609

‫كوردانی رۆژئاوا‪:‬‬

‫«‬

‫كۆنتڕۆڵكردنی رەققە بەرامبەر‬ ‫گەیشتنامن بەدەریای‬ ‫ناوەڕاست‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )609‬دو شةممة ‪2017/5/8‬‬

‫شەڕی میدیایی پارتی‌و گۆڕان قوڵرت دەبێتەوە‬

‫پارتی باشبونی پەیوەندییەكانی لەگەڵ گۆڕان‬ ‫بەستۆتەوە بە گۆڕینی سەرۆكی پارلەمانەوە‬ ‫رەنگە گۆڕان بە تەواوی لە حكومەت بكشێتەوە‬ ‫چەنــد رۆژێكە‪ ،‬شــەڕێكی میدیایی‬ ‫نێــوان پارتی‌و گــۆڕان دژ بەیەكتری‬ ‫لەنوێتریــن‬ ‫دەســتیپێكردوەو‬ ‫پێشهاتیشــدا‪ ،‬ســەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫پارتــی‪ ،‬ئاشــكرایدەكات‪ ،‬زانیاریــان‬ ‫هەیە بەرەی دژە ســەربەخۆیی (كە‬ ‫مەبەســتی لە گۆڕانــە) هەوڵەكانیان‬ ‫چڕدەكەنــەوەو شــەڕی دەرونــی‬ ‫مایەپوچــی خۆیان‪ ،‬لەگــەڵ ئیرادەی‬ ‫خەڵكی كوردستان دەستپێدەكەنەوە‪.‬‬ ‫هــاوكات بەرپرســێكی گۆڕانیــش‪،‬‬ ‫نایشــارێتەوە‪ ،‬پارتــی لەئێســتادا‬ ‫لەالیــەن هەندێــك لەكادرەكانیانەوە‬ ‫دەستیانكردوە بەهێرش‌و پەالماردانی‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان‪ .‬بەپێــی‬ ‫«چاودێر»یــش‪،‬‬ ‫زانیارییەكانــی‬ ‫ئەگــەری هەیــە‪ ،‬شــەڕی راگەیاندنی‬ ‫نێوان پارتی‌و گۆڕان لەوەی ئێستاش‬ ‫زیاتــر قوڵبێتــەوە‪ ،‬چونكــە پارتــی‬ ‫پەیوەندییەكانــی لەگــەڵ گــۆڕان‬ ‫بەســتۆتەوە بەگۆڕینــی ســەرۆكی‬ ‫پارلەمان‌و لێســەندنەوەی ئەو پۆستە‬ ‫لەگۆڕان‪ .‬لەالیەكی دیكەوە بەهۆی بە‬ ‫بنبەســت گەیشتنی كێشــەكانی ئەو‬ ‫دوو الیەنــە‪ ،‬رەنگە گۆڕان بە تەواویی‬ ‫لە حكومەت بكشێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێــی ئــەو زانیارییانەی دەســت‬ ‫(چاودێر) كەوتون‪ ،‬پارتی دیموكراتی‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫كوردســتان هەر لەدوای پەكخســتنی‬ ‫پارلەمانی كوردستانەوە تاكو ئێستا‪،‬‬ ‫هەڵوێســتی ئەوەبــوە‪ ،‬لەحاڵەتــی‬ ‫كاراكردنــەوەی پارلەمــان گۆڕانكاری‬ ‫لەدەســتەی ســەرۆكایەتییەكەیدا‬ ‫بكرێــت‌و ســەرۆكەكەی نەدرێتــەوە‬ ‫بەگۆڕان‪ ،‬چونكە هەر بەپێی بۆچونی‬ ‫پارتی‪ ،‬گــۆڕان رێككەوتنامەی لەگەڵ‬ ‫پارتیــدا پێشــێل كــردووە‪ .‬ئــەم‬ ‫هەڵوێستەشی ســەرەڕای هەوڵەكانی‬ ‫یەكێتی‌و الیەنەكانی تر‪ ،‬تاكو ئێســتا‬ ‫بەردەوامە‌و هیچ گۆڕانكاری بەســەردا‬ ‫نەهاتــوە‪ ،‬بۆیــە تاكو ئەم كێشــەیە‬ ‫چارەســەر نەكرێت‪ ،‬پەیوەندییەكانی‬ ‫پارتــی‌و گــۆڕان وەكخۆیــان بگــرە‬ ‫خراپتریــش دەبــن‪ ،‬واتــا «پارتــی‬ ‫باشــبونی پەیوەندییەكانــی لەگــەڵ‬ ‫گــۆڕان بەســتۆتەوە بــە گۆڕینــی‬ ‫سەرۆكی پارلەمانەوە»‪.‬‬ ‫لەمبارەیــەوە چاودێرێكی سیاســی‬ ‫كــە نەیویســت نــاوی باڵوبكرێتەوە‪،‬‬ ‫بــە (چاودێــر)ی راگەیانــد‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫هەڵوێســتی هــەردوال بەمجــۆرە‬ ‫بمێنێتــەوە‪ ،‬ئەوا شــەڕی راگەیاندنی‬ ‫ئــەم دووانــە قوڵتــر دەبێتــەوەو‬ ‫ئەگەریشــی هەیــە بەرەو پەشــێوی‌و‬ ‫ئاڵۆزی زیاتر بڕوات‪.‬‬ ‫ئــەو چاودێــرە‪ ،‬پێشــیوایە‪ ،‬لــە‬ ‫ئێستادا گۆڕان دیراسەی ئەوە دەكات‪،‬‬ ‫بە تــەواوی لەحكومەت بكشــێتەوەو‬

‫هەڵمەتــی راگەیانــدن لەســەر پارتی‬ ‫چڕبكاتەوە‪.‬‬ ‫هــەر لەبــارەی قوڵبونــەوەی‬ ‫شــەڕی راگەیاندنــی نێــوان گــۆڕان‌و‬ ‫پارتی‪ ،‬ســەرۆكی فراكسیۆنی پارتی‬ ‫لەپارلەمانی كوردســتان‪ ،‬لەئەكاونتی‬ ‫تایبەتــی خــۆی لەفیســبوك‪،‬‬ ‫لەنوســینێكدا‪ ،‬دەڵێــت «زانیــاری‌و‬ ‫هێمــاكان ئــەوە دەردەخــەن‪ ،‬بەرەی‬ ‫دژەســەربەخۆیی جارێكــی تــر‬ ‫هەوڵەكانیــان چڕبكەنــەوەو شــەڕی‬ ‫دەرونــی مایەپوچی خۆیــان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئیرادەی خەڵكی كوردســتان دەســت‬ ‫پێبكەنــەوە‪ ،‬بــۆ جێبەجێبونــی ئەو‬ ‫پالن‌و ئارمانجەشیان باشترین كارتی‬ ‫دەستیان راكێشانی كارتی ناوخۆیی‌و‬ ‫جارێكی تر جواڵنی داشدامەكانیانە»‪.‬‬ ‫ئومێــد خۆشــناو‪ ،‬پێشــیوایە‪ ،‬لــەو‬ ‫نێوەنــدەدا باشــترین داشــدامەی‬ ‫زوجوڵێنراو‪ ،‬راگەیاندن‌و هەڵسوڕێنراوانی‬ ‫گــۆڕان‌و ســێبەرەكانی گۆڕانــە‪ ،‬بۆیــە‬ ‫زانیارییــەكان ئــەوە نیشــاندەدەن‪،‬‬ ‫لەچەنــد رۆژی داهاتــو‪ ،‬راگەیانــدن‌و‬ ‫هەڵسوڕاوە سەرسوڕێنراوەكانی گۆڕان‌و‬ ‫تارمایــی‌و ســێبەرەكانیان‪ ،‬گەڕێكــی‬ ‫دیكەی شەڕی ئیعالمی چەواشەكارانەی‬ ‫دژەسەربەخۆیی دەستپێبكەنەوە‪.‬‬

‫ســــــــەرەڕای ه ــەوڵ ــەك ــان ــی یــەكــێــتــی و‬ ‫الیەنەكانی دیكە‪ ،‬بــەاڵم پارتی ســوورە‬ ‫لەسەر گۆڕینی سەرۆكی پارلەمان‬

‫‪3‬‬

‫بۆ یەكالكردنەوەی پرسی پارێزگاری سلێامنی‬

‫گۆڕان چاوەڕێی كۆبونەوەی‬ ‫سەركردایەتیی هاوبەشە‬

‫‪3‬‬

‫هێزەكانی ئەمریكا‬ ‫لە عێراق‪..‬‬ ‫گرەو و ملمالنێ‪!..‬‬

‫«‬

‫بەپێی رێككەوتننامــەی یەكێتیی‬ ‫نیشتیمانیی كوردستان‌و بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬پۆستی پارێزگاری سلێمانی گــۆڕان‪ ،‬كەســێكی دیكــە بــۆ ئــەو‬ ‫لــە پــاش دو ســاڵی ئــەم خولــەی پۆســتە دیاریبــكات‪ ،‬بــەاڵم بەپێی‬ ‫هەڵبژاردنەوە بــۆ بزوتنەوەی گۆڕان زانیارییەكانی (چاودێر)‪ ،‬بزوتنەوەی‬ ‫بێــت‪ ،‬بــەاڵم لــە ســەرەتای ئــەو گــۆڕان چاوەڕێــی كۆبونــەوەی‬ ‫دو ســاڵەوە چوارجــار گۆڕانــگاری ســەركردایەتیی هاوبەشــی یەكێتی‌و‬ ‫لــەو پۆســتەدا كــراوە‪ ،‬دواترینیان‪ ،‬گۆڕان دەكات‪ ،‬پاشان لە كۆبونەوەی‬ ‫ســەردار قــادر وەك (لەبــری جڤاتی نیشــتیمانی‌و گشتیدا پرسی‬ ‫پارێــزگاری ســلێمانی) پۆســتەكەی پارێزگاری ســلێمانی‌و كشــانەوەیان‬ ‫وەرگــرت‪‌،‬و ئەویــش لــە رۆژی ‪2‬ی لە حكومەت تاوتوێدەكات‪.‬‬ ‫بەپێــی زانیارییەكانی (چاودێر)‪،‬‬ ‫ئەم مانگــە دەستیلەكاركێشــایەوە‪،‬‬ ‫بۆیە لەئێســتادا نزیكــی هەفتەیەكە كــە لــە ســەركردایەتیی بزوتنەوەی‬ ‫پارێزگای ســلێمانی بــێ پارێزگارە‪ .‬گــۆڕان وەریگرتــون‪ ،‬بزوتنــەوەی‬ ‫لەبەرامبــەردا پێویســتە بزوتنەوەی گــۆڕان چاوەڕێــی كۆبونــەوەی‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫ســەركردایەتیی هاوبەشــی یەكێتی‌و‬ ‫گــۆڕان دەكات‪ ،‬تاوەكــو پرســی‬ ‫پارێزگاری ســلێمانی تاوتوێ بكەن‪،‬‬ ‫پاشــان ئەنجامی ئەو كۆبونەوەیە لە‬ ‫كۆبونــەوەی جڤاتی گشــتی‌و جڤاتی‬ ‫نیشــتیمانیی بزوتنــەوەی گــۆڕان‬ ‫تاوتوێدەكرێت‪.‬‬ ‫هەربەپێــی زانیارییــەكان‪ ،‬بڕیارە‬ ‫لە كۆبونەوەی جڤاتی نیشــتیمانی‌و‬ ‫جڤاتی گشــتیدا پرســی كشانەوەی‬ ‫گــۆڕان بــە رەســمی لــە حكومەت‬ ‫تاوتــوێ بكەن‪ ،‬چونكــە هەندێك لە‬ ‫ســەركردایەتیی حزبەكــە پێیانوایە‪،‬‬ ‫هیچ دەســەاڵتێكیان لەناو حكومەتی‬ ‫هەرێــم‌و پارلەمانــی كوردســتان‌و‬ ‫حكومەتــی خۆجێیــی پارێــزگای‬ ‫ســلێمانیدا نەمــاوە‪ ،‬بۆیــە بــون‌و‬ ‫نەبونیان هەر یەك شتە‪.‬‬

‫«کەشتیی تاریک»ی‬ ‫شێرکۆ فەتاح‬ ‫بە کوردی باڵو‬ ‫دەکرێتەوە‬

‫‪4‬‬

‫کتێبێکی بە خوێن‬ ‫نوورساو‬ ‫حەمەسەعید حەسەن‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )609‬دوشةممة ‪2017/5/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫كوردانی رۆژئاوا‪:‬‬

‫كۆنتڕۆڵكردنی رەققە بەرامبەر گەیشتنمان‬ ‫بەدەریای ناوەڕاست‬ ‫رۆژنامەی (گاردیان)‪ :‬ئەمەریكا بەجدی دەیەوێت فیدڕاڵیزمی رۆژئاوای كوردستان بێتەدی‬ ‫هەدیە یوسف‪ ،‬هاوسەرۆكی فیدڕاڵیزمی باكوری سوریا‪ :‬گەیشتنامن بە دەریای ناوەڕاست‪ ،‬ئامانجە گەورەكەمانە‬ ‫چاودێر ‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫گەیشــتن بــە دەریای ســپی ناوەراســت‪،‬‬ ‫بووەتــە جێگــەی مشــتومڕی میدیــا‬ ‫جیهانییــەكان‪ ،‬بەشــێوەیەك كە گەیشــتۆتە‬ ‫ئــەوەی كوردانی رۆژئــاوا‪ ،‬بەفەرمــی داوای‬ ‫پشــتیوانی سیاســی لە والتەیەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمەریكا بكەن بۆ ئەو مەبەستە‪.‬‬ ‫رۆژنامەیەكــی بریتانیــش ئامــاژە بــۆ‬ ‫ئــەوەدەكات كە ئەمەریكا هەر لەســەرەتاوە‬ ‫ویســتێتی بەشــێوەیەك لەشــێوەكان ئــەم‬ ‫نەخشــەیە بێتــە ســەر زەمینــی راســتی‌و‬ ‫فیدراڵیزمی ســوریا لەقەڵەمــڕەوی كوردانی‬ ‫رۆژئاواوە دەستپێكات‪.‬‬ ‫رۆژنامەیەكــی دیكــەی بریتانیــش لەزاری‬ ‫هاوســەرۆكی فیدراڵــی دیموكراتــی باكوری‬ ‫ســوریاوە‪ ،‬باس لەوە دەكات رزگاركردنەوەی‬ ‫رەقە بەدەســتی كوردان‪ ،‬دەبێتە سەفەقەی‬ ‫گەیشتنی كوردان بە دەریا‪ ،‬دەشڵێت مافێكی‬ ‫یاســایی‌و رەوای خۆشــیانە ئــەو خەونەیان‬ ‫بێتەدی‌و لێشناگەڕێن تا نەیهێننەدی‪.‬‬

‫رەققە بەرامبەر دەریا!‬

‫چەنــد رۆژێكــە میدیــا جیهانییــەكان‪،‬‬ ‫گرنگــی زۆر بەو نەخشــەیە دەدەن‪ ،‬كە باڵی‬ ‫ســەبازی (هێزەكانــی ســوریای دیموكرات)‬ ‫ناســراو بــە هەســەدە (نزیك لــە پەیەدەو‬ ‫باڵە ســەبازییەكەی «یەپەگە») خستوێتیە‬ ‫روو بۆ بەســتنەوەی رۆژئاوای كوردستان بە‬

‫دەریای سپی ناوەڕاستەوە‪ .‬تا كار گەیشتۆتە‬ ‫ئەوەی كە كوردانی رۆژئاوا داواو پێشــنیاری‬ ‫ئەوە بۆ ئەمەریكا بكات رزگاركردنەوەی رەقە‬ ‫لەدەست داعش لە ئەستۆی ئێمەو پشتگیری‬ ‫سیاســی بەستنەوەشــمان بەدەریای ســپی‬ ‫ناوەراستەوە لە ئەستۆی ئێوە‪ .‬كە ئەمەریكا‬ ‫لەسەرەتای جەنگی دژ بە داعشەوە‪ ،‬كوردانی‬ ‫رۆژئــاوا بــە هاوپەیمانــی خــۆی دەزانێــت‌و‬ ‫پشــتیوانی ســەربازی‌و ئاســمانی چەكیــان‬ ‫دەكات‌و لــە چەند رۆژی رابردوودا هێزیشــی‬ ‫نــاردووە‪ .‬بەاڵم تــا ئێســتا راگەیەنراوەكان‌و‬ ‫لێــدوان‌و هەڵوێســتە فەرمییەكانی كۆشــكی‬ ‫سپی لەم بارەیەوە ئاشكراو روون نیین‪.‬‬

‫لەرۆژەكانــی كۆتایــی مانگــی رابــردودا‬ ‫بینــرا ئەمەریكا بێ گەڕانــەوەو پرس‌و راوێژ‬ ‫بەتوركیا‌و پێخۆشــبوون یان پێناخۆشبوونی‬ ‫ئەو واڵتە‪ ،‬هێزی رەوانەی رۆژئاوای كوردستان‬ ‫كرد‪ ،‬تا كار گەیشــتە ئەوەی رەجەب تەییب‬ ‫ئەرد‌وۆگان هاواری ئەوەی لێبڵندبوو كە ئەمە‬ ‫جێگــەی قبوڵی توركیــا نییــەو گازاندەكان‬ ‫دەگەیەنێتە كۆشكی سپی‪ ،‬بەاڵم لە ئێستادا‬ ‫كە نەخشــەیەكی بەم شــێوەیە لە گۆڕەپانی‬ ‫سیاســی‌و ســەربازی رۆژئاوای كوردســتاندا‬ ‫لەئــارادا هەیــە (بەســتنەوەی رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان بە دەریای سپی ناوەراست)‪ ،‬ئەوە‬ ‫بێگومــان دژایەتی توركیا تا ســەر ئێســك‌و‬ ‫مۆخ لەوبارەیەوە قوڵت دەكاتەوە‪..‬‬

‫دەكاتــەوە كــە پێدەچێت ووتەكانــی هەدیە‬ ‫یوســف وادەربچێــت‪ ،‬چونكــە ئەمەریــكا‬ ‫هەرچۆنێك بێت دەیەوێت پشتیوانی كوردانی‬ ‫رۆژئــاوا نەبچڕێنێــت بەتایبەتــی لەكاتێكــدا‬ ‫جەنگــی خوێنــاوی رزگاركردنــەوەی رەققە‬ ‫لەپێشــەو پارێــزگای ئیدلب‪-‬یش كە ئێســتا‬ ‫دەیان گروپ‌و چەكداری ئیسالمییە جیهادی‌و‬ ‫تەكفیرییەكانــی تێــدا هــەن‪ ،‬بیەوێــت لــەو‬ ‫پارێزگایە پاك بكاتەوە‪ ،‬كەپاك كردنەوشیان‬ ‫لەو پارێزگایە‪ ،‬بێگومان بەدەستی شەڕڤانانی‬ ‫كوردانی رۆژئاوا دەبێت‌و ئەمەش بە تەواوەتی‬ ‫مانــای ئەوەیە كوردانی رۆژئاوا پاش داعش‪،‬‬ ‫دەســتیان دەگات بە ئاوەكانی دەریای سپی‬ ‫ناوەراست‪.‬‬

‫رۆژنامــەی گاردیانــی بریتانــی‪ ،‬ئــەوە‬ ‫ئاشــكرا دەكات كە پشــتگیری‌و پشــتیوانی‬ ‫ئــەم داواكارییــەی كوردانــی رۆژائــاوا‪ ،‬لــە‬ ‫الیــەن ئەمەریــكاوە ئاشــكراو روونــە‪ ،‬بــەو‬ ‫مانایەی ئەمەریكا هەر لەسەرەتاوە ویستێتی‬ ‫بەشێوەیەك لەشێوەكان ئەم نەخشەیە بێتە‬ ‫ســەر زەمینی راستی‪ ،‬بەو پێیەی رۆژنامەكە‬ ‫ئامــاژە بۆ ئەوە دەكات كــە كوردانی رۆژئاوا‬ ‫زۆر ســەركەوتوو بوون لەو نەخشــە ئیداری‌و‬ ‫سیاســییەی ناویان ناوە سیستمی خۆسەری‬ ‫دیموكــرات (فیدڕاڵی)‪ ..‬بۆیــە ئەمەریكا زۆر‬ ‫بەجــدی دەیەوێــت نەخشــەی فیدڕاڵیزم لە‬ ‫باكوری ســوریا (واتا رۆژئاوای كوردســتان)‬ ‫دەست پێبكات‪.‬‬

‫تا نەگەین بەدەریا لێیناگەڕێین‬

‫لەگەڵ بەشار رێكدەكەون‬

‫دەمێكە ئەمەریكا ئەوەی ویستووە‬

‫رۆژنامەكــە لــەزاری هەدیــە یوســف‪،‬‬ ‫هاوســەرۆكی پرۆژەی فیدرالیزمی دیموكراتی‬ ‫باكــوری ســوریا‪ ،‬ئــەوەش ئاشــكرا دەكات‪،‬‬ ‫كە گەیشــتنیان بە دەریای ســپی ناوەراست‬ ‫ئامانجــە گەورەكەیانــەو مافێكــی یاســایی‌و‬ ‫رەوای خۆشــیانە ئــەو خەونەیــان بێتەدی‌و‬ ‫لێشناگەڕێن تا نەیهێننەدی‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی پرسیارێكی رۆژنامەی (گاردیان)‬ ‫یشدا‪ ،‬هەدیە یوســف جەختی كردۆتەوە كە‬ ‫«بەڵێ ئــەو داوایەمان لە ئەمەریكا كردووە‌و‬ ‫ئەمەریكاش پێدەچێت وەاڵمی ئەرێنی هەبێت‬ ‫بۆ ئەو مەبەستە»‪.‬‬ ‫رۆژنامــە بریتانییەكــە ئــەوەش روون‬

‫دەریای سپی ناوەراست دەكەوێتە دووری‬ ‫نزیكــەی ‪ 100‬كیلۆمەتر لــەو ناوچانەی لەژێر‬ ‫كۆنتڕۆڵــی كوردانــی رۆژئاوادایــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەرپرسان‌و فەرماندە سیاسی‌و سەربازییەكان‬ ‫لە پەیەدەو هەسەدە‪ ،‬ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن‬ ‫خەونی گەیشــتن بە دەریای سپی ناوەراست‬ ‫كەوتۆتــە ســەر رێككەوتنــی پێشــوەخت‬ ‫لەگەڵ حكومەتی بەشــار ئەسەد‪-‬دا‪ .‬چونكە‬ ‫لەپێشــتردا چەنــد جۆرێك لــەم رێككەوتنە‬ ‫لەنێــوان كوردانــی رۆژئــاواو حكومەتەكەی‬ ‫بەشــار ئەســەد‪-‬دا بینــراوە‪ ،‬بۆنمونــە‪،‬‬ ‫بەكارهێنانی فڕۆكەخانەی قامیشــلۆ لەالیەن‬ ‫هێزەكانی حكومەتەكەی بەشــار ئەســەدەوە‬

‫بەرێككەوتــن‪ ،‬لەكاتێكدا ئــەو فڕۆكەخانەیە‬ ‫بەتەواوەتــی لەژێــر كۆنتڕۆڵــی یەكینەكانی‬ ‫پاراســتنی گەل‪ ،‬ناسراو بە یەپەگە‪-‬دا بووە‪،‬‬ ‫یاخــود باڵوەپێكردنی هێزە وشــكانییەكانی‬ ‫روســیا بــە داواكاری حكومەتەكەی بەشــار‬ ‫ئەسەد لە كوردانی رۆژئاوا لە ناوچەكانی ژێر‬ ‫كۆنتڕۆڵــی كوردانی رۆژئاوا‪ ..‬بۆیە رۆژنامەی‬ ‫گاردیــان‪ ،‬بــاس لــەوەدەكات بــێ هیچ دوو‬ ‫دڵییەك حكومەتەكەی بەشار ئەسەد قبوڵی‬ ‫ئــەوەدەكات كە ناوچەی فیدراڵیزمی كوردان‬ ‫هاوسنوری حكومەتەكەی بن وەك لە داعش‌و‬ ‫جیهادییە ئیسالمیی‌و تەكفیرییەكانی ئێستای‬ ‫ئیدلیب‌و رەقە‪..‬‬

‫راپرسی دەكەین‬

‫هەدیــە یوســف‪ ،‬بــۆ رۆژنامــەی گاردیان‬ ‫دەشــڵێت «پــاش رزگاركردنــەوەی رەقــە‪،‬‬ ‫بەدڵنیایــەوە كاردەكەین بۆ راپرســی ئەوەی‬ ‫كــە دانیشــتوانی ئەوپارێزگایــە دەیانەوێــت‬ ‫هێزەكانی سوریای دیموكرات‪ ،‬كە پێكهاتوون‬ ‫لە كــوردو عــەرەب‌و ئاشــوری‌و مەســیحی‪،‬‬ ‫حكومەتێكیــان لەژێــر چاودێــری خۆیــدا بۆ‬ ‫پێكبهێنێــت یاخود نا‪ .‬دەشــڵێت‪ :‬زۆرینەی‬ ‫دانیشــتوانی رەقەو دێرئەلزور دەیانەوێت زوو‬ ‫بەزوو هێزەكانی سوریای دیموكرات بەشداری‬ ‫رزگاركردنەوەیــان بكات‪ ،‬چونكە لەراســتیدا‬ ‫بەشێكی زۆری شەڕڤانانی هێزەكانی سوریای‬ ‫دیموكرات خەڵكی ئەو ناوچانەن‪.‬‬ ‫رژنامــەی گاردیــان‪ ،‬لە بەشــێكی دیكەی‬

‫راپۆرتەكەشــیدا ئاماژە بە ترس‌و هەڵوێستی‬ ‫دژگەرییانــەی توركیــاش دەكات‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫كوردانــی رۆژئــاوا داوایەكــی لــەو چەشــنە‬ ‫(گەیشــتن بــە دەریــای ســپی ناوەڕاســت)‬ ‫لــە ئەمەریكا بكــەن و ئەمەریــكاش وەاڵمی‬ ‫ئەرێنــی بۆ ئەو مەبەســتە هەبێــت‪ .‬چونكە‬ ‫پاش بۆردومانەكانی توركیا بۆسەر رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‌و باشوری كوردستان لە شەنگال‪،‬‬ ‫ئەمەریكا هێزی پیادەو بنكەی ســەربازی لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان جێگیر كردو لە كۆشكی‬ ‫ســپییەوە ئــەوە راگەیەنرا كە هێــزەكان بۆ‬ ‫پشتیوانی هاوپەیمانانیانن‪.‬‬

‫توركیا چاوسووردەكاتەوە‬

‫توركیا پاش ناردنی ئەو هێزەی ئەمەریكا‬ ‫لــە رۆژئاوای كوردســتان‪ ،‬كەوتــە گازاندەی‬ ‫ئەوەی كە ئەمەریكا لە شــەڕی دژی تیرۆردا‬ ‫پشــتیوانی تێــرۆردەكات! ئەمــە جگەلەوەی‬ ‫رۆژی رابــردوو لەزاری یەكێك لە راوێژكارانی‬ ‫ئەردۆگانەوە راگەیەنرا «پشتیوانی ئەمەریكا‬ ‫بۆ فیدراڵیزمــی كوردەكان‌و گەیشــتنیان بە‬ ‫ســنورەكانی خواری ئەدلیب (كە مەبەســت‬ ‫لێی دەریای ســپی ناوەراســتە) هێڵی سورە‬ ‫الی توركیــاو توركیــا ناچــار دەكات بــۆ‬ ‫پارســتنی ســنورەكانی خــۆی و پاراســتنی‬ ‫بەرژەوەندییە ئابوری‌و سیاسی‌و ئەمنییەكانی‬ ‫خــۆی‪ ،‬راوێــژ بــە دەوڵەتانــی ئیقلیمــی‌و‬ ‫هاوپەیمانانی جەنگی دژ بە داعش نەكات لە‬ ‫لێدان‌و بۆردومانكردنیاندا‪.‬‬

‫بۆ یەكالكردنەوەی پرسی پارێزگاری سلێامنی‬

‫گۆڕان چاوەڕێی كۆبونەوەی سەركردایەتیی هاوبەشە‬ ‫ئەندامێكی جڤاتی نیشتیامنیی گۆڕان‪ :‬سلێامنی فشاری لەسەرەو نابێت یەكێتی‌و گۆڕان زیان بە خەڵكەكەی بگەیەنن‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬

‫سەركردایەتیی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫دەكات‪ ،‬پاشــان لــە كۆبونــەوەی جڤاتی‬ ‫نیشــتیمانی‌و گشتیدا پرســی پارێزگاری‬ ‫ســلێمانی‌و كشــانەوەیان لــە حكومــەت‬ ‫تاوتوێدەكات‪.‬‬

‫گشــتیدا پرســی كشــانەوەی گــۆڕان بە‬ ‫رەســمی لــە حكومــەت تاوتــوێ بكەن‪،‬‬ ‫چونكە هەندێك لە سەركردایەتیی حزبەكە‬ ‫پێیانوایــە‪ ،‬هیــچ دەســەاڵتێكیان لەنــاو‬ ‫حكومەتی هەرێم‌و پارلەمانی كوردستان‌و‬ ‫حكومەتی خۆجێیی پارێزگای ســلێمانیدا‬ ‫نەمــاوە‪ ،‬بۆیە بون‌و نەبونیــان هەر یەك‬ ‫شتە‪.‬‬

‫بەپێــی رێككەوتننامــەی یەكێتیــی‬ ‫نیشــتیمانیی كوردســتان‌و بزوتنــەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬پۆســتی پارێزگاری ســلێمانی لە‬ ‫پاش دو ساڵی ئەم خولەی هەڵبژاردنەوە‬ ‫بــۆ بزوتنــەوەی گــۆڕان بێت‪ ،‬بــەاڵم لە گۆڕان پرسی كشانەوە تاوتوێدەكات‬ ‫ســەرەتای ئــەو دو ســاڵەوە چوارجــار‬ ‫بەپێــی زانیارییەكانــی (چاودێر)‪ ،‬كە‬ ‫گۆڕانــگاری لــەو پۆســتەدا كــراوە‪ ،‬لــە ســەركردایەتیی بزوتنــەوەی گــۆڕان‬ ‫دواترینیان‪ ،‬ســەردار قــادر وەك (لەبری وەریگرتــون‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕان چاوەڕێی‬ ‫"سلێامنی فشاری لەسەرە"‬ ‫پارێــزگاری ســلێمانی) پۆســتەكەی كۆبونــەوەی ســەركردایەتیی هاوبەشــی‬ ‫ئەندامێكــی جڤاتــی نیشــتیمانیی‬ ‫وەرگــرت‪‌،‬و ئەویــش لــە رۆژی ‪2‬ی ئــەم یەكێتــی‌و گۆڕان دەكات‪ ،‬تاوەكو پرســی بزوتنــەوەی گــۆڕان‪ ،‬بە(چاودێــر)ی‬ ‫مانگــە دەستیلەكاركێشــایەوە‪ ،‬بۆیــە پارێزگاری سلێمانی تاوتوێ بكەن‪ ،‬پاشان راگەیانــد‪ ،‬ئــەم پرســە پەیوەنــدی بــە‬ ‫لەئێســتادا نزیكی هەفتەیەكــە پارێزگای ئەنجامی ئــەو كۆبونەوەیە لە كۆبونەوەی رێككەوتنــی سیاســی نێــوان یەكێتــی‌و‬ ‫ســلێمانی بــێ پارێــزگارە‪ .‬لەبەرامبەردا جڤاتــی گشــتی‌و جڤاتــی نیشــتیمانیی گۆڕانەوە هەیە‪ ،‬لەسەر ئاستی حكومەتی‬ ‫پێویســتە بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬كەســێكی بزوتنەوەی گۆڕان تاوتوێدەكرێت‪.‬‬ ‫خۆجێیی ســلێمانی‪ ،‬ئەگــەر هەرالیەكیان‬ ‫دیكە بۆ ئەو پۆســتە دیاریبــكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەربەپێــی زانیارییــەكان‪ ،‬بڕیــارە لە مەبەســتیان لــە جێبەجێكردنــی‬ ‫بەپێــی زانیارییەكانــی (چاودێــر)‪ ،‬كۆبونــەوەی جڤاتی نیشــتیمانی‌و جڤاتی رێككەوتنەكــە بێــت‌و پێــوەی پابەندبن‪،‬‬ ‫بزوتنەوەی گــۆڕان چاوەڕێی كۆبونەوەی‬

‫ئەوا لەبەر دانیشــتوانی پارێزگاكە دەبێت‬ ‫پارێزگاری سلێمانی‌و پارێزگاری هەڵەبجە‌و‬ ‫حكومەتی خۆجێیی سلێمانی‌و پۆستێكی‬ ‫گەورە‌و بچوك نەكەنە گرفتێكی گەورە‪.‬‬ ‫شــاخەوان رەئــوف‪ ،‬ئاشكراشــیكرد‪،‬‬ ‫ســلێمانی گەمــارۆو فشــارێكی گەورەی‬ ‫لەســەرە لەالیەن حكومەتــی هەرێمەوە‪،‬‬ ‫بۆیــە نابێت یەكێتی‌و گۆڕان كارێك بكەن‬ ‫خەڵكــی ســلێمانی زیانمەندبێت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫الی بزوتنــەوەی گــۆڕان گرنگە‪ ،‬خەڵكی‬ ‫ســلێمانی‌و هەرێم لەئێســتادا زەرەرمەند‬ ‫نەبــن‌و بەهــۆی دەستلەكاركێشــانەوەی‬ ‫سەردار قادر لەبری پارێزگاری سلێمانی‪،‬‬ ‫ئیشوكاری هاواڵتیان نەوەستن‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬دەشــڵێت "ئەگــەر یەكێتــی‬ ‫یــان گــۆڕان كەمتەرخەمبــن لەبەرامبەر‬ ‫جێبەجێكردنی رێككەوتننامەی سیاسیی‬ ‫نێوانیــان‪ ،‬ئــەوا دەنگــدەری هەردوالمان‬

‫مافی ئەوەیان هەیە لێمان قبوڵنەكەن"‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرســەی گۆڕان‪ ،‬وتیشــی "لەو‬ ‫‪ 25‬خاڵەی لە رێككەوتنە سیاســییەكەی‬ ‫نێــوان یەكێتی‌و گۆڕان باســكراوە‪ ،‬تەنها‬ ‫یــەك خــاڵ جێبەجێكــراوە‪ ،‬ئەویــش‬ ‫تەنها دروســتكردنی ســەركردایەتییەكی‬ ‫هاوبەشــە‪ ،‬وەك بزوتنــەوەی گۆڕانیــش‬ ‫پابەندیــن بەجێبەجێكردنی خاڵ بەخاڵی‬ ‫رێككەوتننامەكــەوە‪ ،‬بــەاڵم بە مەرجێك‬ ‫الیەنــی بەرامبەر كــە یەكێتییە بە جددی‬ ‫هەنگاو بۆ جێبەجێكردنی بنێت"‪.‬‬ ‫ئامــاژەی بەوەشــدا‪ ،‬بڕیــارە لــە‬ ‫كۆبونــەوەی ســەركردایەتیی هاوبەشــی‬ ‫یەكێتــی‌و گۆڕانــدا‪ ،‬كۆمەڵێــك بابــەت‬ ‫باسبكرێن‪ ،‬لەوانە‪ ،‬رێككەوتنی هاوبەشی‬ ‫یەكێتــی‪ -‬گــۆڕان‌و پرســی پارێــزگاری‬ ‫ســلێمانی‌و ئەو بابەتانــەی پەیوەندی بە‬ ‫حكومەتی خۆجێیی پارێزگاكەوە هەیە‪.‬‬

‫دەستلەكاركێشانەوەكەی سەردار‬ ‫قادر لە وەزارەتی ناوخۆیە‬

‫سێشــەممەی رابــردو‪ ،‬ســەردار قادر‬ ‫(لەبری پارێزگاری ســلێمانی)‪ ،‬بەهۆی‬ ‫"رێگریكردن لەبەكارهێنانی دەســەاڵت‌و‬ ‫دروســتكردنی بەربەســت لەبــەردەم‬ ‫كارەكانیــدا" بە گوتەی خۆی‪ ،‬دەســتی‬ ‫لە پۆســتەكەی كێشــایەوە‪،‬و دوێنێ بە‬ ‫رەســمی نامەی دەستلەكاركێشانەوەی‬ ‫بۆ وەزارەتی ناوخۆ نارد‪.‬‬ ‫لــە پــاش دەستلەكاركێشــانەوەی‬ ‫ســەردار قادریشــەوە‪ ،‬بڕیاروایــە‬ ‫ســەركردایەتیی هاوبەشــی یەكێتــی‌و‬ ‫گــۆڕان كۆببنــەوە‪ ،‬بەاڵم تاكو ئێســتا‬ ‫كۆنەبونەتــەوە‪،‬و چاوەڕێدەكرێــت لــەم‬ ‫هەفتەیەدا كۆببنەوە‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )609‬دوشةممة ‪2017/5/8‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫شەڕی میدیایی پارتی‌و گۆڕان قوڵرت دەبێتەوە‬

‫پارتی باشبونی پەیوەندییەكانی‬ ‫لەگەڵ گۆڕان بەستۆتەوە بە گۆڕینی‬ ‫سەرۆكی پارلەمانەوە‬ ‫رەنگە گۆڕان بە تەواوی لە حكومەت بكشێتەوە‬ ‫سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی‪:‬‬ ‫لەچەند رۆژی داهاتودا راگەیاندن‌و‬ ‫هەڵسوڕاوەكانی گۆڕان‪ ،‬گەڕێكی دیكەی‬ ‫شەڕی چەواشەكارانە دەستپێدەكەنەوە‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫چەنــد رۆژێكــە‪ ،‬شــەڕێكی میدیایــی‬ ‫نێــوان پارتــی‌و گــۆڕان دژ بەیەكتــری‬ ‫لەنوێتریــن‬ ‫دەســتیپێكردوەو‬ ‫پێشهاتیشــدا‪ ،‬ســەرۆكی فراكســیۆنی‬ ‫پارتــی‪ ،‬ئاشــكرایدەكات‪ ،‬زانیاریــان‬ ‫هەیە بــەرەی دژە ســەربەخۆیی (كە‬ ‫مەبەســتی لــە گۆڕانــە) هەوڵەكانیــان‬ ‫چڕدەكەنــەوەو شــەڕی دەرونــی‬ ‫مایەپوچــی خۆیــان‪ ،‬لەگــەڵ ئیرادەی‬ ‫خەڵكی كوردســتان دەستپێدەكەنەوە‪.‬‬ ‫هــاوكات بەرپرســێكی گۆڕانیــش‪،‬‬ ‫نایشــارێتەوە‪ ،‬پارتــی لەئێســتادا‬ ‫لەالیــەن هەندێــك لەكادرەكانیانــەوە‬ ‫دەســتیانكردوە بەهێرش‌و پەالماردانی‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان‪ .‬بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫"چاودێر"یــش‪ ،‬ئەگەری هەیە‪ ،‬شــەڕی‬ ‫راگەیاندنــی نێــوان پارتــی‌و گــۆڕان‬ ‫لــەوەی ئێســتاش زیاتــر قوڵبێتــەوە‪،‬‬ ‫چونكە پارتــی پەیوەندییەكانی لەگەڵ‬ ‫گۆڕان بەســتۆتەوە بەگۆڕینی سەرۆكی‬ ‫پارلەمان‌و لێســەندنەوەی ئەو پۆســتە‬ ‫لەگۆڕان‪ .‬لەالیەكــی دیكەوە بەهۆی بە‬ ‫بنبەست گەیشتنی كێشەكانی ئەو دوو‬ ‫الیەنە‪ ،‬ئەگــەری ئەوە هەیە‪ ،‬گۆڕان بە‬ ‫تەواویی لە حكومەت بكشێتەوە‪.‬‬

‫پارتی سورە لە سەر گۆڕینی سەرۆكی‬ ‫پارلەمان‬ ‫بەپێــی ئــەو زانیارییانەی دەســت (چاودێر)‬ ‫كەوتــون‪ ،‬پارتــی دیموكراتــی كوردســتان هەر‬ ‫لــەدوای پەكخســتنی پارلەمانی كوردســتانەوە‬ ‫تاكو ئێســتا‪ ،‬هەڵوێســتی ئەوەبــوە‪ ،‬لەحاڵەتی‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان گۆڕانكاری لەدەســتەی‬ ‫ســەرۆكایەتییەكەیدا بكرێــت‌و ســەرۆكەكەی‬ ‫نەدرێتەوە بەگۆڕان‪ ،‬چونكە هەر بەپێی بۆچونی‬ ‫پارتــی‪ ،‬گــۆڕان رێككەوتنامەی لەگــەڵ پارتیدا‬ ‫پێشــێل كردووە‪ .‬ئەم هەڵوێستەشی سەرەڕای‬ ‫هەوڵەكانی یەكێتی‌و الیەنەكانی تر‪ ،‬تاكو ئێستا‬ ‫بەردەوامە‌و هیچ گۆڕانكاری بەســەردا نەهاتوە‪،‬‬ ‫بۆیــە تاكــو ئەم كێشــەیە چارەســەر نەكرێت‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانــی پارتــی‌و گــۆڕان وەكخۆیــان‬ ‫بگــرە خراپتریش دەبن‪ ،‬واتا "پارتی باشــبونی‬ ‫پەیوەندییەكانی لەگەڵ گۆڕان بەســتۆتەوە بە‬ ‫گۆڕینی سەرۆكی پارلەمانەوە"‪.‬‬ ‫لەمبارەیەوە چاودێرێكی سیاسی كە نەیویست‬ ‫نــاوی باڵوبكرێتەوە‪ ،‬بە (چاودێــر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئەگەر هەڵوێستی هەردوال بەمجۆرە بمێنێتەوە‪،‬‬ ‫ئــەوا شــەڕی راگەیاندنــی ئــەم دووانــە قوڵتر‬ ‫دەبێتەوەو ئەگەریشــی هەیە بەرەو پەشــێوی‌و‬ ‫ئاڵۆزی زیاتر بڕوات‪.‬‬ ‫ئەو چاودێرە‪ ،‬پێشــیوایە‪ ،‬لە ئێســتادا گۆڕان‬ ‫دیراســەی ئەوە دەكات‪ ،‬بە تەواوی لەحكومەت‬ ‫بكشــێتەوەو هەڵمەتی راگەیاندن لەســەر پارتی‬ ‫چڕبكاتەوە‪.‬‬

‫یاســای هەڵبژاردن‪ ،‬شــوێنی یەكالكردنەوەی‬ ‫ســەرجەم پرسەكان‌و پەیوەندییەكانی هەرێم‌و‬ ‫ناوەنــدە‪ ،‬هەرچەنــدە ئــەو ســەردەم گۆڕان‬ ‫دروستنەبوە"‪.‬‬

‫یەكێتی لەنێوان شــەڕی میدیایی پارتی‌و‬ ‫گۆڕاندا‬

‫هــەر لەوبارەیەوە‪ ،‬ئەندامێكی فراكســیۆنی‬ ‫یەكێتی لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬بۆ (چاودێر)‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬هەمیشــە لەم ســاتانە بوە‪ ،‬وەكو‬ ‫كــورد توانیومانــە لەدروســتكردنی كیانــی‬ ‫چارەنوسســاز نزیكبینــەوە‪ ،‬بــەاڵم بەهــۆی‬ ‫كێشە ناوخۆییەكانەوە‪ ،‬كێشەی گەورەمان بۆ‬ ‫دروستبوە‪ ،‬پێویســتە ئەم بابەتانە بەدیالۆگ‬ ‫چارەســەر بكەیــن‌و یەكڕیــزی نیشــتیمانی‬ ‫بپارێزین‪.‬‬ ‫خەڵــەف ئەحمــەد‪ ،‬رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫هەڵمەتــی دژەیەكێتــی لەالیــەن پارتــی یان‬ ‫گۆڕانــەوە‪ ،‬هەڵمەتی نــاڕەوان‌و وەك یەكێتی‬ ‫نامانەوێــت بچینە ناو ئەو هەڵمەتەوە‪ ،‬تا ئەو‬ ‫كاتــە زۆڵمــی گەورەشــمان لێبكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫دەزانیــن لەبەرژەوەنــدی میللەتەكەمان تەواو‬ ‫نابێــت‪ ،‬ئێمە جــارێ وەاڵمی گــۆڕان‌و پارتی‬ ‫نادەینــەوە‪ ،‬بــۆ ئــەوەی میللــەت زیانی تێدا‬ ‫نەكات‪ ،‬بەاڵم پێویســتە خەڵكی كوردســتان‬ ‫لــەم بابەتــەدا هۆشــیار بێــت‌و بزانــن كامە‬ ‫سیاسەتی الیەنەكان راستە‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬جەختیكــردەوە‪ ،‬وەك یەكێتــی‬ ‫هەڵوێســتیان لەدوای دەســتپێكردنی شەڕی‬ ‫میدیایــی پارتــی‌و گــۆڕان‌و زۆرجاریــش بۆ‬ ‫ســەر یەكێتی‪ ،‬بەو شــێوەیەیە كە "تا پێمان‬ ‫بكرێــت لەگــەڵ ئەوەین پارتــی‌و گۆڕان‌و هەر‬ ‫الیەنێكی تر‪ ،‬بەدیالۆگ لەســەر مێزی گفتوگۆ‬ ‫كێشــەكانمان چارەســەر بكەین‪ ،‬بەاڵم بگاتە‬ ‫ئــەوەی كە ئیتــر كات لەبەرژەوەندی كورددا‬ ‫نەبێــت‪ ،‬واتە كات نەمێنێت‌و كێشــە روبدات‪،‬‬ ‫قســەو زانیارییەكانــی بن بەڕە بهێننە ســەر ئێمە ناوەسیتن بەروی هیچ كام لەو الیەنانەو‬ ‫بەڕە تا نوزەیان لێوەبێت‌و راســتی‌و دروستی دەروازەی چارەســەر دەدۆزینــەوەو بڕیــاری‬ ‫ئارمانجەكانیشیان بۆ رایگشتی ئاشكرابكرێ‌و خۆمان دەدەین"‪.‬‬ ‫چەواشــەكاری‌و موهاتەراتەكانیــان ســەری‬ ‫سوڕاوو شێواویان بخوات‪.‬‬ ‫بڕیاری سەرکردایەتیی یەکێتی‬

‫بڕیاردەری فراكسیۆنی گۆڕان‪:‬‬ ‫پارتی تەنگەتاو بوەو هێرشەكانی بۆ سەر‬ ‫گۆڕان دەستپێكردوە‬

‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‪:‬‬ ‫ئەگەر بزانین كات نامێنێت‪ ،‬چاوەڕێی هیچ‬ ‫الیەنێك ناكەین‌و بڕیاری خۆمان دەدەین‬

‫چاودێرێكی سیاسەتی گۆڕان لەناو یەكێتیدا‪:‬‬ ‫ناكرێت گۆڕان دژی سیاسەتی یەكێتی‬ ‫و بەرپرسەكانی‪ ،‬بەردەوام رەخنە بگرێ‌‪.‬‬ ‫چونكە رێكەوتنی وا لە دونیادا نەبووەو نیە‬ ‫"بەرەیەك‪ ،‬شــەڕی دەرونی لەگەڵ ئیرادەی‬ ‫خەڵكدا دەكەن"‬

‫ئەسڵی‬ ‫كێشەو پرسی‬ ‫سەرۆكایەتیەكان‬

‫ســەرۆكی فراكســیۆنی پارتی لەپارلەمانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬لەئەكاونتــی تایبەتــی خــۆی‬ ‫لەفیسبوك‪ ،‬لەنوســینێكدا‪ ،‬دەڵێت "زانیاری‌و‬ ‫هێمــاكان ئــەوە دەردەخــەن‪ ،‬بــەرەی‬ ‫لەم بارەوە‪ ،‬چاودێرێكی سیاســەتی گۆڕان‬ ‫گۆڕان‪ ،‬وەاڵمی پارتی دەداتەوە‬ ‫دژەســەربەخۆیی (كــە مەبەســتی گۆڕانــە)‬ ‫لەنــاو یەكێتیــدا‪ ،‬جەخــت دەكاتــەوە كە‪ :‬لە‬ ‫جارێكی تر هەوڵەكانیان چڕبكەنەوەو شــەڕی‬ ‫هــاوكات بڕیــاردەری فراكســیۆنی گۆڕان‪ ،‬دوا كۆبونــەوەی ئەنجومەنــی ســەركردایەتی‬ ‫دەرونــی مایەپوچی خۆیــان‪ ،‬لەگەڵ ئیرادەی لەپارلەمانــی كوردســتان‪ ،‬بە(چاودێــر)ی یەكێتیــدا‪ ،‬وتــراوە‪ :‬هەلومەرجەكــە لەبــار‬ ‫خەڵكــی كوردســتان دەســت پێبكەنەوە‪ ،‬بۆ راگەیانــد‪ ،‬پارتی لەئێســتادا لەالیەن هەندێك نییــە‪ ،‬فراكســیۆنەكانی یەكێتــی و گــۆڕان‪،‬‬ ‫جێبەجێبونــی ئــەو پــان‌و ئارمانجەشــیان لەكادرەكانیــەوە دەســتیكردوە بەهێــرش‌و لــە پارلەمانەكانــی كوردســتان و عیــراق و‬ ‫باشــترین كارتــی دەســتیان راكێشــانی پەالماردانی هەڵسوڕاوان‌و بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬ئەنجومەنــی پارێــزگاكان‪ ،‬یەكبخرێنــەوە‪،‬‬ ‫كارتــی ناوخۆیــی‌و جارێكــی تــر جواڵنــی لەراستیدا ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ تەنگەتاوبونی هەروەها بڕیاردراوە كە دەبێ‌ گۆڕان‪ ،‬رەچاوی‬ ‫داشدامەكانیانە"‪.‬‬ ‫پارتــی‪ ،‬چونكــە پارتی دەیەوێــت بەتەنیا بۆ مــاف و ئەرك بــكات لــە رێكەوتنــی لەگەڵ‬ ‫ئومێد خۆشــناو‪ ،‬پێشیوایە‪ ،‬لەو نێوەندەدا خۆی نیشانبدات خاوەن بڕیارەو كارەكان بەو یەكێتیدا چ رێكەوتنی گشــتی و چ خۆجێی‪.‬‬ ‫لــە درێــژەی قســەكانی چاودێرەكــەدا‪،‬‬ ‫باشترین داشــدامەی زوجوڵێنراو‪ ،‬راگەیاندن‌و دەكرێــت‪ ،‬لەكاتێكــدا پرســەكانی ریفڕاندۆم‌و‬ ‫هەڵســواڕێنراوانی گــۆڕان‌و ســێبەرەكانی ســەربەخۆیی پرسی نیشــتمانی‌و نەتەوەیین‌و دەڵـــێ‌‪ :‬ناكــرێ‌ گــۆڕان داوای جــێ‌ بەجــێ‌‬ ‫گۆڕانە‪ ،‬بۆیە زانیارییەكان ئەوە نیشاندەدەن‪ ،‬بڕوامانوایــە ئــەم پرســانە پێویســتیان كردنــی بڕگەكانــی رێكەوتنەكان بــكات و لە‬ ‫لەچەند رۆژی داهاتو‪ ،‬راگەیاندن‌و هەڵسوڕاوە بەئاشــتەوایی نیشــتمانی‌و كۆمەاڵیەتی هەیە‌و راگەیاندنیشــدا‪ ،‬هەڵمەتــی راگەیاندنی فراوان‬ ‫سەرســوڕێنراوەكانی گــۆڕان‌و تارمایــی‌و پێویســتە لەرێگــەی پارلەمانــەوە بڕیــارو لە دژی حكومەتی هاوبەشی ئێستا بەرێ‌‪ ،‬كە‬ ‫یەكێتی بەشداری راستەقینەیە لە حكومەتدا‪.‬‬ ‫ســێبەرەكانیان‪ ،‬گەڕێكــی دیكــەی شــەڕی یاسایان بۆ دەربكرێت‪.‬‬ ‫ئیعالمــی چەواشــەكارانەی دژەســەربەخۆیی‬ ‫عەبدولڕەحمــان عەلــی‪ ،‬وتیشــی "خێــرە هەروەهــا ناكرێ‌‪ ،‬دژی سیاســەتی یەكێتی و‬ ‫دەستپێبكەنەوە‪.‬‬ ‫لەســاڵی (‪ )1992‬جاڕدانی سیستمی فیدڕاڵی بەرپرســەكانی‪ ،‬بــەردەوام رەخنــە بگــرێ‌‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬داواشــدەكات‪ ،‬دەبێــت ئەو جارە بۆ هەرێمی كوردســتان‪ ،‬پارلەمانی پێویستە‪ ،‬چونكــە رێكەوتنی وا لە دونیادا نەبووەو نیە‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا‪ ،‬ئەو چاودێرە دەپرسێ‌‪ :‬ئەگەر‬ ‫قەڵەمبەدەســت‌و قســەبێژو زانیاریالیەكانــی بــەاڵم ســەربەخۆیی كــە زۆر بەبەهاتــرە‬ ‫بــەرەی ســەربەخۆیی‪ ،‬وا لێیــان بێنەقســەو لەمەســەلەی فیدڕاڵی پارلەمانی كوردســتانی گۆڕان لە راگەیاندنەكانیدا رەچاوی پەیوەندی‬ ‫دەســت‪ ،‬دەمكــوت‌و دەمكورتیــان بكــەن‌و پێویســت نییــە‪ ،‬لەكاتێكدا پارلەمــان بەپێی لەگــەڵ یەكێتیــدا نەكات‪ ،‬ئــەی چی تر هەیە‬ ‫بیانهێشــێنن‌و بیــان هەژێنــن‪ ،‬واتــە هەمــو‬ ‫بۆ یەكێتی؟‬

