626

‫كاردانەوە هەرێمی‌و نێودەوڵەتییەكان لەسەر ریفراندۆم‬

‫«‬

‫واڵتانی دەوروبەر بەزمانی هەڕەشە قسەیان‬ ‫لەبارەی ریفراندۆمەوە كرد‬

‫‪2‬‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ژمارە (‪ )626‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫قۆناغی‬ ‫پاش دووشەممەی مەزن‬ ‫كوردستان داوای گفتوگۆ‬ ‫لەعیراقی دراوسێ دەكات‬ ‫ئەویش بەردەوامە لەسەر‬ ‫هەڕەشە‬

‫بەڵێ‬

‫بۆ سەربەخۆیی‬ ‫سەرکەوت‬

‫«‬

‫لەئەگەری رەتكردنەوەی دانوستان‬ ‫لەالیەن بەغداوە‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردستان بڕیاری دیكەی دەبێت‬

‫‪3‬‬

‫ذمارة (‪ )626‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫كاردانەوە هەرێمی‌و نێودەوڵەتییەكان لەسەر ریفراندۆم‬

‫واڵتانی دەوروبەر بەزمانی هەڕەشە قسەیان‬ ‫لەبارەی ریفراندۆمەوە كرد‬ ‫دوێنێ فۆكەسی زۆربەی میدیا جیهانییەكان لەسەر ریفراندۆمەكەی كوردستان بوو‬ ‫كەناڵی (‪)RT‬ی روسی‪ :‬دانیشتوانی كوردستانی عیراق لە ریفراندۆمێكی مێژویی پڕ لەمەترسی‌و مانۆڕو هەڕەشەدا دەنگیان دا‬ ‫ئاژانسی رۆیتەرز‪ :‬ریفراندۆم هەلێكی مێژوییە بۆ كوردستان‬ ‫رۆژنامەی (گاردیان)ی بریتانی‪ :‬كوردستان مێژویەكی درەوشاوە بۆ خۆی تۆماردەكات‬ ‫ســوریا‪ ،‬وتــی «ئێمــە هــەر هەنگاوێــك‬ ‫رەتدەكەینــەوە‪ ،‬كــە كێشــە بــۆ عێــراق‬ ‫دروســتبكات‌و یەكپارچەیی خاكی عێراق‬ ‫بخاتە مەترسییەوە»‪.‬‬ ‫وەلیــد موعەلیم‪ ،‬وتیشــی «دیمەشــق‬ ‫ریفراندۆمــی باشــوری كوردســتان بــە‬ ‫رەســمی ناناســێت‌و تەنهــا عێراقێكــی‬ ‫یەكپارچە دەناسێت»‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫دوێنــێ ‪ 2017/9/25‬ریفراندۆمی‬ ‫كوردســتان‬ ‫ســەربەخۆیی‬ ‫بەڕێوەچــوو‪ ،‬كــە تێیــدا دەنگی‬ ‫بەڵێ ســەركەوتنی بەدەستهێنا‪،‬‬ ‫هــاوكات ئــەم ریفراندۆمــە‬ ‫لەپێــش بەڕێوەچونــی‌و لەكاتی‬ ‫بەڕێوەچــون‌و كۆتاییهاتنیشــیدا‬ ‫كاردانــەوەی جیهانی‌و ناوچەیی‌و‬ ‫عێراقــی بــەدوای خۆیــدا هێنا‪.‬‬ ‫بەجۆرێك زۆربەی كاردانەوەكان‬ ‫بەزمانــی هەڕەشــە لەبــارەی‬ ‫دەدوان‪،‬‬ ‫ریفراندۆمەكــەوە‬ ‫بەتایبەتی واڵتانی ئێران‌و توركیا‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریشــدا بەشێكی زۆری‬ ‫میدیــا جیهانییــەكان فۆكەســی‬ ‫دوێنێیــان لەســەر ریفراندۆمــی‬ ‫كوردستان بوو‪ ،‬كە بەگرنگییەوە‬ ‫ریفراندۆمەكــە‌و‬ ‫رووماڵــی‬ ‫كاردانەوە جیهانییەكانیان كرد‪.‬‬

‫بەغداد كار بۆ راگرتنی هەناردەكردنی‬ ‫نەوتی هەرێم دەكات‬

‫بــە پێی هەواڵێكی ئاژانســی فورات‬ ‫نیــوز‪ ،‬حكومەتی عیــراق دەســتیكردوە‬ ‫بەجێبەجێكردنــی بڕیارەكانی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران بۆ ئاسایشــی نیشتمانی تایبەت‬ ‫بە ریفراندۆمەكەی هەرێم‪.‬‬ ‫بەپێــی ئاژانســەكە‪ ،‬ئــەو بڕیارانــە‬ ‫هەماهەنگــی حكومەتی عیراق دەگرێتەوە‬ ‫لەگــەڵ واڵتانی پەیوەندیــدار بۆ راگرتنی‬ ‫هاوكاری لەگەڵ هەرێم بەتایبەت داخستنی‬ ‫ســنور‌و فڕۆكەخانــەو راگرتنی هەناردەی‬ ‫نــەوت‪ ،‬بــەو واڵتانە راگەیەنــدراوە تەنها‬ ‫دەبێت لەرێــگای حكومەتــی ناوەندیەوە‬ ‫مامەڵە بكــەن‪ ،‬ئەوانیــش رەزامەندبون‌و‬ ‫رێوشوێنی كرداری دەگرنەبەر‪.‬‬

‫«راگەیاندنی شەڕ دژی یەكپارچەیی‬ ‫گەلی عیراق»‬

‫جێگــری ســەرۆك كۆمــاری عێــراق‬ ‫ریفراندۆمەكــەی باشــوری كوردســتانی‬ ‫رەتكــردەوە‌و رایگەیاند‪ ،‬ئەوە راگەیاندنی‬ ‫شەڕە لەسەر یەكپارچەیی گەلی عیراق‪.‬‬ ‫نــوری مالكــی لــە ئاهەنگێكــی‬ ‫جەماوەریــدا لــە بەغــداد راشــیگەیاند‪،‬‬ ‫ریفراندۆمەكــەی هەرێم دەســتوری نییە‌و‬ ‫كاردانەوەی مەترسیداری دەبێت بۆ سەر‬ ‫ئاینــدەی عیراق بە گشــتی‌و كوردســتان‬ ‫بەتایبەتی‪.‬‬ ‫ناوبــراو داواشــی لــە حكومــەت كرد‪،‬‬ ‫رێوشــوێنی پێویســت بگرێتەبــەر بــۆ‬ ‫كۆتایهێنان بەم هەڵسوكەوتە نایاساییە‪.‬‬

‫بەریتانیا داوای دان بەخۆداگرتن‬ ‫دەكات‬

‫دوێنــێ وەزیــری دەرەوەی بریتانیــا‬ ‫لەكاتــی بەڕێوەچونــی ریفراندۆمــدا‬ ‫پەیامێكــی باڵوكــردەوە‌و داوای لەالیەنە‬ ‫عیراقییــەكان كرد‪ ،‬كە ئارامــی بپارێزن‌و‬ ‫دان بەخۆیاندا بگرن‌و لەشــەڕی داعشــدا‬ ‫هەمویان پێكەوە هاوكاری یەكتربن‪.‬‬ ‫هاوكات ئامادەیی واڵتەكەشــی نیشاندا‬ ‫بۆ هاوكاریكردنی دانوستانەكانی داهاتوی‬ ‫نێوان هەولێرو بەغداد‪.‬‬

‫عەبادی‪ :‬كێشەكانی هەرێم نێوخۆیین‬

‫یلدرم‪ :‬هەرێم دیموگرافیای كەركوكی‬ ‫گۆڕیوە‬

‫ئێــوارەی پێــرێ ‪2017/9/24‬‬ ‫وەزیرانــی‬ ‫حەیــدەر عەبــادی‪ ،‬ســەرۆك‬ ‫هــاوكات ســەرۆك وەزیرانــی توركیــا‬ ‫رۆژنامەنووســیدا‬ ‫عیــراق لەكۆنگرەیەكــی‬ ‫دەڵێــت «دەســەاڵتدارانی هەرێمــی‬ ‫ڕایگەیاند‪ ،‬بەهیچ شــێوەیەك ڕێگەنادەن كوردســتان لە كەركــوك هەوڵی گۆڕینی‬ ‫موڵكی عێراق جگە بۆ بەرژەوەندی گەلی دیموگرافیای ناوچەكەیان داوە»‪.‬‬ ‫عێــراق بەكاربهێنرێــت‌و ریفراندۆمەكەی‬ ‫بینلــی یلدرم بە كەناڵی (تی ئار تی)‬ ‫هەرێمیش پەیوەندی بەكێشــەی ناوخۆی ی راگەیانــد‪ ،‬مانۆڕی ســەربازی هاوبەش‬ ‫هەرێمەوە هەیەو ئەمــری واقیعمان قبوڵ لەگەڵ عێراق بەڕێوەدەبەن لە سنورەكانی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردســتان‌و سەربازو ئەفسەری‬ ‫بەوەشــكرد‪،‬‬ ‫ئاماژەی‬ ‫عەبادی‬ ‫حەیدەر‬ ‫ســوپای عیــراق بەشــداری دەكــەن لــە‬ ‫كێشــەكانی هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬مانۆڕە سەربازییەكەدا‪.‬‬ ‫پەیوەنــدی بە ناوخــۆی هەرێمەوە هەیە‪،‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬لەگەڵ حكومەتی‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫چونكــە مــاوەی ‪ 22‬مانگــە‪،‬‬ ‫عێــراق‪ ،‬هەماهەنگــی دەكــەن لەبــارەی‬ ‫هەرێم‬ ‫حكومەتی‬ ‫كوردســتان داخــراوە و‬ ‫سازكردنی ریفراندۆم لە كەركوك‌و ناوچە‬ ‫دەكات‬ ‫بەڕێ‬ ‫بەنایاسایی كارەكانی‬ ‫دابڕاوەكانــی دیكــە بــە پێی دەســتورو‬ ‫وتیشــی «ڕیفرانــدۆم‌و جیابونەوەمان سەپاندنی ئەمری واقیع بەسەریاندا‪.‬‬ ‫قبــوڵ نیە‪ ،‬كێشــەی هەرێــم‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫بە دراوســێكان‌و جیهانــەوە نیە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هەرێــم دەیكات لــە بەرژەوەندی هەرێمی توركیا داوا لە هاواڵتییەكانی دەكات‬ ‫هەرێم جێبهێڵن‬ ‫كوردســتان نییــەو هــەر ڕیفراندۆمێكیش‬ ‫هاوكات لەگەڵ بەڕێوەچونی ریفراندۆمی‬ ‫بكرێت قبوڵناكرێت‌و مامەڵەیشــی لەگەڵ‬ ‫ســەربەخۆیی هەرێمــی كوردســتان‪،‬‬ ‫ناكرێت»‪.‬‬ ‫وەزارەتــی دەرەوەی توركیــا داوای لــە‬ ‫هاواڵتیانی واڵتەكەی كردوە كە بە زوترین‬ ‫توركیا هەڕەشەی راگرتنی نەوتی‬ ‫كات هەرێمی كوردستان جێبهێڵن‪.‬‬ ‫هەرێم دەكات‬ ‫هەروەهــا وەزارەتــی دەرەوەی توركیا‬ ‫توركیا‬ ‫كۆماری‬ ‫الی خۆیەوە ســەرۆك‬ ‫راشــیگەیاند‪ ،‬تــەواوی رێوشــوێنەكان‬ ‫بە‬ ‫ســنوورییەكانمان‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬دەروازە‬ ‫دەگرێتەبــەر ئەگــەر ریفراندۆمەكــەی‬ ‫دادەخەیــن‪،‬‬ ‫هەرێمــدا‬ ‫تــەواوی بــەرووی‬ ‫باشــووری كوردســتان ئاسایشــی توركیا‬ ‫ئەگــەر ســنور بــە رووی هەناردەكردنی بكاتە ئامانج‪.‬‬ ‫نەوتــی هەرێمــدا بگریــن‪ ،‬ئــەو كیانــەی‬ ‫وەزارەتــی دەرەوەی توركیــا لــە‬ ‫باكوری عێراق هیچی پێناكرێت‪.‬‬ ‫بەیاننامەیەكــدا ئامــاژەی بــەوەداوە‪،‬‬ ‫وتیشــی‬ ‫رەجــەب تەیــب ئــەردۆگان‪،‬‬ ‫ریفراندۆم ئاســایش‌و ســەقامگیری ناوچە‬ ‫«ریفراندۆمەكــەی هەرێــم نایاســایی‌و دەخاتــە مەترســییەوە‪ ،‬بۆیــە توركیــا‬ ‫نادەستورییەو دانی پێدانانێین»‪.‬‬ ‫رەتیدەكاتــەوە ددانــی پێدابنێــت‌و بــە‬ ‫ناشەرعی لەقەڵەمداوە‪.‬‬

‫ئەردۆگان‌و رۆحانی هەماهەنگی‬ ‫دەكەن‬

‫هەر دوێنێش سەرۆك كۆماری توركیاو‬ ‫ســەرۆك كۆمــاری ئێــران ریفراندۆمــی‬ ‫هەرێمــی كوردســتانیان تاوتــوێ كــردو‬ ‫تەئكیدیان لــە یەكپارچەیی خاكی عێراق‬ ‫كردەوە‪.‬‬ ‫حەســەن روحانــی‌و رەجــەب تەیــب‬ ‫ئــەردۆگان لە پەیوەندییەكــی تەلەفۆنیدا‬ ‫هەڵوێســتی واڵتەكانیــان ســەبارەت‬ ‫بــە ریفراندۆمــی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫دووپاتكردەوە‪ ،‬كە وەك یەكە‪.‬‬ ‫روحانــی رایگەیانــدوە‪ ،‬بــۆ كۆمــاری‬ ‫ئیســامی ئێــران یەكپارچەیــی خاكــی‬ ‫عێراق‌و پاراســتنی ئاسایشــی ناوچەكەو‬ ‫یەكدەنگــی گەلــی عێــراق گرنگییەكــی‬ ‫تایبەتی هەیە‪.‬‬ ‫الی خۆشییەوە سەرۆك كۆماری توركیا‬ ‫وتویەتــی «لە كۆبونــەوە ناوخۆییەكانی‬ ‫واڵتەكەمــان هەمــوو الیەنــە سیاســی‌و‬ ‫ئابوری‌و ســەربازییەكانمان تاوتوێكردوەو‬ ‫هەر بابەتێك پەیوەســت بكات لەبەرانبەر‬ ‫ناوچــە ســنورییەكانمان لەگــەڵ عێراق‌و‬ ‫سوریا دەیگرینەبەر»‪.‬‬

‫بەرپرسێكی بااڵی ئێران‪ :‬ریفراندۆم‬ ‫پیالنی ئەمریكاو ئیرسائیلە‬

‫ســەرۆكی ئەنجومەنــی دیاریكردنــی‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی ئێــران دەڵێــت‬ ‫«ڕیفراندۆمــی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫پیالنێكە كــە هەمووان دەبــێ لەوبارەوە‬ ‫هۆشیار بن»‪.‬‬ ‫بــە پێــی ڕاپۆرتــی ئاژانســی هەواڵی‬ ‫(میهــر) ئایەتوڵــا هاشــمی شــاهرودی‬ ‫ســەرۆكی ئەنجومەنــی دیاریكردنــی‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی نیــزام ســەبارەت بە‬

‫یەكەمایەتییەكانــی كاری ئەنجومەنــی‬ ‫دیاریكردنــی بەرژەوەندییەكانــی نیــزام‬ ‫لــە خولی نوێیــدا‪ ،‬لەبــارەی ریفراندۆمی‬ ‫هەرێمــی كوردســتانەوە رایگەیانــد‬ ‫«پیالنی داگیركەران و شــەیتانی گەورە‬ ‫بە تایبەت ڕژێمی زایۆنیســتییە‪ .‬هەڵبەت‬ ‫ئەمریكاییەكان لەوبارەدا دوو یاری دەكەن‬ ‫و بــە ڕەواڵەت وانیشــان دەدەن كە دژی‬ ‫ڕیفراندۆمــن و لەگەڵ حكوومەتی عێراقن‪،‬‬ ‫بــەاڵم وتەكانیان هانــدەری ڕیفراندۆمە و‬ ‫بە دڵــەوە دەیانــەوێ ئاژاوەیەك لە بری‬ ‫ئاژاوەی داعش دابنێن»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشــی «ئــەو ڕیفراندۆمە لە‬ ‫بەرژەوەندیی هیچ كەسێك نییە و تەنانەت‬ ‫هەندێك لــە گرووپە كوردییەكانیش دژی‬ ‫ئەو دابەشــكردنەی عێراقــن‪ ،‬ئەمەش لە‬ ‫خۆیــدا پیــان و ئاژاوەیەكــە كــە دوای‬ ‫شكســتی داعشــی لــە عێــراق هاتۆتــە‬ ‫ئاراوە»‪.‬‬ ‫ناوبــراو لــە كۆتاییــدا جەختــی لەوە‬ ‫كــردەوە‪ ،‬هەمووان دەبێ ئــاگاداری ئەو‬ ‫ئاژاوەیــە بــن‪ ،‬بــە تایبــەت حكوومەتی‬ ‫عێراق دەبێ هۆشــی ئەوەی بێت نەچێتە‬ ‫ژێــر كاریگەریی و لەوبارەوە هەڵوێســتی‬ ‫توند و یەكالكەرەوە بگرێتە بەر‪ .‬هەڵبەت‬ ‫هــەرواش كراوە و دەوڵــەت و پەرلەمانی‬ ‫عێــراق هەڵوێســتی توندیــان بــووە و‬ ‫یاســایەكیان پەسند كردووە و هیوادارین‬ ‫ئــەو هەڵوێســتانە كاریگەریــان هەبێت و‬ ‫ئاژاوەگــەڕان نەتوانــن پیالنەكەیان ببەنە‬ ‫سەر‪.‬‬

‫دیمەشق ریفراندۆم رەتدەكاتەوە‬

‫لەدرێــژەی كاردانــەوە عیراقــی‌و‬ ‫هەرێمــی‌و نێودەوڵەتییەكانــدا بەرامبــەر‬ ‫ریفراندۆمەكەی هەرێم‪ ،‬وەزیری دەرەوەی‬

‫ریفراندۆم لەمیدیا جیهانییەكان‬

‫ئەگەرچــی واڵتانــی هەرێمــی بەزمانی‬ ‫هەڕەشــەو گوڕەشــە قســەیان لەســەر‬ ‫ریفراندۆمەكــەی كوردســتان كــرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫میدیا جیهانییەكان بە گرنگییەوە باسیان‬ ‫لــە ریفراندۆمەكە دەكــردو بەهەنگاوێكی‬ ‫مێژوویــی ناویان برد‪ ،‬ئــەم میدیایانەش‪،‬‬ ‫كاریگەریــان لەســەر رایگشــتی جیهانی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئاژانســی (رۆیتــەرز) ئامــاژەی‬ ‫بەوەكــردوە‪ ،‬ریفرانــدۆم هەلێكی مێژوییە‬ ‫بــۆ كوردســتان‪ .‬رۆژنامەی (ئۆرشــەلیم‬ ‫پۆســت)یش لەبــارەی ریفۆراندۆمەكەوە‪،‬‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬پێكهاتەكانــی كوردســتان‬ ‫بەگڕوتینــەوە بەشــداری ریفراندۆمیــان‬ ‫كــرد‪ .‬رۆژنامەی (گاردیــان)ی بریتانیش‬ ‫ئەوەی خستۆتەڕو‪ ،‬كوردستان مێژویەكی‬ ‫درەوشاوە بۆ خۆی تۆماردەكات‪.‬‬ ‫كەناڵــی (بی بی ســی) باڵویكردەوە‪،‬‬ ‫وێــڕای ناڕەزایەتی توندی دراوســێكانیان‬ ‫دەنگدەران لە هەرێمی كوردستانی عیراق‬ ‫دەنگیاندا بۆ جیابونــەوەی هەرێمەكەیان‬ ‫لە عێراق‪ .‬دەشــڵێت «كــوردەكان نیەتی‬ ‫دروستكردنی دەوڵەتیان هەیە»‪.‬‬ ‫ئاژانسی (ســپۆتنیك)‌و تۆڕی (‪)RT‬‬ ‫ی روسی لە راپۆرتێكدا باس لەوەدەكەن‪،‬‬ ‫دانیشتوانی كوردســتانی عیراق دەنگیان‬ ‫دا لــە ریفراندۆمێكــی مێژویــی پــڕ‬ ‫لەمەترسی‌و مانۆڕو هەڕەشەدا‪.‬‬ ‫كەناڵی (جزیرە) ئاماژەی بەوەكردوە‪،‬‬ ‫ئەم ریفراندۆمەی هەرێم لە رێوشــوێنێكی‬ ‫ئەمنی توندوتۆڵ لەالیەن پۆلیسی هەرێم‌و‬ ‫دژایەتــی حكومەتــی بەغــداد‌و توركیــاو‬ ‫ئێــران بەتایبەتی‌و واڵتانی دیكەی جیهان‬ ‫بەگشــتی‌و پشــتگیری تاكــە دەوڵەتــی‬ ‫ئیسرائیل بەڕێوەچو‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )626‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫قۆناغی پاش دوو شەممەی مەزن‬ ‫لەئەگەری رەتكردنەوەی دانوستان لەالیەن بەغداوە‪ ،‬هەرێمی كوردستان بڕیاری دیكەی دەبێت‬ ‫كوردستان داوای گفتوگۆ لەعیراقی دراوسێ دەكات و ئەویش بەردەوامە لەسەر هەڕەشە‬ ‫كــوردی ســەردانی بەغــدا بكاتەوە‪،‬‬ ‫پــاش ریفڕانــدۆم ئەمجــارە بابەتــی‬ ‫تــر دێتــە پێشــەوە‪ ،‬لەوانــە چــۆن‬ ‫بتوانیــن رێكەوتنی نوێ لەبوارەكانی‬ ‫(ئاســایش و ســەربازی و ئابوری و‬ ‫سیاســی) بكەین‪ ،‬واتــە ئەو بابەتانە‬ ‫لەگەڵ بەغدا باس دەكەین و جارێكی‬ ‫تر ناچینەوە ســەر بابەتە كۆنەكان‪،‬‬ ‫هەروەهــا باس لەبابەتــی رێكەوتنی‬ ‫نوێ لەبارەی (نەوت و ئاو) لەنێوان‬ ‫هەرێــم و بەغــدا دەكەیــن و بەوەش‬ ‫شــێوەی گفتوگۆكانی داهاتوی نێوان‬ ‫هەرێم و بەغدا دەگۆڕێن»‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو چەند راسپاردەیەی‬ ‫كــە دوێنێ پارلەمانــی عیراق لەدژی‬ ‫هەرێــم و ناوچەجێناكۆكــەكان‬ ‫دەریكــردون‪ ،‬ناوبراو جەختیكردەوە‪،‬‬ ‫بەداخەوە ئێســتا ســەرچاوەی بڕیار‬ ‫لەعیــراق كە دەســەاڵتی یاســاییە‪،‬‬ ‫ئەو كەسانە بەشێوەیەك بڕیارەكانی‬ ‫پارلەمانی عیراق بەالدا دەبەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ناكرێت لەكۆبونەوەكانــی پارلەماندا‬ ‫پێكهاتەیەك ئامادەبێت و پێكهاتیەكی‬ ‫تــر وەك كــورد ئامادەنەبێــت‪،‬‬ ‫هــاوكات ئــەو بڕیارانــەی دەرچون‪،‬‬ ‫زیاتــر بڕیارێكــی رەگەزپەرســتی و‬ ‫توندڕەوانەیــە‪ ،‬چونكــە دەســەاڵتی‬ ‫ســەربازی داوەتە سەرۆكی حكومەت‬ ‫لــەدژی پێكهاتەیەكــی تــر‪ ،‬ئەمــە‬ ‫بۆخــۆی نادەســتورییە‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫پارلەمانی عیراق دەســەاڵتی ئەوەی‬ ‫نییــە‪ ،‬بەكارهێنانی ســەربازی بداتە‬ ‫سەرۆك وەزیران‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪ ،‬رێبین حەسەن‬ ‫ئەمــڕۆ ســێ شــەممە رۆژێــك دوای‬ ‫ریفراندۆم قۆناغێكی نوێ لە ژیانی سیاسی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان دەســتپێدەكات‪،‬‬ ‫چونكــە خەڵكــی كوردســتان دوێنــێ‬ ‫بەزۆرینــەی دەنگــی بەڵــێ‪ ،‬داوای‬ ‫ســەربەخۆیی‌و جیابونەوەیــان لەعیــراق‬ ‫كرد‪ ،‬لەگەڵئەوەشدا‪ ،‬بەرپرسانی سیاسی‬ ‫كورد‪ ،‬جەخت لەئەنجامدانی دانوســتانی‬ ‫ئاشــتییانە دەكەنەوە و سەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردســتانیش دەڵێــت «لــەدوای ‪9/25‬‬ ‫وەكــو دوو دراوســێ دانوســتان لەگــەڵ‬ ‫بەغــداد دەكەیــن‪ ،‬ئەگەریــش بەغــداد‬ ‫دانوستانی لەگەڵ ئێمە ڕەتكردەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫هەڵوێســت و بڕیــاری دیكــەی دوور لــە‬ ‫توندوتیژیمان دەبێت»‪ .‬لەبەرامبەریشدا‪،‬‬ ‫هەمــوو لێــدوان و وتەكانی بەرپرســانی‬ ‫عێراق‪ ،‬هەڕەشــەئامێزەو تائێستا هەموو‬ ‫جــۆرە دانوســتانێك رەتدەكەنــەوە‪،‬‬ ‫لەدواییــن پێشهاتیشــدا دوێنــێ لەكاتــی‬ ‫بەڕێوەچونــی پرۆســەی ریفراندۆمــدا‪،‬‬ ‫پارلەمانــی عێراق چەند راســپاردەیەكی‬ ‫مەترســیداری دژی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫و ناوچــە دابڕێنــراوەكان پەســەند كرد‪.‬‬ ‫الیخۆشــیەوە پەرلەمانتارێكــی كــورد‬ ‫لەبەغداد‪ ،‬لەبــارەی قۆناغی دوای ‪9/25‬‬ ‫و چۆنێتی دانوســتانەكان لەگەڵ بەغداد‪،‬‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬لەمەودا چۆنێتی دانوســتانی‬ ‫كورد لەگەڵ بەغداد گۆڕانكاریی بەسەردا‬ ‫دێــت و ئیتــر ئێمــە بــۆ جێبەجێكردنی‬ ‫مــادەی ‪ 140‬و بودجــە و موچــە ناچینە‬ ‫بەغــداد‪ ،‬بەڵكــو بابەتــی دیکــەی وەكو‬ ‫ســنور و نەوت و ئاو‪ ،‬دەبنە تەوەری ئەو‬ ‫گفتوگۆیانە‪.‬‬

‫بارزانی‪ :‬ناگەڕێینەوە بۆ شەراكەتە‬ ‫فاشیلەكەی پێشوو‬

‫پێــرێ ‪ ،2017/9/24‬لەكۆنگرەیەكــی‬ ‫ڕۆژنامەوانیدا مەســعود بارزانی سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردســتان ڕایگەیانــد‪ ،‬لەدوای‬ ‫ئەنجامدانــی ریفراندۆم دانوســتان لەگەڵ‬ ‫بەغــداد دەكەن‪ ،‬بەاڵم ئەمجارە وەك دوو‬ ‫دراوســێ دانوســتان دەكــەن و هەرگیــز‬ ‫ناگەڕێنەوە بۆ ئەو شــەراكەتە فاشــیلەی‬ ‫پێشــتر هەبــووە‪ .‬وتیشــی»لەدوای ئەم‬ ‫ریفراندۆمــە شــتمان زۆر مــاوە لەگــەڵ‬ ‫بەغداد دانوستانی لەسەر بكەین‪ ،‬لەوانە‪،‬‬ ‫پرســەكانی سنوور و نەوت و ئاو»‪.‬‬ ‫ســەرۆكی هەرێم دەشــڵێت «ماوەیەك‬ ‫چاوەڕوانی بەغداد دەكەین‪ ،‬ئەگەر بەغداد‬ ‫لەســەر هەڵوێســتەكانی بەردەوامبــوو و‬ ‫دانوســتانی لەگــەڵ ئێمــە ڕەتكــردەوە‪،‬‬ ‫ئــەوا ئێمــەش هەڵوێســت و بڕیــاری‬ ‫دیكەمــان دەبێت‪ ،‬بەاڵم بیر لەتوندوتیژی‬ ‫ناكەینەوە»‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪ :‬دانوستانی بەرپرسیارانە‬ ‫دەکەین‬

‫هــاوكات مــەال بەختیــار‪ ،‬لێپرســراوی‬ ‫دەســتەی كارگێــڕی مەكتەبــی سیاســی‬ ‫یەكێتی نیشــتیمانیی كوردســتان‪ ،‬پاش‬ ‫بەشــداریكردنی لەپڕۆســەی ریفراندۆمــی‬ ‫ســەربەخۆیی هەرێمــی كوردســتان بــۆ‬ ‫میدیــاكان باســی لەوەكــرد‪ ،‬لــەدوای‬ ‫ریفرانــدۆم دەســت بەدانوســتانێكی‬ ‫بەرپرسیارانە لەگەڵ بەغداد دەكەن‪.‬‬ ‫ئاماژەی بەوەشــدا‪ ،‬سەیرە بەرپرسانی‬ ‫ئێســتای بەغداد‌و عەبــادی ناتوانن مافی‬ ‫دیموكراسی كورد قبوڵ بكەن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫لەرابــردوودا خۆیــان قوربانــی دەســتی‬

‫مەال بەختیار‪ :‬لەدوای مەسعود بارزانی‪:‬‬

‫ریفراندۆم دەست‬ ‫بەدانوستانێكی‬

‫بەرپرسیارانە لەگەڵ‬ ‫بەغداد دەكەین‬

‫وەك دوو دراوسێ‬

‫نێچیرڤان بارزانی‪:‬‬ ‫هیوادارین بەغداد‬

‫دانوستان لەگەڵ‬

‫بەئەرێنی وەاڵمی‬

‫هەرگیز ناگەڕێینەوە‬

‫بارزانی بداتەوە‪ ،‬كە‬

‫فاشیلەی پێشرت‬

‫دانوستان‬

‫بەغداد دەكەین و‬

‫بۆ ئەو شەراكەتە‬

‫پەیامی مەسعود‬

‫دەستپێشخەرییە بۆ‬

‫نەبوونــی دیموكراســی و دیكتاتــۆری و‬ ‫داگیــركاری بــوون و لەهەوڵــی گۆڕینــی‬ ‫سیستمی دیكتاتۆریدا بوون‪.‬‬

‫مەسعود بارزانی پاش ریفراندۆم‬ ‫پەیامێكی دەبێت‬

‫لەالیەكــی دیكــەوە‪ ،‬نێچیرڤــان بارزانی‬ ‫ســەرۆکی حکومەتــی هەرێــم لەپــاش‬ ‫بەشــداریكردنی لەپڕۆســەی دەنگــدان‬ ‫لەڕیفراندۆمــی ســەربەخۆیی كوردســتان‪،‬‬ ‫لەكۆنگرەیەكــی ڕۆژنامەوانیــدا‪ ،‬جەختــی‬ ‫لەئەنجامدانــی دانوســتان كــردەوە و‬ ‫وتی‪»:‬لــەدوای ئەنجامدانــی ریفرانــدۆم‬ ‫مەســعود بارزانــی پەیامــی دەبێــت‪ ،‬كــە‬ ‫تێیــدا جەخت لەدانوســتان لەگەڵ بەغداد‬ ‫دەكاتــەوە‪ ،‬بۆیــە هیواداریــن‪ ،‬بەغــداد‬ ‫بەئەرێنــی وەاڵمــی ئەو پەیامــەی بارزانی‬ ‫بداتەوە»‪.‬‬

‫بەغداد دانوستان ڕەتدەكاتەوە‬

‫بەرلەدەستپێكردن‌و لەدوای ئەنجامدانی‬

‫ریفراندۆمیــش تــەواوی الیەنــە سیاســی‌و‬ ‫بەرپرســەكانی بەغــداد هەمــوو جــۆرە‬ ‫دانوســتانێكیان لەگەڵ هەرێمی كوردستان‬ ‫لەبارەی ریفراندۆم رەتكردەوە‪ ،‬تائێستاش‬ ‫بەغداد ســورە لەســەر ئەم هەڵوێســتەی‪،‬‬ ‫هەردوێنێش پارلەمانــی‌ عیراق‪ ،‬ژمارەیەك‬ ‫راسپاردەی‌ دەربارەی‌ ریفراندۆمی‌ هەرێمی‌‬ ‫كوردســتان پەســەندكرد‪ ،‬كە ئاراســتەی‬ ‫حەیــدەر عەبــادی ســەرۆك وەزیرانــی‬ ‫عیــراق كــران‪ ،‬لەوانــەش‪ ،‬ئەنجامدانــ ‌ی‬ ‫ریفرانــدۆم نادەســتورییە و پێچەوانــە ‌ی‬ ‫حوكمەكانی‌ ماددەی‌ یەكی‌ دەســتورە‪ ،‬كە‬ ‫جەخــت لەیەكگرتویی عیــراق دەكاتەوە و‬ ‫پابەندكردنــی‌ فەرمانــدەی‌ گشــتی‌ هێــزە‬ ‫چەكدارەكانی‌ عیــراق بە گرتنەبەری‌ هەمو‬ ‫رێوشــوێنێكی‌ دەســتوری‌ و یاســایی‪ ،‬بــۆ‬ ‫پاراستنی‌ یەكپارچەیی عیراق و فەرماندان ‌ی‬ ‫بەباڵوەپێكردنی‌ هێزە ئەمنییەكان و سوپا‬

‫لەســنورەكانی‌ بەر لــە(‪)10‬ی‌ حوزەیرانی‌‬ ‫‪ 2014‬لەكەركــوك و ناوچە جێناكۆكەكان‪،‬‬ ‫هەروەهــا جێبەجێكردنــی‌ بڕیارەكانــ ‌ی‬ ‫دەســەاڵتی‌ جێبەجێكــردن و یاســادانان و‬ ‫دادوەری‌ لەنێویانــدا البردنــی‌ پارێــزگار ‌ی‬ ‫كەركوك‪.‬‬ ‫هــەر لەو راســپاردانەدا هاتوە‪ ،‬لەســەر‬ ‫حكومــەت پێویســتە كێڵگــە نەوتییەكان ‌ی‬ ‫باكــور لەكەركوك و ناوچــە جێناكۆكەكان‬ ‫بگێڕێتەوە ژێر دەسەاڵتی‌ وەزارەتی‌ نەوتی‌‬ ‫فیدڕاڵی‌ و رێگریكردن لەهێزی‌ هەر حزبێك ‌ی‬ ‫كــوردی و رێگریكــردن لەكۆمپانیــاكان بۆ‬ ‫ئــەوەی‌ لەناوچــە جێناكۆكــەكان بەدوا ‌ی‬ ‫نەوتدا بگەڕێن‪.‬‬

‫پاش ریفراندۆم بابەتی دیكە دێنە‬ ‫پێشەوە‬

‫لەوبارەیەوە پارلەمانتارێكی پارتی‬

‫پەرلەمانتارێكی كورد‬ ‫لەبەغداد‪ :‬ئیرت بۆ‬

‫گفتوگۆی مادەی‬

‫‪ 140‬و بودجەو موچە‬ ‫ناچینە بەغداد‬

‫لەپارلەمانــی عیــراق بە(چاودێــر)ی‬ ‫راگەیانــد‪ :‬ئێمــە وەك كورد دەزانین‬ ‫لەبابەتــی ریفڕانــدۆم دەگات‪ ،‬كە بۆ‬ ‫بەغدا زۆر ئاســان نییــە‪ ،‬وەرگرتنی‬ ‫ئەنجامی كۆتایی پڕۆسەی ریفڕاندۆمی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان و كەركــوك و‬ ‫ناوچــە كوردســتانییەكانی دەرەوەی‬ ‫هەرێــم قبوڵبكات‪ ،‬بــەاڵم ئێمە هەر‬ ‫لــەدوای راگەیاندنــی ئەنجامەكانــی‬ ‫كۆتایــی ریفڕانــدۆم ئەگــەر زۆرینــە‬ ‫بەبەڵی بێت‪ ،‬ئەوا دەتوانین دەوڵەتی‬ ‫كــوردی رابگەیەنیــن‪ ،‬هەرچەنــدە‬ ‫نامانەوێــت بــەو خێراییــە دژایەتــی‬ ‫دەوروبــەر بكەین‪ ،‬بەڵكو دەمانەوێت‬ ‫جــۆری تێگەیشــتنەكانمان لەگــەڵ‬ ‫بەغدا بگۆڕێت‪.‬‬ ‫نورەدیــن‪،‬‬ ‫د‪.‬ئــەردەاڵن‬ ‫وتیشــی»لەداهاتودا باســی موچــە‬ ‫و بوجــە و شایســتە داراییەكانــی‬ ‫پێشــمەرگە و مــاددەی (‪)140‬‬ ‫و هەنــدێ پرســی لەگــەڵ بەغــدا‬ ‫ناكەین‪ ،‬ئەگــەر لەداهاتــودا وەفدی‬

