629

‫(چاودێر) ناوی بەشداربوانی‬ ‫بیستویەکەمین فێستیڤاڵی‬ ‫نێودەوڵەتیی گەالوێژ‬ ‫ئاشکرادەکات‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ژمارە (‪ )629‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫كورد چاوەڕێی وەاڵمە‬

‫سەركردایەتیی كوردستان وەرەقەیەكی دانوستان دەداتە بەغداد‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بۆ چارەسەری كێشەی كەركوك لە گفتوگۆداین‌و پێشنیاز هەیە‌و قبوڵە لەالمان‬ ‫نێچیرڤان بارزانی‪ :‬نابێت ئێران داخستنی سنورەكان وەك فشارێك لەدژی كوردستان بەكاربێنێت‬

‫رەنگە هەڵبژاردنەكان ماوەیەكی كەم دوابخرێن‬ ‫ئەم هەفتەیە پارلەمانی کوردستان دواخستنی هەڵبژاردنەكان یەكالدەكاتەوە‬

‫زانیاریی زیاتر لەالپەڕە ‪3‬دا‬ ‫دەخوێننەوە‬

‫‪3‬‬

‫«‬

‫دوێنــێ لــە هاوینەهــەواری دوكان‬ ‫كۆبونەوەی لوتكەی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردستان‌و پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫بە سەرۆكایەتی فوئاد مەعسوم سەرۆك‬ ‫كۆماری عیراق‌و مەسعود بارزانی لەبارەی‬ ‫دوایــن پێشــهاتەكانەوە بەڕێوەچوو‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا وێڕای رەتكردنەوەی پێشــمەرجی‬ ‫بەغــدادو هەڵوەشــاندنەوەی ئەنجامــی‬ ‫ریفرانــدۆم‪ ،‬ئامادەیــی خۆیــان بــۆ‬ ‫گفتووگــۆ لەگــەڵ بەغــداد دەربــڕی‪.‬‬ ‫لەچوارچێــوەی دەستپێشــخەرییەكەی‬ ‫فوئــاد مەعســوم ســەرۆك كۆمــاری‬ ‫عیراقیــش‪ ،‬ســەركردایەتی سیاســی‬ ‫كوردســتان وەرەقەیەكــی گفتوگۆیــان‬ ‫خســتۆتە بەردەم بەرپرســانی بەغداد‌و‬ ‫لــە ئێستاشــدا كورد چاوەڕێــی وەاڵمی‬ ‫دەسەاڵتدارانی عێراق دەكات‪.‬‬ ‫لــە كۆنگرەیەكــی رۆژنامەنوســی‬ ‫هاوبەشیشــدا لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی‪،‬‬ ‫مــەال بەختیــار لێپرســراوی دەســتەی‬ ‫كارگێــڕی مەكتەبــی سیاســی یەكێتی‪،‬‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬ئێمــە لە ژێر فشــاردا هیچ‬ ‫پاشەكشــەیەك ناكەین‪ ،‬بــەاڵم ئامادەی‬ ‫هەمــوو گفتوگۆیەكیــن‌و دیالــۆگ‬ ‫رەتناكەینەوە‪.‬‬ ‫هاوكات دوای كۆبونوەكەش‪ ،‬یەكێتی‬ ‫و پارتی بە هاوبەشــی راگەیەندراوێكیان‬ ‫باڵوكــردەوە‪ ،‬كــە تێیدا چەنــد جارێك‬ ‫جەخــت لــە گفتوگــۆ و دانوســتانی‬ ‫نێــوان بەغــدادو هەولێر كرایــەوە‪ .‬هەر‬ ‫لــەو بارەیەشــەوە‪ ،‬مــەال دەکەنــەوە‪،‬‬

‫«‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكێتی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬ئومێدەوارن‬ ‫خــاڵ بــە خاڵــی ڕاگەیەندراوەكــە‬ ‫بخوێنرێتــەوە بەتایبەت لەالیەن بەغداد‌و‬ ‫پارلەمانی عیــراق‌و دەوڵەتانی جیهانی‌و‬ ‫ئیقلیمییــەوە‪ ،‬تا پەرۆشــییان بزانرێت‪،‬‬ ‫كە چۆن لەئاست هەستیاری قۆناغەكەدا‬ ‫بڕیاریان داوەو ئامادەن دیالۆگی بێمەرج‬ ‫دەســتپێبكەن‪ ،‬بــە رەچاوكردنی بنەما‬ ‫بنچینەییەكانی دەستوریش‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬وتیشی «نە دیالۆگمان‬ ‫رەتكردۆتەوەو نە رەتیدەكەینەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەوەی دیالۆگی رەتكردۆتەوە‌و ژینگەی‬ ‫گفتوگــۆ ناڕەخســێنێت‌و نەیهێشــتووە‬ ‫دەســتوور جێبەجێبكرێــت‪ ،‬ئــەوە‬ ‫لەدیالۆگ دەردەكەوێت‪ ،‬كێ دەســتوری‬ ‫جێبەجێنەكــردووە‌و نەیتوانیوە ژینگەی‬ ‫دیالۆگــی ســەركەوتو ئامادەبــكات‌و‬ ‫ســەرئەنجام بۆچــی دۆخەكە گەیشــت‬ ‫بەم دۆخە نەخوازراوە»‪.‬‬ ‫بەپێی زانیارییەكانیش‪ ،‬دوێنێ شەو‪،‬‬ ‫فوئاد مەعســوم سەرۆك كۆماری عێراق‬ ‫گەڕایــەوە شــاری بەغــدادو پێدەچێــت‬ ‫لەمــڕۆوە لەگــەڵ الیەنــە عێراقییەكاندا‬ ‫گفتوگۆكانــی لەســەر پەیامەكــەی‬ ‫ســەركردایەتیی سیاســیی كوردســتان‬ ‫دەســتپێبكات و بــەم نزیكانــەش‬ ‫وەاڵمــی كــورد بدەنــەوە‪ .‬چاودێرانــی‬ ‫سیاســیش بە دوری دەزانن بەغداد ئەم‬ ‫دەستپێشخەریەی ئەمجارە رەتبكاتەوە‪.‬‬

‫عیامد شقور‪ ،‬سیاسەمتەدار و نوسەری فەلەستینی‪:‬‬

‫‪2‬‬

‫هەر نوسەرو رشۆڤەكارو بەرپرسێكی عەرەب‪ ،‬دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی لە هەرێمی كوردستان‌و هەر‬ ‫ناوچەیەكی ترى كوردى بەو شێوەیە باس بكات كە (ئیرسائیلێكی ترە) لەناو دڵی جیهانی عەرەبیدا‪،‬‬ ‫ئەوە بەدڵنیاییەوە باسكردنێكی ستەمكارانەو هەڵەیە‬

‫‪4‬‬

‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‬

‫«‬

‫شــــیعەی عێـــراق‪،‬‬ ‫تێڕوانینێكی كوردی‪..‬‬

‫توركیا‬ ‫ئامانجی عەفرینە نەك ئیدلیب‬ ‫‪5‬‬

‫هۆزان عەفرینی‬

‫بۆچی سەرکردە دیندارەکان‬ ‫دژی سەربەخۆیی کوردستانن؟‬ ‫بەهمەن تاهیر نەریامن‬

‫«‬

‫ذمارة (‪ )629‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫كورد پێكهاتەی رەسەنی ناوچەكەن‌و دەوڵەتی‬ ‫كوردیش ئیسرائیلی دووەم نییە‬

‫نوسینی عیامد شقور*‬ ‫وەرگێڕانی لەعەرەبییەوە‪ :‬بابان حەمە‬

‫ئــەو هاوپەیمانییــەی لــەم چەنــد‬ ‫هەفتانەی پێشوودا‪ ،‬لەنێوان توركیاو‬ ‫ئێران‌و عیراقدا رویدا‪ ،‬لەمێژووی نوێدا‬ ‫هاوشێوەی نەبووە‪ ،‬ئەو چیمەنتۆیەی‬ ‫ئــەم هاوپەیمانییــەی پێدروســتكرا‪،‬‬ ‫بریتیبــوو لەدژایەتیكردنــی پــرۆژەی‬ ‫دامەزراندنــی یەكــەم دەوڵەتــی‬ ‫ســەربەخۆی كــورد لەناوچەكــەدا‪،‬‬ ‫ترســی توركیاو ئێرانیــش لەوەی ئەو‬ ‫راپرســییە ئەنجامدرێــت‪ ،‬تــرس بوو‬ ‫لەوەی پریشــكی ئەو خــەون‌و ئاواتە‪،‬‬ ‫ببێتــە ئاگر و كوردانــی هەردوو واڵت‬ ‫بگرێتــەوە‪ ،‬و ســوریاش بەهەمــان‬ ‫شێوە‪ .‬لەكاتێكدا ئەو دەوڵەتانە باس‬ ‫لە ســەربەخۆیی دەكەن وەك جەورو‬ ‫زوڵــم‌و ســتەم‌و جوداخــوازی نــاوی‬ ‫دەبەن‪.‬‬ ‫ئەو كۆنكرێتە بەسروشــت خراپەی‬ ‫هاوپەیمانێتییەكەی پێ بونیاد نراوە‪،‬‬ ‫لەســەر ئەوە نەكــراوە كــە باوەڕیان‬ ‫بــەوە هەبێــت ئــەو هاوپەیمانییــە‬ ‫لەبەرژەوەندی گــەل‌و نەتەوەكانیانە‪،‬‬ ‫بەڵكــو بــۆ دژی ئەوەیــە گەلی دیكە‬ ‫ســەرهەڵبدات‪ ،‬كە گەلی كوردە‪ .‬هەر‬ ‫ئەمەش وایكردووە بۆنە ناخۆشەكەی‪،‬‬ ‫وێنە ناچیزەكــەی‪ ،‬وزە نەرێنییەكەی‬ ‫كەشەكە لیخن بكات‪.‬‬ ‫پێــش نزیــك بوونــەوەی هەرســێ‬ ‫جەمســەرەكە‪ ،‬توركیا عیراق‪ ،‬ئێران‪،‬‬ ‫و پێكهێنانــی ئــەو هاوپەیمانێتییــە‪،‬‬ ‫(كە هێشــتا نەخەمــاوەو ئەگەرێكی‬ ‫زۆر دووریشــە تەمەنــی باقــی بێت)‪،‬‬ ‫بریتانیا بە پشتیوانی ئەمەریكاو ناتۆ‪،‬‬ ‫لە نیوەی دووەمی پەنجاكانی سەدەی‬ ‫رابــردوودا‪ ،‬هەوڵی ئــەوەی دەدا‪ ،‬كە‬ ‫هەر سێ ســەرەكە بخاتە كاڵوێكەوەو‬ ‫ناوی نا (هاوپەیمانی بەغداد)‪ .‬هەمان‬ ‫ئەو كۆنكرێتەی ئەو هاوپەیمانیەشــی‬ ‫پێدروســت بــوو‪ ،‬نەرێنــی بــوو‪،‬‬ ‫ئامانجــە بنچینەییەكــەی بریتــی بوو‬ ‫لــە رووبەڕووبوونەوەی ئەو جموجۆڵە‬

