608

‫لەبەرامبەر هێرشەكانی توركیا‬

‫ئەمەریكا قەڵغان بۆ پاراستنی‬ ‫رۆژئاوای کوردستان پێكدەهێنێت‬ ‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )608‬دو شةممة ‪2017/5/1‬‬

‫«‬

‫پارتی بە پێشنیازەكانی پێشوو رازیی نەبوەو سورە لەسەر ئەوەی سەرۆكایەتیی پارلەمان الی گۆڕان نەبێت‬

‫یەكێتی پێشنیازی دیكە بۆ كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان ئامادە دەكات‬ ‫چاودێر– تایبەت‪:‬‬ ‫بڕیارە لەم رۆژانەدا‌و بە مەبەســتی‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫یەكێتیــی نیشــتیمانیی كوردســتان‬ ‫پێشنیازێكی نوێی یاسایی ئامادەبكات‪.‬‬ ‫ئەمــەش دوای ئەوە دێــت كە پارتی‬ ‫بــە پێشــنیازەكانی پێشــوو رازی‬ ‫نەبووە‪ .‬بەپێی زانیارییە تایبەتەكانی‬ ‫(چاودێر)یش‪ ،‬لە ئێستادا فراكسیۆنی‬ ‫یەكێتی‌و ژمارەیەك پسپۆڕ‪ ،‬سەرقاڵی‬

‫ئامادەكردنــی پرۆژەپێشــنیازێكن‬ ‫وەك «چارەســەری مامناوەنــد» بۆ‬ ‫یەكالكردنــەوەی كێشــەی پارلەمان‪.‬‬ ‫هاوكات ســەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو‬ ‫لــە مەكتەبــی سیاســیی یەكێتی‪ ،‬بە‬ ‫(چاودێــر)ی راگەیانــد‪ :‬یەكێتــی لە‬ ‫ســەرجەم هــەوڵ‌و پێشــنیازەكانیدا‬ ‫بــۆ كاراكردنــەوەی پارلەمــان‪ ،‬تــا‬ ‫ئێســتا جەختی لــەوە كردۆتەوە‪ :‬لە‬ ‫ئەگەری گۆڕانكاریی لە سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمانی كوردستاندا‪ ،‬سەرۆكایەتیی‬ ‫پارلەمــان بە گــۆڕان بدرێتەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدایــە كــە بۆچونــی پارتی بۆ‬ ‫پێشنیازەكانی یەكێتی نەرێنی بووە‪.‬‬

‫بەپێی ئــەو زانیارییانەی كە تایبەت‬ ‫دەست (چاودێر) كەوتون‪ ،‬یەكێتی لەم‬ ‫رۆژانەدا پێشــنیازێكی نوێی یاسایی بە‬ ‫مەبەســتی كاراكردنــەوەی پارلەمانــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬ئامــادە دەكات‪ .‬بــۆ ئەو‬ ‫مەبەســتەش فراكســیۆنی یەكێتــی لە‬ ‫پارلەمانی كوردستان‌و چەند پسپۆڕێكی‬ ‫یاسایی راســپێردراون بۆ ئامادەكردنی‬ ‫ئــەو پێشــنیازانە‪ ،‬ئەمــە لەكاتێكدایە‪،‬‬ ‫كە یەكێتی پێشــتر چەند پێشنیازێكی‬ ‫دابــوە پارتــی بــۆ كاراكردنــەوەی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬بەاڵم بەپێی ئەو زانیارییانەی‬ ‫لــە ســەرچاوەیەكی باوەڕپێكــراوی‬ ‫مەكتەبــی سیاســیی یەكێتــی دەســت‬

‫«‬

‫سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪:‬‬ ‫تائێستا جەختامن لەوە كردۆتەوە كە سەرۆكایەتیی پارلەمان الی گۆڕان مبێنێتەوە‬

‫‪3‬‬

‫(چاودێــر) كەوتــون‪ ،‬وەاڵمەكانــی‬ ‫پارتــی بــۆ پێشــنیازەكانی یەكێتــی‬ ‫لەبــارەی كاراكردنــەوەی پارلەمانــەوە‬ ‫نەرێنــی بــون‪ ،‬چونكــە یەكێتــی تــا‬ ‫ئێســتا لەتــەواوی پێشــنیازەكانیدا بە‬ ‫پێچەوانەی پڕوپاگەندەكانەوە جەختی‬ ‫لەوەكردۆتــەوە‪ ،‬لــە كاراكردنــەوەی‬ ‫پارلەمانــدا‪ ،‬ئەگــەر گۆڕانكارییــش لە‬ ‫ســەرۆكایەتییەكەیدا بكرێــت‪ ،‬ئــەوا‬ ‫ســەرۆكایەتییەكە هــەر بدرێتــەوە بــە‬ ‫گــۆڕان‪ ،‬بۆچونی پارتیــش ئەوەیە كە‬ ‫رازی بوە بــە كاراكردنەوەی پارلەمان‪،‬‬ ‫بــەاڵم ســەرۆكایەتی نەدرێتــەوە بــە‬ ‫گۆڕان‪.‬‬

‫رشۆڤەكارێكی ئیسالمی سیاسی‪ :‬بەشێكی زۆر لە ئیسالمییەكان لە قەبارەی ئەو مەترسییە تێنەگەیشتون‪ ،‬كە روبەڕویان دەبێتەوە‬

‫حزبە ئیسالمییەكان ناتوانن بەربەستەكانی‬ ‫بەردەم نزیكبونەوەیان بشكێنن‬ ‫دوای چەندیــن كۆبونــەوەی لوتكە لەنێوان‬ ‫الیەنــە ئیســامییەكان‌و ســازدانی یەكەمین‬ ‫دیــداری ئیســامییەكانی كوردســتان‪،‬‬ ‫هێشــتا حزبــە ئیســامییەكان نەیانتوانیــوە‬ ‫ئــەو بەربەســتانەی لەبــەردەم نزیکبونەوەو‬

‫مینا‪ ،‬پەریی دەریا‬ ‫«‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‬

‫‪6‬‬

‫د‪ .‬ئاسۆس قادر‪ ،‬پسپۆڕی بەڕێوەبردنی تەندروستی لە ئەمەریكا‪:‬‬

‫لە دیاربەكر‪ ،‬بەرانی‬ ‫ئیرباهیمەو لە قوبروس‬ ‫گورگە بۆرە‬

‫«‬

‫ژمارەیەكی دیاری بەرپرس لە كوردستان‬ ‫بازرگانی بە دەرمانەوە دەكەن‌و‬ ‫پلەی حزبی‌و حكومییان بۆ خزمەتی‬ ‫بازرگانییەكەیان بەكاردەهێنن‬

‫ئەردۆگان‬

‫‪5‬‬

‫كاروان عومەر‪:‬‬ ‫سەما بااڵترین‬ ‫هونەری دەربڕینە‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫یەكگرتنەوەیاندایە‪ ،‬بشكێنن‌و هیچ هەنگاوێكی‬ ‫كردارییــش بــۆ شــكاندنی ئەو بەربەســتانە‬ ‫نەنراوە‪ .‬لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەندامێكی ئەنجومەنی‬ ‫سیاسیی كۆمەڵی ئیســامی ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫لــە دوای یەكەمین دیداری ئیســامییەكانەوە‬ ‫لەبەر ســەرقاڵییان هیــچ هەنگاوێك نەنراوەو‬ ‫بــۆ یەكگرتنەوەشــیان مەودایەكی دور هەیە‪.‬‬

‫هــاوكات چاودێرێكــی ئیســامی سیاســی‪،‬‬ ‫بەربەســتەكانی بــەردەم یەكگرتنــەوەی‬ ‫ئیســامییەكان روندەكاتــەوەو دەڵێت «تاكو‬ ‫ئێســتا ئیســامییەكان لــە قەبــارەی ئــەو‬ ‫مەترســییانە تێنەگەشــتون‪ ،‬كەوا روبەڕویان‬ ‫دەبنەوە»‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )608‬دوشةممة ‪2017/5/1‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫لەبەرامبەر هێرشەكانی توركیا‬

‫ئەمەریكا قەڵغان بۆ پاراستنی رۆژئاوای‬ ‫کوردستان پێكدەهێنێت‬ ‫سەرۆكی ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەمەریكا‪ :‬توركیا بەهیچ شێوەیەك ناتوانێت هاوپەیامن‌و هاوبەشی راستەقینەی ئەمەریكا بێت‬ ‫فەرماندەیەكی ‪ :YPG‬هاتنی هێزەكانی ئەمەریكا بۆ رۆژئاوای كوردستان سەرەتایەكە بۆ دروستكردنی ناوچەی دژە فڕین‬

‫شەڕڤانێكی یەپەگە لەگەڵ كۆمەڵێك سەربازی ئەمەریكیدا‬

‫چاودێر ‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫كوردســتان ئەنجامدراو كە بەهۆیەوە ‪28‬‬ ‫شەرڤان شەهید بوون‪ ،‬و دواتریش ‪4/25‬‬ ‫ســەرۆكی ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی هێرشــێكی دیكەی هێزە ئاســمانییەكانی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریــكا‪ ،‬رایدەگەیەنێــت كە توركیا بۆسەر شەنگال كە شەهید بوونی‬ ‫ئیــدی توركیا پاش ئەو هێرشــەی كردیە پێنج پێشمەرگەو شەڕڤانێكی لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫ســەر چیاكانــی قەرەچوغ لــە رۆژئاوای هەموو ئەم ڕووداوانە وەزارەتی دەرەوەی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەهیچ شــێوەیەك ناتوانێت ئەمەریــكا نیگــەران كــردووەو هەمــان‬ ‫هاوپەیمــان‌و هاوبەشــی راســتەقینەی وەزارەت ڕایگەیاند كە «هێرشەكان بەبێ‬ ‫ئەمەریكا بێت‌و لەسەر ئەمەریكا پێویستە ئــاگاداری هاوپەیمانێتی نێودەڵەتی دژی‬ ‫چاو بە سیاسەتە ستراتیژییەكانی خۆیدا داعــش ئەنجــام دراوە»‪ .‬بۆیە ســوپای‬ ‫بخشێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەمەریــكا پێرێ ‪ 4/29‬لەســەر ســنوری‬ ‫‪YPG‬‬ ‫سەربازی‬ ‫بااڵی‬ ‫فەرماندەیەكی‬ ‫توركیا‪-‬ســوریا هێــزی باڵوكــردەوە و‬ ‫ی هێز ‌‬ ‫ئاشــكرای دەكات چوون ‌‬ ‫ی ئەمەریكا بەرپرســێكی (یەپەگــە)ش ئاشــكرای‬ ‫بۆ سەر سنور و سوڕانەوە ‌‬ ‫ی فڕۆكەكانیان دەكات ئــەو جموجۆڵە بۆ ڕێگریكردنە لە‬ ‫بــە ئاســمان ‌‬ ‫ی ناوچەكەدا‪ ،‬ســەرەتایەكە لەشكركێشی سوپای توركیا بۆ ڕۆژئاوای‬ ‫لە‬ ‫فڕین‬ ‫دژە‬ ‫ی‬ ‫‌‬ ‫ناوچــە‬ ‫ی‬ ‫‌‬ ‫دروســتكردن‬ ‫بۆ‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫رۆژئاوای‌ كوردستان‪.‬‬ ‫رەجــەب تەیــب ئــەردۆگان‪-‬ی‬ ‫لەگەڵ شەڕڤاناندا ئێشكیان گرتووە‬ ‫ســەرۆككۆماری توركیــاش‪ ،‬وەك پەرچە‬ ‫وتەبێــژی (پنتاگۆن)یــش رایگەیانــد‬ ‫ی‬ ‫ی ئەمەریــكا لــە تــەواو ‌‬ ‫كردارێــك بۆ هاتنی ئەو هێزەی ئەمەریكا «هێزەكانــ ‌‬ ‫ی سوریا باڵوبوونەتەوە‬ ‫ی باكوور ‌‬ ‫بۆ رۆژئاوای كوردستان‌و سنوری توركیا‪ ،‬ناوچەكان ‌‬ ‫ی دیموكرات‬ ‫ی ســوریا ‌‬ ‫دەڵێت‪ :‬ئەمەریكا نابێت پشتیوانی تێرۆر و لەگــە ‌ڵ هێزەكان ‌‬ ‫بــكات‌و بەبــێ هیــچ دوودڵییــەك هێرش هەماهەنگیــان دەبێــت‌و پێكــەوە‬ ‫دەكەینە سەریان و ناگەڕینەوە بۆ پرس‌و كاردەكەن»‪.‬‬ ‫راوێژكردنی هاوپەیمانەكانمان‪.‬‬ ‫(جێف دیڤێــس) وتەبێــژی وەزارەتی‬ ‫ی لــە الیەنــە‬ ‫دەرەوەی ئەمەریــكا داوا ‌‬ ‫هێزەكەی ئەمەریكا بۆ رێگری‬ ‫ناكۆكەكانیــش كــرد كــە جەخــت لەوە‬ ‫هێرشەكانی توركیایە‬ ‫بكەنــەوە كــە هەموویــان یــەك دوژمنی‬ ‫ئاســمانییەكانی‬ ‫پــاش ئــەوەی هێــزە‬ ‫هاوبەشــیان هەیە كە ئەویــش داعش‪-‬ە‪،‬‬ ‫توركیــا لە چەنــد ناوچەیەكــی ڕۆژئاوای جەختــی لەوەش كــردەوە كــە ویالیەتە‬

‫ن)‌و شــەڕی تیــرۆر دەكــەن لــە باكوری‬ ‫ســوریا (واتــە رۆژئــاوای كوردســتان)‬ ‫و ئەمــەش ئەمەریــكا ناچــار دەكات بــە‬ ‫كرداری بیسەلمێنێت كە هێرشكردنە سەر‬ ‫هاوپەیمانانی كارێكی هێندە ئاسان نییە‌و‬ ‫ناشبێت‪.‬‬ ‫هــاس دەشنووســێت «ئــەو هێرشــە‬ ‫ئاســمانیانەی كــە توركیــا كردیە ســەر‬ ‫كــوردەكان لــە ســوریا‪ ،‬ئەوەی ئاشــكرا‬ ‫كــرد كە توركیا هەرگیــز ناتوانێت ببێتە‬ ‫هاوپەیمانــی ئەمەریــكا‪ ،‬بۆیە لەم كاتەدا‬ ‫پێویســتە ئەمەریــكا چاو بە سیاســەتە‬ ‫ستراتیژییەكانی خۆیدا بخشێنێتەوە»‪.‬‬ ‫هــاس داواشــی كــردوە كە پێویســتە‬ ‫ئەردۆغــان پاشــەگەز بێتــەوە لــە‬ ‫ســەردانەكەی بۆ ئەمەریــكا كە بڕیارە لە‬ ‫مانگــی ئایــاری داهاتوو ئەنجــام بدرێت‪،‬‬ ‫ئامــاژەی بــەوەش كــردوە ئەمەریــكا‬ ‫پێشــوازی لــە توركیــا نــاكات ئەگــەر‬ ‫بــەردەوام بێت لە لێدانی هاوپەیمانەكانی‬ ‫كە شەڕ دژی داعش دەكەن‪.‬‬

‫یەكگرتووەكانــی ئەمەریــك‌ا چاوەڕوانــی‬ ‫ی لــە‬ ‫ئــەوە دەكات هاوپەیمانەكانــ ‌‬ ‫ی دیموكرات‌‪ ،‬تەركیزیان‬ ‫ی سوریا ‌‬ ‫هێزەكان ‌‬ ‫تەنهــا لەســەر شــەڕی رزگار كردنەوەی‬ ‫ێ لە‬ ‫رەقە و تەبقە بێت و نەكەونە ملمالن ‌‬ ‫ناوچەكانی‌ تر‪.‬‬ ‫ئاژانســی هەواڵی ڕۆیتەرز‪-‬یش لەزاری‬ ‫هێرش بۆ سەر هاوپەیمانانی ئەمەریكا‬ ‫یەكێــك لــە فەرمانــدە ســەربازییەكانی‬ ‫ئاسان نییە‬ ‫‪ ypg‬ەوە رایگەیانــد‪« ،‬لــە شــاری‬ ‫الی خۆشییەوە ســەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫درباســیە (كــە چەنــد ســەد مەترێــك پەیوەندییەكانــی دەرەوەی ئەمەریــكا‪،‬‬ ‫لــە ســنووری توركیــاوە دوورە) لەگــەڵ جەخت لــەوە دەكاتەوە كە ئیدی توركیا‬ ‫بەرپرســە بااڵكانــی ســوپای ئەمەریــكا ناتوانێت هاوبەشــی ئەمەریكا بێت‪ ،‬دوای‬ ‫كۆبووینەتــەوە بــۆ هاوكاریكردنمــان لە ئەوەی هێرشی كردە سەر رۆژئاوا‪.‬‬ ‫پاراستنی ســنورەكانمان لەگەڵ توركیا‪،‬‬ ‫(ریچارد هاس)‪ ،‬ســەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫تەنانــەت ســەربازە ئەمەریكییەكانیــش پەیوەندییەكانــی دەرەوەی ئەمەریــكا‪،‬‬ ‫هاوشــانی شەڕڤانانی ‪ YPG‬پێكەوە لە لــە چەنــد تویتێكــدا كــە لــە تویتەری‬ ‫ئێشكگرتنی شەودا بوون‪.‬‬ ‫فەرمی خۆیــدا باڵوی كردوەتەوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫راگەیانــدوە كــە ئیدی توركیــا پاش ئەو‬ ‫هێرشەی كردیە سەر چیاكانی قەرەچوغ و‬ ‫سەرەتای ناوچەی دژە فڕینە‬ ‫(شەڕڤان كۆبانێ) فەرماندەی یەكێك شەنگال لە رۆژئاوا و باشوری كوردستان‪،‬‬ ‫لە هێزەكانی ‪ ،YPG‬ئاشكراشی دەكات بەهیچ شــێوەیەك ناتوانێــت هاوپەیمان‌و‬ ‫ی ئەمەریكا لەســەر هاوبەشی راستەقینەی ئەمەریكا بێت‪.‬‬ ‫ی هێز ‌‬ ‫كە جێگیركردن ‌‬ ‫هاس لــە تویتەكانی خۆیــدا رەخنەی‬ ‫ی‬ ‫ی توركیا بۆ رێگریكردنە لە هێرش ‌‬ ‫سنور ‌‬ ‫ئەردۆگان‪ :‬داوای روونكردنەوە لە‬ ‫ی كوردســتان‪ .‬تونــد لە حكومەتەكەی ئەردۆگان گرتووە‬ ‫ئەو واڵتە بۆســەر رۆژئاوا ‌‬ ‫ترامپ دەكەم!‬ ‫ی هێــزی‌ ئەمەریكا بۆ و دەنووســێت «توركیــا ناتوانێت ببێتە‬ ‫دەشــڵێت‪ ،‬چوونــ ‌‬ ‫ســەبارەت بــە لێكەوتــەو لێدوانــە‬ ‫ســەر ســنورو ســوڕانەوە ‌‬ ‫ی فڕۆكەكانیان هاوپەیمان‌و هاوبەشــی ئەمەریكا‪ ،‬چونكە فەرمییەكانی توركیاش بۆ جوڵەپێكردنی‬ ‫بــە ئاســمان ‌‬ ‫ی ناوچەكەدا‪ ،‬ســەرەتایەكە هێرشی ناڕەوای كردۆتە سەرئەو هێزانەی هێزەكانــی ئەمەریــكا بــۆ رۆژئــاوای‬ ‫ی ناوچــە ‌‬ ‫بۆ دروســتكردن ‌‬ ‫ی دژە فڕین لە ئەمەریــكا بەهاوپەیمانی خــۆی دەزانێت كوردستان‌و سنورەكانی توركیا‪ ،‬رەجەب‬ ‫رۆژئاوای‌ كوردستان»‪.‬‬ ‫(مەبەســت لێیان یەكینەكانی پاراستنی تەییــب ئەردۆغــان ڕایگەیانــد‪ :‬بینینــی‬ ‫ی ســور ‌‬ ‫ی روانگە ‌‬ ‫هاوكات رێكخراو ‌‬ ‫ی بۆ گــەل و هێزەكانــی ســوریای دیموكرات‪ -‬دیمەنــی كاروانێكی ســەربازی ئەمریكی‬ ‫ی مرۆڤ هەواڵەكەی پشتڕاســت‬ ‫مافەكانــ ‌‬ ‫كــردەوە و ڕایگەیانــد «زرێپۆشــەكانی‬ ‫ی ئەمەریكا لە ناوچە سنوریەكانی‬ ‫ســوپا ‌‬ ‫ســوریا و توركیــادا باڵوبوونەتــەوەو‬ ‫مەترسی پێكدادانیش لە ئارادا هەیە‪».‬‬

‫لەسەر سنوری توركیا لە ڕاگەیاندنەكانی‬ ‫یەپەگــەدا زۆر دڵتەنــگ و نیگەرانــی‬ ‫كــردوون‌و توركیــاش هەڵوێســتی خۆی‬ ‫دەبێت بــۆ ئەو مەبەســتە‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫روونی بكاتەوە كە هەڵوێستەكانی توركیا‬ ‫چی دەبن‌و چی نابن؟!‬ ‫ئەردۆغــان دوێنــێ ‪٣٠‬ی نیســان‪ ،‬لــە‬ ‫كۆنگرەیەكــی رۆژنامەوانیــدا ڕایگەیانــد‪،‬‬ ‫لە ســەردانەكەیدا بــۆ ئەمەریكا كەبڕیارە‬ ‫مانگــی داهاتوو ئەنجامی بــدات‪ ،‬وێنە و‬ ‫دیمەنــی ســەربازانی ئەمەریــكا لەگــەڵ‬ ‫یەپەگــە دەداتە دۆناڵــد ترەمپ و داوای‬ ‫ڕوونكردنەوەی لێدەكات‪.‬‬ ‫دەشــڵێت «ئەگەر پشــتگیری كردنی‬ ‫گروپــە تیرۆرســتییەكان بەردەوامبێــت‪،‬‬ ‫ئــەوا بە ویســتی خۆمــان كار دەكەین و‬ ‫بەبــێ هیچ دوودڵییــەك هێرش دەكەینە‬ ‫ســەریان و ناگەڕینــەوە بــۆ پــرس‌و‬ ‫راوێژكردنی هاوپەیمانەكانمان»‬ ‫لە دوای ئەو هێرشە یەپەگە ڕایگەیاند‪،‬‬ ‫وەاڵمــی هەمــوو هێرشــەكانی توركیــا‬ ‫دەدەنــەوە و ئەگــەری ئــەوەش هەیــە‬ ‫لــە ئۆپراســیۆنی كۆنتڕۆڵكردنــی ڕەقــە‬ ‫بكشــێنەوە‪ .‬بەپێی ڕاگەیانــدراوی ڕۆژی‬ ‫‪٢٨‬ی نیســانی ‪٢٠١٧‬یش‪ ،‬سوپای توركیا‬ ‫لە ‪٢٥‬ی نیســان تاوەكو ‪٢٧‬ی نیسان ‪٢٢‬‬ ‫جــار هێرشــی كردووەتە ســەر ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان و شەڕڤانانیش ‪ ٦‬جار وەاڵمی‬ ‫هێرشەكانی توركیایان داوەتەوە‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )608‬دوشةممة ‪2017/5/1‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫پارتی بە پێشنیازەكانی پێشوو رازیی نەبوەو سورە لەسەر ئەوەی سەرۆكایەتیی پارلەمان الی گۆڕان نەبێت‬

‫یەكێتی پێشنیازێكی دیكە بۆ كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان ئامادە دەكات‬ ‫سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسیی یەكێتی‪:‬‬ ‫لەپێشنیازەكامناندا بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬جەختامن لەوە كردۆتەوە كە سەرۆكایەتیی پارلەمان الی گۆڕان مبێنێتەوە‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتیی یەكێتی‪:‬‬ ‫پێویستە گۆڕان لە راگەیاندنەكانییەوە پابەندی رێككەوتنەكەمان بێت‬ ‫یەكێتی‪ ،‬پێشنیازێكی نوێ ئامادە‬ ‫دەكات‬

‫بدرێتــەوە بە گــۆڕان‪ ،‬بۆچونــی پارتیش‬ ‫ئەوەیــە كە رازی بوە بــە كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان‪ ،‬بەاڵم ســەرۆكایەتی نەدرێتەوە‬ ‫بە گۆڕان‪.‬‬

‫بۆچونی پارتی بۆ پێشنیازەكانی یەكێتی‬ ‫نەرێنــی بووە‪ ،‬چونكە پارتی ســەرەڕای‬ ‫ئامادەیــی بــۆ كاراكردنــەوەی پارلەمان‪،‬‬ ‫بەپێــی ئــەو زانیارییانەی كــە تایبەت‬ ‫چاودێر– تایبەت‪:‬‬ ‫بەاڵم رازی نییە ســەرۆكایەتیی پارلەمان دەســت (چاودێــر) كەوتــون‪ ،‬یەكێتــی‬ ‫بڕیــارە لــەم رۆژانــەدا‌و بە مەبەســتی بدرێتەوە بە گۆڕان‪.‬‬ ‫لەم رۆژانەدا پێشــنیازێكی نوێی یاسایی‬ ‫بە مەبەســتی كاراكردنــەوەی پارلەمانی‬ ‫كاراكردنــەوەی پارلەمانــی كوردســتان‪،‬‬ ‫چارەسەر چییە؟‬ ‫كوردســتان‪ ،‬ئامــادە دەكات‪ .‬بــۆ ئــەو‬ ‫یەكێتیــی نیشــتیمانیی كوردســتان‬ ‫هەر بەپێــی زانیارییەكانی (چاودێر)‪،‬‬ ‫یەكێتی‌و كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫لــە‬ ‫یەكێتــی‬ ‫فراكســیۆنی‬ ‫مەبەســتەش‬ ‫پێشنیازێكی نوێی یاســایی ئامادەبكات‪.‬‬ ‫یەكێتــی دەیەوێــت جارێكــی دیكــە‬ ‫پێــرێ‪ ،‬ئەنجومەنــی ســەركردایەتیی‬ ‫ئەمــەش دوای ئــەوە دێت كــە پارتی بە یەكێتی‪ ،‬لە شــاری ســلێمانی كۆبوەوە‪‌،‬و پارلەمانی كوردســتان‌و چەند پسپۆڕێكی «چارەســەرێكی مامناوەنــد» لە رێگەی‬ ‫پێشــنیازەكانی پێشــوو رازی نەبــووە‪ .‬دواتریش لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانییدا‪ ،‬یاســایی راســپێردراون بــۆ ئامادەكردنی ئــەم پێشــنیازە یاســاییەوە بخاتــەڕو‪،‬‬ ‫بەپێی زانیارییــە تایبەتەكانی (چاودێر) ســەعدی ئەحمــەد پیــرە‪ ،‬ئەندامــی ئەو پێشــنیازانە‪ ،‬ئەمــە لەكاتێكدایە‪ ،‬كە هەوڵــی ئــەوەش دەدات‪ ،‬هــەم پارتــی‬ ‫یــش‪ ،‬لە ئێســتادا فراكســیۆنی یەكێتی‌و مەكتەبــی سیاســی‪ ،‬رایگەیانــد‪ ،‬لــە یەكێتی پێشــتر چەند پێشنیازێكی دابوە دیموكراتــی كوردســتان رازی بــكات‪‌،‬و‬ ‫ژمارەیەك پسپۆڕ‪ ،‬سەرقاڵی ئامادەكردنی كۆبونەوەكــەدا باســی كاراكردنــەوەی پارتــی بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬بەاڵم هەمیش بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬بە تایبەتیش‬ ‫پرۆژەپێشــنیازێكن وەك «چارەســەری پارلەمان‌و پرســی ریفراندۆم‌و كێشەكانی بەپێی ئەو زانیارییانەی لە سەرچاوەیەكی كە لە ئێســتادا پارتــی پێداچونەوەی بە‬ ‫مامناوەند» بۆ یەكالكردنەوەی كێشــەی هەرێم كرا‪‌،‬و تەئكید لەوەشــكرایەوە‪ ،‬كە باوەڕپێكراوی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی پەیوەندییەكانــی خۆیــدا كــردوە لەگەڵ‬ ‫پارلەمــان‪ .‬هــاوكات ســەرچاوەیەكی باشــبونی رەوشــی حكومەت لە قازانجی دەســت (چاودێر) كەوتون‪ ،‬وەاڵمەكانی گۆڕانــدا‪‌،‬و لــەو ئاســتە تونــدەی جاران‬ ‫باوەڕپێكــراو لــە مەكتەبــی سیاســیی هاواڵتییاندایە‪‌،‬و ســەركردایەتیی یەكێتی پارتــی بــۆ پێشــنیازەكانی یەكێتــی نەمــاوەو جۆرێــك لــە خاوبونــەوەی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬یەكێتی یەكدەنــگ بــون لەســەر كاراكردنــەوەی لەبــارەی كاراكردنــەوەی پارلەمانــەوە گرژییەكانی نێوانیان هاتۆتە ئاراوە‪.‬‬ ‫لــە ســەرجەم هــەوڵ‌و پێشــنیازەكانیدا پارلەمــان‌و بڕیاریشــدرا گفتوگۆ لەســەر نەرێنــی بون‪ ،‬چونكە یەكێتی تا ئێســتا‬ ‫لەتەواوی پێشــنیازەكانیدا بە پێچەوانەی‬ ‫بــۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬تا ئێســتا پرسی ریفراندۆم بكرێت‪.‬‬ ‫«پارتی رازی نییە‌و رێككەوتنی‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی «ئەندامانــی پڕوپاگەندەكانەوە جەختی لەوەكردۆتەوە‪،‬‬ ‫جەختــی لــەوە كردۆتــەوە‪ :‬لــە ئەگەری‬ ‫گۆڕانكاریی لە ســەرۆكایەتیی پارلەمانی ســەركردایەتیی یەكێتــی یەكدەنــگ لــە كاراكردنــەوەی پارلەمانــدا‪ ،‬ئەگــەر یەكێتی‌و گۆڕانیش‪ ،‬بارودۆخەكەی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬ســەرۆكایەتیی پارلەمان بە بــون لەســەر كاراكردنــەوەی پارلەمانی گۆڕانكارییــش لــە ســەرۆكایەتییەكەیدا‬ ‫نەگۆڕی»‬ ‫بكرێــت‪ ،‬ئــەوا ســەرۆكایەتییەكە هــەر‬ ‫چاودێرێكــی سیاســی‪ ،‬لــە بــارەی‬ ‫گــۆڕان بدرێتەوە‪ .‬ئەمــە لەكاتێكدایە كە كوردستان»‪.‬‬

‫مامناوەنــد»ە‪ ،‬كە یەكێتــی لەم رۆژانەدا‬ ‫دەیەوێت بیخاتەڕو»‪.‬‬ ‫بڕیارەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫لەالیەكیتــرەوە‪ ،‬بەپێــی زانیارییەكانی‬ ‫(چاودێــر)‪ ،‬لــە دواییــن كۆبونــەوەی‬ ‫ئەنجومەنی ســەركردایەتیی یەكێتی بڕیار‬ ‫لەســەر ســێ بنەما دراوە كە بریتین لە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬رێفڕاندۆم بۆ پرسی (سەربەخۆیی‬ ‫كوردستان) بێت‬ ‫دوەم‪ :‬كاراكردنــەوەی پارلەمانــی‬ ‫كوردســتان لەپێناوی (بنەمای یاسایی)‬ ‫بێت‬ ‫سێیەم‪ :‬یەكڕیزیی نیشتیمانی لەپێناوی‬ ‫(كۆدەنگی) بێت‬

‫هەوڵەكانــی كاراكردنــەوەی پارلەمانــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بۆ (چاودێر) بۆچونی وایە‪،‬‬ ‫لــە هەوڵەكانــی پێشــوی یەكێتییەوە بۆ‬ ‫كاراكردنــەوەی پارلەمــان دەركەوت‪ ،‬كە‬ ‫پارتــی رازی نابێــت بــەو پێشــنیازانە‪،‬‬ ‫ئــەوەش دەركــەوت‪ ،‬كــە رێككەوتنــی‬ ‫یەكێتــی‌و گــۆڕان‪ ،‬هاوكێشــەكانی‬ ‫كوردســتان‌و بارودۆخەكــەی نەگــۆڕی‪،‬‬ ‫ئەگــەر یەكێتی‌و گۆڕانیــش بیانەوێت بە‬ ‫ژمارەی كورسییەكانیان لە پارلەمان‪ ،‬ئەو‬ ‫پرســە یەكالبكەنەوە‪ ،‬كــە دەكاتە (‪)42‬‬ ‫كورسی‪ ،‬ئەوا لە روی یاساییەوە ناتوانن‪،‬‬ ‫تەنانــەت ئەگەریــش كورســییەكانی‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیشــی لەگەڵدا بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫هــەر ناتوانن‪ ،‬جگە لەوەش ئەگەر رێژەی‬ ‫یاســاییش تەواوبكەن‪ ،‬ئەزمونی پێشوی گۆڕان‌و پابەندبون بەرێككەوتنەكەوە‬ ‫پارلەمــان دەریخســت كــە پارتی رێگەی‬ ‫(چاودێــر)‬ ‫زانیارییەكانــی‬ ‫دیكە دەگرێتەبەر‪ ،‬بە نمونەی رێگریكردن ئاشــكرایدەكەن‪ ،‬كــە لــەو كۆبونەوەیەدا‬ ‫لــە گەڕانــەوەی ســەرۆكی پارلەمــان بۆ جەخــت لەســەر جێبەجێكردنــی‬ ‫شــاری هەولێــر‌و پەكخســتنی پارلەمانی رێككەوتنەكــەی نێــوان یەكێتیــی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫نیشــتیبمانی كوردســتان‌و بزوتنــەوەی‬ ‫ئەم‬ ‫«ئەگەر‬ ‫دەشــڵێت‬ ‫چاودێرە‪،‬‬ ‫ئــەو‬ ‫گۆڕان كراوەتەوە‪‌،‬و باسی ئەوەش كراوە‪،‬‬ ‫كەواتە‬ ‫بێت‪،‬‬ ‫بەمجۆرە‬ ‫سیاســییە‬ ‫دیمەنە‬ ‫كە پێویستە گۆڕان لە راگەیاندنەكانییەوە‬ ‫باشــترین چارەســەر تەنیا «چارەسەری رەچاوی ئەو رێككەوتنە بكات‪.‬‬

‫حزبە ئیسالمییەكان ناتوانن بەربەستەكانی بەردەم‬ ‫نزیكبونەوەیان بشكێنن‬ ‫رشۆڤەكارێكی ئیسالمی سیاسی‪ :‬بەشێكی زۆر لە ئیسالمییەكان لە قەبارەی ئەو مەترسییە تێنەگەیشتون‪ ،‬كە روبەڕویان دەبێتەوە‬ ‫سەركردەیەكی كۆمەڵی ئیسالمی‪ :‬مەودایەكی دور بۆ یەكگرتنەوەی حزبە ئیسالمییەكان هەیە‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬

‫دوای چەندیــن كۆبونــەوەی لوتكــە‬ ‫لەنێوان الیەنە ئیســامییەكان‌و سازدانی‬ ‫یەكەمیــن دیــداری ئیســامییەكانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬هێشــتا حزبە ئیسالمییەكان‬ ‫نەیانتوانیوە ئەو بەربەســتانەی لەبەردەم‬ ‫یەكگرتنەوەیاندایــە‪ ،‬بشــكێنن‌و هیــچ‬ ‫هەنگاوێكــی كردارییــش بــۆ شــكاندنی‬ ‫ئەو بەربەســتانە نەنــراوە‪ .‬لەوبارەیەوە‪،‬‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی سیاسیی كۆمەڵی‬ ‫ئیســامی ئاشــكرایدەكات‪ ،‬لــە دوای‬ ‫یەكەمین دیداری ئیســامییەكانەوە لەبەر‬ ‫ســەرقاڵییان هیچ هەنگاوێك نەنراوەو بۆ‬ ‫یەكگرتنەوەشــیان مەودایەكی دور هەیە‪.‬‬ ‫هاوكات چاودێرێكی ئیســامی سیاســی‪،‬‬ ‫بەربەســتەكانی بــەردەم یەكگرتنــەوەی‬ ‫ئیســامییەكان روندەكاتــەوەو دەڵێــت‬ ‫«تاكو ئێســتا ئیسالمییەكان لە قەبارەی‬

‫ئــەو مەترســییانە تێنەگەشــتون‪ ،‬كــەوا هیــچ الیــەن‌و تەوژمێكــی دیكــە نییــەو‬ ‫روبەڕویان دەبنەوە»‪.‬‬ ‫هەوڵێكی دیكەیە بۆ رێكخســتنەوەی نێو‬ ‫ماڵی كوردی‪ ،‬كە ئیسالمییەكان بەشێكی‬ ‫پێكهێنەری نێو ماڵی كوردەوارین‪.‬‬ ‫یەكەمین دیداری ئیسالمییەكان‬ ‫نوێتریــن هەوڵــی یەكگرتنەوەی الیەنە‬ ‫ئیســامییەكان ‪ 15‬رۆژ پێــش ئێســتا بە بەربەستەكانی بەردەم یەكگرتنەوەی‬ ‫بەشــداری حزبــە ئیســامییەكان‌و ‪150‬‬ ‫حزبە ئیسالمییەكان‬ ‫كەســێتیی ئیسالمی بەڕێوەچو‪ ،‬كە تێیدا‬ ‫شــرۆڤەكارێكی ئیســامی سیاســی‪،‬‬ ‫رەشنوسی نەخشەڕێگای كاری هاوبەشی بە»چاودێــر»ی راگەیانــد‪ ،‬یەكگرتن یان‬ ‫ئیسالمییەكان پەسەندكراو جەختكرایەوە لێكنزیكبونــەوەو یەكلیســتی لەنێــوان‬ ‫لەوەی‪ ،‬راســپاردەو خاڵەكانی دیدارەكە‌و ئیســامییەكاندا بــۆ خۆیــان كارێكــی‬ ‫هاوهەڵوێســتی‌و هاوڕایــی لەســەریان‪ ،‬پێویســتبو‪ ،‬ئــەوان پێوســتیان بەمكارە‬ ‫رەنگدانــەوەی لەســەر ئاینــدەی كاری هەبــو‪ ،‬بــەاڵم هێشــتا بەشــێكی زۆر لە‬ ‫دەســتەی بــااڵی كاری هاوبەشــی ئیسالمییەكان لە قەبارەی ئەو مەترسییە‬ ‫ئیســامییەكان هەبێــت‪ ،‬هــەروا تەبایی‌و تێنەگەیشتون كە روبەڕویان دەبێتەوە‪.‬‬ ‫هاوهەڵوێســتی ئیســامی‌و پــرۆژەی‬ ‫عەبدوڵاڵ رێشــاوی‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫برایەتــی‪ ،‬یەكڕیزی‪ ،‬ســتراتیژەو دورە لە چەنــد هۆكارێك هــەن‪ ،‬بونەتــە لەمپەر‬ ‫تەكتیك‌و هەنگاوی كاتی‪ ،‬هاوكات پرۆژەی لەبــەردەم ئــەو هەنــگاوە‪ ،‬بــە نمونــە‪،‬‬ ‫كاری هاوبەشــی ئیســامی‪ ،‬بۆ دژایەتیی دركنەكردنی ئیســامییەكان بە قەبارەی‬

‫دەكاتــە هەڵەبجــە‪ ،‬چەمچەماڵ‪ ،‬تەكییە‪،‬‬ ‫رانیەو قــەاڵدزێ‪ ،‬دەربەندیخان‌و پێنجوێن‬ ‫تەنهــا ‪ 2‬كورســییە بــۆ هەرالیەكیــان‪،‬‬ ‫بۆیــە پێویســتە ئەمــە جێــی پرســیارو‬ ‫لێكۆڵینەوەی ئیسالمییەكان بێت‪.‬‬ ‫رێشــاوی‪ ،‬جەختــی لەوەشــكردەوە‪،‬‬ ‫دوا كۆبونــەوەی ئیســامییەكان لە روی‬ ‫میكانیزمــەوە هەڵــە بــو‪ ،‬چونكــە پێش‬ ‫ئــەوەی بگەنــە رێككەوتــن‪ ،‬كۆبونــەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش هەڵەیە‪ ،‬هەروا كۆبونەوەیەك بو‪،‬‬ ‫كە ئەمسەروسەری دیار نەبو‪.‬‬

‫مەترســییەكانی بەردەمیــان‌و ســەختیی‬ ‫قۆناغەكانــی ئاینــدە‌و كەمبونــەوەی‬ ‫جەماوەریان‪ ،‬هەروا نەبونی كاریزمایەكی‬ ‫وا كــە بتوانێــت هەمــو ئیســامییەكان‬ ‫كۆبكاتەوە‪ ،‬هــاوكات نەبونی پرۆژەیەكی‬ ‫سیاســیی بەهێــزو تەماشــاكردنی‬ ‫ئیســامییەكان بــۆ ئــەم بابەتانــە‪،‬‬ ‫وەك بابەتــی ئایینــی‌و بەســتنەوەی بە‬ ‫برایەتیــی ئیســامییەوە‪ ،‬لەكاتێكدا ئەم‬ ‫هەنگاوانــە بابەتی سیاســیین‌و دەبێت لە‬ ‫روانگەی بەرژەوەنــدی‌و زیان‌و قازانجەوە‬ ‫تەماشابكرێن‪.‬‬ ‫كۆمەڵــی‬ ‫رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫ناوبــراو‪،‬‬ ‫سەركردەیەكی ئیسالمی‪:‬‬ ‫ئیســامی پێیوایــە‪ ،‬ئاســتی جەماوەریی‬ ‫یەكگرتنەوەمان جارێ دورە‬ ‫بەرزبۆتــەوە‪ ،‬بۆیــە پێویســتی بــە‬ ‫ئەندامێكــی ئەنجومەنــی سیاســی‬ ‫یەكلیســتی لەگــەڵ ئیســامیەكانی تــر‬ ‫نییە‪ ،‬بــەاڵم ئەگەر تەماشــابكەین دوای كۆمەڵــی ئیســامیی كوردســتان‪ ،‬بــە‬ ‫چوار ساڵ ئۆپۆزســیۆن‌و دوای بەشداری «چاودێــر»ی راگەیانــد‪ ،‬زنجیرەیــەك‬ ‫ئیســامییەكان لە ‪17‬ی شــوباتدا پشكی كۆبونــەوە كــراوە‪ ،‬دواترینیشــیان ئــەو‬ ‫كۆمەڵ‌و یەكگرتو لە بازنەی سلێمانی‪ ،‬كە دیدارەبو كــە ئەنجامدرا‪،‬و هەندێك خاڵی‬

‫تێدا دیاریكراوەو لە ئایندەدا هەوڵدەدەن‬ ‫ئیشــی لەســەر بكەن‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێستا‬ ‫هیچ شتێك نەكراوە‪.‬‬ ‫محەمــەد بامۆكی‪ ،‬ئاماژەی بەوەشــدا‪،‬‬ ‫كاری هاوبەش‌و راگۆڕینەوە هەیەو ئەگەر‬ ‫كرا لە هەڵوێســتی سیاســیدا یەكدەنگن‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ بابەتی یەكگرتنەوەی هەمو الیەنە‬ ‫ئیســامییەكان جارێ دورە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئێســتا كاتی ئەوە نییــەو كاتی دەوێت‌و‬ ‫دەبێــت كاری بــۆ بكرێت‪ ،‬هــەروا چەند‬ ‫حزبێكن پێشــتر بە جیا كاریانكردوەو لە‬ ‫كۆمەڵێــك بابەتــدا تێڕوانینیان جیاوازە‪،‬‬ ‫بۆیــە دەبێــت هەڵوێســت‌و تێڕوانیــن‌و‬ ‫بۆچونــەكان لــە یەكتــر نزیكبكرێنــەوە‪،‬‬ ‫پاشان یەكگرتن دێتە پێشەوە‪ ،‬هەتاوەكو‬ ‫ئەمانەش نەكرێت یەكگرتن نابێت‪.‬‬ ‫وتیشی «هەنگاوێكی باشە‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫زەمینــە گەورەیەش نەبو‪ ،‬كــە چاوەڕێی‬ ‫یەكگرتنــەوەی ئیســامییەكانی لــێ‬ ‫بكرێت»‪.‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫كورد و ناكۆكی مێژویی و‬ ‫ئێستایەكی بەراوردكارانە‬

‫كاتی جێگیركردنی‬ ‫رۆژئاوای كوردستانە‬

‫ذمارة (‪ )608‬دوشةممة ‪2017/5/1‬‬

‫خەڵەف ئەحمەد شاتوانی‬ ‫جیــاوازی و ملمالنێــكان ئاســایین و هەمــو‬ ‫كێبڕكێیەكی شــەریفانە بۆ وەدەســتهێنانی پێگەو‬ ‫دەســەاڵتی زیاتــر قبوڵكــراوە‪ ،‬هەوڵدانــی هــەر‬ ‫هێزێكی سیاســی بۆ خزمەتكردنی زیاتری خەڵك و‬ ‫پێشكەوتنی بەرامبەر بە الیەنەكانی تری گۆڕەپانی‬ ‫سیاســی و ســەرەنجام بەهێزكردنــی پێگەی خۆی‬ ‫نــەك بە مافــی هەر هێزێكــی سیاســی ئەزانرێت‪،‬‬ ‫بەڵكــو ئەو جۆرە لــە كاركردن جێگەی شــانازییە‬ ‫بــۆ هەر هێزێــك و مایــەی پشــتیوانیلێكردنە‪ ،‬بە‬ ‫ێ رێی‬ ‫پێچەوانــەوە ئــەوەی ئاســایی نییــە و نابــ ‌‬ ‫پێبدرێــت ئەوەیــە كــە ســەنگەرگرتن لــە یەكتر و‬ ‫باڵبادان و ملشكاندنی یەكترە بەتایبەت ئەگەر ئەم‬ ‫كارە نەشــیاوە بۆ سڕینەوەی ئەوی ترو سەپاندنی‬ ‫هەژمونی دەســەاڵتی الیەك بەسەر الیەكی تردا بە‬ ‫پشتیوانی بێگانەو خۆ دۆڕاندن بە دوژمن بێت‪ .‬لەم‬ ‫رووەشەوە پێویستە هەمیشە مێژومان لە یادبێت و‬ ‫ســودی لە پێناو دوبارە نەبونەوەی قۆناغە سەخت‬ ‫و ناخۆشــەكانی رابوردو‪ ،‬چونكــە ئەزانین برینمان‬ ‫لەمڕوەوە قوڵەو كورد وتەنی (مارانگەستەین)‪.‬‬ ‫لەم بابەتەمدا بە كورتی چیرۆكی مێژویەكی كۆنی‬ ‫كوردتان وەبیردێنمەوە كە بە نزیكەیی (‪ )400‬ساڵ‬ ‫بەر لە ئێستایە و لە سەردەمی ئەردەاڵنییەكانداو بە‬ ‫تەواوی لە ئێســتامان ئەچێت‪ .‬یەكێك لە میرەكانی‬ ‫ئەردەاڵن بەناوی (خان ئەحمەدخان) كە حوكمداری‬ ‫رۆژهەاڵت و باشوری كوردستان بوە و قەڵەمڕەوێكی‬ ‫فراوانــی هەبوە‪ ،‬ئەم فەرمانڕەوایە تا بڵێی ئازاو بە‬ ‫جــەرگ بوە و ســوپایەكی بە پێی ئەو ســەردەمە‬ ‫لێهاتــو و كارامــەی هەبوە لــە روی پەیوەندییەوە‬ ‫نزیكییەكی زۆری لەگەڵ (شــاعەباس) شای ئێران‬ ‫هەبوە بەڕادەیەك خوشــكی شــا بەنــاوی (زەرین‬ ‫كــواله) ئەبێتە هاوســەری و كوڕێكــی لێی ئەبێت‬ ‫بەناوی (ســورخاب) ئەم میرە لەســەر داوای شای‬ ‫ئێران بۆدژایەتیكردنی ســوڵتان مورادی عوسمانی‬ ‫لەشكركێشی ئەكات بۆ موسڵ و پاشان بۆ بەغداد و‬ ‫ێ لەمپەرو بەربەستی زۆر ئەتوانێ‬ ‫بە ئاسانی و بە ب ‌‬ ‫بگاتە ئەم شــوێنانەو وەك مەردۆخ ئەڵێت (حەوت‬ ‫ســاڵ و ســێ مانگ لە نــاو عەرەبــەكان و لەنێوان‬ ‫موســڵ و بەغداددا ئەمێنێتەوە) پــاش گەڕانەوەی‬ ‫لە الیەن شــا عەباســەوە خــەاڵت ئەكرێت وەك لە‬

