617

‫ریفراندۆم‬

‫بەبێ گڵۆپی سەوزی ئەمەریكا‬ ‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )617‬دو شةممة ‪2017/7/17‬‬

‫«‬

‫رەنگە گۆڕان‌و پارتی لەسەر هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم دانوستان بكەن‬

‫پارتی بەكاراكردنەوەی بێ مەرجی‬ ‫پارلەمان رازی بوە‬ ‫گۆڕان‪ :‬پاشەكشێ لە هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم ناكەین‬ ‫یەكێتی‪ :‬هیچ بەهانەو رێگرییەك بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان نەماوە‬

‫جارێكی دیكە یەكلیستی ئیسالمییەكان شكستدێنێت‬ ‫سەركردەیەكی كۆمەڵ‪ :‬بە بزوتنەوەو یەكگرتومان وت تا‬ ‫یەكهەڵوێست نەبین ناتوانین یەكلیستی دروست بكەین‬

‫ریفراندۆم‌و هەڵوێستی یەكێتی‬ ‫نیشتامنی كوردستان‬

‫هه‌مین فێستیڤ‬

‫اڵى نێود‬ ‫ه‌وڵه‌تیى گه‌الوێژ‬

‫پەنجەر‬ ‫ەیەک بە ڕووی‬ ‫ئەدەبیا‬ ‫ت و کولتووری‬ ‫ڕووسیدا‬

‫عەبدولڕەحامن سدیق‬ ‫بخەینە چ خانەیەکەوە؟‬ ‫بۆچی دژایەتی دەکرێت؟‬

‫نەوزادی موهەندیس‬

‫‪4‬‬

‫ئێشكگرانی ئەردۆغان!‬ ‫ساڵیادی كودەتاكەی ‪ 15‬ی تەمموز‬

‫«‬

‫به‌ره‌و ‪21‬‬

‫‪3‬‬

‫هێژا دڵشاد‬

‫‪5‬‬

‫عەفرین سەردەكەوێت‬

‫عەلی مستەفا کەریم‬ ‫هۆزان عەفرینی‬

‫«‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫«‬

‫بەپێــی ئــەو زانیارییانەی دەســت‬ ‫(چاودێــر) كەوتــون‪ ،‬پارتــی رازیبوە‬ ‫بەكاراكردنــەوەی بێمەرجی پارلەمانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی هێشــتا‬ ‫بەناڕونــی ماوەتــەوە‪ ،‬مەســەلەی‬ ‫هەمواركردنەوەی یاسای سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێمــە‪ ،‬كــە گــۆڕان پێیوایــە‬ ‫كاراكردنەوەی پارلەمان سودی نابێت‪،‬‬ ‫ئەگەر یەكەم كاری پارلەمان هەمواری‬ ‫یاســای ســەرۆكایەتی هەرێم نەبێت‪،‬‬ ‫بۆیــە لەئێســتادا ئەم خاڵــە جێگەی‬ ‫كێشــەیەو رەنگــە دانوســتانی نێوان‬ ‫گــۆڕان‌و پارتی لەســەر ئەم كێشــەیە‬ ‫ئەنجامبدرێــت‪ .‬هــەروەك جێگــری‬ ‫ســەرۆكی جڤاتی گشــتی بزوتنەوەی‬ ‫گــۆڕان‪ ،‬جەختی لێدەكاتــەوە‪ ،‬گۆڕان‬ ‫ێ لــە هەمــواری یاســای‬ ‫پاشەكشــ ‌‬ ‫سەرۆكایەتی هەرێم ناكات‪.‬‬ ‫پێــرێ ‪ 2017/7/15‬وەفدێكــی‬ ‫یەكێتی نیشــتمانی كوردستان لەگەڵ‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان كۆبوەوە و لەبارەی‬ ‫دوایــن پێشــنیازەكانی كاراكردنەوەی‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫پارلەمــان گفتوگۆیــان كــرد‪ ،‬كــە‬ ‫بەپێــی وتــەی بەرپرســانی یەكێتــی‬ ‫كاراكردنــەوەی پارلەمــان بەبێ مەرج‬ ‫ئەگەرێكــی بەهێزە‪ .‬هــاوكات وەفدی‬ ‫یەكێتــی بــۆ هەمان مەبەســت دوێنێ‬ ‫‪ 2017/7/16‬لەگەڵ پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردســتان كۆبوەوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا بە‬ ‫رەسمی ئەنجامی ئەو دوو كۆبونەوەیە‬ ‫رانەگەیەندراون‪.‬‬ ‫هــەر لەوبارەیــەوە‪ ،‬جێگــری‬ ‫ســەرۆكی جڤاتــی گشــتیی گــۆڕان‪،‬‬ ‫بــۆ (چاودێــر) رایگەیانــد‪ ،‬تاوەكــو‬ ‫ئێســتا بە شــێوەیەكی رەســمی هیچ‬ ‫جــۆرە پڕۆژەیەك لەالیــەن پارتییەوە‬ ‫نەدراوەتە بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬ئەوەشی‬ ‫هەیە تەنیا ئەوەیە‪ ،‬كە لە ژمارەیەك لە‬ ‫دەزگاكانی راگەیانــدن باڵوكراوەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئاگاداری نــاوەڕۆك‌و وردەكاریی‬ ‫ئەوجۆرە پڕۆژانە نین‪.‬‬ ‫ســاڵح ژاژڵەیی‪ ،‬جەختیشیكردەوە‪،‬‬ ‫هەڵوێســت‌و پەیامی گۆڕان تەنیا هەر‬ ‫ئەوەی رابردوەو هیچ جۆرە گۆڕانێكی‬ ‫بەســەردانەهاتوە‪ ،‬كــە ئەویــش‬ ‫بریتییە لــەوەی پارلەمان بەبێ مەرج‬

‫كارابكرێتــەوەو دواتریش راســتەوخۆ‬ ‫دەســتدەبرێت بــۆ هەمواركردنــەوەی‬ ‫یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم‪ ،‬كە زیاتر‬ ‫لــە دو ســاڵە پارلەمانی كوردســتان‬ ‫لەسەری پەكخراوە‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی «هــۆكاری‬ ‫ســوربونمان بــۆ ئــەوەش پەیوەندی‬ ‫هەیــە بــەوەی ئەگــەر پارلەمانیــش‬ ‫كارابكرێتــەوەو یاســا دەربكرێــت‪،‬‬ ‫پێویســتی بە واژۆی ســەرۆكی هەرێم‬ ‫هەیە‪ ،‬بەالی ئێمەشــەوە لەئێســتادا‪،‬‬ ‫هەرێمــی كوردســتان خاوەنــی‬ ‫ســەرۆكێكی شــەرعی نییــە‪ ،‬جگــە‬ ‫لــەوەش پێمانوایە‪ ،‬پێویســتە پێش‬ ‫دەركردنــی یاســایەك بــۆ ریفراندۆم‪،‬‬ ‫هەمواری یاســای سەرۆكایەتیی هەرێم‬ ‫بكرێتــەوە‪ ،‬بۆیــە بەهیــچ شــێوەیەك‬ ‫گۆڕانــكاری بەســەر داواكارییەكانمان‬ ‫بۆ كاراكردنــەوەی پارلەمان نەهاتوەو‬ ‫دەســتبەرداری هەمــواری یاســای‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێمیش نابن»‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )617‬دوشةممة ‪2017/7/17‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ریفراندۆم بەبێ گڵۆپی سەوزی ئەمەریكا‬ ‫برێت مەكگۆرك‪ :‬ئەمەریكا جەنگی داعشی لە ریفراندۆم پێ گرنگرتە‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ :‬بەبێ پشتیوانی نێودەوڵەتی‪ ،‬ریفراندۆم بكرێ یان نا جیاوازی نییەو خۆمان هیالك دەكەین‬ ‫چاودێر ‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫نێــردراوی ئەمەریكا بۆ شــەڕی‬ ‫دژ بــە داعــش رایدەگەیەنێــت‬ ‫كــە ویالیەتــە یەككگرتووەكانی‬ ‫ئەمەریكا لەو باوەڕەدایە كە ئەو‬ ‫كاتــەی بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم‬ ‫لەالیــەن هەرێمی كوردســتانەوە‬ ‫دیاریكراوە گونجاو نییە‪.‬‬ ‫برێت مەكگۆرگ‪ ،‬لە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەوانیــدا رایدەگەیەنێــت‬ ‫كە هێشــتا لــە هەندێك ناوچەی‬ ‫باشوری كوردستان‪ ،‬بەتایبەتیی‬ ‫باشوری كەركوك و دەورەوبەری‬ ‫موسڵ هەڕەشەی جیدیی داعش‬ ‫هەیــەو باشــترە بیــر لە شــەڕو‬ ‫لەناوبردنــی داعــش بكرێتــەوە‬ ‫جارێ‪ ،‬نــەك تاوتوێی ریفراندۆم‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫چاودێرێكی سیاسیش باس لەوە‬ ‫دەكات كە ئەگەر ئەو ریفراندۆمە‬ ‫ئەنجامبدرێــت بەبــێ گەڕانــەوە‬ ‫و پشــتیوانیكردنی حكومەتــی‬ ‫ناوەندی‌و نەتەوە یەكگرتووەكان‌و‬ ‫رەزامەنــدی واڵتانــی ئیقلیمــی‌و‬ ‫واڵتانــی هاوپەیمانی جەنگی دژ‬ ‫بە داعــش‪ ،‬ئــەوە بەدڵنیاییەوە‬ ‫خۆمان هیالك دەكەین‪.‬‬

‫ئەمەریكا لەگەڵ ریفراندۆم نییە‬ ‫مەكگۆرك لە ســایتی تایبەتی وەزارەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمەریكاشــدا روونــی دەكاتــەوە‬ ‫كــە ویالیەتــە یەكگرتوەكانــی ئەمەریــكا‬ ‫هەڵوێســتی خــۆی بەروونــی بــە ســەرۆك‬ ‫وەزیرانــی حكومەتــی عیراقی فیــدڕاڵ‌و بە‬ ‫ســەرۆكی هەرێمی كوردستان راگەیاندووە‬ ‫ســەبارەت بە ریفراندۆم‪ .‬راشــیدەگەیەنێت‬ ‫كــە ئێمە وەك ئەمەریكا بەهیچ شــێوەیەك‬ ‫لــەم دۆخ و كاتــەداو لــەو وادەیــەی كە بۆ‬ ‫ئەنجامدانــی ریفرانــدۆم لەالیــەن هەرێمــی‬ ‫كوردســتانەوە دیاریكراوە (‪25‬ی ئەیلول)‪،‬‬ ‫لەگەڵیــدا نییــن‌و پێویســتە ئــەو بابەتــە‬ ‫بەشێوەیكی دەستورییانە لەگەڵ حكومەتی‬ ‫مەركەزیدا دانوســتان‌و رێگا چارەسەری بۆ‬ ‫بدۆزرێتەوەو هەوڵبدرێت ئەوكێشــانەی هەن‬ ‫هەر لەو رێگایەوە چارەسەر بكرێن‪.‬‬

‫شەڕێكی قورس لەپێشە‬ ‫مەكگــۆرگ باس لــەوەش دەكات كە زۆر‬ ‫بەراشــكاوانەو بەروونی ئەم مەســەلەیەمان‬ ‫لەگــەڵ بەپرســانی بەغداد باس كــردووەو‬ ‫گفتوگۆكانیشمان بەردەوام دەبن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لە مەترســی و هەڕەشەكانی داعش‪ ،‬چونكە‬ ‫ئێستا لەهەندێك شــوێن و ناوچەی عیراق‪،‬‬ ‫بەتایبەتــی حەویجــەو تەلەعفەر شــەڕێكی‬ ‫ســەختەو لەپێــش هێــزە عیراقییەكاندایەو‬ ‫دەشبێت ئەو شەڕە بە هاوكاری و پێكەویی‬ ‫هێزە عیراقییەكان‌و هێزی پێشــمەرگە یەكال‬ ‫بكرێتەوەوشەڕێكی ئاسان نییەو باشترە بەر‬ ‫لەهەموو شتێك بیر لەو جەنگەو نەهێشتنی‬ ‫مەترسییەكانی داعش بكرێتەوە نەك پرۆژەی‬ ‫دیكە (كە مەبەست لێی ریفراندۆمە)‪.‬‬ ‫ســایتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكاش‬ ‫جگە لەهەڵوێســتی فەرمی ئەمەریكا لەسەر‬ ‫ئەنجامدانــی ریفرانــدۆم‪ ،‬ئامــاژەش بــەوە‬ ‫دەكات كــە هــەر لەســەرەتای راگەیاندنــی‬ ‫وادەی ئەنجامدانــی ریفراندۆمەوە‪ ،‬هەریەكە‬ ‫لــە روســیاو ئێــران‌و توركیــا‌و ئەڵمانیــا و‬ ‫نەتەوە یەكگرتووەكان‌و حكومەتی ناوەندی‬ ‫(بەغــداد) رەتیــان كردۆتــەوەو پاســاوی‬ ‫رەتكردنەوەشــیان بریتییــە لــە گرنگــی‬ ‫مانەوەی عیراق لە پاراســتنی یەكپارچەیی‬

‫خاكەكەی و هەڕەشەو شەڕی داعش‪.‬‬ ‫هــەر بۆیــە لەكاتێكــی زوو وەختی دوای‬ ‫راگەیاندنــی وادەی ئەنجامدانــی ریفراندۆم‪،‬‬ ‫ســەرۆكوەزیرانی حكومەتی عیراق‪ ،‬حەیدەر‬ ‫ئەلعەبــادی رایگەیانــد كــە ئــەو پرۆژەیــە‬ ‫نایاساییەو حكومەتی فیدڕاڵی نە پشتیوانی‬ ‫دەكات‌و نــە پاڵپشــتی دارایــی دەكات‌و نە‬ ‫بەشداریشی تیادەكات‪.‬‬ ‫هەربۆیــە پــاش لێدوانەكــەی حەیــدەر‬ ‫ئەلعەبادی‪ ،‬نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند‬ ‫بەبێ پرس‌و رەزامەندی حكومەتی ناوەندی‬ ‫(بەغــداد) بەهیــچ جۆرێــك پاڵپشــتی و‬ ‫پشتیوانی پرۆژەیەكی لەوچەشنە ناكات‪.‬‬

‫لەگەڵ ناسەقامگیریدا نیین‬ ‫هــەر ســەبارەت هەڵوێســتی رەســمی‬ ‫ئەمەریــكا‪ ،‬لــەزاری برێــت مەكگۆركــەوە‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت كە بۆ دواخستنی ریفراندۆمی‬ ‫هەرێــم گفتوگۆی نێوان هەرێــم و بەغدایان‬ ‫دەســتپێكردوە‪ ،‬دەشــڵێت ئەنجامدانــی‬ ‫ریفراندۆمیــش لەكاتێكــی وا كورتــدا‬

‫بارودۆخێكــی ناجێگیــر دروســت دەكات‬ ‫بەتایبەتی لە ناوچە دابڕێنراوەكان‪.‬‬ ‫برێت مەكگۆرك نوێنەری تایبەتی دۆناڵد‬ ‫ترەمپ ســەرۆكی ئەمریــكا لەهاوپەیمانێتی‬ ‫نێودەوڵەتی دژی داعش‪ ،‬دوای كۆبوونەوەی‬ ‫واڵتانــی بەشــداری هاوپەیمانێتیەكــە‪،‬‬ ‫لەكۆنگرەیەكــی رۆژنامەوانیدا كە دەقەكەی‬ ‫لــە ســایتی وەزارەتــی دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫باڵوكراوەتــەوە‪ ،‬لەبــارەی ئەنجامدانــی‬ ‫ریفراندۆمــی هەرێمــی كوردســتان لە ‪25‬ی‬ ‫ئەیلول‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬هەفتەی رابردوو لەبەغدا‬ ‫دەربــارەی ئەمــە قســەم كــرد‪ ،‬حەیــدەر‬ ‫عەبــادی ســەرۆك وەزیرانــی عیراقم بینی‪،‬‬ ‫دواترشــی مەســعود بارزانیــم بینی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫هەمــوان گفتوگۆمان كــرد‪ ،‬ئێمە پێمانباش‬ ‫نییــە ریفراندۆم لە مانگــی ئەیلول بكرێت‪،‬‬ ‫چونكــە ریفرانــدۆم لە كاتێكــی وا كورتدا‪،‬‬ ‫ناسەقامگیری دروست دەكات‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكان و پێشــتریش ئەوەمان‬ ‫رونكردۆتەوە‪.‬‬ ‫مەكگــۆك راشــیگەیاند‪ :‬لەگــەڵ هەموو‬ ‫پارتەكان لەڕاوێژكردنداین‪ ،‬هاتنی وەفدەكەی‬ ‫بەغداش بۆ هەرێم بۆ باســكردنی ئەم كێشە‬

‫ئاڵۆزانە ئاماژەیەكی ئەرێنیە‪.‬‬ ‫رونیشــیكردەوە‪ :‬لەمــاوەی دوو رۆژی‬ ‫رابــردوودا چەندیــن كۆبوونــەوەی گرنگمان‬ ‫هەبوو لەگەڵ كوردەكان و زۆر دڵخۆشبووین‬ ‫بەڕۆیشــتنی وەفدێك لە بەغداوە بۆ هەولێر‬ ‫بۆ تاووتوێكردنی كێشەكان‪.‬‬

‫ئەمەریكا هەوڵی دواخستنی دەدات‬ ‫نوێنــەری تایبەتی ســەرۆكی ئەمریكا بۆ‬ ‫جەنگی دژی داعش لە عێراق رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫كە بەسەرپەرشــتی ئەمریكا بۆ دواخستنی‬ ‫ڕیفرانــدۆم گفتوگۆ لەنێــوان هەرێم و بەغدا‬ ‫دەســتیپێكردووە دەشــڵێت‪ ،‬ئــەوان بــە‬ ‫بەرپرسانی هەرێم و بەغدایان وتووە‪ ،‬ئێستا‬ ‫كاتی ڕیفراندۆم نییە و ئێســتا كات گونجاو‬ ‫نییە بۆ ئەو مەبەستە‪.‬‬ ‫نوێنــەری ئەمەریــكا ئامــاژەی بــۆ‬ ‫ئەوەشــكرد‪ ،‬كە هەماهەنگی نێوان هەرێم‬ ‫و بەغــدا و هێزەكانی پێشــمەرگە لەگەڵ‬ ‫ســوپای عێراقــدا‪ ،‬كلیلــی ســەركەوتنی‬ ‫جەنگی دژی داعش بووە و پێویستە ئەو‬ ‫هەماهەنگیانــە زیاتــر لەنێــوان هەولێر و‬

‫بەغدا پەرەیان پێبدرێت‪.‬‬ ‫لەوەاڵمی پرســیارێكدا ســەبارەت بەوەی‬ ‫تــا چەنــد دڵنیایە كــە عێــراق دەتوانێت‬ ‫هەمــوو الیەنەكان كۆبكاتــەوە‪ ،‬و نەهێڵێت‬ ‫داعش جارێكی دیكە نیگەرانییەكانی سوونە‬ ‫بەكاربهێنێت‪ ،‬دەڵێت‌« نزیكەی دوو ملیۆن‬ ‫عێراقی‪ ،‬كە زۆربەیان خەڵك‌و دانیشــتووی‬ ‫ناوچە ســوننە نشــینەكانن‪ ،‬بۆ سەر ماڵ و‬ ‫حاڵــی خۆیــان گەڕاونەتــەوە دوای ئەوەی‬ ‫داعش لەشارەكەیان دەركرا‪».‬‬ ‫وتیشی‌«ئێســتا ئاشتەوایی روودەدات‪ ،‬و‬ ‫ئەوەش زۆر گرنگە‪ ،‬سەبارەت بە گەڕانەوەو‬ ‫بااڵدەستبوونەوەی داعش‪ ،‬كێشەی سیاسی‬ ‫زۆر قوڵتر لە عێراقدا تەشەنە دەسێنێت»‪.‬‬

‫هیچ پشتیوانییەكامن نییە‬ ‫چاودێرێكی سیاسیش باس لەوە دەكات‪،‬‬ ‫كە خوێندنەوەی ووتەكانی مەكگۆرك لەروی‬ ‫سیاســیی و نەخشی سیاســەتی دەرەوەی‬ ‫ئەمەریكاوە بۆ مەســەلەی ریفراندۆم‪ ،‬روون‬ ‫و ئاشكرا‌و بێ بێ پەردەیە‪.‬‬ ‫د‪.‬دڵشــاد عومــەر‪ ،‬پســپۆڕی سیاســی‌و‬

‫پەیوەندییە دیپلۆماسییەكان‪ ،‬بۆ «چاودێر»‬ ‫بــاس لەوە دەكات كــە نەك هەر زەحمەتە‪،‬‬ ‫بەڵكو ئاســتەم‌و مەحاڵە بەبــێ گەڕانەوە و‬ ‫پشتیوانیكردنی حكومەتی ناوەندی‌و نەتەوە‬ ‫یەكگرتووەكان‌و رەزامەندی واڵتانی ئیقلیمی‌و‬ ‫واڵتانی هاوپەیمانــی جەنگی دژ بە داعش‪،‬‬ ‫ریفراندۆم ئەنجامبدرێت‪ ..‬ئەگەر ئەنجامیش‬ ‫بدرێــت وەك ئەو ســەدان ریفراندۆمانەی لە‬ ‫واڵتانــی جیهاندا بــۆ ســەربەخۆیی كراوەو‬ ‫بێ ئاكام بووە‪ ،‬ئــەوە بەدڵنیاییەوە ئەوەی‬ ‫ئێمــەش بێ ئاكام‌و ئەنجام دەبێت‌و خۆمان‬ ‫هیالك دەكەین‪.‬‬ ‫ئــەوەش لــە كاتێكدایــە‪ ،‬ڕۆژی ‪ 7‬ی‬ ‫حوزەیرانــی ‪ 2017‬جگە لە گۆڕان و كۆمەڵ‪،‬‬ ‫الیەنە سیاســییەكانی دیكە لەگەڵ بارزانیدا‬ ‫كۆبوونــەوە و ‪25‬ی ئەیلولیــی ئەمســاڵیان‬ ‫بۆ ئەنجامدانــی ڕیفراندۆم دیاریكرد ئەمەش‬ ‫كاردانەوەی ناوخۆی دەرەكی لێكەوتۆتەوەو‬ ‫تەنانەت لەناوخۆی هەرێمی كوردستانیشــدا‬ ‫پشــتیوانی نەیارەكانی ئــەو پرۆژەیە بوون‬ ‫بە دووبەرەوە‪ ،‬كە بەشــێكیان پشــتیوان و‬ ‫بەشێكی دیكەشیان لەگەڵیدا نیین‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )617‬دوشةممة ‪2017/7/17‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫رەنگە گۆڕان‌و پارتی لەسەر هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم دانوستان بكەن‬

‫پارتی بەكاراكردنەوەی بێ مەرجی پارلەمان رازی بوە‬ ‫گۆڕان‪ :‬پاشەكشێ لە هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم ناكەین‬ ‫یەكێتی‪ :‬هیچ بەهانەو رێگرییەك بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان نەماوە‬ ‫چاودێر– رێبین حەسەن‪:‬‬

‫هــاوكات وەفــدی یەكێتــی بــۆ هەمــان‬ ‫مەبەســت دوێنــێ ‪ 2017/7/16‬لەگــەڵ‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردســتان كۆبوەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشــتا بە رەســمی ئەنجامی ئەو‬ ‫دوو كۆبونەوەیە رانەگەیەندراوە‪.‬‬

‫بەپێــی ئــەو زانیارییانــەی دەســت‬ ‫(چاودێــر) كەوتــون‪ ،‬پارتــی رازیبــوە‬ ‫یەكێتی وەاڵمی گۆڕانی الیە‬ ‫بەكاراكردنــەوەی بێمەرجــی پارلەمانــی‬ ‫ســەعدی ئەحمــەد پیــرە‪ ،‬ئەندامــی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەاڵم ئەوەی هێشتا بەناڕونی‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬مەســەلەی هەمواركردنەوەی مەكتەبی سیاســیی یەكێتی‪ ،‬بە كەناڵی‬ ‫یاســای ســەرۆكایەتیی هەرێمــە‪ ،‬كــە (رووداو)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫لــە دواییــن كۆبونــەوەی یەكێتــی‌و‬ ‫گۆڕان پێیوایــە كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫ســودی نابێــت‪ ،‬ئەگــەر یەكــەم كاری گۆڕانــدا‪ ،‬بــۆ كاراكردنــەوەی پارلەمانی‬ ‫پارلەمان هەمواری یاســای سەرۆكایەتی كوردستان‪ ،‬ئێستا هیچ بەهانەو رێگرییەك‬ ‫هەرێــم نەبێت‪ ،‬بۆیە رەنگە لەســەر ئەم نەماوە‪ ،‬پێویســتە دەستبەكاربن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خاڵە دانوســتانی نێوان گــۆڕان‌و پارتی بزوتنــەوەی گۆڕانیشــدا كۆبوینــەوەو‬ ‫ئەنجامبدرێت‪ .‬هەروەك جێگری سەرۆكی وەاڵمی گۆڕانمان پێیە‪ ،‬ئومێددەكەم ئەو‬ ‫جڤاتــی گشــتی بزوتنــەوەی گــۆڕان‪ ،‬هەلــە زێڕینەی بۆ كورد هاتۆتەپێشــەوە‬ ‫جەختیلێدەكاتــەوە‪ ،‬گۆڕان پاشەكشــێ‌ ســودی لێوەربگیرێت‪ ،‬ئێستاش كۆمەڵی‬ ‫لە هەمواری یاســای سەرۆكایەتی هەرێم نێودەوڵەتــی چاوەڕێــی ئەوەیە كورد بە‬ ‫هەڵوێســتێكی یەكگرتــو‪ ،‬بــە پڕۆگرام‌و‬ ‫ناكات‪.‬‬ ‫پێــرێ ‪ 2017/7/15‬وەفدێكی یەكێتی بەرنامــە پێشــوازی لەو هەلــە مێژوییە‬ ‫نیشــتمانی كوردستان لەگەڵ بزوتنەوەی بكات‪.‬‬ ‫گــۆڕان كۆبــوەوە و لەبــارەی دوایــن‬ ‫پێشــنیازەكانی كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫هەڵوێستی یەكێتی نەگۆڕە‬ ‫گفتوگۆیــان كــرد‪ ،‬كــە بەپێــی وتــەی‬ ‫مەالبەختیــار‪،‬‬ ‫الیخۆشــییەوە‪،‬‬ ‫بەرپرســانی یەكێتــی كاراكردنــەوەی لێپرســراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫پارلەمان بەبێ مەرج ئەگەرێكی بەهێزە‪ .‬سیاســیی یەكێتــی‪ ،‬لــە مۆزەخانــەی‬

‫نیشــتمانی ئەمنەســوورەكەی سلێمانی‪،‬‬ ‫ئێوارەی رۆژی ‪ 2017/7/12‬لەلێدوانێكدا‬ ‫بۆ كەناڵەكانــی راگەیاندن‪ ،‬وتی «بەبێ‬ ‫كاراكردنــەوەی پارلەمــان‪ ،‬ریفرانــدۆم‬ ‫مەحاڵە‪ ،‬چونكە ئەركێكی قورس‌و گرانە‪،‬‬ ‫بۆیە لەئێســتاوە هەتا ئەو چركەساتەی‬ ‫بڕیــاری كاراكردنــەوەی پارلەمــان‬ ‫دەدرێــت‪ ،‬هەفتەیــەك یــان مانگێكــی‬ ‫تر‪ ،‬هــەر هەنگاوێك بنرێــت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫كاراكردنــەوەی پارلەمان ئاســان بكات‌و‬ ‫گرێكوێــرەكان بكاتەوە‪ ،‬بــاری دەرونی‪،‬‬ ‫پەیوەندیی سیاسی‌و نیشــتمانیی بەهێز‬ ‫بكات‪ ،‬یان هەنگاوێك لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫بنرێت‪ ،‬كارێكی باشە» ‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشــكرد‪ ،‬ئەوەی‬ ‫بیزانین‪ ،‬ئەوەیە كە پارلەمان بەبێ مەرج‬ ‫كارادەكرێتــەوەو یەكێتیش بە ئاشــكراو‬ ‫راشكاوی‪ ،‬لەسەر ئەم خاڵە‪ ،‬لە یەكەمین‬ ‫رۆژی داخســتنی پارلەمانــەوە هەتا ئەو‬ ‫رۆژەی پارلەمان بەبێ مەرج دەكرێتەوە‪،‬‬ ‫یەكێتــی نــەك بســتێك پاشەكشــەی‬ ‫نەكــردوە‪ ،‬بەڵكــو داكۆكیــی تەواومــان‬ ‫لەپێناو كاراكردنەوەی پارلەماندا كردوە‪،‬‬ ‫هەر كەســێكیش لێكدانەوەیەكی جیاواز‪،‬‬ ‫بۆ هەڵوێستی یەكێتی بكات‪ ،‬باوەڕموایە‬ ‫لــە مێــژودا بەهەڵــەدا دەچێــت‪ ،‬هەمو‬ ‫الیەنەكانیش‪ ،‬لــە كۆبونەوە فراوانەكەی‬

‫لەگەڵ مەســعود بارزانی كرا‪ ،‬تێگەیشتن‬ ‫كە هەڵوێستی یەكێتی لەهەمو الیەنەكان‬ ‫دیارترەو ســورترە لەسەر كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان»‪.‬‬

‫كۆبونەوەی پارتی‌و گۆڕان‬

‫هــەر لەوبارەیــەوە‪ ،‬ئەندامێكــی‬ ‫فراكســیۆنی گــۆڕان لەپارلەمانــی‬ ‫كورســتان‪ ،‬بە(چاودێــر)ی راگەیانــد‪،‬‬ ‫هــەر دەبێت لەپێناوی چارەســەركردنی‬ ‫كێشــەكان كۆبونــەوە لەنێــوان الیەنــە‬ ‫سیاســییەكان‪‌،‬و بەتایبەتیــش پارتــی‌و‬ ‫گۆڕان بكرێت‪ ،‬بەاڵم كۆبونەوە بەو مەرجە‬ ‫یان بەوجۆرەی ئەنجامی هەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫راســتییەكەی ئێمــە ئەزمونێكی زۆرمان‬ ‫لەگــەڵ كۆبونەوەی بێ ئەنجامدا هەبوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئاســاییە كۆبونەوەی راستەوخۆش‬ ‫لەنێــوان پارتــی‌و گۆڕانــدا هەبێت‪ ،‬بەو‬ ‫مەرجــەی ئەنجامــی هەبێــت‌و بگەینــە‬ ‫رێككەوتن ‪ ،‬نەك تەنیا كاتكوشتن بێت‪.‬‬ ‫بێســتون فایەق‪ ،‬وتیشــی «ئاگاداری‬ ‫ئــەوە نیــن‪ ،‬كــە پارتــی دیموكراتــی‬ ‫كوردســتان لەبــارەی كاراكردنــەوەی‬ ‫پارلەمانی كوردستانەوە هیچ پڕۆژەیەكی‬ ‫نوێــی پێشكەشــی بزوتنــەوەی گــۆڕان‬ ‫كردبێــت‪ ،‬ئــەوەی هەیــە‪ ،‬تەنیــا لــە‬ ‫راگەیاندنەكانەوە باسكراوەو نەمبیستوە‪،‬‬

‫هیچ پڕۆژەیەكی رەسمی دابێتە گۆڕان»‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئــەوەی ئایــا لــە كاتــی‬ ‫پێشكەشــكردنی پڕۆژەی نــوێ لەالیەن‬ ‫پارتییــەوە‪ ،‬هەڵوێســتی بزوتنــەوەی‬ ‫گــۆڕان چ دەبێــت؟ ناوبــراو ئامــاژەی‬ ‫بەوەكــرد‪ ،‬گــۆڕان هیــچ مەرجێكی نییە‬ ‫لەبارەی كاراكردنەوەی پارلەمانەوە‪ ،‬كوا‬ ‫گۆڕان مەرجی هەیە؟ ئەوەی كە هێشــتا‬ ‫مەرجی هەیــە‪ ،‬پارتییە‪ ،‬جارێك دەڵێت‬ ‫ســەرۆكی پارلەمــان بگەڕێتەوە پاشــان‬ ‫دەستلەكاربكێشــێتەوە‪ ،‬جارێكــی تریش‬ ‫دەڵێن بگەڕێتەوە بەو مەرجەی دەســت‬ ‫بۆ هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم‬ ‫نەبرێــت‪ ،‬ئەوە ئەوانــن مەرجیان هەیە‪،‬‬ ‫ئێمە مەرجی نوێمان نییە‪.‬‬

‫هەمواركردنەوەی یاسای‬ ‫سەرۆكایەتی‬

‫هــەر لەوبارەیەوە‪ ،‬جێگری ســەرۆكی‬ ‫جڤاتی گشــتیی گــۆڕان‪ ،‬بــۆ (چاودێر)‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬تاوەكو ئێســتا بە شێوەیەكی‬ ‫رەســمی هیچ جــۆرە پڕۆژەیەك لەالیەن‬ ‫پارتییەوە نەدراوەتە بزوتنەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫ئەوەشــی هەیــە تەنیــا ئەوەیــە‪ ،‬كە لە‬ ‫ژمارەیــەك لــە دەزگاكانــی راگەیانــدن‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئاگاداری ناوەڕۆك‌و‬ ‫وردەكاریی ئەوجۆرە پڕۆژانە نین‪.‬‬

‫ســاڵح ژاژڵەیی‪ ،‬جەختیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫هەڵوێســت‌و پەیامــی گــۆڕان تەنیــا‬ ‫هــەر ئــەوەی رابــردوەو هیــچ جــۆرە‬ ‫گۆڕانێكی بەســەردانەهاتوە‪ ،‬كە ئەویش‬ ‫بریتییــە لــەوەی پارلەمــان بەبێ مەرج‬ ‫كارابكرێتــەوەو دواتریــش راســتەوخۆ‬ ‫دەســتدەبرێت بــۆ هەمواركردنــەوەی‬ ‫یاســای ســەرۆكایەتیی هەرێم‪ ،‬كە زیاتر‬ ‫لــە دو ســاڵە پارلەمانــی كوردســتان‬ ‫لەسەری پەكخراوە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «هۆكاری سوربونمان‬ ‫بــۆ ئــەوەش پەیوەنــدی هەیــە بەوەی‬ ‫ئەگــەر پارلەمانیــش كارابكرێتــەوەو‬ ‫یاســا دەربكرێت‪ ،‬پێویســتی بــە واژۆی‬ ‫ســەرۆكی هەرێم هەیە‪ ،‬بەالی ئێمەشەوە‬ ‫لەئێســتادا‪ ،‬هەرێمی كوردستان خاوەنی‬ ‫ســەرۆكێكی شەرعی نییە‪ ،‬جگە لەوەش‬ ‫پێمانوایە‪ ،‬پێویســتە پێــش دەركردنی‬ ‫یاسایەك بۆ ریفراندۆم‪ ،‬هەمواری یاسای‬ ‫ســەرۆكایەتیی هەرێــم بكرێتــەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەهیــچ شــێوەیەك گۆڕانكاری بەســەر‬ ‫داواكارییەكانمــان بــۆ كاراكردنــەوەی‬ ‫پارلەمــان نەهاتــوەو دەســتبەرداری‬ ‫هەمواری یاسای سەرۆكایەتیی هەرێمیش‬ ‫نابن»‪.‬‬

‫جارێكی دیكە یەكلیستی ئیسالمییەكان شكستدێنێت‬ ‫سەركردەیەكی یەكگرتوو‪ :‬هەمو بژاردەكان بە كراوەیی م‌اونەتەوە و گفتوگۆ بەردەوامە‬ ‫سەركردەیەكی كۆمەڵ‪ :‬بۆچومنان لەگەڵ بزوتنەوەو یەكگرتوو جیاوازە‪ ،‬دەبێت یەكلیستی لە یەكهەڵوێستی سیاسییەوە سەرچاوەبگرێت‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫پــرۆژەی كاری هاوبــەش‪ ،‬یــان‬ ‫دروســتكردنی لیســتی هاوبەشــی‬ ‫ئیسالمییەكان جارێكی دیكە شكستیهێنا‪،‬‬ ‫ئەمەش لە دوای چوار كۆبونەوەی لیژنەی‬ ‫بــااڵی كاری هاوبەشــی ئیســامییەكان‬ ‫دێــت‪ ،‬یەكگرتــووی ئیســامی بەبــێ‬ ‫گەڕانــەوە بــۆ رای كۆمەڵــی ئیســامی‬ ‫پــڕۆژەی یەكلیســتیی ئیســامییەكانی‬ ‫خستەســەر مێزی گفتوگــۆ‪ ،‬هەر بۆیە لە‬ ‫كۆتاكۆبونەوەی ئیســامییەكاندا كۆمەڵ‬ ‫راشكاوانە پڕۆژەی یەكلیستی رەتكردەوە‪،‬‬ ‫هاوكات بەپێی راپرســییەكیش‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫كادران‌و ئەندامانی كۆمەڵ ئەو پرۆژەیەیان‬ ‫رەتكردۆتەوە‪ .‬الیخۆیەوە ســەركردەیەكی‬ ‫یەكگرتــوو دەڵێت «جارێ چاوەڕێی كات‬ ‫دەكەین‪ ،‬ئیســامییەكان چوار بژاردەیان‬ ‫لەبەردەمدایە»‪ .‬هاوكات ســەركردەیەكی‬ ‫كۆمــەڵ دەڵێــت «ئێمە لــە یەكگرتوو و‬ ‫بزوتنــەوە جیاوازیــن‪ ،‬پێمانوایــە دەبێت‬ ‫یەكلیســتی لە یەكهەڵوێستی سیاسییەوە‬ ‫سەرچاوەبگرێت»‪.‬‬

‫توێژینەوەیــەك لەســەر كاری هاوبەشــی‬ ‫ئیسالمییەكان ئەنجامدەدەن‪ ،‬بۆ مەبەستی‬ ‫دەوڵەمەندكردنــی توێژینەوەكەشــیان‪،‬‬ ‫لــە ماوەی ئــەم مانگەدا راپرســییەكیان‬ ‫بــۆ مەڵبەندەكانــی یەكگرتــوو‪ ،‬كۆمەڵ‌و‬ ‫بزوتنــەوەی ئیســامی لــە شــارەكانی‬ ‫هەولێرو ســلێمانی‌و دهۆك ناردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێــك لــە مەڵبەندەكانــی یەكگرتــوو‬ ‫راپرسییەكەیان رەتكردۆتەوە‪.‬‬ ‫هــەر بەپێــی زانیارییــەكان‪ ،‬یەكێك‬ ‫لــە پرســیارەكانی نێــو راپرســییەكە‪،‬‬ ‫ئەوەیە‪« ،‬ئایا كاری هاوبەشــت پێباشە‪،‬‬ ‫یان لیســتی ئیســامی‪ ،‬یان یەكبونەوەو‬ ‫یەكگرتنەوەی ئیسالمییەكان؟» بەاڵم تا‬ ‫ئێستا ئەنجامی تەواوەتی راپرسییەكەیان‬ ‫دەســتنەكەوتوە‪ ،‬بــەاڵم كۆمەڵ پرســی‬ ‫یەكلیســتیی الیەنــە ئیســامییەكانی‬ ‫رەتكردۆتەوە‪ ،‬بۆیــە پێدەچێت ئەنجامی‬ ‫راپرســییەكەش بەهەمانشێوە یەكلیستی‬ ‫رەتبكاتەوە‪.‬‬

‫یەكگرتنی كۆمەڵ‌و یەكگرتو «وەك‬ ‫خەونێك»‬

‫هاوكات‪ ،‬ســەرچاوەیەكی تایبەت لەناو‬ ‫كۆمەڵــی ئیســامییەوە بــۆ (چاودێــر)‪،‬‬ ‫ئاماژەی بــەوەدا‪ ،‬یەكگرتنەوەی كۆمەڵ‌و‬ ‫راپرسییەكەی كۆمەڵ‬ ‫بەپێــی زانیارییەكانــی (چاودێــر)‪ ،‬یەكگرتــوو وەك خەونێــك وایــە‪ ،‬چونكە‬ ‫چەنــد كادرێكی بااڵی كۆمەڵی ئیســامی كاری زۆری دەوێــت‌و تەگــەرەو بۆچونی‬

‫جیــاوازی سیاســییان هەیــە‪ ،‬تەنانــەت‬ ‫هەندێكجــار دەوترێــت «تەنهــا خــودای‬ ‫ئیسالمییەكان یەكە»‪ ،‬هەروا كۆمەڵگەی‬ ‫كوردی‪ ،‬كۆمەڵی ئیســامی دروســتكرد‪،‬‬ ‫بــەاڵم یەكگرتوو پڕۆژەیەكــی ئیخوانییە‪،‬‬ ‫هاوكات یەكگرتوو میانڕەوە‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵ‬ ‫شەرعڕەوە‪.‬‬ ‫ســەرچاوەكە‪ ،‬دەشــڵێت «كۆمەڵــی‬ ‫ئیسالمی لە ساڵەكانی ‪2005‬و ‪2009‬و ‪2013‬‬ ‫داوای یەكلیستی لە یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم ئەوان رەتیانكردەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لــە ســاڵی ‪ 2005‬یەكگرتووی ئیســامی‬ ‫وتی «دەبێت ناوی لیســتەكە لەژێر ناوی‬ ‫یەكگرتــودا بێــت‌و كاندیدەكانیــش هــەر‬ ‫یەكگرتوی ئیســامی دیارییــان بكات»‪،‬‬ ‫هەمو ئەمانە وادەكات كۆمەڵی ئیســامی‬ ‫یەكلیستیی رەتبكاتەوە»‪.‬‬

‫یەكگرتوو‪ :‬ئیسالمییەكان چوار‬ ‫بژاردەیان لە پێشە‬

‫الیخۆشــییەوە‪ ،‬بەرپرســی نوسینگەی‬ ‫ســلێمانیی ئەنجومەنــی جێبەجێكردنــی‬ ‫یەكگرتــووی ئیســامی‪ ،‬بە(چاودێــر)ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬لە هەمو كۆبونەوەكانی لیژنەی‬ ‫بااڵی كاری ئیســامیدا لەســەر دو تەوەر‬ ‫گفتوگۆدەكــەن‪ ،‬رەهەنــدی بانگــەوازو‬ ‫پەروەردەیــی‌و راگەیاندن‪ ،‬لەم رەهەندەدا‬ ‫هەنگاوی باشیان ناوەو كۆمەڵێك بڕیاری‬

‫لەسەر دەدات‪ .‬وتیشی «لە كاتی هەنگاوە‬ ‫چارەنوسســازەكاندا ئاســایی پــرس بــە‬ ‫الیەنگرانیــان دەكەن‪ ،‬بــەاڵم یەكگرتووی‬ ‫ئیســامی لەئێســتادا هیچ راپرســییەكی‬ ‫ئەنجامنەداوە»‪.‬‬

‫بــاش دراون بۆ هەماهەنگیی نێوانیان‪ ،‬لە‬ ‫روی رەهەندی سیاسییشەوە بڕیاریانداوە‬ ‫لەنێــوان یەكتردا راوێژبكــەن‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫هاوهەڵوێســتبن‪ ،‬لەهەمانكاتــدا ئەگــەر‬ ‫نەتوانن یەكلیســت بن پێویستە لەیەكتر‬ ‫نزیكبــن‪ ،‬بۆ ئــەوەی ئەگــەر جیاوازییان‬ ‫هەبوو‪ ،‬یەكتر قبوڵبكەن‪.‬‬ ‫كۆمەڵ‪ :‬یەكلیستیی لە‬ ‫عومەر محەمــەد‪ ،‬ئاماژەی بەوەشــدا‪،‬‬ ‫ئیسالمییەكان چوار بژاردەیان لەبەردەمە‪ ،‬یەكهەڵوێستییەوە سەرچاوەدەگرێت‬ ‫لەبەرامبەردا‪ ،‬ئەندامێكــی ئەنجومەنی‬ ‫كــە بریتین لە یەكگرتــن‪ ،‬هاوپەیمانێتی‪،‬‬ ‫بەرەی سیاسیی هەڵبژاردن‪ ،‬یەكلیستیی‪ ،‬ســەركردایەتیی كۆمەڵــی ئیســامی‬ ‫ئــەم بابەتــەش بە كراوەیــی جێهێڵراوەو كوردســتان‪ ،‬بــە (چاودێــر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫گفتوگــۆی لەســەر بەردەوامــە‪ ،‬چونكــە مــاوەی ســاڵێكە گفتوگــۆ بەردەوامــەو‬ ‫هێشــتا دیارنییــە هەڵبژاردنــەكان كەی‌و ئەوەی پێشــتر هەبــوە‪ ،‬میكانزمێك بوە‬ ‫چۆن دەكرێن‌و نایانەوێت پێش روداوەكان بــۆ كۆبونــەوە‪ ،‬بــەاڵم پڕۆژەیــەك نەبو‬ ‫هەمو الیەنەكان لەسەری كۆكبن‌و دواجار‬ ‫بكەون‪.‬‬ ‫لەبــارەی هــۆكاری بــە كراوەیــی بڵێــن‪« :‬یەكگرتنەوە‪ ،‬یان یەكلیســتیی‪،‬‬ ‫هێشتنەوەی پرســی یەكلیستیی‪ ،‬ناوبراو یــان هاوپەیمانــی‪ ،‬یــان دروســتكردنی‬ ‫باســیلەوەكرد‪ ،‬هێشــتا زوە‪ ،‬چونكــە بەرەیــەك»‪ ،‬بۆیــە هەمــو ئەمانــە‬ ‫دیارنییــە كــەی هەڵبــژاردن دەكرێــت‪ ،‬پێشنیازبون‪.‬‬ ‫كامــەران بابانــزادە‪ ،‬رونیشــیكردەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئێســتا بڕیارێك بــدەن گۆڕانكاری‬ ‫دێتەپێشــەوە‪ ،‬لەوانەیــە بەرژەوەندیــی ئــەوەی زیاتر هاتــە بــەردەم میدیاكان‪،‬‬ ‫لەوەدابێت‪ ،‬بە یەكلیســت بەشداریبكەن‌و پرسی یەكلیســتی بوو‪ ،‬لەم بارەیەشەوە‬ ‫لەوانەیــە بەرژەوەندیــی لەوەبێــت بــە كۆمەڵی ئیســامی بۆچونــی جیاوازی لە‬ ‫لیستی جیا بەشــداربن‌و دوای هەڵبژاردن بزوتنــەوە‌و یەكگرتوو هەبو‪ ،‬كە پێیوایە‪،‬‬ ‫لیســتی هاوبــەش دروســتبكەن‪ ،‬یــان دەبێــت یەكلیســتیی لە یەكهەڵوێســتیی‬ ‫لەوانەیــە بەرژەوەندیی لەوەدابێت لەگەڵ سیاسییەوە سەرچاوەبگرێت‪.‬‬ ‫ناوبــراو راشــیگەیاند‪ ،‬كاتێــك كۆمەڵ‬ ‫الیەنێكی دیكەی جگە لە ئیســامییەكان‬ ‫بەشداریبكەن‪ ،‬هەموو ئەمانە كات بڕیاری دەبینێــت هەڵوێســتە سیاســییەكان‬

‫جیــاوازن‪ ،‬بۆیــە پێیوابــو یەكلیســتی‬ ‫ســەركەوتونابێت‪ ،‬بۆیە لە كۆبونەوەدا بە‬ ‫الیەنــە ئیســامییەكانی راگەیاند‪ ،‬دەبێت‬ ‫یەكلیســتیی بە فلتەری یەكهەڵوێســتیدا‬ ‫تێپەڕێــت‪ ،‬بۆیــە ئەگەر ئێــوە خوازیاری‬ ‫یەكلیستیین‪ ،‬ئێمە ناتوانین یەكلیستیتان‬ ‫لەگــەڵ بكەین‪ ،‬هەتاوەكو قســە لەســەر‬ ‫یەكهەڵوێســتی نەكەیــن‌و هەنــگاوەكان‬ ‫بەرەو یەكهەڵوێستی نەڕوات‪.‬‬ ‫بابانــزادە‪ ،‬ئاشكراشــیكرد‪ ،‬بەدیلــی‬ ‫یەكلیستیی الی كۆمەڵی ئیسالمی ئەوەیە‪،‬‬ ‫هەریــەك لەالیەنەكان بە لیســتی جیاواز‬ ‫بەشــداری هەڵبژاردنەكان بكات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫رێگر نییە لــەوەی پاش هەڵبژاردن لەناو‬ ‫پەرلەماندا لیستی هاوبەش دروستبكەن‌و‬ ‫هەڵوێســتی هاوبەشیان لەسەر پرسەكان‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫ناوبــراو وتیشــی «لەهەڵبژاردنــی‬ ‫رابــردودا راپرســی لــەو بارەیــەوە كرا‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەك زۆرینەی دەنگــەكان بەالی‬ ‫یەكلیســتیدا بــون‪ ،‬بــەاڵم لەئێســتادا‬ ‫هیچ راپرســییەك بەفەرمــی ئەنجومەنی‬ ‫سیاســی‌و دامــەزراوەی بەرپرســیار لەو‬ ‫بابەتــە نەیكــردوە‪ ،‬ئاگادارنیــم‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫مەڵبەندێــك یــان شــوێنێك نافەرمییانە‬ ‫راپرسییەكی كردبێت»‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )617‬دوشةممة ‪2017/7/17‬‬