‫«سرتاتیژیامن لەگەڵ عیراق دیارە»‬

‫ئەندامێكی ئەنجومەنی بااڵی ڕیفراندۆم‬ ‫لەهەرێمی كورســتان‪ ،‬بۆمیدیاكانی نزیك‬ ‫لەپارتــی رایگەیانــدوە‪ ،‬كاری دوای‬ ‫‪25‬ی ئەیلول‪ ،‬نەخشــە رێگای پڕۆســەی‬ ‫ســەربەخۆیی دەبێــت‪ ،‬ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫ڕیفراندۆمیــش‪ ،‬نــاوی (ئەنجومەنــی‬ ‫ســەربەخۆیی كوردســتان) دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بڕیار لەســەر هەنگاوەكانی ســەربەخۆیی‬ ‫بەهاودەنگــی و هاوتەكبیری و هاوخەمی‬ ‫هەموان دەبێت و شتێكی دوالیەنەیە‪.‬‬ ‫خەلیل ئیبراهیــم كە هاوكات كارگێڕی‬ ‫مەكتەبــی سیاســیی یەكگرتوە‪ ،‬وتیشــی‬ ‫«ســتراتیژیان لەگــەڵ عیــراق دیــارە‬ ‫و دەیانەوێــت ســەربەخۆبن‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫گرنگیشــە ئەوەیە چۆن بچینە پڕۆســەی‬ ‫دانوســتانەوە لەگــەڵ بەغــدا‪ ،‬ئێمــە‬ ‫بەرنامەی گفتوگۆ لەگەڵ ئەوان دادەنێین‬ ‫و كارنامەكەشــمان بابەتی ســەربەخۆیی‬ ‫دەبێت‪ ،‬لەوەشــدا كێشــەی نــەوت‪ ،‬ئاو‪،‬‬ ‫ســنور‪ ،‬گاز‪ ،‬ئاســمان و فڕۆكەخانەكان‪،‬‬ ‫گفتوگۆیان لەسەر دەكرێت‪.‬‬ ‫ئامــاژەی بەوەشــكرد‪ ،‬ســەیر دەكەین‬ ‫بزانیــن عێــراق تــا چەنــد ئامادەییــان‬ ‫تێدایــە و چــۆن دێنــە پێــش‪ ،‬بۆیــە‬ ‫بابەتەكــە پەیوەســتە بــەوان‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫هەوڵیــش دەدەیــن لەســتراتیژی خۆمان‬ ‫دەرنەچین‪ ،‬هەمو بابەت و گفتوگۆكانیش‬ ‫لەچوارچێــوەی ســەربەخۆییدا دەبێــت‪،‬‬ ‫گفتوگۆیەكــی دوالیەنانەیــان لەگــەڵ‬ ‫بەغــداد دەكرێــت‪ ،‬زۆر زوش بەرنامــەی‬ ‫خۆمــان دادەنێیــن و گفتوگۆكانیــش‬ ‫لەگــەڵ دراوســێكان دەســتپێدەكەین‬ ‫و پەیوەندیشــمان لەگــەڵ كۆمەڵگــەی‬ ‫نێودەوڵەتی بەردەوام دەبێت‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )626‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫پێناسەی حكومەت و‬ ‫نیشتامن تێكەڵ مەكەن‬

‫جـــەوهــەر مەحمود داراغــا‬

‫رۆبێرت فیسك یەكێكە لە ڕۆژنامەنووسە هەرە بەناوبانگەكانی‬ ‫جیهان و‪ ،‬ســی ســاڵی ڕەبەقــی تەمەنی لە نێــو دەوڵەتانی عەرەبدا‬ ‫بەســەر بــردووە‪ .‬ئێســتایش لە بەیــروت نیشــتەجێیە و‪ ،‬هەواڵنێری‬ ‫رۆژنامە بەرباڵوەكەی «ئەندیپێندت»ە‪.‬‬ ‫ئـــــەم «ڕۆبێــرت فیســك»ە دەڵێــت‪ :‬دەزانـــــن نێو خانوو‬ ‫و ماڵەكانی عــــەرەب‪ ،‬فرە خاوێــــن و پوختە و‪ ،‬شــەقامەكانیان بە‬ ‫پێچەوانەوەی نێو ماڵەكانیانەوە‪ ،‬تا بڵـــێی پیس و پۆخڵــن!؟‬ ‫هۆیەكەی ئەوەیە‪ :‬كە عەرەبەكان وا هەست دەكەن ماڵەكانیان‬ ‫موڵكــی خۆیانــە و‪ ،‬خۆیان خاوەنی خانووەكانی خۆیانن‪ .‬بـــــەاڵم وا‬ ‫هەســت ناكەن‪ ،‬نیشــتمانەكەیان موڵكی خۆیان بێت‪ .‬كەوابوو هەر بە‬ ‫ڕاست و دروست‪ ،‬ئێمە وا هەست دەكەین‪ ،‬خۆمان خاوەنی نیشتمانی‬ ‫خۆمان نین! بــۆیە شەقام و ڕێگا و بانەكانمان‪ ،‬ئاوا پیس و پۆخڵـــن!‬ ‫ئــەگەرنا ئــەی هۆیــەكەی چییە!!؟‬ ‫ئــەمە دەگەڕێتەوە بۆ دوو هـــۆ‪:‬‬ ‫یــــەكەم‪ :‬چــــونكە پێناســەی (نیشــتمان) و (حكومەت)‬ ‫تێكەاڵ دەكەین!! پێمانوایە‪ ،‬ئەو دوو چەمكە یەك پێناســەیان هەیە!‬ ‫ئـــەمەیش لە خۆیدا كارەساتـــە!! حكومەت بــەڕێوەبردنێكی سیاسیی‬ ‫تەمەن كورتە‪ ،‬بە بەراورد‪ ،‬بە تەمەنـــی درێژی نیشتمان‪ .‬حكومەت تا‬ ‫سەر نامێنێتــــەوە‪ ،‬لە كاتێكدا نیشتمان‪ :‬مێژوو و جوگرافیایەكە بـــۆ‬ ‫خۆی! ئێسك و پرووسكی باو و باپیرانی لە خۆ گرتووە و‪ ،‬كلتــــوور‬ ‫و بــاو و نەرێت و‪ ،‬كتێبەكانی كۆمەڵگای لەخۆگرتوە‪.‬‬ ‫بـــــۆیە هەموو مرۆڤێك بۆی هەیــــە‪ ،‬ڕقــی لە حكومەتەكەی‬ ‫خۆی‪ ،‬ببێتــەوە‪ ،‬بـــەاڵم مافـــی ئەوەی نییە‪ ،‬ڕقــــی لە نیشتمانەكەی‬ ‫خۆی‪ ،‬ببێتــــەوە!! كارەساتە گەورەكەیش ئەوەیە‪ ،‬مرۆڤ ‪ :‬حكومەت‬ ‫ێ نـــەكاتەوە!‬ ‫و نیشتمان‪ ،‬بە وەكوو یەك بــــزانێت و‪ ،‬لە یەكتریان جۆ ‌‬ ‫پێمان وابێت‪ ،‬هەر كە نیشــتمانمان كاول كرد‪ ،‬ئــــــەوە حكومەتمان‬ ‫كاول كردووە و‪ ،‬ڕووخاندووە!! وەكوو ئەوەی حكومەت نیشتمان بێت‬ ‫و‪ ،‬نیشــتمانیش حكومــەت بێت! هەر وەكوو ئــەوەی تەنیا حكومەت‬ ‫خاوەنی نیشتمان بێت و‪ ،‬ئێمە خاوەنی نیشتمان نەبین!‬ ‫حكومــەت چ پەیوەندییەكــی بەو شــەقامەوە هەیە‪ ،‬كە من و‬ ‫تـــــۆ بەسەریدا دەڕۆین!؟ پەیوەندیی حكومەت چییە بەو زانكۆیەوە‪،‬‬ ‫كە مناڵـــــی من و مناڵـــــی تۆ‪ ،‬لە كۆلیژەكانیدا دەخوێنن!؟ یان ئەو‬ ‫نەخۆشــخانەیەی كــە‪ :‬هاوژینەكەی من و‪ ،‬هــــاوژینەكەی تۆی‪ ،‬تێدا‬ ‫چارەسەر دەكرێن!؟ حكومەت خاوەنی ئەو ئــامێرانەی پزیشكی نییە‪،‬‬ ‫كــە لــە نێو نەخۆشــخانەكاندا هەیە و‪ ،‬ئەوانە خاوەنیــن‪ ،‬كە بەكاری‬ ‫دەبەن‪.‬‬ ‫لە ڕاســتیدا بەم كارە قێزەونانەمان‪ ،‬تۆڵەمان لە (نیشــتمان)‬ ‫مان كردووەتەوە‪ ،‬نەكوو لە (حكومەت)مان! ئــەگەر ئێمە (نیشتمان)‬ ‫ی خۆمانمــان خــۆش ویســت‪ ،‬ئــەوا حكومەتەكان بە شــێوەیەك لە‬ ‫شێوەكان‪ ،‬دەگۆڕدرێن و‪ ،‬حكومەتانی نوێ‌‪ ،‬دێنە شوێنیان‪.‬‬ ‫دووەم‪( :‬هۆشــیاریی خاوەندارێتیــی گشــتی ـــــ الملكیــــە‬ ‫العامە) نییـــە! بە شێوەیەك وا هەست بكەین كە تووشی دووفــاقــی‬ ‫بـــــووین! ئــــاخر ئەو كەســەی كــە تەوالێتی نێو ماڵەكــەی خۆی‪،‬‬ ‫پــــاك ڕادەگرێت‪ ،‬تەوالێتە گشــتییەكانی شــوێنە گشتییەكان‪ ،‬پیس‬ ‫و پۆخــا ڕادەگرێــت! هــەر ئەو كەســەی كە كورســی و مێزی ماڵی‬ ‫خۆی‪ ،‬پــــارێزگاری دەكات‪ ،‬ناوی خۆی‪ ،‬لە ســەر كورســی و مێزی‪،‬‬ ‫قوتابخانەكــەی خۆی‪ ،‬هــەاڵ دەكۆڵێت!! هەر ئــەو باوكەی لە ماڵەوە‬ ‫هەمیشــە خەریكی ڕێك خســتنی مناڵەكانێتــی و ڕیزبەندیان دەكات‪،‬‬ ‫لــە فەرمانگە قەرەباڵغ و شــوێنە پــڕ كڕیارەكاندا ســەرە ناگرێت و‪،‬‬ ‫ریزپـــــەڕی دەكات! هەر ئەو دایكــەی‪ ،‬كە بە هیچ جۆرێك ناهێڵێت‪،‬‬ ‫یــەك موحــازەرەی لە كیس بچێت‪ ،‬خۆی لــە دەوام كردنەكەی خۆی‬ ‫دەدزێتەوە!!‬ ‫بـــە كورتــــی‪:‬‬ ‫بمانەوێــت و نەمانەوێــت‪ ،‬حكومــەت نیشــتمان نیییــە و‪،‬‬ ‫كێشــەكانی لەگــەاڵ حكومەت‪ ،‬بە وێران كردنی نیشــتمان چارەســەر‬ ‫نابێت‪ .‬ئەو گەلەی تۆڵەی خۆی لە نیشتمان دەكاتەوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫حكومەتەكەی گەندەاڵ و خراپــــــە‪ :‬شایەنی لەو حكومەتە خراپـــــە‪:‬‬ ‫خراپتــرە! و لەو حكومەتــە زیاتر ناهێنێت! پێشــكەوتوویی ئێمەیش‬ ‫تەنیــا بــە پاكوخاوێنیی باخچــەی ماڵەكەی خۆمــان پێوانە ناكرێت‪،‬‬ ‫بەڵــــكوو بە پاكو خاوێنیی «بــــاخی گشتی» پێوانە دەكرێت‪ .‬ئەو‬ ‫باخە گشتییەی كە هەموومان تێیدا دادەنیشین‪ .‬ڕاستیان وتــــــووە‪:‬‬ ‫كە پێشــكەوتنی نیشتمان و‪ ،‬پاكو خاوێنیی شەقام و ڕێگاو بانەكانی‬ ‫نیشتمان پێوەری هۆشیاری و ڕۆشنبیریی هاواڵتیەكانی خۆیەتی‪.‬‬ ‫بە دوای ئەم شیكردنەوەیەدا منیش الی خۆمەوە دەڵێم‪:‬‬ ‫گەلــــــۆ ‪ ...‬دەســتی لەرزۆكـــــم دامێنی پــــاكتان‪ :‬نــــــە‬ ‫حكومەت نیشتمانە و‪ ،‬نە نیشتمانیش حكومەتە! تۆڵەی حكومەت لە‬ ‫نیشتمان مەكەنەوە‪ ،‬بــا «كوردستان» كاول نەبێت!‬

‫ریفراندۆم و‬ ‫کۆنەست و ئارکیتایپ‬ ‫د‪ .‬محەمەد ئەمین‬ ‫لە دەروونناســیدا کارل یۆنگ (‪-1875‬‬ ‫‪ )1961‬نەســتى تاكەكەسی فرۆیدی گۆڕى‬ ‫بــە كۆنەســت‪ ،‬کۆنەســت تێکەڵکبوونــی‬ ‫هۆشــیاریی تاکــە بە هۆشــیاریی کۆمەڵ‪.‬‬ ‫ئــەم نەســتە کۆییــە کۆمەڵێــک نمونەی‬ ‫بــااڵ (‪)Archetypes‬ی تیایــە‪ ،‬كــە‬ ‫بــە رەمزى زیندوو دادەنرێــن‪ .‬ئەم رەمزە‬ ‫زیندووانــە لــە نەســتى كۆیــى (‪The‬‬ ‫‪)Collective Unconscious‬‬ ‫میللەتدا خەزن دەبــن‪ .‬ئەمەش وا دەكات‬ ‫هەمــوو خەڵــك لە نەســتى كۆیــی و ئەو‬ ‫ئەفســانانەیاندا هاوبەش بــن‪ ،‬كە فۆڕمى‬ ‫وێنەى سەرەتایى‪ ،‬یان نموونەى سەرەتایى‬ ‫بــااڵ (‪)Archetypal Patterns‬‬ ‫وەردەگرن و دەگەڕێنەوە بۆ كۆمەڵگەكان‪،‬‬ ‫ئەمانە لە شێوەى نیشــتووى دەروونیدان‬ ‫و لــە ئەزموونــى پێشــینەكانەوە بۆیــان‬ ‫ماوەتــەوەو بــە جۆرێــك لــە جــۆرەكان‬ ‫لە شــانەكانى مێشــكدا چەســپاون‪ .‬ئەم‬ ‫نیشــتووە نەســتییانە‪ ،‬یان ئەم نیشتووە‬ ‫ناهۆشیارییە كۆییانە‪ ،‬یاخوود ئەم نموونە‬ ‫ســەرەتاییانە چەنــد رەمزێکی ئاشــنان و‬ ‫ســنورى كات و شوێن و تاکەکان دەبڕن‪،‬‬ ‫ئەم رەمــزو نمونە بااڵیانە دەبن بە فیگەر‬ ‫(‪)Figure‬ێكــى وەك ئەوانەى لە رۆحى‬ ‫هەموو كەسێكى سەر بەم كۆمەڵ یان بەو‬ ‫كۆمەڵدا هەن‪.‬‬ ‫دەمەوێــت ئەم بیرۆکەیەی کۆنەســت و‬

‫نمونەی بااڵ ببەســتمەوە بەم مەســەلەی‬ ‫ریفراندۆمــی کوردســتانەوە‪ ،‬لــە ڕێگــەی‬ ‫ئەمەشــەوە هــۆکاری زیادبوونــی دەنگی‬ ‫بەڵێ بۆ ئەم ریفراندۆمە لەالیەن سەرجەم‬ ‫چین و توێژەکانــی کۆمەڵگەوە دەربخەم‪،‬‬ ‫تەنانــەت لەالیــەن ئــەو کەســایەتی و‬ ‫نوسەرانەش کە چەندین ساڵە رەخنە لەم‬ ‫دەسەاڵتە دەگرن و چاوەڕوانی ئەوەیان لێ‬ ‫نەدەکرا بچنە بەرەی بەڵێ‪.‬‬ ‫کورد لەبەر ئــەوەی بەدرێژایی مێژوو و‬ ‫لەژێر دەســەاڵتی دەوڵەتە داگیرکەرەکانی‬ ‫دراوســێیدا بــووەو بــەردەوام هەوڵــی بۆ‬ ‫ســەربەخۆیی داوەو هــەزاران شــەهیدو‬ ‫قوربانیــی لــەم پێنــاوەدا داوە‪ ،‬ئیتــر بە‬ ‫تێپەڕبوونی کات مەســەلەی سەربەخۆیی‬ ‫و دەوڵەت‪ ،‬بوون بە دوو نموونەی بااڵو لە‬ ‫کۆنەســتی میللەتی کــورددا خەزن بوون‪.‬‬ ‫دوای راپەریــن و دوای شــەڕی ناوخــۆ و‬ ‫دوای ئــەو هەمــوو ناعەدالەتی و گەندەڵی‬ ‫و کەمکردنــەوەی مووچــەو نەبوونــی‬ ‫خزمەتگوزارییــە ســەرەتاییەکان وەک‬ ‫پێویســت‪ ،‬لەوالشــەوە دەوڵەمەندبوونــی‬ ‫بەشــی هــەرە زۆری بەرپــرس و‬ ‫دەســەاڵتدارەکانی هەرێم لەســەر حسابی‬ ‫ســەروەت و ســامانە نیشــتمانییەکان‪،‬‬ ‫هەمــوو ئەمانــە وایــان کــرد خەڵــک لە‬ ‫دەســەاڵتدارو فەرمانڕەواکان و حکومەتی‬ ‫هەرێــم تووڕە بوون و حەزیان بە نەمانیان‬ ‫دەکردو مەسەلەی دەوڵەت و سەربەخۆیی‬ ‫لە هۆشیاری خەڵکدا نەمابوون‪.‬‬ ‫ئەم مەســەلەی ریفراندۆمەو کۆبوونەوە‬ ‫جەماوەرییەکانــی مەســعود بارزانــی و‬ ‫خســتنەگەڕی دەزگاکانــی راگەیانــدن بۆ‬

‫مەســەلەی ســەربەخۆیی و دروستکردنی‬ ‫دەوڵــەت‪ ،‬بوونــە هــۆی زیندووکردنەوەی‬ ‫ئــەو دوو چەمکەو ئەو دوو نموونە بااڵیەی‬ ‫نەســتی کۆیــی خەڵــک‪ ،‬تەنانــەت ئــەو‬ ‫کەســانەی تــا راددەیەکــی زۆر دژی ئەم‬ ‫حزبانەو جۆری فەرمانڕەواییەکەیان بوون‪،‬‬ ‫لــەم مەســەلەی ریفراندۆمەدا مەســەلەی‬ ‫ســەربەخۆیی و دەوڵەت‪ ،‬کە لە نەستیاندا‬ ‫هەبــوو‪ ،‬زینــدوو بۆیــەوەو دەرکەوتــی‬ ‫کــردووەو تووڕەبوونەکەیان لە دەســەاڵت‬ ‫ناوکەوتــی کردووەو لە ئێســتادا دژایەتیی‬ ‫دەســەاڵتیان وازلێهێناوە‪ .‬لێــرەدا کاتێک‬ ‫خەڵک دەچێتە بەرەی بەڵێوە‪ ،‬لە راستیدا‬ ‫ئەمــە گەڕانەوەیــە بۆ نەســتی خۆی‪ ،‬کە‬ ‫پەیوەســتە بە نەستە کۆییەکەوەو هەموو‬ ‫میللەت تیایدا هاوبەشن و تایبەت نییە بە‬ ‫کەسێک و حزبێکی دیاری کراو‪.‬‬ ‫لە دەرەوەی کوردیش زیندووبوونەوەی‬ ‫ئــەم مەســەلەی ســەربەخۆیی و دەوڵەتە‬ ‫الی کورد‪ ،‬لە کۆنەســتی نەتەوەکانی تردا‬ ‫بــە تایبەتــی عــەرەب و فــارس و تورک‪،‬‬ ‫مەسەلەی ژێر دەستەبوون و ملکەچبوونی‬ ‫کــوردی بــۆ دەوڵەتــە داگیرکەرەکانــی‬ ‫کورد زینــدوو کردووەتــەوەو کەوتوونەتە‬ ‫دژایەتیکردنــی ســەربەخۆیی و دەوڵەت‪،‬‬ ‫واڵتــە زلهێزەکانیــش بەرژەوەندییەکانــی‬ ‫خۆیــان لەگەڵ ئەو دەوڵەتانــە ناگۆڕنەوە‬ ‫بــەو حەزو خولیایەی لە ناخی هەر تاکێک‬ ‫و میللەتــی کورددا هەیەو ئەوانیش لەگەڵ‬ ‫ئــەم ســەربەخۆیی و دەوڵەتــەدا نیــن‪.‬‬ ‫ئەمــەش خــۆی لــە خۆیدا ئەوەنــدەی تر‬ ‫حەماســەتی جەمــاوەرو میللەتــی کوردی‬ ‫وروژانــدووە و وای کــردووە زیاتــر بەدەم‬

‫ریفراندۆمەوە بچن‪.‬‬ ‫لێــرەدا دوو پرســیار ســەرهەڵدەدات و‬ ‫وەاڵمەکەشــیان هێشــتا بە تەواوی روون‬ ‫نییە‪ :‬پرســیاری یەکەم ئەوەیــە ئایا ئەم‬ ‫بەرپرسانەی کورد هەر بە راستی مەسەلەی‬ ‫ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی و دروستکردنی‬ ‫دەوڵــەت بــەکار دەهێنــن‪ ،‬کــە ئاواتــی‬ ‫هەمــوو تاکێکی کوردە؟ چونکە مامەڵەو‬ ‫هەڵســوکەوتی ‪ ٢٦‬ســاڵی فەرمانڕەواییان‬ ‫ئەم پرســیارو گومانەی دروســت کردووە‪،‬‬ ‫ئەمــەش وای کــردووە هێشــتا بەشــێکی‬ ‫خەڵــک بەگومــان بــن لــەم ریفراندۆمەو‬ ‫خۆیــان راگرتــووەو نەیانهێشــتووە نمونە‬ ‫بااڵکەی نەستە کۆییەکە‪ ،‬کە سەربەخۆیی‬ ‫و دەوڵەتە‪ ،‬دەستیان بەسەردا بگرێت‪.‬‬ ‫پرســیاری دووەمیــش ئەوەیــە ئایــا‬ ‫ریفرانــدۆم بــۆ ئــەوە نییە لــە رێگەیەوە‬ ‫تەرکیــزی خەڵــک لەســەر گەندەڵــی و‬ ‫ناعەدالەتی و دیارنەمانی داهات و سەروەت‬ ‫و سامان و دەوڵەمەندبوونی لەرادەبەدەری‬ ‫خۆیان البەن و توانییان لە ئێستادا هەموو‬ ‫ئەو الیەنە خراپانە لەبیر خەڵک ببەنەوەو‬ ‫لەوالشــەوە ئەم حەماســەت و خرۆشــەی‬ ‫جەمــاوەر بکەنە ســەرمایەیەکی رەمزی و‬ ‫پاڵپشتێکی بەهێز بۆ خۆیان و بۆ دووبارە‬ ‫رێککەوتنــەوە لەگەڵ حکومەتــی ناوەندو‬ ‫بەدەســتهێنانی ئیمتیازو پۆست و پارەی‬ ‫زیاتــر بۆ خۆیان و مانــەوەی زیاتریان لە‬ ‫دەسەاڵتدا‪.‬‬ ‫وەاڵمــی هــەر دوو پرســیارەکەش‬ ‫لــە ئاینــدەدا زیاتــر روون دەبێتــەوەو‬ ‫دەردەکەوێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )626‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫دەستكەوتێكی‬ ‫دیكەی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان‬

‫هۆزان عەفرینی‬

‫مەسەلەی سەرباز و مەدەنی‬ ‫لە تورکیا‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬ ‫ئەنجوومەنــی بااڵی ســەربازی تورکیا لە‬ ‫کۆشــکی [چانکایــا] لەگەڵ دەســتەبژێری‬ ‫سیاســی‪/‬مەدەنی کۆدەبێتەوە‪ .‬ئەم شــێوە‬ ‫کۆبوونەوەیــە دەکرێــت وا لێکبدەینەوە کە‬ ‫ئەردۆگان بەتەواوەتی مەســەلەی ســەرباز‬ ‫و دامــەزراوەی مەدەنــی دەکات بــە دوو‬ ‫کایــەی تەواوکەر نــەک دژ‪ ،‬دەیکات بە دوو‬ ‫جەمســەر لەبڕی ملمالنێ و هەژموون یەکتر‬ ‫بەرهەمبێننــەوە؛ کاری پێکەوەیــی بکــەن‪.‬‬ ‫یا دۆخێک دروســت بکەن کــە چیتر بااڵیی‬ ‫دامــەزراوەی ســەربازی ئامادەیــی نەبێت‬ ‫چۆن‪:‬‬ ‫‪-١‬ئــەردۆگان ســەرباز و جەنەڕاڵــەکان‬ ‫دەهێنێتــە نێو کۆشــکی ســەرۆکایەتی بۆ‬ ‫کۆبوونەوە و گفتوگۆکردن! ئەمە مانای وایە‬ ‫سەرباز نابێت ڕەســمی سیاسەتی دەرەکی‬ ‫و ناوەکــی بــکات‪ .‬چانکایــە پانتاییەکە بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانــی دید‪ ،‬ســتڕاتیژ و دونیابینی‬ ‫لەالیــەن مەدەنییەکانــەوە ســەرباز تەنهــا‬ ‫دەبێــت چوارچێوەکــە بخوێنێتــەوە و‬ ‫وردەکارییەکان جێبەجێ بکات‪.‬‬ ‫‪-٢‬بیناڵــی یڵــدرم ســەرۆک وەزیــران‬ ‫ئامادەیــی هەبــووە‪ .‬فەرماندەیەکــی تــازە‬ ‫دەستنیشــانکراوە بــۆ بەڕێوەبردنی پەیکەر‬

‫و ســتڕاکچەری ســەربازی واڵت (جەنەڕاڵ‬ ‫یەشــار گولەر)‪ .‬فەرماندەی هێزی دەریایی‬ ‫و ئاســمانی تــازەش دەستنیشــانکراون‪.‬‬ ‫لەکۆبوونەوەکەدا بیناڵی یڵدرم باسی ئەوەی‬ ‫کردووە کــە لەجەنگی دژی تیرۆر بەردەوام‬ ‫دەبن و ناوەســتن‪ .‬وا باسدەکرێت کە دواتر‬ ‫ئــەم ئەنجوومەنــە ســەربازییە چاوییان بە‬ ‫ئەردۆگانیش کەوتووە‪.‬‬ ‫ئەمــە ســەرەتایەکی تازەیــە لــەدوای‬ ‫کودەتاکەوە‪ .‬ســەرۆک وەزیــران بەتەنیا و‬ ‫سەرۆک کۆماریش بەتەنیا نوخبەی سەربازی‬ ‫دەبینێت یــا گفتوگۆدەکەن و پێکەوەدەبن‪.‬‬ ‫دەکرێــت وای بخوێنینــەوە ئــەردۆگان‬ ‫دەیەوێت کایەی سەربازی لە مەدەنی نزیک‬ ‫بکاتــەوە یا جۆرێک لە مێنتاڵی ســەربازی‬ ‫بەرهەمبێنێــت کــە خــۆی بــە میراتگــر و‬ ‫شوێنگرەوە و هیچ هێزێکی بااڵ نەزانێت‪ .‬یا‬ ‫نوخبەیەکی عەســکەری وا پەروەردەبکرێت‬ ‫بزانێــت کــە خۆی ســەنتەری بڕیــار نییە‪،‬‬ ‫ئەوەتا بەجیا ســەرۆک وەزیران و ســەرۆک‬ ‫کۆمــار دەبینێت؛ واتە دوو ســەنتەری تری‬ ‫گەورەتر و بااڵتــر ئامادەیی هەیە بەتایبەت‬ ‫کە دەسەاڵتی جێبەجێکردن‪/‬سەرۆک کۆمار‬ ‫و ســەرۆک وەزیــران دەســەاڵتی ئەوەیــان‬ ‫پێدراوە کە فەرمــان بدەن بە جەنەڕاڵەکان‬ ‫بەبــێ گەڕانــەوە و پەســەندکردنی هیــچ‬ ‫دامەزراوەیەکی تر[پەرلەمان]‪.‬‬ ‫پرســیاری گــەورە ئەوەیە ئــەم هەوڵەی‬ ‫ئــەردۆگان چــۆن زیاتر بخوێنینــەوە و لێی‬ ‫وردبینەوە! سەردەمێکی تازە لە پەیوەندی‬ ‫نێــوان کایــەی ســەرباز و کایــەی مەدەنی‬ ‫لــە تورکیــا دەبینیــن؟ ئــەم مەســەلەیە‬ ‫خوێندنــەوەی زیاتری دەوێــت‪ .‬ئەردۆگان و‬ ‫تورکیا و دەرەوەی تورکیاش فشاردەکەن و‬ ‫کاردەکەن بۆ بااڵکردنی دامەزراوەی مەدەنی‬ ‫بەســەر ســەربازیدا یــا نوخبەی سیاســی‬ ‫مەدەنی خۆی ســتڕاتژە بااڵکان دابڕێژێتەوە‬ ‫نەک ســەرباز و جەنەڕاڵ‪ .‬ئــەم دیدە زیاتر‬ ‫ڕەهەندێکــی دەرەکــی هەیــە بــۆ تورکیا‪.‬‬

‫یەکێتــی ئەوڕوپــا دەمێکــە لەگفتوگۆدایــە‬ ‫لەگەڵ تورکیا لەسەر ئەم مەسەلەیە‪.‬‬ ‫سیســتمی سیاســی نابێــت ســەرباز‬ ‫بەڕێوەی ببات‪ .‬نابێت جەنەڕاڵ بیجوڵێنێت‬ ‫و مانــا و هێمــای تایبەتــی بــۆ دابنێــت‪.‬‬ ‫تەنهــا لە سیســتمە سیاســییە شــمولی و‬ ‫دەســەاڵتخوازەکاندا ســەرباز و جەنــەڕاڵ‬ ‫لەسەرەی هەڕەمەکەن و خاوەنی بڕیارەکانن‪.‬‬ ‫لەئێستادا دیدێک هەیە کە بەتەواوی کایەی‬ ‫ســەربازیش بە مەدەنی بکرێت یا بەتەواوی‬ ‫مەدەنیانــە بیربکەنــەوە و لەناو ڕووبەرێکی‬ ‫گــەورەی مەدەنیبوونــدا کاربکــەن و لەناو‬ ‫خەڵــک و لەگەڵ خەڵکدا بژین‪ .‬لەئێســتادا‬ ‫لەبەشــێک لە واڵتانــی ئەوڕوپا و دامەزراوە‬ ‫سەربازییەکانیان کەسانی مەدەنی بەڕێوەی‬ ‫دەبــەن‪ ،‬وەزارەتــی بەرگــری و دەزگا‬ ‫هەواڵگرییەکان کەسانی مەدەنی دەیجوڵێنن‬ ‫و وەزیــرەکان و بەرپرســەکانیان مەدەنین‪.‬‬ ‫تەنانەت بەشێک لە کارمەندە ئاساییەکانیان‬ ‫و بیرۆکراتەکانیــان مەدەنیــن‪ .‬ئەم هەواڵنە‬ ‫زیاتر بۆ دوورخستنەوەی هەژموونی سەربازە‬ ‫بەسەر بڕیارە سیاسییەکاندا یا هێشتنەوەی‬ ‫دەزگا سیاســییەکان مەدەنییــەکان وەک‬ ‫هێزێکــی بااڵ و گەورە و بڕیــاردەر‪ .‬تورکیا‬ ‫دەبێــت هەوڵبدات بەتــەواوی لەم مۆدێڵ و‬ ‫پەیوەندییــەی نێــوان ســەرباز و دامەزراوە‬ ‫مەدەنییەکان نزیک بێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم پڕۆســەیە تاچەنــد لــە تورکیــادا‬ ‫دەچێتە ســەر ئەمە بابەتێکی ترە و دەبێت‬ ‫چــاوەڕێ بکەیــن! بابەتەکــە ڕەهەندێکــی‬ ‫ناوخۆیشــی هەیــە‪ .‬ئایــا تورکیا لــەڕووی‬ ‫ناوخۆییــەوە پێگەیشــتووە بــۆ دابڕینــی‬ ‫ســەرباز لە لەبڕیاری سیاســی‪ ،‬یــا بونیادە‬ ‫ناوخۆییەکانــی یارمەتیدەردەبــن و دەتوانن‬ ‫ئــەو هەواڵنــە ســەربخەن بــۆ لەدایکبوونی‬ ‫کەلتورێکی سیاسی تازە کە سوپا خۆی بە‬ ‫چــەق نەزانێت و بەنــاوی هەمووانەوە چیتر‬ ‫قسەنەکات و رۆڵی سیاسی نەبینێت!‬ ‫دامەزراوەی سەربازی تورکیا و ڕیفراندۆم‬

‫جاران ئەنجوومەنی ئاسایشــی نەتەوەیی‬ ‫تورکیا زوو هەڵوێست و کاردانەوەی لەسەر‬ ‫پرســە ناوخۆیی و هەرێمییەکان دەردەبڕی‪.‬‬ ‫بــەو پێیەی خــاوەن هەموو دەســەاڵتەکان‬ ‫بــوو‪ .‬هەمــوو بڕیــارەکان خــۆی دەیــدا و‬ ‫دامــەزراوە مەدەنی و سیاســییەکان دەبوو‬ ‫تەنها جێبەجێی بکەن‪.‬‬ ‫ئــەردۆگان خەریکــی ئەوەیــە ئــەم‬ ‫مەســەلەیە پێچەوانــە بکاتــەوە‪ .‬خــۆی یا‬ ‫دەزگا مەدەنییــەکان بڕیاربدەن و ســەرباز‬ ‫تەنها فەرمانی پێ بکرێت بۆ جێبەجێکردن‪.‬‬ ‫ئەم مۆدێڵە کالســیکییە زیاتر لە هەڕەمێک‬ ‫دەچێت کە کاراکتەری سەرەوەی هەڕەمەکە‬ ‫فەرمــان بەهەموو خوارەوەی خۆی دەکات‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئــەم مۆدێڵــە بــۆ تورکیــا تازەیە‪.‬‬ ‫لەمێژووی سیاسی هاوچەرخی تورکیادا ئەم‬ ‫جۆرە مۆدێڵە ئامادەیی نەبووە‪.‬‬ ‫هەڵوێســتی تورکیا بەرامبەر ڕیفراندۆمی‬ ‫هەرێم هەڵوێســتێکی نــە زۆر ڕەق و نەزۆر‬ ‫نەرمــە‪ .‬ئەمە مانای وایە ئــەردۆگان و ئاک‬ ‫پارتی ناتوانن ڕاســتەوخۆ پشتگیری بکەن‬ ‫و دژیشــی بوەســتنەوە (دژ وەســتانەوە‬ ‫بــەو مانایــەی ســزای ئابووری و سیاســی‬ ‫بەکاربێنێت) دەشــێت هــۆکاری ئەمە ترس‬ ‫بێت لە نەژادپەرستەکانی کۆمەڵگەی تورکی‬ ‫و کەمالیســتە تونــدڕەوەکان و نەبوونــی‬ ‫متمانەیەکی تەواو بە دامەزراوەی سەربازی‬ ‫بەتایبــەت دوای دەســتگیرکردنی دوو‬ ‫کارمەندەکــەی دەزگای هەواڵگری تورکیا‪/‬‬ ‫میــت لەالیــەن پەکەکــەوە لە شــارۆچکەی‬ ‫دوکان و ڕفاندنیــان بــۆ قەندیل‪ .‬ئەردۆگان‬ ‫هێشــتا نەیتوانیوە سوپای تورکیا و دەزگا‬ ‫ســەربازی و هەواڵگرییەکانــی تــر کۆنتڕۆڵ‬ ‫بکات وەک ئەوەی خۆی دەیەوێت تا باشتر‬ ‫بڕیــار بــدات‪ .‬دەکرێت هەڵوێســتی تورکیا‬ ‫بەرامبەر ڕیفراندۆمەکەی هەرێمی کوردستان‬ ‫تەنها لە ئاستی باڵوکراوە بمێنێتەوە و هیچ‬ ‫سزایەکی کردارەکی لێ نەکەوێتەوە‪.‬‬