‫ســەرچاوەكان هاتــوە خەنجەرێك كــە كێالنەكەی‬ ‫ئاڵتــون ئەبێت لەگەڵ ‪ ١٠٠٠‬تمەنی زێڕ وەك دیاری‬ ‫بــۆ ئەنێرێت لە پای ئازایەتی و ئەو ســەركەوتنەی‬ ‫كــە لــە موســڵ و بەغداد بــە دەســتیهێناوە‪ ،‬ئەم‬ ‫پەیوەندییە باشــە درێژەی ئەبێت و (شــا عەباس)‬ ‫خوشــكەزاكەی خــۆی كە كــوڕی (خــان ئەحمەد‬ ‫خانــە) ئەباتــە الی خۆی و پــەروەردەی ئەكات بۆ‬ ‫جێگەداری باوكی لە داهاتودا‪ ،‬پاش ماوەیەك شــا‬ ‫عەباس كۆچی دوایی ئەكات‪( ،‬شــا ســفیە) ئەبێتە‬ ‫شــوێنگرەوەی و ئەمیش بەهەمان شێوەی رابوردو‬ ‫درێــژە بە پەیوەندییەكانی نێوانیــان ئەدات لەگەڵ‬ ‫خانــی میری ئــەردەاڵن ئەگەرچی بــۆ بەرژەوەندی‬ ‫خۆیەتــی تــا لە رێگــەی ئــەم میرانــەوە دژایەتی‬ ‫عوســمانیەكان بــكات‪ ،‬بەاڵم ئەمە ئاســاییە ئەگەر‬ ‫بــۆ پاراســتنی بەرژەوەنــدی گشــتی بەرژەوەندی‬ ‫بەرامبــەر و دو الیەنــە پارێزراو بێــت‪ .‬بە هەرحاڵ‬ ‫دوای ماوەیەك و بۆ نەگبەتی كوردو لەبەرژەوەندی‬ ‫دوژمنەكانیــان دژ بەیەك وەســتاون‪ ،‬لــەو دەمەدا‬ ‫(ســلێمان پاشــا) كــە ئامــۆزای (خــان ئەحمەد‬ ‫خان) ئەبێت‪ ،‬بۆ خۆنزیككردنەوەی لە شــا سفیەی‬ ‫ئێران وای تێئەگەیەنێت كە ســورخابی كوڕی خان‬ ‫ئەحمەد چــاوی لەتەختی شــاهانەی ئێران بڕیوەو‬ ‫هــەركات بــۆی بلوێت خۆی بە جێگــەداری خاڵۆی‬ ‫ئەزانێت كە شــا عەباســە‪ ،‬ئەم قســانە كاریگەری‬ ‫ئەبێت و شا سفیە داوای دیدەنی سورخاب ئەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بەنهێنی فەرمان ئەدات بە گەشتنی دەستگیر‬ ‫بكرێــت و بــە زیندویی هەردو چــاوی هەڵئەكۆڵن‪،‬‬ ‫بــە بیســتنی ئــەم هەواڵــە خــان ئەحمــەد خانی‬ ‫بــاوك ئەكەوێتە بارێكی زۆر پەرێشــانەوە بۆ حاڵی‬ ‫خراپی كوڕەكەی‌و هۆنراوەیەكی بۆ دەنوســێت‌و لە‬ ‫پاشــان خان ئەحمەد خان شــێت ئەبێت و بە رای‬ ‫گەورە كاربەدەســتانی میرنشینەكەی لە شوێنێكی‬ ‫تایبــەت لە ژێر چاودێریدا ئەیهێڵنەوە‪ ،‬ئیســماعیل‬ ‫خان وەزیــر ئەبێت لەو ماوەیــەدا كاروبار ئەگرێتە‬ ‫دەســت‪ ،‬پــاش ســاڵێك خان چــاك ئەبێتــەوە بۆ‬ ‫تۆڵەســەندنەوەی كوڕەكەی پاڵ ئەدات بە سوڵتان‬ ‫مــورادی عوســمانیەوەو ئەكەوێتــە دژایەتیكردنــی‬ ‫(شــای ئێران)ی كۆنە دۆستی و (سڵێمان پاشا)ی‬ ‫ئامۆزای شارەكانی (كرماشان سەقز هەمەدان گەرو‬ ‫ێ و خوی) داگیر ئەكات و كاربەدەســتی خۆی‬ ‫ورم ‌‬ ‫لەم شارانە دائەنێت پاش چەند شەڕێكی خوێناوی‬ ‫و تێكشــكاندنی لەســاڵی (‪)١٠٤٨‬ك خان ئەحمەد‬ ‫خان ماڵئاوایی لەژیان ئەكات‪.‬‬ ‫ئــەم دوژمنایەتیــەی ناوخــۆی كورد بــەردەوام‬ ‫ئەبێــت لە نێــوان الیەنگرانی ســورخاب و ئەوانەی‬ ‫لەگەڵ سلێمان پاشا بون كە هەردوكیان ئەردەاڵنی‬ ‫و ئامــۆزاو پشــتی یەكتربــون تــا بەتــەواوی الواز‬ ‫ئەبــن و دوژمنیش تەماشــاچی ئەبێت بەشــێوازی‬ ‫خۆیــان ئاگرەكەش خۆشــئەكەن‪ ،‬پاش الوازبونیان‬

‫بــە خێرایــی رێكەوتنێــك لە نێــوان (فارســەكان‬ ‫توركەكان‌و عەرەبەكان) ئەبەســترێت بۆ لەناوبردنی‬ ‫هێزە كوردییەكان كە بە گژیەكداچون‪ ،‬ئەمانیش بۆ‬ ‫پاراستنی خۆیان بارەگای سەرەكی میرنشینەكەیان‬ ‫ئەبەنــە (زەڵم) بەوپێیەی شــوێنێكی ســەختە بۆ‬ ‫پاراســتن و مانەوەیان‪ ،‬بەاڵم كار لــە كار ترازاوەو‬ ‫ناتوانــن بەرگــەی دوژمــن بگرن و بــە ناچاری خۆ‬ ‫بەدەســتەوە ئەدەن و بەدیلی ئەیانبەنە ئەستەنبوڵ‬ ‫كە پایتەختی عوسمانیەكان ئەبێت‪ ،‬ئەم رێكەوتنەی‬ ‫دوژمــن لــەو ســەردەمە هاوشــێوەی رێكەوتنــی‬ ‫جەزائیــری نێــوان (شــای ئێــران و ســەدام)ە بە‬ ‫سەرپەرشــتی ئەمریكا كە لە ساڵی ‪ ١٩٧٤‬بەستراو‬ ‫سەرەنجام شۆڕشی كوردیان پێ‌ لە ناوبرد‪.‬‬ ‫بابیرێك بكەینەوە و بپرســین ئایا ئەم میللەتە‬ ‫كــە خــاك و ئایــن و زمــان و نەریتــی تایبەت بە‬ ‫خــۆی هەیــە و درێغیشــی نەكردوە لە شــۆڕش و‬ ‫قوربانیــدان خێــرە تاكو ئێســتا نەبوەتــە خاوەن‬ ‫قــەوارەی نەتەوەیی خۆی كە دەوڵەتەو وا خەریكە‬ ‫دەوڵەتیش لەم ســەردەمەدا بــاوی نامێنێ؟ بۆ بە‬ ‫ئامانجەكانمان ناگەین؟ تێگەیشتن لەم بابەتە رونە‬ ‫و ئــەوە بە مێژو ســەلمێنراوە تەنهــا خۆ خۆریمان‬ ‫هــۆكارە بــۆ الوازبونمــان‪ ،‬نەگونجانمــان پێكــەوە‬ ‫كێشــەكانمان بۆ دروســت ئــەكات و دوژمنمان زاڵ‬ ‫ئــەكات‪ ،‬كەوا بێت لە ئێستاشــدا جگە لە یەكڕیزی‬ ‫و پێكەوەیمان هیــچ چارەیەكی ترمان لە بەردەمدا‬ ‫نییە‪ ،‬لــە قۆناغێكی تەواو هەســتیاری مێژویداین‪،‬‬ ‫بەرژەوەنــدی تێكچنــراو و دژبەیەكەكانــی هەرێمی‬ ‫و ناوچەیــی و نێونەتەوەیــش لــە خاكــی كورداندا‬ ‫تێكئــااڵون‪ ،‬پێویســتە بەپەلــە ناوماڵــی خۆمــان‬ ‫یەكخەین و بە ئاگابین‪ ،‬چونكە مەترسی زۆر گەورە‬ ‫و لە هەمانكاتدا دەرفەتی زۆر گەورەش چاوەڕێمان‬ ‫ئــەكات‪ ،‬ئەبێــت هەمومان بە خوێنەوارو رۆشــنبیر‬ ‫و ئەكادیمیەكانمانــەوە بــە شــارەزاو ئەزمونــدار و‬ ‫گەنجەكانمانەوە پێشهاتەكانی بەردەممان بە باشی‬ ‫بخوێنینــەوەو رێگــە نەدەین الیەنە سیاســییەكان‬ ‫درێــژە بــە ناكۆكیــە نابەجێكانیان بــدەن‪ ،‬چونكە‬ ‫ئێســتامان دەقــاودەق لــەو رابــوردوە ئەچێت كە‬ ‫لــەم بابەتەیا باســمانكرد‪ ،‬زۆر پێویســتە لە كاتی‬ ‫خۆیدا الیەنی كەمتەرخەمی بێ دەربەست زو دیاری‬ ‫بكرێت و ئاگاداربكرێتەوە و هەمومان پێكەوە بڵێین‬ ‫ئیتر بەســە رێگە نادەین مێژوی تاریك بەسەرماندا‬ ‫دوبارە ببێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫مێــژوی كــوردو كوردســتان‪ ،‬مــەردۆخ‪ ،‬بەرگی‬‫دوەم‪ ،‬الپەڕە ‪.١١٠-١٠٣‬‬ ‫ كارونی ژیانم‪ ،‬مســتەفا ئیبراهیم زەڵمی الپەڕە‬‫‪٢٩-٢٣‬‬

‫‪4‬‬

‫حسێن رابی‬ ‫هێرشی ئاسمانی سوپای تورك بۆ سەر پێگەكانی یەپەگە نیگەرانی زۆری لە الی كوردان و هەمو‬ ‫ئەوانەی دڵیان بۆ دروستبونی هەرێمێكی كوردی تر لێدەدات دروستكرد‪ .‬لە كاتێكدا جەنگاوەرانی كورد‬ ‫بە پشــتیوانی ئاســمانی هاوپەیمانان بەرەو قەاڵی ناوەندی داعش لە رەقە لە پێشڕەویدان‪ ،‬گورزێكی‬ ‫كوشندە (بەاڵم چاوەڕوانكراو) لە پشتەوە هەموانی داچڵەكاند‪.‬‬ ‫لێرەدا پرسیارێك دێتە پێشەوە ئایا دەبێت چی بكرێت كە مەترسییەكان لەسەر رۆژئاوای كوردستان‬ ‫كەم ببێتەوە و رۆژئاوای كوردستان روی ئارامی بەخۆیەوە ببینێت‪ ،‬النیكەم وەكو باشوری كوردستان‬ ‫بونێكــی نیمچــە نێودەوڵەتی پەیدا بكات‪ .‬ئەگەر تاقە رێگە بۆ كەمكردنەوەی مەترســی داعش جەنگ‬ ‫و بەرگــری و هێرش كردنەوە‪ ،‬ســەبارەت بە مەترســی لە الیەن توركییەوە ئــەم رێگەیە كەمتر وەاڵم‬ ‫دەداتەوە‪ ،‬تەنانەت دروستكردنی ناوچەی دژە فڕینیش ناكرێت پێش بە دەستێوەردانی توركییە بگرێت‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا نزیك بە نیوەی ئەو ناوچەی لە ژێر كۆنتڕۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكراتدان‪ ،‬كورد نین و‬ ‫بەشێكی بەرچاو لە كوردانیش لە سیاسەتی پەیەدە ناڕازین هەمیشە مەترسی جیدی لە ئارادا دەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر ســەیری نەخشەی ئێســتای (‪)٢٠١٧/٤/30‬ی باكوری سوریا بكەین دەبینین لە راستیدا هەر‬ ‫س ‌ێ كانتۆنە كوردییەكە پێكەوە بەستراونەتەوە و ئێستا دەكرێت لە باشوری ئەلبابەوە لە مەنبیجەوە‬ ‫بە ئۆتۆمبیل گەشــت بۆ عەفرین بكەیت‪ .‬راســتە ئەو ناوچە بە دەســت هێزەكانی ســەر بە رژێمەكەی‬ ‫بەشــارەوەیە‪ ،‬بــەاڵم بــە ب ‌ێ كــورد ناتوانن لەو ناوچــەدا بمێننەوە (كورد هــەردو الی مەودایەكی ‪٢٥‬‬ ‫كیلۆمەتری لە نێوان مەنبیج و عەفرینی بۆ راگرتون)‪ ،‬رێگەی حەڵەب بەرەو شــام هەمیشــە ئەگەری‬ ‫بچڕانی هەیە! رێگەیەكی باریكەیە و ئەگەری زۆر بەرزە حەڵەب گەمارۆ بدرێتەوە‪.‬‬ ‫لــەوە دەچێت رژێمی ئەســەد و هاوپەیمانەكانی هێندەیان توانــا و هێز نەبێت تاوەكو دوای ئازاد‬ ‫كردنی رەقە بتوانن ناوچەكانی تری داعش بگرنەوە‪ ،‬بە ئەگەری زۆرەوە ئەو ناوچانە دەكەونە دەست‬ ‫هێزەكانی سەر بە توركییە و سعودیی و قەتەر و ئەردەن!‬ ‫توركییــە لــە هەمو الیەكەوە هێرش دەكاتە ســەر رۆژئــاوا و گێچەڵ دەكات‪ ،‬جگــە لەوەی توركیا‬ ‫بەرژەوەنــدی زۆر گــەورەی لە ســوریا هەیــە و بە بەرچاوەوەیە خەریكە دەفەوتێت لەم هێرشــانە دو‬ ‫مەبەستی سەرەكی هەیە ‪-1‬كاتی دەوێت بۆ ئەوەی پێشئەوەی رەقە بڕۆخێت لەگەڵ هاوپەیمانەكانی‬ ‫چارەســەر بــۆ داعش بدۆزێتــەوە ‪-٢‬نایەڵێت كورد بەهێزتر بێت و ئەمریكا ناچــار دەكات بیر بكاتەوە‬ ‫هاوكاری كردنی كورد هێندەش ئاسان نییە‪ ،‬زەحمەتاوییە و تێچوی زۆرە! بەتایبەت كاتێك بەرژەوەندییە‬ ‫حەیاتییەكانــی یەكێــك لە گەورترین و گرنگترین هاوپەیمانەكانی ئەمریكا واتە توركیا لە ئارادا بێت‪.‬‬ ‫هەڵبەت پەیامێكێشە بۆ هەموان بەتایبەتی كوردانی رۆژئاوا كە ناهێڵێم هەرێمێك بە تایبەتمەندیی دژە‬ ‫توركییەوە لەسەر سیاسەتی پەكەكە دروستبكەن‪.‬‬ ‫ئەو تێڕوانینە هەڵەیە كە وای دادەنێت هیچ چارەسەرێك نییە و دەبێت هەر بەو شێوەی كە كورد‬ ‫بــەرەوڕوی داعــش دەبێتەوە بەرەوڕوی توركیاش ببێتەوە‪ ،‬هەرگیــز ناكرێت ئەمریكا ناچار بكرێت لە‬ ‫نێــوان كــورد و توركیا‪ ،‬كــورد هەڵبژێرێت و توركیای هاوپەیمانی تا ئەوپــەڕی زەلیلی زەلیل بكات‪.‬‬ ‫پێویستە پێشئەوەی كورد بگاتە دەروازەكانی رەقە‪ ،‬كێشەی سیاسیی كوردستانی رۆژئاوا لەگەڵ توركیا‬ ‫رێگــە چــارەی بۆ بدۆزرێتەوە‪ .‬رۆژئاوای كوردســتان و توركیا دەكرێت بەرژەوەندی هاوبەشــی زۆریان‬ ‫هەبێت كە لەســەری رێبكەون‪ .‬لەم ئاڕاســتەیەدا پارتی و یەكێتی دەكرێت رۆڵی گرنگ لە تواندنەوەی‬ ‫سەهۆڵی نێوان پەیەدە و توركیادا بگێڕن و ئەمریكاش لە سۆنگەی بەرژەوەندی خۆیەوە و پاراستنی‬ ‫تاقە هاوپەیمانی لە سوریادا لەوانەیە نێوانگری بكات‪ .‬ئەگینا دوای ئازادكردنی رەقە فشارەكانی توركیا‬ ‫بۆ ســەر رۆژئاوای كوردســتان زۆرتر دەبێت و كارتەكانی فشــار بۆ ســەر ئەمریكا بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫مەترسییەكانی توركیا كەمتر دەبێت‪.‬‬ ‫ئێســتا كاتی ئەوەیە مەترســییەكان لە سەر رۆژئاوای كوردســتان دوربخرێتەوەو سەقامگیری روی‬ ‫تێبكات‪ .‬رۆژئاوا جەنگاوەری چاكی هەیە كە لێهاتویی خۆیان بەكردەوە لە بەرەكانی جەنگدا سەلماندوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئایا سیاسەتمەدارەكانیشی بەڕادەی جەنگاوەرەكانی لەبەرەكانی سیاست كردندا لێهاتون؟!‬

‫ئایندەی عیراق دوای داعش‬

‫كرمانج بۆڵی‬ ‫لــە دوای دروســتبونی دەوڵەتــی‬ ‫عیراق‪ ،‬ئەو واڵتە بە زۆر قۆناغی دژوار‬ ‫و ناهەمــواردا تێپەڕیوە‪ ،‬مێژوی عیراق‬ ‫پڕ بوە لە چیرۆكی تراژیدیاو خوێناوی‪،‬‬ ‫لــە یەكتــر ســڕینەوە‪ ،‬لــە جەنــگ و‬ ‫ملمالنێی سیاســی و ســەربازی‪ ،‬دواین‬ ‫قۆنــاغ و دواین چیــرۆك هاتنی داعش‬ ‫و داگیركردنی بەشــێكی زۆر لە خاكی‬ ‫عیــراق بو لە الیەن ئــەو رێكخراوەوە‪،‬‬ ‫نەخشــەی عیــراق لــە مــاوەی تەنهــا‬ ‫شــەوێكدا بــە شــێوەیەكی دراماتیكی‬ ‫گۆڕانــی بەســەردا هــات و عیــراق‬

‫بەشــێوەیەكی كردارەكی دابەشی سێ‬ ‫بەش بو‪.‬‬ ‫دروســتبونی داعــش و یاخــی‬ ‫بونــی گروپــە تونــدڕەوەكان هەروەها‬ ‫پەرتەوازەیــی پێكهاتەكانــی عیــراق‪،‬‬ ‫رەگ و ریشــەی مێژویی و سیاســی و‬ ‫ئاینــی و كۆمەاڵیەتــی و ئابوری هەیە‪،‬‬ ‫بــە مانایەكیتر ســەرهەڵدانی داعش و‬ ‫گەیشتنی عیراق بەم دۆخە لە بنەرەتدا‬ ‫ئەنجامە نەك هۆكار‪.‬‬ ‫هاتنــی داعــش و كۆنتڕۆڵكردنــی‬ ‫زیاتــر لــە ‪%٣٥‬ی عیــراق‪ ،‬هاوكێشــە‬ ‫سیاســییەكانی عیراقــی بــە تەواوەتی‬ ‫گــۆڕی و پرۆژەی عیراقێكی یەكگرتوی‬ ‫لەناوبرد‪ ،‬لە بارودۆخی ئەمڕۆشدا عیراق‬ ‫وەكو قەوارەیەكی سیاسی لە هەمو كات‬ ‫زیاتر پرســیار لە ســەربون‌و مانەوەی‬ ‫دروستبوە‪ ،‬ناسنامەی «عیراقی بون»‬ ‫بوە بەپاشــكۆیەكی زیادەی ناسنامەی‬ ‫تائیفی‌و مەزهەبــی‌و نەتەوەیی‪ ،‬هاتنی‬ ‫داعــش بیــری تائیفــی و مەزهەبی لە‬ ‫نێــو پێكهاتەكان زیاتــر تۆخكردەوە و‬

‫بــە دەیان میلیشــیا و هێــزی جیاجیا‬ ‫كــە هەڵگرو پارێــزەری بیــری تائیفی‬ ‫و مەزهەبیــن دروســتبون‪ ،‬ئەگەر ئەوە‬ ‫دۆخی عیــراق بێت ئایا پێكهاتەكان لە‬ ‫قۆناغــی دوای داعــش دەتوانــن چیتر‬ ‫لــە ژێر چەتــری عیراقێكی یەكگرتو دا‬ ‫بمێننەوە‪ ،‬یان عێرق بەرەو دابەشــبون‬ ‫هەنــگاو دەنێــت؟ قۆناغی دوای داعش‬ ‫قۆناغی پشــوی هاواڵتیان دەبێت‪ ،‬یان‬ ‫بــە پێچەوانەوە جەنگێكــی خوێناویتر‬ ‫چاوەڕێــی گــەل و پێكهاتەكانی عیراق‬ ‫دەكات؟‪.‬‬ ‫عیــراق واڵتێكــی فــرە نەتــەوە و‬ ‫ئایــن و پكێهاتەیــە‪ ،‬هیــچ یەكێك لەم‬ ‫نەتەوانــە ئەوەنــدەی ئینتیمــای بــۆ‬ ‫ئایــن و نەتەوەكــەی خــۆی هەیــە‪،‬‬ ‫ئەوەنــدی ئینیتیمــای بــۆ عیــراق نیە‬ ‫وەكــو قەوارەیەكــی ســەربەخۆ‪ ،‬لــە‬ ‫دروســتبونی دەوڵەتــی عیراقەوە ئەم‬ ‫دابەشــبونە راســتەقینەیە هەر هەبوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەمیشــە ویســتراوە پەردەپۆش‬ ‫بكــرێ و عیــراق وەكو یــەك قەوارەی‬

‫یەكگرتو نیشــان بدرێ‪ ،‬لە ئێستاشــدا‬ ‫ئــەو پەرتەوازەییــە گەیشــتۆتە لوتكە‬ ‫چاوەڕێدەكرێــت دوای كۆتایهاتنــی‬ ‫داعش لە عیــراق‪ ،‬پێكهاتەكانی عیراق‬ ‫بیر لە چارەنوســی خۆیــان بكەنەوەو‬ ‫سەرەتایەك بێت بۆ دابەشبونی عیراق‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە هزرمەندانی سیاســی و‬ ‫تەنانەت بەرپرســانی بااڵی عیراق‪-‬یش‬ ‫بــاس لــەوە دەكەن كــە عیراقی دوای‬ ‫داعــش هەرگیــر لــە فۆرمــی عیراقــی‬ ‫پێــش داعشــدا نابێت‪ ،‬بــەاڵم ئەوەش‬ ‫بەســتراوەتەوە بــە بەرژەوەنــدی و‬ ‫ویســتی ئەمریــكا‪ ،‬ئیــدارەی دۆناڵــد‬ ‫ترەمپ سیاســەتێكی تــەواو جیاوازی‬ ‫لەگــەڵ ئیدارەی ئۆبامادا هەیە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كــە تــا ئێســتا بەدیدەكرێــت ئەمریكا‬ ‫لەگــەڵ یەكپارچەیی خاكــی عیراقدایە‬ ‫و لــە هەوڵدایــە هەژمونــی خــۆی‬ ‫بگەڕێنێتــەوە بــۆ عیراق و دەســەاڵتی‬ ‫ئێــران لە ناوچەكــە الواز بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواجار ئەمریكا مامەڵە لەگەڵ دیفاكتۆ‬ ‫دەكات كە خەریكە دابەشــبونی عیراق‬

‫دەبێتە دیفاكتۆ‪.‬‬ ‫لەســەر ئاســتی ناوخــۆی عیراقیش‬ ‫جیاوازییەكــی زۆر لــە بیــرو بۆچون و‬ ‫داواكاریەكانــی پێكهاتــەكان هەیــە بۆ‬ ‫قۆناغــی دوای داعش‪ ،‬هەردو نەتەوەی‬ ‫كــورد و شــیعە وەك دو پێكهاتــەی‬ ‫ســەرەكی دەردەكــەون و هەردوكیــان‬ ‫خاوەنــی هێــزی ســەربازین و خاوەنی‬ ‫دو روانگــەی جیــاوازن بــۆ عیــراق‪،‬‬ ‫كــورد لە ئێســتادا داوای جیابونەوە و‬ ‫ســەربەخۆی دەكات‪ ،‬بەاڵم شــیعەكان‬ ‫كە ئێســتا لە سیاسەت و بەڕێوەبردنی‬ ‫واڵتدا حاكمی یەكەمــی عیراقن لەگەڵ‬ ‫یەكپارچەیــی عیراقــن و دژی ئــەوەن‬ ‫كــە عیــراق بۆ چەنــد هەرێمێــك یان‬ ‫دەوڵەتێك دابەش ببێت‪ ،‬سوننەكانیش‬ ‫یەكێــك لــە بۆچونــە ئاشــكراكانیان‬ ‫ئەوەیە كە داوای هەرێمێكی سەربەخۆ‬ ‫دەكــەن و نایانەوێــت جارێكی تر ئەم‬ ‫پارێزگا سوننییانەی كە داعش داگیری‬ ‫كردبــون هێــزی عیــراق و حەشــدی‬ ‫شەعبی پارێزگارییان لێبكات‪.‬‬

‫لــە كۆتایدا ئــەو ئەنجامەی كە پێی‬ ‫دەگەیــن ئەوەیــە كــە بونیادنانــەوەی‬ ‫عیراق لە دوای داعش كارێكی ئاســان‬ ‫نابێــت‪ ،‬عیراقــی دوای داعــش بریتی‬ ‫دەبێــت لــە دوبــارە دابەشــكردنەوەی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی و ئابوری سەربازی‪،‬‬ ‫بەبــێ‌ دەســتێوەردان و ناوبژیوانــی‬ ‫نێودەوڵەتــی دور نیــە عیــراق بــەرەو‬ ‫جەنگێكی خوێناوی هەنگاو بنێت‪.‬‬ ‫عیــراق لــە دوای ‬داعــش كاتێــك‬ ‫دەتوانێ بەیــەك پارچــەی ‬بمێنتەوە‪،‬‬ ‫ئەگــەر بڕگــە و ماددەكانــی دەســتور‬ ‫وەكو خۆی جێبەجێبكرێن و دەسەاڵت‬ ‫و حكومڕانی لەســەر بنەمان شەراكەت‬ ‫و بەشــداریپێكردنی پێكهاتــەكان‬ ‫بونیادبنرێــت و ســوپا لە بیری تائیفی‬ ‫دابماڵرێــت و تۆڵە ســەندنەوە نەبێتە‬ ‫ئەجێنــدای ‬الیەنــەكان‪ ،‬ئەوكاتــە‬ ‫پێدەچێــت هیوایەك هەبێت بۆ پێكەوە‬ ‫ژیان‪‬‬.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )608‬دوشةممة ‪2017/5/1‬‬

‫‪5‬‬

‫د‪ .‬ئاسۆس قادر كۆكۆیی‪ ،‬پسپۆڕی سیاسەت‌و بەڕێوەبردنی تەندروستی لە ئەمەریكا‪:‬‬

‫ژمارەیەكی دیاری بەرپرس لە كوردستان بازرگانی بە‬ ‫دەرمانەوە دەكەن‌و پلەی حزبی‌و حكومییان بۆ خزمەتی‬ ‫بازرگانییەكەیان بەكاردەهێنن‬ ‫سازدانی‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫شــارەزایەكی بواری تەندروســتی‪،‬‬ ‫كۆمەڵێــك‬ ‫ئاشــكرایدەكات‪،‬‬ ‫بەرپرســی حكومــی‌و حزبــی لــە‬ ‫هەرێمــی كوردســتاندا بازرگانیــی‬ ‫دەرمــان دەكەن‪‌،‬و پۆســتەكانیان‬ ‫بــۆ ســاغكردنەوەی دەرمــان‌و‬ ‫لــە بەرژەوەندیــی كارەكانیــان‬ ‫بەكاردەهێنن‪.‬‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قــادر كۆكۆیــی‪ ،‬لــە‬ ‫دیدارێكیــدا لەگــەڵ (چاودێر)‪ ،‬بە‬ ‫وردی تیشكدەخاتەســەر كێشــەو‬ ‫گرفتەكانــی كەرتــی تەندروســتی‬ ‫لــە كوردســتاندا‪ ،‬كــە تــەواوی‬ ‫سیســتمەكە كێشــەی هەیــە‪،‬و‬ ‫پێویستیی بە رێكخستنەوە هەیە‪،‬‬ ‫هــەروا بە پێویستیشــی دەزانێت‪،‬‬ ‫چاودێــری‌و لێپرســینەوەو ســزاو‬ ‫پاداشت هەبێت‪.‬‬

‫تەندروســتی پێشكەشــدەكرێ‪ ،‬كــە هەمو‬ ‫ئــەو فاكتــەرو كاراكتەرانــە لەخۆدەگــرێ‬ ‫كــە باســكران‪ .‬سیســتمی بەڕێوەبــردن‬ ‫بــە شــێوەیەكی گشــتی بەرپرســە لــە‬ ‫خزمەتگوزارییــەكان‌و لــەو كەســانەی لــە‬ ‫سیســتمەكەدان‪ .‬ئــەو لێپرســراوبونەش لە‬ ‫كاراكتەرەكانــی ناو ئەو سیســتمە هەندێك‬ ‫هاوكێشــەی وەك پاداشــت بۆ كاری باش‪،‬‬ ‫هەروا سزا بۆ كاری خراپیش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫بــە خوێندنەوەیەكــی گشــتی‪‌،‬و هــەروا‬ ‫باریككردنەوەی هۆكارەكان بۆ یەك هۆكاری‬ ‫سەرەكی‪ ،‬دەگەینە ئەو ئەنجامەی‪ ،‬كێشەی‬ ‫ســەرەكی تەندروســتی لــە كوردســتاندا‬ ‫كێشــەی كواڵێتیــی خزمەتگوزارییــە‬ ‫تەندروســتییەكانە‪ .‬كارمەنــدو پزیشــكیش‬ ‫بەدەرنیــن لــە گفتوگۆكانمــان لــە ســەر‬ ‫كواڵێتــی‪ ،‬بــەاڵم لــە هەمانكاتــدا ئــەو‬ ‫پرۆســەی خزمەتــەش دەگرێتــەوە‪ ،‬كە لە‬ ‫ئیمێرجنسییەكی قەرەباڵخ‌و بینایەكی داڕزاو‬ ‫پێشكەشدەكرێت‪ ،‬تەنانەت ئەگەر كارمەندو‬ ‫پزیشكەكانیشت لە باشترینەكانی واڵت بن‪،‬‬ ‫كواڵێتیــی ئەو خزمەتەی پێشكەشــدەكرێ‬ ‫مەرج نییە باشترین بێت‪.‬‬ ‫لەو روداوەی ئاكرێ‪ ،‬هەرچەندە تا ئێستا‬ ‫ئەنجامــی لێكۆڵینەوەكان ئاشــكرانەكراون‪،‬‬ ‫بەاڵم پزیشك‌و كارمەندی ئێشكگر تاوانبارو‬ ‫دەســتگیركراون‪ ،‬ئەنجامــی لێكۆڵێنەوەكان‬ ‫بە هــەر شــێوەیەك بێت‪ ،‬منیــش هاوڕام‌و‬ ‫پشــتگیری بڕیارێكی دادپەروەرانە دەكەم‪.‬‬ ‫بــەاڵم نابێــت كێشــە گەورەكەمــان لە یاد‬ ‫بچێ‪ ،‬كە ئەویش كێشەی سیستم‌و كواڵێتی‬ ‫خزمەتگوزاریەكانە كە پێشكەش بە هاواڵتی‬ ‫دەكــرێ‪ .‬كارمەنــدو پزیشــك‪ ،‬هاواڵتــی‪،‬‬ ‫هەمویــان قوربانیی سیســتمێكی فشــەڵن‬ ‫لە كوردســتان‪ .‬بۆ نمونــە‪ ،‬ئەگەر دەرمانی‬ ‫ئێكســپایەر بهێنرێتە نەخۆشخانە‪ ،‬هاواڵتی‬ ‫قوربانیــەو كادرەكانی ناو نەخۆشــخانەش‬ ‫باجــی هەڵەكــە دەدەن‪ .‬یاخــود ئەگــەر‬ ‫پزیشــكێك‪ ،‬بێ راهێنــان‌و تەنها بۆ ئەوەی‬ ‫نەڵێــن فاڵن نەخۆشــخانەی فاڵن شــار بێ‬ ‫دكتۆرە‪ ،‬بنێردرێتە ئەو شارە‪ ،‬ئەوە هاواڵتی‬ ‫باجی ئەو هەڵەیە دەدات‌و پزیشكیش توشی‬ ‫هەڵە دەبــێ‌و لێپێچینەوەی لەگەڵ دەكرێ‌و‬ ‫قوربانییە‪ .‬هەمومان هاوڕاین لەوەی كەسی‬ ‫كەمتەرخــەم دەبێت لێپرســینەوەی لەگەڵ‬ ‫بكرێ‪ ،‬بەاڵم دوبارە دەبێ هۆشیاری هۆكارە‬ ‫ســەرەكییەكانی كێشــەكان بیــن‌و پەنجــە‬ ‫لەسەر برینەكان دابنێین بۆ تیماركردنیان‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬لە رۆژانی پێشــودا‪ ،‬منداڵێك لە‬ ‫ئاكرێ بە هۆی كێشــەی كانیۆالوە دەستی‬ ‫بڕدرایــەوە‪ ،‬ئەمــەش كاردانــەوەی زۆری‬ ‫لێكەوتەوە‪ ،‬ئەویش دوای چەندین روداویتر‬ ‫لە سااڵنی پێشو‪ ،‬لە مردن‌و چاوكوێركردن‪،‬‬ ‫بە راســت ئــەم روداوانە چیمــان پێدەڵێن‬ ‫لەبارەی سیستمی تەندروستییەوە؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قــادر كۆكۆیــی‪ :‬زانــاو‬ ‫پرۆفیســۆری گــەورەی ئەمەریــكا‪ ،‬ئێدوارد‬ ‫دێمینــگ‪ ،‬كــە یەكێــك بــو لــە گــەورە‬ ‫ئابورینــاس‌و شــارەزاكانی سیســتمی‬ ‫بەڕێوەبــردن‪ ،‬وتەیەكــی هەیــە دەڵێــت‬ ‫"هەموجــارێ‪ ،‬سیســتمێكی خراپ كەســە‬ ‫باشــەكان داركاری دەكات"‪ ،‬ســەرچاوەو‬ ‫لێكدانەوەی سەرەكی بۆ ئەم وتەیە ئەوەیە‪،‬‬ ‫كە سیستمەكانی بەڕێوەبردن مەرج نیە كە‬ ‫كەسی خراپیان تێدانەبێت‪ ،‬بەڵكو كێشەكە‬ ‫لەوەدایــە‪ ،‬ئەوەنــدەی باش‌و شــارەزان بە‬ ‫كارەكانیــان دەبنــە قوربانیــی گرفتەكانی‬ ‫سیســتمەكە‪ .‬خۆی كێشەكانی بەڕێوەبردن‬ ‫لــە كوردســتان لێــرەوە دەســتپێدەكەن‪.‬‬ ‫زۆربــەی بەڕێوەبەرایەتــی‌و وەزارەتــەكان‬ ‫لەســەر بناغەیەكــی فشــەڵ‌و پەیكەرێكــی‬ ‫لــەرزۆك دروســتبون‪ .‬كارو بەرهــەم لــەو‬ ‫دەزگایانە تەنها بەڕێكردنی كاری ئەمڕۆیەو‬ ‫ســبەی لە دەســتی نادیارە‪ .‬كەس نەبوەتە‬ ‫خاوەنــی بڕیــاردان بۆ ســبەی‪ .‬سیســتمی‬ ‫چاودێر‪ :‬دەگوترێت كەرتی تەندروســتی‬ ‫تەندروستیش یەكێكە لەوانەی كە باسكران‪.‬‬ ‫ئەو روداوە نەخوازراوەی لە ئاكرێ رویدا‪ ،‬بوە بە هەڕەشە بۆسەر ژیانی هاواڵتیان‪ ،‬تا‬ ‫كە بە داخەوە دەســتی منداڵێكی بێتاوانی چەند ئەمە راستەو بەپێی پسپۆڕیتان چۆن‬ ‫تێدابڕدرایــەوە‪ ،‬دوبــارە بابەتــی كواڵێتیی كەرتی تەندروستی هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قادر كۆكۆیی‪ :‬تەندروســتی‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی وەزارەتی تەندروســتی‬ ‫هێنایــەوە نــاو بــاس‌و خواســی میدیاكان‪ .‬پێداویســتی ســەرەكیی هەمومانە‪ .‬لە زۆر‬ ‫پەیكــەر‌و كاری هەمــو دەزگایەكی ئیداری لــە واڵتان بەشــێكی گفتوگۆكانی حكومەت‬ ‫پێكدێت لەو كەســانەی لەنــاو ئەو دەزگایە لەســەر كەرتــی تەندروســتیە‪ .‬تەنانەت لە‬ ‫خزمەتدەكــەن‪ ،‬یان ســەرچاوەمرۆییەكان‪ ،‬هەنــدێ واڵت هەوڵــدان بــۆ باشــتركردنی‬ ‫هــەروا پرۆســەی كارو ئــەو بەرهەمــەی تەندروســتی هاواڵتیــان كاریگــەری دەبێت‬ ‫پێشكەشــیدەكەن‪ .‬بــۆ نەخۆشــخانەیەك لەســەر لە هەڵبژاردنــە ئیدارییەكانی واڵت‪.‬‬ ‫كــە ســەر بــە سیســتم‪ ،‬یــان وەزارەتــی لە كوردستان بەداخەوە كەرتی تەندروستی‬ ‫تەندروســتییە‪ ،‬پێكهاتەیــی مرۆیی بریتییە كەمتریــن بایەخــی پێــدراوە‪ ،‬لــەو روەوە‬ ‫لــەو كارمەنــدو پزیشــكانەی خزمەتــی دەتوانم بڵێم ئــەو كەمتەرخەمییە خۆی بۆ‬ ‫تێدادەكەن‪ ،‬پرۆســە بریتییە لەو خزمەتەی خۆی هەڕەشەیەكە لەسەر تەندروستی تاكی‬ ‫پێشكەشــیدەكەن بە پاڵپشتیی ئەو مەوادە كــوردو كۆمەڵگــەی كوردی بە گشــتی‪ .‬لە‬ ‫پزشــكییانەی لــە بەردەســتیانە‪ ،‬هــەر لە ئەمەریكا هەرچەندە لە ڕوی تەندروســتەوە‬ ‫دەرمان‌و ئامێری پزیشكییەوە تاوەكو بیناو لە ریزی پێشــەوەی واڵتە پێشــكەوتوەكان‬ ‫شــوێنی كارو ئەو پێداویستیە كەسێتیانەی نییە‪ ،‬بەاڵم سااڵنە نزیكەی ‪ ٢٥٪‬بۆ ‪٢٧٪‬ی‬ ‫كارمەندو پزیشــكەكان پێویســتیانە‪ ،‬وەك بودجــە بــۆ تەندروســتی تەرخاندەكرێت‪،‬‬ ‫راهێنــان‌و موچــەو شــوێنی حەوانــەوە‌و لەكاتێكــدا داهاتــی تەرخانكراو بۆ ســوپا‬ ‫پێدواویســتییەكانی تری رۆژانەیان‪ .‬كەواتە تەنهــا ‪١٧٪‬یــە‪ .‬سیســتمی تەندروســتی‬ ‫لــە رێــی پرۆســەیەكەوە خزمەتگوزاریــی لــە كوردســتان بــە دەســت زۆر كێشــەوە‬ ‫دەناڵێنێ‌و پشتگوێخراوە‪.‬‬

‫چاودێر‪ :‬كێشــەی كەرتی تەندروستیی‬ ‫كوردســتان لە كوێدایە؟ لە بێ كوالێتیی‬ ‫دەرمان؟ نەشارەزایی كارمەندو پزیشك‪،‬‬ ‫یان خراپ ئیدارەدانی ئەم كەرتە؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قادر كۆكۆیی‪ :‬پزیشــك‌و‬ ‫كارمەنــدی تەندروســتی وەك جوڵێنەرو‬ ‫پێشكەشــكاری خزمەتگوزارییــەكان لــە‬ ‫ریــزی پێشــەوەن‪ .‬نەبونــی شــارەزایی‬ ‫ئــەو كادرانــە دوبــارە لــە ئەســتۆی‬ ‫سیســتمەكەیە‪ .‬سیســتم بەرپرســیارە‬ ‫لــە راهێنــان‌و دیاریكردنــی كاری هــەر‬ ‫یەكەیان‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ دیاریكردنی ئەركی‬ ‫ئــەو كادرانە دەبێــت مافەكانیشــیان بۆ‬ ‫دابیــن بكات‪ .‬ئــەو مافانــەش بریتین لە‬ ‫دیاریكردن‌و پێدانی موچەو فەراهەمكردنی‬ ‫پێداویسیەكانیان لە شوێنی خزمەت وەك‬ ‫نەخۆشخانەكان‪ .‬ئەو دۆخە نەخوازراوەی‬ ‫لە كوردســتان دروســت بوە وەك شەڕی‬ ‫داعــش‌و داڕمانــی ئابوری‪ ،‬دوبــارە وەك‬ ‫هاواڵتییــەك كاریگــەری لەســەر ئــەو‬ ‫كادرانــەی تەندروســتی كــردوە‪ .‬تێكڕای‬ ‫خزمەتگوزارییەكانیــش‪ ،‬كە كواڵێتیان لە‬ ‫ئێستاو پێشــتریش جێگەی پرسیار بوە‪،‬‬ ‫تەواو دابەزیوە بۆ ئاستێكی نزم‪ .‬ئەم دۆخە‬ ‫دوجــار بارگرانی لەســەر شــانی كارمەندو‬ ‫پزیشــكانی تەندروســتی دروستكردوەو بە‬ ‫گشــتی ئەم فاكتەرانــەو كۆمەڵی فاكتەری‬ ‫تــری وەك نەبونــی بینای گونجــاو نەبون‬ ‫یاخــود كەمی دەرمــان‌و ئامێــرەكان بۆتە‬ ‫هۆكاری روداوە نەخوازراوەكانی ناو كەرتی‬ ‫تەندروستی‌و رودانی هەڵەی نەخوازراو‪.‬‬ ‫پزیشــك‌و كارمەندی تەندروستی‪ ،‬وەك‬ ‫كادری ناو سیســتمی تەندروســتی‪ ،‬خاڵی‬ ‫پێشكەشــكردنی خزمەتن‪ .‬لە كاتی رودانی‬ ‫هەڵە یاخود كێشــە‪ ،‬دەبێت لێكۆڵێنەوەی‬ ‫ورد بكــرێ بــۆ ئــەوەی ســەرچاوەی‬ ‫هەڵەكــە دیــاری بكرێت‪ ،‬ئەگــەر كادرێك‬ ‫كەمتەرخەمی نواندبێ دەبێت لێپێچینەوەی‬ ‫لەگەڵ بكرێ‪ .‬بــەاڵم لەهەمان كات دەبێت‬ ‫ئــەوە لەبەرچاوبگریــن خزمەتگوزارییــە‬ ‫تەندروســتییەكان بە دەرنین لە هەڵە وەك‬ ‫هەمو سیســتمەكانی تر‪ ،‬ئەو هەاڵنە پێیان‬ ‫دەوترێ هەڵەی زانســتی‪ ،‬سااڵنە لە واڵتی‬ ‫ئەمەریــكا بــە هــۆی هەڵەی زانســتییەوە‬ ‫نزیكەی ‪ ٩٨٠٠٠‬هاواڵتی لە نەخۆشخانەكان‬ ‫گیان لەدەســت دەدەن لەكاتێكدا باشترین‬ ‫خزمەتگوزارییە تەندروســتییەكانی جیهان‬ ‫لە واڵتی ئەمەریكا پێشكەشدەكرێت‪ .‬هەمو‬ ‫جۆرە چارەســەرێك‪ ،‬یان نەشتەرگەرییەك‬ ‫كۆمەڵێك كاریگەریی نەخوازراوی لەگەڵە‪،‬‬ ‫كــە لەوانەیــە گیانلەدەســتدان یەكێكیان‬ ‫بێت‪ .‬بــۆ نمونە حاڵەتی بونــی ئەلێرجی‪،‬‬ ‫یــان حەساســییەت بــە دەرمــان‪ ،‬رەنگە‬ ‫حاڵەتی نەخوازراوی وەك گیانلەدەستدانی‬ ‫لێبكەوێتەوە‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬لــە كوردســتاندا‪ ،‬ژمارەیەكی‬ ‫زۆر كۆمپانیــای بازرگانیی بواری دەرمان‌و‬ ‫كەلوپەلی تەندروستی هەیە‪ ،‬كە دەگوترێت‬ ‫بەرپرســان خاوەن پشــكن تێیدا‪ ،‬تاچەند‬ ‫كەرتــی تەندروســتی پەتــای گەندەڵــی‬ ‫گرتوێتیەوەو بەشێكە لەو كێشە گەورانەی‬ ‫تەندروستی؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قادر كۆكۆیی‪ :‬زۆر راســتە‬ ‫بەداخــەوە ژمارەیەكی دیــاری بەرپرس لە‬ ‫كوردستان بازرگانی بە دەرمانەوە دەكەن‌و‬ ‫پلــەی حزبــی‌و حكومییــان بــۆ خزمەتی‬ ‫بازرگانییەكەیــان بەكاردەهێنــن هــەر لــە‬ ‫ســاغكردنەوەی دەرمانەكانیــان‪ ،‬یــان لــە‬ ‫تێپەڕاندنــی دەرمانەكانیــان لــە كواڵێتی‌و‬ ‫كۆنترۆڵــی بەرهەمەهاوردەكان‪ .‬باشــترین‬ ‫نمونــەش ‌‌هێنانــی دەرزی ئاڤاســتینی‬ ‫ئێكســپایەر بــو كــە بوەهــۆی كوێربونــی‬

‫د‪ .‬ئاسۆس قادر كۆكۆیی‬ ‫ بەكالۆریۆس لە پزیشكیی گشتی‬‫ ماستەر لە تەندروستیی گشتی‪-‬‬‫ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا‬ ‫ خوێنكاری دكتۆرا لە سیاسەت‌و‬‫بەڕێوەبردنی تەندروستی‪ -‬ویالیەتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمەریكا‬

‫كــارمــەنــدو پزیشك‪ ،‬هــاواڵتــی‪ ،‬هەمویان‬ ‫قوربانیی سیستمێكی فشەڵی تەندروستین‬ ‫لە كوردستان‬ ‫هەر بڕیارێك لەسەر روداوەی دەستبڕینەوەی‬ ‫منداڵەكەی ئاكرێ بدرێت‪ ،‬هیچ لەوە كەم‬ ‫ناكاتەوە كە كێشە گەورەكە پەیوەندی بە‬ ‫سیستم‌و كواڵێتی خزمەتگوزارییەكانەوە‬ ‫هەیە‬ ‫كۆمەڵێــك هاواڵتــی لــە چەنــد ســاڵێك‬ ‫لەمــەو پێــش‪ .‬حــزب خــۆی پەلكێشــی‬ ‫نــاو ســەرجەم جومگەكانــی بەڕێوەبــردن‬ ‫كردوەو تەندروستیش بێ بەش نییە لەوە‪.‬‬ ‫پرســیارێك دروســت دەبێ‪ .‬ئایا وەزارەتی‬ ‫تەندروســتی‌و الیەنەپەیوەندیــدارەكان‬ ‫توانای لێ پێچینەوە‪ ،‬یاخود هەر النیكەم‪،‬‬ ‫توانای دانانی نیشــانەی پرســیاریان هەیە‬ ‫لەســەر ئەو بازرگانانە؟ بێ گومان نەخێر‪.‬‬ ‫ئەو جــۆرە بازرگانییەی لە كوردســتان بە‬ ‫دەرمانــەوە دەكــرێ بــە بازرگانییەكی بێ‬ ‫ســنور دادەنرێت‪ .‬ئەو دەرمانانەی كەســی‬ ‫سیاســی گەورەیــان لــە پشــتە كەمتریــن‬ ‫لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ دەكرێت‌و هەندێكجار‬ ‫لە كەرتی گشتی ساغكراونەتەوە‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬ســااڵنە چەندیــن هەڵــەی‬ ‫كوشــندەی پزیشــكەكان لــە میدیاكانەوە‬ ‫دەبیستین‪ ،‬هەر لە هەڵە دەستنیشانكردنی‬ ‫نەخۆشــییەوە بــۆ نەشــتەرگەریی هەڵــەو‬ ‫چــاو كوێركردن‪ ،‬نمونەیەكــی زۆر زیندوت‬ ‫بدەمــێ‪ ،‬مــن لــە كوردســتان زیــاد لــە‬ ‫پزیشــكێكی تایبەتمەنــد پێــی وتــم‪ :‬دڵم‬ ‫نەخۆشەو كێشەی هەیە‪ ،‬بەاڵم لە لەندەن‌و‬ ‫لە ســەنتەرێكی گــەورەی دڵ لەســەر ئەو‬ ‫قسەی ئەوان پشكنینی گەورەیان بۆ كردم‪،‬‬ ‫خۆشــبەختانە دڵــم نەك هیچ نەخۆشــی‌و‬ ‫كێشەیەكی نییە‪ ،‬بەڵكو زۆر باشیشە‪ ،‬ئەی‬ ‫چۆن لەم كێشــە زانســتییە بڕوانین؟ ئەمە‬ ‫نامانگێڕێتەوە بۆ سیســتمی پەروەردەش‪،‬‬

