكەن بۆ كەمپەین و كۆكردنەوەی دەنگی‬ ‫«بەڵێ» بۆ راپرسییەكە‪.‬‬ ‫توركیــا بۆ بەئەندامبون لەم یەكێتییە‪،‬‬ ‫هەموو هەوڵێكی داوە‪ .‬لە ساڵی (‪)١٩٨٧‬‬ ‫ەوە‪ ،‬توركیــا بەفەرمــی داواكاریــی‬ ‫بەئەندامبونــی پێشــكەش كــردووە‪ .‬لــە‬ ‫(‪)١٩٩٩‬ەوە بەفەرمــی‪ ،‬بــووە بە كاندید‬ ‫و‪ ،‬لە (‪)٢٠٠٥‬یشــەوە گفتوگۆكانی نێوان‬ ‫توركیــا و یەكێتیی ئەوروپا دەســتی پێ‬ ‫كــردووە‪ .‬لە ‪٢٠١٦‬دا بە هــۆی كۆمەڵێك‬ ‫هۆكارەوە گفتوگۆكان لە الیەن پەرلەمانی‬ ‫ئەوروپاوە وەستێنراون‪.‬‬ ‫راپرســی بۆ بەردەوامبونی هەوڵەكانی‬ ‫بەئەندامبونی توركیا لە یەكێتیی ئەوروپا‪،‬‬ ‫یــان وەســتاندنی هەوڵــەكان لەالیــەن‬ ‫ئەردۆغانــەوە‪ ،‬كۆمەڵێك رەهەند و مانای‬ ‫سیاسیی دەبێت‪ ،‬لەوانە‪:‬‬

‫یەكەم‪:‬‬

‫بۆچوونێك هەیە كە پێی وایە یەكێتیی‬ ‫ئەوروپا پیر بووە‪ ،‬بەتایبەت دوای تێپەڕینی‬ ‫‪ ٥٠‬ســاڵ (نیو ســەدە) بەســەر تەمەنی‬ ‫ئەم یەكێتییــە و چوونەدەرەوەی بریتانیا‬ ‫لێــی‪ ،‬چیتر ناتوانێت رۆڵ بگێڕێت و وەك‬ ‫هێزێكی یەكگرتوو و كاریگەر دەركەوێت و‬ ‫بڕیار بدات‪ .‬ئەردۆغان لەم گۆشەنیگایەوە‬ ‫دەیەوێــت خۆی لەو كیانە جیــا بكاتەوە‬ ‫و‪ ،‬زیاتــر خــۆی لــە واڵتانــی عەرەبیــی‬ ‫ســوننەمەزهەب نزیك بكاتەوە؛ بەتایبەت‬

‫دوای بــێ ئومێدبوونی توركیا لە یەكێتیی‬ ‫ئەوروپــا بە هۆی ناكۆكی و جیاوازییەكان‬ ‫لەالیەكەوە و‪ ،‬لەالیەكیترەوە توركیا هەوڵ‬ ‫دەدات لەڕێگەی دروســتكردنی بەرەیەكی‬ ‫ســەربازیی عەرەبی سوننی‪ ،‬بااڵنسی هێز‬ ‫لــە بەرامبەر ئێــران و پێشــڕەوەییەكانی‬ ‫دروســت بــكات و زیاتر ســەركردایەتیی‬ ‫واڵتانی عەرەبی و چەند واڵتێكی ئاسیایی‬ ‫(پاكستان و مالیزیا) بكات و‪ ،‬بگەڕێتەوە‬ ‫بــۆ ڕۆژهــەاڵت و واز لە ئەوروپــا بێنێت‪.‬‬ ‫ئــەم بۆچوونــە‪ ،‬بەشــێكی‪ ،‬رایگشــتیی‬ ‫توركی پاڵپشــتیی دەكــەن‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەیشــدا نین كە بەتەواوەتی دیوارێكی‬ ‫گەورە لەنێوان توركیا و یەكێتیی ئەوروپا‬ ‫دروســت بكرێــت‪ .‬ئەحمــەد داودئۆغلــۆ‪،‬‬ ‫ســەرۆكوەزیرانی پێشــووی توركیــا لــە‬ ‫لــە كتێبەكەیــدا «قوواڵییــی ســتراتیژی‬

‫و پێگــەی توركیــا و رۆڵی لــە گۆڕەپانی‬ ‫نێودەوڵەتیــدا» بــاس لــەوە دەكات كە‬ ‫توركیــا‪ ،‬دەبێــت بگەڕێتەوە بــۆ دونیای‬ ‫رۆژهەاڵت و جیهانی عەرەبی‪ ،‬زیاتر خۆی‬ ‫بە جیهانی ئیسالمییەوە خەریك بكات‪.‬‬ ‫لەنەوەدەكانــی ســەدەی رابــردوو‪،‬‬ ‫نەجمەددیــن ئەربەكان‪ ،‬باوكی ئیســامی‬ ‫سیاســی لە توركیادا‪ ،‬بــەردەوام دژایەتی‬ ‫خۆی بــۆ یەكێتیــی ئەوروپــا دەردەبڕی‬ ‫و لەبــری یەكێتیــی ئەوروپا پێشــنیاری‬ ‫یەكێتییەكی ئابوری و بازاڕێكی هاوبەشی‬ ‫ئیســامییانەی دەكرد بە ســەركردایەتیی‬ ‫توركیا و واڵتانی هاوبەشــی‪ .‬ئەم دیدەی‬ ‫ئەربەكان هێشــتا لە توركیادا كاریگەریی‬ ‫لەســەر خەڵكانێــك هەیــە‪ ،‬بەتایبــەت‬ ‫ئیسالمییە كۆنپارێزەكان‪ .‬بەشێك لە هێزە‬ ‫سیاســییەكانی توركیا‪ ،‬واڵتانی ئیسالمی‬

‫بــە بازاڕێكــی گــەورە و ســەرچاوەیەكی‬ ‫بەهێــزی ئابوری بــۆ واڵتەكەیان دادەنێن‬ ‫و یەكێتیــی ئەوروپــا لەدیــدی ئەوانــەوە‬ ‫نرخێكــی ئەوتۆی نییە تــا توركیا هەوڵی‬ ‫بەئەندامبونــی بۆ بدات و كۆمەڵێك مەرج‬ ‫و پێوەریان بەسەردا بسەپێنێت‪.‬‬

‫دووەم‪:‬‬

‫بۆچونێكیتــر هەیــە كــە پێــی وایــە‬ ‫یەكێتیــی ئەوروپــا لــە بەهێزبوندایــە‬ ‫و هێشــتا قورســایی و ســەنگی خــۆی‬ ‫هەیــە و هێشــتا كیانێكــی كاریگــەرە لە‬ ‫ئاســتی ئەوروپا و جیهانیشــدا و‪ ،‬هێشتا‬ ‫ســوورە لەســەر بەردەوامیدان بەو رێباز‪،‬‬ ‫سیاسەت‪ ،‬ستڕاتیژییەت و پێوەرانەی كە‬ ‫بۆ وەرگرتنی هەر ئەندام و واڵتێك دیاری‬

‫كردوون‪ .‬ئەمەیش ئەركی توركیای سەخت‬ ‫كردووە بەهۆی تێكچوونی پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگەڵ ئەوروپــادا و جێبەجێنەكردنی ئەو‬ ‫پڕەنســیپ و رێفۆرمانــەی كــە یەكێتیی‬ ‫ئەوروپــا بــۆی دانــاون‪ .‬لەالیەكیتــرەوە‬ ‫ئەردۆغــان نــەك نەیتوانیــوە مەســەلەی‬ ‫دیموكراســی گەشــە پێبدات و مافەكانی‬ ‫مــرۆڤ و ئازادیــی رادەربڕیــن بباتــەوە‬ ‫پێشــەوە‪ ،‬رێكخــراوە نێودەوڵەتییەكان و‬ ‫خــودی یەكێتیــی ئەوروپایــش نیگەرانن‬ ‫و راپــۆرت و رەخنەكانیــان لەمــەڕ‬ ‫دۆخــی توركیا باڵو دەكەنــەوە‪ .‬ئەمەیش‬ ‫ئەردۆغانی بێ هیــوا و بێ ئومێد كردووە‬ ‫و دەیەوێت لە راپرســییەكدا كار بۆ ئەوە‬ ‫بــكات و وای پیشــان بــدات كــە خەڵكی‬ ‫توركیــا دژی چوونەنێو یەكێتیی ئەوروپا‬ ‫و نزیكبوونــەوە و بەئەندامبــون لــەو‬ ‫یەكێتییــەدا و دەیەوێت پێیان بڵێت ئەوە‬ ‫تەنیــا من نیم كــە دژی یەكێتیی ئەوروپا‬ ‫و سیاســەت و دونیابینییەكانیــم‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫زۆرینەی خەڵكی توركیا نایانەوێت تێكەڵ‬ ‫بــە كۆمەڵگەی ئەوروپی و بەها و نۆرم و‬ ‫سیســتەمی كۆمەاڵیەتیــی ئەوروپا ببن و‬ ‫نایانەوێت ملكەچــی بڕیارەكانی یەكێتیی‬ ‫ئەوروپا ببن‪.‬‬ ‫لە هەمووی گرنگتــر‪ ،‬ئەگەر ئەردۆغان‬ ‫لەڕاپرسی بۆ گۆڕینی سیستەمی سیاسی‬ ‫لــە مانگی داهاتوودا ســەركەوتوو بێت و‬ ‫دەنگی «بەڵێ» بەدەست بێنێت‪ ،‬ئەوا بۆ‬ ‫راپرسییەكیتر بۆ وەستاندنی گفتوگۆكانی‬ ‫پڕۆســەی بەئەندامبــون لــە یەكێتیــی‬ ‫ئەوروپــادا گرەنتییەكــی تەواو بەدەســت‬ ‫دێنێت‪.‬‬

‫سیستەمی سەرۆكایەتی‪ ،‬كۆتا خاڵی سەرەتایەكی‬ ‫تازەیە لە توركیا‬

‫شنۆ هیرانی‬ ‫رۆژەڤەی ئەمڕۆی توركیا و پرســی هەرە‬ ‫گەرمی سەبارەت بە ئەنجامدانی ریفراندۆمە‪،‬‬ ‫وابڕیارە لە ‪ 16‬ئەم مانگەدا ئەنجام بدرێت‪.‬‬ ‫لەمێژووی كۆماری توركیاوە تائێســتا ئەمە‬ ‫شەشەمین ریفراندۆمە لەبارەی دەستورەوە‬ ‫ئەنجادەدرێــت‪ ،‬بەزۆریــش دوای كودەتــا‬ ‫ســەربازیەكان گۆڕانكاری لە دەستوری ئەو‬ ‫واڵتەدا كراوە‪ .‬گۆڕینی شێوازی بەڕێوەبردنی‬ ‫واڵت لــە پەرلەمانیەوە بۆ ســەرۆكایەتی بە‬ ‫یەك لــە ریفراندۆمە گرنگــەكان دادەنرێت‪،‬‬ ‫ئــاك پارتــی بــۆ ئەنجامدانــی ئەمــە‬ ‫پشــتیوانی لە پارتی بزاڤی نەتەوە پەرست‬ ‫(مەهەپــە) وەرگرتووە‪ ،‬بەپێچەوانەشــەوە‬ ‫پارتــی كۆماری گەل (جەهەپــە) و پارتی‬ ‫دیموكراتــی گەالن (هەدەپــە)‪ ،‬لەدژی ئەم‬ ‫پڕۆژەیەن و بەرێوەبردنی واڵت لەالیەن تاكە‬ ‫كەســێكەوە بە مەترســیەكی گەورە دەزانن‬ ‫بۆ سەر داهاتوی توركیا‪.‬‬ ‫ئەگــەر ریفراندۆمەكــە (بەڵــێ)‬ ‫بەدەســتبهێنی‪ ،‬ئــەوا جیــاوازی لەوانــەی‬ ‫رابــردوو ســەروبەر سیســتمی توركیــا‬ ‫گۆڕانــكاری گــەورە بەخۆیــەوە دەبێنێت‪.‬‬

‫دەسەاڵتی بەڕێوەبردنی واڵت بەشێوەیەكی‬ ‫راســتەوخۆ دەكەوێتە دەســتی یــەك تاكە‬ ‫كەس كە ئەویش ســەرۆككۆمارە‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫پەرلەمــان بەدەســت هــەر كەســێكەوە‬ ‫بێــت ئیتــر حكومــەت ســەرۆكوەزیرانی‬ ‫نابێــت و وەزیرەكانــی حكومــەت لەالیــەن‬ ‫سەرۆككۆمارەوە دادەنرێن‪.‬‬ ‫سەرۆككۆمار دەسەاڵتی بااڵیە لەدەوڵەتدا‬ ‫و بەسیفەتی سەرۆكی دەوڵەت نوێنەرایەتی‬ ‫كۆمــاری توركیا و میللەتی توركیا دەكات‪،‬‬ ‫دەســەاڵتی تەواوی دەبێت لەڕێگای دادگای‬ ‫دەســتوریەوە پەرلەمان هەڵبوەشــێنێتەوە‬ ‫سیاســەتی ئاسایشــی نیشــتیمانی دیاری‬ ‫دەكات‪ ،‬ســەركردایەتی هێزە چەكدارەكانە‪،‬‬ ‫ســەبارەت بــە مافەكانی تــاك ئەركەكانی‬ ‫و مافــە بنەڕەتیەكانــی هــەر تاكێكــی ناو‬ ‫كۆمەڵــگای توركیــا بەپێــی بڕیارنامەكانی‬ ‫سەرۆكایەتی كۆمار رێكدەخرێن‪.‬‬ ‫دەســەاڵتەكان زۆر لــەوە ئاماژەمــان‬ ‫پێــداون فراوانتــرو وردەكاری زۆر زیاتــر‬ ‫تێدایە لەكاتێكدا بەپێی دەســتوری توركیا‬ ‫پۆســتی ســەرۆككۆمار زیاتــر پۆســتێكی‬ ‫پرۆتۆكۆڵیە لەوەی دەزگایەكی بەڕێوەبەری‬ ‫بێت‪ .‬ئەمانە هەمووی دەكەونە چوارچێوەی‬ ‫ئــەو گۆڕانكاریانە كە لە دەســتوری تازەدا‬ ‫هاتوون كە لە ‪ 16‬نیســان دەنگیان لەسەر‬ ‫دەدرێت ‪.‬‬ ‫ئــاك پارتــی ئەگــەر رێــژەی ‪1+50‬‬ ‫بەدەســتبهێنێ‪ ،‬یاخــود زیاتــر‪ ،‬لــەڕووی‬ ‫سیاسیەوە بۆ ئاك پارت گرنگ سەركەوتنی‬ ‫پڕۆســەكەیە‪ .‬كاتێــك ئــەوان بتوانن ئەمە‬ ‫بســەپێنن ئــەوەش دەســتەبەر ئەكەن كە‬ ‫ئەردۆغــان دووبارە ببێتەوە ســەرۆكی ئاك‬ ‫پارتــی‪ ،‬ئەمانە هەموویــان گۆڕانكاری زۆر‬

‫ریشەین ســەبارەت بە سیستمی حوكمڕانی‬ ‫توركیا‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچونــی چاودێران‪ ،‬دەســەاڵتی‬ ‫ئیســتای ئــاك پارتــی لــەو باوەڕەدایە كە‬ ‫بتوانــێ دەرەقەتی ئــەو دەرئەنجامانە بێت‬ ‫كــە لە ئەگەری بەڵێ بۆ ئەم دەســتورە لێ‬ ‫دەكەونەوە‪.‬ئاك پارتی بەمە سەرەتایەكە بۆ‬ ‫دەستبەكاربونە لەو ئامانجەی كە بەدرێژایی‬ ‫‪ 14‬ســاڵی رابردوو لە هەوڵ و پێگەیشتنیدا‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫یەكەم شتێ كە لەدەستیش دەدات پرسی‬ ‫بــە ئەنــدام بونی لــە یەكێتــی ئەوروپایە‪،‬‬ ‫چونكــە خاڵــی بنەڕەتــی رێككەوتنی ئاك‬ ‫پارتــی لەگــەڵ مەهەپــە كــە پشــتگیری‬ ‫تــەواوی (بەڵێ)یــە‪ ،‬هێنانــەوەی ســزای‬ ‫لــە ســێدارەدانە لەالیەن ســەرۆككۆمارەوە‬ ‫ئەمەش دواین تیر لە جەرگی پڕۆســەی بە‬ ‫ئەنــدام بونــی لە یەكێتــی ئەوروپا دەدات‪.‬‬ ‫هەروەهــا پەیوەندیەكانــی لەگــەڵ واڵتانی‬ ‫خۆرئــاوا و ناوچەكــە دەگەڕێتەوە چۆنێتی‬ ‫سیاســەتەكانی توركیــا دوای گۆڕینــی‬ ‫دەستور كە چۆن كاردەكاتە سەر زهنیەتی‬ ‫سیاسی دەسەاڵت لە توركیا‪ .‬ئەگەر توركیا‬ ‫لە مەســەلەی ئیسالم و تیرۆردا هەنگاوێكی‬ ‫تازە لــە سیاســەتەكانی بەالیەنــی ئەوەی‬ ‫خۆی بە كۆكەرەوە جیهانی ئیسالمی بزانێت‬ ‫هەڵبنێت‪ ،‬توركیا لە دەوڵەتێكی ســیكۆالر‬ ‫بــۆ دەوڵەتێكــی ئیســامی ببــات‪ ،‬رەنگە‬ ‫پێداچونەوەیەكــی گشــتگیر لەهەڵوێســتی‬ ‫رایگشــتی نێودەوڵەتی بە تایبەتی ئەمریكا‬ ‫و خۆرئاوا رووبدات‪.‬‬ ‫بەبیانــوی دەوڵەتێكی بەهێــز ئەردۆغان‬ ‫و ئــاك پارتی هەڵدەســتن بــە كۆكردنەوی‬ ‫هێــزی دەوڵەت لە دەســتی یەك كەســدا‪،‬‬

‫كەچی فەرامۆشــی ئەم زانســتە سیاســیە‬ ‫دەكەن كە هێزی دەوڵەت لە داڕشــتنەوەی‬ ‫سیاســەتێكی ئابــوری بەهێزو ئاشــتەوای‬ ‫ناوخــۆی و دیپلۆماســیەتێكی ســەركەوتو‬ ‫دایە كە ئێســتاكە دەوڵەتەكەی ئاك پارتی‬ ‫لــە لووتكــەی فەشــەلی پڕۆســەكەدایە‪،‬‬ ‫ئایــا تاچەنــد لە داهاتــودا دەتوانــێ ئەمە‬ ‫راستبكاتەوە هێشتاوە ئەمە نادیارە‪.‬‬ ‫دوای جەنگــی جیهانــی دووەم‬ ‫دیموكراســەتی خۆرئــاوا بەمە پێشــكەوت‬ ‫كاتێــك هاوســەنگیان خســتە نێــوان‬ ‫سیســتمەكانی دادوەریــی و یاســادانان و‬ ‫جێبەجــێ كــردن‪ .‬ئیدۆلیســتەكانی ئــاك‬ ‫پارتی پێیانوایە ســەدەی ‪ 21‬پێویســتی بە‬ ‫دەوڵەتێكی بەهێز هەیە وێنەی ئمپراتۆریەتی‬ ‫عوسمانی لە ســەدەكانی ناوەڕاست‪ ،‬بەاڵم‬

‫ئەم چەمكە دەتوانرێت وەها لێكبدرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر ســزا و یاســادانان و جێبەجێكردن‬ ‫بە هێڵێكــی زۆر لێبڕاوانە لە یەكتری جیا‬ ‫نەكرێنــەوە ئــەوا بێگومــان دیكتاتۆریەت‬ ‫دەخولقێنێت‪.‬‬ ‫توركیــا ئێســتا سیســتەمی پەرلەمانی‬ ‫الدەبات و سیســتمی سەرۆكایەتی یاخود‬ ‫ســەرۆكایەتی كۆمــار وەك مۆدێلێكــی‬ ‫حوكمڕانــی پەیڕەو دەكات‪ .‬سیســتەمی‬ ‫ســەرۆكایەتی ئایا دەتوانــێ دەوڵەتێكی‬ ‫دیموكراسی بەهێز دابمەزرێنێت؟‬ ‫ئەردۆغــان و ئــاك پارتــی چەمكــی‬ ‫بنەڕەتــی بــۆ ئەم گۆڕانكاریــە ئەوەیە كە‬ ‫وەك ئەردۆغان دەڵێت‪ :‬سیستمی جیهانی‬ ‫ئێستا سیســتمێكی فرە جەمسەریە ئەبێ‬ ‫ئێمــەش لەنــاو ئــەم جەمســەرانە ببینە‬

‫جەمســەرێك و بــۆ ئەمــەش دەوڵەتــی‬ ‫بەهێــز دەمانكاتــە ئــەو جەمســەرەی كە‬ ‫بتوانیــن بونی خۆمان تێــدا بە پارێزراوی‬ ‫بهێڵینــەوە‪ ،‬لەوەش زیاتــر توركیا بكەینە‬ ‫جەمسەرێكی بەهێز كە نوێنەراتی میللەتە‬ ‫زوڵم لیكراوەكانی جیهان بكات‪.‬‬ ‫ئەوان بە تێگەیشــنی خۆیــان دەتوانن‬ ‫بەكۆكردنــەوەی میلەتانــی ســتەم لێكراو‬ ‫وەك جەمســەرێكی ئیســامی دووبــارە‬ ‫ئمپڕاتۆریەتــی ئیســامی دابمەزرێنــەوە‪.‬‬ ‫مەبەســت لــە میلەتانــی ســتەم لێكــراو‬ ‫بــەدەر لە میلەتــی كوردە یاخــود بەدەر‬ ‫لــەو میللەتانەی لە چوارچێوەی ســنوری‬ ‫جوگرافیــای توركیــا دەژیــن و خــۆی‬ ‫ستەمیان لێدەكات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )605‬دوشةممة ‪2017/4/10‬‬

‫تەندروستی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫لەگەڵ زیادبونی شاشە ئەلكترۆنییەكان‪ ،‬نەخۆشی ئاوی‬ ‫سپی چاویش زیاد دەكات‬ ‫د‪ .‬بەختیار قادر‪ ،‬پسپۆڕی نەشتەرگەری چاو‪ ،‬هۆكارو چارەسەرەكانی نەخۆشی ئاوی سپی چاو روندەكاتەوە‬ ‫پێــدراو بێت‌و خەســتیەكەی گونجاو بێت‬ ‫لەگەڵ فرمێسكی چاودا»‪.‬‬

‫چاودێر‪-‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫نەخۆشــی ئــاوی ســپی چــاو‬ ‫نەخۆشــیەكی بــاوە بریتیــە‬ ‫لەلێڵبونــی هاوێنــەی چاوە‪ ،‬كە‬ ‫زیاتر توشی ئەو كەسانە دەبێت‬ ‫كــە تەمەنیان بەرەو هەڵكشــان‬ ‫دەڕوات‪ ،‬ئاســتی بینینیــان كەم‬ ‫دەبێتــەوە‪ ،‬لەئێســتا بەهــۆی‬ ‫پیســبونی ژینگــەو بەكارهێنانی‬ ‫شاشــەكان‌و تیشــكەكان ئــەم‬ ‫نەخۆشــیە زیاتــر بەربــاو بوە‪،‬‬ ‫چارەسەركردنی ئەم نەخۆشیەش‬ ‫تەنها بەئەنجامدانی نەشتەرگەری‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫ئاوی سپیی چاو چی یە ؟‬ ‫نەشــتەرگەری‬ ‫پســپۆڕێكی‬ ‫نەخۆشــیەكانی چاو ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫ئاوی ســپی چــاو بریتیــە‪ ،‬لــە لێڵبونی‬ ‫هاوێنــەی چــاو‪ ،‬كە چاو وەكــو تۆپێكی‬ ‫خڕی دوو ســانتیمەتر بۆ دوســانتیمەترو‬ ‫نیویە‪ ،‬بەشــی پێشەوەی زۆر بچوكە كە‬ ‫گلێنەی چاو وەك شوشەی كاتژمێر وایە‪،‬‬ ‫لەپاش ئەوە بۆشــایەك هەیە لەپاش ئەو‬ ‫عەدەســەی چاومــان هەیە‪ ،‬لەشــێوەی‬

‫ئاستی بینی زۆر دادەبەزێت‬

‫نیســكێكدایە زۆر روونــە‪ ،‬ئــەم رونیەش‬ ‫وردە وردە بەهۆی تەمەنەوە یان هەندێ‬ ‫نەخۆشــیەوە لێڵــی تێدەكەوێــت كــە‬ ‫ریشــاڵین‌و فایبەری تێدایە ئەم فایبەرانە‬ ‫ئاوویــن‌و روناكن‪ ،‬ئەم رونیەش كەڵێڵ بو‬ ‫كاریگەریی لەبینین دەكات‪.‬‬

‫هۆكارەكانی توشبون بەئاوی‬ ‫سپیی چاو‬

‫د‪ .‬بەختیــار قــادر جاف‪ ،‬بــاس لەوە‬

‫دەكات‪ ،‬هــۆكاری ســەرەكی توشــبون‬ ‫بەنەخۆشــی ئاوی سپی چاو دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ هەڵكشانی تەمەنی كەسەكەو نەخۆشی‬ ‫شەكرە‪ ،‬كەمی كالیسیۆم‪ ،‬نەخۆشیەكانی‬ ‫نــاو چــاو وەك هەوكــردن‌و ئیلتیهابات‪،‬‬ ‫هەروەهــا ژینگــەی گەرم‌و تیشــكی زۆر‬ ‫واتە ئەو كەســانەی لە بەشــی تیشــك‌و‬ ‫كیمیاین ئەگەری توشبونیان بەنەخۆشی‬ ‫ئــاوی ســپی زیاترە‪ ،‬هەروەهــا خواردنی‬

‫پزیشكە پسپۆڕەكە‪ ،‬رونیشیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەوكەسەی توشــی نەخۆشی ئاوی سپی‬ ‫چاو دەبێت ئاستی بینینی كەم دەبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئاوە ســپیەكە لەناوەڕاستی چاودا‬ ‫بێــت زیاتــر بــەڕۆژ چــاوی دادەبەزێت‪،‬‬ ‫ئەگــەر ئاوەســپیەكە لەقەراغەكانی چاو‬ ‫بێــت‪ ،‬زیاتــر كــە دونیــا تاریــك دەبێت‬ ‫چاوی دادەبەزێت‪ ،‬نیشانە سەرەكیەكانی‬ ‫ئەوەیە كەئاســتی بینــی زۆر دادەبەزێت‬ ‫كــە زۆر لەســەر خۆیە بەتایبەت كەســە‬ ‫بەتەمەنەكان لەوانەیــە لەهەردوو چاویدا‬ ‫وەك یــەك بێــت‪ ،‬رەنگــە زۆر هەســتی‬ ‫پێنــەكات‪ ،‬زۆرجــار كەفولــی ئۆتۆمبێل‬ ‫لێدەدات ئاســتی بینینی زۆر دادەبەزێت‪،‬‬ ‫واتە دابەزینی بینینێكی لەسەرخۆی بێ‬ ‫ئازار‪.‬‬

‫جگەرەو زیاد لەپێوســتی مەشروب‪ ،‬یان‬ ‫ئەو كەســانەی كەپێشــتر نەشــتەرگەری‬ ‫چاوی بۆكراوە‪.‬‬ ‫ناوبــراو وتیشــی» هەندێــك لــەو‬ ‫د‪ .‬بەختیــار قــادر جــاف‪ ،‬دەشــڵێت‬ ‫دەرمانانەی زۆر بەكاردێت وەك قەترە بۆ «تائێســتا چارەســەركردنی نەخۆشــی‬ ‫حەساســیەت یان دەرزی شــیری‌و حەبی ئاوی سپی چاو جگە لەنەشتەرگەری هیچ‬ ‫حەساســیەت‪ ،‬یاخود بەكارهێنانی حەبی چارەســەرێكی تری نیە‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا‬ ‫مەنع كەژنان بەكاری دەهێنن‪ ،‬هەرشتێك هەنــدێ لەكۆمپانیاكان قەترەیان هێناوە‪،‬‬ ‫كەبەكاردێــت بــۆ چــاو پێویســتە رێگە دەڵێن كە لەوانەیە ئاوە سپیەكە رابگرێت‬

‫تەنها بەنەشتەرگەری چارەسەر‬ ‫دەكرێت‬

‫یان كەمــی بكاتەوە‪ ،‬بەس ئەوەش هیچ‬ ‫كاریگەریەكــی بەرچاوی نیە‪ ،‬پێویســتە‬ ‫بەنەشــتەرگەری ئــەو عەدەســەیە‬ ‫یــان ناوكەكــەی الببرێــت‪ ،‬عەدەســەی‬ ‫دەستكردی بۆدابنرێت‪ ،‬ئەگەر نەخۆشەكە‬ ‫كێشــەی تری نەبێت الی دكتۆری شارەزا‬ ‫بكرێت بینینی زۆر باش دەبێت»‪.‬‬

‫رێژەی توشبون بەنەخۆشیەكە‬ ‫بەرباڵو بوە‬

‫ناوبــراو جەخت لەوەدەكاتــەوە‪ ،‬زیاتر‬ ‫بەرباڵوبونی ئەم نەخۆشــیە دەگەڕێتەوە‬ ‫بــۆ پیســبونی ژینگــە‪ ،‬هەروەهــا زۆر‬ ‫سەیركردنی شاشــەكان‌و تیشكەكان كە‬ ‫ئەمانەش تیشــكی سەرو وەنەوشەییان‬ ‫تێدایــە بەرەبــەرە كاریگەریــان دەبێــت‬ ‫لەســەرچاو‪ ،‬بەوپێیەش رێژەی توشــبون‬ ‫زیاتر دەبێت‪ ،‬تائێستا لێرە داتایەكی تەواو‬ ‫نیــە‪ ،‬هەروەها بە پێی داتــا جیهانیەكان‬ ‫جیاوازیەكــی وەهای نیــە لەنێوان رێژەی‬ ‫توشــبوانی پیاوو ژندا‪ ،‬بــەاڵم زیاتر ئەو‬ ‫پیاوانە توشدەبن كە لە دەرەوەی ماڵن‪.‬‬ ‫وتیشی «پێویستە كەسی ئاسایی دوو‬ ‫ســاڵ جارێك پشكنین بكات‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫كەســانەی كەچونەتە سەروو تەمەنی ‪50‬‬ ‫ساڵیەوە سااڵنە پشكنین بكەن بۆچاویان‬ ‫بۆئــەوەی بەزوتریــن كات چارەســەر‬ ‫وەربگرن»‪.‬‬

‫بۆچی زیاتر ژنان توشی نەخۆشیەكانی غودە دەبن؟‬ ‫د‪ .‬نزار محێدین ئەحمەد‪ ،‬پسپۆڕی نەخۆشیەكانی هەناوی‪ ،‬باسی جۆرەكانی غودە دەكات‬ ‫لەشــە بەو غودانەوە بەندە‪ ،‬هەروەها بۆ لێدانــی دڵــی خاودەبێتەوە‪ ،‬بــەاڵم ئەو‬ ‫گەشەی لەش گرنگن لەمنداڵیدا‪.‬‬ ‫هــەروەك خۆیەتــی‌و قــژی دەڕوتێتەوە‪،‬‬ ‫چاودێر‪-‬تابان‪:‬‬ ‫هەرچەنــدە زۆریــش دەخــوات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫كێشــی دادەبەزێــت الواز دەبێــت چاوی‬ ‫جۆرەكانی غودەی دەرقی‬ ‫نەخۆشــی غــودەی دەرەقــی‬ ‫ناوبــراو بــاس لــەوە دەكات‪ ،‬هەمــوو دەردەپەرێــت‪ ،‬خــەوی لێناكەوێــت‬ ‫نەخۆشــیەكە زیاتر ژنان توشی‬ ‫هەڵئاوســانێكی غــودە پێدەوترێــت ئــەوەش توشــی بێتاقەتــی‌و قەلەقــی‬ ‫دەبــن‪ ،‬ئەوەیش بەهــۆی كەمی‬ ‫(گۆیتــەر) كــە ئەمیــش ســێ جــۆرن‪ ،‬دەكات‪ ،‬هەمیشــە رێــژەی شــەكریان‬ ‫«ئایۆدایــت» لە هۆرمۆنەناكاندا‬ ‫جۆرێكیــان ئەوەیــە كــە هەڵئاوســانە بــەرزە لەخوێنــدا‪ ،‬زیاتــر لەتەمەنی ‪20‬‬ ‫دەبێتە هۆی هەڵئاوسانی غودە‪،‬‬ ‫رژێنەكانیان زۆر دەردەرێن كەپێدەوترێت ساڵیەوە بۆ ‪ 40‬ساڵی ئەگەری توشبونی‬ ‫كەسی توشــبوو بەو نەخۆشییە‬ ‫ژەهراویبونی غودەی دەرەقی تەسەموم بەوجۆرەیان هەیە‪.‬‬ ‫لەڕێگەی نەشتەرگەریی تیشك‌و‬ ‫د‪ .‬نــزار محێدیــن‪ ،‬بــاس لەوەیــش‬ ‫(ســام)‪ ،‬جۆری دووەم كە هەڵئاوســانە‬ ‫حەب‌و دەرمانەوە چارەسەری بۆ‬ ‫پێیدەوترێت كەمدەردانــی هۆڕمۆنەكان دەكات‪ ،‬ئەگــەر كەســەكە هۆڕمۆن كەم‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫كەوا (قسور) غودەی دەرقی پێدەڵێن‪ ،‬دەربدات‪ ،‬نەقسی غودەی دەرەقی هەیە‪،‬‬ ‫جۆری سێیەم ئەگەر رژێنەكان ئاسایی كە نەخۆشــەكە هەمیشــە ســەرمایەتی‪،‬‬ ‫نەخۆشی غودەی دەرەقی چیە؟‬ ‫هەروەهــا خــەوی دێت‌و كــەم دەخوات‌و‬ ‫د‪ .‬نــزار محێدیــن‪ ،‬پســپۆڕی بو پێدەوترێت (نۆرماڵ)‪.،‬‬ ‫ناوبراو وتیشــی «بۆ دروستبونی ئەو قەڵــەو دەبێت‪ ،‬لەتەمەنی ‪ 50‬ســاڵیەوە‬ ‫نەخۆشــیەكانی هەنــاوی‪ ،‬ئامــاژە بەوە هۆرمۆنانەكانــی ‪‌T3‬و ‪ T4‬پێویســتمان بــەرەو ژورتــر روودەدات‪ ،‬یەك لەســەر‬ ‫دەكات‪ ،‬نەخۆشــی غــودەی دەرەقــی‪ ،‬بەئایۆدیــن هەیە‪ ،‬كە ئــەم هۆڕمۆنانەش ســێ برۆی دەوەرێت‪ ،‬لەمانگێكدا دوو بۆ‬ ‫لەدەوری قورگدایە بەشــی الی ڕاســت‌و لەپێكاتوەكانیــان ئایۆدایتایتــی تێدایە‪ ،‬ســێ جار دەكەوێتە ســوڕی مانگانەوە‪،‬‬ ‫چەپی هەیە لەناوەڕاستیشــدا بەشــێكی ئەگەر هاتو كەمی ئایۆدایت هەبو دەبێتە دڵی خاودەبێتەوە‪ ،‬ئەم نەخۆشــیە زیاتر‬ ‫بچوكــی هەیــە پێدەوترێــت ‪،ithmas‬‬ ‫لەژناندا رودەدات وەك لەپیاواندا‪.‬‬ ‫ئیشی ئەو غودەیە بریتیە‪ ،‬لەدەردانی دوو هۆی هەڵئاسانی غودە(‪GOITAR‬‬ ‫ئەوانەی جۆری سێیەم كەوا گۆیتەریان‬ ‫هۆڕمــۆن كە یەكیــان پێدەوترێت ‪‌T3‬و‬ ‫هەیە هۆرمۆنەكەیان نۆرماڵە‪ ،‬ئەوە تەنها‬ ‫اوی‬ ‫ر‬ ‫ژەه‬ ‫دەرقی(‬ ‫غودەی‬ ‫نیشانەكانی‬ ‫دوەمیــان ‪ ،T4‬هەروەهــا لەمێشــكدا‬ ‫هیچ نیشــانەیكیان نیە جگــە لە ئەوەی‬ ‫‪TSH‬‬ ‫هۆرمنێكی تر هەیەكە پێدەوترێت‬ ‫چی؟‬ ‫بون)‬ ‫كەوا هەڵساونی غودەكەیە‪ ،‬وەكار ناكاتە‬ ‫ئەگەر‬ ‫دەردەدرێت‬ ‫كە لە پتیوتەری گالند‬ ‫ئەو پسپۆڕە رونیشی كردەوە‪ ،‬غودەی سە قوتدانی خواردن‪.‬‬ ‫‪TSH‬ناهێڵێت‬ ‫هۆڕمۆنی‬ ‫زۆر بێت ئەوا‬ ‫ســام كە هەمیشە لەئافرەتاندا رودەدات‬ ‫زۆر دەربێت‪ ،‬هەروەها ئەگەر ‪‌T3‬و ‪T4‬‬ ‫لەخوێنــا كەمبوو ئــەو زۆر دەردەدرێت‪ ،‬بەســێ چــوار مانــگ جارێــك دەكەوێتە ئایا مندااڵنیش توشی غودەی دەرقی‬ ‫سوڕی مانگانەوە‪ ،‬چونكە جوڵەو چاالكی‬ ‫دەبن؟‬ ‫تاوەكو كاربكاتە ســەر غودەی ســایروید زیاتــرە‪ ،‬هەمیشــە گەرمایەتــی لەوەرزی‬ ‫هەندێكجــار منداڵیــش توشــی غودە‬ ‫كــەوا هۆڕمۆنــەكان ‪T3‬و ‪ T4‬زۆر زستانیشــدا‪ ،‬ئارەقێكــی زۆردەكاتــەوە‌و‬ ‫دەردەدرێــت‪ ،‬ئیشــی ئــەم هۆڕمۆنانــە توشــی ســكچون دەبێت‪ ،‬دڵی پەلە پەل دەبێــت لەدایكــەوە كاتێــك حەبێكــی‬ ‫ئەوەیــە كە هەموو چاالكــی‌و جوڵەكانی دەكات‪ ،‬خەڵكی ئاســایی لەكاتی خەوتن غــودە بــۆ دایكەكــە دەنوســن بەهەڵــە‬

