628

‫ماڵئاوا مام‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ژمارە (‪ )628‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫رەمزی دانوستان‬ ‫پرسەكەشی دەبێتە دەروازەی گفتوگۆ‬

‫لەدەســتدانی ئەو رابەرە مەزنە‪ ،‬كۆســتێكی‬ ‫پرسەنامەی ناوەندی‬ ‫گەورەیــە بۆ هەمــوو پێكهاتەو الیەنە سیاســی‬ ‫رۆشنگەریی چاودێر‬ ‫و روناكبیرییەكانــی كوردســتان و عێــراق‪ ،‬ئەم‬ ‫كۆســتە گەورەیــە بــە تایبەتی بــۆ روناكبیران‬ ‫بۆ ژیانئاوایی مام جەالل‬ ‫و رۆژنامەنوســان و هونەرمەنــدان‪ ،‬زامێكــی بە‬ ‫بەبۆنــەی ژیانئاوایــی رابــەری بزوتنــەوەی ئازارترە‪ ،‬چونكە مام جەالل سەرەڕای كاروباری‬ ‫رزگاریخــوازی گەلــی كوردســتان‪ ،‬ســەرۆك و سیاســی و دیپلۆماســی و خەباتگێڕی‪ ،‬هەم لە‬ ‫پێشــمەرگەو روناكبیرو رۆشنگەر و تێكۆشەری شاخ و هەم لە شارو هەم لە لوتكەی دەسەاڵتی‬ ‫گەلەكەمان‪ ،‬مامی هەموان‪ ،‬مام جەالل‪ .‬بەناوی عێراقیشــدا‪ ،‬هەمیشــە كاراكتەرێكــی بەهێــزی‬ ‫ناوەنــدی رۆشــنگەریی چاودێــرەوە پرســەو كایەی روناكبیری و رۆشــنگەری و رۆژنامەوانی‬ ‫سەرەخۆشــی ئاراســتەی خۆمــان و بنەماڵــە بــووەو بــەردەوام پشــت و پەنای نوســەران و‬ ‫تێكۆشــەرەكەیان و ســەركردایەتیی و ئەندامان ئەدیبان و رۆژنامەنوسان بووە‪.‬‬ ‫مــام جەالل‪ ،‬لە ســەردەمی شــاخ و گەرمەی‬ ‫و الیەنگرانی یەكێتیی نیشــتمانیی كوردستان و‬ ‫هاواڵتیانی هەرێمی كوردستان و عێراق دەكەین‪ .‬خەباتــی رزگاریخوازیــی گەلــی كوردســتاندا‪،‬‬

‫داهێنــەری دروشــمی (نــان و ئــازادی) بوو بۆ‬ ‫نوسەران‪ ،‬مام لەو سەردەمە ئەنگوستەچاوەشدا‪،‬‬ ‫بەردەوام پاڵپشــتی لە نوسەران و رەخنەو بیرە‬ ‫جیاوازەكان دەكرد و هەمیشە دەیگوت‪ ،‬نوسین‬ ‫و رەخنــە بە قەڵــەم وەاڵم دەدرێتەوە‪ ،‬نەك بە‬ ‫چــەك و توندوتیــژی‪ .‬ئەم تێــزە هاوچەرخەش‬ ‫بە دەگمەن لەناو شۆڕشــی نەتەوەكانی جیهاندا‬ ‫دەدۆزرێتــەوە‪ .‬مام لە شــاریش لە ســەردەمی‬ ‫دەوڵەتداریشــدا كۆڵەكەیەكــی هــەرە بەهێــزی‬ ‫ئازادیــی بیروبــاوەڕو رەخنەگرتــن و ئازادیــی‬ ‫رۆژنامەگەریی بوو‪.‬‬ ‫ئێمــە لــە ناوەنــدی رۆشــنگەریی چاودێــر‪،‬‬ ‫وەك ناوەندێكــی رۆشــنگەری و رۆژنامەوانــی‪،‬‬ ‫لەدەســتدانی مام بە زیانێكی گەورە بۆ خۆمان‬

‫و تەواوی نوســەران و رۆژنامەنوســان دەزانین‪،‬‬ ‫چونكــە لــە مێــژوی دروســتبونی ناوەنــدی‬ ‫رۆشــنگەریی چاودێــر و دەرچواندنی رۆژنامەی‬ ‫چاودێــرو ئەنجامدانــی فێشســتیڤاڵی گەالوێژدا‬ ‫هەمیشە پاڵپشتی كردوین‪ ،‬خودی خۆی چەندین‬ ‫جار بە كرداریی بەشــداری لە چاالكییەكانماندا‬ ‫كردوە‪ .‬ئێمە لە ناوەندی رۆشــنگەریی چاودێر‪،‬‬ ‫بنكــەی روناكبیریی گەالوێژ‪ ،‬پالتفۆرمی دابڕان‪،‬‬ ‫رۆژنامەی چاودێر‪ ،‬رادیۆی مەدەنیەت‪ ،‬ســایتی‬ ‫چاودێر‪ ،‬سایتی دابڕان‪ ،‬فیمێنێستی رۆشنگەری‬ ‫و تەواوی بەشــەكان‪ ،‬خۆمــان بە قەرزداری ئەو‬ ‫تێڕوانیــن و پاڵپشــتیەی مام جــەالل دەزانین‪،‬‬ ‫كــە بەرامبــەر كایــەی رۆشــنگەری و رەخنــەو‬ ‫رۆژنامەوانــی هەیبــوو‪ ،‬بۆیە بەر لە هەموان مام‬

‫جەالل لە ئێمە رۆیی‪ ،‬لە روناكبیران و نوسەران‬ ‫رۆیی‪.‬‬ ‫لەكۆتاییشــدا بەڵێــن دوپــات دەكەینــەوە‪،‬‬ ‫كە ئێمــەی روناكبیــران و نوســەرانی ناوەندی‬ ‫رۆشــنگەریی چاودێر‪ ،‬بەردەوام دەبین لەســەر‬ ‫رێبازی رۆشــنگەری و رەخنە و بیری ئازاد‪ ،‬ئەو‬ ‫رێبازەی مام داهێنەری بوو‪ .‬هیواداریشــین‪ ،‬ئەم‬ ‫كۆســتە مێژووییە‪ ،‬ئەم كۆســتە سەرتاسەرییە‪،‬‬ ‫ببێتە هەوێنی یەكڕیزیی میللەتەكەمان و رەوانی‬ ‫مامیش هەمیشە شاد و ئارام بێت‪.‬‬

‫ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر‬ ‫‪2017/10/4‬‬

‫مام‬ ‫ماڵئاوا‬ ‫ماڵئاوا مام‬ ‫ذمارة (‪ )628‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫(رەمزی دانوستان)‬

‫پرسەكەشی دەبێتە دەروازەی گفتوگۆ‬ ‫پرسەكەی مام جەالل‪ ،‬گفتوگۆی الیەنە ناكۆكە عیراقی‌و ناوخۆییەكانی لێكەوتەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬بابان حەمە‪:‬‬ ‫مام جەالل‪ ،‬ئەو سیاســەتمەدارە‬ ‫بەئەزمــوون‌و‬ ‫گــەورەو‬ ‫هاوچەرخەیــە‪ ،‬كە بە شــاهێدی‬ ‫دۆســت‌و نەیارەكانــی‪ ،‬رۆڵێكــی‬ ‫هەرەگەورەی لەچارەســەركردنی‬ ‫قەیران‌و كێشە گەورەكانی عیراق‌و‬ ‫هەرێمــی كوردســتاندا هەبووە‪.‬‬ ‫مــام قورســترین‌و ئاڵۆزتریــن‬ ‫گرێكوێرەكانی گۆڕەپانی سیاسی‬ ‫بەئاســانی دەكــردەوە‪ .‬ئــەو‬ ‫بەهرەیەكی گەورەی دانوســتان‌و‬ ‫گفتوگــۆی تێدابوو‪ ،‬تەنانەت ئەم‬ ‫بەهرەیەشــی لەدوای ژیانئاوایی‪،‬‬ ‫رۆڵــی خــۆی گێــڕا‪ .‬بەجۆرێــك‬ ‫پرســەكەی مام‪ ،‬بووە هۆكارێك‬ ‫كە دەروازەی گفتوگۆو دانوستان‬ ‫لەنێــوان الیەنــە ناكۆكەكانــی‬ ‫بەغــدادو هەولێــر بكاتــەوە‪،‬‬ ‫لەناوخــۆی هەرێمیشــدا چەنــد‬ ‫كۆبوونەوەیەكــی گرنگــی الیەنە‬ ‫ناكۆكەكانی بەدوای خۆیدا هێنا‪.‬‬

‫«هاوسەنگی»‬ ‫ژیانئاوایی كرد‬

‫«دۆستە نزیكەكەم ژیان ئاوایی كرد‪،‬‬ ‫هاوســەنگیی‪ ،‬ژیان ئاوایــی كرد‪ ،‬خاڵی‬ ‫وەرچەرخــان و رێكەوتــن لەسیاســەتی‬ ‫عیراقــدا ژیان ئاوایی كرد‪ ،‬كەڵە پیاوێك‬ ‫ژیان ئاوایی كرد كە گەورەترین كێشــەی‬ ‫بــە نوكتەو قســەی خــۆش چارەســەر‬ ‫دەكــرد‪ ،‬مــن لەســاڵی ‪ 2000‬ەوە‪ ،‬وەك‬ ‫لەكتێبەكەمــدا بــە روونــی ئامــاژەم‬ ‫پێكردووە‪ ،‬نوســیومە ئەم پیاوە شیاوی‬ ‫ســەرۆكایەتی عیراقــی ئایندەیــە‪ ،‬ئــەو‬ ‫لەیــەك كاتــدا ســەریش بــوو‌و باڵیش‬ ‫بوو‪ ،‬ئەو یەكێــك بووە لەوانەی كە هەر‬ ‫كاتێك خۆی دووچاری كێشە ببوایەتەوە‬ ‫خۆی دەستپێشــخەری چارەســەرەكەی‬ ‫دەروازەی گفتوگۆكان‬ ‫دەكــرد‪ ،‬مەســعود بارزانــی خــۆی پێی‬ ‫‪3‬ی ئۆكتۆبــەری ‪ ،2017‬كــە رابــەرو‬ ‫ووتــم كە لە لوتكەی گــرژی‌و ملمالنێ و ســەركردەی گەورەی كــورد‪ ،‬مام جەالل‬ ‫شــەڕدابووین لەگەڵ یەك‪ ،‬توشی شۆكی ژیــان ئاوایی تێداكرد‪ ،‬ژیانئاواییەكشــی‬ ‫كــردم كاتێــك بەتەلەفۆنێــك پێی ووتم بەشــێوەیەك لەشــێوەكان‪ ،‬وەك عــادل‬ ‫«بەڕێگەوەم ئەوا هاتم»‪ ،‬وتیشی‪ :‬هات عەبدولمەهــدی هاوڕێــی مــام و یەكێك‬ ‫‌و بــە دوو كاتژمێــر هەرچــی ناكۆكــی‌و لەســەركردە شــیعەكانی عیراق دەڵێت‪،‬‬ ‫ملمالنێ هەبوو چارەســەرمان كرد‪ ..‬ئەو رەنگــە ببێتــە هەوێنــی ئاشــتەوایی‌و‬ ‫ژیان ئاوایی كرد‪ ،‬ئەو بەهیچ شــێوەیەك دروســتكردنی كەشــێكی جدی‌و لەبارتر‬ ‫شــوێنەكەی نە لەعیراق‌و نــە لەهەرێمی بۆ چارەســەركردنی ئەو كێشانەی لەنێو‬ ‫كوردستاندا پڕنابێتەوە‪ »..‬ئەمە ووتەی هەرێم‌و بەغداد هەروا بەچارەسەرنەكراوی‬ ‫بیرمەنــدی عــەرەب و هاوڕێــی نزیكــی ماونەتەوە‪..‬‬ ‫مام جــەالل (دكتۆر حەســەن عەلەوی)‬ ‫پرســەی مام‪ ،‬بەئاپــۆرای جەماوەری‬ ‫یــە‪ .‬كــە بەگریــان بەو دێڕەی شــعرەی خەڵكــی كوردســتانەوە نەوەســتا‪،‬‬ ‫جەواهری قسەكانی كۆتایی پێدەهێنێت‪ ،‬تەنانــەت تەرمەكەشــی‪ ،‬ســەركردەو‬ ‫كە هەمــوو جارێك لەگەڵ مــام جەالل‪ -‬سیاســییەكانی لــەدەوەری خــۆی‬ ‫دا‪ ،‬چەندیــن جار پێكــەوە وتویانەتەوە‪ :‬كۆكــردەوە‪ 6 ،‬و ‪ 7‬ی ئــەم مانگــە‪ ،‬كە‬ ‫ُ‬ ‫احملاف��ل من ُعالك‬ ‫(خلت‬ ‫ْ‬ ‫وأوحش��ت‪ ،‬من دوو رۆژی ماتەمگێڕی‌و پرسەی مام بوو‪،‬‬ ‫َب ْعد وجه َ‬ ‫ار‪)....‬‬ ‫م‬ ‫الس‬ ‫ُ‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫ِك‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫چەندیــن لێكنزیكبوونــەوەو ســەرەداوی‬

‫پێشەوەچوونی گفتوگۆكان بەدیكرا‪ ،‬هەر‬ ‫لەكۆبونەوەكانی ســەرۆكی هەرێم لەگەڵ‬ ‫ئەیــاد عــەالوی‌و ئوســامە نوجێفییەوە‬ ‫تادەگاتە كۆبوونەوەكان لەگەڵ سەرۆكی‬ ‫پارلەمانی عیراق سەلیم جبوری‪..‬‬ ‫رۆژی ‪6‬ی ئۆكتۆبــەر‪ ،‬كــە یەكــەم‬ ‫رۆژی پرســەی مــام بوو‪ ،‬لــە پەراوێزی‬ ‫پرســەكەدا‪ ،‬بارزانی و ئەیــاد عەالوی و‬ ‫ئوســامە نوجەیفــی جێگرانی ســەرۆك‬ ‫كۆمــاری عێــراق‪ ،‬لەبــارەی بارودۆخــی‬ ‫هەنووكەیی كە لە ئێســتادا عێراقی پێدا‬ ‫تێپەر دەبێت و چۆنێتی چارەسەركردنی‬ ‫بابــەت و كێشــە پەیوەنــدارەكان لــە‬ ‫گۆڕەپانی سیاسیدا كۆبوونەتەوەو تیایدا‬ ‫گفتوگۆ كراوە لەســەر دەستپێكردنەوەی‬ ‫گفتوگۆكان و كۆبوونەوە لە نێوان الیەنە‬ ‫ســەرەكییەكانی عێراق و هێوركردنەوەی‬ ‫بارودۆخەكە‪.‬‬

‫دیوانــی ســەرۆكایەتی هەرێمیــش‬ ‫رایگەیانــدوە كــە ئامادەبووانــی‬ ‫كۆبوونەوەكــە ڕێككەوتــوون لەســەر‬ ‫دەســتپێكردنی گفتوگۆ و كۆبوونەوەكان‬ ‫لەنێوان الیەنە سیاسییە سەرەكییەكان لە‬ ‫عێراق بۆ هێوركردنەوەی باروودۆخەكە‌و‬ ‫كۆبوونەوەكان لەســەر ئەجێندای كراوە‬ ‫ئەنجام بدرێن‪.‬‬ ‫هەڵگرتنی دەستبەجێی سزاكان لەسەر‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‌و دەســتپێكردنی‬ ‫كۆبوونەوەكان لــە داهاتوویەكی نزیكدا‪،‬‬ ‫بە پشت بەســتن بە ئالیەتێكی تایبەت‪،‬‬ ‫بەشــێك بــوون لــە تەوەرێكــی گرنگی‬ ‫كۆبوونەوەكان‌و بۆ هەماهەنگی بەردەوام‬ ‫بەشــداربووانی كۆبوونەوەكەش لەســەر‬ ‫چــوار خــاڵ رێككەوتــوون كــە بریتیین‬ ‫لەمانەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬دەســتپێكردنی گفتوگــۆ و‬

‫كۆبوونــەوەكان لەنێــوان الیەنــە‬ ‫سیاســییە ســەرەكییەكان لــە عێراق بۆ‬ ‫هێوركردنەوەی بارودۆخەكە‪.‬‬ ‫‪ - 2‬كۆبوونەوەكان لەســەر ئەجێندای‬ ‫كراوە ئەنجامبدرێن‪.‬‬ ‫‪ - 3‬هەڵگرتنی دەســتبەجێی سزاكان‬ ‫لەسەر هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫‪ - 4‬دەســتپێكردنی كۆبوونــەوەكان‬ ‫لــە داهاتووێكی نزیكدا‪ ،‬بە پشتبەســتن‬ ‫بــە ئالییەتێكی تایبەت بــۆ هەماهەنگی‬ ‫بەردەوام‪.‬‬

‫گفتوگۆی‬ ‫الیەنە ناوخۆییەكانی هەرێم‬

‫هەر لەپەراوێزی دووەم رۆژی پرسەی‬ ‫مامی گەورە‪ ،‬سەرۆكی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬لەمیانەی‬ ‫كۆبوونەوەیەكیــدا لەگــەڵ بزووتنەوەی‬

‫گۆڕان‪ ،‬رایدەگەیەنێت كە راشكاوانەترین‬ ‫كۆبوونەوەیان لەگەڵ گۆڕان ئەنجامداوەو‬ ‫ئامــادەن پــەرە بــە گفتوگۆكانیــان‬ ‫بــدەن لەگەڵیانــدا‪ ،‬راشــیدەگەیەنێت‬ ‫كــە «جەنابــی ســەرۆككۆمار‪ ،‬دكتــۆر‬ ‫فواد مەعســوم‪ ،‬لــە هەفتــەی ئایندەدا‬ ‫دەستپێشخەری دەكات بۆ كۆكردنەوەی‬ ‫هێزە سیاســییەكانی عێــراق‌و پێمانوایە‬ ‫ئەمە دەرفەتێكی باشــە بۆ ئەوەی ئێمە‬ ‫بتوانین بگەینە ئەنجام»‬ ‫هــاوكات نێچیرڤــان بارزانــی داوای‬ ‫دەستپێكردنی گفتوگۆی بێ مەرج لەگەڵ‬ ‫بەغــدا دەكات‪ ،‬دەشــڵێت‪ :‬پەنابردنــی‬ ‫بەغدا بۆ واڵتانی دیكە بۆ گوشارخستنە‬ ‫سەر هەرێمی كوردستان‪ ،‬لەبەرژەوەندی‬ ‫عێراق و ئەو واڵتانەشدا نییە»‪.‬‬ ‫هاوكات پەیامێكی بۆ سەرۆكوەزیرانی‬ ‫عێــراق نارد و دەڵێــت «دەبێ عەبادی‬ ‫لــەوە تێبگات كە ئەم پرســە عێراقییە‪،‬‬ ‫نەك پرسێكی دەرەكی»‪.‬‬ ‫ســەبارەت بە مەرجداری كۆبوونەوەو‬ ‫دانوســتانەكانی هەرێم‪-‬بەغداد‪-‬یــش‪،‬‬ ‫دەڵێــت‪ :‬دەمانەوێــت دوای گشتپرســی‬ ‫لەگەڵ بەغــدا دانوســتاندنێكی جیددی‬ ‫بكەین‪ ،‬دەمانەوێــت كۆبوونەوەكان بەو‬ ‫شــێوەیە بن‪ ،‬كە هیچ كەســێك مەرجی‬ ‫پێشــوەختی نەبێــت‪ ،‬بەبــێ مــەرج‬ ‫هەردووالمــان لەســەر مێــزی گفتوگــۆ‬ ‫دابنیشین‬ ‫پێشــیوایە باشــترین كار ئەوەیــە‬ ‫ســەرۆكوەزیرانی عێــراق تێبگات‪ ،‬ئەمە‬ ‫پرســێكی عێراقییە و پرسێكی خۆمانە‪،‬‬ ‫پرســێكی نــاو عێراقــە بــە هەرجۆرێك‬ ‫بێــت‪ ،‬باشــترین چارەســەریش ئــەوە‬ ‫نییــە‪ ،‬پەناببرێتە بــەر واڵتانی دیكە بۆ‬ ‫چارەســەركردنی كێشەكانی عێراق‪ ،‬زۆر‬ ‫جوانتریــش دەبوو و باشتریشــە كە ئەو‬ ‫پرســە لەنێو خودی عێراق لەسەر مێزی‬ ‫گفتوگــۆ‪ ،‬بەهەر ئاقــار و جۆرێك بێت‪،‬‬ ‫لەســەر مێــزی گفتوگــۆ لەگــەڵ بەغدا‬ ‫چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫كۆبوونــەوەو‬ ‫ئــەو‬ ‫هەمــوو‬ ‫بەرەوپێشــچوونانە‪ ،‬ســەبارەت بەكێشە‬ ‫ناوخۆییەكانــی هەرێمــی كوردســتان‌و‬ ‫بەتایبەت كێشــە هەڵپەســێردراوەكانی‬ ‫نێوان هەرێم‪-‬بەغداد‪ ،‬لەپەراوێزی پرسەی‬ ‫چەنــد رۆژەی مامــی گــەورەدا بــەدی‬ ‫دەكرێت‌و زۆرێك لە سیاســی‌و سەرۆكی‬ ‫حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫بگرە ســەرۆك‌و سیاسەتمەدارە عیراقی‌و‬ ‫عەرەبەكانیــش‪ ،‬دەخــوازن وەك چــۆن‬ ‫شــكۆی مام جەالل بە عیراق بەگشتی‌و‬ ‫هەرێمــی كوردســتان بەتایبەتییــەوە‬ ‫بینــراوەو هەســتپێكراوە‪ ،‬بەهەمــان‬ ‫شــێوەش دەخــوازن ژیانئاواییەكــەی‌و‬ ‫رۆژانی پرســەو ماتەمینییەكەشی ببێتە‬ ‫هۆكارێــك بۆ كۆكردنەوەی الیەن‌و پارتە‬ ‫سیاسییە ناكۆك و كێشەدارەكان‪..‬‬

‫مام‬ ‫ماڵئاوا‬ ‫ماڵئاوا مام‬ ‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )628‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫یەكێتی چۆن رێبازەكەی مام دەپارێزێت؟‬

‫«تەنیا رێبازەكەی مام جەالل بەسە بۆ‬ ‫پاراستنی یەكێتیی ناو یەكێتی»‬ ‫وتەبێژی ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتی‪:‬‬ ‫بەرێبازە دەوڵەمەندەكەی مام دەتوانین چارەسەری كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی بكەین‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی سەركردایەتیی یەكێتی‪:‬‬ ‫بۆ بەردەوامبون لەسەر رێبازەكەی مام‪ ،‬پێویستامن بەوە هەیە یەكێتی ناو ریزەكانی یەكێتی بپارێزین‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫دوای زیاتر لەنیو ســەدە هەوڵی‬ ‫سیاســی‌و‬ ‫پێشــمەرگایەتی‌و‬ ‫دپلۆماسی‪ ،‬سەرۆك مام جەالل‪،‬‬ ‫ســكرتێری گشــتیی یەكێتیــی‬ ‫نیشتیمانیی كوردستان‌و سەرۆك‬ ‫كۆماری پێشوی عیراق‪ ،‬لەتەمەنی‬ ‫(‪ )84‬ســاڵیدا كۆچی دواییكرد‌و‬ ‫لــەدوای خۆیشــی رێبازێكــی‬ ‫زۆر دەوڵەمەنــدی لەســەرجەم‬ ‫بــوارەكان بــۆ كۆمەاڵنی خەڵكی‬ ‫كوردستان‌و الیەنە سیاسییەكان‌و‬ ‫جێهێشــتوە‪،‬‬ ‫یەكێتییــەكان‬ ‫ئــەوەش لەكاتێكدایــە‪ ،‬كــە‬ ‫یەكێتی لەدوای نەخۆشــییەكەی‬ ‫تاڵەبانــی دوچــاری قەیرانێكــی‬ ‫قوڵــی كێشــە ناوخۆییەكانــی‬ ‫بۆتــەوە‪ ،‬بــەاڵم لەئێســتادا‬ ‫داوادەكرێــت‪ ،‬ســەركردایەتیی‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬درێژەپێــدەری رێبازی‬ ‫چەپكەگوڵەكەی مام بن‪ ،‬تاوەكو‬ ‫بتوانرێــت بەو هۆیــەوە‪ ،‬یەكێتی‬ ‫نــاو یەكێتــی ببوژێنرێتــەوەو‬ ‫ناوخۆیــی‌و‬ ‫ئاشــتەوایی‬ ‫بەدێبهێنرێــت‪.‬‬ ‫نیشــتیمانی‬ ‫بەرپرســێكی یەكێتیش‪ ،‬دەڵێت‬ ‫«بەرپرســیارێتیی گەورە لەسەر‬ ‫شانی ســەركردایەتیی یەكێتییە‬ ‫بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی»‪.‬‬ ‫ســكرتێری مەكتەبــی سیاســیی‬ ‫پارتیــش‪ ،‬نایشــارێتەوە‪ ،‬كــە‬ ‫پڕكردنــەوەی كەلێنــی مــام‪،‬‬ ‫تەنیــا بەیەكڕیزیی‌و هاوپەیمانیی‬ ‫یەكێتی لەگەڵ پارتی‌و الیەنەكانی‬ ‫دیكە بەرجەستە دەبێت‪.‬‬

‫«یەكڕیزی‌و تەبایی خەونی مام بو»‬

‫قوبــاد تاڵەبانــی‪ ،‬كــوڕە بچوكــی‬ ‫مــام جــەالل‌و جێگری ســەرۆكوەزیرانی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردســتان‪ ،‬لەدوای‬ ‫مەراسیمی بەخاكســپاردنی تەرمی مام‪،‬‬ ‫وتی «وەك چۆن مام جەالل‪ ،‬هەمیشــە‬ ‫هەوڵیــداوە‪ ،‬یەكڕیزیــی‌و یەكدەنگــی‬ ‫بپارێزێت‪ ،‬وەكو وەفایەك بۆ مام جەالل‪،‬‬ ‫بــەدەر لەحزبایەتــی‌و رەنــگ‌و بۆچونی‬ ‫جیاواز‪ ،‬پێویستە ئەو یەكڕیزیی‌و تەباییە‬ ‫بپارێزیــن‪ ،‬ئەمــڕۆ لەدۆخــی ئاڵۆزداین‌و‬

‫پێویستمان بەیەكڕیزییەو پێویستە سود‬ ‫لەوانەكانی مام وەربگرین»‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬راشیگەیاند‪ ،‬راستە مام جەالل‬ ‫باوكی ئێمە بو‪ ،‬بەاڵم مامی هەمومان بو‪،‬‬ ‫هی هەمو كوردســتان بو‪ ،‬هێندە خەمی‬ ‫خەڵكی كوردســتان‌و گەالنی عێراقی بو‪،‬‬ ‫هێنــدە خەمــی ئێمەی نەبو‪ ،‬ئەمەشــی‬ ‫مایەی شــانازییە بۆ ئێمــە‪ ،‬بۆیە لێرەوە‬ ‫داواتان لێدەكەم‪ ،‬هەموتان دەســتبخەنە‬ ‫نێودەست‪ ،‬پەیامەكەی مام بگەیەنن‪ ،‬كە‬ ‫ئێمە هەمیشە یەك دەبین‌و ناهێڵین ئەو‬ ‫ناكۆكییانە ببنە درز لەنێوانماندا‪.‬‬

‫پارتی‪ :‬كەلێنی مام تەنیا بەئاشتەوایی‬ ‫پڕدەبێتەوە‬

‫ســكرتێری مەكتەبــی سیاســیی‬ ‫پارتــی دیموكراتی كوردســتان‪ ،‬لەكاتی‬ ‫بەشــداریكردنی لەپرســەی مــام جەالل‬ ‫لەشــاری هەولێر‪ ،‬بە كەناڵی (رووداو)ی‬ ‫راگەیاند‪ ،‬ئێمە لەدۆخێكداین پێویستمان‬ ‫بەیەكڕیزیی‌و ئاشــتەوایی سیاسی هەیە‪،‬‬ ‫پێویســتمان بەوەیــە پیشــانی خەڵكی‬ ‫بدەین‪ ،‬كە ئێمە خاوەنی ئەرزی خۆمانین‪،‬‬ ‫هەڵەیەكی وا گەورەمان نەكردوە‪ ،‬جیهان‬ ‫وا لێمــان زیز بێت‪ ،‬بەڵكو پڕۆســەیەكی‬ ‫دیموكراتیمــان ئەنجامــداوە‪ ،‬مافــی‬

‫میللەتانیش دەستێنرێت‪ ،‬كەس ماف بە‬ ‫كەس نادات‪.‬‬ ‫فــازڵ میرانــی‪ ،‬وتیشــی «ئــەو‬ ‫كەلێنــە بەهــۆی ژیانئاوایی مــام جەالل‬ ‫دروستبوە‪ ،‬تەنیا بە ئاشتەوایی سیاسی‬ ‫پڕدەبێتــەوە‪ ،‬لەپێــش هەمو شــتێكیش‬ ‫یەكێتــی لەنێوخۆیدا ببێتــە یەك‌و ببێتە‬ ‫هاوپەیمانی پارتی‌و هێزە سیاسییەكانی‬ ‫دیكە»‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە رێككەوتننامــەی‬ ‫ســتراتیژیی نێــوان پارتــی‌و یەكێتــی‪،‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬ئاشكرایدەكات‪ ،‬لەكۆبونەوەیەكی‬ ‫پێشتر باسی ئەوەمان كردوە‪ ،‬كە ئێمەو‬ ‫یەكێتی بەنیازی رێككەوتنێكی تازەین‪.‬‬

‫رێبازەكەی مام‬

‫وتەبێژی ئەنجومەنی ناوەندیی یەكێتی‪،‬‬ ‫بە(چاودێــر)ی راگەیاند‪ ،‬ئەگەر تا ژیان‬ ‫ئاوایــی ســەرۆك مام جەاللیــش بەهەر‬ ‫هۆكارێــك بێــت‪ ،‬گرنگــی بەرێبازەكەی‬ ‫نەدرابێت‪ ،‬بەاڵم ئەم پرسە گەورەیە‪ ،‬كە‬ ‫بۆ سەرۆكێكی گەورە بوە‪ ،‬ئەو وەفاداریە‬ ‫گەورەیەی جەماوەری كوردستان لەهەر‬ ‫چــوار پارچەی كوردســتان‌و ناوچەكانی‬ ‫دەرەوەش نواندیان بــۆ رێبازەكەی مام‬

‫جــەالل‪ ،‬بەرۆشــنی ئــەوە دەخاتەڕو بۆ‬ ‫هەمو الیەنەكان بەگشــتی‌و بەتایبەتیش‬ ‫هەڤــااڵن‌و ســەركردایەتی‌و جەمــاوەری‬ ‫یەكێتی‪ ،‬كە پێویســتە درێژە بەو رێبازە‬ ‫بدەن‪ ،‬ئــەوەی لــە پرســەكە بینیمان‪،‬‬ ‫وەفــاداری گەلی كورد بــو‪ ،‬بۆ خەباتی‬ ‫زیاتر لەنیو سەدەی تاڵەبانی‪.‬‬ ‫لەتیف نێروەیی‪ ،‬وتیشــی «بێگومان‬ ‫رێبازێكی پتەوی بۆ ئێمە داڕشــتوە‌و وا‬ ‫دەخوازێت ئێمە لەسەر ئەو رێبازەی وەك‬ ‫خــۆی بڕۆین‌و لێی النەدەین‪ ،‬ئەوەشــی‬ ‫پەیوەســتە بەشــێوازی چارەسەركردنی‬ ‫كێشــەكانی مــام جــەالل‪ ،‬هەمیشــە‬ ‫بــڕوای بــەوە هەبو بەدیلی دانوســتان‪،‬‬ ‫هــەر دانوســتانە واتــە بەگفتوگــۆ‪،‬‬ ‫بتوانین كێشــەكان چارەســەر بكەین بۆ‬ ‫ئەمەش پێویســتمان بەپشویەكی درێژو‬ ‫لێبوردەیــی‌و گیانی یەكتــڕ قبوڵكردنی‬ ‫هەڤااڵنــەو لێكتێگەیشــتن‌و یەكڕیزیــی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆ ئــەوەی بتوانین بڕیار بدەین‌و‬ ‫بگەینە رێككەوتنێك‪ ،‬بۆیە بۆ بوارەكانی‬ ‫دیكــەش هیــچ بوارێــك نییــە رێبازەكە‬ ‫مام جەالل رۆشــنی نەكردبێتەوە‪ ،‬وەك‬ ‫بوارەكانــی (سیاســی‪ ،‬رێكخــراوەی‌و‬ ‫دیبلۆماسی)»‪.‬‬

‫نێروەیــی‪ ،‬ئامــاژەی بەوەشــكرد‪،‬‬ ‫بێگومــان لــەدوای مــاڵ ئاوایــی مــام‬ ‫جەالل‪ ،‬ســەركردایەتی یەكێتی روبەڕوی‬ ‫بەرپرســیاریەتییەكی گــەورەو مێژویــی‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬هەر بەمەش ســەركردایەتیی‬ ‫یەكێتــی دەتوانێــت قەیرانــە قوڵەكانی‬ ‫ناوخۆیی تێبپەڕێنێت‪.‬‬

‫بەشداری ملیۆنەهای خەڵك لەمەراسیمی‬ ‫پێشــوازیكردن لەگەڕانــەوەی تەرمــی‬ ‫مــام‌و دواتــر بەخاكســپاردنی چیــە؟‪،‬‬ ‫هەڵــو پێنجوێنــی‪ ،‬وتی «ئــەوە وەفای‬ ‫كۆمەاڵنی خەڵكی كوردستانە‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫بــە خەبــات‌و تێكۆشــان‌و گەورەیی مام‬ ‫جەالل»‪.‬‬

‫«خەڵكی وەفاداریی خۆیان بۆ مام‬ ‫پیشاندا»‬

‫كەلێنی مام پڕناكرێتەوە‬

‫الیخۆشــیەوە‪ ،‬ئەندامێكی ئەنجومەنی‬ ‫ســەركردایەتی یەكێتی‪ ،‬بــۆ (چاودێر)‬ ‫رونیكــردەوە‪ ،‬بێگومــان جەنابــی مــام‬ ‫جــەالل‪ ،‬رێبازێكــی دەوڵەمەندیــی‬ ‫بــۆ بەجێهێشــتوین‪ ،‬كــە بتوانیــن بــۆ‬ ‫داهاتــو ســودی زۆری لێوەربگریــن‌و بۆ‬ ‫بەردەوامبونیــش لەســەر ئــەم رێبــازە‬ ‫پێویســتمان بــەوە هەیــە‪ ،‬یەكێتی ناو‬ ‫ریزەكانــی یەكێتی بپارێزیــن‪ ،‬ئەو درزو‬ ‫كەلێنــەی كــە تێیدایەتــی نەیهێڵیــن‌و‬ ‫بەهێزی بكەین‪ ،‬بە شــێوازێكی مۆدێرن‬ ‫بەرەو نوێكردنــەوەی بەرین‪ ،‬كە لەگەڵ‬ ‫ویســت‌و ئــارەزوی كۆمەاڵنــی خەڵــك‬ ‫گونجاو بێت‪.‬‬ ‫لەبــارەی ئــەوەی خوێندنەوەتــان بۆ‬

‫هــاوكات فەرەیــدون عەبدولقــادر‪،‬‬ ‫ئەندامــی پێشــوی مەكتەبی سیاســیی‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬لەمیانــەی بەشــداریكردنی‬ ‫لەیەكەمیــن رۆژی پرســەی مــام جەالل‬ ‫لەلێدوانێكــی رۆژنامەوانیــدا‪ ،‬وتــی‬ ‫«كۆچــی دوایــی مام جــەالل كەلێنێكە‬ ‫بەهیــچ شــتێك پڕنابێتــەوە‪ ،‬هەمومان‬ ‫بینیمــان بەهــۆی نەخۆشــییەكەیەوە‪،‬‬ ‫دۆخی ناوخۆی یەكێتی چی بەسەرهات‪،‬‬ ‫عێراق روبەڕوی چەند گرفتێكی سیاسی‌و‬ ‫نەتەوەیــی بۆوە‪ ،‬بۆیە ئەو كەلێنەی مام‬ ‫جــەالل دروســتیكردوە‪ ،‬بەهیچ شــتێك‬ ‫پڕنابێتەوە»‪.‬‬

‫مام‬ ‫ماڵئاوا‬ ‫ماڵئاوا مام‬ ‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ذمارة (‪ )628‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫‪4‬‬

‫کورتەیەک لە ژیاننامەی‬

‫مام جەالل‬

‫جــەالل تاڵەبانــی؛ دامەزرێنــەرو ســكرتێری‬ ‫گشــتیی یەكێتیــی نیشــتمانیی كوردســتان و‬ ‫ســەرۆك كۆمــاری عیــراق لە مــاوەی ‪– 2005‬‬ ‫‪ .2014‬نــاوی تــەواوی جــەالل حوســامەددین‬ ‫نوروڵــا‪ .‬لەدایكبــووی ســاڵی ‪1933‬ی گوندی‬ ‫كەڵكان لەبناری چیای كۆســرەت‪ .‬بەڕەچەڵەك‬ ‫دەچێتــەوە ســەر بنەماڵەی شــێخانی تاڵەبانی‬ ‫كــە بەرەبابێكــی هــۆزی گــەورەی زەنگنەیــە‪.‬‬ ‫پاش هەڵبژاردنی‌ باوكی بە مورشــیدی تەكیەی‬ ‫تاڵەبانیی كۆیە‪ ،‬خێزانەكەی لەكۆیە نیشــتەجێ‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1946‬لەتەمەنی ‪ 13‬ساڵیدا پەیوەندیی‬ ‫بەئەڵقەیەكی رۆشــنبیریی پارتی كۆمۆنیســتی‬ ‫عیراقەوە كرد كە فاتیح رەســوڵ سەرپەرشــتی‌‬ ‫دەكــرد‪ ،‬بــەاڵم هەمووی چەنــد مانگێكی نەبرد‬ ‫وازی لەئەڵقەكــە هێنــا‪ ،‬چونكــە رێكخەرەكانی‬ ‫دژی بیروبــاوەڕی كوردایەتــی بوون و باوەڕیان‬ ‫بــەوە نەبــوو كە كــورد نەتــەوە پێكدێنێ‪ .‬دوا‬ ‫بــەدوای ئەمــە‪ ،‬رووی لەپارتــی دیموكراتــی‬ ‫كوردســتان كــردو لەڕێــی عومــەر مســتەفاوە‬ ‫پەیوەندیی بەئەڵقەیەكی رۆشنبیریی پارتییەوە‬ ‫كرد‪ .‬پەیوەندیی رێكخراوەیی و سیاسیی لەگەڵ‬ ‫پارتیــدا‪ ،‬بۆ ســاڵی ‪ 1947‬دەگەڕێتەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫یەكێ لەمامۆستاكانی كە تاهیر سەعیدە‪ ،‬پلەی‬ ‫‌ئەندامەتیــی تــەواوی پێ بەخشــی‪ .‬بۆ ســاڵی‬ ‫دواتــر‪ ،‬دەســتی بەخوێندنــی ناوەنــدی كــردو‬ ‫لەناوەندیــی كۆیــە لێپرســراوەتیی خوێندكارە‬ ‫پارتییەكانــی كۆیەی گرتە ئەســتۆ‪ .‬لەتەمەنی‬ ‫‪ 15‬ســاڵیدا سەرپەرشــتیی‌ خۆپیشــاندانێكی‬ ‫جەماوەریی لەكۆیــە لەدژی واژۆكردنی پەیمانی‬ ‫ساڵی‌ ‪1948‬ی‌ پۆرتسمۆس كرد‪ .‬هەر لەو ساڵەدا‬ ‫وەك نوێنەری خوێندكارانی كۆیە بۆ بەشــداری‬ ‫كردن لەكۆنگرەی دامەزراندنی یەكێتیی گشتیی‬ ‫خوێندكارانــی عیراق هەڵبژێردراو لەو كۆنگرەیە‬ ‫بەئەندامی یەدەك هەڵبژێردرا‪ .‬بۆ ســاڵی دواتر‬ ‫كرا بەئەندامی ناوچەی كۆیە‪.‬‬ ‫خوێندنــی ئامادەیی لەكەركــوك تەواو كردو‬ ‫ویســتی لەكۆلێجــی پزیشــكیی زانكــۆی بەغدا‬ ‫بخوێنێ‪ ،‬بەاڵم داواكــەی رەت كرایەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫دەزگا ئەمنییــەكان بەڵگــەی پشــتگیرییان پێ‬ ‫نەدا‪ .‬بۆیە رووی كردە كۆلێجی یاســاو لەساڵی‬ ‫خوێندنی ‪ 1953 -1952‬وەرگیرا‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1953‬لەكۆنگــرەی ســێیەمی پارتی‬ ‫بەئەندامــی كۆمیتــەی ناوەنــدی هەڵبژێــردرا‪.‬‬ ‫دوای ئــەوەی كــە داوای لــێ كــرا بكەوێتــە‬ ‫گــەڕ بــۆ دامەزراندنــی یەكێتیــی قوتابیانــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬لەمانگی شــوباتدا ئەو یەكێتییەی‬ ‫دامەزراندو خۆیشی بوو بەسكرتێرەكەی‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1955‬لەچوارچێــوەی شــاندی خوێنــدكاران و‬ ‫الوانــی عیراق‪ ،‬بەشــداریی لەكۆنگــرەی الوانی‬ ‫جیهــان لەوارشــۆی پایتەختــی پۆلۆنیــا كردو‬ ‫لــەوێ هەڵمەتێكــی بــۆ ناســاندنی مەســەلەی‬ ‫كــورد دەســت پێكــرد‪ .‬هەڵســوڕانی لەپۆلۆنیا‬ ‫ســەرنجی چینییەكانی راكێشا‪ ،‬بۆیە هەر لەوێ‬ ‫بانگهێشــتنامەیەكی فەرمییــان پێشــكەش بەم‬ ‫و ئەندامێكــی عەرەبی شــاندەكەی عیراق كرد‪.‬‬ ‫هــەردوو بانگهێشــتكراوەكە لەگــەڵ ژمارەیەكی‬ ‫زۆری الوانــی بانگهێشــتكراوی واڵتانــی جیهان‬ ‫بەشــەمەندەفەر بەناو خاكی یەكێتیی سۆڤێتدا‬ ‫بەرەو چین بەڕێ كەوتن‪.‬‬ ‫لەڕێــگا بیری لەوە كردەوە كە رێوشــوێنێك‬ ‫بدۆزێتــەوە بــۆ بینینــی ســەرۆكی پارتی مەال‬ ‫مســتەفا بارزانی كە ئەوسا لە روسیا پەنابەری‬ ‫سیاســی بوو‪ .‬لەپەكین نامەیەكی دوورو درێژی‬

