612

‫كۆنگرەی (فێمێنیزمی رۆشنگەری)‌و كۆنفرانسی‬ ‫(دابڕان) هەڵدەسەنگێرنێن‬ ‫(چاودێر)‪ ،‬ئەنجامی راپرسیی تایبەت بە كۆنگرەی دامەزراندنی‬ ‫(فێمێنیزمی رۆشنگەری)‌و سێیەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتیی‬ ‫(پالتفۆرمی دابڕان) ئاشكرادەكات‬

‫‪8‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )613‬دو شةممة ‪2017/6/12‬‬

‫«‬

‫ئاالن تورێن‪،‬گەورە بیرمەندی جیهانی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‪:‬‬

‫بۆ دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان‪ ،‬پێویستە‬

‫بۆچونە جیاوازەكانی هەولێرو سلێمانی یەكبخرێن‬ ‫كورد نەتەوەیەكە دەتوانێت خۆی بەرپرسیاری خۆی بێت‌و خاوەنی دەوڵەت بێت‬ ‫ئــاالن تورێــن‪ ،‬بیرمەنــدو گــەورە‬ ‫سۆســیۆلۆگی فرەنســی‌و جیهانــی‪ ،‬لــە‬ ‫دیالۆگێكــی تایبەتدا لەگــەڵ «چاودێر»‬ ‫باس لە دروســتبونی دەوڵەتی كوردستان‬ ‫دەكات‌و پێیوایــە‪ ،‬كــورد نەتەوەیەكــە‬ ‫دەتوانێت خۆی بەرپرســیاری خۆی بێت‌و‬ ‫ببێتە خاوەنی دەوڵەت‪ ،‬هەروەك مەسەلەی‬ ‫دیموكراســیبوونی ئــەو دەوڵەتــەش بــە‬ ‫مەرجێكی سەرەكی دادەنێت‪.‬‬ ‫تورێــن‪ ،‬رۆژی ‪ ،2017/5/23‬بــە‬ ‫مەبەســتی بەشــداریكردن لە ســێیەمین‬ ‫كۆنفرانســی پالتفۆرمــی دابــڕان هاتــە‬ ‫ســلێمانی‪ .‬گەورە سۆســیۆلۆژی جیهان‌و‬ ‫فرەنســا ئــاالن تورێــن‪ ،‬دونیابینییەكــی‬ ‫تایبەتی خۆی هەیەو قسەو تێزی خۆشی‬ ‫لەســەر روداوەكانــی جیهــان‌و رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســت بەتایبەتــی هەیە‪ ،‬قســەكانی‬ ‫لەسەر توندوتیژی‌و كوردستان‌و زۆر بابەتی‬ ‫دیكە لە دو پانێلی جیاوازدا لە ســێیەمین‬ ‫كۆنفرانســی دابڕان خســتەڕو‪ ،‬بەاڵم لەم‬ ‫دیالۆگــە تایبەتــەدا لەگــەڵ (چاودێــر)‬ ‫لەســەر مەســەلەی كــوردو ریفرانــدۆم‌و‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان‪ ،‬دیسان‬ ‫قسەی تایبەتی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫لەو دیالۆگە تایبەتەدا‪ ،‬تورێن‪ ،‬پێیوایە‪،‬‬ ‫لەگەڵ بوونی ئەو كێشەو گرفتە سیاسی‌و‬ ‫ئابورییانــەی كە لە هەرێمی كوردســتاندا‬

‫دەقی دیالۆگەكەی ئاالن تورێن لەالپەڕە‬ ‫‪3- 2‬دا دەخوێننەوە‬

‫مارێكی بێ‌ ئیجازە لە رۆژئاوای كوردستاندا‬

‫ئاالن تورێن لەكاتی پێشكەشكردنی بابەتێك لەسێیەمین كۆنفرانسی دابڕان‪2017/5/23 -‬‬

‫مەترسی بۆ كەركوك‌و دەوروبەری دروستدەكات‬

‫«رشۆڤەی هەڵوێستەكانی ئیخوان‬ ‫موسلیمین لەسوریا بەرامبەر كێشەی‬ ‫كورد»‬

‫«‬

‫مانگی هەشت شاری‬ ‫مۆسیقارە سپییەکانی‬ ‫بەختیار عەلی‬ ‫بە ئەڵامنی باڵو دەکرێتەوە‬

‫‪4‬‬

‫«داعش چەكدارەكانی لە موسڵەوە‬ ‫رەوانەی گەرمەسێر دەكات»‬ ‫ئەمینداری وەزارەتی پێشمەرگە‪:‬‬ ‫حكومەتی عیراق بۆ ئازادكردنی‬ ‫حەویجە‪ ،‬ئامادە نییە‬

‫فەرماندەیەكی پێشمەرگە لەگەرمیان‪:‬‬ ‫مەفرەزەكانی داعش گەڕاونەتەوە‬ ‫ناوچەكانی حەمرین‌و جەلەوالو سەعدیە‬

‫نامەیەكی‬ ‫هەڵسەنگاندنی‬ ‫د‪ .‬كاید عزات‪،‬‬ ‫لەبارەی کۆنگرەی‬ ‫دامەزراندنی فێمێنیزمی‬ ‫رۆشنگەری و سێیەمین‬ ‫كۆنفرانسی دابڕان‬ ‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫هــەن‪ ،‬بــەاڵم هێشــتا دەتوانرێت باســی‬ ‫ســەربەخۆیی‌و دەوڵەتی كــوردی بكرێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیــەوە دەڵێــت «لــە ئەنجامــی‬ ‫گفتوگــۆ و ئــەو قسانەشــی لــەم چەنــد‬ ‫رۆژە لەهەرێمــی كوردســتان گوێبیســتی‬ ‫بوم‪ ،‬ئێســتا كوردســتان كێشــەی زۆرە‪،‬‬ ‫ئــەو پرســیارەم بۆ دروســت بــو كە بەم‬ ‫كێشــانەوە دەتوانرێــت باســی دەوڵەتی‬ ‫كــوردی بكرێت؟ وەاڵمی من ئەوەیە بەڵێ‌‬ ‫دەتوانرێــت ئــەم قۆناغــەش تێپەڕێنرێت‬ ‫ئەگــەر بە وریاییــەوە مامەڵــەی لەگەڵدا‬ ‫بكرێت»‪.‬‬ ‫هــاوكات لەبــارەی ناكۆكیــی حزبــە‬ ‫سیاســییەكانی كوردستان‪ ،‬لەسەر پرسی‬ ‫ریفرانــدۆم و ســەربەخۆیی كوردســتان‪،‬‬ ‫كــە تورێــن‪ ،‬بــە بۆچونــی ســلێمانی و‬ ‫هەولێــر ناویدەبات‪ ،‬دەڵێــت «ئەوەی من‬ ‫بیســتومەو ئاگادارم هێشــتا لەكوردستان‬ ‫دو بیروبۆچون هەیە‪ ،‬لەســلێمانی رایەكی‬ ‫جیــاواز لەســەر دروســتكردنی دەوڵــەت‬ ‫هەیــەو لەهەولێریــش رایەكــی تــر هەیە‪،‬‬ ‫بۆیــە دەبێــت ئــەم را جیاوازییــە یــەك‬ ‫بخرێــت‌و بكرێتــە یەك دەنگ بــۆ ئەوەی‬ ‫ئــەو دەوڵەتەی كە دروســتدەكرێت ببێتە‬ ‫دەوڵەتی هاواڵتی‌و دەوڵەتی هەموان»‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )613‬دوشةممة ‪2017/6/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئاالن تورێن‪،‬بیرمەندو سۆسیۆلۆگی گەورەی جیهانی‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬

‫كورد نەتەوەیەكە دەتوانێت خۆی بەرپرسیاری‬ ‫خۆی بێت‌و خاوەنی دەوڵەت بێت‬ ‫سازدانی‪ -‬لەتیف حسێن‬ ‫دواجار پاش چەند هەوڵێك بۆ‬ ‫بانگهێشتكردنی‌و رێگەگرتن لێی لەالیەن‬ ‫وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا‪ ،‬تورێن بە‬ ‫مەبەستی بەشداریكردن لە سێهەمین‬ ‫كۆنفرانسی پالتفۆرمی دابڕان هاتە‬ ‫سلێمانی‪ ،‬گەورە سۆسیۆلۆژی جیهان‌و‬ ‫فەرەنسا ئاالن تورێن‪ ،‬دونیابینییەكی‬ ‫تایبەتی خۆی هەیەو هەروەها قسەو‬ ‫تێزی خۆشی لەسەر روداوەكانی جیهان‌و‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەتایبەتی هەیە‪،‬‬ ‫قسەكانی خۆی لەسەر توندوتیژی‌و‬ ‫كوردستان‌و زۆر بابەتی دیكە لە دو‬ ‫پانێلی جیاوازدا لە كۆنفرانسی دابڕان‬ ‫خستەڕو‪ ،‬بەاڵم لە دیمانەیەكی تایبەتدا‬ ‫لە پەراوێزی كۆنفرانسی دابڕان كە بۆ‬ ‫رۆژنامەی چاودێر لەگەڵی ئەنجامدراوە‪،‬‬ ‫لەسەر مەسەلەی كوردو ریفراندۆم‌و‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان‪،‬‬ ‫دیسان قسەی تایبەتی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫لەم دیمانەیەدا گفتوگۆ لەسەر كوردو‬ ‫مەسەلەی ریفراندۆم‌و مافی كورد بۆ‬ ‫بون‌و راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆ‬ ‫دەخاتەڕو‪ ،‬دەمەوێ‌ لەم دیمانەیەدا‬ ‫سوپاسی زۆری دكتۆر عادل باخەوان‪،‬‬ ‫بكەم بۆ رێكخستنی دیمانەكەو هەروەها‬ ‫سوپاسی هاوڕێیان ئیسماعیل حەمە‬ ‫ئەمین‌و دارەوان حامید بكەم كە‬ ‫هاوكاری بەندەیانكرد لەوەرگێڕانی زمانی‬ ‫دیمانەكە‪.‬‬

‫ئێمــە ئەگــەر دەوڵــەت دروســت‬ ‫بكەیــن ئەگــەر هەمــو بوارەكانــی‬ ‫ترمــان بــاش بێــت‪ ،‬بــۆ منونــە لــە‬ ‫روی ئابــوری سیاســی‌و ئەوانــی‬ ‫تــرەوە‪ ،‬ئەگــەر دیموكراســیەمتان‬ ‫بەرقــەرار نەكــرد‪ ،‬وەك ئەوە وایە‬ ‫هیچــان نەكردبێــت‪ ،‬كەواتــە‬ ‫دیموكراســییەت لەســەرو هەمــو‬ ‫شــتێكەوەیە بــۆ دروســتكردنی‬ ‫دەوڵــەت»‬

‫لــە ئەنجامــی گفتوگــۆ و ئــەو قسانەشــی لــەم چەنــد رۆژە لەهەرێمــی كوردســتان گوێبیســتی بــوم‪،‬‬ ‫ئێســتا كوردســتان كێشــەی زۆرە‪ ،‬ئــەو پرســیارەم بــۆ دروســت بــو كــە بــەم كێشــانەوە دەتوانرێــت باســی‬ ‫دەوڵەتــی كــوردی بكرێــت؟ وەاڵمــی مــن ئەوەیــە بەڵـێ‌ دەتوانرێــت ئــەم قۆناغــەش تێپەڕێرنێــت ئەگــەر‬ ‫بــە وریاییــەوە مامەڵــەی لەگەڵــدا بكرێــت‬ ‫چاودێر‪ :‬بەڕێز تورێن ســەرەتا دەمەوێت‬ ‫ئامانجــی ســەردانەكەت بــۆ كوردســتان‬ ‫بزانــم‪ ،‬كــە وەك ئاگاداریــن چەندجارێــك‬ ‫لەماوەكانــی پێشــوتر داوەتی كوردســتان‬ ‫كراویــت‪ ،‬بەاڵم لەالیــەن وەزارەتی دەرەوەو‬ ‫بەپاساوی جیاجیا رێگەت پێنەدراوە‪ ،‬بێیتە‬ ‫كوردستان‌و سلێمانی؟‬ ‫ئــاالن تورێــن‪ :‬وەك ئێوە وتتــان چەند‬ ‫جارێك ویســتومە بێمە كوردســتان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆم رێكنەكەوتوە‪ ،‬ســ ‌ێ ســاڵ بەر لەئێستا‬ ‫لە پاریس بەڕێز مەال بەختیارم بینی‌و باسی‬ ‫ئەوەمانكرد كە دەمەوێت بێمە كوردســتان‪،‬‬ ‫لەمــاوەی ئەو ســ ‌ێ ســاڵەدا رێكنەكەوت تا‬ ‫دواجار ئەمساڵ رێككەوت‌و بەخۆشحاڵییەوە‬ ‫هاتمە كوردستان‌و شاری سلێمانی‪ ،‬ئامانجی‬ ‫هاتنــم بــۆ كوردســتان ئەوەیە كە لەســەر‬ ‫كوردستان شــت بزانم‌و كوردستان بەباشی‬ ‫بناســم‪ ،‬ئەگەرچــی هەندێــك زانیاریم هەیە‬ ‫لەسەر ئەم نەتەوەیەو كوردستانیش ئەویش‬ ‫لەرێگــەی د عــادل باخــەوان‪ ،‬كــە زۆرجار‬ ‫لەرێگەی گفتوگۆو دانیشتنەكانمانەوە باسی‬

‫ئێــرەی بۆ كردوم‪ ،‬هاتوم لێرە لە ســلێمانی‬ ‫لەنزیكــەوە خۆم ئاشــنای كوردســتان ببم‌و‬ ‫لەگەڵ ئەكتەرو خەڵكی ئێرە قســە بكەم بە‬ ‫شێوەیەكی مەیدانی‪ ،‬ئەو كەس‌و ئەكتەرانەی‬ ‫لەم چەند رۆژەدا لێرە بینیومن بۆم دەركەوتوە‬ ‫كە خەڵكــی ئێرە زیندون‌و بــە زیندوییەتی‬ ‫قسەدەكەن‌و ســەرنجی خۆیان لەسەر هەمو‬ ‫شــتكانی دەوروبەر هەیە‪ ،‬كــە ئەمە بۆ من‬ ‫جێی خۆشحاڵییە‪ ،‬ئێمە لە رۆژئاوا هەمیشە‬ ‫هەواڵە نێگەتیــڤ‌و خراپەكانی رۆژهەاڵتمان‬ ‫پێدەگات‪ ،‬لە بارەی جیهادیست‌و تەقینەوەو‬ ‫كارە تیرۆریســتەكانەوە‪ ،‬بۆیــە دوریــن لــە‬ ‫پێگەیشــتنی هەواڵــە ئیجابییەكانــی ئــەم‬ ‫ناوچەیە‪ ،‬بۆیە لەهاتنم بۆ كوردستان ئەوەم‬ ‫بــۆ رون بویەوە كە ئــەو هەوااڵنەی بە ئێمە‬ ‫دەگات هیــچ نین‌و دەبێت خۆت لە نزیكەوە‬ ‫شــتە باش‌و جوانەكانی ئێــرە ببینیت‪ ،‬من‬ ‫لێــرە لە خەڵكەوە ئەوەم بــۆ دەركەوت كە‬ ‫شــتی ئیجابــی زۆرە‪ ،‬خەڵكی ئێــرە بەالی‬ ‫قســەكردن لەســەر جیهادو جیهادیســتەوە‬ ‫ناچــن‪ ،‬بەڵكــو لێــرە قســەكردن لەســەر‬

‫سیاسەت‌و سیاسەتكردنە‪ ،‬قسەكردنە لەسەر‬ ‫ئاین‌و ئاینداری‪ ،‬قسەكردنە لەسەر مافەكانی‬ ‫مرۆڤ‌و هەوڵدانــە بۆ پارێزگاریكردن لێیان‪،‬‬ ‫خەمی خەڵك لێرە خەمی جوانن‌و بەداخەوە‬ ‫بە ئێمە ناگەن‪ ،‬ئەوەی لێرە ســەرنجی منی‬ ‫راكێشــا ئــەو گفتوگــۆو قســانەی خەڵكی‬ ‫ئێرەیە لەســەر مافــی راگەیاندنی دەوڵەتی‬ ‫كوردی‌و ســەربەخۆییە‪ ،‬قســەكردنە لەسەر‬ ‫ئەوەی كە ئایا دیموكراسی پێش راگەیاندنی‬ ‫دەوڵەت بخرێت یان بــە پێچەوانەوە‪ ،‬هەمو‬ ‫ئەمانــە جێی تێرامان‌و قســەكردنی زیاترەو‬ ‫مــن هەمو ئەمانە لێرە بیســتمن‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫دەڵێم خەڵكی كوردستان خەڵكێكی گەورەن‬ ‫لەسەر جوگرافیایەكی بچوك‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬بەشــداریكردنتان لە كۆنفرانسی‬ ‫دابــڕان چــی بۆ ئێوە دەرخســت‪ ،‬بە بڕوای‬ ‫ئێــوە ئەمجــۆرە لــە دیبــەت‌و كۆنفرانــس‌و‬ ‫گفتوگۆكــردن لەســەر بابەتــی توندوتیژی‌و‬ ‫ئایــن‌و بابەتەكانــی تــر‪ ،‬چ كاریگەرییەكــی‬ ‫دەبێت لەسەر ئایندەی كوردستان؟‬

‫ئاالن تورێن‪ :‬خۆشــحاڵبوم كە بەشداری‬ ‫ئــەم كۆنفرانســەم كــردو لــەو ‌ێ ئــەوەم‬ ‫بینــی كــە خەڵكێكــی زۆر بەشــدارببون‌و‬ ‫گفتوگۆیان لەســەر تەوەرو قســەكردنەكانی‬ ‫بەشــداربوەكان هەبو‪ ،‬بەتایبەتی ئەوەی كە‬ ‫بینیــم بەشــداربونی گەنجانێكی زۆر بو‪ ،‬كە‬ ‫زۆر بە زیندویی بەشدارییان هەبو‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫بــواری ئــەوەم نەبــو لەگەڵ هەمویــان یان‬ ‫لەگەڵ زۆرینەیان لە نزیكەوە گفتوگۆ بكەم‌و‬ ‫رایان بزانم لەسەر ئەم كۆنفرانسە تا منیش‬ ‫ئامۆژگاری قسەی تایبەتم هەبێت‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫شــێوەیەكی گشــتی بە بڕوای من ئەمجۆرە‬ ‫كارانــە كاریگەریــی لەســەر كوردســتان‌و‬ ‫خەڵكەكەی لە ئایندەدا دادەنێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لــە روی فكرییەوە‪ ،‬كە خەڵــك وا لێدەكات‬ ‫زیاتــر گفتوگــۆكان لەســەر بنەمــای فكــر‬ ‫بێــت‌و مــن لــەو كۆنفرانســەدا هەندێك لەو‬ ‫كاریگەرییانــەم بینــی‌و بڕواشــم وایــە لــە‬ ‫ئاینــدەدا كاری خــۆی دەكات‪ ،‬ئەمــە جگە‬ ‫لەوەی لە ڕوی ئابوری‌و سیاســی‌و روەكانی‬ ‫تریشەوە كاریگەری خۆی دادەنێت‪.‬‬

‫چاودێــر‪ :‬لەو دو پانێلەی كە ئێوە هەتان‬ ‫بو زۆرتر قســەكردن لەســەر پێشــكەوتنی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی‌و رۆشــنبیرو دەســەاڵت‌و زۆر‬ ‫بابەتــی ترتــان وروژاند‪ ،‬قســەكردنی ئێوە‬ ‫لەســەر كــورد قســەكردنێكی تایبــەت بو‪،‬‬ ‫بــەوەی كــە كــورد نەتەوەیەكــی گەورەیە‬ ‫لەســەر جوگرافیایەكــی بچــوك‪ ،‬دەمەوێت‬ ‫ســەرچاوەی ئەم قســانەت بزانم‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫بەڕێزتان ئاماژەتان بەوەدا كە پێش هاتنتان‬ ‫بۆ كوردستان زانیارییەكی ئەوتۆتان لەسەر‬ ‫كوردستان نەبوە؟‬ ‫ئاالن تورێن‪ :‬من لە ڕوی ئابورییەوە قسە‬ ‫ناكــەم‪ ،‬بــەاڵم پێموایە كــورد نەتەوەیەكە‬ ‫كــە دەتوانێــت خــۆی بەرپرســیاری خۆی‬ ‫بێــت‌و خاوەنــی دەوڵەتــی خــۆی بێــت‪،‬‬ ‫كاریگەریــی هەبێت لەســەر ئایندەی خۆی‪،‬‬ ‫مــن لەدەرئەنجامــی ئــەو قوربانیدانانــەی‬ ‫كــورد كــە بــۆ بەرگریكــردن لــە مافەكانی‬ ‫خــۆی بەخشــیویەتی ئەمــەم لــەال گەاڵڵە‬ ‫بوە كە كــورد دەتوانێت خۆی بەڕێوە ببات‬ ‫نــەك خەڵكــی تر بەڕێوەی ببــەن‪ ،‬جگە لە‬ ‫بەشداریم لە كۆنفرانسی دابڕان من سەردانی‬ ‫چەنــد شــوێنێكم لــە ســلێمانی كــرد‪ ،‬كە‬ ‫یەكێك لەو شــوێنانە كە الی ئێوە بە ئەمنە‬ ‫سورەكە ناسراوەو شــوێنی ئەشكەنجەدانی‬ ‫كــورد بوە لە ســەردەمی رژێمی ســەدامدا‪،‬‬ ‫لــەو ‌ێ بەئاشــكرا گەورەیــی قوربانیدانــی‬ ‫كــورد دەبینی‪ ،‬هەروەها ســەردانی شــاری‬ ‫هەڵەبجــەم كــرد‪ ،‬ئەو شــارەی كە ســەدام‬ ‫حســێن‪ ،‬بەچەكــی كیمیایــی لێیــداو پێنج‬ ‫هــەزار كوردی شــەهید كرد‪ ،‬هەمــو ئەمانە‬ ‫وایكردوە كە ئێمە بڵێین گەلی كورد قوربانی‬ ‫زۆریــداوە‪ ،‬بۆیە هەر گەلێكیش خاوەنی ئەم‬ ‫قوربانیانــە بێت شــایەنی ئەوەیە دەوڵەتی‬ ‫ســەربەخۆی خــۆی هەبێــت‪ ،‬ئەگەرچــی‬ ‫كوردستان خاوەنی ئەو قوربانیانەیەو ئێستا‬ ‫لەبارودۆخێكی تایبەتدایەو بارودۆخەكەشی‬ ‫گۆڕانكاری بەســەردا هاتوە‪ ،‬ئێســتا ئەگەر‬ ‫لــە روی ئابورییــەوە نەتوانێت ئامادە بێت‪،‬‬ ‫بــەاڵم دەتوانن لەئایندەدا ئەم كێشــەیەش‬ ‫چارەسەر بكرێت‪ ،‬ئەگەر بە باشی مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا بكرێت‪ ،‬چونكە مادام ئێوە خاوەنی‬ ‫ئەم هەمو قوربانییەن‪ ،‬بۆیە من لە ئەنجامی‬ ‫گفتوگــۆ لەگــەڵ ئێوەو ئەو قسانەشــی لەم‬ ‫چەنــد رۆژە لــە خەڵكی ترەوە گوێبیســتی‬ ‫بوم كە ئێستا كوردستان كێشەی زۆرە‪ ،‬ئەو‬ ‫پرســیارەم بۆ دروست بو كە بەم كێشانەوە‬ ‫دەتوانرێت باســی دەوڵەتی كوردی بكرێت؟‬ ‫وەاڵمــی مــن ئەوەیە بەڵــ ‌ێ دەتوانرێت ئەم‬ ‫قۆناغەش تێپەڕێنرێــت ئەگەر بە وریاییەوە‬ ‫مامەڵــەی لەگەڵــدا بكرێــت‪ ،‬لەپــاش ئەم‬ ‫بابەتانە قسەیەكی تر لە تەنیشت قسەكردن‬ ‫لەســەر دروســتكردنی دەوڵەتەوە دێتە ئارا‬ ‫كە ئەویش پێویســتی بە شیكردنەوە هەیە‪،‬‬ ‫قســەكردنە لەســەر دیموكراســیەت پێــش‬ ‫دەوڵەت یان دەوڵەت پاشــان دیموكراســی‬ ‫كــە ئەمەش كێشــەیەكی ســەرەكییە‪ ،‬ئەم‬ ‫قســەكردنە قســەكردنێكی واقیعــی‌و نزیكە‬ ‫لە راســتییەو پێویســتی بە وەاڵمــە‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئەگەر دەوڵەت دروســت بكەین ئەگەر هەمو‬ ‫بوارەكانــی ترمــان باش بێت‪ ،‬بــۆ نمونە لە‬ ‫روی ئابــوری سیاســی‌و ئەوانــی تــرەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر دیموكراســیەتمان بەرقــەرار نەكرد‪،‬‬ ‫وەك ئــەوە وایە هیچمان نەكردبێت‪ ،‬كەواتە‬ ‫دیموكراسییەت لەســەرو هەمو شتێكەوەیە‬ ‫بــۆ دروســتكردنی دەوڵــەت‪ ،‬دەبێــت لەم‬ ‫دەوڵەتــەدا مافی یەكســانی مافــی ئازادی‬ ‫ببێتە بنەمای سەرەكی بۆ دروستكردنی‬

‫ذمارة (‪ )613‬دوشةممة ‪2017/6/12‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫ئێمــە لــە رۆژئــاوا هەمیشــە هەواڵە نێگەتیـڤ‌و خراپەكانــی رۆژهەاڵمتان پێــدەگات‪ ،‬لە بارەی جیهادیسـت‌و‬ ‫تەقینــەوەو كارە تیرۆریســتەكانەوە‪ ،‬بۆیــە دوریــن لــە پێگەیشــتنی هەواڵــە ئیجابییەكانــی ئــەم ناوچەیــە‪،‬‬ ‫بۆیــە لەهاتنــم بــۆ كوردســتان ئــەوەم بــۆ رون بویــەوە كــە ئــەو هەوااڵنــەی بــە ئێمــە دەگات هیــچ نیـن‌و‬ ‫دەبێــت خــۆت لــە نزیكــەوە شــتە بــاش‌و جوانەكانــی ئێــرە ببینیــت‬ ‫بێت بۆ گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫ئێســتا داعــش لــە كۆتاییدایــەو ناوچەكە‬ ‫گۆڕانكاری زۆر بەخۆوە دەبینێ‌‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬ئێوە ئاماژەتان بە قســەكردنی‬ ‫خەڵكــی ئێــرە كــرد لەســەر ریفرانــدۆم‌و‬ ‫راگەیاندنــی دەوڵەتی كــوردی‪ ،‬دەمەوێت‬ ‫رای ئێوە بزانم لەمبارەیەوە‪ ،‬لەكاتێكدا لەم‬ ‫چەند رۆژەی كە لێرەی لەســەر ئەم بابەتە‬ ‫قسەت زۆر لەگەڵ كراوە‪ ،‬بەتایبەت لەسەر‬ ‫كێشەو گرفتی دیموكراسیەت‌و عەلمانیەت‌و‬ ‫دین‌و یەك نەبونی ناوماڵی كوردی؟‬ ‫ئــاالن تورێــن‪ :‬ئــەوەی پەیوەســتە‬ ‫بــە راگەیاندنــی دەوڵەتــی كــوردی‌و‬ ‫گفتوگۆكردن‌و مشــتومڕەكان لەمبارەیەوە‬ ‫كە لە كوردســتان هەن‪ ،‬دەبێت ئەوە بزانن‬ ‫كــە بونی دەوڵــەت لەهەمو شــتەكانی تر‬ ‫گرنگترە‪ ،‬لەوە گرنگترە كە قســە لەســەر‬ ‫نادادی كۆمەاڵیەتی بكەیت‪ ،‬لەسەر كێشەو‬ ‫ملمالنێكانــی ناوخۆی كوردســتان بكرێت‪،‬‬ ‫لەســەر هەمو بابەتەكانی تر بكرێت‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی ئێستا هەر قسەیەك بكرێت دەبێت‬

‫نییە چی لەدەرەوەی واڵتە ڕۆژئاواییەكاندا‬ ‫رودەدات‌و چــی دەگوزەرێــت‪ ،‬بــۆ نمونە‪،‬‬ ‫ئایــا دیكتاتۆریــەت هەیــە لە میســر یان‬ ‫لــە مەغریــب؟ ئــەوە جێگــەی بایەخــی‬ ‫كــەس نییــە‪ ،‬كــەس گرنگــی نــادات بەم‬ ‫مەســەالنە‪ ،‬ئەو خانمــە لەگفتوگۆكەماندا‬ ‫لەگەڵیــدا گرنگــی بەهــەژاران دەدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەڕاســتیدا خەڵكانــی دەوڵەمەنــد تەنهــا‬ ‫گرنگــی بەخەڵكانــی دەوڵەمەنــد دەدەن‪،‬‬ ‫لەڕۆژئاواشــدا خەڵكــی تەنهــا گرنگــی‬ ‫بەكێشــەی خۆیان دەدەن‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‬ ‫كە هێشــتا خەڵكان لە ڕۆژئــاوادا بڕوایان‬ ‫بەوە هەیــە‪ ،‬كە ئەوان لەنــاو ئابورییەكی‬ ‫گڵۆباڵــدان‪ ،‬لــەم سیســتێمەدا دەوڵەتــە‬ ‫نەتەوەییــەكان هێزی ئەوەیان ونكردوە كە‬ ‫خاوەنــی بڕیــاردەری یەكەم بــن‪ ،‬بەمانای‬ ‫بــواری گەورەی بڕیاڕدان لەدەســتدەدەن‪،‬‬ ‫پرســیارەكە ئەوەیە "چــۆن بتوانین ڕێگە‬ ‫بگرین بەو كاپیتالســتیەی كە چیتر تەنها‬ ‫خەریكی بەرهەمێنان نییە‪ ،‬بەڵكو خەریكی‬ ‫ڕەدەڵوبەدەڵــە‌؟ بەمانای زیاتر لەنیوەی‬ ‫ســەرمایە بۆ بەرهەمهێنان‌و خســتنەگەڕی‬

‫بڵێم‪ ،‬لەڕابــوردودا چین‌و توێژەكان ئاوەها‬ ‫دابەشبو بون‪ ،‬دەوڵەمەند‌و هەژار‌و چینێكی‬ ‫مامناوەندیــش لــەو نێــوە‌‌دا بونــی هەبو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەدونیای ئێســتاماندا تەنها دوچینی‬ ‫سەرەكی بونی هەیە‪ ،‬زۆر دەوڵەمەند‌و زۆر‬ ‫هــەژار‌و چینی مامناوەنــدی بونی نەماوە‪،‬‬ ‫‪ %1‬كــەس بــۆ نمونە لەئەمریــكادا بەقەد‬ ‫ژمارەیەكــی زۆری خەڵكانــی ئەمریــكا‌و‬ ‫ئەورپا دەوڵەمەندە‪ ،‬بیرت نەچێت تەنانەت‬ ‫لە باشــوری ئەفریقای نیســلۆن ماندێالش‬ ‫دەالقــەی نێــوان ئــەم دو چینە گــەورە‌و‬ ‫گەورەتر دەبێت‪ ،‬كەواتە ئەوەی‌پێویســتە‬ ‫دوبــارە ئیتیكبونــە (ڕی – ئیتیكالــە)‪،‬‬ ‫بەمانــای دوبــارە داڕشــتنەوەی ئەخالق‌و‬ ‫ئیتیك‌‪ ،‬بەدۆزینەوەی هاوكۆیی‌و هاوبەشی‬ ‫لەنێــوان هەموانــدا‌‪ ،‬لە هەندێــك كۆمەڵدا‬ ‫دەشــێت ســەربەخۆیی ئــەو هاوكۆییــە‬ ‫كۆمەاڵیەتییە بێت‪ ،‬دەشــێت بۆ هەندێكی‬ ‫دیكە شتێكی تر بێت‪ ،‬بۆ هەندێك دەشێت‬ ‫تــازە درەنگ بێــت باس لەســەربەخۆیی‬ ‫بكەن‪ ،‬چونكە لەگەڵ دیكتاتۆرییەكی نوێدا‬ ‫مامەڵــە دەكەن‪ ،‬لەم نێوەندەدا كێشــەكە‬

‫(هەژمونێكــی گڵۆبــاڵ)‌و (وێنایەكــی‬ ‫گڵۆباڵــت مرۆڤ) دایــن لەجیهاندا‪ ،‬دیارە‬ ‫مەبەســتم لــە (گڵۆباڵ)‌مانــا ئەخالقی‌و‬ ‫ئیتیكالیەكەیەتــی‪ ،‬دەبێــت ‌وشــەیەكی‬ ‫ســادە وەربگریــن لــەم گفتوگۆیەماندا‪،‬‬ ‫كــە زۆر گرنگــە‪ ،‬ئەویــش ئەوەیــە‪،‬‬ ‫خەڵكان پێویســتیان بەوەیــە‌كەرامەتیان‬ ‫ڕێزلێگیراوبێــت‌و پەراوێــز نەخرێــن‌و‬ ‫سوكایەتیان پێ نەكرێت‪ ،‬هەروەها دوبارە‬ ‫خەڵقكردنــەوەی هەســتێكی تر‪ ،‬كەتەنها‬ ‫هەســتی پابەندبونــی كۆمەاڵیەتی نییە‪،‬‬ ‫دیــارە مەبەســتم لەو هەســتی پابەندبونە‬ ‫ترادیشــناڵە نییــە كەڕاســت‌و بونی هەیە‌‪،‬‬ ‫بەاڵم چیتر ئەم هەستكردنە‌پەیوەستبونە‬ ‫بــەو شــێوە نەریتگەراییە راســت نەماوە‪،‬‬ ‫ئــەوەی راســتە ئەوەیــە كــە مــرۆڤ‬ ‫هەســتدەكات كــە‌مافــە ســەرەتاییەكانی‬ ‫مافــی مرۆڤی رێزی لێ نەگیــراوە‪‌،‬كەواتە‬ ‫ئــەم كەرامەت پاراســتنە مانــای گەورەی‬ ‫چاودێــر‪ :‬مەبەســتت ئەوەیە كەپرســی‬ ‫فەلسەفی‌و ئاینی‌و سیاسی لەخۆ دەگرێت‪ ،‬سەربەخۆیی لەو چوارچێوەیەی (ڕێزلێگرتن‬ ‫دیارە لێرەدا من بەدیاریكراوی مەبەســتم لەكەرامەت) پێناسەدەكرێت؟‬ ‫ئازادی‌و یەكسانیی مرۆڤە‪.‬‬ ‫ئاالن تورێن‪ :‬ئەم بەیانییە من ســەردانی‬ ‫ئەو شــارۆچكەیەم كرد كەحكومەتی بەعس‬ ‫بەچەكی‌كیمیاوی لێی دابو‪.‬‬

‫كە توانای لەخۆگرتنی بیروڕاكان‌و ســتایلی‬ ‫ژیــان‌و بیــروڕاكان‌و هەڵســوكەتەكانی‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەمانای دەسەاڵت‪ ،‬سوبژێكتیڤیتی‬ ‫خەڵكییە‪ ،‬خودگەرایی خەڵكیە‪ ،‬دەســەاڵت‬ ‫هەمیشــە بــە ئۆبجەكتیڤیانــە كۆنترۆڵــی‬ ‫دونیــا دەكات‪ ،‬وەك لەرێگــەی پــارە‌و‬ ‫ســامان‌و شتی دیكەوە‪ ،‬بێگومان ئێستاش‬ ‫هەمــان كۆنترۆڵــی ئۆبژەكتیڤانەیــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەئێستادا دەسەاڵت هاتۆتە ناو خودگەرایی‬ ‫مرۆڤەكانــەوە‪ ،‬ئەویــش كۆنترۆڵــی وێنەی‬ ‫مــرۆڤ دەكات‪ ،‬بەمانــای ئەو وێنەیەی كە‬ ‫لەمــەڕ خۆیان لەالی خەڵكی دروســتبوە‪.‬‬ ‫دەســەاڵت ئەو وێنەیەی لەال دروستكردون‌و‬ ‫كۆنترۆڵی كردوە‪ ،‬لێرەوە خەڵكی دەیانەوێت‬ ‫وێنەیەكــی دیكەیان لەمــەڕ خۆیان هەبێت‪،‬‬ ‫بــەوەی خەڵكــی دەیانەوێــت كەرامەتیــان‬ ‫ڕێزلێگیراو بێت‪.‬‬

‫ئــەوەی مــن بیســتومەو ئــاگادارم هێشــتا‬‫لەكوردســتان دو بیروبۆچــون هەیــە‪ ،‬لەســلێامنی‬ ‫رایەكــی جیــاواز لەســەر دروســتكردنی دەوڵــەت‬ ‫هەیــەو لەهەولێریــش رایەكــی تــر هەیــە‪ ،‬بۆیــە‬ ‫دەبێــت ئــەم را جیاوازییــە یــەك بخرێـت‌و بكرێتــە‬ ‫یــەك دەنــگ بــۆ ئــەوەی ئــەو دەوڵەتــەی كــە‬ ‫دروســتدەكرێت ببێتــە دەوڵەتــی هاواڵتــی‌و‬ ‫دەوڵەتــی هەمــوان‬ ‫دەوڵــەت‪ ،‬یەكێكی تر لــەو بنەمایانەی‬ ‫كە پێویســتە ئەوەیە كــە دەبێت كورد بۆ‬ ‫ئــەم بابەتــە یــەك دەنــگ‌و یەكگرتو بن‪،‬‬ ‫ئەوەی من بیستومەو ئاگادارم لەمبارەیەوە‬ ‫هێشــتا لەكوردســتان دو بیروبۆچــون‬ ‫هەیە‪ ،‬لەســلێمانی رایەكی جیاواز لەســەر‬ ‫دروستكردنی دەوڵەت هەیەو لەهەولێریش‬ ‫رایەكــی تــر هەیە‪ ،‬بۆیــە دەبێت ئــەم را‬ ‫جیاوازییە یەك بخرێت‌و بكرێتە یەك دەنگ‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو دەوڵەتەی كە دروستدەكرێت‬ ‫ببێتە دەوڵەتی هاواڵتی‌و دەوڵەتی هەموان‪،‬‬ ‫پێویســتە ریفرانــدۆم لەپــاش ئەمانــەوە‬ ‫بكرێت‌و قسەلەســەر سەرۆكی دەوڵەتەكەو‬ ‫دیموكراســییەتی دەوڵەتەكە بكرێتە پێش‬ ‫مەرج‌و خەڵك هەســت بــكات دەوڵەتی بۆ‬ ‫دروست دەكرێت‪ ،‬دەبێت هەمو رازی بن بە‬ ‫مەرجەكانی دروستكردنی دەوڵەت‪ ،‬دەبێت‬ ‫هەمــو الیەنــە سیاســییەكان لەهەرێمــی‬ ‫كوردســتان یەك بن بۆ ئەوەی دەوڵەتێكی‬ ‫دیموكراســی‌و بــۆ هەمــوان بینــا بكرێت‪،‬‬ ‫پێویستیشــە ئەو كوردســتانەی لەداهاتو‬ ‫دروستدەبێت‪ ،‬كوردستانێكی جیاواز بێت‌و‬ ‫كراوە بێت بــە روی دنیادا‪ ،‬دەبێت ئامادە‬

‫وەك عێراقییــەك‌و وەك دەوڵەتی عیراقی‬ ‫قســە بكەی‪ ،‬تۆ كاتێك باسی عەلمانیەتی‬ ‫دەوڵــەت دەكەیــت دەبێــت بزانیــت كــە‬ ‫باســكردنە لــە عیــراق كــە ئاخــۆ عیراق‬ ‫عەلمانییە یان نا‪ ،‬لەبەر ئەوەی تۆ هێشــتا‬ ‫دەوڵەتت نییە‪ ،‬بەاڵم كە تۆ دەوڵەتت هەبو‬ ‫ئەوكاتــە دەتوانــی وەك دەوڵەتی كوردی‬ ‫قســە لەســەر هەمــو جومگەكانــی ژیــان‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەوكاتە دەتوانی قسە لەسەر دادی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و دیموكراســەتی‌و عەلمانیەت‌و‬ ‫ئەوانی تر بكەیت‪ ،‬باســی رێكخســتنەوەی‬ ‫ناوماڵی كوردی بكەیت‪ ،‬ئەوكاتە دەتوانیت‬ ‫ئەگەر سەرۆكەكەت بەدڵ نەبو خۆپیشاندان‬ ‫بكەیت‌و الی ببیەت‪ ،‬چونكە ئەو كاتە ئێوە‬ ‫چوارچێوەیەكتــان هەیە كە ناوی دەوڵەتی‬ ‫كوردییە‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬لەســەر ئاســتی ئیقلیمــی‬ ‫پشــتگیركردنی ســەربەخۆیی كوردســتان‬ ‫چۆن دەبینیت؟‬ ‫ئاالن تورێن‪ :‬دوشــتی ئاسان هەیە‪ ،‬كە‬ ‫بتوانین بیكەین بەدەستپێكی قسەكانمان‪،‬‬ ‫تۆزێــك لەمەوبــەر لەگەڵ خانمێكــدا ئەم‬ ‫گفتوگۆیەمان كردو وتم "بۆ رۆژئاوا گرنگ‬

‫پڕۆژەكانەوە نییە"‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬بــا لێــرەدا ڕاتبگــرم؛‬ ‫مەبەســتت چییــە لــەوەی سپیكلویشــن‬ ‫‪ Speculation‬ڕونتــر بڵێــم‬‫مەبەســتت چییــە كــە كاپیتالیــزم زیاتر‬ ‫خەریكی وەگەڕخســتنی ســەرمایەیە لە‬ ‫ڕەدەڵوبەدەڵدا وەك لە بەرهەمهێنان‌؟‬ ‫ئاالن تورێن‪ :‬لەڕاستیدا ئەم ساختەكاری‌و‬ ‫ڕەدەڵوبەدەڵــە لەبــواری كۆمپانیاكانــی‬ ‫خانوبەرەدایە وەك نمونە‪ ،‬هەروەها لەبواری‬ ‫مــادە هۆشــبەرەكاندا‪ ،‬وەك لەواڵتانــی‬ ‫ئەمریــكای التیــن‌و مەكســیكۆ‌و كۆلۆمبیا‬ ‫ئەم ســەرمایەیە ئاوەها وەگەڕخراوە‪ ،‬لەم‬ ‫(پڕۆسێســی ڕەدڵوبەدەڵەدا) لەئەمریكای‬ ‫التیندا حكومەتەكان بێ توانا‌و گەندەڵن‪.‬‬ ‫چاودێر‪ :‬كەواتە لەم سیستمە گڵۆباڵەدا‬ ‫كــە تەنهــا دەوڵەمەنــدەكان گرنگــی‬ ‫بەدەوڵەمەندەكان دەدەن‌و خۆرئاواییەكان‬ ‫گرنگی بەكێشــەی خۆیــان دەدەن‪ ،‬كورد‬ ‫دەبێــت لەناو ئەم تۆڕە گڵۆباڵەدا چیبكات‬ ‫بــۆ ئەوەی ســەربەخۆیی خۆی بانگەشــە‬ ‫بكات؟‬ ‫ئــاالن تورێن‪ :‬دەتوانم شــتێكی ســادە‬