‫ئازادیخوازو ســەربەخۆییە نەتەوەییە‬ ‫عەرەبییــە‪ ،‬بــە رابەرایەتــی میســر‪،‬‬ ‫جەمال عەبدولناصر بە پلەی یەكەم‌و‬ ‫بــە پلــەی دووەمیــش ســەربازگەی‬ ‫خۆرهەاڵت بە رابەرایەتی مۆسكۆ‪.‬‬ ‫هاوپەیمانــی بەغــداد‪ ،‬ئامانجــی‬ ‫هیــچ لەالیەك لــە بریتانیــاو ئەوانی‬ ‫دیكــەی تێدا بەدینەكــرا كە پێداگرن‬ ‫لەســەر بەرژەوەندی‌و گەشەسەندن‌و‬ ‫پێشــكەوتنی گەالنی ئێــران‌و عیراق‌و‬ ‫توركیــا‪ ،‬بەڵكــو بەرژەوەندی گەالنی‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬لەسەر وەختی شای ئێران‌و‬ ‫نوری ســەعید‪-‬ی عیــراق‌و جەنەراڵە‬ ‫كودەتاچییەكانــی توركیــا‌و ئــەو‬ ‫كەرەســتانەی لەسەرســەری توركیا‬ ‫جێگیریــان كردبــوو‪ ،‬كارێكــی وای‬ ‫كــرد بەرژەوەنــدی گەالنــی ناوچەكە‬ ‫لەهەموو كاتێك چەپێنراوتر بێت‪.‬‬ ‫ئــەوەش بیــر بخەینــەوە كــە‬ ‫كودەتاكــەی ‪14‬ی تەمــووزی ســاڵی‬ ‫‪ 1958‬لە بەغداد‪ ،‬كاتێ نوری سەعید‬ ‫كۆتایــی بە رژێمی پاشــایەتی هێنا‪،‬‬ ‫ئیدی لەو مێژووەوە ئەو هاوپەیمانییە‬ ‫هەر لەبێشكەكەیدا مرد‪ ،‬پاش ئەوەش‬ ‫هیچ جۆرە نزیكبوونەوەیەك لەم سێ‬ ‫واڵتە بەدینەكرا‪ ،‬لــەم چەند رۆژانەی‬ ‫رابردوودا نەبێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی زۆر دووریش نەكەوینەوە‬ ‫لە مێژوو‪ ،‬نەخێر لە ساڵەكان‪ ،‬نەخێر‬ ‫لەچەنــد مانگێك پێش ئێســتا‪ ،‬ئەوە‬ ‫بەســە وەبیربهێنینــەوە كــە شــەڕە‬ ‫قســەی نێوان دوو بەرپرسی عیراق و‬ ‫توركیا چۆن بووە؟ پێش ســێ مانگ‬ ‫لەمــەو بەر‪ ،‬ســەرۆكوەزیرانی عیراق‪،‬‬ ‫حەیــدەر ئەلعەبادی بە رەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆانــی ســەرۆكی توركیــا دەڵێت‬ ‫(ســەربازە توركەكانتان لەناو خاكی‬ ‫عیراقــەوە بەتابووت بــۆ دەنێرینەوە)‬ ‫‪ ..‬لەبەرامبەریشــدا ئەردۆگان دەڵێت‬ ‫(تۆ پێویستە جارێ ئاست‌و قەبارەی‬ ‫خۆت بزانیت)‪.‬‬ ‫بەرژەوەندییەكــی راســتەقینەی‬ ‫گەالنی توركیاو ئێران‌و عیراق‌و سوریا‬ ‫لــەوەدا نییــە دژایەتی ئــەو هەوڵدانە‬ ‫مەشــروعەی كــوردەكان بــكات كــە‬ ‫كــورد لەناوچەكــەدا هەیانــەو كاریان‬ ‫بۆ كــردووە‪ ،‬بۆ ســەربەخۆیی (نەك‬ ‫بــۆ جوداخــوازی)‪ ،‬بونیادنانــی یەك‬ ‫دەوڵەتی كوردی بۆ هەموویان‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫كــە هەمــوو رۆڵەكانــی كــورد لەژێر‬ ‫یــەك چەترداكۆدەكاتــەوە‪ ،‬ئەویــش‬ ‫لەچوارچێوەی ئەو سنورەدا كە هەیانە‬ ‫كــە ناوچە كوردنشــینەكانە‪ ،‬پاشــان‬ ‫هەوڵی رێكەوتن‌و دانوســتان لەســەر‬ ‫ئەوناوچانــەی پێی دەوترێــت ناوچە‬ ‫ناكۆكی لەسەرەكان‪ ،‬ئەویش لەرێگەی‬ ‫رێكەوتن‌و دانوستانێك بەناوەندگیری‌و‬ ‫داوەری نێودەوڵەتییانــە‪ ،‬هەتــا‬ ‫ئەگەر لەم قۆناغەشــدا دروســتكردنی‬ ‫یەك دەوڵــەت بۆ هەمــوو پارچەكان‬ ‫جێبەجــێ نەبــوو‪ ،‬ئەوا چارەســەری‬ ‫لۆژیكیانــە لەئێســتادا ئەوەیــە كــە بــووە و كــورت كراوەتــەوە لــە‬ ‫چەنــد دەوڵەتۆچكەیــەك دامەزرێنــن رەتكردنــەوەو ســڕینەوەی یەكتــر‪،‬‬ ‫و ئیــدارەی بكــەن‌و پاشــان دواتــر یاخود رەتكردنەوەو سڕینەوەی الیەنە‬ ‫سیاســەت‌و چارەنووســیان بەدەستی دەرەكییە هاوسێكان‪.‬‬ ‫خۆیان دیاری بكەن بۆ ئایندە‪.‬‬ ‫چونكە ئەگەر ئاكامە ئەرێنییەكانی‬ ‫لەنێــو‬ ‫لەرۆژهەاڵتــی ناوەراســتداو‬ ‫ئــەو رێكەوتنــە ببینیــن كە لەســەر‬ ‫یــەك نەتــەوەدا‪ ،‬بەدرێژایــی مێژووی بنەمایەكی ئەرێنیانەی وەك تەواوكاری‬ ‫هاوچــەرخ هیــچ رێكەوتنێــك لەنێــو یەكتری‌و پێكەوەژیــان‌و رەفتاركردنی‬ ‫گەالنــی جیاوازی ناوچەكــەدا نەبووە ئەرێنیانــە لەگــەڵ یەكتــرو لەگــەڵ‬ ‫تاســەر بێت‌و درێژە بكێشێت‪ ،‬یاخود پێكهاتەكانــی دیكــەدا‪ ،‬وەك ئــەوەی‬ ‫لەنێــوان نەتــەوە رەســەنەكانی وەك ئێســتا لــە والیەتــە یەكگرتووەكانی‬ ‫عــەرەب‌و تــورك و فــارس و كــورد‪ ،‬ئەمەریكا بــەدی دەكرێت‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫چونكە هەموو رێكەوتنەكان پشــتیان رۆژانــی ئەمڕۆمان ئەو گەشەســەندنە‬ ‫بەســتووە بــەوەی رێكەوتنێك بوون ئیجابییــە لــە ئەوروپــا دەبینرێــت‪،‬‬ ‫بــە چیمەنتۆیەكــی خــراپ بنەماكەی ســەرەڕای هەندێــك گەشەســەندن‬ ‫دروســتكراوە‌و مەرامەكــەی بریتــی و پێشــەوەچوونی ســلبیانەی وەك‬

‫هەر نوسەرو‬ ‫رشۆڤەكارو‬ ‫بەرپرسێكی عەرەب‪،‬‬ ‫دامەزراندنی‬ ‫دەوڵەتی كوردی لە‬ ‫هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫هەر ناوچەیەكی‬ ‫كوردیی تر بەو‬ ‫شێوەیە باس بكات‬ ‫كە (ئیرسائیلێكی‬ ‫ترە) لەناو دڵی‬ ‫جیهانی عەرەبیدا‪،‬‬ ‫ئەوە بەدڵنیاییەوە‬ ‫باسكردنێكی‬ ‫ستەمكارانەو هەڵەیە‬

