627

‫ماىف چارەى نەتەوەکان‬ ‫لە گوتارى ئیسالمگەراکاندا‪..‬‬ ‫کاردانەوەى ئەردۆگان لەسەر ئاکامەکاىن‬ ‫ریفراندۆمى کوردستان‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ژمارە (‪ )627‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫وادەی خۆتۆماركردن یەك رۆژی ماوە‬

‫هێشتا كەس خۆی بۆ پۆستی‬ ‫سەرۆكی هەرێم كاندید نەكردووە‬ ‫رەنگە كۆمسیۆن وادەی خۆتۆماركردن درێژبكاتەوە‬ ‫ئەندامێكی جڤاتی نیشتامنی‪ :‬گۆڕان دەیەوێت لەگەڵ چەند الیەنێك كاندیدی هاوبەشی بۆ سەرۆكی هەرێم هەبێت‬

‫بەهێزترین كارتی كورد بەرامبەر ئابڵوقەكانی عێراق‪،‬‬ ‫هێشتا هەر گفتوگۆیە‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫‪3‬‬

‫«‬

‫تەنها یەك رۆژ بۆ كۆتاییهاتنی وادەی‬ ‫ناوتۆماركردن بۆ پۆستی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم ماوە و تاكو ئێستاش هیچ كەسێك‬ ‫ناوی خۆی بۆ ئەو پۆستە لەكۆمسیۆنی‬ ‫بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردن‌و راپرسیی‬ ‫هەرێــم تۆمارنەكــردووە‪ .‬لەوبارەیەوە‪،‬‬ ‫كۆمسیۆن كۆبونەوەیەك بۆ دۆزینەوەی‬ ‫چارەســەرێك لەســەر ئــەو پرســە‬ ‫ئەنجامــدەدات‪ ،‬كــە ئەگــەری هەیــە‬ ‫وادەكــە درێژ بكاتەوە‪ .‬الی خۆشــیەوە‬ ‫ئەندامێكــی جڤاتی نیشــتمانیی گۆڕان‪،‬‬ ‫ئاشــكرایدەكات‪ ،‬كــە گــۆڕان لەگــەڵ‬ ‫هەندێ الیەندا لە گفتوگۆدایە بۆ ئەوەی‬ ‫كاندیدێكــی هاوبەشــیان بۆ ســەرۆكی‬ ‫هەرێم هەبێت‪.‬‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫لەوبارەیــەوە‪ ،‬وتەبێژی كۆمســیۆنی‬ ‫بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردن‌و راپرسیی‬ ‫هەرێمی كوردســتان‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬بڕیارە‬ ‫كۆمســیۆن كۆبونەوەیەك ئەنجامبدات‪،‬‬ ‫بەمەبەستی بڕیاردان لەسەر ئەوەی كە‬ ‫ئایــا وادەی ناو تۆماركردن بۆ پۆســتی‬ ‫سەرۆكی هەرێم درێژبكرێتەوە یاخود نا‪.‬‬ ‫شــیروان زراری‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫تاكوئێســتا هیــچ كەســێك خــۆی بۆ‬ ‫پۆســتی ســەرۆكی هەرێــم ناونــوس‬ ‫نەكردووە‪.‬‬ ‫هــاوكات‪ ،‬ئەندامێكــی جڤاتــی‬ ‫نیشــتیمانیی بزوتنــەوەی گــۆڕان‪ ،‬بۆ‬ ‫(چاودێــر)ی ئاشــكراكرد‪ ،‬لەئێســتادا‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕان لەگفتوگۆدایە لەگەڵ‬ ‫الیەنەكانــدا جگە لەپارتــی دیموكراتی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بۆئــەوەی كاندیدێكــی‬ ‫هاوبەشیان بۆ پۆســتی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێــم هەبێت‪ ،‬ئەگەریــش لەگەڵ ئەو‬ ‫الیەنانــە نەگەنــە ئەنجامێــك‪ ،‬ئــەوا‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان بەتەنهــا كاندیدی‬ ‫خۆی دەبێت‪.‬‬ ‫ئیسماعیل نامیق‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردســتان كاندیدی‬ ‫خــۆی بــۆ ئەو پۆســتە دەبێــت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەبەرامبەردا دەبێــت كاندیدێكی دیكە‬ ‫هەبێت‪ ،‬لەئێستاشــدا هەتا پێیانبكرێت‬ ‫هەوڵــدەدەن كاندیدێكــی هاوبەشــیان‬ ‫لەگەڵ الیەنەكانی دیكە هەبێت‪.‬‬

‫مەال بەختیار بۆ ئاژانسی (سپۆتنیك)ی روسی‪:‬‬

‫دەسەاڵتدارانی بەغداد دەزانن كە ئێمە گەلێكین بەرگری دەكەین‌‬

‫‪2‬‬

‫بەاڵم بەهیچ شێوەیەك دەستپێشخەر نابین بۆ قوڵكردنەوەی كێشەكان‬

‫‪5‬‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬

‫«‬

‫ریفراندۆم و ئاسایشی‬ ‫نەتەوەیی توركیا‬

‫ئایین لە نێوان توندوتیژی و‬ ‫ناتوندوتیژیدا‬ ‫‪4‬‬

‫بەرهەم كەڵهوڕی‬

‫ساڵڕۆژی جیهانیی‬ ‫مەوالنای ڕومی‬

‫«‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )627‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫مەال بەختیار بۆ ئاژانسی (سپۆتنیك)ی روسی‪:‬‬

‫دەسەاڵتدارانی بەغداد دەزانن كە ئێمە گەلێكین بەرگری‬ ‫دەكەین‌و بەرگەی گەمارۆی ئابووریش دەگرین‪ ،‬بەاڵم بەهیچ‬ ‫شێوەیەك دەستپێشخەر نابین بۆ قوڵكردنەوەی كێشەكان‬ ‫واڵتانی ناوچەكە ناتوانن دەستبەرداری هەرێمی كوردستان بنب‬ ‫دەوڵەتی سەربەخۆ و كۆنفیدڕاڵی‪ ،‬دوو ئەجێندان كە دەكرێ لەگەڵ بەغداد رێككەوتنی لەسەر بكەین‬ ‫عەقڵییەتی دروستكردنی بڕیار لە بەغداد‪ ،‬مەترسییە بۆ سەر دیموكراسی‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی‬ ‫كارگێــڕی مەكتەبــی سیاســیی‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬لــە چاوپێكەوتنێكیــدا‬ ‫لەگــەڵ ئاژانســی (ســپۆتنیك)‬ ‫ی روســی دوایــن پێشــهاتەكانی‬ ‫دوای ریفراندۆمــی كوردســتان‪،‬‬ ‫روندەكاتــەوە و پێشــیوایە لــە‬ ‫ئێســتادا بژاردەی ســەربەخۆیی‌و‬ ‫كۆنفیدراڵــی دو بژاردەن بۆ ئەوەی‬ ‫لەگــەڵ بەغــداد گفتوگۆی لەســەر‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬لــەو چاوپێكەوتنەكەدا كە‬ ‫رۆژی ‪ ،2017/10/29‬باڵوكرایــەوە‪،‬‬ ‫سەبارەت بەو ئابڵوقە و سزایانەی‬ ‫پارلەمانی عیــراق‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫ئێمــە بەرگــەی ئابڵوقــە دەگرین‪،‬‬ ‫ئەوانەی لە بەغــدادن باش دەزانن‬ ‫كە ئێمە گەلێكی بەرگریكارین‪.‬‬

‫كاردانەوەی واڵتان دوای ریفراندۆم‬

‫لێپرسراوی دەســتەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاســی یەكێیــی نیشــتمانی كوردســتان‪،‬‬ ‫جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئەگەر حكومەتی‬ ‫عیراقی جموجۆڵی ســەربازی دەستپێبكات‪،‬‬ ‫ئەوا بەرگریكردن بە مافێكی پیرۆزی خۆمان‬ ‫دەزانیــن‪ ،‬و جەخــت لەوەشــدەكاتەوە كــە‬ ‫هەڵوێستی هەندێك دەوڵەتانی وەك روسیاو‬ ‫كەنەداو ســوید ســەبارەت بــە ریفراندۆمی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان ‌و ئەنجامەكــەی‪،‬‬ ‫هاوپشتن‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬دەشــڵێت‪ :‬بەرپرسیارێتی‬ ‫هەمووان ئێســتا ئەوەیە كە چارەســەرێكی‬ ‫گونجــاو بدۆزرێتــەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگــەر بەغداد‬ ‫بڕیارەكانــی بەســەرماندا بســەپێنێت‪،‬‬ ‫ئــەوە بەرپرســیارێتییەكەمان بریتییــە لــە‬ ‫بەرگــری‪ .‬ئاماژە بــۆ ئەوەشــدەكات‪ ،‬ئێمە‬ ‫دەستپێشــخەری ناكەیــن تــا بارودۆخەكــە‬ ‫بارگرانتــر بێــت‪ ،‬بــەاڵم ئەگــەر بیانەوێــت‬ ‫(خوانەكــردە) لــەرووی ســەربازییەوە‬ ‫جموجــۆڵ دەســتپێبكەن‪ ،‬لەناوچە ناكۆكی‬ ‫لەسەرەكان بێت یاخود بێجگە لەو ناوچانە‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییــەوە بەرگری دەكەیــن‌و بەرگریش‬ ‫بەمافێكی پیرۆزی خۆمان دەزانین‪.‬‬ ‫لە بــارەی كاردانەوەی واڵتانیش لەســەر‬ ‫ریفراندۆمەكەی كوردســتان‪ ،‬ئەو ســەركردە‬ ‫كوردەش پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت كە وەك‬ ‫سااڵنی رابردوو مێژوو دوبارە نابێتەوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئێستا لەسەروەختی جیهانگیری (عەولەمە)‬ ‫دا دەژیــن‪ ،‬لە ماوەی ســێ رۆژی رابردووی‬ ‫دوای ریفراندۆم‪ ،‬روســیا پشــتیوانی لەمافی‬ ‫چارەنوســی كوردی راگەیاند‪ ،‬ئەمەش وەك‬ ‫بەڵگەیەكــە بۆ چارەســەری ئەو كێشــانەی‬ ‫لەگەڵ حكومەتی ناوەندیدا هەمانە‪.‬‬ ‫مــەال بەختیار ئاماژە بــۆ ئەوەش دەكات‬ ‫كە توركیا دەڵێت بژاردەی سەربازی یەكەم‬ ‫بژاردەی واڵتەكــەی نابێت‪ ،‬واڵتی چین‪-‬یش‬

‫پشــتیوانی گفتوگــۆو دانوســتان دەكات‪.‬‬ ‫دەشــڵێت‪ :‬گۆڕانكارییــەك لــە هەڵوێســتە‬ ‫نێودەوڵەتییەكاندا دروست بووە‪ ،‬ئەمەریكاو‬ ‫بریتانیــا دەڵێــن پەیوەندییەكانیــان لەگەڵ‬ ‫گەلــی كــورد دەپارێــزن‪ ،‬بۆیــە بێگومــان‬ ‫هەمــوو ئــەو هەڵوێســت‌و گۆڕانكارییانــە‪،‬‬ ‫لەبەرژەوەنــدی گەڕانەوەیــە بۆســەر مێزی‬ ‫گفتوگۆو دانوستان لەگەڵ بەغداد‪.‬‬

‫جەنگی دژی تیرۆر‬

‫مــەال بەختیــار‪ ،‬راشــیدەگەیەنێت كــە‬ ‫ئــەوان رێگــری ناكــەن لەمانــەوەی هێــزە‬ ‫عیراقییەكان‌و لەناویشیانا حەشدی شەعبی‬ ‫لــە دوزخورماتــوو و ســەعدییەو حەویجە‪،‬‬ ‫چونكــە ئــەو هێزانە ئەركێكی نیشــتمانیان‬ ‫لەســەر شــانە كە بریتییە لــە رزگاركردنی‬ ‫ناوچەكان لە تێرۆر‪.‬‬ ‫دەشــڵێت‪ :‬ئێمــە لەگــەڵ ئەوەدایــن كە‬ ‫حەویجــەو رەشــادو ناوچەكانــی دیكــەش‬ ‫بەزووترین كات لەدەست تێرۆر رزگاربكرێن‪،‬‬ ‫هــەر هێزێكیش بە عەقڵییەتی نیشــتمانی‌و‬ ‫پیشــەگەرانە بەشداری ئەو پرۆسەیە بكات‪،‬‬ ‫پشــتیوانی لێدەكەیــن‪ ،‬ئێمەلەگــەڵ پالنی‬ ‫هاوبەشی سەربازیداین‪ ،‬پەیوەستیش دەبین‬ ‫بــەو پالنە بــۆ رزگاركردنــی حەویجەو باقی‬

‫ناوچەكانی دیكە‪.‬‬ ‫مــەال بەختیار ئاماژە بــۆ ئەوەش دەكات‬ ‫كــە بەهەموو شــێوەیەك روداو و پێشــهاتە‬ ‫نەخــوازراوە تائیفییــەكان رەت دەكەینەوە‪.‬‬ ‫دەشــڵێت‪ :‬لەمیانــەی جەنگەكانــدا چەنــد‬ ‫روداوێكی سەیر‌و دوور لەئەخالقی سەربازی‬ ‫ئەنجامــدران‪ ،‬هەندێك تائیفییانە مامەڵەیان‬ ‫دەكــردن‪ ،‬ئێمــە ئــەوە رەت دەكەینــەوە‪..‬‬ ‫ئامــاژە بــۆ ئــەوەش دەكات كــە هەرێمــی‬ ‫كوردســتان رۆژانــە پێشــوازی لە ســەدان‬ ‫ئــاوارەو هەڵهاتــووی حەویجــە دەكات‌و‬ ‫پێشــمەرگەش مامەڵەیەكــی مرۆڤانــەی‬ ‫بەرزیان لەگەڵ دەكەن‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە هێزەكانــی حەشــدی‬ ‫شــەعبیش كە لەحەویجە‌و هەندێك ناوچەی‬ ‫دیكە كە ناوچەجێناكۆكەكان‌و مادەی ‪140‬ن‪،‬‬ ‫مــەال بەختیــار دەڵێت‪ :‬حەشــدی شــەعبی‬ ‫لــە دوزخورماتوو و ســەعدییەو شــەنگال‌و‬ ‫هەندێــك ناوچەی دیكە هەن‪ ،‬ئێمە بوونیان‬ ‫لەوناوچانــە رەت ناكەینــەوە‪ ،‬بــەاڵم داوای‬ ‫ئەوە دەكەن لەرووی سەربازییەوە دیسپلین‬ ‫بكرێن‪ ،‬دوای دیسپلینكردنی سەرجەم هێزە‬ ‫عیراقییەكانمان كردووە بە پێشمەرگەشەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەوان لە ئەركێكی نیشتمانیدان‪.‬‬

‫بەرژەوەندییە ئابورییەكان‬

‫ســەبارەت بــە ســامانی هەرێمــی‬ ‫كوردســتانیش لــە ســێكتەری نــەوت‌و‬ ‫گازی سروشــتی‪ ،‬مــەال بەختیــار ئامــاژە‬ ‫بــۆ ئــەوەدەكات كــە هەرێمی كوردســتان‬ ‫خاوەن یەدەگێكی ئێجــگار گەورەی نەوت‌و‬ ‫گازی سروشــتییە‪ ،‬بەمزووانــەش لەگــەڵ‬ ‫واڵتانی ناوچەكــەدا رێكەوتن دەبێت بۆ ئەو‬ ‫مەبەستە‪ .‬هەر رەنگە بەم زووانەش رێكەوت‬ ‫لەگــەڵ ئێــران‌و توركیاو ســوریاو عیراق و‬ ‫واڵتە گەورەكانی دیكــەش ئەنجامبدەین كە‬ ‫ئەمــە كارێكی سروشــتییە‌و جەخت لەوەش‬ ‫دەكاتــەوە كە هیچ كام لە روســیاو توركیاو‬ ‫فەرەنســاو ئێــران ناتوانــن دەســتبەرداری‬ ‫هەرێمی كوردستان ببن‪.‬‬ ‫هــەر ســەبارەت بە هەڵوێســتی روســیا‬ ‫ســەبارەت بــە ریفراندۆمەكــەی ‪‌ 9/25‬و‬ ‫ئەنجامەكــەی‪ ،‬مــەال بەختیــار پێیوایــە كە‬ ‫روســیا واڵتێكی گەورەو زلهێزەو دەشزانێت‬ ‫چــۆن مامەڵــە لەگــەڵ واڵتانــی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراســتدا دەكات‌و دەســتبەرداری‬ ‫بەرژەوەندییــە سیاســی‌و ئابوورییەكانــی‬ ‫نابێــت‪ ،‬چونكە روســیا روســیامەی جاران‬ ‫نەماوەو پێــی لەناوچەكەدا چەســپاندووەو‬ ‫بەئاسانی دەســتبەرداری بەرژەوەندییەكانی‬ ‫نابێت‪.‬‬

‫گەمارۆكانی عیراق بۆ سەر هەرێم‬

‫دەربــارەی ئەو بڕیــارو دژایەتییانەش كە‬ ‫بەغداد سەبارەت بە ریفراندۆمەكەی هەرێمی‬ ‫كوردســتان خســتونییە روون مەال بەختیار‬ ‫دەڵێــت‪ :‬درێژە ناكێشــێت‌و رەتكردنەوەی‬ ‫نێودەوڵەتی روبەرووی دەبێتەوە‪.‬‬ ‫مــەال بەختیــار لــە لێپێچینەوەكانــی‬ ‫حكومەتــی عیراقــی و هەڕەشــەكانی‬ ‫گەمارۆخستنەســەر هەرێمــی كوردســتان‬ ‫دەڵێــت‪ :‬چــی روو دەدات؟ گەمارۆمــان‬ ‫دەخەنە سەر؟ با بیكەن! ئێمە زیاتر لە ‪30‬‬ ‫ساڵ بەرگەی گەمارۆمان گرت‪ ،‬ئێمە گەلێكی‬ ‫بەرگریــكارو بەرگەگرتوین‪ ،‬گەلێكی ســادەو‬ ‫سانا نیین‪ ،‬راهاتووین و ئەزموونمان هەبووە‬ ‫لەگــەڵ گەمارۆ‪ ،‬لەگەڵ جەنــگ‪ ،‬ماڵوێرانی‪،‬‬ ‫نەهامەتــی‪ ،‬ئەمانەشــمان لەســەرەتای‬ ‫دامەزراندنــی دەوڵەتی عیراقەوە تا ئێســتا‬ ‫ســەلماندووە‪ ،‬هەموو ئەوانــەی لە بەغدادن‬ ‫دەزانــن كە ئێمە گەلێكین بەرگری دەكەین‌و‬ ‫بەرگــەی گەمــارۆی ئابووریــش دەگریــن‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەهیــچ شــێوەیەك دەستپێشــخەر‬ ‫نابیــن بــۆ قوڵكردنەوەی كێشــەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر بەرگریان ســەپاند لەســەرمان‪ ،‬ئەوە‬ ‫بێگومان بەرگری مافی پیرۆزی ئێمەیەو بێ‬

‫دودڵی دەیكەین‪ ،‬ئەگەر ناچاریشیان كردین‬ ‫كەلەنێوان بەرگری‌و چارەســەردا یەكێكیان‬ ‫هەڵبژێریــن‪ ،‬ئــەوە بێگومــان چارەســەر‬ ‫هەڵدەبژێرین‪ ،‬بۆیــە بەڕێزان لە ئەنجومەنی‬ ‫نوێنەرانی عیراق‌و بەڕێــز عەبادی‪ ،‬هەندێك‬ ‫لەوانیــش بــاش دەزانــن كە ئێمــە گەلێكی‬ ‫بەرگریكاریــن‌و ئەوانیــش خۆیــان شــاهید‌و‬ ‫سەرسوڕماوی پاڵەوانێتی پێشمەرگەن‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرسەی یەكێتی ئاماژە بۆ ئەوەش‬ ‫دەكات كە دەوڵەتی سەربەخۆو كۆنفیدڕاڵی‪،‬‬ ‫دوو ئەجێنــدان كــە دەكــرێ رێكەویــن‬ ‫لەســەری‌و هیچ شتێكیش نییە رێگری ئەوە‬ ‫بــكات‪ ،‬هــۆكار چییــە كە رێگــری بكرێت؟‬ ‫ئەوەتــا دەســتوور هەیــە‪ ،‬كەمن شــانازی‬ ‫پێوەدەكــەم‪ ،‬بەاڵم پرســیارەكە ئەوەیە كە‬ ‫بۆچی ئەم دەســتوورە ‪ 55‬مادەو بڕگەی تا‬ ‫ئێستا جێبەجێنەكراوە؟‬ ‫هەر ســەبارەت بە مەترســییەكان لەسەر‬ ‫دیموكراســی و زەمینــەی دیموكراســی‬ ‫لــە عیراق‪ ،‬مــەال بەختیار ئامــاژە بۆ ئەوە‬ ‫دەكات كــە عەقڵییەتی دروســتكردنی بڕیار‬ ‫لە بەغداد‪ ،‬مەترســییە بۆسەر دیموكراسی‪،‬‬ ‫جەخت لەوەش دەكاتەوە كە ئەم عەقڵییەتە‬ ‫لەهەمــوو واڵتانــی ناوچەكــەدا هەیەو كاری‬ ‫پێدەكرێت‪.‬‬ ‫دەشــڵێت‪ :‬پارلەمانێك هەیــە لە دونیادا‬ ‫كــە بەمــاوەی ‪ 20‬خولــەك‪ ،‬بڕیــار لەســەر‬ ‫‪ 13‬بڕگــەی یاســایی بــدات؟! ئەمــە ئەوە‬ ‫دەســەلمێنێت كــە لەنــاو ئــەم عەقاڵنــەدا‬ ‫عەقڵییەتێكــی شــۆڤێنی‪-‬نەتەوەیی پەڕگیر‬ ‫هەیە‪ ،‬چاوەڕوانی ئەو جۆرە بارودۆخەشــن‪،‬‬ ‫تــا ئــەوەی بەمێشــكیاندا دێــت‌و دەچێــت‬ ‫دژایەتی گەلی كوردی پێبكەن‪.‬‬ ‫دەشــڵێت‪ :‬ئــەم عەقڵییەتە نوســتووەی‬ ‫بەغداد مەترسیدارە‪ ،‬عەقڵییەتی دیموكراسی‬ ‫نییە‪ ،‬دەوڵەتێكی مۆدێــرن‌و بەمۆدێرنەكراو‬ ‫لەعیراقــدا بوونی نییــە‪ ،‬هەندێكیان میراتی‬ ‫شــۆڤێنیی‪-‬نەتەوەیی پەڕگیریــان بــۆ‬ ‫ماوەتەوەو هەتا ئێســتا نەگــۆڕاوەو هەوڵی‬ ‫گۆڕانیشیان نادرێت‪ ،‬كە ئەمە مەترسییەكی‬ ‫زۆر جدییە لەسەر دیموكراسی‪.‬‬ ‫مەال بەختیــار‪ ،‬ئەنجامدانــی ریفراندۆمی‬ ‫‪ 9-25‬دەگێڕێتــەوە بــۆ ئــەوەی كــە كورد‬ ‫بێهیوابــووە لــە رێكەوتنــەكان لەگــەڵ‬ ‫بەغــداد‪ ،‬رێكەوتنــەكان لەگــەڵ بەغــداد‬ ‫هیــچ بەرهەمێكــی نەبوو و هیچیشــمان تیا‬ ‫دەســت نەكەوت‪ ،‬بەهــاری ســاڵی رابردوو‬ ‫وەفدێكمان بەســەرۆكایەتی بەڕێز مەســعود‬ ‫بارزانــی‪ ،‬كە خــۆم ئەندامێكی ئــەو وەفدە‬ ‫بووم‪ ،‬چووینەبەغدادو ســەرۆكی حكومەت‌و‬ ‫ســەرۆكی پارلەمــان‌و ســەرۆككۆمارو‬ ‫هەمــوو حزبە گــەورەو بچوكەكانمان بینی‌و‬ ‫گفتۆگۆمــان لەگەڵ كــردن‌و داوای ئەوەمان‬ ‫كرد كە دەســتوور جێبەجێ بكرێت‌و پێمان‬ ‫ووتــن فەرمــوون كێشــەكانمان چارەســەر‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم كێشــەكان هیچیان چارەســەر‬ ‫نەكران‌و ئێمە بێهیوابووین‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )627‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫وادەی خۆتۆماركردن یەك رۆژی ماوە‬

‫هێشتا كەس خۆی بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم‬ ‫كاندید نەكردووە‬ ‫رەنگە كۆمسیۆن وادەی خۆتۆماركردن درێژبكاتەوە‬ ‫ئەندامێكی جڤاتی نیشتیامنی‪ :‬گۆڕان دەیەوێت لەگەڵ چەند الیەنێك كاندیدی هاوبەشی بۆ سەرۆكی هەرێم هەبێت‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬

‫تەنهــا یەك رۆژ بۆ كۆتاییهاتنی وادەی‬ ‫ناوتۆماركردن بۆ پۆســتی سەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم ماوە و تاكو ئێستاش هیچ كەسێك‬ ‫ناوی خۆی بۆ ئەو پۆســتە لەكۆمسیۆنی‬ ‫بااڵی ســەربەخۆی هەڵبژاردن‌و راپرسیی‬ ‫هەرێــم تۆمارنەكــردووە‪ .‬لەوبارەیــەوە‪،‬‬ ‫كۆمســیۆن كۆبونەوەیەك بۆ دۆزینەوەی‬ ‫چارەسەرێك بۆ ئەو پرسە ئەنجامدەدات‪.‬‬ ‫ئەندامێكــی مەكتەبــی سیاســیی پارتی‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێــت‪ ،‬مەســعود بارزانی خۆی‬ ‫و كەســە نزیكەكانــی بــۆ ئــەو پۆســتە‬ ‫ناپاڵێوێت‪ ،‬بەڵكو دەیەوێت سەرۆكایەتیی‬ ‫ئەنجوومەنــی شــورای ســەربەخۆیی‬ ‫كوردســتان بــكات‪ .‬هــاوكات بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕانیــش دڵنیایــی دەدات‪ ،‬لــەوەی كە‬ ‫كاندیدیان بۆ ئەو پۆستە دەبێت‪.‬‬

‫وادەی نانوسین كۆتایی دێت‬ ‫ئاژانسی «تسنیم»ی ئێرانی راگەیاند‪،‬‬ ‫ســەربەخۆی‬ ‫كۆمســیۆنی بــااڵی‬ ‫مەسعود بارزانی بڕیاریداوە نە خۆی‌و‬ ‫هەرێمــی‬ ‫راپرســیی‬ ‫هەڵبــژاردن‌و‬ ‫نە كەسە نزیكەكانی خۆی بۆ پۆستی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬مــاوەی مانگێكــی دانــا ســەرۆكی هەرێمی كوردستان كاندید‬ ‫بەمەبەســتی ناوتۆماركــردن بۆ پۆســتی نەكاتەوە‪.‬‬ ‫ســەرۆكی هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫عــارف تەیفــور ئاشكراشــیكرد‪،‬‬ ‫تەنهــا یــەك ڕۆژی مــاوە و كەســیش بۆ مەســعود بارزانی دەیەوێت پۆستێكی‬ ‫ئەو پۆســتە خــۆی ناونوس نەكــردووە‪ ،‬نــوێ‌ وەربگرێــت‪ ،‬ئەویــش پۆســتی‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە بڕیار وایە ‪( 2017/11/1‬ســەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی شورای‬ ‫پڕۆســەی هەڵبژاردنــی پەرلەمــان‌و سەربەخۆیی كوردستان)ە‪.‬‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێم بەڕێوەچێت‪.‬‬ ‫ناوبراو باســی لەوەشــكرد‪ ،‬بارزانی‬ ‫خــۆی ســەرۆكایەتیی ئەنجومەنــی‬ ‫«بارزانی دەیەوێت پۆستێكی نوێ بــااڵی ریفراندۆمــی كردووەو ئێســتا‬ ‫ئــەو ئەنجوومەنــە بە ســەرۆكایەتیی‬ ‫وەربگرێت»‬ ‫ئەندامێكــی مەكتەبــی سیاســیی خــۆی دەگۆڕێــت بــۆ ئەنجومەنــی‬ ‫پارتــی دیموكراتــی كوردســتان‪ ،‬بــە جێبەجێكردنی سەربەخۆیی‪.‬‬

‫گۆڕانیش كاندیدی دەبێت‬

‫ئەندامێكــی جڤاتــی نیشــتیمانیی‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان‪ ،‬بــۆ (چاودێــر)‬ ‫ی ئاشــكراكرد‪ ،‬لەئێستادا بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان لەگفتوگۆدایە لەگەڵ الیەنەكاندا‬ ‫جگە لەپارتی دیموكراتی كوردســتان‪،‬‬ ‫بۆئــەوەی كاندیدێكی هاوبەشــیان بۆ‬ ‫پۆستی ســەرۆكایەتیی هەرێم هەبێت‪،‬‬ ‫ئەگەریش لەگــەڵ ئەو الیەنانە نەگەنە‬ ‫ئەنجامێــك‪ ،‬ئــەوا بزوتنــەوەی گۆڕان‬ ‫بەتەنها كاندیدی خۆی دەبێت‪.‬‬ ‫ئیسماعیل نامیق‪ ،‬ئاماژەی بەوەشدا‪،‬‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان كاندیدی‬ ‫خــۆی بۆ ئەو پۆســتە دەبێــت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەبەرامبــەردا دەبێت كاندیدێكی دیكە‬ ‫هەبێت‪ ،‬لەئێستاشدا هەتا پێیانبكرێت‬ ‫هەوڵــدەدەن كاندیدێكی هاوبەشــیان‬

‫لەگەڵ الیەنەكانی دیكە هەبێت‪.‬‬ ‫یاخود نا‪.‬‬ ‫ناوبــراو ئەوەشــی خســتەڕو‪ ،‬ئــەو‬ ‫ئامــاژەی‬ ‫زراری‪،‬‬ ‫شــیروان‬ ‫الیەنانــەی قســەیان لەگــەڵ كردوون‪ ،‬بەوەشــدا‪ ،‬تاكوئێســتا هیچ كەســێك‬ ‫بۆچونیــان جیــاوازە و تاكــو ئێســتا خــۆی بــۆ پۆســتی ســەرۆكی هەرێم‬ ‫بەتــەواوی یەكالنەبونەتــەوە‪ ،‬كە ئایا ناونوسنەكردووە‪.‬‬ ‫كاندیدی هاوبەشیان هەبێت یاخود نا‪.‬‬ ‫هــاوكات ئیســماعیل حەمــە عەلی‬ ‫خورماڵی‪ ،‬بڕیاردەری كۆمسیۆنی بااڵی‬ ‫ســەربەخۆی هەڵبــژاردن‌و راپرســیی‬ ‫كۆمسیۆن كۆبونەوە لەسەر‬ ‫هەرێــم بە(چاودێــر)ی راگەیاند‪ ،‬ئەم‬ ‫درێژكردنەوەی وادەكە دەكات‬ ‫بابەتــە پەیوەنــدی بەفەرمانگــەی‬ ‫وتەبێــژی كۆمســیۆنی بــااڵی پەیوەنــدی‌و راگەیاندنەوە هەیە‪ ،‬تاكو‬ ‫ســەربەخۆی هەڵبــژاردن‌و راپرســیی ئێستا هیچ راپۆرتێكیان بۆ نەناردوون‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬بڕیارە بەاڵم وەك كۆمسیۆن تەنها بەناوەكاندا‬ ‫كۆمسیۆن كۆبونەوەیەك ئەنجامبدات‪ ،‬دەچنــەوە‪ ،‬رێوشــوێنە یاســاییەكان‬ ‫بەمەبەســتی بڕیاردان لەســەر ئەوەی دەگرنەبەر‪« ،‬بۆیە لەئێستادا زانیاریی‬ ‫كــە ئایــا وادەی نــاو تۆماركــردن بۆ تەواوی لەال نییە»‪.‬‬ ‫پۆستی سەرۆكی هەرێم درێژبكرێتەوە‬

‫بەهێزترین كارتی كورد‬ ‫بەرامبەر ئابڵوقەكانی عیراق‪ ،‬هێشتا هەر گفتوگۆیە‬ ‫پارلەمانتارانی كورد دەگەڕێنەوە بەغداد‬ ‫نەوزاد رەسوڵ‪ ،‬پارلەمانتاری كورد‪ :‬گەڕانەوەمان كاریگەریی لەسەر البردنی سزاكانی پارلەمان و حكومەتی عیراق دەبێت‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ئەیلولــەوە‪،‬‬ ‫‪25‬ی‬ ‫لــەدوای‬ ‫پەیوەندییەكانــی نێــوان هەرێم و ناوەند‬ ‫چۆتــە قۆناغێكــی مەترســیدارەوە‪،‬‬ ‫بەوهۆیەشــەوە ژمارەیــەك بڕیاری نوێ‬ ‫لەدژی هەرێم دەركراون‪ ،‬لەئێستاشدا باس‬ ‫لەو كارتانە دەكرێت‪ ،‬كە كورد دەتوانێت‬ ‫بەرامبــەر بەغــداد بەكاریانبهێنــت‪،‬‬ ‫بــەاڵم تاوەكــو ئێســتا ســەركردایەتی‬ ‫سیاســیی كوردســتان‪ ،‬كارتــی گفتوگۆ‬ ‫بــە باشــترین بــژاردە دادەنێــن‪ .‬بەپێی‬ ‫ئــەو زانیارییانەشــی دەســت (چاودێر)‬ ‫كەوتــون‪ ،‬بڕیــارە بەمنزیكانــە‪،‬‬ ‫پارلەمانتارانــی كــورد بــۆ بەغــداد‬ ‫بگەڕێنــەوە و بەشــداریی كۆبونەوەكان‬ ‫بكــەن‪ .‬پارلەمانتارێكــی كوردیــش‬ ‫ئاشــكرایدەكات‪ ،‬گرنگــە پارلەمانتارانی‬ ‫كــورد بەشــداریی كۆبونــەوەكان بكەن‪،‬‬ ‫تا لەوێــوە نوێنەرایەتیــی بەرژەوەندییە‬ ‫بااڵكانــی خەڵكی كوردســتان بكەن‪ ،‬بۆ‬ ‫ئــەوەی زەرەرمەنــد نەبین‪ .‬لــە نوێترین‬ ‫پێشهاتیشــدا‪ ،‬دوێنــێ ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫ریفرانــدۆم‪ ،‬كۆبۆیــەوەو جارێكــی دیكە‬

‫داوای دانوستانی لە بەغداد كرد‪.‬‬ ‫پارلەمانی عیراق و حكومەتی هەرێم‬ ‫دوای ئــەوەی پارلەمانــی عیــراق‪،‬‬ ‫ژمارەیــەك بڕیاری لەدژی هەرێم دەركرد‬ ‫و ئەنجامدانــی ریفڕاندۆمی بەپێچەوانەی‬ ‫دەستور ناوبرد و دەسەاڵتی بەكارهێنانی‬ ‫هێزیشــی دایە ســەرۆكوەزیران‪ ،‬هاوكات‬ ‫هەفتــەی رابــردو‪ ،‬حكومەتــی هەرێــم‪،‬‬ ‫لەراگەیاندراوێكدا تەواوی ئەو بڕیارەكانی‬ ‫پارلەمانــی عیراقــی رەتكــردەوە و‬ ‫بەســزادانی بەكۆمەڵی گەلی كوردستانی‬ ‫لەقەڵەمــدا‪ .‬هــاوكات پارلەمانــی‬ ‫كوردســتانیش تــەواوی ســزانامەكەی‬ ‫پارلەمانی عێراقــی رەتكردەوەو بە دژی‬ ‫دەستور لەقەڵەمیدان‪.‬‬

‫«كورد كارتی فشاری نییە»‬

‫پارلەمانتارێكــی یەكێتــی لەبەغــداد‪،‬‬ ‫بە(چاودێــر)ی راگەیاند‪ ،‬ئەگەرێكی زۆر‬ ‫هەیە پارلەمانتارانی كورد بگەڕێنەوە بۆ‬ ‫بەغدا و بەشداری دانیشتنەكانی ئایندەی‬ ‫پارلەمان بكەنەوە‪ ،‬چونكە گەڕانەوەمان‬ ‫لــەم كاتــەدا كــە هەرێمی كوردســتان‪،‬‬ ‫بەدۆخێكــی ئاڵــۆز و نەخــوازراو‬ ‫تێدەپەرێــت‪ ،‬لەهەمــو روەكانــەوە زۆر‬

‫گرنگــە‪ ،‬بۆئەوەی بتوانیــن نوێنەرایەتی‬ ‫بەرژەوەندییە بااڵكانی خەڵكی كوردستان‬ ‫بكەیــن و پێداگریش بین لەســەر ئەوەی‬ ‫پەیوەندییەكانــی هەرێــم و بەغدا بەرەو‬ ‫ئاسایی بونەوە بڕوات تاوەكو گەلەكەمان‬ ‫زەرەرمەنــد نەبێت و داواشــبكەین هەم‬ ‫حكومــەت و پارلەمانی عیراق ســزادانی‬ ‫هەرێم بوەستێنێت‪.‬‬ ‫نــەوزاد رەســوڵ‪ ،‬وتیشــی «وەك‬ ‫كــورد هیــچ كارتێكــی فشــارمان نییە‪،‬‬ ‫جگە لەهەوڵدان بــۆ بەهێزكردنی كارتی‬ ‫ئیرادەی میللەتەكەمان بەرامبەر بەهەمو‬ ‫ئەو فشــارانەی لەدژمــان دەكرێن‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە پشتیوانی نێودەوڵەتی بەهەند‬ ‫وەربگریــن‪ ،‬بــەاڵم پێویســتە هــەوڵ بۆ‬ ‫بەهێزكردنی ناوماڵی خۆمان و یەكڕیزیی‬ ‫گەلەكەمــان بەرامبەر بەمەترســییەكان‬ ‫چڕتربكرێنــەوە و ژیان گوزەرانی خەڵك‬ ‫باشــتر بكەیــن بــۆ ئــەوەی گەلەكەمان‬ ‫بتوانێت بەرگــەی نەهامەتیەكان بگرێ‪،‬‬ ‫بێگومان قســەكردن بەزمانی هەڕەشــە‬ ‫لــەم كاتەدا لەقازانجی ســەركردایەتی و‬ ‫گەلی كوردستان نییە»‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەوەی كە ســەركردایەتیی‬ ‫سیاســی بااڵی كورد جەخــت لەگفتوگۆ‬

‫دەكەنەوە و بەرپرسانی بااڵی ناوەندیش‬ ‫رەتیدەكەنــەوە‪ ،‬ناوبــراو ئامــاژەی‬ ‫بەوەكــرد‪ ،‬ئەگــەر لەقۆناغــی یەكەمــدا‬ ‫پێشــوازی لەگفتوگــۆ نەكرێــت‪ ،‬ئــەوا‬ ‫بــۆ ئێمــە واباشــە كــە دەریبخەیــن بۆ‬ ‫كۆمەڵــگای نێودەوڵەتی و ناوچەكە‪ ،‬كە‬ ‫میللەتێكین هەمیشە لەگەڵ گفتوگۆداین‬ ‫و بەدیلی گفتوگۆ هەر گفتوگۆیە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەرابــردودا دەركــەوت‪ ،‬كــە لەئەنجامی‬ ‫جەنــگ زیانــی زۆرمــان پێگەیشــتوە‪،‬‬ ‫تاوەكو دوبارە نەبێتەوە‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشی»ســەبارەت بــەو‬ ‫بڕیــار و خااڵنــەی كە كۆتایــی هەفتەی‬ ‫رابــردو پارلەمانی عیراق لەدژی هەرێمی‬ ‫كوردســتان دەریكــرد‪ ،‬هەوڵــی تەواوی‬ ‫خۆمان دەدەین‪ ،‬تاوەكو بتوانین ئەوانەی‬ ‫كە ماون نەچێتە بواری جێبەجێكردن و‬ ‫بڕیاری راگرتنی گەشتە ئاسمانیەكانیش‬ ‫لــەدەرەوە بــۆ هــەردو فڕۆكەخانــەی‬ ‫نێودەوڵەتی هەولێر و سلێمانی‪ ،‬بڕیارێكی‬ ‫كاتیە وەك كارتێكی فشــارە بەغدا دژی‬ ‫هەرێــم بەكاریدەهێنێت بۆ ئەوەی بەرەو‬ ‫عیــراق بگەڕێتــەوە و ئاگاداریش نین كە‬ ‫دواتــر بەغدا چی پالنێكی تری بەرامبەر‬ ‫هەیە»‪.‬‬

‫نوێرتین هەڵوێستی ئەنجومەنی بااڵی‬ ‫گەلی كورد و سەربەخۆیی‬ ‫ریفراندۆم‬ ‫وتەبێژی ئەنجومەنی ســەركردایەتیی‬

‫پارتــی‪ ،‬لەپارێــزگای (ســلێمانی –‬ ‫هەڵەبجــە) لەپــەڕەی تایبەتــی خــۆی‬ ‫لەفەیســبوك‪ ،‬نوســیویەتی‪ ،‬لــەدوای‬ ‫دژایەتییەكانی بەغــداد بەرامبەر خەڵك‬ ‫و هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬بەهێزتریــن‬ ‫كارتەكانــی ســەركردایەتیی كــورد‪،‬‬ ‫بەرامبــەر بەغــدا و واڵتــە ئیقلیمیەكان‬ ‫و جیهان ئەوەیە‪ ،‬كــە ئیرادەی خەڵكی‬ ‫كوردســتان بۆ ســەربەخۆیی لەبەرچاو‬ ‫بگیرێــت و لۆژیكــی گفتوگــۆ‪ ،‬كــە‬ ‫بەهێزترین رێكاری دیموكراسییانەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫چارەسەری كێشەكان‪.‬‬ ‫عەتــا شــێخ حەســەن‪ ،‬ئامــاژەی‬ ‫بەوەشــكردوە‪ ،‬دەبێــت رێــز بگیرێــت‬ ‫لەدەستپێشــخەرییەكەی مەرجەعــی‬ ‫بااڵی شــیعەكانی عیــراق و هەوڵبدرێت‬ ‫كــە جارێكــی دیكــە رێگــە بگرێــت‬ ‫لەپێشــێلكردنی ئــەو دەســتورەی‬ ‫كــە دەمێكــە پێشــێلدەكرێت لەالیــەن‬ ‫عیراقییەكانەوە‪ ،‬جگــە لەوەش بەدوری‬ ‫دەزانــم هەرێم بەرامبەر بەبەغداد كارتی‬ ‫كارەبا و ئاو بەكاربهێنێت‪.‬‬