‫بۆ ئەو یەكەمانەی ســااڵنە دەڕۆنە كۆلێژی‬ ‫پزیشكی؟‬ ‫د‪ .‬ئاســۆس قــادر كۆكۆیــی‪ :‬راســتە‬ ‫لەگــەڵ ئــەوەم كــە هەڵە هەیە‪ .‬بــەاڵم لە‬ ‫هەمانكات كارمەندو پزیشــكی باشیشــمان‬ ‫كاری باشــیان كــردوە‪ .‬هــاوڕام كە دەبێت‬ ‫لێپرســینەوە بكرێ‌و لە كاتی بونی شكات‪،‬‬ ‫یان داواكاریی كێشــەكان لــە رێی دادگاوە‬ ‫یەكالییبكرێتــەوە‪ .‬هەندێ لــەو هۆكارانەی‬ ‫نمونــەی ناشــیرینی تەندروســتی پیشــان‬ ‫دەدەن بریتییــە لە خراپی هەڵســوكەوتی‬ ‫كەســەكان ســەرەڕای گرفتــە گەورەكانی‬ ‫سیســتمەكە‪ .‬لــە هەمــو كەرتێك كەســی‬ ‫بــاش‌و خراپ هەیە‪ .‬بەاڵم چەند كەســێكی‬ ‫بە هەڵســوكەت نــاڕەوا نابێ بــە نوێنەری‬ ‫هــەزاران پزیشــك‌و كارمەنــد هەژماركرێن‪.‬‬ ‫ڕێكخستنی كاری نەخۆشخانەو نۆرینگەكان‬ ‫دەبێت لە ڕێی تەندروستی‌و سەندیكاكانەوە‬ ‫بێــت‌و لەگــەڵ لێپێچینەوە دەبێــت ماف‌و‬ ‫ئیمتیازاتیشــیان بۆ دابینكــەن‪ .‬بەداخەوە‬ ‫الیەنــی داكۆكیــكار لــە مافــی پزیشــكان‬ ‫لــە ئێســتایا دەبێت ســەندیكا بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاســتێكی زۆر الوازی نوانــدوە وەك مــن‬ ‫لە نزیكەوە ئاگاداربم پزیشــكان لە كەرتی‬ ‫گشــتییدا غەدرێكــی زۆریــان لێكــراوە‪.‬‬ ‫ســەرەڕای ئــەو بارودۆخە هەســتیارەی لە‬ ‫كوردستانە توانیویانە بەردەوامبن لە بەشە‬ ‫ئیمێرجنســییەكان‌و هــەروا لــە بەرەكانــی‬ ‫جەنگیش لەگەڵ پێشمەرگەبون‪.‬‬ ‫هەرچی لەبارەی بونی توانای پزیشكی‌و‬

‫لێهاتویــی پزیشــكییەوە‪ ،‬ئــەو نمونەی كە‬ ‫لــە بەڕێــزت رویــداوە‪ ،‬نكوڵــی لێناكرێت‪،‬‬ ‫بۆیــە دەبێــت دەســتەی تایبــەت هەبێت‬ ‫بۆ هەڵســەنگاندن‪ ،‬یاخود ئەسێســمێنت‌و‬ ‫پێدانــەوە‪ ،‬یــان لێوەرگرتنــەوەی مۆڵەتی‬ ‫كار‪ ،‬ئەمــە لــە زۆر واڵت پێڕەودەكرێت بۆ‬ ‫ئــەوەی ئــەو كەســانەی كە بەرپرســن لە‬ ‫ژیانی هاواڵتی هەڵســەنگاندنیان بۆ بكرێ‪.‬‬ ‫لەهەمانكات جۆرێك لە لێپرسراوێتی دروست‬ ‫دەكات بۆ پزیشــك‌و كارمەند بۆ ئەوەی بە‬ ‫پێی پرۆتۆكۆلێكی دیاریكراو هەڵســوكەوت‬ ‫بكەن‪ .‬ســەبارەت بە پەیوەندی پەروەردەو‬ ‫هەڵســوكەوت‪ ،‬راســتە كە پەروەردەیەكی‬ ‫تەندروست مرۆڤی تەندروست بەرهەمدێنێ‪.‬‬ ‫بــەاڵم بــۆ ئــەوەی كــە ئایا ئەمانــە بەس‬ ‫كۆمەڵێك كەســی هاوشێوەی یەكن‌و هەمو‬ ‫كەســی كتێبیین‌و رەوشتێكی دیاریكراویان‬ ‫هەیــە‪ .‬مــن ڕایەكــی پێچەوانــەم هەیــە‪،‬‬ ‫ســااڵنە نزیكی ‪ ٧٠٠‬بــۆ ‪ ٨٠٠‬خوێندكار لە‬ ‫گروپــە پزیشــكییەكان دەردەچن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫گــروپ یاخــود كۆهۆرتێكــی گەورەیــە بۆ‬ ‫ئەوەی كەســی خاوەن بیروباوەڕی جیاواز‪،‬‬ ‫هەڵسوكەوتی جیاوازی تێدابێ‌و هەمو یەك‬ ‫شێوە نین‪ .‬تەنانەت لە ژیانی پراكتیكیشدا‪،‬‬ ‫لە پیشــەكەیان‪ ،‬كەسی ســەركەوتو هەیە‪،‬‬ ‫هەروا كەســیش هەیە كە دەستی لە كاری‬ ‫پزیشــكی هەڵگرتوەو بە پیشەیەكی ترەوە‬ ‫سەرقاڵە‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬راتــان چییــە لەســەر بــە‬ ‫توركیكــردن‪ ،‬یاخــود بــە ئوردنیكردنــی‬ ‫كەرتی تەندروســتی؟ یاخود ئەو هەواڵنەی‬ ‫كە دەدرێن بۆ بە پارەكردنی سیســتمەكە؟‬ ‫ئەمە چۆن لێكدەدەنەوە؟‬ ‫ئاســۆس قادر كۆكۆیی‪ :‬ئەمــە كارێكی‬ ‫ناڕەوایــەو سیســتمی تەندروســتی لــە‬ ‫كوردســتان دەبــێ بەكوردســتانی بكرێ‪،‬‬ ‫چونكــە تەندروســتیی كوردســتان‬ ‫تایبەتمەندیــی خۆی هەیــەو پێداچونەوەو‬ ‫توێژینــەوەی دەبــێ بــۆ بكــرێ‪،‬‬ ‫كەموكوڕییەكانیشــی هــەر تایبەتــە بــە‬ ‫سیستمی هەرێم‪ ،‬نەك واڵتێكی تر‪ .‬دەكرێ‬ ‫ســود لــە ئەزمــون‌و كاری جوانــی واڵتان‬ ‫وەربگیــرێ بۆ سیســتمێكی كوردســتانی‪،‬‬ ‫نــەك سیســتمی واڵتێكیتــر‪ .‬هەرچــی بە‬ ‫پارەكردنــی كەرتــی تەندروستیشــە‪ ،‬مــن‬ ‫بە هیچ شــێوەیەك لەگەڵی نیــم‌و پێموایە‬ ‫كارێكــی هەڵەیــە‪ .‬ئــەو سیســتمە دەبێتە‬ ‫بارگرانییەكــی زۆر بــۆ هاواڵتیانی هەرێم‌و‬ ‫كۆمەڵێك بازرگان‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )608‬دوشةممة ‪2017/5/1‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫توركیای دوای ریفراندۆم‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬

‫گۆڕینی سیستەم و سەركەوتنی‬ ‫ئەردۆغان‬

‫بەرەی «بەڵێ» لەڕیفراندۆمەكەی ‪١٦‬ی‬ ‫نیســاندا بەپێی ئەنجامە بەرایییەكان‪ ،‬بە‬ ‫ڕێژەی ‪ %٥١‬سەركەوتنی بەدەست هێنا و‪،‬‬ ‫بەرەی «نەخێر»یــش ‪%٤٨‬ی دەنگەكانی‬ ‫بەدەســت هێنا‪ .‬ئاك پارتی‪ ،‬پارتی بزاڤی‬ ‫نەتەوەپەرست (مەهەپە) بەرەی «بەڵێ»‬ ‫بوون و پارتی دیموكراسی گەالن (هەدەپە)‬ ‫و پارتی كۆماری گەل (جەهەپە) لەبەرەی‬ ‫«نەخێــر»دا بوون‪ .‬بەپێــی گەاڵڵەنامەی‬ ‫گۆڕانكاریی دەســتوری كۆمــاری توركیا‪،‬‬ ‫سیســتەمی سیاســی‪ ،‬دەگۆڕدرێــت بــۆ‬ ‫سیســتەمی سەرۆكایەتی‪ ،‬كە ‪ ١٨‬ماددەی‬ ‫لەخــۆ گرتووە‪ .‬ژمــارەی پەرلەمانتاران لە‬ ‫‪ ٥٥٠‬پەرلەمانتــارەوە‪ ،‬دەكرێــت بــە ‪٦٠٠‬‬ ‫پەرلەمانتــار و‪ ،‬تەمەنــی خۆكاندیدكردنی‬ ‫پەرلەمانتار لە ‪ ٢٥‬ساڵەوە‪ ،‬دەبێت بە ‪١٨‬‬ ‫ساڵ‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمان و ســەرۆككۆمار‪،‬‬ ‫هەر پێنج ســاڵ جارێك و لــە یەك رۆژدا‬ ‫ئەنجام دەدرێت و سەرۆككۆمار پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ حزبەكــەی ناپچڕێنێت و دەتوانێت‬ ‫وەك ســەرۆكی حزبەكەیشــی بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو حزبانەی كە دەیانەوێت پاڵێوراویان بۆ‬ ‫پۆستی سەرۆككۆمار هەبێت‪ ،‬پێویستە بە‬ ‫الیەنی كەمەوە لەسەدا پێنجی دەنگەكانی‬ ‫هاواڵتییان بەدەست بهێنن‪ ،‬یان ‪ ١٠٠‬هەزار‬ ‫دەنگدەر‪ ،‬دەنگی پێ دابن‪.‬‬ ‫لە ئەگەری بونی دەنگۆ لەســەر ئەوەی‬ ‫كە ســەرۆككۆمار تاوانێكــی ئەنجام داوە‪،‬‬ ‫بەدەنگــی نیوە كۆ یەكــی پەرلەمانتاران‪،‬‬ ‫دەتوانرێــت لــە پــڕۆژە یاســایەكدا داوای‬ ‫كردنــەوەی دۆســیە و لێپرســینەوە لــە‬ ‫ســەرۆككۆمار بكرێــت‪ .‬ســەرۆككۆمار‪،‬‬ ‫جێگرانــی ســەرۆككۆمار و وەزیــرەكان‬ ‫دادەمەزرێنێت و كۆتایی بە ئەركەكانیشیان‬ ‫دێنێــت‪ .‬واتــە كابینــەی ئەنجومەنــی‬ ‫وەزیــران بەتەواوی دەكەوێتــە ژێر ركێفی‬ ‫ســەرۆككۆمارەوە لەبــری پەڕلەمــان و‬ ‫دامەزرانــدن و البردنــی وەزارەتــەكان و‬ ‫دەسەاڵتدان بە دامودەزگەكان و دامەزراندنی‬ ‫دامەزراوەكان لەناو شار و دەرەوەی شار‪،‬‬ ‫بــە بڕیارنامــەی ســەرۆككۆمار دەبێــت‪.‬‬ ‫پەرلەمانــی توركیا دەتوانێــت بە دەنگی‬ ‫سێ لەســەر پێنجی ئەندامانی پەرلەمان‪،‬‬ ‫بڕیــاری ســەرلەنوێ ئەنجامدانــەوەی‬ ‫هەڵبژاردنــی پەرلەمــان و ســەرۆككۆمار‬ ‫بەیەكــەوە بــدات‪ .‬ئەگــەر پەرلەمــان لە‬ ‫خولــی دووەمی ســەرۆككۆمارێكدا بڕیاری‬

‫مینا‬ ‫پەریی دەریا‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‬ ‫و‪ ،‬لە تورکییەوە‪ :‬هێمن عوسامن‬

‫مێژووی ریفراندۆم لە توركیا‬ ‫لەگەڵ دامەزراندنی كۆماری هاوچەرخی‬ ‫توركیا لە ساڵی ‪١٩٢٣‬دا لە الیەن مستەفا‬ ‫كەمال ئەتا توركەوە تاكو ئێســتا‪ ،‬شەش‬ ‫ریفرانــدۆم لــەو واڵتەدا ئەنجــام دراوە‪ ،‬بە‬ ‫ریفراندۆمەكــەی ‪١٦‬ی نیســانی ‪،٢٠١٧‬‬ ‫دەبێتــە حەوتــەم ریفرانــدۆم‪ .‬ســەرجەم‬ ‫ریفراندۆمەكان‪ ،‬بۆ گۆڕین و دەستكاریكردن‬ ‫و هەمواركردنەوەی دەستور بووە‪ .‬تا ئێستا‬ ‫شــەش جار دەنگــدان لەســەر گۆڕانكاری‬ ‫بۆ دەســتوور ئەنجــام دراون‪ ،‬ئەوانیش لە‬ ‫ســاڵەكانی ‪،١٩٨٧،١٩٨٨ ،١٩٨٢ ،١٩٦١‬‬ ‫‪ ٢٠٠٧‬و ‪ ٢٠١٠‬بــوون‪ .‬ئەنجامی ســەرجەم‬ ‫ریفراندۆمــەكان «بەڵــێ» بــوو‪ ،‬تەنیــا‬ ‫ریفراندۆمەكەی ساڵی ‪ ١٩٨٨‬نەبێت‪ ،‬كە بە‬ ‫«نەخێر» كۆتایی هاتووە‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫دووبارە ئەنجامدانــی هەڵبژاردنی دایەوە‪،‬‬ ‫ســەرۆككۆمار دەتوانێــت جارێكیتر خۆی‬ ‫كاندید بكاتەوە‪.‬‬ ‫ژمارەی ئەندامانی دادگای دەستوری‪ ،‬لە‬ ‫‪ ١٧‬ئەندامەوە دەبێتە ‪ ١٥‬ئەندام‪ .‬لە‌الیەكی‬ ‫دیكــەوە‪ ،‬بەپێــی گۆڕانكارییــە نوێیەكە‪،‬‬ ‫دادگا ســەربازییەكان و دادگاییكردنــی‬ ‫ســەرباز لــە دادگا مەدەنییــەكان رەت‬ ‫دەكرێتەوە و‪ ،‬ســەرۆك لەبری پەرلەمان‪،‬‬ ‫مافــی ســەپاندنی «دۆخــی لەنــاكاو»ی‬ ‫دەبێت‪ .‬هەڵبژاردنــی داهاتوی پەرلەمانی‬ ‫توركیــا و ســەرۆككۆمار‪ ،‬بەیەكــەوە لــە‬ ‫مانگی نۆڤێمبــەری ‪ ٢٠١٩‬بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫بەمەیــش‪ ،‬ئەردۆغان دەتوانێت تا ســاڵی‬ ‫‪ ٢٠٢٩‬وەك ســەرۆككۆمار و كەسی یەكەم‬ ‫لە لووتكەی هەڕەمی دەسەاڵت بمێنێتەوە‬ ‫و بڕیار بدات‪.‬‬

‫دۆخی ناوخۆی توركیا دوای ریفراندۆم‬

‫بۆچوونێــك هەیــە پێــی وایە پێشــتر‬ ‫ئەردۆغــان و ئــاك پارتــی بــە هــۆی‬ ‫بیرۆكراســییەتی پارلەمــان و ئاڵــۆزی لە‬ ‫دروســتكردنی بڕیار و نەبونی دەســەاڵتی‬ ‫تەواو‪ ،‬نەیانتوانیوە وەك پێویست دەست‬ ‫بۆ پرســە ســتراتیژی و هەســتیارەكانی‬ ‫واڵت ببــەن و رووبــەڕووی ببنــەوە؛‬ ‫بەتایبەت لە مەســەلەی پڕۆســەی ئاشتی‬ ‫و رۆڵــی ســوپا و دەزگای هەواڵگــری و‬ ‫گروپــە نەیارەكانی‪ ،‬بــەاڵم دوای گۆڕینی‬ ‫سیستەمەكە و كۆكردنەوەی دەسەاڵتەكان‬ ‫لەالیــەن ئەردۆغانەوە‪ ،‬باشــتر دەتوانێت‬ ‫بەســەر ئــەم كێشــە و بەربەســتانە زاڵ‬ ‫بێــت و بڕیاری چارەنووسســازی بۆ بدات‬ ‫و‪ ،‬كێشــە گەورەكانــی توركیــا بەتایبەت‬ ‫لە ئاســتی ناوخۆدا‪ ،‬وەك كێشەی كورد‪،‬‬ ‫عەلەوییەكان‪ ،‬ئەرمەنەكان و گویلەنییەكان‬ ‫چارەسەر بكات و بڕیاری یەكالكەرەوەیان‬ ‫لەسەر بدات و‪ ،‬رۆژنامەنووسان و سەركردە‬ ‫زیندانیكراوەكانی هەدەپە ئازاد بكات‪.‬‬ ‫لەالیەكیتــرەوە بۆچونێكــی پێچەوانــە‬ ‫هەیە‪ ،‬پێی وایە كە دیكتاتۆرییەتێكی نوێ‬ ‫لــە توركیا لەدایك دەبێــت‪ ،‬توركیا بەرەو‬ ‫قۆناغێكی ســەخت و مەترســیدار دەبات‪،‬‬ ‫بازنەكانی ئازادیی رادەربڕین و رۆژنامەوانی‬ ‫و ماف و ئازادییە مەدەنی و سیاسییەكان‬ ‫هێندەیتر بەرتەســك دەبنەوە‪ ،‬پرۆســەی‬ ‫دیموكراســی پاشەكشێ دەكات و دەچێتە‬ ‫دواوە و ئەردۆغــان تاكڕەوانە واڵت بەڕێوە‬ ‫دەبات و ئاڕاستە دەكات‪ .‬لەدوای راگەیاندنی‬ ‫ئەنجامــە بەرایییــەكان‪ ،‬حزبەكانی بەرەی‬ ‫«نەخێر»یش ئەنجامــی ریفراندۆمەكەیان‬ ‫رەت كــردەوە و كۆمیســیۆنی هەڵبژارنی‬ ‫توركیایان بە الیەنگری ئەردۆغان ناو برد‪.‬‬

‫سیاسەتی دەرەوەو یەكێتی ئەوروپا‬

‫دەنگی كوردانی باكور‬

‫لــە (‪)%٨٦‬ی دەنگدەرانــی باكووری‬ ‫كوردستان بەشدارییان لەڕیفراندۆمەكەدا‬ ‫كــردووە و لــە ‪%٥٥‬یــش دەنگیــان بــە‬ ‫«بەڵــێ» داوە بۆ گۆڕینی دەســتوور و‬ ‫سیستەمی سیاسی‪ .‬دەكرێت ئەم دەنگە‬ ‫زۆرەی «بەڵــێ» لەڕیفراندۆمەكــەدا‪ ،‬بۆ‬ ‫دەستگیركردنی بەشێك لە سەركردەكانی‬ ‫هەدەپە و بەشێك لەو هەاڵنەی كە هەدەپە‬ ‫لەڕابــردوودا كردوویەتــی‪ ،‬بگەڕێنینەوە‬ ‫بەتایبەت بەدەســتهێنانی ‪ ٨٠‬كورسی لە‬ ‫هەڵبژاردنــی ‪ ٢٠١٥‬و بەشــدارینەكردنی‬ ‫هەدەپە لە حكومەت لەگەڵ ئاك پارتی‪،‬‬ ‫رەخنەگرتــن و نیگەرانــی لە سیاســتی‬ ‫پەكەكە‪ ،‬لەســەر مەســەلەی پڕۆســەی‬ ‫ئاشتی و ماندوبونی دەنگدەرانی باكوری‬ ‫كوردستان بەدەست ملمالنێ و جەنگ و‬ ‫پێكدادان و نەبونــی ژێرخانێكی ئابوری‬ ‫و ســەرچاوەی داراییی باشەوە‪ .‬دەكرێت‬ ‫بڵێیــن نزیكبونــەوەی هەدەپــە و ئــاك‬ ‫پارتی و پاڵپشــتیی هەدەپە بۆ گۆڕینی‬ ‫دەســتور و سیســتەم‪ ،‬بەو مەرجەی كە‬ ‫مافەكانی كوردیشی تێدا جێ بكرابایەوە‪،‬‬ ‫دۆخەكەی باشتر دەكرد و‪ ،‬ئاك پارتیش‬ ‫جگە لە هەدەپە لە هیچ الیەنێكیتری نێو‬ ‫توركیا نزیك نەدەبۆوە‪.‬‬

‫لــەدوای گۆڕینــی سیســتەمەكەوە‪،‬‬ ‫وەزیرەكان لە الیــەن ئەردۆغانەوە دیاری‬ ‫دەكرێن‪ .‬یەكێك لەوانەیش وەزیری دەرەوە‬ ‫دەبێــت و بەمەیش ئەردۆغان راســتەوخۆ‬ ‫ڕەســمی سیاســەتی دەرەوەی واڵتەكەی‬ ‫دەكات و رەهەند و سروشــت و شــێواز و‬ ‫ستراتیژییەتەكانی دیاری دەكات؛ بەتایبەت‬ ‫لــە بەرامبــەر ویالیەتــە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمریــكا و یەكێتیــی ئەوروپــا و روســیا‬ ‫و ئێــران و جیهانــی عەرەبــی‪ .‬هــەروەك‬ ‫چاوەڕوانیش دەكرێــت‪ ،‬پەیوەندیی نێوان‬ ‫یەكێتیــی ئەوروپــا و توركیا خراپتر بێت‬ ‫و بــەرەو ئاڵۆزیی زیاتــر بچێت‪ .‬هەروەك‬ ‫لە دوای ریفراندۆمەكە بەشــێك لەواڵتانی‬ ‫یەكێتیــی ئەوروپــا و رۆژنامەنوســان و‬ ‫چاودێــرە ئەوروپییــەكان رەخنەیــان لە‬ ‫ئەردۆغــان گرت‪ ،‬بەوەی كە توركیا بەرەو‬ ‫دیكتاتۆرییــەت دەبــات و‪ ،‬ئەردۆغانیــش‬ ‫داوای لــێ كــردن كــە ســنووری خۆیان‬ ‫بزانــن و‪ ،‬رایگەیانــد كــە جێبەجێكردنی‬ ‫چاكسازییەكان لە دەسەاڵتی دادوەرییەوە‬ ‫لە ئێستاوە دەست پێ دەكات‪.‬‬ ‫لەالیەكیتــرەوە ئەردۆغــان ئامــاژەی‬ ‫بــەوە كرد‪ ،‬لەداهاتویەكــی نزیكدا توركیا‬ ‫ریفراندۆمێكــی دیكــە دەكات ســەبارەت‬ ‫بــە هەوڵەكانی بــۆ ئەندامبونی واڵتەكەی‬ ‫لەڕێكخراوی یەكێتیی ئەوروپادا پێشتریش‬ ‫دەرەنجام‪:‬‬ ‫ئەردۆغان دووپاتی كردبۆوە كە سەبارەت‬ ‫گۆڕینــی دەســتوور و سیســتەمی‬ ‫بە كاركردنەوە بە ســزای لەسێدارەدان لە سیاســی لەالیەن ئەردۆغانەوە خەونێكی‬ ‫توركیادا‪ ،‬ریفراندۆمێكی دیكە دەكات‪.‬‬ ‫گەورەبــوو‪ ،‬دەمێــك بــوو پالنــی بــۆ‬ ‫ئــەم گوتــە و هەواڵنــەی ئەردۆغــان‪ ،‬داڕشــتبوو‪ .‬لــە ‪١٦‬ی نیســانی ‪٢٠١٧‬‬ ‫ئامــاژەن بــۆ خراپتربــوون و تێكچوونی لەڕێگــەی ریفراندۆمــەوە‪ ،‬توانیی ســەر‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و یەكێتیی بكەوێــت و ئــەم خەونــە گەورەیــەی‬ ‫ئەوروپــا‪ .‬ئــەو گوتانــەی ئەردۆغــان لە بێنێتــە دی‪ .‬بەپێــی گۆڕانكارییەكــە‪،‬‬ ‫كاتێكدایــە‪ ،‬لیژنەی هاوبەشــی ڕێكخراوی سیســتەمەكە دەبێتــە ســەرۆكایەتی و‬ ‫ئاســایش و هــاوكاری لــە ئەوروپــا بــۆ زۆرینــەی دەســەاڵتەكان الی ئەردۆغان‬ ‫دامــەزراوە دیموكراســییەكان و مافــی كــۆ دەبێتــەوە و دەبێــت بــە كەســی‬ ‫مــرۆڤ و كۆمەڵــەی پەرلەمانــی لــە یەكەمی واڵت‪ .‬توركیا دەچێتە قۆناغێكی‬ ‫ئەنجومەنــی ئەوروپــا‪ ،‬رەخنــەی لــە تــازەی سیاســییەوە و سیســتەمێكیتر‬ ‫ئەنجامدانــی رێفراندۆمەكەی توركیا گرت‪ .‬و جیاوازتــر تاقــی دەكاتــەوە‪ ،‬بەمەیش‬ ‫هــاوكات نوێنەرانی ڕێكخراوی ئاســایش دۆخــی ناوخــۆ و دەرەكیــی ئــەم واڵتە‬ ‫و هاوكاریــی ئەوروپــا (‪ ،)OSCE‬لــە رووبەڕووی وەرچەرخان و ســەردەمێكی‬ ‫‪١٧‬ی نیســان رایانگەیاند ریفراندۆمەكەی تازە دەبێتەوە‪ .‬بەشێكی زۆری چاودێران‬ ‫توركیا نەگەیشتووەتە ئاستی پێوەرەكانی پێیــان وایــە‪ ،‬توركیا بــەرەو قۆناغێكی‬ ‫ئەنجومەنی ئەوروپا‪ .‬لە هەمان كاتدا هەر مەترســیدار دەڕوات و دەســەاڵت زیاتــر‬ ‫یەك لە روســیا و چین و ئێران بە بۆنەی بەالی دیكتاتۆرییەت و تاكڕەویدا دەچێت‬ ‫سەركەوتنی لەڕیفراندۆمەكەدا پیرۆزبایییان و دیموكراســی پاشەكشــێ دەكات‪ .‬ئەم‬ ‫لە سەرۆككۆماری توركیا كردووە و‪ ،‬دۆناڵد قۆناغە بــۆ توركیا‪ ،‬قۆناغــی ئەردۆغان‬ ‫ترامپ سەرۆكی ویالیەتە یەكگرتووەكانی دەبێت بە دەسەاڵتێكی زۆرەوە و قۆناغی‬ ‫ئەمریكایش لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا سیســتەمی پەرلەمانــی و ئەتاتــورك‬ ‫پیرۆزباییی سەركەوتنی ریفراندۆمەكەی لە تێدەپەڕێنێت‪.‬‬ ‫ئەردۆغان كرد‪.‬‬

‫نــاوم مینایــە‪ ،‬پێــش دوو مانگ لەمەوبــەر لە ســووریاوە‪ ،‬لە‬ ‫حەممــاوە كەوتینــەڕێ‪ .‬دایكم ناو بــە ناو لە باوەشــی دەگرتم‪.‬‬ ‫بەدرێژایی رێگا هیچ بەجێینەهێشــتم‪ .‬هەندێ بەپێ دەڕۆشــتین‪،‬‬ ‫هەنــدێ جار ســەر پاســی زۆر قەرەباڵغ و‪ ،‬بارهەڵگــری تۆزاوی‬ ‫دەبوویــن‪ .‬رێگاكــە هەمــووی چاڵوچــۆڵ بوو‪ ،‬بــەاڵم دایكم هیچ‬ ‫بەجێینەهێشــتم‪ .‬خەڵكە قەرەباڵغەكە هەمیشــە باسی شتێكیان‬ ‫دەكرد لە پاســەكەدا‪ .‬هەندێكیان زۆر گریان‪ .‬لە راســتیدا منیش‬ ‫گریام‪ .‬باوكی منیان كوشت لە حەمما‪ .‬نازانم لەبەرچی كوشتیان‪.‬‬ ‫ئەو كات دایكم زۆر گریا‪ ،‬منیش گریام‪.‬‬ ‫رێگاكەمــان زۆری خایانــد‪ .‬جارێكیــان دوو منــداڵ و پیاوێــك‬ ‫گیانیان لەدەســتدا‪ .‬پیاوەكان ئەوانیان لە كەناری رێگاكە ناشت‪.‬‬ ‫مــەزاری منداڵەكان بچووك بوون‪ .‬دایكانیان توند باوەشــیان بە‬ ‫مەزارەكانیاندا كرد‪ ،‬زۆر گریان و‪ ،‬نەیاندەویســت بێن لەگەڵمان‪.‬‬ ‫بەاڵم پیاوەكان ئەوانیان هێنایەوە‪.‬‬ ‫هــەركات دەگەیشــتینە شــوێنێك هەمــووان كەمێــك دڵخۆش‬ ‫دەبوون‪ .‬هەندێ لە پیاوان گوتیان هەركات شــەو داهات دەچینە‬ ‫كەنار دەریا و‪ ،‬ســەر كەشتی دەكەوین‪ .‬بە دایكمیان گوت "ئێوە‬ ‫ناتوانن بێن"‪ .‬دایكم زۆر لێیان پاڕایەوە‪ .‬پاشــان ســێ بازنەی لە‬ ‫دەســتی دانا و دایە دەســت پیاوەكان‪ ،‬ئەوانیش گوتیان "باشــە‬ ‫ئێوەش وەرن"‪ .‬دادە لەیال هەبوو‪ .‬پێم گوت دەریا چۆن شتێكە‪.‬‬ ‫ئەویش گوتی "ئاوی زۆر زۆرە‪ .‬هەتا لێی بخۆیتەوە تەواو نابێت‪،‬‬ ‫ئەگــەر هەموو گوندەكە بیخۆنــەوە تەواونابێت"‪ .‬لــە گوندەكەی‬ ‫ئێمــە دەریا نەبوو‪ .‬من لــە ژیانمدا دەریام نەبینیبوو‪ .‬دایكیشــم‬ ‫نەیدیبوو‪ .‬كاتێ بە تاریكی چووینە كەنار دەریا‪ ،‬هەر نەمانبینی‪.‬‬ ‫پیاوەكان ئێمەیان سەرخســتە ســەر شتێ‪ ،‬وابزانم كەشتیی بوو‪.‬‬ ‫زۆر قەرەباڵغبووین‪ .‬دایكم منی لە ئامێزگرت‪ ،‬هیچ جێینەهێشتم‪.‬‬ ‫پیــاوەكان گوتیان بەتوندی دەســت بگرن‪ .‬دایكــم زیاتر منی لە‬ ‫ئامێــزی خــۆی گرت‪ ،‬منیــش گوتم دایكــە ئەگەر توند دەســت‬ ‫نەگریــن چــی دەبێــت؟ دایكم هیچ شــتێكی نەگــوت‪ .‬دادە لەیال‬ ‫گوتی "دەكەویتە دەریاوە‪ ،‬دەبیتە پەری دەریا"‪ .‬پەری دەریا هەم‬ ‫كچە‪ ،‬هەمیش ماســیە‪ .‬دەریاكە هەر شــەپۆلی دەدا‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫شــەو زۆر تاریــك بــوو نەمتوانی دەریــا ببینم‪ .‬بــەاڵم ئاوی زۆر‬ ‫بــەر دەموچــاوم كەوت‪ .‬بەهــۆی ئەوەی ئاوەكــەی خوێیاوی بوو‬ ‫من رشــامەوە‪ .‬لەبەرئەوەی لە گوندەكەماندا دەریا نەبوو هیچمان‬ ‫نەدەزانی لەبارەیەوە‪ .‬ژنە بەتەمەنەكان زۆر نزایان كرد‪ ،‬دایكیشم‬ ‫هەروەهــا‪ .‬دایكــم بەمنی گــوت هیچ مەترســە‪ ،‬زۆر كەمی ماوە‪،‬‬ ‫كەمێكــی دیكــە دەگەین‪ .‬من هیچ نەترســام‪ .‬بەهۆی خوێیەكەوە‬ ‫فرمێسك بەچاوانمدا هاتەخوارەوە و‪ ،‬كەمێكیش گریام‪ .‬پیاوەكان‬ ‫گوتیان دەریا شــەپۆلی زۆرە‪ .‬هــەر هاواریان دەكرد و دەیانگوت‬ ‫دەستان توند بگرن‪ ،‬دوایی ئەو شتە هەڵگەڕایەوە‪.‬‬ ‫لە گوندەكەی ئێمەدا دەریا نەبوو‪ ،‬رووبارێكی بچووكمان هەبوو‪.‬‬ ‫لەناویــدا ماســیەكان زۆر بەخێرایی مەلەیان دەكرد‪ .‬لە راســتیدا‬ ‫رووبارەكەمــان زۆر بچووكیــش نەبــوو‪ ،‬كەمێــك گەورەبــوو‪ .‬لە‬ ‫كەناری رووبارەكەدا درەختمان هەبوو‪ .‬جارێكیان باوكم جۆالنەی‬ ‫بەســەر ئەو درەختانەوە بۆ دروســتكردم‪ .‬ماڵمان لە كەناری ئەو‬ ‫رووبارە بوو‪ .‬دایكیشــم لــە گۆرەویە كۆنــەكان بووكەڵەیەكی بۆ‬ ‫دروســتكردبووم‪ ،‬مــن لــە رێگادا لە نــاو پاســەكەدا لەبیرمكرد‪.‬‬ ‫ماڵەكەمان زۆر جوان بوو‪.‬‬ ‫ئێمــە هەموومان كەوتینــە ناو دەریاوە‪ .‬دایكــم زۆر بە توندی‬ ‫لــە ئامێــزی گرتــم‪ .‬لەبەرئەوەی لــە گوندەكەمانــدا دەریا نەبوو‬ ‫نەمانزانی لەناویدا راوەستین‪ .‬دایكیشم نەیدەزانی‪ .‬لەگەڵ دایكمدا‬ ‫چووینە ژێر ئاوەكە‪ .‬پاشان كەمێك هاتینە سەرەوە‪ .‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫قەرەباڵغی پیاوەكانەوە هەمیشــە دەكەوتینە ژێر پێیەكانیانەوە‪،‬‬ ‫دووبارە كەوتینەوە ژێر ئاوەكە‪ ،‬لەوێشدا دایكم هیچ جێینەهێشتم‪،‬‬ ‫تونــد توند لــە ئامێزی گرتــم‪ .‬بەهۆی ئەوەی ئاوەكــە خوێیاوی‬ ‫بوو قوڕگم ســوتایەوە‪ .‬دایكم هەر لــە ئامێزی دەگرتم‪ ،‬منیش لە‬ ‫ناخمدا دەمگوت دایكە مەترســە‪ ،‬تەنها دەمویست كەمێك بگریم‪.‬‬ ‫دایكیشــم هیچ نەترسا‪ ،‬هەر تەماشــای ناو چاوی دەكردم‪ .‬ئیدی‬ ‫نەمانتوانی لە ژێر ئاوەكە بێینە دەرەوە‪.‬‬ ‫من ناوم مینایە‪ ،‬تەمەنم پێنج ساڵە‪ ،‬پێش دوو مانگ لەمەوبەر‬ ‫لــە حەماوە كەوتینە رێ‪ .‬ئێمــە لە ژیانماندا دەریامان لە دەرەوە‬ ‫نەدیــوە‪ .‬مــاوەی هەفتەیــەك لە ناو دەریادایــن‪ ،‬ئیدی من پەری‬ ‫دەریام‪ .‬وابزانم نەبووینەتە ماســی‪ .‬وەك ماســییەكان بە خێرایی‬ ‫ناچین بۆ هیچ شــوێنێك‪ .‬دایكم توند توند لە ئامێزی گرتم‪ ،‬هیچ‬ ‫جێمناهێڵێت‪ .‬دایكان هەموو كچەكانیان زۆر خۆشدەوێت‪.‬‬ ‫گرتووخانەی ئەدیرنە‪ 28/‬ی نیسان‬

‫تەندروستی‬

‫ذمارة (‪ )608‬دوشةممة ‪2017/5/1‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫لەبارەی فەقەراتی مل‬ ‫هۆشداریی دەدرێتە ئەو كەسانەی زۆر لەسەر كۆمپیوتەر دادەنیشن‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫پزیشكەكان هۆشــداری دەدەنە‬ ‫ئەو كەسانەی كە زۆر دادەنیشن‌و‬ ‫كار لەســەر كۆمپیوتەر دەكەن‪،‬‬ ‫چونكــە ئەگەر وریــا نەبن‪ ،‬ئەوا‬ ‫بە مســۆگەریی توشی نەخۆشی‬ ‫بڕبڕەكانــی مــل دەبــن‪ ،‬لــەم‬ ‫راپۆرتــەدا د‪ .‬كاروان جــەالل‪،‬‬ ‫پســپۆڕیی جومگــەو فەقــەرات‬ ‫هــۆكارو چارەســەرەكانی ئــەو‬ ‫نەخۆشییە روندەكاتەوە‪.‬‬

‫ڕەقبونی ماسولكەكان‬

‫د‪ .‬كاروان جەالل‪ ،‬پســپۆڕی جومگەو‬ ‫فەقــەرات‪ ،‬ئامــاژە بــەوە دەكات‪ ،‬ئــەو‬ ‫كێشــانەی توشــی (بڕبــرەكان)ی مــل‬ ‫دەبێــت‪ ،‬زۆربەی پەیوەندیــی بەڕەقبونی‬ ‫ماســولكەكانەوە هەیە‪ ،‬كە لەناو خەڵكدا‬ ‫بەتەشــەنوج ناســراوە‪ ،‬ئەوانە مەترســی‬ ‫دروســتدەكەن ئەو حاڵەتانەن كە فشــار‬ ‫دەخەنــە ســەر دەمــارەكان لەنێــوان‬ ‫بڕبڕەكانــی مل‌و پشــتدایە كە مرۆڤ ‪33‬‬ ‫بڕبڕەی هەیە حەوتیان لەبڕبڕەكانی ملن‪،‬‬ ‫كــە بڕبــڕەی یەكەم نوســاوە بەكاســەی‬ ‫سەرەوە بڕبڕەكانی تر تاخوارەوە دەگاتە‬ ‫بڕبرەكانی قەفەزەی سنگ دوای ئەوە ‪12‬‬ ‫بڕبرەی تر هەیە كە پێنج بڕبڕەی تر هەیە‬ ‫لە كەلەكەیە پاشــان نــۆ بربڕەی ترە كە‬ ‫لەحــەوزەوە تا كلێنچكە دەســتپێدەكات‬ ‫تاكۆتایەكەیەتی‪.‬‬

‫ئەو بڕبرانەی مل كامانەن كەتوشی‬ ‫نەخۆشی دەبن؟‬

‫داخزانەكــەی زۆر بێــت كاریگەریــی‬ ‫كردبێتەســەر دەمــارەكان لەوانەیــە‬ ‫كاریگەریــی لەســەر جوڵــەی پەلەكانی‬ ‫بــكات‪ ،‬ئــەم حاڵتانە دەگمەنــن مەگەر‬ ‫زۆر بێت پشــتگوێ خرابێت‌و چارەسەری‬ ‫بۆنەكــرا بێــت‪ ،‬هەنــدێ جــار ئەگــەر‬ ‫رەقبون یان تەشــەنوج بێــت ئازارێكی‬ ‫هەستپێبكرێت لەو شــوێنەدا لە بڕبڕەی‬ ‫مل هەتا شان دەگرێتەوە لەپشتیشیاندا‬ ‫بەهەمان شێوەیە»‪.‬‬

‫ناوبــراو بــاس لەوەیشــدەكات‪ ،‬ئــەو‬ ‫بڕبرانەی لەملدا كێشەیان بۆ دروستدەبێت‪،‬‬ ‫زیاتر لەبڕبڕەكانی خوارەوەدایە كەدەگاتە‬ ‫بڕبڕەی پێنج‪ ،‬شــەش‪ ،‬حــەوت بەتایبەت‬ ‫لەبەرئەوەی فشارێكی زۆر جوڵەیەكی زۆر‬ ‫لەوشوێنانەدا هەیە‪ ،‬زۆرجار دەبێتە هۆی‬ ‫داخزانی دیســكەكان‌و فشار دەخاتە سەر‬ ‫دەمــارەكان‪ ،‬ئەوكاتە دەبێتــە ئینزیالقی‬ ‫مل یــان ســڕبونی پەلەكانی خــوارەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش جیادەكرێتەوە ئەگەر ســڕبونەكە‬ ‫كــەم بو رێنمــای‌و چارەســەری دەرمان‌و‬ ‫چارەســەری سروشــتی دەدرێــت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ســڕبونەكە زیاتر بو كــە زۆرجار بەهۆی‬ ‫تیشكی موگناتیســیەوە دیاری دەكرێت‌و‬ ‫هێڵكاری دەمار‌و ماسولكەیان بۆ دەكرێت‪.‬‬

‫چارەسەرەكان چین؟‬

‫ئەو حاڵەتە دەبێت‪ ،‬ئەمەش هەر رێژەییە‬ ‫ئازارەكانی بڕبڕەی مل دەگەڕێتەوە‬ ‫ئەگەر ئەو ماســوللكەیە زیاد لەپێویستی‬ ‫خۆی هەڵبگیرێت توشی فەقەرات دەبێت‪،‬‬ ‫بۆچی؟‬ ‫پزیشكە پســپۆڕەكە رونیشی كردەوە‪ ،‬لەفەقەراتی مل كەلەژنــدا ماوەیەكی زۆر‬ ‫هۆكارەكانــی توشــبون بەفەقەراتــی مل دورمان دەكەن توش دەبن‪.‬‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ جۆری ئیشەكان دانیشتنی‬ ‫زۆر لەبــەردەم كۆمپیتــەر یــان ئەوانەی كێن ئەوانەی توشی فەقەراتی مل‬ ‫رۆژانــە ملیان شــۆڕدەكەنەوە كــە ملیان‬ ‫دەبن؟‬ ‫ڕەقبونێك لەماســولكەكانیاندا رودەدات‪،‬‬ ‫د‪ .‬كاروان‪ ،‬دەڵێــت «فەقەراتــی مل‬ ‫یان ئیشــی دەســتدەكەن‪ ،‬وەك ئیشــی‬ ‫لەهەمــوو تەمەنێكــدا دروســتدەبێت‪،‬‬ ‫ژمێریــاری كەئەمانــە توشــی فەقەراتــی‬ ‫بــەاڵم فەقەراتــی مل‌و ســوانی بڕبڕەكان‬ ‫مــل دەبــن‪ ،‬یاخــود بەهــۆی الوازبونــی‬ ‫لەسەرو تەمەنی ‪30‬ساڵی دەستپێدەكات‪،‬‬ ‫ماســوللكەكانیەوە كــە ئەگــەر شــتێكی‬ ‫هەندێكجــار لەتەمەنــی ‪ 25‬ســاڵیەوەیە‬ ‫ســوكیش هەڵبگرێــت توشــی داخزانــی‬ ‫ئەوانەی ئیشــەكانیان لەســەر كۆمپیتەر‬ ‫دیســكەكانی دەبێتــە‪ ،‬هــۆی فەقــەرات‪،‬‬ ‫یان حساباتە‪ ،‬بەاڵم بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫هەتاوەكــو ماســولكەكانی پتەوتربێــت‬ ‫لەتەمەنــی ‪ 30‬بۆ ‪ 50‬ســاڵیە‪ ،‬دوای ئەوە‬ ‫بونیەتێكی باشــی هەبێت كەمتر توشــی‬

‫جومگــەكان وشــك دەبنــەوە ئەوكاتــە‬ ‫ئینزیــاق رونــادات لەدوای ‪ 50‬ســاڵیەوە‬ ‫وشكبونەوەی جومگەكان‌و تەسكبونەوەی‬ ‫كەناڵی حەبلی شــەوكی یان دڕكەپەتكی‬ ‫پێدا دەڕوات لەو حاڵەتەدا‪ ،‬كە توشــبون‬ ‫بەفەقەراتــی مــل رێژەكــە لەژنانــدا‬ ‫زیاتــرە وەك لەپیــاوان‪ ،‬لەبەرئــەوەی‬ ‫ماسولكەكانیان الوازترە لەپیاوان»‪.‬‬

‫نیشانەكان توشبون بەئازارەكانی‬ ‫بڕبڕەی مل( فەقەرات)‬

‫وتیشــی «ئــەو نەخۆشــانە زۆر جار‬ ‫ئازارێــك لەپەلەكانیاندا هەیە كاریگەریی‬ ‫لەســەر ژیانــی رۆژانەیــان دەبێــت‬ ‫پەنجەكانیــان ســڕ دەبێــت‪ ،‬ئازارێكــی‬ ‫دەبێــت كەناتوانێــت بیجوڵێنێت‪ ،‬ئەگەر‬

‫پزیشــكەكە جەختــی لەوەكــردەوە‪،‬‬ ‫ئەو نەخۆشــانەی كەنەشــتەرگەریان بۆ‬ ‫دەكرێــت هەر لەســەرەتاوە ســڕبونێكی‬ ‫زۆریــان هەیــە‪ ،‬بــۆ نمونــە لەفەقەراتی‬ ‫پشــتیدا كەدەڵێــن داخزانــی دیســكی‬ ‫كەمەریــان هەیــە هەندێكجاریــش‬ ‫نەخۆشــەكان بەشــێكی زۆری قاچیــان‬ ‫ســڕبوە‪ ،‬ئەوانــەی فشــارێكی زۆریــان‬ ‫لەســەر بڕبــڕەی چــوار یــان پێنجەمی‬ ‫بەشــی خوارەوەی پشتیان هەیە زۆرجار‬ ‫ئەو فشــارە لەســەر دەمــاری پێنجەمە‬ ‫كە لەبەیــن بڕبرەی پێنج‌و چوارەم ئەمە‬ ‫دەبێتەهــۆی ئــەوەی كەقاچیــان بەرەو‬ ‫خوارەوە ناتوانێت بیجوڵێن‪ ،‬ئەم حاڵەتە‬ ‫هەرچەندە دەگەمەنە‪ ،‬بەاڵم مەترسیدارە‬ ‫كەدەبێت زوو نەشــتەرگەری بۆ بكرێت‪،‬‬ ‫نیشانەی تر كەئازار‌و سڕبون كەنەخۆش‬ ‫لەوكاتەدا هێڵكاری‌و ڕەنینی موگناتیسی‬ ‫بەپێــی نیشــانەكە كــە ئەگەر كــەم بو‬ ‫تەنهــا ڕێنمــای دەداتــێ‌و چارەســەری‬ ‫سروشــتی بــۆ دەكرێــت‪ ،‬پــاش چەنــد‬ ‫هەفتەیەك دێتەوە بۆالی پزیشــك‪ ،‬هەتا‬

‫شــەش هەفتە دەبێت لەژێــر چاودێریدا‬ ‫بــن لەماوەیــدا ئەگەر بــاش نەبو كاری‬ ‫كردەســەر ژیانــی رۆژانــەی ئــەوكات‬ ‫پێویستی بەنەشتەرگەریی دەبێت‪.‬‬ ‫راهێنانی سروشتی بۆ فەقەراتی مل‬ ‫ئــەو پزیشــكە دەڵێــت «راهێنانــی‬ ‫سروشتی چەند جۆرێكی هەیە كە دەبێت‬ ‫نەخۆشــەكە بهێنرێتــە الی راهێنــەری‬ ‫سروشــتی كــە راهێنانەكانی بۆ دەكەن‌و‬ ‫نەخۆشــەكە فێــر دەكــەن‪ ،‬لەهەنــدێ‬ ‫حاڵەتدا پێویســت دەكات ئەو شــوێنەی‬ ‫ماســولكەكانی مەســاجی بــۆ دەكرێــت‬ ‫هەندێ ئامێری پزیشكی بەكاردەهێنرێت‬ ‫بــۆ كەمكردنــەوەی ئازاری ماســولكەكە‬ ‫وەرزشی تایبەتیان پێدەدرێت»‪.‬‬

