623

‫كۆنتڕۆڵكردنەوەی رەققە‬ ‫توركیای تەنگەتاو كردووە‬ ‫شەڕو تۆپباران‌و ناردنی هێزی‬ ‫سەربازیی توركیا بۆ سەر رۆژئاوای‬ ‫كوردستان بەردەوامە‬

‫‪2‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )623‬دو شةممة ‪2017/8/28‬‬

‫«‬

‫پارتی چاوەڕێی كۆتا بڕیاری یەكێتی دەكات‌و گۆڕانیش بووە بە دوو ئاڕاستەوە‬

‫یەكێتی نایەوێت هەوڵی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان بەبنبەست بگات‬ ‫وتەبێژی ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتی‪ :‬یەكێتی لەهەوڵەكانی بەردەوامە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئێستای كوردستان‬ ‫ئەندامێكی جڤاتی گشتیی گۆڕان‪ :‬ئەوەی پارتی داوای لێكردوین‪ ،‬كاراكردنەوەی پارلەمانێكی كارتۆنییە‬ ‫ئەندامێکی مەكتەبی سیاسیی پارتی‪ :‬بەتەنیا بڕیار نادەین چۆن پارلەمان ئاسایی بكرێتەوە‪ ،‬هەڵوێستامن وابەستەیە بە یەكێتییەوە‬

‫مەكتەبی سیاســیی یەكێتــی‪ ،‬لەدوایین‬ ‫كۆبونەوەیدا باسی لەدەستكردن بەهەوڵێكی‬ ‫نــوێ كرد بۆ ئــەوەی بزوتنــەوەی گۆڕان‌و‬ ‫كۆمەڵی ئیســامی لەبارەی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمانی كوردستان بێنەپێشەوە‪ ،‬تاوەكو‬ ‫كۆدەنگیی نیشــتیمانی لەســەر پرســەكان‬ ‫هەبێت‪ ،‬بەپێــی زانیارییەكانــی (چاودێر)‬ ‫یش‪ ،‬گــۆڕان داوای لەیەكێتی كردوە جارێ‬ ‫كۆبونــەوەی ســەركردایەتیی هاوبەشــی‬ ‫نێوانیــان نەكرێــت‌و زانیارییەكانیــش‬ ‫تەئكید لەوەدەكەنەوە‪ ،‬لەئێســتادا‪ ،‬لەسەر‬ ‫مەســەلەی كاراكردنــەوەی پارلەمــان دوو‬ ‫بۆچــون لەنــاو گۆڕانــدا هەیە‪ ،‬هــەر لەبەر‬ ‫ئەوەشــە كــە كۆبونەوەی ســەركردایەتیی‬ ‫هاوبەش دواكەوتوە‪.‬‬ ‫لەالیەكــی دیكــەوە‪ ،‬بەپێــی وتــەی‬ ‫ئەندامێكــی مەكتەبی سیاســیی پارتی‪ ،‬لە‬ ‫ئەگــەری نەهاتنەپێشــەوەی بزوتنــەوەی‬ ‫گۆڕان بۆ كاراكردنەوەی پارلەمان‪ ،‬لەئێستا‬ ‫ئــەوان چاوەڕێــی كۆتــا بڕیــاری یەكێتــی‬ ‫دەكــەن‪ ،‬كــە لەگــەڵ حزبەكانــی دیكــەدا‬ ‫پارلەمان كارابكەنەوە‪.‬‬ ‫ئەمــە لەكاتێكدایە كە یەكێتی‪ ،‬هێشــتا‬ ‫نایەوێــت هەوڵەكانــی كاراكردنــەوەی‬ ‫پارلەمان بە بەشــداری گۆڕان و كۆمەڵ‪ ،‬بە‬ ‫بنبەست بگەن‪.‬‬ ‫رۆژی ‪23‬ی ئــەم مانگــە‪ ،‬لەشــاری‬ ‫هەولێــر‪ ،‬مەكتەبــی سیاســیی یەكێتــی‬ ‫لەكۆبونەوەیەكــدا بەشــێوەیەكی گشــتی‌و‬ ‫هەمەالیەنــە گفتوگۆیكــرد لەســەر كــۆی‬ ‫پرســە سیاســییەكان‌و‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬یەكێتی‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا دەخوێننەوە‬

‫سودەكانی تیشكی خۆر‬ ‫بۆ ئێسك‪ ،‬پێست و‬ ‫منداڵ‬

‫ئیسالمییەكانی كوردستان لەباتی‬ ‫یەكگرتن بەرەو دووكەرتبوون‬

‫باڵێكی كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫لیستێكی نوێ بۆ هەڵبژاردنەكان دروستدەكات‬ ‫ئازادكردنی ئایین‬ ‫لەكۆتوبەندی ئیسالمگەرا‬ ‫«سرتاتیژەكانی پالتفۆرمی دابڕان‬ ‫بەمنوونە»‬

‫ماجید خەلیل‬

‫‪6‬‬

‫فەرهاد پیرباڵ دەبێتە ‪ ٥٦‬ساڵ‬

‫ساڵڕۆژی لەدایکبوونی نووسەری‬ ‫موالزم تەحسین و شتی تریش‬

‫«‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬

‫ســورە لەســەر كاراكردنــەوەی پارلەمانی‬ ‫كوردستان بەر لەئەنجامدانی ریفراندۆم‌و بۆ‬ ‫ئەو مەبەستەش ســەركردایەتیی هاوبەشی‬ ‫یەكێتی‌و گۆڕان بەزوترین كات كۆدەبنەوەو‬ ‫هەوڵێكــی تــری نیشــتمانی دەدرێــت بــۆ‬ ‫چارەســەری كێشــەكان‌و دۆزینــەوەی‬ ‫رێگاچــارەی گونجــاو‪ ،‬بــەاڵم بەپێــی ئەو‬ ‫زانیارییانــەی كــە دەســت (چاودێــر)‬ ‫كەوتون‪ ،‬لەپرسی كاراكردنەوەی پارلەمانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بزوتنــەوەی گــۆڕان داوای‬ ‫لەیەكێتــی كــردوە كە جــارێ كۆبونەوەی‬ ‫ســەركردایەتیی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان‪،‬‬ ‫كە پێشتر بڕیار بو ئەنجامبدرێت‪ ،‬نەكرێت‌و‬ ‫دوابخرێــت‪ ،‬هۆكارەكەشــی پەیوەنــدی‬ ‫هەیــە بــە ئامادەنەبونی گــۆڕان‌و بۆچونە‬ ‫جیاوازەكانــی ناو ئەو بزوتنەوەیە لەســەر‬ ‫پرسی كاراكردنەوەی پارلەمان‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكان‪ ،‬لەئێســتادا دو‬ ‫بۆچون لەناو گۆڕاندا بۆ پرسی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمان لەئارادا هەیە‪ ،‬یەكێكیان ئەوەیە‪،‬‬ ‫كــە حەزدەكــەن پارلەمانــی كوردســتان‬ ‫ئاســایی بكرێتــەوە‪ ،‬چونكــە داواكاریــی‌و‬ ‫مەرجەكانی ئــەوان جێبەجێكــراون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرامبەردا بۆچونێكی تر هەیە‪ ،‬پێیانوایە‬ ‫هەڵبــژاردن دەكرێت‪ ،‬بۆیە پێویســتە ئەمە‬ ‫وەك دەرفەتێــك بقۆزنــەوە‌و بەشــداری‬ ‫نەكــەن‪ ،‬بۆ ئــەوەی الیەنەكانی تر بەتەنیا‬ ‫پارلەمــان كارابكەنــەوەو ئەوانیــش وەك‬ ‫بانگەشــە بۆ راكێشانی سەرنجی جەماوەرو‬ ‫خەڵكی كوردســتان بــەكاری بهێنن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشــتا یەكالنەبۆتــەوە كام لەو دوبۆچونە‬ ‫لەناو گۆڕاندا دەبێتە بڕیاری بزوتنەوەكە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫«‬

‫ذمارة (‪ )623‬دوشةممة ‪2017/8/28‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫شەڕو تۆپباران‌و ناردنی هێزی سەربازی توركیا بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان بەردەوامە‬

‫كۆنتڕۆڵكردنەوەی رەققە‬ ‫توركیای تەنگەتاو كردووە‬

‫رشۆڤە راپۆرت‪ :‬بابان حەمە‬ ‫ئۆپەراســیۆنی ڕزگاركردنــی شــاری‬ ‫ڕەقە لــە ‪82‬یەمیــن ڕۆژیــدا بەردەوامە‪،‬‬ ‫شــەڕڤانان لە شــەڕی قورســدان لەگەڵ‬ ‫چەتەكانــی داعش و لەو شــەڕانە گورزی‬ ‫كوشندەیان لە چەتەكان داوە‪ ،‬چاودێرانی‬ ‫سیاســیش‪ ،‬ئامــاژە بــۆ ئەوەدەكەن‪ ،‬كە‬ ‫هەتــا هێزەكانــی ســوریای دیموكرات لە‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنەوەی رەقە نزیكببنەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫توركیا فشــارە ســەربازییەكانی بۆســەر‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتان چڕتــر دەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەر بۆیــە ماوەی چەنــد رۆژێكە توركیا‬ ‫جموجۆڵــی ســەربازی لەســنورەكانی‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتان چڕتــر كردۆتەوە‪،‬‬ ‫ئەمــەش بەزیادكــردن‌و ســنوربەزاندن‬ ‫بۆسەر رۆژئاوای كوردستان‌و ئەنجامدانی‬ ‫تۆپبــاران‌و ناردنــی ژمارەیــەك تانــك‌و‬ ‫بارهەڵگــری ســەربازی‌و كەتیبەیەكــی‬ ‫تۆپهاوێژ‪.‬‬ ‫شــەڕڤانانی هێزەكانــی ســوریای‬ ‫دیموكــرات‪ ،‬مــاوەی ‪ 82‬ڕۆژە‬ ‫ئۆپراســیۆنی ڕزگاركردنی شاری ڕەقەیان‬ ‫دەســتپێكردووە و لــەو ماوەیــەدا ‪16‬‬ ‫گەڕەكی ئەو شــارەیان ڕزگاركردووە و لە‬ ‫ئێستاشدا لە ‪ ٦‬گەڕەكی تری ئەو شارەدا‬ ‫شــەڕ بەردەوامیی هەیە‌و بەپێی ئاژانسی‬ ‫هەواڵــی باشــور نیوز‪ ،‬تەنهــا ‪ 4‬گەڕەكی‬ ‫پایتەختەكەی داعش مــاوە لە چەتەكان‬ ‫پاك بكرێنەوە‪.‬‬

‫بەزاندنی سنووری كۆبانێ‬

‫رۆژ بــەڕۆژ نزیــك بوونــەوە لــە رزگار‬ ‫كــردن‌و پاككردنەوەی رەقــە‪ ،‬كە بەدڵی‬ ‫داعــش‪ ،‬یاخــود پایتەختەكەی خەالفەت‬ ‫ناسراوە‪ ،‬بەهۆكارێك دەزانرێت كە سوپای‬ ‫توركیا هێزەكانی خۆی لەســەر سنووری‬ ‫شــاری عەفرین لە رۆژئاوای كوردســتان‬ ‫زیاد بكات‌و بیخاتە جموجۆڵەوە‪.‬‬ ‫بەپێــی ســەرچاوەكانی رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان‪ ،‬سوپای توركیا دوێنێ بەیانی‬ ‫یەك شەممە ‪27‬ی ئاب‪ ،‬بۆردومانی گوندی‬ ‫(بۆبان) ی رۆژئاوای كانتۆنی كۆبانێ‪-‬یان‬ ‫لەرۆژئاوای كوردستان كردووە‪.‬‬ ‫بەگوێرەی ســەرچاوە خۆجێییەكان لە‬ ‫كۆبانێ‪-‬وە‪ ،‬سوپای توركیا دوێنێ كاتژمێر‬ ‫‪11‬ی ســەر لەبەیانی‪ ،‬بە چەكی قورس و‬ ‫كەرەستەی سەربازییەوە سنووری گوندی‬ ‫بۆبانی بەزاند‪ ،‬كــە دەكەوێتە دووری ‪15‬‬ ‫كیلۆمەتری ڕۆژئاوای كۆبانێ‪-‬وە‪.‬‬ ‫ســەرچاوەكان لە گونــدی بۆبانەوە بە‬ ‫(ڕۆژنیوز)ی نزیك لە پەکەکەوە ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫كە شــەڕ بە شــێوەی ناوبەنــاو لە نێوان‬ ‫شەڕڤانان و سەربازەكانی سوپای توركدا‬ ‫تادرەنگانی ئێوارە بەردەوام بووە‪.‬‬ ‫هــەر بەپێی ســەرچاوەكان‪ ،‬ســەرەتا‬ ‫بۆردومانــی گوندەكەیان كــردووەو دواتر‬ ‫هێزی پیادەی ســوپای توركیا ســنووری‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتانیان بەزانــدووەو‬ ‫بەئاراستەی گوندەكە جوواڵون‪.‬‬ ‫ســەرچاوەكان بــاس لــەوە دەكــەن‪،‬‬ ‫ســوپای توركیــا دوای ئــەوەی جوڵەیان‬ ‫كردووە‪ ،‬رووبــەڕووی بەرگرییەكی توندی‬ ‫شــەرڤانانی یەكینەكانی پاراســتنی گەل‬ ‫یەپەگە بوونەتەوەو پێكدادانیش تا دوێنێ‬ ‫ئێــوارە بەردەوامــی هەبــووە‌و ژمارەیەك‬ ‫كوژراو و برینداری لێكەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫هــەر بەپێــی زانیارییــەكان جگە لەو‬ ‫تانــك‌و ئۆتۆمبیلــە ســەربازییانە‪ ،‬دەیان‬ ‫ســەربازی تریش لەگەڵ هێزەكەدا بوون‌و‬ ‫تابێــن هێــزو تانــك‌و بارهەڵگــرەكان بۆ‬

‫سنوری رۆژئاوای كوردستان زیاد دەكات‪.‬‬ ‫هاوكات رۆژی شــەممە ‪-26‬ی ئاب‪14 ،‬‬ ‫ئۆتۆمبیلی ســەربازی توركیا لە سنووری‬ ‫دیلــۆك‪-‬ەوە گەیشــتنە ســەر ســنووری‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‌و بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫تۆڕی میدیایی رۆژئاوای كوردســتانیش‪،‬‬ ‫لەشــاری عەفرین‪ ،‬ئەو هێزەی توركیا بۆ‬ ‫پشتگیری ســوپاكەی خۆی گەیشتووەتە‌‬ ‫ســەر ســنوور كە بــەردەوام گوندەكانی‬ ‫باســۆفان‌و مــەزن ئیســكا و كەمپــی‬ ‫رووباری كۆچبەران تۆپباران دەكات‪.‬‬

‫توركیاو پشتگیری بەرەی نوسڕە‬

‫هــەر بەپێــی زانیارییەكانــی ســایتی‬ ‫رۆژنیــوز‪ ،‬ســوپای توركیــا لە عــەزاز و‬ ‫مارع پشــتگیری چەكدارەكانــی بەرەی‬ ‫نوســرە دەكات و بــەردەوام گوندەكانــی‬ ‫هەرێمــی شــێراوا تۆپبــاران دەكات‪ ،‬كە‬ ‫بزانێت بەرەی نوسڕە لەوناوچانەدا باریان‬ ‫كەوتۆتە لێژی‪.‬‬ ‫ئەو ســەرچاوەیە ئامــاژەی بۆ ئەوەش‬ ‫كــردووە‪ ،‬دانیشــتوانی كەمپــی رووبــار‬ ‫لــە دۆخێكــی زۆر ســەختدان و ئێســتا‬ ‫هەوڵدەدەن كەمپەكەش جێبهێڵن‪ ،‬چونكە‬ ‫كەوتوونەتە ژێر مەترسی سوپای توركیا‪،‬‬ ‫كە پێشــتر لە رەققــە و دەورووبەری ئەو‬ ‫شــارە رایانكردبوو و خۆیــان گەیاندبووە‬ ‫ئەو كەمپە‪.‬‬

‫كاروانی سەربازی نوێ دەنێرێت‬

‫شــارەزاییانی ســەربازی بــاس لــەوە‬ ‫دەكــەن توركیا خــۆی ئامادەكــردوە بۆ‬ ‫ئەنجامدانی ئۆپراســیۆنێكی سەربازی لە‬ ‫باكــوری حەلــەب‪ ،‬هــاوكات كەناڵەكانی‬ ‫راگەیاندنــی توركیا باڵویانكــردەوە وەك‬

‫پێشــر چەنــد سیاســەتکارێكی رۆژئــاوای‬ ‫كوردســتان‪ ،‬جەختیــان لەوەكردۆتــەوە‪،‬‬ ‫كــە دوای شــەڕی كۆنتڕۆڵكردنــەوەی‬ ‫رەققــە‪ ،‬چارەنووســی جوگرافی‌و سیاســی‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتان یەكالدەبێتــەوە‪.‬‬ ‫هــەر ئــەم یەكالبوونەوەیــەی‬ ‫چارەنووســی رۆژئــاوای كوردســتانە‪،‬‬ ‫ترســی بــۆ توركیــا دروســتكردووەو‬ ‫ئــەو واڵتــەی والێكــردووە فشــارە‬ ‫ســەربازییەكانی بۆســەر رۆژئــاوای‬ ‫كوردســتان چڕتربكاتــەوە‬ ‫ئامادەكارییەك بەمەبەستی بەهێزتركردنی‬ ‫هێزەكانــی واڵتەكەی لەســنوری ســوریا‬ ‫‪ ،‬چەندیــن بارهەڵگری ســەربازی توركیا‬ ‫كە تانك و تۆپی دوورهاوێژیان باركردوە‬ ‫گەیشــتونەتە ویالیەتی كلس لە باشوری‬ ‫توركیا (سنوری رۆژئاوای كوردستان)‪..‬‬ ‫هــاوكات میدیاكانــی توركیــاش‬ ‫باڵویانكــردەوە‪ ،‬لەرێوشــۆێنێكی ئەمنی‬

‫توندو تۆڵدا‪ ،‬كاروانێكی سەربازی توركیا‬ ‫كــە لە ‪ 10‬ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر پێكهاتوە‬ ‫گەیشتونەتە ناوچەی كلس‪ ،‬پاشان بەرەو‬ ‫ســنوری ســوریا بەرێكەوتون بــۆ قەزای‬ ‫ئیصالحیــە ی ســەر بەپارێــزگای غازی‬ ‫عەنتاب‪.‬‬ ‫لــە ســنوورەكانی كانتۆنــی عفریــن‬ ‫لەرۆژئــاوای كوردســتان‪ ،‬لەچوارچێوەی‬

‫بەردەوامــی ناردنــی هێــز بــۆ ســەر‬ ‫ســنووری رۆژئاوای كوردســتان‌‪ ،‬سوپای‬ ‫توركیــا هێزێكــی ســەربازی ناردووەتــە‬ ‫شــارۆچكەی ســنووری كلســی باكووری‬ ‫كوردســتان‌و رۆژێــك بەرلــەوەش‪ ،‬واتــە‬ ‫‪25‬ی ئــاب‪ ،‬هێرشــێكیان كردۆتــە ســەر‬ ‫ناوچەیەكی كۆبانی رۆژئاوای كوردستان‌و‬ ‫سنوورەكانیشــیان بەزانــدووە‌و چەنــد‬ ‫گوندێكــی ئــەو كانتۆنەیــان تۆپبــاران‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫سوپای توركیا ماوەیەكی زۆرە دەستی‬ ‫بەناردنــی هێــز بۆ ناوچەكانــی رۆژئاوای‬ ‫كوردســتان‌و كانتۆنی عفرین كردووە‪ ،‬بە‬ ‫بەردەوامیش هەڕەشەی هێرشكردنە سەر‬ ‫ئەو كانتۆنە دەكات‪.‬‬

‫لە بەهێزتربوونی شەڕڤانان‬ ‫دەترسێت!‬

‫ناردنــی كاروانی ســەربازی‌و هێزەكەی‬ ‫توركیا رووننەكراوەتەوە‪ .‬بەاڵم چاودێرانی‬ ‫ســەربازی‌و لێكۆڵــەرەوە سیاســی‪-‬‬ ‫سەربازییەكان‪ ،‬باس لەوە دەكەن كە كۆی‬ ‫ئــەو جموجۆڵــە ســەربازییانەی توركیاو‬ ‫هەڕەشــەكانی بۆســەر ســنورو بەزاندنی‬ ‫ســنورەكانی رۆژئــاوای كوردســتان‌و‬ ‫ئەنجامدانــی تۆپباران‌و خوڵقاندنی شــەڕ‬ ‫لە كانتۆنەكان بەتایبەت كانتۆنی عەفرین‬ ‫و كۆبانــێ‪ ،‬پەیوەنــدی هەیە بە شــەڕی‬ ‫یەكالكــەرەوەی شــەڕڤانانی هێزەكانــی‬ ‫ســوریای دیموكرات‌و ئەو پێشەوەچوونە‬ ‫خێرایانــەی شــەڕڤانان بــۆ پاككردنەوە‬ ‫پایتەختەكــەی‬ ‫كۆنتڕۆڵكردنــەوەی‬ ‫خەلیفەی داعش‪.‬‬ ‫ترســی توركیاش لە پشــتیوانیكردنی‬ ‫هاوپەیمانــان‪ ،‬بەتایبەتــی ئەمەریــكاو‬

‫هاوكارییە ســەربازییەكانی بۆ هێزەكانی‬ ‫ســوریای دیموكرات‌و پەیــەدە‌و یەپەگە‪،‬‬ ‫دەرهاویشــتەو پەرچەكردارێكی توركیایە‬ ‫بۆ گۆڕانكارییە خێراو پێشەوەچوونەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‌و بەهێزتر بونیان‪.‬‬

‫رزگاركردنی رەقە‪ ..‬پەرچەكردار‬ ‫بەتوركیا دەكات‬

‫جەمیل بایك‪ ،‬هاوســەرۆكی كۆنســەی‬ ‫بەرێوەبــەری كۆمــا جڤاكێن كوردســتان‬ ‫(كەجەكــە)‪ ،‬لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ‬ ‫كەناڵــی روناهــی رایگەیانــد‪ ،‬ئەردۆغان‬ ‫و باخچەلــی تەنیــا بــۆ گەلــی كــورد‬ ‫مەترســی نیــن‪ ،‬بەڵكــو بــۆ ناوچەكەش‬ ‫مەترســی جدیین‪ ،‬بەئاشــكراش هاوكاری‬ ‫داعــش دەكــەن‪ ،‬بۆیــە لەوبــاوەڕەدا نیم‬ ‫كەس داواكانییان قبوڵبــكات‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەكاتێكــدا كــە شــەڕی یەكالكــەرەوەی‬ ‫شــەڕڤانان لەرۆژئــاوای كوردســتان‪،‬‬ ‫گەیشــتۆتە قۆناغێك كە رزگاركردنەوەی‬ ‫رەقــەی پــێ یەكالبكرێتــەوە‪ ،‬كــە ئەمە‬ ‫توركیای خستۆتە پەرچەكردارەوە‪.‬‬ ‫جگــە لەم لێدوانەی بایك‪ ،‬پێشــتریش‬ ‫چەنــد سیاســەتمەدارێكی رۆژئــاوای‬ ‫كوردســتان‪ ،‬جەختیــان لەوەكردۆتەوە‪،‬‬ ‫كــە دوای شــەڕی كۆنتڕۆڵكردنــەوەی‬ ‫رەقە‪ ،‬چارەنووســی جوگرافی‌و سیاســی‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتان یەكالدەبێتــەوە‪.‬‬ ‫بــەڕای چاودێرانی دۆخەكــەش‪ ،‬هەر ئەم‬ ‫یەكالبوونەوەیەی چارەنووســی رۆژئاوای‬ ‫كوردســتانە‪ ،‬كــە ترســی بــۆ توركیــا‬ ‫دروســتكردووەو ئەو واڵتــەی والێكردووە‬ ‫فشارە ســەربازییەكانی بۆسەر رۆژئاوای‬ ‫كوردستان چڕتربكاتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )623‬دوشةممة ‪2017/8/28‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫پارتی چاوەڕێی كۆتا بڕیاری یەكێتی دەكات‌و گۆڕانیش بووە بەدوو ئاڕاستەوە‬

‫یەكێتی نایەوێت هەوڵەكانی كاراكردنەوەی پارلەمان‬ ‫بەبنبەست بگەن‬ ‫وتەبێژی ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتی‪ :‬یەكێتی لەهەوڵەكانی بەردەوامە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئێستای كوردستان‬ ‫ئەندامێكی جڤاتی گشتیی گۆڕان‪ :‬ئەوەی پارتی داوای لێكردوین‪ ،‬كاراكردنەوەی پارلەمانێكی كارتۆنییە‬

‫مەكتەب سیاسییەکی پارتی‪ :‬پارتی بەتەنیا بڕیار نادات چۆن پارلەمان ئاسایی بكرێتەوە‪ ،‬هەڵوێستی ئێمە وابەستەیە بە هەڵوێستی یەكێتییەوە‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫مەكتەبــی سیاســی یەكێتــی‪ ،‬لەدوایــن‬ ‫كۆبونەوەیدا باسی لەدەستكردن بەهەوڵێكی‬ ‫نــوێ كرد بــۆ ئــەوەی بزوتنــەوەی گۆڕان‌و‬ ‫كۆمەڵی ئیســامی لەبــارەی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمانی كوردســتان بێنەپێشەوە‪ ،‬تاوەكو‬ ‫كۆدەنگی نیشتیمانی لەسەر پرسەكان هەبێت‪،‬‬ ‫بەپێــی زانیارییەكانــی (چاودێر)یش گۆڕان‬ ‫داوای لەیەكێتــی كردوە جــارێ كۆبونەوەی‬ ‫ســەركردایەتیی هاوبەشی نێوانیان نەكرێت‌و‬ ‫زانیارییەكانیــش تەئكیدلەوەدەكەنــەوە‬ ‫لەئێستاشــدا‪ ،‬كاراكردنــەوەی پارلەمــان‬ ‫گۆڕانــی كــردوە بەدوبەشــەوە‪ ،‬لەكاتێكــدا‬ ‫بەرپرسێكی یەكێتی‪ ،‬دەڵێت»لەهەوڵەكانمان‬ ‫بەردەوامین‌و نەرمی نواندنی گۆڕان‌و پارتیش‬ ‫پەیوەندی بەهەوڵەكانی پێشومانەوە هەیە»‪.‬‬

‫یەكێتی دواین هەوڵی خۆی دەدات‬

‫رۆژی ‪ 2017/8/23‬لەشــاری هەولێــر‪،‬‬ ‫مەكتەبی سیاســی یەكێتی لەكۆبونەوەیەكدا‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی‌و هەمەالیەنە گفتوگۆیكرد‬ ‫لەسەر كۆی پرسە سیاسییەكان‌و‪ ،‬رایگەیاند‪،‬‬ ‫یەكێتــی ســورە لەســەر كاراكردنــەوەی‬

‫پارلەمانــی كوردســتان بــەر لەئەنجامدانی‬ ‫ریفراندۆم‌و بۆ ئەو مەبەستەش سەركرایەتیی‬ ‫هاوبەشــی یەكێتــی‌و گــۆڕان بەزوترین كات‬ ‫كۆدەبنەوەو هەوڵێكی تری نیشتمانی دەدرێت‬ ‫بــۆ چارەســەری كێشــەكان‌و دۆزینــەوەی‬ ‫رێگاچــارەی گونجــاو‪ ،‬بــەاڵم بەپێــی ئــەو‬ ‫زانیارییانــەی كە تایبەت دەســت (چاودێر)‬ ‫كەوتون‪ ،‬لەپرســی كاراكردنەوەی پارلەمانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بزوتنەوەی گۆڕان بەشێوەیەكی‬ ‫رەســمی داوای لەیەكێتی كــردوە كە جارێ‬ ‫كۆبونەوەی سەركردایەتیی هاوبەشی یەكێتی‌و‬ ‫گۆڕان‪ ،‬كە پێشــتر بڕیار بــو ئەنجامبدرێت‪،‬‬ ‫نەكرێت‌و دوابخرێت‪ ،‬هۆكارەكەشی پەیوەندی‬ ‫هەیــە بــە ئامادەنەبونــی گــۆڕان‌و كێشــە‬ ‫ناوخۆییەكانیەوە‪.‬‬

‫گۆڕان بوە بەدوبەشەوە‬

‫هــەر بەپێــی زانیارییــەكان‪ ،‬لەئێســتادا‬ ‫دو بۆچــون لەنــاو گۆڕانــدا بۆ مەســەلەی‬ ‫كاراكردنــەوەی پارلەمــان لەئــارادا هەیــە‪،‬‬ ‫یەكێكیان ئەوەیە‪ ،‬كە حەزدەكەن پارلەمانی‬ ‫كوردســتان ئاســایی بكرێتــەوە‪ ،‬چونكــە‬ ‫داواكاریی‌و مەرجەكانی ئەوان جێبەجێكراوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەبەرامبــەردا بۆچونێكــی تــر هەیە‪،‬‬ ‫پێیانوایە هەڵبژاردن دەكرێت‪ ،‬پێویستە ئەمە‬

‫وەك دەرفەتێك بقۆزنەوە‌و بەشداری نەكەن‪،‬‬ ‫بــۆ ئەوەی الیەنەكانی تــر بەتەنیا پارلەمان‬ ‫كارابكەنــەوەو ئەوانیــش وەك بانگەشــە بۆ‬ ‫راكێشــانی ســەرنجی جەمــاوەرو خەڵكــی‬ ‫كوردســتان بــەكاری بهێنن‪ ،‬بەاڵم هێشــتا‬ ‫یەكالیینەبۆتــەوە كام لــەو دوبۆچونە لەناو‬ ‫گۆڕاندا دەبێتە بڕیاری بزوتنەوەكە‪.‬‬

‫پارتی‪ :‬دەكرێت لەپارلەمانەوە لەگەڵ‬ ‫گۆڕان كاربكەین‬

‫چــۆن بــاری پارلەمــان ئاســایی ببێتــەوە‪،‬‬ ‫هەڵوێستی ئێمە وابەســتەیە بە هەڵوێستی‬ ‫برادەرانی یەكێتیەوە‪ ،‬پێمانخۆشــە پارلەمان‬ ‫كارابكرێتــەوە‌و گــۆڕان لەنێــو پرۆســەی‬ ‫كاراكردنەوە بێــت‪ ،‬بەاڵم پێمان خۆش نییە‬ ‫بێ بزوتنەوەی گۆڕان بڕیار وەربگیرێت‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی «لەئێســتادا بــۆ‬ ‫كاراكردنــەوەی پارلەمــان چاوەڕێی یەكێتی‬ ‫دەكەین»‪.‬‬

‫ئەندامێكــی مەكتەبــی سیاســی پارتی‪« ،‬یەكێتی هەوڵیداوە هاوسەنگی هەبێت»‬

‫لەچاوپێكەوتنێكــدا لەگەڵ كەناڵی (رووداو)‬ ‫وتــی «ئــەوەی مــن لەبزوتنــەوەی گۆڕاندا‬ ‫لەدانوســتانەكەماندا بینیم شــپرزەییەك بو‬ ‫لەشــێوازی تێگەیشــتن‪ ،‬ئەو شــپرزەییەش‬ ‫بۆ من شــتێكی نوێ بو‪ ،‬ئــەوان یەكدەنگ‌و‬ ‫كۆدەنگ نەبون‌و بەرچاویشــیان رون نەبوو‪،‬‬ ‫بەتێگەیشــتنی ئێمــە بزوتنــەوەی گــۆڕان‬ ‫وەكــو بڵێــی حەزیان لــەوە نەمــاوە‪ ،‬بێنە‬ ‫نێــو پارلەمــان‌و پارلەمــان كارابكــەن‪ ،‬ئەو‬ ‫تێگەیشتنە الی ئێمە دروستبوە»‪.‬‬ ‫جەعفــەر ئیمینكی‪ ،‬كە هــاوكات جێگری‬ ‫ســەرۆكی پارلەمانــی كوردستانیشــە‪،‬‬ ‫راشــیگەیاند‪ ،‬پارتــی بەتەنیــا بڕیــار نادات‬

‫هــەر لەوبارەیەوە‪ ،‬وتەبێــژی ئەنجومەنی‬ ‫ناوەنــدی یەكێتی‪ ،‬بە(چاودێــر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫یەكێتی هەمیشە ویستویەتی كۆدەنگییەكی‬ ‫نیشــتیمانی هەبێــت‪ ،‬بۆیــە هەوڵیــداوە‬ ‫هاوســەنگی هەبێت لەهەرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫بەوەی كە پارلەمان كارابكرێتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫لەروی یاســاییەوە هەنگاوەكانــی ریفڕاندۆم‬ ‫ئەرێنی‌و سەركەوتوانە بن‪.‬‬ ‫لەتیف نێروەیی‪ ،‬رونیشیكردەوە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫هێشــتا بەردەوامە لەسەر هەوڵەكانی خۆی‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەو الیەنە سیاســیانەی تا ئێستا‬ ‫بەرەســمی نەهاتونەتە ناو پرسی پەیوەست‬ ‫بەریفڕاندۆمــەوە‪ ،‬خۆیــان ســاغبكەنەوەو‬ ‫لەپرسی پارلەمانیشدا كۆدەنگی نیشتیمانی‬

‫هەبێــت‪ ،‬كــە هــەر ئــەوەش مەرجێكــە‬ ‫لەمەرجەكانــی ئەنجومەنی ســەركردایەتیی‬ ‫یەكێتی‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «یەكێتی نایەوێت كۆتایی‬ ‫بەهەوڵەكانــی بێنێــت‪ ،‬تائێســتا نەرمییەك‬ ‫هاتۆتەئاراوە لەنێوان پارتی‌و گۆڕان‌و هەردوال‬ ‫تارادەیەك هەنگاوێك هاتونەتەپێشەوە» ‪.‬‬

‫گۆڕان‪ :‬پارتی دەیەوێت بەمەرج پارلەمان‬ ‫كارابكاتەوە‬

‫هــاوكات ئەندامێكــی جڤاتــی گشــتیی‬ ‫بزوتنــەوەی گۆڕان‪ ،‬بۆ (چاودێــر) ئاماژەی‬ ‫بەوەكــرد‪ ،‬ئــاگاداری هــۆكاری دواكەوتنــی‬ ‫كۆبونەوەی هاوبەشی سەركردایەتی گۆڕان‌و‬ ‫یەكێتی نیم‌و لەئێستاشــدا زانیاری ئەوەمان‬ ‫نییە كە كەی ئەو كۆبونەوەیە ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫كوێســتان محەمەد‪ ،‬وتیشــی «كێشەكە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬پارتــی دەیەوێت بەمەرج پارلەمانی‬ ‫كوردســتان كارابكاتــەوە‪ ،‬مەرجەكــەی‬ ‫ئەوەیــە كە لەناو پارلەماندا باســی یاســای‬ ‫ســەرۆكایەتیی هەرێــم نەكرێــت‪ ،‬باســی‬ ‫گەندەڵــی نەكرێت‪ ،‬ئەو پاكێجــەی داویەتی‬ ‫بەبزوتنــەوەی گــۆڕان‪ ،‬هیچــی پەیوەنــدی‬ ‫بەگۆڕانــەوە نییــەو پەیوەنــدی بەخۆیانەوە‬

‫هەیە‪ ،‬كــە دەبێت خۆیــان جێبەجێیبكەن‪،‬‬ ‫دوەم بەپێی ئــەو پاكێجە‪ ،‬دەبێت پارلەمان‬ ‫كارتۆنــی‌و گوێڕایەڵــی حزبــەكان بێــت‌و‬ ‫دەســتنەبات بۆ هەمو شتێك‪ ،‬ئێمەش وەك‬ ‫گۆڕان پارلەمانێكی وامان قبوڵ نییە»‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬جەختیشــیكردەوە‪ ،‬ئەگەر ئێمە‬ ‫دەســتمان نەبــرد بۆ ئەو پرســانە‪ ،‬گرەنتی‬ ‫چییــە‪ ،‬جارێكی تــر وەك پێشــتر دەرگای‬ ‫پارلەمــان دانەخرێتــەوە؟ راســتییەكەی‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬گۆڕان پارلەمانێكی كاراو چاودێری‬ ‫دەوێت لەسەر داهات‪.‬‬ ‫كوێستان محەمەد لەبارەی كاراكردنەوەی‬ ‫پارلەمــان بــە بــێ گــۆڕان‪ ،‬وتــی «بەهیچ‬ ‫شــێوەیەك رێگرنین لەكارێكی وادا‪ ،‬چونكە‬ ‫هــەر حزبــەو سیاســەت‌و بەرنامــەی خۆی‬ ‫هەیــە‪ ،‬بۆ خۆم پێموانییــە یەكێتی بوێرێت‬ ‫سەركێشــی وابــكات‪ ،‬بەشــێكی زۆری‬ ‫ســەركردایەتی‌و بنكەی جەمــاوەری یەكێتی‬ ‫لەگــەڵ ئەوەدایــە‪ ،‬كــە بەبــێ گــۆڕان هیچ‬ ‫هەنگاوێــك بــۆ كارانەكردنــەوەی پارلەمان‬ ‫نەنێت‪ ،‬بۆیە ئەگەر یەكێتی بەو كارەی زیانی‬ ‫پێــدەگات‌و جەماوەرەكەی لەدەســتدەدات‪،‬‬ ‫رەنگە ناكۆكی‌و كێشــە ناوخۆییەكانی قوڵتر‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬كارێكی وا نەكات»‪.‬‬

‫ئیسالمییەكانی كوردستان لەباتی یەكگرتن بەرەو دووكەرتبوون‬

‫باڵێكی كۆمەڵی ئیسالمی لیستێكی نوێ بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكان دروستدەكات‬ ‫كۆنە نەهزەكان‌و ژمارەیەك كادرو سەركردەی حزبە ئیسالمییەكانیان لەگەڵدایە‬

‫ئەندامێكی دەستەی دامەزرێنەری كۆمەڵ‪ :‬دروستبونی ئەم لیستە نوێیە‪ ،‬كاریگەری لەسەر دەنگەكانی كۆمەڵی ئیسالمی نابێت‬ ‫چاودێر – نزار جەزا‪:‬‬

‫لەگــەڵ ئــەوەی حزبــە ئیســامییەكان‬ ‫كاریــان بۆ یەكگرتنەوە دەكرد‪ ،‬بەاڵم باڵێكی‬ ‫نێــو كۆمەڵــی ئیســامی لیســتێكی نوێــی‬ ‫نیشــتیمانی بە ناوی (دیدگای نیشــتیمانی)‬ ‫بــۆ هەڵبژاردنەكانــی ئایندە دروســتدەكەن‪،‬‬ ‫لــەو چوارچێوەیەشــدا رێبەرانی ئەم لیســتە‬ ‫سەردانی توركیاو ژمارەیەك واڵتی عەرەبییان‬ ‫كردوەو لەئێستاشــدا سۆشیالمیدیای تایبەت‬ ‫بەخۆیان هەیە‌و بە نیازی كردنەوەی كەناڵێكی‬ ‫ئاســمانین‪ ،‬كە ئۆفیسی ســەرەكی لە توركیا‬ ‫دەبێت‪ .‬ســەرچاوەیەكیش لەنێو ئەو لیســتە‬ ‫نوێیەوە‪ ،‬ئاشــكرایكرد‪ ،‬نیازی دروســتكردنی‬ ‫حزبمــان نییــە‪ ،‬بەڵكــو تەنهــا كاركردنە بۆ‬ ‫دروســتكردنی لیســتێكی نیشــتیمانی‪ .‬لــە‬ ‫بەرامبەردا دامەزرێنەرێكی كۆمەڵی ئیســامی‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬ناساندنی حزب‪ ،‬یان لیستێكی‬ ‫نوێ لەم دۆخە ئاڵۆزەدا كارێكی قورسە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێدەچێت دەنگی كەم بەدەستبهێنن‪.‬‬

‫بزوتنەوەیەكی نوێ‬

‫بەپێــی زانیارییەكانــی (چاودێــر)‪،‬‬

‫بزوتنەوەیەكی نوێی نیشتیمانی لەژێر ناوی‬ ‫(دیدگای نیشتیمانی) لەهەرێمی كوردستان‬ ‫دادەمەزرێــت‪ ،‬كــە ســەركردایەتییەكەی‬ ‫پێكدێن لە ئارام قادر‪ ،‬سەرۆكی ئەنجومەنی‬ ‫چاودێــری‌و بەدواداچونی پێشــوی كۆمەڵی‬ ‫ئیســامی‪ ،‬ســەرگوڵ قەرەداغــی ئەندامــی‬ ‫ســەركردایەتیی كۆمەڵــی ئیســامی‪ ،‬د‪.‬‬ ‫محەمــەد رەئــوف یاریــدەدەری پێشــوی‬ ‫ئەمینداری گشــتیی یەكگرتوی ئیســامیی‬ ‫كوردســتان‌و چەنــد كادرو الیەنگرێكــی‬ ‫حزبەكانی دیكە‪.‬‬ ‫هــەر بەپێــی زانیارییــەكان‪ ،‬لــەم‬ ‫ماوەیــەدا هەڵســوڕێنەرانی ئــەم بەرەیــە‪،‬‬ ‫ســەردانی واڵتەكانــی ئــوردن‌و قەتــەرو‬ ‫یەمەن‌و عەرەبســتانی ســعودیەو توركیایان‬ ‫كــردووەو پەیوەندییــان دروســتكردوە‪،‬‬ ‫كــە تایبــەت خولیــان بــۆ بكرێتــەوە بــۆ‬ ‫چۆنێتــی كاری راگەیانــدن‌و گەشــەپێدانی‬ ‫مرۆیــی‌و دروســتكردنی دەزگای میدیایــی‪،‬‬ ‫لــەو چوارچێوەیەشــدا دیجیتاڵمیدیــای‬ ‫«كوردان»یان دامەزراندووەو ئێســتاش كار‬ ‫بۆ دروستكردنی كەناڵێكی ئاسمانی دەكەن‪،‬‬ ‫بنكەی سەرەكی ئەم میدیایە لەواڵتی توركیا‬ ‫دەبێــت‪ ،‬بەاڵم كارەكانیــان زیاتر لەهەرێمی‬