‫جیابوونــەوەی بریتانیــا لــە یەكێتی‬ ‫ئەوروپا‪.‬‬ ‫بــەاڵم ســەبارەت بــە ئیســرائیل‪،‬‬ ‫كتوپــڕ‬ ‫پێكهاتەیەكــەی‬ ‫وەك‬ ‫دەركەوتوو لە رۆژهەاڵتی ناوەراســت‌و‬ ‫ئەمــە‬ ‫لەناوچەكــەدا‪،‬‬ ‫ڕۆڵــی‬ ‫پێویســتی هەڵوەستە لەســەركردن‌و‬ ‫ووردبینییەكــی وورد‌و (پێوەرجیا)ی‬ ‫پێویســتە‪ ،‬بەراوورد بە پێكهاتەكانی‬ ‫تری ناوچەكە‪.‬‬ ‫ئیســرائیل خــۆی كارەكتەرێكــی‬ ‫نەرێنییە‪ ،‬ئەوەی لەســەر ئیســرائیل‬ ‫جێبەجــێ دەبێــت‪ ،‬لەســەر هیــچ‬ ‫پێكهاتەیەكــی نــەژادی رۆژهەاڵتــی‬ ‫ناوەراستدا جێبەجێ ناكرێت‪ ،‬باشترین‬ ‫نمونــەش بــۆ ئەمــە‪ ،‬ئەو یاســایەیە‬ ‫كــە ئەندازیــاری دەوڵەتــی عیبــری‬ ‫(دایڤــد بــن گۆریــۆن) لەســەرەتای‬ ‫دروســت بوونــی قەوارەی ئیســرائیل‬ ‫(دەوڵەتی ئیسرائیل) ەوە دایهێناوە‪،‬‬ ‫كە یاســاكەش بریتییــە لە (رێكەوتن‬ ‫لەگــەڵ هەمــوو موســوڵمانێكی نــا‬ ‫عەرەبی‪ ،‬و لەگــەڵ هەموو عەرەبێكی‬ ‫ناموســوڵمان)‪ ..‬ئامانج و یاســاكەش‬ ‫روونە‪ ،‬ئامانجی رێكەوتنەكانیشــی كە‬ ‫هەوڵــی بــۆ دەدات‌و بەردەوامیش لەو‬ ‫هەوڵدانەدایــە‪ ،‬بریتییــە لــە ئامانجی‬ ‫نەرێنــی (نیاز خراپــی)‪ ،‬بۆ نمونە‪،‬‬ ‫هەڵتەكاندنی فەلەســتین‌و دەركردنی‬ ‫خەڵكەكــەی‌و لەجێگەدانانی جولەكە‪،‬‬ ‫دژایەتــی كردنــی هەركەســێك كــە‬ ‫دژی سیاســەتەكانی دەوەســتێتەوە‪،‬‬ ‫مامەڵەكردنی ئیســرائیل بەو لۆژیكەی‬ ‫بەشــێكە لە رۆژئاوا نــەك رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراســت‪ ..‬هــەر لەســەر بنەمــای‬ ‫ئــەو یاســایە رێكەوتنــی لەگــەڵ‬ ‫توركیای موســوڵمانی ئەندامی ناتۆی‬ ‫حوكمی جەنەڕاڵــی دژە عەرەب كرد‪،‬‬ ‫رێكەوتنی لەگەڵ ئێران (شای ئێران)‬ ‫ی موسوڵمانی ناعەرەب‌و دژە عەرەب‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫لــەو‬ ‫ئیســرلئیل‬ ‫ئێســتاش‬ ‫چوارچێوەیەدایــە‪ ،‬كــە یاســاكەی‬ ‫بــن گۆریــۆن‪-‬ی ســەرەتای زایۆنیزم‬ ‫درێژەپێــدەدات‌و تــەواو دەكات‪ ،‬كــە‬ ‫دروســتكردنی هاوپەیمانییــە لەگــەڵ‬ ‫كوردانــی عیراقــدا‪ ،‬نــەك كوردانــی‬ ‫توركیــاو ئێران‪ .‬هەموو ئەمانە پاڵمان‬ ‫پێوەدەنێــن كــە گرنگــە دووبــارەو‬ ‫بــەردەوام ئاگاداربیــن‪ ،‬لــەوەی كــە‬ ‫هەمــوو هاوپەیمانیــی‌و رێكەوتنێكــی‬ ‫ئیســرائیل بەبێ هیــچ لێدەركردنێك‪،‬‬

‫بریتییە لە ئامانجی نیاز خراپی‪.‬‬ ‫لەكاتێكــدا كــە هەمــوو دەرگاكان‬ ‫وااڵو كراوەیــە لەپێــش هــەر‬ ‫پێكهاتەیەكــی رەســەنی رۆژهەاڵتــی‬ ‫ناوەراســت بۆ بونیادنانــی رێكەوتن‌و‬ ‫هاوپەیمانییەكی ئەرێنی‌و نیازباشــی‪.‬‬ ‫ئەگەر رێكەوتنی عەرەب بەجێنەهات‪،‬‬ ‫لەپێشەنگیاندا عیراق‌و سوریا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئــەم پێكهاتە یان ئــەو پێكهاتەی تر‪،‬‬ ‫ئــەوە بەدڵنیاییــەوە لــە بەرژەوەندی‬ ‫نیشــتمانی‌و نەتەوەیــی خۆیاندایــە‬ ‫كــە لەگەڵ پێكهاتەی رەســەنی كورد‬ ‫رێكبكــەون‌و هاوپەیمانــی ئەنجــام‬ ‫بــدەن‪ ،‬بە پێدانی مافی ئازادی رەهاو‬ ‫رەوای خۆیان كە بتوانن بژاردەكانیان‬ ‫دیــاری بكــەن‌و هەوڵــی ئــەوە بدەن‬ ‫كــە تــەواوكاری رۆڵی یەكتــری بن‌و‬ ‫بەرژەوەندییەكانــی هەر دوو نەتەوەی‬ ‫كورد‌و عــەرەب لەبەرچاوبگرن‪ .‬ئەگەر‬ ‫هەڵپــەو هەوڵــی رەوای كــورد بریتی‬ ‫بێت لە بەردی ئاگرینی سەربەخۆیی‪،‬‬ ‫كەواتە لێگــەڕێ ئەم بــەردە ئاگرینە‬ ‫با هــەر لەباوەشــی توركیــاو ئێراندا‬ ‫بمێنێتــەوە كــە ســەربەخۆیی گەلــی‬ ‫كورد رەت دەكەنەوە‪.‬‬ ‫هەر نوسەرو شرۆڤەكارو بەرپرسێكی‬ ‫عەرەب‪ ،‬دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‌و هەرناوچەیەكی‬ ‫كوردیــی تر بەو شــێوەیە باس بكات‬ ‫كــە (ئیســرائیلێكی تــرە) لەناو دڵی‬ ‫جیهانی عەرەبیدا‪ ،‬ئەوە بەدڵنیاییەوە‬ ‫باســكردنێكی ســتەمكارانەو هەڵەیە‪.‬‬ ‫ســتەمكارە بەوەی كورد مافی رەوای‬ ‫خۆیانــە نیشــتمانی ســەربەخۆیی‬ ‫خۆیانیــان هەبێــت‪ ،‬هــەزاران ســاڵە‬ ‫لــەو زەویەدا دروســت بــوون‪ ،‬ئەوان‬ ‫نــە (هاتــوون) نــە (تــازە هێنــراو)‬ ‫ن بــۆ ناوچەكــە‪ ..‬هەڵەشــن بەوەی‬ ‫كــە مافبەخشــینی زایۆنیــزم بــۆ‬ ‫دروســتبوونی دەوڵەتــی جولەكــە لە‬ ‫فەلەســتین لە ئاستی ‪ %0‬دایەو مافی‬ ‫رەوای كوردیــش بــۆ دامەزرداندنــی‬ ‫دەوڵەتی كوردی لە ‪ %100‬دایە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە گەمارۆدانی هەرێمی‬ ‫كوردســتانیش لــە چــوار الوە‪ ،‬كــە‬ ‫پێنجــەم الشــی بــۆ زیادكــرا بەوەی‬ ‫گەمــارۆی ئاسمانیشــی خرایەســەر!‬ ‫دەبێــت هەموویــان ئەوەراســتییە‬ ‫بزانــن كــە هەرچەنــد ئــەو گەمارۆیە‬ ‫تونــدو درێژخایەنیــش بێــت‪ ،‬هیچی‬ ‫لێ ســەوز نابێــت‪ ،‬بەدرێژایی مێژووی‬ ‫هاوچــەرخ تەنها یــەك ئەزموون بۆی‬

‫سەبارەت بە‬ ‫گەمارۆدانی هەرێمی‬ ‫كوردستانیش لە چوار‬ ‫الوە‪ ،‬كە پێنجەم الشی‬ ‫بۆ زیادكرا بەوەی‬ ‫گەمارۆی ئاسامنیشی‬ ‫خرایەسەر! دەبێت‬ ‫هەموویان ئەو‬ ‫راستییە بزانن كە‬ ‫هەرچەند ئەو‬ ‫گەمارۆیە توندو‬ ‫درێژخایەنیش بێت‪،‬‬ ‫هیچی لێ سەوز‬ ‫نابێت‬ ‫چووەســەر‪ ،‬ئەویش ئەزموونی پێڕۆی‬ ‫ئاپارتاید بوو لە باشوری ئەفەریقا دژ‬ ‫بەچینێكی دیاریكراوی ئەو كۆمەڵە‪..‬‬ ‫بۆیــە بــۆ كوردانی عیــراق هیچ ترس‬ ‫و مەترســییەك نییــەو ناشــبێت بــۆ‬ ‫جیاكاری‌و هەژاركردنیان‪.‬‬ ‫نوســەرێكی‬ ‫*سیاســەتمەدارو‬ ‫فەلەســتینییە‪ ،‬روێــژكاری چەندیــن‬ ‫ســاڵەی ســەرۆكی كۆچكــردووی‬ ‫فەلەستین (یاســر عەرەفات) بوو بۆ‬ ‫كاروباری ئیسرائیل‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫سایتی (القدس)‬

‫ذمارة (‪ )629‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫كورد چاوەڕێی وەاڵمە‬

