614

‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪،‬‬ ‫سیاسەمتەداری نزیك لە پەكەكە‪:‬‬

‫پەكەكە دژی ریفراندۆم و‬ ‫سەربەخۆیی باشوری كوردستان نییە‬ ‫‪5‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )614‬دو شةممة ‪2017/6/19‬‬

‫«‬

‫هێشتا كێشەی پارلەمان لە نێوان پارتی‌و گۆڕاندا بە هەڵوارساوی ماوەتەوە‬

‫یەكێتی‪ :‬دەبێت ریفراندۆم‬ ‫لەپارلەمانەوە پەسەندبكرێت‬

‫ئیسالمییەكان لەبارەی لیستەكەوە دەكرێت‬

‫سەرچاوەیەكی كۆمەڵ‪ :‬لیستەكەی سەاڵحەدین بەهادین بۆ‬ ‫ئیحراجكردنی كۆمەڵی ئیسالمییە‬

‫(پۆست‬ ‫داعشیزم) و‬ ‫ئەگەرەكانی‬ ‫لەبەردەم‬ ‫پرسیاردا‬

‫«هودا پار وەک منوونە»‬

‫هاوڕێ توانا‬

‫‪4‬‬

‫ریفراندۆم و پێگەیشتنی‬ ‫سیاسیی نەتەوە‬ ‫«ئۆرهان پاموک‬ ‫بەڵێنی داوە‬ ‫ب‬ ‫ێتە سلێامنی»‬

‫محەمەد مێرگەسۆری‬

‫‪4‬‬

‫قەتەر؛ بیانوویەكیرتی ئەمریكا‬ ‫بۆ (نەخشەی نوێی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست)!‬ ‫ئازاد ئیرباهیم ئەحمەد‬

‫«‬

‫پرسی گۆڕانكاری لەئیسالمی‬ ‫توندوتیژەوە بۆ ئیسالمی‬ ‫میانڕەو‬

‫‪2‬‬

‫ریفراندۆم و قوتی خەڵك‬

‫«‬

‫‪ISIS‬‬ ‫‪continue‬‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ :‬دوای جەژن كۆبونەوەی هاوبەشی الیەنە‬

‫«‬

‫دوێنــێ ئەنجومەنــی ســەركردایەتی‬ ‫یەكێتی نیشــتمانی كوردســتان لــە نوێترین‬ ‫كۆبونەوەی خۆیدا جەختی كردەوە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫داكۆكیكــەری پرۆســەی ریفرانــدۆم دەبێت‬ ‫لــە هەرێــم‌و ناوچە دابــڕاوەكان‪ ،‬بەمەرجێك‬ ‫ســەرتاپای رێوشــوێنەكانی بــە یاســایەك‬ ‫لە پەرلەمانی كوردســتاندا پەســەند بكرێ‪.‬‬ ‫ئەمــەش لەكاتێكدایــە لە دوای پەكخســتنی‬ ‫پارلەمانی كوردستانەوە‪ ،‬هەوڵی زۆر دران بۆ‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمــان‪ ،‬بەتایبەت لەالیەن‬ ‫یەكێتی نیشــتمانی كوردســتانەوە‪ ،‬بەاڵم تا‬ ‫ئێســتا هەوڵەكان سەركەوتو نەبون‌و پارتی‌و‬ ‫گۆڕان ســورن لە ســەر هەڵوێســتەكانیان‪.‬‬ ‫بەرپرسێكی بااڵی پارتیش‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪،‬‬ ‫تــا پێمان بكرێــت بەبێ بزوتنــەوەی گۆڕان‬ ‫پارلەمــان كارا ناكەینــەوە‌و ناشــمانەوێت‬ ‫دەرگا لەســەر كــەس دابخەیــن‪ .‬لەوەاڵمــدا‬ ‫بەرپرسێكی گۆڕان‪ ،‬دەڵێت «دوای ‪ 20‬مانگ‬ ‫لەپەكخستنی پارلەمان‪ ،‬ئێستاش دەتوانرێت‬ ‫لەماوەی ‪ 24‬سەعاتدا لەالیەن پارتیەوە بڕیار‬ ‫لەبارەی كاراكردنەوەی پارلەمانەوە بدرێت»‪.‬‬ ‫دوێنــێ ئەنجومەنــی ســەركردایەتی‬ ‫یەكێتــی نیشــتمانی كوردســتان درێــژەی‬ ‫بــە كۆبونەوەكانــی خۆیــداو لــە كۆتاییــدا‬ ‫راگەیەندراوێكــی باڵوكــردەوە‪ .‬لــەو‬ ‫راگەیەنــدراوەدا ئەنجومەنــی ســەركردایەتی‬ ‫یەكێتــی پشــتیوانی خــۆی بــۆ ئەنجامدانی‬

‫“راگەیاندنی لیستەكەی سەاڵحەدین بەهادین بەبێ‬ ‫راوێژی لیژنەی هاوبەشی ئیسالمییەكان بوە”‬

‫«‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬

‫ریفرانــدۆم لــە هەرێمی كوردســتان‌و ناوچە‬ ‫دابڕێنــدراوەكان دووپاتدەكاتــەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەمەرجێك رێوشــوێنەكانی بە یاســایەك لە‬ ‫پارلەمانی كوردستانەوە پەسەندبكرێت‪.‬‬ ‫لەبارەی پرسی ریفراندۆم و كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمــان‪ ،‬لە راگەیندراوەكــەی ئەنجومەنی‬ ‫سەركردایەتیی یەكێتیدا‪ ،‬هاتووە‪ :‬یەكێتیی‪،‬‬ ‫لەدامەزراندنییــەوە هەتا ئێســتا‪ ،‬دروشــمی‬ ‫مافــی چــارەی خۆنوســینی بــۆ گەلــی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بنەمای سەرەكی خەباتی بووە‪،‬‬ ‫لەو روانگەیەوە‪ ،‬ئەنجومەنی ســەركردایەتی‬ ‫جەختدەكاتــەوە‪ ،‬كــە یەكێتیــی وەكــو‬ ‫پێشــەنگی خەباتــی مافی دیموكراســیانەی‬ ‫چارەی خۆنوســین‪ ،‬داكۆكیكەری بێ‌ ئەمالو‬ ‫ئەوال دەبێ‌ و تێدەكۆشێ‌ پرۆسەی ریفراندۆم‬ ‫لەپێناوی سەربەخۆیی‪ ،‬لەهەرێمی كوردستان‬ ‫و تەواوی ناوچە كوردستانییەكانی دابڕێندراو‬ ‫لەهەرێم‪ ،‬ســەربخرێ‌‪ .‬بەمەرجێك ســەراپای‬ ‫رێوشــوێنەكانی بە یاســایەك لە پەرلەمانی‬ ‫كوردســتاندا پەســەند بكــرێ‌ و دەســەاڵتە‬ ‫تایبەتمەندییەكانــی هەرێــم و تــەواوی‬ ‫دامەزراوە فەرمییەكانی تر‪ ،‬لەبەر رۆشــنایی‬ ‫یاســا بەركارەكانــی هەرێمــی كوردســتان‪،‬‬ ‫ئەركــە نیشــتمانییەكانیان بۆ سەرخســتنی‬ ‫پرۆســەكە‪ ،‬راپەڕێنــن‌و‪ ،‬زەمینەی كۆدەنگی‬ ‫یەكڕیزی نیشتمانی بڕەخسێنن‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪ )614‬دوشةممة ‪2017/6/19‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫«راگەیاندنی لیستەكەی سەاڵحەدین بەهادین بەبێ‬ ‫راوێژی لیژنەی هاوبەشی ئیسالمییەكان بوە»‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ :‬دوای جەژن كۆبونەوەی هاوبەشی الیەنە ئیسالمییەكان لەبارەی لیستەكەوە دەكرێت‬ ‫سەرچاوەیەكی كۆمەڵ‪ :‬لیستەكەی سەاڵحەدین بەهادین بۆ ئیحراجكردنی كۆمەڵی ئیسالمییە‬ ‫پارلەمانتارێكی یەكگرتوو‪ :‬هەر كەسێك ئازادە دێتە نێو لیستەكەمانەوە یان نا‬ ‫توێژەرێكی ئیسالمی‪ :‬بەبێ بەشداریكردنی كۆمەڵ ئەو لیستە سەركەوتو نابێت‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫لــە ماوەی ســاڵی رابــردودا‪ ،‬حزبە‬ ‫ئیســامییەكان چەندیــن كۆبونــەوەو‬ ‫دیداریان سازكرد‪ ،‬بە ئامانجی یەكگرتن‬ ‫یان هیچ نەبێت دروستكردنی بەرەیەك‬ ‫یــان لیســتێكی هاوبەش‪ ،‬بــەاڵم تاكو‬ ‫ئێســتا ســەركەوتونەبون‪ ،‬لە نوێترین‬ ‫هەوڵیشــدا‪ ،‬یەكگرتــووی ئیســامی‬ ‫بانگەشــە بۆ دروســتكردنی لیستێكی‬ ‫نوێــی ئیســامی بەنــاوی چاكســازی‬ ‫نیشــتمانی دەكات بــۆ هەڵبژاردنــی‬ ‫ئایندەی هەرێم‪ .‬لەكاتێكدا یەكگرتووی‬ ‫ئیســامی‪ ،‬الیەنــە ئیســامییەكانی‬ ‫ئاگادارنەكردۆتــەوە‪.‬‬ ‫دیكــەی‬ ‫پارلەمانتارێكــی یەكگرتــوو دەڵێــت‬ ‫«هــەر كەس‌و الیەنێك ئــازادە لەوەی‬ ‫دێتــە نێــو لیســتەكەمانەوە یان نا»‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەوە‪ ،‬بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫(چاودێــر)‪ ،‬كــە لەســەرچاوەیەكی‬ ‫كۆمەڵی ئیســامییەوە دەستیكەوتوە‪،‬‬ ‫«هیــچ الیــەن‌و كەســێك تــا ئێســتا‬ ‫نەچوەتە لیســتە نوێیەكەوە‪ ،‬ئامانجی‬ ‫یەكگرتووش بۆ ئیحراجكردنی كۆمەڵەو‬

‫پەڵكێشــكردنیەتی بۆ لیســتەكەی»‪،‬‬ ‫بــەاڵم كۆمەڵ هێشــتا هیــچ بڕیارێكی‬ ‫نەداوە‪ .‬هاوكات توێژەرێكی ئیســامی‬ ‫دەڵێــت «یەكگرتــوو دەیەوێــت بــە‬ ‫كەســی دیكە كورسیی زۆرتر بهێنێت‌و‬ ‫قەرەبوی هەڵوێستەكانی بكاتەوە»‪.‬‬

‫پارلەمانتارێكی یەكگرتو‪ :‬پرس بە‬ ‫هەمو الیەنە ئیسالمییەكان كراوە‬ ‫هەفتەی رابردو‪ ،‬سەاڵحەدین بەهادین‬ ‫ئەمینداری یەكگرتوو لیستی چاكسازی‬ ‫نیشــتمانی بــۆ هەڵبژاردنەكانی ئایندە‬ ‫راگەیانــد‪ .‬ســەرۆكی فراكســیۆنی‬ ‫یەكگرتــوو لە پارلەمانی كوردســتان‪،‬‬ ‫بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬لیســتەكە بە‬ ‫نــاوی (چاكســازیی نیشــتمانی)یە‪‌،‬و‬ ‫پێكدێت لەالیەن‌و رێكخراوو كەسێتییە‬ ‫ئیســامییەكان بــۆ هەڵبژاردنەكانــی‬ ‫ئاینــدە‪ ،‬ئەمــەش بۆ بانگەشــە نییە‌و‬ ‫دەمێكە قسەی لەسەر كراوە‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬ئاشكراشــیكرد‪،‬‬ ‫بزوتنــەوەی ئیســامی‌و هەندێــك لــە‬ ‫رێكخــراوەكان پێشــوازیان لێكــردوە‌و‬ ‫بڕیــارە لــەدوای جــەژن كۆبونــەوەی‬ ‫هاوبەشــی الیەنــە ئیســامییەكان‬

‫لەوبارەیەوە بكرێت‪.‬‬ ‫الیخۆشــیەوە‪ ،‬ئەندامێكی پارلەمانی‬ ‫كوردســتان لەسەر لیستی یەكگرتووی‬ ‫ئیســامیی كوردســتان‪ ،‬بە (چاودێر)‬ ‫ی راگەیانــد‪ ،‬هەمــو حــزب‌و الیەنــە‬ ‫سیاســییەكان ئاگاداری دروستكردنی‬ ‫لیســتە نوێیەكــەی یەكگرتــووی‬ ‫ئیســامین‌و پرســیان پێكــراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كام الیەن بەشــداردەبێت‪ ،‬یاخود نا‪،‬‬ ‫جارێ رون نییە‪ ،‬لەبەرئەوەی جارێ لە‬ ‫گفتوگۆكردندایە‪.‬‬ ‫مــەال غەریــب پێنجوێنــی‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەشــدا‪ ،‬ئەمــە پێشــنیازێكەو‬ ‫خراوەتــەڕو‪ ،‬مەرجیــش نییــە هەمــو‬ ‫الیەنــەكان بەشــداری تێــدا بكــەن‪،‬‬ ‫كام الیەنیــش بەشــداریناكات‌و نایەتە‬ ‫ناو لیســتەكەوە‪ ،‬ئــارەزوی خۆیەتی‌و‬ ‫دەتوانێت بە لیستی جیاواز بەشداریی‬ ‫هەڵبژاردن بكات‪.‬‬

‫«یەكگرتوو كۆمەڵ ئیحراج دەكات»‬ ‫سەرچاوەیەك لە راگەیاندنی كۆمەڵی‬ ‫ئیســامیی كوردستان‪ ،‬بە (چاودێر)ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬تا ئێســتا كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫كۆبونــەوەی لەبــارەی لیســتەكەی‬

‫یەكگرتــوو نەكــردوەو رای رەســمیی‬ ‫خــۆی ئاشــكرانەكردوە‪ ،‬تا ئەو كاتەی‬ ‫قسەیان لەگەڵدا دەكرێت‪ ،‬بۆیە كۆمەڵ‬ ‫جارێ نە رەتیدەكاتەوە‌و نە بەڵێشــی‬ ‫بــۆ دەكات‪ ،‬بــەاڵم هــەر كاتێك بگاتە‬ ‫ئــەو بڕوایەی ئەم لیســتە لە خزمەتی‬ ‫پرۆســەی سیاســی‌و ئیســامیدایە‪،‬‬ ‫بڕیاردەدات بچێتەنێوی‪.‬‬ ‫سەرچاوەكە‪ ،‬وتیشی «ئەو لیستەی‬ ‫یەكگرتوو دروستیكردوە‪ ،‬تاكالیەنەیەو‬ ‫پرســوڕای بە كەس نەكردوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بێ پرسوڕاوێژ بوە بە لیژنەی هاوبەشی‬ ‫كاری ئیسالمییەكان»‪.‬‬ ‫بەپێــی ســەرچاوەكەی كۆمــەڵ‪،‬‬ ‫پێویســتە پێــش ئــەوەی لیســت‬ ‫هەڵوێســتە‬ ‫رابگەیەنرێــت‪،‬‬ ‫یەكبخرێنــەوە‪.‬‬ ‫سیاســییەكانیان‬ ‫ئامــاژەی بەوەشــكرد‪ ،‬ئامانجــی‬ ‫یەكگرتــوو ئەوەیە‪ ،‬كۆمەڵ بهێننە نێو‬ ‫ئەم لیســتەوە‪ ،‬بەاڵم تــا دڵنیانەبێت‪،‬‬ ‫ناچێتە نێو لیستەكەوە‪.‬‬ ‫ئەو سەرچاوەیە‪ ،‬دەشڵێت «ئەمەی‬ ‫یەكگرتــوو دەیــكات‪ ،‬ئیحراجكردنــی‬ ‫كۆمەڵــی ئیســامییەو بانگەشــەیەكی‬ ‫هەڵبژاردنــە‪ ،‬بۆیــە ئەمــە ناچێتــە‬ ‫چوارچێــوەی دروســتكردنی لیســتی‬ ‫ئیســامییەوە‪ ،‬كە خزمــەت بە دۆخی‬

‫سیاســی‌و یەكخســتنەوەی نێوماڵــی‬ ‫ئیســامییەكان بــكات‪ ،‬لە ئایندەشــدا‬ ‫ئــەوە دەبینین‪ ،‬هیچ الیەن‌و بانگخواز‌و‬ ‫حزبێكیــش كــە لــە كۆبونەوەكــەدا‬ ‫بــون‪ ،‬ئامادەی بەشــداریكردن نەبون‌و‬ ‫ناڕاســتەوخۆش پێیــان گوتویــن كــە‬ ‫ئــاگاداری راگەیاندنــی ئــەو لیســتە‬ ‫نەبون»‪.‬‬ ‫هــەر لەوبارەیــەوە‪ ،‬هاوژین عومەر‪،‬‬ ‫بەرپرســی ژوری هەڵبژاردنی كۆمەڵی‬ ‫ئیســامیی كوردســتان لــە لێدوانێكی‬ ‫نوســراودا رایدەگەیەنێــت‪ ،‬پێویســتە‬ ‫ئەو دۆست‌و براو ئازیزانە دڵنیابن‪ ،‬كە‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمیی ئەگەرچی وەكو هەر‬ ‫هێزێكی سیاســیی دیكە ماف‌و ئەركی‬ ‫خۆیەتی ســەنگ‌و پێگــەو جەماوەری‬ ‫دیكە بۆ خۆی زیاترو مسۆگەرتر بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم بڕواشــی بەوە هەیە‪ ،‬كە شــەڕی‬ ‫هەڵبــژاردن‌و راوەدەنگ لەگەڵ براكانی‬ ‫ناكات‪ ،‬ئەوەشــی پــێ ڕەوا نییە‪ ،‬بەو‬ ‫بەڵگەیــەی تا ئێســتاش ئــەم حیزبە‬ ‫هیچ بڕیارو باسێكی كۆتایی سەبارەت‬ ‫بە لیســت‌و چۆنێتیی بەشــدارییكردنی‬ ‫لــە هەڵبژاردنــەكان نەخســتۆتەڕو و‬ ‫پەلەپەلی پێــوە دیارنییە‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫لێرەولەوێ گوێبیســتی دروســتبوونی‬ ‫چەنــد لیســتێكی ئیســامیی‌و غەیرە‬

‫ئیســامیی دەبــن‪ ،‬كــە كار بــۆ‬ ‫دروســتكردنیان دەكرێــت لەســەر‬ ‫گۆڕەپانی سیاسیی هەرێم‪.‬‬

‫«كۆمەڵ بەشداریی ناكات»‬ ‫الیخۆشــییەوە‪ ،‬توێژەرێكــی بــواری‬ ‫ئیســامی‪ ،‬بە (چاودێــر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫دروســتكردنی لیســت لەالیــەن‬ ‫یەكگرتــوو‪ ،‬هەوڵێكــی زۆرباشــە لــە‬ ‫روانگەی حزبییەوە‪ ،‬چونكە یەكگرتوو‬ ‫هەڵوێســتەكانی زۆر الواز بون‪ ،‬ئێستا‬ ‫لیســتێك رادەگەیەنێــت‪ ،‬دەیەوێــت‬ ‫هێزەكەی فراوان بكات‪ ،‬ئەگەر خۆشی‬ ‫دەنگنەهێنێت لە رێگای كەسی دیكەوە‬ ‫كورسی بێنێت‪.‬‬ ‫مەســعود عەبدولخالــق دەشــڵێت‬ ‫«دروستكردنی لیست موڵكی گشتییە‬ ‫لەنێو ئیسالمییەكاندا‪ ،‬بەاڵم یەكگرتوو‬ ‫بــۆ خــۆی بەكاریدەهێنێــت‪ ،‬مافــی‬ ‫خۆشییەتی‪ ،‬ئەگەر كۆمەڵیش نەچێتە‬ ‫نێو لیســتەكەی یەكگرتوو ســەركەوتو‬ ‫نابێــت‪ ،‬بەپێــی زانیارییەكانیشــم‬ ‫بەشداریناكات»‪.‬‬

‫تائێستا هیچ حزب و سیاسەتمەدارێكی عێراقی‬ ‫پشتگیریی ریفراندۆمی نەكردوە‬ ‫كــە داوای پــرس‌و پرۆژەیەكــی لــەو‬ ‫جــۆرە دەكەن‌و بە دەنگدان ئەو پرســە‬ ‫بــۆ مەبەســتی ســەربەخۆیی‪ ،‬یاخــود‬ ‫فشــار‪ ،‬یان هەر مەبەســت‌و مەرامێكی‬ ‫سیاســی دیكە یەكال دەكەنەوە‪ .‬بەپێی‬ ‫چاودێر – بابان حەمە‪:‬‬ ‫یاســای نێودەوڵەتیش‪ ،‬هەتا حكومەتی‬ ‫ریفرانــدۆم‪ ،‬ئەو پرســەی كە نزیكەی ناوەنــدی رەزامەنــدی لەســەر ئــەو‬ ‫دوو هەفتەیــە میدیــاو شــەقامی پرســە دەرنەبڕێــت‪ ،‬ئەگــەر ریفراندۆم‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‌و عیراقی بەخۆوە ئەنجامیشبدرێت‪ ،‬بێ ئاكام دەبێت‪.‬‬ ‫ســەرقاڵكردووە‪ ،‬گەیشــتۆتە ئاســتێك‬ ‫كــە بەخوێندنــەوەو شــیكاریی لێدوان‌و عەبادی‪ :‬كێشــەكەی كورد ریفراندۆم‬ ‫هەڵوێســتە فەرمییەكانــی پــارت‌و‬ ‫نییە‬ ‫كوتلەو بەرپرســانی عیراقــی‪ ،‬دەگەیتە‬ ‫بەرئەنجامێــك كە زۆربــەی هەرە زۆری‬ ‫ســەبارەت بە هەڵوێســتی حكومەتی‬ ‫پارت‌و بەرپــرس‌و الیەنــە عیراقییەكان عیــراق لەســەر پرســی ئەنجامدانــی‬ ‫بــۆ پــرۆژەی ریفرانــدۆم لــە هەرێمــی ریفرانــدۆم بــۆ ســەربەخۆیی هەرێمــی‬ ‫كوردستان دژ دەوەستنەوە‪.‬‬ ‫كوردســتان‪ ،‬حەیــدەر عەبــادی‬ ‫رایدەگەیێنێــت‪ ،‬ســەركردەكانی كــورد‬ ‫لەكاتێكدا ریفراندۆم لە زۆربەی زۆری پێیانوایــە ریفرانــدۆم كێشــەكەیە و‬ ‫ئــەو واڵتانــەی خۆیان بە ســەرزەمینی دەشــڵێت «ریفراندۆم سەركەوتوونابێت‬ ‫نەشــونمای دیموكراســی دەزانــن‪ ،‬و ئاســتەنگ لەبــەردەم چارەســەری‬ ‫مافێكــی رەوای ئەو گــەل‌و نەتەوانەن‪ ،‬كێشەكان دروستدەكات»‪.‬‬

‫حەیــدەر عەبــادی‪ ،‬لــە كۆنگرەیەكی‬ ‫بــە‬ ‫ســەبارەت‬ ‫رۆژنامەوانیــدا‪،‬‬ ‫پرســی ریفرانــدۆم بــۆ ســەربەخۆیی‌و‬ ‫جیابوونــەوەی هەرێمــی كوردســتان‪،‬‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬ســەركردەكانی كــورد‬ ‫پێیانوایــە ریفراندۆم بریتییە لە كێشــە‬ ‫ســەرەكییەكە‪ ،‬بەاڵم لەراستیدا وانییەو‬ ‫قوڵبوونــەوەی كێشــە كەڵەكەبــوو و‬ ‫جەختیشــی‬ ‫هەڵپەســێردراوەكانە‌و‬ ‫لەســەر ئەوەكردەوە‪ ،‬كــە ریفراندۆم لە‬ ‫هەرێمی كوردستان سەركەوتوونابێت و‬ ‫ئاســتەنگ لەبەردەم چارەسەری كێشە‬ ‫كەڵەكەبووەكان دروستدەكات‪.‬‬

‫عــەالوی‪ :‬جارێ كاتی ریفراندۆم نییە‬ ‫هەر ســەبارەت بە پرۆژەی ریفراندۆم‬ ‫لە هەرێمی كوردستان بۆ سەربەخۆیی‌و‬ ‫جیابوونــەوە لــە حكومەتــی عیراقــی‬ ‫فیدڕاڵ‪ ،‬جێگری سەرۆككۆماری عیراق‪،‬‬ ‫ئەیاد عەلالوی‪ ،‬لە میانەی كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەنووســیدا كــە لــە بەغــدادی‬

‫پایتەخت بــۆی ســازكرابوو رایگەیاند‪،‬‬ ‫ئێســتا كاتــی ئەنجامدانــی ریفرانــدۆم‬ ‫نییــەو ئەگەر لە داهاتوودا عیراق بەرەو‬ ‫ســەقامگیری ئەمنــی و كۆتاییهاتنــی‬ ‫جەنگی تێرۆر هەنگاوی جدی هەڵگرت‌و‬ ‫دڵنیابووین لە كۆتایی هاتنی هەڕەشەی‬ ‫تێــرۆر‪ ،‬رەنگــە كاتــی باســكردنی ئەو‬ ‫پرســە بێت‪ .‬بەاڵم بۆ ئێستا باسكردنی‬ ‫شتێكی لەو بابەتە بەبڕیارێكی دروستی‬ ‫نازانم‌و كاتی نییە‪.‬‬ ‫ئەیاد عەلالوی راشــیگەیاند پێویستە‬ ‫ســەرجەم پــارت‌و هێــزە سیاســییە‬ ‫عیراقییــەكان‪ ،‬كــورد هــان نەدەین بۆ‬ ‫جیابوونەوە‪ ،‬ئەوان بەشــێكی سەرەكی‬ ‫پێكهاتــەی عیراقــن‌و وەك بەشــێك‬ ‫لەعیراقیــش پێویســتە ســەیر بكرێــن‌و‬ ‫پەراوێــز نەخرێــن‪ ،‬هەوڵیشــبدرێت‬ ‫ئەوكێشــانەی لەنێــوان هەولێرو بەغداد‬ ‫هەیــە بەزوویــی رێگاچارەســەری‬ ‫پێویست‌و خێرای بۆ بدۆزرێتەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫بەشــێك لە دەرهاویشتەكانی ریفراندۆم‬ ‫پەیوەنــدی بەچارەســەرنەكردنی ئــەو‬ ‫كێشانەوە هەیە‪.‬‬

‫مواتن‪-‬یش دژایەتیی دەكات‬ ‫هاوكات فراكسیۆنی (مواتن)یش كە‬ ‫لەالیەن (عەمار حەكیم) ســەرۆكایەتی‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬لــەزاری وتەبێژەكەیــەوە‬ ‫پرســی ریفراندۆمی كوردســتانی وەك‬ ‫خەونی شاعیرانە وەسف كردووە‪.‬‬ ‫(حەبیــب تەرفــی) وتەبێــژی‬ ‫فراكســیۆنی (مواتــن) لەئەنجوومەنی‬ ‫نوێنــەران لەمیانــەی باڵوكردنــەوەی‬ ‫بەیاننامەیــەك رایگەیانــدووە‪ ،‬ئــەو‬ ‫ریفراندۆمــەی كــە كــورد باســی‬ ‫لێوەدەكەن وەك خەونی شــاعیرانەیە‪،‬‬ ‫چونكــە بەهیــچ شــێوەیەك توركیاو‬ ‫عێــراق‌و ئێران ڕێگە نادەن كورد ببێتە‬ ‫خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی‪.‬‬

‫لەئێســتاوە الی ئێمە رەتكراوەتەوە‬ ‫پێنج شەممەی رابردوش هاوپەیمانی‬ ‫هێزەنیشــتمانییەكان‪ ،‬رایگەیانــد‪ ،‬كە‬ ‫ســوور بوونی ســەركردایەتی هەردوو‬ ‫پارتە گەورەكەی هەرێمی كوردســتان‬

‫(كە مەبەست لێی یەكێتی‌و پارتییە)‪،‬‬ ‫واتــای ســەرەتای چاندنــی تــۆوی‬ ‫دابەشــكاری عیــراق‌و بچوككردنەوەی‪،‬‬ ‫لــە‬ ‫رەســمیش‬ ‫بەشــێوەیەكی‬ ‫بەیاننامەیەكیانــدا داوایــان كــردووە‬ ‫ئەو پرســە رابگرن‌و چیــدی موزایەدە‬ ‫بازرگانی‌و یاری بەســەر قوتی خەڵك‌و‬ ‫هەژاركردنیادا نەكەن‪.‬‬ ‫ئەو حزبە كە محەمەد ئەلحەلبوســی‬ ‫ســەرۆكایەتی دەكات‌و لــە موســڵ‌و‬ ‫كەركــوك ‌و ئەنبــارو ســەاڵحەدین و‬ ‫بەغــداد چەنــد پارلەمانتارێكیان هەیە‬ ‫راشیدەگەیەنێت كە پرۆژەی ریفراندۆم‬ ‫لە هەرێمی كوردستان بۆ جیابوونەوەو‬ ‫سەربەخۆییان لە عیراق‪ ،‬خۆدزینەوەو‬ ‫نەتوانینــی چارەســەركردنی گرفتــە‬ ‫ئابــوری‌و بژێوییەكانــی خەڵكــی‬ ‫هەرێمــی كوردســتانە‌و بەو پرســەش‬ ‫عیــراق دەخەنــە دۆخێكــی خۆزگــە‬ ‫پێنەبراوەو چ لەســەر ئاستی ناوەوەو‬ ‫چ لەســەر ئاســتی دەرەوەو ئیقلیمی‌و‬ ‫نێودەوڵەتیش‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )614‬دوشةممة ‪2017/6/19‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫هێشتا كێشەی پارلەمان لە نێوان پارتی‌و گۆڕاندا بە هەڵوارساوی ماوەتەوە‬

‫یەكێتی‪ :‬دەبێت ریفراندۆم لەپارلەمانەوە پەسەندبكرێت‬ ‫پارلەمانتارێكی گۆڕان‪:‬‬

‫پارتی دەتوانێت بە ‪ 24‬سەعات پارلەمان كارابكاتەوە‬ ‫پارلەمانتارێكی پارتی‪:‬‬

‫پێویستە چیدی الیەنە سیاسییەكان لەسەر گۆڕان پەكیان نەكەوێت بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫دووەم‪:‬‬ ‫رێككەوتنی یەكێتیی و گۆڕان‬ ‫یەكێتیــی ئامادەیــە‪ ،‬رێككەوتننامەی‬ ‫نێوان یەكێتیی‌و گــۆڕان جێبەجێ‌ بكات‌و‬ ‫لەو پێناوەشــدا‪ ،‬سەركردایەتی هاوبەشی‬ ‫راســپێردراو‪ ،‬بڕگەكانی رێككەوتننامەكە‪،‬‬ ‫جیبەجێ‌ بكات‪.‬‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوێنێ ئەنجومەنی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی نیشــتمانی كوردســتان‬ ‫لــە نوێترین كۆبونــەوەی خۆیدا‬ ‫جەختــی كــردەوە‪ ،‬یەكێتــی‬ ‫پرۆســەی‬ ‫داكۆكیكــەری‬ ‫ریفرانــدۆم دەبێــت لــە هەرێم‌و‬ ‫ناوچە دابــڕاوەكان‪ ،‬بەمەرجێك‬ ‫ســەرتاپای رێوشــوێنەكانی‬ ‫بــە یاســایەك لــە پەرلەمانــی‬ ‫كوردســتاندا پەســەند بكــرێ‌‪،‬‬ ‫ئەمــەش لەكاتێكدایــە لــە‬ ‫دوای پەكخســتنی پارلەمانــی‬ ‫كوردستانەوە‪ ،‬هەوڵی زۆر دران‬ ‫بــۆ كاراكردنــەوەی پارلەمــان‪،‬‬ ‫بەتایبــەت لەالیــەن یەكێتــی‬ ‫نیشــتمانی كوردستانەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تا ئێســتا هەوڵەكان سەركەوتو‬ ‫نەبــون‌و پارتی‌و گۆڕان ســورن‬ ‫لــە ســەر هەڵوێســتەكانیان‪.‬‬ ‫بەرپرســێكی بــااڵی پارتیــش‪،‬‬ ‫ئاشــكرایدەكات‪ ،‬تــا پێمــان‬ ‫بكرێــت بەبێ بزوتنەوەی گۆڕان‬ ‫پارلەمــان كارا ناكەینــەوە‌و‬ ‫ناشمانەوێت دەرگا لەسەر كەس‬ ‫دابخەین‪ .‬لەوەاڵمدا بەرپرسێكی‬ ‫گــۆڕان‪ ،‬دەڵێــت «دوای ‪20‬‬ ‫مانگ لەپەكخســتنی پارلەمان‪،‬‬ ‫ئێســتاش دەتوانرێــت لەماوەی‬ ‫‪ 24‬ســەعاتدا لەالیەن پارتیەوە‬ ‫بڕیــار لەبــارەی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمانەوە بدرێت»‪.‬‬

‫میرانی‪ :‬دەرگاكان لەسەر گۆڕان‬ ‫داناخەین‬

‫پێــرێ‪ ،‬ســكرتێری مەكتەبی سیاســی‬ ‫پارتــی لەلێدوانێكــی رۆژنامەوانیــدا‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬لەدۆخــی بزوتنــەوەی گــۆڕان‬ ‫تێدەگەیــن‪ ،‬گەرماوگەرمــی وەفاتــی كاك‬ ‫نەوشــیروانە‪ ،‬هیواداریــن هەمــو الیــەك‬ ‫پشــومان درێژبێت‪ ،‬ئەوەی لەخەڵكی دیكە‬ ‫قبوڵــی دەكەین‪ ،‬با لەیەكدی قبوڵ بكەین‪،‬‬ ‫جارێ تاوەكو بكرێت بەبێ گۆڕان پارلەمان‬ ‫كاراناكەینەوە‪.‬‬ ‫فــازڵ میرانی‪ ،‬وتیشــی «پێمانخۆشــە‬ ‫برادەرانــی گــۆڕان لەكۆمیتــەی ریفراندۆم‬ ‫بەشــداربن‪ ،‬هەر ئەوەی ئێمــەو یەكێتییە‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆ دەرگاكان داناخەین‌و پێمانخۆش‬ ‫نییە كەسیش دەرگامان لەسەر دابخات»‪.‬‬

‫«پێویستە بەدو مەرج پارلەمان‬ ‫كارابكرێتەوە»‬

‫لەوبارەیــەوە‪ ،‬بڕیــاردەری فراكســیۆنی‬ ‫گۆڕان لەپارلەمانی كوردستان‪ ،‬بە(چاودێر)‬ ‫ی راگەیانــد‪ ،‬وەكــو گــۆڕان هەمــو كات‬ ‫پێداگیرمــان كردوە لەســەر كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمانی كوردســتان‪ ،‬بەاڵم بەو مەرجەی‬ ‫دو ئامانــج تێیــدا بــااڵ بێــت‪ ،‬یەكەمیــان‬

‫سێهەم‪:‬‬ ‫چاكسازیی و گۆڕانكاری‬ ‫لیژنەیــەك پێكهــات بــۆ تاوتوێكردنی‬ ‫پــرۆژەی پێشكەشــكراوی مەكتەبــی‬ ‫رێكخستن بۆ چاكســازیی و گۆڕانكاریی‪،‬‬ ‫لەمــاوەی هەفتەیەكــدا پرۆژەكە گەاڵڵەی‬ ‫رەســمی بكــەن و دابەشــبكرێتە ســەر‬ ‫ئەندامانی سەركردایەتی‪.‬‬

‫ئەنجومەنی ســەركردایەتیی بەر لە ریفراندۆم جەخت لە كاراكردنەوەی پارلەمان دەكات‬ ‫كێشــە یاســایی‌و دارایی‌و سیاســییەكان‪،‬‬ ‫هەروەها دەبێت ریفراندۆمیش لەپارلەماندا‬ ‫یاســای بــۆ دەربكرێت‪ ،‬تاوەكــو پارلەمان‬ ‫ببێتــە چەترێــك بــۆ بڕیــاردان لەســەر‬ ‫پرســە چارەنوسســازەكان‌و ئەو پرسانەی‬ ‫راســتەوخۆ‪ ،‬پەیوەندییــان بەژیــان‌و‬ ‫گوزەرانــی هاواڵتیانــەوە هەیــە‪ ،‬واتە بەو‬ ‫ماوەیــە لەپارلەمانــەوە دەتوانرێــت كاری‬ ‫باش بكرێت‪.‬‬

‫لەپێنــاوی بەرژەوەندیــی بــااڵی خەڵكــی‬ ‫كوردســتان‌و چارەســەركردنی قەیرانــی‬ ‫سیاســی‌و دارایی‌و ئابوری لەهەرێمدا بێت‪،‬‬ ‫دوەمیش یاسا تێیدا سەروەر بێت‪ ،‬كاتێك‬ ‫پارلەمان كارادەكەینەوە‪ ،‬پێویســتە یاسا‬ ‫بچەسپێت‌و پێشێل نەكرێت‪.‬‬ ‫عەبدولڕەحمــان عەلــی‪ ،‬وتیشــی «هەر‬ ‫بەڕێزێك قسەی هەیە لەسەر كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمــان‪ ،‬هەمــو كات بــەو شــێوەیە‬ ‫ئامادەیــن‪ ،‬ئەوەی ئەو بەرپرســەی پارتی‬ ‫باســیكردوە‪ ،‬بەر لەهەر شــتێك پێویستە پارتی‪ :‬گۆڕان هیچ پێشــنیارێكی قبوڵ‬ ‫ئــەو راســتییەمان لەبەرچــاو بێــت‪ ،‬كــە‬ ‫نییە‬ ‫پارلەمانی كوردستان بەبڕیارێكی حزبەكەی‬ ‫الیخۆشــیەوە‪ ،‬پارلەمانتارێكــی پارتی‪،‬‬ ‫ئــەو مــاوەی (‪ )22‬مانگــی بەپەكخــراوی‬ ‫تێپەڕانــدوە‪ ،‬بۆیــە زۆر ئاســاییە پارتــی لەلێدوانێكدا بۆ ماڵپەڕی رەسمی حزبەكەی‬ ‫دیموكراتی كوردســتان‪ ،‬دەتوانن لەماوەی رایگەیاندوە‪ ،‬تا ئێســتا ئێمە وەك پارتی‪،‬‬ ‫‪ 24‬ســەعاتدا پارلەمــان كارابكەنەوە‪ ،‬بەو چەندین پێشنیارمان خستۆتەبەردەم الیەنە‬ ‫مەرجەی بە دەستەی سەرۆكایەتی خۆیەوە سیاســییەكان بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‌و‬ ‫پارلەمــان دەســتبكاتەوە بەكارەكانــی‪ ،‬دوا پێشــنیاریش ئــەوە بــو‪ ،‬كە یوســف‬ ‫تاوەكــو پارلەمــان بكەینــە دەســتپێكی محەمەد بگەڕێتەوە پارلەمانی كوردستان‌و‬ ‫چارەســەركردنی ئــەو كێشــانەی بەرۆكی ســەرۆكایەتی كۆبونەوەیــەك بكات‪ ،‬دواتر‬ ‫هاواڵتیانی هەرێمی كوردستانی گرتوە»‪ .‬گۆڕانكاریــی لەدەســتەی ســەرۆكایەتی‬ ‫ســەبارەت بــەوەی لــەو ماوەیــەی پارلەمانــدا بكرێــت‌و هەرســێ كەســەكە‬ ‫تەمەنــی پارلەمان كە ماوە‪ ،‬ئایا پارلەمان بگۆڕدرێن‪ ،‬بەاڵم دیارە بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫دەتوانێت چ بكات؟ ناوبراو‪ ،‬نەیشــاردەوە‪ ،‬هیچ پێشنیارێكی قبوڵ نییە‪.‬‬ ‫حەیــات مەجیــد پەرخــی‪ ،‬ئامــاژەی‬ ‫ماوەی نزیكەی شەش مانگی ماوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫پارلەمانی كوردســتان كارابكرێتەوە‪ ،‬ئەوا بەوەشــكرد‪ ،‬گۆڕان هەر پێشــنیارێكی بۆ‬ ‫دەتوانرێــت هەنــدێ یاســاو بڕیــار هەن‪ ،‬بكەین هەر رازی نابێت‪« ،‬بۆیە پێویســتە‬ ‫دەربكرێــن‪ ،‬كــە لەقازانجــی بەرژەوەندیی چیدی الیەنە سیاســییەكان لەسەر گۆڕان‬ ‫بااڵی خەڵكدا بێت‪ ،‬وەك چارەســەركردنی پەكیــان نەكەوێــت‌و بــۆ كاراكردنــەوەی‬ ‫پارلەمانی كوردســتان‪ ،‬پارتــی‌و یەكێتی‌و‬

‫یەكگرتــو و الیەنەكانی دیكە هەوڵ بدەن‪،‬‬ ‫پارلەمان دەســت بە كارەكانــی بكاتەوەو‬ ‫قۆناغەكە هی ئەوە نییە بۆ كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمــان لەســەر الیەنێــك بوەســتین‪،‬‬ ‫چونكە ئێمە بەرەو ریفڕاندۆم‌و سەربەخۆیی‬ ‫دەچین‌و لەروی یاسایییەوە پێویستمان بە‬ ‫پارلەمان هەیە»‪.‬‬

‫یەكێتی بەمەرج پشتگیریی ریفراندۆم‬ ‫دەكات‬

‫دوێنــێ ئەنجومەنــی ســەركردایەتی‬ ‫یەكێتــی نیشــتمانی كوردســتان درێــژەی‬ ‫بــە كۆبونەوەكانــی خۆیــداو لــە كۆتاییدا‬ ‫راگەیەندراوێكی باڵوكردەوە‪.‬‬ ‫لــەو راگەیەنــدراوەدا ئەنجومەنــی‬ ‫ســەركردایەتی یەكێتــی پشــتیوانی خۆی‬ ‫بــۆ ئەنجامدانــی ریفرانــدۆم لــە هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‌و ناوچــە دابڕێنــدراوەكان‬ ‫دووپاتدەكاتــەوە‪ ،‬بــەاڵم بەمەرجێــك‬ ‫رێوشــوێنەكانی بە یاسایەك لە پارلەمانی‬ ‫كوردســتانەوە پەســەندبكرێت‪ .‬ئەمــەی‬ ‫خوارەوەش دەقی راگەندراوەكەیە‪.‬‬