‫كوردستان دەبێت‪.‬‬ ‫پڕۆژەكەیەوە‪ ،‬هاوكات ئەم تۆڕە پڕۆژەیەكی‬ ‫روكەشە‪ ،‬ئەگەرنا ئامانجی گەورەی سیاسی‌و‬ ‫كۆمەڵ رەخنە لە ئارام قادر دەگرێت حزبی هەیەو هەنگاو بۆ دروستكردنی لیست‬ ‫ســەرچاوەیەك لەناو كۆمەڵی ئیســامی تاكو دروستكردنی حزب دەنێت‪.‬‬ ‫كوردستانەوە‪ ،‬بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬ئارام‬ ‫كاریگەرییان نابێت‬ ‫قادر دو ساڵ‌و نیو لەمەوپێش وازی لەكاری كۆنە نەهزەكان مەیلیان بەالی ئارام‬ ‫حزبــی هێناو لەماڵەوە دانیشــت‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫ئەندامێكی پێشــووی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫قادردایە‬ ‫ئــەو كۆڵەكەیەكی كۆمەڵی ئیســامی بو و‬ ‫هــەر بەپێــی زانیارییــەكان‪ ،‬ئــارام قادر كۆمەڵــی ئیســامیی كوردســتان و یەكێك‬ ‫رەشنوســی كاری كۆنگرەی ســێهەمیش كە پێشــتر ســەر بەبزوتنــەوەی راپەڕینــی لــە دامەزرێنەرانی ئەو حزبە‪ ،‬بە(چاودێر)ی‬ ‫گفتوگۆی لەبارەوەكرا هەر ئەو ئامادەیكردبو‪ ،‬ئیســامی»نەهزە» بو‪ ،‬بۆیە ئەو كەسانەی راگەیاند‪ ،‬پێشــتر چەند جارێك لەگەڵ ئارام‬ ‫بۆیــە كاتێك ئــەو گلەیی لەشــێوازی كاری پێشــتر ســەر بەو بزوتنەوەیە بون‪ ،‬ئێســتا قادر دانیشــتون‌و گفتوگۆیان كردووە لەسەر‬ ‫كۆمەڵــی ئیســامی دەكات‌و دەڵێت‪»:‬گوێم زیاتــر مەیلیــان بــۆ الی ئــەوە‪ ،‬هــاوكات ئــەوەی كــە واز لەكاركردن لەنــاو كۆمەڵی‬ ‫لێناگیرێ‌ودەبێت حزب بەسیستم بكرێت»‪ ،‬كۆمەڵێــك كەســی دیكەشــیان لەگەڵە كە ئیسالمی نەهێنێت‪ ،‬بەاڵم ئەو لەسەر بۆچونی‬ ‫شــتێكی ســەیرە‪ ،‬چونكە خــۆی داڕێژەری ژمارەیان ‪ 40‬كەسە‪ ،‬ئەو كاتەی كە كابینەی خۆی سورەو نایەوێت بەم شێوازەی ئێستای‬ ‫سیاسەتی كۆمەڵی ئیسالمی بو‪.‬‬ ‫هەشــتەمی حكومەتی هەرێم دروستبو‪ ،‬ئەم كۆمەڵــی ئیســامی كاربــكات‌و دەیەوێــت‬ ‫ئــەو ســەرچاوەیەی كۆمەڵی ئیســامی‪ ،‬كەســانە نیگەرانبوون لەدانانی عەبدولستار لەچوارچێوەی بۆچونەكانی خۆیدا كاربكات‪.‬‬ ‫حاجی قاســم مســتەفا‪ ،‬پێیوایە‪ ،‬ئێستا‬ ‫باســی لەوەشــكرد‪ ،‬ئەو كاتەی ئــارام قادر مەجید بە وەزیری كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی‬ ‫لەنێو كۆمەڵی ئیســامیدا بو‪ ،‬كاری لەسەر ئاو‪ ،‬بەجۆرێك پێیانوابوو دەبێت كەســێكی لــە كوردســتان ئازادیی تــەواو هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دامەزراندنــی تــۆڕی لیدەر بــۆ پێگەیاندنی گەنــج لــە جێگــەی عەبدولســتار مەجیــد هــەر كەســێك ئــازادە چــۆن كاری حزبی‌و‬ ‫رێكخراوەیــی خۆی دەكات‪ ،‬ئــارام قادریش‬ ‫سەركردە دەكردو ئەندام‌و الیەنگرانی كۆمەڵی دابنرێت‪.‬‬ ‫ئیســامی رادەكێشــایە نێــو تۆڕەكەیەوە‪،‬‬ ‫ســەرچاوەیەكیش لەنێــو (دیــدگای ئــازادە كە چۆن كاردەكات‌و ئاســایی چۆن‬ ‫بــەاڵم دوای ئەوەی دانیشــت‪ ،‬ئــەم تۆڕەی نیشــتیمانی)‪ ،‬كە نەیویست ناوی بهێنرێت‪ ،‬حزبەكانــی یەكگرتو و كۆمــەڵ‌و بزوتنەوەی‬ ‫لەگــەڵ خــۆی بــردو خســتییەچوارچێوەی بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬نیازی دروستكردنی ئیســامی بونیــان هەیــەو لــە پارلەمانــدا‬ ‫حزبیــان نییــە‪ ،‬بەڵكو تەنهــا كاردەكەن بۆ‬ ‫دروســتكردنی لیســتێكی نیشــتیمانیی دور‬ ‫لەهــەر ئایدۆلۆژیایــەك‌و بــە هەمــو رەنگە‬ ‫جیاوازەكانەوە كاردەكەن‪.‬‬

‫تاڕادەیەكیش بۆچونیان هاوشــێوەی یەكە‪،‬‬ ‫كاردەكــەن‪ ،‬لیســتەكەی ئــارام قادریــش‬ ‫بەهەمانشــێوەیە‪ ،‬بۆیە ئەمە ناگاتە ئەوەی‬ ‫بەربەرەكانێی یەكتر بكەن‪ .‬وتیشی «بەهۆی‬ ‫ئەوەی پێشــتر لەماوەی دو ســاڵی رابردودا‬ ‫ئارام قادر دەستی لەكاركردن لەناو كۆمەڵی‬ ‫ئیســامی كێشاوەتەوە‪ ،‬ئێســتاش كە هەر‬ ‫بەرنامەیەكــی هەبێت‪ ،‬ناتوانن دەســتبخەنە‬ ‫كارەكانیەوە»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشــدا‪ ،‬دروستبونی‬ ‫ئــەم لیســتە نوێیــە‪ ،‬بەگشــتی كاریگەری‬ ‫لەســەر دەنگەكانــی كۆمەڵــی ئیســامی‬ ‫نابێــت‪ ،‬بەاڵم ناوچە بۆ ناوچەش دەگۆڕێت‌و‬ ‫رەنگــە هەندێــك كەس خۆشەویســتی بۆی‬ ‫هەبێت‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشــدا ناســاندنی حزب‪،‬‬ ‫یــان لیســتێكی نوێ لــەم دۆخــە ئاڵۆزەدا‬ ‫كارێكی قورسە‪ ،‬بۆیە پێدەچێت دەنگی كەم‬ ‫بەدەستبهێنن‪.‬‬ ‫لەوبارەیــەوە‪( ،‬چاودێــر) پەیوەندیی بە‬ ‫ئارام قادر ســەرۆكی ئەو لیســتە نوێیەوە‪،‬‬ ‫كرد‪ ،‬بــەاڵم ناوبــراو رایگەیانــد‪ ،‬كە جارێ‬ ‫لەسەر ئەو مەسەلەیە قسە ناكات‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )623‬دوشةممة ‪2017/8/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫لە قەفەسی توركەكاندا‬ ‫لەتیف فاتیح فەرەج‬ ‫لــە نەوەدەكانــی ســەدەی بەرێــدا‪،‬‬ ‫پڕۆژەیەكــی توركــی كەوتــە رۆژەڤەوە‪،‬‬ ‫بە ناوی یەك دەدەین ســێ‌ وەردەگرین‪،‬‬ ‫ئەوە مەبەســت لێی ملدانی توركان بوو‬ ‫بــۆ ئەوەی كورد دەســتیان بە كەركوك‬ ‫رابگاو لە بەرانبەردا سلێمانی و هەولێرو‬ ‫دهــۆك وەربگرن‪ ،‬ئــەم پڕۆژەیە هەرزوو‬ ‫لە چاڵنرا‪ ،‬هەرچەند ئەودەم دۆستایەتی‬ ‫نێوان ئــۆزال و تاڵەبانی زۆر گەرم بوو‪،‬‬ ‫توركەكان لە ئێستاداو بە جۆرێكی دیكە‬ ‫دەیانەوێت ئەو پڕۆژەیە زندوو بكەنەوە‪،‬‬ ‫ئــەوەش لــە ســەردەم و زەمانێكــی‬ ‫جیاوازتردا‪ ،‬جیاواز بەو مانایەی ئیدی لە‬ ‫بەغدا ســەدام و بەعس نەماون‪ ،‬ئەسەدو‬ ‫رژێمەكــەی لە ســوریا‪ ،‬وەكــو جاران لە‬ ‫گــۆڕێ‌ نین‪ ،‬ئێــران هەزاربرین و دەردی‬

‫خۆی هەیە‪ ،‬لــێ‌ توركیا لە گەمەو یاری‬ ‫خۆی نەكەوتوە‪ ،‬هەڵبەت توركیای ئێستا‬ ‫بــە نرخێكی زۆر هــەرزان نەوت و غازی‬ ‫كوردستان لوش دەدات و لە هەردوو الش‬ ‫پارەكــە كەمتر بۆ میللەتەو بۆ شــوێنی‬ ‫دیكەیە‪ ،‬بەاڵم تا رادەیەكی زۆر توركیای‬ ‫ئاكەپەو ئەردۆغان‪ ،‬لە رووی سیاســی و‬ ‫ئابووری و سەربازیەوە بااڵدەستی خۆی‬ ‫بەســەر هەرێمدا‪ ،‬یان راســتر بەشــێكی‬ ‫هەرێمــدا ســەپاندووە‪ ،‬پەیوەندی نێوان‬ ‫هەرێم و توركیا هەندێك جار لە باوك و‬ ‫فرزەندی تێدەپەڕێت‪ ،‬بەڕادەیەك توركیا‬ ‫ئــەوەی لــە هەرێمــی كوردســتان بۆی‬ ‫لواوە هەرگیز لە قوبرســە توركێنراوەكە‬ ‫بۆی نەڕەخســاوە‪ ،‬لــە قوبرس بە خوێن‬ ‫خۆی ســەپاند‪ ،‬لێ‌ لە كوردستان كاتێك‬ ‫ئەحمەد داود ئۆغڵو‪ ،‬بێپرسی بەغدا و لە‬ ‫رێی هەولێرەوە دێتە كەركوك و دەچێتە‬ ‫ســەر قــەاڵ‪ ،‬دەڵێــت بــۆالی خزمەكانم‬ ‫هاتــووم‪ ،‬ئــەوە جگە لە بوونی ســەدان‬ ‫كۆمپانیــای جــۆراو جــۆری توركــی لە‬ ‫هەرێم و كردنەوەی ســەدان نوسینگەی‬ ‫هێنانــی كااڵو شــمەكی كوالیتی نزم لە‬ ‫ئەستەنبوڵ و شارەكانی دیكەی توركیا‪.‬‬ ‫ئێســتا ئاڵوگۆڕی بازرگانی و نەوت و‬ ‫شــمەكی توركی لە نێوان توركیاو هەرێم‬ ‫لە ‪ 12‬ملیار دۆالری ســااڵنە تێپەڕیووە‪،‬‬

‫ئــەوە جگــە لــە وەی بەشــێكی زۆر لە‬ ‫سیاســیی و كاربەدەســتەكانی هەردووال‬ ‫لــەو گەمە ئابوریــە ناڕوونەدا رۆڵی دیار‬ ‫دەگێــڕن‪ ،‬توركیــا هــەر بــەو ئاڵوگۆڕە‬ ‫بازرگانیە نەوەستاوە‪ ،‬لە رێگەی سەربازی‬ ‫و سوپاشــەوە‪ ،‬ئێســتا زیاد لە بیســت‬ ‫بنكــەی ســەربازی و چەندیــن ناوەندی‬ ‫هەواڵگــری لە كوردســتان هەیەو رۆژانە‬ ‫دەتوانێــت بێپرس و بێتــرس بۆردومانی‬ ‫ناوچەكانــی هەرێمی كوردســتان بكات‪،‬‬ ‫هەروەها بەردەوام ســوپای زیاتر لەسەر‬ ‫سنورەكان كۆدەكاتەوەو هەموو هەوڵێك‬ ‫دەدات بۆ ئەوەی لە پرســی ســەركوتی‬ ‫كوردەكانــی باكــورو رۆژئاڤــادا ئــەو‬ ‫حزبانەی هەرێمی كوردســتان بە تایبەت‬ ‫پارتی بە كار بێنێت كە هێزی چەكداری‬ ‫هەیــە‪ ،‬بــۆ ئەمــەش هەمــوو رێگەیەكی‬ ‫گرتوەتە بەر‪.‬‬ ‫توركیا هەر بەوە نەوەســتاوە لە رێی‬ ‫ئابــوری و ســەربازیەوە خاوەندارێتــی‬ ‫لــە هەرێمی كوردســتان بــكات‪ ،‬لە رێی‬ ‫میدیاو دراماو فیلمیشــەوە تا رادەیەكی‬ ‫زۆر دەســتی بەســەر هەرێمــدا گرتووە‪،‬‬ ‫زۆربەی كەناڵەكانی هەرێمی كوردســتان‬ ‫درامای توركی لێدەدەن‪ ،‬بەشێكی زۆری‬ ‫دراماكانیش ســوكایەتی كردنە بە كورد‪،‬‬ ‫ســوكایەتیەكی لە رادەبــەدەر‪ ،‬هەڵبەت‬

‫ئــەو درامایەنــە رۆڵێكــی گەورەیــان لە‬ ‫تێكدانی ژیانی كۆمەاڵیەتی و پەیوەندی‬ ‫خێزانــی هەرێمــدا گێــڕاوە‪ ،‬بەڕادەیەك‬ ‫لەوەتــەی ئــەو درامایانــە هاتونەتە نێو‬ ‫ماڵــی كوردەواریــەوە‪ ،‬جیابوونــەوە و‬ ‫هەڵوەشــانەوەی خێــزان و خیانەتــی‬ ‫هاوســەری زۆر زیــادی كــردووە و ئەمە‬ ‫پێویســتی بە توێژینەوەو بە دواداچوونە‬ ‫‪.‬‬ ‫ئیدی توركیا لە باشــوری كوردستان‬ ‫پێویســتی بــەو دروشــمە ناشــرین و‬ ‫نەتــەوە پەرســتیە نیــە كــە دەیگــوت‬ ‫«بەختــەوەر ئەو كەســەیە بڵێت توركم‬ ‫« ئێســتا بــۆ ئەكەپــەو ئەردۆغان «بە‬ ‫ختــەوەر ئەو كەســەیە زیاتــر خزمەتی‬ ‫تــورك بكات»خــۆی هەرچیــەك بێت‪.‬‬ ‫بۆیــە ئاســاییە لــە توركیــا دەوڵــەت‬ ‫«تەرەتــەی كــوردی» پەخــش بكات‪،‬‬ ‫ئێمە نیگەرانیەكان نابینین‪ ،‬یان هۆیەكە‬ ‫هەر ئەوەیە ئەوان لە گەڵ كوردی باشور‬ ‫شــێوازی گەمەكەیان دۆزیوەتەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫كاتێك داود ئۆغڵو لە ســلێمانی باســی‬ ‫ســفركردنەوەی كێشــەكان دەكات‪ ،‬رێك‬ ‫مەبەســتی ئەوەیــە هەمــوو بچینــە ژێر‬ ‫چەترەكــەی توركــەوە‪ ،‬ئێســتا ئەوەی‬ ‫ئەدەبیاتی كوردی ســەردەمی عوسمانی‬ ‫و دەســەاڵتی توركی خوێندبێتەوە فەقێ‌‬

‫قادری هەمەوەند وتەنــی «ئەحمەق»ە‬ ‫بە تەنێ‌ چامەكەی نالی و ســالم بەســە‬ ‫بۆ ئەوەی فریوی تورك نەخورێت‪.‬‬ ‫یەك دەدەین ســێ‌ وەردەگرین شێوەو‬ ‫شــێوازێكی دیكــەی وەرگرتــووە‪ ،‬هــەر‬ ‫بۆیــە ریفراندۆم‪ ،‬كە بەبــاوەڕی من هیچ‬ ‫لە پرســی كــورد ناگــۆڕێ‌ لــە هەرێمی‬ ‫كوردســتان و رەنگــە زیانی گەورەشــی‬ ‫بــە دوادا بێــت لە بابەت لە دەســتدانی‬ ‫خاك و شوێن‪ ،‬راستی من پێشتر هەموو‬ ‫ئەو مەترسیانەم باس كردووە و ئامادەم‬ ‫هــەر حزبێك تەنانەت خــودی بارزانیش‬ ‫بــە مەرجــی گوێگرتن لە مەترســیەكان‬ ‫بیخەمە بەردەستی‪ ،‬بە تایبەت لە ناوچە‬ ‫دابڕێنراوەكان‪ ،‬توركیا هاوكارو پاڵپشتی‬ ‫ریفراندۆمە لە هەرێمی كوردســتان‪ ،‬یان‬ ‫«باشــوری كوردستان» ئەمەش بۆ سێ‌‬ ‫ئامانج‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لەو رێگەیەوە پەیوەندی نێوان‬ ‫پێكهاتەكانــی ناوچە دابڕێنراوەكان تێك‬ ‫دەدات و ئاژاوەو شــەڕ دروست دەكات‪،‬‬ ‫هەڵبەت جگە لە شــەڕی نێوان هەرێم و‬ ‫حكومەتی عێراقی‪ ،‬شــەڕێك كە توركیا‬ ‫كار بۆ هەڵگیرسانی دەكات ‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬لــەم رێگەیەوە زیاتر دەتوانێ‌‬ ‫دەســت بەســەر ســەروەت و ســامانی‬ ‫كوردســتاندا بگرێــت و بیكاتە كۆڵۆنەی‬

‫خــۆی‪ ،‬ئــەوە جگــە لــەوەی دەتوانێت‬ ‫شــەڕی پەكەكــەش بــە باشــورو توانا‬ ‫سەربازیەكانی باشور بكات ‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬كورد لە پرۆسەی ریفراندۆمدا‬ ‫كە تا ئێســتا روون نیە‪ ،‬بە چ شێوازێك‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬بــە بــێ‌ ئاســایكردنەوەی‬ ‫ناوچــە دابڕێنراوەكان و رێكخســتنەوەی‬ ‫جیۆگرافــی ئــەو ناوچانە چ لە دەشــتی‬ ‫نەینــەوا‪ ،‬چ لــە دیالــەو كەركــوك و‬ ‫خورماتــوو چەندیــن شــوێن لە دەســت‬ ‫دەدات‪ ،‬ئەمەش بۆ توركیا دەسكەوتێكی‬ ‫گەورەیە ‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردســتان و كۆی باشــوری‬ ‫كوردســتان لەبــەردەم هەڕەشــەیەكی‬ ‫گــەورەی پانتوركیــزم‪ ،‬یان عوســمانی‬ ‫نوێدان‪ ،‬عوسمانی بە مانا كالسیكیەكەی‬ ‫نــا‪ ،‬بە مانا ئەردۆغانیەكەی بەو مانایەی‬ ‫مێژووی تازەی ناوچەكە لە ئەردۆغانەوە‬ ‫دەست پێدەكات‪ ،‬ئەگەر بۆ تورك قۆناغی‬ ‫یەكەم دەســەاڵتی عوســمانی و قۆناغی‬ ‫دووەم توركیــای مۆدێــرن بێــت ئــەوە‬ ‫قۆناغی ســێیەم قۆناغی ئەردۆغانیزمەو‬ ‫ئاكەپەو ئەردۆغان باشــوری كوردستان‬ ‫دەكەنە سەرەتای دەستپێكی ئەو قۆناغە‬ ‫مەترســیدارە‪ ،‬گەر كــورد نیگەرانیەكان‬ ‫نەبینێت‪.‬‬

‫رەهەندەكانی زیادبونی هەژمونی توركیا‬ ‫لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫بەهرۆز جەعفەر*‬ ‫توركیــا لەدوای پرۆســەی ئازادییەوە‬ ‫هەتــا ســاڵی (‪ ،)٢٠٠٧‬رێچكەیەكــی‬ ‫دوژمنكارانــەی راســتەوخۆی بەرانبــەر‬ ‫حكومەتــی هەرێمــی كوردوســتان‬ ‫گرتبوەبــەر‪ ،‬بەهــۆی بونــی گەریالكانی‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستان لەو ناوچەیە‪.‬‬ ‫تەنانــەت توركیــا فایلــی عیراقی لەالی‬ ‫سوپا دانابو‪ ،‬لەســاڵی (‪ )٢٠٠٧‬بەدواوە‬ ‫مەلەفــی عیراقیان رادەســتی وەزارەتی‬ ‫دەرەوە كــرد‪ .‬لەگــەڵ دامەزراندنــی‬ ‫وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لەساڵی‬ ‫(‪ ،)2006‬بەرەبــەرە زیادبونی هەژمونی‬ ‫ئێران لە ناوەڕاســت و خواروی عیراق و‪،‬‬ ‫زیادبونی ژمارەی گەشتیارانی كوردستان‬ ‫بــۆ توركیــا‪ ،‬ئیتــر ئــەم پەیوەندییــە‬ ‫لەگەڵ هەرێمی كوردستانیشــدا گۆڕا بۆ‬ ‫پەیوەندییەكــی ئابوریــی و سیاســیی‪.‬‬ ‫توركیــا پیاوانــی كارو كۆمپانیاكانــی‬ ‫فڕۆكەوانــی و شــمەكی خــۆی نــاردە‬ ‫هەولێر‪ ،‬هەرێمی كوردستانیش لەڕێگەی‬ ‫توركیاوە نەوت و گازی سروشــتی خۆی‬ ‫بــۆ بازاڕەكانــی جیهــان هەناردەكــرد‬ ‫(بڕیارە ســەرەتای ســاڵی ‪ 2018‬گازی‬ ‫سروشتی هەناردە بكرێت)‪.‬‬ ‫ئەمــەش توڕەبونی ئێران و حكومەتی‬ ‫عیراقی و ســوریای لێكەوتەوە‪ .‬لەساڵی‬ ‫(‪ )٢٠٠٧‬هەرێمی باشوری كوردستان لە‬ ‫پلەی (‪ )١٩‬نۆزدەهەمینــی ئەو بازاڕانە‬ ‫بو كە لەتوركیاوە كااڵو شمەك دەهێنن‪،‬‬ ‫قەبــارەی هاوردەكردن لــە توركیاوە بۆ‬ ‫باشوری كوردســتان (‪ )1.7‬یەك ملیار‬ ‫و حەوتســەد ملیۆن دۆالر بوە‪ ،‬لەساڵی‬

‫(‪ )٢٠١١‬دا هەرێمــی كوردســتان بوەتە‬ ‫شەشــەمین گەورەتریــن ئــەو بازاڕانەی‬ ‫كە شــمەكی توركی تیا ساغكراوەتەوە‪،‬‬ ‫كــە قەبــارەی هاوردەكردنەكــە (‪)5.1‬‬ ‫پێنــج ملیــارو ســەد ملیــۆن دۆالر بوە‪،‬‬ ‫ســاڵی (‪ )٢٠١٣‬ئــەم هەرێمــە دەبێتــە‬ ‫ســێهەم گەورەترین بازاڕ بۆ توركیا‪ ،‬كە‬ ‫قەبارەكــەی گەیشــتوەتە (‪ )٨‬هەشــت‬ ‫ملیــار دۆالر‪ .‬لە بەرانبــەردا لە هەرێمی‬ ‫كوردســتانەوە هەناردەكردنــی نەوتــی‬ ‫لێدەرچێــت لەبوارەكانی تردا زۆر كەمە‪،‬‬ ‫بەجۆرێــك لەســاڵی (‪ ٢٠٠٧‬بــۆ ‪)٢٠١٤‬‬ ‫هەناردەكــردن لە هەرێمــەوە بۆ توركیا‬ ‫لەنێــوان (‪ ٨٧‬بــۆ ‪ )١٥٣‬ملیۆن دۆالردا‬ ‫بــوە‪ ،‬جگەلــەوەش ژمــارەی كۆمپانیــا‬ ‫توركییــەكان لەهەرێمی كوردســتان زۆر‬ ‫زیاتربــوە لەژمــارەی كۆمپانیــا بیانی و‬ ‫فرەرەگەزەكانــی تر‪ ،‬لە ســاڵی (‪)٢٠٠٩‬‬ ‫دا (‪ )٤٥٠‬كۆمپانیــای كاركــەری توركی‬ ‫بونــی هەبوە‪ ،‬لەســاڵی (‪ )٢٠١٣‬دا ئەم‬ ‫ژمارەیــە بــوە بــە (‪ )١٥٠٠‬كۆمپانیــای‬ ‫توركی لەهەرێمی كوردستاندا‪.‬‬ ‫لەگــەڵ تێكچونــی بارودۆخــی ئەمنی‬ ‫و سیاســیی لەعیــراق و قەیرانی داعش‬ ‫و قەیرانــی ئابوریــدا‪ ،‬نزیكــەی (‪)200‬‬ ‫كۆمپانیای توركی هەرێمی كوردستانیان‬ ‫بەجێهێشــتوە‪ ،‬بــەاڵم قەبــارەی‬ ‫بازرگانییەكە زیاتر بوە‪ ،‬لەساڵی (‪2016‬‬ ‫بــۆ ئایــاری ‪ )2017‬ژمــارەی كۆمپانیــا‬ ‫توركییــەكان لــە هەرێمــی كوردســتان‬ ‫(‪ )1300‬كۆمپانیایــەو‪ ،‬نزیكەی (‪)30000‬‬ ‫ســی هــەزار هاواڵتیی توركیــا لە هەرێم‬ ‫كاردەكــەن و ژیــان بەســەر دەبەن‪ ،‬لە‬ ‫میانــەی چاوپێكەوتنێكیــدا‪« ،‬ئایــدن‬ ‫مەعروف» ســەرۆكی کوتلەی توركمانی‬ ‫لــە پەرلەمانی كوردســتان بۆ رۆژنامەی‬ ‫«شەرقولئەوســەت» دەڵێــت‪ :‬تێكڕای‬ ‫قەبــارەی ئاڵوگــۆڕی بازرگانــی لەنێوان‬ ‫هەولێرو ئەنقەرەدا لەســاڵی (‪ )2016‬دا‬ ‫(‪ )12‬دوانــزە ملیــار دۆالر بوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫(‪)%60‬ی ئــەو پەیوەندییــە ئابورییــە‬ ‫دادەپۆشــێت‪ ،‬كە توركیــا لەگەڵ عیراق‬ ‫هەیبوە‪.‬‬

‫توركیــا لــەدوای ســاڵی (‪)٢٠٠٨‬ەوە‬ ‫لەگــەڵ هەرێمــی باشــوری كوردســتان‪،‬‬ ‫نزیكــەی (‪ )٤‬هێنــدەی ئــەو پەیوەندییــە‬ ‫زیاتــرە كــە توركیــا لەگــەڵ ئیرسائیــل‬ ‫هەیبــوە‪ ،‬بەپێــی بــەراورد پەیوەندییــە‬ ‫ئابورییەكانــی توركیــا لەگــەڵ هەرێمــی‬ ‫كوردســتان زیاتــرە لــە پەیوەندیــی‬ ‫ئابوریــی توركیــا لەگــەڵ هەرچــوار‬ ‫دەوڵەتــی‪ :‬ئــوردون‪ ،‬ئیرسائیــل‪ ،‬ســوریا‪،‬‬ ‫لوبنــان‬

‫لێــرەدا‪ ،‬ئەگــەر تێبینــی بكەیــن‪،‬‬ ‫پەیوەندیی هاوردەكردن و هەناردەكردنی‬ ‫توركیا لەدوای ساڵی (‪)٢٠٠٨‬ەوە لەگەڵ‬ ‫هەرێمی باشــوری كوردســتان‪ ،‬نزیكەی‬ ‫(‪ )٤‬هێنــدەی ئــەو پەیوەندییــە زیاترە‬ ‫كــە توركیا لەگــەڵ ئیســرائیل هەیبوە‪،‬‬ ‫بەپێی بەراورد پەیوەندییە ئابورییەكانی‬ ‫توركیا لەگەڵ هەرێمی كوردستان زیاترە‬ ‫لــە پەیوەندیــی ئابوریــی توركیا لەگەڵ‬ ‫هەرچوار دەوڵەتی‪ :‬ئوردون‪ ،‬ئیســرائیل‪،‬‬ ‫سوریا‪ ،‬لوبنان‪.‬‬ ‫لەبــواری (وزە)شــدا‪ ،‬بەگشــتی لەم‬ ‫سااڵنەی دواییەوە‪ ،‬گۆڕانكاریی سەرەكی‬ ‫لەنەخشــەی وزەی جیهانیــدا رویــداوە‪،‬‬ ‫كــە رێــڕەوی بەكاربــردن (اســهتالك)‬ ‫و خســتنەڕوی ســەرچاوەكانی وزەو‬ ‫بەبازاڕكردنی دەگرێتەوە‪ ،‬گرنگترین ئەو‬

‫گۆڕانە جەوهەرییانــەش‪ ،‬دەكرێت ئاوها‬ ‫پۆلێن بكەین‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬پەرەســەندنی تەكنەلۆژیــا‬ ‫لەخێرا بەرهەمهێنانــی نەوتدا‪ ،‬وازهێنان‬ ‫لەئامێــر و شــێوازە تەقلیدییــەكان‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت ویالیەتەیەكگرتوەكانی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫لەم سااڵنەی رابردودا چەند تەكنیكێكی‬ ‫نوێــی بۆ خێــرا دەرهێنانی غــازو نەوت‬ ‫لەشــوێنە بەردەاڵنــەكان (ســەخەری)‬ ‫ەكاندا خستەڕو‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬لەساڵی (‪2009‬ەوە بۆ شوباتی‬ ‫‪ )2017‬لە عیراق و هەرێمی كوردستاندا‪،‬‬ ‫دەرگاكان بــۆ وەبەرهێنانــی بیانــی‬ ‫كراوەتــەوە‪ ،‬تەنانــەت گەورەترین هەلی‬ ‫مێژویــی ئەوەبــو‪ ،‬كــە نیــوەی یەدەگی‬ ‫نەوتــی عیــراق بــە بــڕی (‪ )70‬ملیار‪/‬‬ ‫بەرمیل‪..‬خرایــە موزایەداتی ئاشــكراوە‪.‬‬

‫كە زیاتر لە (‪ )50‬گرێبەستیان بەیەكجار‬ ‫هەر لەهەرێمی كوردستاندا ئیمزاكراوە‪.‬‬ ‫ســێهەم‪ :‬بەردەوامی لەپەرەســەندنی‬ ‫زیاتــری كەرتــی نــەوت و غــاز‪ ،‬تادێت‬ ‫رێژەی دەرهێنانەكە خێراترو پتر دەكات‪.‬‬ ‫كــە ئەمەیــان رۆحــی هاوپەیمانێتیــە‬ ‫سیاســیی و ئابورییەكانــە‪ ،‬چونكــە‬ ‫لــە الیــەك پەیوەســتە بــە ئاسایشــی‬ ‫وزە (‪)Energy Security‬‬ ‫لەناوچەكەداو‪ ،‬لەالیەكیش جیۆپۆڵەتیكی‬ ‫وزەیــەو بــە دیاریكراویــش بریتییــە لە‬ ‫پرســی هێڵەكانــی وزە (‪Energy‬‬ ‫‪ .)Piplline‬بۆ نمونە گرێبەســتكردن‬ ‫لەگــەڵ كۆمپانیــای (روس نەفــت‪-‬‬ ‫‪ )RossNeft‬لــە شــوباتی (‪)2017‬‬ ‫و دواتریــش لــە ئایاری هەمان ســاڵ بۆ‬ ‫گــەڕان و بەرهەمهێنان و گەشــەپێدان و‬ ‫بــە بازاڕكردنی نەوت و غازی سروشــتی‬ ‫هــەر لەگــەڵ هەمــان كۆمپانیــادا لــە‬ ‫میانــەی (مونتەدای سانپیتەرســپۆرگ)‬ ‫دا ئەنجومەنــی نــەوت و گازی هەرێــم‬ ‫رێككەوتون لەگەڵ حكومەتی روسیادا‪.‬‬ ‫پرســی وزە‪ ،‬بۆ هەرێمی كوردســتان‬ ‫بابەتێكــی ســتراتیژییە‪ ،‬زیــاد لــە‬ ‫رەهەندێكــی هەیــە‪ ،‬توركیا لــەم روەوە‬ ‫زۆر پێویستی حكومەتی هەرێمە‪ ،‬ساڵی‬ ‫(‪ )2016‬توركیــا بایــی (‪ )60‬شەســت‬ ‫ملیــار دۆالر تەنهــا گازی سروشــتی‬ ‫كڕیــوە‪ ،‬دیاردەیەكــی پێكەنینئامێــز‬ ‫بــو‪ ،‬كە لە میانــەی كۆنفرانســی وزەی‬ ‫جیهانــی لــە ئەنكــەرە‪ ،‬لــە پانێڵكــەدا‬ ‫«ئارش شــەرگی» روی تێكــردم وتی‪:‬‬ ‫«توركــەكان دوای دو دەیــە گــەڕان و‬ ‫كنەكردن ســەریان ســوڕماوە»!‪ .‬باشە‬ ‫بۆچی گازی سروشــتی لــە ئێران هەیە‪،‬‬ ‫لە هەرێمی كوردســتان هەیە‪ ،‬لە سوریا‬ ‫هەیە‪ ،‬تەنانەت لە قواڵیی ئاودا لە دەریای‬ ‫ناوەڕاست ئیســرائیل غازی دۆزیوتەوە‪،‬‬ ‫لە دەریای رەش غازی سروشــتی هەیە‪،‬‬ ‫لــەم هەمو دەوروبەرە هەیە‪ ،‬ئەی بۆچی‬ ‫لەنــاو توركیــادا نییــە!!‪ ...‬توركیا غاز‬ ‫لە ئێران‪ -‬ئازەربایجان‪ -‬روســیا‪ ،‬عیراق‪،‬‬ ‫جەزائیــر‪ ،‬نەیجیریاوە هــاوردە دەكات‪،‬‬

‫ئەمــە گرفتێكە نەك لەســەر ئابوریی و‬ ‫داهات‪ ،‬بەڵكو بۆ كەسێتیی ئەو واڵتەش‬ ‫دیاردەیەكــی نەنگــەو‪ ،‬كردویەتــی بــە‬ ‫«پاشــكۆ‪ -‬تبعیــە»ی هەندێك شــوێن‬ ‫ئەگەر زەرورەت نەبێ‪ ،‬ئەردۆگان ئامادە‬ ‫نییــە لەســەر مەراسیمێكیشــدا لەگــەڵ‬ ‫رابەری هەندێ‌ لەو واڵتانە دەربكەوێ‪.‬‬ ‫خاڵێكــی تر‪ ،‬كــە توركیا هەمو هێزی‬ ‫سیاســیی و سەربازیی و دەستگای میت‬ ‫(‪),MillîstihbaratTeşkilatı‬ی بــۆ‬ ‫خســتۆتەگەڕ لە باشــوری كوردســتان‪،‬‬ ‫بریتییــە لــە لەقاڵبدانــی هەژمونــی‬ ‫پەكەكــە‪ ،‬هــەم لــە قەندیــل‪ ،‬هــەم لە‬ ‫هەرێمی كوردستان (بەتایبەتی ناوچەی‬ ‫سلێمانی)‪ .‬ئەگەر تێبینیی ئۆپەراسیۆنە‬ ‫ئاسمانییەكانی توركیاش بكەین بۆ سەر‬ ‫پەكەكە‪ ،‬زۆربــەی بۆردومانەكان قەندیل‬ ‫نیین‪ ،‬ئەو شــوێنانەن كــە دەكەونە ناو‬ ‫خاكــی هەرێمــی كوردســتانەوە‪ .‬ئینجا‬ ‫لەالیەكی تریشــەوە بااڵدەستی ئێران لە‬ ‫عیــراق بەگشــتی و‪ ،‬كەركوك و ناوچەی‬ ‫ســلێمانی بەتایبەتــی‪ ،‬ئەوەنــدەی تــر‬ ‫توركیــای شــپرزەكردوە‪ ،‬ســەرچاوەی‬ ‫ســەرەكیی ئەم شپرزەییەش لە ئەگەری‬ ‫گۆڕینــی هێڵەكانــی وزەوە ســەرچاوەی‬ ‫گرتوە‪ ،‬بەتایبەت وەزارەتی نەوتی ئێران‬ ‫و عیــراق بڕیاریانــداوە نــەوت و غــازی‬ ‫ناوچــەی كەركــوك و نەوتــی كێڵەگانی‬ ‫نەفتخانــەی دیالــە ببــەن بــۆ ئێــران‪.‬‬ ‫لەالیەكی تــر ئێران لە پەلهاویشــتندایە‬ ‫بــۆ ناوچەكــەو عیراق بەگشــتی لە روی‬ ‫ســەربازیی و فەرهەنگــی و ئابورییــەوە‬ ‫وای دەبینێت پشــكێكی كەمتری بردوە‬ ‫لــە عیــراق‪ ،‬توركیــاش وای دەبینێــت‬ ‫لەســوریادا پرۆژەكانــی شكســتیان‬ ‫خواردوە دەبێت لــە عیراق‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫هەرێمی كوردستاندا قەرەبویان بكاتەوە‪.‬‬ ‫*ســەرۆكی ئینستیوتی مێدیتریان بۆ‬ ‫توێژینەوەی هەرێمایەتی‬

‫ذمارة (‪ )623‬دوشةممة ‪2017/8/28‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫فۆبیای توركیا بەرامبەر بە كورد‬

‫هێژا دڵشاد‬ ‫ســەردانەكەی هەفتــەی رابــردووی‬ ‫مەولود چاوشئۆغڵو‪ ،‬وەزیری دەرەوەی‬ ‫توركیا بۆ هەولێری پایتەختی هەرێمی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬دەشــێ بــە هەڵمەتێكی‬ ‫دیپلۆماتــی بــۆ توركیا وەســفبكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ ئێمە هەڵسەنگاندنی جیاوازی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫توركیــا ئەمجارەیــان راســتەوخۆ‬ ‫لەڕێگەی وەزیــری دەرەوەی پەیامێكی‬ ‫جدی بە گشــت پارتە سیاســییەكانی‬ ‫باشــووری كوردســتان بــدات‪ ،‬بەوەی‬ ‫لەگــەڵ ئەنجامدانــی ریفڕانــدۆم‬ ‫بــۆ ســەربەخۆیی كوردســتان یــان‬ ‫جیابونــەوەی هەرێــم لەعیــراق نییــە‪.‬‬ ‫پێشــتریش لەالیــەن رەجــەب تەیــب‬ ‫ئەردۆغــان‪ ،‬ســەرۆككۆماری توركیــا‬ ‫و بیناڵــی یڵــدرم‪-‬ەوە چەنــد جارێــك‬ ‫رایانگەیاندووە كە ئەنجامدانی ریفڕاندۆم‬ ‫لەم كاتەدا بەكارێكی گەنجاوی نابین!‪.‬‬ ‫چاوشــئۆغڵو رۆژێــك پێــش‬ ‫ســەردانەكەی بــۆ هەولێر‪ ،‬ســەردانی‬ ‫بەغدای كردوو چاوی بە سەرۆكوەزیران‬ ‫و سەرۆككۆمار و تەنانەت سەركردەكانی‬ ‫بەرەی شــیعە و ســونە كەوت‪ ،‬توركیا‬ ‫لەڕێگــەی وەزیرەكەیــەوە راســتەخۆ‬ ‫بەگشــت الیەنەكانی وت كە دەخوازن‬ ‫هەرێــم و بەغدا بگەڕێنــەوە بۆ دیالۆگ‬ ‫و یەكپارچەیی خاكی عێراق بپارێزن‪.‬‬ ‫باشە بۆچی؟ هەر ئەردۆغان نەبوو لە‬ ‫‪ ١١‬ی ئابی ‪ ،٢٠١٤‬لەكاتی بانگەشــەی‬ ‫هەڵبژاردنی ســەرۆككۆماریدا لە ئامەد‬ ‫وتــی «هەولێر و ئەنقــەرە هاوپەیمانی‬ ‫ستراتیژیین»‪ .‬ئایا هەرێمی كوردستان‬ ‫نەبوو كە توركیای لە قەیرانی ئابووری‬ ‫رزگار كــرد لەنێوان ســااڵنی ‪ ٢٠٠٧‬بۆ‬ ‫‪ ٢٠٠٨‬كاتــێ زۆربەی واڵتانی ئەوروپای‬

‫گرتــەوە هــەزاران كۆمپانیای تورك لە‬ ‫كوردستان وەبەرهێنانیان دەكرد؟ ئایا‬ ‫هــەر هەرێمی كوردســتان نییــە بۆتە‬ ‫نمونەی ســەقامگیریی بۆ توركیا و بۆ‬ ‫ناوچەكە؟ ئایا هەرێمی كوردستان نییە‬ ‫كــە لەپاش ئەڵمانیا بە دووەم واڵت لە‬ ‫بازرگانــی دەرەوەی توركیا دێت؟ ئایا‬ ‫هەرێمــی كوردســتان نییــە لەمــاوەی‬ ‫رابــردوودا و لەپڕۆســەكانی ئاشــتیدا‬ ‫توانیوێتــی تاڕادەیەكــی زۆر بــاش‬ ‫ئیجابیانە نێوەندگیریی لەنێوان پەكەكە‬ ‫و توركیا بكات؟ لەســاڵی ‪ ١٩٩٣‬تاكو‬ ‫‪ ٢٠١٣‬لە توركیا پێنج پڕۆسەی ئاشتی‬ ‫هاتۆتەكایەوە‪ ،‬لــە هەموویاندا هەرێمی‬ ‫كوردستان رۆڵی نێوەندگیریی بەرچاوی‬ ‫بۆ دەســتپێكردن و بەرە و پێشــچونی‬ ‫پڕۆسەی ئاشتی گێڕاوە و جگە لەوەی‬ ‫دەســتپێكەر بــوە بۆ بەرەوپێشــچونی‬ ‫پەیوەندییەكی دۆســتانەلەگەڵ توركیا‬ ‫خوازیار بووە چارەســەری پرسی كورد‬ ‫بە ئاشتی بكرێت‪.‬‬ ‫بەبیرمــان نەچێــت لەســاڵی ‪٢٠٠٩‬‬ ‫لەســەردەمی ئەردۆغــان و مالیكیــدا‬ ‫كاتــێ قەیرانی سیاســی كەوتە نێوان نیگەرانی توركیا لە سەربەخۆیی كوردستان‪ ،‬هاوپەیامنیی هەولێر و ئەنقەرە دەخاتە ژێر پرسیارەوە‬ ‫توركیــا و عیراقــەوە‪ ،‬حكومەتــە یەك‬ ‫لــەدوای یەكەكانــی ناوەنــد نەیتوانــی‬ ‫كوردستان‬ ‫هەرێمی‬ ‫مەرجەعی‬ ‫بااڵترین‬ ‫بەڕێوەبەرێتــی خۆســەری بێــت یــان ســود لە بەندەرەكانی دەریای ســوور‬ ‫دووبارە پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا بگەیەنێــت‪ ،‬خاڵێكیتــر ئــەوە بــوو مۆدێلێكیتــر‪ ،‬لــەم كاتەدا كــە توركیا وەربگرێت‪ .‬بەمەش توركیا وەك تەنها‬ ‫ئاســایی بكاتــەوە‪ ،‬جگە لــە قەیرانی چاوشــئۆغڵو بەجیا لەگــەڵ نوێنەرانی گفتوگۆی ئاشــتی بەتەواوی وەال ناوەو ئەلتەرناتیڤێك نامێنێتەوە بۆ باشــوور‬ ‫سیاســی بەتایبەت لە بواری ئابووریی پارتەكانی باشــوور كۆبــوەوە و ئامانج درێژە بەسیاستی شــەڕ دەدات‪ ،‬ئەمە بەتایبەت لە هەناردەكردنی نەوت‪.‬‬ ‫داكشانێكی گەورەی بەخۆیەوە بینیوە‪ .‬لــەوە دووپاتكردنــەوەی پەیامەكــەی بــە مەترســییەك لەســەر ئاسایشــی‬ ‫توركیــا لەبەرامبــەر ئەمــە وەك واڵتەكەی بوو‪.‬‬ ‫‪ -٣‬هەرێمــی كوردســتان لەمــاوەی‬ ‫ناوخۆی واڵتەكەی دەبینێت و پێیوایە‬ ‫ئەلتەرناتیڤێك هەنگاوی بۆ ناســاندنی‬ ‫ریفڕاندۆم و سەردانەكەی چاوشئۆغڵو كوردەكانــی باكوور داوای مافێكی لەو پێنــج ســاڵی رابــردوودا‪ ،‬هــاوكاری‬ ‫هەرێمــی كوردســتان نــا‪ ،‬ئەوەبوو لە لە كاتێكدایە توركیا دوالیزمانە مامەڵە جــۆرە بكــەن ئەوا لــە داهاتــوودا بە شۆڕشــی رۆژئاوای كوردســتان بووە‪،‬‬ ‫مایســی ‪ ٢٠١٠‬بەفەرمــی كونســوڵی لەگــەڵ پرســی كــورد لــە واڵتەكــەی ئەگەرێكی دابەشبوونی خاكی توركیای گەرچی لەســەر ئاستی پارتی سیاسی‬ ‫ناكۆكییــەكان هەبــوەو نەتوانــراوە‬ ‫خــۆی لــە هەولێر كــردەوە‪ ،‬لەكاتێكدا دەكات و هاوكاتیــش لەگــەڵ رۆژئاوای دەبینێت‪.‬‬ ‫پەیوەندیی نێوان هەرێمی كوردســتان كوردســتان دژایەتییەكــی مــەودا‬ ‫‪ -٢‬خاڵێكــی گرنگیتــر مەســەلەی لەنێوان ئەم دوو بەشــەی كوردســتان‬ ‫و توركیــا لەسەرئاســتی حكومــەت درێــژی هەیە‪ ،‬پێموایە هیــچ لۆژیكێك رۆژئــاوای كوردســتانە‪ ،‬لەگــەڵ رێككەوتنێكی ســتراتیژی بێتەكایەوە‪،‬‬ ‫لــە كۆتایــی ســاڵی ‪ ٢٠٠٧‬و لەســاڵی لەبــەردەم ئــەوەدا نییــە كــە توركیــا ســەركەوتنەكانی رۆژئاوای كوردستان بــەاڵم هەرێمی كوردســتان وەك تاكە‬ ‫‪ ٢٠٠٨‬وە دەســتیپێكرد‪ ،‬بــەر لــەو لەدژی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان و هەنگاونــان بــەرەو سیســتەمێكی پێگــە و ســتاتۆی فەرمی كوردســتان‬ ‫بــەروارە هیــچ بەرپرســێكی حكومەت بوەستێتەوە‪ .‬ترس و نیگەرانی توركیا فیدڕاڵییــەت وەك پێكهاتەیــەك و لەسەرئاستی دنیا‪ ،‬توانیوێتی هاوكاری‬ ‫و دیپلۆماتكارێكــی تــورك نەهاتونەتە لە كوردســتانێكی سەربەخۆ لەم چەند دەســتكەوتێكی فەرمــی بــۆ كــوردی پەیوەندیــی دیپلۆماتــی رۆژئــاوای‬ ‫هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫خاڵە بنوسین‪:‬‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬توركیا ترســی ئــەوەی هەیە كوردســتان بكات‪ ،‬تەنانــەت هاوكاری‬ ‫چاوشــئۆغڵو یەكــەم وێســتگەی‬ ‫‪ -١‬كوردســتانێكی ســەربەخۆ لــە ئاینــدەدا كۆنفیدڕاڵــی لەنێــوان لۆجیســتیش كــراوە‪ .‬توركیــا ترســی‬ ‫سەردانی بۆ الی مەسعود بارزانی بوو‪ ،‬لــە باشــوور‪ ،‬دەبێتــە هــۆی ئــەوەی باشــوور و رۆژئــاوا دروســت ببێــت‪ ،‬لەوەش هەیە كوردستانێكی سەربەخۆ‬ ‫بۆئەوەی راستەوخۆ جارێكیتر نیگەرانی كوردانــی باكــوور پێداگریــی زیاتر لە یــان ئەگەری ئەوەش هەبێت باشــوور لە باشــوور كە پێگــەی بەهێزتر بێت‪،‬‬ ‫و دیــدی توركیا لەســەر ریفڕاندۆم بە مافــە رەواكانیــان بكەنــەوە‪ ،‬ئەوجــا لەڕێگــەی رۆژئــاوای كوردســتانەوە ئــەم پەیوەندییــە تەشــەنە بــكات و‬