‫سەركردایەتیی كوردستان وەرەقەیەكی دانوستان دەداتە بەرپرسانی عێراق‬ ‫مەال بەختیار‪ :‬بۆ چارەسەری كێشەی كەركوك لە گفتوگۆداین‌و پێشنیاز هەیە‌و قبوڵە لەالمان‬ ‫نێچیرڤان بارزانی‪ :‬نابێت ئێران داخستنی سنورەكان وەك فشارێك لەدژی كوردستان بەكاربێنێت‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬

‫دوێنــێ كۆبونــەوەی لوتكەی یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان‌و پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردســتان بــە ســەرۆكایەتی فوئــاد‬ ‫مەعســوم ســەرۆك كۆمــاری عیــراق‌و‬ ‫مەســعود بارزانــی لــەدوكان لەبــارەی‬ ‫دوایــن پێشــهاتەكانەوە بەڕێوەچوو‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا وێڕای رەتكردنەوەی پێشــمەرجی‬ ‫بەغــدادو هەڵوەشــاندنەوەی ئەنجامــی‬ ‫ریفرانــدۆم‪ ،‬ئامادەیــی خۆیــان بــۆ‬ ‫گفتووگــۆ لەگــەڵ بەغــداد دەربــڕی‪.‬‬ ‫لەچوارچێــوەی دەستپێشــخەرییەكەی‬ ‫فوئــاد مەعســوم ســەرۆك كۆمــاری‬ ‫عیراقیــش‪ ،‬ســەركردایەتی سیاســی‬ ‫كوردســتان وەرەقەیەكــی گفتوگۆیــان‬ ‫خســتۆتە بەردەم بەرپرســانی بەغداد‌و‬ ‫لــە ئێستاشــدا كورد چاوەڕێــی وەاڵمی‬ ‫دەســەاڵتدارانی عێــراق دەكات‪ .‬لــە‬ ‫كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسی هاوبەشیشدا‬ ‫لەگــەڵ نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬مەال بەختیار‬ ‫لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی‬ ‫سیاســی یەكێتی رایگەیاند‪ ،‬ئێمە لە ژێر‬ ‫فشــاردا هیــچ پاشەكشــەیەك ناكەین‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئامــادەی هەمــو گفتوگۆیەكین‌و‬ ‫دیالۆگ رەتناكەینەوە‪.‬‬

‫راگەیەندراوی كۆبونەوەی یەكێتی‌و‬ ‫پارتی‬

‫لــە دوای كۆبونەوەكــەی یەكێتــی‌و‬ ‫پارتی‪ ،‬راگەیەنراوێكیان باڵوكردەوە‪ ،‬كە‬ ‫تێیــدا جەخت لە پێنــج خاڵ دەكاتەوە‪،‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬جەخت لەیەكڕیزی گەلەكەمان‌و‬

‫هێزە سیاسییەكانی كوردستان كرایەوە‪،‬‬ ‫كــە دەســتەبەری راپەڕاندنــی ئەركــە‬ ‫هاوبەشەكانن لەم قۆناغەدا‪.‬‬ ‫دوەم‪ :‬كۆبونــەوە ســووربوونی‬ ‫خۆی لەســەر چارەســەركردنی تێكڕای‬ ‫كێشــەكان بــە دیالۆگێكی بــێ مەرجی‬ ‫بەرپرســیارانەی بونیاتنــەر لەنێــوان‬ ‫هەولێر‌و بەغداد رادەگەیەنێـت‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬هێــزە كوردســتانییەكان‬ ‫ئێســتاش هەر ئامادەن گفتوگۆیەكی بێ‬ ‫مەرج‌و كراوەو بونیاتنەر لەســەر بنەمای‬ ‫بەرژەوەندی بەغداد‌و هەولێرو پرەنسیپە‬ ‫دەستورییەكان ئەنجامبدەن‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ :‬كۆبونــەوە لەبەرژەوەنــدی‬ ‫هەموالیەكــی دەزانێت الیەنە سیاســییە‬ ‫ســەرەكییەكانی عیــراق‌و كوردســتان‬ ‫بەشــداری دانوســتاندنی نێوان هەرێم‌و‬ ‫بەغــداد بكــەن‪ ،‬هەروەهــا الیەنــە‬ ‫نێودەوڵەتییەكانیش چاودێری پرۆسەكە‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬لەســەر كێشــەی سەربازی‌و‬ ‫ئاســایش لــە ناوچەكانــی دەرەوەی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬یان هەر شوێنێكی‬ ‫دیكە‪ ،‬هەمو چەشــنە دەستێوەردانێكی‬ ‫سەربازی یان جواڵندنی هێزو هەڕەشەو‬ ‫گوڕەشە‪ ،‬جگە لەمەترسییەكانی لەسەر‬ ‫پەیوەنــدی هەرێم‌و بەغداد هەڕەشەشــە‬ ‫لەسەر هەر جۆرە هەوڵێكی راستگۆیانە‪،‬‬ ‫بۆ چارەسەری ئاشــتییانەی كێشەكان‪.‬‬ ‫هەروەها راستەوخۆ پێشێلكردنی یاساو‬ ‫رێســایە كــە بڕیاریــان لێــدراوە‪ ،‬هێزە‬ ‫چەكدارەكانــی عیراق بــۆ یەكالییكردنی‬ ‫كێشــە سیاســییە ناوخۆییــەكان‬ ‫بەكاربهێندرێ‪.‬‬

‫مەال بەختیار‪ :‬دیالۆگ رەتناكەینەوە‬

‫لــە دوای كۆبونەوەكــەی پارتــی‌و‬ ‫یەكێتی لە لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسی‬ ‫هاوبەشــدا مــەال بەختیــار‌و نێچیرڤــان‬ ‫بارزانــی وردەكاری كۆبونەوەكەیــان‬ ‫خستەڕوو‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرســراوی دەســتەی‬ ‫كارگێــڕی مەكتەبــی سیاســی یەكێتی‬ ‫رایگەیانــد‪ ،‬ئومێدەوارن خــاڵ بە خاڵی‬ ‫ڕاگەیەندراوەكــە بخوێنرێتەوە بەتایبەت‬ ‫لەالیــەن بەغــداد‌و پارلەمانــی عیــراق‌و‬ ‫دەوڵەتانــی جیهانــی‌و ئیقلیمییــەوە‪ ،‬تا‬ ‫پەرۆشــییان بزانرێت‪ ،‬كە چۆن لەئاست‬ ‫هەســتیاری قۆناغەكــەدا بڕیاریان داوەو‬ ‫ئامادەن دیالۆگی بێمەرج دەستپێبكەن‪،‬‬ ‫بــە رەچاوكردنی بنەمــا بنچینەییەكانی‬ ‫دەستوریش‪.‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬وتیشی «نەدیالۆگمان‬ ‫رەتكردۆتەوەو نە رەتیدەكەینەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەوەی دیالۆگی رەتكردۆتەوە‌و ژینگەی‬ ‫گفتوگــۆ ناڕەخســێنێت‌و نەیهێشــتووە‬ ‫دەســتوور جێبەجێبكرێــت‪ ،‬ئــەوە‬ ‫لەدیالۆگ دەردەكەوێت‪ ،‬كێ دەســتوری‬ ‫جێبەجێنەكــردووە‌و نەیتوانیوە ژینگەی‬ ‫دیالۆگــی ســەركەوتو ئامادەبــكات‌و‬ ‫ســەرئەنجام بۆچــی دۆخەكە گەیشــت‬ ‫بەم دۆخە نەخوازراوە»‪.‬‬ ‫ناوبــراو ســەبارەت بــە فشــارەكانی‬ ‫ئێرانیــش‪ ،‬كــە دوێنــێ دەروازە‬ ‫ســنورییەكانی لەگەڵ هەرێم داخســت‪،‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬باسی لەوەكرد‪ ،‬ئێران كە‬ ‫فشاری كردوە‪ ،‬ئەوە سیاسەتی خۆیەتی‪،‬‬ ‫كوردیش سیاسەتی خۆی دەكات‪ ،‬پێش‬ ‫ریفرانــدۆم گفتوگۆیــان لەگــەڵ ئێــران‬

‫هەبووە‪ ،‬دوای ریفراندۆمیش گفتوگۆیان‬ ‫دەبێــت بــۆ هــەر بۆچونێــك لەســەر‬ ‫ئەنجامەكانــی ریفرانــدۆم‌و ئــەو قۆناغە‬ ‫تێپەڕیــوە‪ ،‬سیاســەتی ســەربەخۆی‬ ‫خۆیــان هەبووەو چی پێویســت بوبێت‬ ‫كردویانــە‪ ،‬لەئێستاشــدا بێگومان لەژێر‬ ‫فشاردا هیچ پاشەكشەیەك ناكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی پێویســتی ئەركە هاوبەشــەكان‌و‬ ‫دیموكراســی‌و‬ ‫بەرەوپێشــبردنی‬ ‫دابینكردنــی مافەكان ئامــادەی هەموو‬ ‫گفتوگۆیەكن‪.‬‬ ‫لەبارەی هاتنی حەشدی شەعبییەوە‬ ‫بۆ كەركوك‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬وتی «بەپێی‬ ‫دەســتور‌و رێككەوتــی‌ نێــوان ئەمریكا‌و‬ ‫عیــراق نابێت هێزە چەكدارەكانی عیراق‬ ‫بۆ چارەســەری كێشــە سیاســییەكانی‬ ‫ناو عیــراق بەكاربهێنرێن‪ ،‬كە حەشــدی‬ ‫شــەعبیش هاتــووە‪ ،‬ئەمــە پێچەوانەی‬ ‫دەســتورو ئــەو رێككەوتنەشــە‪ ،‬كــە‬ ‫ئەوان هاتوون‪ ،‬ئێمــەش لەبەرانبەریاندا‬ ‫وەســتاوین‪ ،‬بــەاڵم بۆ چارەســەری ئەو‬ ‫گرفتــەی كەركــوك لەگفتوگۆدایــن‌و‬ ‫پێشنیازیش هەیە‪ ،‬پێشنیازەكەش لەناو‬ ‫كۆی چارەسەرەكان بۆ كێشەی كەركوك‬ ‫مەقبوڵە لەالمان»‪.‬‬