‫دایكەكە دەیخــوات زۆرجار كە منداڵەكە‬ ‫لەدایك دەبێت نەقســی غودەی دەبێت‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوە زۆربــەی منــدااڵ بەهۆیــەوە‬ ‫نەقسی غودەیان دەبێت‪.‬‬

‫چارەسەرەكانی نەخۆشی غودەی‬ ‫دەرەقی‬

‫ئەوەی غودەی دەرقی سامی هەیە دەبێت‬ ‫تا دوو ســاڵ حەب بخوات‪ ،‬دوای ئەوە ئەگەر‬ ‫سودی لێ نەبینێت ناچار دەبێت نەشتەرگەری‬ ‫بكات‪ ،‬یان تیشــكی لێبدرێــت‪ ،‬جۆری دووەم‬ ‫كــەم دەردانی هۆڕمۆنەكانــە ماوەیەك حەبی‬ ‫دەدەیتــێ‪ ،‬بــەاڵم جاری وا هەیــە غودەكەی‬ ‫تواوەتەوە نەماوە دەبێت تا لەژیاندایە حەبی‬ ‫غودە بخوات‪ ،‬كەدەبێتە درێژخایەن بەتایبەت‬

‫كــە غودەكــە پوكابێتــەوە‪ ،‬جۆری ســێیەم‬ ‫كە نۆرماڵــە دەتوانێت لەماڵــەوە خوێی یۆد‬ ‫بــەكار بهێنێــت لەگەڵ خوێی ئاســای تێكەڵ‬ ‫بكات بــەكار بهێرێــت یــان دەتوانێت حەبی‬ ‫سیارۆكسین بۆ ئەوەی گەورە نەبێت‪.‬‬

‫زیاتــر نەشــتەرگەری‌و تیشــكە‪ ،‬جۆرێكی تر‬ ‫لەنەخۆشــی غــودە هەیــە كــە گــرێ تێدایە‬ ‫‪ NODULE‬كــە لەوانەیــە یەك گرێ بێت‬ ‫یــان چەند گریەك بێت‪ ،‬ئەمیش لەوانەیە ئەو‬ ‫گرێیانە ئاسایی بن وەیان وەرمی بن‪.‬‬

‫غودەش توشی شێرپەنجە دەبێت؟‬

‫ئەو خواردنانە كامانەن كەدەبەنە هۆی‬ ‫توشبون بەنەخۆشی غودە؟‬

‫شــێرپەنجەی غــودەش زیاتــر لــەو‬ ‫كەســانەدایەكە لەتەمەنــی ســەرو ‪60‬‬ ‫زۆر خواردنی كەلەرم قەرنابیت كە كەم‬ ‫شــێرپەنجەی‬ ‫ســاڵیەوەن‪ ،‬ئەوەش دوو جۆر‬ ‫ئایۆدینیان هەیە‪ ،‬دەبێتە هۆی هەاڵوسانی‬ ‫خۆیــەوە‬ ‫لەغودەكــە‬ ‫غــودە هەیــە كەیــان‬ ‫غــودە‪ ،‬بۆئەوەش دەبێــت نەخۆش خوێی‬ ‫لەشــوێنێكی‬ ‫یان‬ ‫توشــدەبێت(كەیەكەمیە)‪،‬‬ ‫یــۆد لەگەڵ ئــەو خوێیەی كــە لەماڵەوە‬ ‫تــرەوە وەكو ســنگ‌و ســیەكان كــە دووەمی بــەكاری دێنێــت‪ ،‬ئەمەش بۆئەوانە باشــە‬ ‫دەبێــت دێت‪ ،‬كــە لەوانەیە لە‪ 100‬نەخۆشــی كــە هۆڕمۆن كەم دەربــدەن واتە لەجۆری‬ ‫غــودەدا شــەش بــۆ حــەوت كــەس توشــی دوەمن‪.‬‬ ‫شــێرپەنجەی غــودە ببــن‪ ،‬چارەســەكەی‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (605)10-4-2017‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بزمار لە هونەردا‬ ‫نەرم دەبێت‬

‫چیرۆكی ژنێكی ناو شێڵتەرەكان دەگێڕێتەوە‬

‫رۆمانی (رێحانەی خوێناوی) چاپ‌و باڵوكرایەوە‬

‫چاودێر‪-‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هونەرمەنــدی شــێوەكار (دەشــن ‌ێ یوســف)‪،‬‬ ‫كۆلێــژی هونەریــی تــەواو كردوەو مــاوەی چەند‬ ‫ســاڵێكە بەشــداری چەندیــن كاری هاوبەشــیی‬ ‫شێوەكاریی كردوە‪ ،‬حەزو خولیایەكی زۆری هەیە‬ ‫بــۆ كاری شــێوەكاری‌و بــە تایبەتــی فێركردنی‬ ‫هونەر بۆ مندااڵن‪ ،‬لە هەمانكاتدا ئامادەكارییەكی‬ ‫زۆری هەیــە بۆ كاری خۆبەخشــیی‪ ،‬لــە زۆربەی‬ ‫كارە هونەرییەكانیشیدا سەبارەت بەم حەزو سۆز‬ ‫و كاركــردن بــۆ منداڵ‌و كارە خۆبەخشــەكانی بە‬ ‫(چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬چەندین ساڵە ئەمە پیشەمە‪،‬‬ ‫حــەزو خولیایەكــی زۆرم هەیە تــا بتوانم مندااڵن‬ ‫فێــری هونەر بكــەم‪ ،‬ئامادەكارییەكی تەواویشــم‬ ‫هەیە كە زۆربەی كارەكانم خۆبەخشانە بێت‪ ،‬ئەم‬ ‫كارانە لە تەكمایەو هەرگیز لێم جیانابنەوە‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئەوەی كــە لە زۆربــەی كارەكانیدا‬ ‫بزمار بەكاردەهێن ‌ێ وتی‪ :‬گەرچی بزمار مادەیەكی‬ ‫رەقــەو تیژە‪ ،‬بــەاڵم كــە تێهەڵكێشــی وێنەكان‬ ‫‌و كارە هونەرییەكانــی دەكــەم نەرمتــر و جوانتر‬ ‫دەردەكەون‪ ،‬دەتوانین شــتێكی جوانی لێدروست‬ ‫بكەین‪ ،‬هەمو شــتێكی زبر و رەق كە لە هونەردا‬ ‫بەكارهات دیمەنێكی جوان دەبەخشێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە باری دارایی‌و قەیران‌و كاریگەریی‬ ‫لەســەر كارە هونەرییەكانیــش وتــی‪ :‬مــن خۆم‬ ‫مامۆستام‪ ،‬بڕوام بە خۆم هەیە‪ ،‬ناڕوانمە چۆنیەتی‬ ‫فرۆشــتنی كارە هونەرییەكانم‪ ،‬لە هەمان كاتدا بۆ‬ ‫كردنەوەی پێشانگەیش‪ ،‬بەڵ ‌ێ كاریگەریی تەواوی‬ ‫هەیــە و رێگرییەكــی زۆری دەبــ ‌ێ‌و ئەو ســۆز و‬ ‫خۆشەویستیەت دەكوژ ‌ێ بۆ كردنەوەی پێشانگە‪.‬‬ ‫دەربارەی پرۆژەی ئایندەیشــی وتی‪ :‬بەردەوام‬ ‫دەبــم لەســەر كارە هونەرییەكانــم‌و فێركردنــی‬ ‫منــدااڵن بــۆ كاری هونەریــی ‌و شــێوەكاری‪،‬‬ ‫هەوڵدانمە لەگەڵیاندا بۆ دەربڕین‌و دروســتكردنی‬ ‫كاری هونەریی‪.‬‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫رۆمانــی (رێحانــەی خوێنــاوی)‪،‬‬ ‫(تانیا‬ ‫دوەم چاپكــراوی ژنــە نوســەر‬ ‫تەنیا كێشــەی ئــەو زیندانــە نییە كە‬ ‫كورد میرزا)یەو لەدەزگای رۆشــنبیری تێی كەوتوە‪ ،‬ئەو لە دەرەوەش بێهیوا‬ ‫(جەمال عیرفان) چاپ‌و باڵوكرایەوە‪ .‬بــوە و هیــچ پەنایــەك شــك نابــات‪،‬‬ ‫سەبارەت بە ناوەڕۆكی ئەم رۆمانە‪ ،‬كولتوری زاڵی ژن كوشــتن‌و بێباكیی‬ ‫تانیــا كــورد میــرزا بــە (چاودێــر)ی ‌و خراپی یاســاكان‪ ،‬ئەو پاڵنەرانە بون‬ ‫راگەیانــد‪ :‬رۆمانەكــە چیرۆكی ژنێكی كە خاوەنــی (رێحانەی خوێناوی) یان‬ ‫پرتەقاڵــی دەگێڕێتەوە لــە یەكێك لە بــە شــەڵتەر و دواتریش بە ژێر گڵیان‬ ‫شەڵتەرەكانی كوردستان‪ ،‬بەسەرهاتی گەیاند‪.‬‬ ‫ژنێكە‪ ،‬كە بێباكیــی دایك‌و دڵڕەقیی‬ ‫لێرەدا پرسیارێك دێتە گۆڕێ‌‪ ،‬ئاخۆ‬ ‫بــاوك ‌و كۆمەڵگــە بــە شــەڵتەریی ژنی خــراپ كێیە و ژنی باش كامەیە؟‬ ‫دەگەیەنــن‪ ،‬كارەكتــەری ســەرەكیی ئەمە لە رۆمانەكەدا رەنگدەداتەوە‪.‬‬

‫جارێكی تر پێشانگەی (ئەنفال خۆری رەشپۆش) دەكرێتەوە‬ ‫‪ 137‬هونەرمەند بەشداریی تێدا دەكەن‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژی ‪ ،2017/4/14‬ناوەندی‬ ‫‪ 7‬رەنگــە‪ ،‬بــە هــاوكاری تەلەفزیۆنی‬ ‫خاك‌و بۆ جارێكی تر لە هۆڵی تەوار‪،‬‬ ‫پێشــانگەی شــێوەكارانی كــورد بــۆ‬ ‫تاوانی ئەنفال بە ناونیشــانی (ئەنفال‬ ‫خۆری رەشپۆش) بكاتەوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە كردنــەوەی ئــەم‬ ‫پێشــانگە نــاوازە و كۆكردنــەوەی‬ ‫ئــەو هەمــو هونەرمەنــدە شــێوەكارە‬

‫لــەو رۆژەدا‪ ،‬بەختیــار ســەعید‬ ‫سەرپەرشــتیاری (‪ 7‬رەنگــە)‪ ،‬بــە‬ ‫(چاودێــر)ی راگەیانــد‪( :‬ئەنفــال‬ ‫خــۆری رەشــپۆش)‪ ،‬ناونیشــانی ئەو‬ ‫پڕۆژە شــێوەكارییەیە كە ساڵی ‪2005‬‬ ‫بەسپۆنســەری وەزارەتی مافی مرۆڤ‬ ‫‌و ئــاوارە و ئەنفال‌و بە سەرپەرشــتی‬ ‫هونەرمەنــد (رێبــوار ســەعید) و بــە‬ ‫بەشداری ‪ 137‬هونەرمەندی شێوەكار‬ ‫كرایەوە‪ ،‬كە هەمو كارەكان لە رێگەی‬ ‫ماتریاڵــی جیــاواز و بە نیگاركێشــان‬

‫‌و پەیكــەر و ســیرامیك ‌و گرافیــك‬ ‫‌و دنیابینــی خۆیــان‪ ،‬ئــەو تاوانــەی‬ ‫ئەنفالیان خستەڕو‪.‬‬ ‫ئەمساڵ‌و دوای ‪ 12‬ساڵ‌و پاراستنی‬ ‫هەمــو ئــەو كارانــەی هونەرمەنــدان‪،‬‬ ‫بــۆ جارێكــی تــر ئــەم پڕۆژەیەمــان‬ ‫زینــدو كــردەوە و وەك رێزلێنانێــك‬ ‫بــۆ قوربانیانی ئەو تاوانــە گەورەیەی‬ ‫ئەنفــال‌و رێزگرتن لــە كارەكانی ئەم‬ ‫هونەرمەندانــە ئــەم پێشــانگەیەمان‬ ‫كردەوە‪.‬‬

‫دەشنێ‌ یوسف‪:‬‬ ‫بە خۆبەخشیی مندااڵن‬ ‫فێری هونەر دەكەم‬

‫سایتی نوێی‬

‫كەوتەكار‬

‫‪www.dabran.net‬‬

‫‪w.dabran.n‬‬ ‫بە سێ زمان‪ :‬كوردی‪ ،‬عەرەبی و ئینگلیزی‬

‫دیزاینی نوێ‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫لە زمان زیاتر چی تر مایەوە؟‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ هانا ئارێنت‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )546‬دووشەممە ‪2017/4/10‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫نۆ خاڵی بنچینەیی لەو بارەیەوە‬

‫بەرگی کتێب نووسەرەکان نیگەران دەکات‬

‫جۆیل فریدالنەر‪ ،‬دیزاینەری کتێب‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬لیزا محەمەد‬ ‫شــارەزایــانــی بــاوکــردنــەوە‪ ،‬ڕێنوێنیی دەزگاکانی‬ ‫باڵوکردنەوەی خۆیان دەکەن بۆ بایەخدان بە ئیدیت و‬ ‫نەخشەی بەرگ بۆ دڵنیابوون لەوەی کتێبەکانیان مەزنترین‬ ‫هەلی سەرکەوتنیان هەیە‪ ،‬زانینی چۆنیەتیی کارکردن‬ ‫لەگەڵ نەخشەکێشە پڕۆفیشناڵەکاندا‪ ،‬ڕەنگە ئەگەرەکان‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی ئەو بەرگەی دەتەوێت زیاد بکات‪ ،‬بەبێ‬ ‫خراپتێگەیشتنەکان کە دەتوانێت پیشەنگی تێچووی‬ ‫چاوەڕواننەکراو و دواکەوتن بێت‪.‬‬ ‫بەرگێکت دەوێت بۆ کتێبەکەت کە سەرنجڕاکێش بێت بۆ‬ ‫خوێنەرەکانت کە هەمان خولیایان هەیە بۆ بابەتێک یاخود‬ ‫جۆرێک بەرهەمی ئەدەبی‪ ،‬هەروەها بۆ یەکێک کە کارێکی‬ ‫باش دەکات لە فرۆشتنی کتێبەکەتدا‪ ،‬ئەوە عادەتەن مانای‬ ‫دامەزراندنی نەخشەکێشێکی لێهاتووە‪.‬‬ ‫نەخشەکێشێکی پڕۆفیشناڵی بەرگی کتێبت دەوێت‪،‬‬ ‫نەک تەنیا هونەرمەندێکی باشی هێڵکاری‪ ،‬یان برازایەک‬ ‫یاخود خوشکەزایەکت کە وانەی هونەری وەردەگرێت لە‬ ‫کۆلێژ‪ ،‬یاخود هاوڕێیەکت کە حەز بە بۆیە و وێنەکێشان‬ ‫دەکــات‪ ،‬داڕشتنی بەرگی کتێب پسپۆڕییە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫پسپۆڕانی نەخشەکێشیی هێڵکاری کــە کــاریــان لە‬ ‫باڵوکردنەوەی کتێبدا نەکردووە لەوانەیە بژاردەی پاش‬ ‫نەبن بۆ ئەم ئەرکە گرنگە‪.‬‬ ‫ئەمانە هەندێک ئاسانکارین بۆ دۆزینەوە و کارکردن لەگەڵ‬ ‫نەخشەکێشی پڕۆفیشناڵی بەرگی کتێب‪ ،‬دەبێت ئامادە‬ ‫بیت بۆ پێدانی هەندێ لەم شتانە بە نەخشەکێشەکەت‪:‬‬ ‫*دەستنووست‪ ،‬تەنانەت ئەگەر تەواویش نەبووبێت‪.‬‬ ‫*دوایین ناونیشان و ناونیشانی دووەم بۆ کتێبەکەت‪.‬‬ ‫*هەمیشە با باسێک لەمەڕ کتێبەکەت بۆ خوێنەرەکانت‬ ‫لەسەر بەرگەکە هەبێت‪.‬‬ ‫*بەرگەکانی کتێب لەو جۆرەی کە حەزت لێیەتی و‬ ‫ئەوانەش کە حەزی لێ ناکەیت‪.‬‬ ‫ئەوە لە مێشکت بپارێزە کە نەخشەکێشەکان دەگۆڕێن‬ ‫لە پسپۆڕییەکانیاندا‪ ،‬هەندێک تەنیا بەرگی کتێب دەکەن‪،‬‬ ‫هەندێک ناوەڕۆکی کتێب و هەندێکیان هەردووک دەکەن‪،‬‬ ‫واتە هەم بەرگ و هەم ناوەڕۆکی کتێب‪ ،‬نەخشەکێشەکان‬ ‫بە ستۆدیۆیەک و ستافێک لە توانایاندا دەبێت ماڵپەڕێک‬ ‫درووست بکەن‪ ،‬بە جوانی چاپەکەت بۆ دەکات و هێڵکاری‬

‫دیکەت پێ دەدات کە پێویستن بۆ بەرەوپێشبردنی هەشتەم‪:‬‬

‫کتێبەکەت‪ ،‬گەر نەخشەکێشێکت دۆزییەوە و توانی هەموو‬ ‫ئەمانەت بۆ بکات‪ ،‬لە زۆربەی کاتدا خۆت دەپارێزیت‪،‬‬ ‫هەروەها خۆپاراستن لە گرفتی ڕێکخستنی کار بۆ چەندین‬ ‫خەڵکی جیاواز‪ .‬واتە لەگەڵ یەک نەخشەکێشدا بۆ هەموو‬ ‫ئیشەکانت ڕێک بکەوە‪.‬‬

‫یەکەم‪:‬‬

‫هەنگاوەکان بۆ سەرکەوتن‬

‫هەگبەکان بپشکنە بۆ دڵنیابوون لە تێگەیشتنی‬ ‫نەخشەکێشەکان و لەوەی کە کاریان کردووە لە چەشنی‬ ‫بابەتی ئەدەبی‪ ،‬یان ئەوەی حەزت لێیەتی‪.‬‬

‫دووەم‪:‬‬

‫دڵنیا بە لە بوونی تێچووی نەخشەکێشەکە لەناو‬ ‫بودجەکەتدا‪.‬‬

‫سێیەم‪:‬‬

‫گەر پێویستت بەوەیە کارەکەت لە بەروارێکی دیاریکراودا‬ ‫تەواو ببێت‪ ،‬ئەوا لە دەستپێکی پڕۆژەکە قسەی لەسەر‬ ‫بکە و داوا لە نەخشەکێشەکە بکە بۆ ئەوەی ڕێک بکەوێت‬ ‫لەگەڵ بەرنامەی تۆدا‪.‬‬

‫چوارەم‪:‬‬

‫بە بەڵێننامە یاخود گرێبەستی نەخشەکێشەکەدا‬ ‫بچۆرەوە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ئەوەی کە کارەکەی پێ ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪.‬‬

‫پێنجەم‪:‬‬

‫ڕێگە بە نەخشەکێشەکەت بدە بە تەواوەتی بزانێت چیت‬ ‫پێویستە لە بەرگی پێشەوە‪ .‬تەواو بیرۆکەکانی خۆتی بۆ‬ ‫ئاوەاڵ بکە‪.‬‬

‫شەشەم‪:‬‬

‫ئەو وێنە و نیگارانە بدە بە دیزاینەرەکە کە وا بیر‬ ‫دەکەیتەوە بەسوود دەبن وەک بنچینە (باگراوەند) یاخود‬ ‫بیرۆکەی بینین‪.‬‬

‫حەوتەم‪:‬‬

‫فەرمانی ئەوە مەدە کە نەخشەکێش دەبێت چی بەکار‬ ‫بهێنێت‪ ،‬تۆ باسی بیرۆکەکانی خۆت بکە‪ ،‬بەاڵم سەرەنجام‬ ‫نەخشەکێشەکە ئازاد بکە‪.‬‬

‫قسە بکە لەسەر بۆچوونی جۆراوجۆر بۆ بەرگەکەت‪،‬‬ ‫کاتێک نەخشەکێش نموونەت پێ دەدات‪ .‬سەرەنجام لەو‬ ‫نموونانەی لەبەر دەستن تۆ دەبێت یەک دانە هەڵبژێریت‪.‬‬ ‫دەکرێ لە هەر بەرگێک کە بۆت درووست کراوە‪ ،‬بەشێکی‬ ‫بچووکیت بە دڵ بێت و سەرەنجام ئەمە کاری دیزاینەرە‬ ‫ڕێکیان بخاتەوە‪.‬‬

‫نۆیەم‪:‬‬

‫لە بیرت بێت کە تۆ و دیزاینەرەکەت هاوکاریی یەکتر‬ ‫دەبن و هەوڵ دەدەن کە بگەنە باشترین ڕێگا بۆ پێچانەوەی‬ ‫کتێبەکە بۆ فرۆشتن‪.‬‬

‫بەڵێننامە و ڕێککەوتن‬

‫گەرچی زۆر لە نووسەران ئەم هەنگاوە دەپەڕێنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە ژیرییە کە ڕێککەوتنێکی نووسراوت هەبێت لەگەڵ‬ ‫نەخشەکێشەکەت‪ ،‬ئەوە ئاڕاستەی ئەوە دەکات کە چ‬ ‫کارێکی درووســت دەکرێت‪ ،‬تێچووەکەی چەند دەبێت‪،‬‬ ‫پارەدانەکەی چۆن دەبێت‪ ،‬الیەنێک چۆن دەتوانێت ئەو‬ ‫بەڵێننامەیە هەڵبوەشێنێتەوە گەر بیانەوێت‪ ،‬کێ خاوەنی‬ ‫کارەکەیە و بەرگەکە درووست دەکات‪ ،‬هەروەها چ فایلێکە‬ ‫کە دیزاینەرەکە دەیداتەوە دەستت‪ ،‬ڕەنگە دواتر پێویستت‬ ‫بێت بگەیتە ئەو فایالنە‪ ،‬دڵنیا بەرەوە کە دیزاینەرەکە‬ ‫ڕازییە دواتر ئەوانەت بەردەست بخاتەوە‪.‬‬ ‫دانووستانی بەڵێننامەیەک لە سەرەتادا ڕەنگە وەک‬ ‫شتێکی شەرمەزارکەر دەربکەوێت‪ ،‬بەاڵم ئەوە دەتوانێت‬ ‫ڕزگارت بکات لە زۆرێک لە خەم و تێچوون‪ ،‬دواتر ئەگەر‬ ‫پڕۆژەکەت وا نەبوو کە چاوەڕێت دەکرد (هەروەها ئەمە‬ ‫دەکەوێتەوە سەر نەخشەکێشی ناوەوە‪ ،‬شێوەکارەکان‪،‬‬ ‫وێنەگرەکان‪ ،‬نموونەکان‪ ،‬هەروەها نیگارکێشەکان‪ ...‬بە‬ ‫واتایەکی تر‪ ،‬پێویستت بە بەڵێننامەیەک یان نووسراوێکی‬ ‫ڕێککەوتن دەبێت لەگەڵ هەر کەسێک کە شتێک درووست‬ ‫دەکات کە بەکار بێت لە کتێبەکەتدا)‪.‬‬ ‫بە کــورتــی‪ ،‬لە ئێستادا وەک ئــەوەی تۆ جگە لە‬ ‫نووسەرێک دەزگای باڵوبوونەوەی کتێب بیت‪ ،‬دەتەوێت‬ ‫ڕێگای کەسێک بگریت بۆ دامەزراندنی نەخشەکێشێک و‬ ‫فرۆشیارەکانی تر‪ ،‬ڕەنگە پارەت بداتێ ئەوەندەی کە تۆ‬ ‫بەردەوام بیت لە گەشەدان بە پیشەی باڵوکردنەوە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )546‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/4/10‬‬

‫نامەکانی بێکێت‬ ‫داهێنانێکی گۆشەگیرانە ئاشکرا دەکات‬

‫دانا ڕەئووف‬

‫لە سوێدییەوە کردوویەتی بە کوردی و‬ ‫پەراوێزی بۆ نووسیوە‬

‫بەشی یەکەم‬ ‫شتێکی ئاشکرایە‪ ،‬کە باڵوکردنەوەی‬ ‫نامەکانی سامۆێیل بێکێت تا ئاستێکی‬ ‫بەرز ڕووداوێکی گرینگەوشتێکی بە بەهاو‬ ‫گەورەیە‪ .‬مرۆڤ چاوەڕوانی ئەوەی دەکردو‬ ‫لەو بڕوایەدا بوو‪ ،‬کە ئەو شتانەی زیاتر لە‬ ‫هەموو شتێکی تری نووسەر خۆیین‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی‪ ،‬کە نامەکانی بەوپەری تواناوە‪،‬‬ ‫هەموو جــۆرە پێشنیارێک سەبارەت بە‬ ‫باڵوکردنەوەیان ڕەت بکرێتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بێکێت تا ئاستێکی بــااڵی ســنــووردار و‬ ‫بەوپەڕی پارێزییەوە‪ ،‬ئەو ڕەزامەندییەی‬ ‫دەربڕیووە‪ :‬تەنها ئەو نامانە باڵوبکرێنەوە‪،‬‬ ‫کە وەکوو نووسەرێک گوزارشت لەو دەکەن‬ ‫و پێوەندی بەوەوە هەیە‪ .‬ئەم مەرجەیش‬ ‫یەکڕاست ئەم پرسیارە دەخوڵقێنێت‪،‬‬ ‫ئایا چ جیاوازییەک‪ ،‬چ سنوورێک لەنێوان‬ ‫کەسایەتی نووسەر و کارە ئەدەبیەکانیدا‬ ‫هەیە؟وەاڵمدانەوەی ئەم پرسیارەیش ‪،‬‬ ‫بەشێوەیەکی بێ الیەنانە و دەست نیشان‬ ‫کردنی جیاوازییەکانیان‪ ،‬زۆر سەختە؛‬ ‫هەمیشەو بەشێوەیەکی ڕاســتــەوخــۆ‪،‬‬ ‫سنووردانان لەنێوان کەسایەتی نووسەر‬ ‫و بــەرهــەمــە ئــەدەبــیــەکــانــیــدا‪ ،‬جــۆرە‬ ‫نابابەتیبوونێک لەخۆدەگرێت‪ .‬بێگومان لە‬ ‫کۆتایشدا‪ ،‬تا ئاستێکی بەرز بەرپرسیاریەتی‬ ‫و هەڵبژاردنی نامەکان و بڕیارەکە دەکەوێتە‬ ‫سەر شانی ئەو کەسەی‪/‬کەسانەی نامەکان‬ ‫هەڵدەبژێرن‪>١<.‬‬ ‫رێکخەر و سەرپەرشتیاری کۆکردنەوەی‬ ‫ئەم نامانەی بێکێت‪ ،‬ئەوە دووپاتدەکەنەوە‪،‬‬ ‫بێکێت لەو نامانەیدا کە باسی ڕەوشی‬ ‫تەندروستی خــۆی دەک ــات‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫ئــازاری قاچەکانی‪ ،‬ئاستی ترپەی دڵی‪،‬‬ ‫هەڵئاوساویی و سووربوونەوەی پێستی‪،‬‬ ‫لەسەر ئاستێکی گــەورە و گرینگی پێ‬ ‫دان هەڵگری ئاماژەکانی ئــەون‪ ،‬وەک‬ ‫نووسەرێک‪ .‬ئەو کەسانەیشی‪ ،‬کە مافی‬ ‫چــاپ و بــاوکــردنــەوەی بەرهەمەکانی‬ ‫نووسەریان هەیە‪ ،‬بیروبۆچوونێکی تریان‬ ‫هەیە؛ بە ڕای ئــەوان ئێمە بۆمان نییە‬ ‫سەبارەت بە تەندروستی و گرژییەکانی‬ ‫جــەســتــەی نــــووســــەر‪ ،‬هــیــچ شتێک‬ ‫بخوێنینەوە‪ .‬هەروەها بۆشمان نییەهیچ‬ ‫شتێک سەبارەت بە نهێنی و پێوەندییە‬ ‫دڵدارییەکانی و دونیای ئافرەتەوە بزانیین‪.‬‬ ‫ئەمەیش شتێکی سەیرە‪ ،‬بەتایبەتی یەکێک‬ ‫لە بنەماڵەی بێکێت‪ ،‬بە ئارەزوی خۆی و‬ ‫بەبێ مۆڵەت بەوپەری سەربەستییەوە‬ ‫نــمــوونــە لــە نــامــەکــانــی دەهێنێتەوە‪،‬‬ ‫بەکارییان دەهێنێت و باڵویان دەکاتەوە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە نابێت سەبارەت بەو پێوەندییە‬ ‫دژوار و پڕ لە کێشەو دەردی سەرییەی‬ ‫بێکێت لەگەڵ «لویسا» کچەکەی جێمس‬ ‫جۆیس هەی بووە‪ ،‬لەوە زیاتر بزانیین‪ ،‬کە‬ ‫بێکێت هەستی بە ئازاری ویژدان کردووە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی هەرگیز سەردانی نەکردووە‪،‬‬