‫رێككەوتنــی ســتراتیژیی مەودادرێژی‬ ‫لەگــەڵ رۆژئــاوای كوردســتان‬ ‫لێبكەوێتەوە‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ماوەتــەوە لەســەر پەیوەندیــی‬ ‫نێوان بەغدا و ئەنقەرە بوەســتینەوە‪،‬‬ ‫ئەگــەر بێــت ئــەم دوو واڵتە لەســەر‬ ‫حســابی كــورد رێككەوتنێكــی نــوێ‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەگەری زۆر كەمە‪ ،‬ئەوا توركیا‬ ‫مەحاڵە باز بەسەر هەرێمی كوردستان‬ ‫بــدات‪ ،‬بــەوەی توركیــا ســنووری بە‬ ‫هەرێمی كوردســتانەوە هەیــە نەوەك‬ ‫بــە عیــراق‪ ،‬هاتنــی هێزی تــورك بۆ‬ ‫بەعشــیقە جارێكتــر ئەو راســتییەكی‬ ‫پیشانداین كە توركیا مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫هەرێم بەهێزتر بووە‪.‬‬ ‫‪ -٥‬چاوشــئۆغڵو لــە هەولێــر‬ ‫ئاماژەی بەوەكرد هیــچ كاردانەوەیەك‬ ‫لەســەر داخستنی ســنورەكانی نێوان‬ ‫هەرێمــی كوردســتان و توركیا نابێت‬ ‫و كاریگەریــی لەســەر پەیوەندییــە‬ ‫بازرگانییــەكان نابێت‪ .‬بەمەش توركیا‬ ‫جارێكتــر ئەوەنیشــان دەدات كــە‬ ‫پەیوەســتە بە هەرێمی كوردســتانەوە‬ ‫لــەرووی بازگانییــەوەی ‪ %٤‬ی داهاتی‬ ‫توركیــا پڕدەكاتــەوە و گرنگە و جێی‬ ‫بایەخە بۆی‪.‬‬ ‫توركیــا درەنــگ واقیعــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتانی ناســاند‪ ،‬دەبێــت بــەو‬ ‫جــۆرەش مامەڵــە لەگــەڵ رۆژئــاوای‬ ‫كوردستان بكات و هیچ بژاردەیەكیتری‬ ‫نییە‪ ،‬باشــووری كوردستان سەربەخۆ‬ ‫بێــت یان نا‪ ،‬هیچ كات و ســەردەمێك‬ ‫نەبۆتە مەترســییەك بۆ ســەر توركیا‬ ‫و واڵتانــی دراوســێی‪ ،‬الیەنــی كــورد‬ ‫بەردەوام پەیامی ئاشتی و دۆستایەتی‬ ‫بــۆ توركیــا و دەوروبــەر هەبــووە‪،‬‬ ‫بەربەســتەكانی توركیا لە تێگەیشتنی‬ ‫كورد‪ ،‬لە تێڕوانینێكی ناسیۆنالیزمیانە‬ ‫خــۆی دەبینێتــەوە‪ ،‬نیگەرانی توركیا‬ ‫جارێكیتر پەیوەندیی ‪ ١٠‬ســاڵی نێوان‬ ‫هەرێــم و توركیــا دەخاتــە بــەردەم‬ ‫كۆمەڵێك پرسیارەوە‪ ،‬گەرچی فۆبیای‬ ‫توركیــا بەرامبــەر بە كورد بەگشــتی‬ ‫لەمێژە سەرچاوەی گرتووە و پێناچێت‬ ‫توركیــا بــەم نزیكانــە لــەم فۆبیایەی‬ ‫بەرامبەر كورد هەیەتی رزگاری ببێت‪.‬‬

‫ئەردۆغان بە گەرمی گەڕایەوە بۆ تاران‬ ‫توركیــا بــە كارێكــی هاوبــەش لەگەڵ‬ ‫ئێــران هەڵدەســتن لــە دژی رێكخراوە‬ ‫تیرۆریســتیەكان‪ ،‬لەوانەیــە لەكاتێكــی‬ ‫نزیكدا ئەمە روبدات‪ .‬ســەرۆكی سوپای‬ ‫راپۆرتی‪ :‬زەمانی توركی‬ ‫هــەردوو واڵت گفتوگۆیــان كــرد كــە‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬سامان غەفور هەورامی چــۆن ئەو كارە ئەنجــام بدەن‪ ،‬كارەكە‬ ‫بەردەوامــی دەبێت لەبەرئــەوەی ئەوە‬ ‫لێدوانەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغان دەزانیــن پارتی كرێكارانی كوردســتان‬ ‫لــە بونی لێكنزیكبوونــەوەی ئەنقەرە و لەژیــر پێی ئێراندایــە‪ ،‬هەروەها دەبێت‬ ‫تارانی لێدەكرێت‪ ،‬لە كارێكی هاوبەشدا ئاماژە بــەوەش بدەین كە پارتی ژیانی‬ ‫دژی كــوردەكان دەوســتنەوە‪ ،‬ئەوەش ئازادی كوردســتان (پژاك) لە كۆتایی‬ ‫جێی گرنگــی زۆرێك لە چاودێران بوو‪ ،‬مانگی ئایاردا دوو كەس لەپاســەوانانی‬ ‫لێدوانەكــەی ئەردۆغــان بەڕووداوێكــی ســنوری ئێرانیان كوشت‪ ،‬ئەم كارەش‬ ‫ســەیر ئەژمــار دەكرێت‪ .‬ئــەوەی بینرا لە سنوری هاوبەشــی توركیا و ئێراندا‬ ‫پێچەوانــەی ئەو پەیوەندییــە هەڵبەزو بوو‪.‬‬ ‫ســەرۆكی توركیا ئامــاژەی بەچەند‬ ‫دابەز بوو كە لەنێوان هەردوو پایتەخت‬ ‫هەبــوو‪ ،‬بەتایبەتی لە پرســی مەلەفی الیەنیــك كــرد و وتــی «پێویســتە‬ ‫بەشــێوەیەكی زۆر خێــرا هــاوكاری‬ ‫عێراق و سوریادا‪.‬‬ ‫پێــش ئــەوەی ســەرۆكی توركیــا لەنێــوان هــەردوو واڵتــدا هەبێــت‪.‬‬ ‫بەســەردانێكی چەنــد كاتژمێری بڕوات لەكاتێكــدا هیوامــان وایە لــەم بوارەدا‬ ‫بۆ ئــوردن‪ ،‬بۆ رۆژنامەنوســان وەاڵمی سەركەوتوبین‪».‬‬ ‫ئەم لێدوانە گرنگەی ئەردۆغان پاش‬ ‫پرســیارەكانی دایــەوە و رایگەیانــد‪:‬‬ ‫توركیــا پالنــی هەیــە لــەدژی پارتــی ســەردانەكەی محمــد باقــری دێت‪ ،‬كە‬ ‫كرێــكاران لــە قەندیــل و شــەنگال یەكەم بەرپرســی ســەربازی ئێرانە لە‬ ‫رووبەڕوویــان ببێتــەوە‪ .‬ئــەو بڕیارەش شۆڕشــی ‪١٩٧٩‬ەوە سەردانی توركیای‬ ‫پــاش ســەردانی ســەرۆكی ســوپای كردبێــت‪ ،‬ئــەو ســەردانە دەبێتە هۆی‬ ‫پاســدارانی ئێــران لیــوا محمــد باقڕی گەشەسەندی بواری سەربازی و سیاسی‬ ‫لــە هەفتەی رابــردو دێت بــۆ توركیا‪ ٠‬لەڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا‪ ٠‬ئەحمــەد‬

‫ماجدیــار توێژەری تــورك لەڕۆژنامەی‬ ‫سەباحی توركی دەڵێت (ئەم سەردانە‬ ‫دوو ڕووی هەیــە یەكێكیــان هــاوكاری‬ ‫لەنێــوان هــەردوو واڵت و ئــەوی تریان‬ ‫گەیشــتنە بــە رێكەوتنێــك لەنێــوان‬ ‫هەردوو واڵت)‪٠‬‬ ‫ئەم ســەردانەی ئێران پێشتر توركیا‬ ‫لەنیــوەی ئــەم مانگەدا بانگەشــەی بۆ‬ ‫كردبــوو‪ ،‬ســەرەتاكەی بەوە دەســتی‬ ‫پێكردبوو كە دیوارێك لەسنوری ئێراندا‬ ‫بــە درێژایــی ‪١٤‬كم كە خــۆی زیاتر لە‬ ‫‪ ٥٠٠‬كــم دەبێــت‪ ،‬ئــەوەش بــە پێنــج‬ ‫قۆنــاغ دەبێــت‪ ،‬لەوانەیــە لــە كۆتایی‬ ‫تشریبی یەكەمدا بەكۆتا بگات‪ ٠‬ئەوەش‬ ‫پەیوەســتە بــە الیەنەكانــی دەرەوەی‬ ‫ئێرانەوە‪ ،‬مەبەســتی ئەوەش پاراستنی‬ ‫ســنورەكانی نێوان هــەردوو واڵتە‪ ،‬كە‬ ‫لەهەمــوو روویەكــەوە ئێرانیــەكان و‬ ‫توركەكان دەپارێزێت‪.‬‬ ‫لەســاڵی ‪٢٠١٤‬ەوە رێكەوتنێكــی‬ ‫نوێ لەنێــوان ئێــران و توركیادا هەیە‬ ‫بەتایبەتــی لەســەر مەســەلەی كــورد‬ ‫و پاراســتنی ســنورە هاوبەشــەكانی‬ ‫نێوانیــان كــە بەشــێوەیەكی تایبــەت‬ ‫كوردەكان باڵوبوونەتەوە تێیدا‪.‬‬ ‫لێدوانەكانــی ئەردۆغــان شــتێكی‬ ‫تێبینیكــراو بــوو‪ ،‬لێدوانەكانــی محمد‬ ‫باقــری گوســتنەوەی رای الیەنــە‬

‫رەســمیەكانی ئێــران بــوو‪ .‬ســەرۆك‬ ‫ئەركانی ســوپای توركیا خلوسی ئاكار‬ ‫دەڵێــت (لــەم نزیكانــەدا ئێرانیــەكان‬ ‫ســەردانمان دەكەنەوە بــۆ تەواوكردنی‬ ‫گفتوگۆكان)‪٠‬‬ ‫لەپەراوێــزی ســەردانەكەدا بــاس لە‬ ‫پاســەوانی ســنوركرا (لێكۆڵینەوەمان‬ ‫كــردووە لەســەر چاوپێكەوتنەكانــی‬ ‫ســەرۆك ئەركانــی ســوپای توركیــا‬ ‫لەســەر ســنور‪ ،‬ئەوەش گەیشــتنە بە‬ ‫رێكەوتنێكــی بــاش‪ ،‬ســەرەتا توركیا‬ ‫ســنورە قاچاخەكانی داخســت و دواتر‬ ‫گەیشــتن بە رێكەوتنێكی باش لەپێناو‬ ‫دژایەتیكردنــی تیرۆر لەســەر ســنورە‬ ‫هاوبەشەكانی نێوانیان و رێگریكردن لە‬ ‫تیرۆریستان‪.‬‬ ‫بەرپرســە ســەربازیەكەی ئێــران‬ ‫جەختی لە لێك نزیكبوونەوەی هەردوو‬ ‫پایتەخــت كــردەوە‪ ،‬گــەر هەرێمــی‬ ‫كوردســتان مانگــی داهاتوو راپرســی‬ ‫بكات‪ .‬وەكو رابردوو دوبارە رایگەیاندەوە‬ ‫كــە گۆڕانــكاری نابێت لــە جوگرافیای‬ ‫سیاســی و دەوڵەتی لــە ناوچەكەدا بە‬ ‫جۆرێك لــە جۆرەكان‪ .‬ئــەوەش هێڵی‬ ‫سورە لەڕوانگەی هەردوو پایتەختەوە‪.‬‬ ‫راگەیاندنــی ئــەو لێدوانانــە دوو رووی‬ ‫هەیە‪ ،‬گەڕانەوەی هەمەهەنگی لەنێوان‬ ‫هەردوو الدا لەســەر پرسی كورد‪ ،‬پێش‬

‫‪ ٢٠١١‬ســوریا الیەنی ســێیەم بوو‪ ،‬ئەو‬ ‫لێدوانانــە قســە لەســەر فــراوان بونی‬ ‫هاوكاریەكان دەكات لە قۆناغی دواتری‬ ‫نێوان هــەردوو واڵتــدا‪ ،‬چونكە ئەوەی‬ ‫دەبینرێــت واقیعدا ســەپاوە بەتایبەتی‬ ‫دوای بەرزبوونەوەی ئاستی هەماهەنگی‬ ‫ئەمریكا و روســیا لە سوریادا‪ ،‬ئەوەش‬ ‫پێچەوانــەی بەرژەوەندیەكانــی هەردوو‬ ‫الیە‪.‬‬ ‫ئەمبریــن زەمانــی رۆژنامەنوســی‬ ‫توركی لەسەر ســەردانەكەی بەرپرسە‬ ‫ســەربازیەكەی ئێران دەڵێت‪ :‬ویالیەتە‬ ‫یەكگرتوەكانی ئەمریكا و ڕوسیا بەدوای‬ ‫ڕێگەیەكــدا دەگەڕێن چونكە ملمالنێیان‬ ‫لەســەر ســوریا هەیە‪ ،‬توركیا و ئێران‬ ‫لەسەر شتەكان باوەڕو دیدگایان ئەوەیە‬ ‫بگەڕێنەوە بۆ رابردوو‪،‬پێویستە تاران و‬ ‫ئەنقەرە یەكێتی لەنێوانیاندا هەبێت‪.‬‬ ‫لەوچواچێوەیەشــدا باقــڕی ئاماژەی‬ ‫بەشــتێكی گرنگــدا لــە لێدوانەكەیــدا‪،‬‬ ‫لێكۆڵینــەوەكان بەســودن لــەڕووی‬ ‫ئاسایشــی هەرێمیــەوە‪ ،‬بەتایبەتــی لە‬ ‫ســوریا و عێراق‪ ،‬لە درێژەی قسەكانیدا‬ ‫باس لە كاریگەرییەكانی توركیا و ئێران‬ ‫دەكات لــە دابینكردنــی ئاســایش بــۆ‬ ‫سوریا دەرجەیەكی بەهێز پێش بژاردەی‬ ‫ســەربازی‪ ،‬رێكەوتــن لەســەر ناوچەی‬ ‫ئەدلەب و سەركردایەتیكردنی سوریا لە‬

‫ناوچە جیاوازەكانی باشووری سوریادا‪،‬‬ ‫كاتێك ئەم رێكەوتنانــە دەكەونە بابی‬ ‫جێبەجێكردنەوە بەشــێوەیەكی كرداری‬ ‫بكرێن‪.‬‬ ‫ســەرچاوەیەكی ئێرانیش لەسەر ئەو‬ ‫گەشەســەندنانە دەڵێــت‪ :‬مەســەلەی‬ ‫ئاســایش زۆر زیاتــرە لەمەســەلەی‬ ‫سیاســەت و پەیوەستە بەسەردانەكەی‬ ‫باقریــەوە‪ ،‬ئــەو ســەرچاوەیە دەركــی‬ ‫بــەوەش كــردووە كــە لێدوانــەكان‬ ‫پەیوەســتن بــە ئاســتی سیاســیەوە‪،‬‬ ‫كە جێــی بایەخی گەورەن لەبەر ســێ‬ ‫هۆكار‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬ســەرەتای قۆناغێكی نوێیە‬ ‫لــە هاوكاری لەنێوان ئێــران و توركیا‪،‬‬ ‫چونكــە ئەنقــەرە قۆناغێكــی نادیاری‬ ‫سیاسی پەیڕەوكرد لەسەر تاران‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬هاوكاریەكــە پەیوەســتە بە‬ ‫ئاڵوگۆڕییــە هەرێمیەكانــەوە لەســەر‬ ‫بابەتی تیرۆر و مەسەلەی سوریا‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬پەیوەســتە بە مەســەلەی‬ ‫كــوردەوە‪ ،‬بــە دەستنیشــان كــراوی‬ ‫گۆڕانی جیۆسیاسی كە كورد خوازیارن‬ ‫لــە ناوچەكــەدا گەشــە بەخۆیــان‬ ‫بــدەن‪ .‬لەم ســااڵنەی دواتــردا توركیا‬ ‫بەرامبەر واشــنتن وەســتایەوە لەســەر‬ ‫هەڵســوكەوتی ئەمریكا بەرامبەر كورد‬ ‫لەسوریادا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )623‬دوشةممة ‪2017/8/28‬‬

‫تەندروستی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫سودەكانی تیشكی خۆر بۆ ئێسك‪ ،‬پێست و منداڵ‬ ‫د‪.‬بڕیار شێخ تەیب‪ ،‬پزیشكی پسپۆری پێست‪ :‬تیشكی خۆر دەبێتە هۆی چاالككردنی پێست‬ ‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫تیشــكی خۆر‪ ،‬ســودێكی زۆری‬ ‫بــۆ مــرۆڤ هەیــە‪ ،‬دەبێتەهۆی‬ ‫چاالكبونــی‌و لــەش‪‌،‬و رۆڵێكــی‬ ‫دەورێكــی كاریگەریــی لــە‬ ‫دروســتبونی ڤیتامیــن ‪ D‬ی‬ ‫هەیە‪ ،‬پســپۆرانی ئەو بوارەیش‬ ‫رایدەگەیەنــن‪ ،‬هەمــو مرۆڤێــك‬ ‫رۆژانە پێویســتی بە بەركەوتنی‬ ‫تیشــكی خۆر هەیە‪ .‬پزیشكێكی‬ ‫پسپۆڕی مندااڵنیش ئاماژە بەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬تیشكی خۆر دەبێتەهۆی‬ ‫ئێســكەكانی‬ ‫پتەوكردنــی‬ ‫منداڵەكە‌و باشــتر گەشــەكردنی‬ ‫پێســت‌و بەهێزكردنی‌و ئێســك‪.‬‬ ‫الی خۆشــیەوە‪ ،‬پســپۆڕێكی‬ ‫پێست‪ ،‬دەڵێت «تیشكی خۆری‬ ‫كاتژمێــر ‪10‬ی ســەر لەبەیانــی‬ ‫ســودێكی زۆری بۆ چاالككردنی‬ ‫پێســت هەیــە‪ ،‬هەرلەوبارەیەوە‬ ‫پزیشــكێكی پســپۆڕی ئێســك‪،‬‬ ‫باس لەوە دەكات‪ ،‬تیشــكی خۆر‬ ‫بۆ پتەوبونی پێست پێویستە‪.‬‬

‫«تیشكی خۆر چاالكی زیاد دەكات»‬

‫پزیشــكێكی پســپۆڕی منــدااڵن‪ ،‬باس‬ ‫لەوە دەكات‪ ،‬تیشكی خۆر سودی زۆرە بۆ‬ ‫منداڵ‪ ،‬بەتایبەت رۆژانە كە لە پێستەكەی‬ ‫بدات‪ ،‬تیشــكی خــۆر بەشــێوەیەك بێت‬ ‫بڕەكــەی زۆر نەبێــت‪ ،‬تیشــكی خــۆر‬ ‫كۆمەڵێــك گۆڕانكاری لە لەشــی مرۆڤدا‬ ‫دروســتدەكات‪ ،‬لەهەموی گرنگتر لەكاتی‬ ‫بونی هەر روناكییەكدا مێشك هۆڕمۆنێك‬ ‫دەردەكات‪ ،‬پێیدەوترێــت هۆڕمۆنــی‬ ‫(پیلۆتۆنین) ئەو هۆڕمۆنەیش وزەی زیاتر‬ ‫دەدات بەمێشــك‪ ،‬ئەو كەســەی تیشكی‬ ‫خۆر لێیدەدات هەســت بە چاالكیی زیاتر‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫جەخــت‬ ‫عەبدوڵــا‪،‬‬ ‫د‪.‬ئــاالن‬ ‫لەوەیشــدەكاتەوە‪ ،‬تیشــكی خۆری سەر‬ ‫لە بەیانیان هێــز‌و تواناو چاالكی زیاتری‬ ‫بۆ منداڵ دەبێت‪ ،‬تیشــكی خۆر ســودی‬ ‫هەیــە بــۆ دروســتكردنی ڤیتامین ‪ D‬لە‬

‫لەشــی منداڵدا‪ ،‬ئەگەر تیشــكی خۆر لە‬ ‫هەفتەیەكدا ســێ بۆ چوار جار بۆ ماوەی‬ ‫‪ 15 - 5‬دەقیقــە بیــدات لــە پەلــەكان‌و‬ ‫دەموچــاو گیانــی منــداڵ‪ ،‬دەبێتە هۆی‬ ‫دروســتبونی بەشــێكی زۆر لــە ڤیتامین‬ ‫‪ D‬لــە جەســتەیدا‪ ،‬ئــەو ڤیتامینەیــش‬ ‫هۆكارێكی ســەرەكییە بــۆ گۆڕانكاری لە‬ ‫لەشی منداڵەكەدا‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬دەشــڵێت «تیشــكی خــۆر‬ ‫دەبێتــە هــۆی پتەوكردنــی ئێســكی‬ ‫منداڵ‌و باشــتر گەشەكردنی پێستی‪ ،‬ئەو‬ ‫مندااڵنەیشــی كەمتر خۆر لێیــان دەدات‬ ‫كەمتر ڤیتامین ‪D‬ی وەردەگرن‪ ،‬هەر بەو‬ ‫هۆیەشــەوە زوتر توشی شــكانی ئێسك‬ ‫بن‪ ،‬هەروەهــا بەركەوتنی تیشــكی خۆر‬ ‫دەبێتەهــۆی بەهێزكردنــی ددانەكانیان‌و‬ ‫باشتر گەشەكردنی موی لەشیان‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەیشــدا كەمتر توشی شــەكرە دەبن‪،‬‬ ‫تیشــكی خــۆر كاریگەریی هەیە لەســەر‬ ‫كەمكردنــەوەی خەمۆكــی‌و كرژبونــی‬ ‫ماســولكەكان‪ ،‬بەهێزبونــی بەرگریــی‬ ‫لــەش‪ ،‬رێــژەی نەزۆكیــش لــە هــەردو‬ ‫رەگــەزدا كەمدەكاتــەوە‪ ،‬دەبێتەهــۆی‬ ‫باشتر گەشەكردنی‌و باشــتر دروستبونی‬ ‫خرۆكــە ســپییەكانی خوێــن‪ ،‬چونكــە‬ ‫خرۆكە ســپییەكان هۆكارێكی ســەرەكین‬ ‫بــۆ شــەڕكردن دژی بەكتریــاكان و‬ ‫بەهێزتركردنی بەرگرییەكەی»‪.‬‬

‫سودەكانی ڤیتامین ‪ D‬بۆمنداڵ‬

‫پزیشــكەكە‪ ،‬بــاس لەوەیــش دەكات‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆری مندااڵن توشی كەمیی ئەم‬ ‫ڤیتامینە دەبن‪ ،‬ئەو برەی لەشیردا وەری‬ ‫دەگــرن بەس نیــە بەتەنیــا ئەگەر بێت‌و‬ ‫تیشــكی خۆری لەگەڵدا نەبێت‪ ،‬ڤیتامین‬ ‫‪ D‬گرنگە بۆ گەشــەی منداڵ‌و بەرگریی‬ ‫لەش زیاتر دەكات‪ ،‬گەشەی ئێسكەكانی‌و‬ ‫بەرزبونی بااڵی منداڵ‪ ،‬هەروەها ناهێڵیت‬ ‫توشــی قەڵەوی ببێت‪ ،‬دوریان دەخاتەوە‬ ‫لەشــكانی لەنــاكاو‪ ،‬ڤیتامیــن ‪D‬یەكێكە‬ ‫لــەو مادانەی كەم بێت لەمنداڵەدا توانای‬ ‫جوڵەی كەم دەبێت‪.‬‬

‫پێست هەیە‪ ،‬ئەگەر بەرێژەیەكی كەم بەر‬ ‫پێســتەكە بكەوێت‪ ،‬تیشكی خۆری پێش‬ ‫كاتژمێر ‪10‬ی ســەر لە بەیانی‌و دوای ‪4‬ی‬ ‫ئێوارە بەر پێســت بكەوێت سودی هەیە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو كاتە خۆر بەهێز نیە‌و تیشكی‬ ‫سەرو وەنەوشییەكانی كەم تێدایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەنێــوان كاتژمێــر ‪4 -10‬ی ئێــوارە خۆر‬ ‫زیانی بۆ پێست دەبێت‪ ،‬هەروەها تیشكی‬ ‫خــۆر لەهەمــو وەرزەكان باشــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لــەوەرزی هاویندا تیشــكی خۆر بەهێزتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬هەربۆیە دەبێت خۆمان بپارێزن‪.‬‬

‫سودەكانی ڤیتامین ‪ D‬بۆ پێست‬

‫ناوبــراو وتیشــی «ڤیتامیــن ‪ D‬بــۆ‬ ‫شــانەكانی لەش بەتایبەتی‌و بۆ ئێسقان‌و‬ ‫نینــۆك‌و قژ گرنگە‪ ،‬هەروەها بۆ پێســت‬ ‫گرنگــی هەیــە‪ ،‬لەســەر دروســتبونی‬ ‫شانەكانی لەش‌و دەبێتەهۆی پتەوكردنی‌و‬ ‫لەش»‪.‬‬

‫«مرۆڤ پێویستی بەتیشكی خۆر‬ ‫هەیە»‬

‫د‪.‬ئارام ئەمین بارام‪،‬‬ ‫پسپۆری ئێسك‌و جومگە‪:‬‬ ‫پێویستە ئەو كەسانەی ئێسكە‬ ‫نەرمەیان هەیە لەرۆژێكدا ‪30 - 20‬‬ ‫خولەك بچنەبەر تیشكی خۆر‬ ‫خۆر چ سودێكی بۆ پێس هەیە؟‬

‫پزیشــكێكی پسپۆڕی پێســت‪ ،‬ئاماژە‬ ‫بــەوە دەكات‪ ،‬بەشــێوەیەكی گشــتی‬ ‫تیشــكی خۆر بۆ پێســت گرنگە‪ ،‬دەبێتە‬ ‫هۆی چاالككردنی پێست‪ ،‬لەهەمان كاتدا‬

‫د‪.‬ئاالن عەبدوڵاڵ‪،‬‬ ‫پزیشكی مندااڵن‪:‬‬ ‫پێویستە منداڵ لەهەفتەیەكدا ‪4-3‬‬ ‫جار و بۆ ماوەی ‪ 15 - 5‬خولەك‬ ‫بخرێتەبەر تیشكی خۆری بەیانییان‪،‬‬ ‫یان ئێواران‬

‫دەورێكی سەرەكی هەیە‪ ،‬لە دروستكرنی‬ ‫ڤیتامین ‪‌D‬و ئەم ڤیتامینەیش سوڕەكەی‬ ‫تەواو نابێت تا تیشــكی خــۆری لەگەڵدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬هەروەها كاتێك ئەو تیشــكە بەر‬

‫پێســت دەكەوێــت پێســتەكە لەهەنــدێ‬ ‫بەكتریــای زیــان بەخــش دەپارێزێت كە‬ ‫لەسەر پێست بونی هەیە‪.‬‬ ‫د‪.‬بڕیــار شــێخ تەیــب‪ ،‬بــاس‬ ‫لەوەیشــدەكات‪ ،‬تیشــكی خۆر سودی بۆ‬

‫الی خۆشــییەوە‪ ،‬پزیشكێكی پسپۆڕی‬ ‫ئێســك‪ ،‬دەڵێت «تیشــكی خۆر هەندێ‬ ‫گۆڕانــكاری لــە هەنــدێ مادەی لەشــدا‬ ‫دەكات‪ ،‬ئــەو مادەیەی كــە وا گۆڕانكاری‬ ‫پێــدەكات‪ ،‬بەهۆی تیشــكی خۆرەوەیە‪،‬‬ ‫گرنگە بۆ ئەوەی بتوانێت كە ئێسكەكانی‬ ‫لەش كالیسۆم بمژێت كالسیۆم بخاتە ناو‬ ‫ئێسكەكەوەو پتەوی بكات»‪.‬‬ ‫د‪ .‬بەختیــار ئەمیــن بــارام‪،‬‬ ‫رونیشــیدەكاتەوە‪ ،‬پتەوبونــی ئێســك‬ ‫پەیوەنــدی بە كۆمەڵێك هۆكارەوە هەیە‪،‬‬ ‫لەوانەیش‪ :‬بونی برێكی باش لەكالیسۆم‌و‬ ‫ڤیتامیــن ‪ ،D‬هــەر بۆیــە پێویســتە ئەو‬ ‫كەســانەی ئێســكە نەرمەیــان هەیــە‬ ‫لەرۆژێكدا ‪ 30-20‬خولەك بچنەبەر خۆر‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشی «تیشكی خۆر بەتەنها‬ ‫تاكە سەرچاوە نیە بۆ دروستبونی ئیسك‪،‬‬ ‫ئەگەر كەسێك كالیسۆم‌و ڤیتامین ‪ D‬لە‬ ‫لەشــیدا كەم بێت‪ ،‬بەشــێوەیەكی گشتی‬ ‫هەمــو كەس پێویســتی بەتیشــكی خۆر‬ ‫هەیە‪ ،‬دەبێت خۆی بداتەبەر تیشكی خۆر‬ ‫بۆ پتەوبونی ئێسكی»‪.‬‬

‫مەترسیی ورگ بۆ سەر توانای سێكسیی‬ ‫لێكۆڵینەوەیەکی زانكۆی هارڤارد‪ :‬ئەو پیاوانەی گیرۆدەی چەوریی ورگن‪ ،‬الوازی سێكسیان ‪ %90‬زیاد دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫بەردەوام چەوریی الی پیاوان لە ناوچەی‬ ‫ورگــدا كۆدەبێتەوە‌و شــێوەیەكی بازنەیی‬ ‫وەردەگرێــت‪ ،‬جاران «ورگ» ســیمبولی‬ ‫خۆشــگوزەرانیی‌و تێــرو تەســەلیی بــو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێســتا بۆتە گرفتێكی تەندروستیی‬ ‫بۆ ســەر هەرسكردنی خۆراك‌و هۆكارێكی‬ ‫ســەرەكییش بــۆ چەندیــن نەخۆشــیی‪،‬‬ ‫لەنێویشیاندا الوازیی توانای سێكسیی‪.‬‬ ‫ئۆلیڤــەر گــراالی پزیشــكی پســپۆری‬ ‫ئەڵمانیــی‪ ،‬لــە رۆژنامــەی «بیلــد»ی‬ ‫ئەڵمانیــدا لە پەیوەندیی زیادبونی كێش‌و‬ ‫چەوریی ورگ الی پیاوان دوا‪ ،‬ســەبارەت‬ ‫بــە توانای رەپبون‌و ئەنجامدانی ســێكس‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی‪.‬‬ ‫بە زۆریی زیادبونی كێش بە توشــبون‬ ‫بــە نەخۆشــییەكانەوە پەیوەســتە‪ ،‬وەك‬ ‫بەرزبونەوەی فشاری خوێن‌و شەكرەكان‌و‬ ‫شــێوانی هەرســكردنی چەورییــەكان‪.‬‬

‫ئــەم نەخۆشــیانە دوای ماوەیەكــی زۆر‬ ‫كاریگەرییان بۆ ســەر مولولە خوێنیەكان‬ ‫دەبێت‪ ،‬كە رەق‌و داخراو دەبن‪ .‬پەیوەست‬ ‫بــە توانــای سێكسیشــەوە‪ ،‬ئــەوەی بــە‬ ‫رەقبونی دەمــارەكان ناودەبرێت‪ ،‬دەبێتە‬ ‫رێگــر لــە گەیشــتنی خوێنــی پێویســت‬ ‫بــەو بۆریانــەی خوێن كە پەیوەســتن بە‬ ‫تەنۆلكەكانی ئەندامی نێرینەوە‪« ،‬ئەمەش‬ ‫لــە رەقێتیــی رەپبــون كەمدەكاتەوە»‪،‬‬ ‫بــە گوێرەی گوزارشــتی دكتــۆر گاال‪ ،‬لە‬ ‫گفتوگۆیەكیدا لەگەڵ رۆژنامەی «بیلد»‪.‬‬ ‫لــە روانگــەی بچوكــی تیرەكانیانەوە‪،‬‬ ‫هەمیشــە دەمــارەكان بەشــێوەیەكی‬ ‫زیاتــر كاریگەر دەبــن‪ .‬دواتریش دەكرێت‬ ‫پشــێویی رەپبــون بەهــۆی زیادبونــی‬ ‫كێشــەوە وەربگیرێــت‪ ،‬وەك ئاماژەیەكی‬ ‫ئاگاداركردنەوەی پێشوەخت نۆبەی دڵ كە‬ ‫لە ماوەی سااڵنێكی كەمدا رودەدات‪ .‬گراال‬ ‫لەمڕوەوە وتی‪« :‬لە ‪ 10‬ســاڵی ئایندەدا‪،‬‬ ‫مەترســیی توشــبون بە جەڵتەی دڵ یان‬

‫جەڵتەی مێشــك لــە زیادبوندا دەبێت كە‬ ‫زۆرێــك لــە لێكۆڵینــەوە نێودەڵەتیەكان‬ ‫جەختی لێدەكەن»‪.‬‬ ‫مەترســیە گەورەكــە‪ ،‬بــە گوێــرەی‬ ‫پســپۆڕی نەخۆشیەكانی كۆئەندامی میزو‬ ‫زاوزێ‌‪ ،‬لــە ورگ خۆیــدا پەنهانە‪ ،‬چونكە‬ ‫هۆرمۆنەكانــی چەوریەكانــی ورگ زۆر‬ ‫چاالك دەبن‪ ،‬كە لە ئاستەكانی هۆرمۆنی‬ ‫تستۆســتیرۆن الی پیــاو كەمدەكەنــەوە‬ ‫بەدواشــیدا ئــارەزوی سێكســی‌و توانای‬ ‫رەپبونیــش كەمدەكاتــەوە‪ ،‬ئەمــەش لە‬ ‫الیەن لێكۆڵینەوەیەك زانكۆی هارفاردەوە‬ ‫جەختــی لێكراوەتــەوە‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫لێكۆڵینەوەكــە ئامــاژە بــەوە دەكات‬ ‫كــە ئــەو پیاوانــەی گیــرۆدەی چەوریی‬ ‫زیادڕەوانە بون لە ســەرەتای ئەنجامدانی‬ ‫لێكۆڵینەوەكەدا‪ ،‬دوای ‪ 14‬ساڵ مەترسیی‬ ‫الوازبونــی توانــای رەپبونیــان بە رێژەی‬ ‫‪ %90‬زیــاد دەكات‪ ،‬بــەراورد بەوانــەی‬ ‫كێشیان سروشتیە‪.‬‬

‫جۆراوجۆر‬

‫ذمارة (‪ )623‬دوشةممة ‪2017/8/28‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫مەالال یوسف زای‬ ‫كورسییەكی زانكۆی ئۆكسفۆرد بە دەستدەهێنێت‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫چاالكوانــی پاكســتانی لــە بــواری‬ ‫مافەكانــی مرۆڤدا (مەالال یوســف زای)‬ ‫كــە وەرگــری خەاڵتی نۆبڵە بۆ ئاشــتی‪،‬‬ ‫دوای بە دەستهێنانی بڕوانامەی ناوەندی‬ ‫لە بریتانیا توانی كورســییەك لە زانكۆی‬ ‫ئۆكسفۆرد بەدەستبهێنێت‪.‬‬

‫(مــەالال)‪ ،‬كــە ئێســتا لــە شــاری (لیدی مارگرێت) لە زانكۆی ئۆكســفۆرد‬ ‫بێرمینگهــام نیشــتەجێیە‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬كە وانەكانی فەلســەفەو سیاسەت‌و ئابوری‬ ‫ئــەم هەواڵە تەواو دڵخۆشــی كــردوە بۆ دەخوێنم"‪.‬‬ ‫مەالال كە لە ئێستادا تەمەنی ‪ 20‬ساڵە‬ ‫بەردەوامبونــی كارە كۆمەاڵیەتییــەكان‌و‬ ‫پیرۆزبایــی لە هەمو ئــەو خوێندكارانەش لــە هەوڵێكی تیرۆركردنیدا لە پاكســتان‬ ‫كــرد كە هــەوڵ بۆ ســەركەوتن دەدەن‌و ســاڵی ‪ 2012‬لەسەر دەســتی چەكدارانی‬ ‫تاڵیبــان دوای ئەوەی تەقــەی لێدەكرێ‌‪،‬‬ ‫"ئومێدەوارم بڕوانامە بەدەستبهێنن"‪.‬‬ ‫وتیشــی‪" ،‬من لە ئێســتادا لە كۆلێژی بە سەختی بریندار دەبێ‌‪ ،‬ئەویش بەهۆی‬

‫ئەو چاالكیانــەوە بوە لە پێناو مافەكانی‬ ‫مرۆڤــدا بەتایبەتــی بەرەنگاربونــەوە لە‬ ‫پێنــاوی مافی ئەو ژنانەدا كە خوێندنیان‬ ‫ێ زەوتكراوە‪.‬‬ ‫لـ ‌‬ ‫ێ‬ ‫ئێســتا مەالال لــەو كۆلێــژە دەخوێن ‌‬ ‫كە پێشــتر ســەرەك وەزیرانی پێشــوی‬ ‫پاكســتان (بــی نەزیــر بۆتــۆ) تیایــدا‬ ‫دەیخوێند‪.‬‬

‫نیوەی كچانی بریتانیا لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانەوە‬ ‫دوچاری گێچەڵی سێكسی دەبنەوە‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫لە نوێترین توێژینەوەی تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان لە‬ ‫بریتانیا‪ ،‬ئەوە ئاشــكرا كراوە كە نیوەی كچانی ئەو‬ ‫واڵتــە‪ ،‬كە تەمەنیان لە نێوان ‪ 18-11‬ســاڵیدان‪ ،‬لە‬ ‫رێگەی تــۆڕە كۆمەاڵیەتییەكانەوە دوچاری گێچەڵی‬ ‫سێكسیی‌و پێشێلكاری كەسایەتی دەبنەوە‪.‬‬ ‫بــە پێی ئــەم توێژینەوەیە لە نێــوان تەنیا چوار‬ ‫كچــدا‪ ،‬ســیانیان كــە دەكاتــە ‪ %73‬ناچاربــون كە‬ ‫ســكااڵ تۆمار بكــەن لە پێناو خۆپاراســتن لە وەی‬ ‫كە روبــەڕوی ئــەو گێچەڵەببنەوە لــە ئینتەرنێتدا‪،‬‬ ‫ئەویش لە رێگەی بلۆك كردن‌و خۆبەدورگرتنیان لە‬

‫بەكارهێنانی ئینتەرنێت‪.‬‬ ‫(تانیا بارون) ســەرۆكی جێبەجێكاری رێكخراوی‬ ‫(بــان)ی خێرخوازیی لــە بەدواداچونێكیدا ئەوەی‬ ‫راگەیاندوە "پێشــتر كچەكان پێیان راگەیاندوین كە‬ ‫دوچاری گێچەڵ‌و دەســتدرێژی سێكسیی بونەتەوە‬ ‫لــە قوتابخانــەكان‌و رۆژانەیــش لــە شــەقامەكاندا‬ ‫دوچاری ترس‌و تۆقاندن دەبنەوە"‪.‬‬ ‫ئەوەشــی راگەیانــد‪ ،‬كە ئەم روپێوییــە نوێیە لە‬ ‫بــارەی ئەم كێشــەیەوە ئــەوە دەردەخــات كە ئەو‬ ‫كچانــەی لە ژیانــی واقیعیدا دوچاری دەســتدرێژی‬ ‫‌و گێچەڵــی سێكســیی دەبنــەوە‪ ،‬قوربانیی هەمان‬

‫گرفتــن لە تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانیشــدا‪ ،‬بەو واتایەی‬ ‫لە ئێستادا ستەم بەرامبەر بە مێینە هەردو جیهانی‬ ‫واقیعی‌و ئینتەرنێتی گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫ئــەو گێچــەڵ‌و دەســتدرێژییانە زیاتــر خۆیــان‬ ‫ێ‬ ‫لــە ناردنــی نامــە و بەكارهێنانی وێنــەكان‌و بەب ‌‬ ‫رەزامەنــدی خۆیان‌و گۆڕینی وێنەكانیان لە رێگەی‬ ‫بەرنامەكانی فۆتۆشۆپەوە‪ ،‬هەستی ئەوەیان پێدەدا‬ ‫كە دوچاری دەستدرێژی بونەتەوە‪.‬‬ ‫رێــژەی ئەو كچانەیش كە ئــەم جۆرە گرفتانەیان‬ ‫نەبوە‪ ،‬زۆر كەمترە و دەگاتە رێژەی ‪.%40‬‬