‫نێچیرڤان بارزانی‪ :‬بەكارهێنانی چەك‬ ‫نادەستوورییە‬

‫الی خۆیەوە نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬جێگری‬ ‫سەرۆكی پارتی‌و سەرۆكوەزیرانی هەرێم‪،‬‬ ‫لەكۆنگرە رۆژنامەنوسییەكەدا رایگەیاند‪،‬‬ ‫ئــەوەی لەكۆبونەوەكــەدا جەختیــان‬ ‫لێكراوەتەوە‪ ،‬هەموو كێشــەكان لەنێوان‬ ‫ئێمە‌و بەغداد بەگفتوگۆی بەرپرسیارانەو‬

‫بەئەجێندای كراوە لەسەر مێزی گفتوگۆ‬ ‫چارەســەری بكەیــن‪ ،‬بەكارهێنانــی‬ ‫چەكیش دەســتووری نییــە‪ ،‬هیوادارم‬ ‫نەگاتــە ئــەوەی لەهیچ شــوێنێك چەك‬ ‫بەكاربهێنرێت‪ ،‬ئــەم حكومەتە چەندێك‬ ‫بەهێز بێت‪ ،‬هێندەی حكومەتی پێشــوو‬ ‫بەهێــز نییە‪ ،‬بۆیــە ئومێدەوارین بەغداد‬ ‫بیــر لــەو هەڵەیــە نەكاتــەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەقازانجــی هیــچ الیــەك نییــە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫چارەسەر بەگفتوگۆ دەبێت‪.‬‬

‫پێشمەرگە ئامادەكاری تەواوی كردوە‬

‫هەندێك هێزی لەســنورەكە زیادكردوە‪،‬‬ ‫لەبەرامبــەردا هێزەكانی پێشــمەرگەش‬ ‫ســەنگەری گرتــوە‌و خــۆی بــۆ هــەر‬ ‫روبەڕوبونەوەیەك ئامادەكردوە‪.‬‬ ‫ناوبــراو‪ ،‬وتیشــی «حــەز ناكەیــن‬ ‫شــەڕمان پێبفرۆشــرێت‪ ،‬بەاڵم بەرگری‬ ‫جــدی دەكەین لەو خاكەی‪ ،‬كە بەخوێن‬ ‫رزگارمــان كــردوە‌و‪ ،‬ئامادەیــن خوێنی‬ ‫خۆمــان لەســەر بســتێكی ئــەم خاكە‬ ‫بڕێژین»‪.‬‬ ‫ئــەو فەرمانــدەی پێشــمەرگە‪،‬‬ ‫رونیشیكردەوە‪ ،‬ئەو مۆڵەتەی داندرابوو‬ ‫كــە هێــرش بكرێتە ســەر كوردســتان‬ ‫درێژكرایەوە‪ ،‬ئەمــەش دیارە بۆ ئەوەیە‬ ‫كــە گفتوگــۆی زیاتــر بۆ چارەســەری‬ ‫كێشــەكان بكرێت‪ ،‬بۆ چارەســەری ئەم‬ ‫كێشانەش هەوڵ هەیە‪ ،‬ئەمەش شتێكی‬ ‫باشە‪.‬‬

‫ئــەم كۆبونــەوەی یەكێتــی‌و پارتــی‬ ‫لەكاتێكدایــە كــە هێزەكانــی حەشــدی‬ ‫شــەعبی‌و ســوپای عیراق لەگەڵ هێزی‬ ‫پێشــمەرگە بەرامبەر یەكتر وەستاون لە‬ ‫كەركوك‌و ناوچە دابڕاوەكان‪.‬‬ ‫ئەگەرچی لەدوێنێشــەوە گرژییەكانی‬ ‫نێوان حەشدی شــەعبی‌و پێشمەرگە تا‬ ‫رادەیەك خاوبۆتەوە‪ ،‬بەاڵم پێشــمەرگە‬ ‫سەرۆك كۆمار پەیامی كورد‬ ‫لەســەر ئامادەكارییەكانــی خــۆی‬ ‫دەگەیەنێتە بەغداد‬ ‫بەردەوامە‪.‬‬ ‫الی خۆیــەوە راوێــژكاری سیاســی‬ ‫لەوبارەیــەوە‪ ،‬بەرپرســی میحــوەری مەسعود بارزانی لە تویتەر ئاشكرایكرد‪،‬‬ ‫ســێی خورماتووی هێزی پێشــمەرگەی كــە فوئاد مەعســوم ســەرۆك كۆماری‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بە(چاودێــر)ی راگەیانــد‪ ،‬عێــراق دەگەڕێتەوە بەغــداد بۆ ئەوەی‬ ‫هێزی پێشــمەرگە ئامــادەكاری تەواوی پەیامــی ســەركردایەتی سیاســی‬ ‫بــۆ هــەر روبەڕوبونەوەیــەك كــردوە‪ ،‬كوردستان بگەیەنێتە بەغداد‪.‬‬ ‫هەوڵیشــدەدەن دەستپێشــخەری شــەڕ‬ ‫هێمن هەورامی راشیگەیاندوە‪ ،‬بڕیارە‬ ‫نەكــەن‪ ،‬الیەنی شــەڕیش نابــن‪ ،‬بەاڵم سەرۆك كۆمار لەگەڵ سەرجەم پێكهاتە‬ ‫هەركەسێك شەڕیان پێ بفرۆشێت‪ ،‬زۆر سیاســییەكانی بەغــداد كۆبێتــەوە بــۆ‬ ‫بەتوندی وەاڵمی دەدەنەوە‪.‬‬ ‫گەیاندنــی پەیامــی ئامادەیــی هەرێمی‬ ‫عەبدوڵــا بــۆر‪ ،‬رونیشــیكردەوە‪ ،‬كوردســتان بۆ ئەنجامدانــی گفتووگۆی‬ ‫لەئێســتادا شــتێكی وەها نییە جێگەی بێ مەرج‪.‬‬ ‫مەترســی بێت‪ ،‬بــەاڵم حكومەتی عیراق‬

‫رەنگە هەڵبژاردنەكان ماوەیەكی كەم دوابخرێن‬

‫پارلەمان پرسی دواخستنی هەڵبژاردنەكان یەكالدەكاتەوە‬ ‫ئەندامێكی لیژنەی یاسایی پارلەمانی كوردستان‪:‬‬ ‫پارلەمان بەرنامەی دواخستنی هەڵبژاردنی نییە‪ ،‬كۆمسیۆن دەیەوێت دوای بخات‬ ‫چاودێر‪ -‬رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫بڕیــارە رۆژی چــوار شــەممە‪،‬‬ ‫دوای دو جــار دواخســتن‪ ،‬پارلەمانــی‬ ‫كوردســتان كۆبونــەوەی ئاســایی خــۆی‬ ‫ئەنجامبدات‌و باس لە پرسی بەڕێوەچونی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی پارلەمان‌و ســەرۆكایەتیی‬ ‫هەرێم بكرێت‪ ،‬ئــەوەش لەكاتێكدایە تاكو‬ ‫ئێستا یەكالنەبۆتەوە‪ ،‬كە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پارلەمــان‌و ســەرۆكایەتیی هەرێــم لــە‬ ‫وادەی خۆیــان‪ ،‬لــە ‪1‬ی مانگــی ئاینــدە‬ ‫بەڕێوەدەچــن‪ ،‬یــان دوادەخرێــن‪ .‬بۆیــە‬ ‫بڕیارە پارلەمانی كوردســتان ئەو پرســە‬ ‫یەكالبكاتــەوە‪ .‬الیخۆشــیەوە‪ ،‬ئەندامێكی‬ ‫لیژنــەی یاســایی پارلەمانی كوردســتان‬ ‫ئاشــكرایدەكات‪ ،‬وەك لیژنــە‌و پارلەمانی‬ ‫كوردســتان هیچ راپۆرتێك ئامادەنەكراوە‬ ‫بــۆ دواخســتنی هەڵبژاردنــەكان‌و ئــەوە‬

‫كۆمســیۆنی هەڵبژاردنی هەرێمە‪ ،‬كە كار‬ ‫بۆ دواخستنی دەكات‪.‬‬ ‫هــاوكات دوێنێ لــە دوای كۆبونەوەی‬ ‫یەكێتــی‌و پارتــی‪ ،‬نێچیرڤــان بارزانــی‬ ‫جێگری ســەرۆكی پارتی لە كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژنامەنوســیی هاوبەشــدا لەگــەڵ مــەال‬ ‫بەختیار لێپرســراوی دەســتەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاســی‪ ،‬رایگەیاند‪ ،‬بەرنامەی‬ ‫دواخســتنی هەڵبژاردنەكانیــان نییــە‪،‬‬ ‫بــەاڵم پارلەمانی كوردســتان ئەو پرســە‬ ‫یەكالدەكاتــەوە‪ .‬وتیشــی «ئەگــەر‬ ‫هەڵبژاردنەكانیــش دوابخرێــن‪ ،‬ئــەوا بــۆ‬ ‫ماوەیەكی كەم دەبێت»‪.‬‬