‫لــە رۆژی ‪ 2017-9-22‬لــە هــەر ســێ‌ هەرێمەكانــی‬ ‫جەزیــرە و فــورات و عەفرین كە دەكاتە شــەش كانتون‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنەكانی كۆمینەكانی گوند و شــارەكانی دەســتی‬ ‫پێكردوە بە مەبەســتی هەڵبژاردنی ‪ 7464‬هاوســەرۆك لە‬ ‫سەرتاســەری رۆژئاوای كوردســتان و باكوری ســوریا كە‬ ‫هەژمــارەی كۆمینەكان بە گشــتی دەكاتــە ‪ .3732‬وەك‬ ‫ئاماژە پێكراوە كە زۆربەی پارت و رێكخراوەكانی رۆژئاوای‬ ‫كوردستان و باكوری سوریا بەشداریان تێدا كردوە‪ .‬تەواوی‬ ‫پێكهاتەكانی ئەو ناوچانە بە شــێوازێكی زۆر دیموكراتیانە‬ ‫بەشــدارییان لــە پرۆســەكەدا كــردووەو هیــچ كێشــە و‬ ‫ئاڵۆزییەكیش روینەداوە‪ .‬هەندێك لە سەركردە دیارەكانی‬ ‫الیەنەكانــی دیكەی رۆژئاوای كوردســتان كە لە دەرەوەی‬ ‫سیســتەمی تەڤــدەم كاردەكــەن‪ ،‬وێنەكانیــان لــە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتیــەكان باڵوبۆتەوە كە بە ئــازادی دەنگیان داوە‬ ‫لەوانیش محێدین شــێخ ئالی ســەرۆكی یەكێتی نوسەرانی‬ ‫كورد لە ســوریا و عەبدولڕەحمان مورشــد ســەرۆكی لقی‬ ‫هاوپەیمانی نیشــتمانی دیموكراتی ســوری لە جندریسە و‬ ‫چەندین كەسایەتیی ســەربەخۆكانیش بەشداری پرۆسەی‬ ‫دەنگدانیان كردوە‪.‬‬ ‫وەك ئامــاژە بەوەكــراوە كــە پێكهاتەكانــی رۆژئاوای‬ ‫كوردســتان و باكــوری ســوریا كورد‪-‬عەرەب‪-‬ســوریان و‬ ‫ئاشــور و توركمان و چیچان و چەركەسیش بە شێوازێكی‬ ‫زۆربــاش و دیموكــرات بەشــدارییان كــردوە و دەنگــی‬ ‫خۆیــان داوە‪ .‬ئەمــەش ئاشــكرای دەكات كــە هەنــگاوی‬ ‫هەڵبژاردنەكانــی فیدراڵیەتــی باكوری ســوریا و رۆژئاوای‬ ‫كوردســتان دەستكەوتێكی مەزنە بۆ دواڕۆژی دۆزی گەلی‬ ‫كورد و كوردستان و لە بەرژەوەندی پێكهاتەكانی دیكەن‪.‬‬ ‫هــەروا لــە بــواری پاراســتن و رێكخســتنی پرۆســەی‬ ‫هەڵبژارنەكان و خەڵكی دەنگدەر‪ ،‬هاوسەرۆكی كۆمسیۆنی‬ ‫بــااڵی هەڵبژاردنەكانی رۆژئاوا‪ ،‬روكن مال براهیم رایگەیاند‬ ‫كە پرۆسەی هەڵبژاردن لە هەر سێ‌ هەرێمەكانی فیدراڵیەت‬ ‫بە ســەركەتویی كوتایی هات و سوپاسی تەواوی خەڵكی‬ ‫بەشــداربوی كردو سوپاسی هێزەكانی ئاسایشی رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیشــی كــردوە كە زیاتــر لە ‪ 12‬هــەزار ئەندامی‬ ‫ئاســایش بەشــداری پاراســتنی ســندوقەكان و خەڵكــی‬ ‫دەنگــدەری كــردوە و سوپاســی هێزەكانــی جەوهەریش‬ ‫كردوە كە دەتوانین رێكخســتنی هاتوچۆی خەڵك بكەن و‬ ‫بە هەماهەنگی لەگەڵ ئاسایشی رۆژئاوا‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە بەشــدارینەكردنی ئەنەكەســەش كــە‬ ‫بڕیاردراوە بەشدار نەبن وەك الیەنێكی سیاسی لەبەرئەوەی‬ ‫كە ئەوان بەشــێكن لە ئیئتیالفی ســوری و نەتوانن بە بێ‌‬ ‫رەزامەندیی ئیئتالفی ســوری بەشداری لە هیچ پرۆسەیەك‬ ‫یــان پــرۆژەی كــوردی بكــەن و بەگوێــرەی ئیئتالف كە‬ ‫ئەوانەی بەشــداری لــە هەڵبژاردنەكانی فیدراڵیەت دەكەن‬ ‫تیرۆریســت و جوداخوازن و نەیاری یەكپارچەیی سوریان‪،‬‬ ‫بــەاڵم خەڵــك و الیەنگرانی بەشــداربون‌و دەنگی خۆیان‬ ‫داوە‪ .‬وەك چاودێرانی سیاســی ئاماژە بە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫رۆژئاوای كوردستان دەكەن كە هەنگاوێكی مێژویی بوە و‬ ‫دەســتكەوتێكی مەزنە بۆ كــورد و پێكهاتەكانی كە لەوێ‌‬ ‫دەژیــن‪ .‬هەنگاوێكی بەرەو دیموكراســیبون و كۆمەڵگەی‬ ‫دیموكراتیكە‪ .‬ئەمەش بۆ كوردی رۆژئاوا خەون‌و ئاوات بو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمڕۆ بەدیهاتوە و بە ئازادانەوە دەنگی خۆیان داوە‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی نوێنەری خۆی بە شێوازێكی دیموكرات‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )626‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫پەیوەندییەكانی «كرماشان‌و خانەقین» لەگەڵ كۆماری‬ ‫‪1946‬ی كوردستان‌‬ ‫نەعیم نەجەفی‬ ‫هاوكات لەگەڵ ئامــادەكاری بۆ راگەیاندنی‬ ‫كۆمــاری كوردســتان‪ ،‬لــە دەیەكانــی ‪40‬ی‬ ‫زاییــن‌دا‪ ،‬رێكخســتنەكانی ئەو كۆمــارە هەتا‬ ‫ناوچەكانــی خــواروی كوردســتان‪ ،‬واتــە‬ ‫كرماشــان‌و ئیالم‌و خانەقین شــوێنپێی دیار‌و‬ ‫بەرچــاوە‪ ،‬كەســانێك وەك ئیبراهیــم خانــی‬ ‫نادری‪ ،‬خەڵكی شاری كرماشان‪ ،‬یەدواڵ خانی‬ ‫رەزایی‪ ،‬خەڵكی شــاری گیاڵن (گیالن غرب)‬ ‫وە رەشــید باجەالن‪ ،‬خەڵكی شاری خانەقین‬ ‫بەرپرســی رێخســتنەكانی كۆمار لە كرماشان‬ ‫بونە‪.‬‬

‫رەزایــی بوە‪ ،‬ئەم كەســایەتییە لــە دایكبوی‬ ‫شــاری گیەاڵنی ســەر بە پارێزگای كرماشان‬ ‫بوە؛ یەدواڵ رەزایی بەرپرســی رێكخستنەكانی‬ ‫(ژ‪-‬ك) لە ناوچەكانی كەڵهۆڕ بوە‪ ،‬هاوكاتیش‬ ‫لەگــەڵ رۆژنامــەی گەالوێــژی ســەردەمی‬ ‫كۆماری كوردســتان بە ناردنی شــیعر‌و وتار‌و‬ ‫لێكۆڵینەو‌ە بە شــێوەزاری كەڵهۆڕی هاوكاری‬ ‫ئــەو گۆڤــارەی كــردوە‪ ،‬كەســایەتی دیكەی‬ ‫كۆمــاری كوردســتان لــە ناوچەكانی خواروی‬ ‫كوردســتان رەشــید باجەالن‪ ،‬خەڵكی شاری‬ ‫خانەقیــن بوە‪ ،‬ئەم كەســایەتییە بەرپرســی‬ ‫پەیوەندییەكانــی كۆمــاری كوردســتان‪،‬‬ ‫لەگەڵ كرماشــان‌و خانەقیــن بوە كە لە قازی‬ ‫محەمەدیشــەوە زۆر نزیكبــوە‪ ،‬لە ســەردەمی‬ ‫كۆمــاری كوردســتان چەنــد كەســایەتیەكی‬ ‫دیكەیــش بــەدی دەكرێن‪ ،‬كە لــە ناوچەكانی‬ ‫كرماشــان ئامانجە نەتەوایەتییەكانیان بەڕێوە‬ ‫بردوە‪.‬‬ ‫كەســێكی تریش وەك دادە خۆرشە‪ ،‬وەك‬ ‫ژنێك كە سەرۆكایەتی عەشیرەیەكی گەورەی‬ ‫لە دەڤەری خانەقین‌و كرماشــان كردوە‪ ،‬پاش‬ ‫دامەزراندنــی كۆماری كوردســتان‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫چەكداری ســەر بە عەشیرەتی خۆی دەنێرێت‬ ‫بــۆ مەهابــاد بە ئامانجی پاراســتن‌و دیفاع لە‬ ‫كۆماری كوردستان‪.‬‬

‫كەسایەتییەكی وەك ئیبراهیمی نادری‪ ،‬لە‬ ‫ســاڵی ‪1290‬ی هەتاوی لە كرماشــان لە دایك‬ ‫بــوە‪ ،‬دوای تەواوكردنــی خوێنــدن لە بەغدا‌و‬ ‫ئەوروپــا‌و مامۆســتایی لە زانكۆی فەرانســە‌و‬ ‫زانكــۆی ئەفســەری تــاران دەگەڕێتــەوە‬ ‫بــۆ كرماشــان‌و لــەوێ ژیانــی هاوســەرگێری‬ ‫پێكدێنێ‪ ،‬هاوكات لەگەڵ راگەیاندنی كۆماری‬ ‫تەنیا‬ ‫كوردســتان‪ ،‬دەچێتــە مەهابــاد‌و وەك‬ ‫سەردەمی كۆماری كوردستاندا هاتوە‪ :‬نەفتم‬ ‫كۆمارە‬ ‫كەســایەتی سیاســی‌و چەكداری ئــەو‬ ‫لە سرت‌و كرماشانە ‪.‬‬ ‫ئەوێ ژیانە‬ ‫دێتــە ئەژمار‌و لە الیــەن قــازی محەمەد‪-‬وە‪،‬‬ ‫پۆســتی ســەرۆكایەتی گشــتی فەرهەنگــی‬ ‫بەرنامە‌و پالنی كۆماری كوردستان بۆ‬ ‫كوردســتانی پێدەدرێــت‪ ،‬لــە راوێــژكارە بایەخی كرماشان بۆ كۆماری كوردستان‬ ‫بە پێی هەندێك بەڵگە‪ ،‬لە نێوان كرماشان‌و‬ ‫نزیكەكانی قازی محەمەد بوە؛ میرزا ئیبراهیم‬ ‫كرماشان‬ ‫پەیوەندییەك‬ ‫‌و‬ ‫ی‬ ‫ئاشــنای‬ ‫كوردســتان‬ ‫كۆماری‬ ‫خانــی نــادری‪ ،‬وتارگەلێكــی زۆری لە ســەر‬ ‫كۆمــاری كوردســتان‪ ،‬بەرنامــەی هەبــوە‬ ‫پرسی كورد‌و كەســایەتگەلی كورد لە مێژودا هەبــوە‌و نیشــان‌گەلێك لــە بایەخــی زۆری كــە دەســەاڵتی كۆمــاری كوردســتان بگاتە‬ ‫بە دو زمانی كوردی‌و فارسی باڵو كردوەتەوە‪ ،‬كرماشــان بــۆ كومــاری كوردســتان دیــار‌و ناوچەكانی خوارتری ئەو كۆمارە‪ ،‬وەك سنە‌و‬ ‫لە ســازكردنی رێكخــراوی الوانی پێشــڕەوی بەرچــاوە ئەمــە بۆمــان دەردەخــات كۆماری خانەقیــن‌و بــە تایبەت كرماشــان كە بە پێی‬ ‫كوردســتان‌و بەڕیوەبردنــی گۆڤارگەلــی كوردســتان ئاگای لە گرنگی ئابوری كرماشان وتەكانــی قــازی محەمــەد‪ ،‬لــە وتوێژكی كە‬ ‫سەردەمی كۆماری كوردستان رۆڵی سەرەكیی بۆ گەلی كورد هەبوە‪ ،‬لە بەشــێك لەو سرودە لەگەڵ فرانــس پرێس‪ ،‬هەواڵنێری فەرەنســە‬ ‫هەبوە‪.‬‬ ‫حەماســیانە كە لەو سەردەمە وتراون‪ ،‬تێیاندا لــە ســاڵی ‪.١٩٤٦‬ز ئەنجامی داوە؛ باس لەمە‬ ‫كەســایەتی نەتەوایەتی دیكەی ســەردەمی بە گرنگی كرماشان ئاماژەی بۆ كراوە‪ ،‬كە لە دەكات « ئەگــەر فەرمان دەربكەم‪ ،‬لە ماوەی‬ ‫كۆماری كوردســتان لە كرماشان یەدواڵ خانی ژێر بەشــێك لە شیعری ســرودێكی حەماسی ‪ ٣‬تــا ‪ ٤‬روژدا بــە چوار هەزار پێشــمەرگەوە‬

‫دەچینە ناو كرماشان‪ ،‬یەعنی گرنگترین شاری‬ ‫كوردســتان‌و ناوەنــدی تەئسیســاتی نــەوت‪،‬‬ ‫بەاڵم من دەمەوێ بەرەنگاری خوێنڕشــتن بم‪،‬‬ ‫هەوڵــدەدەم ئــەم كارە بە دیالۆگ چارەســەر‬ ‫ببێــت‪ ،‬چون كورد هیچ كات بۆ شــەڕ‌و خوێن‬ ‫‌رشــتن پێشــەنگ نییــە» بــەاڵم كورتبونی‬ ‫تەمەنی كۆماری كوردســتان‌و دەستێوەردانی‬ ‫دەرەكــی‪ ،‬هۆكارگەلێكبــون كــە دەســەاڵتی‬ ‫كۆماری كوردستان نەتوانێت بگاتە كرماشان‪،‬‬ ‫ســەبارەت بەم بابەتە ویلیام ئیگلتون جونیز‪،‬‬ ‫لــە پەڕتوكــی كۆمــاری ‪ ١٩٤٦‬كوردســتان‬ ‫دەڵــێ‪ « :‬قــازی محەمــەد‪ ،‬بەرنامەی هەبوە‬ ‫بۆ گەیشتن بە ناوچەكانی خواری كوردستان‪،‬‬ ‫كــە بڕیار بوە لــە ‪ ١٩٤٦ -6- ١٣‬ئەم بەرنامە‬ ‫جێ بەجــێ‌ بكات‪ ،‬لەو ماوە قــازی محەمەد‪،‬‬

‫ئــەم ئەركەی داوەتــە مەنــاف كەریمی‪ ،‬كە ئەنجامبدەیت‌و پەیامی خۆی بگەیەنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەســتوری هێرشــكردن بــەرەو ناوچەكانــی لــەو ماوە نە كۆمار گەیشــتە ئــەم ناوچە‌و نە‬ ‫خوارتــری دەســەاڵتی كۆمــاری كوردســتان كەســایەتی‌و چاالكە نەتەوایەتیەكان توانییان‬ ‫بدات‪ ،‬بەاڵم بە هۆی بەرنگاربونەوەی یەكێتی جموجۆڵێكــی جەمــاوەری لــەو ناوچانــە‬ ‫رێكبخــەن‪ ،‬ئــەوەی كــە هێز‌و دەســەاڵتداری‬ ‫سۆڤێت‪ ،‬ئەم هێرشە ئەنجام نادرێت ‪.‬‬ ‫بە گشــتی بۆمان دەردەكوێــت كە هەم لە كۆماری كوردســتان‪ ،‬نەیتوانــی بگاتە ناوچە‬ ‫بەرنامەكانــی كۆمــاری كوردســتان بەرنامە‌و خواروەكان‌و هاوكات سازنەبونی رێكخستنێكی‬ ‫پالن بۆ گەیشــتنی دەسەاڵتی ئەو كۆمارە بۆ جەمــاوەری نەتەوایەتی لــەم ناوچەیە بەپێی‬ ‫كرماشــان هەبوە‪ ،‬هەم ئەوەی كە كەسایەتی‌و ئــەم هۆكارانە بــوە‪ :‬كورتبونــی تەمەنی ئەو‬ ‫چاالكــی نەتەوایەتــی پەیوەندیدار بە كۆماری كۆمارە‌و وابەســتگی لۆجستیكی‌و سیاسی بە‬ ‫كوردســتانەوە لــە كرماشــان‌و خانەقیــن زلهێزەكان‌و هاوكات دەســتێوەردانی دەرەكی‌و‬ ‫ئەنجامدراوە كە بەپێی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا هەوڵــو تەقــاالی زۆری دەســەاڵتی ئێرانــی‬ ‫لەو ســەردەمە لە چاوی ئێستادا‪ ،‬كارێكی زۆر سەردەم بو‪.‬‬ ‫دژوار بــوە كە بەپێی مــەودای نێوان مەهاباد‬ ‫تــا ئــەم ناوچانــە بتوانێ ئیشــی رێكخســتن‬

‫چەند سەرنجێك لە بارەی بە مۆدێلكردنی‬ ‫گۆرانیی شێواوی میللیی‬ ‫ئاسۆ ئەحمەد‬ ‫میللیبونــی هــەر كایەیــەك لــە كەلتوری‬ ‫هەر نەتەوەیەكدا نیشــانەی رەسەنبونیەتی‪،‬‬ ‫خــودی زاراوەكــەش ئــەوە دەگەیەنێــت كە‬ ‫ئــەو بابەتە ســەر بەو میللەتەیــە‪ ،‬لە زمانی‬ ‫عەرەبیشــدا بە كەلەپــوری میللی دەگوترێت‬ ‫(التراپ الشــعبی) واتە ئینتیمای بۆ (گەل‪:‬‬ ‫شعب)ەكە خۆی هەیە‌و تایبەتە پێیەوە‪.‬‬ ‫واتە كەلتوری میللیی بریتییە لە شوناس‌و‬ ‫تایبەتمەندیــی میللەتێــك یــان گەلێكــی‬ ‫دیاریكــراو‪ ،‬ئەمــەش ئــەوە دەگەیەنێــت كە‬ ‫دەســتبەرداربون لێــی كارێكــی نەكردەیــە‪،‬‬ ‫دەســتبردن بۆی بە مەبەســتی زیانگەیاندن‬ ‫پێی‪ ،‬بە زیانی گەورە بۆ نەتەوە دەشكێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەوە قســەكردنی ئێمە لەســەر گۆرانی‬ ‫میللیــی‪ ،‬لــە الیەكــەوە مەبەســت پێــی‬ ‫رەتكردنــەوەی نییە‪ ،‬لە الیەكی دیكەشــەوە‬ ‫مەبەســت ئەوەیــە كە مــەرج نییــە گۆرانی‬ ‫راســتەقینەی كوردی‪ ،‬واتە ئەو گۆرانیەی كە‬ ‫مۆركــی كوردیانــەی هەیە‪ ،‬هەموی ســەر بە‬ ‫گۆرانــی میللیی بێت‪ ،‬بــەو مانایەی گۆرانیی‬ ‫میللی بەشــێكە لەو ســتایلە لە گۆرانیی كە‬ ‫بەگۆرانیی كوردی نــاوزەد دەكرێت‪ ،‬گەرچی‬ ‫كۆنترینیان‌و رەسەنترینیشیانە‪.‬‬ ‫سروشتی پێشــكەوتن‌و جەوهەری كردەی‬ ‫داهێنان لــە هەمو بابەتێكــدا دەخوازێت كە‬ ‫گۆڕانكاریــی تێــدا بكرێــت‪ ،‬لــە نوێبونەوەدا‬ ‫بێت‌و بــە رەنگی دیكــەوە بهێنرێتەوە كایە‪،‬‬ ‫یان ستایلی دیكەی لـــێ‌ دروســتبكرێت‪ ،‬بە‬

‫مەرجێك شوناسی تایبەتی نەتەوەكەی لـــێ‌‬ ‫نەسەنرێتەوە‪.‬‬ ‫كاتێــك دەگوترێــت پێویســتە گۆرانیــی‬ ‫كــوردی پێشــبخرێت‌و گۆڕانكاریــی تێــدا‬ ‫بكرێت مەبەســت ئەوە نییە بــەالی گۆرانیی‬ ‫نەتەوەكانی دراوسێ‌ یان نەتەوەكانی دیكەی‬ ‫جیهانــدا ئاراســتە وەربگرێــت‪ ،‬بەڵكــو لــە‬ ‫چوارچێوەیەكــی دیاریكــراودا ئافراندنی تێدا‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەگۆرانیــی كــوردی‪ ،‬لــە پاڵ‬ ‫رۆیشتنیدا بە ئاراستەی ستایلەكانی گۆرانیی‬ ‫عەرەبیــی‌و توركیــی‌و فارســیی‪ ،..‬گیرۆدەی‬ ‫الدانێكی دیكە بوە كە چەند ساڵێكە بەڕونیی‬ ‫دركــی پێدەكرێــت‪ ،‬كــە بریتییە لــە الدانی‬ ‫بەئاراستەی چەندین گۆرانیی الواز‌و بێبنەمادا‬ ‫كە بــە هەڵە بە (میللیی) نــاوزەد دەكرێن‪،‬‬ ‫یــان بریتین لە ســێبەری كاڵ‌و خوارو خێچی‬ ‫گۆرانیە میللیە رەسەن‌و راستەقینەكان‪.‬‬ ‫ســااڵنێكە میدیاكانمــان ســەرقاڵی‬ ‫ئامادەكرنــی بەرنامــەی تایبــەت‌و‪ ،‬دیــداری‬ ‫تایبەتن لەگەڵ ئەو چەشــنە هونەرمەندانەدا‬ ‫كــە خۆیــان بە خاوەنــی ئاراســتە میللیەكە‬ ‫دەزانن‪ ،‬تەنانەت لە شارێكی وەكو سلێمانیدا‪،‬‬ ‫لەنــاو شــەقامەكانیدا لــە زیــاد لەجێگایەك‬ ‫ئــەو گۆرانیانەت بەرگوێ‌ دەكەون‪ ،‬ســەدان‌و‬ ‫هــەزاران الوی ئــەم شــارە بەكــوڕ‌و كچەوە‬ ‫تامەزرۆی گوێگرتنن لێیان!!‬ ‫لێــرەدا روبــەڕوی پرســیارێك دەبینەوە‪:‬‬ ‫بۆچــی گۆرانیــی فۆلكلۆری كوردی لەســەر‬ ‫دەستی هونەرمەندانی وەك حەسەن زیرەك‌و‬

‫محەمەدی ماملـــێ‌‌و مەزهەری خالقی‪ ،‬توانی‬ ‫هەنــگاوی گەورە بنێت‌و گۆڕانكاریی گەورەی‬ ‫بەســەردا بێت‪ ،‬الی (خالقــی)ش بەتایبەت‪،‬‬ ‫پاشــانیش لەســەر دەســتی تیپی مۆسیقای‬ ‫ســلێمانی‌و تیپەكانی دیكەدا ئەم گۆرانیانە‌و‬ ‫چەندیــن گۆرانــی دیكەش قۆناغــی دیكەیان‬ ‫بەرەو پێشەوە بڕی‪.‬‬ ‫دوای ئەوانیــش بڕینــی قۆناغــی دیكــە‬ ‫تــا ئێســتە بەجۆرێــك لــە جــۆرەكان هەر‬ ‫بەردەوامە‪ ،‬دەوڵەمەندترین‌و سەركەوتوترینی‬ ‫ئەو هەواڵنە لە ئێســتادا لە ســتایلی گروپی‬ ‫كامكارانــدا خۆی نمایش دەكات‪ ،‬كە لە روی‬ ‫دەســتكاریكردن‌و داهێنانكــردن لــە میلۆدیە‬ ‫فۆلكلۆرییەكاندا بە موزیكی نوێ‌‌و جیاوازەوە‬ ‫خــاوەن تایبەتمەنــدی دەگمەنــە‪ ،‬لەگــەڵ‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ كۆرســدا‌و بایەخدان پێی‬ ‫بەشــێوەیەكی نوێی ئافرێنەرانە‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫بڕینی ئەم هەمو قۆناغانە‪ ،‬ئەم ســتایلە دێتە‬ ‫مەیــدان كە نەك هەر بریتیە لە پاشەكشــە‪،‬‬ ‫بەڵكــو لــە شــێواندنێكی گــەورەی گۆرانیی‬ ‫كوردیدا بەگشتی خۆی نمایش دەكات؟!!‬ ‫لەم بەناو ستایلە نوێیەی گۆرانی میللیدا‪،‬‬ ‫نــە دەنگــی گۆرانیبێــژەكان گونجــاوە‌و نــە‬ ‫میلۆدی‌و نە موزیك‌و نە تێكست! تێكستەكان‬ ‫لەگــەڵ الوازیشــیاندا هەندێكجــار بــاس لــە‬ ‫بابەتگەلێــك دەكــەن كــە ســەر بــە ئامێرو‬ ‫داهێنراوە نوێیەكانی دنیای ئێســتای ئێمەن‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەكی نەشــیاو‌و گاڵتەجاڕانە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەبەســت لــە ئامادەكردنــی ئەو تێكســتانە‬ ‫بەزۆریی تەنیا ریزكردنی چەند دێڕێكە كە لە‬

‫روی كێش‌و سەرواوە تاڕادەیەك گونجاو بن‪.‬‬ ‫هەوڵدەدەیــن لێــرەدا چەنــد خاڵێك یان‬ ‫چەنــد بابەتێــك وەك هۆكار لە پشــت ئەم‬ ‫دیاردەیەوە دەستنیشان بكەین‪-:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬زاڵبونی جۆرێك لە زەوق‌و سەلیقە‬ ‫كــە لە بنەڕەتدا هی گوندە‪ ،‬بەاڵم ژیانكردنی‬ ‫گوندییــەكان لە شــارەكاندا شــێواندویەتی‌و‬ ‫بۆتــە هــۆی دروســتبونی ئــەم ســتایلە لە‬ ‫گۆرانیــی كــە گەرچــی وەك دیــارە گۆرانی‬ ‫شــار نییە یان بڵێین ستایلەكەی نوێ‌ نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە گەڕانەوەشــیدا بۆ ســتایلە گوندییە‬ ‫كۆنــە میللییەكەش ســەركەوتو نەبوە‪ ،‬وەك‬ ‫پێشــتر ئاماژەمــان پێــدا‪ ،‬ئەمــەش لە روی‬ ‫سۆســیۆلۆژییەوە ئەوەمان پێدەڵێت كە ئەو‬ ‫مرۆڤانــەی لەمڕۆدا لە شــارەكاندا دەژین‪ ،‬لە‬ ‫شاری سلێمانیدا وەك نمونە‪ ،‬مرۆڤگەلێكن كە‬ ‫شوناسی الدێییبونی خۆیان لە دەستداوە‌و لە‬ ‫گەیشتنیان بە شوناسی شاریبون سەركەوتو‬ ‫نەبــون‪ ،‬بەڵكــو لــەم نێوەنــدەدا بــون بــە‬ ‫خــاوەن شوناســێكی شــێواو‪ ،‬كارەكتــەری‬ ‫خــاوەن شوناســی شــێواویش هەمیشــە لە‬ ‫روی بیركردنــەوە‌و چێــژی ئیســتاتیكی‌و‬ ‫زەوق‌و سەلیقەشــەوە شــێواو دەبێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەبێتە خاوەنی كەلتورێك كە ســەرجەم لق‌و‬ ‫پێكهاتەكانی شێواو دەبن!‬ ‫دوەم‪ :‬الوازیی‌و شپرزیی گۆرانی‌و موزیكی‬ ‫كوردی لەمڕۆدا‪ ،‬كە دەگەڕێتەوە بۆ پەنابردن‬ ‫بــۆ الســاییكردنەوەی كەلتــوری گۆرانــی‌و‬ ‫موزیكی دەوڵەتانی دراوسێ‌‌و هەندێك جاریش‬ ‫خۆرئاواییەكان‪ ،‬ئەم تەقلیدەش بە چەشنێكە‬

‫كە نە چێژی ئۆرجیناڵەكە دەبەخشــێت‌و نە‬ ‫لە بە كوردیكردنیشــیدا ســەركەوتو دەبێت‪،‬‬ ‫رەنگە هۆكاری ســەرەكیی ئەم حاڵەتەش بۆ‬ ‫پشتبەســتن بە كلیپ بە تەنیــا بگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫ئەمە سەرەڕای پێشكەوتنی تەكنیك‌و گۆڕینی‬ ‫دەنگ‌و‪ ..‬تاد‪ ،‬كە نێگەتیڤ كەوتونەتەوە‪.‬‬ ‫مەبەست ئەوەیە كە دەشێت ئەم شپرزیی‌و‬ ‫الوازییەی توشــی گۆرانی كوردی بوە یەكێك‬ ‫بێــت لــەو هۆكارانــەی تاكی ئێمــەی بەرەو‬ ‫ئاراســتەی ئــەم گۆرانیــە میللیــە نوێیانــە‬ ‫پەلكێش كردبێت‪ ،‬واتە وەكئەوەی بەجۆرێك‬ ‫لــە جۆرەكان لەفەراغدا ژیــا بێت‌و بەناچاری‬ ‫روی لەم ستایلە كرچ‌و كاڵە كردبێت‪.‬‬ ‫بێگومــان لێــرەدا مەبەســتمان ئــەوە‬ ‫نیــە كە ئــەو ســتایلە نوێیــەی گۆرانیی كە‬ ‫لەالســاییكردنەوەدا خــۆی نمایــش دەكات‬ ‫گوێگــر‌و هەواداری نەبێت‪ ،‬بــەاڵم بۆتە هۆی‬ ‫ئــەوەی ژمارەیەكــی زۆر لە تاكەكان‪ ،‬لە پاڵ‬ ‫گوێگرتــن لەم ستایلەشــدا‪ ،‬ببنــە هەواداری‬ ‫گۆرانیــە میللیــە نوێیەكانیش‪ ،‬كــە ئەمەش‬ ‫بــۆ خۆی ئەوە دەگەیەنێت كــە ئەو گۆرانیە‬ ‫تازانە زەوق‌و سەلیقەی گوێگرانیان تێكداوە‪،‬‬ ‫وایانلێكردون ببنە هەواداری هەردوكیان!‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬دواكەوتنی كۆمەڵــگای ئێمە لە‬ ‫روی كەلتوری‌و فەرهەنگییەوە‪ ،‬تۆخبونەوەی‬ ‫شوناســی خێڵ تێیدا‪ ،‬كە موزیك‌و گۆرانیش‬ ‫بەشــێكە لــە كەلتــور‌و هاوشــانی كەلتوری‬ ‫نەتــەوە پێشــدەكەوێت‪ ،‬یــان دوادەكەوێت‪،‬‬ ‫بایەخنــەدان بــە موزیك‌و گۆرانــی‌و هونەر‌و‬ ‫فەرهەنــگ بەگشــتی لە دنیای ئێمــەدا بۆتە‬

‫دیاردەیەكــی ئاســایی‪ ،‬ئەمــەش لــە پــاڵ‬ ‫دواكەوتنــە كەلتوریەكــەدا‪ ،‬دەگەڕێتــەوە بۆ‬ ‫ئــەو قەیرانــە گەورانەی لە بواری سیاســی‌و‬ ‫ئابوری‌و كۆمەاڵیەتی‌و ئیداریدا بەدەستیانەوە‬ ‫گیرۆدەین‪.‬‬ ‫لەسەرەتادا ئاماژەم بەوە كرد كە بەردەوام‬ ‫لە شەقامەكانی ناو بازاڕی سلێمانیدا گوێمان‬ ‫لــەو گۆرانیانــە دەبێــت‌و ســیدییەكانیان لە‬ ‫فرۆشــی بەردەوامــدان‪ ،‬لە كاتێكــدا گەر لە‬ ‫سااڵنی هەشتاكاندا بۆ نمونە‪ ،‬كەسێك گوێی‬ ‫لــەم چەشــنە گۆرانیانە بگرتبایــە گاڵتەیان‬ ‫پێدەكــرد‪ ،‬گەرچی لەو ســەردەمەدا هێشــتا‬ ‫بەم ئاســتە الوازەی ئێســتاش ئاشنا نەبون!‬ ‫واتە ئــەوان گۆرانییە میللیە كۆنەكانیشــیان‬ ‫پێ‌ قبوڵ نەدەكرا‪ ،‬چ جای ئەوانەی ئێستا!!‬ ‫ســەیر نییــە لە ســاڵی ‪‌2017‬و لــە دوای‬ ‫تێپەڕینــی نزیكــەی شەســت ســاڵ بەســەر‬ ‫گۆرانیەكانــی شــەماڵ ســائیب‌و عومــەر‬ ‫دزەیــی دا‪ ،‬كــە بەڵگــەن بۆ هەوڵــی جددی‬ ‫تازەكردنــەوەی گۆرانــی كــوردی‪ ،‬هەوڵــی‬ ‫گوێگرتن لەم تەرزە لەگۆرانی بدەین! مەخابن‬ ‫لێرەدا پاشەكشــەكردن لە زەوق‌و ســەلیقە‌و‬ ‫هەســتی ئیستاتیكی‌و ئەقڵیەتی مرۆڤی ئێمە‬ ‫بە ئاسانیی دەردەكەوێت!‬ ‫ئەمە جگە لە دیاردەی الســایی كردنەوە‌و‬ ‫چاولێكەریــی كــە تەنانــەت لــە ژانــرە‬ ‫هونەرییەكانیشــدا بــوە بــە مۆدیــل! بەڵكو‬ ‫خــودی چاولێكەرییەكــە بۆتــە دیاریكــەری‬ ‫ستایلی بابەتەكان‌و ئاستی هونەرییان!‬

‫جۆراوجۆر‬

‫ذمارة (‪ )626‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫شادمانیی‪ ،‬لە دوای‬ ‫تەمەنی حەفتا ساڵییەوە‬ ‫دەستپێدەكات‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫لە لێكۆڵینەوەیەكی بەرفراوانــدا‪ ،‬كە ژمارەیەك زانایانی بریتانی ئەنجامیاندا‪،‬‬ ‫دەركــەوت كــە خەڵكیی كاتێك دەگەنە تەمەنی حەفتا ســاڵیی ئەوا دڵخۆشــتر‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫ێ هەزار‬ ‫رۆژنامەی (گاردیان)ی بریتانی لە لێكۆڵینەوەیەكیدا كە لەســەر ســ ‌‬ ‫كەس ئەنجامیدا بو كە تەمەنیان لە حەفتاكاندا بو‪ ،‬دەركەوتوە كە هەستو سۆز‬ ‫(هەســتكردن بە خۆشــگوزەرانی) دڵخۆشــبون‪ ،‬كە ئەمەیش لــە دوای تەمەنی‬ ‫(‪ )70‬ســاڵییەوە دەردەكەوێ‌‪ ،‬پرســیارەكانیش بریتیبون لە چەمكی دڵخۆشی‪،‬‬ ‫باوەڕبەخۆبون‪ ،‬گەشبینی‪ ،‬كەیفخۆشی‪.‬‬ ‫ئــەو لێكۆڵەرەوانــەی كە چاودێریی ئەوانەیان دەكرد‪ ،‬كــە تاقیكردنەوەكەیان‬ ‫كردبو‪ ،‬چاودێریكردنەكە بەدرێژایی دەیەی شەشەمی ئەو كەسانە ئەنجامدرا‪.‬‬ ‫تێبینی ئەوەشــیان كردبو كەوا خۆشــی‌و كامەرانی بەرەو هەڵكشان دەچێ‌‪،‬‬ ‫لەگــەڵ نزیكبونەوەیان لە تەمەنی حەفتا ســاڵیی‪ ،‬ئەمەیش بەپێی ئەو چواردە‬ ‫خاڵەی كە لێكۆڵەرەوان دیارییان كردبو‪.‬‬

‫توشبوانی ئایدز زیاتر‬ ‫شێرپەنجەی سی‬ ‫دەگرن‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫ئــەو‬ ‫رایانگەیانــد‪،‬‬ ‫توێــژەران‬ ‫جگەرەكێشــانەی كە توشــی نەخۆشــی‬ ‫(ئایــدز) بــون‪ ،‬بەڕێژەیەكــی زۆر زیاتــر‬ ‫روبــەڕوی مردن دەبنەوە‪ ،‬ئەویش بەهۆی‬ ‫توشــبونیان بەنەخۆشــی شــێرپەنجەی‬ ‫سییەكانەوە‪.‬‬ ‫ئــەو توێژەرانــە لــە راپۆرتێكیانــدا‪،‬‬ ‫كــە لەگۆڤارێكــی ئەمەریكیــدا باڵویــان‬ ‫كردۆتــەوە‪ ،‬هۆشــداری دەدەن لــەوەی‪،‬‬ ‫كێشــانی جگەرە و توشبون بە نەخۆشی‬ ‫(ئایــدز)‪ ،‬وا دەكــەن كە خێراتر توشــی‬ ‫شێرپەنجەی سییەكان ببن‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە ئامــاژە بەوەیش دەدات كە‬

‫كێشــانی جگــەرە‪ ،‬تێكــڕای تەمەنی ئەو‬ ‫كەســانەی كــە هەڵگری ئەو ڤایرۆســەن‬ ‫كەمدەكاتــەوە زیاتــر لەوانەی كــە تەنیا‬ ‫هەڵگری ڤایرۆسەكەن‪.‬‬ ‫ئاماژەیشــیان بــەوەداوە‪ ،‬كــە ئــەم‬ ‫دۆزینەوەیــە گرنگییەكــی زۆریــان هەیە‪،‬‬ ‫بەوپێیەی جگەرەكێشــان بەشــێوەیەكی‬ ‫بەربــاو لەناو هەڵگرانی ئەو ڤایرۆســەدا‬ ‫بەرباڵوە‪.‬‬ ‫(كریشــانا رێــدی)‪ ،‬سەرپەرشــتیار‬ ‫و پزیشــك لــە نەخۆشــخانەی‬ ‫(ماساتشۆستس) ی گشتی لە (پۆستن)‬ ‫دەڵــێ‌‪ ،‬رێــژەی جگەرەكێشــان لەنێوان‬ ‫توشــبوان بەو ڤایرۆســە لەرادەبەدەرە و‬ ‫هەریەك لە ڤایرۆســەكە و جگەرەكێشان‬ ‫هــۆكاری یارمەتیدەرن بــۆ بەرزبونەوەی‬ ‫رێژەی توشبون بە شێرپەنجەی سییەكان‪.‬‬