‫راگەیاندنی رۆژنامەوانی كۆبوونەوەی‬ ‫ئەنجومەنی سەكردایەتی یەكێتیی‬ ‫ســەعات (‪)11‬ی پێــش نیــوەڕۆی‬ ‫ئەمــڕۆ (‪ )2017/6/18‬ئەنجومەنــی‬ ‫ســەركردایەتی یەكێتیی‪ ،‬بەسەرپەرشتی‬

‫جێگــری ســكرتێری گشــتی‪ ،‬كۆســرەت‬ ‫رەسوڵ عەلی‪ ،‬درێژەی بەكۆبوونەكانیدا‪.‬‬ ‫لەم كۆبوونەوەیەدا‪ ،‬ئەم بڕگانە‪ ،‬دوای‬ ‫گفتوگۆیەكــی ئازادانــەی تێروتەســەل‪،‬‬ ‫پەسەند كران‪:‬‬ ‫یەكەم‪:‬‬ ‫كاراكردنەوەی پەرلەمان‬ ‫یەكێتیــی‪ ،‬لەدامەزراندنییــەوە هەتــا‬ ‫ئێستا‪ ،‬دروشمی مافی چارەی خۆنوسینی‬ ‫بۆ گەلی كوردســتان‪ ،‬بنەمای ســەرەكی‬ ‫خەباتی بووە‪ ،‬لەو روانگەیەوە‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫ســەركردایەتی جەختدەكاتــەوە‪ ،‬كــە‬ ‫یەكێتیــی وەكو پێشــەنگی خەباتی مافی‬ ‫دیموكراســیانەی چــارەی خۆنوســین‪،‬‬ ‫داكۆكیكــەری بــێ‌ ئەمالو ئــەوال دەبێ‌ و‬ ‫تێدەكۆشــێ‌ پرۆسەی ریفراندۆم لەپێناوی‬ ‫ســەربەخۆیی‪ ،‬لەهەرێمــی كوردســتان‬ ‫و تــەواوی ناوچــە كوردســتانییەكانی‬ ‫دابڕێندراو لەهەرێم‪ ،‬سەربخرێ‌‪ .‬بەمەرجێك‬ ‫سەراپای رێوشــوێنەكانی بە یاسایەك لە‬ ‫پەرلەمانی كوردســتاندا پەسەند بكرێ‌ و‬ ‫دەســەاڵتە تایبەتمەندییەكانــی هەرێــم و‬ ‫تەواوی دامەزراوە فەرمییەكانی تر‪ ،‬لەبەر‬ ‫رۆشــنایی یاســا بەركارەكانــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬ئەركــە نیشــتمانییەكانیان‬ ‫بــۆ سەرخســتنی پرۆســەكە‪ ،‬راپەڕێنن‌و‪،‬‬ ‫زەمینەی كۆ دەنگی یەكڕیزی نیشــتمانی‬ ‫بڕەخسێنن‪.‬‬

‫چوارەم‪:‬‬ ‫نەخشەڕێگەی یەكێتیی‬ ‫وەاڵمــی نەخشــەڕێگەی یەكێتیــی‪،‬‬ ‫لەالیەن پارتی دیموكراتی كوردســتانەوە‬ ‫خوێندرایــەوەو بڕیــاردرا‪ ،‬هەڤااڵنــی‬ ‫ســەركردایەتی‪ ،‬بۆچوونــی خۆیــان‬ ‫دەربــارەی بدەنــە مەكتەبــی سیاســی و‬ ‫مەكتەبــی سیاســیش‪ ،‬لەگــەڵ مەكتەبی‬ ‫سیاســی پارتیــدا‪ ،‬بكەوێتــە گفتوگــۆ‪،‬‬ ‫بۆ گەیشــتن بــە ئامانجی هاوســەنگی و‬ ‫شەراكەتی راســتەقینە‪ ،‬لەهەموو ئاست‌و‬ ‫ئاراستەكاندا‪.‬‬ ‫كۆبوونەوە‪ ،‬بــۆ تەواوكردنی بڕگەكانی‬ ‫دیكــەی پرۆگرامی ســەركردایەتی‪ ،‬دوای‬ ‫جەژن‪ ،‬درێژە بەكۆبوونەوە دەدات‪.‬‬ ‫بەئومێدی ئەوەی‪ ،‬لەم قۆناغە نوێیەی‬ ‫راپەڕاندنــی ئەركە چارەنوسســازەكاندا‪،‬‬ ‫یەكێتیی‪:‬‬ ‫كاریگــەر بــێ‌ لــەكارا كردنــەوەی‬‫پەرلەمــان و چارەســەركردنی كــۆی‬ ‫كێشەكانی یاســایی و سیاسی‌و یەكڕیزی‬ ‫نیشتمانی‪.‬‬ ‫ژینگــەی هەڵوێســتی دیموكراســی‬‫نەتەوەیــی و‪ ،‬زەمینــەی ئابوریــی و‪،‬‬ ‫كۆششی دیپلۆماسی و زەمینەی یاسایی‪،‬‬ ‫بــۆ سەرخســتنی پرۆســەی ریفرانــدۆم‪،‬‬ ‫بڕەخسێنرێ‌‪.‬‬ ‫چاكســازیی و گۆڕانــكاری لەنــاو‬‫یەكێتیــی و لەحكومەتــدا بهێنرێنــەدی‪،‬‬ ‫هەتا كێشە پەنگ خواردووەكانی هەناوی‬ ‫یەكێتیــی چارەســەر بكرێــن‌و پەیــڕەوی‬ ‫ناوخــۆ بكرێتــە بنەمــای حزبایەتــی‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتــدا‪ ،‬ئــەو كاربەدەســتانەی‬ ‫نەیانتوانیــوە بەپێی پرۆژەی هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمــان و حكومەتی كوردســتان‪ ،‬كە‬ ‫پەیمــان و پەیامــی یەكێتیــی بــون بــۆ‬ ‫جەماوەر‪ ،‬ئەركەكانیــان راپەڕێنن‪ ،‬لێیان‬ ‫بپێچرێتــەوەو سەركەوتوەكانیشــیان‪،‬‬ ‫پاداشت بكرێن‪.‬‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی‬ ‫نیشتمانیی كوردستان‬ ‫‪2017/6/18‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )614‬دوشةممة ‪2017/6/19‬‬

‫ریفراندۆم و‬ ‫قوتی خەڵك‬

‫ریفراندۆم و پێگەیشتنی سیاسیی نەتەوە‬

‫محەمەد مێرگەسۆری‬ ‫هاوڕێ توانا‬ ‫هەڵــەی گــەورەی هــەر هێــزو بزوتنەوەیەكــی‬ ‫سیاســی‪ ،‬لەوەدایــە كــە لــە وێســتگەو قۆناغی‬ ‫جیاجیــای ملمالنــێ‌ و ژیانی سیاســیدا‪ ،‬ئاســان‬ ‫بنمیچــی بەرزو پێــش بینیی و بەڵێن دەرخواردی‬ ‫شــەقام بــدات‪ ،‬چونكــی مەعلومــە كــە بنمیچی‬ ‫بــەرزو بەڵێنی تۆخی ســەوزو ســور جگە لەوەی‬ ‫رێزنەگرتنــە لــە رادەی ئاســتی بــەرزی ئیدراكی‬ ‫كۆمەاڵنی خەڵك لــە هەمان وەختیش فاكتەرێكی‬ ‫ســەرەكیی ئالودەكردنــی فــەزای سیاســییە‬ ‫بەچاوەڕوانــی لــە جێــی خۆیدا نەبــوو‪ .‬ئاخر خۆ‬ ‫لە ئێســتادا ئەو دوودڵی و دڵ ســاردی و قەلەق‬ ‫و متمانــە نەبوونــەی بەشــێكی زۆری خەڵــك بە‬ ‫ئایندەی پڕۆســەی سیاســی و نماینــدەی بە هێز‬ ‫گەلی باشــوری كوردســتان لە هەنگاونانی سەلیم‬ ‫بۆ قۆناغی دوای داعش و تەنانەت ســاردو ناكۆك‬ ‫بە هێنانە پێشــەوەی پرســی گەلپرسی و مەتەڵی‬ ‫دەوڵــەت بە هەوانتە لە خۆڕا نیە‪.‬‬ ‫بەڵكو دروســت لــە وەوەیە كــە عەمباركردنی‬ ‫بەڵێنی شــیرین و مێخۆشــی بێ‌ حســاب و كتابی‬ ‫رابردووی هێزە سیاســیەكانی دەســەاڵت كە چ بە‬ ‫موناسەبە یان موزایدە دابەشدەكرا! چیتر نەوەك‬ ‫جێگایەكــی بۆ بەڵێنــە قەبەكان نەهێشــتۆتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكــو ئیدی قوژبەنێكیشــی بــۆ فەریكە بەڵێن و‬ ‫ووردە مژدە نەهاتووكانی داهاتوو نەهێشــتۆتەوە!‬ ‫گەلــۆ ئێمە شــتێكی نوێ ناڵێیــن و خیانەت و‬ ‫بەهانە هێناوەش نیە‪ ،‬خۆ ئەگەر بڵێین كە دۆخی‬ ‫ئابــووری و كێشــەی گوزەرانی خەڵك الی خەڵك‬ ‫خۆیان ئەمڕۆ ئەولەویەتی هەموو كێشەكانە ئیدی‬ ‫ئەســتەمەو رووشــی گەرەكە داوا لەخەڵك بكرێت‬ ‫دەســتبەرداری ئــەو ئەولەویەتــە بێــت و پلــەی‬ ‫خوارتر بەو كێشــەیە بدات لە چاو پڕســەكانی تر‬ ‫بە گەلپرسی و پرسە نەتەوەیەكانیشەوە‪ ،‬چونكی‬ ‫ئەم داوایە لە كاتێكدا دەكرێت و ئاسان قەبوڵكراو‬ ‫دەبێــت كــە جیــاوازی چیانیەتــی نەگەیشــتبێتە‬ ‫كەشــكەالنی فەلەك و زۆرینەی گەلبرسی بەچاوی‬ ‫ســەر ئەوە نەبینێــت كە كەمینەیەكــی پڕو ژیان‬ ‫شــاهانەی حاڵ و گوزەران خۆش لەســەر حسابی‬ ‫ئەوانــی كەمینــە ژمارە حســابی بانكەكانیان رۆژ‬ ‫دوای رۆژ لە هەڵكشاندا نەبێت‪.‬‬ ‫ئاخــر نیكۆال ماكیاڤیلی پێنج ســەدە لەمەوبەر‬ ‫كــە ئامــۆژگاری میرەكانــی كــرد گوتــی هەرچی‬ ‫دەیكەن بیكەن تەنها دەســت بۆ ســامان و قوتی‬ ‫خەڵك مەبەن‪ ،‬چونكی خەڵك ئەتوانێت لە هەموو‬ ‫ئەتوارەكانتــان خۆش بێــت لەوە خۆش نابێت كە‬ ‫دەستدرێژی بكەنە سەرسامانەكەی‪.‬‬ ‫دەی ئەز بە زمانێكی ســادەی بێگرێ كە زمانی‬ ‫گەلبرسی خۆیەتی لە نوخبەی سیاسی حكومڕانی‬ ‫كوردی‬ ‫ئەپرسم‬ ‫چۆن دەتوانــن داوا لە خاوەن پێداویســتیەكی‬ ‫تایبــەت بكەن كە موچەكەی ســەدو پەنجا هەزار‬ ‫بووە ئێوە كردووتانە بە هەشــتاو دوو هەزار بڵێن‬ ‫راپرسی گرنگترە لە تۆی برسی؟!‬ ‫ئایــە دەتوانــن بە خێزانی شــەهیدێك بڵێن كە‬ ‫موچــەی مانگــی ئــازار لــە تەمــووز وەردەگرێت‬ ‫راپرســی گرنگترە لە قوتی منداڵەكانت؟!‬ ‫دەتوانــن بە پێشــمەرگەیەكی دێریــن بڵێن كە‬ ‫ژیانی تۆ بایەخی نیە راپرســی ئەولەویتە؟!‬ ‫دەتوانــن بڕوا بە فەرمانبەرە موچە بڕدراو قوت‬ ‫خــوراوەكان بێنن كە ژیانی ئەوان هیچ بایەخێكی‬ ‫نیــە لەكاتێكــدا موچەی هەر یەكێــك لەو توێژانە‬ ‫ناكاتە رۆژانەی منداڵەكانی ئێوە! هەڵبەت دواجار‬ ‫كێشەی گەلبرسی و پرسی گەلپرسی لە ئێستا دا‬ ‫پەیوەندیەكی تەنگاو تەنگ چیانایەتیە‪.‬‬ ‫بــەو مانایــەی بەڵێــی گشتپرســی و نەخێری‬ ‫گشتبرســی دروســت وابەســتەیە بــە تێــرو‬ ‫برسیەكانەوە‪،‬‬ ‫هەمیشــە ئەوانــەی تێــرن بەڵێیــان زیاترە لە‬ ‫نەخێری برسیەكان‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫مشــتومڕو تەنگــژە سیاســی و یاســایی‬ ‫و ئابــوری و هەمەالیەنەكانــی كوردســتان‬ ‫گەیشــتونەتە ئاســتێك‪ ،‬چیتــر خەمســاردی‬ ‫الیەنەكان لە ئاســت ئەم دۆخە قبوڵكراو نیە‪.‬‬ ‫ئێستا لە سەرەتای هەنگاوەكانی ریفراندۆمین‬ ‫بــۆ « بەنــاو ســەربەخۆیی و دەوڵــەت‪ ،‬كە‬ ‫هەندێجــار بە درۆ دەخرێتــەوە»‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫نــە پەرلەمان ماوەو نە حكومەتیش كارەكانی‬ ‫وەك حكومــەت بەڕێــدەكا‪ .‬پارتی مەســعود‬ ‫بارزانی بە ســەرۆكی هەرێــم دادەنێنن هەندێ‌‬ ‫لــە واڵتانــی ئیقلیمــی و جیهانیــش بــە پێی‬ ‫بەرژەوەندییەكان و بەهۆی شــەڕی داعشــەوە‬ ‫مامەڵــەی لەگــەڵ دەكەن‪ ،‬دەبوایە مەســعود‬ ‫بارزانــی بــەر لە هــەر شــتێك ئەگــەر وەك‬ ‫براگــەورەش رۆڵــی گێڕابایە‪ ،‬وەك ســەرۆكی‬ ‫پارتی ســەردانی هەمــوو الیەنەكانی كردبایە‪،‬‬ ‫لە ســەروویانەوە بزووتنــەوەی گۆڕان و لەوێ‌‬ ‫دەستپێشــخەری كۆبوونەوەی لوتكەی كردبا‪،‬‬ ‫ئەگەر لەســەر كارنەكردنــەوەی پەرلەمانیش‬ ‫رێك نەكەوتنایە‪ ،‬هەمووان لەســەر پێكهێنانی‬

‫(ئەنجومەنــی نەتەوەیــی بــۆ ریفرانــدۆم)‬ ‫رێككەوتبان‪.‬‬ ‫یاخود بەبێ‌ مەرج پەرلەمان كاراكرابایەوەو‬ ‫دۆخەكــە وەك پێــش ‪23‬ی حوزەیران و ‪12‬ی‬ ‫ئۆكتۆبــەری لێكرابــا‪ ،‬بۆ ئــەوەی جۆرێك لە‬ ‫یەكریزی نیشتمانی لەسەر ریفراندۆم پێكبێت‪.‬‬ ‫لە پاڵ گرفتی كاراكردنەوەی پەرلەمان و سێ‌‬ ‫ســەرۆكایەتیەكەش‪ ،‬گرفتــی تاكخاوەنــداری‬ ‫پارتــی بــۆ ریفراندۆمشــی هاتۆتەســەر‪ ،‬كــە‬ ‫ئەوەندەی تر گەلەكەمانی تووشــی لێكترازان‬ ‫كــردووە‪ .‬تاوان و كارەســاتە گەلێك ســەدان‬ ‫ســاڵە قوربانــی دەبەخشــێ‌ و خوێن دەڕژێ‌‪،‬‬ ‫لەســەر پرســێكی وەك ریفرانــدۆم هــەر‬ ‫لەســەرەتای رێگــەو هەنگاوەكانیــدا ببێتــە‬ ‫ناكۆكیــان و ببێتــە دووبــەرە‪ .‬دەبــێ‌ هەموو‬ ‫الیەنــەكان بــاش لــەو لێكــەوت و ئەگــەرە‬ ‫چاوەڕوانەكــراوەكان بگــەن‪ .‬لەســەروویانەوە‬ ‫یەكێتــی‪ .‬چونكــە خــاوەن نەخشــە رێگــەی‬ ‫چارەســەرییەو دەبــێ‌ بــە هەموو شــێوەیەك‬ ‫بەڕووی نادادی و نایاســایی بوەستێتەوەو لە‬ ‫تاقیكردنەوەیەدایە‪ ،‬ناتوانێ‌ پاشەكشێ‌ بكات‪.‬‬ ‫لەالیەكتریــش دەبــێ‌ بزووتنــەوەی گــۆڕان‬ ‫پەرۆشــانەو جددیتر بێتە پێشەوەو راشكاوانە‬ ‫بڵێــن‪ :‬ئێمــە بایكۆتــی ریفرانــدۆم دەكەین‪،‬‬ ‫ئەگەر پەرلەمان بە ســەرۆكە شەرعیەكەیەوە‬ ‫كارانەكرێتــەوە‪ ،‬تــا هەڵبژاردنەكانی داهاتوو‬ ‫لــەو پۆســتەیە نەمێنێتەوە‪ .‬یاخود هەرســێ‌‬ ‫ســەرۆكایەتیەكە بەیەكەوە هەموار بكرێنەوە‪،‬‬ ‫كە ئەم خاڵەی دوایی‪ ،‬هەم لە رێكەوتنی ‪17‬ی‬ ‫ئایارو لە نەخشــە رێگەی یەكێتیدا ئاماژەیان‬ ‫پێكراوە‪ .‬ئەگەر یەكێتی و بزووتنەوەی گۆڕان‬

‫لەژێــر رۆشــنایی رێكەوتنی نێوانیان لەســەر‬ ‫پرســی كاراكردنەوەی پەرلەمــان و ریفراندۆم‬ ‫یەكهەڵوێســت نەبــن‪ ،‬بــە واتــای نائاكامــی‬ ‫رێكەوتنەكــە دێــت‪ .‬تاكــە رێگــەش تەنهــا‬ ‫رێكەوتنــی هەموو الیەنەكانە بە پارتیشــەوە‬ ‫لەســەر بنچینــەی چارەســەركردنی پرســە‬ ‫سیاسی و یاســاییەكانی كوردستان‪ .‬ئەگەرنا‬ ‫دەبــێ‌ هەموو الیەنەكانی تر بە یەكێتیشــەوە‬ ‫تەئكیــد لەســەر دیسكۆرســی نەتەوەیــی و‬ ‫كۆئیرادەی نیشتمانی بكەنەوە بۆ ئەو پرسەو‬ ‫لــە تاكخاوەنداری پارتی بۆ ئەو پرســە بكەنە‬ ‫خاوەنداری گشتی و میللی‪.‬‬ ‫من دڵنیام پارتی و مەسعود بارزانی ئەگەر‬ ‫لە تاكــە گونــدو الدێیەكیش بێــت ریفراندۆم‬ ‫بەم دۆخەی ئێستاشەوە ئەنجام دەدات‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەوەی گرنگە كۆدەنگی هەموو الیەن و گروپ‬ ‫و هاواڵتیانە‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئاســاییكردنەوەی پایەكانــی حكومداریی و‬ ‫یاساییەكانی هەرێمی كوردستان و پێداگریانە‬ ‫لەسەر ماف و خواســتەكانیان‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫ئەنجامدانــی ریفرانــدۆم بــەو پینەوپەڕۆییەو‬ ‫سازشــنەكردنی پارتــی بــۆ داوای كۆمەاڵنــی‬ ‫خەڵكی كوردســتان و الیەنەكان‪ ،‬نە پرۆسەی‬ ‫ریفرانــدۆم دەكاتــە كەرنەڤاڵێكی نەتەوەیی و‬ ‫نیشتمانی و نە خەونی سەربەخۆیش دەبینین‬ ‫بەو شێوەی گەلەكەمان بۆی تێكۆشا‪.‬‬ ‫هەموو الیەنەكان دەبێ‌ راشكاوانە‪ ،‬هەڵوێست‬ ‫و بۆچوونەكانیــان لەســەر كــۆی پرســەكانی‬ ‫هەرێــم و پرســی ریفرانــدۆم نیشــانبدەن و‬ ‫هاواڵتیانیش خۆیان یەكالبكەنەوە‪ ،‬كە بەزكی‬ ‫برســی و گیرفــان بەتاڵی ئــەوان و تێروپڕی‬

‫بەرپــرس و ســەركردەكان‪ ،‬ریفراندۆم مایەی‬ ‫خێر نابێت‪.‬‬ ‫هەروەهــا بەدەســت نەهێنانــی دەنگــی‬ ‫پێویســت بــۆ ریفرانــدۆم‪ ،‬بە مانــای كۆتایی‬ ‫خەونــی ســەربەخۆیی نایــەت‪ .‬چونكــە‬ ‫هەركاتێــك هاواڵتیان بــە نان و ئاو و خوێنی‬ ‫خۆیان ئامادەكی ســەربەخۆیی و راگەیاندنی‬ ‫یەكالیەنــەی دەوڵەتیــان تێدا بوو‪ ،‬پێویســت‬ ‫نــاكا ریفراندۆمی بۆ بكرێ‌‪ ،‬جگە لەوەش ئێمە‬ ‫بــا لــەوە دڵنیابین‪ ،‬كە رۆژئاڤای كوردســتان‬ ‫بەقەد ئێمــەو نزیكتریش‪ ،‬لە ســەربەخۆیی و‬ ‫گەیشــتنە مافەكانیان نزیكــن و هەرالیەكێش‬ ‫ئەگــەر بەم میكانیزمەی بــۆ ریفراندۆم هەیە‪.‬‬ ‫خــۆ ئەگەر هەندێ‌ الیــەن و هاواڵتیان خۆیان‬ ‫لەبــەرەی (ئۆپۆزســیۆن و نــا بــۆ ریفراندۆم‬ ‫بەبێ‌ پایەكانــی دەوڵەتداری) یەكال بكەنەوە‪،‬‬ ‫هەڵوێســتێكی ئاســاییە‪ ،‬چونكــە لــە هەموو‬ ‫جیهانــداو لــە كێبركێی و ناكۆكی سیاســیدا‪،‬‬ ‫بابەتی لەو چەشــنە هەیەو لەو وێستگەیانەدا‬ ‫هەڵوێســت و بڕیارو بۆچوونەكان گەالڵە دەبن‬ ‫و پێدەگەن‪ ،‬چونكە سەربەخۆیی و گرتنەبەری‬ ‫هــەر رێوشــوێنێك بــە ریفراندۆمیشــەوە بــۆ‬ ‫ئــەو مافــە رەواییــە‪ ،‬وەك چــۆن بــۆ ئێمەی‬ ‫باشووری حەق و رەوایە‪ ،‬بۆ رۆژئاڤاو باكوورو‬ ‫رۆژهەاڵتیش بە هەمانشێوەیە‪.‬‬ ‫ئەگــەر ئەمــڕۆ ریفرانــدۆم ئامانجە‪« ،‬وەك‬ ‫دەوتــرێ‌ بۆ ســەربەخۆیی و دەوڵەتە»‪ ،‬ئەوا‬ ‫گەڕانــەوەی شــەرعیەت و دامەزراوەییكردنی‬ ‫بەهاو پڕەنسیپەكانی سەربەخۆیی و پایەكانی‬ ‫دەوڵەتداری ئامانجێكی دیكەی گەلەكەمانە‪.‬‬

‫قەتەر؛ بیانوویەكیتری ئەمریكا‬

‫بۆ (نەخشەی نوێی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست)!‬

‫ئازاد ئیرباهیم ئەحمەد‬ ‫لەســەرەتای دەیــەی نۆیەمــی ســەدەی‬ ‫رابــردووەوە‪ ،‬ئەمریــكا پــرۆژەی (نەخشــەی‬ ‫نوێــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت)ی خســتە‬ ‫ئەجێنــدای كارەكانییــەوەو بــۆ گەیشــتن‬ ‫بەخەونی رۆژهەاڵتــی نوێیش مادەی دووەمی‬ ‫دەســتووری كــردە بیانــوو‪ .‬ئــەم مادەیــە‬ ‫دەڵێــت «ئەمریــكا ناچێتە هیــچ واڵتێك یان‬ ‫جەنگێكــەوە ئەگــەر بیانوویەكــی بــۆ ئــەو‬ ‫جەنگــە نەبێــت» ئەمریكا پێناو گەیشــتن بە‬ ‫رۆژهەاڵتی نــوێ‪ ،‬داگیركردنی كوێتی لەالیەن‬ ‫عیراقــەوە كردە بیانــوو تاكو پەالماری عیراق‬ ‫بــدات و بەربەســتێك بــۆ تەماحكارییەكانــی‬ ‫عیــراق و دیكتاتۆرەكانــی ناوچەكــە دابنێت‪.‬‬ ‫لەســەرەتای ســەدەی نوێیشــەوە‪ ،‬پرســی‬ ‫یانــزەی ســێپتەمبەری ئەمریــكا لەالیــەك و‬ ‫لەالیەكیتریشــەوە پرســی تیــرۆرو قاعیــدەو‬ ‫ئوســامەبن الدن‪ ،‬جارێكیتــر ئەمریــكای‬ ‫خستەوەســەر كاركــردن لەســەر تەواوكردنی‬ ‫پرۆژەی رۆژهەاڵتی نوێ‪ .‬ئەگەرچی چاودێرانی‬ ‫سیاســی و زۆرێكی ناوەنــدە هەواڵگرییەكانی‬ ‫جیهــان‪ ،‬بەهــاری عەرەبیــش لــە ‪2011‬دا‬ ‫بەبەشــێكی نهێنــی لەپــرۆژەوەی رۆژهەاڵتی‬ ‫نوێــی ئەمریكا هەژماردەكــەن؛ بەاڵم ئەمریكا‬ ‫هیــچ بیانوویەكــی نەبــوو بۆ دەســتوەردانی‬ ‫ئاشكرا لەشۆڕشەكانی بەهاری عەرەبیدا‪.‬‬ ‫دوا بابەتێــك تــەواوكاری پــرۆژەی‬ ‫رۆژهەاڵتــی نوێــی ئەمریكایــە لەڕۆژهەاڵتــدا‪،‬‬ ‫پرســی تێكچوونــی پەیوەندییەكانــی واڵتانی‬ ‫(ســعودییە‪ ،‬بەحرەیــن‪ ،‬عومــان‪ ،‬ئیمــارات‬

‫و كوێــت)ی كەنــداوە لەبەرامبــەر قەتــەردا‬ ‫كــە لــەدوای دامەزراندنــی «ئەنجومەنــی‬ ‫هاریــكاری كەنــداو» لەســاڵی ‪1981‬ەوە بۆ‬ ‫ئێســتا‪ ،‬ئــەوە یەكەمین كەلێــن و لێكترازانی‬ ‫سیاسییە لە جەســتەی ئەو ئەنجومەنەدا‪ .‬بە‬ ‫ئاشــكرا‪ ،‬لەدوای سەردانەكەی دۆناڵد ترامپی‬ ‫ســەرۆكی ئەمریكاوە بۆ سعودییەو ناوچەكەو‬ ‫دروســتكردنی پــرۆژەی (ناتــۆی ئیســامی)‬ ‫و دژایەتــی هەمــوو واڵتانی (لوتكــەی ریاز)‬ ‫بــۆ تیرۆرو پرســی تێوەگالنــی چەند واڵتێك‬ ‫بەتایبــەت (قەتــەر) لەهاوكاریكردنی تیرۆر؛‬ ‫جارێكیتــر بابەتــی رۆژهەاڵتــی نــوێ الی‬ ‫ئەمریــكا ســەریهەڵدایەوەو ویســتی ئەمریكا‬ ‫بــۆ دەســتوەردان لەكاروبــاری رۆژهــەاڵت‬ ‫و پــرۆژەی خۆرهەاڵتــی نــوێ كەوتــەوە‬ ‫گــەڕو بەئاشــكرا كۆشــكی ســپی (قەتــەر)‬ ‫بەســەرچاوەی دارایی گروپە تیرۆریستییەكان‬ ‫ناودەبات و داوای وشــككردنی ئەو سەرچاوە‬ ‫داراییــە دەكات‪ .‬ئــەوەی ئەمریــكا لەپرۆژەی‬ ‫رۆژهەاڵتــی نوێیــدا كاری لەســەر دەكات و‬

‫رێنوێنــی دەكات بێتەوەنــاو رووداوەكان و‬ ‫كاری لەســەر دەكات‪ ،‬دەوڵەتــی ئیســرائیلە‪.‬‬ ‫ئەمریــكا دەیەوێــت لە رۆژهەاڵتــی نوێدا هیچ‬ ‫دوژمنێــك نەمێنێتــەوە جارێكیتــر لەئاســت‬ ‫ئیســرائیلدا بوەســتێتەوە ئەگــەر تەنهــا لــە‬ ‫رێگەی گوتاریشــەوە بێت‪ .‬بەمەش جارێكیتر‬ ‫گفتوگــۆی عــەرەب ــــ ئیســرائیل دەســت‬ ‫پێدەكاتەوەو رۆژهەاڵتێكــی جیاواز لەڕابردوو‬ ‫دروســت دەكاتــەوە كە هەم بەدڵــی ئەمریكا‬ ‫دەبێــت و هــەم جێگایەكــی پــڕ دڵنیاییــش‬ ‫دەبێت بۆ دەوڵەتێكی وەك ئیســرائیل‪ .‬رەنگە‬ ‫دەركەوتنــی گوتــاری (ئەڤیگــدۆر لێبەرمان)‬ ‫ی وەزیری بەرگری ئیســرائیل و قســەكردنی‬ ‫لەدژی قەتەر‪ ،‬تەواوكاری خەونەكەی ئەمریكا‬ ‫بێــت بــۆ رۆژهەاڵتــی نــوێ‪ .‬بەتێپەڕبوونــی‬ ‫قەیرانەكان و زیاتــر گرژبوونەوەی پەیوەندی‬ ‫نێــوان واڵتانــی كەنــداو‪ ،‬دەرفەتێكــی زیاتر‬ ‫بــۆ ئەمریــكاو دۆناڵــد ترامــپ دەڕەخســێت‬ ‫بــۆ كاركردنــی باشــتر لەســەر ئــەو زنجیرە‬ ‫گۆڕانكارییــەی لەڕۆژهەاڵتــدا بەشــێوەیەكی‬

‫بەرنامــە بــۆ داڕێــژراو دەســتی داوەتــێ‪.‬‬ ‫لەســەروی هەموویشــانەوە كەمكردنــەوەی‬ ‫هەژموونی ئێران و هاوپەیمانەكانی لەدنەدانی‬ ‫واڵتانی عەرەبی؛ بۆ وێناكردنی ئەمریكا وەك‬ ‫دوژمنێكــی دیارو ئاشــكرای دنیــای عەرەبی‬ ‫ــــ ئیســامی‪ .‬بەپێچەوانەیشــەوە‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بارودۆخــی ناوچەكەو ناكۆكــی نێوان واڵتانی‬ ‫كەنداویش بەرەو هێوربوونەوەو باشــبوونیش‬ ‫بچێــت‪ ،‬ئــەوا لــەم كاتەیشــدا هــەر ئەمریكا‬ ‫توانیویەتــی هەنگاوێكــی باش بەئاراســتەی‬ ‫رۆژهەاڵتی نوێ بنێت‪ ،‬چونكە هەموو واڵتانی‬ ‫كەنداو مەرجی باشــبوونی پەیوەندییەكانیان‬ ‫لەگەڵ كەنداو بەستۆتەوە بەچەند كایەیەكەوە‬ ‫كە كاریگەری لەســەر قەبــارەو توانای قەتەر‬ ‫دەبێــت‪ ،‬لەوانەیــش گەڕانــەوە قەتــەر بــۆ‬ ‫(هاوپەیمانــی عــەرەب بۆ قەیرانــی یەمەن)‬ ‫كــە ســعودییە بڕیــاردەری سیاســەتەكانێتی‬ ‫و ئیــدارەی (دۆناڵــد ترامپ)یش پشــتیوانی‬ ‫سیاسەتەكانی (شا سەلمان)ە‪.‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )614‬دوشةممة ‪2017/6/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪:‬‬

‫«هیچ كاتێك پەكەكە لەدژی سەربەخۆیی‬ ‫كوردستان نەبووە»‬ ‫»‬

‫ئەوەندەی لە پەكەكەوە نزیكم‬ ‫و لە سیاسەتیان تێگەیشتووم‪ ،‬هیچ‬ ‫كاتێك لەدژی سەربەخۆیی باشوری‬ ‫كوردستان نەبوون‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئەوان لە باكور كۆشش بۆ ئازادی و‬ ‫سەربەخۆیی گەلی كورد دەكەن‬ ‫سازدانی‪ :‬هێژا دڵشاد‬ ‫سیاسەتمەدار و كەسایەتی نزیك‬ ‫لە پارتی كرێكارانی كوردســتان‬ ‫(پەكەكــە)‪ ،‬رایدەگەیەنێــت‬ ‫پەكەكــە هیــچ كاتێــك دژی‬ ‫ســەربەخۆیی كوردستان نەبوەو‬ ‫پشــتگیریی لە ریفراندۆمی گەلی‬ ‫باشوریش دەكات‪.‬‬ ‫محەمــەد ئەمیــن پێنجوێنــی‪،‬‬ ‫هاوكات شــارەزایە لــە كاروباری‬ ‫توركیا‪ ،‬لــەم دیــدارە تایبەتەدا‬ ‫لەگــەڵ «چاودێــر» پێشــبینی‬ ‫ئــەوەدەكات لــە ئاینــدەدا‬ ‫باشــور و رۆژئاوای كوردســتان‬ ‫كۆنفیدڕاڵــی رابگەیەنن‪ .‬هاوكات‬ ‫ێ نهێنــی‬ ‫لــەم دیــدارەدا هەنــد ‌‬ ‫لەبارەی پەكخســتنی پڕۆســەی‬ ‫ئاشــتی لەالیــەن حكومەتــی‬ ‫توركیــاوە ئاشــكرا دەكات و‬ ‫پێیوایە ئاك پارتی پڕۆســەكەی‬ ‫وەك تاكتیكێــك بەكارهێنــاوە‬ ‫بــۆ بەهێزكردنی پێگــەی خۆیی‬ ‫و دەربــارەی دەســتپێكردنەوەی‬ ‫شەڕ‪ ،‬رەخنە لە پەكەكە دەگرێت‬ ‫بــەوەی نەدەبوو شــەڕ بباتە ناو‬ ‫شارەكانەوە‪.‬‬ ‫چاودێــر‪ :‬وەك كەســایەتییەكی نزیك‬ ‫لــە پەكەكــە و ئــاگاداری رەوشــی كورد‬ ‫لەباكوری كوردســتان‪ ،‬لەئێســتا رەوشی‬ ‫باكور چۆنە؟‬ ‫محەمــەد ئەمیــن پێنجوێنی‪:‬رەوشــی‬ ‫باكوری كوردستان بەڕاستی زۆر ئاڵۆزە‪،‬‬ ‫رەوشــی شــەڕ تادێــت زیاتــر دەبێــت و‬ ‫هێرشــێكی گــەورەی دەوڵەتــی تــورك‬ ‫هەیە لەســەر بزوتنەوەی سیاســی كورد‬ ‫و پەكەكــە‪ ،‬دەســتگیركردنی ئەندامانــی‬ ‫هەدەپــە و ســەرۆك شــارەوانییەكان‬ ‫درێــژەی هەیــە‪ .‬سیاســەتی دەوڵەتــی‬ ‫ئێســتای توركیــا‪ ،‬یــان فەلســەفە و‬ ‫تێڕوانینــی ئەردۆغــان و سیاســەتی‬ ‫حكومەتی ئاك پارتی ئەوەیە كە پەكەكە‬ ‫لەناوببــەن یــان الوازی بكــەن‪ ،‬تاكــو‬ ‫ێ بەرامبەر بە حكومەتی‬ ‫جارێكیتر نەتوان ‌‬ ‫ئاك پارتی بوەســتێتەوە‪ .‬ئەم سیاسەتە‬ ‫لــە رابردوودا پەیڕەوكراوە‪ ،‬لەســەردەمی‬ ‫دەمیــرەل و چیلەر و لەپێــش ئەوانیش‪.‬‬ ‫ئەمە سیاسەتێكی فاشیلە و بەئامانجێك‬ ‫نــاگات‪ .‬هەمان سیاســەت لــە عیراقیش‬ ‫بەرامبــەر بەكــورد پەیڕەو كــراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیــچ ئەنجامی نەبوو‪ .‬لە ئیرانیش پەیڕەو‬ ‫كــراوە و هیــچ ئەنجامێكی نەبــووە‪ ،‬واتە‬ ‫سیاسەتی لەناوبردنی میلەتێك بەتایبەت‬

‫»‬

‫بەبڕوای من ئەردۆغان‬ ‫بەم سیاسەتە فاشیەی ئێستا‬ ‫ناتوان ‌ێ تا چەند ساڵێكیرت‬ ‫واڵت بەڕێوەببات و درێژە‬ ‫بەدەسەاڵتەكەی خۆی‬ ‫بدات‬

‫لــەم ســەدەیەدا‪ ،‬كارێكــی حەتمییــە و‬ ‫جگــە لــەوەش دۆخــی ئێســتای توركیا‬ ‫لەسەر سەنگی مەحەكە و ناسەقامگیرە‪،‬‬ ‫سیاسەتی توركیا لەسەردەستی ئەردۆغان‬ ‫باش نییە‪ ،‬بەوەی توركیا لەالیەن ناتۆوە‬ ‫مەقبــول نییــە لەناوچەكــە‪ ،‬لەكاتێكــدا‬ ‫ئەندامی ناتۆیە‪ ،‬هاوكات سیاســەتەكانی‬ ‫ئەردۆغــان لەســەر ئاســتی نێودەوڵەتی‬ ‫لەالیــەن ئەمریــكا‪ ،‬ئەوروپــا‪ ،‬ئێــران و‬ ‫ئیســرائیلیش پەسەند نییە‪ .‬تەنانەت لەم‬ ‫دواییەشدا ســعودییەكانیش پەیوەندییان‬ ‫لەگەڵ توركیا تێكچووە لەسەر مەسەلەی‬ ‫قەتەر و پشتگیریی تیرۆر‪.‬‬ ‫ئــەو مۆدێلــەی كــە ئەردۆغــان‬ ‫دەیویســت جێبەجێی بكات‪ ،‬لەســەرەتا‬ ‫لەالیــەن واڵتانــی رۆژئــاواو ئەمریــكاش‬ ‫پشــتیوانی زۆریــان لــە ئەردۆغــان كرد‬ ‫بــەوەی مۆدێلێكی ئیســامی میانڕەو لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بچەسپێنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواتر بینیان كە توركیا خۆی پشــتیوانی‬ ‫رێكخــراوە ئیســامییە تونــدڕەوەکان‬ ‫دەكات‪ .‬هاوكاری بەرەی نوسرە و داعش‬ ‫و ئەلقاعیــدەی كــرد‪ .‬توركیا بوە پردێك‬ ‫بــۆ پەڕینەوەی ئەندامانی ئەو رێكخراوانە‬ ‫لەئەوروپــاوە بۆ ســوریا و ناوچەكانیتر‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر سیاســەتی بۆ كورد‪ ،‬دەزانین‬ ‫ێ بوە‬ ‫كە هەدەپە هەڵگری دروشمێكی نو ‌‬ ‫بــۆ كۆمەڵگــەی توركیا‪ ،‬بەنــاوی گەالنی‬ ‫دیموكراتــی‪ ،‬ئەمــە واتای ئــەوە دێت كە‬ ‫لەســەر شانۆی سیاســی هەوڵی البردنی‬ ‫سیاســەتی ئیسالمی ئیخوانی ئاك پارتی‬ ‫دەدات لەتوركیا‪ .‬ئەو شــەڕەی كە ئێستا‬ ‫هەیــە لەنێوان كــورد و توركیــا لەباكور‬ ‫شــەڕی مان و نەمانە لەنێوان ئاك پارتی‬ ‫و ئەردۆغــان و پەكەكــە‪ .‬كــورد شــانی‬ ‫یاوەتە ژێر ئەم شــەڕە‪ .‬شــتێكیتر هەیە‪،‬‬ ‫لەپاش ریفراندۆمەكەی توركیا‪ ،‬دەركەوت‬ ‫كــە میللەتی توركیا بەســەر دوو بەرەدا‬ ‫دابــەش بــووە‪ ،‬ئەنجامــی ریفراندۆمەكە‬ ‫‪ %51‬بــە ‪ 48%‬بــوو‪ ،‬ســەرەڕای ئــەو‬ ‫هەموو كۆســپ و رێگریی و تەزویر كردن‬ ‫توانــرا دەربچێــت‪ ،‬چاودێرانــی ئەوروپی‬ ‫ئاماژەیــان بەفێــڵ و ســاختەكاری كرد‪.‬‬ ‫جگــە لە كورد‪ ،‬بەشــێكی تــەواوی گەلی‬ ‫توركیــا لــەدژی ئەردۆغان وەســتانەوەو‬ ‫بونەتە ئۆپۆزســیۆن لــەدژی ئەردۆغان‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لەمەیدانەكەدا شــەڕ دەكات‬ ‫بەتەنها كوردەكانن کە شــەڕی سیاسی و‬ ‫سەربازی دەكەن‪.‬‬ ‫توركیــا رایگەیانــدووە پەرە بە شــەڕ‬ ‫دەدات و رەوشەكە بەرەو سەختر دەچێت‪،‬‬ ‫تاكتیكی شــەڕ گۆڕانكاری زۆری بەسەردا‬ ‫هاتــووە‪ ،‬بــەوەی چۆتــە ناو شــارەكان‪،‬‬ ‫ئەمەش گورزێكی لە ئابوری توركیا داوەو‬ ‫كۆمەڵی توركیــاش بەرگەی درێژەپێدانی‬ ‫ئەم شــەڕە ناكەن‪ .‬ســوپاش بێــزار بوە‬