‫دوێنــێ ئەنجومەنــی بــااڵی ریفڕاندۆم‬ ‫كۆبوەوە و بڕیاردرا كە ناوی ئەنجومەنەكە‬ ‫بۆ ئەنجومەنی ســەركردایەتی سیاســی‬ ‫(كوردســتان – عیــراق) بگۆڕدرێــت‪،‬‬ ‫هــاوكات دوای كۆبونەوەكــە‪ ،‬خەلیــل‬ ‫ئیبراهیــم‪ ،‬ئەندامــی ئەنجومەنەكــە‪،‬‬ ‫لەلێدوانێكــی رۆژنامەوانیــدا ‪ ،‬جارێكــی‬ ‫تــر ئامادەیــی كــوردی دەربــڕی بــۆ‬ ‫دانوســتان لەگەڵ بەغدادو وتی «ئێستا‬ ‫دەســەاڵتدارانی بەغــداد‪ ،‬ســەرقاڵی‬ ‫مەراسیمی رۆژی عاشوران‪ ،‬لەدوای ئەوە‬ ‫چاوەڕێدەكەیــن‪ ،‬ئایــا وەاڵمــی گفتوگۆ‬ ‫دەدەنەوە یاخود نا»‪.‬‬ ‫روونیشــیكردەوە‪ ،‬هیــچ الیەنێكــی‬ ‫كــوردی ناتوانێــت ئەنجامــی ریفڕاندۆم‬ ‫هەڵپســێرێت‪ ،‬ئــەوەی ئــەو كارە بكات‬ ‫خیانەتە‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاماژەی بەوەشــكرد‪ ،‬واڵتانی‬ ‫ئەمریــكا و فەڕەنســا و رێكخــراوی‬ ‫گشــتی نەتەوە یەكگرتوەكان لەئێستادا‬ ‫سەرقاڵی نێوەندگیری كورد و بەغدادن‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )627‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫ریفراندۆم و‬ ‫دانەوێڵە‬ ‫ئەڵوەند تەڵعەت‬ ‫چەنــد رۆژێكە راپۆرتــە میدییایەكان و هەواڵ‬ ‫و بابەتەكانی سۆشــیال میدیا پڕبووە لە باســی‬ ‫عەمباركردنی دانەوێڵەو بەرزبوونەوەی نرخەكان‪،‬‬ ‫تەنانــەت لە بازاڕو دانیشــتنی چاخانەو شــوێنە‬ ‫گشــتییەكانیش بەنزیكەیــی هەمــووی باســی‬ ‫ریفراندۆم و لەدواییش نرخی دانەوێڵەو شتومەك!‬ ‫ئاخۆ ئەبێت چ پەیوەندییەك لەنێوان دانەوێڵە و‬ ‫ریفراندۆم هەبێت؟!‬ ‫هەڵبەت بۆ كەسێك كە لەدەرەوەی ئەم هەرێمە‬ ‫دەژی بیركردنەوە سەبارەت بە پەیوەندی نێوان‬ ‫دانەوێڵەو ریفراندۆم شتێكی زۆر گاڵتەجاڕانەیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لەراســتیا بــۆ تاكێكی كــوردی بابەتێكی‬ ‫زۆر جدییــە! لە بنەڕەتدا رەنگــە پەیوەندییەكی‬ ‫ئەوتــۆ لەنێوان ئــەم دوو بابەتە لە واقعدا بوونی‬ ‫نەبێــت‪ ،‬بەاڵم ئــەوەی پەیوەندی بــە ئەزمون و‬ ‫سیستەمی بیركردنەوەیە شتێكی تەواو جیاوازە‪.‬‬ ‫بــە‌لەبەرچاوگرتنــی ئــەوەی‌ كە كــوردو دۆزی‬ ‫كــوردی هەمیشــە لــە پەراوێزی مێــژوودا ژیاوە‬ ‫شــتێكی ئاســاییە كە بڵین هەوڵی مانەوەو ژیان‬ ‫بەدرێژایــی مێژوو تاكە ئامانجــی مرۆڤی كوردی‬ ‫بــووە‪ .‬ئەمــەش تەنهــا لەبەرئەوەی كــە مرۆڤی‬ ‫كوردی هیچ كاتێك نەیتوانیوە ببێت بە بەشــێك‬ ‫لە بڕیار‪ ،‬زیاتر لەوە تەنها كەوتۆتە ژێر كاریگەری‬ ‫ئەو گۆڕانانەی كە بڕیاربەدەستانی غەیرە كوردی‬ ‫لە هێــزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییــەكان داویانە‪،‬‬ ‫بۆیــە گەمارۆی ئابــوری و برســێتی و قاتوقڕی‬ ‫هەمیشــە مۆتەكەیەك بووە لە خەیاڵدانی مرۆڤی‬ ‫كوردیدا‪.‬‬ ‫كارەســاتەكەش لێــرەوە دەســتپێدەكات‬ ‫كــە دەســەاڵتی كــوردی لەمــاوەی ‪ 26‬ســاڵی‬ ‫حوكمڕانییاندا نــەك نەیانتوانیوە ئەم وێنەیە لە‬ ‫زهنی تاكی كوردی كاڵ بكەنەوە‪ ،‬بگرە تۆختریان‬ ‫كردۆتەوە‪ ،‬بەتایبەتیش دوای نانبڕینی خەڵكی و‬ ‫كەمكردنــەوەی موچەو ســەپاندنی باج و‪...‬تاد‪.‬‬ ‫ئــەوە لەپاڵ ئەو راســتییەی كە هیچ هەنگاوێكی‬ ‫عەمەلــی نەنــراوە بــۆ دووبــارە داڕشــتنەوەی‬ ‫سیســتەمێكی پەروەردەیــی و گەشــەپێدانی‬ ‫هونــەرو ســینەماو ئەدەب كە هەڵبــەت رۆڵێكی‬ ‫زۆر گەورەیان دەبوو لە بنیادنانەوەو بەهێزكردنی‬ ‫كەســێتی مرۆڤــی كــوردی‪ ،‬كــە كەســێتییەكی‬ ‫الوازو لەرزۆكــەو لەگــەڵ هــەر گۆڕانێكی نوێ و‬ ‫خێــرا بیــری بــۆ الی عەمباری گەنم و ســەرەی‬ ‫بەنزینخانە دەچێت!‬ ‫نزمی ئاســتی داواكاری و پێداویستییەكانیش‬ ‫رەنگــە هۆكارێكی تری پشــتی گرانبوونی كااڵو‬ ‫دانەوێڵــە بێــت‪ ،‬داواكاری و پێداویســتیش‬ ‫پەیوەندییەكــی راســتەوخۆی بــە هۆشــیاری‬ ‫گشــتییەوە هەیــە‪ ،‬كاتێــك ئەوپــەڕی ســەقفی‬ ‫داواكاری و پێداویســتییەكان لــە چەنــد‬ ‫فــەردە ئاردێــك و چەنــد فــەردە دانەوێڵەیەك‬ ‫كۆدەبێتــەوە دەگەیــن بــەو راســتییە تاڵــەی‬ ‫كــە مرۆڤی كــوردی هێشــتا لە قۆناغــی ژیانی‬ ‫الدێنیشــینی بیردەكاتەوەو شــتەكان دەبینێت‪،‬‬ ‫ئەگــەر نــا مرۆڤــی مەدەنی و شارنیشــینی نان‬ ‫بە پێداویســتییەكی زۆر ســەرەتایی دەبینێت و‬ ‫پێداویستیی و داواكارییەكانی تری دەبەستێتەوە‬ ‫بــە مەســەلەی خزمەتگــوزاری و ئامرازەكانــی‬ ‫خۆشگوزەرانی‪ .‬مەسەلەی ریفراندۆم و دەوڵەتی‬ ‫كوردیــش ئەوەنــدەی بابەتێكــە پەیوەنــدی بە‬ ‫داڕشــتنەوەی سیســتەمی خۆبەڕێوەبــردن و‬ ‫پتەوكردنــی كیانــی نەتەوەیی و سیاســییەوەیە‌‬ ‫كەمتــر پەیوەنــدی بە نان و دانەوێڵــەوە هەیە‪،‬‬ ‫بەمانایەكی تر خەڵك بەجێگەی ئەوەی نیگەرانی‬ ‫ژیانــی داهاتووی بێت لــەو دەوڵەتە نوێیەی كە‬ ‫بڕیــارە بێتە بــوون لــە چەســپاندنی مافەكانی‬ ‫و داڕشــتنەوەی سیســتەمێكی دیموكراســی و‬ ‫رێزگرتــن لە مافی مــرۆڤ و مافە مەدەنییەكان‪،‬‬ ‫دێــت نیگەرانــی عەمباركردنی گەنــم و دانەوێڵە‬ ‫دەبێت كە دەكرێت وەك ئاماژەیەكی مەترسیدار‬ ‫سەیر بكرێت نەك لە داهاتوویەكی نزیكدا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫سەبارەت بە ئایندەی دەوڵەتە كوردییەكەش‪.‬‬

‫ئایین لە نێوان توندوتیژی و‬ ‫ناتوندوتیژیدا‬ ‫دواتریــش‪ ،‬لــە قۆناغێكــی تــری مێژویــی‬ ‫خۆیــان توندوتیــژی بــە بەرامبەرەكانیان‬ ‫بەكاردەهێننەوە!!‬ ‫كاتــێ‌ پەیڕەوكارانــی ئایینــی جولەكــە‬ ‫دەســەاڵتدار بــون بە هاوكاری دەســەاڵتی‬ ‫رۆمانــی‪ ،‬توندوتیژ بون بەرامبەر بە ئایینی‬ ‫مەســیحیەت لــە ســەرەتای ســەرهەڵدانی‬ ‫مەســیحیەت‪ ،‬بــە جۆرێك تــا دەگاتە ئەو‬ ‫ئاســتەی فەرمانی لە خاچ دان دەردەچێت‬ ‫بۆ حەزرەتی مەســیح‪ ،‬ئەمــە جگە لەوەی‬ ‫بەرهەم كەڵهوڕی‬ ‫لــە زۆربــەی قۆناغەكانــی تــری مێژویــی‬ ‫توندوتیژی هــۆكاری زۆرە‪ ،‬بەتایبەتیش ئــازارو ئەشــكەنجەی پەیڕەوكارانی ئایینی‬ ‫ئــەوەی كە ئامــاژەی پێ دەدرێــت بریتیە مەســیحیەت دەدەن‪ ،‬لە قۆناغێكی تریشدا‬ ‫لــە بەر‌یەككەوتنــی بەرژەوەندیــەكان‪ ،‬كە جولەكەكان دەبنەوە ژێردەستە لەالیەن‬ ‫هــۆكاری تریــش‪ ،...‬بــەاڵم ئــەوەی كــە نازیەكانەوە كوشتاری هۆلۆكۆستیان بەسەر‬ ‫ئێمە مەبەســتمانە بریتیە لە ســەرهەڵدانی دێــت‪ ،‬واتــە توندوتیژیــان لــە بەرامبەردا‬ ‫ئەنجــام دەدرێــت‪ .‬ئایینی مەســیحیەتیش‬ ‫توندوتیژی بە پاساوی ئایینی‪.‬‬ ‫كــە لــە دەقــە ئایینــەكان وردەبیتــەوە كــە بــە ئایینــی لێبوردەیــی ناســراوە بە‬ ‫كۆمەڵێــك دەقــت بەرچــاو دەكەوێــت كە جۆرێــك حەزرەتــی مەســیح فەرمویەتــی‬ ‫پڕە لە باســی‌ لێبوردەیــی و ناتوندوتیژی‪ ،‬ئەگــەر لە رومەتێكیان دایــت‪ ،‬رومەتەكەی‬ ‫كە ســەیری مێژوی ئایینــەكان دەكەیت لە تریــان بۆ حازر بكە‪ ،...‬هەروەكو باســمان‬ ‫قۆناغێــك لــە قۆناغــەكان پەیڕەوكارانیان كــرد كــە پێشــتر ئــەوان توندوتیژیــان‬ ‫ناتوندوتیژانــە رەفتاریان كردوە‪ ،‬هەندێ لە بەرامبــەر ئەنجامــدراوە لەالیــەن جولەكەو‬ ‫توێژەرانیش دەیگەڕێنەوە بۆ هۆكاری بونی رۆمانیــەكان‪ ،‬دواتــر كــە دەبنــە خــاوەن‬ ‫دەق‪ ،‬یاخود تەفسیری دەق‪ ،‬واتە لەخودی دەســەاڵت و پەیڕەوكارانیــان پابەندی ئەو‬ ‫ئایینەكــە توندوتیــژی بونــی نیــە‪ ،‬بەڵكو دەقــە پرلێبوردەییانە نابــن‪ ،‬داگیر كاریان‬ ‫لــە لێكدانــەوەی پیاوانی ئایینــی بۆ دەقە لــێ دەردەچێت و توندوتیژی بەكاردەهێنن‬ ‫پیرۆزەكانی ئەم ئایینانە ئەم توندوتیژیانە دژی گەالنــی تر‪ ،‬مەتــران (بارتۆلۆمی دی‬ ‫ســەرهەڵدەدەن‪ ،‬یاخود لە لێكدانەوەی ئەو الس كازاس) كە یاداشــتنامەیەكی نوسیوە‬ ‫فەرمانڕەوایانــەی خۆیان بــە پەیڕەوكاری بەناونیشــانی (مەســیحیەت و شمشــێر)‪،‬‬ ‫ئەو ئایینانە دادەنێن‪ ،‬دەنا نە لە دەق و نە بــاس لە كوشــتاری داگیركەرە ئیســپانیە‬ ‫لە تەفســیری پیاوانــی ئایینی‪ ،‬توندوتیژی مەســیحیەكان دەكات بــۆ كیشــوەری‬ ‫ئەمەریــكاو دەڵێت‪( :‬مەســیحیەكان هەمو‬ ‫بونی نیە‪.‬‬ ‫ســەیرە زۆربــەی پەیڕەوكارانــی رەوتــە ئــەو كەســە بێتاوانانەیان كوشــت و هەمو‬ ‫ئایینیــەكان لــە قۆناغێــك لــە قۆناغەكان ئەو كوشت و بڕینانەشیان بەناوی ئایینەوە‬ ‫توندوتیژیــان بەرامبــەر بەكارهێنــراوەو كرد‪ ،...‬منداڵی شیرە خۆرەیان لە دەستی‬

‫عەرەبــە موســڵمانەكان و پەیڕەوكارانیان‬ ‫لــە ناو دەبردرێن‪ .‬هەروەها ئیســامیش لە‬ ‫سەرەتاداو لە قۆناغی مەكیدا پڕە لە دەقی‬ ‫ئاشــتەوایی و لێبوردەیــی‪ ،‬و لەالیــەن بت‬ ‫پەرستانیش توندوتیژیان بەرامبەر دەكرێت‬ ‫و ناچــار كــۆچ دەكەن بــۆ (مەدینە) و كە‬ ‫لەوێشــەوە دەبنەوە دەسەاڵتدارو هەروەكو‬ ‫(د عەلــی وەردی) دەڵێــت دوای ئــەوەی‬ ‫سیاســەت و دین تێكەڵ بە یەكتر دەكرێن‪،‬‬ ‫بــە جۆرێــك كە ئــەو پێی وایە ئیســامی‬ ‫قۆناغی مەكی یەكســانە بە مەســیحیەت‪.‬‬ ‫بۆیــە دواتر ئەو هێرشــانە دەســتپێدەكەن‬ ‫كە عەرەبەكان ناویــان لێنابو (الفتوحات)‬ ‫و ســێ بژاردەشیان دەدا بە میللەتانی تر‪،‬‬ ‫یــان بون بە موســڵمان‪ ،‬یــان دانی جزیە‪،‬‬ ‫یاخود شــەڕ‪ .‬ئەمە جگە لەباســی كەنیزە‬ ‫و غەنیمــە و ئەنفــال‪ ،...‬ئایینی بودی كە‬ ‫بــە ئایینێكی نا تونــد تیژی (الال عنفی)ی‬ ‫ناســراو بو‪( ،‬كلود ب‪ .‬لفنســون) دەڵێت‪:‬‬ ‫(نــا توندوتیــژی ســەردەمانێكی زۆر باڵی‬ ‫كێشــابو بەســەر ئایینی بودی‪ ،)...‬كەچی‬ ‫بــەم دواییــە بینیمان چۆن موســڵمانەكان‬ ‫توندوتیژیــان بەرامبــەر كــرا لەالیــەن‬ ‫پەیڕەوكارانی ئایینی بودی‪.‬‬

‫دایكی دەردەهێناو بۆ ئاسمانیان هەڵدەداو‬ ‫ســەریان بــە بەردێك یــا بەقــەدی دارێك‬ ‫دادەكوتــا‪ ،‬یا تا دەســتیان تێدا بو فڕێیان‬ ‫دەدا‪ ،‬ئەگەر سەگەكانیان برسی بونایە ئەوە‬ ‫سەرەتا چەند پەلێكی منداڵە هیندیەكەیان‬ ‫فڕێ دەدایە بەردەمیان‪ ،‬دواتر بەشــەكانی‬ ‫دیكەی الشــەكەیان بۆ فــڕێ دەدان‪ ...‬من‬ ‫راســتی دەڵێم‪ ،‬چونكە بە چاوەكانی خۆم‬ ‫بینیومــە مەســیحیەكان وەك ئاژەڵیــش‬ ‫نەیاندەڕوانییــە هیندییــە ســورەكان‪)...‬‬ ‫هەروەها پەیڕەوكارانی ئایینی زەردەشتیش‬ ‫سەرەتا راپەڕێن بۆ یارمەتی دانی كۆمەڵگا‬ ‫و گونجاندنیان لەگەل ژیانی نوێ و البردنی‬ ‫قورسایی لەسەریان بۆنمونە‪ ،‬وەكو ئەوەی‬ ‫(د‪.‬عەلــی شــەریعەتی باســی دەكات‪:‬‬ ‫نەهێشتنی قوربانی كردن بە ئاژەڵ چونكە‬ ‫گواستنەوەی كۆمەڵگا لە قۆناغی هۆزایەتی‬ ‫و ئاژەڵداریەتــی بۆ كشــتوكاڵی‪ ،‬قورس بو‬ ‫لەالیەن خەڵكەوە قوربانی كردن بە ئاژەڵ‪،‬‬ ‫واتە بۆ نەهێشــتنی توندوتیژی و قورسایی‬ ‫لەســەر شــانی مرۆڤــەكان‪ ،‬بــەاڵم دواتــر‬ ‫هەروەكــو (د‪ .‬عەلــی وەردی) و (عەلــی‬ ‫شــەریعەتی) ئاماژەیــان پێــداوە‪ ،‬چونكــە‬ ‫گرنگــی نەدراوە بە دادپــەروەری و ئازادی‬ ‫بــۆ هاواڵتیان لەالیــەن پیاوانی ئایینی ئەو‬ ‫ئایینە‪ ،‬بە جۆرێك كە (عەلی شــەریعەتی)‬ ‫ئەو سەرچاوانەی سودم لێ بینیون‪:‬‬ ‫دەڵێــت ئــەو ســەردەمانە نەتوانــراوە‬ ‫‪-1‬عەلی شەریعەتی‪ ،‬مێژوی ئایینەكان‬ ‫هاواڵتیەكــی ســادە بەرامبــەر بــە پاشــا‬ ‫‪-2‬د‪ .‬عەلــی وەردی‪ ،‬لێكۆڵینەوەیەك لە‬ ‫بوەســتێت‪ ،...‬یاخود باس لــەوە دەكرێت سۆسیۆلۆژیای ئیسالم‬ ‫كە ئەو فەر‌مانڕەوایانەی خۆیان بانگەشەی‬ ‫‪-3‬جون لوریمر‪ ،‬تاریخ الكنیسە‬ ‫ئەوەیان دەكرد كە پەیڕەوكاری زەردەشتین‬ ‫‪(-4‬كلودب‪ .‬لفنسون)‪ ،‬البوژیە‬ ‫و هەر توندوتیژیەكیــان دەكرد‪ ،‬دەیانگوت‬ ‫‪-5‬بارتۆلۆمیدیالســكازاس‪ ،‬مەسیحیەت و‬ ‫(ئاهــورا مــەزدا) یارمەتیداویــن‪ ،‬پاشــان شمشێر‪.‬‬ ‫دوبــارە قۆناغێكی تر لــە ژیانی ئەم ئایینە‬ ‫‪ -6‬سەالم ناوخۆش‪ ،‬كورد لە ژێر سایەی‬ ‫دەســتپێدەكاتەوە كــە دوبــارە توندوتیژی دو حوكمڕانی زەردەشتیدا‪.‬‬ ‫بەرامبــەر بەكاردەهێنرێتــەوە لەالیــەن‬

‫ذمارة (‪ )627‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫ریفراندۆم و ئاسایشی‬ ‫نەتەوەیی توركیا‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫توركیای‬ ‫هاوپەیامن!‬

‫هێژا دڵشاد‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬

‫سەرەتا‬

‫رۆژی چوارشــەممە‪ ،‬رێكەوتــی‬ ‫‪ ،٢٠١٧/٦/٧‬لــە كۆبوونەوەیەكــی‬ ‫تایبــەت و بــە بەشــداریی زۆرینــەی‬ ‫حــزب و الیەنە سیاســییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردســتان و بە ئامادەبوونی مەســعود‬ ‫بارزانــی‪ ،‬بــە رەزامەندیــی ســەرجەم‬ ‫الیــەن و بەشــداربووانی كۆبوونەوەكــە‪،‬‬ ‫رێكەوتــی ‪ ٢٠١٧/٩/٢٥‬بــۆ ئەنجامدانی‬ ‫ریفرانــدۆم و بڕیاردان بۆ ســەربەخۆییی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان دیاریكــرا‪ .‬هەر لە‬ ‫كۆبوونەوەكــە رێككارەكانــی چۆنێتیــی‬ ‫ئەنجامدانــی ریفراندۆمەكــە گفتوگــۆی‬ ‫لەســەر كــرا و لیژنــەی پێویســتی بــۆ‬ ‫دەستنیشانكرا‪.‬‬ ‫هــەر لەو كاتــەوە‪ ،‬زۆرینــەی واڵتانی‬ ‫دونیــا و لەوانــە ئەمریــكا و بریتانیــا و‬ ‫ئەندامە هەمیشەیی و ناهەمیشەیییەكانی‬ ‫ئەنجومەنــی ئاسایشــی نێودەوڵەتــی و‬ ‫واڵتانی هەرێمی‪ ،‬وەك ئێران و توركیا و‪،‬‬ ‫لەوالوەیش حكومەتی ناوەندیی بەغدا لە‬ ‫دژی پڕۆســەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی‬ ‫وەســتانەوە‪ ،‬بــەاڵم لە هەموویــان دژتر‬ ‫هێزێكــی هەرێمــی وەك توركیایــە كــە‬ ‫بەردەوام پێداگری لەســەر ئەوە دەكات‬ ‫كــە نابێــت ریفراندۆمەكــە بكرێــت‪ ،‬بە‬ ‫بیانووی ئــەوەی ئاسایشــی نەتەوەییی‬ ‫توركیا دەخاتە مەترسییەوە‪.‬‬

‫چەمكی ئاسایشی نەتەوەیی و‬ ‫رەهەندەكانی‬

‫مێــژووی ســەرهەڵدانی چەمكــی‬ ‫ئاسایشــی نەتەوەیــی‪ ،‬دەگەڕێتــەوە بۆ‬ ‫كۆتایی جەنگی دووەمی جیهان‪ .‬چەمكی‬ ‫ئاسایشــی نەتەوەیــی‪ ،‬بــە دیاردەیەكی‬ ‫نــوێ و تازە دادەنرێــت وەك یەكێك لە‬ ‫تایبەتمەندییەكانی سیســتمی سیاسیی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ .‬ئەم بــوارە پەیوەندییەكی‬ ‫تەواوی بە ئامانجە نیشــتیمانییەكانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬لەڕووی مانەوە و بوون و قەوارەی‬ ‫دەوڵــەت و پاراســتنی چوارچێوەكانــی‬ ‫دەوڵــەت بە جۆرێك هەندێك پێیان وایە‬ ‫پاراســتنی ئاسایشــی نەتەوەیی بریتییە‬ ‫لە پاراستنی بەهاكان‪.‬‬ ‫كایە و چەمكی ئاسایش لەم سااڵنەی‬ ‫دواییدا‪ ،‬گۆڕانكارییەكی زۆری بەخۆیەوە‬ ‫بینیــوە‪ ،‬بەتایبەت دوای ئەوەی چەمكی‬

‫ئاسایش فراوانكراو بە كۆمەڵێك یەكەی‬ ‫تــر و بــواری تر بەســترایەوە‪ .‬پێشــتر‬ ‫دیدێكی كالســیكییانە هەبــوو بۆ كایەی‬ ‫ئاســایش‪ ،‬بەتایبــەت لە كاتــی جەنگی‬ ‫ســارددا ئــەم چەمكــە وەك بەشــێك‬ ‫لە ســتراتیژیی ســەربازی و مەســەلەی‬ ‫بەرگــری و مانــەوەی دەوڵــەت ســەیر‬ ‫دەكرا‪ .‬بــەاڵم دواتــر خوێندنەوەی نوێ‬ ‫بــۆ بابەتی ئاســایش كرا و بە كۆمەڵێك‬ ‫رەهەند و بواری ترەوە پەیوەســت كرا‪،‬‬ ‫لەوانــە‪ :‬پێكهاتەی نەتەوەیــی‪ ،‬ئایینی‪،‬‬ ‫مەزهەبــی‪ ،‬كەلتــووری‪ ،‬ژینگــە و‪ ...‬لە‬ ‫هەمــووی گرنگتــر مــرۆڤ و ئاسایشــی‬ ‫مرۆیــی‪ ،‬بوونــە دوو یەكــەی تــر و بــە‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیییەوە گرێدرانەوە‪.‬‬

‫قوتابخانەی كۆپنهاگن و چەمكی‬ ‫ئاسایش‬

‫«ریفراندۆمــی هەرێمــی كوردســتان كە‬ ‫بڕیارە لــە ‪٢٥‬ی ئەیلوولی ‪ ٢٠١٧‬بەڕێوە‬ ‫بچێت‪ ،‬نایاســایییە و قبووڵی ناكەین‪».‬‬ ‫هەر لە بەیاننامەكەدا ئاماژە بەوە كراوە‬ ‫كــە دەبێت گفتوگۆ لە نێــوان هەولێر و‬ ‫بەغدا دەســت پــێ بــكات و بەگوێرەی‬ ‫دەستوور كێشەكان چارەسەر بكرێن»‪.‬‬ ‫دوای كۆبوونــەوەی ئەنجومەنــی‬ ‫ئاسایشــی نەتەوەیی توركیا‪ ،‬حكومەتی‬ ‫توركیایــش لەبارەی ریفراندۆمی هەرێمی‬ ‫كوردســتان كــۆ بوویــەوە و «بەكــر‬ ‫بــۆزداغ»‪ ،‬وتەبێــژی حكومەتی توركیا‪،‬‬ ‫وتــی‪« :‬لــە كۆبوونــەوەی حكومــەت‬ ‫بەوردی قسەمان لەســەر ریفراندۆم كرد‬ ‫و ئەم ریفراندۆمە نایاســایییە و قبووڵی‬ ‫ناكەین و هەڕەشــەیە بۆ سەر ئاسایشی‬ ‫نەتەوەیی توركیا‪».‬‬ ‫هەڵوێســتی توركیــا بەرامبــەر‬ ‫ریفراندۆمــی هەرێــم هەڵوێســتێكی نــە‬ ‫زۆر رەق و نــە زۆر نەرمــە‪ .‬ئەمە مانای‬ ‫وایــە ئەردۆغــان و ئاك پارتــی‪ ،‬ناتوانن‬ ‫راستەوخۆ پشــتگیری بكەن و ناشتوانن‬ ‫دژیشی بوەســتنەوە (دژوەستانەوە بەو‬ ‫مانایەی سزای ئابووری و سیاسی بەكار‬ ‫بێنێت)‪ .‬دەشــێت هــۆكاری ئەمە‪ ،‬ترس‬ ‫بێت لــە نەژادپەرســتەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫توركــی و كەمالیســتە تونــدڕەوەكان‬ ‫و نەبوونــی متمانەیەكــی تــەواو بــە‬ ‫دامــەزراوەی ســەربازی‪ ،‬بەتایبەت دوای‬ ‫دەســتگیركردنی دوو كارمەندەكــەی‬ ‫دەزگای هەواڵگریــی توركیا‪/‬میــت لــە‬ ‫الیەن پەكەكەوە لە شــارۆچكەی دوكان‬ ‫و رفاندنیــان بــۆ قەندیــل‪ .‬ئەردۆغــان‬ ‫هێشــتا نەیتوانیــوە ســوپای توركیــا و‬ ‫دەزگا ســەربازی و هەواڵگرییەكانیتــر‬ ‫كۆنتــڕۆڵ بــكات وەك ئــەوەی خــۆی‬ ‫دەیەوێــت‪ ،‬تا باشــتر بڕیــارەكان بدات‪.‬‬ ‫دەكرێت هەڵوێســتی توركیا بەرامبەر بە‬ ‫ریفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستان تەنیا‬ ‫لە ئاســتی باڵوكــراوە بمێنێتەوە و هیچ‬ ‫سزایەكی كردارەكیی لێ نەكەوێتەوە‪.‬‬

‫یەكگرتنی رۆژاوا و باشووری‬ ‫كوردستان‬

‫لەالیەكیتــرەوە‪ ،‬توركیــا وا هەســت‬ ‫دەكات ســزادانی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫لەڕووی ئابــووری و سیاســییەوە ببێتە‬ ‫هــۆی نزیكبوونــەوە و یەكگرتنی نێوان‬ ‫هەرێمی كوردستان و رۆژاوای كوردستان‪،‬‬ ‫كــە لە روانگەی توركیاوە مەترســییەكە‬ ‫بۆ ســەر ئاسایشی نەتەوەییی واڵتەكەی‬ ‫زۆر زیاتــر و گەورەتــر دەبێت و لەڕووی‬ ‫جیۆســتراتیژی و جیۆپۆلیتیكییەوەیش‬ ‫توركیــا بچــووك دەبێتــەوە و تواناكانی‬ ‫سنوردار دەبێت و بەرژەوەندییە بااڵكانی‬ ‫لەدەست دەچێت‪.‬‬ ‫ســەرەڕای ئــەوەی توركیــا لــەڕووی‬ ‫ناوخۆیییــەوە گوشــاری الیەنــە‬ ‫ناوخۆیییــەكان‪ ،‬بەتایبــەت كوردانــی‬ ‫باكــووری دەكەوێتە ســەر و رووبەڕووی‬ ‫ناســەقامگیریی سیاسی و ئەمنیی زیاتر‬ ‫دەبێتــەوە‪ .‬لــە هەمــووی كاریگەرتــر‪،‬‬ ‫یەكگرتنــی هەرێمــی كوردســتان و‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬جووڵەكانی توركیا‬ ‫لە ســووریا دەوەســتێنێت و هێندەی تر‬ ‫بێــڕۆڵ و پەراوێزی دەخــات و بەمەیش‬ ‫توركیــا لــە داهاتــووی ســووریادا هیچ‬ ‫كاریگەرییەكی نامێنێت‪.‬‬

‫قوتابخانەی كۆپنهاگن خوێندنەوەیەكی‬ ‫جیــاواز بــۆ چەمكی ئاســایش دەكات و‬ ‫هــەر دوو مانا فراوان و قووڵەكەی لەخۆ‬ ‫دەگرێــت‪ .‬ئــەم قوتابخانەیــە پێداگــری‬ ‫لەســەر ئەوە دەكات كە یەكەی ئاسایش‬ ‫تەنیــا لە دەوڵەتــدا كــورت ناكرێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵكــو یەكەكانــی تــری وەك نەتەوە و‬ ‫نەژاد و پێكهاتــە مەزهەبی و كەلتووری‬ ‫و گرووپــە جیاوازەكانــی تریــش لەخــۆ‬ ‫دوا سەرنج‪:‬‬ ‫دەگرێــت و ناســنامە و شــوناس‪ ،‬بــە‬ ‫لەدوای ئەنجامدانی ریفراندۆم لە ‪٢٥‬ی‬ ‫جەوهــەر و دڵــی ئاسایشــی نەتەوەیی‬ ‫ئەیلولی ‪ ٢٠١٧‬بۆ ســەربەخۆیی هەرێمی‬ ‫دادەنێــت‪ ،‬چونكــە كۆمەڵگــە‪ ،‬یــان‬ ‫كوردســتان‪ ،‬توركیا هەر زوو دەستی بە‬ ‫نەتــەوە ئــەو كاتــە بوونــی دەبێت كە‬ ‫لێدوان و دژایەتیكردنی پڕۆسەكە كرد و‬ ‫ناســنامەیەكی هاوبەشــی بــۆ هەمووان‬ ‫پێداگری لەســەر ئەوە دەكرد‪ ،‬كە نابێت‬ ‫بەرهــەم هێنابێت‪ .‬ئەگەر ئەو ناســنامە‬ ‫ریفراندۆمەكــە ئەنجام بدرێت‪ .‬لە دوایین‬ ‫هاوبەشە ئامادەییی نەمێنێت‪ ،‬ئەوا كۆی‬ ‫هەڵوێســتیدا هــەر یەك لــە ئەنجومەنی‬ ‫كایەكانی كۆمەڵگەیش هەرەس دێنێت و‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی توركیا و ئەنجومەنی‬ ‫لەناودەچێت‪.‬‬ ‫وەزیرانــی توركیا‪ ،‬جارێكیتــر دژایەتیی‬ ‫توركیا لەڕوانگەی ئەم قوتابخانەیەوە‬ ‫خۆیــان بــۆ پڕۆســەكە دووپاتكردەوە و‬ ‫ریفراندۆم بە مەترسی بۆ سەر ئاسایشی‬ ‫هەموو دژایەتییەكانیش دەبەستێتەوە بە‬ ‫نەتەوەیی واڵتەكەی دادەنێت و وا هەست‬ ‫چەمكی ئاسایش و تێكچوونی ئاسایشی‬ ‫دەكات كۆمەڵــی توركــی رووبــەڕووی‬ ‫نەتەوەیی واڵتەكە‪.‬‬ ‫رووخان و پێكدادان و پارچەپارچەبوون‬ ‫بــەو پێیــەی توركیــا واڵتێكــی تاك‬ ‫دەبێتــەوە‪ .‬توركیا واڵتێكی فرە كەلتوور‬ ‫هەرێمی كوردستان وەك بازاڕ‬ ‫نەتــەوە و تاك زمــان و تاك ئااڵ و تاك‬ ‫و فــرە نەتــەوە و فــرە زمانــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫قەبــارەی بازرگانــی نێــوان توركیا و ناسنامەیە و‪ ،‬تەنیا گرووپێكی دیاریكراو‬ ‫نەیتوانیــوە ناســنامەیەكی هاوبــەش‬ ‫بــۆ گرووپەكانیتــر‪ ،‬بەتایبــەت كــورد و هەرێمی كوردستان ساڵ دوای ساڵ بەرز كە توركە‪ ،‬بەســەر هەمــوو گرووپەكانی‬ ‫عەلەوییــەكان‪ ،‬دروســت بــكات و یەك دەبێتەوە و توركیا وەك بازاڕێكی گەورە تــردا زاڵكــراوە و هیــچ ناســنامەیەكی‬ ‫ناســنامەی هاوبەش بۆ هەمووان بەرهەم بــۆ ســاغكردنەوەی بەرهەمەكانــی‪ ،‬لە هاوبــەش و هاوواڵتیبــون هەمــوو‬ ‫بێنێــت‪ .‬لەبری ئەوە‪ ،‬نەتــەوەی توركی هەرێم دەڕوانێت و پشتی پێ دەبەستێت‪ .‬پێكهاتــەكان بەیەكــەوە نابەســتێتەوە‬ ‫بااڵدەســت كــردووە و كردوویەتــی بــە توركیا سااڵنە بە بەهای نزیكەی ‪ ٨‬ملیار و هەســتێكی هاوبەشــی بــۆ دروســت‬ ‫هێزێكــی بــااڵ بەســەر ئەوانی تــرەوە و دۆالر بەرهــەم و كااڵ هەناردەی هەرێمی نەكــردوون‪ ،‬بۆیــە توركیــا بــە هــۆی‬ ‫بەمەیش بەردەوام لە كەوتن و داتەپینی كوردســتان دەكات‪ ،‬لەگــەڵ عێراقیــش ســەربەخۆییی هەرێمــی كوردســتانەوە‬ ‫ئەم هێزە بااڵیە دەترســێت و وا هەست ئــەو ڕێژەیــە دەگاتــە ‪ ٤‬ملیــار دۆالر و هەســت بە كەوتنی ئەو تاك ناسنامەییە‬ ‫دەكات هەر جووڵەیەكی دەرەكی لەالیەن هاتنــی كااڵ و كەلوپەلەكانیش بۆ عێراق و بااڵبوونەی توركیزم دەكات و‪ ،‬نایەوێت‬ ‫كوردەكانــی پارچەكانی تــرەوە‪ ،‬دەبێتە لــە ڕێگــەی هەرێمی كوردســتانەوەیە و پایەكانــی دەوڵەتی كەمالیزم و تۆرانیزم‬ ‫رووخانــی كۆی چوارچێوەكانی دەوڵەتی دەكرێــت بڵێیــن هەرێــم تڕانزێتی نێوان الواز بێت و بكەوێت‪.‬‬ ‫بەغــدا و ئانقەرەیە بۆ مامەڵە ئابووری و‬ ‫پێناچێــت توركیــا بتوانێــت هیــچ‬ ‫توركی و ناسنامەی توركیزم‪.‬‬ ‫بازرگانییەكان‪.‬‬ ‫ســزایەكی ئابــووری بەســەر هەرێمــی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان دوای ئەڵمانیا‪ ،‬كوردســتاندا بســەپێنێت‪ ،‬ئەگەر سزای‬ ‫ریفراندۆم و هەڵوێستی توركیا‬ ‫دووەم هــاوردەكاری كااڵ و بەرهەمەكانی ئابوورییش بسەپێنێت ئەوا كاتی دەوێت‪،‬‬ ‫نەتەوەییــی‬ ‫ئەنجومەنــی ئاسایشــی‬ ‫توركیایــە‪ ،‬لــە كاتێكــدا خەریكــە چونكــە توركیا خۆی زەرەمەندی یەكەم‬ ‫ســەرۆككۆمار‬ ‫توركیا بە ســەرۆكایەتیی‬ ‫پەیوەندییەكانی نێوان ئەڵمانیا و توركیا دەبێــت و هەرێمی كوردســتانیش زیاتر‬ ‫«رەجــەب تەییب ئەردۆغان» بۆ ماوەی‬ ‫رۆژ دوای رۆژ خراپتر دەبێت و لەوالوەیش لە كارت و بژاردەیەكی لەبەردەســتە بۆ‬ ‫‪ ٣‬كاتژمێــر و ‪ ١٠‬خولەك كــۆ بوونەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر توركیا بیر لە داخســتنی ســنوور تێپەڕاندن و زاڵبوون بەســەر هەر سزا و‬ ‫لــە دوای كۆبوونەوەكــە بەیاننامەیــەك‬ ‫لەگــەڵ هەرێمــی كوردســتان بكاتــەوە بڕیارێك كە توركیا لە دژی دەری بكات‪.‬‬ ‫لەبارەی ریفراندۆمی هەرێمی كوردستان زیانێكــی زۆری بەردەكەوێت و بێ بازاڕ‬ ‫بــاو كرایــەوە كــە تیایــدا هاتــووە‪ :‬دەمێنێتەوە‪.‬‬