‫كۆنگرەی راوێژی‬ ‫نەتەوەیی و‬ ‫سەرنجگەلێكی‬ ‫پێویست‬

‫لەتیف فاتیح فەرەج‬ ‫دوێنێ لەشــاری ســلێمانی كۆنگــرەی راوێژی‬ ‫نەتەوەیــی كۆتایــی هات‪ ،‬لە راســتیدا بەســتنی‬ ‫كۆنگرەكــەو كۆكردنــەوەی دیــدو بۆچوونــە‬ ‫جیــاوازەكان و ئامادەكاریەكە‪ ،‬جێی ســتایش و‬ ‫دەستخۆشــیە‪ ،‬كۆنگــرەی نەتەوەیی « كەنە كە‬ ‫« چەنــد ســاڵێكە لێبڕاوانــە كار بــۆ پێكەوەیی‬ ‫كوردســتانیان دەكەن و لەو بوارەدا خۆبەخشانە‬ ‫جوامێــری دەنوێنن‪ ،‬هەمــوو كارەكتەرەكانی ئەو‬ ‫كۆنگرەیە شــایانی دەستخۆشین‪ ،‬لەیەكەم رۆژی‬ ‫كۆنگرەدا و ئەوەندەی گوێبیستی وتارەكان بووم‬ ‫هەندێك ســەرنج و تێبینیم الدروست بووە ناكرێ‌‬ ‫هەڵوەستەی لەسەر نەكەین ‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬راســتە لە كۆنگــرە كارەكتەری پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردســتان ئامادەبــوون‪ ،‬ئیدی وەك‬ ‫كەسایەتی هاتبن یان وەك پارتی‪ ،‬میدیاكەشیان‬ ‫لەو ‌ێ بوو‪ ،‬ل ‌ێ ئەوەی ســەیرەو نەمن و نە كەس‬ ‫تێیناگەیــن‪ ،‬ئەوەیــە بۆچی پارتــی بایكۆتی ئەو‬ ‫كۆنگرەیــە دەكات و نایــەت‪ ،‬هۆیەكان چین‪ ،‬كێ‌‬ ‫بەرپرســیارە‪ ،‬بۆچــی ئەندامانی كۆنگــرە رون و‬ ‫رەوان هۆكارەكانی ئەو بەشداری نەكردنە ناخەنە‬ ‫روو‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬كۆنگرە لە ســلێمانی بەســترا‪ ،‬بۆچی‬ ‫كارەكتەرە سەرەكیەكانی یەكێتی ئامادە نەبوون‪،‬‬ ‫هۆكار لــە بەدەنگەوە نەهاتنی ئــەوان چیە‪ ،‬خۆ‬ ‫كۆنگــرە روون و رەوان باســی خەمی جیڤاكی و‬ ‫بارودۆخی ئێســتا دەكات و هەڵوەســتەی لەسەر‬ ‫دەكات‪ ،‬ئاخۆ پارتی و یەكێتی ئەو خەمەیان نیە‬ ‫‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬زۆر باشتر دەبوو نوێنەرانی هەر چوار‬ ‫پارچەو كوردســتانی سور النی كەم حزبەكان لە‬ ‫ناوخۆیانــدا وتاریان یەكخســتباو بــۆ هەر پارچە‬ ‫بــا وتارێــك یان دوان هەبێت‪ ،‬بــە بڕوای من ئەو‬ ‫هەمــوو وتــارە دەبێتە مایەی نیگەرانی و مشــت‬ ‫و مــڕ گەرچــی وتارەكان هەمووشــیان لە خەمی‬ ‫نەتەوەیدا بن ‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ :‬لــە كۆنگــرەدا یــەك دوو وتــار‬ ‫بێلێكدانەوەی ورد هەڵوەســتەیان لە سەر پرسی‬ ‫ریفراندۆم كردو لە سەر مەترسیەكانی نەوەستان‪،‬‬ ‫ئێمە لە ریفراندۆمی باشوری كوردستان بەو جۆرە‬ ‫خاكی زۆر لە دەســت دەدەین‪ ،‬پێویستە كۆنگرە‬ ‫ئەمە بە وردی شڕۆڤە بكات و بێالیەنانە حزبەكانی‬ ‫باشوری كوردستانی ل ‌ێ ئاگادار بكاتەوە ‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬بۆ پرســێكی وا گرنگ زۆر پێویســت‬ ‫بوو هەرچەندی دەكر ‌ێ كونسڵگەریەكانی هەرێم و‬ ‫نوێنەری نەتەوەیەكگرتوەكان داوەت كرابان‪ ،‬النی‬ ‫كــەم بۆ ئەوەی پەیام و راســپاردەی كۆنگرەیان‬ ‫ئاراستە كرابا ‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ :‬دەبوو كۆنگرە دەیان گروپی راوێژی‬ ‫بچوك‪ ،‬بچوكی دروســت كردبا تا قســە لە ســەر‬ ‫ئــەوە بكــەن بــۆ داهاتوو چــی بكــەن و چۆن‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لــەوەی دەبێت كۆنگرە رایەڵەو پردی‬ ‫پەیوەندی نێوان حزبەكان بێت‪ ،‬بەتایبەت ئەوانەی‬ ‫مناڵی كورد واتەنی كویسن لە گەڵ یەك‪ ،‬دەكرێ‌‬ ‫پردی گفت و گۆی راستەو خۆ لە نێوان پارتی و‬ ‫پەكەكە‪ ،‬پارتی و رۆژئاوای كوردســتان‪ ،‬پارتی و‬ ‫گۆڕان دروست بكرێت ‪.‬‬ ‫حەوتــەم‪ :‬الم وایــە دەكــر ‌ێ ئــەم راوێــژە‬ ‫نەتەوەییــە‪ ،‬بە جۆرێك درێژە پێبدرێت كە ئیدی‬ ‫تۆمەتەكانی بە خائین كردن و بە جاشــكردن لە‬ ‫رووی جیاوازیــەوە نەبێتــە هۆی هەڵوەشــانەوەو‬ ‫رێگــە نــەدر ‌ێ حزبەكان لە ســەر جیــاوازی ئەو‬ ‫تۆمەتانە بدەنە پاڵیەكتر‪ ،‬وەك ئەوەی ئێســتا لە‬ ‫باشوری كوردستان هەیە ‪.‬‬ ‫هەشــتەم‪ :‬كێشــەیی گــەورە لــە كوردســتان‬ ‫نەبوونــی دوو هــۆی پێكەوەیــی و كۆكەرەوەیە‪،‬‬ ‫دەب ‌ێ كۆنگرە هەوڵبدات ئەو رۆڵە بە ئەرێنی یاری‬ ‫بكات ‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ریفراندۆم‌و هەڵوێستی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‬ ‫زۆرینەی دەنگەكانی هەڵبژاردن بەكاریبێنێت‪ ،‬بەب ‌‬ ‫ێ‬ ‫حســابكردنێكی وردو خوێندنەوەیەكــی بەدیقــەت‬ ‫و دوورمــەودا بــۆ لێكەوتــە سیاســی و ئابــوری و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ســەربازیەكانی ئایندەی ئەم بڕیارە‪،‬‬ ‫ئــەم پڕۆســەیە هێندە گرنــگ و مەترســیدارە كە‬ ‫تەنانــەت بیرلێكردنەوەشــی دەبێــت چەندین جار‬ ‫حســاباتی بۆ بكرێت و كارئاسانی و زەمینە سازی‬ ‫تەواوی بۆبكرێت لەناوخۆ و عیراق و دەرودراوســێو‬ ‫دونیاشــدا‪ ،‬چونكــە ســەربەخۆبونی ئەم بەشــەی‬ ‫نەوزادی موهەندیس‬ ‫كوردســتان لــەم ناوچــە گرنــگ و هەســتیارەی‬ ‫رۆژهەاڵتــی ناویندا كارێكــی نزیك لە مەحاڵەو زۆر‬ ‫ســاناو خۆش دەســت نیە‪ ،‬بەڵكــو زۆر كاریگەری‬ ‫لــەو كاتەوەی بەڕێز مام جەالل وەك ســكرتێری گەورەو گرنگ بەباش یان خراپ دەخاتە سەر تەواوی‬ ‫گشــتی یەكێتی نیشــتیمانی كوردســتان دووچاری بەرژەوەندیەكانی واڵتانی ناوچەكە و دونیاش‪ .‬بۆیە‬ ‫نەخۆشــی بۆتەوەو لەگۆڕەپانی سیاسی بەشێوەی گەرەكە هەموان لەكوردســتاندا بە سەركردەو حزب‬ ‫كردارەكی دووركەوتۆتەوەو ئەو دووركەوتنەوەیەشی و جەماوەرەوە بە عەقاڵنیترو ووردتر بۆ ئەم بڕیارە‬ ‫كاریگــەری خراپــی كردۆتە ســەر تــەواوی ژیانی بچن و هەڵسەنگاندنی واقعیانەی بۆ بكەن‪.‬ئاشكرایە‬ ‫سیاسی لە عیراق و كوردستان و ناوخۆی یەكێتیش كە مەســەلەی ســەربەخۆیی خەونی تــاك بەتاكی‬ ‫و هەموانی دووچاری دۆخێكی ناجێگیری سیاســی میلەتەكەمانە لەســەر ئاســتی نەتەوەو نیشتیمان‪،‬‬ ‫كردۆتــەوە بەشــێوەیەك هیچ بەراوردێــك ناكرێت بۆیــە ئەركی هەموانیشــە خەباتــی لێبڕاوانەی بۆ‬ ‫لەنێوان ســەردەمی هێز وتوانــاو چاالكی بەڕێزیان بكــەن و هیــچ كەســیش هەوڵ نەدات تــاك الیەنە‬ ‫لەگەڵ ئەم پێنج ساڵەی رابووردودا كە ئامادەگیان ئــەو كارە گرنگە بەتەنها بكات و بەدڵنیاییش هیچ‬ ‫نیــە‪ .‬دۆســت و نەیارانــی یەكێتــی و بەڕێــز مام ســەركردەو حزبێــك ناتوانێــت بەتەنها ئــەو كارە‬ ‫جەالل‪-‬یــش دان بەو راســتیەدا دەنێــن و هەموان بكات‪ ،‬چونكە پێویســتی بەتەواوی رای شــەقام و‬ ‫بەحەســرەتەوە باســی رۆڵ و كاریگەری دەكەن و هاواڵتیانی میللەتەكەمان هەیە‪.‬‬ ‫خوازیارن كە جارێكی دی بگەڕێتەوە ســەر شانۆو‬ ‫لەبەرئەوەی ریفراندۆم كارێكی یاساییەو پێویستی‬ ‫گۆڕەپانی سیاســی بۆئەوەی دەرچەو دەروازەیەك بە بڕیارو یاسای پەڕلەمانی كوردستان هەیەو هەروا‬ ‫بدۆزێتەوە بۆ تەواوی كێشەو ملمالنێ‌ سیاسیەكانی پێویســتی بەكۆدەنگیەكی نیشتیمانی و سیاسی و‬ ‫ناوعیراق و كوردســتان و یەكێتیــش و هەموانیش میللی هەیە و پێویســتی بــە یەكڕیزی و تەبایی و‬ ‫رزگار بــكات لــەم دۆخــە قەتیســەی كــە تەواوی یــەك و یەكگرتــووی و رێكخســتنی نێوماڵی كورد‬ ‫جومگەو ئۆرگان و بڕیارە سیاسیەكانی وەستاندوە‪ .‬هەیــە لەپێش ئــەوەی رووبكەینە دەرەوەی هەرێم‪.‬‬ ‫ئــەو بابەتــەی كــە لەئێســتادا زۆر گەرموگــوڕ پێویستیشــی بە ســازان و نەرمی نواندنی هەموان‬ ‫بــاس دەكرێــت و جێگەی خواس و باســی هەموو هەیە و گەرەكە ناكۆكی و ملمالنێ‌ سیاسیەكان وەال‬ ‫مەجلیســەكانە بریتیە لە پڕۆسەی ریفراندۆم‪ ،‬كەوا بنرێن و ریفراندۆم بكرێتە هۆكاری لێكنزیكبونەوەو‬ ‫بڕیارە لە ‪25‬ی ئەیلولی ســاڵی ‪ 2017‬چێ‌ بكرێت‪ ،‬ئاشتبونەوەو ئاشــتەوای سەرتاسەری نەك بكرێتە‬ ‫پێش هەڵبژاردنی پارلەمانی كوردستان و سەرۆكی هۆكار بۆ زیاتر دوورخســتنەوە و لێكدووركەوتنەوە‬ ‫هەرێم لە ‪2017/11/6‬دا‪.‬‬ ‫كە بەداخەوە لە ئێستادا ئەو كارە بەڕوونی دیارە‪.‬‬ ‫كااڵیەكی‬ ‫كراوەتە‬ ‫ریفرانــدۆم‬ ‫بەداخــەوە بابەتی‬ ‫ئەو پرسیارەی كە زۆر بەجدی دەكرێت‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫هەرزانفــرۆش و هــەر حــزب و ســەركردەیەك بــە ئەرێ‌ هەڵوێســتی یەكێتی نیشــتیمانی كوردستان‬ ‫ئارەزوو و بەرژەوەندی خۆی لێكیدەداتەوە و هەوڵی دەربارەی ریفراندۆم چیە؟ لەگەڵێتی ؟یان دژێتی؟‬ ‫بۆ دەدات‪ ،‬نەك لە پێناو بەرژەوەندی بەرزی گەل و ئایا یەكێتی نیشــتیمانی كوردســتان هەوڵی جدی‬ ‫خاكی كوردســتان و لەپێناو وەدەستهێنانی ئازادی دەدات بــۆ سەرخســتنی ئەم پڕۆســەیە یان تەنها‬ ‫و سەربەخۆیی یەكجارەكیدا‪.‬‬ ‫وەك دروشــمی قۆناغەكە لەگەلێدایە؟ ئایا یەكێتی‬ ‫ریفرانــدۆم لــە بابەتێكــی تــەواو یاســایی و نیشــتیمانی پێشــەنگ و رابــەری دروشــمی مافی‬ ‫سیاســیەوە كراوەتە مەسەلەیەكی تەواو سیاسی و چارەنوســە یان دواكەوتەی الیەن و سەركردەكانی‬ ‫هەرالیەنــە گەرەكێتی بیكاتە دەســكەوتی خۆی و ترە؟‬ ‫بۆ بەرژەوەندی تەســكی حزبایەتی و كۆكردنەوەی‬ ‫وەاڵمــی هەموو ئــەم پرســیارانە زۆر بەڕوون و‬

‫ریفراندۆم لە بابەتێكی‬ ‫تەواو یاسایی و سیاسیەوە‬ ‫كراوەتە مەسەلەیەكی‬ ‫تەواو سیاسی و هەرالیەنە‬ ‫گەرەكێتی بیكاتە‬ ‫دەسكەوتی خۆی و بۆ‬ ‫بەرژەوەندی تەسكی‬ ‫حزبایەتی و كۆكردنەوەی‬ ‫زۆرینەی دەنگەكانی‬ ‫هەڵبژاردن بەكاریبێنێت‬

‫راشــكاوانە بریتیە لەوەی كە یەكێتیی نیشــتیمانی‬ ‫كوردســتان لەســەرەتای دامەزراندنیەوە لەســاڵی‬ ‫‪1975‬ەوە بــڕوای تــەواوی بــە مافی چارەنوســی‬ ‫گەلەكەمــان هەبوەو خەباتی جدیشــی بۆكردەوەو‬ ‫ئەوەی یەكێتی لە شۆڕشــی ئەیلــول جیادەكاتەوە‬ ‫بریتیــە لــەوەی كــە دروشــمی ئۆتۆنۆمــی بــۆ‬ ‫كوردســتانی وەال نــاوەو لەجیاتی ئەوە دروشــمی‬ ‫مافــی چــارەی خۆنوســینی بەرزكردۆتەوە‪،‬هــەر‬ ‫لەســاڵی ‪1983-1982‬ەو دواتریش لەساڵی ‪1988‬‬ ‫دوای دامەزراندنــی بەرەی كوردســتانی و لەیەكەم‬ ‫كۆنگرەی گشــتی خۆشیدا لەســاڵی ‪1991‬دا كردیە‬ ‫دروشــمی مەركــەزی خــۆی و لــە یەكــەم خولــی‬ ‫پارلەمانی كوردستانیشــدا لــە ‪1992/10/4‬دا هەر‬ ‫بەتەبەنــی یەكێتــی دروشــمی فیدڕاڵی ســەپێنراو‬ ‫چەسپێنراو دواتریش لەساڵی ‪ 2003‬ەو رزگاركردنی‬ ‫عیراقــدا هەر بەهێز و پێداگیری یەكێتی فیدڕاڵیەت‬ ‫لە عیراقدا ســەپێنراو لەدەســتوری هەمیشەیشــدا‬ ‫دانیپیادا نرا‪.‬‬ ‫هەربۆیــە یەكێتــی هەمــوو كات بەجــدی و بــە‬ ‫سیاســەتێكی ســتراتیژی خۆی زانیــوە كە خەبات‬

‫بكات بۆ سەربەخۆیی و مافی چارەنوس و هەرگیز‬ ‫وەك دروشــمی بێناوەڕۆك و بۆ مەبەستی تەسكی‬ ‫حزبایەتی بەرزی نەكردۆتەوە‪ ،‬هەربۆیە لە ئێستاشدا‬ ‫بەجدی بەشــداری هەموو كۆبونەوەكانی ریفراندۆم‬ ‫دەكات و پێداگیریش دەكات لەسەرخســتنیدا‪،‬بەاڵم‬ ‫بــە میكانیزمێكی گونجــاو و بەكۆدەنگی هەموان و‬ ‫بەمەرجــی كاراكردنەوەی بێ مەرجــی پارلەمان و‬ ‫بەیاساییكردنی پڕۆســەكەو لەگەڵیشیدا پێداگیری‬ ‫دەكات لەســەر باشــتركردنی دۆخــی گــوزەران و‬ ‫ئابــوری هاواڵتیــان و چێكردنــی ریفراندۆمیــش‬ ‫لەناوچــە دابڕێنراوەكانی كوردســتاندا‪،‬و دەشــبێت‬ ‫ئــەم ریفراندۆمە بۆ ســەربەخۆیی بێــت نەك وەك‬ ‫كارتــی فشــار بــۆ مســاوەمەكردن بێت بــەڕووی‬ ‫هیچ واڵتێكی دراوســێدا‪.‬كە ئەم هەڵوێستەشــی لە‬ ‫نەخشەڕێگای خۆیدا لەمانگی ‪ 2017/4‬و لە هەموو‬ ‫كۆبونەوەكانی تایبەت بە ریفراندۆم و لەگەڵ هەموو‬ ‫حزبــە سیاســیەكاندا دووپاتكردۆتــەوەو دواهەمین‬ ‫هەڵویســتی رەســمی ســەركردایەتی یەكێتیش لە‬ ‫بەالغــی كۆتایــی كۆبونــەوەی ‪ 2017/6/18‬ی‬ ‫ئەنجومەنی سەركردایەتیدا بەڕوونی راگەیاندوە كە‬ ‫بەكۆی دەنگی ســەركردایەتی لەگەڵ ریفراندۆمدان‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەو مەرج و میكانزیمــەی كە داوای كردوەو‬ ‫هــەر لــە رۆژی ‪2017/7/13‬شــدا لــە كۆبونەوەی‬ ‫مەكتــەب سیاسیشــدا هەمــان بڕیارو هەڵوێســتی‬ ‫دووپاتكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئیــدی بــەم شــێوەیە هیــچ لێڵــی و دوودڵی و‬ ‫راڕاییەك نامێنێتەوە لەســەر هەڵوێســت و بڕیار و‬ ‫بۆچونی یەكێتی نیشــتیمانی كوردستان دەربارەی‬ ‫ریراندۆم‪.‬‬ ‫یەكێتیــش وەكو هێزێكی سیاســی و جەماوەری‬ ‫و ســەربازی و ئابــوری گــەورە و كاریگــەر هیــچ‬ ‫كات لــە ئــەرك و لێپرســراوێتی خــۆی و مێژووی‬ ‫خەباتی خۆی هەڵنایەت و خۆی ناشــارێتەوەو هیچ‬ ‫كاتیــش لە رەخنەی دژەكانیش نەســڵەمیوەتەوەو‬ ‫خاوەن بڕیارو سیاســەت و پالن و نەخشــە رێگای‬ ‫ســەربەخۆی خۆیەتی‪ ،‬هەربۆیــەش هەموان هەموو‬ ‫ئومێدو نیازو خواســێكیان بە یەكێتیی نیشتیمانی‬ ‫كوردســتانەوە هەڵواسیوەو بەئومێدەوە چاوەڕوانی‬ ‫بڕیــارو هەڵوێســتەكانی دەكــەن‪ ،‬چونكە زۆر باش‬ ‫دەزانــن بەبێ‌ یەكێتی هیــچ كار و پڕۆژە و پالنێك‬ ‫ســەركەوتوو نابێت‪،‬هەربۆیــەش یەكێتیش ناچێتە‬ ‫ژێــر باری هیچ بڕیارێكی تاك الیەنەو ســەرپێیانەو‬ ‫سەركێشــیانە كــە ئەنجامەكەی ســەد دەر ســەد‬ ‫دڵنیایــی تیانەبێت بۆ ســەركەوتن‪ .‬كە بڕیاریشــدا‬ ‫ئامادەیە بۆ هەموو قورباینیەك لەپێناو ئایندەیەكی‬ ‫گەشدا بۆ كوردو كوردستان‪.‬‬

‫ریفراندۆم بە نیشتیمانی نەكراوە‬

‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫هیچ مانای تیا نییە‪ ،‬پارلەمانتارێك (كورد)‬ ‫دەنگــی پێدا بێت‪ ،‬لە بەغدا بە زمانی عەرەبی‬ ‫خەریكــی عیراقچێتی بێت‪ .‬هیــچ ماقول نییە‬ ‫رۆشــنبیرێكی كورد لە هۆڵەنــداوە بێتەوە بۆ‬ ‫كەالر بە كەسوكاری ئەنفال بێژێ دەنگ مەدەنە‬ ‫دەوڵەتێكی سەربەخۆ بۆ كوردستان‪.!.‬ماقولی‬ ‫نییــە بــە ئاشــكرا ئێــران فشــارو داكۆكی لە‬ ‫مانەوەی ســەرۆكی فراكســیۆنێكی پارلەمانی‬ ‫كــورد بــكا‪ ،‬بــۆ ئــەوەی دژی ســەربەخۆیی‬ ‫كوردوستان بێت لە بەغدا!‪.‬‬ ‫بە هەمان شــێوە‪ ،‬مەعقول نییە‪ ،‬سەرمایەو‬ ‫موڵكــی چەندیــن مودیر شــورتەو بەرپرســی‬ ‫ئاســایی لــە كەركوك و شــارەكانی تر‪ ،‬بگاتە‬ ‫نزیكــەی (‪ )100 -50‬ملیــۆن دۆالر‪ ،‬بێــی بــە‬ ‫خەڵكــی بــێ ئــاو و بــێ كارەباو بــێ مووچە‬ ‫بێــژی دەنگم پێ بدە بۆ ریفراندۆم‪ .!.‬ســەدان‬ ‫بەرپرســی حكومــی و حزبی ســەرمایەكەیان‬

‫ئێستا وەك جاران نەماوە ئیعالنی دەوڵەت‬ ‫ئەم و ئەو تووڕە بكا‪ ،‬چونكە لە سەردەمی‬ ‫جیهانگیریدا هەر بۆ خۆی دەوڵەت رۆڵ و‬ ‫شوناسە كۆمەاڵیەتیەكەی لەدەستداوە‪ ،‬شوناسە‬ ‫ئابورییەكەشی پەرتبوە‬ ‫لەسەرووی ‪ 10‬ملیۆن دۆالرەوەیە‪ .‬ماقولی نییە‬ ‫نوخبەو رۆشنبیر تەباشیر هەڵگرن و خەریكی‬ ‫سپی كردنەوەی رووی ئەمانەبن‪.!.‬‬ ‫گرفتــی ئێمە بونی ئــەو ئیرهابــە فیكرییە‬ ‫نییە‪ ،‬دوو دڵی نییە لەوەی كوردستان ئەبێتە‬ ‫دەوڵــەت یــان نا «ئەمە بەالی دەســتەاڵتەوە‬ ‫جێی مەبەستە‪ ،‬بۆ ئێمەومانان چارەسەرەكەی‬ ‫ئاســان و دیارە»‪ ،‬بەڵكو خەمەكە ئەوەیە كە‬

‫دەتوانیــن و پێمــان دەكرێ چەند كێشــەیەك‬ ‫چارەســەر بكەین و نایكەیــن‪ .!.‬زۆر هەنگاوی‬ ‫زۆر ســەرەتایی هەیــە ئەتوانیــن بینەیــن و‬ ‫كاریگەری گەورەی هەبێ‪ ،‬نایكەین‪ ،‬لە ئاســت‬ ‫ئــەم شــتانەدا‪ ،‬وەك بڵێــی بــۆ دانیشــتوانی‬ ‫هەســارەیەكی تــر بدوێــن‪« :‬دیراســەیەكی‬ ‫ئەكەین‪ ،‬حكومــەت تواناكانی مەحدودە‪،»...‬‬ ‫بەاڵم بێ سنور خروقات و بەهەدەردانی گەورە‬

‫هەیە بۆ ئەوە مەحدود نییە‪.‬‬ ‫ئێخــۆ ئەیانتوانی‪ ،‬دوو كارگــەو كۆمپانیای‬ ‫پشكدار بكەنەوە‪ ،‬هەزاران گەنجی بێكار بخەنە‬ ‫گەڕ‪ ،‬ئەی بۆچی ســەدان پاڵێوگەی نایاسایی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئێخۆ ئەتوانن و ئەتانتوانی چوار تیم بۆ‬ ‫دروســتكردنی لۆبی و رەهەندی دیپلۆماســیی‬ ‫لەدەرەوە بینا بكەن‪ ،‬ئەی بۆچی ئەزانن زانكۆو‬ ‫پەیمانگەی ئەهلی بكەنەوە؟‪ .‬دەتانتوانی چوار‬ ‫ناوەندی توێژینەوە ســەرپێ بخەن سیاسەتی‬ ‫ناوەوەتان بــۆ دەرەوە تەرجومە بكات و‪ ،‬هی‬ ‫دەرەوەش بــۆ ناوەوە‪ ،‬ئــەی بۆچی ئەم هەمو‬ ‫میدیا و میدیاكارە حیزبیە هەیە!‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬هەلومەرجێكی نێودەوڵەتی‬ ‫و هەرێمــی هاتۆتــە پێــش‪ ،‬شــەڕی داعــش‬ ‫لــە كۆتایــی نزیك ئەبێتــەوە‪ ،‬هەمــوو الیەنە‬ ‫عیراقی و دەولیەكان غەنیمەو دەســتكەوتیان‬ ‫لــەم شــەڕە‪ ،‬هەیــە‪ ،‬كوردیــش پێویســتە‬ ‫بەدوای دەســتكەوتی گــەورەدا بگەڕێ‪ ،‬خۆی‬ ‫كۆبكاتەوە‪ ،‬ئێستا وەك جاران نەماوە ئیعالنی‬ ‫دەوڵــەت ئــەم و ئەو تــووڕە بــكا‪ ،‬چونكە لە‬ ‫ســەردەمی جیهانگیریدا هەر بۆ خۆی دەوڵەت‬ ‫رۆڵ و شوناسە كۆمەاڵیەتیەكەی لەدەستداوە‪،‬‬ ‫شوناسە ئابورییەكەشــی پەرتبوە‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫خۆشــەو شــتێكە كــورد پێــی نەگەشــتووەو‬ ‫نەیبــوەو نەیدیوە‪ ،‬پێویســتە هەمان بێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئــەوەش ئەبــێ ریفرانــدۆم بكرێتە پرســێكی‬ ‫نیشتیمانی بۆ ئامانجێكی نیشتیمانی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )617‬دوشةممة ‪2017/7/17‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫عەفرین سەردەكەوێت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ئێشكگرانی ئەردۆغان!‬ ‫ساڵیادی كودەتاكەی ‪ 15‬ی تەمموز‬

‫هێژا دڵشاد‬

‫هۆزان عەفرینی‬

‫قەاڵی عەفرین كە دەكەوێتە باشووری‬ ‫عەفرینەوە و ناوچەیەكی شاخاوییە و‬ ‫پێگەیەكی سرتاتیژی هەیە و لەالیەن‬ ‫یەكینەكانی پاراستنی گەل كۆنتڕۆڵ‬ ‫كراوە‪ ،‬بەوهۆیەوە توركیا هێرشەكانی بۆ‬ ‫سەر عەفرین چڕكردۆتەوە‬

‫وەك هەمــوو الیــەك دەزانێــت كــە‬ ‫كانتۆنــی عەفریــن زیاتر لە پێنج ســاڵە‬ ‫لەژێر گەمارۆی گشــتیدایە لەالیەن گروپە‬ ‫چەكدارەكانــی كوالیســیۆنی ســوری كە‬ ‫لەالیــەن توركیاوە پشــتگیری دەكرێن و‬ ‫ئەمەش لەدوای تێپەڕبوونی شــەش ساڵ‬ ‫بەســەر بەهــاری عەرەبی لە ســوریا دا‪،‬‬ ‫لــە ئەنجامیدا بە ســەدان هەزار شــەهید‬ ‫و بە ملیۆنــان ئاوارە و پەنابەر و نیوەی روســیا و رژێــم و ئۆپۆزســیۆنی ســوریا هێزەكانــی یەكینەكانــی پاراســتنی گەل‬ ‫شــارەكانی گەورە وەك حەلەب و حەماه كــردوە و هەمــوو هەنگاوەكانیش لەدژی لە ناوچەی قەاڵی ســەمعان كە دەكەوێتە‬ ‫و حومس روخاوە‪ ،‬ئۆپۆزســیۆنی سوری راگەیاندنــی فیدڕاڵیەتــی رۆژئــاوای باشــوری عەفرین كە ناوچەی شــاخەویە‬ ‫و زۆر ســتراتیژییە لەالیەن بەرەی نوسرا‬ ‫ســەرلەنوێ دەگەڕێتەوە بۆ چوارگۆشەی كوردستان و باكووری سوریایە‪.‬‬ ‫هەروەهــا لــەڕۆژی ‪ 2017-3-12‬وە و ئەحــرار الشــامەوە پێكهاتــوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫یەكەمیــن و تەنهــا لەپێنــاوی رێگرتن لە‬ ‫دەســتكەوتەكانی گەلی كورد لەڕۆژئاوای تۆپخانەكانی توركیا بە فەرمی و ئاشكرا جاریكی دیكەش وەك ســوپای سوننەی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬گەمارۆدانی كانتۆنی عەفرین گوند و ناوچەكانی سەربە كانتونی عەفرین حومــس كەوتنە نێو كەمینــی یەپەگە و‬ ‫لەپێناوی دابڕانی لە كانتۆنەكانی دیكەی و شــەهبا تۆپباران دەكات و پشــتیوانی یەپــەژەوە و زیاتــر لــە ‪ 85‬چەكداریــان‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتانە و لەناوبردنــی لە هێرشــەكانی چەكدارانی بەرەی نوسرا لــێ كوژراوە و بــە دەیــان برینداربون و‬ ‫و ئەحــرار الشــام و مەرتالــی فورات كە دواتریش ‪ 15‬كەس بەدیل گیراون‪.‬‬ ‫دەستكەوتەكانی گەلی كوردە‪.‬‬ ‫دواتــر ســەرۆك وەزیرانــی توركیــا‪،‬‬ ‫پێشــتریش لە یەكێك لە نوســینەكانم ئێستا ناوەكەی بووە بە شمشێری فورات‬ ‫ئامــاژەم بەوە كــردوە كــە توركیا هەتا نــاوە و زۆر جار هەوڵــی دەربازبونی بۆ بیناڵی یڵدرم و رەجەب تەیب ئەردۆغانی‬ ‫ئەمــڕۆش دەڵێــت حەلــەب‪ ،‬موســڵ و ناو خاكی شــەهبا و عەفرین داوە‪ ،‬بەاڵم ســەرۆككۆماری توركیــا‪ ،‬بــە ئاشــكرا‬ ‫كەركــوك بەخاكــی خۆمــان دەزانیــن و هەمیشە تێكشــكاون و بەهیچ شێوەیەك رایانگەیانــد كــە هێزەكانــی توركیــا بە‬ ‫نیازن عەفرین و تل رفعت و فڕۆكەخانەی‬ ‫دەشــبێت بگەڕێتەوە بۆ ســەر نەخشەی سەركەوتوو نەبون‪.‬‬ ‫بەتایبەت لە ســەرەتای ســاڵی ‪ 2016‬ســەربازی منیــغ لــە دەســتی یەپەگە و‬ ‫توركیــا و یەكەمین هەنــگاوی توركیاش‬ ‫بە داگیرســاندنی چرای ســەوزی روسیا هێرشێكی زۆر گەورەو بەرفراوان لەالیەن یەپــەژە دەربهێنن لەبەرئــەوەی یەپەگە‬ ‫ئەوەبوو كە شــاری جەرابلوس و ناحیەی سوپای ســونەی حومســەوە كرایە سەر مەترســی لە ســەر ئودلیــب و ئەعزاز و‬ ‫راعی و ناوچەی باب و عەزازی هاوسنوری شــەهبا و عەفریــن لــە گونــدی عەیــن باب دروســت دەكات و دەبێت حوكمرانی‬ ‫عەفرین و لەدەستی داعش و چەكدارەكانی دەقنــەوە و توشــی بۆســەیەكی تۆكمە عەفرین نەكات‪.‬‬ ‫دواتریش هەوڵی تێپەربونی تانكەكانی‬ ‫دیكە ستێنراوە و تەسلیمی چەكدارەكانی بونــەوە و زیاتــر لــە ‪ 200‬كەســیان لــێ‬ ‫توركســتانی و توركمانەكانــی حومس و كوژراوە و ‪ 100‬كەســیش بریندار و بەدیل توركیــا بۆ ناو خاكی عەفرین لە ناوچەی‬ ‫تل كەلەخ و حەماه كردوە و بە بەشــێك گیراون و ‪ 100‬كەســیش بێ سەر و شوێن شــییە‪ ،‬بــەاڵم یەپەگــە وەاڵمــی توندی‬ ‫لــە جیوگرافیای توركیا لە قەڵەم دراوەو كــرا و بە گوێرەی ئەوان كە چارەنوســی دایــەوە و یــەك تانگ و یەك زرێپوشــی‬ ‫لەسەر هەموو دامو و دەزگایەكانی فەرمی ئەو ‪ 100‬كەس نازانراوە كە واتە زیاتر لە ســەربازی تێكشــكێنرا و ناچاربــون‬ ‫كــە تەنها لــە دورەوە موشــەك باران و‬ ‫ئااڵكانــی توركیا و وێنەكانی ئەردۆغان و ‪ 400‬چەكداریان لەناوچون ‪.‬‬ ‫هەروەها ئەمساڵ لە مانگی حوزەیراندا تۆپبارانی گوند و ناوچەكانی بەر سنوری‬ ‫ئەتا توركیان داناوە‪.‬‬ ‫ئامانجەكانــی توركیــا فراوانتــرن و هێرشــێكی زۆر گــەورەی دیكــەش كــە خۆیان بكەن‪.‬‬ ‫زۆر لــە چاودێرانــی سیاســی پێیــان‬ ‫مەترســیدارترن و هەمــان كاتیش لەگەڵ مەبەستیان تێكشــكاندنی سەنگەرەكانی‬

‫وایــە كــە روســیا گڵۆپــی ســەوزی بــۆ‬ ‫توركیــا داگیرســاندوە لەبــەر ئەوەی كە‬ ‫بــە گوێــرەی یاســا و رێكەوتننامــەی‬ ‫جنێــڤ یــەك‪ ،‬ناوچەكانــی رۆژئــاوای‬ ‫روبــاری فورات لەئەســتۆی روســیایە و‬ ‫رۆژهەاڵتی فــورات بۆ ئەمریكایە‪ ،‬كەواتە‬ ‫لێرەدا توركیا ناتوانێت هیچ بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆپێشــاندانەكەی خەڵكــی عەفریــن كە‬ ‫زیاتر لە ســەد هەزار كەس لە نێو شاری‬ ‫عەفرین رژانە نێو شــەقامەكانی شارەكە‬ ‫و بە دروشمی «بژی یەپەگە و یەپەژە و‬ ‫ئێمە ئیرادەی خۆمان رادەســتی نەیار و‬ ‫چەتەكان ناكەین و عەفرین سەردەكەوێ‌‬ ‫یــان ئــازادی و یان ئــازادی» بەڕێوەچو‬ ‫كــە بۆتە هۆكاری ئەوەی كــە توركیا لە‬ ‫قسەكانی خۆیان پەشیمان ببێت و دواتر‬ ‫بڵێن كە سوپای توركیا لە ئامادەباشدایە‬ ‫بۆئەوەی بەگری لەهەر هێرشێكی عەفرین‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫وەك ئامــاژە پێكــراوە كە زیاتر لە ‪30‬‬ ‫هــەزار لــە هێزەكانی یەپەگــە و یەپەژە‬ ‫و ‪ 15‬هــەزار لەهێزەكانــی تایبــەت و ‪50‬‬ ‫هەزار لە هێزەكانی ئاســایش و ‪ 35‬هەزار‬ ‫لــە هێزەكانــی جەوهــەری ناوخــو و ‪25‬‬ ‫هــەزار لە هێزەكانی ئەركی خۆپاراســتن‬ ‫لە عەفرین لە ئامادەباشــیدان و هەروەها‬ ‫زیاتــر لــە ‪ 15‬هــەزار لەهێــزی بــەرەی‬ ‫ئەكراد و ســوپای ســوار و لیوا‌و شمال‬ ‫دیموكراتی و یەكینەكانی پاراســتنی ژنی‬ ‫ێ‬ ‫شەهبا‌و لە ناوچەی شەهبا‌و زیاتر لە س ‌‬ ‫هەزار ئاســایش و پێنــج هەزار هێزەكانی‬ ‫جەوهــەری و دوو هــەزار لــە هێزەكانــی‬ ‫ئەركــی خۆپاراســتن كــە وەك ســوپای‬ ‫فەرمی یە لە ئامادە باشــیدان و ئەمەش‬ ‫لەگــەڵ ســەنگەرەكانی زۆر بەهێــزی كە‬ ‫لە الیــەن هێزەكانی تایبەتەوە دانراون و‬ ‫دەپارێزرێن ‪.‬‬ ‫هەروەهــا لــەدوای ســەرنەكەوتنی‬ ‫كۆنگــرەی ئەســتانەی پێنــج ئەمریــكا‬ ‫فشاری لەسەر روسیا كردوە و رێككەوتن‬ ‫لەســەرئەوەی كــە بەهیــچ شــێوەیەك‬ ‫هێرشــی ســوپای توركیا بۆ سەر خاكی‬ ‫باكــووری ســوریا نەبێت ئەمــەش وابوو‬ ‫كــە پیالنەكانــی توركیا بــۆ داگیركردنی‬ ‫عەفریــن هەڵبوشــێتەوە و عەفریــن هەر‬ ‫سەردەكەوێت‪.‬‬

‫‪ 15‬ی تەمموز‪ ،‬یەكەم ســاڵیادی كودەتا شكستخواردووەكەی توركیا بوو‪،‬‬ ‫لەالیەن سوپاوە بۆ سەر خودی رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆككۆمار كرا‪.‬‬ ‫كودەتا شكستخواردووەكەی شەوی ‪ 15‬ی تەموزی ‪ ،2016‬تا ئێستاكە روون‬ ‫نییە جێگەی پرسیاری زۆر لەخۆ هەڵدەگرێت و گومانەكانی نەڕواندۆتەوە‪.‬‬ ‫زۆرینەی بیروڕاكان لەسەر ئەوە دەوەستنەوە كەمالیستەكان و گولەنییەكان‬ ‫ئــەو كارەیــان ئەنجامدابێــت و بەاڵم لــەدوا ســاتدا كەمالیســتەكان لەگەڵ‬ ‫ئەردۆغان رێككەوتون و لە هاوكێشــەكە هاتونەتەدەرەوە‪ ،‬بەمەش كودەتاكە‬ ‫شكســتی هێناەو ئــەو ئامانجەی خۆی نەپێكاوە‪ ،‬هەروەهــا گولەنییەكانیش‬ ‫بەتەنها مانەوەو دواتریش لەالیەن حكومەتی ئاك پارتی گورزێكی قورســیان‬ ‫بەركەوت‪.‬‬ ‫لەساتەكانی سەرەتای كودەتاكە‪ ،‬گەلی كورد لە باكوور لەدژی ئەو هەوڵە‬ ‫نادیموكراتییە وەســتایەوەو هاوكاتیش ســەاڵحەدین دەمیرتــاش پەیامێكی‬ ‫گرنگی هەبوو بەوەی وتی»هیچ كوردێك نەچێتە ســەر شــەقام و الیەنگیری‬ ‫نەكات‪ ،‬چونكە ئەوە شەڕی ئێمە نییە»‪.‬‬ ‫ئــەم پەیامــەی دەمیرتاش زۆر لەجێی خۆی بــوو‪ ،‬ئەگەر نا ئەگەری ئەوە‬ ‫هەبوو كوردەكان بڕژانایەتە ســەر شەقام ئەوا لەالیەن الیەنێكەوە بكرابانایە‬ ‫بەئەنجام!‬ ‫لەڕاستیدا ئەوە یەكەم هەوڵی كودەتا بۆ سەر ئاك پارتی نەبوو‪ ،‬لەماوەی‬ ‫‪ 12‬ســاڵی سەرۆكوەزیرانی رەجەب تەیب ئەردۆغاندا‪ ،‬سوپا و گولەنییەكان‪،‬‬ ‫پێنــج هەوڵــی كودەتا بەســەر حكومەتەكــەی ئەردۆغانــدا دراوە‪ ،‬هەمویان‬ ‫لەڕێگــەی دادگا و پۆلیســەوە بــووە‪ ،‬هــۆكاری شكســتپێهێنانی ئەو هەوڵە‬ ‫كودەتایانەش و نەكەوتنی ئەردۆغان و بەرپەچدانەوەی ئەوانە تەنها و تەنها‬ ‫پشتیوانی گەلی توركیا بووە!‬ ‫توركیا مێژوویەكی خوێناوی هەیە لە كودەتای سەربازی‪ ،‬لەپاش جەنگی‬ ‫جیهانی دووەمەوە ســەر تا خوار ‪ 10‬ســاڵ جارێك كودەتایەكی تیا ئەنجام‬ ‫دراوە‪ ،‬بە پاســاوی بااڵنسی كەمالیزم و گەڕانەوەی شوناسی رەسەنی تورك‬ ‫بــوە‪ .‬ئەوەی ســاڵی پار كودەتایەكی نامۆ بوو‪ ،‬گەلــی توركیا وتیان ئەگەر‬ ‫كودەتاكە فلیمێك بێت و ســیناریۆكەی لەالیەن ئەردۆغانەوە نوســرابێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا ئێمە هەر لەدژی ئەوەستینەوە‪ .‬گەلی تورك ئەزمونێكی تاڵی لە كودەتا‬ ‫هەیــە‪ ،‬كــورد یەكەم قوربانی بووە كودەتا لە زیهنییەتی هەموو تاكێكی ئەو‬ ‫واڵتەیــە‪ .‬ئامانجەكەی بۆ الدانــی ئەردۆغان خۆی دەبینیەوە‪ ،‬دەكرێت بڵێین‬ ‫فیزیۆنێكی شەڕی نێوان فەتحواڵ گولەن و ئەردۆغان بوو‪ ،‬كە پێشتر لەالیەن‬ ‫دادگا و پۆلیسەوە هەوڵی بۆ درابوو‪.‬‬ ‫لێكەوتــە ئیجابییەكانــی كودەتا شكســتخواردوە‪ ،‬كە ئەوەبــوو كە گەلی‬ ‫توركیــای هۆشــیارتر نیشــاندا لەهەبەر هــەر هەوڵێكی لەو جــۆرە‪ ،‬لەدژی‬ ‫دەوەستنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر باس لە لێكەوتە ســلبییەكانی كودەتاكە بكەین‪ ،‬بەئاماژەپێدان بە‬ ‫رەوشــی ئەو واڵتە لە ســاڵی پارەوە تائێســتا‪ ،‬لەبیری ئەوەی توركیا بەرەو‬ ‫دیموكراســییەت ببات‪ ،‬بەپێچەوانــەوە كاردانەوەكانی حكومەتی ئاك پارتی‪،‬‬ ‫توركیای زیاتر لە زەمینەی دیموكراسی دوورخستەوە‪ .‬لێرەدا جارێكیتر كورد‬ ‫كرایە ئامانجی قوربانیدان و لێكەوتەكانی زیاتر زیانی بە كورد گەیاندووە‪.‬‬ ‫لەپــاش كودەتاكــە ئەوەبــوو لــە هەرێمــە كوردییــەكان باری نائاســایی‬ ‫چڕتركرایــەوەو تەنانــەت لــە پارلەمان یاســای بۆ دەركرا‪ ،‬دەیــان ناوەندی‬ ‫راگەیاندن و وەشانی كوردی لەو واڵتە داخران‪ ،‬لەوەش خراپتر دەستگیركردنی‬ ‫پارلەمانتارانــی هەدەپــە بــوو‪ .‬رەوشــەكە وادەردەكــەوت كــە كودەتایەكی‬ ‫سەربازی سەركەوتبێت بەسەر ئیرادەیەكی سیاسیدا نەوەك بە پێچەوانەوە!‬ ‫ئۆپەراســیۆنی پۆلیســی رادەبەدەر درێژەی كێشــا و كەســانێك زیندانی‬ ‫دەكــران كــە دوور و نزیــك پەیوەندییان بــەو كودەتاوە نەبــووە‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫بەشــێك لــە رۆژنامەنوســانی دیاری ئەو واڵتــە دەســتگیركران‪ ،‬ئەو نیمچە‬ ‫ئــازادی رادەڕبڕینەشــی هەبــوو لەو واڵتە لەبــار برا‪ ،‬كاردانــەوەو هەنگاوی‬ ‫دوومی حكومەت‪ ،‬هێرشــكردنە ســەر نوێنەرانی كورد بــوو‪ ،‬پارێزبەندیی لە‬ ‫پارلەمانتارەكان وەرگیرایەوە‪ ،‬سیاســەتكارە كوردەكان بەنیوە شەو یەك بە‬ ‫یەك لە ماڵی خۆیان هێنرانە دەرەوەو خرانە زیندانەوە‪.‬‬ ‫یادكردنەوەی ســاڵیادی كودەتا شكســتخواردووەكە لەالیــەن ئاك پارتی‬ ‫و خــودی ئەردۆغانــەوە دووبارە پەیامێكە بــۆ نەیارانی لە ناوخۆ و دەرەوە‪،‬‬ ‫ئەردۆغان دووبارەی چێكی بااڵنسی سیاسی خۆی دەكات‪ .‬الیەنگرانی پارتی‬ ‫دەســەاڵت‪ ،‬لەدژی كودەتا و وەك ئێشــكگری ئەردۆغــان دەركەوتن نەوەك‬ ‫ئێشكگری دیموكراسی!‬ ‫راســتە توركیــا لە ‪ 15‬ی تەمووز‪ ،‬دیموكراســی بــردەوە‪ ،‬بەاڵم لە ‪ 16‬ی‬ ‫تەموودا دۆڕاندی! پێموایە خراپترین دیموكراســی لە دەسەاڵتێكی سەربازی‬ ‫باشــترە كە لەڕێگەی كودەتاوە خۆی بەســەر ئیرادەی سیاسیدا بسەپێنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لەماوەی یەك ســاڵدا گوزەرا‪ ،‬هیچ رۆشناییەكی بۆ دیموكراسی‬ ‫نەهێشــتەوە‪ ،‬كودەتــا ســەربازییەكە دەســتی ئەردۆغانــی قایمتــر كرد كە‬ ‫نەیارەكانی پاكتاو بكات یەك بەناوی تیرۆریست و ئەویتر بەناوی كودەتاچی‬ ‫زیندانــی بكات‪ ،‬ئەوەی گرنگ بێت بۆ توركیا پڕۆســەیەكی ئاســاییبونەوەیە‬ ‫بەاڵم هەلومەرجی ناوچەكە و رەوشی ناوخۆی توركیاش‪ ،‬لەم ساتەدا مەحاڵ‬ ‫دەبینێرێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )617‬دوشةممة ‪2017/7/17‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫خوێندنەوەیەكی سۆسیۆلۆژیانە بۆ مادە هۆشبەرەكان‬

‫لەتیف حسێن‬ ‫(‪)2-1‬‬

‫هێنــاوە هەروەهــا لە نێو كتێبـــی ئایینی‬ ‫زەردەشــت بە (ئاڤێســتا) ناسراوە چەند‬ ‫جارێك باسی لە ماددەی (بەنگ) كردوە‪،‬‬ ‫ئــەم ماددەیەش لەوكاتەدا مــرۆڤ بۆ دو‬ ‫مەبەست بەكاریهێناوە‪:‬‬ ‫‪-1‬بە مەبەستی كاری پزیشكی‪.‬‬ ‫‪-2‬بــە مەبەســتی كاری رابــواردن و لە‬ ‫هۆشچون‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــەم كورتەباســەی مێــژوی‬ ‫مــاددە هۆشــبەرەكانەوە دەردەكەوێــت‬ ‫ئەوەیــە كە مــرۆڤ هەزاران ســاڵ بەر لە‬ ‫ئێســتا ئاشــنایەتیی بەم ماددانــە هەبوە‬ ‫و بەكاریهێنــاون‪ ،‬بــەاڵم بەكارهێنــان و‬ ‫باڵوبونــەوەی ئەم ماددانە بەمشــێوەیەی‬ ‫ئێستا نەبوە و هەروەها دەرئەنجامەكەشی‬ ‫وەك ئــەم دەرئەنجامانەی ئێســتا نەبوە‪،‬‬ ‫جگــە لەمانــە ئــەو ماددانــە ئــەوكات لە‬ ‫بــواری تایبەتــدا بەكارهاتوە نــەك وەك‬ ‫ئێســتا كە بە هۆیانەوە دەیان كیشەمە و‬ ‫گرفت و تەنانەت مردن و گیانلەدەستدانی‬ ‫مرۆڤەكانیشی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬

‫مێژوی ماددە هۆشبەرەكان‪:‬‬ ‫ئەگــەر چاوێك بە مێــژوی مرۆڤایەتیدا‬ ‫بخشێنینەوەو سەرنج بدەینە كۆمەڵگەكانی‬ ‫جیهــان‪ ،‬دەگەینــە ئــەو راســتییەی كــە‬ ‫ســەرهەڵدانی مــاددە هۆشــبەرەكان‬ ‫(تریــاك) مێژویەكــی دێرینــی هەیــە و‬ ‫زۆربــەی هەرەزۆری كۆمەڵگەكان لەم پەتا‬ ‫كوشندە كۆمەاڵیەتییە بێبەش نەبون و لە‬ ‫رێگەیەوە روبەڕوی چەندان كێشــەو گرفت‬ ‫*هاتنە ناوەوەی ماددە هۆشــبەرەكان‬ ‫بونەتەوە سەرجەمی بونیادی كۆمەڵگەیان بۆ كۆمەڵگەی كوردی‪:‬‬ ‫خستوەتە مەترسییەوە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئــەو بونــە مێژوییــەی مــاددە‬ ‫لــە كۆنــەوە تلیاك بــۆ هێوركردنەوەی هۆشــبەرەكاندا بــەردەوام كۆمەڵگــە و‬ ‫ئــازار و دەرمانكــردن بەكارهێنــراوە و دەوڵەكانیــش هەرچییەك پێیــان كرابێت‬ ‫هۆیــەك بوە بۆ چێژوەرگرتــن و دەرچون هەوڵیانــداوە دژایەتــی باڵوبونــەوە و‬ ‫لەم خەم و پەژارە‪.‬‬ ‫پەرەســەندنی ئــەم ماددە هۆشــبەرەكان‬ ‫واتە بەهۆی نەبونی دەرمانی ئازارشكێن بكرێت‪ ،‬لە رێگەی دانانی یاســاو رێســای‬ ‫وەك لــەم ســەردەمەدا بونیــان هەیــە‪ ،‬تایبەتەوە یان لە رێگەی یاساو پەیماننامە‬ ‫مــرۆڤ بەناچــاری پەنای بردوتــەوە بەر نێودەوڵەتییەكانــەوە بێــت‪ ،‬بتوانن رێگە‬ ‫بەكارهێنانــی ئەم ماددەیــە تا بە هۆیەوە بــە چانــدن و باڵوبونــەوەی ئــەم ماددە‬ ‫كەمێــك لــە ئــازار و ناڕەحەتییەكانــی هۆشــبەرانە بگرن لەنێو كۆمەڵگە‪ ،‬چونكە‬ ‫كەمبكاتەوە‪ ،‬واتە لــە كۆندا ئەم ماددەیە ئاشكرایە بەكارهێنانی خراپی ئەم ماددانە‬ ‫لە بــواری پزیشــكیدا بەكارهێنراوە‪ ،‬نەك بەمشــێوەیەی ئێســتای بوەتــە هــۆی‬ ‫بە خــراپ بەكارهێنانی وەك لە ئێســتادا باڵوبونەوەی پەتــا كۆمەاڵیەتی و دەرونی‬ ‫ئامادەیی هەیە‪ ،‬جگە لەمە ئەوكات مرۆڤ و تەندروســتییەكانیش لەمــەوە وادەكات‬ ‫بۆ رابواردن و بواری دەرونی خۆی بەكاری بــاری ئاسایشــی كۆمەاڵیەتــی بكەوێتــە‬ ‫هێناوە‪ ،‬بــەو مانایەی ئەم ماددانە ئارامی مەترســییەوە و ترسی باڵوبونەوەی تاوان‬ ‫دەرونی بە مرۆڤەكان بەخشیوە‪.‬‬ ‫و الدانە كۆمەاڵیەتییەكانی لێبكەوێتەوە‪.‬‬ ‫جگــە لەمــە وەك هەندێــك بۆچــون و‬ ‫كوردســتان وەك كۆمەڵگەیەكــی‬ ‫ســەرچاوە ئاماژەی بۆ دەكەن ســوقراتی موحافیــزكار و خاوەن كلتور و دابونەریت‬ ‫فەیلەســوف‪-‬حەكیمی یۆنانــی تریاكی بە و خاوەنی ئایین‪ ،‬بە هەمو ئەمانە بێت كە‬ ‫مەبەستی نەهێشــتن ئازاری سك ئێشە و بونەتــە بەهاو پێــوەرە كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫سكچون بەكارهێناوە‪.‬‬ ‫كۆمەڵگــە دەبێــت بونــی ئــەم ماددانە و‬ ‫نزیكەی (‪ )600‬ســاڵ بەر لە دایكبونی باڵوبونەوەیان بەهەمو شــێوەیەك یاســاغ‬ ‫مەســیح‪ ،‬بیرمەندە یۆنانییەكان باســیان بێت نەك تەنها لە روی یاساییەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لە كاریگەریی تریاك لە بواری پزیشــكیدا لە رێگەی یاســا كۆمەاڵیەتییەكانیشــەوە‪،‬‬ ‫كــردوە و گوڵی خەشخاشــیان بە یەكێك بــۆ نمونــە ئەگــەر كەســێك لە نــاو ئەم‬ ‫لــە گوڵە جوانەكان ناوبردوە‪ ،‬خەشــخاش كۆمەڵگەیــەدا بــە بازرگانییكــردن یان بە‬ ‫بــە مــاددە هۆشــبەرەكان ناودەبرێت‪ ،‬بە بەكارهێنانی ئــەم ماددانەوە بگیرێت نەك‬ ‫مانایەكی تر ماددە ئەفیونییەكان لە گیای لە رێگەی یاســاوە سزا دەدرێن‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫خەشخاش دروستدەكرێت كە دیارترینیان رێگەی یاسا كۆمەاڵیەتییەكان نەریتەكانی‬ ‫تریاكە‪.‬‬ ‫كۆمەڵگــە و ئایینــەوە لــە پلەوپایــەی‬ ‫ئاماژە‬ ‫مێژوییەكان‬ ‫سەرچاوە‬ ‫لەمە‬ ‫جگە‬ ‫كۆمەاڵیەتی كەمدەكات و رەنگە نەتوانێت‬ ‫بەوە دەكــەن كە محەمــەد زەكەریا رازی بە ئاســانی لە دەســت ئەو سزایە رزگاری‬ ‫زاناو پزیشــكی ئێرانی ســەدەی ســێیەم ببێت‪.‬‬ ‫و چوارەمیــش تریــاك و خەشــخاش و‬ ‫ئەگــەر ســەیری واڵتانــی ئێــران و‬ ‫شادانەی وەك دەرمان بۆ چارەسەركردنی ئەفغانســتانیش بكەیــن‪ ،‬كــە ئەمانیــش‬ ‫نەخۆشەكان بەكارهێناوە‪.‬‬ ‫بــە هەمانشــێوە كۆمەڵگەیەكــی‬ ‫هەروەها یەكەم نیشــانە ناســراوەكانی موحافیــزكارن و لەوێ ئایین و دابونەریتە‬ ‫كۆلۆنیالیــزم لــە چیندا بــە بازرگانیكردن كۆمەاڵیەتییــەكان كاری جــددی خۆیــان‬ ‫بــە تریاكــەوە لــە رێــی ئینگلیزەكانــەوە دەكەن‪ ،‬لەگەڵ ئەمانەشدا زۆرترین رێژەی‬ ‫دەســتیپێكرد‪ ،‬جگە لەمە ئینگلیزەكان لە دەســتبەراگرتنی ماددە هۆشــبەرەكان بە‬ ‫ئێرانیشدا‪ ،‬بە بناغەدانەر و تەشەنەسەندنی پێی ئامــارە نێودەوڵەتییەكان دەركەوتوە‬ ‫ماددەی تریاك دەناسرێت لە واڵتی ئێراندا لــە ئێراندایــە‪ ،‬هەروەهــا لــە گەورەترین‬ ‫لە سەردەمی سەفەوییەكاندا‪.‬‬ ‫كێڵگەكانــی چاندنی ماددە هۆشــبەرەكان‬ ‫سەرباری هەمو ئەمانە وەك باسدەكرێت لە ئەفغانستاندایە دەمەوێت لێرەدا ئاماژە‬ ‫و زۆر لــە ســەرچاوە مێژوییەكانی تایبەت بــەوە بــدەم رەنگە نە ئاییــن و نە بەهاو‬ ‫بە ماددە هۆشبەرەكان باسی لێوەدەكرێت پێــوەرە كۆمەاڵیەتییــەكان رۆڵیــان لــە‬ ‫دەگەینــە ئــەو راســتییە كــە مــاددە نەهێشــتنی ئەم ماددانــەدا نەبێت لە نێو‬ ‫هۆشــبەرەكان مێژویەكی دورودرێژی هەیە كۆمەڵگەدا‪ ،‬چونكە هەرچەندە ئەم ماددانە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ هەزاران ســاڵ پێش ئێستا لــەو واڵتانەشــدا یاســاغ و قەدەغەكراون‬ ‫و مــرۆڤ ئــەم ماددانــەی بە مەبەســتی كەچــی بەكارهێنــەران و ئالودەبوانی بەم‬ ‫جۆراوجــۆر بەكارهێناوە‪ ،‬دەتوانین ئاماژە ماددانــەوە زیاتــرە لــە هەندێــك واڵت و‬ ‫بــەوە بكەیــن كــە كۆنتریــن ســەرچاوە كۆمەڵگە‪ ،‬لێرەوە دەگەینە ئەو راستییەی‬ ‫باســی لەم ماددانە كردبێت ســەرچاوەی كە بەكارهێنان و ئالودەبون بەم مادانەوە‬ ‫مێژوی ســۆمەرییەكانە‪ ،‬جگە لە ئەلیاسە زیاترە لە هەندێك واڵت و كۆمەڵگە‪ ،‬لێرەوە‬ ‫و ئۆدیســەدا كــە لــە هەشــت سەدســاڵ دەگەینە ئەو راســتییەی كە بەكارهێنان و‬ ‫پێــش زاییــن نوســراوە تریــاك كۆنترین ئالودەبون بەم ماددانەوە هۆكارو فاكتەری‬ ‫مــاددەی هۆشــبەرە و مــرۆڤ بــەكاری دیكــەی لە پشــتەوەیە كە پێویســتە لەم‬