‫لەوەدایــە‌‪ ،‬كــە دەبێــت لــە (داواكارییــە‬ ‫نوێیەكان) تێبگەین‌و تێگەیشتنمان هەبێت‬ ‫بۆیان بەوەی‪ ،‬كێشــەكان تەنهــا ئابوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتــی نین‪ ،‬بەڵكو زیاتــر ئیتیكی‌و‬ ‫ئەخالقــی‌و دیموكراتیــن‪ ،‬لێــرەوە دەڵێــم‬ ‫"دیموكراتــی ئامانجێكــی ســەرەكی بوە‪،‬‬ ‫ئێستاش هەروایە‪ ،‬بەاڵم دیموكراسی زیاتر‬ ‫ئامانجێكی كۆمەاڵیەتیشــە‪ ،‬دەسەاڵت زۆر‬ ‫گشــتگیر‌و تۆتاڵە‪ ،‬بەاڵم لەهەمانكاتیشــدا‬ ‫دەســەاڵت پەراوێزخــراوە‌و جیاكراوەتەوە‪،‬‬ ‫چونكــە لەالیەن میدیایەوە چەواشــەكاری‬ ‫هەیــە‪ ،‬لەالیــەن هەمەجــۆری ‌ تــۆڕە‬ ‫میدیاییــەكان‌و تــۆڕە كۆمەاڵیەتەكانــەوە‌‬ ‫چەواشــەكاری بــاوە‪ ،‬لەم بــارەدا‪ ،‬كە تۆ‬ ‫دەســەاڵت بیــت‌و دەوردرابیت بــەم هەمو‬ ‫چەواشەكارییە میدیایی‌و كۆمنیكاسیۆنەوە‪،‬‬ ‫ئەوا دەسەاڵت جیابۆتەوە‌و پەراوێز خراوە‪،‬‬ ‫بەمانای تــۆ چیتر ئاگات لەكۆمەڵگەكەی‬ ‫خــۆت‌و گرفتەكانی نییــە‪ ،‬بەجۆرێك كەتۆ‬ ‫تەنها دەچیتە ئەو كەنار دەریایە‌و شوێنانەی‬ ‫چاودێــر‪ :‬یاخود شۆڕشــی خوێندكارانی‬ ‫كەخەڵكانی وەك خۆتی دەوڵەمەندی لێن! ‪ ١٩٦٨‬لەئەورپاو ئەمریكادا‬ ‫بــۆ نمونە دەچیــت كاتژمێــری گرانبەهای‬ ‫ئــاالن تورێــن‪ :‬ئــەوەی دەمەوێت بیڵێم‬ ‫ســەد هــەزار دۆالری دەكڕیــت بــۆ خۆت‪ ،‬لێرەدا ئەوەیە؛ كەدەســەاڵت تەنها كاپیتال‬ ‫كەواتە كێشــەكە لەوەدایە ئێمە لەبەردەم (ســەرمایە) نییە‪ ،‬بەڵكو دەسەاڵت ئەوەیە‬ ‫چاودێــر‪ :‬كەواتــە لێــرەدا مەســەلەی‬ ‫كەرامــەت (‪)dignity‬ئــەو شــانازییەی‬ ‫مرۆڤــە كە گریكــەكان لەكۆنــدا‌و بەتایبەت‬ ‫پالتۆ بە شانازی ‌‪ -‬تیمۆس (‪)Thymos‬‬ ‫ناویــان بردوە‪ ،‬بۆ جیاكردنەوەی شــتەكان‬ ‫لە مرۆڤ‪ ،‬بەوەی مرۆڤ خاوەنی شــانازی‌و‬ ‫مرۆڤبونی خۆیەتی؟‬ ‫ئــاالن تورێــن‪ :‬ئــەوەی دەیڵێــم زۆر‬ ‫جیهانگیر‌و گڵۆباڵە‪ ،‬بەمانای تەنها ئەوەندە‬ ‫بەس نییە لەگەڵ دەســەاڵ‌تە جیهانییەكاندا‬ ‫بجەنگین‪ ،‬بەدیاریكراوی دەبێت ئەو پرسیارە‬ ‫بكەین كە لەم سەردەمەدا ئەوە كێیە ئەمڕۆ‬ ‫دەجەنگــێ؟ ئەوە تەنها خەڵكە هەژارەكان‬ ‫نیین‪ ،‬بەڵكو ئەكتەری دیكەی كۆمەاڵیەتین‪،‬‬ ‫بۆ نمونــە خوێنكارانن‪ ،‬لەنمونەی بەهاری‬ ‫عەرەبــی‪ ،‬یــان راپەڕینــی خوێندكارانــی‬ ‫پەكیــن ‪ 1989‬لە چیــن‪ ،‬یاخود بەرلینی‬ ‫‪ ،١٩٨٩‬یاخود لە پۆلەندای ‪.١٩٨١‬‬

‫چاودێر‪ :‬مەبەستت شاری هەڵەبجەیە‬ ‫ئــاالن تورێن‪ :‬بەڵێ‪ ..‬تۆ لەو بڕوایەدای‬ ‫ئــەوە ئەوەندە ئاڵۆزە لــەوە تێبگەین‪ ،‬كە‬ ‫ئەو خەڵكانــەی كەبینیویانە چۆن خێزان‌و‬ ‫منداڵ‌و خانەوادە‌و خۆشەیســتەكانیان لەناو‬ ‫كێڵگــە‌و لەســەر شــەقام‌و لەهەمــو كون‌و‬ ‫كەلەبەرەكێكــدا قەاڵچۆكــراون‌و فڕێدراون‌و‬ ‫لەژێــر زەمینی ماڵ‌و حەوشــەكانیاندا‪ ،‬نەك‬ ‫وەك ئــاژەڵ‪ ،‬بەڵكــو زۆر لــەوە خراپتــر‬ ‫مــردون‪ ،‬لێرەدا ئەمە بــاس لەژیانی پێنج‬ ‫هــەزار مرۆڤ دەكەین‪ ،‬كە‌بە‌وەحشــیترین‬ ‫شــێوە قەاڵچۆكراون‪ ،‬هەروەك چۆن داعش‬ ‫یــان قاعیدەش ئــەم كارەی كــردوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫تێگەیشــتنمان بۆ ئــەم بەربەرییەت ‌ە نییە‌و‬ ‫جێگــەی قبــوڵ نییــە‪ ،‬چونكــە كەرامەتی‬ ‫مرۆڤ شــتێكی بە‌بەهــا‌و گەورەیە‪ ،‬دیارە‬ ‫هیچ پەیوەندییەكــم بەكوردەوە نییە‌و باش‬ ‫تێكــەڵ نیــم‪ ،‬بەاڵم ئــەم خەڵكانــە لەدژی‬ ‫رژێمێــك هەســتاون‌و بەرگریــان كــردوە‪،‬‬ ‫كەئەمــە بەرگرییــە لەكەرامەتــی خۆیــان‌‪،‬‬ ‫ئەمــە بەرگرییــە لــەوەی دەمەوێــت ببــم‬ ‫بەهاواڵتی لەواڵتی خۆم‪ ،‬ببم بە كرێكارێكی‬ ‫چــاالك لەكارگەكەمدا‪ ،‬بەمانــای ببم بە (‬ ‫هاواڵتیەكــی كەرامەتدار) لەنــاو كەرامەت‌و‬ ‫شــكۆدا مــن هاواڵتــی بــم‪ ،‬نــەك تەنهــا‬ ‫پارچەیەك گۆشــتی مرۆیی بم‪ ،‬ڕوانینی من‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬كە حكومەتی عێراقی لەڕابوردودا‪،‬‬ ‫زۆر وەحشــیانە مامەڵــەی لەگــەڵ خەڵكی‬ ‫كوردســتاندا كــردوە‪ ،‬بەبۆمــب لێــداون‌و‬ ‫بەچەكی قورس‌و كیماویی لەماڵ‌و نیشتمان‌و‬ ‫زێدی خۆیانی هەڵكەندون‪ ،‬لەبەرئەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫خەڵكە وەهــا بیردەكەنەوە كەمافی خۆیانە‬ ‫پرۆتێســت بكەن‌و بڵێن "كە ســەربەخۆیی‬ ‫مافی خۆمانە"‪ .‬بەدیوێكی تردا وەك تۆزێك‬ ‫لەمەوبەر لەگەڵ خانمێكی سیاسیدا قسەمان‬ ‫كــرد‌و ئەو ڕای وەهابو‪ ،‬كــە ئەم جوڵەیەی‬ ‫ئێســت‌ا بــۆ ســەربەخۆیی كوردســتان‪،‬‬ ‫هیچیتــر نییە جگە لەهەوڵدانی گەیشــتنی‬ ‫نوخبەیەكی بچوك نەبێت بۆ ناو دەسەاڵت‌و‬ ‫خۆســەقامگیركرنی دەسەاڵت نەبێت! بەاڵم‬ ‫مــن پێموایە كێشــەكە لەوەدایە‪ ،‬داواكاری‬ ‫ســەربەخۆیی زۆر گشــتگیر‌و فراونتــر‌و‬ ‫قوڵترە‪ ،‬لەبەرئەوە تۆ پێویستت بەگەیشتنە‬ ‫بەناوەڕۆكێــك بــۆ ئــەوەی ســەربەخۆیی‬ ‫بەرهەمبهێنیــت‪ ،‬هــەر لەبــەر ئەوەیــە من‬ ‫دەڵێم‪ :‬پرسی ســەربەخۆیی دەبێت لەگەڵ‬ ‫دیموكراســیدا هاوتــا بێت‌و لەدیموكراســی‬ ‫جودانەكرێتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )613‬دوشةممة ‪2017/6/12‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫مەترسی بۆ كەركوك‌و دەوروبەری دروستدەكات‬

‫«داعش چەكدارەكانی لە موسڵەوە رەوانەی گەرمەسێر دەكات»‬ ‫ئەمینداری گشتیی وەزارەتی پێشمەرگە‪ :‬حكومەتی عیراق ئامادە نییە بۆ ئازادكردنی حەویجە‬ ‫فەرماندەیەكی پێشمەرگە لەگەرمیان‪ :‬مەفرەزەكانی داعش گەڕاونەتەوە ناوچەكانی حەمرین‌و جەلەوالو سەعدیە‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‬ ‫لەگەڵ بەردەوامی ئۆپەراســیۆنی موسڵ‪،‬‬ ‫داعــش لەموســڵ بــەرەو نەمــان دەڕوات‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەناوچەكانــی حەویجــەو حەمریــن‪،‬‬ ‫چەكدارەكانیــان خۆیــان كۆدەكەنــەوەو‬ ‫دەیانەوێــت دووبــارە رێكخراوێكــی نوێــی‬ ‫تیرۆرســتی لەگــەڵ قاعیــدە‌و گروپــە‬ ‫تیرۆرســتییەكانی دیكــە دروســتبكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەمینداری گشــتی وەزارەتی پێشــمەرگە‪،‬‬ ‫باســلەوەدەكات‪ ،‬بونی داعــش لەو ناوچانە‬ ‫مەترســین بۆســەر ناوچەكــە‪ ،‬بــەاڵم ئەو‬ ‫كەمــە كردەوانــەی ئەنجامیــدەدەن بــۆ‬ ‫بەرزكردنــەوەی ورەی چەكدارەكانیانــە‪.‬‬ ‫هــاوكات فەرماندەی لیوای ســێی گەرمیان‬ ‫ئامــاژەی بــەوەدا‪ ،‬ســەركردەكانی داعــش‬ ‫چەكدارەكانیان راســپاردوە‪ ،‬تا لەموسڵەوە‬ ‫بگەڕێنەوە ناوچەكانی گەرمەســێرو ئێســتا‬ ‫بەشێوەی مەفرەزە دەردەكەون‪.‬‬

‫عەباسییە‌و رەشاد‪ ،‬لەوێش هەندێك كردەی‬ ‫تیرۆرستی ئەنجامدەدەن‪ ،‬بۆ بەرزكردنەوەی‬ ‫ورەی چەكدارەكانیــان‪ ،‬ئەمــەش وەك‬ ‫پڕوپاگەندەیەكە‪ ،‬كە ماون‌و دەتوانن مایەی‬ ‫هەڕەشەبن بۆ سەر ناوچەكە‪.‬‬ ‫جەبــار یــاوەر‪ ،‬وتیشــی «بونــی داعش‬ ‫لــەو ناوچەیە‪ ،‬نەك بەتەنها هەڕەشــەیە بۆ‬ ‫ســەر كەركــوك‪ ،‬بەڵكو هەتا ئــەو ناوچانە‬ ‫ئــازاد نەكرێن‪ ،‬بونی داعش هەڕەشــەیە بۆ‬ ‫ســەر كەركــوك‌و دوزخورماتــوو حەمرین‌و‬ ‫قەرەتەپە‌و ناوچەكە بە گشتی»‪.‬‬

‫دروستكردنی رێكخراوێكی دیكەی‬ ‫تیرۆرستی‬

‫بەپێــی هەندێــك ســەرچاوەی زانیاری‪،‬‬ ‫داعــش‌و قاعیــدەو هێــزە تیرۆرســتییەكان‬ ‫لەسنورەكانی حەویجەو حەمرین‌و جەلەوال‪،‬‬ ‫بەنیازی دروســتكردنی رێكخراوێكی دیكەی‬ ‫تیرۆرستین‪ ،‬لەوبارەیەوە ئەمینداری گشتی‬ ‫داعش مەترسییە بۆ سەر كەركوك‌و‬ ‫وەزارەتی پێشــمەرگە‪ ،‬وتــی «زانیاریم لەو‬ ‫دورزخورماتو و ناوچەكە‬ ‫بارەیەوە نییە»‪.‬‬ ‫ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگەی‬ ‫جەبــار یــاوەر‪ ،‬ئامــاژەی بەوەشــدا‪،‬‬ ‫حكومەتی هەرێم‪ ،‬بە»چاودێر»ی راگەیاند‪ ،‬وەك هێــزی پێشــمەرگە بــۆ ئازادكردنــی‬ ‫ئێســتا داعش لەحاڵەتی شكستدایە‪ ،‬بەاڵم حەویجــە ئامــادەن‪ ،‬هەركاتێــك حكومەتی‬ ‫هێشــتا هێزی لەناوچەكانی ریاز‌و حەویجە‌و عیراقــی فیــدڕاڵ ئامادەبێت بەشــداربێت‪،‬‬ ‫عەباســییە‌و رەشــاد هەیــە‌و لــەو ناوچانە پێشــمەرگەش ئامادەیە‌و بەشــداریدەكات‌و‬ ‫هێشــتا مایــەی هەڕەشــەن‪ ،‬لەبەرئــەوەی پشتیوانی رزگاركردنی ئەو ناوچانە دەكەن‪،‬‬ ‫زۆرینــەی ئــەو چەكدارانــەی داعــش‪ ،‬كــە بــەاڵم تاكــو ئێســتا حكومەتــی عیراقــی‬ ‫لەناوچەكانــی دیكە توشــی شكســتدەبن‪ ،‬فیــدڕاڵ دەڵێت»هێزەكانمــان ئامادەنیــن‪،‬‬ ‫یــان رادەكەن‪ ،‬دەچنەوە بۆ حەویجەو ریاز‌و چونكە خەریكی رزگاركردنی موسڵن‪ ،‬بۆیە‬

‫دوای رزگاركردنــی تەلەعفــەر هێزەكانمــان‬ ‫دەتوانن بەشــداری لەو پڕۆســەیە بكەن»‪،‬‬ ‫پێشــمەرگەش بەتەنهــا ناتوانێــت ئــەو‬ ‫پڕۆســەیە ئەنجامــدات‪ ،‬ئەمــە لەبەرئەوەنا‬ ‫كە هێــزی نییە‪ ،‬بەڵكــو لەبەرئەوەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫ناوچەیە عەرەبنشینە‌و لەدەرەوەی هەرێمە‪،‬‬ ‫بۆیــە دەبێــت هێزەكانــی حكومەتی عیراق‬ ‫ئــەو پرۆســەیە ئەنجامبــدەن‌و هێزەكانــی‬ ‫پێشــمەرگەش پشــتیوانیان بێــت‪ ،‬وەك‬

‫ئەوەی لەئۆپڕاســیۆنی موســڵ پێشمەرگە‬ ‫بەشدارە‪.‬‬ ‫یــاوەر باســی لەوەشــكرد‪ ،‬هــۆكاری‬ ‫دواكەوتنــی رزگاركردنــی ئــەو ناوچەیــە‪،‬‬ ‫تەنهــا كەمتەرخەمــی حكومەتــی عیراقە‪،‬‬ ‫دەبوایــە ئــەم پڕۆســە پێــش ڕزگاركردنی‬ ‫موســڵ ئەنجامبدرێــت‪ ،‬لەبەرئــەوەی پێش‬ ‫دەســتپێكردنی ئۆپڕاســیۆنی موســڵ‪،‬‬ ‫رێككەوتنێــك لەنێوان هێزەكانی حكومەتی‬

‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬داعش لەئێســتادا‬ ‫بەهۆی شــەڕی موســڵەوە لەتێكشكانێكی‬ ‫بەردەوامدایــە‪ ،‬بــەاڵم داعش ئــەو كاتەی‬ ‫لەموســڵ الوازدەبێــت‪ ،‬لێپرســراوەكانیان‬ ‫بەچەكدارەكانیــان وتــوە‪ ،‬ئەگــەر توانای‬ ‫خۆڕزگاركردنیان هەیە‪ ،‬بچنەوە ناوچەكانی‬ ‫ژێردەســتی خۆیــان‪ ،‬ئــەو ناوچانــەی‬ ‫الی خانەقیــن‌و قەرەتەپــە‌و ســەعدیە‌و‬ ‫جەلــەوال‌و نەفتخانــە‌و حەمریــن‌و ناوچــە‬ ‫سوننەنشــینەكانن‌و خەڵكێكــی زۆری‬ ‫لێ بــووە بەداعــش‪ ،‬بۆیە ئێســتا زۆرێك‬ ‫لەچەكدارانی داعش كەم كەم دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ ئەو ناوچانە‪ ،‬كە گەڕاویشنەوە بەهێزن‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەشــێوەیەك نیــن بتوانن شــەڕی‬ ‫بەرەیی لەگەڵ پێشمەرگە بكەن‌و ناوچەكە‬ ‫داگیربكەن‪ ،‬بەڵكو وەك مەفرەزە جارجار‬ ‫لێــرەو لەوێ چاالكی تەقینــەوە‌و رفاندن‌و‬ ‫تەقەكردن ئەنجامدەدەن‪ ،‬تەنها بۆ ئەوەی‬ ‫بڵێن بونمان هەیە‪.‬‬ ‫عەمید روكن نەجمەدین عومەر‪ ،‬باســی‬ ‫لەوەشــكرد‪ ،‬ژمــارەی ئــەو چەكدارانــە‬ ‫دیارینەكــراون‪ ،‬چونكــە بــەردەوام‬ ‫عیــراق‌و پێشــمەرگە‌و هاوپەیمانان هەبوەو لەجموجۆڵــدان‌و هاتوچۆدەكەن‪ ،‬دەكرێت‬ ‫هەمــو ئامادەكارییەك كرا‌و پالنیش هەبوو‪ ،‬پێیانبوترێت «ئەم هێزە لەهیچ شــوێنێك‬ ‫بەاڵم جێبەجێكردنی پڕۆســەكە بەهۆكاری نیــن‌و لەهەموو شــوێنێكدا هــەن»‪ ،‬واتە‬ ‫نادیار لەالیەن حكومەتی عیراقەوە دواخرا‪ .‬شــوێنیان دیارینەكــراوە‪ ،‬بــەاڵم بونیــان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی‪»:‬ئێستا كە سەرەتایەكە‬ ‫چەكدارەكانی داعش لەموسڵەوە‬ ‫بــۆ لەناوچوونی داعش‪ ،‬داعش لەگەڵ هەر‬ ‫دەگەڕێنەوە بۆ ناوچەكانی گەرمەسێر گــروپ‌و الیەنێك ئەگەر شــەیتانیش بێت‪،‬‬ ‫الیخۆیــەوە فەرمانــدەی لیــوای ســێی رێككەوتنی لەگەڵ دەكەن»‪.‬‬ ‫گەرمیانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان‪،‬‬

‫گرێبەستە (‪ )20‬ساڵییەكەی روسیاو هەرێم لەنێوان دەستكەوتی‬ ‫ئابوری‌و شەفافییەتدا‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكێتی‪ :‬دەبێت یەكێتی ئەو شەفافیەتەی لە نەخشەڕێگاكەیدا باسیكردوە‪ ،‬لەم‬ ‫گرێبەستەی روسنەفتدا بیكاتە كردار‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫گرێبەســتە (‪ )20‬ســاڵییەكەی‬ ‫هەرێمی كوردســتان‌و روســیا مشتومڕی‬ ‫لێكەوتۆتــەوە‪ ،‬هەندێــك رەخنــەی‬ ‫لێدەگــرن‪ ،‬كــە ناوەرۆكەكــەی ناڕونــەو‬ ‫وەك گرێبەســتەكانی دیكــە زیــان لــە‬ ‫هەرێــم دەدات‪ ،‬هەندێكــی دیكەش وەك‬ ‫دەســتكەوتێكی گەورە وەســفی دەكەن‪.‬‬ ‫یەكێتیش لەنەخشەڕێگاكەیدا زۆر بەوردی‬ ‫جەخت لەسەر پرسی شەفافیەت لە نەوت‌و‬ ‫داهاتەكەیــدا دەكاتــەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكی‬ ‫یەكێتیــش دەڵێــت "دەبێــت یەكێتــی‬ ‫بەپێــی ناوەڕۆكــی نەخشــەرێگاكەی‌و‬ ‫شەفافانە مامەڵە لەگەڵ دۆسیەی نەوت‌و‬ ‫داهاتەكانیدا بكات"‪ .‬هاوكات ســكرتێری‬ ‫رۆژنامەوانی جێگری ســەرۆكی حكومەتی‬ ‫هەرێمیــش رایدەگەیەنێــت‪ ،‬ئەگەر قوباد‬ ‫تاڵەبانی‪ ،‬لەگەڵ ئەو وەفدە نەڕۆیشــتایە‬ ‫بۆ روســیا‪ ،‬دواتر دەوتــرا ئاگای لەهیچ‬ ‫نییەو دەســەاڵتی نییە‪ ،‬بەاڵم كە رۆشت‌و‬ ‫بەئاگاداری ئەو هەمو شــتێك كرا‪ ،‬كەس‬ ‫باسی ئەوە ناكات‪.‬‬

‫رێككەوتنی روسنەفت‌و هەرێم‬ ‫رۆژی ‪2‬ی ئــەم مانگــە‪ ،‬لەســان‬ ‫پترســبۆرگی روســیا لەپەراوێــزی‬ ‫كۆڕبەنــدی ئابوریــدا وەزارەتی ســامانە‬ ‫سروشــتیەكانی هەرێــم‌و كۆمپانیــای‬ ‫روسنەفتی روســی بەچاودێری نێچیرڤان‬ ‫بارزانی ســەرۆكوەزیران‌و قوباد تاڵەبانی‬ ‫جێگــری ســەرۆكوەزیران‪ ،‬رێككەوتنێكی‬ ‫‪ 20‬ســاڵییان لــە بــواری نــەوت‌و گاز لە‬ ‫هەرێم واژوكرد‪.‬‬ ‫نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬سەرۆكی حكومەتی‬ ‫هەرێــم لەلێدوانێكــی رۆژنامەوانیــدا‪،‬‬ ‫رایگەیاند‌‪ ،‬ئەمە رێككەوتێكی بازرگانییەو‬ ‫بەپێی رێككەوتنەكەش ئەوان سەرمایەی‬ ‫خۆیان لەهەرێمی كوردستان دەخەنەگەڕو‬ ‫بەكاریدەهێنــن‪ ،‬ئەمــە رێككەوتنێكــی‬ ‫بازرگانــی مەودادرێژە لەگــەڵ كۆمپانیای‬ ‫رۆسنەفت‪ ،‬كە یەكێكە لەكۆمپانیا هەرە‬ ‫گەورەكانی بواری وزە لەروسیا‪.‬‬

‫رونكردنەوەی سكرتێری جێگری‬ ‫سەرۆكی حكومەت‬

‫دوابەدوای ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە‪،‬‬ ‫چوار فراكسیۆنی پارلەمانی كوردستان‬

‫(گۆڕان‪ ،‬كۆمەڵ‪ ،‬یەكگرتوو‪ ،‬بزوتنەوە)‬ ‫باڵوكــردەوەو‬ ‫بەیاننامەیەكیــان‬ ‫ناڕەزایەتییان بەرامبەر ئەو گرێبەســتە‬ ‫راگەیانــد‪ ،‬هاوكات لەالیەن بەشــێك لە‬ ‫هاواڵتیانیشەوە رەخنەی لێگیرا‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە ســكرتێری رۆژنامەوانی‬ ‫جێگــری ســەرۆكی حكومەتــی هەرێم‪،‬‬ ‫لەئەكاونتی خۆی لەفەیسبوك‪ ،‬وەاڵمی‬ ‫رەخنەكانــی داوەتــەوەو نوســیویەتی‪،‬‬ ‫ســەبارەت بەمقۆمقۆی چونــی وەفدی‬ ‫هەرێم بۆ روسیاو واژۆكردنی گرێبەستی‬ ‫نەوتــی لەگــەڵ گــەورە كۆمپانیایەكی‬ ‫ئــەو واڵتــە‪ ،‬بــۆ ئــەو پرســە هێندەی‬ ‫قوبــاد تاڵەبانــی بەر لێشــاوی رەخنە‬ ‫كەوتوە‪ ،‬هێندە باس لەجۆرو ناوەڕۆكی‬ ‫گرێبەســتەكەو سودو زەرەری نەكراوە‪،‬‬ ‫هۆكارەكەشــی تەنهــا ئــەو نەریتــە‬ ‫بێســەروبەرو بێ بنەمایەیــە‪ ،‬كە فێری‬ ‫بوین‪ ،‬رەخنە لەهەمو شتێك بگرین‪.‬‬ ‫ســەمیر هەورامــی‪ ،‬ئامــاژەی‬ ‫بەوەشــكرد‪ ،‬دڵنیام گــەر قوباد لەگەڵ‬ ‫ئــەو وەفــدە نەرۆشــتایە بــۆ روســیا‬ ‫دەتانوت ئاگای لەهیچ نییەو دەسەاڵتی‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم كە رۆشت‌و بەئاگاداری ئەو‬ ‫هەموو شــتێك كرا‪ ،‬كەس باســی ئەوە‬ ‫نــاكات‌و یەكێتی بەشــێكە لەحكومەت‪،‬‬

‫بەشــێكە لەشكست‌و ســەركەوتنی ئەو دەكــەن و دواتریــش هەڵوێســتی خۆیان‬ ‫حكومەتە‪.‬‬ ‫بۆ جەمــاوەری كوردســتان و جەماوەری‬ ‫یەكێتــی روندەكەنــەوە و یەكێتی ناچێتە‬ ‫ژێــر باری هیــچ رێككەوتنێــك‪ ،‬كە زیانی‬ ‫فراكسیۆنی یەكێتی چاوەڕێی‬ ‫خەڵكی كوردســتانی تێــدا بێ و رەچاوی‬ ‫گەڕانەوەی قوباد تاڵەبانییە‬ ‫بەرژەوەندی گشــتیی خەڵكی كوردستان‬ ‫نەكات"‪.‬‬ ‫هەرلەوبارەیەوە‪ ،‬ســەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫یەكێتــی لەپارلەمانــی كوردســتان‪،‬‬ ‫نەخشەرێگای یەكێتی جەخت‬ ‫بەماڵپەڕی رەسمی حزبەكەی راگەیاندوە‪،‬‬ ‫دوابەدوای ئەوەی كە وەفدێكی حكومەتی‬ ‫لەشەفافیەت دەكاتەوە‬ ‫هەرێمی كوردستان گەیشتە واڵتی روسیا‬ ‫بــۆ ئەنجامدانــی ئــەو گرێبەســتە‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئەندامێكــی فراكســیۆنی یەكێتــی‬ ‫وەك فراكســیۆن پەیوەندییمــان كــردوە لەپارلەمانــی كوردســتان‪ ،‬بە(چاودێر)ی‬ ‫بەقوباد تاڵەبانــی وەك نوێنەری یەكێتی راگەیاند‪ ،‬پرســی شــەفافیەت بەتایبەتی‬ ‫لەحكومەتی هەرێمی كوردستان‌و جێگری لەم دۆخەی ئێستای هەرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫ســەرۆك وەزیرانــەو هەروەهــا ئەندامــی زۆر گرنگەو لەنەخشــەڕێگاكەی یەكێتیدا‪،‬‬ ‫ئەنجومەنی بااڵی نەوت‌و گازە‪ ،‬رایگەیاندوە جەختی لێكراوەتەوە‪ ،‬بەتایبەتی لەســەر‬ ‫دوای گەڕانەوەی لەروسیا لەگەڵ مەكتەبی داهاتی نەوت‌و سامانی سروشتی هەرێمی‬ ‫سیاسی‌و فراكسیۆنی یەكێتی لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬لەم دۆخەی ئێستادا چەندین‬ ‫كوردستان كۆدەبێتەوەو وردەكاری تەواو گرێبەســت كراوە بــەوەی روسیاشــەوە‪،‬‬ ‫دەدات‪ ،‬لەسەر ئەو گرێبەست‌و رێككەوتنە پارلەمانــی كوردســتان‌و خەڵكــی هەرێم‬ ‫نەوتییــەی لەگەڵ كۆمپانیای روســنەفتی ئاگاداری نین‪ ،‬ئەو نەوتەشــی كە دەڕواتە‬ ‫روسی كراوەو رونیدەكاتەوە‪.‬‬ ‫دەرەوە‪ ،‬داهاتەكــەی بەكارناهێندرێتــەوە‬ ‫بێگەرد تاڵەبانی‪ ،‬وتیشــی "ئەوان وەك بــۆ ناوخــۆی هەرێم‪ ،‬ئەمــە وادەكات ئەو‬ ‫فراكســیۆن چاوەڕێی گەڕانــەوەی ناوبراو پرسە گرنگە بخرێتە ژێر پرسیارەوە‪ ،‬بۆیە‬

‫نارونی لەو دۆسیە گرنگەدا هەیە‪.‬‬ ‫تــەالر لەتیــف‪ ،‬ئاماژەی بەوەشــكرد‪،‬‬ ‫پێویستە یەكێتی چۆن لەنەخشەڕێگاكەیدا‬ ‫قســەی لەســەر شــەفافیەت كــردوە‪،‬‬ ‫تەنیــا بەنوســراو نەبێــت‪ ،‬بەكــرداری‬ ‫جەخــت لەوەبكەینــەوە‪ ،‬ئەویــش‬ ‫لەرێــگای لێپرســینەوە لەنوێنەرەكانمان‌و‬ ‫بەدواداچون لەنوێنەرەكانمان لەحكومەت‌و‬ ‫لەپارلەمان بۆ كاركردن لەسەر ئەوەی ئەو‬ ‫دۆسیەیە‪ ،‬بەشێوەیەكی شەفاف بێت‪ ،‬كە‬ ‫لەبەرژەوەنــدی خەڵــك‌و داهاتی هەرێمی‬ ‫كوردستاندا بێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی "پێشــتر كە دەمانوت‬ ‫وەك یەكێتــی ئــاگاداری گرێبەســتە ‪50‬‬ ‫ســاڵییەكەی نێوان توركیــاو هەرێم نین‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوە بو‪ ،‬هیــچ نوێنەرێكمان نەبو‪،‬‬ ‫بەاڵم گرێبەســتەكەی ئێســتای روســیاو‬ ‫هەرێم كە بەئامادەبونی جێگری سەرۆكی‬ ‫حكومەت‌و لەپشــكی یەكێتییە‪ ،‬پێویستە‬ ‫یەكێتــی زۆر بەوردی لەســەر ئەو پرســە‬ ‫كاربــكات‌و ناوەرۆكــی گرێبەســتەكە بــۆ‬ ‫هاواڵتیــان‌و راگەیاندنــەكان‌و رایگشــتیی‬ ‫كوردســتان ئاشــكرابكات‪ ،‬تاكــو‬ ‫بەدواداچونــی وردی بــۆ بكرێت لەرێگەی‬ ‫لیژنــە پەیوەندیدارەكانــی پارلەمانــی‬ ‫كوردستانەوە"‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )613‬دوشةممة ‪2017/6/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫نامەیەكی هەڵسەنگاندنی د‪ .‬كاید عزات‪،‬‬ ‫لەبارەی سێیەمین كۆنفرانسی دابڕان‬ ‫كۆنفرانســی ســێیەمی نێودەوڵەتیــی‬ ‫پالتفۆرمــی دابــڕان "ئایــن بــۆ تــاك ‌و‬ ‫دیموكراسیی بۆ هەموان"‬ ‫و كۆنفرانســی دامەزراندنی فێمینیزمی‬ ‫رۆشــنگەری "ژنــی ئــازادو كۆمەڵگــەی‬ ‫رۆشنگەرا"‬ ‫دیدێكی هەڵسەنگاندنكارانە‬ ‫دكتــۆرە بەســمە حەبیــب‪ ،‬بەڕێــز‬ ‫سەرپەرشتیاری فێمێنیزمی رۆشنگەری‬ ‫بەڕێــز مەال بەختیار‪ ،‬سەرپەرشــتیاری‬ ‫پالتفۆرمی دابڕان‬ ‫ساڵوێكی گەرم‪..‬‬ ‫لەســەرەتادا گوزارشــت لەسوپاســی‬ ‫زۆری خۆم دەكەم بۆتان بۆ رەخســاندنی‬ ‫ئەم هەلە مەزنە بۆ من بۆ بەشــداریكردن‬ ‫لەكۆنفرانســی ســێیەمی نێودەوڵەتیــی‬ ‫پالتفۆرمــی دابــڕان‌و‪ ،‬كۆنفرانســی‬ ‫دامەزراندنی فێمێنیزمی رۆشــنگەریی‪ ،‬كە‬ ‫یەكــەم هەلێكی بایەخدارە بۆ ئاشــنابون‬ ‫لەنزیكــەوە بەحەقیقەتــی بارودۆخــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬لەپاشانیشــدا بۆ ئاشنابون‬ ‫بەم دەستەبژێرە ناوازەیەی ژنان‌و پیاوانی‬

‫فیكرو رۆشنگەریی لەكوردستان‌و جیهان‪.‬‬ ‫بەشــكۆمەندییەوە ئــەم ســەرنجانەم‬ ‫لەبــارەی كۆنفرانســەكەوە دەخەمــە‬ ‫بەردەمتان‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬بابــەت‌و كاتی كۆنفرانســەكە‬ ‫زۆر ســەركەوتو بو‪ ،‬ئامادەسازییەكانیش‬ ‫لەبااڵترین ئاستدا بون‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬تەوەرەكانــی كۆنفرانســەكە‬ ‫چــڕو گرنگ بون‌و بەشــێوەیەكی ئاكتیڤ‬ ‫كاریــان لەســەر هێنانــەدی ئامانجەكانی‬ ‫كۆنفرانسەكە دەكرد‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬بەشــدارانی كوردســتان‬ ‫‌و جیهــان نــاوازە بــون‪ ،‬بەتایبەتیــش‬ ‫لــەڕوی میوانداریكردنی ئــاالن تۆرینەوە‪،‬‬ ‫فەیلەسوف‌و كۆمەڵناسی مەزن‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬كەمكوڕیەك لەبەشداریكردنی‬ ‫هەندێــك لەكارەكتــەرە رۆشــنگەرە‬ ‫عەرەبەكانــدا هەبــو "بەروناكبیــرو‬ ‫لەمەغریبــی‬ ‫سیاســەتمەدارانەوە"‬ ‫عەرەبییــش بەتایبــەت‪ ،‬بەتایبەتیــش كە‬ ‫بابەتەكانــی رۆشــنگەریی بابەتگەلێكــی‬ ‫ئیقلیمیــی‌و نێودەوڵەتیــن نــەك تەنیــا‬ ‫مەسەلەیەكی لۆكاڵیی‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬روماڵكردنی میدیایی بەزمانی‬

‫لە نێوان گرێبەستە نەوتییەكان‌و‬ ‫هێڵەكانی ووزەدا‬

‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫لەجیهانــدا‪ ،‬گرێبەســتە نەوتییەكان بۆ (‪)4‬‬ ‫چوار جۆر پۆلێن كراون‪ ،‬هەریەكەشیان باشی‌و‬ ‫خراپــی خۆی هەیە‪ ،‬یەكەمیــان‪ ،‬پێی ئەوترێ‬ ‫(گرێبەستی ئیمتیاز‪ )Concession-‬ئەمە‬ ‫ئەوەیە كــە دەوڵەت پارچەیــەك زەوی دیاری‬ ‫كراوی خۆی ئەدات بەكۆمپانیاكە‪ ،‬تیایدا مافی‬ ‫گەڕان‌و دۆزینەوەی نەوتی هەیە‪ ،‬ئەگەر بڕێكی‬ ‫دیاریكــراو دۆزرایەوە‪ ،‬ئــەوا كۆمپانیاكە كاری‬ ‫گەشەپێدان‌و دەرهێنان‌و ئەمباركردن‌و بازرگانی‬ ‫كردنیشــی ئەنجــام ئــەدات‪ ،‬حكومــەت كاری‬ ‫ئەوەیە تەنها كارئاسانی بۆ بكات‪.‬‬ ‫دووەمیــان‪ :‬گرێبەســتی بەشــداری‬ ‫وەبەرهێنــان (العقود المشــاركە فــی االنتاج‪-‬‬ ‫‪)Producting Sharing Contract‬‬ ‫ئــەم جۆرەیــان بەگرێبەســتی پاوانخــوازی‌و‬ ‫قۆرخكاریی ناســراوە‪ ،‬لەدونیادا سومعەیەكی‬ ‫زۆر خراپی هەیە‪ ،‬كە زۆربەی گرێبەســتەكانی‬ ‫هەرێمی كوردســتان لەم جــۆرەن‪ ،‬ئەو هەموو‬ ‫كێشەیەی كە هەرێمی كوردستانی عێراق لەگەڵ‬ ‫كۆمپانیــاكان هەیەتــی‪ ،‬پەیوەســتە بەمجۆرە‬ ‫لەگرێبەســتەوە‪ ،‬كە تیایدا بڕی دەســتكەوت‌و‬ ‫قازانجــی هەرێم یــان دەوڵەتی خــاوەن زەوی‬ ‫دیــاری ناكرێــت‪ ،‬حكومەت وەكــو بارمتەیەك‬ ‫لێ دەكات بەدەســت ئــەو كۆمپانیایانەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونــە گرێبەســتەكانی كۆمــاری (ئەنگــۆال)‬ ‫لەگەڵ كۆمپانیای (ئیجب) ی ئیتاڵی‌و (فلیب)‬ ‫ی ئەمریكی‌و ‪ BP‬دا لەم شــێوەیەن‪ ،‬زۆربەی‬ ‫گرێبەســتەكانی عێراق لەمجۆرەن‪ ،‬بۆیە بەپێی‬ ‫دوا ئامار عێراق (‪ )123‬ملیار دۆالر قەرزارە‪.‬‬ ‫ئینجا ناوێكی شەریف بۆ ئەمە دۆزراوەتەوە‬ ‫پێــی ئەڵێن (گرێبەســتی گەڕان‌و پشــكنین)‬ ‫ئــەوەش لەبەرئەوەی ســیفەتێكی خراپی ئەم‬ ‫گرێبەســتە ئەوەیە كاریگەری لەسەر ئیراداتی‬ ‫دەوڵەتەكــە دروســت دەكات‪ .‬دارایی گشــتی‬ ‫دەوڵــەت بریتییە لەبڕی دەســتكەوتوو لەگەڵ‬ ‫تێچــووەكان (واتــە ئیــرادات‌و نەفەقــات) كە‬ ‫دەســتەكەوتەكان كەمبــو‪ ،‬ئــەو خەماڵندنەی‬

‫لەپالنەكانــی بودجــەی ســاڵ دا هەیــە هەڵە‬ ‫ئەبێــت‪ ،‬ئیتــر (كورتهێنــان‪ -‬عجز) دروســت‬ ‫ئەبــێ‪ ،‬ئینجا بۆ پڕكردنــەوەی ئەو كورتهێنانە‬ ‫ئەبێت بچی قــەرزی دەرەكی بكەی‪ ،‬لەكوێ‌؟‪.‬‬ ‫لەالیەنێك كە ڕاســتەوخۆ خۆی بەستراوە بەم‬ ‫جۆرە كۆمپانیایانەوە‪ ،‬ئەمەش سەرەتاو كۆتایی‬ ‫تراژیدیایەكە بۆ ســەر ئاسایشــی نیشتیمانی‌و‬ ‫ئابوریــی‪ ،‬ئەگــەر زوو فریــای نەكــەوی‪ ،‬بــە‬ ‫‪ 10‬حكومــەت دوای ئــەوەش كــە ئەگۆڕیــت‪،‬‬ ‫بارودۆخەكە چاك نابێت‪.‬‬ ‫جۆری سێهەمی گرێبەست ( خزمەتگوزارییە‬ ‫لەهەمان كاتدا مەترسیەكیشــە‪Risk and -‬‬ ‫‪ )Service Contract‬ئەمــە دەوڵــەت‬ ‫لە(ئەلــف)ەوە بــۆ (یــا)‪ ،‬كارەكان خــۆی‬ ‫ئەیگرێتە ئەستۆ‪ ،‬تەنها هەند ‌ێ باری لۆجیكی‌و‬ ‫خزمەتگــوزاری جۆراوجــۆر هەیــە‪ ،‬لەگــەڵ‬ ‫كۆمپانیایەكــی دەرەكــی دا ڕێــك ئەكەوێــت‪،‬‬ ‫گرێبەســتەكانی حكومەتــی پێشــوی عێــراق‬ ‫لەسەردەمی سەدام حوسەیندا لەم جۆرە بون‪،‬‬ ‫دەوڵــەت لێــرەدا بەتــەواوی ســەروەری خۆی‬ ‫دەپارێزێــت‪ ،‬جــۆری چوارەمی گرێبەســتیش‬ ‫بریتیە لەفرۆشی گەڕاوە‪.‬‬ ‫حكومەتــی هەرێمی كوردســتان‪ ،‬لەســاڵی‬ ‫(‪ 2006‬ەوە بــۆ ‪ )2014‬كەوتــە بــەر ملمالنێی‬ ‫ئابوریی‌و سەربازیی لەگەڵ حكومەتی مەركەزیی‬ ‫كە (نوری مالكی) سەرۆكوەزیران بو‪ ،‬تا ئاستی‬ ‫ئــەوەی هێز ڕووبەڕووی یــەك بكەنەوە‪ ،‬هەرێم‬ ‫لەسەرەتای (‪ )2014‬ەوە بڕیاری دا ڕاستەوخۆ‬ ‫نەوتــی خۆی هەناردەی دەرەوە بكات‪ ،‬مامەڵە‬ ‫لەگــەڵ كۆمپانیــای ســۆمۆ (بــۆ بازاڕیكردن)‬ ‫نــەكات‪ ،‬هەنگاوەشــیان ناونا (ســەربەخۆیی‬ ‫ئابوریــی)‪ ،‬لەبەرئــەوەی هەرێمی كوردســتان‬ ‫دەوڵــەت نییە‪ ،‬كەواتــە زەمانەتی نێودەوڵەتی‬ ‫بەهێــزی لەمیناكانــی فرۆشــتن‌و كرێنی نەوت‬ ‫بەهێــز نییە‪ ،‬بۆیە ڕێككەوت هەبووە بەرمیلێك‬ ‫نەوتی عێراقی بەپێی نرخی ســتاندار (‪)$54‬‬ ‫ی كــردووە‪ ،‬هەرێم فرۆشــتویەتی بە(‪،)$27‬‬ ‫جگــە لــەوەش لەگــەڵ ئــەو یەدەگــە زۆرەی‬ ‫نەوت‌و غازی سروشــتی كوردستان‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫كاریگەرییەكی لەســەر نرخی نــەوت‌و تەنانەت‬ ‫ڕێــرەوی هێڵەكانیش نەبو‪ ،‬چونكە بە(قاچاخ‪-‬‬ ‫‪ )Smuggler‬ئــەم كااڵیەیــان ســاغ‬ ‫ئەكــردەەوە‪ .‬واتە هەرێم بــەدوای دەرچەیەكی‬ ‫فەرمــی دا ئەگەڕاو ئەگەڕێــت كە نەوت‌و غازی‬ ‫بۆ بفرۆشــێت یان (بازاڕی – تســویق) ی بۆ‬ ‫بــكات‪ ،‬بۆ ئــەم مەبەســتە حكومەتی هەرێمی‬