‫لەپاش ئەنجامدانی ریفراندۆمەكەی باشووری كوردستان و سەركەوتنی دەنگی‬ ‫«بەڵێ‌»‪ ،‬لێدوانەكانی بەرپرسانی توركی دژ بە ریفراندۆم و پڕۆسەی سەربەخۆیی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬تادێت توندتر دەبێت‪ .‬هاوكات توركیاش هەند ‌ێ رێكاری دژبە‬ ‫هەرێمــی كوردســتان وەك گەمارۆ گرتۆتەبەر‪ ،‬راوەســتانی گەشــتەكانی فڕۆكە و‬ ‫ئەگەری داخســتنی دەروازەی ئیبرایم خەلیل قســەی لەسەر دەكرێت‪ .‬دوا لێدوانی‬ ‫ئەردۆغانی سەرۆككۆماری توركیا دەربارەی ریفراندۆم‪ ،‬ئەو پەڕی زمانێكی نەیاری‬ ‫پێوەدیــار بوو بەوەی وتی «ســەربەخۆیی بەئێوە چی‪ ،‬نــەوت و پارەتان هەیە و‬ ‫خۆتــان خۆتان بەڕێوەدەبەن ئیتر باس لە ســەربەخۆیی چی دەكەن»‪ .‬ئەردۆغان‬ ‫هەڕەشــەی راگرتنی پڕۆســەی هەناردەكردنی نەوتی كوردستانی بۆ بەندەرەكانی‬ ‫دەرەوە لەڕێگەی واڵتەكەیەوە كرد‪ .‬ئەم لێدوانانە جارێكیتر پەیوەندیی نێوان توركیا‬ ‫و هەرێمی كوردستانی لەسەر ئاستی هاوپەیمانێتی خستۆتە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬ ‫توركیا كاتێ‌ باس لەوەدەكات كە هەرێمی كوردستان بگەڕێتەوە بۆ دەستوری‬ ‫عیراق و یەكپارچەیی خاكی عیراق بپارێزن‪ ،‬هاوكات لەواڵتەكەی پێشێلی دەستور‬ ‫دەكات‪ .‬لەناوخــۆدا روبەڕووی چەند پرســێكی مێژوویی و كێشــەی نوێ بۆتەوە‪،‬‬ ‫لەوانەش چارەســەرنەكردنی پرســی كورد‪ ،‬پرســی ئاســایش‪ ،‬كێشــەی ئابووری‬ ‫توركیاش لە دوو ســاڵی رابردوودا داكشــانێكی بەخۆیەوە دیوە‪ .‬دەشــێ‌ توركیا و‬ ‫سیاســەتی حكومەتی ئاك پارتی لەدژایەتی سەربەخۆیی باشووری كوردستان‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوە بێت كە كێشــە ناوخۆییەكانی پێ بشــارێتەوەو ســەرنجی رایگشتی توركیا‬ ‫بەالی كورد و كوردستان ببات‪.‬‬ ‫هاوكات توركیا لە دوڕیانێكی هەســتیاردا خۆی دەبینێتەوە‪ ،‬بەتایبەتی لەســەر‬ ‫ئاســتی ناوخــۆ و بۆ ئــاك پارتی و خودی ئەردۆغانی ســەرۆككۆمار و ســەرۆكی‬ ‫گشــتی ئاك پارتی‪ ،‬بەوەی وابڕیارە لەســاڵی ‪ 2019‬هەڵبژاردنی سەرۆككۆماریی و‬ ‫پارلەمانــی پێكــەوە ئەنجام بدرێت‪ .‬ئەردۆغان لەپاش كودەتاكەی ‪ 15‬ی تەمموزی‬ ‫‪ ،2016‬ئاڕاســتەی سیاســەتەی گۆڕا‪ ،‬بەرەو هاوپەیمانی لەگەڵ نەتەوەپەرســت و‬ ‫كەمالیزمــەكان هەنگاوەكانی نا‪ .‬ئێســتاش بە دژایەتیكردنی هەرێمی كوردســتان‬ ‫دوبارە رایگشــتی توركیا بەتایبەت نەتەوەپەرســتەكان لەخۆی كۆدەكاتەوەو ئەم‬ ‫بابەتە دەكاتە مەسەلەیەكی گرنگ لە بانگەشەی هەڵبژاردنی ئایندەدا‪.‬‬ ‫جێی باســە بەدرێژایــی دوو هەفتەی رابردوو‪ ،‬میدیای توركــی رۆڵێكی ئێجگار‬ ‫خراپ و نەرێنی لەســەر هەرێمی كوردســتان گێڕاوە‪ ،‬دوا هەواڵی ســەیر ئەوە بوو‬ ‫بانگەشــەی ئەوەیان كرد خەڵكی مەدەنی هەرێمی كوردســتان بەجێدەهێڵن! جێی‬ ‫ســەیرە بەشــێك لەو میدیا و ئاژانســە توركییەكانی ســەربە حكومەتی تورك لە‬ ‫هەرێمی كوردستان ئۆفیسیان هەیە و هیچ رێكارێكیان لەبەرامبەر ناكرێت!‬ ‫هاوكات لە دوا لێدوانی رەجەب تەیب ئەردۆغان ی سەرۆككۆماری توركیا دژ بە‬ ‫ریفرانــدۆم و ســەرۆكی هەرێم زۆر توند بــوو‪ .‬ئاماژەیەك بوو بەوەی نەیاری خۆی‬ ‫درێژە پێدەدات‪.‬‬ ‫لــە رۆژی دەنگدانەكــە لــە هەولێر بەشــداری كۆنگرەی رۆژنامەوانــی نێچیرڤان‬ ‫بارزانی ســەرۆكی حكومەتی هەرێمم كرد‪ ،‬بە بەشــداری دەیــان میدیای ناوخۆیی‬ ‫و جیهانی بەڕێوەچوو‪ ،‬بەشــێكی زۆر لە میدیاكانی توركیش بەشــداربوون‪ .‬چەند‬ ‫سەرنجێكم لەسەر وتەكانی سەرۆكی حكومەت بەم جۆرە نوسییەوە‪:‬‬ ‫‪-1‬نێچیرڤــان بارزانــی جەختــی لەوە كردەوە كــە ماوەی دوو مانگــە دەیەوێت‬ ‫ســەردانی توركیا بكات بەمەبەســتی دیالۆگ كردن لەســەر پڕۆسەی ریفراندۆم و‬ ‫ســەربەخۆیی كوردســتان بكــەن‪ ،‬بەاڵم توركیــا دەرفەتی نەخولقانــدووە كە ئەو‬ ‫سەردانە ئەنجام بدرێت‪ .‬ئەمەش نیگەرانی تەواوەتی توركیا لەبەرامبەر كوردستان‬ ‫نیشان دەدات‪.‬‬ ‫‪-2‬لە ســاڵی ‪ 1991‬وە هەرێمی كوردســتان هەوڵی دروستكردنی پەیوەندیی بوە‬ ‫لەگەڵ توركیا و لەئایندەشدا بە گرنگەوە لەو پەیوەندییانە دەڕوانێت‪.‬‬ ‫‪-3‬ریفراندۆم تایبەتە بەچارەنوسی كوردانی عیراقەوە و پەیوەندی بە كوردەكانیتر‬ ‫لە پارچەكانیتری كوردستانەوە نییە‪.‬‬ ‫‪-4‬كوردســتانێكی ســەربەخۆ هیچ كاتێك نابێتە هەڕەشە و مەترسییەك بۆ هیچ‬ ‫الیەك و دراوسێیەك‪.‬‬ ‫‪-5‬هەرێمی كوردســتان لەســەر ئاســتی دیبلۆماســی پەیوەندی لەگــەڵ توركیا‬ ‫بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫‪-6‬توركیا جگە لە هەرێمی كوردســتان هیچ دۆســتێكی تری لە ناوچەكە نییە و‬ ‫بگرە وەك تاكە واڵتی هاوپەیمان دەبینرێت‪ .‬پێویســتە ئەم پەیوەندییەی لەنێوان‬ ‫هەردووال هەیە و كە بەزەحمەت دروست بوە تێك نەچێت‪.‬‬ ‫نێچیرڤــان بارزانی بە ئەندازیاری دروســتكردنی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی‬ ‫كوردســتان و توركیا دادەنێرێت لەســەر ئاســتی حكومەت‪ ،‬ئەمەش ئاســتەمی و‬ ‫هەڵبەز و دابەزی زۆری بەخۆیەوە دیوە‪ ،‬لە كۆتایی ساڵی ‪ 2007‬و ‪ 2008‬هەنگاوی‬ ‫ســەرەتایی بۆ نراو لەســاڵی ‪ 2013‬گەیشــتە ئەوەی رێككەوتنی ســتراتیژی وزەی‬ ‫لێبكەوێتەوە‪ ،‬وتەكانی ســەرۆكوەزیرانی هەرێمی كوردستان لە گلەییەك لە توركیا‬ ‫هیچ نەیاری و وەاڵمدانەوەیەكی پێوەدیار نەبوو‪ .‬رونترین پەیامیشی ئەوە بوو وتی‬ ‫«توركیــا جگــە لە هەرێمی كوردســتان هیچ بەدیلێكیتری بــۆ هاوپەیمانی نییەلە‬ ‫ناوچەكــە»‪ .‬ئەمــەش ئەوە دەردەخات كە هەرێمی كوردســتان جگە لەوەی گفتی‬ ‫سەقامگیریی بە توركیا دەدات هاوكاتیش خوازیار و پێداگرە لە بەرەو پێشچوونی‬ ‫پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )627‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫تەندروستی‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫كێن ئەوانەی توشی شێرپەنجەی گەدە دەبن ؟!‬ ‫خواردنە لەقوتوكراوەكان‪ ،‬وەك زەنگێكی مەترسیدار بۆ توشبون بەشێرپەنجەی گەدە‬ ‫دەبێت‪ ،‬پێویستە دەستبەجێ‌و بەبێ ترس‬ ‫بچێت ســەردانی پزیشك بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫نــازۆری بــۆ بكرێــت‪ ،‬چونكــە هەتاوەكو‬ ‫ئەم نەخۆشــییە زوو دەستنیشــان بكرێت‬ ‫باشترە‪ ،‬ئەگەر هاتوو كەسەكە زوو فریای‬ ‫خۆی نەكەوێت‪ ،‬ئەم نیشانانەی هەبو زوو‬ ‫تەشــەنە دەكات‌و ئــەو كات بــە دەرمــان‬ ‫چارەسەر ناكرێت‪.‬‬

‫چاودێر‪ -‬تابان رەزا‪:‬‬ ‫گەدە‪ ،‬كۆئەندامێكی گرنگی جەســتەی‬ ‫مرۆڤــە‌و شــوێنی ئــەو خۆراكانەیــە‪ ،‬كــە‬ ‫مــرۆڤ رۆژانــە دەیانخــوات‪ ،‬گــەدەش‬ ‫هــەروەك ئەندامەكانــی تــری جەســتە‬ ‫توشی (شــێرپەنجە) دەبێت بەهۆی بونی‬ ‫میكرۆبــی ئێــچ پایرۆلیەوەیــە‪ ،‬كــە هــەر‬ ‫لەمنداڵییــەوە توشــی كەســەكە دەبێت‪،‬‬ ‫یاخــود هــۆكارە بۆماوەییــەكان‪ ،‬بەپــێ‬ ‫توێژینــەوە زانســتییەكان دەركەوتــوە‪،‬‬ ‫خواردنــە لەقوتوكــراوەكان مەترســیی‬ ‫توشــبون بــە شــێرپەنجە زیاتــر دەكات‪.‬‬ ‫پســپۆڕێكی نەخۆشــییەكانی هەنــاوو‬ ‫هەرس‌و جگەر‪ ،‬دەڵێت «ئەوانەی توشــی‬ ‫شــێرپەنجەی گەدە دەبــن‪ ،‬زیاتر لە دوای‬ ‫تەمەنی ‪60-50‬ساڵییەوەن»‪.‬‬

‫شێرپەنجەی گەدە چی یە؟‬

‫پزیشــكێكی پسپۆڕی نەخۆشــییەكانی‬ ‫هەنــاو‌و هــەرس‌و جگــەر‪ ،‬ئامــاژە بــەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬شــێرپەنجەی گــەدە‪ ،‬پەیوەندیی‬ ‫بــە میكرۆبی ئێــچ پایرۆلی یەوە هەیە‪ ،‬كە‬ ‫هەر لە منداڵییەوە توشی كەسەكە دەبێت‪،‬‬ ‫بەهۆی مانەوەی ئەم میكرۆبە لە گەدەیدا‪،‬‬ ‫دەبێتــە هۆی هەوكردن كــە دیواری گەدە‬ ‫تەنكدەكاتــەوە‪ ،‬ئــەم تەنكبونەوەیــەش‬ ‫دەبێتــە شــێرپەنجەی گــەدە‪ ،‬كــە ئــەم‬ ‫میكرۆبــە ‪ %50‬خەڵــك هەیەتی‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫پێویســتە ئــەوەی ئــەم میكرۆبــەی هەبو‬ ‫پشــكنین بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی زوو چارەســەر‬ ‫بكرێت‪.‬‬

‫پیاوان زیاتر توشی شێرپەنجەی گەدە‬ ‫دەبن‬

‫د‪.‬محەمەد عەبدولڕەحامن شێخانی‪ ،‬پسپۆڕی نەخۆشییەكانی هەرس‌و‬ ‫جگەر‪ :‬جگەرە كێشان‌و خواردنەوەی مادە ئەلكهولییەكان‪ ،‬هۆكارن بۆ‬ ‫زیادبونی رێژەی شێرپەنجەی گەدە لەپیاواندا‬ ‫هۆكارەكان‬

‫عەبدولڕەحمــان‬ ‫محەمــەد‬ ‫د‪.‬‬ ‫شــێخانی‪ ،‬باســی لەوەیشــكرد‪ ،‬یەكێــك‬ ‫لــە هۆكارە ســەرەكییەكانی توشــبون بە‬

‫شــێرپەنجەی گەدە‪ ،‬بونــی میكرۆبی ئێچ‬ ‫پایرۆلــی یــە‪ ،‬هەروەها جگەرە كێشــان‌و‬ ‫خواردنەوەی مادە ئەلكهولیەكان‌و هۆكارە‬ ‫بۆماوەییەكانــە‪ ،‬هەروەهــا بونــی ئازاری‬

‫گــەدە بەتایبەت ئەگەر لــە دوای تەمەنی‬ ‫‪ 45‬ســاڵییەوە بێت‪ ،‬پێویستە پشت گوێ‌‬ ‫نەخرێت‪ ،‬كەسەكە خواردنی بۆ ناخورێت‌و‬ ‫دڵی تێكەڵ دێت‌و كێشــی دادەبەزێ‌و الواز‬

‫ناوبراو رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەوانەی توشی‬ ‫شــێرپەنجەی گەدە دەبن زیاتــر لە دوای‬ ‫تەمەنی ‪60-50‬ســاڵییەوە توش دەبن‪ ،‬لە‬ ‫گەنجیشدا هەیە‪ ،‬بەاڵم رێژەكەی كەمترە‪،‬‬ ‫هەروەها رێژەی توشبون لەپیاواندا زیاترە‬ ‫وەك لەژنــان‪ ،‬بەاڵم رێژەكە زۆر نییە‪ ،‬كە‬ ‫تا ئێســتا هــۆكاری ســەرەكی نەزانراوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەگــەری هەیــە بەهــۆی بونی زۆر‬ ‫خواردنی جگــەرە‌و مــادە ئەلكهولیەكان‌و‬ ‫هەروەهــا هۆڕمۆنــات بێت كــە رێژەكە لە‬ ‫پیاو زیاتر بێت وەك لە ژنان‪.‬‬ ‫خواردنە لەقوتوكراوەكان مەترسی هەیە‬ ‫پزیشــكە پســپۆڕەكە‪ ،‬وتیشــی «لــە‬ ‫هەرێمــی كوردســتان رێــژەی توشــبون‬ ‫بــە شــێرپەنجەی گــەدە لەزیادبوندایــە‪،‬‬ ‫لەئێســتادا ئەوانەی ســەردانی عیادەكەی‬ ‫دەكەن لە ‪ %2-1‬ی توشبون بە شێرپەنجەی‬ ‫گەدەن‪ ،‬هەربۆیە خواردنی گۆشتی لەقوتو‬ ‫كراو یان ئەو خواردنانەی بەدوكەڵ‌و خوێ‌‬ ‫هەڵدەگیرێن‪ ،‬چونكە هەمو ئەو خواردنەی‬ ‫لەقوتوكراون گۆڕانكارییان بەسەردا دێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەو مادەیەی پارێزگاری لەمانەوەی‬ ‫خواردنــەكان دەكات‪ ،‬لەگەڵ گۆشــتەكەدا‬

‫یەكدەگرن‪ ،‬لەوانەیە ببێتەهۆی شێرپەنجە‪،‬‬ ‫هــەر بۆیــە باشــترە تادەتوانــن خواردنی‬ ‫لەقوتوكــراو نەخــۆن‌و خواردنــی فرێــش‬ ‫بخورێت»‪.‬‬

‫برینی گەدە مەترسیدارە‬

‫شــێخانی‪ ،‬ئاماژەشــی بەوەشــكرد‪،‬‬ ‫ئەوانــەی برینــی گەدەیان هەیــە‪ ،‬دەبێت‬ ‫بــەردەوام لێی بترســن‪ ،‬هەرچەندە برینی‬ ‫گــەدە لەوانە نییە شــێرپەنجە بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبێــت لــێ بترســن‪ ،‬بۆیە هەر كەســێك‬ ‫برینێــك لەگەدەی هەبێــت زو بچێتە الی‬ ‫پزیشــك بــۆ ئــەوەی چاودێــری بكرێت‌و‬ ‫پارچــەی لێــوەر بگرێت‪ ،‬نەوەكو توشــی‬ ‫شێرپەنجەی گەدە بو بێت‪.‬‬

‫چارەسەرەكان‬

‫پزیشــكەكە هۆشــداری دەدات‪،‬‬ ‫شــێرپەنجەی گــەدە یەكێكــە لــەو‬ ‫جۆرانەی شــێرپەنجە‪ ،‬ئەگەر لەسەرەتای‬ ‫نەخۆشــییەكەیەوە بێــت‌و زوو پێــی‬ ‫بزانرێت‌و دەستنیشــان بكرێــت‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫بەنــازۆر چارەســەر بكرێــت‪ ،‬یاخــود بــە‬ ‫ئەنجامدانــی نەشــتەرگەریی یــا البردنــی‬ ‫گەدەی نەخۆشــەكە‪ ،‬هەروەها چارەسەری‬ ‫كیمیایی‌و چارەســەر بە تیشــكیش هەیە‪،‬‬ ‫بۆیە گرنگە هەر كەســێكیش هەســتی بە‬ ‫ئــازاری ناو گەدەی كــرد لە دوای تەمەنی‬ ‫‪ 40‬ســاڵیەوەیە‪ ،‬ســەردانی پزیشك بكات‬ ‫بۆئــەوەی نــازۆری بكرێــت‪ ،‬خواردنی لە‬ ‫قوتوكــراو نەخورێــت‪ ،‬هەتــا دەتوانرێــت‬ ‫خواردنــی فرێــش‌و میــوە‌و ســەوزە‌و زۆر‬ ‫بخورێــت‪ ،‬دوركەوتنەوە لــە جگەرە‌و مادە‬ ‫ئەلكهولیەكان‪.‬‬

‫هەوكردنی ریخۆڵەی مندااڵن‌و‬ ‫مەترسییەكانی ئایندە‬ ‫چاودێر‪ -‬ئاژانسەکان‪:‬‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكــی ســویدی نــوێ‌ لــە‬ ‫گۆڤــاری پزیشــكیی بەریتانیــدا ‪BMJ‬‬ ‫باڵوكراوەتــەوە ئاشــكرایدەكات‪ ،‬ئــەو‬ ‫مندااڵنەی گیرۆدەی حاڵەتێكی نەخۆشین‬ ‫كە بەنــاوی (هەوكردنــی ریخۆڵەكانەوە‬ ‫(‪inflammatory‬‬ ‫ناســراوە‪،‬‬ ‫‪ )bowel disease‬كاریگەریــی‬ ‫توشــبون بــە لــوەكان (االورام) زیاتــر‬ ‫دەكات‪ ،‬ئیدی لە منداڵیدا بێت یان دواتر‬ ‫لــە تەمەنــی پێگەیشــتندا بــەراورد بەو‬ ‫مندااڵنەی دیكە كە توشی ئەم نەخۆشیە‬ ‫نەبون‪.‬‬ ‫بەجۆرێــك ئاماژەی بــە بەرزبونەوەی‬ ‫رێژەی مەترســیەكە كــردوە‪ ،‬زۆر كەمە‌و‬ ‫بەشــێوەیەكی رەهــا نیە‪ ،‬بــەو مانایەی‬ ‫زیادبونــی ئەگەری توشــبون بە وەرەمە‬ ‫شێرپەنجەییەكان بەرێژەی یەك حاڵەتە‬ ‫بــۆ هەمــو ‪ 556‬حاڵەتێــك كە ســااڵنە‬ ‫گیــرۆدەی هەوكردنــی ریخۆڵــە دەبــن‪،‬‬ ‫بەراورد بە مندااڵنی تەندروست‪ .‬پێویستە‬ ‫بە جدیەتێكــی تایبەتەوە مامەڵە لەگەڵ‬ ‫ئەم رێژەیەدا بكرێت‪.‬‬

‫هەوكردنی ریخۆڵە‬ ‫خانەگەلێكــی نامۆ بون لــە دەرەنجامی‬ ‫ئەوە زانراوە كە وشەی نەخۆشیەكانی كەموكوڕییەكەوە لەكۆئەندامی بەرگریدا‪،‬‬ ‫ریخۆڵە دو جۆر لە نەخۆشیی دەگرێتەوە هۆكارێكی ئاشــكراش بۆ نەخۆشــییەكە‬ ‫كــە توشــی ریخۆڵــە دەبــن‪ ،‬یەكەمیان لەئــارادا نیە‪ ،‬بەڵكو چەند تیۆرێك هەن‬ ‫نەخۆشیی كرۆن ‪ crohns disease‬كــە ئاماژە بــۆ ئەو ئەگــەرە دەكات كە‬ ‫‪ ،‬دوەمیــش هەوكردنــی برینداربونــی فاكتــەرە ژینگەییــەكان ‌و سروشــتی‬ ‫كۆڵۆنــە ‪ Ulcerative Colitis‬كە خــۆراك رۆڵ ببینــن لەو كەســانەدا كە‬ ‫بەزۆریی توشی نەخۆشانی تەمەن ‪ 40-15‬لەروی جیناتەوە ئامادەبن بۆ ئەوە‪.‬‬ ‫ســاڵیی دەبن‪ ،‬گەرچی دەشێت لە هەمو‬ ‫ســەرەڕای لێكچونــی نێــوان ئەم دو‬ ‫تەمەنێكیشــدا روبــدات‪ .‬خاڵی لێكچونی نەخۆشــیە‪ ،‬چەنــد جیاوازیەكیشــیان‬ ‫زۆر لەنێــوان ئەم دو نەخۆشــیەدا هەن لەنێواندایــە‪ ،‬بــۆ نمونــە دەشــێت لــە‬ ‫وەك ئــەوەی هەردوكیــان درێژخایەنن‌و نەخۆشیی (كرون)دا هەوكردنەكە توشی‬ ‫دەبنە هۆی هەوكردن‌و‪ ،‬نیشانەكانیشیان هەر بەشــێك لــە كۆئەندامــی هەرس‌و‬ ‫لەیــەك دەچن وەك ســكچون‌و قەبزیی‌و هەر چینێك لە شانە ناوپۆشەكان ببێت‬ ‫ئازاری سك‌و پێویستی بە پەلەی چونە ئیدی روكەش بــن یان قوڵ‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ســەرئاو لــە حاڵەتی پڕبونــی كۆڵۆندا‪ ،‬كە تەنیا توشی كۆڵۆنی برینداری رێك‌و‬ ‫هەروەها هەستكردن بە نەچونە دەرەوە ریخۆڵە ئەســتورە دەبێت هەروەها شانە‬ ‫بەشێوەیەكی تەواو‪ ،‬بەرزبونەوەی پلەی ناوپۆشەكانیش بەشێوەیەكی قوڵتر‪.‬‬ ‫گەرمیــی‌و بونــی خوێــن لە پیســایدا‌و‬ ‫نەمانی ئارەزوی خواردن‌و نەمانی كێش‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوەی وەرەمە‬ ‫مــەرج نییــە نەخــۆش گیــرۆدەی‬ ‫شێرپەنجەییەكان‬ ‫ئــەم هەمــو نیشــانانە بێت لــە هەمان‬ ‫توێــژەران رونیــان كردۆتــەوە كــە‬ ‫كاتــدا‪ ،‬بەتایبەتیــش كــە نەخۆشــیەكە‬ ‫درێژخایانــە‌و بەهێزیــی نیشــانەكان لە هەوكردنــی ریخۆڵــەكان نابێتــە هــۆی‬ ‫كەموزیادیدایــە و‪ ،‬رودانیشــیان لەنێوان توشــبون بە شــێرپەنجە‪ ،‬بەڵكــو تەنیا‬ ‫بەهێزیی‌و بێهێزیدایە‪ .‬وەك چۆن هەردو مەترســیی توشــبون زیــاد دەكات‪،‬‬ ‫نەخۆشیەكەش بەنەخۆشیەكانی بەرگریی بــەو مانایــەی كۆتاهاتنــی حەتمیی بۆ‬ ‫دادەنرێــن بــەو مانایــەی كــە جەســتە هەمــو نەخۆشــەكان نییــە‪ ،‬پێویســتە‬ ‫هێرشدەكاتە ســەر خانەكان وەكئەوەی لێكۆڵینــەوەی زیاتــر بكرێــت لــە‬

‫بــارەی پەیوەندیــی نەخۆشــیەكەوە بە‬ ‫جگەرەكێشــان‌و دەرمانــی تایبــەت بە‬ ‫چارەســەری هەوكردنی ریخۆڵە‌و رادەی‬ ‫مەترســییەكی لــە زیادبونــی هەلــی‬

‫نەخۆشــیەكەدا‪ .‬هەروەك نەخۆشــیەكە‬ ‫لــەروی كەمیی‌و زۆریەوە لە منداڵێكەوە‬ ‫بــۆ یەكێكــی دیكــە جیاوازە ســەرەڕای‬ ‫بایەخی پشــكنینی زو بۆ نەخۆشــیەكە‬

‫لە منداڵیشدا بەتایبەت كە زۆرجار وەك‬ ‫هەوكردنێكی ئاســایی كۆڵــۆن مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا دەكرێت‪.‬‬

‫جۆراوجۆر‬

‫ذمارة (‪ )627‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫ئیشكردن لە ناو ماڵدا‪،‬‬ ‫نەخۆشییەكانی دڵ‬ ‫كەمدەكاتەوە‬

‫دوای دو سەدە‬ ‫لە دروستکردنی ئۆتۆمبێل‪،‬‬ ‫تازە ژن رێگەی شۆفێری‬ ‫پێدەدرێت‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫دوای دو ســەدە لــە دروســتكردنی‬ ‫ئۆتۆمۆبێــل‪ ،‬تــازە بە تــازە رێگە درا بە‬ ‫ژنانی سعودیە كە شۆفێری بكەن‪.‬‬ ‫ســەلمان كوڕی عەبدولعەزیز‪ ،‬پادشای‬ ‫ســعودیە‪ ،‬بڕیارێكی شــاهانەی دەرچواند‬ ‫و رایگەیانــد‪ ،‬كە لەمــەدوا ژنی واڵتەكەی‬ ‫بۆیان هەیــە ئۆتۆمۆبێل لێخوڕن‪ ،‬ئەویش‬ ‫تەنیا لە ناوەوەی واڵتدا‪.‬‬ ‫ئاژانســی ســعودی لەوبارەیــەوە‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬كــە وەزیرەكانــی حكومــەت‬ ‫خەریكــی ئامادەكرنــی راپۆرتێكــن‪ ،‬كە‬ ‫لەمــاوەی (‪ )30‬رۆژدا و لــە حوزەیرانــی‬ ‫ێ‬ ‫‪ 2018‬دا ئەو فەرمانە شاهانەیە جێبەج ‌‬ ‫بكرێ‌‪.‬‬ ‫ســعودیە تاكە واڵتــی جیهانە كە تاكو‬ ‫ئێســتا رێگــەی نــەداوە ژن ئۆتۆمۆبێــل‬ ‫لێبخوڕێ‌‪.‬‬ ‫ماوەیەكی زۆریشــە هەڵمەتێكی فراوان‬ ‫هەبــوە بۆ رێگەپێدانــی ژن بۆ لێخوڕینی‬ ‫ئۆتۆمۆبێــل‪ ،‬لــەو هەواڵنەشــدا چەندین‬ ‫ژن توشــی رێگری بونەتــەوە و تەنانەت‬ ‫زۆریشــیان زیندانیی كــراون‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫ئــەم بڕیــارە كــە گوایــە (مێژویی)یە!‪،‬‬

‫ێ ئــەو رێنماییانەی كە‬ ‫هاتــوە كــە دەبــ ‌‬ ‫چۆن بــۆ پیاوان لــە دەرهێنانی مۆڵەتدا‬ ‫بەكارهاتوە بۆ ژنانیش هەمان شێوە بێت‬ ‫ێ جیاوازی‌و بەشێوەیەكی یەكسان‪.‬‬ ‫بە ب ‌‬ ‫ســەبارەت بــەم بڕیــارە‪ ،‬خالید كوڕی‬ ‫ســەلمان‪ ،‬باڵیۆزی ســعودیە لە واشنتۆن‬ ‫دەڵــێ‌‪ ،‬ئەمــە رۆژێكــی مێژوییــە بــۆ‬ ‫شانشینەكەمان‪.‬‬ ‫وتیشی‪ ،‬كاربەدەستان‌و دەسەاڵتدارانی‬ ‫ئێمــە‪ ،‬ئــەم كاتــە بەكاتێكــی گونجــاو‬ ‫دەزانــن بــۆ ئەم جــۆرە لــە گۆڕانكاری‪،‬‬ ‫چونكــە ســعودیە كۆمەڵگەیەكە بە روی‬ ‫تەكنەلۆژیــا و دنیــادا كراوەتەوە و ئەمە‬ ‫كاتێكــی هەڵە نییە بۆ كارێكی راســت‌و‬ ‫دروستی لەوجۆرە‪.‬‬ ‫الی خۆیشــیەوە (ترەمپ)‪ ،‬خۆشحاڵی‬ ‫خــۆی دەربــڕی‌و بڕیارەكەی ســعودیەی‬ ‫پەســەند كردو وتــی‪ ،‬ئەمــە هەنگاوێكی‬ ‫پۆزەتیڤــە بــۆ مافــی ژن لە ســعودیە و‬ ‫فرســەتێكی پێــدراوی باشــە بۆیــان لەو‬ ‫واڵتەدا‪.‬‬ ‫وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكاش دەڵێ‌‪،‬‬ ‫ئەمــە بڕیارێكــی مێژوییــە و هەنگاوێكی‬ ‫سەركەوتوە بۆ رێگەیەكی راست‪.‬‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫لــە تازەترین لێكۆڵینەوەی پزیشــكیدا‪ ،‬ئەوەیان دەرخســتوە‪ ،‬كە ئەنجامدان‬ ‫‌و كاركــردن لــە ناو ماڵدا‪ ،‬وەك پاكردنەوە و گســكدانی كارەبایی‌و دەســتی‌و‬ ‫ێ كاری تر‪ ،‬كاریگەری زۆریان هەیە‬ ‫بەكارهێنانی فڵچە و شتنی كەلوپەل‌و هەند ‌‬ ‫بۆ پارێزگاریكردن لە دڵ‌و درێژكردنەوەی تەمەن‪.‬‬ ‫زانــاكان دەڵێــن‪ ،‬ئەنجامدانــی ئیش و كاری نــاو ماڵ رۆژانە بــۆ ماوەی نیو‬ ‫كاتژمێر و هەفتانە بۆ ماوەی (‪ )150‬خولەك‪ ،‬مەترســی مردن كەمدەكاتەوە بە‬ ‫ێ هۆكاری تر‪ ،‬هەروەها توشــبون بە نەخۆشییەكانی‬ ‫رێژەی ‪ %28‬زیاتر لە هەند ‌‬ ‫دڵ كەمدەكاتەوە‪.‬‬ ‫لە میانەی ئەو دەرەنجامەی لە گۆڤاری (النست) باڵویان كردۆتەوە‪ ،‬پزیشكان‬ ‫دەڵێن‪ ،‬بۆ بەدەستهێنانی تەندروستییەكی باش‪ ،‬مەرج نیە تەنیا راكردن‌و مەلە‬ ‫و ئەنجامدانــی جۆرەكانــی تری وەرزش بكەین‪ ،‬بەڵكو كاركردن لە ناو ماڵیشــدا‬ ‫مەرجێكی سەرەكییە‪.‬‬ ‫لەم لێكۆڵینەوە نێودەوڵەتیەدا‪ 130 ،‬هەزار كەس لە (‪ )17‬واڵتدا بەشداربون‪،‬‬ ‫رێــژەی ‪ %3‬یان راهێنانــی چڕوپڕیان لە یانە وەرزشــییەكاندا ئەنجامداوە‪%40 ،‬‬ ‫ی بەشــداربوان لەوانە بون كە بە بەردەوام جوڵەیان هەبوە (بە بەردەوامی لە‬ ‫جوڵەدا بون) و خاوەنی ئەو كارانە بون كە پێویستی بە هێز و توانای جەستەی‬ ‫زۆرە و ئیشوكاری ناو ماڵیشیان زۆر ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫دكتۆر (ســكوت لیر)‪ ،‬سەرپەرشتیاری لێكۆڵینەوەكە لە زانكۆی (ماكماستر)‬ ‫ی كەنــەدی دەڵــێ‌‪ ،‬بە هێنانی ئەو دەوڵەتانەی خــاوەن دەرامەتی مامناوەند و‬ ‫ئاست نزمن بۆ نێو لێكۆڵینەوەكە‪ ،‬توانیمان بگەینە سودی ئەو چاالكییانە وەك‪،‬‬ ‫ێ كە پێویستی بە هەوڵ‌و‬ ‫چون بۆ سەر كار‪ ،‬هەستان بە ئەنجامدانی ئیشوكار ‌‬ ‫كۆششی زۆر هەیە‪ ،‬ئەنجامدانی ئیشوكاری ناو ماڵ‪.‬‬ ‫وتیشــی‪ ،‬چون بــۆ یانەی وەرزشــی‪ ،‬كارێكی چاكە بۆ ئەوانــەی كە ئەتوانن‬ ‫ێ بۆ سەر شــوێنی كار كارێكی زۆرباشە‬ ‫كات بەســەربەرن‪ ،‬تەنیا رۆیشــتن بە پ ‌‬ ‫و بەسودە‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوەكە ئەوەشی خستۆتەڕو‪ ،‬هەر كەس بە بەردەوامی‌و بە شێوەیەكی‬ ‫رێكوپێــك‪ ،‬جمموجۆڵ بە لەشــی بدا‪ ،‬النی كەم هەفتــەی (‪ )150‬خولەك‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەبێتــە هۆكار بۆ كەمكردنــەوەی حاڵەتی مردن لە جیهاندا بە رێژەی ‪ ،%8‬ئەو‬ ‫كەســانەیش كــە هەفتانە نزیكــەی (‪ )750‬خولەك خێــرا رەوی دەڕۆن‪ ،‬كەمتر‬ ‫توشی مردنە دەبنەوە بەرێژەی ‪.%36‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ئاسۆیی‬

‫ستونی‬

‫‪-1‬گیانلەبەرێكی قێزەونە ‪ +‬لە‬ ‫جگەرە ئەدرێ‌‪.‬‬ ‫‪-2‬بەشێكە لە لەش «پ»‪،‬‬ ‫یارییەكە‪ ،‬نیوەی كاهی‪.‬‬ ‫‪-3‬روەكێكە‪ ،‬جۆرە بەرگێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬لە خەودایە‪ ،‬نازناوی‬ ‫شۆڕشگێڕێكی كوردە‪ ،‬دوان لە‬ ‫قامك‪.‬‬ ‫‪-5‬پیتێك ‪ +‬بۆ بناگوێیە ‪+‬‬ ‫شیرینیەكە‪.‬‬ ‫‪-6‬هەر لە بەفر جوانە‪ ،‬پیتێك ‪ +‬لە‬ ‫شەڕدا لە پێشەوەیە‪.‬‬ ‫‪-7‬ماڵی ئەو لە كێڵگەدایە‪ ،‬بۆ‬ ‫زەاڵتەش شیاوە «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬پیتێك ‪ +‬لێی بەی شەق ئەبا ‪+‬‬ ‫كانزایەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬ئینسان‪ ،‬نەخۆشییەكە‪ ،‬سیان لە‬ ‫سەرە‪.‬‬ ‫‪-10‬جۆرێكە لە فێڵ «پ»‪ ،‬لە‬ ‫سەیتەرەدایە‪ ،‬كەمێك‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی كانی‪ ،‬دو شت‬ ‫دەبەستێتەوە‪ ،‬نیوەی بیرە‪.‬‬ ‫‪-12‬زۆرجار لە لێژیدایە‪ ،‬ئامێرێكی‬ ‫مۆسیقایە‪.‬‬

‫‪-1‬خزمایەتی پێست‌و برنج‪،‬‬ ‫خۆشترین‌و جوانترین توانەوەیە ‪+‬‬ ‫پیتێك‪.‬‬ ‫‪-2‬پیتێك ‪ +‬گەنمی وێران كراو‪،‬‬ ‫بیركاری دەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-3‬خواردنەوەیەكە ‪ +‬خواردنەوەیەكە‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬پیتێك ‪ +‬جۆرە قوماشێكە‪ ،‬چاو‬ ‫رەش ئەكا‪.‬‬ ‫‪-5‬پیتێك ‪ +‬خەمی زۆری بەدواوەیە ‪+‬‬ ‫دو پیتی وەك یەك‪.‬‬ ‫‪-6‬نیوەی گەاڵ‪ ،‬نیوەی یاری‪ ،‬مات‬ ‫‌و عاجز‪.‬‬ ‫‪-7‬لە كامدایە‪ ،‬چیایەكە لەكوردستان‬ ‫‪ +‬زۆر شیعری بەسەردا وتراوە‪.‬‬ ‫‪-8‬شارۆچكەیەكە ‪ +‬روەكێكی‬ ‫خۆڕسكە‪.‬‬ ‫‪-9‬گیانلەبەرێكە «پ»‪ ،‬وەك یەكن‪.‬‬ ‫‪-10‬خۆم ‪ +‬رەنگێكە‪.‬‬ ‫‪-11‬شوێنی پەرستنە‪ ،‬زۆرجار‬ ‫بەرچاییە‪.‬‬ ‫‪-12‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬جۆرە گوڵێكە‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ونبو‬

‫تویتەر ژمارەی پیتەکانی‬ ‫زیاد دەکات‬

‫جۆرە خشڵێكە‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫لــە نوێتریــن هەوڵەكانیــدا بــۆ پتەوكردنــی ئەو‬ ‫گەشەســەندنەی كە لــەم دوا دواییانــەدا بەخۆیەوە‬ ‫بینــی‪ ،‬كۆمپانیای تویتــەری بەناوبانگ‪ ،‬پڕۆژەیەكی‬ ‫ێ بەزیادكردنی تویتەکانی‬ ‫تاقیــكاری راگەیاند‪ ،‬كە ر ‌‬ ‫دەدات لە (‪ )140‬پیتەوە بۆ (‪ )280‬پیت‪.‬‬ ‫ئەو كۆمپانیایە كە بنكە سەرەكییەكەی لە (سان‬ ‫فرانسیسكۆ)یە‪ ،‬ئاماژەی بەوەیشدا‪ ،‬كە ئەم سیستمە‬ ‫نوێیە‪ ،‬مەبەســت لێی‪ ،‬چارەســەركردنی ئەو هۆكارە‬

‫ســەرەكییەیە كە برتییە لــە (نائومێدبون) لە الیەن‬ ‫بەكارهێنەرانەوە‪.‬‬ ‫راشیگەیاند‪ :‬سەرەتا بەشێكی كەم لە بەشداربوان‬ ‫ئەتوانن ئەم سیســتمە تازەیــە بەكاربهێنن‪ ،‬دواتر و‬ ‫ێ بوارەكەی‬ ‫پێــش ئــەوەی تویتەر بە تــەواوی بتوان ‌‬ ‫فراوانتــر بكات‪ ،‬تــا بەتەواوی گشــت بەكارهێنەران‬ ‫بتوانن بە شێوەیەكی بەرفراوان بەكاری بهێنن‪.‬‬ ‫الی خۆیشــیانەوە هەردو شارەزا (ئەلیزا روسین)‬ ‫بەڕێوەبــەری بەرهەمێنــراوەكان ‌و (ئایكــو هیــرو‬ ‫ئەیهــارا) ئەندازیاری پڕۆگرامەكان‪ ،‬كە بەشــدارن لە‬

‫ئامادەكردنی ئەو لێكۆڵینەوە تایبەتەدا بۆ زیادكردنی‬ ‫(ژمارەی پیتی تویتەكان) وتیان‪ ،‬ئایا هەمو ئەوانەی‬ ‫لە خەیاڵدایە لە یــەك تویتدا كۆكراونەتەوە؟ ئێمەو‬ ‫زۆریتر بــەو تاقیكردنەوەیــەدا تێپەڕبوین‌و كارێكی‬ ‫زۆر بە ئازار و ناخۆشە‪.‬‬ ‫ئاماژەیــان بەوەیشــدا‪ ،‬ئێمە كارێكــی تازەگەری‬ ‫ئەنجام دەدەین‪ ،‬هەوڵدەدەین ژمارەی پیتی تویتەكان‬ ‫بگەیەنینە بەرزترین رادە‪ ،‬تا دەگاتە (‪ )280‬پیت‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫دۆندرمە – تەتەڵەمیران – كۆمەك‬ ‫قەپان –‬ ‫گەشتیار –‬ ‫كیلۆمەتر –‬ ‫باڵەخانە –‬ ‫زباڵ –‬ ‫قەپان – زەرو –‬ ‫ساڵۆن –‬ ‫–‬ ‫پۆڕ‬ ‫–‬ ‫الند‬ ‫چاڤی‬ ‫خەسو –مۆز –‬ ‫قاموس – پینەوپەڕۆ – گۆشت‬ ‫زبر كۆتر‬ ‫پرد –‬ ‫ێ–‬ ‫– ز‌‬ ‫فیتەر –‬ ‫تۆڕنەچی‬ ‫كۆگا –‬ ‫كەشك –‬ ‫بازە –‬ ‫– موراد –‬ ‫شەریك–– گرد‬ ‫–‬ ‫سڵق‬ ‫–‬ ‫گەاڵڕێزان‬ ‫– – زیان – جەنگ – فەرش‬ ‫– زەمانە‬ ‫– برۆ – مێشولە – بەڕازیل – چڵ‬ ‫پەڕەسێلكە – باروت – زەرف – زەاڵتە‬ ‫– سۆز – دڕك – كەسك – مازو‬ ‫سمە‪ – .‬كۆشش‬ ‫– پرتەوبۆڵە ––سەباح‬ ‫– سنگ – دەالك – گیسك –‬ ‫چڵك‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وەك وەفایەك‪ ،‬پێشانگەیەكی فۆتۆیی‬ ‫تایبەت بە (ئەژین قادر) كرایەوە‬ ‫چاودێر – تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫وەك وەفایــەك بــۆ ژنــە‬ ‫فۆتۆگرافــەری كۆچكــردو (ئەژیــن‬ ‫قادر)‪ ،‬بە بەشداری ‪ 22‬فۆتۆگرافەر‪،‬‬ ‫لــە مۆزەخانەی نیشــتمانی (ئەمنە‬ ‫ســورەكە)‪ ،‬رۆژانــی ‪-1-9/30‬‬ ‫‪ ،2017/10‬ژمارەیــەك گەنجــی‬ ‫دڵســۆز‪ ،‬پێشــانگەیەكی فۆتۆیــی‬ ‫تایبەتیــان بــۆ ئــەو هونەرمەنــدە‬ ‫خۆشەویستە كردەوە‪.‬‬ ‫(ئاســۆ هیرانی) سەرپەرشتیاری‬ ‫ئەم پێشانگە تایبەتە بە (چاودێر)‬ ‫ی راگەیاند‪ :‬ئەم پێشانگە تایبەتە‪،‬‬ ‫دورە لــە سەرپەرشــتی رێكخــراو‬ ‫و گــروپ ‌و هیــچ الیەنێــك‪ ،‬وەك‬

‫كارێكــی خۆبەخــش سەرپەرشــتی‬ ‫دەكەم‪ ،‬دەمانەوێ‌ ئــەو ئامانجەش‬ ‫بپێكیــن كە بریتیە لــە رێزگرتن لە‬ ‫كەســایەتی فۆتۆگرافــەر‪ ،‬چونكە‪،‬‬ ‫ئەمــڕۆ (ئەژین)ەو ســبەین ‌ێ (من)‬ ‫و دو ســبەیش هاوڕێكانمــان‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگــە لەوەی كــە وەفایەكیشــە بۆ‬ ‫هونەرەكــەی (ئەژیــن) كــە ببێتە‬ ‫كولتورێك‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە بیرۆكــەی ئــەم‬ ‫پێشــانگەیەو هــەوڵ‌و بــە ئامانــج‬