‫ئەو لەو بڕوایەدا بووە‪ ،‬کە سەردانی کردنی‬ ‫«لویسا» زیاتر بۆتە هــۆی توڕەیی و‬ ‫بێزارکردنی‪>٢<.‬‬ ‫بــــەاڵم چــیــتــر قــســەکــردن لــەســەر‬ ‫(نامەکانی سامۆێیل بێکێت ‪١٩٥٦-١٩٤١‬‬ ‫لە ئامادەکردنی‪ :‬جــۆرج کرەیگ‪ ،‬ماتا‬ ‫داو فەیسن فێلد‪ ،‬دان جوون و لۆویس‬ ‫مۆر ئۆڤەێیک‪ ،‬لە باڵوکراوەکانی زانکۆی‬ ‫کەیمبریج یونیڤێرستیی پرێس‪٨٨٤ ،‬‬ ‫الپەرە) کەڵکی نییە‪>٣< .‬‬ ‫ئێمە ژمارەیەکی ئێجگار زۆر‪ ،‬نزیکەی‬ ‫پانزە هەزار نامەی ترمان دۆزیووەتەوە‪،‬‬ ‫کە لەالیەن سەرپەرشتییار و دەستەی‬ ‫نووسەرانێکی تایبەتمەندەوە‪ ،‬بە ڕەنج‬ ‫و تەقەالیەکی زۆر دەبێت سەرلەنوێ‬ ‫بــنــووســرێــنــەوە‪ .‬ئــەم دەســتــەیــە ئــەوە‬ ‫دووپاتدەکەنەوە‪ ،‬کە لەگەڵ ڕۆژگــاردا‬ ‫دەست و خەتی بێکێت گۆرانکارییەکی‬ ‫وەهای بەسەردا هاتووە‪ ،‬کە زۆر زەحمەتە‬ ‫بخوێندرێتەوە‪ .‬لەم چاپەدا هەڵبژاردەیەک‬ ‫لە نامەکانی‪ ،‬کە نزیکەی دوو هەزار و پێنج‬ ‫سەد نامەو ڕستەی کورت لە خۆدەگرێت‪،‬‬ ‫باڵودەکرێنەوە‪.‬‬ ‫نامەکان‪ ،‬لێک دانـــەوە‪ ،‬ڕەوانبێژی‬ ‫و ڕوون کردنەوەیەکی تـــەواوی‪ ،‬وردو‬ ‫هەمەالیەنەیش لە خۆدەگرێت‪ ،‬بۆ نموونە‪:‬‬ ‫کە بێکێت دەنووسێت ئەو دڵی زۆر بەوە‬ ‫خۆشە «شوگە ڕێــی» بردوویەتییەوە‪،‬‬ ‫خوێنەر خێرا دەزانێت مەبەستی بێکێت‬ ‫لەم دڵ خۆشییەی چییە‪ ،‬کە ئەو یاریزانە‪،‬‬ ‫مەبەست «شوگە ڕێی»یە لە نۆی مانگی‬ ‫دوانزەی ساڵی ‪١٩٥٥‬دا‪ ،‬لە پێشبڕکێیەکدا‬ ‫دەبێتە پاڵەوانی جیهانی لە کێشی ناوەند‪،‬‬ ‫بەوەی بە پۆکسێک «کارل بۆب ئۆڵسن»‬ ‫دەبەزێنێت‪>٤<.‬بەشێکی زۆری نامەکانی‬ ‫ئەم قۆناخە بە زمانی فەڕەنسی نووسراون؛‬ ‫لەم چاپەدا ئەو نامانەی‪ ،‬کە لە بنچینەدا‬ ‫بە فەڕەنسی نووسراون‪ ،‬وەرگێردراویشن‬ ‫بۆ سەر زمانی ئینگلیزی و پێکەوە بە‬ ‫فەڕەنسی‪/‬ئینگلیزی باڵودەکرێنەوە‪.‬‬ ‫بەرگی یەکەم‪ ،‬کە نامەکانی نێوان سااڵنی‬ ‫‪ ١٩٤٠-١٩٢٩‬لەخۆدەگرێت‪ ،‬لە مانگی‬ ‫دوانزەی ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬دا باڵوکراونەتەوە‪،‬‬ ‫ئێستایش کاتی بــاوکــردنــەوەی بەرگی‬ ‫دووهەمە‪ ،‬کۆی نامەکانیش لە چوار بەرگدا‬ ‫کۆکراونەتەوە‪ .‬بەرگی دووهەمی نامەکان‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٤٠‬ەوە دەست پێ دەکات و لە‬ ‫ساڵی ‪١٩٥٦‬دا کۆتاییان پێ دێت – ئەو‬ ‫ساڵەی‪ ،‬کە بێکێت پەنجا ساڵەی تەمەنی‬ ‫پڕ دەکاتەوە‪ .‬بێکێت بەم شێوە کورتە‬ ‫گوزارشتی لە پەنجا ساڵەی تەمەنی خۆی‬ ‫کردووە‪« :‬هەژدە هەزار ڕۆژ‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫شتێکی ئەوتۆم نییە پێشانی بدەم‪».‬‬ ‫ئەم بەرگەی نامەکان تەنها لە ڕووی‬ ‫تیۆرییەوە لە ساڵی ‪١٩٤٠‬ەوە دەست پێ‬ ‫دەکــات‪ ،‬لەبەر ئــەوەی لە کاتی سااڵنی‬ ‫شەڕی جیهانی دووەمدا‪ ،‬بێکێت پێوەندی‬ ‫لــەگــەڵ جــوواڵنــەوەی ڕزگـــاری خــوازی‬ ‫فەڕەنسی‪ ،‬دژی نازییەکان هەبووە؛ بۆیە‬ ‫هیچ نامەیەک لەم قۆناخەو لەو ڕۆژگارەی‬ ‫ژیانیدا بەردەست نەکەوتووە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هەش بووە لە ناوچووە‪ .‬لەبەر ئەوە بە‬ ‫ڕاستی کتێبەکە‪ ،‬لە دەوروبـــەری ‪١٧‬ی‬ ‫مانگی یەکی ساڵی ‪١٩٤٥‬ەوە دەست پێ‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەو دەمەی بێکێت گەڕاوەتەوە بۆ‬ ‫ئەپارتمانەکەی خۆی لە پاریس‪،‬لەناوچەی‬ ‫‪>٥<.rue des Favorites‬‬ ‫بێکێت لە ساڵی ‪١٩٤٥‬دا تا ئاستێکی‬ ‫ســنــووردارو لە نــاو گروپێکی بچووکی‬ ‫ئــەدەبــی‪ ،‬کــە تەنها چــەنــد کەسێکی‬ ‫دەستەبژێر «نوخبە» دەبن‪ ،‬ناسرابوو‪.‬‬ ‫لەو دەمەدا بێکێت دوو ڕۆمانی نووسی بوو‪:‬‬ ‫«وات» ‪ Watt‬و «مۆرفی» ‪،Murphy‬‬ ‫هەروەها چەند پارچە شیعرێک و باسێکی‬ ‫کورت سەبارەت بە «مارسێل پرۆست»‬ ‫گەرنا لە ناوەندە ئەدەبی و هونەرییەکەدا‪،‬‬ ‫بەشێوەیەکی گشتی کەسێکی نەناسراو‬ ‫بووە‪>٦<.‬بەاڵم لە پڕ لە ساڵی ‪١٩٥٦‬دا‬

‫بۆ چەند کەسێکی نزیک و خۆشەویستی‬ ‫خۆی کردۆتەوە‪ ،‬بەاڵم لە هەمان کاتدا‬ ‫بە هەموو شێوەیەک کەسانێکی تری لە‬ ‫دەرەوەی ئەو پێوەندییانەوە هێشتۆتەوە‪.‬‬

‫دەبێتە شانۆنامەنووسێکی بەناوبانگ و‬ ‫جیهانی؛ هەر لەم کاتانەیشدا بڕوانامەیەکی‬ ‫ئەکادیمی لەسەر کارەکانی نووسرا بوون‪.‬‬ ‫هەر لێرەوە بێکێت کتووپڕ بانگهێشتی‬ ‫ئەکادیمیا و ئاهەنگە فەرمییە گەورەکان‪،‬‬ ‫لە هەموو جیهانەوە دەکرا‪ .‬لەم قۆناخەدا‪،‬‬ ‫بەشێوەیەکی گشتی ئــەوەی هەبووە‪،‬‬ ‫ئەوەی کە بێکێت‪-‬ی پێ ناسرابوو‪ ،‬تەنها‬ ‫بێکێتی شانۆنامەنووس بــووە‪ ،‬بێکێت‬ ‫وەکــوو نــووســەری دەقــە شانۆییەکانی‬ ‫«بەدەم چاوەڕوانی گۆدۆ» و «کۆتایی‬ ‫گەمە» و «ڕۆژە بەختیارەکان» ناوبانگی‬ ‫باڵوبووبووەوە‪>٧<.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەیشدا‪ ،‬من دەمەوێت لێرەداو‬ ‫بەوپەڕی دڵنییاییەوە ئەوە دووپاتبکەمەوە‪،‬‬ ‫کە ناوبانگە گەورە پرشنگدارەکەی بێکێت‪،‬‬ ‫وەکوو بلیمەتێکی مەزنی ئەدەبی سەدەی‬ ‫ڕابــردوو‪ ،‬بە پلەی یەکەم ناگەڕێتەوە بۆ‬ ‫دەقە شانۆییەکانی‪ ،‬بەڵکو بۆ ڕۆمانەکانی‬ ‫یان بۆ ئەوەی‪ ،‬کە دەکرێت ئەمرۆ بە سێینە‬ ‫ئاماژەی بۆ بکرێت‪ ،‬دەگەڕێتەوە‪ .‬ئەو‬ ‫دەقە لیریکییانەی‪ ،‬کە بێکێت لە ماوەی‬ ‫ئەو سااڵنەدا باڵوی کردبوونەوە‪ ،‬بریتی‬ ‫بوون لە‪« :‬مۆلۆی» ‪« ،‬مالۆن دەمرێت»‬ ‫و «ئــەوەی ناو نانرێت»‪>٨< .‬بێکێت‬ ‫لــەم سێینەیەدا قۆناخ بە قۆناخ‪ ،‬پلە‬ ‫پلە هەموو جۆرە کەل و پەلە دەرەکی‬ ‫و ئێکسسوارەکانی هونەری ڕۆمــان‪ ،‬کە‬ ‫بە تەکنیک ئاماژەی بۆ دەکرێت‪ ،‬وەالوە‬ ‫ناوە‪ ،‬لە کۆتایدا تەنها دەنگێک ماوەتەوە‪،‬‬ ‫کە زیاتر بــەرەو تاریکی ڕۆیشتووە و‬

‫لەناو بێ دەنگیدا منگە منگی کــردووە‬ ‫تا بەتەواوی بزر بــووە‪ .‬ئەم نووسەرە‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٦١‬بە شاکارێکی پەخشان‬ ‫ئامێزی گــەورە‪ ،‬بەناوی «ئــەوە چۆنە»‬ ‫زیاتر لەم جــۆرە تەکنیکەو فۆرمەکانی‬ ‫سێینەکەی نزیک دەبێتەوە‪ .‬بە بۆچونی‬ ‫من و لەو مێژووی ئەدەبە تایبەتییەی‪ ،‬کە‬ ‫من خۆم ڕێکم خستووە‪ ،‬بێکێت و خۆرخێ‬ ‫لویس بۆرخێس دوو نووسەری دانسقەو بێ‬ ‫هاوتان‪>٩< .‬‬ ‫هەر لەم قۆناخەدا بێکێت سەرپەرشتیار‬ ‫و خـــاوەنـــی دەزگـــــای چاپەمەنییە‬ ‫فەڕەنسییەکەی «ژیــرۆم لیندۆن» لە‬ ‫«ئێدیتیون دێ مینوی» ‪Editions‬‬ ‫‪ de Minuit‬دەبینێت‪ ،‬لیندۆن دەست‬ ‫بەجێ هەست بە گەورەیی بێکێت دەکات‪،‬‬ ‫هەر لیندۆن خۆشی هەموو پێوەندییەکانی‬ ‫دەرەوەی بــۆ دەب ــات بــەڕێــوە‪ ،‬هەوڵی‬ ‫ئـــەوەیـــشـــدەدات‪ ،‬کــە بــەرهــەمــەکــانــی‬ ‫بەشێوەیەکی بەرباڵو‪ ،‬بەهەموو ئامرازە‬ ‫بەکارهێنراوەکان باڵوبکاتەوە‪ .‬لەهەمان‬ ‫کاتدا ئەم دەزگایە بێکێت لە هەموو جۆرە‬ ‫کەناڵە دەرەکییەکان بە دونیای دەرەوە‬ ‫دەپاڕێزێت‪ ،‬کە بێکێت بە هیچ شێوەیەک‬ ‫نەی دەوویست هیچ لە بارەیانەوە بزانێت‪،‬‬ ‫لەوانەیشەبێکێت هەر نەشی توانیبێت‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ بکات و ڕێکیان بخات‪.‬‬ ‫ئــەو ب ــوون ــەوەران ــەی لــەم نــامــانــەدا‬ ‫دەردەکــــەون و ئــەو کەسانەیشی‪ ،‬کە‬ ‫نامەکانی بــۆ نــووســیــون‪ ،‬کەسانێکی‬ ‫تایبەتمەندو نزیکی بوون‪ ،‬دەرگاکانی ژیانی‬

‫ناوبانگە‬ ‫گەورە پرشنگدارەکەی‬ ‫بێکێت‪ ،‬وەکوو بلیمەتێکی مەزنی‬ ‫ئەدەبی سەدەی ڕابردوو‪ ،‬بە پلەی یەکەم‬ ‫ناگەڕێتەوە بۆ دەقە شانۆییەکانی‪ ،‬بەڵکو بۆ‬ ‫ڕۆمانەکانی یان بۆ ئەوەی‪ ،‬کە دەکرێت‬ ‫ئەمڕۆ بە سێینە ئاماژەی بۆ بکرێت‪،‬‬ ‫دەگەڕێتەوە‬

‫پەراوێزەکانی وەرگێڕ‬ ‫‪-١‬سامۆێیل بێکێت لە ساڵی ‪ ١٩٠٦‬لە‬ ‫دایک بووە‪ ،‬خێزانەکەی دەوڵەمەند و ناسراو‬ ‫بوون و ژیانییان لە ناوچەی «فۆکس ڕۆک»‬ ‫لە دەرەوەی شــاری دبلن بەسەر بــردووە‪،‬‬ ‫خانەوادەکەی‪ ،‬چ دایکی و چ باوکی سەر بە‬ ‫بنەماڵەیەکی ئێرلەندی پرۆتستانتی بوون‪.‬‬ ‫بێکێت لە باشترین قوتابخانەو زانکۆکانی‬ ‫ئەوکاتەی دبلن خوێندوویەتی‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪١٩٢٦‬دا بۆ یەکمجار لە ڕێگای زانکۆکەیانەوە‬ ‫سەردانی پاریس دەکات‪ .‬بێکێت لە زانکۆی‬ ‫ترینیتی لە دبلن‪ ،‬گرینگییەکی زۆر بە زمانە‬ ‫مۆدێرنەکان دەدات و هەر لەم زانکۆیەدا‬ ‫زمــانــی فــەڕەنــســی و ئیتالی خــوێــنــدووە‪.‬‬ ‫بێکێت لەسەرەتای تەمەنیدا نووسینەکانی‬ ‫(دانتی) کارێکی زۆری تێ دەکــەن‪ ،‬دواتر‬ ‫ئەو کاریگەرییە لە هەموو نووسینەکانیدا‪،‬‬ ‫بەشێوەیەک لە شێوەکان ڕەنگ دەدەنــەوە‪.‬‬ ‫بێکێت بە نۆڤێلت‪ ،‬شیعر‪ ،‬لێکۆڵینەوەی‬ ‫ڕەخنەی ئەدەبی و دواتر بە ڕۆمان دەستی‬ ‫کردووە بە نووسین‪ ،‬هەرچەندە ڕۆمانەکانی‬ ‫گەلێک گرینگن و جێگای سەرنج و تێروانینن‪،‬‬ ‫بەاڵمزیاتر بە شانۆنامەکانی ناوبانگی جیهانی‬ ‫بە دەست دەهێنێت‪.‬‬ ‫‪-٢‬لـــویـــســـای کــچــی جــێــمــس جــۆیــس‬ ‫هونەرمەندێکی بەهرەمەند و بەسەلیقە بووە‪،‬‬ ‫زۆر نزیک بووە لە ڕۆحی باوکییەوە و جۆیس‬ ‫بەهاو خۆشەویستییەکی تایبەتمەندی پێ‬ ‫بەخشیوە‪ .‬بەاڵم لویسا تەوازنی هەست و‬ ‫مێشک لەدەست دەدات و تا دوا ڕۆژەکانی‬ ‫ژیانی لە نەخۆشخانەی دەروونی دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم بارو و ڕەوشەی لویسا جێمس جۆیسی‬ ‫توشی پـــەژارەو بارێکی خراپی دەروونــی‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫‪ -٣‬بەرگی یەکەمی نامەکانی بێکێت‪ ،‬ئەو‬ ‫نامانە دەگرێتەخۆ‪ ،‬کە لەنێوان سااڵنی ‪١٩٤١‬‬ ‫‪١٩٥٦‬دا نووسیونی‪.‬‬‫‪-٤‬مەبەست لــەم پێشبڕکێییە «شــەرە‬ ‫بۆکسێنە»‪ ،‬کە بێکێت زۆر ئ ــارەزووی لێ‬ ‫بووە‪ .‬بێکێت حەزێکی زۆری بۆ یاری هەبووە‬ ‫و خۆی لە مەلەکردن‪ ،‬بۆکسێن و تێنسدا‬ ‫گەلێک بەتوانا بــووە‪ ،‬ئەم بەهرەیەشی لە‬ ‫فرانکی برا گەورەی و باوکییەوە بۆ ماوەتەوە‪.‬‬ ‫‪-٥‬ک ــە جەنگی دووەمـــی جیهانی هەڵ‬ ‫دەگیرسێت‪ ،‬بێکێت و سوزان لە دبلن دەبن‪،‬‬ ‫بێکێت ڕاستەوخۆ بڕیاری گەڕانەوە بۆ فەڕەنسا‬ ‫دەدات‪ ،‬دوای ئەویش بە چەند ڕۆژێک سوزانیش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ پاریس‪ .‬بێکێت لەم ڕووەوە‬ ‫وتویەتی (فەڕەنسام لە کاتی جەنگدا زۆر لەال‬ ‫خۆشترە وەک لە ئێرلەندا لە کاتی ئاشتیدا)‬ ‫دوای کەوتنی پــاریــس‪ ،‬بێکێت تێکەاڵوی‬ ‫هێزێکی بەرهەڵست کار دەبێت و دژی سوپای‬ ‫نازی کاردەکات‪ .‬بێکێت لەو جەنگەدا ڕۆڵی‬ ‫کۆکردنەوەی زانیاری دەگێرێت‪ ،‬دەزگایەکی‬ ‫زانــیــاری کــۆکــردنــەوەیــش دەکــاتــە بنکەی‬ ‫چاالکییەکانی خۆی‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە زۆر بە‬ ‫ووریایی میکرۆفیلم‪ ،‬بەڵگەنامەو دۆکیومێنت‬ ‫دەربارەی چاالکی و جوواڵنەوەکانی هێزەکانی‬ ‫ئەڵمانیا‪ ،‬ڕەوانــــەی بەریتانیا و شوێنە‬ ‫باوەڕپێکراوەکانی تر دەکــات‪ .‬بێکێت بۆ‬ ‫کۆکردنەوەی ئەو زانیارییانە زۆر جار ژیانی‬ ‫خــۆی دەخاتە مەترسییەوە‪ ،‬بــەاڵم سوور‬ ‫دەبێت لە بە ئەنجام گەیاندنی ئەو کارانە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٩٤٢‬دا‪ ،‬کە شانەکەیان ئاشکرا‬ ‫دەبێت‪ ،‬بێکێت و سوزان ناچار دەبن ڕابکەن‬ ‫و خۆیان بگەیەننە ناوچە ئازادکراوەکانی‬ ‫فەڕەنسا و بۆ ماوەی دوو ساڵ بەنهێنی لە‬ ‫گوندە دوورە دەستەکانی ئەم واڵتەدا ژیان‬ ‫دەبــەنــە ســەر‪ .‬بێکێت هــەر لــەم قۆناخەی‬ ‫ژیانیدا دەست دەکات بە نووسینی ڕۆمانی‬ ‫وات ‪ ،Watt‬دوای جەنگیش دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ پاریس و حکومەتی فەڕەنسیش خەاڵتی‬ ‫جەنگ و مێدالیای ئازایەتی پێ دەبەخشێت‪.‬‬

‫««‬

‫بێکێت دواتر ئەم قۆناخەی ژیانی دەشارێتەوە‬ ‫و‌هێندە بە گرینگییەوە باسی ناکات و پۆزی‬ ‫پێ وە لێ نادات‪.‬‬ ‫‪-٦‬بێکێت هەر لەسەرەتاوە بڕیاری داوە‪،‬‬ ‫کە ببێتە نووسەر‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستە هەموو‬ ‫ڕێگاکان تاقی دەکــاتــەوە‪ ،‬بۆ نموونە بەر‬ ‫لــەوەی ئێرلەندە بەجێ بێڵێت کۆمەڵێک‬ ‫بابەتی سەنجڕاکێش دەنووسێت‪ :‬باسێک‬ ‫دەربارەی جێمس جۆیس‪ ،‬شیعرێکی فەلسەفی‬ ‫سەبارەت بە دیکارت و بابەتێکی ڕەخنەی‬ ‫ئەدەبی بۆ ڕاڤەکردنی بەرهەمەکانی ڕۆمان‬ ‫نووسی گەورەی فەڕەنسی مارسێل پرۆست‪.‬‬ ‫دەبێتە مامۆستا لە زانکۆی ترینیتی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر دوای ماوەیەکی کورت واز لەم زانکۆ‬ ‫گرینگە دەهێنێت و لەبری ئەوە گەشتێک بە‬ ‫ئەوروپادا دەکات و دواتر بە تەواوی لە پاریس‬ ‫جێگیر دەبێت‪ .‬بێکێت لە پاریس تێکەاڵوی‬ ‫چینێکی بــەرزی ڕۆشنبیر و نووسەرەکانی‬ ‫ئەوکاتەی پاریس دەبێت و ئەم ڕۆشنبیرانەیش‬ ‫بەتایبەتی ڕۆمانی «مــۆرفــی» سەرنجیان‬ ‫ڕادەکێشیت‪ .‬ڕۆمانی «مۆرفی» ئەتمۆسفێری‬ ‫کۆمیدیایەکی شێتانەی ڕەشی لەخۆگرتووە‪،‬‬ ‫مۆرفی کە پاڵەوانی ڕۆمانەکەیە هەوڵ دەدات‬ ‫لە پێوەندییە خۆشەویستییەکانیدا دونیای‬ ‫نــاوەوەو دەرەوەی خۆی ڕێک بخات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مۆرفی توانای ڕووبــەڕووبــوونــەوەی ژیانی‬ ‫واقیعی و خودی خۆی نییە‪ ،‬تا لەئەنجامدا لە‬ ‫یەکێک لە شێتخانەکاندا دەگێرسێتەوە و ژیانی‬ ‫لۆژیکی خۆی لە دەست دەدات‪.‬‬ ‫‪-٧‬بێکێت توانی بە شانۆنامەی «بەدەم‬ ‫چــاوەڕوانــیــی گــــۆدۆ»وە ڕێچکە بــاوەکــە‬ ‫بشکێنێت و فۆرمێکی نــوێ و زمانێکی‬ ‫جیاواز بۆ هونەری دراما و شانۆ دابهێنێت‪.‬‬ ‫شانۆنامەکە هەر لەیەکەم نەمایشەوە دەبێتە‬ ‫هێماگەلی دەستپێکی نــوێ بــۆ شانۆی‬ ‫فــەڕەنــســی‪ ،‬شــانــۆی جیهانی و تــەوژمــی‬ ‫شانۆی ئەبسورد‪ .‬بێکێت لەم شانۆنامەیەدا‬ ‫هەر لە سەرەتاوە لە هەموو سەرچاوەکانی‬ ‫شانۆی تەقلیدی دوور دەکەوێتەوە‪ ،‬زمانێکی‬ ‫تایبەت و ئەتمۆسفێرێکی جیاواز بۆ شانۆ‬ ‫دەخوڵقێنێت‪ .‬لــە «کــۆتــایــی گــەمــە» دا‬ ‫کارەکتەرەکان چیرۆک و یادەوەرییەکانی‬ ‫خۆیان دەگــێــڕنــەوەو بیر لە هەندێک شت‬ ‫دەکــەنــەوە‪ ،‬تەنها بۆ ئــەوەی دەسەاڵتیان‬ ‫بەسەر بوونی خۆیان و دەوروبەرەکەیاندا‬ ‫بشکێت‪ .‬هەندێک لە کارەکتەرەکانی ئەم دەقە‬ ‫لە ناو تەنەکەی خۆڵدا خۆیان دەشارنەوە‪.‬‬ ‫كارەکتەرە سەرەکییەکەی شانۆنامەی «ڕۆژە‬ ‫بەختیارەکان»یش لەبەشی یەکەمدا تا ناو‬ ‫قەدی و لە بەشی دووەمیشدا هەموو جەستەی‬ ‫لەناو لمدا دەنێژرێت‪.‬‬ ‫‪-٨‬بێکێت لــە ســاڵــی ‪١٩٥١‬دا ڕۆمــانــی‬ ‫«مــۆلــۆی» دەنووسێت‪ ،‬لە هەمان ساڵدا‬ ‫ڕۆمانی «مالۆن دەمرێت» دەنووسێت و لە‬ ‫ساڵی ‪١٩٥٣‬شدا ڕۆمانی «ئەوەی ناو نانرێت»‬ ‫بــاودەکــاتــەوە‪ .‬ئــەو ســێ ڕۆمــانــە پێکەوە‬ ‫سێینەیەکیان پێک هێناوە و یەکتری تەواو‬ ‫دەکــەن‪ ،‬پسپۆڕو ڕەخنەگرەکانیش ڕۆمانی‬ ‫مۆلۆی بە سەرکەوتووترین بەرهەمەکانی‬ ‫بێکێت دادەنێن‪ .‬ڕۆمانەکە بریتییە لە دوو‬ ‫بەش‪ ،‬لەبەشی یەکەمدا مۆلۆی دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ الی دایکی‪ ،‬هەرچەندە دوو قاچی پتەوو‬ ‫بەهێزی هەیە‪ ،‬بەاڵم ناتوانێت پاسکیلەکەی‬ ‫بئاژوێ و لە ئەنجامدا ناچار دەبێت لەسەر‬ ‫سک بەرەو چاڵێک بخشێت‪ .‬لەبەشی دووەمدا‪،‬‬ ‫مۆران دەگەڕێت بەدوای مۆلۆیدا‪ ،‬مۆران لە‬ ‫ڕێــگــادا ڕووت دەکــرێــتــەوە و هەرچییەکی‬ ‫هەیە لە دەستی دەدات و هەرگیز مۆلۆیش‬ ‫نادۆزێتەوە‪ .‬لە دوا وێستگەکانی ڕۆمانەکەدا‬ ‫مۆران گۆڕانگاری بەسەردا دێت و وەک مۆلۆی‬ ‫لێ دێت‪.‬‬ ‫‪-٩‬خۆرخێ لویس بۆرخێس نووسەرێکی‬ ‫گــەورەی ئەمەریکای التینە‪ ،‬لە ئەرجەنتین‬ ‫لە دایک بووە و لە سویسرا کۆچی کردووە‪.‬‬ ‫ئــەم نــووســەرە گــاریــگــەریــیــەکــی ئێجگار‬ ‫گــەورەی بەسەر ئەدەبی جیهانییەوە هەیە‬ ‫و بەرهەمەکانی وەرگێرڕاونەتە سەر زۆربەی‬ ‫زمانەکانی دونیا‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )546‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/4/10‬‬

‫دەربارەی فیلمی نکۆڵیکردن‬ ‫ڕۆژەکەم لە دادگا لەگەڵ نکۆڵیکارێکی هۆڵۆکۆست‬ ‫ڕۆڵی ئەم خانمە دەگێڕێ‪.‬‬ ‫دەستپێکی فیلمەکە زۆر بەهێزە‬ ‫کاتێک دێبرا وەک مامۆستا سەبارەت‬ ‫بەو خااڵنەی ڕەتکردنەوەی ڕوودانــی‬ ‫هۆڵۆکۆستی تێدا دەردەکەوێ وانە بە‬ ‫فێرخوازەکانی دەڵێتەوە‪ .‬ئەمە یەکێکە‬ ‫لە بەهێزترین خاڵەکانی فیلمەکە‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا هەموو ئەو خااڵنەی باسی‬ ‫دەکــات لە دەیڤید ئارڤینگدا هەیە‪،‬‬ ‫ئەم کەسە بەریتانییە‪ ،‬مێژوونووسێکی‬ ‫ســەربــازی و سیاسییە بەتایبەت‬ ‫لە بــارەی دووەم جەنگی جیهانی‪،‬‬ ‫خەندە حەمید‬ ‫ئەڵمانیای نازی و جەنگەکانی هیتلەر‬ ‫نووسیویەتی‪ .‬یەکێکە لەوانەی ڕەتی‬ ‫دەکاتەوە کە هۆڵۆکۆست ڕووی دابێ‪،‬‬ ‫یاخود ژووری خنکاندن بە گاز لە کامپی‬ ‫قسەکردن لە بارەی هۆڵۆکۆست‬ ‫ئاوشویتس لە پۆڵەندا بوونی هەبوو‬ ‫ئاسان نییە‪ ،‬نەک تەنیا لەبەر‬ ‫بێت‪ .‬ئارڤینگ یەکێکە لەو کەسانەی‬ ‫گــەورەیــی جینۆسایدەکە‪ ،‬کە‬ ‫سەرسام و ستایشکاری هیتلەرە‪ ،‬لە‬ ‫گــومــانــی تــێــدا نــیــیــە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫کۆتاییدا تەنیا بەرگری و پاساو بۆ‬ ‫لەبەرئەوەی جوولەکەکان لە هەموو‬ ‫کارە لەناوبەرەکانی هیتلەر دێنیتەوە‪.‬‬ ‫بوارەکاندا ئیشیان لەسەر کردووە‪.‬‬ ‫ئەمانە گرنگن کە لە فیلمێکی مێژوویی‬ ‫چەندین فیلم‪ ،‬شانۆ‪ ،‬نووسین‬ ‫ڕاستەقینەدا دەتوانرێ بەباشی بۆ‬ ‫(ڕۆمان‪ ،‬چیرۆک‪ ،‬لێکۆڵینەوە‪...‬‬ ‫لێڕوانەر کرۆک و جەوهەری فیلمەکە‬ ‫هتد) ســەبــارەت بە هۆلۆکۆست‬ ‫ڕوون بێت‪.‬‬ ‫هــەن‪ ،‬تاکو ئێستاش بــەردەوام‬ ‫کتێبێکی خاتوو دێبرا‪ ،‬کە تێیدا‬ ‫سەرلەنوێ ئیشی تازە لە بارەیەوە‬ ‫وەاڵمی ئەو نکۆڵیکردن و ئینکاریکردنەی‬ ‫دەکــــرێ‪ .‬جــوولــەکــەکــان وەک‬ ‫ئارڤینگی داوەتەوە لە کاتی باڵوبوونەوە‬ ‫گەلێکی زیندوو‪ ،‬ئەو ستەمکاری‬ ‫و قسەکردن لــەســەری‪ ،‬ئارڤینگ بە‬ ‫و جینۆسایدەی بەسەریان هاتووە‬ ‫پالنێکی بۆ ڕێکخراو ڕووبەڕووی دێبرا‬ ‫بە هەموو جیهانی دەناسێنن‪ ،‬نەک‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬بــەاڵم وەک دێبرا بڕیاری‬ ‫تەنیا نەوەکانی خۆیان کە لە دوای‬ ‫داوە کە دیبەیتی ئەو کەسانە ناکا کە‬ ‫هۆڵۆکۆستەوە هاتوونەتە ژیانەوە‪.‬‬ ‫ئینکاری ڕوودانی هۆڵۆکۆست دەکەن‪،‬‬ ‫هیچ وەاڵمــێــکــی نـــاداتـــەوە ئەویش‬ ‫بە گاڵتەوە دەڵــێ هــەزار دۆالرم لە‬ ‫لــێــرەدا دەمــــەوێ ســـەبـــارەت بە باخەڵە دەیدەم بەو کەسەی کە بەڵگە‬ ‫فیلمی (‪)Denial‬قــســە بکەم‪ ،‬کە و دۆکۆمێنتێک نیشانی من بــدات‪،‬‬ ‫فیلمێکی درامی‪ ،‬ژیاننامەییە‪ ،‬لە ‪ ٣٠‬بیسەلمێنێ هیتلەر فەرمانی کوشتنی‬ ‫سێپتەمبەری ‪٢٠١٦‬دا باڵو بووەتەوە‪ .‬جوولەکەی دەرکــردووە! دێبرا دەڵێت‬ ‫ئەم فیلمە لە دەرهێنانی دەرهێنەری من دیبەیتی تۆ ناکەم نە ئێستا‪ ،‬نە لێرە‬ ‫بەریتانی ( ‪ ،)Mick Jackson‬و نە لە هیچ شوێنیک‪ .‬چونکە دێبرا‬ ‫لەسەر ئەکادیمیانە لە ناو کتێبەکانیدا وەاڵمی‬ ‫راستەقینەیە‬ ‫چیرۆکێکی‬ ‫کتێبی خانمە نووسەر و پرۆفیسۆری بۆ ئەمانە هەیە‪ .‬ئەو پێی وایە کەسێ‬ ‫(‪ Deborah‬ئــازادە کە بۆچوونی هەبێت لەسەر‬ ‫ئەمریکی‪-‬جوولەکە‬ ‫‪)Lipstadt‬دێــبــرا لپستات‪ ،‬بەناوی هۆڵۆکۆست نەک ڕەتیبکاتەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫(‪ History on Trial: My Day‬ئەمە ڕوویداوە و بەڵگە نەویستە و خۆ‪-‬‬ ‫‪ in Court with a Holocaust‬ڕوون و ئاشکرایە‪ .‬دوای ئەوە ئارڤینگ‬ ‫‪ )Denier‬کــە ئــەکــتــەری بەتوانا لە دادگــای بااڵی لەندەن سکااڵ دژی‬ ‫((‪ Rachel Weisz‬لە فیلمەکەدا دێبرا‪ ،‬چاپخانە و باڵوکاری کتێبەکە‬

‫تۆماردەکات‪ ،‬لەبەرئەوەی گوایە دێبرا‬ ‫لە کتێبەکەیدا ئەوی وەک نکۆڵیکاری‬ ‫هۆڵۆکۆست ناساندووە‪ ،‬ئەمەش لە‬ ‫ڕوانگەی ئــەوەوە ناوبانگی ئەو وەک‬ ‫مێژوونووسێک لەکەدار دەکات‪.‬‬ ‫دێبرا پاش بیرکردنەوە و گوێگرتن‬ ‫لە وتارە نابەجێکانی ئارڤینگ کە بۆ‬ ‫نوێنازییەکان دەیدات‪ ،‬بڕیار دەدات لە‬ ‫دادگــا ڕووبــەڕووی ئارڤینگ ببێتەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە پەیوەندی بە پارێزەرێکەوە‬ ‫دەکـــات (ئەنتۆنی جــولــیــەس) زۆر‬ ‫ســەرکــەتــوو و بــەتــوانــایــە‪ ،‬هــەروەهــا‬ ‫(ڕیــچــارد ڕامپتۆن) وەک پــارێــزەری‬ ‫قسەکەر لە دادگا دیاری دەکرێ‪ .‬تیمێکی‬ ‫یاسایی و لێکۆڵەرەوە لە کۆمەڵێک‬ ‫پارێزەر و پرۆفیسۆر پێک دێنن‪ ،‬ڕیچارد‬ ‫دەبــێ بە سەرپەرشتیار و ڕێکخەری‬ ‫کەیسەکە‪ .‬ئەو زۆر بە بەرپرسیارانەوە‬ ‫ئەرکەکەی جێبەجێ دەکــات‪ ،‬کاتێک‬ ‫ئیش لەسەر کەیسەکە دەکات‪ ،‬هەست‬ ‫بەو دڵسۆزی و ئازارچەشتنەی دەکەی‬ ‫بۆ قوربانییەکانی هۆڵۆکۆست‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەرپرسیارێتی و قورسایی مۆراڵی‬ ‫ڕیچارد بەرامبەر ئــەو کارەساتە لە‬ ‫فیلمەکەدا نیشان دەدات‪ .‬دیمەنەکان‬ ‫هێندە کاریگەرە کە لێڕوانەر هەست بە‬ ‫ئازارەکەی دەکات! من خۆم پێم وابوو‬ ‫ئەو کەسێکی لەدەست داوە یاخود بە‬ ‫شێوەیەک لە شێوەکان پەیوەندی بە‬ ‫هۆڵۆکۆستەوە هەیە‪ .‬لە ڕاستیدا من‬ ‫وەک کوردێک لە مەم ڕووانی‪ ،‬چونکە‬ ‫لێرە تــۆ دەبــێ کەسێک لــە دەســت‬ ‫بدەی یان لە نزیکەوە پەیوەندیت بە‬ ‫جێنۆسایدەوە هەبێ ئینجا لەو غەم و‬ ‫ئازارە تێدەگەی کە لە ڕیچارددا بەدی‬ ‫دەکرێ‪ .‬الی زۆربەی کورد ئەو ئاگایی و‬ ‫زانینە نییە بەرانبەر بەو جینۆسایدەی‬ ‫کە بەسەرماندا هاتووە‪ ،‬لێرە هەوڵەکان‬ ‫تــاکــە کــەســیــن بــۆیــە دەرئــەنــجــامــی‬ ‫دڵخۆشکەرییان نییە‪ .‬ئێمە فێرنەکراوین‬ ‫کە چۆن ئەرکی مۆڕاڵیانەی خۆمان‬ ‫بەرانبەر بەو جێنۆسایدەی بەسەرمان‬ ‫هاتووە بەجێ بێنین‪ .‬ئەمانە ئیشکردنی‬ ‫دەوێــــت‪ ،‬دەبــێــت لــە پـــــەروەردە و‬ ‫ئەکادیمیادا بخوێنرێت و لێکۆڵینەوەی‬ ‫لە بارەوە بکرێ‪ ،‬دەقی ئەدەبی بااڵی‬ ‫لە بــارەوە بنووسرێ‪ ،‬ئیشی هونەری‬ ‫لەسەر بکرێت‪ ،‬بەداخەوە ئەمە هێشتا‬ ‫لێرە وەک پێویست نییە‪.‬‬