‫دوای چەند جارێك دواخسنت‬ ‫چوارشەممە پارلەمان كۆدەبێتەوە‬

‫جەعفــەر ئیمینكــی‪ ،‬جێگــری‬ ‫ســەرۆكی پارلەمانــی كوردســتان لــە‬

‫بانگهێشــتنامەیەكدا گشــت ئەندامەكانی‬ ‫پارلەمانــی كوردســتان ئاگاداردەكاتــەوە‬ ‫كە دانیشتنی ژمارە (‪)3‬ی ئاسایی خولی‬ ‫پایزە لە كاتژمێر ‪11‬ی پێشنیوەڕۆی رۆژی‬ ‫چوارشەممە ‪ 2017/10/18‬بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫كە بڕیاربو ئەمڕۆ دووشەممە بەڕێوەبچێت‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی رۆژی یەكشەممەش دواخرا‪.‬‬ ‫هــاوكات‪ ،‬پێــرێ‪ ،‬كۆبونــەوەی نێوان‬ ‫ســەرۆكی فراكســیۆنەكانی پارلەمانــی‬ ‫كوردستان‌و كۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردن‌و‬ ‫راپرســیی هەرێم بەڕێوەچــو‪ ،‬بەاڵم دوای‬ ‫گفتوگۆیەكــی زۆر نەتوانــرا لەبــارەی‬ ‫ئەنجامــدان‪ ،‬یان دواخســتنی هەڵبژاردنی‬ ‫ســەرۆكایەتیی هەرێــم‌و پارلەمانــی‬ ‫كوردستان بگەنە رێككەوتن‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە‪ ،‬سلێمان مستەفا‪ ،‬جێگری‬ ‫ســەرۆكی كۆمســیۆنی بااڵی سەربەخۆی‬ ‫هەڵبــژاردن‌و راپرســی‪ ،‬رایگەیانــد‪ ،‬لــەو‬

‫كۆبونەوەیەدا‪ ،‬ســەرۆكایەتیی پارلەمان‌و‬ ‫ســەرۆكی فراكســیۆنەكان ژمارەیــەك‬ ‫پرســیاریان ئاڕاســتەكردین‪‌ ،‬و ئێمــەش‬ ‫وەاڵممان داونەوە‪ ،‬لەبەر رۆشنایی وەاڵمی‬ ‫پرســیارەكانی ئەنجومەنی كۆمســیاران‌و‬ ‫رەوشی هەرێمی كوردستان‪ ،‬لە دانیشتنی‬ ‫ئایندەی پارلەمانی كوردســتان‪ ،‬بڕیارێك‬ ‫لەبــارەی هەڵبژاردنەكانــی هەرێمــەوە‬ ‫دەدرێت ‪.‬‬

‫پارلەمان بەرنامەی دواخستنی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی نییە‬

‫ئەندامێكی لیژنەی یاسایی لەپارلەمانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بۆ (چاودێر) وتی «تائێستا‬ ‫بەرنامەی دانیشتنی پارلەمانی كوردستان‬ ‫وەك خۆیەتــی‌و هیــچ گۆڕانكارییەكــی‬ ‫بەســەردانەهاتوە‪ ،‬كۆبونەوەكــە زیاتــر‬ ‫پەیوەســت نابێــت بــە دواخســتنی‬

‫هەڵبژاردنەكانــی پارلەمانی كوردســتان‌و‬ ‫ســەرۆكایەتیی هەرێمــەوە‪ ،‬بەڵكــو ئەوە‬ ‫یەكێكــە لــە دانیشــتنە ئاســاییەكانی‬ ‫پارلەمانــی كوردســتان بــۆ قســەكردن‬ ‫لەسەر كۆمســیۆنی بااڵی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫هەرێــم‌و كێشــەكانی‪ ،‬هاوكات باســكردن‬ ‫دەبێــت لەوەی‪ ،‬كە لە دوایین كۆبونەوەی‬ ‫نێوان دەستەی ســەرۆكایەتیی پارلەمان‌و‬ ‫ســەرۆكی فراكســیۆنەكان‌و كۆمســیۆنی‬ ‫هەڵبژاردنەكانــی هەرێــم‪ ،‬ئامــاژە‬ ‫بەوەدەكــەن‪ ،‬دەڵێن ئێمە ناتوانین ناوچە‬ ‫كوردســتانییەكانی دەرەوەی هەرێــم‬ ‫بخەینە بەرنامەی هەڵبژاردنەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫لەالیەكیترەوە قســە لەسەر ئەوە دەكەن‪،‬‬ ‫هەڵبژاردن تەنیا بۆ پارلەمانی كوردستانە‪،‬‬ ‫نــەك بۆ ســەرۆكایەتیی هەرێم بە بیانوی‬ ‫نەبونــی كاندیدەوە‪ ،‬كۆمەڵێك پرســی تر‬ ‫هاتۆتــە بەردەممــان‪ ،‬كــە گرنگن‌و بۆچی‬

‫ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم‬ ‫بەشــداریی ریفڕانــدۆم بكەن‌و بەشــداری‬ ‫هەڵبژاردنەكان نەكەن»‪.‬‬ ‫تەالر لەتیف‪ ،‬ئاماژەی بەوەشكرد‪ ،‬وەكو‬ ‫پارلەمانی كوردســتان هیچ هەنگاوێكمان‬ ‫نییــە‪ ،‬بۆ ئــەوەی هەڵبژاردنەكانی ئایندە‬ ‫دوابخرێــن‪ ،‬بەڵكو هیواداریــن هەڵبژاردن‬ ‫لــە وادەی خۆیــدا بكرێــت‪ ،‬بەڵكــو ئەوە‬ ‫كۆمســیۆن كار لەســەر ئەوە دەكات‪ ،‬یان‬ ‫نەیانتوانیــوە كار لەســەر جێبەجێكردنی‬ ‫رێكارە یاســاییەكانی هەڵبــژاردن بكەن‪،‬‬ ‫لــە كۆبونــەوەی لیژنــەی یاســاییدا هیچ‬ ‫راپۆرتێــك ئامادەنەكراوە بۆ دواخســتنی‬ ‫هەڵبژاردنــەكان‪ ،‬تەنیــا گوێگرتن بوە لە‬ ‫كێشــەكانی كۆمســیۆن‪ ،‬ئەوانــە دەكرێت‬ ‫دواتر بكرێنە راپۆرتێك‌و بدرێتە پارلەمان‌و‬ ‫كۆمیســیۆنیش بانگهێشــتدەكرێت بــۆ‬ ‫لێپرسینەوە‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )629‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫بڕیاری‬ ‫دەستگیركردنی‬ ‫كۆمسیارانی‬ ‫هەرێم‬