‫گەیاندنــی وتــی‪ ،‬ســەرەتا‬ ‫بیرۆكەكــەم بەوشــێوەیە بــو كە‬ ‫هەوڵــی باشــترینەكان بــدەم لــە‬ ‫یــەك پێشــانگەدا بەیەكــەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئەمــە پەیامێكی خۆشەویســتییە‬ ‫بــۆ هونەرەكــە‪ ،‬بــۆ ئــەم كارەم‬ ‫چەنــد كەســێكی تریشــم ئــاگادار‬ ‫كردەوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی سەرقاڵبونی‬ ‫زۆریان نەیانتوانی لەم پێشانگەیەدا‬ ‫بەشــدار بن‪ ،‬هەموبەشداربوان یەك‬ ‫یەك خــۆم ئــاگادارم كردونەتەوە‪،‬‬ ‫گــەر بــە راگەیەندراوێــك بــاوم‬ ‫بكردبایەتەوە لەوانەبو كە ســانێكی‬ ‫زۆر بەشــدارییان بكردایە‪ ،‬ئەوســا‬ ‫فەوزایەكــی زۆر دەكەوتە ســەر من‬ ‫‌و ئــەم پەیامەی دامانڕشــتبو وەك‬ ‫پێویست نەدەگەیشت‪.‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (627) 02-10-2017‬‬

‫راگەیاندن‌و راستگۆیی‪ ،‬چاپ‌و باڵوكرایەوە‬ ‫لــە دو توێی (‪ )80‬الپەڕەی قەوارە مامناوەندیدا‪،‬‬ ‫كتێبــی «راگەیاندن‌و راســتگۆیی) كە لە نوســینی‬ ‫(د‪ .‬هێرش رەسوڵ)ە‪ ،‬چاپ‌و باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــەم كتێبە نوســەر لە ســەرنجێكیدا‬ ‫دەڵــێ‌‪ :‬ئەم نامیلكەیە لە بنەڕەتــدا توێژینەوەیەكی‬ ‫زانســتییە بە ناونیشانی (ئاستی راستگۆیی میدیای‬

‫كوردی لە هەرێمی كوردستان دا – توێژینەوەیەكی‬ ‫مەیدانییــە)‪ .‬نوســەر تیشــك دەخاتــە ســەر ئــەو‬ ‫الیەنانــەی میدیای كــوردی‌و پێمان دەڵ ‌ێ كە ئاخۆ‬ ‫راگەیاندنی كوردی تا چەند راستگۆیە‪.‬‬ ‫توێژینەوەكەیش هەوڵێكە بە ئاراستەی گەیاندن‪،‬‬ ‫یان النیكەم نزیك خستنەوەی راگەیاندنی كوردی لە‬ ‫سنورەكانی پڕۆفیشناڵبون‪.‬‬

‫ناوەندی ئەدەبیاتی ئێران‪ ،‬خەاڵتی وەرگێڕی ساڵ‬ ‫دەبەخشێتە مەریوان هەڵەبجەیی‬

‫دەفتەری چارەنوس‪ ،‬باڵوكرایەوە‬

‫چاودێــر‪ :‬لــە دو توێی (‪ )230‬الپەڕەی قــەوارە مامناوەندیدا و لە بەرگێكی قەشــەنگدا‪،‬‬ ‫رۆمانی (دەفتەری چارەنوس) كە لەنوسینی (سەردەشت حەمەساڵح)ە‪ ،‬چاپ‌و باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫نوسەری ئەم رۆمانە خاوەنی ئەم چاپكراوانەیشە (فیردەوس لەم شوێنەدا بو – شیعر‪،‬‬ ‫پێغەمبەرێكمان ئەو ‌ێ ژن بێ‌‪ -‬شــیعر‪ ،‬نامەی حەوا بۆ خودا – شــیعر‪ ،‬تراویلكەی گۆڕان‪،‬‬ ‫جەنگی خیانەتم پ ‌ێ ناكرێ‌‪ ،‬ئەگەر بەفری ســەرم ســپیتركە‪ ،‬خاتو ئەمبرێال‪ ،‬سەرگەردانی‪-‬‬ ‫بەرهەمی میدیای كوردی)‪.‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫چاودێر‪ -‬تاران‪:‬‬

‫رۆژی سێشەمە ‪ ،2017/10/3‬لە مەراسیمێكدا‬ ‫و لەشــاری تــاران لەالیەن ناوەنــدی ئەدەبیاتی‬

‫ئێرانەوە خەاڵتی وەرگێڕی ساڵ بە بۆنەی ڕۆژی‬ ‫جیهانی وەرگێڕانەوە دەدرێت بە وەرگێڕی كورد‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی‪.‬‬ ‫مەراسیمەكە كاتژمێر ‪ 5‬بەكاتی تاران دەست‬ ‫پێــدەكات و ســەرەتا پەیامــی جیهانــی رۆژی‬ ‫وەرگێــڕان دەخوێندرێتەوە و پاشــان فیلمێكی‬ ‫دیكومینتــەری دەربــارەی ژیــان و كارەكانــی‬ ‫مەریــوان هەڵەبجەیی نیشــان دەدرێــت‪ .‬دواتر‬ ‫وەرگێــری گــەورەی ئێرانــی عەلــی‪ ،‬لەبــارەی‬ ‫وەرگێڕانەكانــی مەریــوان هەڵەبجەییــەوە و‬ ‫كاریگەرییەكانی لە ناساندنی كولتووری كوردی‬

‫‪www.galawej.com‬‬

‫سایتی نوێی‬ ‫بنکەی روناکبیریی‬

‫گەالوێژ‬

‫‪www.galawej.com‬‬

‫بەفارسی و بە پێچەوانە دەدوێت ‪.‬‬ ‫دوا بەدوای عەلی عەبوالیی مەحمود حسەینی‬ ‫زاد ڕۆماننــوس و وەرگێــڕی ئەدەبــی ئەڵمانــی‬ ‫و وەرگــری خەاڵتــی گۆتەی ئەڵمانــی لەبارەی‬ ‫مەریوان و بەرهەمەكانییەوە قسەدەكات‪.‬‬ ‫دواتــر هــەردوو نووســەر ماهــدی ڕەزایی و‬ ‫ماهــدی مورتــەزەوی لەبــارەی وەرگێــڕو كارو‬ ‫بەرهەمەكانییــەوە دەدوێــن‪ .‬پاشــان لەالیــەن‬ ‫ناوەندی ئەدەبیاتی ئێران و ناوەندی فەرهەنگی‬ ‫چوك_ خەاڵتی وەرگێڕی ســاڵ دەبەخشــرێتە‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی‪.‬‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫فەرەیدوون ئەرشەدی‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )569‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ساڵڕۆژی جیهانیی مەوالنای ڕومی‬ ‫لە بۆنی خۆشی کراسەکەت ئەگەر کراس نەدڕێنم چی بکەم؟‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫جەاللەددین محەمەد بەڵخی ناودارترین شاعیری‬ ‫فارسیزمان‪ ،‬ناسراو بە مەوالنا‪ ،‬مەولەوی و ڕومی‪،‬‬ ‫لە ‪٣٠‬ـی سێپتەمبەری ‪ ١٢٠٧‬لە بەڵخ (ئەفغانستانی‬ ‫ئەمڕۆ) لە دایک بووە‪ .‬ئەو ‪١٧‬ـی دیسەمبەری ‪١٢٧٣‬‬ ‫لە تەمەنی ‪٦٦‬ـساڵیدا لە قۆنیا کۆچی دواییی کرد‪ .‬لە‬ ‫سەدەی نۆوە نازناوەکانی مەولەوی‪ ،‬مەوالنا‪ ،‬مەولەویی‬ ‫ڕومی‪ ،‬مەالی ڕومیی وەرگرتووە و لە کۆتاییی هەندێک‬ ‫لە غەزەلەکانیدا تەخەڵوسی «خامۆش» و «خەمۆش»‬ ‫هەیە‪ ،‬کە ئەوەیش بە نازناوێکی دیکەی دەزانرێت کە‬ ‫ئەمیان خۆی بۆ خۆی هەڵبژاردووە‪.‬‬ ‫شاکارێکی مــەوالنــا‪ ،‬مەسنەویی مەعنەوییە‪ ،‬کە‬ ‫چەند دەفتەرێکی شیعریی دوورودرێژە‪ ،‬مێژوونووسان‬ ‫و مەوالناناسان ئاماژە بەوە دەکەن‪ ،‬ئەم داستانە کە‬ ‫عەبدولکەریم سرووش مەوالناناسی ناودار بە «قورئان‬ ‫بە فارسی» ناوی دەبات؛ گوتراوە نەک نووسرابێت‪ ،‬واتە‬ ‫مەوالنا لەگەڵ هاوەڵەکانیدا شەو تا بەیان دانیشتووە و‬ ‫بەیتەکانی گوتوون و هاوەڵەکانی تۆماریان کردوون‪ .‬لە‬ ‫مەسنەویدا ‪ ٤٢٤‬چیرۆک هەیە کە مەوالنا بە بەیانێکی‬ ‫خۆش ڕەوایەتیان دەکات‪ .‬ئەم کتێبە بە باشترین کتێبی‬ ‫ئەدەبیاتی کۆنی عیرفانیی فارسی ناسراوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫گاردیان مەسنەویی مەعنەویی خستووەتە ڕیزی ‪١٠٠‬‬ ‫کتێبە باشەکەی مێژووی مرۆڤایەتییەوە‪.‬‬ ‫شەمسی تەبریزی شاعیری فارسیزمان لە ‪٣٧‬ساڵیدا‬ ‫عارف و زانای سەردەمی خۆی بوو‪ ،‬کە ڕۆژی سێشەممە‬ ‫‪٢٦‬ـی جمادی‌الثانی ساڵی ‪ ،٦٤٢‬دەچێتە الی مەوالنا و‬ ‫بەم چەشنە مەوالنا سەرلەبەری ژیانی گۆڕانی بەسەردا‬ ‫دێت‪ .‬پاش بینینی شەمسی تەبریزییە کە مەوالنا دەست‬ ‫دەکات بە سەماع و غەزەلگوتن و بەم چەشنە «دیوانی‬ ‫کەبیر» کە دواتــر بە دیوانی «شەمسی تەبریزی»‬ ‫ناسرا دێتە بوون‪ .‬دیوانی شەمسی تەبریزی بریتییە‬ ‫لە غەزەلەکانی مەوالنا و زیاد لە ‪ ٣‬هەزار غەزەلن‪.‬‬ ‫ئەم غەزەالنەش هاوەڵەکانی مەوالنا بە سەرپەرشتیی‬ ‫کوڕەکەی مەوالنا (سوڵتان وەلەد) تۆماریان کردوون‪.‬‬ ‫غەزەلەکان لە کەشێکی شاد و پڕخرۆشدا بە ئاواز و‬ ‫سەماوە گوتراون‪ .‬غەزەلەکانی مەوالنا بەوە ناسراون‬ ‫ڕیتمێکی شــادیــان هەیە و خەمهێن نــا‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫خەمسووتێنن‪.‬‬ ‫مەوالنا بەر لەوەی شەمسی تەبریزی ببینێت شیعری‬ ‫نەدەگوت‪ ،‬بەڵکوو زاهید و خواناسێک بوو کە کۆڕی‬ ‫زیکر و سۆفیگەریی هەبوو‪ ،‬ئەو زۆرێک لە غەزەلەکانی‬ ‫بۆ شەمسی تەبریزی نووسیون‪ ،‬هەڵبەت پاش ونبوون و‬ ‫سەرهەڵگرتنی شەمسی تەبریزی‪ ،‬شیعری بۆ هاوەڵەکانی‬ ‫تریشی دەنووسێت‪.‬‬ ‫مەوالنا لە وەرزی زستاندا کۆچی دواییی دەکات‬ ‫و قۆنیا سەهۆڵبەندانە‪ .‬ئەوەی دەیگێڕنەوە؛ ئاپۆرای‬ ‫پڕخرۆشی خەڵک‪ ،‬پیر و گەنج‪ ،‬موسڵمان‪ ،‬مەسیحی‬ ‫و جوولەکە لەم ماتەمەدا بەشداریی دەکەن‪ ،‬هەروەها‬ ‫دەگێڕنەوە کە ماتەمەکە ‪ ٤٠‬شەوانەڕۆژ دەخایەنێت‪.‬‬

‫مەوالنا بە کوردی‬ ‫مەسنەویی مەعنەوی‬

‫عەبدولسەالم مودەڕڕیسی خانی بە شێوەی هۆنراوە‬ ‫سەرلەبەری مەسنەویی مەوالنای کردووە بە کوردی‪.‬‬ ‫دەستپێکی مەسنەوی زۆر بەناوبانگە و بە گشتی‬

‫بەیتەکانی سەرەتای ئەم کتێبە بە نەی‌نامە ناسراون‪.‬‬ ‫گوێ دە نەی چۆن شیوەن و غەوغا دەکا‬ ‫بۆ بەیانی دەردی دووری وا دەکا‬ ‫من لە نەیزار بووم بڕیانم لە بن‬ ‫من کە گریام بۆم دەگریان پیاو و ژن‬ ‫هەروەها مەال ئەحمەدێ شەرەفخانی مەسنەویی بۆ‬ ‫کورمانجی وەرگێڕاوە‪:‬‬ ‫گوهدە نەیێ چاوا دکێ حکایەتێ‬ ‫و ژ هەف قەتیا دکێ شکایەتێ‬ ‫کو گاڤا ژ نەیستانێ ئەم برین‬ ‫ژ ڤێرینم مێر و ژن کەتنە گرین‬ ‫هەروەتر عەلی پەناهییش دوو بەرگی مەسنەویی‬ ‫کردووە بە کوردی‪ ،‬کە لەم ڕێگایەوە خوێنەر دەتوانێت‬ ‫وەرگێڕانەکان بە یەکتر بەراورد بکات و چێژ لە هونەری‬ ‫وەرگێڕان وەربگرێت‪:‬‬ ‫گوێ بده نه‌ی ئه‌و ده‌مه‌ی دڵ پڕ ده‌بێ‬ ‫چۆن ده‌ناڵێ بۆ ئه‌وه‌ی شوێن‌بڕ ده‌بێ‬ ‫من له‌ قامیشان بڕام‪ ،‬له‌و عانه‌وه‌‬ ‫وا له‌ ناڵه‌م پیاو و ژن الاڵنه‌وه‌‬

‫سەد غەزەلی مەوالنا‬

‫عەلی نــانــەوازادە ‪ ١٠٠‬غەزەلی لە دیوانی کەبیر‬ ‫هەڵبژاردووە و لە کتێبێکدا بە ناوی «سەد غەزەلی‬ ‫مەوالنا» باڵوی کردوونەتەوە‪.‬‬

‫فیهی ما فیهی‬

‫ئەم کتێبەش لە الیەن عەلی نانەوازادەوە کراوە بە‬ ‫کوردی‪ .‬نانەوازادە لە پێشەکیی کتێبەکەدا دەنووسێت‪:‬‬ ‫«فیەمافیە یان مەقاالتی مەوالنا یان االسرار الجاللیە‪،‬‬ ‫گردەکۆیەکە لە قسەکانی مەوالنا لە نێو کۆڕی دۆستان‬ ‫و مریدەکانی دا‪ ،‬کە لە کاتی جیاجیا کوتوویەتی‪».‬‬

‫رسوودی نەی‬

‫ئەم کتێبە هەمان دەستپێکە نێودارەکەی مەسنەوییە‬ ‫کە ئەحمەد تاقانە لە دووتوێی کتێبێکی چکۆلەدا وەری‬ ‫گێڕاوە‪ :‬ببیە‪ ،‬نەی کاتێ کە باست بۆ دەکا‪ /‬داد لە‬ ‫دەس دووری دەکات و گۆ دەکا‪.‬‬

‫توانەوە لە زەریای عیشقی خوادا‬

‫ئــەم کتێبە حەمەسەعید حەسەن نووسیویەتی‪،‬‬ ‫وردبوونەوەیەکە لە شیعر و جیهانی مەوالنا‪ .‬نووسەر لەم‬ ‫کتێبەدا دەڵێت‪« :‬کۆدەنگییەک لەسەر شیعری مەوالنا‬ ‫هەیە‪ ،‬ڕەنگە لەسەر شیعری هیچ شاعیرێکی دیکە‬ ‫نەبووبێت‪ ».‬نووسەران سەر بە هەر الیەن و ئایدیایەک‬ ‫بن بە ڕێزەوە ئاوڕیان لە شیعری مەوالنا داوەتەوە‪.‬‬

‫دەروازەی عیشقی مەوالنا‬

‫کتێبێکی پشکۆ نەجمەدینە‪ ،‬کە کۆکراوەی هێندێک‬ ‫لە غەزەل و گوتەکانی مەوالنای ڕومییە و وەری گێڕاون‪.‬‬

‫سوڵتانی من‬

‫کتێبی «سوڵتانی من» هەڵبژاردەیەکە لە غەزەلەکانی‬ ‫مەوالنای ڕومی‪ ،‬کە شااڵو حەبیبە کردوونی بە کوردی‬ ‫و لەسەر ئەرکی وەرگێڕ خۆی‪ ،‬بەم نزیکانە چاپ و‬ ‫باڵو دەبێتەوە‪ .‬ئەم کتێبە هەروەها فەرهەنگۆکێکی‬ ‫عیرفانییشی لەگەڵدایە‪ ،‬کە بۆ وردبوونەوە و قووڵبوونەوە‬ ‫لە غەزەلەکانی مەوالنا‪ ،‬گەلێک سوودبەخشە‪.‬‬

‫خەاڵتی ئەحمەد کایا پێشکەش دەکرێت‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫لە شاری سلێمانی دووەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی‬ ‫فیلمی سلێمانی بەڕێوە دەچێت و بۆ ماوەی حەوت ڕۆژ‬ ‫بــەردەوام دەبێت‪ ،‬لە فێستیڤاڵەکەدا ‪ ١٧٠‬فیلم پیشان‬

‫دەدرێن و ژمارەیەک سیمینار و کۆڕی سینەمایی بەڕێوە‬ ‫دەبرێن‪.‬‬ ‫فوئاد جەالل‪ ،‬بەڕێوەبەری فێستیڤاڵ ڕایگەیاند‪« :‬جگە‬ ‫لە خەاڵتی براوەکانی فێستیڤاڵ‪ ،‬سێ خەاڵتی دیکەمان‬ ‫زیاد کردووە‪ ،‬ئەوانیش بریتین لە خەاڵتی‪ :‬شکۆمەندی‪،‬‬ ‫ئەحمەد کایا‪ ،‬پەرچەم‪ ،‬کە لە الیەن کۆمپانیای مەستی‬

‫فیلمەوە دەبەخشرێنە سێ کەس «‪.‬‬ ‫باسی لــەوەش کــرد‪ ،‬دانانی خەاڵتێک بە نــاوی کایا‬ ‫لەوەوە سەرچاوە دەگرێت‪ ،‬کە یەکێک بووە لە هونەرمەندە‬ ‫مەزنەکان‌‪ ،‬هاوکات هەڵوێستە نەتەوایەتییەکانی‌ و ژیانی‬ ‫پڕ لە حەسرەت‌ و دەربەدەریی کایا بووەتە سیمبول ‌و‬ ‫شانازیی نەتەوەیەک‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژماره‌ (‪ )569‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/10/2‬‬

‫هەراوزەنای نێو ڕۆمانی قیژەی فەرهاد چۆمانی‬ ‫سوارە کافرۆشی‬ ‫رۆمانی قیژە تازەترین بەرهەمی نووسەری گەنج‬ ‫“فەرهاد چۆمانی”یە کە ناوەندی غەزەلنووس‬ ‫ئەمساڵ بە چاپی گەیاند‪.‬‬ ‫قیژە ڕۆمانێکە پڕە لە دەنگ و ڕیتمی جیاواز‪،‬‬ ‫پــڕاوپــڕە لە غەڵبەغەڵب و قیژە‪ .‬تەنانەت لە‬ ‫بێدەنگییشیدا قیژەیەکی گوێکاسکەری تێدا هەس‪،‬‬ ‫پڕە لە موزیک و ڕیتم‪ ،‬سەراپای ڕۆمانەکە لەسەر‬ ‫نۆتەیەکی موزیکی جەنگئاسا بونیاد نــراوە‪ ،‬کە‬ ‫دەف تێیدا ئامێرێکی ئیقاعییە و هاواری مرۆڤەکان‬ ‫چەشنی چەلۆ و ڤێولین و ساز و سەنتورێکن‪ ،‬کە‬ ‫لە کاتی خوێندنەوەدا بەر پەردەی گوێ دەکەون‪.‬‬ ‫قیژە درامایەکە چۆن دەنگی تێدایە خاڵیش‬ ‫نییە لە ڕەنگ‪ ،‬ڕۆمانێکە لە سپییەوە بۆ ڕەش‬ ‫هەموو ڕەنگێک لە خۆی دەگرێت‪ ،‬ئەو ڕەنگانەشی‬ ‫بە چەمکی ڕەنگەکە ناوییان لەم نێوەدا نەهاتووە‬ ‫هەر دەیانگرێتەوە‪ ،‬ئەتمۆسفێری ڕۆمانەکە خاڵی‬ ‫نییە لەو وێنانەی کە هەستی پێدەکرێت جەستە‬ ‫دەبــزوێــت‪ .‬بۆ نموونە ئــەو کەشە س ــاردەی لە‬ ‫تەواوی ڕۆمانەکەدا هەیە کە هەندێك کات لە کاتی‬ ‫خوێندنەوەدا هەستکردن بە سەرما دادەگرێت‪.‬‬ ‫قیژە باسکردنە لە ژیان لە زەمەنێکدا‪ ،‬حیکایەتی‬ ‫ئێمەیە لە کۆتاییەکانی دەیــەی هەشتاکان و‬ ‫ســەرەتــای نــەوەدەکــانــی ســەدەی ڕابـــردوو‪ ،‬کە‬ ‫زۆربەمان تێیدا ژیاوین ئەگەرنا باوک و دایکمان‬ ‫ئەو ساتانەیان گوزەراندووە‪ ،‬باس لە شاری سپی‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەو شارەی کە ڕژێمێک لەناو دەبات بۆ‬ ‫ئەوەی بگات بە ئازادی‪ ،‬بەاڵم ڕووبەڕووی شەڕی‬ ‫براکوژی دەبێتەوە‪ ،‬باس لە ژیانی پێشمەرگایەتی‬ ‫و ئەو ترس و دڵەراوکێیە دەکات کە پێشمەرگە‬ ‫تێیدا ژیاون‪ ،‬بەاڵم کە دێنەوە بۆ ناو شاری سپی‬ ‫دەیانەوێ ئەو ترسە بگوازنەوە بۆ خەڵک و ترسیان‬ ‫بە چەشنێکی دیکە الدرووست بکەن‪ .‬قیژە دەچێتە‬ ‫کونجی زیندانە تارەکانەوە لەوێش حکایەتی‬ ‫خۆی دەگێڕێتەوە‪ ،‬لە گوێ کانییەکان و لەسەر‬ ‫ئەسپ و لەبەردەم پەنجەرەکانیشدا شتێکی هەیە‬ ‫پێمان بێژێت‪ .‬هەرکەسایەتییەک حیکایەتی خۆی‬ ‫دەگێڕێتەوە و نووسەر دواجار هەموو ئەم چیرۆکانە‬ ‫بەیەکەوە دەبەستێتەوە و وێنەیەکی ناشرینی ئەو‬ ‫سەردەمەمان دێنێتەوە هــزر‪ ،‬کە بەشێوەیەکی‬ ‫زۆرجوان نووسیویەتی‪.‬‬ ‫کەسایەتییەکانی نێو ڕۆمانی قیژە هەریەکە و‬ ‫سیفاتێکی دیاریکراویان هەیە‪ .‬لە ڕووی بیرکردنەوە‬ ‫و فەنتازیای بینینەوە جیاوازن‪ .‬هەریەکێک لەوان‬ ‫بــەدەوری خۆیدا کۆمەڵێک ئاکاری جەستەیی و‬ ‫دەروونــی هەیە‪ ،‬هەر یەکێک لەوانیش لە ڕووی‬ ‫بینینی کۆمەڵگاوە شتێکی دیکەن‪ ،‬کە نووسەر‬ ‫زۆر بە لێزانانە ئەم کەسایەتییانەی داڕشتووە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە کاتێک ئاگا وەردەگرین کە کوڕێکی‬ ‫منداڵکارەی الوازە لە چــاوی کۆمەڵگاکەیەوە‬ ‫شێتێک زیاتر نییە‪ ،‬کە زۆر جار بۆ گاڵتەوپێکەنین‬ ‫و کات بەسەربردن دەیدوێنن‪ ،‬کەچی نووسەر‬ ‫زۆر وەستایانە کەسایەتی ئاگای بنیات ناوە و‬ ‫تەنانەت بەرگێکی فەلسەفییانەی کــردووە بە‬ ‫بەریدا و کەسایەتییەکەی شێتی نێو کۆمەڵگایە‪،‬‬ ‫بەاڵم داناترینیانە ئاگا هەمیشە هەست دەکات لە‬ ‫شاری سپی بەفر دەبارێت ئەمەش وایکردووە‪ ،‬کە‬ ‫بەشێت ببینرێت تەنانەت باوکی پزیشکی تایبەتی‬ ‫بۆ دێنێت و هەفتانە پشکنینی بۆ دەکــات‪ ،‬یان‬ ‫کاتێک خەزاڵ وەردەگرین لە ڕووی جەستەییەوە‬ ‫ئافرتێکی جوان و نەشمیالنە وێنا کراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کۆمەڵگا غیرە لەم جوانییە دەکات و بەداوێن پیس‬ ‫و سۆزانی ناوی دەبات‪ ،‬بە درێژایی ڕۆمانەکە لەنێو‬

‫««‬

‫کەشێکی داخــراودا سەربوردەی ژیان و ئەڤین و‬ ‫بەسەرهاتەکانی دەگێڕێتەوە‪ ،‬ئــەو لەنێو ئەو‬ ‫ڕۆمانەدا زیندانیکراوە‪ ،‬وەک چۆن لە نێو کۆمەڵگادا‪،‬‬ ‫نەخاسمە لەو ســەردەمــەدا ژن هیچ دەالقەیەی‬ ‫وەهای بە ڕووی ئازادبوونی لەسەر نەکراوەتەوە‬ ‫و هەمیشە قوربانی و سێبەری پیاو بووە‪ .‬هەر‬ ‫یەکێک لە کەسایەتییەکانی دیکەش کۆمەڵێک‬ ‫ئــاکــاری تایبەتیان هــەن‪ ،‬لە هەندێک شوێنی‬ ‫ڕۆمانەکەشدا چەند کەسایەتییەکی دیکە دێنە پێش‬ ‫و ناویان دەبرێت‪ ،‬هیچ یەک لەوانە حکایەتێکی‬ ‫خۆیان ناگێڕنەوە تەنها لەناو چیرۆکەکاندا جێگایان‬ ‫کراوەتەوە و بە دیالۆگ بەشداری دەکەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لێرەدا ناتوانین یەکە بەیەکەی کەسایەتییەکان شی‬ ‫بکەینەوە‪.‬‬ ‫ڕۆمانی قیژە هەر لە دەستپێکدا بە دیالۆگێک‬ ‫دەست پێ دەکات ئەو کاتەی کە ئاگا دەڵێت‪:‬‬ ‫“من «ئاگا سوركێو سیاخان»م‪ .‬لەبەر خۆمەوە‬ ‫ئەمە دەڵێم و سەیرم لەوە دێ؛ چۆن ئەم سێ‬ ‫ناوە بەپاڵ یەکدییەوە سازاون!” کە ئەمە لە یەک‬ ‫کاتدا خۆی بە منی خوێنەر دەناسێنێ‪ ،‬هەم وەک‬ ‫مۆنۆلۆگێكی خودیش دەبینرێ کە بۆ خۆی بدوێ‪،‬‬ ‫دیالۆگی البەال لەنێو ڕۆمانی قیژەدا زۆر بەرچاو‬ ‫دەکەوێت هەندێک جار ئەمە تێکەڵی حکایەتیش‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫قــیــژە خەسڵەتی شــانــۆنــامــەیــەکــی درێــژی‬ ‫چــەنــدپــەردەیــی وەرگـــرتـــووە‪ .‬هــەر پــەردەیــەک‬ ‫ناونیشانێکی بۆ دانراوە‪ .‬هەر یەک لەم دیمەنانە‬ ‫دەکرێ وەک دیمەنێکی سەربەخۆ و مۆنۆلۆگێکی‬ ‫درێژ وەربگیرێن‪ .‬لە دیمەنی یەکەمدا بە شێوەی‬ ‫دیمەنێکی مانگ بینی شانۆنامەیەک شوێن و‬ ‫زەمەن و هەندێک کەسایەتیمان پێ دەناسێنی و‬ ‫ڕەوتی ڕووداوەکانمان بۆ دیاری دەکات‪ ،‬گرێ چنین‬ ‫لە قیژەدا بەچەشنی شانۆنامەیەک کاری لەسەر‬ ‫کراوە‪ ،‬گرێکان درووست دەبن‪ ،‬ڕووداوەکان تا دێت‬ ‫لە هەڵکشاندان بەرەو لوتکە و پاشان تڵوقانی‬ ‫ئەم برینانە و لەوێشەوە دەگات بەکۆتایی‪ ،‬نووسەر‬ ‫لەهەندێک شوێندا ڕاماندەگرێت و پاشان دێتەوە سەر‬ ‫تەواوکردنی گێڕانەوەی ڕووداوەکــە‪ .‬حکایەتخوان‬ ‫ڕەهەندێکی گرنگی نێو ئەم ڕۆمانەیە بەچەشنی‬ ‫زۆربــەی شاکارە مەلحەمییەکان‪ ،‬گێڕەرەوە هەر‬ ‫خۆشی ئەکتەری یەکەمە و زۆرجار ڕۆڵی ئەوانی‬ ‫دیکەش دەگێڕێت‪ ،‬تەنانەت لە قیژەدا هەست بە‬ ‫چوونە نێو ڕۆڵی کاراکتەری دیکەش دەکرێ بۆ‬ ‫نموونە ئەوکاتانەی ئاگا پاڵتۆکەی باوکی دەکاتە‬ ‫بەر خۆی‪ ،‬تۆی خوێنەر کە ئەوکات ئاگات ناسیبێت‬ ‫هەست دەکەی بە لەبەرکردنی ئەم پاڵتۆیە ئاگا‬ ‫خەریکە دەبێتە پیاوکوژ و بە چەشنی پرۆتەس‬ ‫پیالنی کوشتنی پیاوە گەورەکان دەدانێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫کردەیەکە کە زۆرجار لە مۆنۆدرامادا دەبینرێت‪ ،‬کە‬ ‫ئەکتەرێک دوو ڕۆڵ دەبینێت و تەنها بەبەکارهێنانی‬ ‫ئێکسسوارێک ڕۆڵەکان ئاڵوگۆڕ دەکات‪ .‬لە قیژەدا‬ ‫خوێنەر بینەری خودی خۆیەتی بەواتایەک خۆمان‬ ‫بینەری نمایشەکەین و هەر خۆشمان ئەکتەرین‬ ‫تێیدا و ڕۆڵمان هەیە هەر بۆیەش من لەگەڵ ئەو‬ ‫دێرەی چۆمانی نیم کە لە دەستپێکی ڕۆمانەکەدا‬ ‫دەڵێت «هــەر کەسێک بــەدوای خۆیدا بگەڕێ‪،‬‬ ‫لەکونجێکی ئەم حیکایەتەدا خۆی دەدۆزێتەوە»‪.‬‬ ‫قیژە ڕۆمانێکە زۆرترین ڕەمز و سیمبولی تێدایە‪،‬‬ ‫کە ئەو ڕەمزانەش هەندێکیان بە کەسایەتییەکانەوە‬ ‫بەستراونەتەوە هەندێکیشیان خەیاڵ و فەنتازیان‪،‬‬ ‫کە نووسەر وێنای کردوون‪ .‬بۆ نمونە بەفر بارین‬ ‫لەچاوی ئاگاوە کە بە درێژایی ساڵ بەفر دەبارێت‬ ‫مانایەکە بۆ سارد و سڕی مرۆڤەکان‪ ،‬ناونانی شاری‬ ‫سپی بەهەمان شێوە ڕەمزێکە یان کاتێک کە‬ ‫خوسرە و خەریکی نوسینەوەی بیرەوەرییەکانیەتی‬

‫ئەمەمان بۆ دووپات دەکاتەوە کە دەڵێت”ئەگەر‬ ‫بەڕاستی دەتەوێ فێری ژەنینی تەمبوور ببیت‪،‬‬ ‫دەبێ وەک دۆن و جامەپۆشین لە هەمووخەوشێک‬ ‫پاک بووبیتەوە”‬

‫بە گەڕانەوە بۆ ئاینی یارسانی‪ ،‬کە شوێنێکی‬ ‫گرنگی لە ڕۆمانی قیژە پێدراوە بەم شێوەیە بۆ‬ ‫مان دەدوێ‪” :‬نۆسەد و نــەوەد و نۆ جامەمان‬ ‫پۆشی و هەر سەدەیەک بە دۆنێک هاتینەوە ژیان‪،‬‬ ‫هەر دۆنێکهەزار جەفامان چەشت‪ .‬وەک ئەوەی لە‬ ‫قوڕی ڕەش بین؛ نەفرەتمان لێکرا‪ ”..‬کاتێک باس‬ ‫لەوە دەکات کە مرۆڤ لە قوڕی ڕەشە ئاماژەیەکە‬ ‫بۆ ناخ ڕەشی و بێ دەربەستی مرۆڤ بەرامبەر‬ ‫بە ژیان‪ ،‬نموونەی زۆرتر هەن لەو سیمبوالنە کە‬ ‫بەرۆکگیری خوێنەر دەبن لە کاتی خوێندنەوەدا‪،‬‬ ‫تەنانەت نووسەر ناو نانی کەسایەتییەکانی بە ڕەمز‬ ‫داناوە بۆ نمونە هیوا کە لەدوا بەشی ڕۆمانەکەدا‬ ‫دێتە نــاوەوە هەم دەکــرێ وەک هیوایەک سەیر‬ ‫بکرێت و دەشکرێ ببێتە ڕەمزێک کە کەسایەتی‬ ‫نووسەر خۆیبێت یان ناو نانی ئاگا کە لە چاوگی‬ ‫وشەی ئاگایی یان بەئاگابوونە‪ .‬هەندێک سیمبۆلی‬ ‫دیکەهەن کە نووسەر بەکاری هێناون‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫خواردەنەوەی شەراب و هەڵگرتنی ئەو شەرابە‬ ‫لەنێو ئەشکەوتەکاندا و پاشان بە درێژایی‬ ‫حکایەتەکانی سورکێو شەراب و مەیخانە بوونی‬ ‫هەس‪ .‬ئەمەش وەک ڕەمزێکی ئاهەنگ گێری و پاک‬ ‫بوونەوە بەکارهاتووە‪ ،‬کە لە دەستپێکی مێژووی‬ ‫شانۆ کاتێک بە شانۆی گریکی ئاشنا دەبیت‪.‬‬ ‫یەکەم شت کە گوێ بیستی دەبیت ئاهەنگێرانی‬

‫خەڵکە بۆ خواوەند دیۆنیسیۆس کە ترێیەکانیان‬ ‫پێدەگات شەرابی لێ درووست دەکەن و ئاهەنگ‬ ‫دەگێرن بەبۆنەی نوێ بوونەوەی وەرز و سەرەتای‬ ‫دەستپێکێکی نوێ‪ ،‬ئەمانیش لە ماڵی عەیاردا پالن‬ ‫دارێژەری وەرزێکی نوێن‪ .‬ئەگەرچی ئەم دەستپێکە‬ ‫پڕاوپڕ دەبێت لە کارەسات‪ .‬هەر بۆ نموونە لەم‬ ‫دانیشتنانەوە ترس دێتە ئاراوە کە دەیانەوێ لەم‬ ‫سەرەتا وەرزەدا کۆمەڵگا لەسەر ترس بنیات‬ ‫بنێن ترس لە کۆی ئەم ڕۆمانەدا کاری لەسەر‬ ‫کراوە ترسی کەسایەتییەکان لەیەکدی ترسیان‬ ‫لە کۆمەڵگا ترس لە ڕەنگەکان بەشێوەیەک ترس‬ ‫کاری لەسەر کراوە کاتێک کە لەدەرگا دەدرێت‬ ‫ترس بەر لەهەموو شتێک ئامادەگی هەیە‪.‬‬

‫لە قــیــژەدا چەند وێنەیەکی ئیرۆتیک یان‬ ‫هەستبزوێن هەن کە هەندێکیان لەالی خەزاڵ‬ ‫یادەوەری جوانن هەندێکیشیان ئازاری دەدەن‪،‬‬ ‫نووسەر هەندێک لەم دیمەنە ئیرۆتیکییانەی‬ ‫ئاخنیوەتە نێو نامەکانی خوسرەو کە بۆ خەزاڵی‬ ‫ناردوون بەمەش نەهاتووە کردەیەکی ئیرۆتیکمان‬ ‫ڕاستەوخۆ بۆ بــاس بکات کەچی ئێمە لەوە‬ ‫تێدەگەین کە ئەو نامە ڕۆمانسییانە دەستپێکی‬ ‫کردەیەک بوون کە دواتر بۆمان دەردەکەوێ لە‬ ‫دیوی ژێرەوەی دێڕەکاندا ئەنجام دراون‪.‬‬ ‫قیژە هەڵماڵینی پەردەیە بە ڕووی کۆمەڵێک‬ ‫تاواندا‪ ،‬کە لەو کات و سەردەمەدا ئەنجام دراوە و‬ ‫دەشێت جاریکی دیکەش لە ڕۆژگاری ئێستاماندا‬ ‫ڕوو بدەن یاخۆ لە داهاتوودا‪ ،‬براکوژی یەکێکە لە‬ ‫تاوانەکانی ئەو سەردەم‪ ،‬کە میللەتێک هاوشاری و‬ ‫هاوزمانەکانی خۆی بە دڕندەترین شێوە کووشتووە‬ ‫و وەدەرنـــاوە و ماڵی تــااڵن کــردووە‪ .‬تەنانەت‬ ‫دەست بردن بۆ نامووسیش یەكێکی دیکەیە لەو‬ ‫تاوانانە کە جێگەی خۆی لەم ڕۆمانەدا هەیە‪،‬‬ ‫تاوان لێرەدا هەر ئەوانە نین بەڵکو گەیشتووەتە‬ ‫ئاستێک‪ ،‬کە باوک کۆرپەکەی خۆی دەداتە دەم‬ ‫شەپۆلە شێتگیرەکانی ڕووبار و تووڕی هەڵدەدا‬ ‫بەبێ ئەوەی بیرێک لەم تاوانە بکاتەوە (الپەڕە‬ ‫‪.)١٥٠‬‬

‫قیژە لەنێو ئەم هەموو ترس و دڵەراوکێیەوە‬ ‫هەندێک باس و خواسی دیکەی تێدا هەن‪ ،‬کە‬ ‫بەوێنەی جوان داریژراون‪ .‬بۆ نموونە گێڕانەوەی‬ ‫حکایەتە خوارفییەکان (الپــەڕە ‪ ١٢٨‬تا ‪)١٣٢‬‬ ‫یان ئەو وێنانەی لەسەرووی خەیاڵی مرۆڤەوەن‬ ‫ئەو وێنانەی کە خوسرەو لەناو ئاوی گۆمەکەدا‬ ‫فریادڕەسی ئەگەرچی زیانێکە بەر فریادرەس‬ ‫دەیبینێت (الپـــەڕە ‪١٥٨‬تـــا ‪ )١٦٠‬چۆمانی‬ ‫جارێکی دیکە ئەمەی کــردووەتــەوە سیمبولی دەکـــەوێـــت‪ ،‬بـــەاڵم هێشتا مـــرۆڤ هـــەن کە‬ ‫پاک بوونەوەی خوسرە کە دواتــر لەبەشی لە بەرژەوەندییەکانیان دەکەنە قوربانی کەسانی‬ ‫“یا” تا هەزار (الپــەڕە ‪ )٢٣٠‬سەید نەسرەدین دیکە‪ .‬بۆنموونە کەسایەتی شۆفێرەکە کە بەدوای‬ ‫کوڕەجەنگاوەرەکەیدا دەگــەڕێ لە بیابانەکاندا‬ ‫ونبووە یان کوژراوە! بەاڵم کاتێ خوسرەو دەبینێت‬ ‫و ڕزگاری دەکات بەمە دەرگای پەڕینەوەی خۆی‬ ‫بۆ ئەمدیو سنوور کڵوم دەدات‪ ،‬کە هەفتانە دێتە‬ ‫سنوورەکان و لەبازگەکانی پاسداران لێدەگەڕێن لە‬ ‫سنوور بپەڕێتەوە تا سۆراخیکی کوڕە ونبووکەی‬ ‫لەو دەشت و هەردەدا بکات‪ ،‬یان خوسرەو کاتێک‬ ‫سان ڕزگار دەکات و دەیکاتە کوڕی خۆی ئەگەر‬ ‫چی پێدەچیت سان کەسایەتییەکی خەیاڵی بێت‬ ‫یان هەر نەبووبێت و تارماییەک بووبێت‪ ،‬کە‬ ‫کەسانی نێو ئەم کۆمەڵگایە بینیبێتیان‪ ،‬چونکە‬ ‫ئێستاشی لەگەڵدا بێت چارەنووسی نادیارە لەپڕ‬ ‫لەبەرچاوان ونبوو‪ .‬یان بە خوێندنەوە و ڕامانێکی‬ ‫دیکە وەک لە ڕۆمانەکە باس دەکرێت چیتر ڕۆحی‬ ‫خودا دوای ئەو هەموو شەڕ و کوشتارە لە ڕۆحی‬ ‫مرۆڤدا تەجەلی نابێتەوە‪.‬‬

‫قیژە خەسڵەتی شانۆنامەیەکی درێژی چەندپەردەیی‬ ‫وەرگرتووە‪ .‬هەر پەردەیەک ناونیشانێکی بۆ دانراوە‪.‬‬ ‫هەر یەک لەم دیمەنانە دەکرێ وەک دیمەنێکی‬ ‫سەربەخۆ و مۆنۆلۆگێکی درێژ وەربگیرێن‬

‫هەڵکەوت عەبدوڵاڵ دوو کتێبی نوێ باڵو دەکاتەوە‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫هەڵکەوت عەبدوڵاڵ‪ ،‬نووسەر و وەرگێڕ‪ ،‬دوو کتێبی‬ ‫نوێ باڵو دەکاتەوە کە بریتین لە ڕۆمانێک و کتێبێکی‬ ‫فیکری‪ ،‬کە هی هەر یەکە لە نووسەران جومانە حەداد و‬ ‫ئەسیر عەبدوڵاڵ نەشمییە‪.‬‬ ‫«با لێبووردە بیت» ناونیشانی ڕۆمانێکی ئەسیر‬