‫دێــبــرا کەسێکی بــە هــەڵــەشــە و‬ ‫ســۆزەکــیــیــە‪ ،‬ئــەمــەش دەگــەرێــتــەوە‬ ‫بۆ ئــەوەی کە ئەو جوولەکەیە‪ ،‬ئەم‬ ‫ڕووداوە (هۆڵۆکۆست) بۆ ئەو ئەوەندە‬ ‫هەقیقییە‪ ،‬ئەوەندە فاکتێکی بەهێزە‬ ‫نەشیاوی نکۆڵیکردنە‪ ،‬بۆ ئەو قورسە‬ ‫ئینکار بکرێ و لــە دادگـــا بەرگری‬ ‫لەو ڕاستییە بکات‪ .‬بۆیە بڕیارەکانی‬ ‫تیمەکەی بۆ قبوڵ ناکرێ‪ ،‬پێی وایە‬ ‫ئەوان نابێ ئارگۆمێنتی ئەوە بکەن کە‬ ‫گوایە دێبرا ڕاستی دەڵێ چونکە ڕاستی‬ ‫بەڵگەی ناوێت‪ ،‬لەبەرئەوە تیمەکە بڕیار‬ ‫دەدەن کە دێبرا نابێ لە دادگاییەکەدا‬ ‫قسە بکات‪ ،‬بەڵکو تەنیا ئامادە دەبێت‪.‬‬ ‫هەروەها ڕزگاربووانی هۆڵۆکۆستیش‬ ‫وەک شایەتحاڵ وتەیان لێوەرناگیرێ‪،‬‬ ‫چونکە لە الیــەن ئارڤینگەوە ڕەنگە‬ ‫هێرش بکرێتە سەریان‪ ،‬سوکایەتیان‬ ‫پێبکرێ و شەرمەزار بکرێن‪ .‬هەروەها‬ ‫لـــەبـــەرئـــەوەی ئــــەوان ئــەزمــوونــی‬ ‫هۆڵۆکۆستیان کردووە و ئەو ئازارەیان‬ ‫چــەشــتــووە‪ ،‬لــە ڕووی دەروونــیــیــەوە‬ ‫ڕەنگە بەرانبەر بە قسەکانی ئارڤینگ‬ ‫تووشی هەڵچوون ببن‪ ،‬ئاخر ئەوان لە‬ ‫الیەکەوە ئەزموونی تراوما (هەڵتەکانی‬ ‫دەروون ــی)ی ــان کـــردووە و ئێستا لە‬ ‫قۆناغی پۆستتراومادا دەژیـــن‪ ،‬لە‬ ‫الیەکی دیکەشەوە ڕەنگە تووشی لە‬ ‫بیرچوونەوە ببن تەواوی ڕووداوەکانی‬ ‫هۆڵۆکۆستیان وەک خۆی بیرنەمابێ‪.‬‬ ‫ئەمانەش هــەمــووی دەبــن بە بەڵگە‬ ‫بە دەست ئارڤینگەوە بۆ سەلماندنی‬ ‫قسەکانی خۆی‪ .‬ئەمە ڕاستییەکی تر‬ ‫سەبارەت بە وردی ئیشکردنی تیمەکە‬ ‫دەردەخات‪ ،‬ئەوان دەیانەوێ لە دۆخی نامەوێ تووشی بەراوردکاری ببم بەاڵم سکااڵکارەکە سەرکەوتوو نەبوو‪ ،‬بەڵکو‬ ‫گێڕانەوەی زارەکــی دەربچن‪ ،‬بەڵکو بۆ نابێت ئێمە ســوود لە ئەزموونی بەرگریکارەکە ســەرکــەوت‪ ،‬ڕاستی و‬ ‫دەیانەوەی بەدواداچوون و لێکۆڵینەوە جوولەکە وەرگرین‪ ،‬چونکە هیچ کاتێک هەق بەو بوو‪ .‬دێبرا لە کۆتا قسەکانیدا‬ ‫بۆ دۆکۆمێنتەکان بکەن‪ ،‬بۆئەوەی درەنگ نییە بۆ ئیشکردنی بە کۆمەڵ دەڵێ من پێش ئەوەی بێم بۆ لەندەن‬ ‫باوەڕم نەدەکرد کە دادگا شوێنیک بێت‬ ‫دژبێژی و نەسازییەکانی ئارڤینگ لە لە بارەی جێنوسایدی کورد‪.‬‬ ‫کتێبەکانیدا بدۆزنەوە و لە دادگاش‬ ‫ئامادەکارییەکان لەالیەن تیمەکەوە بۆ بۆ لێکۆڵینەوە و سەلماندنی هەقیقەتی‬ ‫دژبێژی قسەکانی بسەلمێنن‪.‬‬ ‫دادگاییەکە چەند ساڵێک دەخایەنێت‪ ،‬مێژوویی‪ .‬دێبرا هیچ قسەیەکی نەبوو‬ ‫لـــە دادگـــایـــیـــەکـــەدا دیــبــەیــەتــی بەاڵم خودی دادگاییەکردنەکە نزیکەی بۆ ئارڤینگ‪ ،‬بەاڵم ڕوو لە ڕزگاربووان و‬ ‫ئەکادیمیانەی زۆر باشی تێدایە کاتێ دوو مانگێک درێـــژەی دەبــێــت‪ ،‬دواجـــار کوژراوەکان دەکات و پێیان دەڵێ ئێوە‬ ‫الیەنەکە بەرەو ڕووی یەکدی دەبنەوە‪ .‬لە بــەرژەوەنــدی دێبرا کۆتایی دێت‪ .‬لە بیرنەکراون و یادتان دەکرێتەوە‪،‬‬ ‫لەسەر بابەتی زۆر ورد و بەردەست دادگا بڕیار دەدات ئارڤینگ بەگوێرەی دەنــگــی ئــازارەکــانــتــان بیسترا‪ .‬بەو‬ ‫ئیش دەکــــەن‪ ،‬ئــەمــەش دەرخـــەری ئــایــدۆلــۆژیــی خـــۆی‪ ،‬بەمەبەستەوە هیوایەی ئازارەکانی کوردیش بگەیەنرێ‬ ‫ئەوەیە کە ئیشی بە تیم بۆ کەیسی مــێــژووی شــێــوانــدووە و بــەهــەڵــەی و ببیسترێ‪.‬‬ ‫جێنۆساید چەندە کاریگەر‪ ،‬لێهاتووانە دابردووە‪ ،‬هەروەها ئارڤینگ وەک دژە‬ ‫و پڕ بەرهەمە‪ ،‬چەندەش پێویستە‪ .‬من جوولەکە و ڕەیسیست دەناسێنرێ‪ .‬واتا‬

‫سەرەقەڵەمێك لە بارەی وەرگێڕانەوە‬

‫سەنگەر حەسەن‬ ‫زۆر لــە وێــژەوانــان بــە «وەرگــێــڕ»‬ ‫دەڵێن‪( :‬نووسەری دووەم)! ئەمە تا‬ ‫چەند لەنێو خۆماندا ڕاستە؟ پرسیارێكە‬ ‫و بۆ وەاڵمــدانــەوەی ڕەنگە پێویست‬ ‫نەكات هێندە خۆمان ئەزیەت بدەین و‬ ‫لێكۆڵینەوەگەلێكی زۆر بكەین و دێر‬ ‫بەدێری كارەكانی وەرگێڕان لەم هەرێمەدا‬ ‫بخەینە ژێر پشكنینی بــەراوردكــاری‪.‬‬

‫چــوون ئەوەتا زەقترین نموونەی ئەم‬ ‫بابەتە لەوەدا دەردەكەوێت‪ ،‬كە كتێبمان‬ ‫هەیە تا ئێستا زیاد لە چوار وەرگێڕانی‬ ‫بۆ كراوە‪ .‬هەتا ئێرە شتێكی ئاساییە‪،‬‬ ‫واتە ئەگەر ژمارەكە زۆر زیاتریش بێت‬ ‫لەوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی جێگای ڕامانە ئەوەیە‬ ‫كە بزانین هۆكاری ئەم هەموو وەرگێڕانە‬ ‫چییە‪.‬‬ ‫كاتێك وەرگێڕانی كتێبێكمان بەرچاو‬ ‫دەكەوێت و پێمان وایە كە حەقی تەواوی‬ ‫دەقەكە نەدراوە‪ ،‬ئەوا لێرەدا ئاساییە كە‬ ‫پەنا ببەینە بەر وەرگێڕانێكی تر بۆهەمان‬ ‫نووسین یــان كتێب‪ ،‬یاخود زۆرجــار‬ ‫كتێبێك لەسەردەمێكی تر وەرگێردراوەو‬ ‫ڕەنگە كەم تا زۆر كەم و كورتی هەبێت‪،‬‬ ‫ئێستاش لــەم زەمــەنــی پێشكەوتنە‬ ‫خێرایەدا بێگومان ئەم دەقە وەرگێڕانی‬ ‫تری گەرەكە‪ ،‬یان دەبینین وەرگێڕەكە لە‬ ‫ژیاندا نەماوە‪ ،‬یان هەندێكجار وەرگێڕان‬ ‫بۆ پوختەی كتێبێك كــراوەو ئێستاش‬ ‫تەواوی كتێبەكە‪ ،‬واتە دەقە ئەسڵییەكە‬

‫لــەالیــەن وەرگــێــڕێــكــی تــر بــەكــوردی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ئەمەش دەتوانین ناو بنێین‬ ‫كاری باش‪ .‬جگە لەوانەی كە ئاماژەیان‬ ‫بۆ كرا‪ ،‬حاڵەتی تری هەمان شێوەمان‬ ‫زۆرە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی جێگای قەبووڵ نی‬ ‫یــە‪ ،‬ئــەم وەرگێڕانە بێ بنەمایانەیە‪،‬‬ ‫كە ڕۆژانە دەیانبینین و دەبنە جێگای‬ ‫سەرنجی هەموو خاوەن ویژدانێك‪ .‬ئاخۆ‬ ‫حــەق وایــە بەمانە بوترێت نووسەری‬ ‫دووەم! سەرنج بدەن‪ ،‬دەبینین كتێبێك‬ ‫وەرگێڕدراوە و دوای ماوەیەكی تر هەمان‬ ‫كتێب وەردەگێڕدرێت و كەچی لەوەی‬ ‫یەكەم زیاتر هەڵەی لەخۆ گرتووە! دەی‬ ‫خۆ بڕیار وایە ئێمە كاتێك هەمان كتێب‬ ‫وەربگێڕین كە زانیمان دەقەكە حەقی‬ ‫خۆی وەرنەگرتووە‪ ،‬گەر ئەوە جۆرێك‬ ‫نەبێت لەبازرگانی‪ ،‬ئەی دەبێت چی‬ ‫بێت؟!‬ ‫چــۆن دەتــوانــیــن ئــەم پرسیارەی‬ ‫سەرەوە ساغ بكەینەوە؟ ئەمەش ماندوو‬ ‫بوونێكی زۆری ناوێت‪ ،‬ئەوەتا دەبینین‬

‫كە تەنها ئەم كتێبانەی بازاڕیان خۆشە‪،‬‬ ‫زیاتر لەوەرگێڕانێكیان بۆ كراوە‪ .‬ئەم‬ ‫كتێبانەش كە توحفەن و خوێنەری كورد‬ ‫تا ئێستا لێ ی بێ بەشە‪ ،‬هیچ كەس‪،‬‬ ‫وەیان كەمێك دەچن بەالیەوە! لەسەر‬ ‫وەرگێڕانی كۆمەڵێك كتێب ئێستا وا‬ ‫خەریكە دەزگاكان پێشبڕكێیانە‪ ،‬ئەمە‬ ‫شتێكی باشە‪ ،‬بەاڵم مخابن پێشبڕكێ‬ ‫لەسەر ئەوە نییە‪ ،‬كە كامیان جوانترین‬ ‫و باشترین پێشكەش دەكــات‪ ،‬كامیان‬ ‫دەبێتە جێگەی متمانەی خوێنەر‪،‬‬ ‫بەڵكو لەسەر ئەوە پێشبڕكێیە‪ ،‬كامیان‬ ‫زووتر دەیخاتە بازاڕو زۆرترینی كۆپی‬ ‫دەفرۆشێت‪.‬‬ ‫كـــێ پــێــویــســتــە لـــێـــرەدا دەوری‬ ‫بــااڵ ببینێت و ببێتە فــریــادڕەس؟‬ ‫ئــایــا وەزارەتـــــی ڕۆشــنــبــیــری ئــەوەی‬ ‫لەسەریەتی تەنها پێدانی بەلێشاوی‬ ‫ژمـــارەی ســپــاردنــەو هیچی تــر؟ یان‬ ‫یەكێتی نووسەران بەرپرسی سەرەكی‬ ‫یە؟ وەیاخود بەرپرسی هــەرە گەورە‬

‫ڕەخنەگرانی خۆمانن‪ ،‬كە دەبێت ببنە‬ ‫چاوساغی هــەمــووان‪ ،‬چــوون زەمەنێ‬ ‫كە ڕەخنەگر شۆرەتی هەیە و جێگەی‬ ‫متمانەیە‪ ،‬نابێت كارگەلێكی لەم‬ ‫جۆرە نەبوغزێنن! ئەوەی دەیبینین و‬ ‫دەیخوێنینەوە هەر ئەوەیە كە كۆمەڵێك‬ ‫بەلێشاو كەوتوونەتە پیاهەڵدانی كتێبان‬ ‫و خەریكی ســواغ دان و جوانكارین!‬ ‫ئاخۆ تا ئێستا لەخۆمان پرسیووە ئەگەر‬ ‫كتێبێك تەواو حەقی خۆی وەرگرتووە‬ ‫لە وەرگــێــڕان دا‪ ،‬ئیتر چی پێویست‬ ‫دەكــات سەرلەنوێ و لەهەمان ساڵ و‬ ‫مانگدا وەرگێڕانی تری بۆ بكرێت؟ ئایا‬ ‫كتێبی تر نەماوە بۆ وەرگێڕان؟‬ ‫لەبارەی ئــەوەش‪ ،‬كە هەندێك جار‬ ‫وەرگێڕەكان بێ ئاگایی یەكتر لەهەمان‬ ‫كاتدا خەریكی وەرگێڕانی هەمان كتێبن‪،‬‬ ‫پێویستە ئەم عادەتە جوانە بیرخۆمان‬ ‫بخەینەوە‪ ،‬جاران كە یەكێك خەریكی‬ ‫وەرگێڕانی كتێبێك دەبــوو‪ ،‬پێویستی‬ ‫دەكرد یان وا باوبوو كە ڕیكالمێكی بۆ‬

‫دەكــرد‪ ،‬ئینجا لەڕۆژنامە بێت یان لە‬ ‫سایتەكاندا‪ ،‬وەیاخود لەگەڵ دەزگایەكدا‬ ‫پەیمانی دەبەست و ئیتر ئەم دەزگایەش‬ ‫هەڵدەستا بە باڵوكردنەوەی ئەم هەواڵە‪،‬‬ ‫واتە بەنیازن كە فاڵنە كتێب وەرگێڕن‪،‬‬ ‫یان فاڵنە كتێب لەژێر وەرگێڕاندایە‪،‬‬ ‫بەمجۆرە هەم ڕووپەری ڕۆژنامەكانمان‬ ‫جێگای سەرنج بوون‪ ،‬هەمیش ئاگادار‬ ‫دەبــوویــن‪ ،‬لەئێستاشدا ڕووخسەتی‬ ‫فــەرمــی بۆتە نموونەیەكی جــوان بۆ‬ ‫دەزگاكانی باڵوكردنەوە‪ ،‬كە بەفەرمی‬ ‫لەالیەن نووسەر یان دەزگاكە ڕووخسەت‬ ‫وەردەگـــــرن‪ .‬بـــەاڵم لــەڕاســتــیــدا ئەم‬ ‫حەقیقەتەكە نی یە‪ ،‬بەڵكو ڕاستی ئەوەیە‬ ‫كە دەبینین دوای ئەوەی كە ئاگاداریش‬ ‫دەكرێنەوە كە فاڵنە كتێب وەرگێڕدراوە‬ ‫كەچی دەست لەوەرگێڕانی هەمان كتێب‬ ‫هەڵناگیرێت‪ ،‬ئەی ئەمە ئەگەر نەبووبێت‬ ‫بە پیشە و بۆ دەستكەوتنی پارەی زیاتر‬ ‫نەبێت چییە؟!‬

‫یادنووسەکانی بەر لە خۆکوش‬ ‫یادنووسەکانی بەر لە خۆکوشنت‬

‫ڕێن هانگ‬ ‫ژیوار جەوهەر و هەژار عوسامن‬ ‫کردوویانە بە کوردی‬ ‫ڕێــن هانگ‪ ،‬شــاعیر و فۆتۆگرافەرێکی‬ ‫ئیرۆتیکیــی چاینایــی بــوو‪ ،‬کــە لــە‬ ‫‪٢٤‬ـــی فێربیوەریــی ‪٢٠١٧‬دا و لــە‬ ‫تەمەنــی ‪٢٩‬ســاڵیدا خــۆی کوشــت‪.‬‬ ‫ئەمــەی خــوارەوە چەنــد بەشــێکە‬ ‫لــە یادنووســەکانی کــە لــە مــاوەی‬ ‫داهاتــوودا لــە دووتوێــی کتێبێکــدا‬ ‫بــە نــاوی «نامــەوێ زۆر زوو مبــرم»‬ ‫بــاو دەبێتــەوە‪.‬‬

‫‪2016-7-18‬‬ ‫ســاتێکی تەنگەتــاو و ترســناک‪ .‬هەمیشــە وا بیــرم كردووه‌تـه‌وه‌‬ ‫ك ـه‌ ل ـه‌ ب ـه‌رده‌م بینــا گه‌وره‌كانــدا خەڵکانێــک هــەن قــەرەوڵ‬ ‫لــە ســەرم دەگرنــەوە‪ ،‬هــه‌وڵ ده‌ده‌ن لــه‌ په‌نجــه‌ره‌وه‌‬ ‫بیپێكــن‪ .‬ل ـ ‌ه ه ـه‌ر ســاتێكدا بــێ ده‌توانــن گولله‌یه‌كــم پێــوه‌‬ ‫بنێــن‪ .‬هــه‌ر شــتێك كــه‌ ده‌یبینــم وه‌كــوو چه‌كێــك وایــە‬ ‫لەبــەر چــاوم‪ .‬گــه‌اڵی دارەکانــی دەرەوە وه‌كــوو گوێــزان‬ ‫ده‌رده‌كــه‌ون‪ ،‬لقــی دره‌خته‌كانیــش هەروەتــر‪ .‬كه‌وچكــی‬ ‫س ـه‌ر مێزه‌ك ـه‌ ل ـه‌ تیــر ده‌چێــت‪ ،‬لــە چ ـه‌ك دەچــێ‪ ،‬كۆكاكــۆال‬ ‫لـه‌ نارنجــۆك ده‌چــێ‪ .‬زاتــم نییــە هیــچ بخــۆم و زاتیشــم نییــە‬ ‫هیــچ بخۆم ـه‌وه‌‪ .‬له‌س ـه‌ر كورســییه‌ك داده‌نیشــم‪ .‬كورســییه‌كه‬ ‫هــاکا پارچــه پارچ ـه‌ بــوو‪ .‬له‌س ـه‌ر قه‌نه‌فه‌ی ـه‌ك درێــژ ده‌بــم‪.‬‬ ‫قه‌نه‌فه‌كــه‌ پێده‌چــێ هــەر ئێســتا ڕۆ بچــێ‪ .‬ده‌مه‌وێــت‬ ‫بەجێــی بێڵــم‪ ،‬بــه‌اڵم هــه‌ر هه‌نگاوێــك وه‌كــوو ڕۆیشــن‬ ‫بــه‌ره‌و ڕووی كه‌ندێــك وایــه‌‪ .‬هــه‌ر هه‌نگاوێــك هێنــده‌ی‬ ‫كه‌وتن ـه‌ نێــو چاڵــی دۆزەخ دژوارە‌‪ .‬ب ـه‌ره‌و ئه‌وب ـه‌ری ڕێگه‌ك ـه‌‬ ‫ڕاده‌كـه‌م‪ .‬تـه‌واوی پیــاده‌ڕۆ‌كان بــوون بـه‌ گوڵدانــی جۆراوجۆر‪.‬‬ ‫ویســتم چه‌پكێــك گــوڵ بكــڕم و چڵێــك بخه‌مــه‌ نێــو‌ هــه‌ر‬ ‫ی ـه‌ك ل ـه‌ گوڵدان ـه‌ س ـه‌ركراوه‌كان‪ .‬ب ـه‌اڵم جیهــان تەنهــا بەمــە‬ ‫یــەک تۆزیــش چییــە جــوان نابــێ‪ .‬هێشــتایش ده‌مـه‌وێ بــڕۆم‬ ‫چه‌كوشــێك بكــڕم بــۆ ئ ـه‌وه‌ی یه‌كێكــی پــێ بكــوژم‪ .‬كوشــتنی‬ ‫مــرۆڤ ب ـ ‌ه چه‌كــوش‌ هێنــده‌ی شــكاندنی گوڵدانێــك ئاســانه‌‪.‬‬ ‫وه‌ك بڵێــی ئــەم ژیانــە بێتــام و بێکەڵکەیــش ده‌توانــێ خه‌ڵكــی‬ ‫بكــوژێ‪ .‬النیكـه‌م مــن ده‌توانــم خــۆم بكــوژم‪ ،‬خۆمــی نادیــار‪.‬‬ ‫خشــتی ســەر ئه‌رزه‌كــه‌ لــه‌ ددانێكــی ده‌ســتكرد ده‌چێــت‬ ‫كــه‌ لــه‌ تاریكیــدا دەبریقێتــەوە‪ .‬بــۆ ماوەیــەک خه‌یاڵــی‬ ‫‌له‌دایكبوونــه‌وه‌ وای لــی کــردم هەســت بــە وڕی بکــەم‪.‬‬ ‫زۆرجــار وێنــای خــۆم لــە وەهــا ئەزموونێکــدا کــردووە‪،‬‬ ‫ئەزموونــی ‌له‌دایكبوونــه‌وه‌‪ .‬هه‌مــوو كه‌ســێك ئــه‌م‬ ‫هه‌ســته‌ی ده‌بێــت‪ .‬بــۆ منوونـه‌‪ ،‬پێــش ئـه‌وه‌ی بخـه‌وم‪ ،‬وێنــای‬ ‫ئــەوە دەکــەم كــه‌ دەمــم پــڕ دەبــ ‌ێ لــ ‌ه هایدرۆجیــن‪ .‬بــە‬ ‫کاوەخــۆ ئاســووده‌‪ ،‬نــەرم و ئاوســاو دەبــم‪ ،‬وه‌ك بڵێــی لۆك ـه‌‬ ‫خرابێتــه‌ ده‌ممــه‌وه‌ بــۆ ئــه‌وه‌ی هه‌وكردنه‌كــه‌ بوه‌ســتێنێت‪.‬‬ ‫لــه‌ كۆتاییــدا‪ ،‬هه‌مــوان دەگۆڕێــن بــ ‌ه پارچه‌یــه‌ك لۆكــه‌ی‬ ‫گــه‌وره‌ كــه‌ لــ ‌ه هــەوای خۆیانــدا دێــن و ده‌چــن‪ .‬هه‌نــدێ‬ ‫جــار جه‌ســته‌ و ته‌ختــی خه‌وه‌كــه‌ پێكــه‌وه‌ دەکەونــە نێــو‬ ‫هــەواوە‪ .‬هه‌نــدێ جــار جه‌ســته‌ و ته‌ختــی خه‌وه‌كــه‌ لــه‌‬ ‫كاتــی فڕینــدا لــە یەکــر جیــا ده‌بنــه‌وه‌‪ .‬هه‌نــدێ جاریــش‬ ‫ته‌نهــا جه‌ســته‌‌ دەکەوێتــە هــەواوە‪.‬‬ ‫هه‌روه‌هــا‪ ،‬ل ـه‌ كاتــی خه‌وزڕانــدا زۆر جــار وا بیــر ده‌كه‌م ـه‌و ‌ه‬ ‫ك ـه‌ دەروونــم پــڕه‌ ل ـه‌ توانایەکــی جەســتەییی مــەزن‪ .‬ئ ـه‌م‬ ‫هێــزه‌ كۆنتڕۆڵــم ده‌كا‪ .‬ناهێڵێــت هیــچ شــتێك بك ـه‌م‪ .‬ناتوانــم‬ ‫بــڕۆم و شــتێك بكــه‌م‪ .‬ڕێگه‌یــه‌ك هه‌یــه‌‪ :‬دانانــی كاتژمێــره‌‬ ‫دەســتییەكەت‌ لــه‌ نزیــك گوێیه‌كانتــه‌وه‪ .‬بــا ترپــه‌ی دڵــت‬ ‫له‌گ ـه‌‌ڵ چرکەچرکــی كاتژمێره‌ك ـ ‌ه هاوئاهەنــگ بــێ‪ .‬جاروبــار‪،‬‬ ‫ئامــا ده‌توانیــت کەمــێ بحەســێیتەوە‪ .‬هه‌ندێــك جــار‪ ،‬بـه‌ هۆی‬ ‫ئـه‌و ڕاســتییه‌ی كـه‌ كات تێده‌په‌ڕێــت‪ ،‬ناتوانیــت هیــچ شــتێك‬ ‫بكــه‌ی‪ .‬هه‌نــدێ جــار‪ ،‬لــه‌ دەورانــی شــه‌ودا‪ ،‬كاتێــک هەیــە‬ ‫کــە تێیــدا ش ـه‌و کڕوکپــە‪ ،‬کاتەکانــی تــر شــەو گوێکەڕکــەرە‪.‬‬ ‫كاتێــک هه‌ســت بــه‌وه‌ ده‌كه‌یــت‪ ،‬وا بیــر دەکەیتــەوە تــۆ‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫تاكه‌كه‌ســی زیندووی ـت‌ ل ـه‌م جیهان ـه‌دا‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم ل ـه‌و كات ـه‌دا وا‬ ‫بیــر ده‌كه‌یت ـه‌وه‌ كــه تاکەکەســی زینــدووی جیهــان مــردووە‪.‬‬ ‫دەخزێیتــە نێــو تاریكیی ـه‌وه‌‪ .‬گڵۆپەکانــی ده‌ورو‌ب ـه‌رت ڕۆشــن‬ ‫دەبــن‪ ،‬تــۆ ل ـه‌ گۆڕەپانێکدایــت‪ .‬ئاســان هەوروهەاڵیــە‪.‬‬ ‫بـه‌اڵم هه‌رگیــز ڕازی نابیــت بـه‌وه‌ی چ شــتێك دادپه‌روه‌رانه‌یـه‌‪.‬‬ ‫به‌نیازیــت شــتێكی قــورس لــه‌خــۆت بپێچیــت‪ ،‬تــا خــۆت‬ ‫تــووڕ دەیتــە نێــو ڕووبارەکــەوە‪ .‬تــۆ به‌شــێك بوویتــە لــه‌م‬ ‫جیهانــه ك ـه‌ پێده‌چــێ ب ـه‌ توێژاڵێــک جیــا ببیت ـه‌وه‌‪ .‬هه‌نــدێ‬ ‫جــار وەک تـه‌م وایــە‪ ،‬هه‌نــدێ جــار وەک پارچه‌یـه‌ك شووشــه‬ ‫وایــە‌‪ ،‬هه‌نــدێ جــار وەک دیوارێکــە‪ ،‬هه‌نــدێ جــار وەک‬ ‫شــاخێکە‪ ،‬هه‌نــدێ جاریــش وه‌ك كات و شــوێن نەخێــک‬ ‫بێگانــە بــە یەکــدی ده‌رده‌كــه‌ون‪ .‬تــۆ وه‌كــوو ســێبه‌ره‌كه‌ی‬ ‫شــینگ بــی ته‌نیایــت [داهێنه‌رێكــی چینییــه‌؛ یه‌كه‌میــن‬ ‫ته‌كنه‌لۆژیــای نووســینی جــوواڵو ل ـ ‌ه جیهانــدا ئــەو دایهێن ـا‌]‪.‬‬ ‫ده‌چیــت ده‌ســتی لــێ بده‌یــت‪ .‬دواتــر پرســیارم ل ـ ‌ه چه‌ندیــن‬ ‫ك ـه‌س كــرد و بــۆم دەرکــەوت ئ ـه‌وان وه‌ك مــن نیــن‪ .‬ب ـه‌اڵم‬ ‫ژیــان بــه‌م جــۆره‌ نییــه‌‪ ،‬هــەر ئەوەنــدە‪ ،‬لــه‌ ماوه‌یه‌كــی‬ ‫كورتــدا ئــه‌و ‌ه ڕوو نــادات كــه‌ تــۆ ده‌ته‌وێــت‪ .‬ڕێــك وه‌ك‬ ‫ئ ـه‌و كات ـه‌ی ك ـه‌ ده‌ته‌وێــت جگ ـه‌ره‌ بكێشــیت‪ ،‬ب ـه‌اڵم یــەک‬ ‫جگه‌ره‌یــش چییــە پێــت نییــه‌‪ .‬كاتێكیــش جگــه‌ره‌ت پێیــه‌‪،‬‬ ‫چه‌رخــت پــێ نییــه‌‪ .‬كاتێكیــش كــه‌ چه‌رخــت پێیــه‌‪ ،‬گازی‬ ‫تێــدا نییــه و ئاگــر ناکاتــەوە‪‌.‬كاتێكیــش كــ ‌ه چه‌رخه‌كــه‌ت‬ ‫ئاگــر دەکاتــەوە‪ ،‬تــۆ ناتــه‌وێ جگــه‌ره‌ بكێشــیت‪ .‬ئــازار و‬ ‫بێـزاری دوو شــتی ئاســایین‪ .‬دڵخۆشــی و خۆشــبەختی وات لــێ‬ ‫ده‌كــه‌ن جڵــه‌و‌ی خــۆت لــه‌ ده‌ســت بده‌یــت‪ .‬هەڵپەکردنــی‬ ‫خه‌ڵكــی مانــدوو ده‌كا‪ .‬ڕووخۆشــی وا دەکا خه‌ڵكــی برتســێن‪.‬‬ ‫قبووڵكردنــی چاره‌نووســی كه‌ســێك باشــرین و تاكه‌شــتێك ‌ه‬ ‫ك ـه‌ لــە دەســتت دێ‪.‬‬ ‫‪2015-3-23‬‬ ‫دوێنێ له‌ سوپه‌رماركێت بووم‬ ‫مه‌عجونێكی ددانم دزی‬ ‫پێرێ كونی كێلوونی ده‌ركه‌ی دراوسێكه‌مانم‬ ‫به‌ بنێشتێك گرت‬ ‫هه‌فته‌ی ڕابردوو له‌ ده‌روا‌زه‌ی پاڕكێكدا‬ ‫ڕیزێك ته‌نه‌كه‌خۆڵی لێ بوو‬ ‫هه‌رهه‌موویانم دایه‌ به‌ر شه‌ق‬ ‫هه‌ر كاتێك شتێكی خراپم كردووه‌‬ ‫هه‌ستم كردووه‌ ژیان‬ ‫كه‌مێك باشرت بووه‌‬