‫حاڵەتەدا توێژەرانی كۆمەاڵیەتی و پسپۆڕ‬ ‫و پەروەردكارانــی دەرونی رۆڵیان هەبێت‬ ‫لــە دەستنیشــانكردنیدا‪ ،‬كــە رەنگە ئەم‬ ‫كارە هەروا بەئاسانی نەكرێت و پێویستی‬ ‫بــە كاری جــددی و دامەزراندنی دەزگای‬ ‫تایبــەت هەیــە بــۆ هێوركردنــەوە و لــە‬ ‫بیربردنــەوە و كەمكردنــەوەی ئالودەبون‬ ‫و راهاتــن لەســەر كێشــانی ئــەم مــاددە‬ ‫هۆشبەرانە‪.‬‬ ‫ئــەوەی پەیوەندیــی بە كوردســتان و‬ ‫كۆمەڵگــەی كوردییــەوە هەیــە مــاددەی‬ ‫هۆشبەر و بەكارهێنان و ئالودەبونی تاكی‬ ‫كوردی بە ماددە هۆشــبەرەكان مێژویەكی‬ ‫زۆر دێریــن و كۆنــی نییــە‪ ،‬رەنگە مێژوی‬ ‫بەكارهێنان و هاتنە ناوەوەی ئەم ماددانە‬ ‫بۆ كوردســتان ئەوەندە زۆر نەبێت لە چاو‬ ‫واڵتانی دەوروبەر‪ ،‬یەكێك لە هۆكارەكانی‬ ‫باڵوبونــەوە و هاتنەنــاوەوەی ئەم ماددانە‬ ‫ئــەو كرانــەوە بێشــومارەی كوردســتاندا‬ ‫بەڕوی جیهان و ئەو پێشــكەوتن و گۆڕانە‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ئابورییانەیە كە كوردســتان‬ ‫لە چەند ســاڵی رابــردودا بەخۆیەوە بینی‬

‫دەســتگیردەكرێن ئێرانیــن‪ ،‬ئەمانــەش‬ ‫گومانــی تێدانییە زەنگێكی مەترســیدارە‬ ‫بــۆ ئاگاداركردنــەوەی كۆمەڵگەی كوردی‬ ‫لــە دزەكردنــی ئــەم پەتــا كۆمەاڵیەتییە‬ ‫كوشــندەیە كە تاكــی كــوردی و گەنجی‬ ‫كــورد توشــی دەبێــت‪ ،‬بۆیــە پێویســتە‬ ‫لێكۆڵینــەوەی وردو میكانیزمــی گونجــاو‬ ‫بگیرێتەبەر بۆ رێگەگرتن لە تەشەنەسەندن‬ ‫و باڵوبونــەوەی ئــەم ماددانــە لەنــاو ئەم‬ ‫كۆمەڵگەیەدا‪.‬‬ ‫ئەگەرچی كڕین و دەستكەوتنی ماددەی‬ ‫هۆشــبەر (تریاك) لە الیەن تاكی كوردی‬ ‫یــان گەنجی كــوردی كارێكــی زەحمەتە‪،‬‬ ‫ئەویــش بەهۆی ئەو قەدەغەبون و الیەنە‬ ‫مادییەكــەی‪ ،‬هەروەهــا بەهــۆی ئــەوەی‬ ‫گەنجــی كورد بەهــۆی ئــەو بارودۆخە نا‬ ‫لەبارە سیاسی و كۆمەاڵیەتی و دەرونی و‬ ‫ئابورییەی تێیكەوتوە رەنگە نەتوانێت یان‬ ‫بــاری ئابوری رێگەی نــەدات ئەو ماددەیە‬ ‫بەدەســتبخات‪ ،‬بۆیە زۆرجــار پەنادەباتە‬ ‫بەر خواردنەوە و بەكارهێنانی شــوروب و‬ ‫ماددە سەرخۆشكەرەكان‪.‬‬

‫لە روانگەی كۆمەڵناسییەوە مادە‬ ‫هۆشبەرەكان هەڕەشەیەكی‬ ‫سرتاتیژی و فرە رەهەندەو‪ ،‬نەك‬ ‫تەنها ئاسایشی تاك‪ ،‬بەڵكو ئاسایشی‬ ‫نیشتامنی و نەتەوەیی و ئاسایشی‬ ‫بون و مانەوەی كۆمەڵ دەخاتە‬ ‫مەترسییەوە‬

‫بەتایبەتــی لــە روی واڵتانــی دراوســێ و‬ ‫دەوروبەریدا‪ ،‬هەروەها ئەو كێشــەو گرفتە‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ئابوری و سیاســییانەی كە‬ ‫لە ئێســتادا لــەم هەرێمەدا بونــی هەیە‪،‬‬ ‫ئەمانــە هەمــو وایكــرد ئــەو واڵتانەی كە‬ ‫بەرهەمهێنــەرو مەنبەعــی ســەرهەڵدانی‬ ‫ئەم ماددانەن‪ ،‬كوردســتان بكەنە بازاڕ بۆ‬ ‫ســاغكردنەوەی بڕێكی زۆر لــەم ماددانەو‬ ‫ئالودەبونــی تاكــی كوردی بــەم ماددانە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەشێوەیەكی زۆر نهێنی تر لەوەی كە‬ ‫لــە زۆر واڵتدا بەكاردێت‪ ،‬چونكە هەروەك‬ ‫ئاماژەم بۆكرد ســزا كۆمەاڵیەتییەكان لەم‬ ‫كۆمەڵگەیەداو ترســان لە دابەزینی رێژەی‬ ‫پلەوپایــە كۆمەاڵیەتییــەكان وایكــردوە‬ ‫ئــەم كارانــە بچنە خانــە ترســناكەكانی‬ ‫شــتە تابۆكانــەوە‪ ،‬چونكە ئەســتەمە كە‬ ‫كەســێك بەو كارانەوە بگیرێت باری الری‬ ‫كۆمەاڵیەتی خۆی لە نێو كۆمەڵگەدا راست‬ ‫بكاتــەوە‪ ،‬هەربۆیە بە بۆچونی من یەكێك‬ ‫لە هۆكارەكانی بەرنەگرتن بە باڵوبونەوەی‬ ‫زیاتری بەكارهێنانی ئەم ماددانە ئەمەیە‪.‬‬ ‫ماوەیەكە لە هەرێمی كوردستانیشدا لە‬ ‫میدیاكانەوە و لە رێگەی ئەو زانیارییانەی‬ ‫كە دەست راگەیاندن دەكەوێت و ئێمەش‬ ‫ئاشــنایەتیمان پێیــان هەیــە دەبینیــن و‬ ‫دەبیســتین و رۆژانــە چەندیــن كیلۆگرام‬ ‫و چەنــد كەســی بــازرگان بــە مــاددە‬ ‫هۆشــبەرەكانەوە دەســتگیردەكرێن‪ ،‬كــە‬ ‫زۆربەیــان هێنانــی ئــەو ماددانــە بە پێی‬ ‫وتەی خۆیان لە ئێرانەوە رادەستی ئەمان‬ ‫دەكرێــت و هەندێكجاریش ئەو كەســانەی‬

‫خوگرتن بە ماددە هۆشبەرەكان‬ ‫رەوتــی مێژویــی و كاریگەرییەكانــی‬ ‫لەسەر كۆمەڵگە‬ ‫لــە روانگــەی كۆمەڵناســییەوە مــادە‬ ‫هۆشــبەرەكان هەڕەشــەیەكی ســتراتیژی‬ ‫و فــرە رەهەنــدەو لــە هەنــدێ‌ كات و‬ ‫قۆناغی جیــاوازدا رویەكی یــان الیەنێكی‬ ‫لــە الیــەن و رەهەندەكانــی تــری زیاتــر‬ ‫دەردەكەوێت‪ ،‬نەك تەنها ئاسایشــی تاك‪،‬‬ ‫بەڵكو ئاسایشــی نیشتمانی و نەتەوەیی و‬ ‫ئاسایشــی بون و مانــەوەی كۆمەڵگایەك‬ ‫دەخاتە مەترسییەوە‪.‬‬ ‫ئاڵــۆزی ئــەم هەڕەشــەو مەترســییە‬ ‫كاتێك زیاتر دەردەكەوێت كە جگە لەوەی‬ ‫رەهەندێكــی ســەر و نەتەوەیی و ســەر و‬ ‫نیشــتمانی و ئامانج و نــاوەرۆك و الیەنە‬ ‫سیاســی و كلتورییەكانــی بخەینــە ژێــر‬ ‫لێكۆڵینەوەو توێژینەوە زانســتییەكانەوە‪،‬‬ ‫لــە ئێســتای كوردســتاندا خوگرتــن بــە‬ ‫مادەهۆشــبەرەكان وەك كێشــەیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی و جددی نوێ‌ دەركەوتوە كە‬ ‫كاری كردۆتەسەر ژمارەیەكی زۆر لە گەنج‬ ‫و رۆژ لە دوای رۆژیش لە زیادبوندان‪ ،‬ئەمە‬ ‫ئەگەرچی بەهۆی ئەوەی كە لە كوردستاندا‬ ‫بەهۆی ئەو یاسایەی كە بونی هەیەو وەك‬ ‫تاوانبــار و لە تەنیشــت بازرگانەكانی ئەم‬ ‫مادانــەوە مامەڵــەی لــە گەڵــدا دەكرێت‪،‬‬ ‫هێشــتا زۆرێكــی تــر لــە ئالودەبــوان و‬ ‫خوگران بە ماددە هۆشبەرەكان نەچونەتە‬ ‫ناو ئامارەكانی الیەنە پەیوەندیدارەكانەوە‪،‬‬

‫چونكە ئەوان ئەگەرچی ئالودەبوی ماددە‬ ‫هۆشــبەرەكان و قوربانــی دەســتی ئــەم‬ ‫هەڕِەشــە مەترســیدارەن و نەخــۆش و‬ ‫بیمــاری تەواوەتیــن‪ ،‬بەاڵم هێشــتا ئەوان‬ ‫وەك نەخــۆش و وەك قوربانــی ســەیر‬ ‫ناكرێن‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی لە روی یاساوە‬ ‫وەهــا مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێت‪ ،‬یاســا‬ ‫كۆمەاڵیەتییــەكان و روانینــی كۆمــەڵ و‬ ‫كۆمەڵگــە بۆ ئەم قوربانیانــە كاریگەریان‬ ‫خراپتر نییە لەوەی كە لە روی یاساییەوە‬ ‫وەك تاوانبــار ســەیریان دەكرێــت‪ ،‬ئەمە‬ ‫لــە كاتێكــدا كــە زۆربــەی توێژینــەوە و‬ ‫ئەزمونەكانــی بــواری كۆمەڵناســی و‬ ‫دەرونناسی و تەنانەت تەندروستییەكانیش‬ ‫جەخت لەوە دەكەنــەوە كە ئەگەر بێت‌و‬ ‫مامەڵەیەكــی گونجــاو دروســتیان لەگەڵ‬ ‫بكرێــت ئەوا دەتوانرێت چارەســەر بكرێن‬ ‫و بگەڕێنرێنەوە نــاو كۆمەڵگاو ببنەوە بە‬ ‫كەسێكی ئاسایی‪ ،‬بە مەرجێك رێوشوێنی‬ ‫گونجاویان لەگەڵدا بەكار بهێنرێت‪..‬‬ ‫كێشەی ئالودەبوانی ماددە هۆشبەرەكان‬ ‫لە ئەنجامی كارلێككردنیان لەگەڵ كێشــە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانــی تــری وەكو تەاڵق و و‬ ‫خۆكــوژی و الدانی سێكســی و هەاڵتن لە‬ ‫ماڵەوەو ســەرجەم كێشەكانی تر‪ ،‬بونەتە‬ ‫هەڕەشــەیەكی مەترســیدار و ئەگــەر بــە‬ ‫زانســتیانەو بە هەســتیارییەوە مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵدا نەكرێــت بونیادی كۆمەڵگەكەمان‬ ‫بەرەوە هەڵوەشانەوە دەبەن‪.‬‬ ‫كێشــەی ئالودەبــون بــە مــادە‬ ‫هۆشــبەرەكان لە ئێســتادا بــە یەكێك لە‬ ‫چوار كێشــەو گرفت و پرسە جیهانییەكان‬ ‫دادەنرێــت لــە دوای هەریەكە لــە تەنگژە‬ ‫گەورەكانــی وەك لــە ناوچونــی ژینگــەو‬ ‫هەڕەشــەی ئەتۆمــی و هــەژاری‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەهۆی ئەو دەستكەوتە ماددیە گەورەیەی‬ ‫لــە بازرگانی و بەرهەمێنانی ئەم مادانەوە‬ ‫دەســتدەكەون بۆتــە جێگــەی داڵــدەی‬ ‫دەســەاڵتە جیهانگــەراكان و بــە جۆرێك‬ ‫بازرگانی بە مادەی هۆشــبەرەوە لە دوای‬ ‫بازرگانــی بــە چــەك و نەوت بە ســێیەم‬ ‫گەروەتریــن بازرگانی جیهانــی دادەنرێت‪،‬‬ ‫ئەمــە جگە لەوەی كــە لە رابردودا چاندن‬ ‫و بەرهەمێنانــی مــاددە هۆشــبەرەكان لە‬ ‫الیەن زۆرێك لە واڵتانەوە پشتگیری كراوە‬ ‫و بە ناڕاســتەوخۆ بەمەبەســتی سیاســی‬ ‫و داگیــركاری بەكارهاتوە‪ ،‬لەم بوارەشــدا‬ ‫زیندوترین نمونەی داگیركاری بەریتانیایە‬ ‫لە چین و رەوانەكردنی مادەی هۆشــبەرە‬ ‫بۆ ئەم واڵتە‪ ،‬بە مەبەستی بەدەستهێنانی‬ ‫دەســتكەوتی سیاسی و داگیركاری تێیدا‪،‬‬ ‫ئەمــە وەك لە ســەرهەڵدان و باســكردنە‬ ‫مێژوییەكانــی مــاددە هۆشــبەرەكاندا‬ ‫ئامــاژەی پێدراوە مــاددە هۆشــبەرەكان‬ ‫تا ســەدەی ‪ 16‬بە مەبەســتی پزیشكی و‬ ‫چارەسەركاری بەكارهاتوە‪ ،‬لەوێ بەدواوە‬ ‫مەبەســتەكانی تری دەردەكەوێت ئەمەش‬ ‫پــاش ئەوەی كــە زیانــەكان و ناســینی‬ ‫ســەرجەم جۆرەكانی مادە هۆشــبەرەكان‬ ‫الی واڵتان وەدەركەوت‪.‬‬ ‫كێشــەی مــاددە هۆشــبەرەكان و‬ ‫ئالودەبــوان و بەكارهێنەرانــی وەك‬ ‫كێشەیەكی جیهانی و دەركەوتەیەكی نوێی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی و دیاردەیەكــی دەرونیــش‪،‬‬ ‫ناوەنــاوە دەبێتە ســەردێڕیی هەواڵەكانی‬ ‫كوردســتان‪ .‬ئەمــە یەكەم جــارە لە پاش‬ ‫هەڕەشە سیاسی و ئابورییەكان‪ .‬تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵــگا روبەڕوی ترســناكیەكی دەرونی‬ ‫و كۆمەاڵیەتــی نــوێ‌ ببنــەوە‪ .‬كە ئەویش‬ ‫هەڕەشەی مادە هۆشبەرەكانە‪ ،‬كە دەڵێین‬ ‫نوێ‌ مەبەســتمان ئەوەیە كــە بە بەراورد‬ ‫بــە مێژوی بەكارهێنان و باڵوبونەوەی ئەم‬ ‫مادانە لە كوردســتان و تەنانەت عێراقیش‬ ‫نوێیــە و لــە پێش راپەرینــەوە ئەم واڵتە‬ ‫پاكتریــن واڵت بــوە هــەم لــە روی بونی‬ ‫مادەكانــەوە و هەمیش لە روی ئالودەبوان‬ ‫و بەكارهێنەرانییەوە‪.‬‬ ‫خوگرتــن بە مادەهۆشــبەرەكان دیاردە‬ ‫و پرۆســەیەكی كۆمەاڵیەتییــە و چەندین‬ ‫كاروكاردانــەوە دەگرێتەخۆی‪ ،‬بەواتایەكی‬ ‫تــر كێشــەی مــادە هۆشــبەرەكان تەنها‬ ‫كێشــەی تاكێكی گۆشــەگیر نییــە كە لە‬

‫نێوان شــەو رۆژێكدا یان تەنها بۆ جارێك‬ ‫روبدات‪ ،‬بەڵكو كێشەیەكە كە لە ناوەندێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی كلتوری دیاریكراودا رودەدات‬ ‫و دوبــارە دەبێتــەوە‪ ،‬كە ئەو ناوەندە یان‬ ‫هانــی دەدات یــان بەجۆرێك لە جۆرەكان‬ ‫چاوپۆشــی و كەمتەرخەمــی لێــدەكات‪،‬‬ ‫جــا لە گروپی هاوتەمــەن و هاوڕێكانیەوە‬ ‫بگرە تا هاوڕێی خراپ و تێكەڵبون لەگەڵ‬ ‫خوگرتــوەكان و بەكارهێنەرانــی مــادە‬ ‫هۆشبەرەكانەوە بێت‪.‬‬ ‫لــە مانــەوە بۆمــان دەردەكەوێت‪،‬كــە‬ ‫كێشــەی ئالودەبــوان تەنهــا كێشــەی‬ ‫ئــەو تاكــە نییــە كــە مــادەی هۆشــبەر‬ ‫بەكاردێنێــت‪ ،‬بەڵكــو كێشــەیەكی چەند‬ ‫الیەنەیە و پەیوەندی بە تاك و كۆمەڵگاوە‬ ‫هەیــە‪ ،‬كە پێش هەمو شــتێك ئالودەبون‬ ‫كێشــەیەكی تەندروســتییە و پەیوەنــدی‬ ‫بە الیەنی سایكۆســۆماتییەوە هەیە‪ ،‬واتە‬ ‫دەبێــت بزانین ئــەم كێشــەیە كاریگەری‬ ‫خراپی لەســەر هەردو الیەنی جەستەیی و‬ ‫دەرونــی تاك دەبێت‪ ،‬كە راســتەوخۆ یان‬ ‫ناڕاســتەوخۆ كار دەكاتــە ســەر خێزان و‬ ‫كۆمەڵگاش بەگشتی‪.‬‬ ‫هەروەها كێشەیەكی كۆمەاڵیەتییەو كار‬ ‫دەكاتە سەر پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫و و جۆرەهــا كێشــەو گرفتــی تــری‬ ‫كۆمەاڵیەتیی لێدەكەوێتەوە وەك تێكچونی‬ ‫خێــزان و تــەاڵق و هــەژاری و بێــكاری و‬ ‫دزیكــردن و خۆكــوژی و كوشــتنی ژن و‬ ‫منداڵ و زۆر كێشــەی تــری كۆمەالیەتی‪،‬‬ ‫كێشــەی ئابوریــش یەكێكــی تــرە لــە‬ ‫كێشــەكانی مــاددە هۆشــبەرەكان‪ ،‬كــە‬ ‫لەســەر تاك و كۆمەڵگە لــە روی ئابوری‬ ‫كاریگەری خراپی هەیە‪ ،‬كێشــەی دەوڵەت‬ ‫و كۆمەڵگاشە‪ ،‬چونكە كۆمەڵگا ناچارە لە‬ ‫جیاتی ســەرمایەگوزاری بۆ پرۆژەكانی تر‬ ‫پالنی گرنگ و ســتراتیژی بــۆ پەرەپێدان‬ ‫و گەشــەكردنی كۆمەاڵیەتــی و و ئابوری‬ ‫فەرهەنگــی سیاســی دابنێــت‪ ،‬پــان بۆ‬ ‫گرتــن و بەندكــردن و چارەســەركردن و‬ ‫بەدواداچونــی ئــەم كێشــەیە دابنێــت و‬ ‫بودجــەی بــۆ تەرخان بــكات‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی كە كێشــەیەكی یاسایشــە‪ ،‬چونكە‬ ‫یاســای زۆربــەی واڵتــان وەك تاوانێكــی‬ ‫گــەورەی دژ بەكۆمەڵــگای دەزانــن و‬ ‫پێوســیتی بە دانانی رێوشــوێنی یاسایی‬ ‫هەیە بۆ بەرەنگاربونەوە و تەشەنەسەندنی‬ ‫ئەم دیاردەیە لە كۆمەڵگادا‪..‬‬ ‫لە هەمــو ئەوانەوە بۆمان روندەبێتەوە‪،‬‬ ‫كــە كێشــەی مــادە هۆشــبەرەكان تەنها‬ ‫كێشــەی تاك نییــە و پەیوەنــدی بە زۆر‬ ‫رەهەنــدی تری ژیانــەوە هەیە و هەمویان‬ ‫گرێدراوی یەكترین‪.‬‬ ‫بەداخــەوە كێشــەی ئالودەبــون بــە‬ ‫مادەهۆشــبەرەكان‪ ،‬كــە دیاردەیەكــی‬ ‫جیهانیە‪ ،‬تاوەكو ئێستا نەبۆتە تەوەرێكی‬ ‫فــرە رەهەنــد و فرەالیــەن و تەنهــا وەك‬ ‫بەشــێ لە تــاوان و دۆســیەیەكی پۆلیس‬ ‫و ئاســایش مامەڵــەی لەگەڵــدا دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەمەش ســەرەتایەكە بۆ تێگەیشــتنێكی‬ ‫هەڵەو دۆزینەوەی رێگا چارە‌یەكی دور لە‬ ‫زانستی‪ .‬بەوەی ئەم دیاردە سەرتاسەریی‬ ‫و جیهانییــە‪ ،‬كــە‌ زادەی كۆمەڵێ فاكتەر‬ ‫و خوڵقــاوی هەلومەرجێكــە كــە بۆخۆی‬ ‫هەڵگــری دەیــان دیــاردە و دەركەوتــەی‬ ‫نوێیە‪.‬‬ ‫كاری بازرگانیكــردن بــە هەریــەك‬ ‫لــە جۆرەكانــی مــاددە هۆشــبەرەكانەوە‬ ‫ســەرچاوەیەكی داهاتــی خەیاڵــی هەیە‪.‬‬ ‫ئەم پاڵنــەرە لــە كوردســتاندا زەمینەی‬ ‫گەورەبونــی زۆر لەبــارە‪ .‬بەوپێیــەی‬ ‫پەشــێویی ســنورەكان‪ .‬ئاســانی‬ ‫ســپیكردنەوەیی داهاتی ئــەم بازرگانیە و‬ ‫دواجاریش بونە پردی گواستنەوە و هێنان‬ ‫و بردنــی‪ .‬ئەم بازرگانیــە بەهۆی الوازیی‬ ‫و نزمی ئاســتی روبەروبونەوەی (نەبونی‬ ‫تەكنەلۆجیای دۆزینەوە و پشــكنین و زۆر‬ ‫شتی تر وادەكات ئەگەر هەنوكە كوردستان‬ ‫تەنها ترانزێت بێــت‪ .‬ببێتە بازارێكیش بۆ‬ ‫بەكاربردن و ئالودەبونی خەڵكی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )617‬دوشةممة ‪2017/7/17‬‬

‫تەندروستی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫ئۆتیزم‪ ،‬نەخۆشی سەردەمی تەكنەلۆژیا‬

‫نزیكەی ‪ 500‬منداڵ لەسنوری پارێزگای سلێمانی‬ ‫ئۆتیزمیان هەیە‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان ڕەزا‪:‬‬ ‫نەخۆشــییەكی‬ ‫ئۆتیــزم‪،‬‬ ‫ســەردەمیانەیە كــە منــداڵ‬ ‫لەتەمەنی سێ ساڵییەوە هەستی‬ ‫پێدەكرێت‪ ،‬بەهۆی ئەوەی كێشە‬ ‫لەڕێڕەوی گەشەكردنی مێشكیدا‬ ‫هەیە‪ ،‬كــە هۆكارە بنەڕەتیەكەی‬ ‫تائێســتا نەزانــراوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی دەیگێڕنەوە‬ ‫بــۆ هــۆكاری بۆماوەیــی‌و بونی‬ ‫خێزانێكی پەراوێزخراوو بێدەنگ‪،‬‬ ‫پزیشــكێكی پســپۆڕیش‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بەوە دەكات‪ ،‬ئاســتی چارەسەر‬ ‫لەهەرێمی كوردســتان لەئاستی‬ ‫پێویســتدا نیــە‪ ،‬بەڕێوەبــەری‬ ‫ســەنتەری ئۆتیزمیــش‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«ســەنتەرەكە هاوكاریی باشــی‬ ‫مندااڵنی ئۆتیــزم‌و خێزانەكانیان‬ ‫دەكات»‪.‬‬

‫ئۆتیزم چییە؟‬

‫د‪.‬زانــا عەبدولڕەحمــان‪ ،‬پســپۆڕ‬ ‫لەنەخۆشــییەكانی مێشــك‌و دەمــار‪،‬‬ ‫ئامــاژە بــەوە دەكات‪ ،‬ئۆتیــزم بریتیــە‬ ‫لەنەخۆشــییەك لەفەرمانــی مێشــكی‬ ‫مرۆڤــدا‪ ،‬واتــە كێشــەیەك لەڕێــڕەوی‬ ‫گەشــەكردنی مێشكی ئەو مرۆڤەدا هەیە‪،‬‬ ‫واتــە ئــەو كەســە ناتوانێــت بەئاســانی‬ ‫شــتەكان جێبەجێ بــكات‪ ،‬ئــەو منداڵە‬ ‫توانای قســەكردنی نیە‪ ،‬وەك كەســێكی‬ ‫ئاســایی فێر نابێت توانــای پەیوەندیی‬ ‫كردنــی بــە بەرامبەرەوە نییــە‪ ،‬ژیانێكی‬ ‫تایبەتی هەیە‪ ،‬چوار دەورەكەی بە باشی‬ ‫ناناســێتەوە‪ ،‬ئــەم كەســانە لەفێربونــی‬ ‫زمان توشی دواكەوتن دەبن‪ ،‬گۆشەگیری‬ ‫كۆمەاڵیەتیشــیان هەیــە‪ ،‬لەهەمانكاتــدا‬ ‫كۆمەڵێــك جوڵــەی دیاریكــراو دەكەن‪،‬‬ ‫كە جوڵەكان لەشــێوەی لەیەكچو دوبارە‬ ‫دەبنــەوە‪ ،‬زۆربــەی زۆری ئــەو كەســانە‬ ‫لەخــوار تەمەنــی ســێ ســاڵیەوە دركی ناگونجێت‌و هەڵسوكەوتی ئاسایی لەگەڵ‬ ‫پێدەكرێت‪ ،‬كە گەشەی ئاسایی بە باشی منداڵەكانی چــواردەوری ناكات‪ ،‬جوڵەی‬ ‫دیاریكــراو دوبــارەو دەكاتەوە‪ ،‬كە قســە‬ ‫ناڕوات بەڕێوە‪.‬‬ ‫دەكات‪ ،‬ســەیری چاوی بەرامبەر ناكات‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوەی ســەنتەری پەیوەندیی ئەم‬ ‫هۆكارەكانی توشبون بەئۆتیزم‬ ‫ئــەو پزیشــكە پســپۆڕە باســی كەسە بە چوار دەورەوە بچڕاوە‪ ،‬لەزمان‌و‬ ‫لەوەیشــكرد‪ ،‬نەخۆشــی ئۆتیــزم قسكردنیش دوادەكەوێت‪.‬‬ ‫نەخۆشــی ئــەم ســەردەمەیە‌و زۆربــەی‬ ‫شــارەزایان دەیگێڕنــەوە بــۆ نەخۆشــی چارەسەرەكان لەئاستی پێویستدا نین‬ ‫پزیشكەكە‪ ،‬دەڵێت «نەخۆشی ئۆتیزم‬ ‫ســەردەمی تەكنەلۆژیایە‪ ،‬بــەاڵم هۆكارە‬ ‫بنەڕەتییەكــەی بەدیاریكراوی تا ئێســتا نەخۆشــییەكی درێژخایەنــە‌و تاكۆتایــی‬ ‫نەزانــراوە‪ ،‬هەندێــك هۆكار هــەن‪ ،‬وەك تەمــەن لەگەڵ ئەو منداڵەدا دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫بۆماوەیــی‌و خێزانــی پەراوێزخــراوو كــە رەنــگ‌و رووی منداڵەكــە لەتەمەنی‬ ‫بێدەنــگ‪ ،‬كــە ئەمانــە‪ ،‬وەك هــۆكاری هەرزەكاریدا دەگوڕێت‌و دەبێتە كەســێكی‬ ‫مەترســیدار‪ ،‬بەاڵم مــەرج نییە هەركەس دژە كۆمەاڵیەتــی‪ ،‬لەگــەڵ ئەوەیشــدا‪،‬‬ ‫بــەو حاڵەتــەدا بــڕوات توشــی ئۆتیــزم ئاســتی چارەســەر لەهەرێمی كوردستان‬ ‫ببێــت‪ ،‬هەروەها یەكێك لــە هۆكارەكانی زۆر الوازە‌و لەئاســتی پێویســتدا نیــە‪،‬‬ ‫تــر بونــی خێزانێكــی ســاردە‪ ،‬واتە ئە‌و ئەو خێزانانەیشــی منداڵەكانیان نەخۆشە‬ ‫خێزانەی باوك خەریكی شــتێكەو دایك گیــرۆدەن‪ ،‬چونكــە بەرپرســیارێتی‬ ‫خەریكی شــتێكی ترە‪ ،‬هەموی ســەیری منداڵــەكان تەنها لەســەر شــانی دایك‌و‬ ‫مۆبایل دەكات‌و منداڵەكەشــیان دادەنێن باوكەكەیە»‪.‬‬ ‫بەدیار تەلەفیزیۆن‌و یەك جۆر كەناڵەوە‪،‬‬ ‫بۆیە دەركەوتوە لەم خێزانانەدا توشبون‬ ‫‪ 12‬منداڵی توشبو بەئوتیزم‬ ‫بەئۆتیزم زیاترە‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری سەنتەری ئۆتیزم لەسلێامنی‪:‬‬ ‫رێژەی توشبوون بە ئۆتیزم‬ ‫لە زیادبووندایە‬

‫نیشانەكانی ئۆتیزم‬

‫ناوبــراو رونیشــدەكاتەوە‪ ،‬منداڵەكــە‬ ‫بەگەشــەی ئاســایی خــۆی هــەر‬ ‫لەپێكەنیــن‌و باوێشــكدان‌و جوڵەی چاوی‬ ‫لەپەیوەندیكردنــی بــە چــواردەوری‬ ‫خۆیــەوە نــاڕوات‪ ،‬منداڵەكە زۆر گڕۆزە‌و‬

‫لەسەنتەری ئۆتیزم لەسلیامنی‬ ‫سودمەندن‬

‫الی خۆیشیەوە بەڕێوەبەری سەنتەری‬ ‫ئۆتیزم لەســلێمانی‪ ،‬ئاماژە بەوە دەكات‪،‬‬ ‫ســەنتەری ئۆتیــزم ســەر بەوەزارەتــی‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتییە‪ ،‬لە ســاڵی ‪2009‬‬ ‫وە دامــەزراوە‪ ،‬بەهــۆی بچوكی بیناكەوە‬ ‫لەئێســتادا تەنها ‪ 12‬منداڵ لەبەرنامەكان‬

‫ســودمەند دەبن‪ ،‬چونكە ‪ 12‬مامۆستایان‬ ‫هەیــە‪ ،‬كە بەرنامــەو پرۆگرامی تایبەتن‌و‬ ‫هەمــوو بەرنامــە‌و پرۆگرامــی جیهانیــن‪،‬‬ ‫بەپێی پێویســت بەرنامــەكان جێبەجێ‬ ‫كــراون‪ ،‬ئــەم ســەنتەرە دەوامیــان وەك‬ ‫قوتابخانــەكان وایــە ســێ مانگ پشــوی‬ ‫هاوینــی هەیــە‪ ،‬بەاڵم لەســاڵی رابردوو‬ ‫بەهۆی قەیرانی دارایەوە كەمی دەوامەوە‬ ‫شــێوازی دەوامكــردن گۆڕا‪ ،‬شــەش رۆژ‬ ‫لەهەفتەیكــدا دەوام هەیە‪ ،‬لەكاتژمێر ‪8‬‬ ‫بەیانی بۆ ‪ 12‬نیوەڕۆ‪.‬‬ ‫لەســەنتەرەكەدا هەر ژورێك بەرنامەی‬ ‫خــۆی هەیــە‪ ،‬هــەر منداڵێــك بەتەنیــا‬ ‫بەرنامــەی پێدەوترێتــەوە‪ ،‬چونكــە‬ ‫هەیانــە كێشــەی لەقســەكرن یــان زمان‬ ‫یــان كێشــەی دیكــەی هەیــە‪ ،‬هەریەك‬ ‫لەمنداڵەكان چاالكیان بەپێی حاڵەتەكە‬ ‫دەگۆڕێت‪.‬‬

‫چۆنێتی وەرگرتنی منداڵ لەسەنتەرەكە‬

‫رەحمان عەلی‪ ،‬رونیدەكاتەوە‪ ،‬منداڵی‬ ‫ێ ســاڵیەوە دەستنیشــان‬ ‫ئۆتیــزم لەســ ‌‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬زۆربەیان دێن لێــرە ناو تۆمار‬ ‫دەكــەن‪ ،‬هەروەها رێنمایــی دەدرێت بە‬ ‫خێزانەكە‪ ،‬لێرە پێوەرێكی دیاریكراو نیە‬ ‫بۆ وەرگرتنی منداڵ‪ ،‬بەاڵم كار لەسەر ئەوە‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬ئەگەر منداڵێك دو ســاڵ بێت‬ ‫توش بوبێــت‌و خێزانەكەی كەمدەرامەتە‌و‬ ‫لەهیــچ شــوێنێكی تر ســودمەند نەبوە‪،‬‬ ‫ناتوانێــت بیباتــە شــوێنكی تایبــەت‪،‬‬ ‫ئــەوا وەردەگیرێت‪ ،‬هەرمنداڵێك لەدوای‬

‫د‪.‬زانا عەبدولڕەحامن‪ ،‬پسپۆڕ لەنەخۆشییەكانی‬ ‫مێشك‌و دەمار‪ :‬خێزانی سارد‪ ،‬هۆكارێكە بۆ توشبونی‬ ‫منداڵ بە ئۆتیزم‬

‫تەمەنی ســێ ساڵیەوە تا ‪ 12‬ساڵی مافی‬ ‫خۆیەتی لەســەنتەرەكە سود مەند بێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كە منداڵ هەرزەكار بو پێویســتیان‬ ‫بەســەنتەرێكی تایبەت هەیە‪ ،‬كە لە لێرە‬ ‫نیە‪ ،‬كێشــەی گرفتی بچوكی سەنتەرەكە‬ ‫نەتوانراوە وەك پێویست منداڵ وەربگرن‪،‬‬ ‫هەندێ منداڵ ئەوەندە حاڵەتەكەی توندە‬ ‫ناتوانین خزمەتیان بكەین‪.‬‬ ‫وتیشــی «رێژەی توشبون بە ئۆتیزم‬ ‫لەزیادبوندایــە‪ ،‬لەدەوربــەری پارێــزگای‬ ‫ســلێمانی نزیكی ‪ 500‬حاڵەتی توشــبون‬ ‫بەئۆتیــزم هەیــە‪ ،‬ئــەو ‪ 12‬منداڵــەی كە‬ ‫ســودمەند دەبێت لەســەنتەرەكە‪ ،‬تەنها‬ ‫دەتوانێت بۆ ماوەی دوو ســاڵ لەگەڵمان‬ ‫بــەردەوام بێت‪ ،‬دەبێــت هەلیش بدرێت‬ ‫منداڵێكی دیكە»‪.‬‬

‫سەنتەرەكە هاوكارێكی باشی منداڵ‌و‬ ‫خێزانەكانە‬

‫جەختــی‬ ‫بەڕێوەبــەرە‪،‬‬ ‫ئــەو‬ ‫لەوەیشــكردوە‪ ،‬ســەنتەرەكە لــەڕوی‬ ‫راهێنــان‌و هۆشــیاركردنەوەی مندااڵنــی‬ ‫ئۆتیــزم كاری باشــی كــردوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫جێگایەكــە بــۆ ئــەو كەســانەی كــە‬ ‫منداڵەكانیــان ئۆتیزمــی هەیــە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫مندڵەكەشــی وەرنەگیرێــت‪ ،‬دەتوانرێــت‬ ‫لەڕێگــەی ســەنتەرەكەوە خێزانەکــە‬ ‫هــاوكاری بكرێــت‪ ،‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‬ ‫توانیویەتی ئۆتیزم بەخەڵك بناســێنێت‪،‬‬ ‫چونكــە ئۆتیزم حاڵەتێكــی تازەیە لەناو‬ ‫كۆمەڵگەدا‪.‬‬

‫پێویستە قوتابخانەكان جێگەیان‬ ‫بكرێتەوە‬

‫ڕەحمــان عەلــی جەختدەكاتەوە‪ ،‬بەو‬ ‫ســەنتەرانە ناتوانین خزمــەت بە منداڵی‬ ‫ئۆتیــزم بكەیــن‪ ،‬بەڵكــو دەبێــت‪ ،‬ئــەم‬ ‫مندااڵنە لەناو قوتابخانەكان جێبكرێنەوە‌و‬ ‫كەسانی شارەزا‌و پسپۆڕیان بۆ دابنرێت‪،‬‬ ‫وەك سســتەم‌و یاســا هەیە‪ ،‬بەاڵم كاری‬ ‫پێناكرێــت‪ ،‬بە هەمو پارێزگای ســلێمانی‬ ‫‪ 50‬منداڵی ئۆتیزم لەقوتابخانەكان نین‪،‬‬ ‫بەهەموو ســەنتەرە ئەهلی‌و حكومیەكان‌و‬ ‫قوتابخانــەكان رێكخــراوەكان ‪ 100‬منداڵ‬ ‫سودمەند نەبوە لەقوتابخانەكان‪.‬‬

‫قەیرانی دارایی كاریگەریی لەسەر‬ ‫سەنتەرەكە دروستدەكات‬

‫ئەو بەڕێوەبەرە‪ ،‬ئاماژەی بەوەیشكرد‪،‬‬ ‫بینایەك بۆ سەنتەرەكە لەدروستكردندابو‬ ‫لــە ســاڵی ‪2014‬وە كاری تێــدا دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی قەیرانی داراییەوە پرۆژەكە‬ ‫وەســتاوە‪ ،‬تەنهــا ‪ 20‬ژووری تێدایــە كە‬ ‫ژوورەكانــی پێنج منداڵ ناگرێت ئەو كات‬ ‫دەگاتــە ‪ 100‬منــداڵ‪ ،‬كە پێوســتیان بە‬ ‫‪ 40‬بــۆ ‪ 50‬كارمەندی راهێنراو هەیە‪ ،‬هەر‬ ‫هێشــتا كێشــەمان دەبێــت‪ ،‬ئەگــەر ئەو‬ ‫ســەنتەرە ‪ 100‬منــداڵ بگرێــت ئەی باقی‬ ‫منداڵەكانی تر چیبكەن‪ ،‬لەئێستا ئاگادار‬ ‫كراوینەتــەوە كــە ئــەم ســاڵ بیناكەیان‬ ‫بۆتەواو دەكەن‪.‬‬

‫پرۆژەو پالنی سەنتەری ئۆتیزم بۆ‬ ‫ئایندە‬

‫ناوبــراو‪ ،‬دەڵێــت «یەكێــك لەخاڵــە‬ ‫گرنگەكان ئامادەكردنــی خێزانە‪ ،‬چونكە‬ ‫رۆڵــی گرنــگ دەبینــت‪ ،‬بــۆ منداڵەكــە‪،‬‬ ‫خێــزان دەبێت هەوڵبــدات مامەڵە لەگەڵ‬ ‫هەموو هەڵســوكەوتە نامۆكانی منداڵەكە‬ ‫بكات‪ ،‬لەكاتێكدا كــە روبەڕوی حاڵەتێك‬ ‫دەبێتــەوە‪ ،‬هەروەهــا بــۆ ســاڵی ئایندە‬ ‫پــان هەیە هەفتەیەك خولی فێربون بۆ‬ ‫مامۆســتاكان لەالیەن كەســانی شارەزا‌و‬ ‫پسپۆڕەوە بكرێتەوە‪ ،‬كەساڵی پار بەهۆی‬ ‫قەیرانی داراییەوە نەتوانراوە بكرێت»‪.‬‬ ‫رونیشــكردەوە‪ ،‬ســێ مانگ پشــو بۆ‬ ‫منداڵــی ئۆتیــزم زۆرە‪ ،‬چونكــە دابڕانی‬ ‫منــداڵ بــۆ مــاوەی یــەك رۆژ كــە‬ ‫ناچێتــەوە ســەنتەرەكە بــۆ رۆژی دواتر‬ ‫هەنــدێ هەڵســوكەوتی نامــۆی هەیــە‪،‬‬ ‫چونكــە منداڵــی ئۆتیزم بــە بەردەوامی‬ ‫پێویســتی بــە كاركــردن هەیــە‪ ،‬بەپێی‬ ‫بەرنامــە جیهانیــەكان منداڵــی ئۆتیــزم‬ ‫دەبێــت لەهەفتەیەكدا ‪ 35‬بۆ ‪ 40‬كاتژمێر‬ ‫لەســەنتەرێكدا كاری گــەڵ بكرێت‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەواڵتــی ئێمــەدا نیــە‪ ،‬ناوبراو وتیشــی‬ ‫«نەبونــی ســتافی پســپۆڕ‌و قەیرانــی‬ ‫داریی بەگشــتی‌و تەواو نەبونی سەنتەرە‬ ‫تازەكــە‪ ،‬ئەوگرفتانەی لەنێوان وەزارەتی‬ ‫كار‌و پــەروەردەدا هەیــە‪ ،‬دانەمەزراندنی‬ ‫مامۆســتای تــازە‪ ،‬جگە لــەوەی تیمێكی‬ ‫پێوســت بــۆ كاركــردن لەگــەڵ منــداڵ‌و‬ ‫خێزانەكانیان»‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫‪No. (617) 17-07-2017‬‬

‫بۆ یەكەمینجار لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان‬

‫گروپی هونەریی دڵخواز‬ ‫‪ 174‬هونەرمەندی شێوەكاری پێكەوە كۆکردەوە‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬سەرۆكی گروپی هونەری دڵخواز‪:‬‬ ‫هونەری دڵخوازیش هاوزای راچەنینی رۆشنگەری هاوچەرخ جڵەوی ئەسپەشێی بەرداو لە ماوەیەكی كورتدا‪ ،‬مەودایەكی درێژی بڕی‬ ‫كامەران قەرەداغی‪ ،‬جێگری سەرۆكی گروپی هونەری دڵخواز‪:‬‬ ‫كارمان لەسەر ئەوە كردوە ئەم پێشانگەیە ببەینە ئەڵامنیا‬ ‫كەیهان محەمەد‪ ،‬لێپررساوی بەشی پەیكەرسازی گروپی هونەری دڵخواز‪:‬‬ ‫كۆبونەوەی ئەم هەمو تابلۆ و هونەرمەندانە پێكەوە‪ ،‬ئاستە جیاوازەكان ئاشكرا دەكات‬ ‫چاودێر‪-‬تایبەت‪:‬‬

‫كامەران قەرەداغی‪ ،‬جێگری سەرۆكی گروپی دڵخواز‬

‫هەڵبژاردنی كارە هونەرییەكان‬

‫كەیهان محەمەد‪ ،‬لێپررساوی بەشی پەیكەرسازی‬

‫بــۆ یەكەمینجار و لەســەر ئاســتی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬رۆژانی ‪-12‬‬ ‫‪ ،2017/7/17‬گروپــی هونــەری‬ ‫دڵخــواز‪ ،‬كــە گروپێكــی نوێیــە‪،‬‬ ‫لــە گەلــەری نیشــتمانی (ئەمنــە‬ ‫ســورەكە)‪ ،‬یەكەمیــن پیشــانگەی‬ ‫هاوبەشــی هونەرمەندانی باشــوری‬ ‫كوردستانی كردەوە‪ ،‬لەم پیشانگە‬ ‫نــاوازە و بەرفراوانــەدا‪)174( ،‬‬ ‫هونەرمەنــد هەریەكــە و بە كارێك‬ ‫بەشــدارییان تێــدا كــردوە‪ .‬كــە‬ ‫ئەمــەش یەكەمینجــارە بــەو رێژە‬ ‫زۆرە هونەرمەندان لە پێشانگەیەكی‬ ‫هاوبەشدا كۆدەكرێنەوە‪.‬‬