‫هاوڕێ توانا‬ ‫سەرەتا پێویســتە ئەو راستیە نەگۆڕە جێكەوت‬ ‫بكرێت كە كێشەی ســەرۆكایەتی هەرێم و (پرسی‬ ‫سەرۆكایەتی پارلەمان) كە ئێستا بەكێشەی یەكەم‬ ‫و پرســی دووم بــە كێشــە كــراوە ! لە ئەساســدا‬ ‫ملمالنێیەكــی دێرین ترو نــا قوڵترو واوەترە لەوەی‬ ‫وێنادەكرێت كە ســڕف كێشــەی نێــوان دوو هێزی‬ ‫سیاسی یان تەنها گرێدراوی دوو ئەكتەری سیاسی‬ ‫بێت ‪.‬‬ ‫بەڵكو راســت و دورســت ئەو كێشــەی ئێستای‬ ‫كراوەتە مانشــێتی ملمالنێی سیاســی و سەرجەمی‬ ‫كێشــەو قەیرانــەكان بــە دەوریــدا تەوافدەكــەن و‬ ‫لەگەڵ ئەوەشــدا ئەجوائێكی ترسناك و بەدبینی و‬ ‫بە بونبەســت بوونێكی سیاسی هێناوتە ئارا‪ .‬خۆی‬ ‫لــە خۆیــدا درێژە كێشــانی هەر هەمــان دوالیزم و‬ ‫ێ و كێشمەكێشە نێوخۆییەكانی ئەوێ رۆژێی‬ ‫ملمالن ‌‬ ‫ناو هەناوی رەوت و بزوتنەوەی سیاســی كوردە كە‬ ‫لە ناوەڕاستی شەستەكانەوە دەستیپێكردووە تاكو‬ ‫ئێســتا وەك خــۆی كتومت بەهەمــان و ناوەڕۆك‪،‬‬ ‫بەردەوامە ‪.‬‬ ‫ئەویش كێشەو ملمالنێی نێوانی عەقڵی شار یان‬ ‫خوێندەوار كە ئەوســا بە (باســكی سیاســی) ناو‬ ‫حزب و شــۆڕش نــاو ئەبراو و هــەروا عەقڵی خێڵ‬ ‫و توێژی فیوداڵ كە لە هەڵەیەكی مێژویی باســكی‬ ‫شاردا ســەرەداوی رابەرایەتی بزوتنەوەی نەتەوەی‬ ‫و سیاســی دایە دەســت و ئەنجام شــەڕی نێوخۆ‬ ‫دواجاریش نسكۆو هەرەسی بەدوادا هات !‬ ‫جــا ئێمە مەگــەر لێــرە تەنها وەك وەســتان و‬ ‫ناســاندن ئاوڕدانــەوەو گرێدانەوەی بە كێشــەكانی‬ ‫ئێســتاوە بــە تێكەڵــی ئــەوە بڵێیــن كــە هێڵــە‬ ‫ســەرەكیەكانی ئەو ملمالنێی تاكو بە ئێستا دەگات‬ ‫بە عینوانی جیاواز درێژەی هەیە !‬ ‫ئەگینــا مــەودای ئــەوە نیــە كــە ئاركۆلۆژیانە‬ ‫وردودرشــتی ئــەو ناكۆكــی و ملمالنێیــە شــیتاڵ‬ ‫كەیــن و هەڵكۆڵیــن‪ ،‬ئــەوە نەبێــت كــە دروســت‬ ‫پەیوەندی و پەیوەســتیەكی راســتەوخۆ لە نێوانی‬ ‫ئەمڕۆی پەكخســتن و داخســتنی بااڵترین دەزگای‬ ‫شــەرعی خەڵكی كوردســتان و هەروا ئەوێ رۆژێی‬ ‫تەجمیدكــردن و راوەدوونــان و واڵت بەدەركردنــی‬ ‫باسكی سیاسی خوێندەواری ناو حزب و شۆڕشەوە‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بــێ شــك و گومــان ئــەو ئەتــوارە ئــاو لــەو‬ ‫مێنتاڵیەتەوە ئەخواتەوە كە دەزگاو موئەسەسات و‬ ‫حكومی قانون و دەستاودەســتكردنی دەسەاڵت بە‬ ‫رێكارە دیموكراتیەكان و فرەیی سیاسی و تەنانەت‬ ‫ئیرادەی گەل دەبێت هەمیشە لەژێر ئەمرو تەكبیرو‬ ‫میزاجی خێڵ و عورفی دیوخاندا بێت!‬

‫ذمارة (‪ )609‬دوشةممة ‪2017/5/8‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق‪..‬‬ ‫گرەو و ملمالنێ ‪!..‬‬

‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‬ ‫نــوێ نییە ئەگــەر بوترێ‪ :‬حكومەتی‬ ‫عەبادی‪ ،‬نە لە رووی سیاســی و نە لەباری‬ ‫ئەمنییــەوە‪ ،‬دیدێكی رۆشــنی بــۆ قۆناغی‬ ‫عێراقی دوای داعــش نییە‪ .‬ئەم بابەتە‪ ،‬بۆ‬ ‫تەواوی هێزە عێراقییەكان‪ ،‬بە كوردیشەوە‪،‬‬ ‫لەهەمــان هاوكێشــەدایە‪ ،‬واتە لــەالی هیچ‬ ‫الیەنێكی پرۆسەی سیاســی‪ ،‬وێناكردنێكی‬ ‫كۆنكرێتــی لەئــارادا نییــە بۆ ئــەو قۆناغە‬ ‫تەمومژاوی و ئاڵۆزو هەستیارە‪.‬‬ ‫هەڵبەتــە ئەوە راســتە كــە هەر الیەو‬ ‫ســیناریۆی خــۆی هەیــە‪ ،‬بــەاڵم هەمــوو‬ ‫الیەنــەكان‪ ،‬چ هێــزە ناوخۆییەكانــی‬ ‫عێــراق خۆیــان‌و‪ ،‬چ هێــزە ئیقلیمــی و‬ ‫نێودوڵەتییەكانیــش‪ ،‬ئــەو راســتییە‬ ‫دەزانــن كــە‪ ،‬لەكۆتاییدا‪ ،‬كەســیان توانای‬ ‫پێشــبینییان بۆ هەموو پێشــهات‌و رووداو‬ ‫و هەڵوێســتێكی كتوپڕو نادیــاری ئایندەی‬ ‫ئــەم واڵتــە نییــە‪ ،‬هەمیشــە بۆشــاییەك‪،‬‬ ‫پەراوێزێك‪ ،‬هەلومەرجێــك ئەمێنێتەوە كە‬ ‫دەشــێت ســەرلەبەری هاوكێشــەكان قڵپ‬ ‫بكەنەوەو بگۆڕن!‬ ‫بێگومان پرسەكە تەنها پەیوەست نییە‬ ‫بــە كارنامەی الیەنــە پەیوەندیدارەكانەوە‪،‬‬ ‫یان پالن و پیالنیانەوە!‪ ،‬تەنها پەیوەندیشی‬ ‫بەوەوە نییە كام الیەن ســیناریۆو پرۆژەی‬ ‫دیاریكــراوی خــۆی پێیە بــۆ قۆناغی دوای‬ ‫داعــش‪ ،‬بەڵكــو رەهەندێكــی ئــەم پرســە‬ ‫كەوتۆتــە دەرەوەی كایــەی راســتەوخۆی‬ ‫سیاســەت و كاریگەریــی هێــزو گروپــە‬ ‫سیاسییەكان و دەوڵەتانیشەوە‪.‬‬ ‫كاتێــك كــە بــە گریمانــە بــاس‬ ‫لەقۆناغــی دوای داعــش دەكرێــت‪ ،‬واتــە‪،‬‬ ‫بــە پلــەی یەكــەم‪ ،‬بــاس لەچارەنووســی‬ ‫ئــەو ناوچانەی عێراق و دانیشــتوانەكانیان‬ ‫دەكرێت كە كەوتبوونە بندەستی ئەو گروپە‬ ‫تیرۆریســتیەو دواتر لەالیەن هێزە عێراقی‌و‬ ‫كوردییەكان‌و بە پاڵپشــتیی هاوپەیمانێتیی‬ ‫نێودەوڵەتیی رزگار كراون‪ ،‬ئەمەش دروست‬ ‫بــە مانای دیاریكردنی چارەنووســە لەزیاتر‬ ‫لەئاســتێكدا‪ ،‬مەبەســتمان چارەنووســی‬ ‫سیاســی‌و كارگێڕی‌و ئەمنیی دانیشــتوانی‬ ‫ناوچــە پێشــتر داگیركراوەكانــی دەســتی‬ ‫داعشــە‪ ،‬واتە لێرەوە فاكتــەری تر رۆڵی‬ ‫لەئاراســتەكردنی بڕیــارو سیاســەت‌و‬ ‫هەڵوێســتەكانی هێــزە ساســییەكان‌و‬ ‫دەوڵەتانــی پەیوەندیــدار بەدۆســییەی‬ ‫عێراقەوە دەبێت كــە دیارترینیان فاكتەری‬ ‫پێكهاتــەی سۆســیۆلۆژیی ئــەو ناوچانەی‬ ‫عێراق خۆیەتی‪.‬‬ ‫بۆ ئەم پرســە‪ ،‬هەم حكومەتی بەغدا‪،‬‬ ‫هەم گروپە چەكدارە شیعەكان‪ ،‬هەم گروپە‬ ‫چەكدارە ســوننەكان‌و نوێنەرانی سیاســیی‬ ‫ناوچــە سوننەنشــینەكان‪ ،‬هــەم كــوردی‬ ‫باشــوور‪ ،‬هــەم ‪ ،PKK‬هــەم توركمــان‪،‬‬ ‫هەم توركیاو بگــرە ئێرانییەكان‌و‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەمریكییەكانیش– بەبیانــووی خۆیانەوە‪-‬‬ ‫كــە بریتییە لەرێگرتن لە ســەرهەڵدانەوەی‬ ‫تیرۆریســتان لەعێراقدا‪ ،‬خۆیان بە خاوەنی‬ ‫كێشــەكە دەزانن‪ ،‬هەریەكەیان وایان داناوە‬ ‫كــە پشــكیان بەردەكەوێــت‌و دەیانەوێــت‬ ‫بەجۆرێــك لەجــۆرەكان خاوەندارێتیــی‬ ‫جڵەوكــردن‌و‬ ‫لەهەلومەرجــەكان‌و‬ ‫ئاراستەكردنیان‪ ،‬بكەن!‬ ‫كارنامــەو سیاســەتی جیــاوازو بگرە‬ ‫بەریەككەوتــووی نێــوان كۆی ئــەم الیەنە‬ ‫ناوخۆیــی‌و ئیقلیمــی‌و نێودەوڵەتییانەشــە‬

‫لەهێــزە ئەمریكییــەكان لەعێراقــدا‪ ،‬ئــەو‬ ‫تەنانــەت لــە روونكردنەوەكــەی رۆژی‬ ‫‪5‬ی ئــەم مانگەشــدا ســەبارەت بە پرســی‬ ‫رێكەوتن لەگەڵ ئەمریكییەكان بۆ مانەوەی‬ ‫بەشــێك لەهێزەكانیــان لەعێراقــدا‪ ،‬ئــەوە‬ ‫رەت ناكاتــەوە كە بەهیچ جۆرێك مانەوەی‬ ‫ئــەو هێزانەی قبــوڵ نەبێــت‪ ،‬بەڵكو تەنها‬ ‫ئاماژە بــەوە دەكات‪ ،‬هیچ وتوێژێك لەگەڵ‬ ‫ئەمریكییەكانــدا لەئــارادا نییە بۆ مانەوەی‬ ‫هێــزی شــەڕكەری ئەمریــكا لەعێــراق‪.‬‬ ‫لەروونكردنەوەكــەدا بــەدەق هاتووە‪»:‬هیچ‬ ‫هێزێكــی شــەڕكەری هیچ واڵتێك لەســەر‬ ‫خاكــی عێراق بوونی نییە تا باس لەمانەوە‬ ‫یان نەمانەوەی بكرێت‪ ،‬ئەوەی هەیە بریتییە‬ ‫لــە پســپۆرانی بــواری مەشــق و راهێنانی‬ ‫ســەربازی و راوێژكاران»‪ ،‬ئەم رستانە‪ ،‬رێ‬ ‫و راســت‪ ،‬بــەو مانایە دێت كــە حكومەتی‬ ‫عەبــادی لەگــەڵ مانەوەی ئــەو (‪)8,400‬‬ ‫كەســەن لەهێزەكانی ئەمریــكا لەواڵتدا كە‬ ‫ماوەیەكــە ســەرگەرمی پێشكەشــكردنی‬ ‫هاوكاریــن بــۆ عێراییــەكان‪ ،‬چ لەبــواری‬ ‫راهێنان‌و خزمەتگوزاریی ئەمنی‌و سەربازی‌و‬ ‫هەواڵگــری بێــت‪ ،‬چ لەباری راوێــژكاری و‬

‫عێــراق بــە ئاشــكرا پێویســتییان بــە‬ ‫پشــتگیری‌و كۆمەكــی هێزەكانــی ئەمریكا‬ ‫هەیە‪ ،‬هەروەها یارمەتیدانیشیان لەپرۆسەی‬ ‫ئاوەدانكردنەوەی ناوچە زیانلێكەوتوەكان»‪.‬‬ ‫بەمانایەكــی روونتــر‪ ،‬لەپەیوەندیــدا‬ ‫بەئەمریكییەكانــەوە‪ ،‬وایــان دانەنــاوە كــە‬ ‫لەگەڵ كۆتایی هێنانی ســەربازی بە بوونی‬ ‫داعــش لەعێــراق‪ ،‬هێزەكانیان لــەم واڵتەدا‬ ‫بكشــێننەوە‪ ،‬ئــەوان‪ ،‬بــۆ ئەو مەبەســتە‪،‬‬ ‫دوور نییــە تەنانــەت فشــاری خۆیشــیان‬ ‫بەكاربهێنن! رەنگە ترســناكترین فشــاریش‬ ‫ئــەوە بێت كە‪ ،‬بۆ دیاریكردنی هەلومەرجی‬ ‫قۆناغــی دوای داعــش‪ ،‬النیكــەم‪ ،‬لەناوچە‬ ‫زیانلێكەوتووەكانی دەســتی تیرۆریســتان‌و‬ ‫بەدیاریكراویــش ناوچە سوننەنشــینەكان‪،‬‬ ‫پشــتگیریی هێــزە ســوننییەكان بكــەن‪،‬‬ ‫ئەمەش بەشــێوەی پاڵپشــتیی راستەوخۆ‬ ‫بێــت‪ ،‬یــان لەرێگــەی هەنــدێ لەواڵتانــی‬ ‫كەنــداو و تەنانەت توركیاشــەوە!‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەوەی هێزە ســوننییەكانی عێراق هانبدەن‬ ‫بــۆ پێكهێنانی هەرێمی تایبــەت بەخۆیان‌و‬ ‫الوازكردنی دەســەاڵتی حكومەتی ناوەندیی‬ ‫شــیعە لەبەغــدا‪ ،‬جگەلــەوەش بــژاردەی‬

‫كــە ئەمــڕۆ هێندەی تــر ئاینــدەی عێراقی‬ ‫دوای داعش‪-‬ی بەئاڵۆزی‌و هەســتیاری‌و پڕ‬ ‫هەڕەشە هێشــتۆتەوە‪ .‬قســەیەكی تازەش‬ ‫نییــە ئەگەر بڵێین‪ ،‬هــەر ئەم دۆخە ئاڵۆزو‬ ‫تێكچڕژاوەیــە كــە‪ ،‬لەئەگــەری كۆنتــرۆڵ‬ ‫نەكــردن‌و یەكالنەبوونەوەیــدا‪ ،‬دەبێتــەوە‬ ‫هــۆی كردنەوەی بۆشــایی ئەمنیــی گەورە‬ ‫لەعێراقدا‪ ،‬بگرە سەرلەنوێ خۆرێكخستن و‬ ‫دزەكردنەوەی گروپە پەڕاگەندەكانی داعش‪،‬‬ ‫یان گروپی تری پەڕگیرو تیرۆریســتی تری‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪ ،‬ئەمە ئەگەر نەڵێین دەشێت‬ ‫ببێتــە مایــەی تەنانــەت بەریەككەوتنــی‬ ‫ســەربازیی چاوەڕوانكــراو لەنێــوان هێــزە‬ ‫چەكدارەكانی سەربە پێكهاتە جیاوازەكانی‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫ئەمــڕۆ هەریەكــە لەئیــدارەی ترامپ و‬ ‫حكومەتی عەبادی‪ ،‬لەسەر بنەمای زانیاری‬ ‫و بەرپرســیارێتی‪ ،‬لەهەمــوو الیەنەكانــی‬ ‫تــر‪ ،‬زیاتر ئاگاداری ئەم مەترســی و دراوە‬ ‫پێشــوەختانەن ســەبارەت بە ئەگەرەكانی‬ ‫قۆناغــی دوای داعــش‪ ،‬هــەردووال دەزانــن‬ ‫هەلومەرجێكی سەخت‌و پڕ لەبەربەرەكانی‌و‬ ‫ملمالنــێ لەپێشــە كــە چارەنووســی نەك‬ ‫تەنهــا ناوچــە زیانلێكەوتووەكانی دەســتی‬ ‫داعــش‪ ،‬بەڵكــو هەمــوو خەڵــك و خاكــی‬ ‫عێراقی لەســەر دەوەستێت!‪ ،‬لەوەش زیاتر‬ ‫ئەزموونەكانی پێشــووتریان لەبەردەســتە‪،‬‬ ‫هاوكات دركیان بــەوە كردووە كە بەرگرتن‬ ‫لەئاماژەكانــی بەریەككەوتــن و ملمالنێــی‬ ‫توندوتیژی نێــوان نوێنــەری پێكهاتەكان‌و‬ ‫تەنانەت دەستێوەردانی ئیقلیمییش‪ ،‬ئەرك‬ ‫و پرۆسەیەكی ئاسان نییە‪ ،‬چونكە هەمووان‬ ‫لەســەر خەتن و هیچ الیــەك نایەوێت هاتن‬ ‫و چوونی دەوڵەتی داعش لەســەر حســابی‬ ‫بەرژەوەندی و پێگەو ئاسایشی ئەو بێت‪.‬‬ ‫هــەر لەبەر هەمــوو ئەو هۆیانە‪ ،‬لەناو‬ ‫تەواوی ئەم الیەنانــەدا‪ ،‬ئەمڕۆ هەریەكە لە‬ ‫واشنتۆن‌و بەغدا‪ ،‬بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ‪،‬‬ ‫كۆكــن لەســەر ئــەوەی كــە پێویســتییان‬ ‫بەیەكتــرە بۆ ئەوەی قۆناغــی دوای داعش‬ ‫لەدەســت دەرنەچێــت‌و كۆنتــرۆڵ بكرێت‪،‬‬ ‫لەسەر ئەوەش كە شەڕو ملمالنێكان لەسەر‬ ‫میراتی ئەو قۆناغە بەدیوێكدا نەشــكێتەوە‬ ‫كــە خراپتــرو وێرانتربێــت لەقۆناغــی‬ ‫بااڵدەســتیی داعش لــەو ناوچانەی عێراق‪،‬‬ ‫پشــتگیریی میلیشــیا ســوننیەكانیش‬ ‫هەر ئەمــەش وای كردووە كە هەردووال بیر شارەزایی بوارەكانی دیكە‪.‬‬ ‫بە ئاشــكرا دیارە كــە خودی ئیدارەی بەهەمــان ئەزموونی هێزەكانی ســەحەواتی‬ ‫لەئیســتحقاقی ئــەو قۆناغــەو هاوئاهەنگی‬ ‫نوێی ئەمنی‌و سیاسی بكەنەوەو بگەڕێنەوە ترامپ‪-‬یــش‪ ،‬لەئێســتاوە‪ ،‬ئامادەكاریی بۆ عێــراق لــە‪2006‬دا‪ ،‬بژاردەیەكــی كــراوە‬ ‫بۆ رێكەوتنامەكانی چوارچێوەی هاریكاریی ئــەو قۆناغــە كــردووەو‪ ،‬لە ئێســتاوە‪ ،‬بە دەبێــت بۆ ئــەوەی كۆنترۆڵــی ناوچەكانی‬ ‫ستراتیژی‪/‬سەفا (‪ )SFA‬لە‪ 2008/11/17‬گفتوگۆبێــت‪ ،‬یــان ئامــاژەدان‌و تەنانــەت خۆیــان بكــەن‌و بااڵدەســتیی حكومەتــی‬ ‫و هەروەهــا رێكەوتنامــەی ئەمنی‪ /‬ســۆفا فشــاریش! كار لەســەر هێشــتنەوەی عێــراق لــەو ناوچانــەدا كۆتایــی پێبهێنن‪،‬‬ ‫(‪ )SOFA‬لە ‪4‬ی كانونی دووەمی هەمان هێزەكانیان دەكەن لەعێراقدا‪ ،‬بەتایبەتی كە بەتایبەتــی كــە بیرۆكــەی پێكهێنانــی‬ ‫ســاڵ‪ ،‬كــە هەردووكیــان دەتوانــن بكرێنە پێشتر ترامپ‪ ،‬لەسەروەختی هەڵمەتەكانی هەرێمــی كارگێــڕی و سیاســیی تایبەت بە‬ ‫سەنەدێكی رەسمی بۆ پابەندكردنی هەردوو هەڵبژاردنی ســەرۆكایەتیدا‪ ،‬زیاتر لەجارێك ســوننەكان‪ ،‬بیرۆكەیەكی نوێ نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫واڵت بــە پاراســتنی ئاســایش و ئارامیــی ئەوەی دووپاتكردبووەوە كە ســەرهەڵدانی دەگەڕێتــەوە بــۆ ســاڵی ‪ ،2012‬واتە تەنها‬ ‫عێراقــەوە‪ ،‬بــەاڵم ئەوەی كە تــەواو روونە داعــش پەیوەندی بەو هەڵە ســتراتیژییەوە چەنــد مانگێك دوای ئــەوەی كە هێزەكانی‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬ئــەم رێگەچارەیــە بــێ بەرامبەر هەبــووە كە ئیدارەی ئۆباما لەســاڵی ‪ 2011‬ئەمریكا‪ ،‬لەســەر بڕیاری ئیــدارەی ئۆباماو‬ ‫نییــە!‪ ،‬واتــە بەبــێ مانــەوەی هێزەكانــی لەعێراقدا كردویەتی و بۆشــاییەكی ئەمنیی لەســەر بنەمای رێكەوتنامــەی ‪،SOFA‬‬ ‫ئەمریكا لەعێراق مسۆگەر نابێت‪ .‬ئاشكرایە بــەدوای خۆیــدا بە جــێ هێشــتووە‪ ،‬ئەمە خاكــی عێراق بەجێ دەهێڵن‪ .‬بێگومان ئەو‬ ‫هێزە ئەمنییەكان‌و ســوپای عێراق بەتەنها جگــە لەوەی خودی جــۆ بایدن‪-‬ی جێگری هەڵوێستە مێژووییەی سوننەكانیش‪ ،‬بەهەر‬ ‫ناتوانن ئاســایش‌و ئارامی بــۆ ئەو ناوچانە ئۆبامــاش‪ ،‬دواتــر‪ ،‬دانی بــەوەدا نابوو كە ئامانجێــك بێت‪ ،‬لەكۆتایدا بــە مانای رازی‬ ‫دابیــن بكــەن‪ ،‬نە هێــزە ســوننیەكان‌و نە كشــانەوەی هێزەكانی واڵتەكەی لەعێراقدا نەبوونــە بە بااڵدەســتیی حكومەتی بەغدا‪،‬‬ ‫هێــزە كوردییەكانیــش قبوڵیــان نابێت كە لەخراپترین هەڵەكانی سەرۆك ئۆباما بووە‪ .‬كە لەدیــدی زۆربەی نوێنەرانــی پێكهاتەی‬ ‫لەوبارەیــەوەو بــۆ رێگرتــن ســوننەی عێراقــەوە‪ ،‬هیچی تــر نییە جگە‬ ‫میلشــیا شیعەكان‪ ،‬لەژێر هەر ناونیشانێكدا‬ ‫بێت‪ ،‬بەشــداربكرێن لەپرۆســەی پاراستنی لەدووبارەبوونــەوەی ئــەو سیاســەتانەی لەحكومەتێكی مەزهەبگەرا‪.‬‬ ‫بەهەموو ئەو مانایانە‪ ،‬پرسی مانەوەی‬ ‫ئاســایش‌و ســەروماڵی دانیشــتووانی ئــەو ئیــدارەی پێشــووی ئەمریــكا‪ ،‬هــەر لــەم‬ ‫ناوچانــەدا دوای ئــەوەی كــە دەگەڕێنەوە ماوەیــەدا‪ ،‬جموجوڵی نــوێ هاتۆتە ئاراوە‪ .‬هێزەكانــی ئەمریكا لەعێراقدا‪ ،‬بۆ زۆر هێزو‬ ‫سەر زێدی خۆیان‪ ،‬بۆیە حكومەتی عەبادی وەزیــری بەرگریــی ئەمریــكا «جێمــس الیــەن‪ ،‬بەتایبەتیــش واشــنتۆن‌و بەغــدا‪،‬‬ ‫هیــچ رێگەیەكی تری لەبەردەمدا نییە جگە ماتیس» و ســەرۆكی دەســتەی هاوبەشی جێی گــرەو و ملمالنێیە‪ .‬گرەوەكە لەســەر‬ ‫لەقبوڵكردنــی ئــەو ماددانەی نــاو هەردوو ئــەركان جەنــراڵ «جۆزیــف دانفــۆرد» ئەوەیــە‪ ،‬بوونــی ئــەو هێزانــە لەعێراقدا‪،‬‬ ‫رێكەوتنامەكــەی لەگەڵ ئەمریكییەكاندا كە لەبەردەم ئەنجوومەنــی پیرانی واڵتەكەیدا‪ ،‬رێگە لەمەترســیی ئەمنیــی لەتوانا بەدەرو‬ ‫مانەوەی هێزە ئەمریكییەكان بۆ هاریكاریی جەخــت لەوە دەكەنەوە كــە هەڵەیە عێراق هەڕەشــەی ســەرلەنوێی ســەرهەڵدانەوەی‬ ‫ئەمنی‌و سەربازیی عێراق‪ ،‬مسۆگەر دەكەن‪ .‬بەجــێ بهێڵــن هــەروەك لەســاڵی ‪2011‬دا گروپــە تیرۆریســتییەكان بگرێــت‌و‬ ‫لــەم بارەیــەوە‪ ،‬لەم رۆژانــەدا‪ ،‬خودی روویــدا‪ .‬ماتێــس بــە دەق دەڵــێ‪« :‬هیچ لەهەمانكاتــدا فاكتەرێكــی چاكــە بێــت بۆ‬ ‫حەیدەر عەبادی ســەرۆك وەزیرانی عێراق‪ ،‬هۆكارێــك نابینم بــۆ كشــانەوەیەكی نوێ ئاوەدانكردنەوەی ناوچە زیانلێكەوتووەكان‌و‬ ‫لەگفتوگۆیەكی تەلەفزیۆنیدا لەگەڵ كەناڵی لەعێراقداو هەمان وانە دووبارە بكەینەوە»‪ ،‬پاراســتنی یەكێتیی خاك و خەڵكی عێراق‬ ‫«فۆكەس نیوز»ی ئەمریكیدا‪ ،‬بەراشكاوی الی خۆیشــیەوە‪ ،‬جەنــڕال جۆزیف دانفۆرد كە هەمــوو ئەمانەش‪ ،‬لەدواییــدا‪ ،‬بەمانای‬ ‫پشــتگیریی دەربڕیوە بۆ مانەوەی بەشــێك ئەوە دووپاتدەكاتەوە « هێزە ئەمنییەكانی هێشتنەوەی شــكۆو بااڵدەستیی دەسەاڵتی‬

‫هــەڵــوێــســتــەكــان‪ ،‬ئـــەوە دەســەملــێــنــن كە‬ ‫عەبادی لەناو ماڵی شیعەدا پشتیوانییەكی‬ ‫ئــەوتــۆی بۆ مــانــەوەی بەشێكی هێزەكانی‬ ‫ئەمریكا لەعێراقدا مسۆگەر نەكردووە‪ ،‬لەو‬ ‫رووەوە‪ ،‬تەنها بەشێك لەهێزە سوننەكان‬ ‫و هێزە كوردییەكانن كە دژی مانەوەی هێزە‬ ‫ئەمریكییەكان نین‪ ،‬ئەمەش بەتەنها بەس‬ ‫نییە بۆ ئەوەی لەناو ئەنجوومەنی نوێنەرانی‬ ‫عێراقدا پاڵپشتییەكی یاسایی بۆ مانەوەی‬ ‫ئەمریكییەكان لەعێراق دابین بكرێت‬

‫حكومەتی بەغداشە بەسەر كۆی جوگرافیای‬ ‫سیاســیی واڵتدا‪ .‬جێی ملمالنێشە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەر تەنها بــۆ پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن‌و‬ ‫ملمالنێــی حزبیی پەتییش بێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫كــە بڕیــارە لــە ‪2018‬دا عێــراق بچێتە ناو‬ ‫خولــی نوێی هەڵبژاردنی پەرلەمانەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەزۆربەی هێزەكانی ناو خودی ماڵی شیعی‬ ‫خۆیانەوە‪ ،‬لەســەرویانەوە‪ ،‬رەوتی ســەدرو‬ ‫دەوڵەتی یاسا و تاڕادەیەكیش ئەنجوومەنی‬ ‫بااڵی ئیسالمی كە بەهەموویانەوە بەشێكی‬ ‫گــەورەی كورســییەكانی ئەنجوومەنــی‬ ‫نوێنەرانــی عێراقیــش پێكدەهێنــن‪،‬‬ ‫دژایەتییەكــی ئاشــكرا هەیــە لەبەرامبــەر‬ ‫بیرۆكەی هەر جۆرە مانەوەیەكی هێزەكانی‬ ‫ئەمریكا لەعێراقی دوای داعش‪.‬‬ ‫لــەو بوارەدا‪ ،‬ئەزموونــی تریش هەیە‪.‬‬ ‫بەر لە دووســاڵ‪ ،‬جێمیس جێڤری‪ ،‬باڵوێزی‬ ‫پێشــووتری ئەمریــكا لــە عێــراق لەنێوان‬ ‫ســااڵنی ‪ 2010‬بــۆ ‪ ،2012‬لەوتارێكیــدا‬ ‫لەرۆژنامــەی (وول ســتریت جۆرنــال)دا‬ ‫زۆر راســتیی لەبــارەی هەڵوێســتی هێــزە‬ ‫عێراقییــەكان ســەبارەت بــە پاشەكشــەی‬ ‫هێزەكانــی ئەمریــكا دركاندبــوو‪ .‬جێڤــری‬ ‫تەمەن (‪71‬ساڵ)‪ ،‬لەو وتارەدا ئاماژە بەوە‬ ‫دەكات كە ئۆباما لە ‪2011‬دا‪ ،‬بە راوێژ لەگەڵ‬ ‫كۆمەڵێك لەراوێژكرەكانی‪ ،‬بڕیاری مانەوەی‬ ‫هێزەكانــی ئەمریــكای دابوو‪ ،‬بــەاڵم چەند‬ ‫كێشەیەك لەرێگەدا بوو‪ ،‬رەوتی سەدر دژی‬ ‫مانەوەی هێزەكان بوو ‪ ،‬هێزە عێراقییەكانی‬ ‫تریش‪ ،‬جگــە لە كــورد‪ ،‬دژی پارێزبەندیی‬ ‫یاســایی بوون بۆ هێزەكانمان‪ ،‬نە دەوڵەتی‬ ‫یاسا و نە ئیئتیالفی عێراقییە رازی نەبوون‬ ‫بــەو پرســە‪ ،‬هۆكارێكی تریــش دواكەوتنی‬ ‫پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراقی‬ ‫بــوو بۆ ‪ ،2011‬هەمــوو ئەوانەش وایان كرد‬ ‫كە كات نەمێنێت بۆ دانوستان‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ نموونەی تەنها دركاندنەكانی ئەو‬ ‫دیبلۆماتكارە ئەمریكییە‪ ،‬هەر خۆی بەســە‬ ‫بۆ ئەوەی بوترێت‪ ،‬لەســەر پرسی مانەوەی‬ ‫بەشــێك لەهێزەكانــی ئەمریــكا لەعێراقدا‪،‬‬ ‫حكومەتــی عەبــادی دووچــاری گەڕی تری‬ ‫فشــاری ناوخۆیی‌و بەدیاریكراویش فشاری‬ ‫هێــزە هاوپەیمانەكانــی دەبێتــەوە لەنــاو‬ ‫هاوپەیمانێتیــی شــیعەدا‪ .‬ئــەم پرســە‪،‬‬ ‫لەگــەڵ نزیكبوونــەوەی وادەی كۆتایــی‬ ‫هێنانــی ســەربازی بــە گروپــی داعــش‬ ‫لەموســڵ‪ ،‬دەبێتــەوە بــە تەوەرێكــی تری‬ ‫ملمالنێكان لەپرۆســەی سیاســیی عێراقدا‪،‬‬ ‫بگــرە دوور نییە تەنانــەت درزی تر بخاتە‬ ‫نــاو ماڵــی شــیعییەوە‪ ،‬بەتایبەتیــش كــە‬ ‫لەگــەڵ نزیكبوونــەوەی كاتــی ئەنجامدانی‬ ‫هەڵبژاردنەكانــدا‪ ،‬بەسروشــتی حــاڵ‪،‬‬ ‫كێرڤی ملمالنــێ حزبییەكان بەرزدەبێتەوەو‬ ‫چوارچێــوە تائیفییــەكان تێدەپەڕێنێــت و‬ ‫بەرژەوەندیی گروپە سیاســییەكان و پێگەو‬ ‫نفوزی حزبییان لەناو پرۆســەی سیاســیی‬ ‫واڵتــدا دەبێتــە پێوەری هەر هەڵوێســت و‬ ‫سیاسەتێكیان لەئاست دۆسییە جیاجیاكانی‬ ‫ئەمڕۆی عێراقدا‪.‬‬ ‫باشــترین دەركەوتەكانــی ئــەو‬ ‫ملمالنێیانەش هەر ئێســتاوە دەركەوتوون‪،‬‬ ‫رەوتــی ســەدر‪ ،‬هــەروەك رابــردوو‪،‬‬ ‫بەئاشــكرا رەتــی دەكاتەوە كــە حكومەتی‬ ‫عەبــادی بیــر لەهیــچ رێكەوتنێكــی نــوێ‬ ‫لەگــەڵ ئەمریكییەكانــدا بكاتــەوە جــا‬ ‫بەهــەر ناو و ســیفەتێكەوە بێــت هەروەك‬ ‫لــەم رۆژانــەدا‪ ،‬هــەم جەعفــەر موســەوی‬ ‫وتەبێژی رەوتەكەو هــەم پەرلەمانتارێكیان‬ ‫بەناوی»ماجــد ئەلغــەراوی» بــۆ پێگــەی‬ ‫بەناوبانگــی ئەلمۆنتــۆر ‪Al-Monotor‬‬ ‫رایانگەیاندبوو‪ ،‬غەراوی تەنانەت ئەوەشــی‬ ‫وتبــوو‪ :‬ئەو هێــزە ئەمریكییانە رووبەڕووی‬ ‫بەرەنگاریی عێراقییەكان دەبنەوە»!‪.‬‬ ‫هەڵوێســتی دەوڵەتــی یاســا‪-‬ش‬ ‫هەمــان شــتە‪ .‬پەرلەمانتارێكی ئــەم هێزە‬ ‫بەنــاوی نەهلە هوبابی‪ ،‬بــاس لەوەدەكات‪،‬‬ ‫ئەمریكا فشــاری خۆی بۆ ســەر حكومەتی‬ ‫عەبــادی خســتۆتەگەڕ بــۆ ئــەوەی رازی‬

‫بێــت بە رێكەوتنێــك لەگەڵیدا بۆ مانەوەی‬ ‫هێزەكانــی ئەمریــكا لەعێراق بــە بیانووی‬ ‫پشتگیریكردنی عێراق لەشەڕی تیرۆریستان‌و‬ ‫ئاوەدانكردنەوەی ناوچە زیانلێكەوتووەكانی‬ ‫شەڕی داعش‌و راهێنانی هێزە ئەمنییەكان‪.‬‬ ‫هەرچی محەمەد ســەیهود‪-‬ی پەرلەمانتاری‬ ‫هەمــان لیســتە‪ ،‬بــە هەڕەشــەوە دەڵــێ‪،‬‬ ‫«لەدەســەاڵتی عەبادیــدا نییــە رێكەوتــن‬ ‫بكات بۆ مانــەوەی هیچ هێزێكی ئەمریكی‪،‬‬ ‫یان راوێژكارە ئەمریكییەكان لەســەر خاكی‬ ‫عێــراق‪ ،‬ئــەو پرســە تەنها لە دەســەاڵتی‬ ‫پەرلەماندایە»‪ ،‬ئەم هەڵوێســتانەش‪ ،‬وەك‬ ‫نموونــە‪ ،‬بە ئاشــكرا ئەوە دەســەلمێنن كە‬ ‫عەبادی لەناو ماڵی شــیعەدا پشتیوانییەكی‬ ‫ئەوتــۆی بــۆ مانەوەی بەشــێكی هێزەكانی‬ ‫ئەمریكا لەعێراقدا مســۆگەر نەكردووە‪ ،‬لەو‬ ‫رووەوە‪ ،‬تەنها بەشــێك لەهێزە ســوننەكان‬ ‫و هێــزە كوردییەكانــن كــە دژی مانــەوەی‬ ‫هێزە ئەمریكییەكان نیــن‪ ،‬ئەمەش بەتەنها‬ ‫بــەس نییە بۆ ئــەوەی لەنــاو ئەنجوومەنی‬ ‫نوێنەرانی عێراقدا پاڵپشــتییەكی یاســایی‬ ‫بۆ مانەوەی ئەمریكییــەكان لەعێراق دابین‬ ‫بكرێت‪ ،‬دۆخێك كە هەر لەئێستاوە‪ ،‬بەروون‬ ‫و رەوان‪ ،‬وێنــەی قۆناغێكــی تری ملمالنێ‬ ‫و جەمســەگیریی تــری سیاســی و حزبــی‬ ‫بــۆ عێراقــی دوای داعش دەكێشــێت و‪ ،‬بە‬ ‫ئەندازەیەك ئاڵۆزە كە هەموو ســیناریۆكان‬ ‫بــۆ عێراقی ئــەو قۆناغە مەترســیدارە‪ ،‬بە‬ ‫كراوەیی‪ ،‬بمێننەوە!‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪( -1‬البنتاغــون‪ :‬بقــا‌ء القوات االمریكیە‬ ‫فــی العــراق بعــد هزیمــة داعــش)‪ ،‬وكالة‬ ‫الفــرات نیوز‪ ،‬تاریخ النشــر‪،2017/3/23 :‬‬ ‫‪http://alforatnews.‬‬ ‫الرابــط‪:‬‬ ‫‪com/modules/news/article.‬‬ ‫‪php?storyid=140346‬‬ ‫‪( -2‬دولــة القانــون‪ :‬لیس من صالحیات‬ ‫العبــادی ابقــاء القــوات االمریكیــە فــي‬ ‫العــراق بعــد هزیمە داعش)‪ ،‬وكالة ســكای‬ ‫بریــس‪ ،‬تاریخ النشــر‪ ،2017/3/27 :‬الرابط‪:‬‬ ‫‪http://www.skypressiq.‬‬ ‫‪88%AF%D9%D8%/27/3/2017/net‬‬ ‫‪( -3‬اتفاقیــات الوالیــات المتحــدة‬ ‫مــع جمهوریــة العــراق)‪ ،‬موقــع الســفارة‬ ‫االمریكیــة فــی بغداد‪ ،‬تاریــخ البحث عن‬ ‫الموضــوع ‪2007/5/5‬م‪ ،‬الرابــط‪https:// :‬‬ ‫‪arabic.iraq.usembassy.gov/‬‬ ‫‪aboutus/american-iraqi.‬‬ ‫‪html‬‬ ‫‪(-4‬اإلتفاقیــە االمنیــة العراقیــة‬ ‫االمریكیــة)‪ ،‬موقــع ‪:‬الجزیــرە نــت‪ ،‬تاریخ‬ ‫البحــث عــن الموضــوع‪2017/5/5 :‬م‪،‬‬ ‫�‪http://www.alja‬‬ ‫الرابـ�ط‪:‬‬ ‫‪zeera.net/encyclopedia/‬‬ ‫‪events/2011/5/9/%D8%A7‬‬ ‫‪( -5‬اخــر جنــدي أمریكــی)‪ ،‬جریــدة‬ ‫( لصبــاح)‪ ،‬تاریــخ النشــر‪ :‬التاریــخ‪:‬‬ ‫‪ ،2015/7/7‬تاریــخ البحــث عــن الموضــوع‪:‬‬ ‫‪2017/5/5‬م‪ ،‬الرابــط‪http://www. :‬‬ ‫‪alsabaah.iq/ArticlePrint.‬‬ ‫‪aspx?ID=96155‬‬ ‫‪ -6‬جیمس جیفری‪( ،‬ما ورا‌ء االنســحاب‬ ‫االمریكــي مــن العــراق)‪ ،‬موقــع (معهــد‬ ‫واشــنطن) لسیاســات الشــرق االدنی‪ ،‬تاریخ‬ ‫النشر‪ 2 :‬تشرین الثانی ‪2014‬م‪ ،‬تاریخ البحث‬ ‫عــن الموضوع ‪ ،2007/5/5‬الرابط‪http:// :‬‬ ‫‪www.washingtoninstitute.‬‬ ‫‪org/ar/policy-analysis/view/‬‬ ‫‪behind-the-u.s.-withdrawal‬‬‫‪from-iraq‬‬ ‫‪( -7‬هــل ســتكون المریــكا قواعــد‬ ‫عســكریة فــی العــراق؟)‪ ،‬تقریــر مــن‬ ‫صحیفــە التقریر‪ ،‬تاریخ النشــر‪ 1 :‬أبریل‪/‬‬ ‫نیســان ‪ ،2017‬تاریخ البحــث عن الموضوع‪:‬‬ ‫‪ ،2017/5/5‬الرابط‪http://altagreer. :‬‬ ‫‪-8 4 %D 9 %8 7 %c o m / % D 9‬‬ ‫‪83%AA%D9%D8%B3%D8%‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )609‬دوشةممة ‪2017/5/8‬‬

‫‪5‬‬

‫گەشتێكی چەند رۆژە لە خانەقین‬ ‫نەعیم نەجەفی‬ ‫خانەقیــن‪ ،‬شــارێك كە بــە درێژایی مێژو‬ ‫بەحوكمی بارودۆخی ستراتیژیی جۆگرافیاوە‬ ‫لە بواری رێگەوبان و سەرچاوە سروشتیەكانی‬ ‫وەك نەوت‪ ،‬هەموكات جێگای سەرنجی هێزە‬ ‫كۆڵۆنیالیسمە جیهانیەكان و دەسەاڵتەكانی‬ ‫دەوروبــەر بوە‪ ،‬هەمیشــەش وەك ســنوری‬ ‫نێــوان دەســەاڵتەكان و ئیمپراتۆریەتەكان‪،‬‬ ‫ملمالنێیەكــی زۆر لەمێــژی هەتــا ئێســتا‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە‪.‬‬ ‫لــە ســەردانێكی چەنــد رۆژە بۆ شــاری‬ ‫خانەقیــن‪ ،‬شــارێك كــە ‪ ٧٠٠‬شــەهیدی بۆ‬ ‫رزگاری و پاراســتنی خاكــی كوردســتان‬ ‫بەخشــیوە‪ ،‬شــارێك كە لــە كۆبانــی هەتا‬ ‫كەركوك و دەگاتە جەلەوال و سەعدیە شوێنی‬ ‫گیانفدایــی و قوربانیدانی دیــار و بەرچاوە‪،‬‬ ‫شــارێك كە كەمتــر بزوتنەوەیەكــی كوردی‬ ‫لە باشــور هەیە‪ ،‬دەســتی كەســایەتییەكی‬ ‫خانەقینــی تێــدا نەبێــت‪ .‬شــارێك كــە بە‬ ‫بەراورد لەگەڵ شــارەكانی‌تری كوردستان‪،‬‬ ‫ئەگەر زیاتر خەباتی نەكردبێت‪ ،‬كەمتریشــی‬ ‫نەكردوە‪.‬‬ ‫لــە ســەردانێكی چەنــد رۆژە بۆ شــاری‬ ‫خانەقیــن‪ ،‬بە كەمی قســەم دەكرد و زۆرتر‬ ‫هەوڵمدا ببینم و ببیستم!‬ ‫ئەوەش دیتن و بیستنی هەڵوێست و قسە‬ ‫و باسی رۆژانە و ئیشوكاری خەڵكی ئاسایی‬ ‫خانەقیــن تــا پێشــمەرگە و راگەیاندنكار و‬ ‫هۆنەرمەنــدان و كۆمەڵێك لە لێپرســراوانی‬ ‫شارەكە‪.‬‬ ‫لــە دەرئەنجامــی ئەمــە‪ ،‬هەســتم كــرد‬ ‫تێگەیشــتنی لێپرسراوانی شارەكە سەبارەت‬ ‫بە خانەقیــن‪ ،‬لەگەڵ چۆنیەتی تێگەیشــتی‬ ‫خەڵكی شــارەكەدا جیاوازە‪ ،‬ئەوەش ئەوەیە‬ ‫ماندوبونــی زۆری بەشــێك لە لێپرســراوانی‬ ‫شــاری خانەقین كە لە نزیكەوە بینیم‪ ،‬چۆن‬ ‫رۆژ و شەویان بە یەكەوە لكاندوە و لە خەمی‬ ‫ئەوەدان كە بتوانن خانەقین لە زۆر مەترسی‬ ‫و هەڕەشــەی تیرۆر و تێكدانی پێكەوەژیانی‬ ‫ئایینــی و قەومی و كۆمەاڵیەتی بپارێزن‪ ،‬تا‬ ‫فەلوجەیەكی تر بــۆ عیراق و خورماتویەكی‌‬ ‫تــر بــۆ كوردســتان‌ و كارەســاتێكی‌ تــری‬ ‫وەك شــنگال رونــەدات‪ ،‬لــە بەرامبەریشــدا‬ ‫ناڕەزایەتــی زۆربەی خەڵكی شــارەكەیە كە‬ ‫رەخنەیەكی زۆر لە ســەر زمانیانە بۆ كەمی‬ ‫خزمەتگوزاری‪.‬‬ ‫خەڵكێــك كە دەڵێن بەهۆی كورد بونەوە‬ ‫لە الیەن بەغدا پشــتگوێ‌ خــراون‌‪ ،‬بە مافی‬ ‫خۆیــان دەزانــن وەك ســلێمانی و هەولێــر‬ ‫لــە الیەن حكومەتی هەرێمی كوردســتانەوە‬ ‫خزمەت بكرێــن‪ .‬چۆن باوەڕیان وایە‪ ،‬ئەگەر‬

‫پ ــان و ســراتــیــژیــیــەكــانــی م ــەال بەختیار‪ ،‬خەڵكی خانەقین پێیانوایە بەهۆی كوردبونەوە‬ ‫خانەقینی لە كۆمەڵێك كارەساتی گــەورە لە الیەن بەغدا پشتگوێ‌ خــراون‌‪ ،‬بە مافی‬ ‫خۆیان دەزانن وەك سلێامنی و هەولێر لە‬ ‫پاراستوە‬ ‫الیــەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە‬ ‫لە خەڵكی ســلێمانی و شــارەكانی هەرێمی ســەنتەری چاالكــی هونەریــی و زانكۆی بۆ خزمەت بكرێن‪ .‬چونكە باوەڕیان وایە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كوردستان زیاتریان نەكردبێت‪ ،‬كەمتریشیان ئــەو شــارە دابینكــردوە‪ ،‬ئەمــەش جگە لە‬ ‫نەكردوە‪.‬‬ ‫دابینكردنی ئاسایش‌و ئارامیی ئەو شارە كە لە خەڵكی شارەكانی هەرێمی كوردستان‬ ‫راستە خزمەتگوزاری لە خانەقین كەمبوە لە سەروی هەموی شتێكدایەو لەسەر دەست‬ ‫و مافــی خۆیەتــی لەوە زیاتــری بۆ بكرێت‪ ،‬و گیانفدایی هێزەكانی پێشمەرگە و ئاسایش زیاتریان نەكردبێت‪ ،‬كەمرتیشیان نەكردوە‬