‫ئاسۆیی‪:‬‬ ‫‪-1‬هۆكار ‪ +‬لێئەدرێ‌‪.‬‬ ‫ێ‌و ئەكرێ‌‪.‬‬ ‫‪-2‬باڵندەیەكە‪ ،‬ناكر ‌‬ ‫‪-3‬كەمێك «پ»‪ ،‬زویر‪ ،‬كانزایەكە‪.‬‬ ‫‪-4‬دۆست‪ ،‬لەتۆبەدایە‪ ،‬پیسییە‪.‬‬ ‫‪-5‬بە منداڵی السار دەوترێ‌‪.‬‬ ‫‪-6‬شارێكە لە عیراق‪ ،‬نیوەی پارو‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫‪-7‬تایبەتە بەسەر «پ»‪ ،‬سیری ب ‌‬ ‫سەر‪ ،‬خۆزگە‪.‬‬ ‫‪-8‬باڵــی گــرت‪ ،‬باڵندەیەكە «پ»‪،‬‬ ‫برایمی داماو (پ)‪.‬‬ ‫‪-9‬دوان لــە چــەو‪ ،‬نیــوەی بەهــێ‌‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە «پ»‪ ،‬پرسیارە‪.‬‬ ‫‪-10‬خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬كەسی فێڵباز «پ»‪ ،‬باڵندەیەكە‪،‬‬ ‫قومار دەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-12‬خواردنێكە‪ ،‬سەر ئەیناسێ‌‪.‬‬

‫ستونی‪:‬‬ ‫‪-1‬بەشێكە لە لەش ‪ +‬بەری دار پێش‬ ‫پێگەیشتنی‪.‬‬ ‫‪-2‬نیوەی بانە‪ ،‬گیانلەبەرێكە «پ»‪،‬‬ ‫لە تەڵەدایە‪.‬‬ ‫‪-3‬دوان لــە باق‪ ،‬پیتێــك ‪ +‬بەیانی‪،‬‬ ‫خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-4‬السار‪ ،‬زۆرجار هەڵئەكەوێ‌‪ ،‬خوایە‬ ‫دوربێ‌ لێمان‪.‬‬ ‫‪-5‬خەندە‪ ،‬دوان لە الس‪ ،‬دراوێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬پیتێك ‪ +‬شارۆچكەیەكە لە عیراق‪،‬‬ ‫ورچی عەرەب‪.‬‬ ‫‪-7‬پیتێــك ‪ +‬زۆر كــەس هەیەتــی‪،‬‬ ‫گەیشت‪.‬‬ ‫‪-8‬شین بو‪ ،‬جۆرە گیایەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬خواردن‪ ،‬بەشــێكە لەسەر «پ»‪،‬‬ ‫نیوەی هادی‪.‬‬ ‫‪-10‬وەك یەكــن‪ ،‬ســاردەمەنیەكە‪،‬‬ ‫هەوای تێ‌ ئەكرێ‌‪.‬‬ ‫‪-11‬بەشێكە لە لەش‪ ،‬بە چل فلس بو‬ ‫«پ»‪ ،‬نیوەی میاو‪.‬‬ ‫‪-12‬خواردنێكە ‪ +‬درەختێكە‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ونبو‬

‫پسپۆران هۆشداری‬ ‫لە پەرەسەندنی "رۆبۆتی بكوژ" دەدەن‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫زیاتــر لــە ‪ 100‬كەســی شــارەزا‪ ،‬كــە پســپۆڕن لــە‬ ‫دەزگاكانــی رۆبۆتی رێكخــراوی نەتــەوە یەكگرتوەكان‪،‬‬ ‫هانی گرتنەبــەری هەنگاوگەلێــك دەدەن‪ ،‬كە خوازیاری‬ ‫رێگرتنن لە پەرەپێدانی (رۆبۆتی بكوژ)‪.‬‬ ‫پســپۆرە زیرەكەكانــی پیشەســازی‪ ،‬لە نێویشــیاندا‬ ‫ئیلــون ماســكی ملیاردێــر‪ ،‬لــە وتارێكــی نێردراویانــدا‬ ‫بــۆ رێكخراوەكە‪ ،‬هۆشــدارییان لە (شۆڕشــی ســێیەمی‬ ‫جەنگــەكان)دا و تیایــدا هاتــوە كــە تەكنۆلۆژیــای (لە‬ ‫ناوبــەری خــاوەن خــودە كۆنتــرۆڵ) هاوشــێوەی‬ ‫(ســندوقی بەاڵكانە)‪ .‬ئەوەشیان خستۆتەڕو كە‬ ‫كات تەوەری كۆنترۆڵكردنی بابەتەكەیە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشــدا نزیكەی ‪ 116‬پســپۆر‪،‬‬ ‫داوای ســەپاندنی قەدەغەكردنــی‬ ‫بەكارهێنانــی رۆبۆتیــان كــردوە لە‬ ‫كەرتی كۆنترۆڵكردنی چەكەكاندا‪.‬‬ ‫باسیان لە وەیش كردوە كە‬ ‫دەكرێت ئەوە ببێتە چەكێك‬ ‫لــە هێرشــی تیــرۆردا‪،‬‬ ‫یــان بەكارهێنانــی‬ ‫بەزانینی ستەمكاران‌و‬

‫تیرۆرستان دژی دانیشتوانی بێتاوان‪ ،‬یان دزەپێكردنی بۆ‬ ‫ئەنجامدانی شتگەلێك بە رێگایەكی نەخوازراو‪.‬‬ ‫نامــەی ئــەو پســپۆرانە هەڕەشــەیەكی توندیــش‬ ‫لەخۆدەگرێــت كە دەڵێن‪ :‬كاتێكی زۆرمان لەبەردەســتدا‬ ‫نییە بۆ لێپێچینەوە‪.‬‬ ‫رۆبۆتی بكوژ چییە؟‬ ‫ێ كە‬ ‫بــە چەكێكــی خــودە كۆنتــرۆڵ هەژمــار دەكــر ‌‬ ‫ێ دەســتتێوەردانێكی مرۆیی‬ ‫دەتوانێت ئامانجەكانی بە ب ‌‬ ‫هەڵبژێرێت‪ ،‬لە ئێســتادا نائامادەیە‪ ،‬بەاڵم پێشــكەوتنی‬ ‫تەكنۆلــۆژی لــەم بــوارەدا‪ ،‬دەیكاتە بابەتێــك كە هاتنە‬ ‫ئارای لە جیهانی واقیعدا نزیك بێت‪.‬‬ ‫هەروەهــا‪ ،‬پشــتیوانانی بیرۆكــەی (رۆبۆتــی بكوژ)‪،‬‬ ‫لــەو باوەڕەدان كــە رەنگە یاســاكانی هەنوكەی جەنگ‪،‬‬ ‫بەس بن بۆ روبەڕوبونەوەی هەر كێشەیەك كە لە دۆخی‬ ‫پەرەپێدانیــدا بێتە ئاراوە‪ ،‬بڕیاری زەرورەتی ســەپاندنی‬ ‫ێ گرتنە بــەری هەنگاوی‬ ‫وەســتانێكی كاتییانــدا‪ ،‬بە بــ ‌‬ ‫راشــكاویی قەدەغــە كــردن‪ ،‬لــە كاتێكــدا كــە نەیارانی‬ ‫رۆبۆتەكە لەو باوەڕەدان كە (رۆبۆتی بكوژ)‪ ،‬هەڕەشەیەكە‬ ‫بۆ مرۆڤایەتی‌و پێویســتە هەر (وەزیفەیەكی كوشتن)ی‬ ‫ئۆتۆماتیكی قەدەغە بكرێ‌‪.‬‬

‫ناوی هاوینەهەوارێكە‬ ‫مــەردان – كەســیرە – رۆســتەمی زاڵ – میــرو –‬ ‫زەنجەفیــل – تــەرازو – مەلەك – الس – شــەمام –‬ ‫حەوت – ساالر – بازو – پان – خەفاف – شەمەتلینكە‬ ‫– قەزافی – بەنج – كەفیل – تەڵەمشــكێن – نۆزدە‬ ‫– تەوار – زەنگ – سەرما – شەیدا – ژن ‪ -‬چیك‬

‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫لەفێستیڤاڵی فیلمی‬ ‫نێودەوڵەتی سلێامنیدا‬ ‫خەاڵتی‬ ‫تەهای كەریمی‬ ‫بۆ ؟!‬ ‫خەاڵتــی تەهــای كەریمــی بــۆ ســینەماكاری منونەیــی‪ ،‬یەكێكــە‬ ‫لــەو خەاڵتانــەی كەلەهــەردوو خولــی فێســتیڤاڵدا ئامادەیــی‬ ‫هەیــەو بڕیــارە بــۆ ســەرجەم خولەكانیــر بەردەوامیــی‬ ‫هەبێــت ‪.‬‬ ‫لەخولــی یەكەمــدا ســینەماكار شــەماڵی عەبــەڕەش لەپــای‬ ‫هەوڵەكانــی لەبــواری خزمەتكردنــی ســینەمای كوریــدا ئــەم‬ ‫خەاڵتــەی بەدەســتیهێنا‪ ،‬بۆیــە دەپرســین خەاڵتــی تەهــای‬ ‫كەریمــی بــۆ؟ كێیــە ئــەو هونەرمەنــدەی لەخولــی دووەمــدا‬ ‫ئــەو خەاڵتــە دەبــات ؟!‬ ‫هونەرمەنــدی ســینەماكار تەهــای كەریمــی لەدایكبــووی‬ ‫‪1978‬ی شــاری بانــەی رۆژهەاڵتــی كوردســتانە و‪ ،‬ســاڵی‬ ‫‪ 2014‬لەزانكــۆی هونــەری تــاران ‪ ،‬بەكالوریۆســی لەبــواری‬ ‫دەرهێنــان وەرگرتــووەو ‪ ،‬خاوەنــی (‪)23‬بەرهەمــی كــورت و‬

‫‪No. (623) 28-08-2017‬‬

‫درێــژی ســینەمایی بــووە ‪.‬‬ ‫هەروەهــا خاوەنــی چەندیــن فیلمــی دۆكیۆمێنتــەری‬ ‫ســینەمایی و تەلەفیزیۆنــی و‪ )4( ،‬فیلمــی كورتــی داســتانی‬ ‫بــووە بەناوەكانــی ( ســنوری ژیــان و زریــان ‪ ،‬ســەمای‬ ‫مروارییــەكان و كوێســتانی ســپی) و چەندیــن بەرهەمــی‬ ‫تــری وەك ( نــەوت شــێرپەنجەی شــارەكەم‪ 1001 ،‬ســێو )‬ ‫ی ســازكردووە ‪ .‬هەروەهــا فیلمــی كوێســتانی قەندیلــی‬ ‫نووســیوە و‪ ،‬دواتــر هەرخــۆی كاری دەرهێنانــی بۆكــردووە‪.‬‬ ‫مەخابــن لــە شــەوی ‪ 2013/5/29‬لــە شــەقامی برایــم پاشــای‬ ‫شــاری ســلێامنی بــە رووداوی هاتوچــۆ گیانــی لەدەســتدا‪.‬‬ ‫لەوتەمەنــە كورتەیــدا كەتەنهــا (‪ )35‬بەهــار بــووە ‪،‬خاوەنــی‬ ‫چەندیــن خەاڵتــی ناوخۆیــی و جیهانــی بــووە دواهەمیــن‬ ‫بەرهەمــی تەهــای كەریمــی فیلمــی (‪ 1001‬ســێو )بــووە‬ ‫كــەدوای مەرگــی خــۆی‪ ،‬لەواڵتــی ئیتالیــا و لەفێســتیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتــی رۆمــادا لــە ســاڵی (‪ )2013‬خەاڵتــی باشــرین‬ ‫فیلمــی دۆكیۆمێنتــەری ســاڵی بــردووە‪ ،‬ســاڵی ‪ 2014‬لەواڵتــی‬ ‫ئوس ـرالیا لەفێســتیڤاڵی (ئاســیا پاســیفیك) كــە بــە ئۆســكاری‬ ‫ئاســیا نــارساوە خەاڵتــی باشــرین فیلمــی دۆكیۆمێنتــەری‬ ‫بــردووە ‪.‬‬ ‫هەروەهــا دوای تێپەربوونــی ‪ 26‬ســاڵ بەســەر پرۆســەی‬ ‫ئەنفالــدا فێســتیڤاڵی فیلمــی كــوردی بەڵگەنامەیــی لــە‬ ‫لەنــدەن بەفیلمــی (‪1001‬ســێوە ) ئــەم یــادەی ســازكرد ‪.‬‬ ‫هــاوكات فێســتیڤاڵە جیهانییــەكان وەك (ئێــران‪ ،‬هندســتان‪،‬‬ ‫بەریتانیــا و توركیــا‪ ،‬ئیامراتــی یەكگرتــوی عربــی‪ ،‬هۆڵەنــدا‪،‬‬ ‫ئیســپانیا‪ ،‬ئیتالیــا‪ ،‬بەرازیــل‪ ،‬ئەملانیــا‪ ،‬رۆمانیــا‪ ،‬ئەلبانیــا)‬ ‫بەرهەمەكانــی تەهــای كەریمیــان پیشــانداو چەندیــن‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫خەاڵتیــان بردۆتــەوە‪.‬‬ ‫هەرچەنــد خەرمانــی كارەكانــی دوو هێنــدەی تەمەنــی‬ ‫خــۆی بــوون‪ ،‬مەخابــن مەرگــی نــاوادە لــەوە زیاتــر مــەودای‬ ‫نــەدا و خــۆی و بەشــێك لەهونــەری ســینەمای كوردیشــی‬ ‫بەجوانەمەرگــی بەجێهێشــت ‪.‬‬ ‫لێــرەوە وەك رێزلێنانێــك بــۆ گەورەیــی و شــكۆمەندی ئــەم‬ ‫ســینەماكارەی كــورد‪ ،‬فێســتیڤاڵی فیلمــی نێودەوڵەتــی‬ ‫ســلێامنی بڕیاریانــدا خەاڵتــی تەهــای كەریمــی لەســەرجەم‬ ‫خولەكانــدا ببەخشــن‪ ،‬دیــارە ئەمــەش وەك درێــژە پێــدەری‬ ‫ئــەو خەاڵتــەی كەتەنهــا بــۆ یەكجــار لەشــاری بانــەی‬ ‫رۆژهەاڵتــی كوردســتان لەمنایشــێكی تایبەتــدا دراوە‬ ‫بەباشــرین دەرهێنــەر ( تۆفیــق ئەمانــی )بــۆ فیلمــی ماڵــی‬ ‫مێروولــەكان دواتــر بەهۆكارێكــی نادیــار ڕاگیــرا‪ .‬هەربۆیــە‬ ‫كۆمپانیــای مەســتی فیلــم و كاكــە هاورێــی بـرای هونەرمەنــد‬ ‫دوای راوێــژ بڕیاریانــدا و داواشــیلێكرا هەرخۆشــی خەاڵتــی‬ ‫هونەرمەنــدی جوانەمەرگــی بــرای ببەخشــێت بەداخــەوە‪...‬‬ ‫جارێكــی تــر خــەم بەرۆكــی گرتنــەوەو دوای چەنــد رۆژێــك‬ ‫هەواڵــی مەرگــی نــاوادەی ئەویشــیان لــە هندســتانەوە‬ ‫بەنەخۆشــی كتوپــڕ پێگەیشــت ‪.‬‬ ‫درود بۆگیانــی پاكــی تەهــای كەریمــی و كاكــە هاورێــی‬ ‫برایــی و لێــرەوە فێســتیڤاڵ وەك وەفایــەك بــۆ هونەرمەنــدی‬ ‫ســینەماكاری جوانەمــەرگ بڕیــارە هەمــوو خولێــك ئــەو‬ ‫خەاڵتــە ببەخشــێت ‪.‬‬ ‫راگەیاندنی فێستیڤاڵ‬

‫‪REKLAM‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫چیرۆكێکی عەباس بۆسکانی‬ ‫دوو شیعری ڕاهۆز کامەران و ئاکار محەمەدی‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )565‬دووشەممە ‪ 2017/8/28‬پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫فەرهاد پیرباڵ دەبێتە ‪ ٥٦‬ساڵ‬

‫ساڵڕۆژی لەدایکبوونی نووسەری موالزم تەحسین و شتی تریش‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫دوکتۆر فەرهاد پیرباڵ‪ ،‬لەناو دنیای ئێمەدا‪،‬‬ ‫تەنانەت الی ئەو کەسانەش کە ئەهلی ئەدەبیات‬ ‫و خوێندنەوە نیین ناوێکی ئاشنایە‪ .‬ئەو شاعیر‪،‬‬ ‫چیرۆکنووس‪ ،‬ڕۆژنامەنووس‪ ،‬شانۆنامەنووس‪،‬‬ ‫وەرگێڕ‪ ،‬ئەکتەر‪ ،‬مامۆستای زانکۆ و تەنانەت‬ ‫دەتوانین وەک چاالکوانێکیش ناوی بەرین‪.‬‬ ‫پیرباڵ لە زیاد لە بوارێکدا جێدەستی دیارە و‬ ‫لە هوار بوارێکدا توانیویەتی بە هەر شێوازێک‬ ‫بێت سەرنجەکان بە الی خۆیدا ڕابکشێت‪.‬‬ ‫پیرباڵ‪ ،‬کە یەکەمین کتێبی لە ساڵی‬ ‫‪ ١٩٨٨‬بە نــاوی «ماڵئاوا ئەی واڵتــی من»‬ ‫باڵو کردووەتەوە‪ ،‬بوێرانە نەک هەر دەستی‬ ‫بۆ حەرامەکانی ناو کۆمەڵگە بــردووە‪ ،‬بگرە‬ ‫حەرامە تەکنیکییەکانیشی تاقی کردووەتەوە‬

‫و هەوڵی داوە بە شێوازێکی تازە چیرۆکێکی‬ ‫هەزاربارە بگێڕێتەوە‪ .‬ئەو تەکنیکانەی کە‬ ‫ئەو لە ڕۆمانەکانی «منداڵباز»‪« ،‬مــوالزم‬ ‫تەحسین و شتی تریش»‪ ،‬یان نۆڤلێتی «مار‬ ‫و زارەکان»ـدا بە کاری دەهێنێت‪ ،‬ئەدەبیاتی‬ ‫ئەو بە نەمری دەهێڵنەوە‪ ،‬چونکە هەوڵی داوە‬ ‫بە پێچەوانەی ڕەوتی باو و کۆنینەی دنیای‬ ‫گێڕانەوەوە‪ ،‬بگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫فەرهاد پیرباڵ وەک شاعیر زیاتر لە هەر‬ ‫ژانرێکی دیکە ناسرا‪ ،‬چونکە شیعری لە نهۆمە‬ ‫بەرزەکانی ماناگەرایی و ناڕاستەوخۆیییەوە‬ ‫هێنایە سەر شەقامەکان‪ .‬ئەمەش شێوازێکی ئەو‬ ‫بوو کە دەشێ بە دڵی نوخبەی ئەدەبی نەبێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بیرکردنەوەی شیعریی ئەو وایە کە شیعر‬ ‫بۆ ئەو خەڵک و گەنجانە بنووسێت کە ئەم‬ ‫(شاعیر) خەمیان بۆ دەخوات‪ ،‬بۆیە بە الیەوە‬

‫ئاسایی بوو کە جارجار لە کاتی خوێندنەوەی‬ ‫شیعرەکانیدا‪ ،‬واز لە خودی شیعرەکە بهێنێت و‬ ‫ئاماژە بە ڕووداوی بەرجەستەی ناو کۆاڵنەکانی‬ ‫هەر بۆ نموونە «تەعجیل» بدات‪ ،‬ئەمەش بەو‬ ‫مانایەی کە شیعری ئەو سەر بە دنیایەکی‬ ‫غەریب و نەناسراو نییە‪ ،‬بەڵکوو ئەدەبیاتێکە‬ ‫لە نزیک خۆمان‪ ،‬لە نزیک کورد‪ ،‬ڕووی داوە‪.‬‬ ‫پیرباڵ سااڵنێکی لە ئــێــران‪ ،‬ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫دانیمارک و فەڕەنسا بەسەر بــردووە‪ .‬زمانی‬ ‫فەڕەنسیی بە باشی دەزانێت و ئەو شیعرانەی‬ ‫کە لەو زمانەوە وەری گێڕاون بیرکردنەوەی ئەو‬ ‫بۆ شیعر دەردەخــەن‪ ،‬کە شاعیرانێکی وەک‬ ‫پۆل ئێلوار و ژاک پریڤەری کردووە بە کوردی‪.‬‬ ‫لە گەڕانەوەیدا لە فەڕەنساوە بۆ کوردستان‪،‬‬ ‫بە دیاریکراوی بۆ هەولێر‪ ،‬بە شیعریی وێنەیی‪-‬‬ ‫یاخود نیگارەشیعڕەوە گەڕایەوە‪ ،‬کە دواتر‬

‫چەندێک لە شاعیرانی هاوڕێیشی لە هەولێر‪،‬‬ ‫بەو شێوازە هێندێک شیعریان نووسی‪.‬‬ ‫پیرباڵ هەرکات بێدەنگ بووبێت‪ ،‬خوێنەرانی‬ ‫چاوەڕێی ئەوەیان کردووە لە پڕ بە جۆرێکی‬ ‫تر دەربکەوێتەوە‪ .‬ئەو هەرجارە و پڕۆژەیەکی‬ ‫هەبووە‪ .‬یەکێک لە پڕۆژەکانی گرووپ‪-‬گۆڤاری‬ ‫وێــران بــوو‪ ،‬کە لەوێشدا بە سەرپەرەشتیی‬ ‫خۆی‪ ،‬هەوڵیان دەدا بچنە ئەو ڕووبەرانەوە کە‬ ‫قەدەغە بوون‪ .‬هەر لەو گۆڤارەدا پیرباڵ هەوڵی‬ ‫دەدا نووسەرە گەنجەکانی دنیای ئەدەبیاتی‬ ‫کــوردی بناسێنێت‪ .‬جوانترین وەسفێک بۆ‬ ‫ئەو گرووپە‪ ،‬ئەندامێکی گرووپەکە‪ ،‬عەباس‬ ‫عەبدوڵاڵ یووسف دەیکات‪« :‬جووجکە بۆ‬ ‫ئــەوەی لە دایک بێت‪ ،‬دەبێت قەپێلکەکەی‬ ‫خۆی وێران بکات‪».‬‬ ‫فەرهاد پیرباڵ کە ‪ ١٩٦١/٨/20‬لە هەولێر لە‬

‫نووسەرانی عەرەب و کوردی کۆکردەوە‬

‫مەحموود دەروێش لە هەولێر بوو‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬

‫لە شەشەمین ساڵیادی کۆچی دوایی شاعیری‬ ‫فەلەستینی مــەحــمــوود دەروێــــش‪ ،‬لــە الیــەن‬ ‫کونسوڵخانەی فەڵەستینی لە هەولێر بە هاوکاری‬ ‫وەزارەتــی ڕۆشنبیریی حکوومەتی هەرێم چەند‬ ‫چاالکییەکی فراوانیان بۆ ئەو شاعیرە بەڕێوە‬ ‫برد‪ ،‬کە تیایدا کۆمەڵێک سیمینار و چاالکیی‬ ‫جۆراوجۆری لەخۆ گرتبوو‪.‬‬ ‫د‪.‬نـــــــەوزاد ئــەحــمــەد ئـــەســـوەد‪ ،‬کـــە بە‬ ‫لێکۆڵینەوەیەک‪" :‬محمود درویش والكرد‪ -‬قصیدە‬ ‫(لیس للكردی اال الریح) نموذجا" بەشدار بوو‪،‬‬ ‫ئاماژەی بەوە دا‪ ،‬لە پێشەكیدا باسی كاریگەریی‬ ‫شیعری بەرگریی فەلەستینی كــردووە لەسەر‬ ‫شیعری بەرگریی كوردی‪ ،‬بەتایبەتی شاعیرانی‬ ‫وەك مەحمود دەروێش و سەمیح ئەلقاسم و موعین‬ ‫بەسیسۆ‪ ،‬لەسەر شاعیرانی كورد بەتایبەتی لەتیف‬

‫هەڵمەت و شێركۆ بێكەس و ڕەفیق سابیر لە‬ ‫حەفتاكان و هەشتاكانی سەدەی بیستەمدا‪.‬‬ ‫ئــەو بە ڕەخــنــەی چــاودێــری وت‪" :‬مەحمود‬ ‫دەروێش تەنها دوو قەسیدەی بۆ كورد نووسیوە‬ ‫ئەویش لە یەكێكیان پەشیمان بۆتەوە بەناونیشانی‬ ‫(كوردستان) چونكە لە سەرجەمی بەرهەمە‬ ‫شیعرییەكانیدا الیبردووە‪ .‬پاشان باسی قەسیدەی‬ ‫(لیس للكردی اال الریح– جگە لە (با) كورد‬ ‫چیتر شك نابات‪ ،‬كرد‪ ،‬ماناو دەاللەتی (با)ی لە‬ ‫قەسیدەكەدا شیكردەوە‪ ،‬بەو پێیەی با هەمیشە‬ ‫بزۆك و جواڵوەو لە شوێنێكدا سەقامگیر نابێت‬ ‫ێ لە‬ ‫و كات و شوێنی دیاریكراوی نییە‪ ،‬كە هەند ‌‬ ‫سیفەتەكانی با تا ئەندازەیەكی زۆر لە كورد و‬ ‫مێژووی كوردیشدا هەیە‪".‬‬ ‫هەمان ڕۆژ‪ ،‬عەبدوڵاڵ تاهیر بەرزنجی‪ ،‬باسێكی‬ ‫پێشكەش كرد بە ناونیشانی "تجلیات المثاقفة فی‬ ‫الشعر الكردی‪ -‬محمود درویش ومحمد الماغوط‬

‫نموذجا" كە تیایدا باسی هاوڕۆشنبیری نێوان‬ ‫میللەتانی كرد و جەختی لەسەر ئەوە كرد كە‬ ‫ێ‬ ‫ڕۆشنبیریی هیچ نەتەوەیەك ناتوانێت بەب ‌‬ ‫تیشكی ڕۆشنبیری میللەتانی تر نەشونما بكات و‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬لەم ڕووەوە باسی پەیوەندیی شیعری‬ ‫عەرەبی و فەلەستینی و كوردیی بە نموونە‬ ‫هێنابووەوە‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵ تاهیر بەرزنجی بە ڕەخنەی چاودێری‬ ‫ڕاگەیاند‪" :‬دوو ئەزموونی جــیــاوازی شیعریی‬ ‫عەرەبییم هەڵبژاردبوو‪ ،‬یەكەمیان مەحمود دەروێش‬ ‫كە بە خاكەوە لكابوو‪ ،‬لەگەڵ ئەزموونی محەمەد‬ ‫ماغوت كە لە ئەزموونی مەحمود جیاوازەو جەخت‬ ‫لە دووركەوتنەوە و گوتاری گلەیی لە نیشتیمان‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬ئەو پرسیارەم ورووژانــد كە كەی و‬ ‫چۆن چۆنی نێوەندی ئەدەبی كوردی پێشوازییان‬ ‫لەشیعری ئەم دووشاعیرە جیاوازە كردووە‪".‬‬

‫دایک بووە و لە ئێستادا ‪ ٥٦‬ساڵیەتی‪ ،‬زەمانێک‬ ‫بەسەر دەستی گەنجەکانەوە لە ڕیزی پێشی‬ ‫پێشەوەی خۆپیشاندانەکاندا بوو‪ ،‬لە ئێستادا‬ ‫بە هۆی هەڵوێستە سیاسییەکانییەوە کەمتر‬ ‫ئەو خوێنەر و هەوادارانەی ماوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا‬ ‫هەن خوێنەرانێک کە هەڵوێستی سیاسیی‬ ‫ئەو و ئەدەبیاتەکەی لێک جیا دەکەنەوە‪،‬‬ ‫چونکە پیرباڵ هەر هەڵوێستێکی هەبێت‪،‬‬ ‫هێشتا ڕۆمانەکانی «پیاوێکی شەبقەڕەشی‬ ‫پاڵتۆڕەشی پێاڵوشین»‪« ،‬سەنتیاگۆ دی‬ ‫کۆمپۆستێلال»‪« ،‬منداڵباز» و «هۆتێل‬ ‫ئەورووپا» و چەندان کاری دیکەی‪ ،‬لە جوانترین‬ ‫کتێبەکانی نێو کتێبخانەی کوردین‪ ...‬کەواتە‪:‬‬ ‫پەنجاوشەش‌ساڵەی جەژنی لەدایکبوونت پیرۆز‬ ‫بێت دوکتۆر فەرهاد پیرباڵ‪.‬‬

‫ناوەندی ئەندێشە چەد کتێبێکی نوێ باڵو دەکاتەوە‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ناوەندی ڕۆشنبیریی ئەندێشە لە درێــژەی کار‬ ‫و چاالکییەکانیدا لە پێگەی ئەلیکترۆنیی خۆی لە‬ ‫فەیسبووک ڕایگەیاند کە بەم نزیکانە ‪ 8‬کتێبی نوێ‬ ‫باڵو دەکاتەوە‪ ،‬کە تێیدا چەندین کتێبی گرنگ و‬

‫تایبەتمەندیی تێدایە و هەر لەم زنجیرەیەدا هەرسێ‬ ‫بەرگی نوێترین ڕۆمانی بەختیار عەلی بە ناوی کەشتیی‬ ‫فریشتەکان باڵو دەکرێتەوە و وا بڕیارە بەر لە ڕۆژانی‬ ‫جەژن بگاتە دەستی خوێنەران و ئەدەبدۆستان‪.‬‬ ‫کتێبەکان‪ -١ :‬کەشتیی فریشتەکان‪ /‬بەرگی یەکەم‪،‬‬ ‫دووەم و سێیەم‪ -٢ .‬گەشتێک بە ڕۆحــی شاری‬

‫مۆسیقارە سپییەکاندا‪ ،‬هەورامان ئەنوەر‪ -٣ .‬کۆتەڵی‬ ‫ڕۆژ‪ ،‬کازۆ ئیشیجۆرۆ و‪ :‬جەوهەر مەحمود داراغا‪/‬‬ ‫‪ -٤‬نرکەی چیاکە‪ /‬یاسۆناری کاواباتا و‪ :‬جەوهەر‬ ‫مەحمود داراغا‪ -٥ .‬میرنشینی خاک و خۆڵ‪ ،‬نەبەز‬ ‫گۆران‪ -٦ .‬ئەزموونەکان‪ ،‬ئەلبێرکامۆ و‪ :‬سامان کەریم‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )565‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/8/28‬‬

‫سیحری خۆكوشنت‬

‫««‬

‫لە سارا كەینەوە بۆ ڕێن هانگ‬ ‫شوان ئەحمەد‬ ‫(زۆرجار بۆنی خوێن لە ژورەكەم دێت و‬ ‫دەرگای خۆكوشتن دادەخەم‪.‬‬ ‫زۆرجار بۆنی ژیان لە ژورەكەم دێت و‬ ‫دەرگای خۆكوشتن دەكەمەوە)‪.‬‬ ‫ڕامیار مەحمود‪-‬‬‫لە پاڵ سیحری زێندەگی و ژیانكردندا‪،‬‬ ‫هەمیشە شتێكی دیكەش هەبووە‪ ،‬ناوی‬ ‫ئەفسونی خۆكوشتن و دەستبەرداریی‬ ‫زیندوومانەوە بووە‪ .‬لە پاڵ هەڵپەكردن و‬ ‫باوەشكردنی زۆرێك بە ژیاندا‪ ،‬كەسانێكیش‬ ‫هەن وێڵی مەحفبونەوە و ڕایكردنی ژیانن‪،‬‬ ‫بە تاسەی خۆكوشتنەوە‪.‬‬ ‫هەندێك هەن وەها ئولفەت بە ژیانەوە‬ ‫دەگرن‪ ،‬نەبرین و نەخەمۆكی و نەپرسیار و‬ ‫نەئازار و نەدادڕان‪ ،‬یەخەیان پێناگرێ‌ و دنیا‬ ‫بە پڕی و بێ‌كێشە دەبینن‪.‬‬ ‫لەوالشەوە عەشاماتێك مرۆڤی دڵشكاو‬ ‫هەن كە ژیــان قەپاڵی گــەورەی لێگرتون‬ ‫و بــیــابــان و چــۆڵــەوانــیــەكــی گــەورەیــان‬ ‫بەكۆڵەوەیەو شەبەقی برین و تــرس و‬ ‫نیگەرانی و گریەوزاریەكی قوڵ‪ ،‬بەڕۆح و‬ ‫سیمایانەوە بەدی دەكرێت‪.‬‬ ‫ڕۆژانە گوێ‌بیستی خۆكوشتنی ئەم و ئەو‬ ‫دەبین‪ ،‬چ لێرە بێت یان لە جوگرافیا و‬ ‫كیشوەرەكانی دیكە‪.‬‬ ‫مرۆڤەكان خۆیان دەكوژن و هەریەكەیان‬ ‫بــە بەهانەیەك و هــەر كەسێكیشیان‪،‬‬

‫حیكایەتی خــۆیــان هــەیــە‪ .‬نمونەكانی‬ ‫خۆكوژی لەنێو ئەدیبان و هونەرمەندان و‬ ‫بەهرەمەنداندا ‪ ،‬ئێجگار زۆرە‪.‬ساڵی ‪2007‬‬ ‫خانمە شاعیرو ڕۆژنــامــەنــوســی لوبنانی‬ ‫جومانە حەداد‪ ،‬كتێبێكی قەوارە گەورەی‬ ‫(‪ )655‬الپەڕەیی تەرخانكرد‪ ،‬بۆ سەدوپەنجا‬ ‫لەو شاعیرانەی لە سەدەی بیستەمدا خۆیان‬ ‫كوشتووە‪.‬‬ ‫شاعیرێك گەلێك كە زۆربەیان لەتەمەنی‬ ‫الوێتیدا ماڵئاوایی لە ژیان دەكەن (یۆخن‬ ‫كلیبێر‪ ،‬تۆر ئۆڵفن‪ ،‬ئیبراهیم زایر‪ ،‬ئیلهامی‬ ‫سسیاك‪ ،‬سلڤیابالس‪ ،‬چیزاری باڤیتزی‪،‬‬ ‫ئەلفۆنسینا ستروبینی‪ ،‬كان ئێرین و‪...‬‬ ‫هتد)‪.‬‬ ‫ئەڵبەت ژمــارەكــە هــەرئــەوەنــدە نییەو‬ ‫نمونەی زۆرتر لەوە‪ ،‬لەدەرەوەی ئەو كتێبەدا‬ ‫دەبینین‪ .‬نمونەی وەك ئۆتۆ واینینگەر‬ ‫(‪ .)1903 -1800‬ئەو گەنجە نەمساییەی‬ ‫لەتەمەنی بیست وسێ‌ ساڵیدا و لەئۆكتۆبەری‬ ‫‪ ،1903‬گوللەیەك دەنێت بەسەردڵی خۆیەوە‬ ‫و ماڵئاوایی لە ژیان دەكات‪.‬‬ ‫ئــەم گەنجە بــەهــرەمــەنــدەی‪ ،‬لەشاری‬ ‫ڤییەننا ژیــاوە و هاوسەردەمی سیگمۆند‬ ‫فرۆیدی هاونیشتمانی بووە‪.‬بەپێی ئەو‬ ‫دەستنوسانەی لەدوای بەجێ‌ ماوە‪ ،‬هەندێ‌‬ ‫پێیان وایە بەشێكی گرنگی تیۆریاكانی فرۆید‬ ‫لەبواری دەرونشیكاریدا‪ ،‬سەرچاوەكانیان‬ ‫نوسین و بیروبۆچونەكانی ئۆتۆ واینینگەرە‬ ‫و ئەو لەپێش فرۆیدا‪ ،‬باسی لەو بابەتانە‬ ‫كردووە كەباس لەنەست و دەرونی مرۆڤ‬ ‫دەكەن‪.‬‬

‫لـــەم ســااڵنــەی ڕابـــردوشـــدا سیحری‬ ‫خــۆكــوشــتــن دوو بــەهــرەمــەنــدی دیكە‬ ‫فریودەدات‪ ،‬یەكێكیان لەبەریتانیا و ئەوی‬ ‫دیكەیان لەچین‪(.‬سارا كەین و ڕین هانگ)‪..‬‬ ‫كەین لەدایك بووی ‪/3‬شوباتی‪.1971 /‬‬ ‫ئەكتەر و شانۆنامە نووس بووە و درامای لە‬ ‫زانكۆی بریستۆڵ خوێندووە‪.‬‬ ‫بەو چەند تێكستە كەمەی نوسیویەتی‪:‬‬ ‫(تەقینەوەكان‪ ،‬ئەڤینی ڤایدار‪ ،‬ڕزگاربوو‪،‬‬ ‫تینووێتی‪ ،‬شێتەكەی سەعات ‪،)48:4‬‬ ‫توانی بەشێوەیەكی گشتی فۆرمی شانۆ لە‬ ‫ئەوروپادا بگۆڕێت‪.‬‬ ‫كێشەی سارا كەین‪ ،‬ئەو خەمۆكیە قوڵ و‬ ‫درێژخایەنە دەبێت كە بەرۆكی دەگرێت و لێی‬ ‫نابێتەوە‪ .‬ئەوەش لەتێكستە شانۆییەكانیدا‬

‫ڕەنگی داوەتەوە و ئەو تاریكی و نیگەرانی‬ ‫و خەمۆكیانەی ناخی‪ ،‬گواستراوەتەوە ناو‬ ‫دەقەكانی‪.‬‬ ‫دوای تەقەلالیەكی شكست خــواردو‬ ‫بــۆ مــاڵــئــاوایــكــردن لــەژیــان‪ ،‬رۆژی ‪/19‬‬ ‫شوباتی‪ ،1999/‬لەناو تەوالێتی یەكێك لە‬ ‫نەخۆشخانە دەرونیەكانی شاری لەندەندا‪،‬‬ ‫بەقەیتانی پێاڵوەكانی خۆی دەخنكێنێت و‬ ‫لەتەمەنی بیست و هەشت ساڵیدا كۆتایی‬ ‫بە ژیانی دێنێ‌‪ .‬لە تینوێتیدا (‪ )1998‬كە‬ ‫بەتاریكترین تێكستەكانی خۆیی دەداتە‬ ‫قەڵەم‪ ،‬لەزاری یەكێك لەكارەكتەرەكانیەوە‬ ‫دەڵــێــت‪( :‬خــۆكــوشــتــن قــوتــاربــوونــە لە‬ ‫پوچگەرایی و بەتاڵی ڕۆحی)‪ .‬شەش مانگ‬ ‫بەر لە ئێستاش‪ ،‬فۆتۆگرافەر و شاعیری‬ ‫چینی ڕێن هانگ كە لەدایك بووی ساڵی‬ ‫‪ 1987‬و بەهۆی فۆتۆ سەرنج ڕاكێشەكانیەوە‬ ‫ناوبانگی پەیداكردبوو‪ ،‬ڕۆژی ‪-24‬شوباتی‪-‬‬ ‫‪2017‬و لــە تەمەنی بیست و نۆساڵیدا‬ ‫ماڵئاوایی لە ژیان دەكات‪.‬‬ ‫ڕێن هانگ لە نهۆمی ‪ 28‬باڵەخانەیەكەوە‬ ‫(لــە بەیژینی پــایــتــەخــت)‪ ،‬خــۆی فڕێ‌‬ ‫دەداتــەخــوارەوە‪ .‬ئەمیش وەك سارا كەین‬ ‫بــەدەســت خەمۆكیەكی دورودرێـــــژەوە‬ ‫موبتەالبوو‪ ،‬بۆیە هەروەك ئەو لەوتەمەنی‬ ‫گەنجێتیەدا خۆی دەكوژێت‪.‬‬ ‫یاداشتەكانی بەناوی (خەمۆكی من)‬ ‫ەوەیــــەو ســاڵــی ‪ 2013‬نــوســیــویــەتــی و‬ ‫ئێستاش چاپی كوردیەكەی لەبەر دەستی‬ ‫خوێنەراندایە‪ ،‬بەناوی (نامەوێ‌ زۆر زوو‬ ‫بمرم)‪.‬‬

‫جیهانی هایۆ میازاكی‬

‫پشتیوان کەمال‬ ‫ل ‌ه یابان‪ ،‬هایۆ میازاكی ته‌نه‌ا ده‌رهێنه‌رێكی‬ ‫فیلمی ئه‌نیمه‌یشن نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو بیركه‌ره‌و‌ه و‬ ‫فه‌یله‌سووفیشه‌‪.‬‬ ‫باسكردنی هایۆ میازاكی و به‌رهه‌مه‌كانی‪،‬‬ ‫‌یه ئاسا ‌ن نیی ‌ه ك ‌ه بچیت و باسی‬ ‫به‌و شێوه ‌‌‬ ‫فیلمێكی ئاستبه‌رزی ئه‌نیمه‌یشنیی ئه‌و‬ ‫‌ره بكه‌یت‪ .‬تێڕوانینی زۆر زیاتر له‌وه‌ی‬ ‫ده‌رهێنه ‌‌‬ ‫ل ‌ه خۆیدا هه‌ڵگرتووه‌‪ .‬به‌ڕاستی فیلمه‌كانی‬ ‫مانای ئه‌و‌ه ده‌به‌خشن ك ‌ه ب ‌ه قووڵی ببیته‌‬ ‫ڕه‌خنه‌گری ئه‌و جیهانه‌ی تیایدا ده‌ژیــت و‬ ‫ته‌نانه‌ت ببیت ‌ه ڕه‌خنه‌گری خودی خۆشت‪.‬‬ ‫ل ‌ه مــاوه‌ی هه‌موو ئه‌م سااڵنه‌ی ڕابــردوودا‪،‬‬ ‫ئه‌م ده‌رهێنه‌ری فیلمی ئه‌نیمه‌یشنی یابانییه‌‬ ‫چه‌ندین فیلم‪ ،‬زنجیر‌ه كارتۆن و فیلمی‬ ‫ئه‌نیمه‌یشنیی كورتی گرنگ و پڕبایه‌خی‬ ‫به‌رهه‌م هێناوه‌‪ ،‬ك ‌ه ب ‌ه جۆرێك ل ‌ه جۆره‌كان‬ ‫دنیایه‌كی بۆ ئه‌وان ‌ه خولقاندوو‌ه ك ‌ه شایه‌تی‬ ‫دنیاكه‌ی ئه‌و بوون‪ .‬فیلمه‌كان بۆ منداڵ و‬ ‫ئه‌وان ‌ه دروست كراو‌ه ك ‌ه ڕۆحێكی مندااڵنه‌یان‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬كاره‌كانی قووڵی و هه‌ستێكی تێدایه‌‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه نێوه‌ندی جیهانی فیلمی ئه‌نیمه‌یشندا‬ ‫ته‌ریب نیی ‌ه ب ‌ه هیچ كارێكی تر‪ ،‬ك ‌ه هه‌روه‌ها‬ ‫سه‌ركێشییه‌كی زۆریشی تیادا به‌دی ده‌كه‌ین‪.‬‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانی میازاكی زیاتر چیرۆكه‌‬