‫»‬

‫دورنییە لە باشور و‬ ‫رۆژئاوا كۆنفیدراڵییەت‬ ‫دروست ببێت و‬ ‫یەكبگرنەوە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫ئیدارە و سیستەمی جیاواز‬ ‫بەڕێوەبربێت‬

‫لــەو جەنگە درێژخایەنەی هەیە‪ .‬بەبڕوای‬ ‫ئاك پارتــی لەزیهنییەتی نەبوو بگاتە‬ ‫مــن ئەردۆغان بەم سیاســەتە فاشــیەی چارەســەری پرســی كــورد‪ .‬لەڕاســتیدا‬ ‫ئێســتا ناتوان ‌‬ ‫ێ تا چەند ســاڵێكیتر واڵت دەركەوتنــی هەدەپــە و ســەركەوتنی‬ ‫بەڕێوەببــات و درێــژە بەدەســەاڵتەكەی لەهەڵبژاردنــی پارلەمانــی بــەوەی‬ ‫خۆی بدات‪.‬‬ ‫‪ 80‬كورســی هێنــا‪ .‬حكومەتــی ئــاك‬ ‫چاودێر‪ :‬دوا پڕۆسەی ئاشتی لەتوركیا پارتــی تۆقانــد‪ ،‬ئێمــە لە قەندیــل بوین‬ ‫لــە حوزەیرانــی ‪ 2015‬كۆتایــی پێهــات‪ ،‬بۆچونمــان وابــوو هەدەپــە ‪ 50‬بــۆ ‪55‬‬ ‫بــەڕای ئێــوە هۆكارەكەی چیبــوو؟ كام بەدەســتدەهێنێت‪ .‬كەچی زۆر لەوە زیاتر‬ ‫بوو‪ .‬شارەوانییەكانی زۆربەی هاتەدەست‬ ‫الیەن بەرپرسیار بوو لەوە؟‬ ‫محەمــەد ئەمیــن پێنجوێنــی‪ :‬مــن كــورد‪ .‬حكومەتی ئاك پارتــی پێیوابوو‬ ‫لەناو پڕۆســەكەدا بووم‪ ،‬دەســتپێكردنی بەم شێویە ئاشتی بەردەوام بێت ئەوكات‬ ‫پڕۆســەكە بەدەستپێشــكەری بەڕێز مام ئــەوان پێگــەی خۆیــان لەدەســتدەدەن‬ ‫جەالل بوو‪ ،‬بەندەش كارم بۆ پڕۆســەكە لەشــارە كوردییەكانــدا‪ .‬بیریــان كردەوە‬ ‫دەكــرد و نێوەندگیریم لەنێوان الیەنەكان كە بیرلەخۆیان بكەنەوە لەڕووی سیاسی‬ ‫دەكــرد‪ .‬هــۆكاری وەســتانی پڕۆســەی و ســەربازییەوە تۆڵەیان لــە بزوتنەوەی‬ ‫ئاشــتی بــۆ ئــەوە بــوو كــە زیهنییەتی كــورد كــردەوە‪ .‬هەرچەنــدە پەكەكەیش‬ ‫ئەردۆغــان و ئــاك پارتی‪ ،‬چارەســەری هەڵەی كرد كە دوو پۆلیســی كوشــت و‬ ‫ریشــەیی نەبوو بۆ پرســی كــورد‪ ،‬بگرە تەقینەوەكانــی ئەســتەمبوڵ و ئەنقــەرە‬ ‫پڕۆسەی ئاشتییان بۆ تاكتیكێتی خۆیان ئەنجامدا و دانی بەوەش نا‪ .‬لە هەمیشــە‬ ‫و بەهێزكردنی پێگەی خۆیان بەكارهێنا‪ .‬دەوڵەتە عەســكەرتارییەتە فاشیستەكان‬ ‫باوەشیان بۆ كورد كردەوە تاپشتیوانیان پیالنی خوێناویان هەیە‪ .‬دەبوایا پەكەكە‬ ‫لێبكەن‪ ،‬نكۆڵی لەوەش ناكرێت بەشێكی بە پیالنی توركیا تێنەكەوتبایە و شــەڕی‬ ‫زۆری كــورد لەگەڵ ئاك پارتی دایە‪ .‬لەو دەســتپێنەكردبایەوە‪ .‬بــە جەمیل بایكم‬ ‫پڕۆسەیەدا دەیانویســت زۆرترین دەنگی وت كــە ئاك پارتــی دەیەوێــت ئێوە بۆ‬ ‫خەڵكــی كــورد بــۆ الی خۆیــان ببەن و شەڕ رابكێشــێت و پڕۆڤەكاسیۆن بكات‪.‬‬ ‫ێ رۆژنامەنوسم لێرەوە‬ ‫جارێكیشیان هەند ‌‬ ‫هاوكات پەكەكە الواز بكەن‪.‬‬ ‫لەپڕۆســەی كرانــەوەی دیموكراتــی بــردە الی جەمیــل بایــك و گفتوگۆمان‬ ‫لەســاڵی ‪ ،2009‬دەستەیەك لە گەریالكان لەســەر ئــەوە كــرد‪ .‬هەڵەی ســتراتیژی‬ ‫لــە قەندیلــەوە بــۆ نــاو خاكــی توركیا پەكەكــە ئەوەبــوو كە شــەڕیان بردە ناو‬ ‫گەڕانــەوە‪ ،‬ئەمەش وەك نییەت پاكییەك شارەكانەوە‪.‬‬ ‫بــۆ پڕۆســەی ئاشــتی‪ ،‬كاتێ‌ گەیشــتنە‬ ‫نــاو ســلۆپی نزیكەی یــەك ملیۆن كەس‬ ‫چاودێــر‪ :‬لێدوانەكــەی جەمیــل بایك‬ ‫بەرەوپیریان چون و پێشوازییان لێكردن‪ ،‬ســەبارەت بــە ئەنجامدانــی ریفرانــدۆم‬ ‫ئــەوكات منیش لەو ‌‬ ‫ێ بــووم‪ ،‬تەلەفۆنیان لەهەرێمی كوردســتان ئیجابی بوو‪ ،‬ئەمە‬ ‫بــۆ كردم پێیان راگەیانــدم كە ئەردۆغان تاڕادەیــەك چاوەڕوان نەكراو بوو‪ ،‬بەوەی‬ ‫شۆك بوە بەو رووداوە‪ ،‬بەوەی تەزاهوراتی هەندێكجــار لەالیەن پەكەكــەوە لێدوانی‬ ‫زۆر رویدا‪ ،‬ئەو كەســەی كە لە بەینا بوو دژ بــە ســەربەخۆیی كوردســتان دەدرا‪،‬‬ ‫بــۆ پڕۆســەی ئاشــتی پێیڕاگەیانــدم كە بەڕای ئێوە پەكەكە لەگەڵ ســەربەخۆیی‬ ‫ئەردۆغــان وتوێتی ئەمە بۆ ‪ 6-5‬گەریالی كوردستانە؟‬ ‫ئاســایی وادەكەن‪ ،‬ئەگەر بێت و ســبەی‬ ‫محەمەد ئەمیــن پێنجوێنی‪ :‬ئەوەندەی‬ ‫ســەركردەكانی قەندیل بگەڕێنەوە بۆ ناو مــن لەگەڵ پەكەكە بوم و لێیانەوە نزیك‬ ‫توركیــا‪ ،‬ئەوكات دەبێت كــوردان چییان بــووم و تێگەیشــتووم لەسیاســەتیان‪،‬‬ ‫بــۆ بكەن‪ ،‬ئەوكات ملیۆنان پێشــوازییان پەكەكە هیچ كاتێك لەدژی ســەربەخۆیی‬ ‫لێدەكات‪ .‬ئەوە بــوو ئەردۆغان كۆتاییان كوردســتان نەبووە‪ .‬لەبەرئــەوەی ئەوان‬ ‫بەپڕۆسەكە هێنا‪ .‬ئەوكاتیش پڕۆژەیەكی كۆشــش بۆ ئازادی و سەربەخۆیی گەلی‬ ‫پتەویان نەبوو بەڕاســتی‪ .‬دواتر گەیشتە كــورد لەكوردســتانی باكــور دەكــەن‪.‬‬ ‫ێ بەرپرســی پەكەكــە‬ ‫ئەوەی لەدۆڵمە باخچە نوێنەرانی هەدەپە لەوانەیــە هەنــد ‌‬ ‫و حكومــەت نەخشــەڕێگاكەی ئۆجــەالن لێدوانــی جودایــان دابێــت‪ ،‬لەئەنجامــی‬ ‫خوێنرایــەوە‪ .‬ئــەوكات لــە ئامــەد بووم كاردانــەوەی سیاســەتێكی باشــور یــان‬ ‫پێموتــن ئەم بەیاننامەیــە هیچی وای بۆ حزبێكــی باشــور‪ ،‬ئــەوان ئــازادی و‬ ‫كــورد تیا نییە‪ ،‬الیەنی كورد وتیان ئەمە دیموكراتی بۆ گەالنی ژێردەستە دەخوازن‬ ‫قۆناغــی یەكەمــە ئەگەر بێــت و لەالیەن و بەڕێوەبرێتی خۆسەری دیموكراتی وەك‬ ‫حكومەتــەوە جێبەجێبكرێــت ئــەوكات مۆدێلێــك دەبینن بۆ باكور‪ ،‬لە رۆژئاواش‬ ‫هەنگاوی دووەم دەنێین‪ .‬سیاسەتەكەیان ئەمەیــان جێبەجــێ كــردووە بەتایبــەت‬ ‫لۆژیكی بوو‪ ،‬بەوەی حســابی رایگشــتی لــەو ناوچانەی لەژێردەســتی خۆیانە‪ .‬بۆ‬ ‫توركیایان دەكرد‪.‬‬ ‫باشــوریش ئەو مۆدێلە دەخــوازن‪ ،‬بەاڵم‬

‫موســتەحیلە‪ ،‬لەبەرئەوەی لێرە حكومەت‬ ‫هەیە و هێــز و پێكهاتــەكان جیاوازترەو‬ ‫دۆخەكــە جیاوازتــرە‪ .‬پەكەكــە لەهەموو‬ ‫بەشــەكانی كوردســتان خەتی ســێیەمی‬ ‫كردۆتە سیاســەتی فەرمی خۆیان‪ ،‬ئەوان‬ ‫ئازادی و دیموكراتی بۆ گەالن دەخوازن‪.‬‬ ‫وەك ئــەو ئیــدارە زاتییەی لــە رۆژئاوای‬ ‫كوردستان جێبەجێیان كردووە‪.‬‬ ‫جەمیل بایك دەڵێت «ریفراندۆم مافی‬ ‫سروشتی گەلی باشورە و داوادەكەم كەس‬ ‫دژایەتی نەكات‪ ،‬تاكو پڕۆســەكە بەباشی‬ ‫بەڕێوەبچێــت» ئەوە قســەیەكی جوانە‪.‬‬ ‫ئایا دوای گشتپرسییەكە چی روودەدات؟‬ ‫نازانیــن چــی دەبێــت‪ .‬كۆنفیدڕاڵــی یان‬ ‫ســەربەخۆیی؟ بــەڕای مــن ئەوەیــە كە‬ ‫چاودێــر‪ :‬لــەدوا پرســیار حەزدەكــەم‬ ‫لــەم قۆناغە كۆنفیدڕاڵی دروســتبكەین و رای خــۆت لەســەر شۆڕشــی رۆژئــاوای‬ ‫ریفڕاندۆمەكەش سەردەكەوێت‪ ،‬سەرەڕای كوردستان بڵێیت؟‬ ‫رەتكردنەوەی پڕۆژەكەی یەكێتی و پارتی‬ ‫محەمــەد ئەمیــن پێنجوێنــی‪ :‬پێموایە‬ ‫لەالیەن گۆڕانــەوە‪ ،‬پێموایە ئەنجامێكی لــەدوای ئازادكرنــی رەققــە كۆتایــی‬ ‫سەركەوتویی دەبێت‪.‬‬ ‫شــەڕی داعــش‪ ،‬هێــزی كــورد لەرۆژئاوا‬ ‫ســەلماندی كــە هێزێكــی رێكخراوەیــی‬ ‫چاودێر‪ :‬سەرۆككۆمار و سەرۆكوەزیرانی كوردی ســیكوالری بەهێــزن لەناوچەكە‪.‬‬ ‫توركیا رایانگەیاندووە كاتی سەربەخۆیی پەیــەدە و یەپەگە توانیــان بەرامبەر بە‬ ‫كوردســتان گونجــاو نییــە و دەبێتــە گەورەتریــت و دڕندەتریــت رێكخــراوی‬ ‫ناســەقامگیریی ناوچەكــە‪ .‬ئایــا توركیا تیرۆریســت بوەســتنەوە‪ .‬هەمــوو هێزە‬ ‫لەدژی سەربەخۆیی كوردستانە؟ بۆچی؟ چەكــدارە ئیســامییەكان لــە ســوریا‬ ‫محەمەد ئەمین پێنجوێنی‪ :‬مەســەلەی ئەوانــەی ســەربە توركیــا و قەتــەرن‪،‬‬ ‫ســەربەخۆیی باشــوری كوردســتان بەپارەی ئەوان شــەڕ دەكەن هێزی سونە‬ ‫پڕۆژەیەكــی نێودەوڵەتی كۆنە و ئێســتا دژی ئەمریــكا‪ ،‬ئیســرائیل و شــیعەن‪.‬‬ ‫زینــدوو كراوەتــەوە‪ .‬جیابونــەوە لــە تەنهــا هێــز كــە سیاســەتی بگونجێــك‬ ‫حكومەتی مەركەزی بەبڕوای من وەزعەكە لەگــەڵ سیاســەتی ئەمریكا‪ ،‬ئیســرائیل‬ ‫زۆر لەبارە لەبەرئەوەی حكومەتی بەغدا و ئێــران لەناوچەكــە هێــزی پەیــەدە و‬ ‫حكومەتێكــی فاشــیل و تائیفییــە لەژێر یەپەگەیــە‪ .‬دوای ئازادكردنــی رەققە ئەو‬ ‫هەژمونــی ئێران دەڕوات بەڕێوە‪ .‬جیهانی ناوچانەی لەدەســتیاندایە ســەربەخۆیی‬ ‫ســوننە و ئەوروپــا و ئەمریــكا ئــەوەی دیموكراتــی رادەگەیەنن بۆ ســوریایەكی‬ ‫پێقبــوڵ نییــە‪ .‬باشــترین شــت ئەوەیە دیموكراتــی ئەمــە پەســەندكراوە لەگەڵ‬ ‫كۆنفیدڕالییــەك دروســت بێــت لەنێوان سیاســەتی ئەمریــكا و واڵتانــی رۆژئاوا‪.‬‬ ‫شــیعەو سونە دروستبێت‪ .‬وەك دیوارێك ئەو شــوێنانانەی دەستیان بەسەرگرتووە‬ ‫بەهێزتریــن گــروپ كــوردە لەناوچەكــە‪ ،‬و كۆنتڕۆڵــی دەكــەن و ئیدارەی خۆجێی‬ ‫توركیــا بێدەنگــە‪ 0‬لەجەوهــەرەوە تیا دەچەســپێن‪ ،‬ئەمریكاش پشــتیوانی‬ ‫پێیناخۆشــە‪ ،‬بــەاڵم هیچ دەســەاڵتێكی دەكات‪.‬‬ ‫ئەمریــكا لــە ســوریا دەمێنێتــەوەو‬ ‫لەگەڵ واقیعی ناوچەكە نییە‪ ،‬لەوانەشــە‬ ‫كوردییــان پێباش بێت لــەوەی هەژمونی لەچوارچێــوەی شــەڕی تیــرۆر درێژە بە‬ ‫هاوكاری كورد لە سوریا دەكات‪ .‬كوردیش‬ ‫ئێران لە موسڵ بێتە دراوسێیان‪.‬‬ ‫مافی نەتەوەیی خۆیان بەدەستدەهێنن و‬ ‫چاودێــر‪ :‬ئەمــە تاچەنــد تینێــك هاوكارییەكی ســتراتیژی دورودرێژ لەگەڵ‬ ‫بەكوردانــی باكور دەدات زیاتر كۆشــش ئەمریــكا دەكــەن‪ .‬ئەمــە ئاســۆیەكە بۆ‬ ‫بۆدەســتكەوتەكانیان بكەن؟ ئایا ترسی رزگاركردنی كوردســتان و پرســی كورد‪،‬‬ ‫توركیا لەسەربەخۆیی كوردستان لەمەیە؟ لەوانەشــە ئیدارەیەك دروســت بكەن بۆ‬ ‫محەمــەد ئەمیــن پێنجوێنی‪ :‬راســتە‪ ،‬كــورد‪ ،‬لەئێســتادا كانتۆنــەكان بەیــەك‬ ‫ئــەو فشــارەی لەســەر كوردانــی باكور دەبەســتنەوەو هاوكاتیش لەگەڵ واڵتانی‬ ‫هەیــە لەالیەن توركیــاوە‪ ،‬بۆ ئەوەیە ئەم نێودەوڵەتی هەماهەنگیان هەیە‪ .‬دورنییە‬ ‫گۆڕانكارییانــەی لەباشــوری كوردســتان لــە باشــور و رۆژئــاوا كۆنفیدراڵییــەت‬ ‫روودەدات كاریگــەری لەســەر كــوردی دروســت ببێت و یەكبگرنــەوە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫باكور نەكات‪ .‬ئێرانیش هەمان سیاسەتی ئیدارە و سیستەمی جیاواز بەڕێوەببرێت‪.‬‬ ‫هەیــە‪ .‬ئــەم دەوڵەتانــە چیــان دەوێــت‬ ‫لەئێمە ئەگەر بێت و سەربەخۆ بین تەنها‬ ‫پاراستنی ســنورەكانیان دەوێت لەئێمە‪،‬‬ ‫ئەگــەر ســەربەخۆ بیــن باشــترە دێــن‬ ‫رێككەوتــن دەكەن لەگەڵمــان بەفەرمی‪.‬‬ ‫ئــەوەی لە راگەیاندنــەكان باس دەكرێت‬ ‫شتێكیترە‪ ،‬ئەوەی دەزگا هەواڵگیرییەكان‬ ‫بەشــاراوە باسی دەكەن شتێكیترە‪ .‬ئەوە‬ ‫رای خۆمە‪ .‬بەڕەســمی بــۆ راگەیاندن بۆ‬ ‫مراعاتی سیاســەتی دیبلۆماسی واڵتانە‪.‬‬ ‫باوەڕم وایــە ئەگەر دەوڵەتــە گەورەكان‬ ‫گڵۆپــی ســەوزیان بــۆ ســەربەخۆیی‬ ‫كوردســتان هەڵنەكردبێــت‪ ،‬ئــەوا ئەمان‬ ‫ناچنەپێشەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )614‬دوشةممة ‪2017/6/19‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫ناسیۆنالیزمی ئێرانی و سیاسەتی ئاسیمیالسیۆن‬ ‫نعێم نەجەفی‬ ‫‪2-1‬‬ ‫پێشەكی‪:‬‬

‫ناسیۆنالیزم وەك "نەتەوە – دەوڵەت"‪،‬‬ ‫لە ســەدەكانی ‪ ١٩‬و ‪٢٠‬ی زایین گەیشتە‬ ‫رۆژهەاڵتی‌ناوەڕاســت و پــاش ئەوەی كە‬ ‫گەلی تورك بە ســەركردایەتی ئاتاتورك‪،‬‬ ‫ئــەم هزرەیان بۆ خۆ دەستنیشــان كرد‪،‬‬ ‫رۆشــنبیرانی فــارس و شــۆینكەوتووانی‬ ‫ناســیۆنالیزمی ئێرانیش‪ ،‬لە كۆتاییەكانی‬ ‫دەســەاڵتی قاجاڕەكان‪ ،‬ئەم هزرەیان بۆ‬ ‫دامەزراندنــی دەوڵــەت‪ -‬نەتەوەیەك‪ ،‬بۆ‬ ‫گەلی فــارس دەستنیشــانكردو دواتر بە‬ ‫سەركردایەتی رەزاخان و بە دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتی پاشــایەتیی ئێران (پەهلەوی)‪،‬‬ ‫لــە جۆگرافیــای سیاســی تــا ئێســتا‬ ‫مــاوی ئێــران‌‪ ،‬ئــەم هــزرو تێراونینەیا ‌ن‬ ‫بــردە پێش و لــەو كاتەوە‪ ،‬بەشــێك لە‬ ‫نەتەوەكانی ئازەری‪ ،‬كورد‪ ،‬عەرەب و‪...‬‬ ‫هتــد‪ ،‬كــە هەریەك زمــان‌و فەرهەنگ و‬ ‫شارســتانی تایبــەت بــە خۆیــان هەبوو‬ ‫تــا پێــش لــە بەدەســەاڵت گەیشــتنی‬ ‫ناســیۆنالیزمی ئێرانی‪ ،‬لە سیســتەمێكی‬ ‫ئیالەتــی ‪-‬ویالیەتیــدا بــە شــێوازێكی‬ ‫كۆنفیدراڵــی خێڵەكــی گوزەرانیــان‬ ‫دەكردو ســەربەخۆبوون‪ ،‬بــە زەبری هێز‬ ‫ی و سیاســەتی‬ ‫بخاتــە ژێــر ركیفــی خۆ ‌‬ ‫نێگەتیڤــی ئاسیمیالســیۆن"ی(‪ )1‬زمانی‬ ‫و فەرهەنگــی‪ ،‬مەزهەبــی و ئێتنیكی‪ ،‬ب ‌ۆ‬ ‫تواندنــەوەی «پێناســی نەتەوەیی» لە‬ ‫ش‬ ‫دژیان بەڕێووە ببات‪ ،‬كە هەتا ئێســتا ‌‬ ‫درێــژەی هەیــەو وەك پرەنســیپێكی‬ ‫هەتاهەتایــی بــۆ بەرژەوەنــدی ئابووری‬ ‫و سیاســی نەتــەوەی فــارس‪ ،‬لــە الیەن‬ ‫ناســیۆنالیزمی ئێرانی و شۆینكەوتووانی‬ ‫پان‌ئێرانیــزم لە دژی خەڵكانی نافارس و جۆراوجــورێ لــە خــۆی گرتــووە‪،‬‬ ‫شــێوەگەلێك كە دەتوانین بە دو بەشــی‬ ‫بندەستی ئێراندا‌پەسەند كراوە‪.‬‬ ‫ت ســەرەكی ناســیۆنالیزمی دیموكراتیك و‬ ‫لــەم لێكۆلینــەوەدا هــەوڵ دەدرێــ ‌‬ ‫ی سەرهەڵدانی ناسیۆنالیزمی ئێرانی ناسیۆنالیزمی "كۆلۆنیالیست"(‪ )2‬ناویان‬ ‫مێژوو ‌‬ ‫و لــە دایكبوونی پــان ئێرانیزم و ئامانج لــێ ببەین‪ .‬كــە ناســیۆنالیزمی توركیی‬ ‫لە پێش‌بردنی سیاســەتی ئاسیمیالسیۆن و ئێرانــی و عەرەبــی لــە ناوچەكە جلی‬ ‫لە ســەردەمی دەســەاڵتداری پاشــایەتی كۆلۆنیالیســتان لە بەر كــرد و نەتەوەی‬ ‫پەهلــەوی وەك نمونــە بــاس بكرێت‌و بە كــورد زەرەرمەنــدی یەكەمــی ئەم ســێ‬ ‫شــێوەیەكی وردبینانــەو قــوڵ رێــكارە ناسیۆنالیزمەیە‪.‬‬ ‫جێی باسە كە تا بەر لە جێگیربوون و‬ ‫جۆراوجۆرەكانــی تواندنــەوەی نەریــت و‬ ‫زمانی نەتەوە نافارســەكان بــە ئامانجی كاریگەریی ناسیۆنالیزم لە سەر ناوچەكە‪،‬‬ ‫ی‬ ‫دروســتكردنی نەتەوەیەكــی یەك شــێوە هەمــوو ئــەو كۆمەاڵنە كە لــە رۆژهەاڵت ‌‬ ‫بــە ناوی نەتەوەی ئێرانــی لێكبدرێتەوە‪ ،‬ناوەڕاســت ژیانیان بە ســەر دەبرد‪ ،‬هیچ‬ ‫هەروا تیشــك دەخرێتە ســەر كۆمەڵێك دەوڵەتێــك بوونــی نەبووەو لە راســتیدا‬ ‫پرۆژەی خزمەتگوزاری وەك دابەشــكاری بوونی ئیمپراتۆریەكان لەم ناوچە بە مانای‬ ‫واڵت‪ ،‬خوێندنی خۆڕایی و دروســتكردنی واڵتێكی خاوەن ســنوور بە ئەقاڵنیەتێكی‬ ‫رێگاوبــان و‪ ...‬هتــد كــە بۆ فارســەكان خاوەن ئیدارەی ناوەندی نەبووەو هەموو‬ ‫ئەنجامی بــاش و ئەرێنیی لێكەوتوتەوە‪ ،‬نەتەوەكانی رۆژهەاڵتی‌ ناوەڕاســت‪ ،‬وەك‬ ‫بەاڵم نافارســەكانی پێ ئاسیمیلە كراون عەرەب‪ ،‬كورد‪ ،‬تورك‪ ،‬فارس و‪ ...‬هتد كە‬ ‫و لــە رێگــەی ئــەو پڕۆژانــەوە هەوڵــی ئێستاش بوونیان هەیە‪ ،‬لە سیستەمێكی‬ ‫تواندنــەوەی ئەوان لە ناو زمان‪ ،‬كەلتوور "ویاڵیەتــی و ئێل‌خانی" یــان كۆنفدراڵی‬ ‫و پێناسەی نەتەوەی حاكمی پێ دراوە‪ .‬خێڵەكی دەســەاڵتیان هەبــووەو و زۆرتر‬ ‫بەرژەوەندی عەشــیرەو بنەماڵە‪ ،‬لە شەڕ‬ ‫یا هاوپەیمانییەتی لەگەڵ عەشیرەكانی‌‌تر‬ ‫لە دایك‌بوونی ناسیۆنالیزمی ئێرانی و و ئیمپراتۆرییەكانیــان لەبەرچاو گرتووە‪،‬‬ ‫نــەك بەرژەوەندی نەتــەوە و دەوڵەت و‬ ‫پێشربدنی سیاسەتی ئاسیمیالسیۆن‬ ‫كۆمەڵێك لە نووسەرانی ناسیۆنالیزمی پاراستنی جۆگرافیای نەتەوەیی‪.‬‬ ‫هزری ناسیۆنالیزمی ئێرانی لە كۆتایی‬ ‫ئێرانی و شوێنكەوتووانی هزری پان‌ئێرانیزم‬ ‫لەو باوەڕەدان كە ناســیۆنالیزم لە ئێران ســەردەمی قاجاڕەكان لە دایك بوو؛ لەو‬ ‫پێشــینەیەكی كۆنی هەیــەو دەگەڕێتەوە كاتەوە بوو كە كۆمەڵێك نووســەر وەكو‬ ‫بۆ هەزارەكانــی پ‪.‬ز‪ .‬بەاڵم ئەم بۆچونە شــۆین‌كەوتووانی ناسیۆنالیزمی ئێرانی و‬ ‫هیچ بنەمایەكی زانستیی نییەو بە گشتی پان‌ئێرانیزم‪ ،‬بــۆ پەرەپێدانی ئەم هزرە‪،‬‬ ‫بــەدوورە لــە بەڵگــە ســەلمێندراوەكانی بە شــێوەی باڵوكردنی گۆڤارو نووسینی‬ ‫مێــژوو‌؛ بــۆ ئەمــەی كە هەســت و بیری پەرتوك‌گەلێك لەم بارەیەوە‪ ،‬دەســتیان‬ ‫نەتەوایەتــی‪ ،‬بــ ‌ە پێــی بەڵگــەكان لــە بەچاالكــی كــرد‪ ،‬بــە تایبــەت لــە نێــو‬ ‫دەســتپێكی ســەدەی ‪١٧‬ی زایینــی لــە خوێنــدكارەكان كە لــە ئەوروپا خەریكی‬ ‫ئەورووپادا سەریهەڵداو لە سەدەكانی ‪ ١٩‬خوێندن بوون‪.‬‬ ‫ی هــزری‬ ‫هەرچەنــدە لــە دایكبوونــ ‌‬ ‫و ‪٢٠‬ی زایین گەیشــتە رۆژهەاڵتی ناوین‌‪.‬‬ ‫بەشــێكی تیۆریســینەكانی ئەوروپــاش ناســیۆنالیزمی ئێرانــی لــە كۆتایــی‬ ‫سەبارەت بە ناســیۆنالیزم پێیانوایە ئەم ســەردەمی دەســەاڵتی قاجاڕەكانــەوە‬ ‫دیاردەیــە بەرهەمــی قۆناغــی مۆدێرنەو ئاماژەی پێ‌دەكرێت‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتداری‬ ‫دەرئەنجامەكانیەتی‪ .‬رەوتی ناسیۆنالیزم پاشــایەتی پەهلــەوی‪ ١-‬بــە پاشــایەتی‬ ‫بە پێی جیاوازی هەلومەرج لە قۆناغێكەوە رەزاخــان بە شــێوەیەك سیســتەماتیك‬ ‫بــۆ قۆناغێكــی دی و لــە واڵتێكــەوە بۆ بناخەدانــەرو پەرەپێــدەری هــزری‬ ‫واڵتێكــی دیكە جیاوازە و‌شــێوەگەلێكی ناســیۆنالیزمی ئێرانــی و دامەرزێنــەری‬

‫هەرچەندە لە دایكبوونی‌ هزری ناسیۆنالیزمی ئێرانی لە كۆتایی سەردەمی دەسەاڵتی‬ ‫قاجاڕەكانەوە ئاماژەی پێ‌دەكرێت‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتداری پاشایەتی (پەهلەوی‪ )١-‬بە‬ ‫سەرۆکایەتیی رەزاخان بە شێوەیەكی سیستەماتیك بناخەدانەرو پەرەپێدەری هزری‬ ‫ناسیۆنالیزمی ئێرانی و دامەرزێنەری یەكەمین دەوڵەتی ئێرانیە‬ ‫یەكەمیــن دەوڵەتــی ئێرانیــە‪ .‬تــا پێش‬ ‫لــەوەش هیــچ واڵتێك بە نــاوی ئێران و‬ ‫نەتەوەیــەك بــە نــاوی ئێرانــی‪ ،‬بوونی‬ ‫نەبــووە‪ .‬نــاوی ئێــران لــە كۆتاییەكانی‬ ‫دەسەاڵتداریەتی قاجاڕەكان‪ ،‬كەوتە سەر‬ ‫زمان و بە فەرمی لــە نێوان "‪"30‬یەكانی‬ ‫زایین‪ ،‬لــە الیەن رەزاخــان وەك ناوێكی‬ ‫نــوێ دەستنیشــانكرا‪ .‬تا پێــش لەوەش‬ ‫وشــەی ئێران جگە لە چەند و‌شــەیەك‪،‬‬ ‫وەك ئتیمۆلــۆژی(‪)Etymology‬‬ ‫كــە ئــەوەش لــە الیــەن ناســیۆنالیزمە‬ ‫ئێرانیــەكان بــەكار دەبــردرا‪ ،‬ئەگەینا لە‬ ‫هیچ سەردەمێكی تر‪ ،‬لە هیچ بەڵگەیەكی‬ ‫مێژویــی تەنانەت ئەدەبیاتــی فۆلكلۆری‬ ‫فارس بوون و نیشانێك لە ناوی واڵت یان‬ ‫نەتەوەیەك بە ناوی ئێران بەدی ناكرێت‌‪.‬‬ ‫پێش لە دەسەاڵتی پاشایەتیی پەهلەویش‬ ‫ئەو نیشــتمانەی كە‌پەیوەندیی بە فارس‬ ‫و مێــژووی ئەوانەوە هەبووبێت بە پارس‬ ‫ناســراوبووە‌‌؛ كــ ‌ە لــە ســاڵی ‪5-1934‬‬ ‫رەزاخان بە باڵوێزخانەی خۆی لە بێرلین‬ ‫راگەیاند لەمەودوا لە جێگای ناوی پارس‬ ‫نــاوی ئێــران بــەكار بهێنــن‪ .‬بڕیارەكەی‬ ‫رەزاخان وەها نووســراوە‪« :‬ناوی پارس‬ ‫تایبەت بــووە بە ســەردەمی قاجارەكان‬ ‫كــە تەنیــا ئــەو ناوچانــە لەبەردەگرێت‬ ‫فارســەكان تێیــدا نیشــتەجێین‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫نــاوی ئێران بیرهێنەری شارســتانیەت و‬ ‫گەورەیی رابردووی ئێمەیە‪ .‬ئێســتا ئێمە‬ ‫دەگەڕێینــەوە بۆ ئێرانی كــۆن و دەبێت‬ ‫لەمــەودوا ناوی ئێران بــە كار ببەین(‪)3‬‬ ‫بێگومــان ئــەم شارســتانیەتی ئێرانە كە‬ ‫باســی لێــوە دەكات‪ ،‬هەمــان مێــژووی‬ ‫خەیاڵــی بووە كە پــان ئێرانیزمەكان بە‬ ‫مەبەستی تواندنەوەی نەتەوە نافارسەكان‬ ‫لــە بۆتەی نەتەوەیی فارســدا پەیڕەویان‬ ‫دەكرد‪.‬‬ ‫تەنانەت پاش ئەوەی كە ئەو نەتەوانە‬ ‫كەوتنــە ژێــر ركیفــی دەســەاڵتداریەتی‬ ‫ئێران‪ ،‬بــەاڵم تا ماوەیەك ئــەو نەتەوانە‬ ‫نــەك بە نــاوی ئێرانەوە بەڵكــو بە ناوی‬ ‫نیشــتمانی خۆیان‌‪ ،‬خۆیانیان دەناساندو‬ ‫نــاوی ئێران تــا ماوەیــەك بۆیــان نامۆ‬ ‫بووە‪ .‬بۆ پشتڕاســتكردنی ئــەم بۆچونە‬ ‫بە نووسینكی گۆڤاری پا ‌ن ئێرانیزمەكان‬

‫بە ناوی ئێرانشار(ایران‌شــهر)(‪ )4‬ئاماژە‬ ‫دەكەیــن كــە لــەو ســەردەمە وتارێــك‬ ‫باڵودەكاتەوەو وەك هۆشداریەك دەڵێت‪:‬‬ ‫"هــەركات ئێرانییــەك ســەفەری دەرەوە‬ ‫دەكات و لــەوێ نــاوی نیشــتمانیان لــێ‬ ‫پرســیار دەكرێــت‪ ،‬لــە جێــگای ئەوەی‬ ‫كــە ناوی ئێــران بڵێت‪ ،‬ئامــاژە بە ناوی‬ ‫نیشــتمانی دایكــی خــۆی دەكات"‪.‬‬ ‫لــە درێــژەی ئــەم نووســینەدا وەك‬ ‫رێگەچارەیەك هاتــووە‪" :‬ئێمە دەبێ ئەو‬ ‫زمــان و جلوبــەرگ و داب و نەریــت و‬ ‫وەفادارییان بــۆ نەتەوەو ناوچەی خۆیا ‌ن‬ ‫لەنــاو ببەیــن…"(‪ .)5‬ناســیۆنالیزمی‬ ‫ئێرانــی بــۆ باشــتر تواندنــەوەی نەتەوە‬ ‫نافارسەكان‪ ،‬پێناسەی فارسی بە ئێرانی‬ ‫گــۆڕی‪ ،‬بــۆ نمونە مۆســیقای فارســیی‬ ‫كــرد بە مۆســیقای نەتەوەیــی ئێران‪ ،‬لە‬ ‫بەرامبەریش مۆســیقای كوردی و بلوچی‬ ‫و‪ ...‬بــە مەحەلــی ناویــان لێدەبــرد‪.‬‬ ‫مێژووی فارســەكان كە تایبەتی بە سەر‬ ‫هەخامەنشــیەكانەوە زاڵەو ناسیۆنالیزمی‬ ‫ئێرانــی زۆر زەقــی دەكاتــەوە دەبێتــە‬ ‫مێژووی نەتەوەی ئێرانی‌و مێژووی نەتەوە‬ ‫نافارسەكان دەبێتە مێژووی مەحەلی‪ .‬یا‬ ‫بە هەمان شــێوە‪ ،‬فەرهەنگی فارســی بە‬ ‫گشــتی دەبێتــە فەرهەنگــی نەتەوەیی و‬ ‫هی نافارســەكان دەبێتە وردە فەرهەنگ‪.‬‬ ‫ناســیۆنالیزمی ئێرانــی ویســتی كە بەم‬ ‫شێوە نافارسەكان لە نێو مێژووی خەیاڵی‬ ‫ئێرانی كە زۆر مێژوویەكی پێشكەوتوویان‬ ‫لــە بایــخ دان بــە مافی مــرۆڤ و مافی‬ ‫ژن‌و گەورەیــی دەســەاڵت و‪ ...‬بۆیــان‬ ‫نووســیبوو‪ ،‬كۆكاتــەوە؛ كــە كــوردی‬ ‫هەمیشە بە بەشێك لە مێژووەكەی خۆی‬ ‫دەزانی و زمانەكەشــی بە لقێك لە زمانی‬ ‫فارســی!‪ .‬بێگومان قبوڵكردنی ئەم شتە‬ ‫بۆ نافارســەكان گونجاوتر بوو تا ئەوەی‬ ‫كە راســتەوخۆ واڵتەكەو فەرهەنگەكێیان‬ ‫نــاوی فارســی بــە ســەردا زاڵ بێت‪ .‬بە‬ ‫گشــتی ئــەم تاكتیكــی ناســیۆنالیزمی‬ ‫ئێرانییە جیاوازتر بووە لە ناســیۆنالیزمی‬ ‫تــورك و عەرەب كــە ئەنفال و راماڵین و‬ ‫قەتڵ‌عامی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫تەقــاالی رەزاخــان و ئامانجــی ئــەو‬ ‫كەســانە كــە وەك ژوری عەمەلیاتــی‬

‫پەرەپێدانــی ناســیۆنالیزمی ئێرانــی‬ ‫رۆڵیــان دەبینــی؛ ئەمە بــووە كە بتوانن‬ ‫سیســتەمێكی "نەتەوە‪-‬دەوڵــەت" وەك‬ ‫دەوڵەتێكی ناوەنــدی و نەتەوەیەك یەك‬ ‫زمــان و یەكگرتــوو و واڵتێــك بەهێــز و‬ ‫هــەروا كۆمەڵگایەكــی تازەباو(مۆدێرن)‬ ‫و یەك‌شــێوە بە نــاوی نەتەوەی ئێرانی‬ ‫دامەزرێنــن؛ كــە لــە كۆتایی ســەردەمی‬ ‫دســەاڵتداری قاجــاڕو بــە تایبــەت پاش‬ ‫لــە ناوچونــی قاجــاڕو بــە دەســەاڵت‬ ‫گەیشــتنی دەســەاڵتی پەهلــەوی‪ ،‬ئــەم‬ ‫تێروانینە بۆ گەیشــتن بە ئــەو ئامانجانە‬ ‫كــە ئاماژەیــان پێكرا‪ ،‬بە قورســی دیارو‬ ‫بەرچاوەو تەنانەت لە دوای گۆڕینی چەند‬ ‫دەســەاڵتداریەكی دیكە هەتا ئێستە وەك‬ ‫ســتراتیژیەكی "ئاشــكرا یان نەهێنی" لە‬ ‫الیــەن دەســەاڵتە ناوەندیەكانی ئێران لە‬ ‫دژی گەالنی نافارس زاڵە‪.‬‬

‫ئامانج لە ئاسیمیلەكردنی نەتەوە‬ ‫"نافارس"ەكان‬

‫دوای دامەزراندنی دەوڵەتی پاشایەتی‬ ‫ئێــران‪ ،‬بــە هەمان شــێوە كــە ئاماژەی‬ ‫پێكــرا ناســیۆنالیزمی ئێرانــی هەوڵیــدا‬ ‫كــە دەوڵەتێكــی بەهێــزی نەتەوەیــی‬ ‫دابمەزرێنێــت‌و هەیمەنــەی خــۆی بــە‬ ‫ســەر ناوچەكەیــدا بســەپێنێ‪ .‬بــۆ ئەم‬ ‫مەبەســتەش پێویســتی بــە ئابووریەكی‬ ‫بە هێز و ســەقامگیر هەبوو‪ .‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫چاوێــك لــە جوگرافیای ئێســتای ئێران‬ ‫بكەیــن‪ ،‬بۆمــان دەر دەكەوێــت كــە ئەو‬ ‫شــوێنەی فارســەكان لە ناوەنــدی ئێران‬ ‫تێیدا نیشتەجێین‪ 70 ،‬لە سەدی‪ ،‬بیابان‬ ‫‌و چۆڵەوانیە‪ .‬لێرەدا بۆمان دەردەكەوێت‬ ‫كە هیچ سەرچاوەیەكی ئابوورییان نەبووە‬ ‫بتوانن لەم بوارەدا‪ ،‬بۆ گەیشتن بە ئامانج‬ ‫و ئاواتەكانیــان‪ ،‬ســوودی لێوەرگــرن‪.‬‬ ‫بۆئەمــەش چاوێیان بڕییــە كانزاو‌ خاكی‬ ‫كشــتوكاڵی‪ ،‬هەرێمگەلــی كوردســتان‪،‬‬ ‫ئازەربایجــان و عەرەبســتانی بندەســتە‬ ‫ئێستای ئێران‪.‬‬ ‫هەرچەنــدەش جوگرافیــای ئــەو‬ ‫نەتەوانــە لــە الیــەن رەزاخانــەوە داگیر‬ ‫كرابوون‪ ،‬بەاڵم هاوكات ئەم مەترســیەش‬