‫ئەو پشتیەی لەسەری دەخەوین‬ ‫دەبێت چۆن بێت؟‬

‫جەختدەكاتــەوە‪ ،‬ئەوپشــتیانەی‬ ‫لەســەری دەخەویــن دەبێــت مــام‬ ‫ناوەنــد بێت ئەو كەســانەی كە لەســەر‬ ‫التەنیشــتەكان دەخــەون باشــتر وایــە‬ ‫بەرزی ئەوپشتیە لەبەینی گوێوە بیگریت‬ ‫تادەگاتە سەرشــان لەبەینــی ‪ 10‬بۆ ‪15‬‬ ‫ســانتیم بێت باشــە‪ ،‬نابێت بەبێ پشتی‬ ‫بخــەون‪ ،‬ئەگەر كەســەكە بەردەوام بێت‬ ‫لەسەر ئەوەی بەبێ پشتی بخەوێت ئەوا‬ ‫توشــی فەقەرات دەبێت‪ ،‬ماسولكەكانی‬ ‫زۆر شــەكەت دەبێت تەشــتنوج دەكات‪،‬‬ ‫دەبێت هۆی فشــار دروســتكردن لەسەر‬ ‫دیســكەكان‪ ،‬زۆرجــار دەبێتــە هــۆی‬ ‫داخزانــی دیســكەكان یان نیشــانەی بۆ‬ ‫فەقەرات‪.‬‬

‫هۆكاری توشبونی فەقەراتی پشت‌و چارەسەرەكانی‬ ‫د‪.‬ئەریوان محەمەد ساڵح‪ :‬نەخۆشیی (فەقەرات)ی پشت‪ ،‬زیاتر بڕبڕەی ‪4‬و ‪ 5‬دەگرێتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان‪:‬‬ ‫نەخۆشــیی ئــازاری پشــت‬ ‫(فەقەرات) یەكێكە لە نەخۆشییە‬ ‫باوەكانــی ئێســتا‪ ،‬كــە توشــی‬ ‫ژن‌و پیاویــش دەبێــت‪ ،‬بەهــۆی‬ ‫ماندوبونــی زۆری رۆژانەوەیــە‪،‬‬ ‫كــە زیاتر بڕبــرەی چــوار‌و پێنج‬ ‫دەگرێتەوە‪ %90-80 ،‬نەخۆشەكان‬ ‫ئەگەر چارەسەری سەرەتاییان بۆ‬ ‫بكرێت لە كاتی خۆیدا‪ ،‬لە ماوەی‬ ‫دوو بۆ ســێ هەفتــەدا وردە وردە‬ ‫ئازارەكانیان نامێنێت‪.‬‬

‫بڕبڕەكانی پشت چین؟‬

‫د‪ .‬ئەریوان محەمەد ســاڵح‪ ،‬پســپۆڕی‬ ‫نەشتەرگەریی ئێســك‌و جومگە‌و شكاوی‪،‬‬ ‫ئامــاژە بــەوە دەكات‪ ،‬كــۆی بڕبڕەكانــی‬ ‫پشــت پێكهاتــون لە ‪ 33‬بڕبڕەو بەشــی‬ ‫خــوارەوەی پشــت كــە «بڕبڕەكانــی‬ ‫خوارەوەی پشــت»ی پێدەڵێن‪ ،‬پێكهاتوە‬ ‫لــە پێنج بڕبڕە‪ ،‬دوای بڕبڕەكانی خوارەوە‬ ‫ئێســكی كلێنچكە دێت‪ ،‬كە پێنج بڕبڕەیە‪،‬‬ ‫لە نێوانیشــدا جومگە هەیــە‪ ،‬جومگەكان‬ ‫كڕكڕاگەیین لە بەشی پێشەوەی جومگەی‬ ‫بچوك هەیە‪.‬‬

‫توشبوان كێن؟‬

‫ناوبــراو‪ ،‬بــاس لــە وەیشــدەكات‪،‬‬ ‫نەخۆشــییەكانی بڕبڕەی پشــت‌و بەشــی‬ ‫خوارەوەی پشــت یەكێكە لە نەخۆشــییە‬

‫باوەكان‪ ،‬كە زۆربەی زۆری ئەو كەســانەی ئەو نەخۆشییانەی دەبنە هۆی فەقەرات‬

‫كاردەكەن لە قۆناغێك لە قۆناغەكانی ژیان‬ ‫پشتئێشــەیان دەبێت‪ ،‬ئەگەر پشتئێشەكە‬ ‫كوشــندە نەبێت پێویســتی بەچارەسەری‬ ‫زۆر نەبێــت‪ .‬لــە ‪ %40-30‬ئەو كەســانەی‬ ‫رۆژانە زۆر بەپێوە دەوەســتن‌و كاردەكەن‬ ‫ئازاری بەشی خوارەوەی پشتیان دەبێت‪،‬‬ ‫هەندێكجــار ئازارەكە تەنها لە پشــتدایە‌و‬ ‫هەندێ كات بۆ بەشــی خوارەوەی پشت‌و‬ ‫بۆ پەلە كانی خوارەوە دەچێت‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫الی راست‪ ،‬یان چەپ‪ ،‬یاخود هەردووال‪.‬‬

‫هۆكارەكان‬

‫پزیشكە پسپۆڕەكە رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كەســانەی بەهــۆی ئیــش‌و كارەكانیانەوە‬ ‫زۆر بەپێوە دەوەســتن‪ ،‬یــان چەمانەوەی‬ ‫زۆری پشــتیان هەیــە بەهــۆی هەڵگرتنی‬ ‫قورســایی بەشــێوەی هەلــە ‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫ئەوانەی كێشــیان زۆرە بەتایبەتی توشی‬ ‫ئازارەكانــی دواوەی پشــت‌و خــوارەوەی‬ ‫دەبــن‪ ،‬یــان ئێســكیان الوازە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئــەو ژنانــەی كە لــە دوای تەمەنی ‪ 45‬بۆ‬ ‫‪ 50‬ساڵیەوە ســوڕی مانگانەیان نامێنێت‪،‬‬ ‫توشــی الوازبونــی ئێســك دەبــن‪ ،‬زیاتر‬ ‫توشی ئازارەكانی پشت دەبن‪.‬‬ ‫وتیشــی «وەرزشــكردن بۆ پشــت زۆر‬ ‫پێویســتە‪ ،‬بــە مەرجێك تەندروســت‌و لە‬ ‫رێگەی كەســانی شــارەزاوە بێــت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر بەشــێوەی هەڵــە وەرزش بكرێت‪،‬‬ ‫دووبــارە‌و زۆر بێــت‪ ،‬لــە كاتــی خۆیــدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئەوەش دەبێتە هۆی دروستبونی‬ ‫پشتئێشە»‪.‬‬

‫نیشانەكانی‬

‫راشــیگەیاند‪ ،‬ئازار لە پشــتی كەسەكە‪،‬‬ ‫د‪ .‬ئەریــوان‪ ،‬جەختی لە وەشــكردەوە‪،‬‬ ‫زۆرێك لە نەخۆشــییە هەناوییەكان یان لە ئەگــەری هەیە لــە پڕدا دروســتببێت‪ ،‬یان‬ ‫كۆئەندامەكانــی تردا هەن‪ ،‬نیشــانەكانیان هێــواش هێــواش‌و كاتێكــی زۆری بوێت تا‬ ‫بەپشتئێشــە دەســتپێدەكەن‪ ،‬وەك‪ :‬دروســت بێــت‪ ،‬ئازارەكــە كوشــندەیە‪ ،‬لە‬ ‫نەخۆشــییەكانی منداڵــدان‌و گورچیلــە ‌و هەندێ لە نەخۆشەكاندا باسی ئەوە دەكات‬ ‫گــەدە‌و دوانزەگــرێ میزەڵدان‪ ،‬لــە وانەیە لە دوای نوشــتانەوەی هەلە ی پشتی‪ ،‬یان‬ ‫لــە قۆناغێك لە قۆناغەكانی نەخۆشــییەكە دوای ســوڕان‪ ،‬یان بەرزكردنەوەی كێشــی‬ ‫زۆر ئازارێكــی زۆر بــە بەشــی خــوارەوەی‬ ‫نەخۆشەكە پشتئێشەی هەبێت‪.‬‬ ‫پشــتیدا دێت‪ ،‬كــە ئەو ئــازارە هەندێكجار‬ ‫دەچێتە ســەر ســمتی‌و بەشــی خوارەوەی‬ ‫رێژەی توشبون لە ژن‌و پیاواندا وەك‬ ‫پەلە كانی خوارەوەی لە پشــتەوەی ڕان بۆ‬ ‫یەكە؟‬ ‫پــوز‌و پەنجەكانی پــێ دەچێت‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫ێ‬ ‫‌‬ ‫م‬ ‫نێرو‬ ‫رەگەزی‬ ‫هەردوو‬ ‫رونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫ئازارەكە ســڕبونی قاچــی لە گەڵدا دەبێت‪،‬‬ ‫مێنیەدا‬ ‫لە‬ ‫دەبن‪،‬‬ ‫نەخۆشــییە‬ ‫توشــی ئەم‬ ‫ئەگەر پەســتان لە ســەر دەمارەكان بێت‪،‬‬ ‫رۆژانــەوە‬ ‫كاری‬ ‫‌و‬ ‫ك‬ ‫ئێســ‬ ‫الوازیــی‬ ‫بەهــۆی‬ ‫نەخۆشــەكە باســی ئــەوە دەكات توانــای‬ ‫توشــی دەبێــت‪ ،‬لە رەگــەزی نێرینەشــدا وەستان‌و رۆیشــتن‌و جوڵەی كەمدەبێتەوە‪،‬‬ ‫بەهــۆی كاری زۆر‌و زەبروزەنگــی كاركردنی هەندێكجــار ئەگــەر پەســتانی زۆر بچێتــە‬ ‫رۆژانەوەیە‪.‬‬ ‫ســەر دەمارەكانی دەبێتە هــۆی الوازی لە‬ ‫ماســولكەكانی قاچ دروستبێت‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫كام لە بڕبڕەكان توشی ئازار دەبن؟‬ ‫توانــای كۆنتڕۆڵكردنــی میــز‌و پیســایی‬ ‫پزیشــكەكە ئاشــكرایدەكات‪ ،‬بەشــی كەمدەبێتــەوە‪ ،‬یــان هەندێكجــار ئــازاری‬ ‫خوارەوەی پشــت‪ ،‬كــە بڕبڕەی چــوارەم‌و كوشــندە‌و هەنــدێ دەرپەڕینــی كڕكڕاگەی‬ ‫پێنجەمــە زیاتریــن دوو بڕبڕەن كە توشــی نێــو بڕبڕەكان پەســتانی زۆر دەخاتەســەر‬ ‫نەخۆشــیی دیســكی بڕبڕە دەبــن‪ ،‬هاوكات دەمــارەكان‪ ،‬هەندێكجــار لــە وانەیــە‬ ‫روبەڕوی پوكانەوەو هەاڵوسان‌و دەرپەڕینی دەمارەكانی قاچ بوەستێت‪.‬‬ ‫دیســكەكان دەبــن‪ ،‬هەر لە بەر ئەوەیشــە‬ ‫زۆربەی ئازار لە بەشــی خوارەوەی پشتەو‬ ‫چارەسەر چییە؟‬ ‫دەچێــت بۆ پەلــە كانی خــوارەوە‪ ،‬لە بەر‬ ‫د‪ .‬ئەریوان محەمەد ســاڵح‪ ،‬دەڵێت «لە‬ ‫ئەوەی بڕبڕەی چوارەم‌و پێنجەم لە بەشــی ســەرەتای نەخۆشــیی ئازارەكانی پشــتدا‪،‬‬ ‫خوارەوەی پشتن‪ ،‬ئەو دەمارانەی لە بڕبڕەی هەر نەخۆشــێك چارەســەری بــۆ دەكەین‪،‬‬ ‫چــوارەم‌و پێنجەم دەردەچــن‪ ،‬دەچێت‪ ،‬بۆ چارەســەری دەرمانــی فیــزۆ ســەرەپیە‌و‬ ‫پەلە كانی خوارەوە‪.‬‬

‫وەرزشــە‪ ،‬ئامۆژگارییــە بــۆ نەخۆشــەكە‬ ‫كەدوربكەوێتەوە لە و جواڵنەی كە هەڵەن بۆ‬ ‫پشت‪ ،‬كە دەبێتە هۆی ئەوەی زیان بەپشت‬ ‫بگەنێــت‪ %90-80 ،‬نەخۆشــەكان ئەگــەر‬ ‫چارەســەری سەرەتاییان بۆ بكرێت لە كاتی‬ ‫خۆیدا‪ ،‬بەمەرجێك لە كاتی خۆیدا سەردانی‬ ‫پســپۆری تایبەت بكات ئــەو ئامۆژگارییانە‬ ‫جێبەجــێ بــكات‪ ،‬لە مــاوەی دوو بۆ ســێ‬ ‫هەفتەدا وردە وردە ئازارەكانیان نامێنێت»‪.‬‬

‫چارەسەر بەتیشكی موگناتیسی‬

‫پزیشــكەكە رونیشیدەكاتەوە‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫ئازارەكــە دووبــارە توشــی پشــت دەبێت‪،‬‬ ‫ئەوكاتــە ئەگــەر ئازارەكە بچێــت بۆ پەلی‬ ‫خوارەوە ســڕی لــە گەڵدا بێت لــە قاچدا‪،‬‬ ‫بێهێــزی لە ماســولكەكانی قــاچ بێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫پێویســتە ئــەو جۆرە نەخۆشــانە تیشــكی‬ ‫موگناتیسی بۆ پشــتیان بكرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بزانیــن ئەو دیســكەی لە نێــوان بڕبڕەكاندا‬ ‫هەیــە زەبریان خســتۆتە ســەر دەمارەكان‬ ‫یــان نــا‪ ،‬ئەگــەر زەبری نەخســبێتە ســەر‬ ‫دەمارەكان‪ ،‬ئەوە بەهەمان شــێوە دەتوانین‬ ‫چارەســەری دەرمان‌و چارەسەری سروشتی‬ ‫بكەین‪ ،‬هەروا ئامۆژگاری نەخۆشەكە بكەین‬ ‫چۆن خۆمان دەپارێزین؟‬ ‫‪ %70-60‬نەخۆشــەكان چــاك ببنــەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫رایدەگەیەنێــت‪ ،‬وەرزشــی بــەردەوام‌و‬ ‫نەخۆشــانەی كــە دوو مانگ چارەســەریان‬ ‫بۆ دەكرێت‌و ســود لە چارەسەرەكە نابینن‪ ،‬جوڵەی تەندروســت‪ ،‬بەكارهێنانی تەوالێتی‬ ‫ئەوانــەن كــە ســڕییەكی زۆر الوازیەكــی غەربی‌و لە سەر مێز نانخواردن‪ ،‬هەروا نابێت‬ ‫دەمار لــە قاچیاندا هەیــە‪ ،‬ئەوانەن توانای بەچەمانــەوە كار بكرێــت‪ ،‬زیــاد لــە هێزی‬ ‫راگرتنــی میز‌و پیســاییان كەمدەبێتەوە‪ ،‬لە خۆمــان قورســایی هەڵنەگریــن‪ ،‬خواردنی‬ ‫گەڵ ئازاری پشــتدا توشــی داخزانی بڕبڕە تەندروســت بخۆیــن‪ ،‬بۆ ئەوەی ئێســكمان‬ ‫دەبــن‪ ،‬ئەمانــە پێوســتیان بەئەنجامدانــی بەهێز بكات‪ ،‬دەبنە هۆی پاراستن‌و نەبونی‬ ‫ئازاری پشت‪.‬‬ ‫نەشتەرگەریی هەیە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (608)1-5-2017‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«دیداری تەمەن»ی مام جەالل باڵودەكرێتەوە‬ ‫دیوە شاراوەكانی بزوتنەوەی كوردایەتی خستۆتەڕو‬

‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬

‫ێ شەممە ‪ ،2017/5/2‬كاتژمێر (پێنج)‬ ‫رۆژی س ‌‬ ‫ی پاشــنیوەڕۆ‪ ،‬لەمۆزەخانەی نیشــتمانی (ئەمنە‬ ‫ســورەكە)‪ ،‬لــەدو توێــی ‪ 900‬الپــەڕەی قــەوارە‬ ‫گــەورەداو بــەدو بــەرگ‪ ،‬كتێبی (مــام جەالل –‬ ‫دیــداری تەمــەن)‪ ،‬كە لــە ئامادەكردنی (ســەالح‬ ‫رەشید)ە‪ ،‬باڵودەكرێتەوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەم كتێبە ناوازەیە (سەاڵح رەشید)‬ ‫لە پەیجی تایبەتی خۆی لە فەیســبوك دەڵێ‌‪ :‬لەم‬ ‫دیــدارەدا‪ ،‬كەم بوار هەیە مام جەالل باســی لێوە‬ ‫نەكردبــێ‌‪ ،‬هــەر لە ژیانی الوێتییــەوە تا چونە ناو‬ ‫دنیای سیاســەت‪ ،‬بە رونی باســی كاری سیاسی‌و‬ ‫حزبایەتی‌و پێشمەرگایەتی‌و كۆمەاڵیەتی دەكات‪،‬‬ ‫بــاس لەو قۆناغە جیــاواز و ناكۆكانەش دەكات كە‬

‫دڵشاد كوێستانی‬

‫لە شوێنە تۆقێنەرەكە‬ ‫رەنگەكانی نیشتامن منایش‬ ‫دەكات‬

‫لەگەڵ هێزە كوردستانیەكاندا رویانداوە‪.‬‬ ‫هەر لە دامەزراندنی یەكێی نیشتمانی كوردستان‬ ‫‌و لەوێشــەوە بــۆ راپەڕیــن‌و دواجــار دامەزراندنی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردســتان‪ ،‬واتە لەســەردەمی‬ ‫الوێتییەوە تا چونە ناو كۆشكی كۆماری‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬لەم گفتوگۆیانەمدا‬ ‫لەگەڵ جەنابی مام جەالل‪ ،‬ئەو پرسیارانەم لێكردوە‬ ‫ێ پەردەو‬ ‫كە لــە خەیاڵی زۆرماندا هەیە‪ ،‬ئەویش ب ‌‬ ‫دور لــە وەاڵمــی دبلۆماســی‪ ،‬دیوەكانــی ناوەوە و‬ ‫الپەڕە شــاراوەكانی بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلی‬ ‫كوردستانی خستۆتەڕو‪.‬‬ ‫لــەم كتێبــەدا زۆر زانیاری وردو ســەرنجڕاكێش‬ ‫ێ كــە الی كەســمان نییــە و نەمان‬ ‫هاتۆتــە گــۆڕ ‌‬ ‫بیستوە‪.‬‬

‫چاودێر– تایبەت‪:‬‬

‫رۆژی ســێ‌ شــەممە ‪،2017/5/1‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتــی گشــتیی رۆشــنبیری‬ ‫‌و هونــەری ســلێمانی‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتــی‬ ‫هونــەری شــێوەكاری‪ ،‬لەمۆزەخانــەی‬ ‫نیشــتمانی (ئەمنــە ســورەكە)‪ ،‬لەژێــر‬ ‫نــاوی (ســەفەرێك بەنــاو رۆحــدا)‬ ‫پێشــانگەی تایبەتــی بــۆ هونەرمەنــدی‬ ‫شێوەكارو بەتواناو تاراوگەنشین (دڵشاد‬ ‫كوێستانی) دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم هونەرمەنــدە شــێوەكارە‪ ،‬تاكو‬ ‫ئێســتا زیاتر لە ‪ 70‬پێشانگەی هاوبەش‬ ‫‌و تایبەتــدا و لــە ‪ 16‬واڵتــی جیهانــدا‬ ‫پێشانگەی كردۆتەوە‪ ،‬لەم پێشانگەیەشدا‬ ‫‪ 30‬تابلۆ دەخاتەڕو‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــەم پێشــانگە تایبەتــە‪،‬‬ ‫دڵشــاد كوێســتانی بــە (چاودێــر)ی‬

‫راگەیاند‪:‬‬ ‫ئەم پێشانگەیەم گەڕانەوەیە بۆ زێدی‬ ‫باو و باپیــران‪ ،‬خۆی لەخۆیدا روداوێكی‬ ‫تایبەتە بۆ خۆم‪ ،‬هێنانەوەی ‪ 30‬تابلۆش‬ ‫گوزارشــت لەناخ‌و دەرونی خۆم دەكات‬ ‫وەك هونەرمەندێــك‪ .‬كردنــەوەی ئــەم‬ ‫پێشــانگەیەش لەمۆزەخانەی نیشتمانی‬ ‫(ئەمنــە ســورەكە)‪ ،‬خــۆی لەخۆیــدا‬ ‫مەسجێكی مرۆڤانەو ئاشتی پەرستانەیە‬ ‫بۆ ئەو شــوێنەی كە هەزاران كورد تێیدا‬ ‫خەڵتانــی خوێن كــران‪ ،‬رۆژانێك بو لێی‬ ‫ئەترســاین‌و هەڕەشەی مەرگمان لەسەر‬ ‫بو لەســەر ئەو شــوێنە تۆقێنەرە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمــڕۆ مــن رەنگەكانــی نیشــتمانی تیا‬ ‫نمایش دەكەم‪.‬‬ ‫پێشــانگەكە بەیانیــان‌و ئێــواران تا‬ ‫رۆژی ‪ 2017/5/7‬بەردەوام دەبێ‌‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ژمارە شەشی‬ ‫(دابڕان) و (زانستی دابڕان)‬ ‫باڵوكرانەوە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لەدوتوێــی (‪ )89‬الپــەڕەی قــەوارە‬ ‫گەورەدا‪ ،‬ژمارە (‪)6‬ی گۆڤاری (دابڕان)‬ ‫چاپ‌و باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتــدا ژمــارە (‪)6‬ی گۆڤــاری‬ ‫(زانســتی دابڕان)یش كەوتــە بەردیدەی‬ ‫خوێنەران كە جۆرەها بابەتی دانســقە و‬ ‫نوێی زانستیی لەخۆگرتوە‪.‬‬ ‫ژمارە (‪)6‬ی گۆڤــاری دابڕان چەندین‬ ‫بابەتی تایبەت‌و هەمەچەشنەی بە كێشە‬ ‫و ملمالنێكانی دنیای سیاسەت‌و ئیسالم‬ ‫‌و راوبۆچونــە جیــاوازەكان‌و گــەڕان بە‬ ‫ێ كێشــەدا‬ ‫دوای جیهانێكــی جیــاواز و ب ‌‬ ‫لەخۆگرتــوە و تیایــدا باڵوكراونەتــەوە‬ ‫لەوانە‪:‬‬

‫خالیــدی كــوڕی وەلیــد لــەدادگای‬ ‫الهــای‪ /‬د‪ .‬ئەمیــن عوســمان‪ .‬نوێگەری‬ ‫یان كەلەپورخوازی‪ /‬خەســرەو مەحمود‪،‬‬ ‫روخانــی جیهانــی ئیســامی‪ /‬حامــد‬ ‫عبدلســەمەد‪ .‬بۆچــی ئیســامییەكان‬ ‫بەرچاویــان ســورە‪ /‬ماجیــد خەلیــل‪.‬‬ ‫كوشــتنی ئیســام‪ /‬وچــاح صائــب‪،‬‬ ‫وەرگێڕانــی‪ :‬هەســتی مەحمــود‪ .‬مردن‌و‬ ‫زیندوبونەوە بەشــی ‪ /1‬هەژار هەورامی‪.‬‬ ‫كامیان بسڕینەوە‪ .‬داعش یان دەقەكان؟‪/‬‬ ‫محەمەد وەرتێ‌‪.‬‬ ‫هــەردو گۆڤاری (دابڕان) و (زانســتی‬ ‫دابــڕان)‪ ،‬لەالیەن پالتفۆرمــی دابڕان‪ ،‬دو‬ ‫مانگ جارێك باڵودەكرێنەوە‪.‬‬ ‫هاژە براخــاس‪ ،‬یەكەمین پێشــانگەی‬ ‫تایبەتی خۆی كردەوە‬

‫سایتی نوێی‬

‫كەوتەكار‬

‫‪www.dabran.net‬‬

‫‪w.dabran.n‬‬ ‫بە سێ زمان‪ :‬كوردی‪ ،‬عەرەبی و ئینگلیزی‬

‫دیزاینی نوێ‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫ڕاپۆرتێک دەربارەی‬

‫مەن بووکەری‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ئەمساڵ‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )549‬دووشەممە ‪2017/5/1‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫بێچانسرتین وەرگێڕی دونیام‬ ‫پێنج پرسیار لە مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی‪ ،‬وەرگێڕی‬ ‫دیاری زمانی فارسی‪ ،‬باس لە‬ ‫بێهیواییەکانی دەکــات کە لە‬ ‫پڕۆسەی چاپدا لە واڵتی ئێران‬ ‫و هەرێمی کوردستاندا هاتوونەتە‬ ‫پێشی و دەڵێت‪« ،‬بێچانسترین‬ ‫وەرگێڕی دونیام‪».‬‬ ‫مـــەریـــوان هــەڵــەبــجــەیــی لە‬ ‫وەاڵمی پێنج پرسیاردا هەندێ‬ ‫وردەکــاری دەربــارەی کارەکانی‬ ‫خۆی دەخاتە ڕوو و ئاشکرای‬ ‫دەکـــــات‪ ،‬دوای وەرگــێــڕانــی‬ ‫بەرهەمەکانی بەختیار عەلی و‬ ‫شێرزاد حەسەن ئێستا باشترین‬ ‫دەزگاکانی باڵوکردنەوەی ئێران‬ ‫داوای بەرهەمی نووسەرانی کورد‬ ‫دەکەن‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬دوای‬ ‫‪ ١٧‬ســاڵ لــە وەرگــێــڕانــی‪،‬‬ ‫ئێستا ئێوارەی پەروانە بە‬ ‫زمانی فارسی چاپ دەبێت‪،‬‬ ‫وەک وەرگـــێـــڕێـــک چــۆن‬ ‫لــەو پڕۆسەیە دەڕوانــیــت‪،‬‬ ‫هەستێکی تایبەتت هەیە کە‬ ‫باسی بکەیت؟‬

‫ژێر گوشاری ئابووریدا نەبون‪ .‬هیچ کات‬ ‫هێندەی ئەم ڕۆژگــارە بێهیوا نەبوون لە‬ ‫هەموو ئاستەکاندا‪ ،‬بێهیواییەک ئەمڕۆ لە‬ ‫ئێراندا هەیە ڕەنگە بە درێژایی مێژووی‬ ‫هاوچەرخ هێندە نەبووبێت‪ .‬کەس کاتی‬ ‫خوێندنەوەی نییە و سانسۆر و دۆخی‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی مرۆڤی ئەو واڵتەی‬ ‫لە ڕادەبەدەر بێزار کردووە‪ .‬چاپبوونی ئەو‬ ‫کتێبە لە ئێستادا هیچ جێگای خۆشحاڵی‬ ‫نییە و تەنیا وەک بەڵگەیەکە بۆ ئەوەی‬ ‫ئەو کارە کراوە و دەبێت هەر چۆنێک بێت‬ ‫بە سەرئەنجامی خۆی بگات‪ ،‬گەرچی زۆر‬ ‫درەنگ بەاڵم هەر باشە پاش زیاتر لە پانزە‬ ‫ساڵ کە بەختیار عەلی بۆ یەکەم جار‬ ‫تۆمەتی دزی درایە پاڵی و ئەوەی کە گوایە‬ ‫ئیوارەی پەروانە لە ساڵی ئاشوبی عەباس‬ ‫مەعروفی دزراوە و لە باشوور و ڕۆژهەاڵت‬ ‫شەپۆلێکی بەرنامەبۆداڕێژراو بەڕێ کەوت‬ ‫تا بیسەلمێنن ئەو ڕۆمانە دزراوە و ئەم‬ ‫نووسەرە دزە‪ ،‬چاپ دەبێت‪ .‬دژایەتییەکی‬ ‫زۆر دەکرام لەسەر وەرگێڕانی ئەو ڕۆمانە‬ ‫و تا ئــەو ڕادەی ــە ڕۆشــت چەند جارێک‬ ‫پەیوەندییان بە ناشرەکەمەوە کردو وتیان‬ ‫ئەو ڕۆمانە دزراوە چاپ نەکەن و بەمنیشیان‬ ‫دەوت خورما بۆ خانەقین دەبات!! مۆڵەت‬ ‫وەرنەگرتنی دواهەمین هەناری دنیا‪ ،‬شاری‬ ‫مۆسیقارە سپییەکان‪ ،‬حەسار‪ ،‬مــوالزم‬ ‫تەحسین و شتی تریش‪ ،‬سانتیاگۆ دی‬ ‫کامپۆستیال‪ ،‬گەڕەکی داهۆڵەکان و هەموو‬ ‫ئەو کتێبانەی تر کردبوومن بە فارسی‬ ‫هێندەی مۆڵەت وەرنەگرتن و چاپ نەبوونی‬ ‫ئێوارەی پەروانە ئەستەم و ئازاردەر نەبوو‬ ‫بۆم‪ .‬چونکە بێهۆ ئازارێکی زۆر دەدرام و‬ ‫بووبوومە هاوبەشی دز! لە گفتوگۆیەک‬ ‫لەگەڵ باڵوکراوەیەکی فارسیشدا وتم لەو‬ ‫ڕۆژگــارەدا دوو جار خەوم بە چاپی ئەو‬ ‫ڕۆمانەوە دی‪ .‬لە یاداشت و بیرەوەریی‬ ‫خۆمدا بە درێژی باسی ئەو پڕۆسە تاڵ و‬ ‫ناخۆشەم کردووە کە من و ئیوارەی پەروانە‬ ‫پێیدا تێپەڕین‪ ،‬پڕۆسەیەک کە بەداخەوە تا‬ ‫ئەمڕۆش بە فۆڕمی جیاواز بەردەوامی هەیە‪.‬‬ ‫رەنگە ڕەشبینی من یەکێک لە هۆکارەکان‬ ‫بێت کە دەڵێم هەستێکی خۆش و تایبەتم‬ ‫نییە بۆ چاپی ئەو ڕۆمانە پاش حەڤدە‬ ‫ساڵ‪ ،‬ناکرێت خوێنەران و نووسەران و‬ ‫ڕۆژنامەنووسان هەڵوێستی ئەخالق یان‬ ‫نەبێت و نەڵێن ئێوە ئیرەیی کوشتوونی و‬ ‫کوێرن لە بەرانبەر جوانیدا و نایبینن یان‬ ‫ناتانەوێت بیبینن و کارتان بووە بە تۆمەت‬ ‫دروستکردن بۆ داهێنەران‪.‬‬

‫مــەریــوان هەڵەبجەیی‪ :‬پێش هەموو‬ ‫شتێک دەمەوێت ئەوە بڵێم چێژی وەرگێڕان‬ ‫و چاپی یەکەم کتێب بۆ گەنجێکی‪٢٠‬‬ ‫ســااڵن چێژێکی بێئەندازەیە و ڕەنگە‬ ‫بتوانم بڵێم لەو چێژانەیە مرۆڤ زۆر بە‬ ‫دەگمەن ئەزموونی دەکــات لە ژیانیدا‪.‬‬ ‫ئەویش وەرگێڕانی شاکارێکی ئەدەبیی‬ ‫نەتەوەکەت بۆ زمانێکی دەوڵەمەند و‬ ‫خاوەن ئەدەبیاتێکی زۆر مەزن لە ئاستی‬ ‫دونیادا‪ .‬ڕەنگە بێچانسترین وەرگێڕی دونیا‬ ‫بم‪ ،‬کتێبە چاپنەکراوەکانم زۆر زیاترن لە‬ ‫کتێبە چاپکراوەکانم‪ .‬یەکەمین کتێبەکانم‬ ‫نەک هەر لە سەرەتای وەرگێڕانم و لەو‬ ‫تەمەنە کەمەی کارکردنمدا چاپ نەبوون‪،‬‬ ‫بەڵکو هەر یەکەیان چەندین ساڵ مانەوە‬ ‫لە پشت دەرگــای ئاسنینی سانسۆرەوە‪.‬‬ ‫حەسار و سەگەکانی باوکم یەکەم ڕۆمان‬ ‫بوو نەوەدەکان کردم بە فارسی و حەوت‬ ‫ســاڵ مۆڵەتی وەرنــەگــرت و پاشان بە‬ ‫سانسۆرێکی زۆرەوە لە ساڵی ‪ ٢٠٠٤‬چاپ‬ ‫کراو پێشوازی زۆری لێ کرا و دواتر کۆ‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬بێگومان‬ ‫کرایەوە و سیانزە ساڵە قەدەغەیە‪ .‬پاش‬ ‫تۆ هەر تەنها بەختیار عەلیت‬ ‫حەسار ئێوارەی پەروانەم وەرگێڕا و لە‬ ‫نەکردووە بە فارسی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەردەمی کرانەوەی ڕێژەیی سەرۆککۆماری‬ ‫چــی وای کـــرد بەختیار‬ ‫خاتەمیدابوو‪ ،‬بڕیاربوو شانزە الپەڕەی لێ‬ ‫عەلی بەو جــۆرە پێشوازی‬ ‫سانسۆر بکرێت و مۆڵەتی باڵوبوونەوەی‬ ‫لێ بکرێت لەناو خوێنەرانی‬ ‫بدەنێ‪ ،‬ڕازی نەبووم و چەند نەشری گۆڕی‬ ‫فارسدا؟‬ ‫و زۆر دەستکاریم کرد و سودی نەبوو‪.‬‬ ‫ئەحمەدی نەژاد بوو بە سەرۆککۆمار ڕایان‬ ‫مــەریــوان هەڵەبجەیی‪ :‬ڕاستە بەرهەمی‬ ‫گەیاند ئەم ڕۆمانە نابێت لە ئێراندا چاپ‬ ‫بێت‪ .‬پاش حەڤدە ساڵ ناچار ڕازی بووم بە چەندین نووسەری تریشم کردووە بە فارسی‪،‬‬ ‫چاپکردنی و بڕیارە کۆتایی مانگی پێنج باڵو دیارە ئەوانیش پێشوازی زۆریان لێ کراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێتەوە‪ .‬حەڤدە ساڵ لەمەوپێش بڕیاربوو بێچانسی لەوەدا بوو شاکارێکی وەک حەسار‬ ‫بە تیراژی سێ هــەزار و سێ سەد دانە و سەگەکانی باوکم پاش زیاتر لە حەوت ساڵ‬ ‫چاپ بێت و لە ئێستادا بە تیراژی هەزار و ئەویش بە سانسۆرێکی زۆرەوە چاپ بوو‪.‬‬ ‫و سەد دانە چاپ دەبێت‪ .‬لەو ڕۆژگارەدا لە ماوەیەکی کەمدا چوار جار چاپ کرایەوە‬ ‫خوێنەر لە ئێران زیاتر بوو‪ ،‬بەراورد ناکرێت و پێشوازییەکی زۆری لەالیەن خوێنەران و‬ ‫بە ئەمڕۆ‪ ،‬لەو کاتەدا خەڵکی هێندە لە ڕەخنەگرانەوە لێ کرا و ‪ ٣‬ماستەری لەسەر‬

‫ســانــســۆری کــارەکــانــم لــە بیست ساڵی‬ ‫ڕابردوودا هێندە درێژە لێرەدا ناتوانم باسی‬ ‫بکەم‪ ،‬چونکە یەکەم کارەکانم لە حەڤدە‬ ‫ساڵ لەمەوپێشەوە ڕووبەڕووی سانسۆرێکی‬ ‫زۆر خراپ بوونەوە و بەداخەوە تا ئەمڕۆش‬ ‫بەردەوامە و هێندەش ئازاری داوم زۆر جار‬ ‫پێشهاتووە بە ساڵ و بگرە زیاتریش هیچ‬ ‫شتێکم وەرنەگێڕاوە‪ ،‬لــەوەش زیاتر زۆر‬ ‫جار بیرم لەوە کردووەتەوە بۆ هەمیشە‬ ‫واز لە وەرگێڕان بهێنم‪ .‬بەتایبەتیش بە‬ ‫دیوەکەی تــردا‪ ،‬واتــە وەرگێڕانەکانم لە‬ ‫فارسییەوە بۆ کوردی چاپ نەدەبوون و‬ ‫هیچ سانسۆرێکیش لە باشوور لە ئارادا‬ ‫نەبوو‪ ،‬زیاتر پرسی پەیوەندیی و ئیرەیی‬ ‫و بەربەست دروستکردن بوو‪ .‬دەزگاکان‬ ‫بە دەست کەسانێکەوەن گەر بۆیان بکرێت‬ ‫نایەڵن دەیانی وەک من لەم واڵتەشدا بژین‪.‬‬ ‫لە نێوان دوو الیەنی زۆر ناشرین و بێهەست‬ ‫و نابەرپرسیاردام‪ ،‬یەکیان دەوڵەتێکی‬ ‫گەورەی توندوتیژی دینی دژە کولتوورە و‬ ‫ئەمی تریشیان کۆمەڵێک مرۆڤی خۆپەرست‬ ‫و بێویژدان و میزاجی چــۆن بیانەوێت‬ ‫دژایەتیت دەکــەن‪ .‬زۆر جار دەڵێم باشە‬ ‫ئەمانە دەسەاڵتی سیاسییان نییە دەنا‬ ‫دوور نەبوو تیرۆریشمان بکەن‪.‬‬

‫دوای چاپبوونــی بەرهەمەکانــی بەختیــار‬ ‫عەلــی و شــێرزاد حەســەن ئێســتا باشــرین‬ ‫نارشەکانــی ئێــران داوای بەرهەمــی‬ ‫نووســەرانی کــورد دەکــەن‬ ‫وەرگــیــراو دوو ‌هێندەی قەبارەی ڕۆمانەکە‬ ‫ڕەخنەی لە ستایشدا نــووســرا‪ .‬بەداخەوە‬ ‫ئەوەی زیانی گەورەی لەو ڕۆمانە دا ئەوە بوو‬ ‫تا ئێستا وا دەبێت بە سیانزە ساڵ قەدەغەیە‪.‬‬ ‫هەر وەک چۆن زیاتر لە پانزە ساڵە گەڕەکی‬ ‫داهۆڵەکان و موالزم تەحسین و شتی تریش‬ ‫قەدەغەیە‪ .‬ئەم ساڵ دوو کتێب باڵو دەکەمەوە‬ ‫هەر دووکیان دەربارەی حەسار و سەگەکانی‬ ‫باوکمە‪ .‬یەکێکیان کتێبێکی سەربەخۆیە و‬ ‫ڕەخنەگرێکی بەتوانا نووسیوێتی‪ ،‬ئەویتریشیان‬ ‫ژمارەیەک لەو ڕەخنانەیە من بەرچاوم کەوتون‬ ‫و ڕەخنەگری جۆراوجۆر و جیاواز نووسیویانە‬ ‫و ستاییشیان کردووە‪ .‬دیارە نووسینەکان زۆر‬ ‫زیاترن و من بەڕێکەوت ئەو ژمارە کەمەیانم‬ ‫دیوە‪ ،‬چونکە باڵوکراوە لە ئێراندا زۆرە من‬ ‫ناتوانم کەمترینیان بکڕم و بیان بینم‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫ڕەخــــنــــەی چـــاودێـــر‪:‬‬ ‫لــە واڵتــانــی دونـــیـــادا کە‬ ‫نــووســەرێــک دەنــاســرێــت‪،‬‬ ‫پڕۆسەی چاپ و باڵوکردنەوە‬ ‫تا ڕاددەیەک ئاسانتر دەبێت‪،‬‬ ‫لە ئێران ئەو شێوازە هەیە‪،‬‬ ‫دوای چاپبوونی سێ ڕۆمانی‬ ‫بەختیار عــەلــی پــڕۆســەی‬ ‫چــاپــکــردن و وەرگــرتــنــی‬ ‫بەرهەمەکانی ئەو نووسەرە‬ ‫ئاسانتر نەبووە؟‬

‫مەریوان هەڵەبجەیی‪ :‬زۆر ڕاستە‪ .‬لە‬ ‫ئێرانیشدا لە پاش باڵوبوونەوەی حەسار‬

‫دەروازەی گەورە بە شێوەی چاوەڕواننەکراو‬ ‫کرایەوە بە ڕووی نەک هەر نووسەرەکەیدا‬ ‫بەڵکو بە ڕووی هەموو ئەدەبیاتی کوردیدا‪.‬‬ ‫لە پاش حەسار کە باشترین ناشری ئێران‬ ‫چاپی کــرد ئــەو ناشرە و هەموو ناشرە‬ ‫بەناوبانگەکانی تر داوای بەرهەمی شێرزاد‬ ‫حــەســەن و نــووســەرانــی تــری کــوردیــان‬ ‫دەکرد‪ .‬بێگومان دوای چاپبوونی دواهەمین‬ ‫هەناری دونیا ئەدەبیاتی کــوردی ئاستی‬ ‫پێشوازیکردنی ڕۆیشتە قۆناغێکی ترەوە‬ ‫و زۆر لە ئاستێکی بااڵدا سەیر دەکرێت و‬ ‫بەختیار عەلی وەک نووسەرێکی گەورەی‬ ‫جیهانی سەیر دەکەن و پێشوازی کەموێنە‬ ‫لە بەرهەمەکانی دەکەن‪ .‬ئەمەش تەنیا لە‬ ‫بەرژەوەندیی ئەودا نەشکاوەتەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لە بەرژەوەندیی ئەدەبیاتی کوردیدایە بە‬ ‫شێوەیەکی گشتی‪ ،‬ئێستا هەر نووسەرێکی‬ ‫کورد وەربگێڕدرێتە سەر زمانی فارسی بە‬ ‫ئاسانترین شێوە باشترین ناشرەکان ئامادەن‬ ‫چاپی بکەن و سەرمایەی بۆ خەرج بکەن‪.‬‬ ‫هۆکارەکەشی شکاندنی ئەو بەربەستە بوو‬ ‫لەالیەن بەختیار عەلی و شێرزاد حەسەنەوە‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ڕەخــــنــــەی چـــاودێـــر‪:‬‬ ‫بێگومان سانسۆر پرسێکی‬ ‫گرنگە‪ ،‬سەرگوزشتەیەکی‬ ‫سانسۆرکردنمان بۆ بگێڕەوە‬ ‫سەبارەت بەو کتێبانەی چاپ‬ ‫بوون و تۆ وەرتگێڕاون؟‬

‫مەریوان هەڵەبجەیی‪ :‬سەرگوزەشتەی‬

‫‪5‬‬

‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬پێش‬ ‫چاپبوونی ئەو بەرهەمانەی‬ ‫ت ــۆ وەرتـــگـــێـــڕان‪ ،‬چــەنــد‬ ‫کەسێکی تر بە فارسی لە‬ ‫ئێران چاپی کــردن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو دەنگدانەوەیان نەبوو‪،‬‬ ‫تۆ کە ئــاگــاداری پڕۆسەی‬ ‫چـــاپ و بـــاوکـــردنـــەوەی‬ ‫ئێرانیت هۆکارەکەی بۆچی‬ ‫دەگەڕێنیتەوە؟‬

‫مـــەریـــوان هــەڵــەبــجــەیــی‪ :‬بەختیار‬ ‫عەلی تەنیا نــووســەری کــوردە زۆرترین‬ ‫بەرهەمی کراوە بە فارسی‪ ،‬لە سەرجەم‬ ‫ئەو ژانرانەی کاری تیا کردووە‪ .‬هێندەی‬ ‫بەرهەمەکانی کــراوە بە فارسی بە هیچ‬ ‫زمانێکی تر نەکراوە‪ .‬بەداخەوە هۆکاری‬ ‫پێشوازی نەکران لەو وەرگێڕانانەی تر‬ ‫ئەوەیە بەشێک لە وەرگێڕانەکان باش نین‬ ‫و نەک هەر لە ئاستی گەورەیی و توانای‬ ‫کوردییەکەدا نین بەڵکو زمانەکەیان تەواو‬ ‫شێواندووە و لەوەش خراپتر ئەوەیە کتێب‬ ‫هەیە وەرگێڕانە فارسییەکەی سەد الپەڕەی‬ ‫لە کوردییەکەی کەمترە! ئیرۆتیک یان‬ ‫سیاسیش نەبووە کە دەزگــای سانسۆری‬ ‫ئەو واڵتە الی بردبێت‪ ،‬بەڵکو وەرگێڕەکە‬ ‫نەیزانیوە و الی بردووە! وەرگێڕان زانست‬ ‫و هونەر و داهێنانە و ئەو کەسەی ئەنجامی‬ ‫دەدات گەر توانای نەشکێت بە سەریدا و‬ ‫مەعریفەی نەبێت شاکارێک دەکاتە کارێکی‬ ‫زۆر ئاسایی و بگرە الوازیش‪.‬‬

‫دانا ڕەئووف نوێرتین بەرهەمی باڵو کردەوە‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئەنتوان چێخەف لە پالتۆنۆڤەوە بۆ باخی گێالس‪ ،‬نوێترین کتێبی نووسەر و‬ ‫شانۆکار دانا ڕەئووفە کە لە ناوەڕاستی مانگی چواردا لە الیەن دەزگای چاپ و‬ ‫پەخشی سەردەمەوە باڵوکرایەوە‪.‬‬ ‫ئەم کتێبە لێکۆڵینەوەیەکی شیکارییە لەسەر ھەر چوار دەقە گــەورە و‬

‫دیارەکەی چێخەف‪ :‬نەوڕەس‪ ،‬خاڵە ڤانیا‪ ،‬سێ خوشک‪ ،‬باخی گێالس‪ ،‬ھەروەھا‬ ‫پالتۆنۆڤ کە یەکەمین ھەوڵی نووسینی چێخەفە لە بواری شانۆنامەدا‪.‬‬ ‫ئەم کتێبە چەند لێکۆڵینەوەیەکی شیکارییە ھێندەش ئێستاتیکییە و‬ ‫سەرچاوەیەکی گرنگ و سەرنجڕاکێش دەبێت بۆ ھەر کەسێک بییەوێت کار‬ ‫لە ھەر دەقێکی چێخەفدا بکات و زیاتر شارەزای دنیا و قوواڵییەکانی ڕوانینی‬ ‫چێخەف بێت‪.‬‬

‫«ڕیژیسۆر و ئەکتەرە)کان دەکرێت ئەم کتێبە بۆیان ببێتە سەرچاوەیەکی‬ ‫گرنگی تێگەیشتن و وردبوونەوەی زیاتر لە شانۆنامەکانی چێخەف و لە ڕێگایەوە‬ ‫زیاتر درک بە ڕەگەزە شاراوەکانی نێو شانۆنامەکانی بکەن‪ .‬لەم کتێبەدا نووسەر‬ ‫شیکارییەکی وردی لەنێوان دەقەکاندا کردووە و بە سەرنجەوە لەسەر ھەر‬ ‫یەکێکیانی نووسیوە‪ .‬ئەم کتێبە ئێستا لە سەرجەم کتێبخانەکاندا دەست‬ ‫دەکەوێت‪.‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )549‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/5/1‬‬

‫دەرگای شەو و پێاڵوەكەی فردریكۆ فیللینی‬

‫شوان ئەحمەد‬ ‫میسر یەكێكە لەو واڵتانەی هەرگیز‬ ‫حیكایەتخوانی لــێ نابڕێت‪ .‬نەجیب‬ ‫مەحفوزیش بڕوات عەال ئەسوانی دێت‪،‬‬ ‫ئەسوانیش بێدەنگ بێت‪ ،‬گوێ‌بیستی‬ ‫وەحید ئەلتەویلە دەبین‪.‬‬ ‫بەاڵم زۆرجار ئەو قەڵەمە جدییانەی بە‬ ‫بێدەنگی لە پەراوێزدا كار دەكەن و میدیا‬ ‫و ڕەخنەگران وەك پێویست بەسەریان‬ ‫ناكەنەوە‪ ،‬درەنگ دەناسرێن و خوێنەران‬ ‫بە ئاسانی بە تێكستەكانیان ئاشنا نابن‪.‬‬ ‫وەحید ئەلتەویلە ڕۆماننووسێكی‬ ‫بەهەرەمەندی واڵتی میسرە و لەدایكبووی‬ ‫ســاڵــی (‪ ،)1960‬یەكێكە لــەوانــەی‬ ‫بەشێنەیی كار دەكەن و بە ستایلێكی‬ ‫تایبەت دەنووسن‪.‬‬ ‫ئەزموونی نوسینی ئەم پیاوە هەمووی‬ ‫بیست ساڵێكە‪ ،‬بــەاڵم لــەو مــاوەیــەدا‬