‫عەبدوڵاڵ نەشمییە و پێشتر ڕۆمانێکی تری هەمان‬ ‫نووسەر بە ناوی «لەڕادەبەدەر خۆشمویستیت» لە الیەن‬ ‫هەمان وەرگێڕەوە باڵو کرابووەوە و ئەمە دووەم ڕۆمانی‬ ‫ئەو نووسەرەیە‪.‬‬ ‫هاوکات کتێبی «ڕەگەزی سێیەم‪ ،‬ئەو شتەی ئەفاڵتوون‬ ‫بەر لە مردن پێی ڕاسپاردم» کتێبێکی نووسەری عەرەب‬ ‫جومانە حەدادە و لە بەشێکی کتێبەکەدا هاتووە‪« :‬ئەو‬

‫پارچە گۆشتانەی ناو ئەم کتێبە‪ ،‬حەقیقەتی منن‪،‬‬ ‫وشەکانی منن‪ ،‬دیاریی بێفیزی منن بۆ ئێوە‪...‬‬ ‫لە هەمان کاتدا تەڵەکانی منن‪»...‬‬ ‫وا بڕیارە ئەو دوو کتێبە لە ئاییندەیەکی نزیکدا‬ ‫ناوەندی ڕۆشنبیریی ئەندێشە و دەزگای چاپ و پەخشی‬ ‫سەردەمەوە باڵو دەکرێنەوە‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژماره‌ (‪ )569‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/10/2‬‬

‫لەم سەردەمەی ئێمەدا ئاخاوتن دەربارەی خۆشەویستی کارێکی دژوارە‬ ‫وتاری سڤێتالنا ئەلێکسێڤیچ لە ڕێوڕەسمی وەرگرتنی خەاڵتی نۆبڵی ئەدەبیاتی ‪٢٠١٥‬دا‬ ‫و‪.‬لە ئەڵامنییەوە‪ :‬بەکر شوانی‬ ‫‪٣-٣‬‬ ‫‪١٩٩٧-١٩٩٠‬‬

‫تەنیا ئەدەبیاتی ڕووسی دەتوانێت باس لەو‬ ‫ئەزموونە گەورەیەی واڵتێک کە سەردەمانێک‬ ‫گەورە و بەرفراوان بووە‪ ،‬بکات و هەر ئەمەیشە‬ ‫ئەدەبیاتی ڕووسی سەرنجڕاکێش دەکات‪ .‬زۆر‬ ‫جار پرسیارم لێ کراوە‪« :‬بۆچی بەردەوام‬ ‫دەربارەی بابەتی تراژیدی دەنووسیت؟» لە‬ ‫وەاڵمدا گوتوومە و دەڵێم‪ :‬چونکە ئێمە وا‬ ‫دەژین‪ .‬ئێمە ئێستا ئەگەرچی لە واڵتگەلی و خرانە ژێر خاکەوە‪ ،‬واتە خاک لە خاکدا سەربازییانە مامەڵەی لەگەڵ ڕووداوەکــەدا‬ ‫جیاوازدا دەژین‪ ،‬بەاڵم مرۆڤی «سوور» لە شاردرایەوە‪ .‬گیا و دار و درەخت خرانە ژێر کرد‪ ،‬بەاڵم سەرباز بە چەکی هەرە نوێوە‬ ‫هەموو شوێنێک هەیە‪ ،‬مرۆڤی ئەو ژیانە بەم خاکەوە‪ .‬لەوە نەدەچوو خەڵک بە تەواوی فیگورێکی تراژیدی بوو لەو جیهانە نوێیەدا‬ ‫هۆشیان بە خۆیانەوە مابێت‪ .‬هەنگەوانێکی و تەنیا یەک شتی لە دەست دەهات‪ :‬بڕێکی‬ ‫بیرەرەوەرییانەوە‪.‬‬ ‫دەمویست ماوەیەکی درێژ هیچ سەبارەت بەتەمەن گێڕایەوە و گوتی‪« :‬بەیانیان زوو زۆر تیشکی کارا دەچووە لەشییەوە و دوایی‬ ‫بە چێرنۆبل نەنووسم‪ .‬نەمدەزانی بە چی دێمە باخەکەم و هەست دەکەم شتێک کەمە‪ ،‬لە ماڵەوە دەمرد‪.‬‬ ‫مرۆگەلی پێش چێرنۆبڵ لەبەر چاوی خۆم‬ ‫ئامرازێک و لەکوێوە دەست پێ بکەم! ناوی دەنگێکی ئاشنا‪ ...‬ویزەی تاکە هەنگێکیش‬ ‫نیشتمانە بچووک و نادیارەکەم کە پێشتر نابیستم! چی قەوماوە؟ چی؟ ڕۆژی دووەم بوون بە مرۆگەلی دوای چێرنۆبڵ‪.‬‬ ‫مــرۆڤ ناتوانێت تیشکی کــارا ببینێت‪،‬‬ ‫بە ئاستەم جیهان پێی ئاشنا بوو‪ ،‬لەپڕ لە و سێیەمیش بەسەر گوڵەکانمدا نەفڕین‪...‬‬ ‫ئەوروپا کەوتە هەموو زمانەکانەوە و ئێمەی دوایی بیستمان لە سەنتراڵی ئەتۆم و زۆر بیگرێت یان بۆنی بکات‪ ...‬هەموو شتێک‬ ‫خەڵکی بیالڕووسیا ناومان لێ نــرا گەلی نزیک لە ئێمە ڕووداوێک قەوماوە‪ .‬بەاڵم ئێمە لە دەروبەرمان ئاشنا و هەمان کاتیش نامۆ‬ ‫چێرنۆبڵ‪ .‬ئەوە یەکەم پەیوەندیکردنمان بوو ماوەیەکی درێژ هیچمان لەو بارەیەوە نەزانی‪ .‬بــوو‪ .‬کاتێک چوومە زۆنــی ڕووداوەکـــە‪ ،‬بە‬ ‫بە نادیارەوە‪ .‬ئێستا هەموو شتێک ڕوونە‪ :‬هەنگەکان پەییان بە کارەساتەکە بردبوو‪ ،‬خێرایی ئاگادار کرامەوە‪ :‬گوڵ مەچنە‪ ،‬لەسەر‬ ‫چیمەن دامەنیشە‪ ،‬ئاوی بیر و سەرچاوەکان‬ ‫هاوتەریب لەگەڵ کێشەکانی کۆمۆنیستی و بەاڵم ئێمە نا!»‬ ‫ڕاپـــۆرتـــی ڕۆژنـــامـــەکـــان دەربـــــارەی مەخۆرەوە‪ ...‬لە هەموو الیەک لوورەی مەرگ‬ ‫نەتەوەیی و ئاینیدا کێشەی تری زۆر خراپتر‬ ‫و گشتگیر کە تا ئێستا هەستمان پێیان تــەقــیــنــەوەکــەی چێرنۆبڵ تــژە بـــوون لە دەهات‪ ،‬بەاڵم ئەوە بە جۆرێک لە جۆرەکان‬ ‫نەکردبوو‪ ،‬چاوەڕێمان دەکەن‪ .‬هەندێک لەوانە زاراوەکانی جەنگ‪ :‬تەقینەوە‪ ،‬قارەمانەکان‪ ،‬مردنێکی جیاواز بوو‪ ،‬ماسکی نوێ و پۆشاکی‬ ‫ســەربــازەکــان‪ ،‬چۆڵکردن و ڕاگــواســتــن‪ ...‬نامۆی پۆشیبوو‪ .‬کەسانی بەسااڵچووی‬ ‫لەگەڵ چێرنۆبڵدا وەدەرکەوتن‪.‬‬ ‫تــووڕەبــوونــی شۆفێرێکی تاکسیم لە کارمەندانی کەی بی جی لە سەنتراڵەکەدا سەردەمی جەنگ دووبارە ڕاگوێزران‪ .‬ئەوان بۆ‬ ‫بیرە کاتێک کۆترێک خۆی کێشا بە جامی دەستیان بە لێکۆڵینەوە کردبوو و بە دوای ئاسمانیان دەڕوانی‪« :‬هەتاو بەدەرەوەیە‪...‬‬ ‫پێشەوەی ئۆتۆمبیلەکەیدا‪« :‬هەموو ڕۆژێک سیخوڕ و تێکدەردا دەگەڕان‪ ،‬چونکە دەنگۆی دووکەڵ و مژ بەری ئاسمانی نەگرتووە‪ .‬دەنگی‬ ‫دوو تا سێ باڵدار مردار دەبنەوە‪ ،‬کەچی لە ئەوە هەبوو تەقینەوەکە چاالکییەکی نەخشە تەقە نایەت‪ .‬خۆ ئەمە شەڕ نییە؟ کەچی‬ ‫ڕۆژنامەدا دەنووسرێت بارودۆخ جڵەو کراوە‪ ».‬بۆ کێشراوی ڕۆژئــاوا بێت و بە مەبەستی سەرباری ئەوەیش ئێمە ئێستا پەنابەرین‪»!.‬‬ ‫بەیانیان هەمووان پەالماری ڕۆژنامەکانیان‬ ‫هەرچی گــەاڵی داری پارکەکانی شارە الوازکردنی دۆخی سۆسیالیزم ئەنجام درابێت‪.‬‬ ‫کۆ کرایەوە و لە دەرەوەی شار خرایە ژێر تەکنیکی سەربازی و سەرباز بۆ چێرنۆبڵ بە دەدا و یەکسەریش دایاندەنانەوە‪ :‬هێشتا‬ ‫زەوییەوە‪ .‬زەوییە ژەهراویبووەکان تاشران ڕێ کران‪ .‬سیستەم وەک پیشەی باوی خۆی‪ ،‬هیچ سیخوڕێک دەستگیر ن ــەک ــراوە‪...‬‬

‫تەنانەت وشەیەکیش دەربــارەی دوژمنانی‬ ‫گەل نەدەبینرا‪ .‬جیهانێکی بێ سیخوڕ و‬ ‫بێ دژمنانی گەل جیهانێکی بە خەڵک نامۆ‬ ‫بوو‪ .‬شتێکی نوێ دەستی پێ کرد‪ .‬دوای‬ ‫ئەفگانستان‪ ،‬چێرنۆبل ئێمەی گــۆڕی بۆ‬ ‫مرۆڤی ئازاد‪.‬‬ ‫لە بۆچوونی مندا جیهان خۆی فراوانتر‬ ‫کرد‪ .‬لە زۆنی ڕووداوەکــەدا هەستم نەدەکرد‬ ‫بێالڕووسیایی‪ ،‬ڕووسیایی یان ئۆکرانیایی بم‪،‬‬ ‫بەڵکو هەستم دەکرد نوێنەری بوونەوەرێکی‬ ‫بایۆلۆژیم کە ڕووبەڕووی هەڕەشەی لەناوچوون‬ ‫بووەتەوە‪ .‬دوو کارەسات یەکیان گرتبوو‪:‬‬ ‫ئاوابوونی خۆری بلۆکی سۆسیالیزم و ڕووداوی‬ ‫چێرنۆبڵ‪ .‬ئاوابوونی خــۆری ئیمپراتۆریا‬ ‫هەمووانی سەرقاڵ کردبوو‪ :‬خەڵک لە خەمی‬ ‫ژیاندا بوون‪ ،‬چۆن بژین و پارەیان لەکوێ‬ ‫بوو بۆ کڕینی خۆراک و پێداویستییەکانی‬ ‫ژیان؟ باوەڕیان بە چی هەبێت؟ لەمەودوا‬ ‫لە ژێر کام ئااڵدا کۆ ببنەوە؟ یان پێویست‬ ‫بوو خۆیان ڕابهێنن بێ ئایدۆلۆژیای گەورە‬ ‫بژین؟ ئەمەی دواییان زۆر نامۆ بوو پێمان‪،‬‬ ‫چونکە هەرگیز بەو جۆرە نەژیابووین‪ .‬مرۆڤی‬ ‫«سوور» سەدان پرسیاری لە خۆی دەکرد‪.‬‬ ‫لە هیچ سەردەمێکدا بە ئەندازەی ڕۆژانی‬ ‫ســەرەتــای ئـــازادی تەنیا نەببوو‪ .‬من بە‬ ‫کەسانی سەرسووڕماو دەور درابووم و گوێم‬ ‫بۆیان ڕادەگرت‪.‬‬ ‫ل ــێ ــرەدا دەفـــتـــەری بــیــرەوەریــیــەکــانــم‬ ‫دادەخەم‪...‬‬ ‫چیمان بەسەر هات کاتێک ئیمپراتۆریا‬ ‫ڕووخــا؟ پێشتر جیهان بەسەر دوو بەرەدا‬ ‫دابەش ببوو‪ :‬بکوژ و قوربانییەکان؛ ئەوە‬ ‫کامپەکانی گوالگ بوو‪-‬خوشک و برایان‪ .‬ئەوە‬ ‫لە جەنگدا بوو – ئەوە سەردەمی تەکنەلۆژیا‬ ‫و جیهانی هاوچەرخ بوو‪ .‬هەروەها پێشتر‬ ‫جیهان بەسەر زیندانیکراوان و زیندانیکەراندا‬ ‫دابەش کرابوو‪ .‬ئەمڕۆیش بەسەر سالڤی و‬ ‫خوازیارانی بە ڕۆژئاواییبووندا و بەسەر‬

‫ڕوح پانتایی فراوانتر بۆ خۆی دەدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫نە هێز هەیە و نە کەمێک شێتی‬ ‫ ‬‫و نە جەربەزەیی بۆ شۆڕشێکی نوێ‪ .‬مرۆڤی‬ ‫ڕووس پێویستی بە ئایدۆلۆژیاکە تووکی‬ ‫جەستەی ڕەپ بکات‪.‬‬ ‫ژیانمان لە نێوان پاشاگەردانی‬ ‫ ‬‫و گرتووخانەدا دێت و دەچێت‪ .‬کۆمۆنیزم‬ ‫نەمردووە‪ ،‬هێشتا ڕوح لە تەرمەکەیدا ماوە‪.‬‬ ‫بەوپەڕی بوێرییەوە دەڵێم ئەو هەلەمان لە‬ ‫دەست دا کە لە سااڵنی نەوەددا هەمان بوو‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی پرسیاری‪« :‬ئایا ئێمە واڵتێکی‬ ‫چۆنمان دەوێت‪ ،‬بەهێز یان مرۆیی کە هەموو‬ ‫کەسێک باش تیایدا بژی»دا بڕیار درا بۆ‪:‬‬ ‫واڵتێکی بەهێز‪ ...‬ئێستا دیسان سەردەمی‬ ‫هێزە‪ .‬ڕووســەکــان لە دژی ئۆکرانیا شەڕ‬ ‫دەکــەن‪ ،‬دژی براکان‪ .‬باوکم بێالڕووس و‬ ‫دایکم ئۆکرانیایییە‪ .‬زۆر کەسی تریش هەمان‬ ‫دۆخیان هەیە‪ .‬فڕۆکە جەنگییەکانی ڕووسیا‬ ‫سوورییەکان بۆردوومان دەکەن‪...‬‬ ‫بە دوای سەردەمی ئومێددا سەردەمی‬ ‫ترس هات‪ .‬زەمــەن بۆ دواوە دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫زەمەنی دەستی دوو‪...‬‬ ‫ئــەمــڕۆ مــن دڵــنــیــا نــیــم لــــەوەی داخــۆ‬ ‫بەسەرهاتی مرۆڤی «ســوور»م تا کۆتایی‬ ‫نووسیبێت‪...‬‬ ‫من سێ ماڵم هەیە‪ :‬زێدی خۆم بێالڕووس‪،‬‬ ‫نیشتمانی باوکم و ئەو واڵتــەی کە هەموو‬ ‫ژیانی خۆمم تێدا بەسەربردووە‪ ...‬ئۆکرانیا‪،‬‬ ‫نیشتمانی دایکم و شوێنی لە دایکبوونم‪...‬‬ ‫و کولتووری دەوڵەمەندی ڕووســی کە بێ‬ ‫وی ناتوانم پێشبینیی هەبوونی خۆم بکەم‪.‬‬ ‫ئەوانە هەموویان لەکن من خۆشەویست و‬ ‫بەنرخن‪ .‬بــەاڵم لــەم ســەردەمــەی ئێمەدا‬ ‫ئاخاوتن دەربــارەی خۆشەویستی کارێکی‬ ‫دژوارە‪.‬‬

‫ناپاکانی نیشتمان و نیشتمانپەروەراندا دابەش‬ ‫بووە‪ .‬هەروەها بەسەر هەندێکدا کە دەتوانن‬ ‫شت بۆ خۆیان بکڕن و هەندێکیشدا کە‬ ‫ناتوانن شتێک بۆ خۆیان بکڕن‪ ،‬دابەش بووە‪.‬‬ ‫دەتوانم بڵێم ئەمەی دواییان خەمگینترین‬ ‫تاقیکردنەوەی دوای سۆسیالیزمە‪ ،‬چونکە تا‬ ‫ماوەیەکی کورت لەوەوبەر هەموویان یەکسان‬ ‫بوون‪ .‬مرۆڤی «سوور» نەیتوانی بگاتە ئەو‬ ‫عەرشی ئازادییەی کە لە کاتی دانیشتندا لە‬ ‫ئاشپەزخانە خەونی پێوە بینیبوو‪ .‬ڕووسیا بێ‬ ‫ئەو مرۆڤە دابەش کرا و ئەو تەنیا هیچی بە‬ ‫دەستەوە مایەوە؛ شکۆ شکێندراو و تااڵنکراو‪،‬‬ ‫توندڕۆ و ترسناک‪.‬‬ ‫ئەو شتانەی کە لە گەشتمدا بە ڕووسیادا‬ ‫بەر گوێم کەوتوون‪:‬‬ ‫ مۆدێرنیزەکردن الی ئێمە تەنیا بە‬‫زیندانکردن و گولـلەبارانکردن مەیسەر دەبێت‪.‬‬ ‫ مرۆڤی ڕووس وا دەکەوێتە بەرچاو وەک‬‫ئەوەی نەخوازێت دەوڵەمەند بێت و تەنانەت‬ ‫ترسی لە دەوڵــەمــەنــدی هەیە‪ .‬باشە چی‬ ‫دەوێــت؟ ئەو هەمیشە یەک شتی دەوێــت‪:‬‬ ‫ئەوی تر دەوڵەمەند نەبێت‪ ،‬لەم دەوڵەمەندتر‬ ‫نەبێت‪.‬‬ ‫الی ئێمە مــرۆڤــی ســەرڕاســت‬ ‫ ‬‫نادۆزیتەوە‪ ،‬بەاڵم دیندار زۆرن‪.‬‬ ‫دەبــێــت کاتێکی زۆر چــاوەڕێ‬ ‫ ‬‫بکەین تا نەوەیەک پێ دەگات کە تێهەڵدانی نە‬ ‫خواردبێت؛ مرۆڤی ڕووس لە ئازادی تێناگات‪،‬‬ ‫ئــەو پێویستی بە کــازاخ و قامچییەکانی‬ ‫دەستیان هەیە‪.‬‬ ‫شەڕ و گرتووخانە دوو گرنگترین‬ ‫ ‬‫وشــەی زمانی ڕووســیــن‪ .‬شتێک دەدزێــت‪،‬‬ ‫خۆشحاڵ دەبێت‪ ،‬دەستگیر دەکرێت‪ ...‬ئازاد‬ ‫دەکرێت و دیسان دەستگیر دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫پێویستە ژیانی ڕووس خراپ و‬ ‫ ‬‫و‬ ‫ببێتەوە‬ ‫بەرز‬ ‫ڕوح‬ ‫ئەوەی‬ ‫بۆ‬ ‫بێت‬ ‫ناشاد‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫حاڵی بێت کە سەر بەم دنیایە نییە‪ ...‬تا‬ ‫‪www.nobelprize.org‬‬ ‫هەموو شتێک زیاتر لە قرێژی و خوێندا بێت‪،‬‬

‫ماچی زۆر و زۆر و زۆر‬

‫لە فێرناندۆ پێسواوە بۆ ئۆڤیلیا کیرۆش‬ ‫جێبەجێ‌ بكردایە کە نەدەكرا دوایان بخەم‬ ‫و نەشم دەتوانی كەسێكی دی ڕاسپێرم بۆمی‬ ‫بكات‪ .‬ئەی نابینی ساوا بچكۆالنەكەم‪ ،‬ئەم‬ ‫ماوەیە لە چ دۆخێكدام‪ .‬بە تایبەت ئەم دوو‬ ‫ڕۆژەی دوایی‪.‬‬ ‫ڕەنــگــە بــە خــەیــاڵــتــدا نــەیــەت كــە بە‬ ‫شێوەیەكی چەند شێتانە بیرت دەكــەم و‬ ‫چۆن هەمیشە لەبیرمدای‪ .‬بێتۆیی بۆ ڕۆژ و‬ ‫دوو ڕۆژێك لە پەلوپۆم دەخــات‪ .‬بیهێنەرە‬ ‫بەرچاوی خۆت دەبێت حاڵم چۆن بێت‪ ،‬گەر‬ ‫ماوەی س ‌ێ ڕۆژی ڕەبەق نەمبینیبیت!‬

‫جارێك تف كەمەوە‪ ،‬بەڵكو ئەوەیە هەرچەندە‬ ‫تام نییە‪ ،‬كەچی وڕێنە دەكــەم‪ .‬وا هەست‬ ‫و‪.‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫دەكەم شێت بووم و حەزم بەوەیە بقیژێنم‪،‬‬ ‫بە دەنگی بەرز هاوار بكەم و باس لە هەزار‬ ‫ئەوینە بچكۆالنەكەم‬ ‫شتی هەڵیتوپەڵیت بكەم‪.‬‬ ‫ئەوانە هەمووی هەر تەنها هۆكارەكەی ئەو‬ ‫ساوا ئازیزەكەم‬ ‫حاڵەتی سەرەگێژەیەی نەخۆشیەكە نییە‪،‬‬ ‫دەوروبــەری چواری بەیانییە‪ .‬هەرچەندە بەڵكو پەیوەندیی بەوەوە هەیە كە ڕۆژێكی‬ ‫سەرتاپای جەستەم دەیەشێت و پێویستیی زۆر ناخۆشم بەڕێ كرد‪ ،‬بەهۆی دواكەوتنی‬ ‫بە پشووە‪ ،‬وەلێ‌ تەواو دەستبەرداری خەوتن گەیشتنی خانەوادەكەمەوە‪ .‬ئامۆزاكەشم كە‬ ‫بووم‪ .‬سێ‌ دانە شەوی ڕەبەقە ئەوە حاڵمە‪ ،‬سەعات حەوتونیو گەیشتە ئێرە‪ ،‬هەواڵی‬ ‫بەاڵم ئەم شەو ناخۆشترین شەوێكە لە ژیانمدا دڵخۆشكەری بۆ نەهێنابووم و پێویست‬ ‫بینیبێتم‪ .‬خۆشبەختیی كە ناتوانی (ئەی ناكات لێرەدا باسی بكەم‪ .‬خۆشبەختانە هیچ‬ ‫ئەوینە بچكۆلەكەم‬ ‫ئەوینە بچكۆالنەكەم)‪ ،‬هەست بەوە بكەیت‪ .‬پەیوەندیان بە تۆوە نییە‪.‬‬ ‫دەمەوێت شتێكم بۆ ڕوون بكەیتەوە‪ :‬تۆ‬ ‫نەخۆش‬ ‫شتانەدا‬ ‫ئەو‬ ‫بۆیە دەبوو لە پای‬ ‫ئ ــەوەی بێتاقەتی كـــردووم هــەر تەنها‬ ‫بۆچی لە دووەم نامەتدا هێندە غەمبار و‬ ‫كارانەم‬ ‫ئەو‬ ‫ـوو‪،‬‬ ‫ـ‬ ‫دەب‬ ‫هاوكات‬ ‫و‬ ‫بكەوتمایە‬ ‫قوڕگئێشە و ئەوە نییە‪ ،‬دەبێت هەردوو دەقە‬ ‫مەلولیت‪ ،‬ئەو نامەیەی كە بە (ئۆزۆریۆ)دا‬

‫ناردبووت‪ .‬دەزانم تۆش بیری منت كردووە‪،‬‬ ‫وەلێ‌ هێندە تــووڕە و دڵتەنگ دیاریت كە‬ ‫بە زەحــمــەت توانیم‪ ،‬نامە بچكۆالنەكەت‬ ‫بخوێنمەوە و هەست بە ڕادەی ئازارەكانت‬ ‫بكەم‪.‬‬ ‫ماڵبەكۆڵ و كرێچی بــووە)‪ ،‬لە گەڵمدا زۆر نازانم كەی دەتوانم ئەم نامەیەت بۆ بنێرم‬ ‫چیت ل ـێ‌ قــەومــاوە ئــازیــزەكــەم‪ ،‬جگە‬ ‫باشن و بێئەندازە خانەدانن‪ .‬بە ڕۆژدا نەبێت و نازانم شتی دیكەی بۆ زیاد دەكــەم‪....‬‬ ‫لە دووریمان نەبێت لە یەكتر؟ شت ‌ێ لەوە‬ ‫سوپ یان شیر یاخود دەرمانم بۆ ناهێنن و ئای خۆشەویستەكەم‪ ،‬ژیكەڵەكەم‪ ،‬بووکە‬ ‫ناخۆشترت بەسەردا هاتووە؟ بۆیە وا دەڵێم‪،‬‬ ‫بچكۆالنەكەم‪ .‬گەر بۆت بكرایە لێرە لە الم‬ ‫كە دێشن‪ ،‬هەرگیز الم دانانیشن‪.‬‬ ‫چونكە بە بەدگومانییەكی زۆرەوە باس لە‬ ‫بۆیە ئێستا بەم شەوە وا هەست دەكەم‪ ،‬بوویتایە! ها بگرە لە خۆشەویستەكەتەوە‪،‬‬ ‫خۆشەویستیم دەكەیت‪ ،‬وەك ئەوەی دڵنیا‬ ‫وەك ئەوەی لە بیاباندابم‪ .‬تینومە و كەس ماچی زۆر و زۆر و زۆر‪....‬‬ ‫نەبیت لێی‪ .‬لە كاتێكدا ئەوە پێویست نییە‬ ‫شك نابەم داوای قومێك ئاوی لێ بكەم‪.‬‬ ‫و نابێت هەرگیز وا بیت‪ .‬من ئێستا تەواو‬ ‫لەم تەنهایی و گۆشەگیریەی تێیدام‪ ،‬خەریكە‬ ‫فێرناندۆ‬ ‫تەنیام‪..‬‬ ‫شێت دەبم‪ .‬گەر بمەوێت بنووم‪ ،‬كەس نییە‬ ‫دەكرێت وا بڵێم‪ ،‬چونکە خاوەنی ئەم‬ ‫‪-19‬مارت‪1920 -‬‬ ‫ئاگای لێم بێت‪.‬‬ ‫ماڵەی تێیدام (پێسوا لە پاش گەڕانەوەی‬ ‫كاتژمێر چواری بەیانی‬ ‫هەست دەكەم سەرمامە‪ ،‬دەچمە ناو جێكەم‬ ‫بۆ لیشبۆنە و تا لە دنیادەرچوونی هەر‬ ‫و پاڵ دەكەوم‪ ،‬بەڵكو ماندوم بحەسێتەوە‪.‬‬

‫هاوواڵتیی کۆتر‬ ‫ڕۆمەن گاری‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬شەماڵ وەلی‬

‫لە ساڵی ‪١٩٣٢‬ـدا‪ ،‬من و شەریکەکەم‬ ‫«ڕاکۆسین» سەفەرمان کرد بۆ مۆسکۆ‪.‬‬ ‫لە بازاڕی بۆرسەی نیۆ یۆرکدا زەرەرێکی‬ ‫زەبەالحمان کردبوو‪ -‬دەستکەوتی تەمەنێک‬ ‫زەحــمــەت و ڕەنــجــکــێــشــان لــە م ــاوەی‬ ‫بیستوچوار کاتژمێردا بــە بــا چــوو‪ -‬و‬ ‫پزیشکان پێشنیاریان بۆ کردین بە تەواوی‬ ‫جەوێک بگۆڕین و چەند مانگێک دوور لە‬ ‫«وۆڵ ستریت» و تینوتاوەکەی ژیانێکی‬ ‫ســادە و ئــارام بەسەر بــەریــن‪ .‬کەواتە‬ ‫بڕیارمان دا بچین بۆ سۆڤیەت‪ .‬خاڵێکی‬ ‫سەرەکی هەیە لێرەدا دەبێت بیڵێم‪ :‬ئێمە‬ ‫ئەم بڕیارەمان بە شەوقوزەقێکی پاک‬ ‫و بە مەیلێکی نیازپاکانەوە لە هەمبەر‬ ‫پێشکەوتن و دەستکەوتەکانی سۆڤیەت‬ ‫دابوو‪ ،‬ئەمەیش تەنیا سەڕڕافانی مایەپووچ‬ ‫لە بازاڕی نرخەکانی نیۆ یۆرک دەتوانن بە‬ ‫ڕێکی درکی پێ بکەن‪ .‬بە واتای حەقیقی و‬ ‫مەجازی‪ ،‬ئێمە پێویستمان بە بەهاگەلێکی‬ ‫تازە بوو‪.‬‬ ‫مانگی جێنیوەری بوو‪ ،‬مۆسکۆ پۆشەنی‬ ‫سپیی خــۆی لــە بـــەردا بــوو‪ .‬ســەردانــی‬ ‫مــۆزەخــانــەی «شــۆڕش»ـــمــان کــردبــوو‪،‬‬ ‫لەوێ کە هاتینە دەر بڕیارمان دا سواری‬ ‫گالیسکەخز ببین و ڕاستەوخۆ بچین بۆ‬ ‫هۆتێل «میترۆپۆل» کە شوێنی مانەوەمان‬ ‫بوو‪ .‬گەشتی ئێمە لە سۆڤیەت لەژێر سەرنجی‬ ‫ڕێــکــخــراوی سەرنجکێشیی گەشتیاران‬ ‫ئەنجام دەدرا و پانزە ڕۆژ بوو کارمەندی‬ ‫ڕێنوێنییەکە بەوپەڕی بێڕەحمییەوە دڵی‬ ‫ئێمەی لەم مۆزەخانەیەوە بۆ ئەو مۆزەخانە‬ ‫و لەم شانۆیەوە بۆ ئەو شانۆیە دەبرد‪.‬‬ ‫ڕاکۆسین لە پلیکانەکان کە دەهاتە‬ ‫خوارەوە گوتی‪:‬‬ ‫ ئێمە لەمێژە هەموو ئەم شتانەمان لە‬‫ئەمەریکا هەیە‪.‬‬ ‫هەرجارێک کە ڕێنوێنەکە ئێمەی بۆ بینینی‬ ‫شوێنێک دەبرد‪ ،‬ڕاکۆسین بە ئەرکی خۆی‬ ‫دەزانــی کە بڵێت‪« :‬ئێمە لە ئەمەریکاش‬ ‫ئەمەمان هــەیــە»؛ هەندێک جاریش بە‬ ‫دوایـــدا دەیــگــوت‪« :‬لــەمــە چاکتریش‪».‬‬ ‫ئــەمــەی لــە کۆشکی کرملین گـــوت‪ ،‬لە‬ ‫مۆزەخانەی «شۆڕش» گوتی‪ ،‬لە مەزاری‬ ‫لینینیشدا گوتی و کارمەندی ڕێنوێنەکە‬ ‫سەرەنجام بە خێسەکردنەوە‬

‫تەماشای دەکــردیــن‪ .‬ڕاستییەکەی بڵێم‪،‬‬ ‫ئەم ئاگەدارکردنەوە بەڕاستی ناماقوواڵنەی‬ ‫ڕاکۆسین لەوەی کە دواتر بەسەرماندا هات‬ ‫لەوانەیە بێ‌کاریگەری نەبووبێت‪.‬‬ ‫بەفر دەستی کردبوو بە بارین و ئێمە پێمان‬ ‫لە زەوی دەکوتا و بۆ هەر گالیسکەخزێک‬ ‫کە تێ دەپەڕی سەرودەستمان ڕادەوەشاند‪.‬‬ ‫سەرەنجام گالیسکەخزێک ڕای گرت و ئێمە‬ ‫ڕەحەتوسەحەت تێیدا پاڵمان لێ دایەوە‪.‬‬ ‫ڕاکۆسین هاواری کرد‪« :‬هۆتێل میترۆپۆل‪».‬‬ ‫گالیسکەخزەکە بە ڕێ کەوت و جا ئەوکات‬ ‫بوو کە من تێ گەیشتم گالیسکەوانەکە لە‬ ‫شوێنی خۆی نییە‪ .‬هاوارم کرد‪:‬‬ ‫ ڕاکۆسین‪ ،‬گالیسکەوانەکە بە جێ ما‪.‬‬‫بـــەاڵم ڕاکــۆســیــن وەاڵمـــی نــەدامــەوە‪.‬‬ ‫ڕووخساری بەیانکەری واقوڕمانێکی بێپایان‬ ‫بوو‪ .‬بە ئاراستەی نیگاکەیدا چووم و بینیم کە‬ ‫لە جێی گالیسکەوانەکە کۆترێک دانیشتووە‪.‬‬ ‫شتەکە خۆی لە خۆیدا سەرسامکەر نەبوو‪.‬‬ ‫لە کۆاڵنەکانی مۆسکۆدا کۆتری زۆر دەبینران‬ ‫کە لە مابەینی تەرسەقولەکانەوە گەنمیان‬ ‫دەخــوارد؛ ئەوەی ئێمەی سەرسام دەکرد‬ ‫ڕەفتاری ئەم کۆترە بوو کە بەبێ ئەمالوئەوال‬ ‫بووبووە جێنشینی گالیسکەوانەکە‪ .‬هەڵبەت‬ ‫ناڵێم ڕکێفی کالیسکەخزەکەی بە دەستەوە‬ ‫گرتبوو‪ ،‬بەاڵم لە تەنیشتیدا زەنگێک لەسەر‬ ‫پایەیەک هەبوو کە پەتێکی پێوە بوو‪.‬‬ ‫جارجار کۆترەکە پەتەکەی بە دەنــووک‬ ‫دەگرت و ڕای دەکێشا‪ :‬جارێک ڕای دەکێشا‬ ‫و ئەسپەکە بە الی چەپدا پێچی دەکردەوە‪،‬‬ ‫دوو جار ڕای دەکێشا و ئەسپەکە بە الی‬ ‫ڕاستدا‪.‬‬ ‫من بە دەنگێک کە نەختێک توند بووبوو‬ ‫گوتم‪:‬‬ ‫ عەججایب! ئەسپەکەی چۆن ڕاهێناوە‪.‬‬‫ڕاکۆسین نیگایەکی خۆفناکی لە من‬ ‫کرد‪ ،‬بەاڵم هیچی نەگوت‪ .‬جا خۆ شتێکیش‬ ‫نەدەگوترا‪ .‬من بە درێژاییی تەمەنم شتی‬ ‫جێ‌باوەڕنەبووی زۆرم دیبوو‪ .‬تەنانەت‬ ‫کۆمپانیای «مـــارس ئــۆیــل»م کــە جێی‬ ‫متمانەی خەڵکانی جیهان بوو بینی‪ ،‬کە‬ ‫چــۆن لە مــاوەی بیستوچوار کاتژمێردا‬ ‫بە با چــوو‪ .‬بــەاڵم بینینی کۆترێک کە‬ ‫بەرپرسی هاتوچۆی گشتی لە شەقامەکانی‬ ‫پایتەختێکی مەزنی ئەورووپاییدا بێت؛ لە‬ ‫ژیانی منی بازرگانی ئەمەریکیدا ئەزموونێکی‬ ‫بێ‌پێشینە بوو‪ .‬هەوڵم دا شتەکە بکەم بە‬ ‫گاڵتە‪:‬‬ ‫دەی‪ ،‬ئاخرییەکەی شتێکمان‬ ‫ ‬‫بینی کە هێشتا لە ئەمەریکا نموونەکەی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ڕاکۆسین تاقەتی ئــەوەی نەبوو‬ ‫دەربارەی سەرفرازییەکانی کۆماری مەزنی‬ ‫سۆڤیەت لــە بـــواری هاتوچۆی گشتیدا‬ ‫بکەوێتە بیرکردنەوە‪ .‬وەکوو زۆربەی زەینە‬ ‫سەرەتایییەکان‪ ،‬لە هەرشتێک تێ نەگەیشتبا‬ ‫تووڕەی دەکرد‪ .‬هاواری کرد‪:‬‬ ‫من دەمەوێ دابەزم‪.‬‬ ‫ ‬‫تەماشایەکی کۆترەکەم کرد‪ .‬لە جێیەکەی‬ ‫هەڵبەزودابەزی دەکــرد و وەکــوو هەموو‬ ‫گالیسکەوانە ڕووسییەکان دەست و باڵی‬ ‫ڕادەوەشاند بۆ ئەوەی گەرمی ببێتەوە‪ .‬لە‬ ‫پێگەی پێشەوایەکی سۆسیالیزمدا‪ ،‬بە هیچ‬ ‫جۆرێک هەیبەت و ویارقێکی نەبوو‪ .‬تەنانەت‬ ‫کەمجار کۆترێکم بینیوە بە ئەندازەی ئەو‬ ‫سەبارەت بە سەروسیمای خۆی کەمتەرخەم‬ ‫بێت‪ .‬ڕاستتان بوێ‪ ،‬چڵکنتر و ناشایستەتر‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫لــەوە بــوو دوو گەشتیاری ئەمەریکی لە‬ ‫کۆاڵنەکانی پایتەختدا بسووڕێنێتەوە‪.‬‬ ‫ڕاکۆسین دووبارەی کردەوە‪:‬‬ ‫ من دەمەوێ دابەزم‪.‬‬‫کۆترەکە لە بنەوە تەماشایەکی کرد‪.‬‬ ‫وردورد تا الی زەنگەکە ڕۆیشت و پەتەکەی‬ ‫سێ جــار ڕاکێشا‪ .‬ئەسپەکە وەستا‪ .‬لە‬ ‫ئەژنۆی چەپمدا هەستم بــەو لەرزینییە‬ ‫دەمارییە دەکرد کە دەربارەی من نیشانەی‬ ‫پشێوییەکی دەروونییە‪ .‬بەتانییەکەم لەسەر‬ ‫قاچم ال دا و کەوتمە خۆ کە دابەزم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕاکۆسین وەک شتێک بۆچوونی گۆڕی‪ .‬هەروا‬ ‫لە شوێنی خۆی دانیشتبوو‪ ،‬دەستەکانی‬ ‫لەسەر سینگی قفڵ کردن و ڕایگەیاند‪:‬‬ ‫ من دەمەوێ ئەم بابەتە ڕوون بکەمەوە‪.‬‬‫من ڕێگە نادەم گاڵتەم پێ بکەن‪ .‬ئەگەر‬ ‫پێیان وا بێ هــەروا بە ئاسانی دەتوانن‬ ‫سووکایەتی بە هاوواڵتییەکی ئەمەریکی‬ ‫بکەن ئەوا سەریان دای لە بەرد‪.‬‬ ‫من بەبێ ئەمالوئەوال‪ ،‬شتێکم نەدەبینی‬ ‫کە ئــەو هەست بە سووکایەتی بکات و‬ ‫ئەمەیشم پێ گوت‪ .‬سەرقاڵی ئەوە بووین‬ ‫جنێومان بە یەکتر دەدا کە لە پڕ زانیمان‬ ‫لە شەقامەکدا خەڵکێکی زۆر کۆ بوونەتەوە‬ ‫و ڕێــبــواران دەوەســتــن و بە سەرسامی‬ ‫تەماشامان دەکەن‪ .‬ڕاکۆسین بە سستی و‬ ‫تیاماوییەوە گوتی‪:‬‬ ‫ تەنانەت تەماشای کۆترەکە ناکەن‪،‬‬‫تەماشای ئێمە دەکەن‪.‬‬ ‫دەستم خستە سەر شانی و گوتم‪:‬‬ ‫ ڕاکۆسین‪ ،‬دۆستی ئازیز‪ ،‬کارێک مەکە‬‫ڕەفتارمان وەکوو الدێیییە ندی‌وبدییەکان‬ ‫بێ! هەرچی بێ‪ ،‬ئێمە لەم مەملەکەتەدا‬ ‫غەریبەین‪ .‬ئەم خەڵکە حەتمەن باشتر لە‬ ‫ئێمە دەیزانن کە لە واڵتەکەیاندا چ شتێک‬ ‫ئاسایییە و چ شتێک ئاسایی نییە‪ .‬بیرمان‬ ‫بێ ئەم مەملەکەتە شۆڕشێکی گەورەی تێ‬ ‫پــەڕانــدووە‪ .‬دەربــارەی سۆڤیەت هەمیشە‬ ‫زانیاریی پڕکەموکوڕییان بە ئێمە داوە‪.‬‬ ‫ئەمانە بەڕاستی خەریکن دنیایەکی تازە‬ ‫بونیاد دەنێن‪ .‬بە تــەواوی ئەگەری هەیە‬ ‫بە ســوودوەرگــرتــن لە شــێــوازە تازەکان‬ ‫ئیشگەلێکیان لــە بـــواری پــــەروەردەی‬ ‫کۆترەکاندا ئەنجام دابێت کە لە واڵتە‬ ‫کۆنینەکانی ئێمەدا کە چوونەتە خەوی‬ ‫غەفڵەتی چەندسەدساڵەوە هەر ڕۆحیشمان‬ ‫ئاگای لێ نییە‪ .‬وای دابنێ ئــەم کۆترە‬ ‫یەکێکە لە پێشەواکانی دنیای ئاییندە و‬ ‫ئیتر باسیشی مەکە‪ .‬بەرزەبیر بە ڕاکۆسین‪،‬‬ ‫ئاستی خــۆت تا ئــەنــدازەی بەرابەرگرتن‬ ‫لەگەڵ نیازەکاندا بەرز کەرەوە‪ .‬ڕاکۆسین‪،‬‬ ‫دەبێ لەخۆبردوو و بەخشەر بین‪ .‬بۆچی‬ ‫قبووڵی نەکەین کە لە الیەنی سوودوەرگرتنی‬ ‫عەقاڵنییەوە لە هێزی زیندوو بۆ کار‪ ،‬هێشتا‬ ‫لە ئەمەریکا زۆر شت هەن کە دەبێ فێریان‬ ‫ببین؟‬ ‫ڕاکۆسین بە تۆنێکی ناحەزەوە گوتی‪:‬‬ ‫ سوودوەرگرتنی عەقاڵنی لە هێزی‬‫زیندوو‪ ،‬شیڕ!‬ ‫بــەاڵم مــن دەســتــبــەردار نــەبــووم و بە‬ ‫باشترین شێوەزارە ڕووسییەکەم بەرز گوتم‪:‬‬ ‫ ئــیــزۆزچــیــک‪ ،‬واتـــە گالیسکەوان‪،‬‬‫ئیزۆزچیک‪ ،‬بە ڕێ کەوە! کولوکولچیک لێ‬ ‫دە‪ ،‬واتە زەنگەکە لێ دە! ئای‪ ،‬دا‪ ،‬ترڤیکا!‬ ‫ولگا‪ ،‬ولگا!‬ ‫ڕاکۆسین هاواری کرد‪:‬‬ ‫‪ -‬دەمت داخە‪ ،‬دەنا دەمودانت دەشکێنم!‬