‫بــەاڵم ئەمــری واقیع لــە خانەقیــن چییە؟ هاتۆتە دی‪ .‬پرۆژەش بە یەك رۆژ و دو رۆژ‬ ‫ئایــا خزمەتگــوزاری تەنیا بــە رازاندنەوەی ناكرێت‪ ،‬بەتایبەتی لەم كاتەدا كە قەیرانێكی‬ ‫شــەقام و كۆاڵنــەكان و دروســتكردنی مۆ ‌ڵ گەورە بەرۆكــی كوردســتانی گرتوەو دەبێ‌‬ ‫و شــوقەیە‪ ،‬ئەگەریــش باســی كارەبــا و بزانین خانەقین پێشــتر چــی بوەو لە دوای‬ ‫ئــاو بێت‪ ،‬ئەم كێشــەیە تەنیا لــە خانەقین نەمانــی رژێمی بەعس ســەرلەنوێ‌ بنیاتنرا‪،‬‬ ‫نییەو كێشــەیەكی گشــتیە لە ئاستی عیراق وەكــو ئــەوە بوە كــە بتەوێ‌ شــارێكی نوێ‌‬ ‫و هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬كە بــە قائیمقام و بنیــات بنێیت‪ ،‬ئەوەش لەو بارودۆخە نالەبار‬ ‫لێپرســراوی مەڵبەند و نوێنــەری پەرلەمانی و مەترسیدارەدا كە ئاماژەم پێدا و زۆرتریش‬ ‫باسی دەكەم‪.‬‬ ‫خانەقین چارەسەر ناكرێت‪.‬‬ ‫خانەقین لە دوای ‪2003‬وە دەیان كۆاڵن و‬ ‫ناشــكرێ‌ ئەوەی كە كراوە هەموی زەڕبی‬ ‫ســفر بكرێت‌و هیچ ئاماژەیەكی پێنەكرێت‪ ،‬گەڕەكی بۆ زیاد كراوە‪ .‬رێژەی دانیشــتوانی‬ ‫بەپێــی یاســا و قانونــی عیــراق‪ ،‬خانەقین خانەقین بەر لــە نەمانی بەعس نزیكەی ‪30‬‬ ‫بەشــێك نییە لە هەرێمی كوردستان و سەر هــەزار بە كەمینــە كورد بــو دوای ئەوەش‬ ‫بــە پارێــزگای دیالەیە و دەبــێ‌ بڕیارەكانی گەیشــتە نزیكەی ‪ 200‬هەزار كەس بە زۆرینە‬ ‫دەوڵەتــی ناوەنــدی و پارێــزگای دیالــە كورد و بەشێكی زۆر لەو كوردانەی خانەقین‬ ‫جێبەجی بكرێت‪ ،‬بەاڵم ســەرەڕای ئەمەش‪ ،‬كە پێشــتر بەهــۆی سیاســەتی تەعریبەوە‬ ‫دەبینین كە حكومەتی هەرێمی كوردســتان‪ ،‬دورخرابونــەوە گەڕێندرانــەوە بــۆ خانەقین‬ ‫بــە تایبەتــی بە هەوڵــی بێوچانــی یەكێتی و بــە ئەمــری مەكتەبی سیاســی "ی‪.‬ن‪.‬ك"‬ ‫نیشــتمانی كوردســتان‪ ،‬چەندیــن پــڕۆژەی ‪ 17‬هەزار زەوییان بەســەردا دابەشــكراو لە‬ ‫خزمەتگوزارییــان لــەوێ‌ جێبەجــێ‌ كردوە‪ ،‬دوای پرۆســەی ئازادی تائێستەش زیاتر لە‬ ‫لە بواری پەروەردەشــەوە دەیان قوتابخانەو ‪ 30‬هــەزار خانو لە خانەقین دروســتكراوە‪.‬‬ ‫رێكخــراوی مەدەنی لە بــوارە جیاوازەكان و بەشــێكی زۆریش لەو عەرەبانــە كە بەهۆی‬

‫سیاســەتی تەعریبــەوە لــە لەالیــەن رژێمی‬ ‫بەعس لەو ناوچەیە جێگیركرابون‪ ،‬لەو شارە‬ ‫دەركران و چونەوە شــوێن‌و موڵكی خۆیان‪.‬‬ ‫یان دامەزراندنی ‪ 10‬هەزار كارمەند لە ســەر‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫پەیڕەوكردنی ئەم تاكتیك و ستراتیژیانە‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو شــتانە كە بیستومە بە چاودێری‬ ‫مەال بەختیار لێپرســراوی ئێستای دەستەی‬ ‫كارگێــڕی "ی‪.‬ن‪.‬ك"‪ ،‬لەوكاتە جێبەجێكراوە‬ ‫و بــە ڕای مــن سیاســەتێكی حەكیمانــە و‬ ‫دوربینانــە بوە‪ .‬كە ئەگەر ئەو كاتەش وایان‬ ‫نەكردایــە‪ ،‬ئێســتە حاڵــی خانەقیــن وەك‬ ‫خورماتــو بو‪ ،‬تەنانــەت خراپتریــش‪ ،‬جگە‬ ‫لەمــەش لە كاتی شــەڕی نەگریســی داعش‬ ‫لەو ســنورە‪ ،‬كە مەترسی كەوتنی خانەقین‬ ‫بە دەســت تیرۆریســتانی داعش گەیشتبوە‬ ‫لوتكە‪ ،‬پالن و ستراتیژیەكانی مەال بەختیار‪،‬‬ ‫خانەقینی لە كارەساتێكی گەورە رزگار كرد‪.‬‬ ‫بــەاڵم هــەروا كە وتمان ئەمــری واقیع لە‬

‫خانەقیــن چییەو لە كوێوە گەیشــتە كوێ‌ و‬ ‫چی بۆ كراوە و چی بۆ نەكراوە و هۆكارەكانی‬ ‫چین و ئەولەویەتەكان لە خانەقین چین؟‬ ‫دەبــێ بزانیــن كــە خزمەتگــوزاری‌ و‬ ‫پەیڕەوكردنــی سیاســەتێكی دیموكراتیــك‬ ‫گرێــدراوە بە ئەمری واقیعی ئــەو ناوچەیە‪،‬‬ ‫هــەروا كــە لــە ســەرەوە ئامــاژەم پێكرد‪،‬‬ ‫خانەقیــن‪ ،‬دەیان هەڕەشــە و مەترســی لە‬ ‫سنورەكانی دا دیار و بەرچاون‪.‬‬ ‫خانەقیــن لــە بــواری جیۆپۆلەتیــك و‬ ‫جیۆســتراتیژیك‪ ،‬بەشــێوەیەك هەڵكەوتوە‬ ‫كە هــەر الیەنێك كۆنتڕۆڵی بــكات دەتوانێ‌‬ ‫لــە ناوچەكــە ســەركەوتن مســۆگەر بكات‪.‬‬ ‫بــۆ ئەمــەش زۆر الیــەن‪ ،‬چــاوی تەماعیان‬ ‫لــە ســەریەتی‪ .‬ئەمــەش مێــژو بۆمــان‬ ‫پشتڕاســت دەكاتــەوە كــە خانەقین بۆچی‬ ‫ســەردەمانێك بەدەســت بریتانییەكانەوە بو‬ ‫خزمەتیــان دەكــرد؟ بۆچی عیــراق هەوڵی‬ ‫بــە تەعریبكردنــی ئەو شــارەیدا؟ بۆچی لە‬

‫ســەردەمی پەرەپێدانی ئیسالم شەڕگەلێكی‬ ‫گەورە لەو دەڤەرە رویداوە؟ بۆچی ســنوری‬ ‫ملمالنێی ســەفەوییەكان و عوســمانییەكان‬ ‫بــو؟ ئــەم ملمالنێیانــەش هــەر مــاون‪ ،‬لە‬ ‫الیەكەوە ســنوری بەرەاڵی ئێران كارئاسانی‬ ‫دەكات بۆ ناردنی مادە هۆشبەرەكان‪ ،‬هەوڵی‬ ‫پەیڕەوانی شیعەگەری بۆ پەرەپێدانی هیاللی‬ ‫شــیعە‪ ،‬كە بێگومان خانەقین لــەو بەرنامە‬ ‫بەدەر نییــەو الیەنگەلێگ لەو هەوڵەدان ئەو‬ ‫سیاســەتە لــە خانەقیــن جێبەجــێ‌ بكەن‪،‬‬ ‫هــەواڵ‌و تەقەال بــۆ جیاكردنــەوەی خانەقین‬ ‫لە هەرێمی كوردســتان بــە ناوی مەزهەب و‬ ‫كەلتــور و زمانی جیاواز‪ ،‬لەگەاڵ بەشــەكانی‬ ‫تری هەرێمی كوردستان‪ ،‬ملمالنێی دەوڵەتی‬ ‫ناوەنــدی و دەســەاڵتی خانەقیــن و بڕینــی‬ ‫بودجە‪ ،‬مەترســی حەشدی شەعبی و تیرۆر‬ ‫و داعــش و خۆكــوژ و هەوڵــی الیەنگەلێك‬ ‫بــۆ تێكدانی پێكەوەژیانــی ئایینی و قەومی‬ ‫و كۆمەاڵیەتــی‪ .‬ئەمانەو دەیان مەترســی و‬ ‫هەڕەشــەی تر لەسەر خانەقین هەیە‪ ،‬ئێستا‬ ‫كاتــی ئەوەیە كــە بیر لــەوە بكەینەوە چی‬ ‫لــە ئەولەویەتدایە و تا ئێســتا چۆن ئارامیی‬ ‫خانەقیــن پارێــزراوە و ئاســتی ئاســایش و‬ ‫ئارامیی لەم شــارە كەمتر لە سلێمانی نییەو‬ ‫زۆر باشتریشــە لــە كەركــوك و خورماتو و‬ ‫بەغداو تەنانەت بەعقوبە لە چەند كیلۆمەتری‬ ‫قەزای خانەقین‪.‬‬ ‫ئێســتا كاتی ئەوەیە كە بزانین بەشــێك‬ ‫لە لێپرســراوانی شارەكە لە ئاستی حزبی و‬ ‫حكومی شانیان داوەتە ژێر بارێكی قورس و‬ ‫ناچارن زۆربەی هێزو توانای خۆیان سەرفی‬ ‫پاراســتنی ئارامیــی خانەقیــن بكــەن‪ ،‬كــە‬ ‫دەیان مەترســی لە كەمینی شارەكەیاندایە‪.‬‬ ‫ئەوەش بە دانانی ســتراتیژ و پەیڕەوكردنی‬ ‫بەرنامەگەلێكی گونجــاو بەوپەڕی وریاییەوە‬ ‫بــۆ بەرەنگاربونــەوەی سیاســەتی بەغدا‌ و‬ ‫ئێــران و الیەنگەلێكیتر‪ ،‬كە لەبەرامبەریش‌دا‬ ‫داخوازی خەڵكی خانەقین بۆ خزمەتگوزاری‬ ‫زۆرتــر لــەم قۆناغــە كــە باســمان كــرد‪،‬‬ ‫قورســایی لێپرســراوێتییەكان زیاتر دەكات‪،‬‬ ‫لــە كۆتاییشــدا دەڵێــم‪ :‬بــە دڵنیاییــەوە‬ ‫لێپرســراوێتی لــەو شــارە‪ ،‬تەنیا دانیشــتن‬ ‫لــە پشــتی مێز و چا خواردنــەوەو پێكەنین‬ ‫نییــە‪ ،‬چــون بارودۆخــی ئــەو ناوچەیــە‬ ‫ئەمــەت لێقبــواڵ نــاكات‌ و بــۆ ئیدارەكردنی‬ ‫شــاری خانەقیــن ئەگــەر بیركردنەوەیەكــی‬ ‫قوڵیــی سیاســی و ســتراتیژیت نەبێت‪ ،‬لە‬ ‫لێپرسراوێتی سەركەوتو نابیت‪ .‬ئەگەریش تا‬ ‫ئێستا لێپرسراوانی شــارەكە نا لێپرسراوانە‬ ‫هەڵســوكەوتیان بكردایــە‪ ،‬ئێســتا خانەقین‬ ‫شــوێنی ژیان نەبو‪ ،‬میوانی هەر رۆژەی ئەو‬ ‫شارە تەقینەوەو ملمالنێی تائیفی بو‪.‬‬

‫ناوچەی ئارام‪ ،‬یەك دیوی دوو وێنەی توركیا‬ ‫ئازاد ئیرباهیم ئەحمەد‬ ‫لەگەڵ سەرهەڵدانی پرسی ناوچەی ئارام‬ ‫لەسوریا‪ ،‬دەوڵەتی توركیا پشتگیری خۆیی‬ ‫بــۆ ئــەو ناوچە ئارامــە راگەیانــدو پێیوایە‬ ‫‪%50‬ی دۆخــی پڕ قەیــران و ناكۆكییەكانی‬ ‫سوریا چارەسەردەكات‪.‬‬ ‫لەژێر رۆشــنایی ناوچەی ئارام لەسوریاو‬ ‫بەگەڕانــەوە بــۆ مێــژوو‪ ،‬هەمــان وێنــەی‬ ‫دەوڵەتــی توركیــا دەبینینــەوە لەویســتی‬ ‫ناوچــەی ئــارام‪ ،‬بەاڵم یەكەمجــار لەعیراق‬ ‫و لەدوای راپەڕینی كوردەكان لەباشــووری‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫لەســااڵنی ‪1991‬داو لەدۆخــی دوای‬ ‫راپەڕینی كوردەكاندا لەباشوری كوردستان‬ ‫و مەترســیەكانی رژێمــی بەعــس لەســەر‬ ‫كــوردەكان و پاشــان شكســتی توركیــا‬ ‫لەپشــتیوانی رژێمەكــەی عیــراق‪ ،‬توركیــا‬ ‫ئەیویســت خۆی واپیشــانبدات هاوپەیمانی‬ ‫ئەمریكایــەو كاردەكات دژی دەســەاڵتی‬ ‫ســەدام حســێن‪ .‬بۆیە توركیــا لەالیەك بۆ‬ ‫بە ئاگایی لەویســت و جوڵــەی كوردەكانی‬ ‫باشــوری كوردســتان و لەالیەكیتریشــەوە‬ ‫ترســی توركیا لەڕاپەڕیــن و هەرجوڵەیەكی‬ ‫كوردەكانی باكوری كوردســتان‪ ،‬پشتگیری‬ ‫بڕیــاری ناوچــەی ئارامــی لەباشــووری‬ ‫كوردستان كرد‪.‬‬ ‫ئــەم پشــتگیرییەی توركیــا لەناوچــەی‬ ‫ئــارام دوای ئەوەهــات كە توركیــا لەكۆی‬ ‫رووداوەكانــی عیراقــدا پشــتگوێخراو‬ ‫خرایــەدەرەوەی گۆڕانكارییــەكان‪ ،‬چونكــە‬ ‫هاوكاری هاوپەیمانانی نەكردبوو‪.‬‬ ‫لەدواجاریشــدا تەنهــا ناوچــەی ئــارام‬ ‫مایەوە تاكو توركیا لەڕێگەی هێزی "ئاشتی‬

‫پارێز"ەوە گەیشــتە باشــووری كوردســتان‬ ‫و تاكــو ئێســتایش ‪ 18‬بنكــەی ســەربازی‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا هەیە‪.‬‬ ‫لەنێــوان ئــەم دوو وێنــە مێژووییــەی‬ ‫توركیــادا یــەك دیوی ویســتەكانی توركیا‬ ‫پیشاندەدات بۆ ناوچەی ئارام‪.‬‬ ‫ویســتی توركیــا بــۆ ناوچــەی ئــارام‬ ‫لەعیراقــدا؛ دوای ئەوەبــوو كــە توركیــا‬ ‫بنكــەی ئەنچەرلیكــی نەخســتە خزمــەت‬ ‫هاوپەیمانانــەوە بۆ لێدان لەدەســەاڵتەكەی‬ ‫بەغــداد‪ ،‬ئەمریكایــش توركیــای خســتە‬ ‫دەرەوەی پالنەكانــی و هیــچ گرنگییەكــی‬ ‫بەلێــدوان و هەڕەشــەكانی نــەدا لەبــارەی‬ ‫كوردەكانــی باشــوورەوە‪ .‬توركیایش ناچار‬ ‫بۆ هەســتانەوەی لەدوای ئەو شكســتەو بۆ‬ ‫ســپیكردنەوەی رووی سیاســی لەجیهاندا‪،‬‬ ‫پێش هەرواڵتێك ئۆكەی بۆ هاوپەیمانانكرد‬ ‫ئەگــەر ناوچەی ئــارام لەعیراقدا دروســت‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫ئێســتایش بــۆ جارێكیتــر كــە توركیــا‬ ‫بەختەوەر دەبێت بەناوچەی ئارام لەسوریا‪،‬‬

‫هەمان توركیای عیراقــی نەوەدەكان لەنێو‬ ‫شكســتێكی سیاســیدا دەبینینەوە؛ هەمان‬ ‫چیرۆكــی الوازكــردن و بێكاریگەری توركیا‬ ‫دەبیســتینەوە لــە رووداوەكانــی ســوریادا‬ ‫لەسەردەستی روسیاو ئەمریكا‪.‬‬ ‫ئەم شكستەی توركیا لەدوای هەموو ئەو‬ ‫سیناریۆو پیالنانەوە دێت كە رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆغــان دەیویســت لەخاكــی خۆرئاوادا‬ ‫جێبەجێی بكات لەدژی هێزەكوردییەكان‪.‬‬ ‫تەنانــەت دوای ئەوەی هــەردوو كەناڵی‬ ‫‪ARTE‬ی ئەڵمانــی و ‪RTZL‬ی‬ ‫هۆڵەنــدی نهێنــی پەیوەنــدی توركیــای‬ ‫لەگــەڵ داعــش ئاشــكراكرد‪ ،‬ئیتــر توركیا‬ ‫پێگــە سیاســی و نێودەوڵەتییەكەی خۆی‬ ‫لەدەســتداو هیچ یەكێك لە روسیاو ئەمریكا‬ ‫ئامــادەی جێبەجێكردنــی داواكارییەكانــی‬ ‫توركیــا نەبــوون لــە بــارەی پچڕانــی‬ ‫پەیوەنــدی ئــەو دوو زلهێــزە لەگەڵ كوردو‬ ‫هاوكارییە لۆجستییەكانی ئەمریكا بۆ هێزە‬ ‫كوردییەكان‪.‬‬ ‫لــەدوای هێرشــەكانی ‪25‬ی مانگــی‬

‫چواری رابردووی توركیا بۆســەر خۆرئاوای‬ ‫كوردســان و باڵوبوونەوەی هێزی ئەمریكاو‬ ‫روســیا لەنێــوان خۆرئــاوای كوردســتان و‬ ‫باكوری كوردســتاندا‪ ،‬ئیتر توركیا بەباشی‬ ‫لەوەگەیشــت كە چیتر ناتوانێت بەشێوەی‬ ‫پیــان یاخــود ســیناریۆی گێرەشــێوێنی‬ ‫بچێتەناو خۆرئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫بۆیە تەنهــا رێگەیەك كە ئاهێك بەبەری‬ ‫توركیادا دەكات تەنها ڤارغۆنە توركییەكەیە‬ ‫لەخۆرئــاوادا دەنگــی بێــت و بۆ هەمیشــە‬ ‫خۆرئاوا جێنەهێڵێــت بۆ هێزەكوردییەكان‪.‬‬ ‫ئــەوەش تەنها لەڕێگەی ناوچــەی ئارامەوە‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫ناوچەی ئارام لەســوریا كــە ناوچەكانی‬ ‫ئیدلیب و بەشێكی حەلەب و الزقیەو حمس‬ ‫دەگرێتــەوە‪ ،‬لەچەنــدان رووەوە بۆ توركیا‬ ‫گرنگە‪ ،‬لەوانەیش‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬چاودێــری تــەواوی جموجۆڵی‬ ‫هێزە كوردییەكان دەكات بەوهیوای رێگری‬ ‫زۆریان بۆ دروست بكات لەپێشكەوننەكانیان‬ ‫لەالیــەك بۆ ئازادكردنی تــەواوی خۆرئاوای‬

‫كوردســتان و لەالیەكیش بۆ گەشــەپێدانی‬ ‫دەســەاڵتی خۆســەری و دیموكراتــی كورد‬ ‫لەخۆرئــاوادا‪ .‬وەك چۆن لەناوچەی ئارامدا‬ ‫لەعیراق چاودێری كوردانی باشووری كرد‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەســتەمە بتوانێــت لەخۆرئاوای‬ ‫كوردستاندا هەمان شت بەدەستبهێنێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬توركیــا دەتوانێــت بەبۆنــەی‬ ‫ناوچەی ئارامەوە جێپێی خۆی لەخۆرئاوادا‬ ‫قایم بــكات و بۆ ئەبەد جێینەهێڵێت‪ .‬وەك‬ ‫چۆن عەبدولكەریم قاســم لە‪1923‬دا دەڵێت‬ ‫"تورك چووە هەر شوێنێك؛ جێیناهێڵێت"‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬ئەگەر توركیا بتوانێت لەناوچەی‬ ‫ئارامــدا جێپێــی خــۆی بكاتــەوە‪ ،‬ئــەوا‬ ‫دەروازەیەكی باش دەبێت بۆ تیرۆریســتانی‬ ‫داعــش و گروپــە چەكدارییــەكان لەنێــوان‬ ‫سوریاو توركیادا تەراتێنی خۆیان بكەن‬ ‫چــوارەم‪ :‬بەشــێكی خەونەكــەی توركیا‬ ‫لەدروســتكردنی ناوچــەی ئــارام لەســوریا‬ ‫ئەوەیــە؛ دەســتی بگاتــە ســەرچاوە‬ ‫نەوتییــەكان‪ .‬بەمەش بــە بەردێك چەندان‬ ‫پاساری دەكوژێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )609‬دوشةممة ‪2017/5/8‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ئەنجامی كۆنگرەی ئاستانە‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫لەڕۆژی ‪ 2017-5-4‬لە شاری ئەستانەی‬ ‫پایتەختی كازاخســتان‪ ،‬كۆنگرەی ‪ 4-3‬ی‬ ‫ئەستانەی بۆ چارەسەركردنی ئاڵۆزییەكانی‬ ‫رەوشــی ســوریا كە زیاتر لە شەش ساڵە‬ ‫درێژەی هەیە‪ ،‬لەنێوان گروپە چەكدارەكان‬ ‫و رژێمی سوریا بەسترا‪.‬‬ ‫بەپێی بەیاننامەكە‪ ،‬ئامــاژە بەوەكراوە‬ ‫كــە چوار ناوچــەی ئارام لــە هەریەك لە‬ ‫ناوچەكانی (ئیدلیب‪ ،‬بەشێك لە حەلەب ‪،‬‬ ‫قنیتەرە و دەرعا) دروستبكرێت‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫لەو ناوچانە شــەڕ و جەنــگ نەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫چاودێرانــی سیاســیش بۆچوونیــان وایە‬ ‫كە ئەم هەنگاوە ســوریا بەرەو پارچەبون‬ ‫و دابەشــكردن دەبــات‪ ،‬بەهەنگاوێكــی‬ ‫مەترســیداری دەزانن بۆ داهاتووی سوریا‪،‬‬ ‫پێیــان وایە ئەو هەنــگاوە لە بەرژەوەندی‬ ‫توركیــا و ئێــران و روســیا بەكۆتادێــت‪،‬‬ ‫ئەمەش دەریدەخات كە ئەستانە مەبەستی‬ ‫نیە چارەسەركردنی كێشە و ئاڵۆزییەكانی‬ ‫ســوریا بــكات‪ ،‬بەڵكــو بــۆ بەدیهێنانــی‬ ‫بەرژەوەندیەكانــی ئەو واڵتانەی كە هێز و‬ ‫ێ‬ ‫چەكــدار و ئەجێندەكانیان لە ســوریا ج ‌‬ ‫ێ دەكەن‪.‬‬ ‫بەج ‌‬ ‫بەم هەنگاوە دۆخی ئاسایشــی ســوریا‬ ‫خراپتر دەبێت و بەجۆرێك تاڕادەی ئەوەی‬ ‫بە یەكجــاری تێكدەچێت‪ ،‬هۆكارەكەشــی‬ ‫ئەوەیە كە هەمیشە الیەنی سەرەكی كورد‪،‬‬

‫لە رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬تادێت هاوپەیمانێتیی نێوان ئەمەریكا و پەیەدە بەهێزتر دەبێت‬ ‫لــە دانیشــتنە فەرمییــەكان و كۆبونەوەو‬ ‫دیدارەكانی چارەســەركردنی كێشــەكانی‬ ‫سوریا ساز دەكرێن‪ ،‬بەشدارییان پێناكرێت‬ ‫و رۆڵیان لەبەرچاو ناگیرێت‪ ،‬هەمیشە بەبێ‬ ‫كــورد كارەكانی بەڕێوەدەبــەن و ئەمەش‬ ‫هیــچ رێگا چارەســەریەك لەگــەڵ خۆیدا‬ ‫ناهێنێــت‪ ،‬بۆیە بەشــداری كــورد هیوای‬ ‫ســەركەوتن و چارەســەری بە هەوڵەكان‬ ‫دەبەخشێت‪.‬‬ ‫هەمــوو الیــەك دەزانێــت ئەوانــەی‬ ‫سەرپەرشــتی ئاســتانە دەكەن‪ ،‬هەریەك‬ ‫لــە توركیا و ئێران و روســیایە‪ ،‬هەرســێ‬ ‫دەوڵەتەكــە تێڕوانینیــان جودایە لەســەر‬

‫ســوریا‪ ،‬تائێســتاش هیچ الیەنی سوری‬ ‫و خەمخۆری راســتەقینەی گەلی ســوریا‬ ‫بەشــداری كۆنگرەكانی چارەســەركردنی‬ ‫كێشەكانی سوریا نەبوە‪ ،‬ئەمەش هۆكاری‬ ‫سەرەكیە كە تا ئێستا رەوشی سوریا هیچ‬ ‫پێشــكەوتنێك تێدا نەبووە و رۆژ لەدوای‬ ‫ڕۆژ ئاڵۆزتر بووە‪.‬‬ ‫وەك چاودێــران ئامــاژەی پێدەكــەن‪،‬‬ ‫ســوریا ناگەڕێتەوە دۆخی جــاران‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بــەش دەبێــت‪ ،‬بەجۆرێك بەشــێك لەژێر‬ ‫چاودێری توركیا و بەشیك لەژێر چاودێری‬ ‫روســیا و بەشــێك لەژێر چاودێری ئێران‬ ‫و بەشــێكی مەزن لەڕۆژئاوای كوردســتان‬

‫لەژێــر چاودێــری ئەمریــكا دەبێــت‪ ،‬بەو‬ ‫شێوەیە سوریا دابەش دەكرێت و رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیش دەبێتە دوو بەش‪ .‬عەفرین‪،‬‬ ‫شــاهبا‪ ،‬شــێخ مەقســود‪ ،‬حیدەرییــە‪،‬‬ ‫بســتان باشــا و شــیخ فاس دەكەوێتەوە‬ ‫ژێــر چاودێری روســیا‪ ،‬هەریەك لە منبج‪،‬‬ ‫كۆبانی‪ ،‬گرێ سپی‪ ،‬جزیرە‪ ،‬تەبقە و رەقا‬ ‫دەكەوێتە ژێر چاودێری ئەمریكا‪.‬‬ ‫زۆر كــەس هەیە پرســیاری ئەوەی ال‬ ‫دروســتبووە كــە بــۆ داهاتــووی رۆژئاوا‪،‬‬ ‫بونــی ئەمریــكا باشــە یا خود رووســیا؟‬ ‫لەڕاســتیدا لە سیاســەتدا بــاش و خراپ‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵكــو بەرژەوەندییەكان لەســەروی‬

‫هەمــوو شــتێكەوە دێــت‪ ،‬ئەگەر روســیا‬ ‫بێــت یــان ئەمریكا‪ ،‬هەر یــەك لەوان كار‬ ‫بۆ بەرژەوەندیەكانی خۆیان دەكەن‪ ،‬لێرە‬ ‫ئێمەش دەبێت هەوڵ بدەین ســود لەوانە‬ ‫وەربگرین‪.‬‬ ‫ئاشــكرایە كە جیاوازی لە نێوان روسیا‬ ‫و ئەمریــكا ئەوەیــە كە بۆ روســیا رژێمی‬ ‫ســوریا یەكەمینــە دواتــر كــوردە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــەالی ئەمریكاوە پێچەوانەیــە بەجۆرێك‬ ‫كورد ئینجا ئەوانەی دیكە دێت‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ئەمریــكا پێشــتر بــەو شــێوەیە نەبوو و‬ ‫هەمیشــە لەگــەڵ ئۆپۆزســیۆنی عەرەبی‬ ‫بووە و بە ناچاری پەیوەندییەكانی لەگەڵ‬

‫الیەنی كوردی لە ‪ 2013‬لە شــاری عەفرین‬ ‫گرێــداوە‪ ،‬ئەمــەش لە دوای ئــەوەی كە‬ ‫ســوپای ئــازاد خیانەتی لــە ئەمریكا كرد‬ ‫و هەمــوو ئەو چــەك و تەقەمەنی و پارە‬ ‫كە بۆ ئەوان پێشكەش كربووبە رادەستی‬ ‫بەرەی نوسرە و داعشی كرد‪.‬‬ ‫ئێســتاش الیەنــی كــوردی بەهێزترین‬ ‫الیەنی ئۆپۆزســیۆنی سوریان كە ئەمریكا‬ ‫ســوودی لێوەربگرێــت بــۆ لــە ناوبردنی‬ ‫داعش لە ســوریا ‪،‬كــە ئەمە بەالی الیەنی‬ ‫عەرەبیە ســەر بە ئێخوانــەكان زۆر جێی‬ ‫دڵگرانییە‪.‬‬ ‫بۆ هەموو دونیا ئاشــكرابووە و حاشــا‬ ‫هەڵنەگــرە كــە هێزەكانــی ســوریای‬ ‫دیموكراتــی ســەر بــە بەڕێوەبەرایەتــی‬ ‫رۆژئاوای كوردســتان‪ ،‬ئەمڕۆ یەكەم هێزە‬ ‫كە هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی دژی داعش‬ ‫پشــتیوانی لێ بكەن و زیاتــر لە ‪ %35‬ی‬ ‫خاكــی ســوریای رزگار كــردووە‪ ،‬بەپێی‬ ‫لێدوانەكانــی توركیــا‪ ،‬ئەمــە بۆتــە جێی‬ ‫دڵگرانی بۆ توركیا و ئەو هێرشــی ‪-4-25‬‬ ‫‪ 2017‬لەدژی شــاخی كراتشوك لە دێریك‬ ‫ئــەو راســتیە دەردەخــات‪ ،‬بۆیــە توركیا‬ ‫نایەوێــت هێزە كوردییــەكان رەققە رزگار‬ ‫بكەن و نایەوێت ئارامی و ئاشتی لەڕۆژئاوا‬ ‫بەرقــەرار بێت‪ ،‬ئەو هێرشــەی توركیا بۆ‬ ‫سەر بنكەكانی یەپەگە نەك لەدژی كوردە‪،‬‬ ‫بەڵكو لەدژی پڕۆژەی ئێستای ئەمریكایە‪،‬‬ ‫ئەمەیــە توركیا نیگەران كــردووە و رازی‬ ‫نابێــت كە ئەمریكا بەپێــی توركیا كار بۆ‬ ‫كــورد بكات و روســیاش لەگــەڵ توركیا‬ ‫هاوڕایە لەو باریەوە‪ ،‬بۆ ئەوەش هەمیشــە‬ ‫هــەوڵ دەدات بۆ تێكدانی ئارامی لەناوچە‬ ‫ســنورەكانی كانتۆنــی جزیــرە‪ ،‬كۆبانی و‬ ‫عەفرین‪ .‬ئەمڕۆ كورد لە ســوریا ژمارەیان‬ ‫یەكجــار زۆرە و بــەراورد بــە رابــردوو‬ ‫هاوسەنگیەكە زۆر جیاوازە‪ ،‬بۆیە ئەگەری‬ ‫لەناوچونی نییە‪ ،‬لە داهاتوودا هەموو ئەم‬ ‫راستیانە بۆ رایگشتی ئاشكرا دەبێت‪.‬‬

‫لەم مانگەدا ئاك پارتی كۆنگرە دەبەستێت و‬ ‫ئەردۆغان دەبێتەوە بە سەرۆك‬ ‫رۆژنامەنوسێك‪ :‬لە كۆنگرەكەدا‪ ،‬ئاك پارتی نەیارەكانی ناو پارتەكەی پاكتاو دەكات!‬ ‫چاودێر‪ -‬میدیاكان‬ ‫ئەنجومەنــی ســەركردایەتیی ئاك پارتی‪،‬‬ ‫بڕیاریــدا رۆژی ‪ 2017-5-21‬كۆنگــرەی‬ ‫نائاسایی خۆی سازبكات‪ ،‬بۆ ئەوەی رەجەب‬ ‫تەیــب ئەردۆغان‪ ،‬ســەرۆككۆماری توركیا و‬ ‫دامەزرێنەری پارتەكــە‪ ،‬دووبارە ببێتەوە بە‬ ‫سەرۆكی گشتی ئاك پارتی‪.‬‬ ‫بەپێــی ئــەو ‪ 18‬مادەیــەی دەســتور كە‬ ‫مانگــی رابــردوو ریفڕاندۆمــی لەســەر كراو‬ ‫بەڕێــژەی ‪ %51.4‬دەنگی زۆرینەی بۆ بەڵێ‌‬ ‫بەدەســتهێنا‪ ،‬ئەمــەش رێگە بــۆ ئەردۆغان‬ ‫دەكاتــەوە كــە ئــەو مــادە دەســتوورییە‬ ‫بەكاربهێنێــت كــە رێگــەی پێدەدرێت هەم‬ ‫ســەرۆككۆمار بێــت و لــە هەمان كاتیشــدا‬ ‫ســەرۆكی پارتێكــی سیاســی بێــت بەپێی‬ ‫هەمواركردنــەوەی ئــەو مادانەی دەســتوری‬ ‫توركیــا‪ ،‬ســەرۆككۆمار دەتوانێ ســەرۆكی‬ ‫پارتی سیاســیش بێت‪ .‬لەناو ئاك پارتیشدا‬ ‫وەك تاكــە كاندیــد بــۆ وەرگرتنی پۆســتی‬ ‫سەرۆكی پارتەكە‪ ،‬تەنها ئەردۆغانە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫دوای ئەوەی بیناڵی یڵدرم‪ ،‬سەرۆكوەزیران و‬ ‫سەرۆكی گشتیی پارتەكە‪ ،‬چاوەڕێ دەكرێت‬ ‫لــە كۆنگرەكــەدا دەستلەكاركێشــانەوەی‬ ‫خۆی لە پۆســتی ســەرۆكایەتی ئاك پارتی‬ ‫رابگەیەنێت‪.‬‬

‫ئەردۆغان لە ‪ 2001‬تاوەكو ‪ 2014‬سەرۆكی‬ ‫گشــتی ئاك پارتی بوو‪ ،‬بــەاڵم دوای ئەوەی‬ ‫لە ئابی ‪ 2015‬راســتەوخۆ لەالیەن خەڵكەوە‬ ‫بە سەرۆككۆمار هەڵبژێردرا‪ ،‬بەپێی یاساكانی‬ ‫توركیا‪ ،‬پێویست بوو واز لە پۆستی سەرۆكی‬ ‫ئاك پارتی بهێنێت‪.‬‬

‫رۆژنامەنوسێك‪ :‬ئاك پارتی خۆی نوێ‌‬ ‫دەكاتەوە‬

‫رۆژنامەنوســێكی نــاوداری توركیــا‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێــت مەبەســت لەبەســتنی‬ ‫كۆنگــرەی ئــاك پارتــی‪ ،‬جگــە لــەوەی‬ ‫ئەردۆغــان دەبێتــەوە بــە ســەرۆكی‬ ‫پارتەكــە‪ ،‬لەهەمانكاتدا ئــەو كۆنگرەیە بۆ‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬ئەوانــەی لەناو ئــاك پارتیدا‪ ،‬لە‬ ‫ریفڕاندۆمەكە دەنگیان بە «نەخێر» داوە‪ ،‬ئەردۆغان كۆنتڕۆڵی ئاك پارتی دەكات و دەبێتە كەسی یەكەم‬ ‫یــان لەگولەنییەكانەوە نزیكــن‪ ،‬هەموویان‬ ‫لەپارتەكە دوردەخرێنەوە‪.‬‬ ‫نــاو ئــاك پارتی دەبێت و دەبێتە كەســی بەرپرســیارێتی لەئەســتۆ دەگرێت‪ ،‬ئەویش‪،‬‬ ‫عەبــدول رەحمــان دڵپاك‪ ،‬نوســەر و یەكەمی ئاك پارتی»‪.‬‬ ‫پۆستی سەرۆككۆمار‪ ،‬سەرۆكایەتی‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫رۆژنامەنوس و گۆشــەنوس لــە رۆژنامەی‬ ‫گشتی ئاك پارتی و سەرۆكی فراكسیۆنی ئاك‬ ‫یەنــی ئاكیــف‪ ،‬لەوتارێكیــدا ئامــاژەی‬ ‫پارتــی و چاودێریكردنــی كارەكانی پارلەمان‬ ‫سیستەمی سەرۆكایەتی و چوار‬ ‫بەوەكردووە‪ ،‬كە ئاك پارتی دەیەوێت خۆی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫بەرپرسیارێتی‬ ‫ێ بكاتەوەو ئەوانەشــی لەناو پارتەكەدا‬ ‫نو ‌‬ ‫نوســەر دەشڵێت‪ :‬بەم سیســتەمە نوێیە‪،‬‬ ‫لــەدژی سیســتەمی ســەرۆكایەتی بون و‬ ‫لە بەشــێكیتری وتارەكەیدا‪ ،‬نوسەر ئاماژە خەونی پارتی كۆمــاری گەل (جەهەپە)‪ ،‬بۆ‬ ‫دەنگیان بە «نەخێر» داوە‪ ،‬دوردەخرێنەوە بەوەدەكات رەجەب تەیب ئەردۆغان‪ ،‬دەستی گرتنە دەســەاڵتی توركیــا‪ ،‬كۆتایی پێدێت و‬ ‫لەنــاو پارتەكەدا و دەشــڵێت «ئەردۆغان بــااڵی لــە بەڕێوەبردنــی جومگەكانــی واڵت هەریەك لە پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە)‬ ‫دەســتی بااڵی لە پڕۆسەی پاكتاوكردنەی دەبێــت‪ ،‬بــەوەی لەپــاش كۆنگرەكــە چوار و پارتی بزاڤی نەتەوەپەرســت (مەهەپە) لە‬

‫عەبــدواڵ گــول‪ ،‬ســەرۆككۆماری‬ ‫پێشــووی توركیــا‪ ،‬لــە روونكردنەوەیەكــی‬ ‫بــۆ رۆژنامەنوســان‪ ،‬لەبــارەی ئــەو‬ ‫پڕوپاگەندانــەی باڵوكراوەتــەوە گوایە خۆی‬ ‫بــۆ پۆســتی ســەرۆكایەتی كۆمــاری توركیا‬ ‫لــە هەڵبژاردنەكانــی ‪ 2019‬كاندید دەكات و‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬بڕیارمداوە ئیتر سیاســەت نەكەم‪.‬‬ ‫یازدەهەمیــن ســەرۆككۆماری توركیــا‬ ‫گوتیشــی «حەوت ســاڵ بێالیەنانە پۆســتی‬ ‫ســەرۆكایەتی كۆمــارم بەڕێوەبــرد و دوای‬ ‫كۆتاییهاتنــی وادەكــەم بڕیارمــدا چیــدی‬ ‫سیاســەت نەكــەم و لە هەندێك رێوڕەســم و‬ ‫بۆنــەی جیاوازدا تێبینی و ئامۆژگاری دەكەم‬ ‫بەپێــی ئەزموونەكانــم‪ ،‬بــەاڵم راســتەوخۆ‬ ‫سیاســەت ناكەم‪ .‬داوا دەكەم سیاسەتکاران‬ ‫ناكۆكییــەكان وەالنێن و تەنیا بۆ توركیا كار‬ ‫بكــەن‪ ،‬چونكــە واڵت ماندووە و هەڕەشــەی‬ ‫زۆری لەســەرە و گوشاری جیاوازی بەسەردا‬ ‫هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا مەترســی ئەوەیان دەكرێت»‪.‬‬ ‫دەبێــت كــە بەربەرســتی ‪ %10‬ی هەڵبژاردن‬ ‫جێــی باســە‪ ،‬زۆربــەی ئەندامانــی‬ ‫تەنها‬ ‫نەبــڕن‪ ،‬واتــە لە دوو پارتی سیاســی‪،‬‬ ‫دامەزرێنــەی ئــاك پارتی ئێســتا لەناو ئاك‬ ‫یەك پارت دەرفەتی سیاسی دەبێت‪.‬‬ ‫پارتیــدا‪ ،‬دورخراونەتــەوەو نیگەرانن لەوەی‬ ‫ئەردۆغــان تاكڕەوانــە سیاســەت دەكات و‬ ‫عەبدواڵ گول‪ :‬ئیرت سیاســەت ناكەم‬ ‫دەســتی گرتووە بەســەر پارتەكەدا‪ ،‬جگە لە‬ ‫یازدەهەمین سەرۆككۆماری توركیا وەاڵمی عەبدواڵ گول‪ ،‬بوالنت ئارینجە كە ئێســتا هیچ‬ ‫ئــەو پروپاگەنــدە سیاســییانەی دایــەوە كە پۆســتێكی نییە و كە یــەك لە دامەزرێنەری‬ ‫ماوەیەكــە بووەتە بابەتــی رۆژەڤی توركیا و پارتەكەیە و ســااڵنی رابردوودا‪ ،‬یاریدەدەری‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬بڕیارمداوە ئیتر سیاســەت نەكەم‪ .‬سەرۆكوەزیرانی توركیا بووە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )609‬دوشةممة ‪2017/5/8‬‬

‫تەندروستی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫رۆژانە نزیكەی ‪ 150‬نەخۆش سەردانی سەنتەری رۆماتیزمی سلێامنی دەكەن‬

‫بۆچی ژنان زیاتر تووشی ڕۆماتیزم دەبن؟‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫نەخۆشــی رۆماتیزم‪ ،‬نەخۆشیەكی‬ ‫درێژخایەنــەو زیاتر لە ‪ 120‬جۆری‬ ‫هەیە‪ ،‬رێژەی توشبوانیش لەژناندا‬ ‫زۆرتــرە‌وەك لەپیــاوان‪ ،‬ئەویــش‬ ‫بەهۆی ماندوبونــی رۆژانەوە یانە‪،‬‬ ‫هەر بەو هۆیەشــەوە ســەنتەرێكی‬ ‫تایبــەت بەنەخۆشــی رۆماتیزم لە‬ ‫ســلێمانی هەیە‪ ،‬كە تێــدا تەواوی‬ ‫چارەســەرەكانی تێــدا دەكرێــت‪،‬‬ ‫بەپێــی وتــەی بەڕێوەبــەری‬ ‫ســەنتەرەكە رۆژانــە نزیكــی ‪100‬‬ ‫بــۆ ‪ 150‬نەخــۆش رودەكەنــە‬ ‫سەنتەرەكە‪.‬‬ ‫د‪ .‬هــاوار عەلــی‪ ،‬بەڕێوەبــەری‬ ‫راوێژكاریــی‬ ‫ســەنتەری‬ ‫نەخۆشیەكانی رۆماتیزم‌و راهێنانی‬ ‫پزیشــكی‪ ،‬ئامــاژە بــەوە دەكات‪،‬‬ ‫ســەنتەرەكە ســاڵی‪ 1986‬بــۆ‬ ‫‪1987‬دامەزراوە‪ ،‬لە چەند بەشێك‬ ‫پێكهاتــوە‪‌،‬وەك بەشــی نەخۆش‪،‬‬ ‫بینین‪ ،‬كە پزیشــكی پسپۆڕ‌و پایە‬ ‫بڵند دادەنیشێت‪ ،‬هەروەها بەشی‬ ‫چارەسەری سروشتی كە پێكهاتوە‬ ‫لەبەشی ئامێرو فێركردن‌و‌وەرزش‪،‬‬ ‫بەشــی تیشــك‌و دەرمانخانــە‪ ،‬كە‬ ‫هــەر دوو بەشــی دەرمــان‌و كیفی‬ ‫ئەژنۆ‌و باندج لە خۆ دەگرێت‪.‬‬

‫د‪ .‬هاوار عەلی‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری سەنتەری رۆماتیزم‪:‬‬ ‫ئامێری زۆر پێشكەوتوو بۆ چــارەســەری‬ ‫رۆمــاتــیــزم هــەیــە‪ ،‬بـــەاڵم ئێمە تــوانــای‬ ‫كڕینیامن نییە‬ ‫د‪ .‬كاروان جەالل‪،‬‬ ‫پــســۆڕی نــەخــۆشــیــیــەكــانــی رۆمــاتــیــزم‌و‬ ‫جومگە‪ ،‬رۆماتیزم‪:‬‬ ‫ن ــزی ــك ــەی ‪ 120‬جــــــۆری هـ ــەیـ ــە‪ ،‬بــۆیــە‬ ‫چارەسەرەكانیش جیاوازن‬ ‫ژن یان پیاو زیاتر توشی رۆماتیزم دەبن؟‬ ‫د‪ .‬هــاوار عەلــی‪ ،‬باس لەوەیشــدەكات‪،‬‬ ‫نەخۆشــی رۆماتیــزم زیاتــر لــە‪ 120‬جۆری‬ ‫هەیــە‪ ،‬لــە هەمــوی باوتــر ئــەم جۆرەیە‪،‬‬ ‫كــە پیێدەوترێــت(‪Rheumatoid‬‬ ‫‪ )Arthriti‬بەپێی ســتانداری جیهانی لە‪-1‬‬ ‫‪ %2‬خەڵــك توشــی ئەم جۆرەیــان دەبێت‪،‬‬ ‫ئەمەیش زیاتر لەتەمەنی ‪ 30‬بۆ ‪ 50‬ساڵیدایە‪،‬‬ ‫لە مندااڵندا ئەم جۆرەی رۆماتیزمە باوە‪ ،‬كە‬ ‫پێیدەوترێــت (‪jeuvenal Arthritist‬‬ ‫‪ )I diopathic‬لەتەمەنی دوو ســاڵیەوە‬ ‫تا ‪ 16‬ســاڵی توش دەبــن‪ .%80 ،‬منداڵەكە‬ ‫نەخۆشــی رۆماتیزمەیــان دەمێنێت‪ ،‬رێژەی‬ ‫ســەردانیكردنی نەخــۆش بــۆ ســەنتەرەكە‬ ‫لەژنانــدا زیاتــرە ‌وەك پیــاوان‪ ،‬ئەوەیــش‬ ‫دەگەڕێتــەوە بۆ ماندوبونــی زۆری رۆژانەی‬ ‫ژنان كــە ئیشــیان قورســترە‪ ،‬هەرئەوەش‬ ‫‌وایكــردوە رۆژ بــە رۆژ رێژەی توشــبون بە‬

‫ئــەوا ‪ esr‬بەرز دەبێتەوە‪ ،‬مانای ئەوە نیە‬ ‫رۆماتیزمــەی هەیە‪ ،‬بۆیە پێویســت بەترس‬ ‫ناكات‪.‬‬

‫ئەو چارەسەرانەی لەسەنتەری‬ ‫رۆماتیزمدا دەكرێن‬ ‫د‪ .‬هاوار عەلی‪ ،‬ئاماژە بەوەدەكات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نەخۆشەكە یەكێك لەجۆرەكانی رۆماتیزمی‬ ‫هەبێــت‪ ،‬بەپێــی حاڵەتــی نەخۆشــییەكە‬ ‫دەفتەری دەرمانی درێژخایەنی بۆ دەكرێت‪،‬‬ ‫كــە مانگانە دەرمــان وەردەگرێــت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نەخۆشــیەكەی ئاســان بــوو دەرمانێكــی‬ ‫دەدەینــێ بۆ دوو هەفتە‪ ،‬ئەگەر باش نەبوو‬ ‫چارەسەری سروشــتی پێدەدرێت‪ ،‬كە چوار‬ ‫بۆ حەوت جەلســەیە‪ ،‬ئەگەر پێویست بكات‬ ‫جەلسەكانی بۆ دووبارە دەكرێتەوە‪.‬‬

‫چارەسەری رسوشتی چەند جۆری هەیە؟‬

‫رونیشــی كردەوە‪ ،‬جۆرێك چارەســەری‬ ‫سروشــتی پێیدەوترێت چارەســەر بەتەزوی‬ ‫كارەبــا‌و چارەســەر بەگەرمــا‪ ،‬كــە گەرمی‬ ‫دەبەخشــێتە ماســولكەكان‪ ،‬چارەســەر بە‬ ‫وزەی موگناتیســی‪ ،‬چارەســەر بەلێــزەر‪،‬‬ ‫نەخۆشی رۆماتیزم لە زیادبوندا بێت‪.‬‬ ‫هەروەها چارەســەر بەشــەپۆلەكانی سەرو‬ ‫مــەرج نیە ئەگەر ‪ esr‬بەرزبێت توشــی‬ ‫دەنگ‪ ،‬بەكاردێت بەشــێكی تر چارەســەری‬ ‫رۆماتیزم بوبێت‬ ‫سروشــتی فێــری نەخۆشــەكە دەكرێــت‪،‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬رونیشكردەوە‪ ،‬نەخۆشی رۆماتیزم‬ ‫چۆنێتی هەڵســوكەوت‌و‌وەرزشێكی تایبەتی‬ ‫زۆر جیــاوازە لــەوەی كــە لەنــاو خەڵكیدا‬ ‫فێر دەكرێت‪.‬‬ ‫باوە‪ ،‬كــە دەڵێن رۆماتیــزم هەیە‪ ،‬هاواڵتی‬ ‫بەهەڵە لێی تێگەشــتوە‪ ،‬لەسەنتەرەكەماندا‬ ‫قەیرانی دارایی كاریگەریی لەسەر‬ ‫پشــكنینێكمان هەیە كەناوی (‪)esr‬ە ئەو‬ ‫فەحســە لەنــاو خەڵكدا‌و وابــاوە كە بەرزبو‬ ‫سەنتەرەكە هەبوە؟‬ ‫وادەزانێــت نەخۆشــی رۆماتیزمــی هەیــە‪،‬‬ ‫ئــەم بۆچونەش هەڵەیە‪ ،‬چونكە نەخۆشــی‬ ‫د‪ .‬هــاوار‪ ،‬بــاس لەوەیــش دەكات‪،‬‬ ‫رۆماتیــزم زیــاد لــە‪ 120‬نەخۆشــی جــۆراو ســەنتەرەكەیان هــەروەك ســێكتەرەكانی‬ ‫جۆرە‪ ،‬فەحســی ‪ esr‬زۆر جیــاوازی هەیە تری تەندروستی قەیرانی دارایی كاریگەریی‬ ‫لــە نەخۆشــی رۆماتیزم‪ ،‬لەبــەر ئەوە ئەو هەبــوە‪ ،‬ئەویش كێشــەی كەمــی دەرمانی‬ ‫فەحسە (‪)esr‬ە خەڵك بەهەڵە پێیدەڵێت درێژخایەنە‪ ،‬چونكە لەدەرەوەی نەخۆشخانە‬ ‫رۆماتیــزم‪ ،‬بــەاڵم لەهەموو نەخۆشــیەكان نرخەكــەی گرانــە‪ ،‬بــەاڵم خۆشــبەختانە‬ ‫بەرزدەبێتەوە تەناتەت لەكاتی هەاڵمەتیشدا‪ ،‬لەئێستادا ‪ %70‬بۆ ‪ %75‬دەرمانەكان هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئیلتیهابەكە لەســێ هەفتە زیاتر بێت ئەوانیــش بەردەوام لەگــەڵ بەڕێوەبەرایەتی‬

‫تەندروستی لەسەر خەتن كە دەرمانەكانیان‬ ‫بۆ دابین بكەن‪ ،‬هەروەها لەئێستادا ئامێری‬ ‫زۆر پێشــكەتو هەیــە بــۆ چارەســەری ئەم‬ ‫نەخۆشــیە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی قەیرانی داراییەوە‬ ‫ناتوانرێت بۆیان بكڕێت‪ ،‬گرانە وەك ئامێری‬ ‫(شــۆكۆیڤ) كە زۆر پێشكەتوە‪ ،‬نرخی دوو‬ ‫دەفتــەر دۆالرە‪ ،‬هەرچەندە ماوەیەك پێش‬ ‫ئێســتا كۆمەڵێك ئامێری تــر كڕاون بۆیان‪،‬‬ ‫بەاڵم پێویستیان بەئامێری دیكە هەیە‪.‬‬