‫كۆمەڵێك بەرهەمی جــوان و تایبەتی‬ ‫نووسیوە‪( :‬دوو كۆمەڵە چیرۆك و چوار‬ ‫ڕۆمان)‪( .‬كۆمەڵە چیرۆكەكانی بریتین‬ ‫لە خلف النهایە بقلیل‪ ،1997-‬كما یلیق‬ ‫برجل قصیر‪ ،)2000-‬لەگەڵ چوار ڕۆماندا‬ ‫(ألعاب الهوی‪ ،‬أحمر خفیف‪ ،‬باب اللیل‪،‬‬ ‫حذاء فیللینی)‪.‬‬ ‫دوابـــەرهـــەمـــی (دەرگـــــای شـــەو و‬ ‫پێاڵوەكەی فیللینی)یە‪ .‬كە هەردووكیان‬ ‫دوو ڕۆمانی سەرومڕ سیاسین‪ .‬یەكەمیان‬ ‫بە زەق و زۆپی و ڕاستەوخۆیی قسە‬ ‫لــە سیاسەت و پرسی فەلەستین و‬ ‫فەلەستینییەكانی ناو تونس دەكــات‪،‬‬ ‫دوای گواستنەوەی ڕێكخراوی فەتح‬ ‫و دەســتــەودایــەرەكــەی عــەرەفــات لە‬ ‫بەیروتەوە بۆ تونس‪.‬‬ ‫بــەاڵم لە پێاڵوەكەی فیللینیدا کە‬ ‫چـــواردە دیمەنەو دەربـــارەی سستمە‬ ‫پێچكردنەوەیەك‬ ‫سەرکوتکەرەکانە‪،‬‬ ‫هەیەو سیاسەت بــەو زەق و زۆپــی و‬ ‫ڕاستەوخۆییەوە نایەتە ناو ڕۆمانەكە‪.‬‬ ‫ئەلتەویلە وەك مورید و عاشقێكی شاعیر‬ ‫و نووسەر و فیلمسازی ئیتاڵی فردریكۆ‬ ‫فیللینی‪ ،‬دەیــەوێــت بە سودوەرگرتن‬ ‫لە فیلمەكانی ئــەو داهێنەرە مەزنە‪،‬‬ ‫ڕاستەوخۆ دەربـــارەی سیاسەت قسە‬ ‫نەكات‪ ،‬بەڵكو هەوڵ بدات وەك شاكارە‬ ‫سینەماییەكان ئــەو‪ ،‬گوتاری سیاسی‬

‫بە دنیای خەون و ئەندێشە و فانتازیا‬ ‫بگۆڕێت‪.‬‬ ‫لە پێاڵوەكەی فیللینیدا سیاسەت لە‬ ‫بەرگەوە بۆ بەرگ بە چڕی ئامادەیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم نەك بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ‬ ‫و ڕاپۆرتئامێزانە‪ ،‬بەڵكو لە قاڵبێكی‬ ‫هونەریی ئاست بــەرزدا ئــەوە دەخاتە‬ ‫ڕوو‪ .‬هەر ئەوەشە خوێنەر وا لێ دەكات‬ ‫سەرباری كەشی تاقەتپڕوكێنی ڕۆمانەكە‪،‬‬ ‫بەردەوام بێت و بە چێژەوە بیخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەڵبەت زۆر ڕۆمانی عەرەبی هەن‬ ‫كە زیندان و دنیای زیندانیكراوانیان‬ ‫كردۆتە بابەتی سەرەكی و وردەكاریی‬ ‫ناو ئەو جوگرافیا جەهەنەمییەیان باس‬ ‫كــردووە‪ .‬ڕەنگە عەبدولڕەحمان مونیف‬ ‫یەكێك بێت لەوانەی زۆر هونەرییانە‪،‬‬ ‫لەسەر ئەو بابەتە نووسیبێت و بەدوای‬ ‫ئەویشدا‪ ،‬نووسەرانی دیكە دەستیان بۆ‬ ‫هەمان بابەت بردبێت و ڕووە ناشیرین و‬ ‫تاریكەكانی سستمی حوكمڕانی واڵتانی‬ ‫عەرەبیان نیشان دابێت‪.‬‬ ‫ئــەم هەوڵەی وەحید ئەلتەویلەش‪،‬‬ ‫درێژەدانە بەو ڕەوتەو دەیەوێت لەڕێی‬ ‫(مـــطـــاع)ی كــارەكــتــەری ســەرەكــی‬ ‫ڕۆمانەكەیەوە‪ ،‬دڕندەیی و مەرگدۆستی‬ ‫ئەو بوونەوەرانەمان بەردەست بخات كە‬ ‫بەناوی یاسا و پاراستنی ئەمن و ئاسایش‬ ‫و خۆشویستنی گــەل و نیشتمانەوە‪،‬‬

‫گەورەترین تاوان و بێحورمەتی لە دژی‬ ‫هاوواڵتیانی خۆیان ئەنجام دەدەن‪.‬‬ ‫(مـــطـــاع) هــاوواڵتــیــەكــە و وەک‬ ‫نــووســەر خـــۆی‪ ،‬عاشقێكی گـــەورەی‬ ‫كار و بەرهەمەكانی فردریكۆ فیللینی‬ ‫دەرهــێــنــەری بەناوبانگی ئیتاڵییە و‬ ‫بینەرێكی بــەردەوامــی فیلمەكانیەتی‪.‬‬ ‫ێ دەگیرێت و دەســت پیاوانی‬ ‫وەخت ‌‬ ‫ئاسایش دەكەوێت‪ ،‬یەكێك لەو تۆمەتانەی‬ ‫ڕووبەڕووی دەكرێتەوە و لێپێچینەوەی لێ‬ ‫دەكەن (خودی فردریكۆ فیللینی)یە‪.‬‬ ‫ئەویش ناچار دەبێت ئەو هونەرمەندە‪،‬‬

‫ێ‬ ‫بەو پیاوە دڵڕەق و بێبەزەییانە بناسێن ‌‬ ‫كە بە بۆنی خوێن مەست دەبن و چێژ‬ ‫لە ئازاردانی زیندانیكراوەكان وەردەگرن‪.‬‬ ‫پیاوانێك كە نە دەزانن سینەمای ئیتاڵی‬ ‫چییە و نە فردریكۆ فیللینیش كێیە‪.‬‬ ‫(مطاع) بە کزۆڵەییەکەوە وەاڵمیان‬ ‫دەداتـــەوە و دەڵێت‪( :‬ئاخر گــەورەم‬ ‫هەموو عالەم مسیۆ فیللینی دەناسن‪.‬‬ ‫ئەو هاوڕێیەكی نێونەتەوەییە و ئێمەش‬ ‫فیلمەكانی دەبینین و تاوتوێی كارەكانی‬ ‫دەكەین كە چۆن چۆنی‪ -‬نەك تەنها وەك‬ ‫دەرهێنەرێك‪ ،-‬بەڵكو وەك شاعیرێك‬ ‫مامەڵە لە تەك كارەكتەرەكاندا دەكات‪..‬‬ ‫ئاوا گەورەم مەسەلەكە بەو جۆرەیە)‪.‬‬ ‫(مطاع) یەكێكە لەو هــەزاران هەزار‬ ‫قوربانیانەی‪ ،‬جەالدەكان تا ئەوپەڕی‬ ‫سوكایەتی و بێحورمەتیان پێ دەكەن‪،‬‬ ‫لەسەر تاوانگەلێك كە نە كردویانە و نە‬ ‫دەشزانن چییە‪ ..‬ئەو قوربانییەكی تازەیە‬ ‫و لە ژێــر پێلەقەی یاسا پارێزەكانی‬ ‫واڵتدا‪ ،‬پیاوەتی لە دەست دەدات و بە‬ ‫لەدەستدانی پیاوەتیش‪ ،‬دەنگی دەگۆڕێت‬ ‫و ناسك دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو حاڵەتە وای لێ دەكات بیر لەوە‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬تۆڵەی خۆی لەو ئەفسەرە‬ ‫بكاتەوە كە وای لێ كردووە (تۆڵەیەكی‬ ‫هاوشێوە و هەوڵ بدات چوكی ببڕێت)‪.‬‬ ‫لێرەدا وەحید ئەلتەویلە ئەو پرسیارە‬

‫قوت دەكاتەوە‪( :‬ئاخۆ مرۆڤ كاتێك‬ ‫پیاوەتی لە دەســت دەدات‪ ،‬لەگەڵیدا‬ ‫مرۆڤبوونیشی دەدۆڕێنێ‌؟)‬ ‫ئایا ئەوە وا دەكات قوربانی ببێتەوە‬ ‫بە جەالد و بە هەمان دڵڕەقی ئەوان‪،‬‬ ‫هەڵسوكەوت بكات؟‬ ‫مرۆڤ وایە کە کەرامەتی پێشێل کراو‬ ‫مرۆڤبوونی ژێر پێ خرا‪ ،‬ئیدی دەبێتە‬ ‫دڕندەیەک و بە دوای تۆڵەدا دەگەڕێت‪.‬‬ ‫لە واڵتانی ئێمەدا شتە بەدو نا چێزەکان‬ ‫بە بەردەوامی ڕوو دەدەن‪ ،‬بەاڵم کەم‬ ‫کــەس دەزانــێــت لــە ژوورە تــاریــک و‬ ‫داخراوەکاندا‪ ،‬لە ژێر زەمینە نوتەکەکاندا‬ ‫چی دەگوزەرێت‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆمانە بە تەكنیكێكی جوان و‬ ‫بە شێوازێكی هونەرییانە‪ ،‬دەمانباتە نێو‬ ‫ئەو پرس و باسانەی بۆ ئێمە و مانان‬ ‫شتێكی سەیر نییە و ڕەنگە ڕۆژانە‪ ،‬لە بن‬ ‫دەستماندا ڕووداوگەلێكی دڵتەزێنی لەو‬ ‫جۆرە بقەومێت و بێدەنگی لێ بكرێت‪.‬‬ ‫پــێــاوەكــەی فیللینی‪ ،‬ئاوێنەیەكە‬ ‫مەرگەساتی هاوواڵتیانی خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست و دزێوی دەسەاڵت و دڕندەیی‬ ‫یاساوڵ و جەلالدەكانی نیشتمانی تێدا‬ ‫دەبینین‪ .‬دواجار ئەم ڕۆمانە پێشکەشە‬ ‫بە وانەی هاواریان کرد و کەس گوێی لە‬ ‫دەنگیان نەبوو‪ ،‬وەک چۆن پێشکەشە بە‬ ‫وانەشی نەیانتوانی هاوار بکەن‪.‬‬

‫خوێندنەوەیەکی پۆستمۆدێرنیزمانە بۆ شانۆنامەی لە چاوەڕوانیی گۆدۆدا‬ ‫لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ساڤان ئاکۆ‬

‫شانۆنامەی لە چاوەڕوانیی گــۆدۆدا‪-‬ی‬ ‫ساموێل بیکێت‪ ،‬شانۆنامەیەکی ئەبسێردە و‬ ‫دەچێتە خانەی هەردوو ڕێبازی مۆدێرنیزم‬ ‫و پۆستمۆدێرنیزمەوە‪ .‬بە لەبەرچاوگرتنی‬ ‫ماوەی باڵوبوونەوەی و چەند تایبەتمەندییەکی‬ ‫وەک خودگەرایی‪ ،‬پەرشوباڵوی‪ ،‬دژیەکی‪،‬‬ ‫قەیرانی ب ــوون‪ ،‬قەیرانی کەسایەتی و‬ ‫زۆری دیــکــەش‪ ،‬دەتــوانــیــن ببینین کە‬ ‫شانۆنامەکە زیاتر بە الی پۆستمۆدێرنیزمدا‬ ‫دەڕوات‪ ،‬وەک لە مۆدێرنیزم‪ .‬هەروەها‬ ‫ئەم شانۆنامەیە لە شانۆی ئەبسێردیزمدا‪،‬‬ ‫شانۆنامەیەکی سەرەکییە‪ ،‬کە دەرئەنجامی‬ ‫شانۆی پۆستمۆدێرنیزمە و ل ەفەلسەفە‬ ‫یئێکسستێنشالیزمەوە سەرچاوەی گرتووە‬ ‫و پێی وایە کە ‹›لە بنەڕەتی بوونماندا‪،‬‬ ‫هیچ هەیە››‪.‬‬ ‫لە شانۆنامەکەدا‪ ،‬دوو کارەکتەر‪ ،‬ڤالدیمێر‬ ‫و ئیستراگۆن‪ ،‬لە شاڕێی الدێیەک‪ ،‬لە پەنا‬ ‫درەختێکدا‪ ،‬چاوەڕێی گــۆدۆ دەکــەن‪ ،‬کە‬ ‫هەرگیز نایەت‪ .‬لە ڕێگەی دۆخێکی بەتاڵ‬ ‫و چاوەڕوانییەکی بێماناوە‪ ،‬شانۆنامەکە‬ ‫بەتاڵیی دەروونــی مرۆڤی مۆدێرن پیشان‬ ‫دەدات‪ ،‬کە لە دوای دوو جەنگی جیهانیی‬ ‫بــــزواوە‪ ،‬ئــەم مــرۆڤــە دەکــەوێــتــە داوی‬ ‫چاوەڕوانییەوە‪ .‬چاوەڕوانییەک‪ ،‬کە هیچ‬ ‫چارەسەرێکی نییە‪ ،‬جگە لە بەردەوامبوون‬ ‫لە چاوەڕوانی‪.‬‬ ‫بۆ بەردەوامیدان بە بابەتەکە‪ ،‬دەبێت‬ ‫هەندێک زانــیــاریــی بــاکــگــراونــدی لەسەر‬ ‫سەرەتای نیوەی یەکەمی سەدەی بیستەم‪،‬‬ ‫لە دونیای سیاسی‪ ،‬ئەدەبی‪ ،‬فەلسەفی و‬ ‫ئایینی بزانین‪ .‬سەرەتای سەدەی بیستەم‬ ‫شایەتی دوو جەنگی جیهانی بووە و تێیدا لە‬

‫ئەدەبدا دوو ڕێبازی ئەدەبیی ناسراو سەریان‬ ‫هەڵدا‪ ،‬کە مۆدێرنیزم و پۆستمۆدێرنیزم‬ ‫بوون و هەموو ئەم ڕووداوانــە ڕێگەیان بۆ‬ ‫دابونەریتێکی شانۆیی درامیی ئەبسێرد‬ ‫خۆش کرد؛ وەک لە پێشتردا باسمان کرد‪ ،‬کە‬ ‫دەرئەنجامی پۆستمۆدێرنیزمە و لە ڕاستیدا‬ ‫ڕەنگدانەوەی ئەو زەمەنەیە‪ .‬شانۆی ئەبسێرد‬ ‫باس لە سروشت و ئاوازێکی ڕووە و ژیان‬ ‫دەکات‪ ،‬کە تیایدا بوونی مرۆڤ دووڕیانی‬ ‫چاالکییەکی بێئامانج‪ ،‬بێمانا و ناپێویستە‪،‬‬ ‫ئەوپەڕی نکۆڵیکردنە لە نرخە کۆنەکان‪.‬‬ ‫هیچ پالنگێڕییەک‪ ،‬ڕوونــکــردنــەوەیــەک و‬ ‫ڕیزبەندییەکی لۆژیکی و لوتکەیەکی نییە‪.‬‬ ‫ساموێل بیکێت تێگەیشتنێکی پووچگەرایی‪،‬‬ ‫هیچێتی و بێمانایی ژیانی لە شانۆنامەی لە‬ ‫چاوەڕوانیی گۆدۆدا ناساندووە‪.‬‬ ‫هــەنــدێــک تایبەتمەندێتیی ڕێــبــازی‬ ‫پۆستمۆدیرنیزم دەخەینە ڕوو‪ ،‬کە لە‬ ‫شیکردنەوەی شانۆنامەکەدا یارمەتیدەر‬ ‫دەبن‪:‬‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم زاراوەیەکە‪ ،‬پێشنیاری‬ ‫کــاردانــەوەیــەک یــان وەاڵمــدانــەوەیــەک بۆ‬ ‫مۆدێرنیزم لە دواییەکانی سەدەی بیستەم‬ ‫دەکــات‪ .‬پۆستمۆدێرنیزم تایبەتمەندیی‬ ‫پێچەوانەی بەرانبەر سوننەتگەرایی و‬ ‫هەقیقەت هەیە‪ ،‬بــاوەڕی بەو گریمانەیە‬ ‫هەیە‪ ،‬کە دەڵێت ‹›نائەقاڵنییەت ڕاستییە‬ ‫و ڕاستی نائەقاڵنییە››‪.‬‬ ‫ب ــە پــێــچــەوانــەی مــۆدێــرنــیــزمــەوە‪،‬‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم لە جیاتیی ئەوەی بەسەر‬ ‫ناتەواوییەکەیدا بگری‪ ،‬شانازیی پێوە‬ ‫دەکـــات‪ .‬گرنگی بــەو بنچینە سفرییەی‬ ‫لە پێکهێنانیدا هەیە‪ ،‬نــادات‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫سوننەتگەرایی گرنگیی پێ دەدات‪ .‬یاسای‬ ‫پێشوەختدانراو و بنەمای درێژدەمیی نییە‬ ‫و ڕووداو‪ ،‬چاالکی‪ ،‬بیرۆکە و ڕەوشــت‪،‬‬ ‫تیایدا بۆ ماوەیەکی درێژبوونیان نییە‪.‬‬

‫لە چاوەڕوانیی گۆدۆدا‪،‬‬ ‫شانۆنامەیەکی شانۆی‬ ‫ئەبسێردیزمە‪ ،‬کە تێیدا‬ ‫بیکێت سوورە لەسەر ئەوەی‬ ‫لە بنەڕەتی بوومناندا هیچ‬ ‫بوونی هەیە‬ ‫بە پێچەوانەی سوننەتگەراییەوە‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەم پرسانە گۆڕانکارییان بە سەردا دێت‪.‬‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم دەڵێت کە لە گەردووندا‬ ‫هەقیقەتی ڕەها بوونی نییە و تایبەتمەندیی‬ ‫کــارە ئەدەبییەکان تیایدا زۆر فراوانە‪.‬‬ ‫لەم کارە ئەدەبییانەدا‪ ،‬یاسای ئەدەبیاتی‬ ‫کالسیک ناخوات؛ هیچ یەکڕیزییەکی کات‪،‬‬ ‫شوێن و کار بوونی نییە و بەپێچەوانەی‬ ‫ئەدەبیاتی کالسیکەوە‪ ،‬هیچ قارەمانێک‬ ‫بوونی نییە‪ .‬کارەکتەرانی ئەدەبیاتەکەی‪،‬‬ ‫کەسانی ئاسایین‪ ،‬بابەتی کارەکان سەبارەت‬ ‫بە ژیانی ناوەکین‪ ،‬بیرکردنەوە و کێشەی‬ ‫کەسە ئاساییەکانن‪ .‬کۆتاییەکانی‪ ،‬دەکرێت‬ ‫بە چەندین جۆری جیاواز ڕوون کرابێتەوە‪،‬‬ ‫ڕەنگە دەرئەنجامەکان لە کەسێکەوە بۆ‬ ‫کەسێکی دیکە بگۆڕێت‪ .‬لە الیەکی دیکەوە‪،‬‬ ‫لە ئەدەبیاتی کالسیکدا کۆتاییەکی داخراو‬ ‫هەیە‪ ،‬تەنها یەک وانەی بۆ هەموان تێدایە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬لە دەقی پادشا ئۆدیپیسۆفۆکلیس‪،‬‬ ‫کۆتاییەکی داخــراو هەیە و وانەیەکی بۆ‬

‫هەموان تێدایە‪›‹ :‬گوێڕایەڵیی چارەنووس‬ ‫بکە‪››.‬‬ ‫لەگەڵ ئەو ڕوونکردنەوانەی سەرەوەدا‪،‬‬ ‫ئــاســانــتــر دەتــوانــیــن شــیــکــردنــەوە بۆ‬ ‫شانۆنامەی لە چاوەڕوانیی گۆدۆدا بکەین؛‬ ‫لە چاوەڕوانیی گۆدۆدا‪ ،‬لە نیوەی دووەمی‬ ‫سەدەی بیستەم نووسراوە‪ .‬هەمدەم پێش‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم‪ .‬بۆیە لە نێوان شانۆنامەکە‬ ‫و پۆستمۆدێرنیزمدا‪ ،‬لێکچوون هەن‪.‬‬ ‫لە سەرەتادا‪ ،‬شانۆنامەکە شانازی بە‬ ‫ناتەواویی لە هەموو ڕەهەندەکاندا دەکات؛‬ ‫زمان‪ ،‬پلۆت‪ ،‬کارەکتەر‪ ،‬دۆخ و ناوەڕۆک‬ ‫لە فۆڕمێکی ناتەواودا پێشکەش کراون‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی شانۆنامەکە نموونەیەکی زاڵی‬ ‫ناتەواوی بێت‪ .‬جیاوازیی نێوان شیعری‬ ‫زەویـــی خــاشــاکــی تــی ئێس ئیلیۆت و‬ ‫شانۆنامەی لە چاوەڕوانیی گۆدۆدا ئەوەیە‪،‬‬ ‫ئەویان داخ بۆ شکۆی کەوتووی ڕابــردوو‬ ‫دەخــوات‪ ،‬بــەاڵم ئەمیان هەرگیز داخ بۆ‬ ‫ڕابردوو ناخوات‪.‬‬

‫کــلــیــلــێــکــی تــــری تــایــبــەتــمــەنــدیــی‬ ‫پۆستمۆدێرنیزم‪ ،‬ئــەو دیــدەی هەیە کە‬ ‫هەرچییەک نائەقاڵنی بێت ڕاستییە و ئەوەی‬ ‫ڕاستی بێت‪ ،‬نائەقاڵنییە‪ .‬شانۆنامەکە بە‬ ‫تایبەتمەندێتییە سەیرەکەی‪ ،‬ئەوپەڕی‬ ‫ئەقاڵنییەت بۆ نائەقاڵنییەت و ئەوپەڕی‬ ‫ناهەقیقەت بۆ هەقیقەت دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫ڤالدیمێر و ئیستراگۆن کەسانی پلەبەرز‬ ‫نین و ئاسایین؛ شانۆنامەکە بایەخ بە‬ ‫کێشەی کەسیی دەدات‪ ،‬کە کێشەیەکی‬ ‫ناوەکییە‪ .‬هیچ پلۆتێک و کارێکی تێدا‬ ‫نییە و هیچ لە شانۆنامەکەدا ڕوو نادات‪،‬‬ ‫لە پۆستمۆدێرنیزمیشدا هیچ فەرمانێک‬ ‫نییە و ئەمەش لە نێوان هەردووکیاندا‬ ‫تایبەتمەندییەکی هاوبەشە‪.‬‬ ‫لە شانۆنامەکەدا‪ ،‬هەقیقەتی ڕەها بوونی‬ ‫نییە‪ ،‬هەموو شتەکان پەیوەندییان بە‬ ‫یەکەوە هەیە‪ .‬لە سوننەتگەراییدا‪ ،‬تەنها‬ ‫یــەک هەقیقەت هەیە‪ .‬وەک مۆدێرنیزم‪،‬‬ ‫پۆستمۆدێرنیزمیش بڕوای بەوە هەیە کە‬ ‫هەقیقەتی ڕەها بوونی نییە و هەقیقەت‬ ‫پەیوەندیدارە‪ .‬پۆستمۆدێرنیزم ســوورە‬ ‫لەسەر ئەوەی هەقیقەت بە پێی تێگەیشتنی‬ ‫مرۆڤ بۆی‪ ،‬ڕەنگی نەداوەتەوە‪ ،‬بەڵکو وەک‬ ‫مێشک ساز دەکرێت‪ ،‬کە هەوڵ دەدات لە‬ ‫هەقیقەتی تایبەتیی خۆی تێبگات‪ .‬بۆیە‬ ‫هەقیقەت و درۆ‪ ،‬ئاڵوگۆڕیان پێ دەکرێت‪.‬‬ ‫وەک پێشتر باسمان کرد‪ ،‬شانۆنامەکە‬ ‫بایەخ بە کێشەی کەسیی دەدات و سەبارەت‬ ‫بــە هـــەردوو کــارەکــتــەرەکــە‪ ،‬ڤالدیمێر و‬ ‫ئیستراگۆن‪ ،‬هیچمان بۆ ڕوون ناکرێتەوە‪.‬‬ ‫وەک تەمەنیان‪ ،‬پێگەیان لە کۆمەڵگەدا‪،‬‬ ‫کارەکەیان و زۆری تریش‪ .‬لەگەڵ ئەوەشی‬ ‫کە ناویان هەیە‪ ،‬ئێمە نایانناسین‪ ،‬چونکە‬ ‫ناوی یەکتر ناڵێن‪ .‬ڤالدیمێر ئیستراگۆن‬ ‫بە گۆگۆ و ئیستراگۆن ڤالدیمێر بە دیدی‬ ‫بانگ دەکــات‪ .‬لەدەستدانی یادەوەرییش‬

‫لەگەڵ قەیرانی کەسایەتییان کاریگەریی‬ ‫هەیە‪ .‬ئەوان ڕابردووی خۆیان بیر نایەت؛‬ ‫لەدەستدانی یـــادەوەری و لەدەستدانی‬ ‫کەسایەتی‪ .‬لە پەردەی دووەمدا‪ ،‬پۆزۆ وەک‬ ‫نابینا دەردەکەوێت و لەبیری نایەتەوە کە‬ ‫دوێنێ ئیستراگۆن و ڤالدیمێری بینیوە‪.‬‬ ‫لە چاوەڕوانیی گــۆدۆدا‪ ،‬شانۆنامەیەکی‬ ‫شانۆی ئەبسێردیزمە‪ ،‬کە تێیدا بیکێت‬ ‫سوورە لەسەر ئەوەی لە بنەڕەتی بوونماندا‬ ‫هیچ بوونی هەیە‪ .‬ڤالدیمێر و ئیستراگۆن‬ ‫ڕووبـــەڕووی قەیرانی بــوون دەبــنــەوە‪ ،‬کە‬ ‫ژیــان هیچ مانایەکی بــۆیــان نییە‪ .‬ئەم‬ ‫نائومێدییە لە ڕێی دووبارەبوونەوەی ڕستەی‬ ‫«هیچ نییە تا بکرێت» دەردەبڕرێت‪ ،‬کە‬ ‫ئیستراگۆن دەیڵێت‪ .‬بە نزیکەیی و لە دوای‬ ‫دوو جەنگی جیهانییەوە‪ ،‬مرۆڤی مۆدێرن‬ ‫ئەزموونی هەمان هەست دەکات؛ ژیان بۆیان‬ ‫وەک شتێکی پووچە و پڕە لە بێمانایی و‬ ‫بێئامانجی و هیچی‪.‬‬ ‫دەتــوانــیــن بڵێین کــە شانۆنامەی لە‬ ‫چاوەڕوانیی گــۆدۆدا‪ ،‬بۆ توێژینەوەکردن‬ ‫لەسەر دونیابینیی مرۆڤی مۆدێرن‪ ،‬گرنگە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەری لیترەری ئارتیکڵس‬

‫لە ژمارەی ڕابردووی ڕەخنەی‬ ‫چــــاودێــــردا بــەشــی یــەکــەمــی‬ ‫چــاوپــێــکــەوتــن ل ــەگ ــەڵ هــانــا‬ ‫ئارێنت باڵوکرایەوە‪ ،‬بەاڵم لەبەر‬ ‫دوورودرێژی دیدارەکە‪ ،‬سەرجەم‬ ‫بەشەکانی لە ماڵپەڕی چاودێردا‬ ‫باڵودەکرێتەوە‪.‬‬

‫سیامەند هادی خۆڵەمێشی ناودارەکان باڵو دەکاتەوە‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬

‫خۆمەڵەمێشی ناودارەکان‪ ،‬ناونیشانی دووەم کۆمەڵەچیرۆکی سیامەند هادی‬ ‫نووسەرە و بڕیار وایە سەرەتای مانگی ‪ ٥‬ناوەندی غەزەلنووس چاپ و باڵوی‬ ‫بکاتەوە‪.‬‬ ‫سیامەند هادی‪ ،‬بە ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند‪ ،‬ئەم بەرهەمە هەشت چیرۆک‬ ‫لەخۆ دەگرێت‪ ،‬کە تەنها دوو چیرۆکیان باڵوکراونەتەوە و شەش چیرۆکیان پێشتر‬ ‫باڵو نەکراونەتەوە وتی‪« :‬لە چەند چیرۆکێکدا و بە چەند ڕوانگەیەکی جیاواز‪،‬‬

‫ئیش لەسەر فۆتۆ کراوە‪ ،‬هەندێ جار بە هۆی چەند فۆتۆیەکەوە بە ژیانی کەسێک‬ ‫ئاشنا دەبین‪ ،‬یان لە ڕێگەی تەماشاکردنی فۆتۆوە چیرۆک بۆ ئەو کەسانە درووست‬ ‫دەکەین‪ ،‬کە لە فۆتۆکاندا دەرکەوتوون‪».‬‬ ‫ئەوەی وەک هێڵێکی گشتی زۆربەی دەقەکان پێکەوە دەبەستێتەوە‪ ،‬وەستانە‬ ‫لەسەر ئەو دوو جیهانەی ئێمە تێیدا دەژین‪ ،‬کە ئەویش ڕابردوو و ئایندەیە‪ .‬ئێمە‬ ‫بەردەوام لەو دوو جیهانەدا دەژین‪ ،‬هەر بۆیە ناتوانین ئاگامان لە ئێستای خۆمان‬

‫بێت و بە تەواوی تێیدا بژین‪ ».‬سیامەند هادی وای وت‪.‬‬ ‫وتیشی‪« :‬لە چیرۆکەکاندا ئیش لەسەر ئەو دوو جهیانە کراوە‪ ،‬تا ئاگاداری‬ ‫ئەوە بین ئێمە یان لە ڕابدوودا دەژین‪ ،‬یان لە ئایندەیەکی نادیار دەڕوانین‪ ،‬بەوەش‬ ‫بەردەوام ئێستاکانمان فەرامۆش دەکەین‪ ،‬بێ ئەوەی ئاگاداری ئەوەبین هەموو‬ ‫ئێستاکان لە سەردەمێکدا ئایندە بوون و ئێمە تێیاندا ناژین و بە پشگوێخستن‬ ‫دەیانکەینە ڕابردوو‪».‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )549‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/5/1‬‬

‫كاروان عومەر‪ :‬سەما بااڵترین هونەری دەربڕینە‬ ‫سازدانی‪ :‬شاخەوان سدیق‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫سەما یەكێكە لە هونەرە مۆدێرنە‬ ‫هاوچەرچەكان و لەسەر ئاستی‬ ‫دونیا لە ئێستادا گرنگی زۆری‬ ‫پێ دەدرێت‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش‬ ‫(‪)4/29‬ی هەموو ساڵێك وەك‬ ‫ڕۆژی جیهانی (سەما) دیاری‬ ‫كــراوە‪ .‬بۆیە ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئەم دیدارەی لەگەڵ هونەرمەندی‬ ‫سەماكار «كــاروان عومەر»دا‬ ‫ساز کرد‪.‬‬

‫سەما دەتوانێت‬ ‫مرۆڤەكان لە‬ ‫ڕەگوڕیشەوە بەرە و‬ ‫قواڵییە پەنهانەكان‬ ‫ببات و نهێنییەكانی‬ ‫بوون ئاشكرا بكات‬ ‫و ناتەواوییەكانی‬ ‫جەستە و هۆشیاریی‬ ‫دیاری بكات‬

‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬زۆرجــار باس لەوە‬ ‫دەكرێت كە سەما‪ ،‬هونەرە و هەندێكیش‬ ‫پێیان وایە كە جۆرێكە لە زانست‪ ،‬چونكە ئاژەڵ و سروشت بینیوە‪ ،‬لێرەوە تێدەگەین‬ ‫كارێكی هەر وا سانا نییە و سەلیقەی كە سەما وەك دیاردەیەكی یەكانگیر‬ ‫وردی پێویستە‪ ،‬ئێوە بیر و ڕاتــان بە ژیانی مرۆڤ‪ ،‬نزیكترین و جوانترین‬ ‫و ڕوونترین دەربڕینە لە خودناساندن و‬ ‫دەربارەی ئەمە چییە؟‬ ‫كــاروان عومەر‪ :‬بە دڵنیاییەوە سەما خودپێناسەكردندا‪ ،‬لێرەشەوە دەگەین بەو‬ ‫هونەرە‪ ،‬بەاڵم هونەرێكی ئاسان نییە و دڵنیابوونە‪ ،‬كە سەما بااڵترین هونەری‬ ‫تێیدا ژیــان و هیالكبوون‪ ،‬و هەوڵدانی دەربڕینە لە نێوان هونەرەكانی تردا‪ ،‬ئەم‬ ‫پێویستە‪ ،‬چونكە بونیادنانی جەستە و بۆچوونەشم لە دوو سەرچاوەوە هەنگاو‬ ‫ئامادەكردنی كاركردنی جادو نییە‪ ،‬وەك دەنێت‪.‬‬ ‫یــەكــەمــیــن‪ ،‬ســەمــا لــە دەربــڕیــنــدا‬ ‫چــۆن كــاركــردەی بە هرەیەكی ڕەهــا و‬ ‫فراوان نییە‪ ،‬كە لە هاتنەبوونتەوە لە تۆدا پەنا بــۆ هیچ مــاددەیــەك نــابــات وەك‬ ‫بوونی هەبێت‪ ،‬بەڵكو خودئامادەكردن بۆ ناوەندێك بۆ گوزارشتكردن و دەربڕین‬ ‫سەما پڕۆسەیەكی درێژخایەنی ژیانكردنە و ئاماژەكانی جەستە‪ ،‬كە دەســت پێ‬ ‫و بــە بــێ ئـــەوەش دەبــێــتــە حەزێكی دەكـــات بەرجەستەبوون دەكــەوێــت و‬ ‫كورتخایەن‪ ،‬یان ناهۆشیار و نا زانستی لە بەرجەستەبوون ڕوو دەدات‪ ،‬بەر ئێستا‬ ‫سەمادا‪ ،‬هەر وەك چۆن پڕۆسەی فێربوون بوون بەر خودبوون‪ ،‬بەر ئەو جەستەیە‬ ‫سنوورێكی نییە‪ ،‬سەما فێربوونیش دەكەوێت كە لە ژیانماندا بەردەوام هاوەڵ‬ ‫ئیشكردنی ڕۆژانەی ڕاستگۆییانەی ناو و ڕێگەڕێمانە بە بێ هیج پێویستییەكی‬ ‫هۆڵەكانی سەمایە‪ ،‬ئەو كاتەی خۆڵی تر دەربــڕیــن دەكــات‪ ،‬بۆیە ڕاستەوخۆ‬ ‫نیشتووی سەر جەستە تێكەڵ بە خۆڵی بەر نــاوەوە و خەون و هەستەوەرەكان‬ ‫ناو هۆڵەكان دەبــن‪ ،‬ئیتر هیوایەك بۆ و بیركرنەوەكان و هێزمان دەكەوێت‪.‬‬ ‫سەما فڕینێك لە جەستەیەكی ئازاددا دێتە دووەمین كاتێك كە منداڵ یان مرۆڤی‬ ‫بوون‪ .‬بە دڵنیاییەوە سەما هونەرە و لە كــۆن سەرەتایترین دەربــڕیــن دەكــات و‬ ‫ڕیزبەندی پێشەوەی هەموو هونەرەكانی لە پڕۆسەیەكی فێربووندا بەرەوپێش‬ ‫دەربــڕیــنــدایــە‪ ،‬چونكە سەما بااڵترین دەچــێــت‪ ،‬دواتـــر هــەمــان ئــەو جوڵە و‬ ‫هونەری دەربڕینە‪ ،‬ئەگەر جوڵەی مرۆڤی سەمایانە دەبنە گەنجینە و پاشخان و‬ ‫كۆن بۆ خودناساندن یان ئاشكراكردنی بە سەرچاوەیەكی گرنگ لە مرۆڤناسیدا‬ ‫ژیان بێت‪ ،‬یان ئاماژە و داواكارییەكانی بەكار دەبــرێــن‪ ،‬كاتێك تێدەگەین كە‬ ‫ئەو منداڵە بێت كە ئێستا هاتۆتە بوون بەها و نرخی سەما لە الی زانایانی‬ ‫كە لە پڕۆسەیەكی فێربووندا جوڵەكان زانستە مرۆڤایەتییەكان‪ ،‬بە تایبەت زانا‬ ‫و هاوسەنگی دەدۆزێــتــەوە‪ ،‬وەك چۆن ئەنترۆپۆلۆژ و ئاركیۆلۆژەكان چەند گرنگە‬ ‫دەربڕین وەك پێویستییەكی سەرەتایی بۆ مرۆڤناسی و هەڵگرتنی شوێنەواری‬ ‫هەموو بوونەوەرەكانە بە ئاژەڵەكانیشەوە‪ ،‬مرۆڤبوون لە سەر زەوی‪ ،‬هەمان كات لە‬ ‫ئەگەر كەمێك بە سەرنجدانەوە بڕوانین‪ ،‬ئەزموونی مرۆڤی هاوچەرخەوە لەو واتایە‬ ‫دەبینین كە چۆن سەما بەشێكی گرنگی گەیشتوین كە ئەوە تەنها عەقڵ و زانستە‬ ‫ژیانی ئاژەڵەكان پێك دەهێنێت‪ ،‬گەر داهێنان و بەردەوامبوونیان بە ژیان و‬ ‫بڕوانین لە پڕۆسەی وانەوتنەوە و پڕۆژە مرۆڤایەتیی بەخشیوە‪ ،‬بە الیەكی تردا‬ ‫سەماكان‪ ،‬هەمان شتە تەنانەت جوڵە گەر بگەڕێینەوە سەر پێناسەی زانست‬ ‫سەمای سروشتە و دیاردە سروشتییەكان وەك تێگەیشتنێكی سەردەمیانە‪ ،‬زانست‬ ‫ڕووبەرێكی ئاشكرا و فراوانیان لە سەمادا بریتییە لە كۆكردنەوەی تەواوی هەموو ئەو‬ ‫هەیە‪ ،‬وەك دەبینین كە ڕاهێنەر و سەما زانیاریانەی كە لە ئەنجامی ئەزموونكردن‬ ‫كۆریۆگرافییەكان چۆن لە بوونیادنانی و هــەوڵــدانــی مــرۆڤــەكــان بــۆ فێربوون‬ ‫تەكنیكی ڕاهێنان و كۆریۆگرافییەكانیاندا لە سەردەمێكدا بەرهەم هاتوون و بە‬ ‫سودێكی فراوانیان لە دەربڕین و جوڵەی شێوەیەكی سیستماتیكی كۆ كراونەتەوە‬

‫و پارێزراون و بوونەتە سەرچاوەی فێربوون‬ ‫و بەردەوامبوونی ژیــان و پێشكەوتنی‬ ‫مرۆڤایەتی‪ ،‬سەماش شانبەشانی هەموو‬ ‫ئەو زانستە مرۆڤایەتیانەی كە بوونیان‬ ‫هەیە و مرۆڤایەتیان لــە لەناوچوون‬ ‫پاراستووە بەرە و پێش چووە و هەنگاوی‬ ‫نــاوە‪ .‬گــەر یەكەم هەنگاوی سەما بۆ‬ ‫فێربوون لە سەدەی شانزەدا لە ئیتاڵیا لە‬ ‫ناو ماڵ و كۆشكی شاهانەدا دەستی پێ‬ ‫كردبێت‪ ،‬ئەوە ئێستا سەما ماڵ و شوێنگە‬ ‫و ئەكادیمیای خۆی هەیە بۆ فێربوون‪،‬‬ ‫بەردەوام توێژینەوە زانستییە گرنگەكانی‬ ‫بواری سەما‪ ،‬زانستی جەستە و پێكەهاتە‬ ‫ئەناتۆمیی و ئۆرگانی و تەكنیكییەكانی‬ ‫فروانتر و پێشكەوتووتر هەنگاوەكانی خێرا‬ ‫تر‪ ،‬تێكڕای ژیانی مرۆڤایەتی لە بواری‬ ‫دەرونناسیی و پزیشكی و كۆمەاڵیەتی بە‬ ‫گشتی داگیر دەكەن‪.‬‬ ‫لێرەشەوە دەتوانم بڵێم سەما لێرەبوونە‬ ‫ژیانبوونە بەردەوامبوونە‪ .‬كەواتە سەما‬ ‫هونەربوونە زانستبوونە مرۆڤبوونە‪،‬‬ ‫بەاڵم تەنها ئەو كاتانەی لە پڕۆسەیەكی‬ ‫زانستیدا گرنگی بە فێربوون و ڕاڤەكاری‬ ‫و توێژینەوە دەدات‪ ،‬زانستێك نییە بە‬ ‫بێ بناغە لێرە بێت وەك چۆن هونەرێك‬ ‫نییە بە بێ ڕاستگۆیی و هەست و هێز‬ ‫و بیركردنەوە لێرە بێت‪ ،‬ئەمەش تەنها‬ ‫لە دۆخێكدا‪ ،‬گەر بە دوای داهێنان و‬ ‫بەردەوامیدا هەنگاوەكان سەرچاوەیان‬ ‫گرتبێت‪ ،‬نــەك بۆ ئامانج و مەبەستی‬ ‫كورتخایەن و بەرژەوەندیی و دوور لە‬ ‫مرۆڤبوون‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬هەندێك جار دەوترێت‬ ‫ئەوەی مرۆڤ لە هونەرەكانی تری وەك‬ ‫(شانۆ‪ ،‬وێنەكێشان و مۆسیقادا) ناتوانێت‬ ‫بیانڵێت‪ ،‬لە ســەمــادا زۆر بە ئاسانی‬ ‫دەتوانرێت گوزارشتیان لێ بكرێت‪ ،‬ئەو‬ ‫نهێنییە شاراوانە چین كە مرۆڤی سەماكار‬ ‫لــە ڕێــگــەی جــوڵــەكــانــی جەستەیەوە‬ ‫دەتوانێت بە فراوانی كەون تەعبیریان لێ‬ ‫بكات‪ ،‬سەما كوێی ناتەواوییەكانی ئێمە‬ ‫تەواو دەكات؟‬ ‫كــــاروان عــومــەر‪ :‬مــن لــەگــەڵ ئــەو‬ ‫بۆچوونەدا نیم كە لە سەمادا زۆر ئاسانتر‬ ‫شتەكان دەوترێت وەك لە هونەرەكانی‬ ‫تــردا‪ ،‬ناشزانم ئــەوە كێیە وا دەڵێت؟‬ ‫ئەوە بۆچوونی كەسێكی تایبەت یاخود‬ ‫كۆمەڵگا یــان هونەرمەندێكی كــوردە؟‬ ‫خۆزگە ڕوونتر ئەو بابەتە لە پرسیارەكەتدا‬ ‫دەخرایە ڕوو بۆ ئــەوەی پێت بڵێم ئەو‬ ‫شێوە بیركرنەوەیە لە كوێوە سەرچاوەی‬ ‫گرتووە‪ ،‬چونكە ناكرێت لە گفتوگۆیەكی‬ ‫هونەرییدا پەنا بەرینە بەر بۆچوونێك‬ ‫كە بناغەی نەبێت و لە زەمینەسازییەكی‬ ‫پتەوەوە یان توێژینەوەیەكی زانستییەوە‬ ‫ســەرچــاوەی نەگرتبێت‪ ،‬هــیــوادارم و‬ ‫دڵنیاشم تێدەگەیت كە ئێمە باس لە‬ ‫سەمایەك دەكەین‪ ،‬كە نەك بە تەنها بۆ‬ ‫نەریت پەرستانمان‪ ،‬بەڵكو بە كولتوور‬ ‫پەرستانیشمان نامۆیە‪ ،‬سەما لە مێشكی‬ ‫هونەرمەندان و ڕۆشنبیرانماندا وەك نەریت‬ ‫هەڵسوكەوتی لەگەڵ دەكرێت نەك وەك‬ ‫هونەر و زانست‪ ،‬كە كاریگەریەكی بااڵی‬ ‫بە سەر سەرتاپای جەستەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و بونیادی مرۆڤەكانەوە هەیە‪ ،‬بۆ من‬ ‫لێرەدا گرنگە بناغەیەكی پتەو كە بە‬ ‫گفتوگۆ و بەڵگەی سەلمێنرا و دێتەبوون‬ ‫‪ ..‬بۆ كولتووری سەما درووســت بكەم‪،‬‬

‫سەما لە مێشكی‬ ‫هونەرمەندان و‬ ‫ڕۆشنبیرامناندا وەك‬ ‫نەریت هەڵسوكەوتی‬ ‫لەگەڵ دەكرێت نەك‬ ‫وەك هونەر و زانست‬ ‫نەك هەموو ئەو سەرلێشێواوی و قسە‬ ‫فڕێدانەی كە تەواوی ئاستی ڕۆشنبیریی‬ ‫ئێمـەی بۆ بڕێك دەستكەوتی مــاددی‬ ‫وێـــران كـــردووە‪ ،‬لــەگــەڵ ڕێــزم بــۆ ئەو‬ ‫كەمینەیەی نە بەشدارن نە هاندەری ئەو‬ ‫شێوە وێرانكردنەن‪ ،‬دڵنیام تۆش وەك‬ ‫گەنجێك ئەم بۆچوونەی منت پێ گرنگە‬ ‫و گرنگی بە كاری جەختلێكراو و تۆكمە‬ ‫دەدەیت‪.‬‬ ‫ئێمەی مرۆڤ لە ساتی خودجواڵندن و‬ ‫سەمادا‪ ،‬بە واتای ڕێكاری ئێمە لە سەمادا‬ ‫كە لە بەرجەستەبوون‪ ،‬بەرجەستەكردن‬ ‫و بەرجەستەكەوتندا خۆی دەبینێتەوە‬ ‫ڕاستەوخۆ بەر زمان و ڕێزمانێكی تایبەت‬ ‫بە جوڵە و دەربڕین دەكەوین‪ ،‬ئەو زمانەش‬ ‫زمانی جەستەیە‪ ،‬زمانی جەستە بریتییە‬ ‫لە شێوەیەك لە شێوەكانی بەردەوامبوون‬ ‫لەگەڵ ئەوانی دی بە بێ قسەكردن بە‬ ‫هاوەڵی و گوزارشتی و دەربڕینی دەموچاو‬ ‫دەبێتە زمانێكی زیندو‪ .‬لێرەوە دەڵێم كە‬ ‫هەر یەك لە هونەرەكان زمانی تایبەتی‬ ‫خۆیان هەیە بۆ دەربــڕیــن وەك چۆن‬ ‫شێواز و مۆتیڤی هونەریی و كۆنسێپتی‬ ‫كاركردنیان هەیە‪ ،‬لەبەر ئەوە ناكرێت بەو‬ ‫شێوە ڕەهاییە لەو بابەتە بدوێین‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر زمانی هونەریی بە ڕاستگۆییانە‬ ‫كــاری پێ بكرێت و پەیامێكی ڕوونــی‬ ‫هەبێت و بە هێز و هۆشیارییەكی هونەریی‬ ‫و زانستیەوە داڕێژرابێت‪ ،‬ئەوا دەتوانێت‬ ‫بكرێتە دەربــڕی هەموو ئەو بابەتانەی‬ ‫دەمــانــەوێــت بیگەیەنین بــە وەرگـــر‪.‬‬ ‫سەماكردن كارێكی هونەریی هەر وا ئاسان‬ ‫نییە بتوانین هەرچیمان هەیە بیڵێین‪،‬‬ ‫ئەگەر بە وردبینییەوە پێكهاتەیەكی‬ ‫داڕێـــژرا و تــەواوكــراو و هاڕمۆنییەكی‬ ‫یەكانگیر جوڵە و كۆریۆگرافییەكان‬ ‫دانەڕێژرێت‪ ،‬ئــەوا ناتوانرێت مەبەست‬ ‫و پــەیــام بگەیەنێت‪ .‬بــۆ وەاڵمـــی دوا‬ ‫بڕگەی پرسیارەكەش وتەیەكی ڤۆڵتێری‬ ‫فەیلەسوف و نووسەری فەڕەنسیم دێتە‬ ‫یاد كاتێك دەڵێت – «زمانەكان دراون بە‬ ‫مرۆڤ‪ ..‬تاوەكو بتوانێت بیركردنەوەكانی‬ ‫خۆی پێ بشارێتەوە‪ ».‬بەرامبەر بەم‬ ‫وتەیەش چەند زانایەكی جیاوازی توێژەر‬ ‫لە بواری زمانی جەستەدا دڵنیایی ئەوە‬ ‫دەدەن كە جەستە درۆ ناكات‪ .‬لێرەوە‬ ‫دەتوانم بڵێم ئەو هونەرمەندانەی ناتوانن‬ ‫ئــەوەی ئەیانەوێت لە هونەرەكانیاندا‬ ‫بیڵێن‪ ،‬ئـــەوە یـــان ئـــەوانـــەن كــە لە‬ ‫بەكارهێنانی زماندا ترسنۆك و هەڵپەرست‬

‫و درۆزنن یان ئەوانەن كە لە هونەردا هیچ‬ ‫بیركردنەوەكیان نییە و بە هۆی زمانی‬ ‫هونەرەوە ئەوەندەی تر خۆیان لە مۆڕالی‬ ‫مرۆڤبوون و ڕاستییەكان دەشارنەوە‪،‬‬ ‫دیارە شاردنەوەی بیركردنەوە و درۆزنبوون‬ ‫لە ئێستادا لە كوردستان بۆتە كولتوور و‬ ‫مۆڕالی هەنوكەیی مرۆڤبوون‪ ،‬سیاسەت‪،‬‬ ‫بــازرگــانــی‪ ،‬دامـــــەزراوە كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫پەروەردەیی‪ ،‬تەندروستیی و هونەرییەكان‬ ‫و ناڕاستگۆیی و دوومۆڕالی سەرتاپای‬ ‫جەستە و بەڕێوەبردنیان وەك مۆرانە‬ ‫تەنیوە‪ ،‬لێرەوە ئیتر تاكە هونەرێك تەنها‬