‫لە پڕ دایە گریان‪ .‬سەری خستە سەر‬ ‫سینگی من و بە دەم هەنسیکدانەوە گوتی‪:‬‬ ‫ من ئیهانە کراوم‪ .‬ئای من چەند ئیهانە‬‫کراوم! دایکم لە کوێیە؟ من دایکمم دەوێ!‬ ‫من بەرز گوتم‪:‬‬ ‫ ڕاکۆسین‪ ،‬مەترسە‪ ،‬من لێرەم‪ .‬تا منت‬‫هەیە خەم مەخۆ!‬ ‫هەموو کاتەکە‪ ،‬ئاپۆرای خەڵکی بێئیش‬ ‫لــە شەقامەکە بــە سەرنجێکی ئەتۆوە‬ ‫تەماشایان دەکردین‪ .‬یەکەمین کەسێک کە‬ ‫لەم دیمەنە ماندوو بوو کۆترەکە خۆی بوو‪.‬‬ ‫بەبێ پێشەکی زەنگەکەی لێ دا‪ ،‬ئەسپەکە‬ ‫بە ڕێ کــەوت و گالیسکەخزەکە بەسەر‬ ‫بەفرەکەدا کەوتە خزەخز‪.‬‬ ‫جاربەجارێ کۆترەکە ئاوڕی دەدایەوە و‬ ‫نیگایەکی بە ڕقەوە تێ دەگرتین‪ .‬ڕاکۆسین‬ ‫هەروا دەگریا و من لە دەوروبەری کەللەسەرم‬ ‫ئەو گوشارە سەیرەم هەست پێ دەکرد کە‬ ‫دەربارەی من نیشانەیەکی زۆر مەترسیدارە‪.‬‬ ‫گالیسکەخزەکە لە بەرامبەر بااڵخانەیەک‬ ‫کە بە ئااڵی سۆڤیەت ڕازابــووەوە‪ ،‬وەستا‪.‬‬ ‫کۆترەکە لە شوێنەکەیەوە خۆی هەڵدا‪،‬‬ ‫الرەالر چووە بااڵخانەکەوە و پاش نەختێ‬ ‫لەگەڵ پاسەوانێکدا هاتە دەرەوە‪ .‬من بە‬ ‫دەنگی بەرز گوتم‪:‬‬ ‫ هــاوڕێ پــاســەوان‪ ،‬ئێمە بە تــەواوی‬‫پشت بە پشتیوانیی ئێوە دەسپێرین‪ .‬ئێمە‬ ‫دوو گەشتیاری بێزیانی ئەمەریکین‪ ،‬کە‬ ‫بە جۆرێکی ناشایستە مامەڵەمان لەگەڵدا‬ ‫کراوە‪ .‬ئەم ئیزۆزچیکە‪-‬‬ ‫ڕاکۆسین پەڕییە نــاو قسەکەم و بە‬ ‫پاسەوانەکەی گوت‪:‬‬ ‫ بۆچی ئەم کۆترە چڵکنە ئێمەی هێناوە‬‫بۆ بنکەی پۆلیس؟‬ ‫پاسەوانەکە شانی هەڵتەکاند و بە زمانی‬ ‫ڕەوانی ئینگلیزی ڕوونی کردەوە‪:‬‬ ‫ ئێوە سەعاتێکی تەواو لەم گالیسکەخزەدا‬‫دانیشتوون و وەک شتێک نەتانزانیوە دەچن‬ ‫بۆ کوێ‪ .‬هەروەها‪ ،‬هەڵسوکەوتی ئێوە الی‬ ‫ئەو سەیر بووە و تەنانەت پێی وایە ئێوە بە‬ ‫جۆرێکی هەڕەشەئامێز تەماشاتان کردووە‪.‬‬ ‫هاوڕێیان‪ ،‬ئێوە ئەوتان ترساندووە‪ .‬ئەم‬ ‫ئیزۆزچیکە لەگەڵ گەشتیاران و ڕەفتارە‬ ‫سەیرەکانیاندا ئاشنا نییە‪ .‬ئەو ببەخشن‪.‬‬ ‫ڕاکۆسین بە تۆنێکی خەمگینەوە پرسی‪:‬‬ ‫ ئــەمــە هــەمــووی خــۆی بــۆی ڕوون‬‫کردنەوە؟‬ ‫ بەڵێ‪.‬‬‫ کەواتە ڕووسی دەزانێت؟‬‫پاسەوانەکە وەک بڵێی بە قووڵی ڕەنجا‪:‬‬ ‫ ئــەی هــاوڕێــی گەشتیار‪ ،‬دڵنیاتان‬‫دەکەمەوە کە نەوەدوپێنج لە سەدی خەڵکی‬ ‫واڵتی ئێمە بە زمانی دایکیان بە باشی قسە‬ ‫دەکەن و پێشی دەنووسن‪.‬‬ ‫ تەنانەت کۆترەکانیش؟‬‫کارمەندی پۆلیس بە تۆنێکی شکۆدارەوە‬ ‫گوتی‪:‬‬ ‫ هاوڕێی گەشتیار‪ ،‬من لە ئەمەریکا‬‫نەبوومە‪ ،‬بەاڵم دەتوانم دڵنیاتان بکەمەوە کە‬ ‫لە واڵتی ئێمەدا بەری پەروەردە و فێرکردن‬ ‫بەبێ جیاوازیی ڕەگەزایەتی خراوەتە بەردەم‬ ‫هەموو کەسێک‪.‬‬ ‫ڕاکۆسین دەنگی هەڵبڕی‪:‬‬ ‫ لە ئەمەریکا ئێمەش کۆتری وامان هەن‬‫کە دەرچووی زانکۆی هارڤاردن و من خۆم‬ ‫دە‪-‬دوانــزە دانە لەوانە دەناسم کە لەسەر‬ ‫کورسییەکانی مەجلیسی پیران دادەنیشن‪.‬‬ ‫ئەمەی گوت و لە بنکەی پۆلیس ڕای کردە‬

‫دەرەوە‪ .‬بە دوایدا ڕۆیشتم‪ .‬کۆترەکە لەگەڵ‬ ‫گالیسکەخزەکەیدا هەر لەوێ وەستابوو‪.‬‬ ‫وەک بڵێی چاوەڕێی وەرگرتنی کرێیەکەی‬ ‫بوو‪ .‬تەماشایەکم کرد و لە پڕ ئەو بیرۆکە‬ ‫شوومە دای لە سەرم‪ .‬لە تەنیشت بنکەی‬ ‫پۆلیسەوە مەیفرۆشییەک هەبوو‪ .‬خۆم پێدا‬ ‫کرد و بە دوو بتڵ ڤۆدکاوە سەرکەوتووانە‬ ‫هاتمە دەرەوە‪ .‬هاوارم کرد‪:‬‬ ‫ڕاکۆسین‪ ،‬دۆستی ئازیز‪ ،‬من‬ ‫ ‬‫نهێنییەکەم هەڵهێنا‪.‬‬ ‫پەنجەم بە نیشانەی ڕاگەیاندنی تاوان‬ ‫بەرەو کۆترەکە گرت و گوتم‪:‬‬ ‫ئەم تەیرە بوونی نییە! ئەمە‬ ‫ ‬‫تەنیا خەیاڵێکی پووچە‪ .‬ئاکامی لەعنەتیی‬ ‫خۆپارێزیی زۆرە لە مەیخواردنەوە‪ ،‬کە‬ ‫دوکتۆرەکان ئێمەیان پێ مەحکووم کردووە‪.‬‬ ‫جەستە ئاڵوودەکانی ئێمە توانای ئەم‬ ‫هەموو خۆپاریزییەیان نییە! بخۆرەوە تا‬ ‫ببینی کە چۆن ئەم کۆترە وەک خەونێکی‬ ‫درۆیین لە فەزادا مەحڤ دەبێتەوە و لەناو‬ ‫دەچێت‪.‬‬ ‫ڕاکۆسین بە خۆشییەوە گوتی‪:‬‬ ‫ با بخۆینەوە!‬‫کۆترەکە بە بێشەرمییەکی ئاشکراوە‬ ‫پشتی لە ئێمە کردبوو‪ .‬من هاوارم کرد‪:‬‬ ‫ تەماشا‪ ،‬خەریکە ون دەبێ‪ .‬دەزانێ‬‫کە چەند ساتێک زیاتر لە عومری نەماوە‪.‬‬ ‫خواردمانەوە‪ .‬یەک چارەک لە بتڵەکەمان‬ ‫تـــەواو کــردبــوو و کــۆتــرەکــە هـــەروا لە‬ ‫شوێنەکەی خۆیدا دانیشتبوو‪ .‬دەنگم‬ ‫هەڵبڕی‪:‬‬ ‫ دەبێ سوور بین لەسەری‪ .‬بەهێز بە‬‫ڕاکۆسین‪ .‬وەها پێستی هەڵکەنین کە یەک‬ ‫پەڕیشی پێوە نەمێنێ‪.‬‬ ‫بتڵەکە کە بە نزیک نیوەی گەیشت‪،‬‬ ‫کۆترەکە ئــاوڕی دایــەوە و چاوی لێمان‬ ‫بڕی‪ .‬من واتای ئەم تەماشایە تێ گەیشتم‬ ‫و بە الڵەپەتەیی گوتم‪:‬‬ ‫ نا‪ ،‬نا! ڕەحم نا! تکا دەکەم!‬‫کە بتڵەکە گەیشتە نیوە‪ ،‬کۆترەکە‬ ‫ئاهێکی هەڵکێشا و کاتێک گەیشتە یەک‬ ‫لە سێی ئاخر‪ ،‬بە زمانی ئەمەریکی و بە‬ ‫شێوەزاری گەڕەکی «برۆنکس»ـی نیۆ‬ ‫یۆرک پێی گوتین‪:‬‬ ‫ کاکینە‪ ،‬ئێوە وەکــوو دوو کەسی‬‫نوێنەری واڵتــە جــوان و گەورەکەتان‬ ‫هاتوونەتە واڵتێکی بێگانە و لە بری‬ ‫ئەوەی بە ڕەفتارێکی شایستە و پەسەند‪،‬‬ ‫نموونەی بێخەوشییەکانی نیشتیمانەکەتان‬ ‫بن‪ ،‬وەکوو ئاژەڵ لە ناوەڕاستی کۆاڵنەکەدا‬ ‫عـــەرەق دەخــۆنــەوە و خــۆتــان مەست‬ ‫دەکەن‪ .‬کاکینە‪ ،‬من بە تەواوی لە ئێوە‬ ‫بێزار بووم!‬ ‫‪ ...‬من ئــەم دێڕانە لە یانەکەماندا‬ ‫دەنــووســم‪ .‬نزیک بە بیست ســاڵ لەو‬ ‫ڕووداوە تــرســنــاکــە‪ ،‬کــە دەستپێکی‬ ‫وەرزێکی تازە بوو لە ژیانی ئێمەدا‪ ،‬تێ‬ ‫دەپەڕێت‪ .‬ڕاکۆسین لە تەنیشت منەوە‬ ‫لەسەر لقی چلچراکە دانیشتووە و وەک‬ ‫خووی هەمیشەییی خۆی دەبێتە ڕێگر‬ ‫لە بــەردەم ئیشکردنەکەمدا‪ .‬ئــەرێ هۆ‬ ‫خانمەپەرەستار‪ ،‬خانمەپەرەستار‪ ،‬تکایە‬ ‫بــەم تەیرە نەفرەتییە بڵێن ئەوەندە‬ ‫دەست لە باڵەکانی من نەدات‪ ،‬ئاخر من‬ ‫دەمەوێت شت بنووسم‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪359‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )359‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫مافى چارەى نەتەوەکان‬ ‫لە گوتارى ئیسالمگەراکاندا‪..‬‬

‫کاردانەوەى ئەردۆگان لەسەر ئاکامەکاىن ریفراندۆمى کوردستان وەک منوونە‬

‫ماجید خەلیل‬ ‫ب ــەدرێ ــژای ــی مـــێـــژووى قــەڵــەمــڕەوە‬ ‫ئیسالمییەکان‪ ،‬پێگەى نەتەوەى بااڵدەستى‬ ‫ئیسالمى لــەگــەڵ پێگەى نــەتــەوە هاو‬ ‫ئاینەکانى دى وەک یەک نەبووە‪ .‬هەمیشە‬ ‫فەلسەفەى نــەتــەوەى ب ــااڵو نــەتــەوەى‬ ‫بندەست گەمە سیاسییەکانى جواڵندووە‪.‬‬ ‫لە مێژووى واڵتانى ئیسالمیدا تەنها یەک‬ ‫ئەزموونى سەرکەوتومان نییە‪ ،‬ئەزمونێک‬ ‫مافى چــارەى نەتەوەکان رەوا ببینێت‪.‬‬ ‫لــەهــەر شوێنێک و لــە هــەر زەمانێکدا‬ ‫عــەرەب بااڵدەست بووبێت‪ ،‬نەتەوەکانى‬ ‫دى بندەست بــوون‪ .‬بۆ نموونە جــەورو‬ ‫ستەمى نەتەوەکانى باڵکان‪ ،‬لەوانە ئەلبانى‬ ‫و کۆسۆڤۆ و مەکەدۆنى و یۆنانى و هتد‬ ‫بندەستى تورکە عوسمانییەکان بوون‬ ‫و تاوەکو مەرگى عوسمانییە تورکەکان‬ ‫نەبوونە خاوەنى مافى چارەى خۆنوسین!‬ ‫یاخود عەرەبەکانى ئەندەلوس‪ ،‬لەمیانى‬ ‫حوکمى خۆیاندا بوارى هەناسەیەکیان بۆ‬ ‫نەتەوەکانى دى نەهێشتبوویەوە‪ .‬عەرەب لە‬ ‫باکورى ئەفریقا‪ ،‬ئەوەى فەرەنسییەکان بە‬ ‫جەزائیریان کرد‪ ،‬ئێستەشى لەگەڵدا بێت‬ ‫عەرەبەکان بە ئەمازیغییەکان دەیکەن‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە لە میتۆدى پارتى راپەڕینى ئیسالمى‬ ‫تونس و پارتى دادو گەشەپێدانى مەغریبدا‬ ‫کە نموونەى ئیسالمگەراى میانەڕەون‪ ،‬هیچ‬ ‫شوێنێک بۆ نەتەوەى زۆرینەى ئەمازیغ‬ ‫و ئیتنە جیاوازەکەى بیابانى خۆرئاوا‬ ‫دانەنراوە‪ .‬تورکە عوسمانییەکان لەمیانى‬ ‫‪ 5‬سەدە دەسەاڵتدا دانیان بەمافى چارەى‬ ‫خۆنوسینى گەالندا نەنا‪ ،‬بەڵکو هاواڵتیان‬ ‫لەسەر بنەماى عوسمانى بوون دەپێوا‪،‬‬ ‫هەروەکو چۆن لە نزیکەى سەد ساڵ حوکمى‬ ‫کۆمارى تورکیاشدا دەستورو بەندەکانى‬ ‫سااڵنى بیست تا دو هەزارەکان‪ ،‬هەموو‬ ‫گەالنى تورکیا بە تورک دەناسێنن‪ ،‬نەک‬ ‫هەر ئەوە میکانیزمى توانەوەى نەتەوەکان‬ ‫و سیاسەتى بەبەرنامە داڕێـــژراو کاری‬ ‫لەسەر دەکرێت‪ ،‬بەشێوەیەک لە کراوەترین‬ ‫و بــااڵدەســتــریــن پــارتــى سیاسییاندا‪،‬‬ ‫سوکایەتى و جــیــاوازى و سڕینەوەى‬ ‫ئەوانى دى لەپێشچاو گیراوە‪ .‬بە گوێرەى‬ ‫ژینگەى سیاسیی نەتەوەى کورد‪ ،‬تورکیا‬ ‫نموونەیەکى بەرچاوە بۆ مامەڵەکردنى نا‬ ‫تەندروست و ناتەبا لەگەڵ نەتەوەى کوردا‪.‬‬ ‫چون لە ئێستادا زۆرترینى نەتەوەى کورد‬ ‫بندەستى تورکیایەو لەهەموو پارچەکانى‬ ‫دى زیاتر نەتەوەى کورد بندەستەو دەنگى‬ ‫ئازادى لێسەنراوەتەوە‪ .‬لە ئێستادا نەتەوەى‬ ‫کورد بە گشتى بندەستى سێ ئەزموونى‬ ‫ئیسالمگەرایە‪ ،‬هەریەک لە فارس و تورک‬ ‫و عــەرەب‪ .‬دەسەاڵتى سیاسیى هەریەک‬

‫عەلی قەرەداخی ئەو وتارەی ئەردۆگان نەبیستێ‪ ،‬چون لۆژیکی نیە بیبیستێت‬ ‫و تفێک لە ڕابردووی خۆی نەکا‪ ،‬قەرەداغی جگە لەنوسینێكی الستیكی گشتی‪،‬‬ ‫جورئەتی نەبوو بەراشكاوانە بەرگری لەمافی رەوای نەتەوەكەی بكات‬ ‫لەو نەتەوانە دەسەاڵتێکى ئیسالمگەرایە‪.‬‬ ‫هــەریــەک لــەو دەســەاڵتــانــە نومایانى‬ ‫ئومەمیەتى ئیسالمى دەکەن و فەلسەفەکەى‬ ‫وا موعتەسیما بۆ بەهاناوەچوونى تاکێکى‬ ‫موسڵمان لە هەر بستێکى دونیا بە ئەرکى‬ ‫سەرشان و جیهادى عەین دەزانن‪ .‬بینیمان‬ ‫چۆن ئەردۆگان لەبەرامبەر گەلى بندەستى‬ ‫موسڵمانى بۆرما دەنگى هەڵبڕى و لێرەش‬ ‫خەڵکانێک فرمێسکى ئیمان و ئەوین بۆ‬ ‫ئەردۆگان پرۆفایلى فەیسبوکى گۆڕین بۆ‬ ‫وێنەى ئەردۆگان‪ .‬ئەردۆگان لەم سیاسەتیدا‬ ‫زەنگینەو بەهەمان شێوەش بە عەگاڵەوە‬ ‫گوتاریی پڕ لە هەیەجانى بۆ خەڵکى‬ ‫غەزە داوە دژ بە ئیسرائیل‪ ،‬هەر لەسەر‬ ‫ئەو بنەما ئیسالمییەش دەیەوێت بە گەلى‬ ‫تورک بڵێت هۆشم ها بەالى تورکمانەکانى‬ ‫کەرکوکەوە‪ .‬لە کۆڵینەوەى پێداگرییەکانى‬ ‫ســـەرۆک کۆمارەکانى تورکیا لــە سەر‬ ‫بەرگرى لەمافى تورکمانەکانى کەرکوک‪،‬‬ ‫لە ئەتاتورکەوە تا ئەردۆگان‪ ،‬دەرکەوت‬ ‫ئــەردۆگــان چەند بــەرابــەرى هەموویان‬ ‫پەرۆشى تورکمانەکانى کەرکوکە‪ .‬ئەم‬ ‫پەرۆشییەى ئەردۆگان بۆ تورکمانەکانى‬ ‫کەرکوک لە چ سۆنگەیەکەوەیە‪ ،‬گەر لە‬ ‫سۆنگەى ئیسالمگەراییەوەیە ئەوا کورد‬ ‫و تورک جیاوازییەکى نییە‪ ،‬ئەگەریش لە‬ ‫سۆنگەى تورک بونەوەیە ئەوا دەبێت ئەو‬ ‫مافەى بۆ تورکمانى کەرکوک رەواى دەبینێ‬

‫هەمان ماف بداتە کوردى واڵتەکەى خۆى‪.‬‬ ‫تورکمانەکانى کەرکوک پارتى سیاسییان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەندامانى پەرلەمانیان هەیە‪ ،‬بارەگاو‬ ‫رۆژنامەو گۆڤارو زیاد لە کوردەکان هەمو‬ ‫ئیمکانێکى ئازادى و ئازادى ژیانیان هەیە‪،‬‬ ‫بەهەموو پێودانگێک ئــەوەى تورکمانى‬ ‫کەرکوک هەیەتى کورد لە تورکیا نییەتى‪.‬‬ ‫مامەڵەى ئەردۆگان لەگەڵ کورد لەتورکیا‬ ‫مامەڵەیەکى سیاسییە‪ ،‬پرۆسەى ئازادى‬ ‫کوردو تورک لە ‪ 2015‬وەستاوەو پێشتریش‬ ‫پاکێج و ریفۆرمەکانى بۆ بەدەستهێنانى‬ ‫چانسێک بوو بۆ نزیکبوونەوە لە یەکێتى‬ ‫ئەوروپا‪ .‬ئێستە ئەو چانسە زۆر الوازە‬ ‫هەربۆیە نایەوێت پارتێکى وەک پەیەدە‬ ‫نوێنەرایەتى خەڵکى کورد بکات و بەدووى‬ ‫شوێنگرەوەیەکەو هاتووە گوتارێکى ئایینى‬ ‫لەنێو کــوردى تورکیا زیندو راگرتووەو‬ ‫دەیەوێت پارتە باکگراوند سەلەفییەکان‬ ‫بکاتە پارتێکى سیاسی و برەویان پێبدات‪.‬‬ ‫لەسەرووى هەموو ئەو بێ دادیــەى گەلى‬ ‫کورد لە تورکیا‪ ،‬ئەردۆگان و پارتەکەى‬ ‫بــەتــونــدى لــەگــەڵ ئــێــران و بــەغــدادا‬ ‫نەیاریەتى خۆیان بۆ ریفراندۆمى هەرێمى‬ ‫کوردستان دوپاتکردووەتەوە‪ .‬ئەردۆگان‬ ‫لە نەیارییەکەیدا نەک هەر مافى چارەی‬ ‫خۆنوسینى کــورد لــە ئێراقدا بــە رەوا‬ ‫نازانێ‪ ،‬بەڵکو بە شێوەیەکى کــردارى و‬ ‫بە ئاشکرا هەڕەشەى گەمارۆى ئابوورى و‬

‫نانبڕینى خەڵکى کورد دەکات‪ ،‬نەک هەر‬ ‫هەڕەشەى ئەو الیەنە ئابورییە دەکــات‪،‬‬ ‫بەڵکو سوکایەتى بە تاکى کوردو مرۆڤى‬ ‫کورد دەکات و خەمى گــەورەى خۆى بۆ‬ ‫تورکمانەکان دوپاتدەکاتەوە‪ .‬ئەو لێدوانانەى‬ ‫ئەردۆگان بۆ ئەزموونى هەرێمى کوردستان‬ ‫و خواستەکەى بۆ سەربەخۆیی‪ ،‬لە هیچ‬ ‫پێوەرێکى مرۆڤبووندا خۆیان نابیننەوە‪،‬‬ ‫لێدوانەکانى ئەردۆگان پڕبوون لە دەمارگیرى‬ ‫نەتەوەیی و رەگەز پەرستى‪ ،‬ئەو ناخود‬ ‫ئاگا بەرچاوى سوربوو‪ ،‬بەشێوەیەک بەها‬ ‫ئاینییەکانى لەیاد کرد‪ ،‬ئەو بەها ئاینیانەى‬ ‫واى لە ئیسالمگەراکانى ئێرە کردبوو کاتێ‬ ‫لە کۆدەتاکەى ‪ 2016‬قوتارى بوو سوجدەى‬ ‫شوکرانەى بۆ بەرن‪ .‬ئەو گوتارە ئاینییەى‬ ‫واى لە زانا ئیسالمییەکانى کورد دەکرد‬ ‫ئەردۆگان بە پێشەنگى ئیسالمگەراى ئەم‬ ‫سەردەمە بزانن‪ .‬ئەو لەتمەیەى ئەردۆگان‬ ‫لــە کـــوردى ئــێــراقــى دەدا‪ ،‬هیچ کات‬ ‫ئەتاتورک نەیداوە‪ .‬ئەتاتورک سیاسەتى‬ ‫ئاشتى بۆ واڵتانى دراوسێ پەیڕەو کرد‪،‬‬ ‫لەمیانى دەسەاڵتدارییەتى خۆیدا نەکەوتە‬ ‫دژایەتى جواڵنەوەى کورد لەباشورو بەڵکو‬ ‫لە راپەڕینى هەوەڵى بارزانیشدا داڵدەى‬ ‫کوردەکانى دا‪ .‬ئەتاتورک گەر لە رەگەزە‬ ‫تــۆرانــیــەکــەوە ک ــوردى نەدەبینى‪ ،‬ئــەوا‬ ‫ئەردۆگان هەم لەرەگەزە تۆرانیەکەوەو‬ ‫هەمیش بە چەکە ئاینییە چاوبەستەکەیەوە‬

‫لەتمە لــە کـــورد دەدات‪ .‬ئـــەوەى لەم‬ ‫کۆڵینەوەیەدا گرنگە ئەور راستییەیە هەم‬ ‫بۆ کــوردى باکور و هەمیش بۆ کوردى‬ ‫باشوور‪ ،‬ئەوە تەنها کورد خۆیەتى بەدادى‬ ‫خۆى دەگات‪ ،‬هیچ هێزێکى دونیا هێندەى‬ ‫پەیەدەو هەدەپە بە ژانى لەدایک بوونى‬ ‫ئەم دەوڵەتە کوردییە نازانێت و هاو سۆز‬ ‫نییە لەگەڵى‪ .‬ئــەوە تەنها لێدوانەکانى‬ ‫عوسمان بایدەمیر بوون کە سوکنایی بەو‬ ‫پرسە دیموکراتییەى کورد دەدا لە پاش‬ ‫ریفراندۆم‪ .‬وتەکانى بایدەمیر لە ئەنکەرەو‬ ‫ئەردۆگان لە ئەستەمبوڵ لەیەک ساتدا‬ ‫بوون‪ .‬عوسمان بایدەمیر بەدەنگى بەرز‬ ‫بیریدەهێناینەوە کە ئیسالمگەرایيەکەى‬ ‫ئەردۆگان چاوبەستە‪ ،‬پێى دەوتین پرسى‬ ‫کـــورد پرسێکى نــەتــەوەیــیــەو مافێکى‬ ‫رەواى خەڵکى باشورە‪ ،‬ئەردۆگانیش بە‬ ‫شۆخییەوە هەرەشەى مەرگى دەکرد‪.‬‬ ‫ڕەگــەزپــەرســتــی ڕەگێکی زەقــبــوو لە‬ ‫دەمــاری ملی ئەردۆگاندا‪ .‬لێدووانەکانی‬ ‫بە زمانێکی زبــری کۆمیدییەوە‪ ،‬پێش‬ ‫ئەوەی قسەکردن بێت لەسەر ڕیفراندۆم‬ ‫و نیازی دەوڵەتدارێتی کورد‪ ،‬شۆخیکردن‬ ‫بــوو بە مرۆڤایەتی مرۆڤی کــورد‪ .‬ھیچ‬ ‫مەژگێک نەبوو بەڕوونی ئەو سوکایەتییە‬ ‫نەخوێنێتەوە‪ ،‬ھیچ کوردێک نەبوو بەبینینی‬ ‫ئەو غرور و غــەدرەی ئەردۆگان‪ ،‬جۆشی‬ ‫جەنگێکی ڕەوا تینی بۆ نەھێنێ‪ .‬باوەڕکەن‬

‫ئەو پۆستااڵنەی پێی ئەردۆگان ‪ ،‬ھەمان‬ ‫ئــەو پۆستااڵنەی کۆماندۆکانی تورکن‬ ‫کە لەگەڵ ڕاگەیاندنی مافی ئۆتۆنۆمی‬ ‫حەفتادا‪ ،‬ژنانی شارۆچکەی سلیڤانی‬ ‫کورد نشینیان ڕوتکردەوەو لەسەر پشتیان‬ ‫سەمایان دەکرد‪ .‬نایشارمەوە ئەرۆگان نەک‬ ‫تەنها لەبەرامبەر مافی نەتەوەیی کوردا‬ ‫شەکری شکاند‪ ،‬تەنانەت لەسەر ئیدارەی‬ ‫ھەرێــم و خــودی سەرۆکایەتی ھەرێمیش‬ ‫ھەڵەی فەرموو‪ .‬ئێمە ڕاستە ڕاستیگەلێکی‬ ‫تــاڵ تــان و پــۆی سیستەمی سیاسی و‬ ‫سەرۆکایەتی ھەرێمی تەنیوە‪ ،‬بەاڵم ھەرگیز‬ ‫ئازادییەکانی ئێرە وەک ئازادییەکانی ژێر‬ ‫چنگی ئەردۆگان قەتیس و قەمتاوی نین‪.‬‬ ‫لێرەدا چەند بەراوردێ دەخەمە ڕوو‪:‬‬ ‫‪ -١‬تورکیا جگە لــە تــورک لــە پاش‬ ‫نزیکەی سەدەیەک لە دەوڵەتداری و پێنج‬ ‫ســەدەی ئیمپراتۆریەتێک کە ئەردۆگان‬ ‫خەونی پێوە دەبینێ‪ ،‬ھێشتا لە دەستوردا‬ ‫ناوی نەتەوەو پێکھاتەیەکی دی نەبردووەو‬ ‫لە میتۆدی حزبەکەی ئەردۆگانیشدا ھەمو‬ ‫ھاواڵتیانی تورکیا بە تورک دەزانن‪ .‬بەاڵم‬ ‫تەواوی پارتە سیاسییەکانی ھەرێم بە چەپ‬ ‫و ئیسالمییەکانیشەوە مافی پێکھاتەی نا‬ ‫کوردیان لە میتۆدیاندا شوێنکردووەتەوە‪.‬‬ ‫‪ -٢‬تورکیا باش دەزانێت ئەو ڕاگەیەنراوەی‬ ‫پێش ڕیفراندۆم لەسەر ماف و شوێنی‬ ‫پێکھاتە نەتەوەییەکانی ھەرێم باڵوکرایەوە‪،‬‬ ‫ئەوان ئەو مافە بدەنە پێکھاتەکانی تورکیا‬ ‫وەرگرتنیان لە یەکیەتی ئەوروپا مسۆگەرە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو دەمــارەی سەرێ کە باسمکرد‬ ‫مارێکی ژەھراوی دانپیانانییەتی‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ئــازادی سیاسی لە تورکیا نیە‪،‬‬ ‫تاوەکو ئێستە دە ھەزار کادێری ھەدەپەو‬ ‫جەھەپە لە زیندانن‪ ،‬بــەاڵم لە ھەرێمدا‬ ‫دەتوانم بڵێم زیندانی سیاسی فرە دەگمەنە‪.‬‬ ‫‪ -٤‬چەندین ئەندام پەرلەمانی کورد لە‬ ‫زیندانی تورکیان‪ ،‬بــەاڵم تاوەکو ئێستە‬ ‫لە ھەواڵێکدا نەمانبیست لێرە ئەندامێکی‬ ‫ئاسایی تورکمان زیندانی بکرێ‪ .‬چەندە بێ‬ ‫شەرمییە ئەردۆگان باسی لە چەوسانەوەی‬ ‫تورکمان دەکرد لە ھەرێمدا‪ ،‬ئەرێ بەڕاست‬ ‫تورکمانی ھەرێم وکوردی تورکیا لەڕووی‬ ‫مافەوە جیاوازییان ئاسمان و ڕێسمان نییە‪.‬‬ ‫‪ -٤‬باسی دەبەنگییەکانی دەستبردنی‬ ‫کـــوردی دەکـــرد لــە پــەیــوەنــدی لەگەڵ‬ ‫ئیسرائیل‪ ،‬لە کاتێکدا خۆی خاس دەزانێ‬ ‫ھیچ نەبووەو بارزانیش وتی ئەوەی وا دەڵێ‬ ‫سەخیفە‪ .‬ئــەو وتــەی بــارزانــی بۆ کەس‬ ‫ڕاســت نەبئ بۆ ئەردۆگان وایــە‪ .‬چونکە‬ ‫لە سەردەمی ئەردۆگاندا بیست ڕێکەوتنی‬ ‫ستراتیژی تورکیا لەگەڵ ئیسرائیل ھەن‬ ‫کە ئەردۆگان ئامادە نیە لەگەڵ یەک واڵتی‬ ‫ئیسالمیدا بیکات‪.‬‬ ‫‪ _٥‬خاڵێک کــە ھەر لــەســەرەتــاوە‬ ‫بــووە بەمەراقم‪ ،‬ئەویش دەترسم عەلی‬ ‫قەرەداخی ئەو وتارەی ئەردۆگان نەبیستێ‪،‬‬ ‫چون لۆژیکی نیە بیبیستێت و تفێک لە‬ ‫ڕابـــردووی خــۆی نەکا‪ ،‬قــەرەداغــی جگە‬ ‫لەنوسینێكی الستیكی گشتی‪ ،‬جورئەتی‬ ‫نەبوو بەراشكاوانە بەرگری لەمافی رەوای‬ ‫نەتەوەكەی بكات‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )359‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫‪2‬‬

‫ڕۆژهەاڵت و دیاردەی تاكڕەوی و توندوتیژی‬

‫موعتەسەم ساڵەیی‬ ‫واڵتانی ڕۆژئـــاوا بەگەلێك تەنگەژە و‬ ‫قۆناخی خوێناویدا تێپەڕین تاوەكو توانیان‬ ‫بگەنە ئــەم ئاستەی ئێستایان‪ ،‬كــە بە‬ ‫ڕادەیــەكــی زۆر هەل‌ومەرجی دیمۆكراسی‬ ‫و خۆشگوزەرانییان بــۆ ڕەخــســاوە‪ .‬بێ‌‬ ‫گومان ئەم زەمینە لەبارەی ئێستایشیان‬ ‫بەو ئاسانیە بە دەست نەهاتووە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە درێژایی ســەدان ساڵ باجی قــورس و‬ ‫قوربانیی زۆریان لە پێناویدا بەخشیوە‪ .‬لە‬ ‫ئەنجامدا توانییان خۆیان بگەیەننە كەناری‬ ‫ئــارام و بارودۆخی سەقامگیری‪ .‬بیرمەند‬ ‫و نووسەر و ڕۆشنبیرەكانیان دەورێكی‬ ‫گرنگیان بینی و خەباتێكی سەختیشیان‬ ‫گێڕا لە پێناوی پێشخستنی كۆمەڵگاكانیاندا‬ ‫لە زۆربەی ڕووەكانی ژیانەوە‪ .‬لە هەمان كاتدا‬ ‫دانیشتوانی ئەو واڵتانە پەند و عیبرەتیان‬ ‫لە ڕووداوە دڵتەزێنەكان بینی و هۆشیاری‬ ‫و ئاگادارییەكی زۆریان لەال گەاڵڵە بوو‪ .‬بە‬ ‫درێژایی چەندین سەردەم ئەو كۆمەڵگایانە‬ ‫نێچیری زوڵم و ستەمی پاشاكان و كڵێسە و‬ ‫شەڕی خوێناویی ئایین و مەزەبەكان بوون‪.‬‬ ‫پاشتریش تووشی زەبروزەنگی ئایدیۆلۆجیا‬ ‫داخراوەكان بوون‪ ،‬وەكو فاشیزم و نازیزم و‬ ‫ماركسیزم‪ .‬بە پێچەوانەی واڵتانی ڕۆژئاواوە‪،‬‬ ‫ئێمەی دانیشتوانی ئــەم ناوچەیە تاكو‬ ‫ئێستا زۆرمان چەشتووە و تووشی گەلێك‬ ‫چەرمەسەری و كــوێــرەوەری بووینە‪ .‬بە‬ ‫داخەوە وەها دیارە لە داهاتوویشدا ڕووبەڕووی‬ ‫تەنگەژەی زیاتر دەبینەوە‪ .‬تاكو ئێستایش‬ ‫هۆشیارییەكی زۆر و ئاگادارییەكی بەرباڵومان‬ ‫لەال پەیدا نەبووە بۆ ئەوەی بتوانین خۆمان‬ ‫لە كێشە كەڵەكە‌بووەكان ڕزگــار بكەین‪.‬‬ ‫تاوەكو ڕۆژی ئەمڕۆمان عەقڵیەتی خێڵەكی‬ ‫و تاك‌پەرستی و جیكڵدانە‌تەنگیی ئایینی و‬ ‫مەزەبی بەسەرماندا زاڵە‪.‬‬ ‫خەڵكانێكی زۆری ئەم ناوچەیەیش هەن كە‬ ‫ژیانیان ل ‌ێ تاڵ بووە و بێزاری و توڕەبوونێكی‬ ‫زۆر دایگرتوون‪ ،‬بۆیە بۆ دەرباز‌بوون لەم‬ ‫دۆخە ناهەموارە كۆچ دەكەن‪ ،‬ڕوودەكەنە‬ ‫ئەو واڵتە ڕۆژئاواییانەی كە توند‌ڕەوەكان بە‬ ‫واڵتانی «كوفر» و «بەڕەاڵیی» ناوزەدیان‬ ‫دەكەن‪ .‬هیچ كەسێكیش بیر لەوە ناكاتەوە‬ ‫ڕوو لەو واڵتانە بكەن كە بانگەشەی ئایین‬ ‫دەكــەن‪ ،‬وەكو واڵتانی ئێران و سعودیە و‬ ‫توركیا‪ .‬هەر واڵتێك بە ناوی ئایدۆلۆجیا‬ ‫و ئایین و مــەزەبــەوە حوكمی كــرد؛ ئەوا‬ ‫واڵتــەكــەی بــۆ دانیشتوانەكەی دەكــات‬ ‫بە دۆزەخ و بە شێوەیەكی تاك‌الیەنانە‬ ‫حوكمڕانیی دەكات‪ .‬لەو حاڵەتەیشدا هەموو‬ ‫هەوڵ و تەقەالكان دەخرێنە كار لە پێناوی‬ ‫ســڕیــنــەوەی تێكڕای نــەتــەوە و ئایین و‬ ‫مەزەبەكانی تر‪ .‬وەها پیشان دەدەن گوایە‬ ‫هەر بەتەنیا خۆیان خاوەنی بیر و هۆشی‬ ‫ڕاستەقینەن و هەموو ئەوانی تر سەر‌لێشێواو‬ ‫و لــەڕێ‌‌الدەرن‪ .‬هەندێك مەزەب و دەستە‬ ‫و گرۆ پیرۆزییەكی ئەوتۆ بە كەسایەتیە‬ ‫ناسراوەكانیان دەدەن بەو ڕادەیەی دەگاتە‬ ‫ئاستی پەرستن‪ .‬بۆ نموونە؛ بیرمەندێك‬ ‫كاتی خۆی سەردانیی واڵتی توركیای كرد‪،‬‬ ‫و پاش گەڕانەوەی؛ وتی‪ :‬توركیا واڵتێكی‬ ‫سەرلێ‌شێواوە‪ ،‬چونكی كەسێكی مردوو كە‬ ‫ئەتاتوركە تاكو ئێستا حوكمڕانیی ئەو واڵتە‬ ‫دەكات‪ .‬لە واڵتی خۆیشماندا تاوەكو ڕۆژی‬ ‫ئەمڕۆمان خەڵكانێك هەن بە چەند زمان و‬ ‫شێوەیەكی جیاواز لەسەر ئاوازی «ماكو زعيم‬ ‫إال كريم»ی جاران دەژین‪ .‬بێ گومان هەر‬ ‫كەسایەتی و سەركردەیەك گەر بە دڵسۆزی‬ ‫خزمەتی واڵتەكەی بكات؛ پێویستە ڕێزی‬ ‫تــەواوی لێ بگیرێت‪ ،‬بەو مەرجەی نەگاتە‬ ‫ئاستی پەرستن و خۆسەپاندنی كوڕاوكوڕ و‬