‫شــــیعەی عێـــراق‪،‬‬ ‫تێڕوانینێكی كوردی‪..‬‬

‫پارێزەر‪ :‬لوقامن مستەفا ساڵح‬ ‫هەر لە دوای گشتپرسیەكەی هەرێمی كوردستانەوە‬ ‫حكومەتی عیراق كۆمەڵـــێك سزای نایاسایی بەسەر‬ ‫هەرێمی كوردستاندا سەپاند‪ .‬یەكێك لەو سزا سەیرو‬ ‫نایاســاییانەی كە دەریكردوە بڕیاری دەسگیركردنی‬ ‫ئەندامانی كۆمسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژارن و‬ ‫راپرســی هەرێمی كوردســتانە‪ ،‬حكومەتی عیراق لە‬ ‫دوای ئەوەی كە نائومێد بو لەو سكااڵ نایاساییەی كە‬ ‫لەدژی پارلەمانتارە كــوردەكان كردبونی لە دادگای‬ ‫فیدراڵی كە دادگای فیدراڵی وەاڵمی دابونەوە كە ئەم‬ ‫ســكااڵیە پەیوەندی بەم دادگایەی ئێمەوە نیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بە ناچاری و بەشــێوەیەكی نادەستوری و نایاسایی‬ ‫ئەم جارەیان لەدژی كۆمیسیارانی هەرێم پەنای برد‬ ‫بۆ دادگای لێكۆڵینەوەی رەسافە لە بەغداد‪.‬‬ ‫بڕیــاری ئــەم دادگایــە رێــك پێچەوانــەی یاســا‬ ‫بەركارەكانــی عیــراق و هەرێمــی كوردســتانە‪ .‬بەو‬ ‫پێوەدانگــەی كــە كۆمســیۆنی بــااڵی ســەربەخۆی‬ ‫هەڵبژاردن و راپرسی بەپێی یاسای ژمارە (‪ )٤‬ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٤‬دامەزراوەكە ناكۆك نیە لەگەڵ بنەما یاســایی‬ ‫و دەســتوریەكان‪ ،‬چونكــە داننــان بەدامەزراندنــی‬ ‫دەســتەكان لــە دەســەاڵتی حەســری حكومەتــی‬ ‫ئیتحادیدا نیە بەپێی مادەی (‪ )١٧‬بڕگەی (‪ ١‬و‪)٢‬ی‬ ‫مادە (‪ )١٢١‬یكە لەدەستوری عیراقدا هاتوە‪.‬‬ ‫ئاشــكرایە هیــچ بڕگــەو مادەیەكــی دەســتوری‬ ‫هەمیشــەیی عیــراق ســاڵی ‪٢٠٠٥‬دا رێگــر نیــە لــە‬ ‫ئەنجامدانــی راپرســی لــە سەرتاســەری عیــراق و‬ ‫كوردســتان بەتایبەتــی بەومانایــەی پێچەوانــەی‬ ‫بنەماكانی دەســتورنیە‪ ،‬هەروەك لە بڕگەی یەكەمی‬ ‫مادەی دوەمی یاســای كۆمیسیۆندا هاتوە‪ ،‬لە مادە‬ ‫‪١٤١‬ی دەســتوری عیراقدا هاتوە كە دان دەنێت بەو‬ ‫مادانەی كە پەرلەمانی كوردســتان لە ســاڵی ‪١٩٩٢‬‬ ‫دا دەری كردوە‪.‬‬ ‫هەر بۆیە بڕیارەكەی دادگای لێكۆڵینەوەی رەسافە‬ ‫لــەم روانگەیــەوە بە تــەواوی نایاســاییەو لەالیەكی‬ ‫تریشەوە بە بێ‌ رەچاوكردنی تایبەتمەندێتی شوێنی‬ ‫(مكانی) نەكردوە‪ ،‬چونكە بەپێی بڕگەی یەكی مادە‬ ‫(‪ )٥٣‬لە یاسای (قانون اصول المحكامات الجزائیە)‬ ‫كە باس لە شوێنی رودانی شوێنی كردارەكە دەكات‬ ‫و ئەگەر بە تاوانیش هەژمار بكرێت دەبێت لەوشوێنە‬ ‫لێكۆڵینەوە لەو كەســانەبكرێت كــە داواكراون نەك‬ ‫لە شــوێنێكی وەك بەغداد كە لــەدەرەوەی هەرێمی‬ ‫كوردستانە‪.‬‬ ‫كۆمســیۆنی بــااڵی ســەربەخۆی هەڵبــژاردن‬ ‫و راپرســی هەرێمــی كوردســتان وەك كەســێكی‬ ‫(معنــوی) ئەم راپرســیەی ئەنجــام داوە نەك وەك‬ ‫كەسێكی(طبیعی)‪.‬‬ ‫كەواتــە بڕیارەكــەی دادگای رەســافەی بەغــدا‬ ‫ناگونجێت لەگەڵ ئەم یاســایەدا‪ ،‬كە یاسای سزادانی‬ ‫عیراقی بەدەق ئاماژەی پێكردوە‪ .‬بفەرمون ســەرنج‬ ‫بدەنــە مــادەی (‪ )٨٠‬لە یاســای ســزادانی عیراقی‬ ‫ژمــارە (‪ )١١١‬ســاڵی ‪ ١٩٦٩‬هەمواركــراو‪ ،‬ئەوە بە‬ ‫ئاشــكرا دەردەكەوێت كە بڕیاری ئەم دادگایە تەنها‬ ‫بــۆ ئیســتفزازكردنی خەڵــك و حكومەتــی هەرێمی‬ ‫كوردســتانە‪ ،‬چونكــە خۆیــان بــاش دەزانــن كــە‬ ‫بڕیارەكەیان نایاساییە‪ ،‬تەنانەت ئەم دادگایە توانای‬ ‫دەســگیركردنی كەســێكی ئاســاییان نیە لەهەرێمی‬ ‫كوردســتان ئەگەر بەڕەزامەنــدی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان نەبێت‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت بەهەمو شێوەیەك هەر لە حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانەوەو تادەگاتە سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫و پارلەمانی كوردســتان دەســەاڵتی دادوەری هەرێم‬ ‫بــە توندی ئیدانەی ئەو بڕیارەی دادگای رەســافەی‬ ‫بەغــداد بكــەن كــە تەنهــا مەبەســتیان شــكاندنی‬ ‫ئیرادەو شــكۆی تاكی كوردو دامەزراوەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستانەو هیچیتر‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫عەدالەت عەبدوڵاڵ‬ ‫ئەگــەر چاوێكــی خێــرا بــە ئەدەبیاتــی‬ ‫زۆربــەی پــارت و رەوتــە سیاســییەكانی‬ ‫كوردســتاندا بگێڕین‪ ،‬دەبینین كە شــیعەی‬ ‫عێراق پێگەیەكی باشــی هەیــە‪ ،‬لەبەر زۆر‬ ‫هــۆكار هاوســۆزییەكی سیاســییش لەگەڵ‬ ‫ئــەم پێكهاتە كۆمەڵگەییــەدا بەدیدەكرێت‪،‬‬ ‫رەنگــە دیاتریــن هۆكارەكانیــش بریتی بن‬ ‫لەبێبەریبوونــی ئــەم پێكهاتەیــە لــەوەی‬ ‫كــە رۆڵی راســتەقینەی خــۆی لەدەوڵەتی‬ ‫نوێــی عێراقــدا (‪1921‬ز) بگێڕێــت‬ ‫و‪ ،‬دووچاربوونــی بەچەندیــن جــۆری‬ ‫داپڵۆسین و چەوســاندنەوەو‪ ،‬داماڵینیشی‬ ‫لەمافــی تەنانــەت پەیڕەوكردنــی ســروتە‬ ‫مەزهەبییەكانی و ژیانكردن بەسەربەرزی و‬ ‫سەرفرازی و بەبێ هەستكردن بەبێبەشبوون‬ ‫و پەراوێزخستن‪.‬‬ ‫ئــەم دۆســتایەتییەی كــورد لەگــەڵ‬ ‫شــیعەدا‪ ،‬زادەی یادەوەریــی بەكۆمەڵــی‬ ‫عێراقییــەكان و ئــەو خــاڵ و پێشــینە‬ ‫سیاســیی هاوبەشــانە بــووە كە ئــەم دوو‬ ‫پێكهاتەیەیــان‪ ،‬لــەرووی مەینەتــی و‬ ‫ســتەم و نەهامەتییەكانــەوە‪ ،‬بەیەكــەوە‬ ‫دەبەســتەوە‪ ،‬ئــەو ســتەم نەهامەتییانەی‬ ‫كــە لەرابــردووداو لەســەر دەســتی رژێمە‬ ‫حوكمڕانەكانــی عێراق دووچــاری هاتبوون‬ ‫و وای لێكردبــوون كــە لــەزۆر دۆزدا دوو‬ ‫الیەنی لێكنزیك بن و كۆمەڵێك نزیكایەتیی‬ ‫سیاســیی و خەبات لەدژی دیكتاتۆرییەت‪،‬‬ ‫بەیەكیانەوە گرێ بــدات‪ ،‬بەتایبەتی ئەگەر‬ ‫ئەوەمــان بیربكەوێتــەوە كــە كوردســتانی‬ ‫عێراق‪ ،‬بەردەوام‪ ،‬لــەزۆر قۆناغی مێژوویی‬ ‫جیاوازدا‪ ،‬تا ئەو كاتەی كە رژێمی پێشــوو‬ ‫دەڕوخێــت‪ ،‬پەناگەیەكــی بەئامێــز بــووە‬ ‫بــۆ زۆربەی تێكۆشــەرانی شــیعەو پارت و‬ ‫جواڵنەوەكانیان‪.‬‬ ‫گومان لەوەدا نییە كە كورد لەسەر ئەم‬ ‫خاڵ و باكگراوەندە سیاســییە هاوبەشانە‪،‬‬ ‫لەگەڵ رێككەوتن و هاوپەیمانێتیدا بوو لەگەڵ‬ ‫نوێنەرانــی ئەم پێكهاتە كۆمەڵگەییە‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەهیــوای ئــەوەی ســەرلەنوێ واڵت بونیاد‬ ‫بنرێتەوەو كار لەســەر فراوانكردنی بازنەی‬ ‫بەشــداریی سیاســی بكرێــت و بەشــداری‬ ‫پێكردنی پێكهاتەی ســوننەش بەپێویستی‬ ‫بزانرێــت لەبەڕێوەبردنی كاروبــاری واڵتدا‪،‬‬ ‫بەتایبەتــی كە ئەم پێكهاتەیە‪ ،‬لەو كاتەدا‪،‬‬ ‫الیەنێكــی بایكۆتكاری پرۆســەی سیاســی‬ ‫بــوو‪ ،‬كارێــك كــە لــەو دەمــەدا پاڵــی بە‬ ‫كوردەوە نا رۆڵی میانگیر لەنێوان شــیعەو‬ ‫ســوننەكانی عێراقــدا بگێڕێــت و كار بــۆ‬ ‫جڵەوكردنــی ناكۆكییەكانیان بكات‪ ،‬رەنگە‬ ‫ئــەو رێكەوتنامانــەش كــە لەنێــوان الیەنە‬ ‫سیاســییەكاندا ئیمزا دەكران بۆ پێكهێنانی‬ ‫كابینەكانی حكومەت بەڵگەیەك بن لەســەر‬ ‫ئامادەگیــی ئەو رۆڵــە‪ ،‬بەتایبەتــی لەگەڵ‬ ‫ئەو كۆششــە دڵســۆزانانەی كە ســەرۆكی‬ ‫خوالێخۆشــبوو مام جەالل (‪2017-1933‬ز)‬ ‫بە دڵگەرمی و لێهاتووییەوە‪ ،‬بۆ یەكخستنی‬ ‫ماڵی عێراق و كەمكردنەوەی ناكۆكییەكانی‬