‫رۆژانە ‪ 100‬بۆ‪ 150‬نەخۆش دێنە‬ ‫سەنتەرەكە‬ ‫ئــەو بەڕێوەبــەرە‪ ،‬رایگەیانــد‪ ،‬بەپێــی‬ ‫ئامــارەكان تائێســتا ســێ هــەزار‌و ‪261‬‬ ‫كــەس دەفتــەری نەخۆشــی درێژخایەنــی‬ ‫رۆماتیزمەیــان لەســەنتەرەكە بۆكــراوە‪،‬‬ ‫لەســەرەتای ئەم ســاڵەوە تائێســتا نزیكی‬ ‫حەوت هــەزارو ‪ 300‬بۆ حــەوت هەزارو ‪500‬‬ ‫نەخۆش ســەردانی ســەنتەرەكەیان كردوە‪،‬‬ ‫هەروەهــا مانگانە نزیكی دوو هەزار‌و ‪ 200‬بۆ‬ ‫دوو هــەزارو‪ 500‬نەخۆش ســەردان دەكەن‪،‬‬ ‫كە رۆژانەش ‪ 100‬بۆ ‪ 150‬نەخۆش ســەردانی‬ ‫سەنتەرەكەیان كردووە‪.‬‬

‫هۆكارەكانی توشبون بە نەخۆشی‬ ‫رۆماتیزم چیە؟‬ ‫الی خۆشــیەوە‪ ،‬د‪ .‬كاروان جــەالل‪،‬‬ ‫پسپۆڕی نەخۆشیەكانی رۆماتیزم‌و جومگە‪،‬‬ ‫بە(چاودێــر)ی راگەیاند‪« ،‬رۆماتیزم بریتیە‬ ‫لەنەخۆشــیەكانی جومگــەو ماســولكە‌و‬ ‫بەســتەرە شــانەكان‪ ،‬كــە زیاتــر توشــی‬ ‫جومگەكان دەبێت‪ ،‬هەندێكجار ئێسكەكانیش‬ ‫دەگرێتــەوە‪ ،‬بۆیــە بەنەخۆشــی رۆماتیــزم‬ ‫دەوترێت نەخۆشیەكی درێژخایەنە»‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬جەختدەكاتــەوە‪ ،‬زۆربــەی‬ ‫هۆكارەكانی توشــبون بەنەخۆشی رۆماتیزم‬ ‫نەزانــراوە‪ ،‬بــەاڵم بەشــێوەیەكی گشــتی‬ ‫پەیوەندیــی بە بەرگریی لەشــەوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫گۆڕانــكاری لەسیســتەمی بەرگریی لەشــدا‬ ‫روودەدات جۆرێك لەدژە تەن دروستدەبێت‪،‬‬ ‫كــە وادەكات بەرگریــی لەشــی كەســەكە‬

‫كەمدەكاتــەوە‪ ،‬هەندێــككات ئیلتیهاباتێكی‬ ‫درێژخایەنــە كــە هەندێكجــار هەوكردنــی‬ ‫پێوەیە‪ ،‬یان هۆكارەكەی بۆماوەییە‪.‬‬

‫زیاتر نەخۆشی رۆماتیزم كام جومگانە‬ ‫دەگرێتەوە؟‬ ‫ئەو پسپۆڕەی نەخۆشییەكانی رۆماتیزم‌و‬ ‫جومگــە‪ ،‬باس لەوە دەكات‪ ،‬رۆماتیزم دەیدا‬ ‫لەجومگەكانــی دەســت‌و قــاچ‪ ،‬جومگــەی‬ ‫بچــوك‪ ،‬هەروەهــا هەندێ لەنەخۆشــیەكان‬ ‫هەمــوو جومگەكان دەگرێتــەوە هەندێكیان‬ ‫جومگــەی بچــوك‌و گــەورەش دەگرێتەوە‪،‬‬ ‫هەندێكی تەنها لەجومگــەی بچوك دەدات‪،‬‬ ‫دەئاوســێت‪ ،‬نەخۆشــەكە ئــازاری دەبێــت‬ ‫بەتایبــەت بەیانیــان هەســت بەوشــكبونی‬ ‫جومگەكانــی دەكات‪ ،‬كە زیاتر جومگەكانی‬ ‫پەنجەكانی قاچ‌و دەست دەگرێتەوە‪.‬‬

‫هەوكردنی رۆماتیزمی ‪ %2-1‬خەڵك لەم‬ ‫جۆرەیان توش دەبن‬ ‫د‪ .‬كاروان جــەالل‪ ،‬دەڵێت»هەنــدێ‬ ‫لەنەخۆشــیەكانی رۆماتیــزم درێژخایەنــن‪،‬‬ ‫دەبێــت نەخۆشــەكە بەدرێژایــی تەمەنــی‬ ‫دەرمــان بەكاربهێنرێت‪ ،‬ئەو جۆرەی كە زۆر‬ ‫بــاوە پێدەوترێت(هەوكردنــی رۆماتیزمــی)‬ ‫كــە ‪ %2-1‬نەخۆش لەم جــۆرە دەیگرن‪ ،‬بە‬ ‫زۆری لەتەمەنــی ‪ 45‬ســاڵی بــۆ ‪ 50‬ســاڵی‬ ‫دەگرێتــەوە‪ ،‬نەخۆشــی رۆماتیزمی هەیە‪،‬‬ ‫لەمنداڵــدا پێدەڵێن (تــای رۆماتیزمی) كە‬ ‫زیاتر لەتەمەنی پێنج ســاڵی تا ‪ 15‬ســاڵی‬ ‫روودەدات»‪.‬‬ ‫ناوبــراو رونیدەكاتــەوە‪ ،‬لــە بەرئەوەی‬ ‫نەخۆشــی رۆماتیــزم زۆر جــۆری هەیە كە‬ ‫نزیكی ‪120‬جۆرە‪ ،‬هەر بۆیە چارەســەرەكان‬ ‫لەنەخۆشێكەوە بۆ نەخۆشێكی تر جیاوازە‪،‬‬ ‫هەیە پێویســتی بەدەرمانە یان چارەسەریی‬ ‫سروشــتی‪ ،‬یان وەرزشكردن‪ ،‬خۆشبەختانە‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی زۆربەی چارەسەرەكان‬ ‫لەكوردستاندا هەیە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (609)8-5-2017‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫(دواین پەڕینەوە)‪ ،‬بەرەو (كان) پەڕییەوە‬ ‫زیاتر لە ‪ 100‬پڕۆدیۆسەرو بەڕێوەبەری كەناڵە جیهانییەكان دەیبینن‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬ ‫بەسپۆنســەری هەریــەك لە كۆمپانیای مەســتی‬ ‫فیلــم‪ ،‬كۆمپانیــای هاما‪ ،‬ســەنتەری میترۆ‪ ،‬كورتە‬ ‫فیلمــی (دوایــن پەڕینــەوە)‪ ،‬كــە لەســیناریۆو‬ ‫دەرهێنانــی هونەرمەند (ســەفین قانع)ەو (عومەر‬ ‫ێ ‌و‬ ‫ســەرگەتی) رۆڵــی ســەرەكی تێــدا دەگێــڕ ‌‬ ‫ماوەكەی ‪ 18‬خولەكە‪ ،‬رەزامەندی بەشــداریكردنی‬ ‫لە فێستیڤاڵی (كان)ی نێودەوڵەتیی پێدرا‪.‬‬ ‫دواجــار ئەم كورتە فیلمە گەیشــتە فێســتیڤاڵی‬ ‫(كان)ی فەڕەنســی كــە رۆژانــی ‪2017/5/28-17‬‬ ‫بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە ناوەرۆكــی ئــەم كورتــە فیلمەو‬ ‫بەشــداریكردنی لــەو فێســتیڤاڵە نێودەوڵەتییەدا‪،‬‬ ‫سەفین قانع بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬فیلمەكە باس‬

‫شیر و دایبی‬ ‫لە نێوان تاوان و پێداویستیدا‬

‫لەدوبارەبونەوەی ژیانی مرۆڤ دەكات‪ ،‬هەستكردن‬ ‫بە بۆشایی زەمەن‌و بەماشێن بونی مرۆڤ لەناو ئەو‬ ‫سیستمە ســەرمایەداری‌و تەكنەلۆژییەدا كە ئەمڕۆ‬ ‫جیهــان بەڕێوە دەبات‪ ،‬واتا ئەو دنیایەی كە مرۆڤ‬ ‫ێ خەون‪.‬‬ ‫ێ رۆح‌و ب ‌‬ ‫تێیدا بۆتە بونەوەرێكی ب ‌‬ ‫دەربــارەی بەشــداریكردنی فیلمەكەیــش وتــی‪:‬‬ ‫رۆژی ‪ 2017/5/22‬نمایشكردنی كورتە فیلمەكەمانە‬ ‫لەبەشــی شــۆرت كۆرنەرو هەمــو دیپارتمێنتەكانی‬ ‫تری ماركێتین‪ .‬بڕیاریشە زیاتر لە ‪ 100‬پڕۆدیۆسەرو‬ ‫بەڕێوەبەری كەناڵە جیهانییەكان بیبینن‪.‬‬ ‫فیلمەكەیــش بەرهەمــی بەڕێوەبەرایەتی گشــتی‬ ‫رۆشنبیری‌و هونەر‪ /‬بەشی سینەمایە‪.‬‬ ‫بــۆ كاری ئایندەیــش وتی‪ :‬لە كورتــە فیلمێكدا‬ ‫كاردەكەم بەنــاوی (مێتامۆرفیوس)‪ ،‬كە ماوەكەی‬ ‫‪ 11‬خولەكە و لە قۆناغی پێش بەرهەمهێناندایە‪.‬‬

‫هاژە براخاس‪ ،‬یەكەمین پێشانگەی‬ ‫تایبەتی خۆی كردەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی ‪ ،2017/4/24‬لەهۆڵــی مۆزەخانەی‬ ‫نیشــتمانی (ئەمنە ســورەكە)‪ ،‬هونەرمەندی‬ ‫شــێوەكار (هــاژە براخــاس)‪ ،‬یەكەمیــن‬ ‫پێشــانگەی تایبەتــی خۆی كە لــە ‪ 35‬تابلۆ‬ ‫پێكاتبو بەســتایلی تەعبیری‌و ئەبســتراكت‬ ‫كردەوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەم پێشــانگە تایبەتــە‪ ،‬هاژە‬ ‫براخاس بە (چاودێــر)ی راگەیاند‪ :‬ئەنجامی‬ ‫یاریكــردن‌و ســەرقاڵكردنی هەســتمە لــەم‬

‫كارانەمــدا‪ ،‬هەســتدەكەم هەمومــان لەنــاو‬ ‫یارییەكــی گەورەدایــن‪ ،‬كــە هەریەكەمــان‬ ‫بەجۆرێك سەرقاڵین‪ ،‬هەریەكەمان بەجۆرێك‬ ‫رائەكەیــن لەو بەتاڵییەی كە بەری ئەكەوین‪،‬‬ ‫ئەم راكــردن‌و روبەڕوبونەوەیە وا ئەكات كە‬ ‫زیاتــرو زیاتر بەر ئــازارو نائارامیی بكەوین‪،‬‬ ‫كە بەسەیركردن‌و وردبونەوە لەهەر كەسێك‬ ‫ئەتوانیــن هەســت بەهیالكــی‌و ماندوبونــی‬ ‫رۆحیی بكەین‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــە ئەزمونــی ئەم كارانــەوە پێی‬ ‫گەیشتوم ئەوەیە كە تا بێدەنگتر بیت‪ ،‬زیاتر‬ ‫بەر ژاوەژاو و قەرەباڵغی ناوخۆت ئەكەویت‪.‬‬

‫بێگومان كەیســی (دزینی) شیرو دایبی لە الیەن كەسێكەوە‬ ‫بە پێوەری یاســا دزییــە و دەچێتە خانەی تاوانــەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەگــەر بــۆ پڕكردنــەوەی پێداویســتیش بێت‪ ،‬بەاڵم پرســیاری‬ ‫جددی ئەوەیە‪ ،‬بۆچی كەســێك بەم تۆمەتە دەســتگیردەكرێت؟‬ ‫خەڵكیی كاردانەوەیەكی زیادی دەبێت و هەمو دەبنە بەرگریكاری‬ ‫سەرســەختی ئەو كەســەی ئەو كارەی كردوە‪ ،‬قســەو پرســیار‬ ‫لەســەر خودی ئەو یاســا ســەروەرییە دەكرێـــت كە هەمومان‬ ‫خەونی پێوە دەبینین؟‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫لەپاش راپەڕینەوە تا ئێستاشــی لەســەر بێت‪ ،‬وێردی سەر‬ ‫زمانی هەمومان یاسا سەروەرییە‪ ،‬دابینكردنی ژیانێكی شایستەیە بۆ هاواڵتیان‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫نە یاســا ســەروەرەو نە ئــەو ژیانەش دابینكراوە كــە زۆرێك لە حزبەكان خۆیانیان لەســەری‬ ‫بیناكردو لەدروشم بەوالوە هیچی تری ل ‌ێ سەوز نەبو‪ ،‬خەڵكی كاتێك بە لێپێچینەوە و سزادانی‬ ‫كەســێك خۆشــحاڵ دەبێت و باسی ســەروەری یاســا دەكات‪ ،‬كە خودی ئەو یاسایە رێگە بە‬ ‫دەرچونی هیچ كەس و كەیســێك نەدات لە دەســت یاسا قوتاری ببێت‪ ،‬تا بەوە دەگات خەڵك‬ ‫ئەو متمانەیەی هەبێت ســەروەری یاســا بەجۆرێكە تەنانەت لە بارودۆخی نائاســایی و لەبەر‬ ‫برسێتی پەنا بۆ كارێكی لەمجۆرە ببات‪ ،‬سزادەدرێت و دەرچونی نییە لێی‪ ،‬ئەوكاتە خەڵكیی‬ ‫دەستخۆشــی دەكات‪ ،‬نەك خەڵك تەاڵق لەســەر ئەوە بخوات كە یاســا ناتوان ‌ێ سزای كەس و‬ ‫كەیسی گەورە بدات‪...‬‬ ‫ئــەوەی لــە چەند رۆژی رابردو لەســەر ئەم كەیســە جوڵێنرا لە الیەن خەڵكــەوە‪ ،‬لە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان و تەنانەت بە ئێستاشــەوە‪ ،‬جگە لەوەی قســەیە لەســەر بارودۆخی ژیان و‬ ‫گوزەرانی خەڵكیی‪ ،‬قســەكردن نییە لەســەر خودی تاوانی دزیكردن‪ ،‬چونكە هەموان دەزانین‬ ‫تاوانی دزیكردن نەك لە روی یاساییەوە سزای قورسی هەیە‪ ،‬تەنانەت لە روی كۆمەاڵیەتیشەوە‬ ‫سزای قورستری هەیە‪ ،‬ئاسانترە سزای چەند ساڵە تەواو بكەی‪ ،‬بەاڵم ئاسان نییە لەكەی سزای‬ ‫كۆمەاڵیەتی خەڵكیی تەواو بكەیت و خۆت پاك بكەیتەوە‪.‬‬ ‫بۆیــە لێــرەوە دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی كە ئەوە بوترێت‪ ،‬بەرگریكردن لە كەســێك كە بە‬ ‫پێــی یاســا تاوانێكی لەمجــۆرە ئەنجام دەدات و وەك دەڵێن دزی هــەر دزییە‪ ،‬ناچێتە خانەی‬ ‫بەرگریكردن لە خودی تاوانەكە‪ ،‬هێندەی بەرگرییە لەو ژیانەی كە پێویستە هاواڵتی هەیبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەبێت ئەوەش بزانین‪ ،‬كە دزیكردن راستە هەندێجار بۆتە پیشەی هەندێك كەس‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫زۆر كاتدا دزیكردن بۆ هەمو كەسێك دەست نادات و ناتوانرێت ئەنجام بدرێت‪ ،‬مەگەر پاڵنەرو‬ ‫هۆكارێكی زۆر گەورە لە پشتییەوە بێت‪ ،‬تا بتوانێت بە خستنە پاڵی ناوی (دز)‪ ،‬بۆ ناوەكەی‬ ‫خۆی قوربانی بە ژیانی كۆمەاڵیەتی خۆی بدات‪ ،‬بۆیە ئەگەر ئەم كەیســە نەتوانێت دەســت بۆ‬ ‫هەمو كەیسەكانی دیكە ببات و سزای تاوانبارەكانی تر وەك یەكنەدات‪ ،‬مەترسیی زۆر لەمەی‬ ‫ئێستا بۆ سەر ئاسایشی كۆمەڵگە دروست دەكات‪.‬‬

‫سایتی نوێی‬

‫كەوتەكار‬

‫‪www.dabran.net‬‬

‫‪w.dabran.n‬‬ ‫بە سێ زمان‪ :‬كوردی‪ ،‬عەرەبی و ئینگلیزی‬

‫دیزاینی نوێ‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫چەن دەقێکی شیعریی‬ ‫پیێر ڕۆڤێردی فەڕەنسی‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫و‪ .‬لە فرانسییەوە ‪ :‬د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )550‬دووشەممە ‪2017/5/8‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫«کەشتیی تاریک»ی شێرکۆ فەتاح‬ ‫بە کوردی باڵو دەکرێتەوە‬ ‫شێرکۆ فەتاح‪ :‬ڕۆمانەکەم باسی کوردێکە‬ ‫کە دەیەوێت لە ژێر هەلوومەرجی دژواردا‬ ‫بەختەوەری بدۆزێتەوە‬

‫ئا ‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫کەشتیی تاریک‪ ،‬کە سێیەم ڕۆمانی نووسەری‬ ‫ئەڵمان و بەڕەچەڵەک کورد‪ ،‬شێرکۆ فەتاحە‬ ‫و لە الیەن پێشەوا فەتاحی وەرگێڕەوە کراوە‬ ‫بە کوردی‪ ،‬بڕیار وایە لە ئاییندەیەکی نزیکدا‬ ‫ناوەندی غەزەلنووس چاپ و باڵوی بکاتەوە‪.‬‬ ‫شێرکۆ فه‌تاح‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٦٤‬وەک کوڕی‬ ‫باوکێکی کوردی خەڵکی سلێمانی و دایکێکی‬ ‫ئه‌ڵمان لە بەرلین لــەدایــک بــووە‪ ،‬بــرازای‬ ‫ڕۆماننووس و ڕووناکبیری کۆچکردووی کورد‪،‬‬ ‫ئیبراهیم ئەحمەدە‪ .‬سه‌ره‌تای منداڵیی ل ‌ه‬ ‫ئه‌ڵمانیای شه‌رقی به‌سه‌ر بردووه‌‪ ،‬له‌و نێوه‌نده‌دا‬ ‫چه‌ند جارێک له‌گه‌ڵ باوکیدا سه‌ردانی عێراقی‬ ‫کردووه و بۆ ماوه‌ی درێژخایه‌ن ماوه‌ته‌وه‌‪ .‬ساڵی‬ ‫‌وه بۆ‬ ‫‪ 1975‬به‌ خاو و خێزانه‌وه‌ گواستویانه‌ته ‌‌‬ ‫نه‌مسا و دواجار بۆ ڕۆژئاوای به‌رلین‪ .‬فه‌تاح‬ ‫له‌وێ فه‌لسه‌فه‌ و مێژووی هونه‌ری خوێندووه‌‪.‬‬ ‫لــه‌و زه‌م ـه‌ن ـه‌شــدا چه‌ند جــارێــک س ـه‌ردانــی‬ ‫کوردستانی کردووه‌ته‌وه‌‪ .‬هاوکات لە ‪19‬مین‬ ‫فێستیڤاڵی گــەالوێــژدا شێرکۆ فەتاح هاتە‬ ‫سلێمانی و بەشداریی فێستیڤاڵەکەی کرد‪.‬‬ ‫پێشەوا فەتاح‪ ،‬وەرگێڕی ڕۆمانەکە‪ ،‬بە‬ ‫ڕەخنەی چاودێری ڕاگەیاند‪ ،‬زیاتر لە ساڵێکە‬ ‫کاری وەرگێڕانی «کەشتیی تاریک»ی تەواو‬ ‫کــردووە و لە ئێستادا بڕیار وایــە ناوەندی‬ ‫غەزەلنووس چاپی بکات و کۆمپانیای سولی‬ ‫میدیاش سپۆنسەری کردووە‪.‬‬ ‫ئــەو وەرگــێــڕە ســەبــارەت بــە نــاوەڕۆکــی‬ ‫ڕۆمانەکە ئاشکرای کرد‪ ،‬کە ڕۆمانەکە باس‬ ‫لە کارەکتەرێک دەکات کە ناوی کەریمە و لە‬ ‫هەرێمی کوردستان و لە ناوچەکانی هەڵەبجە‬ ‫و هەورامان تێکەاڵوی ڕێکخراوە توندڕەوەکان‬ ‫دەبێت‪ ،‬دواتر سەفەر بەرە و ئەورووپا دەکات‬ ‫و لەوێش بەر کولتوورێکی جیاواز دەکەوێت و‬ ‫بە وردییەکی زۆرەوە نووسەر دوای چارەنووسی‬ ‫ئەو کارەکتەرە دەکەوێت کە لەناو دوو دونیای‬ ‫جیاواز و دژبەیەکدایە‪.‬‬ ‫پێشەوا فەتاح باسی لەوەش کرد‪ ،‬تەواوی‬ ‫ڕۆمانەکانی شێرکۆ فەتاح باس لە هەرێمی‬ ‫کوردستان و عێراق دەکــەن‪ ،‬بەشی زۆری‬ ‫کارەکتەری ڕۆمانەکانی کوردن و دەڵێت‪:‬‬ ‫«جــگــە لــەوانــەش ئەدەبیاتی‬ ‫شێرکۆ فــەتــاح بــە ت ــەواوی‬ ‫ئەورووپادا باڵوبووەتەوە و‬ ‫ڕەخنەگرانی ئەڵمان دەڵێن‬ ‫هاتنی شێرکۆ ئەدەبیاتی‬ ‫ئەڵمانیی دەوڵەمەند‬ ‫کردووە‪ ،‬بۆیە وەرگێڕانی‬ ‫بۆ کوردی پێویست و‬ ‫گرنگ بوو‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬نووسەر‬ ‫زۆر وردەکــــارانــــە‬ ‫دەربارەی کوردستان‬ ‫و ئـــەو ڕێــکــخــراوە‬ ‫توندرەوانە دەدوێت‬

‫کە لەو ناوچانە بوون و بە شارەزاییەکی زۆرەوە‬ ‫ڕۆمانێکی زۆر تایبەت و وردی نووسیوە‪».‬‬ ‫شێرکۆ فــەتــاح تــا ئێستا پێنج ڕۆمــان‬ ‫و کۆمەڵەچیرۆکێکی بــاو ک ــردووه‌تــه‌وه‌‪:‬‬ ‫سه‌رسنوور‪ ،‬ڕۆمان ‪ ،٢٠٠١‬دۆنی‪ ،‬چیرۆک ‪،٢٠٠٢‬‬ ‫مامەچکۆل‌‪ ،‬ڕۆمــان ‪ ،٢٠٠٤‬که‌شتیی تاریک‪،‬‬ ‫ڕۆمان ‪ ،٢٠٠٨‬نیشتیمانێکی سپی‪ ،‬ڕۆمان ‪،٢٠١١‬‬ ‫دواشوێن‪ ،‬ڕۆمان ‪.٢٠١٤‬‬ ‫شێرکۆ فــەتــاح‪ ،‬نــووســەری ڕۆمــانــەکــە‪،‬‬ ‫پێشەکییەکی بۆ چاپە کوردییەکە نووسیوە‬ ‫و ڕایگەیاندووە‪ ،‬ڕۆمانەکە بەشی یەکەمی لە‬ ‫کوردستان ڕوو دەدات و بەشی دووەمیش لە‬ ‫ئەورووپا‪.‬‬ ‫ئەو نووسیویەتی‪« :‬پاڵەوانی ڕۆمانەکە‬ ‫ناوی کەریمە‪ .‬من نەمویست لە ناو کاراکتەری‬ ‫کەریمدا کوردێکی نموونەیی نماییش بکەم‪،‬‬ ‫هاوکات توندڕەوێکی دینیی نموونەییش نا‪.‬‬ ‫بۆ من مەسەلە ئەوە بوو‪ ،‬وەسفی مرۆڤێک‬ ‫بکەم‪ ،‬کە هەوڵ دەدات لە ژێر هەلومەرجی‬ ‫دژواردا بەختەوەری بدۆزێتەوە‪ .‬مەبەستم بووە‬ ‫هەڵەکانی ڕوون دەربکەون‪ ،‬بەبێ ئەوەی مرۆڤ‬ ‫بتوانێت بە ئاسانی لە ڕووی ئەخالقییەوە‬ ‫مەحکومیان بکات‪ .‬مەبەستم بــووە کەریم‬ ‫کاراکتەرێکی ناخناکۆک بێت‪ ،‬بە جۆرێک‬ ‫کە خوێنەر ناچار بێت بیر لە چارەنووسی‬ ‫بکاتەوە‪».‬‬ ‫ئـــامـــاژەی بــــەوەش کـــــردووە‪« :‬نــیــوەی‬ ‫دووهەمی ڕۆمانەکە لە ئەڵمانیا دەگوزەرێت‪،‬‬ ‫لە شاری بەرلین‪ .‬لەبەرئەوەش بەسەرهاتەکانی‬ ‫پاڵەوانەکەم لــەوێ هێندە بە وردی وەسف‬ ‫دەکەم‪ ،‬چونکە لە کوردستان هێندەم کوڕی‬ ‫گەنج بینیون‪ ،‬کە خەونیان ئەوە بووە بڕۆن‬ ‫بۆ ئەڵمانیا‪ .‬منیش لە خۆمم دەپرسی‪ ،‬ئاخۆ‬ ‫چی ڕوو بدات‪ ،‬گەر بەڕاستی بگەنە ئەوێ؟‬ ‫خەونەکەیان دێتە دی؟»‬ ‫کەریمی پاڵەوانی من کێشەی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫یەکێک لە هۆکارەکانیش ئەوەیە‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫خــۆی لە ڕابـــردوو ڕزگــار بکات‪ .‬ئــەم تاکە‬ ‫چارەنووسە بێگومان ترشوخوێی ئەدەبیی‬ ‫کــراوە‪ ،‬لێرەدا باس باسی ڕۆمانێکە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی لەڕووی ئەو لێشاوە پەناهەندەیەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئێستا ڕووی لە ئەوروپا کردووە‪ ،‬سەرنجڕاکێش‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬کێشەی خۆگونجاندنە‪ .‬باوکی من‬ ‫خۆی ئەوەی بەسەر هاتووە و زۆر جار باسی‬ ‫کــردووە‪ :‬مرۆڤ شتێک لــەداوی خۆی بەجێ‬ ‫دەهێڵێت‪ ،‬ژیــان هەرگیز وەک پێشووی لێ‬ ‫نایەتەوە‪ ،‬و لەوانەشە ئەزموونی غەریبایەتی‬ ‫زۆر لەوە بەهێزتر بێت‪ ،‬کە مرۆڤ چاوەڕوانی‬ ‫کــردووە‪ .‬منداڵەکانت لە کولتوور و زمانێکی‬ ‫نامۆدا گەورە دەبن و لە دایک و باوکانیان دوور‬ ‫دەکەونەوە‪ ،‬دابونەریتەکانیش دەخرێنە ژێر‬ ‫پرسیارەوە‪ .‬هەموو ئەم شتانە سەر بەو گەشتە‬ ‫گەورەیەن‪ ،‬کە ئەو کوڕە گەنجانە خەونی پێوە‬ ‫دەبینن‪ .‬شێرکۆ فەتاح لە پێشەکی ڕۆمانەکەدا‬ ‫وای نووسیوە‪.‬‬

‫نەخشەیەک بە پێی «خۆشەویسترتین کتێبی هەر واڵتێک»‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫بەکاربەرێکی هێژا و کــارجــوانــی سایتی ڕەدیــت‪،‬‬ ‫نەخشەیەکی جیهانی بە پێی «خۆشەویستترین کتێبی‬ ‫هەر واڵتێک» کێشاوە‪ .‬ئەم کــارە گەرچی شەخسییە‪،‬‬ ‫بەاڵم بــەدەر لە چێژ نییە‪ .‬لێرەدا هەندێک لە واڵتــان و‬ ‫خۆشەویستترین کتێببەکانیان دیاری کراوە‪.‬‬

‫ئەڵمانیا‪ :‬خێزانی بوودەنبرووک‪ /‬تۆماس مان‬ ‫جەزائیر‪ :‬بێگانە‪ /‬ئەلبێر کامۆ‬ ‫ڕووسیا‪ :‬شەڕ و ئاشتی‪ /‬تۆلستۆی‬ ‫تورکیا‪ :‬من ناوم سوورە‪ /‬ئۆرهان پاموک‬ ‫ئیرلەندا‪ :‬یوولیسس‪ /‬جیمز جۆیس‬ ‫ئیسپانیا‪ :‬دۆن کیشۆت‪ /‬سێرڤانتس‬ ‫عێراق‪ :‬کتێبێکی چیرۆکنووسی عێراقی حەسەن بالسم‬

‫پورتوگال‪ :‬ڕۆمانێکی جۆزێ ساراماگۆ‬ ‫سوریا‪ :‬دیوە تاریکەکەی خۆشەویستی‪ /‬ڕەفیق شامی‬ ‫نەرویج‪ :‬برسێتی‪ /‬کنووت هامسون‬ ‫فینلەندا‪ :‬سەربازانی ون‪ /‬ڤیۆنۆ لینا‬ ‫ئەمەریکا‪ :‬کوشتنی باڵندەی الساییکەرەوە‪ /‬هارپەر لی‬ ‫مەکسیک‪ :‬پیدرۆ پارامۆ‪ /‬خوان ڕوڵفۆ‬ ‫کۆڵۆمبیا‪ :‬سەد ساڵ تەنیایی‪ /‬گابۆ‬

‫پیرۆ‪ :‬مەرگ لە ئاند‪ /‬یۆسا‬ ‫ئۆکرانیا‪ :‬مەرگ و پەنگوین‪ /‬ئەندرێ کورکۆڤ‬ ‫ئێران‪ :‬شانامە‪ /‬فیردەوسی‬ ‫مەنگۆلیا‪ :‬ئاسمانی شین‪ /‬گەلسان چیانگ‬ ‫کۆریای باشوور‪ /‬ڕووەکی‪ /‬هان کانگ‬

‫‪2‬‬

‫ژماره‌ (‪ )550‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/5/8‬‬

‫«سلێامنییه‌كان»‬ ‫گه‌ڕانه‌وه بۆ هونه‌ره‌ بااڵكه‌ی كورته‌چیرۆك‬

‫ئیسامعیل حه‌مه‌ئه‌مین‬ ‫«سلێمانییه‌كان»‬ ‫كۆمه‌ڵه‌چیرۆكی‬ ‫ئه‌زموونێكی گرنگی چیرۆكی كوردییه‌‪،‬‬ ‫شێوازێك ‌ه ڕۆالن بارت گووته‌نی؛ مرۆڤێكه‌‬ ‫و به‌ڕێدا ده‌ڕوات‪ .‬قاچه‌كانی هی خۆیه‌تی‪،‬‬ ‫كه ‌ته‌نها قاچی هونه‌ری گێڕانه‌وه‌یه‌‪ ،‬نه‬ ‫قاچی‌ له‌ناو خه‌یاڵی ئاڵۆزی بێمانادایه‌‪ ،‬نه‬ ‫‌له‌ناو سه‌فسه‌ته‌ی گه‌وره‌ی شرۆڤه‌ی دونیادا‬ ‫حــۆڵ و گێژ بــووه‌‪ ،‬و نه ‌ده‌یـه‌وێــت منی‬ ‫چیرۆكنووسیش بكات ‌ه بانگخوازێكی ئه‌خالقی‬ ‫یان فه‌یله‌سوفێكی نیهلیستی ل ‌ه خۆره‌و‌ه‬ ‫تاوه‌كو ده‌نكه‌خۆڵ دونیانمان بۆ شیته‌ڵ‬ ‫بكات‪ .‬كۆمه‌ڵه‌چیرۆكی (سلێمانییه‌كان)‬ ‫هــونـه‌ری چیرۆكگێڕانه‌وه‌ی ‌ه ب ‌ه ڕووتــی‪،‬‬ ‫چیرۆكگێڕانه‌وه‌ی ‌ه وه‌ك خۆی‪ ،‬وه‌ك هونه‌ری‬ ‫چیرۆك ‌ له‌سه‌ری وه‌ستاوه‌‪ ،‬به ‌مانای‬ ‫نـ ‌ه پــارچـه‌یـه‌ك په‌خشانی هیالكه‌‪ ،‬نه‬ ‫‌شیعراندنێكی الوازه‌‪.‬‬ ‫به ‌دیوێكی تــردا ئـه‌م كۆمه‌ڵه‌چیرۆك ‌ه‬ ‫كاركردن ‌ه له‌ناو خه‌ون ‌ه ساده‌كانی ئه‌و‬ ‫مرۆڤانه‌ی ك ‌ه مۆركی ئه‌م شار‌ه بوون‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫جیاواز ل ‌ه گوتاری ڕه‌سمی ك ‌ه ده‌یه‌وێت‬ ‫له‌ده‌نك ‌ه خۆڵه‌و‌ه تاوه‌كو خۆری هه‌ڵهاتوو‪،‬‬ ‫ئــه‌م شـــار‌ه بــكــات بــه‌مــێــژووی خــۆی‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌چیرۆكی (سلێمانییه‌كان) دێت و ئه‌م‬ ‫شكۆ وه‌رەقیی ‌ه و پاڵه‌وان ‌ه به‌ناو مێژووییان ‌ه‬ ‫به‌درۆ ده‌خاته‌وه‌‪ .‬ب ‌ه ساده‌یی پێت ده‌ڵێت؛‬ ‫سلێمانی نه‌هی فاڵن پاشا و نه‌فاڵن مه‌لیك‬ ‫و ن ‌ه فاڵن ئه‌فه‌نده‌ی سیاسییه‌‪ .،‬سلێمانی‬ ‫هی سیروان شبره‌‪ ،‬هه‌ڵۆ ده‌ربه‌ده‌ره‌‪ ،‬بارامی‬ ‫فڕیوو و قال ‌ه شێت و ته‌نانه‌ت هی مریشكێك ‌ه‬ ‫كه ‌ناوی خاتوونه‌‪ ،‬هی ئه‌و مندااڵنه‌ی ‌ه به‬ ‫‌دووی فڕیندا ده‌گه‌ڕێن!‬ ‫سلێمانی ب ‌ه ساده‌یی هی خه‌وبینه‌ر‌ه‬ ‫ساده‌كانێتی كه ‌به‌شدار نین ل ‌ه مێژوودا‪،‬‬ ‫به‌ڵكو خۆیان مێژووی ئه‌م شاره‌ن‪.‬‬ ‫لێره‌و‌ه (جێمس جۆیس) و كۆمه‌ڵه‌چیرۆكی‬ ‫(دۆبلینه‌ریه‌كان) ئاماده‌گیه‌كی سه‌یری‬ ‫هه‌ی ‌ه ل ‌ه یاده‌وه‌ری ئه‌م كۆمه‌ڵ ‌ه چیرۆكه‌دا‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت له ‌زۆر شوێندا پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌م‬ ‫كۆمه‌ڵه‌چیرۆك ‌ه ل ‌ه پاڵه‌وان ‌ه ئه‌رمینییه‌كانی‬ ‫(ولیه‌م ســارۆیــان) ده‌چــن‪ ،‬هه‌ریه‌كه‌و به‬ ‫‌شتێكی بچووكی ئه‌م دونیایه‌و‌ه ل ‌ه ئه‌مریكای‬ ‫قه‌ره‌باڵغدا سه‌رقاڵن‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه سه‌یر نیی ‌ه‬ ‫(فاروق‌هۆمه‌ر) كۆمه‌ڵه‌چیرۆكێك ل ‌ه ئه‌ده‌بی‬ ‫سارۆیان هه‌ڵده‌بژێرێت و وه‌ریده‌گێڕێت ‌ه سه‌ر‬ ‫كوردی‪ ،‬خۆ ئه‌گه‌ر ناوی ولیه‌م سارۆیانی‬ ‫ل ـه‌س ـه‌ر نـه‌بــێــت‪ ،‬وه‌هـــا ده‌زانــــی هۆمه‌ر‬ ‫نووسیویه‌تی‪ .‬به‌اڵم پاڵه‌وانه‌كانی هۆمه‌ر له‬ ‫‌كۆمه‌ڵه‌چیرۆكی (سلێمانییه‌كان) به‌ده‌ست‬ ‫خه‌ونی زۆر بچووكه‌و‌ه گیرۆده‌ن‪ ،‬بچووكتر‬ ‫له‌وه‌ی ولیه‌م سارۆیان؛ بۆ نموون ‌ه بارامی‬ ‫‌منداڵ ده‌چێت ‌ه سه‌ربانی ماڵی خۆیان و‬

‫ده‌یه‌وێت بفڕێت‪ ،‬قاورم ‌ه فرۆشه‌كه‌ی گه‌ڕه‌ك‬ ‫فریای ده‌كه‌وێت‪ ،‬بــارام له ‌مردن ڕزگاری‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه گه‌نجیدا له‌پێشمه‌رگایه‌تیدا‬ ‫ده‌كوژرێت‪...‬له ‌چیرۆكی (ئه‌ندامی زاوزێی‬ ‫لیال) ك ‌ه پێم باشتربوو وه‌ك خۆی ناوی لێ‬ ‫بنێت ك ‌ه قوزی له‌یالیه‌‪ ،‬هه‌موو قوتابخانه‌ك ‌ه‬ ‫وێڵ ‌ه به ‌دووی ئه‌و پارچ ‌ه كاغه‌زه‌ی ئه‌و‬ ‫وێن ‌ه ڕووتــه‌ی پۆسته‌ره‌‌كه‌ی له‌یالی ‌ه كه‬ ‫‌ناوگه‌ڵێتی‪ ،‬مه‌مكی له‌یال و چاوی له‌یال و‬ ‫ڕوومه‌تی له‌یال پارچ ‌ه پارچ ‌ه كراو‌ه به‌ده‌ست‬ ‫كۆی قوتابخانه‌كه‌وه‌‪ ،‬له‌م چیرۆكه‌دا هۆمه‌ر‬ ‫ده‌ست ده‌خات ‌ه سه‌ر وێڵبوونی ئه‌م شار‌ه به‬ ‫‌ده‌ست چه‌پاندنی سێكسییه‌وه‌‪ ،‬چیتر شكۆ‬ ‫و حورمه‌تی درۆین ‌ه بوونی نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو كۆی‬ ‫ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌ی ‌ه وێڵی (قوزێكی وه‌ره‌قی)‬ ‫پۆسته‌رێكی ڕووته‌‌‪...‬ل ‌ه چیرۆكێكی دیكه‌دا‬ ‫پاڵه‌وان ‌ه سلێمانییه‌ك ‌ه له ‌شاری ناشڤێلی‬ ‫ئه‌مریكا‪ ،‬سه‌رقاڵ ‌ه به‌چاودێریكردنی مردنی‬ ‫پیرێژنێك ل ‌ه خه‌سته‌خا‌نه‌یه‌كدا‪ ،‬خه‌می ئه‌و‬ ‫زیندووكردنه‌وه‌ی ئه‌و مریشكانه‌ن كه‌خوراون‬ ‫و ئێسكه‌كانیان ل ‌ه كۆنتێن ‌ه گه‌وره‌كانی‬ ‫خۆڵی خه‌ستەخانەی ناشڤێڵن‪...‬ئاوه‌ها‬ ‫سلێمانییه‌كان تایپی مرۆڤێكی لۆكالین‪،‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه خه‌وندا جارێكی تر ده‌چنه‌و‌ه نێو‬ ‫كۆسمۆس و خه‌م ‌ه بچوكه‌كانیان له‌هه‌مان‬ ‫كاتیشدا خه‌می گه‌ردوونییه‌‪.‬‬ ‫لێره‌و‌ه ل ‌ه بابه‌تی چیرۆكه‌كانه‌وه‌‪ ،‬باز‬ ‫هه‌ڵده‌ده‌م ‌ه سه‌ر هونه‌ری گێڕانه‌و‌ه له‌م‬ ‫كۆمه‌ڵه‌چیرۆكه‌دا‪ ،‬دیار‌ه ئه‌وه‌ی زێتر الی‬ ‫من جێگه‌ی سه‌رنجه‌‪ ،‬گه‌ڕانه‌وه‌یه‌كی گرنگ ‌ه‬ ‫بۆ هونه‌ری چیرۆكنووسین‪ ،‬كه ‌سااڵنێك ‌ه‬ ‫له‌ناو ئێمه‌دا ل ‌ه ونبوونێكی سه‌یردایه‌‪،‬‬ ‫ونبوونێك بـه‌وه‌ی مــاوەی زیاتر له ‌بیست‬ ‫ساڵ ‌ه چیرۆكی كوردی له‌ناو هه‌وا و په‌خشان ‌ه‬ ‫شیعردا پێمه‌له‌یه‌تی‪ ،‬نه ‌مه‌له ‌ده‌كــات و‬ ‫نــه ‌ده‌شچێت ‌ه نــاو قــوواڵیــی گۆمه‌كه‌وه‌‪.‬‬ ‫ب ـه‌اڵم له‌سه‌ر ڕووبـــه‌ری دیالۆگی (منی‬ ‫چیرۆكنوس)دا به‌رده‌وام ‌ه له‌سه‌ر وه‌عزدانی‬ ‫ئه‌خالقی و فه‌لسه‌فی‪ ،‬به ‌جۆرێك چیرۆك‬ ‫بۆت ‌ه مۆنۆدرامایه‌كی ل ‌ه ده‌ستده‌رچووی و‬ ‫بێ سه‌روبه‌ر‪ .‬به‌اڵم ئه‌وه‌نده‌ی من ڕه‌دووی‬ ‫چیرۆكی كوردی كه‌وتبێتم‪ ،‬ئه‌وا له ‌ماوه‌ی‬ ‫ئ ـه‌م بیست ســاڵ ـه‌دا‪ ،‬ته‌نها هــۆمـه‌ر‌ه به‬ ‫‌شێو‌ازێكی جیاواز ده‌نووسێت؛ ه ـه‌ردوو‬ ‫كۆمه‌ڵه‌چیرۆكی (سه‌رگه‌ردانییه‌كانی پیاوێك‬ ‫ ‪ ) ١٩٩٩‬و (نیگایه‌ك پڕ له ‌گرفتاری ‪-‬‬‫‪ ) ٢٠١١‬سه‌ره‌تاكانی ئه‌م شێواز‌ه گرنگه‌ی‬ ‫چیرۆكنووسین‪ ،‬كه‌ڕاسته‌وخۆ‪ ،‬بێڕتووش و‬ ‫بێفۆتۆشۆپی وشه‌ی زیاد‌ه و شیعری‪ ،‬بێ‬ ‫پاڕانه‌و‌ه و خۆكردنی پاڵه‌وانی چیرۆكه‌كان ب ‌ه‬ ‫قوربانی‪ ،‬و بێهودەییه‌كی بێمانا‪ ،‬كه‌ته‌نها‬ ‫وه‌سفه‌‪ ،‬هۆمه‌ر دێت و بێهوده‌ییمان له‌ناو‬ ‫ڕووداودا بۆ درووست ده‌كات‪ ،‬نه‌ك وه‌عزمان‬ ‫بۆ بدات ك ‌ه بێهووده‌یی چۆن ‌ه و چییه‌! هۆمه‌ر‬ ‫نیهلیستی له‌ناو ڕووداودا بۆ خوێنه‌ر به‌جێ‬ ‫ده‌هێلێت‪ ،‬نه‌ك وه‌سفی نیهلیزم بكات‪.‬‬ ‫لــه‌ســه‌ر ئاستێكی تــــردا‪ ،‬كــه ‌‌ئ ـه‌م‬ ‫كۆمه‌ڵه‌چیرۆكانه‌م بــۆ جــاری دووهــه‌م‬ ‫خوێنده‌وه‌‪ ،‬بیرم له‌دوو ڕۆماننووسی گرنگ‬ ‫كــرده‌وه‌؛ یه‌كه‌میان (گۆستاڤ فلۆبێر) و‬ ‫دووهه‌میان (جێمس جۆیس‌) له‌یه‌كه‌میاندا‬ ‫ك ‌ه فلۆبێره ل ‌ه ڕۆمان ‌ه جوانه‌كه‌ی (جولیان‬ ‫بارنێس‪ -‬توتییه‌كه‌ی فلۆبێر) ڕۆماننووسێكی‬ ‫ئینگیلزی وه‌ك (بارنێس) وه‌هــا وه‌سفی‬ ‫فلۆبێر ده‌كات كه‌؛ بكوژی ئه‌ده‌بی ڕۆمانسی ‌ه و‬

‫««‬

‫فاروق هۆمه‌ر له‌ سووچێكی جێمس‬ ‫جۆیسانه‌وه‌ دێته‌وه‌ ناو سلێامنی‪ ،‬وه‌ك‬ ‫چۆن جۆیس لە دۆبلینه‌رییه‌كاندا به‌ناو‬ ‫دوبلندا ده‌مانبات‪ ،‬ئاوه‌ها هۆمه‌ریش‬ ‫په‌ملان ده‌گرێت بۆ كوچه‌و كۆاڵنی سلێامنی‬ ‫و خه‌ونی ئه‌و مرۆڤانه‌ی به‌ ئه‌م شاره‌دا‬ ‫تێپه‌ڕین‬ ‫باوكی ئه‌ده‌بی ڕیالستیه‌‪ ،‬به‌تایبه‌ت ل ‌ه‬ ‫(مادام بۆڤاری)‪...‬هه‌روه‌ها ده‌ڵێن؛ فۆلبێر‬ ‫پێش سه‌فه‌ری بۆ ڕۆژهه‌اڵت ڕۆمانسی بوو‪،‬‬ ‫به‌اڵم ك ‌ه ل ‌ه میسر گه‌ڕایه‌و‌ه بوو به‌پیاوێك‪،‬‬ ‫تا مردنی ڕیالستی بوو‪ .‬نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو هه‌میش ‌ه بڕوای وه‌ها بوو شیعراندن‬ ‫له‌ناو هونه‌ری گێڕانه‌وه‌دا گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌یه‌‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئامۆژگاری خانم ‌ه شاعیرێكی وه‌ك‬ ‫(لویسی كۆلێت) ده‌كــات‪ ،‬كه ‌ل ‌ه هه‌مان‬ ‫كاتیشدا بۆ ماوه‌ی هه‌شت ساڵ ئه‌شیقی‬ ‫بــووه‌؛ خــۆی ل ‌ه زیــــادەڕه‌وی شیعرییان ‌ه‬ ‫بپارێزێت له‌ناو شیعردا‪...‬له‌م ڕسته‌ی‬ ‫فلۆبێره‌وه‌‌‪ ،‬هۆمه‌ر فلۆبێریان ‌ه كورته‌چیرۆكی‬ ‫كوردی ل ‌ه شیعراندن ‌ه زیادەڕه‌وییه‌كه‌ی ڕزگار‬ ‫‌یه‬ ‫ده‌كات‪ ،‬ئیدی ته‌نها چیرۆكگێڕانه‌وه هه ‌‌‬ ‫بێ زیاد و كه‌م‪ ،‬ڕووداو درووستكردن بێ‬ ‫ڕتوش له‌م ئه‌زموونه‌یدا خۆی ئاماد‌ه ده‌كات‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه ل ‌ه هه‌ندێك چیرۆكدا كه‌وتووەت ‌ه‬ ‫نا‌و چاڵه‌كانی ئه‌م شیعراندنه پڕ سۆزداریه‌‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم كۆی چیرۆكه‌كان شێوازێكی نوێیه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه ڕیالستیی ‌ه نه‌ك له‌سه‌ر مۆدێلی ڕیالستی‬ ‫شۆڕشگێڕانه‌‪ ،‬به‌ڵكو هونه‌ری گێڕانه‌وه‌‌ی ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر شێو‌ازی فلۆبێریانه‌‪.‬‬ ‫دووهه‌م نوسه‌ر كه‌دێته‌و‌ه بیرمان جێمس‬ ‫جۆیسه به‌تایبه‌ت لـ ‌ه كۆمه‌ڵه‌چیرۆكی‬ ‫‌‌‬ ‫دۆبلینه‌ریه‌كانه‌‪ ،‬كه ‌ئاوڕدانه‌وه‌ی جۆیس ‌ه‬ ‫له ‌كه‌س ‌ه فه‌رامۆشكراو و خ ‌هو‌بینه‌ره‌كانی‬ ‫شاری دوبلن‪ .‬فاروق هۆمه‌ر ل ‌ه سووچێكی‬ ‫جێمس جۆیسانه‌و‌ه دێته‌و‌ه ناو سلێمانی‪،‬‬ ‫وه‌ك چــۆن جۆیس لە دۆبلینه‌رییه‌كاندا‬ ‫به‌ناو دوبلندا ده‌مانبات‪ ،‬ئاوه‌ها هۆمه‌ریش‬