‫هوتافدانی هەمیشەیی‪.‬‬ ‫سەرەڕای تەشەنەسەندنی بیری ئوسوڵی‬ ‫و توندڕەوی لە ڕۆژهەاڵتدا؛ دەبینین ڕێژەی‬ ‫دانیشتوان ساڵ لە دوای ساڵ بە شێوەیەكی‬ ‫مەترسیدار هەر لە هەڵكشانە‪ ،‬بەب ‌ێ ئەوەی‬ ‫خۆراك و پێداویستیەكانی ژیان بەتەواوەتی‬ ‫بەش بكات‪ .‬واڵتانی چین و هیندستانیش‬ ‫باشترین نموونەن لەم ڕووەوە‪ .‬ژمــارەی‬ ‫دانیشتوانی عێراق سی ملیۆنی ڕەت‌داوە و‬ ‫هەر ساڵەیشی ملیۆنێك زیاد دەكات‪ .‬یاخود‬ ‫ژمارەی دانیشتوانی شاری قاهیرە گەیشتۆتە‬ ‫نزیكەی بیست و هەشت ملیۆن و هەر‬ ‫ساڵەیشی نزیكەی نیو ملیۆنی دێتە سەر‪.‬‬ ‫لەالی خۆمان پیاوی بێ‌‌ئاگا هەن هەر مناڵی‬ ‫زۆر دەخەنەوە بەو بیانووەی گوایە دەوترێت‬ ‫«سەری بێ‌‌ڕزق لەژێر خاكدایە»‪ ،‬یاخود كە‬ ‫دەوترێت «خوا مناڵ بدات؛ ڕزقیشی دەدا»‪،‬‬ ‫لێرەدا ئەوەی لە بیر دەچێتەوە كە دەبێت‬ ‫وەكو مافێكی ڕەوا هەموو پێداویستیەكانی‬ ‫ژیان بۆ منااڵن دابین بكرێن‪ .‬بێ گومان‬ ‫ژیان بە هەر شێوازێك بێت هەر دەڕوات‬ ‫بە ڕێوە بەاڵم بە جیاوازییەكی زۆرەوە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە؛ جاری وەها هەیە كە سێوێك قاش‬ ‫دەکەیت لەنێویدا كرمێكت دەكەوێتە پێش‬ ‫چاو‪ ،‬لە هەمان كاتدا وەها ڕێ‌دەكەوێت گەر‬ ‫بەردێكی ڕەق‌وتەقیش شەق بكەیت؛ لەنێویدا‬ ‫مێرویەكت دەكەوێتە پێش چاو‪ .‬بێ گومان‬ ‫هەردوو زیندەوەرەكەیش هەر دەژین بەاڵم لە‬ ‫نێوەند و ژینگەیەكی جیاوازدا‪.‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیای چەق‌بەستوو گەرایەكە و‬ ‫واڵت و میللەت بن‌كەن دەكات‪ .‬لە واڵتانی‬ ‫ڕۆژئاوادا قۆناخی ئایدیۆلۆژیایان ڕەت‌داوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە ڕۆژهــەاڵتــدا هێشتا بــاوی مــاوە‪.‬‬ ‫پەیڕەوكەری ئایدیۆلۆژیا تاك‌الیەنانە بیر‬ ‫دەكاتەوە و لە بۆچوونەكانی خۆی بەوالوە‬ ‫چاوی هیچ ڕێچكەیەكی تر نابینێت‪ .‬پەنا‬ ‫دەبــاتــە بــەر كۆمەڵێك بەڵگە و بیانوی‬ ‫حــازر‌بــەدەســتــی جــۆراوجــۆر لــە پێناوی‬ ‫خۆ‌هەڵخەڵەتاندن و لەخشتەبردنی خەڵكی‪.‬‬ ‫گەر هەزار و یەك نموونەی بۆ بهێنیتەوە؛‬ ‫ئەوا ئەو كەسە بە ئەندازەی تاڵە موویەك‬ ‫دەســتــبــەرداری بیروبۆچوونەكانی خۆی‬ ‫نابێت و هەموو دنیا بەتەنیا لە یەك قاڵبدا‬ ‫دەبینێت‪ .‬هەموو ئەمانەیش دەبنە هۆی‬ ‫بەستەڵەكیی بیروهۆش و ئیفلیج‌بوونی‬ ‫مێشك و دەروون‪ .‬باشترین نموونەیش‬ ‫سو‌كەوتی توندڕەوەكانە‪ ،‬كە بە ناوی‬ ‫هەڵ ‌‬ ‫بیروباوەڕەوە بە هەموو تاوانێكی قێزەون‬ ‫هەڵ‌دەستن‪ .‬لێرەدا دەبێت خاوەن‌باوەڕە‬ ‫ڕاستەقینەكان ڕووب ــەڕووی ــان ببنەوە و‬ ‫سنورێكیان بۆ دابنێن‪ .‬پیاوە ئایینیەكان‬ ‫دەبێت بۆیان ڕوون بكەنەوە نابێت دەقاودەق‬ ‫و هەنگاوبەهەنگاو ڕووداوەكانی ڕابردوو وەكو‬ ‫خۆیان دووبــارە بكەنەوە‪ .‬هەر ســەردەم و‬ ‫قۆناخێك هــەل‌ومــەرجــی تایبەتیی خۆی‬ ‫هەیە‪ ..‬بۆ نموونە؛ لە سەردەمی خۆیدا‬ ‫قوڕەیشیەكانی شاری مەكکە زوڵم و ستەمیان‬ ‫لە موسوڵمانەكان كــرد و شاربەدەریان‬ ‫كــردن‪ ،‬لە شــاری مەدینەدا یەكەم ئایەت‬ ‫پێش شەڕی بەدر داوا لە موسوڵمانەكان‬ ‫دەكــات كە مۆڵەتیان پێ دراوە شــەڕ و‬ ‫كوشتار بكەن‪ُ :‬‬ ‫«أذِنَ لِلَّذِينَ يُ َقا َتلُونَ ب َِأنَّ ُه ْم‬ ‫ُظ ِل ُموا‪َ ،‬وإ َِّن َ‬ ‫اهلل َع َلى َن ْص ِر ِه ْم َل َقدِي ٌر» (الحج‪:‬‬ ‫‪ .)39‬شەڕی بەدر لە ڕێكەوتی ‪١٧‬ی مانگی‬ ‫ڕەمەزانی ساڵی ‪٢‬ی كۆچیدا ڕووی دا‪( .‬ابن‬ ‫كثير) دەگێڕێتەوە و دەڵێت‌‪ :‬لەو شەڕەدا‬ ‫چــواردە كەس لە موهاجیرەكان و هەشت‬ ‫كەسیش لە ئەنصاڕەكان كوژران‪ ،‬لە بەرەی‬ ‫قوڕەیشی شاری مەكکەیش چل و نۆ كەس‬ ‫كوژران و سی و نۆ كەسیشیان ل ‌ێ بە دیل‬ ‫گیرا(‪ .)١‬ئیمامی عومەر پێشنیار دەكات لە‬ ‫ملی هەموو دیلەكان بدرێت‪ ،‬بەاڵم پێغەمبەر‬ ‫ڕێگری لەو پێشنیارە دەكات‪ .‬هەموو كوژراو‬ ‫و دیلەكانیش خزم و كەسی یەكتر بوون‪.‬‬ ‫بۆ نموونە؛ یەكێك لە دیلەكان عەقیلی‬ ‫برای ئیمامی عەلی بوو‪ .‬عەبباسی مامی‬ ‫پێغەمبەریش كە پیاوێكی قەڵەو بوو لەنێو‬ ‫دیلەكان بوو لە كاتی شەودا هەر ئاهـوناڵەی‬ ‫بوو‪ .‬پێغەمبەر خۆی بۆ ڕاناگیرێت و دڵی پێ‌‬ ‫دەسووتێت و لە نیوەشەودا دەچێت و دەست‬ ‫و پێی دەكاتەوە‪ .‬لە شەڕی بــەدردا ئەبو‬

‫هەر واڵتێك بە ناوی توندڕەوەكان‪ ،‬كە بە‬ ‫ئایدۆلۆجیا و ئایین ناوی بیروباوەڕەوە‬ ‫و مەزەبەوە حوكمی بە هەموو تاوانێكی‬ ‫كرد؛ ئەوا واڵتەكەی قێزەون هەڵ‌دەسنت‪،‬‬ ‫دەبێت بۆیان‬ ‫بۆ دانیشتوانەكەی‬ ‫دەكات بە دۆزەخ و بە ڕوون بكرێتەوە کە‬ ‫شێوەیەكی تاك‌الیەنانە نابێت دەقاودەق‬ ‫حوكمڕانیی دەكات و هەنگاوبەهەنگاو‬ ‫ڕووداوەكانی ڕابردوو‬ ‫عوبەیدەی کوڕی ئەل‪-‬جەڕڕاح (أبو عبيدة وەكو خۆیان دووبارە‬ ‫بن الجراح) باوكی خۆی دەكوژێت كە‬ ‫لەگەڵ بكەنەوە‪ ،‬و هەر‬ ‫تاقمی قوڕەیشدا بوو(‪ .)٢‬پاش ئەو ڕووداوە‬ ‫لەو ڕووەوە ئەم ئایەتە‬ ‫قورئانیەر يُ َوادهات‪ُّ:‬ونَ َم َْ«لن سەردەم و قۆناخێك‬ ‫ت ُد َق ْو ًما يُ ْؤ ِم ُنونَ بِا ِ‬ ‫هلل َوالْ َي ْو ِم ْال ِخ ِ‬ ‫َِ‬ ‫اهلل َو َر ُسو َل ُه َو َل ْو َكانُوا آ َبا َء ُه ْم َأ ْو َأ ْب َنا َء ُه ْم أ ْوَ‬ ‫َح َّاد َ‬ ‫إ ِْخ َوا َنُه ْم َأ ْو َع ِش َري َتُه ْم» (المجادلة‪ .)22 :‬دوو هەل‌ومەرجی‬ ‫خاڵۆی ئیمامی عومەر كە لە بەرەی قوڕەیشدا‬ ‫بوون لەو شەڕەدا كوژران‪ .‬یەكەمیان بە‬ ‫ناوی تایبەتیی خۆی هەیە‬ ‫عەمری کوڕی هیشامی کوڕی ئەل‪-‬موغیرە‬ ‫(عمرو بن هشام بن المغيرة) بوو كە بە ئەبو‬ ‫جەهل («أبو جهل») ناسرابوو و یەكێك بوو‬ ‫لە دوژمنە سەرسەختەكانی موسوڵمانەكان‪.‬‬ ‫عەبدوڵاڵی کوڕی مەسعود (عبد الله بن‬ ‫مسعود) بەبرینداری دەچێتە سەری و سەری‬ ‫لە لەشی جیا دەكاتەوە «فضربه عبد اهلل‪،‬‬ ‫فوقع رأسه بني رجليه»(‪ .)٣‬دووەم خاڵۆی‬ ‫ئیمامی عومەر بە ناوی ئەل‪-‬عاصی کوڕی‬ ‫هیشامی کوڕی ئەل‪-‬موغیرە (العاص بن‬ ‫هشام بن المغيرة) بوو كە عومەر بە دەستی‬ ‫خۆی دەیكوژێت‪( .‬ابن هشام) دەگێڕێتەوە و‬ ‫دەڵێت‌‪ :‬عومەری كوڕی خەتتاب بەتەنیشتی‬ ‫(سعيد بن العاص)ەوە ڕەت‌دەبێت و پێی‬ ‫دەڵێت‌‪ :‬بۆچی لێم بەقینی خۆ من باوكتم‬ ‫نەكوشتووە‪ ،‬گەر بیشمكوشتایە؛ داوای‬ ‫لێبوردنم ل ‌ێ نەدەكردیت‪ ،‬بەاڵم من خاڵۆی‬ ‫خــۆم (الــعــاص بــن هشام بــن المغيرة)م‬ ‫كوشت‪ .‬لە ڕاستیدا بەتەنیشتی باوكتەوە‬ ‫ڕەت‌بــووم كە وەکو گا بوو کە بە شاخی‬ ‫زەوی دەتوێژێتەوە‪ ،‬و من خۆم لێی بەدوور‬ ‫گــرت‪ .‬بــەاڵم عەلیی ئامۆزای بۆی چوو و‬ ‫كوشتی «أن عمر بن اخلطاب قال لسعيد بن‬ ‫العاص ـ ومر به ـ‪ :‬إني أراك كأن يف نفسك‬ ‫شيئا‪ ،‬أراك تظن أني قتلت أباك‪ ،‬إني لو قتلته؛‬ ‫مل أعتذر إليك من قتله‪ ،‬ولكين قتلت خالي‬ ‫العاص بن هشام بن املغرية‪ ،‬فأما أبوك؛ فإني‬ ‫ب َث الثور ب َر ْوقه ِ‬ ‫دت‬ ‫فح ُّ‬ ‫مررت به وهو يبحث َ ْ‬ ‫عنه‪ ،‬وقصد له ابن عمه علي فقتله»(‪.)٤‬‬ ‫(عبد الرحمن) ی كوڕی ئەبو بەكر كە‬ ‫لەگەڵ قوڕەیشیەكاندا بوو ڕووبەڕووی باوكی‬ ‫بـــووەوە‪ ،‬و زۆری نەمابوو بــاوك و كوڕ‬ ‫یەكتری بكوژن‪ .‬ئەم كوڕە لە سەرەتادا ناوی‬ ‫«عبد الكعبة» بوو‪ ،‬پاشتر كە موسوڵمان‬ ‫بــوو؛ پێغەمبەر نــاوی گــۆڕی و كــردی بە‬ ‫«عبد الرحمن»(‪ .)٥‬كوژراوەكانی قوڕەیش‬ ‫لەو دەشت و دەرەدا بۆ مــاوەی س ‌ێ ڕۆژ‬ ‫كەوتن و الشەكانیان بۆگەنی كــرد‪ .‬لە‬ ‫پاشاندا خرانە نێو گۆڕێكی بەكۆمەڵەوە‪ .‬لە‬ ‫شەڕی بەدردا ئیمامی عەلی تەمەنی بیست‬ ‫ساڵ بوو‪ .‬كوڕێكی ئەبو سوفیانی بە ناوی‬ ‫«حنظلة»ەوە كوشت‪ .‬كوڕێكی تری ئەبو‬ ‫سوفیانیش بە ناوی «عەمڕ» («عمرو»)‬ ‫هــەر لە الیــەن ئیمامی عەلیەوە بە دیل‬ ‫دەگیرێت‪ .‬لێرەوە سەرەتای دوژمنایەتیی‬ ‫نێوان بنەماڵەی ئیمامی عەلی و بنەماڵەی‬ ‫ئومەویەكان سەر هــەڵ‌دەدات‪ .‬لە قورئاندا‬ ‫هــاتــووە كە خــوا پێنج هــەزار فریشتە و‬ ‫«مەالئیكە»ی ئاسمان دەنێرێت بۆ پاڵپشتی‬

‫بوا‬ ‫موسوڵمانەكان لەو شەڕەدا‪َ « :‬ب َلى إ ِْن َت ْص ِ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َو َت َّت ُقوا َو َي ْأُتو ُك ْم ِم ْن َف ْو ِر ِه ْم َه َذا؛ ُْي ِد ْد ُك ْم َربُّك ْم‬ ‫ب ْم َس ِة َآل ٍف ِمنَ ْ َ‬ ‫ال َل ِئ َك ِة ُم َس ِّو ِم َ‬ ‫َِ‬ ‫ني» (آل‬ ‫عمران‪.)125 :‬‬ ‫پێویستە مامۆستا ئایینیە ئاشتیخوازە‬ ‫میانڕەوەكان ڕووداوە كۆنەكانی ڕابردوو بۆ‬ ‫موسوڵمانان شی‌بكەنەوە‪ ،‬ئەویش لە پێناوی‬ ‫ڕێگرتن لەو تاقم و گرۆ توندڕەوانەی كە‬ ‫دەیانەوێت زەرەر و زیان بە ئایینی ئیسالم‬ ‫بگەیەنن‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆژهەاڵتەی ئێمە هەر لە سەرەتای‬ ‫مێژووەوە گیرۆدەی كۆمەڵێك دەرد و پەتای‬ ‫فیكری و كۆمەاڵیەتیە‪ .‬چەند هۆیەكی‬ ‫سەرەكییش ه ــەردەم لە ئ ــارادا بوونە و‬ ‫بوونەتە هــۆی دواكــەوتــنــی دانیشتوانی‬ ‫ڕۆژهــــەاڵت‪ .‬لــە ســـەرووی هــەمــوویــانــەوە‬ ‫ئــەوە دێــت كە ئاستی هۆشیاریی گشتی‬ ‫لە ناوچەكەدا بە ڕادەیەكی بەرباڵو نزم و‬ ‫نەوییە‪ .‬یاخود خەڵكانێكی زۆر هەن سۆز‬ ‫و عاتیفە بەسەریاندا زاڵە‪ .‬لە هەمان كاتدا‬ ‫چین و توێژێكی خاوەن‌بەرژەوەندیی تایبەتی‬ ‫هەن كە چاوپۆشی لە زوڵم و ستەم دەكەن‪،‬‬ ‫و ئیتر ـ ڕاستەوخۆ یاخود ناڕاستەوخۆ ـ‬ ‫پاڵپشتی لە ستەمكاران دەكەن‪.‬‬ ‫هەروەها كەسانێكی زۆری ڕۆژهەاڵتی‬ ‫هەن دووچاری دەردێكی كوشندەن كە پێی‬ ‫دەووترێت پەتای گوێ ڕایەڵی و ملكەچی‬ ‫و ئیتاعەی كوێرانەی زۆرداران‪ .‬دەوترێت‬ ‫كاتێك خەلیفەی ئومەوی (عبد الملك بن‬ ‫مــروان) لە شــاری دیمەشق مزگەوتەكەی‬ ‫دروست‌كرد؛ فەرمانی دەركــرد هەر تاكێك‬ ‫بەردێك بۆ دامەزراندنی مزگەوتەكە ئامادە‬ ‫بــكــات‪ .‬تەماشای كــرد كەسێك لەبریی‬ ‫بەردێك دوو بەردی بە نقە‪-‬نق هەڵ‌گرتووە‪.‬‬ ‫خەلیفە بە سەرسوڕمانەوە لە كابرای پرسی‪:‬‬ ‫خەڵكی كوێیت؟ ئەویش لە وەاڵمــدا وتی‬ ‫خەڵكی عێراقە‪ .‬خەلیفە دەمی هەڵهێنا و‬ ‫وتی‪ :‬لە ڕاستیدا ئێوەی عێراقی تەنانەت‬ ‫لە ئیتاعە و ملكەچیشدا هەر توندڕەون!‬ ‫فەیلەسوفی گریكیی ناسراو (ئەریستۆ)‬ ‫(‪ ٣٢٢-٣٨٤‬پ‪ .‬ز‪ ).‬كاتی خــۆی باسی‬ ‫دانیشتوانی كیشوەری ئاسیای كــردووە و‬ ‫دەڵێت‌‪ :‬بەربەریەكان بە سروشتی خۆیان لە‬ ‫یۆنانیەكان ملكەچترن‪ .‬ئاسیاییەكانیش لە‬ ‫ئەورۆپاییەكان ملكەچترن‪ .‬لەبەر ئەوەیشە‬ ‫كە دانیشتوانی ئاسیا بەب ‌ێ ناڕەزایی بەرگەی‬

‫حوكمڕانیی ستەمكاری دەگرن(‪ .)٦‬قسە لە‬ ‫بارەی ڕۆژهەاڵتەوە زۆرە‪ ،‬بۆ نموونە؛ واڵتی‬ ‫یۆنانی هاوچەرخ چونكی لە ڕۆژهەاڵتەوە‬ ‫نزیكە یەكێك بوو لە دوایین دەوڵەتەكانی‬ ‫ئەوروپا كە لە ساڵی (‪)١٩٧٤‬دا بوو بە‬ ‫واڵتێكی دیمۆكراسی‪ .‬لەبەر ئەوەی ئیسپانیا‬ ‫واڵتێكی ڕۆژئاواییە عەرەبەكان حەوت‌سەد‬ ‫ساڵ حوكومڕانییان تێدا كرد و نەیانتوانی‬ ‫بیانكەن بە موسوڵمان‪ .‬نموونەیەكی دیكەی‬ ‫زیندووی ڕۆژهــەاڵتــی؛ واڵتــی توركیایە كە‬ ‫فو‌گــەزاف‌لــێــدانــی‬ ‫پــاش ســەد ســاڵ لــە ال ‌‬ ‫دیمۆكراسی؛ ئەوەتا ئێستا گەڕایەوە بۆ‬ ‫حوكمی تاكڕەویی دیكتاتۆری‪ .‬واڵتێكی وەكو‬ ‫ڕوسیا هەرگیز دیمۆكراسیی ڕاستەقینەی بە‬ ‫خۆیەوە نەبینیوە‪ .‬ئەوەتا سەرۆك پوتین‬ ‫بۆ ماوەی حەڤدە ساڵ دەچێت تاكڕەوانە‬ ‫دەسەاڵتی گرتۆتە دەست‪ ،‬و دەوترێت ئەو‬ ‫پیاوە خاوەنی چل ملیار دۆالرە‪ .‬لەم ڕووەوە‬ ‫ئەدیبی ئینگلیزی (ڕەدیـــەرد كیپلینگ)‬ ‫‪)١٩٣٦-١٨٦٥( Rudyard Kipling‬‬ ‫وتەیەكی بەناوبانگی هەیە كە دەڵێت‪:‬‬ ‫«ڕۆژهەاڵت ڕۆژهەاڵتە‪ ،‬ڕۆژئاوایش ڕۆژئاوایە‪،‬‬ ‫و هەرگیز بەیەك ناگەن»‪.‬‬ ‫‪Oh, East is East and West‬‬ ‫‪is West, and never the‬‬ ‫‪twain shall meet.‬‬ ‫پاش هەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیێت و‬ ‫داڕمانی سیستەمی سۆشیالیستی لە واڵتانی‬ ‫ئــەورۆپــای ڕۆژهــەاڵتــدا‪ ،‬لەنێوان سااڵنی‬ ‫(‪)١٩٩١-١٩٨٩‬؛ نووسەر و زانای سیاسەت‬ ‫‪() Samuel‬ســەمــوێــل هەنتینگتۆن‬ ‫‪ )٢٠٠٨-١٩٢٧‬لە ساڵی( ‪Huntington‬‬ ‫(‪)١٩٩٣‬دا بابەتێكی لە گۆڤاری ئەمەریكایی‬ ‫‪«» Foreign‬كــاروبــارە دەرەكــیــەكــان‬ ‫بــە ناونیشانی «پێكدادانی ‪Affairs‬‬ ‫‪» «The Clash‬شارستانیەتەكان؟‬ ‫بــاوكــردەوە‪of Civilizations?» ،‬‬ ‫تێیدا پێشبینیی ڕووبەڕووبونەوەی جیهانی‬ ‫بوزی و ئیسالمیی لەگەڵ جیهانی ڕۆژئاوادا‬ ‫كــردبــوو(‪ .)٧‬ئــەوەتــا ئێستا هــەڕەشــەی‬ ‫ئەتۆمیی كۆریای باكوریش بۆسەر ئاشتەوایی‬ ‫جیهانی هاتۆتە كایەوە‪ .‬جا نازانین ئێمەی‬ ‫كورد لەم هاوكێشە پڕ لە هەزار لۆخانەیەی‬ ‫ڕۆژهەاڵتدا دەكەوینە كوێوە!؟ دوو واڵتی‬ ‫گەورە و فراوانی وەكو چین و هیندستان كە‬ ‫پاشخانی كولتوری بوزی و هیندۆسییان هەیە‪،‬‬ ‫خۆشبەختانە ئەو دوو ئایینە ئاشتیخوازن و‬ ‫هانی توندوتیژی نادەن‪ .‬ئەوەیشمان لە بیر‬ ‫نەچێت چەند واڵتێكی كەمی ڕۆژهەاڵتیش‬ ‫هــەن كە سیستەمی دیمۆكراسی پەیڕەو‬ ‫دەك ــەن‪ ،‬و باشترین نموونەیش واڵتانی‬ ‫ژاپۆن و مالیزیا و ئیندۆنێسیایە‪ .‬پێویستە‬ ‫لێرەدا هەڵوەستەیەك بكەین و نابێت ناوی‬ ‫سەرجەم خەڵكی عێراق و ڕۆژهەاڵت بزڕێنن‪،‬‬ ‫بەو ڕادەیــەی هەموو دانیشتوانەكانی بە‬ ‫هەست‌سواو و بیر و هۆش لەرزۆك ناوزەد‬ ‫بكەین‪ ،‬چونكی هەمیشە كەسانی بلیمەت‬ ‫و شاعیر و نووسەری بەتوانا و خەڵكانی‬ ‫دڵسۆزیش هــەر هــەبــوونــە‪ ،‬بــەاڵم لەژێر‬ ‫هەژموونی نــەزانــان و گــوشــاری ستەم و‬ ‫زوڵم و زۆری حاكم و خاوەن بەرژەوەندیە‬ ‫تایبەتیەكاندا‪ ،‬هەردەم چەوسێندراونەتەوە‬ ‫و زیندانی كراون یاخود گیانیان لە دەست‬ ‫داوە‪ .‬لەم ڕۆژگــارەی ئێستادا توندڕەویی‬ ‫نــەتــەوەخــوازی و ئایینی و مــەزەبــی بە‬ ‫ڕادەیـــەكـــی زۆر لــە ڕۆژهـــەاڵتـــدا ســەری‬ ‫هەڵ‌داوە و تەشەنەی سەندووە‪ .‬ڕێكخراوە‬ ‫تیرۆریستیەكانی وەكو قاعیدە و تالیبان و‬ ‫داعش و مەزەب‌پەرستەكان لە خۆڕا سەریان‬ ‫هەڵ‌نەداوە‪ ،‬بەڵكو لە مناڵدانی كولتووری‬ ‫دێرینی دواكەوتووی ناوچەی ڕۆژهەاڵتەوە‬ ‫ك بوونە‪ ،‬بەو ڕادەیەی كە برینەكانی‬ ‫لە دای ‌‬ ‫ناوچەكە و سەراپای جیهانیان زیاتر قووڵ‬ ‫كردۆتەوە‪ .‬زۆر جار توندڕەوان ئایین دەكەنە‬ ‫داردەست و بە ناوی ئاسمانەوە توندوتیژی‬ ‫ئەنجام دەدەن و بە تاوانكاریی گــەورە‬ ‫هەڵ‌دەستن‪ .‬كاتێك کاربەدەستی ئومەوی‬ ‫(حەججاج) بە هەموو هێزەكانیەوە كەعبەی‬ ‫دەدایــە بەر مەنجەنیق؛ دەیــووت ئەمە لە‬ ‫الیەن خواوەیە «هذا من عند الله»‪ .‬ئەم‬ ‫تاوانە دڵتەزێنە زۆر جار لە مێژوودا چەند‬

‫بارە بۆتەوە‪ .‬سەدام حوسێن بە ناوی خوا‬ ‫و «حەملەی ئیمانی»ـەوە تاوانەكانی و‬ ‫پرۆسەی «ئەنفال»ی ئەنجام دەدا‪ .‬باشمان‬ ‫لە بیرە لە كاتی جەنگی نێوان عێراق و‬ ‫ئێراندا لەسەر شاشەی تەلەڤیزیۆن سەداممان‬ ‫دەبینی كە پەنجەی دەخستە سەر دوگمەی‬ ‫ڕۆكێتە دوورهاوێژەكان و بە هەمان شێوازی‬ ‫حەججاج بە نــاوی خــواوە «بیسمیلال»ی‬ ‫دەكرد‪ .‬پاشتریش ئەو چەكە وێرانكەرە بۆ‬ ‫نێو شارەكانی ئێران دەهاوێژرا و گەورە و‬ ‫‪.‬بچوك و ژن و مناڵی دەكوشت‬ ‫كوشتن و بڕین لەژێر پــەردەی ئایین و‬ ‫بە بیانوی ڕازی‌كــردنــی خــوا؛ تاوانە دژی‬ ‫مرۆڤایەتی و ئاسمان و زەوی و گەردوون‪.‬‬ ‫خوێن‌ڕشتن تا بڵێیت كارێكی قێزەونە و‬ ‫هەرگیزاوهەرگیز خوا پێویستی بە توندوتیژی‬ ‫و كــردەوەی تیرۆریستی نیە‪ .‬نابێت ئەو‬ ‫ڕاستیەیشمان لە بیر بچێت كە بەرگری‌كردن‬ ‫لە خاك و واڵت جیاوازە چونكی ئەركێكی‬ ‫مێژوویی و ئەخالقیە‪ .‬پاشاكانی سەردەمانی‬ ‫زوو وەهــایــان دەردەبــــڕی گــوایــە لەژێر‬ ‫فەرمایشتی خوادا جەنگ بەرپا دەكەن و‬ ‫سەركەوتن بە دەست دەهێنن‪ ،‬خوا خۆیشی‬ ‫لە شەڕدا سەركردایەتیی سوپا و لەشكریان‬ ‫دەكات‪ ،‬و گوایە لە پێناوی ئیتاعە و ملكەچی‬ ‫بۆ خواوەندەكانیش بووە كە ئەو پاشایانە‬ ‫لەسەریان بووە هەستن بە دروستكردنی‬ ‫پەرستگا بۆ خواوەندەكان‪ .‬شای ئاشوری‬ ‫(ئاشوربانیپال) (‪ ٦٢٧-٦٦٨‬پ‪ .‬ز) دەڵێت‌‪:‬‬ ‫الشــەی دوژمنەكانی خــۆم پارچە‪-‬پارچە‬ ‫كرد و هاویشتمنە پێش دڕندەكان تاوەكو‬ ‫بیانخۆن‪ .‬كاتێك لەو ئەركە پیرۆزە بوومەوە؛‬ ‫دڵی خواوەندەكانم خۆش كــرد(‪ .)٨‬شای‬ ‫بابلی حەموڕابی (‪ ١٧٥٠-١٧٩٢‬پ‪ .‬ز‪ ).‬بۆ‬ ‫مــاوەی چل و دوو ساڵ حوكمڕانیی كرد‪،‬‬ ‫چەندین شار و ئاوەدانیی وێران و خاپور‬ ‫كرد و خەڵكێكی لەڕادەبەدەریشی كوشت‪..‬‬ ‫وەهای دەردەخست گوایە بریكاری خواوەند‬ ‫مەردوخە‪ ،‬و هەروەها لە پێناوی ئاسماندا‬ ‫و بۆ بەرقەراربوونی دادپــەروەری لەنێوان‬ ‫خەڵكیدا جەنگی خوێناوی بەرپا دەكات‪ .‬لە‬ ‫یەكێك لە ئاسەوار و پاشماوەكاندا لەسەر‬ ‫زاری شا حەموڕابیەوە نووسراوە‪:‬‬ ‫مــن حــەمــوڕابــیــم‪ ،‬پــاشــای گــوێ ڕایــەڵــی‬ ‫لەخواترس‬ ‫هەوڵی دادپەروەری لە واڵتدا دەدەم‬ ‫پیاوخراپ و بەدكاران تێك‌دەشكێنم‬ ‫تاوەكو كەسی بەهێز كەسی الواز ئازار نەدا‬ ‫من هەر وەكو خۆر بەژوور سەر ڕەشەكانەوە‬ ‫هەڵ‌دێم‬ ‫هەموو واڵتیش ڕۆشن دەكەمەوە(‪)٩‬‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫(‪ )١‬ابن كثري‪ ،‬البداية والنهاية‪ .‬القاهرة‪ :‬دار‬ ‫ابن اهليثم‪ .)٢٠٠٦( .‬جمـ‪ ،٢ .‬جـ‪ ،٣ .‬ص‪.‬‬ ‫‪.٢٧٨‬‬ ‫(‪ )٢‬نور الدين احلليب‪ ،‬السرية احللبية‪.‬‬ ‫بريوت‪ :‬دار الفكر‪ .)٢٠١٠( .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‪.١٩٧ .‬‬ ‫(‪ )٣‬ابن األثري‪ ،‬الكامل فى التأريخ‪ .‬بريوت‪:‬‬ ‫املكتبة العصرية‪ .)٢٠٠٨( .‬جـ‪ ،٢ .‬ص‪.٢١ .‬‬ ‫(‪ )٤‬ابن هشام‪ ،‬السرية النبوية‪ .‬تصحيح‬ ‫واعتناء‪ :‬ناجى إبراهيم سويد‪ .‬ب�يروت‪ :‬دار‬ ‫األرقم بن أبي األرقم‪ .‬ص‪.٣٨١ .‬‬ ‫(‪ )٥‬نور الدين احلليب‪ ،‬السرية احللبية‪ .‬جـ‪.‬‬ ‫‪ ،٢‬ص‪.١٩٧ .‬‬ ‫(‪ )٦‬شاكر شاهني‪ .‬العقل فى اجملتمع‬ ‫العراقى‪ .‬بريوت‪ :‬دار التنوير‪ .)٢٠١٠( .‬ص‪.‬‬ ‫‪.٩٥‬‬ ‫(‪ )٧‬د‪ .‬ج��ورج ق��رم‪ ،‬حنو مقاربة دنيوية‬ ‫للنزاعات فى الشرق األوس��ط‪ .‬دار الفارابي‬ ‫(‪ .)٢٠١٤‬ص‪.٨٢ .‬‬ ‫(‪ )٨‬جورج بوية مشار‪ ،‬املسؤلية اجلزائية‬ ‫فى اآلداب اآلشورية والبابلية‪ .‬ترمجة‪ :‬سليم‬ ‫الصويص‪ .‬بغداد‪ :‬وزارة الثقافة واألع�لام‪.‬‬ ‫(‪ .)١٩٨١‬ص‪.٣٢ .‬‬ ‫(‪ )٩‬شاكر شاهني‪ ،‬العقل فى اجملتمع‬ ‫العراقي‪ .‬ص‪.٣١٣ .‬‬

‫ژمارە (‪ )359‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫‪3‬‬

‫سی ئای ئەی‬ ‫تیۆرە فەڕەنسییەکان دەخوێنێتەوە‬ ‫دەربارەی کاری فیکریی بۆ لەناوبردنی چەپی ڕۆشنبیری‬

‫ن‪ :‬گابرێل ڕۆکهیڵ‬ ‫و‪ .‬ئاکۆ قادر‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫زۆربــــەی جـــار وا مــەزەنــدەدەکــرێــت‬ ‫بیرمەندەکان خــاوەنــی هێزێکی کەمی‬ ‫سیاسیین یاخود هیچ هێزێکی سیاسییان‬ ‫نــیــە‪ ،‬و بیرمەندەکان لــە بــورجــی عاج‬ ‫دانیشتوون‪ ،‬و لە جیهانی واقیعی دابڕاون‪،‬‬ ‫و سەرقاڵن بە گفتوگۆی ئەکادیمیی بێ‌مانا‬ ‫لەبارەی بنجوبناوانی بابەتە تایبەتمەندە‬ ‫بێ‌نرخەکان‪ ،‬یاخود لەسەر هــەوری چڕی‬ ‫تــیــۆری عەقڵە مــەزنــەکــان مــەلــەدەکــەن‪.‬‬ ‫زۆریــنــەی جـــار نــەک تەنها وا وێنای‬ ‫بیرمەندان دەکرێت کە دابڕاو بن لە واقیعی‬ ‫سیاسی بەڵکو هەروەها وەک کەسانێکی بێ‬ ‫دەسەاڵت تەماشادەکرێن لەوەی کە ناتوانن‬ ‫کاریگەرییەکی بەمانایان هەبێت تێیدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەزگای سەرەکیی هەواڵگریی سی‪.‬ئای‪.‬ئەی‬ ‫بە شێوەیەکی دیکە تەماشای ئەم بابەتە‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫لــەڕاســتــیــدا ئــەم دەزگــایــه‌ بەرپرسە‬ ‫لــە کــودەتــاکــان و کوشتن و یاریکردنە‬ ‫نهێنییەکان بە حکومەتانی دیکە‪ ،‬نەک‬ ‫هــەر بـــاوەڕی بە (هێزی تیۆر) هەبووە‬ ‫بەڵکو ســەرچــاوەی گرنگی دابینکردووە‬ ‫بۆ کۆمەڵێک لە سیخوڕە نهێنییەکانی کە‬ ‫لێکۆڵینەوە بکەن لەبارەی ئەوەی هەندێک‬ ‫پێیانوایە ئاڵۆزترین و سەختترین تیۆرەکانن‬ ‫کە تا ئێستا بەرهەمهاتبن‪ .‬دەزگای گشتیی‬ ‫هەواڵگریی(سی ئای ئەی) لێکۆڵینەوەیەکی‬ ‫سەرنجڕاکێشی ئاشکراکرد کە لە ساڵی‬ ‫‪1985‬دا نوسراوە و بەم دوایانە دوای‬ ‫پاکژکردنێکی الوەکــی لەڕێگەی یاسای‬ ‫ئازادیی زانیارییەوە باڵوکراوەتەوە‪ ،‬تێیدا‬ ‫ئاشکرای کــرد کــە سیخوڕەکانیان لەو‬ ‫تیۆرە فەڕەنسییە ئاڵۆز‪ ،‬و خاوەن ئاراستە‬ ‫جیهانیانەیان کۆڵیوەتەوە‪ ،‬کە دەگەڕانەوە‬ ‫بۆ کەسانی وەک میشێل فۆکۆ و ژاک الکان‬ ‫و ڕۆالن بارت‪.‬‬ ‫پێدەچێت وێنەی سیخوڕە ئەمریکییەکان‬ ‫کە لە قاوەخانەیەکی پاریسیدا کۆبوونەتەوە‬ ‫و بەوردی خەریکی لێکدانەوە و بەراوردکردنی‬ ‫تێبینیەکانیانن لە بارەی کاهینە مەزنەکانی‬ ‫ناو بیری فەڕەنسی‪ ،‬ئەوانە تووشی شۆک‬ ‫بکات کە پێیانوایە ئەم کۆمەڵە لە بیرمەندان‬ ‫ئەستێرەگەلێکن ناکرێت هزری قوڵیان‪ ،‬کە‬ ‫سەر بە جیهانێکی ترە‪ ،‬بە تۆڕی ڕاوکردنێکی‬ ‫بازاڕیه‌وە ببێت‪ ،‬یان ئەوانەی بەپێچەوانەوە‬ ‫تەماشایان دەکــەن‪ ،‬وەک فرۆشیارانێکی‬ ‫گەڕۆکی دەستبڕی گوتارێکی ئاڵۆز کە‬ ‫کەس لێیان تێ ناگات وکاریگەرییەکی کەم‬ ‫نەبێت نیانە‪ ،‬یان هەر کاریگەرییان نیە لە‬ ‫سەر جیهانی واقیعی‪ .‬بەاڵم بەهەرحاڵ ئەمە‬ ‫ئەوانە تووشی شۆک ناکات کە ئاگادارن لە‬ ‫وەبەرهێنانە بــەردەوام و دوورودرێژەکانی‬ ‫سی ئای ئەی لە بواری جەنگی ڕۆشنبیریی‬ ‫جیهانییدا‪ ،‬لە نێویشیاندا پاڵپشتیکردن‬ ‫لەشێوازە هــەرە لەپێشینەکان‪ ،‬کە زۆر‬ ‫بەباشی لێکۆڵەرانی وەک فرانسیس ستۆنۆر‬ ‫سۆندرز‪ ،‬و جایلز سکۆت سمس‪ ،‬و هیو‬ ‫ویلفۆرد تۆماریانکردووە(منیش بەشداریی‬ ‫تایبەتییم لەم بوارەدا هەبووە لە کتێبەکەمدا‬ ‫“مێژووی ڕادیکاڵ و سیاسەتی هونەری”‪.‬‬ ‫تۆماس دەبلیو برادن‪ ،‬سەرپەرشتیاری‬ ‫پــێــشــووی چاالکییە ڕۆشنبیرییەکانی‬ ‫ســی‪.‬ئــای‪.‬ئــەی بــاس لە هێزی هێرشی‬ ‫ڕۆشنبیریی ئاژانسەکەیان دەکات ئەمەش‬ ‫لە کتێب ی �‪a frank insider‌s ac‬‬ ‫‪ count‬کــە لــە ســاڵــی ‪ 1967‬دا‬ ‫باڵوبووه‌تەوە‪ :‬دەڵێت “ئەو خۆشییە بێ‬ ‫وێنەیەم لەیادە کە هەستم پێکرد کاتێک‬ ‫ئۆکێسترای سەمفۆنیای بۆستن (کە‬ ‫سی‪.‬ئای‪.‬ئەی پاڵپشتیی دەکــرد) توانیی‬ ‫سەرکەوتن بەدەستبهێنێت‪ .‬بەدەستهێنانی‬

‫دەزگاکە لە پاریس‪ :‬مایکڵ جۆسیلسۆن سیخوڕی سی‪.‬ئای‪.‬ئەی و سەرۆکی کۆڕی ئازادیی ڕۆشنبیری لە ناوەڕاستەوە‪ ،‬لە گەڵ جۆن کلنتۆن هەنت و مێلفن السکی لە‬ ‫چەپەوە‪ ،‬لە کۆبوونەوەیەکدا‪.‬‬ ‫چەپڵە و ستایشی ویالیەتە یەکگرتوەکان لە‬ ‫پاریسدا‪ ،‬ئەوەی لەمەدا بەدەستمان هێنا زۆر‬ ‫زیاتربوو لەوەی کە جۆن فۆستەر دااڵس یان‬ ‫دوایت ئازینهاوەر بتوانن بە پێشکەشکردنی‬ ‫سەد وتاریش بەدەستی بهێنن”‪ .‬ئەمەش‬ ‫بە هیچ جۆرێک ئۆپه‌راسیۆنێکی بچوک یان‬ ‫سنوردار نەبوو‪ .‬لەڕاستیدا‪ ،‬هەروەک ویلفۆرد‬ ‫وتی‪ ،‬کۆڕی ئازادیی ڕۆشنبیری (‪،)CCF‬‬ ‫کە بارەگاکەی لە پاریس بوو‪ ،‬کە دواتر‬ ‫ئاشکرابوو ڕووکارێکی سی‪.‬ئای‪.‬ئەی بووە‬ ‫لە کاتی جەنگی ساردی ڕۆشنبیرییدا‪ ،‬کە‬ ‫لە هەرە گرنگترین پشتگیریکەران بووە لە‬ ‫مێژووی جیهاندا‪ ،‬کە پاڵپشتیی بێ‌وێنەی‬ ‫زنجیره‌یەک لە چاالکیی گرنگی هونەری و‬ ‫ڕۆشنبیریی کــردووە‪ .‬نوسینگەی لە ‪35‬‬ ‫واڵتدا هەبووە‪ ،‬و دەیەها گۆڤاری گرنگی‬ ‫دەرکــــردووە‪ ،‬لــە بەرهەمهێنانی کتێبدا‬ ‫بــەشــداریــی کـــردووە‪ ،‬و کۆنگرەگەلێکی‬ ‫پایەبەرزی نێودەوڵەتی و نمایشی هونەری‬ ‫و ئەدەبیی ڕێکخستووە‪ ،‬سەرپەرشتیی‬ ‫نمایش و ئاهەنگه‌كانی کردووە و زۆر سەخی‬ ‫بــووە لە پــارەدارکــردنــی دیــاری و مینحە‬ ‫ڕۆشنبیرییە جیاوازەکاندا‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫پشتی ڕووکارەکانی تری سی ئای ئەیەوە‬ ‫بووە وەک دەزگای فارفێڵد‪.‬‬ ‫ئەم ئاژانسە هەواڵگرییە له‌وه‌ تێگەشتبوو‬ ‫کــە ڕۆشــنــبــیــری و تــیــۆر دوو چەکی‬ ‫جەوهەریین لە جبەخانە گشتییەکه‌دا کە‬ ‫بەکاریدەهێنا بۆ بەردەوامیدان بە پاراستنی‬ ‫بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە سەرتاسەری‬ ‫جیهاندا‪ .‬ئــەم لێکۆڵینەوەیەی کە بەم‬ ‫دواییانە ئاشکرا کــرا و دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ساڵی ‪ 1985‬بە ناونیشانی “فەڕەنسا‪:‬‬ ‫هەڵگەڕانەوەی بیرمەندانی چــەپ” کە‬ ‫بێگومان بەدواداچوونێکە لەبارەی بیرمەندانی‬ ‫فەڕەنسی‪ -‬بۆ ئەوەی کاریگەرییان لەسەر‬ ‫دابنرێت‪ -‬و ڕۆڵــی جەوهەریی ئــەوان لە‬ ‫درووستکردنی ئەو ڕەوتانەی کە نەخشی‬ ‫سیاسەت دادەڕێـــژن‪ ،‬ڕاپۆرتەکە ده‌ڵێت‬ ‫هاوسەنگییەکی ئایدۆلۆژیی ڕێژەیی هەیە‬ ‫لەنێوان چەپ و ڕاستدا لە مێژووی فیکری‬ ‫فەڕەنسی لە جیهاندا‪ .‬ڕاپۆرتەکە تیشک‬ ‫دەخاتە سەر بەرفراوانبوونی چەپیش لە‬