‫كوردســتان لە(شــوباتی ‪ )2017‬ونبوی خۆی‬ ‫دۆزیەوە‪ ،‬كە كۆمپانیای (رووس نەفت‪Ros-‬‬ ‫‪ )Neft‬ە‪ ،‬ســەرەتا ڕێككەوتــن كە‪ ،‬ڕووســیا‬ ‫نەوتــی هەرێــم ئەكڕێت بۆ ماوەی (‪ )3‬ســاڵ‬ ‫لــە(‪ .)2019-2017‬دواتــر لــەڕۆژی هەینی (‪2‬‬ ‫ی حوزەیرانی ‪ )2017‬لەمیانەی بەشداریكردنی‬ ‫وەفــدی هەرێــم لەمونتــەدای ســان پیتــەر‬ ‫ســبۆرگ كە كۆنفرانسێكی ســااڵنەی ئابوریی‬ ‫نێودەوڵەتییــە‪ ،‬هەردوال ئەمجارەیان ڕێككەوتن‬ ‫كــە بــۆ مــاوەی (‪ )20‬ســاڵ ڕووس نەفــت‪:‬‬ ‫(یەكەم‪ :‬كاری گەڕان‌و پشكنین بكات‪ ،‬دووەم‪:‬‬ ‫دەرهێنــان‪ ،‬ســێهەم‪ :‬گەشــەپێدانی ژێرخانی‬ ‫ســەرچاوەكانی ووزە بــكات لەهەرێم‪ ،‬چوارەم‪:‬‬ ‫بازرگانی ســەرچاوەكانی ووزەی هەرێم بگرێتە‬ ‫ئەستۆ)‪ .‬وەك سەرەتایەكیش (‪ )4‬ملیار دۆالی‬ ‫بەهەرێم درا‪.‬‬ ‫رووس نەفت‪ ،‬كۆمپانیایەكی ئاســایی نییە‪،‬‬ ‫دوای جەنگی سارد ساڵی (‪ )1993‬دامەزراوە‪،‬‬ ‫كۆمپانیــای وەبەرهێنانــی پیترۆڵی ڕووســیە‪،‬‬ ‫پشــكی حكومەتی ڕوســیا تیایــدا (‪ )%50‬ەو‬ ‫(‪ )%19‬ی نازانرێت هی كێیە‪ ،‬لەگەڵ بەشێكی‬ ‫كەمی ‪‌BP‬و قەتەرییەكان‪.‬‬ ‫هەرچییەك بێت لەمەوال هەرێمی كوردستان‬ ‫ئەبێتە یاریكەرێكی ســەرەكی لەبواری ووزەدا‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی یەكەم‪ :‬بازاڕی فرۆشتنی دۆزییەوە‪،‬‬ ‫دووەم‪ :‬پالنەكە وایە لەكۆتایی ســاڵی (‪)2017‬‬ ‫دەســت بەهەناردەكردنــی غــازی سروشــتی‬ ‫هەرێــم بكرێــت‪ .‬لێــرەوە وێنــەی كوردســتان‬ ‫وەك كیان‪ ،‬وەك یونتێكــی ووزە دەرئەكەوێت‬ ‫لەچــوار ڕیانێكــدا‪ ،‬یەكێكیــان‪ ،‬لەڕۆژهەاڵتــی‬ ‫دەریای ناوەڕاســت (قوبرس‌و ئیسرائیل) غازی‬ ‫سروشتی یان لەژێر ئاودا دۆزیوەتەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫شۆڕشێكە لەبواری ووزەدا‪ ،‬یەدەگێكی زۆریشە‪،‬‬ ‫لەبن لوتی ئەوروپاشدایە كە تینوە بەووزە‪ ،‬ئەم‬ ‫زۆنە ڕاســتەوخۆ ســەری لەناو خوانی هەرێمی‬ ‫كوردســتان‌و ڕۆژئــاوای كوردستانیشــدایە‪.‬‬ ‫هەروەهــا هێڵــی دووەم‪ ،‬یەكتربڕینــی هێڵــی‬ ‫غازیــی هەرێمــە لەگەڵ هێڵی (تورك ســتریم‬ ‫ی ڕووســیا بــۆ توركیــا) هێڵی ســێهەم‪ ،‬ئەو‬ ‫ئەگەرەیــە كە وەزیــری نەوتی عێــراق‌و ئێران‬ ‫لەســەری ڕێككەوتــن‪ ،‬نەوتی كەركــوك ببەنە‬ ‫سەر كەنداوی فارس بەخاكی ئێران دا‪ ،‬ئەگەر‌و‬ ‫هێڵــی چوارەمیــش ڕەوانــەی كردنــی نەوت‌و‬ ‫غازی هەرێمی كوردستانە بەڕێگەی ناوچەكانی‬ ‫باشــور‌و خــوارووی عێراق‪ ،‬یان فرۆشــتنیەتی‬ ‫لەڕێگەی سۆمۆ وە‪.‬‬

‫كــوردی زۆرباش بو‪ ،‬بــەاڵم بەزمانەكانی‬ ‫ئینگلیزی‌و عەرەبی وەك پێویست نەبون‪.‬‬ ‫لەســەر بناغەی ئــەوەی رابــورد‪ ،‬ئەم‬ ‫پێشــنیازانەی خــوارەوە بەشــانازییەوە‬ ‫دەخەمەڕو‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬مشــتومڕكردنی كەیســەكانی‬ ‫ئایندەی سیاسیی پڕۆژەكانی رۆشنگەریی‬ ‫لەخۆرهەاڵتــی ناوەڕاســتدا بەوپێیــەی‬ ‫پاڵنەری ئەو پڕۆژانەن كە توانای گرەنتی‬ ‫ســەركەوتن‌و بەردەوامیی رۆشــنگەرییان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬بەشــداریكردنی پالتفۆرمــی‬ ‫دابــڕان لەهەوڵە رۆشــنگەرییە ئیقلیمی‌و‬ ‫نێودەوڵەتییەكاندا لەمیانی تەنسیقكردن‌و‬ ‫هــاوكاری لەگــەڵ دەزگاو كارەكتــەرە‬ ‫كاراكانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‌و جیهان‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬پێكهێنانی چەنــد لیژنەیەكی‬ ‫كارای بەدواداچونــی رێنماییەكانــی‬ ‫كۆنگرەكــەو كاركــردن لەســەر بونــی‬ ‫پەیوەنــدی بــەردەوام لەگــەڵ ئەوانــەی‬ ‫بایەخ بەبابەتەكە دەدەن لەنێوان بەستنی‬ ‫كۆنفرانسی پێشو و كۆنفرانسی دواتردا‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ :‬بەدواداچونــی بەردەوامــی‬ ‫میدیایــی بەســەرجەم زمانە زینــدوەكان‬

‫بــۆ رێنمایــی‌و چاالكیەكانــی پالتفۆرمــی‬ ‫دابڕان‌و دەزگاو كارەكتەرە هاوبەشەكان‌و‪،‬‬ ‫بنیادنانی كەناڵی یوتیوب بۆ تۆكمەكردن‌و‬ ‫پەخشكردنی چاالكیەكانی كۆنفرانسەكەو‬ ‫چاالكیەكانی دیكەش بەتەواوی‪ ،‬هەروەها‬ ‫دامەزراندنــی پێگەیەكــی ئەلەكترۆنیــی‬ ‫جیهانیــی بەهەمــو زمانــە زینــدوەكان‪،‬‬ ‫كۆنگرەیەكــی گفتوگــۆی كارلێككارانەش‬ ‫لەخۆبگرێت‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ :‬پشتبەســتن بەمیكانیزمــی‬ ‫مشــتومڕكردن لەنێــوان چەنــد گروپێكی‬ ‫بچوكی بنكەیی‪ ،‬لەمیانی كۆنفرانســەكەدا‬ ‫بەگوێرەی جۆری پسپۆڕێتیی‌و بایەخپێدان‪،‬‬ ‫ئیكتیفانەكــردن بە مشــتومڕی بەكۆمەڵی‬ ‫سەرجەم بەشدارانی كۆنفرانسەكە‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ :‬پەنابــردن بــۆ میكانیزمــی‬ ‫ڤیدیــۆ كۆنفرانــس بــۆ ئەو بەشــدارانەی‬ ‫توانای ئامادەبونیان لەكوردستاندا نییە‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزی‬ ‫د‪ .‬كاید عزات كاید شریم‬ ‫فەلەستین‬ ‫‪2017/5/29‬‬

‫بەخۆداچونەوەی‬ ‫عەلمانییەكانی كوردستان‬

‫سیروان مەحمود پۆلیس‬ ‫لە ئەنجامی دۆخی ناكۆكی سیاســی بەردەوام لەهەرێمی‬ ‫كوردســتاندا‪ ،‬كەشــێكی بارگاوی پڕ لەقیــن لەنێوان تاك‌و‬ ‫گروپەكاندا جێگیر بووەو نەریتی چاوسوركردنەوەو تۆقاندن‬ ‫بەهێــز بووەتــەوە‪ ،‬دیدی توێــژو چینەكانــی كۆمەڵمان بۆ‬ ‫چارەســەرو هێوركردنــەوەی ئــەو بارودۆخە بــارگاوی‌و پڕ‬ ‫مەترسیە گەیشتوەتە بنبەست‪ ،‬هیچ روناكیەك‌و ئاسۆیەكی‬ ‫كراوە نابینن بۆ بەرتەسكردنەوەی ناكۆكی‌و دەمارگرژیەكان‪،‬‬ ‫بگــرە ئــەم میللەتە قەت هێندەی هەنوكــە‪ ،‬رەش بین‌و بێ‬ ‫بــڕوا نەبووە بەرامبەر پرۆســەی چاككردنــەوەی دۆخەكەو‬ ‫لەبنەڕەتەوە بڕوای پێ نەماوە‪ ،‬ئەم رەش بینیە‪ ،‬عەلمانییە‬ ‫مۆدێرنخوازەكانــی كۆمەڵەكەمانــی گرتۆتــەوە‪ ،‬بەشــێك‬ ‫لەم عەلمانیانەمان دەســەاڵتی ســەرەكی سیاســی‌و ئیداری‬ ‫كۆمەڵەكەمان پێكدەهێنن‌و بەرپرسن لەو رەوشە‪.‬‬ ‫كاتێك پەنجە دەخەینە ســەر عەلمانییــەكان ئەوا لەبەر‬ ‫گرنگی ژیاری ئەم بەشە سەرەكییەی كۆمەڵە لەگۆڕانكارییە‬ ‫مێژوویەكاندا‪ ،‬عەلمانییەكان هەمیشــە پێشــەنگی پرۆسەی‬ ‫گۆڕانــگاری‌و تازەكردنــەوەی هەمــو بوارەكانــی ژیان بوون‬ ‫لەجیهاندا‪ ،‬چونكە ئەمانن كە بەتیۆری‌و پڕاكتیكی باوەڕیان‬ ‫بەپێویســتی جوڵەی تەندروستی كۆمەڵە بۆ ئەوەی جوڵەی‬ ‫پەرەســەندنی سروشتیی مرۆڤایەتی بەشــێوە ئاساییەكەی‬ ‫بــەردەوام بێــت‪ ،‬لێــرەدا پێمــان وایــە شــوێن پەنجــەی‬ ‫ئەرێنــی بزووتنــەوەی عەلمانیەكان لەمێــژووی هاوچەرخی‬ ‫میللەتەكەمان دیارە‪ ،‬بەاڵم بەدەریش نین لەهەڵە یان گوناهی‬ ‫خراپ مامەڵەكردن بەبەها عەلمانییەكان بۆ سوودی خۆیان‌و‬ ‫گروپەكانیان‪ ،‬بەشــێكی زۆر لەسیاسەتمەدارە عەلمانییەكان‬ ‫چەقی ناكۆكییە سیاســییەكان یان بەشــە ســەرەكیەكەی‬ ‫پێكدەهێنن چونكە خۆیان ئەندامی ســەرەكی‌و دەســەاڵتی‬ ‫قەوارە سیاسیەكانن‪ ،‬راستییەكی ئاشكرایە كە عەلمانییەكان‬ ‫پالندانەرو بەرنامە داڕێژەری پارتە سیاسییەكانن‪ ،‬بەالدانیان‬ ‫لەبەهاو پڕەنســیپە ســەرەكیەكانی عەلمانیەت‌و خۆدزینەوە‬ ‫لەتێگەیشــتنەكانی ئــەوا گوناهێك بۆ خۆیــان‌و ئەو رەوتە‬ ‫تۆمار دەكات‪.‬‬ ‫زیادەڕۆیــی لەدەســتەبەركردنی پێداویســتی ســەردەم‌و‬ ‫رۆژگار‪ ،‬هانیان دەدات بگۆڕێن بەئاڕاســتەی بەدەستهێنانی‬ ‫بەشــێكی زۆری دەستكەوتەكانی فەنتازی ژیان كە ئەمەش‬ ‫لەنێــو كۆمەڵی ئێمەدا زۆر گرنگە چ بۆ خۆشــگوزەرانی‌و چ‬ ‫بۆ پێگەی كۆمەاڵیەتی‌و پایەی كەســایەتی‪ ،‬لێرەشدا خۆیان‬

‫وپرۆســەی عەلمانیــەت بەگشــتی دووچــاری رەخنەیەكــی‬ ‫زۆری كۆنســێرڤاتیڤ‌و ئەهلی ئیمان‌و تارادەیەكیش بەشێك‬ ‫لەعەوامــی عەلمانیــەت دەكەنــەوە‪ ،‬دەوترێــت خــۆ ئــەوە‬ ‫عەلمانیەكانــن كە هەمیشــە داوای گۆڕانــكاری‌و چاككردنی‬ ‫ژیانــی كۆمــەڵ دەكەن بەالســایی كردنــەوەی بەرنامەكانی‬ ‫ژیانــی كۆمەاڵنی رۆژئاوا‌و جیهانی پێشــكەوتوو‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫سیاسەت‌و هەڵسوكەوتی خۆیانە كە بووەتە مایەی تەنگەژەو‬ ‫دروســتكردنی قەیرانــەكان‌و بەتایبەتیــش سیاســیەكان‪،‬‬ ‫گەندەڵی‌و بەڕەاڵیی‌و هەڵگەڕانەوەی تاك‌و گروپەكان لەبەهاو‬ ‫عــورف‌و كەلتوری بــاو‌و باپیرانیشــمان دەخەنە ئەســتۆی‬ ‫ئەمان‌و پرۆســەكەیان‪ ،‬بەشــێك لەو رەخنانە رەوایە ئەگەر‬ ‫تێســتی ئەم عەلمانیانە بەپێوەرە زانستیەكان بكەین لەنێو‬ ‫باوەڕی عەلمانییەتدا‪.‬‬ ‫بــۆ پاراســتنی بەهاكانــی عەلمانیــەت‌و پڕاكتیزەكردنی‬ ‫تەندروستی ئەم پرۆسەیەو بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەكانی‪،‬‬ ‫لەعەلمانیەكانمــان دەپرســین‪ ،‬ئایــا تــا چەنــد وابەســتی‬ ‫پڕەنســیپەكانی عەلمانیەتــن‪ ،‬چــۆن رەنگــی داوەتــەوە‬ ‫لەهەڵســوكەوتی ژیانــی رۆژانەیاندا‪ ،‬ئایــا عەلمانیەت تەنها‬ ‫كەشــخەیەتی‌و تەشــریفات‌و بۆینبــاخ لەملكردنــەو بــەوە‬ ‫دەبنــە ئەفەنــدی‪ ،‬ئایا عەلمانیەت تەنهــا لەرێگای گۆرانی‌و‬ ‫ســەماو فیلم‌و فوتبۆڵێن‌و گەشتگوزاری بەرجەستە دەبێت‪،‬‬ ‫بەگاڵتەجــاری ســاكار بەئایــن‌و دابونەریتــی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫بــژاردەی رێــگا ناتەندروســتەكانی بەرزبونــەوەی ژمــارەی‬ ‫ئابوری‌و الساییكردنەوەی كوێرانەی كەلتورو بەرنامەی ژیانی‬ ‫میللەتانــی دیكــە بەدی دێــت‪ ،‬بەكڕینی ئامێــری ئیعالمی‌و‬ ‫تەوزیفكردنــی بــۆ چەلەحانــەی بەناو دیموكراســی برەوی‬ ‫پێدەدرێــت؟‪ ،‬یــان بڕوابوونــە بەبنەما ســەرەكیەكانیەتی‌و‬ ‫لەپێش هەموشــیانەوە كاركــردن بۆ بەرژەوەندی گشــتی‌و‬ ‫ملكەچــی بۆ یاســاو قەبوڵكردن‌و رێزگرتنی یەكتر لەســەر‬ ‫ئاســتی سیاسی‌و میللی‪ ،‬روی پرســیاری سەرەكیشمان بۆ‬ ‫بەشێكی بەرین لەسیاسەتمەدارو كایەی كۆمەڵی مەدەنییە‪،‬‬ ‫ئایا تا چەند وابەســتەی پڕەنســیپی عەلمانیەتن تا بتوانین‬ ‫بڵێین ئەمانە عەلمانین!‪.‬‬ ‫پێــم وایــە ئێمــەی عەلمانی بەگشــتی‌و بەشــێكی زۆر‬ ‫لەسیاســەتمەدارە عەلمانیخوازەكانی كوردستان بەتایبەتی‪،‬‬ ‫پێویســتمان بەخۆداچونەوەیەكــی بــاش هەیە تــا بتوانین‬ ‫باشــتر كار بەبنەمــا راســتەكانی عەلمانیــەت بكەیــن‌و‬ ‫وردەكاریەكانی لەمامەڵــەو ئەركی رۆژانەماندا رەنگبداتەوە‪،‬‬ ‫پێویســتمان بەئەپدەیتكردنــەوەو وەرگرتنــەوەی بەرنامــە‬ ‫راست‌و تۆكمەكانی عەلمانیەت هەیە‪ ،‬ئەم هەنگاوەش دەبێت‬ ‫لەســەرەوە بــۆ خــوارەوە جێبەجێبكرێت‌و خــاوەن بڕیارو‬ ‫دەسەاڵتەكان پێشــەنگ بن بۆ پڕاكتیزەكردنی‌و دەزگایەكی‬ ‫تایبەتیش ســەرقاڵی داڕشــتنی بەرنامەو دانانی میكانیزمی‬ ‫ئەو نوێكردنەوە بنەڕەتیە بێــت‪ ،‬ئەمەش دووبارە ئەركێكی‬ ‫سەرەكی سیاسەتمەدارە دەستڕۆیشتووە عەلمانییەكانە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )613‬دوشةممة ‪2017/6/12‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ئامانجەكانی ئەمریكا لە پڕچەككردنی یەپەگە‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬

‫هەردووكیان دوو هێزی تیرۆریســتین‬ ‫و هاوكاریــی ئەمریــكا بــۆ یەپەگــە‬ ‫مەترســیی بۆ ئاسایشــی نەتەوەییی‬ ‫توركیا دەبێت‪.‬‬ ‫دواتــر وەزیــری دەرەوەی توركیا‪،‬‬ ‫مەولــود چەوشــۆغڵۆ‪ ،‬لەبــارەی‬ ‫پڕچەككردنــی یەپەگــە لــە الیــەن‬ ‫ئەمریــكاوە رایگەیانــد هەمــوو ئــەو‬ ‫چەكانــەی دەگەنە دەســتی یەپەگە‪،‬‬ ‫هەڕەشــەن بۆ ســەر توركیا‪ ،‬چونكە‬ ‫دەگەنە دەســتی پەكەكەیش‪ .‬هەر لە‬ ‫درێــژەی وتەكانیدا وەزیــری دەرەوە‬ ‫ئاماژەی بەوە كرد‪ :‬هیچ جیاوازییەك‬ ‫لە نێوان یەپەگە و پەكەكە نییە‪ ،‬تەنیا‬ ‫ناوەكانیــان نەبێــت‪ .‬ئــەو چەكانەی‬ ‫دەگەنە دەســتی یەپەگە‪ ،‬بۆ توركیا‬ ‫هەڕەشــەیەكی گەورەیە و پێشتریش‬ ‫هەمــوو ئەو چەكانەی بە یەپەگە درا‬ ‫بوون ئێمە لەدەســت پەكەكە گرتمان‬ ‫و بە بەڵگەش باڵومان كردەوە‪ .‬جێی‬ ‫باســە یارمەتی ســەربازیی ویالیەتە‬ ‫یەكگرتووەكانــی ئەمریكا بۆ یەپەگە‪،‬‬ ‫دوو خوێندنــەوەی جیــاوازی بــۆ‬ ‫دەكرێت‪:‬‬

‫پەیوەندییەكانی‬ ‫نێوان ویالیەتە‬ ‫یەكگرتووەكانــی ئەمریكا و توركیا‬ ‫لەدوای دروستبوونی داعشەوە‪،‬‬ ‫بەهۆی جیاوازیی بۆچوون و سیاســەت‬ ‫و ســراتیژییەتی ئەم دوو واڵتە بۆ پرسی‬ ‫ســوریا و ئەكتەرە ناوخۆیییەكانی‪،‬‬ ‫لە ئاســتێكی خراپدایە‪ .‬یەكێك لەو‬ ‫جیاوازییانــە كورد و یەپەگەیە‬

‫رۆژی سێشــەممە ‪،٢٠١٧/٥/٩‬‬ ‫وەزارەتــی بەرگریــی ئەمریــكا‪-‬‬ ‫پێنتاگــۆن‪ ،‬ئامــاژەی بــە بڕیارێكــی‬ ‫دۆناڵــد ترامــپ‪ ،‬ســەرۆكی ویالیەتە‬ ‫یەكگرتووەكانــی ئەمریــكا كــرد‬ ‫و ئاشــكرای كــرد لــە مــاوەی ‪٣٠‬‬ ‫رۆژدا ناردنــی چــەك و هاوكارییــە‬ ‫ســەربازییەكانی ئەمریــكا بۆ یەپەگە‬ ‫لەڕۆژئــاوای كوردســتان جێبەجــێ‬ ‫دەكرێــت‪ .‬هاوكارییەكــە ئەمانــە‬ ‫لەخۆدەگــرێ‪ :‬چەكــی ئاگرینــی‬ ‫دەســتی‪ ،‬ماشــێنهەڵگری چەكــی‬ ‫قوڕس‪ ،‬زرێپۆش و چەكی مامناوەند‪.‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬یەپەگــە وەك هێزێكــی‬ ‫بەپێــی ســەرچاوەیەك‪ ،‬وابڕیارە لەم شەڕكەری دژ بە داعش‬ ‫نزیكانەدا نوێنەری وەزارەتی بەرگریی‬ ‫‪١١‬ی‬ ‫رووداوی‬ ‫لــەدوای‬ ‫ئەمریــكا و كۆنگرێــس‪ ،‬ســەردانی ســێپتێمبەرەوە یەكێــك لــە كێشــە خوێندنــەوەی بۆ دەكرێت كە یەپەگە هەیە بۆ رێگریكردن لە جێبەجێبونی‬ ‫رۆژئاوای كوردســتان بكەن‪ .‬هاوكات گەورەكانی ئەمریكا پرســی ئاسایش ئەكتەرێكی كاریگەرە بۆ تێكشكاندنی هیاللی شــیعی لەســوریادا‪ .‬ئێران لە‬ ‫وتەبێــژی هاوپەیمانێتــی دژ بەداعش و تیــرۆر و گرووپە تیرۆریســتییەكان داعــش و ئەمریكا دەتوانێت پشــتی دوای ‪٢٠٠٣‬ەوە توانیــی بــە قەبارە و‬ ‫رایگەیانــد كە یەپەگە بەشــێكە لەم بــووە و ئەمریــكا هەمــوو هەوڵێكی پــێ ببەســتێت و جەنگــی تیــرۆری رێژەیەكــی گــەورە‪ ،‬هەژمونیی خۆی‬ ‫هاوپەیمانێتییــە و لە ســوریا جەنگی خــۆی لەسەرئاســتی ناوخۆیــی و پێبــكات و لەو رێگەیەوە مەترســیی لــە عێراقــدا لەڕێگــەی نوخبەیەكــی‬ ‫داعش دەكات‪ .‬لەهەمانكاتدا وتەبێژی دەرەكی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر تیــرۆر بۆ ســەر جیهان بەگشــتی و سیاسیی شیعی و یارمەتیی سەربازی‬ ‫كۆشــكی ســپی‪ ،‬دوپاتی كردەوە كە بەكار هێناوە‪ .‬لەدوای دروســتبوونی ئەمریكا بەتایبەتی كەم بكاتەوە‪.‬‬ ‫و فەرهەنگییەوە فراوان بكات‪.‬‬ ‫ئەمریــكا نایەوێــت ئەزمونی عێراق‬ ‫یەپەگــە هێزێكە رووبــەڕووی داعش داعــش لەســوریا و فراوانبونی كردە‬ ‫بۆتەوە و ئێمە هاوكاریی دەكەین‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬یەپەگــە وەك هێزێــك بۆ لەســووریا دووبــارە ببێتــەوە و بــۆ‬ ‫تیرۆریســتییەكانی بــۆ بەشــێك‬ ‫پڕچەككردنەكــە‪،‬‬ ‫دوای بڕیــاری‬ ‫لەواڵتانی ئەوروپا‪ ،‬واڵتانی رۆژئاوا و بەرگرتن و رێگرتن لە جێبەجێكردنی ئــەم مەبەســتەیش یەپەگــە وەك‬ ‫خــۆی‬ ‫ناڕەزایــی‬ ‫دەنگــی‬ ‫ئانقــەرە‬ ‫یاریكەرێكــی كاریگــەر دەبینێــت بۆ‬ ‫ئەمریــكا بەدوای هاوبــەش و هێزێك پڕۆژەی هیاللی شیعی‬ ‫بەهــۆی ترســی ئەمریــكا لــە تێكشــكاندنی ئەم پڕۆژەیــەی ئێران‬ ‫دەربــڕی و ســەرۆككۆماری توركیــا‪ ،‬دەگەڕێــن كــە بتوانێــت راســتەوخۆ‬ ‫رەجەب تەییــب ئەردۆغان نیگەرانیی لەســوریا رووبەڕووی داعش ببێتەوە‪ .‬فراوانخــوازی و گەورەبونــی پڕۆژەی و الوازكردنــی لەســوریا و رۆژهەاڵتی‬ ‫خــۆی لەو بڕیارە تــادوا رادەربڕی و یەپەگــە یەكێكە بووە لــەو هێزانەی هیاللــی شــیعی لەڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‪ ،‬بۆیە یارمەتی سەربازی‬ ‫تەنانەت لە ســەردانەكەی بۆ ئەمریكا كە توانیویەتــی جەنگی داعش بكات ناوەڕاســت بەگشــتی و لــە ســوریا و لۆجیســتیی پێشــكەش دەكات‪.‬‬ ‫و بینینی دۆناڵد ترامپ ئاماژەی بەوە و الوازی بكات‪ .‬یارمەتیی ســەربازی بەتایبەتــی‪ ،‬ئەمریكا پێویســتیی بە ســووریا لــە ڕووی جیۆپۆلیتیكییەوە‬ ‫كردبوو كــە توركیا هیچ جیاوازییەك و هاوكاریــی ئەمریــكا‪ ،‬لەم روانگەوە هاوبەشــێك‪ ،‬یــان هێزێكــی لۆكاڵی بــە دڵی هیاللی شــیعی دادەنرێت و‪،‬‬ ‫لە نێوان پەكەكە و یەپەگەدا ناكات‪،‬‬

‫ناوەڕاســتن‪ ،‬بەتایبەت حزب و هێزە‬ ‫شــعییەكان و حەشــدی شــەعبی لە‬ ‫عێراق و حزبــواڵ لە لوبنان و‪ ،‬هێزی‬ ‫سەربازیی بەشار ئەسەد لە سووریا و‬ ‫بەرگریلێكردن و هەوڵدان بۆ مانەوەی‪.‬‬ ‫تەنانەت لــە كاتی جەنگــی ناوخۆی‬ ‫ســووریاوە تا ئێســتا‪ ،‬ئێران ملیۆنان‬ ‫دینــاری لــە هــاوكاری و پاڵپشــتیی‬ ‫ســووریا و سوپاكەی خەرج كردووە‬ ‫و‪ ،‬بەڕاگــری ســەرەكیی پەیكــەری‬ ‫سیاســی و حوكمڕانیی بەشار ئەسەد‬ ‫لــەو واڵتەدا دادەنرێت‪ .‬لــە بەرامبەر‬ ‫ئەمــەدا‪ ،‬ئەمریــكا یەپەگــە وەك‬ ‫هێزێكــی كارا دەبینێــت و یارمەتیی‬ ‫دەدات بۆ هاوســەنگكردنی ملمالنێیە‬ ‫ناوخۆیییەكــە و روبەڕووبوونــەوەی‬ ‫ئێران و ئەسەد لە سوریادا‪.‬‬

‫ئێــران لــە ڕێگەی ســووریاوە بە ئاو‬ ‫و دەریا و ڕۆژهەاڵتی دەریای ســپیی‬ ‫ناوەڕاســت دەگات؛ بەمەیش ئاسانتر‬ ‫دەتوانێــت یارییــە سیاســییەكان‬ ‫بەڕێوە ببات‪.‬‬ ‫پــڕۆژەی شــیعەگەرایی‪ ،‬یــان‬ ‫هیاللی شــیعیزم چەمكێكی سیاسی‪،‬‬ ‫جیۆسیاســی و جیۆســتراتیژییە‪،‬‬ ‫زیاتر ئەو سێگۆشــە جیۆپۆلیتیكییە‬ ‫دەگرێتــەوە كــە كۆمەڵێــك واڵتــی‬ ‫عەرەبــی لەخــۆ دەگرێــت‪ .‬ئامانجی‬ ‫پڕۆژەكــە بریتییــە لــە ســەپاندنی‬ ‫هەژمونیــی سیاســی‪ ،‬ئابــوری‪،‬‬ ‫فەرهەنگــی و مەزهەبیــی شــیعە بە‬ ‫رابەرایەتیی ئێران بەســەر رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســت و واڵتانــی ســوننی‬ ‫بەتایبەتــی‪ .‬دەكرێــت جوگرافیــای‬ ‫پڕۆژەی هیاللی شــیعی بەم شێوەیە‬ ‫دابەش بكەین‪:‬‬ ‫دەرەنجام‪:‬‬ ‫‪-1‬عیراق‪ :‬هەر یەك لە پارێزگەكانی‬ ‫پەیوەندییەكانــی نێــوان ویالیەتە‬ ‫نەجــەف‪ ،‬كەربــەال‪ ،‬بابل‪ ،‬قادســیە‪ ،‬یەكگرتووەكانــی ئەمریــكا و توركیــا‬ ‫واســت‪ ،‬موســەننا‪ ،‬زیقار‪ ،‬میسان و لــە دوای دروســتبوونی داعشــەوە‪،‬‬ ‫بەسڕە لەخۆ بگرێت‪.‬‬ ‫بــە هــۆی جیاوازیــی بۆچــوون و‬ ‫‪-2‬ســوریا‪ :‬كۆمەڵێــك پارێزگە لە سیاســەت و ســتراتیژییەتی ئەم دوو‬ ‫خۆدەگرێــت‪ ،‬بەتایبــەت‪ :‬حەلــەب‪ ،‬واڵتــە بۆ پرســی ســوریا و ئەكتەرە‬ ‫دیمەشــق‪ ،‬حــوران‪ ،‬حەمس‪ ،‬ئەدلیب ناوخۆیییەكانــی‪ ،‬لــە ئاســتێكی‬ ‫و حەما‪.‬‬ ‫خراپدایــە‪ .‬یەكێك لــەو جیاوازییانە‬ ‫‪ -3‬لوبنان‪ :‬زیاتر ئەو ناوچانەی كە كــورد و یەپەگەیــە لــە ســوریادا‪.‬‬ ‫لەژێر كۆنتڕۆڵی حزبواڵی لوبنانیدان‪ .‬ئەمریكا لە ئێســتادا بۆ تێكشكاندنی‬ ‫‪ -4‬ســعودیە‪ :‬پارێزگەكانی قەتیف داعش یارمەتیی سەربازی بۆ یەپەگە‬ ‫و حەسا و رۆژهەاڵتی سعودیە‪.‬‬ ‫دەنێرێت و‪ ،‬توركیایش بەم هاوكارییە‬ ‫‪ -5‬باشوری یەمەن‪ :‬ئەو ناوچانەی نیگەرانــە و یەپەگە بــە درێژكراوەی‬ ‫كــە لەژێــر كۆنتڕۆڵی حوســییەكانی پەكەكە و بە مەترســیی دادەنێت بۆ‬ ‫ئەو واڵتەن‪.‬‬ ‫سەر ئاسایشی نەتەوەییی توركیا‪.‬‬ ‫‪ -6‬بەحرێــن‪ :‬بــە هــۆی بوونــی‬ ‫بەشێك لە چاودێران پێیان وایە بە‬ ‫ژمارەیەك شــیعە لەو واڵتەدا‪ ،‬كە لە هۆی ڕووننەبوونی هەڵوێستی توركیا‬ ‫الیــەن ئێرانــەوە ئاڕاســتە دەكرێن و لە بەرامبەر پرســی تیــرۆر و داعش‬ ‫هاوكاری دەكرێن‪.‬‬ ‫لە سوریا‪ ،‬ئەمریكا گوێ بە داواكانی‬ ‫حكومەتی ئێرانی بە سەرپەرشــتی توركیــا نــادات و پەیوەندییەكانیان‬ ‫دەزگا هەواڵگرییەكــەی (ئیتالعــات) وەك پێویســت نیــن‪ .‬دەكرێــت‬ ‫و دامــەزراوە ســەربازییەكانی وەك یەكێك لە مەبەســتەكانی ئەمریكا لە‬ ‫«ســوپای پاســدارانی شۆڕشــی پڕچەككردنی یەپەگە‪ ،‬گوشارخستنە‬ ‫ئیسالمیی ئێران»‪ ،‬دەمێكە خەریكی سەر توركیا بێت بۆ هاوڕابونی لەگەڵ‬ ‫پڕچەككــردن و ئاڕاســتەكردنی هێــز سیاســەت و ستراتیژەكانی لە سوریا‬ ‫و گروپــە شــیعییەكانی ڕۆژهەاڵتــی و رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪.‬‬

‫توركیا لەكوێی هاوپەیمانیی ستراتیژی‬ ‫ناوچەكەدایە؟‬

‫شنۆ هیرانی‬ ‫توركیا شكســتی هێنا لــە هەوڵی‬ ‫پاشــگەزكردنەوەی ئەمریــكا لــە‬ ‫پشــتیوانی بــۆ كوردانــی رۆژئــاوا و‬ ‫نەیتوانی ئەمریكا قایل بكات یەپەگە‬ ‫لەئۆپەراسیۆنی ئازادكرنەوەی رەققە‬ ‫دووربخاتــەوە‪ .‬تەنها هەندێك بەڵێنی‬ ‫زارەكی نەبێت لەكاتی ســەردانەكەی‬ ‫ئەردۆغان بۆ ئەمریكا‪ ،‬ئەویش بەوەی‬ ‫لەدوای ئازادكرنــەوەی رەقە یەپەگە‬ ‫نابێتە هەڕەشەیەك بۆ سەر توركیا‪.‬‬ ‫بەپێی ســەرچاوە هەوڵگرییەكانی‬ ‫ئەمەریــكا‪ ،‬ئیــدارەی ئەمەریــكا‬ ‫دوای رزگاركردنــی كۆبانــی پالنــی‬ ‫ئۆپەراسیۆنی رەققەیان لەگەڵ یەپەگە‬

‫داڕشــتووە‪ ،‬پێدانی چەك بەو ئاستە‬ ‫و مەشق پێكردنی هێزەكانی سوریای‬ ‫دیموكــرات‪ ،‬ئــەوە دووپاتدەكاتــەوە‬ ‫كــە ئەمریكا دەیەوێــت وەك هێزێكی‬ ‫پیادەی خۆی ئەم هێزانە لە شــەڕی‬ ‫دژی تیرۆر لەسوریا بەكاربهێنێت‪.‬‬ ‫بەڵێنــەكان ئەمریكا متمانە پێكراو‬ ‫نیــن بــۆ توركیــا‪ ،‬دەوڵەتــی تورك‬ ‫هێشــتا لــە گومانی ئەوەدایــە ئاخۆ‬ ‫ئەمریــكا بەڵێنەكانــی دەباتەســەر‬ ‫یاخود بە پێچەوانەوە؟‬ ‫لەمــاوەی چــوار ســاڵی رابــردوو‬ ‫و هەروەهــا پێشــتریش و ئەگــەر‬ ‫بگەڕێنــەوە ســەردەمی پڕۆســەی‬ ‫ئــازاد كردنــی عێــراق لــە ‪ 2003‬وە‬ ‫حكومەتەكەی ئاك پارتی خاكی خۆی‬ ‫ئەوەنــدە بۆ ئەمریــكا وااڵ نەكرد كە‬ ‫بتوانێ لەوێوە جوڵە ســەربازیەكانی‬ ‫بكات‪ ،‬لــەو كاتەی توركیــا ئەندامی‬ ‫ناتــۆ و هاوپەیمانێكــی ســتراتیژی‬ ‫ئەمریكا بــوو‪ .‬بە پێچەوانەوە توركیا‬ ‫دوای روخانی رژێم لە عێراق و پاشان‬ ‫سەرهەڵدانی شەڕ لە سوریا‪ ،‬هەمیشە‬ ‫باوەشــی بــۆ ئــەو هێزە ئیســامیی‬ ‫تونڕەوانــە كــردەوە كــە بونــە هۆی‬ ‫تێكدانی ئەمن و ئاسایشــی ناوچەكە‬

‫بەتایبەتــی داعــش و هەڵوێســتێكی‬ ‫روونی نەبوو لەناو بەری شەڕ لە دژی‬ ‫داعش‪ .‬بێگومان ئەمەش كاردانەوەی‬ ‫نەگەتیڤیشــی لێكەوتەوە‪ ،‬لەبەرامبەر‬ ‫ئەمریــكا توركیــا ئێســتا باجی ئەو‬ ‫هەڵە ســتراتیژانەی خۆی دەدات كە‬ ‫لەماوەی ‪ 14‬ســاڵی رابردوو ئەنجامی‬ ‫داون‪.‬‬ ‫ئەمــەش شــتێكی گرنگــە بــۆ‬ ‫ئەمریــكا ئەگەرچی توركیــا ئەندامە‬ ‫لە هاوپەیمانی ناتــۆ‪ ،‬بەاڵم لەدۆخی‬ ‫ئێســتادا هاوپەیمانــی پلــە یەكــی‬ ‫ئەمەریــكا نیــە لەناوچەكــە‪ ،‬توركیا‬ ‫چیــدی ئــەو پێگە ســتراتیژە گرنگە‬ ‫نیــە بــۆ ئەمریكا كە لەوێــوە بتوانێ‬ ‫پالنــە سیاســییە ســەربازیەكانی لە‬ ‫ناوچەكــەدا جێبەجێ بكات‪ ،‬ئەمریكا‬ ‫لەو باوەڕەدایــە كە بەهێزی دەوڵەتە‬ ‫جێگیرەكانی ناوچەكە كە رۆژ لەدوای‬ ‫رۆژ زیاتر لەسیســتەمی دیموكراســی‬ ‫دوردەكەونەوە و شێوەی دەوڵەتێكی‬ ‫ئایدۆلــۆژی وەردەگــرن‪ ،‬ئەســتەمە‬ ‫پڕۆژەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاســتی نوێ‬ ‫رۆڵــی بەرجەســتەبێت‪ .‬لێرەدا هێزی‬ ‫بەدیــل ئــەو هێــزە خۆجیانــەن كە‬ ‫كاریگەریان لە سەر رەوتی رووداوەكان‬

‫هەیە و دەشــتوانن مۆدێلێكی تازەی‬ ‫سیســتەمێكی سیاسی ســەردەمیانە‬ ‫بهێنەكایــەوە‪ ،‬كوردیــش بەتایبەتــی‬ ‫لــە رۆژئــاوای كوردســتا فاكتەرێكی‬ ‫سەرەكییە لە پێكهاتەی ئەم هێزانە‪،‬‬ ‫بۆیــە لەئێســتادا ئەمریــكا لەپێنــاو‬ ‫توركیایەكی ناجێگیر نایەوێت كارتی‬ ‫كورد بە فیڕۆ بدات‪.‬‬ ‫بەپێــی پێشــهاتە سیاســیەكان‬ ‫لــە توركیــا دوای ریفرانۆمەكــەی‬ ‫‪16‬ی نیســان بــە ئاشــكرا رەوتێكی‬ ‫ئایدۆلــۆژی ئیســامی توركیــا‬ ‫بەڕێوەدەبــات كە ئەمــەش تادێت لە‬ ‫جەمسەری خۆرئاوا دوردەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫لــەم پێناوەشــدا هەرچەندە یەپەگە‬ ‫كــە كورتكراوەی پەكەكــەی لەڕووی‬ ‫ئایدۆلۆژیــاوە و تێروانینیــان بــۆ‬ ‫سیستەمی ســەرمایەداری لە جیهاندا‬ ‫ناكۆكــن لەگەڵ ئەمریــكا كە لوتكەی‬ ‫كەپیتالیســتی جیهانیــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫یەپەگــە هێزیكــی هــەم ســەربازی‬ ‫سیســتماتیكی پتــەون و هــەم لــە‬ ‫رووی فكریشــەوە ســكۆالرو بێجگــە‬ ‫لــە ئامانجــە نەتەوەیەكــە لــە دژی‬ ‫هێزە كۆنســەرڤاتیف و سەلەفیكانی‬ ‫ناوچەكــە شــەڕ دەكەن‪ ،‬ئەمــە ئەو‬

‫خاڵــە هاوبەشــەیە كــە ئەمەریــكاو‬ ‫خۆرئاوا و تەنانەت روســیاش لەگەڵ‬ ‫یەك كۆدەكاتەوە بەرامبەر یەپەگە‪.‬‬ ‫بەپێی تێڕوانینــەكان بۆ دۆخەكە‪،‬‬ ‫ئەمریــكا بــە ســەرۆكایەتی ترامــپ‬ ‫عێــراق دەكاتە ســەنتەرێكی نواندنی‬ ‫هێزی سەربازی ئەمەریكاو سعودیەش‬ ‫ســەرچاوەیەكی بەهێــزی ئابــووری‬ ‫ئەمریــكا لەرۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‬ ‫و ئیســڕایل پاڵپشــتی سیاســی و‬ ‫كوردیــش ئەو هاوپەیمانە ســتراتیژە‬ ‫نوێیە بۆ ئەمریكا لە ناوچەكەدا‪.‬‬ ‫رەنگــە ئەو پرســیارە بێتە ئاراوەو‬ ‫كــە ئایــا توركیــا لــە كوێــی ئــەم‬ ‫هاوپەیمانیەدایە؟‬ ‫هەموو نزیكبونەوەیەكی توركیا لە‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬لەدوو تەوەرەو خواستدایە‪،‬‬ ‫یەكەمیــان «پەكەكــە»و ئەویتــرش‬ ‫«فەتحــواڵ گولەن»كــە هەردوكیش‬ ‫لەالیــەن ئەمریــكاوە پشــتیوانی‬ ‫لێدەكرێــن‪ ،‬كەواتــە ئەو دوو پرســە‬ ‫هەســتیارەی كە توركیا بەهەڕەشــە‬ ‫لەســەر ئاسایشی نیشــتیمانی خۆی‬ ‫دەزانــێ‪ ،‬لەدەســتی ئەمریكادایــە و‬ ‫هیــچ ئامادەیــی تیانییــە هــاوكاری‬ ‫توركیــا بكات‪ .‬ئەمــەش هاوپەیمانی‬