‫پێــش چــاو‪ ،‬تەنانــەت تــا ئــەو ڕادەیــەی کــە ئــەو وشــانە بــەکار‬ ‫دێنــم کــە خەڵکانــی حزبــی کۆمۆنیســت دەیڵێــن و بــەکاری‬ ‫دێنــن‪ .‬لــە ســاڵی ‪ ،١٩٩٧‬بــای باوشــان [یەکێــک لــە ترســناکرتین‬ ‫پیاوکوژەکانــی چیــن] ئــەو کاتــەی لــە زیندانــدا بــوو گوتــی‪:‬‬ ‫‹›ئەگــەر لێــرە دەربچــم‪ ،‬بــە نیــازم هــەر بکــوژم‪ .‬ئەگــەر سـزای‬ ‫‪ ٢٠‬ســاڵ زیندانیــم بەســەردا بســەپێرنێ‪ ،‬کــە دەرچــووم هــەر‬ ‫بــە نیــازم هــەرزەکارەکان بکــوژم‪ .‬ئەگــەر س ـزای هەتاهەتایــم‬ ‫بەســەردا بســەپێرنێ‪ ،‬س ـزاکەم کــەم دەکەمــەوە و دەردەچــم‬ ‫و بۆچوونــی خــۆم دەگــۆڕم لــە کوشــتی هەرزەکارانــەوە‬ ‫بــۆ ڕاســتەوخۆ چــوون بــۆ باخچــەی ســاوایان و کوشــتنی‬ ‫منــدااڵن‪››.‬‬ ‫هەمیشــە توانیومــە گــوێ ڕادێــرم بــۆ دەنگــی گوللــە‪ .‬لــە‬ ‫ســەرەتادا کەمــێ دەترســام‪ .‬پــاش ماوەیەکــی درێــژ‪ ،‬لەگەڵیــدا‬ ‫ڕاهاتــم‪ .‬ئــەو دەنگــە وەک ئــەوە وایــە چەنــد کەســێک بــە‬ ‫چەکــووش بزمــار لــە ســەرمدا داکوتــن‪ .‬ســەری مــن وەک‬ ‫جێگــەی بیناکــردن دیــارە‪ ،‬کەســێک دەیــەوێ باڵەخانــە‬ ‫هەوربــڕەکان دابپۆشــێ‪ ،‬ســااڵنێکی زۆرە ئــەو کەســانە‬ ‫خەریکــی داپۆشــینن‪ ،‬بــەاڵم هێشــتا‪ ،‬بــە چاکــی دایــان‬ ‫نەپۆشــیون‪ .‬کەســانێکی زۆری بێامڵوحــاڵ لەنــاو ســەرمدا‬ ‫دەگریــن‪ .‬ئاهـــ‪ ،‬تەنگانــە‪ ،‬ئاهـــ‪ .‬ئــەوان نایەڵــن بخــەوم‪ ،‬ئنجــا‪،‬‬ ‫ئــەوان ناشــهێڵن بــڕۆم‪ .‬نەخەوتــن چاکــە‪ ،‬نەڕۆیشــن چاکــە‪.‬‬ ‫بەهەرحــاڵ‪ ،‬هەمــوو ڕۆژێ دەچمــە دەرەوە‪ ،‬بــە وریایییــەوە‬ ‫چەنــد پارچــە جلوبەرگێــک هەڵدەبژێــرم و دەیانپۆشــم و کاتــێ‬ ‫کەســێک ســەیری ئاوێنــە دەکا‪ ،‬هەمــوان وا بیــر دەکەنــەوە‬ ‫کــە ئــەو کەســە دەچێتــە مەراســیمی بەخاکســپاردنی خــۆی‪،‬‬ ‫نێگەتیڤیــزم هــەر زۆر ســیحراوییە‪ .‬هەمــوو قیســمەت و‬ ‫چارەنووســێک وەک تازیەبــاری وایــە بــۆ خــۆت و هەمــوو‬ ‫کــەس پەلەیەتــی بچێتــە هۆڵــی تازیەبارییــەوە‪.‬‬ ‫مــن دەشرتســم لــە چوونــەدەرەوە و بیســتنی ئــەو نیگەرانــی‬ ‫و پرســیارانە‪›‹ :‬زۆر دڵخــۆش دیاریــت‪ ،‬چــۆن دەکــرێ خەمــۆک‬ ‫بیــت؟›› ‹›پێــم وایــە تــۆ شــتێکت هەیــە کــە شــایانی ئەوەیــە‬ ‫بــۆی خەمــۆک بیــت‪ .‬منیــش خەمۆکــم‪›‹ ››.‬تــۆ دایمــە یەکجــار‬ ‫ڕیــاکار و دووڕوویــت››‪›‹ ،‬تــۆ هــەر زۆر لەخۆباییــت‪ ...››.‬ئــەم‬ ‫دەنگانــە بــەراورد بــەو دەنگانــەی لەنــاو ســەری خۆمــدان‬ ‫سووکوئاســان تووشــی پەشــێوی و تەنگەتاویــم دەکــەن‪ .‬لــە‬ ‫پەیوەندییەکانــی خەڵکیــدا هەمیشــە دوو یــان زیاتــر لــە‬ ‫دوو کــەس هــەن و مــن یــان بــە بەردەوامــی قســە دەکــەم‬ ‫یانیــش خــۆم کڕوکــپ دەکــەم‪ .‬هەمــوو لەخۆباییبوونــە‬ ‫کۆمەاڵیەتییــەکان سووکوئاســان تووشــی شــەکەتی و لەگیــان‪-‬‬ ‫بێزاریــم دەکــەن‪.‬‬ ‫بــۆ چەنــدان ســاڵ بــە بەردەوامــی مــن خــۆم خۆمــم چــارە‬ ‫کــردووە‪ .‬کەســێک کــە ڕۆڵــی پزیشــک و نەخۆش دابــەش دەکا‪،‬‬ ‫جاروبــار دوکتۆرەکــە نەخۆشــەکە چــارە دەکا‪ ،‬جاروباریــش‬ ‫نەخۆشــەکە دکتۆرەکــە چــارە دەکا‪ .‬ژیــان بــە تــەواوی‬ ‫گۆڕدرابــوو بــۆ نەخۆشــخانەیەک‪ .‬هەمــوو ڕۆژێ دەبــوو بچمــە‬ ‫نــاو قاوشــێکی جیــاوازی ئــەو نەخۆشــخانەیەوە‪ .‬خەڵکانــی‬ ‫دەرەوە نەدەهاتنــە ژوور و منیــش بــۆ خــۆم نەدەچوومــە‬ ‫دەرەوەی نەخۆشــخانەکە‪.‬‬

‫‪2016-9-17‬‬ ‫لــەم ڕۆژانــەی پێشــوودا چارەســەرێکی تــازەم دۆزییــەوە بــۆ‬ ‫هێورکردنــەوەی خــۆم‪ .‬ئــەوەی وا لــە خــۆم بکــەم بکــەوم؛‬ ‫ڕێگەیەکــە بــۆ ڕووبەڕووبوونــەوەی خەمۆکــی‪ .‬هــەر جــارێ‬ ‫دەســت لــە ئــەرز دەدەم ئــارام ڕادەکشــێم‪ .‬پیــادەڕۆکان‪،‬‬ ‫ئۆتۆمبێلــە بارهەڵگــرەکان‪ ،‬هەموویــان دەتوانــن مبشــێلن‪،‬‬ ‫بــە ســەرمدا بــڕۆن‪ .‬لەوەیــش زیاتــر‪ ،‬ئــا لــەم کاتــەدا‪ ،‬هۆشــم‬ ‫دەبێتــە ئاگایــی‪ ،‬ژیــری و هێــزی یادەوەریــم بەهــای زیاتــر‬ ‫دەبــێ‪ .‬هەمــوو خەمەکانــی ئــەم بابەتــە ڕوونــوڕەوان دێنــە ئیلوسرتەیشن‪ :‬سابات عەباس‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪537‬‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )537‬دوشەممە ‪2017/4/10‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫هەڵوێستی هەردو دەوڵەتە ئیسالمییەکە بەرامبەر‬ ‫هەڵکردنی ئااڵی کورد چیمان پێدەڵێ؟‬

‫عەلی مستەفا کەریم‬ ‫کورد لە دۆخێکی ئاڵۆزی ناوخۆیی و‬ ‫هەرێمیدا ئااڵی خۆی لە کەرکوک هەڵکرد‪.‬‬ ‫یەکەم الیەنی ناوچەیی و دەوڵەتی کە‬ ‫هەمیشە کورد لە باشور لەبەردەمیدا‬ ‫ئاستەنگێگی قورسبوە بۆ قسەکردن و‬ ‫هەڵسوکەوت لەسەری هەردو دەوڵەتی‬ ‫ئێران و تورکیا بون‪ .‬ئەم دو دەوڵەتە‬ ‫یەکەمیان زیاتر لە سیوپێنج ساڵە بە‬ ‫فەرمی دەوڵەتێکی ئاینییە‪ ،‬دوەمیشیان‬ ‫زیاتر لە سێنزە ساڵە حیزبێکی ئاینی‬ ‫دەستەاڵتی بەدەستەوەیە و دەتوانێ‬ ‫شەڕ و ئاشتی بەرامبەر هەر پرسێک‬ ‫ڕابگەێنێ‪ .‬دەوڵەتی ئیران نوێنەری‬ ‫مەزهەبی شیعەیە هــەم لە سیاسەت‬ ‫و هەمیش لــە مــەرجــەعــی ئاینیدا‪.‬‬ ‫دەوڵەتی تورکیاش‪ ،‬لە ڕوی کلتوری‬ ‫و مێژوییەوە پایتەختی خەالفەتی‬ ‫ئیسالمی زۆرینەی موسڵمانان کە سوننە‬ ‫مەزهەبن‪ ،‬کــردوە‪ .‬هەروەها لە ‪٢٠٠٣‬‬ ‫ەوە لەالیەن حیزبێکی ئیسالمییەوە‬ ‫بـــەڕێـــوەدەبـــرێ و لــە هــەڵــبــژاردنــی‬ ‫کۆتاییشدا زۆریــنــەی بەدەستهێنا و‬ ‫حکومەت و پەرلەمانی بەدەستەوەیە و‬ ‫هەمو سەرۆکایەتییەکانیشی لە دەستی‬ ‫خۆیدا قایمکردوە و زۆرینەی مەرجەعە‬ ‫تورکیاش‬ ‫دەرەوەی‬ ‫ئاینییەکانی‬ ‫وێنەی قەرزاوی قەرەداغیش ئەردۆگان‬ ‫بە نوێنەری ئیسالم دەزانــن و وەکو‬ ‫قەرزاوی دەڵێ کە «خودای لە پشتە»‬ ‫‪ .‬لەمبارەشەوە هەردو دەوڵەت لەگەڵ‬ ‫هەڵکردنی ئااڵی کوردستان لە کەرکوک‬ ‫دژایەتی خۆیان ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫الیەنە سیاسی و ئابورییەکانی ئەم‬ ‫هەڵوێستەی ئەم دو دەوڵەتە و زۆربەی‬ ‫هەڵوێستەکانی تریان بەرامبەر بە‬ ‫کورد زۆر ڕونن و وەکو دو دەوڵەتی‬ ‫پــاوانــخــوازی ســەدەکــانــی پێشتری‬ ‫سەفەوی و عوسمانی هەڵسوکەوتدەکەن‬ ‫و کوردستان تەنها وەکــو مەیدانێکی‬ ‫ملمالنێکانیان سەیردەکەن‪ .‬لەم وتارەدا‬ ‫تەنها لەسەر الیەنی ئاینی دەوەستین‬ ‫و پرسیار لەسەر ئەوە دەکەین کە ئایا‬ ‫ئاینیبون بۆ دەوڵەت هیچ جیاوازییەک‬ ‫دروســتــدەکــات و هیچ هەڵوێستێکی‬ ‫پێدەنوێنێت بە ئاراستەی ئاشتی و‬ ‫پێکەوەژیان و ئــەوەی پێی دەوترێت‬ ‫برایەتی و مرۆڤایەتی؟ ئایا ئاینیبونی‬ ‫دەوڵەت و حکومەتێک وا دەکات ئەوەی‬ ‫بۆ خۆی بە ماف و ئازادی و ویژدانی‬ ‫دەبینێت بۆ نــەتــەوەکــەی هاوسێ و‬ ‫تەنیشتی بەهەمان شێوە بیبینێت؟‬ ‫پرسیارێکی هەستیارتر ئەوەیە‪ ،‬کە ئایا‬ ‫ئاین‪ ،‬کە لێرەدا مەبەست لە ئیسالمە‪،‬‬ ‫بە دەق و کلتور و مێژوەکەیەوە بەشی‬ ‫ئەوەندە بنەما و پرەنسیپ و چوارچێوەی‬ ‫هەیە کە گرەنتی ئەوە بدات دەوڵەت و‬ ‫حکوموتێ والێبکات ئاشتیخوازی و‬ ‫پێکەوەژیان و مافی گەل و نەتەوەکانی‬

‫ئاینــی ئیســام زۆر بــەالی دەســەاڵت و‬ ‫سیاســەتدا داتــارشاوە و لــە هەنــاوەوە‬ ‫شــێلراوە بــە پرۆســەی بــە سیاســیکردن و‬ ‫پاوانخــوازی و دەســتەاڵتخوازیدا و ئایدیاڵــە‬ ‫مرۆڤایەتــی و ئاشــتیخوازییەکانی لەبــەردەم‬ ‫ئایدیاڵــە پاوانخــوازی و دەســەاڵتخوازییەکانیدا‬ ‫بەتاڵبونەتــەوە‬ ‫تر ڕەچاوبکات و نەیانچەوسێنێتەوە؟‬ ‫لــە ئایندا چەند ئایدیاڵێک هەن‬ ‫وایــانــکــردوە هــەنــدێــجــار مــرۆڤــەکــان‬ ‫وابیربکەنەوە کە ئاینداری هەر دەستەاڵت‬ ‫و حکومەتێک ڕەنگە وابکات ئاشتیخواز‬ ‫و مرۆڤدۆست و بێزیان و خێرۆمەندبێت‬ ‫و پاوانخواز و داگیرکەر و زوڵمکەر و‬ ‫مافخۆر نەبێ‪ .‬لەم بوارەوە ئێمە دەبێت‬ ‫بە پێی «هەندێ» دەقی ئاینی‪ ،‬یان‬ ‫بەپێی ڕوانگەی ئاینی بە گشتی چاوەڕێی‬ ‫ئەوەبین کە دەوڵەتێکی وەکو ئێران یان‬ ‫تورکیا یان تەنانەت هەر دەوڵەتێکی‬ ‫ئایتنی تــر‪ ،‬لەبەر ئــەوەی هەمومان‬ ‫بەندەی خوداین و زەوی و ئاسمان هی‬ ‫ئەون‪ ،‬کەواتە نابێ هیچ کەس و الیەنێک‬ ‫و نەتەوەیەک پاوانیان بکات و لەوانیتر‬ ‫بێبەشیان بکات‪ .‬بەپێی هەندێ دەق‬ ‫و بنەمای ئاینی «موڵک بۆ خودایە و‬ ‫مرۆڤەکان فانین و بەجێیدێڵن» ! «‬ ‫مرۆڤەکان برای یەکترن و هەمویان لە‬ ‫ئادەمن و ئادەمیش لە خاکە»! ئەمانە‬ ‫کۆمەڵێ ئایدیاڵی ئاینین و زۆرجار لە‬ ‫گوتاری ئاینیدا بەکاردەهێنرێن‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەبەرامبەردا کۆمەڵێ دەق و مۆدێل و‬ ‫چوارچێوەی دیکە هەن لە نێو ئاینی‬ ‫ئیسالمدا کە مــاف و شەرعییەت بە‬ ‫دەسەاڵتی ئاینی دەدەن خەڵک و نەتەوە‬ ‫و گروپەکان بکوژن و باج و سەرانەی‬ ‫قورسیان بخەنە سەر و بەناوی ئاین و‬ ‫خوداوە بیانچەوسێنێننەوە و کەمترین‬ ‫مــاف و ئــازادیــی نــەتــەوەیــی‪ ،‬ئاینی‪،‬‬ ‫مەزهەبییان لێ زەوتبکەن و مافی‬ ‫تاکەکەس و ئازادییە سەرەتاییەکانی‬ ‫وەکـــو مــافــی دەربــڕیــن و سیاسی و‬ ‫مەدەنییان لێ زەوتبکەن تاکو ئاستی‬ ‫لە مرۆڤخستن بێڕێزییان بەرامبەر بکەن‪.‬‬ ‫ئەمەش کێشە گەورەکەی ناو کلتور و‬ ‫دەقی ئاینییە‪ .‬واتە ئاینی ئیسالم بە دەق‬ ‫و ئایدیاڵ و کلتور و مێژوەوە لەبەردەم‬

‫ئەم ناکۆکییە گەورەدایە لەسەرەتایەوە‬ ‫بۆ ئەمڕۆ‪ .‬ئەمە کێشەیەکی گــەورەی‬ ‫ڕوانگەی ئاینییە بە گشتی و کێشەی‬ ‫ئاینی ئیسالمە بەتایبەتی لەگەڵ‬ ‫دەســەاڵت و سیاسەتدا‪ .‬چونکە ئاینی‬ ‫ئیسالم زۆر بەالی دەسەاڵت و سیاسەتدا‬ ‫داتاشراوە و لە هەناوەوە شێلراوە بە‬ ‫پرۆسەی بە سیاسیکردن و پاوانخوازی‬ ‫و دەستەاڵتخوازیدا و ئایدیاڵە مرۆڤایەتی‬ ‫و ئاشتیخوازییەکانی لەبەردەم ئایدیاڵە‬ ‫پاوانخوازی و دەسەاڵتخوازییەکانیدا‬ ‫بەتاڵبونەتەوە‪.‬‬ ‫ڕاستییەکیتریش ئەوەیە کە دەسەاڵت‬ ‫و دەوڵەتداری‪ ،‬بەم مۆدیلەی ڕۆژهەاڵت‬ ‫و لەو پەنجاساڵەی ڕابــردودا کە چەند‬ ‫دەوڵەتێکی ئاینی تێدا ڕاگەیەنراوە‪،‬‬ ‫هەمیشە هــێــز و ســامــانــی زیــاتــری‬ ‫پێویستە و لە هیچ کاتێکدا پێویستی بە‬ ‫ئایدیاڵەکانی «هەمومان بەندەی خوداین‬ ‫و یەکسانین» و «موڵک و ماڵ هی‬ ‫خودایە» نییە و کاریان بەو بەشەیتری‬ ‫ئاین دەڕوات کە خەڵک و میللەتیان بۆ‬ ‫ملکەچ وبێدەنگ و دەستەمۆبکات و ماف‬ ‫و شەرعییەت بە دەســەاڵت دەدات کە‬ ‫سەرکوتبکات و بچەوسێنێتەوە‪ .‬واتە‬ ‫دەق و کلتوری ئاینی ســەبــارەت بە‬ ‫بەڕێوەبردن و حکومەتداری و ئەوەندەی‬ ‫کە هەیە زۆر تەقلیدی و کۆنە و ئەوەندە‬ ‫ڕێسا و یاسا و وردەکاری و چوارچێوەی‬ ‫کۆنکرێتی تێدا نییە کە پەیوەندی مرۆڤ‬ ‫و دەوڵەت‪ ،‬ئاین و دەوڵەت و پەیوەندی‬ ‫دەسەاڵتەکان و پەیوەندی گەالن و هەرێم‬ ‫و مەرکەزەکان و سنورەکانی نێوانیان و‬ ‫وردەکارییەکانی سیاسەت و ئابوری و‬ ‫مافەکانی مرۆڤ و ئازادییەکان بە مانای‬ ‫نوێ‪ .‬لەمەشدا نابێت چاوەڕێی هەمو ئەو‬ ‫دۆزانەبین لە ئاین و دەوڵەتی ئاینی‪،‬‬ ‫چونکە ئەوە کارێکی نەکردەیە‪ .‬کاتێک‬ ‫بەمجۆرەبو ئەوا تەنها ئەوە دەمێنێتەوە‬

‫کە دەوڵەتە ئاینییەکان لە بەرژەوەندی‬ ‫خۆیان مــاف بەخۆیان دەدەن هەمو‬ ‫ئــازادی و مافێک لەبەرامبەرەکانیان‬ ‫زەوتبکەن‪ .‬تەنانەت ئەگەر ئایدیاڵێکی‬ ‫ئاینیش لەبەرژەوەندی تاک و نەتەوەی‬ ‫بەرامبەریشدا هەبو ئەوا تەئویلکردنی‬ ‫ئاسانە و تەنها فتوایەک یان پێچکردنەوە‬ ‫و لێکدانەوەیەکی پێویستدەبێت‪.‬‬ ‫ئێستا لەبەردەم دیــاردەی ئااڵکە و‬ ‫دژایەتی هــەردو دەوڵــەت و حکومەتی‬ ‫ئیسالمیدا پرسیار بکەین‪ ،‬ئایا بۆچی‬ ‫بەپێی ئەو بەشەی ئایدیاڵی ئاینی کە‬ ‫ئێمەی کوردیش وەکو گەالنیتر مافی‬ ‫ژیــان و ئـــازادی و خــۆبــەڕێــوەبــردن و‬ ‫سەربەخۆیمان هەیە وەکو چۆن عەرەب‬ ‫و فارس و تورک چەند دەوڵەت و ئااڵ‬ ‫و سوپایان هەیە هەڵسوکەوتمان لەگەڵ‬ ‫ناکەن؟ وەاڵمــی ئەم پرسیارە قورس‬ ‫نییە و بــادانــەوە و ملخوارکردنەوەی‬ ‫ئـــایـــدیـــاڵـــەکـــان بـــۆ دەســـــــەاڵت و‬ ‫بەرژەوەندییەکانی بە سانایی دەکرێت‪.‬‬ ‫بۆ نمونە وەکو چۆن ئەمڕۆ لە گوتاری‬ ‫ئاینیدا زۆر بە زەقی ئامادەیە دەگوترێ‬ ‫کە ئەوە «وەحدەتی موسڵمانا زیاتر‬ ‫پــەرتــدەکــات» و «تەفرەقە دەخاتە‬ ‫نێوانیان» و تــەنــانــەت ئــەگــەر هیچ‬ ‫پاساوێک نەمێنێتەوە دەگوترێت «ئەوە‬ ‫پیالنی ڕۆژئاوا» و «نەیارانی ئاینە»‪.‬‬ ‫ئەمە ئەو ڕاستیەیە کە دەوڵەتی ئاینی‬ ‫لە خۆیدا ناکرێ چاوەڕێی ئەوەی لێبکرێ‬ ‫ماف و ئازادییەکان بدات و ببەخشێ‪،‬‬ ‫ئەمە ئەگەر زەوت داگیریشیان نەکات‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم ناوەندەدا بڕیاردەرە تەنها‬ ‫هێز و سەپاندن و سوربون و بڕیارە‬ ‫لە سەر مافەکان‪ .‬ئەوەی دەستەبەری‬ ‫مافەکان و ئازادییەکانیشە دەوڵەت و‬ ‫چوارچێوەی دەوڵەتی نوێیە کە سنور و‬ ‫ئازادی و دەستەاڵتەکان ڕێکدەخات نەکو‬ ‫دەوڵەتی ئاینی‪.‬‬

‫دەوڵەتــی ئاینــی لە خۆیــدا ناکــرێ چاوەڕێی‬ ‫ئــەوەی لێبکــرێ مــاف و ئازادییــەکان بــدات‬ ‫و ببەخشــێ‪ ،‬ئەمــە ئەگــەر داگیریشــیان‬ ‫نــەکات‪ .‬ئــەوەی لــەم ناوەنــدەدا بڕیــاردەرە‬ ‫تەنهــا هێــز و ســەپاندن و ســوربون و بڕیــارە‬ ‫لــە ســەر مافــەکان‪ .‬ئــەوەی دەســتەبەری‬ ‫مافــەکان و ئازادییەکانیشــە دەوڵــەت و‬ ‫چوارچێــوەی دەوڵەتــی نوێیــە کــە ســنور و‬ ‫ئــازادی و دەســەاڵتەکان ڕێکدەخــات نەکــو‬ ‫دەوڵەتــی ئاینــی‬

‫ژمارە (‪)537‬دوشەممە‪2017/4/10‬‬

‫‪2‬‬

‫جیهاد لە ئیسالمدا تەنها بەرگریە یان هێرشیشە؟‬

‫چەند الیەنێک لە «فیقهی جیهاد»‪ ،‬لەنێوان فیقهزانە هاوچەرخەکان و سەلەفی‪-‬جیهادیەکان‬ ‫دام‌ودەزگایانەوە هێرشیان هێناوەتە سەر‬ ‫واڵتانی ئیسالمی و یاسا و دەسەاڵتی خۆیان‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫سەپاندوە بەسەریاندا و موسوڵمانانیان‬ ‫توشی ئــازار و مەینەتی کــردوە‪ ،‬و بە‬ ‫بەشی نۆیەم‬ ‫هاتنی ئەوان خراپەکاری و تاوان و بێ‌دینی‬ ‫باڵوبوەتەوە‪ ،‬بۆیە مانەوەیان سەردەکێشێت‬ ‫بۆ ئەوەی بە تێپەڕبونی کات ئایینداری و‬ ‫درێژەی‬ ‫پابەندیی ئایینی لەناو موسوڵمانانی ئەو‬ ‫بەڵگەسازیی فیقهی بۆ (حاکیمییەت) شوێنانەدا هەڵ‌بگیرێت‪.‬‬ ‫لە بیری جیهادیی نوێدا‬ ‫ناوبراو بەم قسانە ئاماژە بۆ چی دەکات؟‬ ‫خستنەڕوی‬ ‫بـــەردەوام دەبین لەسەر‬ ‫بێ گومان ئاماژە بۆ قۆناغی کۆلۆنیالیزم‬ ‫بەڵگەسازیی فیقهيی جیهادیەکان بۆ و ئیمپێریالیزم ناکات‪ ،‬بەڵکو مەبەستی‬ ‫ئەنجامی کردەیی تیۆریی «حاکیمییەت» هــاتــنــەنــاوەوەی هێزەکانی ئەمەریکا و‬ ‫کە دەیانەوێت ببێتە بنەمایەکی ئیسالمی هاوپەیمانانیەتی بۆناو خاکە ئیسالمیەکان‬ ‫بۆ ڕوبەڕوبونەوەی چەکدارانەی دەوڵەتی و دامــەزرانــدنــی بنکەی ســەربــازی و‬ ‫نــوێ و هــەوڵــی گۆڕینی بــۆ دەوڵــەتــی سەربازگە و فڕگەیە بۆ هێزەکانیان‪ ،‬بۆ‬ ‫ئیسالمیی جێبەجێ‌کەری شەریعەت‪ ،‬و بەم ئامانجی وەکو خستنی ڕژێمی دیکتاتۆری‬ ‫شێوەیەش ئەم ئامانجە ببێتە بەشێکی وەکو عێراق و پاراستنی بەرژەوەندیەکانی‬ ‫سەرەکی لە بنەمای «جیهاد» کە ئیتر خۆیان‪ .‬بەاڵم ئەوان ئەم لەشکرکێشیانە‬ ‫وەکــو ئەرکێکی سەرەکیی موسوڵمان بە هەوڵی داگیرکردنی خاکی ئیسالم و‬ ‫پێناسەی دەکەن‪ .‬بۆیە (أبو حييى اللييب)‪ ،‬لێدانی ئیسالم دادەنێن‪ .‬کاتێکیش باسی‬ ‫لە «اجلهاد ومعركة الشبهات»ـەکەیدا‪ ،‬کە ئازار و مەینەتی موسوڵمانان دەکات؛ بە‬ ‫بەرگرینامەیەکی جیهادیە بەرامبەر گومان شێوەیەکی سەرەکی مەبەستی ئەو زیانەیە‬ ‫و دژەبەڵگەهێنانەوەی الیەنە ئیسالمیە کە بــەر گروپە جیهادیەکان دەکەوێت‬ ‫ـ هەتاکو ـ سەلەفیەکانی تــر دژ بە کاتێک لەگەڵ ئــەو هێزە خۆرئاواییانە‬ ‫ئەجێندا و بیری سەلەفی‪-‬جیهادیەکان؛ تێك‌دەگیرێن یان لە یەک هەڵ‌دەگەڕێنەوە‪.‬‬ ‫هەندێک لە «مەسئەلە» جێ کۆدەنگی ئیتر ناڵێت ئەگەر ئێمە گێرەشێوێنی‬ ‫«ئیجماع»ـەکانی تر وەکو بەشێکی تری نەکەین؛ هێزە خۆرئاواییەکان پاساوی‬ ‫بەڵگەسازیە فیقهیەکەیان بۆ «تەکفیر»ی مانەوەیان نابێت‪ ،‬و هەر لە بنەڕەتیشەوە‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێ‌نەکەری شەریعەت و پاساویان نابێت بۆ داگیرکردنی واڵتێک‪ ،‬و‬ ‫یاخی‌بونی چەکداری لێی؛ دەهێنێتەوە‪ ،‬و ناڵێت ئەگەر ئێمە چاالکیی ناڕێک نەکەین؛‬ ‫دەیانخاتەگەڕ‪ ،‬کە نمونەی بەکەڵک‌هێنانی ناوچەی موسوڵماننشین ئاشتی و ئارامی‬ ‫بنەماکانی کەلەپوری فیقهیە لەالیەن ئەم بە خۆیەوە دەبینێت و وێران نابێت وەکو‬ ‫گروپانەوە بۆ ئەجێنداکانی خۆیان‪.‬‬ ‫ئەفغانستان و عێراق و سوریا‪ .‬کاتێکیش‬ ‫ئاماژە بۆ «خراپەکاری و تاوان و بێ‌دینی»‬ ‫«مەسئەلە»ی چوارەم‬ ‫‪ .4‬کــۆدەنــگــی لــەســەر ئـــەوەی هەر دەکات دوای هاتنی هێزە خۆرئاواییەکان؛‬ ‫کاتێک هێزی ناموسوڵمانی دوژمــن دای دیسان خۆی بێ‌ئاگا دەکات لەوەی گروپە‬ ‫بەسەر ئاوەدانییەکی موسوڵماننشیندا؛ جیهادیەکان هۆکارێکی سەرەکیی ئەو‬ ‫لەسەر خەڵكی موسوڵمانی ئەو شوێنە شەپۆلی تاوانکاریەن کە بە هۆی نەمانی‬ ‫دەبــێــتــە ئــەرکــی پێویست «واج���ب» ئاسایش و سیستەمەوە لە کاتی ئاژاوە و‬ ‫ڕوبــــەڕوی بــبــنــەوە و لــەگــەڵــی شــەڕ و جەنگدا لە هەر کۆمەڵگایەکدا تاودەسێنن‪،‬‬ ‫بەرهەڵستی بــکــەن‪ ،‬ئەگەریش ئــەوان بەتایبەتی لە کۆمەڵگایەکی دواکەوتوی‬ ‫نەیانتوانی دەستدرێژی و داگیرکاریەکە پڕکێشەی وەکو ئەفغانستاندا کە هێشتا‬ ‫ڕەت بکەنەوە یان کەمتەرخەمییان کرد؛ نوقمی کێشەی دوژمنایەتیە خێڵەکیەکانی‬ ‫دەبێتە ئەرکی موسوڵمانانی دراوسێیان سەدەکانی ڕابردوە‪ ،‬و هەر لەم واڵتەدا و‬ ‫کە هاوکارییان بکەن و بەشداری لەو شەڕ لەگەڵ گەشەی تەوژمی جیهادی و میلیشیا‬ ‫و بەرهەڵەستیەدا بکەن‪ ،‬هەتا دوژمــن ئیسالمیەکاندا (کــە ئەمەریکایش لە‬ ‫دەشکێت و دەکشێتەوە‪ ،‬ئەگەرنا لەسەر پشتیەوەیەتی) بەرهەمهێنان لە کێڵگەکانی‬ ‫موسوڵمانانی دورتر دەبێتە ئەرک و بەم خەشخاش (کە ئەپیوم و هێرۆینی لێ‬ ‫شێوەیە هەتا ئەگەر پێویست بە هاوکاریی دەردەهــێــنــرێــت) و بازرگانیی مــاددەی‬ ‫بێهۆشکەر لە ئەفغانستان زیاتر بوژاوەتەوە‬ ‫هەمو موسوڵمانان بکات(‪.)١‬‬ ‫ئەمە ئەو جۆرە سەرەکیەی «جیهاد»ە و بویشە بە سەرچاوەیەکی سەرەکیی دارایی‬ ‫کە لە ڕابــردوی کەلەپوری فیقهیدا پێی گروپە جیهادیەکان لەو واڵتە‪ ،‬تالیبان و‬ ‫وتراوە «جهاد الدفع» و بە «فەڕزی عەین» پێش تالیبان‪ ،‬و هەر سەرکردەیەک دەستی‬ ‫دانـــراوە لەسەر موسوڵمانی بەتوانای بەسەر باجی ناوچەیەکی ئەو بازرگانیەدا‬ ‫شوێنەکە‪ ،‬و ئێستەش جیهادی بەرگری گــرتــوە و بــۆ خــۆی و بــۆ پشتگیریی‬ ‫«اجلهاد الدفاعي»ی پێ دەوترێت‪ .‬ئینجا گروپەکەی و «جیهاد»ەکەی بەکەڵکی‬ ‫(أبو حييى اللييب) کۆمەڵێک دەقی فیقهیی دەهێنێت‪ .‬ئیتر نەخۆشیی کۆمەاڵیەتیی‬ ‫لە «غياث األم��م»ی (ئیمام‌ول‌حەڕەمین) تــری وەکــو منداڵبازی و بەکارهێنانی‬ ‫و «الكايف يف فقه أهل املدينة»ی (ئیبن منداڵی کوڕ بۆ سەما و ڕابــواردن پێش‬ ‫عەبد ئــەل‪-‬بــەڕڕ) و «أحكام القرآن»ی ئەمەریکایش لەو کۆمەڵگا بۆگەنەدا تاوی‬ ‫(جەصصاص) و «الفتاوى الكربى»ی سەندبو‪ .‬ئیتر دەردەکانی ئەو کۆمەڵگایە‬ ‫(ئیبن تەیمییە)ی لەسەر دەهێنێتەوە‪ ،‬چەندە هاوکاتە لەگەڵ دەست‌تێوەردانی‬ ‫کە پێویست ناکات لێرەدا بیانگوێزینەوە‪ ،‬ئەمەریکا و بریتانیا لەو واڵتە؛ ئەوەندەش‬ ‫چونکە لــە بەشێکی تــردا دێینە سەر پەیوەست و هاوکاتە لەگەڵ سەردەرهێنانی‬ ‫وردەکاریی فیقهیی دابەش‌کردنی «جیهاد» گروپە جیهادیەکان‪ .‬بەم شێوەیە ئەم هێزە‬ ‫بۆ «جهاد الدفع» و «جهاد الطلب»‪ ،‬و خۆرئاواییانە کە بە پلەی یەک بازرگانی‬ ‫دەقی فیقهزانە کۆنەکان لەسەری‪ .‬بەاڵم با چەک و سیستەمی سەرمایەداریی بانک و‬ ‫بزانین ئەم تیۆریستە جیهادیە چۆن ئەم کۆمپانیا زەبەالحەکانن‪ ،‬لەگەڵ ئەم گروپە‬ ‫بنەما جیهادیە جێی کۆدەنگیە دەخاتە جیهادیانە‪ ،‬ســود لە یەکتر دەبینن بۆ‬ ‫بەرژەوەندیی «جیهاد» بە واتای خەباتی دەرکەوتن و ڕەوایەتی و بەڵگە و بیانوی‬ ‫چەکداری بۆ ڕوخاندنی دەسەاڵتەکان لە هەبون و چاالکیەکانیان‪ .‬هەر ئەم چاالکیەی‬ ‫ئــەم هێزە خۆرئاواییانە بو کە گەلێک‬ ‫کۆمەڵگای موسوڵماننشینی نوێدا‪:‬‬ ‫سەرەتا دەڵێت ئەم بەشە سەرەکیەی واڵتیان بەرەو هەڵدێر برد لەبریی لوتکەی‬ ‫جیهادیش لەم سەردەمەدا ڕوبەڕوی گومان «دیمۆکراسی»‪ ،‬چونکە لە بنەڕەتەوە‬ ‫و هەڵوەشاندنەوە بوەتەوە‪ ،‬و وازی لێ دەستیان لەگەڵ ئەم گروپانە تێکەڵ کرد‪،‬‬ ‫هێنراوە و کەمتەرخەمیی تێدا کــراوە و هەر ئەمەیشە کە ئەبو یەحیای لیبی‬ ‫(مەبەستی؛ لە الیــەن موسوڵمانان و دەیکاتە بنەمای فەڕزبونی جیهادی بەرگری‬ ‫ئیسالمیەکان خۆیانەوە)‪ ،‬لە کاتێکدا هێزە لەسەر هەر موسوڵمانێک بەو بیانوەی ئەوا‬ ‫خۆرئاواییەکان بە سوپا و چەک‌وچۆڵ و هێزە ناموسوڵمانە داگیرکەرەکان لە خاکی‬