‫ســەبارەت بــەم پیشــانگە بەرفراوانە كە‬ ‫بەپێشــانگەی خۆشەویســتی ناودەبرێــت‪،‬‬ ‫هونەرمەنــد (كامەران قەرەداغــی) جێگری‬ ‫ســەرۆكی گروپــی هونــەری دڵخــواز بــە‬ ‫"چاودێــر"ی راگەیانــد‪ :‬دوای دروســتبونی‬ ‫ئــەم گروپە‪ ،‬بە هەوڵ‌و هیممەتی كاك مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬بیرمان لە كردنەوەی پیشانگەیەكی‬ ‫هاوبەشی بەرفراوانی هونەرمەندانی باشوری‬ ‫كوردســتان كردەوە‪ ،‬ئەوەبــو دوای بانگەواز‬ ‫بۆ كاری داهاتویشــیان ئامــاژەی بەوەدا یەكێ‌ لــە كاریگەرییەكانی ئەم پیشــانگەیە‬ ‫بــۆ كردن‌و هاتن‌و چونی ‪ 5-4‬مانگ هیالك‬ ‫بون‪ ،‬دواجار ژمارەیەكی زۆر لە هونەرمەندان كە‪ :‬بەنیازی كردنەوەی پیشــانگەیەكین كە ئەوەیــە كــە هونەرمەنــد كاری خــۆی ‌و‬ ‫بــە دەنــگ بانگەوازەكەمانــەوە هاتن‪ ،‬ئەمە (‪ )30-25‬هونەرمەند لەخۆدەگرێ‌ لە شێوەی هاوڕێكــەی دەبینــێ‌ ‌و بــەراوردی دەكات‪،‬‬ ‫جگــە لەوەی كە خۆیشــمان دەستنیشــانی (سیمپۆزیۆم)‪ ،‬كە هونەرمەندەكە راستەوخۆ تــا هونەرمەنــدان خۆیــان لەنــاو یەكتریــدا‬ ‫هەنــدێ‌ لــە هونەرمەندانمــان كــرد‪ ،‬دواجار لە شــەقامەكاندا وێنە دەكێشێ‌‌و پاشان لە بدۆزنــەوە‪ ،‬بانگەوازەكەشــمان بــۆ هەمــو‬ ‫(‪ )174‬تابلــۆ رەزامەنــدی لەســەر درا‪ ،‬لــە پێشــانگەیەكدا نمایش دەكرێ‌‌و ســەرجەم هونەرمەنــدان بــوە‪ ،‬تــا كەس لــەم كاروانە‬ ‫هەمان كاتــدا ژمارەیەكی زۆر تابلۆمان رەفز داهاتەكەشی بۆ نەخۆشخانەی هیوایە‪.‬‬ ‫بەجێنەمێنێ‌‪.‬‬ ‫لــە ئێستاشــدا لــە هەوڵــی ئەوەداین كە‬ ‫هونەرمەندە بەشداربوەكان‪:‬‬ ‫كرد كە شایســتەی بەشداری كردن نەبون‌و‬ ‫بیمــەی تەندروســتی بــۆ ئەندامانــی گروپ‬ ‫ئــەو هونەرمەندانــەی لەم پێشــانگەیەدا‬ ‫بەكەڵكی پێشانگە نەدەهاتن‪.‬‬ ‫دەربارەی كە ئاخۆ ئەم پێشانگە بەرفراوانە دروســتبكەین‪ ،‬تــا لــە هەمــو بوارەكانــدا بەشدارییان كردوە بریتین لە‪:‬‬ ‫دەبەنە شــارەكانی تری هەرێمی كوردستان كارئاســانییان بــۆ بكرێــت‪ ،‬هەتــا رێــز و‬ ‫(ئەحمەد خانەقینــی‪ ،‬ئیدریس رەمەزان‪،‬‬ ‫وتی‪ :‬نەخێر‪ ،‬لەبەرئەوەی لە شارەكانی تری خۆشەویستی زیاتر بگەڕێتەوە بۆ هونەرمەند ئــاری بابــان‪ ،‬ئەزهار حازم‪ ،‬ئەڤین ســابیر‪،‬‬ ‫هەرێمــدا هۆڵی وای تێدا نییە كە ئەم هەمو بە مانا گشتییەكەی‪.‬‬ ‫ئەڤیــن عەلــی‪ ،‬ئەفراح عەبدولقــادر‪ ،‬ئیقبال‬ ‫ئەلزەهاوی‪ ،‬ئاكام قوربانی‪ ،‬ئەكرەم سەعید‪،‬‬ ‫تابلۆیە لەخۆی بگرێ‌‪ ،‬ناشكرێ‌ نیوەی ببەین‬ ‫ئاكۆ غەریب‪ ،‬ئامانــج جەبار‪ ،‬ئاوارە جەالل‪،‬‬ ‫‌و نیــوەی جێبهێڵین‪ ،‬بەاڵم كارمان لەســەر‬ ‫ئاشكراكردنی ئاستە جیاوازەكان‬ ‫هەر سەبارەت بەم پێشانگەیە هونەرمەند ئۆژیــن عومــەر‪ ،‬گوزڵــم نەجــات‪ ،‬ئۆشــین‬ ‫ئــەوە كــردوە و رەزامەندیشــیان دەربڕیوە‬ ‫كــە ئــەم پێشــانگەیە بەرینــە ئەڵمانیا‪ ،‬بۆ (كەیهان محەمەد) لێپرسراوی پەیكەرسازی ئیحسان‪ ،‬ئاوێزان عوسمان‪ ،‬باوان وەلید‪ ،‬بڕیار‬ ‫ئەمەیشــیان ناتوانین هەموو تابلۆكان ببەین لــە گروپــی هونەری دڵخواز بــە "چاودێر"ی محەمەد‪ ،‬تاژان ســۆران‪ ،‬تــاژان فەخرەدین‪،‬‬ ‫لەبــەر گەورەیــی قەبارەیــان‪ ،‬بــە ئومێدی راگەیانــد‪ :‬ئەمــە هەنگاوێكی دڵخۆشــكەرەو تارا حەســیب‪ ،‬تەیب عەبدولڕەحمان‪ ،‬تریفە‬ ‫ئــەوەی لــە مانگــی (‪)8‬ی ئەمســاڵدا‪ ،‬ئەو تاكــو ئێســتا نەكــراوە و دڵنیــام هەنگاوی نوری‪ ،‬جومانە ئەلزەهاوی‪ ،‬حیكمەت هندی‪،‬‬ ‫باشــتری بــەدوادا دێــت‪ ،‬كۆكردنــەوە و خەبــات حەســەن‪ ،‬خەلیــل عەلی‪ ،‬خۆشــی‬ ‫پێشانگەیە لەو واڵتە بكەینەوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــەوەی كە ئاخۆ ئــەم گروپە كۆبونــەوەی ئەم هەمو تابلۆ و هونەرمەندانە شەوقی‪ ،‬داركۆ عەباس‪ ،‬دانا ئیبراهیم‪ ،‬دانیە‬ ‫هــەر تەنیا لــە كاری پێشــانگەدا كاردەكەن خــۆی لە خۆیــدا ســەركەوتنە‪ ،‬چونكە ئەم خالید‪ ،‬دڵخۆش محەمەد‪ ،‬دڵشاد ئیسماعیل‪،‬‬ ‫وتــی‪ :‬نەخێــر كار كردن لــەم گروپەدا هەر ئاڵوگــۆڕ و تێكەڵبونــە هونەرییــە‪ ،‬ئاســتە دڵشــاد بەهادین‪ ،‬دڵشاد كوێستانی‪ ،‬دلۆڤان‬ ‫بــە تەنیــا پێشــانگە نییــە‪ ،‬بەڵكو شــانۆ‪ ،‬جیــاوازەكان ئاشــكرا دەكات‪ ،‬هــەم لە روی عەفــان‪ ،‬ژیان تەها‪ ،‬رەنــج محەمەد‪ ،‬روەیدا‬ ‫حسێن‪ ،‬رەوف حەسەن‪ ،‬زانا ئەحمەد‪ ،‬زانیار‬ ‫میوزیك‪ ،‬سینەما‪ ،‬جواننوسی‌و كاری تریش فكر و هێڵ و ڕەنگ‌و پەیوەندییەوە‪.‬‬ ‫ناوبــراو دەشــڵێت‪ :‬كردنــەوەی ئــەم ئەحمــەد‪ ،‬زەهــرا نوعمان‪ ،‬زێرەڤــان عەلی‪،‬‬ ‫دەگرێتەخــۆ‪ ،‬دەمانەوێ‌ لە گروپ دەرچین‌و‬ ‫پێشانگەیە پڕاوپڕی كردین لە خۆشەویستی‪ ،‬ســارا كەمال‪ ،‬ســامان عوســمان‪ ،‬ســەرچڵ‬ ‫هەنگاوی زیاتر بنێین‪.‬‬

‫شەوقی‪ ،‬ستار قادر‪ ،‬سمیە شیروان‪ ،‬سۆالڤ‬ ‫محەمــەد‪ ،‬ســیروان نەورۆز‪ ،‬شــادان عەلی‪،‬‬ ‫شــوان ســمكۆ‪ ،‬شــیروان حەســەن‪ ،‬شەیما‬ ‫وەلید‪ ،‬شێنێ‌ وشیار‪ ،‬صاحب حەكیم‪ ،‬صالح‬ ‫ئەلنەجــار‪ ،‬ســەباح بەهادین‪ ،‬ســتار عەلی‪،‬‬ ‫گۆران جەبار‪ ،‬گواڵڵە حەمید‪ ،‬گۆنا محەمەد‪،‬‬ ‫عەباس ئەلزەهاوی‪ ،‬عەدنان ســابیر‪ ،‬عەدنان‬ ‫عەبدولقــادر‪ ،‬عەلــی جــۆاڵ‪ ،‬عەلــی كەریم‪،‬‬ ‫غــەزال محەمــەد‪ ،‬فــارس ســەفەر‪ ،‬فــارس‬ ‫تەمــر‪ ،‬فەرهــاد حەمەئەمیــن‪ ،‬فــرود باقی‪،‬‬ ‫فریاد حسێن‪ ،‬كارزان عەبدولڕەحمان‪ ،‬كارینا‬ ‫حەمید‪ ،‬كامەران قەرەداغی‪ ،‬كامەران نوری‪،‬‬ ‫كاوە بابــان‪ ،‬كوردســتان ئەحمــەد‪ ،‬كوردۆ‬ ‫حەمەعەلی‪ ،‬كۆچەر شەریف‪ ،‬ماجید شالیار‪،‬‬ ‫موحســین عەلی‪ ،‬محەمەد وەلیــد‪ ،‬محەمەد‬ ‫ساڵح‪ ،‬محەمەد عەبدولستار‪ ،‬محەمەد فەتاح‪،‬‬ ‫میهرەبــان محەمــەد‪ ،‬میدیا محەمــەد‪ ،‬نامۆ‬ ‫محەمــەد‪ ،‬نەبــەز عومەر‪ ،‬نەورۆز ســەحاب‪،‬‬ ‫نژیار تەحسین‪ ،‬نیاز عوسمان‪ ،‬هادی رەسول‪،‬‬ ‫هاژە خالید‪ ،‬هاكار محەمەد‪ ،‬هاوســەر دلێر‪،‬‬ ‫هەژار قادر‪ ،‬هەڵمەت خەلیل‪ ،‬هەڵوان عادل‪،‬‬ ‫هەورامان جەالل‪ ،‬هێمن عومەر‪ ،‬هیوا عومەر‪،‬‬ ‫وەهبــی رەســول‪ ،‬یاســین عەلــی‪ ،‬دڵگەش‬ ‫جاســم‪ ،‬دلیار قاسم‪ ،‬شــلۆڤە عیزەت‪ ،‬ئاری‬ ‫سەالح‪ ،‬ســەباح جەزراوی‪ ،‬بەها قەرەداغی‪،‬‬ ‫ســەالح خواڕەحم‪ ،‬شەنگ عەباس‪ ،‬بەخشین‬ ‫نــوری‪ ،‬بەناز رەوف‪ ،‬تــەرزە ئەحمەد‪ ،‬دڵیار‬ ‫قاسم‪ ،‬ژیان مەحمود‪ ،‬رۆژگار كەمال‪ ،‬رەوف‬

‫عومەر‪ ،‬ســازان عەلی‪ ،‬ســۆزە حەمەســاڵح‪،‬‬ ‫عەزیــز موحســین‪ ،‬كانیــاو خورشــید‪ ،‬نزار‬ ‫هــادی‪ ،‬نەعیمە محەمــەد‪ ،‬ڤیــان ئەحمەد‪،‬‬ ‫توانــا چەمچەماڵی‪ ،‬شــكار ئەحمەد‪ ،‬هەدیە‬ ‫رەوف‪ ،‬ئاسۆ محەمەد‪ ،‬بەیان مانی‪ ،‬بەختیار‬ ‫هەڵەبجەیی‪ ،‬بەكر عومەر‪ ،‬بەهار رەوف‪ ،‬دلێر‬ ‫كامەران‪ ،‬دیاری رەشید‪ ،‬شوان عەبد‪ ،‬چێنەر‬ ‫نــزار‪ ،‬عــادل عەبدوڵــا‪ ،‬كەیهــان محەمەد‪،‬‬ ‫محەمــەد شــەرەفەدین‪ ،‬محەمــەد وەلیــد‪،‬‬ ‫ئەحمــەد ســەعید‪ ،‬ئەزمەر ســاڵح‪ ،‬بەختیار‬ ‫كەریــم‪ ،‬بورهان محێدین‪ ،‬بەهــرۆز محەمەد‪،‬‬ ‫پێشەوا (ئەحمەد سەعید)‪ ،‬خالید زەنگەنە‪،‬‬ ‫دارا نــوری‪ ،‬دانــا رەشــید‪ ،‬دێریــن نــوری‪،‬‬ ‫ریاز هادی‪ ،‬زریان نامیق‪ ،‬ســەردار ســەلیم‪،‬‬ ‫ســۆران كەمال‪ ،‬سیروان كەمال‪ ،‬النە رزگار‪،‬‬ ‫ســالح محەمەد‪ ،‬ســدیق حەمەئەمین‪ ،‬سەالم‬ ‫خواڕەحــم‪ ،‬گۆران محەمــەد‪ ،‬عەبدولڕەحمان‬ ‫ئەحمەد‪ ،‬عەبدولسەمیع فاتح‪ ،‬عومەر سەلیم‪،‬‬ ‫فەهمی ئەحمەد‪ ،‬موحســین حسێن‪ ،‬نەریمان‬ ‫عوسمان‪ ،‬نەهرۆ قادر‪ ،‬هیوا حەمەساڵح)‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫هەر دەگەنە ئەو دیو چیا‬

‫گروپــی هونــەری دڵخــواز‪ ،‬كــە خاوەنی‬ ‫بیرۆكــەو جێبەجێكردنــی ئــەم پێشــانگە‬ ‫فراوانەیە‪ ،‬گروپێكــی نوێیەو لە الیەن چەند‬ ‫هونەرمەندێكــی بــە ئەزمونــەوە دامەزراوە‪،‬‬

‫مــەال بەختیاریــش وەك هونەردۆســتێك‪،‬‬ ‫ســەرۆكی ئەم رێكخراوە هونەریەیەو ستافی‬ ‫دامەزرێنەری گروپەكەش پێكهاتون لە‪:‬‬ ‫مەال بەختیار ســەرۆكی گروپ‪ .‬كامەران‬‫قەرەداغــی جێگری ســەرۆك‪ .‬رەوف عومەر‬ ‫لێپرســراوی ســیرامیك‪ .‬ســامان عوســمان‬ ‫لێپرسراوی شــانۆ‪ .‬ئامانج جەبار لێپرسراوی‬ ‫شــێوەكار‪ .‬كەیهــان محەمــەد لێپرســراوی‬ ‫پەیكەرســازی‪ .‬كارینــا حەمیــد دەســتەی‬ ‫دامەزرێنــەر‪ .‬تــاژان ســۆران دەســتەی‬ ‫دامەزرێنەر‪.‬‬ ‫هــەر ســەبارەت بە پێشــانگە هاوبەشــە‬ ‫فراوانەكە‪ ،‬گروپی هونەری دڵخواز كتێبێكی‬ ‫لەســەر تــەواوی (‪ )174‬هونەرمەندەكــە و‬ ‫كارەكانیان بە ناوی (تابلۆنما) باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫كــە تێیدا ناوی هونەرمەندە بەشــداربوەكان‬ ‫‌و كارەكانیانــی تێــدا خراوەتــەڕو كــە لــە‬ ‫پێشــانگەكەدا بەشــداربون‪ ،‬هاوكات هەر لە‬ ‫(تابلۆنمــا)دا مەال بەختیار وەكو ســەرۆكی‬ ‫گروپەكــە پێشــەكییەكی نوســیوە كە تێیدا‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫گروپــی هونــەری دڵخــواز‪ ،‬رەوتێكــی‬ ‫هونــەری نوێیــە‪ ،‬كەوتۆتــە بــزاوت‪ .‬ئــەم‬ ‫بزاوتــە هونەرییــە‪ ،‬زادەی ســەردەمی تان‌و‬ ‫پۆچنــی مەدەنییــەت‌و دەوڵەتی هاواڵتی‌و‬ ‫پەلوپۆهاویشــتنی ئازادییەكانە‪ ،‬لە چارەكە‬ ‫ســەدەی رابــردودا فەلســەفەی نــەزۆك ‌و‬ ‫هــزری كۆپی گــەرا ناوەندێكــی خوێنەواری‬ ‫لــە بازنــەی ئەركــەكان ترازان‪ ،‬سیاســەت‪،‬‬ ‫هەڵچــون‌و داچونی هەبــو‪ ،‬ئابوری تەپی‪..‬‬ ‫زاری بــێ‌ زاری زایەڵــەی دا‪ ،‬بەاڵم هونەر و‬ ‫هونەری شــێوەكاری ســفت‌و سۆڵ مایەوە‪،‬‬ ‫بەردەوام پێشــانگە دیدەی هونەردۆســتانی‬ ‫رۆشنا دەكرد و داهێنانیش هۆگرانی هونەری‬ ‫دەبوژانــدەوە‪ ،‬ئــەدی‪ ،‬هونــەر پزیســكی‬ ‫رێنسانســی ئیتالیا و رۆژئــاوا نەبو؟!‪ ،‬هەر‬ ‫ئەو پزیسكە رۆشــنگەری نەكردە وێستگەی‬ ‫دابڕان لە كۆنەپەرستان؟!‪ ،‬راستیمان گوتوە‬ ‫كە جەخت دەكەینەوە‪ :‬هونەر و زانســت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئازادی ئەندێشــە‪ ،‬چەمكــی لەدایكبوی ژانی‬ ‫ســەرفرازی ئەقڵــن‪ .‬دەی‪ ..‬ئەوەتا هونەری‬ ‫دڵخوازیــش هــاوزای راچەنینی رۆشــنگەری‬ ‫هاوچــەرخ جڵــەوی ئەسپەشــێی بــەرداو لە‬ ‫ماوەیەكی كورتــدا‪ ،‬مەودایەكی درێژی بڕی‪،‬‬ ‫دور لە دەســتكەوت بە هانــدەری بزاوتێكی‬ ‫هونەرییــەوە‪ ،‬بزواو سەرانســەری باشــوری‬ ‫تەی كرد و تواناكانی دۆزییەوە‪.‬‬ ‫تــازە عەیبــی ســواربون بــە دو عەیــب‬ ‫دابەزیــن ناگۆڕنــەوە‪ ،‬بەنــدەش‪ ..‬بەچێژی‬ ‫هونەردۆســتییەوە‪ ،‬كــە لــە هەرزەكاریمەوە‬ ‫لە قوتابخانــەی خانەقینــەوە تیامدا پژاوە‪،‬‬ ‫بمپــەرژێ‌ ئێســتاش درێغــی ناكــەم كەژاوە‬ ‫لە ســەرەتایە‪ ..‬بەاڵم رازاوەیــە بە هونەری‬ ‫هاوچەشن‌و بەهرەی رەنگاورەنگ‪.‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫چەند شیعرێکی‬ ‫مەرام ئەملسڕی‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )559‬دووشەممە ‪2017/7/17‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫به‌ره‌و بیستویه‌كه‌مین فێستیڤاڵى نێوده‌وڵه‌تیى گه‌الوێژ‬

‫پەنجەرەیەک بە ڕووی ئەدەبیات و کولتووری ڕووسیدا‬

‫یەکێک لە دانیشتنەکانی بیستەمین خولی فێستیڤاڵی گەالوێژ (ئەرشیف)‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫بڕیار وای ‌ه ئه‌مساڵیش وه‌كوو سااڵنى پێشوو‬ ‫له‌ ڕێكه‌وتى ‪2017/11/21‬ـــدا بیستویه‌كه‌مین‬ ‫فێستیڤاڵى ڕووناكبیریى گه‌الوێژ بە ئامادەبوونی‬ ‫نووسەران و ڕۆشنبیرانی کورد و بیانی ساز‬ ‫بكرێت‪ ،‬ك ‌ه ئه‌مساڵ پتر مۆركى نێوده‌وڵه‌تیى‬ ‫پێو‌ه دیار ده‌بێت‪ .‬بڕیار دراو‌ه ڕۆژێك ته‌رخان‬ ‫بكرێت بۆ دیالۆگى كولتووریى كوردى‪-‬ڕووسى‪،‬‬ ‫ك ‌ه هه‌ر له‌ئێستاو‌ه هه‌وڵ ده‌درێت په‌یوه‌ندیى ب ‌ه‬ ‫نووسه‌ران و ڕووناكبیرانى ڕووسیاو‌ه بكرێت تا‬ ‫له‌گەڵ ڕووناكبیر‌ه ڕووسیزانه‌كانى كوردستاندا‬ ‫گفتوگۆ بكه‌ن له‌سه‌ر كاریگه‌ریى ئ ـه‌ده‌ب و‬ ‫كولتوورى ڕووسى له‌سه‌ر ئه‌ده‌ب و كولتوورى‬ ‫ناوچه‌ك ‌ه به‌گشتى و ئه‌ده‌ب و كولتوورى كوردى‬ ‫ب ‌ه تایبه‌تى‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ى خۆرهه‌اڵتناسى‬ ‫و كوردناسى و كورده‌كانى ڕووسیا‪.‬‬ ‫ڕۆژی پێنجشەممە ‪13‬ی تەمووزی ‪ ،2017‬مەال‬ ‫بەختیار‪ ،‬سەرپەرشتیاری گشتیی فێستیڤاڵی‬ ‫گەالوێژ‪ ،‬بە مەبەستی ئامادەكارییەكان بۆ‬ ‫بیستویەكەمین فێستیڤاڵی گەالوێژ‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ســەرۆك‌ و دەســتــەی بەڕێوەبەریی بنكەی‬ ‫ڕووناكبیریی گەالوێژ كۆ بــووەوە و پاشان‬ ‫جەخت لەسەر ئەم خااڵنەی خوارەوە كرایەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬فێستیڤاڵی ئەمساڵ لە ڕۆژی دووشەممە‬

‫ڕێككەوتی ‪ ،2017/11/21‬ساز بكرێت‪.‬‬ ‫ب و كولتووری ناوچەكە‬ ‫ڕوسی لەسەر ئەدە ‌‬ ‫‪ -2‬درووشمی فێستیڤاڵەكە بریتی دەبێت لە بە گشتی ‌و ئەدەب ‌و ڕۆشنبیریی كوردی بە‬ ‫(ڕووەو تێپەڕین لە چوارچێوە داخراوەكان‪).‬‬ ‫تایبەتی‪ ،‬ڕۆڵی خۆرهەاڵتناسی لەو بوارەدا‪،‬‬ ‫‪ -3‬كردنەوەی سایتی ئەلكترۆنیی گەالوێژ بە كوردناسیی ڕووســی‪ ،‬كوردەكانی ڕووسیا‪،‬‬ ‫شێوەیەكی ڕەسمی لەژێر ناونیشانی‪ www. :‬ئەویش بە ئامادەبوونی نووسەرا ‌ن و ڕۆشنبیرانی‬ ‫‪galawej.com‬‬ ‫كورد و ڕووس‪.‬‬ ‫‪ -4‬لە ئەمڕۆوه‪١٧ ،‬ـــی تەمووزی ‪،2017‬‬ ‫بابەتەكانی (شیعر‪ ،‬چیرۆك‪ ،‬لێكۆڵینەوە)‬ ‫جێی ئاماژەیە فێستیڤاڵی ڕووناکبیریی‬ ‫وەردەگیرێن بۆ پێشبڕكێی گەالوێژ‪ ،‬كە تا گــەالوێــژ‪ ،‬تاقەفێستیڤاڵی ناوچەکەیە کە‬ ‫‪15‬ـی ئەیلوولی ‪ ،2017‬وەرگرتنی بابەتەکان مــاوەی بیست خولە بــەردەوامــە و لە ساڵی‬ ‫بەردەوام دەبێت‪ ،‬لە ڕێی ئەم ئیمەیڵەوە‬ ‫ڕابردووشدا ڕێکخەرانی فێستیڤاڵەکە بڕیاریان‬ ‫داوە کە لە خولی بیستویەکەمەوە هەوڵ‬ ‫بدەن زیاتر مۆرکێکی نێودەوڵەتیی پێوە دیار‬ ‫‪galawij21@gmail.com‬‬ ‫‪ -5‬جگە لــە خــەاڵتــی (حسێن عــارف)‪ ،‬بێت‪ .‬فێستیڤاڵی گەالوێژ سااڵنە لە ناوەوە و‬ ‫فێستیڤاڵی گــەالوێــژ خەاڵتێكی دیكەیشی دەرەوەی واڵت‪ ،‬کۆمەڵێک نووسەری کورد و‬ ‫دەبێت بۆ نووسەرێكی بیانی بە ناوی (خەاڵتی بیانی‪ ،‬بانگهێشت دەکــات‪ ،‬کە لە ڕۆژەکانی‬ ‫فێستیڤاڵدا گفتوگۆ دەربـــارەی ئــەدەب و‬ ‫سەربەخۆیی)‪.‬‬ ‫‪ -6‬خولی ئەمساڵی فێستیڤاڵی گەالوێژ ڕۆشنبیرییەوە دەکەن‪ ،‬وەکوو تریش بەشێکی‬ ‫بە ناوی یەكەمین نووسەر یان ڕۆژنامەنووس گرنگی ئەم فێستیڤاڵە پێشبڕکێی شیعر و‬ ‫دەبــێــت كــە بــووەتــە قــوربــانــیــی دەســتــی چیرۆک و لێکۆڵینەوەیە‪ ،‬کە الیەنێکی بەرچاوی‬ ‫فێستیڤاڵی گەالوێژە و تێیدا قەڵەمە تازەکان‬ ‫تیرۆریستانی داعش‪.‬‬ ‫‪ -7‬دیالۆگی ڕۆشنبیریی ئەمساڵ‪( ،‬دیالۆگی بەشدار دەبــن و بــراوەی یەکەم و دووەم و‬ ‫كولتووریی كوردی‪-‬ڕووسی) دەبێت كە تەوەرە سێیەم لە هەر سێ بوارەکەدا دەستنیشان‬ ‫سەرەكییەكانی بریتین لە‪ :‬كاریگەریی ئەدەبی دەکرێن و خەاڵت دەکڕێن‪.‬‬

‫ناوەندی غەزەلنووس ‪ ٩‬کتێبی نوێ باڵو دەکاتەوە‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ل ‌ه درێژه‌ى كاروچاالكییه‌كانیدا ڕۆژى ‪2017\7\20‬‬ ‫ل ‌ه ڕێوڕه‌سمێكدا ناوه‌ندى غه‌زه‌لنووس ل ‌ه سلێمانى‬ ‫‪ 9‬كتێبى نوێ باڵو ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه تێیدا كۆمه‌ڵێك‬ ‫ڕۆمان و كتێبى زانستی هەیە‪ ،‬کە ئەو کتێبانەش‬

‫بریتین لە‪:‬‬ ‫ده‌زانم باڵنده‌ى ناو قه‌فه‌زه‌ك ‌ه بۆچى گۆرانى‬ ‫ده‌چڕێت_ مایا ئه‌نجیلۆ‪ ،‬وه‌رگێڕانى یاسین محه‌مه‌د‬ ‫كه‌شتیى تاریكى_ شێركۆ فه‌تاح‪‌ ،‬وه‌رگێڕانى‬ ‫پێشه‌وا فه‌تاح‬ ‫قیژه‌_ فه‌رهاد چۆمانى‬

‫ڕێگه‌كانى ژه‌هر_ كاروان عومه‌ر كاكه‌سوور‬ ‫ژیان چییه‌؟_ ئێراوین شرودینگێر‪ ،‬وه‌رگێرانى‬ ‫حوسێن حوسێنى و هێمن حوسێنى‬ ‫به‌ڵگه‌یه‌كى زێڕین به‌ره‌و زانستى په‌ره‌سه‌ندن_‬ ‫فرانك رۆدز‪‌،‬وه‌رگێڕانى حوسێن حوسێنى د‪ .‬كانى‬ ‫مسته‌فا ڕه‌ئوف‬

‫فیزیاى كوانته‌م وه‌هم یان هه‌قیقه‌ت؟ ئالسته‌رى‬ ‫ڕاى‪ ،‬وه‌رگێڕانى حوسێن حوسێنى‬ ‫مه‌سخ_ فرانس كافكا_ وەرگێڕانی‌ پێشه‌وا‬ ‫فه‌تاح‬ ‫سلوولى ‪ _١٨‬عه‌لى ئه‌شره‌ف ده‌روێشییان‪،‬‬ ‫وه‌رگێڕانى عه‌زیز گه‌ردى‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )559‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/7/17‬‬

‫یه‌که‌م قسه‌م له‌گه‌ڵ ئێوه‌ی مندااڵندا‬

‫««‬

‫ڕامانێکی ئەدەبی لە جیهانەکەتان‬

‫نه‌سیم خاکسار‬ ‫وه‌رگێرانی‪ :‬که‌ریم تاقانه‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫‌ئێم ‌ه ل ‌ه دنیایه‌كی ڕه‌نگاوڕه‌نگدا ده‌ژیین‪.‬‬ ‫دنیایه‌كی ڕه‌نگاوڕه‌نگ‪ ،‬به‌اڵم خۆشه‌ویست‌‬ ‫و له‌به‌رداڵن‪ .‬ل ‌ه دنیایه‌كدا ده‌ژین ك ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫بیری لـێ بكه‌ینه‌و‌ه و لێی ورد بینه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌م دڵخۆش ده‌بین هه‌م خه‌مبار‪ ،‬هه‌م‬ ‫دڵــگـه‌رم ده‌بــیــن‪ ،‬ه ـه‌م دڵته‌نگ‪ .‬جاری‬ ‫وا هه‌ی ‌ه ئـه‌وه‌نــد‌ه به ‌نه‌وازشتی هه‌تاو‬ ‫ش و شاگه‌شك ‌ه ده‌بین‪ ،‬ئه‌و ڕۆژه‌‬ ‫دڵخۆ ‌‬ ‫هه‌تا ئێوار‌ه گۆرانی ده‌چڕین‪ ،‬ده‌ستی‬ ‫یه‌كدی ده‌گرین ‌و هه‌ڵده‌په‌ڕین‪ .‬شه‌ویش‬ ‫به‌وردی چاو ب ‌ه ئاسماندا ده‌گێڕین ‌و بۆ‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی ئه‌ستێره‌یه‌ك ك ‌ه له‌وانی دیكه‌‬ ‫گه‌شتر بدره‌وشێته‌وه‌‪ ،‬خه‌و ل ‌ه خۆمان‬ ‫حـه‌رام ده‌كه‌ین‪ ...‬چێژ ل ‌ه دیتنی مانگ‬ ‫وه‌رده‌گری ‌ن و ب ‌ه سه‌یری ئاسمانی ڕوون‌‬ ‫و بێگه‌ردی ب ـه‌ره‌ب ـه‌یــان تـــه‌واو دڵشاد‬ ‫ده‌بین‪ .‬له‌م ساتانه‌دا‪ ،‬چاو ل ‌ه هیچ شتێ‌‬ ‫كل ناكه‌ین‪ ،‬وه‌ك بڵێی ئه‌و دڵخۆشی ‌و‬ ‫به‌خته‌وه‌رییه‌مان قه‌ت ته‌واو نابن‪ .‬به‌اڵم‬ ‫جاروبار وا هه‌ڵده‌كه‌وێ ئه‌وه‌ند‌ه خه‌مبار‬ ‫و دڵته‌نگ ده‌بین ك ‌ه دنیا وێڕای گه‌وره‌یی‌‬ ‫و به‌رفراوانیی‪ ،‬ل ‌ه پێش چاوماندا بچووك‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬وه‌ك بڵێی هیچ شت ‌ێ نییه‌‬ ‫دڵمان خۆش بكا؛ ن ‌ه پیاسه‌كردن له‌گه‌ڵ‬ ‫هاوڕێیه‌كی باش ل ‌ه حه‌وشه‌ی قوتابخانه‌‪،‬‬ ‫ن ـ ‌ه هــه‌ڵــبــه‌زودابــه‌ز و یــاریــكــردن‪ ،‬نه‌‬ ‫حیكای ‌هت‪‎‬گێڕانه‌وه‌ی دایه‌و‪ ...‬ن ‌ه دڵسۆزیی‬ ‫ڤ و دار و به‌رد و‬ ‫باوه‌‪ ...‬وه‌ك بڵێی مرۆ ‌‬ ‫گشت ئه‌و شتانه‌ی خۆشحاڵیان ده‌كردی ‌ن و‬ ‫شه‌وق وزه‌وقیان پ ‌ێ ده‌داین‪ ،‬ترووسكه‌ی‬ ‫شادی ‌و به‌خته‌وه‌رییان تێدا كوژاوه‌ته‌وه‌‌‬ ‫و چیدی ئه‌و هێز و توانایییه‌یان نه‌ماوه‌‬ ‫بۆ ساتێكیش بێ‌‪ ،‬سه‌رقاڵمان بكه‌ن ‌و‬ ‫بزه ‌و خه‌نده‌مان وه‌س ـه‌ر لێوان بخه‌ن‪،‬‬ ‫یاخود تووشی دڵه‌ڕاوكێ ‌‌و سه‌رسامیمان‬ ‫بكه‌ن‪ .‬ئه‌رێ به‌ڕاست بۆ ل ‌ه دنیادا خه‌م‬ ‫‌و ژیان هه‌یه‌؟ بۆ دوو جۆر‌ه قوتابی له‌‬ ‫قوتابخانه‌كه‌ی ئێمه‌دا ده‌بینرێ‌؟ جۆرێك‬ ‫له‌و قوتابییان ‌ه جلوبه‌رگه‌كانیان دڕاوه‌‪،‬‬ ‫ڕوومه‌تیان زه‌رد هه‌ڵگه‌ڕاو‌ه و تاقه‌تی‬ ‫گ ـه‌پ ‌و گاڵته‌یان نییه‌‪ ...‬چــاوه‌ڕوانــن‬ ‫كاتی قوتابخان ‌ه ته‌واو ب ‌ێ تا ل ‌ه بازاڕ و‬ ‫ت و هه‌ڵوا‪ ،‬یــان بلیتی‬ ‫كۆاڵناندا بنێش ‌‬ ‫«به‌خت‪‎‬تاقیكردنه‌وه‌« بفرۆشن‪ ..‬ئه‌و جۆره‬ ‫‌مندااڵن ‌ه ب ‌ێ ئـه‌وه‌ی گـه‌ور‌ه بووبن‪ ،‬وه‌ك‬ ‫مرۆڤی گـه‌ور‌ه ب ‌ه ئاره‌قه‌ی نێوچاوانیان‬ ‫بژێویی ماڵه‌و‌ه ده‌ردێنن‪ .‬جۆری دووه‌میان‬ ‫ه ـه‌ر ڕۆژ‌ه و ده‌ست ‌ێ ج ـل‌وب ـه‌رگ له‌به‌ر‬ ‫ده‌كـــه‌ن‪ .‬مامۆستا نــازیــان ده‌كێشێ‌‪.‬‬ ‫به‌رپرسی قوتابخان ‌ه نازیان ده‌كێشێ‪.‬‬ ‫ئه‌م جۆر‌ه قوتابییان ‌ه له‌به‌ر كۆكه‌یه‌كی‬

‫ئاسایی‪ ،‬یــان لـه‌بـه‌ر سووكه‌پژمه‌یه‌ك‬ ‫حـه‌وتــوویـه‌ك ل ‌ه جێدا ده‌یانخه‌وێنن‪..‬‬ ‫له‌بارترین جلوبه‌رگیان له‌به‌ره‌‪ ..‬ب ‌ه ماشێنی‬ ‫تایبه‌تی بۆ قوتابخانه‌یان دێنن‪ ..‬ده‌چنه‌‬ ‫سینه‌ما‪ ،‬سه‌فه‌ر ده‌كه‌ن‪ ،‬خواردنی باش‬ ‫ده‌خــۆ ‌ن و هیچ گیروگرفتیان ل ‌ه ژیاندا‬ ‫نییه‌‪ .‬ئه‌ی بۆ ده‌ب ‌ێ ژنی پیر و په‌ككه‌وته‌‬ ‫لـه‌سـه‌ر شۆسته‌ی شـه‌قــام ‌و كۆاڵناندا‬ ‫شه‌وانی ساردوسڕی زستان ب ‌ه له‌رزه‌له‌رز‬ ‫و دانه‌چۆق ‌ه ببه‌ن ‌ه سه‌ر؟ داخۆ بۆ ده‌بینین‬ ‫دایكانی گه‌نج‪ ،‬مندااڵنی ساوایان ل ‌ه باوه‌ش‬ ‫گرتووه ‌و شه‌ووڕۆژ سواڵ ده‌كه‌ن؟ ئه‌رێ‬ ‫به‌ڕاست بۆ هه‌ژاری ل ‌ه دونیادا هه‌یه‌؟ وه‌ك‬ ‫ئـه‌وه‌ی ده‌بێ قبووڵ بكه‌ین ك ‌ه ئێم ‌ه له‌‬ ‫دنیایه‌كدا ده‌ژین پڕ‌ه ل ‌ه شتی ڕه‌نگاوڕه‌نگ‪.‬‬ ‫باش ‌و خراپ‪ ،‬زاڵ‌م و زوڵملێكراو‪ ،‬شه‌ڕ و‬ ‫ئاشتی‪ ،‬هه‌ژاری‌و ده‌وڵه‌مه‌ندی‪ ..‬هه‌مووی‬ ‫ئه‌مان ‌ه ل ‌ه په‌نای یه‌ك‌و ل ‌ه نێزیكی یه‌كدیدا‬ ‫ده‌بینرێن‪ .‬ئێم ‌ه هیچكاممان ئاگاداری‬ ‫هاتن ‌ه دنیا و سه‌رده‌می منداڵیی خۆمان‬ ‫نین‪ .‬پاشان ئه‌وانه‌ی ل ‌ه خۆمان گه‌وره‌ترن‪،‬‬ ‫پێمان ده‌ڵێ ‌ن و تێمانده‌گه‌یه‌نن ك ‌ه ل ‌ه كاتی‬ ‫له‌دایكبوونماندا كچێك یان كوڕێكی چووكه‌‬ ‫بووین ‌و توانای قسه‌كردنمان نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫توانای ڕێكردنمان نه‌بووه‌‪ ،‬گاگۆڵكه‌مان‬ ‫كردووه‌‪ .‬هه‌روه‌ها پێمان ده‌ڵێن ك ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫گاڵته‌یان له‌گه‌ڵ كردباین‪ ،‬ده‌زه‌قینه‌وه‌‌‬ ‫و ئه‌گه‌ر ب ‌ه ته‌نیا جێیان هێشتباین‪،‬‬ ‫ده‌گریاین‪ .‬به‌اڵم ك ‌ه ورده‌ورد‌ه پێ‌گه‌یشتین‌‬ ‫و توانیمان له‌سه‌ر پێی خۆمان ڕابوه‌ستین‪،‬‬ ‫چووینه شه‌قام ‌و‬ ‫‌‌‬ ‫هاو پێی دایك‌وبابمان‬ ‫كۆاڵنان‪ .‬دیمه‌نی دیكه‌مان دیت‪ .‬ماڵی دیكه‬ ‫‌‌و مرۆڤی دیكه‌مان چاو پ ‌ێ كه‌وت‪ ،‬ده‌نگی‬ ‫ک كه ‌له‌‬ ‫ێ لـ ‌ێ بوو‪ ،‬ده‌نگێ ‌‬ ‫جیاوازمان گو ‌‬ ‫ورته‌ورتی نێو ماڵی خۆمان نه‌ده‌چوو‪ .‬وه‌ك‬ ‫بڵێی ب ‌ه گه‌وره‌بوونی ئێمه‌‪ ،‬دنیا گه‌وره‌تر‬ ‫بووەته‌و‌ه و مرۆڤیش فره‌تر بوون‪ .‬ته‌نیا‬ ‫كه‌س ‌ێ ك ‌ه ئێم ‌ه ل ‌ه سه‌ره‌تادا ده‌مانناسی‪،‬‬ ‫«دایه‌« بوو‪ .‬له‌گه‌ڵ جووڵ ‌ه و بزووتنی وی‪،‬‬ ‫نیگامان وه‌رده‌سووڕا و به‌دووركه‌وتنه‌وه‌شی‬ ‫دڵمان ده‌كه‌وت ‌ه ته‌په‌ته‌پ‪ .‬ئه‌و ته‌ڕووشكی‬ ‫ده‌كــردیــن‪ .‬ئێم ‌ه زۆر پێویستیمان پێی‬ ‫كو‬ ‫هه‌بوو‪ .‬پاشان تێگه‌یشتین ك ‌ه خوش ‌‬ ‫برامان هه‌یه‌‪ .‬دواتریش له‌گه‌ڵ مندااڵنی‬ ‫گه‌ڕه‌ك ‌و كاتێكیش نراین ‌ه به‌ر خوێندن‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ مندااڵنی دیكه ‌بووین ‌ه ناسیاو‪..‬‬ ‫بووین ‌ه ناسیاوی ئه‌و مندااڵنه‌ی ل ‌ه شوێنانی‬ ‫دووره‌و‌ه ده‌هاتن‪ ،‬بووین ‌ه ناسیاوی ئه‌و‬ ‫س و خوازی نوێیان پێ‌‬ ‫مندااڵنه‌ی قسه‌وبا ‌‬ ‫بوو و شتی نوێیان ده‌زانی‪ ،‬بووین ‌ه ناسیاوی‬ ‫ئه‌و مندااڵنه‌ی ئێمه‌یان پێشتر نه‌دیتبوو‪.‬‬ ‫ئه‌م شتانه ‌ورده‌ورد‌ه چاو و گوێی پێ‌‬ ‫كردینه‌وه ‌و هه‌ستمان كــرد ژیــان وه‌ك‬ ‫دارێك وای ‌ه‌گه‌ش ‌ه ده‌كاو پته‌و و ئه‌ستوور‬ ‫ده‌بێ‌‪ .‬گوڵ ده‌گرێ‪ .‬مێو‌ه ده‌به‌خشێ‌‪ .‬ئێمه‌‬ ‫ڕۆژێك ده‌بینین السکی ناسكی نه‌مامێك‬ ‫پاڵی ب ‌ه دیواره‌و‌ه داوه‌‪ ،‬به‌اڵم چه‌ند مانگ‬ ‫دواتر سه‌یر ده‌كه‌ین ئه‌و نه‌مام ‌ه بووەته‌‬ ‫دارێــك ‌و ل ‌ه دیــوار سه‌ركه‌وتووه ‌و لق ‌و‬ ‫گه‌اڵی‪ ،‬كۆاڵنی له‌به‌ر گرتووه‌‪ .‬ئه‌و داره‌‬ ‫كات ‌ێ ك ‌ه چووك ‌ه بوو‪ ،‬ب ‌ه ده‌ستی منداڵی‬ ‫ماڵه‌و‌ه هه‌راسان بوو‪ ،‬ئێستاش ك ‌ه ل ‌ه دیوار‬ ‫سه‌ركه‌وتووه‌‪ ،‬منداڵی گه‌ڕه‌ك‪ ،‬ڕێبواران‪،‬‬ ‫خۆره‌تاوی تیژی هاوین‪ ،‬زریا ‌ن و ته‌پوتۆز‪،‬‬ ‫ژیواریان لـ ‌ێ تاڵ كردووه‌‪ .‬لێره‌دا ده‌مه‌وێ‬

‫بڵێم‪ ،‬ژیانی ئێم ‌ه بۆ هه‌میش ‌ه یه‌ك شێوه‬ ‫‌و یه‌ك بیچم نییه‌‪ .‬ژیان مه‌مكخواردنه‌‪،‬‬ ‫له‌سه‌رپێ‌وه‌ستانه‌‪ .‬ژیــان یاریكردن ‌ه له‬ ‫‌كۆاڵناندا و‪ ،‬چوون بۆ قوتابخانه‌یه‌‪ .‬ئیدی‬ ‫به‌م شێوه‌ی ‌ه درێژه‌ی هه‌یه‌‪ .‬خۆمان ئێستا‬ ‫لـ ‌ه ته‌مه‌نی (‪ )10‬یــا (‪)14‬ســاڵــیــدایــن‌‍‌؛‬ ‫ێ ل ‌ه هه‌یوانی ماڵدا ڕوو‌‌‬ ‫بێگومان ڕۆژێك د ‌‬ ‫به هه‌تاو دانیشتووین‪ .‬ده‌ست ب ‌ه ڕیشی‬ ‫سپی ‌و خه‌نه‌یی‪ ،‬یان قژی ناسكی زۆر‬ ‫چه‌رمووماندا دێنی ‌ن و له‌مه‌ڕ سه‌رده‌می‬ ‫ڕابــوردوو ده‌دوێین‪ .‬ده‌بینین ل ‌ه هه‌ركام‬ ‫له‌و قۆناغانه‌ی ڕابــوردوودا بیره‌وه‌ریمان‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬هه‌ڵكه‌وتی وامان بۆ پێش هاتووه‌‬ ‫ك ‌ه پێوه‌ندی ب ‌ه قۆناغێك ل ‌ه ژیانه‌و‌ه هه‌یه‌‪.‬‬ ‫قۆناغێكی تایبه‌تی له ‌ته‌مه‌نی مرۆڤ كه‌‬ ‫ی و ده‌مرێ‌‪.‬‬ ‫تێیدا ل ‌ه دایك ده‌بـێ‌‪ ،‬ده‌ژ ‌‬ ‫كه ‌وا بوو‪ ،‬گرینگترین شت ئه‌وه‌ی ‌ه بزانین‬ ‫ئێم ‌ه ئه‌مێستاك ‌ه ده‌توانین سه‌ر ب ‌ه كامه‌‬ ‫قۆناغ ل ‌ه ژیاندا بین‪ .‬ئه‌گه‌ر زانیما ‌ن و‬ ‫ئه‌گه‌ر توانیمان باشی ت ‌ێ بگه‌ین‪ ،‬باشی‬ ‫ببینی ‌ن و باشی سه‌یر بكه‌ین‪ ،‬وات ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫دزێــوی‪ ،‬جوانی‪ ،‬چاكه ‌‌و خراپه‪ ،‬ڕاستی‬ ‫‌و درۆیمان بۆ ده‌ركـــه‌وت‪ ،‬ڕه‌نگ ‌ه دواتر‬ ‫بتوانین مرۆڤی چاك بین‪ ،‬مرۆڤی دڵسۆز‬ ‫بین‪ ،‬مرۆڤی زانا و تێگه‌یشتوو بین‪ .‬نه‌ك‬ ‫وه‌كوو ئه‌و جۆر‌ه مرۆڤان ‌ه ك ‌ه ده‌یانبینی ‌ن و‬ ‫دڵگران ده‌بین‌و گوێیان پ ‌ێ ناده‌ین‪ .‬ئێوه‌‬ ‫قسه بكه‌م‪ .‬قبووڵ‬ ‫ێ باشتر ‌‌‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه بتانه‌و ‌‬ ‫ده‌ك ـه‌م‪ .‬من ناتوانم قسه‌ی مرۆڤی وه‌ك‬ ‫ئێو‌ه قبووڵ نه‌كه‌م‪ .‬بۆی ‌ه ڕوونتر و ساده‌تر‬ ‫ده‌دوێم‪ .‬ل ‌ه باره‌ی خۆتانه‌و‌ه ده‌دوێم‪ ،‬له‬ ‫‌باره‌ی خۆتانه‌و‌ه ك ‌ه ل ‌ه دێیه‌كی چكۆل ‌ه یان‬ ‫ل ‌ه شارێكی گه‌وره‌دا ده‌ژین ‌و (‪)9‬سااڵن‪،‬‬ ‫یان (‪)14‬سااڵنن‪ .‬ئێو‌ه چ كارێك ده‌كه‌ن؟‬ ‫ئه‌گه‌ر ل ‌ه دێدا ده‌ژین‪ ،‬بێگومانم سبه‌ینان‬ ‫ده‌چن ‌ه قوتابخانه ‌و نیوه‌ڕوان ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌‬ ‫دێ‌‪ .‬هێندێكتان وا ڕاهاتوون دوانیوه‌ڕۆیان‬ ‫بگرین‪ ،‬یان بنوون؛ به‌اڵم له‌و‌ه ناچ ‌ێ ئێوه‌‬ ‫وا بكه‌ن‪ ..‬ئێو‌ه ده‌چن ‌ه ده‌ره‌وه ‌و له‬ ‫‌سێبه‌ری دیواران داده‌نیشن ‌و ب ‌ه بیانووی‬ ‫ئه‌وه‌ی گوای ‌ه پیاچوونه‌وه‌ی ده‌رسه‌كانتان‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬ل ‌ه ئاسمان‌و ده‌وروبه‌ر ده‌ڕوانن‌و‬

‫له‌مه‌ڕ ئه‌و شتانه‌ی دیتووتانه ‌‌و ل ‌ه باره‌ی‬ ‫ئه‌و قسانه‌و‌ه ك ‌ه مامۆستا بۆی كردوون‪،‬‬ ‫پێكه‌و‌ه ده‌دوێن‪ .‬كاتێكیش ل ‌ه قسه‌كردن‬ ‫بــوونــه‌وه‌‪ ،‬ده‌چــنـ ‌ه نێو باخێكه‌وه‌‪ ،‬له‌‬ ‫دارتوو‪ ،‬دارخورما و دارگوێز سه‌ر ده‌كه‌ون‌‬ ‫و جاروبار به‌و مه‌به‌ست ‌ه له‌و داران ‌ه سه‌ر‬ ‫ده‌كـه‌ون تا هێالنه‌ی چۆله‌ك ‌ه و باڵداران‬ ‫بۆ خۆتان ببه‌ن ‌و له‌گه‌ڵ بێچووه‌كانیان‬ ‫گه‌مە بكه‌ن‪ .‬جارجار‌ه چنینه‌وه‌ی مێوه‬ ‫‌و هێندێك جاریش خودی داره‌كــه‌‪ ،‬یان‬ ‫گـه‌وره‌یـ ‌ی و ب ـه‌ر‌ز و سه‌وزیی لقه‌كانی‪،‬‬ ‫تووشی دڵه‌خورپه‌ی واتان ده‌كه‌ن ك ‌ه حه‌ز‬ ‫ده‌كه‌ن لێی سه‌ر بكه‌ون ‌و ل ‌ه په‌نای لق‬ ‫‌و گه‌اڵكانی خۆ وه‌شــارن‪ .‬یان ئێو‌ه كه‌‬ ‫ل ‌ه شاردا ده‌ژین ‌و به ‌شێوه‌ی دیك ‌ه بیر‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه ‌و گه‌مە ده‌كه‌ن‪ ،‬پێتان خۆشه‌‪،‬‬ ‫ک بێ‌‪ ،‬كاره‌كانتان ب ‌ه كۆمه‌ڵ‬ ‫هه‌رچۆنێ ‌‬ ‫ئه‌نجام بده‌ن‪ .‬پێتان خۆش ‌ه ل ‌ه كاتی یاریدا‬ ‫ک ك ‌ه پێ‬ ‫هاوڕێیه‌كتان له‌گه‌ڵ ب ‌ێ تا كاتێ ‌‬ ‫ده‌كه‌نن‪ ،‬ئه‌ویش پێ بكه‌نێ ‌و كاتێكیش‬ ‫كارێكی سه‌رنجڕاكێش ده‌كه‌ن‌‪ ،‬ئه‌و بیبینێ‌‪.‬‬ ‫ڕاستی ئێو‌ه چۆن چۆنی ئه‌م هاوڕێیانه‌تان‬ ‫هه‌ڵبژاردووه‌؟ چۆن ل ‌ه قوتابخانه‌دا دوو‪-‬دوو‬ ‫و سێ‌‪-‬س ‌ێ پیاسه ‌ده‌كه‌ن‪ ،‬ده‌ست له‌نێو‬ ‫ت و شان ب ‌ه شانی یه‌كدی ڕا ده‌كه‌ن؟‬ ‫ده‌س ‌‬ ‫یان پێكه‌و‌ه سۆعبه‌ت ده‌كه‌ن ‌و به‌رانبه‌ر‬ ‫یه‌كدی داده‌نیشن ‌و ده‌كـه‌ونـ ‌ه سرته ‌و‬ ‫چرپه‌؟ ئه‌گه‌ر لێتان بپرسن‪ ،‬بێگومان‬

‫ئێوه‌ ڕە‌نگه‌ بتانه‌وێ‌ باشرت قسه‌‌ بكه‌م‪ .‬قبووڵ‬ ‫ده‌كه‌م‪ .‬من ناتوانم قسه‌ی مرۆڤی وه‌ك ئێو ‌ه قبووڵ‬ ‫نه‌كه‌م‪ .‬بۆیه‌ له‌ باره‌ی خۆتانه‌وه‌ ده‌دوێم‪ ،‬له ‌باره‌ی‬ ‫خۆتانه‌و ‌ه كه‌ ل ‌ه دێیه‌كی چكۆله‌ یان ل ‌ه شارێكی‬ ‫گه‌وره‌دا ده‌ژین‪ .‬ئەگەر له‌ دێدا ده‌ژین‪ ،‬بێگومانم‬ ‫سبه‌ینان ده‌چنه‌ قوتابخانه ‌و نیوه‌ڕوان ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌‬ ‫دێ‌‪ .‬هێندێكتان وا ڕاهاتوون دوانیوه‌ڕۆیان بگرین‪،‬‬ ‫یان بنوون؛ به‌اڵم له‌وه‌ ناچێ‌ ئێوه‌ وا بكه‌ن‪ ...‬ئێوه‌‬ ‫ده‌چنه‌ ده‌ره‌وه ‌و له ‌سێبه‌ری دیواران داده‌نیشن ‌و‬ ‫به‌ بیانووی ئه‌وه‌ی گوایه‌ پیاچوونه‌وه‌ی ده‌رسه‌كانتان‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬له‌ ئاسامن ‌و ده‌وروبه‌ر ده‌ڕوانن‬