‫الی ناســیۆنالیزمی ئێرانــی دروســت‬ ‫بــوو كــە ئەگــەر ئــەو نەتەوانــە كــە لە‬ ‫ژێــر دەســەاڵتداری پاشــایەتی ئەمانــن؛‬ ‫وەك ســەردەمی قاجــاڕو رابــردودا لــە‬ ‫سیســتەمێكی "ئیالەتی–والیەتــی" یــان‬ ‫كۆنفدراڵیدا ســەربەخۆ بمێنن و ســۆزی‬ ‫نەتەوەییان پەرەبســێنێت؛ ئەگەری ئەمە‬ ‫هەیە كە عەشــیرەتەكانی ئــەو نەتەوانە‬ ‫لە پێناو ســەربەخۆیی نەتەوەی خۆیاندا‬ ‫وەك گەیشتن بە دەسەاڵتێكی "نەتەوە –‬ ‫دەوڵەت" یەكگرتوو بن و بۆ بەرژەوەندی‬ ‫نەتەوەیــی خۆیانــدا راپــەڕن؛ بۆیە ئەم‬ ‫مەترســیە دەركــەوت‪ ،‬كە ســەربەخۆیی‬ ‫ئــەو نەتەوانە دەبێتە هۆی نەگەیشــتنی‬ ‫ناســیۆنالیزمی ئێرانــی بــەو ئامانــج و‬ ‫ئاواتەی كە هەیە‪.‬‬ ‫ناســیۆناڵیزمی ئێرانــی بــۆ ئەمــە كە‬ ‫بتوانــێ داهــات‌و ئابــووری ئــەو ناوچانە‬ ‫بخاتــە ژێر ركێفی خــۆی و لە هەر جۆرە‬ ‫ســەرهەڵدانێكی ســەربەخۆخوازانەی‬ ‫نەتەوەكانی عــەرەب‪ ،‬ئازرەی‪ ،‬كورد و‪..‬‬ ‫هتد‪ .‬لە چوارچێوەی واڵتی دروستكراوی‬ ‫ئێران رزگاری بێت‪ ،‬هەوڵێكی زۆری داوە‪.‬‬ ‫رێكاری ســەرەكی بــۆ بەرنگاربوونەوەی‬ ‫لــە ســەرهەڵدانی جەمــاوەری نەتــەوە‬ ‫نافارســەكان‌و بێدەنــگ كردنیــان لــە‬ ‫بەرامبــەر بە تااڵنبردنــی داهاتی خاك و‬ ‫نیشــتمانەكەیان‪ ،‬زاڵكردنــی سیاســەتی‬ ‫ئاسیمیالســیۆ ‌ن لە ســەر ئــەو نەتەوانە‬ ‫بوو‪ .‬چونكە سیاســەتی ئاسیمیالســیۆن‬ ‫یان یەكشــێوە كردنی فەرهەنگ‪ ،‬دەبێتە‬ ‫هــۆی ئەوە كە ئــەو گەلە ســەبارەت بە‬ ‫"ناســنامەی فەرهەنگــی و جۆگرافیایی"‬ ‫خۆیەوە هیچ هەســت و گرنگیەكی نەبێت‬ ‫و لــە بەرامبــەر بە تااڵنبردنــی فەرهەنگ‬ ‫و ســەرمایەكانی نیشــتمانیی خۆیدا هیچ‬ ‫هەڵوێستێكی نەبێت‪.‬‬ ‫لــەم بارەیــە یوهان‪.‬ج‪.‬فیختــە‬ ‫‪ J.G.Fichte‬فەیلەســوفی ئەڵمانــی‬ ‫دەڵێــت‪" :‬كاتێــك نەتەوەیــەك بــەرەو‬ ‫سســتی‌و لــە دەســتدانی ســەروەری‌و‬ ‫بنەماكانی نەتەوەیی هەنگاو دەنێت‪ ،‬یان‬ ‫لە رووی سیاسیەوە دووچاری دابەشبوون‌و‬ ‫پارچە پارچە بــوون دەبێتەوە‪ ،‬دوژمنان‬ ‫دەست دەخەنە نێو كاروباری و‪ ،‬سامان‌و‬ ‫داهاتەكەی بە تااڵن دەبەن"‪.‬‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪-1‬كاتێك نەتەوەیەك یان دەســەاڵتێك‬ ‫بۆ مەبەستگەلێكی داگیركەرانە فەرهەنگ‬ ‫ی تــر قەدەغەدەكات‬ ‫و زمانــی نەتەوەیك ‌‬ ‫و بەرەنــەگار دەبێــت لــەوەی كــە ئــەو‬ ‫نەتــەوە لــە زمــان و فەرهەنگــی خویی‬ ‫كەڵــك وەربگرێت و بۆی فەرهەنگێكی تر‬ ‫پێناســە دەكات؛ بەم شــێوە هەڵوێستە‬ ‫كە لە الیەن نەتەوەیەك یان دەســەاڵتێك‬ ‫دژ بــە نەتەوەیەكی‌تر رووی دەدا‪ ،‬دەڵێن‬ ‫سیاسەتی ئاسیمیالسیۆن؛ ئەو نەتەوەیش‬ ‫كە لــە ژێر كاریگەری ئەم سیاســەتە لە‬ ‫فەرهەنــگ و زمانی خــۆی دوور دەبێت‪،‬‬ ‫پێدەڵێن گەلی ئاسیمیلە‪.‬‬ ‫بەواتــای‬ ‫‪:Colonialism-2‬‬ ‫دەســتتێوەردانی سیاســی‪ ،‬ئابــووری و‬ ‫كۆمەاڵیەتی واڵتێكی خاوەن دەسەاڵت لە‬ ‫واڵتێكی دیكەدا بــە بەهانەی ئاوەدانی و‬ ‫بەهانگەلێكــی جۆراجۆر بــۆ بەرژەوەندی‬ ‫خۆیاندا‪.‬‬ ‫‪ -3‬أبراهامیــان‪ ،‬یروانــد‪ ،‬ایران بین دو‬ ‫انقــاب‪ ،‬نشــر نــی‪ ،‬چــاپ اول ‪1377‬ی‬ ‫هەتاوی‪.‬‬ ‫‪ -4‬ایرانشــهر (ئێرانشار) گۆڤارێك كە‬ ‫لــە نێــوان ســاڵەكانی ‪ ١٣٠١‬تا ‪ ١٣٠٦‬ی‬ ‫هەتــاوی لە بەرلین لە چاپ دراو لە نزیك‬ ‫بە ‪ ٤٠‬شــاری ئێرانی ســەردەم باڵوبوو‪.‬‬ ‫ئــەم گۆڤارە لــە گرنگتریــن ناوەندەكانی‬ ‫پەرەپێدانی ئاركایســم (باستان گرایی ‪-‬‬ ‫‪ )Archaism‬و بیــری پانئێرانیزم بە‬ ‫شێوەیەك عەوامانە و هەمەالیەنە بوو‪.‬‬ ‫‪ -5‬حســین كاڤــم زاده‪ ،‬مقالەی مذهب‬ ‫و ملیت‪ ،‬نشــریة ایرانشــهر‪ ،‬بین سالهای‬ ‫‪ 1304‬تا ‪.1306‬‬

‫تەندروستی‬

‫ذمارة (‪ )614‬دوشةممة ‪2017/6/19‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫هەندێك زانیاری دەربارەی ریخۆڵە كوێرە‬

‫بەرباڵوترین نەشتەرگەری لەجیهاندا‪ ،‬ریخۆڵە كوێرەیە‬ ‫چاودێر‪-‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫ریخۆڵە كوێرە یەكێكە لەنەخۆشیە‬ ‫بــاوەكان‪ ،‬كە بەهــۆی هەوكردنی‬ ‫ئەو بەشەی ریخۆڵە دروستدەبێت‪،‬‬ ‫لەهەمــو تەمەنێكــدا ئەگــەری‬ ‫توشــبون بــەم نەخۆشــیە هەیە‪،‬‬ ‫تەنهــا چارەســەری ریخۆڵەكوێرە‬ ‫نەشــتەرگەرییە كە لەسەرتاسەری‬ ‫جیهانــدا بــە بەرباڵوتریــن‬ ‫نەشــتەرگەریی دادەنرێــت‪،‬الی‬ ‫خۆیشــیەوە د‪ .‬هیــوا ئەبوبەكــر‪،‬‬ ‫پسپۆڕی نەخۆشــیەكانی هەرس‌و‬ ‫جگەر‪ ،‬ئاماژە بەوە دەكات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫نەخۆشــیەكە زوو دەستنیشــان‬ ‫نەكرێت مەترسیدارە‪.‬‬

‫چۆن توشی ریخۆڵە كوێرە دەبین‬

‫د‪ .‬هیــوا ئەبوبەكــر‪ ،‬پســپۆڕی‬ ‫نەخۆشیەكانی هەرس‌و جگەر‪ ،‬ئاماژە بەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬ریخۆڵە كوێرە بەشــێكە لەریخۆڵە‪،‬‬ ‫كــە بەشــێكی بچوكــە لەنێــوان كۆتایــی‬ ‫ریخۆڵــە گەورە‌و كۆڵۆن‌و ریخۆڵە باریكە كە‬ ‫درێژیەكەی لەنێوان ســانتیمێكەوە بۆ چەند‬ ‫ســانتیمێك دەبێت‪ ،‬ئەم نەخۆشــیە بریتیە‬ ‫لەهەوكردنی ئەم بەشەی ریخۆڵە كە مرۆڤ‬ ‫توشــی هەوكردنی ریخۆڵە كوێــرە دەبێت‪،‬‬ ‫بە یەكێك لەبەرباڵوترین نەشتەرگەریەكانی‬ ‫كۆئەندامــی هــەرس لەجیهــان دادەنرێــت‪،‬‬ ‫كە البردنــی ئەو بەشــەی ریخۆڵە كوێرەیە‬ ‫لەئەنجامی هەوكردنەكەی‪.‬‬

‫هۆكارەكانی توشبون‬

‫پزیشــكەكە بــاس لەوەیشــدەكات‪،‬‬ ‫بەرباڵوترین هۆكارەكانی توشبون بەریخۆڵە‬ ‫كوێــرە‪ ،‬كاتێــك پیســاییەك دەچێتــە ناو‬

‫ریخۆڵــە كوێــرەوە‌و دەبێتە هــۆی گیرانی‪،‬‬ ‫كــە لەئەنجامــی گیرانەكەوە پەســتانی ناو‬ ‫ئەو بەشــەی ریخۆڵە كوێرە بەرزدەبێتەوە‪،‬‬ ‫دەبێتــە هــۆی هەوكردنی دیــواری ریخۆڵە‬ ‫كوێرەكە‪ ،‬لەئەنجامدا مەترســی هەاڵوسان‌و‬ ‫تەقینــی هەیە‪ ،‬كە لەبەشــێك لەهاواڵتیاندا‬ ‫ئەگەر لەســەرەتاوە دەستنیشــان نەكرێت‬ ‫دەبێتــە هۆی تەقینــی ریخۆڵــە كوێرەكە‌و‬ ‫باڵوبونــەوە پیســایی نــاو ریخۆڵــە بۆ ناو‬ ‫دیــواری «پێلیتۆنێم» كــە دەبێتە یەكێك‬ ‫لەماكە خراپەكانی نەخۆشییەكە‪ ،‬لەهەندێ‬ ‫هاواڵتیــدا گرێ لەدیــواری ڕیخۆڵــە كوێرە‬ ‫دروســتدەبێت‪ ،‬كارســینۆیت گرێیەكی زۆر‬ ‫نــاوەزە‌و كەمــە‪ ،‬لەهەندێكی تــردا بەهۆی‬ ‫میكۆربی ڤایرۆسیەوە رودەدات‪.‬‬

‫د‪ .‬هیوا ئەبوبەكر‪ ،‬پسپۆڕی نەخۆشیەكانی هەرس‌و جگەر‪:‬‬

‫ئەگەر ریخۆڵە كوێرە زوو دەستنیشان نەكرێت‪ ،‬مەترسیدارە‬

‫نیشانەكان‬

‫د‪ .‬هیــوا ئەبوبەكــر‪ ،‬رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫نەخــۆش لەســەرەتای نەخۆشــكەوتنیەوە‬ ‫ئــارەزوی خواردنــی نامێنێــت‌و هەســت‬ ‫بەبرســێتی نــاكات‪ ،‬تامــی دەمــی تــاڵ‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەشــی خوارەوەی سكی بەتایبەتی‬ ‫لەدەوروبــەری ناوكــی توشــی ئازارێــك‬ ‫دەبێــت‪ ،‬ماوەیەكــی كــەم كاتژمێرێك یان‬ ‫رۆژێــك ئازارەكە دەچێتە بەشــی خوارەی‬ ‫الی راســتی سك بەشــێوەی ئازارێكی زۆر‬ ‫بەهێــز‪ ،‬كەوا لەنەخۆشــەكە دەكات توانای لەژنان دەچێتە دەوربەری رەحمەوە‪.‬‬ ‫جوڵــە‌و خواردنــی نامێنێــت‪ ،‬لەبەشــێك‬ ‫ناوبــراو وتیشــی «‪ %100‬نیشــانەكان‬ ‫لەنەخۆشــەكان تایان بەرز دەبێتەوە ئەگەر لەنەخۆشــێكەوە بــۆ نەخۆشــێكی تــر‬ ‫نەخۆشــەكە زوو دەســت نیشــان نەكرێت‌و بەوشــێوازە رێكوپێكــە نایەتــە پێشــەوە‪،‬‬ ‫چارەســەری بۆ نەكرێت‪ ،‬لەهەندێ حاڵەتدا بەنمونە نەخۆش هەیە ئازاری هەیە بۆ سێ‬ ‫رشــاندنەوەی بێت‪ ،‬بەهۆی شوێنی ریخۆڵە مانــگ‌و شــەش مانگ توشــی هەوكردنێكی‬ ‫كوێــرەوە لەهەندێ نەخۆشــدا نیشــانەكان كەمبــوە پێوســت نەبــوە نەشــتەرگەریی‬ ‫بەو شــێوەیە نیە‪ ،‬هەندێك ئازارەكەی دێتە بكات‪ ،‬دەرمان‌و دژە بەكتریای بەكارهێناوە‬ ‫بەشــی پێشــەوەی ریخۆڵە گەورە(كوڵۆن) باشبوە‪ ،‬دەشێت نەخۆش هیچ نیشانەیەكی‬ ‫یان بەشــی دواوەی یان پشــتی میزەڵدان‌و نەبێت بەتایبەت لەتەمەنی مندااڵن‌و كەســە‬

‫بەتەمەنەكانــدا‪ ،‬هەرچەنــدە هەوكردنــی رشــانەوە دەبێت‌و حاڵەتەكە بچێتە قۆناغی‬ ‫ریخۆڵە كوێرە لەپیرەكاندا زۆر كەمە‪ ،‬بەاڵم هەوكردنــی پێلیتۆنیۆمەوە‪ ،‬واتە پیســایی‬ ‫ئەگەر توشــببن مەترســی ئەوەی هەیە كە بچێتــە ناوپۆشــی پێلیتۆنیۆمــەوە ئــەوا‬ ‫زوو دەستنیشان نەكرێت‪.‬‬ ‫نەخۆشەكە توشی حاڵەتی سك هەڵئاوسان‬ ‫دەبێت‌و تای لێدێت‌و توشی سەمومی خوێن‬ ‫درەنگ دەستنیشانكردنی نەخۆشیەكە دەبێت‪ ،‬كە یەكێكە لەقۆناغە مەترســەكانی‬ ‫نەخۆشــەكە كــەوا لەنەخۆشــەكە دەكات‪،‬‬ ‫مەترسیدارە‬ ‫ژیانــی بكەوێتــە مەترســیەوە‪ ،‬لەهەنــدێ‬ ‫نەخۆشییەكە‬ ‫«ئەگەر‬ ‫پزیشكەكە دەڵێت‬ ‫حاڵەتدا نەخۆشــیەكە بــەوەدا تێدەپەڕێت‬ ‫توشی‬ ‫كە‬ ‫نەكرێت‬ ‫دەستنیشان‬ ‫لەسەرەتادا‬ ‫كە دیواری ریخۆڵەی دەئاوسێت‌و ریخۆڵەی‬

‫لەكار دەكــەون‪ ،‬ئەو خواردن‌و پیســاییەی‬ ‫لەنــاو ریخۆڵەیەتــی لەرێگــەی رشــانەوە‌و‬ ‫هەڵئاوسانی ریخۆڵەوە دێتە دەرەوە‪.‬‬

‫ریخۆڵە كوێرە لەژنانی دووگیاندا‬

‫جەختــی لەوەیشــكردەوە‪ ،‬توشــبون‬ ‫بەنەخۆشــی ریخۆڵــە كوێــرە لەكاتــی‬ ‫دووگیانیــدا دەستنیشــانكردنی قورســەو‬ ‫سەرئەنجامەكەشــی مەترســیدارە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫بەرزبونەوەی ســكی نەخۆشەوە گەورەبونی‬ ‫رەحمی نەخۆشــەكە كــە منداڵــی تێدایە‪،‬‬ ‫پاڵەپەســتۆ دەخاتە ســەر كۆلۆن‌و ریخۆڵە‬ ‫كوێــرە‪ ،‬لەوانەیــە ریخۆڵــە كوێــرە بچێتە‬ ‫پێشــەوە‪ ،‬لەبەرئــەوە نیشــانەكانی لــەو‬ ‫كەســانەدا وەك هاواڵتــی ئاســایی نیــە‌و‬ ‫مەترســی ئەوەی هەیە درەنگ دەستنیشان‬ ‫بكرێت‪ ،‬زۆرجار توشی تەقین‌و باڵوبونەوەی‬ ‫ئیلتیهاباتەكەی‪ ،‬لەوانەیە ئەوكات مەترسی‬ ‫لەسەر ژنە دووگیانەكە‌و كۆرپەكەشی ببێت‪،‬‬ ‫ئەگــەر زوو دەستنیشــان نەكرێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫هەروەك كەسی ئاســایی نەشتەرگەریی بۆ‬ ‫دەكرێت‪.‬‬

‫ئایا هەمو ئازارێكی ناوسك ریخۆڵە‬ ‫كوێرەیە؟‬

‫ئــەو پزیشــكە‪ ،‬رونیدەكاتــەوە‪ ،‬مــەرج‬ ‫نیــە هەركەســێك ئازاری ناوســكی هەبێت‬ ‫ریخۆڵە كوێرەی هەبێـت‪ ،‬چونكە كۆمەڵێك‬ ‫نەخۆشــی هەیە لەریخۆڵــە كوێرە دەچێت‌و‬ ‫نیشــانەكانی لەگەڵ ئەوانــدا جیاناكرێتەوە‬ ‫وەك(هەوكردنــی میــزەاڵدان بەتایبــەت‬ ‫لەژنانــدا‪ ،‬یــان تەقینی كیســی هێلكەدان‌و‬ ‫هەوكردنی زۆر جار نیشــانەكانی هێلكەدانی‬ ‫الی راست نیشانەكانی وەك ریخۆڵە كوێرە‬ ‫وایە‪.‬‬

‫چۆن خۆمان لە نەخۆشیی بەردی گورچیلە بپارێزین ؟‬ ‫د‪.‬فەالح سابر‪ ،‬پسپۆڕی نەشتەرگەریی گورچیلە‌و میزەڕۆ‪:‬‬

‫بەهۆی وەرزش نەكردنەوە نەخۆشی بەردی گورچیلە لەكوردستاندا رێژەكەی بەرزبۆتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان‪:‬‬ ‫بــەردی گورچیلە‪ ،‬یەكێكە لەو‬ ‫نەخۆشــییانەی توشی گورچیلە‬ ‫دەبێــت‪ ،‬ئەوەیــش بەهــۆی‬ ‫نەمانــی بااڵنــس لە نێــوان ئەو‬ ‫شــتە زیان بەخشــەی لە ڕێگەی‬ ‫گورچیلــەوە دەردەچێت‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئــەو بــڕە ئــاوەی لە نــاو میزدا‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئەمــەش دەبێتــە هــۆی‬ ‫دروســتبونی كریســتاڵ كە وردە‬ ‫وردە كۆدەبنــەوەو دەبنــە هۆی‬ ‫دروســتبونی بەرد‪ ،‬پزیشــكێكی‬ ‫پســپۆڕیش ئاماژە بــەوەدەكات‪،‬‬ ‫بەهــۆی كــەم ئــاو خواردنەوەو‬ ‫وەرزش نەكردن‌و جوڵەی كەمەوە‬ ‫لەئێســتادا ئــەم نەخۆشــییە‬ ‫لەكوردستاندا زۆر باڵوە‪.‬‬

‫بەردی گورچیلە چۆن دروستدەبێت؟‬

‫د‪.‬فەالح سابر‪ ،‬پسپۆڕی نەشتەرگەریی‬ ‫گورچیلــە‌و میز‌و میــزەڕۆ‪ ،‬ئامــاژە بەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬بــەردی گورچیلــە یەكێكــە لەو‬ ‫نەخۆشــیانەی توشــی گورچیلە دەبێت‪،‬‬ ‫بەهۆی نەمانی بااڵنس لە نێوان ئەو شتە‬

‫زیان بەخشــەی لــە ڕێگــەی گورچیلەوە‬ ‫دەردەچێــت‪ ،‬لەگــەڵ ئەو بــڕە ئاوەی لە‬ ‫ناو میزدا هەیە‪ ،‬دەبێتە هۆی دروستبونی‬ ‫ســەرەتایەك بــۆ كۆبونەوەی كریســتاڵ‪،‬‬ ‫وردە وردە كۆدەبنــەوەو دەبنــە هــۆی‬ ‫دروستبونی بەرد‪.‬‬

‫هۆكارەكان‬

‫ناوبراو باس لەوەیشدەكات‪ ،‬دروستبونی‬ ‫بــەردی گورچیلــە هــۆكاری زۆرە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هۆكارە سەرەكیەكانی بریتییە لە كەم ئاو‬ ‫خواردنــەوەو زوو توشــبون بەهەوكردنی‬ ‫گورچیلــەكان‪ ،‬هەروەهــا ماندوبونێكــی‬ ‫زۆرو ئەزیەتدانــی گورچیلــەكان‪ ،‬لەگــەڵ‬ ‫ئەوەشــدا بەكارهێنانی مــادەی ژەهراوی‬ ‫ئەوەیــش ئەزیەتی ئەو بۆرییە دەزوالنەی‬ ‫گورچیلــە دەدات‌و وایلێــدەكات خانەكان‬ ‫هەو بكات‌و بمرێت‪ ،‬كە دەبێتە شــوێنێك‬ ‫بۆ دروستبونی بەرد‪.‬‬

‫نیشانەكان‬

‫د‪.‬فــەالح ســابر‪ ،‬رونیشــی دەكاتەوە‪،‬‬ ‫نیشانەكانی بەردی گورچیلە دەكەوێتەوە‬ ‫ســەر ئــەو شــوێنەی كــە بەردەكــەی‬ ‫تێدایــە‪ ،‬ئەگەر ئەو بەردە لە شــوێنێكی‬ ‫چاڵــی گورچیلــەدا بێــت‌و نەبێتــە هۆی‬ ‫رێگرتــن لە رێــڕەوی میزەكە نابێتە هۆی‬

‫هیــچ ئازارێك لــە رێگەی فەحســكردن‌و‬ ‫سۆنەری ســودفەوە دەردەكەوتن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫نەخۆشــیەكی تــر دەربكەوێــت‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بــەری میز بگرێــت‌و میزەكــە بگەڕێتەوە‬ ‫بۆ گورچیلە ئەوا فشــار بخاتە ســەر ئەو‬ ‫دیــوارە تەنكەی دەوری گورچیلە دەدات‪،‬‬ ‫كــە پێیدەڵێــن كەپســول وای لێــدەكات‬ ‫ئەزیتی بدات‌و دەبێتە هۆی ئازار‪.‬‬ ‫جەخــت لــەوەش دەكاتــەوە‪ ،‬یەكــەم‬ ‫نیشانە بۆ بەردی گورچیلە ئازارە‪ ،‬پاشان‬ ‫جواڵنی بەردەكە دەبێتە هۆی روشــاندنی‬ ‫ئەو شوێنەو پاشان برینداربون كە ئەمەیش‬ ‫دەبێتــە هــۆی ئەوەی خوێن لەو شــوێنە‬ ‫بێت‪ ،‬پاشان ئازار لەگەڵ میزی خوێناوی‬ ‫رودەدات‪ ،‬هەروەهــا دڵ تێكــەڵ هاتــن‌و‬ ‫رشاندنەوە چونكە ئەو فشارەی دەخرێتە‬ ‫ســەر كەپســولەكە وای لێدەكات زەخت‬ ‫بخاتە ســەر ئەو دەمارانەی كە دەچن بۆ‬ ‫گەدە‪ ،‬ئەزیتی بدات‌و بڕشــێتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەردەكــە رێگربێت دەبێتە هۆی مانەوەی‬ ‫میــز ئەمــەش دەبێتــە هــۆی هەوكردن‌و‬ ‫نیشــتنی بەكتریا لە و شــوێنە‪ ،‬هەروەها‬ ‫هەوكردنــی گورچیلــە كە تاو لەرزیشــی‬ ‫لەگەڵدا دەبێــت‪ ،‬روشــاندنەكە وادەكات‬ ‫جوڵە بكەوێتە ئەو شــوێنەوە نەخۆشەكە‬ ‫خێــرا خێرا میز بــكات‌و كەمیش دەكات‪،‬‬ ‫ئــازری هەبێت لــە كاتی میــزدا‌و رەنگی‬ ‫میزەكەیش بەرەو تۆخی دەڕوات‪.‬‬

‫وەك لە ژناندا ئەویش بەهۆی فیسلۆجی‬ ‫لەشەوەیە‪.‬‬

‫چارەسەرەكان چین‬

‫قەبارەی بەردەكان چەندن؟‬

‫پســپۆڕەكەی بــواری نەشــتەرگەریی‬ ‫گورچیلە‌و میز‌و میزەڕۆ دەڵێت «بەردی‬ ‫گورچیلــە لــە دوو ملیم‌و ســێ ملیمەوە‬ ‫دەســتپێدەكات تــا هەمــوو بۆشــایی‬ ‫گورچیلە دەگرێتـــەوە‪ ،‬جۆرە بەردێكیش‬ ‫هەیــە وەك شــاخی بزنە كێــوی لێدێت‬ ‫ئــەوە هەمــوو گورچیلە دەگرێتــەوە لە‬ ‫‪ 5‬ســانتیم‌و ‪ 6‬ســانتیم زیاتــرە دەگاتە‬ ‫‪ 10‬ســانتیمیش‪ ،‬ئەوە هەمــوو گورچیلە‬ ‫دەگرێتەوە بێئەوەی ئازاریشی هەبێـــت‌و‬ ‫هەســتی پێبــكات‪ ،‬بەردیــش هەیە زۆر‬ ‫بچوكە بەاڵم ئازاریشی زۆر زۆرە‪ ،‬ئازارەكە‬ ‫دەكەوێتەوە ســەر خێرایی دروســتبونی‬

‫بەردەكــە واتە ئەگــەر بەردەكە جوڵەی‬ ‫نەبێت‌و شوێنەكە ناڕوشێت واتە هەستی‬ ‫پێناكات‌و ئازاریشی نابێت»‪.‬‬ ‫بەردی گورچیلە نەخۆشیەكی بەرباڵوە‬ ‫وتیشــی «ئەوانــەی ســەردانی‬ ‫نۆرینگەكان دەكــەن ‪ %50‬پەیوەندی بە‬ ‫بەردی گورچیلەوە هەیە‪ ،‬لە بەرئەوە زۆر‬ ‫باڵوە‪ ،‬ئەوەیش بەهۆی گۆڕینی شێوازی‬ ‫ژیــان‌و نەجۆاڵن‌و كەمــی وەرزش كردن‪،‬‬ ‫ئەمەیــش وادەكات بااڵنســی ئــەو مادە‬ ‫ژهراویانــە لە رێگــەی گورچیلەوە بچێتە‬ ‫دەرەوە تێكبچێت‌و ئاویش كەم بخواتەوە‬ ‫دەبێـــتە هۆی دروســتبونی كریســتاڵ‪،‬‬ ‫ئەوكات دەبێتە هۆی دروســتبونی بەرد‪،‬‬ ‫بەاڵم رێژەی توشبون لە پیاواندا زۆرترە‬

‫ئــەو پزیشــكە‪ ،‬ئامــاژەی بەوەكــرد‪،‬‬ ‫پێویســتە بزانیــن قەبارەی ئــەو بەردە‬ ‫چەندێكــە‌و شــوێنەكەی‌و جۆرەكــەی‌و‬ ‫هەروەهــا چەندیــش كاریگەریــی هەیە‪،‬‬ ‫ئەوانە دەبێـتە هۆی چۆنێتی مامەڵەكرن‬ ‫لــە گەڵــی‌و چارەســەركردنی‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بەردەكــە زۆر بچــوك بــو‪ ،‬پێویســتە‬ ‫نەخۆشــەكە زۆرتــر ئــاو بخواتــەوە میز‬ ‫دوانەخــات‌و وەرزش بــكات وابكات ئەو‬ ‫بەردە لە شوێنی خۆی هەڵبكەنێت لەگەڵ‬ ‫هەنــدێ دەرمان بۆ ئەوەی هاوكاری بێت‬ ‫بۆ هاتنە خوارەوەی بەردەكە‪.‬‬

‫خۆپاراستنەكان‬

‫جەختدەكاتەوە‪ ،‬پێویســتە بااڵنســی‬ ‫خــواردن رابگیرێـــت‪ ،‬خواردنــەكان‬ ‫هەمەجــۆرە بێــت‪ ،‬ئــاو خواردنــەوەی‬ ‫زۆر‪ ،‬كەمكردنــەوەی هەرســێ جــۆرە‬ ‫گۆشــتەكە‪ ،‬خواردنــی ســندی‌و لیمــۆ‌و‬ ‫پرتەقــاڵ‪ ،‬كەمكردنــەوەی خواردنــی‬ ‫هێلەكە‪ ،‬هەروەها كەمكرنەوەی خوێ كە‬ ‫گەورەترین هۆیە بۆ دروســتبونی بەردی‬ ‫گورچیلە‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لە لەندەن‪ ،‬چوار میوزیكژەنی كورد‬ ‫بەشداری كۆنسێرتێك دەكەن‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (614) 19-06-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫بە پاسكیلەوە دەگاتە ڤێتنام‬ ‫كوردێك ژیانی بودیەكان بە وێنە دیكۆمێنت دەكات‬ ‫چاودێر – تریفە‪:‬‬

‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬

‫لەم مانگەدا و بە بەشداری چوار هونەرمەندی‬ ‫موزیكژەنی كورد كە ئەوانیش (سەروەت كۆیی‪،‬‬ ‫شایوان زەردەشتی‪ ،‬داریان زەردەشتی‪ ،‬رۆسكار‬ ‫نەســان)ن‪ ،‬كۆنســێرتێكی میوزیكیــی كــوردی‬ ‫لــە یەكێــك لــە مۆزەخانەكانی شــاری لەندەن‬ ‫رێكدەخەن‪.‬‬ ‫ئامانج لەم كۆنسێرتەش‪ ،‬برەودانە بە موزیكی‬ ‫كــوردی‌و نەپچڕانیەتی لەگــەڵ تاكی كورد لەو‬ ‫واڵتە‪ ،‬دیسانەوە مانەوەی ئەو هونەرمەندەیە بە‬ ‫رەسەنێتی‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــەم كارەیــان‪ ،‬هونەرمەنــدی‬ ‫موزیكژەن (سەروەت كۆیی)‪ ،‬كە بەشداربویەكی‬ ‫ئــەو كۆنســێرتەیە بــە (چاودێــر)ی راگەیاند‪:‬‬ ‫هــەر گردبونەوەیەك‪ ،‬چ كۆنســێرت بێ‌‪ ،‬یاخود‬ ‫كــۆڕو كۆبونــەوە ئەدەبــی‌و هونەرییەكان‪ ،‬یان‬ ‫ۆورك شــۆپ‪ ،‬ئەوە خۆی لــە خۆیدا خزمەتێكی‬ ‫گــەورە بەمیوزیــك‌و گۆرانی كوردی دەكات‪ ،‬وا‬ ‫لەكــوردی تاراوگە دەكات پەیوەندی‌و هەســت‬

‫‌و ســۆزیان لەگەڵ هونەری كوردیــدا نەپچڕێت‪،‬‬ ‫بــەردەوام بــون‌و دوپاتكردنــەوەی ئــەم جۆرە‬ ‫كارانــەش خزمەتێكــی گەورەیــە‪ ،‬كــە دەبێتــە‬ ‫هۆكارێــك بــۆ مانــەوە و لەناونەچونی هونەری‬ ‫رەســەنی كوردی‪ ،‬تا ئەم هونەرە لەهەگبەیەكدا‬ ‫بهێڵرێتــەوە كە جیل لە دوای جیل تیایدا زیاتر‬ ‫ســودمەند بن‪ ،‬بەتایبەتی ئــەو مناڵە كوردانەی‬ ‫كە لەتاراوگە لەدایك دەبن‪.‬‬ ‫دەربارەی بوار رەخساندن بۆ ئەو كارانەو گرفت‬ ‫‌و دیاریكردنی كاتیش وتــی‪ :‬ئێمەی هونەرمەند‬ ‫لــە تاراوگە كۆمەڵــێ‌ گرفتمان هەیــە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫كاتەكانمــان بــە بژێوی ژیــان بەســتراوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەویــش بەهــۆی جەنجاڵیــی ‌و ســەختی‬ ‫ژیانــەوە‪ ،‬دیســانەوە دوریمــان لەیەكترییــەوە‪،‬‬ ‫كــە هەریەكەو لەشــارێكە‪ ،‬لەگەڵ ئەمانەشــدا‪،‬‬ ‫چونكە ئێمە هونەرەكەمان خۆشدەوێ‌‪ ،‬كۆڵمان‬ ‫نــەداوەو كۆڵیش نادەین‪ ،‬هەمو كارەكانیشــمان‬ ‫خۆبەخشــانە بوە‪ ،‬تەنیا لەبەرئەوەی خزمەتێك‬ ‫بەهونەری رەسەنی كوردی بكەین‪.‬‬

‫بەم نزیکانە‬ ‫دەکەوێتە کار‬

‫سایتی نوێی‬ ‫بنکەی روناکبیریی‬

‫گەالوێژ‬

‫‪www.galawej.com‬‬

‫هونەرمەنــدی بواری فۆتۆ (ئیبراهیم‬ ‫عەلی پــور) كە خەڵكی شــاری بانەی‬ ‫رۆژهەاڵتــی كوردســتانەو چەندیــن‬ ‫خەاڵتــی نێودەوڵەتیی لە بواری فۆتۆدا‬ ‫بەدەستهێناوە‪ ،‬لە مانگی (‪)11‬ی ساڵی‬ ‫پارەوە‪ ،‬بەســواری پایســكل دەســتی‬ ‫كردوە بەســەفەر بۆ زۆرێــك لەواڵتانی‬ ‫جیهان‪ ،‬ئەویش بەمەبەســتی كاركردن‬ ‫بۆ پڕۆژەیەكی وێنەگرتن لەســەر ژیانی‬ ‫مانكەكان‌و بودیسم‌و بەچاپگەیاندیان‪.‬‬ ‫سەبارەت بەم ســەفەرو گەشتكردنە‬ ‫و ئامانج لــەم پڕۆژەیە‪ ،‬ئیبراهیم عەلی‬ ‫پور بــە (چاودێــر)ی راگەیاند‪ :‬ئامانج‬ ‫لەم سەفەرەم كاركردنە بۆ پڕۆژەیەكی‬ ‫دەگمەنــی وێنەگرتــن لەســەر ژیانــی‬ ‫مانكــەكان‌و بودیســم لــەو واڵتانــەی‬ ‫بۆدیســمیان هەیە‪ ،‬دواتــر چاپكردنیان بودیســم ‌و تایبــەت بــە مانكــەكان‪،‬‬ ‫لــە كتێبێكــدا بەنــاوی (موســەوەری دوەم چاپكردنــی كتێبێكــە‪ ،‬كــە‬ ‫ســەفەرنامە) بــە زمانــی كــوردی‪ ،‬دەبێتــە یەكــەم كتێبی لەو جــۆرە لە‬ ‫كــە دەبێتــە یەكــەم كتێبــی وێنەیــی كوردستاندا‪ ،‬ســێیەم‪ ،‬هاندانی خەڵكە‬ ‫بۆ بەكارهێنانی پایسكل‪ ،‬بۆ سەالمەتی‬ ‫سەفەرنامە لە كوردستاندا‪.‬‬ ‫ئــەم پڕۆژەیــە‪ ،‬پڕۆژەیەكی دەگمەن خۆیان‌و پاراستنی ژینگە‪.‬‬ ‫دەربــارەی بەردەوامیی گەشــتەكەی‬ ‫‌و گەورەیە‪ ،‬چەند گۆشــەیەك دەگرێتە‬ ‫خــۆی‪ ،‬یەكەمیــان وێنەگرییە لەســەر ‌و مــاوەی گەشــتەكەیش وتــی‪ :‬پــار‬

‫لەمانگــی (‪ )11‬دا دەســتیپێكرد‪ ،‬تــا‬ ‫ئێستاش بەردەوامم‌و دو مانگی تریش‬ ‫بەردەوام دەبم‪ ،‬ئێســتا بەشی یەكەمی‬ ‫سەفەرەكەمە‪ ،‬بەشی دوەم ئەو واڵتانە‬ ‫دەگرێتــە خۆی كە بودیســمیان هەیە‪،‬‬ ‫ئەوەیش دواتر ئاشــكرا دەب ‌ێ كە دەبێ‌‬ ‫كەی دەست پێبكەم‪.‬‬ ‫تاكــو ئێســتا واڵتانی‪ ،‬تبــت‪ ،‬چین‪،‬‬

‫‪www.galawej.com‬‬

‫الوس‪ ،‬كامبوجم‪ ،‬تێپەڕاندوەو هەفتەی‬ ‫داهاتو دەگەمە ڤێتنام‪.‬‬ ‫دواتــر ئاماژەی بەوەیشــدا كە‪ :‬ناب ‌ێ‬ ‫ئەوەش لەیاد بكەم‪ ،‬كە ئەم ســەفەرەم‬ ‫بە سپۆنسەری گەورە بازاڕی (ئافتابی‬ ‫درەخشــان كاك كەیوان درەخشــانی و‬ ‫كۆمپانیای ئاسۆســی چین كاك خالید‬ ‫رەسولی بەڕێوەدەچێ‌‪.‬‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫بەشێک‬ ‫لە یادداشتەکانی‬ ‫ئەلیف شەفەق‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سامان کەریم‬ ‫پێشەکی دەمەوێت ئەوە بڵێم کە ئەم چاوپێکەوتنەم لەگەڵ‬ ‫پاموکدا چاوپێکەوتنێکی شەخسیی بوو نەک ڕەسمی‪ .‬هەر لە‬ ‫سەردەمی باری قاچاخیمەوە لە ئیستانبوڵ کە شەش ساڵی‬ ‫خایاند‪ ،‬من کارەکانی پاموکم دەخوێندەوە بۆ ئەوەی بتوانم بە‬ ‫شێوەیەکی ڕاستگۆیانە هەم لە مێژوو و هەم لە باری چۆنێتی‬ ‫ژیانکردن بگەم لە بارەی ئیستانبوڵەوە‪ .‬هەر لە مێژەوە و لە‬ ‫سەردەمی قاچاخیشمەوە هەموو جارێک بە دیلەکی هاوسەرمم‬ ‫دەوت یادی ئەو ڕۆژە دەکەم کە لە سلێمانی لە ژوورێکی‬ ‫بچووکدا لە ناو کتری و قۆرییەکی ڕەشبووەوەدا چایەکی‬ ‫ئاسوودە‪ ،‬بە تام بخۆینەوە‪ ،‬لە الیەکیشەوە شاکارەکانی پاموک‬ ‫وەربگێڕمە سەر زمانی کوردی شێوازی سۆرانی (بەدەر لە‬ ‫بواری میوزیکم)‪ .‬بە دڵنیایی ئەم خەیاڵەم هاتە دی‪ ،‬چونکە‬ ‫هیچ دەستبەرداری هەوڵەکانم نەبووم‪ .‬سوپاسگوزاری ناوەندی‬ ‫ئەندێشەم کە لەسەر داخوازییەکەیان یەکەم ڕۆمانی پاموکم‬ ‫وەرگێڕا بە ناوی «ماڵی بێدەنگ»ـەوە‪ ،‬دواتر ڕۆمانی «ژنە‬ ‫قژ سوورەکە» بە دوایشیدا «سەمەرەیەک لە سەرمدا» لەگەڵ‬ ‫«من درەختێکم»‪ .‬لە ئێستاشدا سەرقاڵی وەرگێڕانی کتێبی‬ ‫«ئیستانبوڵ»ـم و لەگەڵ خۆشمدا هێناومە بۆ ئیستانبوڵ‬ ‫لێرە بەردەوامم لە کاری وەرگێڕانی‪ ،‬چونکە کاتێک بیرم لە‬ ‫وەرگێڕانی کتێبی ئیستانبوڵ کردەوە ئارەزووم بوو کە ئەم‬ ‫کتێبە لە ئیستانبوڵ تەواو بکەم‪.‬‬ ‫بەڵێ پاموک لە ماڵەکەی خۆی لە جیهانگیر پێشوازی‬ ‫لێ کرم‪ ،‬زۆر دڵخۆش بووم بەم پێشوازیکردنە‪ .‬لە ڕاستیدا من‬ ‫موقابەلەی پاموکم نەکرد‪ ،‬ئامانجیشم ئەوە نەبوو‪ ،‬بە تەنها‬ ‫حەزم کرد لە نزیکەوە بیناسم‪ ،‬لەبەر ئەوەی چەند بیرۆکەیەک‬ ‫لە سەرمدا بــوون کە دەمویست لە پێشدا وەک مرۆڤێک‬ ‫دواتر وەک کوردێک‪ ،‬پێشنیاریان بکەم‪ .‬پێشتر ژیانکردنم‬ ‫لە ئیستانبوڵدا بۆ نزیکەی بیست ساڵ‪ ،‬ئێستاش هەم وەک‬ ‫میوزیسیان هەم وەک وەرگێڕێک بەردەوامی بە ژیانم دەدەم‬ ‫لە سلێمانی‪ ،‬پاموک زۆر خۆشحاڵبوو‪ ،‬کە میوزیسیانم و لە‬ ‫بواری وەرگێڕانیشدا کار دەکەم‪ ،‬وتی تورکییەکی ئیستانبوڵی‬ ‫باش قسەدەکەیت‪ .‬دواتر پرسیاربارانی کردم لە بارەی ژیانی‬ ‫شەخسیی خۆمەوە‪ ،‬وتی من حەز دەکــەم گوێت لێبگرم‪،‬‬ ‫ناهێڵم بڕۆن‪ ،‬دواتریش پێکەوە دەچین بۆ نانخواردن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ڕویای کچیشمدا‪ .‬دوای وەاڵمدانەوەی پرسیارەکانی لە بارەی‬ ‫ژیانمەوە‪ ،‬چەند پرسیارێکی ئاڕاستە کردم لە بارەی بواری‬ ‫ڕۆشنبیریی و هونەری لە کوردستاندا بە گشتی و سلێمانی بە‬ ‫تایبەتی‪ ،‬بە تێڕوانینێکی ئۆبجەکتیڤانە وەاڵمم دایەوە‪ ،‬بەاڵم‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )556‬دووشەممە ‪2017/6/19‬‬