‫لە ئەفغانستان لەگەڵ گەشەی‬ ‫جیهادیدا بەرهەمهێنانی‬ ‫تەوژمی‬ ‫خەشخاش و بازرگانیی ماددەی‬ ‫بێهۆشکەر لە ئەفغانستان زیاتر‬ ‫بوژاوەتەوە و بویشەتە سەرچاوەیەکی‬ ‫سەرەکیی دارایی گروپە جیهادیەکان‬ ‫لەو واڵتە‬ ‫موسوڵمانان کە ئەمانە بە هەلیان زانیوە‬ ‫ئیسالمیدا تەراتێن دەکەن‪.‬‬ ‫ئینجا بۆ ئەوەی ئەم جیهادی بەرگریە ڕق و کینەی خۆیان بەرامبەر موسوڵمانان‬ ‫ببێتە بنەما و بەردەبازێک بۆ شــەڕ و دەرببڕن و هاوکاری بکەن بۆ لێدانیان‪.‬‬ ‫یــاخـی‌بــون لــە دەســەاڵتــەکــانــی واڵتانی و دەڵێت‪ :‬کاتێک لە بارودۆخی ئێستەی‬ ‫موسوڵماننشین؛ نــاوبــراو بــەم شێوەیە جیهانی ئیسالمییش دەڕوانین؛ دەبینین‬ ‫دەیبەستێتەوە بە دەسەاڵتەکانەوە‪ :‬دەڵێت‪ :‬بە هەمان شێوە موسوڵمانان لەژێر باری‬ ‫شتێکی زانراوە کە ئەم بنەمایە جیاوازیی دەسەاڵتی ناموسوڵماندا دەناڵێنن‪ ،‬جا ئیتر‬ ‫نیە بەرامبەر دوژمنێک بێت کە لە دەرەوەوە دەسەاڵتی ئەوانە بێت کە لە بنەڕەتەوە‬ ‫هاتبێت بــۆســەر خاکی موسوڵمانان‪ ،‬ناموسوڵمانن‪ ،‬وەکــو ئــەوەی لە عێراق‬ ‫یان خۆی خەڵکی واڵتەکە و دانیشتوی و ئەفغانستان و فەلەستین و چیچان و‬ ‫ئــەو خاکە بێت و بوبێتە دەســەاڵتــدار تورکستانی خۆرهەاڵت هەیە‪ ،‬یان دەسەاڵتی‬ ‫بەسەر واڵتـــەوە‪ ،‬و دەڵێت هەردوکیان هەڵ‌گەڕاوەکان «امل��رت��دون» بێت وەکو‬ ‫دوژمنن‪ ،‬جا ئەوەی یەکەمیان «دوژمنی دەسەاڵتی واڵتانی ئیسالمی! کە لێرەدا‬ ‫دەرەکــی»ـــە و ئــەوەی دوەم «دوژمنی مەبەستی هەتا دەسەاڵتی سعودییشە‪.‬‬ ‫نــاوەکــی»ـــە! بۆچی ئــەم دەســەاڵتــدارە و دەڵــێــت‪ :‬لــەم ڕژێــمــە هەڵگەڕاوانەی‬ ‫خۆجێیی و نیشتمانیە بە دوژمن دەزانێت؟ واڵتانی ئیسالمییشدا موسوڵمانان دیلی‬ ‫لەبەر ئەوەی وەکو هێزێکی نیشتمانی و بەندیخانەکانن (کە ئاماژەیە بۆ گیراوەکانی‬ ‫بە ئامانجێکی نیشتمانی هاتوەتە سەر گروپەکانی خۆیان!)‪ ،‬و «موجاهیدان»‬ ‫دەسەاڵت نەک وەکو هێزێكی ئیسالمی و ڕاودەنرێن و بوار دەکرێتەوە بۆ خەڵکانی‬ ‫بە ئامانجێکی ئیسالمی‪ ،‬و پێی وایە هێزی دابــڕاو لە ئایین دەربــکــەون و گــوزارش‬ ‫لەم جۆرە زیانی بۆسەر ئایینداری هەیە‪ ،‬لە خۆیان بکەن و ڕێگە دەگیرێت لە‬ ‫و لێرەدا ئەو وتەیەی (ئیبن تەیمییە) لە «هە‌ق‌خوازان» دەربکەون و قسە بکەن!‬ ‫«الفتاوى الكربى»دا دەکاتەوە بە بەڵگە کە کە ئەمە ئاماژەیە بۆ ئەوەی ڕژێمێکی وەکو‬ ‫وتویەتی‪ :‬دوژمنی هێرشبەر کە دین و دنیا سعودیە ئەندامانی ئەم گروپانە دەگرێت و‬ ‫تێک‌دەدات؛ هیچ شتێک ـ دوای باوەڕ ـ دادگاییان دەکات‪.‬‬ ‫و دەڵــێــت‪ :‬پێشەوایانی ئیسالمیی‬ ‫لە بەرپەرچدانەوەی ئەو دوژمنە پێویستتر‬ ‫نیە «العدو الصائل الذي يفسد الدين والدنيا کــۆن خەمی هــەردو دوژمنە دەرەکــی و‬ ‫ال شيء أوجب بعد اإلميان من دفعه»(‪ ،)٢‬ناوەکیەکەیان خــواردوە‪ ،‬ئەوەتا (ئەبو‬ ‫کە لێرەدا ئیبن تەیمییە مەبەستی هێزی بەکری صيددیق) سوپاکەی ئوسامەی‬ ‫داگیرکەری ناموسوڵمانە کە بێ گومان هەر نارد بۆ شەڕ لەگەڵ بیزەنتیەکان‪ ،‬و‬ ‫لەو سەردەمە کۆنانەدا کاتێک هێزێکی موسوڵمانانی تری تاو دا بۆ شەڕ لەگەڵ‬ ‫لــەو جــۆرە واڵتێكی موسوڵماننشینی دوژمنە ناوەکیەکە کە هەڵ‌گەڕاوەکان بون‪.‬‬ ‫بــەم شێوەیە بــە هــەر پێچ‌وقەمچ و‬ ‫داگیربکردایە؛ ئەوە دەبویە هۆی تێکچونی‬ ‫کــاروبــاری ئایینی «دیــن» و گــوزەران بەڵگەهێنانەوەیەکی الر و خوار بێت؛ هەوڵ‬ ‫«دنیا»ی خەڵکی ئەو واڵتە‪ ،‬چونکە هەم دەدات دەســەاڵتــدارانــی واڵتــی ئیسالمی‬ ‫دام‌ودەزگای ئایینی پەکیان دەکەوت و هەم بکاتە بەشێک لەو دوژمنە داگیرکەرەی‬ ‫دام‌ودەزگ ــای بەڕێوەبردن‪ ،‬بۆیە شتێکی کــە لــە کــەلــەپــوری فیقهی ئیسالمیدا‬ ‫بەڵگەنەویستە کە ئیبن تەیمییە پێویستیی کۆدەنگیی لەسەرە کە بەرپەرچدانەوەی‬ ‫ڕوبەڕوبونەوەی داگیرکەرێکی ئاوا دوپات ئەرکی سەرشانی هەر موسوڵمانێکە کە‬ ‫بکاتەوە‪ .‬بەاڵم تیۆریستەکەی قاعیدە چۆن توانای هەبێت‪ .‬و لێرەوە ئەوەش دیارە‬ ‫سودی لێ دەبینێت؟ دەڵێت «تێکدەری تیۆریستە جیهادیەکان هــەر شتێک لە‬ ‫دین و دنیا» سیفەتێکی هەمیشەیی هەمو کەلەپوری ئیسالمی‪ ،‬هــەر بنەمایەکی‬ ‫دوژمنێکی هێرشبەر «ع��دو صائل»ـە‪ ،‬ئیسالمی‪ ،‬هەر وتەیەکی ـ بۆ نمونە ـ ئیبن‬ ‫بۆیە جیاوازیی نیە ئەو دوژمنە دوژمنێکی تەیمییە‪ ،‬بەکەڵك‌دەهێنن بۆ ئەجێنداکانی‬ ‫دەرەکی بێت وەکو ئەمەریکا و جولەکە‪ ،‬خۆیان‪ ،‬دوای لێکدانەوەی بەو شێوەیەی‬ ‫یان دوژمنێکی ناوەکی بێت! بەم شێوەیە لە بەرژەوەندیی مەبەستە دیاریکراوەکانی‬ ‫ناوبراو دەسەاڵتێکی نیشتمانی دەکاتە خۆیان بێت‪.‬‬ ‫نمونە و بەشێک لە «العدو الصائل» کە‬ ‫«مەسئەلە»ی پێنجەم‬ ‫«جیهاد»کردن بەرامبەری دەبێتە ئەرکی‬ ‫‪ .٢‬کــۆدەنــگــی لــەســەر ئـــەوەی هەر‬ ‫سەرشانی موسوڵمان‪ ،‬تەنها لەبەر ئەوەی موسوڵمانێک هاوکاریی ناموسوڵمانان دژی‬ ‫ئامانج و ڕەوایەتی و بنچینەکەی نیشتمانیە موسوڵمانان بکات؛ لە ئیسالم دەردەچێت‬ ‫نـــەک ئــیــســامــی‪ ،‬بــۆیــە بــە تــێــکــدەری و دەبێتە ناموسوڵمان(‪.)3‬‬ ‫«دین»ی دەزانێت‪ ،‬بەتایبەتی کە دەبینێت‬ ‫ئەم بنەمایە کە دەقگەلێکی قورئانی‬ ‫ئەو دەسەاڵتە نیشتمانیە وەکــو الیەنە لەسەرە (وەکــو دەقەکانی‪ :‬آل عمران‪:‬‬ ‫خۆرئاواییەکە باسی دیمۆکراسی دەکات و ‪ .118‬النساء‪ .144 :‬املائدة‪ .51 :‬املائدة‪:‬‬ ‫لەسەر ئەوە دەڕوات‪ ،‬بۆیە یەکسانی دەکات ‪ .57‬التوبة‪ .23 :‬املمتحنة‪ .1 :‬اجملادلة‪:‬‬ ‫بە دوژمنی داگیرکەر!‬ ‫‪ ،)22‬و پێکهاتنی کۆدەنگی لەسەری؛‬ ‫بکاتە‬ ‫‌کردنە‬ ‫ن‬ ‫یەکسا‬ ‫بۆ ئــەوەش ئەم‬ ‫شتێکی بەڵگەنەویستە؛ یەکێکە لە بنەما‬ ‫موسوڵمان؛‬ ‫مێژویی‬ ‫هۆشیاریی‬ ‫بەشێک لە‬ ‫سەرەکیەکانی باوەڕی ئیسالمی‪ ،‬و کتێبە‬ ‫دەڵێت کاتێک لە مێژوی ڕابردوی جیهانی عەقیدەییەکان‪ ،‬بەتایبەتی ئــەوانــەی‬ ‫ئیسالمی و ئەو کارەسات و داگیرکاریانەی الی وەههابیەکان بەرنامەی پــەروەردە‬ ‫بەسەریدا هاتوە ڕادەمێنین؛ دەبینین و فێرکردنی ئایینین‪ ،‬لەژێر ناونیشانی‬ ‫هەمیشە داگــیــرکــەرە ناموسوڵمانەکان «ال��والء وال�براء» (واتــە نادۆستی لەگەڵ‬ ‫پشتیان بەستوە بە هاوکاریی دوژمنە نــامــوســوڵــمــان‪ ،‬و دۆســتــایــەتــی لەگەڵ‬ ‫ناوخۆییەکان و ناپاکییان بەرامبەر موسوڵمان)‪ ،‬زۆر دوپاتی دەکەنەوە‪.‬‬

‫بۆسەر ميصر (ســەدەی ‪-١٩‬ســەرەتــای‬ ‫ســـەدەی ‪ ،)٢٠‬ئــەویــش پێشەوایەکی‬ ‫سەلەفیی ميصریی ناودارە کە (ئەحمەد‬ ‫شاکیر)ە‪ ،‬کاتێک لە بەیاننامەکەیدا بە‬ ‫ناوی «بيان إىل األمة املصرية خاصة‪ ،‬وإىل‬ ‫األم��م العربية واإلسالمية عامة» دەڵێت‪:‬‬ ‫«هــاوکــاری لــەگــەڵ ئینگلیز‪ ،‬بــە هەر‬ ‫شێوەیەکی هاوکاری‪ ،‬کەم بێت یان زۆر؛‬ ‫ئەوا هەڵگەڕانەوەی سەرشێتانە و بێباوەڕیی‬ ‫ئاشکرایە‪ ،‬هیچ جۆرە عوزرهێنانەوەیەکی‬ ‫تــێــدا وەرنــاگــیــرێــت‪ ،‬و هیچ پــاســاو و‬ ‫لێکدانەوەیەک بۆی سودی نیە‪ ،‬و هیچ‬ ‫شتێک لەو حوکمە نابێتە مایەی ڕزگاری‬ ‫و پاکانە‪ :‬نە نەتەوایەتییەکی گەمژانە‪ ،‬نە‬ ‫سیاسەتێکی بێ‌عەقاڵنە‪ ،‬نە موجامەلەیەک‬ ‫کە هەر دوڕوییە‪ .‬جا ئیتر تاکەکەس ئەو‬ ‫هاوکاریە بکات یان حکومەت یان سەرۆک‬ ‫و دەمڕاست»‪ .‬پاشان دەڵێت‪« :‬با هەمو‬ ‫موسوڵمانێک‪ ،‬لە هەر خاڵێکی زەوی بێت‪،‬‬ ‫بزانێت‪ :‬ئەگەر لەگەڵ دوژمنانی ئیسالم‪،‬‬ ‫لەوانەی موسوڵمانانیان کردوەتە کۆیلەی‬ ‫خۆیان‪ ،‬لە ئینگلیز و لە فڕەنسیەکان و‬ ‫هاوپەیمانانیان و هاوشێوەکانیان‪ ،‬بە هەر‬ ‫شێوەیەک هاوکاری بکات‪ ،‬یان ئاشتییان‬ ‫لەگەڵ بکات و بەپێی توانای خۆی شەڕیان‬ ‫لــەگــەڵ نــەکــات‪ ،‬یــان ســەربــاری ئەوانە‬ ‫بە قسە و بە کــردار پشتیوانییان بکات‬ ‫دژی برایانی ئایینیی خۆی؛ ئەگەر هەر‬ ‫کارێکی وای کرد و پاشان نوێژی کرد؛‬ ‫نوێژەکەی قبوڵ نیە» «أال فليعلم كل مسلم‬ ‫يف أي بقعة من بقاع األرض أنه‪ :‬إذا تعاون‬ ‫مع أعداء اإلسالم مستعبدي املسلمني‪ ،‬من‬ ‫اإلجنيليز والفرنسيني وأحالفهم وأشباههم‪،‬‬ ‫بأي نوع من أنواع التعاون‪ ،‬أو ساملهم فلم‬ ‫حياربهم مبا استطاع‪ ،‬فضال عن أن ينصرهم‬ ‫بالقول أو العمل على إخوانهم يف الدين؛ إنه‬ ‫إن فعل شيئا من ذلك ثم صلى؛ فصالته‬ ‫باطلة»‪ .‬و ئەبو یەحیای لیبی دەشلێت‪:‬‬ ‫ئەم فەتوایەی عەلالمە ئەحمەد شاکیر لەو‬ ‫کاتەوە هەتا ئێستە باڵوبوەتەوە و هیچ‬ ‫پێشەوا و زانایەکی ئیسالمی ڕەخنەی لێ‬ ‫نەبوە و ناڕەزامەندیی پێشان نەداوە‪ .‬ئینجا‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەگەر ئێستە ئەو دەقەی ئەحمەد‬ ‫شاکیر بهێنین و لەبریی باسی ئینگلیز و‬ ‫فڕەنسیەکان ئێمە باسی ئەمەریکای لە‬ ‫جێ دابنێین؛ بە هەمان شێوە هەر ڕاست‬ ‫دەردەچێت‪ ،‬و هەمان بارودۆخە و دوبارە‬ ‫دەبێتەوە!‬ ‫بەم شێوەیە جیهادیەکان ئەم بنەما‬ ‫عەقیدەییەش بە کەڵک دەهێنن دژی‬ ‫دەسەاڵتە نائیسالمیەکانی خۆرهەاڵت‪،‬‬ ‫ئەگەر بە جۆرێک هاوکاری و هاوپەیمانی‬ ‫هێزە خۆرئاواییەکان بــون‪ ،‬و ئــەوەش‬ ‫لێک‌نادەنەوە کە مەرج نیە ئێستە هێزە‬ ‫خۆرئاواییەکان وەکو سەردەمی ئیمپێریالیزم‬ ‫داگیرکەر بن‪ ،‬بەڵکو دەکرێت هاوپەیمان بن‬ ‫و بۆ الیەنی ئابوری و سەربازی هاوکار بن و‬ ‫لە بەرژەوەندیی دەسەاڵتی ئیسالمییش بن‪.‬‬ ‫بەڵکو ئەوان تەنها لە هەوڵی دامەزراندنی‬ ‫ئایدیۆلۆجیایەکی شۆڕشگێڕی ئیسالمیدان‬ ‫بــۆ چەسپاندنی حکومەتی ئیسالمی‪،‬‬ ‫حکومەتی شەریعەت‪ ،‬حکومەتی دابڕاو لە‬ ‫هەمو دنیا‪.‬‬

‫بـــەاڵم دیــســان تــەوژمــە تەکفیری و‬ ‫جیهادیەکان‪ ،‬خراپ کەڵکی لێ دەبینن‪،‬‬ ‫و فراوانتر لێکدانەوەی بۆ دەکــەن‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەک هەر هاوکارییەکی ئابوری و‬ ‫سەربازیی نێوان ـ بۆ نمونە ـ سعودیە و‬ ‫ئەمەریکا؛ بە شکاندنی ئەم بنەمایە دەزانن‪.‬‬ ‫ڕێگەدانی سعودیە بە بارگەخستنی هێزێکی‬ ‫سوپای ئەمەریکا لە ناوچەی کەنداو بۆ‬ ‫دەرکردنی سوپاکەی صهددام لە کوەیت و‬ ‫تەمێ‌کردن و الوازکردنی؛ ئەو سەرەتایە بو‬ ‫کە ئاگری بەردایە ئەم تەوژمە تەکفیری‪-‬‬ ‫جیهادیە کە ئەو هەنگاوەی دەسەاڵتی‬ ‫سعودییان بە پێشێل‌کردنی ئەو بنەمایەی‬ ‫عەقیدەی ئیسالمی دانــا‪ ،‬هــەر ئەمەش‬ ‫بو کە ئوسامە بن الدنــی لە سعودیە و‬ ‫ئەمەریکا هەڵ‌گەڕاندەوە و «قاعیدە»ی لە‬ ‫ئەجێندایەکی ئەمەریکایی دژە‪-‬ڕوسیایی‬ ‫لە ئەفغانستان کــردە دژە‪-‬ئەمەریکایی‬ ‫لە سعودیە‪ .‬هەتاکو هاوکاریی خەڵک‬ ‫لەگەڵ هەر دام‌ودەزگایەک لە قۆناغێکدا‬ ‫کە هێزێکی خۆرئاوایی دوای ڕوخاندنی‬ ‫دیکتاتۆرێک هەوڵ دەدات دەسەاڵتێکی‬ ‫نیشتمانی لەسەر بنەمای دیمۆکراسی لە‬ ‫جێی دابمەزرێنێت؛ بە پێشێل‌کردنی ئەم‬ ‫بنەما عەقیدەییە دەزانن‪ ،‬کە ئیتر پێیان‬ ‫ڕەوایــە هەر کەسێکی هاوکار و کارمەند‬ ‫لەو دام‌ودەزگــایــەدا بە هەمو شێوەیەک‬ ‫لەناو ببەن‪ ،‬چونکە بە بێباوەڕیان دەزانن‬ ‫و کوشتنیان بە ئەرکی ئایینی دەزانن‪ .‬کە‬ ‫ئەمەش دیسان بنچینەسازیی فیقهی بۆ‬ ‫الیەنی عەمەلیی بنەمای «حاکیمییەت»‬ ‫دەسازێنێت‪ ،‬و دەبێتە بیانو و بەڵگەیەکی‬ ‫تری جیهادیەکان بۆ ئەجێنداکەیان کە‬ ‫گۆڕینی بنەمای «جیهاد»ە بۆ شتێک‬ ‫کە زیاتر وەکو کودەتایەکی چەکدارانەی‬ ‫نانیزامیی بەسەر دەسەاڵتدا لێ هاتوە‪.‬‬ ‫جا ئەبو یەحیای لیبی هەندێک دەقی‬ ‫فیقهییش بــۆ ئــەو مەبەستە دەخــاتــە‬ ‫کار‪ .‬لەمانە؛ نوسراوی (ئیبن حەزم) لە‬ ‫«احمللى»دا‪ ،‬کە دەڵێت‪ :‬هەر موسوڵمانێک‬ ‫خۆی گەیاندە واڵتی ناموسوڵمانان کە لە‬ ‫شــەڕدان لەگەڵ موسوڵمانان و پەیمانی‬ ‫ئاشتی نیە لەگەڵیان‪ ،‬و بە ئارەزوی خۆی‬ ‫دەستی دایە شەڕ لەگەڵ موسوڵمانان؛‬ ‫ئــەوە بــەم کــارە هەڵگەڕاوە «مرتد»ە‬ ‫و هەمو حوکمەکانی هەڵگەڕاوەی هەیە‬ ‫وەکە ئەوەی هەر کات بەر دەست کەوت؛‬ ‫دەبێت بکوژرێت‪ ،‬و ماڵ‌وسامانی حەاڵڵ‬ ‫دەبێت و «نیکاح»ی هەڵ‌دەوەشێتەوە‬ ‫و شتی تریش‪ ...‬بە هەمان شێوە ئەو‬ ‫موسوڵمانانەی لە هیندستان و سیندستان‬ ‫و چین و تورکستان و واڵتــی ســودان و‬ ‫واڵتــی ڕۆم نیشتەجێن‪ ،‬جا ئەگەر بە‬ ‫هۆکارێکی وەکو بارگرانی یان بێ‌پارەیی‬ ‫یان بێ‌هێزیی جەستە یان نەبونی ڕێگەی‬ ‫ئــاچــوغ نــەیــدەتــوانــی لـــەوێ دەرچــێــت؛‬ ‫ئــەوە عــوزری هەیە‪ ،‬بــەاڵم ئەگەر لەوێ‬ ‫بمێنێتەوە و لەگەڵ خەڵکی ناموسوڵمانی‬ ‫ئــەوێ دژی موسوڵمانان شــەڕ بکات و‬ ‫یارمەتیی ناموسوڵمانان بدات بە خزمەت‬ ‫و کارمەندییەک یان فرمانێکی نوسینگەیی؛‬ ‫ئەوە ناموسوڵمان «کافر»ە(‪.)4‬‬ ‫هــەروەهــا دەقــێــکــی گشتیی (ئیبن‬ ‫عەبدیلوەههاب) دەهێنێتەوە‪ ،‬لە نامیلکەی‬ ‫«نواقض اإلسالم العشرة»دا‪ ،‬کە وەکو یەکێک‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫لە «بەتاڵکەرەوەکانی موسوڵمانێتی»‬ ‫(‪ )١‬بۆ ئەم «مەسئەلە»یەی چوارەم؛‬ ‫(«نواقض اإلس�لام») دەڵێت‪ :‬پشتگیریی بڕوانە‪ :‬أبو حييى اللييب‪ ،‬اجلهاد ص‌ص‪.‬‬ ‫ناموسوڵمانە فرەپەرستەکان و هاوکارییان ‪.٣٨-٣٢‬‬ ‫دژی موسوڵمانان «مظاهرة املشركني‬ ‫(‪ )٢‬ابن تيمية‪ ،‬الفتاوى الكربى‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫ومعاونتهم على املسلمني»‪ ،‬بەڵگەش بۆ دار الكتب العلمية‪ .‬الطبعة األوىل‪.1987 ،‬‬ ‫ئەمە ئەوەیە خوا دەفەرموێت‪ :‬ئەوەی جـ‪ ،5 .‬ص‪.538 .‬‬ ‫دۆستایەتییان بکات؛ ئەوە لەوانە‪ ،‬خواش‬ ‫(‪ )3‬بۆ ئەم «مەسئەلە»یەی پێنجەم؛‬ ‫نابێتە ڕێنیشاندەری خەڵکانی ستەمکار بڕوانە‪ :‬أبو حييى اللييب‪ ،‬اجلهاد ومعركة‬ ‫«والدليل قوله تعاىل‪ :‬ومن يتوهلم منكم فإنه الشبهات‪ .‬ص‌ص‪.42-٣٨ .‬‬ ‫منهم إن اهلل ال يهدي القوم الظاملني»(‪.)5‬‬ ‫(‪ )4‬ابن حزم‪ ،‬احمللى باآلثار‪ .‬بريوت‪ :‬دار‬ ‫بـــــەدوای ئــەمــانــەشــدا پێشینە و الفكر‪ .‬جـ‪ ،12 .‬ص‪.125 .‬‬ ‫مامۆستایەکی سەلەفیی خۆی بە نمونە‬ ‫(‪ )5‬حممد ب��ن عبد ال��وه��اب‪ ،‬نواقض‬ ‫دەهێنێتەوە‪ ،‬بــۆ جێبەجێ‌کردنی ئەو اإلسالم العشرة‪ .‬الثامن‪.‬‬ ‫بنەمایەی عەقیدە بەسەر بارودۆخێکی نوێدا‬ ‫کە بریتیە لە هەڵمەتی داگیرکاریی بریتانی‬

‫ژمارە (‪)537‬دوشەممە‪2017/4/10‬‬

‫‪3‬‬

‫زمانی بینراو‬ ‫«ده‌الله‌تدار»ـدا‪ ،‬ده‌سه‌لمێنێت‪.‬‬ ‫سینه‌ما واقیعێكی دیــاریــكــراو ب ‌ه‬ ‫ڕێگایه‌كی «ئوبێكتیڤ» و سروشتی‬ ‫ژولیا كریستیڤا‬ ‫و بـــــه‌رده‌وام نــاگــوازێــتــه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫وه‌رگێڕانی‪ :‬هاوار محه‌مه‌د‬ ‫بــڕگــه‌كــان بـــه‌ش بـــه‌ش ده‌كـــــات و‬ ‫ئاسته‌كان لێكجیاده‌كاته‌و‌ه و‪ ،‬ئینجا‬ ‫ئه‌گه‌ر سروشتی فۆتۆگرافیا و سینه‌ما ل ‌ه ڕێگه‌ی مۆنتاژێكی نوێوه‌ سه‌رله‌نوێ‬ ‫ب ‌ه زۆری ل ‌ه ڕوانگه‌ی فینۆمینۆلۆژییه‌و‌ه پێكیان ده‌هێنێته‌وه‌‪ .‬سینه‌ما دووبار‌ه‬ ‫قسه‌یان لێكرابێت‪ ،‬ئه‌وا ئه‌و میتۆده‌ی – شته‌كان به‌رهه‌م ناهێنێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ك ‌ه وه‌ك زمان سه‌یری ئه‌م دوو كایه‌ی ‌ه دایانده‌ڕێژێته‌و‌ه و ڕێكیان ده‌خاته‌و‌ه و‬ ‫ده‌كـــات‪ -‬میتۆدێكی زۆر نوێیه‌‪ .‬له‌م ئاراسته‌یان ده‌كات‪ .‬ئه‌م ڕه‌گه‌زان ‌ه مانای‬ ‫باره‌یه‌وه‌‪ ،‬ده‌توانین سه‌رنج ل ‌ه جیاوازی خۆیان ته‌نیا ل ‌ه بونیادێكی نوێدا وه‌رده‌گرن‬ ‫شێوازی بونیادی فۆتۆگرافیا و شێوازی ك ‌ه ل ‌ه ڕێگه‌ی مۆنتاژه‌و‌ه دروست بكرێت‪.‬‬ ‫بــونــیــادی سینه‌ما بــۆ به‌ده‌ستهێنان ئه‌م بنه‌مای پێكهێنانه‌وه‌یه‌‪ ،‬یان باشتر‬ ‫و گرتنی واقــیــع‪ ،‬بــده‌یــن‪ .‬ب ـه‌م جۆر‌ه بڵێین ئه‌م بنه‌مایه‌ی لێكبه‌ستنه‌وه‌ی‬ ‫بۆچوونی «رۆالن بــارت» ده‌ربـــاره‌ی ڕه‌گه‌ز‌ه لێكجیاكان‪ ،‬جا چ لێكچووبن یان‬ ‫زه‌مه‌نیبوونی فۆتۆگرافیا كاتیگۆریایه‌كی لێكدژ‪ ،‬ده‌الله‌تێك دروست ده‌كات ك ‌ه له‌و‬ ‫نوێی «شوێن‪/‬كات»ـه‌‪[« :‬فۆتۆگرافیا] ڕه‌گه‌زان ‌ه خۆیاندا نیی ‌ه و ئه‌مه‌یش ئه‌و‬ ‫به‌ دروستكردنی پانتاییه‌كی ڕاسته‌وخۆ بنه‌مایه‌ی ‌ه ك ‌ه ئایزنشتاین ل ‌ه نووسینی‬ ‫و زه‌مه‌نێكی پێشتر‪ ،‬چوارچێوه‌به‌ند هێرۆگلیفیدا دۆزیویه‌تییه‌وه‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ئه‌م‬ ‫ده‌بێت»‪« ،‬پێكه‌وه‌به‌ستنێكی نالۆژیكی پیاو‌ه به‌و‌ه ناسراو‌ه بایه‌خێكی زۆری ب ‌ه‬ ‫«ئێر‌ه و «ئه‌وه‌ی ك ‌ه بووه‌« [یان ئه‌وه‌ی هونه‌ری ڕۆژهه‌اڵتی داو‌ه و زمانی یابانیی‬ ‫ك ‌ه ڕوویــداوه‌]»‪ .‬فۆتۆگرافیا واقیعێكی زانیوه‌‪...‬‬ ‫پێشترمان ده‌خات ‌ه بــه‌رده‌م؛ ته‌نانه‌ت‬ ‫به‌گوێره‌ی بۆچوونی ئه‌و‪ ،‬ده‌بێت فیلم‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫كاتێكیش وامان لێده‌كات هه‌ست به‌و ده‌قێكی هێرۆگلیفی بێت‪ ،‬تێیدا ڕه‌گه‌زی‬ ‫بكه‌ین ل ‌ه بابه‌تی فۆتۆكاندا ئایدیالیزمێك دووره‌پــه‌رێــز واتــایـه‌كــی لـ ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫‌كه نه‌بێت و بگر‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌وا وه‌ك وه‌همێكی په‌تی هه‌ستی پێكهاته‌ی كۆنتێكسته ‌‌‬ ‫پێناكات‪ :‬فۆتۆ دۆكیۆمێنتی واقیع ‌ه و به‌شدار بێت ل ‌ه پێكهێنانی سیاقه‌كه‌دا‪،‬‬ ‫«ئێمه‌ له‌به‌رده‌میداین»‪.‬‬ ‫ه ـه‌روه‌هــا ل ‌ه په‌یوه‌ندیدا بێت له‌گه‌ڵ‬ ‫ب ـ ‌ه پــێــچـه‌وانـه‌ی ئــه‌مــه‌وه‌‪ ،‬سینه‌ما پێگه‌ی خــۆی لـ ‌ه بــونــیــاده‌ك ـه‌دا‪ .‬له‌م‬ ‫ده‌یـه‌وێــت سوبێكت بكه‌وێت ‌ه نێو ئه‌و بــواره‌دا با باس له‌و وێنه‌ جیاوازانه‌ی‬ ‫شــت ـه‌و‌ه ك ـ ‌ه ده‌یبینێت‪ .‬خــۆی وه‌ك سێ په‌یكه‌ری شێره‌ك ‌ه بكه‌ین ل ‌ه فیلمی‬ ‫كایه‌یه‌ك پیشان نــادات ك ‌ه ده‌یه‌وێت «تانكی پۆتمكین»ـدا‪ .‬ئه‌م وێنان ‌ه ب ‌ه‬ ‫واقیعێكی ڕابــردوو بهێنێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو پێی ئاست ‌ه سه‌ربه‌خۆ و یه‌ك لـه‌دوای‬ ‫وه‌ك خه‌یاڵێك ك ‌ه سوبێكت تێیدا ده‌ژی‪ .‬یه‌كه ڕیزكراوه‌كان‪ ،‬لێكجیان؛ ئه‌م وێنان ‌ه‬ ‫هه‌ندێك نووسه‌ر ئه‌م مۆركه‌ی سینه‌ما‪ ،‬گوتراوێكی فیلمكارییان ‌ه ده‌نوێننه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫ك ‌ه وه‌ك واقیعێكی خه‌یاڵی به‌ر ئێم ‌ه تێیدا واتــا په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه نواندنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌كه‌وێت‪ ،‬ده‌گێرنه‌و‌ه بۆ توانای سینه‌ما هێزی شێر ل ‌ه شۆڕشی به‌لشه‌فيیدا‪.‬‬ ‫ل ‌ه نواندنه‌وه‌ی جوڵ ‌ه و زمان و گێڕانه‌وه‌دا‬ ‫به‌م جۆره‌‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاكانییه‌و‌ه‬ ‫و‪..‬هتد‪.‬‬ ‫سینه‌ما‪ ،‬خۆی ب ‌ه زمانێك داناو‌ه ك ‌ه به‌دوای‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌تاو‬ ‫ه‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫‌‪،‬‬ ‫ه‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫‌كیتریش‬ ‫ه‬ ‫له‌الی‬ ‫پێكهاته‌ی تایبه‌ت ب ‌ه خۆیدا ده‌گه‌ڕێت‪،‬‬ ‫ده‌ره ــێ ــنــه‌ره‌ك ــان خــۆیــان دوور ل ‌ه پاشان ده‌كــرێــت بڵێین‪ ،‬ئ ـه‌م گه‌ڕان ‌ه‬ ‫ڕه‌خــنـه‌ی فینۆمینۆلۆژیی‪ ،‬بایه‌خیان به‌دوای ڕێساكانی گوتنی فیلمكارانه‌دا ب ‌ه‬ ‫بـ ‌ه خه‌سڵه‌ته‌كانی سینه‌ما داو‌ه و‪ ،‬تایبه‌ت له‌و كاته‌دا زۆر زه‌ق و به‌بایه‌خ‬ ‫پێشبڕكێی هه‌ڵگۆزینی یاساكانی بوو ك ‌ه سینه‌ما ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی قس ‌ه بوو‪،‬‬ ‫سینه‌مایان كردووه‌‪ .‬له‌وانه‌‪ :‬ئایزنشتاین وات ‌ه هێشتا سینه‌مای بێده‌نگ بوو‪ :‬له‌و‬ ‫و ڤێرتۆف‪ .‬بۆ نموون ‌ه ئێمه‌ ل ‌ه وان ‌ه كاته‌دا سینه‌ما‪ ،‬ك ‌ه بێده‌نگ بوو‪ ،‬به‌دوای‬ ‫سه‌ره‌تاییه‌كان ده‌رباره‌ی فۆڕم و ده‌الله‌ت زمانێكدا ده‌گه‌ڕا ك ‌ه بونیادێكی جیاوازی‬ ‫قه‌رزاری ئایزنشتاینین‪ ،‬ك ‌ه له‌وێدا گرنگیی له‌ بونیادی قسه‌كردن هه‌بێت‪.‬‬ ‫مۆنتاژ ل ‌ه به‌رهه‌مهێنانی سینه‌ماییدا و‪،‬‬ ‫ئاراسته‌یه‌كی تر هه‌ی ‌ه دژی مۆنتاژه‌‪،‬‬ ‫پاشانیش ل ‌ه هه‌موو به‌رهه‌مهێنانێكی‬