‫ســتراتیژی نێوان توركیــا و ئەمریكا‬ ‫دەخاتە كێشەوە‪.‬‬ ‫بۆچونــەكان هەمــوو دەچنــەوە‬ ‫ســەر ئەوەی ئەمریكا لــە چاوەڕوانی‬ ‫جێوپۆلۆتیكــی‬ ‫گۆڕانــكاری‬ ‫ناوچەكەدایە بێگومان ئەو هاوبەشە‬ ‫ستراتیژییەی كە ئەم ئامانجە لەگەڵ‬ ‫ئەمریكا جێبەجێ دەكات توركیا نیە‪.‬‬ ‫شــڕۆڤەكارانی سیاســی ئەگــەری‬ ‫دروســت بوونــی دەوڵەتێكی كوردی‬ ‫لــە ســوریا بــە دوور نابینــن‪ ،‬لــەم‬ ‫حاڵەتەشدا تاكە هەڵبژاردەی توركیا‬ ‫بەكارهێنانی هێزی سەربازیە بەرامبەر‬ ‫ئەم دەوڵەتە‪ ،‬كــە ئەمەش بە مانای‬ ‫روبەڕووبونەوەی ئەمریكا و پاشانیش‬ ‫روســیا‪ ،‬یاخود بــە پێچەوانەكەیەوە‬ ‫وەك هەرێمــی كوردســتان بــە‬ ‫ئەمــری واقیــع رازی ئەبێــت؟ كــە‬ ‫ئەمــە مەحاڵێكی گەورەیــە‪ ،‬چونكە‬ ‫بابەتەكــە تەنها ســتاتۆكی سیاســی‬ ‫كــورد نیــە وەك نەتەوەیــەك كــە‬ ‫توركیــا دانی پێدانانێ‪ ،‬بەڵكو بە پلە‬ ‫یەك «پەكەكە» رەگ و ریشــەی لە‬ ‫باكوری كوردســتانە و دۆخەكەش لە‬ ‫بەرچاوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )613‬دوشةممة ‪2017/6/12‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫گرێ‌ نەوت‬ ‫ئارام سەردار‪ ،‬خەونە‬ ‫لەدەستچوەكان بە‬ ‫نەی دەگێڕێتەوە‬ ‫چاودێر – تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫هونەرمەنــدی موزیكــژەن (ئــارام‬ ‫ســەردار)‪ ،‬یەكێكــە لــەو هونەرمەنــدە‬ ‫بەتوانایانەی كە لەچەندین كاری موزیكیدا‬ ‫بەشــداریكردوەو چەندیــن كاری لەگــەڵ‬ ‫گروپــی مۆزیكــی ئەفســانەی ســلێمانی‌و‬ ‫گروپی موزیكی ڤانــاس‌و گروپەكانی تردا‬ ‫بەئەنجام گەیاندوە‪.‬‬ ‫لەئێستاشــدا بەرهەمــی (ئــاوا بــون)‪،‬‬ ‫بەرهەمێكــی نوێــی ڤیدیــۆ كلیپــی ئــەم‬

‫ژەنیارە نەیژەنەیەو لەالیەن‬ ‫‪BALCK‬‬ ‫(‪ROAD‬‬ ‫بەرهــەم‬ ‫‪)PRODCUTION‬‬ ‫هێنراوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــەم بەرهەمــە نوێیــە‪،‬‬ ‫هونەرمەنــدی نەیــژەن‪ ،‬ئارام ســەردار بە‬ ‫(چاودێــر)ی راگەیانــد‪ :‬بیرۆكــەی نــاوی‬ ‫بەرهەمەكــەو باكگراونــدو دانانی میلۆدی‬ ‫كلیپــی (ئــاوا بــون)‪ ،‬لەســەر ئاوابونــی‬ ‫چەندیــن خــەون‌و ئاواتی رابــردوی ژیانی‬ ‫خــۆم‌و هەر تاكێكــی تری ئــەم واڵتە كە‬

‫نەمتوانیــوە بیانهێنمــە دی‪ ،‬هاتۆتــە‬ ‫بەرهەم‪ ،‬شێوازی میلۆدییەكەیش لەفۆڕمی‬ ‫موزیكی كالســیكی كوردســتانی باكورە‪،‬‬ ‫واتە شــێوازەكەی كرمانجییــەو تێكەاڵوی‬ ‫باكگراوندی هونەری رۆژئاوایی كراوە‪.‬‬ ‫ئنســترومێنتەكانی كــە بەكارهاتــون‪،‬‬ ‫(نــەی) وەك ئنســترومێنتی ســەرەكی‬ ‫بەكارهاتوە‪ ،‬دواتر ســازی دیوان‌و گیتارو‬ ‫بەیس گیتارو بەندیری تیادا بەكارهێنراوە‬ ‫كە سەرجەمیان ئنسترومێنت الیڤن‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئەم بەرهەمــەش كە ڤیدیۆ‬

‫(هێشتا لە سەفەردام)‪ ،‬چاپ‌و‬ ‫باڵوكرایەوە‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫وەك یەكێــك لــە باڵوكراوەكانــی‬ ‫ناوەنــدی غەزەلنوس‪ ،‬لەدو توێی (‪)200‬‬ ‫الپــەڕەی قــەوارە مامناوەنــدا‪ ،‬كتێبــی‬ ‫(هێشتا لەسەفەردام) كە یاداشت‌و نامە‬ ‫باڵونەكراوەكانی ســوهراب ســپێهرییەو‪،‬‬ ‫پێشڕەو حسێن‌و سۆران نەقشبەندی لە‬ ‫فارســییەوە كردویانە بە كوردی‌و چاپ‬ ‫‌و باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫لــە پێشــەكی كتێبەكەدا كە نوســەر‬ ‫(ســامی هــادی) نوســیویەتی هاتــوە‬ ‫و دەڵــێ‌‪ :‬لێــرەدا وشــە الی ســوهراب‬ ‫هەمیشــە لە ئاستە جیاوازەكانی رەنگدا‬

‫خۆی دەنوێنێ‌‪ ،‬بۆیە مانا الی ســوهراب‬ ‫لەو رەنگانە بەرجەســتە دەبێت كاتێ‌ لە‬ ‫بەردەم ئاوێنەی هەستێكی ئێستاتیكیدا‪،‬‬ ‫سەمای رەنگەكان‪ ،‬هەناسەی رەنگەكان‪،‬‬ ‫گفتوگــۆی رەنگــەكان‪ ،‬واتــای بیابان‌و‬ ‫گەمەكانی هەنارمان بۆ دەگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫گــەر لــەم یاداشــتنامەیەدا ویســتت‬ ‫شــوێن هەنــگاوی ســوهراب بدۆزیتەوە‪،‬‬ ‫دەتوانیت تەنیا پرســیار لــە رەنگەكان‬ ‫ێ بۆ چەند ســاتێكیش لە‬ ‫بكەیــت‪ ،‬كاتــ ‌‬ ‫ێ لــە هێمنترین‬ ‫ســاباتی نامەكانیدا گو ‌‬ ‫گەاڵ دەگریــن‪ ،‬تەنیا نامەكانی رامبۆمان‬ ‫بیر دەكەوێتەوە‪.‬‬

‫شانۆیی (لە مردن گەڕایەوە)‬ ‫لە هەولێر منایشدەكرێ‌‬

‫كلیپەو كارەكانی تری كلیپەكە وتی‪ :‬ئەمە‬ ‫یەكــەم بەرهەممە وەك ڤیدیۆ كلیپ‪ .‬وەك‬ ‫كاری كۆنســێرت‌و گۆرانیــش لەگــەڵ زۆر‬ ‫گروپدا كارم كردوە لەوانە گروپی موزیكی‬ ‫ئەفســانەی ســلێمانی‌و موزیكــی ڤاناس‌و‬ ‫چەندین گروپی تر‪.‬‬ ‫بۆ ئەم بەرهەمەیش هەریەك لەیاســین‬ ‫ژاژڵەیــی وەك كامێــراو مۆنتــاژو كاروان‬ ‫بەشان‌و كارزان مستەفا وەك روناكی‌و زانا‬ ‫تەگەرانــی وەك مەیك ئەپ بەشــدارییان‬ ‫كردوە‪.‬‬

‫كاتێــك كوردســتان لــە قەیرانێكی قوڵــی ئابوری و‬ ‫سیاســی و كۆمەاڵیەتیدایەو چەند ساڵێكە ئەم قەیرانانە‬ ‫بەردەوامــن‪ ،‬بــە بێئــەوەی هیچ ئاســۆیەكی چارەســەر‬ ‫بەدیبكرێــت‪ ،‬بــەاڵم هەنــگاوەكان بــە نــاوی حكومەت‬ ‫و دامەزراوەكانییــەوە‪ ،‬بــە ئامانجــی (كۆتایــی هاتنــی‬ ‫قەیرانــەكان نزیكــن و كورد لــە بــەردەم ریفراندۆمدایە)‬ ‫بەردەوامــن‪ ،‬بەبێئــەوەی ئــەم هەنگاوانــە هیچ شــتێك‬ ‫لەتیف حسێن‬ ‫لــە بارودۆخی خەڵــك بگۆڕێت و بەبێئــەوەی هاواڵتیان‬ ‫لــەم هەرێمەدا كە كەســێك نییە پرســی ســەربەخۆیی‬ ‫لێبپرســرێت رەتیبكاتەوە لــە ناخیدا‪ ،‬هیچ كامێك لەوانە‬ ‫ناتوانــن ئــەو متمانەیە بۆ هاواڵتیان بگەڕێنێتەوە كە دەمێكــە لە بەرامبەر حكومەت و‬ ‫حزبدا لە دەستیانداوە‪.‬‬ ‫لەمــەوە ئــەوە رون دەبێتــەوە كە ئــەم هەرێمە جگە لــە بونی ئــەو قەیرانانەی لە‬ ‫ســەرەوە ئاماژەمان پێدان و هەموان بە دەســتیەوە تا بینەقاقامان هاتوە‪ ،‬قەیرانێكی‬ ‫قوڵترمــان لەوانە هەیە كە كرۆكی كێشــە و قەیرانەكانــی ئەم واڵتەیە‪ ،‬ئەویش قەیرانی‬ ‫نەبونــی متمانەی خەڵكە بە حكومەت و دامەزراوەكانی‪ ،‬بە حزب و دەســەاڵتدارێتیان‪،‬‬ ‫هەر ئەمەشــە زۆرجار هەنگاوەكان بە ئامانجی چارەســەر ناگەیەنن و ناتوانن خەڵك وا‬ ‫لێبكــەن‪ ،‬كــە ئەگەر دەوڵەت دروســتبكرێت‪ ،‬ئەو دەوڵەتە دەبێتــە دەوڵەتی خەڵك و‬ ‫هاواڵتی لە سایەیدا دەتوانێت ژیانێكی شایستە بژی‪.‬‬ ‫زۆرترین قســەی ئەو یەك دو رۆژە لە كاتی بەســتنی كۆڕبەندی ئابوری روســیا كە‬ ‫لە شــاری ســان پترسبۆرگ بەســتراو وەفدێكی كوردستانیش كە لە سەرۆك و جێگری‬ ‫ســەرۆكی حكومــەت و وەزیری ســامانە سروشــتییەكان كە ماوەیەكــی زۆربو دیار نە‬ ‫مابــو بەشــداریكرد‪ ،‬بەشــداریكردنیان لە میدیاكانی كوردســتان بــە ئەنجامدانی چەند‬ ‫گرێبەستێكی نەوتی خرایەڕو‪ ،‬ئەم گرێبەستە زۆرترین قسەوباسی تا ئێستاش بە دوای‬ ‫خۆیدا هێناوە و زۆرێك لە حزبەكانی كوردستان و تەنانەت پەرلەمانتاران و هاواڵتیانیش‬ ‫لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‪ ،‬ئەمجۆرە گرێبەستانە بە جۆرێك لە جۆرەكان رەتدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی لە راســتیدا ئەنجامدانی گرێبەســت لەگەڵ كۆمپانیایەكــی وەك روزنەفت‬ ‫كــە ‪ %60‬خاوەندارێتییەكــەی واڵتــی روســیایەو ئەم واڵتــەش یەكێكە لــە بەهێزترین‬ ‫جەمســەرەكانی دونیــا‪ ،‬كــە خــۆی لەخۆیدا قسەوباســی زۆر هەڵدەگرێــت و بێگومان‬ ‫بایەخــی هەیە‪ ،‬بەاڵم ئــەوەی لەم بایەخە كەمدەكاتەوە ئەوەیە كە بەهۆی ناشــەفافی‬ ‫و مامەڵەنەكردنــی دروســت لەگــەڵ مەلەفــی نەوت لە كوردســتان‪ ،‬گرێــی نەوتی الی‬ ‫ئێمــە دروســتكردوە و كە ئەســتەمە هــەر وا بەزویی ئەم گرێیە بكرێتــەوە‪ ،‬چونكە لە‬ ‫رابردودا ئەگەرچی نەتوانراوە وەك پێویســت ســود لە ســامانی سروشــتی كوردستان‬ ‫وەربگیرێت خەڵكی لە ژیانێكی شایستەدا بو‪ ،‬النیكەم فەرمانبەران دەیانتوانی موچەی‬ ‫هەقدەســتی خۆیان لەكات و ســاتی خۆیــدا وەربگرن‪ ،‬لە كاتێكدا ئێســتا گرێی نەوت‬ ‫و گرێبەســتەكانی ژیانی خەڵكیی بەشــێوەیەك شــێواندوە كە خەڵكیی بەهیچ جۆرێك‬ ‫ناتوانێت بە گەشبینییەوە لەو هەنگاوانە بڕوانێت‪..‬‬ ‫بۆیە جێی خۆیەتی حكومەت و بەتایبەتی یەكێتی و پارتی كە لە ئێســتادا زۆرترین‬ ‫قســەیان لە بــارەوە دەكرێت‪ ،‬وەاڵمی هەمو پرســیارەكانی خەڵكی بدەنەوەو پرســیار‬ ‫لەخۆیــان بكــەن‪ ،‬بۆچی گرێبەســت و هــەوڵ و هەنگاوی وەها خەڵكــی ناتوانێت پێی‬ ‫دڵخــۆش ببێت؟ جێی خۆیەتی لە تەنیشــت ئەم جــۆرە كارانەوە گرێی نەوت بكەنەوەو‬ ‫تاســەر نەوت بۆ خۆیان و دوكەڵیشــی بۆ خەڵك بێت‪ ،‬چونكە بەمشێوەیە مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ دۆسییە گرنگەكانی ژیانی خەڵكیی هێندە نابات هاوكێشەكان زۆر دەگۆڕن‪.‬‬

‫(رەشەبا)‬

‫دەچێتە فێستیڤاڵی (لوس ئەنجلس)‬ ‫دیمەن زەندی‪ ،‬خەاڵتی باشرتین‬ ‫ئەكتەری ژنی پێبەخرشا‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫بەهــاوكاری وەزارەتــی رۆشــنبیری ‌و‬ ‫الوان‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‬ ‫‌و هونــەری هەولێــر‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتــی‬ ‫هونــەری شــانۆ‪ ،‬رۆژانــی ‪ 5/30‬تــا‬ ‫‪ ،2017/6/7‬لــە هۆڵی میدیا‪ ،‬شــانۆیی‬ ‫(لە مردن گەڕایەوە) نمایش دەكات‪.‬‬ ‫ئــەم شــانۆییە لــە نوســینی ڤیكتۆر‬ ‫ئەڤیمیتۆیەو كەمال ســابیر وەریگێڕاوەتە‬ ‫ســەر زمانی كوردی‌و هونەرمەند (هیوا‬ ‫ســوعاد یونس)‪ ،‬بە دەستكارییەوە كاری‬ ‫دەرهێنانی گرتۆتە ئەستۆ‪.‬‬

‫دەربــارەی ئــەم شــانۆگەرییە‪ ،‬هیــوا‬ ‫ســوعادی دەرهێنــەر بــە (چاودێــر)ی‬ ‫ێ‬ ‫راگەیاند‪ :‬ئەم شــانۆییە‪ ،‬باس لە هەند ‌‬ ‫كێشەی هەنوكەیی كوردستان‌و ملمالنێی‬ ‫هەڵبــژاردن ‌و گەوجاندنــی خەڵــك ‌و‬ ‫كێشــەی كۆمەاڵیەتــی‌و بەقوربانیكردنی‬ ‫هەمــو بەهاكانی مرۆڤایەتی‌و بۆ مەرامی‬ ‫كەسێتی‌و سیاسی دەكات‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە بــاری دارایــی ‌و‬ ‫هاوكاریكردنــی مــاددی ‌و بەردەوامبونی‬ ‫وەك‬ ‫وتــی‪:‬‬ ‫شــانۆگەرییەكەیش‬ ‫هاریكاریكردنــی مــاددی‪ ،‬هیــچ كــەس‌و‬ ‫الیەنێك هــاوكاری نەكردوین‪ ،‬بەاڵم وەك‬

‫الیەنەكانی تر وەزارەت بێبەرامبەر هۆڵی‬ ‫پێداویــن‌و كۆمپانیــای بابیلونیــش وەك‬ ‫ریــكالم بــۆ كــردن پاڵپشــتی كردوین‌و‬ ‫ێ لــە تەلەفزیۆنــە ناوخۆییەكانیش‬ ‫هەند ‌‬ ‫هاوكارییــان كردوین‪ ،‬ئێمــەش هەتا ئەو‬ ‫رۆژەی بینەرمــان هەبێت لە نمایشــكردن‬ ‫بەردەوام دەبین‪.‬‬ ‫شانۆیی (لە مردن گەڕایەوە)‪ ،‬هەریەك‬ ‫لــە هونەرمــەدان‪ ،‬ئەیام ئەكــرەم‪ ،‬عەلی‬ ‫ئەحمەد‪ ،‬لەیال مەجید‪ ،‬روپاك عەبدولقادر‪،‬‬ ‫ئەنوەر عەزیز‪ ،‬كاروان شەمسەدین‪ ،‬غازی‬ ‫شینە‪ ،‬رۆڵی تێدا دەبینن‪.‬‬

‫(دیمــەن زەندی) كچــە ئەكتەری‬ ‫رۆژهەاڵتــی كوردســتان‪ ،‬بــە‬ ‫بەشــداریكردنی لە فیلمی سینەمایی‬ ‫(رەشــەبا) كــە چیرۆكــی كچێكــی‬ ‫ئێزدی دەگێڕێتــەوە‪ ،‬توانی خەاڵتی‬ ‫باشترین ئەكتەری ژن لە فێستیڤاڵی‬ ‫فیلمی (لــوس ئەنجلس) لە ئەمریكا‬ ‫بەدەستبێنێ‌‪.‬‬ ‫ئــەم فیلمــە لــە دەرهێنانــی‬ ‫هونەرمەند (حســێن حەسەن)ەو لە‬ ‫زۆربــەی فێســتیڤاڵە جیهانیەكانــدا‬ ‫بەشداری كردوە‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئەم فیلمــە‪( ،‬دیمەن‬ ‫زەنــدی) كــە رۆڵــی ســەرەكی لــە‬ ‫فیلمەكــەدا دەبینێ‌ بــە (چاودێر)ی‬ ‫راگەیاند‪ :‬تەواو خۆشــحاڵم كە وەك‬ ‫ئەكتەرێكی ســەرەكی لــەم فیلمەدا‬ ‫رۆڵــم بینــی ‌و فیلمەكــە گەیشــتە‬

‫فێســتیڤاڵی فیلمی (لوس ئەنجلس)‬ ‫لە ئەمریــكا‪ .‬گەرچی خۆم نەمتوانی‬ ‫بگەمە ئەوێ‌‪ ،‬بەاڵم زۆر ئاسودەم كە‬ ‫توانیم خەاڵتی باشترین ئەكتەری ژن‬ ‫بە دەست بهێنم‪.‬‬ ‫ســەبارەت بە رۆڵــی ژن لە فیلمە‬ ‫ســینەماییەكاندا وتــی‪ :‬مــاوەی‬ ‫چەند ســاڵێكە بەشــدارم لــە فیلمە‬ ‫ســینەماییەكاندا‪ ،‬گەرچــی لــە‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردســتان پێداویســتی‬ ‫تــەواو هەیە بــۆ كاری فیلــم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئازادییەكــە فەراهەم نەكــراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەمــو ژنێكــی كــورد دەتوان ‌ێ رۆڵ‌و‬ ‫كاریگەری خۆی هەبێت لە سینەمادا‪،‬‬ ‫دەكــر ‌ێ هەمو ئاســتەنگەكان ببڕیت‬ ‫تاكــو بتوانیت بــەردەوام بیت‪ ،‬ئێمە‬ ‫هێشــتا لە چاو ســینەمای جیهانیدا‬ ‫ماومانــە‪ ،‬ئەزمونمان كەمە‪ ،‬دەب ‌ێ لە‬ ‫هەوڵدا بین‪ ،‬دڵنیام پێشتر دەكەوین‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (613)12-06-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫كۆنگرەی (فێمێنیزمی رۆشنگەری)‌و كۆنفرانسی‬ ‫(دابڕان) هەڵدەسەنگێنرێن‬ ‫(چاودێر)‪ ،‬ئەنجامی راپرسیی تایبەت بە كۆنگرەی دامەزراندنی (فێمێنیزمی رۆشنگەری)‌و سێیەمین‬ ‫كۆنفرانسی نێودەوڵەتیی (پالتفۆرمی دابڕان) ئاشكرادەكات‬ ‫رۆژانی ‪24-22‬ی ئایاری ئەمســاڵ‪ ،‬لە هۆڵی (د‪ .‬عیزەدین مســتەفا رەســوڵ) لە هۆتێل گراندملینیۆم لە شــاری ســلێمانی‪ ،‬كۆنگرەی دامەزراندنی (فێمێنیزمی رۆشنگەری) بە دروشمی (ژنی ئازاد‌و كۆمەڵی رۆشنگەر)‪ ،‬سێیەمین كۆنفرانسی‬ ‫نێودەوڵەتیی (پالتفۆرمی دابڕان) بە دروشمی (ئاین بۆ تاك‌و دیموكراسی بۆ هەموان)‪ ،‬بە بەشداریی ژمارەیەكی بەرچاو لە توێژەر‌و رۆشنبیران‪‌،‬و ئامادەبونی سەدان كەس لە چین‌و توێژە جیاوازەكان‪ ،‬بەستران‪.‬‬ ‫بە مەبەستی هەڵسەنگاندنی هەردو چاالكییەكە‪‌،‬و وەرگرتنی بیروڕای جیاواز‌و كۆكردنەوەی رەخنە‌و سەرنج‌و پێشنیارەكان‪ ،‬لە كۆتاڕۆژدا‪ ،‬دەستەی سەرپەرشتیار‪ ،‬فۆرمێكی راپرسی لەناو ئامادەبواندا باڵوكردەوە‪ .‬فۆرمەكە لە چوار بەند‌و‬ ‫‪ 17‬بڕگە پێكهاتبو‪ .‬بەسەر ئامادەبوواندا دابەشكراوە و ‪ 205‬كەس فۆڕمەكەیان گەڕاندۆتەوە‪ ،‬وەك سامپڵێكی وەرگیراو لە ئامادەبوان‪.‬‬ ‫لێرەدا‪ ،‬وێڕای خستنەڕوی ئەنجامی بڕگەكان‪ ،‬هەر بڕگەیەكیش شرۆڤەدەكەین‪.‬‬

‫یەكەم‪ :‬پرسیارە تایبەتەكان‬ ‫‪ .1‬رەگەز‪:‬‬ ‫بە پێی ئەنجامەكان‪ ،‬زۆرینەی بەشداربوانی‬ ‫راپرسییەكە‪ ،‬لە رەگەزی (مێ)ن‪ ،‬بە رێژەی‬ ‫(‪ ،)%67‬كــە لە پلــەی یەكەمدایە‪ .‬ئەمەش‬ ‫ئــەوە دەگەیەنێــت‪ ،‬بانوان هەم پەرۆشــی‬ ‫هاتنەكایەی بزاڤێكی رۆشــنگەریی تایبەت‌و‬ ‫جیاوازی لەوجــۆرەن‪ ،‬هەم تینوی دیبەیت‌و‬ ‫دیالــۆگ‌و كاری بابەتییانــەی زانســت‌و‬ ‫فیكریین دەربارەی پرسەكانی پەیوەست بە‬ ‫فێمێنیزم‌و ئاینناسی‌و كرانەوە‌و ئەقاڵنییەت‪.‬‬ ‫‪ .2‬تەمەن‪:‬‬ ‫لە ئەنجامەكانــەوە دەركەوتوە‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫نمونــەی وەرگیراوی ئامادەبــوان‪ ،‬تەمەنیان‬ ‫لە نێــوان (‪ 45-26‬ســاڵ)دایە‪ ،‬بە رێژەی‬ ‫(‪ .)%62‬كــە ئەمە ئاماژەیەكی ئەرێنییە بۆ‬ ‫بەشــداریی گەنــج‌و الوان لەوجۆرە چاالكییە‬ ‫رۆشنگەرانەدا‪.‬‬ ‫‪ .3‬پیشە‪:‬‬ ‫بــە گوێــرەی ئەنجامــی راپرســییەكە‪،‬‬ ‫زۆرینــەی ئامادەبــوان لــە (مامۆســتا‌و‬ ‫فەرمانبەر)انــن‪ ،‬كــە بە رێــژەی (‪ )%37‬لە‬ ‫پلــەی یەكەمدا هاتوە‪ ،‬هــەروا (خوێندكار)‬ ‫ان‪ ،‬بە رێژەی (‪ )%14‬لە پلەی ســێیەمدان‪.‬‬ ‫لەمەشــەوە روندەبێتــەوە‪ ،‬چیــن‌و توێــژە‬ ‫چــاالك‌و كاریگەرەكانــی كۆمەڵــی كوردیی‬ ‫دوو نمونە لە هێڵكاریی ئەنجامی راپرسییەكە‬ ‫هەێمــی كوردســتان‪ ،‬پەرۆشــی كرانــەوە‌و‬ ‫سەرخســتنی پــرۆژەی رۆشــنگەریین‪ ،‬و‬ ‫كاریشی بۆ دەكەن‪.‬‬ ‫(‪ .)%15‬ئەمــەش ئەوە دەردەخات‪ ،‬بابەت‌و كۆمەڵی كوردی‌و ئامانجەكانی (فێمێنیزمی یاسا لۆكاڵییەكانی تایبەت بە ژن) بە رێژەی‬ ‫تەوەرەكانــی كۆنگرەكە تائەندازەیەكی باش رۆشنگەری) بون‪.‬‬ ‫(‪‌)%18‬و لە پلەی ســێیەمدا هاتوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫والێكدەدرێتەوە‪ ،‬هەمو تەوەرەكانی كۆنگرەكە‬ ‫دوەم‪ :‬پرسیارەكان سەبارەت بە ئاستی جێی رەزامەندیی ئامادەبوان بون‪.‬‬ ‫‪ .5‬بابــەت‌و تەوەرەكانــی كۆنگرەكــە‌و بە شــێوەیەكی گشــتی بونەتە جێســەرنجی‬ ‫كۆنگرەی دامەزراندنی (فێمێنیزمی‬ ‫‪ .3‬هەڵسەنگاندنی ئاســتی بەڕێوەچونی دەستنیشان‌و چارەسەركردنی كێشەی ژنان ئامادەبوان‌و بە پێویستیان زانیون‪.‬‬ ‫رۆشنگەری)‬ ‫كارەكانی كۆنگرەكە لە روی كارگێڕییەوە‪ :‬لە كۆمەڵی كوردیدا‪:‬‬ ‫‪ .1‬پێویســتیی بەســتنی كۆنگرەكە لەم ئەنجامــەكان رونیدەكەنــەوە‪ ،‬زۆرینــەی بــە گوێــرەی ئەنجامــەكان‪ ،‬زۆرینــەی سێیەم‪ :‬پرسیارەكان سەبارەت بە ئاستی‬ ‫بەشــداربوانی راپرســییەكە‪ ،‬بــە رێــژەی‬ ‫بەشــداربوان‪ ،‬بە(بــاش) زانیــوە‪ ،‬كە‬ ‫بارودۆخەی هەرێمی كوردستاندا‪:‬‬ ‫پلەی (‪ )%47‬بۆچونیانوایە‪ ،‬تاڕادەی (مامناوەند) سێیەمین كۆنفرانسی (پالتفۆرمی دابڕان)‬ ‫یەكەمــدان‌و بــە رێــژەی (‪ )%40‬هاتــون‪،‬‬ ‫ئەنجامــەكان ئاشــكرایدەكەن‪ ،‬زۆرینــەی هاوكات (مامناوەند) بــە رێژەی (‪ )%30‬لە توانیویانــە هەوڵێك بن‪ ،‬كە بە پلەی یەكەم‬ ‫‪ .1‬پێویستیی بەستنی كۆنفرانسەكە لەم‬ ‫بەشــداربوانی راپرســییەكە‪ ،‬تاڕادەیەكــی پلــەی دوەم‪ ،‬و (زۆر باش)یــش بــە رێژەی هاتــوە‪ ،‬لە پلەی دوەمیشــدا‪ ،‬رادەی (زۆر)‬ ‫(زۆر) بــە پێویســتی دەزانــن‪ ،‬كــە پلــەی‬ ‫هاتــوە بــە رێــژەی (‪ ،)%22‬بــە رێژەیەكی بارودۆخەی هەرێمی كوردستاندا‪:‬‬ ‫(‪ )%21‬لــە پلــەی ســێیەمدان‪ .‬ئەمــەش‬ ‫دوای‬ ‫یەكەمی وەرگرتوە بە رێژەی (‪،)%42‬‬ ‫ئەنجامــەكان ئاشــكرایدەكەن‪ ،‬زۆرینــەی‬ ‫واتــای رەزامەندبونــی رێژەیەكــی بەرچاوی نزیــك لەویــش (‪ )%20‬رادەی (كەم) دێت‪.‬‬ ‫ئەویش لە پلەی دوەمدا (ئێجگار زۆر) دێت‬ ‫ئەمەش رونیدەكاتەوە‪ ،‬بابەت‌و تەوەرەكانی بەشــداربوانی راپرســییەكە‪ ،‬تاڕادەیەكــی‬ ‫ئامادەبوان دەگەیەنێت‪ ،‬لە الیەنی كارگێڕیی‬ ‫بە رێــژەی (‪ .)%33‬ئەمەش مانای ئەوەیە‪،‬‬ ‫كۆنگرەكــە تائەندازەیــەك توانیویانــە خاڵ (زۆر) بــە پێویســتی دەزانــن‪ ،‬كــە پلــەی‬ ‫كۆنگرەكە‪.‬‬ ‫دامەزراندنــی بزوتنەوەیەكــی رۆشــنگەریی‬ ‫بخەنەســەر پیتــەكان‌و هەنگاوێــك بــن لەو یەكەمی وەرگرتوە بە رێژەی (‪ ،)%47‬دوای‬ ‫لەوشــێوەیە‌و بەو ئامانج‌و خەونانە‪ ،‬یەكێكە‬ ‫ئەویش لە پلەی دوەمــدا (مامناوەند) دێت‬ ‫‪ .4‬یەكانگیربونــی بابــەت‌و تەوەرەكانــی بارەیەوە‪.‬‬ ‫لە پێویستییە هەنوكەییەكانی قۆناغەكە‪.‬‬ ‫بە رێــژەی (‪ .)%43‬ئەمەش مانای ئەوەیە‪،‬‬ ‫كۆنگرەكــە لەگــەڵ پێویســتیی هەنوكەیی‬ ‫ســازدانی كۆنفرانســی (پالتفۆرمی دابڕان)‬ ‫‪ .6‬تەوەرەكانی كۆنگرە‪:‬‬ ‫كێشــەی ژنــان لــە كۆمەڵــی كــوردی‌و‬ ‫‪ .2‬هەڵســەنگاندنی ئاســتی بابــەت‌و‬ ‫ئەنجامــەكان ئاشــكرایدەكەن‪ ،‬لــە پلەی وەك ســێیەم ئەزمونــی لەوشــێوەیە‪ ،‬لــە‬ ‫ئامانجەكانی بزوتنەوەكە‪:‬‬ ‫تەوەرەكانــی كۆنگرەكــە بــە شــێوەیەكی‬ ‫یەكەمــدا هەرســێ تەوەرەكــە (هەمویــان) هەلومەرجێكی لەباری هەرێمی كوردســتاندا‬ ‫لە ئەنجامەكــەوە دەردەكەوێت‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫گشتی‪:‬‬ ‫دێت‪ ،‬كە ســەرنجی زۆرینــەی ئامادەبوانیان بو‪.‬‬ ‫بەشــداربوان بــە رێــژەی (‪ )%63‬پێیانوایە‬ ‫راپرســییەكە‪،‬‬ ‫ئەنجامەكانــی‬ ‫پێــی‬ ‫بــە‬ ‫(بەڵــێ) یەكانگیرن‪ ،‬كە لــە پلەی یەكەمدا راكێشــاوە‪ ،‬ئەمــەش بە رێــژەی (‪ ،)%24‬بە‬ ‫بە‬ ‫(‪)%53‬‬ ‫رێژەی‬ ‫بە‬ ‫بەشــداربوان‬ ‫زۆرینەی‬ ‫‪ .2‬هەڵســەنگاندنی ئاســتی بابــەت‌و‬ ‫دێت‪ ،‬لە بەرامبەریشــدا بە رێــژەی (‪ )%24‬رێــژەی نزیك لەوەش هەردو تەوەری (تاكی‬ ‫(باش) هەڵیانسەنگاندوە‪ ،‬كە پلەی یەكەمی‬ ‫كورد‌و جێندەرناسی لە باشوری كوردستاندا‪ ،‬تەوەرەكانی كۆنفرانســەكە بە شــێوەیەكی‬ ‫بــە (نەخێر) دەنگیانــداوە‪ .‬دەكرێ ئەمەش‬ ‫داگیركــردوە‪ ،‬دوای ئــەوەش (مامناوەنــد)‬ ‫هەژمونــی نەریت‌و ئاین لەســەر پرســی ژن) گشتی‪:‬‬ ‫وا شــرۆڤەبكرێت‪ ،‬كە بابــەت‌و تەوەرەكانی‬ ‫بــە پێــی ئەنجامەكانــی راپرســییەكە‪،‬‬ ‫دێــت بــە رێــژەی (‪ ،)%26‬لــە پلــەی كۆنگرەكــە تاڕادەیەكــی زۆر لــە ئاســتی بــە رێژەی (‪‌)%23‬و لە پلەی دوەمدا هاتون‪،‬‬ ‫سێیەمیشــدا (زۆر باش) هاتــوە بە رێژەی‬ ‫بەاڵم تــەوەری (رێككەوتننامە نێودەوڵەتی‌و زۆرینەی بەشــداربوان بە رێژەی (‪ )%56‬بە‬ ‫پێویســتیی هەنوكەیــی كێشــەی ژنــان لە‬

‫(باش) هەڵیانسەنگاندوە‪ ،‬كە پلەی یەكەمی‬ ‫داگیركردوە‪ ،‬دوای ئەوەش (مامناوەند) دێت‬ ‫بــە رێــژەی (‪ ،)%23‬لە پلەی سێیەمیشــدا‬ ‫(زۆر باش) هاتوە بە رێژەی (‪ .)%19‬دەكرێ‬ ‫لەمەشــەوە ئەوە هەڵبهێنجیــن‪ ،‬كە بابەت‌و‬ ‫تەوەرەكانــی كۆنفرانســەكە تائەندازەیەكی‬ ‫باش جێی رەزامەندیی ئامادەبوان بون‪.‬‬ ‫‪ .3‬هەڵسەنگاندنی ئاســتی بەڕێوەچونی‬ ‫كارەكانی كۆنفرانسەكە لە روی كارگێڕییەوە‪:‬‬ ‫ئەنجامــەكان رونیدەكەنــەوە‪ ،‬زۆرینــەی‬ ‫بەشــداربوان‪ ،‬بە(بــاش) زانیــوە‪ ،‬كە پلەی‬ ‫یەكەمدان‌و بە رێژەی (‪ )%40‬هاتون‪ ،‬هاوكات‬ ‫(مامناوەنــد) بــە رێــژەی (‪ )%24‬لە پلەی‬ ‫دوەم‪ ،‬و (زۆر باش)یــش بە رێژەی (‪)%26‬‬ ‫لە پلەی ســێیەمدان‪ .‬ئەمــەش واتای ئەوە‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬رێژەیەكی بەرچاوی ئامادەبوان‬ ‫لە الیەنی كارگێڕیی كۆنفرانسەكە رازیبون‪.‬‬ ‫‪ .4‬یەكانگیربونــی بابــەت‌و تەوەرەكانــی‬ ‫كۆنفرانســەكە لەگەڵ پێویستیی هەنوكەیی‬ ‫كۆمەڵی كوردی‪:‬‬ ‫لە ئەنجامەكانەوە روندەبێتەوە‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫بەشــداربوان بــە رێــژەی (‪ )%72‬پێیانوایە‬ ‫(بەڵــێ) یەكانگیرن‪ ،‬كە لــە پلەی یەكەمدا‬ ‫دێت‪ ،‬لە بەرامبەریشــدا بــە رێژەی (‪)%16‬‬ ‫بــە (نەخێر) دەنگیانــداوە‪ .‬دەكرێ ئەمەش‬ ‫وا بخوێنرێتــەوە‪ ،‬كــە بابــەت‌و تەوەرەكانی‬ ‫كۆنفرانســەكە بــە بــڕوای ئامادەبــوان‪،‬‬ ‫تاڕادەیەكــی زۆر لــە ئاســتی پێویســتیی‬ ‫هەنوكەیی كێشەی كۆمەڵی كوردی بون‪.‬‬ ‫‪ .5‬بابــەت‌و تەوەرەكانی كۆنفرانســەكە‌و‬ ‫دەستنیشــان‌و چارەســەركردنی كێشەیەكی‬ ‫نێو كۆمەڵ‪:‬‬ ‫ئەنجامــەكان پێمــان دەڵێــن‪ ،‬زۆرینــەی‬ ‫بەشــداربوانی راپرســییەكە‪ ،‬بــە رێــژەی‬ ‫(‪ )%56‬بۆچونیانوایە‪ ،‬تاڕادەی (مامناوەند)‬ ‫توانیویانــە هەوڵێك بن‪ ،‬كە بە پلەی یەكەم‬ ‫هاتــوە‪ ،‬لە پلەی دوەمیشــدا‪ ،‬رادەی (زۆر)‬ ‫هاتــوە بــە رێــژەی (‪ ،)%22‬بــە رێژەیەكی‬ ‫كەمتر لەویــش (‪ )%12‬رادەی (كەم) دێت‪.‬‬ ‫ئەمــەش دەریدەخات‪ ،‬بابــەت‌و تەوەرەكانی‬ ‫كۆنفرانســەكە تائەندازەیــەك توانیویانــە‬ ‫ببنــە هەوڵێك بۆ دیاریكــردن‌و چارەكردنی‬ ‫كێشەكش نێو كۆمەڵ‪.‬‬ ‫‪ .6‬تەوەرەكانی كۆنفرانس‪:‬‬ ‫ئەنجامــەكان ئاشــكرایدەكەن‪ ،‬لــە پلەی‬ ‫یەكەمــدا هەرســێ تەوەرەكــە (هەمویان)‬ ‫دێت‪ ،‬كە ســەرنجی زۆرینەی ئامادەبوانیان‬ ‫راكێشــاوە‪ ،‬ئەمەش بە رێــژەی (‪ ،)%24‬بە‬ ‫دو رێــژەی نزیك لــەوەش هــەردو تەوەری‬ ‫(رۆشــنگەری‌و ســێكیوالریزم‪ ،‬تیۆلۆژیــای‬ ‫ئاین لە سەردەمی نوێدا) بە رێژەی (‪)%23‬‬ ‫(‪‌)%22‬و لــە پلــەی دوەمدا هاتــون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تەوەری (كوردە داعشــەكان‌و سەلەفییەتی‬ ‫جیهادی) بە رێژەی (‪‌)%20‬و لە پلەی سێیەمدا‬ ‫هاتــوە‪ .‬ئەمــەش مانای ئــەوە دەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ســەرجەم تەوەرەكانــی كۆنفرانســەكە بــە‬ ‫شێوەیەكی گشتی جێســەرنجی ئامادەبوان‬ ‫بون‌و بە پێویستیان زانیون‪.‬‬