‫ده‌ڵێن‪« :‬ئێم ‌ه ده‌مێك ‌ه هاوپۆلین‪« ».‬ل ‌ه‬ ‫پۆلدا له‌سه‌ر قه‌نه‌فه‌یه‌ك داده‌نیشین‪« ».‬له‌‬ ‫ناوچه‌یه‌كدا پێكه‌وه ‌ده‌ژین‪ ».‬ڕه‌نگ ‌ه له‌م‬ ‫قسان ‌ه ساده‌تریش بڵێن‪« :‬هـــاولـفــین‪».‬‬ ‫«هـاوده‌رسین‪».‬‬ ‫له‌وانه‌ی ‌ه زۆر وه‌اڵمی دیكه‌ی له‌م بابه‌ته‌‬ ‫بده‌نه‌و‌ه كه‌هه‌ر هه‌موویان وه‌اڵمی له‌بار و‬ ‫به‌جێن‌و هۆی دۆستایه‌تی‌و پێكه‌وه‌بوونی‬ ‫ئێوه‌ڕوون ده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم پێتان وا نه‌بێ‌‬ ‫ئه‌م هات‌وچۆ ساكارانه‌ی نێو كــۆاڵن ‌و‬ ‫قوتابخان ‌ه و‪ ..‬ئه‌م گاڵتەوگه‌پ ‌ه خۆشانه‌تان‬ ‫وه‌ك خۆیان ده‌مێننه‌وه‌‪ .‬پێتان وا نه‌بێ‌‬ ‫كه‌س ‌ێ ڕێی ناكه‌وێت ‌ه التا ‌ن و دنیای ئێوه‌‬ ‫ته‌نیا‌وته‌نیا دنیایه‌كی تایبه‌ت ب ‌ه خۆتانه‌‪.‬‬ ‫نـــا! دنیای چووكه ‌‌و دڵگیری ئێوه‌ی‬ ‫منداڵ‪ ،‬هه‌رده‌م له‌گه‌ڵ دنیای گه‌وره‌كان‬ ‫تێكه‌ڵ ده‌بێ‌‪ .‬هه‌روه‌ها ئه‌و شه‌قامه‌ی ئێوه‌‬ ‫ب ‌ه جانتا و كه‌وشی چكۆله‌تانه‌و‌ه پێیدا‬ ‫تێ ده‌په‌ڕن‪ ،‬ئه‌و شه‌قامه‌ی ئاسمانه‌كه‌ی‬ ‫ب ‌ه هه‌راوهوریای مندااڵنه‌ی ئێو‌ه ته‌نراوه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه پڕ‪ ،‬ل ‌ه چــوار ڕێیاندا ب ‌ه شه‌قامێكی‬ ‫قه‌ره‌باڵغه‌و‌ه په‌یوه‌ست ده‌بێ‌‪ ،‬شه‌قامێك‬ ‫ك ‌ه پڕ‌ه ل ‌ه مرۆڤی گه‌وره‌‪ .‬ئه‌وكات ‌ه ده‌نگی‬ ‫ێ ده‌كه‌وێ‌‪.‬‬ ‫ئێو‌ه و ئه‌وان پێكه‌و‌ه وه‌به‌رگو ‌‬ ‫ته‌نانه‌ت له ‌قوتابخانه‌شدا‪ ،‬وێــڕای ئه‌وه‌‬ ‫زیاتر ل ‌ه شوێنانی دیك ‌ه گرنگیتان پ ‌ێ دراوه‬ ‫‌و فره‌تر خۆتانن‪ ،‬به‌اڵم دیسانه‌و‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫كه‌سێكی دیك ‌ه به‌ره‌و ڕوو ده‌بنه‌و‌ه كه‌منداڵ‬ ‫نییه ‌و ل ‌ه هه‌مووتان گه‌وره‌تره‌‪ .‬ئه‌وه‌ش‪،‬‬ ‫مامۆستای ‌ه ك ‌ه چاویلكه‌یه‌كی زه‌ڕه‌بینیی‬ ‫ل ‌ه چاوه‌‪ ،‬كۆتێكی له‌به‌ره‌‪ ،‬بۆینباخێكی‬ ‫به‌ستووه‌‪ ،‬قژی ماشوبرنجییه ‌و ده‌نگێكی‬ ‫هێمن ‌و به‌سۆزی هه‌یه‌؛ یــان له‌وانه‌یه‌‬ ‫وه‌هــاش نه‌بێ‌؛ ڕه‌نگه ‌مرۆڤێك ب ‌ێ (له‌‬ ‫ئێو‌ه گه‌وره‌تر)‪ ،‬ته‌نیا كۆتێكی ئاوه‌اڵتری‬ ‫ل ‌ه به‌ر بێ‌‪ ،‬پێاڵوێكی گه‌وره‌تری ل ‌ه پ ‌ێ بێ‬ ‫‌و كراسێكی وه‌ك هی براگه‌وره‌تان‪ ،‬یاخود‬ ‫بابتانی ل ‌ه به‌ر كردبێ‌‪ .‬ئه‌م مامۆستایه‌‬ ‫پێوه‌ندی ب ‌ه قۆناغێكی دیك ‌ه ل ‌ه ژیانه‌وه‬ ‫‌هه‌یه‌‪ .‬قۆناغێك ك ‌ه دواتر پێی ده‌گه‌ن‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ده‌بینن ل ‌ه (‪ )24‬سه‌عاتی ژیانی ڕۆژانه‌ی‬ ‫خۆتاندا‪ ،‬چه‌ند سه‌عاتێكیش له‌گه‌ڵ ئه‌ون‌و‬ ‫ێ ده‌ده‌ن ‌ه قسه‌وباسه‌كانی ئه‌و‪ .‬ئاگاداری‬ ‫گو ‌‬ ‫جووڵه‌و بزووتنی ئه‌ون‌و ئه‌ویش ئاگاداری‬ ‫ڕه‌فتاری ئێوه‌یه‌‪ .‬ب ‌ه تووڕه‌بوونی وی‪،‬‬ ‫خه‌مبار ده‌بن‌و ب ‌ه شادبوونیشی هه‌ست به‌‬ ‫دڵخۆشی ده‌كه‌ن‪ .‬به‌اڵم داخۆ مامۆستاكه‌ی‬ ‫ئێو‌ه بۆ جارجار‌ه تووڕ‌ه ده‌بێ‌‪ ،‬بۆچ له‌‬ ‫بیری چــووه ‌سـه‌ر و ڕیشی بتاشێ‌‪ ،‬بۆ‬ ‫گرێی بۆینباخه‌كه‌ی شل بــووەتـه‌وه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫كراسه‌كه‌ی به‌ری لۆچ بووه ‌و‪ ..‬تاقه‌تی‬ ‫ده‌رسوتنه‌وه‌ی نه‌ماوه‌‪ ،‬بۆ پ ‌ێ ناكه‌نێ‌‪،‬‬

‫داخۆ پێنووسه‌كه‌ی ون بووه‌‪ ،‬داخۆ بابی‬ ‫ب ‌ه گژیدا چووه‌‪ ،‬یان له‌نێو كۆاڵندا ب ‌ه زه‌ویدا‬ ‫داوه‌‪ ،‬داخۆ ده‌فته‌ره‌كه‌یان لـ ‌ێ دزیوه‌‪..‬؟‬ ‫نــا‪ ،‬ئـه‌م مه‌سه‌الن ‌ه چیدی پێوه‌ندیان‬ ‫به‌وه‌وه ‌نییه‌‪ .‬ئێو‌ه ناچارن ئه‌و ئه‌ندێشه‬ ‫‌و بیرۆكان ‌ه وه‌ال بنێن ك ‌ه پێوه‌ندییان به‌‬ ‫خۆتانه‌و‌ه هه‌یه‌‪ .‬داخــۆ هاوسه‌ره‌كه‌ی‬ ‫نه‌خۆش كه‌وتووه‌؟ كه‌مبوونی مووچه‌كه‌ی‬ ‫ناڕاحه‌تی كـــردووه‌؟ هه‌میسان له‌گه‌ڵ‬ ‫هاوڕێیانی تووشی ڕووداوێک بووه‌‌؟ (پێش‬ ‫چه‌ند مانگ هیچ كــام ل ‌ه مامۆستایان‬ ‫نه‌ده‌چوون ‌ه سه‌ر كالس)‪ .‬تۆ بڵێی كتێبێكی‬ ‫ش و خه‌مهێنه‌ری خوێندبێته‌وه‌؟‬ ‫ناخۆ ‌‬ ‫هه‌واڵی شه‌ڕی فه‌له‌ستین ‌و‪ ...‬و‪ ...‬زۆر‬ ‫ێ ك ‌ه پێوه‌ندییان‬ ‫پرسیارتان ب ‌ه مێشكدا د ‌‬ ‫ب ‌ه ژیانی مرۆڤه ‌گه‌وره‌كانه‌و‌ه هه‌یه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ده‌بینن ناڕاحه‌تیی ئه‌و‪ ،‬ڕێگا بۆ نێو دڵ‌‬ ‫و ده‌روونی ئێوه‌ش خۆش ده‌كا؛ ئه‌مه‌ش‬ ‫هه‌مان ئـه‌و چوارڕێیانه‌ی ‌ه ك ‌ه شه‌قامه‬ ‫‌خه‌ڵوه‌ت ‌و سه‌رسه‌وزه‌كه‌ی ئێو‌ه ل ‌ه كاتی‬ ‫ڕاكــردن ‌و وچانداندا پێی ده‌گــا‪ .‬ده‌چنه‬ ‫مــاڵ ـه‌وه‌‌‪ ،‬ده‌بینن دایكوبابتان له‌سه‌ر‬ ‫خه‌رجیی ماڵ‪ ،‬هاتوهاواریانه ‌‌و ناڕاحه‌تیی‬ ‫ده‌كـــه‌ن‪ .‬ده‌بینن دیــســان ـه‌و‌ه شه‌قامه‌‬ ‫خه‌ڵوه‌ته‌كه‌ی ئێوه ‌له‌گه‌ڵ چوارڕێیانێكی‬ ‫دیكه‌ی قه‌ره‌باڵغدا به‌ره‌و ڕوو بووەته‌وه‌‪.‬‬ ‫ێ ك ‌ه ژیانی ئێوه‌‬ ‫كه‌وایه‌‪ ،‬بۆتان ده‌رده‌كه‌و ‌‬ ‫ت و جودا له‬ ‫مندااڵن به‌و شێوه‌ی ‌ه تایب ‌ه ‌‬ ‫‌ژیانی گه‌وره‌تران‪ ،‬مانایه‌كی نییه‌‪ .‬هه‌ربۆیه‌‬ ‫ده‌ب ‌ێ زیاتر له‌م مه‌سه‌له‌ی ‌ه ورد بنه‌وه ‌و‬ ‫چاكتر ببینن‪ ،‬تا گشت ئه‌و بابه‌تانه‌ی ژیان‬ ‫ك ‌ه پێوه‌ندییان ب ‌ه دنیای گچكه‌ی ئێوه ‌و‬ ‫گه‌وره‌سااڵنه‌و‌ه هه‌یه‌‪ ،‬ئاسانتر وه‌ربگیرێن‪.‬‬ ‫به‌اڵم چۆن ده‌توانین زیاتر ورد بینه‌وه‬ ‫‌و چاكتر ببینین؟ یان‪ ،‬تۆ بڵێی دیت ‌ن و‬ ‫وردبوونه‌وه ‌پێویست بن؟ ئه‌من ده‌ڵێم‪:‬‬ ‫ک له‌به‌رچاو بگرن‬ ‫به‌ڵێ‌‪ .‬بۆ وێنه‌‪ ،‬منداڵێ ‌‬ ‫ك ‌ه پــاش تـه‌واوبــوونــی كاتی قوتابخانه‌‬ ‫ک ك ‌ه ل ‌ه دایكی‬ ‫چووەته‌و‌ه ماڵه‌وه‌‪ ..‬كاتێ ‌‬ ‫ده‌پرس ‌ێ بۆ نانی نیوه‌ڕۆ چییان هه‌یه‌؟‪..‬‬ ‫دایكی بێده‌نگ ده‌بێ‌‌و قابله‌م ‌ه خاڵییه‌كه‌ی‬ ‫پێشان ده‌دا‪ .‬منداڵه‌ك ‌ه ل ‌ه خۆی ده‌پرسێ‌‪:‬‬ ‫ك ‌ێ ده‌ب ‌ێ نانی نیوه‌ڕۆ ئاماد‌ه بكا؟ دایه‌!‬ ‫دای ‌ه ب ‌ه چی ئاماده‌ی ده‌كــا؟ دیــار‌ه به‌و‬ ‫پاره‌یه‌ی ك ‌ه ل ‌ه باو‌ه وه‌ری ده‌گرێ‌‪ ..‬به‌اڵم‬ ‫خۆ ئه‌و‌ه ماوه‌یه‌ك ‌ه باو‌ه ل ‌ه ماڵ دانیشتووه‌‬ ‫و بێكاره‌‪ ..‬هه‌ربۆیه‌ده‌كه‌وێت ‌ه بیركردنه‌وه‌‪..‬‬ ‫ێ بزانێ‌‪ ،‬بۆچ باوكی بێكاره‌؟ هه‌ر‬ ‫ده‌یهه‌و ‌‬ ‫ل ‌ه ڕێگای ئه‌م جۆر‌ه تێڕامانه‌و‌ه زه‌ینی‬ ‫ڕۆشن ده‌بێته‌وه‌و ژیانی سبه‌ینێی مانا له‌‬ ‫خۆ ده‌گــرێ‌‪ ..‬دیار‌ه هه‌ر ئه‌م زه‌برانه‌شه‌‬ ‫له‌و دنیا ساده‌یه‌ی وه‌ده‌ر دێنن‪ .‬له‌دنیای‬ ‫داستانی جنۆكه‌و په‌ری‪ ،‬ل ‌ه دنیای ئه‌سپی‬ ‫باڵدار‪ ،‬ل ‌ه دنیای ئه‌فسانه‌ییی باڵنده ‌و‬ ‫جادوو‪ ..‬هه‌روه‌ها ده‌رك ب ‌ه هیچ‌وپووچیی‬ ‫ئه‌و شتان ‌ه ده‌كا و‪ ..‬پرسیاری جۆراوجۆری‬ ‫ال دروست ده‌بێ‌‪ .‬ئه‌گه‌ر نه‌توان ‌ێ وه‌اڵمی‬ ‫ئه‌و پرسیاران ‌ه بــداتـه‌وه‌‪ ،‬سیس ده‌بێ‌‪،‬‬ ‫ده‌ڕزێ‌‪ .‬ك ‌ه گه‌وره‌ش بووین‪ ،‬له‌گه‌ڵ ڕزیویی‬ ‫ئه‌و به‌ره‌و ڕوو ده‌بین‪ .‬كه‌وا بوو‪ ،‬ژیانی‬ ‫ئێو‌ه ئ ـه‌وه‌نــد‌ه هاسان نییه‌‪ ..‬به‌ڵكوو‬ ‫ئه‌وه‌ند‌ه هه‌ورازونشێوی تێدایه‌‪ .‬هه‌ڵده‌گرێ‌‬ ‫زۆر شتی له‌سه‌ر بنووسین‪ .‬وا چاك ‌ه بێین‌و‬ ‫بزانین چین ئه‌و مه‌سه‌ل ‌ه نادیارانه‌ی ڕه‌نگه‌‬ ‫ل ‌ه ژیانی ئێمه‌دا هه‌بن‪.‬‬

‫جوانرتین خنکاوی دونیا‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫«جوانترین خنکاوی دنیا» لە چاپکراوەکانی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەمە‪ ،‬کە بەم نزیکانە باڵو دەکرێتەوە‪ .‬ئەم کتێبە کۆمەڵێک‬ ‫چیرۆکی لە خۆ گرتووە کە ژوان شوانی لە ئینگلیزییەوە کردوونی بە کوردی‪ .‬ناونیشانی کتێبەکە لە چیرۆکێکی گابرێل گارسیا مارکیزەوە‬ ‫وەرگیراوە‪ ،‬لەم کتێبەدا چیرۆکی نووسەرانێکی وەک‪ ،‬ئێرنێست هەمینگوای‪ ،‬شالۆت پێركنز گیلمان‪ ،‬دێنیس جۆنسۆن‪ ،‬ساندرا سیسنێرۆس‪،‬‬ ‫جاك لەندەن و ستیڤن لیكۆك وەرگێڕدراون‪.‬‬ ‫جێی ئاماژەیە ژوان شوانی پێشتر ڕۆمانی «کاتێک ئیمپڕاتۆر خودایی بوو»ـی جولی ئوتسوکای کردووە بە کوردی‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )559‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/7/17‬‬

‫واقیع لە ژیانەوە بۆ ئەدەب‬

‫««‬

‫تێڕوانینێکی نوێ لە ژیان و ئەدەبی کافکا‬

‫دانا ڕەئووف‬ ‫لــەم مـــاوەیـــەدا‪ ،‬ڕۆژنــامــە و گــۆڤــارە‬ ‫کولتوورییەکانی سوێد ڕانانی کتێبێکیان‪،‬‬ ‫کە بە سێ بەرگ لە ئەڵمانیا و بە زمانی‬ ‫ئەڵمانی لەسەر ژیان و بێوگرافیای فرانس‬ ‫کافکا ‪ ١٩٢٤ – ١٨٨٣‬دەرچــووە‪ ،‬بە تێر‬ ‫و تەسەلی کردووە‪ .‬لەم کتێبەدا‪ ،‬جیا لە‬ ‫هەموو ئەو کتێبانەی تاکوو ئێستا لەسەر‬ ‫کافکا دەچــوون؛ بە وردی باسی هەموو‬ ‫شتێک دەکــات‪ :‬ئەو خواردنانەی حەزی‬ ‫لێیبووە‪ ،‬ژیانی سێکسی و پێوەندییەکانی‬ ‫بە دونیای ئافرەت و کێشە و قەیرانە‬ ‫کــۆمــەاڵیــەتــیــیــەکــانــەوە‪ .‬ئــەم نــووســەرە‬ ‫ئەڵمانییە‪ ،‬رەیــنــەر شتاخ ‪Reiner‬‬ ‫‪ Stach‬ژیانێکی تری بە کافکا بەخشیوە‪،‬‬ ‫کە زۆر نێزیکە لەم ژیانەی ئێمەوە؛ ئەم‬ ‫نووسەرە پێداگری لەسەر ئەوە کردووە‪ ،‬کە‬ ‫دونیا ئەدەبییەکەی کافکا‪ ،‬ئەو گەردوونەی‬ ‫ئەو خوڵقاندوویەتی‪ ،‬بەشێوەیەکی ترسێنەر‬ ‫نزیکە لەم دونیایەی ئێمەوە‪ .‬ئەم سێ بەرگە‬

‫سەنگەر حەسەن‬ ‫ڕەنگە هیچ گۆڕانكارییەكی ئەوتۆ نەبینین‬ ‫و هەست بە شتگەلێكی زۆر نەكەین‪ ،‬كاتێك‬ ‫لەسەر كتێبێك دەنووسرێت‪ :‬وەرگێڕانی‪...‬‬ ‫یان‪( ،‬بەكوردیكردنی‪ ،)...‬بەاڵم لە ڕاستیدا‬ ‫لەم هەرێمەی خۆمان‪ ،‬ئــەوەی یەكەم بە‬ ‫پلەیەك دەنووسرێت و ئــەوەی دووەمیش‬ ‫بە دەگمەن! بەڵكو زیاتر لــەوەش‪ ،‬ئێستا‬ ‫(كردوویەتی بە كــوردی)‪ ،‬بووەتە مۆدێل‬ ‫و بنێشەخۆشە‪ ،‬جــارجــارەش لێرەولەوێ‬ ‫بــەرچــاومــان دەكــەوێــت نـــووســـراوە‪ ،‬لە‬ ‫ئینگلیزییەوە‪ ،‬یان لە عەرەبییەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بە سەرنجدان و تێڕامان‪ ،‬دەبینین‬ ‫كە هــەریــەك هەڵگری ماناگەلی تایبەت‬ ‫بە خۆیەتی‪ ،‬كە ڕەنگە لێرەدا پێویست‬ ‫بە پێناسەكردنی چەندبارەی وەرگێڕان‬ ‫نەكاتەوە‪ ،‬چون كەمتازۆر هەموو ئاشناین‬ ‫پێی‪ ،‬بەاڵم ئایا جیاوازی لە نێوان وەرگێڕان و‬

‫پێکەوە دوو هەزار الپەرە دەبێت‪ ،‬بەرگی‬ ‫یەکەم (ساڵەکانی بڕیار) لە ساڵی ‪،٢٠٠٢‬‬ ‫بەرگی دووهەم (سااڵنی دوای ددان پیانان)‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠٠٨‬و بەرگی سێیەمیش (ساڵە‬ ‫بەراییەکان) لە ساڵی ‪٢٠١٤‬دا لە دەزگای‬ ‫فیشەر‪ S Fischer Verlag‬دەرچووە‬ ‫و هەر خێرایش وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی‬ ‫ئینگلیزی و وەرگێڕانیشی بۆ هەندێک زمانی‬ ‫تر‪ ،‬بۆ نموونە سوێدی‪ ،‬بەڕێوەیە‪.‬‬ ‫یەهودییەت جێگای سەرنجی کافکا بووە‪،‬‬ ‫بە تایبەتیش یەهودییە ڕۆژهەاڵتییەکان‪ ،‬کە‬ ‫ئەو لە پراگ و لە کاتی هەندێک نەمایشی‬ ‫شانۆییدا دەیانبینێت‪ ،‬دواتر لە کاتی جەنگدا‬ ‫ئەم یەهودیانە‪ ،‬وەک کۆمەڵێک پەناهەندەی‬ ‫هەژار دەبینێتەوە‪ .‬هاوکات ئەو شەپۆلە دژە‬ ‫یەهودییەیش‪ ،‬کە لە کۆمەڵە مانیڤێستێکدا‪،‬‬ ‫لەبەر دەم دەرگای ماڵی خانەوادەکەیدا‪،‬‬ ‫چەند جارێک ڕوودەدات‪ ،‬کارێکی زۆری‬ ‫تێدەکات‪ .‬لەوانەیە یەکێک لە تێکستەکانی‬ ‫دوا ساتەکانی ژیانی سەبارەت بە جوسفینای‬ ‫گۆرانیبێژ و هەروەها (کــاوە نەرمەکەی‬ ‫گەل)‪ ،‬وەک جۆرە چیرۆکێکی هێماگەلی‬ ‫سەبارەت بە یەهودییەکان بخوێندرێتەوە‪.‬‬ ‫له‌وێدا ئاماژە بە خۆی‪ ،‬وەک گۆرانیبێژە‬ ‫بێدەنگەکە دەکات‪ :‬نەخۆشی سیل هێندە‬ ‫کاری تێکردبوو‪ ،‬کە نەیدەتوانی چیتر گۆ‬ ‫بکات‪ .‬جوسفینا‪-‬یش هێندە دوورنییە لە‬ ‫ناوێکی وەک (یــوســف)ەوە‪ ،‬کارەکتەری‬ ‫سەرەکی ڕۆمانی پرۆسێس‪ ،‬ئەمە جگە‬

‫لــەوەی بۆ مــاوەی زیاتر لە شەست ساڵ‬ ‫سیزەری نەمسا ناوی فرانس یوسف‪-‬بووە‪،‬‬ ‫هاوکات (یوسف) و فرانس نێزیک بوون‬ ‫لە یەکترییەوە‪ ،‬بەم شێوەیەیش (یوسف)‬ ‫ئاماژەیەک بووە بۆ (فرانس کافکا)‪.‬‬ ‫کافکا لە زۆر رووەوە خۆی دەکات بە‬ ‫ئەدەب‪ :‬وشەی (کاڤکە) بە چێکۆسالڤسکی‬ ‫مــانــای قەلەڕەشۆکە دەگەیەنێت‪ ،‬ئەم‬ ‫بــاڵــنــدەیــەیــش بــە شــێــوەیــەکــی زۆر لە‬ ‫تێکستەکانی کافکادا باڵەفڕێیانە‪ .‬یەکێک‬ ‫لە دەقە زۆر ئەندێشەئامێزەکانیشی باسی‬ ‫ڕاوچییەک دەکات بە ناوی (گراسێوس)‪،‬‬ ‫کە نە زیندووە و هەروەها نە بە تەواویش‬ ‫مـــردووە‪ .‬ئــەم چیرۆکە لــە ناوچەیەکی‬ ‫ئیتالیادا‪ ،‬بە ناوی ریڤا‪-‬وە‪ ،‬ڕوودەدات‪،‬‬ ‫کە کافکا چەندین جار سەردانی کردووە‪،‬‬ ‫وشەی گراسێۆ ‪ gracchio‬یش بە ئیتاڵی‬ ‫قەلەڕەشۆکەیە و چەندان نموونەی تر‪.‬‬ ‫ئەم نووسەرە باسی ئەوە دەکــات‪ ،‬کە‬ ‫کافکا لە زۆر ڕووەوە خۆی و دونیاکەی‬ ‫خــۆی ک ــردووە بە ئ ــەدەب‪ ،‬هــەروەهــا بۆ‬ ‫بەڵگە نامەیەکی کافکای هێناوەتەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئەدەب زۆر جێگای سەرنجی کافکا نەبووە‪،‬‬ ‫بەڵکوو ئــەو خــۆی ئــەدەب بــووە‪ .‬شتاخ‬ ‫ئەوە دوپات دەکاتەوە‪ ،‬کە کافکا هەر زوو‬ ‫ئەو بڕیارەی داوە‪ ،‬رێگا بۆ ژیانی خۆی‬ ‫خۆش بکات تا بە هەنگاوی گەورە بچێتە‬ ‫ناو ئەدەبەوە و بە هەموو شێوەیەکیش‬ ‫پــەیــڕەوی ئــەم تــێــکـه‌اڵبــوونـه‌ی ژی ــان و‬

‫ئەدەبی کردووە‪ .‬ئەم نووسەرە‪ ،‬لەم پرۆژە‬ ‫گەورەیەیدا‪ ،‬هەنگاو بە هەنگاو ئەوە بۆ‬ ‫خوێنەرەکانی روون دەکاتەوە‪ ،‬کە ئەو چۆن‬ ‫ئەو دونیایە دەگۆڕێت‪ ،‬هەروەها پرۆسەی‬ ‫گۆڕانکارییەکەیش چۆن دەڕوات و دەبێت‬ ‫بەو ئەدەبە‪ .‬ڕەخنەگرە سوێدییەکان‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بۆ ئەوە دەکــەن‪ ،‬کە له‌م کتێبەدا هەموو‬ ‫شتێکت سەبارەت بە کافکا‪ ،‬کە پێویستە‬ ‫بزانرێت‪ ،‬بۆ روون دەبــێــتــەوە‪ ،‬هاوکات‬

‫ئــەم کتێبە خوێنەرەکانی دەگەیەنێتە‬ ‫ئەنجامێکی سەرسوڕهێنەر‪ :‬ئەو دونیایەی‬ ‫کافکا بەجێیهێشتوە‪ ،‬بە هیچ شێوەیەک‬ ‫لەم دونیایەی ئێمە ناچێت‪ ،‬ئەو دونیا و‬ ‫سەردەمە بۆ هەتایە کۆتایی هاتووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫دونیای ئەدەبەکەی کافکا بە شێوەیەکی‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ترسناک لە دونیاکەی ئێمە دەچێت و‬ ‫‪Verkligheten har kommit ikapp‬‬ ‫نێزیکە؛ لەوانەیە ئەم گۆڕانکارییەیش بۆ ‪Kafka, Arne Melberg, SvD, Under‬‬ ‫ئەو و بۆ ئێمەیش‪ ،‬کە دوای ئەو هەموو ‪.Strecket‬‬

‫ڕاگواستنی تــەواوی دەقەكەیە بۆ زمانی‬ ‫مەبەست و بەیانكردن و گەیشتنی تەواوی‬ ‫بچووك و درشتە بۆ خوێنەر‪.‬‬ ‫(بەكوردیكردن)‪ ،‬ڕەنگە تا ئێستا كەمترین‬ ‫كاری لەسەر كرابێت‪ ،‬خۆ ئەگەر بەراورد بەم‬ ‫پێشوەچوونە خێرایە بكرێت‪ ،‬ئەوە چاكتر‬ ‫وایــە بڵێین هــەر بە دەگمەن دەستی بۆ‬ ‫بردراوە‪ ،‬هۆیەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ چەند‬ ‫خاڵێكی سەرەكی‪ ،‬لەوانە‪ :‬دەزگاكانی وەكو‬

‫ڕشــت و تــەواو‪ ،‬ئەگەرچی بوونەتە هۆی‬ ‫وەشاندنی چەندین فەرهەنگ‪ ،‬بەاڵم هەموو‬ ‫وەكو برووسكە هاتوون و هەر تەنیا كاتێكی‬ ‫دیاریكراو شۆرەتی بووە‪ .‬لە الیەكی ترەوە‪،‬‬ ‫هەوڵی نــووســەران و شــارەزایــانــی زمانی‬ ‫خۆماڵی‪ ،‬هەر تەنیا لەسەر ئاستی تاكەكەسی‬ ‫بووە و نەپەڕیوەتەوە سەر پڕۆژەیەكی تەواو‪.‬‬ ‫تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت نووسەران لەنێو‬ ‫بازنە و جوغزی كتێبێكدا كار دەكــەن و‬

‫وەكــو ئاشكراشە لە ڕاگواستنی ڕۆمانێك‬ ‫لە زمانی بێگانەوە هێندەی پێویستمان بە‬ ‫وەرگێڕان دەبێت‪ ،‬هێندە بەكوردیكردنمان‬ ‫گـــەرەك نییە‪ ،‬چــون ڕەنــگــە لــە هەموو‬ ‫ڕۆمانەكە ڕێت نەكەوێتە سەر زاراوەیەكی‬ ‫زانستی‪ ،‬یان فەلسەفی‪ ...‬تەنانەت ئەو‬ ‫دەقە ئەدەبییانەش كە لێوانلێون لەم چەمك‬ ‫و زاراوە و دەستەواژانە‪ ...‬سەیر دەكەین‪،‬‬ ‫هێندەی پشت بەستراوە بە ڕاگواستنی وشە‬ ‫فارسی‪ ،‬یــان عەرەبییەكە‪ ،‬هێندە هەوڵ‬ ‫نەدراوە بۆ بەكوردیكردن!‬ ‫بەاڵم نابێت و ناكرێت‪ ،‬پڕۆسەی بەكوردیكردن‬ ‫دوا بخرێت‪ ،‬یان بخرێتە پەراوێزەوە بە بیانووی‬ ‫نەبوونی زمانی ستاندارد‪ ،‬یان هەر بیانوویەكی‬ ‫تری لەم چەشنە‪ ،‬بەڵكو لە ڕاستیدا ئەم جۆرە‬ ‫كارانە ڕێخۆشكەری سەرەكین بۆ درووستبوونی‬ ‫زمانی ستاندارد‪ ،‬بە پێچەوانەوەش‪ ،‬ڕۆژ بە ڕۆژ‬ ‫دەرئەنجامەكەی دەبینین‪ .‬پێویستە هەرچی زووە‬ ‫وریا و ورد و زرنگانە دەست پێ بكەین‪ ،‬دەكرێت‬ ‫ببێت بە پڕۆژەیەكی درێژخایەن‪ ،‬بەاڵم وەكو‬ ‫ئاماژەی پێ درا‪ ،‬ناكرێت پشتگوێ بخرێت‪ .‬ڕەنگە‬ ‫چاكتر وا بێت بە كۆمەڵ ئەم كارە ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫لە چوارچێوەی دەزگایەكی ئەكادیمیی تایبەت‪،‬‬ ‫هەروەها لەم ڕووەوەش خــاوەن پێشینەیەكی‬ ‫باشین و دەشێت ســوود لە هەموو كارەكانی‬ ‫پێشوو وەربگیرێن و بكرێنە ئەزموونێكی چاك‪.‬‬

‫ساڵە ئەدەبی کافکا دەخوێندینەوە ئەوە‬ ‫بێت‪ :‬ئەدەبێک‪ ،‬کە بە بەردەوامی دەژی‪.‬‬ ‫خــۆزگــە هـــاوڕێ ئەڵمانیزانەکانمان‪،‬‬ ‫ئاوڕێکی جددییان لەم کتێبە سێ بەشییە‬ ‫دەدایەوە‪.‬‬

‫وەرگێڕان‪ ،‬یان بەكوردیكردن؟!‬ ‫بەكوردیكردندا هەیە؟ ئایا كاتێك ڕستەیەك‪،‬‬ ‫داڕشتنێك یان كتێبێك‪ ...‬وەردەگێڕین بۆ‬ ‫سەر زمانی كوردی‪ ،‬دەكرێت بڵێین بە كوردی‬ ‫كراوە؟ ئایا پەند و دەستەواژەكان بە كوردی‬ ‫دەكرێن یان وەردەگێڕدرێن؟ بە نموونە‪ :‬تۆ‬ ‫ئەگەر بتەوێت پەندی (گورگە و لە پێستی‬ ‫مــەڕدایــە)‪ ،‬بگۆڕیت بۆ زمانی ئینگلیزی‪،‬‬ ‫عەرەبی‪ ،‬ئەڵمانی‪ ...‬یان هەر زمانێكی تری‬ ‫بێگانە‪ ،‬ئایا پەنا دەبەیتە بەر چ وەرگێڕانێك؟‬ ‫ئایا دەكرێت هەر تەنیا مامەڵەی تایبەت بۆ‬ ‫ئەم جۆرە بابەتە سەرنجهەڵگرانە بكرێت و‬ ‫تەواو؟ وەرگێڕە بەڕێزەكانی خۆمان تا چەند‬ ‫ئەمەیان پێكاوە‪ ،‬یان هیچ نەبێت بە الیەنی‬ ‫كەمەوە كاریان لەسەر كردووە؟‬ ‫گومانی تێدا نییە و ئاشكرایە المان‪ ،‬كە‬ ‫مەبەست لە (بەكوردیكردن)‪ ،‬ئەوە نییە‪ ،‬كە‬ ‫جۆن و ڤیكتۆر و میخایلۆڤ‪ ..‬بگۆڕیت بۆ‬ ‫ئازاد و نەوزدا و ئاری‪ ...‬بەڵكو دەتوانین‬ ‫بڵێین وەرگــێــڕان شێوە گشتییەكەیە و‬ ‫بەكوردیكردنیش تایبەتە‪ .‬یانی بەكوردیكردن‬ ‫بۆ هەموو ئەو چەمك و زاراوە و پەند و‬ ‫دەستەواژانە دەبێت‪ ،‬كە خوێنەری كورد‬ ‫پێی ئاشنا نییە و یاخود هەرسكردنی گرانە‬ ‫و جۆرێك لە قورسی و ئاڵۆزی و تەمومژ‬ ‫دەبەخشێتە دەقەكە‪ .‬لە كاتێكدا وەرگێڕان‬ ‫وەكــو وتــرا‪ ،‬شێوە گشتییەكەیەتی‪ ،‬واتە‬

‫لە ڕاگواستنی ڕۆمانێك لە زمانی بێگانەوە‬ ‫هێندەی پێویستامن بە وەرگێڕان دەبێت‪،‬‬ ‫هێندە بەكوردیكردمنان گەرەك نییە‪ ،‬چون‬ ‫ڕەنگە لە هەموو ڕۆمانەكە ڕێت نەكەوێتە‬ ‫سەر زاراوەیەكی زانستی‪ ،‬یان فەلسەفی‬ ‫ئەكادیمیای كــوردی یان كــۆڕی زانیاریی‬ ‫پێشوو‪ ،‬هەرگیز نەچوونەتە ژێر هەوڵێكی‬

‫هیچكامێكیان ڕەنگە دەستپێشخەر نەبووبن‬ ‫بۆ درووستكردنی‪ ،‬بە نموونە‪ :‬فەرهەنگێكی‬

‫یەكگرتووی زاراوە زانستییەكان‪ ،‬یاخود‬ ‫زاراوە فەلسەفییەكان‪ ...‬بەڵكو هەر وەرگێڕ‬ ‫یان نووسەرەكە خۆی‪ ،‬دەبینین لە ڕێگای‬ ‫پێشەكی و پــەراوێــزەوە هەوڵی داوە بە‬ ‫خوێنەر بڵێت‪ ،‬كە لە جیاتی ئەم چەمك و‬ ‫زاراوەیە ئەم وشەیەی داهێناوە‪ .‬بەم جۆرەش‬ ‫پڕۆسەی بەكوردیكردنەكە لە چوارچیوەی‬ ‫ئەم كتێبە تێنەپەڕیوە‪ ،‬گەر بێت و زیاتر‬ ‫سەرنجمان قووڵ بكەینەوە‪ ،‬دەبینین كە‬ ‫كەسێكی تر گەر لە هەمان بوار‪ ،‬نووسین‬ ‫یان وەرگێڕانی كردبێت‪ ،‬ئەوا ئەمیش بە‬ ‫هەمان شێوە وشەیەكی تری داتاشیوە بۆ‬ ‫هەمان چەمك و زاراوە! ئەمەش بێگومان‬ ‫وای كــردووە چەمك و زاراوەكـــان شێوە‬ ‫گشتییەكەی خۆیان وەرنەگرن‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫ڕاستییەكی حاشاهەڵنەگرە‪ ،‬كــە ئەمە‬ ‫هۆكارێكی كاریگەرە– وشەدروستكردن‪ -‬بۆ‬ ‫دەوڵەمەندبوونی زمان‪ ،‬بەاڵم وەكو ئاماژەی‬ ‫پــێ ك ــرا‪ ،‬كــە لــە چــوارچــێــوەی كتێبێك‬ ‫چەق دەبەستێت و بگرە هەندێك جار لە‬ ‫زەمەنێكی دیاریكراو لەنگەر دەگرێت و‬ ‫تەنانەت ناپەڕێتەوە بۆ سەردەمێكی تر!‬ ‫هەروەها هۆكارێكی تر‪ ،‬كە بەكوردیكردنی‬ ‫زیندان كردووە و ناهێڵێت دەوری بااڵی خۆی‬ ‫ببینێت‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی‪ ،‬كە كەمتر‬ ‫ئیش لەسەر كتێبە زانستییەكان كــراوە!‬

‫ئاوێنەی شکاو‬

‫بەڕۆژ ئاکرەیی‬ ‫ئەمە چیرۆکێکە لە کۆمەڵەچیرۆکەکەی بەڕۆژ ئاکرەیی بە ناوی «شتێک لەم‬ ‫دەوروبــەرە» کە بڕیارە ناوەندی غەزەلنووس لە ماوەکانی داهاتوودا چاپ و‬ ‫باڵوی بکاتەوە‪ .‬کتێبەکە بە فارسی نووسراوە و سااڵنێک لەمەوبەر چاپ و باڵو‬ ‫کراوەتەوە و لە ئێستادا لە الیەن نووسەر خۆیەوە کراوە بە کوردی‪.‬‬

‫دیسان پەیدا بووەتەوە‪ .‬نەمپرسیوە لە کوێ‬ ‫بووە‪ ،‬ئەویش ناڵێ‪.‬‬ ‫باران دەباری و منیش کە چەتر بە دەستەوە‬ ‫ناگرم‪ ،‬یەخەی چاکەتەکەم هەڵدابووەوە و‬ ‫خێرا دەڕۆیشتم‪.‬‬ ‫«ساڵو‪».‬‬ ‫ئاوڕم دایەوە‪.‬‬ ‫ڕاوەستابوو‪ ،‬بااڵبەرز‪ .‬بەاڵم نەک بە دوو‬ ‫دەستی هەڵێنراو و ئــاوەاڵو‪ .‬ویستم بزەیەک‬ ‫بێنمە سەرلێو‪ ،‬نەمتوانی‪.‬‬ ‫«ڕدێنت چەند درێژ بووە؟»‬ ‫ڕاوەستام و لە ڕوانینیم ڕوانی‪.‬‬ ‫«پێت ناخۆش بوو؟»‬ ‫دەستیم گرت‪ .‬ویستی بیکشێنێتەوە‪ ،‬گوتم‬ ‫«بەس تاوێک‪ »...‬دەستیم کردەوە‪ ،‬پێنووسم‬ ‫لە گیرفان دەرهێنا‪ .‬ژمارە تەلەفۆنە نوێیەکەم‬ ‫لەسەر لەپی نووسی‪ .‬کە دەمنووسی‪ ،‬دەستی‬ ‫چەپم‪ ،‬کە لەژێر دەستی ئەودا بوو‪ ،‬دەلەرزی و‬ ‫باران دەتگوت بەسەر ژمارەکاندا ڕای دەکرد‪.‬‬ ‫«مەنووسە‪ ...‬تکا دەکەم!» و پێکەنی‪.‬‬ ‫گوتم «بۆ؟»‬ ‫دیسان پێکەنی‪« :‬ئاخر ئەگەر بنووسی‬ ‫تەلەفۆن دەکەم‪».‬‬ ‫«دەی؟»‬ ‫«ئاخر من نابێ تەلەفۆنت بۆ بکەم‪».‬‬ ‫گوتم «مەیکە!»‬ ‫گوتی «کەواتە هەر هیچ نەبێ ژمارەکەت بە‬ ‫هەڵە بنووسە‪».‬‬ ‫«خوات لەگەڵ!» و ڕۆیشتم‪.‬‬ ‫بە دەنگی ئەو گەڕامەوە‪ .‬ڕاوەستابوو لەژێر‬ ‫باراندا‪« :‬دەیسڕمەوە‪ .‬تەلەفۆن ناکەم‪».‬‬ ‫ئێستاش هەر کاتێ حەزی لێ بێ تەلەفۆن‬ ‫دەکا و من ناتوانم‪ .‬ژمارەکەیم نییە‪.‬‬ ‫«س‪...‬اڵو» و پێ دەکەنێ‪ .‬دەستبەجێ پێ‬ ‫دەکەنێ‪ .‬منیش بەر لە هەر شتێک‪ ،‬ڕووخساری‬ ‫دەبینم‪ .‬بیستۆکی تەلەفۆنەکە بە چەنە و‬ ‫الشانی دەگرێ‪ .‬چاویلکەی ڕێک دەخا و قژی‬ ‫دەیباتە پشتگوێی‪ ،‬تا دواتر تاڵێک بخزێتە‬ ‫سەر گۆنای و کە دەدوێ‪ ،‬تاڵەکە لە لێوەکانی‬ ‫دوور بکەوێ و لە میانەی هەر وێستە یان‬ ‫بێدەنگییەکدا بگەڕێتەوە شوێنی جارانی‪.‬‬ ‫دەڵێ «لە کاتم گرتووی؟»‬ ‫هەڵدەستمەوە‪ .‬تەلەفۆنەکەم تەلی نییە و‬ ‫دەتوانم بچمە هەر سووچێکی ماڵ کە پێم‬ ‫خۆش بێ‪« :‬نــا!» و دەڕۆم‪ .‬نازانم بۆچی‬ ‫دەستەکانم لە خۆڕا دەجووڵێنەوە‪ .‬مەسەلەن‬ ‫لە تەنیشت مەغسەل ڕادەوەســتــم‪ .‬دەستم‬ ‫هەر لە خۆڕا دەچێ و شێرەی ئاو دەکاتەوە‪.‬‬ ‫دەبینم لە خۆڕا کردوومەتەوە‪ ،‬دای دەخەمەوە‪.‬‬ ‫جێگۆڕکێ بــەو پــەرداخــانــە دەکـــەم کــە لە‬ ‫بەیانییەوە لە مەغسەلەدا ماونەتەوە‪ .‬هەوڵ‬ ‫دەدەم دەنگی جێگۆڕکێ یان پێککەوتنیان‬ ‫نەبیسترێ‪ .‬هەمیشە هەوڵ دەدەم و قەت بۆم‬ ‫ناکرێ‪.‬‬ ‫«میوانت هەیە؟»‬ ‫دەڵێم «ئا‪».‬‬ ‫دەڵێ «تۆ زۆر میوانت بۆ دێ؟‪»...‬‬ ‫پــەرداخــێــک هــەڵــدەگــرم‪ .‬لــەبــەر تیشکی‬ ‫چرای ڕادەگــرم‪ .‬شوێنی پەنجەکانم پەڵەیان‬ ‫خستووەتە سەری‪« .‬گرنگ نییە‪ ».‬لە دڵمدا‬ ‫دەڵێم و چایەک تێ دەکــەم‪ .‬دەبێ وریا بم‬ ‫سەری کترییەکە نەکەوێ‪ .‬هەمیشە کەمێک‬ ‫دەخزێ و هەمیشە پێم وایە دەکەوێ و قەت‬ ‫ناکەوێ‪ .‬چایەکەم هەڵدەگرم و چاو لە پاکەتی‬ ‫جگەرە دەگێڕم‪.‬‬ ‫بە بێدەنگبوونم بێدەنگ دەبێ‪.‬‬ ‫دەڵێم «دەی؟»‬ ‫دەڵێ «حەز ناکەی تەلەفۆنت بۆ بکەم؟»‬ ‫کەوچکی چا هەڵدەگرم‪.‬‬ ‫دەڵــێ‪« :‬خــۆت ژمــارە تەلەفۆنەکەت بۆ‬ ‫نووسیم‪ .‬پاشان خۆت قبووڵت کرد هەر کاتێ‬ ‫حەزم لێ بوو تەلەفۆنت بۆ بکەم‪»...‬‬ ‫دوو کڵۆ قەند هــەڵــدەگــرم‪ .‬کڵۆکان وا‬

‫دەخەمە نێو پەرداخەکەوە‪ ،‬کە پرشە نەکا‪.‬‬ ‫دەڵــێــم‪« :‬هــەر چۆنێک پێت خــۆشــە‪»...‬‬ ‫دەمەوێ شتێکی تر بڵێم و هیچم بۆ ناگوترێ و‬ ‫لە بێدەنگیدا لە وشە دەگەڕێم‪.‬‬ ‫دەڵــێ‪« :‬ئاخر ئــاوا زۆر بــاشــە‪ »...‬پێ‬ ‫دەکەنێ‪« :‬هەڵبەت بۆ من!»‬ ‫چایەکەم تێک دەدەم‪.‬‬ ‫دەڵێ «خۆپەرستم نا؟‪ »...‬و دیسان پێ‬ ‫دەکەنێ‪.‬‬ ‫کەوچکەکە دادەنێمە نێو مەغسەلەکە‪« :‬بۆ‬ ‫پێ دەکەنی؟»‬ ‫دەڵێ «نابێ پێ بکەنم؟»‬ ‫جگەرە دەخەمە سەر لێوم‪.‬‬ ‫دەڵێ «ها؟‪ ...‬نابێ پێ بکەنم؟» و دیسان‬ ‫پێ دەکەنێ‪.‬‬ ‫دایدەگیرسێنم‪.‬‬ ‫دەڵێ «دیسان جگەرەت داگیرساند؟»‬ ‫حــەز دەکــەم بڵێم‪« :‬جگەرە بە دەنگی‬ ‫تۆ‪ »...‬ناڵێم‪.‬‬ ‫بیر لە وەاڵمەکەی دەکــەمــەوە‪ .‬نازانم بۆ‬ ‫هەر کاتێ بمەوێ شتێک لە کەسێک بپرسم‪،‬‬ ‫دەستبەجێ بیر لەو وەاڵمە دەکەمەوە کە دەبێ‬ ‫بیداتەوە‪.‬‬ ‫دەنگی ناز دەکا‪« :‬هەلۆ؟‪»...‬‬ ‫دەڵێم «بەڵێ‪»...‬‬ ‫دەڵێ «السایی من لە چیرۆکەکەی خۆتدا‬ ‫دەکەیتەوە؟‪»...‬‬ ‫بە تەوسەوە پێ دەکەنم‪.‬‬ ‫دەڵێ «ئەرێ بەڕاست‪ ،‬چەند ڕۆژ لەمەوبەر‬ ‫شتومەکم هەڵڕشتبوونە دەرێ‪ .‬نازانم لە‬ ‫چی دەگەڕام؟ ناکاو چیرۆکەکەتم بینییەوە‪.‬‬ ‫دانیشتم و سەرلەنوێ خوێندمەوە‪ .‬هەر لە بیرم‬ ‫چوو لە چی دەگــەڕام!‪ ...‬ئەرێ تۆ بۆ منت‬ ‫وەها نووسیوە؟»‬ ‫دەڵێم «چۆن؟»‬ ‫دەڵێ «ئاخر من وەهــام؟‪ ...‬کەسێک کە‬ ‫تەلەفۆنم بۆ دەکا‪ ،‬من لە بری ئەوەی بڵێم‪:‬‬ ‫هەلۆ‪ ،‬دەڵێم‪ :‬بەڵێ؟‪ ...‬ئەرێ؟»‬ ‫دەڵــێــم «ئــاخــر مــن بـــڕوام بــە ڕیالیزمی‬ ‫تەلەفۆنی نییە!»‬ ‫پێ دەکەنێ‪« :‬چەند خۆشە ئەم قسەیە!‪»...‬‬ ‫و دیسان پێ دەکەنێ‪.‬‬ ‫دەڕۆم کە مۆسیقا دابنێم‪ .‬دەنگی کرانەوەی‬ ‫دەرکەی ڕێکۆردێرەکە دەبیستێ‪.‬‬ ‫دەڵێ «مۆسیقای چاک دابنێ‪».‬‬ ‫بێدەنگی‪.‬‬ ‫بێدەنگی‪.‬‬ ‫نــازانــم بۆچی پێم وایــە بێدەنگیی نێو‬ ‫بیستۆکی تەلەفۆن قورسترین بێدەنگییە‪ .‬نە‬ ‫دەستەکان کارێکیان پێ دەکرێ‪ ،‬نە چاوەکان‪.‬‬ ‫ئێستا مۆسیقا خەریکە هێدی هێدی دزە دەکاتە‬ ‫نێو ماڵ‪ .‬جگەرەکەم دەخەمە نێو تەپڵەک و‬ ‫دادەنیشم‪ ،‬لەژێر خەرمانەی دووکەڵی شیندا‪.‬‬ ‫گوتی «دەتوانی بڕۆی جگەرەکەت لەژێر‬ ‫هەواکێشی متبەخدا بکێشی‪».‬‬ ‫هەمان خانووەکەی جاران بوو‪ .‬منیش لە‬ ‫بیرم بوو کە حەفت پلیکانی هەبوو‪ ،‬پاشان‬ ‫ڕێڕەو بوو و بە الی چەپدا کە چووبای دەرکە‬ ‫بوو و ناویشی لەسەر دەرکــە بــوو‪ .‬ئەوسا‬ ‫بیرم کەوتەوە چەند لەسەر ئەم پلیکانانە‬ ‫دانیشتبووم و ئەویش چەند نەیزانیبوو و‬ ‫منیش چەند قەت نەمگوتبوو‪.‬‬ ‫کــە چووینە ژوورەوە‪ ،‬لــەســەر هەمان‬ ‫قەنەفەکەی جــاران دانیشتم و تەلەفزیۆن‬ ‫هێشتا لــەو سووچە بــوو کە لە پشتییەوە‬ ‫دەرگایەک بەرەو باڵکۆن دەکرایەوە‪ .‬تەنیشت‬ ‫تەلەفزیۆنەکە هێشتا هەمان مێزەکەی جاران‬ ‫بــوو و هــەمــان وێــنــە‪ ،‬کــە هـــەردوو دەستی‬ ‫هەڵێناون بەرەو چەنە و هێشتا نەگەیشتبوونە‬ ‫چەنەی‪.‬‬ ‫تەلەفۆنی کردبوو‪« :‬خۆ تۆ قەت لە ماڵەوە‬ ‫نی‪».‬‬ ‫گوتم «ساڵو‪».‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫گوتی «دەبینی چ بەفرێک بــاریــوە؟‪...‬‬ ‫ساڵو‪».‬‬ ‫هەستام تا وەک هەمیشە ملی ڕێ بگرم‬ ‫و بڕۆم و دەستەکانم لە خۆڕا بجووڵێنەوە و‬ ‫ئەمالوئەوال بە پەرداخە پیسەکان بکەم‪.‬‬ ‫گــوتــی «حــــەز دەکـــــەی بــــەم الیــــەدا‬ ‫هەڵخلیسکێی؟»‬ ‫جگەرەیەکی تر دادەگیرسێنم‪.‬‬ ‫نەمگوتبوو قەت کە چەندم ڕق لە بەفرە‬ ‫و لە سەرما‪ .‬القم سڕ دەبن‪ .‬باسی بارانمان‬ ‫کردبوو‪ .‬چەندین جار و شەوێک کە پاییز بوو‬ ‫و گەرم بوو و باران دەباری‪ ،‬تەلەفۆنی کردبوو‪:‬‬ ‫«ئاگات لەم بارانەیە کە دەبارێ؟ گرمەی هەور‬ ‫و برووسکە دەبیستی؟»‬ ‫گوتم «ئا‪ ».‬و هەستامەوە‪.‬‬ ‫گوتی «بــا زۆر نەڵێین‪ .‬حــەز دەکــەی‬ ‫پیاسەیەکی بەر باران بکەین؟»‬ ‫گوتم «بە چەترەوە؟»‬ ‫پێ کەنی «چەترمان بۆ چییە؟»‬ ‫گوتم «کەواتە وەرە با لێرەوە بڕۆین‪».‬‬ ‫گوتی «بــەاڵم تا ماڵەکەت بە چەترەوە‬ ‫دێم‪».‬‬ ‫گوتم «نا!»‬ ‫گوتی «ئاخر‪»...‬‬ ‫گــوتــم «بـــە ڕێ بـــکـــەوە!» شــریــخــەی‬ ‫برووسکەیەک هات و لقە ڕووتەکانی درەختەکەی‬ ‫پشت پەنجەرە زیوین هەڵگەڕان‪.‬‬ ‫کــە هــات تــەڕ بـــوو‪ .‬کــراســە شینەکەی‬ ‫بە مەمکەکانییەوە نووسابوو‪ .‬ستیانیشی‬ ‫نەبەستبوو‪.‬‬ ‫گوتم «تووشی هەاڵمەت نەبن؟‪»...‬‬ ‫خاولییەکەی سەر کورسی هەڵگرت‪ .‬لەسەر‬ ‫سەری خۆی داینا و لەژێر خاولییەوە گوتی‬ ‫«قسەی قۆڕ مەکە!»‬ ‫گوتم «دیسان ئاخر تەڕ دەبنەوە‪»...‬‬ ‫گوتی «چامان هەیە؟» و بــەرەو متبەخ‬ ‫ڕۆیشت‪.‬‬ ‫دەڵــێ «بێدەنگ بــووی تا چاک گوێم لە‬ ‫مۆسیقا بێ؟»‬ ‫دەڵێم «نا‪ ...‬خەریک بووم بیرم دەکردەوە‪».‬‬ ‫دەڵێ «دەکرێ کەمێک بە دەنگی بەرز بیر‬ ‫بکەیتەوە؟» و پێ دەکەنێ‪.‬‬ ‫تەپڵەکی جگەرە ال دەدەم و القم درێژ‬ ‫دەکەمە سەر مێز‪.‬‬ ‫دەڵێ «ناتەوێ بدوێی؟ دایخەمەوە؟»‬ ‫«شــەو شــاد‪ ».‬و تەلەفۆنەکە دادەخــەم‪.‬‬ ‫دیسان هەڵی دەگرم‪ .‬فیکەی تەلەفۆن لەنێو‬ ‫گوێمدا دەڵێی خەریکە ڕا دەکا‪ .‬هەمیشە وایە‪.‬‬ ‫کە تەلەفۆن ناکا دڵتەنگ دەبم و کە دەیکا‬ ‫نازانم چی بڵێم؟‪ ...‬منیش ناتوانم تەلەفۆنی‬ ‫بۆ بکەم‪ .‬قەت‪ .‬سنوورێکمان لە نێواندایە کە‬ ‫نابەزێنرێ‪ .‬نە من هەنگاو هەڵدێنم‪ ،‬نە ئەو‪.‬‬ ‫بــاران بە چەشنێ دەبــاری دایکم گوتەنی‬ ‫گــۆزەی ســەراوژێــر‪ .‬توولەڕێیەک بە نێوان‬ ‫درەختەکاندا دەیبردین‪ .‬تەڕ بووین و گەرم بوو‪.‬‬ ‫گوتی «ئێستا بۆم هەیە ماچت بکەم؟»‬ ‫ڕاوەستام و سەیریم کرد‪.‬‬ ‫ڕۆیشت «ئێستا کە سەیرت کــردم ئیتر‬ ‫پێویست ناکا‪».‬‬ ‫ڕێ تــاریــک بــوو و دەنــگــی بـــاران لەنێو‬ ‫درەختەکاندا دووهێندە بوو‪ .‬توولەڕێ دەچوو و‬ ‫دەگەیشتە مەیدانێک کە چراکانی داگیرسابوون‬ ‫و پیرەژنێک بە سەگێکی چڵکنی بچووک و‬ ‫تووکنەوە بەژێر ڕووناکیدا تێپەڕین‪.‬‬ ‫گوتی «کراسەکەت داکەنە‪ .‬با لەشت بارانی‬ ‫بەر کەوێ‪».‬‬ ‫دامکەند‪ .‬باران شانەکانمی دەکوتا‪.‬‬ ‫«ئەی تۆ؟!»‬ ‫دایکەند و دەستی بە مەمکەکانیدا هێنا‪.‬‬ ‫باران بەسەر دەستەکانیدا دەباری و مەمکەکانی‬ ‫وەک پشیلەیەک ســەریــان لــەژێــر دەستی‬ ‫دەرهێنا‪ .‬کە دەستی تەواو هەڵگرت‪ ،‬نیگام‬ ‫لەگەڵ تنۆکەکانی باران بەسەر مەمکەکانیدا‬