‫خواستی به‌الی گێڕانه‌وه‌ی سینه‌ماییدای ‌ه‬ ‫كـ ‌ه به‌شبه‌شكردن و پێكهێنانه‌وه‌ی‬ ‫ئاسته‌كانی تێدا نه‌بێت‪ ،‬هه‌ر ئاستێك‬ ‫تێیدا بڕگه‌یه‌ك بێت‪ ،‬جوڵه‌ی ئــازادی‬ ‫كامێرا بێت؛ وه‌ك بڵێی فیلم ده‌ستبه‌رداری‬ ‫ده‌رخستنی پێكهات ‌ه زمانییه‌كه‌ی خۆی‬ ‫ده‌بــێــت (گــواســتــن ـه‌و‌ه ل ـ ‌ه پێشه‌وه‌‪،‬‬ ‫گواستنه‌و‌ه لـ ‌ه پشته‌وه‌‪ ،‬پانۆرامای‬ ‫ئاسۆیی‪ ،‬پانۆرامای شاقوڵی و‪..‬هتد)‪ ،‬بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی ب ‌ه هه‌ر زمانێك هه‌بووه‌‪ ،‬بدوێت‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌یش ئه‌و شته‌ی ‌ه ك ‌ه الی ئه‌نتۆنینی‬ ‫و فیسكۆنتی و كه‌سانێكیتری وه‌ك‬ ‫(ئارسۆن و گۆدار)‪ ،‬ده‌یبنینه‌وه‌‪ .‬ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫ئه‌م دوو شێوازه‌ی باسمان كرد وه‌كو‬ ‫یه‌ك جێی په‌سه‌ند بن‪.‬‬ ‫ئه‌م تێبینیی ‌ه خێرایان ‌ه ئه‌و‌ه ده‌رده‌خه‌ن‬ ‫ك ‌ه ناكرێت پێمانوابێت سینه‌ما زمانێكی‬ ‫قسه‌كردن ‌ه (لسان) ك ‌ه ته‌نیا له‌سه‌ر ڕه‌گه‌ز‬ ‫و یه‌ك ‌ه و یاساكانی خۆی دروست كراوه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو به‌ر ل ‌ه هه‌ر شتێك زمان ‌ه (لغة)‬ ‫‪ .‬پێشتر قس ‌ه ده‌رباره‌ی جیاوازی نێوان‬ ‫ئه‌و بۆچوونه‌ی ك ‌ه سینه‌ما ده‌كات ‌ه زمانی‬ ‫قسه‌كردن (لسان) بۆ گواستنه‌وه‌ی قس ‌ه‬ ‫و ئه‌وه‌ی ده‌یكات ‌ه زمان [وه‌ك خاوه‌نی‬ ‫بونیاد]‪ ،‬كـــراوه‌‪ .‬ل ‌ه ئێستایشدا زۆر‬ ‫توێژینه‌و‌ه هه‌ی ‌ه ك ‌ه ته‌رخانكراو‌ه بۆ ڕێسا‬ ‫ناوه‌كییه‌كانی زمانی سینه‌مایی‪ .‬بگر‌ه‬ ‫هه‌ندێك توێژینه‌و‌ه هه‌ن ك ‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫فیلم ل ‌ه مانا به‌رته‌سكه‌كه‌یدا تێده‌په‌ڕێنن‬ ‫و‪ ،‬گرنگی ب ‌ه زمانی شریت ‌ه نیگاركراوه‌كان‬ ‫[یـــان وێــن ـه‌ی جـــواڵو] ده‌ده‌ن‪ .‬ئه‌م‬ ‫به‌دوایه‌كداهاتنه‌ی نیگاره‌كان ك ‌ه بێگومان‬ ‫السایی ڕێزبه‌ندیی وێن ‌ه سینه‌ماییه‌كان‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬جێگیریی وێنه‌ی فۆتۆگرافی‬ ‫و بێجوڵه‌یی نیگاره‌كان تێده‌په‌ڕێنێت بۆ‬ ‫ئ ـه‌وه‌ی زه‌م ـه‌ن و جوڵ ‌ه ل ‌ه گێرانه‌وه‌دا‬ ‫ئاوێزانی یه‌كتر بكات‪.‬‬ ‫وێن ‌ه [یان وێنه‌ی فۆتۆگرافی] كاتێك‬ ‫دووره‌په‌رێز و دابڕاوه‌ ده‌بێت ‌ه گوتراوێك‪،‬‬ ‫كاتێكیش له‌گه‌ڵ وێنه‌یتردا ڕێزكراو‌ه‬ ‫ده‌بێت ‌ه گــێــڕانـه‌وه‌‪ .‬لــێــره‌دا ده‌توانین‬ ‫كایه‌یه‌كی نوێی لێكۆڵینه‌و‌ه دیاریی‬ ‫بكه‌ین‪ :‬په‌یوه‌ندیی نێوان زمانی سینه‌مایی‬ ‫و شریت ‌ه نیگاركراوه‌كان له‌الیه‌ك و‪،‬‬ ‫ده‌قــی زاره‌كــی (قسه‌ی كــرده‌یــی)‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫هاوشێوه‌ی ئه‌م زمانه‌ی ‌ه و وه‌ریده‌گێڕێت‬ ‫و گه‌ره‌نتۆریه‌تی‪ ،‬له‌الیه‌كیتر‪.‬‬ ‫واپــێــده‌چــێــت لــێــره‌دا مه‌سه‌له‌ك ‌ه‬ ‫پـه‌یــوه‌ســت نه‌بێت‌ ب ـ ‌ه به‌كارهێنانی‬ ‫زاره‌كییانه‌ی زاراوه‌ی «زمــان»ـ ـه‌وه‌‪.‬‬

‫مه‌سه‌له‌ك ‌ه په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه به‌كارهێنانێكی‬ ‫پێوانه‌كارییه‌وه‌‪ :‬له‌به‌رئه‌وه‌ی سینه‌ما‬ ‫سیسته‌مێكی جیاوازییه‌كان ‌ه ك ‌ه گوتارێك‬ ‫ده‌نوێنێته‌و‌ه ده‌توانین نــاوی زمانی‬ ‫لێ بنێین‪ .‬كێشه‌ك ‌ه ده‌گـه‌ڕێــتـه‌و‌ه بۆ‬ ‫زانینی ئه‌وه‌ی ك ‌ه دوای ئه‌و توێژینه‌و‌ه‬ ‫ده‌روونــیــیــان ـه‌ی ده‌ربــــاره‌ی دیـــارده‌ی‬ ‫سینه‌مایی ئه‌نجام دراون‪ ،‬ئیدی ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫بۆچوونی زاره‌كییانه‌ی زمــان قابیلی‬ ‫ئه‌و‌ه بێت وه‌ك ئامرازێك به‌كاربهێنرێت‬ ‫ل ‌ه شیكاریی فیلمدا‪ ،‬ئه‌وه‌یش ل ‌ه ئاسۆی‬ ‫دامه‌زراندنی سیمۆلۆژی (نیشانه‌ناسی)‬ ‫ـیه‌و‌ه بۆ سینه‌ما‪.‬‬ ‫كریستیان میتز ل ـ ‌ه كتێبه‌كه‌یدا‬ ‫«ده‌ربــــاره‌ی ده‌اللــه‌تــی سینه‌مایی‌«‬ ‫(‪ )1968‬سه‌رنجی ئه‌و‌ه ده‌دات شتێك‬ ‫بوونی نیی ‌ه ك ‌ه بكرێت ب ‌ه ئاستی فۆنۆلۆژی‬ ‫زمان [ده‌نگناسیی زمان] ل ‌ه سیسته‌می‬ ‫سینه‌ماییدا‪ ،‬بـه‌راوردی بكه‌ین؛ سینه‌ما‬ ‫یه‌كێتییه‌كی وه‌ك فۆنیمی [ده‌نگی] نییه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هه‌روه‌ها «وشه‌«ـیشی نییه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫زۆری وێن ‌ه ب ‌ه وش ‌ه و‪ ،‬بڕگ ‌ه ب ‌ه ڕست ‌ه‬ ‫داده‌نرێت‪ ،‬به‌اڵم وێن ‌ه الی میتز یه‌كسان ‌ه‬ ‫ب ‌ه ڕست ‌ه یان كۆمه‌ڵ ‌ه ڕسته‌یه‌ك‪ ،‬بڕگه‌یش‬ ‫ب ‌ه به‌شێكی پێكهاته‌ی گوتار داده‌نرێت‪.‬‬ ‫ب ‌ه هه‌رحاڵ «وێن ‌ه هه‌میش ‌ه قسه‌یه‌‪،‬‬ ‫نه‌ك یه‌ك ‌ه و یه‌كێتیی زاره‌كــی» ‪ .‬ب ‌ه‬ ‫گوێره‌ی ئه‌مه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر سینه‌ما خاوه‌نی‬ ‫پێكهاته‌یه‌كی تایبه‌ت به‌خۆی بێت‪،‬‬ ‫ئه‌وا له‌سه‌ر بنچینه‌یه‌كی پێكهاته‌یی نا‪-‬‬ ‫مۆرفۆلۆژیی دامه‌زراوه‌‪.‬‬ ‫نیشانه‌ناسیی سینه‌ما یــان وه‌ك‬ ‫نیشانه‌ناسیی ئــامــاژه‌نــاردن دیاریی‬ ‫ده‌كــرێــت یـــان وه‌ك نیشانه‌ناسیی‬ ‫ده‌رخــســتــن‪ .‬لـ ‌ه حاڵه‌تی دووه‌مــیــانــدا‬ ‫ل ‌ه چێوه‌به‌ندیی‪ ،‬جوڵه‌ی ئامێره‌كان‪،‬‬ ‫كاریگه‌رییه‌كانی ڕۆشــنــایــی و‪..‬هــتــد‬ ‫ده‌كۆڵینه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم حاڵه‌تی یه‌كه‌میان‬ ‫په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه پێكهاته‌شكێنیی ده‌الله‌ت ‌ه‬ ‫جیاوازه‌كان‪ ،‬كه‌ش و هه‌وا و شتی له‌م‬ ‫بابه‌ته‌و‌ه ك ‌ه به‌ش ‌ه ده‌رخه‌ره‌كه‌ی دروستی‬ ‫ده‌كات‪ .‬له‌الیه‌كتریشه‌وه‌‪ ،‬نیشانه‌ناسیی‬ ‫سینه‌ما وه‌ك نیشانه‌ناسییه‌كی پێكهێنه‌ر‬ ‫داده‌مه‌زرێت «توێژینه‌و‌ه ل ‌ه ڕێكخستنی‬ ‫ڕه‌گــــه‌زه‌كــــان ل ـه‌نــێــو كــۆمـه‌ڵـه‌یـه‌كــی‬ ‫به‌یه‌كداچوو و هاوكاتدا»‪ ،‬نه‌ك وه‌ك‬ ‫ئــاڵــوگــۆڕكــاری‪:‬‬ ‫نیشانه‌ناسییه‌كی‬ ‫لیستی یه‌كه‌كان ده‌شێت ل ‌ه شوێنێكی‬ ‫دیــاریــكــراودا‪ ،‬ل ‌ه ڕێگه‌ی زنجیره‌یه‌كی‬ ‫فیلمه‌و‌ه ك ‌ه هه‌میش ‌ه دیاریكراو نییه‌‪،‬‬

‫ده‌ركه‌ون‪.‬‬ ‫ده‌شێت وێنای ئه‌و میتۆد‌ه بكه‌ین ك ‌ه‬ ‫ده‌كرێت به‌هۆیه‌و‌ه ئه‌م نیشانه‌ناسییه‌ی‬ ‫تایبه‌ت به‌سینه‌ما وه‌ك توێژینه‌وه‌ی‬ ‫پێكهاته‌كه‌ی و لۆژیكی سیسته‌می‬ ‫یه‌كه‌كانی‪ ،‬بخه‌ین ‌ه ڕوو‪ .‬نموونه‌ی ئه‌م‬ ‫لۆژیك ‌ه پێكهاته‌ی ئاڵوگۆڕكارییه‌‪:‬‬ ‫وێــن ـه‌ی پ ـه‌یــك ـه‌ری مــیــســری‪ ،‬وێنه‌ی‬ ‫كووره‌ئاگرێكی بــه‌رز؛ دیسان وێنه‌ی‬ ‫پ ـه‌یــك ـه‌ری مــیــســری‪ ،‬وێــن ـه‌ی وێنه‌ی‬ ‫كوره‌ئاگرێكی به‌رز‪..‬هتد‪ .‬به‌ریه‌ككه‌وتنی‬ ‫دووباره‌ی ئه‌م وێن ‌ه بینراوان ‌ه ل ‌ه گۆش ‌ه‬ ‫جیاوازه‌كان و ل ‌ه الیه‌ن ‌ه جیاوازه‌كانه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌توانێت ل ‌ه زمانی نیشانه‌ناسییدا‬ ‫ته‌واوی حیكایه‌ته‌ك ‌ه دروست بكات‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئـه‌ده‌ب ناچار ده‌بێت بۆ شرۆڤه‌كردنی‬ ‫هــۆی په‌یوه‌ندیی و لێكبه‌ستنه‌وه‌یان‬ ‫[ك ‌ه بۆچی پێكه‌و‌ه نیشان ده‌درێــن]‪،‬‬ ‫بیخات ‌ه نێوان دوو پێكهاته‌ی به‌رامبه‌ر‬ ‫یه‌كتره‌و‌ه (په‌یكه‌ر‪ ،‬كووره‌)‪ .‬له‌م جۆر‌ه‬ ‫حیكایه‌ته‌دا پێكهاته‌یه‌كی ئاڵوگۆڕكاریی‬ ‫«خۆویستانه‌ی» چیرۆكێك هه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫چیرۆكی شارستانێتی ده‌ریــای سپیی‬ ‫ناوه‌ڕاسته‌‪.‬‬ ‫وه‌ك بــیــنــیــمــان‪ ،‬فــۆڕمــه‌كــان ل ‌ه‬ ‫شیكاریی دابه‌شكردنی فیلمدا‪ ،‬كاتێك‬ ‫بابه‌ته‌ك ‌ه په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه دروستكردنی‬ ‫تـــه‌رز‌ه ده‌الله‌تكارییه‌كی تایبه‌ت ب ‌ه‬ ‫سینه‌ماوه‌‪ ،‬ئاڵۆز و به‌یه‌كداچوون‪ :‬چۆن‬ ‫یه‌كه‌یه‌كی نزمی نموونه‌ی وێنه‌گیراو‬ ‫ده‌بێت ‌ه یه‌كه‌یه‌كی نیشانه‌ناسییانه‌؟‬ ‫چۆن ل ‌ه كۆمه‌ڵ ‌ه یه‌كه‌یه‌كی خۆ‪-‬ته‌با و‬ ‫خاوه‌ن یه‌كێتیدا‪ ،‬ده‌كرێت پێكهاته‌كات‬ ‫لێك داببڕێن‪ :‬وێنه‌‪ ،‬ده‌نــگ‪ ،‬قسه‌‪..،‬‬ ‫هتد؟ به‌ڵگه‌نه‌ویست ‌ه ك ‌ه گۆڕینی بنه‌ما‬ ‫زمانه‌وانییه‌كان بۆ شیكاریی سینه‌مایی‬ ‫ته‌نیا ب ‌ه دووباره‌ی لێكدانه‌وه‌ی و گونجان‬ ‫و ته‌باكردنی له‌گه‌ڵ سیسته‌می تایبه‌ت‬ ‫ب ‌ه فیلمدا ئاكام و ئه‌نجامێكی ده‌بێت‪.‬‬ ‫بابه‌ته‌ك ‌ه په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه به‌كارهێنانی‬ ‫‌وه نه‌ك به‌ میتۆد‌ه‬ ‫چه‌مك ‌ه زمانناسییه‌كانه ‌‌‬ ‫زمانناسیه‌كانه‌وه‪[ ،‬وات ‌ه ب ‌ه به‌كارهێنانی‬ ‫چه‌كی وه‌ك‪ :‌]:‬جیاكردنه‌وه‌ی دال‪/‬‬ ‫م ـه‌دلــول‪ ،‬بڕگه‌كردن‪ ،‬لێكبه‌ستنه‌وه‌‪،‬‬ ‫گونجاندن و‪..‬هتد‪ .‬بایه‌خی توێژینه‌وه‌ی‬ ‫نیشانه‌ناسیی له‌م بــوار‌ه و بواره‌كانی‬ ‫تــریــشــدا‪ ،‬لـــه‌وه‌دایـــ ‌ه كــ ‌ه یاساكانی‬ ‫ڕیزبه‌ندیی سیسته‌م ‌ه ده‌الله‌تكاره‌كان و‬ ‫ئاماژ‌ه ده‌رده‌خات‪ ،‬ئه‌مه‌یش ئه‌و شته‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه زمانی گوتندا ده‌رناكه‌وێت‪ .‬ب ‌ه‬

‫ڕه‌چاوكردنی ئه‌م یاسایانه‌‪ ،‬ده‌توانین‬ ‫پێداچوونه‌و‌ه ب ‌ه زماندا په‌سه‌ند بكه‌ین‪،‬‬ ‫بۆ كه‌شفكردنی ئه‌و ناوچ ‌ه ده‌الله‌تدارانه‌ی‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه دۆخی ئێستای زمانناسیدا زه‌وتكراو‬ ‫و چه‌پێنراون‪ :‬بابه‌ته‌ك ‌ه په‌یوه‌ست ‌ه ب ‌ه‬ ‫[كه‌شفكردنی] ئه‌و پنتان ‌ه داپۆشراو و‬ ‫زه‌وتكراوه‌نه‌و‌ه ك ‌ه هونه‌ر ده‌توانێت بچێت ‌ه‬ ‫نێوییانه‌و‌ه و كۆنترۆڵیان بكات‪ ،‬تاوه‌كو‬ ‫ده‌ریان بخات و تێیاندا باڵو ببێته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪:‬‬ ‫جوليا كريستيفا‪ ,‬اللغة المرئية‪,‬‬ ‫ترجمة‪ :‬بنيونس عميروش‪www. .‬‬ ‫‪saidbengrad.free.fr/al/‬‬ ‫‪htm.15/n6‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪ 1‬ده‌رهێنه‌رێكی ڕووســی سـه‌ر ب ‌ه‬ ‫ڕێبازی ریالیزمی سۆشیالیستی بوو‪،‬‬ ‫به‌ناویانگترین فیلمه‌كانی «تانكی‬ ‫پۆته‌مكین» و «ئیڤانی تۆقێنه‌ر»‪.‬‬ ‫‪ 2‬ده‌رهێنه‌رێكی ئیتالیی ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫«رۆســۆلــیــنــی» و «فیللینی»‬ ‫و «ئ ـه‌نــتــۆنــیــنــی» و دواتـــریـــش‬ ‫«پاوزۆلینی» و «بێرتۆلۆچی»ـدا ب ‌ه‬ ‫دامه‌رێنه‌ری ڕیالیزمی نوێ داده‌نرێن‪.‬‬ ‫‪ 3‬ل ‌ه زمانی عه‌ره‌بیدا دوو وشه‌مان‬ ‫هه‌یه‌ «لسان» و «لغه‌«‪ ،‬یه‌كه‌میان ب ‌ه‬ ‫واتای زمانی ده‌ربرین و قسه‌كردنه‌و‌ه‬ ‫و دووه‌میشیان ب ‌ه مانای زمانه‌ وه‌ك‬ ‫سیسته‌م و پێكهاته‌ی و ڕه‌گه‌زه‌كانی‪.‬‬ ‫له‌ زمانی كوردیدا «زار» بۆ یه‌كه‌میان‬ ‫«زمان» بۆ دووه‌میان به‌كارهاتووه‌‪،‬‬ ‫ئێم ‌ه «زمانی قسه‌كردن» بۆ یه‌كه‌میان‬ ‫و «زمان» بۆ دووه‌میان به‌كرده‌هێنین‪.‬‬ ‫(و‪ .‬ك)‬ ‫‪ 4‬ئه‌مه‌ ڕێك پێچه‌وانه‌ی بۆچوونی‬ ‫فۆكۆیه‌‪ ،‬الیه‌نیكه‌م ب ‌ه پێی ته‌فسیری‬ ‫دۆلۆز بۆ فۆكۆ‪ .‬به‌ گوێره‌ی خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫دۆلۆز‪ ،‬الی فۆكۆ قس ‌ه و وێن ‌ه یه‌كتر‬ ‫نــانــوێــنــنـه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو ڵــێــكــدابــڕاون‪،‬‬ ‫گــوتــراوه‌كــان گوتراو نین ده‌ربــاره‌ی‬ ‫وێنه‌‪ ،‬وێنه‌كانیش نواندنه‌وه‌ی قس ‌ه‬ ‫نیم‌‪ ،‬به‌ڵكو دوو كایه‌ی لێكدابڕاون ك ‌ه‬ ‫هه‌ر یه‌كه‌یان كرۆك و فۆڕمی تایبه‌ت‬ ‫ب ‌ه خۆیان هه‌یه‌‪ .‬دواجار گوتن و وێنه‌‪،‬‬ ‫گوتراو و بینراو‪ ،‬بونیادی مه‌عریف ‌ه‬ ‫پێكده‌هێنن‪ .‬مه‌عریفه‌ كوی گوتراو و‬ ‫بینراوه‌كانه‌‪( .‬و‪ .‬كوردی)‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )537‬دوشەممە ‪2017/4/10‬‬

‫ئیسالمبوونی كورد‬ ‫پرۆسه‌یه‌ك له‌نێوان شه‌ڕو ئاشتی دا‬ ‫سامان عوسامن سیوه‌یلی‬ ‫به‌رله‌وه‌ی بچین ‌ه ناوه‌رۆكی باسه‌كه‌و‌ه‬ ‫پێویست ‌ه جوداكارییه‌ك له‌به‌رچاوبگرین‪،‬‬ ‫له‌نێوان عه‌ره‌ب وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌ك و ئاینی‬ ‫ئیسالم وه‌ك په‌یامێكی ئاسمانی‪ .‬عه‌ره‌ب‬ ‫به‌ر ل ‌ه ئیسالم له‌نیمچ ‌ه دوورگه‌ی عه‌ره‌بی دا‬ ‫له‌ناو په‌راوێزه‌كانی مێژوودا ده‌یانگوزه‌راند‪،‬‬ ‫دوو تیره‌ی وه‌ك (ئ ـه‌وس وخــه‌زره‌ج) بۆ‬ ‫مــاوه‌ی (‪)500‬ســاڵ له‌سه‌ر به‌تااڵنبردنی‬ ‫چه‌ند حوشترێك كوشتاری یه‌كترییان‬ ‫دەكرد‪ ،‬شه‌ڕی خوێناوی و تااڵنكردنی یه‌كتر‬ ‫سیمای ژیانی هۆزه‌كانی ئه‌وسای عه‌ره‌ب‬ ‫بــوو‪ .‬ئـه‌م بــاوردۆخـ ‌ه ل ـه‌درێــژه‌دابــوو؛ تا‬ ‫ئاینی ئیسالم له‌وباره‌و‌ه خستین ‌ه ناوچه‌قی‬ ‫مــێــژوه‌و‌ه و ق ـه‌واره‌ی ـه‌كــی نه‌ته‌وه‌یی بۆ‬ ‫دروستكردن پڕاوپڕ له‌فه‌رهه‌نگی ده‌وڵه‌مه‌ند‪.‬‬ ‫عه‌ره‌ب هه‌رله‌دوای وه‌فاتی په‌یامبه‌ری‬ ‫ئــیــســام(مــحــەمــەد)(د‪.‬خ) له‌ئه‌نجامی‬ ‫ناكۆكیان له‌سه‌ر ده‌ســـه‌اڵت سه‌رله‌نو ‌ێ‬ ‫گــه‌ڕانــه‌و‌ه هــۆزگـه‌رایــیـه‌كـه‌ی جارانیان‪،‬‬ ‫كاتێكیش بۆیان چوو‌ه سه‌ر به‌رگی عروبه‌یان‬ ‫كــرد به‌به‌رئاینی ئیسالمدا‪ ،‬بـه‌وپـه‌ڕی‬ ‫له‌خۆبایبوونه‌و‌ه پ ـه‌المــاری ده‌وروبـــه‌ری‬ ‫بیابانه‌كانی عه‌ره‌بیان دا‪ ،‬هه‌رزوو له‌چه‌ند‬ ‫مێژویه‌كی جــیــاوازدا و له‌سه‌رده‌مه‌كان‬ ‫خوله‌فای ڕاشــدیــن و ده‌وڵـه‌تــی عه‌ره‌بی‬ ‫ئه‌مه‌وییه‌كاندا؛ ئێراق و سوریا و میسر و‬ ‫باكووری میسیۆپۆتامیا و هه‌موو كوردستان‬ ‫و هه‌تا ئازه‌ربیجان و خۆرئاوای هیندستان‬ ‫كه‌وتن ‌ه به‌رشااڵوی واڵتگیرییه‌كەیان‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه په‌یڕه‌وكردنی شێوازی فه‌تحی‬ ‫سه‌ربازی به‌ناوی باڵوكردنه‌وه‌ی ئاینی ئیسالم‬ ‫بابه‌تێكی جه‌وهه‌ری نه‌بوو‌ه له‌ناوه‌رۆكی‬ ‫ئیسالمه‌و‌ه سه‌رچاوه ‌ی گرتبێت‪ ،‬چونك ‌ه‬ ‫به‌هیچ ده‌قێكی ڕون و دروست (صریح و‬ ‫صحیح) بڕیاری له‌سه‌ر نه‌دراوه ‌به‌شێوه‌ی‬ ‫ده‌قه‌كانی تر‪ ،‬به‌ڵكو بڕیار و سیاسه‌تێك‬ ‫بــووه‌‪ ،‬عـه‌ره‌بـه‌كــان ل ‌ه نه‌بونی ده‌قێكی‬ ‫ی ـه‌كــاك ـه‌ره‌وه‌دا بۆ به‌دیهێنانی ئامانج ‌ه‬ ‫داگیركارییه‌كانیان به‌ناوی (جیهادی ته‌له‌ب)‬ ‫ەو‌ه چه‌مكێكیان خستۆت ‌ه فیقهه‌كانیانه‌وە‪.‬‬ ‫هه‌موو ئـه‌م نه‌ریتان ‌ه ئـه‌و كه‌له‌پوور‌ه‬ ‫شه‌رعی و فیقهیه‌ی ل ‌ه بواره‌كانی(جیهادو‬ ‫ئیمامه‌ت و خ ـه‌الف ـه‌ت) به‌رهه‌مهێناوه‌‪،‬‬ ‫به‌مۆركی ئـه‌و سـه‌رده‌مــانـه‌و‌ه ك ‌ه تیایدا‬ ‫كوشتن و سه‌ربڕین له‌ئاوخواردنه‌و‌ه ئاسانتر‬ ‫بوون‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه ئه‌وانه‌ی ئه‌مڕۆش به‌یداخی‬ ‫جیهادیان به‌رزكردۆته‌وه‌؛ به‌هه‌مان شێو‌ه‬ ‫خۆیان به‌درێژكه‌ره‌وه‌ی پرۆسه‌كانی فه‌تح‬ ‫داده‌نــێــن‪ ،‬وه‌ك ده‌بینین شه‌ڕه‌كانیان‬ ‫بـه‌غـه‌زو و سه‌ركه‌وتنه‌كانیان ب ‌ه فه‌تح‬ ‫و ده‌ستكه‌وته‌كانیشیان ب ‌ه غه‌نیمه‌ت و‬ ‫ئه‌و كچ و ئافره‌تانه‌ی ده‌كه‌ون ‌ه ده‌ستیان‬ ‫به‌(كه‌نیزه‌ك) ناوبردوە و ل ‌ه هه‌مانكاتیشدا‬ ‫ک ده‌خه‌ن ‌ه بــه‌رده‌م ئه‌و‬ ‫چەند بــژاردەیــە ‌‬ ‫كه‌سان ‌ه ‌ی سه‌ر ب ‌ه ئاینه‌كانی ترن‪ ،‬ئه‌وانیش‬ ‫یان ده‌بێت موسڵمان بن یاخود ده‌بێت‬ ‫جزی ‌ه بده‌ن‪ ،‬ل ‌ه كاتێكدا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك‬ ‫ل ‌ه قورئانی پیرۆزدا باسی جزیه‌سه‌پاندن‬ ‫ن ـه‌كــراوه‌‪ ،‬ئه‌گه‌رنا ده‌كـه‌ونـ ‌ه به‌رشااڵوی‬ ‫له‌ناوبردن یاخود باركردن و به‌جێهێاڵنی‬ ‫زه‌وی و زارو سه‌روه‌ت و سامانیان بۆ هێزی‬ ‫په‌المارده‌ر!‬ ‫س ـه‌بــاره‌ت بـ ‌ه هه‌ڵمه‌تی واڵتگیری و‬ ‫فــراوانــخــوازی ئیمپراتۆریه‌تی عه‌ره‌بی؛‬ ‫ئه‌مڕۆ ل ‌ه كوردستان دا دوو بۆچوونی‬ ‫لێكترجیاواز له‌ئارادا ‌ن ك ‌ه دابه‌شبوون به‌سه‌ر‬ ‫به‌ره‌یه‌كی ناسیۆنالیزمی نیمچ ‌ه عه‌لمانی‬ ‫و ره‌وتێكی ئیسالمی سیاسی په‌یڕه‌و‪-‬‬ ‫وه‌هــابــی‪ ،‬الیه‌نێكیان پێیان وای ـ ‌ه كورد‬ ‫به‌ئاشتیی ئیسالمی وه‌رگرتوه‌‪ ،‬الیه‌نه‌كه‌ی‬ ‫تریش ده‌ڵێن به‌شه‌ڕو كوشتار‪ .‬وه‌رگرتنی‬ ‫هـه‌ریـه‌ك ل ـه‌م بۆچوونان ‌ه به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫ڕەها(مطلق) ڕه‌فتارێكی نالۆژیكیانه‌یه‌و‬ ‫ناكرێت لـه‌ڕووی زانستییه‌و‌ه به‌بێ به‌ڵگه‬ ‫‌یه‌كێك له‌و بۆچوونان ‌ه له‌سه‌داسه‌د به‌ڕاست‬ ‫وه‌ربگیرێت‪ ،‬له‌ئه‌نجامی گوتارجیاوازی ئه‌م‬