‫پ ـه‌لــمــان ده‌گــرێــت بــۆ كــوچ ـه‌و كــۆاڵنــی‬ ‫سلێمانی و خه‌ونی ئه‌و مرۆڤانه‌ی ب ‌ه ئه‌م‬ ‫شــاره‌دا تێپه‌ڕین‪ .‬سلێمانییه‌كان هونه‌ری‬ ‫كورته‌چیرۆكنووسینی ڕاسته‌قینه‌یه‌‪ ،‬بێ‬ ‫بــاوكــردن ـه‌وه‌ی ڕه‌شبینییه‌كی پــووچ و‬ ‫نه‌هیلستیه‌ك كه ‌نازانین له ‌كوێو‌ه هاتووه‪،‬‬ ‫بێ زیاد و كه‌م چیرۆك ده‌گێڕێته‌و‌ه و ڕوودا‬ ‫و درووست ده‌كات‪.‬‬ ‫دوا تێبینیم گه‌ڕانه‌وه‌ی ‌ه بۆ كاراكته‌ری‬ ‫هۆمه‌ر وه‌ك سوبێكتێك‪ ،‬وه‌ك خودێك ك ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مهێنه‌ری هونه‌ری گێڕانه‌وه‌یه‌‪ ،‬لێره‌شدا‬ ‫ده‌گه‌ڕێمه‌و‌ه بۆ فلۆبێر ك ‌ه هه‌میش ‌ه خۆی به‬ ‫‌چه‌نده‌ها ئاژه‌ڵ چوواندووه‌؛ ل ‌ه شوێنێكدا‬ ‫ده‌ڵێت؛ من ورچی قوتبیم كه‌ته‌مه‌ڵ ‌ه و زۆر زیــاده‌ی شیعری پێو‌ه بنووسێت‪ .‬هۆمه‌ر ده‌خوات و ب ‌ه چیرۆك كاوێژی ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌خه‌وێت‪ .‬كه‌له‌میسر ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه تووتیه‌ك نه ‌هیالك ده‌بێت له ‌چیرۆكنووسین و نه ئاوه‌ها تیمساح و تووتی و ورچ و بزنه‌كانی‬ ‫ده‌كڕێت‪ ،‬به‌اڵم تووتیه‌كی وشكکراو‪ ،‬فلۆبێر ‌هیالك ده‌بێت ل ‌ه سه‌ركێشییه‌كانی‪ .‬هۆمه‌ر چیرۆكنووس‪ ،‬به‌رامبه‌ر مریشكێكی سلێمانی‬ ‫هه‌میش ‌ه خۆی به‌و توتیی ‌ه تێده‌گات‪ ،‬ل ‌ه كار له‌سه‌ر شوێن ده‌كــات و هه‌ر خۆشی ده‌بنه‌و‌ه ك ‌ه نــاوی خاتوونه‌‪ ،‬خاتوونێك‬ ‫شوێنێكی تردا فلۆبێر تیمساح ‌ه و هێمن و بۆهیمی شوێنه‌كانه‌؛ تاوێك ده‌یبینم ل ‌ه ته‌نها چیرۆك ده‌گێڕێته‌و‌ه و بێباك ‌ه له‌وه‌ی‬ ‫خپ له‌ناو ئاودا چاوه‌ڕێی نێچیره‌‪ .‬له‌وانه‌ش ‌ه دیمه‌شق ته‌نها و پـــه‌ڕه‌وازه‌‪ ،‬تاوێك له‌ تیمساح و ورچه‌ك ‌ه بیخۆن‪ ،‬به‌اڵم ده‌زانێت كه‬ ‫له‌مه‌دا فلۆبێر ڕاســت بكات‪ ،‬چونك ‌ه به‌و نورنبێرگ ‌ه و ل ‌ه به‌غدای دوای ڕووخانی ‌تاك ‌ه كه‌س چیرۆكی ئه‌و ده‌گێڕێته‌وه‌‪ ،‬بزن ‌ه‬ ‫سه‌ر‌ه كه‌چه‌ڵه‌ی و ده‌موچاو‌ه ناشرینه‌یه‌وه‌‪ ،‬سـه‌دامـه‌و‌ه هاتووه ‌و تاوێك له ‌ئه‌مریكا چیرۆكنووسه‌كه‌ی ناو ناخی هۆمه‌ره‌‪.‬‬ ‫ته‌واو‬ ‫سێ ژن ئه‌شیقی بوون‪ ،‬یه‌كێکیان شاعیر بێزار ده‌بێت و كۆچ ده‌كات بۆ ‌كه‌نه‌دا و‬ ‫و یه‌كێكی تریان فۆتۆگراف و یه‌كێكی تاوێكیش دێته‌و‌ه بۆ كوردستان و له‌وێو‌ه بۆ‬ ‫تریان ژن ‌ه ئۆرۆستوكرات‪...‬فلۆبێر هیچی له‌نده‌ن‪ ،‬بۆ هیچ نا ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی چیرۆك‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫نه‌ده‌كرد ته‌نها ده‌ینووسی‪ ،‬وه‌ك تیمساحێك بگێڕێته‌وه‌‪ ..‬له‌هه‌موویاندا هۆمه‌ر به‌رده‌وامه‌ ‪1. Julian Barnes, Flauberts‬‬ ‫ل ‌ه شوێنی خۆی بوو تاوه‌كو ئاسكه‌كان ل ‌ه خواردنی ژیان وه‌ك بزنێك‪ ،‬له‌كۆنسۆمی ‪Parrot, Vintage Classics (2‬‬ ‫)‪July 2009‬‬ ‫ده‌هاتن ‌ه به‌رده‌می‪...‬ك ‌ه ئه‌مه‌م بۆ هۆمه‌ر چیرۆكی ژیان‪ ،‬ل ‌ه جوینی خه‌ونه‌كان‪ ،‬له‌‬ ‫گێڕایه‌وه‌‪ ،‬هۆمه‌ر گوتی؛ من بزنم‪ ...‬ئاوه‌ها به‌جێهێشتنی ڕابــوردوو‪ .‬هۆمه‌ر به‌رده‌وامه‌ ‪2. Dubliners (Modern Library‬‬ ‫هۆمه‌ر وه‌ك بزنێك له‌ناو جه‌رگه‌ی هونه‌ری ل ‌ه كۆنسومكردنی ورده‌كاررییه‌كانی ژیان له‌ ‪(Hardcover)) by James Joyce‬‬ ‫‪Hardcover‬‬ ‫چیرۆكنووسینه‌‪ ،‬نایه‌وێت فه‌یله‌سوف بێت و چیرۆكدا‪ ،‬به‌رده‌وام ‌ه ل ‌ه به‌رخۆریه‌ك له‌ناو‬ ‫نایه‌وێت خوتبه‌ی فه‌لسه‌فی بدات‪ ،‬نایه‌وێت ئه‌ده‌بدا‪ ،‬وه‌ك بزنێك هه‌موو شتێكی ژیان‬

‫ئه‌وه‌نده‌ی من ڕە‌دووی چیرۆكی كوردی‬ ‫كه‌وتبێتم‪ ،‬ئه‌وا له‌ماوه‌ی ئه‌م بیست‬ ‫ساڵه‌دا‪ ،‬ته‌نها هۆمه‌ره‌ به ‌شێو‌ازێكی‬ ‫جیاواز ده‌نووسێت‬

‫لیستی كۆتاییی كاندیدكراوانی خه‌اڵتی مان بووكه‌ری ‪٢٠١٧‬‬ ‫ئا‪ .‬و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ژیوار جه‌وهه‌ر‬

‫هه‌فته‌ی ڕابردوو لیستی كۆتایی كاندیدكراوانی خەاڵتی مان بووکەری نێودەوڵەتی‬ ‫ڕاگه‌یه‌ندرا و شه‌ش ڕۆمان گه‌یشتنه‌ لیستی كۆتاییی كاندیدكراوان بۆ خه‌اڵته‌كه‌‪.‬‬ ‫خه‌اڵتەکە بۆ ئه‌و ڕۆمانانه‌یە ك ‌ه بۆ سه‌ر زمانی ئینگلیزی وه‌رگێڕدراون و ل ‌ه‬ ‫به‌ریتانیا چاپ و باڵو كراونه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪١٤‬ی ‪ ،٦‬براوه‌ی خه‌اڵتی مان بووكه‌ری نێوده‌وڵه‌تی بۆ ساڵی ‪٢٠١٧‬‬ ‫ڕاده‌گه‌یه‌نرێت‪ .‬ساڵی ڕابردوو‪ ،‬نووسه‌ری كۆریایی هان كانگ به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ‬ ‫وه‌گێڕه‌كه‌ی‪ ،‬به‌ ڕۆمانی «ڕووه‌كی» بووه‌ خاوه‌نی خه‌اڵته‌كه‌‪.‬‬

‫لیستی كۆتاییی كاندیدكراوه‌كان بۆ ساڵی ‪:٢٠١٧‬‬ ‫• نووسه‌ری فه‌ڕه‌نسی ماتیاس ئینارد‪ ،‬ب ‌ه ڕۆمانی قیبله‌نما؛ ده‌رباره‌ی یاده‌وه‌ری‬ ‫و بیركردنه‌وه‌كانی توێژه‌رێكی موزیكه‌ كه‌ تووشی نه‌خۆشیی خه‌وزڕان بووه‌‪.‬‬ ‫• نووسه‌ری ئیسڕائیلی داڤید گرۆسمان‪ ،‬ب ‌ه ڕۆمانی ئه‌سپێك ده‌چێت ‌ه ناو‬ ‫مه‌یخانه‌یه‌كه‌وه‌؛‌ ده‌ربــاره‌ی ژیانی كه‌سایه‌تییه‌كی كۆمیدیی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه یه‌كێك ل ‌ه‬ ‫یانه‌شه‌وانه‌كانی شارێكی ئیسڕایل ئیش ده‌كات‪.‬‬ ‫• نووسه‌ری نه‌رویجی ڕۆی جاكۆبێنس‪ ،‬ب ‌ه ڕۆمانی نه‌بینراو؛ ده‌رباره‌ی خێزانێك ‌ه‬ ‫كه‌ له‌ دوورگه‌‌یه‌كی بچووكی ماسیگرتنی سكانده‌ناڤیی ده‌ژین‪.‬‬

‫• نووسه‌ری دانیماركی دۆرس نۆرس‪ ،‬به‌ ڕۆمانی ئاوێنه‌‪ ،‬شان‪ ،‬ئاماژه‌؛ ده‌رباره‌ی‬ ‫ژنێكی ته‌مه‌نمامناوه‌نده‌ ك ‌ه هه‌وڵی فێربوونی ئاژۆتنی ئۆتۆمبێل ده‌دات‪.‬‬ ‫• نووسه‌ری ئیسڕائیلی ئامۆس ئۆز‪ ،‬به‌ ڕۆمانی جوداس؛ چیرۆكی سه‌ده‌ی‬ ‫بیسته‌می شاری قودس ده‌گێڕێته‌وه‌‌‌‪.‬‬ ‫• نووسه‌ری ئه‌رجه‌نتینی سامانتا شوێبلین‪ ،‬ب ‌ه ڕۆمانی ‪Fever Dream‬‬ ‫[مه‌به‌ست له‌و خه‌ون ‌ه ناخۆشه‌یه‌‌‌ ك ‌ه كه‌سێكی نه‌خۆش ده‌یبینێ]؛ ده‌رباره‌ی ژنێك ‌ه‬ ‫‌كه له‌ گوندێكی ئه‌رجه‌نتین‪ ،‬دواتر هێواش‬ ‫ك ‌ه له‌سه‌ر ته‌خته‌خه‌وی مه‌رگی نۆرینگه‌یه ‌‌‬ ‫هێواش ڕوون ده‌بێته‌وه‌ كه‌ چۆن گه‌یشتووه‌ته‌ نۆرینگه‌كه‌‌‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژماره‌ (‪ )550‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/5/8‬‬

‫كاروان عومەر‪ :‬سەما لە خراپرتین ئاستی‬ ‫هۆشیاریی کۆمەڵگادایە‬ ‫سازدانی‪ :‬شاخەوان سدیق‬ ‫بەشی دووەم‪ -‬کۆتایی‬ ‫سەما یەكێكە لە هــونــەرە مۆدێرنە‬ ‫هاوچەرچەكان و لەسەر ئاستی دونیا لە‬ ‫ئێستادا گرنگی زۆری پێدەدرێت‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫مەبەستەش (‪)4/29‬ی هەموو ساڵێك‬ ‫وەك ڕۆژی جیهانی (سەما) دیاری كراوە‪.‬‬ ‫لە بەشی دووەمــی دیدارەکەیدا‪ ،‬کاروان‬ ‫عومەری سەماکار زیاتر لە سەر گرنگی‬ ‫سەماکردن و بەها مرۆییەکانی سەما کردن‬ ‫دەوەستێت و ڕاشیدەگەیەنێت سەماکردن‬ ‫لە ئێستای کوردستاندا لە خراپترین‬ ‫ئاستی هۆشیاریی کۆمەڵگادایە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬مرۆڤ چۆن سەما و‬ ‫هەست و توانا و بیركردنەوەكانی پێكەوە‬ ‫كۆ بكاتەوە؟ ئایا لە سەمادا مرۆڤەكان‬ ‫دەتــوانــن بڕۆنە نــاو بەریەككەوتنێكی‬ ‫ڕاستەوخۆی مێژووی خودی خۆیانەوە؟‬ ‫سەما هــونــەری وەرگرتنی چێژە‪ ،‬یان‬ ‫هونەری گەڕانەوەی مرۆڤە بۆ ناو خودی‬ ‫خۆی و دەروازەیەكە بۆ ئاشنابوون بە خود‬ ‫لە ڕێگەی جووڵەكانی جەستەوە؟‬ ‫كــــاروان عــومــەر‪ :‬هــەســت و وزە و‬ ‫بیركردنەوەكان بــوون و ئامادەییان لە‬ ‫بچووكترین خانەی لەشدا هەیە‪ ،‬چۆن‬ ‫دەكرێت ئاشكرا بكرێن و بەرەو پێش ببرێن‬ ‫و زیندوو بكرێنەوە؟ ئەمەش لە ڕێگای‬ ‫پالنێكی تۆكمەی ڕاهێنان و ئیشكردنەوە‬ ‫بــەرهــەم دێــت‪ .‬جەستە مــێــژووی هەر‬ ‫یەكێك لە مرۆڤبوونی ئێمەیە‪ ،‬سەماش‬ ‫ڕێگایە كــە بــۆ گەیشتن بــە ئاستێكی‬ ‫بااڵتر لە بوونی جەستەدا‪ ،‬چیرۆكەكانی‬ ‫جــەســتــەش گــێــڕانــەوەی هــەمــوو ئــەو‬ ‫مێژووەیە كە شوێنگەی لە سەر جەستە‬ ‫جێهێشتووە‪ ،‬هەر لە بەهاوەڵیكردنمان‬ ‫لە لەدایكبوونمانەوە گڕێمان دەدات بە‬ ‫ئێستامانەوە‪ .‬هەموو هونەرەكان چاوگی‬ ‫چێژبەخشین و چێژوەرگرتنن‪ ،‬ئەم دوو‬ ‫دۆخــەش چێژبەخشین و چێژوەرگرتن‬ ‫دوالیزمەن و یەكانگیرن و پێكەوە كار‬ ‫دەكەن‪ ،‬چونكە ناكرێت تۆی سەماكار لە‬ ‫جیاتی چێژوەرگرتن‪ ،‬لە نەزانیدا لە ئازاری‬ ‫جەستەدا بناڵێنێت‪ ،‬لە ناهۆشیاریتدا‬ ‫هەرچی ببینیت كۆپی بكەیت و بیخەیتە‬ ‫ســەر شانۆكان و بە نــاوی داهێنانەوە‬ ‫پێشكەشی بكەیت‪ ،‬لوتكەی توانای‬ ‫داهێنان واتە بەكارهێنانی وزەی عەقڵ‬ ‫و زانست نــەك نەزانین و خــورافــە‪ ،‬بە‬ ‫هۆی ئەو وزەیــەشــەوە سەماكار دەگات‬ ‫بە خودی خۆی‪ ،‬دەگــات بە خودناسین‬ ‫و ئیتر تەنها و تەنها لە بیركردنەوەی‬ ‫شەپۆلی دەنــگــدانــەوەی جەستەی لە‬ ‫كاتی فڕیندا ڕادەمێنێت‪ ،‬لێرەدا گرنگی‬ ‫چێژمان بۆ ڕوون دەبێتەوە كاتێك بینەر‬

‫چێژ دەبینێت ئەو كاتەیە كە سەماكاری‬ ‫هۆشیار سەرەتا خۆی چێژ لە كارەكەی‬ ‫دەبینێت و بە متمانەیەكی بێسنوورەوە‬ ‫دەگاتە فڕینێك كە تەنها خۆی لە لوتكەی‬ ‫ئەو چێژە تێ دەگات‪ ،‬بەاڵم بینەران لە‬ ‫سەرسامی ئەو فڕینە و گەیشتنی هەست و‬ ‫وزە و بیركردنەوەی هۆشیاری سەماكاردا‪،‬‬ ‫چێژێكی ناكۆتا و پڕبەهاترین جوانیان‬ ‫بەردەكەوێت كە هەرگیز بە وشە ناتوانرێت‬ ‫گوزارشتی لێ بكرێت‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬بە بڕوای ئێوە چۆن‬ ‫سەما دەتوانێت پەیوەندییەكی بەهێز و‬ ‫كاریگەر لە ناوەوەی مرۆڤەكاندا درووست‬ ‫بكات‪ ،‬بە جۆرێك توانای گوزارشت و هێز‬ ‫و ئیرۆتیكی جەستە تا ئەو ئاستەی ببێتە‬ ‫بزوێنەر و پاڵپێوەنەری گۆڕانكاڕییەكان‪.‬‬ ‫ئایا سەما لە كوێوە گۆڕانكارییەكانی‬ ‫لە هێز و جەستەی مرۆڤەوە دەست پێ‬ ‫دەكات؟‬ ‫كاروان عومەر‪ :‬سەما ئەو كاتە دەتوانێت‬ ‫پەیوەندییەكی بەهێز و كاریگەر لە ناوەوەی‬ ‫مرۆڤەكاندا درووست بكات‪ ،‬كە جەستە لە‬ ‫ئەنجامی ڕۆژانەی ئیشكردنەوە نەك تەنها‬ ‫تەكنیكەكانی سەمای بە ڕاستودروستی‬ ‫لــە پــڕۆســەیــەكــی تــۆكــمــەی فێربووندا‬ ‫بەرجەستە كردووە‪ ،‬بەڵكو سنووربەندی‬ ‫سروشتی ئەناتۆمی و ئۆرگانی جەستەی‬ ‫بەزاندبێت‪ ،‬ئەم كــارەش بە توێژینەوە‬ ‫و قوڵبوونەوە لە تێكڕای ئەو میتۆدە‬ ‫جوڵەیی و جەستەییانەدا سەر هەڵدەدات‬ ‫و خۆی دەبینێتەوە كە سەماكار شارەزای‬ ‫دەبێت و ڕۆژانە بە بەردەوامی پراكتیكیان‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەو میتۆدانەش زۆر زۆرن و ڕۆژانە‬ ‫زیاتر دەبن‪ ،‬كەواتە تۆی سەماكار دەبێت‬ ‫چی بكەیت تا بتوانیت لەگەڵ شەپۆلی‬ ‫خێرای گۆڕانكارییە سەردەمییەكانی‬ ‫بــــواری جــەســتــەدا هــەنــگــاو بنێیت؟‬ ‫گۆڕانكارییەكانیش ئەو كاتە درووست دەبن‬ ‫كە سەماكار هەست دەكات گەیشتووە بە‬ ‫ئاست و بە ئەنجامێك كە شتێكی زۆر‬ ‫جیاواز و نەكردەی لە جەستەیدا بەرهەم‬ ‫هێناوە‪ ،‬ئیتر ئەو كات هەر زوو بۆ خۆی‬ ‫لە ئاسمانی توێژینەوەدا فڕینەكانی ناكۆتا‬ ‫لە گەڕاندان بە دوای ئاشكراكردنی خەون‬ ‫و فەنتازیا دوورەدەست و دوورەڕێگاكان‪.‬‬ ‫سەماكردن واتــای كارلێكە كیمیایی و‬ ‫ئۆرگانییە ناوەكییەكانی جەستە‪ ،‬بەم‬ ‫شێوەیەش توانا و هێزە ئیرۆتیكییەكان‬ ‫دەگەینێتە ئاستی هەڵپژان‪ ،‬هەڵڕژان‪،‬‬ ‫بەرپابوون و دەرچوون لە هەموو سنوورە‬ ‫درووستكراوەكانی ئــازادی ئیرۆتیك و‬ ‫جەستە و چێژبینین‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬هەموو مرۆڤێك لە‬ ‫ژیاندا پرسیارگەلێكی هەیە كە پێویستیان‬ ‫بە وەرگــرتــنــەوەی وەاڵمەكانیەتی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەمەش بە شتێك گوزارشتی لێ دەكات‪.‬‬ ‫تۆ بۆ سەمات هەڵبژارد؟ سەما دەتوانێت‬ ‫تا كوێ وەاڵمی پرسیارە وجودییەكانی تۆ‬ ‫بداتەوە؟‬ ‫كاروان عومەر‪ :‬من و سەما دوو هاوڕێی‬ ‫ناكۆتاین‪ ،‬چونكە پێكەوە هاتووینەتە‬ ‫بــوون‪ ،‬سەمام وەك منداڵێك لە خۆمدا‬ ‫گـــەورە كــــردووە‪ ،‬ئێستا لــە تەمەنی‬ ‫گەنجیدایە و بە دڵنیاییەوە هەنگاو بە‬

‫هەنگاو بــەرەو گە ورەبـــووون دەچێت‪ ،‬جەستە دەبنە خواستی نەوەكانی ئاییندە؟‬ ‫وەك منداڵێك دەستی سەما و جەستەمم ئێوە ئــارەزوو بۆ سەما لە هەرێم چۆن‬ ‫گرتووە بۆ فێربوون‪ ،‬پلە بە پلە بەرەو دەبینن؟‬ ‫سەرەوە سەرم خست‪ ،‬لە ئێستادا گەورە‬ ‫كاروان عومەر‪ :‬سەرەتا دەمەوێت ئەوە‬ ‫بووە و خۆی هەنگاوەكانی دەنێت‪ .‬سەما بڵێم كە من لە ساڵی ‪٢٠٠٨‬ـەوە بە پڕۆژەی‬ ‫لە ڕێگای پێكانەوە هەبوونی منی بە جیاواز بۆ مندااڵن‪ ،‬گەنجان و بە تەمەنەكان‬ ‫ڕەگوڕیشەوە لە سەر زەمین داكوتاوە‪ ،‬لە سەر ئاستی كۆنسێپت وتنەوەی وانەی‬ ‫سەما سەلماندنی هەبوونی منە لێرە و سەما و نووسین و وەرگێڕانی پەرتوەكی‬ ‫لە ڕێگای پێكانمەوە شوێنەكانی ترم پێ سەما‪ ،‬هەوڵم داوە سەما وەك هونەرێكی‬ ‫دەناسێنێت‪ ،‬سەماكردن ئەو ساتەوەختەیە زانستی بــۆ بــــرەودان درووســتــكــردنــی‬ ‫كە هەستی كردنی شتێكی جیاوازم پێ كولتووری سەما لە كوردستاندا‪ ،‬بناسێنم‪.‬‬ ‫دەبەخشێت‪ ،‬شتێك كەم كەس دەتوانن ئەم پڕۆژانەش بۆ شانۆكاران و كەسانی‬ ‫بیكەن‪ ،‬ئەویش سەمایە تەنانەت سەما ئەماتیۆربوون تا ئاستی چوون بۆ الی‬ ‫لێرەبوونیشم دەپارێزێت‪ ،‬لە ڕێگای سەماوە مرۆڤە پەراویزخراوەكانیش هەنگاوی‬ ‫دەستم بــردووە بۆ هەموو شوینێك لە نــاوە‪ .‬ڕاستە من لە كوردستان ناژیم‪،‬‬ ‫جەستەمدا‪ ،‬ئەو شوێنانەی الی مرۆڤەكان بەاڵم بە پێی ئەو كاتانەی كە لە ژیانی‬ ‫فەنتازیا و ئەستەمە و بەردەوام ترسیان لە هونەریم و پڕۆژەكانم دەتوانم بیدەم بە‬ ‫گوتارەكانی جەستە و سەما هەیە‪ ،‬شوێنە كوردستان‪ ،‬توانیومە سەمای هاوچەرخ‬ ‫تاریكەكان ئەو شوێنانەی زۆر لە مرۆڤەكان بناسێنم و لە الی گەنجان تا ئاستێكی‬ ‫لە ژیانیاندا نە پێی دەگەن نە تێی دەگەن‪ .‬باش خۆشەویستی بكەم‪ ،‬كاتێك گەنجێك‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئێستا هونەری سەما پێی باشە بە سەما نەچێتە سەر شانۆ‪،‬‬ ‫یەكێكە لە هونەرە بااڵ و ئەكادیمییەكانی بەڵكو چاوەڕوانی پڕۆژەی تۆكمە بێت گەر‬ ‫دونیا‪ ،‬بەاڵم لە چاو هونەرەكانی دیكەدا ئەو پڕۆژەیە سوودی تەنها فێربوون بێت‬ ‫لە هەرێمی كوردستان گرنگی بەم هونەرە نەك بچیت بۆ بڕێك دەستكەوت هەموو‬ ‫نــەدراوە‪ ،‬بە بــڕوای ئێوە هۆكاری ئەمە كارێك بكات‪ .‬ئەمە بۆ خۆی مژدەبەخشە‬ ‫و خۆشنودیە‪ ،‬چونكە ئەو گەنجە كە لە‬ ‫چییە؟‬ ‫كـــاروان عــومــەر‪ :‬هــۆكــارەكــان زۆرن‪ ،‬ئێستادا لە هەموو ئەو بە بازرگانبوونەی‬ ‫گرنگەكان ئەمانە‪ ،‬لە ئێستادا زۆربەی هونەردا‪ ،‬خۆی دەپارێزێت كە تەنها وەك‬ ‫پێویستییەكانی ژیانی مرۆڤی كورد گرنگی كااڵیەك هەڵسوكەوتی لەگەڵ بكرێت‪.‬‬ ‫پێ نادرێت‪ ،‬دەبێت هونەر و سەما لە بەڵكو بــە دوای فــێــربــوون و زانستی‬ ‫كوێی ئەم هاوكێشەیەدا بێت‪ .‬هونەرمەند ئەكادیمیی سەماوەیە‪ .‬خواستێكی زۆر‬ ‫خۆی دەستی هەیە لەم كارەدا‪ ،‬كاتێك لە بۆ سەما هەیە ئەوە نكوڵی لێ ناكرێت‪،‬‬ ‫نەزانین و ناهۆشیارییدا ناتوانێت ماڵێك لە بەاڵم كام سەما و چ شیوە فێربوونێك‪،‬‬ ‫ناوەوەی مرۆڤەكاندا بۆ خۆشویستنی سەما ئــەوەی بـــەردەوام دەبێت وەك الیەنی‬ ‫و پەروەردەكردنی بوونیاد بنێت دێت تەنها پێداگۆگی سەما جەختی لە سەر بكەمەوە‬ ‫هەوڵ و گرنگیپێدانی بۆ خودسەنتەری و دووبارەی بكەمەوە‪ ،‬ئێمە نابێت تەنها‬ ‫تەنها درووستكردنی بارەگای حیزبی بێت بیر لە چەندایەتی لە پــڕۆژەی سەمادا‬ ‫بۆ كارەكەی‪ ،‬ئیتر دەبێت چاوەڕوانی چ بكەینەوە‪ ،‬بەڵكو چۆنیەتی گرنگە‪،‬‬ ‫هەناسەیەك بۆ پێشكەوتنی سەما بکەیت‪ .‬ناكرێت وەك هەموو ئەو بوارانەی تەنها‬ ‫سەما ئەگەر كاركردنێكی تۆكمە نەبێت بۆ لەبەر ئەوەی نیمانە ئیتر هەر چۆن بێت‬ ‫مرۆڤەكان لە پێناو مرۆڤەكان‪ ،‬كاری هونەر گرنگ نییە‪ ،‬ئەگەر دەمانەوێت لە ڕێگای‬ ‫گەر لەگەڵ بەركەوتنی بە مرۆڤەكان ئیتر سەماوە مرۆڤبوونی كورد بدۆزینەوە و‬ ‫مرۆڤ نەبێتە سەنتەری پڕۆژە و كارەكان مرۆڤناسیمان پتەو بكەین‪ ،‬و ئەو جەستە‬ ‫ئەوە هیچ واتایەك بۆ مرۆڤبوونی سەماكار پارچەپارچەبووە لە تــرازانــی فراوانتر‬ ‫و شانۆكار و هونەرمەندبوون نامێنێت و بپارێزین و مرۆڤێكی نوێێ لێ درووست‬ ‫درۆیەكی گەورەیە ئەو پڕۆسەیە‪ ،‬كاتێك بكەین و لەگەڵ گۆڕانكارییە گەورەكانی‬ ‫هونەرمەند پێش هەموو شت خۆی دەكاتە ژیانی مرۆڤایەتیدا بین‪ ،‬بە بێ بناغەی پتە‬ ‫سەنتەری هەموو پڕۆژەكان‪ ،‬ئیتر واتایەك و سەماكردن نابێت ئیتر بەردەوام بێت‪.‬‬ ‫بۆ پێشكەوتن و ڕەگوڕیشەدانان نامێنێت‪ ،‬خۆ ئەگەر تەنها لە سەر ئاستی لۆكاڵی‬ ‫لەم كاتانەشدا هێزی خورافە و غەیبانیەت بێت‪ ،‬ئەوا سەما هیچ بوونیاد نانێت جگە‬ ‫زۆر ئــاســان دەتــوانــن بــەهــای بااڵترین لە وێرانكردنێكی فراوانتری جەستەی تاكی‬ ‫هونەر‪ ،‬كە سەمایە كەم بكەنەوە و هەتا كورد‪ .‬پڕۆژەگەلێكم هەیە‪ ،‬بەاڵم پێویستی‬ ‫سنووری فەتواو تەكفیركردنی بگەیەنن‪ .‬بە بە كات و بە تێگەیشتن هەیە‪ ،‬لە الیەن‬ ‫دڵنیاییەوە لە ئێستادا سەما لە خراپترین ئە و كەسانەوە كە دەیانەوێت سەما ببێتە‬ ‫ئاستی هۆشیاری حیزب و كۆمەڵگای كولتوورێكی زیندوو‪ ،‬ئەو كەسانەی بە‬ ‫نەریتدایە‪ ،‬لە بیرمان نەچێت تا ئەو كاتەی ڕاستی بۆ برەودان بە سەمای ڕاستەقینە‬ ‫گوتاری سەر شانۆكان گوتارێكی خۆپارێز و درووست خەون دەبینن‪ ،‬چونكە سەما‬ ‫و كۆیلەبوون و ترسنۆكانە بێت ئەوا باشترین ڕێگایە بۆ ژیــانــەوەی هەموو‬ ‫ناتوانرێت ئازادی ژیانی كاركردنی هونەری خانە مردووەكانی كرۆكی تاكی كورد‪،‬‬ ‫دەستەبەر بكرێت و دواڕۆژێكی پڕشنگدار سەما دەتوانێت كــرۆك ئاشكرا بكات‬ ‫و لەو ڕێگایەوە بــەرەو پێشیان ببات و‬ ‫بۆ پرۆژەی سەما درووست بكرێت‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬پڕۆژەتان بۆ برەودان هۆشیاریان بكاتەوە بۆ ژیانێكی باشتر و‬ ‫بەم هونەرە لە هەرێمی كوردستان هەیە‪ ،‬بااڵتر لە ئێستادا‪.‬‬ ‫پێتان وایە لە ئاییندەدا سەما و جوڵەكانی‬

‫سەما‬ ‫باشرتین‬ ‫ڕێگایە بۆ‬ ‫ژیانەوەی هەموو‬ ‫خانە مردووەكانی‬ ‫كرۆكی تاكی كورد‬

‫««‬

‫كاتێك‬ ‫بینەر چێژ‬ ‫دەبینێت ئەو‬ ‫كاتەیە كە سەماكاری‬ ‫هۆشیار سەرەتا خۆی‬ ‫چێژ لە كارەكەی‬ ‫دەبینێت‬

‫سەماكردن‬ ‫ئەو ساتەوەختەیە‬ ‫كە هەستی كردنی شتێكی‬ ‫جیاوازم پێ دەبەخشێت‪ ،‬شتێك‬ ‫كەم كەس دەتوانن بیكەن‪،‬‬ ‫ئەویش سەمایە‬

‫دێوەزمەکانی‬ ‫کارلۆس‬ ‫فۆینتس‬

‫حەسەن بەالسم*‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬تاھیر عەبدولواحید‬

‫لە عێراق ناوی سەلیم عەبدولحوسەین بوو‪ ،‬لە شارەوانی لەگەڵ‬ ‫ئەو کۆمەڵەخەڵکەدا کاری پاککردنەوەی دەکرد کە شارەوانیی‬ ‫پایتەخت‪ ،‬تەرخانی کردبوون بۆ پاککردنەوە و گسکدانی خاشاکی‬ ‫دوای تەقینەوەکان‪ .‬لە ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬لە ھۆڵەندا بە ناوێکی ترەوە‬ ‫مرد‪ :‬کارلۆس فۆینتس‪.‬‬ ‫سەلیم و ھاوپیشەکانی وەک ھەر ڕۆژێکی ڕەشی تر‪ ،‬بە سستی‬ ‫و و بێزارییەوە بازاڕێکی میللییان پاک دەکردەوە کە نزیک لێوەی‬ ‫تەنکەرێکی پڕ لە بەنزینی بۆمبڕێژکراو تێیدا تەقێنرابووەوە‪ .‬لەو‬ ‫بــازاڕەدا مریشک و میوە و سەوزە و ئادەمییەکان‪ ،‬ھەموویان‬ ‫پێکەوە سووتابوون‪ .‬سەلیم و ئەوانی تر بە ھێواشی و وریاییەوە‬ ‫ئەو ناوەیان گسک دەدا‪ .‬ترسیان لەوە ھەبوو پاشماوەی جەستە‬ ‫لەتوپەتەکان‪ ،‬لەگەڵ خاشاکی ئەو ناوە گسک بدەن و کۆبکەنەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بەردەوامیش بەدوای جزدانی ساغی پارەدا دەگەڕان‪ .‬یان‬ ‫ئەنگوستیلە و پارچەئاڵتوون‪ ،‬یان کاتژمێرێک کە نەوەستابێت لە‬ ‫ژماردنی کات‪ .‬سەلیم بەشێوەی ھاوپیشەکانی تری بەخت یاری‬ ‫نەبوو لەوەدا کە پاشماوەی بەنرخی مردووەکانی چنگ بکەوێت‪.‬‬ ‫ئەو پێویستی بە پارە بوو ھەتا ڤیزایەکی سەفەری پێ بکڕێت‪،‬‬ ‫بۆ واڵتی ھۆڵەندا و لە دۆزەخی مەرگ و ئاگر خۆی دەرباز بکات‪.‬‬ ‫تاکەدەستکەوتی لەو ڕۆژەدا‪ ،‬پەنجەی قرتاوی پیاوێک بوو کە‬ ‫ئەنگوستیلەیەکی زیوینی گرانبەھا و زۆرجوانی تێدابوو‪ .‬سەلیم‬ ‫قاچی خستە سەر پەنجە قرتاوەکە و بە وریایییەوە چەمایەوە‪ ،‬بە‬ ‫قێزلێکردنەوە ئەنگوستیلە زیوەکەی لێدەرھێنا‪ .‬پەنجەقرتاوەکەی‬ ‫ھەڵگرت و خستییە ئەو کیسە ڕەشەی کە پاشماوەی الشەکانیان‬ ‫تێدا کۆدەکردەوە‪.‬‬ ‫ئەنگوستیلەکە چــووە پەنجەی سەلیمەوە‪ .‬بـــەردەوام بە‬ ‫سەرسامییەوە لە نقێم و بریسکانەوەکەی ڕادەما‪ .‬دواجار بڕیاری‬ ‫دا بیر لە فرۆشتنی نەکاتەوە‪ .‬ئاخۆ بڵێی سەلیم ھەستی بە‬ ‫پەیوەندییەکی ڕۆحیی نهێنی کردبێت لەگەڵ ئەنگوستیلەکەدا؟‬ ‫لە کاتی داواکردنی مافی پەنابەرێتی لە واڵتی ھۆڵەندا‪ ،‬داوای‬ ‫ئەوەشی کردبوو کە ناوەکەی بگۆڕن‪ :‬لە سەلیم عەبدولحوسەینەوە‬ ‫بۆ کارلۆس فۆینتس‪ .‬پاساوی ئەم داوایەشی لەالی لێکۆڵەرەوەی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی کۆچ‪ ،‬بەوە ھێنابووەوە کە ترسی لە گرووپە‬ ‫ئیسالمییە توندڕەوەکان ھەیە‪ .‬چیرۆک و کەیسی داواکردنی مافی‬ ‫پەنابەرێتییەکەی وا داڕشتبوو کە پەیوەندی بە کاری وەرگێڕییەوە‬ ‫ھەبوو‪ ،‬لەگەڵ سوپای ئەمەریکادا و ترسی تیرۆرکردنی ھەبوو‪،‬‬ ‫بە تۆمەتی ناپاکیکردن لە نیشتیمان‪ .‬سەلیم بۆ گۆڕینی ناوەکەی‬ ‫ڕاوێژی بە کوڕی خاڵەکەی کردبوو کە لە فەڕەنسا دەژیا‪ .‬بە‬ ‫مۆبایل لە بەڕێوەبەرایەتیی کۆچەوە پەیوەندیی پێوەکردبوو‪،‬‬ ‫سەلیم بە ڕۆشنی ھیچ ناوێکی بیانیی بەخەیاڵیدا نەھاتبوو کە‬ ‫شیاوبێت‪ .‬ئەوکاتەی کە پەیوەندیی پێوەکردبوو خاڵۆزاکەی لە‬ ‫شووقەکەی خۆی‪ ،‬مژێکی قووڵی لە جگەرە حەشیشەکەی دابوو‪.‬‬ ‫لەگەڵ شاردنەوەی پێکەنینەکەی لە سەلیم پێی وتبوو‪( :‬گوێبگرە‬ ‫سەلیم‪ ،‬تۆ تــەواو ڕاست دەکەیت‪ .‬لە ئەورووپا گەر خۆت بە‬ ‫سەنیگالی یان خەڵکی چین بناسێنیت‪ ،‬سەدجار باشترە لەوەی‬ ‫بە ناوێکی عەرەبییەوە خۆت بناسێنیت‪ .‬بەاڵم خۆ ناشکرێ خۆت‬ ‫ناوبنێی جاک یان ستیڤن‪ .‬مەبەستم ناوێکی ئەورووپییە‪ .‬پێم وایە‬ ‫ناوی کەسێکی گەنمڕەنگ بۆخۆت دابنێی باشترە‪ .‬ناوێکی کوبایی‬ ‫یان ئەرجەنتینی لەگەڵ ڕەنگی تۆخی پێستی تۆدا کە وەک‬

‫کولێرەی برژاوی جۆ وایە باشتر دەگونجێ‪ ...‬ھاھاھا) خاڵۆزاکەی‬ ‫بــەردەوام بووبوو لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکە و بەنێو ئەو‬ ‫کۆمەڵەڕۆژنامەیەی ژووری مووبەقەکەدا دەگەڕا‪ .‬بیری کەوتەوە‬ ‫چەند ڕۆژێک لەمەوبەر‪ ،‬ناوێکی لەوجۆرەی خوێندووەتەوە‪ .‬وای‬ ‫بۆ دەچوو کە ناوێکی ئیسپانی بووبێت لە وتارێکی ئەدەبیدا کە‬ ‫ھیچی وەھای لێ تێنەگەیشتبوو‪ .‬سەلیم زۆر بەگەرمی سوپاسی‬ ‫کرد لەپای ئەو خزمەتە گەورەیەی کە بەوی کرد‪ ،‬ھیوای ژیانێکی‬ ‫خۆشی بۆ خواست لە فەڕەنسای مەزن‪.‬‬ ‫کارلۆس فۆینتس زۆر دڵخۆش بوو بە ناوە نوێیەکەی و جوانیی‬ ‫شاری ئەمستردام‪ .‬فۆینتس کاتی بەفیڕۆنەدا‪ .‬چووە ناو کۆرسی‬ ‫فێربوونی زمانی ھۆڵەندییەوە‪ .‬لەگەڵ خۆیدا پەیمانی ئەوەی دا کە‬ ‫لەمڕۆ بەدواوە بەزمانی عەرەبی نەدوێت و بارودۆخی ژیانی ھەرچی‬ ‫و ھەرچۆنێک بێت‪ ،‬تێکەڵی عەرەب و خەڵکی عێراقی نەبێت‪ .‬بە‬ ‫دەنگێکی بەرز وتی‪( :‬باچیتر بێنەوایی و دواکەوتوویی و مردن و‬ ‫میز و گوو و ژیانی حوشترئاسا بەسبێت‪).‬‬ ‫لە ماوەی ساڵی یەکەمی ئەو ژیانە نوێیەیدا‪ ،‬فۆینتس لە ھیچ‬ ‫شتێک نەگەڕا بەراوردی نەکات لەگەڵ بارودۆخی واڵتی یەکەمی‬ ‫خۆیدا‪ ،‬یان نیشانەیەکی پرسیار و سەرسووڕمانی لەبەردەمدا‬ ‫دانەنێت‪ .‬بەنێو شەقامەکاندا گوزەری دەکرد‪ ،‬لەناو خۆیدا بەدەم‬ ‫سەرکۆنەکردن و ئیرەییبردنەوە بۆڵەبۆڵی دەکرد‪:‬‬ ‫تەماشای ئــەو شەقامانە چەند پاکوخاوێنن‪ ،‬تەماشای‬‫تەوالێتەکانیان بکەیت لە خاوێنیدا ئەبریسکێنەوە! ئێمە بۆ وەک‬ ‫ئەوان نان ناخۆین‪ .‬ئێمە چاوبرسییانە و بەشێوەی ئاژەڵ دەخۆین‪،‬‬ ‫وەک بڵێی خواردنەکە لەدەستمان ڕادەکــات‪ .‬ئەو کچە کە ئەو‬ ‫تەنوورە کورتەی لەپێدایە و قاچەکانی دەرخستووە‪ ،‬گەر ئێستا‬ ‫بەشەقامی باب ئەلشەرجیدا گوزەر بکات بۆھەتایی لەم جیهانەدا‬ ‫ون دەبێت! بەتەنها دەمەتر بەڕێگادا بڕوات بەسە‪ ،‬پێش ئەوەی‬ ‫زەوی قووتی بدات‪ .‬درەختەکان بۆ ھێندە سەوز و جوانن‪ ،‬دەڵێی‬ ‫ھەموو ڕۆژێک بەئاو دەشۆرێن! ئێمە بۆ وەک ئەوان نابینە خەڵکانی‬ ‫بێوەی! ئێمە لەنێو کۆمەڵەماڵێکدا دەژین دەڵێی زێرابە‪ .‬کەچی‬ ‫ماڵەکانی ئەوانیش پڕگەرمیی ژیان و ھێمن و ڕەنگاوڕەنگن! بۆچی‬ ‫بەشێوەی ئادەمیزاد ڕێز لە سەگ دەگرن! ئەی بۆ ئێمە بیستوچوار‬ ‫سەعات خەریکی دەستپەڕلێدانین! لەکوێوە حکوومەتێکی ڕێزدار‬ ‫بهێنین وەک ئەوان!‬ ‫کارلۆس فۆنتیس بەسەر ھیچ شتێکدا تێنەپەڕی نەدەکردبوو‬ ‫کە لەھەمان کاتیشدا دەربارەیان ھەستی بە سەرسووڕمان و‬ ‫خۆبەکەمزانی نەکردبێت‪ .‬ھەر لە نەرمیی دەسڕی تەوالێتەکانی‬ ‫ھۆڵەندا‪ ،‬ھەتا ئاپارتمانی پەرلەمان کە تەنها کامێراکانی چاودێری‬ ‫پاسەوانی دەکەن!‬ ‫ژیانی کارلۆس فۆینتس ھەر بەوشێوەیە گــوزەرا کەخۆی‬ ‫پالنی بۆ دانابوو‪ .‬ھەموو ڕۆژێک لە پڕۆسەی ونکردنی شووناس‬ ‫و ڕابــردووی خۆی بەرەوپێشتر دەچوو‪ .‬بــەردەوام گاڵتەی بەو‬ ‫کۆچبەر و بیانییانە دەکرد کە ھەمیشە خەریکی سەرکۆنەکردن‬ ‫بوون و ڕێزیان لە یاساکانی ژیانی خەڵکی ھۆڵەندا نەدەگرت‪ .‬ئەو‬ ‫خەڵکانەی بە جرجەدواکەوتووەکان وەسف دەکرد کە بەڕێگەی‬ ‫نایاسایی لە خواردنگەکاندا کاردەکەن‪ ،‬باج نادەن و ڕێز لەھیچ‬ ‫یاسایەک ناگرن‪ .‬مێگەلی چاخی بەردینن‪ .‬ڕقیان لەو ھۆڵەندییانەیە‬ ‫کە پاروو و ماڵەکانی خۆیانیان پێبەخشیون‪ .‬ئەو پێی وابوو‬ ‫خۆی تاکەکەسە شایستەی ئەوەبێت کە ئەو واڵتە میهرەبان و‬ ‫لێبووردەیە لەخۆی بگرێت‪ .‬دەشبێت حکوومەتی ھۆڵەندی‪ ،‬ھەموو‬ ‫ئەوانە دەربکات کە بەباشی فێری زمان نابن و ھەرکەسێک کە‬ ‫سادەترین سەرپێچی بکات‪ ،‬تەنانەت گەر پەیوەست بێت بە‬ ‫پەڕینەوە لەشەقام بەشێوەیەکی نایاسایی و دژ لەگەڵ سیستمی‬ ‫ھاتوچۆدا‪ .‬باشترە ئەوخەڵکانە بڕۆن ئەو گووە بکەنە واڵتە‬ ‫ئاودەستەکانی خۆیانەوە‪.‬‬ ‫کــارلــۆس فۆینتس بـــەردەوام کــاری دەکــرد و باجی دەدا‬ ‫بەدەوڵەت‪ ،‬خۆی بەدوور دەگرت لەوەی بە ھاوکاریی کۆمەاڵیەتی‬ ‫ژیان بگوزەرێنێ‪ .‬دوای ئەوەی لە ماوەیەکی کورتدا فێری زمانی‬ ‫ھۆڵەندی بوو‪ ،‬ھەموو ئەوخەڵکانەی سەرسام کرد کە ئەویان‬ ‫دەناسی‪ .‬ھەوڵدانەکانی فۆینتس بۆ گونجاندنی ڕۆح و عەقڵی‬ ‫لەگەڵ کۆمەڵگەی ھۆڵەندی‪ ،‬وایکرد کچەھاوڕێیەکی ھۆڵەندی پەیدا‬ ‫بکات کە ئەویش فۆینتسی خۆشدەویست و ڕێزی لێدەگرت‪ .‬کێشی‬ ‫ئەو کچە نەوەت کیلۆگرام بوو‪ .‬ڕەنگوڕوویەکی منااڵنەی بەشێوەی‬ ‫فیلمکارتۆنەکان ھەبوو‪ .‬فۆینتس ھەوڵی دەدا ئازادانە و بەشێوەی‬ ‫پیاوێکی پێشکەوتووی خۆرئاوایی و بگرە کەمێک زیاتریش‪،‬‬ ‫ھەڵسوکەوتی لەگەڵدا بکات‪ .‬ئەو بەردەوام وەک کەسێکی بەڕەگەز‬ ‫مەکسیکی خۆی دەناساند کە باوکی سەفەری کردووە و لەعێراق‬ ‫گیرساوەتەوە و لەوێ وەک ئەندازیارێک لە کۆمپانیاکانی نەوت‬ ‫کاری کــردووە‪ .‬کارلۆس لەخۆی ڕادەبینی کە خەڵی عێراق بە‬ ‫خەڵکێکی مێگەل و دواکەوتوو وەسف بکات کە ھیچ لەمانای‬ ‫مرۆڤایەتی نازانن‪( :‬ئەوان بەتەنیا کۆمەڵەخێڵێکی دڕندەن‪).‬‬ ‫ھاوسەرگیریی لەگەڵ ئەو کچەھۆڵەندییە‪ ،‬فێربوونی زمان و‬ ‫چوونەنێو کۆمەڵێک خولی تایبەت بە کولتوور و مێژووی ھۆڵەندا‪،‬‬ ‫کارکردنی بەردەوام و پاکیی دۆسیەکەی لە ھەرکێشەیەک‪ ،‬یان‬ ‫ھەر سەرپێچییەکی یاسایی‪ ،‬وەھای کرد لەماوەیەکی زۆرکورتدا‬ ‫ڕەگەزنامەی ھۆڵەندی وەربگرێت‪ ،‬کە ھیچکام لە پەنابەرەکان‬ ‫بەخۆیانەوە نەبینیبوو‪ .‬کارلۆس فۆینتس بڕیاری دا ھەمووساڵێک‪،‬‬ ‫بەبۆنەی وەرگرتنی ڕەگەزنامە ھۆڵەندییەکەیەوە ئاھەنگ بگێڕێت‪.‬‬ ‫فۆینتس وەھای ھەست دەکــرد کە خوێن و پێستی بۆھەتایە‬ ‫گۆڕاون‪ .‬سییەکانیشی ھەناسەی ژیانێکی ڕاستەقینە ھەڵدەمژن‪.‬‬ ‫بۆئەوەی زیاتریش ورەی خۆی بەھێز بکات بەردەوام دەیوت‪:‬‬ ‫ھەروەھایە‪ ،‬واڵتێکم بدەرێ کە ڕێزم لێ بگرێت‪ ،‬بۆئەوەی منیش‬‫بەدرێژایی ژیانم بیپەرستم و لەپێناویدا نوێژ بکەم‪.‬‬ ‫بارودۆخی ژیانی بەم شێوەیە گوزەرا‪ ،‬ھەتا ئەوکاتەی کێشەی‬ ‫خەونەکانی شەوی تیادەرکەوت و ھەمووشتێکی شێواند‪ .‬ھەروەک‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ناو ژیانی منداڵی‪ .‬ئەمەشی ھەر خوێندبووەوە‪ .‬ڕۆژانە کاتژمێر‬ ‫دوانزەوپێنج خولەک دەچووە گەرماو بۆ خۆشۆردن‪ .‬ھەرکاتێکیش‬ ‫لەگەرماوەکە دەھاتەدەرەوە لەسەر مێزی نانخواردنەکە دادەنیشت‬ ‫و چەنددڵۆپێک ڕۆنی گوڵی یاسەمینی دەخوارد‪ .‬پێش ئەوەش‬ ‫بچێتە نێو جێگەی خەوەکەی لە پەڕەکاغەزێکدا گرنگترین ئەو‬ ‫خواردنە ئارامبەخشانەی دەنووسییەوە کە بڕیاری دەدا بۆ سبەی‬ ‫بیانکڕێت‪ .‬ئەم بارودۆخە زیاتر لە مانگێکی خایاند و فۆینتس‬ ‫بە ھیچ ئەنجامێکی باش نەگەیشت‪ .‬ئەو ھێمن و لەسەرخۆ بوو‬ ‫و چۆکی دانــەدا‪ ،‬ھەتا گەیشتە ئەو ڕۆژانــەی تیایدا ھەڵدەستا‬ ‫بە سازکردنی کۆمەڵەسرووتێکی نهێنی و ئاڵۆز‪ .‬قژی و نینۆکی‬ ‫پەنجەکانی قاچی بەڕەنگی سەوز بۆیاخ دەکــرد‪ .‬لەسەر سک‬ ‫دەخــەوت و کۆمەڵەوشەیەکی نــادیــاری دەوتـــەوە‪ .‬لەیەکێک‬ ‫لەشەوەکاندا بەشێوەی ھیندییە سوورەکان ڕووی خۆی ڕەنگ کرد‪.‬‬ ‫خەوت و بیجامەیەکی پرتەقاڵیی تەنکی لەپێکرد و سێ دانە لە‬ ‫پەڕی باڵندەی جۆراوجۆری خستە ژێر سەرینەکەیەوە‪.‬‬ ‫شکۆی فۆینتس ڕێگەی نەدەدا ھاوسەرەکەی ئاگاداربکاتەوە‬ ‫لەوەی کە دووچاری بووبوو‪ ،‬وای دەبینی کە ئەوە بەتەنها کێشەی‬ ‫خۆیەتی و لەتوانایدایە بەسەریدا زاڵ ببێت و تێی بپەڕێنێت‪.‬‬ ‫چونکە ھەر ئەو بوو پێشتر سەختترین و غەمناکترین بارودۆخی‬ ‫تێپەڕاندبوو‪ .‬لەبەرامبەریشدا ھاوســەرەکــەی نەفەسدرێژ بوو‬ ‫لەگەڵ ھەڵسوکەوتە نامۆکانی فۆینتسدا‪ .‬چونکە میهرەبانی و‬ ‫بەخشندەیی ئەوی لەیاد نەکردبوو‪ .‬بڕیاری دا ھەلێکی تر بدات‬ ‫بە فۆینتس بەرلەوەی سنوورێک دابنێ بۆ ئەوەی کە دەگوزەرا‪.‬‬ ‫لەیەکێک لەشەوە قەشەنگەکانی ھاویندا‪ ،‬کارلۆس بە جلوبەرگێکی‬ ‫سەربازییەوە خەوتبوو‪ ،‬تفەنگێکی نایلۆن لەوانەی کە منداڵەکان‬ ‫یاری پێدەکەن‪ ،‬لەتەنیشت خۆیەوە دانابوو‪ .‬ھەر دوای ئەوەی‬ ‫خەوتنەکەی گۆڕا بۆ خەونبینین‪ ،‬بۆ یەکەمینجار یەکێک لە‬ ‫ئاواتەکانی ھاتبوونە دی کە ماوەیەکی دورودرێـــژ چاوەڕێی‬ ‫دەکــرد‪ .‬لەنێو خەونبینینەکەیدا سوسەی ئــەوەی کردبوو کە‬ ‫خەون دەبینێت‪ .‬ڕێک ئەوەبوو کە فۆینتس عەوداڵی بوو‪ .‬ئەویش‬ ‫ئەوەبوو کە لەنێو خەونبینینەکەیدا ھۆشیاریی بتوانێت کاربکات‬ ‫بۆ گسکدانی خاشاکەکانی نێو نەستی‪ .‬لەخەونەکەیدا لەبەردەم‬ ‫دەرگای ئاپارتمانێکی کۆندا وەستابوو‪ ،‬وەک بڵێی ئەو ئاپارتمانە‬ ‫لەژیانی ڕابردووی ئەودا دووچاری سووتانێکی وێرانکەر بووبێت‪،‬‬ ‫ئەو ئاپارتمانە دەکەوتە نێوجەرگەی شاری بەغدادەوە‪ .‬شتێک کە‬ ‫فۆینتسی بێزار دەکرد ئەوەبوو تەواوی ھەموو ئەو دیمەنانەی لە‬ ‫دووربینی سەر ئەو تفەنگەوە دەبینی کە لەنێو دەستەکانیدا بوو‪.‬‬ ‫فۆینتس ھەڵدەکوتێتە سەر ئاپارتمانەکە و دەچێتە ژوورەوە‪ ،‬نهۆم‬ ‫لەدوای نهۆم‪ ،‬بێبەزەییانە ھێرش دەکاتە سەر ئەوانەی لەنێویدان‪،‬‬ ‫لەو دەستڕێژی گوللەبارانکردنە تەنانەت منداڵەکانیش ڕزگاریان‬ ‫نابێت‪ .‬لەوێدا دەبێتە ھاوار و قیژەوھەرایەکی گەورە‪ ،‬بەاڵم فۆینتس‬ ‫خوێنساردانە و بەچاپوکی و بەوردی‪ ،‬یەکەیەکە قوربانییەکانی‬ ‫دەپێکێت‪ .‬لەخەونەکەیدا ترسابوو لەوەی بەئاگابێتەوە و ھێشتا‬ ‫کارەگەورەکەی تەواو نەکردبێت‪ .‬بیری لەوە کردبووەوە‪ :‬گەر بهاتبا‬ ‫و کۆمەڵێک نارنجۆکی دەستیم پێبوایە‪ ،‬بەزووترین کات کارەکەم‬ ‫لەنێو ئەم ئاپارتمانە نەفرەتییە کۆتایی پێدەھێنا و ڕووم لە‬ ‫جێگەیەکی تر دەکرد‪ .‬بەاڵم ڕووداوێکی چەخماخەئاسا و لەناکاو‪،‬‬ ‫لە ژووری یەکەمی نهۆمی شەشەم ڕوویدا‪ .‬کاتێک کە خۆی کرد بە‬ ‫ژووردا‪ ،‬خۆی لەبەردەم سەلیم عەبدولحوسەیندا بینییەوە! سەلیم‬ ‫بەڕووتی لەبەردەم پەنجەرەکەدا وەستابوو‪ ،‬گسکێکی خوێناویی‬ ‫بەدەستەوەبوو‪ .‬بەدەستێکی لەرزۆکی ئاڕاستەکراو ڕووەو فۆینتس‬ ‫و نێوچاوانی سەلیم کە بزەی دەھاتێ‪ ،‬بەگاڵتەجاڕییەوە دەیگوت‪:‬‬ ‫سەلیمی ھۆڵەندی‪ ،‬سەلیمی مەکسیکی‪ ،‬سەلیمی عێراقی‪ ،‬سەلیمی‬ ‫فەڕەنسی‪ ،‬سەلیمی ھیندی‪ ،‬سەلیمی پاکستانی‪ ،‬سەلیمی نەیجیری‪.‬‬ ‫فۆینتس تووشی داڕمان بوو و تۆقینەکەی چەندھێندە زیادی‬ ‫کرد‪ .‬ھاوار و ناڵەیەکی گەورەی لێهەستا و سەلیم عەبدولحوسەینی‬ ‫دایە بەر دەستڕێژی گوللە‪ .‬بەاڵم ئەو لە پەنجەرەکەوە خۆی‬ ‫دەربازکرد بێ ئەوەی تەنانەت گوللەیەکیش چییە بەری بکەوێت‪.‬‬ ‫ئەوکاتەی ھاوسەرەکەی فۆینتس‪ ،‬لە ئەنجامی ھاوارێکی گەورە‬ ‫بەئاگا ھاتەوە‪ ،‬بینی کە فۆینتس لەپەنجەرەکەوە بەسەردا خۆی‬ ‫فڕێ دابــووە خــوارەوە‪ .‬کارلۆس فۆینتس بە مردوویی لەسەر‬ ‫شۆستەکە کەوتبوو‪ ،‬پەڵەخوێنەکەی ژێر سەریشی ھەتا دەھات‬ ‫گەورەتر و باڵوتر دەبووەوە‪ .‬لەوانەیە فۆینتس لە ڕۆژنامەکانی‬ ‫ھۆڵەندا ببوورێت کە نووسیبوویان (خۆکوشتنی پیاوێکی عێراقی‬ ‫لەشەودا کە لەنهۆمی شەشەمەوە خۆی فڕێ داوەتە خوارەوە)‬ ‫لەبری ئەوەی بنووسن (خۆکوشتنی پیاوێکی ھۆڵەندی)‪.‬‬ ‫بەاڵم فۆینتس ھەرگیز لە خوشک و براکانی خۆش نابێت کە‬ ‫گەڕندییانەوە بۆ عێراق و لە گۆڕستانی نەجەف بەخاکیان سپارد‪.‬‬ ‫جوانترین شتێکیش کە لە چیرۆکی فۆینتس مایەوە‪ ،‬ئەو وێنە‬ ‫فۆتۆگرافییەی فۆینتس بوو‪ ،‬گەنجێکی ئارەزوومەندی وێنەگرتن‬ ‫چرکاندبووی کە لەنزیک شوێنی ڕووداوەکە دەژیا‪ .‬ئەو گەنجە لە‬ ‫گۆشەنیگایەکی نزمەوە فۆتۆکەی چرکاندبوو‪ .‬پۆلیس تەرمەکەی‬ ‫فۆینتسیان بە چەرچەفیک داپۆشیبوو‪ .‬لەژیر چەرچەفە شینەکەوە‬ ‫تەنها دەستی ڕاستی بــەدەرەوە بوو‪ .‬فۆتۆکە ڕەشوسپی بوو‪،‬‬ ‫کەچی نقێمی ئەنگوستیلەکەی پەنجەی کارلۆس فۆینتس‪ ،‬لەبەشی‬ ‫پێشەوەی گرتە فۆتۆگرافییەکەدا بە ڕەنگی سوور‪ ،‬وەک خۆری‬ ‫نێو دۆزەخ دەدرەوشایەوە‪.‬‬