‫خزی‪.‬‬ ‫کە گەیشتینە حەوشەی باخچەی ساوایان‪،‬‬ ‫گوتی‪« :‬جۆالنە بکەین؟»‬ ‫گوتم «خلیسکێن باشتر نییە؟»‬ ‫کەمێک دانــەوی‪« :‬ئاخر پانتۆڵەکەم تەڕ‬ ‫دەبێ!» و ڕای کرد بەرەو جۆالنەیەک‪ .‬کراس‬ ‫لە دەستی چەپیدا بــوو و دەستی ڕاستی‬ ‫لەسەر مەمکەکانی‪ .‬قژی بە شانەکانییەوە‬ ‫نووسابوو‪ ،‬وەکو قەوزە‪ .‬زنجیری جۆالنەکەی‬ ‫گرت و ئاوڕی دایەوە‪« :‬کراسەکەم بگرە و لە‬ ‫شوێنێکی دانێ‪ ».‬گرتم و لەگەڵ کراسەکەمدا‬ ‫دامنایە سەر لقەکانی درەختێک کە نازانم چی‬ ‫بوو‪ .‬گوتی «دڕکی نەبێ بیدڕێنێ!» دانیشت و‬ ‫القی کەمێک هەڵێنان‪ .‬ئێستا دڵۆپەکانی باران‬ ‫بە نێوان مەمکەکانیدا دەخزانە خوار‪ .‬دەستی‬ ‫دیسان بە مەمکەکانیدا هێنا‪ ،‬وەک ئەوەی‬ ‫بیەوێ وشکیان بکاتەوە‪ ،‬کەمێک گوشاری‬ ‫دان‪ .‬شریخەی برووسکە هات و مەمکەکانی‪،‬‬ ‫کە دەتگوت ڕەگیان کردبوو‪ ،‬زیوین هەڵگەڕان‪.‬‬ ‫من ڕۆیشتم و لە پشتی ڕاوەستام‪ .‬گرمەیەک بە‬ ‫ئاسماندا دەتگوت غاری دا و سێبەری خۆم و‬ ‫ئەوم بینین کە لەسەر چاڵێک کەوتبوونە سەر‬ ‫یەک‪ .‬قیژاندی و پێ کەنی‪« :‬بینیت؟‪»...‬‬ ‫زنجیرەکانی جۆالنەکەم گرتن و چوومە دواوە‪.‬‬ ‫جۆالنە لەگەڵم هات‪ .‬بەرم دا‪ .‬پێکەنینەکەی‬ ‫ڕۆیشت و بە هەمان خێرایی گەڕایەوە‪« :‬زۆر‬ ‫خۆشە!» و دیسان پێکەنینەکەی ڕۆیشت و من‬ ‫لەژێر باران بووم و دەمبینی پێکەنینەکەی لە‬ ‫باراندا دەڕوا و لە باراندا دەگەڕێتەوە‪ .‬پاڵم بە‬ ‫شانە تەڕەکانییەوە دەنا و وەکو ماسی لەژێر‬ ‫دەستمدا دەخزی‪ .‬بارانی دەبڕی و دەڕۆیشت‪.‬‬ ‫«ئێستا بهێڵە هێواش بخولێمەوە‪».‬‬ ‫جگەرە دادەگیرسێنم و چەرخەکە فڕێ‬ ‫دەدەمە سەر میز‪.‬‬ ‫گوتی «ئێستا بەم الیەدا هەڵدەخلیسکێی‬ ‫یان نا؟»‬ ‫ڕۆیشتم‪.‬‬ ‫لە باڵکۆندا وەستابوو کە هاتنم ببینێ و‬ ‫دەرگام لێ بکاتەوە‪ .‬بینیمی و هات‪.‬‬ ‫سووتووی جگەرەم دەخەمە نێو تەپڵەک و‬ ‫بەرەو ڕەفەی کتێبەکان دەچم‪ .‬مسۆگەر دیسان‬ ‫تەلەفۆن دەکا‪ .‬هەر کاتێ من دواخاڵ دابنێم‪،‬‬ ‫تەلەفۆن دەکاتەوە‪ ،‬هەر کاتێکیش ئەو دایبنێ‪،‬‬ ‫خولیای تەلەفۆن دەمگرێ و ناتوانم‪.‬‬ ‫گوتی «حەز دەکەی تابلۆکانم ببینی؟» و‬ ‫ڕۆیشت‪ .‬تیشێرتێکی تەنکی لە بەر بوو‪ ،‬ڕەش‪.‬‬ ‫تەنوورەکەی‪ ،‬کە کــورت بوو و شینئاماڵ‪،‬‬ ‫کەمێک هەڵکێشا‪ .‬پشت لە من دانیشت‪.‬‬ ‫چەکمەجەیەکی کــردەوە‪ .‬سەفتەیەک پەڕەی‬ ‫دەرهێنان و هــات لە بەرامبەرم دانیشت‪.‬‬ ‫چەند دانەیەکی هەڵبژاردن و ئەوانی تری لە‬ ‫الیەک دانان‪ .‬ڕەنگەکان تۆخ بوون و گەواڵ‬ ‫گــەواڵ تێکگیراو‪ .‬هێندێک شوێن‪ ،‬سنووری‬ ‫نێوان ڕەنگەکان دیار بوون و چەند شوێنێک‬ ‫نا‪ .‬پەڕەیەکی هەڵگرت‪ .‬بە سینگی خۆیەوەی‬ ‫نووساند و گوتی «ئەمەیانم دەمێکە کێشاوە‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی ئیتر نەمبینیت‪ .‬هەر ئەو کاتانە‬ ‫کە تۆ پێت وا بوو بزر بووم و نووسیت کە بزر‬ ‫بووم‪ .‬پێشانی هیچ کەسیشم نەداوە‪ ».‬بەرەو‬ ‫من ڕایگرت‪ .‬ڕیزێک خانووی چەندنهۆمی بوو‬ ‫و هەر نهۆمێک ڕیزێک پەنجەرەی هەبوو کە‬ ‫لە خاچ دەچوون‪ .‬خانووەکان لەسەر لێواری‬ ‫شتێکی خڕ‪ ،‬وەک گۆی زەوی‪ ،‬هەڵچنرابوون و‬ ‫نیگات هەرچەند دەڕۆیشت‪ ،‬بچووک و بچووکتر‬ ‫دەبوونەوە‪ .‬الی ڕاستیش‪ ،‬ژنێک لە تەنیشت‬ ‫کێلێک وەستابوو‪ .‬بااڵبەرز بە دەستی ئاوەاڵو‬ ‫و هەناسە لە سینگدا چککراو‪ ...‬وەکو خاچ‪.‬‬ ‫گوتی «دەیناسییەوە؟»‬ ‫هیچم نەگوت‪.‬‬ ‫«دەمێکە کێشاومە‪ ...‬سەردەمایەک زۆرم‬ ‫خۆش دەویست‪ ...‬ئێستا‪ ...‬ئێستاش خۆشم‬ ‫دەوێ‪».‬‬ ‫دوگمەی ڕێکۆردێرەکە هەڵدەبەزێتەوە و من‬

‫ڕادەپــەڕم‪ .‬دەمەوێ بڕۆم کاسێتەکە بگۆڕم‪،‬‬ ‫تاقەتم نییە‪.‬‬ ‫گوتی‪« :‬بۆ منت بەو شێوەیە نووسی؟»‬ ‫گوتم «چۆن؟»‬ ‫گوتی «هێندێک شت بەو شێوەیە نین کە‬ ‫تۆ نووسیوتن!»‬ ‫گوتم «بزانە‪ ،‬ئەو ژنە تۆ نیت‪ .‬ئەو منەش‬ ‫من نیم‪».‬‬ ‫گوتی «ئــەدی خوێنەر؟ خوێنەر کێیە؟‬ ‫خۆیەتی یان ئەویش یەکێکی ترە؟»‬ ‫دەستم خستە سەر دەسکی قەنەفە‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەی لەرزینی دەستم نەبینێ‪ ،‬بە پەنجەکانم‬ ‫دەستم بە لێدانی ئاوازێکی ناڕێک کرد‪.‬‬ ‫گوتی «کەی من بەو شێوەیە لەگەڵ دکتۆر‬ ‫دەدوام؟»‬ ‫گوتم «دکتۆر کێیە؟»‬ ‫گوتی «دۆستم بوو‪ .‬پیاوێکی باش بوو‪ .‬من‬ ‫بەو شێوەیە لەگەڵی نەدەدوام‪ .‬بەاڵم تۆ بەو‬ ‫شێوەیە نووسیت‪».‬‬ ‫گوتم «بڕوا بکە لە بیرم نییە‪ ...‬وام دەزانی‬ ‫هەروا نووسیومە‪ .‬یانی هەر لە خۆمەوە‪».‬‬ ‫گوتی «ئاخر من بەو شێوەیە نادوێم‪».‬‬ ‫وێنەکە لەسەر چۆکم بــوو‪ .‬هەڵم هێنا و‬ ‫بەرەو ئەوم گرت‪« :‬تۆ ئاوای؟»‬ ‫هیچی نەگوت‪.‬‬ ‫گوتم «بۆچی خــۆت ئــاوا دەکێشی؟‪...‬‬ ‫پەنجەرەکان مەگەر لە ڕاستیدا لە خاچ دەچن؟‬ ‫مەگەر‪»...‬‬ ‫گوتی «گرنگ نییە‪ ...‬بەاڵم ئاخر‪»...‬‬ ‫گوتم «تۆ خۆت‪ ،‬چەندە خۆتی؟»‬ ‫قسەی نەکرد‪.‬‬ ‫گوتم «ئێستا وا بزانە دەمەوێ بتنووسمەوە‪.‬‬ ‫کەواتە تکا دەکەم بەو شێوەیە ڕەفتار بکە کە‬ ‫ئەگەر نووسیم قسە نەکەی‪ ...‬هەر ئێستا وای‬ ‫دابنێ خەریکم دەتنووسمەوە‪ .‬کەواتە خۆت بە‪،‬‬ ‫تا بتوانم خۆت بنووسمەوە‪».‬‬ ‫بەرەو متبەخ ڕۆیشت‪« :‬چا دەخۆیەوە؟»‬ ‫گوتم «دەبێ بڕۆم‪».‬‬ ‫هەستامەوە‪.‬‬ ‫گوتی «دەتەوێ بڕۆی؟»‬ ‫پێاڵوم لە پێ کردن‪.‬‬ ‫هات «النیکەم ئــاوا مــەڕۆ‪ ...‬بهێڵە ئەم‬ ‫گرژییە‪»...‬‬ ‫قەمسەڵەم لە بەر کرد و زنجیرەکەیم تا‬ ‫ژێر چەنەم هەڵکێشا‪ .‬دەرگام کردەوە‪« :‬شەو‬ ‫شاد!»‬ ‫دەنــگــی تەلەفۆن دێ‪ .‬هەڵدەستمەوە‪.‬‬ ‫چەرخەکە هەڵدەگرم‪ .‬حەز دەکەم بیستۆکی‬ ‫تەلەفۆن هەڵگرم‪ .‬هەڵی ناگرم‪ .‬کە چوار‬ ‫زەنــگ لێ بدا و هەڵی نەگرم‪ ،‬پەیامگرەکە‬ ‫دەکەوێتە کار‪ .‬چاو دەگێڕم‪ .‬پاکەتی جگەرەم‬ ‫کەوتووەتە بن مێز‪ .‬دادێمەوە تا هەڵیگرم‪،‬‬ ‫دەنگی پەیامگرەکە دێ‪« :‬ئای‪ ...‬خۆ ئێستا‬ ‫قسەمان دەکــرد‪ .‬وەاڵمــم بــدەوە دەی‪ ».‬پێ‬ ‫دەکەنێ‪« :‬ئەدی ئێستا قسەمان نەکرد؟»‬ ‫وێستەیەک دەکا‪ .‬دەنگی مۆسیقا لە دوورەوە‬ ‫دێتە بەر گوێ‪ .‬پیانۆی جەواد مەعرووفییە‪.‬‬ ‫دەڵێ‪« :‬باشە‪ ...‬بڕۆ هەر ئەمانە بنووسە!‬ ‫هەر وا کە خەریکم قسە دەکــەم‪ ...‬هێندێک‬ ‫شوێنیشی‪ ،‬هەڵبەت کە بە سوودی من نییە‪،‬‬ ‫بگۆڕە‪ ».‬دیسان پێ دەکەنێ‪« :‬ناتەوێ وەاڵم‬ ‫بــدەیــەوە؟‪ ...‬هــەر ئێستا وەاڵم نەدەیەوە‬ ‫دایدەخەم ها! یــەک‪ ...‬دوو‪ ...‬ئــای‪ ...‬زۆر‬ ‫سەیرە ها؟!‪ ...‬من وا نیو سەعاتە‪ ...‬کە‪...‬‬ ‫ڕاوەستە بزانم کێیە لە دەرگا دەدا‪»...‬‬ ‫جگەرە دادەگیرسێنم و چەرخەکە تووڕ‬ ‫دەدەمـــە ســەر مێز‪ .‬دەڕوا‪ .‬بــە تەنیشتی‬ ‫قەندانەکە دەکــەوێ‪ ،‬دەگەڕێتەوە‪ .‬سووڕێک‬ ‫دەخوا‪ ،‬کەمێک دەلەرزێ و لە پڕ ڕادەوەستێ‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫زستانی ‪ ١٩٩٨‬ستۆکهۆلم‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪349‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )349‬دوشەممە ‪2017/7/17‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫عەبدولڕەحمان سدیق بخەینە چ خانەیەکەوە؟‬ ‫بۆچی دژایەتی دەکرێت؟‬ ‫عەلی مستەفا کەریم‬ ‫دیاردەی ئاینی لە هەرێمی کوردستاندا‬ ‫لە پــاش دەرکــەوتــنــی داعــشــەوە؛ چەند‬ ‫گۆڕانکارییەکی بەخۆوە بینیوە‪ .‬لە ئاستی‬ ‫گفتوگۆکردن لەسەر ئاین لە میدیا و‬ ‫ڕۆژنامەکاندا لەپێش دەرکــەوتــنــی ئەو‬ ‫گروپە زۆریــنــەی ڕەخنەکان ئاڕاستەی‬ ‫مــێــژوی ئــیــســامــی و خــەالفــەتــەکــانــی‬ ‫عوسمانی و عەباسی و ئەمەوی و خەلیفە و‬ ‫میرەکانیان دەکرا‪ .‬لەمەشدا ئیسالمییەکان‬ ‫و بانگخوازان و پیاوانی ئاینی بــەوە‬ ‫بەرگرییان دەکرد کە ئاین و مێژوەکەی دو‬ ‫شتی جیاوازن و لەسەر ئەوە پێداگرییان‬ ‫دەکــرد کە دەکرێت بە باشی ئەو ئاینە‬ ‫پراکتیسبکرێت و دەشکرێت بە خراپی‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەرکەوتنی داعش و تاوانەکانی‬ ‫لــە بەکەنیزەککردنی ئێزیدییەکان و‬ ‫یاسا ئاینییەکان لە‬ ‫پراکتیسکردنی‬ ‫دیلکوشتن و دەستبڕین و ڕەجمکردن‬ ‫و ســوتــانــدنــی مــرۆڤــەکــان بەزیندویی‬ ‫و خــســتــنــەخــوارەوەی هــۆمــۆکــان لە‬ ‫بینای بـــەرزەوە و دیـــاردەی سەربڕین‬ ‫بەناشیرینترین شێوە وهتد‪ .‬ئەمانەشیان‬ ‫نەدەشاردەوە و بەڵکو هەموی بەفەرمی‬ ‫ڕیکۆرد دەکران و وەک پروپاگەندەیەکی‬ ‫گروپەکە پەخشدەکران‪ .‬ئەمانە نەک‬ ‫حاڵەت بەڵکو بونە کاری ڕۆژانە و یاسا و‬ ‫ڕێسا و چەندین کتێب و بەیاننامە و نامیلکە‬ ‫و ڕێنوێنیان لــەوبــارەوە بۆ دانیشتوانی‬ ‫ژێردەستیان و بۆ چەکدارەکانی خۆشیان‬ ‫دەرکـــرد‪ .‬هەمو ئەمانەش بە بەڵگەی‬ ‫قــورئــان و حــەدیــس و سەلەفی ساڵح‬ ‫دەسەلماند‪ .‬ئەم دیاردانەی داعش و گروپە‬ ‫تیرۆریستییەکانی تر بەگشتی لە هەرێمی‬ ‫کوردستان و میدیا و بەتایبەتتر سۆشیاڵ‬ ‫میدیای کوردیدا دەرگایەکی وااڵکــرد بۆ‬ ‫دەرکەوتنی ئاشکرای دو دیاردە و گروپی‬ ‫نوێ‪ ،‬گروپی یەکەمیان وادەرکەتون کە‬ ‫گوماندەخەنە سەر قورئان و حەدیس‪،‬‬ ‫گروپی دوەمیشان وا وەسفدەکرێن کە‬ ‫هێرشدەکەنە سەر دەقە بنەڕەتییەکان کە‬ ‫قورئان و حەدیسن‪ ،‬و خودی پێغەمبەر کە‬ ‫کەسی یەکەمی ئاینەکەیە‪ .‬ئەم دو گروپ‬ ‫و دیاردە لە سۆشیال میدیا و تەنانەت لە‬ ‫میدیاکانیشدا بە ئاسانی دەناسرێنەوە‪.‬‬ ‫عەبدولڕەحمان سدیق یەکێکە لەو‬ ‫کەسانەی کە دەکرێت بیخەینە خانەی‬ ‫یەکەمەوە‪ .‬واتە پاش دەرکەوتنی داعش‬ ‫بــەتــەواوی عەبدولڕەحمان سدیق خۆی‬ ‫یەکالکردۆتەوە بۆ ئەوەی دژایەتی ستایڵی‬ ‫کۆنی ئاینداری بکات‪ ،‬بەتایبەت ستایڵی‬ ‫عەرەبیانە و بەدەویانە و توندڕەوانەی‬ ‫ئاینداری لە ئیسالمدا و دەیەوێت بەشێکی‬ ‫زۆر لەو کلتورە ئیسالمییە ڕەتبکاتەوە‬ ‫و ستایڵێکی گونجاو لەگەڵ ســەردەم و‬ ‫کلتور و ڕوانینی کوردیانەدا بگونجێنێت‪.‬‬ ‫لەمەشدا دەستیبردوە بۆ هەندێک بوار‬ ‫و بــابــەت کــە گەشتوەتە ئـــەوەی مەال‬ ‫و بانگخوازە ئاینییەکان و بەگشتی‬ ‫ســتــانــداردی قاڵبگرتوی ئــایــنــداری بە‬ ‫دەرچون لە ئاینی دەژمێرن‪ .‬لەم کورتە‬ ‫وتــارەدا لەسەر ئەوە دەوەستین کە ئایا‬ ‫عەبدولڕەحمان سدیق چۆن پۆلێنبکەین؟‬ ‫ئایا بۆچی تەکفیردەکرێت و بۆچی دژایەتی‬ ‫دەکرێت؟‬ ‫لــێــرەدا بــۆ ئ ــەوەی پۆلێنی شێوازی‬ ‫جیاوازی عەبدولڕەحمان سدیق بکەین‪،‬‬ ‫پێویستە پۆلێنێکی خــێــرای دی ــاردەی‬ ‫ئاینی بکەین تاکو پۆلێنەکەمان بۆ ئەو‬

‫کەسایەتییە ڕونترببێتەوە و لەوێێشەوە‬ ‫وەاڵمــی ئەو پرسیارەمان دەستبکەوێت‬ ‫کـــە ب ــۆچ ــی دژایــــەتــــی و تــەنــانــەت‬ ‫تەکفیریشدەکرێت‪ .‬دەکرێ نەخشەی گشتی‬ ‫دیــاردەی ئاینی(مەبەست لێرەدا ئاینی‬ ‫ئیسالمە) لە هەرێمی کوردستاندا بکێشین‬ ‫بۆ ئەوانەی کە ئەکتەری سەرەکین لەسەر‬ ‫ئاین و لەسەر دیاردەی ئاینی بەشدار و‬ ‫کاریگەرن‪ .‬لەمەشدا دابەشی سێ بازنەی‬ ‫سەرەکییان دەکەین‪:‬‬ ‫بازنەی بەرگریکاران لەئاین‪ :‬ئەم بازنە‬ ‫هەمو پارتە ئیسالمییەکان و بانگخوازان و‬ ‫پیاوانی ئاینییەکانیان و دەزگا و ناوەندە‬ ‫نزیک و سێبەرەکانیان لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫هەروەها دەزگا فەرمییەکانی وێنەی ئەوقاف‬ ‫و یەکێتی زانایان‪ ،‬کە زۆرینەیان لە پارتی‬ ‫و یەکێتی و گۆڕانەوە نزیکن‪ ،‬دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەهەمان شێوە هەمو بەشەکانی شەریعە‬ ‫و پەیمانگاکانیان دەکەونە ئەم بازنەوە‪.‬‬ ‫سەلەفی و سۆفییەکانیش بە جیاوازییانەوە‬ ‫لەم بازنەدان‪ .‬ئەم بازنە فراوانە زۆرینە‬ ‫و زاڵە و هەرچەندە ناکۆکی لە نێوانیاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم لەسەر ئەوە کۆکن کە دەبێ‬ ‫بەرگری لەو ئاینە ستانداردە بکەن کە‬ ‫چەندین ساڵە وەهــا هاتوە و کۆمەڵ و‬ ‫دەزگاکانی لەسەر بونیادنراوە‪ ،‬ئەمەش بە‬ ‫سەرباری ئەوەی ئایدۆلۆجیای ئیسالمی‬ ‫سیاسی هەندێک گۆڕانکاری لەو بارەدا‬ ‫کــردوە‪ .‬هەمو الیەنەکانیش لەسەر ئەو‬ ‫ڕوانینە کۆکن کە قورئان و سونەت و‬ ‫«کۆدەنگی زانــا سوننەکان‪-‬ئیجماع»‬ ‫چوارچێوەیەکی گشتییە و دەبێ بپارێزرێن‪.‬‬ ‫بازنەی ڕەخنەگران و توێژەران لە ئاین‪:‬‬ ‫ئەم بازنە کۆمەڵێک توێژەر و نوسەر و‬ ‫ڕەخنەگرن بە پرشوباڵوی کاردەکەن و‬ ‫دەنوسن و کاریگەریان لەسەر دەستەبژێر‬ ‫هەیە و هەوڵەکانیان ناڕاستەوخۆ کاریگەرە‪.‬‬ ‫بازنەی هێرشکەران بۆ سەر ئاین‪ :‬ئەم‬ ‫بازنە ناوەندێکی فەرمییان نییە و لە پاش‬ ‫داعش لە تۆڕە میدیایی و کۆمەاڵیەتییەکاندا‬ ‫ئەکتیڤبون و نوسین و پۆست و الیڤ و‬ ‫ڤیدۆ باڵودەکەنەوە و هێرشدەکەنە سەر‬ ‫کەسایەتی پێغەمبەر و هاوەاڵنی و دەقە‬ ‫بنەڕەتییەکانی حەدیس و قورئان و مێژوی‬ ‫ئەو ئاینە‪.‬‬ ‫عەبدولڕەحمان سدیق وەکو کەسایەتی‬ ‫و مــێــژوەکــەی تاکو پێش دەرکەوتنی‬ ‫داعش دەکەوێتە ناو بازنەی یەکەمەوە کە‬ ‫هەر لە سەرەتاوە لەناو حزبێکی ئاینی‬ ‫وەکــو (یەکگرتو)دا گەشتۆتە ئاستی‬ ‫ئەندامی مەکتەبی سیاسی و یەکێکبوە‬ ‫لە ئەکتەرە چاالکەکانی‪ .‬هەر ئەو کات‬ ‫لەرێی حیزبەکەیەوە بویە یه‌كه‌م وه‌زیری‬ ‫ژینگه‌ی عێراق دوای ڕووخاندنی ڕژێمی‬ ‫سه‌دام‪ .‬بەاڵم درەنگانێ لەو حزبە کشایەوە‬ ‫و ناوەندێکی بۆخۆی پێکهێنا بەناوی‬ ‫«پرد»و بویە به‌رێوه‌به‌ری پڕۆژه‌ی پرد بۆ‬ ‫توێژینه‌وه‌‪ .‬لەم کۆتاییانەشدا لەو ناوەندانە‬ ‫نزیکبوەتەوە کە سەر بە پارتی دیموکراتی‬ ‫کوردستانن و ئێستا ئەمینداری گشتی‬ ‫«كۆربه‌ندی هزری ئیسالمی كوردستان»ە‬ ‫و لەسەر بانگەوازی ئاینی و ئامۆژگاری‬ ‫لە میدیاکاندا بەردەوامە‪ .‬پێشتر دیدار و‬ ‫گوتارەکانی هەر لەو چوارچێوەدا جێی‬ ‫دەبوەوە کە پێی دەگوترێت «بانگەوازی‬ ‫ئــایــنــی‪ -‬دعـــوە» کــە لــە چــوارچــێــوەی‬ ‫ســتــانــداردی بــازنــەی یــەکــەمــدایــە کە‬ ‫بەرگریکارن لە ئاین‪ .‬بــەاڵم بەشێوازی‬ ‫نەرمتر و هەندێ کراوەتر بەڕوی واقع و‬ ‫پێشکەوتنەکان و گۆڕانکارییەکان‪ .‬ئەوەی‬

‫عەبدولڕەحمان سدیق ریفۆرمخوازە یان دژە ئاینی باو؟‬

‫پرسەکە بەمجۆرەیە کە ڕیفۆرمخواز سەرەتا‬ ‫هەوڵدەدا لەناو بونیادە کۆنەکەدا ڕیفۆرمبکات و‬ ‫جێی ببێتەوە‪ ،‬بەاڵم بونیادە کۆنەکە جێیی ناکاتەوە‬ ‫و وای لێدەکات بچێتەدەرەوەی ئەو بونیادە و‬ ‫ماڵێکی نوێ بونیادبنێتەوە‪ ،‬ئەمەش ئەو قۆناغەیە‬ ‫کە کەسانی وەکو عەبدوڕەحامن سدیق کەوتونەتە‬ ‫بەردەمی و تەکفیر و دەرکردن لە ئاین سەرتای‬ ‫دیاردەکانییەتی‬ ‫لە هەرێمی کوردستان و ناوچەکەشدا؛ ئاراستەی‬ ‫«ڕیفۆرم و نوێخوازیی ئاینی» ئاراستەیەکی‬ ‫پێویستە بۆ دیاردەی ئاینی‪ ،‬چونکە ئاراستەیەکی‬ ‫لەم جۆرە دەبێتە سەرەتایەک کە ئاین بخاتەسەر‬ ‫ڕێی گۆڕانکاری و لەناو خودی ئاینەوە و بە‬ ‫شەرعییەتی ئاینی خۆی دەروازەیەکی بۆ بکاتەوە‪،‬‬ ‫تا بکەوێتە دەستکاریکردنی ئەو بونیادە داخراوەی‬ ‫کە گەشتۆتە بنبەستێکی وەها توندڕەوەکان و‬ ‫سەلەفییەکان هەمو بونیادەکەیان داگیرکردوە‬ ‫لە گوتار و بانگەوازی بەڕێز عەبدولڕەحمان‬ ‫سدیق دا گۆڕاوە پاش دەرکەوتنی داعش‬ ‫ئەوەیە کە لە میدیاکاندا بەچاالکی ئەم‬ ‫چەند ساڵە بانگەوازی بۆ دەکات‪ .‬کورتەی‬ ‫بــانــگــەوازەکــەش دەکــرێــت لــە دوخــاڵــدا‬ ‫کورتبکەینەوە‪:‬‬

‫یەکەم‪ :‬ئاینداریی عەرەبی لە ئیسالمدا‬ ‫ستایڵێکی بەدەوی و توندوتیژ و دواکەوتوە‬ ‫و دەکرێت ئێمە وەکو کورد ئایندارییەکی‬ ‫تایبەت بە خۆمان هەبێت و دوربکەوینەوە‬ ‫لەو ستایڵە عەرەبییە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬هەمو کلتورو مێژو و دەقەکانی‬

‫ئیسالم جگە لە قورئان‪ ،‬دەبێت پێیدا‬ ‫بچینەوە‪ ،‬چونکە هەموی بۆ بەرژەوەندی‬ ‫سیاسی و مەزهەبی و شەخسی نوسراون‪،‬‬ ‫لەنێو ئەوانیشدا حەدیس‪.‬‬ ‫کاتێک عەبدولڕەحمان سدیق لەسەر ئەم‬ ‫دو خاڵە کاردەکات‪ ،‬ئاسان نییە لەنێو‬ ‫بازنەی یەکەمدا جێی ببێتەوە‪ .‬چونکە‬ ‫بەالی کەمەوە سێ بنەڕەتە سەرەکییەکەی‬ ‫بازنەی یەکەم کە قورئان و سوننە و‬ ‫ئیجماعن‪ ،‬دوەم و سێیەمیان ڕەتدەکاتەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە عەبدولڕەحمان سدیق زمانێکی‬ ‫نەرمونیان و دیبلۆماسی بەکاردینێت‬ ‫و خۆی دەپارێزێت لە ڕوبەڕوبونەوەی‬ ‫ڕاستەوخۆ و هێرش و تاوانبارکردن و‬ ‫ناوزڕاندن و خۆیشی وەکو کەسایەتی و‬ ‫مێژوەکەی بەشێکە لەوانەی بانگەواز و‬ ‫بەرگری لە ئاین دەکەن‪ ،‬بەاڵم گومانخستن‬ ‫و پرسیارخستنە سەر ئەو دو بنەرەتە بۆ‬ ‫هەوادارانی ستانداردی ئاینی قبوڵناکرێت‬ ‫و دەتوانن بە ئاسانی و بەو پێوانانەی کە‬ ‫هەمویان لەسەری کۆکن بە دەرچــون لە‬ ‫ئاین تاوانباری بکەن‪ .‬ئێستا نەیارەکانی‬ ‫دیارترین ئەو شتانەش لەسەری وەستان و‬ ‫هوروژاندویانە ئەو باسانەی عەبدولڕەحمان‬ ‫سدیق بو لەسەر «حۆری‪ -‬کە ناوبراو ئەو‬ ‫حەدیسانە بە دروستکراو دەزانێت» و‬ ‫ئەوەش باسدەکات کە باسی ئەم حۆریانە‬ ‫لــەالیــەن تیرۆریستانەوە بەکارهێنراوە‬ ‫بۆ هاندانی گەنجان بۆ خۆتەقاندنەوە‬ ‫و توندوتیژی زیاتر‪ .‬هەروەها چیرۆکی‬ ‫سەربڕینی ئیسماعیل لەالیەن پێغەمبەر‬ ‫ئیبراهیمی باوکییەوە کــە نــاوبــراو بە‬ ‫«سیناریۆ‪-‬نواندن» باسیدەکات‪ .‬ئەم‬ ‫دو باسە بە تایبەت بویە هۆی جواڵندنی‬ ‫هــەســت و ئایدۆلۆجییای بەشێک لە‬ ‫بازنەی مەال و بانگخوازەکان و بە ئاشکرا‬ ‫تەکفیریان کــرد‪ ،‬دیارترینی ئەوانەش‬ ‫تەکفیریانکرد‪ ،‬ئەمانەبون‪:‬‬ ‫مەال کرێکار هێرشیکی زۆری دەکاتە‬ ‫سەر و دەڵێت «عەبدولڕەحمان سدیق کافر‬ ‫و زەندیق و مولحید و تاغوتە‪ .‬هەروەها‬ ‫(مەالنادر کانی کوردەیی)‪ ،‬زۆر بەئاسانی‬ ‫لە بەیانی جەژنی قورباندا لەسەر مینبەر‬ ‫و نوێژخوێنان تەکفیری (عەبدولڕەحمان‬ ‫سەدیق) دەکات‪ .‬هەروەها زۆرینەی مەال‬ ‫سەلەفییەکان لە چەندین وتاردا بە دەرچو‬

‫لە ئاین وەسفی دەکەن‪ .‬هەروەها دکتۆر‬ ‫(عەبدولواحید) لە ڤیدۆیەکدا هێرشێکی زۆر‬ ‫دەکاتە سەر عەبدولڕەحمان سدیق‪ ،‬ئەویش‬ ‫لە ڕێی هێرشکردنە سەر قورئانییەکان و‬ ‫پێی وایە دەبێت ئەو جۆرە کەسانە دوبارە‬ ‫شایەتمان بهێننەوە؟! هەروەها زۆرێک‬ ‫بانگخوازی کۆمەڵی ئیسالمی بەڕاستەوخۆ‬ ‫و ناڕاستەوخۆ هێرشی دەکەنەسەر ناوبراو‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا ئەم هێرشانە سەرەتایەتی‬ ‫و ڕەنــگــە لــە ئــایــنــدەدا فــۆرمــی زیاتر‬ ‫بگرێت و شێوازی بەیاننامە و کۆبونەوە‬ ‫و خــۆپــیــشــانــدان وەربــگــرێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئەوەی ڕێگرە لەوانە شێوازی کارکردنی‬ ‫عەبدولڕەحمان سدیقە کە توانیویەتی لە‬ ‫یەکێتی زانایان و میدیاکان‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫میدیای پــارتــی و نــاوەنــدی بڕیاریان‬ ‫و هەندێک جــاریــش میدیای یەکگرتو‬ ‫نزیکبێتەوە‪ .‬ئەمە وایکردوە شەرعییەت و‬ ‫پێیەکانی لەناو بازنەی یەکەمدا بهێڵێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر بۆ ماوەیەکی کاتییش بێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئێمە پێمان وایە ناوبراو ئەگەر بەو جۆرە‬ ‫بەردەوامبێت و بەرەوپێشتر بچێت ئەوا‬ ‫لە بازنەی یەکەمدا جێی نابێتەوە و جگە‬ ‫لەو سێ بازنەی ســەرەوە کە باسکران‪،‬‬ ‫دەبێت خەریکی دامەزراندنی بازنەیەکی‬ ‫نوێ بێت‪ ،‬کە ئەویش دەکرێت بە بازنەی‬ ‫ڕیفۆرمخواز و نوێخوازی ئاینی ناویان لێ‬ ‫بنرێت‪ .‬چونکە ناکرێت لە ماڵێکدا بیت‬ ‫و خەریکی ڕوخاندنی پایەکانیشی بیت‪.‬‬ ‫بۆیە دەکرێت بازنەی چوارەم بۆ دیاردەی‬ ‫ئاینی زیادبکەین کــە ئــەویــش بازنەی‬ ‫«ریفۆرمخواز و نوێخوازانی ئاینی»یە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە پێش عەبدولڕەحمان سدیق‬ ‫دکتۆر محەمەد شەریف و دکتۆر مستەفا‬ ‫زەڵمی لەو بوارەدا لە پێشەوەن و هەندێک‬ ‫هەوڵیان هەیە‪ ،‬بەاڵم هەم تەمەن و هەم‬ ‫دەرنەکەوتنیان بۆ میدیا و بەتایبەتتریش‬ ‫بوێری عەبدولڕەحمان سدیق کە ڕاستەوخۆ‬ ‫خۆی یەکالکردۆتەوە لەو دو کەسەی تری‬ ‫جیادەکاتەوە‪ .‬واتە پرسەکە بەمجۆرەیە‬ ‫کە ڕیفۆرمخواز سەرەتا هەوڵدەدا لەناو‬ ‫بونیادە کۆنەکەدا ڕیفۆرمبکات و جێی‬ ‫ببێتەوە‪ ،‬بــەاڵم بونیادە کۆنەکە جێیی‬ ‫ناکاتەوە و وای لێدەکات بچێتەدەرەوەی‬ ‫ئەو بونیادە و ماڵێکی نوێ بونیادبنێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش ئەو قۆناغەیە کە کەسانی وەکو‬ ‫عەبدولڕەحمان سدیق کەوتونەتە بەردەمی‬ ‫و تەکفیر و دەرکــردن لە ئاین سەرتای‬ ‫دیاردەکانییەتی‪.‬‬ ‫لە هەرێمی کوردستان و ناوچەکەشدا؛‬ ‫ئاراستەی «ڕیفۆرم و نوێخوازیی ئاینی»‬ ‫ئاراستەیەکی پێویستە بۆ دیاردەی ئاینی‪،‬‬ ‫چونکە ئاراستەیەکی لەم جۆرە دەبێتە‬ ‫ســەرەتــایــەک کــە ئاین بخاتەسەر ڕێی‬ ‫گۆڕانکاری و لەناو خودی ئاینەوە و بە‬ ‫شەرعییەتی ئاینی خۆی دەروازەیەکی بۆ‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬تا بکەوێتە دەستکاریکردنی ئەو‬ ‫بونیادەداخراوەی کە گەشتۆتە بنبەستێکی‬ ‫وەها توندڕەوەکان و سەلەفییەکان هەمو‬ ‫بونیادەکەیان داگیرکردوە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە هێشتا زوە بــاس لە‬ ‫چۆنییەتی بەڕێوەچون و فۆرمگرتن‬ ‫و تەنانەت گفتوگۆی ئەو تەوەرانە‬ ‫بــکــەیــن کــە ئـــەو ئــاراســتــە نوێیە‬ ‫دەیەوێت لەسەریان بوەستێت‪ .‬دیارە‬ ‫دەبێت ئاراستەیەکی لەم جۆرەش‬ ‫بکەوێتە ملمالنێیەکی سەختەوە‬ ‫لەگەڵ بەرگریکاران لە ستایڵی کۆن‪.‬‬ ‫ئایندەی چەند ساڵەی داهاتوش ئەو‬ ‫ئاراستەو فۆرمەکەی ڕونتردەکاتەوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )349‬دوشەممە ‪2017/7/17‬‬

‫‪2‬‬

‫کۆیالیەتی لە ئیسالمدا‬ ‫هیوا محەمەد حەمەعەلی‬ ‫بەختیار حسێن ئەحمەد‬ ‫(‪)2/1‬‬ ‫لەدوای ئەوەی مرۆڤ کشت‌وکاڵی‬ ‫دۆزیـــیـــەوە؛ پــێ دەنــێــتــە ناو‬ ‫شارستانییەتەوە‪ ،‬سیستەمی‬ ‫کار‌دابەشکردن و خاوەندارییەتی‬ ‫درووست دەبێت‪ .‬دوای ئەوەی‬ ‫دەبێتە خاوەن زەوی و ملمالنێ‬ ‫و جەنگیش لە پێناو قۆرخکاری‬ ‫و داگیرکاری درووست دەبێت؛‬ ‫لێرەوە ئەوانەی لە جەنگەکاندا‬ ‫دەگــیــران؛ دەکــران بە کۆیلە‪،‬‬ ‫لێرەشەوە مرۆڤایەتی بــەرەو‬ ‫ئاڕاستەیەکی مێژوویی دیکە‬ ‫هــەنــگــاو دەنـــێـــت‪ ،‬ئــەویــش‬ ‫گــواســتــنــەوەیــە لــە قۆناغی‬ ‫سیستەمی کۆمۆنی سەرەتاییەوە‬ ‫بۆ قۆناغی کۆیلەگەری‪.‬‬

‫کورتە مێژوی کۆیالیەتی لە کولتور و‬ ‫ئایینە کۆنەکاندا‬

‫یەکەمین شارستانییەت لە مێژوودا‬ ‫لــە دەرکــەوتــنــی ســۆمــەریــەکــانــەوە‬ ‫دەسـت‌پـێ‌دەکــات‪ ،‬لەبەر ئــەوە یەکەم‬ ‫سیستەمی کۆیلەگەری هەر الی ئەوانەوە‬ ‫سەرهەڵ‌دەدات‪ ،‬کە دواتر دەبنە چینێکی‬ ‫دیـــاری نێو کــۆمــەڵــگــەی ســۆمــەری‪.‬‬ ‫ئەوانەی الی سۆمەرییەکان دەبوونە‬ ‫کۆیلە؛ یان بەهۆی جەنگەکانەوە بوو‪،‬‬ ‫یاخود کەسی ئازاد دوای ئەوەی قەرزدار‬ ‫دەبوو؛ ئازادیی خۆی بۆ خاوەن قەرز‬ ‫لەدەست‌دەدا‪ ،‬یان بە هۆی هەژاریەوە‬ ‫دەبووە کۆیلە‪ ،‬تا بتوانێت بژی‪ .‬ئەمە‬ ‫جگە لـــەوەی کــە منداڵی کۆیلەکان‬ ‫چارەنووسی کۆیلە‌بوونیان بۆ بڕابووەوە‪،‬‬ ‫کە بەهۆی ئاسنێکی سوورەوەکراوەوە‬ ‫هێمای کۆیالیەتییان لەسەر باسک‬ ‫و بازویان دەدرا‪ ،‬بۆ ئــەوەی خاوەن‬ ‫کۆیلە بیانناسێتەوە لــە حاڵەتی‬ ‫هەڵ‌هاتندا‪ .‬خاوەنەکەیان بۆی هەبوو‬ ‫وەک هەر کااڵیەکی دیکە بیان‌فرۆشێت‬ ‫یــان بە دیــاری بیان‌بەخشێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کۆیلەکان بــۆیــان هــەبــوو لــە هەمان‬ ‫جێی خۆیان هاوسەرگیری بکەن‪ .‬ئەم‬ ‫جۆرە لە کۆیالیەتی الی ئەککەدی و‬ ‫ئاشوورییەکان دەبێتە کولتوور‪ ،‬تەنانەت‬ ‫الی بابلییەکان دەبێتە یاسا‪ .‬حوکمی‬ ‫کوشتن بۆ کەسێک بــوو کە داڵــدەی‬ ‫کۆیلەی کەسێکی تری بدایە‪.‬‬ ‫لە یۆنانی کۆنیشدا؛ چینی کۆیلە چینێکی‬ ‫دیاری نێو کۆمەڵگە بوون‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫سەیر نیە لەوێدا بابەتی کۆیالیەتی‬ ‫دەبێت بە کولتوور و بەرگێکی بەرگێکی‬ ‫ئایینیی بەبەردا دەکرێت و ڕەنگدانەوەی‬ ‫لە فیکری فەیلەسوفانیشدا دەبێت‪.‬‬ ‫ئەفالتوونی فەیلەسوف بــڕوای وابوو‬ ‫ئــەوەی کە کۆیلەیە هەرگیز ناتوانێت‬ ‫داوای ئــازادیــی خــۆی بکات‪ ،‬چونکە‬ ‫خــودا بەزگماک هــەر بە کۆیلەیەتی‬ ‫ئەفراندوویەتی!‬ ‫هەروەها هەر بە چەشنی یۆنانی کۆن؛‬ ‫لە ڕۆمای کۆنیشدا سیستەمی کۆیالیەتی‬ ‫کولتوورێکی باو بووە‪.‬‬ ‫هەندێک لە ئایینەکان کاتێک دەردەکەون‬ ‫و ســــەرهــــەڵ‌دەدەن؛ لــەبــەرئــەوەی‬ ‫دەرکەوتنیان لە ملمالنێی ئابووریەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێت و دژی سیستەمی‬ ‫ئەریستۆکراتی دەوەســتــنــەوە؛ بۆیە‬ ‫سەیر نیە سەرەتای زۆرینەی ئایینەکان‬ ‫بە گرنگیدان بە کۆیالیەتی و ئازادیی‬ ‫کۆیلە دەست‌پێ‌بکات و لە ناو کۆیلەکاندا‬ ‫گەشە بکات‪ ،‬بەاڵم دواتر لەوسەرەوە‬ ‫نەک هەر بە جۆرێکی تر شەرعییەت‬ ‫بــە کــۆیــلــەگــەری دەداتـــــەوە؛ بەڵکو‬ ‫دەبێتە ئایینی پارێزەری خانەدان و‬ ‫ئەریستۆکراتەکان‪ ،‬هەموو سیستەمە‬ ‫دەسەاڵتداریە ئایینیەکانی ناو مێژوو‬

‫بە ســەردەمــی زێڕین و زیوینیانەوە؛ مەسیحییەت و نە لە ئایینی جوودا‪،‬‬ ‫هــەمــووی سیستەمی ئەریستۆکراتی لە هەموو ئەم ئایینانەدا کۆیلەبوون‬ ‫نیمچە دەرەبەگی و دەرەبەگایاتی بووە‪ .‬دیاردەیەکی قبووڵکراو و سروشتی بووە‪،‬‬ ‫یان نیمچەسروشتی بووە(‪.)٢‬‬ ‫موحەممەدیش‪ ،‬پەیامبەری ئیسالم‪،‬‬ ‫ئایینی یەهودی و کۆیالیەتی‬ ‫ئایینی جولەکە کولتووری ئەککەدی و کەسێک بوو لە زەمان و سەردەمێکدا‬ ‫ئاشووری کاریگەر بوون تێیدا‪ ،‬بۆیە هاتە کایەوە و سەرنجی کۆمەڵگەی دەدا‬ ‫نەیتوانی ئەو کولتوورە باوە تێپەڕێنێت‪ ،‬کە کۆیالیەتی بەشێک بوو لە ڕژێمی‬ ‫بەڵکو درێژەی بەو کولتوورە باوە داوە‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪ .‬یەکێک لــەو پرسانەی‬ ‫نەک هەر ئــەوە؛ بەڵکو لەبەر ئەوەی موحەممەدی خستە سەر بیرکردنەوە؛‬ ‫ئەوان «گەلی هەڵبژاردە» بوون؛ ئیتر ئــەم چینە چــەوســاوەو پەراوێزخراوە‬ ‫تەواوی مرۆڤایەتی بەالی ئەوانەوە زیادە بوو‪.‬موحەممەد بۆ گەیشتن بە یەکێتیی‬ ‫بــوون! لێرەوە پلەبەرزی و پلەنزمیی خێڵەکان تا کۆمەکی بکەن‪ ،‬پێویستیی‬ ‫مرۆڤ دەبێتە دۆگما «عقیدة»یەک‪ ،‬بە کۆکردنەوەی هێزە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫هەبوو‪ ،‬بۆ ئەوەی بیانکات بە هۆکاری‬ ‫بەڵکو دەبێتە ئێتیکی کۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫سەرکەوتنی پەیامەکەی و بەدەستهێنانی‬ ‫ئایینی مەسیحی و کۆیالیەتی‬ ‫گەرچی ئایینی مەسیحی بە دەقی کتێبە دەسەاڵتەکەی‪ ،‬هەر بۆیە بۆ ڕاکێشانی‬ ‫پیرۆزەکەی کۆیالیەتی ڕەت کــردەوە‪ ،‬سەرنج و زەینی ئەم هێزە پێویستە‬ ‫کە تەنانەت لە ئینجیلیشدا هاتووە کە باسێک لەم چینە بکات و دروشمێک بەرز‬ ‫هەموان لە بەرامبەر خودادا یەکسانن‪ ،‬بکاتەوە‪ ،‬کە کاریگەریی هەبێت و ببێتە‬ ‫و ئەمە بووە هۆی ئەوەی ئەم ئایینە لە هۆی کۆکردنەوەیان(‪ ،)٣‬بەاڵم هەر زوو‬ ‫هەموو ئایینەکان زیاتر لە نێو کۆیلەکان لەوسەرەوە ئایینەکە کۆیالیەتیی بەرهەم‬ ‫پەرە‌بسێنێت؛ بەاڵم پاش ئەوەی ئەم هێناوە چونکە بەشێکە لە کولتوورەکە‪،‬‬ ‫ئایینە لە الیەن قەشەکانەوە دەستکاریی بۆیە نەیتوانی «نەهی»ی لێ بکات یان‬ ‫تێکستەکانی و لێکدانەوەکانیان کرا؛ هەتا بە «مەکروه»ی دابنێت‪.‬‬ ‫ئــەم ئایینە بە سیاسی دەکــرێــت‪ ،‬و لە ئیسالمدا؛ زۆرینەی کۆیلەکان ئەوانە‬ ‫هــەزارســاڵ لــە ئــەورۆپــا حوکمی پێ بــوون کە لە غــەزاو جەنگەکاندا «لە‬ ‫دەکرێت‪ :‬سەدە تاریکەکانی ئەوروپا‪ .‬پێناوی خوادا» یەخسیر دەکران و دواتر‬ ‫ئەم ئایینە لەو ماوەیەدا دەبێتە ئامڕازی دەهێنرانە نێو پایتەخت و لەوێدا بەسەر‬ ‫چەپاندن و سەرکوتکردنی هەر دەنگێک موجاهیدەکاندا دابەش دەکران‪.‬‬ ‫پێچەوانەی زانیاریەکان و فێرکاریەکان زۆریــــنــــەی کــۆیــلــەکــان وەســـتـــاو‬ ‫«تعالیم»ی ئەم ئایینە بدوێت‪ .‬بەاڵم دەسـت‌ڕەنــگــیــن بـــوون‪ ،‬ئـــەوەش وای‬ ‫لە دوای پێشکەوتنی زانستی نوێ و کردبوو زۆرینەی ئازادەکان وازیــان لە‬ ‫فیکری نوێ؛ توانرا هەم دەستی ئایین کارەکانیان هێنابوو کە لە بریی ئەوان‬ ‫لە بوارە جۆربەجۆرەکانی ژیاندا ببڕن‪ ،‬کۆیلەکانیان کارەکانیانی ڕادەپەڕاندن‪.‬‬ ‫ئەو کۆیالنەشی کاریان دەکــرد؛ پاش‬ ‫هەم چاکسازی لەو ئایینەدا بکەن‪.‬‬ ‫تەواوبوونی کارەکانیان سەرانەیەکی‬ ‫زۆریشیان دەدایــە خاوەنەکانیان کە‬ ‫کۆیالیەتی لە کولتوری عەرەبی و‬ ‫سەرانەی کۆیالیەتییان بوو‪ ،‬باقیەکەشی‬ ‫ئایینی ئیسالمیدا‬ ‫دەمـــایـــەوە تــاوەکــو خــۆیــان و گــەر‬ ‫کولتووری کۆیلەگەری بەشێک بوو لە خێزانیشیان هەبوایە پێی بژین‪ ،‬کە فەڕز‬ ‫نەریتی نیمچەدوورگەی عەرەبی‪ ،‬بە بوو ڕۆژانە بەشی زۆری کرێی کارەکەی‬ ‫حیجاز و نەجدەوە‪ ،‬بۆیە وازهێنان لێی بـــدات‪ .‬گــەر کۆیلەیەکیش شکاتی‬ ‫ئاسان نەبوو‪ .‬ئەم نەریتە کاریگەریی بکردایە؛ کــەس گوێی لێ نەدەگرت‬ ‫ســۆمــەریــیــەکــان و ئــەکــەدیــیــەکــانــی تەنها لەبەرئەوەی کۆیلە بوو‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەسەر بوو‪ ،‬ئەمە وای لە فەیلەسوفی لەبەر ئەوەی پێشتر شەڕی دژی خوا و‬ ‫ئەڵمانی (ئۆسوالد شپینگلەر) کردووە پێغەمبەرەکەی کردووە‪ ،‬شایانی بەزەیی‬ ‫بڵێت شــارە‪-‬دەوڵــەتــی بابل بنەڕەتی نەبوو‪.‬‬ ‫شارستانییەتی عەرەبییە‪ .‬هەر لەبەر سەرەتا ئیسالم ویستی کۆیلەکان ڕزگار‬ ‫ئەوە بوو کاتێک ئایینی ئیسالم هات؛ بکات‪ ،‬بەاڵم دواتر هەر ئیسالم هۆکاری‬ ‫گەرچی بە شێوەی الوەکــی هەندێک زۆربوونی کۆیلەکان و ئیستیغالل کردنیان‬ ‫دەرگــای الواز و کەمی بۆ ئازادکردنی بــوو(‪ ،)٤‬لە کۆمەڵگە ئیسالمییەکاندا‬ ‫کۆیلەکان کردەوە؛ بەاڵم نە کۆیالیەتیی کۆیلە «عبد»‪ ،‬تاقە ناوێک کە پێگەو‬ ‫یاساغ کرد و نە کردنەوەی دەرگاکانیش نرخی جیاوازی مرۆڤەکانی لە یەکتری‬ ‫بۆ ئازادکردنیان وەکو پێویست بوو‪ ،‬جیا کردۆتەوە‪ ،‬لە پاڵ کۆیلەدا؛(جارییە)‬ ‫ئەگەر چی سەرەتای باڵو بوونەوەی یاخود (کــەنــیــزەک)‪ ،‬و (غـــوالم)‪ ،‬و‬ ‫ئایینەکەش لە ناوچەی هەژارەکان و (وەصــیــف)و (وەصــیــفــە)و(خــادم) و‬ ‫کۆیلەکانەوە بوو‪.‬‬ ‫ناونیشانی تریش هەبوون‪ ،‬کە هەموویان‬ ‫مێژە‬ ‫لە‬ ‫عەرەبییش‬ ‫نیمچەدوورگەی‬ ‫هەر یەکە بەشێوەیەک لە جۆرێک لە‬ ‫بە حوکمی کەناراوەکانی لە ئەفریقا جۆرەکانی کۆیالیەتیەوە ئااڵون‪ .‬ئەمانە‬ ‫کۆیلەیەکی زۆری لە ڕێگەی بازرگانییەوە هــەمــوویــان خ ــاوەن «مـــەوال» یاخود‬ ‫بۆ هێنراوە‪.‬هەر بۆ نمونە؛ عەبماسی «مالیک» یان «سەیید»یان هەبووە‪ ،‬و‬ ‫مامی پێغەمبەری ئیسالم چەندین کەسیان بوونەوەری ئازاد نەبوون‪.‬‬ ‫کەنیزەکی یۆنانیی هەبووە‪ .‬جگە لە قورئانیش داوای ئــەوە دەکـــات ئەو‬ ‫کەنیزەکی فارسی؛ چەندین کەنیزەکی کۆیالنەی کە ناکرێت ئــازاد بکرێن؛‬ ‫ســـەر بــە ڕەگــــەزە جــیــاوازەکــان لە پێویستە بــە شــێــوەیــەکــی بـــاش و‬ ‫مەککەدا بوونیان هــەبــوو‪ .‬هەروەها چاکەکارانە مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت‪،‬‬ ‫لــە ڕەگـــەزی ئــەورۆپــایــی و شامی و کە ئەم شێوە مامەڵەیە بە «إحسان»‬ ‫قیبتییەکانی میسر‪.‬هەر لە مەککە و نــاودەبــات‪ .‬هەروەها ئەو ئافرەتانەی‬ ‫حیجازدا کۆیلەی حەبەشیش زۆر بون‪ ،‬کۆیلەن؛ هیچ کەسێک بۆی نیە لەگەڵیان‬ ‫کە لە دواییدا چینێکیان پێک‌هێنابو ڕابوێرێت خاوەنەکانیان نەبێت‪ .‬بەم‬ ‫کە بە «األحابیش»دەناسرا‪،‬کە ئەمانە مانایەش قورئان کۆیلەگەریی یاساغ‬ ‫لە بنەڕەتدا مەسیحییش بــوون‪ ،‬و بۆ نەکردووەو وەک دیاردەیەکی نەشیاو‬ ‫خزمەتکردنی دەوڵەمەندەکانی مەککە وێنەی نــەکــردووە‪ ،‬قورئان خواردنی‬ ‫هاوردە کرابوون(‪.)١‬‬ ‫گۆشتی بەرازی حەرام کردووە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫لێرەوە کۆیالیەتی بەشێکی دانەبڕاوە کۆیلەکردنی مرۆڤی حەرام نەکردووە(‪.)٥‬‬ ‫لە مێژووی کۆمەڵگە ئیسالمییەکان‪ .‬لەبەر ئەوەیە خاوەن کۆیلە لە ئیسالمدا‬ ‫هەر چوار مەزهەبە فیقهیەکەی ئەهلی مافی خاوەندارێتیی بــۆ کۆیلەکەی‬ ‫سوننەت و جەماعەتیش کۆیالیەتییان پــارێــزراوە‪ ،‬هـــەروەک چــۆن خاوەنی‬ ‫حــــەاڵڵ کـــــــردووە‪ .‬یــاســاغــکــردنــی مەڕ و بزن و وشترەکەیەتی‪ ،‬هەر بەو‬ ‫کۆیالیەتی بەشێک نەبووە لە «ئەمر و شێوەیەش خاوەنی کۆیلەکەیەتی ئازادی‬ ‫نەهی»ـەکان‪ ،‬نە لە ئیسالم و نە لە دەکات‪ ،‬یان نا‪ ،‬بە ئارەزووی خۆیەتی و‬