‫دوو ئاراسته‌یه‌؛ كێش ‌ه له‌سه‌ر خوێندنه‌و‌ه‬ ‫بۆ مێژوی كورد هاتۆته‌ئاراوه‌‪ ،‬تا ئاستێك‬ ‫هه‌ندێك كــاری ئاراسته‌كراویان له‌سه‌ر‬ ‫مێژوی فتوحات ل ‌ه كوردستاندا كــردووه‌‬ ‫به‌جۆرێك هه‌رچی له‌گه‌ڵ ئامانجه‌كانیاندا‬ ‫نه‌گونجێت په‌رده‌پۆشكراوه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه به‌تایبه‌تی‬ ‫الی نوسه‌رانی سه‌ربه‌ڕه‌وت ‌ه ئیسالمیی ‌ه‬ ‫سیاسییه‌كان به‌شێوه‌یه‌كی ئایدۆلۆژستیان ‌ه‬ ‫ته‌نیا ئــامــاژ‌ه ب ـه‌و ناوچان ‌ه ده‌كــه‌ن ك ‌ه‬ ‫به‌رێكه‌وتن له‌سه‌ر هه‌ندێك م ـه‌رج؛ به‌بێ‬ ‫شه‌ڕ خۆیان به‌ده‌سته‌و‌ه داوه‌‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫ڕاستگۆیان ‌ه تیشكبخه‌ن ‌ه سه‌ر ئه‌و ناوچانه‌ی‬ ‫به‌رگرییان كردوه‌و دوای ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌‬ ‫داگیركراون‪ .‬بەوردبوونه‌وە به‌سه‌رچاوه‌‬ ‫كۆنه ‌مێژوییه‌كاندا و به‌پێی به‌ڵگه‌نامه‌كان‬ ‫ئه‌و‌ه ده‌رده‌كه‌وێت‌؛ ده‌ستپێكردنی پرۆسه‌ی‬ ‫داگیرکاریی ئیسالم ‌ی لەهەندێ حاڵەتدا‬ ‫به‌خوێنڕشتنبوه ‌و له‌هەندێ باری تریشد‌ا‬ ‫به‌ئاشتی بوە‪.‬‬ ‫لــێــره‌دا به‌پێی ئــه‌و به‌ڵگه‌نامانه‌ی‬ ‫كــه‌لــه‌بــه‌رده‌س ــت ــدایــ ‌ه هـــه‌وڵـــده‌ده‌یـــن‬ ‫تیشكبخه‌ینه‌سه‌ر هــه‌ردوو ئاراسته‌كه‌ی‬ ‫شـه‌ڕو ئاشتی‪ ،‬بۆ به‌ڕێوه‌چوونی الیه‌نی‬ ‫ش ـه‌ڕو كوشتار له‌پرۆسه‌كه‌دا هه‌بوونی‬ ‫ئـه‌و هه‌موو گۆڕستان و شوێنه‌وارانه‌ی‬ ‫‌ل ‌ه كوردستاندا هه‌ی ‌ه به‌ناوی عه‌ره‌به‌وه‬ ‫‌ناونراون؛ ئاماژه‌یه‌كی ڕوون ‌ه ب ‌ه ڕوودانی‬ ‫شه‌ڕو كوشتار له‌نێوان سوپای عه‌ره‌بی و‬ ‫ئه‌و ده‌سه‌اڵتانه‌ی ك ‌ه له‌هه‌ندێك ناوچه‌ی‬ ‫كوردستان دا له‌ژێرهه‌ژموونی فارسه‌كاندا‬ ‫هه‌بوون‪ ،‬وه‌ك له‌ده‌وروبه‌ری كۆیه‌و قه‌اڵدزێ‌‬ ‫هـــه‌روه‌ك ئێستاش (دۆڵــی ئه‌سحابان)‬ ‫ل ‌ه كۆیه‌و(گردی شه‌هیدان) له‌قه‌اڵدز‌ه و‬ ‫گوندی عه‌بابه‌یلێ( ابوعبید‌ه االنصاری)‬ ‫لـ ‌ه هه‌ڵه‌بجه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت تاكو ئێستاش‬ ‫بانه‌ییه‌كانی ڕۆژهه‌اڵتی كوردستان ده‌ڵێن(‬ ‫بانه‌ی ئه‌صحابه‌كوژ)‪ ،‬به‌تایبه‌تیش له‌باسی‬ ‫به‌شێكی گرنگی كوردستانی خواروو وه‌ك‬ ‫شاره‌زوور دا سنورێكی فراوانی هه‌بو‌ه هه‌ر‬ ‫له‌هه‌ولێره‌و‌ه تا هه‌مه‌دان‪ ،‬ك ‌ه مه‌ڵبه‌ندێكی‬ ‫گرنگی زه‌رده‌شتایه‌تی بووه‪ ،‬دەگرێتەوە‌‪.‬‬ ‫زۆرێـــك ل ـ ‌ه مــێــژونــووسـ ‌ه دێریینه‌كانی‬ ‫وه‌ك (الــبــاذري) ل ـه‌( فتوح البلدان)‬ ‫دا‪ ،‬هه‌روه‌ها(ابن الكثير وابن الخلدون و‬ ‫الواقيدي) ل ‌ه نووسین ‌ه مێژوییه‌كانیاندا ب ‌ه‬ ‫گرنگیپێدانێكی زۆره‌و‌ه باسیان ل ‌ه غه‌زای‬ ‫شاره‌زوور كردوه‌‪ ،‬كه‌له‌پاش س ‌ێ هه‌ڵمه‌ت‬ ‫دواجار( عوتبه‌ی كوڕی فه‌رقه‌د) ناوچەی‬ ‫شــــاره‌زوری گــرتــووه‌‪ ،‬ئــه‌و مێژونووس ‌ه‬ ‫ئیسالمیی ‌ه ڕاستگۆیان ‌ه نه‌یانشاردۆته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫چۆن دووپشك به‌هێرشبه‌رانی عه‌ره‌بییه‌و‌ه‬ ‫داو‌ه و زۆری لێكوشتوون(‪.)١‬‬ ‫(ئیبن خلدون)ی مێژونوسی به‌ناوبانگی‬ ‫ئیسالم زۆر ب ‌ه ڕوونــی تیشكده‌خاته‌سه‌ر‬ ‫ڕوداوه‌كــانــی ئ ـه‌و ڕۆژگــارانــه‌و له‌باره‌ی‬ ‫واڵتگیرییه‌كانی عه‌ره‌به‌و‌ه ل ‌ه (المقدمة‌)‬ ‫مێژووییه‌كه‌یدا به‌ده‌قێك ده‌ڵێت‪(:‬وكان أكثر‬ ‫العرب الذين نزلوا هذه االمــارة البصرة‬ ‫والكوفة والشام والمصر جفاة لم يستكثروا‬ ‫من صحبة النبي وأرتاضوا بخلقه مع ما‬ ‫كان فيهم من الجاهلية من الجناء والعصبية‬ ‫والتفاخر و البعد عن سكينة االيمان)(‪،)٢‬‬ ‫زۆربه‌ی ئه‌و عه‌ره‌بانه‌‪ ،‬ك ‌ه چوون ‌ه به‌سر‌ه‬ ‫و كوفه ‌و شام و میسر‪ ،‬مێشكوشكبون‪،‬‬ ‫چونك ‌ه هه‌ر له‌سه‌ر عه‌قڵیه‌تی نه‌فامیی پێش‬ ‫ئیسالم ده‌ژیان و دووربون ل ‌ه ئیمان و به‬ ‫‌ره‌وشتی پێغه‌مبه‌ریش ڕازینه‌بوون‪.‬‬ ‫مێژونوسه ‌تازه‌كانی ع ـه‌ره‌ب به‌هه‌مان‬ ‫شێو‌ه تێبینی خۆیان هه‌یه ‌له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫داستان ‌ه ئه‌فسان ‌ه ئامێزانه‌ی كه ‌له‌الپه‌ر‌ه‬ ‫هه‌ڵبه‌ستراوه‌كانی مێژودا بۆ واڵتگیرییه‌كان‬ ‫هه‌ڵبه‌ستراون‪ ،‬یه‌كێك ل ـه‌وان ـ ‌ه دكتۆر‬ ‫السه‌ید له‌و باره‌وه‌یه‌و‌ه ده‌ڵێت‪ (:‬هه‌موو‬ ‫ئه‌و زانیارییانه‌ی ك ‌ه ع ـه‌ره‌ب بۆ خۆیان‬ ‫تۆماركردوه‌‪ ،‬له‌باره‌ی فتوحاته‌كانیانەوە‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫چیرۆك ‌ه ئه‌فسانه‌ییه‌كان تێپه‌ڕناكه‌ن)(‪.)٣‬‬ ‫سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی پداگیرکارییەك ‌ه‬ ‫ت ك ‌ه‬ ‫ڕوه‌و كوردستان له‌و كاته‌و‌ه دەستپێدەکا ‌‬

‫بەوردبوونه‌وە به‌سه‌رچاوه‌‬ ‫كۆنه‌مێژوییه‌كاندا و‬ ‫به‌پێی به‌ڵگه‌نامه‌كان ئه‌وه‌‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت؛‌ ده‌ستپێكردنی‬ ‫پرۆسه‌ی داگیرکاریی‬ ‫ئیسالمی‌ لەهەندێ حاڵەتدا‬ ‫به‌خوێنڕشتنبوه و‌ له‌هەندێ‬ ‫باری تریشدا‌ به‌ئاشتی بوە‬ ‫ده‌وڵه‌تی ساسانی به‌هۆی ئاژاوه‌ی ناوخۆو‌ه‬ ‫ئیفلیجببوو‪ ،‬عه‌ره‌ب ئه‌و هه‌له‌یان قۆسته‌و‌ه‬ ‫و توانیان ســوود له‌و ده‌رفه‌ت ‌ه وه‌ربگرن‬ ‫و ناوچه‌كانی به‌سره‌و و كوفه‌و ده‌شتی‬ ‫سه‌ماو‌ه داگیربكه‌ن‪ ،‬ئه‌و ناوچان ‌ه عه‌جه‌می‬ ‫بوون‪ ،‬پێشتر هیچ عه‌ره‌بێكی تیادا نه‌ژیابوو‪،‬‬ ‫ل ـه‌دوای داگیكردنی ئه‌و خاك ‌ه به‌رفراوان‬ ‫و به‌پیته‌‪ ،‬پــاش سه‌ركه‌وتنی سوپای‬ ‫عه‌ره‌به‌كان ل ‌ه شه‌ڕی (قادسیه‌)‪ ،‬شارۆچكه‌ی‬ ‫(جـه‌لـه‌وال)( گواڵڵه‌)ی كوردستان بووه‌‬ ‫مه‌یدانی پاشماوه‌ی سوپای ساسانییه‌كان‪،‬‬ ‫وه‌ك هێڵی دووه‌می به‌رگری له‌م شاره‌شدا‬ ‫تێكشكاون و هه‌ڵهاتن‪ ،‬سوپای عه‌ره‌به‌كان‬ ‫به‌ده‌م كوشتاره‌و‌ه دوایان كه‌وتوون(‪.)٤‬‬ ‫مێژونوسی موسوڵمان (ابــن الكثير)‬ ‫له‌(البداية والنهاية)دا له‌باسی شه‌ڕی‬ ‫گواڵڵه‌دا‪ ،‬ده‌ڵێت ‪(»:‬فقتل منهم في ذلك‬ ‫الموقف مائة الف وأسروا صبايا الكثيرة)(‪.)٥‬‬ ‫له‌و شه‌ڕه‌دا ‪ 100‬هه‌زار كه‌سیان كوشتوە‪،‬‬ ‫ئافره‌تێكی زۆریشیان به‌سه‌بایا بردوە‪ .‬پاش‬ ‫ئه‌و‌ه له‌شكری عه‌ره‌به‌كان له‌ساڵی (‪)639‬‬ ‫ی زاینی ڕویانكرد‌ه كوردستان‪ .‬سه‌ره‌تا‬ ‫سوپای عه‌ره‌به‌كان ل ‌ه كوردستان هه‌ندێك‬ ‫نوسراوی زه‌رده‌شتی له‌سه‌ر چه‌رم وقوڕ‬ ‫و ب ـه‌رد ‌كه‌وته‌ده‌ست‪ ،‬سه‌رله‌شكر(غیاز‬ ‫ابن غنم)یش ئه‌م نامه‌یه‌ی له‌باره‌یانه‌و‌ه بۆ‬ ‫خه‌لیف ‌ه عومه‌ری كوڕی خه‌تاب نووسی‪،‬‬ ‫له‌ده‌قی نامه‌كه‌دا داهاتوه‪(‌:‬الحمد لله‬ ‫والصالة والسالم على رسول الله و السالم‬ ‫على أمير المؤمنين اما بعد أيها أمير عادل‬ ‫عثرنا على بعض مكتوبات المجوسية من‬ ‫األديم واالحجار و الفليق وماذا نعمل بهذه‬ ‫المكتوبات)‪ ،‬كاتێك نامه‌ك ‌ه گه‌یشته‌ده‌ست‬ ‫خه‌لیف ‌ه كۆبونه‌وه‌یه‌كی له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێك‬ ‫ل ‌ه یاوه‌رانی كردو نامه‌كه‌ی بۆ خوێندنه‌وه‌‪،‬‬ ‫داوای هه‌ڵوێستی لێكردن‪( ،‬عەلی كوڕی‬ ‫ئه‌بو تالیب) یه‌كێك بوو ل ‌ه ئاماده‌بووه‌كان‪،‬‬ ‫وتی(من گوێم ل ‌ه پێغه‌مبه‌ری خوا بووه‌‪،‬‬ ‫كـه‌لـه‌بــاره‌ی مه‌جوسه‌كانه‌و‌ه فـه‌رمــووی‬ ‫ئه‌وان ‌ه ئه‌هلی كتابن)‪ ،‬ئه‌و كات ‌ه خه‌لیف ‌ه‬ ‫وه‌اڵمه‌كه‌ی به‌م جۆر‌ه داوه‌ته‌وه‌‪( :‬سنو بهم‬ ‫سن ‌ه أهل كتاب)‪ ،‬هه‌ر وه‌كو ئه‌هلی كتێب ‌ه‬ ‫ئاسمانییه‌كان ڕه‌فتاریان له‌گه‌ڵدا بكه‌ن‪.‬‬ ‫هه‌رله‌هه‌مان نامه‌دا خه‌لیف ‌ه تایبه‌ت ب ‌ه‬ ‫نوسراوه‌كانی بۆ سه‌ر له‌شكره‌كه‌ی نوسی‪(:‬‬ ‫ئه‌و نوسراوان ‌ه له‌ناوبه‌رن‪ ،‬ئه‌گه‌ر خێریان‬ ‫تێدابێت قورئان له‌وان پڕ خێرتره‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫شه‌ڕیش بن‪ ،‬تا زوە له‌ناوبچن باشتره‌)(‪.)6‬‬ ‫ه ـه‌رچ ـه‌نــد‌ه لــێــدوان ل ـه‌س ـه‌ر مێژوی‬ ‫هه‌موو ئه‌و یاسا وهێنانه‌وه‌و بوختانكاریه‌ی‬ ‫كـ ‌ه عـــه‌ره‌ب له‌پێناوی ڕێخۆشبوون بۆ‬

‫ئه‌نجامدانی مه‌به‌ست ‌ه داگیركارییه‌كانیان‬ ‫بۆ ئاینی ئیسالمیان هه‌ڵده‌به‌ست زیاتر‬ ‫ه ـه‌ڵــده‌گــرێــت‪ ،‬ئــه‌م كــورتـه‌بــاسـ ‌ه ته‌نیا‬ ‫ئاماژه‌یه‌ك ‌ه به‌گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و نه‌ته‌وه‌ی ‌ه‬ ‫بۆ سه‌ر پیش ‌ه دێرینه‌كه‌ی جارانیان‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫خۆی له‌تااڵنكاری و كوشتاردا ده‌بینییه‌وه‌‪،‬‬ ‫سه‌رده‌مانێك ئاینی ئیسالم ڕێی ئه‌نجامدانی‬ ‫لێگرتن‪ ،‬به‌تایبه‌تی پاش دامه‌زراندنی یه‌كه‌م‬ ‫ده‌وڵه‌تی به‌ناوه‌رۆك ئیسالمیی مه‌دینه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ویش به‌ئامادبوونی خودی په‌یامبه‌ری‬ ‫ئیسالم و هاتن ‌ه خـــواره‌وه‌ی بـه‌رده‌وامــی‬ ‫ســروش(الــوحــی)‪ ،‬بـــه‌اڵم هــه‌ر لـــه‌دوای‬ ‫لەدنیاده‌رچوونی ئه‌و سه‌ركرد‌ه و ڕابه‌ره‌‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ی ‌ه هه‌موو شته‌كان پێچه‌وان ‌ه‬ ‫بــوون ـه‌وه‌و له‌ئه‌نجامدا الف ــاوی خوێن و‬ ‫ده‌یان داستانی ته‌فورتوناكردن هاتن ‌ه ناو‬ ‫الپه‌ڕه‌كانی مێژوی عه‌ره‌به‌وه‌‪.‬‬ ‫بێگومان كه‌سانێكیش ه ـه‌ن ده‌ڵێن‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌ورێگای ‌ه نه‌بوای ‌ه ئاینی ئیسالم‬ ‫باڵونه‌ده‌بوه‌وه‌‪ ،‬بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫بۆچوونه‌‪ ،‬نمونه‌ی واڵتانی ئاسیایی وه‌ك‬ ‫مالیزیا و ئه‌ندونووسیا و چین به‌ڵگه‌ن ك ‌ه‬ ‫به‌بێ كوشتارو له‌ڕێی بازرگانه‌كان وكاری‬ ‫بانگخوازییه‌و‌ه ئیسالمیان وه‌رگرتووه‌‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێستاش له‌ڕووی دیندارییه‌و‌ه نمونه‌یه‌كی‬ ‫جــوان پێشكه‌شده‌كه‌ن‪ ،‬چونك ‌ه ئ ـه‌وان‬ ‫خاوه‌نی سایكۆلۆژییایه‌كی تێكشێكێنراو‬ ‫نین‪.‬‬ ‫بۆ مێژوی دێرینی كورد سه‌ره‌تا ده‌بێت‬ ‫ئــامــاژه‌ب ـه‌و‌ه بكه‌ین ك ‌ه ن ـه‌ت ـه‌وه‌ی كورد‬ ‫به‌له‌ده‌ستدانی ده‌وڵه‌تی (میدیا) كه‌سایه‌تی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی خۆی له‌ده‌ستداو له‌ئه‌نجامیشدا‬ ‫ئاینه‌كه‌ی ك ‌ه زه‌رده‌شتی بوو به‌رهه‌مان‬ ‫داگیركردن كه‌وت و كرای ‌ه چه‌ند وێردێكی‬ ‫هه‌ڵبه‌ستراو و مێژوه‌كه‌ی كرای ‌ه چیرۆكێكی‬ ‫ئه‌فسانه‌یی و میلله‌ته‌كه‌ی كرای ‌ه كۆیله‌ی‬ ‫ژێرده‌ستی فارسه‌كان‪ ،‬هه‌ر ئه‌و سه‌روه‌ریی ‌ه‬ ‫بوو ك ‌ه به‌هۆی ناكۆكی ناوخۆو خیانه‌ت و‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانی دوژمنانه‌و‌ه ڕووخاو جارێكی‬ ‫تر نـه‌گـه‌ڕایـه‌و‌ه و كــورد بێ ده‌وڵـــه‌ت و‬ ‫ناسنام ‌ه مایه‌وه‌‪ ،‬ماده‌كان ك ‌ه ڕه‌چه‌ڵه‌كی‬ ‫كورد بۆ ئه‌وان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬له‌سه‌ره‌تادا‬ ‫چه‌ند میرنیشینێكی بچووكیان دامه‌زراند‌‪،‬‬ ‫له‌الیه‌ن ئاشوورییه‌كانه‌و‌ه به‌رده‌وام هێرشیان‬ ‫ده‌كرایه‌سه‌ر‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی ئاشوورییه‌كان‬ ‫بتوانن به‌سه‌ریاندا زاڵبن‪( ،‬خشا ترتیا) یه‌كێك‬ ‫بوو له‌میره‌كانی ماد‪ ،‬توانی هۆز‌ه ماده‌كان‬ ‫یه‌كبخات و ده‌وڵه‌تی یه‌كگرتووی(میدیا)‬ ‫دابمه‌زرێنێت‪ ،‬ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌تاكو ئێستا تاكه‬ ‫‌ده‌وڵه‌تی كوردی بوو‌ه له‌مێژوودا‪ ،‬ته‌مه‌نی‬ ‫نزیكه‌ی سه‌ده‌وپه‌نجا ساڵی تێپه‌ڕاند‪،‬‬

‫تاساڵی (‪550‬پ‪.‬ز) له‌الیه‌ن فارسه‌كانه‌و‌ه‬ ‫له‌ناوبراو‌ه و ده‌سته‌به‌سه‌ر پایته‌خته‌كه‌یدا‬ ‫كه‌( هه‌مه‌دان)ی ئێستای ‌ه گیراوه‌‪ ،‬له‌دوای‬ ‫ده‌وڵ ـه‌تــی میدیا كوردستانی گــه‌ور‌ه بۆ‬ ‫یه‌كه‌مجار له‌نێوان فارسه‌كان و ڕۆم ‌ه‬ ‫بێزه‌نتیه‌كاندا دابه‌شكرا‪ ،‬له‌و ڕۆژه‌و‌ه كورد‬ ‫كه‌وت ‌ه ژێر كۆنترۆڵی گه‌النی دیكه‌و توانه‌و‌ه‬ ‫و ڕاگوێزان و به‌رته‌سكردنه‌وه‌ی ڕووپێووی‬ ‫كوردستان ده‌ستی پێكرد‪ ،‬پاش ئه‌وه‌ی‬ ‫كورد قه‌واره‌ی نه‌ته‌وه‌یی خۆی له‌ده‌ستدا‬ ‫به‌سه‌ر دوو ده‌سته‌اڵتی ساسانی و ڕۆمی‬ ‫بیزه‌نتیدا دابه‌شكراوه‌‪ ،‬زۆربه‌ی هه‌رێمه‌كانی‬ ‫جه‌زیره‌و ئاران له‌ژێر هه‌یمه‌نه‌ی سیاسی‬ ‫ئیمپراتۆریه‌تی ڕۆمانی دابوون‪ ،‬هه‌رێمه‌كانی‬ ‫چیاو ئازه‌ربیجان و شــاره‌زووریــش له‌ژێر‬ ‫هه‌یمه‌نه‌ی سیاسی ساسانییه‌كاندا بوون‪،‬‬ ‫لــــه‌ڕووی ئــایــیــنـه‌و‌ه ئاینی زه‌رده‌شــتــی‬ ‫له‌هه‌رێمه‌كانی ئازه‌ربیجان و شــاره‌زوور و‬ ‫هه‌موو ئه‌و هه‌رێمانه‌دا باڵوببوه‌وه‌‪ ،‬كه ‌ل ‌ه‬ ‫له‌ژێر قه‌ڵه‌مه‌ڕه‌وی ساسانیدا بوون‪ ،‬ئاینی‬ ‫مه‌سیحی و جویی و هه‌ندێك ڕێــڕه‌وی‬ ‫ئاینی تر له‌هه‌رێمه‌كانی ئاران و جه‌زیر‌ه‬ ‫له‌ژێر زه‌بری ڕۆمه‌كاندا بوون‪ ،‬به‌م جۆره‌‬ ‫كوردستان له‌دوای داگیركردن و به‌شكردنی‬ ‫ل ‌ه ڕووی پێكهاته‌وه‌‪ ،‬به‌شێكبون له‌پێكهاته‌ی‬ ‫كارگێری و سه‌ربازی و ئاینی ئه‌و دوو‬ ‫ده‌وڵه‌ت ‌ه و كوردستان كرای ‌ه گۆڕه‌پانی‬ ‫ملمالنێی ده‌وڵەت ‌ه زلهێزه‌كانی ئه‌و كات ‌ه‬ ‫به‌پێی گوزارشتی مێژوو‪ ،‬زیاد ل ‌ه بیست‬ ‫وپێنج جه‌نگ له‌نێوان فارسه‌كان و ڕۆمه‌كاندا‬ ‫له‌سه‌ر خاكی كوردستان هه‌ڵگیرساوە(‪.)٧‬‬ ‫لـه‌هـه‌مــوو ئــه‌و جـه‌نــگــانـه‌دا هه‌رماڵی‬ ‫جوتیاری كــورد خاپوو كــراوه‌و به‌رهه‌م‬ ‫و دانه‌وێڵ ‌ه و م ـه‌ڕو مااڵتی به‌ر هێرشی‬ ‫ته‌فروتوناكردنی سوپا دڕنده‌كانی ئه‌و‬ ‫ده‌وڵ ـه‌تــان ـ ‌ه ده‌كــــه‌وت‪ .‬ئــه‌م بــارودۆخــه‬ ‫‌ناله‌باره‌ی ژێر چه‌وساندنه‌وه‌ی فارسه‌كان‬ ‫وای له‌كورد كردو‌ه هه‌میش ‌ه یاخیی بێت‬ ‫وپه‌نا بۆ دووژمنی دووژمنه‌كه‌یان به‌رن‪ .‬له‌‬ ‫ته‌نگه‌ژه‌ی نێوان ڕۆمه‌كان و فارسه‌كاندا ئه‌و‬ ‫كاتانه‌ی ك ‌ه ساسانییه‌كان ل ‌ه لوتكه‌ی هێز‬ ‫و ده‌سه‌اڵتـدا بوون‪ ،‬له‌سه‌ده‌ی چواری زاینی‬ ‫دا هه‌ندێك ل ‌ه خه‌ڵكی شاره‌زوور چوون ‌ه سه‌ر‬ ‫ئایینی مه‌سیحی‪ ،‬زۆر له‌و زه‌رده‌شتیانه‌ی‬ ‫ك ‌ه بوونه‌ت ‌ه مه‌سیحی پایه‌یان به‌رزده‌بێته‌و‌ه‬ ‫بۆ (ئۆسقۆف) له‌وانه‌ی ك ‌ه ناویان چۆ‌ت ‌ه‬ ‫مــێــژوه‌و‌ه وه‌ك( ئۆسقۆف شاهدۆستی‬ ‫شاره‌زووری)‪ ،‬ك ‌ه له‌ئه‌نجامدا ده‌كه‌ون ‌ه به‌ر‬ ‫شــااڵوی ئه‌شكه‌نجه‌دانی ساسانییه‌كان و‬ ‫لــه‌گــه‌ڵ(‪ )128‬كـه‌س ل ‌ه شوێنكه‌وتوانی‬ ‫ده‌كوژرێن‪ ،‬به‌رده‌وام ڕێژه‌ی به‌مه‌سیحیبوون‬ ‫ل ‌ه ب ـه‌رزبــوون ـه‌وه‌دا دەبــێــت‪ ،‬تا ئاستێك‬ ‫له‌سه‌رده‌می (په‌تریاك ماری)دا ئۆسقۆف‬ ‫ئه‌براهامی شاره‌زووری كراو‌ه ب ‌ه سه‌رۆك‬ ‫ئۆسقۆفان(‪.)٨‬‬ ‫پێده‌چێت ئــه‌م ئاینگۆڕین ‌ه جــۆر‌ه‬ ‫شێوازێك بووبێت له‌به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی‬ ‫ده‌س ـه‌اڵتــی داگــیــركــاری‪ ،‬بـه‌دریــژایــی ئه‌و‬ ‫مــاوه‌یـه‌ی فارسه‌كان ل ‌ه كوردستان دا؛‬ ‫كه‌لتوری خۆیان سه‌پاندوو‌ه به‌سه‌رگه‌لی‬ ‫كـــورددا‪ ،‬به‌هه‌مان شێو‌ه له‌سه‌روبه‌ندی‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانی ئاینی ئیسالمیشدا‪ ،‬وه‌ك‬ ‫هه‌ندێك سه‌رچاوه‌ی ئیسالمی ئاماژ‌ه ب ‌ه‬ ‫چوونی چه‌ند نوێنه‌رێكی كورد ده‌كه‌ن بۆ‬ ‫الی په‌یامبه‌ری ئیسالم‪ ،‬ئه‌و كاتانه‌ی كه‌ل ‌ه‬ ‫مه‌ككه‌دا له‌قۆناغی بانگه‌وازی نهێنی دابووه‌‪،‬‬ ‫یه‌كێك له‌و نوێنه‌ران ‌ه نــاوی به‌(جابانی‬ ‫كوردی‪ /‬گاوانی كوردی)یاخود ئه‌بوبه‌سیر‬ ‫هاتووه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ كوڕه‌كه‌یدا‪ ،‬ئه‌م باس و‬ ‫خواس ‌ه هه‌ندێك سه‌رچاوه‌ی بنه‌ره‌تی وه‌ك‬ ‫(االصابه‌‪/‬ج‪ ،) 2‬هه‌روه‌ها ل ‌ه مێژوی ته‌به‌ری‬ ‫ئاماژه‌ی پێكراوه‌‪ ،‬ئه‌م نوێنه‌ران ‌ه پاش‬ ‫ئه‌وه‌ی گراونه‌ته‌و‌ه بۆ كوردستان ل ‌ه هه‌ندێ‬ ‫ناوچه‌دا ئاماده‌كاری كراوه‌و (ئاینی ئیسالم‬ ‫به‌شێواز‌ه ئاشتییه‌كه‌ی وه‌رگیراوه‌)‪ ،‬بێگومان‬ ‫سه‌ردانی ئه‌م نوێنه‌ران ‌ه هه‌روه‌ها به‌ئاسانی‬ ‫نه‌بوه‌‪ ،‬ده‌بێت زانیارییه‌كانیان له‌سه‌ر هاتنی‬ ‫ئه‌و په‌یامبه‌ر‌ه تازه‌یه‌‪ ،‬له‌ناوچه‌یه‌كی دوور‌ه‬

‫ده‌ستی وه‌ك نیمچ ‌ه دوورگـــه‌ی عه‌ره‌بی‬ ‫هه‌بوو بێت‪ ،‬یاخود ئاگاداركردنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫پێشوه‌ختیان له‌به‌ر ده‌ستدا بــوو بێت‪،‬‬ ‫ئه‌م سه‌ربوورده‌ی ‌ه زیاتر ته‌موومژاوییه‌و‬ ‫پێویستی ب ‌ه لێكۆڵینه‌و‌ه و به‌دواداچوونی‬ ‫زیاتر هه‌یه‌‪ ،‬پێویست ‌ه لێره‌دا ئه‌وە له‌به‌رچاو‬ ‫بگرین ك ‌ه له‌هه‌ندێك ناوچه‌ی كوردستان‬ ‫دا به‌تایبه‌تی له‌و ناچانه‌ی سه‌ر ب ‌ه نفوزی‬ ‫ده‌وڵه‌تی شكستخواردووی ساسانی بوون‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌یان قبوڵبوو‌ه كه‌به‌رامبه‌ر مانه‌وه‌یان‬ ‫له‌سه‌ر دینه‌كه‌یان وه‌ك ئه‌هلی كتابی‬ ‫جزی ‌ه بده‌ن به‌سوپای عه‌ره‌بی‪ ،‬به‌هه‌مان‬ ‫شێوه‌ش هه‌موو ئه‌و كوردانه‌ش ك ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫ئاینی مه‌سحی و جوییبون ئه‌و ڕێیەیان‬ ‫هه‌ڵبژاردووه(‪ .)٩‬ئه‌م ‌ه ئه‌و‌ه ده‌سه‌لمێنێت‬ ‫ك ‌ه هه‌موو ناوچه‌كانی كوردستان له‌ڕێی‬ ‫فتوحاته‌كانه‌و‌ه ئیسالمیان وه‌رنه‌گرتووه‌‪،‬‬ ‫ب ـه‌ڵــكــو لـــــه‌دوای ن ـه‌مــانــی ده‌ســه‌اڵتــی‬ ‫ساسانییه‌كان به‌چه‌ند قۆناغێك و ل ‌ه چه‌ند‬ ‫سه‌رده‌مێكی جیاوازدا هاتوونه‌ت ‌ه ناو ئاینی‬ ‫ئیسالمه‌وه‌‪ ،‬پاش ئه‌و‌ه كورد جێگره‌وه‌یه‌ك‬ ‫بۆ ئاین ‌ه دێرینه‌كه‌ی خزمه‌تێكی گه‌وره‌ی‬ ‫ئیسالمی كــردووه‌و ده‌یــان زانــای گه‌وره‌ی‬ ‫ل ‌ه بواره‌كانی مێژویی ئیسالم و زانستی‬ ‫حه‌دیس و عه‌قائید و فیقهی ئیسالمی‬ ‫پێشكه‌ش به‌ئیسالم كــردووه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫ب ‌ه درێژایی مێژوو سۆزی ئاینداری كوردی‬ ‫كه‌مه‌ندێشی ن ـه‌كــردوو‌ه بۆ دۆزیــن ـه‌وه‌ی‬ ‫تایبه‌تمه‌ندی جێگه‌وپێگه‌ی خۆی ل ‌ه ئاینی‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬خراپترین مانڤێست بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫كــورد ل ‌ه شوناس و سایكۆلۆژیای خۆی‬ ‫نامۆبێت پاشكۆیه‌تی بوو‌ه بۆ ته‌فسیری‬ ‫ئاینی خه‌ڵكانی تر‪ ،‬به‌ڵكو وا تێگه‌یه‌نراو‌ه‬ ‫هه‌وڵدان بۆ دروستكردنی قه‌واره‌یه‌ك بۆ‬ ‫خۆی گوناه و تاوانه‌‪ ،‬دوای ئه‌وه‌ی عه‌ره‌ب‬ ‫نه‌یانتوانی پارێزگاری له‌و پشكۆی ‌ه بكه‌ن‬ ‫ك ‌ه ئاینی ئیسالم بۆی فه‌راهه‌م هێنابوون‪،‬‬ ‫هه‌موو گه‌النی ناوچه‌ك ‌ه و نزیك به‌ئیسالم‬ ‫ئه‌و ده‌رفه‌ته‌یان بۆ خۆیان قۆسته‌وه‌‪.‬‬ ‫تورك ‌ه كۆچه‌رییه‌كانی نزیك چین و‬ ‫ئاسیای نــاوه‌راســت بـه‌هــۆی وه‌رگرتنی‬ ‫ئاینی ئیسالمه‌و‌ه بۆ ماوه‌ی نزیك له‌چوار‬ ‫سه‌د ساڵ به‌ناوی ده‌وڵه‌تی عوسمانییه‌و‌ه‬ ‫فه‌رمانڕه‌واییی هه‌موو جیهانی ئیسالمیان‬ ‫بۆ خۆیان پچڕی ‪.‬فاره‌سه‌كانیش به‌رامبه‌ر‬ ‫ئه‌و ده‌سه‌اڵت ‌ه سونییه‌ی عوسمانییه‌كان‬ ‫بۆ پارێزگاریكردن له‌قه‌واره‌و سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫خۆیان به‌هه‌مان شێو‌ه توانیان سوود‬ ‫ل ـ ‌ه م ـه‌زه ـه‌بــی ج ـه‌عــف ـه‌ری وه‌رب ــگ ــرن و‬ ‫ئیمبراتۆریه‌تی سه‌فه‌وی شیعی بۆ خۆیان‬ ‫دابمه‌زرێنن‪ .‬له‌و ناوه‌نده‌دا كورد له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫هه‌مووخزمه‌ت ‌ه گه‌وره‌یه‌ی به‌ئایینی ئیسالمی‬ ‫كردوە‪ ،‬نه‌یتوانیو‌ه ب ‌ه جۆرێكیش به‌ئیسالم‬ ‫خزمه‌تی خۆی بكات‪ ،‬به‌ڵكو به‌ناوی جیهاد‬ ‫و برایه‌تی و موسڵمانانه‌و‌ه بۆ ساغكردنه‌وه‌ی‬ ‫شــه‌ڕی نه‌تەوه‌كانی تر به‌كارهێنراون‪،‬‬ ‫هۆكاری سه‌ره‌كییش ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ الوازی‬ ‫یاخود هه‌رنه‌بوونی هۆشیاریی نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫تاكی كورد‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫‪ )١‬البالذري ‪ ،‬فتوح البلدان‪ ،‬ص‪.324‬‬ ‫‪ )٢‬المقدمة‪ ،‬ابن خلدون‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪.238‬‬ ‫‪ )٣‬تأريخ العرب في العصر الجاهلية‪ ،‬د‪.‬‬ ‫سيد عبدالعزيز سالم‪ ،‬االسكندرية‪ ،‬ص‪.142‬‬ ‫‪ )٤‬الكامل في التأريخ‪ ،‬ابن االثير‪،‬ج‪،2‬‬ ‫ص ‪.437‬‬ ‫‪ )٥‬المقدمة‪ ،‬ابن خلدون‪ ،‬ص‪.558‬‬ ‫‪ )٦‬اثبات الوصية‪ ،‬أبو الكالم‪ ،‬ص‪.54‬‬ ‫‪ )٧‬الفصول فی ملك والنحل ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪،7‬‬ ‫‪.20‬‬ ‫‪ )٨‬داگیركردنی شـــاره‌زوور‪ ،‬س ـه‌روه‌ر‬ ‫پێنجوێنی‪ ،‬گۆڤاری دابــڕان ‪ ،‬ژمــار‌ه ‪، 4‬‬ ‫ل‪.11‬‬ ‫‪ )٩‬كردستان و االكراد‪ ،‬مه‌ال علی كوردی‪،‬‬ ‫بغداد‪ ،‬دار النشر‪ ،‬ص‪.74‬‬