‫بۆ نوســی و لەگەڕانەوەدا بۆ مۆسكۆ‪ ،‬نامەكەی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا بردو لەوێ تەواوی كرد‪ .‬لەمۆسكۆ‬ ‫هەوڵەكانی بۆ دۆزینــەوەی بارزانی هیچیان لێ‬ ‫هەڵنــەوەری‪ ،‬بــەاڵم توانــی نامەكە رادەســتی‬ ‫بێژەرێكــی عەرەبــی عیــراق بكا كــە لەرادیۆی‬ ‫عەرەبیی مۆسكۆ كاری دەكرد تاكو بیگەیەنێتە‬ ‫دەستی بارزانی‪ .‬پاش گەیشتنی نامەكە‪ ،‬هەندێ‬ ‫رێنمایــی بارزانیی لەڕێگــەی هەڵگری نامەكەوە‬ ‫پــێ گەیــی و هەروەهــا ئەدرێســی كەســێكی‬ ‫ئێرانیی نیشتەجێی ئەڵمانیای رۆژئاوای پێ درا‬ ‫تاكو نامەی بۆ بنوسێ و ببێ بەپردێك لەنێوان‬ ‫بارزانــی و ســەركردایەتیی پارتــی لەناوخــۆی‬ ‫واڵت‪.‬‬ ‫پــاش گەڕانەوەی‪ ،‬دەزگا ئەمنییەكان هەندێ‬ ‫كێشــەیان بۆ دروســت كرد‪ ،‬بــەاڵم نەیانتوانی‬ ‫هیچی لەسەر ساغ بكەنەوە‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1956‬پــاش بەشــداری كردنــی‬ ‫لەخۆپیشــاندانەكانی دژ بەهێرشــی ئیســرائیل‬ ‫و بریتانیاو فەرەنســا بۆ ســەر میسر‪ ،‬فەرمانی‬ ‫دەســتگیركردنی دەرچوو‪ .‬هاوكات‪ ،‬لەسۆنگەی‬ ‫زۆریــی رۆژانــی ئامــاده‌نەبوونــی لــە زانكۆ و‬ ‫بەگومانــی ئــەوەی كــە ئەندامــە لەڕێكخــراوی‬ ‫الیەنگرانی ئاشــتیی سەر بەپارتی كۆمۆنیسیتی‬ ‫عیراق‪ ،‬خوێندنی لــە كۆلێجی‌ ماف لێ‌ قەدەغە‬ ‫كرا‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1957‬وەك ســكرتێری یەكێتیــی‬ ‫قوتابیانی كوردســتان‪ ،‬لەچوارچێوەی شــاندی‬ ‫عیــراق‪ ،‬بانگهێشــت كــرا بــۆ بەشــداری كردن‬ ‫لــە فیســتیڤاڵی الوان و خوێندكارانــی جیهــان‬ ‫لەمۆســكۆ‪ .‬لەوێ بۆ یەكەم جار چاوی بە مەال‬ ‫مســتەفا بارزانی كەوت و چەند كۆبوونەوەیەكی‬ ‫لەگەڵــدا ســازكرد‪ .‬ئــەو كۆبوونەوانــە یەكــەم‬ ‫كۆبوونــەوەی بارزانــی بــوون وەك ســەرۆكی‬ ‫پارتی‪ ،‬لەگەڵ سەركردایەتیی ناوخۆدا‪.‬‬ ‫پاش روخانی رژێمی پاشایەتی و راگەیاندنی‬ ‫كۆمــار لەعیــراق لــە ‪14‬ی تەمــوزی ‪،1958‬‬ ‫گەڕایــەوە بــۆ خوێنــدن لەكۆلێجی مــاف و بۆ‬ ‫ساڵی دواتر خوێندنی تەواو كردو وەك پارێزەر‬ ‫ژیانی پیشەیی خۆی دەست پێكرد‪ .‬بەاڵم ژیانی‬ ‫پیشــەیی وەك پارێزەر زۆر كورت بوو‪ ،‬چونكە‬ ‫تەنهــا دوو جــار لەژیانیــدا پارێزەریــی كردوە‪:‬‬ ‫یەكێكیان لەســاڵی ‪1960‬دا كاتێك ســكرتێری‬ ‫پارتــی برایــم ئەحمــەد وەك سەرنوســەری‬ ‫رۆژنامەی «خەبات» دەســتگیر كراو تاڵەبانی‬ ‫و چەنــد پارێزەرێكی تــر كەوتنە بەرگری كردن‬ ‫لێی و ئەوی تر كاتێك لەدادگا كێشەی ملمالنێی‬ ‫نێوان كرێكاران و كۆمپانیایەكی گرتە ئەســتۆو‬ ‫تێیدا پشتگیریی لەكرێكارەكان كرد‪.‬‬ ‫پاش گرژبوونی پەیوەندیی نێوان عەبدولكەریم‬ ‫قاسم و پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬دەركەوت‬ ‫كە بەغدا هیچ بەرنامەیەكی بۆ چارەســەركردنی‬ ‫مەســەلەی كورد نییە‪ .‬ســاڵی ‪ 1961‬خێڵەكان‬ ‫یاخیبوونــی گەورەیان لەدژی قاســم بۆ رێگرتن‬ ‫لەجێبەجێ كردنی یاسای چاكسازیی كشتوكاڵ‬ ‫ساز كردو قاسم فڕۆكەی جەنگیی ناردە سەریان‬ ‫و دەربەندیخــان و دەربەندی بازیانی بۆردومان‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫لەكۆتایی ‪ 1961‬پارتی هەڵوێستی خۆی لەم‬ ‫بارەیــەوە یەكال كــردەوەو بڕیاریــدا یاخیبوونە‬ ‫خێڵەكییەكــە بكاتــە شۆڕشــێكی نەتەوەیــی‪.‬‬ ‫بەكــردەوە‪ ،‬پارتــی لەســاڵی دواتــردا خەباتی‬ ‫چەكــداری لــەدژی حكومەتــی قاســم دەســت‬ ‫پێكــرد‪ .‬لەو ماوەیــەدا تاڵەبانی لەچەمی رێزان‬ ‫چاالكییەكانــی خەباتی چەكداری هەڵســوڕاند‪،‬‬ ‫سەركردایەتیی هێزی رزگاریی كردو رابەرایەتیی‬

‫شــەڕەكانی شارباژێڕو پێنجوێن و چەمی رێزانی‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫پاش روخانی حكومەتی قاســم و هاتنە سەر‬ ‫كاری بەعســییەكان لەشــوباتی ‪1963‬دا‪ ،‬خۆی‬ ‫و ســاڵح یوسفی وەك نوێنەری پارتی‪ ،‬لەبەغدا‬ ‫كەوتنــە وتووێژ لەگەڵ ســەركردە تــازەكان بۆ‬ ‫گەیشــتن بەڕێككەوتنێــك بۆ چارەســەركردنی‬ ‫مەســەلەی كــورد‪ .‬هەر ئــەو مانگە ســەردانی‬ ‫میســری كرد بۆ بەشداری كردن لەئاهەنگەكانی‬ ‫یەكگرتنــی میســرو ســوریاو لــەوێ چــاوی‬ ‫بەســەرۆكی میســر جەمال عەبدولناســر كەوت‬ ‫و مەســەلەی‌ داواكردنــی ئۆتۆنۆمیــی بۆ روون‬ ‫كردەوە‪ .‬لەمیســرەوە چوو بــۆ جەزائیرو لەوێ‬ ‫لەگەڵ شاندی عیراق چاوی بە سەرۆك بن بیلال‬ ‫كەوت و دواتر گەڕایەوە بۆ میسرو دیسان چاوی‬ ‫بەسەرۆك عەبدولناسر كەوت‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی بەغدا لەسەلماندنی ئۆتۆنۆمی بۆ‬ ‫كوردستان پەشــیمان بۆوەو لەبری ئۆتۆنۆمی‪،‬‬ ‫پــرۆژەی فراوانكردنی دەســەاڵتی پارێزگاكانی‬ ‫پێشــنیار كرد‪ ،‬ئەندازەی گرژیــی نێوان كوردو‬ ‫بەغــدا زیــادی كــرد‪ .‬لەكاتێكــدا كــە تاڵەبانی‬ ‫لەلوبنــان بوو‪ .‬بەغدا هەموو ئەندامانی شــاندی‬ ‫كــوردی گرت و لە ‪10‬ی حوزەیراندا هێرشــێكی‬ ‫بەرباڵوی كردە سەر كوردستان‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1964‬پاش ئاگربڕی نێوان شۆڕش و‬ ‫حكومەتی عەبدولســەالم عارف كــە توانیبووی‬ ‫كودەتــا بــكاو بەعســییەكان لەســەر كار الدا‪.‬‬ ‫قەیرانی ناوخۆی پارتی دیموكراتی كوردســتان‬ ‫لەنێــوان باڵــی مەال مســتەفا بارزانــی و باڵی‬ ‫مەكتەبــی سیاســی بەســەركردایەتیی برایــم‬ ‫ئەحمەد دەســتی پێكرد‪ .‬تاڵەبانی پشــتگیریی‬ ‫لەباڵی‌مەكتەبی سیاسیی كرد‪ .‬پاش ئەوەی كە‬ ‫هێزەكانی بارزانی پەالماری هێزەكانی مەكتەبی‬ ‫سیاســییان دا لەمــاوەت‪ ،‬هێزەكانــی مەكتەبی‬ ‫سیاســی كشــانەوە بۆ ناو ئێــران و لەهەمەدان‬ ‫گیرســانەوە‪ .‬پــاش ماوەیــەك باڵــی مەكتەبی‬ ‫سیاســی گەیشــت بەڕێككەوتنێــك لەگــەڵ‬ ‫مــەال مســتەفاداو ئەندامەكانی‌ دەســتبەرداری‬ ‫هەمــوو لێپرســراوەتییەكانیان بــوون و وازیان‬ ‫لەهەڵســوڕانی سیاســییان هێنــا‪ .‬بــەاڵم پاش‬ ‫زیادبوونــی گوشــار لەســەر باڵــی مەكتەبــی‬ ‫سیاســی و پەرەســەندنی مەترسیی لەناوبردنی‬ ‫ئەندامەكانی‪ ،‬باڵی مەكتەبی سیاســی‌ لەســاڵی‬ ‫‪1966‬دا گەیشــت بەڕێككەوتنێــك لەگــەڵ‬ ‫حكومەتــی عیراقــدا كــە بەهۆیــەوە حكومەت‬ ‫ئازادیــی هەڵســوڕانی سیاســیی ئاشــكرای‬ ‫لەشارەكاندا بەباڵی مەكتەبی سیاسی داو مافی‬ ‫پێكهێنانی هێزی چەكداریشی بۆ سەلماند‪.‬‬ ‫پــاش راگەیاندنــی بەیاننامــەی ‪11‬ی ئازاری‬ ‫‪ 1970‬لەالیەن سەرۆكی عیراق ئەحمەد حەسەن‬ ‫بەكرەوە‪ ،‬لەگــەڵ چەند كادیرێكی دێرینی باڵی‬ ‫مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫رێكخراوێكــی چەپی نهێنیی بەنــاوی كۆمەڵەی‬ ‫ماركســی – لینینیی كوردســتانەوە دامەزراند‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1971‬پاش یەكگرتنەوەی هەردوو باڵە‬ ‫ركابەرەكــەی پارتی‪ ،‬بەپێی ئــەو رێككەوتنەی‬ ‫لەگەڵ بارزانی كرابوو‪ ،‬خۆی و چەند ئەندامێكی‬ ‫ســەركردایەتی هیــچ لێپرســراویەتییەكیان‬ ‫وەرنەگرت‪ .‬ساڵی ‪ 1972‬كوردستانی بەجێهێشت‬ ‫و لــە لوبنــان گیرســایەوە‪ .‬لــەو ماوەیــەدا‬ ‫پەیوەندییەكانی لەگەڵ فەلەستینییەكاندا پەرە‬ ‫پێــدا‪ ،‬بەتایبەتی لەگەڵ بــەرەی رزگاریی گەلی‬ ‫فەلەستینی بەسەركردایەتیی جۆرج حەبەش‪.‬‬ ‫كاتێك شــۆڕش لەساڵی ‪1975‬دا دوا بەدوای‬ ‫رێككەوتننامــەی جەزایری نێوان عیراق و ئێران‬

‫هەرەسی هێنا‪ ،‬تاڵەبانی وەك ئەندامی مەكتەبی‬ ‫پەیوەندییــە عەرەبییەكانی پارتــی دیموكراتی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬لەقاهیــرە دەژیــا‪ .‬ئەوەندەش كە‬ ‫لەتوانایــدا بوو‪ ،‬هەوڵیدا ســەركردایەتیی پارتی‬ ‫بباتە ســەر ئەو باوەڕەی كە هێشتا دەرفەت بۆ‬ ‫بەرگــری و خۆڕاگرتــن هەیەو ئەوەشــی كرد بە‬ ‫بەڵگە كە نوێنەرێكی یەكێتیی سۆڤێت ئامادەیی‬ ‫دەربڕیوە بۆ پشــتگیری كردنی مەسەلەی كورد‬ ‫بەو مەرجەی كە درێژە بەشۆڕش بدرێ‪.‬‬ ‫ســێ مانــگ پاش هــەرەس هێنانی شــۆڕش‬ ‫لەكوردســتان‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانی‬ ‫لەســوریا دامەزرانــد‪ .‬لــەم ســەروبەندەدا‬ ‫لەســاڵی ‪1975‬دا توانــی دوو هەنــگاوی گرنگ‬ ‫بــۆ ســەقامگیركردنی پێگــەی یەكێتــی بنــێ‪.‬‬ ‫یەكێكیــان‪ ،‬هێنانــی كۆمەڵــەی رەنجدەرانــی‬ ‫كوردســتان و بزووتنــەوەی سۆشیالیســتی‬ ‫كوردســتانە بــۆ ناو یەكێتی و ئــەوی تر بردنی‬ ‫یەكێتییــە بــۆ ناو كۆڕی نیشــتمانیی عیراق كە‬ ‫هاوپەیمانییەكــی سیاســیی‌ دژ بەڕژێمی بەعس‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫پــاش ســازكردنی پێداویســتییەكانی‬ ‫دەستپێكردنەوەی خەباتی چەكدار لەكوردستان‪،‬‬ ‫لەئابی ‪1977‬دا گەڕایەوە بۆ كوردستان‪ ،‬ئەركی‬ ‫رابەرایەتی كردنی شۆڕشی گرتە ئەستۆ‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1980‬كاتێك عیراق هێرشــی كردە سەر ئێران‪،‬‬ ‫دژی ئــەم سیاســەتە شــەڕخوازییەی عیــراق‬ ‫وەســتاو هەمان ســاڵ بەشــداری‌ لەپێكهێنانی‬ ‫بــەرەی نیشــتمانیی نەتەوایەتیــی دیموكراتــی‬ ‫عیــراق كــرد كــە لــە ‪ 8‬گــروپ پێكهاتبــوو و‬ ‫ئامانجەكەی روخاندنی رژێمی بەعس بوو‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1984‬پرۆسەی وتووێژی لەگەڵ رژێمی‬ ‫بەعس دەســت پێكــرد‪ ،‬بەاڵم پــاش بێ ئومێد‬ ‫بــوون لەگەیشــتن بەڕێككەوتنێكــی گونجاو بۆ‬ ‫چارەســەركردنی مەسەلەی كورد‪ ،‬لەناوەڕاستی‬ ‫كانونــی دووەمــی ‪1985‬دا هەڵوەشــانەوەی‬ ‫وتووێــژی راگەیانــد‪ .‬هــەر ئــەو ســاڵە‪ ،‬دوای‬ ‫ئــەوەی كــە ئێرانییــەكان ئامادەیــی ئەوەیــان‬ ‫دەربــڕی كە هەڵوێســتیان بەرامبــەر بەیەكێتی‬ ‫راســت دەكەنــەوەو خوازیــاری ئاشــتبوونەوەو‬ ‫هاریكاریــن‪ ،‬بەپیریانــەوە چــوو و پشــتیوانیی‬ ‫لەچاككردنــی پەیوەندیی نێوان یەكێتی و ئێران‬ ‫كرد‪ .‬لەساڵی ‪1986‬دا پەیوەندییەكان پەرەیان‬ ‫ســەندو گەیشــتنە ئاســتی هاوپەیمانی لەدژی‬ ‫رژێمــی بەعــس‪ .‬لێرە بــەدواوە كەوتە كاركردن‬ ‫بۆ یەكخســتنەوەی نــاو ماڵی كــوردو پرۆژەی‬ ‫ئاشــتبوونەوەی گشــتیی پێشــنیار كــردو بەم‬ ‫پێیە هەوەڵ جار ئاشــتبوونەوەی لەگەڵ حزبی‬ ‫سۆسیالیســتی كوردســتاندا بە ئەنجام گەیاند‪،‬‬ ‫پاشــان لەگەڵ پاســۆك و دواتــر لەگەڵ حزبی‬ ‫كۆمۆنیســتی عیراقــدا‪ ،‬لەكۆتاییشــدا لەگــەڵ‬ ‫پارتــی دیموكراتی كوردســتاندا لەتــاران‪ .‬ئەم‬ ‫ئاشــتبوونەوە گشتییە بووە هەوێنی پێكهێنانی‬ ‫بەرەی كوردســتانی كە ســاڵی ‪ 1988‬لەنێوان‬ ‫الیەنە كوردستانییەكان هاتە كایەوە‪.‬‬ ‫پاش راپەڕینی ‪ ،1991‬سەرۆكایەتیی شاندی‬ ‫بەرەی كوردســتانیی كــرد لەوتووێــژدا لەگەڵ‬ ‫رژێمــی بەعــس بــۆ دۆزینەوەی چارەســەرێكی‬ ‫دیموكراتییانــەو دادپەروەرانــە بــۆ مەســەلەی‬ ‫كــورد‪ ،‬بەاڵم پاش ئــەوەی كە بــێ ئومێد بوو‬ ‫لەتوانــای رژێمی بەعــس بۆ ســەلماندنی مافە‬ ‫نەتەوەییەكانی كورد‪ ،‬دژی ئەوە وەستایەوە كە‬ ‫رێككەوتنێكی كرچ و كاڵ و نامســۆگەر لەنێوان‬ ‫كوردو رژێمی بەعسدا واژۆ بكرێ‪ .‬بەهۆی بوونی‬ ‫دوو بۆچوونــی جیــاواز ســەبارەت بەشــێوەی‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ بەغــدادا‪ ،‬بڕیار درا هانا بۆ‬

‫هەڵبژاردنی پەرلەمان ببرێ‪.‬‬ ‫لەهەڵبژاردنــی ســاڵی ‪1992‬دا یەكێتیــی‬ ‫نیشــتمانی و پارتــی دیموكــرات زۆرینــەی‬ ‫دەنگەكانیــان بەدەســت هێنــاو دواتــر پێكەوە‬ ‫یەكەم كابینەی‌ حكومەتی هەرێمی كوردستانیان‬ ‫پێكهێنا‪ .‬لەكۆنگرەی الیەنەكانی ئۆپۆزیســیۆن‬ ‫لەســەاڵحەددین‪ ،‬تاڵەبانی رۆڵێكی ســەرەكیی‬ ‫لەبەڕێوەچوونــی ئەجێنــدای كۆنگرەكەدا گێڕاو‬ ‫بەشــدار بوو لەهاندانی كۆنگرە بۆ پەسندكردنی‬ ‫فیدرالیزم وەك شــێوازێكی حوكمڕانی لەعیراقی‬ ‫ئاینــدەدا‪ .‬بەپشــت بەســتن بــەم بڕیــارەی‬ ‫كۆنگرەكــە‪ ،‬پەرلەمانی كوردســتان فیدرالیزمی‬ ‫وەك رێوشــوێنێك بــۆ رێكخســتنی پەیوەندیی‬ ‫نێوان ناوەندو هەرێم پەسەند كرد‪.‬‬ ‫دوا بــەدوای هەڵگیرســانی شــەڕی ناوخــۆ‬ ‫لەكوردســتاندا‪ ،‬هەموو هەوڵی خۆی خستە گەڕ‬ ‫بۆ گێڕانەوەی ئاشتی بۆ كوردستان و پشتیوانیی‬ ‫لەهەوڵەكانی ئەمریكاو بریتانیاو فەرەنساو ئێران‬ ‫و توركیــا كرد بۆ كۆتایی هێنان بەكێشــەكانی‬ ‫نێــوان یەكێتــی و پارتــی‪ .‬ســاڵی ‪ 1998‬بــە‬ ‫سەرپەرشــتیی ئەمریــكا‪ ،‬رێككەوتننامــەی‬ ‫واشــنتۆنی لەگەڵ مەســعود بارزانیی سەرۆكی‬ ‫پارتــی دیموكراتــی كوردســتاندا ئیمــزا كــرد‪.‬‬ ‫دوا بــەدوای ئەمــە هەوڵەكانــی چڕكــردەوە بۆ‬ ‫یەكخستنەوەی ئیدارە لەكوردستاندا‪.‬‬ ‫پاش روخانی رژێمی بەعس لەســاڵی ‪،2003‬‬ ‫بەئەندامــی ئەنجومەنــی حوكــم هەڵبژێــردراو‬ ‫لەســاڵی ‪2003‬دا ســەرۆكایەتیی ئەنجومەنــی‬ ‫حوكمڕانــی‌ كــرد‪ .‬لەنیســانی ‪2004‬دا لەالیــەن‬ ‫كۆمەڵەی نیشــتمانیی عیراقەوە وەك سەرۆكی‬ ‫كۆمــاری عیراق لەقۆناغــی راگوزەردا بۆ ماوەی‬ ‫یــەك ســاڵ هەڵبژێــردرا‪ .‬لــە ‪22‬ی نیســانی‬ ‫‪2006‬دا لەالیــەن ئەنجومەنــی نوێنەرانــی‬ ‫عیراقــەوە بەســەرۆكی كۆمار بۆ مــاوەی چوار‬ ‫ســاڵ هەڵبژێــردراو بــووە یەكەمین ســەرۆكی‬ ‫هەڵبژێردراو لەمێژووی عیراقدا‪.‬‬ ‫ســاڵی‌ ‪ 2007‬بــۆ رێكخســتنەوەی‌‬ ‫پەیوەندییەكانــی‌ نێوان یەكێتیی‌ نیشــتیمانیی‌‬ ‫كوردســتان و پارتــی‌ دیموكراتی‌ كوردســتان‪،‬‬ ‫رێككەوتننامــەی‌ ســتراتیجیی‌ لەگــەڵ پارتــی‌‬ ‫دیموكراتی‌ كوردستان واژۆ كرد‪.‬‬ ‫لەتەمــوزی ‪2008‬دا لەبیســت و ســێهەمین‬ ‫سۆسیالیســت‬ ‫رێكخــراوی‬ ‫كۆنگــرەی‬ ‫ئینتەرناســیۆنالدا بەجێگــری ســەرۆكی‬ ‫رێكخراوەكــە هەڵبژێــردراو لەســاڵی ‪2010‬دا بۆ‬ ‫دووەم جــار لەالیــەن ئەنجومەنــی نوێنەرانــی‬ ‫عیراقەوە بۆ پۆســتی ســەرۆكی كۆماری عیراق‬ ‫هەڵبژێردرایەوە‪.‬‬ ‫لــە ‪17‬ی كانونی یەكەمــی ‪2012‬دا لە بەغدا‬ ‫نەخۆشــی تینی بۆ هێنا و بەپەلــە گەیەندرایە‬ ‫نەخۆشــخانەی شــاریتە لە بەرلینــی پایتەختی‬ ‫ئەڵمانیــا‪ .‬لــە ‪19‬ی تەمــوزی ‪2014‬دا گەڕایەوە‬ ‫بۆ ســلێمانی و لە دەباشــان گیرســایەوە‪ .‬لەو‬ ‫ماوەیــەدا نەخۆشــی رێــی پێ نەدا بەشــداری‬ ‫لــە ژیانی سیاســیدا بــكات‪ .‬دواجار لــە رۆژی‬ ‫‪ 2017/10/3‬لە نەخۆشخانەی شاریتە لە شاری‬ ‫بەرلین ژیانئاوایی کرد‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ژیاننامــەی ســەرۆك مــام جــەالل لــە‬ ‫ئینسكلۆپیدیــــای یەكێتیــی نیشــتمانیی‬ ‫كوردستاندا‬

‫مام‬ ‫ماڵئاوا‬ ‫ماڵئاوا مام‬ ‫ذمارة (‪ )628‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫رۆژنامەنوسان و سیاسەتكارانی توركیا و باكوری كوردستان‬ ‫بۆ ژیانئاوایی مام جەالل هاوخەمی دەردەبڕن‬ ‫چاودێر‪-‬میدیاكان‬ ‫كۆچی دوایی مام جەالل‪ ،‬نیگەرانیی‬ ‫گەلــی كــورد بەگشــتی و زۆربــەی‬ ‫سیاســەتكاران و هاوڕێیانی لە چین‬ ‫و توێــژە جیاوازەكانــی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫بەشــێك لەوانــەش‪ ،‬بەتایبــەت‬ ‫الیەنــی توركیــا‪ ،‬چ رۆژنامەنــوس‬ ‫و سیاســەتكارەكانی ئــەو واڵتــە‬ ‫هاوخەمــی و پرســەنامەی خۆیــان‬ ‫بــۆ كۆچــی دوایــی مــام جــەالل‬ ‫راگەیاندووە‪.‬‬

‫چاندار‪ :‬مام جەالل‪ ،‬كوردێك جێگەی‬ ‫گەورەتر لە كوردستان‬

‫رۆڵی مام جەالل لە راگەیاندنی یەکەم ئاگربەستدا‬

‫جەنگیز چاندار‪ ،‬نوســەر و رۆژنامەنوسی‬ ‫ناوداری توركیا‪ ،‬هاوكات هاوڕێی ‪ 40‬ســاڵی‬ ‫مام جەالل‪ ،‬لە وتارێكیدا بەمانشــێتی «مام‬ ‫جــەالل‪ ،‬كوردێــك جێگــەی گەورەتــر لــە‬ ‫مام جەالل‪ ،‬ئەندازیاری دروستکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ تورکیا‬ ‫كوردستان» نوسیوە‪.‬‬ ‫چاندار لە درێژەی وتارەكەیدا سەبارەت بە‬ ‫كۆچی دوایی مام جەالل دەنوســێت‪ « :‬مام جوگرافیای رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ ،‬لە چەندین وەك سەرۆككۆمار‪.‬‬ ‫جەالل‪ ،‬كەســێك لە میهرەبانی‪ ،‬قسەخۆش‪ ،‬شــەڕ و هەوڵی تیرۆر كردن رزگاری بووە و‬ ‫هەروەهــا لەڕاگەیەندراوەكەی كەجەكەدا‪،‬‬ ‫بــە وەفا و مرۆڤێكی جــوان‪ .‬ئەوەی ئەو بۆ توانیوێتی لە ژیانــدا بمێنێتەوە‪ .‬هاوكاتیش ئــەوەش هاتــووە‪ :‬مــام جەالل لــە مێژووی‬ ‫گەلی كوردی كردووە‪ ،‬تائێستا هیچ كەسێك توانیوێتــی پێگــەی خۆی بباتە پێشــەوەو تێكۆشــانی رێــگای ئازادیــی لــە باشــوری‬ ‫نەیكردووە‪ .‬لێرەوە بەدواوە كەس بە ئاسانی ئەوەتا لەگەڵ ئێوەی سەرۆككۆماری توركیا كوردســتاندا رۆڵــی زۆر گرنگی هەبووە و لە‬ ‫ناتوان ‌ێ ئەو كارەی ئەو بكات‪ .‬لەبەرئەوەی ئەو دادەنیشێت و لە توركیا پێشوازی لێدەكرێت‪ .‬پێشخستنی تێكۆشانی ئازادیی لە پارچەكانی‬ ‫وەك كوردێك‪ ،‬كەسایەتییەك بوو لەسنوری ئەمە مانای ئەوەیە كەسایەتییەكی بەتوانا و دیكەشــدا كاری كردووە‪ .‬مــام جەالل پێش‬ ‫جوگرافیای كوردســتان زیاتر لەسەر ئاستی سیاســەتكارێكی لۆژیكە‪ .‬بۆیە پێشوازی لە ئەوەی وەك سكرتێر و دامەزرێنەری یەكێتی‬ ‫نێودەوڵەتی هاتە ناو شــانۆی سیاسەتەوە‪ .‬كەسێكی سیاسی و لۆژیكی نابێت نیگەرانی بناسرێت‪ ،‬پێویستە وەك چاالكوانێكی چەپ‬ ‫لەڕوویەكیترەوە كوردەكانی بەجیهان ناساند‪ .‬ســەرۆككۆماری توركیا لێبكەوێتەوە‪ .‬ئۆزاڵ و تێكۆشەرێك بۆ بەدیموكراتیكردنی كۆمەڵ‬ ‫لە وێستگە گرنگەكانی مێژوودا كاری گرنگی پێیوانەبــوو رۆژێك دێت و جــەالل تاڵەبانی لەبەرچــاو بگیرێــت‪ ،‬پاش ئــەوەی پەكەكە‬ ‫بــۆ گەلی كورد كــردووە‪ ،‬هەربۆیــە لەالیەن دەبێتــە ســەرۆككۆماری عیــراق و لەپــاش دامــەزرا‪ ،‬مام جــەالل لە گرنگیــی مێژوویی‬ ‫گەلەكەیەوە ناسناوی «مام»ی لێنرا‪ .‬دەبێت روخانی سەدام حوسەین وەك سەركردەیەكی دامەزرانــی پەكەكە بۆ تێكۆشــانی ئازادیی‬ ‫كــورد لەســەر كورســی ســەرۆككۆماری گەلی كورد تێگەیشت‪ ،‬هەربۆیە دۆستایەتی‬ ‫لەوە بەنرختر چی بێت؟»‪.‬‬ ‫چانــدار دەشــڵێت «ئەوەی مــام جەاللی دادەنیشــێت‪ .‬ئەمــەش لەئەنجامی ئەزمونی زۆر نزیكی لەگــەڵ ڕێبەر ئاپۆ و بزوتنەوەی‬ ‫دروست كرد‪ ،‬كەســێتیی سیاسی و لۆژیكی سیاسی سەركەوتوویی ئەو بوو»‪.‬‬ ‫ئازادیی كورد هەبوو‪ ،‬رێبەر ئاپۆ‪-‬ش هەمیشە‬ ‫مــام جەاللــی وەك دۆســت بینیــوە‪ ،‬رێبەر‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەڵكو ســەركردەیەك بــوو بۆ دۆزی‬ ‫ئاپــۆ و مام جەالل هەوڵیــان دا كە یەكێتی‬ ‫رەوای گەلەكــەی تێكۆشــانی دەكرد‪ .‬لەبەر كەجەكە‪ :‬مام جەالل بۆ چوار پارچەی‬ ‫نەتەوەیی لە هەموو پارچەكانی كوردســتان‬ ‫ئەو ســیفەتەی ئەوەی كەمێــك لە نزیكەوە‬ ‫كوردستان تێدەكۆشا‬ ‫پێكبێنن‪.‬‬ ‫مام جەاللی ناســیبێت خۆشیویستووە‪ .‬ئەو‬ ‫هاوسەرۆكایەتیی كۆنســەی كەجەكە‪ ،‬لە‬ ‫لــە بەردەوامیــدا ئامــاژە دراوە‪ :‬تاڵەبانی‬ ‫سیاســەتكارانەی كە مام جەالل پەیوەندیی‬ ‫كۆچی‬ ‫بەبۆنەی‬ ‫سەرەخۆشــییدا‬ ‫پەیامێكــی‬ ‫بــەو وتەیەی كــە «باكــووری كوردســتان‬ ‫هەبــووە لەگەڵیان‪ ،‬ســەرجەمیان ئەوپەڕی‬ ‫رێزیــان لــە مــام جــەالل دەگــرت‪ .‬ئــەو دوایی مام جەالل ئاماژە بە رۆڵی مام جەالل میســری گەلی كــوردە» جەختی دەكردەوە‬ ‫سیاسەتكارانەی مامەڵەیان لەگەڵ مام جەالل دەكات بــۆ پێكهێنانــی یەكێتــی نەتەوەیی ســەر گرنگیی تێكۆشــانی ئازادیــی لە هەر‬ ‫و تێكۆشــانی ئازادیی لە چــوار پارچەكانی چــوار پارچــە‪ ،‬لەالیەكــی دیكەشــەوە بــە‬ ‫كردبێت‪ ،‬ئەوا دواتر خۆشیان ویستووە»‪.‬‬ ‫كوردستان و هەوڵەكانی بەرز نرخاند‪.‬‬ ‫دروستكردنی پەیوەندی دۆستانە بە گەالنی‬ ‫تورگوت‬ ‫نوســەر یادەوەرییەكی خــۆی و‬ ‫هاوسەرۆكایەتی كۆنســەی كۆما جڤاكێن فــارس و عــەرەب و تــورك هەوڵیــدا دۆزی‬ ‫توركیا‬ ‫كۆچكردووی‬ ‫ئۆزاڵی ســەرۆككۆماری‬ ‫دەگێڕێتــەوە دەربارەی مــام جەالل‪ ،‬دەڵێت كوردســتان (كەجەكــە)‪ ،‬بەبۆنــەی كۆچی كــورد وەك پرســێك ئاڕاســتەیان بــكات و‬ ‫«بەبیرم دێت لەســاڵی ‪ 1992‬بوو‪ ،‬تورگوت دوایی مام جەالل‪ ،‬سكرتێری گشتی یەكێتی داوای چارەسەرییان لێ بكات‪ ،‬بەردەوام لەم‬ ‫ئــۆزاڵ پێیوتم كە متمانە بــە بارزانی بكات نیشــتیمانی كوردســتان و ســەرۆككۆماری بوارەدا هاوكاریی هەوڵدانەكانی ڕێبەر ئاپۆ و‬ ‫یاخود تاڵەبانی‪ ،‬لەو ســەردەمەدا سیاسەتی پێشــووی عێراق‪ ،‬پەیامێكی سەرەخۆشــیی پەكەكەی كردووە‪.‬‬ ‫باڵوكــردەوە‪ .‬لــە پەیامەكــەدا هاتــووە‪ :‬بە‬ ‫كەجەكــە لــە كۆتاییدا ڕایگەیانــدووە‪ :‬بە‬ ‫دەوڵەتــی تورك وابوو كە ناكۆكی بخاتە ناو‬ ‫كوردەكانــی عیراقەوە و دواتریش هەوڵبدات داخێكــی زۆرەوە مــام جــەالل‪ ،‬ســكرتێری كۆچــی دوایــی مام جــەالل گەلی كــورد و‬ ‫كۆمــاری‬ ‫ســەرۆك‬ ‫و‬ ‫نیشــتیمانی‬ ‫یەكێتــی‬ ‫گەالنی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست كەسایەتییەكی‬ ‫كاریگەریی خۆی لەســەریان دروست بكات‪.‬‬ ‫توركیــا زۆر كاری بەو ئاڕاســتەیە دەكرد تا پێشــووی عێــراق‪ ،‬كــە هەمــوو تەمەنــی گرنگــی و ڕێبەرێكی گەورەیان لە دەســتدا‪،‬‬ ‫بگاتــە ئــەو ئامانجەی‪.‬منیــش لەوەاڵمدا بە لەڕێــگای تێكۆشــان بــۆ ئازادیــدا دانــا‪ . ،‬لە جوگرافیــای ئێمەدا كە نەتەوەپەرســتی‬ ‫ئۆزاڵــم وت «بیر لە پیاوێــك بكەرەوە‪ ،‬كە لەدەســتدانی مــام جــەالل‪ ،‬نــەك تەنیا بۆ بووەتــە هۆی پێكهاتنی شــەڕ لەناو گەالنی‬ ‫لەســااڵنی ‪ 1940‬وە و لە تەمەنی ‪ 14‬ساڵیدا گەلــی كــورد بەڵكــو بــۆ هەمــوو گەالنــی ناوچەكــەدا‪ ،‬هەبوونی كەســانێكی وەك مام‬ ‫كە چواردەوری بە توركیا و ئێران و ســوریا ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســت خەسارێكی گەورەیە‪ ،‬جەالل و سیاسەتی لە شێووەی دبلۆماسیی‬ ‫واتــە بــەو دەوڵەتانــەی كە لــەدژی كوردن لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا كە نەتەوە پەرستی مام جەالل هێزی داوەتە پرۆژەی چارەسەریی‬ ‫گەمارۆ دراوە‪ ،‬ئەو لە بەرامبەر بەغدا خەباتی و مەزهەب پەرســتی گــەالن لەگەڵ یەكدی سیاســی و دیموكراتیــی ڕێبــەر ئاپۆ كە لە‬ ‫كــردووە‪ .‬لە شــاخەكان خەباتــی چەكداری بە شــەڕ دەدەن‪ ،‬مام جەالل بەرپرســیارانە ســەر بنەمای نەتەوەی دیموكراتی ئاراســتە‬ ‫بەرپاكــردووە‪ ،‬تەنانــەت وەك ئۆپۆزســیۆن چارەســەریی بۆ پرسەكان ئاڕاستە دەكرد و كــراوە‪ ،‬بزوتنەوەكەمــان هەرگیز مام جەالل‬ ‫بەرامبەر بە مەال مســتەفای بارزانی‪ ،‬رابەری پاش رووخانی ڕژێمی بەعس لە دامەزراندنی و دۆستایەتیی ئەو لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ لە بیر‬ ‫بزوتنەوەی سیاسی كورد وەستاوەتەوە‪ .‬لە عێراقێكی فیــدراڵ‪-‬دا رۆڵی زۆر گرنگی گێڕا ناباتەوە‪.‬‬