‫لــەم تێكستە قــەتــرانــیــیــەدا‪ ،‬مــردن و‬ ‫خۆكوشتن و بێزاری دەربڕین لەدەست ژیان‪،‬‬ ‫بەدرێر بە دێڕ و پەرەگراف بە پەرەگرافیەوە‬ ‫دەیبنرێت‪ .‬كە ئەو یاداشتانە دەخوێنیتەوە‪،‬‬ ‫دەزانیت ئەم كابرایە بەرنامەی هەمووڕۆژێكی‬ ‫بــەو نیەتە دەســت پــێــكــردووە‪ ،‬بتوانێت‬ ‫دەستی بچێتە خۆی و لەكۆڵ ژیان بێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی دەڵێت‪( :‬نامەوێ‌ زۆر زووبمرم)‪،‬‬ ‫پێچەوانەكەی تەواو ڕاستە‪ .‬لە دەسپێكی‬ ‫یاداشتەكانیدا بە ئومێدی هاتنە دی ئەو‬ ‫ئارەزووەیە كە دەمێ‌ ساڵە چاوەڕێی دەكات‪:‬‬ ‫(هەموو ساڵێك ئارەزووەكەم وەك خۆی‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬زووتر بمرم‪ .‬هیوادارم ئەمساڵ‬ ‫ئەم ئارەزووەم بێتە دی)‪.‬‬ ‫كێشەی مــرۆڤــی لەمجۆرە كــە دڵیان‬ ‫لەهەمووشت دەرەنجێ‌ و خەمۆكی تا ئەبەد‬ ‫بەدوایانەوەیە‪ ،‬ئەوەیە ژیانیان دەبێتە‬ ‫چاڵێكی بێ‌ بن و وەك ڕێن هانگ‪ ،‬ناتوانن‬ ‫جارێكی دیكە لەگەڵ دنیادا بسازێن و لەگەڵ‬ ‫دەوروبــــەردا خۆیان بگونجێنن و لەگەڵ‬ ‫كەسدا پەیوەندییان هەبێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەوانە ژیانكردن و بەردەوام بوون لە‬ ‫دنیادا‪ ،‬دەبێتە جۆرێك لە نەنگی و شەرم‬ ‫و شورەیی (خەڵكی چۆن دەتوانن هەست‬ ‫بە خەجاڵەتی نەكەن؟)‪ .‬بڕوانە (ڕێن هانگ‪:‬‬ ‫نامەوێ‌ زۆر زوو بمرم‪ ،2012/12/3 ،‬ل‪.)50‬‬ ‫تێكستێك نییە هێندەی ئەم تێكستە‬ ‫تارمایی خۆكوشتن بەو توخییە‪ ،‬بەسەر‬ ‫ســەریــەوە بگەرێت‪ .‬تەنانەت نــەك هەر‬ ‫سیحری خۆكوشتن و فریووەكانی ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫شێوازی جێبەێكردنەكەشی بەزەقی دەبینین‬

‫و خاوەنەكەی پێمان دەڵێت‪ ،‬چ جۆرە‬ ‫خۆكوشتنێك هەڵدەبژێرێت و بەچ ڕێگایەك‬ ‫كۆتایی بەژیانی دێنێ‌‪.‬‬ ‫لە ‪2010/3/18‬دا دەنوسێت‪( :‬بۆچی‬ ‫هەمیشە من دەمەوێت خۆم فڕێ‌ بدەم؟)‪.‬‬ ‫لە ‪2012/1/8‬دا جارێكی تر دەنوسێت‪:‬‬ ‫(هەمووشتێك باشە‪ ،‬تەنانەت پێدەچێت‬ ‫منیش باشبم‪ ،‬بەاڵم بۆچی هێشتا دەمەوێت‪،‬‬ ‫لەسەر پردەكەمەوە خۆم فڕێ‌ بدەم؟)‪.‬‬ ‫هەروەها لە ‪2013/7/11‬دا دەنوسێت‪:‬‬ ‫(هەرجارێك بەسەر پردەكەدا دەپەڕمەوە‪،‬‬ ‫من لەخۆم دەترسم‪ ،‬لەوەی ڕەنگە بازبدەمە‬ ‫نێو ڕووبــــارەكــــەوە)‪ .‬لــە ‪2015/8/17‬‬ ‫دا دەنــوســێــت‪( :‬هــەرجــارێ‌ كــە لــە نێو‬ ‫شەمەندفەرە ژێرزەمینەكاندام‪ ،‬شتێك پاڵم‬ ‫پێوەدەنێ‌ خۆم فڕێ‌ دەم)‪.‬‬ ‫سارا كەین و ڕێن هانگەكان‪ ،‬هێندە ژیان‬ ‫ماندوویان دەكات‪ ،‬چونە دەرەوەی ڕۆژانەیان‬ ‫لەماڵ وەك ڕۆیشتن بەرەو مەیدانی جەنگ‬ ‫سەیردەكەن‪ .‬بۆیە مــەرگ و خۆكوشتن‪،‬‬ ‫وەك تەنیا فریاد ڕەس و وەك تەنیا شتێك‬ ‫دەبینین كە بتوانن بەئاسانی دەستیان‬ ‫پێبگات‪.‬‬ ‫دواج ــار سوپاس بۆ خاتوو بــاران كە‬ ‫تێكڕای شانۆنامەكانی ساراكەینی لە‬ ‫سویدیەوە وەرگێڕایە سەرزمانی كوردی‪،‬‬ ‫هەروەها سوپاس بۆ هاوڕێیان ژیوار جەوهەر‬ ‫و هــەژار عوسمان كە یاداشتەكانی ڕێن‬ ‫هانگیان بە كوردی بەردەست خستین‪.‬‬

‫به‌رباڵوه‌كان ده‌گێڕێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ناكرێت وه‌ك میازاكی زۆر گــێــڕه‌ره‌وه‌ی دژ ب ‌ه یه‌كی له‌‬ ‫په‌یامێكی ڕوون مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ بكرێت‪ .‬له‌ فیلمه‌كانیدا به‌كارهێناوه‌‪ ،‬بۆ نموون ‌ه جیلی كۆن‬ ‫ڕاستیدا‪ ،‬كاره‌كانی میازاكی ڕێك به‌و جۆره‌یه‌‪ .‬له‌گه‌ڵ جیلی نوێ؛ یابانییه‌ك له‌گه‌ڵ كه‌سێكی‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌ك پێناس ‌ه ده‌كرێت ك ‌ه كار له‌سه‌ر بیانی؛ واقیع و خه‌یاڵ؛ نێر و مێ؛ خودی خۆت‬ ‫چیرۆكه‌كانی ژیان و مه‌سه‌ل ‌ه ئه‌خالقییه‌كان و به‌رامبه‌ر؛ پیرۆزیی و دژ‌ه دینی؛ ئینسانی و‬ ‫ده‌كات‪ ،‬په‌یامی كۆتاییشی ڕوون نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو دژ‌ه ئینسانی‪ ،‬ئه‌و ب ‌ه به‌كارهێنانی ئه‌م بیرۆكه‌‬ ‫نییه ئه‌م بیرۆكانه‌‬ ‫وامان لێده‌كات وێنه‌ی خۆمان ل ‌ه چیرۆكه‌كاندا دژیه‌كان ‌ه خوازیاری ئه‌و‌ه ‌‌‬ ‫ببینین و خۆمان بیر بكه‌ینه‌وه‌‪ .‬جارێك به‌رامبه‌ر یه‌ك بكاته‌و‌ه به‌ڵكو ده‌خوازێت‬ ‫خوێندكارێك زۆر زیره‌كان ‌ه ل ‌ه باسی فیلمی وزه‌یه‌كی هاوبه‌شیان لێ دروست بكات‪ .‬به‌‬ ‫ناوسیكا دا وتی‪“ :‬ئه‌و هه‌رگیز ڕاسته‌وخۆ شــاردنـه‌و‌ه یاخود نه‌هێشتنی ئـه‌و هێڵه‌ی‬ ‫چاره‌سه‌رێكی بۆ كێشه‌كانی ژینگ ‌ه نه‌خستۆته‌ ئه‌مانی لێك جیاكردۆته‌وه‌‪ ،‬دیمه‌نێكی واقعی‬ ‫ڕوو به‌اڵم ئه‌و داوام لێده‌كات وشیاربینه‌وه‌‪ ”.‬زیاتری لێك نزیككراو ل ‌ه نێوانیاندا دروست‬ ‫گرنگ ‌ه ئێم ‌ه تێبینی ئه‌و‌ه بكه‌ین ك ‌ه هه‌رچه‌نده‌ ده‌بێت؛ ك ‌ه ئه‌و هێڵ ‌ه ن ‌ه سێبه‌ر‌ه ن ‌ه ڕووناكه‌‪،‬‬

‫ل ‌ه هه‌مان كاتدا ده‌كرێت وه‌ك نێر و مێیه‌ك‬ ‫سه‌یریان بكه‌ین ك ‌ه ب ‌ه ناو یه‌كدا چوون‪.‬‬ ‫كاتێك ب ‌ه چاوێكی كراو‌ه و مێشكێكی كراوه‌وه‌‬ ‫ته‌ماشای فیلمه‌كانی میازاكی ده‌كه‌یت‪ ،‬بۆت‬ ‫ت ئه‌م هێز‌ه دژ یه‌كان ‌ه پێویستیان‬ ‫ئاشكرا ده‌بێ ‌‬ ‫ب ‌ه یه‌ك ‌ه تا یه‌كتری ت ـه‌واو بكه‌ن‪ ،‬ئه‌مه‌یه‌‬ ‫جیهانه‌كه‌ی میازاكی به‌رز ڕاگرتووه و تایبه‌تی‬ ‫كردووه‌‌‪.‬‬ ‫بابه‌تی فیلمه‌كانی گرنگ و سه‌رنجڕاكێش و‬ ‫پڕبایه‌خن بۆ نموون ‌ه كاركردن له‌سه‌ر یه‌كێتی‬ ‫خێزان‪ ،‬به‌ها كۆمه‌اڵیه‌تی و ئه‌خالقیه‌كان‪،‬‬ ‫گه‌ڕان ب ‌ه دوای دۆزینه‌وه‌ی خوددا‪ ،‬یه‌كسانی‬ ‫جێنده‌ری‪ ،‬پشت به‌ستن ب ‌ه ڕۆح‪ ،‬بێ نرخی‬

‫جه‌نگ‪ ،‬ڕێزگرتنی زه‌وی و هێزی بێ پایانی‬ ‫ع ـه‌شــق‪ ،‬ئه‌مان ‌ه ژمــاره‌ی ـه‌كــی كه‌می ئه‌و‬ ‫بابه‌تانه‌ن ك ‌ه میازاكی ل ‌ه فیلمه‌كانیدا باسیان‬ ‫لێو‌ه ده‌كـــات‪ ،‬ك ‌ه هه‌میش ‌ه له‌به‌رده‌ستی‬ ‫ئه‌وانه‌دان ك ‌ه ده‌خوازن ئه‌زموونی بكه‌ن‪ .‬له‌به‌ر‬ ‫‌یه میازاكی ل ‌ه تـه‌واوی دنیادا‬ ‫ئه‌م هۆكارانه ‌‌‬ ‫ده‌خوێنرێت و لێكۆڵینه‌وه‌ی له‌باره‌و‌ه ده‌كرێت‪.‬‬ ‫ڕۆجــه‌ر ئیبه‌رت س ـه‌بــاره‌ت ب ‌ه جیهانی‬ ‫میازاكی ده‌ڵێت‪“ :‬فیلمه‌كانی میازاكی زۆر‬ ‫سه‌رنجڕاكێشن ب ‌ه به‌كارهێنانی ڕه‌نگی ئاوی له‌‬ ‫باكگراوندی فره‌یمه‌كانی و ب ‌ه كاركردن له‌سه‌ر‬ ‫كاره‌كته‌ری جیاواز و تایبه‌ت ب ‌ه كلتووری یابان‪،‬‬ ‫ك ‌ه چاوی خڕ و گه‌ور‌ه و لێوێك ك ‌ه هه‌ندێك‬ ‫كات وه‌ك خاڵێك بچووك ‌ه هه‌ندێك كاتیش‬ ‫وه‌ك ئه‌شكه‌وتێك گه‌وره‌یه‌‪ .‬ورده‌كارییه‌كان‬ ‫هۆكارێكی ترن ل ‌ه تایبه‌تمه‌ندیی فیلمه‌كانی‬ ‫میازاكی‪ ،‬بۆ نموونه‌‪ ،‬ل ‌ه تۆتۆرۆی دراوسێم دا‬ ‫منداڵه‌كان سه‌یری تاڤگه‌یه‌كی بچووك ده‌كه‌ن‬ ‫نزیك ماڵی خۆیان‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه خواره‌وه‌دا بتڵێك‬ ‫كه‌وتووه‌ت ‌ه ناو جۆگه‌كه‌وه‌‪“ .‬‬ ‫ئه‌گه‌ر س ـه‌بــاره‌ت ب ‌ه جیهانی میازاكی‬ ‫ل ‌ه فیلمی تــۆتــۆرۆی دراوســێ ورد بینه‌وه‌‬ ‫هه‌ست ب ‌ه كۆمه‌ڵێك شت ده‌كه‌ین ك ‌ه له‌‬ ‫فیلمی ئه‌نیمه‌یشنی تردا‪ ،‬یاخود ل ‌ه فیلمی‬ ‫ئه‌نیمه‌یشنی ئه‌مریكیدا نایبینین‪ ،‬بۆ نموونه‌‪،‬‬ ‫فیلمه‌ك ‌ه باس ل ‌ه ژیانی دوو كچ ده‌كات‪ ،‬كه‌‬ ‫فیلم ‌ه ئه‌مریكیه‌كان زیاتر یان باسی دوو كوڕ‬

‫یان باسی كوڕ و كچێك ده‌كه‌ن‪ .‬باوكێكی پڕ‬ ‫ل ‌ه سۆز ده‌بینین ك ‌ه ئه‌م ‌ه ته‌واو پێچه‌وانه‌ی‬ ‫دروستكردنی كاره‌كته‌ر‌ه ل ‌ه فیلم ‌ه ئه‌نیمه‌یشنه‌‬ ‫ئه‌مریكیه‌كاندا‪ ،‬ك ‌ه ده‌خوازن كاره‌كته‌ری خراپ‬ ‫دروست بكه‌ن‪.‬‬ ‫ڕۆبێرت پالمۆندۆمی ڕه‌خنه‌گر سه‌باره‌ت به‌‬ ‫به‌راوردی جیهانی میازاكی و جیهانی فیلم ‌ه‬ ‫ئه‌نیمه‌یشنه‌كانی ئه‌مریكا ده‌ڵێت‪“ :‬ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫قورس ‌ه گه‌وره‌كان باوه‌ڕ ب ‌ه قسه‌كانی منداڵ‬ ‫بكه‌ن‪ ،‬به‌اڵم میازاكی بۆ ته‌نیا جارێكیش‬ ‫منداڵه‌كان ڕووبـــه‌ڕووی ترسێك ناكاته‌وه‌‬ ‫ك ‌ه گه‌وره‌كان ب ‌ه درۆزنیان ناو بنێن‪ ،‬ئه‌م‬ ‫مامه‌ڵه‌ی ‌ه و قبووڵكردنی تارمایی ل ‌ه یابان‬ ‫دا جیاوازی گه‌وره‌ی نێوان ئه‌م دوو كلتووره‌‬ ‫ڕوون ده‌كاته‌وه‌‪”.‬‬ ‫ئیبه‌رت دیسانه‌و‌ه سه‌باره‌ت ب ‌ه هه‌مان‬ ‫فیلم ده‌ڵێت‪“ :‬هیچ پڵۆتێكی ناكۆكیی نێوان‬ ‫منداڵ و گه‌ور‌ه ل ‌ه فیلمه‌كه‌دا بوونی نییه‪.‬‬ ‫خێزان جێیه‌كی ئارامكه‌ری وه‌ك به‌هه‌شت‬ ‫ناسێندراوه‌‪ .‬باوك كه‌سێكی ژیر‌ه و چیرۆكی‬ ‫منداڵه‌كانی قبووڵ ده‌كــات و متمانه‌ی به‌‬ ‫كچه‌كانی هه‌ی ‌ه و ب ‌ه بیرێكی كراوه‌و‌ه گوێیان‬ ‫بۆ ده‌گرێت‪”‌.‬‬

‫سه‌رچاوه‌‪ :‬وێبسایتی فه‌رمی زانكۆی‬ ‫كیوشو‪ ،‬ڕۆجه‌ر ئیبه‌رت‬

‫هایدى ‪ :‬ڕۆمانێکی نوێی ئەدەبیاتی الوان‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫هایدى ناوى ڕۆمانێکى ژنە نووسەرى سویسڕى یۆهانا‬ ‫شپێرىیە‪ ،‬کە لە الیــەن سەالحەدین بایەزیدىیەوە‬ ‫وەرگێڕدراوەتە سەر زمانى کوردى و هاوڕێ لەگەڵ ‪10‬‬ ‫کتێبى تر‪ ،‬ماوەیەک بەر لە ئێستا لە الیەن ناوەندى‬ ‫غەزەلنووسەوە‪ 8/10 ،‬سەعات ‪4:30‬ى پاشنیوەڕۆ لە‬

‫کتێبفرۆشیی غەزەلنووس باڵو کرایەوە‪ .‬ڕۆمانى هایدیى‬ ‫ژنە نووسەرى سویسڕی یۆهانا شپێرى ڕۆمانێکە کە زیاتر‬ ‫سەر بە ئەدەبیاتى الوانە و یەکێکە لە ڕۆمانە گرنگ‬ ‫و تایبەتمەندەکانى نێو ئەدەبیاتى جیهان و وەرگێڕانی‬ ‫بۆ کوردی کارێکى گرنگ و دڵخۆشکەرە بۆ خوێنەرانى‬ ‫ئەدەبیات‪.‬‬ ‫ڕۆمانی هایدی لە ژیانی کچۆڵەیەک دەدوێت بە هەمان‬

‫ناوەوە کە خزمەتی باپیری دەکات لە زنجیرەکێوەکانی‬ ‫ئاڵپی سویسڕا‪ .‬ئەم ڕۆمانە یەکەمین جار لە ساڵی ‪١٨٨٠‬‬ ‫لە دووتوێی کتێبێکدا بە ناوی «بۆ مندااڵن و ئەوانەی کە‬ ‫مندااڵنیان خۆش دەوێت» باڵو کرایەوە‪.‬‬ ‫ڕۆمانی هایدی زۆر جاریش کراوە بە ئەنیمەیشن و‬ ‫زنجیرەی تەلەفزیۆنی لێ بەرهەم هێنراوە‪ .‬هەروەها‬ ‫ناوچەیەکی گەشتیاری لە سویسڕا ناو نراوە هایدی‌لەند‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )565‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/8/28‬‬

‫شیعرى كوردیى دواى ڕاپه‌ڕین‪ ،‬گۆڕینى ئاسۆكاىن چاوه‌ڕواىن‬

‫عه‌بدوملوته‌ڵیب عه‌بدوڵاڵ‬ ‫بەشی سێیەم‬ ‫كۆمه‌ڵه‌شیعرى (تـه‌یــب ج ـه‌بــار‪ ،‬ئه‌و‬ ‫شیعرانه‌ى ئــاوڕ بۆ پێشه‌وه‌ ده‌ده‌نـــه‌وه‌‪،‬‬ ‫سلێمانى ‪)2011‬‬ ‫باشتر وایه‌‪،‬‬ ‫ده‌ست بكه‌ین‪...‬‬ ‫به‌ هاڕینى تاریكى‬ ‫ئارده‌كه‌ى بكه‌ین به‌ په‌ین‪...‬‬ ‫بۆ چیمه‌نى ئه‌ستێره‌‪.‬‬ ‫ده‌ست بكه‌ین‪...‬‬ ‫به‌ ڕنینى قژى مانگ‪.‬‬ ‫هه‌گبه‌یه‌كى لێ بچنین‪،‬‬ ‫بۆ سه‌فه‌ى ڕێى كاكێشان‪،‬‬ ‫پڕى بكه‌ین له‌ كولێره‌‪ .‬ل‪106‬‬ ‫قــس ـه‌م لـــه‌وه‌ نییه‌ نــیــازى هــاڕیــن‪،‬‬ ‫به‌رهه‌مه‌كه‌ى ئــارد ده‌بــێ‪ ،‬یان په‌ین‪ ،‬بۆ‬ ‫چیمه‌نى ســه‌وزى باخچه‌ ده‌بــێ‪ ،‬یــان بۆ‬ ‫چیمه‌نى زه‌ردى ئه‌ستێره‌‪ ...‬هه‌وڵ ده‌ده‌م‬ ‫قسه‌ ل ـه‌وه‌ بكه‌م‪ ،‬چــۆن وشه‌كان یه‌كتر‬ ‫ت ـه‌واو ده‌ك ـه‌ن و له‌سه‌ر هێڵێكى ئاسۆیى‬ ‫به‌دوایه‌كدا دێن و گۆڕینى كــرده‌ى دیتن‬ ‫ده‌سازێنن و جووڵه‌ى بۆشایى ده‌نێنه‌وه‌!‬ ‫ئه‌وه‌ى له‌ هاڕینى تاریكى ساتمه‌ ده‌خاته‌وه‌‪،‬‬ ‫یه‌كتر ته‌واوكردنى وشه‌كان نییه‌‪ ،‬ئاماژه‌ و‬ ‫ده‌الله‌ته‌‪ ،‬خوێنه‌ران له‌ نێوان ئاماژه‌كردنى‬ ‫وش ـه‌ى (هــاڕیــن) و ده‌الله‌ته‌كانى وشه‌ى‬ ‫(تاریكى) خۆیان له‌ ناسنامه‌ كۆنه‌كه‌یان‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬یان به‌ شێوه‌یه‌كى ستوونى له‌‬ ‫گۆڕینى كرده‌ى دیتنه‌وه‌ ده‌كه‌ونه‌ بۆشایى‬ ‫به‌دواداچوونى ئاماژه‌ و ده‌الله‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌و بۆشایى و نه‌گونجانه‌ بیر له‌ جووڵه‌یه‌كى‬ ‫نوێ ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش مه‌رجى كارلێكردنى‬ ‫ده‌ق و خوێنه‌ره‌‪ ...‬وه‌ك چۆن بۆ ڕنینى‬ ‫قژى مانگ و هه‌گبه‌درووستكردن هه‌ر وایه‌‪...‬‬ ‫ئــه‌وه‌ى ل ـه‌و كۆپله‌یه‌دا ســرووشــت به‌‬ ‫واقیعه‌وه‌ ده‌به‌ستێته‌وه‌ (به‌ بیرهێنانه‌وه‌ى‬ ‫چیمه‌نى سه‌وزایى زه‌وى) و خودى (كولێره‌)‬ ‫یه‌‪ ،‬سرووشت له‌ ڕێگاى به‌ بیرهێنانه‌وه‌ى‬ ‫چیمه‌نى سه‌وزایى و كولێره‌وه‌ به‌ واقیعى‬ ‫ڕۆژانه‌ ده‌گاته‌وه‌‪ ،‬یه‌كه‌میان لێوردبوونه‌وه‌ و‬ ‫خه‌یاڵ به‌ڕێوه‌ى ده‌بات‪ ،‬دووه‌میان هه‌ستى‬ ‫برسێتى و ژیان‪ ...‬به‌ بیرهێنانه‌وه‌ى چیمه‌نى‬ ‫س ـه‌وزایــى و به‌ بیرهێنانه‌وه‌ى كولێره‌‪،‬‬ ‫داڕشتنى ڕسته‌ له‌ ماناى سرووشته‌وه‌ بۆ‬ ‫واقیع ده‌بات‪ ،‬ئه‌وه‌ش به‌ ئاسۆییبوونى وشه‌ى‬ ‫ژیان و به‌ ستوونى بوونى ماناى ژیانمان‬ ‫ال ڕوونتر ده‌كات‪ ...‬به‌اڵم ڕه‌نگه‌ پرسیارى‬ ‫خوێنه‌رى ڕه‌خنه‌گر به‌ خودگه‌راییه‌وه‌ به‌ند‬ ‫بێت؟‬ ‫من پێموایه‌ گه‌ڕانه‌وه‌ى (ته‌یب جه‌بار)‬ ‫ى شاعیر بۆ چه‌مكى سرووشت‪ ،‬پێكهاته‌ى‬ ‫ڕسته‌ و گه‌ردوونى بوون‪ ،‬دیارى ده‌كات‪،‬‬ ‫نه‌ك ئــاوڕدان ـه‌وه‌ى بۆ واقیعى ڕۆژانــه‌‪...‬‬ ‫هه‌موو ته‌ماشاكردنێكى دیكه‌ بۆ نه‌رمى‬ ‫و زبـــرى ســرووشــت و ڕامـــان ل ـه‌ پرسه‌‬ ‫گه‌ردوونییه‌كانى بوون‪ ...‬ئاماژه‌ و پێكهاته‌ى‬ ‫ده‌اللى ڕسته‌ دیارى ده‌كات! ده‌مه‌وێت بڵێم‬ ‫ته‌یب جه‌بار وه‌ك مرۆڤى ژاپۆنى سه‌رقاڵى‬ ‫بابه‌تى تایبه‌ت و ڕوخسارى كۆنكریتى پرسه‌‬

‫گه‌ردوونییه‌كانى بوون بووه‌‪ ...‬سه‌رمه‌ستى‬ ‫ته‌ماشاكردنێكى بێ سنورى سرووشت‬ ‫بووه‌‪ ،‬ئه‌و ته‌ماشاكردنه‌ جوانى و چێژێكى‬ ‫پێده‌به‌خشێت‪ ،‬جوانى و چێژێك كه‌ تێكه‌ڵ‬ ‫به‌ دیــدى ده‌الله‌تخوازانه‌ ده‌بـــێ‪ ...‬بۆیه‌‬ ‫به‌رانبه‌ر چیمه‌نى ئه‌ستێره‌‪ ،‬قژى مانگ‪،‬‬ ‫ڕێى كاكێشان و نهێنیه‌ سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كانى‬ ‫سرووشت‪ ،‬گوتارى دوو الیه‌نه‌ى خۆى هه‌یه‌!‬ ‫به‌و مانایه‌ى كه‌ سه‌رێكى به‌ واقیعى ژیانه‌وه‌‬ ‫(كولێره‌) به‌ستراوه‌ته‌وه‌ و سه‌ره‌كه‌ى دیكه‌‬ ‫به‌ نادیار (چیمه‌نى ئه‌ستێره‌) و بۆشاییه‌وه‌‪،‬‬ ‫من قسه‌ له‌ كولێره‌ ناكه‌م‪ ،‬به‌ دواى چیمه‌نى‬ ‫ئه‌ستێره‌دا ده‌ڕۆم‪...‬‬ ‫سرووشت له‌ تێڕوانینى ژاپۆنییه‌كان‬ ‫تــیــشــكــۆى ژیــانــێــكــى ه ـه‌تــا ه ـه‌تــای ـه‌ و‬ ‫كرانه‌وه‌یه‌كى بێ سنوره‌ به‌رانبه‌ر بۆشایى‬ ‫و نادیار‪ .‬به‌اڵم مه‌رج نییه‌ ته‌یب جه‌بارى‬ ‫شاعیر الیه‌نگیرى ئه‌و تێڕوانینه‌ بێت‪ ،‬ئه‌و له‌‬ ‫ڕێگاى گوتارى تایبه‌تى خۆیه‌وه‌ به‌ ماناكانى‬ ‫چیمه‌نى ئه‌ستێره‌‪ ،‬پـــرۆژه‌ى تایبه‌تى‬ ‫داده‌مه‌زرێنێ‪ :‬پرۆژه‌ى شه‌قامى ئاوڕدانه‌وه‌‬ ‫بۆ پێشه‌وه‌‪ ،‬پــرۆژه‌ى باڵه‌خانه‌ى شاخى‬ ‫قووڵ‪ ،‬پرۆژه‌ى پردى په‌ڕینه‌وه‌ى ڕاوه‌ستان‪،‬‬ ‫به‌ بیرهێنانه‌وه‌ى ئه‌و پرۆژانه‌ له‌ واقیعدا‬ ‫مشتومڕێكى نادیار و شاراوه‌ ده‌نێته‌وه‌‪...‬‬ ‫ئه‌و گوتاره‌ دوو الیه‌نه‌‪ ،‬له‌ وه‌اڵمى ئه‌ویدیكه‌‬ ‫ڕه‌نگى گرتووه‌‪ .‬به‌اڵم له‌ كۆى پرۆژه‌كانیدا‬ ‫جگه‌ له‌ پاكژى سرووشت‪ ،‬پاكژى دڵیش‬ ‫گرنگه‌‪ ،‬جگه‌ له‌ سرووشت وه‌ك كه‌رسته‌‪،‬‬ ‫ژیان وه‌ك جوله‌ بایه‌خى خۆى هه‌یه‌‪ ،‬جگه‌‬ ‫له‌ گوتارى تایبه‌ت‪ ،‬گۆڕینى كرده‌ى دیتنیش‬ ‫ڕۆڵ ده‌گێڕێ‪ ...‬به‌اڵم هه‌مووان به‌ ماناكانى‬ ‫چیمه‌نى ئه‌ستێره‌ به‌ره‌و بۆشایى شیعرى و‬ ‫ساتمه‌كردن به‌ خوێنه‌ران ده‌كرێنه‌وه‌!‬ ‫شێوازى ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى گه‌ردوونى‪،‬‬ ‫الى ته‌یب جه‌بار له‌ په‌یوه‌ندیكردن به‌‬ ‫جوله‌وه‌‪ ،‬ئاماژه‌ و ده‌الله‌تى خۆى ده‌نوێنێ‪،‬‬ ‫جا سوریالییانه‌ بێ‪ ،‬یان وه‌ك پــرۆژه‌ى‬ ‫شیعرى دنیایى‪ ،‬سرووشتگه‌راییانه‌ بێ‪ ،‬یان‬ ‫وه‌ك پــرۆژه‌ى خودێكى نــادیــار‪ ...‬هه‌موو‬ ‫ئه‌وانه‌ش په‌یوه‌ندییه‌كى بوونگه‌رایى له‌‬ ‫نێو ژیــان وه‌ك جوله‌‪ ،‬گوتارى تایبه‌ت‪،‬‬ ‫كرده‌ى دیتن ده‌سازێنن‪ ،‬هه‌موو ئه‌وانه‌ش‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كى بوونگه‌رایى له‌ نێوان سرووشت‬ ‫و واقیع‪ ،‬شیعر و جیهانبینى‪ ...‬دروست‬ ‫ده‌كــه‌ن! چێژى شیعرى له‌ شۆڕبوونه‌وه‌‬ ‫بۆ ئ ـه‌و په‌یوه‌ندییه‌ گه‌ردوونییه‌ دای ـه‌‪،‬‬ ‫ده‌رككردنى ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ گه‌ردوونیه‌ش‬ ‫به‌ لێوردبوونه‌وه‌ى سرووشته‌وه‌ به‌نده‌ و‬ ‫لــێــوردبــوونـه‌وه‌ى سرووشتیش له‌ ڕێگاى‬ ‫جوله‌ى ژیــان و جوله‌ى ژیانیش جوانى‬ ‫دیتن ده‌نه‌خشێنێ‪ ،‬وه‌ك چۆن جوانى دیتن‬ ‫به‌ بێ جوله‌ بوونى ده‌كه‌وێته‌ گومانه‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆشاییه‌كانى ده‌قیش به‌ بێ گه‌ڕاندنه‌وه‌ى‬ ‫سرووشت بۆ مــرۆڤ و بۆشاییه‌كانى نێو‬ ‫بوونى مرۆڤ‪ ،‬ده‌كه‌وێته‌ نه‌بوونه‌وه‌!‬ ‫نموونه‌یه‌كى دیكه‌ى به‌رچاو له‌ شیعره‌كانى‬ ‫(په‌روێز زه‌بیح غواڵمى) دایه‌‪:‬‬ ‫«مامیالریا»‬ ‫كورسییه‌كى خه‌یاڵیم و‬ ‫سیگارێكى داگیرساو له‌ هه‌وادا‬ ‫كه‌س نامبینێ!‬ ‫بێجگه‌ له‌و باڵندانه‌ى‬ ‫ك ‌ه وێنه‌ى مردووانیان ب ‌ه ده‌نووك گرتوو‌ه و‬ ‫تێده‌په‌ڕن!‬ ‫هه‌مووان ته‌نیان!‬ ‫ژنێ له‌ مندا كاتژمێر ئاوڕووت ده‌كات و‬ ‫ده‌گریت‪.‬‬ ‫كه‌س نایبینێ!‬ ‫كراسێكى ئاویم و‬

‫پێكه‌نینێكى هه‌ڵواسراو له‌ بادا‪.‬‬ ‫هه‌مووان ته‌نیان!‬ ‫باران زێبڕایه‌كه‌‬ ‫بێوچان په‌نجه‌ره‌كه‌م ده‌لێسێته‌وه‌!‬ ‫له‌ ئاوڕدانه‌وه‌مان بۆ واقیع نه‌ كورسى‬ ‫خه‌یاڵى هه‌یه‌ و نه‌ سیگارى داگیرساو‬ ‫له‌ ه ـه‌وادا‪ ،‬نه‌ باڵنده‌ وێنه‌ى مــردووان به‌‬ ‫ده‌نووك ده‌گرن و نه‌ پێكه‌نینى هه‌ڵواسراو‬ ‫له‌ بادا‪ ،‬نه‌ كراسى ئاویى هه‌یه‌ و نه‌ باران‬ ‫له‌ زێبڕا ده‌چێ‪ ...‬به‌اڵم له‌ ئاوڕدانه‌وه‌مان‬ ‫بۆ ئه‌فسانه‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ قسه‌یان لێكراوه‌‪،‬‬ ‫به‌ گشتى له‌ واقیعدا هه‌موو ئه‌وانه‌ وه‌ك‬ ‫جوله‌ى (ئاسۆیى) ڕووت ده‌كه‌ونه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫خه‌یاڵ فه‌نتازین! واته‌ له‌الیه‌ك وه‌ك واقیعى‬ ‫لۆكاڵى له‌گه‌ڵ یاسا و ڕێساى زمانه‌وانى و‬ ‫په‌یوه‌ندى ڕێزمانى هه‌ڵناكه‌ن‪ ،‬له‌ الیه‌كى‬ ‫دیــكـه‌ خـه‌یــاڵــى خــوێــن ـه‌ران ده‌كــه‌نــه‌وه‌!‬ ‫ده‌مه‌وێ بڵێم ئه‌و شێوه‌ ئاسۆییه‌ وه‌ك بیر‬ ‫و مه‌به‌ست و ئاگایى‪ ،‬ده‌توانن له‌ ڕێگاى‬ ‫ده‌الله‌تى (هه‌مووان ته‌نیان) ڕسته‌ دووره‌كان‬ ‫لێكنزیك بكه‌نه‌وه‌ و كۆیان بكه‌نه‌وه‌! وه‌ك‬ ‫چۆن ده‌شێ ده‌الله‌تى (هه‌مووان ته‌نیان)‬ ‫لێكدووركه‌وتنه‌وه‌ى زێترى ڕسته‌ دووره‌كان‬ ‫بنوسێته‌وه‌ و دژ به‌ واقیعى بینراو بێته‌وه‌؟!‬ ‫ل ـه‌ ڕووى داڕشــتــنــدا (ســتــوونــى)ن و‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌ستپێكراوه‌ گشتییه‌كان و خه‌یاڵى‬ ‫نه‌بینراو و هه‌سته‌ مرۆییه‌ شاراوه‌كانى‬ ‫كلتورى ڕۆژه ـه‌اڵتــى هاوگونجاو دێنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ب ـه‌و مــانــایـه‌ش شاعیر (وه‌ك سندباد)‬ ‫له‌سه‌ر كورسییه‌كى خه‌یاڵى له‌ ه ـه‌وادا‬ ‫دانیشتووه‌ و سیگارى داگیرساندووه‌ و‬ ‫كه‌سیش نایبینێ؟! ژنێك زه‌مه‌نى له‌ پێناو‬ ‫ده‌ژمێرێ و كه‌سیش نایبینێ‪( ...‬ئه‌وه‌ش‬ ‫پــڕكــردن ـه‌وه‌ى بۆشاییه‌كانه‌ به‌ خه‌یاڵى‬ ‫خوێنه‌ر) به‌ دیوه‌كه‌ى دیكه‌ش ستوونى‬ ‫بوونى ئه‌و وشانه‌ له‌ فره‌ ڕه‌هه‌ندى خه‌یاڵى‬ ‫تاكى داهێنه‌ر و ڕه‌مز و فانتازیا و جوانى‬ ‫شاراوه‌دان‪ ،‬به‌و مانایه‌ش شاعیر هه‌وڵده‌دات‬ ‫مانا چـه‌ســپــاوه‌كــان ب ـه‌ جــوانــى شــاراوه‌‬ ‫بله‌رزێنێ و شێوه‌ى به‌تاڵى شیعرى به‌ ڕه‌مز‬ ‫و ده‌الله‌تى تازه‌ پڕ بكاته‌وه‌ و چڕى و پڕى‬ ‫و ونبوونى شیعرى بنوسێته‌وه‌!‬ ‫دووه‌م‪ :‬دنیاى به‌تاڵى شیعرى‪ ،‬شێوازى‬ ‫ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى (دره‌وشـــــاوه‌)‪:‬‬ ‫ئه‌گه‌رچى ده‌كه‌وێته‌ سـه‌ر هه‌مان هێلى‬ ‫پێشوو‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو ته‌مومژییه‌ى كه‌‬ ‫هه‌ڵیگرتووه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ شێوازى ئه‌بستراكتى‬ ‫ته‌عبیرى گه‌ردوونى ڕوونتر خۆى ده‌نوێنێ‪،‬‬ ‫هه‌مه‌ڕه‌نگى و فره‌ ڕه‌هه‌ندى له‌ خۆ ده‌گرێت‪،‬‬ ‫مه‌یلێكى ڕۆحى زۆرى تێدا به‌دى ده‌كرێت‬ ‫و له‌ برى پشتبه‌ستن به‌ ونبوون‪ ،‬پشت به‌‬ ‫كه‌له‌پورى دره‌وشاوه‌ى دنیایى ده‌به‌ستێت‪،‬‬ ‫ده‌مـــه‌وێ بڵێم ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى‬ ‫دره‌وش ــاوه‌‪ ،‬له‌ ڕووى ته‌عبیرییه‌وه‌ خۆى‬ ‫ڕۆناك نیشان ده‌دات‪ .‬له‌ ڕووى ئه‌بستركته‌وه‌‬ ‫شێوه‌كان دیارى ده‌كات‪ ،‬بونیادى جوله‌ى‬ ‫ئه‌بستراكت پێكهاته‌ى ڕسته‌ دیارى ده‌كات‪.‬‬ ‫له‌ دنیاى به‌تاڵى شیعرییدا نه‌خشكردنى‬ ‫كارى ئه‌ده‌بى له‌ جوله‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ و‬ ‫له‌ گێڕانه‌وه‌ى واقیعى ده‌ره‌وه‌ (وه‌ك خۆى)‬ ‫دوور ده‌كه‌وێته‌وه‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ى بشێ خۆى‬ ‫بنوێنێ‪ ،‬یان دنیابینى كه‌سى خۆى وه‌ك‬ ‫جه‌وهه‌رى دنیا به‌رجه‌سته‌ بكات‪ .‬بۆ نموونه‌‪:‬‬ ‫له‌ (كۆمه‌ڵه‌ شیعرى ڕۆیشتن به‌ ئاراسته‌ى‬ ‫مردووه‌ به‌ڕێزه‌كان‪ ،‬به‌شدار سامى‪ ،‬وه‌زاره‌تى‬ ‫ڕۆشنبیرى و الوان‪ ،‬چ ‪...)2012‬‬ ‫هه‌بوونى تۆ گرنگتره‌‬ ‫له‌ هه‌بوونى پشیله‌یه‌كى سپى‬ ‫گرنگتره‌ له‌ سه‌گێكى ڕه‌ش‬ ‫گرنگتره‌ له‌ بۆقێك ل‪22‬‬

‫ئـــه‌و كــۆپــل ـه‌ی ـه‌ پــشــت بــه‌ ه ـه‌بــوونــى‬ ‫دره‌وشـــاوه‌ى دنیایى ده‌به‌ستێت‪ ،‬له‌به‌ر‬ ‫ڕۆشنایى كه‌له‌پورێك كه‌ ڕێز بۆ هه‌بووه‌كان‬ ‫ده‌گه‌ڕێنته‌وه‌ و خۆى به‌ هه‌بووه‌كان ڕۆناك‬ ‫ده‌كــات ـه‌وه‌ و ه ـه‌وڵــده‌دات له‌ ڕێگاى ئه‌و‬ ‫كه‌له‌پوره‌وه‌ ڕێز له‌ ناوه‌وه‌ى خۆى بگرێت‪...‬‬ ‫دنیاى (مرۆڤ‪ ،‬پشیله‌‪ ،‬سه‌گ‪ ،‬بۆق‪ )...‬و‬ ‫هه‌موو بوونى تۆ ده‌خاته‌ دووتوێى وێنه‌یه‌كى‬ ‫ئه‌بستركته‌وه‌ ب ـه‌ ئــه‌ویــان ده‌چــوێــنــێ‪،‬‬ ‫لێكچوواندن مرۆڤ به‌ ئاژه‌ڵ‪ ،‬ته‌نها دنیاى‬ ‫به‌تاڵى شیعرى به‌رجه‌سته‌ ناكات‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫دنیایه‌كى دیكه‌ و بیركردنه‌وه‌یه‌كى دیكه‌‬ ‫به‌ سه‌ر چاوه‌ڕوانى خوێنه‌ردا ده‌كاته‌وه‌‪...‬‬ ‫ڕه‌نــگ ـه‌ پرسیار ئــه‌وه‌ بــێ بــۆ هه‌بوونى‬ ‫(مــرۆڤ) ده‌بــێ له‌ هه‌بوونى پشیله‌یه‌كى‬ ‫سپى و سه‌گێكى ڕه‌ش‪ ...‬گرنگتر بێت‪ ،‬بۆ‬ ‫پێكهاته‌ى ڕسته‌ و ناوكۆیى ده‌بێ له‌سه‌ر‬ ‫بایه‌خى دنیاى نه‌بینراو ته‌ماشا بكه‌ین؟‬ ‫ڕه‌نگه‌ به‌شێكى وه‌اڵمى خوێنه‌ر بكه‌وێته‌ سه‌ر‬ ‫دره‌وشانه‌وه‌ى بینراو بۆ ئه‌وه‌ى نه‌بینراوى‬ ‫ناوه‌وه‌ به‌رجه‌سته‌ بكه‌ین‪ ،‬ڕۆناكى خستنه‌‬ ‫سـه‌ر بینراو له‌ پێناو بینینى نه‌بینراو‪،‬‬ ‫هه‌ر ته‌نها شۆڕبوونه‌وه‌ نییه‌ به‌ره‌و قواڵیى‬ ‫و تاریكى‪ ،‬به‌ڵكو شۆڕبوونه‌وه‌شه‌ به‌ره‌و‬ ‫بونیادنانى په‌یوه‌ندییه‌كى تازه‌ له‌ نێوان‬ ‫ده‌ق و خوێنه‌ر‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌ك كه‌ له‌سه‌ر‬ ‫بینراو و نه‌بینراو هه‌ڵنرابێت‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌ك‬ ‫كه‌ له‌سه‌ر دوو بوونى جیاواز بونیاد نرابێ‪...‬‬ ‫دژ به‌ بێبایه‌خكردنى په‌یوه‌ندى نێوان دوو‬ ‫بوونى جــیــاواز وه‌ستا بــێــت‪ ...‬هه‌ڵبه‌ته‌‬ ‫نرخدانان بۆ ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ نوێیه‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ته‌نها به‌ ئاشتبوونه‌وه‌ سه‌رساممان ناكات‪،‬‬ ‫به‌ڵكو وامــان لێده‌كات به‌سه‌ر تێڕوانینى‬ ‫پێشووى خۆماندا بچینه‌وه‌‪...‬‬ ‫دواجــار ئـه‌و دوو دره‌وشــان ـه‌وه‌ی ـه‌‪ ،‬یان‬ ‫بایه‌خى مــرۆڤ و چواندنى به‌ ئــاژه‌ڵ له‌‬ ‫وێنه‌یه‌كى بێ په‌رده‌دا ڕوونتر ده‌رده‌كه‌وێت‪،‬‬ ‫بـه‌و مانایه‌ش ئـه‌و خۆ ڕووتكردنه‌وه‌یه‌‪،‬‬ ‫ترسانه‌ له‌ مرۆڤ! له‌و وێنه‌ ئه‌بستراكته‌دا‬ ‫ئاژه‌اڵن كه‌متر ئازار به‌ شاعیر ده‌گه‌یه‌نن‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ى زۆرترین ئازار به‌ شاعیر ده‌گه‌یه‌نێت‬ ‫خودى مرۆڤه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش وێنه‌ نه‌بینراوه‌كه‌ى‬ ‫ناوه‌وه‌ى شاعیره‌ و له‌ گێڕانه‌وه‌ى واقیعى‬ ‫ده‌ره‌وه‌ (وه‌ك خۆى) دوور ده‌كه‌وێته‌وه‌‪،‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ى ناوه‌وه‌ى خۆى بنوێنێ‪ ،‬یان وه‌ك‬ ‫تاكه‌ كه‌س بوونى خۆى له‌ داكۆكیكردنى‬ ‫هه‌تا هه‌تایى دره‌وشانه‌وه‌ هه‌ڵگرێته‌وه‌ و بڵێ‬ ‫له‌ هه‌بوونى تۆ ترساو و بریندار و ماندووم!‬ ‫پشیله‌یه‌ك له‌ كۆاڵن په‌ڕییه‌وه‌ و‬ ‫منداڵێك له‌ سه‌ر بان كۆترى هه‌ڵده‌فڕاند‬ ‫و‬ ‫ژنێكیش س ـه‌رى له‌ ده‌رگـــاى حه‌وشه‌‬ ‫ده‌رهێنا و‬ ‫منى بینى و‬ ‫هیچى نه‌گوت‪ ،‬به‌اڵم ترسا‬ ‫من په‌یڤم له‌وێدا‪.‬‬ ‫پشیله‌یه‌ك له‌ كۆاڵن ده‌په‌ڕییه‌وه‌ و‬ ‫منداڵێك له‌ سه‌ر بان كۆتر هه‌ڵده‌فڕێنێ و‬ ‫ژنێكیش س ـه‌رى له‌ ده‌رگـــاى حه‌وشه‌‬ ‫ده‌رده‌هێنێ و‬ ‫تۆ ده‌بینێت و ده‌ترسێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هیچ ناڵێت‬ ‫په‌یڤم به‌‪ ،‬له‌وێدا‪ .‬ل‪50-49‬‬ ‫لێره‌ هه‌وڵناده‌م جارێكى دى خه‌یاڵكراوى‬ ‫كلتورى به‌ دره‌وشــان ـه‌وه‌ى ده‌روونییه‌وه‌‬ ‫بلكێنم‪ ،‬بۆ ئ ـه‌وه‌ى ئ ـه‌رزش بۆ نــاوه‌وه‌ و‬ ‫نه‌بینراوه‌كان بگێڕمه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك چۆن قسه‌‬ ‫له‌ ئاوێنه‌بوونى دیمه‌نى یه‌كه‌م بۆ دووه‌م‬ ‫و كورتكردنه‌وه‌یان له‌ دوو ده‌رئه‌نجامى‬ ‫ئه‌بستراكتدا ناكه‌م‪ ،‬به‌ڵكو هه‌وڵده‌ده‌م ئه‌و‬