‫وتووشیانە‪ ،‬پەند و حیکمەتە دێرینەکان ژەنگ ناگرن‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئەوەی ژەنگ دەگرێت ئادەمیزادەکان خۆیانن‪ .‬بۆیە باکانیش بەو‬ ‫شێوەیە ھەڵیان نەکرد کە کەشتییەکەی فۆینتس دەیخواست‪.‬‬ ‫یەکەم خەونی فۆینتس دڵڕەقانە و شۆکێکی گەورە بوو‪ .‬لەکاتی‬ ‫خەونبینینەکەیدا توانای ئاخاوتنی بەزمانی ھۆڵەندی لەدەستدابوو‪.‬‬ ‫لەبەردەمی خاوەن کارە ھۆڵەندییەکەی وەستابوو و بە شێوەزاری‬ ‫عێراقی دەدوا‪ .‬ھەرئــەوەش دووچــاری تەنگەتاوی و ئازارێکی‬ ‫سەختی کاسەی ســەری کــردبــوو‪ .‬ھەرکاتێک لــەو خەونانەی‬ ‫ڕادەچڵەکی‪ ،‬ھەموو گیانی عارەقی لێدەچۆڕا و دەیدایە پڕمەی‬ ‫گریان‪ .‬سەرەتا وایدەزانی ئەوانە کۆمەڵەخەونێکی ڕاگــوزەرن‬ ‫و ھەردەبێت کۆتاییان بێت‪ .‬بەاڵم خەونەکان بەبەردەوامی و‬ ‫بێبەزەییانە دادەبارینە سەری‪ .‬لەیەکێک لەخەونەکانیدا کۆمەڵێک‬ ‫مناڵی گەڕەکە میللییەکەی شوێنی لەدایکبوونی خۆی بینیبوو‪،‬‬ ‫بەدوایدا ڕایاندەکرد و گاڵتەیان بە ناوەنوێیەکەی دەکــرد‪ ،‬بە‬ ‫چەپڵەلێدانەوە ھاواریان لێکردبوو‪ :‬کارلۆسی ترسنۆک‪ ..‬کارلۆسی‬ ‫حیز‪ ..‬کارلۆسی گرگن‪.‬‬ ‫خەونە بێزارکەرەکان شەو لــەدوای شەو دەبنە دێوەزمەی‬ ‫ترسناک‪ .‬شەوێک خەونێکی بینیبوو کە ماشێنێکی بۆمبڕێژکراوی‬ ‫لەناوجەرگەی شاری ئەمستردامدا تەقاندبووەوە‪ .‬لەنێو ھۆڵی‬ ‫دادگــادا وەستابوو و ھەستی بەنەنگی و شەرمەزارییەکی زۆر‬ ‫کردووە‪ .‬دادوەرەکان زۆرتوند بووبوون لەگەڵیدا و نەیانهێشتبوو کە‬ ‫بەزمانی ھۆڵەندی بدوێت‪ .‬مەبەستیشیان لەوە سووکایەتیپێکردن و‬ ‫بوغزاندنی بووە‪ .‬وەرگێڕێکی عێراقییان بۆ ھێنابوو داوای لێکردبوو‪،‬‬ ‫بەو شێوە زمانە گوندنشینییە نەدوێت کە کەس لێی تێناگات‪.‬‬ ‫ھەموو ئەمانەش چاولەبەری و ئازاری ئەویان سەختتر کردبوو‪.‬‬ ‫فۆینتس بڕیاری دا چەندین کاتژمێر لە کتێبخانەکاندا دابنیشێت‬ ‫و بەنێو ئەو کتێبانەدا بگەڕێت کە باس لەخەونەکان دەکەن‪.‬‬ ‫لەسەردانی یەکەمیدا کتێبێکی چنگ کــەوت‪ ،‬بەناوی (زمانی‬ ‫فەرامۆشکراو) کە نووسینی نووسەرێک بوو بەناوی (ئەریک‬ ‫فرۆم)‪ .‬ھیچی وەھای لێ تێنەگەیشت‪ .‬ھیچ سەرسامیش نەبوو‬ ‫بە ڕاوبۆچوونە ئاڵۆزەکانی ئەو نــووســەرە‪ .‬چونکە فۆینتس‬ ‫تەنانەت خوێندنی ئامادەییشی تەواو نەکردبوو‪ .‬ئەمانە ھەمووی‬ ‫قسەی بێمانا و ھیچن‪ ..‬فۆینتس ئەمەی وت و بــەردەوام بوو‬ ‫لەخوێندنەوەی کتێبەکە‪ :‬ئێمە لەکاتی خەوتندا تەواو ئازادین‪،‬‬ ‫بەڵکو زۆر ئازادتر لــەوەی لەکاتی بەئاگاییمانداین‪ ..‬یان بە‬ ‫فریشتەکان دەچوێین دەربــارەی چۆکدانەدانمان بۆ یاساکانی‬ ‫واقیع‪ ..‬لەکاتی خەودا شاھەنشاھیی گرنگیپێدراوەکان پاشەکشە‬ ‫دەکات و شاھەنشاھیی ئازادی دەچێتە جێگەی‪ ،‬کەینونەی (من‪-‬‬ ‫ئیگۆ)ش دەبێتە تاکەسەرچاوەی ئایدیا و ھەستەکان‪.‬‬ ‫فۆینتس کتێبەکەی گەڕاندەوە و ھەستی بەسەرئێشەیەکی توند‬ ‫دەکرد‪ .‬چۆن دەتوانین ئازادبین لەکاتێکدا نەتوانین کۆنتڕۆڵی‬ ‫خەونەکانمان بکەین؟ ئەم قسە پووچە چییە! فۆینتس پرسیاری‬ ‫لەو کچەفەرمانبەرەی کتێبخانەکە کرد‪ ،‬گەر ھەندێک کتێبی‬ ‫سادەیان ھەبێت باس لە خەونەکان بکات‪ .‬کچەفەرمانبەرەکە‬ ‫ھیچ شتێکی وەھا دەربارەی پرسیارەکەی تێنەگەیشت‪ .‬لەوانەشە‬ ‫ویستبێتی ئاستی ڕۆشنبیری و بەئاگایی خۆی دەربــارەی ئەو‬ ‫بابەتە بۆ فۆینتس دەربخات‪ .‬پێی وت‪ ،‬کتێبێک ھەیە باس لە‬ ‫پەیوەندیی خوارن و شێوازەکانی خەوتن بە خەونەکانەوە دەکات‪.‬‬ ‫ھەنــدێ زانیاریی پێدا و چەند ئامۆژگارییەکی کرد‪ .‬ھەروەھا‬ ‫ناونیشانی کتێبخانەیەکی پێدا کە گۆڤاری تایبەت بە جیهان و‬ ‫نهێنیی خەونەکانیان ھەبوو‪.‬‬ ‫ھاوسەرەکەی سەرنجی دابووە ھەڵسوکەوتی نامۆ و خووەکانی‬ ‫فۆینتس لەکاتی نانخواردن و خەوتندا‪ .‬ھەروەھا کاتی چوون و‬ ‫ھاتنەدەرەوەی لە تەوالێت‪ .‬بۆ نموونە فۆینتس وازی لەخواردنی‬ ‫پەتاتە ھێنابوو کە بەھەموو شێوەیەکی ئامادەکردن حەزی لێی‬ ‫بوو‪ .‬بــەردەوام گۆشتی باڵندەکانی دەکڕی کە زۆرجار نرخیان‬ ‫گرانبەھا بوو‪ .‬ھەربەو شێوەیەش بوو‪ ،‬ھاوسەرەکەی نەیدەزانی‬ ‫فۆینتس ئــەوەی خوێندووەتەوە کە ھەمــوو ئەو سەوزانەی لە‬ ‫ناخی زەویــدا دەڕوێــن‪ ،‬زۆرجــار سەرچاوەی ئەو خەونانەن کە‬ ‫پەیوەندییان بە ڕابــردوو و ڕەچەڵەکی ئادەمییەکانەوە ھەیە‪.‬‬ ‫خواردنی ڕەگوڕیشاڵی ڕووەکەکان‪ ،‬کاریگەرییەکی جیاوازتری‬ ‫ھەیە بەبەراورد لەگەڵ خواردنی میوەکان و گۆشتی ماسی کە‬ ‫لەناو ئاودا دەژی‪ .‬فۆینتس کە لەسەر مێزی نانخواردن دادەنیشت‬ ‫وەک حوشتر پــارووی دەجــوو‪ .‬ئەو خوێندبوویەوە کە جوینی‬ ‫خواردن بەشێوەیەکی باش‪ ،‬ھاوکاریی دەکات بۆ دەربازبوون لە‬ ‫دیوەزمەکانی خەو‪ .‬بەاڵم بۆ نموونە ھیچ زانیارییەکی دەربارەی‬ ‫گۆشتی باڵندەکان نەخوێندبووەوە‪ .‬تەنها ئەوەندەی مەزەندە‬ ‫کردبوو کە خواردنی گۆشتی باڵندەکانی ئاسمان لەوانەبێت‬ ‫خەونی خۆش و ئاسوودەیی بۆ بهێنێت‪ .‬فۆینتس لەتەواوی‬ ‫ھەوڵەکانیدا بۆ (لێکدانی خەونەکان) یەکانگیری دروست دەکرد‪،‬‬ ‫لەنێوان خەیاڵدانی خۆی و زانیاریی نێو کتێبەکان‪ .‬لەکۆتاییدا‬ ‫بەم بیرۆکەیە گەیشت‪ .‬ئارەزووی ئەو گەورەتر خۆی نواند وەک‬ ‫دەربازبوون لە خەونە ناخۆشەکان‪ .‬پێویستە کۆنتڕۆڵی خەونەکان‬ ‫بکرێن و بپاڵیورێن‪ ،‬پاک بکرێنەوە لــەھەر ھەوایەکی پیس و‬ ‫لێکبدرێن لەگەڵ یاسا پوختەکانی ژیانی ھۆڵەندی‪ .‬پێویستە و‬ ‫دەبێت خەونەکان زمانی نوێی ئەو واڵتە فێربن‪ ،‬بۆئەوەی بتوانێت‬ ‫وێنە و بیرۆکەی نوێ خەیاڵبکات‪ .‬پێویستە تەواوی ڕەنگوڕووە‬ ‫گرژ و شوومە کۆنەکان ونببن‪ .‬بەوشێوەیە فۆینتس خۆێندنەوەی‬ ‫ئەو کتێب و گۆڤارانەی زیاترکرد کە بە شێواز و فەلسەفەی *حەسەن بەالسم چیرۆکنووسێکی عێراقییە‪ ،‬کە ساڵی ‪١٩٧٣‬‬ ‫جیاجیا دەربارەی نهێنییەکانی خەوتن و خەون دەدوان‪ .‬فۆینتس‬ ‫دەستی ھەڵگرت لەخەوتن بەڕووتی و بەرکەوتنی جەستەی ڕووتی لە بەغداد لە دایک بووە‪.‬‬ ‫ھاوســەرەکــەی‪ .‬لەکاتی خــەودا پاڵتۆیەکی ئەستووری خوریی‬ ‫دەپۆشی کە دواتر بووە ھۆی دەمەقاڵێی لەگەڵ ھاوسەرەکەیدا‪،‬‬ ‫ھەرئـــەوەش وایکرد فۆینتس بچێتە ھۆڵــی ماڵەکە و لەسەر‬ ‫قەنەفەیەک بخەوێت‪ .‬ڕووتبوونەوە خەوتوو ڕاپێچ دەکاتەوە بۆ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪541‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )541‬دوشەممە ‪2017/5/8‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫وتاربێژه‌كان و ئاماژه‌كانی ئه‌ودیو بێزارییان له‌‬ ‫بڕیاره‌كانی ئه‌وقاف‬ ‫خه‌رسه‌و مه‌حمود‬ ‫وه‌ك دیاره‌ بڕیاره‌كانی وه‌زاره‌تی‬ ‫ئـــه‌وقـــاف لـــه‌بـــاره‌ی چۆنێتی‬ ‫وتــاره‌كــانــی ڕۆژی هه‌ینییه‌وه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه پێناو دوورخستنه‌وه‌یان ل ‌ه‬ ‫توندوتیژی و‪ ،‬كورتكردنه‌وه‌و‬ ‫ڕێكخستنیان به‌جۆرێك ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫بێبه‌رنامه‌یی ده‌ربچن و‪ ،‬چیتر‬ ‫ل ‌ه فـه‌وزای شپرزه‌یی و نه‌بوونی‬ ‫ئاراسته‌ی دیاریكراودا نه‌مێننه‌وه‌‪،‬‬ ‫بڕیارگه‌لێكن له‌دۆخێكی وه‌ك‬ ‫ئـــه‌مـــڕۆدا گـه‌لــێــك پێویست و‬ ‫ناچارین‌‪.‬‬

‫هیچ وتارێك هاوشێوه‌ی وتاری هه‌ینی‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫نێو كۆمه‌ڵگ ‌ه ئیسالمییه‌كاندا‪ ،‬خه‌ڵكانێكی‬ ‫زۆرو جیاواز ل ‌ه ده‌وری كۆنابنه‌وه‌و گوێی‬ ‫بۆ ڕانادێرن‪ ،‬به‌وپێیه‌ی وتارێك ‌ه ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا‬ ‫خاوه‌نی شوناسی حزبی و تایه‌فه‌گه‌ریی و‬ ‫ئایدیۆلۆژیی نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو وتارێكی ئایینی‬ ‫و كۆمه‌اڵیه‌تی و چاكسازییه‌‪ ،‬بایه‌خ به‌‬ ‫چاره‌سه‌ری كێش ‌ه ئایینی و په‌روه‌رده‌یی و‬ ‫ڕۆحییه‌كان ده‌دات‪ .‬دیارترین و گرنگترین‬ ‫تایبه‌تمه‌ندیی ئه‌مجۆر‌ه وتـــار‌ه ئه‌وه‌یه‌‬ ‫ك ‌ه ئاینییه‌‪ ،‬له‌مه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌ی ‌ه كه‌‬ ‫ئاماده‌بوون تێیداو گوێهه‌ڵخستن بۆی‪ ،‬له‌‬ ‫ئایینی ئیسالمدا ب ‌ه فه‌رز دانراوه‌‪ ،‬به‌و پێیه‌ی‬ ‫ل ‌ه قورئاندا ئایه‌تی له‌سه‌ر هاتووه‌‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫ئه‌و‌ه مسوڵمانانی پابه‌ندو نوێژخوێنان ناتوانن‬ ‫ئاماده‌ی نه‌بن و پشتگوێی بخه‌ن‪.‬‬ ‫مه‌ترسیی بێبه‌رنامه‌ییه‌كه‌یشی لێره‌وه‌‬ ‫ده‌ستپێده‌كات‪ ،‬واتـ ‌ه له‌و ڕوانگه‌یه‌و‌ه كه‌‬ ‫ئاینداران وه‌ك جێبه‌جێكردنی فه‌رزێكی گه‌وره‌‬ ‫ده‌بێت بایه‌خ ب ‌ه پیرۆزییه‌كه‌ی بده‌ن‪ ،‬به‌و‬ ‫مانایه‌ی هه‌ر بابه‌تێك چه‌ند‌ه پتر جێی بایه‌خی‬ ‫خه‌ڵكی بێت‪ ،‬بە بێبه‌رنامه‌ییه‌ك ‌ه كاریگه‌رتر‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬ترسناكیی ئاراسته‌وه‌رگرتنیشی‬ ‫بـه‌ره‌و توندوتیژی هه‌ر لێره‌و‌ه دێت‪ ،‬واته‌‬ ‫ل ‌ه به‌پیرۆزدانانی ئه‌و توندوتیژییه‌ی لێی‬ ‫ده‌كه‌وێته‌وه‌‪ ،‬توندوتیژی لێره‌دا ده‌كه‌وێته‌‬ ‫ناوجه‌رگه‌ی فه‌رزێكی گه‌وره‌ی له‌م چه‌شنه‌وه‌‪،‬‬ ‫وات ‌ه مه‌ترسیی واجببونی گوێڕایه‌ڵیكردن له‌و‬ ‫گوتانه‌ی له‌ناو وتاری هه‌ینیدا توندوتیژانه‌و‬ ‫په‌ڕگیرانه‌ن‪ ،‬له‌و ڕوانگه‌یه‌و‌ه ك ‌ه هه‌رچی‬ ‫بكه‌وێت ‌ه بازنه‌ی ئه‌م واجبه‌وه‌‪ ،‬به‌جۆرێك‬ ‫ل ‌ه جۆره‌كان سیفه‌تی واجببون وه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫شایانی باس ‌ه ئه‌و توندوتیژییانه‌ی ل ‌ه بڕیاره‌كه‌ی‬ ‫وه‌زاره‌تی ئه‌وقافدا قه‌ده‌غه‌كراون لە بنەڕەتدا‬ ‫ته‌نیا یه‌كجۆر ‌ن ل ‌ه توندوتیژی‪ ،‬ئەویش بریتییه‌‬ ‫لەو توندوتیژییەی کە حه‌ماسه‌تی مرۆڤه‌كان‪،‬‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و جۆر‌ه گرووپ و كه‌سانه‌ی تر‬ ‫ك ‌ه وه‌ك ئه‌وان بیرناكه‌نه‌وه‌‪ ،‬گڕ تێپه‌رده‌ده‌ن‬ ‫و‪ ،‬بــۆ شـه‌ڕێــكــی ئــاشــكــرای به‌رته‌سكی‬ ‫ئایدیۆلۆژیی ل ‌ه دژی ئه‌وانی دیك ‌ه ئاماده‌یان‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬هاوڕ ‌ێ به‌جۆرێك ل ‌ه ته‌كفیركردن و‬ ‫نه‌خوێندنه‌وه‌ی به‌رامبه‌رو‪ ،‬دواتر چه‌شنێك له‌‬ ‫زه‌مینه‌سازیی بۆ ئه‌و جۆر‌ه ئایدیایانه‌ی كه‌‬ ‫داعش و هاوشێوه‌كانی به‌رهه‌مده‌هێنن‪.‬‬ ‫ل ‌ه كاتێكدا ك ‌ه ل ‌ه ڕاستیدا چوارچێوه‌ی‬ ‫توندوتیژی ل ـه‌م گــوتــاره‌دا گه‌لێك له‌مه‌‬ ‫فراوانترو ناڕاسته‌وخۆتره‌‪ ،‬ل ‌ه نموونه‌ی جۆرێك‬ ‫ل ‌ه په‌روه‌رده‌ی به‌ناو ئه‌خالقیی و ئیمانی كه‌‬ ‫زۆر سنوردارو ب ‌ه ئایدۆلۆژیكراوه‌و‪ ،‬ناساندنی‬ ‫وه‌ك تاك ‌ه پـه‌روه‌رده‌ی ئایینی و ئه‌خالقیی‬

‫و ئینسانی‪ ،‬وات ‌ه ئه‌و چه‌شن ‌ه په‌روه‌رده‌یه‌ی‬ ‫ئه‌وان باسی ده‌كه‌ن نه‌ك ته‌نیا بۆ مرۆڤه‌كان‬ ‫به‌گشتی گونجاو نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو له‌ناو خودی‬ ‫ئایینی ئیسالم خۆشیدا ته‌نیا جۆرێك ‌ه له‌‬ ‫تێڕوانینی په‌روه‌رده‌یی (ئیمانیی و ئه‌خالقیی)‬ ‫ك ‌ه به‌رته‌سك و دۆگماو توندوتیژانه‌یه‌‪ ،‬خودی‬ ‫ڕوانین بۆ په‌روه‌رد‌ه به‌م چه‌شنه‌‪ ،‬ل ‌ه خودی‬ ‫خۆیدا هه‌ڵگری توندڕه‌وییه‌‪.‬‬ ‫مایه‌ی سه‌رنج و سه‌رسوڕمانیش ‌ه ك ‌ه جۆری‬ ‫وتاری هه‌ینی جیاواز له‌م چه‌شنه‌‪ ،‬وات ‌ه ناكۆك‬ ‫به‌م دیــد‌ه بــاو‌ه ته‌سكبینه‌‪ ،‬بینینی وه‌ك‬ ‫مه‌حاڵ وایه‌‪ ،‬به‌و مانایه‌ی ڕه‌نگ ‌ه به‌ده‌گمه‌ن‬ ‫وتارخوێنێك بــه‌دی بكه‌ین‪ ،‬تــاڕاده‌ی ـه‌ك‬ ‫هۆشیارییه‌كی تۆلێرانسانه‌ی هه‌بێت و‪،‬‬ ‫كه‌مێك بڕوای ب ‌ه لێبورده‌یی ئایینی ب ‌ه مانا‬ ‫فــراوان و ڕاسته‌قینه‌كه‌ی هه‌بێت‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫ته‌نانه‌ت لێبورده‌یی مه‌زهه‌بیش له‌م نێوه‌نده‌دا‬ ‫بوونی نییه‌‪ .‬وات ‌ه ده‌شێت زۆركه‌م وتاربێژێك‬ ‫بدۆزینه‌و‌ه ك ‌ه بڕوای وابێت دروسته‌و ده‌توانین‬ ‫بڕیار‌ه فیقهییه‌كانی مه‌زهه‌به‌كانی دیكه‌‬ ‫قه‌بوڵبكه‌ین!‬ ‫سه‌باره‌ت به‌و ڕوانین ‌ه فیكریی ‌ه به‌رته‌سكه‌‬ ‫ئایدیۆلۆژییه‌ش ك ‌ه مسوڵمانان بۆ سۆفیی‬ ‫و سه‌له‌فیی و ئیخوانیی و چــی و چی‬ ‫پۆلێنده‌كات‪ ،‬ئــه‌وا ڕه‌نــگــدان ـه‌وه‌ی له‌ناو‬ ‫وتاره‌كانی هه‌ینیدا به‌ڕوونی دیاره‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ته‌‬ ‫خودی پۆلێنه‌ك ‌ه وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك بۆ بوونی‬ ‫جــیــاوازی لـ ‌ه بــیــركــردنـه‌وه‌و خوێندنه‌وه‌و‬ ‫ته‌فسیردا‪ ،‬ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا ئاساییه‌و مایه‌ی‬ ‫قه‌بووڵه‌‪ ،‬به‌اڵم گرفته‌ك ‌ه ل ‌ه ڕه‌تكردنه‌وه‌ی‬ ‫یه‌كترو نه‌خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م ئاراست ‌ه فیكرییه‌‬ ‫جیاوازانه‌ی ‌ه ل ‌ه ناو هه‌مان ئایندا‪ .‬هه‌موشمان‬ ‫ئه‌وه‌مان ب ‌ه گوێدا دراو‌ه ك ‌ه ده‌ڵێن وتارخوێنی‬ ‫فاڵن ‌ه مزگه‌وت سه‌له‌فییه‌و زۆرتر سه‌له‌فییه‌كان‬ ‫ڕووی تێده‌كه‌ن‪ ،‬وتارخوێنی فاڵن ‌ه مزگه‌وتی‬ ‫دیكه‌ش سۆفییه‌و‪ ،‬ئه‌و جۆر‌ه نوێژخوێنان ‌ه پتر‬ ‫ئاماده‌ی بن ك ‌ه ئه‌م چه‌شن ‌ه دیدو تێڕوانینه‌یان‬ ‫هه‌یه‌‪.‬‬ ‫خاڵێكی دیكه‌ی مایه‌ی ئاماژه‌پێكردن‬ ‫لێره‌دا ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه مسوڵمانان هه‌میشه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه دوێن ‌ێ و ئه‌مڕۆشدا‪ ،‬به‌و جۆر‌ه وتارانه‌‬ ‫س ـه‌رســامــن ك ـ ‌ه حه‌ماسیی و ئاگرینن‪،‬‬ ‫نوێژخوێنان پڕده‌كه‌ن ل ‌ه هه‌ڵچوون‪ .‬لێره‌وه‌‬ ‫به‌رده‌وام باشترین وتارخوێن ئه‌وان ‌ه بوون كه‌‬ ‫توانایه‌كی زۆریان هه‌بووه‌و هه‌ی ‌ه بۆ وروژاندنی‬ ‫خه‌ڵك و‪ ،‬ته‌نانه‌ت هه‌ندێكجار له‌م پێناوه‌دا‬ ‫په‌نایان برۆدت ‌ه به‌ر جنێو و قسه‌ی نه‌شییاوو‪،‬‬ ‫ته‌كفییكردن و ناوزڕاندنی بەرانبەر! مه‌خابن‬ ‫ئێم ‌ه نه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كین ك ‌ه عاتیفیی و‬ ‫ئینفعالییه‌و‪ ،‬بیركردنه‌وه‌ی دروست و ئه‌قاڵنیی‬ ‫تێیدا بابه‌تێكی ده‌گمه‌ن و ڕیزپه‌ره‌!‬

‫گه‌رچی له‌ڕاستیدا تاك ‌ه هۆكاری ئه‌م تاك ‌ه ته‌فسیرو ڕاڤه‌ی ڕاسته‌قینه‌ی ده‌زانێت و‪،‬‬ ‫ئینفیعالیبوونه‌ی كۆمه‌ڵگ ‌ه به‌گشتی و‪ ،‬جگ ‌ه له‌و‌ه به‌هه‌ڵه‌و الوازو الدان وێناده‌كات!‬ ‫دووه‌م‪ :‬بریتیی ‌ه له‌وه‌ی مه‌الكان به‌گشتی‬ ‫ئاماده‌بوانی ئ ـه‌م چه‌شن ‌ه وتــاران ـه‌ش به‌‬ ‫تایبه‌تی‪ ،‬ته‌نیا وتاربێژو مه‌الو مزگه‌وته‌كان نه‌ك هه‌ر ئاماده‌نین بچن ‌ه ژێر باری بڕیاره‌كانی‬ ‫نین‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه ل ـه‌م نــێــوه‌نــده‌دا پشكی حكومه‌ت و ده‌ره‌وه‌ی خۆیانه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵكو له‌‬ ‫شێریشیان به‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬به‌ڵكو كه‌لتورێكه‌ نه‌ستی خۆیاندا له‌و قه‌ناعه‌ته‌دان ك ‌ه ئه‌مان‬ ‫ك ‌ه سه‌راپا ل ‌ه توندوتیژیدا نگرۆیه‌‪ ،‬له‌و ڕوه‌وه‌ له‌سه‌روی هه‌موو بڕیارو یاساو توێژێكی‬ ‫ك ‌ه خوێندنی قوتابخانه‌ی توندوتیژانه‌یه‌و‪ ،‬غـه‌یــری خــۆیــان ـه‌وه‌ن‪ ،‬ب ـه‌و پێیه‌ی ئ ـه‌وان‬ ‫پــه‌روه‌رده‌ی خێزانیی به‌هه‌مان شێوه‌‪ ،‬له‌ ئااڵهه‌ڵگری ئاینه‌كه‌و‪ ،‬شــاره‌زاو پارێزه‌ری‬ ‫كۆاڵن و بازاڕو شوێن ‌ه گشتییه‌كاندا به‌زۆریی ئه‌خالق و ته‌شریعی كۆمه‌ڵگه‌ن‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌‬ ‫هه‌ر كاراكته‌ری هه‌ڵچوون و توندوتیژی به‌دی ئه‌وه‌یان پ ‌ێ هه‌زمناكرێت ك ‌ه ل ‌ه شوێنێكی‬ ‫ده‌كه‌ین‪ .‬كه‌وات ‌ه هۆكار‌ه بنه‌ڕه‌تییه‌ك ‌ه نه‌بوونی دیكه‌و‌ه بڕیاریان به‌سه‌ردا بدرێت و‪ ،‬یاساو‬ ‫كه‌لتورێكی لێبورده‌گه‌را و نا ئاماده‌گیی ڕێنماییان بۆ دابنرێت‪ .‬ل ‌ه دیــدی ئه‌واندا‬ ‫هۆشیارییه‌كی پــه‌روه‌رده‌یــی مه‌ده‌نیانه‌و مه‌سه‌له‌ك ‌ه وه‌كئه‌و‌ه وایـ ‌ه حكومه‌ت یاسا‬ ‫مرۆڤدۆستانه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی لێره‌دا مایه‌ی بۆ دادگاكان دابنێت و‪ ،‬خۆی ل ‌ه سه‌روی‬ ‫نكووڵیكردن نییه‌؛ ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ئه‌م كه‌لتوره‌ بڕیاره‌كانی یاساو زانستی یاساو‌ه ببینێت‪،‬‬ ‫به‌ر ل ‌ه هه‌ر شوناسێك‪ ،‬هه‌ڵگری شوناسی له‌و ڕوانگه‌یه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه به‌شێوه‌یه‌ك ل ‌ه شێوه‌كان‬ ‫خۆیان به‌خاوه‌نی ڕاسته‌قینه‌ی بڕیارو یاسا‬ ‫ئایینییه‌و به‌رده‌وام زاڵبو‌ه به‌سه‌ریدا‪.‬‬ ‫هه‌ندێك ل ‌ه ئاماژه‌كانی ئه‌و دیو بێزاریی ده‌زانــن‪ ،‬لێره‌شه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه هه‌ندێكجار بڕگه‌‬ ‫مه‌ده‌نییه‌كان (ناشه‌رعیه‌كان)ی ناو یاسا‬ ‫وتاربێژه‌كان‬ ‫ده‌توانین ئاماژه‌كانی ئه‌و دیو گله‌یی و ڕه‌تده‌كه‌نه‌وه‌و ب ‌ه نا ئایینی و دژ‌ه شه‌رعیی‬ ‫گازنده‌ی ئه‌و وتاربێژانه‌ی ب ‌ه دیسپلینكردن ده‌زانن! به‌كورتی گه‌ر مه‌رجه‌عی بڕیار هه‌بێت‬ ‫و به‌رنامه‌دانان بۆ چۆنێتی وتاره‌كان ڕازی ئه‌وا ده‌ب ‌ێ لەمانه‌و‌ه سه‌رچاوه‌بگرێت‪ ،‬یان‬ ‫نین و‪ ،‬نهێنی ڕه‌خنه‌كانیان‪ ،‬به‌مشێوه‌یه‌ النیكه‌م به‌شێكی گه‌ور‌ه بن له‌و مه‌رجه‌عه‌‪.‬‬ ‫سێیه‌م‪ :‬ل ‌ه دیدی وتاربێژه‌كاندا حكومه‌تی‬ ‫پۆلێنبكه‌ین‪:‬‬ ‫یــه‌كــه‌م‪ :‬وتــاربــێــژ (مــــه‌ال) الی ئێمه‌ هه‌رێمی كوردستان حكومه‌تێكی عه‌لمانییه‌‪،‬‬ ‫كاره‌كته‌رێكی پیرۆزكراوه‌‪ ،‬ب ‌ه چه‌شنێك كه‌ لێره‌و‌ه هه‌ر بڕیارێك ده‌ربــكــات‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫وایلێهاتوو‌ه له‌سه‌روی ڕه‌خنه‌و‌ه خۆی ببینێت‪ ،‬له‌وه‌زاره‌تی ئه‌وقافیشه‌و‌ه بێت‪ ،‬ل ‌ه بابه‌تێكی‬ ‫هـه‌ر بۆی ‌ه هه‌میش ‌ه جه‌ماوه‌رێكی زۆریــان له‌م چه‌شنه‌شدا به‌تایبه‌ت ك ‌ه ده‌ربــاره‌ی‬ ‫له‌پشته‌‪ ،‬خه‌ڵكانێك پشتیگرییان لـێده‌كه‌ن كه‌ ڕێنوماییكردن ‌ه بۆ چۆنێتی وتاری هه‌ینی‪،‬‬ ‫ب ‌ه زۆری حه‌شاماتن‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌و كه‌سانه‌ی بڕیارێك ‌ه ل ‌ه ژێر كاریگه‌ریی بیركردنه‌وه‌ی‬ ‫پشتگیرییان ده‌كه‌ن گه‌ر خوێنده‌وارو خاوه‌ن عه‌لمانیانه‌دایه‌‪ ،‬بیركردنه‌وه‌ی عه‌لمانیش‬ ‫بڕوانامه‌ش بن ل ‌ه ڕووی مێنتالێتییه‌و‌ه هه‌ر ل ‌ه تێڕوانینی مه‌الكانی ئێمه‌دا‪ ،‬به‌زه‌روره‌ت‬ ‫وه‌ك خه‌ڵكه‌كه‌ی تر وه‌هــان‪ ،‬بیركردنه‌وه‌و بیركردنه‌وه‌یه‌كی دژ‌ه دین و ناته‌بای ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫مه‌عریفه‌ی ڕاسته‌قین ‌ه له‌الیان ئاماده‌یی نییه‌‪ .‬به‌رژه‌وه‌ندیی مسوڵمانان و ئاینه‌كه‌یاندا‪ .‬هه‌ر‬ ‫مه‌ال ل ‌ه تێڕوانینی ترادسیۆنالیانه‌ی ئاینیانه‌ی بۆی ‌ه ل ـه‌ڕووی ئاینییه‌و‌ه خۆیان ب ‌ه جیاواز‬ ‫ئێمه‌دا خۆی ب ‌ه خاوه‌نی حه‌قیقه‌تی ڕه‌ها ل ‌ه حكومه‌ت و بڕیاره‌كانی وێناده‌كه‌ن‪ .‬واته‌‬ ‫ده‌زانێت‪ ،‬ئه‌و ل ‌ه وتاره‌كانیدا هه‌میش ‌ه به‌ڵگه‌ پێیان وایـ ‌ه خاوه‌نی ڕاسته‌قینه‌ی بڕیاری‬ ‫ب ‌ه ئایه‌ت و فه‌رمود‌ه ده‌هێنێته‌وه‌‪ ،‬بێگومان لـه‌م چه‌شن ‌ه ته‌نیا وتاربێژان و مه‌الكان‬ ‫پشتبه‌ستنی ئ ـه‌و بـ ‌ه ئــایـه‌ت و حه‌دیس خۆیانن‪ ،‬نه‌ك ئاراسته‌یه‌كی عه‌لمانیی‪ ،‬كه‌‬ ‫بۆت ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی قودسیه‌ت به‌خوێندنه‌وه‌و ن ‌ه ل ‌ه ئاینه‌ك ‌ه شاره‌زایه‌و ن ‌ه ل ‌ه خه‌میشیدایه‌‪،‬‬ ‫ته‌فسیری خۆی به‌و ئایه‌ت و حه‌دیسانه‌ نه‌لێی ده‌زانێت و نه‌دڵسۆز‌ه بۆی! به‌مانایه‌كی‬ ‫ببه‌خشێت‪ ،‬واتــ ‌ه گ ـه‌ر توندوتیژان ‌ه یان دیك ‌ه ئه‌م ڕوانین ‌ه نێگه‌تیڤ ‌ه ل ‌ه بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه له‌‬ ‫ڕوكه‌شانه‌و خورافیانه‌ش ته‌فسیریان بكات‪ ،‬تێگه‌یشتنی هه‌ڵ ‌ه به‌رامبه‌ر ب ‌ه عه‌لمانیه‌ت‬ ‫لێكدانه‌وه‌و تێگه‌یشتنه‌كانی خۆی بۆیان هه‌ر و ڕۆڵ و ئه‌رك و ماهییەته‌كه‌یه‌و‌ه هاتووه‌‪،‬‬ ‫ب ‌ه پیرۆزو خودایی ده‌زانێت! وات ‌ه سیفه‌تی له‌هه‌مانكاتدا له‌وه‌شه‌و‌ه سه‌رچاوه‌ی گرتووه‌‬ ‫ڕه‌ها ب ‌ه لێكدانه‌وه‌كانی خۆی ده‌به‌خشێت‪ ،‬ك ‌ه ب ‌ه ئه‌ركە ڕاسته‌قینه‌كانی حكومه‌ت‬ ‫وه‌كــئـه‌وه‌ی ئه‌م ئایه‌ت و فه‌رمودان ‌ه هیچ ئاشنانین و‪ ،‬ئه‌ركه‌كانی ئاین و ده‌وڵه‌تداریی‬ ‫لێكدانه‌وه‌و خوێندنه‌وه‌یه‌كی تر قه‌بووڵ نه‌كه‌ن تێكه‌ڵده‌كه‌ن‪ ،‬چونك ‌ه تا هه‌نوكه‌ش بڕوایان‬ ‫و‪ ،‬ته‌نیا ل ‌ه بازنه‌ی ئه‌و تاك ‌ه تێگه‌یشتن و ب ‌ه بوونی‪ ،‬به‌ڵكو هه‌ندێكجار ب ‌ه زه‌روره‌تی‪،‬‬ ‫ته‌فسیره‌دا بمێننه‌و‌ه ك ‌ه جه‌نابی مامۆستا به‌ ده‌وڵه‌تی ئایینی هه‌یه‌!‬

‫وتاربێژ (مه‌ال) الی ئێم ‌ه‬ ‫كاره‌كته‌رێكی پیرۆزكراوه‌‪،‬‬ ‫به‌ چه‌شنێك كه‌ وایلێهاتووه‌‬ ‫له‌سه‌روی ڕەخنه‌وه‌‬ ‫خۆی ببینێت‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌‬ ‫هه‌میشه‌ جه‌ماوه‌رێكی‬ ‫زۆریان له‌پشته‌‪ ،‬خه‌ڵكانێك‬ ‫پشتیگرییان لـێده‌كه‌ن كه‌ به‌‬ ‫زۆری حه‌شاماتن‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌و كه‌سانه‌ی پشتگیرییان‬ ‫ده‌كه‌ن گه‌ر خوێنده‌وارو‬ ‫خاوه‌ن بڕوانامه‌ش بن له‌‬ ‫ڕووی مێنتالێتییه‌وه‌ هه‌ر‬ ‫وه‌ك خه‌ڵكه‌كه‌ی تر وه‌هان‪،‬‬ ‫بیركردنه‌وه‌و مه‌عریفه‌ی‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ له‌الیان ئاماده‌یی‬ ‫نییه‌‬

‫مسوڵامنان هه‌میشه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫دوێنێ‌ و ئه‌مڕۆشدا‪ ،‬به‌و‬ ‫جۆره‌ وتارانه‌ سه‌رسامن‬ ‫ك ‌ه حه‌ماسیی و ئاگرینن‪،‬‬ ‫نوێژخوێنان پڕده‌كه‌ن‬ ‫له‌ هه‌ڵچوون‪ .‬لێره‌وه‌‬ ‫به‌رده‌وام باشرتین وتارخوێن‬ ‫ئه‌وانه‌ بوون كه‌ توانایه‌كی‬ ‫زۆریان هه‌بووه‌و هه‌یه‌‬ ‫بۆ وروژاندنی خه‌ڵك و‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت هه‌ندێكجار له‌م‬ ‫پێناوه‌دا په‌نایان برۆدته‌ به‌ر‬ ‫جنێو و قسه‌ی نه‌شییاوو‪،‬‬ ‫ته‌كفییكردن و ناوزڕاندنی‬ ‫بەرانبەر‬

‫ژمارە (‪)541‬دوشەممە‪2017/5/8‬‬

‫‪2‬‬

‫جیهاد لە ئیسالمدا تەنها بەرگریە یان هێرشیشە؟‬

‫چەند الیەنێک لە «فیقهی جیهاد»‪ ،‬لەنێوان فیقهزانە هاوچەرخەکان و سەلەفی‪-‬جیهادیەکان‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی سیازدەیەم‬ ‫مشت‌ومڕی بنەمای «حاکیمییەت»‬

‫لەم بەشەی زنجیرەکەماندا‪ ،‬کە کۆتا‬ ‫بەشی باس‌وخواسەکانی «حاکیمییەت»ـە‬ ‫و لـــەدوای ئــەمــەوە دەگــەڕێــیــنــەوە بۆ‬ ‫مــش ـت‌ومــڕە ســەرەکــیــەکــەمــان لەسەر‬ ‫«جیهاد» و جیهادی هێرش؛ مشت‌ومڕی‬ ‫«عملي»ی‬ ‫ئەنجام و بەرهەمی کردەیی‬ ‫ّ‬ ‫بــنــەمــای «حــاکــیــمــیــیــەت»ی تــەوژمــە‬ ‫سەلەفی‪-‬جیهادیەکە دەکەین‪ ،‬کە بریتیە‬ ‫لە «تەکفیر» و بەناموسوڵمان‌زانینی‬ ‫فــەرمــانــڕەواکــان لــە سیستەمە نا‪-‬‬ ‫ئیسالمیەکاندا بەو پێیەی کە حوکم بە‬ ‫شەریعەت ناکەن‪ ،‬و ـ لێرەوە ـ ڕاپەڕین‬ ‫و ڕاگەیاندنی جەنگ بەسەریاندا وەکو‬ ‫ئەرکێکی ئایینی و «جیهاد» بەرامبەر‬ ‫هەڵگەڕاوەکان «مرتدون» بۆ چەسپاندنی‬ ‫حوکمی شەریعەت‪.‬‬ ‫لەم باسەیشدا دیسان گروپە سەلەفیە‬ ‫تەکفیری و جیهادیەکان ئەنجام و‬ ‫بەڵگەسازیی خۆیان هەیە‪ ،‬کە تەوژمە‬ ‫سەلەفیە ڕەســمــی و مەنهەجیەکان‬ ‫نایانسەلمێنن و لە وردەکاریدا گەلێک لە‬ ‫ئەنجام و باوەڕەکانیان ڕەت دەکەنەوە‪.‬‬

‫«تەکفیر»ی فەرمانڕەوا‬ ‫بە جێبەجێ‌نەکردنی شەریعەت‬

‫یەکێک لە بنەما سەرەکیەکان و باوەڕە‬ ‫بەڵگەنەویستەکانی هەمو گروپە ئیسالمی‬ ‫تەکفیری و جیهادیەکان ئەمەیە کە‬ ‫ئەوەی (ئەو فەرمانڕەوا ـ یان دادوەرە‬ ‫ـ موسوڵمانەی) بە «حوکم»ی خوا و‬ ‫«شەریعەت» حوکم ناکات؛ ـ بەڕەهایی‬ ‫ـ نا‪-‬موسوڵمان «کافر»ە‪ ،‬و بۆ ئەمەش‬ ‫بەڵگەکەیان حازرە‪ :‬دەقی قورئان‪َ « :‬و َم ْن‬ ‫ي ُك ْم ِ َبا َأ ْن َز َل اهللُ؛ َف ُأو َل ِئ َك ُه ُم الْ َكا ِف ُرونَ »‬ ‫َ ْل َ ْ‬ ‫(المائدة‪ ،)٤٤ :‬و تەواوکەرەکەی دوای‬ ‫ئــەوە‪َ « :‬و َم ْ‬ ‫ي� ُك� ْم ِ َب��ا َأ ْن��� َز َل اهللُ؛‬ ‫���ن َ ْل َ ْ‬ ‫الظ ِ ُ‬ ‫َف ُأو َل ِئ َك ُه ُم َّ‬ ‫الونَ » (املائدة‪،)٤٥ :‬‬ ‫ي ُك ْم ِ َبا َأ ْن َز َل اهللُ؛‬ ‫و پاشان‪َ « :‬و َم ْن َ ْل َ ْ‬ ‫َف ُأو َل ِئ َك ُه ُم الْ َف ِ‬ ‫اس ُقونَ » (المائدة‪.)٤٧ :‬‬ ‫بــەم شێوەیە دەقــە قورئانیەکە بەبێ‬ ‫توێژینەوە و وردبونەوە و پێداچونەوەی‬ ‫تێگەیشتنی موسوڵمانانی پێشو و هەر‬ ‫بەپێی ڕواڵــەتــەکــەی دەکــەنــە بەڵگەی‬ ‫«تەکفیر»کردنی هەمو ئــەوانــەی لە‬ ‫بابەتێکی «شەریعەت»ـدا بەپێی حوکمی‬ ‫شەریعەت ناڕۆن و بەوە حوکم نادەن و‬ ‫ئەوە جێبەجێ ناکەن‪ ،‬ئیتر بە هەر هۆکار‬ ‫و پاڵنەرێک بێت‪.‬‬ ‫ئەم بــاوەڕە کە تیۆریی «تەوحیدی‬ ‫حاکیمییەت» تەنها ئەوەی بۆ زیاد دەکات‬ ‫کە ئەو کارە جگە لەوەی کە «کوفر»ە؛ لە‬ ‫جۆری فرەپەرستی «شرك»یشە؛ باوەڕی‬ ‫هاوبەشی هەمو گروپە ئیسالمیە تەکفیری‬ ‫و جیهادیەکانە‪ ،‬و بەو تەوژمە تەکفیری‬ ‫و جیهادیانەیشەوە کە لە کوردستاندا‬ ‫لە شێوە و قاڵبی حیزبی سیاسیدا و‬ ‫لەناو پارلەمانیشدا چاالکن و بە کردەوە‬ ‫وازیان لە کاری «جیهاد» هێناوە بەاڵم‬ ‫هەڵگری هەمان بیر و بـــاوەڕەن و لە‬ ‫کارە «بانگخوازی»ـەکانیاندا پێیانەوە‬ ‫دەردەکــــەوێــــت‪ ..‬وەکـــو لــە هەندێک‬ ‫لــە وتــارەکــانــی بانگخوازی ئیسالمی‬ ‫(عەبدولواحید محەمەد صالح)ـەوە دیارە‪،‬‬ ‫کە لە ڕاگەیاندنی کۆمەڵی ئیسالمیەوە‬ ‫دەردەکەوێت‪ ،‬وەکو ئەو وتارە کە ئەڵقەی‬ ‫حەوتەمە بە ناونیشانی «نەمانی زانست»‬ ‫لە زنجیرەیەک بە ناوی «په‌یامێك بۆ‬ ‫فێرخوازان» (لە وتارەکەیدا دەڵێت ئەم‬ ‫«کافربون»ـە هەمومان دەگرێتەوە‪ :‬هەم‬ ‫حیزبە عەلمانیەکان ـ و مەالکانی ناویان‬ ‫ـ و هەم ئیسالمیەکانیش دەگرێتەوە کە‬ ‫لە ئاستی ئــەوەدا کەمتەرخەمن!)(‪.)١‬‬