‫جەنگیز چاندار لەکتێبەکەیدا باس لە یادەوەرییەکانی دەکات لەگەڵ مام جەاللدا‬

‫حەسەن جەمال‪ :‬نێوەندگیری پەكەكە و‬ ‫توركیای بۆ ئاشتەوایی كرد‬

‫ئەردۆغان‪ :‬سەرەخۆشی لە خانەوادەی‬ ‫تاڵەبانی دەكات‌‬

‫رەجەب تەیب ئەردۆغان ســەرۆككۆماری‬ ‫حەســەن جەمــال یــەك لــە نوســەر و‬ ‫رۆژنامەنوســە بەناوبانگەكانــی توركیایــە‪ ،‬توركیا سەرەخۆشی بۆ كۆچی دوایی سەرۆك‬ ‫و هاوڕێــی ‪ 30‬ســاڵەی مــام جــەالل بــووە و مام جەالل راگەیاند‪ .‬ســەرۆكایەتی توركیا‬ ‫چەندینجار چاوپێكەوتنی رۆژنامەوانی لەگەڵدا رایگەیانــد‪ ،‬دوای بیســتنی كۆچــی دوایی‬ ‫ســازكردووە‪ .‬لە وتارێكی نوێی ســەبارەت بە مام جــەالل تاڵەبانــی‪ ،‬لــە پەیوەندییەكی‬ ‫كۆچی مام جەالل بەمانشــێتی «دۆزی رەوای تەلەفۆنیدا رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك‬ ‫كورد و ئاشــتی كورد بو» نوســیوە‪ .‬حەسەن كۆماری توركیا لەگەڵ خاتوو هێرۆ ئیبراهیم‬ ‫جەمــال دەڵێت «لە تشــرینی یەكەمی ‪ 1992‬ئەحمەد و قوباد تاڵەبانی‪ ،‬قسەی كردووە و‬ ‫دا بــوو یەكەم چاوپێكەوتنم لەگەڵ مام جەالل سەرەخۆشی خۆی پێ راگەیاندوون‪.‬‬ ‫لە شــەقاڵوە سازكرد‪ .‬باســی لەوەدەوكرد كە‬ ‫تورگوت ئۆزاڵ كەسێتییەكی گرنگە الی بەوەی جەهەپە‪ :‬كورد سەركردەیەكی گەورەی‬ ‫لــە كورد تێدەگات‪ .‬هــاوكات مام جەالل رۆڵی‬ ‫لەدەستدا‬ ‫گرنگی لە نێوەندگیری نێوان توركیا و پەكەكە‬ ‫ســەزگین تانریقوڵــو‪ ،‬یاریــدەدەری‬ ‫گێڕاوە بۆ چارەسەری پرسی كورد‪ .‬مام جەالل‬ ‫نزیكەی ‪ 70‬ســاڵ ب ‌ێ وچان خەباتی بۆ دۆزی سكرتێری گشتی جەهەپە لەكاتی بەشداری‬ ‫گەلی كورد كردووە‪ ،‬لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی پرسەی مام جەالل لە ئەستەمبوڵ رایگەیاند‪:‬‬ ‫كورد ســەركردەیەكی گەورەی لەدەســتدا‪،‬‬ ‫وەك سەركردەیەكی دیپلۆماتكار ناسراوە”‪.‬‬ ‫لــە كۆتایی نوســینەكەیدا نوســەر دەڵێت سەرەخۆشــی لەگشــت گەالنــی رۆژهەاڵتی‬ ‫«خۆشحاڵ بووم بەناسینی مام جەالل‪ ،‬رۆحی ناوەڕاســت دەكــەم بــۆ لەدەســتدانی ئــەو‬ ‫ســەركردەیە‪ .‬مام جەالل هەمیشە كۆششی‬ ‫شاد بێت»‪.‬‬ ‫بۆ ئاشتی و پێكەوە ژیان كردووە‪.‬‬

‫گول‪ :‬سەرەخۆشی خۆم لە گەلی عیراق‬ ‫دەكەم‬

‫عەبــدواڵ گــول ســەرۆككۆماری پێشــووی‬ ‫توركیا‪ ،‬لە تویتێكیدا سەبارەت بە كۆچی دوایی‬ ‫مام جەالل نوسیوێتی «پرسە و سەرەخۆشی‬ ‫خۆم ئاڕاســتەی گەلی عیــراق دەكەم بەهۆی‬ ‫كۆچی دوایی ســەرۆككماری پێشوو بەڕێز مام‬ ‫جەالل‪ ،‬خوا لێی خۆش بێت»‪.‬‬

‫دەمیرتاش‪ :‬جێگای مام جەالل پڕناكرێتەوە‬

‫سەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬هاوسەرۆكی گشتی‬ ‫پارتی دیموكراتی گەالن (هەدەپە) پەیامێكی‬ ‫بەبۆنەی كۆچی دوایی مام جەالل باڵوكردەوەو‬ ‫رایگەیاند‪« ،‬جێگای مام جەالل پڕناكرێتەوە»‪.‬‬ ‫لەپەیامێكدا لەزیندانی ئەدرنەوە سەاڵحەدین‬ ‫دەمیرتــاش باڵویكــردەوە‪ ،‬ســەرەخۆش‬ ‫لەخانەوادەی مام جەالل دەكات‪.‬‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫«كۆتاجار لەشــاری ســلێمانی چــاوم بە مام‬ ‫جەالل كەوت‪ ،‬بەبیستنی هەواڵی كۆچی دوایی‬ ‫مــام زۆر خەمباربــووم‪ ،‬مــام جــەالل هەموو‬ ‫ژیانی خۆی بۆ یەكسانی و ئازادی گەلی كورد‬ ‫تەرخانكردبوو»‪.‬‬ ‫ئەوەشــی نوســیووە‪« ،‬كۆچی مام جەالل‬ ‫نــەك تەنهــا بــۆ كــوردان‪ ،‬بەڵكو بــۆ هەموو‬ ‫مرۆڤایەتی جێگای خەمبارییە»‪.‬‬

‫یڵدرم‪ :‬هاوخەمی خۆی بۆ كۆچی دوایی‬ ‫مام جەالل دەربڕی‬

‫بینالی یڵدرم‪ ،‬سەرۆكوەزیرانی توركیا‪ ،‬لە‬ ‫پەیامێكــدا هاوخەمی خۆی بۆ كۆچی دوایی‬ ‫مــام جەالل دەربڕی و رایگەیاند‪ :‬مام جەالل‬ ‫پێگــە و رۆڵێكی گەورەی لە گەشــەدان بە‬ ‫پەیوەندییەكانــی نێوان عێــراق و توركیادا‬ ‫هەبووەو جێگەی بەهەشتی بەرین بێت‪.‬‬ ‫یڵــدرم پەیامەكــەی ئاراســتەی هێــرۆ‬ ‫ئیبراهیــم ئەحمەد كــردووە و تیایدا هاتووە‬ ‫‪ ،‬مــام جەالل سیاســییەكی گــەورە بوو و‬ ‫خزمەتێكی زۆری بە كوردی عێراق و هەموو‬ ‫عێراق كردووە‪.‬‬ ‫ســەرۆكوەزیرانی توركیا هەروەها ئاماژە‬ ‫بەوە دەكات كە مام جەالل پێگە و رۆڵێكی‬ ‫گەورەی لە گەشــەدان بــە پەیوەندییەكانی‬ ‫نێــوان عێــراق و توركیــادا هەبــووە‪.‬‬ ‫ســەرۆكوەزیرانی توركیــا لــە پەیامەكەیدا‬ ‫سەرەخۆشــی لــە هێرۆ ئیبراهیــم ئەحمەد‪،‬‬ ‫خانــەوادەی مــام جەالل و خەڵكــی عێراق‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫هەدەپە‪ :‬مام جەالل خەباتی بۆ‬ ‫نەتەوەی كورد كردووە‬

‫لە راگەیەنراوێكی هەدەپە ســەبارەت بە‬

‫كۆچــی دوایی مام جەالل ئاماژە بەوەكراوە‬ ‫«مام جەالل سەرۆك بووە هەمیشە خەباتی‬ ‫بۆ یەكگرتویــی نەتەوەیی كــورد كردووەو‬ ‫داكۆكیــكاری دۆزی كورد بووە‪ ،‬مام جەالل‬ ‫هەمیشــە خوازیار بووە كێشــەی كورد لە‬ ‫باكوور بەڕێگەی ئاشــتی و دیبلۆماسییەوە‬ ‫چارەسەر بكرێت‪ .‬باوەڕی وابووە هەنگاوی‬ ‫سیاسی و دیموكراتی بۆ چارەسەری پرسی‬ ‫كــورد لــە توركیا بنرێت‪ .‬كۆچــی ئەو لەم‬ ‫ساتە وەختەدا خەســارەیەكی گەورەیە بۆ‬ ‫گەلی كــورد و ناوچەكە بەگشــتی‪ ،‬رۆحی‬ ‫شاد»‪.‬‬

‫عوسامن بایدەمیر‪ :‬مام جەالل ژیانێكی‬ ‫نوێی لە دڵی ‪ ٤٠‬ملیۆن كورد‪-‬دا‬ ‫دەستپێكرد‬

‫عوســمان بایدەمیر‪ ،‬پارتــی دیموكراتی‬ ‫گــەالن (هەدەپــە)‪ ،‬لەكاتــی دانانــی‬ ‫تاجەگوڵینە لەســەر گڵكۆی مــام جەالل‪،‬‬ ‫رایگەیانــد‪ :‬مــام جەالل ژیانێكــی نوێی لە‬ ‫دڵــی ‪ ٤٠‬ملیــۆن كــورد‪-‬دا دەســتپێكرد‪،‬‬ ‫دوێنــێ‪-‬ش خەباتێكی تری دەســتپێكرد و‬ ‫هەمــوو چوار پارچەی كوردســتانی هێنایە‬ ‫ێ عوســمان بایدەمیــر و‬ ‫الی یــەك‪ .‬پێــر ‌‬ ‫شــاندێكی هاوبەش لە بەرپرســانی پارتی‬ ‫دیموكراتــی گــەالن (هەدەپــە)‪ ،‬پارتــی‬ ‫هەرێمــە دیموكراتییــەكان (دەبەپــە‌) و‬ ‫كۆنگرەی جڤاكــی دیموكراتی (كەجەدە)‌‪،‬‬ ‫ســەردانی گڵكۆی مام جــەالل یان كرد لە‬ ‫گردی دەباشــان لە شاری سلێمانی و تاجە‬ ‫گوڵینەیان لەسەر گڵكۆكەی دانا‪.‬‬ ‫عوســمان بایدەمیر‪ ،‬وتەبێژی هەدەپە‪،‬‬ ‫لــە لێدوانێكی رۆژنامەنووســیدا وتی «مام‬ ‫جــەالل‪ ،‬ســەرۆكی هەمــوو كورد بــوو‪ ،‬لە‬ ‫كەسایەتی ئەودا سەركەوتنی گەلێك هەیە‪،‬‬ ‫بۆیە جێگەی هەرگیز پڕنابێتەوە»‪.‬‬ ‫بایدەمیــر وتیشــی «مــام جــەالل‬ ‫ژیانێكــی نوێــی لە دڵی ‪ ٤٠‬ملیــۆن كورد‪-‬‬ ‫دا دەســتپێكرد‪ ،‬دوێنــێ‪-‬ش مــام جــەالل‬ ‫خەباتێكی تری دەســتپێكرد‪ ،‬هەموو چوار‬ ‫پارچەی كوردستانی هێنایە الی یەك ئەوە‬ ‫پێویســتە بەردەوام بێت‪ ،‬پەیامەكانی مام‬ ‫جەالل بۆ یەكڕیزیی بكەینە كردار»‪.‬‬ ‫عوسمان بایدەمیر‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪،‬‬ ‫كــە بــە دوژمنایەتیكردنــی گەلــی كــورد‬ ‫كــەس ســەرنەكەوتووە‪ ،‬ئێســتاش ســەر‬ ‫ناكەوێت‪ ،‬پێویســتە هەموو كەس دەســت‬ ‫لە دوژمنایەتی گەلی كورد بەردەن‪ ،‬چونكە‬ ‫كورد بانگەوازی ئاشتی دەكات»‪.‬‬

‫مام‬ ‫ماڵئاوا‬ ‫ماڵئاوا مام‬ ‫ذمارة (‪ )628‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫مژدەی مێژوو‬ ‫بۆ نزیكبونەوەی سەربەخۆیی كوردستان‬ ‫مستەفا عەبدوڵاڵ‬ ‫یەكــەم‪ :‬دژی ســتەمی گشــت جیهــان‬ ‫شاعیرێك وتی‪:‬‬ ‫دو هەزار‌و حەوتسەد ساڵە‪ ،‬دەخۆین دەنوین‬ ‫بەاڵم هێشتا‪ .....‬لە جێی نەبوین‬ ‫منیش دەڵێم‪:‬‬ ‫دو هەزار‌و حەوتسەد ساڵە‬ ‫دژی ستەمی گشت جیهان‪ ،‬خوێن‬ ‫دەڕێژین‬ ‫دو هەزار‌و حەوت سەد ساڵە‬ ‫دژی داربڕانی جیهان‪ ،‬نەمامی ژیان‬ ‫دەنێژین‬ ‫بە كوێرایی چاوی ئەوان‬ ‫ڕو لە ئاسمان‪ ،‬بەسەربەرزی‪ ،‬هەر‬ ‫دەمێنین‬ ‫وەك چۆن ماوین‬ ‫بابل‪ ،‬ئەكەد‪ ،‬فینیقییەكان‪ ،‬زۆر گەلیتر‪،‬‬ ‫توانەوە‬ ‫بەاڵم ئێمە‪ ،‬زۆر بە مەردی‬ ‫بە بەرگەگری‌و نەبەردی‬ ‫نەك هەر ماوین‪ ،‬بەڵكو الوین‬ ‫گەالنی ژوروی ئەفریقا‪ ،‬ناویان نەما‬ ‫بەاڵم ئێمە خاوەن ناوین‬ ‫ئەو گەالنە وەكو ئێمە‬ ‫دوژمنان‌و دەوروبەر‌و گوزەرانیان‪ ،‬سەخت‬ ‫نەبو‬ ‫ئێمە وەكو هیچ كام لەوان‬ ‫ڕێی ژیانمان تەخت نەبو‬ ‫كەچی ئەوان‪ ،‬لە جێی خۆیان‪...‬‬ ‫بورانەوە‬ ‫بەڵێ‌ هەمو لە جێی خۆیان پوكانەوە‬ ‫بەاڵم ئێمە‪ ،‬دو هەزار‌و حەوتسەد ساڵە‬ ‫دەر‌و ناومان هەر ئاگرە‬ ‫كەچی ئێمە ناسوتێین‌و نەسوتاوین‬ ‫بەڵی ئێمە‪ ...‬بۆ بەرگری لە خۆكردن‬ ‫دژی ستەمی گشت جیهان‬ ‫بە پڕتاوین‬ ‫لەبەر ئەوە ئێمە ماوین‬ ‫لەبەر ئەوە بۆ تاهەتا ئێمە گەنجین‪،‬‬ ‫ئێمە الوین‬ ‫لەبەرئەوە‪ ...‬ئێمە جیاین‬ ‫لە بەڕێز‌و ڕەسەنترین‪ ..‬گەلی دنیاین‬ ‫دوەم‪ :‬رۆژی ‪ 2017/9/25‬كــورد ئــەم‬ ‫جارەیــش ئــەو راســتییانەی ســەرەوەی‬ ‫ســەلماند‪ ،‬چونكــە بــە ئەنجامدانــی ئــەو‬ ‫گشتپرســییە ئــەو رۆژەی پیرۆزكرد‌و كردی‬ ‫بــە ڕۆژی (مــژدەی مێــژو بۆ ســەربەخۆیی‬ ‫كورد‌و كوردســتان)‪ .‬ئەمانەیش كورتەیەكی‬ ‫ســاكارن دەربــارەی چۆنییەتیــی رەفتــاری‬ ‫حكومەتەكانی عیراق لەگەڵ ئێمەدا‪:‬‬ ‫ســنوری عــەرەب روبــاری فــوڕات بوە‪،‬‬ ‫لەوكاتیشەوە كە عەرەب بە ناوی ئیسالمەوە‬ ‫بەربۆتــە گیانــی ئێمــە لــە خراپــە زیاتــر‬ ‫چاكەمــان لــێ‌ نەبینیــون‪ ،‬چونكــە عەقڵی‬ ‫ئەوان زادە‌و هاوشێوەی بیابانەكەی خۆیانە‪،‬‬ ‫ئەوەتــا لە هەمــو كتێبە پیرۆزەكانیشــیاندا‬ ‫واتــای هاوشــێوەی (ئــەوەی بــە خۆتــی‬ ‫ڕەوادەبینیــت بــە خەڵكیشــی ڕەوا ببینــە‪،‬‬ ‫ئــەوەی بۆ خۆتت پێخۆشــە بۆ خەڵكیشــت‬ ‫پێخۆشــبێت‪ ،‬دەرزییــەك بكــە بــە خۆتدا‌و‬ ‫دوایی سوژنێك بە خەڵكدا)ی كورد‪ ،‬بونیان‬

‫نییــە‪ ،‬بەڵێ‌‪ ،‬حەدســێك بــە دوێنراوەكانی‬ ‫وتوە‪( :‬كەســتان بڕوا ناهێنــن هەتا ئەوەی‬ ‫بــۆ خۆیی پێخۆشــە بۆ براكەیشــی پێخۆش‬ ‫نەبێت)‪ ،‬بــەاڵم ئەم حەدیســەیش واتاكەیی‬ ‫بەســتۆتەوە بــە (بڕواداران بــە محەممەدی‬ ‫بەرێز‌و بە برا بروادارەكانیانەوە)‪ ،‬نەك وەك‬ ‫ئەو واتا كوردیانە ڕەهابێت‌و هەمو خەڵكانی‬ ‫بە دۆست‌و دوژمنەوە گرتبێتەوە ‪.‬‬ ‫لە دوای جەنگی جیهانیی یەكەمیشــەوە‪،‬‬ ‫لەپێنــاوی‬ ‫جیهــان‬ ‫زلهێزەكانــی‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی خۆیانــدا‪ ،‬ئێمە بە قیر‌و‬ ‫زفت نوساند بەو دەوڵەتەوە كە پێشتر بونی‬ ‫نەبو دروستیان كرد‌و ناوی دەوڵەتی عیراقیان‬ ‫لێنــا‪ ،‬بەو مەرجەی بنەماكانی مافی مرۆڤ‌و‬ ‫ئازادی‌و یەكســانی بە ئێمە ڕەواببینن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەم مەرجە نەك هــەر بو بە خەیاڵ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەتا ئێســتایش پێچەوانەكــەی لەگەڵ ئێمە‬ ‫پیادەكــراوە‪ ،‬ئەوەتا‪ :‬هەر حكومەتێكیان كە‬ ‫تــازە هاتۆتە ســەر حوكوم دەیــان بەڵێنی‬ ‫زێڕینیــان داوە بــە كــورد‪ ،‬ئیتــر هەركــە‬ ‫خۆیانیان چەســپاندوە‌و هێزیان پەیداكردوە‪،‬‬ ‫ناخەكــەی زادەی بیابانەكەیــان زاڵبۆتەوە‌و‬ ‫بەو شێوەیە ڕەفتاریان لەگەڵ ئێمەدا كردوە‪،‬‬ ‫زمانی شــیرینیان لەگەڵ ئێمەدا ئاگر‌و ئاسن‬ ‫بوە‪ ،‬كورد واتەنی‪ :‬هەمیشــە گیاكە لەســەر‬ ‫بنجی خۆی ڕواوەتەوە‪ ،‬ئەوەتا‪:‬‬ ‫‪-1‬دەســتورەكەی یەكەم حكومەتی عیراق‬ ‫دەستوری یەكسانی‌و پێكەوە ژیان بو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم یەكســانی‌و پێكەوە ژیانە پێچەوانەكەی‬ ‫لەگــەڵ ئێمــەدا پیادەدەكــرا‪ ،‬تەنانــەت‬ ‫ئەوانــەی بــە شــێوەیەكی ئاشــتییانەیش‬ ‫داوایانبكردایە‪ ،‬ســزادەدران‪ ،‬لەوانە‪( :‬میرزا‬ ‫محممــەدی مەنگوڕی)كە لەســاڵی ‪ 1938‬دا‬ ‫بەناوی (هەنگاوێك بۆ ســەركەوتن)كتێبێكە‬ ‫باڵوكردۆتــەوە‪ ،‬بــە گوێرەی چاپــی دوەمی‬ ‫‪ 2016‬ی‪ ،‬تیایــدا (خۆیی بە عیراقی زانیوە‪،‬‬ ‫تكایكــردوە لــە كاربەدەســتانی حكومەتــی‬ ‫عیراق كە بە گوێرەی دەستور‌و یاسا ڕەفتار‬ ‫لەگــەڵ كــورددا بكــەن‪ ،‬نــەك بەگوێــرەی‬ ‫ئــارەزو)‪ ،‬حكومەتی عیراقیــش ئەم تكایەی‬ ‫بــە تاوان دانــاوە‪ ،‬كتێبەكەیــی لەناوبردوە‪،‬‬ ‫شــەش مانــگ زیندانییكــردوە‌و دوایــی‬ ‫دەربەدەریكــردوە‪ ،‬كاتێكیش مەال مســتەفا‌و‬ ‫یاوەرانــی داوای ئازادییــان كردوە‪ ،‬بە ئاگر‌و‬ ‫ئاسن وەاڵمیان داونەتەوە‪.‬‬ ‫‪ -2‬عبدالكریــم قاســم‪ ،‬هەتا ئەو ســنورە‬ ‫ماستاوی بۆ كورد كرد كە لە دەستورەكەیدا‬

‫نوســیی عــەرەب‌و كــورد لەم نیشــتیمانەدا‬ ‫هاوبەشن)‪ ،‬كە هێزی پەیداكرد‪ ،‬هاوبەشییەكە‬ ‫بوبە كوشتنی كورد‌و وێرانكردنی كوردستان‪،‬‬ ‫تەنانــەت تاوانــی دژایەتیكردنــی (یاســای‬ ‫چاكســازیی كشــتوكاڵی)‌و پشــتیوانیكردنی‬ ‫ئاغا‌و دەرەبەگی خســتە پااڵ ئەو شۆڕشــەی‬ ‫كورد‪ ،‬كە هەڵگەڕانــەوەی خودی عبدالكریم‬ ‫قاســم‪ ،‬لە ناوەرۆكی دەســتورەكەی خۆی‪،‬‬ ‫هۆكاری سەرەكیی هەڵگیرساندنی بو‪.‬‬ ‫‪ -3‬حیزبــی بەعســی ‪ 1963‬یــش لــە‬ ‫ســەرەتادا هەمــان ماســتاوی بــۆ كــورد‬ ‫دەكــرد‪ ،‬دوایی بە هەمو جۆرێكی كوشــتن‌و‬ ‫بڕیــن‌و ســوكایەتییەوە‪ ،‬كــوردی دەكرد بە‬ ‫قوربانــی دروشــمەكەی (امة عربيــة واحدة‬ ‫ذات رســالة خالــدة)‪ ،‬هەتا ئــەو ڕاددەیەی‬ ‫بە كــردەوە ناشــیرینەكانیان ناوەڕۆكی ئەو‬ ‫دروشــمەجوانەی خۆیانیان گــۆڕی بۆ (امة‬ ‫عربية خامدة ذات رسالة فاسدة)‪.‬‬ ‫‪ -4‬عبدالســام عارف‪-‬یــش‪ ،‬ســەرەڕای‬ ‫دوبارەكردنــەوەی هەمــان وتــار‌و هەمــان‬ ‫ڕەفتارەكانــی پێش خۆی‪ ،‬لەرێگەی فەتوای‬ ‫(رابطة علماء الدين) وە‪ ،‬بەگوێرەی ئایەتی‬ ‫(و اطيعوا اللة و الرسوله و اولي االمر منكم‬ ‫– گوێرایەڵــی الله‌و گوێرایەڵــی پێغەمبەر‌و‬ ‫گەورەكانتــان بــن) ســەر‌و مــاڵ‌و منداڵــی‬ ‫هەمو ئــەو كوردانەی بۆ ســەربازەكانی‌و بۆ‬ ‫جاشــەكانی حەاڵڵكــرد‪ ،‬كــە داوایاندەكــرد‬ ‫(بەگوێرەی دەســتور‌و یاســا‌و مافی مرۆڤ)‬ ‫ڕەفتــار لەگــەڵ كــورددا بــكات‪ ،‬دواتــر‬ ‫عبدالرحمانــی برایشــی (دەربــارەی كورد)‬ ‫كۆپییەكی خۆی بو‪.‬‬ ‫‪ -5‬حیزبی بەعســی ‪ 1968‬یش لەســاڵی‬ ‫‪ 1970‬بەیانی ‪ 11‬ی ئازاری دەركرد‪ ،‬تەنانەت‬ ‫كــە لە ســەرتادا ئــەوان دەچوبــون بۆ الی‬ ‫بارزانی‪ ،‬كاغەزێكی ســپیی لەالیەن قیادەی‬ ‫قوتــری واژۆكراویان بۆ بردبــو پێیان وتبو‪:‬‬ ‫(هەمــو مەرجەكانــی خــۆت بنوســە‌و ئێمە‬ ‫پێشــەكی واژۆمانكــردوە‌و پێیــان ڕازیین)‪،‬‬ ‫ئەویش وتبوی‪( :‬ئێوە خۆتان لە ئێمە چاكتر‬ ‫مەرجەكانی ئێمە دەزانن‪ ،‬تەنها مەرجی ئێمە‬ ‫هاواڵتیبــون‌و یەكســانی‌و ئازادییــە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەنجامیبــدەن‪ ،‬نــەك هەر ئێمــە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫هەمــو عیراقدا هیــچ كێشــەیەك نامێنێت)‪،‬‬ ‫بــەاڵم كــە هێزیــان پەیداكــرد‪ ،‬ئەوەیانكرد‬ ‫بــە كورد كــە كردیــان‪ ،‬ئیتــر دوای ئەوەی‬ ‫ئەوانیــش هەمــو دڕندەییەكانــی خۆیانیــان‬ ‫تاقیكــردەوە‌و ســودی نەبــو‪ ،‬ناپاكییان لە‬

‫خاك كرد‪ ،‬هەر لە زاخۆوە هەتا ناوەراســتی‬ ‫كەنداوی عەرەبی‪ ،‬بە پانیی پێنج بۆ بیســت‬ ‫كیلۆمەتــر لــە خاك‌و ئــاوی عیراقیان‪ ،‬وەك‬ ‫بەرتیل بەخشــی بە شــای ئێــران‪ ،‬ئێرانیش‬ ‫ســنوری لەكــورد داخســت‌و كــورد كەوتــە‬ ‫بازنەیەكــی گەمــارۆدراوەوە‌و شۆڕشــەكەی‬ ‫كپ بــو‪ ،‬بــەاڵم بەهەڵگیرســاندنی شــەڕی‬ ‫ئێران‌و عیراق‪ ،‬شــۆڕش بڵێسەی سەندەوە‌و‬ ‫بەراپەڕینە مەزنەكە كۆتاییهات ‪.‬‬ ‫ئەوەی شــایانی وتنە‪ :‬بەگوێرەی نوسینی‬ ‫بەرێــز عــادل مەال صاڵح‪ ،‬لــە الپەڕە ‪ 12‬ی‬ ‫گۆڤاری دەســتوری ‪ 2017‬دا (لە ماددەی ‪3‬‬ ‫ی دەستوری عیراقی ‪ 1985‬یشدا هاوبەشیی‬ ‫كورد‌و عەرەب لە عیراقدا دوبارەكراوەتەوە)‪.‬‬ ‫‪ -6‬ئــەم حكومەتــەی عیراقی دوای ‪2003‬‬ ‫یش بەرانبەر بە كــورد‪ ،‬هەمان پێڕەوەكانی‬ ‫ئەوانــەی پێــش خۆیــی دوبارەكردۆتــەوە‪،‬‬ ‫ئــەوەی نەیتوانیــوە بــە شــەڕ بیــكات بــە‬ ‫ڕێكارەكانیتــر كردویەتــی‌و دەیــكات‪ ،‬لــە‬ ‫هەمویــان زەقتــر دەستدەســتیپیكردن‌و‬ ‫دواخســتنی جێبەجێكردنــی ماددەی (‪)140‬‬ ‫ی ئــەو دەســتورەی ئێســتای خۆیانــە‌و‬ ‫ســەبارەت بــە ناوچــە كوردســتانییەكانی‬ ‫دەرەوەی هەرێمــە‪ ،‬كە دەبوایــە بەگوێرەی‬ ‫دەقی دەستورەكە (‪ )10‬ساڵ بەر لە ئێستا‪،‬‬ ‫واتە‪ :‬لە ســاڵی ‪ 2007‬جێبەجێبكرایە‪ ،‬واتە‪:‬‬ ‫(دۆخەكە ئاســاییبكرایەتەوە‌و ســەرژمێری‬ ‫بكرایە‌و ڕاپرســیی بكرایە)‌و چارەنوسی ئەو‬ ‫ناوچانە یەكالییبكرانایەتەوە‪ ،‬رەنگە لەمەیش‬ ‫ســەیرتر كەمكردنــەوە‌و دواخســتنی بایعی‌و‬ ‫دەستبەسەرداگرتنی پارەی گەنمی جوتیارانی‬ ‫كوردستان بێت‪ ،‬كە هیچ پەیوەندییەكیان بە‬ ‫حكومەتی هەرێمەوە نییە‪ ،‬ئیســتا پرســیار‬ ‫ئەمەیە‪ :‬ئەوەتا بەكردەوە‪ ،‬حكومەتی عیراق‬ ‫لە دوای تێپەڕبونی (‪ )10‬ساڵ بەسەر وادەی‬ ‫جێبەجێكردنی ماددەی (‪)140‬دا خۆی ناكات‬ ‫بەخاوەنــی‪ ،‬جا ئایا كــەی جێبەجێیدەكات‪،‬‬ ‫جــا ئایــا ئەگــەر چاوەڕوانــی ئەوكاتەمــان‬ ‫بكردایــە كە ئــەو بەكاتی شــیاوی دەزانێت‬ ‫بــۆ ڕیفڕاندۆمی ســەربەخۆیی‪ ،‬ئایــا دەبێت‬ ‫ئەو كاتە شــیاوە بە عەقڵی ئەو كەی بێت؟‬ ‫ئاشــكرایە‪ ،‬ئەو مافانەی كــە حكومەتەكانی‬ ‫عیراق لە دەستور‌و یاساكانیاندا بە كوردیان‬ ‫ڕەوابینیوە‪ ،‬لەبەر دو هۆ بوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬خەڵەتاندنی زۆرینە ســاكارەكەی‬ ‫كــورد بــەوەی كــە مافەكانیــان لەیاســادا‬ ‫پارێــزراوە‌و كردنــی زۆرێكیــان بــە جاشــی‬

‫خۆبەخــش‪ ،‬بــە تایبەتــی ئاغــاكان‌و‬ ‫دەرەبەگەكان‌و دەوڵەمەندەكان‌و خوێندەوارە‬ ‫خۆپەرستەكانیان‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬بێكەســیی كــورد‌و یەكگرتنــەوەی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی زلهێزەكان‌و حكومەتەكانی‬ ‫ناوچەكــە لەگــەڵ ئــەوە رەفتارانــەی‬ ‫حكومەتەكانی عیراقدا‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬چاوبەستكردن لەو كەس‌و الیەنە‬ ‫جیهانیانەی ویستبێتیان‪ ،‬بە هەر شێوەیەك‬ ‫بێــت‪ ،‬داكۆكــی لە كورد بكــەن‪ ،‬بەوەی كە‬ ‫مافەكانی كورد (وەك عیراقی)بەدەســتور‌و‬ ‫بە یاســا چەســپێنراوە‪ ،‬شۆرشــگێڕەكانیش‬ ‫دەستی دەرەكییان لە پشتەوەیە‪.‬‬ ‫جــا ئەگــەر عەقڵــی بیابــان زاڵ نەبوایە‬ ‫بەســەر حوكمڕانەكانــی عیراقدا؛ ئــەوا ئەو‬ ‫پارانەی لە شــەڕی ئێمــەدا بەكاریان هێناوە‬ ‫ژیرانــە‌و زانســتیانە لــە خزمەتــی عیراقــدا‬ ‫بەكاریانبهێنایە؛ ئەوا گەشــەی هەمەالیەنەی‬ ‫ژیــان لە عیراقدا لە ئاســتی ئەوروپا بەرزتر‬ ‫دەبو‪.‬‬ ‫بەكورتی ـ‌و وەكو پێشــتریش نوسیومە ـ؛‬ ‫بەر لەوەی بیر لە ســەربەخۆیی كوردســتان‬ ‫بكەینــەوە؛ پێویســتە خۆمــان لــە عەقڵــی‬ ‫عەشایەریی عەرەبی ڕزگار بكەین‪.‬‬

‫نــە بەهەڵكوتانە ســەر دراوســێكانیان‌و نە‬ ‫بەگەڕان‌و دوركەوتنەوە لە ناوچەكانی خۆیان‬ ‫نەبوە‪.‬‬ ‫‪ -4‬دڵپاكیی كورد لەگەڵ بنەما جوانەكانی‬ ‫ئاینــی زەردەشــتی‌و ئاینــی ئیســامدا‬ ‫یەكیگرتۆتەوە‪ ،‬لەبەرئەوە بوبون بە كۆیلەی‬ ‫خۆبەخش (لە پێشەوە بۆ فارس‌و پاشان بۆ‬ ‫عەرەب)‪ ،‬چونكە هەردو الیان‪ ،‬توركیشیان لە‬ ‫گەڵدابێت‪ ،‬هەتا ئێستایش بنەما جوانەكانی‬ ‫وەك (داو‌و تەڵــە‌و تەبكــە‌و فاقــە‌و قوالپ)‬ ‫بەكاردەهێنن بۆ ڕاوكردنی كوردی ســاكاری‬ ‫سینەساف‪.‬‬ ‫‪ -5‬یەكگرتنــەوەی بەرژەوەندییەكانــی‬ ‫زلهێزەكانــی جیهانــی نــوێ لەگــەڵ‬ ‫بەرژەوەندییەكانی دراوسێكانیدا‪.‬‬ ‫دیارە كەســانی پســپۆڕ‌و شــارەزای ئەم‬ ‫بــوارە زۆر زیاتــری لێدەزانــن‪ ،‬لەبەرئــەوە‬ ‫تكایــان لێدەكەم (لیژنەیەكی زانســتییانەی‬ ‫كارامە پێبهێنن بۆ لێكۆلێنەوە‌و لێوردبونەوە‌و‬ ‫لێتوێژینــەوەی زانســتییانەی هەمەالیەنــەی‬ ‫پەیوەست بەم بوارە)‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬ئێستا ‪ 2017 / 9 / 28‬یە‪ ،‬بۆ دور‌و‬ ‫نزیك‌و دۆســت‌و دوژمن ڕونبۆتەوە كە‪ :‬گەلی‬ ‫كورد زۆر مەردانە‌و دلێرانە‪ ،‬بێ‌ گوێدانە هەر‬ ‫هەمو هەڕشــەو گوڕەشــە الوەكی‌و ناوەكی‌و‬ ‫دەرەكییــە دور‌و نزیكەكانی گشــت جیهان‪،‬‬ ‫بــە هەمو جیهانی ڕاگەیاند كە لەپێش هەمو‬ ‫شــتێكدا ســەربەخۆیی خۆیدەوێــت‪ ،‬مژدەی‬ ‫نزیكبونەوەی سەربەخۆیی خۆییدا بە مێژو‌و‬ ‫ئەركی خۆیی بە جواترین شێوە ئەنجامدا‪.‬‬ ‫ئێســتایش ســەرەی ســەركردەكان‌و‬ ‫سەركردایەتییەكانی حیزبەكانی كوردستانە‪،‬‬ ‫كە بەكردەوە ئەو مژدەیە سەربخەن‌و بێهێننە‬ ‫بەر‪ ،‬لەبەرئەوە پێویستە‪:‬‬ ‫‪ -1‬لەنــاو خۆیانــدا یەكبگــرن‌و هەمــو‬ ‫خاڵــە جێناكۆكییەكان هەڵپەســێرن‌و هەمو‬ ‫تواناكانیــان بخەنە خزمەتــی ئامانجە هەرە‬ ‫مەزنەكەوە‪.‬‬ ‫‪ -2‬داوا لە دۆستە دەرەكییەكانیان بكەن‪،‬‬ ‫كە لەم كاتە سەختە‌و لەم بوارە مێژویەدا لە‬ ‫سەرخســتنی پڕۆژەی دەوڵەتی كوردستاندا‬ ‫هاوكارییان بكەن‪.‬‬ ‫‪-3‬لەرێگەی دۆستەكان‌و الیەنگرەكانیانەوە‬ ‫ڕێگری بكەن لەو كێشە دارایی‌و كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سیاســییانەی دێنە ئاراوە‌و نرخی شتومەك‬ ‫لە بازاڕەكاندا بپارێزن‪.‬‬ ‫‪ -4‬كاربكــەن لەســەر پەیڕەوكــردن‌و‬ ‫كاراكردنــی ڕاســتەقینەی زانســتییانەی‬ ‫ئاســۆیی‌و ســتونیی هــەر هەمــو بوارەكانی‬ ‫(پــەروەردە‌و كشــتوكاڵ و پێشەســازی‌و‬ ‫بازرگانی)دا‪.‬‬ ‫شــایانی وتنە‪ :‬دەمێكە بــە چەندین نامە‬ ‫داوای خــۆ ئامادەكردنــم لە حیزبــە بااڵكان‬ ‫كردبــو بــۆ ئــەم ڕۆژە‪ ،‬تەنانەت بــە درێژی‬ ‫بۆم ڕونكردبونەوە كــە‪ :‬ئەگەر ئامادەكاریی‬ ‫زانســتییانەی هەمەالیەنە نەكرێت‪ ،‬دەبین بە‬ ‫(شێرەی ناو قەفەز)‌و بۆم نوسیبون‪:‬‬

‫هۆكارەكانیتــری نەگبەتییەكانی كوردیش‬ ‫بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ -1‬پێگــەی جوگرافیــی كوردســتان كــە‬ ‫بریتییــە لــە بازنەیەكــی داخــراو‪ ،‬بــوە بە‬ ‫مەیدانی ملمالنێ‌ هەمەجۆرەكانی چ گەلەكانی‬ ‫دەوروبــەری‌و چ زلهێزەكانــی جیهانی كۆن‌و‬ ‫نوێ‌‪.‬‬ ‫‪ -2‬لێكچونی نــاخ‌و عەقڵییەتی گەلەكانی‬ ‫دەوروبــەی‪ ،‬كــە زادەی بیابانــە‪ ،‬واتە‪ :‬چاو‬ ‫لەشتی خەڵك‌و كورتبین‌و شەڕانین ‪.‬‬ ‫‪ -3‬كاریگەریــی پاكیــی ئــاو‌و هــەوا‌و‬ ‫شــاخەكان‌و بونــی خێروبێــری زۆر لــە‬ ‫كوردستاندا بوە بەهۆی‪:‬‬ ‫*‪ -‬چاوتێری‌و پاكیی‌و سادەیی‌و ساكاریی ماموەستا زۆرچاك ئامادە نەكرێ‌‬ ‫دوژمن هەمومان بە كـاڵو دەگرێ‌‬ ‫هێمنی‌و ئاشتیخوازیی دەرونی كورد‪.‬‬ ‫*چاوبرسییەتی‌و چاوتێبڕینی دراوسێكانی بڕی دڵسۆزی بەم ئاو‌و خــــاكـــە‬ ‫ژمارەی كارگە‌و كێڵگەی زۆر چاكە‬ ‫لە خێروبێرەكانی‪.‬‬ ‫چونكــە‬ ‫*پارچەپارچەبونیــان‪،‬‬ ‫لــە كۆتاییــدا‪ ،‬گەشــبینم بەوەی ســاڵی‬ ‫هــەر كۆمەڵەیــەك لــە هــەر شــوێنێكدا‬ ‫هەڵیدابێــت‪ ،‬خــۆراك‌و پێداویســتییەكانی داهاتــو جەژنــی ســەربەخۆیی لەیەكتــری‬ ‫خۆیــی دەســتكەوتوە‪ ،‬ئیتر پێویســتیان نە پیرۆزدەكەین‪.‬‬ ‫بەشەڕكردن نەلەناو خۆیاندا‌و نە بەیەكگرتن‌و‬

‫مام‬ ‫ماڵئاوا‬ ‫ماڵئاوا مام‬ ‫جۆراوجۆر‬

‫ذمارة (‪ )628‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫ئەمریكییەكان‪ ،‬زۆربەی خەاڵتەكانی نۆبڵیان بۆ زانست‬ ‫بەدەستهێنا‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫براوەكانی نۆبڵی ‪ 2017‬كێن؟‬ ‫داهێنانەكانیان چی بو؟‬ ‫براوەكانی فیزیا‬