‫دوای جەنگی جیهانیی دووەمەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وەک دەزانــیــن‪ ،‬ئاژانسەکە زۆر بەتوندی‬ ‫بەرهەڵستیی دەکــرد ئەویش بەهۆی ئەو‬ ‫ڕۆڵە یەکالکەرەوەیەی كه‌ كۆمۆنیسته‌كان‬ ‫هەیانبوو لە بەره‌نگاربوونەوەی فاشیزم‬ ‫و لە کۆتاییشدا سەرکەوتنیان لە جەنگدا‬ ‫دژ بـــەوان‪ .‬ســـەرەڕای ئـــەوەی “ڕاســت”‬ ‫بــە تـــەواوی متمانەی لــەدەســتــدابــوو بە‬ ‫هۆی دەستتێکەڵکردنی ڕاستەوخۆی لە‬ ‫سەربازگەکانی مــردنــی نازییەکاندا‪ ،‬و‬ ‫هەروەها بەرنامە فاشیستییه‌ دژ بە بیانی و‬ ‫دژ بە یەکسانیەکانیان (بەپێی شیکردنەوەی‬ ‫سی ئای ئەی خۆی)‪ ،‬بۆیە ئەو سیخوڕە‬ ‫نەناسراوانەی کە ئەم لێکۆڵینەوەیان نوسیوە‬ ‫و ناویان نەهێنراوە‪ ،‬بە خۆشحاڵییەوە‬ ‫ئاماژە دەدەن بە گــەڕانــەوەی ڕاســت لە‬ ‫دەوروبەری سەرەتای سااڵنی حەفتاکانەوە‪.‬‬ ‫زۆر بەدیاریکراوی‪ ،‬جەنگاوەرە ڕۆشنبیرییە‬ ‫نــەنــاســراوەکــان ستایشی ئــەوە دەکــەن‪،‬‬ ‫کە بینیویانە وەک بزاوتێکی دووالیــەن‬ ‫بــووە و ڕۆڵــی بینیوە لە گواستنەوەی‬ ‫ســەرنــجــی ڕەخــنــەیــی ڕوونــاکــبــیــران لە‬ ‫ویالیەتە یەکگرتوەکانەوە بۆ سەر یەکێتیی‬ ‫سۆڤیەت‪ ،‬لەناو چەپدا بێزارییەکی فیکری‬ ‫پلەبەپلە لە ستالینیزم و مارکسیزم‬ ‫سەریهەڵدابوو‪ ،‬پاشەکشەیەکی یەک بەدوای‬ ‫یەکی بیرمەندانی ڕادیکاڵ لە گفتوگۆی‬ ‫گشتی درووستببوو‪ ،‬دوورکەوتنەوەیەکی‬ ‫تیۆرییش هەبوو لە سۆسیالیستی و پارتی‬ ‫سۆسیالیستی‪ .‬بەاڵم لە ناوەندەکانی ڕاست‬ ‫دا‪ ،‬ئایدۆلوژیستە هەلپەرستەکان‪ ،‬کە بە‬ ‫ناوەکانی وەک “فەیلەسوفانی نــوێ” و‬ ‫“بیرمەندانی نوێی ڕاســت” ئاماژەیان بۆ‬ ‫دەکرا‪ ،‬هەڵمەتێکی ڕاگەیاندنی گەورەیان‬ ‫بۆ لەکەدارکردنی مارکسیزم دەستپێکردبوو‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا بەشەکانی تری ئەم دەزگا‬ ‫هەواڵگرییە لە ئاستی جیهانیدا سەرقاڵی‬ ‫لــە نــاوبــردنــی ســەرکــردە هــەڵــژێــردراوە‬ ‫دیموکراتییەکان بوو‪ ،‬و پارە و زانیاریی‬ ‫هەواڵگریی بە سیستەمە دیکتاتۆرییە‬ ‫فاشیسته‌کان پێشکەشدەکرد‪ ،‬و پاڵپشتیی‬ ‫گــرووپــەکــانــی مــردنــی ســەر بــە ڕاس ـت‌ی‬ ‫دەکــرد‪ ،‬بەاڵم تاقمی ئاژانسی هەواڵگریی‬

‫سەرەکیی پاریسی زانیاریی کۆدەکردوە‬ ‫لــەبــارەی ئــەوەی چــۆن ڕۆیشتنی تیۆری‬ ‫جیهانی بــەرەو ڕاست سود بە سیاسەتی‬ ‫دەرەکیی ئەمریکی دەگەیەنێت‪ .‬بیرمەندانی‬ ‫خاوەن مەیلی چەپ لە ماوەی دوای جەنگ‬ ‫بەئاشکرا کۆلۆنیالیستی ئەمریکایان دابووە‬ ‫بەر ڕەخنە‪ .‬هه‌روه‌ها نفوزی ڕۆژنامەوانیی‬ ‫سارتەر وەک ڕەخنەگرێکی مارکسیی بوێر‪،‬‬ ‫و ڕۆڵــی بەرچاوی – وەک دامەزرێنەری‬ ‫ڕۆژنامەی لیبراسیۆن‪ -‬لە پەردەهەڵماڵین‬ ‫لە سەر ئەفسەرێکی نوسینگەی سی ئای‬ ‫ئەی لە پاریس و ژمارەیەکی تر لە سیخوڕە‬ ‫نهێنیەکانیان‪ ،‬وای کردبوو کە ئاژانسەکە‬ ‫بەوردی چاودێریی بکات و بە کێشەیەکی‬ ‫زۆر ترسناکی دابنێت‪.‬‬ ‫لە بــەرامــبــەردا‪ ،‬بــارودۆخــی سەردەمی‬ ‫نیولیبراڵیی تــازەپــێــگــەیــشــتــوو‪ ،‬و دژ‬ ‫بــە یەکێتیی ســۆڤــیــەت و مارکسیزم‪،‬‬ ‫بــەدواداچــوونــی گشتیی بــەالڕێــدابــرد و‬ ‫سەرپۆشێکی بێوێنەی پێشکەش بە جەنگە‬ ‫پیسەکانی سی‪.‬ئای‪.‬ئەی کردبوو لە ڕێگای‬ ‫“تەنگوچەڵەمەدرووستکردن لە سه‌ر ڕێی‬ ‫هەرکەسێک کە بیویستایە بزاوتێکی گرنگ‬ ‫درووستبکات بەمەبەستی درووستکردنی‬ ‫بەرەنگاری لەنێو دەستەبژێری فیکرییدا‬ ‫دژ بە سیاسەتەکانی ئەمریکا؛ بۆنمونە لە‬ ‫ئەمریکای ناوەڕاست”‪ .‬گریگ گراندین‪ ،‬کە‬ ‫یەکێکە لە مێژوونوسە دیارەکانی ئەمریکای‬ ‫التین لە “دوایین قەسابخانەی کۆلۆنیالیستی‬ ‫بــــەوردی ئــامــاژە بــەم بــابــەتــە دەکـــات‪:‬‬ ‫“ســەڕەڕای هەستانیان به‌ دەستتێوەردانە‬ ‫کارەساتبار و کوشندەکانیان بەشێوەیەکی‬ ‫ئاشکرا لە گواتیماال لە ‪ ،1954‬کۆماری‬ ‫دۆمنیکان لە ‪ ،1965‬و شیلی لە ‪،1973‬‬ ‫و سلفادۆر و نیکارگوا لە هەشتاکان‪،‬‬ ‫ویالیەتە یەکگرتوەکان پاڵپشتییەکی دارایی‬ ‫و مادی و ئەخالقیی بەردەوامی دەوڵەتە‬ ‫تیرۆریستی و سەرکوتکار و تاوانبارەکانی‬ ‫کردووە(‪ ،)....‬بەاڵم زەبەالحیی تاوانەکانی‬ ‫ستالین وای کرد کە مێژوویەکی قێزەونی وا‬ ‫(کردەوەکانی ئەمریکا ‪-‬و‪ ،-‬هەرچەندە لە‬ ‫خراپیدا سەرنج ڕاکێش بوو‪ ،‬بەاڵم بنچینەی‬ ‫تێڕوانینی جیهانی دەربارەی ڕۆڵی نمونەیی‬

‫ئەمریکا لە بەرگریکردن لە دیموکراتیەت‬ ‫لەکەدار نەکات”‪.‬‬ ‫لــــەم چـــوارچـــێـــوەیـــەدا ســیــخــوڕە‬ ‫دەمامکدارەکان پەسن و پاڵپشتی ئەو ڕەخنە‬ ‫توندانە دەکەن دەکەن کە بیرمەندانێکی دژ‬ ‫بە مارکسیزمی وەک هێنری لیفی برنارد و‬ ‫ئەندریە گلۆکسمان و جان فرانسۆ ڕیفێل‬ ‫دەستیان پێ کردبوو دژ بە “ دواهەمین بازنە‬ ‫لە زانایانی كۆمۆنیست” ( کە پێکهاتبوون‬ ‫– بەپێی سیخوڕە نەناسراوەکان‪ -‬لە سارتەر‬ ‫و بارت و الکان و لویی ئاڵتۆسێر)‪ .‬ئەگەر‬ ‫مەیلە چەپانەکانی دژ بە مارکسیەکانمان‬ ‫لە سەردەمی گەنجییاندا بە هەند وەرگرت‪،‬‬ ‫ئەوا نمونەیەکی تەواو پێشکەشدەکەن لە‬ ‫بونیادنانی سەردێکی هەڵخەڵەتێنەر کە‬ ‫گوایە پێگەشتنێکی سیاسیی شه‌خسی‬ ‫تێکەڵبووە بە پێشکەوتنێکی یەکبەدوای‬ ‫یەکداهاتوی زەمەنی‪ ،‬هەروەک ئەوەی هەر‬ ‫یەک لە ژیانی فــەردی و مێژوویی تەنها‬ ‫بابەتێکی “پێگەشتن‪ -‬گەورەبوون” بن‪ ،‬و بە‬ ‫داننان بەوەدا کە گۆڕانێکی کۆمەاڵیەتیی‬ ‫قــووڵ و بونیادنراو لــە ســەر یەکسانی‬ ‫بابەتێکە دەگەڕێتەوە بۆ ڕابردووی کەسی و‬ ‫مێژوویی (واتە گۆڕانی بیروڕای ئایدۆلۆژیی‬ ‫ئەم بیرمەندە ڕاستڕەوانە لە چەپەوە بۆ‬ ‫ڕاست وەک بەڵگەیەک دەخرایەوە گوایە‬ ‫وەک چۆن ئەمان لەگەڵ گەورەبووندا لە‬ ‫چــەپــڕەوەوە بــوون بە ڕاستڕەو‪ ،‬مێژووی‬ ‫حەتمیی جیهانیش بــەرەو ڕاست دەڕوات‬ ‫کە ڕاستتر و پێگەشتووترە و بابەتی‬ ‫یەکسانییش بابەتێکی بەسەرچووە‪-‬و‪.)-‬‬ ‫ئەم نەزعە داڕووخـــاوە خۆبەبااڵزان و‬ ‫بەهەمووشتزانە هەر بە تەنها خزمەت ناکات‬ ‫بە لێدان لە ڕاستگۆیی بزوتنەوە نوێیەکان‪،‬‬ ‫بە تایبەت ئــەوانــەی کە تەنها گەنجان‬ ‫بــەڕێــوەی دەبـــەن‪ ،‬بەڵکو تێگەشتنێکی‬ ‫هەڵەش درووستدەکات لەبارەی سەرکەوتنە‬ ‫ڕێژەییەکانی ستەمکاری دژە‪ -‬شۆڕش و‬ ‫پیشاندانی وەک ئــەوەی پێشکەوتنێکی‬ ‫ئاسایی مێژوویی بێت‪.‬‬ ‫تیۆریسته‌كانی تــر‪ ،‬ئــەوانــەی دژ بە‬ ‫مارکسیزم نــەبــوون وەک ئــەم بیرمەندە‬ ‫کۆنەپەرستانە‪ ،‬بەشداریی گرنگیان کرد‬

‫لە درووستکردنی ژینگەیەکی بێ‌هیوا لە‬ ‫یەکسانی‪ ،‬کە جیادەکرایەوە بە دابڕان لە‬ ‫مۆبیلیزەکردنی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬و “بەدواداچونی‬ ‫ڕەخنەیی” بەتاڵ لە سیاسەتی ڕادیکاڵ‪.‬‬ ‫ئەمەش زۆر گرنگە بۆ تێگەیشتن لەو‬ ‫ستراتیژە گشتگیرەی کە سی‪.‬ئای‪.‬ئەی‬ ‫لە هەوڵە چڕ و نەبڕاوەکانیدا دەیــدا بۆ‬ ‫لەبەریەکهەڵوەشاندنی چەپی ڕۆشنبیری‬ ‫لە ئەوروپا و شوێنەکانی تر‪ .‬بەهێزترین‬ ‫دەزگــای هەواڵگری لە جیهاندا دانیناوە‬ ‫بــەوه‌دا کە ناکرێت بتوانرێت بە تــەواوی‬ ‫كه‌لتوری چەپ لەناوبرێت‪ ،‬بەاڵم هەوڵیداوە‬ ‫ڕێگری بکات لەوەی كه‌لتوری چەپ ببێتە‬ ‫سیاسەتێکی بەهێزی دژ بە سەرمایەداری‬ ‫و ئیلهامبەخش بێت‪ ،‬و بەڵکو وای لێ‬ ‫کرد بیخاتە باری هەڵوێستێکی چەپانەی‬ ‫ناوەندگیری ڕیفۆرمخواز کە کەمتر ڕەخنەگر‬ ‫بێت لە سیاسەتە دەرەکی و ناوەکییەکانی‬ ‫ئەمریکا‪ .‬لەڕاستیدا‪ ،‬هەروەک سۆندەرز بە‬ ‫درێژی باسیکردووە‪ ،‬کە ئاژانسەکە لە پشت‬ ‫سەری کۆنگرێسەوە کە لەالیەن مەکارسیەوە‬ ‫لەدوای جەنگ پاڵپشتی دەکرا هەوڵیدەدا بە‬ ‫شێوەیەکی ڕاستەوخۆ پاڵپشتیی پرۆژەی‬ ‫چەپ بکات بە شێوەیەک کە بەرهەمهێنەرو‬ ‫بەکاربەرە ڕۆشنبیرییەکان وا لێ بکات‬ ‫دووربــکــەونــەوە لە چەپێک کە بــڕوای بە‬ ‫یەکسانی هەبێت‪ .‬هه‌روه‌ها لە ئابڵوقەدان‬ ‫و لێدانی ئەم جۆە لە چەپ و لێدان لە‬ ‫ڕاستگۆییەکەیان‪ ،‬هەوڵیدا بــەتــەواوی‬ ‫چەپ لەبەریەکهەڵوەشێنێتەوە‪ ،‬ئەو چەپە‬ ‫ناوەندگیرەشی کە مابوەوە بە پاڵپشتی و‬ ‫هێزێکی گشتیی سنوردارەوە بەجێهێشت‬ ‫(هەروەها دای لە ڕاستگۆیشیان بەو پێیەی‬ ‫کە دەستیان لەگەڵ سیاسەتی باڵی ڕاستی‬ ‫بااڵدەستدا تێکەڵکردبوو‪ ،‬ئەم بابەتەش تا‬ ‫ئێستا‪ ،‬ناوبانگی پارتە هاوچەرخە لە سەر‬ ‫چەپ بونیاد نراوەکان لەکەدار دەکات)‪.‬‬ ‫لەژێر ڕۆشنایی ئەمەدا پێویستە لەو‬ ‫تامەزرۆییەی ئاژانسە هەواڵگرییەکە تێ بگەین‬ ‫لە باسکردنی چاکسازییه‌كان و پێزانینی‬ ‫قووڵیان بۆ “مارکسییە ڕیفۆرمکراوەکان”‪،‬‬ ‫ئەمەش ئەو بیرۆکە زاڵەیە کە بــەردەوام‬ ‫دوبارەدەکرێتەوە لەو توێژینەوەیەدا کە‬ ‫دەربـــارەی تیۆری فەڕەنسی نــوســراوە‪.‬‬ ‫سیخوڕە نهێنیەکان دەڵێن چاالکترین‬ ‫کەسەکان لە لەبەریەکهەڵوەشاندنەوەی‬ ‫مارکسیزمدا ئــەو بیرمەندانە بــوون کە‬ ‫سەرەتا وەک بــڕوادارانــی ڕاستەقینە بە‬ ‫جێ بەجێکردنی تیۆری مارکسی لەناو‬ ‫زانستە کۆمەاڵیەتییەکاندا دەستیان پێکرد‬ ‫بەاڵم لەکۆتاییدا دووبارە چوونەوە بەسەر‬ ‫هەموو ئەو کەلەپورەدا و ڕەتیانکرده‌وە”‪.‬‬ ‫زیاتر باس لە بەشداریی مەزنی قوتابخانەی‬ ‫حەولیاتی مێژوو (‪Annales School‬‬ ‫‪ )of historiography‬ه ـه‌روه‌هــا‬ ‫بونیادگەرەکان دەکرێت‪ -‬بە تایبەت کلۆد‬ ‫لیڤی شتراوس و فۆکۆ‪ -‬لە “کاریگەریی‬ ‫ڕووخێنەرانەی ڕەخنەی مارکسی لە زانستە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکاندا”‪ .‬ئاماژە بە فۆکۆ دەکەن‪،‬‬ ‫وەک “بیرمەندی فەڕەنسیی هەرەقووڵ و‬ ‫خاوەن زۆرترین کاریگەری”‪ ،‬لە بەر ستایشی‬ ‫ئەو (فۆکۆ) بۆ بیرمەندانی نوێی ڕاست لە‬ ‫بەر ئەوەی فەیلەسوفانیان ئاگادارکردبوەوە‬ ‫لەو “دەرئەنجامە خوێناوییانەی لە تیۆری‬ ‫عەقاڵنیی کۆمەاڵیەتیی ڕۆشــنــگــەری و‬ ‫ســەردەمــی شۆڕشی ســەدەی هــەژدەهــەم‬ ‫کەوتنەوە”‪ .‬سەرەڕای ئەوەی گەڕاندنەوەی‬ ‫سیاسەتی هەر کەسێک یان کاریگەرییە‬ ‫سیاسییەکەی بۆ هەڵوێستێک یان یەک‬ ‫ئەنجامگیری کارێکی هەڵەیە‪ ،‬بــەاڵم‪،‬‬ ‫چەپێتیی فۆکۆی دژ بە شۆڕش و ئاماژەی‬ ‫بــەردەوامــی بێزارکەری بە گــۆالک‪ -‬واتە‬ ‫وتنی ئەوەی کە بزووتنەوە ڕادیکاڵە زۆر‬ ‫بــەربــاوەکــان‪ ،‬کە هــەوڵ بۆ گۆڕانکاریی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و ڕۆشنبیریی قووڵ دەدەن‪،‬‬ ‫هەڵدەستن بە زیندووکردنەوەی کەلەپوورە‬ ‫هەرە ترسناکەکە‪ -‬ئەمەش زۆر هاوئاهەنگە‬ ‫لە گەڵ ستراتیژی ئاژانسی هەواڵگرییەکەدا‬ ‫لە جەنگی دەرونییدا‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )359‬دووشەممە ‪2017/10/2‬‬

‫دەربارەی ئیسالمۆ فۆبیا و فەالفل*‬ ‫لــە نەرویــج ســەركردەی گروپــی‬ ‫(ئومەتــی پەیامبــەر) عەبدوڵــا‬ ‫حوســێن‪ ،‬بــەردەوام خەریكــی‬ ‫بەنەفرەتكردنــی كەســانی غەیــرە‬ ‫موســڵامنە‪ ،‬لەگــەڵ ستایشــیكردنی ئەو‬ ‫كــردەوە تیرۆرســتیانەی موجاهیدانــی‬ ‫ئیســامی‪ ،‬لــە سەرتاســەری جیهانــدا‬ ‫ئەنجامــی دەدەن‬

‫لەدانیــارك گروپــی (بانگــەوازی‬ ‫ئیســامی) لــە گەڕەكــی (تینگــرگ)‬ ‫لــە كۆپنهاگنــی پایتەخــت‪ ،‬داوای‬ ‫جێبەجێكردنــی شــەریعەتی ئیســامی‬ ‫دەكــەن‪ .‬ئەویــش یەكێكــە لــەو‬ ‫گەڕەكانــەی زۆرینــەی موســڵامنن و‬ ‫بەرزتریــن ڕێــژەی تــاوان و بێــكاری‬ ‫تێدایــە‬ ‫ئەوروپای رابردو‬ ‫نزار ئاگری‬ ‫شوان ئەحمەد كردویەتی بەكوردی‬ ‫دەســـەاڵتـــدارانـــی ســویــد بــڕیــاریــانــدا‬ ‫بەشێوەیەكی كاتی‪ 35 ،‬پەنابەری سوری‬ ‫لە (مالمۆ)وە بگوازنەوە بۆ ئۆسترۆ سۆند‪،‬‬ ‫ئەویش لەبەر قەڵەباڵغی كەمپەكە‪.‬‬ ‫پەنابەران بڕیارەكەیان ڕەتــكــردەوە و‬ ‫لەپاسەكەدا دەستیان بەمانگرتن كرد كە‬ ‫نابێت بیان گوێزنەوە بۆ شوێنێكی دیكە‪،‬‬ ‫لە شوێنی پێشوتریان باشترنەبێت‪ .‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا ئەوانە لە واڵتی خۆیات لەدەست‬ ‫ێ‬ ‫ێ ڕایانكردووە و هاتونەتە ئەو ‌‬ ‫شەڕ و ملمالن ‌‬ ‫پانەبدرێن‪.‬‬ ‫یەكێك لە كارمەندانی كەمپەكە دەڵێت‪:‬‬ ‫(ئەم حاڵەتە بــەردەوام دووبارەدەبێتەوە‪.‬‬ ‫پــەنــابــەران قبوڵی ئەوشتانە نــاكــەن كە‬ ‫بۆیانی پێشنیازدەكەین و مل بە مەرجەكانی‬ ‫كەمپەكە نــادەن‪ ،‬بەڵكو مەرجی خۆیان‬ ‫دەسەپێنن‪ .‬جارێكیان هەڕەشەی سوتاندنی‬ ‫كەمپەكەیان كرد‪ ،‬گەر تەلەفزیۆن بۆ هەموو‬ ‫ژورێك دابیننەكەن‪ ،‬لەكاتێكدا لە هۆڵێكی‬ ‫گەورەی هاوبەش و پڕ تفاقدا تەلەفزیۆنێك‬ ‫بۆ هەموان هەیە)‪.‬‬ ‫هاواڵتیەكی سویدی لە الپەڕەی خۆی لە‬ ‫فەیسبوكدا نوسیویەتی‪( :‬كام الیان گەمژە‬ ‫و كەلەپوتن‪ ،‬سویدییەكان یان پەنابەران؟‬ ‫ئەو پەناهەندەیەی لە واڵتانی ئیسالمیەوە‬ ‫هاتووە و دەڵێت‪ :‬لەجەور و ستەم و شەڕ‬ ‫هەاڵتووم‪ ،‬كەچی دوو مانگ مانەوەی لە‬ ‫ێ تەحەمولناكرێت؟‬ ‫كەمپی پەنابەراندا پ ‌‬ ‫یاخود حكومەتی سویدی كە ئامێزیان بۆ‬ ‫دەكاتەوە و پێشوازیان لێدەكات و بەردەوام‬ ‫بــاس لــەوەدەكــات كە ئــەوانــە گوناحن و‬ ‫پێویستیان بە پاراستن و چاودێریی هەیە؟)‪.‬‬ ‫هەمان شت لە نەرویجیش ڕوودەدات‪.‬‬ ‫ئیدارەی نەخۆشخانەی (كریستیانساند)‬ ‫ناچاربوون لەسەر داوای چەند موسڵمانێك‬ ‫لە هۆڵی یاریی مندااڵندا‪ ،‬وێنەی بەراز لەناو‬ ‫وێنەی كۆمەڵە ئاژەڵێكدا البەرن‪ .‬هەروەها‬

‫یوسف جەیالنی (كەسەر بە پارتی كار)ە‪،‬‬ ‫داوادەكــات لە زیندانەكاندا گۆشتی حەاڵڵ‬ ‫هەبێت و شوێنی تایبەت بەنوێژی موسڵمانان‬ ‫دابینبكرێت‪.‬‬ ‫هەرچی فەهیم نەعیمیشە (كە بەرپرسە لە‬ ‫گروپی تەندروستی لە پارتی كار)‪ ،‬داوادەكات‬ ‫ێ‬ ‫یاسایەك دەربكرێت ڕێنەدات بەوەی لەهەند ‌‬ ‫ڕۆژی هەفتەدا‪ ،‬مەی لە چێشتخانە و باڕ‬ ‫و یانە و دیسكۆكاندا پێشكەش بكرێت‪،‬‬ ‫ئەویش لەبەرخاتری میوان و سەردانیكەرانی‬ ‫موسڵمانان‪.‬‬ ‫الی خــۆشــیــانــەوە ئــەو موسڵمانانەی‬ ‫شۆفێری تاكسین‪ ،‬داوای شوێنێكی تایبەتی‬ ‫دەكەن لە فڕۆكەخانەی ئۆسلۆ (گاردرمۆن)‬ ‫بۆ نوێژكردن‪ .‬هاوكات ڕەزا ڕەزائی (لەپارتی‬ ‫چەپ)‪ ،‬داوای دروستكردنی دادگای شەرعی‬ ‫تایبەت بە موسڵمانان دەكات‪.‬‬ ‫لــەالیــەكــی تـــرەوە داوای كــردنــەوەی‬ ‫خوێندنگەی ئیسالمی هــاتــەئــارا (وەك‬ ‫جولەكە و پرۆتستانتەكان)‪ ،‬حیزبەكانی‬ ‫نەرویجیش ئەوەیان پەسەندكرد و بوو بە‬ ‫ێ زۆری نەخایاند تا ڕۆژنامەكان‬ ‫بڕیار‪ .‬وەل ‌‬ ‫پڕبوون لە هەواڵی ئابڕوبەرانە (گەندەڵی‬ ‫و دزی و هەڵسوكەوتی عەنتیكەی وەك‬ ‫‪،‬جیاكردنەوەی كــوڕان لە كچان و هاندان‬ ‫و ڕق و بوغزاندن و خوێندنی قورئان و‬ ‫ئایینی ئیسالم‪ ،‬لەبری مێژوی ئایینەكان و‬ ‫سڕینەوەی ئەو بڕگە و بابەتانەی باس لە‬ ‫هۆلۆكۆست دەكەن و‪ ...‬هتد)‪.‬‬ ‫دەســەاڵتــدارانــی نەرویج نزیكەی بیست‬ ‫شوێنی فرۆشتنی خواردن و گۆشتفرۆشیان‬ ‫داخست كە موسڵمانان خاوەنینی‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەبەر سەرپێچی پێوەدانگەكانی تەندروستی‬ ‫و پاكوخاوێنی‪( :‬بونی قالۆنچە و مێروو‪،‬‬ ‫گۆشتی ئێكسپایەر و ماوەبەسەرچوو‪ ،‬خۆڵ‬ ‫و خاشاكی زۆر‪ ،‬لەدوکانەکانیاندا)‪.‬‬ ‫ڕۆژانـــە بــەتــاوانــی زەقـــوزۆپ بازرگانی‬ ‫موسڵمان دەسگیردەكرێن‪ ،‬لەوانەی كڕین و‬ ‫فرۆش بە شمەكی قاچاخ (گۆشت‪ ،‬جگەرە)‬ ‫و كەلوپەلی ماوەبەسەرچووەوە دەكەن كە بۆ‬ ‫تەندروستی خراپە‪ .‬ئەوانە چەندین جار درۆ‬

‫و چاوڕاویان لەگەڵ الیەنە پەیوەندیدارەكان‬ ‫كردووە و شمەكە خراپ و بەسەرچووەكانیان‬ ‫شــاردۆتــەوە‪ ،‬یان چون ساختەكاریان لە‬ ‫بەرواری بەسەرچوونی خۆراكەكاندا كردووە‪.‬‬ ‫كێشەكە لەوەدایە ئەوانە هەر ئەوەندەی‬ ‫غەرامەكەیان داو لەبەرچاوی لیژنەكانی‬ ‫تەندروستیدا شوێنكارەكانیان خاوێنكردەوە‪،‬‬ ‫دەست بە فرت و فێڵی خۆیان دەكەنەوە‪.‬‬ ‫هەر ئەوەندەی ئەو لێپرسراوانە ڕویان وەرگێڕا‬ ‫و پشتیان تێكردن‪ ،‬دەچنەوە سەر ڕەفتاری‬ ‫ێ بە تەندروستی كڕیار‬ ‫پێشوتریان‪ .‬ئەوان گو ‌‬ ‫و مشتەری نادەن‪.‬‬ ‫ســـەرجـــەم كــۆمــەڵــە و ڕێــكــخــراوە‬ ‫ئیسالمیەكان داوادەكەن‪ ،‬پێویستە خواردنی‬ ‫حــەاڵڵ لەهەموو فرۆشگاكاندا هەبێت‪.‬‬ ‫ئەوەش هەرتەنها گۆشت ناگرێتەوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ێ تــا هەمووشت‬ ‫ڕۆژ بــە ڕۆژ پــەلــدەهــاو ‌‬ ‫دەگرێتەوە‪( :‬پەنییر‪ ،‬ئیشی هەویر‪ ،‬زەیت‪،‬‬ ‫فنگەر)‪ ،‬تەنانەت هەندێك پەیدابوون داوای‬ ‫كەرەستەی ماكیاژ و بوینباخی حەاڵڵ دەكەن‬ ‫(ئەوەش نوكتە نییە)‪.‬‬ ‫لە نەرویج سەركردەی گروپی (ئومەتی‬ ‫پەیامبەر) عەبدوڵاڵ حوسێن‪ ،‬بــەردەوام‬ ‫خەریكی بەنەفرەتكردنی كەسانی غەیرە‬ ‫موسڵمانە‪ ،‬لەگەڵ ستایشیكردنی ئەو كردەوە‬ ‫تیرۆرستیانەی موجاهیدانی ئیسالمی‪ ،‬لە‬ ‫سەرتاسەری جیهاندا ئەنجامی دەدەن‪.‬‬ ‫هەندێك لەسەر ئەو قسانەی بەشان و‬ ‫باڵی ئەنجامدەرانی كردەوە تیرۆرستیەكاندا‬ ‫هـــەڵـــدەدات‪ ،‬لــە دادگـــا داوایــــان لەسەر‬ ‫تۆماركردووە و دەسگیریش كراوە‪ .‬داواكاری‬ ‫گشتی جەختی لەوەكردۆتەوە كە قسەكانی‬ ‫هانی تیرۆر دەدەن‪ ،‬بەاڵم دادوەر لەوەاڵمدا‬ ‫وتبوی‪( :‬ئــەو قسانە ڕاستە و خۆ هانی‬ ‫تیرۆر نادەن‪ ،‬بەڵكو بەشێوەیەكی ناڕاستە‬ ‫و خۆ ئــەوە دەكـــەن)‪ .‬ئــەوەش گرفتێكی‬ ‫یاساییە‪ .‬پــارێــزەرەكــەشــی (كــە پــارە و‬ ‫هەقدەستەكەی حكومەتی نەرویجی دەیدات)‪،‬‬ ‫ئەو قسانەی بە ئازادی بیروڕادەربڕین داناوە‬ ‫ێ ئازادكردنی كردووە‪.‬‬ ‫و داوای دەستبەج ‌‬ ‫پارێزەرەكەی وتبوی‪( :‬هاندانی توندوتیژی‬

‫ئەوروپای ئێستا‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬داوای ئەنجامدانی كاری تیرۆرستی‬ ‫بكەیت كــە لــەداهــاتــودا ڕوبــــدات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫موەكیلەكەی من باس لەو كردەوانە دەكات‬ ‫كە ڕویانداوە و تەواوبوون)‪.‬‬ ‫خودی تاوانبارەكە خۆی (واتە عەبدوڵاڵ‬ ‫حوسێن)‪ ،‬دەڵێت‪( :‬دەوڵەت دەیەوێت مافی‬ ‫ێ زەوت بكات)‪ .‬پاشان‬ ‫ئازادی ڕادەربڕینم ل ‌‬ ‫دەڵێت‪( :‬من ئیعتراف بە یاسا عەلمانییەكانی‬ ‫ئێوە ناكەم‪ ،‬من تەنها پابەستی یاساكانی‬ ‫یەزدانم‪ .‬وەالی من بۆ دەوڵەتە كافرەكەی‬ ‫ئێوە نییە‪ ،‬بەڵكو بۆ خودا و شەریعەتی‬ ‫ئیسالمییە)‪.‬‬ ‫لەدانیمارك گروپی (بانگەوازی ئیسالمی)‬ ‫لە گــەڕەكــی (تینگبرگ) لە كۆپنهاگنی‬ ‫پایتەخت‪ ،‬داوای جێبەجێكردنی شەریعەتی‬ ‫ئیسالمی دەكـــەن‪ .‬ئــەویــش یەكێكە لەو‬ ‫گەڕەكانەی زۆرینەی موسڵمانن و بەرزترین‬ ‫ڕێژەی تاوان و بێكاری تێدایە‪.‬‬ ‫ئەبو سلێمان (كە یەكێكە لە ئەندامانی‬ ‫ئەو گروپە) دەڵێت‪( :‬دەمانەوێت دەستەیەك‬ ‫دروستبكەین‪ ،‬بۆ ڕاوەدونــان و پەالماردانی‬ ‫ئەوانەی مەی دەنۆشن و ئافرەتی سافیرەن‬ ‫و هاوڕەگەزبازن)‪.‬‬ ‫دوپاتیشی دەكاتەوە كە‪( :‬نابێت دەوڵەت‬ ‫خۆی لەو پرسە هەڵقورتێنێ‌‪ ،‬بەڵكو پێویستە‬ ‫ئەوە بۆ موسڵمانان جێبهێڵێت تا خۆیان‬ ‫دادپـــەروەری و شەرعی خــودا بسەپێنن‪،‬‬ ‫چونكە قــورئــان فــەرمــان بــەوە دەكــات‪:‬‬ ‫ئێمە یاسا دەرناكەین‪ ،‬بەڵكو جێبەجێیان‬ ‫دەكەین و ئەوانەش یاسای خودان و یاسای‬ ‫مرۆڤانین)‪.‬‬ ‫لــەســەر و بــەنــدی هــەڵــبــژاردنــەكــان لە‬ ‫دانیمارك‪ ،‬ئــەو گروپە بەیاننامەیەكیان‬ ‫دەركرد و تیایدا هاتووە‪( :‬ئەی موسڵمانان‬ ‫لەخودا بترسن‪ .‬ئەو كارتی هەڵبژاردنانە‬ ‫فڕێبدەنە تەنەكەی خۆڵەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫هەڵبژاردن پرۆسەیەكی نا ئیسالمییە)‪.‬‬ ‫هاواڵتیانی ئەو واڵتەش ناوێرن ورتە بكەن و‬ ‫لە هەموو ئەوانە بێنە دەنگ‪ ،‬نەبادا تۆمەتی‬ ‫ڕاسیزم و ئیسالمۆ فۆبیایان بدرێتەپاڵ‪.‬‬ ‫پـــاش ئــــەوەی پــاتــریــك ئـــەو ســـرۆدی‬

‫نەرویجی‪ ،‬هەموو تەمەنی خۆی لە گەڕەكی‬ ‫(گــروالنــد) لەشاری ئۆسلۆدا بەسەربرد‪،‬‬ ‫ێ جێبڵێت‪ .‬خێزانەكەی‬ ‫بڕیاریدا بڕوات و ئەو ‌‬ ‫برد و گواستیەوە بۆ (هامار) كە زیاتر لە‬ ‫‪ 600‬كیلۆمەتر لە زێــدی لەدایكبوونیەوە‬ ‫دورە و دەڵێت‪( :‬زەحمەتە بتوانیت وەك‬ ‫نەرویجیەك لە گروالند بژیت‪ .‬ئەوێ بۆتە‬ ‫ێ زمانێكی دیكە و‬ ‫شتێكی تر‪ .‬ئێستا لەو ‌‬ ‫ئایینێكی تر و ترادسیۆنێكی دیكەی تێدا‬ ‫بااڵدەستە كە نەرویجی نییە و نەرویجییەكان‬ ‫بونەتە كەمینە‪ .‬بەجۆرێك بەتەنگ هاتوون‪،‬‬ ‫لە مانگی ڕەمەزاندا نابێت بە ئاشكرا نان‬ ‫بخۆن‪ .‬لەبەرئەوەی گۆشتی بەراز دەخۆین‬ ‫گەڵتەمان پێدەكەن و توانجیش لە كچ و‬ ‫ژنەكانمان دەدەن‪ ،‬چونكە بلۆندو قژزەرد‬ ‫و سپی پێستن‪ .‬من بەدرێژایی ژیانم كراوە‬ ‫بــووم بەسەر ئــەوانــی دیــدا و لێبوردە و‬ ‫گەشبین بووم‪ ،‬بەاڵم هەموو شتێك سنوری‬ ‫خــۆی هەیە‪ .‬گــوزەرانــی ڕۆژانــە سەخت و‬ ‫نائومێدكەربووە‪ .‬بـــەردەوام دەبێت خۆت‬ ‫بخۆیتەوە و هیچ نەڵێیت‪ .‬هەموو شتێكت‬ ‫بەسەردا دەسەپێنن‪ .‬نەك هەرتەنها بەسەر‬ ‫ئێمەی نەرویجیدا‪ ،‬بەڵکو بەسەر ئێتنیك‬ ‫و شوێنكەوتوانی ئایینەكانی دیكەشدا‪.‬‬ ‫تێكڕا هەموومان بە مەسیحی و بودایی و‬ ‫هندۆسەوە‪ ،‬دەبێت خۆمان لەگەڵ مەرج و‬ ‫یاسا و چێژ و هەڵسوكەوتی موسڵماناندا‬ ‫بگونجێنین)‪.‬‬ ‫ئەو هۆكارەی وا لە نەرویجیەكان دەكات‬ ‫ئەو گەڕەكانە جێبێڵن كە جمەیان دێت لە‬ ‫موسڵمانان‪ ،‬ڕقبونەوە لە بیانی یان ئەوەی‬ ‫پێی دەڵێن ترس لە ئیسالم (ئیسالمۆفۆبیا)‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە ئەوان خۆیان بەخێرهاتنیان‬ ‫لە موسڵمانان كرد كە لە سەرجەم واڵتانی‬ ‫ئیسالمیەوە دەهاتن و بەگەرمی پێشوازیان‬ ‫لێكردن و لە ماڵی خۆیاندا و بەرلەوەی‬ ‫شوێن و ڕێیان پێبدرێت‪ ،‬میوانداریان كردن و‬ ‫جێیان كردنەوە‪.‬‬ ‫هــۆكــارەكــە ڕەفــتــار و هەڵسوكەوتی‬ ‫موسڵمانان خۆیانە‪( :‬سەپاندنی ئایدیا و‬ ‫ترادسۆن و ڕێوڕەسمەكانیان‪ ،‬بەسەر ئەوانی‬

‫دیكەدا)‪ .‬ئەمانەن نەك هەر تەنها ئامادەنین‬ ‫ئاوێتەی ئەو كۆمەڵگایەبن كەبۆی هاتوون‪،‬‬ ‫بەڵكو داوا لە نەرویجییەكانیش دەكــەن‬ ‫ئاوێتەی كۆمەڵگاكەی ئەوان ببن‪.‬‬ ‫نەرویج لەڕووی بەرزیی ئاستی بژێوی و‬ ‫خۆش گوزەرانی و تۆلێرانس و یەكسانی و‬ ‫ئازادی و مافی مرۆڤەوە‪ ،‬لەڕیزی پێشەوەی‬ ‫واڵتانی جیهاندایە‪ ،‬هەموو ئەوانەش بەهۆی‬ ‫یاسا و ڕێسا و كلتورەكەیەوەیەتی‪ .‬كەچی‬ ‫موسڵمانان داوای گۆڕینی هەموو ئەوانە‬ ‫دەكەن و دەیانەوێت گۆڕانكارییان تێدابكرێت‪،‬‬ ‫بەجۆرێك شوێنێك بۆ یاسا و ڕێسا و كلتور و‬ ‫ترادسیۆنی خۆیان بكاتەوە‪.‬‬ ‫ڕێك و ڕاست مەبەستیانە ئەو شتانە‬ ‫بهێننەوە نــاو ئــەو واڵتـــەوە كە باعیسی‬ ‫ئەوەبوون‪ ،‬لەزێدی خۆیان هەڵبێن و پەنا‬ ‫بەر نەرویج بەرن‪ .‬ئەو شتانەی ئەوان لێرە‬ ‫داوای دەكەن‪ ،‬خۆ لە واڵتی خۆیاندا هەبوو‬ ‫یان لە واڵتە ئیسالمیانەی دیكەدا هەبوون‬ ‫كەبەالیاندا تێپەڕین و دەریا و زەریایان تەی‬ ‫كرد‪ ،‬تاگەیشتن بەم واڵتە‪.‬‬ ‫ئــەوان پەنایان بۆ ئــەو واڵتــانــە نەبرد‬ ‫و وایــان بە چاك زانــی‪ ،‬بێنە ئەم واڵتەی‬ ‫هەنوكە دەیانەوێت بیكەن بە تایپی ئەو‬ ‫واڵتەی هەڵهاتن لێی‪.‬‬ ‫ئەمانە تەنها تێبینی و بــاری سەرنجن‬ ‫و لێرەدا نامەوێت ئەمە بەسەر تــەواوای‬ ‫موسڵماناندا بگشتێنم‪ ،‬چونكە ئەڵبەتە‬ ‫مۆدێلی ئاوێتەبووی بەرز و قەشەنگیش هەیە‪.‬‬ ‫ێ هەن خەریكن دەبن بەدیاردە و‬ ‫ێ هەند ‌‬ ‫وەل ‌‬ ‫كەبوو بەدیاردەش‪ ،‬پێویستە دانی پێدابنێین‬ ‫و مامەڵەی لەتەكدا بكەین و بەدەنگی بەرز‬ ‫ێ ئەوەی ترسمان لە‬ ‫قسەی لەسەر بكەین‪ ،‬ب ‌‬ ‫ئیسالمۆ فۆبیا هەبێت‪.‬‬

‫سەرچاوە‪ :‬ڕۆژنامەی (الحیاة)‪.‬‬ ‫*ئەم بابەتە بە «سارا كەریم و جەالل‬ ‫ئەولكەریم» پێشەكەشە‬