‫ئیتر باسی پاشماوەکانی تری تەوژمە‬ ‫سەلەفی‪-‬جیهادیەکەی کوردستان ناکەین‪،‬‬ ‫وەکو مەال کرێکار و شوێنکەوتوانی‪ ،‬کە‬ ‫هەمیشە بەو شێوەیە بیریان کردوەتەوە‪.‬‬ ‫ي ُك ْم ِ َبا َأ ْن َز َل‬ ‫و ئیتر دەقی « َو َم ْن َ ْل َ ْ‬ ‫اهللُ؛ َف ُأو َل ِئ َك ُه ُم الْ َكا ِف ُرونَ » و بەم واتا‬ ‫ڕواڵەتی و ڕەهایەی کە هەیەتی وێردی‬ ‫سەر زمانیانە و وا دەزانن بەم سادەییە‬ ‫دەبێتە بەڵگەی بنەماکەی خۆیان‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەم لێکدانەوە «تەفسیر»ی ئەم دەقە‬ ‫و هەم پێناسە و پۆلێنی «کوفر» و‬ ‫هەم مەرجەکانی بەکافردانان «تەکفیر»‬ ‫و هەم بابەتی بەکافردانانی فەرمانڕەوای‬ ‫موسوڵمان ئەگەر بە یاسای تری جگە‬ ‫لە شەریعەت حوکمی کــرد؛ وردەکــاری‬ ‫و درێژەی زۆریان تێدایە کە لەگەڵیاندا‬ ‫بوارێکی کەم و تەسک دەمێنێتەوە بۆ‬ ‫ئەو باوەڕەی تەوژمە جیهادیەکە کە بەو‬ ‫شێوەیە نیە ئەوان دەیانەوێت‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە‪:‬‬

‫دەربارەی لێکدانەوەی دەقەکە‬

‫ئەو دەقە قورئانیە کە جیهادیەکان‬ ‫زۆر جــار بەخێرایی بەسەریدا تێپەڕ‬ ‫دەبن و بەڕەهایی دەیکەنە بەڵگە لەسەر‬ ‫ناموسوڵمانێتی «کفر»ی هەر کەسێک و‬ ‫هەر فەرمانڕەوایەک حوکم بە شەریعەت‬ ‫نەکات؛ لــەالی پێشینانی موسوڵمانان‬ ‫و زانایانی «تەفسیر» لێکدانەوە و‬ ‫قسەوباسی زۆری لەسەرە کە لە چەند‬ ‫الیەکەوە دژی ئەو بەڵگەسازیەی ئەوانە‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە‪:‬‬

‫باسی دەقەکە لە موسوڵامنان نیە‬

‫‪ .١‬لــە الیــەکــەوە‪ ،‬وەکــو پێشینانی‬ ‫موسوڵمانان و «موفەسسیر»ەکان‬ ‫لە کۆنەوە سەرنجیان داوە؛ دەقەکە‬ ‫لە بنەڕەتدا قسەوباسە لە «ئەهلی‬ ‫کیتاب» و ـ بەتایبەتی ـ یــەهــود‪ ،‬و‬ ‫دواتریش مەسیحیەکان‪ ،‬چونکە دەقەکە‬ ‫سەرەتا باسی دابەزاندنی «تەوڕات» و‬ ‫حوکم‌کردنی ڕابەڕانی ئایینی یەهودی بە‬ ‫شەریعەتی تــەوڕات دەکات کە دەڵێت‪:‬‬ ‫« ِإنَّا َأ ْن َزلْ َنا َّ‬ ‫ي ُك ُم ِب َها‬ ‫الت ْو َرا َة ِفي َها ُهدًى َونُو ٌر َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫الربَّا ِن ُّيونَ‬ ‫النب ُِّيونَ الَّذِينَ أ ْسل ُموا لِلذِينَ هَادُوا َو َّ‬ ‫َو ْ َ‬ ‫اس ُت ْح ِف ُظوا ِم ْن ِك َتابِ َّ ِ‬ ‫الل َو َكانُوا‬ ‫ال ْح َبا ُر ِ َبا ْ‬ ‫َع َل ْي ِه ُش َهدَا َء» (المائدة‪ ،)٤٤ :‬و دەڵێت‬ ‫پێیان وتــراوە‪ :‬لە جێبەجێ‌کردنیدا لە‬ ‫خەڵک مەترسن‪ ،‬یانی هەموی جێبەجێ‬ ‫بکەن و هیچی لێ مەشارنەوە‪ ،‬و لەبەر‬ ‫خاتری دەسکەوتێکی کەم مەیگۆڕنەوە بە‬ ‫یاسای تر و مەچن شتی تر جێبەجێ‬ ‫ت َش ُوا َّ‬ ‫بکەن‪َ « :‬ف َل َ ْ‬ ‫اس َو ْاخ َش ْونِ َو َل‬ ‫الن َ‬ ‫ً‬ ‫َت ْش َ ُ‬ ‫توا بِآ َيا ِتي َ َث ًنا َق ِليل»‪ ،‬ئیتر لە پەراوێز‬ ‫و کۆتایی ئەم دەقەدایە کە دەڵێت « َو َم ْن‬ ‫ي ُك ْم ِ َبا َأ ْن َز َل اهللُ؛ َف ُأو َل ِئ َك ُه ُم الْ َكا ِف ُرونَ »‪،‬‬ ‫َ ْل َ ْ‬ ‫بۆیە ئەمەش هەر تەواوکەری ئەو باسەیە‬ ‫و واتاکەی بەم جۆرەیە‪ :‬هەر کەسێک‬ ‫(کــە لــێــرەدا یانی لە یــەهــود) بــەوەی‬ ‫خوا دایبەزاندوە (لە تەوڕاتدا) حوکمی‬ ‫نەکرد؛ ئەوە «هەق»ی شاردوەتەوە و‬ ‫نکولیی لێ کردوە‪ .‬بەم شێوەیە پێشەوای‬ ‫«موفەسسیر»ەکانی قورئان (طهبەری)‬ ‫دەقەکە ڕاڤە دەکات کە دەڵێت‪ :‬ئەوەی‬ ‫حوکمی خوا کە دایبەزاندوە بشارێتەوە‬ ‫و حوکم بە شتێکی تر بــدات‪ ،‬وەکو‬ ‫یەهود کە حوکمی «ڕەجم»ی زیناکاری‬ ‫هــاوســەرداریــان شـــاردەوە و گــۆڕی بە‬ ‫ڕوڕەش‌کــردن «تحمیم» و سوارکردنی‬ ‫واڵخ بــە پاشەوپاشی «تجبیه»‪ ،‬و‬ ‫حوکمی یەکسانی تــەوڕات لە سزادانی‬ ‫تاوانی کوشتندا بەم شێوەیە گۆڕییان‪ :‬بۆ‬ ‫هەندێک کوژراو سەندنی خوێنبایی تەواو‬ ‫و بۆ هەندێک نیوەی خوێنبایی‪ ،‬و بۆ‬ ‫کوژراوی خانەدان کوشتنەوەی بکوژەکە و‬ ‫بۆ کوژراوی چینی نەدار و ناخانەدان تەنها‬ ‫خوێنبایی؛ دەی ئەوانە کە بەو شێوەیە‬ ‫حوکمیان بە شەریعەتی تەوڕات نەکردوە‬ ‫و ئــەو «هــەق»ـــەیــان شــاردوەتــەوە؛‬ ‫ئەوانەن کە هەق دەشارنەوە و شتێکی تر‬ ‫دەهێننە پێشەوە و بەوە حوکم دەدەن‪،‬‬ ‫بەرامبەری پارەیەکی پیس و ناڕەوا کە‬

‫«تەکفیر»ی ڕەهای فەرمانڕەوا ئەگەر شەریعەت جێبەجێ نەکات؛ باوەڕی هاوبەشی‬ ‫هەمو گروپە ئیسالمیە تەکفیری و جیهادیەکانە‪ ،‬و بەو تەوژمە تەکفیری و جیهادیانەیشەوە‬ ‫کە لە کوردستاندا لە شێوە و قاڵبی حیزبی سیاسیدا و لەناو پارلەمانیشدا چاالکن و بە‬ ‫کردەوە وازیان لە کاری «جیهاد» هێناوە بەاڵم هەڵگری هەمان بیر و باوەڕەن و لە کارە‬ ‫«بانگخوازی»ـەکانیاندا پێیانەوە دەردەکەوێت‪ ..‬وەکو لە هەندێک لە وتارەکانی بانگخوازی‬ ‫ئیسالمی (عەبدولواحید محەمەد صالح)ـەوە دیارە‪ ،‬کە لە ڕاگەیاندنی کۆمەڵی ئیسالمیەوە‬ ‫دەردەکەوێت‬ ‫بەرامبەری ئەوە وەری‌دەگرن «ومن كتم‬ ‫ُحكم اهلل الذي أنزله يف كتابه وجعله حكما‬ ‫يني عباده‪ ،‬فأخفاه وحكم بغريه‪ ،‬كحكم‬ ‫اليهود يف الزانيني احملصنني بالتجبيه‬ ‫والتحميم‪ ،‬وكتمانهم الرجم‪ ،‬وكقضائهم يف‬ ‫بعض قتالهم بدية كاملة ويف بعض بنصف‬ ‫الدية‪ ،‬ويف األشراف بال ِقصاص‪ ،‬ويف األدنياء‬ ‫سوى اهلل بني مجيعهم يف احلكم‬ ‫بالدية‪ ،‬وقد َّ‬ ‫عليهم يف التوراة؛ 'فأولئك هم الكافرون'‪،‬‬ ‫يقول‪ :‬هؤالء الذين مل حيكموا مبا أنزل اهلل‬ ‫يف كتابه‪ ،‬ولكن بدَّلوا وغريوا حكمه‪ ،‬وكتموا‬ ‫َّ‬ ‫احلق الذي أنزله يف كتابه؛ هم الذين َس َتوا‬ ‫احلق ال��ذي كان عليهم كشفه وتبيي ُنه‪،‬‬ ‫َّ‬ ‫وغطوه عن الناس‪ ،‬وأظهروا هلم غريه‪،‬‬ ‫(‪)٢‬‬ ‫لسحت أخذوه منهم عليه» ‪.‬‬ ‫وقضوا به‪،‬‬ ‫ٍ‬ ‫ئینجا ئیتر طهبەری لە موفەسسیرە‬ ‫هەرەکۆنەکانەوە‪ ،‬لە نەوەی «صهحابە»‬ ‫و «تــابــیــعــیــن»ـــەوە‪ ،‬بــە «ســەنــەد»‬ ‫دەگێڕێتەوە کە چــۆن زۆرینەیان بەو‬ ‫شێوەیە دەقــەکــەیــان ڕاڤــە کــردوە کە‬ ‫مەبەستەکە یەهود خۆیانە و ئاماژە دەکات‬ ‫بۆ یەهود کە چۆن لە جێبەجێ‌کردندا‬ ‫دەقــی تەوڕاتیان شێواندوە و حوکمی‬ ‫شەریعەتی تەوڕاتییان گۆڕیوە‪ .‬سەرەتا‬ ‫لە پێغەمبەر و لە (ئەبو صالیح)ـەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە کە ئەم دەقانە « َو َم ْ‬ ‫��ن َ ْل‬ ‫ي ُك ْم ِ َبا َأ ْن َز َل اهللُ؛ َف ُأو َل ِئ َك ُه ُم الْ َكا ِف ُرونَ ‪..‬‬ ‫َْ‬ ‫الظ ِ ُ‬ ‫َّ‬ ‫الونَ ‪ ..‬الْ َف ِ‬ ‫اس ُقونَ » (المائدة‪،٤٥ ،٤٤ :‬‬ ‫‪)٤٧‬؛ هیچیان دەربــارەی موسوڵمانان‬ ‫نین و تەنها دەربــارەی ناموسوڵمانان‬ ‫«الــكــفــار»ـــن بەگشتی‪ .‬پــاشــان هەر‬ ‫بە سەنەد لە (ئەضضهححاك)ـەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە کە وتویەتی‪ :‬ئــەو دەقە‬ ‫الظ ِ ُ‬ ‫(و ناونان بە « الْ َكا ِف ُرونَ ‪َّ ..‬‬ ‫الونَ ‪..‬‬ ‫الْ َف ِ‬ ‫اس ُقونَ ») دەربارەی «ئەهلی کیتاب»‬ ‫هاتوە‪ .‬هەروەها لە تابیعیی حەدیسبێژ‬ ‫(ئەبو میجلەز)ەوە دەگێڕێتەوە کە دوای‬ ‫ئەوەی کەسانێک لە «خەواریج» هاتون‬ ‫بۆالی و ویستویانە هەندێک لە فەرمانڕەوا‬ ‫ئیسالمیەکانیان بۆ «تەکفیر» بکات‬ ‫لەسەر ئەوەی لە هەندێک بابەتدا بەپێی‬ ‫شەریعەت حوکم ناکەن؛ ئەمیش ئامادە‬ ‫نەبوە بە دڵی ئەوان بڵێت و وتویەتی‪:‬‬ ‫ئــاخــر ئــەم «ئــەمــیــر» و فــەرمــانــڕەوا‬ ‫ئیسالمیانە ئەگەر لە جێبەجێ‌کردنی‬ ‫بابەتێکی شەریعەتدا کەمتەرخەمی بکەن‬

‫یان لێی البــدەن؛ دەزانــن کە گوناهیان کەس دەبــم کە فەرمانەکەی تۆ زیندو‬ ‫کردوە (یانی ئەو کارە بە حەاڵڵ نازانن)‪ .‬دەکەمەوە کە ئەوان مراندویانە! (ئەمەش‬ ‫ئەوانیش پێیان وتــوە‪ :‬نا‪ ،‬مەسەلەکە بەڵگەی ڕونی سەرچاوەی یەهودیی یاسای‬ ‫ئەوەیە تۆ لە دەسەاڵتداران دەترسیت «ڕەجم»ـە لە ئیسالمدا)‪ ،‬ئیتر پێغەمبەر‬ ‫بۆیە ئامادە نیت «تەکفیر»یان بکەیت! فەرمانی دا کابرای یەهودیی زیناکاریان‬ ‫ئەویش وتویەتی‪ :‬ئەو «تەکفیر»کردنە ڕەجم کرد‪ ..‬ئیتر بە بۆنەی ئەوەوە ئەو‬ ‫هــەر لە خۆتان دێــت‪ ،‬و ئێوە وا بیر چەند ئایەتە دابەزی‪ ،‬و ئیتر کە دەڵێت‬ ‫دەکەنەوە و کێشەتان نیە لەگەڵ ئەوەدا‪« ،‬الْ َكا ِف ُرونَ »؛ مەبەست یەهودە ئەگەر‬ ‫بــەاڵم ئــەم دەقــە هــەر لــە بنەڕەتەوە حوکم بە تەوڕات نەکەن‪ ،‬و کە دەڵێت‬ ‫«الظ ِ ُ‬ ‫َّ‬ ‫الونَ »؛ مەبەست هەر یەهودە‪ ،‬و‬ ‫دەربــــارەی یــەهــود و مەسیحیەکان و‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫فرەپەرستەکان دابەزیوە‪ .‬یانی باس‌کردن کە دەڵێت «الفاسقونَ »؛ مەبەست هەمو‬ ‫نیە لەسەر فەرمانڕەوای موسوڵمان هەتا نا‪-‬موسوڵمانانە‪.‬‬ ‫هەروەها لە عوبەیدوڵاڵی کوڕی (ئیبن‬ ‫بوترێت هەر بە جێبەجێ‌کردنی شتێکی‬ ‫جیاواز لە شەریعەت لە بابەتێکدا تەکفیر مەسعود)ەوە دەگێڕێتەوە کە وتویەتی‪:‬‬ ‫ئەم چەند ئایەتە هەرچەند خەڵکانێک بە‬ ‫بکرێت‪.‬‬ ‫هەروەها لە (عیکریمە)ەوە دەگێڕێتەوە‪ ،‬شێوازی خۆیان لێکدانەوەیان بۆ دەکەن‪،‬‬ ‫کە ئەویش وتویەتی‪ :‬ئەو چەند ئایەتە بــەاڵم لە ڕاستیدا دەربــارەی دو خێڵی‬ ‫دەربــارەی ئەهلی کیتابن کە وازیــان لە یەهود دابەزیون کە بەنو قوڕەيظه و بەنو‬ ‫جێبەجێ‌کردنی حوکمەکانی تــەوڕات ئەننەضرين‪ ،‬کە پێشتر یەکێکیان دابوی‬ ‫هێناوە‪ .‬بە هەمان شێوە لە (قەتادە) بەسەر ئەوی تردا و زاڵ ببو بەسەریدا‪ ،‬تا‬ ‫وە دەگێڕێتەوە کە وتویەتی‪ :‬بۆمان باس دوایی لەسەر ئەوە ڕێ‌کەوتن کە‪ :‬ئەگەر‬ ‫کــراوە کە ئەو چەند ئایەتە دەربــارەی کوژراوێک لە خێڵە ژێردەستەکە بە دەستی‬ ‫کـــوژراوی یەهود دابــەزیــون کە لەناو کەسێک لە خێڵە بااڵدەستەکە کوژرا؛ ئەوە‬ ‫خۆیاندا کەسیان لێ کوژراوە و حوکمی خوێنباییەکەی تەنها پەنجا «وەسق»ـە‬ ‫تــەوڕاتــیــان لــەســەر ئــەوە وەکــو خۆی (کە هەر «وەسق»ێک‪ ،‬نزیکەی ‪١٢٢‬‬ ‫جێبەجێ نەکردوە‪ .‬هەروەها لە (ئەل‪ -‬کیلۆیە)‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بە پێچەوانەوە‪:‬‬ ‫بــەڕاء‌ی کــوڕی عازیب)ـەوە‪ ،‬و پاشان ئەگەر کوژراوەکە لە خێڵە بااڵدەستەکە‬ ‫لە (ئــەل‪-‬حــەســەن)ـــەوە‪ ،‬دەگێڕێتەوە بو؛ خوێنباییەکەی سەد «وەسق»ـە‪.‬‬ ‫کــە چــۆن یــەهــودی مەدینە کەسێکی کە ئەمە ستەمێک بو‪ .‬تا دوای هاتنی‬ ‫یەهودییان بە بەردەم پێغەمبەردا بردوە پێغەمبەر بۆ مەدینە کێشەیەکی وا کەوتە‬ ‫کە ڕوی ڕەش کراوە و قامچیکاری کراوە‪ ،‬نێوانیان‪ ،‬خێڵە ژێردەستەکە ویستیان‬ ‫وتویانە‪ :‬ســزای «زیناکار» الی ئێمە پێغەمبەر بکەن بە دادوەر لەنێوان خۆیان‬ ‫بەم شێوەیەیە‪ ،‬پێغەمبەریش یەکێک لە و خێڵە بااڵدەستەکە‪ ،‬بەاڵم پیاوانی خێڵە‬ ‫زاناکانیانی بانگ کرد و تکای لێ کرد بااڵدەستەکە ترسان لــەوەی دادوەریــی‬ ‫سزای «سزا» لە تەوڕاتدا وەکو خۆی ڕون پێغەمبەر بە دڵی ئــەوان نەبێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬ئەویش وتویەتی‪ :‬ڕاستیەکەی دوڕویەکیان نارد بۆالی پێغەمبەر هەتا‬ ‫لە تەوڕاتدا سزای «ڕەجم» هەیە‪ ،‬بەاڵم بزانن حوکم بە چ سزایەک دەدات لەسەر‬ ‫زیناکردن لەناو خانەدانەکانماندا زۆر تاوانی «قەتڵ»ـەکەیان‪ ،‬هەتا ئەگەر‬ ‫بوە‪ ،‬ئیتر کاتێک کەسێکی خانەدان زینا بە دڵی خۆیان بو؛ بیکەن بە دادوەر‪،‬‬ ‫دەکــات؛ «ڕەجــم»ی ناکەین‪ ،‬و کاتێک ئەگەریش وا نەبو؛ نەیکەن بە دادوەر‬ ‫کەسێکی ناڕەسەن و ئاست‌نزم دەیکات؛ و ئەو ڕێگەیە نەگرنە بەر‪ .‬ئیتر لەسەر‬ ‫سزای ڕەجمی بەسەردا جێبەجێ دەکەین‪ ،‬ئەم بابەتە ئەم چەند ئایەتە دابــەزی‪،‬‬ ‫ئیتر چــارەی ئــەو جیاوازی‌کردنەمان کە ـ عوبەیدوڵاڵ دەڵێت ـ مەبەستی لەو‬ ‫«الظ ِ ُ‬ ‫لەوەدا بینیەوە کە سزای ڕوڕەش‌کردن و وەسف‌کردنە بە «الْ َكا ِف ُرونَ » و َّ‬ ‫الونَ »‬ ‫قامچی‌لێدان لەجێی ڕەجم دابنێین‪ .‬ئیتر بەتایبەتی یەهودە‪ ،‬یانی یەهودی مەدینە‬ ‫پێغەمبەریش وتی‪ :‬خوایە! ئەوە من یەکەم (لە ڕاستیدا ئەم هەواڵە زۆر شتی تر‬

‫ڕون دەکــاتــەوە‪ ،‬وەکــو ڕەگ‌وڕیــشــەی‬ ‫ڕاستەقینەی بــاســی «تــەحــریــف»ی‬ ‫قسەکان‪ ،‬لە قورئاندا هاتوە وەکو ئاماژە‬ ‫بۆ مامەڵەی هەندێک لە یەهودی مەدینە‬ ‫لەگەڵ ڕێنماییەکانی پێغەمبەر‪ ،‬و ئیتر‬ ‫مەبەستی گۆڕینی دەقی تەوڕات نیە)‪.‬‬ ‫پــاشــان ط��هبــەری لــە (ئیبن زەیــد)‬ ‫ەوە‪ ،‬کە یەکێکی ترە لە موفەسسیرە‬ ‫هــەرەکــۆنــەکــان‪ ،‬دەگــێــڕێــتــەوە کــە بە‬ ‫شێوەیەکی جیاواز دەقەکەی ڕاڤە کردوە‬ ‫ي ُك ْم ِ َبا‬ ‫کە وتویەتی‪ :‬ئەم دەقە « َو َم ْن َ ْل َ ْ‬ ‫َأ ْن َز َل اهللُ؛ َف ُأو َل ِئ َك ُه ُم الْ َكا ِف ُرونَ » مەبەستی‬ ‫ئــەوەیــە کەسێک بۆ خــۆی نوسراوێک‬ ‫بنوسێت و پێی وا بێت ئەوەی خۆی لە‬ ‫خواوە هاتوە و واز لە «کتاب»ی خوا‬ ‫بهێنێت؛ ئەوە «کافر» بوە(‪.)٣‬‬ ‫پاشان طهبەری لە هەندێکی ترەوە ئەو‬ ‫لێکدانەوەیەش دەگوازێتەوە کە مەبەست‬ ‫لە «الْ� َ�ك��ا ِف � ُرونَ » موسوڵمانانە ئەگەر‬ ‫بە «حوکم»ی خوا داوەری نەکەن‪ ،‬و‬ ‫«الظ ِ ُ‬ ‫َّ‬ ‫الونَ » یەهودە‪ ،‬و‬ ‫مەبەست لە‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫مەبەست لە «الفاسقونَ » مەسیحیەکانە‪.‬‬ ‫و ئەم لێکدانەوەیە تەنها لە (شەعبی)‬ ‫ـەوە بە «سەنەد» لە چەند ڕێگەیەکەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە(‪ .)٤‬کە ئەمەش نیشانەی‬ ‫کەمیی الیەنگرانی ئەم لێکدانەوەیەیە‪،‬‬ ‫ئەگەر وشەی «کفر» و «کافرون» بە‬ ‫ڕەهایی وەربگیرێت بەبێ پۆلێن‌کردن‪ ،‬الی‬ ‫موسوڵمانانی کۆن‪.‬‬

‫«کوفر» بە یەک واتا نیە‬

‫‪ .٢‬سەرباری ئەوەش؛ کاتێک بەشێک‬ ‫لە موسوڵمانانی کۆن پێیان وا بوە کە‬ ‫دەقەکە هەرچەند لە چوارچێوەی باسی‬ ‫یەهود و مەسیحیەکاندا هاتوە بەاڵم‬ ‫موسوڵمانانیش دەگرێتەوە ئەگەر وەکو‬ ‫ئەوانیان کرد؛ کاتێک ئەم لێکدانەوەیەیان‬ ‫پەسەند کردوە کە دوپاتیان کردوەتەوە‬ ‫و وریاییان داوە لەوەی بزانرێت‪ :‬کە ئەم‬ ‫«کوفر» و «ظولم» و «فیسق»ـەی‬ ‫دەقەکە دەیانکاتە سیفەتی ئەوانەی حوکم‬ ‫ناکەن بەوەی خوا دایبەزاندوە؛ یەک پلە‬ ‫نیە‪ ،‬بەڵکو ـ بۆ نمونە ـ «کوفر»ی‬ ‫گــەورە و هی بچوک هەیە‪ ،‬و کاتێک‬ ‫دەقەکە ئەو کەسانە بە «کافر» وەسف‬ ‫دەکــات؛ مەبەستی ئەوە نیە بەتەواوی‬ ‫لە موسوڵمانێتی دەچنەوە دەرەوە و‬ ‫وەکو ئەوانە وابن کە باوەڕیان بە خوا‬ ‫و پێغەمبەر و پەیامەکان و ڕۆژی دوایی‬ ‫نیە‪ .‬بەڵکو ـ بۆ نمونە ـ ئەم «کوفر»ەی‬ ‫لێرەدا باسی هاتوە دەکرێت مەبەست‬ ‫نمەک‌نەناسی و تاوانکاری و کردەوەی‬ ‫وەکو کردەوەی ناموسوڵمانان بێت‪ ،‬نەک‬ ‫مەبەست ناموسوڵمان‌بون بێت بەڕاستی‪.‬‬ ‫درێـــژەی ئەمە و الیەنەکانی تری‬ ‫لێکدانەوەی دەقــەکــە و باس‌وخواسی‬ ‫«تەکفیر»ی فەرمانڕەوایان دەخەینە‬ ‫بەشی داهاتو‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )1‬وتارەکە؛ ناوبراو لە کەناڵی خۆی‬ ‫لە (یوتیوب) بــاوی کــردوەتــەوە‪ ،‬بە‬ ‫ناونیشانی «په‌یامێك بۆ فێرخوازان ‪-‬‬ ‫نەمانى زانست»‪ ،‬کە خوێنەر دەتوانێت بە‬ ‫کۆدی ‪ HwVP0zgXq0M‬لە یوتیوب‬ ‫بیدۆزێتەوە‪ ،‬لە خولەکی ‪ ١٨‬بــەدواوە‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬بڕوانە‪ :‬الطربي‪ ،‬تفسري الطربي‬ ‫(جامع البيان يف تأويل القرآن)‪ .‬حتقيق‪:‬‬ ‫أمحد حممد شاكر‪ .‬مؤسسة الرسالة‪ .‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ .2000 ،‬جـ‪ ،10 .‬ص‌ص‪.346 ،٣٤٥ .‬‬ ‫(‪ )٣‬بۆ هەمو ئەم گێڕانەوە تەفسیریانەی‬ ‫الی طهبەری؛ بڕوانە‪ :‬الطربي‪ ،‬تفسري‬ ‫الطربي‪ .‬ج��ـ‪ ،10 .‬ص‌ص‪.354-٣٤٦ .‬‬ ‫(‪ )٤‬بۆ ئەم گێڕانەوانە لە (شەعبی)‬ ‫ـەوە؛ بڕوانە‪ :‬الطربي‪ ،‬تفسري الطربي‪ .‬جـ‪.‬‬ ‫‪ ،10‬ص‌ص‪.355-353 .‬‬

‫ژمارە (‪)541‬دوشەممە‪2017/5/8‬‬

‫‪3‬‬

‫کتێبێکی بە خوێن نووسراو‬ ‫لە کۆتی ئایین‪ ،‬بەرهەمهێنانی عەقڵێکی‬ ‫ڕەخنەگرانە کە پێی وایە هیچ شتێک لەسەروو‬ ‫ڕەخنەوە نییە‪ ،‬ئازادیی بیروڕا دەربڕین و‬ ‫ئازادیی ویژدان‪ .‬عەبدولخالیق مەعرووفیش‬ ‫چرای هەمان خەباتی لە کوردستان هەڵکرد‬ ‫و بۆیە تیرۆر کرا‪ ،‬چونکە ڕۆشنبیرێکی مەزن‬ ‫و شۆڕشگێڕێکی ڕاستەقینە بــوو‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بێدینێکی ساکار و نووسەرێکی ڕووکەش‬ ‫بووایە‪ ،‬لێی نەدەتۆقین و نەیاندەکوشت‪.‬‬ ‫عەبدولخالیق م ــەع ــرووف شــــارەزای‬ ‫حەمەسەعید حەسەن‬ ‫الپەڕە خوێناوییەکانی مێژوو بوو‪ ،‬دەیزانی‬ ‫(‪)٢-١‬‬ ‫بــەشــشــاری کـــوڕی بــــورد‪ ،‬بــە تۆمەتی‬ ‫زەندیقبوون‪ ،‬لەژێر قامچیدا گیانی لە دەست‬ ‫کوشتوبڕ‬ ‫داوە‪ ،‬دەیزانی (کەعبی کوڕی شەرەف) بە‬ ‫ڕووخساری ئەم شارەی گۆڕیوە‪،‬‬ ‫تۆمەتی القرتێکردن بە ڕەمزی پیرۆز‪ ،‬سەری‬ ‫ئەو بەردە‪،‬‬ ‫لە لەشی جوێ کراوەتەوە‪ ،‬دەیزانی دەشێت‬ ‫ئێسقانە‪،‬‬ ‫ئەویش هەمان چارەنووسی ئەوانی هەبێت‪.‬‬ ‫ئەو چڕەدووکەڵە‪،‬‬ ‫عەبدولخالیق مەعرووف لە کتێبەکەیدا‪ ،‬بە‬ ‫هەناسەی ئینسانە‪.‬‬ ‫پشتبەستن بە دەقی قورئان‪ ،‬بە کۆمەکی‬ ‫ئەدونیس‬ ‫گوتە و هەڵسوکەتی پەیامهێن و بۆچوونەکانی‬ ‫شافیعی‪ ،‬تێڕوانینی ئیسالمی سەبارەت‬ ‫لە سلێمانی‪ ،‬لە ‪٢٣‬ی ‪١٢‬ی ‪١٩٢٣‬دا‪،‬‬ ‫بە ژن ڕوون کــردبــووەوە‪ ،‬نە سووکایەتی‬ ‫جەمال عیرفان‪ ،‬لەسە ر فیکر تیرۆر دەکرێت‪،‬‬ ‫بە ئیسالم کردبوو‪ ،‬نە بەو مەبەستەیش‬ ‫شــەســتــودوو ســاڵ دواتـــر‪ ،‬عەبدولخالیق‬ ‫هەڵوێستی ئیسالمی دەربـــارەی ژن شی‬ ‫مــەعــرووف لە هەولێر‪ ،‬لە ‪١٠‬ی ئەپریلی‬ ‫کردبووەوە‪ ،‬بەڵکوو ئامانجی ئەوەبوو‪ ،‬پەردە‬ ‫‪١٩٨٥‬دا لەسەر کتێبی‪( :‬ئادەمزاد لە کۆمەڵی‬ ‫لەسەر ڕووخساری دزێوی دێوی ئەو هەموو‬ ‫کوردەواریدا‪ )،‬بە هەمان چارەنووس دەگات‪.‬‬ ‫سووکایەتییە ال بدات کە لە سایەی ئیسالمدا‬ ‫لە نیوەی دووەمی سااڵنی هەشتای سەدەی‬ ‫بە ژن کراوە و دەکرێت‪.‬‬ ‫بیستەمدا‪ ،‬لە سلێمانی‪( ،‬ڕەئووف زوهدی و‬ ‫عومەر تۆفیق)یش تیرۆر دەکرێن‪ ،‬یەکەمیان‬ ‫پەیامێکی خوێناوی‬ ‫لەسەر کتێبی‪( :‬بۆ لە هەقە کەوتنە تەقە)‬ ‫وەک چــۆن ناتوانین‪ ،‬هیچ ماددەیەک‬ ‫و دووەمیان لەسەر نامیلکەی‪ :‬منداڵنەبوون‬ ‫بەبێ حەب‪ .‬تەنانەت نووسینی کوردی بە لەناو ببەین‪ ،‬هەر وایش ناتوانین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫حەرفی التینی‪ ،‬الی بەعس‪( ،‬دەکەوێتە هیچ کەرەسەیەکمان لەبەر دەستدا نەبێت‪،‬‬ ‫خانەی دژایەتیکردنی حەرفی عەرەبییەوە و مــاددەیــەک بەرهەم بهێنین‪ .‬لە ڕوانگەی‬ ‫دڵشاد مەریوانیی لەسەر دەکوژرێت‪ ) )١().‬ئەوانەوە بڕوایان بە غەیب هەیە‪ ،‬ئەوە تەنیا‬ ‫کەریم زەند)یش چونکە (ئینجیل)ی کردبوو خوایە‪ ،‬بەبێ ئەوەی هیچی لەبەر دەستدا‬ ‫بە کوردی‪ ،‬هەوڵی کوشتنی دەدرێت و بە بووبێت‪ ،‬توانیویەتی گــەردوون بخوڵقێنێت‬ ‫و دەیشتوانێت ئێسکوپرووسکی ڕزیــوی‬ ‫سەختی بریندار دەکرێت‪.‬‬ ‫جاران زانایانی وەکوو حەلالج‪ ،‬قورتوبی مردووی هەزار ساڵە‪ ،‬زرپ و زیندوو بکاتەوە‪.‬‬ ‫و ســـەهـــرەوەری تــیــرۆر دەکـــــران‪ ،‬لــەم لــە ســەرەتــای ســااڵنــی بیستی ســەدەی‬ ‫سەردەمەیشدا‪ ،‬حوسەین مــەروە‪ ،‬مەهدی رابردوودا‪ ،‬جەمال عیرفان گوتبووی‪( :‬وەک‬ ‫ئەلعامیل‪ ،‬فــەرەج فۆدە و فەرهاد فەرەج چۆن سووتووەجگەرە نابێتەوە بە تووتن‪،‬‬ ‫دەکــوژرێــن و نەجیب مــەحــفــووز‪ ،‬عەزیز مردوویش زیندوو نابێتەوە‪ ).‬لەسەر ئەو‬ ‫نەسین‪ ،‬سەلمان ڕوشدی و تەسلیمە نەسرین گوتەیە‪ ،‬کە لەڕووی زانستییەوە دروستە‪،‬‬ ‫فەتوا و هەوڵی کوشتنیان دەدرێت‪ .‬عەلی لەژێر چەتری دەسەاڵتی شێخ مەحمووددا‪،‬‬ ‫عەبدولڕەززاق و جەالل سادق ئەلعەزم بە تیرۆر کــرا‪ .‬وەک چــۆن ئــەو سەروەختە‪،‬‬ ‫دادگا دەدرێن‪ ،‬عەالء حامید زیندانی دەکرێت سەرەتا (زانــای ئایینی‪ )،‬خوێنی جەمال‬ ‫و نەسر حامید ئەبوو زەید ناچار دەبێت‪ ،‬عیرفانی حەاڵڵ کرد و دواتر کوژرا‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪١٩٨٥‬یش کۆششی (زانای ئایینی‪ )،‬ڕێگەی‬ ‫زێدی خۆی بەجێ بهێڵێت‪.‬‬ ‫لە ســەرەتــای ‪١٩٨٥‬دا‪ ،‬عەبدولخالیق بۆ کوشتنی عەبدولخالیق مەعرووف تەخت‬ ‫مەعرووف‪ ،‬کتێبی‪( :‬ئادەمزاد لە کۆمەڵی و خۆش کرد‪.‬‬ ‫کــوردەواریــدا)(‪ )٢‬باڵو دەکــاتــەوە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ســااڵنــی شەستی ســـەدەی ڕابـــردووی‬ ‫باڵوبوونەوەیدا‪( ،‬ئەمن) کە بەدناوترین‬ ‫دەزگــای سەرکوتکەری بەعس بــوو‪ ،‬کلک سەردەمی ناسر‪( ،‬موحەممەد شەلتووت)ی‬ ‫لەگەڵ کۆمەڵێک مەالی توندڕۆدا گرێ دەدات پێشنوێژی هەرەگەورەی مزگەوتی ئەزهەر‬ ‫و هەر چییان بۆ زڕاندنی ناوی نووسەرەکەی فەتوای دا‪( :‬ڕێککەوتن لەگەڵ ئیسرائیلدا‬ ‫پــێ دەکــرێــت‪ ،‬درێــغــی نــاکــەن و سەرەتا حەرامە‪ )،‬کەچی سااڵنی حەفتای سەردەمی‬ ‫فەرمانی لەنێوبردنی کتێبەکە دەر دەکەن و سادات‪( ،‬موتەوەللی شەعراوی)ی وەزیری‬ ‫دواتر نووسەرەکەی دەکوژن‪( .‬ئەوی کتێب ئەوقافی میسر فەتوای دا‪( :‬ڕێککەوتن‬ ‫بسووتێنێت‪ ،‬ئینسانیش دەسووتێنێت‪ ).‬لەگەڵ ئیسرائیلدا حەاڵلە‪ )٤().‬بەشێک لە‬ ‫بەعس و مــەالی تــونــدڕۆ‪ ،‬ڕاستیی ئەو زانایانی ئایینی کوردیش‪ ،‬بە هەمان شێوە‪،‬‬ ‫گوتەیەی شاعیری ئەڵمانیایی‪( ،‬هەینریش دین وەک یەکێک لە دەزگا سەرکوتکەرەکانی‬ ‫دەســەاڵتــی سیاسی وەگ ــەڕ دەخـــەن‪ ،‬بە‬ ‫هاینە)یان سەلماند‪.‬‬ ‫پەنابردنە بەر تیرۆر‪ ،‬ڕەنگدانەوەی الوازی چاوپۆشین لە سیستەمی فەرمانڕەوایی و‬ ‫و ترسنۆکییە‪ ،‬هەرگیز هیچ دەسەاڵتێک ناسنامەی دەسەاڵتداران‪.‬‬ ‫هیچ باوەڕێک ئەو مافەی نییە‪ ،‬خۆی‬ ‫ناتوانێت نووسەرێکی ڕاستەقینە بسڕێتەوە‪،‬‬ ‫بڵند حــەیــدەری گوتەنی‪( :‬گولـلەیەک لــەســەروو ڕەخنە و گومانەوە ببینێت‪،‬‬ ‫ناتوانێت‪ ،‬کۆتایی بە ژیانی نووسەرێک بەوەدا ئەوی ڕەخنەی لە ئیسالم گرتبێت‪،‬‬ ‫بهێنێت کە داهێنانی بووبێت بە بەشێک یان گومانی لێی هەبووبێت‪ ،‬لەبری ئەوەی‬ ‫لە ژیانی کەسانی دیکە‪ ).‬عەبدولخالیق ملمالنێی فیکریی لەگەڵدا کرابێت‪ ،‬دووچاری‬ ‫مەعرووف چاوەڕێی ئەوەی دەکرد‪ ،‬پێستی تۆقاندن‪ ،‬ڕاوەدوونان یان کوشتن بووەتەوە‪،‬‬ ‫بکەن بە چەکمە و (کاسەی سەریشی بە بەهێزیی لۆگیکی ئەو ئایینە دەکەوێتە ژێر‬ ‫تەپڵەکی سیگار‪ )٣()،‬بــەاڵم ئــەوەی بە پرسیارەوە‪ .‬ئەگەر زانایانی ئایین بڕوایان‬ ‫ملکەچی دەزانی‪ ،‬بێدەنگ بێت و لێ بگەڕێت بە دینەکەیان پتەو بووایە و لە ڕاست و‬ ‫بەعسی فاشیست و مەالی بیربەردین‪ ،‬وێنەی دروستییەکەی دڵنیا بوونایە‪ ،‬پەکیان لەسەر‬ ‫ئەرگومێنت و بەڵگە هێنانەوە نەدەکەوت‪،‬‬ ‫ئێستا و داهاتووی وەاڵتەکەی بکێشن‪.‬‬ ‫عــەبــدولــخــالــیــق مـــەعـــرووف دەیــزانــی زەندەقیان لە ڕەخنە نــەدەچــوو‪ ،‬خوێنی‬ ‫گەالنی ئەورووپا‪ ،‬لە ئەنجامی خەباتێکی ڕۆشنفیکرانیان حــەاڵڵ نەدەکرد‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫درێژخایەنەوە‪ ،‬لە دەسەاڵتی کەنیسە ڕزگاریان ڕێگەی دیالۆگیان هەڵدەبژارد‪.‬‬ ‫ڕەخــنــە بەرهەمێکی تەجریدی نییە‪،‬‬ ‫بووە‪ ،‬دەیزانی ئەورووپا بە کۆششێکی دژوار‪،‬‬ ‫کۆمەڵێک دەستکەوتی مەزنی بە دەست کارێکی شۆڕشگێڕانەیە‪ ،‬ئەوی ڕەخنەی لە‬ ‫هێناوە‪ ،‬وەک‪ :‬ئازادکردنی گەردنی سیاسەت ئۆل نەبێت‪ ،‬ڕەخنەی لە هیچ شتێکی دیکە‬

‫بزانێت‪ ،‬یان نا‪ ،‬ئیسالم ڕەت دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەوە کرۆکی نامە بە خوێن نووسراوەکەی‬ ‫عەبدولخالیق مەعرووف بوو‪.‬‬

‫نییە‪ .‬عەبدولخالیق مەعرووف وەک باکۆنین‬ ‫دەڵێت‪ ،‬دەیــزانــی (هەتا ســەروەرمــان لە‬ ‫ئاسمان هەبێت‪ ،‬لەسەر زەوی کۆیلە دەبین‪)،‬‬ ‫بۆیە وەک چۆن مەلەک تاوس بێجگە لە خوا‬ ‫کوڕنووشی بۆ کەسی دی نەبرد‪ ،‬ئەویش‬ ‫جیاوازیی چینایەتی‬ ‫دەسەاڵتێکی‬ ‫بێجگە لە ڕاستی‪ ،‬ڕێزی لە هیچ‬ ‫ئایین لێ ناگەڕێت‪ ،‬چــەوســاوەکــان لە‬ ‫تر نەگرت‪ .‬عەبدولخالیق مەعرووف پێی پێناوی ژیانێکدا شیاوی ئینسان بێت‪،‬‬ ‫وابوو‪ ،‬ئەوانەی دەستیان لە پلە و پایەی ڕابــپــەڕن‪ ،‬چونکە بەڵێنی بەهەشتی ئەو‬ ‫بڵندی کۆمەاڵیەتی گیر دەبێت‪ ،‬لــەڕووی دونــیــای پێ داون‪ .‬ئایین زۆرلێکراوانی‬ ‫ئاکارەوە لە نشێودان‪ ،‬ئەوانەی بە سامان سڕ کــردووە‪ ،‬بەربەستە لەبەردەم الفاوی‬ ‫شاد دەبن‪ ،‬ویژدانیان لە کیس دەچێت و پەالماریاندا و یاخیبوون لە دەسەاڵتداران‪،‬‬ ‫ئەوانەی یەخەی کراسیان هەمیشە خاوێنە‪ ،‬بە یاخیبوون لە خوا دەزانێت‪ .‬موحەممەد‬ ‫داوێنیان پۆخڵە‪.‬‬ ‫بە هەژاران دەڵێت‪( :‬ئەگەر دەتانزانی خوا‬ ‫الپەڕە‬ ‫شارەزای‬ ‫مەعرووف‬ ‫عەبدولخالیق‬ ‫چی بۆ پاشەکەوت کــردوون‪ ،‬هیچ خەمتان‬ ‫خوێناوییەکانی ئیسالم بوو‪ ،‬دەیزانی ئیسالم بۆ ئەو شتانە نــەدەخــوارد‪ ،‬کە خاوەنیان‬ ‫هەرگیز لە دەرەوەی بازنەی خۆی‪ ،‬بواری نیین‪ ).‬یان‪( :‬ئارامگرتن چاکە‪ ،‬بۆ هەژاران‬ ‫گوتوبێژی بە کەس نــەداوە‪ ،‬ئەگەر لەنێو چاکترێکە‪ ).‬هەر بەپێی گوتەی موحەممەد‪:‬‬ ‫زانایانی سەر بە ئیسالمیشدا تاکوتەرایەک (ئەو کۆیلەیەی هەاڵتبێت‪ ،‬تا نەگەڕێتەوە‬ ‫هەڵکەوتبن‪ ،‬بە چاوی ڕەخنەوە سەرنجی الی خاوەنەکەی‪ ،‬نوێژی لێ قەبووڵ ناکرێت‪).‬‬ ‫کەلەپووری ئیسالمیان دابێت‪ ،‬نەیانتوانیوە‬ ‫موحەممەد بەگوێرەی دەقــی قورئان‪،‬‬ ‫وەاڵمــی داخوازییەکانی سەردەمەکەیان خەڵکی دەهێنایە سەر ئەو باوەڕەی‪ ،‬جیاوازیی‬ ‫بدەنەوە‪ ،‬موحەممەد عەبدە چونکە وەاڵمی چینایەتی و دەسەاڵتی دەوڵەمەندان‪ ،‬ویستی‬ ‫قایلکەری پێ نەبوو‪ ،‬بۆ دەمکوتکردنی خوان‪ ،‬چونکە قورئان پێمان دەڵێت‪( :‬خوا‬ ‫نەیارانی ئیسالم‪ ،‬پەنای دەبـــردەوە بەر فەزڵی بڕێکتانی بەسەر برێکی دیکەتاندا‬ ‫گوتەی موحەممەد‪( :‬ئەگەر بیر لە خالقیش داوە‪ .‬ئیسراء ‪ )٢١‬تا خەڵکانێک بەهۆی‬ ‫ناکەنەوە‪ ،‬هیچ نەبێت بیر لە مەخلووقەکانی سامانیانەوە‪( ،‬خەڵکانێکی دیکە بخەنە‬ ‫بکەنەوە‪).‬‬ ‫خزمەتی خۆیانەوە‪ .‬زەخرەف ‪ )٣٢‬کەواتە‬ ‫دیکە‬ ‫کەسی‬ ‫زۆر‬ ‫کوردەواریدا‪،‬‬ ‫لەنێو‬ ‫دەشێت‬ ‫قورئان الیەنگری جیاوازیی چینایەتی و‬ ‫هێندەی عەبدولخالیق مەعرووف و زیاتریش چەوساندنەوەی چینایەتییە و دەوڵەمەندی و‬ ‫شارەزایییان لە ئیسالمدا هەبووبێت‪ ،‬بەاڵم هەژاری‪ ،‬بە هەمیشەیی و ئاسایی دەزانێت‪،‬‬ ‫هێشتا کورد کەسی وای تێدا هەڵنەکەوتووە‪ ،‬تەنانەت (پەیامهێن بە نیازی وەدەستهێنانی‬ ‫هێندەی ئەو بوێر و هێندەی ئەو بە ڕاشکاوی پشتگیرییان و دابینکردنی قازانجی‬ ‫و قووڵی‪ ،‬هەڵوێستی ئیسالمی لەبارەی بازرگانانی مەککە‪ ،‬ڕووگەی موسوڵمانانی لە‬

‫لـ ــە ســـــەرەتـــــای سـ ــااڵنـ ــی بــیــســتــی ســـــەدەی‬ ‫رابــردوودا‪ ،‬جەمال عیرفان گوتبووی‪( :‬وەک چۆن‬ ‫سووتووەجگەرە نابێتەوە بە تووتن‪ ،‬مردوویش‬ ‫زیندوو نابێتەوە‪ ).‬لەسەر ئەو گوتەیە‪ ،‬کە لەڕووی‬ ‫زانستییەوە دروستە‪ ،‬لەژێر چەتری دەسەاڵتی‬ ‫شێخ مەحمووددا‪ ،‬تیرۆر کرا‬ ‫ژنــەوە لێک دابێتەوە‪ .‬زۆریــنــەی خەڵکی‬ ‫کوردستان بە بەشێک لە نووسەرانیشەوە‪ ،‬کە‬ ‫دەبینن ڕۆژانە سووکایەتی بە ژن دەکرێت‪،‬‬ ‫ئۆباڵەکەی دەخەنە ئەستۆی ئەم مەال‪ ،‬یان‬ ‫ئەو زانای ئایینی‪ ،‬عەبدولخالیق مەعرووف‬ ‫هەوڵی داوە ئەو هەڵە باوە‪ ،‬ڕاست بکاتەوە‬ ‫و سەرنجی خەڵکی بۆ ئــەوە ڕابکێشێت‪،‬‬ ‫ئەوە ئیسالمە سووک سەرنجی ژن دەدات‪،‬‬ ‫نەک ئەم مەال یان ئەو ئاخوند‪ ،‬ئەویشی‬ ‫ڕەخنەی هەیە‪ ،‬با یەخەی پیاوانی دینی‬ ‫نەگرێت‪ ،‬با ئاراستەی دەقی قورئان و گوتە‬ ‫و هەڵسوکەوتی پەیامهێنی بکات‪.‬‬ ‫پەیامی سەرەکیی کتێبەکەی عەبدولخالیق‬ ‫مەعرووف بریتییە لــەوەی‪ :‬هەر کەسێک‬ ‫هەڵوێستی پیاوانی ئایین بە چەوت و ناڕەوا‬ ‫دەزانێت‪ ،‬با ڕەخنە لە ئیسالم بگرێت‪ ،‬نەک‬ ‫لە ئەو مەالیانەی بە موو لەو ڕێیە الیان‬ ‫نەداوە کە دینەکەیان بەهۆی دەقی قورئان و‬ ‫گوتەی پەیامهێنەوە نەخشەی کێشاوە‪ .‬ئەوی‬ ‫دژی مارەبڕینی منداڵی سەر بێشکە‪ ،‬فرەژنی‬ ‫و ژنی سەفەرییە‪ ،‬با ئیسالم تۆمەتبار بکات‪،‬‬ ‫نەک مەال و ئاخوند‪ .‬ســووک سەرنجدانی‬ ‫ژن‪ ،‬لە دەقی قورئان و گوتار و ڕەوتاری‬ ‫پەیامهێنەوە سەرچاوەی گرتووە‪ ،‬نەک لە‬ ‫لێکدانەوە و هەڵسوکەوتی پیاوانی ئایینەوە‪.‬‬ ‫ئەوانەی لە دونیای ئیسالمدا‪ ،‬سووکایەتی‬ ‫بە ئینسان بە گشتی و بە ژن بە تایبەتی‬ ‫دەکەن‪ ،‬موسوڵمانی ڕاستەقینەن و بەوپەڕی‬ ‫هۆشیاری و دەستپاکییەوە‪ ،‬ناوەڕۆکی دەقە‬ ‫پیرۆزەکان و فەرمانی خــوا و پەیامهێن‬ ‫جێبەجێ دەکـــەن‪ .‬ئــەوی هەڵسوکەوتی‬ ‫دەسەاڵتدارانی هاوچەرخی ئیسالم پەسەند‬ ‫ناکات‪ ،‬ئەوە ددانی پێدا بنێت‪ ،‬یان نا‪ ،‬پێ‬