‫براوەكانی كیمیا‬

‫براوەكانی پزیشكی‬

‫هەریەك لە (رێنیر ویس‪ ،‬كیب تورن‪،‬‬ ‫ێ زانای ئەمەریكین‬ ‫باری باریش)‪ ،‬كە س ‌‬ ‫لــە بــواری فیزیــادا‪ ،‬خەاڵتــی نۆبڵــی‬ ‫ســاڵی ‪ 2017‬یــان پێبەخشــرا‪ ،‬ئەویش‬ ‫لە پێناو ئەو هەوڵ‌و كۆششــەی كە لە‬ ‫توێژینەوەكانیاندا دەربارەی (شــەپۆلی‬ ‫هێزی راكێشان) ئەنجامیان دابو‪.‬‬ ‫ئــەم هەوڵــە پێشــتر (ئەلبێــرت‬ ‫ئەنیشــتاین)‪ ،‬دركــی پێكردبــو‪ ،‬كــە‬ ‫دەرئەنجامێكــی بنەڕەتی بو بۆ بیردۆزە‬ ‫گشــتییەكەی كــە (بیــردۆزی رێژەیی)‬ ‫ێ زاناكــە بــڕی بەهــای‬ ‫یــە‪ .‬هــەر ســ ‌‬ ‫خەاڵتەكەیان وەرگــرت كە (نۆ) ملیۆن‬ ‫كرۆنی ســویدییە‪ ،‬كە دەكاتــە نزیكەی‬ ‫زیاتر لەیەك ملیۆن دۆالر‪.‬‬ ‫خەاڵتەكــە دابەشــكرایە ســەر‬ ‫هەرســێكییان‪ ،‬نیوەی ئــەو پارەیە درا‬ ‫بە پرۆفیســۆر (ویس)‪ ،‬نیوەكەی تریش‬ ‫دابەشــكرایە ســەر هەردو زاناكەی تر‪.‬‬ ‫بەمەیش هەرسێكیان دەچنە ئەو لیستی‬ ‫(‪ )204‬زانــا لێهاتــوە باوەڕپێكــراوەی‬ ‫بواری فیزیا كە لە ســاڵی ‪ – 1901‬ەوە‬ ‫ئامادە كراوە‪.‬‬ ‫ێ زاناكە ئەندامن لە چاودێرگەی‬ ‫هەرس ‌‬ ‫(لیگــو – فیرگــو)‪ ،‬كــە كۆمەڵێــك‬ ‫چاودێرگەی ئەمریكــی و ئەوروپین‪ ،‬كە‬ ‫گەیشــتون بــەم بەدەســتهاتوە گرنگــە‬ ‫زانســتیە و ئەنجامــە باشەكەیشــی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئەو چاودێرگەیە‪.‬‬

‫ئەكادیمیــای شــاهانەی ســویدی بۆ‬ ‫زانست‪ ،‬ناوی ئەو زانایانەی باڵوكردەوە‬ ‫كــە خەاڵتــی نۆبڵیان لــە كیمیــادا بۆ‬ ‫ســاڵی ‪ 2017‬بەدەســتهێناوە ئەوانیش‪:‬‬ ‫جاك دوبوشــیە‪ ،‬یواكیم فرانك‪ ،‬ریچارد‬ ‫هندرســون‪ ،‬بــون‪ .‬ئەمــەش بەپێی ئەو‬ ‫خزمەتەی كــە پێشكەشــیان كردوە لە‬ ‫بواری پێشخســتنی لێكۆڵینەوەكانیاندا‬ ‫بــۆ لێوردبونــەوەی بــواری تاقیگــەی‬ ‫گەردیلــەی ئەلیكترۆنــی‪ ،‬بەئامانجــی‬ ‫ئاسانكردن‌و باشكردنی وێنەی گەردیلە‬ ‫زیندوەكان‪.‬‬ ‫باڵوكراوەكە ئاماژە بەوەیش دەدا كە‬ ‫بەهــای خەاڵتەكە (نۆ) ملیــۆن كرۆنی‬ ‫سویدیە‪ ،‬كە دەكاتە زیاتر لە یەك ملیۆن‬ ‫دۆالر‪ ،‬ئەمە بوە هۆكار بۆ گواستنەوەی‬ ‫كیمیای زیندو بۆ سەدەیەكی نوێ‌‪.‬‬ ‫لەهەمــان باڵوكــراوەدا هاتــوە كــە‬ ‫لێكۆڵــەرەوان لەئێســتادا دەتوانــن ئەو‬ ‫گەردیلــە زیندوانە لەكاتی جوڵەدا ســڕ‬ ‫بكەن‪ ،‬و پێشــبینیكردنی ئــەو كردارانە‬ ‫پێشــتر هەرگیــز نەیانبینیــوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫كارێكــی زۆر گرنگــە بــۆ تێگەیشــتنی‬ ‫كیمیــای زیندەوەرزانــی ‌و بــەرەو‬ ‫پێشبردنی جۆرەكانی دەرمان‪.‬‬ ‫خەاڵتی كیمیا‪ ،‬سێیەم خەاڵتی نۆبڵە‬ ‫ێ دوای‬ ‫كــە لەمســاڵدا ئاشــكرا دەكــر ‌‬ ‫خســتنەڕوی نــاوی براوەكانــی خەاڵتی‬ ‫پزیشكی‌و فیزیا‪ ،‬لەم هەفتەیەدا‪.‬‬

‫هەریــەك لــە (جیفری هــول‪ ،‬مایكل‬ ‫ێ زانای‬ ‫روسباش‪ ،‬مایكل یونگ)‪ ،‬كەس ‌‬ ‫ئەمەریكین لە بواری پزیشكیدا‪ ،‬خەاڵتی‬ ‫نۆبڵــی ســاڵی ‪ 2017‬یان پێبەخشــرا‪.‬‬ ‫ئەویــش بەهــۆی دۆزینــەوەی بــواری‬ ‫زانستی بایولوجی لە الشەی مرۆڤدا‪.‬‬ ‫ئەم دۆزینەوەیەش‪ ،‬هۆكارێكە كە پاڵ‬ ‫ێ بۆ خەولێكەوتنیان لە‬ ‫بە مرۆڤەوە دەن ‌‬ ‫شەوداو بەرهەڵســتی الشەیان بەگشتی‬ ‫بەرامبــەر بەیەكســانی هۆرمۆن‌و پلەی‬ ‫گەرمایــی لەش‌و رێكخســتنی خواردنی‬ ‫رۆژانە‪.‬‬ ‫لیژنــەی سەرپەرشــتیارانی خەاڵتــی‬ ‫نۆبڵ ئەوەیان خستەڕو‪ ،‬كە دەرەنجامی‬ ‫ێ زانایــەی‬ ‫دەرخســتەی ئــەم ســ ‌‬ ‫كاریگەرییەكی زۆر گەورەی هەیە لەسەر‬ ‫تەندروستی مرۆڤ‌و خۆشگوزەرانیدا‪.‬‬ ‫ئــەو كاتژمێــرە خۆڕســكییەی كــە‬ ‫لــە جەســتەی مرۆڤدایــە‪ ،‬هــۆكاری‬ ‫پاڵپێوەنانی مرۆڤــە بۆ خەولێكەوتن لە‬ ‫شەودا‪ ،‬هەروەها كاریگەری هەیە لەسەر‬ ‫میزاجــی گشــتی‌و ئاســتی هۆرمۆن‌و‬ ‫پلەی گەرمی لەش‪.‬‬ ‫ســاتەكانی بایۆلــۆژی بەشــێوەیەكی‬ ‫ورد كۆنترۆڵی لەشــی مرۆڤ دەكات لە‬ ‫شــەودا‪ ،‬ئەویش لە پێنــاوی گونجاندن‬ ‫لەگــەڵ ســاتەكانی شــەو و رۆژدا‪ ،‬و‬ ‫ێ پەكخستنی ساتەكانی بایۆلۆژی‬ ‫دەشــ ‌‬ ‫ببێتە مایەی كاردانەوەی قوڵ‪.‬‬

‫ئاسۆیی‬

‫ستونی‬

‫‪-1‬بەسەرچاودا دێت ‪ +‬پیتێك‪.‬‬ ‫‪-2‬باڵو «پ»‪ ،‬وەك یەكن‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-3‬نەخۆشییەكە‪ ،‬سەرچاوەی ژیانە‪.‬‬ ‫‪-4‬منداڵی الرسار‪ ،‬درەختێكە‪.‬‬ ‫‪-5‬كەسی قێزەون‪ ،‬شارێكە لە ئێران‪،‬‬ ‫درەخت هەیەتی‪.‬‬ ‫‪-6‬هەیە‪ ،‬دواین بەرگ‪ ،‬فەرمانبەری‬ ‫ئەوێیە‪.‬‬ ‫‪-7‬ئەهاوێژرێ‌‪ ،‬واڵتێكە لە ئاسیا‪.‬‬ ‫‪-8‬خواردنەوەیەكە‪ ،‬پیساییە لە‬ ‫مرۆڤدا‪ ،‬گای لەگەڵدا نییە‪.‬‬ ‫‪-9‬ئارایشتە‪ ،‬ئازار كەمدەكاتەوە‪،‬‬ ‫كورتكراوەی ناوێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬سنە بەتێكەڵی‪ ،‬چێژ‪ ،‬نیوەی‬ ‫هاژە‪.‬‬ ‫‪-11‬تەنیا‪ ،‬روەكێكە‪.‬‬ ‫‪-12‬باڵندەیەكە‪.‬‬

‫‪-1‬ماوە‪ ،‬شێوە‪.‬‬ ‫‪-2‬كاری زۆربەمانە «پ»‪ ،‬داماو‪،‬‬ ‫نیوەی تۆبە‪.‬‬ ‫‪-3‬خواردنێكە‪ ،‬بەشێكە لە لەش‪،‬‬ ‫وەخت‪.‬‬ ‫‪-4‬باڵندەیەكە‪ ،‬شیرینییەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬بیگرە‪ ،‬زۆرجار بەمرۆڤ دەوترێ‌‬ ‫«پ»‪.‬‬ ‫‪-6‬لەناوچو‪« ،‬پ»‪ ،‬نەرم‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن‪.‬‬ ‫‪-7‬بەشێكە لە لەش‪ ،‬بیگرە ‪ +‬سات‪.‬‬ ‫‪-8‬هێواش‪ ،‬جۆرە خواردنەوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-9‬پیتێك ‪ +‬كەسێ‌ تەواو نەبێ‌‪،‬‬ ‫سیان لە قومبەلە‪ ،‬تێری‪.‬‬ ‫‪-10‬بەچكەی گیانلەبەرێكە‪،‬‬ ‫شارۆچكەیەكە لە كوردستان‪ ،‬وەك‬ ‫یەكن‪.‬‬ ‫‪-11‬بە بێ‌ ئەو هیچت پێ‌ ناكرێ‌‪.‬‬ ‫‪-12‬خەڵكی ئەو شوێنەیە‪ ،‬زەوی‬ ‫دەیناسێ‌ «پ»‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ونبو‬

‫‪Nobel‬‬ ‫‪Prize‬‬ ‫خەاڵتی نۆبڵ دەدرێت بەو‬ ‫كەسانەی كە لە بوارەكانی‬ ‫زانست‌و ئەدەب‌و ئاشتیدا‬ ‫سەركەوتون‪ ،‬ئەمەیش بۆ‬ ‫هێنانەدی‌و جێبەجێكردنی‬ ‫وەسێتنامەی (ئەلفرێد نۆبڵ)ی‬ ‫دۆزەرەوەی داینامێت‪.‬‬ ‫وشەی ونبو‪ :‬میوەیەكە‬ ‫مەزار – فیرار – كۆپان – میوە – باریك – تەرم – هارون – قالەمەڕە‬ ‫– شەنگەبێری – سپی – پاریس – قول – زەڵم – شۆڕش – قەزم –‬ ‫مەشكە – كۆش – كلك – بازە – پێكدان – قاز – سەلكەبزوت‪ -‬چروت‬ ‫– باروت – كۆكە – قەشان – شەوق – قژ – بانە – فنس‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (628) 09-10-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫دووەمین خولی فێستیڤاڵی فیلمی نێودەوڵەتی سلێمانی‬ ‫بە ماتەمینییەوە خەاڵتەكانی دابەشكرد‬ ‫بەڕێوەبەری فێستیڤاڵ‪ :‬ژیانئاوایی مام جەالل وایكرد ساردبینەوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ڕێبازەكەی مامەوە توانیامن درێژە بەفێستیڤاڵەكە بدەین‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‬

‫فۆتۆ‪ :‬ناسیح عەلی خەیات‬ ‫پێــرێ ‪ ،2017/10/7‬فێســتیڤاڵی‬ ‫فیلمی نێودەوڵەتی سلێمانی لەگەڵ‬ ‫ژیانئاوایــی مام جەاللدا بەماتەمەوە‬ ‫كۆتایی بەكارەكانی هێنا‌و ‪ 17‬خەاڵتی‬ ‫تایبەتی بەفیلمە ســەركەوتووەكان‬ ‫بەخشــی‪ .‬لەوبارەیەوە بەڕێوەبەری‬ ‫فێستیڤاڵەكە دەڵێت‪ ":‬لەگەڵ هەموو‬ ‫قەیران وكارەســاتەكاندا فێستیڤاڵ‬ ‫سەركەوتووانە كۆتاییهات"‪ .‬هاوكات‬ ‫بەشێك لەمیوانە بیانییەكان ئاستی‬ ‫فێســتیڤاڵەكەیان باش وەســفكرد‪،‬‬ ‫بەجۆرێــك یەكێــك لەدادوەرانــی‬ ‫فیلمــی درێــژی نێودەوڵەتی وتی‪":‬‬ ‫فشــارێكی زۆر لەالیــەن واڵتانــی‬ ‫دراوسێوە لەسەر كوردستان هەبوو‪،‬‬ ‫بــەاڵم وەك ئەوەی هیــچ نەبوبێت‬ ‫خەڵك زۆر ئاســایی بەشــداری ئەم‬ ‫فێستیڤاڵەیان كرد"‪.‬‬

‫ساردبینەوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ڕێبازەكەی مامەوە‬ ‫توانییان درێژە بەفێســتیڤاڵەكە بدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕۆژی ژیانئاوایی مــام چاالكییەكان راگیران‪،‬‬ ‫هــاوكات چاالكییــە شــادی بەخشــەكانیش‬ ‫راگیران‪.‬‬ ‫باسی لەوەشــكرد‪ ،‬لەگەڵ هەموو ئەوانەدا‬ ‫فێســتیڤاڵ ســەركەوتووانە كۆتایــی پێهات‌و‬ ‫خەاڵتێكــی تایبەتــی مەســتی فیلــم و ‪16‬‬ ‫خەاڵتــی دارســنەوبەری ئاڵتونی فێســتیڤاڵ‬ ‫بەســەر فیلمە بەشــدارە ســەركەوتووەكاندا‬ ‫دابەشكران‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪:‬‬ ‫ئەگەر سیاسیەكان لەخزمەت هونەردا‬ ‫نەبن‪ ،‬سیاسیەكی وشكن‬

‫لەدەســتپێكی فێســتیڤاڵدا مەال بەختیار‬ ‫ســەرۆكی فێســتیڤاڵی فیلمــی نێودەوڵەتی‬ ‫ســلێمانی وتەیەكی پێشكەشــكرد‪ ،‬كە تێیدا‬ ‫بەڵێنی پشتیوانی بەردەوامی فێسیڤاڵەكەیدا‬ ‫و وتــی ‪":‬یەكێتــی یــەك دینــاری لــەم‬ ‫فێســتیڤاڵەدا ســەرف نەكــردووە‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫بەپارەی سەرمایەدارە كوردپەروەرەكانی ئەم‬ ‫شارە سازدراوە"‪.‬‬ ‫فێستیڤاڵ بەسەركەوتویی خەاڵتەكانی‬ ‫باسیلەوەشــكرد‪ ،‬ڕاستە كەســایەتییەكی‬ ‫سیاسییە‪ ،‬بەاڵم خزمەتی ڕۆشنگەری و هونەر‬ ‫دابەشكرد‬ ‫فوئــاد جــەالل‪ ،‬بەڕێوەبەری فێســتیڤاڵی و ئەدەب ئەركێكی دیموكراســییە‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫فیلمــی نێودەوڵەتی ســلێمانی بە"چاودێر"ی سیاسییەكان لەخزمەتی هونەردا نەبن‪ ،‬ئەوا‬ ‫راگەیاند‪ ،‬قەیرانەكانــی هەرێم و ئەنجامدانی دەبنە سیاسییەكی وشك‪.‬‬ ‫ڕیفراندۆم كاریگەری تەواوی لەسەر فێستیڤاڵ‬ ‫هەبــوو‪ ،‬بەجۆرێــك تــەواوی بەرنامەكانیان‬ ‫بۆچونی میوانەكان‬ ‫گــۆڕی كــە پێشــتر پالنیــان بــۆ دانابــوو‪،‬‬ ‫برایەن ئۆونس‪ ،‬دادوەری هەڵبژاردنی فیلمی‬ ‫چونكە ئاســمانی كوردستان بەڕووی واڵتانی درێژ رایگەیاند‪ ،‬سلێمانی شارێكی پڕ وزەی‌و‬ ‫دەرەوەدا داخــرا‌و وایكــرد‪ ،‬كــە تەنیا‪20%‬ی گرنگە‪ ،‬چونكە هیچ شارێك نییە‪ ،‬فێستیڤاڵی‬ ‫میوانەكان بگەنە فێستیڤاڵ‪ ،‬ئەمەش وایكرد هەبێــت‌و گرنــگ نەبێت‪ ،‬بۆیــە لەچاوئەوەی‬ ‫كــە نەتوانرێت پەیوەنــدی لەنێــوان میوانە ئەمســاڵ دووەم ساڵی فێستیڤاڵەكەیە‌و جێ‬ ‫بیانییەكان‌و كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی فیلم پێــی خۆیان جێگیــر دەكەن‪ ،‬زۆر باشــبو‌و‬ ‫و كوردەكاندا دروستببێت‪.‬‬ ‫گەرموگوڕییەكی زۆری پێوەدیاربو‌و‪.‬‬ ‫ڕوونیشیكردەوە‪ ،‬دوای ئەوەش ژیانئاوایی‬ ‫وەتای تاكــورا‪ ،‬ئەندامی دادوەرانی فیلمی‬ ‫مام جەالل‪ ،‬كە كارەساتێكی دیكەبوو‪ ،‬وایكرد‬

‫درێژ وتی‪" :‬لەگەڵئەوەی بەهۆی ریفراندۆمەوە‬ ‫پەســتانێكی زۆر لەالیەن واڵتانی دراوسێوە‬ ‫لەســەر كوردســتان هەیــە‪ ،‬بــەاڵم خەڵــك‬ ‫زۆر ئاســایی بەشــداری ئەم فێســتیڤاڵەیان‬ ‫كــرد‪ ،‬بەجۆرێك وەك ئــەوەی هیچ نەبوبێت‬ ‫بەڕێوەچوو"‪.‬‬ ‫نەســرینی مــورادی‪ ،‬ئەكتــەر رایگەیاند‪،‬‬ ‫بونی ئافرەت لەهەر شــوێنێكدا گرنگی خۆی‬ ‫هەیە‌و لەدەســتپێكی فێســتیڤاڵەكەوە ژنان‬ ‫بەشــێوەیەكی باش بەشدارییان تێدا هەبوو‪،‬‬ ‫بەجۆرێك چاوەڕێی نەدەكرد ئافرەتان ڕۆڵیان‬ ‫لەناو فێستیڤاڵدا بەو شێوە فراوانە هەبێت‬ ‫خەرمــان هیرانــی‪ ،‬شــانۆكار‌و ئەكتــەر‬ ‫راگەیانــد‪ ،‬فێســتیڤاڵەكە ماندوبونــی‬ ‫پێــوە دیاربــوو كارەكان بەڕێكوپێكــی‬ ‫بەڕێوەدەچــوون‌و خەڵكیــش بەشــێوەیەكی‬ ‫بەرچاو بەشدارییان دەكرد‪.‬‬

‫ئەنجامدانی ریفراندۆم‌و داخســتنی ســنوری‬ ‫ئاسمانی بەسەر هەرێمی كوردستاندا بەرێژەی‬ ‫‪80%‬ی میوانــەكان نەیانتوانــی بێنە هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەگەڵ ئەمەشدا بەشێك لەمیوانە‬ ‫ئێرانییــەكان لەڕێگــەی زەمینییــەوە خۆیان‬ ‫گەیاندبــووە فێســتیڤاڵ‪ ،‬هــاوكات هەندێك‬ ‫لەمیوانــە بیانییەكان پێش ئەوەی ســنوری‬ ‫ئاســمانی دابخرێت هاتبونە شــاری سلێمانی‬ ‫بەمەبەستی بەشداریكردن لەفێستیڤاڵەكە‪.‬‬

‫خەاڵتەكان‬

‫لەم فێســتیڤاڵەدا كــە دووەمین خولیەتی‬ ‫نزیكــی چوار هــەزار فیلم بۆ فێســتیڤاڵەكە‬ ‫نێردرابوون‪ ،‬بــەاڵم لەالیەن چەند لیژنەیەكی‬ ‫تایبەتمەنــدەوە ‪ 170‬فیلمی لــێ هەڵبژێردرا‬ ‫و لەمــاوەی حــەوت رۆژدا نمایشــكران‪ ،‬كــە‬ ‫لەجۆریی فیلمی كورت‪ ،‬درێژ‪ ،‬بەڵگەنامەیی‪،‬‬ ‫ئەزمونی‌و ئەنیمەیشن بوون‪.‬‬ ‫شــەوی ‪ 2017/10/7‬بانگــەوازی كۆتایی‬ ‫‪80%‬ی میوانە بیانییەكان‬ ‫هاتنــی دووەمین خولی فێســتیڤاڵ لەتەالری‬ ‫نەهاتنە فێستیڤاڵ‬ ‫لەسەرەتای ئامادەكارییەكانی فێستیڤاڵدا هونــەر لێــدرا‌و‪ ،‬خەاڵتــەكان بەمشــێوەیە‬ ‫بڕیاربــوو نزیكــەی ‪ 300‬میــوان بەشــداری دابەشكران‪:‬‬ ‫بڕوانامــەی ئامــاژەی تایبەتــی فیلمــی‬ ‫فێســتیڤاڵەكە بكــەن‪ ،‬كــە ‪ 150‬میوانیــان‬ ‫لــەدەرەوەی واڵتەوە دەهاتــن‪ ،‬بەاڵم بەهۆی دكیۆمێنتەری ناوخۆیی بەخشــرا بە (تاریق‬ ‫تۆفیق بۆ فیلمی ‪.)unknown step‬‬

‫بڕوانامــەی ئامــاژەی تایبەتی فیلمی درێژ‬ ‫بەخشــرا بەهــەردوو فیلمــی (‪land of‬‬ ‫‪.)light، the pink house‬‬ ‫خەاڵتی باشــترین ســیناریۆی كۆمپانیای‬ ‫مەستی فیلم بەخشرا بە عەتا حەمە ساڵح‪.‬‬ ‫خەاڵتــی فیلمــی ئەزمونــی بەخشــرا بە‬ ‫زانیــار محەمەد بەفیلمــی (‪my clayey‬‬ ‫‪.)conception‬‬ ‫خەاڵتــی فیلمی ئەنیمەیشــن بەخشــرا بە‬ ‫فیلمی(‪.) dead horses‬‬ ‫خەاڵتــی لیژنــەی دادوەران بــۆ كورتــە‬ ‫فیلمــی ناوخۆیــی بەخشــرا بەفیلمی(‪the‬‬ ‫‪ wet suitcase‬لەدەرهێنانی ئەشــكان‬ ‫ئەحمەدی)‪.‬‬ ‫خەاڵتی باشترین دەرهێنانی كورتە فیلمی‬ ‫ناوخۆیی بەخشــرا بەفیلمــی( ‪building‬‬ ‫‪ 13.no‬لەدەرهێنانی ئەمیر غواڵمی)‪.‬‬ ‫خەاڵتی باشــترین كورتە فیلمی ناوخۆیی‬ ‫بەخشــرا بەفیلمــی ‪the scarecrow‬‬ ‫‪ also die‬لەدەرهێنانی پەرڤیز رۆستەمی)‪.‬‬ ‫خەاڵتی لیژنەی دادوەران بۆ كورتە فیلمی‬ ‫نێودەوڵەتەی بەخشــرا بەفیلمی( ‪buffet‬‬ ‫لەدەرهێنانی سانتا دیسانتس و ئەلێساندۆ)‬ ‫خەاڵتی باشترین دەرهێنانی كورتە فیلمی‬ ‫نێودەوڵەتەی بەخشــرا بەفیلمی ‪golden‬‬ ‫‪) time‬لەدەرهێنانی عاتیفە رەحمانی(‪.‬‬ ‫خەاڵتی باشترین كورتە فیلمی نێودەوڵەتەی‬ ‫بەخشــرا بەفیلمــی (‪a whole world‬‬ ‫‪ for a little‬لەدەرهێنانی فابریكا براك)‪.‬‬ ‫خەاڵتــی باشــترین فیلمــی دكیۆمێنتەری‬ ‫ناوخۆیــی بەخشــرا بــە (‪Kurdish‬‬ ‫‪ dream war or peace‬لەدەرهێنانی‬ ‫كەی بەهار)‪.‬‬ ‫خەاڵتــی باشــترین فیلمــی دكیۆمێنتەری‬ ‫نێودەوڵەتــی بەخشــرا بــە (‪qamar‬‬ ‫لەدەرهێنانی ئیدا ماری)‪.‬‬ ‫خەاڵتی باشترین فیلمی درێژی ناوخۆیی‌و‬ ‫نێودەوڵەتــی بەخشــرا بــە( ‪foreign‬‬ ‫‪body‬لەدەرهێنانی ڕەجا عەماری)‪.‬‬ ‫خەاڵتــی باشــترین كچــە ئەكتــەر بــۆ‬

‫فیلمــی درێــژی ناوخۆیــی‌و نێودەوڵەتــی‬ ‫بەخشــرا بە(ئەكتەر ئیلینا ڤاسكا‪ ،‬لەفیلمی‬ ‫‪.)mellow mud‬‬ ‫خەاڵتی باشــترین كوڕە ئەكتەر بۆ فیلمی‬ ‫درێــژی ناوخۆیــی‌و نێودەوڵەتــی بەخشــرا‬ ‫بە(ئەكتــەر بێنجــا بروجنینــگ لەفیلمــی‬ ‫‪return of the honey buzzard‬‬ ‫)‪.‬‬ ‫خەاڵتی باشترین سینەماتۆگرافی بۆ فیلمی‬ ‫درێژی ناوخۆیی‌و نێودەوڵەتی بەخشرا بە(‪I‬‬ ‫‪had been pomegranated for‬‬ ‫‪ you‬لەدەرهێنانی جەمیل مخافری)‪.‬‬ ‫خەاڵتی باشترین سیناریۆی فیلمی درێژی‬ ‫ناوخۆیــی‌و نێودەوڵەتــی بەخشــرا بــە(‪a‬‬ ‫‪ day for women‬لەدەرهێنانی كامێال‬ ‫ئەبوزیكی)‪.‬‬ ‫خەاڵتی باشترین دەرهێنانی فیلمی درێژی‬ ‫ناوخۆیی‌و نێودەوڵەتی بەخشرا بە(‪three‬‬ ‫‪ days till the spring‬لەدەرهێنانــی‬ ‫ئەلێكساندرا كاساتكین)‪.‬‬ ‫خەاڵتی باشترین فیلمی درێژی ناوخۆیی‌و‬ ‫نێودەوڵەتی بەخشرا بە(‪return of the‬‬ ‫لەدەرهێنانــی‬ ‫‪honey buzzard‬‬ ‫ستانلی كۆلك)‪.‬‬

‫چوار خەاڵتە‬ ‫تایبەتەكەی مەستی فیلم‬

‫كۆمپانیــای مەســتی فیلم لەدەســتپێكی‬ ‫فێســتیڤاڵدا چوار خەاڵتی تایبەتی بەخشی‬ ‫بەچــوار كەســایەتی كاریگــەر لەبــوارە‬ ‫جیاوازەكانــدا‪ ،‬كە بەم شــێوەیەبوو‪ :‬خااڵتی‬ ‫كایــا بەخشــرا بەكەســایەتی سیاســی و‬ ‫هونەرمەند ســەاڵحەدین دەمیرتاش‪ ،‬خەاڵتی‬ ‫تەهــای كەریمی بەخشــرا بــە هونەرمەندی‬ ‫دەرهێنــەر كامــەران جەمــال‪ ،‬خەاڵتــی‬ ‫شكۆمەندی بەخشرا بەهونەرمەندی كۆمیدی‬ ‫ســمكۆ ناكام‪ ،‬خەاڵتی پەرچەم بەخشــرا بە‬ ‫مامۆستای موزیك فرانسیس داود‪.‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )570‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ئەکادیمیای سویدی بۆ خەاڵتی نۆبێڵ‪ ،‬لە ‪٥‬ـی ‪١٠‬ـی‬ ‫‪٢٠١٧‬ـدا‪ ،‬بە هۆکاری ئەوەی کە «چیرۆک و ڕۆمانەکانی‬ ‫هەڵگری هێزێکی ســۆزداریــن و توانیویانە پــەردە لە‬ ‫جیهانێکی پڕنهێنی هەڵماڵن‪ ،‬کە هەستی وەهمئامێزی‬ ‫پەیوەندیی ئێمەی لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا لەسەر ڕۆ‬ ‫نراوە» خەاڵتی نۆبێڵی بە کازوئۆ ئیشیگورۆی ژاپۆنی‪-‬‬ ‫بەریتانی بەخشی‪.‬‬ ‫ئیشیگورۆ لە ساڵی ‪١٩٥٤‬ـدا لە ناگازاکیی ژاپۆن لە دایک بووە و‬ ‫‪ ٦٢‬ساڵیەتی‪ .‬لە پێنجساڵییەوە لە بەریتانیا دەژی‪ .‬کاتێک چوون‬ ‫بۆ بەریتانیا بڕیار بووە ساڵێک بمێننەوە‪ ،‬بەاڵم بۆ یەكجاری لە‬ ‫بەریتانیا مانەوە‪ ،‬لەبەر دوو هۆ‪ ،‬لە الیەك وەك هەاڵتنێك لەو‬ ‫شكستەی ژاپۆن دووچــاری بووبوو‪ ،‬لە الیەكی تر حكوومەتی‬ ‫بەریتانیا باوكی كازوئۆی وەك پسپۆڕی زانستیی ئۆقیانوسەكان‬ ‫دامەزراندبوو تا لە دەریای باكووردا كار بكات‪ ،‬كازوئۆ ئیشیگورۆ‬ ‫بەم شێوەیە گوزارشت لەو سەفەرەیان بۆ لەندەن دەكــات‪:‬‬ ‫«خێزانەكەم ویستیان شكست و شوورەیی بە تەمومژ و ماوەی‬ ‫دووری بسڕنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەمانیش وەكو دیوارەكانی ناگازاكی‬ ‫نەڕووخێن»‪ .‬ئەو سەرەتا حەزی لێ بووە ببێتە مۆسیقاژەن و‬ ‫سەرکەوتوو نابێت‪ ،‬پاشان درامایەک دەنووسێت و دەینێرێت‬ ‫بۆ بی‌بی‌سی‪ ،‬بەاڵم بی‌بی‌سی ڕەتی دەکاتەوە‪ ،‬هەمان کەناڵ لە‬ ‫ئێستادا هەواڵی نۆبێڵوەرگرتنی ئیشیگورۆ باڵو دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئیشیگورۆ پاش بردنەوەی خەاڵتەکە بە ڕۆژنامەیەکی کەنەدیی‬ ‫ڕاگەیاند‪« :‬داوای لێبوردن لە مارگارێت ئەتوود دەکەم‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەو شایەنی بردنەوەی ئەم خەاڵتە بوو‪ ،‬دڵنیاشم بەم زووانە‬ ‫دەیباتەوە‪».‬‬ ‫ئیشیگورۆ بــاس لە کاریگەریی ئەتوود و لیۆنارد کۆهن‬ ‫و بۆب دیالن دەکات و پێی وایە ئەوان کاریگەرییان بەسەر‬ ‫ئەدەبیاتەکەیەوە هەیە‪ .‬تەنانەت دەڵێت‪« :‬گۆرانییەکانی بۆب‬ ‫دیالن وایان لێ کردم حەز بکەم ببمە نووسەر‪ ».‬هەروەها دەڵێت‪:‬‬ ‫«ئەو ڕۆژەی لیۆنارد کۆهن مرد‪ ،‬ناخۆشترین ڕۆژی ژیانم بوو‪».‬‬ ‫ئیشیگورۆ هەروەها ئاماژە بەوە دەدات‪ ،‬خەریک بووم ئیمەیڵم‬ ‫بۆ هاوڕێیەکم دەنووسی کە لە پڕ هەواڵەکە باڵو بووەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بۆم نووسی‪« :‬وا بزانم من بوومەتە براوەی نۆبێڵی ئەمساڵ‪».‬‬ ‫كازوئۆ لە تەمەنی بیستوسێساڵیدا دەزگــا چاپەمەنییە‬ ‫بەریتانییەكانی دووچــاری سەرسووڕمان كرد كاتێك یەكەمین‬ ‫ڕۆمانی بۆ خستنە بەردەست‪ ،‬بە ناونیشانی «دیمەنی ڕەنگپەڕیوی‬ ‫گردەكان»‪ ،‬ئەم ڕۆمانە باسی بیرەوەرییە ئازاربەخشەكانی ژنێكی‬ ‫ژاپۆنی دەكات لە دوای جەنگی دووەمی جیهانیدا ژیاوە و لەو‬ ‫حەقیقەتە تاڵە دەدوێــت كە چۆن كچەكەی خۆی كوشتووە‪.‬‬ ‫كازوئۆ ئیشیگورۆ دەڵێت‌‪« :‬دەزگا چاپەمەنییەكان پەرۆشییەكی‬ ‫زۆریان هەبوو بۆ ئەو چەشنە نوێیەی مەیلی جیهانێتی لە ئەدەبدا‪،‬‬ ‫ڕەخنەگران پەرۆشی ئەوە بوون نەوەیەكی نوێی ڕۆماننووسان‬ ‫بدۆزنەوە‪ ،‬ئەمە لەبەر ئەوەی كۆمەڵگا بۆ ماوەیەكی درێژ خەریكی‬ ‫خوێندنەوەی ئەو چەشنە ڕۆمانانە بوون كە باسی سیستمی‬ ‫چینایەتیی ئینگلیز و خیانەتی هاوسەرگیری و سێكسكردنیان‬ ‫لەگەڵ حەرامەكاندا دەكرد‪ ،‬خوێنەرانیش دەیانویست نەوەیەكی‬ ‫تەواو جیاواز لە نەوەی پیری ڕۆماننووسان بدۆزنەوە»‪.‬‬ ‫«هەرگیز بەجێم مەهێڵە»‪ ،‬سڵێمان دڵسۆز کردوویە بە کوردی‪،‬‬ ‫«کۆتەڵی ڕۆژ» جەوهەر مەحموود داراغا کردوویە بە کوردی‪،‬‬ ‫«دیمەنی ڕەنگپەڕیوی گردەکان»‪« ،‬کاتێک ئێمە هەتیو بووین»‪،‬‬ ‫«دێوی نێژراو» و «هونەرمەندێک لە جیهانی مەلەوەرەوە» لە‬ ‫ڕۆمانەکانی کازوئۆ ئیشیگورۆن‪« .‬خوانی خێزانی»‪« ،‬گوندەکە‬ ‫پاش تاریکی» و «شەوانەکان‪ :‬پێنج چیرۆک دەربارەی مۆسیقا‬ ‫و شەو» لە کۆمەڵەچیرۆکەکانی ئەون‪ .‬ئیشیگورۆ سیناریۆش‬ ‫دەنووسێت و چەندێک لە ڕۆمانەکانیشی کــراون بە فیلم‪.‬‬ ‫«خەمگینترین مۆسیقای جیهان» یەکێکە لە سیناریۆکانی ئەو‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر سااڵنە لەم مانگەدا ژمارەیەک بۆ براوەی‬ ‫نۆبێڵی ساڵ تەرخان دەکات‪ ،‬ئەم ژمارەیە تایبەتە بە ئیشیگورۆ‬ ‫کە ئەم ڕۆژانــە وەک خۆی دەیڵێت‪ ،‬لە ماڵەوە دانیشتووە و‬ ‫هەر خەریکی وەاڵمدانەوەی تەلەفۆنە‪ .‬ئەو ڕۆژنامەنووسەکانی زۆر‬ ‫خۆش دەوێت‪.‬‬

‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‬ ‫وا بزانم براوەی نۆبێڵی‬ ‫ئەدەبیاتی ساڵی ‪ ٢٠١٧‬منم‬

‫خوانی خێزانی‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )570‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/10/9‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )570‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/10/9‬‬

‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬شااڵو حەبیبە‬ ‫فوگۆ جۆرەماسییەکە لــە ژاپـــۆن‪ ،‬لە‬ ‫کەناراوەکانی زەریــای ئارامدا دەیگرن‪.‬‬ ‫ئەم ماسییە بۆ من بایەخێکی تایبەتی‬ ‫هەیە‪ ،‬چونکە دایکم بە خواردنی هەر‬ ‫ئەم ماسییە مرد‪ .‬ژەهــری ئەم ماسییە‬ ‫لە ڕژێنە جنسییەکانیدایە‪ ،‬لەناو دوو‬ ‫کیسەی ناسکدا‪ .‬کاتی ئامادەکردنی‬ ‫ماسییەکە‪ ،‬دەبــێ بە وریایییەوە ئەم‬ ‫کیسانە هەڵبگریت‪ ،‬چونکە بچووکترین‬ ‫نەشارەزایی دەبێتە هۆی ئەوەی ژەهرەکە‬ ‫بــڕواتــە نــاو ڕەگــەکــان‪ .‬بــەداخــەوە بەم‬ ‫سادەیییە ناکرێت بگوترێت پڕۆسەکە‬ ‫بە سەرکەوتوویی ئەنجام دراوە یان نا‪،‬‬ ‫بەڵکوو دوای خواردن ڕوون دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ژەهری فوگۆ بە شێوەیەکی خۆفناک بەئازارە‬ ‫و نزیکەی هەمیشە کوشندەیە‪ .‬ئەگەر قوربانیی‬ ‫ڕووداوەکـــە شــەو ماسییەکەی خواردبێت‪ ،‬بە‬ ‫درێژاییی خەوەکەی لەگەڵ ئازاردا ملمالنێ دەکات‪،‬‬ ‫چەند سەعاتێک بێتاقەت کەلەکە دەگۆڕێت و‬ ‫بەرەبەیان ئیتر مردووە‪ .‬ئەم ماسییە پاش جەنگ‬ ‫لە ژاپۆن ناوبانگێکی باشی بۆ خۆی پێکەوە نا‪.‬‬ ‫هەتا ڕۆژگارێک کە یاساگەلی سەختگیرانە لە‬ ‫گۆڕێ نەبوون‪ ،‬ئەنجامدانی پڕۆسەی جێمەترسیی‬ ‫دەرهێنانی کیسە لە متبەخی ماڵەوە و پاشان‬ ‫بانگهێشتی دراوسێ و دۆستانی نزیک بۆ بەشداری‬ ‫لە مەراسیمی خوانی ئێوارەدا‪ ،‬کارێکی زۆر ئاسایی‬ ‫و باو بوو‪.‬‬ ‫دایکم کە مــرد‪ ،‬من لە کالیفۆڕنیا دەژیــام‪.‬‬ ‫پەیوەندیی من لەگەڵ دایکوباوکم لەو ڕۆژگارەدا‬ ‫تاریک بوو و لە ئەنجامدا‪ ،‬تا دوو ساڵ دواتر کە‬ ‫گەڕامەوە بۆ تۆکیۆ‪ ،‬لە بارودۆخی پەیوەست بە‬ ‫مەرگی ئەوەوە شتێکم نەدەزانی‪ .‬وەک شتێ دایکم‬ ‫هەمیشە لە خواردنی فوگۆ خۆی بواردبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەبارەت بەم بارە تایبەتەیان کە یەک لە هاوپۆلە‬ ‫کۆنەکانی ئــەوی بانگهێشت کردبوو و ئەویش‬ ‫نەیدەویست زویــری بکات؛ جیاکاریی کردبوو‪.‬‬ ‫باوکم بە درێژاییی ڕێگەی فڕۆکەخانە تا ماڵەکەی‬ ‫لە ناوچەی کاماکوورا‪ ،‬ئەم وردەکارییانەی بۆ‬ ‫گێڕامەوە‪ .‬ئێوارە بوو کە گەیشتین‪ -‬ئێوارەی‬ ‫ڕۆژێکی هەتاویی پاییز‪.‬‬ ‫باوکم پرسی‪« :‬لە فڕۆکەدا شتێکت خواردووە؟»‬ ‫ئێمە لــەســەر تــاتــامــیــی(‪ )1‬تەختی ژووری‬ ‫چایخۆرییەکەی دانیشتبووین‪.‬‬ ‫«عەسرانەیەکی سووکەڵەیان دامێ‪».‬‬ ‫«دەبێ برسیت بێ‪ .‬هەر کە کیکوکۆ گەیشت‪،‬‬ ‫نان دەخۆین‪».‬‬ ‫باوکم پیاوێک بوو بە قەاڵفەتێکی پڕویقار‪،‬‬ ‫شــەویــاکــێــکــی ئــێــســکــاویــی درشـــت و بــرۆی‬ ‫خۆڵەمێشیی لوولەوە‪ .‬ئێستا کە بیر لەو ڕۆژانە‬ ‫دەکەمەوە‪ ،‬دەبینم زۆر لە چۆ ئێن‪-‬الی دەچوو‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی خۆی حەزی لە چواندنێکی وەها‬ ‫نەبوو‪ ،‬چونکە بە تایبەت لەبەر خوێنێکی پاقژی‬ ‫ساموورایی کە لە دەمارەکانی خانەوادەکەیدا بوو‪،‬‬ ‫کەیفی بە خۆی دەهات‪ .‬ئامادەبوونی ئەو‪ ،‬بە گشتی‪،‬‬ ‫ڕێی بە گفتوگۆیەکی ئاسوودە نەدەدا و شێوازی‬