‫چوارەم‪ :‬رەخنە‌و سەرنج‌و پێشنیارەكان بۆ‬ ‫كۆنگرە‌و كۆنفرانسەكە‪:‬‬ ‫‪ .1‬گرنگتریــن ئــەو رەخنە‌و ســەرنجانەی‬ ‫بەشــداربوانی راپرســییەكە لەســەر هــەردو‬ ‫چاالكییەكــە (كۆنگــرە‪ ،‬كۆنفرانــس)‬ ‫خستویانەتەڕو‪ ،‬بریتین لە‪:‬‬ ‫ گشتگیری زاڵ بو بەسەر بابەتەكاندا‪.‬‬‫ بــواری پەروەردە‌و خوێندنــی بااڵ مافی‬‫خۆی پێنەدرا‪.‬‬ ‫ دەبوایە هەریەك لە كۆنگرە‌و كۆنفرانسەكە‬‫سێ رۆژ بوایە‪.‬‬ ‫ هەنــدێ لە بەڕێوەبــەری پانێلەكان الواز‬‫بون‪.‬‬ ‫ پێویســتبو بابەتێــك دەربــارەی ژن لە‬‫دەوڵەتەكەی (داعش)دا هەبوایە‪.‬‬ ‫ ئــەو بانوانەی لە پارتە ئیســامییەكاندا‬‫كاردەكەن ئامادەییان كەم بو‪.‬‬ ‫ بۆچــون‌و وەاڵمــی پیاوانــی دیــن بــە‬‫شــێوەیەكی بەرچــاو ون بــو لــە بابــەت‌و‬ ‫تەوەرەكاندا‪.‬‬ ‫ الیەنی تەكنیكی كەموكوڕی هەبو‪.‬‬‫‪ .2‬گرنگتریــن ئــەو پێشــنیارانەی‬ ‫بەشــداربوانی راپرســییەكە لەپێنــاو باشــتر‬ ‫بەڕێوەچونی ئەوجــۆرە چاالكییانە بۆ ئایندە‬ ‫پێشكەشیانكردون‪ ،‬بریتین لە‪:‬‬ ‫ هەوڵــدان بۆ ئــەوەی كار‌و ئامانجەكانی‬‫پالتفۆرم زیاتر بە كوردەواری ئاشنابكرێن‪.‬‬ ‫ ئەو كەسانەی دەبنە واجیهەی پالتفۆرم‌و‬‫چاالكییەكانی‪ ،‬خەڵكانی لێهاتوی رۆشــنگەر‬ ‫بن‪.‬‬ ‫ بەردەوامیــدان‌و زیادكردنــی ئەوجــۆرە‬‫چاالكییانە‪.‬‬ ‫ بانگهێشــتكردنی بیرمەند‌و فەیلەســوفە‬‫بەناوبانگەكان بكرێتە نەریتی كۆنفرانس‪.‬‬ ‫ هەوڵ بدرێت‪ ،‬النیكەم شەش مانگ پێشتر‬‫بانگەوازی بۆ بكرێت‌و پوختەی توێژینەوەكان‬ ‫وەریگیرێن‪.‬‬ ‫ بایەخــدان بــە بابەتــی ئازادیــی باوەڕ‌و‬‫ویژدان‪.‬‬ ‫ بەشــداریپێكردنی پتــری دەنگ‌و رەنگ‌و‬‫نەتەوەی جیاواز‪.‬‬ ‫ میوانــە بیانییــەكان شــارەزای دۆخــی‬‫كوردەواری‌و هەرێمی كوردستان بن‪.‬‬ ‫ هەڵبژاردنــی بابەتــە واقیعییــەكان‪ ،‬كە‬‫گوزارشت لە لەئێستای كوردەواری بكەن‪.‬‬ ‫ بانگهێشــتكردنی زیاتــری خەڵكانــی‬‫رۆشــنبیر‪ ،‬بــە تایبــەت لــە شــار‌و ناوچــە‬ ‫دورەدەستەكانەوە‪.‬‬ ‫ بانگهێشــتكردنی خەڵكانــی بــەدەر لــە‬‫بیروباوەڕی رەوتەكە‪.‬‬ ‫ بانگهێشــتكردنی خەڵكانــی حكومــی‌و‬‫ئیداری‌و پەیوەنددار بە بابەتەكان‪.‬‬ ‫ پوختكردنــەوەی پانێڵەكان‌و رێزگرتن لە‬‫كات‪.‬‬ ‫ بابەتــە پێشكەشــكراوەكانی كۆنفرانس‬‫چاپ بكرێن‪.‬‬ ‫ كۆنگرە‌و كۆنفرانس تێكەڵنەكرێن‪.‬‬‫ رێكخســتنی باشــتری شــوێن‌و كاتــی‬‫نانخــواردن بــۆ میوانــەكان‪ ،‬و نەهێشــتنی‬ ‫جیاوازی لە نێوان میوانەكاندا‪.‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪345‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )345‬دوشەممە ‪2017/6/12‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ێ ئیجازە لە رۆژئاوای كوردستاندا‬ ‫مارێكی ب ‌‬ ‫«رشۆڤەی هەڵوێستەكانی ئیخوان موسلیمین لەسوریا بەرامبەر كێشەی كورد»‬ ‫ماجید خەلیل‬ ‫زیاد لە نیو سەدەیە ئیخوان موسلمین‬ ‫لەسوریادا بەڕێبەرایەتی موستەفا‬ ‫سوباعی لق و بارەگاو رێكخستنەكانی‬ ‫خــزانــدووەتــە نێو ســـوریـــاوە‪ ،‬ئەم‬ ‫رێكخستنە ئیسالمیە هەڵگری گوتارێكی‬ ‫شلڕەوی ئیسالمییەو شۆڕبوونەوەی‬ ‫ئەدەبیاتی حەسەن بەنناو سەید قوتبە‬ ‫بۆنێو كۆمەڵی موسڵمانی واڵتی شام‪.‬‬ ‫ێ رۆڵــی بەرچاوی بینیوە‬ ‫لێرەو لــەو ‌‬ ‫لە پڕچەككردنی الوان بۆ خەبات و‬ ‫جیهاد‪ ،‬بەتایبەتی لەو پرسانەدا كە‬ ‫پەیوەستبوون بە دانیشتوانی دەرێی‬ ‫سوریاوە‪ ،‬برایانی موسڵمان رۆڵیان‬ ‫ئیسالمگەرای نەدەبینی‪ ،‬بەاڵم چوون سیمبوڵی دژ بەتێرۆرو كچانی جەوان و دابەشكاری سوریا؟ چ لۆژیكێك و بن و لە كۆمەڵێكی ئازادو رۆشنگەردا جەنگی جیهانی دووەم رێكخستنەكانی‬ ‫هــەبــووە لــە هــانــدان و نــاردنــە نێو‬ ‫پرۆژەكە ناسیۆنالیزم بوو ئەوان گەز و جوامێر لە مەتەرێزی تاریكیدان‪ ،‬چ مرۆڤدۆستییەك و چ ئیمانێك لەم بژین‪ .‬بەاڵم هێزی بناژۆخوزی ئیخوانی ئــیــخــوان‪ ،‬دروســـت لــە (‪)1946‬زدا‬ ‫بەرەكانی جەنگی دژ بە ئیسرائیل و‬ ‫گەز بااڵیان پێدەكرد‪ .‬لەشەستەكاندا كە پێش ئــەوەی داعــش نارەزایەتی دژ بەیاننامەی ئیخوانی سوریادا هەیە؟ سوریاو و رابــردووی هەڵوێستەكانی بەرێبەرایەتی (موستەفا سوباعی)‬ ‫چەندین گروپی چەكداریشیان بۆنێو‬ ‫خاكی كوردان بۆن و بەرامەی كوردی بە كۆمەكی خــۆرئــاوا بۆ ئــەو هێزە ئیخوانی وسوریا بۆدەبێت دژی پەیەدە ئــەوســاو ئێستایان ئــەو راستیەی ی هاتنە سوریا‪ ،‬هــەر لەسەرەتاوە‬ ‫بازنە ناسیۆنالیستییە عەرەبییەكەی‬ ‫لێسەنرایەوە‪ ،‬كە وتــەو وێنای كورد دەرببڕێت ئیخوانەكان راستبوونەتەوە‪ .‬بێت؟ ئایا ئەو رقەی ئیخوان لەوەوە نیشان دایەوە كە جیاوازییەك لەنێوان بە گوێرەی بەڵگەنامەكانی ئیخوان‪،‬‬ ‫دژ بە ئیسرائیل چێكردووە‪ .‬ئیخوان‬ ‫سڕایەوە‪ ،‬كە ناسنامەی كورد بوون ئیخوانەكانی سوریا‪ ،‬لە سوریایەكی سەرچاوە ناگرێت كە پەیەدە ئاگری لە توندڕەو و میانەرەوی ئیسالمگەرادا بێجگە لە شارەكانی كوردستان كە هیچ‬ ‫لەبەرامبەر ناسیۆنالیزمی عەرەبی‬ ‫سوتێنرا هەڵوێستێكی ئیخوان نەبیرنران سەدان پارچەوە‪ ،‬لەسوریایەكی وێران پێتەختی داعش بەرداوەو دڵی رەققەی نییە بۆ مامەڵەكردن لە سەر مافە بنكەو لقێكیان نەبوو ئیدی لەتەواوی‬ ‫بەشار ئەسەد دا فرە ساڵمەت و بێ‬ ‫هەروەك چۆن لەباشوریشدا كیمیایی و پاشا گــەردانــەوە‪ ،‬لەسوریایەكی ئەوانی توشی شۆككردووە؟ پەیەدە سەرەتایەكانی نــەتــەوە موسڵمانە پارێزگاكانی سوریا دا لقەكانی ئیخوان‬ ‫كێشەن‪ ،‬تەنانەت لە هیچ پرۆژەیەكی‬ ‫بەتەوقی سەری كــوردا كرا ئیخوانی نوقمی خوێن و لەسوریایەكی زیاد لە چ زیانێكی بۆ ئیخوان هەبووە‪ ،‬جگە نــاعــەرەبــەكــان‪ ،‬ئـــەوە راستیبیەكە باڵو ببوونەوە‪ .‬لە ئێستاشدا پارتی‬ ‫عـــەرەبـــگـــەراو عـــروبـــەی عــەرەبــی‪،‬‬ ‫ئێراق لە تونی بابادا بوو‪ .‬ئەوڕۆ كە شەش ساڵ برینداری دەستی تێرۆرو لــەو زیانەی كە ئــەوان دەڵێن ئێمە بەتەواوی لە دوواین بەیاننامەی ئیخوان یەكێتی دێموكراتی (پەیەدە) لەنێوچە‬ ‫كەخانەوادەی ئەسەد تێیدا سەردەست‬ ‫داعش و نەسرەو سەلەفیزمی جهادی بــەشــارەوە‪ ،‬ئیخوانەكان هاتوونەتە كوردین‪ ،‬جگە لەو زیانەی كە پەیەدە موسلمینی سوریادا دەخوێنرێتەوە‪ .‬كوردییەكاندا هێزێكی بااڵدەستە‪ ،‬بەم‬ ‫بوون بچوكترین الم و جیمیان نەبووە‪.‬‬ ‫لەسوریادا زیاد لە هــەزار رێكخراو و پێشێ‌‌و پەیام و بەیان دژ بە كورد كۆمەڵێكی رۆشنگەرو كچان و ژنانێكی هێشتا تــەواوی ئیسالمیزمی ئیخوانی شێوەیە چاالكییەكانی‌و كردەكانی‬ ‫لەتەواوی ئەو باڵوكراوانەی كە دەریان‬ ‫هێزو میلیشیای پاشا گەردانیان هەیە‪ ،‬دەردەكــەن و لە خەمی یەكپارچەیی ئـــازادو ناكۆیلەی دەوێـــت‪ .‬ئیخوانی ‪ ،‬هێندەی بناژۆخوازترین نەتەوەگەرای راستەوخۆ كاریگەرییان هەیە لەسەر‬ ‫چــوانــدووە دێڕێكیان دژ بــە مشیل‬ ‫لەخاكی سوریادا هەر كۆاڵنێك جۆرێك سوریادان‪ .‬ئیخوانەكان دژ بە بڕیاری سوریا بەدرێژایی نیو سەدە تاوەكو جو و نەیانتوانیوە بــاوەڕ بە پرسی رەوش‌و رەونەقی ناوچە كوردییەكان‪.‬‬ ‫ئەفلەقی بابی ناسیۆنالیزمی عەرەبی‬ ‫لە دەوڵەتی راگەیاندووە‪ ،‬هەر كۆاڵنێك پڕچەككردنی كـــوردو دژی سەنای ئەوڕۆ تەنها كاتێك لە خەمی سوریادا فرەیی بكەن‪ ،‬لەنێو جووەكاندا كەسانی لە (‪ )2000‬بــەدواوە لەنێو كوردانی‬ ‫یاخۆ یان ساتع حسری نەبووەو نابێ‌‪.‬‬ ‫ئەمیرو سەردارێكی هەیە‪ ،‬ئیخوان ترامپ بۆ یەپەگەو ناساندنیان بە بووە كە كورد هەناسەیەكی ئازادیدا وەك مارتین پۆپەر بوونی هەبوو كە سوریا جواڵنەوەیەكی كوردیی وابەستە‬ ‫ئەم هێزە لە كایەی سیكۆالرییەتی‬ ‫بەیاننامەیەكی جدی پێنەبووە‪ ،‬كاتێك هێزێكی شۆڕشگێڕ هاتوونەتە دەنگ بێت لەو بڕیارەوە شرۆڤەكاران توشی دامەزرێنەری كۆنگرەی زایۆنییەكان بــە پــارتــی كــرێــكــارانــی كــوردســتــان‬ ‫پەڕگیری عەرەبیدا نتقییان نییەو‬ ‫ئەسەد كیمیابارانی خان شەیخونی كرد و دەڵــێــن ئــەوە پــرۆژەیــەكــی دژ بە شۆك دەبن‪ ،‬بۆچی ئیخوان وادەكات‪ ،‬بوو‪ ،‬بەاڵم گوتاری ئەو و فەلسەفەی (پەكەكە) چێبوو‪ .‬ئەم پارتە لەالیەن‬ ‫نــەبــووە‪ .‬بـــەاڵم لــەهــەمــبــەر پرسی‬ ‫ئیخوان ئەلفێك ناڵێت‪ ،‬سوریا بووەتە یەكێتی خاكی سوریایە‪ .‬ئیخوانەكان چاوەڕوانییەكان لەو ئاستە دابوون كە ئەو فەلسەفەیەكی دیالۆگی بو‪ ،‬ئەو ئەندامانی پەكەكەوە لەسوریاو لەساڵی‬ ‫نەتەوەكانی نێو سوریادا سازو ئامادەن‪،‬‬ ‫هـــەزار پــارچ ـە‌و ئیخوان قسەیەكی لە بەیاننامەكەیاندا رایانگەیاندبوو كە هێزەكانی دژ بە داعش بە ئیخوانیشەوە دەیــوت فەلەستین بۆ جوەكانەو بۆ ‪2003‬دا دامـــــەزرا‪ .‬ئــەم رێــكــخــراوە‬ ‫لەبچوترین جــواڵنــەوەی ناعەرەبیدا‬ ‫نییە‪ ،‬وەلـێ‌ قسەی هــەوەڵ‌و كۆتایی پەیەدە و داعش‌و بەرەی نەسرە لەو كەیفخۆشبن بە متمانەی ئەمریكا بۆ عەرەبەكانەو بۆ ئەو مرۆڤانەیە كە لەگەڵ رێكخراوە تێرۆریستییەكانی‬ ‫بەتایبەتی لەهەمبەر هەناسەیەكی‬ ‫ئیخوان موسلیمین لەسەر جواڵنەوەی بڕیارە سودمەندن‪ .‬سەیرترین وێنای بەهێزترین هێزو هەرەكەتی دژ بەداعش‪ ،‬لــەوێــن یاخۆ گەرەكییانە لەوێبن‪ ،‬وەك(داعـــش)‌و (بــەرەی نەسرە) لە‬ ‫رزگــاریــخــوازی كــوردیــدا بناژۆترین‬ ‫هەقخوازو خەباتی رزگـــاری خــوازی ئەو بەیاننامە لە كاتێكدایە كە دوو بــەاڵم چــاوەڕوانــیــیــەكــان وانــەبــوون‪ ،‬دمەزرێنەرێكی بیری سەهیۆنییەت وا ( ‪ )2013‬وە لە جەنگێكی دژواردان‌و‬ ‫هێزی مــێــژووی هــاوچــەرخــی سوریا‬ ‫كوردانە! دروســت دەڵێی هێزێكە بۆ جەمسەری سەدو هەشتا پلە پێچەوانە بەتایبەتی ئیخوان بەو بەیاننامەیەی بیری دەكردەوە‪ ،‬بەاڵم لەم سەردەمەو هــەڕەشــە لە كانتۆنە كوردییەكانی‬ ‫بوون‪ .‬لەشەستەكانداو لەو دەمەدا‪،‬‬ ‫ئەوە چێبووە بەیاننامەو پەیام دژ بە لەو ئەدەبیاتەو لەو خەمەی ئیخواندایە‪ ،‬كە خستیەڕوو‪ ،‬رووی راستەقینەی بە دەستگرتن بە پەیامێكی وەكو خۆرئاوا دەكــەن‪ .‬بەمجۆرە ئیسالمی‬ ‫كە تەعریب و تەبعیس نموونەیەكی‬ ‫كورد دەربكات‪ ،‬ئەرشیفی نیو سەدەی داعشێك مەچەكی راستی خۆی دژبو خۆی نیشاندان نیشانی دا كە هیچ ئیسالمەوە هێزێكی میانەڕەوی وەك سیاسیی نەك هەر نەبووەتە بەشێك‬ ‫دیاری رەوشی سوریا بوون‌و ناسنامە‬ ‫ئەم هێزە جگە لە پەیامی دژ بەكورد بە كوبانێ‌‌و دژ بوو بە كانتۆنەكان پێوەرێكیان بۆ ئەو گوتارە نییە كە ئیخوان بەو جــۆرە لە پەیامی مافی لە بزووتنەوەی رزگاریخوازیی نەتەوەیی‬ ‫لەمرۆڤی كــورد دەسەنرایەوەو مافی‬ ‫دێڕێكی تری تێدانییە‪ .‬لەم كاتەداو لە و نەیاری كــورد بــوون ئێستە چلۆن گەرەكییەتی كوردو عەرەب و تێكڕای نەتەوەكان تێدەگات‪ ،‬بەو جــۆرە لە كورد‪ ،‬بەڵكو بەشێك بووە لەو هەوڵە‬ ‫هاواڵتیبوون قوتدەدرا‪ ،‬دێڕێكی ئیخوانی‬ ‫رەوشێكا كە تەنها هێزێكی پراكتیكی بەهێزبوونی دژایەتی بكرێت‪ ،‬كام هێز گــەالن لــەســەر ســفــرەی ئیسالمەتی بچوكترین ئاوڕدانەوەی ئەمریكا دەگات دەرەكــیــانــەی كـــەبـــەردەوام دژبــووە‬ ‫موسڵمانگەرای سوریا بەرچاو ناكەوێت‪،‬‬ ‫بۆ پراكتیكی ئازادی و مافی نەتەوەی هەبوو لەسوریادا دژ بێت بەتاریكی؟ كۆبكەنەوەو ئەگین خۆ كوردی سوریا بۆ بندەسترین خەڵكی موسڵمانی سەر بە خەباتی رزگاریخوازی نەتەوەیی‬ ‫لەو دەمــەدا ئەوان سەرقاڵی یەكێتی‬ ‫كوردو هیچ پرۆژەیەكی رزگاریخوازیی‌و‬ ‫كورد لە سوریادا دژە بە بونیادو بنەما كام هێز بوو لە سوریادا دژ بوو بە هێشتا سەربەخۆخوازی راستەقینەی زەوی كە كوردن‪.‬‬ ‫دنیای عــەرەب و پــرۆژەی ساختەی‬ ‫دیــارە لە كوردستانی خــۆرئــاوادا شۆڕشگێڕیی بۆ نەتەوەی بن دەستی‬ ‫ناسریزم بوون‪ ،‬ناسرێك كە دووچاوی بناژۆكانی داعش لەسوریادا یەپەگەو بناژۆخوازی‪ ،‬كام هێز بوو لەسوریادا نەخستووەتە بەرنامەی كاریەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەیەدەیە‪ ،‬لەم كاتەدا كە پەیەدە بووەتە دژ بوو بە تااڵنی كچان و راو و و رووت ئەوەی خستووەتە كاریەوە كە كورد رەوتی ئیسالمی بوونی نەبوو‪ ،‬لەپاش كورد لە هەگبەیدا نەبووە‪.‬‬ ‫هەبوو ئیسالم و قورئان و بەرماڵی‬

‫لەشەستەكانداو‬ ‫لەو دەمەدا‪ ،‬كە تەعریب‬ ‫و تەبعیس منوونەیەكی دیاری رەوشی‬ ‫سوریا بوون‌و ناسنامە لەمرۆڤی كورد‬ ‫دەسەنرایەوەو مافی هاواڵتیبوون قوتدەدرا‪،‬‬ ‫دێڕێكی ئیخوانی موسڵامنگەرای سوریا‬ ‫بەرچاو ناكەوێت‬

‫كاتێك‬ ‫ئەسەد كیمیابارانی‬ ‫خان شەیخونی كرد ئیخوان ئەلفێك‬ ‫ناڵێت‪ ،‬سوریا بووەتە هەزار پارچە‌و ئیخوان‬ ‫قسەیەكی نییە‪ ،‬وەلێ‌ قسەی هەوەڵ‌و كۆتایی‬ ‫ئیخوان موسلیمین لەسەر جواڵنەوەی‬ ‫هەقخوازو خەباتی رزگاریخوازی‬ ‫كوردانە!‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪)345‬دوشەممە ‪2017/6/12‬‬

‫جیهانی كتێب و كتێبی ئیسالمی‬ ‫لەدابڕانی مەعریفییەوە بۆ فۆبیای گۆڕان‪-‬‬‫خەرسەو مەحمود‬ ‫بە لە بەرچاوگرتنی ئەوەی كە بە هاو‬ ‫بایەخی كتێب كەمو زۆر لەسەری گوتراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم وەك پێویست گرنگی پێ‌ نەدراوە‪،‬‬ ‫لەو روانگەیەوە كە ئەوەی ئەم گرنگیپێدانە‬ ‫دەكاتە واقیعێكی حەتمیی و پێگەی خۆی‬ ‫پێدەدات‪ ،‬تەنیاو تەنیا بە كەلتووربوونی‬ ‫خــوێــنــدنــەوەیــە‪ ،‬بــەو مــانــایــەی دەبێت‬ ‫مرۆڤەكان وەك خوێنەر خۆیان ئەزموونی‬ ‫بكەن و بەفیعلی تێیدا بژین‪.‬‬ ‫هەموومان لە منداڵیمانەوە بەو گوتەیە‬ ‫ئاشنابووین كە دەڵێت «كتێب باشترین‬ ‫هـــاوڕێ‌« یــە‪ ،‬بــەاڵم ئاخۆ ئــەو جــۆرە‬ ‫هاوڕێیەتییە لە چیدا خۆی نمایشدەكات‪،‬‬ ‫لە چ جۆرێك لە بایەخ و كاریگەرێتیدا‬ ‫خۆی دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫هاوڕێ‌ دڵسۆزو راستەقینەكانمان ئەوانەن‬ ‫كە هاوخەممانن و هاوكاریمان دەكەن‪ ،‬لە‬ ‫تەنیایی دەرماندەهێنن و‪ ،‬لەرووی ماددی‬ ‫و مەعنەوییەوە پشتیوانیمان دەكــەن‪،‬‬ ‫نهێنییەكانی خۆمانیان لەال دەدركێنن و‪،‬‬ ‫ئازارەكانی خۆمانیان لەگەڵدا بەشدەكەین‪،‬‬ ‫بە گوزارشتێكی دیكە‪ ،‬هاوڕێكانمان ئەو‬ ‫جۆرە مرۆڤانەن كە وامانلێدەكەن بتوانین‬ ‫بەرگەی ژیان بگرین‪ ،‬هێزی هەڵكردن و‬ ‫توانای مانەوەمان پێدەبەخشن‪.‬‬ ‫پێدەچێت هەموومان زۆرێك لەم سیفەتە‬ ‫پۆزەتیڤانە لە كتێب و هاوڕێیەتیەكەیدا‬ ‫بــەدی بكەین و دەستبخەین‪ ،‬بێگومان‬ ‫بــە هــەنــدێــك جــیــاوازیــیــەوە‪ .‬گەرچی‬ ‫دەشێت هاوڕێیەتیی مرۆڤەكان هەندێك‬ ‫شتمان پێببەخشن كە كتێبەكان توانای‬ ‫بەخشینیان نەبێت‪ ،‬یان لە توانایاندا نەبێت‬ ‫بەو چەشنە ببەخشن‪ ،‬بێگومان سەبارەت‬ ‫بە هاوڕێیەتیی كتێبەكانیش هەر بەهەمان‬ ‫شێوەیە‪ ،‬واتــە دەشــێــت كتێبەكانیش‬ ‫شتانێكمان پێببەخشن كە دەستكەوتنیان‬ ‫الی هاوڕێكان كەم و دەگمەن بێت‪.‬‬ ‫لــەپــاڵ ئـــەوەدا كــە ئــامــاژەی پێكرا‪،‬‬ ‫دەتوانین بڵێین ئــەوەی بە شێوەیەكی‬ ‫ئاشكرا هاوڕێیەتی مرۆڤەكان لە هی‬ ‫كتێبەكان جیادەكاتەوە‪ ،‬بریتی بێت لەوەی‬ ‫كە پێدەچێت هاوڕێیەتی مرۆڤەكان زیاتر‬ ‫لەرووی دەرونییەوە سودبەخش و بەهادار‬ ‫بێت‪ ،‬لە كاتێكدا كە هاوەڵێتی كتێبەكان‪،‬‬ ‫لە پاڵ رەهەندە دەرونییەكەشدا لەالیەنی‬ ‫فیكرییشەوە گرنگ بێت‪ ،‬لەو سۆنگەیەوە‬ ‫كە كتێب هۆشیارییەكی زانستی و بابەتیی‬ ‫و ئەقاڵنیمان پێدەبەخشێت‪ ،‬وامانلێدەكات‬ ‫بە چاوێكی جیاوازی رەخنەییەوە لە دنیاو‬ ‫دەروبــەرو لە خودی خۆشمان بڕوانین‪.‬‬ ‫فاكتەرێكی بــایــەخــدارو سەرەكییە بۆ‬ ‫چاوخشانەوەی وردو ریشەیی بەخۆمان‬ ‫و كۆمەڵگەو دابــونــەریــت و‪ ،‬كەلتوری‬ ‫سیاسی و ئایینی و خێڵەكیماندا‪ .‬كتێبە‬ ‫دەمانكاتە خاوەنی دیدو تێڕوانینی جیاوازو‬ ‫یاخیگەرانە بەرامبەر بەكۆی ئەو الیەن و‬ ‫چاالكیانەی ژیان‪.‬‬ ‫لەوانەیە هەندێك لە هاوڕێیان توانای‬ ‫بەخشینی جــۆرێــك لــە هۆشیاریی و‪،‬‬ ‫كەمێك لەهێزی راستكردنەوەی هەڵەو‬ ‫بۆچوونەكانی ئێمەیان هەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاریگەریی قووڵ و راستەقینەی فیكریی‬ ‫ئەوان بۆ سەر هۆشیاریی و روانینمان بۆ‬ ‫خۆمان و دنیاو كۆمەڵگەو پێكهاتەكانیان‬ ‫كارێكی دەگمەنە‪ ،‬مەگەر تەنیا الی ئەوانە‬ ‫دەستمان بكەوێت كە هاوڕێی راستەقینەی‬ ‫كتێبن‪ .‬كــەواتــە هۆشیاریی فیكریی‬ ‫رەخنەگرانە تەنیا لە كتێبەوە دێت وەك‬ ‫سەرچاوەی راستەقینەی ئەم چەشنە لە‬ ‫هۆشمەندیی‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم گوتانەداو‪ ،‬لەم وتارەشماندا‬ ‫بە تایبەتی مەبەستمانە‪ ،‬جەختكردنە‬ ‫لەسەر ئەوەی كە ئەركی سەرەكیی كتێب‪،‬‬ ‫بەخشینی جۆرێكی دیكەیە لە هۆشیاریی‪،‬‬ ‫كــە تــوانــایــی گۆڕینی خــودی هەبێت‪،‬‬ ‫گۆڕانكارییەكی بەسەردا بهێنێت كە لە‬ ‫كەلتوری پێشتری نێگەتیڤی كۆمەاڵیەتی و‬

‫ئەركی سەرەكیی كتێب‪ ،‬بەخشینی‬ ‫جۆرێكی دیكەیە لە هۆشیاریی‪ ،‬كە توانای‬ ‫گۆڕینی خودی هەبێت‪ ،‬گۆڕانكارییەكی‬ ‫بەسەردا بهێنێت كە لە كەلتوری پێشرتی‬ ‫نێگەتیڤی كۆمەاڵیەتی و فەرهەنگیی و‬ ‫ئایینی كۆمەڵگا دایبربێت‪ ،‬واتە جۆرێك‬ ‫لە دابڕینی مەعریفی لەالی تاك بهێننێتە‬ ‫ئاراوە‬ ‫فەرهەنگیی و ئایینی كۆمەڵگا دایببرێت‪،‬‬ ‫واتە جۆرێك لە دابڕینی مەعریفی لەالی‬ ‫تاك بهێننێتە ئاراوە‪ .‬مەبەست لە دابڕان‬ ‫لێرەدا دابڕانی پۆزەتیڤە واتە تێپەڕاندن‬ ‫لەرووی زانستیی و مەعریفییەوە لە كاتێكدا‬ ‫كە بە پێچەوانەوە‪ ،‬ئەوەی لە كەلتوری‬ ‫خوێندنەوەی الی ئێمەدا بەدی دەكرێت‪ ،‬پتر‬ ‫لە لەبەركردن و كۆكرنەوەی زانیاریدا خۆی‬ ‫مانفێست دەكات‪ ،‬كە بەرهەمی كەلتورە‬ ‫دەرخگەراكەی خوێندنی قوتابخانەمانە‪.‬‬ ‫ئێمە دەخوێنینەوە بۆ ئــەوەی بەوانی‬ ‫دیكە بڵێین زیاتر دەزانین و پتر ئاگاداری‬ ‫مەعلوماتین‪ ،‬لەمەش ترسناكتر ئەوەیە كە‬ ‫دەخوازین لەرێگەی خوێندنەوەوە بەڵگەو‬ ‫بیانو بۆ ئەو دۆخە كەلتورییە ترسناك و‬ ‫دواكەوتووە بهێنینەوە كە تێیدا دەژین‪،‬‬ ‫لێرەوە هەوڵدەدەین لەپێناو پشتگیریكردن‬ ‫لــە ئــایــدیــۆلــۆژیــا سیاسییەكانمان و‪،‬‬ ‫مەیلە ناسیۆنالیستیەكانمان و‪ ،‬حەزە‬ ‫كەلەپورییەكانماندا بخوێنینەوە‪ ،‬تا‬ ‫بیسەلمێنین زمــانــی كـــوردی كۆنترین‬ ‫زمانی جیهانەو‪ ،‬كــورد لە دێرزەمانەوە‬ ‫جەنگاوەرێكی پاڵەوان بووەو‪ ،‬نەتەوەكانی‬ ‫دیكەی دنیا هیچیان لە ئێمە كەمتر نییە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئێمە هەلمان بۆ نەڕەخساوەو‪،‬‬ ‫چارەنوس لە بەرژەوەندی ئێمەدا نەبووە!‬ ‫دوژمنان نەیانهێشتووە بە ئارامیی بەالی‬ ‫خوێندنەوەو خۆ روناكبیركردندا بچین!‬ ‫وەكئەوەی ئەوان تواناكانی مێشكیان لـێ‌‬ ‫سەندبین و‪ ،‬هەموو جۆرێكی بایەخداری‬ ‫كتێبیان لـێ‌ قەدەغەكردبین‪ ،‬رێگربووبن‬ ‫لەوەی لە دنیای تێبگەین و‪ ،‬فێری زمانی‬ ‫دیكە ببین و‪ ،‬بەكەلتورە پێشكەوتوو‬ ‫و دەوڵەمەندەكانی دنیا ئاشنا ببین!‬ ‫ئاستەنگی بــیــركــردنــەوەو تێڕامان و‪،‬‬ ‫لەمپەری گەشتكردن بەناو خودی خۆمان‬ ‫و دنیای دەرەوە بووبن‪ ،‬لە كاتێكدا كە‬ ‫لــەمــڕۆدا بــواری گەشتكردن بە دنیادا‬

‫هەڵوێستی ئیسالمگەرایان بەرامبەر‬ ‫ئەو كتێبە كەلەپوریانە‪ ،‬هەڵوێستی‬ ‫كەسێكە ئەفسانە بەحەقیقەت‬ ‫تێبگات‪ ،‬كەلتوری كۆن بەسەر‬ ‫مەعریفەی ئێستاو ئایندەدا فەزڵبدات‪،‬‬ ‫فەرهەنگی بەسەرچووی ئیسالمییش‬ ‫وەك حەقیقەتی رەها وێنا بكات!‬

‫لێرەدا لە جیاتی تێپەڕاندن‪ ،‬گەڕانەوە‬ ‫بۆ رابردو‪ ،‬لە بریتی تەئویلی نوێ‌‪،‬‬ ‫بەردەوامیدان بە راڤەی روكەشی دەق‬ ‫و بابەتەكان‪ ،‬لە جێگای بەرهەمهێنانی‬ ‫ئایدیاو بابەتی نوێ‌‪ ،‬بەڵگە هێنانەوە‬ ‫بۆ كێشەو مەسەلە كۆنەكان دەكەنە‬ ‫پایەی بنەڕەتیی خوێندنەوەیان بۆ ئایین‬ ‫هــەیــەو‪ ،‬پەیوەندییكردنیش بەهەموو‬ ‫كونجێكی جیهاندا لەرێگەی پێشكەوتنی‬ ‫تەكنەلۆژیاوە گەلێك ئاسان بووە‪.‬‬ ‫لەهەموو ئەمانە گرنگتر‪ ،‬هەڵوەستەكردنە‬ ‫لەسەر پەیوەندیی كتێب و خوێندنەوە‬ ‫بە دنیای ئایین و ئاینداریی ئێمەوە‪،‬‬ ‫جۆری پەیوەندی الیەنی روناكبیریی و‬ ‫فیكریی ئێمەیە بە كەلتوری دواكەوتووی‬ ‫ئاینیمانەوە‪ ،‬ئەو كەلتورە ئاینییەی كە‬ ‫نەك تەنیا بواری ئاینداریی ئێمە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫رەهــەنــدە سیاسیی و كــۆمــەاڵیــەتــی و‬ ‫فەرهەنگیەشی تاڕادەیەكی زۆر ڕەنگڕێژ‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫لێرەوە دەپرسین‪ :‬ئایا ئێمە كە سااڵنێكی‬ ‫زۆرە خاوەنی كتێبخانەی دەوڵەمەندی‬ ‫لـــەدوای راپەڕینیشەوە‬ ‫ئیسالمیین‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی تایبەت‪ ،‬بەردەوام بەدەیان‬ ‫و سەدان ناونیشانی جیاوازو جۆربەجۆری‬ ‫كتێبی ئیسالمیی‪ ،‬بەبێ‌ هیچ سانسۆرو‬ ‫دیاریكردنێك‪ ،‬دێنە ناو ئەم هەرێمەی‬

‫ئێمەوە‪ ،‬ئایا رۆڵی كتێبی ئیسالمیی لەم‬ ‫نێوەندەدا دەبێ‌ چۆن بێت‪ ،‬بەمانایەكی‬ ‫دیكە‪ :‬ئایا كتێبی ئیسالمیی بەمانای‬ ‫راستەقینەی كتێب و‪ ،‬بــەو جــۆرەی‬ ‫كەمێك روونمان كردەوە‪ ،‬دەتوانێت رۆڵی‬ ‫خۆی ببینێت‪ ،‬ئایا ئەوەی ئیسالمییەكان‬ ‫بەشێوەی كتێب و لە دووتــوێــی چەند‬ ‫الپەڕەیەكدا دەیخوێننەوە‪ ،‬بە مانا فیكریی‬ ‫و مەعریفیی و گۆڕانخوازەكەی دەچێتە‬ ‫خانەی كتێبەوە؟‬ ‫ئایا ئەوەی ئەوان دەیخوێننەوەو بایەخی‬ ‫پێدەدەن‪ ،‬لە توانایدا هەبووە هیچ جۆرە‬ ‫دابڕانێكی ئەپستمۆلۆژیی دروستبكات؟‬ ‫ئایا هەوڵیداوە مرۆڤی ئاینداری ئێمە‪،‬‬ ‫لەو تەرزە تێگەیشتنە تەقلیدییە بۆ ئاین‪،‬‬ ‫بهێنێتە دەرەوەو دەربــازی بكات؟ ئایا‬ ‫هەوڵی ئیسالمگەرایان لە مڕووەوە تا چەند‬ ‫سەركەوتنی بەدەستهێناوە؟‬ ‫لــەراســتــیــدا ئـــەوەی لــەم نــێــوەنــدەدا‬ ‫دەگوزەرێت‪ ،‬تاڕادەیەكی زۆر بریتیە لە‬

‫پاساوهێنانەوەو پشتگیریكردنی ئەو دۆخە‬ ‫ترادسیۆنالییە دواكــەوتــووەی ئاینداریی‬ ‫كە لە دنیایی ئێمەدا بااڵدەستە‪ ،‬نەك‬ ‫هەر ئەمەش‪ ،‬بەڵكو بە گەڕخستنی توانا‬ ‫ماددی و زانستی و ئیداریی و‪ ..‬كان لە‬ ‫پێناو برەودان بەم كەلتورە كۆنخوازەو‪،‬‬ ‫بە ئامانجی كردنەبەری بەرگێكی بەناو‬ ‫مۆدێرن و زانستیی بــۆی!! هەڵوێستی‬ ‫ئیسالمگەرایان بــەرامــبــەر ئــەو كتێبە‬ ‫كەلەپوریانە‪ ،‬هەڵوێستی كەسێكە ئەفسانە‬ ‫بەحەقیقەت تێبگات‪ ،‬كەلتوری كۆن بەسەر‬ ‫مەعریفەی ئێستاو ئایندەدا فەزڵبدات‪،‬‬ ‫فەرهەنگی بەسەرچووی ئیسالمییش وەك‬ ‫حەقیقەتی رەها وێنا بكات!‬ ‫ئــــەوان كتێبیان بــۆ سەلماندنی‬ ‫ئــەو بۆچوونانەیان دەوێــت كە پێشتر‬ ‫قەناعەتیان پێهێناون‪ ،‬بۆ پێداگیریكردن‬ ‫لەسەر ئەو ئایدیایانەی زەمــەن گۆڕانی‬ ‫گەورەی بەسەردا هێناون‪ ،‬كەواتە لێرەدا‬ ‫لە جیاتی تێپەڕاندن‪ ،‬گەڕانەوە بۆ رابردو‪،‬‬ ‫لە بریتی تەئویلی نــوێ‌‪ ،‬بەردەوامیدان‬ ‫بە راڤــەی روكەشی دەق و بابەتەكان‪،‬‬ ‫لە جێگای بەرهەمهێنانی ئایدیاو بابەتی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬بەڵگە هێنانەوە بۆ كێشەو مەسەلە‬ ‫كــۆنــەكــان دەكــەنــە پــایــەی بنەڕەتیی‬ ‫خوێندنەوەیان بۆ ئایین‪.‬‬ ‫یاخیبوون لــە فەرهەنگی ئــەوانــدا‪،‬‬ ‫یاخیبوونە لــە گۆڕانكاریی ریشەیی‪،‬‬ ‫خۆپارێزیی لە لەدەستدانی شوناسێكی‬ ‫بەسەرچووی تەقلیدیی‪ ،‬سەنگەرگرتنە لە‬ ‫دژی هەموو ئەو ئایدیایانەی لە هەوڵی‬ ‫خوێندنەوەی نوێدان بۆ دنیاو دیاردەكان‪،‬‬ ‫لەدیدیی ئــەوانــدا دنیا تەنیا یەكجار‬ ‫نوێبوونەوەی فیكریی بەخۆیەوە بینیوە‪،‬‬ ‫ئەویش لەدوای هاتنی ئیسالمەوە‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوە هەموو هەوڵێكی دواتــر‪ ،‬دەبێ‌ لە‬ ‫خەمی گەڕانەوەدا بێت بۆ ئەو مۆدێرنە‬ ‫ئیسالمیەی پتر لە چواردە سەدەیە جیهان‬

‫جێیهێشتووە‪ .‬لە كاتێكدا كە خۆرئاوا‬ ‫هەوڵی تێپەڕاندنی ئەو مۆدێرنەیە دەدات‬ ‫كە بەرهەمی سەدەی حەڤدەو هەژدەیە‪،‬‬ ‫كەچی ئێمە لە سەدەی بیست و یەكدا‬ ‫خولیای گــەڕانــدنــەوەو تۆخكردنەوەی‬ ‫چەشنێك لــە مــۆدێــرنــەمــان هــەیــە كە‬ ‫بەرهەمی سەدە سەرەتاكانی ناوەڕاستە!‬ ‫خاوەنانی ئەو جــۆرە لە تێڕوانین و‬ ‫جیهانبینی فیكریی كە تەنانەت فیكری‬ ‫موعتەزیلەشیان قەبووڵ نەبێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫زۆرجار تەكفیری دەكەن و هەوڵی بێزاندنی‬ ‫دەدەن‪ ،‬گوایا دەبێ‌ چۆن بتوانن لەمڕۆدا‬ ‫سود لە رۆڵ و وەزیفە راستەقینەكانی‬ ‫كتێب و كەلتوری خوێندنەوە وەربگرن‪.‬‬ ‫كــتــێــب تــەنــیــا ب ــۆ تـــۆمـــاركـــردن و‬ ‫گواستنەوەی زانیاریی پێشوەخت نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو چەند روبەرێكە بۆ نوسینەوەی ئەو‬ ‫ئایدیا نوێیانەو ئەو میتۆدو خوێندنەوە‬ ‫تازەو جیاوازانەی شایستەی نوسینەوەو‬ ‫هەڵگرتنن‪ ،‬هــاوشــێــوەی دۆزیــنــەوەی‬ ‫نوێ‌ شیاوی پاراستنن‪ ،‬بێگومان لەپاڵ‬ ‫هەوڵدان بۆ سودوەرگرتنی جددی لێیان‬ ‫و‪ ،‬پراكتیككردنیان لــەرووی كردەیی و‬ ‫واقیعییەوە‪ ،‬لەپێناو گۆڕینی فەزایەكی‬ ‫بــیــركــردنــەوە بــە یەكێكی دیــكــەو‪ ،‬بە‬ ‫ئــامــانــجــی چــاكــســازیــكــردن لــە دۆخــە‬ ‫كلتوریی و كۆمەاڵیەتیی و سیاسییە‬ ‫چەقبەستووەكاندا‪ ،‬بەمەبەستی چوونە‬ ‫نــاو قۆناغێكی دیكەی شارستانێتی و‬ ‫ژیارییەوە‪ .‬لەراستیدا هەر ئەمەشە مانای‬ ‫راستەقینەی تێپەڕاندن‪ ،‬كە لە پرۆسەی‬ ‫دابــڕانــی مەعریفیدا خــۆی بەرجەستە‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫دەبــا چیتر وەك سندوقی پارێزەری‬ ‫كەلتوری بەسەرچوو بۆ كتێب نەڕوانین‪،‬‬ ‫وەك هۆكارێك بۆ دەستخستنی وەزیفە‬ ‫لە فەرمانگەكاندا سەیری نەكەین‪ ،‬كە‬ ‫لە رێگەی خوێندنی فەرمی قوتابخانەوە‬ ‫بەدەستی دەهێنین‪..‬‬ ‫پێدەچێت لە هەموو ئەمانە سەیرتر‪،‬‬ ‫ئــەوە بێت كە پاساوی فەرامۆشكردنی‬ ‫كتێب و دنــیــای فیكرو مەعریفە الی‬ ‫ئێمە‪ ،‬بریتی بێت ل ــەوەی ئێمە وەك‬ ‫ك ــورد یــان وەك كۆمەڵگە مسوڵمان‬ ‫و خۆرهەاڵتیەكان‪ ،‬نوقمی قەیرانین‪،‬‬ ‫هەروەها ئەو پاساوەی گوایا ئێمە لەوە‬ ‫دواكــەوتــووتــرو دەستەوەستانترین كە‬ ‫توانای سودمەندبوون لە كتێبمان هەبێت!‬ ‫وەكئەوەی كتێب بۆ بەسەربردنی كاتی‬ ‫بەتاڵیی كەسانی بەختەوەرو خوا پێداو‬ ‫دروستكرابێت‪ ،‬وەك بڵێیت دەبێ‌ ئَێمە‬ ‫لەسەرەتادا پێشكەوتن بەدەستبهێنین‬ ‫و‪ ،‬خۆمانمان لەقەیرانە كەلتوریی و‬ ‫سیاسیی و ئــابــوری و كۆمەاڵیەتییە‬ ‫دواكەوتووەكانمان رزگــار كردبێت‪ ،‬ئەو‬ ‫كاتە قۆناغی خوێندنەوەو خۆڕوناككردن‬ ‫بێتە پێشێ‌! تەنیا لەو كاتانەشدا هەوڵدان‬ ‫بۆ دابڕانی مەعریفی سودی هەبێت!‬ ‫سەبارەت بە روانینی ئیسالمیەكانیش‬ ‫لەمبارەیەوە‪ ،‬پێویستە بڵێین با ئیسالم‬ ‫حوكم بكات‪ ،‬با سەرجەم الیەنەكانی ژیان‬ ‫ئیسالمیزە بكرێن‪ ،‬ئەو كاتە بە پێچەوانەی‬ ‫خەڵكە دواكــەوتــووە نا ئیسالمیەكەی‬ ‫دیكەوە‪ ،‬نەك دەستدەكەن بە خوێندنەوەی‬ ‫جددی و هەلی پێویستیان لەمڕووەوە بۆ‬ ‫دەڕەخسێت‪ ،‬بەڵكو ئامانجەكانی پێشووی‬ ‫خوێندنەوە لەالیان دێنە دی‪ ،‬چونكە گەر‬ ‫دنیا ئیسالمیزە بكرێت‪ ،‬ئەوا بەهەشتی‬ ‫سەرزەوی بەچاوی خۆمان دەبینین‪ ،‬وەك‬ ‫دیــارە لە بەهەشتیشدا نەك تێپەڕاندن‬ ‫و دابــڕانــی مەعریفیی نامێنێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تەنانەت گەر لە رووە تەرفیهیەكەشەوە‬ ‫بۆ بایەخی كتێب بڕوانین‪ ،‬ئەوا جیهان‬ ‫زۆر لەوە بەختەوەرتر دەبێت كە لە پێناو‬ ‫بەسەربردنی كاتەكانیدا كتێب بەدەستەوە‬ ‫بــگــرێــت‪ ،‬لــەو دەمــــەدا ژیـــان لێوانلێو‬ ‫دەبێت لە هۆكاری كاتبەسەربردن و خۆ‬ ‫بەختەوەركردن!‬

‫ژمارە (‪)345‬دوشەممە ‪2017/6/12‬‬

‫‪3‬‬

‫سولەیمان و باڵندەی پەپووسلێمان‬ ‫ڕایەخی فڕیو «بساط الريح» هەیە‪،‬‬ ‫گوایە كەسانی بەتوانا ســواری ئەو‬ ‫ڕایەخە سیحرییە دەبن و بە ئاسماندا‬ ‫دەفــڕن‪ .‬یاخود گوایە ئەنگوستیلەی‬ ‫سولەیمان پێغەمبەر «خاتم سلیمان»‬ ‫هــەر كەسێك بیكاتە پــەنــجــەی و‬ ‫بیسووڕێنێتەوە و داوای هەر شتێك‬ ‫ێ‬ ‫بكات؛ ئەوا دەست‌وبرد بۆی جێبەج ‌‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫یاخود گوایە كاتی خۆی سولەیمان‬ ‫پێغەمبەر دێوێكی زەبەالحی لەنێو‬ ‫قوتولكە «قمقم»ێكدا زیندانی كردووە‬ ‫و فڕێی داوەتــە نێو ئــاوی دەریــاوە‪،‬‬ ‫گــەر هــەر ڕاوچییەكی ماسیش ئەو‬ ‫قوتولكەیەی بەچنگ بكەوێت؛ ئەوا‬ ‫ئەو دێوە زەبەالحەی بۆ دەردەپەڕێت‬ ‫و هەموو داواكاری و خواستەكانی بۆ‬ ‫جێبەجێ‌ دەكات‪.‬‬