‫هەروەک خۆیشی پێی وتم؛ سامان تۆ لە من دەچیت‪ ،‬منیش‬ ‫ئارەزووم لە بواری سیاسەت نییە‪ ،‬زۆر پرسیاری لە بارەی‬ ‫سیاسەتەوە نەکرد‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا چەند کاتژمێرێک بەم شێوەیە گفتوگۆمان کرد‪،‬‬ ‫لە ئێستادا پوختەیەکی گفتوگۆکانم بۆ نووسیون‪ ،‬ئەگەر کرا‬ ‫دوای گەڕانەوەم بۆ سلێمانی وردەکارییەکانی باس دەکەم‪.‬‬ ‫چەند خاڵێکی گرنگیتر هەیە کە بە دڵخۆشییەوە پەسەندی‬ ‫کرد‪ ،‬ئەوەبوو کە لەسەر داخوازی ناوەندی ئەندێشە دەمەوێت‬ ‫بانگهێشتی بکەم بۆ سلێمانی‪ ،‬خۆشحاڵبوو‪ ،‬پەیمانی دامێ‬ ‫کە سەردانی سلێمانی بکات و لە نزیکەوە سلێمانی ببینێت‪،‬‬ ‫چونکە ناوبانگی سلێمانی لە الیەن چەند هاوڕێیەکییەوە‬ ‫بیستبوو‪ ،‬هەتا بــەرواری سەردانەکەشی دیــاری کــرد‪ ،‬بە‬ ‫پێکەنینەوە پێی وتم وەرە بۆ ئیستانبوڵ پێکەوە دەچین بۆ‬ ‫سلێمانی‪ ،‬چونکە من شارەزا نیم‪ ..‬خاڵێکیتر کە لە ئێستادا‬ ‫دەتوانم کەمێک تیشکی بخەمە سەر چەند پڕۆژەیەکی خۆم‬ ‫بوو لەگەڵیدا باسم کرد و بە خۆشحاڵییەوە پەسەندی کردن‪.‬‬ ‫بەڵێ پاموک خۆشحاڵبوو بەوەی کە خوێنەرێکی زۆری هەیە‬ ‫لە کوردستاندا‪ ،‬بە تایبەتی کاتێک باسم کرد کە خوێنەرێکی‬ ‫زۆر لە گەنجان و کچان دەیخوێننەوە و وتی زۆر جێی‬ ‫دڵخۆشییە‪ .‬ژنی کورد‪ ،‬بە تایبەتی شاری سلێمانی گرنگییەکی‬ ‫زۆر دەدەن بە ئەدەب و هونەر‪.‬‬ ‫لە بارەی بە چیمەنتۆ کردنی کورستانەوە هەندێک خاڵم‬ ‫بۆ باس کرد‪ ،‬وەک ڕووخان و نەمانی شوێنەوارە کۆنەکان‪،‬‬ ‫دروستکردنی باڵەخانەی ناشرین‪ ،‬تەلبەندکردنی سروشتی‬ ‫کوردستان‪ ،‬نەهێشتنی کانی‪ ،‬ڕووبارەکان‪ ،‬لە وەاڵمدا وتی‬ ‫لە ڕۆمانی «سەمەرەیەک لە سەرمدا» ڕێک جەختم لەسەر‬ ‫ئەو بابەتە کردووەتەوە‪ ،‬کە چۆن گۆڕانکارییەکی ناشرین‬ ‫هاتووە بەسەر ئیستانبوڵدا‪ ،‬پێویستە خوێنەر ئەم ڕۆمانەم‬ ‫بخوێنێتەوە بۆ ئەوەی لەو بابەتە تێبگات‪ .‬بەو هۆیەشەوە وتی‬ ‫هیوادارم ئەو ڕۆمانە زوو چاپ بکەن و باڵوی بکەنەوە‪ ،‬پێشت‬ ‫دەڵێم کتێبی ئیستانبوڵ زوو تەواو بکە‪ ،‬چونکە لە پاییزی‬ ‫ئەم ساڵدا بە نیازم کتێبە نوێکەم باڵو بکەمەوە بە ناوی‬ ‫«شەوانی تاعون»ـەوە‪ ،‬بە دڵنیایی ئەمەی بە پێکەنینەوە پێ‬ ‫وتم‪ ،‬دواتر وتی پەلەی تێدا مەکە بۆ ئەوەی باش وەریبگێڕی‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا ئیمێلی شەخسی‪ ،‬تەلەفۆنی شەخسی خۆی‬ ‫دامێ‪ ،‬داوای لێ کردم کە پەیوەندیمان هەبێت‪ ،‬جار جارێکیش‬ ‫داوات لێ دەکەم بێیت بۆ ئیستانبوڵ بۆ ئەوەی یەکتر ببینین‪،‬‬ ‫گفتوگۆ بکەین‪ ،‬هەنگاو لەسەر پڕۆژەکان بنێین‪.‬‬ ‫ئیستانبوڵ ‪٢٠١٧/٠٦/١١‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ڕۆژێک لەگەڵ‬ ‫پاموکدا‬ ‫لە ئیستانبوڵ‬ ‫«ئۆرهان پاموک‬ ‫بەڵێنی داوە‬

‫نووسەری بابەتەكە لەگەڵ ئۆرهان پاموكدا‬

‫بێتە سلێامنی»‬

‫ئیزابێل ئالندێ ڕۆمانی «دوای زستان» باڵو دەکاتەوە‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئیزابێل ئالندێ نووسەری چیللی ئاماژە بەوە دەکات لە ڕۆمانە‬ ‫تازەکەیدا بە ناوی «دوای زستان» لە بارەی ئەو پەنابەرانەوە دەدوێت‬ ‫کە دیانەوێت بچنە ئەمەریکا‪.‬‬

‫ڕۆمانە تازەکەی ئیزابێل ئالندێ لە ئیسپانیا و هاوکات واڵتەکانی‬ ‫تری ئەمەریکای التیندا باڵو بووەوە‪ .‬سەبارەت بە کەسایەتییەکانی‬ ‫ئەم ڕۆمانە‪ ،‬یەکیان کەسێکە بە ناوی لووسیا کە کەسێکی ئازایە‬ ‫و ژیانی بۆ ڕۆژنامەگەری تەرخان کردووە و لە داهاتوو دڕوانێت‪.‬‬ ‫کارەکتەرێکی تری ڕۆمانەکە کەسێکە بە ناوی ڕیچارد کە کەسێکی‬ ‫دەروونگەرا و ئەمەریکییە و ئەزموونی سەیروسەمەرەی هەیە‪ .‬هەروەها‬

‫کەسایەتییەکی تری ڕۆمانەکە ناوی ئێڤلینە کە کۆچبەرە و خەڵکی‬ ‫گواتیماالیە‪ .‬جێی ئاماژەیە هەرسێ کارەکتەرەکە وەک شاکاسی‬ ‫ڕۆمانەکە ڕۆڵیان هەیە‪.‬‬ ‫ئالندێ دەڵێت‪ :‬لەم ڕۆمانەدا پەرژاومەتە سەر ئەو کێشانەی کە‬ ‫کەسانی پەنابەر بە شەخسی ڕووبەڕووی دەبنەوە‪ ،‬کە دەکەونە ناو‬ ‫ژینگەیەکی تازە و ناتوانن ڕابردووەکەیان لە بیر بکەن‪.‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )556‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/6/19‬‬

‫ده‌رد و ئازار وه‌ك دیوێىك ترى بوون‬

‫چه‌ند سه‌رنجێىك كورت و خێرا له‌ باره‌ى چیرۆىك «ئه‌یووب به‌ گێڕانه‌وه‌ى ته‌ورات»‬ ‫سامان مسته‌فا‬ ‫‪٢-٢‬‬ ‫لـــێـــره‌دا پــرســیــارێــك دێته‌‬ ‫پێشێ‪ :‬ئایا ئــازارى ئه‌یووب‬ ‫بۆ به‌قسه‌هێنانى ئه‌یووب بوو‬ ‫یان بۆ بێده‌نگكردنى؟ ئه‌وه‌ى‬ ‫هه‌ندێك پێیان وایــه‌ خــودا‬ ‫ئه‌یووبى بێده‌نگ كـــردووه‌‪:‬‬ ‫«بێده‌نگ به‌‌‪ ،‬هیچ مه‌ڵێ‪...‬‬ ‫هیییچچچ هیچچ‪ ،‬وه‌هاى گوت‬ ‫ئه‌یووب‪)1(».‬به‌ سۆراخكردنێكى‬ ‫وردى چیرۆكه‌كه‌ زۆر به‌ ڕوونى‬ ‫پێچه‌وانه‌ى ئه‌و بۆچوونه‌مان بۆ‬ ‫ده‌رده‌كه‌وێت‪ .‬یان النیكه‌م به‌‬ ‫پێچه‌وانه‌وه‌ ئه‌یووب بێده‌نگ‬ ‫نــه‌كــراوه‌ به‌ڵكو وانـه‌یـه‌كــى‬ ‫ئه‌خالقیى ل ـه‌م ـه‌ڕ ده‌رك و‬ ‫مه‌عریفه‌ى خۆی پێ دراوه‌‪.‬‬ ‫بڕوانن! جارێ قسه‌كردنى ئه‌یووب‬ ‫له‌ چیرۆكه‌كه‌دا پانتاییه‌كى ئێجگار‬ ‫گه‌وره‌ى بۆ خۆی بردووه‌‪ ،‬ئه‌یووب زۆر‬ ‫به‌ ڕاشكاوى ته‌واوى گله‌ و گازنده‌ و‬ ‫حیكایه‌تى خۆى كردووه‌‪ .‬له‌وه‌ش زیاتر‬ ‫ڕه‌وایــه‌ بپرسین چی مابوو ئه‌یووب‬ ‫بیڵێت؟ چی مابوو ده‌بــوو ئه‌یووب‬ ‫بیڵێ و نه‌یگوت؟ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‌‪،‬‬ ‫كاتێك خودا دێته‌ گۆ نه‌ك سه‌ركۆنه‌ى‬ ‫حاڵه‌ته‌كه‌ تێ بگه‌ین ده‌بێت وێناى‬ ‫ئ ـه‌یــووب نــاكــات لـه‌سـه‌ر قسه‌كردنى‬ ‫پــێــچـه‌وانـه‌كــردنـه‌وه‌ى چیرۆكه‌كه‌ش‬ ‫و داواى بێده‌نگبوونى لــێ ناكات‪،‬‬ ‫بكه‌ین؛ ئه‌گه‌ر هاتبا به‌سه‌رهاتى ئه‌یووب‬ ‫به‌ڵكو به‌ ڕاستگۆش ده‌یداته‌ قه‌ڵه‌م‪.‬‬ ‫به‌سه‌ر پیاوخراپ و كه‌چڕه‌فتارێكى‬ ‫له‌وه‌ش زیاتر له‌سه‌ر سه‌ركۆنه‌كردن و‬ ‫ناودارى قه‌ومه‌كه‌ى هاتبا؟ ئه‌وكات ئه‌م‬ ‫تاوانباركردنى له‌ الیه‌ن هاوڕێكانییه‌وه‌‬ ‫پرسیارانه‌ى ئێسته‌ له‌باره‌ى ئه‌یووبه‌وه‌‬ ‫ڕاى ده‌گه‌یه‌نێت له‌سه‌ر ئه‌یووب له‌وان‬ ‫ده‌كرا پێچه‌وانه‌ ده‌بوونه‌وه‪ ‌،‬دونیایه‌ك‬ ‫تووڕه‌یه‌ و ده‌یاننێرێته‌ الى ئه‌یووب‬ ‫گرفتى قووڵ و سه‌ختى له‌ باره‌ى خودا‬ ‫قوربانى بكه‌ن و داوا بكه‌ن ئه‌یووب‬ ‫و عه‌داله‌ت و ئازادیى مرۆڤەوە له‌ژیاندا‬ ‫داواى لێخۆشبوونیان بۆ بكات و ئه‌ویش‬ ‫دروست ده‌كرد‪.‬‬ ‫لێیان وه‌رده‌گرێ (‪.)2‬‬ ‫بابه‌تێكى ترى جێگه‌ى سه‌رنجە له‌م‬ ‫به‌ڵگه‌ى به‌هێزتر له‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ش‬ ‫چیرۆكه‌دا‪ ،‬ئه‌یووب داوا ده‌كات خوداى‬ ‫ئه‌وه‌یه‌‌‪ ،‬خودا نه‌ك هێز و جه‌به‌رووتى‬ ‫نیشان بــده‌ن‪ .‬داوا ده‌كــات بۆ خودا‬ ‫خۆى به‌كار ناهێنێت بۆ بێده‌نگكردنى‬ ‫نایه‌ته‌ قسه‌ له‌گه‌ڵیدا تا ته‌واوى ئه‌وه‌ى‬ ‫ئـه‌یــووب به‌ڵكو مامه‌ڵه‌یه‌كى ت ـه‌واو‬ ‫له‌ دڵیدایه‌ بۆى هه‌ڵڕێژێت! چونكه‌‬ ‫ئه‌خالقى لـه‌گـه‌ڵ ئـه‌یــووبــدا ده‌كــات‬ ‫ئه‌یووب چه‌ندین پرسیارى سه‌ختى له‬ ‫و موخاته‌به‌یه‌كى ئه‌خالقى له‌گه‌ڵ‬ ‫‌باره‌ى بێتوانایى مرۆڤ و سه‌ختى و‬ ‫ئه‌یووب سه‌ر ڕێگه‌ ده‌خــات‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫پڕمه‌ینه‌تیى ژیان و ته‌مه‌نكورتى هه‌یه‌‬ ‫به‌كارهێنانى شێوازى پرسیاركردنه‌‪ ،‬به‌‬ ‫كه ‌ده‌زانــێــت جگه‌ له ‌خــودا وه‌اڵمــى‬ ‫ڕستێك پرسیار ئه‌یووب له‌ بێئاگایی و‬ ‫ڕاست و پێویستى الی كه‌سی تر ده‌ست‬ ‫سنوورداریى ده‌رك و مه‌عریفه‌ى به‌ ئاگا‬ ‫ناكه‌وێت‪.‬‬ ‫دێنێته‌وه‌ و ئه‌یووب خۆى ئازادانه‌ له‬ ‫لێره‌دا و له‌ تاسه‌وخولیاى ئه‌یووب‬ ‫‌به‌رامبه‌ر شكۆ و مه‌عریفه‌ى خوداییدا‬ ‫بۆ بینین و گفتوگۆى ڕاسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ‬ ‫جــاڕى ده‌سته‌وسانیى خــۆى ده‌دات‬ ‫خــودا ده‌كرێت دوو خاڵ هه‌ڵگۆزین؛‬ ‫و بێده‌نگى هه‌ڵده‌بژێرێت و داواى‬ ‫یه‌ك ده‌كرێت بیرمان بۆ ئه‌وه‌ بچێت كه‌‬ ‫لێخۆشبوون ده‌كات له‌ شتگه‌لێك كه‌ به‌‬ ‫سه‌ختترین به‌شی سزاى تاوانى یه‌كه‌م‬ ‫نه‌زانین گوتوویه‌تى‪.‬‬ ‫(تاوانى ئاده‌م) بریتى بێت له ‌دابڕانى‬ ‫بــاب ـه‌تــێــكــى تـــر كـــه‌ جــێــگـه‌ى‬ ‫مــرۆڤ له‌ خــودا و له‌ چاوگى بوونى‬ ‫پرسیاره‌‪ ،‬ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ بۆ ئه‌یووب‬ ‫خۆى‪ .‬به‌ جۆرێك كه‌ ته‌واوى ده‌رد و‬ ‫هه‌ڵده‌بژێردرێت بۆ ئه‌و تاقیكردنه‌وه‌یە؟‬ ‫ئازاره‌كان و ئه‌م گریه‌ و زارییه‌ى ئێره‌ش‬ ‫له‌ كاتێكدا پیاوێكى باش و خواناسه‌؟‬ ‫به‌ هۆى دابــڕان بێت له ‌دروستكه‌ر و‬ ‫به ‌بڕواى ئێمه‌ ڕوونترین وه‌اڵم بۆ ئه‌م‬ ‫نیشتیمانى ڕه‌سه‌نى خۆى‪.‬‬ ‫حاڵه‌ته‌ ڕه‌نگه‌ ئه‌وه‌ بێت كه‌ پێشهاتى‬ ‫خاڵى دووه‌م بریتییه‌ لــه‌وه‌ى كه‌‬ ‫ده‌رد و ئازار و چه‌رمه‌سه‌رییه‌كانى مرۆڤ‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬كاتێك ده‌رد و مه‌ینه‌تییه‌كى‬ ‫له‌ دونیا ڕێكاوڕێك وابه‌سته‌ و گرێدراو‬ ‫گه‌وره‌ و بێچاره‌ به‌رۆكى ده‌گرێت بێ‬ ‫نین به‌ به‌رئه‌نجامى كاروكرده‌وه‌كانى‬ ‫ئیختیار له‌و چركه‌ساته‌دا سه‌ر به‌رز‬ ‫ئێمه‌وە وه‌ك پێشتر باسمان لێ كرد‪.‬‬ ‫ده‌كاته‌وه‌ یان داواى كۆمه‌ك له‌ خودا‬ ‫له‌وه‌ش زیاتر بۆ ئه‌وه‌ى به ‌ته‌واوى له‌‬

‫ده‌كات یان ده‌ستى گله‌یی و شكات بۆ‬ ‫الى خودا به‌رز ده‌كاته‌وه‌ و ده‌ڵێ ئه‌م‬ ‫هه‌موو ده‌رد و ناخۆشییه‌ بۆ؟ مه‌گه‌ر‬ ‫من چیم كــردووه‌؟ دڵى پڕ ده‌بێت له‌‬ ‫تاسه‌ و سه‌رى پڕ ده‌بێت له‌ پرسیار كه‌‬ ‫زۆر مه‌راقییه‌تى ڕاسته‌وخۆ له‌ خودى‬ ‫خوداى بپرسێت نه‌ك هاوجنسێكى وه‌ك‬ ‫خۆى كه‌م‪-‬مه‌عریفه‌؟ ئه‌وه‌تا ئه‌یووب‬ ‫خۆى له‌ كاتى ئه‌و ده‌رده‌ گرانه‌دا به‌‬ ‫هاوه‌ڵه‌كانى ده‌ڵێ‪« :‬ئایا ئێوه‌ ناچارن‬ ‫له‌ برى خودا قسه‌ بكه‌ن و ئه‌و شتانه‌ى‬ ‫كه‌ هه‌رگیز ئه‌و نه‌یگوتووه‌‪ ،‬له‌ زمانى‬ ‫ئه‌وه‌وه‌ بیخه‌نه‌ڕوو‪ .‬ده‌تانه‌وێ به‌رگریى‬ ‫لــێ بكه‌ن و ڕاستییه‌كان ئـــاوه‌ژوو‬ ‫بكه‌نەوە؟ وا ده‌زانــن خــودا نازانێت‬ ‫خه‌ریكى چین؟‪ ...‬هتد‪( ».‬چیرۆكه‌كه‌‪،‬‬ ‫ل‪ )47‬ئه‌یووب ده‌یه‌وێت ڕه‌وایه‌تیى‬ ‫له‌وان بسه‌نێته‌وه‌ كه‌ به ‌ناوى خوداوه‌‬ ‫خه‌ریكى سه‌ركۆنه‌كردنى خه‌ڵكین‪.‬‬ ‫یان له‌ حاڵه‌تێكدا مرۆڤ كه‌ ده‌گات به‬ ‫‌خۆشییه‌كى گه‌وره‌ و گه‌ر بۆ ساتێكیش‬ ‫بێت خه‌ون و خولیاكانى به‌دی دێت و‬ ‫چێژى سه‌ركه‌وتن ده‌چێژێت‪ ،‬دیسانه‌وه‌‬ ‫سه‌ر به‌رز ده‌كاته‌وه‌ و پڕ به‌ دڵ پێی‬ ‫خۆشه‌ ئا له‌و كاته‌دا كوڵى دڵى خۆى بۆ‬ ‫خودا هه‌ڵڕژێت و به‌ دڵ سوپاسی بكات‪.‬‬ ‫ئه‌یووب ده‌یه‌وێت باش له‌م غه‌ریبى و‬ ‫غوربه‌ته‌ تێمان بگه‌یه‌نێت‪ ،‬ده‌كرێت وا‬ ‫تێ بگه‌ین ئیمكانى نییه‌ هیچ مرۆڤێك‬ ‫له‌ هه‌موو ژیانیدا گه‌ر بۆ جارێكیش‬ ‫بــووه‌ تاسه‌ى ئــه‌وه‌ى نه‌كردبێت كه‌‬ ‫ڕاسته‌وخۆ پرسیاره‌ بێوه‌اڵمه‌كانى خۆى‬ ‫به‌ خودا بڵێت‪ .‬كێشه‌ بێچاره‌كانى ناو‬ ‫كه‌لله‌ى سه‌رى و هه‌موو ئه‌و شتانه‌ى‬ ‫كه‌ لێیان تێ ناگات به‌ خوداى نه‌ڵێت‪.‬‬ ‫له‌مه‌ڕ ده‌سته‌وسانى و ناخۆشییه‌كانى‬ ‫ناو ژیان له ‌خودا نه‌پرسێت‪ ،‬تاسه‌ى‬

‫قسه‌كردن له‌گه‌ڵ خودا و بینینى خودا‪،‬‬ ‫تاسه‌ و خولیایه‌كى ته‌واو مرۆڤانه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئیدى مــرۆڤ له‌وپه‌ڕی خۆشیدا بێت‬ ‫یان ئه‌وپه‌ڕى ناخۆشی‪ ،‬به‌اڵم زیاتر له‌‬ ‫كاته‌ سه‌خته‌كاندا ئه‌م تاسه‌و خولیایه‌‬ ‫جۆش ده‌خوات‪.‬‬ ‫مـــاوه‌تـــه‌وه‌ بڵێین‪ ،‬چیرۆكى‬ ‫ئه‌یووب چیرۆكێكى سه‌خت و ئاڵۆز‬ ‫و فــره‌ڕه‌هــه‌نــده‪ .‬ئــه‌م چـه‌نــد دێــڕه‌‬ ‫تیشكێكى كــورت و ئاوڕێكى خێرا‬ ‫بــوو بۆ دیوێكى تــرى ئ ـه‌م چیرۆكه‌‬ ‫فره‌دیوه‌‪ .‬چیرۆكى ئه‌یووب چركه‌ساتى‬ ‫هه‌ڵماڵینى كۆى ماسكه‌كانى سه‌ر ڕووى‬ ‫ژیانه‌‪ .‬به‌ركه‌وتنى توندى مرۆڤه‌ وه‌ك‬ ‫بوونه‌وه‌رێكى زیندوو به‌ سنووره‌كانى‬ ‫ده‌ســه‌اڵت و زاڵیه‌تیى خــۆى به‌سه‌ر‬ ‫ژیان‪ ،‬ته‌ندروستى و ته‌ئه‌لوقاته‌كانى‬ ‫خــۆیــه‌وه‌‪ .‬چركه‌ساتى نیشاندانى‬ ‫بێده‌سه‌اڵتى مرۆڤه‌ به‌سه‌ر ئازاره‌كانى‬ ‫خۆیدا‪ .‬نیشاندانى ده‌سته‌وسانیى مرۆڤه‌‬ ‫له‌مه‌ڕ چاره‌نووس و بوونى خۆى‪.‬‬ ‫ئه‌یووب وه‌ك ئایدیاڵ تایپى مرۆڤمان‬ ‫نیشان ده‌دات چه‌ند بێئایینده‌ی ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫زه‌وى‪ .‬به‌سه‌رهاته‌كه‌ نیشانمان ده‌دات‬ ‫كه ‌ئه‌یووب چۆن شكست ده‌هێنێت‬ ‫لـه‌مـه‌ڕ نــه‌ك پاراستنى ئـــه‌وه‌ى كه‌‬ ‫هه‌یه‌تى‪ ،‬به‌ڵكو له‌مه‌ڕ له‌ده‌ستدانى‬ ‫ته‌ندروستى خۆیشى چه‌ند ده‌ستوپێ‬ ‫سپى و بێچاره‌یه‌‪ .‬چیرۆكى ئه‌یووب‬ ‫ئــه‌گــه‌رچــى چــیــرۆكــێــكــى خـــۆش و‬ ‫سه‌رنجڕاكێش نییه‌ و كه‌س حه‌ز به‌‬ ‫ئه‌زموونكردنى ناكات‪ ،‬به‌اڵم نزیكترین‬ ‫و ڕاشكاوترین چیرۆكه‌ له‌ باره‌ى بوونى‬ ‫مرۆڤه‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ چیرۆكێكه‌ ئه‌گه‌رى‬ ‫ڕوودانــى له‌ ژیانى هه‌ر مرۆڤێكدا زۆر‬ ‫نزیك و چاوه‌ڕوانكراوه‌‪ .‬گه‌ر به‌ حه‌رفى‬ ‫و ده‌قاوده‌قیش نه‌بێ هه‌موو مرۆڤێك‬

‫چركه‌ساتێكى ئه‌یووبی له‌ ژیانیدا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫چــرك ـه‌ســاتــى ئــه‌یــووبــی‪ ،‬ساتى‬ ‫به‌ركه‌وتنى سه‌ختمانه‌ به ‌دیواره‌كانى‬ ‫بوونى خۆمان‪ .‬ئه‌و كاته‌ى به‌خه‌به‌ر‬ ‫دێین و تێده‌گه‌ین چه‌نده‌ جێگه‌ى گرفتار‬ ‫و چه‌نده‌ بێده‌سه‌اڵت و ده‌سته‌وسانین‬ ‫به‌رامبه‌ر ئازاره‌كانمان‪ .‬ئیدى ئازارى‬ ‫له‌ده‌ستدانى ته‌ندروستیمان بێت یان‬ ‫له‌ده‌ستدانى‪ :‬دایكوباوك‪ ،‬هاوسه‌ر‪،‬‬ ‫مــنــداڵ‪ ،‬كه‌سه‌ ئه‌زیزه‌كانمان بێت‬ ‫یان له‌ده‌ستدانى سه‌روه‌توسامان و‬ ‫ماڵوحاڵ بێ‪ ...‬هتد لێره‌وه‌ ده‌كرێت‬ ‫له‌م چیرۆكه‌ى ئه‌یووبه‌وه‌ بگه‌ینه‌ ئه‌و‬ ‫بـــاوه‌ڕه‌ى كه‌ ده‌رد و ئــازار به‌ مانا‬ ‫گشتییه‌كه‌ى ده‌بێته‌ پێشمه‌رجێكى‬ ‫ئەنتۆلۆژیى بوونى مرۆڤ له‌سه‌ر زه‌وى‪.‬‬ ‫چركه‌ساتى ئه‌یووبی لـه‌ ژیاندا‬ ‫چركه‌ساتى بێزاربوون و بێئومیدبوونى‬ ‫مـــرۆڤـــه‌ لـــه‌«بــــــــوون»‪ .‬ســاتــی‬ ‫خۆزگه‌خواستنه‌ بــه‌ «نــه‌بــوون»‬ ‫هــه‌روه‌هــا‌‪ ،‬دۆخــى ئ ـه‌یــووب ده‌بێته‌‬ ‫سه‌نگى مه‌حه‌ك و نیشانمان ده‌دات‬ ‫مــرۆڤ چه‌ند له‌به‌ر شتى تر مرۆڤه‌‬ ‫هاوڕێ و خزم و كه‌سه‌کانى ویستووه‌‪.‬‬ ‫پێمان ده‌ڵـــێ‪ :‬چــۆن كــه‌س له‌گه‌ڵ‬ ‫مرۆڤى كه‌وتوو‪ ،‬بارالر و بێده‌ره‌تاندا‬ ‫نییه‌! تێمان ده‌گ ـه‌ی ـه‌نــێــت مــرۆڤ‬ ‫وه‌ك بوونه‌وه‌رێك چێژ له‌ شكست و‬ ‫كه‌وتنى هاو توخمه‌كانى خۆى ده‌بینێت‬ ‫و ل ـه‌ كاتى كه‌وتنیاندا ده‌كه‌وێته‌‬ ‫سه‌ركۆنه‌كردن و تاوانباركردنی‪.‬‬ ‫جێگه‌ى ئاماژه‌بۆكردنه‌ به‌سه‌رهاتى‬ ‫ئه‌یووب ئاماژه‌یه‌كى زۆر ڕوونــه‌ بۆ‬ ‫بێچاره‌یی مــرۆڤ‪ ،‬بێچاره‌ییه‌ك كه‌‬ ‫بوونى لێره‌ و له‌ناو كاتدا هیچ زه‌مان و‬ ‫گه‌ره‌نتییه‌كى نییه‌ و هه‌موو چركه‌ساتێك‬ ‫شیمانه‌ى ئه‌وه‌ى لێ ده‌كرێت كه‌ ژیان و‬ ‫ئه‌وه‌ى مرۆڤ هه‌یه‌تى له‌ یه‌ك ساتدا له‌‬ ‫ده‌ستى بدات‪ .‬ئه‌وه‌ى به‌ هه‌موو ته‌مه‌نى‬ ‫به‌ ده‌ستى خستووه‌ له‌ چاوترووكانێكدا‬ ‫ژێــراوژوور ببێت‪ .‬ئه‌مه‌ش هه‌مان ئه‌و‬ ‫شته‌یه‌ كه‌ مه‌حوی زۆر ورد و ژیرانه‌‬ ‫به‌یانى كردووه‌‪:‬‬ ‫حاڵه‌ به‌دحاڵى له‌ شوێن و‪ ،‬ماڵه‌‬ ‫وێرانى له‌ دوو‬ ‫((مه‌حویا))! گه‌ر ئه‌هلى حاڵى‪،‬‬ ‫(‪)3‬‬ ‫حاڵ و ماڵم بۆچییه‌‬ ‫واتا حاڵتێكچوون و ماڵتێكچوون‬ ‫هه‌م پێشمه‌رجێكى بوونى مرۆڤه‌ و هه‌م‬ ‫ئه‌گه‌رێكى كراوه‌یشه‌ له‌به‌رده‌م ئێمه‌دا‬ ‫وه‌ك مرۆڤ‪.‬‬

‫پەراوێزەکان‪:‬‬

‫‪ - 1‬بڕوانه‌ پێشه‌كییه‌كه‌ى هاوژین‬ ‫مه‌ال ئه‌مین «ئـه‌یــووب‪ :‬پێغه‌مبه‌ر و‬ ‫حیكمه‌تى ئیمتیحان»‪ ،‬ل ‪19‬‬ ‫‪ - 2‬چیرۆكه‌كه‌‪ ،‬ل ‪.109‬‬ ‫‪ - 3‬دیـــوانـــى مـــه‌حـــوى‪ ،‬مــه‌ال‬ ‫مــوحـه‌مـه‌دى كــوڕى م ـه‌ال عوسمانى‬ ‫باڵخى‪ ،‬لێكدانه‌وه‌ى مه‌ال عه‌بدولكه‌ریمى‬ ‫موده‌ڕڕیس و موحه‌مه‌دى مه‌ال كه‌ریم‪،‬‬ ‫سه‌رپه‌رشتی چاپی نوێ‪ :‬عه‌تائوڵاڵى‬ ‫ح ـه‌وارى نه‌سه‌ب (سنه‌ _ انتشارات‬ ‫كردستان _‪ )1387‬ل ‪.337‬‬

‫چركه‌ساىت ئه‌یووبی‬ ‫له‌ ژیاندا چركه‌ساىت‬ ‫بێزاربوون و‬ ‫بێئومیدبووىن مرۆڤه‌‬ ‫له‌«بوون»‪ ،‬ساتی‬ ‫خۆزگه‌خواستنه‌‬ ‫ب ‌ه «نه‌بوون»‬ ‫هه‌روه‌ها‌‪ ،‬دۆخى‬ ‫ئه‌یووب ده‌بێته‌‬ ‫سه‌نگى مه‌حه‌ك و‬ ‫نیشامنان ده‌دات‬ ‫مرۆڤ چه‌ند له‌به‌ر‬ ‫شتى تر مرۆڤه‌‬ ‫هاوڕێ و خزم و‬ ‫كه‌سه‌کاىن ویستووه‌‬ ‫چیرۆىك ئه‌یووب‬ ‫چركه‌ساىت‬ ‫هه‌ڵامڵینى كۆى‬ ‫ماسكه‌كاىن سه‌ر‬ ‫ڕووى ژیانه‌‪.‬‬ ‫چركه‌ساىت نیشانداىن‬ ‫بێده‌سه‌اڵتیى مرۆڤه‌‬ ‫به‌سه‌ر ئازاره‌كاىن‬ ‫خۆیدا‬

‫مارگارێت ئەتوود براوەی خەاڵتی ئاشتیی پەخشخانەکانی ئەڵامنیا‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫مارگارێت ئــەتــوود‪ ،‬خانمە ڕۆماننووسی‬ ‫ناوداری کەنەدی‪ ،‬لەبەر «درکی سیاسی و‬ ‫هەستیاریی بااڵ لە هەمبەر ڕووداوەکانی ڕۆژدا»‬ ‫وەک براوەی خەاڵتی ئاشتیی پەخشخانەکانی‬

‫ئەڵمانیا بۆ ساڵی ‪ ٢٠١٧‬دەستنیشان کرا‪.‬‬ ‫هاینریش ڕیت مۆلەر‪ ،‬سەرۆکی یەکێتیی‬ ‫پەخشخانەکان و کتێبفرۆشییەکانی ئەڵمانیا لە‬ ‫گردبوونەوەیەکدا بە ناوی «ڕۆژەکانی کتێب»‬ ‫لە بەرلین ئاماژەی بە هەڵبژاردنی ئەتوود کرد‬ ‫وەک براوەی خەاڵتی ئەم یەکێتییە‪.‬‬ ‫مۆلەر هەروەها دەڵێت‪« :‬مرۆڤدۆستی و‬

‫دادپــەروەری‌خــوازی‪ ،‬شێوەی بیرکردنەوەی‬ ‫مارگارێت ئەتوود دەردەخەن‪».‬‬ ‫ئەتوود لە ئێستادا ‪ ٧٧‬ساڵیەتی و بڕیارە‬ ‫لە پێشانگای کتێبی فڕانکفۆرتدا کە هەموو‬ ‫ساڵێک مانگی دە بەڕێوە دەچێت‪ ،‬خەاڵتەکەی‬ ‫پێشکەش بکر‌ێت‪ ،‬کە بڕی ‪ ٢٥‬هەزار یۆرۆیە‪.‬‬

‫««‬ ‫چی فێری کردم بنووسم؟ چی فێری کردم بسڕمەوە؟‬ ‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )556‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/6/19‬‬

‫چاوپێکەوتن لەگەڵ مەحموود دەروێش‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬نیگار عه‌زیز‬ ‫له‌ ساڵى ‪2007‬دا مامۆستایه‌ك‬ ‫بــه‌ نــــاوى عــەزیــز بـــەشـــاره‌ و‬ ‫خوێندكاره‌كانى له‌ (رام الله)‬ ‫چــاوپــێــك ـه‌وتــنــێــكــیــان ل ـه‌گ ـه‌ڵ‬ ‫شاعیرى گـــه‌وره‌ى فه‌له‌ستینى‬ ‫(مەحموود ده‌روێش) ئه‌نجام دا‪،‬‬ ‫کە پرسیارەکان لەبەر ئەوەی بە‬ ‫گشتی خوێندکاران پرسیویانە‪،‬‬ ‫سادەن‪ ،‬بەاڵم بۆ کەسێک ئاشقی‬ ‫ئەدەبیاتی مەحموود دەروێــش‬ ‫بێت‪ ،‬چێژبەخشن‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬شیعرى ڕاسته‌قینه‌ له‌ ئه‌نجامى‬ ‫به‌هره‌وەیه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مه‌ به‌س نه‌بوو الى تۆ‬ ‫بۆ داهێنان‪ ،‬ئه‌و هۆكارانه‌ چین كه‌ بوونه‌ته‌‬ ‫هۆى ئه‌م شاره‌زاییه‌؟‬ ‫مەحموود دەروێش‪ :‬هۆكار زۆرن له‌وانه‪،‬‬ ‫قــوواڵیــى ڕۆشنبیرى ‌و زۆریــى به‌هره‌ و‬ ‫باشگوێگرتن له‌ شوێن ‌و كاتى گونجاودا‪،‬‬ ‫هــەروه‌هــا ژیــان خــۆى هۆكارێكه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫هه‌موو ئه‌مانه‌دا ڕه‌نگه‌ به‌ختیش شیعرێك‬ ‫به‌رهه‌م بهێنێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬زۆر له‌ شاعیره‌كان به‌خت‬ ‫یــاوه‌ریــان بـــووه‌‪ ،‬بــه‌اڵم ئ ـه‌م فه‌رهه‌نگه‌‬

‫زمانییه‌ى تۆیان نییه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ چۆن ڕون‬ ‫ده‌كه‌یته‌وه‌؟‬ ‫مەحموود دەروێش‪ :‬له‌م حاڵه‌ته‌دا ئه‌وانه‌‬ ‫ئامێرى ڕۆشنبیرى ‌و زمانییان نییه‌ تا‬ ‫داهێنان بكه‌ن‪ .‬به ‌ڕاى من هه‌موو مرۆڤێك‬ ‫به‌هره‌ى تێدایه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم دۆزیــن ـه‌وه‌ى ئه‌و‬ ‫به‌هره‌یه‌ ئاسان نییه‌‪ ،‬بۆ نموونه‌‪ :‬ئێوه‌ به‬ ‫‌من ده‌ڵێن شاعیر‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر ڕۆمانێكم‬ ‫بنووسیایه‌ ڕه‌نگه‌ باشتر بوومایه‌‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬تۆ مێژوویه‌كت هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫شیعرنووسیندا‪ ،‬كه‌چى ڕۆمانێك نییه‌ به‬ ‫‌ناوى تۆوه‌ بێت؟‬ ‫مەحموود دەروێــش‪ :‬من ڕۆمانم خۆش‬ ‫ده‌وێ‪ ،‬هەروه‌ها ئالووده‌ى خوێندنه‌وه‌ى‬ ‫ڕۆمانم‪ ،‬زۆر خـه‌وم بینیوه‌ ب ‌ه نووسینى‬ ‫ڕۆمانه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ پڕ هه‌ستم كرد زه‌مه‌ن‬ ‫زوو تێپه‌ڕی‪ ،‬ئیتر حه‌زم نه‌كرد له‌سه‌ر شتێ‬ ‫گره‌و بكه‌م پێشه‌كى ده‌زانم تێیدا دۆڕاوم‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئه‌و ڕۆماننووسانه‌ كێن‪ ،‬كه‌‬ ‫ده‌یانخوێنیته‌وه‌؟‬ ‫مــەحــمــوود دەروێــــــش‪ :‬زۆربـــه‌یـــان‬ ‫ده‌خوێنمه‌وه‌‪ ،‬نووسه‌رێكى دیاریكراو نییه له‬ ‫‌الم په‌سه‌ندتر بێت له‌وانى تر‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئەی شاعیرەکان؟‬ ‫مەحموود دەروێش‪ :‬زۆرن ئه‌و شاعیرانه‌ى‬

‫ك ـه‌ ده‌یــانــخــوێــنــمـه‌وه‌‪ ،‬ب ـه‌ تایبه‌تى کە‬ ‫جوانكارى ‌و داهێنانیان كــردووه‌‪ ،‬الى من‬ ‫موتەنەبى كه‌سێكى داهێنه‌ره‌‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬بیر ده‌كه‌یته‌وه‌ ڕۆژێ له ڕۆژان‬ ‫واز له‌ نووسین بهێنێت؟‬ ‫مەحموود دەروێش‪ :‬هه‌میشه‌ هه‌ستم وا‬ ‫بووه‌‪ ،‬ڕۆژێ ل ‌ه ڕۆژان واز له‌نووسین‌و شیعر‬ ‫ده‌هێنم‪ ،‬هه‌ركاتێك كتێبێكم ده‌رچووبێت‬ ‫هه‌ستى ئه‌وه‌م هه‌بووه‌ ئه‌مه‌ دوابه‌رهه‌مه‌‬ ‫ده‌ینووسم‪ ،‬چونكه‌ هه‌موو ئه‌و توانایه‌ى كه‌‬ ‫هه‌م هه‌بووه‌ له‌و كتێبه‌دا به‌تاڵم كردووه‌ته‌وه‪‌،‬‬ ‫ئیتر دواى ئه‌و وام زانیوه‌ هیچم پێ نه‌ماوه‌‬

‫بینووسم‪ ،‬تا زۆرجار هه‌ستم به‌ بۆشاییه‌كى‬ ‫ڕۆحى‌ و مه‌عنه‌وى كردووه‌‪.‬‬ ‫پــرســیــار‪ :‬كــێ ئــه‌م ب ـه‌هــره‌ی ـه‌ى تۆى‬ ‫دۆزییه‌وه‌؟‬ ‫مــەحــمــوود دەروێـــــش‪ :‬لــه‌ تـه‌مـه‌نــى‬ ‫ده‌ ساڵییه‌وه‌ هـــه‌روا شتم ده‌نــووســى‪،‬‬ ‫مامۆستاكانم هانده‌رم بوون بۆ نووسین‪،‬‬ ‫هەروه‌ها هه‌میشه‌ كتێبیان پێ ده‌دام بۆ‬ ‫خوێندنه‌وه‌‪ ،‬تا زمانى شیعریم گه‌شه‌ بكات‪،‬‬ ‫مامۆستاكانم به‌هره‌ى منیان دۆزییه‌وه‌‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬هیچ كاتێك گه‌یشتوویته‌ ئه‌وه‌ى‬ ‫هه‌ڵبژارده‌یه‌كت هه‌بێت له‌ نێوان شیعر و‬ ‫ژیانى ماددیدا؟‬ ‫مەحموود دەروێــش‪ :‬من هیچ كارێكى‬ ‫ترم نه‌بووه‌‪ ،‬نه‌چوومه‌ته‌ زانكۆ‪ ،‬تا ئازادیم‬ ‫تێك نه‌دات‪ ،‬كه‌ ده‌رچووم به‌شوێن كارێكدا‬ ‫بگه‌ڕێم‌ و ببمه‌ فه‌رمانبه‌ر‪ ،‬دواجار باوه‌ڕم‬ ‫وا بــوو كــاركــردن سه‌ربه‌ستیى نووسینم‬ ‫ده‌گرێت‪ ،‬ته‌نیا كارێك كه‌ ده‌یزانم ئه‌ویش‬ ‫نووسینى شیعره‌‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬عەلمانییه‌ت‪ ...‬كێ به‌ تۆى‬ ‫ناساند و فێرى كردیت عەلمانى بیت؟‬ ‫مەحموود دەروێــش‪ :‬مامۆستاكه‌م كه‌‬ ‫كه‌سێكى كۆمۆنیست بوو‪ ،‬به‌اڵم ئه‌ده‌بى‬ ‫كۆمۆنیستیى فێر نه‌كردم‪ ،‬به‌ڵكوو فێرى‬