‫تەنها خۆی ئەو بڕیارە دەدات(‪.)٦‬‬ ‫ڕاستە نکۆڵی لــەوە ناکرێت ئایینی‬ ‫ئیسالم باسی چاککردنی حاڵی کۆیلەی‬ ‫کــردووە‪ ،‬بەاڵم ئەم چاککردنە هەرگیز‬ ‫بەمانای ئــازادکــردن نیە‪ .‬چاککردنی‬ ‫حاڵی کۆیلە وەک ئەوەی قورئان باسی‬ ‫کــردووە؛ ڕەخنەیە لە ڕەفتاری خاوەن‬ ‫کۆیلە کە بە شێوەیەکی زۆر خراپ‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ کۆیلەکانیان کردووە‪،‬‬ ‫نەک ئازادکردنیان‪ .‬لێرەوە هەڵوێستی‬ ‫ئایینی ئیسالم لە ئاستی سیستەمی‬ ‫کۆیالیەتیدا هەڵوێستێکی ئەخالقیە‬ ‫نەک یاسایی‪ ،‬چونکە ئەگەر لە باری‬ ‫یاساییەوە بــە چــاوی مــرۆڤــی ئــازاد‬ ‫تەماشای بکردایە؛ دەبوایە تەواوی ئەو‬ ‫مافانەی پێ ڕەوا ببینیایە کە خەڵکی‬ ‫ئازاد هەیانبووە‪ ،‬بەاڵم کۆیلە نەک هەر‬ ‫بەو چــاوەوە تەماشا نەکراوە؛ بەڵکو‬ ‫لەڕووی دادگاو قەزاوەتیشەوە شەهادەتی‬ ‫قبووڵ نەبووە‪ ،‬بۆ جیاکردنەوەشیان لە‬ ‫خەڵکی ئازاد دەبوو مۆرێک لە گەردنی‬ ‫هەڵ‌بکەنرێت‪.‬‬ ‫لێرەدا بە ڕەوای دەزانین‪ ،‬کە بپرسین‪:‬‬ ‫بۆچی ئایینی ئیسالم کۆیالیەتیی‬ ‫حەاڵڵ کرد‪ ،‬چونکە بنەماکانی لەسەر‬ ‫جیاوازیی ئادەمیزاد بنیات نراوە‪ ،‬ئایینی‬ ‫ئیسالم یەکێک لە یەکێکی تر بە باشتر‬ ‫دەزانـــێـــت(‪ ،)٧‬ئــەوەتــا لــە سورەتی‬ ‫«اإلسراء»ـدا دەڵێت‪ :‬ئەی موحەممەد‬ ‫تەماشاکە چۆن فەزڵ و باوی هەندێکمان‬ ‫داوە بــەســەر هەندێکی تــرتــانــدا‪ ،‬لە‬ ‫ڕۆژی دواییشدا پلەکان گــەورەتــرە‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫«انظ ْر َك ْي َف‬ ‫فەزڵەکانیش گــەورەتــر‪:‬‬ ‫ض َو َل ْل ِخ َر ُة‬ ‫ع‬ ‫ب‬ ‫ْ‬ ‫َف َّض ْل َنا َب ْع َض ُه ْم َع َلىٰ َ ٍ‬ ‫ب َت ْف ِض ً‬ ‫يل» (االسراء‪:‬‬ ‫ات َو َأ ْك َ ُ‬ ‫َأ ْك َ ُ‬ ‫ب َد َر َج ٍ‬ ‫‪.)٢١‬هەروەها لە سورەتی «الزخرف»ـدا‬ ‫ض‬ ‫دەڵێت‪َ « :‬و َر َف ْع َنا َب ْع َض ُه ْم َف � ْوقَ َب ْع ٍ‬ ‫ات لِ َي َّت ِخ َذ َب ْع ُض ُه ْم َب ْع ًضا ُس ْخ ِريًّا‪»...‬‬ ‫َد َر َج ٍ‬ ‫(الزخرف‪ ،)٣٢ :‬واتە‪ :‬چەند پلەیەک‬ ‫هەندێکمان بەسەر هەندێکی ترتاندا بەرز‬ ‫کردووەتەوە تاوەکو هەندێکتان ئیش و‬ ‫کار بە هەندێکی ترتان بکەن‪.‬‬ ‫لەم سۆنگەوەیە ئیسالم و بەتایبەتی‬ ‫دەقــــی قـــورئـــان ب ــە مــســوڵــمــانــانــی‬ ‫ڕادەگەیەنێت‪ :‬بۆیە سەروەت و سامانمان‬ ‫بە هەندێکتان داوەو دەستەیەکمان لە‬ ‫دەستەیەکی تــر بــەرزتــر کــردۆتــەوە؛‬ ‫تاوەکو کۆمەڵێک بااڵدەست بن بەسەر‬ ‫کۆمەڵێکی تـــردا‪ .‬لــێــرەوە ئیسالم‬ ‫کۆیلەکردنی ئادەمیزاد و سیستەمی‬ ‫چەوساندنەوەی مرۆڤ لەالیەن مرۆڤەوە‬ ‫دەباتە سەر ئیرادەی خواوەند و بیانوو‬ ‫بە سیستەمی کۆیالیەتی دەهێنێتەوە‪،‬‬ ‫دەیــکــاتــە ئــەو چــارەنــووســەی نابێت‬ ‫ئادەمیزاد سەرپێچیی لێ بکات‪ ،‬چونکە‬ ‫هەوڵدان بۆ گۆڕینی یاسایەک خواوەند‬ ‫بــڕیــاری لــەســەر دابــێــت و لــە چــارەی‬ ‫ئادەمیزادی نووسیبێت؛ سەرپێچییە‬ ‫لــە ئــیــرادەی ئــەو و دەرچـــوونـــە لە‬ ‫پرینسیپەکانی شەریعەت‪.‬‬ ‫لــە بەشی دوەمـــدا دەگــەڕێــیــنــەوە بۆ‬ ‫خستنەڕووی بەڵگە و ئارگیومێنتەکانی‬ ‫بــوونــی کــۆیــلــەگــەری لــە قــورئــان و‬ ‫حەدیسیدا‪.‬‬

‫پەراوێز و سەرچاوە‪:‬‬

‫(‪ )١‬كامل النجار‪ ،‬قراءة نقدية لإلسالم‪،‬‬ ‫ص‪.١٤٥ .‬‬ ‫(‪ )٢‬مــەریــوان وریــا قــانــع‪ ،‬مــرۆڤ و‬ ‫کەرامەت‪ ،‬جاپخانەی تاران‪ ،‬سلێمانی‪،‬‬ ‫‪ ،٢٠١٦‬ل‌ل‪.١١٥-١١٤ .‬‬ ‫(‪ )٣‬ئارام ڕەشید‪ ،‬جەهالەتی ئیسالم و‬ ‫دونیای هاوچەرخ‪ ،‬سلێمانی‪ ،٢٠٠٢ ،‬ل‪.‬‬ ‫‪.١٩٥‬‬ ‫(‪ )٤‬علي الــوردي‪ ،‬وعــاظ السالطين‪،‬‬ ‫داركوفان‪ ،‬ط‪ ،٢‬بيروت‪-‬لندن‪ ،‬ص‪.٧٥ .‬‬ ‫(‪ )٥‬مەریوان وریا قانع‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫پێشوو‪ ،‬ل‌ل‪.١١٦-١١٥ .‬‬ ‫(‪ )٦‬ئارام ڕەشید‪ ،‬سەرچاوەی پێشوو‪،‬‬ ‫ل‪.١٩٦ .‬‬ ‫(‪ )٧‬فوئاد مەجید میسری‪ ،‬کۆمەڵگا‬ ‫لە سایەی خەالفەتدا‪ ،‬چ‪ ،٣‬سلێمانی‪،‬‬ ‫‪ ،٢٠٠٥‬ل‪.٩٣ .‬‬

‫کۆمەڵێک بەکۆیلەکراوی ئەفریقایی بە دەستی چەند عەرەبێک‪ ،‬لە زەنجیبار‪١٨٨١ ،‬‬

‫کۆیالیەتی بەشێکی دانەبڕاوە لە مێژووی‬ ‫کۆمەڵگە ئیسالمییەکان‪ ،‬و هەر چوار‬ ‫مەزهەبە فیقهیەکەی ئەهلی سوننەت و‬ ‫جەماعەتیش کۆیالیەتییان حەاڵڵ کردووە‬ ‫هەندێک لە ئایینەکان لەبەر ئەوەی‬ ‫دەرکەوتنیان لە ملمالنێی ئابووریەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێت و دژی سیستەمی‬ ‫ئەریستۆکراتی دەوەستنەوە؛ بۆیە سەرەتا‬ ‫بە گرنگیدان بە کۆیالیەتی و ئازادیی‬ ‫کۆیلە دەست‌پێ‌دەکەن‪،‬بەاڵم دواتر و‬ ‫کاتێک دەگەن بە دەسەاڵت؛ شەرعییەت‬ ‫بە کۆیلەگەری دەدەنەوە و دەبنە ئایینی‬ ‫پارێزەری خانەدان و ئەریستۆکراتەکان‬

‫ئیسالم کۆیلەکردنی ئادەمیزاد و‬ ‫سیستەمی چەوساندنەوەی مرۆڤ لە‬ ‫الیەن مرۆڤەوە دەباتە سەر ئیرادەی‬ ‫خواوەند و بیانوو بە سیستەمی‬ ‫کۆیالیەتی دەهێنێتەوە‪ ،‬دەیکاتە‬ ‫ئەو چارەنووسەی نابێت ئادەمیزاد‬ ‫سەرپێچیی لێ بکات‬

‫ژمارە (‪ )349‬دوشەممە ‪2017/7/17‬‬

‫جەستە‌و ئەخالق‬

‫ڕێبوار سیوه‌یلی‬ ‫(‪)3-3‬‬ ‫چ ب ‌ه دیو‌ه واقیعییه‌كه‌یدا و چ به‌دیو‌ه‬ ‫مه‌جازییه‌كه‌یدا‪ ،‬هه‌موو مه‌راسیمێكی له‌و‬ ‫جۆر‌ه ك ‌ه ده‌بێت ‌ه مه‌رسیمێكی ئایدیۆلۆژی‪،‬‬ ‫هه‌نگاوی یه‌كه‌م ل ‌ه جیاكردنه‌وه‌ی (ئێمه‌)‬ ‫و (ئه‌وه‌كانیتر)ه‌و‌ه ده‌ستپێده‌كات‪ .‬ئه‌وانه‌ی‬ ‫ل ‌ه (ئێمه‌ن) خاوه‌نی جه‌سته‌ی كه‌سه‌كه‌ن‬ ‫و ئه‌وانیتریش ده‌كه‌ون ‌ه ده‌ره‌و‌ه و نابێت‬ ‫به‌شداریی ل ‌ه مه‌راسیمه‌كه‌دا بكه‌ن نه‌با ببنه‌‬ ‫هه‌ڵگری ئه‌و شانازییه‌ی ك ‌ه له‌و به‌شدارییه‌دا‬ ‫پێیان ده‌بڕێت (ل ‌ه مه‌راسیمی به‌خاكسپاردنی‬ ‫كاك نه‌وشیرواندا‪ ،‬هه‌ریه‌ك ل ‌ه (مه‌ال به‌ختیار‬ ‫و ساالر عه‌زیز وهتد‪ )..‬ڕێگه‌یان پێنه‌درا‬ ‫به‌شداریی بكه‌ن‪ .‬ڤیدیۆی ئه‌م ڕێگیرییه‌‬ ‫ل ‌ه تۆڕ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان باڵو كراوه‌ته‌وه‪:‬‬ ‫‪.)/https://www.youtube.com‬‬ ‫ل ‌ه بنه‌مادا جیاكردنه‌وه‌ی (ئێمه‌) و‬ ‫(ئــه‌وان)‪ ،‬ل ‌ه بنه‌مایه‌كی هزریی قووڵه‌وه‌‌‬ ‫هاتوو‌ه ك ‌ه هه‌ڵگری ڕوانــگـه‌ی (پــاك) و‬ ‫(پیس)ـ ‌ه بۆ جه‌سته (الخوری‪،1997 :‬‬ ‫‪ .‌)53-39‬ئه‌وانه‌ی ل ‌ه (ئێمه‌ن) جه‌سته‌یان‬ ‫(پــاك) و ئه‌وانیتر جه‌سته‌یه‌كی (پیس)‬ ‫یان هه‌ی ‌ه بۆی ‌ه نابێت به‌شداریی ل ‌ه سرووتی‬ ‫به‌خاكسپاردنه‌كه‌دا بكه‌ن‪ .‬ئه‌م ‌ه یه‌كه‌مین‬ ‫ده‌ركه‌وته‌كانی ده‌سه‌اڵتی دامه‌زراوه‌ی مه‌رقه‌د‬ ‫و مه‌زارگه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه بتوانێت حه‌شاماتی شینگێڕ‬ ‫ئاراست ‌ه بكات بۆ ده‌رهاویشتن ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫جه‌ست ‌ه (پیس)ـه‌كان ل ‌ه جه‌ست ‌ه (پاك)‬ ‫ـه‌كان و ب ‌ه به‌كارهێنانی ئه‌م ده‌سه‌اڵت ‌ه خۆی‬ ‫وه‌كو دامه‌زراوه‌یه‌ك ڕاده‌گه‌یه‌نێت (محمود‪،‬‬ ‫‪( ،)،2008‬زینب‪.)2011 :‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه هه‌موو ئه‌م سرووت و مه‌راسیمه‌‬ ‫ل ‌ه ڕواڵه‌تی خۆیدا وه‌ك خه‌مبارییه‌كی ئاپۆرا‬ ‫و ده‌سته‌ی جێبه‌جێكاری مه‌راسیمه‌ك ‌ه خۆی‬ ‫ئاشكرا ده‌كــات‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ناوه‌ڕۆكدا و به‌‬ ‫تێگه‌یشتن ‌ه فرۆیدییه‌ك ‌ه بۆ گرێی ئۆدیب‪،‬‬ ‫شتێكی گرنگ ده‌شارێته‌و‌ه ك ‌ه بریتی ‌ه له‌‬ ‫(پێخۆشبوون)ی ناخه‌كی و جۆرێك له‌‬ ‫خۆشحاڵی به مردنی ئـه‌و جه‌سته‌ی ‌ه كه‌‬ ‫ده‌توانێت ل ‌ه دۆخی مردنیشیدا شه‌ڕمان بۆ‬ ‫بكات و جه‌ماوه‌رمان ل ‌ه ده‌ور كۆ بكاته‌وه‌‬ ‫و به‌هۆی فراوانبوونی جوگرافیای نه‌فسیی‬ ‫حه‌شاماته‌وه‌‪ ،‬جوگرافیای جه‌ماوه‌ریی و‬ ‫له‌وێشه‌و‌ه ده‌سه‌اڵتمان فراوانتر بكات و له‌‬ ‫به‌رزایی و (علو)ی میتافیزیكیان ‌ه نزیكمان‬ ‫بخاته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ئه‌وه‌ش پێچه‌وانه‌ی پراكتیكی‬ ‫سیاسیی و كرده‌ی سیاسه‌تكردنه‌‪.‬‬ ‫هــه‌رچــه‌نــد‌ه ئـــه‌م پــێــخــۆشــبــوونـ ‌ه به‌‬ ‫شاراوه‌یی ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌و مامه‌ڵه‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتخوازانه‌یه‌دا ك ‌ه جه‌ست ‌ه ڕه‌مزییه‌كه‌‬ ‫ب ‌ه ئاپۆرا و دامـه‌زراوه‌ی زێوان و مه‌رقه‌دی‬ ‫ده‌به‌خشێت‪ ،‬ئه‌م ‌ه ب ‌ه ئاشكرا ده‌بینرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌شێكی ئــه‌م ده‌ســه‌اڵتــ ‌ه ل ـ ‌ه ئه‌نجامی‬ ‫چاودێریی زێوان و ده‌سته‌ی بڕیارده‌ره‌و‌ه بۆ‬ ‫حه‌شامات و ئاپۆر‌ه دروستده‌بێت‪ .‬زۆریی‬ ‫جه‌ماوه‌ر و به‌شداریی كه‌سایه‌تی ‌ه دیاره‌كان‬ ‫و ئه‌و وتارانه‌ی له‌سه‌ر م ـه‌زاری قوربانیی‬ ‫ده‌خوێندرێنه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه به‌هێزكردنی ده‌سه‌اڵتدا‬ ‫گرنگیی خۆیانیان هه‌یه و به‌كار ده‌هێنرێن‬ ‫بۆ دروستكردنه‌وه‌ی نفوزی جه‌ماوه‌ری‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ‌ه مه‌راسیمێك ‌ه تیایدا دانپیانان و‬ ‫خۆبه‌رجه‌سته‌كردن پێوه‌ری سه‌ره‌كیین‪.‬‬ ‫( ‪https://ww w.yo utu be .‬‬ ‫‪.)/com‬‬ ‫لێره‌وه‌‪ ،‬یادكردنه‌و‌ه وه‌ك پرۆسه‌یه‌كی‬ ‫هه‌میشه‌یی بــۆ بــــه‌رده‌وام هێنانه‌و‌ه و‬ ‫زیــنــدووكــردنـه‌وه‌ی مه‌عنه‌ویانه‌ی جه‌سته‌‬ ‫به‌قوربانیكراوه‌كه‌‪ ،‬ده‌ستپێده‌كات‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫چ له‌و مه‌راسیمانه‌دا ك ‌ه بۆ یادكردنه‌وه‌ی‬

‫سه‌رۆكی خێڵ ده‌بینینه‌و‌ه ك ‌ه جه‌سته‌ی‬ ‫ســـه‌رۆك خێڵ ده‌كــاتــ ‌ه ڕه‌مـــز و چ له‌و‬ ‫سرووتانه‌شدا‪ ،‬ك ‌ه هزری ئایینی بۆ یادی‬ ‫په‌یامبه‌ره‌كان ده‌یسازێنن و چ ل ‌ه هزری‬ ‫سیاسیشدا هه‌مان ســرووتــی تایبه‌ت بۆ‬ ‫پێشه‌وای حزب‪ ،‬خۆی به‌رجه‌ست ‌ه ده‌كات‪.‬‬ ‫به‌مجۆره‌ش‪ ،‬جه‌سته‌ی تاكه‌كه‌س ئه‌و‬ ‫بۆشایی ‌ه ل ‌ه شوناس پڕ ده‌كــات ـه‌وه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫ئاپۆرا و حه‌شامات تیایدا ده‌ژی و ئه‌مه‌ش‬ ‫ئه‌گه‌رچی خۆی ل ‌ه جۆشدان و حه‌ماسه‌تێكی‬ ‫جه‌ماوه‌ریدا به‌یان ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه بنه‌ما و‬ ‫ل ‌ه قوواڵییدا‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه هه‌وڵدانێك زیاتر نیه‌‬ ‫بۆ شاردنه‌وه‌ی بێ شوناسی و بۆ ڕێگرتن‬ ‫له‌وه‌ی تاكه‌كان شوناسی تایبه‌تی خۆیان‬ ‫دروستبكه‌ن‪ ،‬ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی ئاپۆرا‪ .‬ئاپۆرا له‌م‬ ‫دۆخه‌دا ب ‌ه ده‌نگێكی به‌رز هاوار ل ‌ه جه‌سته‌‬ ‫ڕه‌مزییه‌كه‌ی ده‌كات بگه‌ڕێته‌وه‌و جه‌ماوه‌ر له‌م‬ ‫دۆخی ته‌نیایی ‌ه ڕزگار بكات‪ .‬هاوار ده‌كات‬ ‫جه‌سته‌ی قوربانی و (باوك)هه‌ستێته‌و‌ه و‬ ‫به‌چاوی خۆی شه‌پۆلی خرۆشاو و خه‌مگینی‬ ‫ئاپۆرا ببینێت‪ .‬جه‌ماوه‌ر و ئاپۆرا وه‌ك‬ ‫ماشێنێكی لێدێت ك ‌ه بیه‌وێت جه‌سته‌ی‬ ‫مردوو زیندوو بكاته‌و‌ه و پارێزگاریی لێبكات‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدا ك ‌ه ده‌زانرێت جه‌سته‌ی‬ ‫هه‌ر كه‌س ‌‌له دوای مردنی ده‌بێته‌و‌ه به‌‬ ‫جه‌سته‌یه‌كی بایۆلۆژیی له‌كاركه‌وتوو‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئاپۆرا ده‌یه‌وێت به‌ردوامیی پێبدات وه‌كئه‌وه‌ی‬ ‫ك ‌ه ئاماده‌ییه‌كی زیندووی ل ‌ه واقیعدا هه‌یه‌‪..‬‬

‫پیشه‌سازیی دروستكردنه‌وه‌ی جه‌سته‌‪:‬‬

‫لێره‌و‌ه پیشه‌سازیی دروستكردنه‌وه‌ی‬ ‫جه‌سته‌‪ ،‬یان وه‌ك پییه‌ر بۆردیۆ ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫«دروســتــكــردنــه‌وه‌ی كــۆمـه‌اڵیـه‌تــیــانـه‌ی‬ ‫جـه‌ســتـه‌كــان» (بــوردیــو‪،)24 ،2009 :‬‬ ‫نـــه‌ك هـــه‌ر بــۆ س ـه‌پــانــدنــی ده‌ســه‌اڵتــی‬ ‫نێرینه‌یی به‌سه‌ریدا‪ ،‬به‌ڵكو ل ‌ه شێوازی‬ ‫(به‌پیرۆزكردنی) و (ب ‌ه ئه‌ولیاكردنی) و (به‌‬ ‫نه‌مركردنی) ده‌ستپێده‌كات‪ .‬هه‌موو ئه‌مه‌ش‬ ‫ل ‌ه ڕێگه‌ی گـه‌ڕانـه‌و‌ه بۆ ورده‌كارییه‌كانی‬ ‫جه‌ست ‌ه و باسكردنی توانا (سووپه‌ر) و‬ ‫(سه‌روو جه‌سته‌ییه‌كانی)یه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه زۆرجار‬ ‫له‌گه‌ڵ دۆخیی مێژوویی و واقیعیی ئه‌و‬ ‫جه‌سته‌یه‌دا یه‌كناگرێته‌وه‌‪ .‬جه‌ست ‌ه لێره‌دا‬ ‫بۆی ‌ه ده‌كرێته‌و‌ه ب ‌ه قوربانی‪ ،‬چونك ‌ه ئه‌وه‌ی‬ ‫ل ‌ه مێژووه‌كه‌ی خۆیدا نه‌یتوانیو‌ه جێبه‌جێی‬ ‫بكات‪ ،‬ئاپۆرا ده‌یه‌وێت ل ‌ه ئاست ‌ه ڕه‌مزیی و‬ ‫به‌پیرۆزكراوه‌كه‌یدا‪ ،‬پێی جێبه‌جێ بكات له‌‬ ‫غیابی خۆیدا‪.‬وه‌ك ئه‌وه‌ی مردن جۆر‌ه دۆڕان‬ ‫و به‌زینێكی كه‌سه‌ك ‌ه بێت ل ‌ه ته‌واونه‌كردنی‬ ‫پــڕۆژه‌كــانــیــدا‪ ،‬بــۆیـ ‌ه ئــاپــۆرا ڕه‌هه‌ندێی‬ ‫سێمبوولی پێده‌به‌خشێت‪ ،‬تا له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌‬ ‫و به‌شێوه‌یه‌كی (غیابی) به‌شداریی (ئێستا)‬ ‫ی پێ بكات‪ .‬بۆی ‌ه ئه‌م جه‌سته‌ی ‌ه ڕه‌هه‌ندێكی‬ ‫ئه‌فسانه‌یی پێده‌درێت و ده‌الالتــی دیكه‌ی‬ ‫ده‌درێت ‌ه پاڵ ك ‌ه ل ‌ه واقیع ‌ه مێژووییه‌كه‌یدا‬ ‫نه‌یبوون و بۆی هه‌ی ‌ه كه‌سه‌كه‌ش بڕوای‬ ‫پێی نه‌بووبن‪ ..‬به‌مانایه‌كی دی‪:‬ئه‌و هێزه‌ی‬ ‫جه‌ست ‌ه له‌م پێناوه‌دا وه‌ریده‌گرێت‪ ،‬هێزی‬ ‫جه‌سته‌یه‌كی واقیعی نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو هێزێكه‌‬ ‫جه‌ست ‌ه ل ‌ه ئاست ‌ه ڕه‌مزییه‌كه‌یدا و به‌هۆی‬ ‫‌وه پیرۆزكراوه‌كه‌ی‪،‬‬ ‫دووبــار‌ه به‌رهه‌مهێنانه ‌‌‬ ‫وه‌ریده‌گرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وكاته‌ی ك ‌ه ئه‌م‬ ‫جه‌سته‌ی ‌ه ده‌خرێت ‌ه ژێر زه‌بروزه‌نگی ئاپۆراوه‌‪.‬‬ ‫زه‌بروزه‌نگیی ئاپۆرا له‌سه‌ر جه‌ست ‌ه له‌وه‌دا‬ ‫خۆی ده‌بینێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م جه‌سته‌ی ‌ه ده‌كاته‌‬ ‫جه‌سته‌یه‌كی سه‌رووجه‌ست ‌ه و سووپه‌ر‬ ‫جه‌سته و جه‌سته‌یه‌كی ئایدیۆلۆژی ل ‌ه ئاستی‬ ‫ئایینی و سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تیدا‪( :‬وه‌ك‬ ‫جه‌سته‌ی مه‌سیح‪ ،‬پێغه‌مبه‌ر و جه‌سته‌ی‬ ‫حه‌سه‌ن و حسه‌ین و جه‌سته‌ی سیاسییه‌‬ ‫نه‌مره‌كان و جه‌سته‌ی دای ‌ه تیریزا و هتد)‌‪.‬‬ ‫مامه‌ڵه‌كردنی ئــاپــۆرا له‌گه‌ڵ جه‌سته‌‬ ‫ب ـه‌قــوربــانــیــكــراوه‌ك ـه‌دا‪ ،‬ب ـ ‌ه ڕه‌هه‌ندێكی‬ ‫دیكه‌شدا تێپه‌ڕ ده‌بێت ك ‌ه ئه‌ویش گۆڕین‬ ‫و مه‌سخكردنێتی ل ‌ه جه‌سته‌یه‌كی واقیعی‬ ‫و مێژوویی كه‌سێكه‌و‌ه بۆ جه‌سته‌یه‌كی‬ ‫(وێناكراو)‪ ،‬ك ‌ه نابێت ‌ه هه‌ڵگری تایبه‌تمه‌ندیه‌‬ ‫مێژووییه‌كانی خۆی ئـه‌وه‌نــده‌ی ده‌كرێته‌‬ ‫جه‌سته‌یه‌ك ك ‌ه بار ده‌كرێت ب ‌ه وێناكانی‬ ‫ئاپۆرا بۆ ئه‌و سیفاتانه‌ی ده‌یه‌وێت له‌و‬

‫‪3‬‬

‫جه‌سته‌یه‌دا به‌رجه‌سته‌یان بكات‪ .‬به‌هۆی ئه‌م‬ ‫زه‌بروزه‌نگه‌وه‌یه‌‪ ،‬ك ‌ه جه‌سته‌ی به‌قوربانیكراو‪،‬‬ ‫ده‌بێت ‌ه جه‌سته‌یه‌ك تا خواسته‌كانی ئاپۆرا‬ ‫جێبه‌جێ بكات و ببێت ‌ه هۆی دروستبوونی‬ ‫سایكۆلۆژیایه‌كی جه‌ماوه‌ریی و جێبه‌جێكه‌ری‬ ‫خواسته‌كانی ئاپۆرا بۆ پیشاندانی هێز و‬ ‫یه‌كگرتوویی و ماته‌مگێڕییه‌كی سه‌راپایی‪.‬‬ ‫لــێــره‌وه‌‪ ،‬هه‌ركه‌س بــۆی هه‌ی ‌ه به‌ناوی‬ ‫ئ ـه‌و كـه‌سـه‌و‌ه ك ‌ه خــاوه‌نــی جه‌سته‌یه‌كی‬ ‫تایبه‌ت بووه‌‪ ،‬ئه‌و شتان ‌ه بڵێت ك ‌ه خاوه‌ن‬ ‫جه‌سته‌ك ‌ه نه‌یگوتوون‪ ،‬یان به‌ڵگه‌یه‌ك نییه‌‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی گوتبنی‪ .‬ئه‌مه‌ش به‌مانای ئه‌وه‌یه‌‪،‬‬ ‫كه‌س ‌ه تایبه‌ته‌ك ‌ه ب ‌ه ئاراسته‌یه‌كی تایبه‌تی‬ ‫ئادیۆلۆژیدا‪ ،‬وه‌ك (موڵكی گشتی) لێده‌كرێت‬ ‫و لـ ‌ه ڕێــگـه‌ی دامــــه‌زراوه‌ی (م ـه‌رق ـه‌د) و‬ ‫(مه‌زارگه)‌وه‌‪ ،‬ده‌كرێت ‌ه ده‌مێك بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫شتانه‌ی ب ‌ه ده‌مه‌و‌ه بگوترێت ك ‌ه نه‌یگوتوون‪.‬‬ ‫هه‌‌موو ئه‌مه‌ش ل ‌ه پێناوی ئه‌وه‌دا‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م‬ ‫جه‌سته‌ی ‌ه بتوانێت ئه‌ركێكی سیاسیی‬ ‫یــان دینی جێبه‌جێ بكات و له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫نه‌یاره‌(ڕاسته‌قینه‌) و (وێناكراوه‌كان)ی‬ ‫ئاپۆرادا خۆی به‌رجه‌ست ‌ه بكاته‌وه‌‪ ،‬ده‌سه‌اڵت‬ ‫بــدات ـه‌و‌ه ب ‌ه بێده‌سه‌اڵتان‪ ،‬ببێت ‌ه هێڵی‬ ‫جیاكه‌ره‌وه‌ی (دۆست) و (دووژمن) و (ئێمه‌)‬ ‫و (ئه‌وان) و جه‌سته‌ی (پیس) و جه‌سته‌ی‬ ‫(پاك) و دروستكردنه‌وه‌ی ملمالنێی (ئاغا) و‬ ‫(كۆیله‌)‪ ،‬ب ‌ه تێگه‌یشتن ‌ه هیگڵییه‌كه (هیگڵ‪:‬‬ ‫‪..‌)206-195 ،2016‬‬ ‫ل ‌ه پشت ئه‌مه‌شه‌و‌ه زۆر شت ب ‌ه شاراوه‌یی‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه گرنگترینیان بریتی ‌ه له‌‬ ‫ناچاركردنی ئه‌وانیتر ك ‌ه ل ‌ه وێناكردنی ئاپۆرادا‬ ‫ب ‌ه (نه‌یار) و (دووژمــن) وێنایان ده‌كرێت‪،‬‬ ‫بۆ ئ ـه‌وه‌ی دان بنێن ب ‌ه ڕه‌مزییه‌تی ئه‌م‬ ‫جه‌سته‌یه‌دا و جه‌خت له‌سه‌ر ده‌الله‌ت ‌ه پیرۆز‬ ‫و نه‌مر و مشایه‌خیه‌كانی بكه‌نه‌و‌ه ل ‌ه ڕێگه‌ی‬ ‫چوون ‌ه سه‌ر مه‌زارگ ‌ه و به‌شدارییكردن له‌‬ ‫سرووتی پیرۆزكردن و ب ‌ه قوربانیكردنه‌كه‌دا‌‪،‬‬ ‫وه‌كئه‌وه‌ی بینیمان چۆن ل ‌ه ڕێگه‌ی تۆڕی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه گووشار خرای ‌ه سه‌ر سه‌رۆكی‬ ‫حكومه‌ت بۆ ئه‌وه‌ی ل ‌ه ڕۆژانی پاشتردا بچێت‬ ‫له‌سه‌ر گۆڕی نه‌وشیروان مسته‌فا چه‌پك ‌ه گوڵ‬ ‫دابنێت‪ ،‬ل ‌ه كاتێكدا زێوانه‌كان و بڕیارده‌ران‬ ‫چه‌پكه‌گوڵه‌كه‌یان الدا (‪https://www.‬‬ ‫‪ youtube.com‬ڤیدیۆكه‌ی لێره‌دا‬ ‫ببینه‌)‪ .‬ئه‌مه‌ش وه‌ك ڕه‌تكردنه‌وه‌یه‌ك بۆ‬ ‫ئه‌و مانا و ده‌الله‌تانه‌ی ئه‌م چه‌پكه‌گوڵه‌‬ ‫ده‌یانبه‌خشێت‪.‬‬

‫ئه‌نجام‪:‬‬

‫ئه‌م جــۆر‌ه مامه‌ڵه‌ی ‌ه له‌گه‌ڵ جه‌سته‌ی‬ ‫قوربانیی هه‌ڵبژێردراو و به‌ئامرازكردنی‬ ‫و كردنی به‌كااڵیه‌ك بۆ مه‌سره‌فكردنی‬ ‫ئادیۆلۆژیان ‌ه و بــازاڕیــانـ ‌ه و شاشه‌ییانه‌‬ ‫(بــودریــار‪)198 ،2011 :‬لـــ ‌ه ڕوانگه‌یه‌كی‬ ‫ئایدیۆلۆژییه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه داهاتوودا باری كۆمه‌ڵگا‬ ‫قورس ده‌كات ل ‌ه ڕێگایدا به‌ره‌و مۆدێرنێتی و‬ ‫دروستكردنی تاكه‌كه‌س ب ‌ه جه‌سته‌ی خۆیه‌وه‌‪.‬‬ ‫چونك ‌ه جگ ‌ه ل ـه‌وه‌ی مه‌راسیم و سرووتی‬ ‫پێش مۆدێرن و كۆمه‌ڵگای نه‌رێتی‪ ،‬زیندوو‬ ‫ده‌كرێته‌و‌ه و بوار بۆ هێز‌ه ته‌قلیدیی ‌ه دژ‬ ‫به‌تاكه‌كه‌سییه‌كان ده‌ڕه‌خسێنرێت تا گوتاری‬ ‫خۆیان له‌سه‌ر مه‌زاری قوربانیكراو پێشكه‌ش‬ ‫بكه‌ن و (كه‌ندڕی نێوان (ئێمه‌) و (ئه‌وانیتر)‬ ‫قووڵتر بكه‌نه‌وه‌‪( ،‬وه‌ك ئه‌وه‌ی عه‌لی باپیری‬ ‫ئه‌میری كۆمه‌ڵی ئیسالمی ل ‌ه گوته‌كه‌ی خۆیدا‬ ‫گوزارشی لێكرد‪ ،)..‬ئاواش ل ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كدا‬ ‫ك ‌ه بیه‌وێت به‌ره‌و مۆدێرنه‌كردنی خۆی بڕوات‪،‬‬ ‫پێوستیی ب ‌ه جه‌سته‌ی تاكه‌كه‌س ‌ه نه‌ك‬ ‫جه‌سته‌ی ڕه‌مزیی و به‌پیرۆزكراو‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ئه‌مجۆر‌ه جه‌سته‌ی ‌ه ئه‌گه‌رچی غائیبه و له‌‬ ‫دۆخی له‌شیانه‌ی خۆیدایه‌‌‪ ،‬ئاواش ده‌توانێت‬ ‫ل ‌ه ڕێگه‌ی مه‌راسیمه‌كانی به‌قوربانیكردنه‌و‌ه و‬ ‫ب ‌ه پیرۆزكردنه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك هێزێكی خنكێنه‌ری‬ ‫جه‌ست ‌ه ئاماد‌ه و زیندووه‌كانی ناو واقیع‪،‬‬ ‫ده‌ربكه‌وێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌مجۆره‌ش‪ ،‬جه‌سته‌یه‌ك‪ ،‬ك ‌ه ده‌كه‌وێته‌‬ ‫ب ـه‌ر شـــااڵوی ئ ـه‌م به‌قوربانیكردن و به‌‬ ‫پــیــرۆزكــردنـ ‌ه ئــاپــۆرایــیـه‌‪ ،‬ده‌گــۆڕێــت بۆ‬ ‫ئامرازێكی توندوتیژاوی به‌ده‌ست ئه‌وانه‌وه‌‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه پشت مه‌راسیمه‌كه‌و‌ه وه‌ستاون و‬

‫به‌هۆی مه‌راسیمه‌كه‌وه‌‪ ،‬هێز و هه‌ڕه‌شه‌‬ ‫و توندوتیژیی ‌ه فیزیكی و سایكۆلۆژی و‬ ‫ڕه‌مزییه‌كانی خۆیان ل ‌ه ڕێگه‌ی ئاپۆراوه‌‬ ‫ده‌نوێنن و شیرازه‌ی كاره‌كه‌یان له‌وه‌ی كارێك‬ ‫بێت بۆ ڕێزلینان ل ‌ه مردووه‌كه‌‪ ،‬ده‌گوڕێت بۆ‬ ‫ئاراسته‌یه‌كی دی‪ ،‬ك ‌ه شیاوی كۆنترۆڵكردن‬ ‫نه‌بێت‪( .‬بۆنمون ‌ه ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ی ئاپۆرا‬ ‫ل ‌ه سه‌الحه‌دین به‌هادین وه‌ریگرت)‪ .‬نابێت‬ ‫ئه‌وه‌شمان بیر بچێت‪ ،‬ك ‌ه پانتایی پیرۆز‬ ‫و ب ‌ه سێمبووڵكراو ل ‌ه ڕێگه‌ی دامه‌زراندنی‬ ‫دامه‌زراوه‌ی ئارامگا و مه‌رقه‌ده‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه دوور‬ ‫مه‌ودادا سه‌رمایه‌گوزارییه‌كی باش نیی ‌ه بۆ‬ ‫نه‌مركردنی كه‌سه‌كه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫كایه‌ی (پیرۆز)‪ ،‬هه‌میش ‌ه ئامانج ‌ه بۆ ئه‌وانه‌ی‬ ‫ده‌یانه‌وێت ل ‌ه پیرۆزیی بخه‌ن و ل ‌ه ڕیگه‌ی‬ ‫ئــامــاژه‌دان ب ‌ه ڕه‌هه‌ند‌ه سێمبوولییه‌كانی‬ ‫پرۆسه‌ی ب ‌ه پیرۆزكردنه‌و‌ه و لێكه‌مكردنه‌وه‌یان‪،‬‬ ‫ل ‌ه مه‌قام و پێگه‌ی كه‌سه‌ك ‌ه بهێنن ‌ه خواره‌وه‌‪.‬‬ ‫وێــڕای ئ ـه‌وه‌ش‪ ،‬ل ‌ه ڕوانگه‌ی كۆمه‌ڵناسیی‬ ‫جه‌ماوه‌رییه‌وه‌‪( ،‬كایه‌ی پیرۆز) هه‌میشه‌‬ ‫پابه‌ندی گۆڕاوێك ‌ه ل ‌ه هووشیاریی جه‌ماوه‌ردا‪:‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ له‌به‌رچاوی حه‌شاماتدا به‌پیرۆز‬ ‫ده‌كرێت‪ ،‬ل ‌ه دواڕۆژدا به‌هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی‬ ‫هووشیارییه‌وه‌‪ ،‬ناتوانێت گه‌ره‌نتێك بێت‬ ‫بۆ به‌پیرۆزی مانه‌وه‪ .‬كێشه‌ك ‌ه سه‌رجه‌م‬ ‫له‌وه‌دای ‌ه ك ‌ه جه‌ختكردنه‌و‌ه سه‌ر ڕه‌هه‌ندی‬ ‫سێمبوولیانه‌ی كه‌سێك زیان ب ‌ه هه‌رجۆره‌‬ ‫جه‌ختكردنه‌وه‌یه‌ك له‌سه‌ر بیروڕا و نووسین‬ ‫و میرات ‌ه فێكرییه‌كه‌ی ده‌گه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫به‌مجۆره‌ش ئه‌و ڕاستیی ‌ه ئه‌نترۆپۆلۆژییه‌‬ ‫پتر ئاشكرا ده‌بێت‪ ،‬ك ‌ه پێمانده‌ڵێت جه‌سته‌‬ ‫هه‌میش ‌ه به‌رجه‌ست ‌ه ده‌كرێت‪ .‬هه‌رچه‌نده‌‬ ‫جه‌ست ‌ه ل ـ ‌ه پــل ـه‌ی ی ـه‌ك ـه‌مــدا جه‌سته‌ی‬ ‫تاكه‌كه‌سه‌‪ ،‬به‌اڵم هیچ كاتێك تاكه‌كه‌س به‌‬ ‫ته‌واوی بۆخۆی خاوه‌نی جه‌سته‌ی خۆی نیه‪.‬‬ ‫مێشیال مارزانۆ ده‌نووسێت‪« :‬كولتوور هه‌ر‬ ‫ل ‌ه كۆنه‌و‌ه كاری له‌سه‌ر جه‌ست ‌ه كردوو‌ه بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی بیگونجێنێت له‌گه‌ڵ یاسا و ڕیساكانی‬ ‫خــۆیــدا‪ .‬ه ـه‌ر لـ ‌ه منداڵییه‌وه‌‪ ،‬لـ ‌ه گشت‬ ‫كۆمه‌ڵگاكان و گشت سه‌رده‌مه‌كاندا جه‌سته‌‬ ‫به‌وه‌دا هه‌ڵسه‌نگێنراوه‌‪ ،‬ئاخۆ چه‌ند‌ه ده‌بێته‌‬ ‫ئاوێنه‌ی ئه‌و به‌ها و بیروڕا كۆمه‌اڵیه‌تیانه‌ی‬ ‫له‌سه‌ریانه‌و‌ه به‌نده‌«(مارزانو‪،‌)79 ،2011 :‬‬ ‫ئه‌م ‌ه بۆ ئه‌و كاته‌ش ڕاست ‌ه ك ‌ه جه‌سته‌‬ ‫ده‌مرێت و ده‌چێت ‌ه دۆخی له‌شیانه‌ی خۆیه‌وه‌‪.‬‬ ‫زه‌بروزه‌نگی كۆمه‌ڵگا له‌سه‌ر جه‌سته‌‬ ‫ل ‌ه پاش مردنیش هه‌ر بــه‌رده‌وام ده‌بێت‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی لـه‌سـه‌ر ئ ـه‌و جه‌ستانه‌ی كه‌‬ ‫شیاوی ئه‌وه‌ن بكرێن ‌ه ڕه‌مز و دووبار‌ه به‌و‬ ‫جۆر‌ه به‌رهه‌مبهێنرێنه‌و‌ه و ب ‌ه پیشه‌سازیی‬ ‫بكرێن‪ ،‬ك ‌ه ئاپۆرا ده‌یه‌وێت‪ .‬ئه‌م ڕاستییه‌‬ ‫ئه‌وه‌شمان بۆ ڕوونده‌كاته‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه هه‌میشه‌‬ ‫جه‌سته‌ی مێین ‌ه نیی ‌ه ك ‌ه له‌الیه‌ن كۆمه‌ڵگاوه‌‬ ‫و ل ‌ه ڕێگه‌ی ته‌كنه‌لۆژیاكانی دیسیپلینكردن‬ ‫و چاودێرییكردنی جه‌سته‌وه‌‪ ،‬به‌و جۆره‌‬ ‫به‌رهه‌مده‌هێنرێته‌وه ك ‌ه ڕوانگه‌ی پیاوساالریی‬ ‫و نێرسه‌نته‌ران ‌ه ده‌یخوازێت‌‪ .‬به‌ڵكو جه‌سته‌ی‬ ‫نێرینه‌ش ل ‌ه ڕێگه‌ی به‌پیرۆزكردنییه‌وه‌‬ ‫هه‌مان دیسپلین و زه‌بروزه‌نگی به‌سه‌ردا‬ ‫ده‌سه‌پێنرێت‪ ،‬به‌اڵم به‌ناوی دیكه‌ی وه‌ك‬ ‫نه‌مركردن و به‌پیرۆزكردنه‌وه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش له‌‬ ‫پێناوی ئه‌وه‌دا ك ‌ه ل ‌ه جه‌سته‌ی تاكه‌كه‌سێكه‌وه‌‬ ‫ك ‌ه مێژووییه‌كی تایبه‌تی ل ‌ه هه‌سته‌وه‌ریی‬ ‫خۆیدا هه‌یه و ده‌بێت ڕێزی ئه‌خالقیانه‌ی‬ ‫لێبگیرێت و ده‌ستی لێهه‌ڵگیرێت‌‪ ،‬بكرێته‌وه‌‬ ‫ب ‌ه موڵكی گشتی و ل ‌ه مێژووییه‌تی خۆی‬ ‫دابماڵرێت‪.‬‬ ‫پێویست ‌ه ئ ـه‌وه‌ش بگوترێ‌‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌‬ ‫«دیكتاتۆرییه‌تی مه‌رگ» چاره‌نووسی هه‌موو‬ ‫تاكێكه‌‪ ،‬به‌اڵم مه‌راسیمی به‌خاك سپاردن و‬ ‫ماڵئاوایی بۆ هه‌موو كه‌س دیموكراسیانه‌‬ ‫نیه‌‪ .‬وێڕای هه‌ر قسه‌یه‌كی دی له‌مباره‌یه‌وه‌‪،‬‬ ‫پێویست ‌ه ئه‌وه‌شمان له‌به‌رچاو بێت‪ ،‬كه‌‬ ‫مـه‌رگــی كه‌سانی دیــار و جیاكردنه‌وه‌ی‬ ‫مه‌زارگه‌كه‌یان ل ‌ه گۆڕستانی هاوواڵتیانی‬ ‫شار ب ‌ه گشتی‪ ،‬كاریگه‌ریی خۆیشی له‌سه‌ر‬ ‫دابـه‌شــكــردنـه‌وه‌ی شــار‪ ،‬ده‌بــێــت‪ .‬مه‌رگی‬ ‫تاكه‌كه‌س له‌م په‌یوه‌ندییه‌دا ده‌سه‌اڵتی خۆی‬ ‫له‌سه‌رووی ئه‌و مافه‌و‌ه پیاد‌ه ده‌كات‪ ،‬ك ‌ه یاسا‬ ‫وه‌ك حه‌قی تاكه‌كه‌س بۆ هه‌بوونی (گۆڕ)ی‬ ‫تایبه‌ت‪ ،‬ده‌ستنیشانیكردووه‌‪ .‬بۆی ‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫كولتووری ب ‌ه دامه‌زراوه‌ییكردنی مه‌زارگه‌ی‬ ‫خوالێخۆشبوو نه‌وشیروان مسته‌فا وه‌ك جۆره‌‬ ‫حه‌سانه‌یه‌كیش بۆ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌و‬ ‫به‌شه‌ی شاردا لێكبده‌ینه‌وه تا یاسا نه‌توانێت‬ ‫داوای گرده‌ك ‌ه بكاته‌وه‌‌‪ ،‬ئه‌و‌ه ئه‌م كولتووره‌‬ ‫ل ‌ه داهاتوودا و ل ‌ه دۆخی بوونی ب ‌ه دیارده‌‪،‬‬ ‫به‌و پێیه‌ی شار چه‌ندین كه‌سایه‌تی تێدایه‌‬ ‫ك ‌ه ئه‌گه‌ری بوون ب ‌ه سێمبوولیان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫كاریگه‌ریی له‌سه‌ر سروشتی شار جێده‌هێڵێت‬