‫زانستێك كە بتوانێت پە ردە هەڵماڵێت‬ ‫لە ڕووی ئە و هەموو داڕزانە سەمایە كە‬ ‫دەتوانێت مرۆڤەكان لە ڕەگوڕیشەوە بەرە‬ ‫و قواڵییە پەنهانەكان ببات و نهێنییەكانی‬ ‫بــوون ئاشكرا بكات و ناتەواوییەكانی‬ ‫جەستە و هۆشیاریی دیاری بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەمایەك بێت بتوانێت لە ئێستابووندا‬ ‫بێت سەمایەك كە گوزارشتی ڕەوان بێت‬ ‫لە پانتاییە سپییەكاندا سەمایەك كە‬ ‫دەروازەیـــەك بێت بۆ تێكشكاندنی ئەو‬ ‫نەریتانەی كە مرۆڤبوونی مرۆڤی ئێمەیان‬ ‫پارچەپارچە كردووە‪.‬‬

‫بۆ قاوه‌گره‌وه‌كه‌‬ ‫بیرته‌ كاتێ‌‬ ‫بیرت ماو ‌ه‬ ‫قاوه‌كه‌ت بۆ ده‌گرمته‌وه‌‬ ‫کــە ســەیری بنــی فنجانــی قاوەکــەت‬ ‫به‌ ده‌نگێكی كز پێت وتم‪:‬‬ ‫کــرد‬ ‫تۆ کەسێکی تێکشكاوی سەرگەردانی‬ ‫وتت‪ :‬ئەها ئەوە وێنەی ئەو کەسەیە‬ ‫لە خەونیشدا نا ئارام و نیگەرانی‬ ‫کە ژیانی تۆی لەتلەت کرد؟‬ ‫وەرە پێشێ با تۆیش وێنەکەی ببینی‬ ‫تەمەنێکە‬ ‫کە سەیرم کرد‬ ‫هەرچی خەون و خۆزگەت هەیە‬ ‫وتم كوا من هیچ نابینم‬ ‫کەسێک گڕی تێ بەر دەدا و‬ ‫به‌اڵم نه‌خێر‪ ،‬به‌ درۆم بوو‬ ‫دەیسووتێنێ‬ ‫وێنــەی بنــی فنجانەکــە‪ ،‬وێنــەی خــۆم‬ ‫تــۆ لــە کــوێ بیــت ئەویــش لــەوێ بــوو‬ ‫ســەردەردێنێ‬ ‫‪٢٠١٦‬‬ ‫ببیت بە ئاو‪ ،‬دەبێت بە بەرد‬ ‫تۆ هه‌ڵوه‌دای دوای ده‌رمان بیت‬ ‫ئه‌و زۆر خێرا ده‌بێت به‌ ده‌رد‬ ‫باڵندە بیت‪ ،‬باڵت دەکا‬ ‫له‌ كاتی خه‌یاڵكردندا‬ ‫ده‌ستكاریی خه‌یاڵت ده‌كا‬

‫حه‌مه‌ كاكه‌ڕە‌ش‬

‫بیرته‌ وتت‪:‬‬ ‫ئەو کەسە قه‌ت‬ ‫بێزار نابێ لە کوشتنت‬ ‫لە تەفروتوناکردنت‬ ‫لە ڕاونانت‬ ‫دەیەوێت بەو دەستانەی خۆی‬ ‫هەڵیکێشێ ڕەگی گیانت‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫یەکەم باڵندە پاش باران‬

‫ئەمانــە چەنــد منوونەیەکــن لــە شــیعرەکانی ئێڤــا ڕیبیچ‬ ‫کــە شــاعیرێکی ســوێدییە؛ ســادە و هــاوکات قــووڵ و‬ ‫بــە جۆرێــک لــە جۆرەکانیــش‪ ،‬هایکۆیانــە دەنووســێت‪.‬‬ ‫ئــەم شــیعرانە لــە دووتوێــی کتێبــی "ئێم ـه‌ ل ـه‌ خ ـه‌و‬ ‫هه‌ڵده‌ســتین"دا بــاو بوونەتــەوە‪ ،‬کــە کەریــم تاقانــە‬ ‫ســەرلەبەری کتێبەکــەی کــردووە بــە کــوردی و لــە‬ ‫مــاوەی داهاتــوودا چــاپ و بــاو دەبێتــەوە‪ .‬ئێڤــا‬ ‫ڕیبیــچ خــۆی ئاگــەداری ئەوەیــە کــە کتێبەکــەی لــە‬ ‫الیــەن کەریــم تاقانــەوە کــراوە بــە کــوردی و چەنــد‬ ‫بەشــێکی لــە ڕەخنــەی چاودێــر بــاو دەبێتــەوە‪ .‬ئــەو‬ ‫بەمــە خۆشــحاڵە‪.‬‬ ‫ئێڤــا ڕیبیــچ ل ـه‌ ســاڵی ‪ 1970‬ل ـه‌ ئه‌مه‌ریــکا ل ـه‌ دایــک‬ ‫بــووه‌ بـه‌اڵم کاتێــک ته‌مه‌نــی چــوار ســاڵ بــوو‪ ،‬له‌گـه‌ڵ‬ ‫دایکــه‌ ســوێدییه‌که‌یدا بــۆ ســوێد کۆچــی کــرد‪ .‬ئــه‌و‬ ‫لـه‌ ده‌ره‌وه‌ی ســتۆکهۆڵم گـه‌وره‌ بــووه‌‪ .‬ئێڤــا‪ ،‬لـه‌ ســاڵی‬ ‫‪2014‬وه‌‪ ،‬شـه‌ش مانــگ کـه‌ لـه‌ ســوێد زســتانه‌‪ ،‬ده‌چێتـه‌‬ ‫شــیکاگۆی ئه‌مه‌ریــکا و شــه‌ش مانگه‌کــه‌ی دیکــه‌ی‬ ‫ســاڵ کـه‌ به‌هــار و هاوینـه‌‪ ،‬ده‌گه‌ڕێتـه‌و ‌ه بــۆ ســوێد و‬ ‫لـه‌ ســتۆکهۆڵم ده‌ژیــت‪.‬‬ ‫ئێڤــا ڕیبیــچ لـه‌ ســاڵی ‪1997‬دا یه‌کـه‌م کتێبــی شــیعریی‬ ‫خــۆی بــه‌ نــاوی "بــه‌ ڕوومه‌تــی مه‌یلــه‌وزه‌رده‌وه‌"‬ ‫چــاپ و بــاو کــرده‌وه‌ و لــه‌و کاته‌یشــه‌وه‌ هه‌تــا‬ ‫ئێســتا پێنــج دیوانه‌شــیعری دیکــه‌ی چــاپ و بــاو‬ ‫کردووه‌تــه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ چوارده‌وری تۆ‬ ‫ڕۆژ په‌ره‌ ده‌سێنێ‬ ‫وه‌ک بڵێی‬ ‫له‌نێو تۆدا ده‌ست پێ ده‌کا‬ ‫*‬

‫له‌ گۆشه‌ی چاوامندا‬ ‫ده‌تبینم‬ ‫له ته‌نیشتم‬ ‫*‬ ‫ئه‌و شاخه‌ نه‌رمونیانه‌‬ ‫جێگه‌ی ئێمه‌‬ ‫به‌تاڵه‌‬ ‫*‬ ‫ئاوه‌که‌ ده‌دره‌وشێته‌وه‌‬ ‫گه‌لێک جار‬ ‫ئێمه‌ میز ده‌که‌ین‬ ‫*‬ ‫من له‌ پشتی تۆوه‌‬ ‫ده‌ڕۆم‬ ‫دوات ده‌که‌وم‬ ‫بۆ هه‌ر کوێیه‌ک بێ‬ ‫*‬

‫ئێڤا ڕیبیچ‬ ‫گه‌ردنی تۆ‬ ‫شوێنی من‬ ‫تامی خوێ‬ ‫*‬ ‫باران به‌سه‌ر هه‌موو شوێنێکدا‬ ‫ده‌بارێ‬ ‫هیچ شتێک ڕزگاری نابێ‬ ‫*‬ ‫یه‌که‌م باڵنده‌‬ ‫پاش باران‬ ‫ڕوونرتین شت‬ ‫که‌ هه‌یه‌‬ ‫*‬ ‫باڵنده‌یه‌ک خه‌به‌رمان ده‌کاته‌وه‌‬ ‫به‌ ده‌نگی خۆی‪:‬‬

‫کاتێک ئێمه‌ ده‌ڕۆین‬ ‫باڵنده‌ی چکۆله‌ له‌ شوێنه‌که‌مان کۆ ده‌بنه‌وه‌‬

‫ڕۆژێکی تریش بۆ ئێوه‬

‫ده‌جریوێنن‬ ‫*‬

‫و‪ .‬له‌ سوێدییه‌وه‌‪ :‬که‌ریم تاقانه‌‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪540‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )540‬دوشەممە ‪2017/5/1‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ئایین‪ ،‬بەرگێك لەبەری نەتەوەپەرستی توركدا‬ ‫«ئەردۆگان لە دیاربەكر‪ ،‬بەرانی ئیرباهیمەو لە قوبروس گورگە بۆرە»‬

‫ماجید خەلیل‬ ‫كورد لە باكوری كوردستان لە رەوشێكی‬ ‫دژواردان‪ ،‬هیچ كات هێندە سیاسەتی‬ ‫دوالیزمەی تــورك نەیتوانیوە شوێنی‬ ‫خۆی بگرێت‪ .‬رووداوەكانی دەستێوەردانی‬ ‫توركیا بۆ نێوخۆی باشووری كوردستان و‬ ‫بۆردومانی شەنگال ئەو راستییە پێشچاو‬ ‫دەخـــات‪ ،‬كە مــەرامــی تــوركــان چەندە‬ ‫سیستەماتیكەو چلۆن چنگیان لە گەرووی‬ ‫كوردا جودا نابێتەوە‪ .‬ئەوان بەهێمنی و‬ ‫بە بەكارهێنانی ساناترین و كالسیكیترین‬ ‫چەك كە چەكی ئایینە پایماڵی ماف و‬ ‫ئــازادی و خەڵكی كورد دەكــەن‪ .‬ئێستە‬ ‫نەك تەنها لەباكوور‪ ،‬بەڵكو بەجۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان داگیركەری باشوورو و رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیشن‪ .‬ئەم مۆدێلە لەسیاسەتی‬ ‫تــورك بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ خەڵكی‬ ‫كــوردو نەتەوەی كــوردا‪ ،‬مۆدێلێكی لە‬ ‫مێژینەیەن‌و مۆدێلێكی هەوانتە نییەو‬ ‫دارای هێزێكی سیستەماتیكی توركانە‬ ‫كە گەرەكیەتی مافی چارەی خۆنوسینی‬ ‫نەتەوەیەكی دی بۆ خۆیان بڕیاری لەسەر‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫یوسف ئــاقــچــورا لــە كتێبی‬ ‫ ‬ ‫(رەوشی موسڵمانانی تەتار لە روسیادا) لە‬ ‫پێودانگی بەرگریكردن لە ئایینی نەتەوەی‬ ‫تــورك بناغەیەكی پتەوی تۆرانچێتی‬ ‫دانا‪ .‬ئەو توانی لە دەستپێكی جەنگی‬ ‫سەربەخۆبوونی توركدا لە پاش جەنگی‬ ‫جیهانی یەكەم ببێتە سەهەندی سەر ئەو‬ ‫ئاسمانەی كە ئاگری بەسەر توركاندا‬ ‫دەبــارانــد‪ .‬یوسف ئاقچورا مەچەكێكی‬ ‫بەهێزی تۆرانچێتی بوو‪ ،‬بەاڵم بە ئامڕازی‬ ‫ئایین توانی ئامانجەكانی بپێكێ‌‪ ،‬ئەو بەو‬ ‫ئامڕازە توانی بیری توركچێتی نە لە توركیا‬ ‫بەڵكو لەنێو تورك نەژادەكانی ئاسیای‬

‫ناوەڕاست و روسیایشدا چەترێك چێبكات‪.‬‬ ‫كە باسی رەوشــی موسڵمانانی دەكرد‪،‬‬ ‫مەبەستی ئەوە نەبوو زمانی عەرەبی بااڵ‬ ‫دەست بێت‪ ،‬مەبەستی ئەوە نەبوو بۆچی‬ ‫موسڵمانە تەتارەكان مزگەوتەكانیان‬ ‫بەسەردا دەڕوخێنرێ‌‪ ،‬مەبەستی ئەوە‬ ‫نەبوو بۆچی سەرپۆشی سەر كچان و‬ ‫ێ ال دەبرێت‪ ،‬مەبەستەكانی‬ ‫ژنانی ئەو ‌‬ ‫ئەو روون بــوون‪ ،‬بازنە كولتورییەكەی‬ ‫تورك و تەالری شانازییەكانی توركی بە‬ ‫كەلەسەری ئایەتەكانی قورئان هەڵچنی‪.‬‬ ‫هەربۆیە وەختێك كە لەساڵی ‪1935‬‬ ‫دا دەمرێت‪ ،‬لەگەڵ ئــەوەی زێدی خۆی‬ ‫روسیایە‪ ،‬كەچی لە ئەستەمبوڵدا خەم‬ ‫زاڕۆی ناو بێشكە تا پیرو كەنەفتەكان‬ ‫دەگرێتەوە‪ .‬هەر ئەو نا‪ ،‬بەڵكو خانمە‬ ‫نــوســەری بەنێوبانگ و رۆماننوسی‬ ‫زمانلوسی تورك(خالیدە ئەدیب) لەرۆژانی‬ ‫جەنگی سەربەخۆییدا سەرپۆشەكەی توند‬ ‫لەملی گرێ دەداو كەچی رۆمانی تورانی‬ ‫نوێی دەنــوســی‪ .‬ئــەو سوڵتان حوكمی‬ ‫لەسێدارەدانی دەدا كە چی دێتە ئەنكەرەو‬ ‫بە دەستنوێژەوە وتار دەدات‪ .‬خالیدە‬ ‫بناغەی توركبوونی خۆی بەئیسالمەوە‬ ‫گرێدا‪ .‬زیا كوك ئاڵپیش بەهەمان شێوە‪،‬‬ ‫لە دیاربەكر لەدایك دەبێت و لە هەڕەتی‬ ‫الویــدا خــۆی لە جەنگی سەربەخۆییدا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬ئەوان راوێژكاری ئەتاتورك‬ ‫بوون‪ ،‬ئەوان ئەتاتوركیان سازاند تا بەرماڵ‬ ‫لە كۆڵنێت و هاوار بكات گەالنی عوسمانلی‬ ‫وەرن خاكی خۆمان سەربەخۆو رزگار‬ ‫بكەین‪ .‬زیا كوك ئاڵپ گرێی زەلیلبوونی‬ ‫سەربازە توركەكان لە دڵیدا بوون ئەوانی‬ ‫دەبینی چۆن بە ملكەچی لە ئەزمیردا‬ ‫مەسیحییەكان تفیان لێدەكەن‪ .‬هەربۆیە‬ ‫لەكاردانەوەی ئەوەدا تیۆرەكانی كردیانە‬ ‫باوكی نەتەوایەتی تورك‪ .‬بناغەی كۆماری‬ ‫توركیا لەوێوە هات‪ .‬یەك بەیەكی نوسەرو‬

‫مێژوونوس و بیرمەندو رۆشنبیرەكانی‬ ‫تورك دەستیان بە بنباڵی ئەتاتوركەوە‬ ‫بوو‪ ،‬ئەوان راوێژكار و ئەندازیاری كۆماری‬ ‫نوێی توركیا بــوون‪ ،‬ئیلهامی ئــەوان لە‬ ‫زانیارییە ئاینییەكانەوە بوو‪ .‬ئیسالمییەتی‬ ‫گەالنی توركیایان كردە پردی پەڕینەوە‬ ‫بــەرەو توركیبوونێكی رووت‪ .‬زیا كوك‬ ‫ئاڵپ دەڵێت «پێویستە ئیسالم لەپێناو‬ ‫بــەرژەوەنــدیــیــەكــانــمــان بەكاربهێنین‪.‬‬ ‫پێویستە گوتارەكانمان ئیسالمی بن و‬ ‫گەالنی نێو توركیا رامبكەین»‪ .‬هەروەكو‬ ‫چۆن لە جەوانترین و ئازاترین كوردەكانی‬ ‫سەردەمی جەنگ لە سنورەكانی روسیاو‬ ‫بەڵكاندا خوێنی خۆیان بەخشیی تا‬ ‫كۆماری توركیا سەربەخۆ بێت‪ .‬ئیدی‬ ‫هەوەڵ هەنگاوی ئەم كۆمارە قەدەغەكردنی‬ ‫زمان و كولتورو بوونی كورد بوو‪ .‬ئەو‬ ‫ئەزموونەی ئەو بیرمەندو نوسەرانەی‬ ‫تــورك لەئێستایشدا هــانــدەری هەمان‬ ‫تۆرانیبوونە‪ .‬ئێستاش پیاوێكی دەمامكدارو‬ ‫دێوەزمەیەكی ترسناكی وەك ئەردۆگان‬ ‫هەمان پێناوی پێیەكانی یوسف ئاقچوراو‬ ‫زیا كوك ئاڵپی هەڵگرتووە‪ ،‬پیاوێك لە‬ ‫دیاربەكردا بە زمانی ئایین قسە دەكات‬ ‫و لە قوبروسدا گورگێكی بۆرە‪،‬پیاوێك لە‬ ‫دیاربەكردا بەرانی ئیبراهیم و لە قوبرسدا‬ ‫گورگی بــۆر‪ .‬لەنێوكوردا خۆی دەكاتە‬ ‫قوربانی و لە قوبروسدا رووی راستەقینەی‬ ‫دەبینرێت‪ .‬ئەوێك بە گوێرەی زانیارییەكان‬ ‫لەتەواوی واڵتانی تــورك نــەژاددا بیری‬ ‫توركچییەتی دەچێنێت و دیسانەوە‬ ‫وەك ئەدەبیاتەكەی یوسف ئاقچۆرا بە‬ ‫پێودانگی ئایین كۆیاندەكاتەوە‪ .‬هەر‬ ‫ئەو سیاسەتە كالسیكییەیە لەئێستاشدا‬ ‫رەچاوی دەكات‪ ،‬ئەوڕۆ لەتەواوی نوسەرو‬ ‫بیرمەندو سینەماكارو ئەدیبەكانی توركدا‬ ‫بەتامەزرۆییەوە پشتیوانی لەم پیاوە بە‬ ‫رووكەش ئاینییە دەكرێت‪ ،‬ئەوان بەوردی‬

‫خوێنی ئەو دەناسنەوە‪ ،‬دەزانن دەمارەكانی‬ ‫توركبونیان لێدەچۆڕێت‪ .‬روونبووەتەوە‬ ‫ئایینگەرایی لــەالی ئــەردۆگــان تەنها‬ ‫ئامرازێكە‪ ،‬مورادی ئەوان رێك لەو قسانەی‬ ‫خۆیدا دێتەدی كە لە لوتكەی غروری‬ ‫پاش سەركەوتنەكانی راپرسیدا دوپاتی‬ ‫ێ لە توركیادا یەك نەتەوەو‬ ‫كردەوە كە بەڵ ‌‬ ‫یــەك ئــااڵو یــەك خــاك هەیە‪ .‬مەترسی‬ ‫ئــەم نەریتە ئایدیۆلۆژییەی ئەردۆگان‬ ‫لــەوەدایــە كە بووەتە راوێــژكــاری واڵتە‬ ‫الوازەكانی دەوروبەریش‪ ،‬ئەوان هۆشیان‬ ‫بەالی گۆڕانەكانی دەرەوەی توركیاشە‪.‬‬ ‫هەڵكردنی ئــااڵی كــورد لەكەركوكدا‬ ‫زۆرترین قسەی ئەردۆگانی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫لەو هەڵبڕینەی ئااڵی كوردا روون بوویەوە‬ ‫ێ نیازەكانی بێ‌‬ ‫ێ بونەوەرێكی دزە؟ ك ‌‬ ‫ك‌‬ ‫پێچوو پەنا دەردەكـــەون؟ سیاسەت لە‬ ‫دەماخی سەرانی توركیادا سیاسەتێكە‬ ‫رەچــاوی ئەخالق و ئیمانی مرۆڤایەتی‬ ‫نــاكــات‪ .‬ئـــەوان دەســتــوری بەلجیكاو‬ ‫سویسراو فەڕەنسایان داڕشتووەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەئەخالقێكی ماكیاڤیللیانە سیاسەت‬ ‫دەكـــەن‪ ،‬ئــەو دەســتــورەی توركیا دان‬ ‫بەئاییندا نانێت‪ ،‬بــەاڵم كــار بە ئایین‬ ‫دەكات‪ ،‬ئایین ئەوان ئاراستە ناكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان ئایین ئاراستە دەكەن‪ .‬توركەكان‬ ‫لەچێبوونی عوسمانییەكانەوەو پێش‬ ‫ئەوانیش لەسەردەمی سەلجوقییەكانەوە‬ ‫مۆدیلی بەكارهێنانی ئایینی ئیسالمیان فرە‬ ‫بەبەرنامە پەیڕەوكردووە‪ .‬ئەم مۆدێلە زیاتر‬ ‫نوسەرە نەتەوەییەكانی عەرەب لە وەختی‬ ‫سەربەخۆبوونی عەرەبەكانی پاش جەنگی‬ ‫جیهانی یەكەم بانگەشەیان بۆ دەكرد‪.‬‬ ‫تورك نمونەی بااڵن لە خراپ بەكارهێنانی‬ ‫ئاییندا‪ .‬تورك نموونەی بااڵن لە قۆرغكردنی‬ ‫ئاییندا بۆ مەبەستە سیاسییەكان‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئەتاتورك سەبارەت بە ئایین كردی تەنها‬ ‫چاو بەستبوو‪ ،‬ئەو ویستی لەپاش ‪ 5‬سەدە‬

‫حوكمی ئایینی شكۆی ئایین بشکێت و‬ ‫ئایین ئامانج نەبێت‪ ،‬ئیدی بــەرە بەرە‬ ‫بەئەردۆگانیشەوە‬ ‫شوێنكەوتووەكانی‬ ‫ئاینیان كردەوە كارەكتەرێكی سیاسی‪.‬‬ ‫ئەم كارەكتەرە نەتەوەكانی رامكردەوەو‬ ‫قوربانیترینیان كوردەكان بوون‪ .‬لەنیوەی‬ ‫دووەمـــی ســـەدەی نـــۆزدەوە تــورك لە‬ ‫ئەگەری رووبەڕوو بوونەوەی مەترسیەكانی‬ ‫نەفیری جیهادی دەكرد‪ .‬لە جەنگی قرمدا‬ ‫‪ 1855‬سوڵتان عەبدولمەجید بانگی‬ ‫جیهادی كرد‪ ،‬عەرەبەكانی حیجاز بەپێی‬ ‫پەتی‌و میسرییەكان هەڵەداوان بوون لە‬ ‫بەدەمەوەچوونیدا‪ ،‬لەكاتێكدا جەنگی‬ ‫ئەرسەدۆكس و كاتۆلیك بوو بۆ هاتنە نێو‬ ‫دەریای ناوەڕاست و شوێنە پیرۆزەكانی‬ ‫قودس‪ ،‬بەاڵم عەرەبەكان لە پاش جەنگی‬ ‫جیهانی یەكەم زانیان مەكری توركانە‪.‬‬ ‫ئەوەبوو كە نەفیری جیهاد دەكرێت هیچكام‬ ‫لە عەرەبەكان ناچن بەهانایەوە‪ .‬ئێستاش‬ ‫هەموو بالۆرە ئیسالمخوازییەكانی ئەردۆگان‬ ‫ێ كوردەكان رام دەكات‪ .‬بە گوێرەی‬ ‫تەن ‌‬ ‫توێژینەوەكانی خۆیان كەڵكی باشیان لە‬ ‫گوتاری ئایین بینیەوە لە نێو كورداندا‪،‬‬ ‫ئایین زەمانەتی مانەوەی هەیمەنەی توركە‬ ‫بەسەر كــوردا‪ ،‬ئــەوە راستییەكە تەنها‬ ‫كــوردەكــان دەركــی پێناكەن‪ .‬هەربۆیە‬ ‫دوپاتی دەكەینەوە كە خالیدە ئەدیب و‬ ‫یوسف ئاقچوراو زیا كوك ئاڵپ و شەریف‬ ‫فورات و تەواوی تیۆریستەكانی دونیای‬ ‫ناسیۆنالیزمی تورك سێبەرو سەهەندێكن‬ ‫هەمیشە وان بەئاسمانی تـــورك و‬ ‫سیاسییەكانی توركەوە‪ .‬تورك لە چەپەوە‬ ‫بۆ راست لەو هێزە مەكراوی‌و لەو تێزە‬ ‫ژەهراویانەوە كەڵك وەردەگــرن‪ .‬ئەدەبی‬ ‫توركی بەپێشچاوی دونیاوە ئەدەبێكە لە‬ ‫سنگێكی خاوێنەوە نەهاتووەتە دەرێ‌‪،‬‬ ‫بەڵكو لە سینگی ژینگەیەكی سیاسی پڕ‬ ‫لەژەهردا لەدایكبووە‪.‬‬

‫ئایین زەمانەتی‬ ‫مانەوەی هەیمەنەی‬ ‫توركە بەسەر كوردا‪،‬‬ ‫ئەوە راستییەكە تەنها‬ ‫كوردەكان دەركی‬ ‫پێناكەن‬

‫ژمارە (‪)540‬دوشەممە‪2017/5/1‬‬

‫‪2‬‬

‫جیهاد لە ئیسالمدا تەنها بەرگریە یان هێرشیشە؟‬

‫چەند الیەنێک لە «فیقهی جیهاد»‪ ،‬لەنێوان فیقهزانە هاوچەرخەکان و سەلەفی‪-‬جیهادیەکان‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی دوازدەیەم‬ ‫مشت‌ومڕی بنەمای «حاکیمییەت»‬ ‫‪.. .‬‬ ‫«تەوحیدی حاکیمییەت»‬ ‫لەالی تەوژمە سەلەفیەکان‬

‫دروشــمــی «تــەوحــیــدی حاکیمییەت»‬ ‫هەندێک تەوژمی بەبنەڕەت سەلەفی و خاوەن‬ ‫ئاڕاستەی تایبەتی بەزریان کردوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەوانەش تەوژمە سەلەفیەکانی‪( :‬سوڕووڕی)‬ ‫یان «صهحوەیی» و ئینجا «تەکفیری» و‬ ‫جیهادیەکانن‪ ،‬و لەناو ئەمانەدا هەندێك‬ ‫ڕابەریش هەن کە بەگشتی بە «سەلەفیەت»‬ ‫نـــاســـراون‪ ،‬وەکــــو (عــەبــدوڕڕەحــمــان‬ ‫عەبدولخالیق) کە وەکو داهێنەری بیرۆکەکە‬ ‫وایە‪ ،‬و وەکو (ئەبو ئیسحاقی حووەینی)‬ ‫ڕابەرێکی سەلەفیەت لە ميصر‪.‬‬ ‫لەگەڵ بــەرزکــردنــەوەی ئەم دروشمەدا‬ ‫چەند بیرۆکە و بیروڕایەکی تایبەت دوپات‬ ‫دەکــرێــنــەوە‪ .‬لــەمــانــە؛ ئــەوەیــە خەریکە‬ ‫خواوەندێتی و پەراستراوێتیی خــوا بە‬ ‫حوکم‌کردنی خوا لێك‌دەدەنەوە و ڕستەی‬ ‫«ال إله إال اهلل» خەریکە بە «ال حاكم إال اهلل»‬ ‫ڕاڤە دەکەن‪ .‬و «تەوحیدی حاکیمییەت»‬ ‫بە دیارترین و تایبەتترین تایبەتمەندیی‬ ‫«تەوحیدی ئولووهییەت» دادەنێن‪ ،‬وەکو‬ ‫(ئەبو ئیسحاقی حووەینی) ـ لە وتارێکی‬ ‫هەینیدا بــە نــاوی «العصبية احملرمة»‬ ‫ـ وتویەتی‪« :‬توحيد احلاكمية‪ ..‬أخص‬ ‫خصائص توحيد اإلهل��ي��ة»‪ ،‬بــەو واتایەی‬ ‫یەکتاپەرستنی خــوا دیارترین شێوە و‬ ‫بواری لەوەدا دەردەکەوێت خوا لە ڕێگەی‬ ‫«شەرع»ی خۆیەوە «حاکم» بێت‪ ،‬و بەم‬ ‫پێیە سەرەکیترین یەکتاپەرستنی خوا ئەوەیە‬ ‫کــار بە «شــەرع»ـــەکــەی بکرێت‪ .‬بەڵکو‬ ‫زۆربەیان «تەوحیدی حاکیمییەت» دەکەنە‬ ‫جۆرێکی سەربەخۆی یەکتاپەرستی‪ ،‬جۆری‬ ‫چــوارەم‪ ،‬دوای «تەوحیدی ڕوبووبییەت»‬ ‫و «تەوحیدی ئولووهییەت» و «تەوحیدی‬ ‫صيفات»‪ .‬و ئینجا بۆ ئــەوەی بگونجێت‬ ‫ئەم جۆری چوارەمە جیابکەنەوە؛ دەڵێن‬ ‫ئەم دابەش‌کردنەی یەکتاپەرستی بابەتێکی‬ ‫«اصطالحي»ـە و لە بابەتی‬ ‫ڕێکەوتنکاری‬ ‫ّ‬ ‫پۆلێنکاری و دابەشکاری و ناودێرکاریی‬ ‫زانستە ئیسالمیەکانە کە مەرج نیە بە دەقی‬ ‫پیرۆز دەستنیشان کرابن بەڵکو شتانێکن‬ ‫زانایانی ئایینیی ئەو زانستانە بۆ خۆیان‬ ‫لەسەریان ڕێك‌دەکەون‪ ،‬و بۆیە وەکو چۆن‬ ‫زانایانی «عەقیدە» پێشتر ڕێك‌كەوتون‬ ‫لەسەر دابەش‌کردنی یەکتاپەرستی بۆ سێ‬ ‫جۆر؛ بە هەمان شێوە دەکرێت ڕێك‌کەوتن‬ ‫بکرێت لەسەر ئــەم جــۆرە چــوارەمــە کە‬ ‫«تەوحیدی حاکیمییەت»ـە‪ .‬و ئیتر وەکو‬ ‫ئەنجامێکی ئەمە؛ پێیان وایە هەر کەسێک‬ ‫پێی وا بێت مرۆڤ بۆی هەیە لە دەرەوەی‬ ‫«شەرع»ی خوا یاسا دابنێت بەبێ ئەوەی‬ ‫بۆ ئەم «شەرع»ـە بگەڕێتەوە؛ کەوتوەتە‬ ‫فرەپەرستی «شیرک»ـەوە نــەک تەنها‬ ‫«کوفر»ێکی ئاسایی‪ ،‬و هەر کەسێک بە‬ ‫یاسای تر جگە لە «ئەوەی خوا دایبەزاندوە»‬ ‫(«ما أنزل اهلل») حوکم بکات یان حوکم بدات؛‬ ‫بوەتە ناموسوڵمان «کافر»‪ ..‬وەکو لە بەشی‬ ‫پێشودا دەستەواژەی مەال (عەبدوڕڕەحمان‬ ‫عەبدولخالیق)ـمان ـ لە «األص��ول العلمية‬ ‫للدعوة السلفية»ـەکەیدا ـ لەو بارەیەوە‪،‬‬ ‫گواستەوە‪ .‬و ئاشکرایشە کە ئەنجامی کردەیی‬ ‫و واقیعیی ئەم بیرکردنەوەیە؛ بەکافرکردن‬ ‫«تکفیر»ی حکومەت و دام‌ودەزگاکانە‪،‬‬ ‫کە بە هــەر هۆکار و پاڵنەرێک بێت لە‬ ‫کۆمەڵێک بابەت و بواردا کار بە یاسایەکی‬ ‫نــوێ دەکــەن کە ئــەوە نیە لە ئیسالمدا‬ ‫هاتوە‪ ،‬و بە فرەپەرست «مشرك»دانانی‬ ‫هەر کەسانێکە کە پێیان وا بێت ئەو کارە‬

‫سروشتیە و دروستە‪ ،‬کە فرەپەرست‌بون‬ ‫جۆرێکی هەرەترسناکی ناموسوڵمان‌بونە‪.‬‬ ‫بۆیە تیۆریەکە بوەتە داردەستێکی ئاڕاستە‬ ‫«تەکفیری»ـەکە بەگشتی و بەڵگە و‬ ‫بیانوی ئاڕاستە «جیهادی»ـەکە بۆ جەنگە‬ ‫هەڵگیرسێنراوەکەیان دژە بە حکومەتەکان‬ ‫لە کۆمەڵگای ئیسالمیی هاوچەرخدا‪.‬‬ ‫لە بەرامبەری ئەمانەدا؛ کۆمەڵێکی تەوژمی‬ ‫سەلەفیی ڕەسەنخوازتر و «مەنهەجیتر»‪،‬‬ ‫تیۆریەکە بەو شێوەیەی الی «تەکفیری»‬ ‫و «جیهادی»ـەکان هەیە ڕەت دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ئــەوانــەش‪« :‬سەلەفیەتە ڕەسمیەکە» و‬ ‫ڕابەڕانی دام‌ودەزگا وەههابیە ڕەسمیەکان‪،‬‬ ‫و «سەلەفیەتی زانستی» و ئەو ڕابــەرە هەردو ڕابەری سەلەفی (ئەبو ئیسحاقی حووەینی) و (عەبدوڕڕەحمان عەبدولخالیق)‪ ،‬کە دو‬ ‫الیەنگری بیرۆکەی «حاکیمییەت»ـن‬ ‫سەلەفیانەی کە کۆمەڵێک زانای سەربەخۆی‬ ‫«حەدیث»ـن و ئەڵقەیەک لە خوێندنکاری‬ ‫ئەو بوارە بەدەوریانەوەن‪ ،‬و «سەلەفیەتی یەکتاپەرستی بە ناوی «حاکیمییەت»ـەوە شتێکە «حیزبیەکان» جیایان کردوەتەوە و‬ ‫ڕێبازی ئەوانە کە ئێمە پەسەندی ناکەین‪ .‬و‬ ‫مەنهەجی» کــە زۆر بــایــەخ دەدەن بە «بیدعە»یە و گومڕاییە‪.‬‬ ‫وردکــردنــەوەی «مەنهەج»ی بانگەوازی‬ ‫بە هەمان شێوە ڕابەرێکی سەلەفی لە جارێکی تریش دەڵێت‪ :‬ئەمە گومڕاییە‪ ،‬و‬ ‫سەلەفی و پاراستنی لە الدان و نزیک‌بونەوە بنەماڵەی وەههابی‪ ،‬کە مەال (ص��احل بن زیادکردنێکە بۆ ئەو دابەش‌کردنەی زانایان‬ ‫لە گروپ و «فیرقە»کانی تر‪ ،‬ئەمەش ئەو عبد العزيز آل الشيخ)ـە؛ کاتێک دەربارەی کردویانە و چەسپاندویانە بۆ یەکتاپەرستی‪.‬‬ ‫تەوژمەیە کە بەپێی ناوی ڕابەڕەکانیان بە دابەش‌کردنی چوارەیی بۆ یەکتاپەرستی و دەڵێت ئەمە کەسانێکی نــەزان و لەم‬ ‫«مەدخەلی» و «جامی» ئاماژەیان بۆ و زیادکردنی «تەوحیدی حاکیمییەت» ســـەدەی بیستەمەدا زیــادیــان کـــردوە‪.‬‬ ‫دەکرێت‪.‬‬ ‫لێی دەپرسن؛ دەڵێت ـ وەکو لە «إحتاف پاشانیش دەڵێت‪ :‬ئەمە هەڵەیەکی ڕونە‪،‬‬ ‫و‬ ‫ڕەسەنخواز‬ ‫سەلەفیە‬ ‫تەوژمە‬ ‫ئەم‬ ‫جا‬ ‫السائل مبا يف الطحاوية من مسائل»ـدا کە «حاکیمییەت» خۆی بەشێک بێت لە‬ ‫ـەری‬ ‫ـ‬ ‫ڕاب‬ ‫کۆمەڵێک‬ ‫کە‬ ‫«مەنهەجی»ـانە‪،‬‬ ‫هاتوە ـ‪« :‬تەوحیدی حاکیمییەت»؛ یان «تەوحیدی ئولووهییەت»؛ ئیتر چی جیای‬ ‫سەلەفیی زاناتر و پایەدارتر ڕابەرایەتییان هەر لەناو «تەوحیدی ڕوبووبییەت»ـدایە دەکاتەوە و دەیکاتە بەشێکی سەربەخۆ؟‬ ‫دەکەن؛ تیۆریی «تەوحیدی حاکیمییەت» یان لە «تەوحیدی ئولووهییەت»ـدا یان ئەگەر وا بکەین و بۆ هەر پەرستنێک بەشێک‬ ‫ڕەت دەکەنەوە‪ ،‬و لەم بارەیەوە دەستەواژە هەردوکیاندایە‪ ،‬چونکە خوا «حوکم»ی لە یەکتاپەرستی جیابکەینەوە؛ دەی دەبێت‬ ‫و نوسین و «فەتوا»ی زۆریــان هەیە‪ .‬و تایبەت کردوە بۆ خۆی‪ ،‬کە دەڵێت‪« :‬إِن نوێژیش بکرێتە بەشی پێنجەم و جیهاد‬ ‫وتە و وەاڵم و سەرنجەکانیان لــەوەدا چڕ ْ ُ‬ ‫ال ْك ُم إَِّل َِّ ِ‬ ‫ل»‪ ،‬و « َو َما ْاخ َت َل ْف ُت ْم ِفي ِه ِم ْن َش ْي ٍء؛ بکرێتە بەشی شەشەم و بەم شێوەیە‪ ،‬کە‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫دەبێتەوە کە جیاکردنەوەی جۆرێکی چوارەم َف ُحك ُم ُه إِل الل» (الشورى‪ ،)10 :‬و دەقی تری ئەمە شتێکی نەشیاوە‪ .‬لە کۆتاییشدا دەڵێت‪:‬‬ ‫لە یەکتاپەرستی «وارید» نیە و پێویست وەکو «‪..‬؛ َف ْ ُ‬ ‫ال ْك ُم َِّ ِ‬ ‫ل الْ َع ِل ِّي الْ َك ِب ِري» (غافر‪ :‬ئــەم ب ــاوەڕە؛ داهێنراو و «بیدعە»یە و‬ ‫نیە یان هەر دروست نیە‪ ،‬و ئەوەی پێی ‪ .)12‬ئیتر ئەگەر «حاکیمییەت» مەبەست پێچەوانەی کۆدەنگیە‪ .‬مەبەستی کۆدەنگیی‬ ‫دەوترێت «تەوحیدی حاکیمییەت» هەر حوکم‌پێ‌کردن و پەنابردن بۆ حوکم بێت؛ پێشتری ڕابەرانی وەههابیە‪.‬‬ ‫لە ڕابــەڕانــی سەلەفیەتی زانستییش؛‬ ‫بەشێکە و پێکهێنەرێکە لە یەکتاپەرستیی ئەوە کردەوەی مرۆڤە‪ ،‬و کردەوەی مرۆڤیش‬ ‫پەرستن یان «تەوحیدی ئولووهییەت»‪ ،‬یان کە داواکاریی یەکتاپەرستیی لەسەرە لە (ئەلبانی)‪ ،‬لێیان پرسیوە‪ :‬ئایا دروستە‬ ‫هەندێکیان دەڵێن بەشێکە لە «تەوحیدی کردەوەکانیدا؛ دەچێتە ناو یەکتاپەرستیی دوای دابــەش‌کــردنــی سیانەیی جۆرێکی‬ ‫ڕوبــووبــیــیــەت»‪ ،‬یــان لــە هــەردوکــیــان لە پەرستنەوە‪ ،‬بۆیە جیاکردنەوەی جۆرێکی چوارەمیش زیاد بکرێت بە ناوی «تەوحیدی‬ ‫دو گۆشەنیگاوە‪ ،‬و ئیتر پێویست ناکات تایبەت لە یەکتاپەرستی بۆ «حاکیمییەت»؛ حاکیمییەت» یان «تەوحیدی حوکم»؟‬ ‫بەشێکی بۆ جیابکرێتەوە‪ .‬و لێرەوە ئەو نــەشــیــاوە‪ ،‬چونکە هــەر دەچــێــتــەوە ناو ئــەویــش وتــویــەتــی‪ :‬ئەمە دروســـت نیە‪.‬‬ ‫ئەنجامەش ناسەلمێنن کە ئەوەی پێی وایە «تەوحیدی ئولووهییەت» و یەکێکە لە بەاڵم «حاکیمییەت» لە خۆیدا لقێکە لە‬ ‫بۆ مرۆڤ هەیە لەبریی «شەرع» بۆ خۆی نمونە و بوارەکانی‪ .‬بەاڵم الی هەندێک لە «تەوحیدی ئولووهییەت»‪ .‬ئەوانەش کە‬ ‫یاسا دابنێت؛ دەبێتە فرەپەرست «مشرك»‪ ،‬زانایان یەکتاپەرستی دابەش کراوە بۆ چوار ئەم وشە داهێنراوە «حاکیمییەت» لەسەر‬ ‫و بەڕەهاییش ئەوە ناسەلمێنن کە موسوڵمان بەش و بەشی چــوارەم الی ئەوان ئەوەیە زمانیانە و ئەم بیرۆکەیەیان داهێناوە؛ ئەمە‬ ‫هەر بە حوکم‌نەکردنی بە «شەرع» لە ئیسالم کە پێی وتراوە یەکتاپەرستیی شوێنکەوتن وەکو چەکێکی سیاسی بەکاردەهێنن نەک‬ ‫دەربچێت بەڵکو دەڵێن ئەوە وردەکارییەکی «توحيد المتابعة»‪ ،‬مەبەست شوێنکەوتن وەکو هۆکارێک بۆ ئاشناکردنی موسوڵمانان‬ ‫تێدایە و حاڵەتی جیاوازی هەیە‪.‬‬ ‫و ڕۆیشتنە لـــەدوای پێغەمبەرەوە‪ ،‬کە بەو یەکتاپەرستیەی پێغەمبەران هێناویانە‬ ‫و‬ ‫ڕەسمیەکە‬ ‫لە ڕابــەرانــی سەلەفیەتە‬ ‫ئــەم دابــەش‌کــردنــەیــان لــە دەســتــەواژەی «الذين يدندنون بهذه الكلمة احملدثة يف العصر‬ ‫باز)‪،‬‬ ‫(ئیبن‬ ‫ـەوە؛‬ ‫فەتواکانیان لەو بــارەیـ‬ ‫«شایەتومان»ـەوە وەرگرتوە کە بەشی احلاضر يتخذونها سالحا ليس لتعليم املسلمني‬ ‫کاتێک لێی دەپرسن دەربارەی «تەوحیدی دوەمــــی شــایــەتــیــدانــە بــە پەیامبەریی التوحيد الذي جاء به األنبياء والرسل كلهم‬ ‫حاکیمییەت» وەک ــو بەشی چــوارەمــی مــوحــەمــمــەد‪ .‬ئیتر ئــەگــەر «تەوحید» وإمنا سالحا سياسيا»‪.‬‬ ‫لــــە ڕابــــــەرانــــــی س ــەل ــەف ــی ــەت ــە‬ ‫یەکتاپەرستی؛ دەڵێت‪ :‬یەکتاپەرستی هەر بدرێتە پاڵ خوا و بوترێت «یەکتاپەرستیی‬ ‫سێ بەشە‪ ،‬وەکــو زانایان وتویانە‪ ،‬ئیتر خوا» یان «یەکتایی خوا»؛ ئەوە زانایان «مــەنــهــەجــی»ـــەکــەش؛ مــەال (ڕەبیعی‬ ‫«تەوحیدی حاکیمییەت» هەر لە ناواخنی وتویانە سێ بەشە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بەڕەهایی مەدخەلی) هەڵوێستی ڕونتری هەیە‪ ،‬کە لە‬ ‫یەکتاپەرستیی پەرستندایە‪ ،‬و وەکو چۆن بوترێت «یەکتاپەرستن» («التوحيد»)؛ نامیلکەی «التوحيد أوال»ـدا دەڵێت‪ :‬هەندێک‬ ‫نوێژ و ڕۆژو و زەکات و حەج بەشێکن لە ئەوا کردویانە بە چوار بەش کە سیانیان بانگەوازی بۆش هەن کە دەڵێن «ال إله إال‬ ‫یەکتاپەرستیی پەرستن؛ حوکم‌کردن بە تایبەتن بە خواوە‪ ،‬و چوارەمیش بریتیە لە اهلل» یانی «ال حاكم إال اهلل»‪ ،‬و حوکمداری‬ ‫«شـــەرع»ی خوایش هــەر وەکــو ئەوانە بەتەنها شوێن‌کەوتنی پێغەمبەر‪ ،‬بەو واتایەی «حاکیمییەت»ـیان کردوە بە تایبەتترین‬ ‫پەرستنێکە کە هەر بۆ خوا دەکرێت‪.‬‬ ‫موسوڵمان لە یاساداناندا جگە لە پێغەمبەر تایبەتمەندیی خوایەتی‪ ،‬کە ئەم ڕاڤــە و‬ ‫کاتێک‬ ‫بە هەمان شێوە (ئەل‪-‬عوثەیمین)‪،‬‬ ‫شوێنکەوتەی کەسی تر نەبێت‪ .‬لێرەدا لێکدانەوەیە گۆڕین «تەحریف»ی واتای‬ ‫املفتوح»‬ ‫ـ لە زنجیرەیەکدا بە ناوی «لقاء الباب‬ ‫ناوبراو هەوڵی داوە لەژێر ناونیشانێکی تردا «ال إله إال اهلل»یە‪ ،‬و ئەمە بچوککردنەوەی‬ ‫ـ لێی دەپرسن دەربارەی ئەوانەی جۆرێکی یاسادانان بخاتە بواری یەکتاپەرستیەوە‪ ،‬فرەپەستی «شیرک» و تەسککردنەوەی‬ ‫چوارەم بۆ یەکتاپەرستی زیاد دەکەن بە ناوی کە ئەم ناونیشانە کۆنتر قسەوباسی لێ یەکتاپەرستیە بە ڕادەیەک ئەو فرەپەرستیەی‬ ‫«تەوحیدی حاکیمییەت»؛ دەڵێت‪ :‬ئەوانە کراوە‪ ،‬بەاڵم گرنگ ئەوەیە ئەمیش پێی وایە کە پێغەمبەران دژی جەنگاون لە بەر چاو‬ ‫ڕێیان ون کردوە و نەزانن‪ ،‬چونکە ئەوە هەر جیاکردنەوەی «تەوحیدی حاکیمییەت» نامێنێت‪ .‬ئینجا بە فێڵ ئەمەیان کردوە بە‬ ‫جۆرێکی چوارەم لە یەکتاپەرستی‪ ،‬و ڕەنگە‬ ‫بەشێکە لە بنچینەی یەکتاپەرستی‪ ،‬کاتێک دروست نیە‪.‬‬ ‫زانایان دەڵێن‪ :‬یەکتاپەرستی سێ جۆرە؛‬ ‫بە هەمان شێوە ڕابەرێکی وەههابیی لە دواییدا «ال إله إال اهلل» خاڵی بکەنەوە لە‬ ‫ئیتر یەکتاپەرستیی حاکیمییەت هەر لەناو تر کە (ئەل‪-‬فەوزان)ـە‪ ،‬کاتێک لە هەمان واتا بنچینەییەکانی و تەنها «حاکیمییەت»‬ ‫یەکتاپەرستیی «ڕوبووبییەت»ـدایە‪ ،‬چونکە بابەت پرسیاریان لێ کــردوە؛ وتویەتی ـ بمێنێتەوە! ئیتر تێ‌بگەن لە فێڵ و تەڵەکە‬ ‫ئەمە ـ یەکتاپەرستیی پەروەردگارێتی ـ وەکو لە «شرح اإلجابات ا ُمله َِّمة فى املشاكل سیاسیەکان!!‬ ‫ناوبراو لە نامیلکەیەکی تریدا بە ناوی‬ ‫بریتیە لە ناسینی خولقاندن و بەڕێوەبردن ا ُمل ِل َّمة»ـدا هاتوە‪ :‬زیادکردنی «تەوحیدی‬ ‫«تدبیر» و «حوکم» بە تەنها لە خواوە حاکیمییەت» ئاگادارتان دەکەینەوە لێی‪« ،‬خــاریــجــیــە لــەڕیــزدەرچــوەکــان کێن و‬ ‫(دیارە بەمە ئاماژە دەکات بۆ دەقەکانی‪ :‬شتێکە پێشینانمان نەیان‌وتوە و ئێوەش موڕجیئە شلگیرکان کێن؟» («م��ن هم‬ ‫َ‬ ‫ال ْل ُق َو ْ َ‬ ‫ال ْم ُر» األعراف‪« .54 :‬إِنِ ْ ُ‬ ‫«أ َل َل ُه ْ َ‬ ‫ال ْك ُم مەیڵێن‪« ،‬حاکیمییەت» هەر لە ناواخنی اخل��وارج املارقون واملرجئة املميعون؟»)‪،‬‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫إَِّل ِ ِ‬ ‫ل» األنعام‪ ،57 :‬يوسف‪« .67 ،40 :‬أل ل ُه یەکتاپەرستیی پەرستندایە و هەندێکیش دەڵێت‪ :‬ئەمانە کە سەوداسەری سیاسییان‬ ‫ال ْك ُم» األنعام‪َ « .62 :‬ل ُه ْ ُ‬ ‫ُْ‬ ‫ال ْك ُم» القصص‪ :‬لە زانایان دەڵێن لە ناواخنی یەکتاپەرستیی هەیە؛ خۆیان هەڵواسیوە بە الیەنێکی‬ ‫خوایە‪،‬‬ ‫بۆ‬ ‫هەر‬ ‫«حوکم»‬ ‫بۆیە‬ ‫‪،)88‬‬ ‫‪،70‬‬ ‫پەروەردگارێتیدایە‪ ،‬و ئیتر دەچێتە ناو ئیسالمدا کە ناویان ناوە «حاکیمییەت»‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەمە هەر بەشێکە لە «تەوحیدی هــەر سێ بەشەکەوە‪ ،‬و هیچ یەکێک لە کە ئەمە خۆهەڵواسینێکی سیاسیانەیە‪،‬‬ ‫ڕوبووبییەت»‪ .‬بۆیە جیاکردنەوەی جۆرێکی زانایانمان جیای نــەکــردوەتــەوە‪ ،‬و ئەمە و بۆ ئەم ئامانجە دروشمی یەکتاپەرستی‬