‫موعتەسەم ساڵەیی‬ ‫‪٢/2‬‬ ‫شانشینیی سولەیامن‬ ‫و شانشینیی سەبەء‬

‫لە قورئاندا هاتووە كە سولەیمان‬ ‫زمانی باڵندە و مێروولەی زانیوە‪ .‬تێكڕای‬ ‫ئینسان و جنۆكە و باڵندەكان لەژێر‬ ‫ڕكێفی ئەودا بوونە و بۆ ئەو بێگارییان‬ ‫كــردووە‪ .‬ڕۆژێــك سولەیمان باڵندەكان‬ ‫بەسەر دەكاتەوە و دەبینێت باڵندەی‬ ‫پــەپــوو سلێمان دیــار نییە و بــزرە‪.‬‬ ‫تووڕەیی دایدەگرێت و دەكەوێتە هەڕەشە‬ ‫و دەڵێت دەبێت ئەشكەنجەی بدەم و‬ ‫سەریشی ببڕم‪ .‬لەپڕ پەپوو سلێمان‬ ‫ئامادە دەبێت و دەڵێت‌‪ :‬لە واڵتێك‬ ‫بووم بە ناوی سەبەئەوە‪ ،‬كە ئافرەتێكی‬ ‫خــاوەن عەرشی مــەزن حوكمدارییان‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم خۆی و خەڵكەكە لەبری‬ ‫خوا كڕنووش بۆ خۆری ئاسمان دەبەن‪:‬‬ ‫ال‪َ :‬ما لِ َي َل َأ َرى ُْ‬ ‫ي َف َق َ‬ ‫« َو َت َف َّق َد َّ‬ ‫ال ْد ُه َد َأ ْم‬ ‫الط ْ َ‬ ‫َكانَ ِمنَ الْ َغا ِئ ِب َ‬ ‫ني؟ َُل َع ِّذ َب َّن ُه َع َذابًا َشدِيدًا َأ ْو‬ ‫َ َل ْذ َ َ َ ْ‬ ‫ِني‪َ .‬ف َم َك َث‬ ‫ب َّن ُه أ ْو َل َيأ ِت َي ِّن ب ُِس ْل َط ٍ‬ ‫ان ُمب ٍ‬ ‫َ‬ ‫ي َب ِعي ٍد َف َق َ‬ ‫ال‪ :‬أ َح ْط ُت ِ َبا َ ْل ُ ِ‬ ‫ت ْط ِب ِه‬ ‫َغ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْت ا ْم َر َأ ًة‬ ‫ق‬ ‫ي‬ ‫إ‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫إ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ت‬ ‫ئ‬ ‫ِ‬ ‫َوجِ‬ ‫ني‪ِ :‬إنِّي َو َجد ُ‬ ‫َ ٍَ ٍَ َ ٍ‬ ‫ت ِل ُك ُه ْم َوُأو ِت َي ْت ِم ْن ُك ِّل َش ْي ٍء َو َ َلا َع ْرشٌ‬ ‫َْ‬ ‫َع ِظي ٌم‪َ ،‬و َج ْد ُت َها َو َق ْو َم َها َي ْس ُجدُونَ لِ َّ‬ ‫لش ْم ِس‬ ‫ان َأ ْع َم َُ‬ ‫الل َو َزيَّنَ َُل ُم َّ‬ ‫ِم ْن دُونِ َّ ِ‬ ‫الش ْي َط ُ‬ ‫ال ْم‬ ‫َ‬ ‫السبِيلِ َف ُه ْم ل َي ْه َتدُونَ »‬ ‫َف َص َّد ُه ْم َعنِ َّ‬ ‫(النمل‪ .)24-20 :‬پاش ئەوەی سولەیمان‬ ‫گوێی لــەم قسانەی پــەپــوو سلێمان‬ ‫دەبێت؛ نامەیەكی پێدا دەنێرێت بۆ ئەو‬ ‫ژنە حوكمدارە و تیایدا داوای موسوڵمان‬ ‫بوونیان لێ دەك ــات‪ .‬ئــەوەی شایانی‬ ‫باسە لە سورەتی «النمل» كە باس لە‬ ‫سولەیمان دەكــات و دەڵێت سەرەتای‬ ‫نامەکەی بە «ب ِْس ِم َّ ِ‬ ‫الر ِحي ِم»‬ ‫الر ْ َ‬ ‫حنِ َّ‬ ‫الل َّ‬ ‫دەستی پێ کردوە‪ِ « :‬إنَّ� ُه ِم ْن ُس َل ْي َمانَ‬ ‫َو ِإنَّ ُه ب ِْس ِم َّ ِ‬ ‫الر ِحي ِم» (النمل‪:‬‬ ‫الر ْ َ‬ ‫حنِ َّ‬ ‫الل َّ‬ ‫‪)30‬؛ دەردەكەوێت كە پاش هەشت ساڵ‬ ‫لە پێغەمبەرایەتیی موحەممەد ئەوسا‬ ‫بۆ یەكەم جار ڕستەی «ب ِْس ِم َّ ِ‬ ‫حنِ‬ ‫الر ْ َ‬ ‫الل َّ‬ ‫الر ِحي ِم» بەكاردێت‪( .‬عەبدوڵاڵی کوڕی‬ ‫َّ‬ ‫مەسعود) دەڵێت‪ :‬بە درێژایی هەشت‬ ‫ێ «ب ِْس ِم َّ ِ‬ ‫الل‬ ‫ساڵ لە شــاری مەكە بەب ‌‬ ‫الر ِحي ِم» قورئانمان دەخوێند‪،‬‬ ‫الر ْ َ‬ ‫حنِ َّ‬ ‫َّ‬ ‫بەو ڕادەیەی سورەتەكانمان تێكەڵ بە‬ ‫یەكتری دەكرد و جیاوازیمان لەنێوان دوو‬ ‫سورەتدا نەدەكرد‪ُ « :‬ك َّنا َل َن ْع َل ُم َف ْص َل َما‬ ‫َب ْ َ‬ ‫ي َح َّتى َت ْنز َِل ب ِْس ِم ا ِ‬ ‫حنِ‬ ‫السو َر َت ْ ِ‬ ‫الر ْ َ‬ ‫ي ُّ‬ ‫هلل َّ‬ ‫(‪)1‬‬ ‫ِ‬ ‫الرحي ِم» ‪.‬‬ ‫َّ‬ ‫دواتر هەردووال دیاری لەگەڵ یەكتردا‬ ‫ئاڵ‌وگۆڕ دەكەن‪ .‬بەاڵم سولەیمان دەڵێت‬ ‫سەروەت و دیاریی خۆی لە هی ئەوانی‬ ‫تر زیاترە‪ .‬سولەیمان پێداگری دەكات‬ ‫و داوا لە جنۆكەكان دەكــات تاوەكو‬ ‫عەرشی ئەو ئافرەتەی بۆ بهێنن‪ .‬یەكێك‬ ‫لە عیفریتە جنۆكەكان دەڵێت‪ :‬پێش‬ ‫ئــەوەی لە جێگاكەی خۆت هەڵسیت؛‬ ‫من بۆتی ئامادە دەكــەم‪ .‬عیفریتێكی‬ ‫چاپوك و چاالكتر دێتە قسە و دەڵێت‬ ‫من بە چاو تروكاندنێك عەرشەكەیت بۆ‬ ‫ال َُ‬ ‫ال‪َ :‬يا َأيُّ َها ْ َ‬ ‫ئامادە دەكەم‪َ « :‬ق َ‬ ‫ل! َأيُّ ُك ْم‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ين ِب َع ْر ِش َها َق ْب َل أ ْن َيأ ُتو ِني ُم ْس ِل ِم َ‬ ‫ني؟‬ ‫َي ْأ ِت ِ‬ ‫ِيت ِمنَ ْال ِِّن‪َ :‬أ َنا آ ِت َ‬ ‫َق َ‬ ‫يك ِب ِه َق ْب َل َأ ْن‬ ‫ال ِع ْفر ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َت ُقو َم ِم ْن َم َقا ِمك‪َ ،‬و ِإنِّي َعل ْي ِه ل َقوِ ٌّي أ ِم ٌ‬ ‫ني‪.‬‬ ‫ال الَّذِي ِع ْن َد ُه ِع ْل ٌم ِمنَ الْ ِك َتابِ ‪َ :‬أ َنا آ ِت َ‬ ‫َق َ‬ ‫يك‬ ‫ِب ِه َق ْب َل َأ ْن َي ْر َت َّد ِإ َل ْي َك َط ْر ُف َك‪( »..‬النمل‪:‬‬ ‫‪.)40-38‬‬

‫عەرش و کۆشک و تەالری سولەیامن‬ ‫شاژن بەلقیس كە لە قورئاندا ناوی‬ ‫نەهێنراوە و بە ژنێكی حاكمی خاوەن‬ ‫عەرشی مەزن وەسف كــراوە؛ دێت بۆ‬ ‫كۆشكی پاشایەتی‪ .‬زەمینەی كۆشك‬

‫گواستنەوەی داستانی سولەیامن‬ ‫بۆ کەلەپووری عەرەبی‪-‬ئیسالمی‬

‫سولەیمان پێشوازی لە شاژنە بەلقیس دەکات‬ ‫بەكاشیی بریقەدار داڕێــژراوە و شاژن‬ ‫وەهــای تێدەگات ئاوی بە سەرەوەیە‪،‬‬ ‫بۆیە كراسەكەی هەڵدەبڕێت و قاچ و‬ ‫قولی دەرەكــەوێــت‪ِ « :‬ق َ‬ ‫يل َ َل��ا‪ :‬اد ُ‬ ‫ْخ ِلي‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫الص ْر َح‪َ .‬ف َل َّما َر َأ ْتهُ؛ َح ِس َب ْت ُه لة َوك َش َف ْت‬ ‫َّ‬ ‫َع ْن َسا َق ْي َها‪َ .‬ق� َ‬ ‫م� َّ�ر ٌد ِم ْن‬ ‫�ال‪ِ :‬إنَّ� ُه َص� ْر ٌح ُ َ‬ ‫َق� َ�وارِي � َر‪( »..‬النمل‪ .)44 :‬لە قورئاندا‬ ‫بیست و پێنج جــار وشــەی «عــرش»‬ ‫هاتووە وەكو ئاماژەیەك بۆ عەرشی خوا‪.‬‬ ‫دوو جاریش وشەی « ُك ْر ِس ّي» هاتووە‬ ‫جارێكیان بە مەبەستی گەورەیی عەرشی‬ ‫���ع ُك ْر ِس ُّي ُه‬ ‫خـــوا(‪ )2‬کە دەڵــێــت‪َ « :‬و ِس َ‬ ‫ات َو ْ َ‬ ‫ال ْر َ‬ ‫الس َما َو ِ‬ ‫ض‪( »..‬البقرة‪،)255 :‬‬ ‫َّ‬ ‫جارێكی تریش وەكــو ئاماژەیەك بۆ‬ ‫عەرشی سولەیمان‪َ « :‬و َل َق ْد َف َت َّنا ُس َل ْي َمانَ‬ ‫�اب»‬ ‫َو َألْ َق ْي َنا َع َلى ُك ْر ِس ِّي ِه َج َسدًا ُث َّم َأ َن� َ‬ ‫(ص‪ .)34 :‬ئەم ئایەتە کە بە چەند‬ ‫شێوەیەك لەالیەن موفەسسیرەكانەوە‬ ‫لــێــكــدراوەتــەوە؛ تێیدا هــاتــووە كە‬ ‫الشەیەكی تر لەبریی سولەیمان چوەتە‬ ‫سەر كورسیەكەی‪ ،‬یاخود وتراوە گوایە‬ ‫نەخۆش كــەوتــووە و وەكــو كەسێكی‬ ‫مردوو الشەی الواز بووە‪.‬‬ ‫لە تەوڕاتدا وەسفی عەرشی سولەیمان‬ ‫كراوە‪ :‬سولەیمان عەرشێكی مەزنی لە‬ ‫عاج بۆ خۆی دروست كردبوو كە هەمووی‬ ‫بە زێــڕ پۆشرابوو‪ .‬شــەش پلیكانەی‬ ‫هەبوو‪ .‬لە هەردوو الوە عەرشەكە شوێنی‬ ‫دەس ـت‌دانــانــی هەبوو كە لە شێوەی‬ ‫دوو شێر پێكهاتبوون‪ .‬كۆتەڵی دوازدە‬ ‫شێریش لەمال و لــەوالی عەرشەكەوە‬ ‫بــوون‪ :‬شــەش لــەم دیــوەوە و شەشی‬ ‫تریش لەو دیوەوە‪ .‬ئەم عەرشە لە هەموو‬ ‫شانشینەكاندا لە شێوەی نەبوو‪ .‬هەموو‬ ‫دەفر و دەوریی خواردن و خواردنەوەی‬ ‫شا سولەیمان لە زێڕی سادە دروست‬ ‫كرابوون‪ .‬لە سەردەمی سولەیماندا زیو‬ ‫نرخ و بەهای نەبوو (کتێبی پاشایانی‬ ‫یەکەم‪.)١٠ :‬‬

‫سولەیامن و بەرزە واڵخەکانی‬ ‫سولەیمان خاوەنی هەزاران بەرزە واڵخ‬ ‫بوو كە لە شەڕەكانیدا دەستی كەوتبوون‪،‬‬ ‫وەکو لە پەیمانی کۆندا هاتوە‪ :‬خاوەنی‬ ‫هەزار پێداویستیی گالیسكەی بەرزە واڵخ‬ ‫بــوو‪ .‬هەروەها خاوەنی دوازدە هەزار‬ ‫بەرزە واڵخ بوو (کتێبی پاشایانی یەکەم‪:‬‬ ‫‪.)٤ :٢٦‬‬ ‫ڕۆژێـــك ســەرقــاڵــی تــەمــاشــاكــردن و‬ ‫بەسەركردنەوەی ئەسپ و ماینەكانی بوو‪،‬‬ ‫بەو ڕادەیەی كە نوێژی سەرلەئێوارەی‬

‫لە بیر دەچێت و ناوی خوا فەرامۆش‬ ‫دەكات‪ .‬بەرزە واڵخەكانی بە ڕادەیەكی‬ ‫زۆر خۆش دەویست و تەنانەت تاوەكو‬ ‫بەسەرچوونی سەرلەئێوارە نوێژكردن و‬ ‫ناوی خوای لە یاد دەچێت‪ ،‬لەپاشاندا‬ ‫بەئاگادێتەوە و پەشیمانی حاسڵ دەكات‪:‬‬ ‫« َق َ‬ ‫���ال‪َ :‬ر ِّب! ا ْغ � ِف � ْر لِ��ي» (ص‪.)35 :‬‬ ‫لەپێناوی خۆ پاككردنەوە لەو گوناهەی‬ ‫هەموو بەرزە واڵخەكانی خۆی دەكوژێت‬ ‫و بەتەنیا سەد دانەیان دەهێڵێتەوە(‪.)٣‬‬

‫ڕامهێنانی مرۆڤ و جنۆکە و با‬ ‫بەرەو ئاسمان كە مەوداكەی پەنجا هەزار‬ ‫بۆ سولەیامن‬ ‫ساڵە‪ .‬موحەممەد ئاسمان بە ئاسمان‬ ‫گەڕا و هەموو شتێكی سەرسوڕهێنەری‬ ‫بەپێی فەرموودەی قورئان؛ سولەیمان بینی و بەهەشت و ئاگری دۆزەخیشی‬ ‫زمانی گیانلەبەران و باڵندەی زانیوە‪ .‬چاوپێكەوت(‪.)٤‬‬ ‫هەروەها ئینسان و جنۆكەیش تێكڕا لەژێر‬ ‫ڕكێفیدا بوونە و وەكو سەرباز كاریان بۆ‬ ‫جیاوازیی تەوڕات و قورئان‬ ‫كردووە‪ .‬سەرەڕای ئەمانەیش لە قورئاندا‬ ‫لە پێناسەی سولەیامندا‬ ‫باس لەوە دەكات كە سولەیمان توانای‬ ‫بەسەر جووڵەی با و هەڵكردنی زریانیشدا‬ ‫لە تەوڕاتدا داوود و سولەیمانی كوڕی‬ ‫هەبووە‪ .‬هەر چۆنێكی ویستبێت ئاوەها وەكو دوو پاشای بەزەبر و زەنگ ناوی‬ ‫هەردووكیان هاتووە‪ .‬بە هیچ كلۆجێكیش‬ ‫وەكو دوو پێغەمبەری خوا باسیان لێوە‬ ‫نەكراوە‪ .‬جووەكانیش تاوەكو ئێستا‬ ‫وەكو ڕەمزێكی نەتەوایەتی و بە دوو‬ ‫كەسایەتیی دێرینی مێژووی خۆیانی‬ ‫دەزانــن‪ .‬بەپێچەوانەیشەوە دەبینرێت‬ ‫كە لە هەردوو كتێبی پیرۆزی ئینجیل‬ ‫و قورئاندا داوود و سولەیمان وەكو‬ ‫پاشا و پێغەمبەری خوا لەبارەیانەوە‬ ‫دەدوێــن‪ .‬لە تەوڕاتدا باسی ئەوەیش‬ ‫نەكراوە كە زمانی گیانلەبەرانی زانیبێت‬ ‫یاخود دەسەاڵتی بەسەر جنۆكە و بای‬ ‫ئاسماندا شكابێت‪ .‬هەروەها لە تەوڕاتدا‬ ‫ناوی پەپوو سلێمانیش نەهاتووە وەكو‬ ‫ئــەوەی نامەبەر بووبێت و كاروباری‬ ‫پەیام و مەسیجی گرتبێیە ئەستۆ‪.‬‬ ‫لە قورئاندا هاتووە كە ئینس و جین‬ ‫و عیفریت و بای ئاسمان و تێكڕای‬ ‫باڵندەكان لەژێر سایەی ئەودا بوونە و‬ ‫كاریان بۆ كردووە‪.‬‬

‫كۆمەڵێك لە بنەما كۆمەاڵیەتی و مێژوویی و‬ ‫ئاینی و ڕووحیەكانی نێو ئیسالم؛ بریتین لە‬ ‫درێژەپێدانی بیرو بۆچوونەكانی قۆناخەكانی‬ ‫پێشرت‪ ،‬بەتایبەتی ژمارەیەكی زۆر لە‬ ‫دەستوورە ئاینیەكان کە لە سەردەمی پێش‬ ‫قۆناخی ئیسالمەوە سەرچاوە دەگرن‬

‫كاتی خۆیشی ئەسكەندەری مەكەدۆنی‬ ‫لــە حاڵەتێكی تــووڕەبــوونــدا هەموو‬ ‫ئەسپەكانی خۆی دەكوژێت‪ .‬دوا پاشای‬ ‫ئاشووری كە لە مێژوودا بە (سارداناپاڵ)‬ ‫‪ Sardanapalus‬ناسراوە؛ كاتێك‬ ‫كە لە دوا شەڕیدا بەرامبەر بە میدیەكان‬ ‫و بابلیەكان دەشكێتەوە و دەدۆڕێــت؛‬ ‫پێش ئەوەی بچێتە نێو ئاگرەوە و خۆی‬ ‫بسووتێنێت؛ هەموو بەرزە واڵخ و دەست‬ ‫و پێوەندی خۆی دەكوژێت و لەنێویان‬ ‫دەبات‪ .‬ئەم ڕووداوە مێژووییەیش بۆتە‬ ‫سەرچاوەیەك بۆ چەندین بابەتی هونەری‬ ‫و ئەدەبی‪ .‬لە قورئانیشدا باسی ئەم‬ ‫كردەوەیەی سولەیمان كراوە « َو َو َه ْب َنا‬ ‫اب‪ِ .‬إ ْذ‬ ‫لِدَا ُوو َد ُس َل ْي َمانَ ‪ِ ،‬ن ْع َم الْ َع ْبدُ‪ِ ،‬إنَّ ُه َأ َّو ٌ‬ ‫ُعر َ‬ ‫ال َيادُ‪،‬‬ ‫ات ْ ِ‬ ‫الصا ِف َن ُ‬ ‫ِض َع َل ْي ِه بِالْ َع ِش ِّي َّ‬ ‫ال‪ِ :‬إنِّي َأ ْح َب ْب ُت ُح َّب ْ َ‬ ‫َف َق َ‬ ‫ي َع ْن ِذ ْك ِر َربِّي‪،‬‬ ‫ال ْ ِ‬ ‫َح َّتى َت َوا َر ْت ب ْ ِ‬ ‫ِال َجابِ ‪ُ .‬ردُّوهَا َع َل َّي َف َطفِقَ‬ ‫ِالسوقِ َو ْ َ‬ ‫ال ْع َناقِ » (ص‪.)33-30 :‬‬ ‫َم ْس ًحا ب ُّ‬

‫پەپوو سلێمان لە کەلەپوری کوردیدا‬ ‫سااڵنی زوو لەنێو هەندێك ناوەندی‬ ‫كۆمەڵگای كوردەواریدا ئەفسانەیەك‬ ‫بــاو بــوو گــوایــە‪ :‬گــەر هــەر الوێــك‬ ‫پارچەیەك لە ئێسك و پروسكی پەپوو‬ ‫سلێمانی لە گیرفاندا هەڵگرتبێت؛ ئیتر‬ ‫گوایە ئەو كەسە بەختی دەكرێتەوە‬ ‫و كچان شــەیــدای دەبــن و بــەدووی‬ ‫دەكەون‪ ..‬بەاڵم كێشەكە لەوەدایە كە‬ ‫ئەو باڵندە ئێسك سووكە كاكۆڵ قیتە‬ ‫لە واڵتی ئێمەدا دەگمەنە و زۆر بەكەمی‬ ‫دەكەوێتە پێش چاو‪.‬‬

‫بــای ئاسمان بەپێی ئــــارەزووی ئەو‬ ‫ئەمسەر و ئەوسەری كردووە « َف َس َّخ ْر َنا‬ ‫يح َ ْ‬ ‫اب»‬ ‫ترِي ب َِأ ْمرِهِ ُر َخا ًء َح ْي ُث َأ َص َ‬ ‫َل ُه ِّ‬ ‫الر َ‬ ‫اص َفةً‬ ‫َ‬ ‫يح َع ِ‬ ‫(ص‪َ « .)36 :‬ولِ ُسل ْي َمانَ ِّ‬ ‫الر َ‬ ‫َتْ��رِي ِب� َ�أ ْم �رِهِ إ َِل ْ َ‬ ‫ض الَّ� ِ‬ ‫ال ْر ِ‬ ‫تي َبا َر ْك َنا‬ ‫ِفي َها‪( »..‬األنبياء‪.)81 :‬‬ ‫مــێــژوونــووســی عــەرەبــیــی دێــریــن‬ ‫(ابــن كثير) لە زمانی (أب��و نعيم)ەوە‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ :‬وتــراوە كە بای ئاسمان‬ ‫بۆ سولەیمان موسەخخەر كــراوە و بە‬ ‫هەموو زەوی‌وزاری خودادا سولەیمانیان‬ ‫ئەمسەر و ئەوسەر پێ كردووە‪ .‬ڕۆیشتنی‬ ‫سولەیمان بە ئاسماندا یەك مانگ بووە‬ ‫کەسێتیی سولەیامن‬ ‫و گەڕانەوەیشی مانگێكی خایاندووە‪.‬‬ ‫لە ئەدەب و هونەردا‬ ‫بەاڵم ئەوەی كە بە موحەمەد (د‪ .‬خ‪).‬‬ ‫بەخشراوە گەلێك لــەوەی سولەیمان‬ ‫ئــــەدەب و هــونــەر و حیكایەتە‬ ‫گەورەتر و مەزنتر بوو‪ ،‬چونكە لە تاكە میللییەكان و شاشەی تەلەفزیۆن و‬ ‫یەك شــەودا مــەودای مانگێكی بڕی لە سینەما سوودیان لە سەرگوزشتەی‬ ‫شــاری مەکكەوە بۆ قــودس‪ .‬لە یەك ژیانی سولەیمان بینیوە‪.‬‬ ‫لەسەر سێی شەوێكیشدا میعراجی كرد‬ ‫بۆنموونە لە حیكایەتە میللییەكاندا‬

‫كۆمەڵێك لە بنەما كۆمەاڵیەتی و‬ ‫مێژوویی و ئاینی و ڕووحیەكانی نێو‬ ‫ئیسالم؛ بریتین لە درێژەپێدانی بیرو‬ ‫بۆچوونەكانی قۆناخەكانی پێشتر‪.‬‬ ‫بەتایبەتی ژمارەیەكی زۆر لە دەستوورە‬ ‫ئاینیەكان لە سەردەمی پێش قۆناخی‬ ‫ئیسالمەوە سەرچاوە دەگــرن‪ ،‬وەكو‬ ‫نوێژ و ڕۆژوو و حەج و چاكە و خراپە‬ ‫و بــیــرۆكــەی بەهەشت و دۆزەخ و‬ ‫دنیای پاش مردن‪ .‬لە سەردەمی پێش‬ ‫سەرهەڵدانی ئایینی ئیسالمدا كۆمەڵێك‬ ‫گێڕانەوەی مێژوویی و چەندین دەقی‬ ‫جــۆراوجــۆر لــە داســتــان و ئەفسانە‬ ‫لەنێو عەرەبەكاندا گێڕدراونەتەوە و‬ ‫پشتاوپشت دەماودەمی پێ كراوە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە سەرگوزشتەی ژیانی سولەیمان‬ ‫لەو ســەردەمــەدا باو بــووە كە گوایە‬ ‫زمــانــی گیانلەبەران و باڵندەكانی‬ ‫زانــیــوە‪ ،‬تێكڕای ئینس و جین و‬ ‫عیفریت و پەلەوەرەكانیش لەژێر ڕكێفی‬ ‫سولەیماندا بوونە‪ ،‬یاخود دەسەاڵتی‬ ‫بەسەر جووڵە و هەڵكردنی تەوژمی بای‬ ‫ئاسمانیشدا هەبووە‪ .‬ئەوەتا شاعیری‬ ‫پێش قۆناخی ســەردەمــی ئیسالم‬ ‫(األعشی) لە بارەی سولەیمانەوە لە‬ ‫هەڵبەستێكیدا وتوویەتی‪:‬‬ ‫فذاك سليمان الذي سخرت له مع‬ ‫اإلنس والجن الرياح المذاكيا‬ ‫فلو كان شيء خالدا غير ربنا‬ ‫(‪)٥‬‬ ‫لكان لها من سائر الناس واليا‬

‫ڕەخنەسازیی چیرۆکی سولەیامن‬ ‫لە دەقی تەوڕاتدا‬ ‫هەندێك لە پسپۆران و مێژوونووسان‬ ‫ڕەخنەیان لە ناوەڕۆكی تەوڕات گرت‪.‬‬ ‫بۆ نمونە؛ وتیان‪ :‬بەپێی بۆچوونی‬ ‫تــەوڕات گوایە سولەیمان پاشای بەڕ‬ ‫و بەحر و ئاسمان بــووە‪ ،‬ئەی چۆن‬ ‫تاوەكو ئەو سەردەمە نەیزانیوە واڵتێك‬ ‫لە یەمەن بە نــاوی «سەبەء»ـەوە‬ ‫هــەیــە‪ ..‬لەكاتێكدا ئــەو شوێنە بە‬ ‫ڕادەیەكی زۆر لە دەوڵەتی ئیسرائیل و‬ ‫ناوچەی شامەوە نزیكە‪!..‬؟‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫(‪ )1‬مجال علي احلالق‪ ،‬يف مطبخ التاريخ‪.‬‬ ‫منشورات دار اجلمل‪ .2015 ،‬ص‪.230 .‬‬ ‫(‪ )٢‬أنطون فيسل‪ ،‬التوراة‪ ،‬اإلجنيل‪،‬‬ ‫وال��ق��رآن‪ ،‬ثالثة كتب‪ ،‬مدينتان قصة‬ ‫واحدة‪ .‬ترمجة‪ :‬حسين زينه‪ .‬منشورات‬ ‫دار اجلمل‪ .2015 ،‬ص‪.230 .‬‬ ‫(‪ )٣‬سەرچاوەی پێشوو‪ .‬ال‪.237 .‬‬ ‫(‪ )٤‬ابن كثري‪ .‬البداية والنهاية‪ .‬دار ابن‬ ‫هيثم‪ .‬حتقيق‪ :‬ج��ودة حممد ج��ودة‪.‬‬ ‫القاهرة‪ .‬جمـ‪ ،4 .‬جـ‪ ،7 .‬ص‪.136 .‬‬ ‫(‪ )٥‬حممود سليم احل���وت‪ .‬يف طريق‬ ‫امليثولوجيا عند العرب‪ .‬الطبعة الثانية‪.‬‬ ‫دار النهار للنشر‪ .‬بريوت‪ .1979 ،‬ص‪.‬‬ ‫‪.264‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪)345‬دوشەممە ‪2017/6/12‬‬

‫تــــه‌كفیر‬

‫ده‌ردو ده‌ره‌تانی ئیسالمی‬

‫سامان عوسامن سیوه‌یلی‬ ‫یه‌كێك لـه‌و گرفته ‌گ ـه‌وران ـه‌ی ك ‌ه‬ ‫هه‌ر دوای نیو سه‌ده‌ له‌دنیاده‌رچونی‬ ‫په‌یامبه‌ری ئیسالم ســه‌ری هه‌ڵدا‪،‬‬ ‫تــا ئــێــســتــاش كــۆم ـه‌ڵــی ئیسالمی‬ ‫پــێــوه‌ی ده‌نــاڵــێــنــێــت‪ ،‬بریتییه‌ له‌‬ ‫به‌كافركردن(التكفیر)‪.‬‬ ‫له‌بواری عقیده‌ی ئیسالمدا بۆ ئه‌م‬ ‫حوكمه‌ چه‌ندین یاسا هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫به‌پله‌ی یه‌كه‌م هه‌ركه‌سێك بــاوه‌ڕی‬ ‫به‌ ڕوكنه‌كانی ئیمان نه‌بێت(االیمان‬ ‫بالله ومالئكته والرسوله والكتبه‬ ‫والــیــوم االخــــرة‌) ئـــەوە لــە بــازنــەی‬ ‫ئیسالم دەردەچــێــت‪ ،‬بــه‌اڵم به‌هۆی‬ ‫خراپبه‌كارهێنانییه‌وه‌ ئـه‌م چه‌مكه‌‬ ‫له‌چوارچێوه‌ شه‌رعییه‌كه‌ی ده‌رچوه‌و‬ ‫كــراوه‌ت ـه‌ بابه‌تێكی كۆمه‌اڵیه‌تی و‬ ‫چه‌كێكی سیاسی‪ ،‬له‌كاتێكدا به‌پێی‬ ‫ده‌قه‌كانی قــورئــان كافراندن كاری‬ ‫مرۆڤ نییه‌‪ ،‬و هه‌مووكه‌سێك ئازاده‌‬ ‫له‌وه‌ی كه‌ باوه‌ڕدێنێت‪ ،‬یاخود به‌بێ‬ ‫باوه‌ڕیی ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫بـــه‌درێـــژایـــی كـــات لـه‌ئـه‌نــجــامــی‬ ‫پــشــتــبـه‌ســتــن بـــه‌ بــیــركــردنــه‌وه‌و‬ ‫لێكدانه‌وه‌ی خه‌ڵكانێكی دیاریكراو؛‌‬ ‫ئه‌م ده‌ره‌تانه‌ هه‌موو ئەقڵه‌كانی ناو‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی تووشی چه‌قبه‌ستن كردوه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر قوتابخانه‌یه‌ك و شوێنكه‌وتوانی‬

‫هه‌ر مه‌زهه‌بێك ڕێگری له‌ نوێكاری و شـــااڵوی بـه‌كــافــركــردن و گیانیشی‬ ‫به‌كارخستنی ئەقڵ و تێگه‌یشتنی نوێ‌ لـه‌سـه‌ری لێسه‌ندرا(جه‌عدی كوڕی‬ ‫كردو‌‪ ،‬به‌پێچه‌وانه‌ی جه‌ختكردنه‌وه‌كانی درهــــه‌م) بـــوو كــه‌لــه‌ڕیــزی نـــه‌وه‌ی‬ ‫دوای‬ ‫په‌یامبه‌ری ئیسالم له‌وه‌ی كه‌ ئاینی شوێنكه‌وتوانی(التابعین)ی‬ ‫ئیسالم سه‌ده‌له‌دوای سه‌ده‌ و به‌پێی هـــاوەاڵن ئ ـه‌ژمــاركــراوه‌و یه‌كێكه‌ له‌‬ ‫ڕوداو و داهێنانه‌نوێیه‌كانی مرۆڤایەتی؛‌ پێشه‌نگه‌كانی ڕۆشنگه‌ریی ئیسالم‪.‬‬ ‫تەکفیر‪ ،‬پرۆسەیەکی ترسناک و بەردەوام‬ ‫پێویستی به‌لێكدانه‌وه‌ی نوێ‌ هه‌یه‌‪ ،‬جه‌عد له‌ مێژوی موسوڵماناندا له‌ڕیزی‬ ‫ئـه‌م په‌تایه‌ وه‌ك خراپترین ده‌ردو ئه‌و كه‌سه‌ به‌راییانه‌دا دێت كه‌ باس تازه‌كه‌یاندا نیشته‌جێببن‪ ،‬به‌تایبه‌تی رێگری زۆری ده‌كرد له‌وه‌اڵمدانه‌وه‌ی‬ ‫داهێنراوێك له‌الیه‌ن هه‌ندێك گروپه‌وه؛‌ و خــواســی (خـه‌ڵــقــی قــورئــان)یــان كاتێك (هـــارون الرشید) له‌ساڵی ئه‌و پرسیارانه‌ی كه‌ گۆڕانی بنه‌ره‌تی‬ ‫كراوه‌ته‌‌ ئامڕازێك دژی نه‌ته‌وه‌ وچین هێنایه‌ئاراوه‌ و پێی وابوو كه‌ قورئان (‪/876‬ی زانــیــی) ده‌چــێــتـه‌ سه‌ر له‌بیركردنه‌وه‌كاندا دروســتــده‌كـه‌ن‪.‬‬ ‫وتــوێــژه ‌جــیــاوازه‌كــان و ئاینزاكانی كۆن نییه‌و هیچ شتێك جگه‌له‌زاتی( كورسیی ده‌سه‌اڵت‪ ،‬ده‌رفه‌تێكی باشی بـه‌جــۆرێــك ده‌ســتــی ڕه‌شــی ته‌كفیر‬ ‫تــری نــاو كــۆم ـه‌ڵ‌‪ ،‬له‌هه‌مان كاتدا خودا) ئه‌زه‌لی نییه‌‪( ،‬ابن كثیر) له‌ بۆ زانــایــان ڕه‌خساند‪ .‬له‌سه‌رده‌می ته‌نگی به‌كاره‌ ڕۆشنگه‌ری و بۆچوونه‌‬ ‫كۆمه‌ڵێك شوێنه‌واری كۆمه‌اڵیه‌تی و له‌ (البدایة والنهایة‌)ج‪/9‬ص‪ ، 345‬دا ئه‌ودا گرنگییه‌كی زۆر درا به‌ وه‌رگێڕان جیاوازه‌كانی ئه‌و بیرمه‌ندانه‌ هه‌ڵچنی‪،‬‬ ‫ئایدیایی و سیاسی هێناوه‌ته‌گۆڕێ‪ ،‬له‌باره‌ی ژیانی جه‌عده‌وه‌ ده‌ڵێت‪ »:‬له‌فه‌لسه‌فه‌و زانستی یۆنان بۆ سه‌ر تـه‌نــانـه‌ت لـــه‌دوای وه‌فاتیشیانه‌وه‌‬ ‫به‌جۆرێك ژیانی هه‌زاران مرۆڤی سڤیلی كاتێك بۆچونه‌كانی جه‌عد له‌دیمه‌شق زمانی عه‌ره‌بی‪ ،‬به‌هه‌موو جۆره‌كانییه‌وه‌ به‌رۆكیان به‌رنه‌ده‌درا‪ ،‬بۆ نموونه‌ (ئیبن‬ ‫خستۆته‌ بارێكی گران و سه‌خته‌وه‌‪ .‬بــاوبــوونــه‌وه‌(هــیــشــامــی كـــوڕی هه‌رله‌ زانستی پزیشكی و كیمیاو فیزیا سینا) له‌هه‌ردوو بــواری فه‌لسه‌فه‌و‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسالمی دا ئه‌وه‌نده‌ی عەبدولمەلیك)؛ جه‌عدی ڕاده‌ستی و ئه‌ستێره‌ناسی‪ ،‬ئه‌م ڕابوونه‌ زانستییه‌ پزیشكیی دا به‌رهه‌می ناوازه‌ی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫كار بۆ ئه‌وه‌ كــراوه‌ مرۆڤ به‌چی له‌ یه‌كێك له‌پیاوه ‌توندوتیژه‌كانی خۆی له‌ جیهانی ئیسالمی دا كارێكی زۆری ئ ـه‌م بلیمه‌ته؛‌ ‌شه‌ست ســاڵ دوای‬ ‫ئاین ده‌رده‌چــێــت؟ زۆر كه‌متر له‌وه‌ به‌ناوی(خالید القسری)كرد‪ ،‬ئه‌ویش كرد ك ‌ه چه‌ندین قوتابخان ‌ه و رێچكه‌ی مردنی‪ ،‬له‌الیه‌ن نوسه‌رو زاهیربینێكی‬ ‫كارنه‌كراوه‌‪ ،‬ڕوه‌و ئه‌و ئاراسته‌یه‌ی له‌ڕۆژی جه‌ژنی قوربان؛ ساڵی (‪/105‬ی زانستی له‌سه‌ر بنه‌ما فیكرییه‌كانی( وه‌ك غه‌زالییه‌وه‌ ته‌كفیركرا‪.‬‬ ‫ڕواڵەتبینەکان نه‌یانده‌توانی له‌‬ ‫پرسیار بکرێت‪ :‬خه‌ڵك به‌چی دێنه‌ناو كۆچی) دوای ئه‌وه‌ی خه‌ڵكانی هاندا ئ ـه‌رســتــۆ و ئــه‌فــاتــون)ی یۆنانی‬ ‫ئاینی ئیسالمه‌وه‌؟‬ ‫بۆ قروبانیكردن به‌ خه‌ڵكه‌كه‌ی وت‪ :‬سه‌رهه‌ڵبده‌ن‪ ،‬وه‌ك( قوتابخانه‌كانی قــوواڵیــی بابه‌ته‌كانی ئیبن سینا‬ ‫وردبوونه‌وه‌یان هه‌بێت و ته‌نیا ڕوه‌‬ ‫له‌ڕووی مێژوییه‌وه‌ وه‌ده‌رنانی خه‌ڵك (خۆشم ده‌مه‌وێت ئه‌مڕۆ جه‌عدی كوڕی (مشا‪ -‬ئیشراق)‪.‬‬ ‫له‌بازنه‌ی ئاین یه‌كێكه‌ له‌و بابه‌تانه‌ی درهه‌م بكه‌م به‌ قوربانی)‪ ،‬له‌سه‌ر مینبه‌ر‬ ‫له‌ئه‌نجامدا به‌هۆی گه‌شه‌كردنی زاهیرییه‌كانیان وه‌رده‌گـــرت‪ ،‬بێجگه‬ ‫وه‌ك رێچكه‌یه‌كی كۆن له‌سه‌رده‌می دابه‌زی و وه‌ك قوربانییه‌ك پێشكه‌شی ئه‌م ڕه‌وته‌ فیكرییه ‌تازانه‌وه‌ دووباره‌ ‌له‌وه‌ی غه‌زالی فه‌لسه‌فه‌و ماتماتیكی‬ ‫خه‌الفه‌تی راشدینه‌وه‌ سه‌رهه‌ڵئه‌دات خــودا بكات؛ له‌به‌رچاوی خه‌ڵكه‌كه‌ لـه‌ ڕێــی ئ ـه‌و كه‌سه‌ ئاینیانه‌ی ك ‌ه به‌كوفرده‌زانی‪ ،‬ئه‌و فه‌یله‌سوفانه‌ی كه‌‬ ‫و به‌ئاشكرا گــروپــی خـه‌وارجـه‌كــان جه‌عدی سه‌ربڕی‪ .‬ئه‌م بارودۆخه‌ پڕ توانای پێشوازیكردنیان له‌ فیكری له‌م بواره‌دا كاریان ده‌كرد تەکفیریکردن‬ ‫ئه‌م مه‌زهه‌بی ته‌كفیركردنه‌ له‌الیه‌ن له‌ مه‌ترسییه‌ به‌و شێوه‌یه‌ درێژبوه‌وه‌ ئــازاد و ڕۆشنگه‌ر نه‌بو‪ ،‬دوبــاره‌ له‌ و فتواكانی غه‌زالی له‌و سه‌رده‌مه‌دا‬ ‫خۆیانه‌وه‌ دژی نەیارەکانیان بەکاری تا له‌كۆتاییه‌كانی سه‌ده‌ی حه‌وته‌می جیهانی ئیسالمی دا په‌تای ته‌كفیر هێنده‌ كاریگه‌ریان هه‌بوو فه‌لسه‌فه‌ی‬ ‫دێنن‪ .‬هـه‌ر بـه‌و هۆیه‌شه‌وه‌ خوێنی زاینی دا پاش‪ ،‬ئه‌وه‌ی عه‌باسیییه‌كان سه‌رهه‌ڵئه‌داته‌وه‌ و زۆربه‌ی بۆچوونه‌ له‌ جیهانی ئیسالمیدا وه‌ستاند‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪:‬‬ ‫جێنشینه‌كان حه‌اڵڵده‌كرێت‪ ،‬به‌ئومێدی شۆڕشێكی سه‌ركه‌وتوده‌كه‌ن به‌سه‌ر فه‌لسه‌فی و ئایینیه‌ تازه‌كان ده‌كه‌ونه‌‬ ‫پاداشت خه‌لیفه‌( عوسمانی كوڕی ده‌ســه‌اڵتــی شۆڤینێزمی عه‌ره‌بیی بـه‌ر ئـه‌و شــااڵوه‌‪ ،‬ه ـه‌رئ ـه‌وه‌ش بووه‌‬ ‫‪ )1‬صــراع القیم‪ ،‬د‪ ,‬محمد عمارة‌‪،‬‬ ‫عـه‌فــان) ده‌كــوژرێــت‪ ،‬دوای ئه‌ویش ئه‌مه‌وییه‌كاندا‪ ،‬چیتر پایته‌ختی فاكته‌ری س ـه‌ره‌كــی ئــه‌وه‌ی زانست سلسلة‌ فــی التنویر االســامــی‪ ،‬دار‬ ‫خه‌لیفه‌ی هه‌ڵبژیردراو(عه‌لی كوڕی ده‌وڵ ـه‌ت له‌شام ناهێڵن و به‌گرنگیی ل ـه‌ جیهانی ئیسالمی دا تووشی النهضة‌ المصریة‪ ،‬القاهرة‌‪.1997 ،‬‬ ‫ئه‌بوتالیب) ده‌كوژرێت‪ ،‬پاشان به‌بیانوی پێدانێكی زۆره‌وه‌ ده‌یــگــوزانـه‌وه ‌بۆ چه‌قه‌بستن بێت‪ .‬كاتێك غه‌زالی و‬ ‫‪ )2‬التكفیر ضوابط االسالم وتطبیقات‬ ‫س ـه‌نــدن ـه‌وه‌ی خوێنی عوسمانه‌وه‌ به‌غداد‪ .‬به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌وییه‌كانه‌وه‌‪ ،‬ئیبن ته‌یمیه‌ فه‌لسه‌فه‌ ته‌كفیرده‌كه‌ن المسلمین‪ ،‬د‪ .‬اكرم بركات‪ ،‬دار االمیر‪،‬‬ ‫له‌الیه‌ن پیاوه‌كانی معاوییه‌وه‌ سه‌ری عه‌باسییه‌كان‪ ،‬كه‌به‌شۆڕشی گه‌الن ریشه‌ی زانست له‌ناو موسوڵماندا بیروت‪.2003 ،‬‬ ‫كچه‌زای په‌یامبه‌ر(حسێن) له‌الشه‌ی نــاســرابــوون‪ ،‬گرنگییه‌كی زۆریـــان وشكده‌كه‌ن‪ ،‬به‌تایبه‌تی ئه‌و كاته‌ی‬ ‫‪ )3‬الجذور الفكریة‌ لظاهر‌ة التكفیر‬ ‫جیاده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌زانست و ومه‌عریفه‌ده‌دا‪ ،‬بۆ ئه‌و كه‌ زانستیش به‌هه‌موو جۆره‌كانییه‌وه‌ عند المسلمین‪ ،‬د‪ .‬أبــو بكر محمد‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫‌س‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫وااڵكرد‬ ‫‌رگایان‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫‌ش‬ ‫ه‬ ‫‌ست‬ ‫ه‬ ‫‌ب‬ ‫ه‬ ‫م‬ ‫ـی‬ ‫ـ‬ ‫‌م‬ ‫ه‬ ‫‌رد‬ ‫ه‬ ‫ـ‬ ‫‌س‬ ‫ه‬ ‫ـ‬ ‫‌ل‬ ‫كــه‬ ‫تــر‬ ‫یه‌كێكی‬ ‫به‌به‌شێك له‌ فه‌لسه‌فه ‌ئه‌ژمارده‌كرا‪ .‬زكریا‪ ،‬بحث منشور فی مؤتمر القاهرة‌‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌خت‬ ‫ه‬ ‫پایت‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ل‬ ‫تا‬ ‫‌كان‪،‬‬ ‫ه‬ ‫فیقهیی‬ ‫ـاو‬ ‫ـ‬ ‫زان‬ ‫‌مان‬ ‫ه‬ ‫‌ره‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ـ‬ ‫‌وت‬ ‫ه‬ ‫ـ‬ ‫ك‬ ‫‌كاندا‬ ‫ئه‌مه‌وییه‬ ‫ئ ـه‌م به‌كافركردنه‌ ل ـه‌و س ـه‌رده‌م ـه‌دا التكفیر‪ ،‬القاهرة‌‪ ،‬سنة‌‪.1979‬‬