‫و دامـــه‌زراوه‌ی مه‌رقه‌د و مـه‌زارگـه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫ده‌سه‌اڵتێك ده‌رده‌كــه‌ون له‌سه‌رووی ماف ‌ه‬ ‫مـه‌ده‌نــی و یاساییه‌كانه‌وه شــار داب ـه‌ش‬ ‫ده‌ك ـه‌ن ـه‌وه‌‌‪ .‬ئه‌م ‌ه جگ ‌ه لــه‌وه‌ی نومایشی‬ ‫به‌خاكسپاردن گۆڕانی گه‌وره‌ی به‌سه‌ردا دێت‬ ‫و جه‌سته‌كان ل ‌ه ئاستی ڕه‌مزییه‌تی خۆیاندا‬ ‫ده‌خرێن ‌ه ملمالنێوه‌‪ .‬كه‌س نایه‌وێت جه‌سته‌ی‬ ‫مــردووه‌كـه‌ی ل ‌ه مه‌راسیمێكی بچووكتر و‬ ‫الوازتــردا به‌خاك بسپێردرێت‪ ،‬بۆی ‌ه ده‌بێت‬ ‫ل ‌ه داهاتوودا شایه‌تی مه‌راسیمی گه‌وره‌تری‬ ‫دامـــه‌زراوه‌كـــانـــی مــه‌رقــه‌د و مــه‌زارگــه‌ی‬ ‫كه‌سایه‌تیه‌كان و ده‌وڵـه‌مـه‌نــد و خــاوه‌ن‬ ‫نفوزه‌كان بین‪ .‬كۆی ئه‌م بابه‌ت ‌ه كاریگه‌ریی‬ ‫ده‌بێت له‌سه‌ر قووڵكردنه‌وه‌ی نایه‌كسانییه‌‬ ‫چینایه‌تییه‌كان و مــه‌ودای نێوان چین و‬ ‫توێژه‌كان‪ .‬ئه‌مه‌ش ئه‌و‌ه ب ‌ه گوێی هاوواڵتی‬ ‫ئاساییدا ده‌دات‪ ،‬ك ‌ه چینی بااڵ و ده‌سه‌اڵتدار‪،‬‬ ‫ل ‌ه مه‌رگیشدا ده‌بێت ل ‌ه عاممه‌ی خه‌ڵك جیا‬ ‫بكرێنه‌وه‌‪ .‬بۆی ‌ه له‌م جۆر‌ه كه‌شه‌دا‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێك نامێنێت بۆ هاواڵتیی ئاسایی ك ‌ه وه‌ك‬ ‫خاڵی هاوبه‌شی نوخب ‌ه و خۆی ته‌ماشای‬ ‫بكات‪ .‬لێره‌وه‌‪ ،‬بنه‌مایه‌كی سایكۆلۆژی خۆی‬ ‫به‌رجه‌ست ‌ه ده‌كات كه كار بۆ په‌كخستنی‬ ‫ژیان ده‌كات له‌سه‌ر حسابی ستایشكردنی‬ ‫مه‌رگ‪.‬‬ ‫نه‌وشیروان مسته‌فا وه‌ك ده‌گوترێت‪،‬‬ ‫مرۆڤێكی ســاده‌‪ ،‬خاكی و خه‌ڵقیی بوو‪.‬‬ ‫هیچكات وه‌ك به‌رپرسه‌كانی دی‪ ،‬نه‌یخوارد‪،‬‬ ‫نه‌یپۆشی و ڕه‌فتاری نه‌كرد‪ ،‬بۆی ‌ه هه‌ستده‌كه‌م‬ ‫ئه‌و مامه‌ڵه‌یه‌ی ل ‌ه ئاست ‌ه ئایدیۆلۆژیه‌كه‌دا‬ ‫له‌گه‌ڵی ده‌كرێت و ده‌خرێت ‌ه (قه‌فه‌سی‬ ‫ئارامگا)وه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ ڕۆحی ساد‌ه و خاكیانه‌ی‬ ‫ئه‌ودا یه‌ك نه‌گرێته‌وه‌و دابڕكردنێكی بێت‬ ‫له‌وه‌ی ل ‌ه ئاستی جه‌ماوه‌ریدا پێوه‌ی ناسراوه‌‪.‬‬ ‫من لێره‌دا وه‌ك هاوخه‌مییه‌كم بۆ تاقان ‌ه كچ‬ ‫و دوو كوڕه‌كه‌ی ك ‌ه ل ‌ه ماوه‌یه‌كی كه‌مدا هه‌م‬ ‫دایك و هه‌م باوكیان ل ‌ه ده‌ستدا‪ ،‬ئه‌و‌ه دوو‬ ‫پات ده‌كه‌مه‌و‌ه ك ‌ه مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئه‌م‬ ‫كۆست ‌ه بۆ ئه‌وان پێویست ‌ه تایبه‌ت و شه‌خسی‬ ‫بێت‪ ،‬نه‌ك ئاپۆرایی و ئایدیۆلۆژی‪.‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫سه‌رچاو‌ه و په‌راوێزه‌كان‪:‬‬

‫(‪R. Descartes: Metafysiske�)1‬‬ ‫‪meditationer، Sjetterd، “Munks‬‬‫‪gaard, Sjette meditation، i: De‬‬ ‫‪.store tenkere. 1991‬‬

‫(‪)2‬داڤــیــد لو بــروتــون (‪David Le‬‬ ‫‪ :)Breton‬انتروبولوجیا الجسد و الحداثە‪.‬‬ ‫ت‪:‬محمد صاصیال‪ ،‬المؤسسە الجامعیە للدراسات‬ ‫و النشر والتوزیع‪ ،‬بیروت ‪.1993‬‬ ‫(‪ )3‬عبدالكبیر الخطیبی‪ :‬االســم العربی‬ ‫الجریح‪ .‬ت‪ :‬محمد بنیس‪ .‬منشورات الجمل‪،‬‬ ‫بیروت‪.2009 ،‬‬ ‫(‪ )4‬موریس مرلوبونتی‪ :‬ظواهریە االدراك‪.‬‬ ‫ت‪ :‬د‪ .‬فــواد شاهین‪ ،‬معهد االنــمـا‌ء العربی‪،‬‬ ‫بیروت‪.1998 .‬‬ ‫(‪Maurice M. Ponty:)5‬‬ ‫‪Kroppensfaenomenologi.،‬‬ ‫‪Detlilleforlag،‬‬ ‫‪Kobenhavn‬‬ ‫‪.1994‬‬ ‫(‪ )6‬بۆ ئەم سەرنجانە سوودێكی زۆرم‬ ‫لەو پێشەكییەی (‪)Ole. F. Kirkeby‬‬ ‫وەرگرتووە كە بۆ وەرگێڕانی دانماركی بەشێكی‬ ‫كتێبەكەی میرلۆپۆنتی نووسیوە‌و لەسەرەوە‬ ‫ئاماژەم پێكردووە‪.‬‬ ‫(‪ )7‬موریس مرلوبونتی‪ :‬ظواهریة االدراك‪.‬‬ ‫سەرچاوەی پێشوو‪ ،‬ص ‪.118‬‬ ‫(‪ )8‬موریس مرلوبونتی‪ :‬ظواهریة االدراك‪.‬‬ ‫هەمان سەرچاوە‪ ،‬ص‪.78‬‬ ‫(‪ )9‬علی الحبیب الفریوی‪ :‬الروئیە النقدیە‬ ‫فی الحداثە (میرلوبونتی و سیمیا‌و الجسد)‪.‬‬ ‫الفكر العربی المعاصر ‪ ،109-108‬ص‪.39 :‬‬ ‫(‪Maurice M. Ponty: Krop� )10‬‬ ‫‪pensfaenomenologi s. 92، Det Lil‬‬‫‪.le Forlag، Kobenhavn 1994‬‬

‫(‪ )11‬ڕێبوار سیوه‌یلی‪ :‬پییه‌ر بۆردیۆ و‬ ‫كۆمه‌ڵناسیی فه‌لسه‌فی‪ .‬وتاری‪« :‬به‌ربه‌ریه‌ت‬ ‫و قاره‌مان»‪ ،‬هه‌ولێر‪ ،‬ڕێكخراوی زه‌ریاب بۆ‬ ‫خزمه‌تگوزاری كولتووری‪ .‬ل‪.2013 :‬‬ ‫(‪ )12‬د‪ .‬رشيد عــوبــدة‪»:‬الــجــســد شــرارة‬ ‫حراك‪ ،‬الجسد أيقونة تغيير»‪ ،‬له‌‪http:// :‬‬ ‫‪/aafaqcenter.com‬‬ ‫(‪ )13‬سيغموند فرويد‪ :‬الطوطم و الحرام‪.‬‬ ‫ت‪ :‬جــورج طرابيشى‪ .‬بيروت‪ :‬دار الطليعة‬ ‫للطباعة و النشر‪ .‬؟‬ ‫(‪ )14‬ج‪ .‬و‪ .‬ف‪ .‬هیگڵ‪ :‬فێنۆمێنۆلۆجی‬ ‫هۆش‪ .‬و‪ .‬د‪ .‬محه‌مه‌د كه‌مال‪ .‬ده‌زگای چاپ و‬ ‫په‌خشی سه‌رده‌م‪.2016 ،‬‬ ‫(‪ )15‬بو هالل(محمد)‪ :‬الغيب والشهادة في‬ ‫فكر الغزالي‪ ،‬كلية اآلداب سوسة و دار محمد‬ ‫علي الحامي‪ ،‬ط‪ ،1‬صفاقس‪ ،‬تونس‪.2003،‬‬ ‫(‪ )16‬فــریــدریــش نیچه‌‪ :‬وه‌هـــای گوت‬ ‫زه‌رده‌شت‪ .‬و‪ .‬عه‌لی نانه‌وازاده‌‪ .‬ده‌زگای چاپ‬ ‫و باڵوكردنه‌وه‌ی موكریانی‪ ،‬هه‌ولێر‪.2001 :‬‬ ‫(‪ )17‬جالل شه‌فیعی‪« :‬كردستان پس از‬ ‫نوشیروان‪ ،‬افول ارمانگریان سیاسی و تعمیق‬ ‫سرگشتكی سیاسی» لــــ ‌ه‪http://www.:‬‬ ‫‪ ،.faratab.com./files‬ده‌قــی كــوردی‪:‬‬

‫«كوردستان دوای نه‌وشیروان مسته‌فا» له‌‪:‬‬ ‫‪./http://www.sbeiy.com‬‬

‫(‪:)18‬‬ ‫‪.com‬‬

‫‪https://www.youtube.‬‬

‫(‪ )19‬ڕێــبــوار سیوه‌یلی‪« :‬خودێتی و‬ ‫جه‌سته»‌‪ .‬زنجیر‌ه وتارێك ب ‌ه سێ به‌ش ل ‌ه‬ ‫(بــاس)دا باڵو كـــراوه‌تـــه‌وه‌‪http://www.:‬‬

‫‪basnews.com/ 2017 A‬‬

‫(‪ )20‬فــؤاد اسحاق الــخــوری‪ :‬أیدیولوجیة‬ ‫الجسد‪ ،‬رموزیة الطهارة و النجاسة‪ .‬لندن‪ :‬دار‬ ‫الساقی‪ ،‬ط‪.1997 ،1 .‬‬ ‫(‪ )21‬وێنه‌ی پێكه‌نینه‌كه‌ی مامۆستا عه‌لی‬ ‫باپیر لێره‌و‌ه وه‌رگیراوه‌‪https://www. :‬‬ ‫‪.google.dk‬‬ ‫(‪ )22‬ڤێدیۆی ڕێگری ل ‌ه ساالر عه‌زیز و مه‌ال‬ ‫به‌ختیار‪https://www.youtube. :‬‬ ‫‪com‬‬ ‫(‪ )23‬ئه‌مه‌ش ل ‌ه وتاره‌كه‌ی م‪ .‬عه‌لی باپیردا‬ ‫تـه‌واو ڕه‌نگیداوه‌ته‌وه‌‪https://www. :‬‬ ‫‪.youtube.com‬‬ ‫(‪ )24‬عبد الرحيم العطري‪ :‬المغرب»في‬ ‫سجل الوالية تحضر غرابة االشتغال على الجسد‬ ‫بتعذيبه وترويضه» له‌‪https://www. :‬‬ ‫‪youtube.com‬‬ ‫(‪ )25‬وه‌لید عومه‌ر‪« :‬نه‌وشیروان مسته‌فا و‬ ‫جیلی ئێمه»‌‪ )2017/5/20( ،‬له‌‪https:// :‬‬ ‫‪/www.facebook.com‬‬ ‫(‪ )26‬ع ـه‌زیــز ڕه‌وف‪« :‬بــ ‌ه ته‌نیشت‬ ‫كاك ن ـه‌وشــیــروان ـه‌وه»‌‪ ،)2017/5/26(،‬له‌‪:‬‬ ‫‪https://www.facebook.com/‬‬ ‫‪aziz.rauf‬‬ ‫(‪ )27‬مه‌ریوان وریا قانع و ئاراس فه‌تاح‪:‬‬ ‫«مه‌رگی نه‌وشیروان مسته‌فا و ماناكانی‬ ‫سیاسه‌ت ل ‌ه كوردستاندا»‪ ،‬له‌‪ :‬ئاوێن ‌ه (دوو‬ ‫بــه‌ش) ل ـه‌‪http://www.awene. :‬‬ ‫‪./23/05/2017/com‬‬ ‫(‪ )28‬ابی حامد بن محمد الغزالی‪ :‬معارج‬ ‫القدس فی مــدارج معرفة النفس‪ .‬دار افاق‬ ‫جدیدة‪ ،‬بیروت‪ ،‬ط‪.1975 ،2 :‬‬ ‫(‪ )29‬أنتونيو داماسيو‪ :‬صواب سبينوزا‪ :‬عن‬ ‫الشهوات والعواطف‪ .‬ترجمة ‪ :‬إخالص الصاعدي‪،‬‬ ‫مراجعة‪ :‬يوسف الصمعان له‌‪https:// :‬‬ ‫‪plato.stanford.edu‬‬ ‫(‪ )30‬ادریس شرود‪ :‬مفهوم الجسد وانفعاالته‬ ‫في فلسفة سبينوزا‪ .‬له‌‪http://www. :‬‬ ‫‪/anfasse.org‬‬ ‫(‪ )31‬ثامر عباس‪ :‬تقدیس الزعامه‌‪ .‬دراسة‬ ‫فی ظاهرة الكاریزما السیاسه‌‪ .‬الضفاف و‬ ‫االختالف‪2015 .‬‬ ‫(‪ )32‬جــورج بالندییه‌‪ :‬االنثروبولوجیا‬ ‫السیاسة‪ .‬ت‪ :‬د‪ .‬جــورج أبی صالح‪ .‬بیروت‪،‬‬ ‫مركز االنماء القومی‪.1986 ،‬‬ ‫(‪ )33‬أســمــاء بــن ق ــادة‪« :‬الــعــرب وثقافة‬ ‫البطل‪ :‬الكاريزما في مواجهة التكنوقراط»‪.‬‬ ‫له‌‪http://www.raya.com:‬‬ ‫الثالثاء‪2010/6/22 ،‬‬ ‫(‪ )34‬أدریــس العشاب‪« :‬اشكالیة الجسد‪:‬‬ ‫قراءة فی الخطاب الفلسفی و السوسیولوجی»‬ ‫المغرب‪ ،‬له‌‪/http://ar.aladabia.net :‬‬ ‫(‪)24-11-2011‬‬ ‫‪Olesen, J. (2002). Kro� .355‬‬ ‫‪ppens filosofi: med baggrund i‬‬ ‫‪Maurice Merleau-Pontys‬‬ ‫‪Forfatterskab. Kognition & pæd‬‬‫‪agogik. Årg. 12, nr. 43, (pp. 30‬‬‫‪.)39‬‬

‫(‪ )36‬ستیفن اولـــف (‪Stephen‬‬ ‫‪« :)Ulph‬تقدیس السیاسة أم تسییس‬ ‫المقدس‪ :‬مقاربة مقارنیة» ت‪ :‬جهاد الحاج سالم‪.‬‬ ‫ل ‌ه ‪http://www.alhiwartoday.‬‬ ‫‪/net‬الحوار اليوم خميس‪. 2016/20/10 ,‬‬ ‫(‪ )37‬عــبــدارزاق صالح محمود‪ :‬زیــارة‬ ‫االضــرحــة و الــمــراقــد (ضــریــح عمرمندان‬ ‫أنموذجا)‪ .‬دراســة اجتماعیة طبیة‪ .‬دراســات‬ ‫الموصلیة‪ ،‬العدد ‪.2008 ،19‬‬ ‫(‪ )38‬ڕێبوار سیوه‌یلی‪ :‬هه‌ی نابێ نابێ‪،‬‬ ‫براكه‌م وا نابێ‪ .‬ئۆپۆزیسۆن و ده‌سه‌اڵت له‌‬ ‫چه‌ند ته‌وه‌رێكی جیاوازدا‪ .‬كتێبی سیڤیل (‪،)2‬‬ ‫هه‌ولێر‪.2010 ،‬‬ ‫(‪ )39‬ڕێبوار سیوه‌یلی‪ :‬ئه‌زموون و كه‌س‪.‬‬ ‫رێكخراوی زه‌ریاب بۆ خزمه‌تگوزاریی كولتووری‪.‬‬ ‫هه‌ولێر‪.2013 ،‬‬ ‫(‪ )40‬فراح زینب‪ :‬الزیارة النسویة لالضرحة‪.‬‬ ‫مقاربة اونتروپولوجیة بضریح سیدی قاد‌ه بن‬ ‫المختار بوالیة معسكر‪ .‬جامعة وهــران‪ ،‬كلیة‬ ‫العلوم االجتماعیة‪.2011-2010 ،‬‬ ‫(‪ )41‬تقی ازاد ارمكی‪ ،‬حسن چاوشیان‪:‬‬ ‫«بــدن ب ‌ه مثاب ‌ه رسانه‌ء هویت»‪ .‬مجله‌ء‬ ‫جامعه‌شناسی ایران‪ .‬دوره‌ء چهارم‪ .‬شماره‌ء‬ ‫‪.1381 ،4‬‬ ‫(‪ )42‬ڕێبوار سیوه‌یلی (باڵونه‌كراوه‌)‪:‬‬ ‫ل ‌ه كتێبه‌و‌ه بۆ فه‌یسبووك‪( .‬لێكۆڵێنه‌و‌ه له‌‬ ‫(من) ل ‌ه نێوان كولتووری كتێب و كولتووری‬ ‫فه‌یسبووكدا)‪. B 2017 .‬‬ ‫(‪ )43‬میشیال مارزانو‪ :‬فلسفة الجسد‪ .‬ت‪:‬‬ ‫نبیل أبو صعب‪ .‬المؤسسة الجامعیة للدراسات و‬ ‫الطبع و النشر‪ ،‬بیروت‪.2011 :‬‬ ‫(‪ )44‬انتونی گیدنز‪ :‬تجدد و تشخص‪ .‬جامعه‌‬ ‫و هویت شخصی در عصر جدید‪ .‬ت‪ :‬ناصر‬ ‫موفقیان‪ .‬تهران‪ :‬نی‪ ،‬چ‪)2006( 1385 ،4 :‬‬ ‫(‪ )45‬بیار بوردیو‪ :‬الهیمنة الذكوریة‪ .‬ت‪ :‬د‪.‬‬ ‫سلمان قعفرانی‪ .‬بیروت‪ ،‬ط‪ ،1:‬المنظمة العربية‬ ‫للترجمة‪2009 .‬‬ ‫(‪ )46‬ژان بــودریــار‪ :‬جامعه‌ء مصرفی‪.‬‬ ‫اسطوره‌ها و ساختارها‪ .‬ت‪ :‬پیروز ایزدی‪.‬‬ ‫تهران‪ :‬ثالث‪.2011 ،)1390( ،‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )349‬دوشەممە ‪2017/7/17‬‬

‫گوتار و فكری ڕۆشنبیر و كاریگه‌ریی به‌سه‌ر‬ ‫ە‬ ‫كۆمه‌ڵەو ‌‬

‫(‪)2-2‬‬ ‫د‪ .‬شه‌ونم یه‌حیا*‬ ‫ئاسته‌نگه‌‌كانی به‌رده‌م ڕۆشنبیر‬

‫ڕۆشنبیران لـه‌ كۆمه‌ڵدا‌ ڕوبـــه‌ڕوی‬ ‫دوو جۆره‌ به‌ربه‌ست ده‌بنه‌وه‌‪ ،‬له‌وانه‌‬ ‫به‌ربه‌ستێكیان ئۆبژێكتیڤ «بابه‌تی» و‬ ‫ئه‌وه‌ی دیكه‌یان سوبژێكتیڤ» خودییە»‪،‬‬ ‫به‌ربه‌ستی ئۆبژێكتیڤ‪ ،‬له‌وانه‌ هۆكاره‌‬ ‫سیاسییه‌كانە‪ ،‬الی ڕۆشنبیران بۆ دیارده‌ی‬ ‫به‌حزبیبوونی ڕۆشنبیرانی هه‌رێمی‬ ‫كــوردســتــان و دابه‌شبوونیان به‌سه‌ر‬ ‫ئایدیۆلۆژیا جیاجیاكاندا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ له‌ ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌راستدا به‌گشتی‬ ‫و هـه‌رێــمــی كــوردســتــان به‌تایبه‌تی‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیران خۆیان بوونه‌ته‌ یارمه‌تیده‌ر‬ ‫بۆ باڵوكردنه‌وه‌ی ئایدیۆلۆژییای حزبی‪،‬‬ ‫ئه‌م دیارده‌یه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان وای‬ ‫كردوه‌ كه‌ نوخبه‌ی ڕۆشنبیران نه‌توانن‬ ‫نوخبه‌ی سیاسی بــه‌الی تێڕوانین و‬ ‫بۆچوون و ئاراسته‌ و هه‌ڵوێسته‌كانیاندا‬ ‫ڕابكێشن ‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش بۆته‌ هۆی ئه‌وه‌ی ڕۆشنبیران‬ ‫له‌ كۆم ‌هڵ‌ داببڕێن و بوونه‌ته‌ هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫نه‌وه‌یه‌ك دروستبێت‌ هه‌ست به‌ نائومیدی‬ ‫بكات‪ ،‬له‌ به‌رامبه‌ر ڕۆڵیان له‌ هه‌نگاونان‬ ‫به‌ره‌و ڕیفۆرمی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵدا‪ ،‬به‌شێك له‌و ڕۆشنبیرانه‌ی‬ ‫كه‌ سامپڵی توێژینه‌وه‌كه‌مان بــوون‪،‬‬ ‫پێان وای ـه‌ « حزب ‌ه سیاسییه‌كان به‌‬ ‫هه‌موو ئایدیۆلۆژییایه‌كی چه‌پ و ڕاست‬ ‫و ئیسالمییەوە‪ ،‬بۆ به‌هێزكردنی پارت و‬ ‫ڕێكخراوه‌كانیان و پاوانكردنی سیاسی له‌‬ ‫كۆمه‌ڵگەدا‌ ڕۆشنبیریان به‌كارهێناوه‌‪.‬‬ ‫پــێــمــان وایــــه‌ ئـــه‌وانـــه‌ ل ـه‌بــازن ـه‌ی‬ ‫(ڕۆشنبیر) دا نین‪ ،‬به‌ڵكو زیاتر دەچنە‬ ‫ناو خانەی ئه‌كته‌ری ڕۆشنبیرەوە‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ڕۆشنبیری هه‌قیقی هه‌رگیز ناكه‌وێته‌ ژێر‬ ‫هه‌ژمونی ده‌سه‌اڵتەوە‪ ،‬تا ده‌سه‌اڵت وه‌ك‬ ‫پڕوپاگه‌نده‌كارێك بۆ مه‌به‌سته‌كانی خۆی‬ ‫به‌كاری بهێنێت‌‪.‬‬ ‫كـــاركـــردنـــی ڕۆشــنــبــیــران له‌نێو‬ ‫دامه‌زراوه‌كانی كۆمه‌ڵ به‌گشتی و ده‌زگا‬ ‫حزبییه‌كان به‌تایبه‌تی‪ ،‬دوو ئه‌ركی‬ ‫جیاوازیان هه‌یه‌‪ ،‬یه‌كێكیان ئه‌ركی كۆ‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ی دیكه‌یان ئه‌ركی خودییە‌‪ ،‬چونكه‌‬ ‫حزب به‌كۆ ئیشده‌كات نه‌ك به‌ تاك‪ ،‬حزب‬ ‫یه‌ك دوو كه‌س نییه‪ ‌،‬به‌ڵكو زیاتره‌‪ ،‬حزب‬ ‫ده‌بێته‌ وسیله‌یه‌ك بۆ ئه‌وه‌ی به‌رنامه‌ی‬ ‫سیاسی كاریگه‌ریی هه‌بێت له‌سه‌ر ”كۆ”‪،‬‬ ‫له‌ دۆخــی (كــۆ)شــدا ڕێــژه‌ له‌ جیاتی‬ ‫به‌كارهێنانی معریفه‌یه‌‪.‬‬ ‫ه ـه‌روه‌هــا ئـه‌ركــی ڕۆشنبیر ده‌نگی‬ ‫نوخبه‌یه‌ له‌ ناو كــۆدا‪ ،‬ڕۆشنبیران له‌‬ ‫دۆخی كۆدا بااڵبوونی خۆیان له‌ ڕووی‬ ‫ئه‌كادیمییه‌وه‌ له‌ ده‌ستده‌ده‌ن‪ ،‬له‌ حاڵه‌تی‬ ‫وادا وتــاری ڕۆشنبیران له‌ نــاو كۆدا‬ ‫داده‌به‌زێت‪ ،‬كاتێك ڕۆشنبیر ڕه‌خنه‌ له‌‬ ‫پارته‌ سیاسییه‌كه‌ی ده‌گرێت‪ ،‬له‌الیه‌ن‬ ‫كــۆوه‌ گومان ده‌خه‌رێته‌ س ـه‌ر الیه‌نی‬ ‫دڵسۆزیی ئــەو کەسە‪ ،‬لـه‌الیـه‌ن كۆوه‌‬ ‫ملمالنێدەکرێت‪.‬‬ ‫یه‌كێكی تر له‌ هۆكاره‌كان له‌ مێژوی‬ ‫ڕۆشنبیریی كوردیدا ‌ئەقڵی ڕەخنەیی‬ ‫له‌ ئاستێكی نزمدایه‪ ‌،‬چونكه‌ (ئه‌قڵی‬ ‫ستایشكردن) ل ـه‌ (ئه‌قڵی ڕه‌خنه‌ی‬ ‫بابه‌تی) ڕه‌واجی زیاترە‪ .‬هه‌روه‌ها به‌الی‬ ‫ڕۆشنبیرانەوە «ڕۆشنبیری كورد» نه‌بۆته‌‬

‫ل ‌ه مێژوی ڕۆشنبیریی‬ ‫كوردیدا‌ئەقڵی‬ ‫ڕەخنەیی له‌ ئاستێكی‬ ‫نزمدایه‪ ‌،‬چونكه‌‬ ‫(ئه‌قڵی ستایشكردن)‬ ‫له‌ (ئه‌قڵی ڕە‌خنه‌ی‬ ‫بابه‌تی) ڕە‌واجی‬ ‫زیاترە‬

‫ڕۆشنبیری هه‌قیقی‬ ‫هه‌رگیز ناكه‌وێته‌‬ ‫ژێر هه‌ژمونی‬ ‫ده‌سه‌اڵتەوە‪ ،‬تا‬ ‫ده‌سه‌اڵت وه‌ك‬ ‫پڕوپاگه‌نده‌كارێك بۆ‬ ‫مه‌به‌سته‌كانی خۆی‬ ‫به‌كاری بهێنێت‌‬

‫نوخبه‌یه‌كی خاوه‌ن شوناسی ڕۆشنبیریی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ و خاوه‌ن ده‌نگ و جیهانبینی‪.‬‬ ‫له‌ ده‌ره‌وه‌ی سیاسه‌ت و ئایدیۆلۆژی‬ ‫و سیسته‌می حزبه‌كانیش له‌ هه‌رێمی‬ ‫كوردستان وایان له‌ ڕۆشنبیر كردوه‌‪ ،‬چ‬ ‫ئه‌وانه‌ی سه‌ر به‌ حزبه‌كانن چ ئه‌وانه‌ی‬ ‫پاشكۆی حزبه‌كانن‪ ،‬هه‌ندێک‌ جار نه‌ك‬ ‫ده‌بنه‌ پاشكۆی حزبه‌كان‪ ،‬به‌ڵكو ده‌بنه‌‬ ‫پاشكۆی كه‌سه‌ دیاره‌كانی ناو حزبه‌‬ ‫سیاسییه‌كان»‪.‬‬ ‫له‌بارێكی وه‌هادا ناتوانرێت چاوه‌ڕوانی‬ ‫ئـه‌وه‌ له‌ ڕۆشنبیرانی كــورد بكرێت كه‌‬ ‫ڕۆڵــی كاریگه‌ریی ئه‌وتۆیان هه‌بێت‪،‬‬ ‫جگه‌ له‌وه‌ له‌شه‌ڕی ناوخۆدا ڕۆشنبیرانی‬ ‫ناو حزبه‌كان دووبــاره‌ بوون به‌به‌شێك‬ ‫له‌ دۆخی سیاسی و بەسەر دۆخەکەدا‬ ‫دابەشبون‪ ،‬به‌شێكی زۆر له‌ ڕۆشنبیران‬ ‫نه‌یان توانی بااڵنسی پابه‌ندیی سیاسیان‬ ‫و پابه‌ندیی مۆراڵی كۆمه‌اڵیه‌تی به‌رامبه‌ر‬ ‫به‌ كۆمه‌ڵ بپارێزن‪ ،‬ئه‌مه‌ش ده‌رچوونه‌‬ ‫له‌ بازنه‌ی ڕۆشنبیر‪ ،‬چونكه‌ له‌و دۆخه‌دا‬ ‫سه‌نگی ڕۆشنبیری كوردی كه‌مكرده‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیرانی نــاو حزبه‌كانیش وه‌كــو‬ ‫ئامرازێك له‌شه‌ڕدا به‌كارده‌هێنران ‪.‬‬ ‫به‌ربه‌ستێكی دیكه‌ی سیاسینه‌بوونی‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكی دامه‌زراوه‌ی و دابه‌شبوونی‬ ‫ده‌س ـه‌اڵت ـه‌كــان لـه‌سـه‌ر بنه‌مای حزبی‬ ‫و میزاجی تایبه‌تی و بنه‌ماڵه‌یی و‬ ‫عه‌شیره‌تگه‌ری‪ ،‬ده‌سه‌اڵت و حكومڕانی له‌‬ ‫هه‌رێمی كوردستان ده‌سه‌اڵتێكی خێزانیی‬ ‫گه‌وره‌یه‌‪ ،‬له‌ناویدا چه‌ندان لق و پۆپی‬ ‫دیكه‌ی خێزانیی لێده‌بێته‌وه‌‪ ،‬جا ئه‌م‬ ‫كلتوره‌ بەسه‌ر یه‌كه‌یه‌كه‌ی دامه‌زراوه‌كانی‬ ‫ناو كۆمه‌ڵ دابەشبووه‌‪ ،‬كه‌ هیچ بوارێكیان‬ ‫بۆ «كالیفیكاسیۆن» واتە لێهاتویی و‬ ‫شاره‌زایی و داهێنان نه‌هێشتۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش یه‌كێكە له‌به‌ربه‌سته‌كانی به‌رده‌م‬ ‫ڕۆشنبیر‪ ،‬گرنگه‌ ڕۆشنبیر ڕۆڵــی له‌‬ ‫تێكشاندنی ئه‌م دۆخانه‌دا هه‌بێت‪.‬‬ ‫ســــــه‌بــــــاره‌ت بــــه‌ بـــه‌ربـــه‌ســـتـــه‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‪ ،‬ڕۆشنبیران پێیان وایه‌‬ ‫«له‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی تەقلیدیدا ناتوانن ببنه‌‬ ‫نوێنه‌ری خه‌ڵك و ده‌نگی ئه‌وان بگه‌یه‌ننه‌‬ ‫حــكــومـه‌ت‪ ،‬بـــه‌اڵم ل ـه‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی‬ ‫مـه‌ده‌نــیــدا ڕۆشنبیران ده‌تــوانــن ببنه‌‬ ‫نوێنه‌ری خه‌ڵك و بۆشایی نێوان خه‌ڵك و‬ ‫حكومه‌ت له‌یه‌كنزیكبكه‌نه‌وه‌‪ ،‬كۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫كوردییش‪ ،‬چونكه‌ هێشتا له‌ قۆناغی‬ ‫ڕاگواستنه‌ به‌ره‌و مه‌ده‌نیه‌ت‪ ،‬دواكه‌وتوویی‬ ‫كۆمەڵی كــوردی و زاڵبوونی بونیادی‬ ‫خێڵه‌كی و عه‌شایەری به‌سه‌ر كۆمه‌ڵ له‌‬ ‫ڕووی پراكتیزه‌كردنی ترادیسیۆن و ئاین‬ ‫و عورفەوە‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ به‌هێزه‌ هه‌ندێک‌‬ ‫جــار ڕۆشنبیرانیش ناتوانن پابه‌ندی‬ ‫نه‌بن‪ ،‬چونكه‌ نه‌ریته‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ به‌هێزن‌‪ ،‬زۆر به‌ده‌گمه‌ن ڕۆشنبیر‬ ‫ده‌تــوانــێ ـت‌ خــۆی لێیان ڕزگــاربــكــات‪،‬‬ ‫چه‌ندین به‌ها و عورفی كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌ن‌‬ ‫ڕۆشنبیرانیش ده‌سته‌وەسانده‌بن و ناتوانن‬ ‫ئه‌و به‌هایانه‌ تێبپه‌رێنن و له‌ ناویان به‌رن‬

‫ئه‌م ئیشكالیه‌ته‌ گرفتێكی شۆڕشگێریی ‌ه‬ ‫و په‌یوه‌ندی به‌ئازایه‌تی فیكرییه‌وه‌ هه‌یه‌‪.‬‬ ‫له‌ ئه‌نجامدا ده‌گه‌ینه‌ ئه‌وه‌ی نەبونی‬ ‫ڕۆڵی بەرچاوی ڕۆشنبیران له‌ناو كۆمه‌ڵدا‌‬ ‫بۆ چه‌ندین هۆكاری بابه‌تی «ئۆبژێكتیڤ‬ ‫« و خــــودی « ســوبــژێــكــتــیــڤ»‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ ،‬ڕۆشنبیری كورد له‌ بری‬ ‫ئـــه‌وه‌ی ڕۆشنبیرێكی ئــۆرگــانــی یان‬ ‫ڕۆشنبیرێكی خــاوه‌ن دید و ڕه‌هه‌ندی‬ ‫جۆراوجۆر بێت ڕۆشنبیرێكی تاك دید‬ ‫و تاك ڕه‌هه‌ند‌ بووه‌‪ ،‬زیاتر ڕۆشنبیری‬ ‫حزبی یان ئایدیۆلۆجی بووه‌‪ ،‬دابه‌شبووه‌‬ ‫به‌سه‌ر ڕاست و چه‌پدا و جگه‌ له‌ ملمالنێ‌‬ ‫له‌ نێوان ئه‌و دوو ئاراسته‌یەدا‌ هیچی‬ ‫تــری نه‌بینیوه‌‪ ،‬ئـه‌مـه‌ش وایــكــردووه‌‬ ‫هه‌میشه‌ وه‌ك پاشكۆی ئه‌و دوو ئاراسته‌‬ ‫ئایدیۆلۆجیه‌ ده‌ربكه‌وێت و نوسین و‬ ‫به‌رهه‌م و هه‌ڵویسته‌كانی له‌ نێوان ئه‌و‬ ‫دوو ئاراسته‌یه‌دا دابه‌شببن ‪.‬‬ ‫له‌ هه‌رێمی كوردستاندا ڕۆشنبیران‬ ‫وه‌ك پێویست نـه‌یــان توانیوه‌ ببنه‌‬ ‫نوێنه‌ری چین و توێژه‌كانی ناو كۆمه‌ڵ و‬ ‫ڕۆڵببینن‪ ،‬به‌هۆی ئه‌و هۆكارانه‌ی سه‌ره‌وه‌‪،‬‬ ‫هــەروەهـا‌ ده‌سه‌اڵتیش نــەی توانیوە‬ ‫به‌پێی‌ پێویست سود له‌ بیروبۆچوون و‬ ‫به‌رهه‌می فیكری ڕۆشنبیران وه‌ربگرێت‪،‬‬ ‫بۆیه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستاندا پێویسته‌‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و میكانیزمانه‌ كاربكرێن تا‬ ‫ڕۆشنبیران بتوانن په‌یام و پــرۆژه‌ی‬ ‫خۆیان له‌گه‌ڵ ده‌ســـه‌اڵت تاوتۆبكه‌ن‬ ‫و ده‌س ـه‌اڵتــیــش ه ـه‌مــوو هه‌وڵێك بۆ‬ ‫ڕۆشنبیران بڕه‌خسێنێت‌ تــا بتوانن‬ ‫نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵك بكه‌ن‪ ،‬دیاره‌ ئه‌ركی‬ ‫ده‌ســه‌اڵت ڕێكخستنی كۆمه‌ڵگه‌یه‌ و‬ ‫ئه‌ركی ڕۆشنبیرانیش به‌شداریكردنه‌‬ ‫له‌دروستكردنی بارودۆخێكی نوێ‌‪ ،‬ژیان و‬ ‫گوزه‌رانێكی باشتر له‌ ڕووی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫و سیاسی و ئابوورییه‌وه‌ بۆ هاواڵتیان‬ ‫به‌گشتی‪ ،‬لــێــره‌دا هیچیان بێ‌ ئه‌و‌ی‬ ‫تریان ناتوانێت كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی زیندوو‬ ‫به‌رهه‌مبهێنن و مه‌ده‌نیه‌ت بونیادبنێن‪،‬‬ ‫كه‌ جێی بڕوابوونی هه‌موو هاواڵتیان‬ ‫بێت‪ ،‬بۆیه‌ش ڕۆشنبیران نه‌یان توانیوه‌‬ ‫وه‌ك پێویست له‌ هه‌رێمی كوردستاندا‬ ‫ڕۆڵببینن‪ ،‬چونكه‌ په‌یوه‌ندیی نێوان‬ ‫ڕۆشنبیران و ده‌س ـه‌اڵت له‌ قه‌یراندایه‌‬ ‫و پێویستی به‌ ڕێكخستنه‌وه‌ هه‌یه‪‌،‬‬ ‫ئه‌ویش به‌ هاوكاریكردنی یه‌كتر‪ ،‬چونكه‌‬ ‫هه‌م ڕۆشنبیر و هه‌م ده‌سه‌اڵتیش ئه‌و‬ ‫دوو فاكته‌ره‌ گرنگه‌ن كه‌ پێویسته‌ له‌‬ ‫پێشه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌و نه‌ریته‌كانی بن‪،‬‬ ‫نه‌ك ئه‌وانیش ببنه‌ كوێله‌ی سیسته‌می‬ ‫خێڵه‌كی و عه‌شایری‪ ،‬به‌ڕێكخستنه‌وه‌ی‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌و دوو الیه‌نه‌‪،‬‬ ‫هه‌م ده‌سه‌اڵت و هه‌م ڕۆشنبیران ده‌توانن‬ ‫ببنه‌ كاراكته‌ری به‌هێز بۆ گۆڕانكارییه‌‬ ‫سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‪.‬‬

‫ک له‌ ڕۆشنبیران ل ‌ه‬ ‫ڕۆشنبیری کورد لە ئیزدیواجێتدا دەژی‪ ،‬هه‌ندێ ‌‬ ‫ده‌ره‌وەوی خێزان‌ باس له‌ ئازادی و یه‌كسانیی ئافره‌ت ده‌کەن و باس‬ ‫له ‌شكاندنی نه‌ریته‌ دواكه‌وتوه‌كانی كۆمه‌ڵ‌ و گۆڕانیان ده‌كەن‪ ،‬كه‌چی‬ ‫به‌پێچه‌وانه‌وه‪ ‌،‬له‌ نێو خودی خێزانه‌كانی خۆیاندا په‌یڕەویی ناكەن‬ ‫و گۆڕان دروستبكه‌ن‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵێك له‌ ڕۆشنبیران به‌رده‌وام قسه‌‬ ‫له‌سه‌ر شته‌ حه‌رامه‌كان و هێڵه‌سوره‌كان‬ ‫ده‌كــه‌ن‪ ،‬ب ـه‌اڵم له‌به‌رامبه‌ردا ڕوب ـه‌ڕوی‬ ‫ویژدانی کۆی كۆمه‌ڵگه‌ ده‌بنه‌وه‌ ‪».‬‬ ‫كۆمەڵی كوردی كۆمه‌ڵێكی خێڵه‌كی‌‬ ‫و داوكه‌وتووه‪ ‌،‬هه‌میشه‌ ده‌نگی ئاغاو و‬ ‫به‌گ و شێخ به‌هێزتربووه‌ له‌ ده‌نگی‬ ‫ڕۆشنبیران ‪.‬‬ ‫خاڵێكی تر بوونی ئیزدواجیه‌تە له‌‬ ‫كه‌سێتی‌ ڕۆشنبیردا‪ ،‬به‌وه‌ی ڕۆشنبیری‬ ‫کورد لە ئیزدیواجێتدا دەژی‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫هه‌ندێک‌ له‌ ڕۆشنبیران له‌ ده‌ره‌وەوی‬ ‫خێزان‌ بــاس له‌ ئـــازادی و یه‌كسانیی‬ ‫ئــافــره‌ت ده‌کــەن و بــاس له ‌شكاندنی‬ ‫نه‌ریته‌ دواكه‌وتوه‌كانی كۆمه‌ڵ‌ و گۆڕانیان‬ ‫ده‌كــەن‪ ،‬كه‌چی به‌پێچه‌وانه‌وه‪ ‌،‬له‌ نێو‬ ‫خودی خێزانه‌كانی خۆیاندا په‌یڕه‌ویی‬ ‫نــاكــەن‪ ،‬واتــە لــێــره‌دا ڕۆشنبیران له‌‬ ‫كۆمه‌ڵدا ناتوانن له‌ نه‌ریت و پرنسیپه‌‬ ‫گشتییه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییەکان البدەن‪ ،‬بۆیه‌ش‬ ‫چاوه‌ڕوانی گۆڕانیان لێناكرێت ‪.‬‬ ‫به‌شێكی زۆر له‌و ڕۆشنبیرانه‌ی كه‌‬ ‫وه‌كو سامپڵ وه‌رمان گرتبوون‪ ،‬الوازیی‬ ‫ڕۆشنبیریان بۆ بارودۆخی ئابووری و‬ ‫خراپیی باری ئابوورییان گه‌ڕانده‌وه‌ و‬ ‫سه‌رقاڵبوونی ڕۆشنبیران به‌دابینكردنی‬ ‫پێداویستییه‌كانی ژیانی ڕۆژانه‌یان‪ ،‬وه‌ك‬ ‫هاواڵتییه‌ك و ناسه‌قامگیریی بارودۆخی‬ ‫ئابووریی ڕۆشنبیران كاریگه‌رییه‌كی‬ ‫نێگه‌تیڤی له‌سه‌ر به‌رهه‌می ڕۆشنبیران‬ ‫هەبووه‌ و ناسه‌قامگیری باری گوزه‌رانی‬ ‫ڕۆشــنــبــیــران ل ـه‌ هه‌رێمی كوردستان‬ ‫یه‌كێكه‌ له‌و فاكته‌رانه‌ی كه‌ وای كردوه‌‬ ‫ڕۆشنبیران كۆچبكه‌ن بۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت(‬ ‫له‌گه‌ڵ بوونی هۆكاری تری سیاسی) و‬ ‫دوركه‌وتنه‌وه‌یان له‌كۆمه‌ڵ‪ ‌،‬له‌ پێناو‬ ‫فه‌راهه‌مكردنی گوزه‌رانێكی باشتر بۆ‬ ‫خێزانه‌كانیان ‪.‬‬ ‫هۆكارێكی تری ئابووریی‌ دەگەڕێتەوە‬

‫بۆ به‌رهه‌می ڕۆشنبیران‌ له‌ هه‌رێمی‬ ‫ك ــوردس ــت ــان ــدا‪ ،‬چــونــك ـه‌ ت ــا ئیستا‬ ‫به‌رهه‌مەکانیان نه‌بۆته‌ سه‌رچاوه‌یه‌كی‬ ‫ئابوریی بــۆ ڕۆشــنــبــیــران‪ ،‬بــۆ ئ ـه‌وه‌ی‬ ‫بتوانن ته‌نیا له‌ ڕێــی كــاری فیكری و‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانیانەوە ژیــان و گوزه‌رانیان‬ ‫دابینبكه‌ن ‪.‬‬ ‫زۆر زەحــم ـه‌ت ـه‌ ڕوونــاكــبــیــرێــك له‌‬ ‫هه‌رێمی كــوردســتــان ته‌نیا بتوانێت‬ ‫له‌سه‌ر به‌رهه‌می خۆی بژێت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫یه‌كێك له‌و پێوه‌رانه‌ی كه‌ بۆ ڕۆشنبیر‬ ‫دەکرێت ئه‌ویه‌ به‌رهه‌مه‌كانی تاچه‌ند‬ ‫ده‌فرۆشرێن‪ ،‬بۆ نموونه‌ (ئۆرهان پامۆك‬ ‫) به‌رهه‌مه‌كانی به‌ئینگلیزی چاپده‌كرێن‬ ‫و یه‌ك ملیۆن دانه‌ی لێڕادەکێشرێت و‬ ‫له‌سه‌د واڵتدا لێیان‌ ده‌فرۆشرێت و بۆ‬ ‫چه‌ندین زمان وه‌رده‌گێڕدرێن‪ ،‬به‌اڵم له‌‬ ‫هه‌رێمی كوردستاندا باشترین ڕۆماننوس‬ ‫ئه‌گه‌ر كتێبه‌كه‌ی بشفرۆشرێت هه‌ر (‪-2‬‬ ‫‪ )3‬هه‌زاری لێده‌فرۆشرێت له‌ كۆی (‪)5‬‬ ‫ملیۆن كه‌س‪ ،‬بۆیه‌ ئه‌مه‌ش هۆكارێكه‌‬ ‫كه‌ ڕۆشنبیران نه‌توانن ڕۆڵــی خۆیان‬ ‫ببینن‪ ،‬چونكه‌ ئه‌گه‌ر به‌رهه‌مه‌كانیان‬ ‫له‌الیه‌ن كۆمه‌ڵگه‌وه‌ پێشوازی لێكرا‪،‬‬ ‫ئه‌وا بێگومان هه‌م له‌ ڕووی داراییه‌وه‌ بۆ‬ ‫ڕۆشنبیران سه‌رچاوه‌یه‌كی مادیی ده‌بێت‪،‬‬ ‫هـه‌م له‌ ڕووی فكرییه‌وه‌ كاریگه‌ریی‬ ‫لە‌سه‌ر كۆمه‌ڵ دەبێت‌‪ ،‬هه‌روه‌ها دەبێت‬ ‫ئەوەش بڵێین ده‌سه‌اڵتی به‌ڕێوه‌بردنیش‬ ‫وه‌كــو پێویست ژیانی ڕۆشنبیرانی‬ ‫دابیننه‌كردووه‌ ‪.‬‬ ‫«سوبژێكتیڤ»یان‬ ‫ب ـه‌رب ـه‌ســتــی‬ ‫خودییه‌كانی به‌رده‌م ڕۆشنبیران بریتین‬ ‫لـه‌ « قه‌یرانی هه‌ڵوێستوه‌رگرتن و‬ ‫الیه‌نگیریبوونی ڕۆشنبیران‪ ،‬ئه‌مه‌ش بۆ‬ ‫دوالیتی سروشتی ڕۆشنبیر ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‬ ‫كه‌ ناتوانێت بێالیه‌نیی خۆی بپارێزێت‪.‬‬ ‫خاڵێكی دیكه‌ الوازیی»سیبالژ»؛‬ ‫واتە الوازیــی قه‌یرانی پێكانی ئامانجه‌‬ ‫سه‌ره‌كییه‌كانە‪ ،‬به‌و مانایه‌ ڕۆشنبیر‬

‫زۆر جار له‌ به‌رپرسیارییه‌تی خۆی ل ‌ه‬ ‫دۆخێكی دیاریكراودا دوورده‌خــاتــەوە‪‌،‬‬ ‫خه‌ریكی بابه‌تێكی دیكه‌ ده‌بێت‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونه‌ له‌ كاتی ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی شه‌ڕ له‌‬ ‫جیاتی چاوخستنه‌ سه‌ر چه‌قی دۆخی‬ ‫شه‌ڕ‪ ،‬ئه‌و دێت قسه‌ له‌سه‌ر بابه‌تێكی‬ ‫دیكه‌ ده‌كــات‪ ،‬كه‌ پێویست نییه‌ له‌و‬ ‫دۆخانه‌دا باسبكرێن‪ ،‬واتە دووركه‌وتنه‌وه‌‬ ‫له‌ دۆخی ئێستا‪.‬‬ ‫جــگـه‌ ل ـه‌م ـه‌ دووره‌پــــه‌رێــــزی یــان‬ ‫په‌ناگیریی ڕۆشنبیران یه‌كێكی ترە له‌‬ ‫ئیشكالیه‌ته‌كانی ڕۆشنبیر‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫تابۆی فیكری ڕۆشنبیر‪ ،‬عەلی حه‌ره‌ب‬ ‫له‌ كتێبی ڕه‌خــنـه‌ی ڕۆشنبیران یان‬ ‫وه‌همی نوخبه‌ «ل‪ »163‬ده‌ڵێت‪« :‬‬ ‫گرفته‌كانی به‌رده‌م ڕۆشنبیر په‌یوه‌ندیی‬ ‫به‌ ده‌سه‌اڵتی سیاسی یان ئاینییه‌وه‌‬ ‫نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو په‌یوه‌ندیی به‌ بیركردنه‌وه‌ی‬ ‫ڕۆشنبیره‌وه‌ هـه‌یـه‌‪ ،‬ئـه‌ویــش به‌هۆی‬ ‫ئه‌زموونی ڕوناكبیران و فه‌یله‌سوفانی‬ ‫پێشووتر‪ ،‬هــه‌ر ل ـه‌ ئـه‌فــاتــۆنـه‌وه‌ تا‬ ‫حافیزی شیرازی‪ ،‬له‌ دیكارته‌وه‌ تا‬ ‫میشیڵ فــۆكــو‪ ،‬گرفتی گـــه‌وره‌ الی‬ ‫ئه‌فالتۆن و فه‌یله‌سوفانی یۆنان بوونی‬ ‫ئه‌و شتانه‌یان لێكده‌دایه‌وه‌ كه‌ بونیان‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬الی فارابی به‌رهه‌مهێنانی یه‌ك و‬ ‫هه‌موو و كه‌م و زۆر له‌ دنیادا‪ ،‬سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه شیرازی تێگه‌یشتن له‌ دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫په‌یوه‌ندیی نێوان مافی بااڵ «ریالیزم‬ ‫« و خوڵقاندنی خه‌یاڵ‪ ،‬الی دیكارت‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی ڕێیه‌كی دروسته‌ بۆ گه‌یشتنی‬ ‫ئه‌قڵ به‌ مه‌عریفه‌یه‌كی ئه‌رگیومێنتی‪ ،‬الی‬ ‫كانت دۆزینه‌وه‌ی كۆنسێپتی معریفه‌ی‬ ‫ئه‌زمونگه‌راییە‪ .‬هه‌رچی ئه‌و ملمالنێ‌ و‬ ‫پێكدادانانه‌ی كه‌ له‌ نێوان ئه‌هلی فیكرو‬ ‫ده‌ســه‌اڵت و ڕژێمه‌كانە‪ ،‬لە ڕوانگەی‬ ‫بیرمەندانەوە ئه‌وانه‌ به‌ربه‌ستی ده‌ره‌كین‪‌،‬‬ ‫له‌وانه‌ ئازادیی ڕاده‌ربڕین له‌ سوکراته‌وه‌‬ ‫*دكتۆرا له‌ فه‌لسه‌فه‌ی كۆمه‌ڵناسی‬ ‫تا سیپینۆزا‪ ،‬یان له‌ ئیبن ڕوشدەوە تا‬ ‫زانكۆی سۆربۆن‪ ،‬پاریسی ‪1‬‬ ‫نه‌سر حامد ئه‌بو زەید‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وشدا‬