‫ئاسۆیی‬

‫ستونی‬

‫‪-1‬كاری دەمە بۆ زۆر شت ‪ +‬كاری‬ ‫دەمە‪.‬‬ ‫‪-2‬كین‪ ،‬نەخۆشییەكە‪ ،‬دوان لە‬ ‫قەمە‪.‬‬ ‫‪-3‬هەوای تێئەكرێ‌‪ ،‬زۆر تیژە‪.‬‬ ‫‪-4‬زۆر جوڵەو وەڕسكەر‪،‬‬ ‫زیانبەخشە‪.‬‬ ‫‪-5‬پێداویستی خانوە‪ ،‬میوەیەكە‪،‬‬ ‫دەست‌و قاچی كەم جوڵە‪.‬‬ ‫‪-6‬زیندەوەرێكە‪ ،‬باڵندەیەكە‪ ،‬قایل‪.‬‬ ‫‪-7‬چێشت ئەیناسێ‌‪ ،‬پیتێك ‪+‬‬ ‫قەترە «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬دەشت‪ ،‬گونجا‪ ،‬الر‪.‬‬ ‫‪-9‬نیوەی وردە‪ ،‬كەسی ناتەواو ‪+‬‬ ‫قایم‪ ،‬سیان لە رەنگ‪.‬‬ ‫‪-10‬كانزایەكە‪ ،‬نهێنی‪ ،‬ژمارەیەكە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-11‬لە ساالردایە‪ ،‬زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-12‬بە زەحمەت ئەكرێتەوە ‪+‬‬ ‫رەنگێكە‪.‬‬

‫‪-1‬بەشێكە لە گیانلەبەر‪،‬‬ ‫شارۆچكەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬ئەپێچرێتەوە‪،‬‬ ‫نیوەی سركە‪.‬‬ ‫‪-3‬شیرینیەكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬پۆشی‬ ‫لەگەڵدا نیە‪.‬‬ ‫‪-4‬خاوێن‪ ،‬میوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬بەشێكە لە لەش «پ»‪ ،‬مانگێكی‬ ‫كوردییە‪.‬‬ ‫‪-6‬باڵندەیەكە‪ ،‬درەختێكە «پ»‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-7‬بەشێكە لە لەش‪ ،‬پێشتر‪.‬‬ ‫‪-8‬باش‪ ،‬بۆ ناردنە‪.‬‬ ‫‪-9‬گەورە‪ ،‬لێوار‪ ،‬كانزایەكە‪.‬‬ ‫‪-10‬سیان لە قوژ بن‪ ،‬نەوت‬ ‫ئەیناسێ‌‪ ،‬دوان لە شەش‪.‬‬ ‫‪-11‬ئەڤین‪.‬‬ ‫‪-12‬رەنگێكە‪ ،‬نیگار‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ونبو‬

‫ژنانی تونس دەتوانن هاوسەرگیری لەگەڵ‬ ‫كەسانی ناموسوڵامندا بكەن‬

‫جۆرە باڵندەیەكە‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫چەند سەرچاوەیەكی هەواڵ لە تونس رایانگەیاند‪،‬‬ ‫كــە حكومەت ئــەو بڕیــارەی هەڵوەشــاندۆتەوە كە‬ ‫تێیدا هاتبو‪ ،‬ژنی تونســی بۆی نییە هاوســەرگیری‬ ‫لەگەڵ كەســانی هیــچ دینێكی تردا بــكات جگە لە‬ ‫دینی ئیسالم‪.‬‬ ‫ئەمــەش دوای ئــەو داوایــە هــات كــە ســەرۆك‬ ‫(الباجــی السبســی)‪ ،‬پێشكەشــی حكومەتی كردبو‬

‫بەپێداچونەوەی یاسایی بەو بڕیارەدا و پێدانی مافی‬ ‫زیاتر بە ژنانی ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫ئاژانســی (رۆیتەرز)یــش لــە زاری بەرپرســێكی‬ ‫حكومیەوە ئەو هەواڵەی پشتڕاستكردۆتەوە‪.‬‬ ‫لــە هەمــان كاتدا لەســەر زاری وتەبێــژی فەرمی‬ ‫حكومەتیــش‪ ،‬لەســەر پەیجەكەی خۆی (ســەعیدە‬ ‫قــەراش)‪ ،‬هەمــو ئەوبڕگانــە وەالنران كــە تایبەتن‬ ‫بەرێگــری هاوســەرگیری ژنی تونســی بــە بێگانە‪،‬‬ ‫بەواتایەكــی تر پیرۆزبایی لەژنی تونســی دەكات بۆ‬

‫بەدەســتهێنانی رەوایەتی ئازادی بە دەســتهێنان لە‬ ‫هەڵبژاردنی هاوسەرگیریدا‪.‬‬ ‫ئــەم داوایەی (سەبســی) پەیوەندیی بەو وتارەی‬ ‫كــە رۆژی ‪ 8/13‬لــە یــادی رۆژی ژنانی تونســیدا‬ ‫ێ یەكسانی هەبێت لە‬ ‫پێشكەشی كرد‪ ،‬بەوەی كە دەب ‌‬ ‫نێوان پیاو و ژندا و ژنان بۆیان هەیە كە بەئارەزوی‬ ‫خۆیان شــو بكەن بەوەی كــە خۆیان هەڵیدەبژێرن‪،‬‬ ‫مەرج نییە ئەو كەسە موسڵمانیش بێت‪.‬‬

‫دۆندرمە – تەتەڵەمیران – كۆمەك‬ ‫قەپان –‬ ‫گەشتیار –‬ ‫سەنگەسەر‬ ‫كیلۆمەتر––گۆزە –‬ ‫گۆترە–– قەزان‬ ‫ساڵۆن –‬ ‫–‬ ‫پۆڕ‬ ‫–‬ ‫الند‬ ‫چاڤی‬ ‫مۆز –– جەنگ – تریفە – كڕێوە –‬ ‫– قۆپی‬ ‫موشەككۆتر‬ ‫پۆستە –– پرد –‬ ‫ێ‬ ‫تۆڕنەچی – ز ‌‬ ‫–‬ ‫كۆگا‬ ‫دانەوێڵە – مەساج –‬ ‫كەندیناوا– گرد‬ ‫داش––شەریك‬ ‫میوە––سڵق‬ ‫گەاڵڕێزان‬ ‫– –‬ ‫دابان –‬ ‫– برۆ – مێشولە – بەڕازیل – چڵ‬ ‫پەسار –– مازو‬ ‫زامار––كەسك‬ ‫یاخسەمەر––دڕك‬ ‫– – سۆز‬ ‫مۆزارت – كلێتە‬ ‫–‬ ‫پیك‬ ‫قەاڵ –‬ ‫– سمە‪.‬‬ ‫– بۆرەك – كەپو – كەتن‬ ‫– كۆڕەك‪.‬‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫عەبدوڵاڵ ئەمین شارباژێڕی‪:‬‬

‫پڕۆژەكەم چاپكردنی ‪ 10‬كتێبی موزیك و ‪ 900‬گۆرانی‬ ‫لەخۆدەگرێت‬ ‫چاودێر‪-‬تریفە‪:‬‬ ‫هونەرمەنــدی موزیكــژەن (عەبدوڵاڵ‬ ‫ئەمیــن شــارباژێری) ئەندامــی گروپی‬ ‫مەحــوی‪ ،‬یەكێكــە لــەو هونەرمەنــدە‬ ‫هەڵكەوتوانــەی كە نــەك هەر لە بواری‬ ‫ژەنینــی موزیكــدا بااڵدەســتە‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫هــەردەم لــە هەوڵــی ئەوەدایــە كە بە‬ ‫چاپكردنــی كتێــب دەربــارەی مۆزیك‬ ‫كتێبخانــەی كــوردی دەوڵەمەند بكات‪،‬‬ ‫ێ كتێبی‬ ‫بۆیە لەمســاڵدا و تا ئێستا س ‌‬ ‫تایبــەت بە موزیــك‌و گۆرانی بە چاپ‬ ‫ێ لەســەر‬ ‫گەیاندوە و بەردەوامیش دەب ‌‬ ‫چاپكردنی زیاتر‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەم پــڕۆژەی چاپكردنی‬ ‫كتێبانــە‪ ،‬عەبدوڵاڵ ئەمین بە (چاودێر)‬ ‫ی راگەیاند‪ :‬ئــەم پڕۆژەیەم چاپكردنی‬ ‫هەرچی زۆرتری كتێبە دەربارەی موزیك‬

‫‌و گۆرانی كوردی‪ ،‬بۆ ئاشنایەتی زیاتری‬ ‫ێ‬ ‫گۆرانی‌و موزیك بەفێرخوازان‪ ،‬دەمەو ‌‬ ‫ێ كتێبخانەی كوردی‬ ‫ێ كەم ‌‬ ‫هەر هیچ نەب ‌‬ ‫ێ دەوڵەمەند بكەم‪.‬‬ ‫پ‌‬ ‫وەك هاریــكاری كــردن‌و چاپكردنی‬ ‫كتێبەكانیش وتی‪ :‬ئــەم چاپكراوانە بە‬ ‫یارمەتی‌و لە رێگەی خاتو هێرۆ ئیبراهیم‬ ‫ئەحمــەدەوە بــە چــاپ گەیەنــدراون‌و‬ ‫ئەركی تێچوی گرتۆتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫دەربــارەی پــڕۆژەی ئایندەیشــی‬ ‫وتــی‪ :‬ئــەم پڕۆژەیــە لــە (دە) كتێب‬ ‫پێكهاتوە و ‪ 900‬گۆرانی كوردی رەسەن‬ ‫لەخۆدەگرێت‪ ،‬كە بە شێوەیەكی زانستی‬ ‫ئەنجامــم داون‪ ،‬پێشــتر كاری زۆرم بۆ‬ ‫ێ كــەم‌و كورتی‬ ‫كــردوە‪ ،‬تــا بتوانــم ب ‌‬ ‫ێ‬ ‫چاپیان بكەم‪ ،‬خوازیارم هەر هیچ نەب ‌‬ ‫بە خزمەتێكی بچوك لە بەرچاو بگیرێ‌‪.‬‬

‫‪No. (626) 26-09-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لە فێستیڤاڵی (ڤیڤا)دا‬ ‫كورتە فیلمی (فڕین) كێبڕكێی خەاڵت دەكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە‪:‬‬ ‫بڕیارە رۆژانی ‪،2017 /12/17-13‬‬ ‫لە فێســتیڤاڵی نێودەوڵەتیی (ڤیڤا)‬ ‫كە لەســەرایڤۆ بەڕێوەدەچێت‪ ،‬كورتە‬ ‫فیلمــی (فڕیــن) كــە لە ســیناریۆ و‬ ‫دەرهێنانی هونەرمەند (عەبدولوەهاب‬ ‫شــوانی) یە بەشداری ئەو فێستیڤاڵە بە (چاودێر) ی راگەیاند‪ :‬فێستیڤاڵی‬ ‫(ڤیڤــا)‪ ،‬هەمــو ســاڵێك لــە مانكی‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫كورتــە فیلمــی (فڕیــن)‪ ،‬باس لە دێســەمبەردا بــۆ مــاوەی چــوار رۆژ‬ ‫پێشــمەرگە دەكات ‌و تاكــە فیلمــی بەڕێوەدەچێــت‪ ،‬روداوێكــی گەورەی‬ ‫كوردی‌و عیراقییە لەو فێســتیڤاڵەدا هونەرییــەو دامــەزراوەی (ڤیڤــا)‬ ‫ێ‌و كێبڕكێــی بردنەوەی لەســەرایڤۆ پێــی هەڵدەســتێت‪،‬‬ ‫بەشــدار بــ ‌‬ ‫فێســتیڤاڵەكە بۆ پێشــبڕكێی فیلمی‬ ‫خەاڵت بكات‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــەو فێســتیڤاڵە ناوخۆیی‌و نێودەوڵەتییە‪.‬‬ ‫دەربــارەی ناوەڕۆكــی فیلمەكەیش‬ ‫نێودەوڵەتییــە و كات ‌و شــوێنی‬ ‫بەڕێوەچونــی‪ ،‬عەبدولوەهاب شــوانی وتی‪ :‬چیرۆكــی فیلمەكە‪ ،‬باس لە دو‬ ‫قەناس بە دەستی پێشمەرگە و داعش‬

‫دەكات‪ ،‬لەگــەڵ بەشــداری پێكردنی‬ ‫كۆترێكی ســپی كە وەك سیمبولێكی‬ ‫جیهانیی رۆڵی گرنگ دەبینێ‌‪.‬‬ ‫وەك ئەكتەر و ستافی بەرهەمهێنانی‬ ‫فیلمەكەیــش ئامــاژەی پێــدا كــە ‪،‬‬ ‫فیلمەكە بــە سپۆنســەری رێكخراوی‬ ‫(‪ )JKH‬و بەڕێوەبەرایەتــی هونەری‬ ‫ســینەمای هەولێر و لە بەرهەمهێنانی‬ ‫كۆمپانیای (سكای ئارت)ە‪ ،‬هەریەك‬ ‫لە هونەرمەندان شــاخەوان مســتەفا‬ ‫رۆڵی پێشــمەرگە و ئیبراهیم رەمەزان‬ ‫رۆڵی داعش بەرجەستە دەكەن‪.‬‬ ‫تــەواوی وێنەگرتنی فیلمەكەیش لە‬ ‫میحوەری خازر‪ ،‬لە گوندی حەســەن‬ ‫شام وێنەی گیراوە‪.‬‬ ‫جگــە لــەم كورتــە فیلمــە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫عەبدولوەهاب شــوانی‪ ،‬خاوەنی ســ ‌‬ ‫فیلمــی تریشــە‪ ،‬ئەوانیــش‪ :‬بیگــەر‪،‬‬ ‫بەردەكانی سەر رێگە‪ ،‬مێگەل‪.‬‬

‫‪REKLAM‬‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫دوەمین خولی فێستیڤاڵی‬ ‫فیلمی نێودەوڵەتیی سلێمانی‬

‫یەكی ئۆكتۆبەر چاوەڕوان بن‬

‫‪ 136‬فیلم‪ ،‬پێشبڕكێی خەاڵتی سنەوبەری ئاڵتونیی دەكەن‬ ‫رۆژانــی ‪ 10/1‬تاکــو ‪ ،2017/10/7‬دوەمیــن خولــی فێســتیڤاڵی‬ ‫فیلمــی نێودەوڵەتیــی ســلێامنی بەڕێوەدەچێــت‪.‬‬ ‫لــەم فێســتیڤاڵە نێودەوڵەتییــەدا (‪ )170‬فیلــم نیشــاندەدرێن‬ ‫‌و (‪ )136‬فیلمیــان پێشــبڕكێی خەاڵتــی ســنەوبەری ئاڵتونــی‬ ‫دەكــەن‪ )34( ،‬فیلمیــش تەنهــا منایــش دەكرێــن‌و ناچنــە‬ ‫پێشــبڕكێی خەاڵتــی ســنەوبەری ئاڵتونــی‪.‬‬

‫فیلمەكانیــش بریتیــن لــە‪ :‬كورتــە فیلــم‪ ،‬فیلمــی درێــژ‪،‬‬ ‫ئەنیمەیشــن‪ ،‬ئەزمونیــی‪ ،‬دێكیۆمێنتــەری‪.‬‬ ‫بــە پێــی وتــەی بەرپرســانی فێســتیڤاڵەكە دەســتپێك‌و كۆتایــی‬ ‫ئــەم فێســتیڤاڵە لــە تــەالری هونــەر بەڕێوەدەچێــت‪.‬‬ ‫رۆژەكانــی دواتــر واتــە لــە ‪ ،10/6- 10/2‬زۆربــەی زۆری‬ ‫فیلمــەكان لــە هۆڵەكانــی ســیتی ســینەما منایــش دەكرێــن‌و‪،‬‬ ‫چەنــد فیلمێكیشــیان دەبرێنــە ســینەما ســامل‪.‬‬

‫ئیسامعیل حەمەئەمین‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫پیاوێک لەنێو کوپەڵەی هەقیقەتدا‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )568‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ڕۆژی جیهانیی وەرگێڕان‬

‫لە ستایشی‬ ‫وەرگێڕانی حەرفیدا‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕۆژی ‪٣٠‬ـی سێپتەمبەری هەموو ساڵێک ڕۆژی‬ ‫جیهانیی وەرگێڕانە و ئەم ڕۆژە لە جیهاندا وەک‬ ‫ڕێزلێنانێک لە پیشەی وەرگێڕان شەستوچوار‬ ‫ساڵ لەمەوبەر ناو نراوە‪ .‬ئێمەیش سااڵنە یادی‬ ‫ئەم ڕۆژە لە «ڕەخنەی چاودێر»ـدا بەرز‬ ‫ڕادەگرین‪ ،‬کە هەمیشە هەوڵمان داوە تا بکرێت‬ ‫لە ڕێی وەرگێڕانەوە دەنگە تازەکان بناسێنین و‬ ‫لەم ڕووەوەشەوە وەرگێڕەکان هاوکاری باشمان‬ ‫بوون و پێکەوە کارمان کردووە‪.‬‬

‫فیدراسیۆنی نێودەوڵەتیی وەرگێڕان لە ساڵی‬ ‫‪١٩٥٣‬ـــوە ئەم ڕۆژە دەکاتە جەژن و لە ساڵی‬ ‫‪١٩٩١‬ـیشەوە وەک ڕۆژێکی جیهانی پێشنیاری‬ ‫کــرد تــاوەکــوو پێکەوەبەستراویی کۆمەڵگەی‬ ‫وەرگێڕکارانی جیهان نیشان بدات‪ ،‬کە دەبێتە‬ ‫هاندەری پیشەی وەرگێڕان لە واڵتە جیاوازەکاندا‪.‬‬ ‫ئەمە بایەخدانە بە پیشەیەک کە یەکێکە لە‬ ‫گرنگترین ئامرازەکانی بەجیهانیبوون‪.‬‬ ‫لێرەدا دەمانەوێت یادێک لە خۆرخێ لویس‬ ‫بۆرخێس بکەینەوە‪ ،‬کەسێک کە جیاواز لەوانی‬ ‫دیکە باس لە وەرگێڕان دەکات‪ .‬یەکێک لە خاڵە‬ ‫سەرنجڕاکێشەکانی بۆرخێس ئەوەیە کە ستایشی‬ ‫وەرگێڕانی حەرفی دەکات‪ .‬بۆرخێس بە جەختەوە‬ ‫لە خوڵقاندنی وشەی نوێ دەدوێت‪ .‬لەو ڕووەوە‬ ‫ئەو پێی وایە لە کۆندا هێندێک وەرگێڕانی حەرفی‬ ‫بۆ ئینجیل کراون کە وشەی نوێیان خولقاندووە‪،‬‬ ‫کە ئەگەر ئەم وەرگێڕانە خراپانە نەبوونایە ئەوا‬

‫ئەو وشە نوێیانە دروست نەدەبوون‪ .‬بۆرخێس‬ ‫لەو وتارەیدا بە ناوی «ئاوازی وشە و وەرگێڕان»‬ ‫وەک دەبینین بایەخی وەرگێڕان لە خولقاندنی‬ ‫دنیایەکی نوێدا دەبینێت کە دنیای وشەکانە‪.‬‬ ‫لێرەدا دەتوانین بەو پێودانگە بگەین کە هێندێک‬ ‫جار وەرگێڕانە پڕکەموکوڕییەکانیش دەشێت‬ ‫هاوکار بن لە داتاشینی وشــەی نوێدا‪ .‬هەر‬ ‫زمانێکیش لە ڕێی وەرگێڕانەوەیە کە دەکرێت‬ ‫کتێب بە کتێب دەوڵەمەند بکرێت‪ .‬هەڵبەت لێرەدا‬ ‫مەبەستمان ئەوە نییە کە داوا لە وەرگێڕکاران‬ ‫بکەین وەرگێڕانی وشەبەوشە بکەن‪ ،‬تەنیا ئەوە‬ ‫نەبێت کە خودی پڕۆسەی وەرگێڕان ئامرازێکی‬ ‫کولتوورییە بۆ دروستبوونی وشەی نوێ‪.‬‬ ‫سەرنجڕاکێشە کە دەزانین ڕۆژی جیهانیی‬ ‫وەرگێڕان وەک ڕێزێک لە قەشە سێنت جرووم‬ ‫ناو نراوە‪ ،‬کە ئینجیلی وەرگێڕا و بە پارێزەری‬ ‫وەرگێڕکاران دەناسرێت‪ .‬ئەو ئینجیلی لە زمانی‬

‫عیبرییەوە بۆ التینی وەرگێڕا و ئینجیلەکەی بە‬ ‫وۆلگاتا تۆمار کراوە‪ ،‬کە یەکێکە لە دەقە کۆنە‬ ‫مەسیحییە جێی بایەخەکان‪.‬‬ ‫سرووش حەبیبی وەرگێڕی ڕووسی بۆ فارسی‪،‬‬ ‫سااڵنێک لەمەوبەر ئاماژەی بەوە کرد سەرجەم‬ ‫ئە ڕۆمانە قەبەقەبانەی لە ڕووسییەوە وەریانی‬ ‫گێڕاوە‪ ،‬جارێکی تر وەرگێڕانیان بۆ دەکاتەوە‪.‬‬ ‫حەبیبی پێی وایە زمان لە مــاوەی دە ساڵدا‬ ‫گۆڕانکاریی ئەوتۆی بەسەردا دێت‪ ،‬بۆ ئەوەی دەقی‬ ‫وەرگێڕدراویش لەگەڵ سەردەمدا یەک بگرێتەوە‬ ‫پێوسیتە دە ساڵێک جارێک کتێبە بایەخدارەکان‬ ‫وەربگێڕدرێنەوە‪ -‬بەو گۆڕانکارییانەوە کە لە‬ ‫زماندا هاتووەتە بوون‪ .‬ئەم قسەیە بۆ حەبیبی‬ ‫تەنیا تیۆرێک نەبوو بەڵکوو دانیشت و جارێکی‬ ‫تر ڕۆمانگەلێکی وەک «شەڕ و ئاشتی» و «ئانا‬ ‫کارنینا»ـی تۆلستۆی و «ئابلوومووڤ»ـی ئیڤان‬ ‫گنچارۆڤی وەرگێڕایەوە‪.‬‬

‫جێی خۆیەتی ئاماژە بە دۆخی کوردستانیش‬ ‫بکەین‪ ،‬کە لە ئێستادا وەرگێڕان زیاتر پەرەی‬ ‫سەندووە و بە تایبەت وەرگێڕکارانێکی گەنج‬ ‫پەیدا بوون‪ ،‬کە بە تینێکی تازە و پێداگرییەکی‬ ‫زیاترەوە وەرگێڕان دەکەن‪ .‬هەروەها وەرگێڕان لە‬ ‫زمانی دووەم و سێیەمەوە‪ ،‬کە سااڵنی ڕابردووتر‬ ‫زۆر بەرچاو بوو‪ ،‬لە ئێستادا‪ -‬ناڵێین نەماوە‪-‬‬ ‫بەڵکوو بە رێژەیەکی ئەوتۆ کــەم بووەتەوە‬ ‫و وەرگــێــڕکــاران هــەوڵ دەدەن کتێبەکان لە‬ ‫زمانی یەکەمەوە وەربگێڕین‪ ،‬کە ئەمەیش جێی‬ ‫دەستخۆشییە‪.‬‬ ‫ڕۆژی جیهانیی وەرگێڕان پیرۆز بێت و بە‬ ‫هیوای کــاری باشتر؛ بە سەرنجێکی وردتــر و‬ ‫ئاستێکی بەرزترەوە‪.‬‬

‫چیرۆکەکانی سەاڵحەدین دەمیرتاش پڕفرۆشرتینن‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫هەفتەی ڕابردوو‪ ،‬کتێبی «سەحەر» کە ‪ ١٢‬چیرۆکە‬ ‫و سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆکی زیندانیکراوی‬ ‫هەدەپە لە زینداندا نووسیونی و لە ماوەی دوو ڕۆژدا‬

‫چاپی یەکەمی لە کتێبفرۆشییەکاندا نەما‪.‬‬ ‫بە گوێرەی ئاژانسەكانی هەواڵی توركیا‪ ،‬لە ‪18‬ی‬ ‫ئەیلوولدا چاپی دووەمــی كتێبەكەی دەمیرتاش‬ ‫باڵو كرایەوە‪ ،‬بەاڵم لە چاپی دووەمــدا دەستكاریی‬ ‫ڕەنگەكانی بەرگی كتێبەكە كــراوە و بە دیزانێكی‬ ‫تازەترەوە باڵویان كردووەتەوە و لە ‪ 144‬الپەڕە پێك‬

‫هاتووە‪.‬‬ ‫ســەاڵحــەدیــن دەمــیــرتــاش‪ ،‬هــاوســەرۆکــی پارتی‬ ‫دیموکراتی گەالن «هەدەپە»یە لە باکووری کوردستان‬ ‫و مانگی ‪١١‬ی ‪ ٢٠١٦‬لە الیەن پۆلیسی تورکیاوە‬ ‫دەستگیر کراوە و داوای زیندانیکردنی دەکرێت بۆ‬ ‫زیاتر لە ‪ ١٤٠‬ساڵ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )568‬سێشه‌ممه‌ ‪2017/9/26‬‬

‫چیرۆكی كوردی و كێشەكانی لە دیدی نووسەرانەوە‬

‫ئامادەكردنی تەوەر‪ :‬شاخەوان سدیق‬ ‫بەشی سێیەم ‪ -‬کۆتایی‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئەو كاتەی دەڵێین سیمایەكی‬ ‫دیــاری چیرۆكی پێش ڕاپــەڕیــن‪ ،‬خستنەڕووی‬ ‫بابەتی گشتی بوون و بەنێو ڕوانین و ئەندێشەی‬ ‫تاكدا ڕۆنەچوون‪ ،‬مەبەست لەو تایپە دیارەیە كە‬ ‫زۆربەی چیرۆكنووسان ئیشیان لەسەر كردووە‪،‬‬ ‫چونكە چیرۆكنووسیش هەیە دەكەوێتە دەرەوەی‬ ‫ئەو ڕوانینەوە‪.‬‬ ‫سیامەند هادی‪ :‬سەرەتا دەمەوێت ئەوە بڵێم‬ ‫كە ئەو گوتارە دەستەجەمعییەی وەك سیمایەك‬ ‫بەو دەقانەوە دیارە‪ ،‬بەوەی خۆیان خستووەتە‬ ‫جێگەی هــەمــوان و لــەبــری گشت دەنگیان‬ ‫هەڵبڕیوە‪ ،‬بە هیچ شێوەیەك پەیوەندیی بە‬ ‫هەڵبژاردنی بابەتەوە نییە‪ .‬ئەوە گرنگ نییە تۆ‬ ‫لە چ بابەتێك دەدوێیت‪ ،‬بەڵكو گرنگ چۆنێتی‬ ‫خستنەڕووی بابەتەكەیە‪ ،‬كە تا چەند ڕوانینێكی‬ ‫تایبەتی و خودی بە بابەتەكە دەبەخشیت‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئێمە هەلومەرجی قۆناغی دەقەكانیش لەبەرچاو‬ ‫بگرین‪ ،‬كە وەاڵمــدەرەوەی ڕەوشی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و سیاسی و ئابووری و كولتووری سەردەمێكی‬ ‫دیاریكراوە‪ ،‬پێویستە ئەوە بزانین هیچ سەردەمێك‬ ‫بەتاڵ نییە لەو هەلومەرجانە‪ ،‬لەگەڵ بوونی‬ ‫هەندێك جیاوازیدا لە قۆناغێكەوە بۆ قۆناغێكی‬ ‫تر‪ .‬بێگومان نووسەران لە هەموو سەردەمێكدا بە‬ ‫ئەركی خۆیان زانیوە‪ ،‬كە لەبری هەموان دەنگ‬ ‫هەڵبڕن و بەرگری لەو بەهایانە بكەن كە سیمای‬ ‫مرۆڤبوون و هاوواڵتیبوون دەبەخشنە ئێمە‪ ،‬كە بە‬ ‫قەولی (ئەلبێر كامۆ) ژیان بێ بوونی ئەو بەهایانە‬ ‫هیچ مانایەكی نابێت‪ .‬لەوێوە دەكەونە دژایەتی‬ ‫كۆمەڵێك دیــاردە كە دەبنە مەترسی بۆ سەر‬ ‫ئەو بەهایانە‪ .‬لە هەموو سەردەمێكدا هەمیشە‬ ‫چەند شتێك هەن بۆ نووسەران كە بەرگرییان لێ‬ ‫بكەن‪ ،‬لەبەرئەوە ناتوانین گرفتەكە بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫بابەتی نووسین بگەڕێنینەوە‪ ،‬بەڵكو ئەوەی‬ ‫گرنگە قسەكردنە لەسەر خستنەڕووی هونەریانەی‬ ‫بابەتەكە‪ .‬بابەتی زۆربـــەی ئــەو چیرۆكانەی‬ ‫لەبارەیانەوە دەدوێین‪ ،‬لە دەوری خۆشەویستی و‬ ‫هەژاری و دەرەبەگایەتی و دابونەریتی كۆنخواز‬ ‫و ستەمكاری سوڕاونەتەوە‪ .‬ئەگەر بۆ هەر یەك‬ ‫لەو بابەتانە لە چیرۆكی جیهانیدا بگەڕێین‪ ،‬ئەوا‬ ‫چەندین نموونەی دەدۆزینەوە لەسەر ئەو بابەتانە‬ ‫نووسراون و تا ئێستاش ئێمە پێیان سەرسامین‪.‬‬ ‫كەواتە گرفتەكە لە بابەتدا نییە‪ ،‬بەڵكو گرفتەكە‬ ‫بۆ چەند الیەنێكی تر دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە لێرەدا‬ ‫هەوڵ دەدەم زۆر بە كورتی ئاماژەیان پێ بدەم‪.‬‬ ‫‪ -١‬بە شێوەیەك تەماشای زمان كراوە‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی بە تەنها ئامڕازێك بێت بۆ گوزارشتكردن‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا زمان بوونێكی سەربەخۆی هەیە و‬ ‫هەڵگری چەندین مانا و دەاللەت و ئاماژەیە‪.‬‬ ‫‪ -٢‬زۆرجــار بە شێوەیەكی ئاسایی بابەتی‬ ‫چیرۆكەكە باس كراوە و هیچ گرنگییەكی بەرچاو‬ ‫بە تەكنیك نەدراوە‪ ،‬ئەوەش وای كردووە دەقەكان‬ ‫گێڕانەوەیەكی تەقلیدییان هەبێت‪.‬‬ ‫‪ -٣‬زۆربـــەی دەقــەكــان خــاوەنــی گرێچنێكی‬ ‫ئەرستۆیی بوون (سەرەتا و لوتكە و كۆتایی)‪،‬‬ ‫ئەوەش لە دووبارەبوونەوەی بەردەوامدا خوێنەر‬ ‫بێزار دەكەن‪.‬‬

‫سیامەند هادی‪:‬‬ ‫ئەگەر تەماشای هەموو ئەو بابەت و‬ ‫تەكنیكانە بكەین كە چیرۆكنووسی ئێمە‬ ‫پێیان نووسیوە‪ ،‬لە چیرۆكی جیهانیدا‬ ‫گەلێك چیرۆكی داهێنەرانەیان پێ‬ ‫نوورساوە‪ ،‬بەاڵم زۆرجار الی ئێمە‬ ‫كێشەی درووست كردووە‬ ‫عەبدوڵاڵ تاهیر بەرزنجی‪:‬‬ ‫چیرۆك ئەوەندە هونەرێكی ئاسان‬ ‫نییە هەروا بە خشكەیی بۆ ڕامكردنی‬ ‫بچین‬

‫‪-٤‬‬ ‫زۆربــــەی چیرۆكنووسانی كـــورد ئێستاشی‬ ‫لەگەڵدا بێت‪ ،‬ناتوانن لە خستنەڕووی بابەت‬ ‫و كەسێتییەكاندا بێالیەن بن‪ ،‬بەردەوام لەسەر‬ ‫هێڵێكی ئایدیۆلۆژی بابەتەكان بەڕێوە دەبەن و‬ ‫كەسێتییەكانیش لەژێر ڕكێفی خۆیاندا ئاڕاستە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫‪ -٥‬لە خوێندنەوەی زۆربەی ئەو چیرۆكانەدا‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی خۆمان ماندوو بكەین و بیربكەینەوە‪،‬‬ ‫بە ئاسانی هەموو مەدلول و مەبەستی دەقەكان‬ ‫دەگاتە ئێمە‪ ،‬چونكە لەنێو دەقەكاندا هەموو‬ ‫شتەكان بە شێوەیەكی زۆر ڕاستەوخۆ ڕوون‬ ‫كراونەتەوە و پێویست بە گــەڕان و ڕاڤەكردن‬ ‫ناكات‪.‬‬ ‫‪ -٦‬لــەو جــۆرە دەقــانــەدا نــووســەر خاوەنی‬ ‫پەیامە‪ ،‬هەربۆیە ئەو پەیامە لە ڕێگەی بابەتێكەوە‬ ‫دەكرێتە سەنتەر و هەموو الیەنەكانی تری دەق لە‬ ‫خزمەتی ئەو پەیامەدا دەسوڕێنەوە‪.‬‬ ‫‪ -٧‬چیرۆكنووسانی ئێمە لەژێر كاریگەریی‬ ‫شەپۆلێكی ئایدیۆلۆژیدا زیاتر گرنگییان بە‬ ‫ناوەرۆكی دەق دەدا و تەكنیك و فۆرمی چیرۆكیان‬ ‫تا ڕادەیەكی زۆر فەرامۆش كردبوو‪ ،‬ئەوەش وای‬ ‫كردبوو چیرۆكەكان شێوەیەكی حیكایەتئامێز‬ ‫وەربگرن‪.‬‬ ‫‪ -٨‬زۆرێك لەو چیرۆكنووسانە هەوڵیان داوە‬ ‫بەپێی خواست و داواكـــاری جــەمــاوەری ئەو‬ ‫سەردەمە بنووسن‪ ،‬بەو واتایەی ببنە جێگەی‬ ‫ڕەزامەندیی زۆرینەی خوێنەران و ئەوەی ئەوان‬ ‫دەیانەوێت‪ ،‬ئەمان دەریببڕن‪.‬‬ ‫‪ -٩‬ئەو نەوەیە مامەڵەیەكی ڕاستەخۆیان لەگەڵ‬ ‫واقیعدا كردووە و هەوڵیان داوە واقیع وەك ئەوەی‬ ‫كە هەیە بگوێزنەوە بۆ نێو دەق‪.‬‬ ‫‪ -١٠‬زۆر بــە كــەمــی ئــەنــدێــشــە و كێشە‬ ‫تایبەتییەكانی تاك كراونەتە بابەت‪ ،‬بەڵكو زیاتر‬ ‫ئیش لەسەر ئەو كێشانە كــراوە كە دەكەونە‬ ‫دەرەوەی تاك‪.‬‬ ‫جگە لەم خااڵنە‪ ،‬چەند وردەكارییەكی تریش‬ ‫هەن كە ئەو شێوە سیمایەیان بە دەقەكانی ئەو‬

‫نەوەیە بەخشیوە‪ ،‬بەاڵم سەرەڕای ئەوەش چەند‬ ‫چیرۆكنووسێك یان چەند دەقێك هەن كە لە‬ ‫چوارچێوەی ئەو سیمایە دەچنە دەرەوە‪.‬‬ ‫چیرۆكنووسانی پاش ڕاپەڕین بە حوكمی ئەو‬ ‫فەزا جیاوازەی هاتە كایەوە‪ ،‬زیاتر بە ڕووی ئەدەبی‬ ‫خۆرئاوادا كرانەوە و توانییان لە دەقەكانیاندا‬ ‫گۆڕانكاری بەسەر ئەو خااڵنەدا بهێنن كە وەك‬ ‫سیمایەك بۆ نەوەی پێشتر ئاماژەمان پێدان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دیسان هەندێك وردەكاریی دیكە سەریانهەڵدا كە‬ ‫چەند ئیشكالیەتێكی لەنێو دەقەكانی ئەوانیشدا‬ ‫دروست كــردووە‪ .‬ڕاستە ئەوان زیاتر گرنگییان‬ ‫بە ڕوانینە تایەتییەكانی تاك دا و گەڕانەوە بۆ‬ ‫كێشە تایبەتییەكانی تاك‪ ،‬بەاڵم ئەو كارە وەك‬ ‫كاردانەوەیەك و وەاڵمدانەوەیەكی پێشتر ئەنجام‬ ‫دراوە‪ ،‬ئــەوەش وای كــردووە هەندێك كێشەی‬ ‫دیكە بۆ دەقەكان دروســت بكەن‪ ،‬كە جێگەی‬ ‫لەسەروەستانە‪ .‬زۆرجار ئەم نەوەیە ئەوەندە بە‬ ‫چڕی گــەڕاوەتــەوە بۆ تــاك‪ ،‬بە تــەواوی فەزای‬ ‫دەرەوەی فەرامۆش كردووە و چیرۆكەكە لە ڕووی‬ ‫ڕوانینەوە مەودایەكی زۆر تەسكی وەرگرتووە و‬ ‫زیاتر ڕۆچوون بووە بە دەوری ئەندێشەكانی تاكدا‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی پەیوەندیی بە دەوروبــەرەوە هەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر تەماشای هەموو ئەو بابەت و تەكنیكانە‬ ‫بكەین كە چیرۆكنووسی ئێمە پێیان نووسیوە‪ ،‬لە‬ ‫چیرۆكی جیهانیدا گەلێك چیرۆكی داهێنەرانەیان‬ ‫پێ نووسراوە‪ ،‬بەاڵم زۆرجار الی ئێمە كێشەی‬ ‫درووســـت كـــردووە‪ ،‬ئـــەوەش دەگــەڕێــتــەوە بۆ‬ ‫چۆنێتی مامەڵەكردنی ئێمە لەگەڵ ئەو الیەنانەدا‪.‬‬ ‫لە كــاردانــەوەی ئەو زمانە ســادە و ئاساییەی‬ ‫چیرۆكی نەوەی پێش ڕاپەڕیندا‪ ،‬الی هەندێك لە‬ ‫چیرۆكنووسانی پاش ڕاپەڕین هەوڵ دراوە زمانێكی‬ ‫شیعری و تا ڕادەیەكیش ئاڵۆز بەكار بهێنرێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەوەش گەلێك جار زیانی بە دەقەكان گەیاندووە‪.‬‬ ‫كاتێك زمانێكی شیعری بە شێوەیەكی وەسفئامێز‬ ‫وێنای ڕوانینەكانی ڕاوی یان كاراكتەرێك دەكات‪،‬‬ ‫كات دەوەستێت و مەودای جوڵەش زۆر تەسك‬ ‫دەبــێــتــەوە‪ ،‬هەربۆیە لــەو حــاڵــەتــەدا دەق لە‬ ‫پەخشانێكی ئەندێشەئامێز نزیك دەكاتەوە‪،‬‬ ‫كاریگەریی ئەو جۆرە دەقانە ئێستا بە چیرۆكی‬ ‫نەوەی نوێوە دەبینرێت‪ .‬لە كاردانەوەی ئەو شێوە‬