‫(ئینب سینا)‬ ‫له‌هه‌ردوو بواری‬ ‫فه‌لسه‌فه‌و‬ ‫پزیشكیی‬ ‫دا به‌رهه‌می‬ ‫ناوازه‌ی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م بلیمه‌ته ‌؛‬ ‫‌شه‌ست‬ ‫ساڵ دوای‬ ‫مردنی‪ ،‬له‌الیه‌ن‬ ‫نوسه‌رو‬ ‫زاهیربینێكی‬ ‫وه‌ك غه‌زالییه‌وه‌‬ ‫ته‌كفیركرا‬

‫دەربارەی ڕاست و چەپ‬ ‫نزار ئاگری‬ ‫شوان ئەحمەد كردویەتی بەكوردی‬

‫ ‬ ‫لــەم ناوچەیەی ئێمەدا (ڕاســت)‬ ‫بە تانە و تەشەر دەدرێتەقەڵەم‪.‬‬ ‫سەروەختێك دەگوترێت فاڵنە كەس‬ ‫یــان فاڵنە حیزب ڕاســتــڕەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫مەبەستمان سوكایەتی پێكردن و‬ ‫شكاندنیەتی‪.‬‬ ‫ئــەوەش بۆخۆی میراتی ســەردەم‬ ‫و زەمــانــێــكــە‪ ،‬تێیدا ئایدیۆلۆژیا‬ ‫چەپڕەوەكان (ماركسیزم‪ -‬لینینیزم‪،‬‬ ‫ستالینیزم‪ ،‬سۆسیالیزم‪ ،‬ناسیۆنالیزم)‪،‬‬ ‫تێیدا بااڵدەست بوون و ئەوە یەكێك‬ ‫لە بەرەنجامەكانی ملمالنێی نێوان‬ ‫دووكەمپی ناكۆك و دژبەیەك بوون‪:‬‬ ‫(سوسیالستی و ســەرمــایــەداری)‪،‬‬ ‫بەرلەوەی یەكەمیان شکست بخوات و‬ ‫لەبەریەكهەڵبوەشێتەوە‪.‬‬ ‫لــەدیــدو تێڕوانینی هــەمــوانــدا‪،‬‬ ‫سۆسیالیزم فریادڕەس و بەهەشتی‬ ‫چاوەڕواننكراوبوو‪ .‬نەیارە ئەبەدیەكەی‬ ‫كەپیتالیزم و كۆلۆنیالیزم و ئیمپریالیزم‬ ‫و كــۆنــەپــەرســتــی و بــیــری ئایینی‬ ‫بوو‪ .‬ئامادەگی ئایدیۆلۆژی چەپڕەو‬ ‫(بەتێكڕای لق و پۆپەكانییەوە)‪ ،‬بوو‬ ‫بە ڕاستییەكی حاشاهەڵنەگری وا‬

‫كە هیچ مشتومڕێكی هەڵنەدەگرت‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا تەراكردنی ئایدیۆلۆژیا‬ ‫ڕاســتــڕەوەكــان‪ ،‬بــوو بــە ئەركێكی‬ ‫موقەدەس‪ .‬بــارودۆخ بەجۆرێك بوو‪،‬‬ ‫هەرچی پەیوەندیی بەهزری پێچەوانەی‬ ‫ئاقاری چەپڕەوانەوە هەبوو‪ ،‬بوو بە‬ ‫پرسێكی بەدو قابیلی قبوڵ نەبوو‪.‬‬ ‫تـــاوای لێهات هــەمــوان بەئاستی‬ ‫جیاجیا‪ ،‬بوونە چەپ و ڕاستڕەویش‬ ‫بووە مایەی بێزلێكردنەوە‪ .‬ئەوەش‬ ‫بێگومان هاوكێشەیەكی دزێــوو بوو‪.‬‬ ‫دوالیزمەیەكی كۆنكرێتی بــوو كە‬ ‫ڕەگــەوڕیــشــەیــەكــی ئایینی هەبوو‪،‬‬ ‫بەوپێیەی شتەكانی بەسەر خێر و‬ ‫شــەڕ‪ ،‬چاكە و خراپەدا بەشدەكرد‪.‬‬ ‫بــەاڵم خۆشبەختانە دواجــار واقیعی‬ ‫ڕاستەقینەی شتەكان‪ ،‬تۆڵەی خۆیان‬ ‫ســەنــدەوە و بۆهەموان ئاشكرابوو‬ ‫كەمەسەلەكان‪ ،‬بەو شێوە هاكەزاییە‬ ‫وشك و برینگە نییە‪.‬‬ ‫ئاخر ڕاستیش وەك چەپ‪ ،‬ئاقارێكی‬ ‫سیاسییە و ڕەگوڕیشەیەكی قووڵی‬ ‫هەیەو خەڵكانی هەمەجۆر بڕوایان‬ ‫پێیەتی‪ .‬ئــەو خەڵكانەش ژیــرن و‬ ‫خاوەنی مۆراڵی بەرزن و نیەت باشن‬ ‫و خوازیاری هاتنەئارای كۆمەڵگەیەكی‬ ‫دادپەروەرانەن كەیاسا تێیدا بااڵدەست‬ ‫بێت و هاواڵتیانی وەك یەك‪ ،‬پابەندی‬ ‫یاساو ڕێساكان بن‪.‬‬

‫ڕاســت وەك چــەپ‪ ،‬بــاڵ و ڕەوتــی‬ ‫جــیــاواز و هەمەجۆر لەخۆدەگرێت‬ ‫و ئەوەش بەجیاوازیی كات و شوێن‬ ‫دەگۆڕێت‪.‬لەهەموو ئان و ساتێكدا یەك‬ ‫جۆر لە (ڕاست)مان نییە‪ ،‬بەهیچ كلۆ‬ ‫جێكیش نابێت (بۆ نمونە) بەیەك‬ ‫چاو‪ ،‬سەیری پارتی ڕاستی سویدی‬ ‫و پارتی ڕاست لە شیلی بكەین‪ .‬بۆ‬ ‫(چەپ)یش هــەروایــەو جیاوازییەكی‬ ‫گــەورە‪ ،‬لەنێوان پارتێكی چــەپ لە‬ ‫ئەمریكای التین و پارتێكی چەپ لە‬ ‫واڵتێكی ئەوروپیداهەیە‪.‬‬ ‫حــیــزب هــەرهــەمــووی (جائیتر‬ ‫چەپڕەوبێت یان ڕاستڕەو) هەندێ‌ جار‬ ‫دەیپێكێ‌ و هەندێ‌ جاریش دەكەوێتە‬ ‫هــەڵــەوە‪ .‬جــاروبــار ســەردەكــەوێ‌ و‬ ‫نشوستدێنێ‌‪.‬یەكیەتی‬ ‫جاروباریش‬ ‫ســۆڤــیــەت و ئـــەوەی پێی دەوتـــرا‬ ‫كەمپی سۆسیالستی‪ ،‬وەك ماڵەباوانی‬ ‫پارتە چەپەكان وەهابوون‪ .‬هەموان‬ ‫دروشمی بــەڕاق و سەرنجڕاكێشیان‬ ‫بەرزكردبووەوە‪ .‬داوای دادپەروەری و‬ ‫ئــازادی و مافی چارەی خۆنوسین و‬ ‫شتی لەو جۆرەیان دەكرد‪.‬‬ ‫پاشان دەركەوت هەموو ئەوشتانە‬ ‫قسەی زلی بێ‌ بنەمابوون‪ .‬چونكە‬ ‫لــەواقــیــعــدا پــارتــە چــەپــڕەوەكــان‪،‬‬ ‫سەرگەرمی سەركوت و ستەمكاری‬ ‫بــوون لەنێو ڕیــزەكــانــی خۆیاندا و‬

‫میللەتانێكیش هەبون (سەرلەبەر)‪،‬‬ ‫سەودا و مامەڵەی هەلەپەرستانەیان‬ ‫پێوەدەكرا‪ .‬لەو واڵتانەشدا كە بەناوی‬ ‫(دیموكراسی میللییەوە) حوكمڕانی‬ ‫دەكــران‪ ،‬دیكتاتۆریەت و فریودانی‬ ‫خەڵك تا ئاستێكی تاقەتپڕوكێن‪،‬‬ ‫بااڵدەست بوو‪.‬‬ ‫لە دواجــاردا كار بەوەگەیشت‪ ،‬ئەو‬ ‫واڵتانە لــەڕووی مادی و مەعنەوی و‬ ‫مۆراڵییەوە‪ ،‬مایەپوچ بن و سەرەنجام‬ ‫دابــڕمــێــن‪.‬بــەاڵم لــەواڵتــانــی جیهانی‬ ‫ســێــهــەمــدا كــەهــێــزە چــەپــڕەوەكــان‬ ‫تێیدا حوكمڕان بـــوون‪ ،‬هـــەژاری و‬ ‫گــەنــدەڵــی و دەبــەنــگــی و پاسیڤ‬ ‫بوون و هەڵسوكەوتی هەلپەرستانە‪،‬‬ ‫زەقبوونەوەو بوون بە دیاردە‪.‬‬ ‫لەكوبای (قەاڵی چەپ) تا لە ژیاندا‬ ‫مابوو فیدڵ كاسترۆ و هەنوكەش‬ ‫رائولی برای‪ ،‬وانزیكەی شەست دانە‬ ‫ساڵە‪ ،‬ئامبازی خەڵكی ئــەو واڵتە‬ ‫بــوون و بەئاگر و ئاسن حوكمیان‬ ‫دەكــەن‪.‬لــەكــۆریــای باكوریش پارتی‬ ‫كــاری چەپڕەوی كــۆری‪ ،‬حوكمڕانەو‬ ‫حــوكــمــڕانــیــیــەكــەشــی پێویست بە‬ ‫باسكردن ناكات‪.‬‬ ‫ئــــەو پـــارتـــە چـــەپـــڕەوانـــەشـــی‬ ‫نەیانتوانیووە جــڵــەوی حوكمڕانی‬ ‫بگرنەدەست‪ ،‬الی خۆیانەوە وێنەیەكی‬ ‫پـــاك و بــێــگــەردی هــــزری چــەپ‬

‫نیشاندەدەن‪ .‬لە كاتێكدا ئەوەی لەو‬ ‫حیزبانەدا زاڵــەو دەبینرێت‪ ،‬ڕەفتار‬ ‫و هەڵسوكەوتێكی ستەمكارانەی‬ ‫میلیتاریە بەوپێیەی ڕابــەری حیزب‬ ‫جڵەوی هەموو شتەكانی لەدەستدایەو‬ ‫فەزایەك‪ ،‬لە چەپاندن و نەبوونی ئازادی‬ ‫و سەركوتكردنی ئۆپۆزسیۆنبوون و‬ ‫ڕاوەدونانی دەنگی جیاواز و‪ ...‬هتد‪،‬‬ ‫تێیاندا بااڵدەستە‪.‬‬ ‫بۆئەوەی وێنەكەمان بەتەواوەتی‬ ‫الڕون بێت‪ ،‬پێویستە هەریەكەمان‬ ‫سەرنجی پارتە چەپەكانی واڵتانی‬ ‫خـــۆمـــان بـــدەیـــن‪ .‬پـــارتـــە چــەپــە‬ ‫كوردییەكانیش لەم وێنەیە بەدەرنین‬ ‫و ئەوانیش‪ ،‬ئالودەن بەهەموو ئەو‬ ‫دەردوپەتایانەو ئەنگێزەی خۆسەپاندن‬ ‫و وەدەرنان و تاروماركردنی ئەوی دی‬ ‫و ڕای جیاوازو ناكۆكەكانی بەزەقی‬ ‫تێدا دەبینرێت (پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان وەك نمونە)‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە پــارتــە ڕاســتــڕەوەكــان‪،‬‬ ‫پارتگەلێكی ئایدیالی نەبوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــەراوردبــە چــەپ‪ ،‬تا ئێستاش هەر‬ ‫لــەوان باشترن‪.‬ئەو پارتانە (واتــە‬ ‫ڕاســتــڕەوەكــان)‪ ،‬لەواڵتانی جیهانی‬ ‫سێهەمدا تاك و تەراو (جگە لە حیزبە‬ ‫ڕاستڕەوە توندڕەوەكان)‪ ،‬بەالی هزری‬ ‫دیموكراسی و كرانەوە بەڕوی ئەوی دیدا‬ ‫و بڕوابون بە پلورالیستی و پەنابردن‬

‫بۆ دامەزراوەكان و خۆبەدورگرتن لە‬ ‫خۆسەپاندن و سەركردایەتی تاكەكەس‬ ‫و شتی لەوجۆرەدا‪ ،‬دەیشكێننەوە‪.‬‬ ‫لە واڵتانی ئــەوروپــا و هەروەها‬ ‫لەواڵتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاشدا‪،‬‬ ‫پارتە ڕاســتــڕەوەكــان جێی ڕێــزن و‬ ‫لەهەڵبژاردنەكاندا ڕای زۆرینەی خەڵك‬ ‫بەدەستدێنن و كــەش و هەوایەكی‬ ‫پڕ لەئاسایش و ئۆقرەیی و ئــازادی‬ ‫تاكەكەس تا ئەو پەڕی‪ ،‬بۆ هەموان‬ ‫دەستەبەردەكەن‪.‬‬ ‫كێشەی جیهانی سێ‌‪ ،‬لەبونی هزری‬ ‫ڕاستڕەودانییە‪ .‬نەخێر بەپێچەوانەوە‪،‬‬ ‫لــەوەدایــە كەئەو هــزرە بونی نییە‪.‬‬ ‫نائامادەگی ئەو هــزرەش وایكردووە‬ ‫گۆڕەپانەكە‪ ،‬بۆ دیماگۆگییەكان چۆڵ‬ ‫ببێت‪ .‬ئەوانەی دەمامكی چەپڕەوانەیان‬ ‫پۆشیووەو قسەی هەڵیت و پەڵیت‪،‬‬ ‫دەربـــارەی ئــازادی و دیموكراسی و‬ ‫مافی ڕادەربــڕیــن دەكــەن‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫ڕەفتار و كردەوەیان‪ ،‬تەعبیر لە زوڵم‬ ‫و ستەمێكی دڕندانەو سەركوتكردنێكی‬ ‫ترسناك دەكات‪.‬‬

‫سەرچاوە‪:‬‬

‫نــزار أغــری‪ :‬في الیمین والیسار‪-‬‬ ‫پــاشــكــۆی (تـــیـــارات)‪ ،‬ڕۆژنــامــەی‬ ‫(الحیاة)‪ ،‬ژمارە (‪.)14783‬‬

‫مەحموود دەروێش‪:‬‬ ‫دەبوو گیتارژەن بوومایە‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫چاوپێکەوتن‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )554‬دووشەممە ‪2017/6/12‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫مانگی هەشت شاری مۆسیقارە سپییەکانی بەختیار عەلی بە ئەڵامنی باڵو دەکرێتەوە‬

‫بەڕێوەبەری دەزگای یونیونس فێرالگ‪:‬‬

‫دۆزینەوەی بەختیار عەلی بۆ ئێمە وەک‬ ‫دۆزینەوەکەی کۆڵۆمبۆس وا بوو بۆ‬ ‫ئەمەریکا‬

‫ڕەخنەی چاودێر ‪ -‬پێشەوا محەمەد‬ ‫«شــاری مۆسیقارە سپییەکان»‪ ،‬کە چـــوارەم ڕۆمانی‬ ‫نووسەری ناوداری کورد بەختیار عەلییە‪ ،‬بڕیار وایە مانگی ‪٨‬ـی‬ ‫ئەمساڵ لە واڵتی ئەڵمانیا و بە زمانی ئەڵمانی لە الیەن دەزگای‬ ‫«یونیونس فێرالگ»ـەوە چاپ و باڵو بکرێتەوە‪ .‬ئەو کتێبە‬ ‫پێشەوا فەتاح کردوویەتی بە ئەڵمانی و لە ساڵی ‪٢٠١٠‬ـوە کاری‬ ‫وەرگێڕانی تەواو بووە‪.‬‬ ‫کۆتایییەکانی ساڵی ڕابردوو‪ ،‬هەمان دەزگا ڕۆمانی «دواهەمین‬ ‫هەناری دونیا»ـی بەختیار عەلییان چاپ و باڵو کــردەوە و‬ ‫لەناو نووسەران و ڕەخنەگرانی ئەڵمانیزماندا دەنگدانەوەیەکی‬ ‫بەرچاوی هەبوو‪ ،‬کە تاوەکوو ئێستا شەش جار چاپ کراوەتەوە‪.‬‬ ‫هاوکات ئەمساڵیش ڕۆمانی «غەزەلنووس و باغەکانی خەیاڵ»‬ ‫بە زمانی ئینگلیزی چاپ بوو‪ ،‬لە ئێستادا ئەو کتێبە چاپی‬ ‫یەکەمی تەواو بووە و بڕیار وایە لە ئاییندەیەکی نزیکدا چاپی‬ ‫دووەمی بکرێتەوە‪.‬‬ ‫پێشەوا فەتاح‪ ،‬کە وەرگێڕی ڕۆمانی «شــاری مۆسیقارە‬ ‫سپییەکان»ـی بەختیار عەلییە بۆ زمانی ئەڵمانی‪ ،‬بە «ڕەخنەی‬ ‫چاودێر»ـی ڕاگەیاند‪ ،‬ئەو ناوەڕاستی ساڵی ‪ ٢٠٠٨‬دەستی بە‬ ‫وەرگێڕانی ئەو کتێبە کردووە و ساڵی ‪ ٢٠١٠‬ئامادەی چاپکردن‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم بە هۆی قورسیی پڕۆسەی وەرگرتن و چاپکردنی‬ ‫کتێب لە الیەن دەزگاکانی ئەڵمانیاوە چاپکردنی ئەو کتێبە تا‬ ‫ئێستا دوا کەوتووە‪.‬‬ ‫پێشەوا فەتاح وتی‪« :‬بڕیاری من بۆ هەڵبژاردنی شاری‬ ‫مۆسیقارە سپییەکان لەو کاتەدا ئەوە بوو کە بە الی خۆمەوە تا‬ ‫ئەو ساڵە شاری مۆسیقارە سپییەکان باشترین کتێبی بەختیار‬ ‫عەلی بووە‪ ،‬بۆیە منیش سەرەڕای قەبارە گەورەکەی بڕیاری‬ ‫وەرگێڕانیم دا و لە ماوەی ساڵ و نیوێکدا تەواوم کرد‪».‬‬ ‫دەزگای یونیونس فێرالگ‪ ،‬یەکێک لە بەناوبانگترین دەزگاکانی‬ ‫چاپ و باڵوکردنەوەی واڵتی ئەڵمانیا و گرنگیی زۆر بە ئەدەبیاتی‬ ‫غەیرەئەڵمانی دەدات‪ ،‬لە لیستی نووسەرەکانیشیاندا‪ ،‬نووسەری‬ ‫زۆر گەورە هەیە کە لە الیەن ئەوانەوە کتێبەکانیان چاپ کراون‬ ‫و لە ناویاندا ئەم ناوانە هەن‪« :‬مۆ یان‪ ،‬هارووکی مووراکامی‪،‬‬ ‫یەشار کەمال و چەندان نووسەری بەناوبانگی تر‪».‬‬ ‫پێشەوا فەتاح باسی لــەوەش کرد‪ ،‬لە مــاوەی ئەو چەند‬ ‫ساڵەدا هەوڵی جۆراوجۆریان داوە تا بتوانن کتێبەکە چاپ‬ ‫بکەن‪ ،‬بەاڵم دواجار ئەو دەزگایە وەرگێڕانی «دواهەمین هەناری‬ ‫دونیا» پەسەند کرد و دووەم کتێبیش «شاری مۆسیقارە‬ ‫سپییەکان»ـی پەسەند کرد و بڕیار وایە مانگی ‪٨‬ـی ئەمساڵ‬ ‫باڵو بکرێتەوە‪.‬‬ ‫وتیشی‪« :‬بۆ وەرگێڕ بینینی بەرهەمەکی بە تایبەتی بە‬ ‫زمانێکی زیــنــدووی وەک ئەڵمانی جێگەی خۆشحاڵییە و‬ ‫جگە لەوەش بۆ ئەدەبیاتی کوردی هەنگاوێکی گەورەیە کە‬ ‫ڕەخنەگران و خوێنەرانی زمانە زیندووەکانی دونیا بەو ڕادەیە‬ ‫بە بەرهەمی نووسەرێکی کورد سەرسام بن‪».‬‬ ‫وەرگێڕانی بەرهەمەکانی بەختیار عەلی تەنیا لە زمانی ئەڵمانیدا‬

‫دەنــگــدانــەوەی نــەبــووە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫لە وەرگــێــڕانــە فارسییەکانیشیدا‬ ‫پێشوازییەکی باشی لێ کــراوە و‬ ‫چەندان جار بەرهەمەکانی لە الیەن‬ ‫دەزگا بەناوبانگەکانی ئێرانەوە چاپ‬ ‫کراونەتەوە‪.‬‬ ‫لوسیەن الیتس‪ ،‬بەڕێوەبەری دەزگای‬ ‫یونیونس فێرالگ کە کتێبەکانی بەختیار عەلی‬ ‫بە ئەڵمانی باڵو دەکاتەوە‪ ،‬لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ‬ ‫«ڕەخنەی چاودێر»‪ ،‬وتی‪« :‬بەختیار عەلی لەو نووسەرانەیە‬ ‫کە یەک سەدە جارێک درووســت دەبن و دەبێت چاوەڕێیان‬ ‫بکەین‪».‬‬ ‫وتیشی‪« :‬کوردەکان سەرەڕای زوڵموزۆری مێژوو توانیویانە‬ ‫بمێننەوە‪ ،‬دیارە ئەو بەرەوڕووبوونەوەیەی کردوویانە لە هەموو‬ ‫بوارەکاندا بووە‪ ،‬بۆ نموونە بەبێ ئەوەی بزانن بەرهەمەکانی‬ ‫بەختیار عەلی چاپ دەبن کۆڵیان نەداوە و چەند وەرگێڕێک‬ ‫چەند بەرهەمێکیان وەرگێڕاوە‪».‬‬ ‫سەبارەت بە چۆنیەتیی بڕیاردان لە وەرگرتن و وەرگێڕانی‬ ‫بــەرهــەمــەکــانــی بەختیار عــەلــی‪ ،‬لــوســیــەن الیــتــس وتــی‪:‬‬ ‫«بەرهەمەکانی بەختیار عەلی لە الیــەن وەرگێڕەکانییەوە‬ ‫بۆ ئێمە هات‪ ،‬ئێمەش بۆ ئــەوەی دەقی باشمان لە دەست‬ ‫دەرنەچێت‪ ،‬هەموو ئەو کتێبانە دەخوێنینەوە کە پێمان دەگەن‪،‬‬ ‫دوای خوێندنەوەی ‪ ١٠‬الپەڕەی بەرهەمەکەی بەختیار عەلی‬ ‫ڕاستەوخۆ بڕیاری چاپکردنیم دا‪ ،‬بۆ ئێمە دۆزینەوەی بەختیار‬ ‫عەلی وەک دۆزینەوەکەی کۆڵۆمبۆس وا بوو کە ئەمەریکای‬ ‫دۆزییەوە‪».‬‬ ‫ئاشکراشی کرد‪ ،‬ئێستا سەرقاڵی چاپکردنی ڕۆمانی «شاری‬ ‫مۆسیقارە سپییەکان»ن و دوای ئەویش ڕۆمانی «جەمشید‬ ‫خانی مامم کە هەمیشە با لەگەڵ خۆیدا دەیبرد» چاپ دەکەن‬ ‫و دواتر هەوڵ دەدەن سەرجەم بەرهەمەکانی بەختیار عەلی‬ ‫باڵو بکەنەوە‪.‬‬

‫ولیەم سارۆیان دەگەڕێتەوە بۆ ماڵ‬ ‫رەخنەی چاودێر‪:‬‬ ‫«گەڕانەوە بۆ ماڵ» ناوی كۆمەڵەچیرۆكێكی سەد و نەوەدوسێ‬ ‫الپەڕەیی ولیەم سارۆیانی ئەمەریکییە كە نووسەر و وەرگێڕ فاروق‬ ‫هۆمەر لە ئینگلیزییەوە كردوویە بە كوردی و دەزگای چاپ و پەخشی‬

‫سەردەم باڵوی كردووەتەوە‪« .‬گەڕانەوە بۆ ماڵ» كۆمەڵەچیرۆكێكە‬ ‫كە لە نێوان یادەوەری و منداڵیدا لە دایك بووە‪ .‬تارمایی منداڵێك كە‬ ‫لە هەتیوخانەكاندا گەورە دەبێت و بە دوای خەونەكانی نێو سەریدا‬ ‫شارەوشار دەگەڕێت لە هەموو چیرۆكەكانیدا دەبینرێت‪ ...‬چیرۆكەكانی‬ ‫ولیەم سارۆیان پڕچێژ و ئەزموونن‪ ،‬دەتخەنە گریان و دەتخەنە‬ ‫پێكەنین‪ ...‬كۆمەڵەچیرۆكی مرۆڤێكن كە هەم پێكەنیوە‪ ،‬هەم گریاوە‪،‬‬

‫هەم دانیشتووە و هەم ڕای كردووە‪ .‬چیرۆكی پڕچێژی نووسەرێكە‬ ‫كە لە حەڤدەساڵیدا ماڵەوە بەجێ دەهێڵێت و لە ‪20‬ـساڵیدا یەكەمین‬ ‫چیرۆكی خۆی دەنووسێت‪ .‬ئەم كتێبەی ولیەم سارۆیانی ئەمەریكی‬ ‫ئێستا لە كتێبفرۆشییەكاندا دەست دەكەوێت‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )554‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/6/12‬‬

‫مێژووی تۆپی پێ‌‬

‫««‬

‫بە گێڕانەوەی حیکایەتخوانی گەورە ئێدواردۆ گالیانۆ‬

‫شوان ئەحمەد‬

‫كە دێتە سەر باسی‬ ‫بنجوبناوانی تۆپی‬ ‫پێ‌‪ ،‬گالیانۆ پێی‬ ‫وایە وەك هەموو‬ ‫شتەكانی دیكەی دنیا‬ ‫و لە تۆپی پێشدا‪،‬‬ ‫چینییەكان یەكەمین‬ ‫میللەتی دنیا بوون‬ ‫كە پێش پێنج هەزار‬ ‫ساڵ ئەو یارییەیان‬ ‫كردووە‬

‫ئــێــدواردۆ گالیانۆ (‪-1940‬‬ ‫حیكایەتخوانێكی‬ ‫‪،)62105‬‬ ‫گــــەورەی ئەمریكایی التین‬ ‫و عاشقێكی سەرسەختی‬ ‫تۆپی پێیە‪ .‬خاوەنی چەندین‬ ‫بــەرهــەمــی ئــەدەبــی گرنگە‪،‬‬ ‫وەك (ئاوێنەكان‪ ،‬یــادەوەری‬ ‫ئاگر‪ ،‬شاخوێنبەرە كراوەكانی‬ ‫ئەمریكای التــیــن‪ ،‬مندااڵنی‬ ‫ڕۆژگــــار‪ ،‬وشــە گــەڕیــدەكــان‪،‬‬ ‫كتێبی ئاوێزاندن و ‪ ...‬هتد)‪.‬‬ ‫ئـــەو کـــوڕە یــاخــیــیــەکــەی شــاری‬ ‫مۆنتیڤیدیۆیە خەڵكی واڵتی ئۆرگوایی‬ ‫و‪ ،‬واڵتی یاریزانانی وەك فرانشیسكۆلی‬ ‫و لویس سوارێز و ئەدیسۆن كاڤانی و‬ ‫گۆدین و مۆسێرێال و‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫وەك قــەدەری خەڵكی كیشوەری‬ ‫ئەمریكای التین وەها بێت‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫نابن بە حیكایەتخوان و چیرۆكنوس و مــێــژووی تــۆپــی پ ـێ‌ لــە ســەردەمــی‬ ‫ڕۆماننووس‪ ،‬دەبن بە ئەستێرەی تۆپی فیرعەونەكانەوە تا مۆندیالی ‪2002‬‬ ‫پێ‌ و ئەوانەشی چانسی ئەوەیان نابێت لە ژاپــۆن و كــۆریــای بــاشــوور لەژێر‬ ‫وەك یاریزانی تۆپی پێ‌ دەركەون‪ ،‬دەبن ســەردێــڕی (كــرة القدم في الشمس‬ ‫هەرپێی دڵخۆش دەبین‬ ‫والظل)دا‪ ،‬گالیانۆ زۆر ڕاشكاوانە دان‬ ‫بەحیكایەتخوان‪.‬‬ ‫دڵخۆش دەبین‬ ‫بە هەر الیەكی ئەمریكای التیندا بەوەدا دەنێت كەوەك هەموو خەڵك و‬ ‫گەر بدۆڕێین یان براوەبین‬ ‫ڕوو وەرگــێــڕی یــان یــاریــزانــی تۆپی خوای واڵتەكەی (یان ڕاستترە بوترێت‬ ‫ئەم كتێبەی ئێدواردۆ گالیانۆ ئێجگار‬ ‫پێ‌ دەبینی‪ ،‬یاخود چیرۆكنوس و وەك خەڵك و خوای كیشوەرەكەی)‪،‬‬ ‫حەزی بەوە بووە ببێتە یاریزانی تۆپی سەیرە‪ .‬من بۆ خۆم لە تەمەنی نۆ‬ ‫حیکایەتخوان‪ .‬بــڕوانــە ئەرژەنتین‪:‬‬ ‫ساڵیمەوە (‪-1978‬مۆندیالی ئەرژەنتین)‬ ‫(خۆرخەلویس بۆرخیس و ئەرنستۆ پێ‌‪.‬‬ ‫وەك خۆشی دەڵێت یاریزانێكی زۆر بە بەردەوامی سەیری فتبۆڵێن دەكەم و‬ ‫ساباتۆ و ئەلبرتۆ مانگوێل و لویس‬ ‫لێهاتوو بووە (بەاڵم تەنها لە شەودا بە وردی ئاگاداری یانەكان و هەڵبژاردە‬ ‫گرۆس‪ ،‬لە پاڵ ماریۆ كامبس و دانیال‬ ‫و لە خەویدا وەها بووە)‪ ،‬كاتێک ڕۆژ جیهانییەكانم‪ ،‬بـــەاڵم ئـــەوەی لەم‬ ‫باسێریال و خوان ریكلمی و سبستیان‬ ‫بووەتەوە و لە كوچەوكۆاڵنەكاندا یاری كتێبەدا خوێندمەوە و ئەو زانیاریانەی‬ ‫ڤیرۆن و لیۆنێل میسی و هیگواین‬ ‫كــردووە‪ ،‬گۆج و قاچخوار و بێكەڵك لێرەدا دەسگیرم بوون‪ ،‬لەهیچ نوسراو‬ ‫و ماسكیرانۆ و دی ماریا و دیب الو‬ ‫بووە‪ .‬ساڵ دێت و دەڕوا و قەناعەت و كەناڵێكی وەرزشیدا نەمبینیووە و‬ ‫ئەگویرۆ و دیگۆ ئەرماندۆ مارادۆنا)دا‪.‬‬ ‫بە خــۆی دێنێ‌ كــەبــوون بە یاریزان نەمبیستووە‪.‬‬ ‫بڕوانە شیلی (ئێزابێل ئەلەندی و‬ ‫ڕاستە كتێبەكە تەنها هەر باس لە‬ ‫نێرۆدا‪ ،‬لە پاڵ زامۆرانۆ و ساالس و خەونێكی دوورەدەستە‪ ،‬لەبری ئەوە‬ ‫دەبێتە بینەری هەمیشەیی تۆپی پێ‌ و فتبۆڵێن ناكات و مێژوویەكی سەرومڕ‬ ‫كالودیۆ براڤۆ و ڤیدال و ئەلێكسیس‬ ‫كوشتەی یاری جوان و ئاستبەرز (بە واقعیانەی ئەو یاریە ناگێڕێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫سانشێز)دا‪ .‬بڕوانە بەڕازیل‪( :‬پاولۆ‬ ‫یاریگاكانی دنیادا دەگەڕێم و دەپاڕێمەوە وەك تێكڕای نوسینەكانی دیكەی‬ ‫كۆیللۆ و جۆرج ئامادۆ‪ ،‬لە پاڵ زیكۆ و‬ ‫بۆخاتری خوا‪ ،‬با یاری جوان ببینین‪ .‬گالیانۆ‪ ،‬سیاسەت بە چڕوپڕی لێرەشدا‬ ‫ڕۆناڵدینۆ و نەیمار و ڕۆماریۆ و ڕۆناڵدۆ‬ ‫سەروەختێكیش یــاریــیــەكــی جــوان ئامادەیەو وەك بەرهەمەكانی تری‪،‬‬ ‫بیڵ و سوكرات)دا‪.‬‬ ‫دەبینم‪ ،‬سوپاسگوزاری ئەم موعجیزەیە مێژوو تێكەڵ بە ئەندێشە و فانتازیا‬ ‫بــڕوانــە پــیــرۆ‪( :‬فــارگــاس یوسا و‬ ‫دەبم‪ ،‬بێ‌ ئەوەی گوێ‌ بدەمە ئەوەی كراوە‪.‬‬ ‫كالودیۆ پیزارۆ و كۆبیالس و ڤارڤان)‪.‬‬ ‫كتێبەكە باسی فتبۆڵێنە‪ ،‬بەاڵم شان‬ ‫بڕوانە كۆڵۆمبیا‪( :‬گابرێل گارسیا ئەو یانەو ئەو هەڵبژاردەیە كامەیە كە‬ ‫بە شانی سیاسەت‪ .‬مێژووی تۆپی‬ ‫ماركیز و ڤالدێراما و كوادرادۆ و ڕادمێل ئەو یاریە جوانەی كردووە)‪.‬‬ ‫بەر لەو دانپێدانانە‪ ،‬گالیانۆ كتێبەكەی پێیە‪ ،‬بەاڵم بە فانتازیا و ئەندێشەی‬ ‫فالكاو و فامیس ڕۆدریگێز)‪ .‬ئەڵبەت‬ ‫پێشكەش بــەو مندااڵنە دەكــات كە خۆیەوە‪ .‬گالیانۆ كە ناتوانێت ببێت‬ ‫ئەم قسانەش بە جۆرێك لە جۆرەكان‬ ‫سااڵنێكی زۆر بــەر لە نووسینی لە بە یاریزان و ئەستێرەی تۆپی پێ‌‪،‬‬ ‫بۆ ئێكواردۆر و پاراگوای و بۆلیڤیا و‬ ‫(كالیا دی الكۆستا) دەیانبینێ‌ و لە بە نوسین لەسەر مێژووی ئەو یارییە‬ ‫فەنزوێالش هەر ڕاستن‪.‬‬ ‫فتبۆڵێن گەڕابوونەوەو بەدەم ڕێگاوە تۆڵەی خۆی دەكاتەوە‪ .‬كە ناتوانێت‬ ‫لە دەسپێكی ئەو كتێبە زۆر نایابەیدا‬ ‫ببێت بە هونەرمەند و نیگاركێشیش‪،‬‬ ‫كە تەرخانی كــردووە بۆ گێڕانەوەی ئەم گۆرانیەیان وتووە‪:‬‬ ‫بــەوە ســەبــوری خــۆی دەداتــــەوە كە‬ ‫براوەبین یان دۆڕا و‬

‫هەر لە سەرەتاوە‬ ‫خەمێكی گەورەی‬ ‫ئێدواردۆ گالیانۆ لە‬ ‫كتێبەكەیدا ئەوەیە‬ ‫كە مێژووی تۆپی پێ‌‬ ‫سەفەرێكی غەمگین‬ ‫و دڵتەنگە‪ ،‬كاتێك‬ ‫ئەو وەرزشە لە‬ ‫خۆشی و چێژبینینەوە‬ ‫وەردەگۆڕێت و‬ ‫دەبێتە ئەرك و كاری‬ ‫زۆرە ملێیی‬

‫بەوشە وێنە بكێشێت‪.‬‬ ‫گەر گالیانۆ لە هێنانەدی خەونەكەیدا‬ ‫بــۆ بـــوون بــەیــاریــزانــی تــۆپــی پێ‌‬ ‫سەركەوتوو بوایە‪ ،‬ئەوا دەچووە ڕیزی‬ ‫سوارێز و كاڤانی و فرانشیسكۆلی و‬ ‫ڕۆماننووسێكی گــەورەمــان لـێ‌ بزر‬ ‫دەبــوو‪ .‬ئەوكات ژمارەیەكی زۆر گۆڵ‬ ‫و پاس و لێسەندنیمان دەبینی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــەم كتێبە پڕ چێژ و پــڕزانــیــاری و‬ ‫فانتازیایەی بێبەش دەبووین كەنمونەی‬ ‫لە كتێبخانەكانی دنیادا كەمە‪.‬‬ ‫هەر لە سەرەتاوە خەمێكی گەورەی‬ ‫ئێدواردۆ گالیانۆ لە كتێبەكەیدا (كرة‬ ‫القدم في الشمس والظل)‪ ،‬ئەوەیە كە‬ ‫مێژووی تۆپی پێ‌ سەفەرێكی غەمگین‬ ‫و دڵتەنگە‪ ،‬كاتێك ئــەو وەرزشـــە‬ ‫لەخۆشی و چێژبینینەوە وەردەگۆڕێت‬ ‫و دەبێتە ئەرك و كاری زۆرە ملێی‪.‬‬ ‫ئەو پێیوایە كاتێك ئەم وەرزشە بوو‬ ‫بە پیشە‪ ،‬ئیدی جوانی خۆی دۆڕاند‪.‬‬ ‫لەدنیایی پیشەگەریدا جگە لە بردنەوە‬ ‫و دەسكەوتچنینەوە هیچی دی گرنگ‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫تــۆپــی پــێ‌ لــەســایــەی سستمی‬ ‫سەرمایەداریدا لە گەمەیەكەوە بۆتە‬ ‫نمایش‪ ،‬نمایشێك كە كەمێكی كەم لە‬ ‫قارەمان و زۆرێكی زۆر بینەری هەیە و‬ ‫ئەوەش تۆپی پێیەكە بۆتەماشاكردن‪.‬‬ ‫ئەو نمایشە لەئێستادا‪ ،‬بۆتە یەكێك لە‬ ‫بزنسە پڕ داهاتەكان لە جیهاندا‪.‬‬

‫فتبۆڵێن بەوپێیەی بۆتە بزنس‪،‬‬ ‫بزنسمانەكان دێن و یانەكان دەكڕن‪،‬‬ ‫یاریزانەكان دەفــرۆشــن و دەكــڕن و‬ ‫بەخواستن دەیانهێنن و دەیاندەن بە‬ ‫یانەكانی دی‪ .‬بەدرێژایی (‪ )183‬الپەڕە‬ ‫كە قەوارەی كتێبەكەیەو وەك زۆربەی‬ ‫زۆری بەرهەمەكانی دیكەی (ساڵح‬ ‫عەلمانی) وەریگێڕاوەتە سەرزمانی‬ ‫عەرەبی‪ ،‬باس و خواسی تایبەت و‬ ‫گرنگ و سەرنج ڕاكێش و عەنتیكەی‪,‬‬ ‫لەسەر دنیای فتبۆڵێن تێدا دەبینین‪.‬‬ ‫هەر لە گۆڵپارێزەوە (كە گالیانۆ بە‬ ‫دەرگــاوان و شەهید و لێبوك و بت و‬ ‫پەشیمان) ناوی دەبات و پێیوایە‪ ،‬تاكە‬ ‫كەسێكە كەمەحكومە بەوەی‪ ،‬یاریەكە‬ ‫لە دورەوە ببینێ‌ و دواتریش هەرچی‬ ‫گلەیی و گازندە هەیە ڕووبــەڕوی ئەو‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬گەر شكست بخۆن‪.‬‬ ‫ئــەم بــونــەوەرە لە ســەرەتــادا وەك‬ ‫(دادوەری ناو یاریگاكان) دەبوو وەك‬ ‫قەلەڕەش ڕەش بپۆشێت‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫بۆی هەیە هەموو ڕەنگێك لەبەربکات‪.‬‬ ‫ئەو گۆڵ تۆمار ناكات‪ ،‬بەڵكو ڕێ‌ لە‬ ‫گۆڵكردن دەگرێت‪ .‬هاندەران هەرگیزاو‬ ‫هەرگیز لەهەڵەی گۆڵپارێزەكان خۆش‬ ‫نابن‪ ،‬چونكە هەڵەی ئەوان قورسە و‬ ‫ڕەنگە ببنە باعیسی دۆڕانــدنــی نەك‬ ‫تەنها یارییەك‪ ،‬بەڵكو لەدەستدانی‬ ‫پاڵەوانێتییەكیش‪.‬‬ ‫بە کورتیەکەی گالیانۆ وەك سەربازی‬ ‫گومناو و قوربانی‪ ،‬سەیری گۆڵپارێزان‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫كە دێتە سەرباسی بنج و بناوانی‬ ‫تــۆپــی پــێ‌‪ ،‬گالیانۆ پێیوایە وەك‬