‫گوتاره‌ كلتورییه‌ بخه‌مه‌ به‌ر چاوان‪ ،‬كه‌ ل ‌ه‬ ‫نێوان (من په‌یڤم له‌وێدا) و (په‌یڤم به‌‪،‬‬ ‫له‌وێدا) ڕووتكراوه‌ته‌وه‌‪ ...‬بۆ ئه‌وه‌ش پشت‬ ‫به‌ پرسیارى خوێنه‌ر و پێشوازى كردنى‬ ‫خوێنه‌ر ده‌به‌ستم! ئایا من په‌یڤم له‌وێدا‬ ‫دواجار په‌یڤم به‌‪ ،‬له‌وێداى لێده‌كه‌وێته‌وه‌‪،‬‬ ‫یان ده‌شێ تێگه‌یشتنى په‌یڤم به‌‪،‬له‌وێدا‪ ،‬بۆ‬ ‫تێگه‌یشتنى من په‌یڤم له‌وێدا‪ ،‬بۆ چه‌مكى‬ ‫ترسان بگه‌ڕێنینه‌وه‌؟‬ ‫لــێــره‌دا شیعرییه‌تى ده‌ســـتـــه‌واژه‌ى‬ ‫(مــن پـه‌یــڤــم‪ -‬په‌یڤم بــه‌) گـه‌شـه‌كــردن‬ ‫و گــواســتــنـه‌وه‌ى دوو جــۆر لـه‌ (تــرس)‬ ‫ده‌گـه‌یـه‌نــێــت‪ ،‬یــان ب ـه‌ مانایه‌كى دیكه‌‬ ‫هاوگونجانى نێوان ( ئامانج‪ /‬بابه‌ت) له‌و‬ ‫ده‌سته‌واژه‌یه‌دا پێوانه‌یه‌ بۆ شیعرییه‌ت‪ ،‬ئه‌و‬ ‫شیعرییه‌ته‌ى ده‌كه‌وێته‌ نێوان گه‌شه‌كردن و‬ ‫گواستنه‌وه‌ى جوله‌وه‌‪ ...‬كه‌واته‌ من په‌یڤم‬ ‫له‌وێدا بۆ په‌یڤم به‌ له‌وێدا ئاستى وازهێنان‬ ‫له‌ هه‌بوونایه‌تى له‌ یه‌كه‌م و گه‌شه‌كردنى‬ ‫جوله‌ له‌ دووه‌م ده‌نوێنێ! به‌و مانایه‌ش‬ ‫وازهێنان له‌ هه‌بوونایه‌تى ماناى فه‌رهه‌نگى‬ ‫و گه‌یشتن به‌ گه‌شه‌كردنى ئاستى ده‌اللى به‌‬ ‫یه‌كێك له‌ داهێنانه‌كانى ناوكۆیى شیعرى و‬ ‫هێزى الدانى مانا ده‌ژمێردرێت‪ ،‬ئه‌و شێوازه‌‬ ‫یان ئه‌و ده‌سته‌واژه‌ دروستكراوه‌ له‌ نێوان‬ ‫ماناى فه‌رهه‌نگى ساده‌ و ئاسۆى ده‌اللى‪،‬‬ ‫سێ خه‌سڵه‌تى جیاواز به‌ وشه‌ى (ترس)‬ ‫ده‌به‌خشێت‪.‬‬ ‫یه‌كه‌م‪ :‬ترس‪ ،‬شیعرییه‌تى نێوان ماناى‬ ‫فه‌رهه‌نگى و ماناى ده‌اللــى ده‌گه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫دووه‌م‪ :‬ترس‪ ،‬بۆشایى هـه‌ردوو گوزاره‌ى‬ ‫(من په‌یڤم له‌وێدا‪ /‬په‌یڤم به‌ له‌وێدا) بۆ‬ ‫ئاستى وه‌ك یه‌كبوون ب ـه‌رز ده‌كــاتـه‌وه‌‪.‬‬ ‫سێیه‌م‪ :‬تــرس‪ ،‬هاویه‌كبوونى نێوان دوو‬ ‫گــوزاره‌ى (من په‌یڤم له‌وێدا‪ /‬په‌یڤم به‌‬ ‫له‌وێدا) له‌ خه‌سڵه‌تێكى شیعرییه‌وه‌ بۆ‬ ‫خه‌سڵه‌تێكى زانستى ده‌گۆڕێ و له‌ شیعر‬ ‫و شاعیر دوورى ده‌خاته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ كورتى ده‌توانم بڵێم الدانــى زمانى‬ ‫له‌ پێوانه‌كان‪ ،‬یان به‌ شێوه‌یه‌كى له‌بارتر‬ ‫وه‌رگێڕانى ماناى فه‌رهه‌نگى بۆ ئاستى‬ ‫ده‌اللى به‌ یه‌كێك له‌ دیارده‌كانى شیعرى‬ ‫به‌شدار سامى ده‌ژمێردرێت‪ ،‬هه‌ر ئه‌و الدان‬ ‫و وه‌رگێڕانه‌یه‌ له‌ به‌رهه‌مه‌كانیدا شیعرییه‌ت‬ ‫له‌ زمانى گێڕانه‌وه‌ جیا ده‌كاته‌وه‌! كه‌واته‌‬ ‫وه‌ك ڕوونمان كرده‌وه‌ هێزى شیعرى شێوازى‬ ‫ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى دره‌وشاوه‌‪ ،‬به‌ هه‌ندێ‬ ‫خه‌سڵه‌تى وه‌ك الدان و دره‌وشــان ـه‌وه‌ و‬ ‫خرۆشان و جیدییه‌ته‌وه‌ به‌نده‌‪.‬‬

‫شێوازى ئه‌بسرتاكت‬

‫(گرووپى سێیه‌م‪ /‬دنیاى به‌تاڵى زمان)‬ ‫ده‌قــگ ـه‌رایــى گــروپــى سێیه‌م له‌گه‌ڵ‬ ‫جیاوازییه‌كانیان له‌ ڕوانینى مندا پێكهاتووه‌‬ ‫له‌ (ئـه‌نــوه‌ر مه‌سیفى‪ ،‬یوونس ڕه‌زایــى‪،‬‬ ‫په‌رویز زه‌بیح غواڵمى‪ ،‬كه‌مال ئه‌مینى‪،‬‬ ‫ته‌یب قادر‪ )...‬و زێتریش‪ ...‬شێوازى ده‌قى‬ ‫ئه‌و گروپه‌ ئه‌بستراكته‌‪ ،‬هێزى خۆیان له‌‬ ‫(دواخستن و پێشخستن) و (ره‌مــز) و‬ ‫(هه‌ست) خه‌رج ده‌كه‌ن‪ ،‬بۆ پركردنه‌وه‌ى‬ ‫بۆشاییه‌كان هه‌میشه‌ پشت به‌ بیركردنه‌وه‌‬ ‫و خه‌یاڵى خوێنه‌ران ده‌به‌ستن! له‌ شێوازى‬ ‫ئه‌بستراكتى شیعرى دواى ڕاپ ـه‌ڕیــن‬ ‫مــامـه‌ڵـه‌كــردن لـه‌گـه‌ڵ شــێــوازى داڕشتن‬ ‫ستوونى ده‌كه‌وێته‌وه‌‪ ،‬مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌نگ و تیشكى وشه‌ ستوونییه‌‪ ،‬به‌شێكیان‬ ‫له‌ سه‌ر نێودژى مانا شۆڕده‌بنه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دووباره‌ له‌و شۆڕبوونه‌وه‌یه‌ فره‌ ڕه‌هه‌نده‌دا‬ ‫له‌ برى وێنه‌ى شیعری‪ ،‬ده‌نگ و ڕه‌نگى وشه‌‬ ‫شێوه‌یان پێده‌به‌خشرێت! هه‌روه‌ها ناوكۆیى‬

‫باو و لێكچوواندنى باو و به‌شێك له‌ ئاوه‌ڵناو‬ ‫و ئامرازى په‌یوه‌ندى ده‌سڕنه‌وه‌ و جوله‌ى‬ ‫ژیــان و بێهوده‌یى ژیــان ده‌نوسنه‌وه‌‪ ،‬له‌‬ ‫سڕینه‌وه‌دا هه‌ندێجار ته‌واو له‌ بێ مانایى و‬ ‫بێ وێنه‌یى ون ده‌بن‪ ،‬یان به‌ دیوه‌كه‌ى دیكه‌‬ ‫نایانه‌وێت جه‌خت له‌ چوونه‌ قواڵیى ژیان و‬ ‫شته‌كان و بێهوده‌یى بكه‌ن!‬ ‫ده‌قگه‌رایى گروپى سێیه‌م‪ ،‬له‌ ڕێگاى‬ ‫دواخستن و پێشخستنى وشه‌‪ ،‬ڕه‌هه‌ندێكى‬ ‫نــابــاوى ده‌نـــگ و تیشك ب ـه‌ ناوكۆیى‬ ‫ده‌به‌خشن و پشت به‌ ئاگاییه‌كى قوڕس و‬ ‫دیالۆگ و ڕه‌مز و هه‌ستى خرۆشاو و تیشكى‬ ‫وشه‌كان ده‌به‌ستن‪ ،‬پێیانوایه‌ وشه‌ى ڕووت‬ ‫و ڕه‌مزئامێز بایه‌خێكى گه‌وره‌ترى هه‌یه‌‪،‬‬ ‫نه‌ك وێنه‌‪ ...‬له‌ ڕێگاى جوله‌ و دیالۆگه‌وه‌‬ ‫كاریگه‌رى له‌ سـه‌ر ده‌روون ــى خوێنه‌ران‬ ‫دروست ده‌كه‌ن‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ى هیچ گوتارێك‬ ‫به‌رجه‌سته‌ بكه‌ن‪ ...‬ئامانجیان ئازادكردنى‬ ‫خوێنه‌ره‌ له‌ هه‌ژموونى ئایدیۆلۆژیا!‬ ‫ئ ـه‌و ڕه‌ه ـه‌نــده‌ ئه‌بستراكته‌ى شیعرى‬ ‫دواى ڕاپه‌ڕین كه‌مێكیان نه‌بێ‪ ،‬له‌ سه‌ر‬ ‫ڕه‌مزى داخراو و بێ هه‌ست و بێ جوله‌ كار‬ ‫ناكه‌ن! به‌ڵكو به‌ جوانگوتن و لێكچوواندنه‌‬ ‫نائاساییه‌كان و هه‌ستى نه‌یارى وشه‌كان و‬ ‫نیگاركێشانى تیشكى ده‌الله‌ته‌كان به‌ندن‪،‬‬ ‫هه‌ندێكیان جگه‌ له‌ دواخستن و پێشخستن‪،‬‬ ‫له‌ سه‌ر جوله‌ى ماناى نائاشنا و وێنه‌ى‬ ‫شێواوى شیعرى كار ده‌ك ـه‌ن‪ ...‬به‌اڵم به‌‬ ‫گشتى ڕیتمى نوسینیان توونده‌ و له‌سه‌ر‬ ‫تیشك و ده‌نگدانه‌وه‌ وه‌ستاوه‌‪.‬‬ ‫ده‌توانین له‌ ڕووى هونه‌رییه‌وه‌ له‌ پشت‬ ‫دنیاى به‌تاڵى زمان و زمانى ئه‌بستراكت‪ ،‬وزه‌‬ ‫و جوله‌ى ده‌نگ و ماناى نائاشنا و تیشكى‬ ‫ده‌الله‌ته‌كان و هه‌ست و ئاگایى و ئه‌زموون‬ ‫بدۆزینه‌وه‌‪ ،‬دوور له‌ قوڕسایى مه‌عریفه‌ و‬ ‫گوتارخوازى! به‌و مانایه‌ش ئه‌بستراكت‬ ‫به‌رزترین پله‌ى ته‌عبیركردنى هونه‌رى‬ ‫جوله‌ى ئاگایى و هه‌ستى جوانییه‌! ئه‌گه‌ر‬ ‫ته‌عبیرییه‌ت خۆى له‌ ته‌وه‌ره‌ى وێنه‌ و مانادا‬ ‫ببینێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ ئه‌بستراكت سڕینه‌وه‌ى‬ ‫وێنه‌یه‌ له‌ پێناو جوله‌ى جوانییدا‪ ...‬له‌‬ ‫شێوازى ئه‌بستراكتدا چیگوتنى زمان له‌‬ ‫جوله‌ و هه‌ست و دیالۆگدا ون ده‌بێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫جوانگوتنى زمان له‌ چه‌مكى دواخستن و‬ ‫پێشخستنى وشـه‌ى ڕووتــه‌وه‌ به‌رجه‌سته‌‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬كه‌واته‌ له‌ شێوازى ئه‌بستراكتدا‬ ‫به‌شێكى زۆر له‌ چیگوتنى زمان نامۆیى‬ ‫لێده‌كه‌وێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌ گشتى جوانگوتنى‬ ‫زمان ئیستێتیكا و ئاگامه‌ندى ده‌وڕوژێنێ‪.‬‬ ‫هه‌زار كون له‌ پرچم بووه‌ و‬ ‫هه‌ر سه‌ر ئاو نه‌كه‌وتم‬ ‫من ده‌مه‌وێت له‌ ناوه‌ڕاستى ته‌مه‌نمدا‬ ‫سه‌ر ئاو بكه‌وم و‬ ‫ته‌واوى دونیا به‌ ڕووتوقوتى ببینم‬ ‫«كۆمه‌ڵه‌ شیعرى مرۆڤێك له‌ نزیكمانه‌‪،‬‬ ‫ته‌یب قادر ‪ ،‬چ ‪،2017 ،1‬ل‪»17‬‬ ‫له‌ نێوان مردن و ژیان‪( ،‬سه‌رئاو كه‌وتن)‬ ‫و (سه‌رئاو نه‌كه‌وتن) ڕسته‌ى هه‌زار كون له‌‬ ‫پرچم بووه‌ ده‌ستلێدراوێكى نامۆ و نادیاره‌‪،‬‬ ‫ئیستێتیكا و ئاگامه‌ندى ده‌وڕوژێنێ‪ ...‬ئه‌و‬ ‫(له‌یه‌كنه‌چوونه‌)ى مردن و ژیان ته‌ئویلى‬ ‫جیاواز و ئاسۆیه‌كى دیكه‌ى چاوه‌ڕوانى‬ ‫بۆ خوێنه‌ران وااڵ ده‌كات و تێڕوانینى باو‬ ‫تێكده‌شكێنێ‪ ،‬ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ نوێیه‌ى‬ ‫نێوان كون له‌ پرچ بوون و سه‌ر ئاو نه‌كه‌وتن‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌ك ده‌وڕوژێنێ كه‌ په‌یوه‌ندى به‌‬ ‫واقیعێكى نادیارى گوماناوى و ساتمه‌كردنى‬ ‫ئاسۆى چاوه‌ڕوانى باوى خوێنه‌ره‌وه‌ هه‌یه‌‪.‬‬

‫کۆرۆنا‬ ‫پاییز گەاڵکەی لە دەستمدا دەخوات‪ :‬ئێمە هاوڕێین‬ ‫ئێمە کات لە توێکڵی گوێز دەردەهێنین و فێری‬ ‫ڕۆیشتنی دەکەین‪:‬‬ ‫کات بۆ ناو توێکڵەکە دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫لە ئاوێنەدا یەکشەمەیە‪،‬‬ ‫لە خەوندا دەخەوین‪،‬‬ ‫دەم قسەی ڕاست دەکات‪.‬‬ ‫چاوم بۆ الی ئەندامی زاوزێی مەعشووقە دادەبەزێ‪:‬‬ ‫سەیری یەکرت دەکەین‪،‬‬ ‫شتێکی تاریک بە یەکرت دەڵێین‪،‬‬ ‫وەکو یادەوەریی و خەشخاش یەکرتمان خۆش دەوێ‪،‬‬ ‫وەکو شەراب لە قاقلەجنۆکەکاندا دەخەوین‪،‬‬ ‫وەکو چۆن دەریا لە پرشنگی مانگدا دەخەوێ‪.‬‬ ‫ئامێزمان بە یەکرتدا کردووە و لە بەر پەنجەرەکەدا‬ ‫ڕاوەستاوین‪ ،‬ئەوان لە جادەکەوە سەیرمان دەکەن‪:‬‬ ‫کاتی ئەوە هاتووە‪ ،‬مرۆڤ بزانێ!‬ ‫کاتی ئەو هاتووە‪ ،‬بەرد دەست بە چەکەرە بکات‪،‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫السکە گیاکانی شەو‬ ‫لە دڵ و لە مێشکەوە‪ ،‬السکەگیاکانی شەو نەشومنا‬ ‫دەکەن‬ ‫وشەیەکیش کە کێلەندی دەی کات‪،‬‬ ‫ملی السە گایاکان بەرەو ژیان الر دەکاتەوە‪.‬‬ ‫بێدەنگ وەکو ئەوان‬ ‫بەرەو ڕووی دونیا هەڵ دەکەین‪:‬‬ ‫نیگاکامنان‪،‬‬ ‫گۆڕیوەتەوە بۆ ئەوەی دڵنەواییان بکرێت‪،‬‬ ‫بە دەست کوتان بەرەو پێشەوە دەڕۆن‪،‬‬ ‫تاریکیی بە دەست بانگامن دەکەن‪.‬‬ ‫بە بێ نیگا‬ ‫ئێستا چاوت لە چاومدا بێدەنگ بووە‪.‬‬ ‫بە دەم ڕۆیشتنەوە‬ ‫دڵت بۆ لێوەکانم بەرز دەکەمەوە‪،‬‬ ‫دڵم بۆ لێوەکانت بەرز دەکەیتەوە‪:‬‬ ‫ئەوەی ئێستا ئێمە دەیخۆینەوە‪،‬‬ ‫تینوویەتی ساتەکان دەشکێنێ‪،‬‬ ‫ئەوەی ئێستا ئێمە هەین‪،‬‬ ‫ساتەکان بۆ کاتی تێ دەکەن‪.‬‬ ‫تامی بکەین؟‬ ‫هیچ دەنگێک و هیچ تیشکێک نایەتە نێوامنانەوە‬ ‫بۆ ئەوەی بیڵێین‪.‬‬ ‫ئەی السکە گیاکان‪ ،‬ئۆ السکە گیاکان‬ ‫ئەی السکە گیاکانی شەو‪.‬‬

‫السکە گیاکانی شەو‬

‫گۆرانیی ژنێک لە سێبەردا‬ ‫ژنە بێدەنگەکە دێت و سەری هەاڵڵەکان دەپەڕێنێ‬ ‫کێ دەیباتەوە؟‬ ‫کێ دەدۆڕێ؟‬ ‫کێ دەچێتە بەردەم پەنجەرەکە؟‬ ‫کێ لە پێشدا ناوی خۆی دەڵێ؟‬ ‫ئەو کەسێکە‪ ،‬کە قژەکەم هەڵدەگرێ‪.‬‬ ‫قژەکەم هەڵدەگرێ وەکو چۆن مرۆڤ مردوویەک بە‬ ‫دەست هەڵدەگرێ‪.‬‬ ‫قژەکەم بەو جۆرە هەڵدەگرێ‪ ،‬وەکو چۆن ئەو ساڵەی‬ ‫عاشق بووم ئاسامن قژمی هەڵدەگرت‪.‬‬ ‫بۆ خۆباییبوون قژەکەم بەو جۆرە هەڵدەگرێت‪.‬‬ ‫ئەو دەیباتەوە‪.‬‬ ‫ئەو نادۆڕێت‪.‬‬ ‫ئەو بۆ بەردەم پەنجەرەکە دەڕوا‪.‬‬ ‫ئەو ناوی خۆی ناڵێ‪.‬‬ ‫ئەو کەسێکە چاوەکانی منی لە الیە‪.‬‬ ‫لەوەتەی دەروازەکان داخراون‪ ،‬چاوەکانی منی الیە‬ ‫وەکو ئەڵقە چاوەکانم لە پەنجەکانیدان‬ ‫وەکو شووشەی شکاوی لەزەت و یاقووت‪:‬‬ ‫لە پاییزدا برام بوو؛‬ ‫ئەو ڕۆژەکان و شەوەکان دەژمێرێ‪.‬‬ ‫ئەو دەیباتەوە‪.‬‬ ‫ئەو نادۆڕێت‪.‬‬ ‫ئەو ناچێتە بەردەم پەنجەرەکە‪.‬‬ ‫ئەو لە کۆتاییدا ناوی خۆی ناڵێ‪.‬‬ ‫ئەو کەسێکە‪ ،‬ئەو شتەی هەیە‪ ،‬کە گوتم‪.‬‬ ‫وەکو بوخچە لە بن هەنگڵیدا هەڵی گرتووە‪.‬‬ ‫ئەو هەڵی گرتووە وەکو چۆن کاتژمێر خراپرتین‬ ‫سەعاتی خۆی هەڵدەگرێ‪.‬‬ ‫ئەو لە ئاستانەوە بۆ ئاستانە هەڵی دەگرێت‪ ،‬فڕێی نادا‪.‬‬ ‫ئەو نایباتەوە‪.‬‬ ‫ئەو دەدۆڕێ‪.‬‬ ‫دەچێتە بەردەم پەنجەرەکە‪.‬‬ ‫ئەو یەکەم جار ناوی خۆی دەڵێ‪.‬‬ ‫ئەو لەگەڵ هەاڵڵەکاندا سەری دەپەڕێرنێ‪.‬‬

‫کە دڵی نائارامیی لێ بدات‪.‬‬ ‫کاتی ئەوە هاتووە‪ ،‬کاتی بێت‪.‬‬ ‫کاتی ئەوە هاتووە‪.‬‬

‫بادەمەکان بژمێرە‬ ‫بادەمەکان بژمێرە‪،‬‬ ‫هەموو ئەو شتانە بژمێرە کە تاڵ بوو و خەوی لێ‬ ‫زڕاندی‬ ‫منیشیان لەگەڵ بژمێرە‪:‬‬ ‫کاتێ چاوت هەڵهێنا و کەس سەیری نەکردی من بە‬ ‫دوای چاوتدا گەڕام‪،‬‬ ‫من ئەو پەتە پەنهانەم جەڕاند‪،‬‬ ‫ئەو شەومنەی‪ ،‬تۆ بیرت لێی کردبووەوە‪،‬‬ ‫لەو پەتەوە بۆ ناو گۆزەکان داچۆڕا‪،‬‬ ‫ئەو قسەیەی دڵی هیچ کەسێکی نەدۆزییەوە‬ ‫دەپارێزێ‪.‬‬ ‫لەوێ بە تەواویی چوویتە ناو ئەو ناوەوە‪ ،‬کە ناوی‬ ‫خۆتە‪،‬‬ ‫بە هەنگاوی دڵنیاوە بەرەو الی خۆت ڕۆیشتی‬ ‫چەکوشەکان لە کورسیی زەنگی بێدەنگیتدا دەهاتن و‬ ‫دەچوون‬ ‫گوێلێگیراوەکە بۆ الی تۆ هات‬ ‫مردووەکە دەستی لە ملت کرد‬ ‫سێ بە سێ بە ناو ئێوارەدا ڕۆیشنت‪،‬‬ ‫تاڵم بکە‪.‬‬ ‫لەگەڵ بادەمەکاندا مبژمێرە‪.‬‬

‫پاول سێالن‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵامنییەوە‪ :‬کەریم پەڕەنگ‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪355‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )355‬دوشەممە ‪2017/8/28‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ئازادكردنی ئایین لەكۆتوبەندی ئیسالمگەرا‬ ‫«سرتاتیژەكانی پالتفۆرمی دابڕان بەمنوونە»‬ ‫ماجید خەلیل‬ ‫كۆمەڵی موسڵمان لە رۆژهەاڵتی‬ ‫نــاوەڕاســتــدا گـــیـــرۆدەی تــەرزێــكــی‬ ‫بیركردنەوەی ریشەدارە بە رەوگەی‬ ‫ئیسالمگەرا‪ ،‬ئەم رەوگەیە هەژموونی‬ ‫بــەســەر ژیــانــی ئــابــوری و سیاسی‬ ‫و كۆمەاڵیەتییەوە هــەیــەو بووەتە‬ ‫شكێنەری شكۆ و شێوازی ئــازادی‬ ‫و نــەزمــی هیومانیستی لــە دنیای‬ ‫ئیسالمدا‪ .‬گــەر تەماشای ریشەی‬ ‫جواڵنەوە ئیسالمگەراییەكان بكەین‪،‬‬ ‫تێدەگەین كە تێكڕا لە قۆناغبەندییەكی‬ ‫بەرنامەداڕێژراوی ئیخوان موسلمینەوە‬ ‫ســەرچــاوەیــان گــرتــووە‪ .‬تەنانەت‬ ‫رێــكــخــراوە پەڕگیرو پەراوێزەكانی‬ ‫دونـــیـــای مـــۆدێـــرن‪ ،‬نــمــوونــەكــانــی‬ ‫وەك قــاعــیــدەو داعـــش و بـــەرەی‬ ‫نوسرە‪ ،‬زۆرترینی سەركردەكانیان‬ ‫ســـەرەداوێـــكـــی بــەهــێــزیــان لــەگــەڵ‬ ‫ئیخوان موسلمین بــووەو پــەروەردەو‬ ‫گۆشكراوی ئەوان بوون‪ ،‬لە كاسێتە‬ ‫باڵوكراوەكانی زەواهریدا ئەوە بەڕوونی‬ ‫دەخوێنرایەوە كە چ حەسرەتێكی‬ ‫قاعیدە بۆ لەسەركارالبرانی مورسی‬ ‫هەبوو‪( .‬ئۆلیڤەر روا)ی بیرمەندی‬ ‫هەڵكەوتوو و كاریگەریی خۆرئاواو و‬ ‫كۆڵەری سەرڕاستی بواری ئیسالمی‬ ‫سیاسیی هەمیشە جەختكردنەوەكانی‬ ‫لــەو سۆنگەیەدایە كــە تــونــدڕەوی‬ ‫و شــلــڕەوی لــە نــەزمــی ئیسالمی‬ ‫سیاسییدا تەنها تاكتیكێكە‪ .‬ئۆلیڤەر‬ ‫روا‪ ،‬مێمڵبوونی ئیسالمی سیاسیی‬ ‫لەخاڵە سەرەكییەكەدا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫كەسەپاندنی شەریعەتە لەجیاتی‬ ‫هەر یاسایەك‪ ،‬بەجۆرێ ئەوان یاساو‬ ‫زانستی یاسا دەبەنە دەرێی بازنەی‬ ‫عەقڵی مــرۆڤ و بــە كــاری مرۆڤی‬ ‫نــازانــن‪ ،‬دروســـت هاوكێشە سەید‬ ‫قوتبییەكە كار پێدەكەن كە كاركردن‬ ‫بە عەقڵ یەكسان دەكەن بە جاهلییەت‬ ‫و وەستانی عەقڵیش یەكسان دەكەن‬ ‫بە فەرمانبەرداریی خوا‪ .‬ئەو پێشەكییە‬ ‫تەنها بۆ خستنەڕووی بیركردنەوەیەك‬ ‫بوو كە بەتەواوی دژە بە فەلسەفەی‬ ‫ئایینناسیی و سەرلەبەری هێزی خۆی‬ ‫لە سیاسەت و رەگەزە رادیكاڵەكانی‬ ‫دڕندەیی مرۆڤەوە سەرچاوەی گرتووە‪.‬‬ ‫لەو تیۆریی ئیسالمگەراییەدا پێش‬ ‫ئـــەوەی ستەم لــە ئـــازادی و عەقڵ‬ ‫و رۆشــنــگــەریــی بكرێت‪ ،‬ســتــەم لە‬ ‫ئایین كراوە‪ .‬پێش ئەوەی ئازادی و‬ ‫دیموكراسیی ئەم سەردەمە بەالرێدا‬ ‫ببرێت‪ ،‬خواناسی و خەمی راستەقینەی‬ ‫ئایین بەالرێدا براوە‪ .‬ئیسالم ئایینێكی‬ ‫سەرەكییەو پانتاییەكی بەرینی لەنێو‬ ‫بـــاوەڕی مرۆڤەكاندا داگــیــركــردووە‪.‬‬ ‫هەمیشە ئەو هێزەی كە كۆت و بەندی‬ ‫ئــەم بـــاوەڕەی كـــردووەو لەكەمترین‬ ‫كاتدا بواریداوە وەك خۆی بچەسپێت‪،‬‬ ‫برێتی بووە لە هێزە سیاسییەكان‪ .‬ئەو‬ ‫هێزانەی لە دەمارەكانیاندا رەگەزی‬ ‫خوێن و خەیاڵی نــەتــەوەو ناوچەو‬ ‫مادە چۆشیپێدراون‪ .‬هەوەڵین الدان‬ ‫لە ئایینی ئیسالمدا لەسەر پرسێكی‬ ‫سیاسیی و بەرژەوەندییەكی مادیی‬ ‫بوو‪ .‬بۆنموونە‪:‬‬

‫كــاتــێــك پــێــغــەمــبــەر (د‪.‬خ)‬ ‫دەسكەوتەكانی جەنگی حونەینی‬ ‫دابەشكرد زولخوەیزەرەی تەمیمی هات‌و‬ ‫وتی‪« :‬پێغەمبەری خودا دادپــەروەر‬ ‫بە‪ ،‬پێغەمبەریش(د‪.‬خ) فەرموی هاوار‬ ‫بۆتۆ‪ ،‬ئەگەر من دادپــەروەر نەبم كێ‌‬ ‫دادپـــەروەرە ؟ لەم كاتەدا عومەری‬ ‫كوڕی خەتاب فەرمووی ئەی پێغەمبەر‬ ‫(د‪.‬خ) بــا بــدەم لــەمــلــی‪ ،‬ئەویش‬ ‫فەرمووی‪ ،‬نا لێی گەڕێ‌‪ ،‬بەخوا لە‬ ‫پشتی ئەم پیاوە كەسانێك دروست‬ ‫دەبن نوێژو ڕۆژووی ئێمە لە چاویاندا‬ ‫كەمە‪ ،‬بەاڵم ئەوانە لەدین دەردەچن‪،‬‬ ‫هـــەروەك چــۆن تیرێك لەكەوانێك‬ ‫دەردەچێت‪ ،‬لەپێش‌و دوای خۆشیان‬ ‫هیچ نابینن»‪ .‬پرسێك كە لەیەك‬ ‫فەرمودەی پەیامبەردا ئەرزشی ئەوەی‬ ‫نەبوو باسیش بكرێت‪ .‬چونكە شتێك‬ ‫بوو پەیوەندی بە ئیسالمەوە نەبوو‪،‬‬ ‫ئەویش پرسی شوێنگرەوەی خۆی‪،‬‬ ‫پرسی دەوڵەتداریی بەناوی ئایینەوە‪،‬‬ ‫پرسی هەڵهێنجاندنی یاسا لەو وەزع‬ ‫و وێردە ئاینییانەی كە پەیامبەر لە‬ ‫ژیانی رۆژانەی خۆی پێیانەوە سەرقاڵ كوشتوبڕی ئێزدییەكان لە شەنگال وەك ئەنجامی ئایدیۆلۆژیای ئیسالمگەرا‬ ‫بــووە‪ .‬لەپاش پەیامبەرەوە ئایین‬ ‫بەالڕێدا برا‪ ،‬ئەو بەالڕێدابردنە زیاتر‬ ‫بەرگێكی ناوچەیی‌و ئیتنی كرا بەبەردا‪،‬‬ ‫هەندێك لەنەتەوەكان سواری شەپۆلی‬ ‫بــەالڕێــدابــردنــە بـــوون‪ .‬هەندێكیش‬ ‫بــە دڵسافی و خاوێنی خۆیانەوە‬ ‫ئایینیان وەك خۆی پەسەندكردووەو‬ ‫بەدوریانگرتووە لە كۆتوبەندەكانی‬ ‫سیاسەت‪ .‬لە مــێــژووی ئیسالمییدا‬ ‫نەتەوە ناعەرەبەكان زۆرترین زەجرو‬ ‫زیانیان بەدەست ئایینی بەالرێدابراودا‬ ‫بــردووە‪ .‬بۆنموونە‪ :‬لە دەورووبــەری‬ ‫ئەهوازو هەرێمی فارسدا‌و لە سەردەمی‬ ‫خەلیفە عەلی كــوڕی ئەبوتالیبدا‬ ‫لەساڵی (‪)38‬كۆچی جواڵنەوەیەك‬ ‫ڕوویــــدا‪ ،‬كــە بەرهەڵستییەك بوو‬ ‫دژی دەوڵەتی خەالفەت‪ .‬كوردەكان‬ ‫بەشدارییەكی بەرچاویان لە ڕووبەڕوو‬ ‫بوونەوەكاندا هەبوو‪ .‬ڕابەرایەتی ئەم‬ ‫بزووتنەوەیە لەالیەن (خەریتی كوڕی‬ ‫ڕاشــیــد) بــوو كە ســەركــردەی هۆزی‬ ‫ناجیە بوو‪ .‬لەكاتێكدا عەلی كوڕی ئەبو‬ ‫تالیب كوشتاری ئەهلی نەهرەوانی‬ ‫دەكرد‪ ،‬ئەو لەگەڵ ‪ 300‬جەنگاوەری نــەزمــی دیــكــتــاتــۆری و دڕنــدەیــی‪ .‬سیاسی سوننەی عوسمانی هاتەوە‬ ‫شوێنكەوتووی یاخی دەبــێــت‪ ،‬روو رێچكانی شیعە‪ ،‬دەرهاویشتەی تەفرو پێشێ‌‪ .‬لەم كەین و بەینەدا ئەوەی‬ ‫دەكاتە ئەهواز ‪ ،‬ئیبن كەسیر باس توناكردنی خــانــەوادەو خانەدانی ئامانج نەبووە ئیسالم بووە‪ .‬ئیسالم‬ ‫دەكــات چۆن كــوردو مەسیحییەكان پەیامبەر بــوو‪ ،‬تاوەكو ئێستە جگە كۆیلەیەكی دەستی شاكانی سەفەوی‬ ‫بوونەتە پشتیوانی بزووتنەوەكە دژ لە رۆژهەاڵتناسەكان‪ ،‬پیاوانی وەك و قاجار و ئەفشار بوو‪ ،‬هەروەك چۆن‬ ‫بە سوپا ساالرەكەی عەلی‪ .‬مەعقەلی هاملتۆن جب و كــارل برۆكلمان و سوڵتانەكانی عوسمانیش براكانی‬ ‫كوڕی قەیس بە هەڵگەڕاوەكان دەڵێت هتد‪ ،‬هیچ مێژوونوسێكی سوننە خۆیان دەخستە زیندانی ئاسنیینەوە‬ ‫كــوردو علوج و تااڵنچی‪ .‬شرۆڤەی زاتــی نومایانی ئــەو كوشتارگەیەی تــا دەمـــردن‪ ،‬ئەوانیش ئیسالمیان‬ ‫ئەو ناتۆرانە لــەوەوە هات كە باج و مرۆڤی نــەبــووە‪ .‬پرسەكەش تەنها خستە زیــنــدانــی كـــۆت و بــەنــدی‬ ‫ســەرانــەی بێپاساویان نـــەدەدا‪ .‬ئەو سیاسی و ئابووری بوو‪ .‬لەكاردانەوەی سیاسەتەوە تا مراندی‪ .‬لە سەدەی‬ ‫هەژموونە ئابورییە كتوپڕەی عەرەبیان ئەرستۆكراتییەتی قــوڕەیــشــی ژێر بیستەمیشەوە‪ ،‬ئیسالم كرایەوە نێو‬ ‫دایــە دواوە‪ .‬لەو جــواڵنــەوەوە ئیدی ركێفی ئومەوییەكان‪ ،‬شیعەش دەستی زیندانێكی بەرینترو سەردەمیانەتر‪،‬‬ ‫نەتەوەی كورد دژایەتی كاربەدەستانی دایــە سیاسەت‪ ،‬ئەم دەستبردنە تا زیندانی پارت و رێكخستنی سیاسی‪.‬‬ ‫راشـــدی و ئــومــەوی و عەباسییان دوایین ئیمامیان و تاوەكو حەسەنی ئیخوان داهێنەری ئەم زیندانە بوو‪،‬‬ ‫دەكرد‪ .‬ناكۆكییەكان ناكۆكی سیاسی عەسكەری و ونبوونی دوایین ئیمامیان ئیخوان موسلمین لە دروستبوونیەوە‬ ‫و ئــابــووری و ئیتنی بـــوون‪ ،‬بــەاڵم لە ‪ 360‬ك بەردەوام بوو‪ .‬ئیدی شیعە ریشەیەكی بارگاوی بوو بە وەهابیزمی‬ ‫بەچەمكی ئایینی و بە زمانی شەریعەت مەزهەبەكان سیاسەتیان نەكردو وەك نیمچە دورگــــەو وەهابییەكانیش‬ ‫نەتەوەكانی دی تاوانبار دەكران و بە ئیماندارێك ژیاون ‪ ،‬ئیسالمیان وەك پراكتیكێكی لۆكاڵی ئەو ژینگەیەبوون‬ ‫خەواریج و الدەرو زەندیق تاوانبار خۆی بینییەوە‪ ،‬تاوەكو پاش سەدان كە درێــژكــراوەی سەلەفیزمی ئیبن‬ ‫دەكــران‪ .‬ئەم توراسە درێژبوویەوە‪ ،‬ساڵ و لە سەدەی شازدەی زاینییەوەو تەیمییە بوون‪ .‬ئەم ریشەیە لەمڕۆدا‬ ‫توراسی بەكارهێنانی ئایین بۆ خزمەتی لەسەردەمی ئیسماعیلی سەفەویدا‪ ،‬نوێنەرایەتی ئەو هێزانە دەكــەن كە‬ ‫پــــرۆژەی ئــابــووری و نــەتــەوەی ـی‌و بیری سیاسی شیعە لەبەرامبەر بیری ئایینی ئیسالمیان كۆتوبەند كردووەو‬

‫ئۆلیڤەر روا‪ ،‬مێمڵبوونی ئیسالمی‬ ‫سیاسیی لەخاڵە سەرەكییەكەدا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬كەسەپاندنی‬ ‫شەریعەتە لەجیاتی هەر‬ ‫یاسایەك‪ ،‬بەجۆرێ ئەوان یاساو‬ ‫زانستی یاسا دەبەنە دەرێی‬ ‫بازنەی عەقڵی مرۆڤ و بە كاری‬ ‫مرۆڤی نازانن‬

‫ئەوە هۆشیاریی‌و رۆشنگەرییە‪،‬‬ ‫ئەوە گرەنتی دیموكراسییە‪،‬‬ ‫كەپێامندەڵێت پێویستە لولەی‬ ‫ئەو چەكە ئاینیانە الر بكرێنەوە‪،‬‬ ‫كەپێش هەمووكەسێك روو‬ ‫بەتاكی موسڵامنن و دژن‬ ‫بەپێشكەوتن‌و گەشەی دنیای‬ ‫ئیسالم‬ ‫نایانەوێت ئایین وەك خــۆی وەك‬ ‫بەندایەتی تاك وەك ناسنامەی ئایینی‬ ‫دەركەوێت‪ ،‬بەڵكو تێكەڵیان كردووە بە‬ ‫مەرام و مەراقی ئابووری و سیاسی و‬ ‫رەگەزی نەتەوایەتی تاكگەرا‪ .‬بەهەموو‬ ‫پێودانگێكی مێژویی و زانستی‪،‬‬ ‫ئیسالمگەرا و ئیسالمی سیاسیی‪،‬‬ ‫مێمڵی ناسنامەی راستەقینەی ئایین‬ ‫و ئاییندارین‪ ،‬هێزێكن ئایین دەكەنە‬ ‫ئامڕازو هیچ كاتێك و لە هیچ پرۆژەیەك‬ ‫و پراكتیكێكدا ئایینیان وەك ئامانج‬ ‫بەكارنەهێناوە‪ .‬بۆنموونە زیندوترین‬ ‫دەركەوتنی ئەم تەرزی بیركردنەوەیە‬ ‫لە داعشدا بەرجەستە بوو‪ ،‬ئامانجی‬ ‫داعش بریتی بوو لە هەژموونی سوننەی‬ ‫عەرەب و بەدیلگرتنی كچ و ژنانی گەنج‬ ‫و دەستگرتن بەسەر وزەی ژێر زەوی‬ ‫و زیندوكردنەوەی ئەجێندای بەعسی‬ ‫عەرەبگەرا‪ .‬ئەو ئەجێندایەی سەدام‬ ‫حسێن هێندەی بەغدادی لە پێناویدا‬ ‫پەیڕەوی دەكرد‪ ،‬ئەو ئەجێندایەی لە‬ ‫نەفیری جیهادی نەوەدەكاندا ئامێزی‬