‫سەمەرە و نامۆی بۆچووندەربڕینەکەی کە وەکوو‬ ‫ئەوە وا بوو بە بەیانکردنی هەر بابەتێک قسەی‬ ‫ئاخری کردبێت‪ ،‬دۆخێکی باشتری نەدەخوڵقاند‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا‪ ،‬ئەو ڕۆژە ئێوارە کە بەرامبەر ئەو‬ ‫دانیشتبووم‪ ،‬بیرەوەرییەکم لە قۆناغی منداڵی‬ ‫بە بیر کەوتەوە‪ ،‬لە ڕۆژگارێک کە ئەو لەبەر‬ ‫ئەمەی کە «وەکوو پیرەژنەکان پچەپچم کردبوو»‬ ‫چەندین جار کێشابووی بە سەرمدا‪ .‬لەو کاتەوەی‬ ‫لە فڕۆکەخانەوە گەیشتبووم‪ ،‬وچانگەلێکی‬ ‫دوورودرێـــــژی بێچارەسەر مـــەودای دەخستە‬ ‫گفتوگۆکەمانەوە‪.‬‬ ‫ماوەیەک بوو هیچکاممان قسەیەکمان نەکردبوو‪،‬‬ ‫کە من گوتم‪« :‬بۆ کۆمپانیاکە زۆر بەداخ بووم‪».‬‬ ‫بە سەروسیمایەکی جددییەوە سەری ڕاوەشاند‪.‬‬ ‫گوتی‪« :‬لە ڕاستیدا بابەتەکە لێرەدا تەواو نەبوو‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی کۆمپانیاکە مایەپووچ بوو‪ ،‬واتانابێ‬ ‫خۆی کوشت‪ .‬حەزی نەدەکرد بە ڕسوایی ژیان‬ ‫بەسەر بەرێت‪».‬‬ ‫«تێ دەگەم‪».‬‬ ‫«ئێمە حەڤدە ساڵ بوو پێکەوە شەریک بووین‪.‬‬ ‫پیاوێکی بەڕێوجێ و شەریف بوو‪ .‬من زۆر ڕێزم‬ ‫دەگرت‪».‬‬ ‫پرسیم‪« :‬حەز دەکــەی دیسان بچیتەوە ناو‬ ‫کاری بازرگانی؟»‬ ‫«من خەریکی بەسەربردنی قۆناغی خانەنشینیم‪.‬‬ ‫لەوە پیرترم خۆم لە پێشهاتی تازەوە بگلێنم‪.‬‬ ‫بازرگانی‪ ،‬ئەم ڕۆژانە زۆر گۆڕاوە‪ .‬دەبێ لەگەڵ‬ ‫بیانییەکاندا چەنەچەن بکەیت و ئەوان کارەکان‬ ‫بە شێوەی خۆیان ئەنجام دەدەن‪ .‬من هیچ تێ‬ ‫ناگەم چۆن کارمان بەمە گەیشت‪ .‬واتانابێش تێ‬ ‫نەدەگەیشت‪ ».‬ئاهێکی هەڵکێشا‪« .‬پیاوێکی‬ ‫نازەنین بوو‪ .‬پیاوێکی بەڕێوجێ‪».‬‬ ‫ژووری چایخۆرییەکە بــەســەر بــاخــەکــەدا‬ ‫دەیڕوانی‪ .‬لەو شوێنەوە کە دانیشتبووم‪ ،‬ئەو بیرە‬ ‫کۆنەم‪ ،‬کە کاتێک منداڵ بووم پێم وا بوو ماڵی‬ ‫ڕۆحەکانە‪ ،‬دەبینی‪ .‬ئێستا لە نێوان لق و گەاڵی‬ ‫چڕی درەختەکاندا‪ ،‬بە زەحمەت دەبینرا‪ .‬هەتاو‬ ‫داکەوتبوو و زۆرتــری باخەکە لە تاریکیدا ڕۆ‬ ‫چووبوو‪.‬‬ ‫باوکم گوتی‪« :‬بە هەر جۆرێک بێ‪ ،‬خۆشحاڵم‬ ‫کە بڕیارت داوە بگەڕێیتەوە‪ .‬هیوادارم زیاتر لە‬ ‫سەفەرێکی کورت بمێنیتەوە‪».‬‬ ‫«هێشتا بەرنامەیەکی دیاریکراوم نییە‪».‬‬ ‫«من وەک خۆم ئامادەم ڕابــردوو لە بیر‬ ‫بکەم‪ .‬دایکیشت هەمیشە حازر بوو بەخێرهاتنت‬ ‫بکات‪ .‬سەرەڕای ئەوەی لە ڕەفتاری تۆ ئەوەندە‬ ‫زویر بوو‪».‬‬ ‫«ستایشی خەمخۆرییەکەت دەکەم‪ .‬هەر وەک‬ ‫گوتم‪ ،‬هێشتا هیچ بەرنامەیەکی دیاریکراوم نییە‪».‬‬ ‫باوکم درێـــژەی پێ دا‪« :‬مــن نەختەنەختە‬ ‫خەریکم بەم ئەنجامە دەگەم کە لە زەینی تۆدا‬ ‫هیچ نییەتێکی خراپ بوونی نەبووە‪ .‬تۆ لەژێر‬ ‫کاریگەرییەکی تایبەتدا بووی‪ ،‬وەک زۆرێک لە‬ ‫مرۆڤەکانی تر‪».‬‬ ‫«لەوانەیە باشتر بێ‪ ،‬هەر وەک پێشنیارت‬ ‫کرد‪ ،‬لە بیری بکەین‪».‬‬ ‫«بە دڵی خۆت‪ .‬چای زیاتر؟»‬ ‫لــەو کــاتــەدا دەنــگــی کچێک ماڵەکەی‬ ‫گرتەوە‪.‬‬ ‫باوکم لە جێیەکەی‬

‫هەستا‪« :‬ئاخری کیکوکۆ گەیشت‪».‬‬ ‫من و خوشکەکەم‪ ،‬سەرەڕای بوونی جیاوازییەکی‬ ‫زۆری تەمەن کە هەمانبوو‪ ،‬هەمیشە لێکەوە نزیک‬ ‫بووین‪ .‬بە بینینی من بە توندی خرۆشا و تا‬ ‫ماوەیەک تەنیا وردورد خەندەی تاڵی دەکرد‪ .‬بەاڵم‬ ‫کە باوکم چەند پرسیارێکی دەربارەی ئۆساکا و‬ ‫زانکۆکەی لێ کرد‪ ،‬تا ئەندازەیەک ئارام بووەوە‪.‬‬ ‫وەاڵمەکانی بۆ باوکم‪ ،‬کــورت و فەرمی بوون‪.‬‬ ‫پاشان نــۆرەی ئەو بوو پرسیار لە من بکات‪،‬‬ ‫بەاڵم وەک بڵێی لەوە دەترسا نەکا ئەو شتانەی‬ ‫دەیپرسین بە بابەتی ناجۆرەوە پەیوەست ببن‪.‬‬ ‫نەختێ دواتر‪ ،‬گفتوگۆکەمان تەنانەت پچڕپچڕتر‬ ‫لە کاتێکی لێ هات کە کیکوکۆ هێشتا نەهاتبوو‪.‬‬ ‫ئەوکات‪ ،‬باوکم هەستا و گوتی‪« :‬دەبێ بڕۆم بە‬ ‫الی نانی ئێوارەوە‪ .‬بمبوورە کە ناچارم بەم جۆرە‬ ‫کاروبارانەش ڕابگەم‪ .‬کیکوکۆ ئاگای لێتە‪».‬‬ ‫خوشکەکەم هەر کە ئەو لە ژوورەکــە چووە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬بــە ئاشکرا هەناسەیەکی ڕاحەتی‬ ‫هەڵکێشا‪ .‬چەند خولەک دواتــر‪ ،‬خەریک بوو‬ ‫بەوپەڕی ئاسوودەیییەوە دەربارەی هاوڕێیەکانی‬ ‫لە ئۆساکا و کاڵسەکانی زانکۆی قسەی دەکرد‪.‬‬ ‫پاشان‪ ،‬بەبێ پێشەکی ئەم بیرۆکەیەی بۆ هات‬ ‫کە دەبێ بڕۆینە باخەکەوە و پیاسە بکەین‪ .‬بە‬ ‫هەنگاوی درشت ڕۆیشتە سەر هەیوانەکە‪ .‬دوو‬ ‫جووت سۆلی حەسیریمان‪ ،‬کە الی نەردەکانی‬ ‫هەیوانەکەوە کەوتبوون‪ ،‬لە پێ کرد و ڕۆیشتینە‬ ‫باخەکەوە‪ .‬دنیا ئیتر خەریک بوو تاریک دەبوو‪.‬‬ ‫خــوشــکــەکــەم‬ ‫جــگــەرەیــەکــی‬ ‫داگیرساند و‬ ‫گـــوتـــی‪:‬‬ ‫«نــیــو‬

‫سەعاتە خەریکە بــۆ قــوومــێ جــگــەرە سوێم‬ ‫دەبێتەوە‪».‬‬ ‫«ئەی بۆ نەتکێشا؟»‬ ‫بە دزەدزە ئاماژەیەکی بۆ الی بیناکە کرد و‬ ‫خێسەیەکی ساختەچییانەی کرد‪.‬‬ ‫گوتم‪« :‬ئۆهـ‪ ،‬تێ دەگەم‪».‬‬ ‫«هەڵیبێنە؟ من دەنکیشم هەیە‪».‬‬ ‫«ئۆهـ‪ ،‬بەڕاست؟»‬ ‫«بــەس نازانم چی بکەم‪ .‬هێشتا بڕیارێکم‬ ‫نەداوە‪».‬‬ ‫«بە تەواوی شایەن بە تێگەیشتنە‪».‬‬ ‫«ئاخر ئەو بیرۆکەی ئــەوەی هەیە بچێت بۆ‬ ‫ئەمەریکا‪ .‬دەیەوێ منیش کە دەرسەکەم تەواو‬ ‫بوو‪ ،‬لەگەڵی بڕۆم‪».‬‬ ‫«تـــێ دەگــــەم‪ .‬تـــۆش دەتــــەوێ بـــڕۆی بۆ‬ ‫ئەمەریکا؟»‬ ‫«ئەگەر بڕۆین‪ ،‬دەبێ هیچ‪-‬هایک(‪ )2‬بکەین‪».‬‬ ‫کیکوکۆ پەنجەی لە پێش ڕووخسارم ڕاوەشاند‪.‬‬ ‫«خەڵکی دەڵێن ترسناکە‪ .‬بەاڵم من لە ئۆساکا‬ ‫ئەمەم کردووە و چاکیشە‪».‬‬ ‫«تێ دەگەم‪ .‬کەواتە چاوەڕێی چیت؟»‬ ‫لە باریکەڕێیەکەوە دەڕۆیشتین کە لە ناوەڕاستی‬ ‫دەوەنەکانەوە پێچی دەکردەوە و بە کۆنەبیرەکە‬ ‫دەگەیشت‪ .‬هەر وا کە هەنگاومان دەنا‪ ،‬کیکوکۆ‬ ‫ســوور بوو لەسەر ئــەوەی کە پەیتاپەیتا مژی‬ ‫شانۆییی بێجێ لە جگەرەکەی بدا‪.‬‬ ‫«باشە‪ ،‬من ئێستا لە ئۆساکا هاوڕێی زۆرم‬ ‫هەن‪ .‬ئەوێم خۆش دەوێ‪ .‬هێشتا دڵنیا نیم کە‬ ‫حەز بکەم دەستبەرداری هەموویان ببم و بڕۆم‪.‬‬ ‫ئنجا سویچی‪ -‬بە دڵمە‪ ،‬بەاڵم دڵنیا نیم کە حەز‬ ‫بکەم ماوەیەکی زۆری لەگەڵدا بەسەر بەرم‪ .‬تێ‬ ‫دەگەی؟»‬ ‫«ئۆهـ‪ ،‬بە تەواوی‪».‬‬ ‫دیسان خێسەیەکی کرد و بە هەڵبەزودابەز‬ ‫خۆی هەڵدا بۆ پێشەوە و ڕۆی تا لێواری بیرەکە‪.‬‬ ‫هەر کە پێی گەیشتم‪ ،‬گوتی‪« :‬بیرتە کە دایمە‬ ‫دەتگوت ئەم بیرە ماڵی ڕۆحەکانە؟»‬ ‫«بەڵێ‪ ،‬بیرمە‪».‬‬ ‫هەردووکمان سەیری ناو بیرەکەمان کرد‪.‬‬ ‫گوتی‪« :‬دایکم هەمیشە پێی دەگوتم ئەو کە‬ ‫تۆ ئەو شەوە بینیبووت‪ ،‬پیرەژنەکەی دوکانی‬ ‫بەقاڵییەکە بووە‪ .‬بەاڵم من هەرگیز بــاوەڕم بە‬ ‫قسەکەی نەکرد و هەرگیزیش بە تەنیا نەهاتم بۆ‬ ‫ئێرە‪».‬‬ ‫«دایکم هەر ئەمەشی بە من گوت‪ .‬تەنانەت‬ ‫جارێکیش پێی گوتم پیرەژنەکە دانی پێدا ناوە‬ ‫کە ڕۆحە‪ .‬وەک شتێ خەریک بووە بەناو باخەکەی‬ ‫ئێمەدا قەدبڕ بکا‪ .‬بیری لێ بکەوە دەبێ بە چ‬ ‫زەحمەتێک بەم دیوارانەدا هەڵگەڕابێت‪».‬‬ ‫کیکوکۆ پێکەنینێکی وردی کــرد‪ .‬پاشان‪،‬‬ ‫پشتی کردە بیرەکە و نیگایەکی گرتە دەوروبەری‬ ‫باخەکە‪.‬‬ ‫بە دەنگێک کە گۆڕابوو‪ ،‬گوتی‪« :‬ڕاستیت‬ ‫بوێ‪ ،‬دایە هەرگیز تۆی سەرکۆنە نەدەکرد‪».‬‬ ‫من بێدەنگ بووبووم‪« .‬هەمیشە بە منی دەگوت‬ ‫خەتای خۆیان بووە‪ ،‬خەتای ئەو و باوکە‪ ،‬کە‬ ‫تۆیان باش بار نەهێناوە‪ .‬بە منی دەگوت کە‬ ‫سەبارەت بە من چەند بەسەرنج بوون و هەر لەبەر‬ ‫ئەمە من بەم باشییە بووم‪ ».‬سەری بەرز کردەوە و‬ ‫ئەو خێسە ساختەچییانەیە دیسان گەڕابووەوە ناو‬ ‫ڕووخساری‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫««‬

‫گوتی‪« :‬فەقیرە دایە‪».‬‬ ‫«بەڵێ‪ ،‬فەقیرە دایە‪».‬‬ ‫«تۆ دەتەوێ بگەڕێیتەوە بۆ کالیفۆڕنیا؟»‬ ‫«نازانم‪ .‬بزانم چۆن دەبێ‪».‬‬ ‫«ئەی‪ -‬ئەی ئەو چی بەسەر هات؟ ڤیکی؟»‬ ‫گوتم‪« :‬ئیتر هەموو شتێک تەواو بوو‪ .‬چیتر لە‬ ‫کالیفۆڕنیا شتێکی ئەوەندە بۆ من نەماوەتەوە‪».‬‬ ‫«پێت وایە منیش دەبێ بچمە ئەوێ؟»‬ ‫«بۆ نا؟ نازانم‪ .‬دەشێ ئەوێت بە دڵ بێ‪».‬‬ ‫تەماشایەکی الی ماڵەوەم کرد‪« .‬لەوانەیە باشتر‬ ‫بێ زووتــر بچینەوە ژوورێ‪ .‬بابە لەوانەیە بۆ‬ ‫حازرکردنی خواردنەکە هاوکاریی پێویست بێ‪».‬‬ ‫بەاڵم خوشکەکەم جارێکی دیکە خەریک بوو‬ ‫تەماشای نــاو بیرەکەی دەکــرد‪ .‬گوتی‪« :‬من‬ ‫هیچ ڕۆحێک نابینم‪ ».‬دەنگی لەناو بیرەکەدا‬ ‫دەنگدانەوەی دروست دەکرد‪.‬‬ ‫«بابە سەبارەت بە مایەپووچبوونی کۆمپانیاکە‬ ‫زۆر شەرمەزارە؟»‬ ‫«نــازانــم‪ .‬هەرگیز ناکرێ تێ بگەی کە بابە‬ ‫چییەتی‪ ».‬پاشان‪ ،‬لە پڕ ڕاست وەستا و ڕووی‬ ‫کردە من‪« .‬سەبارەت بە واتانابێی پیر هیچی پێ‬ ‫گوتی؟ چی گوت؟»‬ ‫«بیستم خۆی کوشتووە‪».‬‬ ‫«ئــێ‪ ،‬هــەمــووی خــۆ ئەمە نــەبــوو‪ .‬تــەواوی‬ ‫خێزانەکەشی لەگەڵ خۆیدا برد‪ .‬ژنەکەی و دوو‬ ‫کچە چکۆلەکەشی‪».‬‬ ‫«ئۆهـ‪ ،‬بەڕاست؟»‬ ‫«ئەو دوو کچە چکۆلە جوانەشی‪ .‬کاتێک کە‬ ‫هەموان خەوتبوون‪ ،‬غازەکەی کردەوە‪ .‬پاشان‪ ،‬بە‬ ‫چەقۆی قەسابی ورگی خۆی هەڵدڕی‪».‬‬ ‫«بەڵێ‪ ،‬بابە هەر ئێستا دەیگوت کە واتانابێ‬ ‫چەندە بەڕێوجێیە‪».‬‬ ‫«نــەخــۆش‪ ».‬خوشکەکەم بـــەرەو بیرەکە‬ ‫گەڕایەوە‪.‬‬ ‫«ئاگەدار بە‪ .‬ڕاست دەکەوییە ناوی‪».‬‬ ‫گوتی‪« :‬من کە هیچ ڕۆحێک نابینم‪ .‬تۆ کەواتە‬ ‫ئەم هەموو کاتە درۆت لەگەڵ دەکردم‪».‬‬ ‫«بــەاڵم من هەرگیز نەمگوت لە بیرەکەدا‬ ‫دەژی‪».‬‬ ‫«ئەی لە کوێیە؟»‬ ‫هــەردووکــمــان چــاومــان خستە ســەر البــەالی‬ ‫درەختەکان و دەوەنەکان‪ .‬لە باخەکەدا ئاسەوارێکی‬ ‫ئەوتۆی ڕۆژ نەمابوو‪ .‬سەرلەئاخیر‪ ،‬ئاماژەم بە‬ ‫فەزایەکی بەتاڵی دە یارد لەوالترەوە کرد‪.‬‬ ‫«لەوێ بوو کە بینیم‪ ،‬ڕێک لەوێ»‬ ‫چاومان بڕییە ئەو خاڵە‪.‬‬ ‫«چۆنایی بوو؟»‬ ‫«من باش نەمدەبینی‪ .‬تاریک بوو‪».‬‬ ‫«بەاڵم بەهەرحاڵ دەبێ شتێکت بینیبێ‪».‬‬ ‫«پیرەژنێک بوو‪ .‬هەر لەوێ وەستابوو‪ .‬خەریک‬ ‫بوو تەماشای دەکردم‪».‬‬ ‫وەکوو ئەفسوونلێکراوەکان هەر وا چاوم بڕیبووە‬ ‫ئەو خاڵە‪.‬‬ ‫گوتم‪« :‬کیمۆنۆیەکی سپیی لە بەر کردبوو‪.‬‬ ‫نەختێ لــە قــژی بــە دەرەوە بـــوو؛ لــە بــادا‬ ‫دەشەکایەوە‪».‬‬ ‫کیکوکۆ ئانیشکی کوتایە قۆڵی من‪« .‬ئۆهـ‪،‬‬ ‫بێدەنگ بە‪ .‬تۆ خۆ خەریکی دیسان دەمترسێنی‪».‬‬ ‫فلتەری جگەرەکەی کە هەڵدابووە سەر زەوی‪،‬‬ ‫خەریک بوو بە پێ دەیپلیشاندەوە‪ .‬پاشان ساتێک‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )570‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/10/9‬‬

‫وەستا و واقوڕماو تەماشای کرد‪ .‬گەاڵ باریکەکانی‬ ‫کاژی بە پێ خستە سەر و پاشان جارێکی تر‬ ‫خێسەی کرد‪ .‬گوتی‪« :‬بڕۆین بزانین نان حازرە‬ ‫یان نا‪».‬‬ ‫پەلە سەیرێکی‬ ‫بە‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫متبەخەکە‬ ‫لە‬ ‫باوکە‬ ‫ژمار ‌ه (‪ )570‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/10/9‬‬ ‫کردین‪ ،‬پاشان درێژەی بە کارەکەی دا‪.‬‬ ‫کیکوکۆ بە پێکەنینەوە گوتی‪« :‬بابە لەو‬ ‫کاتەوەی خۆی بە کارەکانی خۆی ڕادەگا‪ ،‬بووەتە‬ ‫چێشتلێنەرێکی فیت‪».‬‬ ‫باوکە وەرســـووڕا و نیگایەکی ســاردی گرتە‬ ‫خوشکەکەم‪ .‬گوتی‪« :‬کارێک نییە کە خۆمی پێوە‬ ‫بادەم‪ .‬کیکوکۆ‪ ،‬وەرە ئێرە و یارمەتم بدە‪».‬‬ ‫چەند ساتێک‪ ،‬خوشکەکەم جووڵەی نەکرد‪.‬‬ ‫پاشان‪ ،‬کەوتە ڕێ و بەرەوانەیەکی کە بە یەکێ لە‬ ‫تاکەکانەوە هەڵواسرابوو هەڵگرت‪.‬‬ ‫باوکم پێی گوت‪« :‬بەس دەبێ ئەم سەوزییانە‬ ‫سوور بکەینەوە‪ .‬ئەوەی تر تەنیا دەبێ ئاگامان‬ ‫لێی بێ‪ ».‬پاشان سەری بەرز کردەوە و چەند‬ ‫چرکەیەک بە جۆرێکی سەیر تەماشای کردم‪.‬‬ ‫سەرلەئاخیر‪ ،‬گوتی‪« :‬وەک شتێ تۆ حەز دەکەی‬ ‫تەماشایەکی ماڵەکە بکەی‪ ».‬کەوچکە دارینەکانی‬ ‫کە بە دەستەوە بوون‪ ،‬دانان‪« .‬دەمێکە ئێرەت‬ ‫نەبینیوە‪».‬‬ ‫لە دەرگای متبەخەکەوە کە دەچووینە دەرەوە‪،‬‬ ‫سەرم وەرچەرخاند و تەماشایەکی کیکوکۆم کرد‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو پشتی لە ئێمە بوو‪.‬‬ ‫باوکم بە ئارامی گوتی‪« :‬کچێکی چاکە‪».‬‬ ‫من بە دوای باوکمدا‪ ،‬لەم ژوورەوە بۆ ئەو ژوور‬ ‫چووین‪ .‬بیرم چووبوو ماڵەکە چەند گەورەیە‪.‬‬ ‫هەر دەرگایەک کە دەکــرایــەوە‪ ،‬ژوورێکی دیکە‬ ‫لە پێش چاوممان بوو‪ .‬بەاڵم هەموو ژوورەکــان‬ ‫بە جۆرێکی خۆفناک سەرلەبەر چۆڵ بوون‪ .‬لە‬ ‫یەک لە ژوورەکاندا گڵۆپەکە پێ نەکرا و ئێمە لەو‬ ‫تۆزقاڵە ڕووناکییەدا کە لە پەنجەرەکانەوە دەهات‪،‬‬ ‫چاومان بڕییە دیوارە بەتاڵەکان و تاتامیی تەختی‬ ‫ژوورەکان‪.‬‬ ‫باوکم گوتی‪« :‬ئەم ماڵە بۆ ئەوەی نەفەرێک بە‬ ‫تەنیا تێیدا بژی زۆر گەورەیە‪ .‬من ئێستا زۆربەی‬ ‫ژوورەکان بە کار ناهێنم‪».‬‬ ‫بەاڵم سەرەنجام‪ ،‬باوکم دەرگای ژوورێکی کردەوە‬ ‫کە پڕ لە کتێب و کاخەز بــوو‪ .‬گواڵنێک لەناو‬ ‫گوڵدانەکاندا بوون و وێنەگەلێک بە دیوارەکانەوە‪.‬‬ ‫چــاوم کەوتە ســەر شتێک کە لەسەر مێزێکی‬ ‫پایەکورتی گۆشەی ژوورەکە بوو‪ .‬نزیک بوومەوە و‬ ‫بینیم مۆدێلی پالستیکیی کەشتییەکی جەنگییە‪.‬‬ ‫هەر لەوانە کە مندااڵن دروستیان دەکەن‪ .‬لەسەر‬ ‫چەند پارچەڕۆژنامەیەک بوو و دەوروبــەری بە‬ ‫پارچەگەلی یەکشێوەی پالستیکیی بۆر گیرابوو‪.‬‬ ‫باوکم کەوتە پێکەنین‪ .‬هاتە الی مێزەکەوە و‬ ‫مۆدێلەکەی هەڵگرت‪.‬‬ ‫گوتی‪« :‬لەو کاتەوەی کۆمپانیاکە لێک هەڵوەشا‪،‬‬ ‫من کاتی بەتاڵی زیاترم بۆ خۆم هەیە‪ ».‬دیسان‬ ‫پێکەنی‪ .‬پێکەنینەکەی نەختێک سەیر بوو‪ .‬بۆ‬ ‫ساتێک ڕووخساری کەمێک ئارام دەینواند‪« .‬کاتی‬ ‫بەتاڵی زیاتر‪».‬‬ ‫گوتم‪« :‬الم سەیرە‪ .‬تۆ هەمیشە سەرت زۆر‬ ‫قاڵ بوو‪».‬‬ ‫«لە حەد بــەدەر قاڵ بــوو‪ ».‬بە خەندەیەکی‬ ‫تەنکەوە تەماشای کردم‪« .‬لەوانەیە لە بری ئەوە‬ ‫باشتر بوایە باوکێکی وشیارتر بوومایە‪».‬‬ ‫پێکەنیم‪ .‬دیــســان خــەریــک بــوو کەشتییە‬ ‫جەنگییەکەی هەڵدەسەنگاند‪ .‬پاشان‪ ،‬سەری بەرز‬ ‫کــردەوە‪« .‬نەمدەویست ئەمەت پێ بڵێم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەوانەیە چارەیەکم بەدەر لەمە نەبێت‪ .‬من پێم وایە‬ ‫مەرگی دایکت بە ڕێکەوت نەبوو‪ .‬ئەو نیگەرانیی‬ ‫زۆری هەبوو‪ ،‬هەروەها بێهیوابوونیش‪».‬‬ ‫هەردووکمان چاومان لە کەشتییە جەنگییە‬ ‫پالستیکییەکە بڕیبوو‪.‬‬ ‫سەرەنجام‪ ،‬من گوتم‪« :‬دایکم بە دڵنیایی‬ ‫چاوەڕێی ئەوە نەبوو کە من تا ئەبەد لێرە بژیم‪».‬‬ ‫«ڕوونە کە تۆ تێ ناگەی‪ .‬تۆ تێ ناگەی کە‬ ‫شتەکە بۆ هەندێ لە دایکوباوکەکان چۆنە‪ .‬نەک‬ ‫تەنیا دەبێ منداڵەکانیان لە دەست بدەن‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫دەبێ ئەوان لە پای شتهایەک لە دەست بدەن‬ ‫کە خۆشیان سەری لێ دەرناکەن‪ ».‬کەشتییە‬ ‫جەنگییەکەی لەسەر پەنجەکانی سووڕاندەوە‪.‬‬ ‫«ئەم بەلەمە تۆپدارە بچکۆالنە دەبێ باشتر لەمە‬ ‫پێکەوە ببەسترێنەوە‪ .‬پێت وا نییە؟»‬ ‫«لەوانەیە‪ .‬من پێم وایە ئاوا باشە‪».‬‬ ‫«کاتی شەڕ‪ ،‬من ماوەیەکم لەسەر کەشتییەک‬ ‫بەسەر بــرد کە تەقریبەن وەکــوو ئەمە بوو‪.‬‬ ‫بــەاڵم هەمیشە ئـــارەزووم ئــەوە بــوو کە بچمە‬ ‫هێزی ئاسمانی‪ .‬من بەم جۆرە دەمهێنایە پێش‬

‫چاوی خۆم؛ ئەگەر دوژمن کەشتییەکەت بپێکێ‪،‬‬ ‫تاقەکارێک لە دەستت بێ ئەوەیە کە لە ئاودا‬ ‫پەلەقاژە بکەی تا خۆت بە پەتی نەجات بگەیەنی‪.‬‬ ‫بەاڵم لە فڕۆکەدا‪ -‬ئێهـ‪ -‬هەمیشە چەکی مسۆگەرت‬ ‫لەبەر دەستدایە‪ ».‬مۆدێلەکەی لەسەر مێزەکە دانا‪.‬‬ ‫«من پێم وا نییە تۆ باوەڕت بە جەنگ هەبێت‪».‬‬ ‫«هێندە نا‪».‬‬ ‫تەماشایەکی دەوروبەری ژوورەکەی کرد‪ .‬گوتی‪:‬‬ ‫«خواردنەکە دەبێ تا ئێستا حازر بووبێ‪ .‬تۆش بە‬ ‫دڵنیایی برسیتە‪».‬‬ ‫نانی ئێوارەمان لە ژوورێکی نیوەڕووناکی نووساو‬ ‫بە متبەخەکەوە خوارد‪ .‬تاقەسەرچاوەی ڕووناکی‪،‬‬ ‫فانۆزێکی گــەورە بوو کە بە ســەروو مێزەکەوە‬ ‫هەڵواسرابوو و باقیی ژوورەکــە لە تاریکیدا ڕۆ‬ ‫چووبوو‪ .‬بەر لەوەی دەست بۆ خواردنەکە بەرین‪،‬‬ ‫ڕێزمان بۆ یەکتر نواند‪.‬‬ ‫گفتوگۆیەکی کورت دەستی پێ کرد‪ .‬بە لێدوانە‬ ‫بەئەدەبانەکەی من دەربارەی خواردنەکە‪ ،‬کیکوکۆ‬ ‫پێکەنینێکی چکۆلەی کرد‪ .‬هەر وەک سەرەتا‬ ‫دیسان وەک بڵێی خەریک بوو دەماری دەیگرت‪.‬‬ ‫باوکم تا چەند خولەکێک قسەی نەکرد‪ .‬سەرەنجام‬ ‫گوتی‪« :‬ئێستا کە دووبارە گەڕاویتەوە بۆ ژاپۆن‪،‬‬ ‫هەستێکی سەیرت دەبێ هەبێ؟»‬ ‫«بەڵێ‪ ،‬کەمێ سەیرە‪».‬‬ ‫«لەوانەیە هەر بەم زوویییە کە ئەمەریکات‬ ‫بەجێ هێشتووە خەفەت بخۆی‪».‬‬ ‫«کەم‪ .‬زۆر نا‪ .‬شتێکی زۆرم بەجێ نە‌هێشتووە‪.‬‬ ‫تەنیا چەند دانە ژووری بەتاڵ‪».‬‬ ‫«تێ دەگەم‪».‬‬ ‫تــەمــاشــایــەکــی ئــەوســەری مــێــزەکــەم کــرد‪.‬‬ ‫ڕووخساری باوکم لە نیوەڕووناکیدا سارد و دژوار‬ ‫دەینواند‪ .‬لە بێدەنگیدا هەر وا نانمان دەخوارد‪.‬‬ ‫ڕێــک ئــەو کاتە‪ ،‬لەسەر دیـــواری ئەوسەری‬ ‫ژوورەکە چاوم بە شتێک کەوت‪ .‬سەرەتا درێژەم‬ ‫بە نانخواردنەکەم دا‪ ،‬پاشان دەستەکانم لە جووڵە‬ ‫کەوتن‪ .‬ئەو دووانە تێبینییان کرد و تەماشایان‬ ‫کردم‪ .‬من هێشتا لەسەر شانەکانی باوکمەوە چاوم‬ ‫لە تاریکی بڕیبوو‪.‬‬ ‫«ئەوە کێیە؟ وێنەی کێیە لەوێ؟»‬ ‫«کام وێنەیە؟» باوکم سەری نەختێ سووڕاند و‬ ‫هەوڵی دا بە دوای تەماشای مندا بچێت‪.‬‬ ‫«وێنەکەی خـــوارەوە‪ .‬هــەر ئــەو پیرەژنەی‬ ‫کیمۆنۆی سپیی لە بەر کردووە‪».‬‬ ‫باوکم کەوچکە دارینەکانی لەسەر مێزەکە دانان‪.‬‬ ‫سەرەتا تەماشای وێنەکەی کرد‪ ،‬پاشان من‪.‬‬ ‫«دایکت‪ ».‬دەنگی زۆر ناقۆاڵ بووبوو‪« .‬تۆ‬ ‫دایکی خۆشت ناناسییەوە؟»‬ ‫«دایــکــم‪ .‬دەزانـــی‪ ،‬ئاخر تاریکە‪ .‬من باش‬ ‫نایبینم‪».‬‬ ‫چەند چرکەیەک کەس قسەی نەکرد‪ .‬پاشان‬ ‫کیکوکۆ لە جێیەکەی هەستا‪ ،‬وێنەکەی لە دیوارەکە‬ ‫کردەوە‪ ،‬هاتەوە سەر مێزەکە و دای بە من‪.‬‬ ‫گوتم‪« :‬زۆر پیرتر دیارە‪».‬‬ ‫باوکم گوتی‪« :‬کەمێک بەر لە مردنی گیراوە‪».‬‬ ‫«خەتای تاریکی بوو‪ .‬باش نەدەبینرا‪».‬‬ ‫ســەرم بــەرز کــردەوە و بینیم باوکم دەستی‬ ‫ڕاداشتووە‪ .‬وێنەکەم پێ دا‪ .‬بە وردی سەیری‬ ‫کرد‪ ،‬پاشان دای بە کیکوکۆ‪ .‬خوشکەکەم جارێکی‬ ‫تر هەستا و وێنەکەی گەڕاندەوە بۆ شوێنەکەی‪،‬‬ ‫لەسەر دیوارەکە‪.‬‬ ‫دەفرێکی گــەورە لە ناوەڕاستی مێزەکەدا بە‬ ‫نەکراوەیی مابووەوە‪ .‬هەر کە کیکوکۆ دووبارە لە‬ ‫شوێنەکەی خۆی دانیشتەوە‪ ،‬باوکم دەستی درێژ‬ ‫کرد و ڕووپۆشی دەفرەکەی ال دا‪ .‬هەورێک لە‬ ‫هەڵم بەرز بووەوە و بەرەو فانۆزەکە خولی خوارد‪.‬‬ ‫دەفرەکەی نەختێک بەرەو من پاڵ پێوە نا‪.‬‬ ‫گوتی‪« :‬دەبێ برسیت بێ‪ ».‬الیەکی ڕووخساری‬ ‫لە تاریکیدا مابووەوە‪.‬‬ ‫«ســوپــاس‪ ».‬کەوچکە داریــنــەکــانــم بردنە‬ ‫پێشەوە‪ .‬هەڵمێک کە لە دەفرەکەوە بەرز دەبووەوە‬ ‫بڵێیت‌ونەڵێی دەستی بنیادەمی دەسووتاند‪.‬‬ ‫«چییە؟»‬ ‫«ماسی‪».‬‬ ‫«بۆنێکی خۆشی هەیە‪».‬‬ ‫لە سووپەکەدا‪ ،‬ماسیی باریکەڵەی چکۆالنە‬ ‫هەبوون کە لەشیان بە شێوەی حەلقەگەلی بچووک‬ ‫خڕ دەرچووبوو‪ .‬من دانەیەکم هەڵگرت و خستمە‬ ‫قاپەکەمەوە‪.‬‬ ‫«دیسان تێ کە‪ .‬زۆر زۆرە‪».‬‬ ‫«سوپاس‪ ».‬دیسان تێم کرد‪ ،‬پاشان دەفرەکەم‬ ‫بــەرەو باوکم پاڵ پێوە نا‪ .‬کاتێک خەریک بوو‬ ‫چەندپارچەیەکی دەخستە قاپەکەیەوە‪ ،‬تەماشام‬ ‫کرد‪ .‬پاشان‪ ،‬ئێمە دوو نەفەر‪ ،‬کیکوکۆمان تەماشا‬