‫كـــردم ك ـه‌ ئــازادانــه‌ بــیــروبــاوه‌ڕى خۆم‬ ‫ده‌رببڕم‪ ،‬هەروه‌ها هانى دام ببمه‌ كه‌سێكى‬ ‫به‌رهه‌ڵستكار‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬چ جۆره‌ شیعرێكت پێ باشه‌؟‬ ‫مەحموود دەروێــش‪ :‬هه‌موو جۆره‌كانى‬ ‫شیعر الم جوانه‌‪ ،‬به‌اڵم شیعرى (ئــازاد)‬ ‫كه‌ پڕ بێت له‌ وشه‌ى جوان ‌و به‌هێز له‌‬ ‫هه‌موویان زیاتر پێم باشه‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌م‬ ‫جۆره‌ شیعره‌ تیایدا ئازادیت به ‌ته‌واوى له‌‬ ‫نووسیندا‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئایا هیالك بوویت له‌ نووسینى‬ ‫شیعردا؟‬ ‫مەحموود دەروێــش‪ :‬هێزێكى شاراوه‌ و‬ ‫نادیار هه‌ی ‌ه كه‌ وام لێ ده‌كات بنووسم ‌و‬ ‫به‌رده‌وام بم‪ ،‬هه‌ست به‌ هیالكبوون نه‌كه‌م‪،‬‬ ‫من هه‌روا نانووسم كه‌ هه‌ر نووسینم هه‌بێت‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر وام بكردایه‌ ئه‌وا ژماره‌یه‌كى زۆر‬ ‫كتێبم ده‌بوو‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬كاریگه‌ریى زیندان چى بوو‬ ‫له‌سه‌ر مه‌حموود ده‌روێش؟‬ ‫مەحموود دەروێش‪ :‬زیندان فێرى كردم‬ ‫چۆن بنووسم‪ ،‬چاودێریكردن فێرى كردم‬ ‫چۆن بسڕمه‌وه‌!‬ ‫پرسیار‪ :‬ئایا نیشتیمان كه‌ لێى دوور بیت‬ ‫الت جوانتره‌؟‬

‫مەحموود دەروێش‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬به‌دڵنیاییه‌و‌ه‬ ‫هه‌موو شتێ كه‌ به‌ خه‌یاڵ درووستى بكه‌یت‬ ‫جوانتره‌ له‌ واقیع‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ده‌ربــاره‌ى ژن ‌و خۆشه‌ویستى‬ ‫زۆرت نووسیوه‌‪ ،‬ئایا تۆ ژن وه‌ك جه‌سته‌‬ ‫سه‌یر ده‌كه‌یت‪ ،‬یان پارچه‌یه‌ك هەستوزۆر؟‬ ‫مەحموود دەروێش‪ :‬من سه‌یرى ژن ده‌كه‌م‬ ‫وه‌ك جه‌سته‌یه‌ك کە پڕه‌ له‌ هه‌ستوسۆز‪،‬‬ ‫من ژن ده‌دوێنم نه‌ك دره‌ختێك‪ ،‬كه‌ باوه‌شى‬ ‫ده‌گرم‪ ،‬نیشتیمان باوه‌ش ده‌گرمن‪ ،‬ژن ژنه‌‬ ‫و نیشتیمان نیشتیمانه‌‪ .‬زۆرجاریش ژن زۆر‬ ‫له‌و واتایانه‌ زیاتر ده‌گه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئایا ده‌كرێت نهێنیت الى ژن‬ ‫به‌جێ بهێڵیت؟‬ ‫مەحموود دەروێش‪ :‬به‌ڵێ‪ ،‬ده‌كرێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئه‌گه‌ر شاعیر نه‌بوویتایه‌ چى‬ ‫ده‌بوویت؟‬ ‫مەحموود دەروێش‪ :‬گیتارژه‌ن‪.‬‬ ‫كه‌سێ ئاواره‌ مه‌ك ‌ه‬ ‫تۆى به‌ نیشتیمان بینى!‬ ‫من هه‌ر خۆشم ده‌وێیت‪،‬‬ ‫بۆ ئه‌مڕۆ و سبه‌ى‪،‬‬ ‫بۆ ته‌مه‌نێك‬ ‫كه‌ ناژمێردرێت!‬

‫ڕۆحی ئێمە لە شەودا‬ ‫ڕۆمانێک دەربارەی ئێمە‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬هەڵۆ فەریق‬ ‫کێند هاڕوف‪ ،‬نووسەری ڕۆمانی "ڕۆحی‬ ‫ئێمە لە شەودا"یە‪ .‬ئەم ڕۆمانە لە ماوەی‬ ‫داهاتوودا لە الیەن ناوەندی غەزەلنووسەوە‬ ‫چاپ و باڵو دەبێتەوە کە وەرگێڕی ئەم‬ ‫بابەتە وەری گێڕاوە‪.‬‬ ‫پێش ســەری ساڵی ‪ ،٢٠١٤‬ڕۆمانێکی‬ ‫بــاش و تایبەتمان پێگەیشت لە الیەن‬ ‫کێند هاڕوفـەوە‪ ،‬بە ناوی (ڕۆحــی ئێمە‬ ‫لە شــەودا)‪ .‬بەداخەوە دوای هەفتەیەک‬ ‫لە نــاردنــی کتێبەکە بۆ ئێمە‪ ،‬نووسەر‬ ‫کۆچی دوایی کرد‪ .‬بۆیە چاوپێکەوتنێکمان‬ ‫لەگەڵ هاوژینەکەی کرد‪ ،‬کاسی‪ ،‬لە بارەی‬ ‫کتێبەکەی کێنتـەوە‪ .‬تا بزانین ئەم کتێبە‬ ‫چی دەگەینێت بۆ ئەو‪.‬‬ ‫ئیلهامی پشتی (ڕۆحی ئێمە لە شەودا)‬ ‫چی بوو؟‬ ‫کاسی‪ :‬کۆتایی ئەپرێڵ‪ ،‬کێنت پێی‬ ‫گوتم‪" ،‬کتێبێک دەنووسم دەربارەی ئێمە‪،‬‬ ‫دەربــارەی خۆمان‪ ".‬خۆشترین کاتەکانی‬ ‫ئەو‪ ،‬ئەو کاتانە بوون کە پێکەوە لەسەر‬ ‫جێخەوەکە ڕادەکشاین‪ ،‬دەستی یەکدیمان‬ ‫دەگرت و باسی هەموو شتمان دەکرد‪ ،‬ژیان‪،‬‬ ‫مردن‪ ،‬گیانمان‪ ،‬منداڵە خۆشەویستەکانمان‪،‬‬ ‫هاوڕێ ئازیزەکانمان‪ ،‬ئەم چیرۆکە‪ ،‬کارەکەم‪،‬‬ ‫ساڵەکانی ژیانمان کە بەختەوەرانە تێمان‬

‫پەڕاندن‪ ،‬شکستەکانمان‪ ،‬بێتاقەتییەکانمان‪،‬‬ ‫هەستەکانمان بۆ یەکتری و هەموو ئەو‬ ‫شتانەی ئەو ڕۆژە ڕوویان دابوو‪ .‬گرنگترین‬ ‫شت الی من و کێنت‪ ،‬ئەوە بوو کە هەرچی‬ ‫ڕوو بدات ئێمە دەبێت پێکەوە بمێنینەوە‪.‬‬ ‫پێی گوتم‪" ،‬دەمەوێت لە بارەی دوو کەسی‬ ‫بەتەمەنەوە بنووسم کە شەوان پێکەوە قسە‬ ‫دەکەن‪' ".‬ڕۆحی ئێمە لە شەودا' چیرۆکێکی‬ ‫خۆشەویستیی نێوان ژنوپیاوێکی بەتەمەنە‬ ‫کە بڕیار دەدەن پێکەوە بەو جۆرە بژین‬ ‫کە دەیانەوێت‪ ،‬بێ گوێدانە ڕەخنە و قسەی‬ ‫ئەوانی دیکە‪.‬‬ ‫دەتوانیت کەمێک باسی کات و چۆنیەتیی‬ ‫نووسینی ئەو کتێبەمان بۆ بکەیت؟‬ ‫کاسی‪ :‬کێنت لە ناوەڕاستی ئەپڕێڵی‬ ‫‪٢٠١٤‬دا هەستی بە باشبوون کرد‪ .‬بۆیە‬ ‫پێویستی بەوە بوو شتێک بکات‪ .‬هەوڵی‬ ‫دا کورتەچیرۆکێک بنووسێت‪ ،‬دواتر گوتی‪،‬‬ ‫"بە هیچ شوێنێک نەگەیشت‪ ".‬دواتر ڕۆژێک‬ ‫هاتە ژوورەوە و گوتی‪" ،‬کتێبێک دەنووسم‬ ‫دەربــارەی خۆمان‪ ".‬بەیانی یەکی مانگی‬ ‫مەی‪ ،‬بتڵە ئۆکسجینەکەی برد و چووە‬ ‫کوخەکەیەوە‪ .‬هــەر ڕۆژەی چاپتەرێکی‬ ‫دەنووسی‪ .‬دوای تەواوکردنی کتێبەکە بە‬ ‫‪ ٤٥‬ڕۆژ‪ ،‬هەستی بە خۆشییەکی زۆر کرد‪.‬‬ ‫زۆر چێژی لێ دەبینی‪ ،‬هەموو ڕۆژێک بۆ‬ ‫نانی نیوەڕۆ دەهاتە ژوورەوە و دەیگوت‪،‬‬

‫"چاپتەرێکی دیکەم تەواو کرد‪ ".‬هەمیشە‬ ‫شەش ساڵی پێ دەچوو تا ڕۆمانێکی تەواو‬ ‫دەکــرد‪ .‬بۆیە زۆر بەوە سەرسام بوو کە‬ ‫دەیتوانی ڕۆژی چاپتەرێک بنوەسێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەیزانی لە مەرگەوە نزیکە‪ ،‬بۆیە دەیویست‬ ‫کتێبەکەی تەواو بکات پێش ئەوەی بمرێت‪.‬‬ ‫(سەرجەم کارەکانیشی بە ئامێرێکی‬ ‫تایپی ڕۆیاڵی کۆن تایپ دەکرد)‪.‬‬ ‫دواتــر چەندین تێبینیی لەسەر یەکەم‬ ‫ڕەشــنــووس نــوســوی و جــارێــکــی دیکە‬ ‫لەسەر کاغەزە زەردە دڵخوازەکەی‪ ،‬تایپی‬ ‫کردەوە‪ .‬لە نیوەی ئۆگۆستدا پێی گوتم‪،‬‬ ‫"ئێستا ئامادەیە و دەمەوێت بیخوێنیتەوە‪".‬‬ ‫دەســتــنــووســەکــەم خــوێــنــدەوە‪ ،‬کردمە‬ ‫کۆمپیوتەرەکەوە و تا مانگی داهاتوو‬ ‫هەرچ گۆڕانکارییەک کە ویستی تێیدا کرد‪.‬‬ ‫دواتر چەند جارێکی دیکە خوێندییەوە‪ .‬لە‬ ‫سێپتەمبەری ‪٢٠١٤‬دا‪ ،‬بە ئیمەیڵێک ناردمان‬ ‫بۆ ئیدیتەرەکەمان‪' ،‬گرەی فیسکێتیۆن' لە‬ ‫دەستگای 'نــۆف'‪ .‬تەنها یەک تێبینیمان‬ ‫لەسەر نووسی بۆی‪" ،‬گرەی ئازیز‪ ،‬ئەمە‬ ‫سوپرایزێکی بچووکە بۆ تۆ‪ ".‬چەندین جار‬ ‫ئەو دەستنووسە ڕۆیشت و خوێندرایەوە و‬ ‫گەڕایەوە و دووبارە نێردرایەوە‪ .‬سێ ڕۆژ‬ ‫بەر لەوەی کۆچی دوایی بکات پێی گوتم‪،‬‬ ‫"دەمەوێت تۆ دواپێداچوونەوەی بۆ بکەیت‪".‬‬ ‫دوو ڕۆژ دوای کۆچی دواییەکەی‪ ،‬کتێبەکە‬ ‫ئامادە بوو بۆ چاپ‪.‬‬

‫باڵوبوونەوەی 'ڕۆحی ئێمە لە شەودا'‪،‬‬ ‫چی دەگەیەنێت بۆ تۆ؟‬ ‫کاسی‪ :‬گرنگترین شت بۆ من ئەوە بوو‬ ‫کێنت کاتێکی زۆر باشی بەسەر برد بە‬ ‫نووسینی ئەو کتێبەوە‪ ،‬هەروەها توانیشی‬ ‫پێش کۆچی دواییەکەی تــەواوی بکات‪.‬‬ ‫چەندە بیتوانیبایە تا دواخولەک کاری لەسەر‬ ‫دەکرد‪ .‬زۆر ئەوینداری ئەم نووسینەی بوو‬ ‫و دەیویست تــەواوی بکات و بینێرێت بۆ‬ ‫ئیدیتەرەکەی وەک سوپرایزێک‪ .‬بێگومان‬ ‫بوو بە سوپرایزێکی زۆر گەورەش بۆ گرەی‪.‬‬ ‫مــن و کێنت کاتێکی خــۆشــمــان بە‬ ‫تاووتوێکردنی چیرۆکی ئــەم کتێبەوە‬ ‫بەسەر بــرد‪ .‬نەیدەویست کــەس بزانێت‬ ‫خەریکی نووسینە‪ ،‬نەوەک نەتوانێت تەواوی‬ ‫بکات‪ .‬زۆر مەبەستی بوو لێرە بێت کاتی‬ ‫باڵوبوونەوەکەی تا بزانێت کتێبەکەی چۆن‬ ‫دەخوێنرێتەوە‪' .‬ڕۆحــی ئێمە لە شــەودا'‬ ‫دیارییەکی زۆر مەزنە بۆ من‪.‬‬ ‫تۆ چــۆن پاڵەوانی کتێبەکانی کێنت‬ ‫دەبینیت؟‬ ‫هەرکەس کتێبەکانی کێنتـی خوێندبێتەوە‬ ‫دەزانێت کە پاڵەوانەکانی هەمەچەشنەن‪.‬‬ ‫پــاڵــەوانــە ســەرەکــیــیــەکــانــی لــە هەموو‬ ‫ئاستێکدان‪ .‬هیچ پاڵەوانێکی باش یاخود‬ ‫خراپی نییە‪ .‬هەموان مرۆڤن‪ ،‬وەک ئێمە‬ ‫مامەڵە دەکــەن‪ ،‬وەک ئێمە خۆشەویستی‬

‫دەکەن و ترسیان هەیە و ویستی گەورەیان‬ ‫هەیە‪ ،‬خۆشی دەبینن و خەمبار دەبن‪.‬‬ ‫کێنت خــۆی ئــازار و خەمێکی زۆری لە‬ ‫ژیانیدا ئەزموون کــرد‪ .‬زۆر هەستیار و‬ ‫دڵناسک و خۆشەویست بوو‪ .‬بێگومان‪،‬‬ ‫هەموو ئەمانە لە کاراکتەری ڕۆمانەکانیدا‬ ‫وێنەیان داوەتــەوە‪ .‬ئەو نووسەرانەی کە‬ ‫زۆر کاریگەرییان هەبوو لەسەر کێند زۆر‬ ‫سەرسامیان بوو‪( ،‬فۆکنەر و هەمینگوای و‬ ‫چیخۆف) بوون‪.‬‬

‫'خیزان' دڵی ڕۆمانەکانی کێنتـن‪ .‬ئەو‬ ‫وشەیە چی دەگەیاند بۆ ئەو؟‬ ‫کاسی‪ :‬کێنت لە ڕۆمانەکانیدا باس لە‬ ‫خێزان دەکات وەک گیانێکی پێکەوەبەستراو‬ ‫لە نێوان ئەو کەسانەدا کە یەکدییان خۆش‬ ‫دەوێت و هاوکاریی یەکدی دەکەن‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫ئەو کەسانەشی ئێمە وەک دۆست و خێزان‬ ‫قبووڵیان دەکەین‪ ،‬لە ڕووی بایەلۆجییەوە‬ ‫سەر بە خێزانەکەی ئێمە نەبن‪ .‬ئەو بەم‬ ‫جۆرە بیری دەکردەوە و بەم جۆرە ژیا‪.‬‬

‫‪KARLBERG‬‬

‫الرش میکایل ڕاتاما‬ ‫و‪ .‬له‌ سوێدییه‌وه‌‪ :‬هه‌ندرێن‬ ‫الرش میکایل ڕاتاما له‌ ‪ 1964‬له گوندی‌ ‪Rosersberg‬که‌‬ ‫ده‌که‌وێته‌ نێوان ئۆپساال و ستۆکهۆمله‌وه‌‪ ‌،‬له‌ دایک بووە‪.‬‬ ‫دکتۆرای له‌ ته‌الرسازیدا هه‌یه‌‪ .‬تا ئێستا حه‌وت کۆشیعری‬ ‫چاپ کردوون‪ .‬وێڕای شیعر‪ ،‬وتار و ڕە‌خنه‌ له‌ بواری شیعر‬ ‫و ته‌الرسازیدا له‌ گۆڤار و ڕۆژنامه‌کاندا باڵو ده‌کاته‌وه‌‌‪.‬‬ ‫چه‌ندین خه‌اڵتی له‌ بواری ته‌الرسازی و شیعردا وه‌رگرتووه‌‪.‬‬ ‫ئــەم چەنــد شــیعرەی ڕاتامــا لــە کۆشــیعری‌ «ل ـ ‌ه گوناهــی‬ ‫داماوه‌کان ـه‌وه» وەرگی ـراوە‪ ،‬ک ـه‌ یه‌ک ـه‌م کۆشــیعری ڕاتامای ـه‌‬ ‫و ســاڵی ‪ 1989‬چــاپ ک ـراوە‪ .‬ناونیشــانی شــیعرەکان نــاوی‬ ‫گــەڕەک و شــەقامەکانی ســوێدن‪ ،‬هەروەهــا تایتڵــی ئــەم‬ ‫ســێ شــیعرە دێڕێکــە لــە خــودی کۆشــیعرەکەوە وەرمــان‬ ‫گرتــووە‪.‬‬

‫ئێمه‬ ‫ئێمه‌‬ ‫به‌شه‌کانین‬ ‫بۆ زامه‌ بچووک‬ ‫و‬ ‫گه‌وره‌کان‪.‬‬ ‫ئێستگه‌کان‬ ‫‌لە‪‌ Norrort‬ـدا‬ ‫‌به‌ کاوه‌خۆ ده‌ژین‪.‬‬ ‫ڕۆمانتیکی دانووساندن‬ ‫له‌ژێر‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کی ترسناکدا‪:‬‬ ‫مرۆڤه‌کان‬ ‫به‌ چاوه‌کانیانه‌وه‌‬ ‫نابیرنێن‪.‬‬

‫‪ULRIKSDAL‬‬ ‫ئه‌و بینی بووی‪:‬‬ ‫به‌رده‌کان ئه‌ڤینداری بکه‌ن؛‬ ‫ســکه‌ی ئاســنی گه‌شـه‌ بــکا و سـه‌وز‬ ‫بێت ؛‬ ‫شاڕێ‬ ‫به‌ره‌و ژێر هوتێله‌که‌‬ ‫ده‌رژێ‪.‬‬ ‫ فیزیاوان‪،‬‬‫ئای فیزیاوان‪:‬‬ ‫وه‌ره‌ چاوه‌کانم دابه‌ش بکە‪.‬‬ ‫منداڵ‬ ‫جیهان‬ ‫له‌ناو ده‌با‬

‫«ته‌نانه‌ت‬ ‫برینه‌کانی تۆش‪».‬‬

‫کاتێک‬ ‫چاوه‌کانی‬ ‫داده‌خا‪.‬‬

‫پێچکه‌یه‌ک‬ ‫له‌ناو‬ ‫پێچکه‌یه‌کدا‪.‬‬

‫ژنه‌کان ده‌توانن‬ ‫خودایان‬ ‫ببێت‪.‬‬

‫ئۆتۆماتی گ ‌هراجی ئۆتومبیل‬ ‫چاوه‌ڕێی‬ ‫ئێمه‌یه‬

‫ئه‌و خوێنه‌ی ک ‌ه‬ ‫لــه‌ نێــوان به‌رده‌کانــی قیــره‌وه‌‬ ‫د ه‌ڕژێ‬

‫دواڕ رێککه‌وتی کات‪،‬‬ ‫له‌وێ‬ ‫له‌ گه‌ڕە‌کی قه‌راغ شاردا‬ ‫تێده‌په‌ڕن‬

‫له‌ ناو هه‌تاودا‬ ‫ئازادکراو‬ ‫ده‌دره‌وشێته‌وه‌‪.‬‬

‫‪HELENELUND‬‬ ‫‌ئه‌وانه‌ی ک ‌ه‬ ‫ڕێگای خۆیان دۆزیوه‌ته‌وه‌‬ ‫ئه‌و نابینن‬ ‫له‌وێ ئه‌و چه‌ماوه‌ته‌وه‌‬ ‫ده‌ڕوا‬ ‫به‌ نێوان کاته‌کاندا‌‪.‬‬ ‫ئه‌و ژن ‌ه‬ ‫هه‌میشه‌‬ ‫له‌ پێشه‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌ قوواڵیی ئاوێنه‌‬ ‫له‌ گوناهه‌کان‬ ‫ده‌ژی‪.‬‬ ‫ئه‌و‬ ‫له‌دایکبوونه‌‬ ‫ئه‌به‌دییه‌‪:‬‬ ‫په‌یڤه‌ قه‌ده‌غه‌کراوه‌کان‬ ‫به‌ ڕێوه‌ن‪.‬‬ ‫پشتێکی کوڕ‬ ‫له‌ پاڵتۆیه‌کی ڕە‌شدا‪،‬‬ ‫جزمه‌یه‌کی ڕە‌ش‪.‬‬ ‫بێده‌نگیی ژنه‌که‌‬ ‫سرتانی دەچڕێ‪:‬‬ ‫«هه‌موو شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌کان‬ ‫پێشهاتێکی کتوپڕن‪».‬‬

‫پایسکلی باپیره‌‬ ‫هێشتا‬ ‫گه‌لێک گه‌وره‌ بوو‬

‫پاسێکی بەتاڵ‬ ‫ماڵەکەی بەجێ دەهێڵێت‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪346‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )346‬دوشەممە ‪2017/6/19‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫(پۆست داعشیزم) و ئەگەرەكانی لەبەردەم پرسیاردا‬ ‫خەرسەو مەحمود‬ ‫بــــیــــركــــردنــــەوەی ســـــادەی‬ ‫سیاسیانەو‪ ،‬ئەقڵی ئەبستراكتی‬ ‫سەربازیی‪ ،‬توانای تێپەڕاندنی‬ ‫روكەشی روداوەكــانــیــان نییە‪،‬‬ ‫ئـــەوەی بـــەڕواڵـــەت دەیبینن‬ ‫وەك سەراپای بابەتەكە بۆی‬ ‫دەڕوانــن‪ ،‬لە ئاست وێناكردنی‬ ‫دیــوی ئــەو دیــوی روداوەكــانــدا‬ ‫دەستەوەستانن‪ .‬بە مانایەكی‬ ‫دیكە‪ ،‬بەهەندوەرگرتنی رەهەندە‬ ‫فیكریی و كەلتورییەكە لە دیدی‬ ‫ئەواندا ون و نائامادەیە‪.‬‬ ‫هەمیشەش كە لۆژیكی هێزی چەك‬ ‫زاڵبوو‪ ،‬كەم تا زۆر لۆژیكی بیركردنەوە‬ ‫یــان بــیــركــردنــەوەی لۆژیكیانە غایب‬ ‫دەبێت‪ ،‬واتە لۆژیكی چەك و لۆژیكی‬ ‫روانین لە رەهەندە فیكرییە قووڵەكانی‬ ‫روداوەكــــان‪ ،‬گەلێكجار بە گۆڕانێكی‬ ‫پێچەوانە دەگۆڕێن‪.‬‬ ‫بێگومان ئەمە هەرگیز مــانــای بە‬ ‫هەندوەرنەگرتنی الیــەنــە سەربازیی‬ ‫و هــێــزە مــادیــیــەكــەی مــەســەلــەكــە‬ ‫ناگەیەنێت‪ ،‬بەقەدەر ئــەوەی مەبەست‬ ‫پێی فەرامۆشنەكردنی دیــوە نادیارو‬ ‫ترسناكەكەی بابەتەكەیە كە بریتیە لە‬ ‫ریشە فیكرییە قووڵەكانی‪.‬‬ ‫بەدرێژایی تەمەنی تیرۆرو توندڕەویی‬ ‫لەم ناوچانەدا‪ ،‬مەنتیقی بردنەوەو دۆڕاندن‬ ‫هەر لە ئارادا بووە‪ ،‬واتە لەم نێوەندەدا‬ ‫بەردەوام الیەنێكی سەركەوتوو و براوە لە‬ ‫رووی هێزی سەربازیی و مادییەوە بوونی‬ ‫هەبووە‪ ،‬لە كاتێكدا جەهەری قەیرانەكە‪،‬‬ ‫كە بریتیە لە مــانــەوەو بنبڕنەكردنی‬ ‫گیانی توندڕەویی و فیكری تیۆرگەرایی‪،‬‬ ‫وەكخۆی بە زیندوویی و كاریگەریی‬ ‫ماوەتەوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــەم نێوەندەدا لە هەمووی‬ ‫زیاتر مایەی لێوردبونەوەو بایەخپێدانە‪،‬‬ ‫بەهەندوەرگرتن و وەالنەنانی ئەم الیەنە‬ ‫فیكرییەیە‪ ،‬بریتیە لە بایەخدانی جدی‬ ‫بەم دۆخــەی لەمڕۆدا لە واڵتێكی وەك‬ ‫عیراق و سەرجەم واڵتە ئیسالمیەكانیشدا‬ ‫دەگوزەرێت‪ ،‬كە لە دیاردەی گەشەكردن‬ ‫و مـــانـــەوەی هــێــزە ئــیــســامــگــەراو‬ ‫ترادسیۆنالە ترسناكەكاندا بەگشتی خۆی‬ ‫نمایشدەكات‪ ،‬نەك تەنیا ئەو هێزانەی بە‬ ‫ئاشكرا توندڕەو دەردەكەون‪ ،‬لە سۆنگەی‬ ‫بوونی هێزی چەكداریی و‪ ،‬چوونە ناو‬ ‫كردەی تیرۆرو وێرانكارییەوە‪ .‬مەبەست‬ ‫ئەوەیە ریشەی دیاردەكە الی سەرجەم‬ ‫حزب و گرووپە ئیسالمیە جیاوازەكانی‬ ‫ناوچەكەو جیهانیشدا ئامادەیە‪.‬‬ ‫لە ئێستەدا كە داعش‪ ،‬لە عیراقدا بە‬ ‫تایبەت‪ ،‬روو لە شكست و كۆتاییهاتنە‪ ،‬ئەو‬ ‫گریمانەیە هاتۆتە پێشەوە كە مادامەكی‬ ‫داعــش لــە رووی هێزی ســەربــازیــی و‬ ‫ێ بچێت‪،‬‬ ‫توانای مادییەوە بەرەو پاشەكش ‌‬ ‫كەواتە وەك بزووتنەوەیەكی دیاریكراوی‬ ‫تیرۆریزمیی و‪ ،‬وەك هێزێكی ترسناك‪،‬‬ ‫بە تەواویی لە هەموو رویەكەوە كۆتایی‬ ‫پێدێت و‪ ،‬هیچ شوێنەوارێكی نامێنێتەوە!‬ ‫بەم پێیەش بێت كەواتە قۆناغێك دێتە‬ ‫پێشەوە كە دەشێت بە قۆناغی (پۆست‬ ‫داعشیزم) ناوزەدی بكەین!‬ ‫ێ ئاماژە بەوە بكەین‬ ‫لەسەرەتادا دەب ‌‬ ‫كە نەك تەنیا عیراقیەكان‪ ،‬بەڵكو هێزو‬ ‫الیەنە خۆرئاواییەكانیش‪ ،‬تەنیا وەك‬ ‫هێزێكی سەربازیی و‪ ،‬بزووتنەوەیەكی‬ ‫خاوەن توانایەكی ماددیی تەكنەلۆژیی‬ ‫بۆداعش دەڕوانــن‪ ،‬گەر ئەم هەڵوێستە‬ ‫بۆ عیراقیەكان مایەی سەرسامیی بێت‬ ‫ئــەوا گومانی تێدا نییە ســەبــارەت بە‬

‫خۆرئاواییەكان سەرسامییەكە گەلێك‬ ‫زیاترە‪.‬‬ ‫روانینی لەم چەشنە بۆ داعــش‪ ،‬لە‬ ‫روانین بۆ گرووپە مافیاییەكان دەچێت‪،‬‬ ‫ئەو گرووپانەی كە هۆكاری هاتنە ئاراو‬ ‫ئامانجی دروستبوونیان تەنیا توندوتیژیی‬ ‫و دەستكەوتی ماددیی و گەیشتنەبەو‬ ‫ێ بوونی‬ ‫چەشنە دەســتــەاڵتــانــە‪ ،‬بەب ‌‬ ‫ئایدیایەكی دیــاریــكــراوی فیكریی‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا كە بابەتەكە سەبارەت بە داعش‬ ‫تــەواو جودایە‪ ،‬لەو رووەوە كە داعش‬ ‫بزوتنەوەیەكی تایبەتی ئاینیە‪ ،‬خاوەن‬ ‫فیكرو تێڕوانینێكی تایبەتە بۆ ئایین‬ ‫و جۆری ئایندارێتی‪ ،‬كە لەسەر بیری‬ ‫سەلەفیانەی جیهادیانە دامەزراوە‪.‬‬ ‫ئـــەوە راســتــە كــە ئــەم بــزووتــنــەوە‬ ‫تیرۆریستییە‪ ،‬هــەر لــە ســەرەتــاوە‬ ‫ێ بە توندوتیژیی و‪ ،‬ئاوێتە بە‬ ‫هــاوڕ ‌‬ ‫مەیلی كاولكاریی و دژایەتیكردنی ژیان‬ ‫هاتۆتە ئاراوە‪ ،‬بەاڵم گەر بیروباوەڕێكی‬ ‫دیاریكراوی ئایینی لە ناخیاندا ئامادەیی‬ ‫نەبوایە‪ ،‬واتە گەر هەوادارییەكی بەهێزیان‬ ‫بۆ ئاینێكی دیاركراو نەبوایە كە بریتییە‬ ‫لە ئاینی ئیسالم‪ ،‬ئەوا هەرگیز بوونیان‬ ‫نەدەبوو‪ .‬تەنانەت گەر هەندێكجار ئەم‬ ‫ئاینەو ئایدیاكانی وەك وەسیلەش‬ ‫ێ‬ ‫گریمانە بكەین نەك ئامانج‪ ،‬ئەوا بەب ‌‬ ‫بوونی ئەم ئاینە ئامادەگییان هەر مەحاڵ‬ ‫دەبوو‪.‬‬ ‫گەر بزووتنەوەیەكی لەم جۆرە‪ ،‬خاوەنی‬ ‫جیهانبینیەكی ئایینی نەبێت‪ ،‬چۆن لە‬ ‫توانایدا دەبێت لەسەرجەم واڵتانی دنیاوە‬ ‫هەوادارو‪ ،‬خەڵكانێكی زۆری گیانفیدا لە‬ ‫دەوری خۆی كۆبكاتەوە‪ ،‬لەسەرجەم‬ ‫نەتەوەو رەنگ و رەگەزێك‪ .‬لە دەرەوەی‬ ‫خاوەن تیڕوانینی ئاینیانەدا بۆ ژیان‪،‬‬ ‫لەو دیدیو ئومێدو خەونی كەسانێكەوە‬ ‫كە بەهیوای ژیانی دوای مەرگ دەژین‪،‬‬ ‫قوربانیدانی لەم چەشنە كارێكی ئاسان‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫داعشەكان‪ ،‬بەر لەوەی بۆ بەهێزبوونی‬ ‫بزووتنەوەكەیان بژین‪ ،‬لەپێناو بەهەشت‬ ‫و حۆرییەكانیدا دەمرن‪ .‬واتە قوربانیدانی‬ ‫ئــەوان پێش ئــەوەی لە پێناو داعشدا‬ ‫بێت‪ ،‬لە پێناو خودی خۆیاندایە‪ ،‬وەك‬ ‫كەسانێك كە دەخوازن دنیای ئەو دیو‬ ‫مسۆگەر بكەن‪ ،‬ژیانی دوای مەرگ بكەن‬ ‫بەژیانی راستەقینەو هەڵبژێردراوی‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫كــەواتــە مــەرگــی داعـــش بەمەرگی‬ ‫ئایدیاكەیانەوە بەندە‪ ،‬بە لەناوچوونی‬ ‫بــیــری ســەلــەفــیــەتــی جــیــهــادیــی‪ ،‬كە‬ ‫جیهادكردن و لە ناوبردنی ئەوانی دی‬ ‫و كاولكردنی واڵت و وێرانكردنی ژیانی‬ ‫بە ئەركێكی گەورەی ئایینی دەزانێت‪.‬‬ ‫لێرەشەوە یەكەمین ئــەرك‪ ،‬گرنگترین‬ ‫پرۆسە‪ ،‬كە بۆ لەناوبردنی رادیكااڵنەی‬ ‫داعــش بگیرێتە بــەر‪ ،‬بریتیی دەبێت‬ ‫لە كــاركــردن لە ســەر رەخــنــەكــردن و‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی ئەو جۆرە تێگەیشتنەی‬ ‫داعش بۆ ئاین هەیەتی‪.‬‬ ‫ێ ریشەكێشكردنی‬ ‫بــەاڵم ئاخۆ‪ ،‬دەبـ ‌‬ ‫بیرێكی توندڕەوانەی لەم چەشنە تا چەند‬ ‫ئەگەرێكی مومكین بێت‪ ،‬لە كاتێكدا كە‬ ‫لە هەناوی زۆرینەی هەرە زۆری تاكی‬ ‫مسوڵماندا جۆرێك لە بیركردنەوەی‬ ‫داعشیانەو‪ ،‬تێڕوانینی توندڕەوانە بۆ ئاین‬ ‫و ژیان‪ ،‬بوونی هەیە! لە پاڵ كۆی ئەو‬ ‫شانە نوستووانەی داعش‪ ،‬كە دەشێت‬ ‫لە هەموو شارو ئاوەدانییەكی عیراق و‬ ‫سوریادا‪ ،‬وەك ئەو دوو دەوڵەتەی كە‬ ‫داعش پێش دەوڵەتەكانی دیكە بە هی‬ ‫خۆیانی دەزانێت‪ ،‬ئامادەگییان هەبێت‪.‬‬ ‫لــەپــاڵ بــوونــی شــانــەی نوستووی‬

‫‪ISIS‬‬ ‫‪continue‬‬

‫داعشیشدا‪ ،‬شانەگەلێكی زۆر هەن‬ ‫كە دەكرێت بە جۆرێك لە جۆرەكان‬ ‫بــەشــانــەی بەستوو نـــاوزەد بكرێت‪،‬‬ ‫مەبەست لەو تاكە كەسە مسوڵمانانەیە‬ ‫كە لە ناو سەرجەم بزوتنەوە ئیسالمیە‬ ‫جــۆربــەجــۆرەكــانــدا بــوونــیــان هــەیــە‪،‬‬ ‫بەتوندڕەو و میانڕەوەوە‪ ،‬بەسەرجەم‬ ‫سەلەفیی و خەلەفیی و خۆبەمەدەنیزان‬ ‫و خۆ بە مۆدێرنزانەكانەوە‪.‬‬ ‫بـــەم پــێــیــەش بــێــت‪ ،‬لــە راســتــیــدا‬ ‫بنەبڕكردنی داعش تەنیا بە لەناوبردنی‬ ‫بــیــری تـــونـــدڕەوانـــەی سەلەفیانەی‬ ‫جیهادیانەوە گرێنەدراوە‪ ،‬بەڵكو خوازیاری‬ ‫هەڵوەشانەوەی بیری ئیسالمگەراییە‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی‪ .‬لەم تێڕوانینە‬ ‫گشتگیرەشەوە بۆ چارەسەری داعشیزم‪،‬‬ ‫دەگەینە ئەو دەرەنجامەی كە لە راستیدا‬ ‫هاتنی قۆناغی (پۆست داعشیزم) لە‬ ‫وەهمەوە گەلێك نزیكترە نەك لە واقیع!‬ ‫بالێرەدا چەند نموونەیەك لە بارەی‬ ‫ئەدەبیاتی (میانەڕەوانە!)ی بزووتنەوە‬ ‫ئیسالمگەراكانی ئەمڕۆی سەدەی بیست و‬ ‫یەك بخەینە روو‪ ،‬بەتایبەتیش سەبارەت‬ ‫بــەو دیــدەی لەمەڕ پـــەروەردەی تاكی‬ ‫مسوڵمان لەروی (جیهادییەوە) هەیانە‪.‬‬ ‫واتە ئەوەی لێرەدا بەر لە هەر شتێك‬ ‫شایانی هەڵوەستە لەسەركردنە ئەوەیە‬ ‫كە ئەم بزوتنەوانە‪ ،‬گەرچی لە ئێستادا‬ ‫(جــیــهــادكــردن) بــە پێویست نــازانــن‪،‬‬ ‫بەاڵم وەك واجبێكی گەورەی شەرعیی‬ ‫و‪ ،‬ئەركێكی پێویستی سەرشانیان‪،‬‬ ‫لەناو پرۆژە گشتگیرە شمولیانەكەیاندا‪،‬‬ ‫ئامادەگییەكی ئاشكرای هەیە!‬ ‫لێرەدا كارەكتەرێكی دیارو كارای دنیای‬ ‫ئیسالمگەرایی وەردەگرین‪ ،‬كە گەورەترین‬ ‫زانـــاو رابـــەرو تیۆریستی بزووتنەوە‬ ‫ئیسالمگەراكانە لەسەر ئاستی جیهان‬ ‫بەگشتی‪ ،‬ئەویش یوسف قەرزاوییە‪ .‬ئەو‬ ‫زاناو بیریارەی نموونەو سەرمەشقی دیدی‬ ‫میانڕەوانەیە الی بزووتنەوە ئیسالمیە‬

‫مــیــانــڕەوەكــان‪ .‬گــەرچــی ئــەم زانــایــە‬ ‫لەالیەن زۆرێك لە بزووتنەوەو كارەكتەرە‬ ‫سەلەفیە جیهادیی و ناجیهادیەكانیش‬ ‫تەكفیركراوە‪ ،‬لە كاتێكدا كە قەرزاویش‬ ‫لە جەوهەردا وەك فیكر هەر جیهادییە‪،‬‬ ‫بەاڵم بارودۆخ و هەلومەرجەكەی لەرووی‬ ‫پیادەكردنەوە بــەالی بەرێزیانەوە لە‬ ‫ئێستادا گونجاو نییە‪.‬‬ ‫قەرزاوی لە یەكێك لە كتێبەكانیدا‪ ،‬كە‬ ‫تایبەتە بە تیۆریزەكردن بۆ دۆزینەوەو‬ ‫دانانی چارەسەر بۆ كێشەو قەیرانە زۆرو‬ ‫گەورەكانی جیهانی ئیسالمیی‪ ،‬لەبارەی‬ ‫چارەسەركردنی یەكێك لە قەیرانەكان‪،‬‬ ‫یاخود یەكێك لە بابەتەكان‪ ،‬كە بابەتی‬ ‫سەربازییە‪ ،‬دەڵێت‪" :‬گرنگترین شت كە‬ ‫پێویستە لەمبارەیەوە تێبینی بكرێت‬ ‫ئەمانەیە‪ :‬بەسەربازكردن و ئامادەكردنی‬ ‫ســەرجــەم تــوانــا پێویستیەكان و‪،‬‬ ‫پەنابردن بۆ هەموو پسپۆڕێتیەكان‪-‬‬ ‫پسپۆڕێتیە ئیسالمیەكان لەسەرەتاوە‪،‬‬ ‫لەكاتی پێویستیشدا جیهانیەكان‪ -‬بۆ‬ ‫ئامادەكردنی ئەوپەڕی هێزی جەنگیی‬ ‫ئیسالمیی سەربەخۆ‪ ،‬كە دوژمنانی خوداو‬ ‫ێ بتۆقێنرێت و‪،‬‬ ‫دوژمنانی مسوڵمانانی پ ‌‬ ‫توانای بەرپەرچدانەوەی دوژمنان و‪،‬‬ ‫تەمێكردنی هێرشكاران و‪ ،‬پشتیوانیكردنی‬ ‫چەوسێنەران و گــەڕانــدنــەوەی خاكە‬ ‫ئیسالمییە داگیركراوەكانی هەبێت‪..‬‬ ‫دواتر دەڵێت‪" :‬وەك بەدەمەوەهاتنێك‬ ‫بۆ فەرمانی خوا لە كتێبەكەیدا‪" :‬واعدوا‬ ‫لهم ما استگعتم من قوە" االنفال ‪.60‬‬ ‫"هەرچی لە تواناتاندا هەیە لە هێز بۆیان‬ ‫ئامادە بكەن (بۆ لەناوبردنیان)"(‪.)1‬‬ ‫بــەبــۆنــەی تــێــپــەڕبــوونــی ســی ساڵ‬ ‫بــەســەر كــوژرانــی حــەســەن بەنناوە‪،‬‬ ‫قەرزاوی پوختەیەك لەبارەی پەروەردەی‬ ‫ئیسالمیانە لە فەرهەنگی حەسەن بەننادا‬ ‫لە نامیلكەیەكدا باڵودەكاتەوە بەناوی‬ ‫"التربیە اإلسالمیە و مدرسە حسن البنا"‬ ‫(پــەروەردەی ئیسالمیی و قوتابخانەی‬