‫هــەمــووشــتــەكــانــی دیــكــەی دنــیــا و‬ ‫(لەتۆپی پێشدا)‪ ،‬چینیەكان یەكەمین‬ ‫میللەتی دنیابوون كەپێش پێنچ هەزار‬ ‫ساڵ ئەو یارییەیان كــردووە‪ .‬پاشان‬ ‫چۆتەالی ڕۆمانەكان و یۆلیۆس قەیسەر‬ ‫لەفتبۆڵێندا لێهاتووبووە‪ ،‬بەاڵم نیرۆن‬ ‫وەهانەبووە‪ .‬لەڕێی ڕۆمانەكانیشەوە‬ ‫بە دوورگەكانی بەریتانیا گەیشتووە‬ ‫و ئەوانیش بەسەر تــاســەری دنیادا‬ ‫باڵویانكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ڕێساكانی ئەم وەرزشە لەسەردەمی‬ ‫شاژنە ڤیكتۆریاوە دادەنرێن و لەساڵی‬ ‫‪ 1870‬تیپەكانی سكوتلەندا لەناو‬ ‫یاریگادا‪ ،‬خۆیان لەسەر پێكهاتەی‬ ‫(بــەرگــری‪ -‬نــاوەنــد‪ -‬هێرشبەر)ڕێك‬ ‫دەخـــەن‪ .‬هــەر لەوساڵەشدا ژمــارەی‬ ‫یاریزانان دیاریی دەكرێت (كە یانزە‬ ‫یاریزان دەبێت)‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 1871‬گۆڵپارێز بۆی‬ ‫هەیە تــۆپ بەدەست بگرێت‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1872‬دادوەر بۆ یارییەكان دادەنرێت‪.‬‬ ‫ســاڵــی ‪ 1880‬دادوەران ســەعــات‬ ‫لەدەست دەكەن‪ ،‬تاكاتی دیاریكراوی‬ ‫یاریەكان بزانن‪ .‬ساڵی ‪ 1891‬دادوەران‬ ‫بۆیەكەمجار شاوەر هەڵدەگرن‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1904‬بۆیەكەمجار فیفا لەدایك دەبێت‪.‬‬ ‫بەگشتی كتێبە کە تەرخانە بۆ باس‬ ‫و خواسی مێژوی فتبۆڵێن لە ئەمریكای‬ ‫التیندا (وەك ئەوەی گالیانۆ دەنگ و‬ ‫سەدا و مێژونوسی ئەو كیشوەرەبێت)‬ ‫و وەك تێكڕای بەرهەمەكانی دیكەی‪،‬‬ ‫وەك چەقی دنیا لەئەمریكای التین‬ ‫دەڕوانێت‪.‬‬ ‫ئەو پێیوایە وەك سەمای تانگۆ‪،‬‬ ‫تۆپی پێش بۆیەكەمجار لە گەڕەكە‬ ‫هــەژار و دورە دەستەكاندا‪ ،‬دەستی‬ ‫پێكردووە‪ .‬سەرەتای ئەو وەرزشەش‬ ‫لــە بۆینس ئــایــرســی ئــەرژەنــتــیــن و‬ ‫مۆنتیڤیدیۆی ئۆرگوای و ڕۆدی جانیرۆ‬ ‫و ساوباولۆی بەرازیل و لەناو خەڵكە‬ ‫هــەژار و نــەدارەكــەی ئەو شوێنانەدا‬ ‫سەریهەڵداوە‪ .‬تــاوای لێدێت دەبێتە‬ ‫ئەفیونی گەالن و (ئەفیونی ئەمریكای‬ ‫التین بەگشتی)‪.‬‬ ‫ئێدواردۆ گالیانۆ لەژیانیدا بەدبەختی‬ ‫و چەرمەسەری زۆری دی‪ ،‬بەدەست‬ ‫دیكتاتۆرە بەژمارە زۆرەكانی واڵتەكەی‬ ‫و كــیــشــوەری ئەمریكای التینەوە‪،‬‬ ‫هەروەها بەهۆی نــەداری و هــەژاری و‬ ‫دەربــەدەریــەوە زۆری چەشت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەوەیاندا خۆش بەخت بوو كەتوانی‬ ‫هەموو ئەوانە بكاتە تێكست گەلێكی‬ ‫چێژبەخش و بەڕاستگۆیی مێژووی‬ ‫ئێش و ئــازارەكــانــی كیشوەرە خێر‬ ‫لەخۆنەدیووەكەیمان بۆ بگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها خۆش بەختیش بوو كەتوانی‬ ‫لەماوەی ژیانیدا بەچاوی خۆی (بێلێ‌‬ ‫و مارادۆنا و میسی و فرانشیسكۆلی)‬ ‫و یارییە جوانەكانیان ببینێ‌‪ .‬ئێمەی‬ ‫خــوێــنــەرانــیــش خـــۆش بەختین كە‬ ‫لەنووسین و بەرهەمە سیحراوییەكانی‬ ‫بەهرەمەندبووین‪.‬‬

‫دووسەد کتێبی تر لە خانیتا و پێغەمبەرە جەوانەکە‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ -‬الژە تەها‬

‫پاش ئــەوەی ساڵی ڕابــردوو چاپی یەکەمی حیکایەتی پێغەمبەرە‬ ‫جەوانەکە و خانیتا بە ڕیوایەتی بوشرا کەسنەزانی باڵوکرایەوە‪ ،‬کە تەنها‬ ‫‪ 124‬کتێب بوو‪ ،‬بەرگەکەی بەکاری دەستی و ناوەوەی بە هێڵکاریی جیاواز‬ ‫نەخشێندرابوو‪ ،‬و هیچ دانەیەکی لە دانەیەکی دی نەدەچوو‪ ،‬ئێستا بۆ‬ ‫جاری دووەم چاپکرایەوە‪ .‬کتێبەکە حیکایەتی ئەویندارانەی پێغەمبەرێکە‬ ‫و گێڕانەوەیەتی بە زمانێکی شیعریی‪ .‬بە کاری دەستی ئامادەکراوە‪.‬‬

‫هونەرمەندی شێوەکار گۆران محەمەد کاری هێڵکاری بۆ کردووە‪ .‬بەرگەکەی‬ ‫بە قوماش و چەرم ئامادەکراوە کە هیچ یەکێکیان لە یەکتری ناچێت‪ .‬چاپی‬ ‫ئه‌مساڵ ‪ 200‬کتێبە‪ ،‬سێدێیه‌كی له‌گه‌ڵ ‌ه ك ‌ه خوێندنه‌وه‌ی حیكایه‌ته‌كه‌ی ‌ه‬ ‫ل ‌ه الیه‌ن زوڵیخا سه‌عدییه‌وه‌‪ ،‬و هونەرمەند تارا جاف و ئه‌دیب ڕۆسته‌می‬ ‫كاری موزیكیان بۆ كردووه‌‪ .‬بوشرا کەسنەزانی لە پێشەکی چاپی تازەی‬ ‫خانیتادا دەڵێت‪ :‬چاپکردنی کتێبەکە بەم شێوەیە ڕه‌خنه‌كردنی مۆدێرن ‌ه‬ ‫بوو لە تیراژی زۆری كتێب و ب ‌ه بازرگانیكردنی نووسین له‌الیه‌ن ناوه‌نده‌‬

‫ڕۆشبیرییه‌كانه‌و‌ه و خراپ به‌كارهێنانی نوسه‌ران و دواجار مانه‌وه‌ی كتێب ل ‌ه‬ ‫مه‌خزەنه‌كاندا‪ .‬بڕیامدا ته‌نها «سه‌د و بیستوچوار» دان ‌ه لە کتێبەکە چاپکەم‪،‬‬ ‫وه‌ك سمبولێك بۆ ژماره‌ی ئه‌و «سه‌د و بیست و چوار» هه‌زار پێغه‌مبه‌ره‌ی‬ ‫ك ‌ه هه‌بوون‪ .‬من حیكایه‌تی ئه‌وینداربوونی یه‌كێكیانم ب ‌ه ڕیوایه‌تی خۆم‬ ‫گێڕاوەتەو‌ه ك ‌ه ب ‌ه شاراوه‌یی مابوویه‌وه‌‪ .‬بڕیارە ڕۆژی ‪ 2017/٦/٦‬چاپی‬ ‫دوومی دەستیی کتێبەکە باڵوبکرێتەوە‪ ،‬ل ‌ه شاری سلێمانی ل ‌ه كتێبخانه‌ی‬ ‫یادگا‌ر دەستدەکەوێت و ل ‌ه شاری ڕانییه‌ش ل ‌ه کتێبفرۆشی ڕه‌نج دەبێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )554‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/6/12‬‬

‫تێگه‌یشتنى بازنه‌یى‬

‫««‬

‫له‌ كۆمه‌ڵه‌شیعرى (تاریك‪ ،‬به‌قه‌د دره‌وشانه‌وه‌‪ ،‬تاریك)ـى كه‌ریم ده‌شتى‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌‬ ‫ده‌توانم بڵێم‬ ‫تایبه‌مته‌ندییه‌كاىن شێوازى‬ ‫زماىن ته‌عبیركردىن‬ ‫شیعرى (تاریك‪ ،‬به‌قه‌د‬ ‫دره‌وشانه‌وه‌‪ ،‬تاریك) خۆى‬ ‫له‌ بزاڤى جواىن و تواناى‬ ‫شێوه‌گرتن و گه‌شه‌كردىن‬ ‫تێگه‌یشتنى بازنه‌ییدا‬ ‫ده‌بینێته‌وه‌‪ ،‬شاعیر به‌‬ ‫ئاگاییه‌وه‌ له‌ ڕێگاى‬ ‫هاوگونجانێىك هونه‌ریى‬ ‫به‌رزه‌وه‌ تێڕوانین و‬ ‫دنیابینیى خۆى ده‌خاته‌‬ ‫ڕوو‬

‫عه‌بدوملوته‌ڵیب عه‌بدوڵاڵ‬ ‫ته‌نیا ماینه‌وه‌‬ ‫من و باقه‌یێ خه‌یاڵ‬ ‫ك ‌ه به‌شى پێكێكى قه‌یتانى نه‌ده‌كرد‬ ‫من به‌و خه‌یاڵه‌‬ ‫سه‌راپا تراژیدیاى ژیانم نوسییه‌وه‌‪ .‬ل‪3‬‬ ‫(كــه‌ریــم ده‌شــتــى) شاعیرێكى ب ‌ه‬ ‫ئه‌زموونى پڕ به‌رهه‌مه‌‪ ،‬به‌ یه‌كێك له‌‬ ‫شاعیرانى (نه‌وه‌)ى هه‌شتاكانى شیعرى‬ ‫كــوردى ده‌ژمێردرێت‪ ،‬هه‌ڵگرى جۆرێك‬ ‫له‌ تایبه‌تمه‌ندى شیعرییه‌ و پشت به‌‬ ‫«بیركردنه‌وه‌« و «خه‌یاڵ « ده‌به‌ستێت‬ ‫و بایه‌خ به‌ (چنینى ریتم)ى شیعرى‪،‬‬ ‫ده‌نگ و سه‌روا ده‌دات‪ ،‬ئه‌وه‌ى دوایى واى‬ ‫كردووه‌ شیعره‌كانى له‌ روونى و ساده‌یى‬ ‫نزیك ببنه‌وه‌! له‌و ئه‌زموونه‌ نوێیه‌دا به‌‬ ‫شێوه‌یه‌كى گشتى بره‌وى به‌ (تێگه‌یشتنى‬ ‫بازنه‌یى) و به‌ تایبه‌تى (تێگه‌یشتنى وشه‌)‬ ‫داوه‌‪.‬‬ ‫له‌ كتێبى (ره‌وانــبــێــژى خـه‌یــاڵ) كه‌ ئه‌زموونكارى ده‌خوێنمه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ى زۆر‬ ‫به‌شه‌ پراكتیكه‌كه‌ى به‌ ناونیشانى وێنه‌ى به‌رجه‌سته‌شه‌ گۆڕانكارییه‌ له‌ شێوازیى‬ ‫«كتێب» له‌ ئه‌زموون و ئه‌زموونگه‌رى ته‌عبیركردن و هێنانه‌ ناوه‌وه‌ى تێگه‌یشتنى‬ ‫«كه‌ریم ده‌شتى» شاعیردا‪ .‬قسه‌م له‌ بازنه‌یی ‌ه له‌ خوالنه‌وه‌ى وشه‌دا‪.‬‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵه‌ شیعرى (تاریك‪ ،‬به‌قه‌د‬ ‫باره‌ى میكانیزمى كاركردنى شاعیر كردووه‌‬ ‫و پێموایه‌ شاعیر وه‌ك میكانیزمى كاركردن دره‌وشانه‌وه‌ تاریك ‪ )2016 -‬شاعیر وه‌ك‬ ‫زێتر به‌الى هه‌ڵبژاردنى زمانى شیعرییدایه‌‪ ،‬ئه‌زموونگه‌رایه‌ك ل ‌ه رووى مه‌عریفه‌ى‬ ‫هه‌میشه‌ هه‌وڵه‌كانى خــۆى لــه‌وه‌دا كۆ شیعریى و ته‌عبیركردن‪ ،‬كارى له‌ سه‌ر‬ ‫ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬كه‌ (رێگاى گوتن) بۆ زمان (تێگه‌یشتنى بازنه‌یى) كــردووه‌‪ ...‬به‌و‬ ‫خۆش بكات‪ .‬له‌و رێگا خۆش كردنه‌شدا مانایه‌ش ده‌شێ خوێنه‌ران جیاوازییه‌كانى‬ ‫هه‌ندێجار شاعیر ئیشكالى گه‌یاندن و ئه‌و ئه‌زموونه‌ شیعرییه‌‪ ،‬نه‌ك هه‌ر ته‌نها له‌‬ ‫نه‌گه‌یاندنى بیرۆكه‌ى شیعریى له‌ رێگاى رێگا گۆڕانكارى له‌ شێوازیى ته‌عبیركردن‪،‬‬ ‫ئ ـه‌زمــوون ـه‌وه‌ چــاره‌س ـه‌ر ده‌كـــات‪ .‬وه‌ك به‌ڵكو ل ـه‌ رێــگــاى به‌رجه‌سته‌كردنى‬ ‫چۆن ئیشكالیه‌تى وێنه‌ و ته‌عبیركردنى تێگه‌یشتنى بازنه‌یشه‌وه‌ زێتر هه‌ست‬ ‫شیعریى له‌ رێگاى تێگه‌یشتنى ناوه‌كى پێبكه‌ن!‬ ‫شاعیر له‌ هه‌موو ئه‌زموونه‌كانى خۆیدا‬ ‫زمانه‌وه‌‪ ،‬یان به‌ مانایه‌كى دیك ‌ه له‌ رێگاى‬ ‫ئه‌زموونگه‌رییه‌وه‌ چاره‌سه‌ر ده‌كات‪ .‬له‌ سه‌ر له‌ (رێگا خۆشكردن بۆ زمــان) دوور‬ ‫ئه‌و بنه‌مای ‌ه ده‌شێ بڵێم ئه‌زموونى شاعیر نـه‌كـه‌وتــۆتـه‌وه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ش بـه‌ ب ــڕواى من‬ ‫له‌گه‌ڵ زمان و شێوازگه‌ریى ته‌عبیركردن‪ ،‬په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆى به‌ سه‌رچاوه‌ى‬ ‫له‌ سه‌ر دوالیزمى ئه‌زموون و ئه‌زموونگه‌رى مه‌عریفى شیعریى –یه‌كه‌مه‌وه‌‪ -‬هه‌یه‌‪ ،‬واته‌‬ ‫ به‌رده‌وامى زمان و چركه‌ساتى ئازادى باوكى وه‌ك شاعیرێكى كالسیزمى كوردى‬‫ده‌ربڕین ‪ -‬وه‌ستاوه‌‪ .‬ئه‌و بیروڕایه‌ى من له‌ پرۆسه‌ى نوسیندا وه‌ك بنه‌مایه‌كى‬ ‫كۆى به‌رهه‌مه‌ شیعرییه‌كانى تا ساڵى س ـه‌ره‌كــى زمــانــى شیعریى ف ـه‌رامــۆش‬ ‫نه‌كردووه‌!‬ ‫(‪ )2011‬ده‌گرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫لێره‌ قسه‌كردنم له‌ سه‌ر ته‌عبیركردنى‬ ‫له‌ خوێندنه‌وه‌ى كتێبى ناوبراودا پێموایه‌‬ ‫شاعیر له‌ (پرۆسه‌ى نوسینى شیعرى) شیعریى ده‌كه‌وێته‌ نێوان سنورى (ده‌ق‬ ‫زۆر جاران (بابه‌تێك) یان (فیكره‌یه‌ك) ‪-‬ته‌عبیركردن) و سنورى (وه‌رگر ‪-‬ته‌ئویل)‬ ‫به‌ره‌و نوسینى ده‌بات؟! فیكر و مانا له‌ كردن! ده‌مه‌وێ بڵێم چه‌مكى ته‌عبیركردن‪،‬‬ ‫دروستكردنى وێنه‌دا به‌شدارى تایبه‌تى خۆى له‌ به‌رفره‌وانكردنى سنوره‌كانى توانا‬ ‫خۆیان هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم دیاره‌ لێره‌ مه‌به‌ست و ئه‌زموون و ناخى شاعیردا ده‌بینێته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ فیكر و مانا وه‌ك ره‌گه‌زێكى شیعرى وه‌ك چــۆن نابێ سنوره‌كانى توانا و‬ ‫بینراوه‌‪ ،‬نه‌ك وه‌ك لۆژیك و تێگه‌یشتن!! ئه‌زموون و ناخى وه‌رگریش فه‌رامۆش‬ ‫ب ـه‌اڵم لـه‌و ئه‌زموونه‌ نوێیه‌دا من وه‌ك بكه‌ین! بێگومان نابێ له‌ بیرمان بچێ‪،‬‬ ‫خوێنه‌رێكى كۆى به‌رهه‌مه‌كانى شاعیر به‌شێكى زۆرى ئــه‌و ئه‌زموونگه‌رییه‌‬ ‫هه‌ندێك گۆڕانكارى ده‌بینم‪ ،‬یان هه‌ندێ ده‌كه‌وێته‌ سـه‌ر ئــازادى بیركردنه‌وه‌ و‬

‫ئاسته‌كانى خوێندنه‌وه‌ى خوێنه‌ره‌وه‌؟!‬ ‫به‌ دیوه‌كه‌ى دیكه‌ش هه‌میشه‌ شێوازى‬ ‫ته‌عبیركردن به‌ شێوه‌ جۆراوجۆره‌كانى‬ ‫زمانى ئه‌ده‌بییه‌وه‌ به‌نده‌! زمانى ئه‌ده‌بى‬ ‫دووره‌ له‌ راسته‌وخۆیى‪ ،‬هه‌ڵگرى روویه‌كه‌‬ ‫له‌ رووه‌كانى حه‌قیقه‌ت‪ ،‬زمانى ئه‌ده‌بى‬ ‫له‌ سه‌ر الدان و خــوازه‌ و ره‌مــز به‌ره‌و‬ ‫كه‌شفكردن هه‌نگاو ده‌نێت‪ ...‬هه‌ڵبه‌ته‌‬ ‫له‌ به‌رانبه‌ر شێوازى زمانى ته‌عبیركردن‪،‬‬ ‫شێوازى زمانى ئه‌بستراك هه‌یه‌‪ ...‬شێوازى‬ ‫زمانى ئه‌بستراك هه‌موو هێزى خۆى له‌‬ ‫الدان و ئاماژه‌ و ره‌مــز خـه‌رج ده‌كــات‪،‬‬ ‫هه‌میشه‌ بۆ پركردنه‌وه‌ى بۆشاییه‌كانى‬ ‫پشت به‌ خوێنه‌ران ده‌به‌ستى‪ ...‬ئه‌وه‌ش‬ ‫یه‌كێكه‌ له‌ خاڵه‌ بنه‌ڕه‌تییه‌كانى جیاوازى‬ ‫نێوان زمانى ته‌عبیرى و زمانى ئه‌بستراك‪.‬‬ ‫به‌اڵم دواجار زمانى ئه‌ده‌بى به‌ هه‌موو‬ ‫ئاسته‌ جیاوازه‌كانییه‌وه‌ پشت به‌ ئازادى‬ ‫بیركردنه‌وه‌ و ئاسته‌كانى خوێندنه‌وه‌‬ ‫ده‌به‌ستێ‪ ...‬هه‌موو ئه‌و قسانه‌م بۆ ئه‌وه‌یه‌‬ ‫بڵێم بزاڤى زمانى ته‌عبیركردنى كه‌ریم‬ ‫ده‌شتى له‌ كۆى ئه‌زموونه‌كانى پێشووى‬ ‫تا ساڵى ‪ 2011‬له‌ زمانى ته‌عبیركردنى‬ ‫(زینده‌گی)یه‌وه‌ بــه‌ده‌ر نییه‌‪ ،‬یــان به‌‬ ‫شێوازى زمانى ته‌عبیركردن له‌ رێگاى‬ ‫زینده‌گییه‌وه‌ بـه‌نــده‌‪ ...‬به‌ شێوه‌یه‌كى‬ ‫گشتى شێوازى زمانى ته‌عبیركردن له‌‬ ‫رێگاى زینده‌گییه‌وه‌‪ ،‬پشت به‌ ریتمى‬ ‫ناوه‌كى ژیان ده‌به‌ستێ و هه‌ندێجار كار‬ ‫له‌ تێكشكانى گرایمه‌ر و ره‌نگاوڕه‌نگى‬ ‫ده‌كــات‪ ،‬بێ ئ ـه‌وه‌ى په‌رته‌باڵو بێت‪...‬‬ ‫(ج ـه‌الل به‌رزنجى‪ ،‬دالوه‌ر قـه‌ره‌داغــى‪،‬‬ ‫ب ـه‌رۆژ ئاكره‌یى‪ ،‬هیوا قــادر‪ )...‬له‌گه‌ڵ‬ ‫جیاوازییه‌كانیان نموونه‌ى دیــارى ئه‌و‬ ‫شێوازه‌ن‪...‬‬

‫به‌ بڕواى من شێوازى زمانى ته‌عبیركردن‬ ‫له‌ رێگاى زینده‌گییه‌وه‌‪ ،‬بۆ كه‌ریم ده‌شتى‬ ‫تا (ساڵى ‪ )2011‬درێژ ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دواتـــر شــێــوازى زمــانــى ته‌عبیركردنى‬ ‫شاعیر خۆى له‌ ته‌عبیركردن له‌ رێگاى‬ ‫دنیابینییه‌وه‌ ده‌دۆزێته‌وه‌‪ ،‬له‌ (تاریك‪،‬‬ ‫به‌قه‌د دره‌وشانه‌وه‌ تاریك ‪ )2016 -‬ئه‌و‬ ‫شێوازه‌ به‌ ترۆپك ده‌گــات‪ ،‬له‌ كۆمه‌ڵه‌‬ ‫شیعرى (تاریك‪ ،‬به‌قه‌د دره‌وشــان ـه‌وه‌‪،‬‬ ‫تاریك) دنیایه‌كى دیكه‌ى نوێ له‌ په‌یوه‌ندى‬ ‫نێوان وشه‌كان و شته‌كان دروست ده‌كات‪.‬‬ ‫بــه‌ شــێــوه‌ی ـه‌كــى گشتى شــێــوازى‬ ‫تـه‌عــبــیــركــردن ل ـه‌ رێــگــاى دنیابینى‪،‬‬ ‫شــێــوه‌ی ـه‌ك ـه‌ لــه‌ شــێــوه‌كــانــى زمــانــى‬ ‫ته‌عبیركردنى شیعریى‪ ،‬كه‌ ئه‌زموونى‬ ‫هه‌ستى كه‌متر تێدا ده‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬زۆرتر‬ ‫پشت به‌ درێژكردنه‌وه‌ى تێگه‌یشتنه‌كان و‬ ‫خوالنه‌وه‌ ده‌به‌ستێ‪ ،‬كار له‌ ریتمى ده‌ره‌كى‬ ‫ده‌كات‪ ،‬كه‌مترین ده‌نگى دژكارى تێدایه‌‪،‬‬ ‫چڕه‌‪ ،‬هه‌ندێجار له‌گه‌ڵ پله‌كانى گرایمه‌ر‬ ‫دژ ده‌كـه‌وێــتـه‌وه‌‪ .‬ئــه‌وه‌ش گۆشه‌نیگاى‬ ‫شاعیرانه‌ بۆ خوێنه‌ر ده‌نه‌خشێنێ!‬ ‫گۆشه‌ نیگاى شاعیرانه‌ په‌یوه‌ندییه‌كى‬ ‫راســت ـه‌وخــۆى بـه‌ دیتن یــان دنیابینى‬ ‫و خه‌ونبینییه‌وه‌ هـه‌یـه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ ده‌شــێ‬ ‫تێگه‌یشتنى من بێت‪ ،‬بۆ روانینى شاعیرانه‌‬ ‫و دیتنى دنیا و شته‌كان به‌ چاوێكى‬ ‫نــوێــوه‌‪( ...‬شێركۆ بێكه‌س‪ ،‬ره‌فیق‬ ‫سابیر‪ ،‬هاشم سـه‌راج‪ ،‬دلشاد عه‌بدوڵاڵ‪،‬‬ ‫ئه‌حمه‌دى مه‌ال‪ ،‬جه‌مال غه‌مبار‪ )...‬به‌‬ ‫جیاوازییه‌كانیانه‌وه‌ له‌ بــاره‌ى زمــان و‬ ‫تێڕوانین و هه‌ستى شیعرییه‌وه‌‪ ...‬نموونه‌ى‬ ‫دیارى ئه‌و شێوازه‌ن‪ :‬بۆ نموونه‌ زمان و‬ ‫تێڕوانینى هاشم س ـه‌راج په‌یوه‌سته‌ به‌‬ ‫هه‌بوونى شیعریى له‌ هاوكێشه‌ى (بوون‬

‫‪ --‬نیگه‌رانى ‪ --‬مردن) و له‌گه‌ڵ تێڕوانینى‬‫(تاریك‪ ،‬به‌قه‌د دره‌وشــان ـه‌وه‌‪ ،‬تاریك)‬ ‫وه‌ك له‌ خــواره‌وه‌ ئاماژه‌ى بۆ ده‌كـه‌م‪،‬‬ ‫جیاواز ده‌كه‌وێته‌وه‌‪ ...‬دلشاد عه‌بدوڵاڵ‪،‬‬ ‫هـــه‌وڵـــده‌دات لــه‌ رێــگــاى هاوكێشه‌ى‬ ‫بابه‌تییه‌وه‌ شیعرییانه‌ به‌سه‌ر گێڕانه‌وه‌كاندا‬ ‫بچێته‌وه‌‪ .‬ده‌یه‌وێت هاوكێشه‌ى بابه‌تى له‌‬ ‫نێوان شیعر و گێڕانه‌وه‌ دروست بكات!‬ ‫ئه‌و شێوه‌یه‌ له‌ تێڕوانین هه‌مان زمانى‬ ‫گــێــڕانـه‌وه‌ى شیعریى و ره‌گـــه‌زى زاڵى‬ ‫گێڕانه‌وه‌ى جه‌مال غه‌مبار نییه‌‪ ،‬ئه‌حمه‌دى‬ ‫مه‌ال هه‌ندێجار له‌گه‌ڵ پله‌كانى گرایمه‌ر‬ ‫دژه‌ و زێتر له‌گه‌ڵ گۆشه‌نیگاى شاعیرانه‌‬ ‫دێته‌وه‌‪( ...‬بۆ ئه‌وه‌ى له‌ بابه‌تى نوسینه‌كه‌‬ ‫دوور نه‌كه‌ومه‌ ئه‌و پۆلینكردنه‌ى زمانى‬ ‫ته‌عبیركردن و جیاوازییه‌كانى بۆ كاتێكى‬ ‫دیكه‌ هه‌ڵده‌گرم)‬ ‫له‌ س ـه‌ر ئ ـه‌و بنه‌مایه‌ ده‌تــوانــم بڵێم‬ ‫تایبه‌تمه‌ندییه‌كانى شــێــوازى زمانى‬ ‫ته‌عبیركردنى شیعرى (تاریك‪ ،‬به‌قه‌د‬ ‫دره‌وشــانــه‌وه‌‪ ،‬تاریك) خــۆى له‌ بزاڤى‬ ‫جوانى و تواناى شێوه‌گرتن و گه‌شه‌كردنى‬ ‫تێگه‌یشتنى بازنه‌ییدا ده‌بینێته‌وه‌‪ ،‬شاعیر‬ ‫به‌ ئاگاییه‌وه‌ له‌ رێگاى هاوگونجانێكى‬ ‫هونه‌رى بــه‌رزه‌وه‌ تێڕوانین و دنیابینى‬ ‫خۆى ده‌خاته‌ روو‪ .‬ده‌شێ خوێندنه‌وه‌م بۆ‬ ‫تێگه‌یشتنى بازنه‌یى‪ ،‬له‌و ئه‌زموونه‌ نوێیه‌ى‬ ‫شاعیردا له‌وێوه‌ خۆى هه‌ڵبگرێته‌وه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫(تێگه‌یشتنى بازنه‌یى) ب ـه‌الى منه‌وه‌‪،‬‬ ‫نــاونــانــى میكانیزمى كاركردنێكه‌ بۆ‬ ‫چه‌سپاندنى تێگه‌یشتن له‌ سه‌ر خودى‬ ‫تێگه‌یشتن! پێموایه‌ ده‌شێ دوو بنه‌ماى‬ ‫بنه‌ڕه‌تى بۆ ئه‌و میكانیزمه‌ ده‌ستنیشان‬ ‫بكه‌م‪ :‬یه‌كه‌م‪ ،‬بنه‌ماى فیكره‌ى دابڕان‪:‬‬ ‫فیكره‌ى دابڕان له‌ مانایه‌كه‌وه‌ بۆ گه‌یشتن‬ ‫به‌ مانایه‌كى دیكه‌‪ ،‬یان له‌ تێگه‌یشتنێكه‌وه‌‬ ‫بۆ به‌رجه‌سته‌كردنى یه‌كێكى دیكه‌‪...‬‬ ‫دیاره‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌كانى ئه‌و بنه‌مایه‌ به‌‬ ‫بڕواى من له‌ سه‌رسامبوونى خوێنه‌ردایه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ خودى فیكره‌ى دابڕان له‌ شیعردا‬ ‫وا له‌ خوێنه‌ر ده‌كات‪ ،‬جارێكى دیكه‌ بۆ‬ ‫خوێندنه‌وه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬تاكو بتوانێ باشتر‬ ‫له‌ هه‌ردوو ئاڕاسته‌كه‌ بگات و چێژى زێتر‬ ‫به‌ ده‌ست بهێنێ‪ .‬بڕوانه‌ هه‌بوونى شیعریى‬ ‫له‌ هاوكێشه‌ى (بــوون ‪ ---‬دابـــڕان‪---‬‬ ‫هه‌تاهه‌تایى)‬ ‫باش وه‌كو دڵم تاقه‌ خۆشه‌ویستێكى‬ ‫هه‌بوو‬ ‫هه‌تا ماوه‌ بۆى ئه‌گه‌ڕێ‬ ‫ته‌نیا من و تۆ ماینه‌وه‌ ئه‌ى با‪ .‬ل‪30‬‬ ‫بنه‌ماى دووه‌م‪ ،‬فیكره‌ى دووباره‌بوونه‌وه‌‪،‬‬ ‫یــان خ ــوالنــه‌وه‌ى وشـــه‌‪ :‬واتـــه‌ شاعیر‬ ‫هه‌وڵده‌دات هه‌مان ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ دووباره‌‬ ‫بكاته‌وه‌ كه‌ هه‌موو ح ـه‌زى لێده‌كه‌ین‪،‬‬ ‫ئه‌ویش له‌ پێناو جێگیركردن! راسته‌‬ ‫دروستكردنى حاڵه‌تێكى ده‌روونـــى له‌‬ ‫پشته‌وه‌یه‌‪ ...‬بۆیه‌ م ـه‌رج نییه‌ بتوانێ‬ ‫‪ 2017/5/1‬هه‌ولێر‬ ‫هــه‌مــووان رازى بــكــات‪ ،‬بـــه‌اڵم هێزى‬ ‫ده‌ربڕینى شاعیر پۆشاكێكى دیكه‌ى نوێى‬ ‫سەرچاوە‪( :‬تاریك‪ ،‬به‌قه‌د دره‌وشانه‌وه‌‪،‬‬ ‫پێده‌به‌خشێ‪ ،‬كه‌ له‌به‌ر داڵن بێت‪ .‬بڕوانه‌ تاریك)ى كه‌ریم ده‌شتى‪ 2016 -‬هه‌ولێر‪-‬‬ ‫هه‌بوونى شیعریى له‌ هاوكێشه‌ى (بوون‪ ---‬ناوه‌ندى ئاوێر بۆ چاپ و باڵوكردنه‌وه‌‬ ‫دووباره‌بوونه‌وه‌‪---‬هه‌تا هه‌تایى)‬ ‫زۆرم بیر كرده‌وه‌ شیعر شه‌ڕه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫زمان‬

‫زمان شه‌ڕه‌ له‌گه‌ڵ زمان‬ ‫زمان شه‌ڕه‌ له‌گه‌ڵ بازنه‌‬ ‫زۆرم بیر كــرده‌وه‌ بازنه‌ ئه‌به‌دییه‌ و‬ ‫كۆتایى نایه‌ت‪ .‬ل‪62‬‬ ‫هــه‌مــیــشــه‌ كـــه‌ریـــم ده‌شـــتـــى له‌‬ ‫ئه‌زموونه‌كانى خۆیدا بۆ ئه‌و هێزه‌ى زمانى‬ ‫ته‌عبیركردن‪ ،‬په‌ناى زۆرى بۆ موزیكاى‬ ‫وشـه‌ و هاوگونجان ((چنینى ریتم))‬ ‫و دواتریش به‌رجه‌سته‌كردنى چییه‌تى‬ ‫زمان بردووه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌و ئه‌زموونه‌ نوێیه‌‬ ‫پێگه‌ییوه‌دا به‌رجه‌سته‌كردنى تێگه‌یشتنى‬ ‫زمان‪ ،‬پێش ماهیه‌تى زمان ده‌كه‌وێت؟!‬ ‫ده‌شــێ بۆ (چییه‌تى زمــان) به‌ دواى‬ ‫ده‌نگ و مانادا بگه‌ڕێین‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێ بۆ‬ ‫به‌رجه‌سته‌كردنى (تێگه‌یشتنى بازنه‌یى)‬ ‫په‌نا بۆ ئاشكراكردن و به‌ دواداگه‌ڕانى‬ ‫تێگه‌یشتنى تایبه‌تى وشه‌ و خوالنه‌وه‌ى‬ ‫وشه‌ به‌رین‪...‬‬ ‫هه‌وڵێكى زۆرم دا به‌ چه‌ند وشه‌یێ خۆم‬ ‫بكوژم‬ ‫كه‌چى وشه‌یه‌كى زۆرم كوشت و هه‌ر‬ ‫نه‌كوژرام‬ ‫زۆر هه‌وڵم دا دوژمنێ بۆ خۆم دروست‬ ‫كه‌م‬ ‫به‌اڵم له‌ خۆم زێتر كه‌سم نه‌دۆزییه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل‪102‬‬ ‫شاعیر چــۆن ل ـه‌ نــاو و نــاونــان ـه‌وه‌‬ ‫گه‌یشتووه‌ و چــۆن ئ ـه‌و نــاو و ناونانه‌‬ ‫بـه‌ هه‌بوونى شیعرییه‌وه‌ ده‌لكێنێ؟!‬ ‫ب ـه‌ مــانــایـه‌كــى دیــكـه‌ (ده‌رخــســتــن) و‬ ‫(ئاشكراكردن) و (نواندن)ى تێگه‌یشتن‪،‬‬ ‫له‌و ئه‌زموونه‌ نوێیه‌ى شاعیردا ده‌رخستن‬ ‫و ئاشكراكردن و نواندنى تێڕوانینه‌ بۆ‬ ‫(بــوون) له‌ شیعردا‪ ،‬به‌ دیوه‌كه‌ى دیكه‌‬ ‫لـه‌ كۆمه‌ڵه‌ شیعرى (تــاریــك‪ ،‬به‌قه‌د‬ ‫دره‌وشانه‌وه‌ تاریك ‪ )2016 -‬تێگه‌یشتنى‬ ‫شاعیر یان (هه‌بوونى شیعریى) الى ئه‌و‬ ‫مه‌عریفه‌ى شیعریى شاعیر ده‌خاته‌وه‌‪،‬‬ ‫ب ـه‌اڵم مه‌عریفه‌یه‌كى جیاواز ل ـه‌وه‌ى له‌‬ ‫سه‌رچاوه‌كانى یه‌كه‌مه‌وه‌ پێیگه‌یشتبوو!‬ ‫هه‌میشه‌ مه‌عریفه‌ى شیعریش دنیابینى‬ ‫شیعرى ره‌نگ ده‌كــات‪ ...‬كه‌واته‌ شاعیر‬ ‫ئـه‌و كاته‌ نــاو له‌ شته‌كان ده‌نێت‪ ،‬كه‌‬ ‫تێگه‌یشتنى تایبه‌تى خۆى ده‌نوێنێ‪ ،‬به‌‬ ‫مانایه‌كى دیكه‌ ته‌نها ئه‌و وشانه‌ ده‌توانن‬ ‫تێگه‌یشتنى شاعیر به‌رجه‌سته‌ بكه‌ن‪ ،‬كه‌‬ ‫ده‌توانن ئه‌وه‌ بڵێن كه‌ شاعیر به‌ پێى‬ ‫دنیابینى خۆى ده‌یه‌وێت‪ ،‬هه‌ر ئه‌وه‌ش‬ ‫تایبه‌تمه‌ندى هه‌بوونى شیعرى الى كه‌ریم‬ ‫ده‌شتى ئاشكرا ده‌كات‪.‬‬ ‫به‌ كورتى شاعیر وێنه‌ى تێگه‌یشتنى‬ ‫خــۆى یــان (تێگه‌یشتنى بازنه‌یى) له‌‬ ‫چوارچێوه‌ى شیعردا به‌ خوالنه‌وه‌ى وشه‌‬ ‫و خوالنه‌وه‌ى فیكر له‌ الیه‌ك و فیكره‌ى‬ ‫دابڕان له‌ الیه‌كى دیكه‌ سپاردووه‌‪.‬‬

‫نیشتیامىن من‬

‫من كچى واڵىت قاتوقڕیم‬ ‫ئێستاش بۆىن گه‌نم‬ ‫بۆ ساتێك ده‌مباته‌وه‌ نیشتیامن‬ ‫ده‌مباته‌وه‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ى‬ ‫قاتوقڕى خه‌ریك بوو زه‌فه‌رى‬ ‫به‌ سه‌خاوه‌ىت دایكم ده‌برد‬ ‫كاتێ كولێره‌كاىن له‌ چارۆكه‌كه‌دا حه‌شار ده‌دا‬ ‫تا سبه‌ینێ برسێتى زه‌فه‌رمان پێ نه‌با‬ ‫من كچى واڵىت شاخم‬ ‫خۆزگه‌كانم وه‌ك شاخ سه‌خنت‬ ‫چنگ له‌ ناخى خاك گیر ده‌كه‌ن‬ ‫كه‌چى هه‌ر كه‌ به‌هار داهات‬ ‫له‌گه‌ڵ زه‌رده‌خه‌نه‌كاىن لێوم‬ ‫ده‌بن به‌ تۆزێىك زه‌رد و به‌ هێمنى‬ ‫له‌سه‌ر گوڵه‌ كێوییه‌كان ده‌نیشن‬ ‫من كچى واڵىت چاوه‌ڕوانیم‬ ‫له‌ نیشتیامىن من‬ ‫كچه‌كان ل ‌ه چاوه‌ڕوانیى گوڵێىك سووردا‬ ‫پرچى سپى ده‌هۆننه‌وه‌‪...‬‬ ‫كوڕە‌كانیش ل ‌ه چاوه‌ڕوانیى ماچێىك یاردا‬ ‫سه‌رهه‌ڵده‌گرن له‌ نیشتیامن‪.‬‬ ‫من كچى واڵىت ڕە‌شه‌بام‬ ‫ڕۆژێك ڕە‌شه‌باى شار‬ ‫سه‌ری نایه‌ بناگوێم و چرپاندى به‌ گوێچكه‌مدا‬ ‫سه‌یركه‌ هاوڕێم‪،‬‬ ‫ته‌نهایى چه‌ند جوانه‌‬ ‫پرچه‌كه‌ت له‌ ته‌نهاییدا‬ ‫له‌گه‌ڵ با سه‌ما ده‌كات‪.‬‬ ‫من قه‌ره‌جم‪ ...‬بێواڵتم‬ ‫ڕۆژێك له‌گه‌ڵ سۆزى ئاگر‬ ‫شێتانه‌ سه‌ما ده‌كه‌م‬ ‫زرنگه‌ى پاوانه‌كانم‬ ‫گه‌ردوون پڕ ده‌كا ل ‌ه تاوان!!‬ ‫ڕۆژێىك تر ئۆكردیۆنێك له‌ قۆڵه‌كانم گیر ده‌كه‌م‬ ‫به‌شاراندا دێم و ده‌ڕۆم‬ ‫سه‌رقاڵى ژەنینى میلۆدیى قریشكه‌ى نه‌وره‌سه‌كانم‪.‬‬

‫ڕۆزا حسێن‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫کەنارەکان گۆڕی شەپۆلەکانن‬

‫من كچى واڵىت جه‌نگم‬ ‫یه‌كه‌م دیارى دڵداره‌كه‌م‬ ‫گولـله‌یه‌ىك سوورباو بوو‬ ‫به‌ ته‌لێىك باریك‬ ‫هه‌ڵیواىس به‌ زنجیره‌كه‌ى گه‌ردمندا‬ ‫له‌ زه‌مه‌نێىك تره‌وه‌ هاتووم‬ ‫به‌ناو دووكه‌ڵى جه‌نگه‌كاندا تێپه‌ڕیوم‬ ‫له‌ چاوه‌كامندا وه‌ك ئاوێنه‌‬ ‫تارمایى هه‌موو جه‌نگه‌كاىن ده‌بینیت‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ى ده‌مێك نییه‌ ڕوویان دابێت‬

‫لەناو خاکدا نێژرام‬ ‫ئێسکەکانم چەکەرەیان کرد و‬ ‫جارێکی دیکەش لەناو زەمەندا‬ ‫ڕوامەوە‬ ‫ئەستێرەکان‬ ‫لەسەر ناوچەوانی ئاسامن‬ ‫دەدرەوشێنەوە‬ ‫شەو‬ ‫گوێ لە وڕێنەکانی خۆی دەگرێت‬ ‫چاوەکانت وەک «با»‬ ‫بەناو مندا تێدەپەڕن‬ ‫ئەو دەنگانە چین لەناو سەرمدا‬ ‫وەک تاڤگە هاژەیان دێت؟‬ ‫ئەو منداڵە بۆ هاوارەکەی‬ ‫بەناو گوێمدا دەچەقێت؟‬ ‫ئەو هاوارە خنکاوانە چین‬ ‫لەناو سەرمدا ڕواون؟‬ ‫دنیا تاریکە و‬ ‫منیش لە تاریکی دەترسم‬ ‫دەترسم مرۆڤێک‬ ‫لەناو ئەو تاریکییەدا خۆی بۆ مەاڵس دابێتم‬ ‫بەناو سێبەرەکاندا هاتم‬ ‫لەبەر ئەوەی نامۆ بووم‬ ‫سێبەرەکان پێم وەڕین‬ ‫شاخەکان لە تەنیاییدا دەلوورێنن و‬ ‫لە بەرامبەر مەرگدا وەک «با» دەلەرزم‬ ‫شەو‬ ‫لەناو خۆیدا ڕاکشاوە‬ ‫وشەکان دۆزەخن و‬ ‫ئێمە تێیاندا زیندانی کراوین‬ ‫مەمکەکانت لەسەر سنگت‬ ‫شەپۆل دەدەن‬ ‫«با» لەناو زەمەندا کەروێشکە دەکات‬ ‫منداڵەکە‬ ‫لەناو بەفرەکەدا هەڵکورمابوو‬ ‫ئاخۆ سەرمای ناو بەفرەکە‬ ‫چی دەویست لە منداڵەکە؟‬ ‫لەناو خەونەکامندا ژیام‬ ‫مردم و جارێکی دیکەش ژیامەوە‬ ‫خەونەکانم دۆزەخی من بوون‬ ‫شەپۆل بە گومانەوە بەرەو کەنار دێت‬ ‫کەنارەکان گۆڕی شەپۆلەکانن‬ ‫کرمەکان تێم دەئاڵێن‬ ‫بیرەوەریم هەڵدەکۆڵن و‬ ‫چاوەکانم دەخۆن‬ ‫زەمەن لەناو قەفەسێکدا‬ ‫دیلی کردووم‬ ‫نە دەتوانم هەڵبێم و‬ ‫نە دەتوانم مبێنمەوە‬ ‫ئاخۆ ژیانیش هەر ئەمەیە؟‬ ‫ئەی مەرگ‬ ‫پەنجەکانتم لێ دوور خەرەوە‬ ‫من‬ ‫هێشتا لە دایک نەبووم‪.‬‬

‫سەرکەوت جەبار‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