‫«ال إله إال اهلل»ـیان بە واتایەک ڕاڤە کردوە‬ ‫کە پێغەمبەران و زانایانی ئیسالم لە‬ ‫نەوەی صهحابەوە تا دوایی نایناسن‪ ،‬کە‬ ‫وتویانە‪« :‬ال إله إال اهلل» یانی «ال حاكم إال‬ ‫اهلل»‪ ،‬و وتویانە «حاکیمییەت» دیارترین‬ ‫تایبەتمەندیی خوایەتیە‪ ،‬و گەورەکانیان‬ ‫بە دەمی خۆیان دەڵێن ئەم ڕاڤەیە بۆ «ال‬ ‫إله إال اهلل» شتێکی بێ‌وێنەیە و کەس بەو‬ ‫شێوەیە بۆی نەچوە! ڕاستیش دەکــەن‪:‬‬ ‫هیچ یەکێک لە پێغەمبەران و پێشەوایان‬ ‫بەو واتایە ئەو دروشمەیان ڕاڤە نەکردوە‪،‬‬ ‫ئەم واتایە واتای ڕاستەقینەی دروشمەکەی‬ ‫ون کردوە‪ ،‬و لە دواییشدا هاتون دەڵێن‪:‬‬ ‫یەکتاپەرستی چوار بەشە کە چوارەمیان‬ ‫«تەوحیدی حاکیمییەت»ـە‪ ،‬کە ئەمەش‬ ‫گەمەیەکی سیاسییە لە گەمەکانیان‪ ،‬و‬ ‫ئامانجیان لەوە سڕکردنی گەنجانی سەلەفیە‬ ‫و ڕامهێنانیانە بۆ ئامانجەکانیان‪ ،‬هەتا کاتێک‬ ‫ئەو گەنجە سەلەفیانە تێ‌کەوتن و باوەڕیان‬ ‫کرد بەو دابەشکردنە بۆ یەکتاپەرستی؛ ئیتر‬ ‫«حاکیمییەت» دەکەنە واتــای هــەوەڵ و‬ ‫ئاخری «ال إله إال اهلل»! و دەڵێت نیشانەی‬ ‫ئــەمــەش چەند شتێکە‪ ،‬لــەوانــە ئەوەیە‬ ‫دۆستایەتیی تەنها ئــەوانــە دەکـــەن کە‬ ‫لەسەر «حاکیمییەت» هاوڕا بن لەگەڵیان‪،‬‬ ‫و دوژمنایەتیی ئەوانە دەکــەن کە ئەوە‬ ‫ناسەلمێنن‪ ،‬و زۆر بەپەرۆشی ئەو بابەتە‬ ‫باڵودەکەنەوە و ئەوانەش پیرۆز دەکەن‬ ‫کە ئەو بیرۆکەکەیان داهێناوە‪ ،‬و دژایەتی‬ ‫و «تەکفیر»ی ئەوانەش دەکەن کە بۆیان‬ ‫ڕاست دەکەنەوە‪.‬‬ ‫هەرچەند گومان و هەڵسەنگاندنەکانی‬ ‫مــەال (ڕەبیعی مەدخەلی) لە ڕواڵــەتــدا‬ ‫هەندێک زیادەڕەوییشیان تێدایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەگشتی لە ئاستێکی وردتردا گومانەکەی‬ ‫ڕاست دەردەچێت کە هەستی کردوە ئەم‬ ‫بابەتە بۆ ئەجێندایەکی سیاسی بەکەڵك‬ ‫هێنراوە کە ئەجێندای گروپە تەکفیری و‬ ‫جیهادیەکانە دژ بە حکومەتەکانی کۆمەڵگای‬ ‫ئیسالمی هەتا ئــەوانــەش کە ئیسالم بە‬ ‫ئایینی ڕەسمی دەناسێنن بەاڵم لە هەمو‬ ‫بابەتێکدا کار بە «شەرع» ناکەن و هەندێک‬ ‫چاکسازیی یاساییان کردوە‪.‬‬

‫هەڵسەنگاندنی ئێمە‬

‫کــاتــێــک گـــوتـــەی یــەکــتــاپــەرســتــیــی‬ ‫«حاکیمییەت» ورد دەکەینەوە و بەراوردی‬ ‫دەکەین بە ـ بۆ نمونە ـ دابەشکردنی دوانەیی‪:‬‬ ‫«تەوحیدی ڕوبووبییەت» و «تەوحیدی‬ ‫ئولووهییەت»؛ دەبینین جــیــاوازە‪ ،‬و بە‬ ‫ئەستەم لــە ڕوی لۆجیکیەوە دەکرێت‬ ‫«حاکیمییەت» ببێتە بواری یەکتاپەرستیی‬ ‫خوا یان ـ وردتر بڵێین ـ تاکێتیی خوا‪ .‬با‬ ‫سەرنج بدەین‪ :‬سەبارەت بە «تەوحیدی‬ ‫ڕوبووبییەت»؛ بەپێی باوەڕی ئیسالمی تەواو‬ ‫دروستە و پێویستە موسوڵمان بڕوای وا بێت‬ ‫هەر خوا خولقێنەر و بەڕێوەبەری گەردون‬ ‫و ڕۆزیــــدەرە‪ ،‬و بــەم پێیە کردەوەکانی‬ ‫خولقاندن و بەڕێوەبردنی بونەوەر و ڕۆزیدان‬ ‫تایبەتن بە خواوە‪ ،‬بە «ئەڵاڵهـ»ـەوە لە‬ ‫بــاوەڕە ئیسالمیەکەدا‪ .‬بــەاڵم ئەگەر ئەم‬ ‫جارە سەبارەت بە حوکمداری و حوکمکردن‬ ‫(بەسەر جیهانی مرۆڤدا) وەکو کردەوەیەکی‬ ‫خوایی بەراورد بکەین؛ دەبینین موسوڵمان‬ ‫ناتوانێت بەو ڕەهاییە بڵێت‪ :‬تەنها خوا‬ ‫«حاکم»ـە و «حوکم» دەکات و دەدات‪،‬‬ ‫و ئیتر «حوکم‌کردن» یان «حوکم‌دان»‬ ‫ببێتە کردەوەیەکی خوایی تایبەت‪ .‬بۆیە‬ ‫موسوڵمان هیچی لــەســەر نیە ئەگەر‬ ‫دەربــارەی مرۆڤەکانیش‪ ،‬فەرمانڕەواکانیان‬ ‫یان دادوەرەکانیان‪ ،‬بڵێت‪ :‬حوکم دەکەن‬ ‫یان حوکم دەدەن‪ ،‬یان بە وشەی «حاکم»‬ ‫وەسفیان بکات‪ ،‬لە کاتێکدا موسوڵمان‬ ‫ناتوانێت بە وشەی «خالق» و «رازق» جگە‬ ‫لە خوا وەسف بکات‪ .‬لێرەوە بەڕونی دیارە‬ ‫کە حوکمکردن یان حاکمێتی «حاکیمییەت»‬ ‫وەکــو حەقیقەتێکی وجــودی تایبەت نیە‬ ‫بە خــواوە‪ ،‬تەنها ئــەوەنــدە هەیە بەپێی‬ ‫باوەڕی ئیسالمی ئەرکی پەرستشە لەسەر‬ ‫موسوڵمان بۆ یاسادانان و بۆ ڕێکخستنی‬

‫ژیانی خۆی بگەڕێتەوە بۆ ئەو «پەیام»ـەی‬ ‫«خوا ناردویەتی» و لە چوارچێوەی ئەوەدا‬ ‫و بەپێی بنەماکانی و ڕێنماییەکانی یاساکانی‬ ‫ژیانی خــۆی و کۆمەڵگاکەی دابڕێژێت‪،‬‬ ‫کــە ئــەمــەش لــە کۆتاییدا هــەر دەچێتە‬ ‫ناونیشانە گشتی و فراوانەکەوە‪ :‬پەرستن‪،‬‬ ‫یان شوێن‌کەوتن‪ .‬ئەمەش حەقیقەتێکی‬ ‫«ئیعتیباری»ـە‪ ،‬و موسوڵمان بۆ خۆی‬ ‫دایدەهێنێت و جێبەجێی دەکــات‪ ،‬نەک‬ ‫حەقیقەتێکی وجــودی کە هەر لە خۆیدا‬ ‫وا بێت‪ ،‬بەو بەڵگەیەی کە یاسای تریش‬ ‫هەیە و موسوڵمان وەکو مرۆڤ دەتوانێت‬ ‫شوێن یاسا و هەتاکو پەیامی ئایینی تریش‬ ‫بکەوێت‪ ،‬بەاڵم وەکو موسوڵمان لەسەریەتی‬ ‫تەنها شوێن یاسای ئایینەکەی خۆی بکەوێت‬ ‫و لە ڕێگەی ئەمەوە گوزارش لە پەرستنی‬ ‫یەکتایی «ئەڵاڵهـ» بکات‪.‬‬ ‫لە گۆشەنیگایەکی ترەوە دەکرێت باسی‬ ‫یەکتاپەرستیی خــوا بکرێت لە حوک‌م و‬ ‫یاساداناندا‪ ،‬ئەویش بەو پێیە کە مەبەست‬ ‫حوکم و یاسادانانی خواوەندی بێت‪ ،‬بەم پێیە‬ ‫دەبێت موسوڵمان باوەڕی وا بێت کە تەنها‬ ‫«ئەڵاڵهـ» بەڕاستی یاسا و «شەریعەت»ی‬ ‫داناوە و لە ناوەڕۆکی ئەم یاسایەدا کۆمەڵێک‬ ‫حوکمی دانــاوە‪ ،‬و دەبێت بــاوەڕی وا بێت‬ ‫ئەو پەرستراوانەی تر کە مرۆڤەکانی تر‬ ‫دەیانپەرستن (لە سیستەمێکی فرەپەرستیدا‬ ‫یــان نا‪-‬ئیبراهیمیدا) هیچیان بەڕاستی‬ ‫پەیامیان نــەنــاردوە و یاسا و حوکمیان‬ ‫نەناردوە‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا موسوڵمان ناتوانێت نکولی‬ ‫بکات لەوەی مرۆڤەکان (نەک خواوەندەکان)‬ ‫یاساگەلی زۆریان داناوە و «حوکم»گەلی‬ ‫زۆریان داوە‪ .‬چونکە مرۆڤەکان و یاساکانیان‬ ‫بــونــەوەری واقیعین‪ ،‬بــە پێچەوانەوەی‬ ‫خواوەندەکانەوە کە بونیان پەیوەستە بە‬ ‫هزر و باوەڕی مرۆڤەوە‪ ،‬و موسوڵمان وەکو‬ ‫یەکتاپەرست لەسەریەتی باوەڕی بە بونی‬ ‫هیچیان نەبێت جگە لە «ئەڵاڵهـ»‪.‬‬ ‫ئەگەرنا تەنها لە یەک حاڵەتدا واریدە باس‬ ‫لە «تەوحیدی حاکیمییەت» بکرێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫مەبەست لە «تەوحید» کــردەوەی مرۆڤ‬ ‫بێت‪ ،‬نەک تاکیی خوا وەکو حەقیقەتێکی‬ ‫وجودی‪ .‬هەر بۆیە دەچینەوە سەر ئەوەی‬ ‫کە ئەم بابەتە هەر لقێکە لە پەرستش‪ ،‬و‬ ‫کــردەوەی مرۆڤە کە بەش‌بەحاڵی مرۆڤی‬ ‫موسوڵمان دەبێتە پەرستنی خوا‪ ،‬کاتێک‬ ‫پەیامە نێرراوەکەی جێبەجێ دەکــات و‬ ‫بەپێی ئەوە «حوکم» دەکات یان دەدات‪.‬‬ ‫بۆیە دیسان دەگەین بــەوەی کە ناکرێت‬ ‫«حاکیمییەت» بە تاکیی خواوە لەو بوارەدا‬ ‫وەکو حەقیقەتی وجودی ببەسرێتەوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫حوکم‌دان بەپێی ئەو پەیامەی کە موسوڵمان‬ ‫باوەڕی وایە «ئەڵاڵهـ» ناردویەتی؛ ئەمە‬ ‫ئەو کارەیە کە مرۆڤی موسوڵمان خۆی‬ ‫دەیکات و دەبێت هەر ئەو پەیامە بکاتە‬ ‫بنچینەی یاسادانانەکەی‪ .‬ئەگەر «بەتەنها‬ ‫پەرستن»ێک لە بابەتەکەدا هەبێت؛ لەو‬ ‫الیەنەوەیە‪ ،‬نەک «تەوحیدی حاکیمییەت»‬ ‫بەراورد بکرێت بە «تەوحیدی ڕوبووبییەت»‪.‬‬ ‫کاتێکیش دەقی قورئان وەکو دروشمێک‬ ‫دەڵێت‪« :‬إِنِ ْ ُ‬ ‫ال ْك ُم إَِّل َِّ ِ‬ ‫ل» (األنعام‪.57 :‬‬ ‫يوسف‪ ،)67 ،40 :‬لە کاتێکدا هەر بەپێی‬ ‫باوەڕی ئیسالمی دروستە وشەی «حوکم» و‬ ‫«حاکیم» بۆ وەسفی کردەوەی مرۆڤەکانیش‬ ‫بەکاربێت؛ ئیتر دەزانین لێرەدا مەبەست‬ ‫باوەڕبون نیە بە تاکیی خوا لەو بوارەدا‪ ،‬بەڵکو‬ ‫مەبەست ئەوەیە «مەرجیع»ی حوکم الی‬ ‫موسوڵمان دەگەڕێتەوە بۆالی «ئەڵاڵهـ»‪،‬‬ ‫ئەویش لە ڕێگەی «پەیام»ـەکەیەوە‪ ،‬نەک‬ ‫ڕاستەوخۆ‪.‬‬ ‫***‬ ‫تا ئێرە مشت‌ومڕی الیەنە تیۆریەکە بو‪،‬‬ ‫ئیتر مشت‌ومڕی الیەنە کردەیی و واقیعیەکەی‬ ‫و ئەو «تەکفیری حاکم و حکومات»ـەی‬ ‫ئەنجامێکی کردەیی ئەم تیۆریەیە؛ لە بەشی‬ ‫داهاتودا دەبێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪)540‬دوشەممە‪2017/5/1‬‬

‫موقەدەس و شیعر‬

‫چۆن شیعر موقەدەس بەرهەمدەهێنێت و موقەدەسیش شیعر؟‬ ‫زه‌رده‌شت نوره‌دین‬

‫ئایدیای «موقەدەس» هەمیشە یەکێک‬ ‫بــووە لــە ئایدیا بنچینیەییەکانی ژیانی‬ ‫مــرۆڤ‪ ،‬کە لە فۆرمەکانی خــودا‪ ،‬کات‪،‬‬ ‫شوێن‪ ،‬شت و هەندێجار لەکەسەکانیشدا‬ ‫مانیفێست‌بووە و ڕۆڵ‌وکارکردێكی حەیاتیی‬ ‫لــە ژیــانــی کۆمەاڵیەتی و کۆمەڵگایی و‬ ‫هەروەها ڕێخستنی پەیوەندییەکاندا هەبووە‪.‬‬ ‫موقەدەس بەهێزترین و سەخترین ئایدیای‬ ‫مرۆڤ بووە‪ .‬بەو مانایەی ڕەنگە تاکە ئایدیا‬ ‫بێت کە بەهەمان شێوە وەک خۆی بەگرنگی‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬سەرەڕای چاخە جیاوازەکان‪.‬‬ ‫ئایدیای موقەدەس لە هەموو ئوستورەکان‬ ‫و دینە سەرەتاییەکان و دینە هاوچەرخەکاندا‬ ‫هەبووە و هەیە‪ .‬هزر و کرداری موقەدەس لە‬ ‫ئوستورە و دینەکاندا هەبووە و هەیە و کرۆکی‬ ‫سەختی هێشتنەوەیان بووە‪ .‬بە مانایەکی تر‬ ‫ئایدیای موقەدەس لە ڕێگەی هزر و کرداری‬ ‫موقەدەسەوە خۆی پاراستووە و درێژەی بە‬ ‫خۆی داوە و هاوکات میدیۆمەکەی خۆیشی‬ ‫هێشتۆتەوە و پاراستوویەتی‪ .‬بۆ نمونە؛‬ ‫دین موقەدەسی پاراستووە و هێشتویەتیەوە‬ ‫و مــوقــەدەســیــش دیــنــی پــاراســتــووە و‬ ‫هێشتوویەتییەوە‪ .‬واتــە پەیوەندییەکی‬ ‫دووالیەنە لە نێوان ئایدیای موقەدەس و‬ ‫فۆرمی دەرکەوتن یان مانیفێستبوونەکەیدا‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫دابــەشــکــاریــی تـــەواوی جیهان بەسەر‬ ‫مــوقــەدەس و نــامــوقــەدەســدا لــە ئیمێل‬ ‫دورکایمەوە دەستپێدەکات‪ ،‬هەرچەندە پێش‬ ‫دورکایم‪ ،‬لە ناو دینەکان و ئوستورەکاندا‬ ‫جیاکاریی نێوان موقەدەس و ناموقەدەس هەیە‬ ‫بەاڵم وەک توێژینەوە لە دین لە دورکایمەوە‬ ‫دەستپێدەکات‪ .‬لــێــرەدا ناکرێت بــاس لە‬ ‫هەموو ڕوانگەکان لەمەڕ موقەدەس بکرێت‬ ‫کە بە درێژایی مێژوو لەالی تیۆلۆژیستەکان‪،‬‬ ‫فەیلەسوفەکان و دینناسەکان و ‪ ....‬هتد‬ ‫گەاڵڵە بــووە‪ .‬بەکورتی ئاماژە بە چەند‬ ‫ڕامانیک لەسەر چەمکی موقەدەس دەکەین‪.‬‬ ‫ڕۆدڵف ئۆتۆ‪ ،‬دین لەڕێگەی موقەدەسەوە‬ ‫پ ــێ ــن ــاس ــەدەک ــات و پــێــی وایـــــە دیــن‬ ‫ئەزموونێکی سەرسوڕهێنەرە لە حــزووری‬ ‫هێزێکی موقەدەسدا شێوەوەردەگرێت و‬ ‫درووستده‌بێت‪ .‬ئۆتۆ سۆنگەیەکی خودی‬ ‫و سوبێکتیڤ بــە شــێــوەوەرگــرتــنــی دین‬ ‫دەبەخشێت کە پتر ڕۆمانتیکە‪ .‬ئۆتۆ لە‬ ‫کتێبی «ئایدیای مــوقــەدەس»دا‪ ،‬لینکێک‬ ‫لە نێوان ترس‪ ،‬خۆشەویستی‪ ،‬حەپەسان و‬ ‫ڕێزدا درووستدەکات و ئەو کۆهەستەی کە‬ ‫لەبەرانبەر هێزێکی نادیاردا درووستدەبێت‪،‬‬ ‫ئــەوا ئــەوە ئەزموونی هێزی موقەدەسە‪.‬‬ ‫ئــەزمــوونــکــاری ئــەزمــوونــی مــوقــەدەس‬ ‫لەڕێگەی ئــەو کۆهەستەوە لــە بەرانبەر‬ ‫موقەدەسدا(هێزە نادیارەکە) هەست بە‬ ‫جیاوازییەکی بنەڕەتیی ئۆنتۆلۆژی لە نێوان‬ ‫خۆی و موقەدەسدا دەکات‪ .‬موقەدەس بە‬ ‫شێوەیەکی دەرەگەردوونی‪ ،‬سەرووسروشتی و‬ ‫دەرەزانین خۆی نمایشدەکات‪ .‬ئەزموونکاری‬ ‫ئەزموونی موقەدەس هەست بە بچوکی و‬ ‫ڕاگــوزه‌ری و هیچێتیی خۆی لە ساتی ئەو‬ ‫ئــەزمــوونــەدا دەکـــات‪ .‬بــەم پێیەش ئیدی‬ ‫هەرگیز دەرفەت و ئیمکانی هەڵسەنگاندن و‬ ‫بیرکردنەوەی ڕەخنەییانە لە موقەدەس بۆ‬ ‫ئەزموونکاری ئەزموونی موقەدەس ڕوونادات‪.‬‬ ‫بۆیە هەمیشە موقەدەس فۆرمێک لە نهێنی‬ ‫و هێز و مەزنێتیی ئەبەدی وەردەگرێت کە‬ ‫ناکرێت ڕەخنە بکرێت یان هەڵسەنگێنرێت‪.‬‬ ‫موقەدەس لە ڕوانگەی میرچا ئەلیادەدا‬ ‫تا دواسنوری خۆی درێژدەبێتەوە و فراوان‬ ‫دەبــێــت‪ .‬لە ئۆتۆ فروانتر لە موقەدەس‬ ‫دەڕوانــێــت و پانتایی مــوقــەدەس بە قەد‬ ‫پانتایی بیرکردنەوەی مرۆڤ فراواندەکات‪.‬‬ ‫بەم پێیەش دەکرێت بڵێین موقەدەس لە‬ ‫هەموو فۆرمەکانی ئوستورەدا هەیە کە خۆی‬ ‫لە ڕەمز یان دەق یان ڕیتوال یان کەلتور و‬ ‫‪ ...‬هتد خۆی بەرجەستە بکات‪ .‬موقەدەس‬ ‫دەبێتە ئایدیایەکی بێ‌شوێن و بێ‌کات کە لە‬

‫هەموو کات و شوێنێکدا هەیە و پەیوەستە‬ ‫بە ڕوانگەی بینەری جیهانەوە واتە بۆ کەسی‬ ‫موقەدەسدۆست هەموو گەردوون بە جۆرێک‬ ‫موقەدەسە و دەتوانێت لە هەموو پنتێکی‬ ‫گەردووندا موقەدەس بدۆزێتەوە و ڕاڤەی‬ ‫بکات‪ .‬لە ئەنجامی ئەم قسانەوە دەشێت‬ ‫پێناسەیەکی گشتگیری موقەدەس بکەین؛‬ ‫موقەدەس بریتییە لە هەر ئایدیایەک‪ ،‬شتێک‪،‬‬ ‫پەیوەندییەک‪ ،‬یان کاتێک کە لەسەروو سنوری‬ ‫هزراندن و بیرکردنەوەی مرۆڤەوە بێت و بۆی‬ ‫نەبێت ڕەخنەی لێبگرێت یان ڕەتی بکاتەوە‪،‬‬ ‫لەبەر ئــەوەی لەبنەڕەتدا لەسەر بنچینەی‬ ‫کامڵی و بێخەوشی بنیاتنراوە‪ .‬بۆیە دەشێت‬ ‫تەنیا بــەرز ڕابگیرێت و ستایش بکرێت‪.‬‬ ‫بەدەربرینێکی تر موقەدەس پانتاییەکە کە‬ ‫دەشێت تەنیا بگێڕدرێتەوە و پیشانبدرێت و‬ ‫بگوازرێتەوە بۆ ئەوی دی‪ ،‬نەک شیبکرێتەوە‬ ‫یان هەڵسەنگێنرێت یان هەڵبوەشێتەوە‪.‬‬ ‫بەو پێیەی موقەدەس بەرییە لە خه‌سڵەت‬ ‫و تایبەتمەندیی مرۆڤانە‪ ،‬ئــەوا هەمیشە‬ ‫سەروومرۆڤ پیشاندەدات واتە موقەدەس‬ ‫گوزارشت لە الیەنە جاویدانی و ئەبەدییەکەی‬ ‫مرۆڤ دەکات‪.‬‬ ‫پــەیــوەنــدیــی نــێــوان خـــودا مــوقــەدەس‬ ‫پەیوەندییەکی دووالیــەنــەیــە و بەیەکدی‬ ‫کاریگەرن و یەکدی تۆخدەکەنەوە و یەکدی‬ ‫ڕێــکــدەخــەن‪ .‬بـــەاڵم چەمکی مــوقــەدەس‬ ‫لە چەمکی خــودا فراوانترە لە دیندا‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەک هیچ دینێک نییە موقەدەسی تێدا‬ ‫نەبێت و موقەدەس و ناموقەدەسی لێک‬ ‫جودا نەکردبێتەوە‪ .‬بەاڵم دەشێت دین هەبێت‬ ‫خودای تێدا نەبێت یان بانگەشە بۆ خودا‬ ‫نەکات و گرنگی بە چەمکی خــودا نەدات‬ ‫بەاڵم هیچ دینێک نییە کە گرنگی بە چەمکی‬ ‫موقەدەس نەدات و سنورەکانی موقەدەس‬ ‫و ناموقەدەسی لێک جــودا نەکردبێتەوە‬ ‫ئەگەرچی بە کاڵییش بێت‪ .‬چەمکی موقەدەس‬ ‫فروانترین چەمکە لە دیندا کە دەشێت هەموو‬ ‫چەمکە دینییەکانی تر لەخۆبگرێت‪ .‬ده‌توانین‬ ‫بڵێین موقەدەس ستراکتوری گەردوونیی‬ ‫هەموو دینەکانە و هەروەها پنتی سەرەتایی‬ ‫و خاڵی دەسپێک و جووڵەی درووسبتوونی‬ ‫هەموو دینەکانە‪ .‬موقەدەس پانتاییەکە کە‬ ‫خودا جۆراوجۆرەکان تێیدا لەدایکدەبن و‬ ‫درووستده‌بن‪.‬‬ ‫میکانیزمی ئەزموونیی «تاقیکردنەوە و‬ ‫هەڵە» هەمیشە گرنگترین ئامراز بووە بۆ‬ ‫تێگەشتن و ناسینی دەوروبەر بە مەبەستی‬ ‫مانەوەی جۆر‪ .‬غەریزەی مانەوە بنەڕەتیترین‬ ‫پاڵنەری گەڕان و ئەزموونی جۆربووە و لە‬ ‫ڕێگەی زانین و کەڵەکەبوونی ئەزموونەوە‬ ‫مانەوەی خۆی مسۆگەرکردووە‪ .‬پانتایی‬ ‫تاقیکردنەوە و پاشان درووستبوونی ئەزموون‪،‬‬ ‫زیندووترین و بەردەستترین پانتایی کرداری‬ ‫مرۆڤ بووە‪ .‬پاش ئەمە پانتایی بەراوردکاری‬ ‫و قیاس و بیرکردنەوەی هزرییانە گرنگیی‬ ‫خۆی هەبووە‪ .‬مرۆڤ لەسەرەتاکانی ڕامانەوە‬ ‫بە هۆی هەلو‌مەرجی ماتریاڵی و هۆشیارییەوە‬ ‫نەیتوانیوە لە برگەی مێژووی خۆی و تەمەنی‬ ‫مرۆڤایەتی زیاتر هەڵکشێت بۆیە سەیر نییە‬ ‫کە سەرەتاکانی ئەزموونی ڕامانی مرۆڤ‬ ‫تــەنــراوە بە مــوقــەدەس‪ .‬هــۆکــاری ئــەوەی‬ ‫کە پانتایی موقەدەس هه‌ر لەبنچینەوە لە‬ ‫پانتایی ناموقەدەس جیاوازە دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئــەو کرۆکە نهێنیئامێز و نەزانراوەی‬ ‫دیاردە ڕۆژانەییەکانی مرۆڤ‪ .‬مرۆڤ لەڕێگەی‬ ‫میکانیزمی ئەزموونیی «تاقیکردنەوە و‬ ‫هەڵە» نەیتوانیوە هەموو شت بخاتە ناو‬ ‫پانتایی ئەزموونی تاقیکارییەوە‪ .‬لەبەرانبەر‬ ‫ئەزموونی تاقیکارییدا ئەزموونی موقەدەس‬ ‫قوتدەبێتەوە و بە تاقیکردنەوەدا ناڕوات‬ ‫و نەفیی ئــەزمــوونــی تاقیکاری دەکــات‪.‬‬ ‫بەاڵم خه‌سڵەتی ئەزموون وەردەگرێت واتە‬ ‫ئەزموونێکی بێ‌تاقیکردنەوە‪ .‬ئەزموونێک‬ ‫کە بە تاقیکردنەوەی هەستە مەلموسەکانی‬ ‫مــرۆڤــدا نـــاڕوات و نابێت بــە بەشیک لە‬ ‫ئەزموونی «تاقیکردنەوە و هەڵە»‪ .‬بۆیە‬ ‫هــەر لەبنەڕەتەوە ئەزموونی موقەدەس‬ ‫ســەر بە پانتاییەکی جیایە لە پانتایی‬ ‫مرۆڤانە ئەگەرچی لە جیهانی مرۆڤەکاندا‬

‫بەرجەستەدەبێت بەاڵم ئەو نامرۆڤانەییەی‬ ‫خــۆی دەپــارێــزێــت‪ .‬ئەزموونی موقەدەس‬ ‫ئەزموونێکی بان‌سرووشتی و دەرەزانینی‬ ‫مــرۆڤــە و شــێــوە نهێنییەکی ئــەزەلــی‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬نهێنییەک کە بۆ دۆزینەوەی‬ ‫نهێنی نییە‪ .‬نهێنیەک کە کرۆکی نەزانراوییە‬ ‫و مومکین نییە بزانرێت‪ .‬بە مانایەک موقەدس‬ ‫بە زمانی «کانت» بریتییه له شت لە خۆ‪-‬دا‬ ‫واتە نومێنەیە‪ .‬لەم سۆنگەوە تەنیا دەتوانین‬ ‫دەرکەوتە و ڕواڵەت و مانیفێست‌بوونەکانی‬ ‫نومینه بزانین و هەرگیز ناتوانین خودی‬ ‫نۆمینه بزانین و ئەم نەزانینەش پەیوەست‬ ‫نییە بە هەلومەرجی ماتریاڵی و هۆشیاریی‬ ‫مرۆڤەوە و پابەندی ئاستی گەشەی زیرەکیی‬ ‫مرۆڤایەتی و پێشکەوتنی تەکنۆلۆژیا و‬ ‫کەرەستەکانی زانینەوە نییە‪ .‬بەڵکو ئەم‬ ‫نەزانینە خه‌سڵەتی ناوەکیی خودی نۆمینەیه‬ ‫کە نایەتە ناو زانینەوە و بۆ هەمیشەش‬ ‫دەرەزانــیــن دەمێنێتەوە‪ .‬وشــەی نۆمینه‬ ‫لەبنەڕەتدا وشەیەکی التینییە و گوزارشت‬ ‫لەو هێزە خودایی یان ڕۆحانییە دەکات کە‬ ‫دەست بەسەر شت یان گەردووندا دەگرێت‪.‬‬ ‫پاش کانت ڕودۆڵف ئۆتۆ وشەی نومینۆس‬ ‫کە لە نۆمینەوە وەریگرتووە و بە مانای‬ ‫ئەزمونی موقەدەس بەکار دەبات‪ .‬ئەمانەش‬ ‫ئەوە دەردەخەن کە موقەدەس لە بنەڕەتدا‬ ‫نــەزانــراوە و نهێنییە‪ ،‬نهێنیی ئــەزەلــی‪.‬‬ ‫ڤیتگنشتاین دەڵێت «شتێک کە نەکرێ قسەی‬ ‫لێوە بکرێت دەبێت له‌باره‌یه‌وه‌ بێدەنگ بیت»‬ ‫لەبارەی نۆمینەوە ناکرێت قسەبکرێت کەواتە‬ ‫دەبێت بەرامبەری بێدەنگ بین‪ .‬نۆمینه‬ ‫لەبنەڕەتدا نەزانراوێكی ئەبەدییە و نابێت‬ ‫لە بارەیەوە بدوێین لەبەر ئەوەی لەبارەی‬ ‫شتێکەوە کە نەزانین چییە بدوێین ئەوا‬ ‫بەزۆرترین ئەگەر هەڵە دەکەین‪ .‬بەم پێیەش‬ ‫نازانرێت موقەدەس چییە و هەر لەسەرەتاوە‬ ‫پێش ئـــەوەی مــرۆڤ بزانێت مــوقــەدەس‬ ‫چییە دەبــێــت ئــەوە بزانێت کــە نازانێت‬ ‫موقەدەس چییە‪ .‬لێرەوە موقەدەسدۆست‬ ‫لەبەرانبەر موقەدەسدا هەموو جۆرە ئیمکانی‬ ‫بیرکردنەوەی لێ ‌زەوتدەکرێت و بۆی نییە‬ ‫بیری لێبکاتەوە و دەبێت موقەدەس وەک‬ ‫خۆی چۆن دەگێڕدرێتەوە بەو شێوە وەری‬ ‫بگرێت‪ .‬موقەدەسدۆست هەست بەوە دەکات‬ ‫کە ئەو لە پێگەیەکدا نیە بزانێت موقەدەس‬ ‫چییە بەڵکو دەبــێــت ئــەو لــە ئەزموونی‬ ‫موقەدەسدا سەرسام و مەست بێت و هەست‬ ‫بە ترس و ڕازئامێزی و نهێنییەکی گەورە‬ ‫بکات کە ئەو نایزانێت چیە‪.‬‬ ‫لــەدەرەنــجــامــدا مــوقــەدەس فۆرمێکی‬ ‫ناڕەخنەیی وێنەیی نمایشی وەردەگرێت‪.‬‬ ‫موقەدەسدۆست تەنیا دەتوانێت هەستی‬ ‫پێبکات وەک خۆی‪.‬‬ ‫سنوری مــوقــەدەس و نــامــوقــەدەس بە‬ ‫شێوەیەکی بنەڕەتی دوو جۆر پانتایی بوون‬ ‫لەیەک جیادەکاتەوە؛ پانتایی موقەدەس و‬ ‫پانتایی ناموقەدەس‪ .‬هەرکام لەم پانتاییانە‬ ‫تەواو لەویدی جیایە و هاوکات پێوەی بەندە‬ ‫و هیچیان بەبێ ئەویتریان مانا نابەخشێت‬ ‫و هەردووکیان پێکەوە ڕۆڵ‌وکارکردی یەکتر‬ ‫تەواودەکەن‪ .‬موقەدەس هەمیشە پێویستی بە‬ ‫ناموقەدەسە بۆ ئەوەی خۆی وەک موقەدەس‬ ‫بە گوێرەی ئەو پیشان بدات و ناموقەدەسیش‬ ‫هەمیشە پێویستی بە موقەدەسە بۆ ئەوەی‬ ‫پەیوەندییە ناوخۆیەکانی خۆی پێ‌ ڕێکبخات‪.‬‬ ‫موقەدەس ڕێکخەری پانتایی ناموقەدەسە‪.‬‬ ‫موقەدەس لەبنەڕەتدا بریتییە لە فۆرم‪.‬‬ ‫فۆرمێکی تۆکمەی بەهێزی ناڕەخنەیی‪.‬‬ ‫بەدەربینێکی تــر هیچ شتێک خــوی لە‬ ‫خۆیدا مــوقــەدەس نیە‪ ،‬بەلکو هەرشتێک‬ ‫لە کۆپەیوەندییەکدا‪ ،‬کە فــۆرم دەیچنێت‬ ‫مــوقــەدەس دەبــێــت و کۆپەیوەندییەکە‬ ‫لەسەرەتادا ناوەکی نییە و دەرەکییە و‬ ‫فۆرم دەیچنێت بەاڵم پاش ئەوەی موقەدەس‬ ‫بوو ئەوا ئەو خه‌سڵەتە ڕوویەکی ناوەکییش‬ ‫وه‌ردەگرێت و ئەمە ناکۆک نییە لەگەڵ ئەوەی‬ ‫کە هەموو ئوبێکت و شتێک پۆتانشێڵی ئەوەی‬ ‫تێدایە ببێت بە موقەدەس و ئەم پۆتێنشاڵەش‬ ‫دیسان ناوەکی نیە و پەیوەندیی بە چییەتی‬ ‫و کواڵیتیی شتەکەوە نیە‪ .‬بە دەربڕێنێکی‬

‫تر موقەدەسبوون پێش ئــەوەی کواڵیتیی‬ ‫ئوبێکت بێت بریتییە لە کۆپەیوەندیی ئەو‬ ‫ئۆبێکتە لەگەل ئۆبێکتەکانی تردا ‪ .‬پاشان‬ ‫مانای ڕەمزی وەردەگرێت‪ .‬بۆ نمونە بەرد‬ ‫لە خودی خۆیدا موقەدەس نیە و ئیمکانی‬ ‫موقەدەسبوونی بەردەکە کاتێک ڕوودەدات کە‬ ‫ئەو بەردە دەچێتە نێو کۆپەیوەندییەک و لەو‬ ‫کۆپەیوەندییەدا فۆرمی موقەدەس وەردەگرێت‬ ‫و دەبێت بە موقەدەس‪ .‬موقەدەسبوونی ئەو‬ ‫بــەردە لە خــودی بــەردەکــەدا نیە و بەڵکو‬ ‫لەو ئاماژە و دەاللەتە ڕەمزییانەدایە کە‬ ‫بەردەکە لە کۆپەیوەندییەکەدا وەریگرتووە‪.‬‬ ‫بەردەکە دالێکە بۆ دالێکی تری موقەدەس‪.‬‬ ‫بەم پێیەش پانتایی موقەدەس پانتاییەکی‬ ‫نیشانەناسیانەیە و لە واقیعدا خۆی ئەکچواڵ‬ ‫و بەرجەستەدەکات‪.‬‬ ‫موقەدەس جورێکە لە گوتار‪ .‬گوتارێک‬ ‫کــە زمانێکی تایبەت بــە خــۆی بەرهەم‬ ‫دێــنــێــت‪ .‬کــرۆکــی مــوقــەدەس لــە زمانی‬ ‫مــوقــەدەســدایــە‪ .‬مــوقــەدەس لــە پانتایی‬ ‫دەرەکــیــیــەوە دەستپێدەکات و لە زمانی‬ ‫موقەدەسدا کۆتایی پێدێت واتە موقەدەس‬ ‫کە لە زماندا فۆرموڵە بوو ئەوا دەگات بە‬ ‫کۆتایی ڕەمزیبوونی و لە زمانەوە ئەزموونی‬ ‫موقەدەس دەستپێدەکات‪ .‬زمانی موقەدەس‬ ‫فۆرمێکی دەربڕینە کە موقەدەسە و گوتاری‬ ‫موقەدەس بەرهەمدێنێت‪ .‬بەشێک لە پانتایی‬ ‫نمایشکردن و دەرکەوتنی موقەدەس زمانە‪.‬‬ ‫زمانی موقەدەس‪ ،‬زمانێکی ناڕەخنەیی‬ ‫خۆسەپێنی توندوتیژی موتڵەقە‪ .‬زمانێکە‬ ‫هەموو بوون ڕادەکێشێتە ناوخۆیەوە و لە‬ ‫خۆیەوە لە هەموو شت دەڕوانێت‪ .‬پەیوەندیی‬ ‫نێوان زمانی موقەدەس و پانتایی دەرەوەی‬ ‫مــوقــەدەس پەیوەندییەکی تاکالیەنەی‬ ‫ناوەکییە واتە زمانی موقەدەس هەموو شتێک‬ ‫لە هەناوی خۆیدا ڕێکدەخات و دەیچنێت‬ ‫بە پانتایی ناموقەدەسیشیەوە‪ ،‬بەم پێیەش‬ ‫زمانی موقەدەس زمانێکی موتڵەقە‪.‬‬ ‫لەبنچینەوە مــوقــەدەس و ناموقەدەس‬ ‫جــیــان و مــوقــەدەس ســەر بــە پانتایی‬ ‫ئەودیو مــرۆڤ یان سەروومرۆڤە و مرۆڤ‬ ‫ناتوانێت لە چوارچێوەی موقەدەسدا لە‬ ‫چییەتی موقەدەس تێبگات بۆیە بەناچار‬ ‫دەبێت موقەدەس وەک خۆی وەرگرێت و‬ ‫وەرگرتنی موقەدەس بەهەمان شێوە وەک‬ ‫خۆی واتە خۆسەپاندنی زمانی موقەدەس‬ ‫و لە دەرەنجامی ئــەم خۆسەپاندنەشەدا‬ ‫ڕەخــنــەکــردن ســەرکــوتــدەکــرێــت یــان هەر‬ ‫لەبنەڕەتەوە دەرفەتی ڕەخنە لەبار دەچێت‬ ‫بۆیە زمانی موقەدەس ناڕەخنەییە‪.‬‬ ‫زمانی موقەدەس زمانی شیعرە‪ .‬زمانی‬ ‫شیعری‪ ،‬زمــانــی مــوقــەدەســە‪ .‬شیعر بەر‬ ‫لە هەرشتێک فــۆرمــە‪ ،‬فۆرمێکی وێنەیی‬ ‫ناڕەخنەیی‪ ،‬واتە فۆرمێک کە شیعر دەچنێت‪.‬‬ ‫لە فۆرمدا شیعر بریتییە لە گۆڕینی ئۆبێکت‬ ‫بۆ وێنە و گۆڕینی وێنە بۆ ئۆبێکت‪ .‬هێزی‬ ‫شیعر لەو لینکەدایە کە وێنە بە وێنەوە یان‬ ‫وێنە بە ئۆبێکتەوە یان ئۆبێکت بە ئۆبێکتەوە‬ ‫ده‌نوسێنێت و په‌یوه‌ستده‌كات‪ .‬هێزی شیعر‬ ‫هێزێکی ناڕەخنەیی و ئوستورەییە‪ .‬هێزێکی‬ ‫موتڵەقە‪ .‬هێزێک کە دەتوانێت هەموو شتێک‬ ‫بکات و لە هەموو شوێنێک هەبێت و لە‬ ‫هیچ شوێنێکیش نەبێت‪ .‬هێزێکە بۆ هەموو‬ ‫سەردەمەکانە و لە هیچ سەردەمێکیشدا نیە‪.‬‬ ‫هێزێکە لەدەرەوەی کات و شوێن بەاڵم هەموو‬ ‫کات و شوێنی لە خۆیدا قەتیسکردووە‪.‬‬ ‫هێزێک کە مەحاڵ ناناسێت و پابەندی هیچ‬ ‫ڕێسایەکی دەرەکی نییە جگە لە خۆی‪ .‬ئەم‬ ‫گوزارانە لە بارەی هێزی شیعرەوە ئاشنان و‬ ‫لە مێشکی هەمواندا خودا بەرجەستە دەکات‪.‬‬ ‫هێزی شیعر بریتیە لە خودا‪ .‬خودای نادیاری‬ ‫ناو زمانی موقەدەس‪ ،‬خودای خوڵقێنەری‬ ‫شیعر‪.‬‬ ‫هیزی شیعر یان خودا تەنیا دەتوانێت لە‬ ‫زمانی موقەدەس و خودی شیعردا دەرکەویت‬ ‫و خۆی بە هەموو مەزنێتییەکەیەوە مانیفێست‬ ‫بکات‪ .‬بەم پێیەش خودا لە جیهانبینیەکی‬ ‫شیعریدا و لە گوتاری موقەدەسدا دەتوانێت‬ ‫دەرکەوێت و لەو ئیمکان و دەرفەتەوە جیهان‬ ‫بخوڵقێنێت و مرۆڤ بئافرێنێت‪.‬‬

‫ئایدیای خودا ئایدیایەکی شیعرییە و خودا‬ ‫تەنیا دەتوانێت لە کۆنتێکستێکی شیعریدا‬ ‫مــانــادار بێت و لە زەمینەیەکی شیعریدا‬ ‫دەشێت بێتە کایەوە و ببێتە وێنەیەکی‬ ‫گەردوونی سەرانسەری مێژووی مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫خــودا کاریگەرترین و دیــارتــریــن وێنەی‬ ‫شیعرییە لە مێژوودا‪.‬‬ ‫خودا لە فۆرمدا هیچ نیە جگە لە میتافۆرێک‬ ‫– ئاڵۆزترین میتافۆرە کە تا ئێستا ‪،‬مرۆڤ‬ ‫بەرهەمیهێناوە – بە هەزاران شێوە ڕاڤە و‬ ‫لێکدانەوەی بۆ کراوە و بە هەزاران نوسخە‬ ‫و ڤێرژنی جیاواز باسکراوە و لە هەموو‬ ‫سەردەمێکدا خراوەتەڕوو‪ .‬دەتوانین بڵێین‬ ‫خودا زیندووترین میتافۆرە و فرەڕەهەندترین‬ ‫وێنەی شیعرییە کە لە هەموو سەردمێکدا‬ ‫دەرکــەوتــە و دانگدانەوە و ڕەنگدانەوەی‬ ‫هەیە‪ .‬بۆ نمونە خــودای خــۆر‪ ،‬شیعرێکی‬ ‫ئۆنتۆلوژی بووە کە بە گوێرەی هەلومەرجی‬ ‫ماتریاڵی سەردەمە جیاوازەکان و جوگرافیا‬ ‫جــیــاوازەکــان لەمەڕ خــۆر فۆرموڵەکراوە‪.‬‬ ‫مرۆڤ خۆر و کارکردەکانی لە پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ خــۆی و سروشت و ئەوانیتردا لە‬ ‫ئایدیایەکدا هۆنیوەتەوە بەناوی ئوستورە‬ ‫کە شیعرێکی ئۆنتۆلۆژییە‪ .‬بە دەربڕینێکی‬ ‫تر خودا‪ ،‬کواڵیتی و چەندێتیی گەردوونە لە‬ ‫ئەبستراکترین فۆرمدا‪ .‬شیعر بە مانایەک له‌‬ ‫ماناكان بریتییە لە ئەبستراکت‌کردنی ئۆبێکت‬ ‫بۆ فۆرم و هەڵکەندنی ئۆبێکتە لە شوێنی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆی بۆ مەنزوومەیەکی فۆرمی‬ ‫ئەبستراکت‪ .‬بۆ نمونە؛‬ ‫«تۆ خۆر نیت بەاڵم خۆر غەمگینە کە تۆ‬ ‫خۆر نیت»‬ ‫**************‬ ‫«ئیشی من ئەوەیە دەریا تا سەر لێوی‬ ‫تۆ بێنم»‬ ‫***************‬ ‫« زەوی کچێتی تــۆی دەفــرۆشــت بە‬ ‫بازرگانە چاوشینەکانی ئاسمان»‬ ‫*************‬ ‫«چەقۆ لەدەست ئەو درختانە دەربێنین‬ ‫کە لە باخچەی گشتیدا خۆیان کوشت»‬ ‫************‬ ‫درەخـــت و چــەقــۆ لــە مەنزوومەیەکی‬ ‫ئوستورەیی‪/‬شیعرییدا ڕێــکــخــراوە و لە‬ ‫مەنزوومە ڕاستەقینەکەی خۆی هەڵکەنراوە‪.‬‬ ‫لە واقیعدا ئەگەری خۆکوشتنی درەختێک‬ ‫بە موتڵەقی سفرە و ئەگەر بە ملیاردەها‬ ‫ساڵ درەخت و چەقۆیەک لە تەنیشتی یەک‬ ‫دابنێین ئەوا ئەو ئەگەرە هەرگیز ڕوونادات‬ ‫ئەمە لــەالیــەک‪ ،‬لەالیەکی تــر؛ خۆکوشتن‬ ‫سیفەتێکی مرۆڤانەیە کە لە زیندەوەرێکی‬ ‫تاقانەی ئاگامەندەوە واتە لە سوبێکتەوە‬ ‫دەکــرێــت ڕووبــــدات بــەم پێیەش لــێــرەدا‬ ‫نامۆبوونێک ڕوودەدات‪ ،‬درەخت و چەقۆ وەک‬ ‫بــەش(‪ )part‬لە گشت(‪)whole‬ــەکەی‬ ‫خۆی دادەماڵرێت و ئەبستراکت دەکرێت و‬ ‫دەخرێتە گشتێکی ترەوە کە مەنزوومەیەکی‬ ‫تر دەچنێت کە ئیدی ئەو مەنزوومە واقعییەی‬ ‫خۆی نیە و درەخت و چەقۆ بێگانە بوون بە‬ ‫واقیع‪ .‬بێگانەبوونی دووەم پاش بەرکەوتنی‬ ‫مرۆڤ لەگەڵ ئەو مەنزومەدا ڕوودەدات؛ کە‬ ‫دەبێت وەک مرۆڤێک لەو ئایدیا شیعرییە‬ ‫بڕوانرێت کە هەمان زیندوویەتیی سوبێکتی‬ ‫هەیە و توانیویەتی ئەکتی سوبێکتیڤ‬ ‫بنوێنێت واتــە پەیوەندیی نێوان مــرۆڤ و‬ ‫ئەو دێڕە شیعرە نامۆ کراوە‪ .‬ئەم نامۆکردن‬ ‫و هەڵگەڕاندنەوە لە درێـــژەی هەوڵێکی‬ ‫ئه‌پیستمۆلۆژی یان پراکتیکیدا نیە کە بکرێت‬ ‫لە ڕێگەی میکانیزمی ناوەکیی خۆیەوە ئەو‬ ‫نامۆبوونە بڕەوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫کەواتە خودا وەک بنەڕەتیترین شیعری‬ ‫ئۆنتۆلۆژی تەنیا لە کۆنتێکستێکی شیعریدا‬ ‫دەتوانێت مانابەخش‌ بێت‪ .‬بەدەربڕینێکی تر‬ ‫شیعرە ئەنتۆلۆژییەکان لە جیهانی سەربەخۆی‬ ‫خۆیاندا مانابەخش دەبن و لەوێدا ده‌توانرێت‬ ‫پاساوی ئۆنتۆلۆژییان بۆ بهێنرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫کێشەی سەرەکبی مەنزوومەی شیعری‬ ‫و شیعرییەت و شیعر ئەوەیە کە دەتوانێت‬ ‫ببێتە ئەڵتەرناتیڤی جیهان و بیرکردنەوەی‬ ‫مرۆڤ لەسەر ئاستی ناوەکی‪ .‬بە مانایەک‬