‫بۆكرایەوەو بەباشی دەركــكــرا‪ .‬ئەو‬ ‫ئەجێندایەی ئیخوانەكان لەپێناویدا‬ ‫سەدامیان ناسی و پشتیوانییان كرد‪،‬‬ ‫ئەو ئەجێندایەی كۆنە بەعسییەك نییە‬ ‫نەیانهێنابێتە نێو ریزەكانی داعشەوە‪،‬‬ ‫ئەو ئەجێندایەی رۆحە میللیەكەی لە‬ ‫سێكوچكەی سوننینشینی ئێراقدا قوڵ‬ ‫پدەداو رەش و رووتی ئاسیای ناوەڕاست‬ ‫و الوە یاخی و الدەر لە یاساكانی واڵتە‬ ‫موسڵمانەكانی ژێر چنگی سۆڤیەتی‬ ‫پێشوو‪ ،‬هاوكات موسڵمانە ئابووری‬ ‫نالەبارەكانی باڵكان‪ ،‬كۆسۆڤۆ و‬ ‫مەكەدۆنیاو ئەلبانیاو بۆسنە راپێچی‬ ‫ســوریــاو ئێراق دەكـــات‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫ئەوە هۆشیاریی‌و رۆشنگەرییە‪ ،‬ئەوە‬ ‫گرەنتی دیموكراسییە‪ ،‬كەپێماندەڵێت‬ ‫پێویستە لولەی ئەو چەكە ئاینیانە الر‬ ‫بكرێنەوە‪ ،‬كەپێش هەمووكەسێك روو‬ ‫بەتاكی موسڵمانن و دژن بەپێشكەوتن‌و‬ ‫گەشەی دنیای ئیسالم و رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )355‬دوشەممە ‪2017/8/28‬‬

‫كاریگەریی كەسایەتیە بەڕەگەز كوردەكان‬ ‫لەسەر كۆمەڵگای عەرەبیی هاوچەرخ‬ ‫موعتەسەم ساڵەیی‬ ‫(‪)٢/١‬‬ ‫هەڵکەوتوە کوردەکانی میرس‬

‫گەر بەوردی بڕوانینە ڕەوتی كۆمەڵگای‬ ‫عەرەبیی هاوچەرخ؛ بۆمان دەردەكەوێت كورد‬ ‫لە زۆر ڕووەوە دەورێكی بااڵی هەبووە لە‬ ‫پێشخستنی ئەو كۆمەڵگایەدا‪ .‬نەك بەتەنیا‬ ‫لە سەردەمی نوێدا بەڵكو لە سەردەمانی‬ ‫كۆنیشدا كــورد كاریگەریی خۆی هەبووە‬ ‫بەسەر كۆمەڵگای عەرەبی و ئیسالمیەوە‪.‬‬ ‫واڵتی میسر وەها پێناسە دەكرێت كە دڵی‬ ‫واڵتانی عەرەبییە‪ ،‬و گەر هەر وەرچەرخانێك‬ ‫لــەو واڵتـــەدا ڕووبـــدات؛ ئــەوا كاریگەریی‬ ‫ڕاستەوخۆی دەبێت لەسەر تێكڕای واڵتە‬ ‫عەرەبیەكانی تر‪ .‬سەركردەی بەڕەگەز كورد‬ ‫(سەاڵحەدینی ئەییوبی) باشترین نموونەیە‬ ‫وەكو سەركردەیەكی ئیسالمی لە واڵتی میسر‬ ‫و تێكڕای واڵتە ئیسالمیەكاندا و دەورێكی‬ ‫كاریگەر و هەستیاری گــێــڕا‪ ،‬كــە بــووە‬ ‫وەرچەرخانێكی بنەڕەتی لە ئاستی سیاسی‬ ‫و ئایینی و كۆمەاڵیەتیدا‪ .‬چەندین كەسایەتی‬ ‫و بنەماڵەی كورد لە واڵتی میسردا دەستیان‬ ‫هەبووە لە چاالكیی سیاسی و ئەدەبی و‬ ‫هونەری و فیكری‪:‬‬ ‫هــونــەرمــەنــد (ع ــەل ــی مــــــەردان) لە‬ ‫بیرەوەریەكانیدا نووسیویەتی و دەڵێت‪:‬‬ ‫«(ئەحمەد شەوقی)ی شاعیر زیافەتێكی‬ ‫چاكی كردم بۆ ماڵەكەی خۆی كە پێیان‬ ‫دەووت (كــرمــة ابــن هــانــئ) لــە ناوچەی‬ ‫(الجیزە) پێی وتم كە كوردە و لە كوردەكانی‬ ‫توركیایە‪ ،‬باوباپیرانیشی لە پاشا گەورەكانی‬ ‫میسرن»(‪.)١‬‬ ‫یاخود بۆ نموونە بنەماڵەی تەیموریەكان‬ ‫چەندین بەهرەمەندی ئەدەبی و فیكرییان‬ ‫تێدا هەڵكەوت‪ ،‬وەكو (ئەحمەد تەیمور)‬ ‫و (مەحمود تەیمور) و خاتوو (عائیشە‬ ‫تەیمور)ی خوشكیان‪.‬‬ ‫لە سااڵنی هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا‬ ‫لە چاوپێكەوتنێكی تەلەڤیزیۆنیدا نووسەری‬ ‫ناسراو خاتوو (د‪ .‬سهیر القلماوي) وتی كە‬ ‫بەڕەگەز لە بنەماڵەیەكی كوردە‪.‬‬ ‫نووسەرێكی میسری بە ناوی (عبد الحي‬ ‫دیاب) لە بارەی (عەباس مەحمود عەققاد)‬ ‫ی نووسەری ناوداری میسریەوە نووسیویەتی‬ ‫و دەڵێت‪« :‬باپیرەی كە ناوی (موحەممەد‬ ‫ئاغا شەریف) بوو بە هەردوو زمان توركی‬ ‫و كوردی دەدووا‪ .‬گەر بە زمانی عەرەبی‬ ‫قسەی بكردایە؛ دەتــزانــی كە بە ڕەگــەز‬ ‫عەرەب نییە»(‪.)٢‬‬ ‫یاخود دەرهێنەری سینەمایی میسری‬ ‫(ئــەحــمــەد بـــەدرخـــان) لــە بــنــەمــاڵــەی‬ ‫بەدرخانیەكانە‪ .‬هەروەها (عەلی بەدرخان)ی‬ ‫كوڕیشی دەرهێنەرێكی سینەمایی بەتوانایە‪.‬‬ ‫عەلی بــەدرخــان مێردی ژنــە ئەكتەری‬ ‫سینەمایی (سوعاد حوسنی) بوو‪ .‬ئەم ژنە‬ ‫ئەكتەرەیش خوشكی گۆرانیبێژی ناسراو‬ ‫(نجاة الصغیرة) یــە‪ ،‬كە هەردووكیان‬ ‫كچی كابرایەكی ك ــوردی سوریایین کە‬ ‫خۆشنووسێکی نــــاودار ب ــوو بــە نــاوی‬ ‫(موحەممەد حوسنی بابا)‪.‬‬ ‫هــەردوو وێنەكێشی برا (سەیف وانلی)‬ ‫و (ئــەدهــەم وانــلــی) بــەڕەگــەز ك ــوردن و‬ ‫بە پێشەنگی هونەرمەندانی واڵتــی میسر‬ ‫دادەنرێن‪.‬‬ ‫هــەردوو بــرا سیاسەتمەداری نــاودار و‬ ‫پلەداری سەرباز‪( :‬خالد محيي الدين) و‬ ‫(زكريا محيي الدين)؛ ئەوانیش بەڕەگەز هەر‬ ‫كورد بوون‪.‬‬ ‫میسریەكان لــە بـــارەی ســەركــردەیــان‬ ‫(جەمال عەبدولناسر) دەڵێن خەڵكی ناوچەی‬ ‫(الصعید)ە و بەڕەگەز دەگەڕێتەوە سەر‬ ‫میللەتی كورد‪ ،‬بەو پێیەی صەعیدیەكان‬ ‫لە پاشماوەی ئەو سەربازە كوردانەن كە‬ ‫سەالحەدینی ئەیوبی سەركردایەتیی دەكردن‬

‫و لە پاشاندا لە واڵتی میسردا جێگیر بوون‪.‬‬ ‫لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا چەندین‬ ‫نووسەر و شاعیر و بیرمەند بەتایبەتی‬ ‫لە واڵتی میسر و عێراقدا سەریان‌هەڵدا و‬ ‫مشووری پێشكەوتنی واڵت و گەل دابووی‬ ‫لــە كەللەیان‪ .‬لــە پێناوی ئــازاد‌كــردن و‬ ‫سەرفرازیی ژنانی عەرەبی و ئیسالمیدا‬ ‫دەنگیان لێ‌‌هەڵبڕی‪ ،‬بەو پێیەی ژنان نیوەی‬ ‫كۆمەڵن و هەر دوورخستنەوەیەكیان دەبێتە‬ ‫هۆی ئیفلیج‌كردنی نیوەی كۆمەڵ‪ .‬بەشێك‬ ‫لەو بانگەوازخوازانەی واڵتانی میسر و عێراق‬ ‫بەڕەگەز كورد بوون‪.‬‬

‫جیاوازیی کۆمەڵگای کوردی و عەرەبی‬ ‫لە تێڕوانیندا بۆ ژن‬

‫بەدرێژایی مێژوو كۆمەڵگا عەرەبی و‬ ‫ئیسالمیەكان بە شێوەیەكی گشتی داخراو‬ ‫و دوور لە شارستانیەت بوون‪ .‬بەكۆیلەكردنی‬ ‫ئافرەتان و زەوت‌كردنی مافەكانیان یەكێكە‬ ‫لە خاسیەتە هەرە سەرەكیەكانی میللەتانی‬ ‫دوواكــەوتــوو‪ ،‬بەتایبەتی ئــەم ناوچەیەی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست کە ژنانی ئەم کۆمەڵگایە‬ ‫بێبەش‌كرابوون لە مافە ڕەواكانیان و لەنێو‬ ‫دیواری ماڵدا زیندانی كرابوون‪.‬‬ ‫ب ــەاڵم ئـــەوەی كــە مــایــەی دڵخۆشیە؛‬ ‫میللەتی ك ــورد بــە ڕادەیــەكــی زۆر لەم‬ ‫داب‌ونــەریــتــە داخـــــراوە بــــەدوور ب ــووە‪.‬‬ ‫ئافرەتی كورد بەبەراورد لەگەڵ میللەتانی‬ ‫دەوروبەردا بە ئازادی و سەرفرازی خاوەنی‬ ‫كەسایەتیی خۆیان بوونە‪ .‬هەموو گەڕیدە و‬ ‫ڕۆژهەاڵتناسەكان كە سەردانیی ناوچەكەیان‬ ‫كردووە؛ شایەدی ئەم ڕاستیە دەدەن و لە‬ ‫نووسینەكانیاندا تۆماریان كردووە‪.‬‬ ‫لە شیعر و هەڵبەستی كالسیكیی كۆنی‬ ‫كوردیدا بە ڕادەیەكی زۆر باسی حیجاب و‬ ‫ڕوبەندی ئافرەتان نەكراوە‪ .‬بەاڵم لە شیعر‬ ‫و ئەدەبیاتی عەرەبیی كۆندا زۆر جار ئەم‬ ‫بابەتە خــراوەتــەڕوو‪ .‬ئەوەتا شاعیرێكی‬ ‫سەردەمی عەبباسی لەسەر زمانی خۆیەوە‬ ‫بە ئافرەتێكی شۆخی دەم‌و‌چاو هەڵپێكراو‬ ‫بــە ڕووبــەنــدی ڕەش هەڵدەڵێت‪ ،‬كــە لە‬ ‫ڕۆژی هەینیدا لەبەردەم دەرگای مزگەوتدا‬ ‫دەوەســتــێــت‪ ،‬هــەر لــەو كاتەیشدا شاعیر‬ ‫قۆڵی لێ‌ هەڵماڵیوە و دەستنوێژ دەگرێت‪،‬‬ ‫لە هەڵبەستەكەیدا داوای لێ‌دەكات بیكات‬ ‫بە خاتری ئایینی موحەممەد و نوێژ و‬ ‫ڕۆژووەكــــەی ل ـێ‌ بــەتــاڵ نــەكــات و بۆیی‬ ‫بگێڕێتەوە!‬ ‫قل للمليحة فى الخمار األسود‬ ‫ماذا فعلتِ ِ‬ ‫متعبدِ؟‬ ‫بناس ٍك ِّ‬ ‫قد كان َ َّ‬ ‫ش َر للصالة ثيا َب ُه‬ ‫حتى وقفتِ له بباب املسج ِد‬ ‫ُردِّي عليه َصال َته و ِصيا َم ُه‬ ‫حب ِّق دينِ حممدِ(‪)٣‬‬ ‫ال َت ِر ِمي ِه َ‬ ‫لــە ســەردەمــی پێش ئیسالمدا ژنانی‬ ‫عەرەب بە ڕادەیەكی زۆر سەرفراز و ئازاد‬ ‫بــوون‪ .‬چەندینیان بە كاروباری بازرگانی‬ ‫هەڵدەستان‪ ،‬یاخود شاعیری ناسراویان تێدا‬ ‫هەڵدەكەوت‪ .‬بۆ نموونە (الخنسا‌ء) یەكێك‬ ‫بوو لەو ژنە شاعیرانەی ئەو سەردەمە‪.‬‬ ‫بەشێكیان سەرپۆشیان لەسەر دەنــا و‬ ‫دەم و چاویشیان دەردەكـــەوت‪ .‬چارشێو‬ ‫«جلباب»ـیان لەبەردەكرد كە بریتی بوو‬ ‫لە پارچە كوتاڵێك و سنگ و مەمكیانی‬ ‫دادەپۆشی‪.‬‬ ‫لە سەردەمی ئیسالمدا حیجاب بەتەنیا بۆ‬ ‫ئافرەتانی ئازاد بوو‪ .‬كەنیزەكان بۆیان نەبوو‬ ‫حیجاب بپۆشن‪ .‬ئیمامی عومەر نەیدەهێشت‬ ‫كەنیزەكان حیجاب بپۆشن و دەیوت «چۆن‬ ‫دەبێت ئافرەتی كەنیزە چاو لە ئافرەتی ئازاد‬ ‫بكات؟» («فيم اإلماء يتشبهن بالحرائر؟»)‬ ‫(‪.)٤‬‬

‫لە میرس؛ قاسم ئەمین‬

‫گەر بمانەوێت لە بــارەی هەڵسانەوەی‬

‫ڕچەشکێنی داواکاریی ئازادیی ژن لە‬ ‫کۆمەڵگای عەرەبی‪-‬ئیسالمیدا (قاسم‬ ‫ئەمین)‬

‫زەینەب خانم‪ ،‬هاوسەری قاسم‬ ‫ئەمین‪ ،‬و لە ژنانی ئازادیخوازی‬ ‫پێشەنگی میرس‬

‫کتێبەکــەی (دوك داركــۆر)ی فڕەنســایی ســەبارەت‬ ‫بــە دۆخــی ناهەمــوار و نالەبــاری ژنانــی میــری و‬ ‫ئیســامی؛ ئــازاری بــە قاســم ئەمیــن گەیاندبــوو و‬ ‫لــە ناخــەوە هەژاندبــووی‪ ،‬بــەو ڕادەیــەی كــە پــاش‬ ‫خوێندنــەوەی كتێبەكــە بــە برادەرەكانــی خــۆی وتبــوو‪:‬‬ ‫لــە داخانــدا بــۆ مــاوەی دە ڕۆژ نەخــۆش كەوتــووە!‬ ‫قاسم ئەمین دەربارەی «حیجاب»‪:‬‬ ‫حیجــاب دەبێتــە مایــەی زیندانی‌كردنــی ژنــان لــە‬ ‫بازنەیەكــی تەســكدا‪ ،‬بــەو ڕادەیــەی كــە وەهــا دەكات‬ ‫لــە شــتی الوەكــی بــەوالوە هیــچ دیاردەیەكــی‬ ‫بایەخداریــان چاوپێ‌نەكەوێــت و هیــچ دەنگێكــی‬ ‫بەســوودیش نەبیســن‪ ،‬ئەمەیــش دەبێتــە هــۆی ئەوەی‬ ‫ژنــان دوور بــن لــە دنیــای زینــدوو كــە دنیــای بیــر و‬ ‫جووڵــە و كاركردنــە‬ ‫هزری و ڕاپەڕینی فیكریی هاوچەرخی واڵتی‬ ‫میسر بكۆڵینەوە؛ ئەوا نابێت ناوی بیرمەندی‬ ‫ئەو واڵتە (قاسم ئەمین) فەرامۆش بكەین‪.‬‬ ‫ئەم نووسەرە بە كەسێك دادەنــرێــت كە‬ ‫پێشەنگ بووە لە بواری داكۆكی‌كردن لە‬ ‫مافی ئافرەتان‪ ،‬نەك لە واڵتی میسر بەتەنیا‬ ‫بەڵكو لە نــاوچــەكــەدا بەگشتی‪ .‬باوكی‬ ‫بەڕەگەز كوردە و خەڵكی شاری سلێمانیە‬ ‫و كاتی خــۆی ئەفسەر بــووە لە سوپای‬ ‫عوسمانیدا و لە واڵتــی میسردا جێگیر‬ ‫بوونە‪ .‬قاسم ئەمین لە ساڵی (‪)١٨٦٣‬دا‬ ‫لە واڵتی میسر لە‌دایك‌دەبێت‪ .‬لە ساڵی‬ ‫(‪)١٩٠٣‬دا هەر لەو واڵتــەدا كۆچی دوایی‬ ‫دەكات(‪ .)٥‬لە سەرەتادا قاسم ئەمین وەكو‬ ‫كەسێكی ڕۆژهەاڵتیی موتوربەكراو بە بیری‬ ‫داخراو خۆی دەنواند‪ .‬ئەوە بوو كابرایەكی‬

‫فڕەنسایی بە ناوی (دوك داركۆر) ‪Duc‬‬ ‫‪ d,Harcourt‬لــە ســاڵــی (‪)١٨٩٣‬دا‬ ‫كتێبێك بە ناوی «میسر و میسریەکان»‬ ‫‪ L,Egypte et les Egyptiens‬بە‬ ‫زمانی فڕەنسی باڵودەكاتەوە سەبارەت‬ ‫بــە دۆخــی نــاهــەمــوار و نــالــەبــاری ژنانی‬ ‫میسری و ئیسالمی‪ .‬ئەمەیش هەروەكو‬ ‫ئ ــەوەی پەنجەی نابێتە بانی برینێكی‬ ‫قەتماخە‌بەستووی سەدان ساڵەی كۆن و‬ ‫كوالندبێتیەوە وەها بوو‪ .‬ئەم ڕووداوەیش‬ ‫ئازاری تەواو بە قاسم ئەمین دەگەیەنێت‬ ‫و لە ناخەوە دەیهەژێنێت‪ .‬بەو ڕادەیەی كە‬ ‫پاش خوێندنەوەی كتێبەكە بە برادەرەكانی‬ ‫خۆی وتبوو لە داخاندا بۆ ماوەی دە ڕۆژ‬ ‫نەخۆش كەوتووە‪ .‬بۆ پەرچدانەوەی ئەو‬ ‫نووسەرە فڕەنسیە لە ساڵی (‪)١٨٩٤‬دا‬

‫كتێبێك بە زمانی فڕەنسی باڵودەكاتەوە‬ ‫و بەتوندی بە ڕووی ــدا هەڵدەشاخێت و‬ ‫ڕەخنەی لێ‌ دەگرێت و داكۆكی لە ئافرەتی‬ ‫میسری و هزری ڕۆژهەاڵتی دەكات‪ .‬گوایە‬ ‫لە پێناوی سەقامگیریی خێزان و كۆمەڵدا‬ ‫پێویستە پارێزگاری لە دیــاردەی تەاڵق و‬ ‫فرەژنی بكرێت‪ ،‬و هەروەها پۆشینی حیجاب‬ ‫و دوورخستنەوەی ڕەگــەزی نێر و مێ‌ لە‬ ‫یەكتری؛ كۆمەڵگا لە بەڕەاڵیی و بەدڕەوشتی‬ ‫دەپارێزێت‪ .‬نووسەر خەم و پەژارەی خۆی‬ ‫دەربــڕیــبــوو دەرهـــەق بــەو كەسانەی كە‬ ‫داب‌ونەریتی ئیسالمییان پشتگوێ‌‌خستووە‬ ‫و السایی هەڵس‌وكەوتی ئەوروپایی دەكەن‪.‬‬ ‫بــەو پێیەی ڕێبازی ئیسالمی بریتیە لە‬ ‫ڕێكخستنی كاروباری كۆمەاڵیەتی و لە ناخی‬ ‫سۆشیالیستیەوە نزیكە و مافی ئافرەتان و‬ ‫هەژاران بەتەواوەتی دەپارێزێت‪ .‬هەروەها‬ ‫قاسم ئەمین وەهـــای بــۆچــووبــوو گوایە‬ ‫هەڵەیەكی گەورەیە گەر بوترێت ژنی میسری‬ ‫لەنێو ماڵدا زیندانی كراوە‪ ،‬بەڵكو بەوپەڕی‬ ‫ئازادی و سەربەستیەوە هام‌وشۆ دەكات‪.‬‬ ‫لەو ڕووەوە لە كتێبەكەیدا نووسیویەتی‪:‬‬ ‫«ئایا تێكەاڵوبوونی ژن و پیاو نابێتە‬ ‫هۆی مەترسی بۆسەر ئاشتەوایی خێزان و‬ ‫هەڵوەشانەوەی شیرازەی ئاكار و ڕەوشتی‬ ‫كۆمەڵگا؟ ئایینەكەمان پێمان ڕادەگەیەنێت‬ ‫نەخێر بۆ بەدڕەوشتی‪ .‬ڕێنماییمان دەكات‬ ‫كە دەبێت پیاوان كۆڕی دانیشتنی تایبەتیی‬ ‫خۆیان هەبێت و تاقە ئافرەتێكیش تێكەڵیان‬ ‫نەبێت‪ .‬ژنانیش مەجلیسی خۆیان هەبێت و‬ ‫تاقە پیاوێك نەچێتە ناویانەوە‪ .‬لە پێناوی‬ ‫بنەبڕكردنی ڕەگ‌و‌ڕیشەی خراپەكاریدا ئەو‬ ‫هەنگاوانە دەنرێن‪ ،‬چونكی هەردەم الوازی‬ ‫و بێ‌‌هێزی لە ناخەكاندا قەتیس ماون»(‪.)٦‬‬ ‫پاشتر نووسەر هاوڕێیەتیی ڕابەری ناوداری‬ ‫چاکسازیی ئیسالمی (موحەممەد عەبدە)‬ ‫دەكــات و دەكەوێتە ژێر كاریگەریی ئەو‬ ‫بیرمەندەوە‪ .‬سەردانی واڵتی فڕەنسا دەكات‬ ‫و زمانیان فێر دەبێت‪ .‬لە ساڵی (‪)١٨٩٤‬‬ ‫دا زەینەب ناوێك دەكات بە خێزانی خۆی‪،‬‬ ‫كە كچی ئەمیراڵی دەریایی توركی (ئەمین‬ ‫تۆفیق) دەبێت‪ ،‬و كاتی خۆی دایەنێكی‬ ‫ئینگلیزی سەرپەرشتیی ئــەو ئافرەتەی‬ ‫كردبوو‪ .‬هەموو ئەم فاكتەرانە بەیەكانگیری‬ ‫دەبنە هۆی ئــەوەی قاسم ئەمین بە بیرو‬ ‫بۆچوونەكانی خۆیدا بچێتەوە و بە ڕێژەی‬ ‫سەد و هەشتا پلە گۆڕانكاریی بەسەردا‬ ‫بێت‪ .‬لە قاڵبی كەسێكی مێشك‌تەنراو بە‬ ‫بیری ڕۆژهەاڵتی بگۆڕێت بۆ قاوخی كەسێكی‬ ‫ڕۆژئاوایی‪ .‬ئەوە بوو لە ساڵی (‪)١٨٩٩‬دا‬ ‫كتێبێكی بە زمانی عەرەبی باڵوكردەوە بە‬ ‫ناونیشانی «ئازادكردنی ئافرەت» («تحریر‬ ‫الــمــرأة»)‪ .‬لــەم كتێبەیدا بەپێچەوانەی‬ ‫بۆچوونەكانی پێشووی بەتوندی دەچێت‬ ‫بەگژ داب‌ونەریتی باوی ڕۆژهەاڵتیدا‪ .‬پاشتر‬ ‫لە ساڵی (‪)١٩٠٠‬دا كتێبێكی دیكە بە‬ ‫چاپ دەگەیەنێت بە ناونیشانی «ئافرەتی‬ ‫نوێ»‌ («المرأة الجدیدة»)‪ .‬لێرەدا خاڵی‬ ‫وەرچــەرخــانــی بنەڕەتی لە هــزر و بیری‬ ‫نووسەردا سەرهەڵدەدات‪ ،‬بەو ڕادەیەی بە‬ ‫هەمان شێوازی دوك داركــۆری فڕەنسایی‬ ‫بیر دەكاتەوە‪ ،‬كە چەند ساڵێك لەوەوبەر‬ ‫بەرپەرچی بۆچوونەكانی دابووەوە‪ .‬نووسەر‬ ‫لــێــرەدا سەرسوڕمانی خــۆی دەربڕیبوو‬ ‫ســەبــارەت بە تــەاڵقــدان و جیابوونەوەی‬ ‫پیاو لە ژنــەكــەی‪ ،‬دەڵــێــت‪ :‬نــازانــم چۆن‬ ‫دەشێت بە تاقە وشەیەك و بەبێ‌ شایەد‬ ‫و مەحكەمەكاری و بەبێ‌ دابین‌كردنی هیچ‬ ‫مافێك؛ پیاو بتوانێت دەستبەرداری ژنی‬ ‫خۆی بێت و لێی جیابێتەوە؟! لە بارەی‬ ‫حیجابەوە؛ دەڵێت‪ :‬هۆگریی ژنان بە حیجاب‬ ‫تەندروستییان تێك‌دەدا و ڕەنگیان زەرد‬ ‫هەڵدەگەڕێنێت و بێ‌‌بەشیان دەكــات لە‬ ‫هــەوای سازگار و تیشكی خۆر و هەموو‬ ‫جۆرە وەرزشێك‪« .‬حیجاب دەبێتە مایەی‬ ‫زیندانی‌كردنی ژنان لە بازنەیەكی تەسكدا‪.‬‬

‫بــەو ڕادەیـــەی كە وەهــا دەكــات لە شتی‬ ‫الوەكی بەوالوە هیچ دیاردەیەكی بایەخداریان‬ ‫چاوپێ‌نەكەوێت و هیچ دەنگێكی بەسوودیش‬ ‫نەبیستن‪ .‬ئەمەیش دەبێتە هۆی ئەوەی ژنان‬ ‫دوور بن لە دنیای زیندوو كە دنیای بیر و‬ ‫جووڵە و كاركردنە»(‪.)٧‬‬ ‫ئــەم بیرو بۆچوونانەی قاسم ئەمینی‬ ‫بــەڕەگــەز كــورد گەلێك كێشە و تەنگ‬ ‫و چەڵەمەی بــۆ نــایــەوە‪ .‬بــەاڵم توانیی‬ ‫شۆڕشێكی فیكری و سیاسی و ئایینی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی بەرپا بكات‪ ،‬كە تاوەكو ڕۆژی‬ ‫تو‌مڕن‬ ‫ئەمڕۆمان نووسینەكانی مایەی مش ‌‬ ‫نەك لە واڵتــی میسر بەتەنیا‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫سەرجەم واڵتانی عەرەبی و ئیسالمیدا‪.‬‬ ‫نووسەر لە ساڵی (‪ )١٩٠٣‬دا كۆچی‬ ‫دووایــی دەكــات و هەر لە واڵتــی میسردا‬ ‫دەنێژرێت‪.‬‬

‫میراتی قاسم ئەمین‬

‫لە سەرەتای ســەدەی بیستەمدا چەند‬ ‫نووسەر و شاعیر و بیرمەندێكی میسری‬ ‫ویستیان شۆڕشی ڕاپەڕینێكی فیكری‬ ‫وەكو سەردەمی ڕێنەیسانسی ئەوروپایی‬ ‫بەرپابكەن‪ ،‬كە سێ‌ سەد بۆ چــوار سەد‬ ‫ســاڵ پێشتر لــە واڵتــانــی ئــەوروپــایــیــدا‬ ‫س ــەری هــەڵــدابــوو‪ .‬هــەرچــۆن كڵێسە و‬ ‫پیاوانی ئایینی و خەڵكانی كۆنەویست‬ ‫بەربەست بوون لەبەردەم بیرمەندەكانی‬ ‫ســەردەمــی ڕێنەیسانسی ئەوروپایی‪ ،‬بە‬ ‫هــەمــان شــێــواز تــونــدڕەوە ئایینیەكانی‬ ‫واڵتانی عەرەبی و ئیسالمی ڕووبــەڕووی‬ ‫هەموو جۆرە گۆڕانكارییەك بوونەوە‪ .‬لە‬ ‫واڵتــی میسردا چەند گۆڕانكاری‌خوازێك‬ ‫دەنگیان بەرز‌كردەوە و جاڕی گۆڕانكاری و‬ ‫پێشكەوتن‌خوازییان دا‪ ،‬وەكو (قاسم ئەمین)‬ ‫و (موحەممەد عەبدە) و (عەبدولڕەحمان‬ ‫كەواكیبی) و (تاها حوسەین) و (سەالمە‬ ‫موسا) و ‪..‬هتد‪ .‬دەوترێت نووسینەكانی‬ ‫قاسم ئەمین وەكو وشەی نهێنیی «افتح‬ ‫یا سمسم!»ی حیكایەتەكانی هــەزار و‬ ‫یەك شەوە وەهابوو‪ ،‬بۆ دەرچوونی مرۆڤی‬ ‫عەرەبی و ئیسالمی لە ئەشكەوتی تاریكی‬ ‫و نــەزانــی‪ .‬یاخود نووسەرێكی نابینای‬ ‫بلیمەتی وەكو تاها حوسێن‪ ،‬خاوەنی بیر و‬ ‫هۆشێكی كراوە بوو بە ڕادەیەك بە گەلێك‬ ‫قۆناخ پێش سەردەمەكەی خۆی كەوتبوو‪.‬‬ ‫لە واڵتی فڕەنسا خوێندبووی و ژنەكەیشی‬ ‫فڕەنسی بــوو‪ .‬هــەردەم سەرسام بوو بە‬ ‫پێشكەوتنەكانی واڵتانی ڕۆژئاوا و لە كتێبی‬ ‫«مستقبل الثقافة فى مصر»دا دەیــوت‪:‬‬ ‫«پێویستە لە هەموو شتێكدا ئەوروپایی‬ ‫بین‪.)٨(»..‬‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫(‪ )١‬عەلی مەردان‪ .‬بیرەوەری و گەاڵی‬ ‫ژیان‪ .‬ئا‪ :‬عەبدولقادر عەلی مەردان‪ .‬هەولێر‪:‬‬ ‫وەزارەتــی ڕۆشنبیری و الوان‪ .٢٠١٢ ،‬ال‪.‬‬ ‫‪.١١٧‬‬ ‫(‪ )٢‬عبد احلميد دياب‪ ،‬مع العقاد وتطوره‬ ‫الفكري‪ .‬القاهرة‪ .١٩٦٥ ،‬ص‪.٩ .‬‬ ‫(‪ )٣‬كامل النجار‪ ،‬الدولة اإلسالمية بني‬ ‫النظرية والتطبيق‪ .‬طرابلس‪ :‬دار تالة‪.٢٠٠٧ ،‬‬ ‫ص‪.٧٤ .‬‬ ‫(‪ )٤‬سەرچاوەی پێشوو‪ .‬ال‪.٧٤ .‬‬ ‫(‪ )٥‬مجلة المعرفة‪ .‬السنة الخامسة‪ ،‬العدد‬ ‫‪.١٩٧٥ ،٥١‬‬ ‫(‪ )٦‬قاسم أمني‪ :‬األعمال الكاملة‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫املؤسسة العربية للدراسات والنشر‪.١٩٧٦ ،‬‬ ‫جـ‪ ،١ .‬ص‪.٢٩٣ .‬‬ ‫(‪ )٧‬قاسم أمني‪ :‬األعمال الكاملة‪ .‬جـ‪،٢ .‬‬ ‫ص‪.٥٦ .‬‬ ‫(‪ )٨‬جورج طرابيشي‪ ،‬من النهضة إىل الردة‪.‬‬ ‫بريوت‪ :‬دار الساقى‪ .٢٠٠٩ ،‬ص‪.٣٩ .‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )355‬دوشەممە ‪2017/8/28‬‬

‫پۆرنۆگرافیا‬ ‫«ژن لە سەرمایەدارییدا»‬ ‫پۆرنۆگرافیا لە ئێستادا شانبەشانی‬ ‫هۆلیود فیلم بەرهەمدەهێنێت‬

‫پۆرنۆگرافیــا لــە کوردســتاندا‬ ‫لەقۆناغــی نیمچەڕووتیدایــە‬

‫ئاری مه‌حمود‬ ‫(بۆرژوازی خۆی وا دەردەخات‬ ‫هـــــەوڵ بـــۆ نــەهــێــشــتــنــی‬ ‫دیاردەی لەشفرۆشی دەدات‪،‬‬ ‫لــەکــاتــێــکــدا خـــۆی هــانــی‬ ‫بازرگانی بە جەستەی ژن‬ ‫و القەکردنی کچە منداڵ و‬ ‫ناو‬ ‫تازەپێگەیشتووەکانی‬ ‫کۆڵۆنیاڵه‌کان دەدات‪...‬‬ ‫(فالدیمێر لینین)‬ ‫بۆ ئەوەی لەبارەی پۆرنۆگرافیاوە‬ ‫بــدوێــیــن ڕەنــگــە پێویستمان بە‬ ‫پێناسەکەی نەبێت‪ ،‬چونکە هەر بە‬ ‫ناوهێنانی یەکسەر لە ئەندێشەماندا‬ ‫ئەو شتە دەچەسپێت کە مەبەستمانە‬ ‫باسی لێوە بکەین و هەموان دەزانن‬ ‫چییە‪.‬‬ ‫بۆیە نە پێویستمان بە پێناسەیە و‬ ‫نە پێویستمان بەو داتاو زانیارییانەشە‬ ‫کە لەم جیهانەوە لەبارەی دەستکەوتی‬ ‫مادی و قوربانیانی ئەم جیهانە پڕ‬ ‫لوغزەوە پەخشکراون‪.‬‬ ‫لە زمانی یۆنانیی کۆندا پۆرنۆگرافیا‬ ‫بە واتای ( تابلۆی ئارەزووفرۆشان)‬ ‫دەهات‪،‬‬ ‫بەڵێ (تابلۆ‪ ،‬فرۆشتن‪ ،‬ئارەزوو)‬ ‫ســـێ بـــەشـــە پــێــکــهــێــنــەرەکــەی‬ ‫پۆرنۆگرافیان‪.‬‬ ‫ڕووتــی و خۆڕووتکردنەوە‪ ،‬وەک‬ ‫ئارەزوویەکی ژن بەشێکی گەورەی‬ ‫پۆرنۆگرافیا پێکدێنێت و ناتوانین‬ ‫بڵێین ڕووتی ئــارەزوو نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫ئارەزوویەکە و سیستەم توانیویەتی‬ ‫بەهەماهەنگی لــەگــەڵ ئـــارەزووی‬ ‫سێکسیی پیاوانەدا بەکاری ببات‪.‬‬ ‫جەستەی ژن لە پۆرنۆگرافیادا‬

‫تابلۆیەکە کە فۆکەسی چاوەکان‬ ‫لـــەســـەریـــەتـــی و تــابــلــۆیــەکــی‬ ‫شۆکهێنەریشە‪ ،‬بەم دواییانە سیستەم‬ ‫توانیویەتی تەواوی ژیان کورتبکاتەوە‬ ‫بۆ چێژبردن و بینینی جەستەی کچ‪/‬‬ ‫ژن‪.‬‬ ‫ئـــــەوەی دەمـــانـــەوێـــت زۆرتــــر‬ ‫لــەســەری بوەستین ئــەو مامەڵەی‬ ‫کڕین و فرۆشتنەیە کە سیستەم‬ ‫لە پۆرنۆگرافیاوە بــرەوی پێداوە‪.‬‬ ‫بــەدرێــژایــی مــێــژووی مرۆڤایەتی‬ ‫و تــــەواوی سیستەمە ئــابــوری و‬ ‫کۆمەاڵیەتی و سیاسییەکان هێندەی‬ ‫سیستەمی ســەرمــایــەداری هەوڵی‬ ‫لەمرۆڤخستنی مرۆڤی نەداوە‪،‬‬ ‫سەرمایەداریی وەک سیستەمێکی‬ ‫ئابوریی جیهانیی قازانجگەرا هیچ‬ ‫کاتێک لە ئامانجی قازانجپەرستانەی‬ ‫خۆی ناکەوێت و هەموو شتێک بە‬ ‫(کااڵ) دەبینێت‪ ،‬لەم نێوەندەشدا چ‬ ‫شتێک لە جەستەی ژن زیاتر دەتوانێت‬ ‫کااڵیەکی ناوازە و درەوشــاوە بێت؟‬ ‫ئەو نایەوێت مرۆڤەکان مرۆڤ بن و‬ ‫هەمیشە لە هەوڵی مرۆڤخستنیدایە‬ ‫و دێت بەها لەسەر توانا و بەهرەو‬ ‫جوانیی مرۆڤەکان دادەنێت و دواتر‬ ‫کە ئەمانەی تێدا نەما شتێکت بەناوی‬ ‫مرۆڤەوە بۆ نامێنێتەوە و کەوڵەکەت‬ ‫فڕێدەداتە دەباخانەوە‪.‬‬ ‫ژن ‪/‬کچ لە پۆرنۆگرافیادا پێش‬ ‫ئەوەی کااڵیەک بێت و ڕۆڵ ببینێت‪،‬‬ ‫پێشوەخت وەک کۆیلەیەک بازرگانیی‬ ‫پێوەکراوە لەڕێگای کۆمپانیا مافیاییە‬ ‫فرەڕەگەزەکانەوە کڕین و فرۆشتنیان‬ ‫پێوە دەکرێت و لە تەمەنێکی منداڵیدا‬ ‫دەخزێنرێنە یەکێک لە کەناڵەکانی‬ ‫پۆرنۆوە‪ .‬دواتریش لەوێوە جوانیی‬ ‫جەستەی وەک کااڵیەک مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا دەکرێت‪ ،‬تا ئەوکاتەی کە‬ ‫دەتوانرێت چێژی لێوەربگیرێت چێژی‬ ‫لێوەردەگیرێت‪.‬‬

‫ژن وەک چێژێکی ڕووت‬

‫ئــەم (چــێــژ)ـــەی کــە کـــچ‪/‬ژن لە‬ ‫پۆرنۆگرافیادا دەیبەخشێت‪ ،‬کە بە‬ ‫دڵنیاییەوە دەیبەخشێت و شتێک‬ ‫بــەخــۆی نــاگــات‪ ،‬خــۆی نامۆیە بە‬ ‫وەرگــرتــنــی چێژ لــەخــۆی‪ ،‬مــادام‬ ‫کردەکە سێکس و سۆزداری\ی نییە‪،‬‬ ‫هەرگیز هەست بە وەرگرتنی چێژ‬ ‫ناکەیت لەالیەن خۆیەوە‪ ،‬بەڵکو وەک‬ ‫(ئێڵفرێدی یلینیک) خانمە نوسەری‬ ‫نــەمــســاوی دەڵــێــت‪ :‬پۆرنۆگرافیا‬ ‫داهێنراوی خه‌یاڵدان و ئەندێشەی‬ ‫نێرینەیە و ژن تەنها (مرغوب فیها)‬ ‫ئارەزوولێکراوەکەیە نەوەک خاوەنی‬ ‫ڕەغبەت و ئارەزوو بێت‪.‬‬ ‫لە پۆرنۆگرافیادا ژن‪/‬کچ سێ جار‬ ‫چێژ دەبەخشێتەوە‪ ،‬جارێک بەو‬ ‫ئەکتەرە سادیستەی وەک نمایندەی‬ ‫هێزی نێرینەیی پیاو دەردەکەوێت‬ ‫ئەویش لەو ئــازارو هاش و هوش و‬ ‫ناڵەونرکەی ژن‪/‬کچ ەکە دەیبینێت‪،‬‬ ‫چێژی دووەم چێژێکی بێ بەرامبەرە‬ ‫و بینەر بەبێ دانی هیچ بەرامبەرێک‬ ‫بە جەستەو جوانی ژن وەریدەگرێت‪،‬‬ ‫پۆرنۆگرافیا بۆ بینەر زۆرتر لە تااڵنی‬ ‫دەچــێــت‪ ،‬کاتێک بینەر دەچێتە‬ ‫سەر یەکێک لە کەناڵە پۆرنۆکان‬ ‫بژاردەی (کاتیگۆرییەکان) دەبینێت‪،‬‬ ‫ژنی کام واڵت و کام تەمەن و کام‬ ‫جۆر جەستەو کام ڕەنگی پێست و‬ ‫کام شێوە سێکسی بوێت بەدەستی‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬لێرەدا ژن‪/‬کچ لە قۆناغێکی‬ ‫خوارتردا خۆی دەبینێتەوە لە قۆناغی‬ ‫بــەکــااڵبــوون‪ ،‬ئەویش بریتییە لەو‬ ‫دۆخەی کە ژن دەبێت بە کااڵیەکی بێ‬ ‫نرخ و بەالش‪ ،‬چێژی سێهەم چێژێکی‬ ‫قانجگەرایانەیەو دەرهێنەر و ستافی‬ ‫بەرهەمهێنانی فیلمەکە دەیبینن‪.‬‬ ‫پۆرنۆگرافیا لە ئێستادا شانبەشانی‬ ‫هۆلیود فیلم بەرهەمدەهێنێت‪،‬‬ ‫بــەجــۆرێــک هـــەر ‪ ۳۹‬خــولــەک‬ ‫جارێک فیلمێک بەرهەمدەهێنێت‬ ‫و پۆڕن‌ستاریشی هەیە واتــە ئەو‬ ‫ئەکتەرانەی ڕۆڵدەگێڕن کە پێشتر‬