‫کرد کە خەریک بوو بۆ خۆی تێ دەکرد‪.‬‬ ‫باوکم ســەری کەمێک نووشتاندەوە‪ .‬دیسان‬ ‫گوتی‪« :‬تۆ دەبێ برسیت بێ‪ ».‬چەند ماسییەکی‬ ‫کردە دەمییەوە و دەستی کرد بە خواردن‪ .‬پاشان‪،‬‬ ‫منیش دانەیەکم جیا کردەوە و خستمە دەممەوە‪.‬‬ ‫نەرم بووم‪ ،‬ئنجا گۆشتنیش‪.‬‬ ‫گوتم‪« :‬زۆر چاکە‪ .‬ئەمە چییە؟»‬ ‫«تەنیا ماسی»‬ ‫«ئەمە زۆر چاکە‪».‬‬ ‫سێکەسی لە بێدەنگیدا هێشتا نانمان دەخوارد‪.‬‬ ‫چەند خولەکێک تێپەڕی‪.‬‬ ‫«هیی تر دەخۆی؟»‬ ‫«بە پێی پێویست هەیە؟»‬ ‫«بــۆ هەرسێکمان زۆر زۆر هــەیــە‪ ».‬باوکم‬ ‫سەرپۆشەکەی ال دا و جارێکی تر هەڵم بەرز‬ ‫بـــووەوە‪ .‬گشتمان دەستمان درێــژ کــرد و بۆ‬ ‫خۆمانمان تێ کرد‪.‬‬ ‫بە باوکمم گوت‪« :‬بفەرموو‪ .‬ئەم دواهەمین‬ ‫پارچەیە تۆ بیخۆ‪».‬‬ ‫«سوپاس‪».‬‬ ‫نــانــخــواردنــەکــەمــان کــە تـــەواو بـــوو‪ ،‬باوکم‬ ‫دەستەکانی لێک ئاوەاڵ کردن و بە کەیفسازییەوە‬ ‫باوێشکێکی دا‪ .‬گوتی‪« :‬کیکوکۆ‪ ،‬تکایە قۆرییەک‬ ‫چا لێ نێ‪».‬‬ ‫خوشکەکەم تەماشایەکی کرد‪ ،‬پاشان بەبێ هیچ‬ ‫قسەیەک لە ژوورەکە چووە دەرەوە‪.‬‬ ‫باوکم هەستا‪« .‬با بڕۆین لەو ژوورەدا ئیسراحەت‬ ‫بکەین‪ .‬ئەم ژوورە گەرمە‪».‬‬ ‫من هەستام و بە دوای ئەودا چووم بۆ ژووری‬ ‫چایخۆرییەکە‪ .‬پەنجەرەخزەکان کرابوونەوە و‬ ‫شەماڵێک لە باخەکەوە دەهاتە ژوورەوە‪ .‬ماوەیەک‬ ‫بێدەنگ دانیشتین‪.‬‬ ‫سەرەنجام من گوتم‪« :‬باوکە‪».‬‬ ‫«بەڵێ؟»‬ ‫«کیکوکۆ پێی گوتم واتانابێ هەموو خێزانەکەی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا برد‪».‬‬ ‫باوکم تەماشای خـــوارەوەی کــرد و سەری‬ ‫ڕاوەشــانــد‪ .‬چەند ساتێک‪ ،‬وا دەهــاتــە پێش‬ ‫چاو بە قووڵی چووبێتە فیکرەوە‪ .‬سەرەنجام‬ ‫گوتی‪« :‬واتانابێ زۆر دڵی دابــووە کارەکەی‪.‬‬ ‫مایەپووچبوونی کۆمپانیاکە بۆ ئەو لێدانێکی‬ ‫گەورە بوو‪ .‬پێم وایە ئەم ڕووداوە هێزی داوەریی‬ ‫ئەوی الواز کردبوو‪».‬‬ ‫«تۆ پێت وایە ئەمە چ کارێک بوو ئەو کردی‪-‬‬ ‫هەڵە بوو؟»‬ ‫«بەڵێ‪ .‬هەڵبەت‪ .‬تۆ پێت وایــە شتێکی تر‬ ‫بوو؟»‬ ‫«نا‪ .‬نا‪ .‬هەڵبەت کە نا‪».‬‬ ‫«شتانێکی تریش بەدەر لە کار بوونیان هەیە‪».‬‬ ‫«بەڵێ‪».‬‬ ‫دیسان بێدەنگ بووینەوە‪ .‬لە باخەکەوە دەنگی‬ ‫کوللەکان دەهات‪ .‬تەماشایەکی ناو تاریکیم کرد‪.‬‬ ‫چیتر بیرەکە نەدەبینرا‪.‬‬ ‫باوکم پرسی‪« :‬تۆ ئێستا دەتەوێ چی بکەی؟‬ ‫ماوەیەک لە ژاپۆن دەمێنییەوە؟»‬ ‫«ڕاســتــیــیــەکــەی‪ ،‬مــن بــیــرم لــە داهــاتــوو‬ ‫نەکردووەتەوە‪».‬‬ ‫«ئەگەر بتەوێ لێرە بمێنییەوە‪ ،‬مەبەستم هەر‬ ‫لەم ماڵەدا‪ ،‬خۆشحاڵ دەبم‪ .‬ئەگەر ژیانبەسەربردن‬ ‫لەگەڵ پیرەمێردێکدا بۆ تۆ کێشەیەکی نەبێ‪».‬‬ ‫«سوپاس‪ .‬دەبێ بیری لێ بکەمەوە‪».‬‬ ‫جارێکی تر ڕوانیمە تاریکی‪.‬‬ ‫بــاوکــم گــوتــی‪« :‬بـــەاڵم هەڵبەت ئــەم ماڵە‬ ‫زۆر خەمگین بــووە‪ .‬تۆ بێشک هێندە نابا کە‬ ‫دەگەڕێیتەوە بۆ ئەمەریکا‪».‬‬ ‫«لەوانەیە‪ .‬هێشتا نازانم‪».‬‬ ‫«بێشک دەگەڕێیتەوە‪».‬‬ ‫باوکم وەک شتێک خەریک بوو پشتەدەستەکانی‬ ‫هەڵدەسەنگاند‪ .‬پاشان‪ ،‬سەری بەرز کردەوە و‬ ‫ئاهێکی هەڵێشا‪.‬‬ ‫گوتی‪« :‬کیکوکۆ تا بەهاری داهاتوو دەرسەکەی‬ ‫تەواو دەکات‪ .‬لەوانەیە ئەوکات مەیلی لێ بێ بێتە‬ ‫ئێرە‪ .‬کچێکی چاکە‪».‬‬ ‫«لەوانەیە بێ‪».‬‬ ‫«ئەگەر بێ بارودۆخەکە باشتر دەبێ‪».‬‬ ‫«بەڵێ‪ ،‬بە دڵنیایی باشتر دەبێ‪».‬‬ ‫دیسان بێدەنگ بووین و چاولەڕێ ماینەوە کە‬ ‫کیکوکۆ چای بهێنێت‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫پەراوێز‪:‬‬ ‫‪ -1‬ڕایەخی ژاپۆنی‪.‬‬ ‫‪ -2‬بــەالش‪-‬ســواری‪ ،‬مەبەست ئەوەیە لەسەر‬ ‫جادە بوەستی و دەست لە ئۆتۆمبیل ڕابگریت‪.‬‬

‫خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبیات‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبیات‪ ،‬خەاڵتێکی سااڵنەیە‬ ‫کە بە گشتی لە سەرەتای مانگی ئۆکتۆبەری هەموو‬ ‫ساڵێک لە الیەن ئەکادیمیای سویدی دەبەخشرێ‬ ‫بەو کەسەی کە لە بــواری ئەدەبیات بە گشتی‬ ‫دەنووسێت‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٠١‬لەسەر وەسیەتی ئەلفرێد نۆبێڵ‪،‬‬ ‫دامــەزرێــنــەری دامــەزراوەکــە‪ ،‬دەســت بە دابــەش‬ ‫کردنی ئەو خەاڵتە کرا و تا ئێستا ‪ ١٠٨‬خەاڵتی‬ ‫نۆبێل بەخشراوە‪ ،‬لەو ماوەیەشدا ‪ ٧‬ساڵ خەاڵتەکە‬ ‫نــەبــەخــشــراوە بــە هــۆکــاری جــیــاواز‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫ساڵەکانی‪– ١٩٤٠ – ١٩٣٥ – ١٩١٨ – ١٩١٤« :‬‬ ‫‪.»١٩٤٣ – ١٩٤٢ – ١٩٤١‬‬ ‫لە ناو خەاڵتەکاندا‪ ١٣ ،‬جار ژن ئەو خەاڵتەی‬ ‫وەرگرتووە‪ ٤ ،‬خەاڵتیان لە ساڵێکدا بە دوو کەس‬ ‫دراوە‪ ٤٢ ،‬خەاڵت بۆ نووسەرانی گەنج بوون و‬ ‫‪٨٨‬ی تریان بۆ ئەو نووسەرانە بوون کە تەمەنیان‬ ‫لە سەروو ‪ ٥٠‬ساڵییەوە بووە‪.‬‬

‫سلێامن دڵسۆز‪ :‬یەکەم‬ ‫کتێبی کازوئۆ ئیشیگورۆ‬ ‫من کردوومە بە کوردی‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫سلێمان دڵسۆز‪ ،‬وەرگێڕ‪ ،‬یەکەم وەرگێڕە کە ڕۆمانی‬ ‫«هەرگیز جێم مەهێڵە»ی کازوئۆ ئیشیگورۆی وەرگێڕاوە‬ ‫بۆ سەر زمانی کوردی ئاماژە بەوە دەکات فیزێکی هەیە‬ ‫وەک ئەوەی کە وەرگێڕ لەو خەاڵتە گەورە شتێکی بەر‬ ‫دەکەوێت‪.‬‬ ‫سلێمانی دڵسۆز ڕایدەگەیەنێت‪« :‬کە ئەو هەواڵەم‬ ‫بیست هەستێکی سەیرم هەبوو‪ .‬خۆپەرستیی ئینسان‬ ‫سەیرە‪ .‬لە گۆشەیەکی هەرە دووری ڕۆحمدا شاییەک‬ ‫دەگەڕا کە ها‪ ،‬بزانە؟ نووسەرە خۆشەویستەکەت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫بە قەولی باشوورییەکان‪ ،‬یەکەم کەس بووی ڕۆمانت لێ‬ ‫وەرگێڕا‪ ،‬خەاڵتی نۆبێڵی وەرگرت‪ .‬فیزێکی شاراوە کە‬ ‫هیچ نەبێ سەرەدەرزییەکی ئەو خەاڵتە گەورەیە بەر تۆش‬ ‫دەکەوێ‪».‬‬ ‫دەشڵێت‪« :‬پیرە پیاوێکی کەنەدایی کە خوێنەرێکی‬ ‫لەزەبری ئەدەبی جیهانییە و سەرەتای هاتنم بۆ ئەو‬ ‫واڵتە بە هۆی براکەمەوە لەگەڵی ئاشنا بووم‪ .‬من لەوم‬ ‫دەپرسی لە نووسەرانی دنیا حەزت لە کێیە و ئەو لە منی‬ ‫دەپرسی کێت خوێندووەتەوە؟ کە باسی ئەو کتێبەی‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆم کــرد‪ ،‬بە ناباوەڕییەوە دوو سێ‬ ‫جارێ لێی دووپات کردمەوە‪ :‬یانی تۆ کازوئۆ ئیشیگورۆ‬ ‫دەناسی؟ دوای کەمێک بێدەنگی گوتی‪( :‬واو)»‪.‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )570‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/10/9‬‬

‫پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەی ئیشیگورۆ‪:‬‬

‫من لە گۆرانیگوتندا زۆر باش‬ ‫دەتوانم السایی بۆب دیالن‬ ‫بکەمەوە‬

‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ژیار هۆمەر‬ ‫گفتوگۆیەکی تەلەفۆنی لەگەڵ‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ ،‬لە ڕێکەوتی‬ ‫‪٥‬ـی ئۆکتۆبەری ‪٢٠١٧‬ـدا‪ ،‬پاش‬ ‫ئــەوەی بووە بــراوەی خەاڵتی‬ ‫نۆبێڵی ‪ ٢٠١٧‬بۆ ئەدەبیات‪ ،‬ئەم‬ ‫گفتوگۆ تەلەفۆنییە لە الیەن‬ ‫ئادەم سمس‪ ،‬سەرپەرشتیاری‬ ‫زانستیی لە بەشی میدیاییی‬ ‫نۆبێڵەوە‪ ،‬ساز دراوە‪.‬‬

‫کــازوئــۆ ئیشیگورۆ‪ :‬ســاو! بەڕێز‬ ‫سمس‪ ،‬چۆنیت؟‬ ‫ئادەم سمس‪ :‬زۆر باشم‪ .‬بەڕاستی‬ ‫زۆر سوپاس بۆ پەیوەندییەکەتان‪،‬‬ ‫گـــەورەیـــی ــت ــان نـــوانـــد‪ .‬هـــەروەهـــا‬ ‫پیرۆزباییەکی گەرمتان ئاڕاستە دەکەم‬ ‫بە بۆنەی بردنەوەی خەاڵتی نۆبێڵەوە‪.‬‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬زۆر سوپاس!‬ ‫دڵگرانم بەوەی زۆر لەسەر هێڵ مایتەوە‪.‬‬ ‫بە هۆی ئەو شپرزەیی و پەشۆکاوییەی‬ ‫لێرە ڕوو دەدات‪ ،‬تاساوم‪ .‬لە ناکاودا‪...‬‬ ‫زۆربــەی ڕۆژنامەنووسان دەیانەوێت‬ ‫لێدوانم لێ وەربگرن‪.‬‬ ‫ئـــادەم ســمــس‪ :‬تــێ دەگـــەم لێت‪.‬‬ ‫ئێ‪ ...‬بێگومان ئەمڕۆت بە شێوەیەکی‬ ‫چــاوەڕوانــنــەکــراو گـــۆڕاوە‪ .‬چــۆن ئەم‬ ‫هەواڵەت بیست؟‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬لە چێشتخانەکەدا‬ ‫دانیشتبووم و ئیمەیڵێکم دەنووسی‬ ‫بۆ هاوڕێیەکم و جەڕەسەکە لێی دا‪.‬‬ ‫سەرەتا بە گومان دەستی پێ کرد‪.‬‬ ‫خەڵکی لە نووسینگەی لێپسراوی‬ ‫کــارەکــانــم‪ ،‬بــە پەخشی ڕاستەوخۆ‬ ‫ســەیــری ڕاگــەیــانــدنــی خەاڵتەکەیان‬ ‫دەکرد‪ .‬پێم وا نییە پێشبینیی ئەوەیان‬ ‫کردبێت‪ ،‬ئەوان بەس چاوەڕوان بوون تا‬ ‫بزانن براوەی خەاڵتی نۆبێڵی ئەمساڵ‬ ‫کێیە‪ .‬پەیتاپەیتا پەیوەندییم پێوە‬ ‫دەکــرا‪ ،‬هەموو جارەکان دەمانویست‬ ‫لــەوە دڵنیا ببینەوە داخــۆ هەواڵەکە‬ ‫درۆودەلەسەیە یان چییە‪ .‬بەرەبەرە‬ ‫زیاتر دڵنیا دەبــوویــنــەوە‪ .‬لە دوای‬ ‫ئەوەی »بی‌بی‌سی‌« ڕایگەیاند‪ ،‬ئیتر‬ ‫مەسەلەکەم بە هەند وەرگــرت‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە ڕاستیدا لەو ساتەوە وچانم نەداوە‪.‬‬ ‫ئــێــرە کــەمــێــک چــەشــنــی کەشتییە‬ ‫پڕنهێنییەکەی ماریی سێلێتـی لێ‬ ‫هاتووە‪ ،‬هەموو شتێک بەو شێوەیە بوو‬ ‫کە کاتژمێر ‪ ١١‬هەبوو‪ ،‬یاخود نازانم‬

‫کەی‪ ،‬پێش ئەوەی ئەم ڕووداوە مەزنە‬ ‫ڕوو بــدات‪ .‬پاشان بــووە بەزموهەرا‪.‬‬ ‫ئەوەتا ئێستاکە خەڵکی لە دەرەوە‪،‬‬ ‫لەسەر شەقامەکە سەرەیان گرتووە بۆ‬ ‫چاوپێکەوتن لەگەڵ مندا‪.‬‬ ‫ئادەم سمس‪ :‬کەواتە نوقم بووە؟‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬نا! نەخێر‪ ،‬پێم‬ ‫وا نییە تا ماوەیەکی دوورودرێــژ نوقم‬ ‫ببێت‪ .‬مەبەستم ئــەوەیــە‪ ،‬ئەمە بە‬ ‫شێوەیەکی پێکەنیناویی شانازییەکی‬ ‫بڕواپێکراوە‪ .‬پێم وا نییە خەاڵتێکی‬ ‫مەزنتر لــە نۆبێڵ بــوونــی هەبێت‪.‬‬ ‫بــە بـــڕوای مــن‪ ،‬پشکی گـــەورە لە‬ ‫سەرکەوتنی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە‬ ‫ئاکادیمیای سویدی بۆ خەاڵتی نۆبێڵ‬ ‫سەرکەوتوو بووە لە دوورەپەرێزگرتن‬ ‫لە ملمالنێ سیاسییەکان و شتی لەو‬ ‫جۆرە‪ .‬هەروەها پێم وایە ئەمە یەکێکە‬ ‫لــەو شتە دانسقانەی کە بە ڕێــزەوە‬ ‫مــاوەتــەوە و گرنگییەکی زۆری الی‬ ‫خەڵکانی سەرانسەری جیهان هەیە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوە پێم وایە بەشێکی گەورە‬ ‫لە هەستی بەدەستهێنانی ئەم خەاڵتە‬ ‫بــە هــۆی پــلــەوپــایــەی ڕاستەقینەی‬ ‫ئەکادیمیای سویدییەوەیە‪ .‬هەروەها‬ ‫پێم وایە ئەمە دەستکەوتێکی مەزنە بۆ‬ ‫ئەکادیمیاکە‪ .‬بە درێژاییی ئەم هەموو‬ ‫ساڵە ئەکادیمیای سویدی سەرکەوتوو‬ ‫بووە لە پاراستنی جێی خۆی لە گشت‬ ‫هەنگاوەکانی ژیاندا‪.‬‬ ‫هەروەها هۆیەکی تر کە شانازیی‬ ‫بە بــردنــەوەی ئــەم خەاڵتە دەکــەم‪،‬‬ ‫ئــەوەیــە‪ ...‬مــن ڕێچکەی زۆرێـــک لە‬ ‫نووسەرە دڵخوازەکانمم گرتووەتە بەر‪.‬‬ ‫ئەو گەورەنووسەرانەی کە لە مێژوودا‬ ‫بوونەتە هەڵگری ئەم خەاڵتە‪ .‬ئەمجا بە‬ ‫المەوە سەرنجڕاکێش و خۆشە ساڵێک‬ ‫دوای بۆب دیالن‪ ،‬کە لە ‪١٣‬ـساڵییەوە‬ ‫شێت و شەیدای ئــەوم‪ ،‬ئەم خەاڵتە‬ ‫وەربــگــرم‪ .‬لەوانەیە ئــەو گەورەترین‬ ‫پاڵەوانی من بێت‪.‬‬ ‫ئادەم سمس‪ :‬ئەوە شتێکی خۆشە‪.‬‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬وایە‪ ،‬ئینجا من‬ ‫زۆر باش دەتوانم السایی بۆب دیالن‬ ‫بکەمەوە‪ ،‬بەاڵم ئێستا بۆت ناڵێم‪.‬‬ ‫ئــادەم سمس‪ :‬حەیفێ! بێگومان‬ ‫سەرسامی دەکردم‪ .‬باشە هیچ نەبێت کە‬ ‫مانگی دیسێمبەر سەردانی ستۆکهۆڵمت‬ ‫کرد بۆ وەرگرتنی خەاڵتەکە‪ ،‬ئەو کاتە‬ ‫بۆم بڵێ‪ ،‬تکایە‪.‬‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬زۆر باشە‪ ،‬هەوڵی‬ ‫خۆم دەدەم‪.‬‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ئادەم سمس‪ :‬دەبێت هەر بیڵێیت‪.‬‬ ‫ئێستا کاتێکی خۆشە لە بەریتانیا‪.‬‬ ‫داخۆ بایەخێکی تایبەتیی بۆ تۆ هەیە‬ ‫ئێستاکە خەاڵتەکە وەربگریت؟‬

‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬بەڵێ‪.‬‬

‫ئادەم سمس‪ :‬لەو ساتەی کە دەبێت‬ ‫هەوڵوتەقەلال بدەیت‪ ،‬چی لەم ڕیزە‬ ‫ڕۆژنــامــەوانــانــە دەکــەیــت؟ سەبارەت‬ ‫کــازوئــۆ ئیشیگورۆ‪ :‬پێم وا بێت بەوەی هەموو چاوەکان لە تۆ دەڕوانن‪،‬‬ ‫هەیەتی‪ .‬لە ڕاستیدا پێش ئــەوەی چ هەستێکت هەیە؟‬ ‫پەیوەندیت پێوە بــکــەم‪ ،‬خەریکی‬ ‫کــازوئــۆ ئیشیگورۆ‪ :‬ئــم‪ ،‬هەستم‬ ‫نووسینی لێدوانێک بووم بۆ ڕۆژنامەیەک‪،‬‬ ‫بیرم لەوە دەکردەوە دەتوانم چی بڵێم وایە‪ ...‬من بە ڕوانگەیەکی ئەرێنییەوە‬ ‫لە مــەودای سێ دێــڕدا‪ ،‬هەروەها پێم لــەم مەسەلەیە دەڕوانـــم‪ .‬مەبەستم‬ ‫وایە کاتی بەدەستهێنانی ئەم خەاڵتە ئەوەیە ڕاستە کەمێک جێی نیگەرانییە‪،‬‬ ‫لە کاتی خۆیدا بــوو‪ ،‬چونکە هەست چونکە بیرم لەوە نەدەکردەوە ئەمڕۆ‬ ‫دەکەم‪ ...‬وا نزیکەی ‪ ٦٣‬ساڵێک دەبم‪ ،‬کە لە خەو ڕابووم ڕۆژێکی جیاوازتر لە‬ ‫ناتوانم ئەو کاتە بە بیرم بهێنمەوە کە ڕۆژانی ئاسایی بێتە پێشێ‪ ،‬بە المەوە‬ ‫لە بــارەی بەهاکانمانەوە لە جیهانی سەرنجڕاکێشە ڕۆژنامەوانان نۆبێڵی‬ ‫ڕۆژئاوادا دڵنیا نەبووین‪ .‬دەزانی چۆنە‪ ،‬ئەدەبیات بە هەند وەردەگـــرن‪ .‬گەر‬ ‫پێم وایە بەناو کاتێکدا گوزەر دەکەین ڕۆژێک لە ڕۆژان کەسێک ببێتە هەڵگری‬ ‫لە بەهاکان و پێشەواییمان‪ .‬خەڵکی خەاڵتی نۆبێڵی ئەدەبیات و کەس ئەم‬ ‫هەست بە ئەمان ناکەن‪ .‬ئاواتەخوازم هەواڵەی بە الوە گرنگ نەبێت‪ ،‬ئەوکاتە‬ ‫شتەکانی هاوشێوەی خەاڵتی نۆبێڵ‪ ،‬هەست بە ترس دەکەم‪ .‬چونکە ئەمە‬ ‫بــە شێوەیەکی ئەرێنی بــەشــدار بن واتا ڕووداوێکی تۆقێنەر لە جیهاندا‬ ‫لە جیهاندا‪ ،‬ببنە یارمەتیدەری بەها ڕووی داوە‪.‬‬ ‫گونجاوەکان لە جیهاندا‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫ئەمە بە شێوەی بەردەوام و لێوەشاوە‬ ‫ئــــادەم ســمــس‪ :‬ڕۆژی ئاهەنگی‬ ‫یارمەتیدەر بێت‪ .‬بەڵێ‪.‬‬ ‫وەرگرتنی خەاڵتی ئەدەبیات دەبێت‬ ‫ڕۆژێکی باش بێت‪.‬‬ ‫ئــادەم سمس‪ :‬وا بزانم هەموو ئەو‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬بەڵێ‪ ،‬بیر لەوە‬ ‫شتانەی لە مــاوەی ئەم سااڵنەدا لە‬ ‫بارەیانەوە نووسیوتە‪ ،‬پرسیارکردنە لە دەکەمەوە دەکرێت ئەدەبیات شتێکی‬ ‫جێگای ئێمە لە جیهاندا یان پەیوەندیی مەزن بێت‪ ،‬بڕێک جار دەکرێت هێزێک‬ ‫ئێمە بە جیهانەوە‪ .‬وا دیــارە ئەمە بێت بــۆ بــەرپــەرچــدانــەوەی شــەڕ‪.‬‬ ‫بابەتێکە کە هەمیشە مێشکتی سەرقاڵ دەزانیت‪ ،‬پێم وایە شتی وەک خەاڵتی‬ ‫کردووە‪ .‬وایە؟‬ ‫نۆبێڵی ئەدەبیات بوونی هەیە تاوەکوو‬ ‫تێ بکۆشن و گرەنتیی هێزێک بن بەرەو‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬بەڵێ‪ ،‬من وا ئاشتی‪.‬‬ ‫دەڵێم‪ ،‬مەبەستم ئەوەیە کە پێم وایە‪...‬‬ ‫ئادەم سمس‪ :‬نایابە‪ .‬زۆر سوپاستان‬ ‫ئەگەر کەمێک وردتر بڕوانم لەوانەیە‪...‬‬ ‫یەکێک لەو شتانەی کە هەمیشە بە دەکـــەم و بــە تــاســەوە چــاوەڕوانــیــن‬ ‫المەوە سەرنجڕاکێشە ئەوەیە کە چۆن لە مانگی دیسێمبەر لە ستۆکهۆڵم‬ ‫لە یــەک کاتدا لە جیهانە گــەورە و پێشوازیتان لێ بکەین‪.‬‬ ‫بچووکەکاندا دەژین‪ ،‬ئەوەی کە ئێمە‬ ‫مەودایەکی تاکەکەسیمان هەیە‪ ،‬دەبێت‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬لە ڕاستیدا منیش‬ ‫تێیدا هەوڵ بدەن هەستی ڕازیبوون و چــاوەڕوانــم‪ .‬زۆر باشە بەڕێز سمس‪،‬‬ ‫عەشق بدۆزینەوە‪ .‬بەاڵم ئەم مەودایە لەم هەڤپەیڤینە لەگەڵ بەڕێزتاندا زۆر‬ ‫بە ناچاریی لەگەڵ جیهانێکی گەورەتردا خۆشحاڵ بووم‪.‬‬ ‫ئــاوێــزانــە‪ ،‬جێیەک کــە سیاسەت‪،‬‬ ‫یــان تەنانەت دەگونجێت گەردوونی‬ ‫ئــــادەم ســمــس‪ :‬بــەڕاســتــی زۆر‬ ‫دیستۆپیایی دەستێکی بااڵی هەبێت‪ .‬سوپاستان دەکەم‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە پێم وایە هەمیشە خولیای‬ ‫ئەم بابەتەم‪ .‬ئێمە لە هەمان کاتدا‬ ‫کازوئۆ ئیشیگورۆ‪ :‬ئاگات لە خۆت‬ ‫لە جیهانی بچووک و گــەورەدا دەژین بێت‪ .‬خوات لەگەڵ‪.‬‬ ‫و ناتوانین یەکیان یان ئــەوی تریان‬ ‫فەرامۆش بکەین‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ئــادەم سمس‪ :‬سوپاس‪ ،‬ئێ‪ ،‬ئەمە‬ ‫ئەو شتانەن کە وای بە باش دەزانم‬ ‫ڕۆژێکی تر لە بارەیانەوە بدوێین‪.‬‬

‫سایتی فەڕمیی خەاڵتی نۆبێڵ‬

‫من ڕێچکەی زۆرێک لە‬ ‫نووسەرە دڵخوازەکامنم‬ ‫گرتووەتە بەر‪ .‬ئەو‬ ‫گەورەنووسەرانەی کە‬ ‫لە مێژوودا بوونەتە‬ ‫هەڵگری ئەم خەاڵتە‬

‫بە المەوە‬ ‫سەرنجڕاکێشە‬ ‫ڕۆژنامەوانان نۆبێڵی‬ ‫ئەدەبیات بە هەند‬ ‫وەردەگرن‪ .‬گەر‬ ‫ڕۆژێک لە ڕۆژان‬ ‫کەسێک ببێتە هەڵگری‬ ‫خەاڵتی نۆبێڵی‬ ‫ئەدەبیات و کەس‬ ‫ئەم هەواڵەی بە الوە‬ ‫گرنگ نەبێت‪ ،‬ئەوکاتە‬ ‫هەست بە ترس دەکەم‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪360‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )360‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫دەستبەدەستنوێژەکان‬ ‫سەرسەختترین دوژمنی مافی کوردانن‬ ‫(ئەردۆگان‪ ،‬عەبادی‪ ،‬خامەنەیی و پارلەمانەکانیان)‬

‫عەلی مستەفا‬ ‫لەم وتــارەدا کار لەسەر ئەو گوتارە‬ ‫دەکـــەم کــە زۆرجـــار ئیسالمییەکان و‬ ‫مــەالکــان بەتایبەتی چەمکی مرۆڤی‬ ‫«دەستبەدەستنوێژ» بەکاردێنن‪ ،‬وەک‬ ‫مرۆڤێکی راستگۆ و سەرڕاست و بێوەی‬ ‫و دادگەر‪ .‬بەتایبەت نمونەی یەکێک لە‬ ‫مەال دیارەکانی هەرێمی کوردستان کە‬ ‫ئەویش دکتۆر (سەید ئەحمەد بەرزنجی)‬ ‫یە و دیارترین وتــاری لەو بــارەوە وەک‬ ‫نمونە وەردەگرین‪ ،‬ئەو وتارەیەتی لەسەر‬ ‫بــەرگــریــکــردن لــە ئــەردۆگــان بەوێنەی‬ ‫ســەرکــردەیــەکــی واڵتــێــکــی ئیسالمیی‪،‬‬ ‫دەستبەدەستنوێژ و رولەخودا و بەناوی‬ ‫ئاینەوە کار بۆ گەل و نەتەوەکەی و هەمو‬ ‫موسڵمانان دەکات‪ .‬پرسیاریش ئەوەیە کە‬ ‫ئایا مرۆڤ دەستی بەدەستنوێژبو‪ ،‬چیتر‬ ‫زاڵم و مافخۆر و چەوسێنەر و دیکتاتۆر‬ ‫نابێت؟ ئایا بۆچی بانگخوازە ئاینییەکان‬ ‫پەنادەبەن بۆ بەکارهێنانی ئەو دەربڕینە و‬ ‫هاوشێوەکانی؟‬ ‫هــەر لــە س ــەرەت ــاوە ب ــاوەڕم ــان بەو‬ ‫گریمانەیە کــە ئاینەکان بەگشتی و‬ ‫لەنێو ئەوانیشدا ئیسالم دەکرێت هەندێ‬ ‫گۆڕانکاری لە رەفتاری مرۆڤدا بکەن وەکو‬ ‫تاکێک‪ .‬بۆ نمونە ئیسالم وا لە تاکێک بکات‬ ‫پەیوەندیی لەگەڵ دایکوباوکی باشتربێت‪،‬‬ ‫بەزەیی و سۆزی هەبێت بەرامبەر هەژار‬ ‫و بێنەوایان‪ ،‬راستگۆ و دەستپاک و‬ ‫هتد بێت‪ .‬ئەم رەفتارانەش داوای هەمو‬ ‫ئاینەکانە لە شوێنکەوتەکانیان‪ .‬بۆیە لە‬ ‫کلتوری کۆمەاڵیەتیدا و لە وێناکردنی‬ ‫کۆمەڵدا کەسێک پەیوەستبێ بە ئاینەوە‪،‬‬ ‫ئەوە چاوەڕێی ئەوەی لێدەکرێت کەسێکی‬ ‫راستگۆتر و بە بەزەییتر و دەستپاکتربێت‪.‬‬ ‫ئەم وێنە و بڕیارە کەلتورییە بۆ کاتێکە‬ ‫کــە تەنها ئاین رەفــتــاری مرۆڤەکانی‬ ‫ئاڕاستەکردوە و هەمو کونجێکی ژیان و‬ ‫پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکانی رێکخستوە‪.‬‬ ‫هەر ئەم وێناکردنەیشە ئەو ئەزمونەی‬ ‫لەنێو کلتوری کۆمەاڵیەتیدا بەرهەمهێناوە‬ ‫کە مرۆڤی ئایندار «پەیوەست بە ئاین‪-‬‬ ‫نوێژکەر و دەستبەدەستنوێژ» چاوەڕێی‬ ‫رەفتاری باش و راستگۆیی و دەستپاکی‬ ‫و دادپەروەری و زوڵمنەکردنی لێدەکرێت‪.‬‬ ‫ئەم گریمانەیە وەکو ئەزمونی کۆمەاڵیەتی‬ ‫تاڕادەیەک لە کۆنتێکستێکی دیاریکراودا‬ ‫راستیی تــێــدایــە‪ ،‬هــەرچــەنــدە چەندین‬ ‫وردەکـــــاری و مشتومڕ هــەڵــدەگــرێــت‪.‬‬ ‫پێشتریش و ئەمڕۆش بانگخوازانی ئاینی و‬ ‫مەالکان هەمیشە کار لەسەر ئەم وێناکردنە‬ ‫وەکــو رەهــایــەک دەکـــەن‪ ،‬کــە ئەمەش‬ ‫کێشەیەکی گەوەرەیە‪ .‬بەاڵم گەورەترین‬ ‫کێشە لەوەدایە کە گوتاری ئاینی باوەڕی‬ ‫پێیەتی‪ ،‬ئەویش ئەوەیە کە ئاین چۆن مرۆڤ‬ ‫وەکو تاک دەگۆڕێت‪ ،‬هەر بەهەمان شێوەش‬ ‫سیستمی گشتی و لەنێو ئەو سیستمە‬

‫کاتی ئەوەیە بانگخواز‬ ‫و مەالی کوردی‬ ‫لەوە تێبگات چەمکە‬ ‫ئاینییەکانی وەک‬ ‫نوێژ و دەستنوێژ و‬ ‫ئیامندار و بێئیامن‪،‬‬ ‫تێکەڵ بە هەڵسەنگانە‬ ‫سیاسییەکانی نەکات‬ ‫و ئەوە نەکاتە‬ ‫مەرجی دادپەروەری‬ ‫و چاکەخوازی و‬ ‫ئاشتیدۆستی‬

‫ئەمڕۆ زۆرینەی‬ ‫ئەوانەی دژایەتی‬ ‫مافە سەرەتاییەکانی‬ ‫مرۆڤی کورد دەکەن‪ ،‬لە‬ ‫دەستبەدەستنوێژەکانن‪،‬‬ ‫ئەوەمان پێدەڵێت کە‬ ‫ئاین سیستمی گشتی و‬ ‫بەتایبەتی سیستمکی‬ ‫سیاسی ناگۆڕێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫تەنها ئاین دەتوانێت‬ ‫هەندێک لە رەفتاری‬ ‫تاکەکان بگۆڕێت‪ ،‬بە‬ ‫مەرجێک ئەو مۆدێلە‬ ‫ئایندارییەش ریفۆرمێکی‬ ‫باش کرابێت‬ ‫گشتییەشدا سیستمی سیاسی دەگۆڕێت‬ ‫و دادپەروەریی یەکسانی و خۆشگوزەرانی‬ ‫بەرهەمدێنێت‪ .‬هــەر لێرەوەیە گوتاری‬ ‫ئاینی‪ ،‬بەتایبەت سەدەیەکە‪ ،‬فۆرمەلەیەکی‬ ‫ئایدۆلۆجی کــراوە بەو ئاڕاستەیە و ئەو‬ ‫وێنایەی کێشاوە کە چاوەڕێدەکرێت تاکی‬ ‫نوێژکەر و «دەستبەدەستنوێژ» و ئایندار‪،‬‬ ‫سیستەمێکی ئیداری و سیاسی دادپەروەر‬ ‫و خزمەتگوزار بۆ نــاوخــۆی واڵتەکەی‬ ‫خۆی‪ ،‬ئاشتیخواز و مامەڵەی مرۆڤانە و‬ ‫دۆستانە و پێکەوەژیانی گەالن و واڵتان بۆ‬ ‫دەرەوە پەیڕەودەکات‪ .‬هەر بەم پێوانەیشە‬ ‫بانگخوازانی ئاینی زۆرجار وێنای جیهانمان‬ ‫بۆ دەکەن‪ .‬بۆ ئەوەی نمونەی ئەم جۆرە‬ ‫گــوتــارە وەربگرین ئــامــاژە بە وتارێکی‬ ‫هەینی‪ ،‬بــەڕێــز دکــتــۆر سەید ئەحمەد‬ ‫بەرزنجی لە هەولێر‪ ،‬کە بۆ خەڵکی عەوام‬ ‫دراوە‪ ،‬لە سەروبەندی کودەتاکەی تەموزی‬ ‫‪ ،٢٠١٦‬کە تیایدا ئەردۆگان توانی شکستی‬ ‫پێبهێنێت‪.‬‬ ‫لەو وتارەدا‪ ،‬کە لە ئەنتەرنێت وەرگێڕانی‬ ‫تورکیشی بۆ کراوە‪ ،‬سەید ئەحمەد سەرەتا‬ ‫باس لەوە دەکات کە رۆژهەاڵت و رۆژئاوا‪،‬‬ ‫لە بۆسەدان بۆ روخاندنی ئەو دەسەاڵت‬ ‫و رەمــزە ئیسالمییەی کە ئــەردۆگــان و‬ ‫حیزبەکەیەتی (تەجروبەی ئیسالمی)‪.‬‬

‫لەوێدا ئەردۆگان وەکو پیاوێکی دەست‬ ‫بەدەستوێژ وێنادەکات‪ ،‬کە بە ئایفۆنێک‬ ‫پشتی بە خوا بەست و خواپەرستییەکەی‬ ‫وایکرد کە رزگاری ببێت‪ .‬هەر بەو ئایفۆنە‬ ‫«شــەش ملیۆن موسڵمانی دەســت بە‬ ‫دەســتــنــوێــژ»ی هێنایە ســەرجــادە بۆ‬ ‫شکستپێهێنانی کودەتاکە و بەرگریکردن‬ ‫لە «دەستبەدەستنوێژ»ە کە‪ ،‬مەبەست لە‬ ‫ئەردۆگانە‪ .‬ئەمانە شیکارییەکی مەالیەکی‬ ‫دیــارە بۆ دیاردەیەکی ئاڵۆزی سیاسیی‬ ‫ناوخۆیی واڵتێکی وەکو تورکیا‪ .‬ئەم شیکارە‬ ‫و بەو پاساوەی کە مرۆڤ و سەرکردەکان‬ ‫نوێژیان کرد و دەستبەدستنوێژبون‪ ،‬چیتر‬ ‫دادپەروەری و خۆشگوزەرانی بەرهەمدێنن‬ ‫و زوڵــم نــاکــەن‪ ،‬پــاش ساڵێک و چەند‬ ‫مانگێک بە ئەزمونی خۆمان بی پێوین هیچ‬ ‫مانایەکی نامێنێت و بە تەواوی پێچەوانە‬ ‫دەبــێــتــەوە‪ .‬ئــەمــڕۆ پــاش ریفراندۆمی‬ ‫هەرێم‪ ،‬ئەردۆگانی دەستبەدەستنوێژی‬

‫سوننی مەزهەب و هاوسێی هەرێم‪ ،‬زۆر‬ ‫سەرسەختانەتر دوژمنایەتی ئەو مافانە‬ ‫دەکات کە خەڵکی هەرێمەکەی مامۆستا‬ ‫سەید ئەحمەد دەنگیان بۆ داوە و خودی‬ ‫مامۆستاش یەکێک بوە لە بانگەشەکەرانی‬ ‫و جگە لــە ســنــورداخــســتــن‪ ،‬چەندین‬ ‫هــەڕەشــەی دیکەش دەک ــات‪ .‬بۆیە هەر‬ ‫مامۆستا خۆیشی لە تەلەفزیۆنی سپێدە‬ ‫بــەرگــری لە مافی گەلەکەی دەکــات و‬ ‫رەخنە لە ئەردۆگان دەگرێت‪ ،‬کە پێشتر‬ ‫بەرگری لێکردوە‪ .‬هەڵبەتە ئاساییە لە‬ ‫هەڵوێستێکدا و لە دۆخێکدا بەرگری لە‬ ‫کەسێکی دەسەاڵتدار و سیاسی بکەیت‬ ‫کە وایدەبینی زوڵمی لێدەکرێت‪ .‬هەروەها‬ ‫لە هەڵویست و دۆخیکیتریشدا رەخنەی‬ ‫لێبگریت کاتێک وایدەبینی ناراستە‬ ‫و مافی خەڵکی پێشێلدەکات‪ .‬بــەاڵم‬ ‫کێشەکە لەوەێدایە ئەم بەرگریکردن و‬ ‫رەخنەلێگرتنە بپێچرێت لە نوێژکردن و‬

‫دەستبەدەستوێژی و ئاینداری و بێئاینی‬ ‫بە گشتی‪ .‬ئەمە تەنها بۆ ئەردۆگان وەکو‬ ‫تاکێک نییە‪ .‬ئەوەتا دەبینین کە حیزبەکەی‬ ‫زۆریــنــەی پەرلەمان و حکومەتن‪ ،‬دژی‬ ‫هەمو مافەکانی کــوردن‪ ،‬نەک تەنها بۆ‬ ‫ریفراندۆم و سەربەخۆیی‪ ،‬بەڵکو دژی هەمو‬ ‫مافێکی کوردانن لە سوریا و لەناوخۆی‬ ‫تورکیا و تەنانەت لە هــەر شوێنێکی‬ ‫جیهانیش بێت‪ .‬ئەمەش تەنها قەتیس‬ ‫نییە لە دەستبەدەستوێژەکانی تورکیا‬ ‫کە کێشەیەکی قوڵییان لەگەڵ کــورددا‬ ‫هەیە‪ .‬بەڵکو دەســت بەدەستوێژەکانی‬ ‫پەرلەمانی ئێراق‪ ،‬کە زۆرینەی ئەندامی‬ ‫هی حیزبە ئیسالمییەکانن بە سوننە و‬ ‫شیعەوە‪ ،‬هەروەها پەرلەمان و حکومەت‬ ‫و دەســەاڵتــی ئێران کە لــەســەرەوە بۆ‬ ‫خوارەوە دەسەاڵتێکی ئاینییە‪ ،‬هەر وان‪.‬‬ ‫ئەم دژایەتییەش بۆ مافی کوردان تەنها‬ ‫لە ناوەندە سیاسی و حیزبییەکاندا نییە‬