‫سادە و ئاساییەی لە خستنەڕووی بابەتی زۆرێك‬ ‫لە دەقەكانی پێش ڕاپەڕیندا دەبینرێن‪ ،‬هەندێك‬ ‫لە چیرۆكنووسانی پاش ڕاپەڕین بە شێوەیەكی‬ ‫ئەوەندە ئاڵۆز بابەتەكانیان دەخستەڕوو‪ ،‬كە‬ ‫خۆشیان نەیاندەزانی چۆن كۆتایی پێبهێنن‪.‬‬ ‫دیارە دواتر خۆشیان هەستیان بەوە كرد‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫گۆڕانكارییان بەسەر چۆنێتی خستنەڕووی‬ ‫بابەتەكانیاندا هێنا‪.‬‬ ‫ســەرەڕای ئەو وردەكاریانەی وەك گرفت لە‬ ‫چیرۆكی پاش ڕاپەڕیندا دەبینرێن‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫ناكاتە ئەوەی كە ئەو نەوەیە گۆڕأنكارییان لە‬ ‫دەقــدا نەخوڵقاندبێت‪ .‬چیرۆكنووسانی پاش‬ ‫ڕأپــەڕیــن بەشێوەیەكی جــیــاواز مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵ زمان و بابەت و گێڕانەوە و كاراكتەر و‬ ‫وردەكارییە هونەرییەكانی تری دەقدا كرد و چەند‬ ‫تەكنیكێكی چیرۆكیان تاقیكردەوە‪ ،‬كە ئەوانەش‬ ‫چیرۆكی كوردییان لە قۆناغێكەوە بۆ قۆناغێكی‬ ‫تر گوێزایەوە‪ .‬ئەو شێوە گوتارە دەستەجەمعییەی‬ ‫الی زۆرێــك لە چیرۆكنووسانی پێش ڕاپەڕین‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬كە دەیانویست وەك دەنگی هەموان‬ ‫خۆیان نمایش بكەن و پەسەندكراوی زۆرینە بن‬ ‫لە ڕووی گوتارەوە‪ ،‬بە تەواوی الی نەوەی پاش‬ ‫ڕاپەڕین كاڵ بووەوە و دەقی نوێ زیاتر بەنێو‬ ‫ڕوانین و دونیابینی تاكدا شۆڕبووەوە‪ .‬لێرەشەوە‬ ‫چیرۆكی ئەم نەوەیە خۆی لە كۆمەڵێك ڕووداوی‬ ‫دەوروبەر و گشتی قوتار كرد و سەرقاڵ بوو بە‬ ‫ڕوانین و ئەندێشەی تاكەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی دەنگی‬ ‫تایبەتی و دونابینی تایبەتی خۆی نمایش بكات‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا وەك چۆن هەندێك گرفت لە‬ ‫چیرۆكی زۆرێك لە نەوەی پێشوودا هەست پێ‬ ‫دەكەین‪ ،‬بە هەمان شێوە دەقەكانی ئەم نەوەیەش‬ ‫هەڵگری كۆمەڵێك گرفتن‪ .‬لەبەر ئەوەی باسەكە‬ ‫لەسەر گەڕانەوەیە بۆ تاك‪ ،‬بە تەنها لەسەر ئەو‬ ‫الیەنە دەوەستین‪ ،‬تا بزانین ئەو شێوە ئیشكردنە‬ ‫چ جــۆرە ئەنجامێكی لێ كــەوتــەوە‪ .‬زۆرێــك لە‬ ‫چیرۆكنووسانی ئەم نەوەیە لە كاردانەوەی ئەو‬ ‫ڕاستەوخۆییەی پێشوودا لە الیــەك و خەونی‬ ‫بەجیهانیكردنی دەقەكانیان لە الیەكی ترەوە‪،‬‬ ‫هەوڵیاندا هەموو ئەو تایبەتمەندییانەی لە كولتوور‬ ‫و لۆكاڵیبوون نزیكیان دەخاتەوە‪ ،‬خۆیانی لێ‬ ‫بــەدوور بگرن‪ ،‬بــەوەش دەقەكانیان لە هەموو‬ ‫تایبەتمەندییەكی كولتووری و لۆكاڵی داماڵرا‪.‬‬ ‫ئەو شێوە ڕوانینە تا ئێستاش درێژ بووەتەوە و‬ ‫كاریگەرییەكەی بەتەواوی بەسەر دەقی زۆرێك‬ ‫لە چیرۆكنووسانەوە دەبینرێت‪ .‬ئەگەر چیرۆك و‬ ‫ڕۆمانی زۆرێك لەو نەوەیە بخوێنینەوە‪ ،‬دەبینین‬ ‫ناوی كەسێتییان تێدا نییە و ئەگەر هەشبێت‬ ‫دوورن لەو ناوانەی ئێمە هەمانە‪ ،‬ناوی ناوچە و‬ ‫شار و هیچ شتێكی ئەوتۆیان تێدا نییە كە ئێمە‬ ‫بتوانین بیبەستینەوە بە ئێرەوە‪ .‬ڕاستە هەندێك‬ ‫لەو دەقانە لە ڕووی هونەری و بابەتەوە چیرۆكی‬ ‫سەرنجڕاكێش و بێ گرفتن‪ ،‬بەاڵم زۆر جار وەك‬ ‫دەقێكی هەڵواسراو دەردەكەون و دوور دەكەونەوە‬ ‫لە هەموو تایبەتمەندییەكانی ئێمە‪ .‬هەموو ئەوە‬ ‫دەزانین كە نووسەران خەونی تێپەڕاندنی هەموو‬ ‫سنوورەكانیان هەیە و دەیانەوێت بۆ هەموو جیهان‬ ‫بنووسن‪ ،‬بەاڵم خۆ بەجیهانیبوونی دەقێك ناكاتە‬ ‫بەتاڵكردنەوەی لە هەموو تایبەتمەندییەكانی‬ ‫دەوروبــــەری ئــەو نــووســەری دەقــەكــەی تێدا‬ ‫نووسیوە‪ .‬ئێمە پەروەردەی كولتوورێكین و بەنێو‬ ‫چەند ڕووداوێكدا گوزەرمان كردووە‪ ،‬كە هەڵگری‬ ‫چەندین گرفت و جوانی و ناشیرینی و دژیەك و‬ ‫وێنەی جۆراوجۆرن‪ ،‬هەرچییەك بكەین ناتوانین‬ ‫زیهنی خۆمان لەوانە بەتاڵ بكەینەوە و لە دەرەوەی‬ ‫ئەو فەزایە دەق بەرهەم بهێنین‪ .‬لە ناوەڕاستی‬ ‫نــەوەدەكــانــدا بــوو جــارێــك چاوپێكەوتنێكی‬ ‫(تاهیر بن جەللون)م خوێندەوە‪ ،‬لە وەاڵمی‬ ‫پرسیارێكدا وتبووی (جیهانیبوونی دەقێك لە‬ ‫لۆكاڵیبوونیەوەیەتی)‪ ،‬ئەو كاتە زۆر بە المەوە‬

‫««‬

‫سەیر بوو نووسەرێك بەو شێوەیە بیر بكاتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر ڕاستیی ئەو قسەیەم بۆ دەركەوت‪.‬‬ ‫هەموو نووسەرانی دونیا ئیش لەسەر ڕووداو و‬ ‫كارەسات و شوێن و ناوی تایەتی خۆیان دەكەن و‬ ‫هیچ گرفتێكیان بۆ خوێنەران دروست نەكردووە‪،‬‬ ‫ئیتر نازانم بۆ ئێمە بەو شێوەیە دووردەكەوینە‬ ‫و لــەو تایبەتمەندییانەی خۆمان دەترسین؟‬ ‫لێرەشەوە دەردەكەوێت كە ئەوە گرفت نییە تۆ‬ ‫چ بابەت و ڕووداو و شوێن و كاتێك هەڵدەبژێریت‬ ‫بۆ نووسینی دەقێك‪ ،‬بەڵكو ئەوەی گرنگە ئەوەیە‬ ‫چۆن ئەو دەقە دەگێڕیتەوە و بە چ شێوەیەك‬ ‫مامەڵە لەگەڵ الیەنە هونەرییەكانی دەقــدا‬ ‫دەكەیت‪ .‬هەندێكجار دەبینین كارەسات و ڕوودای‬ ‫گەورە كراوەتە بابەتی دەقێك و نەشیتوانیوە‬ ‫ببێتە دەقێكی سەرنجڕاكێش‪ ،‬لە كاتێكدا لەسەر‬ ‫بابەت و ڕووداوی ئاسایی و بچووك‪ ،‬دەقی زۆر بااڵ‬ ‫و داهێنەوانە نووسراوە‪ .‬هەموو ئەوانە دەكەوێتە‬ ‫سەر باكگراوندی ڕۆشنبیری نووسەر و توانا و‬ ‫سەلیقەی لە گێڕانەوە و چۆنێتی مامەڵكردنی‬ ‫لەگەڵ دەقــدا‪ ،‬كە تا چەند دەتوانێت دەقێكی‬ ‫هونەریانە بخوڵقێنێت‪ .‬ئەوە بابەت نییە گرفت‬ ‫بۆ دەق دروســت دەكــات‪ ،‬بەڵكو ئــەوەی گرنگە‬ ‫چۆنێتی گێڕانەوە و خستنەڕووی دەقەكەیە لە‬ ‫ڕووی هونەرییەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬كە باس لە قۆناغەكانی‬ ‫چیرۆكی كوردی دەكەین‪ ،‬بەسەر دوو قۆناغدا‬ ‫دابەش دەكرێت‪( ،‬حیكایەت و بەسەرهاتی الدێ‌‪،‬‬ ‫لە چیرۆك و گێڕانەوەی شار) زۆر جار چیرۆكی‬ ‫(چای شیرینی حسێن عارف)یش بە سەرەتای‬ ‫چیرۆكی شاریانەی كوردی دادەنرێت‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵ تاهیر بەرزنجی‪ :‬مــەرج نییە ئەم‬ ‫قۆناغبەندییە وەك یاسای لێ بێت‪ ،‬هەموو دنیای‬ ‫چیرۆكی كوردیی پێ بخوێنرێتەوە‪ ،‬یا بۆ هەموو‬ ‫سەردەمێك و هەموو ئەزمونێك بلوێت‪ .‬دوای‬ ‫ڕاپەڕین و تا ئێستا گۆڕانكاریی زۆر بەسەر هونەری‬ ‫گێڕانەوەی كوردیدا هاتووە‪ ،‬دەكرێت لە چەندین‬ ‫دەروازەی ترەوە بۆ خوێندنەوەی چیرۆكی كوردی‬ ‫ێ و شار‬ ‫بچین‪ .‬لە ڕۆمانی توركیدا دوانەی الد ‌‬ ‫ئەبینرێت و لە ڵیكۆڵینەوەیشدا بەرچاو ئەكەوێت‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫بەڕاستیش ئەزموونی ڕۆمانی شار و ڕۆمانی الد ‌‬ ‫دەخوێنینەوە‪ ،‬لەم نێوانەدا ڕۆمانی وا ئەبینیت‬ ‫هەردووی لەخۆ گرتووە‪ ،‬بەتایبەت ئەوانەی كە‬ ‫باسی هیجرەت لە گوندەوە بۆ شار دەكەن‪ ،‬لەم‬ ‫چەشنەدا ڕۆماننووس ناچار ئەبێت باسی ڕابردوو و‬ ‫ئێستای كەسەكانی ڕۆمانەكە بكات‪ ،‬واتە ڕابردووی‬ ‫لە گوندا و ئێستا و ئاییندەی لە شاردا‪ ،‬لە یادمان‬ ‫نەچێت توركیا شاری هەیە‪ ،‬بە هەموو مانای شار‪،‬‬ ‫ێ دەكات‪.‬‬ ‫كە كەسەكان تووشی نامۆیی و دڵەڕاوك ‌‬ ‫الم وایە لێكۆڵەری كورد لەم ڕووەوە پەنایشی‬ ‫بۆ ڕەخنەی توركی و عەرەبی بردووە‪ ،‬هەندێك‬ ‫جار دابەزاندنی بۆچوونی ڕەخنەیی ئەوانی دی‬ ‫بە وریاییەوە نەبێت‪ ،‬بە هەندێك زیادەڕۆییدا‬ ‫ئەمانبات‪ ،‬بەتایبەت كە دێین و بۆ زەمینەیەكی‬ ‫جیاواز ئەیانگوێزینەوە‪ .‬ئەم قۆناغبەندییە هەندێك‬ ‫ڕاستیی تێدایە‪ ،‬خۆ دەكرێت چەندین خەسڵەتی‬ ‫تر هەن‪ ،‬چیرۆكی كوردییان پێ‌ بخوێنرێتەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬بۆچی زۆربەی نووسەرانی‬ ‫ئێمە بە شیعر دەست پێ دەكەن و دواتر پەل‬ ‫بۆ نووسینی ڕۆمان دەبەن و چیرۆكنووس لەو‬ ‫نێوندەدا زۆر كەمە؟‬ ‫عەبدوڵاڵ تاهیر بەرزنجی‪ :‬وای بۆ ناچم هەموو‬ ‫شاعیران و نووسەرانی ئێمە وازیان لە چیرۆك و‬ ‫شیعر و نووسینی تر هێنابێت و ڕوویان كردبێتە‬ ‫ڕۆمــان‪ ،‬چونكە شاعیران و نووسەرانی ئێمە‬ ‫ئەوەندە زۆرن بەقەد سوپایەكی ئێجگار گەورە‬ ‫دەبن‪ ،‬گەر بەو گشتگیرییە بوایە ئێستا لە ڕووی‬ ‫چەندایەتیشەوە بوایە ڕۆمانێكی زۆرمان ئەبوو‪.‬‬ ‫باوەڕ ناكەم چیرۆكیش ئەوەندە هونەرێكی ئاسان‬ ‫بێت هەروا بە خشكەیی بۆ ڕامكردنی بچین‪.‬‬

‫نامەیلێ بۆ شاعیرێکی گەنج‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫نامەیلێ بۆ شاعیرێكی گەنج‪ ،‬كتێبێكی نووسەر و‬ ‫شاعیر ڕینە ماریا ریلکەی ئەڵمانییە و كتێبێكی قەبارە‬ ‫بچووكی نوێیە‪ ،‬لە الیەن دیالن قادر وەرگێڕدراوە و‬ ‫لە ماوەی پێشوودا كتێبخانەی غەزەلنووس چاپ و‬ ‫باڵوی كردووەتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )568‬سێشه‌ممه‌ ‪2017/9/26‬‬

‫نامەیلێ بۆ شاعیرێكی گەنج پێك هاتووە لە چەند‬ ‫نامەیەك كە پڕە لە تێبینی و ئەزموونی شاعیرێكی‬ ‫بە تەمەنی بەردنیاكەوتوو‪ ،‬بۆ شاعیرێك كە هێشتا‬ ‫لە سەرەتای نووسین و بیركردنەوە و هەوڵداندایە لە‬ ‫بارەی ژیانەوە‪.‬‬ ‫ڕینە ماریا ریلکە لە بارەی تەنیایی و نووسین و‬ ‫ژیانەوە دەنووسێت و باسی یەكەمین ئەزموونەكانی‬

‫خۆشویستن و دڵشكان و جێهێشتنی بۆ دەكات و لە‬ ‫نامەیەكدا بۆی دەنووسێت‪ :‬هەموو شتێكی جددی تا‬ ‫ڕاددەیەك سەختە و هەموو شتێكیش جددییە‪.‬‬ ‫کتێبەکە ئێستا لە كتێبفرۆشییەكان دەست‬ ‫دەكەوێت‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژنان بە گشتی دەربارەی دیارنەمان دەدوێن‬ ‫وتاری سڤێتالنا ئەلێکسێڤیچ لە ڕێوڕەسمی وەرگرتنی خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٥‬دا‬ ‫و‪ .‬لە ئەڵامنییەوە‪ :‬بەکر شوانی‬ ‫‪٣-٢‬‬ ‫دەربارەی شەڕێکی دۆڕاو‬ ‫دەمەوێت چەند الپەڕەیەک لە دەفتەری‬ ‫بیرەوەرییەکانم بخوێنمەوە بۆ ئەوەی پیشانی‬ ‫بــدەم چــۆن کــات تێدەپەڕێت و بیرۆکە‬ ‫لەسەرخۆ دەمرێت و من چۆن شوێنپێیم‬ ‫هەڵگرتووە‪:‬‬

‫‪١٩٨٥-١٩٨٠‬‬

‫مــن ڕۆمــانــێــک ســـەبـــارەت بــە جەنگ‬ ‫دەنــووســم‪ ...‬بۆچی جەنگ؟ چونکە ئێمە‬ ‫مرۆڤی جەنگین‪ ،‬یان بــەردەوام جەنگاوین‪،‬‬ ‫یان خۆمان بۆ جەنگ ئامادە کردووە‪ .‬ئەگەر‬ ‫بــەوردی سەرنج بدەین‪ ،‬هەموومان وەک‬ ‫ئەوەی لە جەنگدا بین‪ ،‬بیر دەکەینەوە‪ ،‬لە‬ ‫ماڵ و لەسەر شەقام‪ .‬هەر بۆیە ژیانی مرۆڤ‬ ‫الی ئێمە هێندە بێ بەهایە‪ .‬وەک ئەوە وایە‬ ‫هەموو شتێک لە جەنگدا بێت‪.‬‬ ‫سەرەتا بەگومان بووم‪ .‬بەاڵم ڕۆمانێک‬ ‫دەربارەی جەنگ‪ ...‬بۆچی؟‬ ‫لــە یــەکــێــک لــە گــەشــتــەکــانــمــدا وەک‬ ‫ڕۆژنامەنووس ژنێکم ناسی کە لە جەنگدا‬ ‫کارمەندی تەندروستی بووە‪ .‬گێڕایەوە‪ :‬لە‬ ‫زستاندا لە دەریاچەی الدۆگا دەپەڕنەوە‪.‬‬ ‫دوژمن هەستیان پێ دەکات و دەیانداتە بەر‬ ‫ڕێژنەی گولـلە‪ .‬ئەسپ و مرۆڤەکان لە ژێر‬ ‫سەهۆڵدا نقووم دەبن‪ .‬شەو دەبێت‪ .‬پەالماری‬ ‫بریندارێک دەدات و دەگەیەنێتە کەناری‬ ‫دەریاچە‪« :‬ڕامکێشا‪ ،‬جەستەی تەڕ و ڕووت‬ ‫بوو‪ .‬وامزانی جلەکانی لە بەری داماڵدراوە‪.‬‬ ‫کەچی لە کەنار بینیم من ماسییەکی گەورەی‬ ‫بریندارم بەکێش کردووە‪ ،‬ماسییەکی جۆری‬ ‫بێلوگا‪ .‬هەتا هێزم تێدا بوو نە فرەتەوە هاوارم‬ ‫کرد‪ :‬باشە ئەوا مرۆڤەکان ئازار دەچێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاژەڵ و باڵندە و ماسییەکان بۆچی؟»‬ ‫لە گەشتێکی ترمدا گوێم بۆ چیرۆکی‬ ‫ژنە کارمەندێکی تری تەندروستی ڕاگرت‬ ‫کە لە یەکینەیەکی سوارەدا کاری کردبوو‪.‬‬ ‫ئەو ژنە لە شەڕێکدا بریندارێکی ئەڵمان بۆ‬ ‫ناو چالێکی تۆپهاویشتن بەکێش دەکات و‬ ‫لەوێدا بۆی ئاشکرا دەبێت کابرا ئەڵمانە و‬ ‫ڕانی شکاوە و خوێنی لەبەر دەڕوات‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەر چییەک بێت‪ ،‬کابرا دوژمنە! ژنە بیر‬ ‫دەکاتەوە چی بکات! لەو سەرەوە الوەکانی‬ ‫خۆیان لە جەنگدا دەکوژرێن‪ .‬دواجار برینی‬ ‫کابرای ئەڵمان دەپێچێت‪ .‬ئەمجار سەربازێکی‬ ‫لە هۆشخۆچووی ڕووس بەکێش دەکــات‪.‬‬ ‫کاتێک دێــتــەوە هــۆش‪ ،‬دەیــەوێــت یــارۆی‬ ‫ئەڵمان بکوژێت‪ .‬ئەمیش لەو کاتەدا هۆشیار‬ ‫دەبێتەوە و پەالماری دەمانچەکەی دەدات و‬ ‫دەیەوێت کابرای ڕووس بکوژێت‪« .‬منیش‬ ‫کەوتمە نێوانیان و بە هەردوو دەستم زلـلەم‬ ‫لە ڕوومەتیان دەوەشاند‪ .‬هەرسێکمان القمان‬ ‫نووقمی خوێن بــوون‪ .‬خوێنەکان تێکەڵ‬ ‫ببوون‪».‬‬ ‫ئەوە شەڕێک بوو کە من پێی ئاشنا نەبووم؛‬ ‫شەڕی ژنان‪ .‬لەوێدا بابەت قارەمانی نەبوو‪.‬‬ ‫بابەت ئەوە نەبوو کێ قارەمانانە و ئەوی‬ ‫تر دەکوژێت‪ .‬قسەی ژنێکم بیر دەکەوێتەوە‪:‬‬ ‫«دوای شەڕ بە کوشتارگەدا تێدەپەڕیت‪ .‬ئا‬

‫ئەوەتان لەوێدا کەوتوون‪ ...‬هەموویان گەنج‬ ‫و زۆر جوانن‪ .‬لەوێدا کەوتوون و بۆ ئاسمان‬ ‫دەڕوانن‪ .‬تۆیش خەفەت بۆ ئەمان و ئەوانیش‬ ‫دەخۆیت‪ ».‬دەستەواژەی « تۆیش خەفەت‬ ‫بۆ ئەمان و ئەوانیش دەخۆیت» بەرچاوڕوونی‬ ‫پێم بەخشی بۆ ئەوەی ناوەڕۆکی ڕۆمانەکەم‬ ‫دەربــارەی چی بێت؛ دەربــارەی ئەوەی کە‬ ‫جەنگ مەرگە‪ .‬ئەوە پێناسەی جەنگە لە‬ ‫بیرەوەریی ژناندا‪ .‬مرۆڤێک تاوێک لەوەوبەر‬ ‫پێکەنیوە‪ ،‬جگەرەی کێشاوە و ئێستا چی‬ ‫دی لەوێدا نییە‪ .‬ژنان بەگشتی دەربــارەی‬ ‫دیارنەمان دەدوێن‪ ،‬سەبارەت بەوەی چۆن‬ ‫لە جەنگدا هەموو شتێک بەخێرایی دەبێت‬ ‫بە هیچ‪ ،‬مرۆڤ و کاتی مرۆڤیش دەبن بە‬ ‫هیچ‪ .‬بەڵێ‪ ،‬ئەوان خۆبەخشانە و لە تەمەنی‬ ‫‪ ١٧‬و ‪ ١٨‬ســااڵنــدا خۆیان بۆ بەرەکانی‬ ‫جەنگ ناونووس کردبوو‪ ،‬بەاڵم نەیاندەویست‬ ‫مرۆڤ بکوژن‪ .‬وەلێ ئامادە بوون لە پێناوی‬ ‫نیشتماندا بمرن‪ .‬بەڵێ‪ ،‬ناکرێت تاکە یەک‬ ‫وشــەیــش لــە مــێــژوو بــســڕدرێــتــەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫سڤێتالنا ئەلێکسێڤیچ ‪..‬کابول‪1988 ..‬‬ ‫ستالینیش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکە بە درێژایی دوو ساڵ چاپ نەکرا‪.‬‬ ‫نەتوانرا پێش پێرسترۆیکا و پێش گۆرباتشۆڤ‬ ‫بخرێتە بازاڕەوە‪ .‬سانسۆرکاران پێمیان گوت‪:‬‬ ‫تا چوونم بۆ ئەفگانستانیش باوەڕم بە سۆسیالیزمێک‬ ‫«هەرکەسێک ئەم کتێبەی تۆ بخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫هەبوو بە ڕووخسارێکی مرۆڤانەوە‪ .‬دوای گەڕانەوەم‬ ‫چی دی ناچێت بۆ جەنگ‪ .‬ئەو جەنگەی ئێوە‬ ‫باسی دەکەن‪ ،‬فرە ترسناکە‪ .‬بۆچی پاڵەوانتان‬ ‫چوومە سەردانی باوکم و گوتم‪« :‬باوکە گیان‪ ،‬مببوورە‪.‬‬ ‫نییە؟» من بە دوای پاڵەواندا نەگەڕابووم‪،‬‬ ‫هەموو وەهمەکانم لەوێ بەجێ هێشت و گەڕامەوە‪ .‬تۆ‬ ‫من لەبەر ڕۆشنایی ڕاپــۆرت و گێڕانەوەی‬ ‫گەواهیدەران و بەشدارانی فەرامۆشکراوی‬ ‫منت لەسەر ڕێبازی بڕوابوون بە ئیدیالەکانی کۆمۆنیزم‬ ‫مــێــژوودا تەنیا مــێــژووم تــۆمــار کــردبــوو‪.‬‬ ‫پەروەردە کرد‪ ،‬بەاڵم کاتێک بە چاوی خۆم بینیم چۆن‬ ‫ئەوانە هەرگیز پرسیاریان لێ نەکرابوو‪ .‬ئایا‬ ‫مرۆگەل‪ ،‬مرۆگەلی ئاسایی‪ ،‬چۆن دەربارەی‬ ‫گەنجان و خوێندکارانی سۆڤێتی‪ ،‬وەکو ئەوانەی کە تۆ و‬ ‫بیرۆکە گەورەکان بیر دەکەنەوە‪ .‬نازانین‪.‬‬ ‫یەکسەر دوای جەنگ مرۆڤ بەسەرهاتێکی‬ ‫دایکم وانەیان پێ دەڵێنەوە (دایک و باوکم مامۆستا بوون‬ ‫جەنگدەگێڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم دوای ‪ ١٠‬ساڵ بە‬ ‫لە قوتابخانەی گوندێک)‪ ،‬لە سەرزەمینێکی بێگانە مرۆڤ‬ ‫جۆرێکی تر دەیگێڕێتەوە‪ .‬بێگومان شتگەلێک‬ ‫الی ئەو مرۆڤە دەگۆڕێن‪ ،‬چونکە ئەو هەموو‬ ‫دەکوژن‪ ،‬هەموو وشەکانت بوون بە تەپ و تۆز‪ .‬بابە‪،‬‬ ‫ژیانی خۆی لە بیرەوەرییەکانیدا هەڵگرتووە‪،‬‬ ‫ئێمە مرۆکوژین‪ ،‬مرۆکوژ! تێدەگەیت؟» باوکم دەستی بە‬ ‫هەموو «من»؛ لەو سااڵنەدا چۆن ژیاوە‪،‬‬ ‫چی خوێندووەتەوە و بینیوە‪ ،‬کێی بینیوە‪،‬‬ ‫گریان کرد‬ ‫باوەڕی بە چی هەیە‪ ،‬بەختەوەرە یان نا؟‬ ‫بەڵگەکانی ژیان بوونەوەری زیندوون و لەگەڵ‬ ‫ئازارەکانمان وەرناگەڕێنە سەر ئازادی؟ ئایا بمێننەوە‪ .‬ئــەگــەر نــا‪ ،‬دوایـــی مــن لێت‬ ‫گۆڕانی ئێمەدا ئەوانیش دەگۆڕێن‪.‬‬ ‫بێهوودەیە؟‬ ‫و‬ ‫خۆڕا‬ ‫لە‬ ‫ـازارە‬ ‫ـ‬ ‫ئ‬ ‫هەموو‬ ‫ئەو‬ ‫بەرپرسیار دەبم‪ ».‬لە هۆتێل دانیشتووم و‬ ‫بەاڵم من تەواو دڵنیام لەمەودوا هەرگیز‬ ‫کچان و ژنانی گەنجی وەک ئەوانەی شەڕی چاداێڤ ڕاستی گوتووە‪« :‬ڕووسیا واڵتێکە بیر دەکەمەوە‪« :‬کەمێک بێ مۆراڵییە ئەگەر‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٤١‬نابینین‪ .‬ئێستا سەردەمی بێ بیرەوەری‪ ،‬سەرانسەر واڵتی لە دەستدانی لە کەنارەوە سەیری ئازایەتی و سەرچڵیی‬ ‫گەشانەوەی ئایدۆلۆژیای «سوورە»‪ ،‬تەنانەت بیرەرەوەرییە‪ ،‬هۆشیارییەکی دەســت بۆ ئەوانی تر بکرێت‪ ».‬زیاتر لە هەفتەیەکە‬ ‫گەشاوەتر لە شۆڕش و لینین‪ .‬سەرکەوتنەکانی نەبراوە بۆ ڕەخنە و کاردانەوە‪».‬‬ ‫لێرەم و لەو هەستە ڕزگارم نابێت کە جەنگ‬ ‫کتێبە گــەورەکــان لەسەر شەقامەکان خووڵقێندراوێکی سرووشتی پیاوانە‪ .‬ئەوە‬ ‫ئەوان تەنانەت لە ئێستاوە کامپەکانی گوالگ‬ ‫دەخەنە سێبەرەوە‪ .‬من ئەو کچانەم زۆر کەوتوون‪.‬‬ ‫بۆ من مایەی تێنەگەیشتنە‪ .‬بەاڵم کەشی‬ ‫ڕۆژانەی جەنگ بارێکی گرانە‪ .‬بۆم دەرکەوت‬ ‫خۆش دەوێت‪ .‬بەاڵم نەمتوانی لەگەڵ ئەوان‬ ‫چەکەکان جوانن‪ :‬دەمانچە‪ ،‬مین‪ ،‬تانک‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ستالین یان دەربارەی ئەوەی‬ ‫‪١٩٨٩‬‬ ‫لــە کــابــولــم‪ .‬نــەمــدەویــســت چــی دی مــرۆڤ زۆر باش بیری لــەوە کــردووەتــەوە‬ ‫کە دوای جەنگ سەرکەوتووانی شەڕ بە‬ ‫شەمەندەفەر بۆ سیبیریا بران‪ ،‬بدوێم‪ .‬ئەوانی ســەبــارەت بــە جــەنــگ بــنــووســم‪ .‬کەچی چۆن بە باشترین شێوە ئەوانی تر بکوژێت‪.‬‬ ‫تر لە دوای جەنگ بۆ ماڵەوە گەڕانەوە و ئێستا من لە جەنگێکی ڕاستەقینەدام‪ .‬لە گەنگەشەی ئەزەلیی نێوان هەقیقەت و‬ ‫بێدەنگییان هەڵبژارد‪ .‬جارێک بیستم‪« :‬ئێمە ڕۆژنامەی «پراڤدا»دا هاتووە‪« :‬ئێمە لە جوانی‪ .‬مینێکی نوێی ئیتاڵییان پیشانم دا و‬ ‫تەنیا لە سەردەمی جەنگدا‪ ،‬لە بەرەکانی بنیاتنانی سسۆسیالیزمدا هاوکاری گەلی کاردانەوەی «ژنانە»ی من‪« :‬جوانە‪ .‬بۆچی‬ ‫پێشی پێشەوە ئازاد بووین‪ ».‬گەورەترین برای ئەفگانستان دەکەین‪ ».‬بۆ هەرالیەک جوانە؟» بە زمانێکی وردی سەربازی بۆم‬ ‫سەرمایەی ئێمە ئــازارە‪ .‬نــەوت و گاز نا‪ ،‬دەڕوان ــی ــت‪ ،‬مــرۆگــەلــی شــەڕ و ئــامــراز و ڕوون کرایەوە کە ئەگەر مرۆڤ بەسەر ئەم‬ ‫مینەدا لێ بخووڕێت‪ ،‬یان پێی پێدا بنێت‪،‬‬ ‫نەخێر‪ ...‬ئازار‪ .‬ئەمە تاکە شتێکە کە ئێمە کەرەستەکانی جەنگ و کاتی چەنگە!‬ ‫دوێنێ مۆڵەتم پێ نەدرا بچم بۆ یەکێك ئەوا لە ئەنجامدا تەنیا پڕ سەتڵێک گۆشتی‬ ‫بەردەوام بەرهەمی دەهێنین‪ .‬من بەردەوام‬ ‫لە گەڕاندام بۆ وەاڵمی پرسیارێک‪ :‬بۆچی لە شەڕەکان‪« :‬خاتوونی گەنج‪ ،‬لە هۆتێل لێ دەمێنێتەوە‪ .‬لێرە بە جۆرێک باس لە‬

‫شتێکی نائاسایی دەکرێت وەک ئەوەی فرە‬ ‫ئاسایی و سرووشتی بێت‪ .‬هەرچییەک بێت‬ ‫لە جەنگداین‪ ...‬هیچ کەسێک بە بینینی ئەو‬ ‫وێنانە خۆی تێک نــادات‪ ،‬بــەالی کەسەوە‬ ‫گرنگ نییە کە کەسە کوژراوەکانی ئەوێ‬ ‫بە هــۆی کارەساتی سرووشتی و مردنی‬ ‫ئاسایییەوە نا‪ ،‬بەڵکو بە دەستی کۆمەڵێک‬ ‫مرۆڤی تر کوژراون‪.‬‬ ‫بــە چــاوی خــۆم بینیم چــۆن «گواڵڵە‬ ‫ڕەش»ێــــک ب ــار کـــرا‪ .‬ئــــەوەی فــڕۆکــەی‬ ‫گــواســتــنــەوەی تــەرمــی کــوژراوەکــانــە لە‬ ‫دارەباز(تابووت)ی زینک (چینکۆیی)دا بۆ‬ ‫نیشتمان‪ .‬بــەزۆری جلوبەرگی سەربازیی‬ ‫سااڵنی چل دەکرێتە بەر کوژراوەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێک جار ئەو جلوبەرگانە بەش ناکەن‪.‬‬ ‫سەربازەکان لە نێوان خۆیاندا دەدوێــن‪:‬‬ ‫«تەرمی نوێیان هێناوە بۆ ســارداو‪ .‬ئەوێ‬ ‫بۆنی بەرازی کێویی تۆپیوی لێ دێت‪ »...‬من‬ ‫سەبارەت بەوە دەنووسم‪ .‬دەترسم لە ماڵەوە‬ ‫کەس بڕوام پێ نەکات‪ .‬ئاخر ڕۆژنامەکانمان‬ ‫سەبارەت بە بلواری دۆستایەتی دەنووسن کە‬ ‫گوایە لێرە لەالیەن سەربازەکانی سۆڤیەتەوە‬ ‫بنیات دەنرێن‪.‬‬ ‫لەگەڵ سەربازانی الو دەکەومە دەمەتەقێ‪.‬‬ ‫زۆربەیان خۆبەخشانە ڕوویان لێرە کردووە و‬ ‫خۆیان داوای خزمەتی سەربازییان کردووە‪.‬‬ ‫بــۆم دەردەکــەوێــت زۆربــەیــان لە بنەماڵە‬ ‫زیرەکەکانن‪ ،‬کچان و کوڕانی مامۆستا و‬ ‫پزیشک و فەرمانبەرانی کتێبخانەکانن‪ ...‬بە‬ ‫کورتی‪ :‬منداڵی خەڵکانی کتێبدۆستن‪ .‬هەر‬ ‫بەڕاستی خەونیان بەوەوە دەبینی لە بنیاتنانی‬ ‫سۆسیالیزمدا هاوکاری گەلی ئەفگانستان‬ ‫بکەن‪ .‬ئێستا پێکەنینیان بە خۆیان دێت‪.‬‬ ‫لە فڕۆکەخانەکە شوێنێکیان پیشانم دا‬ ‫کە سەدان دارەبــازی چینکۆیی لێ کەڵەکە‬ ‫کرابوون و بە پەنهانی لە ژێر تیشکی هەتاودا‬ ‫دەبریسکانەوە‪ .‬ئەو ئەفسەرەی یاوەریی منی‬ ‫دەکرد‪ ،‬لەخۆوە گوتی‪« :‬کێ ناڵێت دارەبازی‬ ‫منیش لێرەدا نییە‪ ...‬ئەو دارەبازەی کە دواتر‬ ‫تەرمی منی تێ دەکەن‪ ...‬هەر بەڕاستی من‬ ‫لێرە لە پێناوی چیدا دەجەنگم؟» کەچی‬ ‫یەکسەر لە وشەکانی خۆی ترسا و گوتی‪:‬‬ ‫«تکایە ئەوانە مەنووسە!»‬ ‫شــەو خەونم بە کــوژراوەکــانــەوە بینی‪.‬‬ ‫هــەمــوویــان نیشانەی ســەرســووڕمــان بە‬ ‫ڕووخساریانەوە بوو‪« :‬بۆچی مردووم؟ هەر‬ ‫بەڕاستی مردووم؟»‬ ‫لەگەڵ پەرستاراندا چوومە بنکەیەکی‬ ‫تەندروستی بۆ خەڵکی مەدەنیی ئەفگانستان‬ ‫و دیاریمان پێ بوو بۆ مندااڵن‪ :‬کەرەستەی‬ ‫گەمە و کولیچە و نوقڵ‪ .‬بڕیار بوو من پێنج‬ ‫دانە بووکەڵەی ورچ دابەش بکەم‪ .‬گەیشتین‪،‬‬ ‫نەخۆشخانەکە قشڵەیەکی زۆر درێژ بوو‪.‬‬ ‫هەر تەختەیەکی نووستن تەنیا بەتانییەکی‬ ‫بەسەرەوە بوو‪ .‬ژنێکی گەنجی ئەفگانی کە‬ ‫منداڵێکی ساوای بە باوەشەوە بوو‪ ،‬لێم نزیک‬ ‫کەوتەوە‪ .‬دەیویست شتێک بڵێت‪ .‬لەو دە‬ ‫ساڵەدا هەرکەسە کەمێک ڕووسی فێر ببوو‪.‬‬ ‫ورچۆکەیەکم دا بە منداڵەکە و بینیم بە ددان‬ ‫هەڵی گــرت‪ .‬بە سەرسووڕمانەوە پرسیم‪:‬‬ ‫«بۆچی بە ددان هەڵی گــرت؟» ژنەکە‬ ‫پەتووی سەر کوڕەکەی البرد و بینیم هەردوو‬ ‫باڵی لە دەست داوە‪« :‬ئەوە کاری بۆمبا‬