‫مزگەوتی ئەقساوە‪ ،‬گۆڕی بە مزگەوتی حەرام‬ ‫و حەجیشی فەرز کرد‪)٥().‬‬ ‫دەزگـــای ئایین نزیکەی هەمیشە‪ ،‬بۆ‬ ‫کوتانەوەی سەری چەوساوەکان‪ ،‬کوتەکی‬ ‫بەزەبری دەستی دەسەاڵتداران بووە‪١٩٧٧( .‬‬ ‫کە هەژارانی قاهیرە‪ ،‬دژی بڵندبوونەوەی‬ ‫نرخی شتومەک‪ ،‬ڕژانە سەر شەقام‪ ،‬ئەزهەر‬ ‫ئەو بەرەنگاربوونەوەیەی بە کاری شەیتان‬ ‫ناوزەد کــرد‪ )٦().‬لە ڕوانگەی ئیسالمەوە‪،‬‬ ‫(قنیاتکردن گەنجینەیەکە لەناو ناچێت) و‬ ‫ئەوانەی لەم دونیا بە هەموو چەوسانەوەیەک‬ ‫قایلن‪ ،‬خوا لەو دونیا لە بەهەشتدا پاداشتیان‬ ‫دەداتـــەوە‪ ،‬کەچی ئەوانەی یاخی دەبن‪،‬‬ ‫لەم دونیا دەســەاڵتــداران و لەو دونیایش‬ ‫خــوا ســزایــان دەدات‪ ،‬هەرچەندە دەبــوو‬ ‫وەک چۆن ملکەچان لەو دونیا پاداشت‬ ‫وەردەگ ــرن‪ ،‬یاخیبووانیش هەر لەو دونیا‬ ‫سزا درابــان‪ .‬بەپێی ئایدۆلۆجیای ئیسالم‪،‬‬ ‫خوا بە مەبەستی تاقیکردنەوە‪ ،‬دەوڵەمەندی‬ ‫و هــەژاری داهێناوە‪( ،‬دەخوازێت بزانێت‪،‬‬ ‫دەوڵەمەند خێر دەکات‪ ،‬یان نا‪ ،‬هەژار ئارام‬ ‫دەگرێت‪ ،‬یان نا‪ )٧().‬کەچی دەوڵەمەندی‬ ‫پیسکە تەنیا لەو دونیا سزا دەدرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەژاری ناڕازی لە هەردوو دونیا‪.‬‬

‫ئازادی و دیموکراتی‬

‫هەرچەندە وەک تابوو وایە‪ ،‬ئایدۆلۆجیای‬ ‫ئیسالم لەالیەن ڕۆشنفیکرانەوە‪ ،‬خوێندنەوەی‬ ‫ه ــاوچ ــەرخ ــان ــەی ب ــۆ بــکــرێــت‪ ،‬کەچی‬ ‫ئیسالمییەکان هەوڵێکی بێسوود دەدەن‬ ‫لەگەڵ سەردەمدا بیگونجێنن‪ ،‬لەوە دەچێت‬ ‫پەیامهێن بڕوای بەو گونجاندنە هەبووبێت‪،‬‬ ‫ئەگەرنا شێوازی فەرمانڕەواییی دیاری دەکرد‬

‫و لە سەروەختی ژیانیدا‪ ،‬ڕێی دەدا گوتەکانی‬ ‫بنووسرێنەوە و نەیدەگوت‪( :‬ئێوە خۆتان‬ ‫کاروباری ژیانی خۆتان‪ ،‬باشتر دەزانن‪).‬‬ ‫لە قۆناغی پێش سەرمایەداریدا‪ ،‬ئایین‬ ‫بەشێکی گرنگی ئایدۆلۆجیا و پێکهاتەیەکی‬ ‫سەرەکیی هۆشیاریی کۆمەاڵیەتیی چینە‬ ‫دەسەاڵتدارەکانە‪ .‬پیشەسازی بەرهەمی‬ ‫زانستە و زانستیش بــەرەو پێش دەبــات‪،‬‬ ‫شوانکارەیی و کشتوکاڵیش جێپێی دین پتەو‬ ‫دەکــەن‪ ،‬هیچ نەبێت لە سۆنگەی ئەوەوە‪،‬‬ ‫بژێوی شوان و جووتیار بەندە بە بارانەوە‬ ‫کە لە ئاسمانەوە دێت‪ .‬حاڵی حازر لە جڤاکە‬ ‫ئیسالمییەکاندا‪ ،‬ئایین ئایدۆلۆجیای چین و‬ ‫توێژە کۆنەپارێزەکانە‪ ،‬ئەگەر دەسەاڵت کەوتە‬ ‫دەست ئیسالمییەکان‪ ،‬ئایین لە ئایدۆلۆجیاوە‬ ‫دەبێتە یاسا‪ ،‬ئەمەیش کوشندەترین زەبر لە‬ ‫دیموکراتی دەدات‪ ،‬ئاخر ئەوسا ڕەخنەگرتن‬ ‫لە یاسایش‪ ،‬دەکەوێتە خانەی کوفر و‬ ‫ئیلحادەوە‪ ،‬سزای کافر و مولحیدیش مەرگە‪.‬‬ ‫(سەلەفییەکان ڕابردوو بە پیرۆز دەزانن‪،‬‬ ‫عەدەمییەکان ڕابردوو ڕەت دەکەنەوە‪ )٨().‬چ‬ ‫ملکەچنەکردن بۆ یاسای گۆڕان‪ ،‬چ سڕینەوەی‬ ‫کــەلــەپــوور بــە هــەمــوو الیەنەکانییەوە‪،‬‬ ‫ئاوکردنن بە ئاشی ژیانی نادیموکراتیدا‪ .‬با‬ ‫ئیسالم لە سەرەتاوە‪ ،‬هەندێک بۆچوونی‬ ‫وەک قەدەغەکردنی زیندەبەچاڵی کچ و‬ ‫حەرامکردنی (سوود)یشی لەگەڵ خۆی‬ ‫هێنابێت‪ ،‬بەاڵم نەخۆشییەکانی سەردەم‬ ‫بەو دەرمانە دێرینە چارەسەر ناکرێن و‬ ‫هەڵگرانی ئەو ئایدۆلۆجیایە‪ ،‬دەسەاڵتیان‬ ‫بە دەستەوە بێت‪ ،‬یان نا‪ ،‬هەر لەبەردەم‬ ‫ڕەوتی کۆمەڵدا بەربەستن‪ ،‬چونکە بڕوا بەوە‬ ‫ناهێنن‪ ،‬ئایینیش وەک دیاردە کۆمەاڵیەتی‬ ‫و ڕۆشنبیرییەکانی دیکە‪ ،‬ڕەنگدانەوەی‬ ‫قۆناغێکی ژیانی جڤاکە‪.‬‬ ‫قــورئــان بۆ ئــەوە بــەرهــەم نەهێنراوە‪،‬‬ ‫گومانی لێ بکرێت و ڕەخنەی لێ بگیرێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوە هاتووە‪ ،‬بێ چەندوچوون بڕوای‬ ‫پێ بکرێت‪ ،‬ئەوە نییە هێشتا بۆنی شیری‬ ‫خاو لە دەممان دێت و هیچی لێ تێناگەین‪،‬‬ ‫پێمانی لەبەر دەکرێت! دەشێت دەسەاڵتداری‬ ‫ئیسالمیی وا هەبێت‪ ،‬ئامادەی گوتوبێژ بێت‬ ‫دەربارەی ناوەڕۆکی قورئان‪ ،‬بەاڵم مەبەستی‬ ‫دەمکوتکردنی بەرانبەرەکەیەتی و پێشوەخت‬ ‫هیچ گومانی لەوە نییە کە هەمیشە هەر‬ ‫خۆی لەسەر هەقە‪ .‬دەسەاڵتدارانی ئیسالمیی‬ ‫ئێران تەنانەت لە ئەورووپا و لە گەرمەی‬ ‫گوتوبێژیشدا نەیارانیان تیرۆر دەکەن‪ ،‬وەک‬ ‫لە ‪١٣‬ی ‪٧‬ی ‪١٩٨٩‬دا لە ڤێیەن‪ ،‬د‪ .‬قاسملۆ‪.‬‬ ‫د‪ .‬فازیلی مەال مەحموود و عەواڵی قادرییان‬ ‫لە کاتی گوتوبێژدا کوشت‪ .‬ئیسالم تەنیا‬ ‫ئەو وەختە دەتوانێت‪ ،‬الفی دیموکراتی لێ‬ ‫بدات کە ئەو خەڵکە سەرپشک بکات لەوەی‬ ‫باوەڕی پێ دەکەن‪ ،‬یان ڕەتی دەکەنەوە و‬ ‫بە هەمان چاو سەیری دیندار و الدین بکات‪.‬‬ ‫(خوێنڕشتن لە سایەی شوورادا‪ )،‬دیرۆکی‬ ‫ئیسالم لــەو چەند وشــەیــەدا بەرجەستە‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئاخر شــوورا دێوجامەیەک بووە‬ ‫بۆ ڕاوکردنی نەیارانی ئیسالم‪ .‬هەرچەندە‬ ‫جەمالەددینی ئەفغانی پێی وایە‪( ،‬شوورا و‬ ‫دیموکراتی دوو ڕووخساری یەک ناوەڕۆکن‪)،‬‬ ‫بــەاڵم ڕاستییەکەی شــوورا هەمیشە ڕێگر‬ ‫بووە لەبەردەم داهێنانی تاکدا و ئازادیی‬ ‫تاکەکەسی زەوت کـــردووە‪ .‬لــە دونیای‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬ئەوەی ڕێزی لێ نەگیرێت‪ ،‬ئازادیی‬ ‫بیروڕا دەربڕینە‪ ،‬ئاخر بیروباوەڕی ئیسالم بە‬ ‫زەبروزەنگ سەپێندراوە و ڕابردووی گەالنی‬ ‫ژێر دەسەاڵتی ئیسالم‪ ،‬مێژوویەکە خوێناوی‬ ‫و خەمناک‪.‬‬ ‫ئایین پاکژە و پیرۆز‪ ،‬دەوڵەت نە خاوێنە‪،‬‬ ‫نە موقەددەس‪ ،‬دەبوو بوار نەدرێت‪ ،‬کانیاوی‬ ‫ڕۆشنی ئایین‪ ،‬تێکەڵ بە گۆمی لیخنی‬ ‫دەوڵەت ببێت‪ ،‬کەچی کە ئیسالم دەبێتە دینی‬ ‫دەوڵەت‪ ،‬جارێک ئایین لە ڕاژەی دەوڵەتدایە‬ ‫و کەڕەتێک دەوڵەت دەکەوێتە داکۆکیکردن‬ ‫لە ئایین‪ .‬هەندێک جاریش وەک چۆن دیجلە و‬ ‫فورات دوای تێکەڵبوون‪ ،‬ئاوی ئەمیان لە هی‬ ‫لەویان جودا ناکرێتەوە‪ ،‬ئایین و دەوڵەتیس‬ ‫وەها تێکەڵ بە یەکتری دەبن‪ ،‬ئیدی فارابی‬ ‫گوتەنی‪( :‬ڕێگە نادرێت کەس خاوەنی خودی‬ ‫خۆی بێت و هەمووان لە دەزگای دەوڵەتدا‬ ‫خودی خۆیان لە دەست دەدەن‪ ).‬ئەوسا تاک‬

‫خودی خۆی دەدۆڕێنێت‪ ،‬چونکە بۆ خۆی و‬ ‫بۆ ئێستا ناژی‪ ،‬بۆ دەوروبەر و بۆ بەهەشتی‬ ‫ئەو دونیا دەژی‪.‬‬ ‫ئیسالم لێ ناگەڕێت‪ ،‬بیرکردنەوە و‬ ‫هەڵسوکەوتی تاک‪ ،‬ڕەنگدانەوەی سرووشتیی‬ ‫خواست و ویستی خــۆی بــن‪ ،‬ئاخر تاک‬ ‫دەبێت ملکەچی شەریعەت بێت‪ ،‬بەمەیش لە‬ ‫ئازادی کە کرۆکی بوونی ئینسانە‪ ،‬بێبەش‬ ‫دەبــێــت‪ .‬لە ئیسالمدا تەنیا موحەممەد‬ ‫نوێنەری خوایە‪ ،‬دوای ئــەو کــەس پردی‬ ‫پێکەوە بەستنەوەی تاک و خوا نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبوو ئایین مەسەلەیەکی تایبەتی نێوان تاک‬ ‫و خوا بێت و دەسەاڵتداران لێ گەڕێن‪ ،‬تاک‬ ‫خۆی بڕیاری چۆنیەتیی پێوەندیی خودی‬ ‫خۆی و خودای خۆی بدات‪.‬‬ ‫ئایین دیــاردەیــەکــی کۆمەاڵیەتییە‪،‬‬ ‫بەرهەمێکی ڕۆشنبیرییە و سەرخانی واقعێکی‬ ‫دیاریکراوە‪ ،‬بۆیە ناتوانین بە چاو پۆشین لە‬ ‫قۆناغەکانی گەشەسەندنی کۆمەڵ سەرنجی‬ ‫بدەین‪ ،‬لەم ڕوانگەیەوە‪ ،‬ئیسالم وەاڵمدانەوەی‬ ‫داخوازییەکانی کۆمەڵی جاهیلی بوو‪ .‬لە‬ ‫ئەورووپا چونکە لە سەدەی هەژدەیەمەوە‬ ‫کەنیسە نابووت بووە و ئایین وەک فۆلکلۆری‬ ‫لێ هاتووە‪ ،‬دەسەاڵتداران بۆ ئەوەی ڕەوایی بە‬ ‫بڕیارەکانیان بدەن‪ ،‬پێویستیان بە پشتگیریی‬ ‫دین نییە‪ ،‬پێویستیان بە پشتیوانی تاکەکانی‬ ‫کۆمەڵ هەیە‪ ،‬بەاڵم (لە دونیای ئیسالمدا‪،‬‬ ‫دەسەاڵتدارانی نادیموکرات‪ ،‬لەژێر جببەی‬ ‫ئاییندا‪ ،‬ناشەرعیبوونی خۆیان دەشارنەوە‪).‬‬ ‫(‪ )٩‬ئیسالم توانای ئەوەی نییە دیموکرات‬ ‫بێت‪ ،‬ئاخر دیموکراتبوون‪ ،‬ڕێزگرتنە لە‬ ‫بیروڕای جیاواز‪ ،‬نەک ملکەچکردن بۆ دەقی‬ ‫پیرۆز‪.‬‬ ‫تا کێشەکان بە زەبــری ئایین یەکالیی‬ ‫بکرێنەوە‪ ،‬دیموکراتی بوونی نییە‪ ،‬تا ئایین‬ ‫ڕۆڵی سەرکوتکەرانەی ئایدۆلۆجیا ببینێت‪،‬‬ ‫ئازادیی تاک ئەفسانەیە‪ .‬لە هەر شوێنێتک‬ ‫ڕەخنەگرتن لە ئایین‪ ،‬بە ئاشکرا باسکردنی‬ ‫سێکس و باڵوکردنەوەی هۆشیاری لەبارەی‬ ‫جــیــاوازی چینایەتییەوە قەدەغە بــوون‪،‬‬ ‫دیموکراتی لەوێ نییە‪ ،‬ئەوە بۆیە لە دونیای‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬بە ئازادیی قسەکردن‪ ،‬لەبارەی‬ ‫ئەو سێکۆچکەیەوە‪ ،‬تابووە‪ .‬دیموکراتی‬ ‫چۆن لەسایەی دەسەاڵتێکدا دەژی و گەشە‬ ‫دەکــات‪ ،‬کە ڕێبەرەکانی بە دەمی خۆیان‬ ‫بڵێن‪( :‬وا خۆمان بە دونیا ناساندووە‪ ،‬وەک‬ ‫بێجگە لە کوشتوبڕ حەزمان لە هیچی دیکە‬ ‫نەبێت‪ ).‬ئەوە گوتەی (مونتەزیری)یە(‪.)١٠‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫(‪ )١‬کنعان مکیة‪ ،‬القسوة والصمت‪،‬‬ ‫الطبعة األولی‪ ،‬ص‪ ١٥١‬دار الساقي ‪ ١٩٩٤‬لندن‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬عەبدولخالیق مەعرووف‪ ،‬ئادەمزاد‬ ‫لە کۆمەڵی کوردەوارید‪ ،‬دار الجاحظ ‪١٩٨٥‬‬ ‫بغداد‪ .‬ئەم کتێبانەیشی باڵو کردوونەوە‪:‬‬ ‫(ا) ئەنتێنا‪ ،‬چاپخانەی کوردستان ‪١٩٧٧‬‬ ‫هەولێر‪( .‬ب) تەکنیککار‪ ،‬چاپخانەی بابل‬ ‫‪ ١٩٨١‬بەغداد‪( .‬جـــ) دیوانی نالی و کێ‬ ‫ڕاستە؟ چاپخانەی المٶسسة العراقیة للدعایة‬ ‫والطباعة ‪ ١٩٨٤‬بغداد‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬عەبدولوەهاب بەیاتی‪.‬‬ ‫(‪ )٤‬مجموعة من الکتاب‪ ،‬أإلبــداع من‬ ‫نوافذ جهنم‪ ،‬العنف أألصولي‪ ،‬ص ‪ ١٨‬و ‪١٩‬‬ ‫ریاض الریس للنشر‪ ١٩٩٥‬لندن‪.‬‬ ‫(‪ )٥‬عەلی میر فیترووس‪ ،‬ئیسالمناسی‪،‬‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬سیامەکی بابەک‪ .‬ل ‪٤٤‬‬ ‫(‪ )٦‬مجموعة من الکتاب‪ ،‬أإلبــداع من‬ ‫نوافذ جهنم‪ ،‬العنف أألصولي‪ ،‬ص ‪ ٣٠٧‬ریاض‬ ‫الریس للنشر‪ ١٩٩٥‬لندن‪.‬‬ ‫(‪ )٧‬د‪ .‬عاطف أحمد‪ ،‬نقد فهم العصري‬ ‫لــإســام‪ ،‬ط‪ ٢‬ص‪ ٢٩‬دار الطلیعة ‪١٩٧٨‬‬ ‫بیروت‪.‬‬ ‫(‪ )٨‬حسین مــروة‪ ،‬دراســات نقدیة في‬ ‫ضوء المنهج الواقعي‪ ،‬ط‪ ٢‬ص‪ ٤٣٦‬مٶسسة‬ ‫األبعاث العربیة ‪ ١٩٨٦‬بیروت‪.‬‬ ‫(‪ )٩‬د‪ .‬حسن حنفي و محمد عابد‬ ‫الجابري‪ ،‬حوار المشرق والمغرب‪ ،‬ص ‪١٣٨‬‬ ‫دار توبقال للنشر ‪ ١٩٩٠‬الدار البیضاء‪.‬‬ ‫(‪ )١٠‬مجموعة من الکتاب‪ ،‬مواجهات‬ ‫السیف والقلم‪ ،‬العنف األصولي‪ ،‬ص ‪٢٤٣‬ریاض‬ ‫الریس للنشر‪ ١٩٩٥‬لندن‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )541‬دوشەممە ‪2017/5/8‬‬

‫ئیسالم و ماركس پێكەوە!!‬ ‫عەبدولڕەحامن نارس‬ ‫شوان ئەحمەد كردویەتی بەكوردی‬ ‫ئایا ئیسالم چەپە یــان ڕاستە؟‬ ‫ئەمە لەدوای دووەم جەنگی جیهانی و‬ ‫دابەشبونی دنیا بەسەر دوو جەمسەری‬ ‫نێودەوڵەتیدا (كەبریتیبوون لە ویالیەتە‬ ‫یەكگرتووەكانی ئەمریكا و یەكیەتی‬ ‫ســۆڤــیــەت)‪ ،‬پرسیارێكی گــرنــگ و‬ ‫سێنتراڵی ئەو سەردەمەبوو‪.‬‬ ‫دەتوانین بڵێین چەندین ڕیكخراو‬ ‫و دەســتــەو بیرمەندگەلێك‪ ،‬داوای‬ ‫بەسەرمایەداریكردنی ئیسالمیان دەكرد‪،‬‬ ‫یان دەیانوت‪( :‬ئیسالم بەسروشت و‬ ‫خەسڵەتی خۆی‪ ،‬دڵخوازی سەرمایەداری‬ ‫و بــازاڕی ئـــازادە) و ئەوانەشی ئەم‬ ‫قسەیەیان دەكـــرد‪ ،‬زۆر زیاتربوون‬ ‫لــەوانــەی چەسپی ڕادیكالیزمیان لە‬ ‫ئیسالم دەنــاو لــەدژی سەرمایەداری‬ ‫ڕایاندەگرت و بەرەو كەمپی سۆسیالیتی‬ ‫پەلكێشیان دەكرد‪.‬‬ ‫ئەمانە لەو هەوڵەیاندا كارەكتەری‬ ‫دوو ئەسحابەی وەك (عەلی كوڕی‬ ‫ئەبوتاڵیب و ئەبو زەڕی غەفار)ییان‬ ‫كردبووە سەرمەشق و ئاڕاستەیەكی‬ ‫ماركسیستانەی ئیسالمیان‪ ،‬كردبووە‬ ‫بەرنامە و شرۆڤەیەكی چینایەتی‬ ‫(ئابوری‪ -‬كۆمەاڵیەتی)یان بۆ ئیسالم‬ ‫دەكرد‪.‬‬ ‫بەگشتی ئەوانەی ئیسالمیان بەرەو‬ ‫الی چەپ دەبــرد‪ ،‬ڕووبــەڕوی ڕەخنەو‬ ‫گازندەی زۆربونەوە‪ .‬ئاخر یەكێك لە‬ ‫كۆڵەكە سەرەكییەكانی ماركسیزم‬ ‫ئــەوەیــە كەدەڵێت‪( :‬ئایین تلیاكی‬ ‫گــەالنــە)‪ ،‬لەكاتێكدا ســەرمــایــەداری‬ ‫واناڵێت‪.‬كەمێكی كــەم لەپیاوانی‬ ‫ئایینی‪ ،‬بونە پشت و پەنای ئەو چەپە‬ ‫ئیسالمیستانەو زۆرێكی زۆریان حاشایان‬ ‫لێكردن و بەگژیاندا چونەوە‪.‬‬ ‫ئــەوە بیرۆكەیەكی شێتانەو جێی‬ ‫گومان بوو كە ناوی ئیسالم بەناوی‬ ‫(ماركس)ە وە بلكێنرێت‪ .‬ماركسێك‬ ‫كەفەلسەفەیەكی فۆرمەالكرد و یەكیەتی‬ ‫سۆڤیەتیش كردیە بەرنامەی خۆی و‬ ‫بــەوەش بوو بە قیبلەگای ئاتایزم لە‬ ‫جیهاندا‪.‬‬ ‫ێ ئیسالمیستە ماركسییەكان یان‬ ‫وەل ‌‬ ‫چەپی ئیسالمی یاخود ئیسالمیستە‬ ‫پێشكەوتوخوازەكان‪ ،‬بەهانەیان بۆئەوە‬ ‫پێیە كە ڕەنگە هەندێك پەسەندی بكەن‬ ‫و هەندێكی كەش پێیان قبوڵنەبێت‪.‬لەم‬ ‫نوسینەدا هەوڵدەدەین گرنگترین ئایدیا‬ ‫و زەقترین دوو ئەزمونێك بەردەست‬ ‫بخەین كە ماركسیزمی ئیسالمیان‬ ‫پەیڕەوكردووە‪.‬‬

‫چوارچێوەی تیۆری ئیسالم و‬ ‫ماركسیزم‪،‬‬

‫عەلی شەریعەتی‪ ...‬منونەیەكی‬ ‫ئێجگار كامڵ و زۆر كاریگەر‪:‬‬

‫لــەدوایــن نامەیدا بۆ باوكی‪،‬عەلی‬ ‫شەریعەتی دەنوسێت‪ ،‬ئەو ژیانی بۆ‬ ‫دوو ئەرك تەرخان كردووە‪( :‬یەكەم‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫بۆ ئیماندارەتەقلیدییەكانی بسەلمێن ‌‬ ‫كــە ئیسالم ئایینێكی ڕادیــكــالــە‪.‬‬ ‫دووەمیشیان‪ ،‬شۆڕشگێڕە بێباوەڕەكان‬ ‫بێنێتە سەرئەو قەناعەتەی بگەڕێنەوە‬ ‫بۆالی ئیسالم)‪ .‬ئەو چەند دێڕە لەو‬ ‫نامەیەی عەلی شەریعەتی بۆ باوكی‪،‬‬ ‫الیەنێکی گەورەی کارەکتەری ئەومان‬ ‫بۆدەرەدخات و پێمان دەڵێت کەچۆن‬ ‫بەشێوەیەكی ســەرەكــی‪ ،‬بەپرسی‬ ‫(ڕادیكالكردنەوەی ئایین)ە وە سەرقاڵ‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫ڕویەكی دیكەی ژیانی‪ ،‬ئەو الیەنە‬ ‫پڕ هەوڵ و چاالكییەبووە كە بەڕێی‬ ‫كـــردووە‪ .‬ئــەو كــوڕی بنەماڵەیەكی‬ ‫ئایینی بووە‪ .‬محەمەد تەقی شەریعەتی‬ ‫باوكی‪ ،‬مەالیەكی سەربەخۆبووە و‬ ‫بەڕیفۆرمی ئایینییەوە خەریك بووە‪.‬‬ ‫لەڕیزی (بزوتنەوەی ئازادی ئێران)دا‬ ‫بۆتە ئەندام‪ ،‬ئەو بزوتنەوەی ئایەتوڵاڵ‬

‫تاڵقانی و مەهدی بــازرگــان و چەند‬ ‫كەسایەتییەكی دیكە لە بەرهەڵستكارانی‬ ‫شا دروستیانكرد‪.‬‬ ‫عەلی شەریعەتی هەر لەمنداڵییەوە‪،‬‬ ‫لــەســەردەســتــی بــاوكــی پــــەروەردە‬ ‫دەبێت و دەكەوێتە ژێركاریگەری بیرو‬ ‫بۆچونەكانییەوە‪ ،‬تا خــۆی دەبێتە‬ ‫بیرمەندێكی دیار و هەزاران هەزار گەنجی‬ ‫ڕۆشنبیری ئێران‪ ،‬دەبنە هــەواداری‪.‬‬ ‫لەتەمەنی بیست ساڵیدا خــۆی و‬ ‫باوكی پەیوەندی بەڕیزەكانی گروپێكی‬ ‫بچوكی ڕۆشنبیرییەوە دەكەن كە پێیان‬ ‫دەوتن (سۆسیالیستە لەخواترسەكان)‪.‬‬ ‫ئـــەوەش یەكێك بــوو لــەو بزوتنەوە‬ ‫فەرمانڕەوایەتی‬ ‫بەرهەڵستكارانەی‬ ‫شا كە لە دوای كۆدێتاكەی ‪1953‬‬ ‫موسەدەقەوە دروستببوون‪.‬‬ ‫پاشان بۆ خوێندنی سۆسیۆلۆژیا و‬ ‫مێژوو‪ ،‬ڕودەكاتە فەرەنسا‪ .‬لەپاریس‬ ‫زیاتر تێكەڵ بە چەپڕەو و تێكۆشەرە‬ ‫جیهانییەكانی وەك (فــرانــز فانۆن‬ ‫ێ ســیــزار) دەبــێــت و كتێبی‬ ‫و ئیم ‌‬ ‫(شــەڕی پارتیزانی)‪ ،‬ئەرنستۆ چێ‌‬ ‫گیڤارا وەردەگــێــڕێــت‪ .‬لەسەروەختی‬ ‫ئەو خۆپیشاندانەی لەدژی تیرۆركردنی‬ ‫خەباتگێڕی ئەفریقایی (لۆمۆمبا)‬ ‫لــەفــەرەنــســا ســازدەكــرێــت‪ ،‬لــەالیــەن‬ ‫ێ و دەخرێتە‬ ‫پۆلیسەوە دەسگیردەكر ‌‬ ‫زیندانەوە‪ .‬بەگشتی چونی شەریعەتی‬ ‫بۆ پاریس‪ ،‬وەرچەرخانێكی گەورەدەبێت‬ ‫لەژیانی دا‪.‬‬ ‫لەسەرەتای شەستەكاندا دەگەڕێتەوە‬ ‫و لەگەڵ گەڕانەوەشیدا‪ ،‬دەگیرێت و‬ ‫لێپیچینەوەی لەگەڵدا دەكرێت‪ .‬دوای‬ ‫بەربونی لەزانكۆ زانستە مرۆڤایەتییەكان‬ ‫دەڵێتەوە و پاشان لە زانكۆی (مەشهەد)‬ ‫لەبەشی كۆمەڵناسی‪ ،‬وەك وانەبێژ‬ ‫دەستبەكاردەبێت‪ .‬گەورەترین كاریگەری‬ ‫شەریعەتی‪ ،‬بەهۆی ئەو دەرسگوتارانەوە‬ ‫بوو كە لە هۆڵی (حسێنیەی ئیرشاد)‬ ‫پێشكەشیكردن و هۆڵەکەش الیەنگرانی‬ ‫(بزوتنەوەی ئازادی ئێران)‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ 1967‬دروستیان كردبوو‪.‬‬ ‫ئەو كاریگەرییە گەورەیەی ئەو لەسەر‬ ‫مێشك و بــیــركــردنــەوەی ڕۆشنبیرە‬ ‫الوەكانی ئێران دروستی كرد‪ ،‬وایكرد‬ ‫لــە ســاڵــی ‪ 1973‬لــەگــەڵ باوكیدا‬ ‫زیندانی بكرێن‪ .‬دەسەاڵتدارانی جەزائیر‬ ‫هاتنە سەرخەت و دوای دوساڵ ئازاد‬ ‫دەكرێت‪ .‬شایەنی باسە شەریعەتی لەو‬ ‫سەردەمەی لەفەرنسا دەبێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی جەزائیریدا‬ ‫لەپەیوەندیدابووە‪.‬‬ ‫دوای دەرچــونــی لــەزیــنــدان لەژێر‬ ‫چاودێریدا دەبێت‪ ،‬تا لە ساڵی ‪1977‬‬ ‫ێ بێڵێت و‬ ‫ێ دەدرێــت واڵت ج ‌‬ ‫ڕێی پ ‌‬ ‫ڕوبكاتە لەندەن‪.‬مانگێك نابات‪ ،‬لە‬ ‫شوقەكەیدا سەردەنێتەوە‪ .‬ڕژێمی شا‬ ‫دێتە قسەو دەڵێت‪( :‬مردنەكەی بەهۆی‬ ‫جەڵدەوە بووە)‪ ،‬بەاڵم بەرهەڵستكاران‬ ‫و خــوێــنــدكــارەكــانــی (ســـــاواك)‬ ‫تــۆمــەتــبــاردەكــەن و پێیان وابـــووە‪،‬‬ ‫مردنەكەی ئەوان لێی بەرپرسیارن‪.‬‬ ‫ژیانی شەریعەتی پڕگێرمەو كێشە‬ ‫بــوو‪ ،‬بــەاڵم چوارچێوە تیوریەكەی‬ ‫بەمجۆرەبوو‪.‬‬ ‫لــەبــواری شیكارییە كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئابورییەكاندا‪ ،‬لەژێركاریگەری‬ ‫تیۆریاكانی كارل ماركسدا بوو‪ ،‬بۆیە‬ ‫الی خــۆیــەوە تــوانــی شیكارییەكی‬ ‫چینایەتی وەها بكات كە لەگەڵ ئیسالم‬ ‫و دروستبونی ئیسالمدا بگونجێت‪.‬‬ ‫بەبۆچونی شەریعەتی ملمالنێی‬ ‫چینایەتی لەئیسالمدا وەرگۆڕاوە بۆ گیر‬ ‫و گازی نێوان دوو تاقم‪ ،‬حوكمكراوان‬ ‫لەالیەك و حوكمڕانان لەالیەكی دیكەوە‪.‬‬ ‫واتە بۆتە ملمالنێی نێوان ستەملێكراوان‬ ‫و ستەمكاران‪ .‬بەهۆی ئــەوەی عەلی‬ ‫شەریعەتی شیعە مــەزهــەب بــووە‪،‬‬ ‫سیمبولە شیعییەكانی لەشرۆڤە و باس‬ ‫و نوسینەكانیدا بەكاربردووەو ژیانی‬ ‫عەلی كوڕی ئەبو تاڵیب و هەروەها ئەبو‬ ‫زەڕی غەفاری كردۆتە نمونە‪ .‬بەو پێیەی‬ ‫ئەوانە داكۆكیان لەمافی هەژاران كردووە‬

‫ێ لە‬ ‫و لەدژی سیاسەتی ئابوری هەند ‌‬ ‫خەلیفەی موسڵمانان وەستاونەتەوە‪،‬‬ ‫لەسەرەتاكانی هاتنی ئیسالمدا (وەك‬ ‫عوسمانی كوڕی عەفان‪ ،‬بۆ نمونە)‪.‬‬ ‫پشتئەستور بەو شرۆڤە كۆمەاڵیەتی‪/‬‬ ‫ئابورییە‪ ،‬عەلی شەریعەتی پێیوابوو‬ ‫(ئایین تلیكی گـــەالن)ە‪ ،‬بــەاڵم بەو‬ ‫شــێــوازە نــاكــە مــاركــس و ئینگلیز‬ ‫گشتاندبویان‪ ،‬بەڵكو بەوجۆرەی كە‬ ‫لەسەردەمی خۆیدا شیعە دەیانگوزەراند‪.‬‬ ‫ئەو شیعانەی دەستبەرداری كاركردن و‬ ‫گۆڕانكاری ببوون‪ ،‬بەو پێیەی كاروباری‬ ‫بەشێوەیەكی ڕون و ڕەوانتر دروستێت و ئێجگار ڕادیكالی بوو‪ ،‬هەر لەسەرەتاشەوە‬ ‫خەڵك وخوا (سەرلەبەری) دراوەتــە‬ ‫ئەم ئایەتەشیان كردە دروشمی خۆیان‪ :‬چــووە شەڕێكی كــراوە لەگەڵ ڕژێمی‬ ‫دەست ئەو ئیمامە غائیبەی (دیارنییەو‬ ‫(فضل اهلل اجملاهدين على القاعدين اجرا ئاخوندەكاندا كە خومەینی ڕابەرایەتی‬ ‫هێشتانەهاتووە)‪.‬‬ ‫دەكرد‪ .‬ڕێکخراوەکە بەدەیان و سەدان‬ ‫عظيما)‪.‬‬ ‫ئەو سێكوچكەیەی گروپی زاڵــم و‬ ‫ئەو ڕەهەندە ئیسالمییە لە گوتاری شەهیدیاندا لەپێناو شۆڕشی ئێرانیدا‬ ‫ستەمكارانیان لێپێكدێت‪ ،‬بــەڕون و‬ ‫ڕێكخراوەكەو تیۆر و پاشان پراكتیكی و چاالكیی سەربازی جۆراوجۆریشیان‬ ‫ڕەوانی لەچیرۆكی فیرعەوندا دەیبینین‪.‬‬ ‫ماركسی‪ ،‬وایكرد ڕوبـــەڕوی ڕەخنەو لــــەدژی ڕژێــمــەكــەی حــەمــەڕەزاشــا‬ ‫فیرعەون بریتییە لەدەسەاڵتی سیاسی‬ ‫پەالماردان ببنەوە‪ ،‬بەتایبەت لەالیەن ئەنجامدا‪ ،‬بەشێوەیەكی ڕون و ڕەوانیش‬ ‫و هامانیش نوێنەرایەتی دەسەاڵتی‬ ‫پیاوانی ئایینیەوە‪ .‬ئەڵبەتە هەر بەتەنها بەشداریان لەڕوخانیداكرد‪.‬‬ ‫ئایینی دەكات و كوچكەی سێهەمیشیان‬ ‫بـــــەاڵم دواتــــــر خــومــەیــنــی بە‬ ‫ئەو پیاوە ئایینیانە پەالماریان نەدان‬ ‫(قـــارون)ە كە تەعبیرە لەدەسەاڵتی‬ ‫كە الیەنگری شاهەنشا بوون‪ ،‬بەڵكو (مونافیقینی خەلق) ناودێری كردن و‬ ‫ئابوری‪.‬‬ ‫ئەوانەشی دژی بوون‪ ،‬وەك ئایەتوڵاڵ شەڕی لە دژ ڕاگەیاندن و توانی گورزی‬ ‫ێ كــوچــكــەیــەوە‪،‬‬ ‫لــەڕێــی ئـــەو ســ ‌‬ ‫ێ بوەشێنێت‪ .‬ئەمە وایكرد‬ ‫(تاڵقانی) كە كۆبونەوەو دانشتنی كاریگەریان ل ‌‬ ‫شەریعەتی كەوتە پــەالمــاردانــی ئەو‬ ‫لەگەڵ ماركسییەكان لەسەریەك سفرە‪ ،‬موجاهیدینی خەلقیش الی خۆیەوە‪،‬‬ ‫پیاوە ئایینیانەی الیەنداری شابوون و‬ ‫چاالكی سەربازی جۆراوجۆر لە دژی‬ ‫بەحەرام دایەقەڵەم!‬ ‫دەست بە شرۆڤەكردنی سەرهەڵدان و‬ ‫لەسەروەختی شۆڕشدا لێكترازان و كۆماری ئیسالمی لەئێران ئەنجامبدات‪.‬‬ ‫هاتنەئارای ئیسالم دەكات و پێیوایە‪،‬‬ ‫یەكێك لەو چاالكیانەیان تەقاندنەوەی‬ ‫دابەشبونی قووڵ لەڕیزەكانیاندا ڕویدا‪،‬‬ ‫ئیسالم لەناوەڕۆكدا دەسەاڵتی ڕۆحی‬ ‫هەندێكیان ماركسی بونی تەواوەتی بارەگای حیزبی (كۆماری ئیسالمی) بوو‪.‬‬ ‫لەنێوان خەڵك و خودا قبوڵ نییە‪ .‬گەر‬ ‫خــۆیــان ڕاگــەیــانــد و لەڕێكخراوەكە ئەوە بووەمایەی تیرۆركردنی ‪ 82‬كەس‬ ‫بە قووڵی سەرنج لە ئایەتەكانی قورئان‬ ‫جیابوونەوە‪.‬موجاهیدینی خەلق پشتیان لەوەزیرو پیاوانی ئایینی كە ئایەتوڵاڵ‬ ‫بدەین‪ ،‬دەبینین زۆرجار ناوی (یەزدان)‬ ‫بەو نامیلكە و باڵوكراوانە دەبەست بەهەشتی (سەرۆكی ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫وەك هاوتاو هاومانای (خەڵك) دێت‪.‬‬ ‫كە بــەنــاوی ڕێــكــخــراوەكــەوە باڵویان دادوەری)‪ ،‬یەكێك بوو لەوانە‪.‬هەروەها‬ ‫بەوپێیەشی ئایین ئایینی یەزدانە‪،‬‬ ‫دەكــــردەوە‪ .‬یەكەمین بــاوكــراوەیــان بارەگای سەرۆكایەتیشیان تەقاندەوەو‬ ‫كەواتە موڵكی هەمووكەسێكەو تەنها‬ ‫كتێبی (مەعریفە‪/‬شناخت) بوو كە ســەرۆك (محەمەد عەلی ڕەجائی)‬ ‫بۆ گروپێكی دیاریكراونییە‪ .‬هاوكات‬ ‫حسێن ڕوحانی نوسی بــووی‪ .‬لەوێدا تێیدا كوژرا‪ .‬سەرەڕای چەندین هێرش‬ ‫بەو پێیەشی ماڵ و سامان هی یەزدانە‪،‬‬ ‫ێ لە بنەما تیوریەكانی ڕێكخراوەكە و پەالماری دیكە كە زیانی زۆری لە‬ ‫هەند ‌‬ ‫كەواتە هی هەموو خەڵكییەو پاوان‬ ‫نییە موجاهیدنی خەلق‪ :‬بەرخودانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی دا‪.‬‬ ‫دەستنیشانكرابوو‪.‬‬ ‫بۆ چینێك یان تاقمێكی دیاریكراو‪.‬‬ ‫لــەوبــارەیــەشــەوە عەلی شەریعەتی چەكداری دژی ستەمكاری شا‪....‬‬ ‫دوای كــۆتــایــی هــاتــنــی جەنگی‬ ‫بەبۆچونی خانمە نوسەر (فاتمە‬ ‫ئەلسەمادی) كە لە كتێبەكەیدا (ئاقارە یەكەمی كــەنــداو (جەنگی عێراق‪-‬‬ ‫دەســتــەواژەیــەكــی هــەیــەو دەڵــێــت‪:‬‬ ‫و خومەینی!!‬ ‫لـــەهـــەنـــاوی ئــــەو جــمــوجــۆڵــە سیاسیەكان لە ئێران)دا هاتووە‪ ،‬ئەو ئێران)‪ ،‬ڕێكخراوی موجاهیدینی خەلق‬ ‫(گەرویستت ئایدیۆلۆژیای یەكێك‬ ‫ێ كشانەوەی سوپای ئێرانی بۆ ناو قوواڵیی‬ ‫بزانیت‪ ،‬بــەدوای سەرچاوەی بژێویدا شۆڕشگێڕییەی دژ بــە شــا هەبوو‪ ،‬كتێبەی حسێن ڕوحانی پوختەی هەند ‌‬ ‫ڕێكخراوی (موجاهیدینی خەلق) لە لە كتێب و نوسینەكانی (ستالین و خاكی واڵتەكەی قۆستەوەو لەیەكێك‬ ‫بگەڕێ‌)‪.‬‬ ‫لەبەرەكانەوە‪ ،‬هێرشێكی بەرباڵوی كردە‬ ‫ئێران لەدایكبوو‪ .‬ڕێكخراوەكە ساڵی ماوتسی تۆنگ و جۆرج پۆلیتزەر)ە‪.‬‬ ‫پشت ئەستور بەدنیابینی ماركسیانە سەر سوپا و هەوڵیدا دەست بەسەر‬ ‫ێ خوێندكاری‬ ‫‪ 1965‬لەسەردەستی س ‌‬ ‫شۆڕشی ئێرانی (‪:)١٩٧٩‬‬ ‫ێ لەو ناوچانەدا بگرێت كە سوپای‬ ‫زانكۆ دامـــەزرا كە ئەوانیش بریتی (كە تەنانەت بیروبۆچونەكانی عەلی هەند ‌‬ ‫ئاخوندانە‬ ‫شەریعەتیشەڕی لەدژی ئەو‬ ‫بــوون لە‪( :‬محەمەد حەنیف نــەژاد‪ ،‬شەریعەتیشی تێدەپەڕاند)‪ ،‬ڕێكخراوی عێراق دوای داگیركردنیان‪ ،‬چۆڵی‬ ‫بازاڕ‬ ‫بازرگانانی‬ ‫ڕاگەیاند كە لەگەڵ‬ ‫عەلی ئەسغەر بەدیع زادكان و سەعید موجاهیدینی خەلق پێیان وابوو كتێبە كردبوون‪.‬‬ ‫(دەسەاڵتی‬ ‫شا‬ ‫و‬ ‫(دەسەاڵتی ئابوری)‬ ‫هێرشەكەیان بە تێكشكانێكی گەورە‬ ‫ئاسمانیەكانیش‪ ،‬وابەستەی ئەو سیاقە‬ ‫ێ قۆڵی موحسین)‪.‬‬ ‫سیاسی)‪ ،‬چوبوونە حیلفێكی س ‌‬ ‫ئەمانە لــەو گەنجانە بــوون كە بە مێژویی و كۆمەاڵیەتیە گشتیەن كەتیایدا كۆتایی هات و زیاتر لە ‪ 1800‬چەكداریان‬ ‫موقەدەسەوە‪.‬‬ ‫ێ بە دیلگیرا‪.‬‬ ‫ێ كوژراو بەسەدانیان ل ‌‬ ‫خوێندنەوەی كەلەپوری ماركسیزمەوە سەریانهەڵداوە و نێردراون بۆ گۆڕینیان‪ .‬ل ‌‬ ‫ئەمە وایكرد ئاخوندەكان بەتوندی‬ ‫خـــەریـــك بــــون و دەیــانــویــســت هەروەها پێیانوابوو پێغەمبەران كەسانی دواجــار ئیمام خومەینی فەرمانی دا‬ ‫دژایــەتــی بكەن و پــەالمــاری بــدەن‪،‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیایەكی كــۆكــەرەوەی لێ‌ شۆڕشگێڕن و بۆ ئــەوە هــاتــوون‪ ،‬تا بە دادگایكردنی تــەواوی ئەندامانی‬ ‫لەسەرئەوەی هەڵوێستی سازشكارانەی‬ ‫هەڵبهێنجن‪ ،‬ئایدیۆلۆژیایەك تەواوی خەڵك و خوا بگێڕنەوە سەر ئەو دۆخە ڕێكخراوەكە‪ ،‬بەوەی چەكدارانی یاخین‬ ‫لەگەڵ ماركسیزمدا هەیە (كە بەقسەی‬ ‫توێژ و چینەكانی كۆمەڵگای لەدەور تەندروستەی كە نەكۆیالیەتی تێدایەو و پێویستە حوكمی لە سێدارەدانیان‬ ‫ئــەوان ڕێبازێكی تــەواو ئیلحادییە)‪.‬‬ ‫كۆبكەنەوە‪ ،‬بۆ خاتری خەباتكردن نەملكەچی‪.‬‬ ‫بەسەردا جێبەجێبكرێت!‬ ‫هەروەها لەسەر ئەو هەڵوێستانەشی‬ ‫بەگشتی موجاهیدینی خەلق‪ ،‬ڕێبازێكی‬ ‫بەمجۆرە ئەو ڕێكخراوە لە ئێستادا‬ ‫پەالماریاندا كە ڕەخنە لە پیاوانی لەدژی شای ئێران‪.‬‬ ‫بەگشتی دامەزرێنەرانی ئەو بزاوتە زۆر ئازادیخوازانەتر و ڕادیكاالنەتریان لە ناچارە لــەدەرەوە کار و چاالکیەکانی‬ ‫ێ لەتیۆریا ئایینیەكانی‬ ‫ئایینی و هەند ‌‬ ‫(واتە موجاهیدنی خەلق)‪ ،‬لە تێكۆشەرە بیركردنەوەی عەلی شەریعەتی گرتەبەر‪ .‬ئــەنــجــامــبــدات و لــەژێــر بــەیــداخــی‬ ‫ئاینزای شیعە دەگرێت‪.‬‬ ‫ڕاستەقینەكانی دژ بــە ڕژێمەكەی ئەوان عەلی شەریعەتیان بەنیگابەخشی حیزبی (ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ‬ ‫شــەریــعــەتــی پــێــیــوایــە ئامانجی‬ ‫شــابــوون‪ .‬ســاڵــی ‪ 1971‬ســەرجــەم خۆیان دەزانی و باسیان لەوەش دەكرد بەرهەڵستكارانی ئێرانی) كە لە پاریس‬ ‫ئیسالم‪ ،‬گەیشتنە بەكۆمەڵگەیەكی‬ ‫ئەندامانی لیژنە مەركەزی ڕێكخراوەكە‪ ،‬كە چاویان پێی كەوتووە و بەهەندێ‌ دامـــەزراوە‪ ،‬ڕێبەرایەتی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫یەكتاپەرستی كە بەهۆی جۆر و ڕەگەز‬ ‫دەسگیركران و بە كۆبونەوەی تەواوی بیروبۆچونیان سەرسامبوەو تێبینی ئێرانیلەتاراوگە بکات‪.‬‬ ‫و نەژادەوە‪ ،‬جیاوازی لەنێوان كەسێك‬ ‫ئــەنــدامــانــی لــیــژنــە مــەركــەزیــش لە لەسەر هەندێكیشیان هەبووە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫و كەسێكی دیكەدا نەكرێت و هەموان‬ ‫بەاڵم موجاهیدینی خەلق ڕیكخراوێكی‬ ‫‪https://www.Sasqpost.Com‬‬ ‫چون یەك و یەكسان بن‪ .‬ڕەنگە ئەم زینداندا‪ ،‬وایكرد (موجاهیدینی خەلق)‬ ‫ێ‬ ‫فۆرمە ئیسالمیەش‪ ،‬لەو كۆمەڵگە (ب ‌‬ ‫چینایەتی)یە بچێت كــەالی ماركس‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫شایەنی باسە شەریعەتی دەربارەی‬ ‫ێ چــەمــك و بــۆچــون‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هــەنــد ‌‬ ‫ماركسدا ناكۆك بوو‪ .‬هاوكات زۆرێك‬ ‫لە سستمە كۆمۆنستی و بیرمەندە‬ ‫كۆمۆنیستەكانی‪ ،‬داوەتە بەر ڕەخنە و‬ ‫بە بەردەوامیش دەنوكی لەسەر یەكێتی‬ ‫سۆڤیەت بووە‪.‬‬ ‫خاڵێك كە شەریعەتی لەگەڵ ماركس‬ ‫و (كۆمۆنیستەكانی دوای ئەودا)‪ ،‬زۆر‬ ‫ناكۆك بووە لەسەری‪ ،‬ئەوەبووە كە‬ ‫ئەوان ئایینیان ڕەتكرۆتەوە‪ .‬بە بڕوای‬ ‫ئەو ئەم هەڵوێستەی ئەوان لە ئایین‪،‬‬ ‫هەڵوێستێكی كرچ و كاڵەو ناكرێت‬ ‫وەك شتگەلێكی (ئایدیالی) سەیری‬ ‫ئایین و ئایدیاكان و هۆشیاری بكرێت‬ ‫و تەنها وەك ڕەنــگــدانــەوەی واقعی‬ ‫ئابوری حیسابی بۆ بكرێت‪ .‬نەخێر‬ ‫ڕەهەندیئایینی بــۆ خــۆی بوارێكی‬ ‫سەربەخۆیە و كاریگەری لەسەر بزاوتی‬ ‫مێژوو و لەسەر خودی بزاوتی ئابوریش‬ ‫جێدێڵێت‪.‬‬ ‫عــەلــی شەریعەتی بـــڕوای بــەوە‬ ‫هەبوو كە ئایین وەك ناسیۆنالیزم‪،‬‬ ‫هێزێكی بەتین و تاوە و دەكرێت بۆ‬ ‫ئامانجی پێشكەوتوخوازی‪ ،‬لەپێناو‬ ‫دژایەتیكردنی كەپیتالیزم و هاوتاكەیدا‬ ‫كە (ئیمپریالیزم)ە بەگەڕ بخرێت‪.‬‬ ‫كاریگەرێتی شەریعەتی لەسەر‬ ‫هەزارەها خەڵكی ئێران و ڕۆشنبیرانی‬ ‫ئــەو واڵتــە گەیشتە ئــەو ڕادەیـــەی‪،‬‬ ‫شۆڕشگێڕان لە خۆپیشاندانەكانیاندا‬ ‫دژی شا‪ ،‬وێنەكەی شانبەشانی وێنەی‬ ‫ئیمام خومەینی بەرزبكەنەوە‪.‬‬