‫ئێستاییانە بیربكەنەوەو مامەڵە بكەن‪،‬‬ ‫نەدەشتوانن راشكاوانە رابردوگەرایی‬ ‫و توندوتیژبوونی خۆیان بخەنە روو‪،‬‬ ‫ئـــەوەش كــە لــەم هەڵوێستە ناكۆكە‬ ‫دەكــەوێــتــەوە‪ ،‬لە دووفاقیەت بــەوالوە‬ ‫شتێكی دیكە نابێت‪.‬‬ ‫گــەر هەلومەرجەكەش بەمشێوەیە‬ ‫نەبوایەو‪ ،‬ریشەی داعشیزم لەسەرجەم‬ ‫جیهانی ئیسالمیی و‪ ،‬الی كۆی بزووتنەوە‬ ‫ئیسالمگەراكان ئــامــادەیــی نەبوایە‪،‬‬ ‫هەرگیز داعش نەیدەتوانی لەم جەبهەیە‬ ‫بۆ ئەوی دیكەو‪ ،‬لەم واڵت بۆ ئەوی تر‬ ‫بگوازێتەوە‪ .‬گەر لە عیراق شكستیهێنا‪،‬‬ ‫پەنا بــۆ واڵتێكی دیكە بــبــات‪ ،‬گەر‬ ‫لەواڵتەش شكستیهێنا بۆ واڵتێكی دیكە‬ ‫بنەو بارگە بگوازێتەوەو بەرەكانی خۆی‬ ‫ێ ئەمەش بەئاشكرا ئەوە‬ ‫بەرێتە ئــەو ‌‬ ‫دەردەخـــات كە هەموو سەرزەمینێكی‬ ‫جیهانی ئیسالمی جوگرافیایەكی لەبارە‬ ‫بۆ هەوڵە تیرۆریستیەكانی داعش‪.‬‬

‫حەسەن بەننا)‪ ،‬بێگومان مەبەستی‬ ‫لــە خستنە ڕووی ئــەم پــەروەردەیــە‪،‬‬ ‫وەك قوتابیەكی بەننا خــۆی‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫بیسەلمێنێت كە تاكە پەروەردەی دروست‬ ‫و راستەقینەی ئیسالمییە‪.‬‬ ‫لــەمــیــانــی بــاســكــردنــی یــەكــێــك لە‬ ‫الیەنەكانی ئەو چەشنە پەروەردەیەدا‬ ‫كە الیەنی جیهادییە (الجانب الجهادی)‪،‬‬ ‫ئاماژە بەوە دەكات كە بەننا چۆن گیانی‬ ‫فیداكاریی و خۆشەویستیی شەهیدبوونی‬ ‫تیادا چاندوون‪ ،‬تەنانەت ئەوە دێنێتەوە‬ ‫یادی خوێنەرە ئیخوانیە میانڕەوەكان‬ ‫كە "لەسەرەتای ئەو سورەتانەوە كە لە‬ ‫بەرنامەی ئیخواندا بڕیاری لەبەركردن‬ ‫و لێكۆڵینەوەی لە قورئانی پیرۆزدا‬ ‫درابوو‪ ،‬سورەتی ئەنفال بوو‪ ،‬لە پێناو‬ ‫جەختكردنەوە لەسەر ئــەم مانایەی‬ ‫مسوڵمانان بێئاگابوون لێی " (‪)2‬‬ ‫مەبەست ماناو مەبەستەكانی جیهادە‪ ،‬كە‬ ‫ئەم سورەتەش باسی جیهادكردن دژی‬ ‫بێباوەڕان دەكات‪.‬‬ ‫هـــەروەهـــا ســـەبـــارەت بــە الیــەنــە‬ ‫سیاسیەكەی ئەم پەروەردەیە (الجانب‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫السیاسی)‪ ،‬گوتەیەكی حەسەن بەننا‬ ‫‪-1‬د‪ .‬یوسف القرضاوی‪ ،‬الحل االسالمی‬ ‫دێنێتەوە یاد كە دەڵێت "فەتواكانی فریضة وضرورة‪ ،‬مؤسسة الرسالة‪ ،‬ط‪،13‬‬ ‫ئیبن حەزم دێنینەوە ئارا كە لە هەناوی ‪ ،1989‬ص‪.73‬‬ ‫كتێبەكاندا شــاردراونــەتــەوە سەبارەت‬ ‫‪-2‬االمــام یوسف القرضاوی‪ ،‬التربیة‬ ‫بــەوەی كە دوژمــنــی موشریك هەموو االسالمیة و مدرسة حسن البنا‪ ،‬مكتبة‬ ‫پێكهاتەكەی پیس و (گاڵوە)‪ ،‬دروست وهبة‪ ،‬القاهرة‪ ،‬ط‪ ،2010 ،6‬ص‪.40‬‬ ‫ێ بدرێت و نەمامەڵەی‬ ‫نییە نە دەستی لـ ‌‬ ‫‪-3‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل‪.54‬‬ ‫لەگەڵدا بكرێت‪" :‬إنما المشركون نجس"‪،‬‬ ‫التوبە ‪( ،282‬موشریكەكان پیسن"(‪.)3‬‬ ‫ئەقڵی ئیسالمگەرایی نــەك هەر‬ ‫نەیتوانیوە ئایەت و بابەتەكانی جیهاد‬ ‫لەقورئاندا بەجۆرێكی دیكە تەئویل بكات‪،‬‬ ‫یان لە سیاقی مێژوویی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و كەلتوری خۆیدا هەوڵی خۆێنەوەیان‬ ‫بدات‪ ،‬بەڵكو تەنانەت تواناو جورئەت‬ ‫و مەعریفەی مامەڵەكردنی لەگەڵ ئەو‬ ‫فەرمودە بەناو سەحیحانەشدا نییە كە‬ ‫لەم ڕووەوە هاتوون‪ ،‬واتە دەستەوەستان‬ ‫بووە لەوەی خوێندنەوەیەكی دیكەیان بۆ‬ ‫بكات لە پێناو خۆ قوتاركردن لەو دیدە‬ ‫توندڕەوە تیرۆرگەرە ناواقیعیە‪ .‬لەمەش‬ ‫بەوالوە‪ ،‬ئەو تەوەرانەی لەمبارەیەوە لە‬ ‫فیقهی ئیسالمیدا ئامادەن‪ :‬وەكخۆیان‬ ‫مــاونــەتــەوەو‪ ،‬وەك جارانیش هەوڵی‬ ‫گــەڕانــدنــەوە دەدات بــۆیــان‪ ،‬تاكە‬ ‫خۆپارێزییەك كە هەبێت تەنیا نەگونجاویی‬ ‫هەلومەرجی پراكتیككردنیانە‪.‬‬ ‫ریــشــەی ئــەم ئیشكالیەتەو كۆی‬ ‫ئیشكالیەتەكانی دیكەش‪ ،‬لەفەرهەنگی‬ ‫ئەقڵی ئیسالمیدا‪ ،‬لــەوەدا پەنهانە كە‬ ‫هەرچەندە دەكەن نازانن لەگەڵ كێشەو‬ ‫بابەتە نوێیەكانی دنیای هاوچەرخدا‬ ‫چۆن مامەڵە بكەن‪ .‬بەتەواویی رەتیان‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬یان هەندێكیان قەبوڵ بكەن‬ ‫و زۆربەشیان وەالوە بنێن‪ ،‬لەراستیدا‬ ‫لە یەككاتدا لەرووی تیۆرییەوە لەرووی‬ ‫پراكتیك و هەڵوێستی كرداریشیاندا‬ ‫تووشی ئیزدیواجیەت بــوون‪ ،‬چونكە‬ ‫لە بنەڕەتدا خاوەنی میتۆدێكی گونجاو‬ ‫و بابەتیانە نین بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ‬ ‫دیاردەو پێدراوەكانی دنیای سەردەمدا‪.‬‬ ‫دەخوازن لە یەككاتدا نوێخوازو مۆدێرن‬ ‫بن و لە ئێستادا بژین‪ ،‬لە هەمانكاتیشدا‬ ‫دەق و بــریــارەكــانــی دونــیــای بــەر لە‬ ‫چەندین سەدە لەمەوبەریش دەقاو دەق‬ ‫ێ و‬ ‫ێ خوێندنەوەی نو ‌‬ ‫وەكخۆیان‪ ،‬بەب ‌‬ ‫هەوڵی هێرمنیۆتیكیی‪ ،‬پیادەو پەیڕەو‬ ‫بكەن‪ .‬ئەمەش لەالیەكەوەو بەڕوكەش‬ ‫بەمۆدێرن دەیانخاتە بەرچاو‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫لە جەوهەردا ئوسوڵیی و كۆنخوازن‪،‬‬ ‫هەر بۆیە نەدەتوانن لە ئێستادا بژین و‬

‫هەموو‬ ‫سەرزەمینێكی‬ ‫جیهانی ئیسالمی‬ ‫جوگرافیایەكی‬ ‫لەبارە بۆ هەوڵە‬ ‫تیرۆریستیەكانی‬ ‫داعش‬

‫ژمارە (‪)346‬دوشەممە ‪2017/6/19‬‬

‫‪2‬‬

‫خوێندەواری و نەخوێندەواريی‬ ‫پەیامبەری ئیسالم‬ ‫ئامادەکردن و نووسین‪:‬‬ ‫هیوا محەمەد حەمەعەلی‬ ‫بەختیار حسێن ئەحمەد‬ ‫(‪)٢/٢‬‬ ‫ئــەم لێکۆڵینەوەیە بــە شێوەیەکی‬ ‫ســەرەکــی خوێندنەوە و بــەدواداچــونــە‬ ‫بۆ لێکۆڵینەوەیەکی پێشتری توێژەر‬ ‫(ســـەروەر پێنجوێنی) بە نــاوی “ئایا‬ ‫پێغه‌مبه‌ری ئیسالم خوێنده‌وار بوه‌؟ ئایا‬ ‫قورئان زاده‌ی خوێنده‌واریه‌؟”‪ ،‬کە بۆ‬ ‫یەکەم جار لە هەفتەنامەی (بۆچوون)‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ ،٢٠٠٩‬بە دوو بەش‪ ،‬باڵوبوەتەوە‪.‬‬ ‫***‬

‫بەڵگە لە گێڕانەوەکان‬ ‫لەسەر ئەوەی موحەممەد لە کۆتاییدا‬ ‫فێری خوێندنەوە و نوسین بوە‬

‫ــ‬

‫ــــ ــــ‬

‫پێغەمبەر لە پەیامننامەی‬ ‫حودەیببیەدا‬ ‫دێڕێکی بە دەستی خۆی نووسیوە‬

‫بەڵگەی چوارەم‪ :‬هه‌ندێك گێڕانه‌وه‌ی‬ ‫ئیسالمییش هه‌ن كه‌ به‌ڕاشكاوی ئاماژ‌ه‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ موحه‌ممه‌د له‌ كۆتاییدا‬ ‫فێری خوێندنه‌وه‌ و نوسین بوه‌ و هه‌ندێك‬ ‫جار كه‌مێكی نوسیوه‌‪ ،‬به‌اڵم زۆر به‌ باشی‬ ‫نا و هه‌ر پشتی به‌ستوه‌ به‌ نوسه‌ره‌كانی‬ ‫بـه‌ر ده‌ســتــی(‪ ،)١‬هەندێک سەرچاوەی‬ ‫مێژوویش وەک بوخاری و ئیبن خەلدونیش‬ ‫بە گەڕانەوە بۆ بوخاری باس لەوە دەکەن‬ ‫کە موحەممەد ســەرەڕای خوێندنەوە‪،‬‬ ‫شارەزایی لە نووسینیشدا هەبووە‪ .‬طهبەری‬ ‫لە باسی ڕێککەوتننامەی حودەیبییەدا‬ ‫دەگێڕێتەوە کاتێک موحەممەد لە مانگی‬ ‫(ذي القعدة)دا لە ساڵی شەشەمی کۆچی‬ ‫دەیەوێت بچێت بۆ زیارەتی کەعبە ڕێگە‬ ‫نادەن بچێتە ژوورەوە‪ ،‬بۆیە موحەممەد‬ ‫نــاچــار دەبــێــت ڕێککەوتننامەیەکیان‬ ‫لەگەڵ مۆر بکات‪ ،‬بەم شێوەیە‪“ :‬ئەمە‬ ‫ڕێککەوتنی پێغەمبەری ئەڵاڵیە”‪ ،‬خەڵکی‬ ‫مەککەش گوتیان گەر تۆمان بە پێغەمبەر‬ ‫بزانیایە؛ دەستمان بە ڕووتەوە نەدەنا‪،‬‬ ‫تــۆ موحەممەدی کــوڕی عــەبــدوڵــای‪.‬‬ ‫موحەممەدیش لە وەاڵمــدا دەڵێت‪“ :‬من‬ ‫پێغەمبەری ئەڵاڵم و کوڕی عەبدڵاڵشم”‬ ‫ئینجا بە عەلیی کوڕی ئەبو طالیب دەڵێت‬ ‫وشــەی “پێغەمبەری ئەڵاڵ” لە دەقی‬ ‫ڕێککەوتننامەکەدا بسڕێتەوە! عەلییش‬ ‫دەڵــێــت‪“ :‬نــا‪ ،‬هەرگیز نایسڕمەوە”‪،‬‬ ‫موحەممەدیش ڕێککەوتننامەکەی لە‬ ‫دەستی عەلی وەرگرت وشەی موحەممەدی‬ ‫لە جیاتی پێغەمبەر نووسی! ئەگەر چی‬ ‫هەندێک لێکدانەوەی تر ڕەتی دەکەنەوە‬ ‫بە دەستی خۆی نووسیبێتی(‪.)٢‬‬

‫پێغەمبەر لە نە نەخۆشیی‬ ‫سەرەمەرگیدا‬ ‫ویستوویەتی شتێک بنووسێت‬

‫بەڵگەی پێنجەم‪ :‬چەند حەدیسێکە‬ ‫کە بوخاری و موسلیم لە زمانی (ابن‬ ‫عباس)ەوە دەیگێڕنەوە‪ ،‬کە موحەممەد لە‬ ‫سەرەمەرگیدا داوای ئامادەکردنی قەڵەم و‬ ‫کەل‌وپەلی پێداویستیی نووسینی کردووە‬ ‫و گوتویەتی‪“ :‬ائتوني َبك ِتف أكتب لكم‬ ‫كتابا ال تضلّوا بعده أب��دا”‪ ،‬واتە‪ :‬ده‌فه‌‬ ‫شانێكم بۆ بهێنن تا شتێكتان بۆ بنوسم‬ ‫كه‌ له‌دوای ئه‌وه‌وه‌ هه‌رگیز گومڕا نه‌بن(‪،)٣‬‬ ‫یان‪َ “ :‬هلُ ُّموا أكتب لكم كتابا ال تضلّوا بعده‬ ‫أب��دا”‪ ،‬واتــە‪ :‬بێن قەڵەم و پێداویستی‬ ‫نووسین بهێنن‪ ،‬تا شتێکتان بۆ بنووسم‪،‬‬ ‫کەڵک و ســوودی هەبێت بۆتان و هەتا‬ ‫هەتایە گومڕا نەبن(‪ .)٤‬هە‌روه‌ها‌ موسلیم‬ ‫ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ گوایه‌ موحەممەد وتویه‌تی‪:‬‬

‫و کورتییەکانییەوە لە ڕێگەی “کاتب‬ ‫وەحی”ەکانیەوە نووسیبێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫کتێبێکی وەک قورئانیش کە نووسەرەکەی‬ ‫خوێندەوارییەکی بەهێزی نیە لە قۆناغە‬ ‫مێژووییەکەی دابڕنرێت‪ ،‬کە قۆناغێک‬ ‫بووە ژیان تێیدا لێوانلێوە لە ئەفسانە‬ ‫و خــورافــەی جـــۆراوجـــۆر‪ .‬پێنجوێنی‬ ‫لە کۆتایدا دەگاتە ئەو ئەنجامەی کە‬ ‫پێی وایــە‪ :‬نه‌خوێنده‌واریی موحه‌ممه‌د‬ ‫ئەنجامێکی ته‌واو زانستیه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌‬ ‫ڕێگه‌ی قورئانه‌وه‌ ده‌سه‌لمێنت‪ ،‬به‌و پێیه‌‬ ‫كه‌ دەڵێت‪ :‬ئێمه‌ ڕاسته‌وخۆ و له‌ ڕێگه‌ی‬ ‫شوێنه‌وار و دۆزینه‌وه‌ی مێژویی بێالیه‌نه‌وه‌‬ ‫موحه‌ممه‌د ناناسین‪ ،‬یاخود هێشتا وا‬ ‫نه‌مانناسیوه‪ ،‬به‌ڵكو له‌ ڕێگه‌ی قورئانه‌وه‌‬ ‫ده‌یناسین‪ ،‬هـه‌روه‌كــو چــۆن زه‌رده‌شــت‬ ‫(زه‌ره‌ثوشتره‌) بریتیه‌ له‌و كه‌سه‌ی له‌‬ ‫ده‌قه‌كانی (گاثا)دا ناوی دێت‪ ،‬ئیتر ئێمه‌‬ ‫زه‌رده‌شت له‌ گاثاكاندا ده‌بینینه‌وه‌‪ .‬بۆیە‬ ‫ـ دەڵێت ـ ئه‌گه‌رێک هه‌یه‌ موحه‌ممه‌د‬ ‫له‌ كۆتایی ژیانیدا پیته‌كانی نوسینی‬ ‫عه‌ره‌بیی ناسیبێت و كه‌مێك له‌ نوسینی‬ ‫عه‌ره‌بی شاره‌زا بوبێت‪ ،‬وه‌كو گێڕانه‌وه‌‬ ‫ئیسالمیه‌كان پێمان ده‌ڵێن كه‌ موحه‌ممه‌د‬ ‫له‌ كۆتاییدا فێری نوسین و خوێندنه‌وه‌‬ ‫بووه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش ڕه‌نگه‌ له‌ ئه‌نجامی ئه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و هه‌موو ده‌قه‌یان له‌به‌ر ده‌ستیدا بۆ‬ ‫نووسیوه‌ته‌وه(‪‌.‌)٩‬‬

‫له‌نێوچاوانی ده‌ججالدا نوسراوه‌ “كافر”‪،‬‬ ‫ئینجا پێغه‌مبه‌ر وشه‌كه‌ی به‪ :‬كاف‪ ،‬فا‪،‬‬ ‫ڕا “ك‌ف‌ر” حینجه‌ كــرد “مكتوب بين‬ ‫عينيه ‹كافر› ثم ته ّجاها ك‌ف‌ر”‪ ،‬ئه‌مه‌ش‬ ‫ئ ـه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت كه‌ زانیویه‌تی پیته‌‬ ‫عه‌ره‌بیه‌كان چۆن حینجه‌ ده‌كرێن(‪.)٥‬‬

‫ئارگیومێنتسازیی سەروەر پێنجوێنی‬ ‫لەسەر نەخوێندەواریی موحەممەد‬ ‫و مشت‌ومڕێک‬

‫بەاڵم لەگەڵ تەواوی ئەو بەڵگانەشدا؛‬ ‫تــوێــژەری بـــواری ئایینی و قورئانی‬ ‫(سەروەر پێنجوێنی) لە توێژینەوەکەیدا‬ ‫ڕای وایە‪ :‬به‌ڕونی به‌ قورئانه‌وه‌ دیاره‌ كه‌‬ ‫له‌ ده‌قێك ناچێت‌ نوسه‌رێك نوسیبێتی‪،‬‬ ‫واتــه‌ شــاكــاری نوسه‌رێك نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫له‌ ڕاستیدا شتێكی ئه‌سته‌مه‌ قورئان‬ ‫ب ـه‌ كتێبێك (نــوســراوێــك) دابنرێت‪،‬‬ ‫به‌ڵكو كۆكراوه‌ی چه‌ند ڕسته‌ و دێڕ و‬ ‫په‌ره‌گراف و پارچه‌یه‌كه‪ ،‬كه‌ به‌ جۆره‌‬ ‫ڕێكخستنێك ڕێكخراون (كه‌ ڕێكخستنێكی‬ ‫سه‌ركه‌وتویش نیه‌)‪ ..‬بۆیە ـ ئەو دەڵێت‬ ‫ـ زیاتر له‌ دیوانی كۆكراوه‌ی شاعیرێكی‬ ‫میللی ده‌چێت تاكو كتێبێك‪ .‬و بەم شێوەیە‬ ‫بـــەردەوام دەبێت کە دەڵــێــت‪ :‬گه‌لێك‬ ‫دیارده‌ی تر هه‌ن له‌ ده‌قه‌ قورئانیه‌كه‌دا‪،‬‬ ‫كه‌ هه‌مویان سیفه‌ت و ئاكاری ئه‌و ده‌قه‌‬ ‫شیعری و هونه‌ریانه‌ن كه‌ وه‌كو ئه‌ده‌بی‬ ‫میللی به‌ ده‌می به‌رهه‌م ده‌هێنرێن نه‌ك‬ ‫به‌ قه‌ڵه‌م‪ .‬هەروەها دەڵێت‪ :‬قورئان وه‌كو‬ ‫شێوه‌ و ڕێكخستن و هونه‌ری كتێبسازی‪،‬‬ ‫له‌ كتێب و دانراو ناچێت‪ ،‬و له‌ قورئاندا‬ ‫نه‌ ڕێكخستن “ترتیب” هه‌یه‌ به‌پێی مێژوو‪،‬‬ ‫نه‌ ڕێكخستن هه‌یه‌ به‌پێی بابه‌ت‪ ..‬به‌ڵكو‬ ‫ـ دەڵێت ـ ده‌قه‌كه‌ له‌ كۆمه‌ڵێك بڕگه‌‬ ‫و پارچه‌ی جۆراوجۆر پێك دێت كه‌ به‌‬ ‫میتۆدێكی نه‌گونجاو پێكه‌وه‌ لكێنراون و‬ ‫كتێبێكیان لێ پێك هێنراوه‌‪ ..‬هه‌ر بڕگه‌‬ ‫و پارچه‌یه‌ك له‌ كات و قۆناغێكی جیاواز‬ ‫و بۆ مه‌به‌ستێكی جیاواز وتــراوه‌‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫دوباره‌بونه‌وه‌ و جیاوازیی زۆر له‌ شێواز و‬ ‫ڕیتم و داڕشتنیدا و ـ زۆر جار ـ پێچه‌وانه‌یی‬ ‫و نامۆیی له‌نێوان به‌شه‌كانیدا‪ ،‬ڕوی داوه‌‪..‬‬ ‫ئه‌مانه‌ش ـ پێنجوێنی دەڵێت ـ هه‌مویان‬ ‫ئاماژه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ قورئان به‌رهه‌م و‬ ‫شاكاری نوسه‌ر و قه‌ڵه‌مبه‌ده‌ستێك نیه‌‪.‬‬ ‫پێنجوێنی لە ئارگیومێنتسازیی خۆی‬ ‫بـــەردەوام دەبێت و ڕای وایــە له‌ ڕوی‬ ‫نـــاوه‌ڕۆك و مه‌عریفه‌ی ئایینییشه‌وه‌‬ ‫قورئان هیچ پێوه‌ی دیار نیه‌ خاوه‌نه‌كه‌ی‬ ‫خوێنده‌وار و خوێنەر و نوسەر بوبێت و‬ ‫ڕاسته‌وخۆ ده‌قه‌ ئایینیه‌كانی پێشتری‬ ‫خوێندبێته‌وه‌‪ .‬و دەڵێت‪ :‬ئه‌و زانیاری و بیر‬ ‫و بۆچون و چیرۆك و ده‌نگ‌وباسانه‌ی له‌‬ ‫قورئاندا هه‌ن هه‌ر ئه‌و ئه‌ندازه‌ و ئاسته‌یان‬ ‫هه‌یه‌ كه‌ بۆ نه‌خوێنده‌وارێك ده‌ڕه‌خسێت‪،‬‬ ‫و ئه‌وه‌ی له‌ قورئاندا هه‌یه‌ هه‌ر ئه‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ نه‌خوێنده‌وارێك ده‌توانێت وه‌ریبگرێت‪.‬‬ ‫بۆیه‌ ـ ئەو دەڵێت ـ چیرۆكه‌ قورئانیه‌كان‬ ‫ناڕۆشنی و ناته‌واوییان تێدایه‌ و به‌ ئاشكرا‬ ‫به‌ ده‌ق ـه‌ قورئانیه‌كانه‌وه‌ نادڵنیایی و‬ ‫نه‌بونی زانیاریی ته‌واو دیاره‌‪ ،‬به‌ شێوه‌یه‌ك‬ ‫له‌ گه‌لێك شوێندا بۆ خۆی له‌ ڕێگه‌ی‬ ‫دوباره‌كردنه‌وه‌ی هه‌ندێك قسه‌ و دیالۆگی‬ ‫دوبـــاره‌وه‌ بۆشاییه‌كان پڕ ده‌كــاتـه‌وه‪‌،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی له‌ باسی پێغه‌مبه‌رانی وه‌كو‬ ‫هود و صالیح و شوعه‌یب و گه‌لێكی تردا‪،‬‬ ‫یان له ‌ناچاریدا ده‌ڵێت ئه‌و بابه‌ته‌ گرنگ‬ ‫نیه‌ بزانرێت و خوا باشتر ده‌زانێت‪ ،‬و له‌‬ ‫هه‌ندێك شوێنیشدا ناتوانێت زانیاریی ته‌واو‬ ‫بدات به‌ ده‌سته‌وه‌ و ده‌ڵێت له‌ زاناكانی‬ ‫ئایینی یه‌هودی و مه‌سیحی بپرسن‪ ،‬و له‌‬ ‫زۆر شوێنیشدا ده‌یه‌وێت بڵێت له‌ ته‌وڕات‬ ‫و ئینجیلدا مزگێنی به‌ هاتنی موحه‌ممه‌د‬ ‫دراوه‌‪ ،‬به‌اڵم یه‌ك ده‌ق له‌و مزگێنیانه‌‬ ‫ناگێڕێته‌وه‌ و هه‌ر ده‌ڵێت زاناكانی ئایینی‬ ‫یه‌هودی و مه‌سیحی خۆیان ده‌یانزانن‪..‬‬ ‫ئه‌گه‌ر جارێكیش خۆی له‌و بابه‌ته‌ دابێت‬ ‫(وه‌كو مزگێنیی پێغه‌مبه‌رێك دوای عیسا‬

‫لێکۆڵینەوەکەی سەروەر پێنجوێنی‪ ،‬لە بلۆگی نوسەر خۆیدا‬

‫سەروەر پێنجوێنی‪:‬‬ ‫هه‌ندێك گێڕانه‌وه‌ی ئیسالمییش هه‌ن كه‌ به‌ڕاشكاوی ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌‬ ‫ده‌كه‌ن ك ‌ه موحه‌ممه‌د ل ‌ه كۆتاییدا فێری خوێندنه‌وه‌ و نوسین بوه‌ و‬ ‫هه‌ندێك جار كه‌مێكی نوسیوه‌‪ ،‬به‌اڵم زۆر به‌ باشی نا و هه‌ر پشتی‬ ‫به‌ستوه‌ به‌ نوسه‌ره‌كانی به‌ر ده‌ستی‬ ‫پێنجوێنی دەگاتە ئەو ئەنجامەی کە پێی وایە‪ :‬نه‌خوێنده‌واریی‬ ‫موحه‌ممه‌د ئەنجامێکی ته‌واو زانستیه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش له‌ ڕێگه‌ی قورئانه‌وه‌‬ ‫ده‌سه‌ملێنت‪ ،‬به‌و پێی ‌ه كه‌ ئێمه‌ ڕاسته‌وخۆ و ل ‌ه ڕێگه‌ی شوێنه‌وار و‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی مێژویی بێالیه‌نه‌و ‌ه موحه‌ممه‌د ناناسین‪ ،‬یاخود هێشتا وا‬ ‫نه‌مانناسیوه‪ ،‬به‌ڵكو له‌ ڕێگه‌ی قورئانه‌وه‌ ده‌یناسین‬ ‫به‌ ناوی “ئه‌حمه‌د”)(‪‌)٦‬؛ سه‌لماندویه‌تی‬ ‫كه‌ له‌ نزیكه‌وه‌ ئاگای له‌ ده‌قه‌ یه‌هودی‬ ‫یان مه‌سیحیه‌كه‌ نیه‌ و به‌ گێڕانه‌وه‌ و‬ ‫داڕشتنه‌وه‌ و به‌ت ‌هم‌ومژاوی و شێواوی‬ ‫پێی گه‌یشتوه(‪ .‌)٧‬ئەمە هەموی بە پێی‬ ‫ئەوەی پێنجوێنی لە توێژینەوەکەیدا پێی‬ ‫گەیشتوە وەکو بیروڕای تایبەتی خۆی و‬ ‫ئێمە وەکو خۆی دەیگوازینەوە‪.‬‬ ‫ئەم بەڵگانەی سەروەر پێنجوێنی لەسەر‬ ‫نەخوێندەواریی موحەممەد و قورئان‬ ‫دەیخاتە ڕوو؛ تا ئەو شوێنە ڕاستن کە ـ‬ ‫وەک پێشتر ئاماژەمان پێ دا ـ دەشێت‬ ‫موحەممەد لە سەرەتای هاتنی وەحیدا‬ ‫نەخوێندەوار بووبێت‪ ،‬چونکە ناکرێت‬ ‫دونیادیدەیی و بازرگانی و گەڕیدەییەکەی‬ ‫بە شام و یەمەن و حیجازدا شتێکی فێر‬ ‫نەکردبێت‪ ،‬بە پشت‌بەستن بە بەڵگەکانی‬ ‫پێشتر گریمانەی ئەوە بەهێزە موحەممەد‬ ‫لــە دوای هــاتــنــی وەحــیــیــەوە فێری‬ ‫خوێندنەوە بووبێت‪ ،‬خۆ ئەگەر فێری‬ ‫نووسینیش بووبێت ئەوا هیچ پێویستیشی‬

‫نەکردووە خۆی بنووسێت‪ ،‬بەڵکو بەردەوام‬ ‫“کاتب وەحی”ی لە نزیکەوە هەبووە بۆ‬ ‫تۆمارکردنی وتە قورئانییەکانی‪ .‬وەک‬ ‫پێشتر باسمان کرد نکۆڵی لەوە ناکرێت‬ ‫موحەممەد توانای وەرگرتن و لەبەرکردنی‬ ‫چیرۆکە پێشینەکانی زۆر بەهێز بووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ئاستی وردەکاریی چیرۆکەکاندا‬ ‫لە گواستنەوەیاندا کــەم‌وکــووڕی ڕووی‬ ‫داوە‪ ،‬بۆ نمونە لە ژمارەی ساڵ و کەس‬ ‫و ڕێکەوتی ڕووداوەکــانــدا‪ .‬جگە لەوەش‬ ‫بــەردەوام چاودێریی دەست و پەنجەی‬ ‫“کاتب وەحی”ـەکانی دەکرد و ئەزموونی‬ ‫لێ وەردەگــرتــن و لێوەیان فێر دەبــوو‪،‬‬ ‫بەوەش هێدی هێدی لە کۆتاییدا فێری‬ ‫خوێندنەوەو نووسین بوو‪ .‬پێشتر باسی‬ ‫ڕووداوی ڕێکەوتننامەی حودەیبییەمان‬ ‫کرد‪ ،‬کاتێک موحەممەد وشەی پەیامبەر‬ ‫دەکوژێنێتەوە و ناوی خۆی “محمد بن‬ ‫عبد الله” لە شوێنی دەنووسێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫بــە ســەرنــجــدان لــە دەســت و پەنجەی‬ ‫“کاتب وەحی”ـەکانی بڕێک لە ناسینی‬

‫پیتە عەرەبیەکانی وەرگرتوە‪ .‬کاتێکیش‬ ‫(ئەلحەکەمی کوڕی ئەبولعاص) ویستی‬ ‫گەمەیەک لــە نووسینەوەی قورئاندا‬ ‫بکات کە ماوەیەک وەکو “کاتب وەحی”‬ ‫کاری بۆ کــردوە؛ موحەممەد بە وریایی‬ ‫و سەرنجی خــۆی بــەوەی زانــی‪ ،‬ئەوە‬ ‫بوو ـ وەک لە “صهحیح”ی موسلیم و‬ ‫بوخارییشدا هاتووە ـ موحەممەد دەری‌کرد‬ ‫و نەفی کرد بۆ شاری طائیف(‪‌،)٨‬ئەگەر‬ ‫موحەممەد فێری خوێندەواری نەبووبێت؛‬ ‫چۆن بەمەی دەزانی؟ لەبەر ئەوە بەڵگەی‬ ‫ئــەوەی قورئان “له‌ ده‌قێك ناچێت كه‌‬ ‫نــوسـه‌رێــك نوسیبێتی‪ ،‬یــان‌ شاكاری‬ ‫نوسه‌رێك نیه‌‪ ،‬یان شتێكی ئه‌سته‌مه‌‬ ‫قورئان به‌ نوسراوێك دابنرێت” ـ وەکو‬ ‫پێنجوێنی دەڵێت ـ؛ تا ئەو شوێنە ڕاستە‬ ‫کە ئــەم کتێبە ئــەزمــوون و بەرهەمی‬ ‫کەسێک نیە باکگراوند و خوێندەوارییەکی‬ ‫بەهێزی هەبووبێت‪ ،‬بــەاڵم ناشکرێت‬ ‫کەسێک هیچ خوێندەوارییەکی نەبووبێت‬ ‫و کتێبێکی لەم شێوەیەی بە هەموو کەم‬

‫پەراوێز‪:‬‬

‫(‪)١‬‬

‫بــڕوانــە‪ :‬ســه‌روه‌ر پێنجوێنی‪ ،‬ئایا‬ ‫پێغه‌مبه‌ری ئیسالم خوێنده‌وار بــووە؟‬ ‫بەشی دوەم‪ .‬دو‪-‬هەفتەنامەی (بۆچوون)‪،‬‬ ‫ژ‪ .٢٠٠٩/٨/٢٧ ،)٥٠( .‬ل‪ .٩ .‬ئێستەش‬ ‫لە بلۆگی نوسەردا لەبەر دەستە‪:‬‬

‫‪sarwar-penjweni.blogspot.com‬‬ ‫(‪)٢‬‬

‫صحيح مسلم‪ ،‬حتقيق‪ :‬حممد فؤاد عبد‬ ‫الباقي‪ .‬دار إحياء الرتاث العربي‪ ،‬بريوت‪ .‬جـ‬ ‫‪ ،٣‬ص ‪ ،١٤١٠‬احلديث رقم ‪.١٧٨‬‬ ‫معروف الرصايف‪ ،‬كتاب الشخصية احملمدية‪،‬‬ ‫أملانيا‪ :‬منشورات اجلمل‪ .٢٠٠٢ .‬ص‪.١٦٨ .‬‬ ‫عــەلــى مــيــرفــيــتــروس‪ ،‬ئــيــســام‌نــاســی‪.‬‬ ‫وەرگێڕان‪ :‬سيامەند بابەكى‪ .‬چاپی دوەم‪،‬‬ ‫بێ شوێن‪ .٢٠٠٥ ،‬ل‌ل‪.٢٤ ،٢٣ .‬‬ ‫(‪)٣‬‬ ‫البخاري‪ ،‬اجلامع املسند الصحيح‬ ‫املختصر من أمور رسول اهلل صلى اهلل عليه‬ ‫وسلم وسننه وأيامه‪ .‬حتقيق‪ :‬حممد زهري‬ ‫بن ناصر الناصر‪ .‬دار طوق النجاة‪ ،‬الطبعة‬ ‫األوىل‪ ١٤٢٢ ،‬هـ‪ .‬جـ‪ ،٤ .‬ص‪ ،٩٩ .‬احلديث‬ ‫رقم ‪.٣١٦٨‬‬ ‫علي الوردي‪ ،‬وعاظ السالطني‪ .‬الطبعة الثانية‪،‬‬ ‫بريوت‪-‬لندن‪ :‬دار كوفان‪ .١٩٩٥ .‬ص‪.٨٦‬‬ ‫(‪)٤‬‬

‫کامل النجار‪ ،‬قراءة نقدیة لالسالم‪.‬‬ ‫ص‪.٤٠‬‬ ‫البخاري‪ ،‬صحيح البخاري‪ .‬جـ‪ ،٦ .‬ص‪،٩ .‬‬ ‫احلديث رقم ‪.٤٤٣٢‬‬ ‫علي الوردي‪ ،‬مرجع سابق‪ .‬ص‪.٨٦ .‬‬ ‫(‪)٥‬‬ ‫صحيح مسلم‪ .‬جـ ‪ ،٤‬ص‪.٢٢٤٨ .‬‬ ‫احلديث رقم ‪.٢٩٣٣‬‬ ‫(‪ )٦‬بڕوانە‪َ “ :‬و ِإ ْذ َق َ‬ ‫يسى ا ْب ُن َم ْر َي َم‪َ :‬يا‬ ‫ال ِع َ‬ ‫َب ِن إ ِْس َرا ِئ َ‬ ‫يل! ِإنِّي َر ُسو ُل َّ ِ‬ ‫الل ِإ َل ْي ُك ْم ُم َص ِّد ًقا‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫ِ َلا َب ْ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نَ‬ ‫ول َيأ ِتي‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ش‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫الت‬ ‫م‬ ‫ي َيد ََّي‬ ‫ِ‬ ‫ْ َ َُ َ ً َ ُ ٍ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫حدُ‪ .‬فل َّما َجا َء ُه ْم بِال َب ِّين ِ‬ ‫ات؛‬ ‫ِم ْن َب ْعدِي ْ ُ‬ ‫اس ُه أ ْ َ‬ ‫َقالُوا َه َذا ِس ْح ٌر ُم ِب ٌ‬ ‫ني” (سورة الصف‪.)٦ :‬‬ ‫(‪)٧‬‬ ‫لە ڕاستیدا هیچ بەڵگەیەکم لەسەر‬ ‫خوێندەواریەکەی دەســت نەکەوت جگە‬ ‫لە توێژینەوەکەی (سەروەر پێنجوێنی)‪.‬‬ ‫بڕوانە‪:‬‬ ‫ســـه‌روه‌ر پێنجوێنی‪ ،‬ئایا پێغه‌مبه‌ری‬ ‫ئیسالم خوێنده‌وار بووە؟ بەشی دوەم‪.‬‬ ‫ل‪.٩ .‬‬ ‫(‪)٨‬‬ ‫علي الوردي‪ ،‬مرجع سابق‪ ،‬ص‪.١٣٦ .‬‬ ‫(‪)٩‬‬ ‫بــڕوانــە‪ :‬ســه‌روه‌ر پێنجوێنی‪ ،‬ئایا‬ ‫پێغه‌مبه‌ری ئیسالم خوێنده‌وار بــووە؟‬ ‫بەشی دوەم‪ .‬ل‪.٩ .‬‬

‫ژمارە (‪)346‬دوشەممە ‪2017/6/19‬‬

‫‪3‬‬

‫پرسی گۆڕانكاری لەئیسالمی توندوتیژەوە بۆ ئیسالمی میانەڕەو‬

‫«حزبواڵی پێشوو‪ ،‬هودا پاری ئێستا وەک نموونە»‬ ‫ماجید خەلیل‬ ‫هودا پار وابەستەیە بەحزبواڵی‬ ‫توركییەوە‪ .‬حزبواڵ لە ساڵی ‪1979‬‬ ‫دامەزراوەو حزبواڵ بەوە ناسراوە‪ ،‬كە‬ ‫خەبات و تێكۆشانی دژ و نەیاری‬ ‫پەكەكەیە‪ ،‬لەو میانەیشدا توندوتیژی‬ ‫و غافڵكوژیی و تێرۆری بەكارهێناوە‌و‬ ‫لەكاتی شەڕی كوبانیشدا ئەندامانی‬ ‫هودا پار هەمان توندوتیژیان دژی كورد‬ ‫بەكارهێنا‪ .‬تەنانەت گەر بەرپرسانی‬ ‫هودا پار بەبەردەوامی ئەوە دەدەنە‬ ‫دوواوە كە وابەستەو درێژە پێدەری‬ ‫حــزبــواڵ بــن‪ ،‬وەلــێ‌ بەشێوەیەكی‬ ‫راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆیش بێت‬ ‫زۆرێك لەوان وابەستەن و لینكێكیان‬ ‫لەتەك حزبواڵدا هەبووە‪ .‬هەندێكیان‬ ‫ئەندامێتیان بووە لە نێو حزبواڵداو‬ ‫هەندێكیشیان لەسەر پرسی بونیان‬ ‫لەنێو حزبواڵدا خراونەتە بەندیخانەوە‪.‬‬ ‫تـــەنـــانـــەت گــومــانــدەكــرێــت كە‬ ‫پارێزەرەكەی حزبواڵ(حسێن یەڵماز)‬ ‫یەكێكە لە ئەندامە هەرە بااڵكانی‬ ‫هــودا پــار‪ .‬لــێــرەدا بەیاننامەكانی‬ ‫هــوداپــار لەهەمبەر هەڵوێستیان‬ ‫لەسەر حزبواڵ لە كێشە جیاوازەكانداو‬ ‫هــاوكــات بەرگریكردنی هــودا پار‬ ‫لــەوان‪ ،‬هەموو ئەوانە تێگەیشتنی‬ ‫خەڵكیان لەهەمبەر رایەڵەی ئەم دوو‬ ‫هێزە ئاڵۆز كردووە‪ .‬ئەم پێوەندی و‬ ‫وابەستەییەی نێوانیان ئەو هەستەی‬ ‫چاندووە كە هودا پار درێژە پێدەریی‬ ‫حزبواڵیەو پارتێكە رەنگە ئەجێنداو‬ ‫رووی راستەقینەی خۆی شاردبێتەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە گــەر واش دابنێین كە‬ ‫هودا پارو رێكخراوەكانی پێوەستن‬ ‫بە حزبواڵوە‪ ،‬بەو واتایە نایەت كە‬ ‫چاوخشانەوەو پێداچوونەوەی ئەم‬ ‫هێزە بۆ توندوتیژیی‪ ،‬دروست وەك‬ ‫دۆزو كەیسی حزبواڵ وەهایە بۆ ئەو‬ ‫پرسە‪.‬‬ ‫شارەزایانی گۆڕانی دێموكرتیك لەم‬ ‫بارەیەوە پێیان وایە كە میانەڕەویی‬ ‫بەزۆریی لەنێو كۆمەڵگە هەمەالیەن‬ ‫و فــرەیــی و دێموكراتیكەكاندا‬ ‫روودەدات‪ .‬ئەمە لەكاتێكدا كە‬ ‫رادیكاڵیزم لەنێو كۆمەڵگە تاكڕەو و‬ ‫داخرا و هەژمونگەراكاندا دێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫خــواســت و بــەرنــامــەڕێــژی حزبواڵ‬ ‫لەهەمبەر توندوتیژیدا لە كۆتایی‬ ‫هەشتاكان و سەرەتای نەوەدەكانەوە‬ ‫دەستیدراوەتێ‌‪ .‬قۆناغی ئاماژەپێدراو‬ ‫بۆ توركیا قۆناغی نەزمێكی سیاسیی‬ ‫ناڕوون و وێرانەیەكی بواری سۆسیۆ‬ ‫ئــابــووری و بەڕێوەبەرایەتییەكی‬ ‫ناسەركەوتوو بوو لە بواری ئابووریدا‪.‬‬ ‫هاوكات توركیا گیرۆدەی جەنگی‬ ‫پەكەكە بوو‪ ،‬هەروەها پاشەكشەی‬ ‫تەواوی لە داننان بە مافە كلتوری‬ ‫و سیاسییەكانی كــورد خستبووە‬ ‫بــەرنــامــەی كـــــارەوە‪ .‬لــەســااڵنــی‬ ‫دواتــــردا و بەتایبەتی لــە ‪28‬ی‬ ‫فێبریوەری ‪ 1997‬دا ‪ .‬ئاكامێك‬ ‫درا بەدەستەوە كە فشارو تین و‬ ‫تاوی فرە بۆ موسڵمانان لەو واڵتەدا‬ ‫چڕكرابوویەوە‪ .‬هاوكات چاالكییەكانی‬ ‫حزبواڵ فرە سنورداركران‪ ،‬ئەمە وای‬ ‫كــرد كە ئــەم هێزە زێدەتر بــەرەو‬ ‫رادیكاڵی و بناژۆیی بڕوات‪ ،‬بوونی‬ ‫حزبواڵ بەتەواوی لە ‪ 2000‬دا كۆتایی‬ ‫هــات‪ ،‬چــوون لەالیەن پۆلیسەوە و‬ ‫لەناكاودا دەستگیرا بەسەر تەواوی‬ ‫جموجوڵەكانیاندا بەتایبەتی لە‬ ‫ئەستەمبوڵ و بیكوزدا ‪.‬‬ ‫دووساڵ پاش ئەوەو وەختێك كە‬ ‫ئەكەپە دێتە سەر تەختی دەسەاڵت‪.‬‬