‫ڕووسییەکانی تۆیە!» خەریک بوو بکەومە‬ ‫زەوی‪ ،‬بەاڵم کەسێک منی گرتەوە‪.‬‬ ‫من بینیم چۆن موشەکە گرادەکانی ئێمە‬ ‫گوندەکان دەکەن بە کێڵگەی کێڵدراو‪ .‬لە‬ ‫گۆڕستانێکی ئەفگانی بووم بە ئەندازەی‬ ‫گوندێک درێــژ و پــان بــوو‪ .‬لە شوێنێکی‬ ‫ناوەڕاستی گۆڕستانەکەوە ژنێک هــاواری‬ ‫کرد‪ .‬هاوار و کڕووزانەوەی دایکێکی خەڵکی‬ ‫گوندێکی نزیک مینسک‪-‬م بیر کەوتەوە‬ ‫کاتێک تەرمی کوڕەکەیان لە دارەبازێکی‬ ‫چینکۆییدا بۆی هێنایەوە‪ .‬ئەوە نە هاوارێکی‬ ‫مرۆڤانە بوو‪ ،‬نە ئاژەاڵنە‪ ...‬ئەوە هاوارێک بوو‬ ‫کتومت وەک هاواری ئەو ژنەی گۆڕستانەکەی‬ ‫ئەفگانستان‪...‬‬ ‫دانی پێدا دەنێم کە من یەکسەر ئازاد‬ ‫نەبووم‪ .‬لە بەرامبەر پاڵەوانەکانم ڕاستگۆ‬ ‫بووم و ئەوانیش متمانەیان بە من هەیە‪.‬‬ ‫هەریەکەمان ڕێگەی تایبەتی خۆی هەبوو‬ ‫بەرەو ئازادی‪ .‬تا چوونم بۆ ئەفگانستانیش‬ ‫بــــاوەڕم بــە سۆسیالیزمێک هــەبــوو بە‬ ‫ڕووخسارێکی مرۆڤانەوە‪ .‬دوای گەڕانەوەم‬ ‫چوومە سەردانی باوکم و گوتم‪« :‬باوکە‬ ‫گیان‪ ،‬بمبوورە‪ .‬هەموو وەهمەکانم لەوێ‬ ‫بەجێ هێشت و گەڕامەوە‪ .‬تۆ منت لەسەر‬ ‫ڕێبازی بڕوابوون بە ئیدیالەکانی کۆمۆنیزم‬ ‫پەروەردە کرد‪ ،‬بەاڵم کاتێک بە چاوی خۆم‬ ‫بینیم چۆن گەنجان و خوێندکارانی سۆڤێتی‪،‬‬ ‫وەکو ئەوانەی کە تۆ و دایکم وانەیان پێ‬ ‫دەڵێنەوە (دایــک و باوکم مامۆستا بوون‬ ‫لە قوتابخانەی گوندێک)‪ ،‬لە سەرزەمینێکی‬ ‫بێگانە مــرۆڤ دەکــوژن‪ ،‬هەموو وشەکانت‬ ‫بوون بە تەپ و تۆز‪ .‬بابە‪ ،‬ئێمە مرۆکوژین‪،‬‬ ‫مرۆکوژ! تێدەگەیت؟» باوکم دەستی بە‬ ‫گریان کرد‪.‬‬ ‫زۆر کــەس لە ئەفگانستان بە ئــازادی‬ ‫گەڕانەوە‪ .‬بەاڵم من نموونەیەکی تریش پێ‬ ‫دەزانــم‪ .‬لــەوێ‪ ،‬لە ئەفگانستان پیاوێکی‬ ‫گەنج هاواری بەسەرمدا کرد‪« :‬تۆ وەک ژن‬ ‫چی دەربــارەی جەنگ دەزانیت؟ تۆ پێت‬ ‫وایە مرۆڤەکان لە جەنگدا بەو جۆرەی لە‬ ‫کتێب و فیلمەکاندا هەیە‪ ،‬دەمرن؟ لەوێ بە‬ ‫شێوەیەکی جوان دەمرن‪ .‬دوێنێ هاوڕێیەکم لە‬ ‫شەڕدا کوژرا‪ .‬گولـلەیەک بەر سەری کەوت‪.‬‬ ‫پێش ئەوەی گیانی دەربچێت‪ ١٠ ،‬مەتر ڕای‬ ‫کرد‪ .‬دەستی بە سەرییەوە گرتبوو بۆ ئەوەی‬ ‫مێشکی نەڕژێت!»‪ ...‬بەاڵم هەر ئەو پیاوە‬ ‫گەنجە کە دوای شەڕ ببوو بە سەرمایەدارێکی‬ ‫سەرکەوتوو‪ ،‬دوای ‪ ١٠‬ساڵ بە خۆشحاڵییەوە‬ ‫باسی ئەفگانستانی بۆم گیڕایەوە‪ .‬ڕۆژێک‬ ‫تەلەفۆنی بۆم کرد و گوتی‪« :‬کتێبەکانت‬ ‫بە کەڵکی چی دێن؟ زۆر ترسناکن!» ئەو‬ ‫ئیدی مرۆڤێکی تر بوو‪ .‬ئەو کەسە نەمابوو‬ ‫کە من لە ناو جەرگەی جەنگدا دیبووم و‬ ‫خوازیار بوو لە تەمەنی بیست ساڵیدا خۆی‬ ‫بە کوشت بدات‪...‬‬ ‫لە خۆمم پرسی دەمەوێت ڕۆمانێکی چۆن‬ ‫دەربــارەی جەنگ بنووسم؟ خوازیار بووم‬ ‫سەبارەت بە مرۆڤێک بنووسم کە تەقە ناکات‬ ‫و ناتوانێت گولـلە بە مرۆڤێکی ترەوە بنێت‪،‬‬ ‫مرۆڤێک کە تەنانەت بیرکردنەوە لە شەڕیش‬ ‫ئازاری بدات‪ .‬ئەو مرۆڤە لەکوێیە؟ من هێشتا‬ ‫پێی نەگەیشتووم‪.‬‬

‫نیوەڕۆ‬

‫نیوەڕۆ شای هاوینە و شاپەڕی خۆی بەسەر دەشتدا باڵو كردووەتەوە‬ ‫وەك تارایەكی زیوین لە كەشكەالنی فەلەكی شینەوە كەوتووە‪.‬‬ ‫هەموو شتێك بێدەنگە‪ .‬هەوا پریشك داوێ‌ و بێ‌ هەناسە دەسووتێ‌‬ ‫زەمینیش بە كراسی ئاگرینی كڕ كەوتووە و خەواڵووە‬ ‫هەتا چاو بڕكا كێڵگە و دەشتاییە‪ ،‬تاقە سێبەرێك چییە نییە‬ ‫كانی سەرچاوەی مێگەل هیشك بووە‬ ‫لەوالشەوە دارستانێك دیارە‪ ،‬لێوارەكانی ڕەش دەچنەوە‬ ‫ب ‌ێ جوڵە دەڵێی لەناو پشووێكی ئەبەدییە‬ ‫تەنیا گوڵەگەنم پڕ بووە‪ ،‬دەڵێی دەریایەكی زێڕینە‬ ‫لە دوورەوە د ‌ێ و دەچێ‌ وێڕای بۆرژانێكی پڕ لە الف و گەزاف‪،‬‬ ‫گوڵەگەمنی كوڕی ئاشتیخوازی «زەمین»ی پیرۆز‬ ‫بێ‌ ترس باوەش بۆ شەپۆڵی «خۆر» دەكاتەوە‪.‬‬ ‫هەندێجار‪ ،‬وەك هەنسكی گیانێكی سووتاو‬ ‫دانە گەمنی پڕ و گران لە نێوان خۆیان بە پسە پس‬ ‫هەژانەوەیەكی شاهانە و هێمن دەگێڕنەوە‬ ‫كە بە ئاگا دێ‌ و لە ئاسۆی لێڵ دەمرێ‌‬ ‫لەوالشەوە‪ ،‬دوورنا‪ ،‬چەند گایەكی سپی‪ ،‬لەناو گیا وەركەوتوون‬ ‫بە دەم كاوێژەوە لە جیهانێكی تر دەژین‬ ‫بە چاوە گەش و جوانەكانیان سەرادووی‬ ‫خەونەكانی ناوەوەی خۆیان دەنێن كە قەت تەواو نابن‬ ‫مرۆ‪ ،‬ئەگەر‪ ،‬گیانت پڕ لە شادی یان خەفەتە‬ ‫نیوەڕۆ بەناو كێڵگەی جوان تێدەپەڕی‬ ‫ڕاكە ! «رسوشت» چۆڵە و «خۆر»یش مرۆ خۆرە ‪:‬‬ ‫ئێرە زیندوو نییە‪ ،‬ئێرە نە خەمبارە نە شادی هێنە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر‪ ،‬لە نێوان فرمێسك و پێكەنین وێڵی‬ ‫ناتوانی ئەم جیهانە ماندووە لە یادكەی‬ ‫نە دەزانی ببەخشی یان نەفرەت باوێی‬ ‫دە كەواتە تام لەم هەڵچوونە بااڵو نارشینە وەرگرە‪،‬‬ ‫وەرە ! «خۆر» بە وشەی مەزن قسەت لەگەڵ دەكا‬ ‫خۆت لە ناو گڕی بە گوڕ و توندی نغرۆ بكە‬ ‫بە هەنگاوی لەسەرخۆ بەرەو مەڵبەندی ناچیزە بگەڕێوە و‬ ‫گیانت حەوت جاران نغرۆی ناو «نەبوون»ی خودایی» بكە‪.‬‬

‫شیعری ‪ :‬لۆكۆنت دو لیل‬ ‫وەرگێڕانی لە فرانسییەوە‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪358‬‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )358‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ئایا داعش لە ڕوی کەسایەتییەوە‬ ‫بەزیوە؟‬ ‫عەلی مستەفا‬ ‫پاش تەواوبونی جەنگی موسڵ‪ ،‬لە میدیا‬ ‫و ڕاپۆرتەکاندا ئەوە دەبینین کە ڕۆژبەڕۆژ‬ ‫داعش بەرەو کۆتایی دەچێت‪ .‬ئەگەر لە‬ ‫هەردو بواری ئایدۆلۆجیا و سەربازیشدا وا‬ ‫دابنێین کە داعش بەزیوە(نەک کۆتایی‬ ‫پێهاتوە)‪ ،‬بەاڵم لەالیەنێكی زۆر هەستیار‬ ‫و گرنگەوە‪ ،‬ئەویش الیەنی کەسایەتییە‪،‬‬ ‫داعــش نــەک هــەر نەبەزیوە و کۆتایی‬ ‫پێنەهاتوە‪ ،‬بەڵکو وەکو جەنگاوەرێکی‬ ‫سەرسەخت کە تا کۆتایی دەجەنگێت‪،‬‬ ‫بوەتە رەمز و وێنایەکی دروستکردوە کە‬ ‫پێویستە لەماوەی داهاتودا لە چەندین‬ ‫الیەنەوە کاری لەسەربکرێت‪.‬‬ ‫وێنای کەسایەتی داعش درێژکراوەی‬ ‫وێنا و ئەزمونێکی نوێی جیهادییە‬ ‫نوێکانە کە تەمەنی نزیکی چل ساڵێک‬ ‫دەبــێــت‪ .‬هــەرچــەنــدە کــەس و گروپە‬ ‫جیهادییە نوێکان ئیلهام و ناو و زۆرێک‬ ‫ئایدیایان لە دەق و وێنای جیهادیی‬ ‫ناو مێژوی ئیسالمەوە وەرگرتوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەو هەمو مادە خاوە و فرە پەلوپۆیە‬ ‫ئــایــدۆلــۆجــیــایــەک و کەسایەتییەکی‬ ‫نوێیان لێ بەرهەمهێناوە کە دەکرێت بە‬ ‫جیهادییە نوێکان ناویان ببرێت‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫بە جیهادییە کۆنەکان‪ ،‬یان پێشینەکان‬ ‫کــە لــە ســەرەتــای مــێــژوی ئیسالمەوە‬ ‫دەستپێدەکەن‪ .‬جیهادیزمی نــوێ بە‬ ‫جیهادییەکانی ئەفغان لە هەشتاکانەوە‬ ‫دەستپێدەکات و لە نەوەدەکاندا حەماس‬ ‫و دواتر قاعیدە و پەلوپۆکانی لە زۆربەی‬ ‫واڵتەکان و لە هەرێمی کوردستانیشدا‪،‬‬ ‫بەشێکی تــونــدڕەوی نــاو بزوتنەوەی‬ ‫ئیسالمیی دەگــرێــتــەوە کــە دواتـــر لە‬ ‫ئەنسارولئیسالمدا خۆی بەرجەستەکرد‪.‬‬ ‫هەمو ئــەم مــۆدێــانــەش لــە کۆتایشدا‬ ‫بە ئەزمون و دۆخــی سوریا و عێراقدا‬ ‫تێپەڕی تاکو گەشتە ئەوەی کە داعشی‬ ‫لــێ بەرهەمبهێنرێت‪ .‬لــێــرەدا لەسەر الیەنێک نەتوانێت وێنەی جەنگاوەر و واقیعێک نەیسەلمێنێت‪ .‬بۆیە دەکرێت ئەو هێزە بوە هەرەشەی جیدی لەسەر کە ئەوپەڕی بەرگری دەکات و دەجەنگێ‬ ‫ئایدۆلۆجیا و ئامانج و پاڵنەرەکانی داعش سەنگەرەکانیان بگرێت‪ .‬ئەم ستراتیژە ئاماژە بەو واقیعە سەلمێنراوەش بکەین هەولێری پایتەختیش‪ .‬هــەروەهــا بە و پــاش جەنگێکی سەخت ناوچەکان‬ ‫ئاراستەی کوردانی رۆژئــاواش زۆرینەی بەجێدێڵێت‪ .‬لە موسڵدا بەرگری و جەنگی‬ ‫ناوەستین‪ ،‬بەڵکو لەسەر ئەو کەسایەتی پاش گرتنی موسڵ زۆر تۆکمەترکرا و کە ئەم وێنەیان لەسەر بونیادنراوە‪.‬‬ ‫ئــەگــەر تێبینی بــکــەیــن‪ ،‬هــەر لەو کۆبانییان داگیرکرد‪ .‬لەوە بەدوا ئێران و سەختی ئەو هێزە گەشتە رادەیــەک کە‬ ‫و وێناکردنەی دەوەستین کە داعش بۆ بەردەوام لە رێگەی راگەیەنراو و گرتەی‬ ‫ناوەوەی خۆی و بۆ دەرەوەش دروستی ڤیدۆیی و پروپاگەندەی تایبەتەوە داعش کاتەوەی داعش موسڵی داگیرکرد‪ ،‬لە ئەمریکا راستەوخۆ هاتنەناوەوە و هێرشی مــاڵ و بیناکان تەخت دەبــون ئەوجا‬ ‫کردوە وەکو جەنگاوەرێک‪.‬‬ ‫وێنای جەنگاوەرەکانی خۆی ئاراستەی ماوەیەکی کەمدا توانی ئەم وێنەیە بە داعشیان بــەرەو هــەردو پایتەختەکە‪ ،‬بەجێیان دەهێشتن‪ .‬تا ئێستاش دانەڕمان‬ ‫داعش وەکو جەنگاوەرێکی «نەبەزیو‪ -‬دەرەوە دەکــرد و لەمەشدا ئەنتەرنێت ناوخۆ و دەرەوەی خۆی بگەێنێت کە بەغدا و هەولێر‪ ،‬راگــرت‪ .‬لەو کاتەوە و بەرگریکردن تا کۆتایی و جەنگان و‬ ‫مەرگدۆست» و ئیلهامبەخش بۆ ئایندەی باشترین کەرەستەبو لەبەردەستیدا‪ .‬جەنگاوەرەکانی «نەبەزیو‪ -‬مەرگدۆست‪ -‬داعــش لە هێرشبردن و داگیرکردنی نەکشانەوە و خۆبەدەستەوەنەدان و‬ ‫جیهادییەکان‪:‬‬ ‫رەنگە لە مێژوی جەنگەکاندا هیچ الیەن ئیلهامبەخشن» و رۆژبەڕۆژ دوژمنەکانیان فراوان وەستێنرا‪ ،‬بەاڵم بەهیچ شێوەیەک سەنگەر بەجێنەهێشتن سیمایەکی گشتيی‬ ‫داعــش هەر لە سەرەتای ‪ ٢٠١٣‬ەوە و هێزێک بە قەد داعش وێنەی جەنگ دەبەزێنن و تیکدەشکێنن و ناوچەکانیان لە شارێک یــان تەنانەت گوندێکیش و سەختی ئەو هێزەیە کە پێی دەگوترێت‬ ‫داعش‪ .‬بەاڵم پاش لە دەستدانی موسڵ‬ ‫کە لە سوریا بەرەبەرە چەند شارێکی و کوشتنەکانی باڵونەکردبێتەوە‪ .‬لەمەشدا فراواندەکەن‪ .‬ئەم وێنەیەش کاریگەريی نەکشایەوە بەبێ جەنگێکی سەخت‪.‬‬ ‫لەدەستدانی کۆبانی سەرەتای ئەو و دەستپێکردنی هێرشی یەپەگە بۆ سەر‬ ‫وەکو رەقەی کەوتە ژێردەست و ویالیەتی هیچ سڵی لەوە نەکردۆتەوە کە وێنەی خــۆی بەجێهێشت و ئەوەبو لە هەمو‬ ‫جیاجیای لێ رادەگــەیــانــدن‪ ،‬هــەر لەو جــەنــگــاوەری داعــش لەنێوان «بکوژ‪ -‬جــیــهــانــەوە جــەنــگــاوەریــان راکــێــشــا‪ .‬لەدەستدانانەی داعشبو‪ ،‬ئەویش پاش رەقــە‪ ،‬مانگی هەشتی ئەمساڵ داعش‬ ‫کاتەوە سیاسەتێکی ئیعالمی پەیڕەوکرد‪ ،‬جــەنــگــاوەر‪-‬بــەرگــریــکــار‪ -‬خەباتکەر» لەبەرامبەردا سوپای عێراق جگە لە یارمەتییەکی چڕی ئاسمانی ئەمریکا و لە دو شوێن بە رێکەوتن کشاوەتەوە‬ ‫کە ئەویش ئەوەبو رێگە نەدرێت هیچ تێکەڵبکرێ و ئەوەی بەالیەوە گرنگبوە ناوچە سوننەنشینەکان‪ ،‬بەرەبەرە هەندێ هێزی پێشمەرگە‪ .‬دواتر پاش جەنگێکی و خاکی بەجێهێشتوە‪ ،‬ئەوانیش لە‬ ‫کامێرا و میدیا و میدیاکارێک بچێتە ناو ئەوەبوە کە وێنای جەنگاوەرەکانی بە ناوچەی شیعەنشینیشی لەدەستدا و سەخت لــە رومـــادی و ســەالحــەدیــن و سنوری لوبنان و شاری تەلەعفەر‪ ،‬کە‬ ‫ئەو شار و ناوچانەی کە لەژێر هەژمونی «نەبەزیو‪-‬مەرگدۆست‪-‬ئیلهامبەخش» داعش بە تەواوی لە بەغدا نزیکبویەوە‪ .‬دواتــریــش لە شەنگال‪ .‬لە هەمو ئەم هەردو شوێنەکە شیعە نشینن و هەردو‬ ‫ئــەوانــدان و جگە لــەو پەیج و ریکالم دەربکەون‪ .‬بەاڵم ئەم وێنەیە لە خۆوە بــــەرەو هــەرێــمــی کــوردســتــانــیــش‪ ،‬لە جەنگانەدا‪ ،‬کۆاڵن بە کۆاڵن و گوند بە رێکەوتنەکەش دیــارە بە یەک پرۆسە‬ ‫پروپاگەندانەی خۆیانەوە نەبێت هیچ دروستنابێت ئەگەر بنەمایەکی نەبێت و داگیرکردنی شەنگال و دواتر مەخمور‪ ،‬گوند و شار بەشار‪ ،‬داعش پیشانی دەدا ئەنجامدراوە‪ .‬دانوستان و کشانەوە لەم‬

‫تا ئێستاش دانەڕمان و‬ ‫بەرگریکردن تا کۆتایی و‬ ‫جەنگان و نەکشانەوە و‬ ‫خۆبەدەستەوەنەدان و سەنگەر‬ ‫بەجێنەهێشنت سیامیەکی گشتيی‬ ‫و سەختی ئەو هێزەیە کە پێی‬ ‫دەگوترێت داعش‬

‫کارکردن لەسەر وێنەی داعش‬ ‫کاری ئەو ناوەندانەی جیهان و‬ ‫لەنێو ئەوانیشدا ئەو ناوەندانەی‬ ‫کوردستانە کە کار لەسەر‬ ‫جیهادیستەکان بەتایبەتی و‬ ‫بەگشتیش کار لەسەر تیرۆر و‬ ‫توندڕەوی دەکەن و هەوڵدەدەن‬ ‫تیرۆر و توندڕەوی سنورداربکەن‬

‫دو شوێنە رەنگە بە نەمانی پەیوەندی‬ ‫هێزەکانیانەوە بێت و ئەم ریز پەڕییەش‬ ‫لەوێنە گشتییەکە کەمناکاتەوە کە داعش‬ ‫بۆ خۆی دروستیکردوە‪.‬‬ ‫واتــە وێنە گشتییەکەی کەسایەتی‬ ‫داعـــش لــە مـــاوەی ئــەم چــەنــد ساڵە‬ ‫کەمەدا بۆ خۆی دروستیکردوە ئەوەیە‬ ‫کە شەڕكەرەکانی بە گشتی تا مەرگ‬ ‫دەجەنگن و بەرگری دەکەن و لە دۆخێکی‬ ‫زۆر سەخت و قورس و تاڵدا نەبێت دەست‬ ‫لەو خاک و گوند و شارانە بەرنادەن کە بە‬ ‫دەستیانەوەیە‪ ،‬هەرچەندە ئەو ژینگەیەش‬ ‫الیەنگر و دۆستیشیان نەبێت‪ ،‬وەکو ناوچە‬ ‫شیعەنشین و کوردنشینەکانیش‪ .‬جگە‬ ‫لەم وێنە گشتییە‪« ،‬خۆتەقاندنەوە»‬ ‫وێنەیەکی تایبەتی ئەم شەڕكەریە کە‬ ‫جیایدەکاتەوە لە جەنگاوەرەکانی تر‪،‬‬ ‫بە تایبەت بە ئۆتۆمبێلی خۆکوژی و‬ ‫تۆمارکردنی پێش دەرچونەکە و دواتریش‬ ‫لە کاتی خۆتەقاندنەوەکەدا‪ ،‬بەجۆرێک‬ ‫سیما و وێنەکە دەمێنێتەوە و تەنها‬ ‫ئەوە نییە کە باسبکرێ و لە کتێبەکاندا‬ ‫تۆماربکرێ‪.‬‬ ‫چۆن هەڵسوکەوت لەگەڵ ئەم وێنەدا‬ ‫بکرێ؟‬ ‫ئێستا چەند شوێنێکی کەم بەدەست‬ ‫داعــشــەوە مــاوە لە عێراق و سوریاش‬ ‫و رەنگە لە ماوەیەکی کەمدا لە روی‬ ‫ســەربــازیــیــەوە بــەالی کــەمــەوە شــار و‬ ‫خاکیان بەدەستەوە نەمێنێ و بچنەوە‬ ‫شانە و پەیوەندیی نهێنی و دەستبکەنەوە‬ ‫بە کاری تیرۆر و رفاندن و هتد‪ .‬بەاڵم‬ ‫وێنەی ئەم شەڕكەرە لــەوەی بەرگری‬ ‫کــردوە و جەنگاوە و لە دۆخێکی زۆر‬ ‫سەخت و بە جەنگ نەبوبێ ناوچەکانی‬ ‫خۆی نەداوە بەدەستەوە‪ ،‬هەم وەکو مێژو‬ ‫ماوەتەوە‪ ،‬هەمیش بە وێنە زۆرێک لەو‬ ‫چاالکیانەی تۆمارکردوە و باڵوکردۆتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها وێنە و وتەی ئەو خۆکوژانە‪،‬‬ ‫کە زۆربەی تۆمارکراوە و باڵوکراوەتەوە‪،‬‬ ‫ماوە و دەمێنێت‪ .‬ئەم وێنەیە هەم وەکو‬ ‫گشتێک و هەمیش وەکو تاکەتاکەیان لە‬ ‫ئایندەدا دەبێتەوە بە ئیلهام و شەڕكەری‬ ‫نوێی لەسەر بەرهەمدەهێنرێتەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫گەورەترین تەحەدایە و چەکێکی بەهێزە‬ ‫کە جیهادییەکانی دەتــوانــن ئیلهامی‬ ‫لێوەرگرنەوە و شەڕكەری نوێی لەسەر‬ ‫کۆپیبکەنەوە و بەکاریان بهێننەوە‪.‬‬ ‫کارکردنی پێچەوانە لەسەر ئەم وێنەیە‬ ‫کــاری ئەو ناوەندانەی جیهان و لەنێو‬ ‫ئەوانیشدا ئەو ناوەندانەی کوردستانە کە‬ ‫کار لەسەر جیهادیستەکان بەتایبەتی و‬ ‫بەگشتیش کار لەسەر تیرۆر و توندڕەوی‬ ‫دەکەن و هەڵدەدەن تیرۆر و توندڕەوی‬ ‫سنورداربکەن‪ .‬ئــەم ناوەندانە دەبێت‬ ‫پالنێکیان هەبێت بــۆ ئـــەوەی پاش‬ ‫تێکشکاندنی داعــش و جیهادییەکان‬ ‫بەگشتی لە روی سەربازییەوە‪ ،‬کار لەسەر‬ ‫تێکشکاندنی وێنە و کەسایەتییەکەشیان‬ ‫بکرێت‪ .‬کارکردنی لەمجۆرە لێکۆڵینەوەی‬ ‫هەمەجۆر و فرەالیەنی دەرونناسی و‬ ‫تاوانناسی و دیکۆمێنتاری و کۆمەڵناسی‬ ‫و لــەســەروی هەموشیانەوە کارکردن‬ ‫لەسەر وێنەی رۆژانە و راستەقینەی ژیانی‬ ‫ئەو جیهادیستانە بەدەر لەوەی کە خۆیان‬ ‫باڵویانکردۆتەوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )358‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫‪2‬‬

‫قورئانیەكان و قەیرانی فەرمودە‬ ‫لەو زانایانە‬ ‫بەوالوە كە‬ ‫بە قورئانیی‬ ‫ناوزەدكراون‪،‬‬ ‫هیچ كەسێكی‬ ‫دیكە زاتی ئەوەی‬ ‫نەكردوە بیر لە‬ ‫دەستكاریكردن‬ ‫و رەخنەكردنی‬ ‫فەرمودە بكاتەوە!‬

‫خەرسەو مەحمود‬ ‫لەنێو كــۆی مسوڵمانانی ئــەمــڕۆدا‬ ‫تەنیا چەند كەسێكی زۆر كەم لە زاناو‬ ‫بیریاران و شوێنكەوتوانیان‪ ،‬هەوڵی‬ ‫راستەقینەیان بــۆ پــێــداچــونــەوە بە‬ ‫فەرمودە داوە‪ ،‬ویستویانە ئەو فەرمودانە‬ ‫دیاری بكەن كە لەگەڵ رۆحی ئیسالم و‬ ‫ێ‬ ‫جەوهەری پەیامەكەدا ناكۆكن‪ ،‬هاوڕ ‌‬ ‫بەو فەرمودانەی كە رۆڵیان هەیە لە‬ ‫هێشتنەوەو تۆخكردنەوەی چەندین‬ ‫بابەتی خورافیی دا‪ .‬ئەو زاناو بیریارانە‬ ‫هەوڵیانداوە شیكردنەوەی بابەتیانە‬ ‫بۆ ئەو فەرمودانە بكەن و لە چەندین‬ ‫رەهەندەوە تاوتوێیان بكەن‪.‬‬ ‫لەم كەمینەیە بــەوالوە‪ ،‬كە ژمــارەو‬ ‫هەواداریان لە جیهانی ئیسالمیدا یەكجار‬ ‫كەمە وەك ئاماژەمان پێدا‪ ،‬سەرجەم‬ ‫زاناو نوسەرو بیریارەكانی تری سەر بە‬ ‫شەپۆلی ئیسالمی بەگشتی‪ ،‬كە زۆرینەی‬ ‫هــەرە زۆر پێكدەهێنن‪ ،‬ســەراپــایــان‬ ‫الیەنگیری فــەرمــودەن و بە بەشێكی‬ ‫سەرەكیی و دانەبڕاو لە پەیامی ئیسالم‬ ‫ێ‬ ‫و وەحی خودایی هەژماری دەكەن‪ ،‬بەب ‌‬ ‫ێ‬ ‫هیچ پێداچونەوەو رەخنەگرتنێك‪ ،‬بەب ‌‬ ‫بونی هیچ لێكۆڵینەوەیەكی جددی كە‬ ‫كەمترین تیشكبخاتە سەر ئەم بابەتەو‪،‬‬ ‫كەمترین زانیاری بەسودمان لە مڕووەوە‬ ‫بخاتە بەردەست!‬ ‫هەندێك لەو زاناو توێژەرە قورئانیانە‪،‬‬ ‫فەرمودە بەتەواوی دەخەنە الوە‪ ،‬واتە‬ ‫تاكە فەرمودەیەكیش بە فــەرمــودەی‬ ‫راســتــەقــیــنــەی پێغەمبەر دانــانــێــن‪،‬‬ ‫سەرجەم فەرمودەكان بە هەڵبەستراو و‬ ‫ناپێویست دەزانن‪ ،‬ئەمجۆرە هەڵوێستە‬ ‫لە جیهانی ئەمڕۆی ئیسالمیداو‪ ،‬لەو‬ ‫كەلتورو جیهانبینیەدا كە لە دنیای‬ ‫ئیسالمدا بااڵدەستە‪ ،‬بەنامۆو نەخوازراو‬ ‫دەدرێــتــە قــەڵــەم و‪ ،‬بەهیچ جۆرێك‬ ‫مایەی قەبوڵكردن نییە‪ ،‬وەك پێشتر‬ ‫گوتمان‪ ،‬گەر تێگەیشتنی باوی زانایانی‬ ‫ئەمڕۆی جیهانی ئیسالمیی لە بچوكترین‬ ‫هەڵوەستەكردن و كەمترین ئاوڕدانەوە لە‬ ‫ێ‬ ‫دنیای فەرمودە خۆیان بپارێزێت‪ ،‬دەب ‌‬ ‫قەبوڵكردنی ئەو جۆرە لە قورئانیەكان‬ ‫چەند مەحاڵ و سەخت بێت؟!‬

‫هـــاوڕێ‌ بــەم چەشنە لــە شەپۆلی‬ ‫قورئانیی‪ ،‬شەپۆلێكی دیكە لە ئارادایە‬ ‫كە فەرمودەكانی پەیامبەر بەتەواویی‬ ‫رەتناكاتەوە‪ ،‬بەڵكو ئــەو فەرمودانە‬ ‫قەبوڵ دەكات كە بەشێوەیەكی عەمەلیی‬ ‫و متەواتەر هاتون‪ ،‬كە ئەم فەرمودانەش‬ ‫لە روی ژمارەوە كەمن‪ ،‬النیكەم بەراورد‬ ‫بــەو هەمو دەقــە زۆرانـــەی كە بەناوی‬ ‫فەرمودەوە هاتون و دەگەنە دەیان هەزار‬ ‫فەرمودە‪.‬‬ ‫ئەمجۆرە هەڵوێستە لەالیەكەوە دەبێتە‬ ‫هۆی ئەوەی كۆمەڵێك فەرمودەی گرنگ‬ ‫قەبوڵبكرێن كە لە چەند رویــەكــەوە‬ ‫پێویستن‪ ،‬لەالیەكی دیكەشەوە دەتوانێت‬ ‫بەڵگەو شیكارییەكانی خــۆی باشتر‬ ‫بخاتەڕو‪ ،‬زیاتریش مایەی قەبوڵكردن‬ ‫بێت‪ ،‬ئــەم ئاراستەیە دەبێتە هۆی‬ ‫ئـــەوەی جیهانی فــەرمــودە چەندین‬ ‫ێ بخرێتە الوە كە لە چەندین‬ ‫بابەتی لـ ‌‬ ‫روەوە ناكۆكن بە جەوهەری قورئان و‬ ‫رۆحی ئاینداریی‪ ،‬بنەما جەوهەریەكانی‬ ‫پەیامی قورئان و دیــاردەی ئاینداریی‬ ‫رەچــاو دەكــات و‪ ،‬ئیسالمی ئەمڕۆكە‬ ‫لەسەرجەم ئەو بابەتانە رزگار دەكات‬ ‫كە بونەتە رێگر لە بەردەم ریفۆرمكردن‬ ‫لە ئایندا‪ ،‬ئاستەنگی بەردەم ئیجتیهادی‬ ‫ێ و بەردەوام الدەبات و دەروازەكەی‬ ‫نو ‌‬ ‫دەخاتە سەرپشت‪ .‬بازنەی توندڕەویی‬ ‫لە ئیسالمدا تەواو تەسكدەكاتەوە‪ ،‬لە‬ ‫هەمو ئەمانە گرنگتر ئەوەیە كە پڕۆسەی‬ ‫پاڵفتەكردنی فەرمودە تاڕادەیەكی زۆر‬ ‫دەبێتە هۆی نەمان یان الوازبونی ئەو‬ ‫مەزهەبگەراییەی كە لە دابەشكردنی‬ ‫ئیسالم لە سوننەو شیعەدا بەتایبەت‬ ‫خۆی نمایشدەكات‪ ،‬لەو رق و توندڕەویی‬ ‫و كوشتارو مێژوی خوێنە كە پتر لە ‪14‬‬ ‫سەدەی بەسەردا تێپەڕیوە كەچی تازە بە‬ ‫تازە لە گەرمەیدایەو وەك ئەوەی شەڕی‬ ‫ێ رویدا بێت!‬ ‫عەلی و موعاویە دوێن ‌‬

‫بایەخی کەلتوریی فەرمودە لەمڕۆدا‬

‫گەر بە شێوەیەكی بابەتیانەو دور‬ ‫لە دەمارگیریی و تەقلیدگەرایی بۆ‬ ‫حەقیقەتی فەرمودە بڕوانین‪ ،‬دەبینین‬ ‫لە راستیدا جیهانی فەرمودە زیاتر وەك‬ ‫بەشێك لە كەلتوری مێژویی ئیسالم‬ ‫خۆی نمایشدەكات نەك وەك وەحی و‬ ‫پێكهاتەی راستەقینەی ئاین و دەقی‬ ‫ئاینی‪ ،‬جگە لە چەند دەقێكی كەم‬ ‫وەك ئاماژەمانپێدا‪ .‬لێرەدا دەتوانین‬ ‫بە شێوەیەكی گشتی بایەخی فەرمودە‬ ‫لەمڕۆدا لەم چەند خاڵەدا بخەینەڕو‪-:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬بەشێك لە مێژوی پارێزراوی‬ ‫ئــیــســام‪ ،‬مــێــژویــەك كــە دەكــرێــت لە‬