‫تەنها بە نهێنی لەشفرۆشییان دەکرد‬ ‫ئێستا لەڕێگەی میدیاوە جارێکی‬ ‫تــر جــەســتــەو لــەشــیــان بــە بینەر‬ ‫دەفرۆشنەوە و بینەر دەیانکات بە‬ ‫پۆرنۆستار؛ ئه‌ویش بەو پێودانگەی‬ ‫کە زۆرترین جار ڤیدیۆکانیان بینراون‬ ‫یاخود سێرچیان بۆکراوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــێــرەدا گرنگە سەرنجی‬ ‫بدەینێ ئەوەیە کە ئەستێرەی فیلمە‬ ‫پۆرنۆکان جــیــاوازە لە ئەستێرەی‬ ‫فیلمە سینەماییەکان‪ ،‬ناوبانگی‬ ‫پۆرنۆگرافیاو یاسا‬ ‫پــۆڕن‌ســتــار بــە نەمانی جــوانــی و‬ ‫یەکێک لەو گاڵتەجاڕییانەی کە بەم‬ ‫شۆخ و شەنگی و توانای سێکس بابەتە دەکرێت ئەوەیە کە بتەوێت‬ ‫دەکوژێتەوەو دەپوکێتەوە‪ ،‬چونکە بە یاسا ڕووبـــەڕووی کەمکردنەوە‬ ‫پێوەرەکە لە توانای ئەکتەربووندا یان نەهێشتنی ئەم بابەتە ببیتەوە‪،‬‬ ‫نییە بەڵکو لە جوانی و چێژبەخشین و ئەگەر قسەکەی لینین بخەینەوە‬ ‫سێکسیبوونیدایە‪ ،‬لەکاتێکدا ناوبانگی یادمان ئەوکات بۆمان دەردەکەوێت‬ ‫ئەکتەری سینەمایی بەستراوە بە کــە سیستەم چۆنچۆنی خــۆی وا‬ ‫لێهاتوویی ئەکتەربوون و «ئەدا»یەوە دەردەخـــات کە هەوڵی نەهێشتنی‬ ‫و تا مردنی هــەر (سینەماستار) دەدات و یــاســای بــۆ دادەنــێــت و‬ ‫ە‪ .‬بۆیە( ستار) بۆ ئەکتەری پۆرنۆ قـــەدەغـــەی دەکــــات‪ ،‬لــەوالشــەوە‬ ‫ناوبانگ نییە‪ ،‬دەتوانین پێی بڵێین لەڕێگەی کەناڵە پۆرنۆکانی وەک‬ ‫ئەو کەسەی کە زۆرترین جار وەک پلەی بۆی و یو پۆرن و پۆرنهەب و‬ ‫کااڵیەک چێژی لێ بینراوە‪.‬‬ ‫‪ xnxx‬و هەزاران کەناڵ و گۆڤارو‬ ‫ڕۆژنامەو‌ه کە خاوەنەکانیان ئاشکران‬ ‫برەوی پێدەدات‪.‬‬ ‫دانپێدانان‬ ‫فەڕەنسا یەک لەو واڵتانەیە کە‬ ‫بەشێکی زۆری ئەو ئەکتەرە ژن‪/‬‬ ‫کچانەی کە واز دەهێنن و لە جیهانی دەیــەوێــت ســنــور بــۆ ئــەم بابەتە‬ ‫پۆرنۆ دەچنە دەرەوە دەڵێن‪(:‬ئەوەی دابنێت و لە یاساکەیدا دەڵێت؛‬ ‫دەیبینن لەو فیلمانەدا ڕاست نییە) بەو هەرکچێک تەمەنی خوار هەژدەساڵ‬ ‫واتایەی فیلمە پۆرنۆکان تەسەنوع و بێت نابێت ڤیدیۆی پۆرنۆ ببینێت‬ ‫دەستکارییەکی زۆری تێدا دەکرێت تا بەڵکو دەتوانێت زانیاری بەدەست‬ ‫زیاتر چێژبەخش بێت‪ .‬ئەم دانپێدانانە بهێنێت‪ ،‬بــەاڵم دوای هــەژدەســاڵ‬ ‫دەتوانێت‪ ،‬کەچی ئەو هەموو کچە‬ ‫چەند فریودەر و درەنگوەختە!‬ ‫دەتوانین بڵێین ئەو هاشوهوش نۆساڵ و دەساڵە باسناکات کە لە‬ ‫و نــرکــەو نــاڵــەی ئــەکــتــەری کچ فیلمەکاندان‪ ،‬ئەگەر بڕیار بێت زیانیان‬ ‫دەیکات زۆر واقعی و ڕاستییە(یان پێ بگات ئەوا ئەمان زیانەکەیان هەر‬ ‫النیكه‌م سیمبوڵییه‌)‪ ،‬بــەاڵم نەک بەراوردناکرێت بەزیانی بینەرێکی کچ‪.‬‬ ‫کــــاری یــاســا لـــە سیستەمی‬ ‫لە ڤیدیۆکەدا‪ ،‬بەڵکو ناڵەو نرکەی‬ ‫چـــەوســـانـــەوەو ژێـــربـــاری گــرانــی سەرمایەدارییدا کارێکی فریودەرانەیە‬ ‫سیستەمە و دەنگدانەوەکەی لەوێوە تەنها قۆناغی دووەمـــی کارەکەت‬ ‫دێت و بەرگوێمان دەکەوێت‪ .‬کچ‪/‬ژن بۆ باسدەکات کە بینینە و دێت‬ ‫چ بە تەسەنوع یان ڕاستی بەوشێوەیە لە مــاوەی تەمەنێکی دیاریکراودا‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت یەک شتە‬ ‫و لە هەردوو بارەکەدا هەر کااڵیەکە‪،‬‬ ‫چــونــکــە( ڕووتــــی) و (سێکسی‬ ‫پەخشکراو )یەک لەو شتانەیە کە بە‬ ‫پێوەری ڕاست و ناڕاست ناپێورێت‪،‬‬ ‫لەم بارەیەوە دێڕ‌ه شیعرێكی ناودار‬ ‫دەڵێت‪( :‬منداڵەکان بە گاڵتەوە‬ ‫بــەردیــان دەگرت ‌ه بۆقەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆقەکان بەڕاستییه‌و‌ه دەمردن)‪.‬‬

‫لــە بــیــنــەری قـــەدەغـــە دەکــــات‪،‬‬ ‫کەچی کۆی پرۆسەکە کە خۆی لە‬ ‫ڕووتبوونەوەو لەمرۆڤخستنی کچ ‪/‬ژن‬ ‫و بەکااڵبوونیاندا دەبینێتەوە لەبیرت‬ ‫دەباتەوە‪.‬‬

‫پۆرنۆگرافیا و کۆمەڵگەی کوردی‬

‫پۆرنۆگرافیا تـــەواوی واڵتـــان و‬ ‫کۆمەڵگاکانی خستۆتە ژێر ڕکێفی‬ ‫خــۆیــەوە جــا بەویست بــێ یاخود‬ ‫بێ‌ویست‪ ،‬جیاواز لە پورنۆگرافیای‬ ‫جیهانی کچ‪/‬ژن ی کورد بێ ویستی‬ ‫خۆیان لێرەو لــەوێ ڤیدیۆکانیان‬ ‫دزەیــکــردووە و خراونەتە لیستی‬ ‫کاتیگۆریی کەناڵە پۆرنۆکانەوە‪،‬‬ ‫لێرەدا دەرهێنەری فیلمەکە بریتییە‬ ‫لــەو حــەزی ئــابــڕووبــردنــەی کــە لە‬ ‫خه‌یاڵدانی تاکی کوردییدا هەیە‪،‬‬ ‫ئەکتەرەکانیش چیتر شیاوی ژیان‬ ‫نین یان دەکوژرێن یاخود بنەماڵەکەی‬ ‫خۆیانیان لێ بێبەری دەکەن‪.‬‬ ‫بۆیە پۆرنۆگرافیا لە کوردستاندا‬ ‫لەقۆناغی نیمچەڕووتیدایە و سەرجەم‬ ‫کــەنــاڵــەکــان بــــرەوی پـــێـــدەدەن‪،‬‬ ‫مەرجیش نییە ڕووت بیت‪ ،‬دەکرێت‬ ‫بااڵپۆش بیت بەاڵم تەواوی کەناڵ و‬ ‫ماڵپەڕە کوردییەکان لە گۆشه‌نیگای‬ ‫پـــۆرنـــۆیـــیـــەوە کـــچ‪/‬ژنـــی کـــورد‬ ‫نمایشدەکەن‪.‬‬ ‫)ئەستێرە کەریم)‪ ،‬وەک یەکێک‬ ‫لەو کچانەی کە بەم دواییانە وەک‬ ‫نیمچەڕووتێک بانگەشەی ئەوەی کرد‬ ‫کە ئــەو ئــازادی سێکسیی تــەواوی‬ ‫هــەیــە‪ ،‬تــوشــی ڕەتــکــردنــەوەیــەکــی‬ ‫دەستەجەمعی کۆمەڵگا بــووه‌وە‬ ‫و جگە لە وەدەرنــانــی پێم وانییە‬ ‫بنەماڵەکەشی وەک کچێک قبووڵی‬ ‫بکەنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی ئازادیی سێکسیت‬ ‫هەبێت لە کۆمەڵگای کوردییدا یەکەم‬ ‫شت پێویستت بە هەڵهاتن دەبێت لێی‬ ‫و دواجاریش بێبەریبوونی بنەماڵە‬ ‫ئەویش وەک پاکبوونەوەی شەرەف و‬ ‫کەرامەتی بنەماڵە‪....‬‬

‫ژمارە (‪ )355‬دوشەممە ‪2017/8/28‬‬

‫‪4‬‬

‫لەشفرۆشی‬ ‫كۆنترین پیشە لەمێژوودا‪-‬‬‫شوان ئەحمەد‬ ‫(كامتان ب ‌ێ گوناهە‪ ،‬بایەكەم بەردی‬ ‫تێبگرێت)‬ ‫حەزرەتی مەسیح‪-‬‬‫ئەم نوسینە بەر لە هەر شتێ‬ ‫‪ ،‬بــەخــاتــری هــەمــوو ئــەو کچ‬ ‫و ژنانەیە کە دەستکورتی و‬ ‫هەژاری و قۆرتی زەمانە ‪ ،‬ناچار‬ ‫بــە پیشەیەکیان دەکـــات کە‬ ‫خۆیان خوازیاری نین و ئاواتی‬ ‫بۆ ناخوازن‪.‬‬

‫‪-1-‬‬

‫سنگفراوانە‪ .‬بە ئاشكرا تەرێز لەهەند ‌‬ ‫ێ‬ ‫كــاری نابەجێ‌ دەكــات و بەپەنهانی و‬ ‫ژێربەژێریش ئەنجامیان دەدات‪.‬‬ ‫ئەمە پێشەكی كتێبەكەی نوسەر و‬ ‫ڕۆژنامەنوسی عێراقی خاتوو (سەالم‬ ‫خەیات)ە بەناوی (لەشفرۆشی بەدرێژایی‬ ‫مێژوو) و دەیەوێت ئەوە بكاتە دەروازەیەك‪،‬‬ ‫بۆ قسەكردن لەبابەتێكی بڤەو ڕێپێنەدراو‪.‬‬ ‫بابەتێك هــەمــووان بــەڕواڵــەت تەرێزی‬ ‫لێدەكەن و بێزی لێدەكەنەوەو بەنهێنی‬ ‫و لەژێرەوەش قسەی لەبارەوە دەكەن و‬ ‫حەسرەت كێشن بۆی‪.‬‬ ‫ئەم كتێبە یەكێكە لەو سەرچاوە كەم‬ ‫و دەگمەنانەی‪ ،‬خۆی لەقەرەی بابەتێكی‬ ‫یــاســاغ و نــەخــوازراو دەدات‪ .‬بابەتی‬ ‫لەشفرۆشان‪ ،‬بابەتی كۆنترین پیشە‬ ‫لەمێژوی مرۆڤایەتیدا‪.‬‬

‫تەمەنم نزیكەی دەسااڵنێك دەبــوو‪.‬‬ ‫بەسەردان چووبوین بۆ ماڵی خزمێكمان‪.‬‬ ‫پەیداكردن)‪ .‬پوڵ لەبەرامبەر سێكسدا‪،‬‬ ‫‪-2‬‬‫لەپڕ لەدەرەوە غەڵبەغەڵب و بێنەو بەردە‬ ‫ئەوە ئامانج و مەبەستەكەیە‪.‬‬ ‫ـەو‬ ‫ـ‬ ‫ئ‬ ‫بــۆچــی‬ ‫كــێــن؟‬ ‫لــەشــفــرۆشــان‬ ‫پەیدابوو‪ .‬هەموو بەپرتاو بۆی دەرچوین‪،‬‬ ‫بەئامانجگرتنی سێكس بــۆ پــارە‬ ‫هەڵبژاردنێكی‬ ‫دەیكەن‬ ‫ئەوەی‬ ‫كارەدەكەن؟‬ ‫تا بزانین چ باسە‪ .‬هێندەی نەبرد ئەو‬ ‫الی سۆزانییەكان‪ ،‬ئــەو هاوكێشەباوە‬ ‫كارێكی‬ ‫یاخود‬ ‫لەقەناعەتەوەیە‪،‬‬ ‫ئاگایانەو‬ ‫كۆاڵنە بەرتەسكە‪ ،‬پڕ بوو لەخەڵك و خوا‪.‬‬ ‫هەڵدەوەشێنێتەوە كــە سێكسكردن‪،‬‬ ‫دەكات؟‬ ‫پێیان‬ ‫ناچاریی‬ ‫غەفڵەتزەدانەیەو‬ ‫ل ــەو ســـەروبـــەنـــدەدا‪ ،‬ژنــێــكــی عەبا‬ ‫بۆ حەزی ڕۆحی یان چێژی جەستەیی‬ ‫و‬ ‫جــەســتــە‬ ‫ئــەتــكــی‬ ‫لـــەشـــفـــرۆش‬ ‫بەسەری سەرتاپا ڕەش دەركــەوت‪ .‬دوو‬ ‫یاخود بۆ ئەنجامدانی پێداویستییەكی‬ ‫جەستەی‬ ‫ـان‬ ‫ـ‬ ‫ی‬ ‫دەكــات‪،‬‬ ‫ـۆی‬ ‫ـ‬ ‫خ‬ ‫كبریائی‬ ‫پۆلیس پێش خۆیان دابوو‪ .‬لە پیاوێكی‬ ‫بایۆلۆژی بێت‪ ،‬یان بۆ منداڵخستنەوە بێت‬ ‫ئەوپەڕی‬ ‫تا‬ ‫غەریزەی‬ ‫دەگەشێنێتەوەو‬ ‫كەتەی چوارشانەیان دەپاراست كە دوای‬ ‫بۆخاتری پاراستنی ڕەگەزی مرۆڤایەتی‬ ‫لەشفرۆشی‬ ‫بەكورتییەكەی‬ ‫تێردەكات؟‬ ‫كەوتبوو‪ .‬هەڕەشەی لێدەكردو جنێوی‬ ‫(بەتێگەیشتنە كۆمەاڵیەتییەكەی)‪.‬‬ ‫مومارەسەكردنی‬ ‫یان‬ ‫بەدبەختییە‬ ‫كامەیانە‪،‬‬ ‫پێدەدا‪ .‬كێردێكیشی بەدەستەوەبوو‪.‬‬ ‫نەخێر سێكس الی لەشفرۆشان‪ ،‬تەنها‬ ‫و‬ ‫بەنۆرم‬ ‫بێحورمەتیكردنە‬ ‫ئازادییە؟‬ ‫خستە‬ ‫هەرچۆنێك بوو ژنەیان بەپاڵ‬ ‫بۆخاتری پارەیە‪ ،‬ئــەوەش سێكسکردن‬ ‫گوێگرتنە‬ ‫یاخود‬ ‫كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫بەهاكانی‬ ‫سەری‬ ‫پشتی ئــەو ئۆتۆمۆبێلەی‪ ،‬لــەو‬ ‫دەكــات بەپیشە و لەشفرۆشیش وەك‬ ‫گەڕەكدا وەستابوو‪ .‬ئەو ناوە پڕببوو لە لە غەریزەكانی خۆی و جڵەوشلكردنە هەركاسبی و بازرگانییەكی دیكە‪ ،‬دەمەو‬ ‫هات و هاوار و فیكەكێشان و هەلهەلەلێدانی بــۆ حــەزو ئــــارەزووە ئیرۆتیكییەكان‪ .‬ئێوارە بێت یان دەمەو بەیانی سەیری‬ ‫ئەو خەڵكەی لەوێدا كۆببوونەوە‪ ،‬لەگەڵ تۆڵەکردنەوەیە لەبەرامبەر؟ چێژ بینینە جــزدان و جانتای پارەكانی دەكــات و‬ ‫یاخود بزنس؟‬ ‫دانیشتوانی ماڵەكانی ئەو چواردەورەدا‪.‬‬ ‫هیچی تر‪.‬‬ ‫ئەوكات دایكم زۆر هەوڵیدا (كەنازانم‬ ‫لێرەوەیە پەیوەستبونی ویــژدانــی و‬ ‫تەرخانە‬ ‫كتێبە‪،‬‬ ‫ئەم‬ ‫یەكەمی‬ ‫نەسكی‬ ‫بــۆچــی)‪ ،‬تــا مــن هیچ حــاڵــی نــەبــم و‬ ‫ڕۆحــی لەشفرۆشان بە مشتەرییەك لە‬ ‫لەشفرۆشی‪.‬‬ ‫پاڵنەرەكانی‬ ‫و‬ ‫هۆكار‬ ‫بۆ‬ ‫نەیدەهێشت گوێبیستی قسەو باسی‬ ‫مشتەرییەكانیانەوە‪ ،‬یان هەرنییە یان گەر‬ ‫كورتی‬ ‫پێناسەكردنێكی‬ ‫هەرلەوێدا‬ ‫و‬ ‫ئــەو ئــێــوارەیــەی گــەورەكــان بــم‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەشبێت دەگمەنە‪.‬‬ ‫هەرچۆنێك بێت تێگەیشتم‪ ،‬ئــەو ژنە لەشفرۆشی تێدایە‪ ،‬دەڵێت‪( :‬لەشفرۆش‬ ‫پەیوەستبونی ڕۆحی و بیركردنەوەی‬ ‫لەماڵی براكەی ڕایكردووەو چووە بۆ ماڵی ئـــەو ژنـــە یــاخــود ئـــەو پــیــاوەیــە كە تــەنــدروســت لــەیــەكــێــك كــەســەبــوریــت‬ ‫خۆشەویستەكەی‪.‬‬ ‫بەرامبەر بڕێك پــارە‪ ،‬چێژی سێكسی بــدات‪ ،‬لەدۆحێكی ئــارام و پڕسوكنایدا‬ ‫چەندین‬ ‫دەفرۆشێتە‪،-‬‬ ‫یان‬ ‫دەبەخشێتە‪-‬‬ ‫لەماڵە‬ ‫یەكێك‬ ‫ێ‬ ‫‌‬ ‫ئـــەو‬ ‫كــەدەچــێــتــە‬ ‫دروستدەبێت‪ ،‬نــەك لە فەزایەكی پڕ‬ ‫درواسێكان‪ ،‬هەواڵ بەبراكەی دەدات و كەس و جەستەی دەكاتە كااڵیەك بۆ لەدڵەڕاوكەدا‪ ،‬یاخود لە شوێنێكدا كە‬ ‫براش بەقەسدی كوشتنی هەڵدەكوتێتە پارەپەیداكردن)‪.‬‬ ‫لەشفرۆش هەوڵدەدات لە كەمترین ماوەدا‬ ‫ئەو‬ ‫ئایا‬ ‫ئەوەیە‪:‬‬ ‫پرسیارەكە‬ ‫لێرەدا‬ ‫ســـەری‪ .‬نــاچــار ئــەو مــاڵــەی كچەكەی‬ ‫لەگەڵ زۆرترین كەسدا تگەوبەرانی بكات‪،‬‬ ‫لەڕێی‬ ‫پیشەو‬ ‫دەكەنە‬ ‫ئەوە‬ ‫ژنانەی‬ ‫و‬ ‫كچ‬ ‫لێدەبێت‪ ،‬پۆلیس ئــاگــاداردەكــەنــەوە‪.‬‬ ‫بۆخاتری بەدەستهێنانی زۆرترین بڕی‬ ‫ئەوانیش دێن و دەیبەن بۆ بنكە و پاشان‪ ،‬هەڕاجكردنی لــەش و الریــانــەوە پارە پارە‪.‬‬ ‫پەیدادەكەن‪ ،‬لە كچ و ژنانی تر جوانترن‬ ‫دەینێرنە ماڵی موختاری گەڕەك‪.‬‬ ‫دەرونشیكاران جیاوازی لەنێوان دوو‬ ‫ئەوانە‬ ‫ـان‬ ‫ـ‬ ‫ی‬ ‫زۆرزانــتــرن؟‬ ‫و‬ ‫ژیرتر‬ ‫ـان‬ ‫ـ‬ ‫ی‬ ‫ـی‬ ‫ـ‬ ‫ـان‬ ‫ـ‬ ‫ژی‬ ‫ـە‬ ‫ڕەنــگــە دواجــــار ئـــەو كــچـ‬ ‫جۆر لە جەستەدا دەكــەن‪( :‬جەستەی‬ ‫سێكسكردن‬ ‫بۆ‬ ‫بایۆلۆژیان‬ ‫پێداویستی‬ ‫تیژە‬ ‫كێردە‬ ‫لەسەردەستی براكەی و ئەو‬ ‫تــەنــدروســت و جــەســتــەی ســۆزانــی)‪.‬‬ ‫كۆتایی هاتبێت كە تا ئێستاش‪ ،‬لەبەرچاوم و ڕاموسان و خۆخاڵیكردنەوە‪ ،‬لەوانی جەستەی تەندروست بۆ خاوەنەكەی‬ ‫الناچێت و لە یادەوەریمدا ناسڕێتەوە‪.‬‬ ‫دیكە زیاترە؟ یاخود پێداویستیی زیاتریان دەبێتە چــاوگــی ئــــارەزووی جنسی و‬ ‫هەیە؟‬ ‫پول‬ ‫و‬ ‫بەپارە‬ ‫منداڵیش‬ ‫بیرمە هەرچەندە ئەوكاتە‬ ‫دەسوێژێك بۆ تێربوون و گەیشتن بە‬ ‫لەشفرۆشی‬ ‫ـەی‬ ‫ـ‬ ‫ـەوان‬ ‫ـ‬ ‫ئ‬ ‫بڵێی‬ ‫تۆ‬ ‫ـان‬ ‫ـ‬ ‫ی‬ ‫لەچاوم‬ ‫ـەو‬ ‫ـ‬ ‫بــووم‪ ،‬بــەاڵم شــەوەكــەی خ‬ ‫ئــۆرگــازم‪ .‬وەل ـێ‌ جەستەی سۆزانی بۆ‬ ‫نەكەوت‪ .‬شەوێك بوو پڕبوو لەمۆتەكەو دەكەنە پیشە‪ ،‬هۆكارەكەی ئــەوە بێت خۆی نییە‪ ،‬بەڵكو جەستەیەكە بۆ ئەوی‬ ‫غایلەی خراپ‪ .‬لەژێر لێفەكەوە بەبێدەنگی كەسانێكی تەمبەڵ و ئیشنەكەربن و دی و بۆ تێركردنی حــەز و ئــارەزووە‬ ‫دەگــریــام‪ .‬دەگریام و نەشم دەویست‪ ،‬بیانەوێت بەپیشەیەك نان پەیدابكەن و نەخۆشەكانی كابرای سێكسكڕ‪.‬‬ ‫ژیان بگوزەرێنن كە نە تەقەلالی فیكریی‬ ‫كەس پێم بزانێت‪.‬‬ ‫لێرەوە لەشفرۆش جەستە جەستەی‬ ‫دیمەنی ئەو ژنە عابا بەسەرەی بەرەو دەوێت و نەپێویست بە شان و باڵ كوتین خــۆی نییە‪ ،‬بەڵكو بارمتەی حــەز و‬ ‫نــادیــار دەب ــرا‪ ،‬لەیەككاتدا تۆقێنەر و دەكــات و نەسەرمایەیەكی گەورەشی چڵێسییەكانی كــڕیــارە و پابەندە بە‬ ‫تاقەتپڕوكێن بــوو‪ .‬هەستم بەرامبەری گەرەكە؟‬ ‫ئارەزووەكانی ئەوەوە‪ .‬هەربۆیە جەستەی‬ ‫و‬ ‫بەتیۆرە‬ ‫بەپشتبەستن‬ ‫ـاو‬ ‫ـ‬ ‫ـەرەت‬ ‫سـ‬ ‫تێكەڵییەك بــوو لــە ڕق و بــەزەیــی‪،‬‬ ‫لــەشــفــرۆش‪ ،‬جەستەیەكە بێگیان و‬ ‫لەخەمخۆری و بەنەفرەتكردن‪.‬‬ ‫تیۆریزەی زۆرێك لە دەرونناسان‪ ،‬دەبێت ساردوسڕ و مردوو‪ .‬لەكاتی سێكسكردن‬ ‫سێكسی‪،‬‬ ‫ئەنگێزەی‬ ‫هەرچەندە‬ ‫بڵێین‬ ‫كێشەو‬ ‫ـزەرەو‬ ‫كاتێك بــووم بــەپــارێـ‬ ‫و دەستپێداهێنان و لستنەوەیدا‪ ،‬نەك‬ ‫هەڵسوكەوتی‬ ‫و‬ ‫ڕەفتار‬ ‫لە‬ ‫بڕێك‬ ‫جڵەوی‬ ‫ـن‬ ‫ـ‬ ‫داوێ‬ ‫و‬ ‫لەشفرۆش‬ ‫دۆســێــی كەسانی‬ ‫هەر ناگەشێتەوە و موچركەی پێدا نایەت‪،‬‬ ‫فرۆید)‬ ‫(سیگمۆند‬ ‫و‬ ‫دەكـــات‬ ‫مــرۆڤ‬ ‫ڕاست‬ ‫و‬ ‫ڕێك‬ ‫دەهاتەالم‪،‬‬ ‫پیس و سۆزانی‬ ‫بەڵكو زیاتر جەستەیەكی ڕەق و تەق و‬ ‫وێنەی ژنــەی عابابەسەری ئــەو ڕۆژە‪ ،‬یش وەك درێژەپێدەری ئەنگێزەی ژیان شەڕانگێز و سادی دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫سەیری دەكات‪ ،‬وەلێ‌ لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫لەیادەوەریمدا قوتدەبووەوە‪.‬‬ ‫زۆرن ئــەوانــەی لــە قەحبەخانەكان‬ ‫و‬ ‫جوتبوون‬ ‫پرۆسەی‬ ‫غەریزەیەو‬ ‫ـەو‬ ‫ـ‬ ‫ئ‬ ‫ێ‬ ‫‌‬ ‫ـ‬ ‫وەل‬ ‫بـــووم‪،‬‬ ‫ئــەوكــات نــا كــەمــنــاڵ‬ ‫و ماڵ و حاڵی لەشفرۆشاندا بەنیازی‬ ‫زۆرێكی‬ ‫الی‬ ‫سێكسكردن‬ ‫و‬ ‫خۆتێهەلسوین‬ ‫لەسەرمێزی‬ ‫لەشفرۆشان‬ ‫ئەوكاتەی دۆسێی‬ ‫باوەشی گەرم و سۆز و میهرەبانی چون‪،‬‬ ‫ئۆفێسەكەم كەڵەكەبوون‪ ،‬زانیم زۆربەی زۆر لە سۆزانییەكان‪ ،‬دوچاری خامۆشی و بــەاڵم دواجــار بەر جنێو و لەقە و تف‬ ‫زۆری ئــەوانــە قــوربــانــیــن‪ .‬قوربانیی متبونێكی قوڵ دەبێت و زۆربەیان ناتوانن و پاشەلەقەی لەشفرۆشان كەوتن و‬ ‫نەزانی و نەبونی و كورتبینین‪ .‬ئەوانە چێژی لێوەربگرن‪.‬‬ ‫گەردنكەچ و ڕۆحبریندار هاتونەتەدەرێ‌‪.‬‬ ‫پەیوەستبونی‬ ‫ســەرەڕای‬ ‫لەشفرۆشی‬ ‫قوربانیی باوك و براو مێرد و تەنانەت‬ ‫لێرەدا پێویست بەوە دەكات ئێستێك‬ ‫خۆشەویستەكانیشیان بوون‪.‬‬ ‫بەسێكس و مومارەسەی جوتبوونەوە‪ ،‬بكەین و ئەو پرسیارە بوروژێنین كەداخۆ‬ ‫بۆ‬ ‫ـی‬ ‫ـ‬ ‫ـەی‬ ‫ـ‬ ‫ـت‬ ‫ـ‬ ‫ـەس‬ ‫ـ‬ ‫ج‬ ‫چێژێكی‬ ‫ـچ‬ ‫ـ‬ ‫ـی‬ ‫ـ‬ ‫ه‬ ‫ێ‬ ‫‌‬ ‫وەلـــ‬ ‫كۆمەڵگەیەی‬ ‫قوربانی كۆمەڵگەن‪ ،‬ئەو‬ ‫پاڵنەری سەرەكی و تاقانە بۆ لەشفرۆشی‪،‬‬ ‫مەبەست‬ ‫و‬ ‫تێدانییە‬ ‫لەشفرۆش‬ ‫خانمانی‬ ‫لەپای‬ ‫سەختگیرەو‬ ‫لەسەر هەندێ‌ هەڵە‪،‬‬ ‫هەر پارە و مادەیە و هیچی تر؟‬ ‫(پارە‬ ‫دیكەیە‬ ‫شتێكی‬ ‫ئەنجامدانی‬ ‫لە‬ ‫لێبوردەو‬ ‫ـردا‬ ‫ـ‬ ‫ـۆاڵت‬ ‫ـ‬ ‫ـاق‬ ‫هــەنــدێ‌ هــەڵــەی نـ‬ ‫ئێمە گــەر پاڵنەری مادیمان وەك‬

‫تاقە سەرچاوە سەیركرد‪ ،‬ئەوا دەبێت‬ ‫حوكمێكی بێویژدانانە بدەین و بڵێین‬ ‫(هەرچی ژن و كچی دەسكورت و نەدارە‬ ‫لەشفرۆشن) كە هەرگیز وانییە‪ ،‬یان بڵێین‬ ‫(هەرچی لەشفرۆش بێت‪ ،‬دەوڵەمەند و‬ ‫پارەدارە) كەئەویش ڕاست نییە‪.‬‬ ‫دەی گەر بشڵێین هۆكاری سەرەكی‬ ‫شەبەق و پێداویستیی سێكسییە‪ ،‬كەواتە‬ ‫دەبێت (هەموو كچانی شونەكردو سۆزانی‬ ‫بن) كەوانییە‪ .‬یان دەڵێن لەشفرۆشی‬ ‫پەیوەندیی بەنەخوێندەواری و نزمیی‬ ‫ئاستی ڕۆشنبیری و نەفامییەوە هەیە‬ ‫كە ئــەوەش ڕاســت نییە‪ ،‬چونكە وەك‬ ‫خاتوو سەالم خەیات دەڵێت (یەك دنیا‬ ‫لەشفرۆش هــەن‪ ،‬ئــەوەنــدە ڕۆشنبیر و‬ ‫خوێندەوار و ژیرن‪ ،‬كەس نایان بەزێنێت)‪.‬‬ ‫ئەمانە دەریــدەخــەن كە لەشفرۆشی‬ ‫تاكە پاڵنەرێكی نییە و زیاد لە هۆكارێك‬ ‫بەشدارن تێیدا‪ ،‬وەك (هۆكاری ئایینی‪،‬‬ ‫هــۆكــاری ئــابــوری‪ ،‬هــۆكــاری دەرونـــی‪،‬‬ ‫هۆكاری فسیۆلۆژی و‪ ...‬هتد)‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ئــەوەی ئاشی لەشفرۆشی‬ ‫دەگێڕێت ژنان نین‪ ،‬پیاوانن‪ .‬پیاوە نەخۆش‬ ‫و پڕ لە گرێ‌ و چەپێنراوەكانن‪ .‬داینامۆی‬ ‫لەشفرۆشی كیسەپارەی بەرباخەڵی ئەو‬ ‫پیاوانەیە كە حەزدەكەن لە ماڵی خۆیاندا‪،‬‬ ‫سەردار و سەروەربن و لەتیاترۆخانە و‬ ‫خانە و النەی لەشفرۆشانیشدا‪ ،‬خۆڕی و‬ ‫تۆڕی بچنەوە سەر پلێتە ئەسڵییەكەی‬ ‫خۆیان‪.‬‬ ‫لــێــرەدا ســەرنــجــی خــوێــنــەر بــۆالی‬ ‫ڕۆماننوسی گەورەی میسری و خاوەنی‬ ‫خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبیاتی ساڵی ‪،1989‬‬ ‫نەجیب مەحفوز ڕادەكێشم لە سێینەكەیدا‬ ‫(بین القصرین‪ ،‬قصر الشوق‪ ،‬السكریە)‪.‬‬ ‫لەوێدا ئەحمەد عەبدولجەواد كە لەزنجیرە‬ ‫تەلەفزیۆنییەكەیدا مەحمود مورسی‬ ‫ڕۆڵــی دەبینێ‌‪ ،‬لەماڵەوە و لەئاست‬ ‫هاوسەرەكەی (كەهودا سوڵتان ڕۆڵی‬ ‫دەگێرێ‌)و منداڵەكانیدا‪ ،‬چەند بەویقار‬ ‫و سەختگیر و ترسناك و بەشەرەفە‪،‬‬ ‫كەچی كە شاوانە لەگەڵ هاوڕێكانیدا‬ ‫دەچنە ماڵی لە شفرۆشان (لەزنجیرە‬ ‫تەلەفزیۆنییەكەدا شویكار و مەعالی زاید‬ ‫ڕۆڵی لەشفرۆشەكان دەبینن)‪ ،‬دەبێت بەچ‬ ‫جاکەش و موونەرم و سوك و سەلیمێک!!‬ ‫ئەوەی تەمەنی لەشفرۆشی لەبەربەیانی‬ ‫م ــێ ــژووەوە (واتـــە لــە زەمــانــی هەپە‬ ‫هەپەكەوە) درێــژكــردۆتــەوە تا ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫پــیــاوانــی تـــەرەس و شـــەرواڵ پیسن‪،‬‬ ‫بەخۆیان و كیسەی پڕی بەرباخەڵیانەوە‪.‬‬ ‫خاتوو سەالم خەیات دەڵێت‪ ،‬لەشفرۆشێك‬ ‫ئــاوای دەوت‪( :‬تۆبەدەكەم‪ ،‬بەخودای‬ ‫گەورە تۆبەدەكەم ‪ .‬بەاڵم دەبا پیاوانیش‬ ‫بەرلەمن تۆبەبكەن و ئیتر لەدەرگام‬ ‫نەدەن)‪.‬‬ ‫بەڕاست پیاوان بۆ تۆبەناكەن‪ ،‬چی‬ ‫وادەكــات پیر و گەنج‪ ،‬ژنــدار و بێ‌ ژن‬ ‫(زگــورتــی و لــۆزەنــگــەر)‪ ،‬ڕێــی ماڵە‬ ‫سۆزانییەكان بگرنەبەرو بەسەر دەست و‬ ‫پێی لەشفرۆشاندا بكەون؟‬ ‫سەیر ئەوەیە زۆرێــك لــەو پیاوانەی‬ ‫موشتەری بەردەوامی قەحبەخانە و ماڵی‬ ‫لەشفرۆشانن‪ ،‬ئەوانەن كە ژن و منداڵیان‬ ‫هەیە و هاوسەرگیریان كردووە‪.‬‬ ‫ئەوە بۆ توێژەرانی دەرونی و دەرونناسی‪،‬‬ ‫جــێ ســەرنــج و شوێن پــرســیــاربــووە‪..‬‬ ‫پرسیاری ئەوەی بۆچی دەبێت پیاوێك‬ ‫كەخاوەنی ژن ومنداڵ بێت‪ ،‬بەناو جێگایی‬ ‫هاوسەرەكەی ڕازی نەبێت و ئارەزووەكانی‬ ‫لەباوەشی سۆزانییەكدا تێربكات؟‬ ‫ئــەم جێگۆڕكێكردنەی پــیــاوان لە‬ ‫ســێــكــســكــردنــدا و پــشــتــهــەڵــكــردن لە‬ ‫هاوسەرەكانیان و ڕوكردنە سۆزانییەكان‪،‬‬ ‫هەندێك خەتاكەی دەخەنە ملی ژنان‬ ‫خۆیانەوە‪.‬‬ ‫بەوەی هەموو وەختی خۆیان‪ ،‬دەدەن‬ ‫بەماڵ و منداڵ و مێردەكانیان وەالوە‬ ‫دەنێن‪ .‬یان لەكاتی ئاوسبون و منداڵبوون‬

‫نەخێــر ســێكس الی لەشفرۆشــان‪ ،‬تەنهــا‬ ‫بۆخاتــری پارەیــە‪ ،‬ئــەوەش سێكســکردن‬ ‫دەكات بەپیشــە و لەشفرۆشــیش وەك‬ ‫هەركاســبی و بازرگانییەكــی دیكــە‪،‬‬ ‫دەمــەو ئێــوارە بێــت یــان دەمــەو‬ ‫بەیانــی ســەیری جــزدان و جانتــای‬ ‫پارەكانــی دەكات و هیچــی تــر‬ ‫و عادەبونی مانگانەدا‪ ،‬لەسێكسكردن و‬ ‫جوتبوون دەچنەوە‪ .‬یاخود ئەو بێزاری و‬ ‫بێتاقەتییەی توشی ژنان دێت‪ ،‬دوای ساڵی‬ ‫یەكەم لە هاوسەرگیری‪ ،‬هاوسەرگیری‬ ‫وایـــان لــێــدەکــات تــەرێــز لــە سێكس و‬ ‫جوتبوون بکەن‪ ،‬لەگەڵ پیاوەكانیاندا‪.‬‬ ‫پاڵنەرێكی دیكە كە پیاوان والێدەكات‬ ‫ناوجێگەیی هاوسەرەكانیان جێبێڵن‬ ‫و بــاوەشــی سۆزانییەكان هەڵبژێرن‪،‬‬ ‫پەیوەندیی بەوەوە هەیە ژنی خۆرهەاڵتی‬ ‫بەهۆی پــەروەردەی خێزانییەوە‪ ،‬ترسی‬ ‫هەیە لەگەڵ خۆشەویست و دەزگیران و‬ ‫مێردەكەیدا‪ ،‬هەست و سۆزی ڕاستەقینەی‬ ‫خۆی بەیانكات و وەك ئەو بجوڵێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەش وادەكــات پیاوان نەتوانن‪ ،‬لە‬ ‫چوارچێوەی خێزان و پەیوەندیی ژن‬ ‫و مێردایەتیدا‪ ،‬سێكسێكی (پــڕاوپــڕ)‬ ‫لەگەڵ هاوسەرەكانیاندا ئەنجامبدەن‪ ،‬بە‬ ‫بیانوی ئەوەی ئەوانە بەڕێز و خانەدانن‬ ‫و مادامەكی بەو شێوەیەشن‪ ،‬كابرا ئەو‬ ‫پەرۆشی و جۆش و خرۆشەی نابێت بۆ‬ ‫پەڕین‪.‬‬ ‫ێ كاتێك ئامبازی لە شفرۆشێك‬ ‫وەل ‌‬ ‫دەبێت‪ ،‬جڵەو بۆ حەز و ئارەزووەكانی‬ ‫شلدەكات و پیاوەتی و نێرایەتی خۆی‪،‬‬ ‫تا ئەوپەڕی دەگەیەنێت‪ .‬ئاخر ئەو لەگەڵ‬ ‫كەسێكی بێحورمەت و ڕەوشــت نزمدا‬ ‫سێكس دەكات‪ ،‬ئیدی شەرم لەچی بكات‬ ‫و ترسی لەچی هەبێت؟‬ ‫ئ ــەو ڕێ ــز و حــورمــەتــەی پــیــاو لە‬ ‫لەشفرۆشانی دەسەنێتەوە و دەیكات بە‬ ‫بەری هاوسەرەكەیدا‪ ،‬ماڵوێرانییەكە هەم‬ ‫بۆ ژنە و هەم بۆ خۆشی‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫هیچیان لەڕووی سێكسییەوە تێرنابن و‬ ‫چێژ لە یەكتری نابینن‪.‬‬ ‫پیاوی خۆرهەاڵتی بۆیە واڕەفتاردەكات‪،‬‬ ‫تا ژنەكەی پاك و بێگەردبێت و ژنەش‬ ‫بۆیە واخۆی نیشاندەدات‪ ،‬تاوەك فریشتە‬ ‫دەربكەوێت لەكاتێكدا ئــەو مرۆڤە و‬ ‫فریشتە نییە‪.‬‬ ‫دیــــاردەی لــەشــفــرۆشــی‪ ،‬شەڕێكی‬

‫بێئامانی لەنێوان ژناندا دروستكردووە‪.‬‬ ‫سۆزانییەكان بەسوك سەیری ژنانی‬ ‫مێرددار دەكــەن‪ ،‬چونكە ناتوانن وەك‬ ‫پێویست مێردەكانیان تێربكەن و ئەو‬ ‫چێژەیان تەنها الی ئەوان دەسگیردەبێت‪.‬‬ ‫ژنانی مێرداریش زۆر شەڕانگێزانە‬ ‫سەیری خانمانی لەشفرۆش دەكــەن‪،‬‬ ‫چونكە پێیان وایە پیاوخۆرن و هەربۆیان‬ ‫هەڵكەوێت مێردەكانیان لێدەفڕێنن‪ .‬كچە‬ ‫ئۆغر و ســەالرە شونەكردووەكانیش‪،‬‬ ‫داخلەدڵن لە سۆزانییەكان و دەترسن‪،‬‬ ‫ئەو كوڕانە فریوبدەن كە ئەوان چاوەڕوانی‬ ‫ئەوەن لە داهاتوودا مێردیان پێبكەن‪.‬‬ ‫سەیر لەوەدایە سۆزانی كە بەپێوەدانگی‬ ‫كۆمەڵگە كارێكی بەدڕەوشت و قێزەون‬ ‫دەكات‪ ،‬پیاوانی بەشەرەف و بەویقار و‬ ‫خاوەن پلەوپایە‪ ،‬ئامادەن سەرجێگایان‬ ‫لــەگــەڵ بەشبكەن و ڕایـــان موسن و‬ ‫لەگەڵیاندا بخەون‪.‬‬ ‫كۆمەڵگە بەو ژنانە دەڵێت بێڕەوشت‬ ‫ێ ئابڕو و قەحبە و سەڵیتە‪ ،‬بۆشی‬ ‫و ب‌‬ ‫دەستبدات شاربەدەریان دەكات و سەریان‬ ‫دەتاشێت و بەویژدانێكی ئاسودەوە‬ ‫تیرۆریان دەكــات‪ .‬كەچی لەبەرامبەردا‬ ‫هیچ ناوێكی خراپ ناداتە پاڵ پیاوەكان‬ ‫(وەك بكەر و كارەكتەرێكی سەرەكی)‪،‬‬ ‫پرۆسەی بەدڕەوشتی سێكسفرۆشی و‬ ‫سێكسكڕین و وەك بەرزەكی بانان بۆی‬ ‫دەردەچن‪.‬‬ ‫ئـــەم كتێبە زۆرێــــك لـــەو بــڕگــە و‬ ‫بابەتانەی تێدایە كە دنیای لەشفرۆشیمان‬ ‫ێ ڕوت ــوش نــیــشــانــدەدات‪ ،‬هــەر لە‬ ‫بەب ‌‬ ‫مێژووی لەشفرۆشییەوە تا لەشفرۆش‬ ‫لــەســەردەمــی مــۆدێــرن و لــە مێژوی‬ ‫ئایینە جیاجیاكان و مــاڵ و شوێنی‬ ‫لەشفرۆشی و یاسا و سزاكانی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دەرد و نەخۆشی و چارەسەركردنی‪.‬‬ ‫هەروەها بەسەرکردنەوەی لەشفرۆشی‬ ‫لە ئەدەبیاتی جیهانی و بەناوبانگترین‬ ‫لەشفرۆشان لە مێژودا و دواجاریش‬ ‫داهاتووی پیشەی لەشفرۆشی لەسەر ئەم‬

‫پاڵنەرێكــی دیكــە كــە پیــاوان والێدەكات‬ ‫ناوجێگەیــی هاوســەرەكانیان جێبێڵــن‬ ‫و باوەشــی ســۆزانییەكان هەڵبژێــرن‪،‬‬ ‫پەیوەندیــی بــەوەوە هەیــە ژنــی‬ ‫خۆرهەاڵتــی بەهــۆی پــەروەردەی‬ ‫خێزانییــەوە‪ ،‬ترســی هەیــە لەگــەڵ‬ ‫خۆشەویســت و دەزگیران و مێردەكەیدا‪،‬‬ ‫هەســت و ســۆزی ڕاســتەقینەی خــۆی‬ ‫بەیانــكات و وەك ئــەو بجوڵێتــەوە‬