‫کە بەرژەوەندی ئاڕاستەیان دەکات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫وتاری مەرجەع و کۆمەڵە ئاینییەکانیش‪،‬‬ ‫ئەگەر توندتر نەبێت ئەوا باشتر نییە‪.‬‬ ‫ئەوەتا زانایانی تەنانەت سونەی ئێراق‬ ‫هێرشی سەربازیش بە پێویست دەزانن بۆ‬ ‫سەر هەرێمی کوردستان‪ .‬لە دورتریشەوە‬ ‫ئەزهەر کە بــەرژەوەنــدی و ترسێکی لە‬ ‫کێشەکانی هەرێمدا نییە‪ ،‬دژایەتی ئەو‬ ‫مافەی کــوردان دەکــات‪ .‬ئەمە لەکاتێکدا‬ ‫ئەوەی پێی دەگوترێت «زانایان» خەڵکی‬ ‫فێری دەستنوێژ و چەمکە ئاینییەکان‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫ئەم دیاردەی ئەمڕۆ کە زۆرینەی ئەوانەی‬ ‫دژایــەتــی مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤی‬ ‫کورد دەکەن‪ ،‬لە دەستبەدەستنوێژەکانن‪،‬‬ ‫ئــەوەمــان پێدەڵێت کە ئاین سیستمی‬ ‫گشتی و بەتایبەتی سیستمکی سیاسی‬ ‫ناگۆڕێت‪ ،‬بەڵکو تەنها ئاین دەتوانێت‬ ‫هەندێک لە رەفتاری تاکەکان بگۆڕێت‪،‬‬ ‫بە مەرجێک ئــەو مۆدێلە ئایندارییەش‬ ‫ریفۆرمێکی بــاش کرابێت‪ .‬بۆیە کاتی‬ ‫ئەوەیە بانگخواز و مەالی کــوردی لەوە‬ ‫تێبگات چەمکە ئاینییەکانی وەک نوێژ و‬ ‫دەستنوێژ و ئیماندار و بێئیمان‪ ،‬تێکەڵ‬ ‫بە هەڵسەنگانە سیاسییەکانی نەکات‬ ‫و ئــەوە نەکاتە مەرجی دادپـــەروەری و‬ ‫چاکەخوازی و ئاشتیدۆستی‪ ،‬کە دەبێت‬ ‫سەرکردە و الیەنەکە باوەڕدار و نوێژکەر‬ ‫و دەستبەدەستنوێژ بێت‪ .‬بەڵکو سیستمی‬ ‫سیاسی و ئابوری و سەربازی کۆمەڵێک‬ ‫هۆکاری بەرژەوەندی بەڕێوەیان دەبات‪،‬‬ ‫نەکو ئاین و مەزهەب‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )360‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫‪2‬‬

‫ڕۆڵ و ئیماژی‬ ‫ڕۆشنبیر‬ ‫وشــەی «مونەوەریان» بۆ ڕۆشنبیر‬ ‫بەكاردەهێنا‪ ،‬ئەم كۆنسێپتە هەر تەنیا‬ ‫لەالیەن كوردەوە بەكارنەدەهات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەالیەن «عەرەب و تورك و فارس»‬ ‫بــەكــاردەهــات‪ ،‬تــا كۆتایی ســەدەی‬ ‫نۆزدەم‪ ،‬پاشان لەگەڵ گەشەسەندنی و‬ ‫فراوانبوون و كرانەوەی كۆمەڵگە‪ ،‬كورد‬ ‫بــەدوای تێرمێك دەگــەران لەجیاتی‬ ‫مــونــەوەر بــەكــاری بهێنن‪ ،‬ئەویش‬ ‫زاراوەی (رۆشنبیر یــان ڕوناكبیر)‬ ‫یــان خستەجێی‪ .‬ئەمە كورتەیەك‬ ‫بوو لەسەر ڕۆشنبیر وەك چەمك كە‬ ‫لەهەر كۆمەڵگەیەك مێژو و زاراوەیەكی‬ ‫تایبەتی هەبووە ‪.‬‬ ‫ســـەبـــارەت بــە ڕۆشــنــبــیــر وەك‬ ‫كەسایەتیش ئەویش بەهەمان شێوە بە‬ ‫گوێرەی كات و شوێن‪ ،‬واتا پێوەرەكان‬ ‫د‪ .‬شەونم یەحیا‬ ‫لە سەردەمێك یان لە كۆمەڵگەیەك بۆ‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫یەكێكی دیكە دگۆردرێت‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫ڕۆشنبیر الی ئەنتۆنیوگرامشی دوو‬ ‫كاتیگۆریە‪ ،‬لەوانە ڕۆشنبیری ئۆرگانی‪،‬‬ ‫مەبەستی ئــەو كەسانەیە كە لەنێو‬ ‫ڕێكخراو یان ڕێكخستنە چ سیاسی‬ ‫یــان كۆمەاڵیەتییەكان كــاردەكــەن‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیر وەك كۆنسێپت و كێ‌‬ ‫كاتیگۆریی دووەمــیــش ڕۆشنبیری‬ ‫ڕۆشنبیرە؟‬ ‫ترادیسیۆناڵە‪ ،‬وەكو مامۆستا و پیاوانی‬ ‫ی‬ ‫لە ئەنجامی كار كردنم لەسەر ڕۆڵ ‌‬ ‫ئاینی وئەندازیار و پزیشك و دادوەر و‬ ‫ڕۆشنبیران لە گۆرانكارییە سیاسی‬ ‫پارێزەر‪....‬هتد‪.‬‬ ‫و كۆمەاڵیەتییەكان لە كۆمەڵگەی‬ ‫هــەروەهــا لــەالی ئــیــدوارد سەعید‬ ‫كوردیدا لە كۆنتێكستی فەلسەفەی‬ ‫ڕۆشنبیر دوو جۆرە‪ ،‬لەوانە ڕۆشنبیری‬ ‫كۆمەڵناسی مێژووییەوە‪ ،‬گەیشتین بە‬ ‫«هەقیقی و هاوی»‪ ،‬ئارەزوومەندانە‬ ‫ڕۆڵ و ئیماژێكی نوێ لە كارەكتەری‬ ‫‪ ،‬ســـارتـــەر بـــاس لــە ڕۆشــنــبــیــری‬ ‫ڕۆشنبیر‪.‬‬ ‫‪ Engager‬واتا مولتەزم دەكات‪،‬‬ ‫پێناسەی جۆراوجۆر بۆ ڕۆشنبیر‬ ‫میشل فۆكۆ بەهەمان شێوە باس لە‬ ‫كراوە ‪ ،‬هەر ڕووناكبیرێك یان زۆر جار‬ ‫دووجـــۆرە ڕۆشنبیر دەكــات‪ ،‬لەوانە‬ ‫هاواڵتییەكی ئاسایی لەالی خۆیەوە‬ ‫ڕۆشنبیری تایبەت و گشتی‪ .‬پاشان‬ ‫وێنایەكی تایبەتی بۆ ڕۆشنبیر داناوە‪،‬‬ ‫هەر بۆخۆی دێت ڕەخنەدەگرێت دەڵێت‬ ‫ئەمە بەو ماناییەیە كە ئیماژی ڕۆشنبیر‬ ‫شتێك نــەمــاوە بــەنــاوی ڕۆشنبیری‬ ‫لە زەینی هەر ئەكتەرێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫گشتی‪ ،‬ئەو ڕۆشنبیرەی كە دەبێت‬ ‫بە جۆرێكە‪ .‬كاتێك كە باسی ڕۆشنبیر‬ ‫هەموو شت بزانێت‌‪ .‬بیربۆردیۆ ئەویش‬ ‫دەكەین گرنگە كۆنسیپتی ڕۆشنبیر لە‬ ‫باس لە گێلگەی ڕۆشنبیری دەكات‪.‬‬ ‫كەسایەتی «پێرسۆنال» ی ڕۆشنبیر‬ ‫بۆیە لەنێوان هەموو ئەو تێڕوانین‬ ‫جیا بكرێتەوە ‪ ،‬چونكە ئەم كۆنسیپتە‬ ‫و بۆچوونانەی سەبارەت بە ڕۆشنبیر‬ ‫لەرووی مێژوویی و زمانەوانیەوە لە هەر‬ ‫كۆمەڵێك پرسیار لەالمان دروستدەبن‪.‬‬ ‫كۆمەڵگەیەك كات و زاراوەی تایبەت‬ ‫ی‬ ‫بــەالی ئێمەوە كاتێك گرامشی پێ ‌‬ ‫بە خۆی هەبووە‪ ،‬بۆ نموونە مێژوویی‬ ‫وایە ئۆرگانی و ترادیسۆناڵ هەموویان‬ ‫ئەم كۆنسێپتە لە زمانی ئینگلیزیدا‬ ‫ڕۆشنبیرن‪ ،‬بەاڵم مەرج نییە وەزیفەی‬ ‫لە سەدەی هەڤدەمەوە بە كارهاتووە‬ ‫ڕۆشنبیر بگێڕن‪ ،‬پێم وایــە هەموو‬ ‫ئەویش لە وشەی ‪ intellect‬هاتووە‪,‬‬ ‫ئەوانە ئەكتەری ڕۆشنبیرین‪ ،‬پێش‬ ‫كە بەمانای فیكری دێت‪.‬‬ ‫ئەوەی ڕۆشنبیر بن‪ ،‬بۆ نموونە لەنێو‬ ‫ئەم كۆنسێپتە لە زمانی عەرەبی‬ ‫ڕۆشنبیری ئۆرگانی ئــەوانــەی لەناو‬ ‫(المثقف)ی پێدەوترێت‪ ،‬لەزمانی‬ ‫ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی‬ ‫(‪)intellectual‬‬ ‫ئینگلیزیشدا‬ ‫یان ڕێكخراوێكی سیاسی كاردەكەن‪،‬‬ ‫ی پێ دەڵێن و لەزمانی ڕووسیدا‬ ‫هەموویان ئەكتەری ڕۆشنبیرین‪ ،‬دوای‬ ‫بەرامبەر وشەی (‪)intelligemty‬‬ ‫لەنێوان ئەوان ئەكتەرێكی داهێنەر و‬ ‫‪ ،‬بەكارهێنانی ئەو چەمكە لــەڕووی‬ ‫ت‬ ‫بەتوانا هەڵدەكەوێت‪ ،‬و دەتوانێ ‌‬ ‫زمانەوانییەوە لەبنەڕەتدا لەوشەی‬ ‫بەالنسی نێوان ئیلتیزامی سیاسی و‬ ‫التینییەوە‬ ‫(‪)intellectual‬ی‬ ‫بەهای مرۆیی و ئەخالقی بپارێزیت‪،‬‬ ‫وەرگــیــراوە كە مانای داهــێــنــەرو و‬ ‫ئــەوكــاتــە دەكــەوێــتــە نـــاو بــازنــەی‬ ‫شارەزا و لێهاتوو دێت‪.‬‬ ‫ڕۆشنبیرەوە‪.‬‬ ‫لە كۆتایی سەدەی نۆزدەم لە واڵتی‬ ‫هەروەها پۆلینی ئیدوارد سەعید‬ ‫فرەنسا‪ ،‬لەساڵی ‪( 1894‬دادگایكردنی‬ ‫بۆ ڕۆشنبیر دوو جۆرە‪« :‬هەقیقی»‬ ‫دریفۆس ) گاریگەری زۆری لەسەر‬ ‫و «هـــاوی» واتــا ئــارەزوومــەنــدانــە»‬ ‫دەستنیشانكردنی نــاوەرۆك و ڕۆڵی‬ ‫ئەكتەری هاوی ڕۆشنبیر نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ڕۆشنبیر دانا‪ .‬كەواتە چەمكی ڕۆشنبیر‬ ‫ئەكتەری ڕۆشنبیرییە‪ ،‬ئەكتەری هاوی‬ ‫لە سەرەتادا بەو شێوەیە پێناسەكرابوو‪،‬‬ ‫لە ئیماژی ڕۆشنبیرەوە دوورە‪ ،‬ئیدوارد‬ ‫ئەم چەمكە بەو مانایەی كە الیەنگیرانی‬ ‫سەعید لێرەدا كەوتۆتە هەڵەوە كە‬ ‫(دریفۆس ) بەكاریان دەهێنا‪.‬‬ ‫سیفەتی ڕۆشنبیری داوتە پاڵ هاوی و‬ ‫لە كتێبی فەرهەنگ و كلتوور ‪ ،‬ل‪20‬‬ ‫كردویەتی بە ڕۆشنبیر‪ ،‬چونكە ڕۆشنبیر‬ ‫‪ ،‬لەرووی مێژووییەوە ئەو كۆنسێپتە‬ ‫دەبێت‌ هەقیقی نەك هاوی بێت‪.‬‬ ‫ێ ‪ 1920‬دەگــەرێــتــەوە‪ ،‬كە‬ ‫بۆ سال ‌‬

‫وەك لە‬ ‫ڕۆشنبیری شۆرشگیر‬ ‫خوێندنەوەكانی (حسین عــودات)‬ ‫باسکراوە‪ ،‬باس لەو جۆرە ڕۆشنبیرە‬ ‫دەكـــات‪ ،‬بــەالی ئێمەوە ڕۆشنبیری‬ ‫شۆرشگێر ئــەوەنــدە مەیلی بەالی‬ ‫شــۆڕشــە‪ ،‬ئــەوەنــدە مەیلی بــەالی‬ ‫چاكسازیەوە نییە‪ ،‬و پاساو بۆ شۆرش‬ ‫دەهێنێتەوە وەك لــەوەی پاساو بۆ‬ ‫چاكسازی بهێنیتەوە‪ ،‬چونكە ئەوان لەو‬ ‫بڕوایەدان گۆرینی سیستەمی سیاسی‬ ‫تەنیا بــە هەنگاوەكانی چاكسازی‬ ‫جێبەجێنابێت‪ ،‬بەڵكو بە بزووتنەوەی‬ ‫چەكداری یا بە كودەتای سەربازی‬ ‫دەبێت‪ ،‬هەرچەندە ئەم تێروانینانە‬ ‫لەالیەن ڕۆشنبیرانی پاریزخوازی وەكو‬ ‫(الكیس دی توكفیل ) لە فرەنسا و‬ ‫ێ‬ ‫(ادموند بیرك) لە بریتانیا ڕەخنەی ل ‌‬ ‫گیرا‪ .‬جگە لەوە ڕۆشنبیرانی شۆرشگیر‬ ‫هەوڵی بــاوكــردنــەوەی ئایدیۆلۆژیا‬ ‫دەدەن یــان هەڵگری ئایدیۆجیای‬ ‫چــەپ « یــســار» یــان نــەتــەویــی «‬ ‫قومی»ن‪ ،‬نێگەتیڤی شۆرش لێرەدایە‬ ‫كە توندوتیژی لێ دەكەوێتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چی خاوەن پرۆژەش بن‪ ،‬بەاڵم لەبەر‬ ‫ئەوەی دەرئەنجامەكانی شۆرش ڕوون‬ ‫نین‪ ،‬و زۆرجار شۆڕش ئەو یۆتۆپیاییە‬ ‫بۆ هاواڵتیان دروســت ناكات‪ ،‬و بە‬ ‫ئاراستەیەكی پێچەوانەی ئامانجەكانی‬ ‫دەروات‪.‬‬ ‫ئەو ڕۆشنبیرانەی كە پێان دەوترێت‬ ‫« شۆرشگیر یان مولتەزم» لە ڕوانگەی‬ ‫ئێمەوە ئــەو جــۆرە ڕۆشنبیرانە لە‬ ‫یەكدیەوە نزیكن‪ ،‬بەاڵم پرسیار لێردەایە‬ ‫ئایە ئەوانە فیگوری ڕۆشنبیرن یان نا؟‬ ‫لە ڕوانگەی هەندێک ئەوان ڕۆشنبیرن‪،‬‬ ‫بــەاڵم لە ڕوانگەی كۆمەلێكی ترەوە‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬ئەوانە فیگوری ڕۆشنبیر‬ ‫نین‪ ،‬چونكە مەرج نیە ئیلتیزامی ئەوان‬ ‫لەروانگەی ئەوانی دیكەوە ڕاست بێت‪،‬‬ ‫بەڵكو لە ڕوانــگــەی تەنیا توێژێكی‬ ‫دیاریكراو پۆزەتیڤە‪ ،‬بۆ نموونە (‬ ‫ئەو ڕۆشنبیرانەی لەشەری ناوخۆی‬ ‫‪1994‬ی نــێــوان یەكیتی نیشتمانی‬ ‫كوردستان و و پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستان بەشداربوون و هەوڵویستیان‬ ‫دژ بە یەكتر وەرگرتبوو )‪ ،‬هەروەها‬ ‫ڕۆشنبیرانی شۆرشگیر ئەم جۆرە لە‬ ‫ڕۆشنبیران زۆر جار دەكەونە دەرەوەی‬ ‫بازنەی بابەتیبوون‪ ،‬چونكە بــەرەو‬ ‫نەتەوەپەرستی تا ئاستی «ڕاسیست»‬ ‫یان پەیرەوكردنی ئایدیۆلۆژیایەكی‬ ‫تــونــدڕەو و ڕەتــكــردنــەوەی بەرامبەر‬ ‫هەنگاودەنێن‪ ،‬بۆیە فیگوری ڕۆشنبیری‬ ‫لەم بازنەدا جێگیر نییە‪.‬‬ ‫بەهەمانشێوە ‪ ،‬ســارتــەر كاتێك‬ ‫بــاس لــە ڕۆشنبیری ئەنگاژی واتــا‬ ‫مولتەزم دەكات‪ ،‬لێرەدا پرسیار لەسەر‬ ‫ئیلتیزامبوون دەبێت كە زۆر ڕەهەندی‬ ‫هەیە‪ « ،‬سیاسی» یان « كۆمەاڵیەتی‬ ‫و مرۆیی»‪ ،‬زۆربەی ئەو كەسانەی كە‬ ‫پێیان دەگوترا ڕۆشنبیر‪ ،‬كاتێك كە‬ ‫ڕژێمی بەعس كیمیاباران و ئەنفالی‬ ‫كــوردی كرد‪ ،‬زۆرێــك لە ڕۆشنبیرانی‬ ‫عەرەب بێدەنگ بوون لەو تاوانانەی كە‬ ‫ڕژێمی بەعس بەرامبەر بە گەلی كورد‬ ‫ئەنجامی دا‪ ،‬لەو دۆخەدا ڕۆشنبیرێكی‬ ‫ئێراقی بەناوی «هادی عەلەوی»ەوە‬ ‫هەڵویستی هــەبــوو و ڕەخــنــەی لە‬ ‫تاوانەكانی ڕژێمی بەعس بەرامبەر بە‬ ‫كورد گرت‪« ،‬هادی عەلەوی» توانی‬

‫ئیلتیزامی سیاسی و نەتەوەی‬ ‫و ئیلتیزامی ئەخالقی مرۆیی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی بپارێرێزێت‪ ،‬لەو بازنەیەدا‬ ‫وەكو ڕۆشنبیر بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو ڕۆشنبیرانەی كە بەردەوام دژی‬ ‫دەسەاڵتن لە كۆمەڵگەی كوردی لەگەڵ‬ ‫ئەوانەی پاساودەهێنەوە (تبریری)‬ ‫تایپی تری ڕۆشنبیرن‪ ،‬هاشمی غەزالنی‬ ‫لە كتێبی ڕۆشنبیر و دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫‪ ،‬باسی ئەم جۆرە ڕۆشنبیرە دەكات‪،‬‬ ‫ئەم دوو كاتیگۆرییە لە چوارچێوەی‬ ‫یەك بازنەدا كۆمانكردنەتەوە‪ ،‬بەالی‬ ‫ئێمەوە فیگوری ئەم جۆرە ڕۆشنبیرانە‬ ‫لە یەكدیەوە نزیكن‪ ،‬چونكە گووتاری‬ ‫دژی دەسەاڵت یان لەگەڵی‪ ،‬لە هەردوو‬ ‫حاڵەتدا پاساو بۆ بۆچوون و قسەكانی‬ ‫دەهێنێتەوە‪ ،‬ئەمەش لە بازنەی بابەتی‬ ‫و لۆژیك دووردەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها ڕۆشنبیری ڕیفۆرمخوازمان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەمەشیان جۆرێكە لە جۆرەكانی‬ ‫ڕۆشنبیر‪ ،‬ئەو لەگەڵ ڕیفۆرمكردنە لە‬ ‫سیستەمی سیاسی و دامەزراوەكانی‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬دكتۆر عزمی بشارە لە كتێبی‬ ‫«عن المثقف و الثورة» (رۆشنبیر‬ ‫و شــــۆرش) دەڵــێــت‪« :‬بــەئــاســانــی‬ ‫دەتــوانــیــن ڕۆشنبیری ڕیفۆرمخواز‬ ‫جیابكەینەوە‪ ،‬چونكە ئەو دەخوازێت‬ ‫بە فۆرمێكی زانستیانەتر كاریگەری‬ ‫لەسەر گۆرانكارییەكان هەبێت‪ ،‬دوور‬ ‫لە تــونــدڕەوی‪ ،‬هەوڵی دۆزیــنــەوەی‬ ‫ئەو پەیوەندی و لێكتێگەیشتنانە كە‬ ‫لە نێوان ڕۆشنبیر و دەســەاڵت دایە‬ ‫لە پێناو چارەسەركردنی كێشەكان‬ ‫دەدات»‪.‬‬ ‫بــۆمــان دەردەكـــەوێـــت كــە خاڵی‬ ‫جیاوازیی نێوان ڕۆشنبیرانی شۆرشگیر‬ ‫و ڕۆشنبیرانی ڕیفۆرمخواز‪ ،‬شۆرشگێر‬ ‫لەگەڵ گۆرینی سیستەمی سیاسی‬ ‫و دەسەاڵتە بە شێوەیەكی ڕیشەیی‬ ‫و ڕووخــــان و هــەڵــوەشــانــدنــەوەی‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕیفۆرمخواز لەگەڵ ڕووخــان و‬ ‫هەڵوەشاندنەوە نییە‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ‬ ‫گۆڕین و ڕیفۆرمكردنە بە قۆناغ‪ ،‬جگە‬ ‫لەوە ڕۆشنبیری ڕیفۆرمخواز لەرووی‬ ‫هەڵویستی كــاركــردنــەوە دەكەوێتە‬ ‫بەردەم دوو هەڵبژاردەوە لە كاتیگوری‬ ‫ڕۆشنبیران‪ ،‬لەوانە « شۆرشگێڕ و‬ ‫پارێزخواز»‪ ،‬لەوەی ئایە لە كام لەو دوو‬ ‫كاتیگۆرییەوە نزیكە لەرووی میتۆدەوە‬ ‫‪ ،‬پێمان وایە ڕۆشنبیرانی ڕیفرۆمخواز‬ ‫لە ڕۆشنبیرانی پاریزخوازەوە نزیكە‪.‬‬ ‫هەروەها ڕۆشنبیری ڕیفۆرمخواز لەبەر‬ ‫ئەوەی خاوەن پرۆژەیە بۆ باشتركردنی‬ ‫دۆخەکە‪ ،‬بــەالی ئێمەوە فۆرمێكی‬ ‫پۆزەتیڤیی هەیە‪ ،‬لەبەر ئەوەی دوورە‬ ‫لە توندو تیژییەوە‪.‬‬ ‫ڕۆشنبیرانی پــارێــزخــواز‪ ،‬ئەم‬ ‫جۆرە كاتیگۆریە لە ڕۆشنبیران لەگەڵ‬ ‫پاریزگاركردنن لە بەهاو نۆرم و داب و‬ ‫ڕێساكانی كۆمەڵ‪ ،‬ئەو ڕۆشنبیرانەن‬ ‫كە پاشكۆی بیركردنەوە و ڕۆشنبیرییان‬ ‫زیاتر ئاینیە‪ ،‬ئیسالم یان مسیحی‬ ‫یان جوو یان هەر ئاینیكی تر بێت‪،‬‬ ‫بەالی ئێمەوە ئەوانە فیگور و ئیماژی‬ ‫ڕۆشنبیری هەقیقی لە كۆمەڵ نین‪،‬‬ ‫بەڵكو ئەوان زیاتر ئەكتەری ڕۆشنبیری‬ ‫ئاینین‪ ،‬چونكە یەكێك لە نیشانەكانی‬ ‫ڕۆشنبیر قبوڵكردن و گفتوگۆكردنە‬ ‫لەگەڵ بەرامبەر‪ ،‬كەسایەتی تێوكراس‬ ‫زۆر بە زەحمە دەتوانێت لە بازنەی‬

‫‪.‬‬

‫تــێــكــســتــە‬ ‫ئـــایـــنـــیـــەكـــان‬ ‫دەربچێت‌‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫ئاینی ئیسالم ‪،‬كەسایەتی تێوكراس‬ ‫جیاوازە لە كەسایەتی دیموكراس‪،‬‬ ‫یەكێك لە پێوەر گشتییەكانی ڕۆشنبیر‬ ‫هەڵگری فۆرمێكی دیموكراس بێت‪.‬‬ ‫لە ئایندا ئازادی و دیموكراسی نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو وابەستەیە بە ئەحكام و شەرع‬ ‫و تێكستە ئاینیەكانەوە‪ .‬ئەم جۆرە‬ ‫بەالی ئێمەوە نێگەتیڤە‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫خاوەن هیچ پرۆژەیەك نیە‪ ،‬بەڵكو كار‬ ‫بۆ مانەوەو پارێزگاریكردن لە نۆرم و‬ ‫بەهاو نەریتەكان‪ ،‬جا چ ئاینی یان‬ ‫كۆمەاڵیەتی بن دەكات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫ئەكتەرێكی ڕۆشنبیری و ئاینی توانی‬ ‫بەاڵنسی نێوان ئاینەكان بەگشتی و‬ ‫پێوەرە مرۆیی و ئازادییەکانی مرۆڤ‬ ‫بپارێزێت و ڕیفۆرمخوازبێت‪ ،‬لەو حاڵەتە‬ ‫دەكەوێتە ناو بازنەی ڕۆشنبیرەوە‪.‬‬ ‫رۆشنبیری ڕەخنەگر‪ ،‬ڕەخنەیی‬ ‫ئــەوان لە شــۆرش نییە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫گۆرینی سیستەمە بەرەو سیستەمێكی‬ ‫باشتر كە خۆشگوزارنی و دادپەروەری‬ ‫زیاتر بۆ هاواڵتیان فەراهەم بكات‪ ،‬پێان‬ ‫وایە زۆرجار شۆڕش لە ئامانجەكانی‬ ‫دوور دەكەوێتەوە‪ ،‬گومانی ئەوان لە‬ ‫پەرۆشیی ڕۆشنبیری شۆرشگێر نییە‬ ‫بۆ شــۆرش‪ ،‬بەڵكو ئــەوان گومانیان‬ ‫لە هەوڵویستە ئەخالقیەكان هەیە‪،‬‬ ‫لەوەی ڕۆشنبیری شۆرشگیر ئەوەندە‬ ‫شۆرشی پێ‌ پیرۆزە‪ ،‬ئەوەندە بیر لە‬ ‫دەرئەنجامە نێگەتیڤەكانی شۆرش وەك‬ ‫تێكدان و وێرانی كۆمەڵگە ناكاتەوە‪،‬‬ ‫لەكاتی شۆرش كە چەندان كێشەو النی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و دزی و فەوزا و ئاژاوە و‬ ‫تاوان سەرهەڵدەدات‪.‬‬ ‫چونكە ڕۆشنبیری ڕەخنەیی هەست‬ ‫بە مەترسیەكان دەكات ‪ .‬ڕۆشنبیری‬ ‫ڕەخنەگریش خاوەن هیج پرۆژەیەك‬ ‫نیە ئەو تەنیا ڕەخنە دەگرێت بۆیە‬ ‫ئەم جۆرە لە كاتیكۆرییە بەالی ئێمەوە‬ ‫نیگەتیڤە چونكە هەنگاوەكانی گۆران و‬ ‫بەرەوپیشتردن وباشتركردنی كۆمەڵگە‬ ‫تەنیا بە ڕەخنەگرتن جێ‌ بەجێ‌ نابێت‬ ‫‪ .‬بۆیە ئـــەوان لــەو حاڵەتانەدا لە‬ ‫دۆخی ئەكتەری ڕۆشنبیری ڕەخنەی‬ ‫دەمێنێتەوە ‪ ،‬لە كاتێكدا دەگوازرێتەوە‬ ‫بۆ بــازنــەی ڕۆشنبیر ئەگەر هاتوو‬

‫خــاوەن پــرۆژە ی‬ ‫گۆرانكاری بــەرەو‬ ‫دۆخێكی باشتر بێت‬

‫بەالی ئێمەوە بازنەی‬ ‫ڕۆشنبیرانی هەقیقی و‬ ‫گفتوگۆكار و پرۆفیسۆنال‬ ‫یــــان تــایــبــەتــمــەنــد و‬ ‫داهــێــنــەر»‪ ،‬چوارچێوەی‬ ‫ێ و‬ ‫فیگور و ئــیــمــاژی نــو ‌‬ ‫ڕۆشنبیر و ڕۆڵی ڕۆشنبیر لە‬ ‫كۆمەڵگە دەنوێنێت‪ ،‬چونكە‬ ‫ڕۆشنبیر دەبێت لەسەر تــەواوی‬ ‫پرسەكانی كۆمەڵگە هەقیقەت بڵێت‬ ‫و تەنیا داكۆكیكاری ئایدیۆلۆژیایی‬ ‫سیاسی و ئاین و نەتەوەیەكی دیاریكراو‬ ‫نەبێت‪ ،‬و پێویستە بابەتیی بێت و لە‬ ‫هەمانكاتدا داهێنەر بێت داهێنانەكەی‬ ‫لە خزمەتی مرڤایەتیدا بێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫بــەالی ئێمەوە ئەم بازنەیە فیگوری‬ ‫كەسایەتی ڕۆشنبیر و ڕۆڵی ڕۆشنبیر‬ ‫زیاتر ڕوونتردەكاتەوە‪.‬‬ ‫لــەهــەمــوو ئــەم كاتیگۆرییانە‪،‬‬ ‫ێ بۆ ڕۆشنبیر‬ ‫دەگەینە پێناسەیەكی نو ‌‬ ‫لە كۆنێكستوالیزاسیۆنی فەلسەفەی‬ ‫كۆمەڵناسی مێژوویی‪ ،‬كەكۆكراوەی‬ ‫تیرمینۆلۆژی نێوان (ئەنتۆنیوگرامشی‬ ‫و بیربۆردیۆ و ئاالن تۆرین )ە‪ ،‬چونكە‬ ‫ڕۆشنبیر تەنیا پرسێكی ئەدەبی یان‬ ‫فەلسەفی نیە بەڵكۆ كۆمەڵناسیشە‪،‬‬ ‫چوونە ناو بازنەی ڕۆشنبیرلەم پێناسە‬ ‫نوێیە دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫(هەموو ئەكتەرێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫نــاو كایەكانی كــۆمــەڵ‪ ،‬توێژێكی‬ ‫گرنگن لە گێڵگەی ڕۆشنبیریدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە بەو مانایە نییە كە هەموویان‬ ‫وەزیفەی ڕۆشنبیر بگێرن‪ ،‬ئەو كاتەی‬ ‫ئەكتەرێك لە ناو كایەكانی كۆمەڵگە‬ ‫بتوانێت داهێنانێك بكات لە ڕووی‬ ‫سیاسی یان كۆمەاڵیەتی یا فەرهەنگی‬ ‫ت‬ ‫یا ئابوورییەوە‪ ،‬ئەو داهێنانە بتوانێ ‌‬ ‫گــۆڕانــێــك دروســتــبــکــات‪ ،‬ئــەو كاتە‬ ‫دەكەوێتە ناو بازنەی ڕۆشنبیرەوە)‪.‬‬ ‫بــــەالی ئــێــمــەوە ئـــەو كــاتــە كە‬ ‫هــونــەرمــەنــدێــك یــا نــوســەرێــك یا‬ ‫دكتۆرێك یا ئەندازیارێك ‪.....‬هتد لە‬ ‫ت كاریگەرێكی‬ ‫ڕێی كارەكەی بتوانێ ‌‬ ‫بەهێز دروستبكات لەسەر كۆمەڵ‪ ،‬جا‬ ‫چ لە ڕووی سیاسی یان كۆمەاڵیەتی‬ ‫یان ئابووری یان فەرهەنگییەوە بێت‬ ‫و ببێتە ســەرچــاوەی گۆرانكارییەك‬ ‫لەیەكێك لەو بوارانە‪ ،‬واتە بتوانێت‬ ‫داهێنانێك دروستبكات‪ ،‬ئەوا ئەوكاتە‬ ‫ئەو هونەرمەند یا نوسەر یا ئەندازیارە‬ ‫دەكەوێتە ناو بازنەی ڕۆشنبیرەوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )360‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫‪3‬‬

‫سی ئای ئەی‬ ‫تیۆرە فەڕەنسییەکان دەخوێنێتەوە‬ ‫دەربارەی کاری فیکریی بۆ لەناوبردنی چەپی ڕۆشنبیری‬

‫ڕیمۆن ئارۆن فەیلەسوىف فەڕەنىس و دژ بە مارکسیزم (لە الى چەپەوە) لە گەڵ هاوسەرەکەیدا لە گەشتێکدا لە گەڵ سیخوڕى نهێنيى ىس‪.‬ئاى‪.‬ئەى مایکڵ‬ ‫جۆسیلسۆن (لە چەپەوە)‪ ،‬و دێنیس ڕۆجمۆنت (الى ڕاستەوە)‬

‫ن‪ :‬گابرێل ڕۆکهیڵ‬ ‫و‪ .‬ئاکۆ قادر‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫خــوێــنــدنــەوەى ســى‪.‬ئــاى‪.‬ئــەى بۆ‬ ‫تیۆرى فەڕەنسى پێویستە تووشى‬ ‫هەڵوێستەمان بکات‪ ،‬بۆ ئــەوەى چاو‬ ‫بخشێنینەوە بەو ڕووخسارە ڕادیکاڵە‬ ‫جوانەى کە هاوەڵى زۆر لە وەرگرەکانى‬ ‫دەکرد لە جیهانى ئینگڵیزى‌زماندا‪ ،‬بەپێى‬ ‫بیرۆکەى قۆناغبەنديى پێشکەوتنى‬ ‫پلەبەنديى مێژوويى (کە زۆرجار کوێرە‬ ‫بەرامبەر ئامانجە شاراوەکەى)‪ ،‬زۆربەى‬ ‫جار بەرهەمە فيکريیەکانى کەسانى وەک‬ ‫فۆکۆ و دێرێدا و تيۆريست ‌ه فەڕەنسيیە‬ ‫هــاوچــەرخــەکــانــى دیــکــەش یەکسەر‬ ‫دەبەسترێنەوە بەو شێوازانە لە ڕەخنەى‬ ‫قووڵ و ئاڵۆز کە چاوەڕوانى ئەوەیان‬ ‫لێ دەکرێت بازبدەن بە سەر هەرشتێکدا‬ ‫کە لە نــاو تەقالیدى سۆسیالیستى‬ ‫یــان مارکسى یــان ئەنارشیستيیدا‬ ‫هەبێت‪ .‬بێگومان ڕاستیشە کە وەرگرە‬ ‫ئینگڵیزەکانى تــیــۆرى فــەڕەنــســى‪،‬‬ ‫هەروەک ئەوەى جۆن ماکەمبەر بەباشى‬ ‫ئاماژەى پێداوە‪( ،‬تیۆرى فەڕەنسى الى‬ ‫ئــەوان ‪-‬و‪ )-‬ماناى سیاسيى شــاراوەى‬ ‫گرنگى هەبووە وەک جەمسەرێک بۆ‬ ‫بەره‌نگاربوونەوەى بێ‌الیەنى درۆزنانەى‬ ‫ســیــاســى‪ ،‬و شــێــوە سەالمەتەکانى‬ ‫لـــۆژیـــک و زمـــــان‪ ،‬و گــوێــڕایــەڵــى‬ ‫ئــایــدۆلــۆژيــى ڕاســتــەوخــۆ لــە شێوەى‬ ‫گوتارى فەلسەفيى ئەنگلۆ‪-‬ئەمریکى‬ ‫پشتگیرى لێکراو لەالیەن مەکارسیەوە‪.‬‬ ‫بە هەرحاڵ‪ ،‬پراکتیکە تیۆريیەکانى‬ ‫ئەو کەسانەى کە پشتیانکردە ئەوەى‬ ‫کۆرنیلۆس کاستوریادیس ناوى بردبوو‬ ‫بە‪ ،‬کەلەپورى ڕەخنەيى ڕادیکاڵ‪ ،‬واتە‬

‫بەرگرى دژ بە سەرمایەدارى و دژ بە‬ ‫ئیمپریالى‪ -‬بەشداريکرد لە پاڵپێوەنانى‬ ‫ئــایــدۆلــۆژى بــۆ دوور لــە سیاسەتى‬ ‫گۆڕانخوازانە(‪.)transformative‬‬ ‫‪ .‬هەر بەپێى هەمان ئاژانسى هەواڵگرى‪،‬‬ ‫تــیــۆرى فەڕەنسيى پۆست‌مارکسى‬ ‫بەشێوەیەکى ڕاستەوخۆ بەشداريى‌کرد‬ ‫لە بەرنامەى سى‪.‬ئاى‪.‬ئەى‪ ،‬ڕۆشنبیرى‬ ‫چەپى خەڵەتاند بە ڕوو وەرگێران بەرەو‬ ‫ڕاست‪ ،‬لە هەمانکاتدا دوژمنایەتيکردنى‬ ‫ئیمپریالیزم و سەرمایەداريى لەناوبرد‪،‬‬ ‫بــەمــەش ژیــنــگــەیــەکــى ڕۆشنبیريى‬ ‫درووســـتـــکـــرد کـــە بــکــرێــت پـــرۆژە‬ ‫ئیمپریالیيەکانى خۆى جێبەجێ بکات‬ ‫بەبێ ئەوەى هیچ شیکردنەوەیەکى جدى‬ ‫کە بیرمەندان پێى هەڵبسن ڕێگایان لێ‬ ‫بگرێت‪.‬‬ ‫بە هــۆى ئــەو لێکۆڵینەوانەوە کە‬ ‫لەبارەى بەرنامەکانى سى‪.‬ئاى‪.‬ئەی‌يه‌و‌ه‬ ‫لە جەنگى دەرونيیدا نوسراوە‪ ،‬دەزانین‬ ‫دەزگــاکــە هــەر چــاودێــرى و فشارى‬ ‫بۆ ســەر تاکەکان نــەکــردووە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هەمیشە بەجۆش بووە بۆ تێگەيشتن و‬ ‫گۆڕانکارى لە دەزگاکانى بەرهەمهێنان‬ ‫و بـــاوکـــردنـــەوەى ڕۆشــنــبــیــريــیــدا‪.‬‬ ‫لێکۆڵینەوه‌کەیان کە لەبارەى تیۆرى‬ ‫فەڕەنسيیە ئاماژ‌ه دەدات بــەو ڕۆڵە‬ ‫بونیاديیەى کە زانکۆکان و دەزگاکانى‬ ‫باڵوکردنەوە و ڕاگەیاندن هەیانە لە‬ ‫پێکهێنان و پاڵپشتیکردنى ڕۆحى‬ ‫سیاسيی گشتيیدا‪.‬‬ ‫ئەم شیکردنەوەیە‪ ،‬هــەروەک کۆى‬ ‫بەڵگەکان‪ ،‬دەبێت بانگمان بکات بۆ‬ ‫بیرکردنەوەى ڕەخنەیى لەو بارودۆخە‬ ‫ئەکادیمیيەى ئێستا هەیە لە جیهانى‬ ‫ئینگڵیزى‌زمانەکان و ئەوانى تریشدا‪،‬‬ ‫نوسەرانى ڕاپۆرتەکە ئەو ڕێگایانەیان‬ ‫پیشانداوە کە یارمەتیدەدات لە کردنى‬ ‫کارى ئەکادیمی بە شتێکى نائارام بۆ‬ ‫لەناوبردنى چەپى ڕادیــکــاڵ‪ .‬ئەگەر‬ ‫بیرمەندانى چەپ نەتوانن گه‌رەنتيى‬ ‫ئ ــام ــرازە مــادیــیــە پێویستەکان بۆ‬ ‫کارەکانیان بکەن‪ ،‬و ئەگەر بەشێوەیەکى‬ ‫فێڵبازانە‪ ،‬ناچارکراین‪ ،‬بە گوێڕایەڵبوون‬

‫ئـــەوەمـــان کـــرد‪ ،‬کــە کـــارى فيکرى‬ ‫کێشکردنێکى کەمى هەیە‪ ،‬یان هیچ‬ ‫کێشکردنێکى لە (جیهانى ڕاستەقینە)‬ ‫دا نیە‪ ،‬ئەوا نەک هەر بەهەڵە لە مانا‬ ‫شــاراو‌ه و کردەییەکانى کارى تیۆرى‬ ‫تێ دەگەیین بەڵکو هەروەها ڕیسک‬ ‫دەکەین بە فەرامۆشکردنى ئەو پرۆژە‬ ‫سیاسیيانەوە کە دەکرێت بەئاسانى‬ ‫بەبێ ئــەوەى مەبەستمان بێت ببین‬ ‫باڵوێزانى بەشە ڕۆشنبیريیەکەى‪.‬‬ ‫سەرەڕاى ئەوەى کە میلەتى فەڕه‌نسى‬ ‫و دەزگا ڕۆشنبیريیەکەى بڵندگۆیەکى‬ ‫گشتيى هــەرە گرنگن بۆ بیرمەندان‬ ‫باشتر لەوەى کە لە هەر واڵتێکى تردا‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم سەرقاڵيى سى‪.‬ئاى‪.‬ئەى‬ ‫بە چاودێریکردنى بەرهەمە ڕۆشنبیرى‬ ‫و تیۆریيەکان و یاریکردن پێیان لە‬ ‫شوێنانى تر پێویستە هاوکاربێت لەوەدا‬ ‫کە وەک بانگکردنێکى بەئاگاهاتنەوە‬ ‫بێت بۆ هەموومان‪.‬‬