‫چەندین رەهەندەوە پشتیوانیمان بكات‬ ‫بۆ لێكۆڵینەوەو بەدواداچونی حەقیقەتی‬ ‫ژیان و بیركردنەوەی ئەو چەند سەدەیەی‬ ‫كە فــەرمــودەیــان تێدا كــۆكــراوەتــەوەو‬ ‫تۆماركراوە‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬ئــەو راستیەمان بۆ ئاشكرا‬ ‫دەكــات كە زانایانی فەرمودەناسی‪،‬‬ ‫ئەوانەی لە خەمی كۆكردنەوەو پاراستنی‬ ‫ئەو دەقانەو دانانی یاساو رێسادا بون‬ ‫بۆ ئەو زانستەی كە بە فەرمودەناسیی‬ ‫دەناسرێت‪ ،‬ئــەوەنــدەی بایەخیان بە‬ ‫لەبەركردنی دەقەكەو هێشتنەوەی داوە‪،‬‬ ‫هێندەی گرنگییان بەو كەسانە داوە كە‬ ‫بەدوای یەكدا فەرمودەكانیان گێڕاوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەم لــەوەوەو ئەویش لە یەكێكی تری‬ ‫پێش خــۆیــەوەو بــەم چەشنە كە پێی‬ ‫دەگوترێت (ئیسناد)‪ ،‬نیو ئەوەندەش‬ ‫بایەخیان بە دەقی فەرمودە نەداوە لە‬ ‫روی ماناو مەبەست و پەیامی دەقەكەوە‪،‬‬ ‫لێرەشدایە كە دەقگەلێكی زۆر بەدی‬ ‫دەكەین كە لەگەڵ یەكتردا ناكۆك و دژ‬ ‫دەوەستنەوە‪ ،‬ســەرەڕای ناكۆكییان بە‬ ‫قورئان و رۆحی ئاین و ئامانجە بااڵكانی‬ ‫ئاینداریی‪ ،‬ئەمەش كێشەی گەورەی بۆ‬ ‫ئەو زانایانەو زانایانی زانستەكانی ترو‬ ‫سەرجەم مسوڵمانانیش لە كۆن و نوێدا‬ ‫دروستكردوە!‬ ‫سێیەم‪ :‬چەندین دەق هەن سەبارەت‬ ‫بە مێژوی ئەمەویەكان كە بە ئاشكرا‬ ‫دەریـــدەخـــەن كــە بــەرهــەمــی پیاوانی‬ ‫دەسەاڵتن‪ ،‬نوسراوی خاوەن قەڵەمەكانی‬ ‫خەلیفەكانی ئــەو ســەردەمــەن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەیــان فەرمودە هەن كە دوژمنایەتی‬ ‫نێوان سوننەو شیعە تۆخدەكەنەوە‪،‬‬ ‫بــەڵــكــو بـــون بــە هـــۆی ئــــەوەی ئــەم‬ ‫دوژمنایەتیە تا هەتایە هەر بەردەوام بێت!‬ ‫بەگوزارشتێكی دیكە دەیان فەرمودە لە‬ ‫ئــارادان كە دەكرێت نــاوی فەرمودەی‬ ‫دەســەاڵت یان فەرمودەی سیاسیانەی‬ ‫گەندەڵكارانەو دوژمنكارانەیان لێبنرێت‬ ‫كە هەرگیز بۆ ئەوە ناشێن فەرمودەی‬ ‫پەیامبەرێكی مەزن بن‪ ،‬ئەمە جگە لەوەی‬ ‫كە ئەو پێغەمبەرە هیچ پێویستی بەوە‬ ‫نەبوە باس لەوە بكات كە چەندین دەیە‬ ‫ێ‬ ‫دوای ئەو چ شەڕێك هەڵدەگیرسێت و ك ‌‬ ‫سەركەوتو دەبێت‪ ،‬یان لەمەش سەیرتر‬ ‫ستایشی هەندێك سەركردە بكات كە‬ ‫پیاو كوژو خێڵەكیی بوون و بوونە هۆی‬ ‫لەكەداركردنی ئیسالم و مێژوەكەشی‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬لەم فەرمودانەوە دەردەكەوێت‬ ‫كــە ئاستی ژیــاریــی شارستانیی ئەو‬ ‫ســەردەمــە چــۆن بــوەو‪ ،‬بیركردنەوەی‬ ‫خەڵكەكە لــە چ ئاستێكدا بــوە‪ ،‬كە‬ ‫لەرێگەی ئەو دەقانەوە بەچەندین جۆر لە‬

‫لەرێی ئەو دەقە دروستکەرانەی فەرمودەوە بەچەندین جۆر‬ ‫لە دابونەریت و بیرورای خوارفیی و هەستی خێڵەكیی و‬ ‫شەڕانگێزیی و چۆنێتیی سیستمی دەسەاڵت و فەرمانڕەوایی‬ ‫و ژیانی كۆمەاڵیەتی و ئابوری و فەرهەنگیی ئەو سەردەمانە‬ ‫ئاشنادەبین‬ ‫ئەو دەقانە پێامن دەڵێن كە بیركردنەوەی ئایینی تا چەند‬ ‫گۆڕانكاریی بەسەردا هاتوە‪ ،‬لەوە ئاگادارمان دەكەنەوە كە‬ ‫دوای ئەو دەقانە چەندین زاناو بیریاری ئیسالمی هاتون‬ ‫ئەو دەقانەیان تێپەڕاندوە‪ ،‬واتە مێژوی پەرەسەندنی‬ ‫زانستە ئیسالمیەكانی وەك فیقه و تەفسیرو كەالم و ئسوڵ‬ ‫و تەنانەت بە خودی گەشەكردنی زانستی فەرمودەناسیی‬ ‫خۆشی ئاشنامان دەكەن‬ ‫دابونەریت و بیرورای خوارفیی و هەستی‬ ‫خێڵەكیی و شەڕانگێزیی و چۆنێتیی‬ ‫سیستمی دەســەالت و فەرمانڕەوایی و‬ ‫ژیانی كۆمەاڵیەتی و ئابوری و فەرهەنگیی‬ ‫ئەو سەردەمانە ئاشنا دەبین‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬ئەو دەقانە پێمان دەڵێن كە‬ ‫بیركردنەوەی ئایینی تا چەند گۆڕانكاریی‬ ‫بــەســەردا هــاتــوە‪ ،‬لـــەوە ئــاگــادارمــان‬ ‫دەكــەن كە دوای ئەو دەقانە چەندین‬ ‫زاناو بیریاری ئیسالمی هاتون كە ئەو‬ ‫دەقانەیان تێپەڕاندوە‪ ،‬واتــە مێژوی‬ ‫پەرەسەندنی زانستە ئیسالمیەكانی وەك‬ ‫فیقه و تەفسیرو كەالم و ئسوڵ و تەنانەت‬ ‫بە خودی گەشەكردنی زانستی فەرمودە‬ ‫ناسیی خۆشی ئاشنامان دەكەن‪.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬ئەوەمان بۆ روندەكەنەوە‬ ‫كــە زمــانــی عــەرەبــی لــە ســەردەمــی‬ ‫نوسینەوەو پاراستنی دەقەكاندا چۆن‬

‫بــوە‪ ،‬لەبەركردن و پاراستنی زانست‬ ‫بەگشتی بەچ شێوەیەك بوە كە دەماو‬ ‫دەم پارێزراوە‪ ،‬هەروەها ئاوێنەی ئەو‬ ‫راستیەشن كە لەو سەردەمانەدا دەق‬ ‫و دەقگەرایی زیاتر زاڵبوە نەك ئەقڵ و‬ ‫ئیجتیهادو بیركردنەوەو تێڕامان‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ :‬لەهەموی سەیرتر ئەوەیە كە‬ ‫دڵنیامان دەكەن لەوەی كە نەك تەنیا‬ ‫دەستبردن بۆ دەقی فەرمودەكان بڤە‬ ‫بوە‪ ،‬بەڵكو مانەوەی شەرحەكانی ئەو‬ ‫فەرمودانە وەك دەقی پیرۆز مامەڵەیان‬ ‫لەگەڵدا كــراوەو تا هەنوكەش هەوڵی‬ ‫تێپەڕاندنیان نـــەدراوە!! شەرحە زۆر‬ ‫بەناوبانگەكەی سەحیحی بوخاری كە‬ ‫(فتح الباری)یە وەك كتێبێكی موقەدەس‬ ‫سەیر دەكــرێــت و كــەس نەیتوانیوە‬ ‫تەجاوزی بكات‪ ،‬شەرحەكەی نەوەوەی‬ ‫لەسەر سەحیحی موسلیمیش بەهەمان‬

‫شێوە‪ ،‬لە بەر ئەوە گەر بخوازین بەدوای‬ ‫راڤەی ئەو دو كتێبە ناودارەی فەرمودەدا‬ ‫(سەحیحی موسلیم و بــوخــاری)دا‬ ‫بگەڕێیین ناچارین هەر بۆ ئەو دو كتێبانە‬ ‫بگەڕێینەوە!!‬ ‫لــەمــەش ســەیــرتــر خـــودی یــاســاو‬ ‫بڕیارەكانی نــاو كتێبە نــاودارەكــانــی‬ ‫زانــســتــەكــانــی فـــەرمـــودەش (عــلــوم‬ ‫الحدیث) هەر بە پیرۆزو دەستبۆنەبراوو‬ ‫دەستكارینەكراو ماونەتەوە‪ .‬لەو زانایانە‬ ‫بەوالوە كە بە قورئانیی ناوزەد كراون‪،‬‬ ‫هیچ كەسێكی دیكە زاتی ئەوەی نەكردوە‬ ‫بیر لە دەستكاریكردن و رەخنەكردنیان‬ ‫بكاتەوە! مەگەر لە سنورێكی زۆر تەسكدا‬ ‫كــە ســودو بەرهەمێكی راستەقینەو‬ ‫كاریگەری نەبووە بۆ سەر كەلتوورەكە‬ ‫بەگشتی‪ ،‬واتە نەیتوانیوە لەم رووەوە‬ ‫رۆڵی بەرچاو بگێڕێت!‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )358‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫‪3‬‬

‫ژن‪-‬نیگایی و ئارەزووی قەرزکراو‬ ‫خوێندنەوەیەکی دەروونشیکارانە بۆ فیلمی (شیرین و فەرهاد)‬

‫شارا تاهیر‬ ‫ئەوەی کە کورد وەک سینەما پێی‬ ‫سەرسامە‪ ،‬شتێکە دوور لە کۆنتێکست‬ ‫و کولتورەکەی خــۆی‪ ،‬بــەو مانایەی‬ ‫کە حەزەکانی‪ ،‬ئــارەزوو و چێژەکانی‬ ‫هی خۆی نین‪ ،‬ئــارەزووی قەرزکراون‪:‬‬ ‫حەزەکانی کــورد ئەمریکیين‪ ،‬چێژی‬ ‫فەڕەنسی و ئارەزووی هیندیین‪ ،‬خواست‬ ‫و خولیای تورکی‪ ،‬عەرەبی و فارسی‬ ‫و ‪ ...‬هتدن‪ .‬بــەاڵم ئەمە بەو مانایە‬ ‫نایەت کە کــورد خــاوەنــی سینەمای‬ ‫خــۆی نییە‪ ،‬بــەو مەبەستە نییە کە‬ ‫دەرهێنەرێکی وەک یەڵماز گۆنای‪،‬‬ ‫بەهمەنی قوبادی یان هونەر سەلیم‬ ‫پشتگوێ بخەین‪ .‬بەڵکو قسەکردنی من‬ ‫زیاتر لە سەر سینەمایە وەک داهێنەر و‬ ‫خوڵقێنەری ئارەزوو‪ .‬بۆ نموونە هەموو‬ ‫ئەو حەز و ئارەزووانەی کە گوزارشتن‬ ‫لــە خۆشەویستی‪ ،‬جەستە‪ ،‬مــاچ و‬ ‫تەنانەت باوەشکردنیش‪ ،‬هەر هەموویان‬ ‫قەرزکراون‪ ،‬ئەکتەرەکانیان بێگانەن‪،‬‬ ‫واقیعەکەیان نامۆیە بە واقیعی کورد‪،‬‬ ‫هەر بۆیە شتێکی سەیر نيیە کاتێک‬ ‫لە کۆنتێکست و واقیعەکەی خۆتدا بە‬ ‫هەمان ئارەزوو دەگەیت‪ ،‬هەستدەکەیت‬ ‫ئــەوە نيیە کە چــاوەڕوانــی بوویت و‬ ‫تۆی پێ گۆشکراویت‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬لە‬ ‫سینەمای ئەمریکیيەوە فێربوویت‬ ‫کە جەستەی ژن وەک سێکسوالیتێ‬ ‫یەکسانە بە مارلین مۆنرۆی ئەمریکی‪،‬‬ ‫برجید باردۆی فەڕەنسی‪ ،‬هۆلیا ئەفشار‬ ‫یا بانۆلکانی تورکی‪ ،‬نەبیلە عوبەید‬ ‫و سوهێر ڕەمزی میسری ‪...‬هتد‪ .‬بە‬ ‫دیــوە نێرساالریەکەیشیدا‪ ،‬پاڵەوانە‬ ‫پیاوە ئارەزووکراوەکانمان ئاالن دیلۆن‪،‬‬ ‫جەیمس بۆند‪ ،‬براد پیت‪ ،‬جۆن دیب‪،‬‬ ‫ئەمیتا باباچان‪ ،‬ئەحمەد زەکــی یا‬ ‫ئیبراهیم تاتلیس و هەموو ئەو ئەکتەرە‬ ‫تازانەی تریش کە لە زنجیرە سوريی و‬ ‫تورکیيە دۆبالژکراوەکاندا بوونیان هەیە‬ ‫و بوونەتە ئایدیاڵ‪ .‬هەربۆیە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لە فیلمیشدا و لە نــاو کۆنتێکستە‬ ‫کــورديــیــەکــەدا سپەیسێک بــۆ چێژ‬ ‫نەماوەتەوە‪ ،‬وەک ئەوەی پێمان بڵێن بۆ‬ ‫ئەوەی عاشق بیت دەبێت خۆت نەبیت‪،‬‬ ‫تا ماچێک بکەیت یا بکرێیت دەبێت‬ ‫وەک ئەوی تری بێگانە بە خۆت بیت‪.‬‬

‫وەک هەوڵێک بۆ نزیکبوونەوە لەو لە زمانێکەوە کە زمانی خۆیان نییە‪،‬‬ ‫دۆخە سایکۆلۆژییە تاکی کورد وەک وەک دەربــــڕی هــەســت و ئــــارەزوو‬ ‫قــەرزاربــاری چێژ و ئــارەزووی ئەوانی دەبنە ئۆبێکتێک بۆ سەرنجڕاكێشانی‬ ‫تری بێگانە بە خۆی و کۆنتێکستەکەی‪ ،‬یــەکــتــری‪ ،‬ســەربــاری ئیشکردنێکی‬ ‫ئەو تێزەیەی سالڤۆی ژیژەک بۆ سینەما زۆر کالسیکیانە لە سەر ناوەکانیان‬ ‫بەکاردەهێنم کە دەڵێت‪(( :‬سینەما (شیرین و فەرهاد) کە دەرهێنەر هیچ‬ ‫ترۆپکی ئەو هونەرە پێرڤیش (الدانی فرسەتێکی بۆ فه‌نتازيا و خەیاڵی بینەر‬ ‫سێکسی)ەیە کــە بەتەنها ئــەوەمــان نەهێشتۆتەوە و ناچارماندەکات بەر‬ ‫ناداتێ کە ئــارەزووی دەکەین‪ ،‬بەڵکو لە دەستپێکردنی فیلمەکە چاوەڕێی‬ ‫فێریشمان دەکات ئارەزووی چی بکەین بــوونــی خۆشەویستییەکی نـــاوازە و‬ ‫هاوکات تراژیديیش بکەین‪ .‬بە مانایەکی‬ ‫و چۆن بیکەین))‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا کێشەکە هەر ئەوەیە کە تر‪ ،‬ئەم فیلمە بەر لە دەستپێکردنی‪،‬‬ ‫ئارەزووەکانمان دێنەدی یا نا‪ ،‬یان لەوە تەواودەبێت‪.‬‬ ‫فیلمەکە بــە گــەڕانــەوەی هــەردوو‬ ‫گرنگتر ئەوەیە کە بزانین ئــارەزووی‬ ‫چی دەکەین و چۆن دەیکەین؟ چونکە کارەکتەرە سەرەکیيەکە بۆ زێدی خۆیان‬ ‫ئـــارەزووی مــرۆڤ شتێکی سرووشتی لە هەورامان دەستپێدەکات کە شیرین‬ ‫و خۆوەکییانە نيیە کە پێوەی لە لە شــارەوە بۆی دێتەوە و فەرهاد لە‬ ‫دایکبووبێت‪ ،‬بەڵکو ئــارەزوو شتێکی پاریسەوە‪ .‬دیمەنی دەرکەوتنی یەکەمی‬ ‫شیرین بریتیيە لە کچێکی دڵخۆش‪ ،‬پڕ‬ ‫دەستکردە و دەبێت فێری ببیت؟‬ ‫لە دیدی دەروونشیکاريیەوە ئارەزوو وزە و هایپەر کە بە فەڕەنسی گۆرانی‬ ‫خۆی شتێكى بەرهەمێنراوە‪ ،‬زادەی دەڵێت‪ ،‬فەرهادیش زۆر نامۆ‪ ،‬پاسیڤ‬ ‫ئەوەیە کە نیمانە و کەمووکوڕيیە‪ ،‬و خەمگین گــەڕاوەتــەوە تا سەردانی‬ ‫ئارەزوو بە بێ ڕەتکردنەوە و نەفیکردن گۆڕی دایکی بکات‪ .‬بە ڕێکەوت شیرین‬ ‫بوونی نیيە‪ .‬بە مانایەکی تر‪ ،‬بەبێ گوێبیستی فەرهادە کە بە تەلەفون‪،‬‬ ‫هــەبــوونــی نــەرێــنــیــەک(نــێــگــەتــیــڤ) فەڕەنسی (زمانی بێگانە) دەئاخفێت‪،‬‬ ‫لەدایکنابێت‪ .‬ئێمە تەنها ئــارەزووی هــەر ئــەوەیــشــە کــە دەبــێــتــە مایەی‬ ‫ئەو شتانە دەکەین کە نیمانن‪ .‬وردتر سەرنجڕاکێشانی و درووستبوونی نیمچە‬ ‫بڵێین ئــارەزوو بریتيیە لە پەیوەنديی پەیوەنديیەکی خێرای نێوانیان‪.‬‬ ‫زانینی ئەو زمانی بێگانەیە‪ ،‬زمان‬ ‫نێوان دوو چەمک‪ ،‬ئەوانیش بریتین لە‪:‬‬ ‫سوبێکتێکی ئارەزوودار(ئارەزووخواز) وەک ساتی لەدایکبوونی ئارەزوو بە مانا‬ ‫لەگەڵ ئۆبێکتێکی (خواستلەسەر) الکانییەکەی (وەک سیمبول بۆ حەزی‬ ‫بێگانە) وا دەکات کە زۆر خێرا لەیەک‬ ‫ئارەزووکراو‪.‬‬ ‫دەروونشیکاری وای دەبینێت کە نزیکببنەوە و عاشقی یەک ببن‪.‬‬ ‫ئــەوەی کە پتر سەرنجی من لەم‬ ‫بــەبــێ بــوونــی ئـــارەزوویـــەک بــۆ ئەو‬ ‫شتەی کــە نیمانە‪ ،‬مــن یــان ئــەوەی کــــارەدا ڕادەکــێــشــێــت‪ ،‬بــوونــی ئەو‬ ‫پێى‌دەڵێن سوبێکت‪ ،‬درووستنابێت‪ .‬ڕۆمانتیزمە خێرایە نیيە کە بە بۆچوونی‬ ‫ئــەوەی کە نیمانە و تامەزروێین ئەو من زۆر الواز داڕێــژراوە‪ ،‬بە چەشنێک‬ ‫شتەیە کە جــیــاوازە‪ ،‬کە لە خۆمان کە بەو هەموو قەرزکردن و خواستنەی‬ ‫ناچێت‪ :‬ئەو شتەیە کە نیمانە و وێڵی ئـــــارەزوو و زمـــان و جیۆگرافيای‬ ‫بەدەستهێنانین‪ .‬هەر بۆیە بە گەیشتنیش ئەویتری بێگانە بە ئێمە (فەڕەنسا و‬ ‫بەو شتەی کە ئارەزووکراوە و بەدەستی کولتوری پاریس) هێشتا هەر زۆر لەوە‬ ‫دەهێنیت‪ ،‬ئیدی ئارەزووەکە دەکوژیت الوازترە کە ئەو وێنەیە بە منی بینەر‬ ‫و دەیمرێنیت‪ .‬پاش تێربوون‪/‬مردنی ببەخشێت کە لە سەدەی بیستویەکدا‬ ‫ئــەو ئــارەزووەیــش‪ ،‬مــرۆڤ دیسانەوە لە چیرۆکێکی خۆشەویستيی سینەمایی‬ ‫بە دوای ئارەزوویەکی تردا دەگەڕێت‪ :‬چــاوەڕانــیــدەکــەم‪ ،‬بەڵکو بریتيیە لە‬ ‫گۆڕینەوەی ڕۆڵەکان‪ :‬گۆڕینەوەی پیاو‪-‬‬ ‫ئارەزوویەک کە خۆی نیەتی!‬ ‫ئەم سەرەتا تیۆريیەم وەک کلیلێک نیگاییە بە ژن‪-‬نیگایی کە لە تەواوی‬ ‫بۆ خوێندنەوەی فیلمی کوردی (شیرین بونیادی کارەکتەرەکاندا (بەتایبەتی‬ ‫و فەرهاد)ە کە لە دەرهێنانی (حەسەن ژنەکان) دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫بەاڵم بۆ ئەوەی شیکاری هەژموونی‬ ‫عەلی) و نواندنی (شــوان عەتووف)‬ ‫و (بەیان عوسمان) ە وەک پاڵەوانە (ژن‪-‬نیگایی) لە فیلمەکەدا بکەین‪،‬‬ ‫سەرەکیيەکانی ئیشەکە‪ .‬من ئەم ســـەرەتـــا دەگــەڕێــیــنــەوە بــۆ الورا‬ ‫فیلمە وەک هەوڵێکی سادەی سینەمای مــەڵــڤــی (‪)Laura Mulvey‬‬ ‫کوردی بۆ بەرجەستەکردنی پەیوەنديی و تــێــزە گــرنــگــەکــەی ســەبــارەت بە‬ ‫پیاو‪-‬نیگایی‬ ‫خۆشەویستيی نێوان کوڕو کچێکی کورد دەروونشیکاریکردنی‬ ‫دەبینم لە کۆنتێکستێکی فەڕەنسی‪ )Male Gaze( /‬یــان ئــەوەی کە‬ ‫کــوردیــيــدا‪ ،‬هــاوکــات ئــەو دژواری و پێی دەڵین سکۆپۆفیلیا‪ ،‬بەتایبەتی لە‬ ‫ئاستەنگە کەلتورییانەی کە دەبێتە هۆی سینەمادا‪.‬‬ ‫یــەکــێــک لـــەو خــەســڵــەتــانــەی کە‬ ‫شکستی پەیوەنديیەکەیان‪.‬‬ ‫ئــەگــەر بەپوختی قسە لــە سەر سینەمای هۆلێودی و بۆلیۆدی‪ ،‬تا‬ ‫کۆی فیلمەکە بکەین ئەوا دەڵێین کە ڕادەیــەکــی زۆر عــەرەبــی‪ ،‬تــورکــی و‬ ‫تــەواوی گرێچن و ڕووداوەکــانــی ئەم فارسیشی پێدەناسرێتەوە بریتیيە لە‬ ‫فیلمە دەربارەی چیرۆکی پێکگەیشتن و سکۆپۆفیلیا کە بە مانا فرۆیدییەکەی‬ ‫جیابوونەوەی دوو گەنجە کە تا ڕادەیەک واتــای بینینی ئەویترە وەک بابەت‪/‬‬ ‫لە کەلتورەکەی خــۆیــان‪ ،‬جــیــاوازن‪ .‬ئۆبێکتێکی سێکسوێل‪.‬‬ ‫فرۆید باس لە مناڵی بچوک دەکات‬ ‫ئەوەی کە زیاتر بەرجەستەکەری ئەم‬ ‫جــیــاوازی و هەڵتۆقینەیە کارەکتەر کە چۆن ئارەزوو و خولیای بینینی ئەو‬ ‫و زمانی کچەکەیە کە فەڕەنسیزانە بەشە نەبینراوانەی جەستە دەکات کە‬ ‫و زۆر کــراوەیــە‪ .‬هــاوکــات کەسێتيی نابێت ببینرێن‪ ،‬چونکە قەدەغە و تابۆن‪.‬‬ ‫فــەرهــادیــش وەک ئــەکــتــەری پیاوی بە ڕای فرۆید بوونی حەز و خولیایش‬ ‫بەرامبەر کە لە فەڕەنساوە گەڕاوەتەوە بــۆ بینینی ئــەو شــتــەی کــە نابێت‬ ‫خــولــیــای پــرۆژەیــەکــی بازرگانییە‪ .‬ببینرێت‪ ،‬خەسڵەتێکی ئیرۆتیکيین کە‬ ‫زمــانــی فــەڕەنــســی دەبــێــتــە خاڵی بەدرێژایی ژیانی مرۆڤ بەردەوام دەبن‬ ‫سەرسامبوون و لێک‌نزیکبوونەوەی بۆ بینین و چێژوەرگرتن لە ئەویتر وەک‬ ‫هەردووکیان لە یەکتری‪ .‬هەردووکیان ئۆبێکتێک بۆ سێکس‪ .‬ئەم خەسڵەتە‬

‫ئیرۆتیکیيەیش کەلە سینەمادا بە نیگای‬ ‫پیاو (پیاو‪-‬نیگایی) ناسراوە یەکێکە‬ ‫لە هۆکارە سەرەکیيەکانی سەرکەوتن‬ ‫و گەشەسەندنی سینەمای هۆڵیودی‬ ‫وەک پانتایەک بۆ پیشاندانی نەبوونی‬ ‫هارمۆنی و هــەژمــوونــی نایەکسانی‬ ‫سێکسوالیتێ لە نێوان ڕەگەزی نێر و‬ ‫مێینەدا‪.‬‬ ‫ژنــە تیۆریستی (ئــاڤــان‪-‬گــاردی)‬ ‫سینەمای بەریتانیی (الورا مەلڤی) لە‬ ‫بەناوبانگترین توێژینەوەیدا (چێژی‬ ‫بینراو و سینەمای گێڕانەوە)‪ ،‬باس‬ ‫لە سکۆپۆفیلیا دەکــات و سینەما بە‬ ‫سکۆپۆفیلیا بەراورددەکات‪ .‬مەلڤی ڕای‬ ‫وایە کە جیاوازی سێکسوالیتی لەنێوان‬ ‫هەردوو ڕەگەزەکەدا‪ ،‬لە سینەمدا تەواو‬ ‫بەرجەستە دەبێت‪ ،‬ئەویش بە نیشاندانی‬ ‫پیاو وەک پاڵەوانێکی ئاکتیڤی خاوەن‬ ‫دەســەاڵت کە نیگا و گێسچەرەکانی‬ ‫بەرهەمهێنەری وێنەی مێینە و ژنن‪.‬‬ ‫مەلڤی باس لە سێ جۆر بینین یان‬ ‫نیگای جیاواز لە سینەمادا‪ ،‬دەکات‪:‬‬ ‫یــەکــەم‪ ،‬نیگا و زومــی کامێرا کە‬ ‫لەالیەن پیاوەوه‌ کۆنترۆڵدەکرێت جا چ‬ ‫لەڕێگەی دەرهێنەرەوە بێت یا لە ڕێگەی‬ ‫وێنەگر‪/‬کامێرامانەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬نیگای و تەماشاکردنی‬ ‫ئەکتەرەکان بۆ یەکتر و لە نێوان خۆیاندا‬ ‫لەو پانتاییە وەهمیيەی کە زوومی کامێرا‬ ‫و سکرین بۆیان درووستدەکات‪.‬‬ ‫ســێــیــەم‪ ،‬نــیــگــای بـــیـــنـــەران و‬ ‫تەماشاکارانە کە ئەمانیش بۆ خۆیان لە‬ ‫ژێر کاريگەريی نیگا و بینینی زوومی‬ ‫کامێرا و ئەکتەرەکاندان‪ .‬بە مانایەکی‬ ‫تر‪ ،‬لە ژێر کاریگەريی نەست و ئارەزووی‬ ‫پیاودان‪.‬‬ ‫بە ڕای مەلڤی لە نــاو هەموو ئەو‬ ‫نیگایانەدا ژن وەک بونەرێکی پاسیڤ‪،‬‬ ‫ناکارا و وەرگــری نیگای پیاو خۆی‬ ‫نمایشدەکات‪ ،‬پیاویش وەک بینەرێکی‬ ‫ئاکتیڤی نیگابەخش‪ .‬ژن وەک سیمبۆلیک‬ ‫بۆ خەسان دەبێتە ئەنگێزە و هێزێک بۆ‬ ‫پیاو تا بگات بە ئامانجی خۆی‪ :‬ژن‬ ‫وەک جەستەیەکی ئیرۆتیکی سێکسوێل‬ ‫بــۆ نیگای پــاڵــەوانــەکــەی‪ ،‬هــاوکــات‬ ‫دەیشبێتەوە بە ئۆبێکتێکی سێکسوێل‬ ‫بۆ دزەنیگای بینەرە پیاوەکانیشی‪ .‬ژن‬ ‫دەتوانیت سرووش بێت و دنەی پیاو‬ ‫بدات تا ئاکت بکات‪ ،‬بەاڵم خۆی بە‬ ‫پاسیڤی وەک ئۆبێکتێک بۆ سێکس‪،‬‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬لەکاتێکدا ئەوەی ئاکت‬ ‫دەکــات و پاڵەوانە‪ ،‬تەنها پیاوە‪ .‬ژن‬ ‫دەبێتە هەڵگری ماناکان بەاڵم بۆ خۆی‬ ‫ناتوانێت مانا درووستبکات‪ .‬مەلڤی‬ ‫بە پشتبەستن بە دەروونشیکاری‪،‬‬ ‫بــاس لــە هــەژمــوونــی فالوسێنتریزم‬ ‫دەکــات لە دونیای سینەمادا و پێی‬ ‫وایــە کەلتوری نێرگەرایی بۆ خۆی‬ ‫پەیوەستە و دەوەستێتە سەر وێنای‬ ‫ژن وەک ئۆبێکتێکی خەسێنراو‪ ،‬کە هەم‬ ‫مانایە و هەمیش ڕێکخەری سیسته‌م‬ ‫و نۆرمەکانی پیاوە‪ .‬بە مانایەکی تر‪،‬‬ ‫بوون و مانەوەی ژن بەو شێوەیەی کە‬ ‫هەیە‪ ،‬تاکە گەره‌نتییە بۆ هێشتنەوەی‬ ‫جیهانی پیاو‪ .‬ڕوونتر بڵێین ئەوە کەم‬ ‫و کورتییەکانی ژنە کە بەردەوامی بە‬ ‫فالوس وەک بوونێکی سیمبولی دەدات‪.‬‬ ‫بە ڕای مەلڤی ئــەرک و فەرمانی‬ ‫ژن لە نەست و بونیادی نێرگەرایی و‬ ‫فالوسێنتریزمدا دووفاقە و بە دوو الدا‬ ‫ئیشدەکات‪:‬‬ ‫یەکەمیان‪ ،‬ژن خۆی دەبێتەوە بە‬ ‫هــەڕەشــەیــەک بۆ فالوس چونکە لە‬ ‫بنەڕەتدا خاوەنی یین (‪ )penis‬ی‬ ‫نییە‪.‬‬

‫دووەمــیــشــیــان‪ ،‬مــنــاڵــەکــەی‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی کــوڕەکــەی بــە چەشنێک‬ ‫گۆشدەکات کە ئــەو فالوسەی خۆى‬ ‫نییەتی‪ ،‬لــەودا بەرجەستەی دەکــات‪،‬‬ ‫تا ئەمیش(مناڵەکەی) بتوانێت وەک‬ ‫فالوسێک لــە ڕه‌مزى(سیمبولیک)‬ ‫دا بــەردەوام بێت‪ .‬بە تەواوبوونی ئەم‬ ‫پرۆسەیەش ئارەزوو و ئەرکی ژن تەواو‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫بە مانا فرۆیديیەکەی‪ ،‬ژن ئەو کاتە‬ ‫بوونی هەیە کە تــەواو ملکەچی ئەو‬ ‫وێنایەی خۆی بێت وەک هەڵگری برین‬ ‫و زامێکی ئەزەلی خوێن لێچۆڕاو‪ ،‬برینی‬ ‫خەساندن و نەبوونی یین‪ .‬واتە بۆ ئەوەی‬ ‫ژن بتوانێت بێتە سیمبولیک‪ ،‬یا ئەوەتا‬ ‫دەبێت ملکەچی زمان و نۆرمەکانی پیاو‬ ‫بێت‪ ،‬باوەڕ بەو هەقیقەتە بێنێت کە ئەو‬ ‫ناتوانێت سنورەکانی ئەو خەساندنە‬ ‫ببەزێنێت‪ ،‬یــان ئەوەتا بە بێدەنگی‬ ‫مناڵەکەی ئــامــادە و گۆشدەکات تا‬ ‫بیکاتەوە فالوسێکی کارا‪.‬‬ ‫بەکارهێنانی دەروونــشــیــکــاری و‬ ‫گەڕانەوە بۆ فرۆید لەم ڕوانگەیەوەیە‬ ‫کــە زۆر جێی سەرنجی زۆرێـــک لە‬ ‫فێمێنیستەکانە تا بتوانن لە ڕێیەوە ئەو‬ ‫بونیاد و نەستە پاترییارکییەی پشت‬ ‫پیشەسازی فیلمسازیی پێ ڕەخنە‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا بۆ من گرنگە ئەوەیە‬ ‫کە فیلمی شیرین و فەرهاد پێچەوانەی‬ ‫ئەم دیدە باوە بۆ سکۆپۆفیلیا و نێر‪-‬‬ ‫نیگایی خۆی نمایشدەکات‪.‬‬ ‫شیرین وەک پاڵەوانێکی ژنی بەتوانا‬ ‫و ئه‌کتیڤ و دڵخۆش ئاکت دەکات‪ ،‬ئەو‬ ‫هەڵگری ماناکان نییە بە تەنها‪ ،‬بەڵکو‬ ‫خۆیشی دەبێتەوە بە درووستکەرو‬ ‫خوڵقێنەری مانا و ڕووداوەکـــان‪ .‬هەر‬ ‫لەسەرەتای فیلمەکەوە زوومی کامێرا‬ ‫دەچــێــتــە ســـەر شــیــریــن نـــەک وەک‬ ‫جەستەی ژنێک و ئۆبێکتێک بۆ سێکس‬ ‫بە مانا سکۆپۆفیلییەکەی بەڵکو وەک‬ ‫سوبێکتێک کە تەواوی ڕووداوەکــان لە‬ ‫دەوری ئەو دەخولێنەوە و دەهاژێن‪.‬‬ ‫لەم الیشەوە فەرهاد وەک ئۆبێکتێکی‬ ‫پاسیڤ‪ ،‬الواز‪ ،‬بێ‌بڕیار و دنەدروای چێژ‬ ‫و ئارەزووەکانی شیرین دەردەکەوێت‪،‬‬ ‫واتـــە ئـــەوە فــەرهــادە کــە هەڵگری‬ ‫ماناکانە بــێــئــەوەی خــۆی بتوانێت‬ ‫هیچ ڕووداوێــک یان ئاکتێک بکات تا‬ ‫ببێتەوە بە خوڵقینەری مانا‪ .‬ئەوەی‬ ‫کە دەیکات ملکەچبوون یان هەڵهاتنە‬ ‫لــە ڕووداوەکــــــان‪ .‬ژن لــەم فیلمەدا‬ ‫بەپێچەوانەی ئــەوەی کە لە واقیع و‬ ‫سیمبولیکدا هەیە خاوەن بڕیاڕن‪ ،‬کارا‬ ‫و ئاکتیڤن‪ .‬ئەوەی جێی سەرنجە دایکی‬ ‫شیرین لە باوکی زیاتر خاوەن فالوسە‪،‬‬ ‫ئەوە دایکەکەیە کە نۆرم و سیستمە‬ ‫پاتریارکیەکە دەپارێزێت‪ .‬دیسان باوک‬ ‫وەک فیگەرێکی پیاو پاسیڤ‪ ،‬الواز بێ‬ ‫کارەکتەرە‪ .‬وەکچۆن براکەی شیرینیش‬ ‫نێرێکە بی فالوس و زیاتر جەوهەر و‬ ‫سیمای خوشکێکی هەیە‪.‬‬ ‫هەژمون و نیگای ژن لەم فیلمەدا بە‬ ‫تەنها هەر لە کۆنێکستە کورديیەکەدا‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو ئەم نیگایە درێژدەبێتەوە‬ ‫تا پاریس‪ ،‬تا لەوێیش ژنێكی فەڕەنسی‬ ‫(هــاوڕێ کچەکەی براکەی شیرین)‪،‬‬ ‫دەبێتەوە بە نیگایەکی تری فێمینە کە‬ ‫ئه‌کتیڤانە چاودێريی دۆخەکە دەکات‬ ‫بە ڕادەیەک چاالک و خاوەن ئیرادەیە‬ ‫کە دێتەوە کوردستان‪ ،‬لەوێیش لە‬ ‫شاییەکەدا وەک فریادڕەسێک‪ ،‬بە زمانی‬ ‫فەڕەنسی کە هیچکام لە ئامادەبووەکان‬ ‫لێى‌تێناگەن‪ ،‬باس لە ژن و ئازادیي ژن‬ ‫و بژاردەکانی بۆ ئازادی دەکات‪ ،‬وەک‬