‫ئیدی ئەكەپە دەستدەداتە پرۆگرامێك‬ ‫بۆ دێموكراتیزەكردنی كیشوەرەكەو‬ ‫لەو میانەدا دەستپێشخەرییەكانی بۆ‬ ‫پرسی كورد دەستپێدەكات‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫كــوردە ئیسالمییەكانیش ئــەوە بە‬ ‫كارێكی هەڵە نازانن گەر لێبنەونەوە‬ ‫كارو چاالكی و لەو میانەدا لەنێو‬ ‫رێكخراوگەلێكی ناحكومیدا هاتنە‬ ‫پێشەوەو وەك هەنگاوێك بۆ بوون بە‬ ‫پارتێكی سیاسی لە نەخشی سیاسی‬ ‫واڵتــدا دەستیانپێكرد‪ .‬بە گوێرەی‬ ‫توغال بێت‪ ،‬ئەوا لەپاش سەركەوتنی‬ ‫ئەكەپە لە هەڵبژاردنەكانی ‪ 2002‬دا‪،‬‬ ‫ئیدی ئیسالمییەكانیش بەكاوەخۆ لە‬ ‫تێگەیشتنی رادیكاڵییەوە وەرچەرخان‬ ‫بـــەرەو نــەزمــی مــیــانــەڕەویــی‪ .‬ئەو‬ ‫لێرەوە ئەوە دەخاتەڕوو كە لەپاش‬ ‫پێكەوەنانی حكومەتی ئەكەپە‪ ،‬ئیدی‬ ‫كارو چاالكی نێو شەقام و رەوتی‬ ‫ئیسالمی لە توركیا كۆتایی هات‪.‬‬ ‫چوون ژمارەی ئەوانەی لەتوركیادا‬ ‫خواستی دەوڵەتێكی ئیسالمییان‬ ‫هەبوو لە نەوەدەكاندا‪ ،‬لە ‪ %20‬وە‬ ‫تاوەكو ‪ 2006‬بوو بە ‪ .%9‬هەروەها‬ ‫هەموو ئەو رادیكااڵنەی پێشوو كە‬ ‫دژبــوون بە رامــیــاری پارتەكان لە‬ ‫هەشتاكاندا‪ ،‬هاتن پێوەندییان كرد‬ ‫بە ئەكەپەوە ‪.‬‬ ‫هــەروەك تــەواوی رێبەرانی هودا‬ ‫پار ئەوانەی كە دیداریان لەتەكدا‬ ‫سازكراوە‪ ،‬هەمان بۆچوونی حكومەتی‬ ‫ئەكەپەیان هەیە و پێیان وایە لەم‬ ‫رامیارییەدا ئەو دووریە گرفتاوییەی‬ ‫نێوان شوناسی كوردی و دەوڵەت تا‬ ‫ئاستێكی دیاریكراو نێزیكراوەتەوە‪.‬‬ ‫لەهەمان كاتدا لــەو بــاوەڕەشــدان‬ ‫كە حكومەتی ئەكەپە تا ئاستێكی‬ ‫باش لە پرۆسەی دێموكراتیزەكردنی‬ ‫واڵتدا بەشدارەو ئەوان ئێستە بنكەو‬ ‫بارەگاو چاالكی سیاسی رێپێدراویان‬ ‫نومایانی ئەو دیموكراتییەیە‪ .‬بە‬ ‫گــوێــرەی كۆڵینەوەكەی ئەیوب‪،‬‬ ‫لە هەرجێیەكی دنیای ئیسالمدا‬ ‫دێموكراتییەت بوونی هەبووبێت‪ ،‬ئەوا‬

‫حزبواڵ بەوە نارساوە‪ ،‬كە خەبات و‬ ‫تێكۆشانی دژ و نەیاری پەكەكەیە‪،‬‬ ‫لەو میانەیشدا توندوتیژی و‬ ‫غافڵكوژیی و تێرۆری بەكارهێناوە‌و‬ ‫لەكاتی شەڕی كوبانێشدا ئەندامانی‬ ‫هودا پار هەمان توندوتیژیان دژی‬ ‫كورد بەكارهێنا‬

‫ئیسالمییە میانەڕەوەكانی ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫ئیسالمییەكانی سەدەی نۆزدە نیین‪،‬‬ ‫ئەمانە ئیسالمییەكن‪ ،‬كەمیتۆدی‬ ‫خۆیان گۆڕیوەو ئیسالمییەكانی پاش‬ ‫شكسنت‬

‫پارتەكان ملیان داوە بۆ میانەڕەوی‬ ‫و چــاالكــی مــەدەنــی ‪ .‬دیـــارە كە‬ ‫پارتە رادیكاڵ و دژە سیستەمەكان‬ ‫پێناسە دەكرێن بە و پارتانەی كە‬ ‫دژی ئەو رژێمانەن كە بوونیان هەیەو‬ ‫بەپارتی نایاسایی جودا دەكرێنەوە‬ ‫‪ .‬بەگوێرەی ئەو پێناسەیە پارتی‬ ‫هودا پار ‪ ،‬پارتێكی دژە سیستەمە‪،‬‬ ‫چوون لە بەیانات و راگەیەنراوەكانی‬ ‫رێبەرایەتی پارتەكەدا و لە میتۆدی‬ ‫پــارتــەكــەدا ئــەوە خــراوەتــەڕوو كە‬ ‫هودا پار دارای كێشەگەلێكە لەتەك‬ ‫ئەو سیستەمەی كە لە گۆڕێدایە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە لە ئامانجەكانی دیكەی‬ ‫بزووتنەوەكەدا هاتووە‪:‬‬ ‫‪ .1‬سەرلەنوێ‌ پێناسەكردنەوەی‬ ‫دەوڵەت و سیاسەت‪.‬‬ ‫‪ .2‬رەنـــگـــدانـــەوەی پڕەنسیپە‬ ‫بنچینەییەكان و بەهاكانی كۆمەڵگە‬ ‫لە سیاسەتداو بااڵدەستكردنیان لە‬ ‫ژیانی رۆژانەدا‪.‬‬ ‫‪ .3‬هاوئاهەنگكردنی سیستەم‬ ‫لەتەك بەهاو باوەڕەكانی كۆمەڵگە‬ ‫‪ ،‬نەكو كۆمەڵگە لەتەك سیستەمدا‪.‬‬ ‫‪ .4‬زیندوكردنەوەو بەها ئیسالمی و‬ ‫مرۆڤایەتییەكان كە بە مەبەست و بێ‌‬ ‫مەبەست پوكێنراونەتەوە ‪.‬‬ ‫لەبەرنامەی پارتەكەدا دارشتنەوەو‬ ‫پــێــنــاســەكــردنــەوەی ســیــاســەت و‬ ‫دەوڵــەت بەو مانایە نایەت كە لە‬ ‫پراكتیكیشدا روانگەیەكی تەندروستی‬ ‫بۆ تێگەیشتن لە دەوڵــەت هەیە‪.‬‬ ‫موسلیش لەم بارەیەوە دەڵێت هزری‬ ‫ئیسالمیی بناژۆخواز برێتییە لە‬ ‫كاردانەوەی هەلومەرجی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و سیاسی و ئابووری ئەو رژێمەی‬ ‫كە لە گۆڕێدایە ‪ .‬بەواتایەكی دیكە‬ ‫كەنارگیریی و رادیكاڵبوونی گروپێكی‬ ‫دیاریكراو‪ ،‬راسنەوخۆ وابەستەیە‬ ‫بە ژینگەی ئابووری و سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە‪.‬لێرەدا هەردوو حزبواڵ‬ ‫و هوداپارن دابڕین و دورخستنەوەیان‬ ‫لە نوێنەرایەتی سیاسی هــەردو‬ ‫ئیسالم و شوناسی نەتەوەیی كورد‬

‫سەریكێشاوە بۆ رادیكاڵبونیان و‬ ‫وێناكرانیان وەك گروپێكی پەڕگیرو‬ ‫نــامــۆ‪ .‬كــەواتــە گــەر بــە نائاگایش‬ ‫رێكخراوێك لەنێو زەمینەی سیاسی‬ ‫واڵتــێــكــدا شوێنبكرێتەوە‪ ،‬ئــەوا‬ ‫میتۆدی ئەو رێكخراوەو بوونی خۆی‬ ‫میانەڕەوانەترە لەوانەی كە رادیكاڵ‌و‬ ‫پەڕگیرن‪ .‬كەواتە حزبواڵی پێشوو‪،‬‬ ‫هودا پاری ئێستە دەكرێت خۆبەخۆ‬ ‫رادەی رادیكاڵبونیان دابەزێت و لە‬ ‫سیستەمدا بسازێن‪ .‬لەم بارەیەوە‬ ‫ئەیوب پێی وایە كە لە ئەمڕۆدا پارتە‬ ‫ئیسالمییەكان هزری بناژۆخوازییان‬ ‫پشتگوێخستووەو بیری دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمییان وەال ناوەو زێدەتر جەخت‬ ‫لــەبــارەی دادو ئازادییەوە دەكــەن‬ ‫‪ .‬ئەم ئاڵوگۆڕە لە نێو بزووتنەوە‬ ‫ئــیــســامــیــیــەكــانــدا‪ ،‬تێگەیشتنی‬ ‫سیستەمی ئیسالمی وەالدا دەنێت‬ ‫و سیستەمی دێموكراسی شوێنی‬ ‫دەگــرێــتــەوە‪ ،‬هــاوكــات لەبەرامبەر‬ ‫چــەمــكــی ســـــەروەری خـــودا دا ‪،‬‬ ‫پێویستییەكانی ســەروەری خەڵك‬ ‫دەخوازێت‪ .‬لەگەڵ ئەوەی كە تەنها‬ ‫بە تێكەڵی و بەشداری دەتوانرێت‬ ‫سازش و خۆگونجاندن بێتە پێشەوە‪،‬‬ ‫ئەوەیش لەالیەن بژاردەی سیاسی و‬ ‫میرییەوە دەكرێتن بەاڵم سنورەكانی‬ ‫میریی وابەستەن بە هێزێكی بەهێزەوە‬ ‫كــە تێیاندا بــۆخــۆی بەهرەمەند‬ ‫دەبێت لە بەشدارییە سیاسییەكانی‬ ‫هــەمــووانــدا‪ .‬دیــــارە لــەتــوركــیــادا‬ ‫ســنــوردانــان و قەدەغەكارییەكان‬ ‫لــەســەر بــنــەمــای نــەتــەوایــەتــی‪،‬‬ ‫دەنگدەرانی دابەشكردووە بەسەر‬ ‫رەوگــــــەی پـــارتـــە راســــتــــڕەو و‬ ‫بناژۆخوازەكان و پەكەكەدا‪ .‬پارتە‬ ‫سیاسییە بەدواهاتووەكانی وەك‬ ‫هەدەپ و ‪DEP‬و بەدەپ و هەدەپە‬ ‫هەموو ئەمانە لەنێو پەرلەماندا‬ ‫نێزیكبوون لــە هەڵوێستەكان و‬ ‫نــواڕیــنــەكــانــی پــەكــەكــەوە‪ .‬هەیچ‬ ‫لــەپــارتــە سیاسییەكانی چــەپ و‬ ‫راست‪ ،‬هەموو ئەوانەی كە لەسەرێ‌‬ ‫خراونەتەڕوو‪ ،‬لە نێو میكانیزم و‬ ‫دامەزراوەكانی دێموكراسی توركیادا‬ ‫سەركەوتو نەبوون و لە دەربڕین‌و‬ ‫پێشخستنی بــەرژەوەنــدیــیــەكــانــی‬ ‫گــەلــی كـــوردا شكستیانهێناوە‪.‬‬ ‫ئەوەیش رەنگە لەبەر ئەو جیاوازییە‬ ‫ئایدیۆلۆژیانە بێت كەلەگەڵ ئەو‬ ‫پێگە جــەمــاوەریــیــانــەی ئـــەوان‬ ‫نوێنەرایەتی دەكەن یەكنەگرێتەوە‪،‬‬ ‫دواجار رەنگە لە رووی سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە ببنە بارێك بەسەر‬ ‫كێشە واقیعییەكانی هەرێمەكەوەو‬ ‫نەتوانن لەئاست مافەكانیاندا بن‪.‬‬ ‫ئــەم گرفتە نــیــشــانــیــدەدات كە‬ ‫چــۆن كــارەكــتــەرە سیاسییەكان‬ ‫ناكۆكی گــروپــەكــان دەقــۆزنــەوەو‬ ‫لە میكانیزمەكانی دورخستنەوەو‬ ‫بەشداری سیاسیدا بەكاریاندەهێنن‪.‬‬ ‫تــوغــال لــە شۆڕشێكی ئەرێنیدا‬ ‫مــیــتــۆدێــكــی فـــرە جـــیـــاواز لە‬ ‫كۆڵینەوەكانی تر جێبەجێدەكات‪.‬‬ ‫لـــەكـــاری ئــیــتــنــۆگــرافــیــیــەكــەی‬ ‫سوڵتانبیلییدا( یەكێكە لە هەژار ترین‬ ‫گەڕەكەكانی ئەستەمبوڵ) لەتەك‬ ‫ئیسالمییە رادیكاڵەكانی پێشوودا‪،‬‬ ‫ئەو دێت توانەوە لە كاپیتالیزمدا‬ ‫تــیــۆریــزە دەكـــات ‪ ،‬ئــەمــەیــش لە‬ ‫رادیكاڵییەوە بۆ میانەڕەوی شرۆڤە‬ ‫دەكــات‪ .‬ئیسالمییە میانەڕەوەكانی‬ ‫ئــەمــڕۆ‪ ،‬ئیسالمییەكانی ســەدەی‬ ‫نۆزدە نیین‪ ،‬ئەمانە ئیسالمییەكن‪،‬‬ ‫كــەمــیــتــۆدی خـــۆیـــان گـــۆڕیـــوەو‬ ‫ئیسالمییەكانی پاش شكستن‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪)346‬دوشەممە ‪2017/6/19‬‬

‫لە ئیسالمدا بیرۆكەی (ئومەت)‬ ‫بیرۆكەیەكی نێونەتەوەییە‬ ‫‪-‬گفتوگۆ لەگەڵ سالڤۆی ژیژەک‪-‬‬

‫شوان ئەحمەد كردویەتی بەكوردی‬ ‫(‪)3-2‬‬ ‫*تـــــــــــۆ پــــێــــشــــنــــیــــازی‬ ‫دەكــەیــت‪،‬‬ ‫ئەنتەرناسیۆنالیزمێك‬ ‫ئەنتەرناسیۆنالیزمی‬ ‫هــەڵــەكــانــی‬ ‫كرێكاریی چــەپــڕەو ڕاستبكاتەوە‪،‬‬ ‫یــاخــود خــۆی دابــبــڕێــت لــێــی‪ ،‬یان‬ ‫پێشنیازی ئەلتەرناتیڤێكی دیكە بۆ‬ ‫جیهانگیری دەكــەیــت‪ ،‬لەژێر ناوی‬ ‫ئەنتەرناسیۆنالیزمدا؟‬ ‫مەبەستم لەقسەكانم دامەزراندنی‬‫ئەنتی‬ ‫ئەنتەرناسیۆنالیزمێكی‬ ‫كەپیتالیزمی سەراپاگیرە‪ .‬ئەوەیە‬ ‫لەسەر یاسایەكی ئابوریی نێودەوڵەتیی‬ ‫هەندێ‌ شت ڕونبكەمەوە‪ .‬من حەزم‬ ‫***‬ ‫نوێ‌ پێكبێین‪ ،‬یاسایەك سنورداركردنی‬ ‫بەم ڕوبەڕووبونە كراوەیە نییە‪ ،‬لەنێوان‬ ‫ئیسالم ڕووبەڕوو لەبەرامبەر‬ ‫یاساكانی كەپیتالیزم بكاتە ئامانجی‬ ‫خۆرهەاڵت و خــۆرئــاوادا‪ .‬ناكۆكی و‬ ‫مۆدێرنەدا‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫گێرمەو كێشەیەكی ترسناك‪ ،‬لەنێوان‬ ‫*لەسایەی درێژەکێشانی بەغۆلبونی‬ ‫خۆرهەاڵت و خۆرئاوادا هەیە‪.‬‬ ‫*لەو كتێبەتدا كەپار ساڵ چاپكراوە‪،‬‬ ‫كەپیتالیزم و شكستی چەپ لەوەی‬ ‫ئەوەی ئەركی سەرشانی ئێمەیە‪،‬‬ ‫تیرۆریستییەكەی‬ ‫ـارە‬ ‫ـ‬ ‫ـەالم‬ ‫ـ‬ ‫پ‬ ‫دوای‬ ‫سنورێك بۆ پڕكێشییەكانی دابنێت‪،‬‬ ‫دۆزیــنــەوەی كەناڵی پەیوەندیگرتنە‬ ‫ئیبدۆ)‬ ‫(شارلی‬ ‫هەفتانامەی‬ ‫ـەر‬ ‫ـ‬ ‫س‬ ‫ئەو گۆڕانكاری و بەرەوپێشچونانە چین‬ ‫لەنێوانیاندا‪ .‬نامەوێت ئــەو قسانە‬ ‫(ئیسالم‬ ‫ئەمەیە‪:‬‬ ‫ناونیشانەكەی‬ ‫و‬ ‫كە لەداهاتوییەكی نزیكدا چاوەڕوانی‬ ‫دوبارەبكەمەوە كەهەموان لەبارەی‬ ‫دەكەیت؟‬ ‫و مــۆدێــرنــە)‪ ،‬بــۆ یەكەمجارە بەو ئیسالمەوە دەیڵێنەوە و پێیان وایە‬ ‫ئیسالمەوە‬ ‫لەبارەی‬ ‫بەرفراوانە‬ ‫شێوە‬ ‫نكوڵیی‬ ‫هەیەو‬ ‫ئێستا‬ ‫شتەی‬ ‫ئەو‬‫ئاینێكی زۆر تۆلێرانسە‪ !...‬لەسەدەی‬ ‫ئیسالم‬ ‫بۆ‬ ‫خوێندنەوەت‬ ‫بنوسیت‪.‬‬ ‫بكرێت‪،‬‬ ‫پێشبینی‬ ‫دەكرێت‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫‌‬ ‫لێناكرێ‬ ‫هەژدەهەمدا بۆ نمونە‪ ،‬ئەورپاییەكان‬ ‫بەپێی خوێندنەوەیەكی وردی بەرەو لەسەرچی ڕۆنـــراوە؟ هــەر بەتەنها واقــیــانــوڕمــاوە لــەو لێبوردەییەی‬ ‫پێشەوەچونی ڕوداوەكـــان‪ ،‬ئەوەیە‪ ،‬بەرهەمی خوردبونەوەیە لەبارودۆخی لەموسڵماناندا هەبووە‪ ،‬لەتوركیا و‬ ‫ئێمە بەفیعلی لە كارەساتێكی نوێ‌ ئێستا‪ ،‬یاخود لە خوێندنەوەت بۆ واڵتانی عەرەبیدا‪ .‬لەوێدا هەموان بێ‬ ‫نزیكدەبینەوە‪ ،‬ڕەنگە جەنگێكی تازە تێكستە سەرەكییەكانی ئیسالمەوە كێشەو بەئاشتیی ژیاون‪( :‬جولەكەو‬ ‫یاخود قەیرانێكی دیكە بێت‪ ،‬بەاڵم سەرچاوەدەگرێت؟‬ ‫مەسیحی و موسڵمان و كێ‌ و كێ‌‪.)...‬‬ ‫چاودێریی‬ ‫بەباشیی‬ ‫زۆر‬ ‫ئەڵبەت من‬‫ئەمجارەیان زۆر دژوارتر دەبێت‪.‬‬ ‫تۆ دەزانی (دوتی بۆكمان) كەساڵی‬ ‫جیهانی‬ ‫لە‬ ‫كە‬ ‫دەكــەم‬ ‫شتانە‬ ‫ـەو‬ ‫ـ‬ ‫ئ‬ ‫قەیرانێكی‬ ‫خــۆمــان لـــەبـــەردەم‬ ‫‪ 1791‬ڕابەرایەتی شۆڕشی زنجییەكانی‬ ‫‌‬ ‫ێ‬ ‫هاوڕ‬ ‫و‬ ‫دۆست‬ ‫ڕودەدەن‪.‬‬ ‫ئیسالمیدا‬ ‫ـەوەی‬ ‫ـ‬ ‫ئ‬ ‫هەمەالیەندا دەبینینەوە‪.‬‬ ‫لە هایتی كرد‪ ،‬بۆ دامەزراندنی یەكەمین‬ ‫و‬ ‫شكدەبەم‬ ‫ئیسالمیدا‬ ‫واڵتانی‬ ‫لە‬ ‫لەئاسۆدا بەدی دەكرێت‪ ،‬قەیرانێكی‬ ‫دەوڵەتی زنجی سەربەخۆ لە جیهاندا‪،‬‬ ‫سەختە كەتێوەی دەگلێین و زۆر ناوبەناو‪ ،‬قسە و باسیان لەگەڵدا قورئانی دەخوێندەوە؟! قورئان كتێبی‬ ‫ماڵوێرانتردەبێت و لێكەوتەی زۆر دەكـــەم و گــوێ‌ بــۆ بیروڕاكانیان دڵخوازی ئەو بووە‪.‬‬ ‫زیاتردەبێت‪ ،‬لەو ملمالنێ‌ چینایەتییەی دەگــــرم‪ ،‬ســەبــارەت بــە ئیسالم و‬ ‫ئەوەی لەئیسالمدا دڵخوازی منەو‬ ‫پێشتر هەبوو‪.‬‬ ‫واڵتانی ئیسالمی‪ .‬هەروەها هەموو ئەو شایەدی بۆ دەدەم ئەوەیە كە ئایینێكی‬ ‫بۆ نمونە ئێمە دەڵێین لەقەیرانداین‪ -‬شتانەش دەخوێنمەوە كە پەیوەندییان بنەماڵەیی نییە‪ ،‬ئایینێكی هیراركی‬ ‫لەساتەوەختی ئێستادا‪ ،-‬وەلێ‌ كەس بەئیسالمەوە هەیەو كەسانی موسڵمان نییە‪ ،‬بەڵكو ئایینی بەش مەینەتانە‪.‬‬ ‫ئامادەیی ئــەوەی تێدانییە مامەڵە و غەیرە موسڵمان نوسیویانە‪.‬‬ ‫محەمەد خــۆی بەهەتیوی ژیــاوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ بارودۆخەكەدا بكات‪ .‬جیهان‬ ‫ڕەنگە سەیربێت بەالتەوە گەر پێت هەیە پێی وایــە چەمكی (ئومەت)‬ ‫كەم تا زۆر بەشێوازێكی فۆكۆیامایی بڵێم‪ ،‬یەكێك لەو كتێبانەی لەم ماوەی لەئیسالمدا‪ ،‬ئایدیای تۆتالیتاری‬ ‫بیردەكاتەوە و ڕەوتدەكات‪ ،‬ئەویش دوایدا بەگرنگی پێدانەوە خوێندمەوە‪ ،‬دێنێتەئارا‪ .‬نەخێر‪ ،‬بیرۆكەی (ئومەت)‬ ‫بەپشت بەستن بە سكهەڵگوشین كتێبێكی (سەید قــوتــب)ە‪ .‬كتێبی بیرۆكەیەكی ئێجگار گرنگە‪ ،‬مەبەست‬ ‫و گرتنەبەری ڕێوشوێنی كاتی‪ ،‬بۆ (مەشخەڵی ڕێ‌) كەیم خوێندەوە‪ .‬لێی ئەوەیە فەزایەكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫چارەسەركردنی قەیرانەكە‪.‬‬ ‫هــاوكــات قورئانیشم خــوێــنــدەوە و دروستبكەین‪ ،‬بەبێ‌ مەرجەعیەتی‬ ‫تێكستە‬ ‫خوێندنەوەی‬ ‫بە‬ ‫گرنگییش‬ ‫خۆیدا‬ ‫لەگەڵ‬ ‫ئەم شێوازە چارەسەر‬ ‫یەك بنەماڵەیی‪ ،‬بەدور لەترادسیۆنی‬ ‫دەدەم‪،‬‬ ‫ئیسالم‬ ‫دەربارەی‬ ‫شیكارییەكان‬ ‫سڕكردنێك‬ ‫لەجۆرە‬ ‫ناهێنێت‌ و تەنها‬ ‫شاهەنشایی هیراركییەتی كۆن‪.‬‬ ‫فەیلەسوفی‬ ‫نوسینەكانی‬ ‫نمونە‬ ‫بۆ‬ ‫دەچێت‪ ،‬لەبەرئەوەی نەخۆشییەكە‬ ‫بۆ خۆم یەكێك لە ژێدەرە تیۆرییە‬ ‫تونسی (فەتحی بن سەالمە)‪.‬‬ ‫بەردەوامە‪.‬‬ ‫گرنگەكانم (مالكۆلم ئێكس)ە كە دوای‬ ‫كتێبەكەم‬ ‫ـی‬ ‫ـ‬ ‫ـاس‬ ‫ـ‬ ‫ـەرب‬ ‫ـ‬ ‫س‬ ‫بێینەوە‬ ‫ئەوەی پەی بەبیرۆكەی (ئومەت) برد‪،‬‬ ‫(ئیسالم و مــۆدێــرنــە)‪ ،‬پێم باشە بووە بە ئیسالم‪ .‬ئەو وەختێكی زۆری‬ ‫لەگەڕان بەدوای مێژووی بنج و بناوانی‬ ‫هاوتا ئەفریقاییەكانیدا بەخەرج نەدا‪،‬‬ ‫حاڵی بوو لــەوەی سپی پێستەكان‬ ‫ئەوانی لەڕابردوی خۆیان دابڕیووە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە سەبوری خۆی بەچەمكی‬ ‫(ئومەت)دایەوە و پەنای بۆ برد‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی چەمكێكی كۆكەرەوەیە‪.‬‬ ‫هەندێ‌ جار هــاوڕام لەگەڵ (جان‬ ‫كلۆد میلنار)دا‪ -‬كەبیروبۆچونی دژ‬ ‫بە ئیسالمی هەیە‪ ،-‬كاتێك دەڵێت‪:‬‬ ‫(پێویستە لیبرالیزمەكان وەهــا‬ ‫هەڵسوكەوت لەگەڵ عەرەب و موسڵمان‬ ‫و پەناهندەكاندا نەكەن‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫قوربانییەكی پاسیڤ بن!)‪.‬‬ ‫تــەنــانــەت داعـــش و ئـــەو كـــار و‬ ‫كــردەوانــەشــی دەیــانــكــات‪ ،‬جگە لە‬ ‫پــەرچــەكــردار شتێكی دیكە نییە‪.‬‬

‫ئەوەی لەئیسالمدا دڵخوازی‬ ‫منەو شایەدی بۆ دەدەم‬ ‫ئەوەیە كە ئایینێكی بنەماڵەیی‬ ‫نییە‪ ،‬ئایینێكی هیراركی نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئایینی بەش مەینەتانە‪.‬‬ ‫محەمەد خۆی بەهەتیوی ژیاوە‬

‫ئەو شتەی ئێستا هەیەو‬ ‫نكوڵیی لێناكرێت‌ و دەكرێت‬ ‫پێشبینی بكرێت‪ ،‬بەپێی‬ ‫خوێندنەوەیەكی وردی بەرەو‬ ‫پێشەوەچونی ڕوداوەكان‪،‬‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬ئێمە بەفیعلی لە‬ ‫كارەساتێكی نوێ‌ نزیكدەبینەوە‪،‬‬ ‫ڕەنگە جەنگێكی تازە یاخود‬ ‫قەیرانێكی دیكە بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمجارەیان زۆر دژوارتر دەبێت‬

‫پێویستە ئەوەمان لەیادنەچێت كە تا‬ ‫كۆتایی حەفتاكانی سەدەی ڕابردو‪،‬‬ ‫چەپێكی عەرەبی زۆر بەهێز هەبوو‪،‬‬ ‫عەلمانی و موسڵمان‪ .‬ئەوەی مایەی‬ ‫دڵتەنگییە لــەمــڕۆدا ئــەوەیــە‪ ،‬دوو‬ ‫دەوڵەت لەسەر و بەندی گۆڕان یان‬ ‫مەحفبونەوەدان (عێراق و سوریا) كە‬ ‫دوو گرنگترین دەوڵەتی عەلمانی بوون بەو پێیەی مەترسین بۆ سەر ژیانی‬ ‫گشتی‪ .‬دوو ملیۆن فێندەمێنتالیزمی‬ ‫لەناوچەكەدا‪.‬‬ ‫تاریق عەزیزی وەزیــری دەرەوەی مەسیحی‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەو هەموو تیۆریزەكردنە‬ ‫ســــەدام حــوســێــن مەسیحی بــوو‪.‬‬ ‫تۆلێرانس لەگەڵ جیاوازیدا هەبوو‪ .‬نوێیە بێ‌ شــومــارانــەوە بۆ ئیسالم‬ ‫ئــەمــە ئــەو پــارادۆكــســە سیاسییە لەخۆرئاوا‪ ،‬هەستدەكەم ئاڕاستەیەك‬ ‫ێ خوێندنەوەی‬ ‫تراژیدییەیە کەهەیە‪ .‬دەستتێوەردانی هەیە بۆ سەرلەنو ‌‬ ‫ئەمریكا لە عێراق‪ ،‬شتی زۆر گرنگی هەردوو كلتوری ئیسالمی و عەرەبی‬ ‫و سەرلەنوێ‌ تاوتوێكردنی تێكستە‬ ‫وێرانكرد‪.‬‬ ‫*ئەو ئیسالمە (تۆلێرانس)ە تا ئان سەرەكییەكان‪ ،‬بەمەبەستی تێگەیشتن‬ ‫و ساتی سەردەمی مۆدێرنە وەهابوو‪ ،‬لە هۆكارەكانی توندوتیژی‪ .‬ئەوەش بۆ‬ ‫لەوەبەدوا گۆڕانی گــەورەی بەسەردا خۆی هەڵەیە‪.‬‬ ‫هەمان توندوتیژی لەئایینەكانی‬ ‫دێت و دەبێتە ئاینێكی توندوتیژ و‬ ‫برەو بەجیهادكردن دەدات‪ ،‬نەك تەنها دیــكــەدا بــەدی دەكــەیــن‪ .‬ئایینێكی‬ ‫لەسەر خاكی ئیسالم‪ ،‬بەڵكو لەئەمریكا پــاك و بــێــگــەرد نییە (تــەنــانــەت‬ ‫بودایزمیش)‪ ،‬ئەو بودایزمەی هەندێك‬ ‫و ئەوروپاشدا‪.‬‬ ‫ئــیــســام ســـەرومـــڕ ئایینێكی ڕمڵی بۆ لێدەدەن‪ ،‬بەو پێیەی ئایینی‬‫سیاسییە‪ .‬لەمێژوی خۆیدا‪ ،‬هاوشێوەی لێبوردەییە! لەبودایزمیشدا ڕەفتار‬ ‫ئایینەكانی دیكە نەبووە و سیاسەتی و هەڵسوكەوتی توندوتیژ هەیە‪،‬‬ ‫لەكایەیەكی تایبەتدا شەتەك نەداوە‪ .‬لەسیریالنكا‪ ،‬لەتایلەند‪ ،‬لەنیپاڵ و‪....‬‬ ‫پێم وایە گرنگترین شتێك سەبارەت هتد‪.‬‬ ‫پرسیاری ســەرەكــی دەربـــارەی‬ ‫بە جیهادكردن‪ ،‬ئەوەیە كە ئاالن بادیۆ‬ ‫باسی دەكــات (هــاوڕام لەگەڵیدا) و ئیسالم و سەرچاوەكانی توندوتیژی‬ ‫دەڵێت‪( :‬جیهادكردن دیاردەیەكی نییە لەئیسالم‪ ،‬بەڵكو دەبێت بەو جۆرە‬ ‫دێرینی ترادسیۆنی ئیسالمی نییە و بێت تا تێبگەین چی لە كەپیتالیزمی‬ ‫پەیوەندیی بەڕابردووەوە نییە‪ ،‬بەڵكو تۆتالیتاریدا هەیە و تاوتوێی حاڵەتە‬ ‫دیاردەیەكی نوێیەو پەرچەكردارێكە دژ پــڕدەردو نەخۆشییەكەی بكەین كە‬ ‫والە مرۆڤەكان دەكات‪ ،‬پەنابەرنە بەر‬ ‫بە جیهانیبونی كەپیتالیزم)‪.‬‬ ‫با وەك نمونەیەك دەوڵەتی ئیسالمی فێندەمێنتالیزمی ئایینی‪.‬‬ ‫بــا فــەرەنــســا وەك نمونەیەك‬ ‫لەعێراق و شام‪ ،‬یاخود ئەوەی پێی‬ ‫دەڵێن (داعش) وەربگرین كەبریتییە وەربگرین‪ ،‬چونكە لەوێ‌ زۆرباس لە‬ ‫لە مۆدێلێك لەپەرچەكردار‪ .‬ناواخنی توندڕەویی ئیسالمی دەكرێت‪ .‬زۆرینەی‬ ‫ئایینی ئــەو ڕێكخراوە لــەنــاوەوەڕا‪ ،‬ئــەو گەنجانەی لـــەوێ‌ پــەیــڕەو لە‬ ‫جگە لە دەمامكێك هیچی ترنییە‪ .‬ئایدیای جیهادكردن دەكەن‪ ،‬لەنەوەی‬ ‫دەمامكێك كەناهێڵێت سیاسەتی دووەم یاخود سێیەمی كۆچبەرانن‪.‬‬ ‫خەمساردانەی پۆست مۆدێرنە ببینین دوونەوە بەرلەمان‪ ،‬باوكانیان لەگەڵ‬ ‫كەئەوەش بریتییە لەڕەهەندی (بزنس) كۆمەڵگەی فەرەنسیدا ئاوێتەبوون‪.‬‬ ‫كوڕوكاڵەكانیان لەفەرنسا لەدایكبوون‬ ‫لەدەوڵەتی ئیسالمی دا‪.‬‬ ‫بەهەر كلۆجێك واڵتانی خۆرئاوایی و هەرلەوێش گــەورەبــوون‪ .‬كەواتە‬ ‫هـــاوڕابـــن لــەســەر دژایــەتــیــكــردنــی كێشەكە ئەوە نییە كەناتوانن لەگەڵ‬ ‫داعــش‪ ،‬دەبێت لــەوە تێبگەین كە كۆمەڵگەی ئەوروپیدا ئاوێتەبن‪.‬‬ ‫لەمساڵدا ئاالن بادیۆ كتێبێكی بەناوی‬ ‫بــەرهــەمــی تــرادســیــۆنــی ئیسالمی‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو پــەرچــەكــردارە دژی (ژیانی راستەقینە) باڵوكردۆتەوە‪،‬‬ ‫بەجیهانیبونی خۆرئاوایی‪ .‬پاشان لەوێدا زۆر بەچاكی باس لەوە دەكات‬ ‫دەبێت كۆكبین لەسەر ئــەوەی كە كە لەئێستادا ڕوودەدات‪ .‬لەخۆرئاوادا‬ ‫تیرۆر و فێندەمێنتالیزم‪ ،‬دوو دیاردەی قەیرانی خێزانی پاتریاركی دەبینین‪.‬‬ ‫جیهانین‪ .‬لەواڵتە یەكگرتووەكانی من الیەنگری باوكساالری نیم‪ ،‬وەلێ‌‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬نوسینگەی لێكۆڵینەوەی ئەوەی تازەو خراپ بوو (وەك بادیۆ‬ ‫فیدرالی (ئێف‪ .‬بی‪ .‬ئای)‪ ،‬چاودێری باسی دەكات) ئەوەبوو‪ ،‬جاران پیاو‬ ‫نزیكەی دوو ملیۆن كــەس دەكــات‪ ،‬لەژیاندا دەشپێشخەربوو‪ ،‬هەوڵی‬

‫دەدا‪( :‬خوێندن‪ ،‬خزمەتی سەربازی‪،‬‬ ‫كار‪ ،‬خێزان دروستكردن‪ .... ،‬هتد)‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم هەوڵ و دەسپێشخەریانە‪،‬‬ ‫بەرەبەرە كەم بوونەوە‪.‬‬ ‫خزمەتی ســەربــازی زۆرە ملێی‬ ‫تەواوبوو‪ ،‬خوێندن شلۆق بووە‪ .‬ئەم‬ ‫قەیرانە بەدحاڵیبونێكی دروستكرد و‬ ‫ژنان زۆر كامڵتر و تێگەیشتوتربوون‪.‬‬ ‫بۆیە دەبینی ئەوانەی خاوەن بڕوانامەن‬ ‫و لەپۆستی بەرزدان كچانن و تاوانبار‬ ‫یــان لــەڕێ‌ الدەرەكــانــیــش كــوڕانــن‪.‬‬ ‫جــۆرێــك لـــەوەر گــۆڕانــی مێینەیی‬ ‫لەدەسەاڵتدا ڕویداوە‪.‬‬ ‫*تۆ مێژووی ئیسالمی و هەرچی‬ ‫ئـــەو دزێــــوی و نــاهــەمــواریــانــەی‬ ‫لەڕابردوودا ڕویانداوە تەبەڕڕادەكەیت‪،‬‬ ‫لەو توندوتیژییەی لەمڕۆدا بەناوی‬ ‫ئیسالمەوە ڕوودەدات؟‬ ‫بـــەبـــڕوای مــن گــــەڕان بـــەدوای‬‫هۆكارەكانی فێندەمێنتالیزم (لە‬ ‫واڵتانی عەرەبی و لە قورئان و لەو‬ ‫تێكستانەی بەدوایدا دێن)‪ ،‬بەدەردمان‬ ‫نایەن‪ .‬چونكە لە تەواوی ئایینەكان‬ ‫و لەسەرجەم كتێبە ئاسمانییەكاندا‪،‬‬ ‫تــونــدوتــیــژی هـــاوشـــێـــوەی ئـــەوە‬ ‫دەدۆزیــنــەوە‪ .‬قەیرانی ڕاستەقینە‬ ‫لــەســەرمــایــەداری تۆتالیتاریدایە‪،‬‬ ‫ئەوەش كایەی توێژینەوەی سەرەكییە‬ ‫بۆ دەرونشیكاری‪.‬‬ ‫*دیــــارە وەک ئــــەوەی بڵێیت‪:‬‬ ‫(پێویستە دەســتــبــەرداری مۆدێلی‬ ‫بــاوكــســاالری نەبین و بــەرگــری لێ‌‬ ‫بكەین‪)..‬؟‬ ‫بــەڵــێ‌‪ .‬لــەمــڕۆدا ژنـــان پۆستی‬‫بــەرزیــان بەدەستە‪ ،‬لە كۆمەڵگەو‬ ‫لەدەسەاڵتیشدا‪ .‬هەر لە فەرمانبەری‬ ‫پلە بااڵوە‪ ،‬بۆ بەڕێوەبەر و تەنانەت‬ ‫ئاستی‬ ‫گەشتونەتە‬ ‫هەندێكیان‬ ‫ســـەرۆك و ســـەرۆك وەزیــــران‪ .‬ئەم‬ ‫وەرگــۆڕانــە بەشێكە لە پیشەسازی‬ ‫پوختی كەپیتالیزم‪ .‬كەپیتالیزم‬ ‫مێینەییەكانی‪،‬‬ ‫تایبەتمەندێتییە‬ ‫بەمەبەستی بەدیهێنانی ئامانجە‬ ‫سیاسییەكانی بەكاردێنێت‪ .‬وەك‬ ‫ئـــەوەی دەســەاڵتــی ســەرمــایــەداری‪،‬‬ ‫ڕۆڵ و خزمەتگوزاری بەسەر ژناندا‬ ‫ببەخشێتەوە‪ ،‬بــۆخــاتــری ئــەوەی‬ ‫لەپەنای ئــەوانــدا دەسكەوتگەلێك‬ ‫بچنێتەوە‪.‬‬