‫مەنزوومەی شیعری و شیعر‪ ،‬سوبێکتی‬ ‫شیزۆفرینیایی بەرهەمدەهێنێت‪.‬‬ ‫دۆخ و کەشی ئەزموونی موقەدەس‬ ‫لــەڕێــگــەی فــۆرمــی شــیــعــرەوە بــەنــادیــاری‬ ‫لــە ســاتــی بــەرکــەوتــنــی لــەگــەڵ شیعردا‬ ‫بەرهەمدەهێنرێتەوە‪ .‬ئەزموونی لەحزەیی‬ ‫شیعرییەت لەڕێگەی فۆرمی شیعرەوە جۆرێک‬ ‫لە ئەزمونی موقەدەس درووستدەکات کە‬ ‫ناڕاستەوخۆ و نادیار و پەنهانە‪ .‬موقەدەسی‬ ‫پەنهان موقەدەسی جیهانی ناموقەدەسە‪.‬‬ ‫موقەدەسی پەنهان لە ڕواڵەت و دەرکەوتندا‬ ‫ناموقەدەسە و ئاگایی پەی بە موقەدەسبوونی‬ ‫نابات و ئاگایی وەک ناموقەدەس وەریدەگرێت‬ ‫بەاڵم لە نائاگایی و نەستدا هەمان ئەزموونی‬ ‫موقەدەس بەرهەمدەهێنێتەوە و هەمان کەش‬ ‫و فەزا دەخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫ئەزمونکاری ئەزموونی موقەدەس‪ ،‬لە‬ ‫ئاگاییدا هەست بە مــوقــەدەس دەکــات و‬ ‫بە ئاگاییەوە شته‌كه‌ ئەزموندەکات‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەزمونکاری ئەزموونی شیعر لە ئاگاییدا‬ ‫هەست بە موقەدەس ناکات و بە ئاگایی‬ ‫ناموقەدەسەوە بەر شیعر دەکەوێت بەاڵم لە‬ ‫نەست و نائاگاییدا بەر ئەزمونی موقەدەس‬ ‫دەکەوێت و لە ساتی ئەزموندا‪ ،‬ئەزمونکاری‬ ‫ئەزمونی موقەدەس و ئەزمونکاری ئەزموونی‬ ‫شیعر دەچنە یــەک کــەش و دۆخـــەوە و‪،‬‬ ‫هــاودۆخ و هاوكەش دەبــن؛ بــەاڵم بە دوو‬ ‫شێوازی جیا‪ .‬هەردووکیان دۆخێک لە جەزبە‬ ‫و حەپەسان و خۆدانەدەست کەش و چێژیان‬ ‫بۆ درووستدەبێت کە لە واقیع دایاندەبڕێت و‬ ‫هاوکات لە گەڵ ئەزمونەکەدا دەڕۆن‪ .‬لێرەدا‬ ‫سوبێکتی شیزۆفرینیایی درووستدەبێت و‬ ‫سوبێکت دەبێت بە دوولەتەوە بە شێوەیەک‬ ‫کە بە شێوەیەکی ناواقیعی لەگەڵ واقیعدا‬ ‫گفتوگۆدەکات‪.‬‬ ‫شیعر‪ ،‬فــۆرمــی دەربــڕیــنــی ســەردەمــی‬ ‫گشتگیری مــوقــەدەس بـــووە‪ .‬تێکستە‬ ‫موقەدەسەکان لە فۆرمی شیعردا یان بە‬ ‫ستایلی شیعری دەرب ــڕاون‪ .‬موقەدەس لە‬ ‫فۆرمی شیعردا بەر ئەزمونکاری ئەزمونی‬ ‫مــوقــەدەس کــەوتــووە‪ .‬بەگوێرەی گۆڕینی‬ ‫ســەردەمــەکــان گــۆڕانــکــاری بەسەر فۆرمە‬ ‫موقەدەسەکاندا هاتووە و لە هەر سەردەم‬ ‫و ژینگەیەکی جیاوازدا بە جۆرێک خۆی لە‬ ‫گەڵ جۆرێک لە شیعرییەت ڕێکخستووە‪.‬‬ ‫پاش دەرکەوتنی فۆرمەکانی تری دەربڕین‪،‬‬ ‫موقەدەس لە فۆرمەکانی تری دەربڕیندا خۆی‬ ‫فۆرموڵە کردووە‪ .‬بۆیە دەشێت موقەدەس‬ ‫هەبێت لە فۆرمی دەربڕینیدا شیعر نەبێت‬ ‫بەاڵم ستراکتوری شیعری هەیە و لەڕووی‬ ‫بونیاد و ستراکتۆرەوە هەر شیعرە‪.‬‬ ‫پاش جیابوونەوەی شیعر و موقەدەس‬ ‫لەسەر ئاستی ڕواڵەت‪ ،‬شیعر توانی لە نیگای‬ ‫یەکەمدا موقەدەس نەبێت و خۆی لە پانتایی‬ ‫ناموقەدەسدا ڕێکبخات‪ .‬هیچ شیعرێک خاڵی‬ ‫نیە لە موقەدەس و هیچ موقەدەسێک خاڵی‬ ‫نیە لە شیعرییەت‪ .‬هەرگیز شیعر ناتوانێت لە‬ ‫نیگای دووەمدا موقەدەس نەبێت و هەرگیز‬ ‫موقەدەس ناتوانێت هەڵگری ستراکتۆری‬ ‫شیعری نەبێت‪ .‬بەم پێیەش ئەگەرچی شیعر‬ ‫لە ئێستادا لە موقەدەس جیا و تەنانەت‬ ‫هەندێجار هەجووی موقەدەسیشی پێدەکرێت‬ ‫و شیعری تەواو دونیایی و ناموقەدەسیشی‬ ‫پێدەوترێت بەاڵم ئەوە نابێتە هۆی ئەوەی‬ ‫شیعر لە نیگای دووەمدا موقەدەس نەبێت‬ ‫وەک چۆن دەکرێت تێکستێکی موقەدەس‬ ‫هەجووی تێکستێکی تری موقەدەس بکات‬ ‫و هاوکات هەردوکیشیان هەر موقەدەسن‪.‬‬ ‫بــەهــەمــان شــێــوە شیعریش ئــەگــەرچــی‬ ‫لەناوەڕۆکدا دژەموقەدەسیش بێت بەاڵم هەر‬ ‫بە قووڵی موقەدەسە لە ستراکتۆردا‪.‬‬ ‫شیعر و موقەدەس وەک فۆڕم و ناوەڕۆک‬ ‫گشتێکی موقەدەس درووستدەکەن و بە‬ ‫شێوەی جۆراوجۆر یەکتری بەرهەمدێننەوە‪.‬‬ ‫فــۆرمــی مــوقــەدەس دەشــێــت نــاوەڕۆکــی‬ ‫نــامــوقــەدەســی پــێ بــخــرێــتــەڕوو و ببێتە‬ ‫موقەدەسی پەنهان و ناوەڕۆکی موقەدەس‬ ‫دەشێت لە فۆرمی ناموقەدەسدا بخرێتەڕوو‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )540‬دوشەممە ‪2017/5/1‬‬

‫ڕۆشنبیر و ده‌سه‌اڵت‬

‫د‪ .‬شه‌ونم یه‌حیا‬ ‫دكتۆرا له‌ فه‌لسه‌فه‌ی كۆمه‌ڵناسی‬ ‫زانكۆی سۆربۆن _ پاریسی یه‌ك‬ ‫(‪)٢-2‬‬ ‫گوشاری ده‌سه‌اڵت بۆ سه‌ر ڕۆشنبیران‬ ‫ده‌ســـه‌اڵت ل ـ ‌ه هه‌رێمی كوردستان‬ ‫ێ جار ڕۆشنبیرانی خستۆت ‌ە ژێر‬ ‫هه‌ند ‌‬ ‫گوشاره‌وه‌‪ ،‬و هه‌ندێكجاریش لێبورده‌بوه‌‪،‬‬ ‫ده‌سه‌اڵت مامەڵه‌ی له‌گه‌ڵ ڕۆشنبیران‬ ‫جــیــاوازبــوو‌ه و ل ‌ه ڕۆشنبیرێكه‌و‌ه بۆ‬ ‫یه‌كێكی تر ‌گۆڕدراوە‪ ،‬بۆ نمون ‌ه ئه‌وانه‌ی‬ ‫لـه‌گـه‌ڵ ده‌ســه‌اڵتــن و ئــه‌وانــه‌ی دژی‬ ‫ده‌سـه‌اڵتــن و ئـه‌وانـه‌ی بێالیه‌نن‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ێ‬ ‫هه‌ڵسوكه‌وتی ده‌سه‌اڵت له‌گه‌ڵ ئه‌و س ‌‬ ‫جۆر‌ه له‌ڕۆشنبیران هاوتانیی ‌ە و جیاوازه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت ڕه‌فتارێكی كردبێت‬ ‫كـــه‌وا ده‌رك ـه‌وتــبــێــت ئ ـه‌م ـ ‌ه ســزادانــی‬ ‫ڕۆشنبیره‌‪ ،‬ئه‌م سزای ‌ه وه‌ك ڕۆشنبیرێك‬ ‫نه‌یداوه‌‪ ،‬به‌ڵكو وه‌ك سیاسییه‌ك ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ێ ڕۆشنبیر‬ ‫ملمالنێدان داویه‌تی‪ ،‬هه‌ند ‌‬ ‫له‌و بــاوه‌ڕدا بــوون‪ «‌:‬ئه‌وانه‌ی ل ‌ه ژێر‬ ‫ناوی كاره‌كته‌ری ڕۆشنبیر و ب ‌ه شێوازی‬ ‫جۆراوجۆر هه‌وڵیان داو‌ه بكشێن بۆ ژێر‬ ‫باڵی ده‌ســه‌اڵت و پارت ‌ه جیاجیاكان‪،‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ‌ه ئ ـه‌م ـه‌ش ب ‌ه زه‌بــر نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ب ‌ه شێوه‌یه‌كی خۆویستان ‌ه بووه‌‪».‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ‌ه ئه‌مه‌ش هۆكاری خۆی هه‌بوو‌ه ك ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندی ب ‌ه دۆخی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫و ئابووری هه‌رێمی كوردستان هه‌بوو‌ه ‪.‬‬ ‫ل ـ ‌ه هیچ شوێنێك دا نیی ‌ە ئه‌گه‌ر‬ ‫ب ‌ه ده‌ســـه‌اڵت بڵێیت فاشیست گوڵت‬ ‫پێشكه‌شبكات‪ ،‬بێگومان ل ‌ه هه‌رێمی‬ ‫كوردستانیش هـه‌ر وایــه‌‪ ،‬نموون ‌ه ل ‌ه‬ ‫واڵتی توركیا ك ‌ه (ئیسماعیل بیشكچی)‬ ‫ت‬ ‫ده‌گیرێت لـه‌سـه‌ر ئـــه‌وه‌ی كـ ‌ه ده‌ڵێ ‌‬ ‫ئـه‌رمـه‌ن قه‌تڵوعامده‌كرێن‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫(سەلمان ڕوشدی) ناتوانێت ب ‌ۆ پاكستان‬ ‫و هیندستان و به‌نگالدیش سه‌فه‌ربكات‬ ‫یان ڕه‌نگ ‌ه بکوژرێت یان له‌سێداره‌ش‬ ‫بدرێت‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ك ‌ه كتێبێكی له‌سه‌ر‬ ‫ئاین نوسیوه‌‪ ،‬بۆیە ده‌كه‌وێت ‌ه بەر‬ ‫گوشاری ده‌سه‌اڵتداران له‌م واڵتانه‌دا‪ .‬له‌‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا‪ ،‬بۆ نموون ‌ه كاتێك‬ ‫(مـه‌ریــوان هه‌ڵەبجه‌ی) شتێك له‌سه‌ر‬ ‫ئاین ده‌نوسێت‪ ،‬ئه‌وە ده‌س ـه‌اڵت نیی ‌ە‬ ‫ك ‌ه گوشاری له‌سه‌ر ده‌كــات یان سزای‬ ‫ده‌دات‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌وە كلتوری كۆمه‌ڵگ ‌ه و‬ ‫حزب ‌ه ئیسالمییه‌كانن کە گوشار و سزای‬ ‫ده‌دەن‪ ،‬بۆی ‌ه لێره‌دا ده‌توانین بڵێین كه‌وا‬ ‫فشاری ڕۆشنبیران ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌یەکەو‌ە‬ ‫بــۆ یه‌كێكی دیك ‌ه ده‌گــۆردرێــت و ل ‌ه‬ ‫حاڵه‌تێكه‌و‌ه بۆ یه‌كێكی دیكه‌‪ ،‬مه‌ریوانی‬ ‫هه‌ڵەبجه‌یی ده‌س ـه‌اڵت هاوكاریكرد بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی بگات ‌ه هه‌نده‌ران‪ ،‬ئه‌و فشاره‌ی‬ ‫ی ڕێی حزب ‌ه ئیسالمییه‌كانه‌و‌ه‬ ‫خرایه‌سه‌ر ‌‬ ‫بوو ك ‌ه شه‌قامیان دژی ئه‌و هانده‌دا و‬ ‫ێ جار‬ ‫تەكفیرییان ده‌كرد‪ ،‬كه‌وات ‌ه هه‌ند ‌‬ ‫بواری كۆمه‌اڵیه‌تی یان ئاین یان ده‌سه‌اڵت ‌ه‬ ‫فشار ده‌خەن ‌ە سـه‌ر ڕۆشنبیران‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫حاڵه‌تێكدا ده‌سـه‌اڵت سزای ڕۆشنبیر‬ ‫ده‌دات ك ‌ه ب ‌ه مه‌ترسی بۆ سه‌ر ده‌سه‌اڵت‬ ‫بزانێت‪ ،‬ئه‌م ‌ه وا ده‌كات ك ‌ه به‌رپرسیاریه‌تی‬ ‫ڕۆشنبیر و مه‌رترسییه‌كانی به‌رده‌میشی‬ ‫جــیــاوازبــن‪ ،‬بۆ نموون ‌ه ل ‌ه كۆمه‌ڵێكی‬ ‫موسڵماندا ڕۆشنبیرێک کە ڕه‌خن ‌ه ل ‌ه‬ ‫ئاین ده‌گرێت‪ ،‬ئه‌و مه‌ترسییه‌ی ڕوبه‌ڕوی‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬زۆر جیاوازترە له‌و ڕۆشنبیره‌ی‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی عەلمانیدا ڕەخنە‬

‫له‌ هیچ‬ ‫شوێنێك دا نییە‌‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌ ده‌سه‌اڵت‬ ‫بڵێیت فاشیست‬ ‫گوڵت پێشكه‌شبكات‪،‬‬ ‫بێگومان له‌ هه‌رێمی‬ ‫كوردستانیش هه‌ر‬ ‫وایه‌‬ ‫ێ جار‬ ‫لە ئاین دەگرێت‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه هه‌ند ‌‬ ‫ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی عەلمانیش ڕووبه‌رووی‬ ‫ئه‌و مه‌ترسیی ‌ه ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬بۆ نمون ‌ه‬ ‫ڕووداوی «شارلی هیبدۆ ل ‌ه ‪ 7‬ینایری‬ ‫‪ 2015‬له‌شاری پاریس‪ .‬بۆی ‌ه ئه‌وه‌مان‬ ‫بۆ ڕونده‌بێته‌و‌ه ك ‌ه ده‌سه‌اڵتی ئاینی و‬ ‫سیاسی و ترادیسۆنی توندڕه‌و سزای‬ ‫ڕۆشنبیر ده‌ده‌ن‪ ،‬به‌تایبه‌تی ڕۆشنبیر‌ه‬ ‫عەلمانییە‌كان‪.‬‬ ‫ێ نمونه‌یەو‌ە بۆمان دەرده‌كه‌وێت‬ ‫له‌م س ‌‬ ‫ك ‌ه فشاره‌كان جیاوازن‪ ،‬سلمان ڕوشدی‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكی ئیسالمی هەڕەشە بووە‬ ‫لــەس ـه‌ری‪ ،‬مـه‌ریــوان هه‌ڵەبجه‌یی ب ‌ه‬ ‫هه‌مان شێو‌ه حزب ‌ه ئیسالمییه‌كان شەقام‬ ‫دنەدەدەن‪ ،‬هه‌روه‌ها ئیسماعیل بیشكچی‬ ‫كاتێك كـ ‌ه دێــت بــاس لـ ‌ه تــونــدڕه‌وی‬ ‫ده‌س ـه‌اڵت و حوكمڕانیی تــورك ده‌كات‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر پرسێكی مرۆیی ده‌كه‌وێت ‌ه‬ ‫زیندانه‌و‌ه ‪.‬‬ ‫ی نێوان ڕۆشنبیران و‬ ‫كێشه‌و ملمالنێ ‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتی سیاسی ل ‌ه و‌اڵت ‌ه پێشكه‌وتوو‬ ‫و دیموكراسییه‌كانی ڕۆژئــاواش له‌سه‌ر‬ ‫پێوه‌ری سزا و پاداشت سه‌یر ده‌كرێت‪،‬‬ ‫ڕۆشــنــبــیــران بــــه‌رده‌وام ه ـه‌وڵــی ئ ـه‌و‌ه‬ ‫ده‌ده‌ن ك ‌ه پانتایی هه‌مینه‌ی ده‌سه‌اڵت‬ ‫به‌رته‌سكبكه‌نه‌و‌ه و ده‌سه‌اڵتیش هه‌وڵی‬ ‫ئه‌و‌ه ده‌دات ك ‌ه تا ئه‌و جێگاییه‌ی ك ‌ه‬ ‫مومكین ‌ه ئ ـه‌و گــوشــار‌ه لـه‌سـه‌ر خۆی‬ ‫كه‌مبكاته‌وه‌‪،‬‬ ‫لێره‌دا ده‌گه‌ین ‌ه ئه‌وه‌ی ك ‌ه ده‌سه‌اڵت‬ ‫ل ‌ه هه‌رێمی كوردستاندا ل ‌ه چۆنییە‌تی‬ ‫مامڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ڕۆشنبیراندا هاوتا‬ ‫نییە‌‪ ،‬پێمان وای ‌ه ب ‌ه حوكمی دابه‌شبوونی‬ ‫ڕۆشنبیران به‌سه‌ر حزبه‌كاندا‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵتی سیاسی ئه‌گه‌ر هه‌ڵوێستێك ل ‌ه‬ ‫ڕۆشنبیرێك وه‌ربگرێت‪ ،‬وه‌كو كه‌سێكی‬ ‫سیاسی یان ئه‌ندام و الیه‌نگیری ئه‌و حزب ‌ه‬ ‫هه‌ڵویستی له‌سه‌ر وه‌رگرتووه‌‪ ،‬نه‌ك وه‌كو‬ ‫ڕۆشنبیرێك‪ ،‬ل ‌ه دۆخێكدا ك ‌ه ڕۆشنبیران‬ ‫نه‌توانن تێكه‌اڵوبن له‌گه‌ڵ بارودۆخی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسیی كۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫كــوردیــدا‪ ،‬ئــه‌وا ڕاســتـه‌وخــۆ ده‌كـه‌ونـ ‌ه‬ ‫ژێر گوشاری كۆمه‌ڵگه‌وه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی‬ ‫له‌ڕوی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه كاتێك به‌رهه‌م ‌ه‬ ‫فیكرییه‌كان له‌گه‌ڵ ترادیسیۆن و ئاینی‬ ‫كۆمه‌ڵگ ‌ه نه‌گونجێ‌‪ ،‬لێره‌دا دووچــاری‬ ‫گوشاری كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌بنه‌و‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫ویــژدانــی جمعییه‌و‌ه و ئـه‌گـه‌ر ل ـه‌ڕوی‬ ‫سیاسییشه‌و‌ه هه‌ڵویستێكی سیاسی‬ ‫نواندبێت‪ ،‬ئه‌وا تۆمتباركراو‌ه ب ‌ه الیه‌نگیری‬ ‫حزبێك ل ‌ه حزب ‌ه سیاسییه‌كان‪ ،‬لێره‌شدا‬ ‫ده‌ســــه‌اڵت مــامــەڵ ـه‌ی وه‌ك كه‌سێكی‬ ‫سیاسی‪ ،‬نه‌ك ڕۆشنبیر‪ ،‬له‌گه‌ڵ كردوه‌‪.‬‬

‫ڕەخنه‌ی ڕۆشنبیران‬

‫ده‌سه‌اڵت له‌و بڕوایه‌دای ‌ه ئه‌و ڕه‌خنانه‌ی‬ ‫له‌الیه‌ن ڕۆشنبیرانه‌وە ئاراسته‌ی ده‌كرێت‬ ‫ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی پرنسیپ ‌ه گشتییه‌كانی‬ ‫ڕه‌خنه‌دایه‌‪ ،‬ئه‌و ڕه‌خنان ‌ه ب ‌ه كۆنەقین‬ ‫و تۆڵه‌سه‌ندنه‌و‌ه و به‌رژه‌وه‌ندیی تاكی‬

‫ده‌سه‌اڵتی‬ ‫سیاسی له‌ هه‌رێمی‬ ‫كوردستان نه‌یتوانیوه‌‬ ‫پارێزگاری له‌ ڕۆشنبیرانی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ یان ”عەملانی ”‬ ‫بكات‪ ،‬به‌ تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی كه‌‬ ‫ده‌كه‌ونه‌ به‌ر هێرشی فیكری‬ ‫توندره‌وه‌ی پیاوانی ئاینی‬

‫ڕه‌خنه‌گر‌ه وه‌سفده‌كات ‪.‬‬ ‫ڕه‌خــن ـ ‌ه كــارێــكــی مه‌عریفیی ‌ه ك ‌ه‬ ‫پشت بـه‌و بنه‌مایان ‌ه ده‌به‌ستێت كه‌‬ ‫ل ‌ه ئاستێكی بڵندای ‌ه ل ‌ه سه‌لماندن‬ ‫و ئه‌زموون و توانای لێكۆڵینه‌و‌ه و‬ ‫شیكردنه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه كاریگه‌یبوونی ڕه‌خنه‌ی‬ ‫ڕۆشنبیران له‌سه‌ر گۆڕانكارییه‌كان‬ ‫ل ـ ‌ه هه‌رێمی كــوردســتــانــدا به‌شێكی‬ ‫زۆری ڕۆشنبیران له‌و بڕوای ‌ه دابــوون‬ ‫ك ‌ه ڕه‌خنه‌ی ڕۆشنبیران ل ‌ه ئاستێكی‬ ‫نزمدایه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه ئه‌و كه‌سایه‌تیانه‌ی‬ ‫ك ‌ه لە كێڵگه‌ی توێژینه‌وه‌كه‌مان بوون‪،‬‬ ‫چه‌مكی ڕۆشنبیرییان به‌كارهێناوه‌‪ ،‬پێم‬ ‫وای ‌ه ڕۆشنبیر ڕه‌خنه‌كانی ل ‌ه ئاستێكی‬ ‫بڵنده‌‪ ،‬نه‌ك نــزم‪ .‬بۆی ‌ه ئه‌وان ‌ه زیاتر‬ ‫ئه‌كته‌ری كۆمه‌اڵیه‌تین له‌وه‌ی ڕۆشنبیر‬ ‫بن‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌و ڕه‌خنه‌نان ‌ه زیاتر له‌‬ ‫ئاستی ده‌سته‌بژێرد‌ا بون‌‪ ،‬نه‌ك ل ‌ه نێو‬ ‫خه‌ڵك و كۆمه‌ڵگ ‌ه دابــن و ل ‌ه خه‌می‬ ‫خه‌ڵك و گرفته‌كانیاندابن‪ ،‬جگ ‌ه له‌مه‌‬ ‫ل ‌ه كاری ڕه‌خنه‌گرتندا ڕۆشنبیران پێیان‬ ‫وابــو‌ە زۆرجـــار ڕۆشنبیران ده‌كه‌ونه‌‬ ‫هه‌ڵه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ویش كاتێك ك ‌ه ده‌سه‌اڵت‬ ‫الی وی ته‌نیا بریتیی ‌ه ل ‌ه ده‌سه‌اڵتی‬ ‫سیاسی و به‌شی هه‌ر زۆری ده‌سه‌اڵت‬ ‫ك ‌ه ده‌سه‌اڵتی كۆمه‌اڵیه‌تیی ‌ه له‌بیرخۆی‬ ‫ێ نییە‌‪ ،‬یان هه‌ر‬ ‫ده‌باته‌وه‌‪ ،‬یان كاری پ ‌‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی نازناوی ڕۆشنبیری هه‌بێت‪‌،‬‬ ‫ت ڕه‌خن ‌ه دژی ده‌سه‌اڵت بگرێت‪،‬‬ ‫ده‌بێ ‌‬ ‫ئه‌م ‌ه وه‌كو مۆدێلێك بوو ل ‌ه هه‌رێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬هۆكارێكی دیكه‌شیان بۆ‬ ‫ئه‌و‌ه گه‌رانده‌و‌ه ك ‌ه زۆربه‌ی ڕۆشنبیران‬ ‫ل ـ ‌ه هه‌رێمی كــوردســتــانــدا ل ـ ‌ه كاتی‬ ‫هه‌بوونی گرفتێك ناتوانن ل ‌ه مه‌ودایه‌كی‬ ‫دیاریكراو سه‌یری كێشه‌كان بكه‌ن‪،‬‬ ‫به‌ڵكو خۆیان ده‌كه‌ن ب ‌ه به‌شێك یان‬ ‫الیه‌نێك ل ‌ه كێشه‌كه‌‪ ،‬به‌رده‌وامبونی‬ ‫ل ـه‌گ ـه‌ڵ دۆخــێــكــی وا دا دووچـــاری‬ ‫هه‌ڵوێستیك یان هه‌ڵسوكه‌وتێكی وایان‬ ‫ده‌كــات له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتدا ك ‌ه ناتوانن‬ ‫به‌شێوازێكی دیموكراسییان ‌ه و زانستییانه‌‬ ‫ڕه‌خنه‌كانیان ئاراسته‌ی ده‌سه‌اڵت بكه‌ن‪.‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتیش زیاتر وه‌ك ئۆپۆزیسیۆنێكی‬ ‫سیاسی مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كات‪ ،‬له‌‬ ‫ئه‌نجامیشدا مێزی گفتوگۆكان خاڵیبون‬ ‫ل ‌ه نوێنه‌ری ڕۆشنبیران و پڕبوون له‌‬ ‫نوێنه‌رانی ئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌وان ‌ه ڕۆشنبیری كۆمه‌ڵگ ‌ه نه‌بوون‪،‬‬ ‫به‌ڵكو ڕۆشنبیری ئۆپۆزیسیۆن و الیه‌نه‌‬ ‫سیاسییه‌كان بــوون‪ ،‬بۆی ‌ه كاریگه‌ریی‬ ‫و فشاره‌كانیان یه‌كسانكرا ب ‌ه فشاری‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬گرنگ ‌ه گوتارو ڕخنه‌ی‬ ‫ڕۆشنبیران ل ‌ه چوارچێوه‌‌یکی زانستی‬ ‫بمێنییە‌ته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و كات ‌ه ده‌سه‌اڵتیش‬ ‫ب ‌ه گومانه‌و‌ه ناڕوانێت ‌ه ڕه‌خنه‌كانی‬ ‫ڕۆشنبیر‪.‬‬ ‫ئه‌و ڕه‌خنان ‌ه ل ‌ه ڕوانگه‌ی ده‌سه‌اڵته‌وه‌‬ ‫ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی پرنسیپ ‌ه گشتییه‌كانی‬ ‫ڕه‌خنه‌دای ‌ه و ئه‌و ڕه‌خنان ‌ه ب ‌ه كۆنەقین‬ ‫و تۆڵه‌سه‌ندنه‌و‌ه و به‌رژه‌وه‌ندیی تاكی‬ ‫ڕه‌خنه‌گر وه‌سفده‌كات‪ ،‬ده‌سـه‌اڵت ئه‌و‬

‫ڕه‌خنان ‌ه ب ‌ه ڕه‌خنه‌ی ڕوخێنه‌ر ده‌زانێت‪،‬‬ ‫چونك ‌ه ئه‌و به‌ش ‌ه ل ‌ه ڕۆشنبیران كه‌سانی‬ ‫خاوه‌ن بۆچوونی سیاسین و ل ‌ه ژێره‌وه‌‬ ‫نزیكن ل ـ ‌ه حزبێكی سیاسی و له‌‬ ‫ئایدیۆلۆژیا ده‌ربازیان نه‌بوە‪ ،‬ل ‌ه هه‌ندێ‌‬ ‫ئاستدا ئایدیۆلۆژیا تێكه‌ڵ ب ‌ه ڕه‌خنه‌ی‬ ‫ڕۆشنبیران بوه‌‪ ،‬له‌وانه‌ش ڕاوێژكاری‬ ‫ڕۆشنبیری هه‌ندێك ل ـه‌س ـه‌ركــرده‌ی‬ ‫حزبه‌كان بن‪ ،‬بۆی ‌ه به‌شێكی زۆر له‌‬ ‫ڕۆشنبیران ل ـه‌و بــڕوایــه‌دان كـ ‌ه ئه‌و‬ ‫ڕۆشنبیران ‌ه له‌به‌ر ڕۆشنایی به‌رژه‌وه‌ندیی‬ ‫مادی خۆیان كارده‌كه‌ن ‪.‬‬ ‫ل ‌ه هه‌رێمی كوردستان ڕوناكبیر كه‌‬ ‫ڕه‌خن ‌ه ده‌گرێت پێویست ‌ه ڕه‌خنه‌كانی‬ ‫ب ‌ه شێوازێكی زانستی و ئه‌كادیمی بن‪،‬‬ ‫چونك ‌ه ئه‌گه‌ر ڕۆشنبیر ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ئه‌كادیمی ئیش بكات مه‌رج نیی ‌ە ئه‌و‬ ‫زانیارییانه‌ی ك ‌ه دیخاته‌ڕو له‌سه‌دا سه‌د‬ ‫بن‪ ،‬بۆی ‌ه گرنگ ‌ه ڕۆشنبیر ئه‌و شتانه‌ی‬ ‫ك ‌ه دیخاته‌ڕو یان ئه‌و ڕه‌خنانه‌ی كه‌‬ ‫ئاراسته‌ی ده‌سه‌اڵت ده‌كات پێویست ‌ه به‌‬ ‫پێوه‌ر و میتۆدۆلۆژیدا تێپه‌رێت‪ ،‬لێره‌دا‬ ‫ده‌گه‌ین ‌ه ئـه‌وه‌ی ڕه‌خنه‌ی ڕۆشنبیران‬ ‫ل ‌ه هه‌رێمی كوردستان ل ‌ه ئاستێكی‬ ‫تێكه‌ڵ به‌‬ ‫نزمدایه‌‪ ،‬ڕه‌خنه‌كانیان‬ ‫ئایدیۆلۆژیای سیاسی بوه‌‪ ،‬له‌به‌رئه‌وه‌ی‬ ‫ڕۆشنبیران ب ‌ه زۆری دابه‌شی سه‌ر پارته‌‬ ‫سیاسییه‌كان بوونه‪ .‬هه‌روه‌ها گه‌یشتینه‌‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه ڕۆشنبیران ڕه‌خنه‌كانیان له‌‬ ‫ده‌رەوه‌ی ئه‌كادیمییای ‌ه و ب ‌ه پێوه‌ری‬ ‫زانستیدا تێ ناپه‌رێت‪ ،‬چونك ‌ه یه‌كێك له‌‬ ‫پێوه‌ره‌كانی ڕۆشنبیر ئه‌كادیمی بوونه‌‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش هۆكارێك ‌ه ك ‌ه ده‌سه‌اڵت كه‌متر‬ ‫وه‌كو ڕه‌خنه‌ی زانستی مامەڵه‌یان له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌كــات‪ ،‬تۆ ناتوانی ب ‌ه ئاسانی قسه‌‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و‌ه بكه‌یت و بڵێیت ده‌سه‌اڵت‬ ‫فاشیسته‌‪ ،‬ئه‌و چه‌مك ‌ه ل ‌ه ئه‌كادیمیا‬ ‫ێ ناگوترێت‪ ،‬به‌ڵكو ئه‌وا قسه‌ی‬ ‫وای پ ‌‬ ‫ڕۆژنامه‌كانە ك ‌ه به‌و شێوه‌ی ‌ه وسفی‬ ‫ده‌سه‌اڵت ده‌كات‪ ،‬و لێره‌دا ده‌پرسێت‬ ‫ێ ڕۆشنبیر كه‌‬ ‫ئه‌گه‌ر بــه‌الی هه‌ند ‌‬ ‫ڕه‌خن ‌ه ل ‌ه ده‌سه‌اڵت ده‌گرن و سیفه‌تی‬ ‫فاشیستی ده‌ده‌نه‌پاڵی‪ ،‬ئه‌ی چۆن ئه‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه لێده‌گەڕێت تۆ بنوسیت و‬ ‫ڕای خۆت به‌و شێوه‌ی ‌ه له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت‬ ‫ده‌رببڕیت؟‬ ‫مــن پێم وایــ ‌ه كاتێك په‌یوه‌ندیی‬ ‫نێوان ده‌ســه‌اڵت و ڕۆشنبیر ڕه‌خنه‌‬ ‫بێت به‌شێوه‌یه‌كی مه‌نتیقی و ئەقاڵنی‬ ‫و زانستی‪ ،‬ئه‌وا به‌و واتایه‌ی ‌ه ك ‌ه ئه‌و‬ ‫ده‌س ـه‌اڵت ـ ‌ه ڕه‌تــنـه‌كــراوه‌تـه‌و‌ه له‌الیه‌ن‬ ‫ڕۆشنبیرانه‌وه‌‪ ،‬بۆی ‌ه پێویست ‌ه په‌یوه‌ندیی‬ ‫ه ـه‌نــوكــه ـی‌ی ڕۆشــنــبــیــری كـــورد به‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتی سیاسی و یاسایی ل ‌ه هه‌رێمی‬ ‫كوردستان له‌سه‌ر ئه‌و پرنسیپ ‌ه بێت‪ ،‬كه‌‬ ‫ڕه‌تكردنه‌وه‌ی یه‌كتری تێدا نه‌بێت‌‪ ،‬پێم‬ ‫وای ‌ه ئه‌وه‌ی لێره‌دا بۆت ‌ه گرفت(غیابی‬ ‫هوشیاریی سیاسی و گۆشگیری له‌‬ ‫په‌یوه‌ندیی نێوان ڕۆشنبیر و ده‌سه‌اڵت‬ ‫و نه‌بونی ڕه‌خنه‌ی زانستییە)‪ ،‬بۆی ‌ه ئه‌و‬ ‫ڕه‌خنانه‌ی ك ‌ه ڕۆشنبیران ل ‌ه هه‌رێمی‬

‫له‌ هه‌رێمی‬ ‫كوردستاندا‬ ‫حزبی‌ ئیسالمی و‬ ‫ئەقڵییه‌تی توندڕه‌وی ئاینی‬ ‫كاریگه‌رییەكی نێگه‌تیڤیان له‌‬ ‫سه‌ر گوتاری ڕۆشنبیران‬ ‫هه‌بوه‪ ‌،‬به‌تایبه‌تی‬ ‫ڕۆشنبیرانی عەملانی‬

‫كوردستاندا ئاراسته‌ی ده‌سه‌اڵتی ده‌كه‌ن‬ ‫ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی پرنسیپ ‌ه گشتیه‌كانی‬ ‫ڕه‌خن ‌ه دان‌‪ ،‬چونك ‌ه ڕه‌خنه‌ی بابه‌تی‬ ‫نین ڕه‌خنه‌كانیشیان له‌سه‌ر ئاستی‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كان دیـــاری ده‌كــرێــن و‬ ‫دابه‌شبوونی ڕۆشنبیران به‌سه‌ر پارته‌‬ ‫جیاجیاكانەوە زۆر جار ڕه‌خنه‌كانیان‬ ‫له‌ژێر فشاری سیاسیدا ئاراسته‌ی الیه‌نی‬ ‫به‌رامبه‌ر ده‌كرێت‪ ،‬بۆ نمون ‌ه له‌سه‌رده‌می‬ ‫شه‌ڕی ناوخۆدا ل ‌ه هه‌رێمی كوردستان‬ ‫ڕۆشنبیران له‌ژێر گوشاری سیاسییه‌كاندا‬ ‫ڕه‌خنه‌ی توندیان ئاراسته‌ی یه‌كتر‬ ‫ده‌كرد‪ ،‬تا ئه‌و ڕاده‌ی زمانی نا زانستی‬ ‫ل ‌ه بابه‌ت و گوتاره‌كانیان ده‌رده‌كه‌وت‪،‬‬ ‫لێره‌شدا ڕۆشنبیران و ڕه‌خنه‌كانیانیان‬ ‫بــبــوون بـ ‌ه به‌شێك لـ ‌ه ئاڵۆزكردنی‬ ‫بارودۆخی سیاسی ئه‌و كات‪ ،‬پێم وایه‌‬ ‫ڕۆشنبیر ئـه‌و كاراكته‌رە ئه‌كتیڤه‌یه‌‬ ‫دێت ل ‌ه پـه‌راوێــزی كه‌موكووڕییه‌كان‬ ‫و كێشه‌و گرفته‌كانی نــاو كۆمه‌ڵگه‌‬ ‫قس ‌ه له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌مان ‌ه ده‌كــات و‬ ‫ڕه‌خنه‌ی بابه‌تیانه‌ش ده‌كرێت ل ‌ه پێناو‬ ‫باشتركردنی ڕه‌وش و ژیانی هاواڵتیان‬ ‫ێ ده‌نگی و ڕه‌تكردنه‌وه‌ی‬ ‫و شكاندنی ب ‌‬ ‫سیسته‌مێك ك ‌ه بواری نه‌هێشتۆته‌و‌ه تا‬ ‫تاك له‌كۆمه‌ڵگه‌دا ب ‌ه دوای هه‌ڵسنگاندن‬ ‫و به‌راوردكردن و باش و خراپ و دیالۆگدا‬ ‫بگه‌رێت‪ ،‬و ڕه‌خن ‌ه ل ‌ه سیسته‌مێك بگرێ‬ ‫ك ‌ه ئازادییه‌كانی تاك به‌رته‌سكده‌كاته‌وه‌‬ ‫و مافی مرۆڤ تێیدا سه‌روه‌ر نیی ‌ە و‬ ‫هـه‌وڵــبــدات لـ ‌ه ڕێــی ڕه‌خنه‌كانییە‌وه‌‬ ‫ێ و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی مه‌ده‌نی‬ ‫بونیادی نو ‌‬ ‫ت ك ‌ه یاسا تێیدا‬ ‫و دیموكراسی بونیادبنێ ‌‬ ‫سه‌روه‌ربێت‪.‬‬

‫ل ‌ه كۆتاییدا ده‌مانه‌وێت بڵێین‬

‫• ده‌مــانـه‌وێــت بڵین ڕۆشنبیران‬ ‫فاكته‌رێكی كاریگه‌رن بۆ گۆرانی كۆمه‌ڵگه‌‬ ‫و به‌رو‌ه بێشبردنی ‪ ،‬ڕۆشنبیران ل ‌ه ژێر‬ ‫سیسته‌می دیموكراسی و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی‬ ‫م ـه‌ده‌نــی و كـــراو‌ه زیــاتــر ده‌تــوانــن‬ ‫كاریگه‌ریان هه‌بێت ‪ ،‬ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی داوكه‌توو و‬ ‫ترادیشیۆنال و سیسته‌می نادیموكراسی‬ ‫بێت‬ ‫• ئه‌و ڕۆشنبیرانه‌ی به‌شداری ده‌سه‌اڵت‬ ‫ده‌كه‌ن ده‌توانن جۆر‌ه هاوسه‌نگیك له‌‬ ‫نێوان التزامی سیاسیان و التزامی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیان به‌رامبه‌ر ب ‌ه كۆمه‌ڵ ڕابگرن‬ ‫‪ .‬چونك ‌ه ئه‌ركی ڕۆشنبیر ڕه‌خن ‌ه گرتنه‌‬ ‫ل ‌ه واقیعی دواكه‌وتوو ئه‌و واقیعه‌ی كه‌‬ ‫ســه‌روه‌ری مــرۆڤ ناپارێزیت و مافی‬ ‫پێشیل ده‌كات ‪.‬‬ ‫• ڕۆشنبیران ل ‌ه هه‌رێمی كوردستاندا‬ ‫گرنگ ‌ه ب ‌ه گروپ كاربكه‌ن‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫بتوانن ببن ‌ه كه‌ناڵیكی كاریگه‌ر و‬ ‫یه‌كگرتوو ل ‌ه پێناو په‌رته‌وازەنه‌بوونی‬ ‫گــوتــاری ڕۆشــنــبــیــران و پاراستنی‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندیی گشتی و چاره‌سه‌ركردنی‬ ‫كه‌مووكورتییه‌كان و بۆ ئه‌وه‌ی هێزێكی‬ ‫كاریگه‌ری گۆڕانكارییه‌كان بن‪.‬‬

‫• په‌یوه‌ندیی نــێــوان ڕۆشنبیر و‬ ‫ده‌ســـه‌اڵت په‌یوه‌ندییه‌كی كارلێكه‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ده‌س ـه‌اڵت ئامانجی گۆڕانكاری‬ ‫بێت‪ ،‬ئه‌و‌ه ڕۆشنبیریش ئه‌ركی خۆی‬ ‫ڕاده‌په‌رێنێت و په‌یوه‌ندییه‌كەی له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌سه‌اڵتدا پۆزەتیڤدەبێت‪ ،‬نه‌ك ته‌نیا‬ ‫ل ‌ه دووره‌و‌ه ڕه‌خنه‌بگرێت له‌سیسته‌می‬ ‫ێ به‌شداریكردن له‌‬ ‫ده‌ســـه‌اڵت‪ ،‬به‌ب ‌‬ ‫پــرۆس ـه‌ی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی‪،‬‬ ‫ت ڕۆشنبیر‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌سه‌اڵت ده‌توانێ ‌‬ ‫ل ‌ه چوارچێوه‌ی ده‌سه‌اڵت نزیكبكاته‌وه‪‌،‬‬ ‫به‌‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی ئەقاڵنی گرنگی‬ ‫بۆچونه‌كانیان بدرێت‪.‬‬ ‫ێ ل ‌ه ناو جه‌ماوه‌ردا‬ ‫• ڕۆشنبیر ده‌توان ‌‬ ‫بێت بۆ ئ ـه‌وه‌ی بتوانێت ڕۆڵــی خۆی‬ ‫ببینێت‪ ،‬گرنگ ‌ه ڕۆشنبیر له‌گه‌ڵ ناخۆشی‬ ‫و ئازاره‌كانی خه‌ڵكدا بێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ‬ ‫ت ل ‌ه ئه‌ركی‬ ‫ئازاره‌كانی خه‌ڵكدا نه‌بێ ‌‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ی خۆی دوورده‌كه‌وێته‌وه‌‪.‬‬ ‫• ل ‌ه هه‌رێمی كوردستاندا حزبی‌‬ ‫ئیسالمی و ئەقڵییه‌تی توندڕه‌وی ئاینی‬ ‫كاریگه‌رییەكی نێگه‌تیڤیان ل ‌ه سه‌ر‬ ‫گوتاری ڕۆشنبیران هه‌بوه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تی‬ ‫ڕۆشنبیرانی عەلمانی ‪.‬‬ ‫• ده‌سه‌اڵت ده‌توانێت له‌و بیرۆكه‌یه‌‬ ‫ده‌ربچێت ك ‌ه ڕۆشنبیر ته‌نیا وه‌كو‬ ‫ئامرازێك به‌كاربهێنێت بۆ ئایدیۆلۆژییای‬ ‫سیاسی خۆی ‪.‬‬ ‫• ڕه‌خنه‌ی ڕۆشنبیران ل ‌ه هه‌رێمی‬ ‫كوردستاندا ل ‌ه ئاستێكی نزمدایه‌‪ ،‬گرنگه‌‬ ‫ڕۆشنبیران ل ‌ه پرنسیپ ‌ه گشتییه‌كانی‬ ‫ڕه‌خن ‌ه دوورنه‌كه‌ونه‌و‌ه و ڕخنه‌كانیان‬ ‫فۆرمێكی بابه‌تیانه‌ی هه‌بێت‪ ،‬جگه‌‬ ‫له‌مه ‌ره‌خنه‌ی ڕۆشنبیران ل ‌ه ده‌سه‌اڵت‬ ‫یان ل ‌ه ئاین یان دابونه‌ریت گرنگ ‌ه له‌‬ ‫چوارچێوه‌ی زانستیدا بێت‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بیروڕای ده‌سه‌اڵت‬ ‫ده‌بێت و ده‌سه‌اڵتیش ب ‌ه گومانه‌وه‌‬ ‫ناڕوانێت ‌ه ڕه‌خنه‌كانیان‪.‬‬ ‫• ده‌سـه‌اڵتــی سیاسی ل ‌ه هه‌رێمی‬ ‫كوردستان نه‌یتوانیو‌ه پارێزگاری له‌‬ ‫ڕۆشنبیرانی سه‌ربه‌خۆ یان ”عەلمانی ”‬ ‫بكات‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی ك ‌ه ده‌كه‌ونه‌‬ ‫به‌ر هێرشی فیكری توندره‌وه‌ی پیاوانی‬ ‫ئاینی‪ ،‬بـ ‌ه تایبه‌تی «ئیسالمیزمی‬ ‫ڕادیكال»‪.‬‬ ‫• ئه‌گه‌ر چی ل ‌ه هه‌رێمی كوردستاندا‬ ‫چه‌ندان كاتیگۆریی جیاواز ل ‌ه ڕۆشنبیران‬ ‫ده‌بیندرێت‪ ،‬چ سه‌ربه‌خۆ بن یان سه‌ر به‌‬ ‫حزب ‌ه سیاسییه‌كان بن یان خۆپارێزبن‪،‬‬ ‫ئـه‌گـه‌ر لـ ‌ه ڕوی سیاسی و ئاینی و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیشه‌و‌ه جیاوازییان هه‌بێت‪،‬‬ ‫ێ پرنسیی ئه‌خالقی وه‌كو‬ ‫به‌اڵم هه‌ند ‌‬ ‫( دادپه‌روه‌ریی كۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬شه‌فافیه‌ت‬ ‫و مافی مرۆڤ‪ ،‬نه‌هیشتی گه‌نده‌ڵی و‬ ‫باشتركردنی گــوزه‌رانــی هاواڵتیان)‪،‬‬ ‫گـــوتـــاری ڕۆشــنــبــیــران بــه‌یــه‌كــه‌وه‌‬ ‫كۆده‌كاته‌وه‌‪.‬‬