‫و ملکەچبوون لە پێناوى دەستکەوتنى‬ ‫کار‪ ،‬و باڵوکردنەوەى بەرهەمەکانمان‬ ‫یاخود بۆ گەيشتنمان بە جەماوەر‪،‬‬ ‫ئــەو الوازى دەدات لــە بــارودۆخــى‬ ‫بونیادیى کۆمەڵە چەپە بەهێزەکان‪.‬‬ ‫بەپیشەکردنى خوێندنى بااڵ یەکێکى‬ ‫تر لە ئامرازەکانى ئەم ئامانجەى ئەوان‬ ‫پێکدەهێنێت‪ ،‬بــەو پێیەى دەیەوێت‬ ‫خەڵکى بگۆڕێت بە ئامێرێکى تەکنیکى‬ ‫ زانستى لە دزگاى سەرمایەداريیدا لە‬‫برى ئــەوەى هاواڵتيى ئــازاد و خاوەن‬ ‫ئــامــرازى دڵنیابن لەپێناو ڕەخنەى‬ ‫کۆمەاڵیەتيیدا‪ .‬هەروەها‪ ،‬فەرمانبەرانى‬ ‫تیۆر لــە ســى‪.‬ئــاى‪.‬ئــەى هەوڵەکانى‬ ‫حکومەتى فەڕەنسى ستایشدەکەن‬ ‫لــە “پــاڵــنــان بــە خــوێــنــدکــارانــەوە بۆ‬ ‫ڕۆيشتن بــەرەو پۆلەکانى کار و وانە‬ ‫تەکنیکیيەکان”‪ .‬هەروەها ئاماژە دەده‌ن‬ ‫بــەو بەشداريیانەى کــە دەزگــاکــانــى‬ ‫بــاوکــردنــەوەى وەک “گــراســیــت” و‬ ‫دەزگاکانى ڕاگەیاندن و ڕۆشنبیريى باوى‬ ‫دووەم‪ ،‬سەنتەرەکانى هێز لە ئێستادا‬ ‫ئەمریکى پێى هەستاون‪ ،‬لە پاڵپێوەنانى‬ ‫بڵندگۆ پاش سۆسیالیستى و دژ بە بەرژەوەندییەکى بەهێزیان هەیە لە‬ ‫ڕازاندنەوەى ئەنتلیجینسیایەک کە ژیرییە‬ ‫یەکسانیەکانیان بۆ پێشەوە‪.‬‬ ‫ئــەو وانانە چيیە کە دەکرێت لەم ڕەخنەيیەکەى خامۆش یان لەناوبراوە‬ ‫ڕاپۆرتەوە بەدەستى بخەین‪ ،‬بەتایبەت لەڕێگاى هاوکاریکردنى ئەو دەزگایانەوە‬ ‫لە ژینگەى سیاسيى هەنوکەییدا کە کە گوایە لە ســەر بنەماى بازرگانى‬ ‫بە هێرشى بەردەوامى دەناسرێتەوە بۆ و تەکنیکى زانستى درووســتــکــراون‪،‬‬ ‫سەر ئەنتلجینسیاى ڕەخنەیی؟ یەکەم‪ ،‬یەکسانکردنى چەپ بە نازانستيبوون‪،‬‬ ‫پێویستە ئەمە بەتوندى ئەوەمان بیر گرێدانى زانست بە بێالیەنيى سیاسى‬ ‫بخاتەوە کە ئەگەر یەکێک گریمانەى ‪-‬کە ڕاست نیە‪ ،-‬هه‌روه‌ها پشتگیريى‬ ‫ئەوەى کرد کە بیرمەندەکان بێ هێزن‪ ،‬ئــەو ڕاگەیاندنانەى کە پــڕکــراون لە‬ ‫هه‌روه‌ها ئاراستە سیاسیيەکانمان گرنگ پەخشى دەمــەوەریــیــەکــى ملکەچ‪ ،‬و‬ ‫نیە‪ ،‬ئەوا ئەو ئاژانسەى کە یەکێکە لە بەرکەنارکردنى چەپە بەهێزەکان لە‬ ‫بەهێزترین کایەکانى هێز لە سیاسەتى دەزگا ئەکادیميیە سەرەکیيەکان و لە‬ ‫جیهانى هــاوچــەرخــدا لــەم بــارەیــەوە چاوى میدیادا‪ ،‬و لێدان لە ڕاستگۆيى‬ ‫بڕوایەکى پێچەوانەى هەیە‪ .‬ئاژانسى هەر داواکارییەک بۆ یەکسانيى ڕادیکااڵنە‬ ‫هەواڵگريى سەرەکى‪ ،‬هەروەک ناوەکەى و گۆڕانکارى ژینگەیى بکرێت‪ .‬ئەوان‬ ‫هــەمــان ئــامــاژە دەدات (لــە زمانى هەوڵ بۆ پەرەپێدانى ڕۆشنبیرییەکى‬ ‫ئینگڵیزيیدا بۆ هەواڵگرى و بۆ ژیریيش فيکرى دەدەن‪ ،‬کە ئەگەر چەپ بوو‪،‬‬ ‫هەمان وشە بەکاردێت ‪-‬و‪ ،)-‬بڕوای بە ئەوا پێویستە بێالیەن‪ ،‬ناتەیار‪ ،‬تەمەڵ‪،‬‬ ‫هێزى (هزر و تیۆر) هەیە‪ ،‬پێویستە و قایل بە دڵەڕاوکێیەکى داڕووخاو‪ ،‬یان‬ ‫بە جدیەتێکى گــەورەوە بڕوانینە ئەم لە گەڵ ڕەخنەیەکى ناچاالکى چەپێکى‬ ‫بابەتە‪ .‬بەاڵم ئەگەر بە هەڵە گریمانەى ڕادیکاڵ‪ .‬ئەمەش یەکێکە لەو هۆکارانەى‬

‫دووبەرەکى نانەوە‪ ،‬کە هەوڵیداوە لە‬ ‫ڕێگەیەوە چەپى دژ بە سەرمایەدارى و‬ ‫ئیمپریالیزم بەرکەنار بکات‪ ،‬و ئاراستەى‬ ‫بکات بــەرەو هەڵگرتنى هەڵوێستى‬ ‫ڕیفۆرمخوازانە‪ ،‬پێویستە یەکبگرین و‬ ‫تەیار بین و درک بکەین بە گرنکى کارى‬ ‫پێکەوەیى‪ -‬لە ڕێگاى هەموو چەپەوە‪،‬‬ ‫هەروەک بەم دوایانە (کییانگا یاماهاتا‬ ‫تیلۆر ‪Keeanga-Yamahtta‬‬ ‫‪ )Taylor‬بــیــرى خستوینەتەوە‪،‬‬ ‫بۆ گەشەپێدانى ئەنتلیجینسیایەکى‬ ‫ڕەخــنــەیــی ڕاســتــەقــیــنــە‪ .‬لــە بــرى‬ ‫پیشاندانى نیگەرانى لە بێ دەسەاڵتيى‬ ‫بیرمەندان‪ ،‬پێویستە هێزى خۆمان بۆ‬ ‫وتنى ڕاستى بە دەسەاڵت پیشانبدەین‬ ‫لەڕێگەى کارى بەکۆمەڵ و تەیارکردنى‬ ‫تواناکانمان پێکەوە بۆ دامەزراندنى‬ ‫دەزگــا پێویستەکانى جیهانى چەپى‬ ‫ڕۆشنبیرى‪ .‬تەنها لە جیهانێکى وەک‬ ‫ئەمەدا‪ ،‬و لە جێگایەکدا کە دەنگدانەوەى‬ ‫بۆ ئەو ژیريیە ڕەخنەیيە هەبێت کە‬ ‫بەرهەميدەهێنێت‪ ،‬دەکرێت ڕاستيیە‬ ‫وتراوەکان ببیسترێن‪ ،‬پاشان بونیادى‬ ‫دەسەاڵت بگۆڕدرێت‪.‬‬

‫کە پێویستە وامان لێ بکات ڕکابەرانى‬ ‫فيکرى چەپى ڕادیکاڵ کە لە جیهانى‬ ‫ئەکادیميى ئەمریکیيدا بااڵدەستن‪ ،‬بە‬ ‫هەڵوێستێکى سیاسيى ترسناک دابنێین‪:‬‬ ‫ئایا بەشێوەیەکى ڕاستەوخۆ هاوسۆز‬ ‫نین لەگەڵ بەرنامەى سى‪.‬ئاى‪.‬ئەیی‬ ‫سەرمایەدارى لە سەرتاپاى جیهاندا؟‬ ‫سێ‌یەم‪ ،‬بۆ بەره‌نگاربوونەوەى ئەم‬ ‫هێرشە دەزگايیەى بۆ سەر ڕۆشنبیرى‬ ‫چەپى بەهێز درووستکراوە زۆر پێویستە‬ ‫کە بەره‌نگارى هەڕەشەى سەر خوێندن‬ ‫و کــردنــى بــە پیشە ببینەوە‪ .‬زۆر‬ ‫گرنگە لە هــەردوو ئاستەکەدا فەزاى‬ ‫گشتى بــۆ گفتوگۆکردنى ڕەخنەیی‬ ‫ڕاستەقینە بکەینەوە و بڵندگۆیەکى‬ ‫بــەرفــراوان بۆ ئەوانە بڕەخسێنین کە‬ ‫دەزانــن جیهانێکى تر نه‌ك هەر تەنها‬ ‫شیاو‪ ،‬بەڵکو پێویستيیشە‪ .‬هەروەها‬ ‫پێویستیش دەکات پێکەوە کۆبینەوە‬ ‫بۆ ئەوەى بەشداربین لە درووستکردن‬ ‫و گەشەپێدانى ڕاگەیاندنى ئەڵتەرناتیڤ‪،‬‬ ‫و نمونەى جــیــاواز لــە خــوێــنــدن‪ ،‬و‬ ‫دەزگاى پێچەوانە و ڕێکخراوى ڕادیکاڵ‪.‬‬ ‫هەروەها زۆر گرنگە گەشەبدەین بەوەى‬ ‫جــەنــگــاوەرە نهێنیيەکان دەیانەوێت‬ ‫* گابرێل ڕۆکهیڵ فەیلەسوف و‬ ‫لەناوى بەرن‪ :‬ڕۆشنبیريى چەپى ڕادیکاڵ‬ ‫بە چوارچێوەیەکى دەزگايى فراوانەوە لە ڕەخنەگرێکى کەلتوريیە و تيۆريستێكى‬ ‫پشتگیرى‪ ،‬بە پشتگیريى جەماوەرى ســیــاســيــیــە‪ ،‬لــە زان ــک ــۆى فیالنۆفا‬ ‫گــەورە‪ ،‬و ئامادەبوونێکى ڕاگەیاندنى وانەدەڵێتەوە‪ ،‬و لە زیندانى گراترفۆرد‬ ‫کــاردەکــات‪ ،‬سەرپەرشتى ۆرکشۆپى‬ ‫فراوان و بەهێز لە تەیارکردندا‪.‬‬ ‫لەکۆتاییدا‪ ،‬پێویستە هزرڤانانى تیۆرى ڕەخنەيى دەکات لە سۆربۆن‪.‬‬ ‫جیهان یەکدەنگ بن لە درککردن بە لە کتێبە چاپکراوەکانى‪ :‬دژە‪ -‬مێژووى‬ ‫هێزى خۆیان و بیپارێزن لە پێناوى ئێستا ‪ ،2017‬دەستتێوەردان لە بیرى‬ ‫کردنى هەموو شتێکدا بۆ گەشەدان بە هاوچەرخدا ‪ ،2016‬مێژووى ڕادیکاڵ و‬ ‫ڕەخنەیەکى سیستەماتیک و ڕادیکاڵ سیاسەتى هونەرى‪.‬‬ ‫کە بانگى یەکسانى و بەرگریکردن لە‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ژینگە بدات و دژ بە سەرمایەدارى و‬ ‫‪http://thephilosophical‬‬‫ئیمپریالیزم بێت‪ .‬ئەو هەڵوێستانەى کە‬ ‫کەسێک لە پۆلدا یان لە دەرەوە بەرگريى ‪salon.com/the-cia-reads-‬‬ ‫لێ دەکات گرنگن بۆ دانانى مەرجەکانى ‪french-theory-on-the-intel-‬‬ ‫گفتوگۆ و نەخشەکێشانى بوارى شیاوە ‪lectual-labor-of-dismantling-‬‬ ‫سیاسیەکان‪ .‬لە بەره‌نگاربونەوەیەکى ‪/the-cultural-left‬‬ ‫ڕاســتــەوخــۆى ستراتیژى ڕۆشنبیرى‬ ‫ئاژانسى هەواڵگرى لە پەرتکردن و‬

‫ژمارە (‪ )360‬دووشەممە ‪2017/10/9‬‬

‫‪4‬‬

‫دابڕان و دیموکراتی‬

‫حەمەسەعید حەسەن‬ ‫ئەوە دیموکراتی نییە‪ ،‬دەرگای بەهەشت‬ ‫بە ڕووماندا دەکاتەوە‪ ،‬ئەوە گەشەسەندنی‬ ‫کۆمەاڵیەتییە‪ ،‬بەرەو هەواری دیموکراتیمان‬ ‫دەبــات‪ .‬دیموکراتی‪ ،‬تەنانەت لە هــەواری‬ ‫دێڕینی خۆیشی‪ ،‬دەشێت دەرگای دۆزەخ بە‬ ‫ڕووی کۆمەڵدا بکاتەوە‪ ،‬وەک لە ئەڵمانیای‬ ‫سییەکانی ســەدەی ڕابـــردوودا ڕووی دا‪،‬‬ ‫ئاخر هیتلەر لەڕێی سندووقی دەنگدانەوە‬ ‫دەسەاڵتی گرتە دەست‪ .‬دیموکراتی ئامێرێک‬ ‫نییە‪ ،‬هــاوردەی بکەین و لێی سوودمەند‬ ‫ببین‪ ،‬ئەگەر هەبێت‪ ،‬کانیاوێکە لە زێدی‬ ‫خۆمانەوە هەڵدەقوڵێت‪ .‬دیموکراتی میوەی‬ ‫پێگەییشتووی درەختی بەهەشت نییە‪ ،‬لێی‬ ‫بکەینەوە و بیخۆین‪ ،‬نەمامێکە دەبێت خۆمان‬ ‫بیچێنین و پەروەردەی بکەین‪ .‬ئەوە وەهمە‬ ‫پێمان وابێت‪ ،‬بەیانییەک لە خەو ڕادەبین و‬ ‫لەپڕ دەکەوین بەسەر دیموکراتیدا‪.‬‬ ‫جۆرج تەرابیشی گوتەنی‪( :‬دیموکراتی‬ ‫کلیلێک نییە‪ ،‬دەرگــاکــان بــە ڕوومــانــدا‬ ‫بــکــاتــەوە‪ ،‬خــۆی دەرگــایــەکــە پێویستی‬ ‫بە کلیلە‪ ،‬دەرگــایــەکــە دوای دەرگاکانی‬ ‫دیکە دەکــرێــتــەوە‪ ).‬دیموکراتی لەگەڵ‬ ‫سەرهەڵدانی چینی بۆرژووادا کە بەرهەمهێنی‬ ‫مۆدێرنێتەیە‪ ،‬پەیدا دەبێت و هەموو هەوڵێک‬ ‫بۆ ڕۆنانی دیموکراتی‪ ،‬بەبێ گەشەسەندنی‬ ‫ئــەو چینە‪ ،‬بــە تێکشکان دوایـــی دێــت‪.‬‬ ‫قۆناغێک لە گەشەسەندنی کۆمەاڵیەتی‬ ‫هەیە‪ ،‬زادەی سەرهەڵدانی چینی بۆرژووایە‪،‬‬ ‫ناتوانین بەهۆی کوودەتای سەربازی‪ ،‬یان‬ ‫شەرعیبوونی شۆڕشگێڕییەوە‪ ،‬بازی بەسەردا‬ ‫بدەین و بگەینە هەواری دیموکراتی‪ .‬دەتوانین‬ ‫ئەو قۆناغە بسووتێنین‪ ،‬بــەاڵم ئەگەر بە‬ ‫هیوای ئەوە بین‪ ،‬قەقنەسی دیموکراتی لە‬ ‫خۆڵەمێشی ئەو سووتانەوە پەیدا ببێت‪،‬‬ ‫نائومێد دەبین‪ .‬لە دونیای ئیسالمدا‪ ،‬ئەو‬ ‫ناڕەزایییەی زادەی هەژموونی شەرعیبوونی‬ ‫شۆڕشگێڕی بێت‪ ،‬دەشێت لەبری ئەوەی بە‬ ‫قازانجی دیموکراتی بشکێتەوە‪ ،‬ببێتە ئاوێک‬ ‫و بڕژیتە ئاشی ئیسالمی سیاسییەوە!‬ ‫ســەروەخــتــی هــەژمــوونــی شەرعیبوونی‬

‫لە دونیای ئیسالمدا‪،‬‬ ‫تاک هەر لەژێر‬ ‫سانسۆری دەوڵەتدا‬ ‫نییە‪ ،‬لەژێر سانسۆری‬ ‫میللیی دینیشدایە‬ ‫کە لە سانسۆری‬ ‫دەوڵەت توندترە‪،‬‬ ‫ئاخر وەک منوونە لە‬ ‫میرس‪ ،‬ئەوە میللەتە‪،‬‬ ‫نووسەر دەکافرێنێت‪،‬‬ ‫بە دادگای دەدات‪ ،‬لە‬ ‫زیندانی توند دەکات و‬ ‫تەنانەت ژیانیشی لێ‬ ‫زەوت دەکات‬

‫شــۆڕشــگــێــڕی‪ ،‬دەســـەاڵت لــەبــری ئــەوەی‬ ‫هاوکاری دەوڵەت بێت‪ ،‬ڕێ بە خۆی دەدات‪،‬‬ ‫زەبروزەنگ نەک هەر لە دژی خەڵک‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫لە دژی دەوڵەتیش بەکاربهێنێت‪ .‬نیشاندانی‬ ‫دەوڵەت وەک قابیل و میللەت وەک هابیل‪،‬‬ ‫کرۆکی پۆپۆلیزمە‪ ،‬پۆپۆلیزمێک کە دەشێت‬ ‫زۆر لە دەوڵەتی ستەمکار مەترسیدارتر بێت‪،‬‬ ‫وەک ئەو تیرۆرەی ڕۆبسپیر لە فەرەنسا‬ ‫بەڕێوەی دەبرد و ئاخوند لە ئێران بەڕێوەی‬ ‫دەبات‪ .‬تیرۆر ئەوەیشە‪ ،‬ئەوی وەک خۆت‬ ‫بیری نەکردەوە بە شەیتانی لە قەڵەم بدەیت‬ ‫و ئەوی وەک خۆت بیری کردەوە بە نموونەی‬ ‫بااڵی بزانیت‪.‬‬ ‫دیموکراتی ملکەچکردنی کەمینە نییە‬ ‫بۆ زۆرینە‪ ،‬ڕێزگرتنی زۆرینەیە لە کەمینە‪،‬‬ ‫ئەگەرنا هەمیشە ئــەو پێکهاتانەی سەر‬ ‫بە هەمان ئایین‪ ،‬ئایینزا‪ ،‬یان نەتەوەی‬ ‫زۆرینە نیین‪ ،‬ستەملێکراو دەبن‪ .‬لە دونیای‬ ‫ئیسالمدا‪ ،‬تاک هەر لەژێر سانسۆری دەوڵەتدا‬ ‫نییە‪ ،‬لەژێر سانسۆری میللیی دینیشدایە کە‬ ‫لە سانسۆری دەوڵەت توندترە‪ ،‬ئاخر وەک‬ ‫نموونە لە میسر‪ ،‬ئەوە میللەتە‪ ،‬نووسەر‬ ‫دەکافرێنێت‪ ،‬بە دادگای دەدات‪ ،‬لە زیندانی‬ ‫توند دەکات و تەنانەت ژیانیشی لێ زەوت‬ ‫دەکــات‪ .‬دیموکراتی بەر لە هەموو شتێک‬ ‫کولتوورە‪ ،‬لە سندووقی هەڵبژاردندا نییە‪ ،‬لە‬ ‫مێشکی تاکەکانی کۆمەڵدایە و ئەگەر کۆمەڵ‬ ‫خاوەنی سیستەمێکی دیموکراتی نەبێت‪،‬‬ ‫سیستەمی فەرمانڕەوایی دیموکرات نابێت‪ .‬تا‬ ‫دیموکراتی نەبێت بە کولتووری کۆمەڵ‪ ،‬نە‬ ‫ئازادیی فیکرمان دەبێت‪ ،‬نە ئازادیی باوەڕ و‬ ‫نە ئازادیی خۆشەویستی‪.‬‬ ‫*‬ ‫کوشتت؟‬ ‫بۆچی‬ ‫(‪)-‬‬ ‫دەبێتە ئایینی فەرمیی ئیمپراتۆریای ڕۆمان‪.‬‬ ‫(‪ )+‬چونکە عەلمانی بوو‪.‬‬ ‫لە سییەکانی ســەدەی ڕاب ــردوودا حەسەن‬ ‫(‪ )-‬عەلمانی چییە؟‬ ‫بەننا گوتوویەتی‪ :‬ئیسالم دینە و دەوڵەت‪،‬‬ ‫(‪ )+‬نازانم‪.‬‬ ‫بە مەرجێك دەوڵەت نە لە قورئاندا هاتووە‪،‬‬ ‫نە لە فەرموودەدا‪ .‬کە پەیامهێن گوتوویەتی‪:‬‬ ‫ئەوە پرسیاری دادوەر و وەاڵمی بکوژی (خــۆتــان لــە کــاروبــاری دونــیــاتــان لــە من‬ ‫ف ــەرەج فــۆدە بــوو! الی ئیسالمییەکان‪ ،‬باشتری لێ دەزانن‪ ،‬من لە دین و لە ئەودونیا‬ ‫عەلمانی وشەیەکی نەفرەتییە‪ ،‬ئاخر لەوان شارەزام‪ ).‬دەشێت ئەو گوتەیەش وەک تۆوی‬ ‫وایــە‪ ،‬عەلمانی بە مانای کافر و مولحید عەلمانیبوون سەرنجی بدرێت‪.‬‬ ‫دێت‪ .‬کە لە بەرنامەی (شەریعەت و ژیان)‬ ‫پەیامهێن ئەو سێزدە ساڵەی لە مەککە‬ ‫دا لە یوسف قەرەزاوی (سەرۆکی یەکێتیی دەبێت‪ ،‬بە الیەنە ڕۆحییەکانی دینەکەیەوە‬ ‫جیهانیی زانایانی موسوڵمان) دەپرسن‪ :‬ڕات سەرقاڵ دەبێت‪ ،‬دوای کــۆچ بۆ مەدینە‪،‬‬ ‫چییە لەسەر موسوڵمانە عەلمانییەکانی ئەم ئینجا دەست بە ڕۆنانی دەوڵــەت دەکات‪.‬‬ ‫سەردەمە‪ ،‬دەڵێت‪ :‬پێم سەیرە هێشتا سزای سوورەتەکانی مەدینە بە پێچەوانەی ئەوانەی‬ ‫تاوانی لە دین وەرگەڕانیان بەسەردا جێبەجێ مەککەوە‪ ،‬زیاتر بە کاروباری دونیایییەوە‬ ‫نەکراوە‪ ،‬کە کوشتنە‪.‬‬ ‫خەریکن‪ .‬کە پەیامهێن لە سەرەمەرگدا‬ ‫قەیسەر‬ ‫(هی‬ ‫گوتوویەتی‪:‬‬ ‫کە مەسیح‬ ‫دەبــێــت‪ ،‬دووان لــە ژنــەکــانــی عائیشە و‬ ‫هەیە‬ ‫خوا‪)،‬‬ ‫بۆ‬ ‫خوایش‬ ‫هی‬ ‫بۆ قەیسەر و‬ ‫حەفسە‪ ،‬کە ئەمیان کچی ئەبوو بەکر و‬ ‫لە‬ ‫دین‬ ‫جیاکردنەوەی‬ ‫تۆوی‬ ‫بە‬ ‫ئەو گوتەیە‬ ‫ئەویان کچی عومەر دەبێت‪ ،‬لەسەر ئەوەی‬ ‫دەوڵەت هەژمار دەکات‪ .‬سێ سەدە بەسەر باوکی کامیان جێی بگرێتەوە‪ ،‬نێوانیان تێک‬ ‫سەرهەڵدانی کریستیانیزمدا تێدەپەڕێت‪ ،‬دەچێت‪ .‬هێشتا پەیامهێن نەک دفن‪ ،‬کفنیش‬ ‫ئینجا ئیمپراتۆری ڕۆمان دێتە سەر دینی نەکرابوو‪ ،‬لە سەقیفەی بەنی ساعیدە‪ ،‬لەسەر‬ ‫مەسیح و لە ‪ ٣٨٥‬ی زاییندا کریستیانیزم دیاریکردنی جێگرەوە بۆی‪ ،‬هێندەی نەمابوو‪،‬‬

‫خوێنی تێدا بڕژێت‪ ،‬ئەمەیش بەڵگەیە‪ ،‬بۆ‬ ‫زاڵبوونی سیاسەت بەسەر دین و بەرژەوەندی‬ ‫بەسەر پــیــرۆزدا‪ ،‬بەڵگەیە بۆ ئەوەیشی‪،‬‬ ‫خەالفەت زیاتر دامەزراوەیەکی سیاسی بوو‪،‬‬ ‫وەک لەوەی ئایینی بێت‪.‬‬ ‫لەسەر دەســـەاڵت و ســامــان‪ ،‬لە چوار‬ ‫خەلیفەی ڕاشید‪ ،‬سێیان کــوژران‪ ،‬کوڕیان‬ ‫کوژرا‪ ،‬کچەزای پەیامهێن کوژرا و تەنانەت‬ ‫شەڕ کەوتە نێوان عائیشەی ژنی پەیامهێن‬ ‫و عەلیی ئامۆزا و زاوای پەیامهێنەوە‪ .‬لە‬ ‫مەعاوییەوە‪ ،‬پاشایەتی جێگەی خەالفەتی‬ ‫گرتەوە‪ ،‬کوڕ دەبــوو بە جێنشینی باوک‪.‬‬ ‫ئیسالم هەرچەندە وەک دین سەری هەڵدا‪،‬‬ ‫بــەاڵم هــەر زوو سیاسەت بەسەر الیەنە‬ ‫ڕۆحییەکەیدا سەرکەوت‪ .‬خەلیفەی ئیسالم‬ ‫چونکە شەرعییەتی دینی و دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی لە چنگی خۆیدا چڕ دەکردەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هاوزەمان هەم تیۆکرات بوو‪ ،‬هەم ئۆتۆکرات‪.‬‬ ‫سەرکەوتنی عەلمانیبوون لە خۆرئاوا‪،‬‬ ‫زادەی ئــەو دابــڕانــە مەعریفییە بــوو کە‬ ‫مۆدێرنێتە هێنایە ئـــاراوە‪ ،‬نــەک بەهۆی‬ ‫ئــەوەوە کە کریستیانیزم هەڵگری تۆوی‬ ‫جیاکردنەوەی ئایین لە سیاسەت بووە‪ .‬الی‬ ‫ئیسالمیش هەر وا دەکەوێتەوە‪ ،‬سەرهەڵدانی‬ ‫سیکوالریزم‪ ،‬بە هەژموونی مۆدێرنێتەوە‬ ‫بەند دەبێت‪ ،‬ئاخر بەبێ مۆدێرنێتە‪ ،‬دابرانی‬ ‫مەعریفی ڕوو نادات‪.‬‬ ‫لە قورئاندا چەند جارێک (حوکمی خوا)‬ ‫هاتووە‪ ،‬بــەاڵم ئەو حوکمە پێوەندیی بە‬ ‫حوکوومەت و فەرمانڕەوایییەوە نییە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫مەبەست لێی ویستی خوایە‪ ،‬هەڵگری مانای‬ ‫سیاسی نییە‪ .‬ویستی خوا لەوەدا چڕ دەبێتەوە‬ ‫کە هاوبەشی بۆ پەیدا نەکەین‪ .‬حوکمی خوا‬ ‫ئەوەیشە هــەر پشت بە ئــەو ببەستین و‬ ‫بڕوامان بەوە پتەو بێت‪ ،‬چارەنووسمان بە‬ ‫ویستی زاتی خۆیەوە بەندە‪.‬‬ ‫(ومن لم یحکم بما أنزل اللە فأولئک هم‬ ‫الکافرون ‪ ٤٤‬المائدة) ئیسالمی سیاسی بە‬ ‫پشتبەستن بەو ئایەتە‪ ،‬داوای دەستوورێکی‬ ‫پشتئەستوور بە شەریعەت دەکـــات‪ ،‬بە‬ ‫مەرجێک ئەو ئایەتە ئاماژەیە بۆ تەورات‬ ‫کە تێیدا سزای زیناکار‪ ،‬سەنگبارانە‪ .‬جۆرج‬ ‫تەرابیشی دەڵێت‪ :‬ئەگەر ئیسالمی سیاسی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا ڕاستگۆ بووایە‪ ،‬یان هانای بۆ‬ ‫ئەو ئایەتە نەدەبرد‪ ،‬یان بۆ نووسینەوەی‬ ‫دەستوور‪ ،‬تەنیا پشتی بە قورئان نەدەبەست‪،‬‬ ‫سوودی لە تەوراتیش وەردەگرت‪.‬‬ ‫*‬ ‫(*) جــورج طرابیشی‪ ،‬هرطقات عن‬ ‫الدیمقراطیة والعلمانیة و الحداثة والممانعة‬ ‫العربیة‪ ،‬دار الساقي ‪ ٢٠٠٦‬بیروت‪.‬‬ ‫(**) الطبري‪ ،‬تأریخ الرسل والملوک‪،‬‬ ‫تحقیق‪ :‬محمد أبو الفضل إبراهیم‪ ،‬جزء ‪٣‬‬ ‫ص‪ ٩٦‬دار المعارف ‪ ١٩٦٩‬القاهرة‪.‬‬

‫شۆڕشی‬ ‫ئۆكتۆبەری ‪1917‬‬ ‫لەخەونەوە بۆ مۆتەكە‪-‬‬‫ئیرباهیم ئەلعەریس‬ ‫شوان ئەحمەد كردویەتی بەكوردی‬ ‫دوای چەند هەفتەیەكی دیكە‪ ،‬سەدەیەكی تەواو بەسەر ئەو خەونەدا‬ ‫ت كە دنەی جەماوەرێكی بێشوماری داو بووەمایەی ئەوەی‪،‬‬ ‫تێدەپەڕێ ‌‬ ‫كۆدێتایەك لەڕەوتی جیهاندا دروستبكات و چەند دەیەیەكی خایاند‪،‬‬ ‫ێ هێندە نەژیاو بەردەوام نەبوو‪ ،‬تا بۆ نمونە وەك سینەما بكات‬ ‫وەل ‌‬ ‫(واتە هێندە درێژەی نەبوو‪ ،‬تا ئاهەنگی یادی سەد ساڵەی بگێڕێت)‪.‬‬ ‫بێگومان لێرەدا باس لە شۆڕشی ڕوسی دەكەین كە بە شۆڕشی‬ ‫بەلشەفی ناوبانگی دەركرد‪ .‬شۆڕشگێڕان لە ڕۆژێكی مانگی ئۆكتۆبەری‬ ‫‪ 1917‬هەڵیان كوتایە سەر (كۆشكی زستان) و كۆتاییان بەدەسەاڵتی‬ ‫قەیسەر هێناو جاڕی سەركەوتنی شۆڕشی كرێكار و جوتیارانیان‪ ،‬بەسەر‬ ‫چینە ستەمكارەكاندا ڕاگەیاند‪.‬‬ ‫ێ و سەرباری وەهمی ئەو (كرێكار و جوتیاران)ە‪ ،‬ڕۆشنبیران‬ ‫ئەوی ڕۆژ ‌‬ ‫و داهێنەران لەڕوسیا و دەرەوەی ڕوسیا و بگرە لە زۆربــەی زۆری‬ ‫دنیادا‪ ،‬لەهەموو دەستە و گروپەكانی دیكەی كۆمەڵگە‪ ،‬گەشبینتربوون‬ ‫بەو شۆڕشەو ئومێدی گەورەیان لەسەرهەڵچنی‪ .‬ئاخر ئەو ڕۆشنبیر و‬ ‫داهێنەرانەبوون‪ ،‬بنەما فیكرییەكان و هەروەها دروشمەكانی شۆڕشیان‬ ‫داڕشت‪ .‬بەكورتییەكەی ئەوان بوون ئەو خەونەیان گەالڵەكرد و تاویاندا‪.‬‬ ‫هونەرمەندان و بیرمەندان و زانا و ئەدیب و مامۆستای قوتابخانە و‬ ‫خوێنەرانی هەمەچەشن لێرەو لەوێ‌‪ ،‬لەو پرۆسەیەدا بەشداربوون‪ .‬هەر‬ ‫ئەوەندەی سەركەوتن‪ ،‬ئیتر هەموویان بەدروشمە بریقەدار و توانای‬ ‫داهێنەرانەی خۆیانەوە‪ ،‬كەوتنە گۆرانی وتن و ئومێدبەخشینەوە‪.‬‬ ‫سەروەختێك سەربازەكانی ترۆتسكی توانیان (كۆشكی زستانە) بگرن‬ ‫و سستمی حوكمڕانی لە ڕەگوڕیشەوە بگۆڕن‪ ،‬ئەو هەستە دروست بوو‬ ‫كە ڕۆشنبیر توانی گەورەترین سەركەوتن لە مێژووی خۆیدا تۆماربكات‪.‬‬ ‫لێرەوە ئیدی ڕۆشنبیران كەوتنە خۆیان‪ ،‬تا گوزارشت لەوە بكەن و‬ ‫خەونەكەیان بەخەونی خۆیان و شۆڕشەكەیان بە شۆڕشی خۆیان‬ ‫دەزانی‪ .‬ئەوانە هەڵگری ناوی درەوشاوەبوون (لە ئیزنشتانییەوە بۆ‬ ‫فرتۆف‪ ،‬لەماییەر هۆڵدەوە بۆ ترتیاكۆف‪ ،‬لە ئانا ئاخماتۆفاوە بۆ بابل‪،‬‬ ‫لەمایا كۆڤسكییەوە بۆ بۆنین و زامیاتین و شاگال و دۆڤد جنكۆ و‬ ‫شوستاكۆڤیچ و سترافنسكی)و سەدانی دیكە‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانە دەستبەجێ‌‪ ،‬الیەنداری خۆیان بۆ شۆڕش ڕاگەیاند‬ ‫و باشترین داهێنانی خۆیان بۆ ڕۆژە باشەكانی داهاتوو تەرخانكرد‪.‬‬ ‫تەنانەت زۆرێكیان بەفیعلی دەستیان بەوكارە داهێنەرانەیان كرد و‬ ‫كەوتنە دروستكردنی گروپ و دامەزراندنی شانۆ و دەستبردن بۆ سینەما‬ ‫و میوزیك و هەروەها نوسینی شیعر و ڕۆمان و كردنەوەی پێشانگا‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لە هێنانەئارای ئایدیای سیاسیی تازە‪ ،‬تا ببیتە ئامراز و‬ ‫كەرەستەیەك بۆ خەباتی گەالن‪ .‬بەاڵم هەرزوو شۆڕش وەرگۆیڕا و بوو‬ ‫بە (دەوڵەت)‪ ،‬تەنانەت ئەوە كاتێك ڕویدا هێشتا ستالین نەهاتبووە‬ ‫ێ و شوێنی لینینی نەگرتبووەوە‪ .‬ئەمە وایكرد جۆش و خرۆشی‬ ‫پێش ‌‬ ‫داهێنەران دابمرکێتەوە‪ ،‬چونكە بەر واقیعێك كەوتن لەخەونەكەیان‬ ‫بەئاگای هێنانەوە و پێی وتن‪( :‬خەون شتێكەو ئەوەشی لەسەر زەوی‬ ‫ڕودەدات شتێكی دیكەیە)‪.‬‬ ‫بەم جۆرە لەنێوان دوا ساڵەكانی لینین و گرتنەدەستی دەسەاڵتی‬ ‫بەلشەفی لەالیەن ستالینەوە‪ ،‬هێدی هێدی سیمای دیكتاتۆرێك خۆی‬ ‫دەردەخست و ئەوەش وایكرد خەونەكان هەڵوەرێن و بەبابچن‪.‬‬ ‫ڕۆشنبیران و داهێنەرانی دەرەوەی ڕوسیا‪ ،‬بەرە بەرە هەڵوێستیان‬ ‫گۆڕا و لەسەرەتادا شەرمنانە ئەوەیان باسدەكرد‪ ،‬بەاڵم سەروەختێك‬ ‫دادگایكردنەكانی مۆسكۆ دەستیان پێكرد و ستەمكاریی ستالینیش‬ ‫تا دەهــات زیاتردەبوو‪ ،‬ئەوانیش بەدەنگی بەرز هەڵوێستی خۆیان‬ ‫ڕاگەیاند و بووە مایەی ئەوەی ئینشیقاق و جیابوونەوە لەناو ڕیزی حزبە‬ ‫كۆمۆنیستەكانی جیهاندا دەسپێبكات‪.‬‬ ‫بەاڵم لەناوخۆی ڕوسیادا مەسەلەكە بەو ئاسانییە نەبوو‪ .‬ئاخر دیكتاتۆر‬ ‫چاوپۆشی لە خەون و خۆزگە ناكات‪ .‬بۆیە بەسانسۆر دەستی پێكرد‬ ‫و پاشان سەركوتكردن و تۆمەتبەخشینەوە‪ ،‬دوای ئەوە دادگایكردن و‬ ‫زیندان و شاربەدەر و پاكتاوكردن‪.‬‬ ‫بەو جۆرە و لەنێوان سااڵنی ‪( 1927‬كەدەیەمین ساڵیادی شۆڕش‬ ‫بوو)‪ ،‬تا ‪( 1937‬یادی بیست ساڵە)‪ ،‬لوتكەی دادگاییەكانی مۆسكۆی‬ ‫بەخۆیەوە بینی‪ .‬بەوەش ڕوسیا بەهۆی سەركوتكردن و بێدەنگكردن و‬ ‫ێ‬ ‫نەفیكردنەوە‪ ،‬چاكترین داهێنەر و ئەقڵە گەورەكانی لەدەست دا‪ .‬ب ‌‬ ‫ئەوەی باس لە بۆنین و مایاكۆڤسكی بكەین (كە خۆیان كوشت)‪ ،‬یان‬ ‫ئەوانەی بزربوون و كەس نەیزانی چییان لێهات (وەك ترتیان كۆف‬ ‫و ماییەر هۆڵد)‪ ،‬یاخود ئەوانەی هەڵهاتنیان بەچاك زانی و ڕویان‬ ‫كردە خۆرئاوا‪ ،‬دوای ئەوەی خەونەكانیان بوو بە مۆتەكە‪ ،‬یان تەنانەت‬ ‫كەسانێكی وەك ترۆتسكی كە بە كرێگیراوەكانی ستالین‪ ،‬وازیان‬ ‫لێنەهێناو لەتاراوگە تاروماریانكرد!‬ ‫بەمجۆرە خەونی شۆڕش بوو بەمۆتەكە‪ .‬بۆیە چاكتر وایە چەند‬ ‫هەفتەیەكی دیكە‪ ،‬كاتێك بەشێك لە جیهان هەوڵدەدات ئاهەنگی یادی‬ ‫سەدساڵەی ئەو شۆڕشە بگێڕێت كە حەفتا ساڵێك نەژیا‪ ،‬ئاهەنگ بۆ‬ ‫ئەو خەونە بگێڕێت كە هەر لەسەرەتای شۆڕشەكەوە زیندەبەچاڵكرا‪.‬‬ ‫ئەوە شۆڕش نەبوو كۆدێتابوو‪ .‬خەون نەبوو‪ ،‬مۆتەكەبوو‪.‬‬ ‫*ئەم وتارە لەیەكەم هەفتەی مانگی ئەیلولی ساڵی ‪ 2017‬نوسراوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ڕۆژنامەی (الحیاة)‪.‬‬