‫ئەوەی دەر‌هێنەر بیەوێت پێمان بڵێت‬ ‫ئازادی و ئارەزوو لە دەرەوەی خۆمانن‬ ‫و دەبێت لەوانەوە بۆمان هاوردەبکرێت‪.‬‬ ‫بە ڕای مــن‪ ،‬ئــەوەی کە زۆر جێی‬ ‫سەرنجە ئەوەیە کە پیاو لەم فیلمەدا چ‬ ‫وەک دەر‌هێنەر چ وەک ئەکتەر و چ وەک‬ ‫زوومــی کامێرایش‪ ،‬نیگا و فیگەرێکی‬ ‫پاسیڤ و نەکردەیە‪ ،‬نەک لە بەرئەوەی‬ ‫کە پیاو لە واقیع و سیمبولیکدا بەو‬ ‫شێوەیەیە‪ ،‬بەڵکو ئەم فیلمە ئیشی‬ ‫لەسەر فۆبیا و تۆقێنی پیاوە لەچێژ و‬ ‫ئارەزوو (سێکسوالیته‌)ی ژنە‪ .‬چونکە‬ ‫پیاو دەزانێت بۆ ئەوەی جەستەی خۆی‬ ‫و زوومی کامێراکەی ئازاد دەربکەوێت‬ ‫ئەوا پێشوەخت دەبێت جەستەی ژن‬ ‫لە کۆتوپێوەندی ئەو شتە ئازادبکات‬ ‫کە پێى‌دەڵێن شەرەف‪ .‬با ئەوەشمان‬ ‫بیرنەچێت کە ئەم پاسیڤییەی پیاو لە‬ ‫سەر شاشه‌ مانای ئەوە نییە کە پیاو‬ ‫کەڵکەلە و نیگا سکۆپۆفیللیەی نییە بۆ‬ ‫ژن‪ ،‬چونکە پێشتر لە چەندین نوسیندا‬ ‫باسم لە شاعیر(پیاو)ی کورد کردووە‬ ‫کە چەند دەستکراوە و دەمڕووتە لە‬ ‫ڕووتــکــردنــەوەی ژن‪ ،‬دەستبردن بۆ‬ ‫هەموو پنتە سێکسوالییەکانی‪ .‬بەالم‬ ‫گرفتەکە ئەوەیە کە سینەما هونەری‬ ‫وێنە و ئاکتکردنە نەک بە تەنها وشە!‬ ‫هەر بۆ ڕاگرتنی پێگەو ستاتوسی خۆی‬ ‫وەک جەستەیەکی یەزدانيی پیرۆزکراو‬ ‫ئامادە نییە خۆی ڕووتکاتەوە لە بەردەم‬ ‫زومی کامێرا وەک مەرجێکی پێشوەخت‬ ‫بۆ ڕووتکردنەوەی جەستەی ژن‪.‬‬ ‫لەکۆتايیشدا‪ ،‬بۆ ئــەوەی ڕۆڵەکان‬ ‫بچنەوە شوێنی خــۆیــان‪ ،‬پیاوەکان‬ ‫فالوسی خــۆیــان وەرگــرنــەوە کــە بە‬ ‫قـــەرز لــە فیلمەکەدا دابـــوویـــان بە‬ ‫ژنــەکــان‪ ،‬دەرهێنەر مــەرگ وەک دوا‬ ‫ئەڵتەرناتیڤ بــۆ پــاڵــەوانــە کچەکە‬ ‫هەڵدەبژێرێت‪ .‬گــەڕانــەوە بۆ مەرگ‬ ‫وەک تاکە ئەڵتەرناتیڤێک‪ ،‬مەرگ وەک‬ ‫ترۆپکی ئیرۆتیکا بە مانا باتاییەکەی‪:‬‬ ‫مەرگ وەک دوا ئەڵتەرناتیڤی شیاو بۆ‬ ‫دەربازبوون لەو دۆخی بەئۆبيکتبوونەی‬ ‫کە پیاو و نۆرمەکانی پیاو وەک تاقە‬ ‫چانسێک بۆ ژنیان هيشتۆتەوە‪ .‬واتە‬ ‫تەنها لــەو کــاتــەدا ژن دەبێتەوە بە‬ ‫سوبێکتێکی سەربەخۆ و خاوەن بڕیار و‬ ‫بژاردەی تایبەت بە خۆی‪ ،‬کە یان ئەوەتا‬ ‫دەبێت خۆی بکوژێت یا دەبێت خۆی‬ ‫فیدابکات و شەهیدبێت! ڕوونتر بڵێین‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنی مەرگ خۆی سه‌مپتۆم و‬ ‫نیشانه‌ی سنوره‌كانی ئەو سیستمە‬ ‫پاتریاركیيه‌یە وەک تاکە پلەوپایەی‬ ‫بەهادار و مانابەخشی شایستە بە ژن‪‌.‬‬ ‫ژن کە نه‌یتوانی ملكه‌چی نــۆرم و‬ ‫كۆده‌ مێینه‌ییەکانی خۆی بێت‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ده‌بێت مەرگ هه‌ڵبژێرێت و بمرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪M u lv e y , L . , « A‬‬ ‫‪ -1‬‬

‫‪f t e rt h o u g h t s o n ‹ V i‬‬ ‫‪s u al P l e a s u re a n d N‬‬ ‫‪‹ a r r a t i ve C i n e m a‬‬ ‫‪i n s p ir e d b y ‹ D u e l‬‬ ‫‪i n t h e S u n ‹ « , i n Fr a‬‬ ‫‪me work - a f i lm j o u r n‬‬ ‫‪a l, L o n d o n ,S u m m e‬‬ ‫‪r1981‬‬

‫‪ -2‬‬ ‫‪h t t p s : / /‬‬ ‫‪www.youtube.com/‬‬ ‫‪watch?v=5Ch5ZC‬‬‫‪Gi0PQ&list=PLUce3U‬‬‫_‪30I0ckzSa0B8wu_V-N‬‬ ‫‪ToFwmxJ7‬‬

‫ژمارە (‪ )358‬سێشەممە ‪2017/9/26‬‬

‫‪4‬‬

‫ه له‌دیدو‬ ‫سوننه‌ت و فه‌رموود ‌‬ ‫ئه‌ندێشه‌ی ناسری سوبـحانییەوە‬

‫خودا و‬ ‫دین‬ ‫عەلی عەبدولصەمەد فەتحی‬

‫عه‌بدوڵاڵ مه‌ال ئه‌حمه‌د ئه‌حمه‌دئاوایی*‬

‫(‪)٢-2‬‬

‫قسه‌ی ناسری سوبحانی له‌سه‌ر ڕێسای‬ ‫(الص َحا َبه‌ُ ُكلُّ ُه ْم ُعُ��دو ٌل‪ :‬هاوه‌اڵن هه‌موویان‬ ‫َّ‬ ‫سه‌رڕاست و دادپه‌روه‌رن)‪:‬‬ ‫ئه‌م بابه‌ته‌یش له‌په‌ڕتووكه‌كانی كه‌له‌پوری‬ ‫ئیسالمیدا زۆر وروژێنـراوه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌ك‬ ‫كه‌دڵنیایی بــدات بــه‌ده‌روونــی تــوێــژه‌ران‬ ‫چــاره‌سـه‌رنـه‌كــراوه‌‪ ،‬چونكه‌ تێبینی ئه‌وه‌‬ ‫ده‌كرێت كه‌ – سۆز و جاروبار ده‌مارگیـری‬ ‫لـه‌بــیـــــروڕادا‪ -‬كاریگه‌ری هـه‌بــووه‌ له‌سه‌ر‬ ‫بابه‌ته‌كه‌ و به‌م هۆیه‌وه‌ ڕه‌نگێكی دیاریكراوی‬ ‫پێ‌ نه‌به‌خشراوه‌‪ ،‬جا ئــه‌وه‌ی كه‌باڵوه‌ و‬ ‫بیـروڕاكان له‌سه‌ری گیـرساونه‌ته‌وه‌ سه‌باره‌ت‬ ‫بـه‌وه‌ی ده‌ربــاره‌ی هـــاوه‌اڵن(ڕ‪.‬خ) گوتراوه‌‬ ‫كه‌ (هه‌موویان سه‌رڕاست و دادپه‌روه‌رن)‪،‬‬ ‫له‌سه‌رده‌مێكی زۆر دێرینه‌وه‌ پێشه‌وا مالیك‬ ‫ئه‌مه‌ی فـه‌رمــووه‌‪ ،‬و پاشان له‌سه‌رده‌می‬ ‫(ئیبـن صه‌اڵحی شــاره‌زووری)یـه‌وه‌‪ ،‬زیاتر‬ ‫باڵوبوویه‌وه‌‪ ،‬و هه‌روه‌ها (پێشه‌وا ئیبـن‬ ‫حه‌جه‌ری عه‌سقه‌النی)یش‪ ،‬دركاندویه‌تی‪ ،‬و‬ ‫الب) و (ئیمامی حه‌ره‌مه‌ین) و‬ ‫(ئیبـن َع ْب ُد َ ّ‬ ‫(پێشه‌وا سه‌خاوی) و چه‌ندینی تریش هه‌مان‬ ‫قسه‌یان كردووه‌‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ش ڕای جه‌ماوه‌ری‬ ‫زانایان له‌سه‌ر ئه‌م تێكسته‌ گیـرساوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫كه‌ له‌بنه‌ڕه‌تدا (هاوه‌اڵن هه‌موویان سه‌رڕاست‬ ‫و دادپه‌روه‌رن)‪ ،‬و پرسیاریان له‌سه‌ر نییه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ وه‌ك ئاشكرایه‌ خودای په‌روه‌ردگار‬ ‫بـه‌سـه‌رڕاســت و دادپــــه‌روه‌ری دانـــاوون و‬ ‫ستایشی كردوون‪ ،‬جا هه‌ر له‌به‌رئه‌مه‌یشه‌ كه‌‬ ‫قسه‌‌وباسیان له‌سه‌ر پێچراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬و ناكه‌ونه‌‬ ‫ژێر هیچ برینداركردن و هه‌ڵسه‌نگاندنێكه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم هه‌ندێ‌ كه‌س ڕایان وایه‌ كه‌ ئه‌وانیش‬ ‫هه‌روه‌ك ئه‌و كه‌سانه‌ وان كه‌ له‌دوای خۆیانه‌وه‌‬ ‫هاتوون‪ ،‬و ده‌كرێت به‌دواداچوونیان له‌سه‌ر‬ ‫بكرێت و پشكنیـن بۆ بارودۆخیان ئه‌نـجام‬ ‫بدرێت‪ ،‬و لـه‌م بــاره‌ی ـه‌وه‌ گوتویانه‌‪ :‬ئه‌و‬ ‫ده‌قانه‌ی سه‌باره‌ت به‌ستایشی ئه‌وان و به‌‬ ‫دادپه‌روه‌ردانانیان هاتوون‪ ،‬ئه‌مه‌ (پارێزراوی‬ ‫و دوورل ـه‌ه ـه‌ڵ ـه‌یــی بـــوون ‪ -‬عیصمه‌ت)‬ ‫ـــی‪ ،‬ئـــه‌وان لــه‌ســه‌رده‌مــی داهــاتــووتــردا‬ ‫ناچه‌سپێنێت‪ ،‬و داننان به‌ (سه‌رڕاستی و‬ ‫دادپه‌روه‌ری – عادل)بوونیشیاندا‪ ،‬ئه‌وانه‌یان‬ ‫ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ ناسراو بوون‪ ،‬بۆیه‌ ئه‌وانه‌یان‬ ‫كه‌ناسراو نیـن وه‌ك خه‌ڵكی تر وان هه‌یانه‌‬ ‫كه‌عادله‌ و هه‌یانه‌ وانییه‌‪ ،‬و ئه‌م قسه‌یه‌ش‬ ‫بۆپێگه‌یهاوه‌اڵن (ڕ‪.‬خ) ناشێت‪،‬و چاره‌سه‌ری‬ ‫ئـه‌م بابه‌ته‌یش پێویستی به‌ شێوازێكی‬ ‫تایبه‌ت هه‌یه‌ كه‌ به‌پله‌ی یه‌كه‌م پشت به‌‬ ‫به‌ڵگه‌گه‌لی قورئانیببه‌ستێت‪.‬‬ ‫هه‌ربۆیه‌ش شێوازی ناسری سوبـحانی‬ ‫لـه‌تــوێــژیــنـه‌وه‌ی ئــه‌م بــاب ـه‌ت ـه‌دا جــیــاوازه‌‬ ‫له‌وه‌ی كه‌گواستمانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و له‌ڕوانگه‌یه‌كی‬ ‫قورئانییه‌وه‌ و دوور له‌ده‌مارگیـری و‬

‫سته‌مكردن له‌بابه‌ته‌كه‌ و زیــــاده‌ڕه‌وی‬ ‫چـــاره‌ســـه‌ری ئــه‌م بــاب ـه‌ت ـه‌ی كــــردووه‌ و‬ ‫بردوویه‌تییه‌وه‌ سه‌ر بناغه‌‪ ،‬و له‌م باره‌یه‌وه‌‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬سه‌باره‌ت به‌و قسه‌یه‌ی زانایان كه‬ ‫‌ده‌ڵــێــن‪(:‬هــاوه‌اڵن هه‌موویان سه‌رڕاست و‬ ‫دادپـــه‌روه‌رن)‪ ،‬ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست پێی ئه‌وه‌‬ ‫بێت كـه‌ هـه‌مــوو ئـه‌وانـه‌یــان كــه‌بــڕواداری‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ن عادلن‪ ،‬ئه‌مه‌ قسه‌یه‌كی ڕاسته‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ بێگومان هه‌موو بڕوادارێك سه‌رڕاست‬ ‫و دادپــــه‌روه‌ر – عــادلـه‌‪ ،‬و دادپـــه‌روه‌ری‬ ‫ڕه‌وشته‌ و ئاینیتش به‌ بێ‌ ڕه‌وشت نایكرێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌مه‌ ئه‌و ئه‌ركه‌مان له‌سه‌ر النابات‬ ‫كه‌ به‌گوێره‌ی توانا ب ـه‌دواداچــوون بكه‌ین‬ ‫له‌جیاكردنه‌وه‌ی ئـه‌وانـه‌یــان ك ـه‌بــڕواداری‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ بوون له‌وانی تریان‪ ،‬و به‌ڵكو‬ ‫ئه‌م به‌دواداچوونه‌ پێویسته‌ ئه‌نـجامبدرێت‪،‬‬ ‫و ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له‌و قسه‌یه‌ ئه‌وه‌ بێت كه‌‬ ‫ئه‌وانه‌ی كه‌ به‌ڕووكه‌ش بڕوادارن هه‌موویان‬ ‫عادلن‪ ،‬ئه‌مه‌یان قسه‌یه‌كی بێ‌ به‌ڵگه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكو دژبه‌ره‌ له‌گه‌ڵ چه‌ندین ئایه‌تی قورئانی‬ ‫پیـرۆزدا‪ ،‬و پێچه‌وانه‌ی واقعیشه‌‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫زۆر پێویسته‌ به‌دواداچوون ئه‌نـجامبدرێت‬ ‫له‌پێناوی جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌وانه‌یان كه‌بڕواداری‬ ‫ڕاسته‌قینه‌ بوون له‌وانه‌ی تر كه‌ به‌زاره‌كی‬ ‫بڕوایان هێناوه‌ و له‌دڵدا بڕوادار نه‌بوون‪ ،‬و‬ ‫پاشان ده‌ستده‌كات به‌هێنانی ئایه‌ته‌كانی‬ ‫قورئانی پیـرۆز بۆ پشتیوانیكردن له‌ڕاكه‌ی‬ ‫خۆی‪ ،‬و ده‌ڵێت‪ :‬جا ئه‌گه‌ر ویستمان ئه‌م‬ ‫پرسه‌ له‌سه‌ر بناغه‌یه‌ك دروستبكه‌ین كه‌‬ ‫هیچ جۆره‌ هه‌ژێنه‌رێك كاریگه‌ری له‌سه‌ر‬ ‫دروستنه‌كات و نه‌یله‌رێنێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا پێویسته‌‬ ‫له‌سه‌رمان كه‌ بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ الی قورئانی‬ ‫پیـرۆز‪ ،‬چونكه‌ له‌قورئانی پیـرۆزدا ئه‌وه‌ی‬ ‫ڕۆشنكردۆته‌وه‌ كه‌خودا ڕازی بووه‌ له‌چینه‌‬ ‫یه‌كه‌مینه‌كانی كۆچبه‌ر و پشتیوانه‌كان و‬ ‫له‌وانه‌ی دوای ئه‌وانیش كه‌ له‌سه‌ر ڕێبازی‬ ‫چاكه‌كاریی چینی یه‌كه‌م به‌رده‌وامبوون‪ ،‬و‬ ‫هه‌روه‌ها ئه‌وه‌یشی ڕۆشنكردۆته‌وه‌ كه‌خودا‬ ‫الرضوان)‪ ،‬و‬ ‫ڕازی بووه‌ له‌گروپی َ‬ ‫(بیْ َع�ه‌ُ ِّ‬ ‫هه‌روه‌ها ته‌وبه‌ی قه‌بوڵكردووه‌ له‌و كۆچبه‌ر‬ ‫و پشتیوانانه‌ی ك ‌ه له‌شه‌ڕی (ته‌بوك)دا‪،‬‬ ‫و له‌و ته‌نگانه‌یه‌دا شوێن پێغه‌مبه‌ركه‌وتن‪،‬‬ ‫ته‌وبه‌یش واتــه‌ پاكبوونه‌وه‌ ل ـه‌تــاوان‪ ،‬و‬ ‫ه ـه‌روه‌هــا ئه‌وه‌یشی ڕۆشــنــكــردۆتـه‌وه‌ كه‌‬ ‫خودا به‌ڵێنی زۆرباشی داوه‌ ‪-‬كه‌به‌هه‌شته‌‪-‬‬ ‫به‌وانه‌ی كه‌ پێش فه‌تـحی مه‌ككه‌ له‌ڕێی‬ ‫خوادا سامانیان به‌خشیوه‌ و جه‌نگیشیان‬ ‫هه‌ر له‌وپێناوه‌دا كردووه‌‪ ،‬و –به‌ڵێنی باش‬ ‫– مانای ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌وانه‌ عادلن بۆیه‬ ‫‌به‌ڵێنی باشی به‌هه‌شتی پێداون‪ ،‬و هه‌روه‌ها‬ ‫ئه‌م به‌ڵێنه‌ باشه‌یشی داوه‌ به‌وانه‌یش كه‌‬ ‫له‌دوایفه‌تـحی مه‌ككه‌یش هه‌ر له‌ڕێی خوادا‬ ‫سامانیان به‌خشیوه‌ و جه‌نگیشیان هه‌ر له‌و‬ ‫پێناوه‌دا كردووه‌‪.‬‬ ‫جــا لــه‌بــه‌ر چــاره‌ســه‌ركــردنــی گرفتی‬ ‫ئه‌سته‌مبوونی جیاكردنه‌وه‌ی ئـه‌م چیـن‬ ‫و گروپانه‌ی هـــاوه‌اڵن(ڕ‪.‬خ)‪ ،‬و سه‌ختیی‬ ‫دیاریكردنیان‪ ،‬مامۆستا ناسر ڕێسایه‌كی‬

‫دانــاوه‌ و ده‌ڵێت‪ :‬ڕاسته‌ له‌وانه‌یه‌ قورس‬ ‫بێت یاخود ئه‌سته‌م بێت جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫كه‌سه‌ی كه‌له‌ڕێی خوادا سامانی به‌خشیوه‌‬ ‫و جه‌نگی كردووه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌‬ ‫له‌ڕێی غه‌یری خوادا سامانی به‌خشیوه‌ و‬ ‫جه‌نگی كردووه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها قورس‌ و ئه‌سته‌مه‌‬ ‫جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی كه‌ ته‌نها له‌به‌ر خاتری‬ ‫خوا بوونه‌ته‌ كۆچبه‌ر یاخود پشتیوان‪ ،‬و‬ ‫ئه‌وانه‌ی كه‌له‌و ڕۆژی ته‌نگانه‌یه‌دا شوێنی‬ ‫پێغه‌مبه‌ر(د‪.‬خ) كه‌وتن‪ ،‬له‌وانه‌ی كه‌ بوونه‌ته‌‬ ‫كۆچبه‌ر و پشتیوان له‌به‌ر سامانی دونیا‬ ‫یاخود ژن ماره‌كردنێك! به‌اڵم جیاكردنه‌وه‌ی‬ ‫چینه‌ یه‌كه‌مینه‌كانی كۆچبه‌ر و پشتیوانه‌كان‬ ‫و جــیــاكــردن ـه‌وه‌ی ئــه‌وانــه‌ی ك ـه‌ ل ـه‌ بنی‬ ‫دره‌خته‌كه‌دا په‌یـمانیاندا به‌پێغه‌مبه‌ر(د‪.‬خ)‬ ‫الرضوان) ‪ -‬چ هه‌موویان‬ ‫واته‌گروپی َ‬ ‫(بیْ َعه‌ُ ِّ‬ ‫بێت یان هه‌ندێكیان‪ -‬ئه‌مه‌یان كارێكی ئاسانه‌‬ ‫و زۆرسه‌خت نییه‌‪ ،‬ئه‌وانه‌ هه‌روه‌كو خودی‬ ‫خۆیان ده‌یانناسینه‌وه‌ و ده‌زانیـن كێ‌ بوون؟‬ ‫چونكه‌ ئـه‌وه‌ موته‌واته‌ره‌ و باسكراوه‌‪ ،‬و‬ ‫بۆ ئه‌وانی تریش ته‌ماشای ژیاننامه‌یان‬ ‫ده‌كه‌ین كه‌ خوا لێیان ڕازی بووه‪ ‌،‬چونكه‌‬ ‫ئ ـه‌و ژیانه‌یان ه ـه‌بــووه‌‪ ،‬جا كه‌ته‌ماشای‬ ‫ژیاننامه‌ی ئه‌وانی تریشیان ده‌كه‌ین هه‌ركام‬ ‫له‌وانی تریش بیۆگرافیا و ژیاننامه‌كه‌ی وه‌كو‬ ‫ژیاننامه‌ی چینه‌ یه‌كه‌مینه‌كان بوو‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫پاشكۆیان ده‌كه‌ین پێیانه‌وه‌ و ده‌ڵێیـن عادلن‬ ‫و صه‌حابه‌ن‪ ،‬و هه‌ركامیشیان له‌باره‌یه‌وه‌‬ ‫شتێك گێڕدرابوویه‌وه‌ به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌و‬ ‫حاڵه‌تی (ژیانی خوالێ‌ ڕازی بوونه‌وه‌ بوو)‬ ‫ئیتـر وازی لێ‌ ده‌هێنیـن‪ ،‬و ئه‌مه‌ وه‌ك‬ ‫ئه‌گه‌ر دانانێكه‌ بۆ شێوه‌ی وه‌رگرتنی ئاینی‬ ‫پ ـه‌روه‌ردگــار‪ ،‬ن ـه‌وه‌ك حوكمدان به‌سه‌ریدا‬ ‫به‌وه‌ی كه‌ له‌گروپی چاكان نییه‌!‬ ‫به‌م شێوازه‌ مامۆستا ناسری سوبـحانی‬ ‫«ڕه‌حـمه‌تی خــوای لێ‌ بێت»هۆشداری‬ ‫داوه‌ بــۆ ڕاستییه‌ك كه‌قورئانی پیـرۆز‬ ‫وروژانــدوی ـه‌تــی‪ ،‬سـه‌بــاره‌ت به‌پۆلێنكردنی‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی هـــاوه‌اڵن‪ ،‬كه‌ئاماژه‌ی زۆر‬ ‫ڕاشكاوانه‌ له‌زۆر ئایه‌تداهه‌ن‪ ،‬كه‌چینه‌كانی‬ ‫هاوه‌اڵن‪‬پۆلێنده‌كه‌ن‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یدا‬ ‫كه‌ چینی واهه‌بووه‌ له‌چاو چینێكی تردا‬ ‫خاوه‌ن پایه‌تر بووه‌‪ ،‬و بۆ دڵنیابوونه‌وه‌ له‌م‬ ‫بابه‌ته‌ پێویسته‌ ته‌ماشای په‌ڕتووكه‌كانی‬ ‫ته‌فسیـر بكرێت – له‌ئایه‌ته‌كانی سوره‌تی‬ ‫ته‌وبه‌دا‪ -‬كه‌ نۆ توێژ و چینی باسكردووه‌ و‬ ‫تایبه‌تـمه‌ندی و دۆخ و خه‌سڵه‌ته‌كانی هه‌موو‬ ‫چینێكیشی دركاندووه‌‪ ،‬كه ‌ئه‌م دركاندنه‌‬ ‫چه‌سپێنه‌ری ئه‌و ڕاستییه‌یه‌ كه‌ جیاوازی‬ ‫له‌نێوان پله‌وپایه‌ی ئه‌و چینانه‌دا هه‌بووه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫له‌م ڕوانگه‌یه‌وه‌ قورئانی پیـرۆز بوونی ئه‌و‬ ‫جیاوازیی پله‌وپایه‌یه‌ی به‌ڕه‌هایی له‌نێوان ئه‌و‬ ‫چینانه‌دا خستۆته‌ڕوو‪.‬‬ ‫هـه‌روه‌هــا گوتراویشه‌ زۆریــنـه‌ی ئـه‌وه‌ی‬ ‫كه‌قورئانی پیـرۆز ئاماژه‌ی پێكردووه‌ –‬ ‫به‌تایبه‌تی له‌سوره‌تی ته‌وبه‌دا‪ -‬له‌حاڵه‌ته‌كانی‬ ‫الوازی كه‌ كه‌م‌وكورتی له‌ئاستی عه‌داله‌تی‬ ‫ئه‌وانه‌دا به‌دیده‌هێنێت كه‌ئاماژه‌ی پێداون‪،‬‬

‫ب ـه‌اڵم ئه‌مه‌ مه‌به‌ست پێی دووڕووه‌كــان ـه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ئه‌وان بوون له‌بابه‌تی ده‌ستكه‌وت‬ ‫و خێره‌كاندا توانـجیان له‌پێغه‌مبه‌ر(د‪.‬خ)‬ ‫ده‌گــرت‪ ،‬و ئه‌گه‌ر به‌شی نه‌دانایه‌ تووڕه‌‬ ‫ده‌بــــوون‪ ،‬ه ـه‌روه‌هــاتــوانـــــجــیــان ده‌گــرت‬ ‫له‌خۆبه‌خشه‌ بڕواداره‌كان‪ ،‬و خۆیان شه‌یدای‬ ‫ده‌ستكه‌وتێكی نزیك و سه‌فه‌رێكی ئاسان‬ ‫بوون‪ ،‬ئه‌مانه‌ ئوانه‌یان بوون كه‌ له‌دڵه‌وه‌‬ ‫له‌ئیسالمه‌تی به‌گومان و دوودڵ بــوون و‬ ‫كاروباره‌كانیانله‌پێغه‌مبه‌ر(د‪.‬خ) ده‌شێواند‬ ‫و به‌ته‌مبه‌ڵییه‌وه‌ نوێژییان ده‌كـــرد و‬ ‫به‌نابه‌دڵی خێریان ده‌كــرد و جاروباریش‬ ‫ل ـه‌گ ـه‌ڵ دواكـــه‌وتـــووان له‌پشتی بــه‌ره‌ی‬ ‫جه‌نگه‌وه‌ ده‌مانه‌وه‌ و نه‌ده‌چوون بۆ جیهاد‪،‬‬ ‫بۆیه‌ په‌روه‌ردگار ئیتـر ده‌رچوونی ئه‌وانی‬ ‫پێ‌ ناخۆش بــوو‪ ،‬و خــاوه‌ن ده‌ســه‌اڵت و‬ ‫سه‌رمایه‌داره‌كانیان له‌هه‌وڵی نانه‌وه‌ی‬ ‫ئــاژاوه‌دا بوون و چاوه‌ڕوانیان ده‌كرد شتی‬ ‫زۆر خراپ به‌سه‌ر بڕواداراندا بێت‪.‬‬ ‫بێگومان هـه‌ر خــودی قورئانی پیـرۆز‬ ‫به‌ڕاشكاوی ئه‌وه‌ی دركاندووه‌ كه‌ ئه‌و هاوه‌ڵه‬ ‫‌بڕوادارانه‌ی دانیشتوون و نه‌چوون بۆ جیهاد‬ ‫و – ساغ و بێ‌ پاساو بوون – یه‌كسان نیـن‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌یان كه‌ له‌پێناوی خوای گه‌وره‌دا‬ ‫جه‌نگ‌وجیهادیان كــردووه‌‪ ،‬و خــودا پله‌ی‬ ‫ئه‌مانی له‌ڕێز و شكۆدا داوه‌ به‌سه‌ر ئه‌وانی‬ ‫تریاندا‪ ،‬هه‌رچه‌نده‌ خودا به‌ڵێنی چاكه‌ی بۆ‬ ‫هه‌موویان بڕیار له‌سه‌ر داوه‌‪ ،‬وه‌ك له‌ئایه‌تی‬ ‫(‪)95‬ـــی‪ ،‬سوره‌تی نیسائدا فه‌رموویه‌تی‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها به‌ڕاشكاوی ئه‌وه‌ی دركاندووه‌ كه‌‬ ‫ئه‌و كه‌سه‌ی پێش فه‌تـحی شاری مه‌ككه‌‬ ‫به‌خشنده‌ و جه‌نگاوه‌ر بــووه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫كه‌سه‌ی كه‌ له‌و هاوه‌اڵنه‌ دواكه‌وتووه‌ و ئه‌و‬ ‫كاته‌ ئه‌م دوو چاكه‌یه‌ی نه‌كردووه‌‪ ،‬یه‌كسان‬ ‫نیـن‪ ،‬و ئه‌و كۆمه‌ڵه‌ی یه‌كه‌م پله‌یان به‌رزتره‌‬ ‫له‌به‌خشنده‌ و جه‌نگاوه‌رانی پله‌ی دووه‌م‬ ‫و دوایفه‌تـحی شاری مه‌ككه‌!وه‌ك له‌ئایه‌تی‬ ‫(‪)10‬ـــی‪ ،‬سوره‌تی حه‌دیددا ئه‌م باسه‌ی‬ ‫كردووه‌‪.‬‬

‫ژێده‌ره‌كان‪:‬‬ ‫(‪‌ .)1‬العالمه ناسر سبحانی و جهوده‬ ‫العلمية و االصماحية‪،1990-1951 ،‬د‪ .‬عومه‌ر‬ ‫عه‌بدولعه‌زیز‪.‬‬ ‫‪ .)2‬رسلة في علوم الحديث‪ ،‬ناسری‬ ‫سوبـحانی‪.‬‬ ‫(‪ .)3‬صه‌حیحی بوخاری‪.‬‬ ‫(‪ .)4‬صه‌حیحی موسلیم‪.‬‬ ‫(‪.)5‬عــلــوم الحديث‪ ،‬ئیبـن صه‌اڵحی‬ ‫شاره‌زووری‪.‬‬ ‫(‪‌)6‬االصابة في تميز الصحابة‪ ،‬ئیبـن‬ ‫حه‌جه‌ری عه‌سقه‌النی‪.‬‬ ‫‪.)7‬قواعد المحدثين‪ ،‬عه‌بدوڵاڵ عوسـمان‪.‬‬

‫خودا خودای هەموو مرۆڤەکانە بەبێ جیاوازیی‬ ‫ئاین و نەتەوەو ڕەگەزەوە‪ .‬خودا موڵکی هیچ ئاین‬ ‫و کەسێك نییە کە بەهەشت و دۆزەخی ئەو بەسەر‬ ‫خەڵکیدا ببەخشێتەوە‪ ،‬خودا لە ڕۆحی خۆی کردوە‬ ‫بە بەری مرۆڤد‪ ،‬بەبێ هیچ جیاوازییەك لەنێوان‬ ‫مرۆڤەکاندا‪ .‬هەر ئاینێك خودا تەنها بەخودای خۆی‬ ‫دەزانێت و شوێنکەوتوانی ئاینەکانی تر بەدەرچوو‬ ‫لە ڕەحمی خودا و بەدۆزەخی دەزانێت‪ ،‬خودا خۆی‬ ‫دەفەرموێت من ڕێزم لە مرۆڤ گرتووە‪ .‬دەبێت الی‬ ‫ئاینداران ئەو ڕاستییە ڕونبێت کە مارکس و سارتەر‬ ‫و نیچە ئەگەر لە دیدی ئەوانیشدا خۆشەویست‬ ‫نەبن‪ ،‬دواجار بەپێی وتەی خودا ئەوان لە الی خودا‬ ‫خاوەنی ڕێزن‪.‬‬ ‫ئایندارەکان گەرچی هەوڵی جوانکردنی خودا‬ ‫بدەن‪ ،‬بەاڵم دواجــار دەبێت ئەو ڕاستییە بزانن‪،‬‬ ‫کە هیچ کەسێك هێندەی ئاینداران وێنەی دین‬ ‫و خودایان نەشێواندوە‪ ،‬وەک بیرمەندی ئیسالمی‬ ‫عەلی شەریعەتی دەڵێت‪ .‬نوسەرێکی بێ باوەڕ پێی‬ ‫وتم ئێمە باوەڕمان بە خودا نییە‪ ،‬بێ ڕێزییش‬ ‫بەناوەکەیەوە ناکەین‪ .‬بەاڵم ئێوە خودا بەگەورە‬ ‫دەزانــن و کەچی لەسەر زەوی بەناوی ئــەوەوە‬ ‫قسەدەکەن و بڕیاردەدەن‪ ،‬پاداشت و سزادەدەن‪،‬‬ ‫ئێوە خوداتان تائاستی خۆتان بچوكکردۆتەوە‪.‬‬ ‫هەمیشە بۆ بێباوەڕەکان وەاڵمی قەناعەتپێکەرم‬ ‫پێ بووە‪ ،‬بۆ ئەمەشیان هەروابوو‪ ،‬پێم وت زۆر‬ ‫ڕاستدەکەیت‪ ،‬ئایندارەکان تەنها خۆیان بە شایستەی‬ ‫بەهەشت دەزانن و شوێنکەوتوانی ئاینەکانی تر بە‬ ‫دۆزەخــی دەزانــن‪ .‬له کاتێکدا لەسورەتی بەقرە‬ ‫ئایەتی ‪ ٢٥‬باسی مەرجەکانی چونە بەهەشت‬ ‫دەکــات‪ ،‬کە زۆرێــك لە مرۆڤەکان خاوەنی ئەم‬ ‫مەرجەن‪ .‬دەفەرموێت‪ :‬و بشر الذين امنوا و عملوا‬ ‫الصاحات ان لهم جنات تجري من تحتها االنهار‪ ،‬واته‬ ‫مژدە بدە بەوانەی باوەڕدارن و کاروکردەوەی باش‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئەوانە کەسانێکن شایستەی بەهەشتن‪ .‬بێ‬ ‫گومان باوەڕدار‪ ،‬تەنها شوێنکەوتەی دینێك بەتەنها‬ ‫ناگرێتەوە‪ ،‬بەڵکو سەرجەم شوێنکەوتوانی دینەکان‬ ‫خۆیان بە باوەڕدار دەزانن‪.‬‬ ‫مرۆڤ و دین هــەزاران ساڵە پێکەوە ئاشنان‪،‬‬ ‫جا ئەو دینە ئاسمانی یا نائاسمانی بێت‪ ،‬سەیرە‬ ‫دینەکان بانگەشەی ئاشتی و پێکەوەژیان دەکەن‪،‬‬ ‫کەچی هەر لەکۆنەوە تا ئێستاش زۆرترین شەڕو‬ ‫کوشتار لەنێوان شوێنکەوتوانی خودی دینەكاندا‬ ‫ڕوویانداوە‪ .‬هەموو دینەكان بانگەشەی خاوەندارێتی‬ ‫حەقیقەتی ڕەهاو تەواوی دین دەکەن‪ ،‬بە پێچەوانەوە‬ ‫دینەكانی تر بەسەر لێشێواو جەهەنەمی دادەنێن‪.‬‬ ‫ئایا دین بۆ مرۆڤ و ژیان و برایەتی هاتووە‪ ،‬یان‬ ‫بۆ ڕق و شەڕو مردن؟ لەم ڕۆدا نەک دینەكان‪،‬‬ ‫بەڵکو مەزهەب و گروپەكانی ناو خودی یەک دین‬ ‫یەکتری قبوڵناکەن‪ ،‬چ جای ئەوەی بگاتە یەکتر‬ ‫قبوڵکردنی دینەکان‪ .‬لەمەسیحیەتدا کاسۆلیک و‬ ‫پرۆتستانت‪ ،‬لەئیسالمدا شیعەو سوننە دژایەتی‬ ‫یەکترکردن و بەکافرزانین و جەهەنەمیکردنی یەکتر‪،‬‬ ‫ئایا بەڕاست ئەم دژایەتیکردن و بەجەهەنەمیکردنی‬ ‫یەکترە فەرمانی خودایە یا تێكەاڵوکردنی دینە‬ ‫لە الیەن چەند کەسێکەوە‪ .‬لەگەڵ بەرژەوەندییە‬ ‫سیاسی و تاکییەكانی ئەو کەس و هێزانەی خۆیان‬ ‫کردۆتە خاوەنی ئەم گوتارە دینییە بۆ بەرژەوەندیی‬ ‫خەلیفەو سوڵتانەکان؟ یاخود لێکدانەوەی هەڵەیەكی‬ ‫کۆن و کەسانێكە کە بۆ دینیان کردووە‪ .‬پەیامی‬ ‫دین پەیامی ئاشتی و پێکەوەژیانە‪ .‬بەپێچەوانەی‬ ‫مامەڵەی شوێنکەوتوانی دینەکانەوە‪ ،‬نەك شەڕو‬ ‫کوشتن و دوژمنایەتی‪.‬‬ ‫گەورەترین دین کە خاوەنی حەقیقەت و ڕاستیی‬ ‫ڕەهابێت‪ ،‬بریتییە لەو دینە مرۆڤبوون جێى بايەخى‬ ‫بێت‪ ،‬واتە خاوەنی ئەخالق و ویژدان و بەها بااڵکانی‬ ‫مرۆڤایەتی بێت‪ ،‬خاوەنی عەقڵ و فکر و زانست‬ ‫بێت‪ ،‬پشتی ستەم و زۆرداری نەگرێت‪ ،‬هەوڵی‬ ‫چەسپاندنی دادگەری و یەکسانیی بەیت‪ ،‬ئەمەیە‬ ‫دینی خاوەن حەقیقەتی ڕەها‪.‬‬