‫نێوان گروپە سیاسییەكان‪ ،‬دەیكرد‪.‬‬ ‫وێڕای ئەوە‪ ،‬كورد‪ ،‬هەندێجارو لە هەندێ‬ ‫دۆزدا‪ ،‬لەرووی ســیمبولی و مەعنەوییەوە‪،‬‬ ‫وەك برا گــەورە مامەڵەی لەگەڵ شــیعەی‬ ‫عێراقــدا كــردووە‪ ،‬ئــەم هەڵوێســتەش‬ ‫لەپرەنسیپێكی دیموكراتییانەوە دەهات كە‬ ‫قورســایی ئاینی و مەزهەبی و شایســتەیی‬ ‫سیاســی و هەڵبژاردنــی لەیەككاتــدا‬ ‫لەبەرچــاو دەگــرت‪ ،‬گرەیشــی ئەوەبوو كە‬ ‫ئــەم پێكهاتەیــە پارێــزەری یەكەمی مافی‬ ‫هەمــووان بێــت‪ ،‬بەجۆرێــك كــە دەوڵــەت‬ ‫و دامودەزگانــی تەرخــان بــكات نــەك بۆ‬ ‫بێبەریكــردن و دوورخســتنەوەی ئەوانیتــر‬ ‫– وەك ئــەو حاڵــەی كــە ســەردەمانی‬ ‫رابــردوودا هەبوو‪ -‬بەڵكــو تەرخانیان بكات‬ ‫بۆ خزمەتكردنی عێراقی نوێ و شــەونخونی‬ ‫بــۆ ئەزموونەكەی و داننــان بەمافی هەموو‬ ‫عێراقییەكان پێش كاركردن بۆ دابینكردنی‬ ‫مــاف و بەرژەوەندییەكانــی پێكهاتەیەكــی‬ ‫دیاریكــراو بەبــێ ئەوانیتــر‪ ،‬یــان لەســەر‬ ‫حسابی پێكهاتەكانی دیكە‪.‬‬ ‫بەڵــێ تێڕوانینی كــورد لەنزیككاریی بۆ‬ ‫پێگــەی شــیعە لەعێراقدا‪ ،‬دروســت ئا بەم‬ ‫جــۆرە بــوو‪ ،‬كــورد ئــەوەی ســەلماند كە‬ ‫تەواو پەرۆشــە بۆ دروســتكردنی باشترین‬ ‫پەیوەندییــش لەگــەڵ لــەم پێهاتەیــەدا‪،‬‬ ‫بەتایبەتــی دوای ئــەوەی كــە لەســاڵی‬ ‫(‪1991‬ز)دا لەرژێمی پێشــوو رزگاری بوو‪،‬‬ ‫ئەوەشــی پیشــاندا كــە هەمیشــە رێزێكی‬ ‫گــەورە لەمەرجەعــە ئاینییــەكان دەگرێت‪،‬‬ ‫كۆمەڵێــك حوسەینی‪-‬یشــی دروســتكرد‬ ‫هــەر لەپێنــاوی پتەوكردنــی رایەڵەكانــی‬ ‫برایەتــی لەبــاری ئاینی و شارســتانییەوەو‬ ‫كردنــەوەی دەرفەتیــش بــۆ پیادەكردنــی‬ ‫سروتە ئاینییەكان بەتەواوی سەربەستیەوە‬ ‫لــەو ناوچانەدا كە دەكەونە ژێر دەســەاڵتی‬ ‫هەرێمــەوە‪ ،‬كەســیش لەئێمــە لێــرە‪،‬‬ ‫لەكوردســتان‪ ،‬رۆژێــك چییە بــڕوای بەوە‬ ‫نەدەكرد كە شتەكان بۆ ئەو رەوشە خراپەی‬ ‫ئێســتا هەڵبگەڕێنــەوە‪ ،‬واتــە كۆمەڵێــك‬ ‫عەقڵییەتــی شــەڕانگێزی پەراوێخــەر‬ ‫لەهەنــاوی ئــەم پێكهاتەیــەدا دەربكــەون‬ ‫كــە لەالیەكــەوە دەســتەبژێری فەرمانڕەوا‬ ‫لەریــزی پێشــەوەیاندا بێــت و‪ ،‬لەالیەكــی‬ ‫تریشــەوە كەناڵــە ئاســمانییە تایەفەگەرو‬ ‫دواكەوتــووەكان كۆمەكیان بكەن!‪ ،‬هەرگیز‬ ‫لەخەیاڵــی كەســماندا نەبوو كە بەشــێكی‬ ‫نوێنەرانی پێكهاتەی شــیعە لەدەســەاڵت و‬ ‫دامودەزگاكانــی دەوڵەتــدا‪ ،‬ئا بەو شــێوە‬ ‫ترســناك و ناشــیرینە‪ ،‬لەخزمەتــكارەوە‬ ‫بگۆڕێن بۆ ســاختەكار‪ ،‬لەســتەملێكراوەوە‬ ‫بــۆ ســتەمكار‪ ،‬لەئێشــكگری واڵتــەوە بــۆ‬ ‫سەركوتكەری بەندەكانی پەروەردگار‪!.‬‬ ‫هەروەهــا بەهیچ جۆرێــك لەخەیاڵماندا‬ ‫نەبــوو كــە كار بگاتــە بڕینی بەشــە مافی‬ ‫خەڵكــی كوردســتان لەبودجــەی دەوڵەتی‬ ‫فیدراڵــی بۆ ماوەی دووســاڵ و بەبیانووی‬ ‫نابەجــێ‪ ،‬پەنایش ببرێت بۆ تاوانێكی پیس‬ ‫كە برســیكردنی هاوواڵتی و تێوەگالندنیانە‬ ‫بەملمالنێ سیاسییەكانەوە‪ ،‬ئەو تاوانەی كە‬ ‫تەنانەت رژێمی ســەدام حسێن‪-‬یش نەیوێرا‬ ‫ئەنجامــی بــدات دوای ئــەوەی كە لەســەر‬ ‫ئاستی نێودەوڵەتی و بەهۆی ئەو تاوانانەی‬ ‫كــە دەرهــەق بە كــورد ئەنجامــی دابوون‪،‬‬ ‫نــاو و ناوبانگــی ناشــیرین بــوو‪ ،‬هەروەها‬ ‫پــاش ئەوەی كە‪ ،‬لە كۆتاییــدا‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫دوای راپەڕینی ســاڵی ‪ 1991‬و كشانەوەی‬ ‫دەزگاكانی دەوڵەت لە كوردستان‪ ،‬گەیشتە‬ ‫ئــەو بــاوەڕەی كە كــوردەكان دەســەاڵتی‬ ‫ئەویــان لەكوردســتاندا ناوێــت و چیتــر‬ ‫پێویست ناكات تەواوی میللەتێك بەلۆژیكی‬ ‫هێــزو بەزۆرەملــێ بخاتــە ژێــر ویســت و‬ ‫دەســەاڵتی خۆیەوە هەروەك ئەمە لەچەند‬ ‫كۆبوونەوەیەكــی تۆماركراویــدا هاتووە كە‬ ‫لەگەڵ ســەركردایەتیی هەرێمایەتیی حزبی‬ ‫بەعسدا(‪2003-1968‬م) سازی دابوو‪ ،‬ئەمە‬ ‫ســەرەڕای ئەوەی كــە ســەدام‪ ،‬بەدرێژایی‬

‫ســااڵنی گەماوەری ئابــووری نێودەوڵەتیی‬ ‫سەر عێراق‪ ،‬بەشە خۆراكی كورد‪-‬ی نەبڕی‪،‬‬ ‫لەو دەمەشــەوە (‪1991‬ز) تا ســەروەختی‬ ‫روخانــی(‪2003/4/9‬ز) هیــچ كەرتێكــی‬ ‫ســەربازیی لەســوپای عێراق بەئاراســتەی‬ ‫كوردســتان وســەرلەنوێ داگیركردنــەوەی‬ ‫نەجواڵنــد تەنها یەك دەســتوەردان نەبێت‬ ‫كــە ئەویــش لەســەروبەندی ملمالنێــی‬ ‫كــورد‪ -‬كــوردەوە بــوو (‪1996‬ز) نەك بە‬ ‫دەستپێشخەریی خۆی‪.‬‬ ‫ئــەم راســتییانە بیردەخەینــەوە‬ ‫بــەو ئامانجە نــا كە شــیعەو حزبی بەعس‬ ‫وەك یــەك پیشــان بدەیــن‪ ،‬مافــی هیــچ‬ ‫كەســێكیش نییە لە ئێمە كــە بەو ڕەهاییە‬ ‫ناڕەوایەو بەبێ جیــاوازی لەبابەتەكە نزیك‬ ‫ببێتــەوە‪ ،‬بەڵكو ئەمەمان بۆ خســتنەڕووی‬ ‫قەناعەتێكمانــە لەمــەڕ عێراقــی دوای‬ ‫رژێمــی پێشــوو‪ ،‬ئــەم قەناعەتــەش كــە‬ ‫بــە ئەزمــوون پێــی گەیشــتووین‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫كــە «كۆتایــی دیكتاتۆرییــەت بەمانــای‬ ‫لەدایكبوونــی دیموكراســی نییــە»‪ ،‬ئــەم‬ ‫راستییە لێبڕاوە تەنانەت بەسەر ئەزموونی‬ ‫كوردستانیشــدا جێبەجێدەبێــت‪ ،‬چونكــە‬ ‫ئــەم ئەزموونــەش‪ ،‬بەهەمــان شــێوە‪،‬‬ ‫پێنەگەیشــتووە‪ ،‬بگــرە لەچەندیــن رووەوە‬ ‫كورتــی هێنــاوەو تائێســتاش پێویســتیی‬ ‫بەپێگەیانــدن و ملمالنێــی زیاتــر هەیە بۆ‬ ‫ئەوەی كولتــوری تۆتالیتارییانەی بەمیرات‬ ‫جێمــاوی بەعس تێپەڕێنێت و دیموكراســی‬ ‫بــە بەهــاو پایەكانیــەوە بچەســپێت‪ ،‬ئەم‬ ‫ملمالنێیــە تــا ئــەم ســاتەوەختەش هــەر‬ ‫هەیــەو كۆتایــی نەهاتــووە‪ ،‬بــەاڵم ئەوەی‬ ‫كە راســتیی ئــەو قەناعەتە ئەســەلمێنێت‬ ‫كــە لەبــارەی دوالیزمــی دیكتاتۆرییــەت و‬ ‫دیموكراســییەوە المان دروستبووە‪ ،‬ئەمڕۆ‪،‬‬ ‫لەهــەر كاتێــك زیاتــر‪ ،‬لەچاودێریماندا بۆ‬ ‫كۆمەڵێك هەڵوێســتی پەڕگیرترو رادیكاڵتر‬ ‫لــەوەی كە لەهەڵوێســتی ئەوانیتردا هەیە‪،‬‬ ‫رووندەبێتەوە‪ ،‬مەبەســتم هەڵوێستی الیەن‬ ‫و كەســانێكی سیاســیی شــیعەمەزهەبی‬ ‫دەمارگیــرە لەعێــراق كە ئەمــڕۆ فۆرمێكی‬ ‫تــر لەفۆرمەكانــی دیكتاتۆریەتمــان بــۆ‬ ‫بەرهەمدەهێنــن و‪ ،‬هەژمــوون بەســەر‬ ‫قەدەرەكانــی دەوڵەتدا دەكــەن‪ ،‬بگرە ئەو‬ ‫بنەماو ســەرەتایانە هەڵدەوەشــێننەوە كە‬ ‫ســەرلەبەری پرۆســەی سیاســییان لەسەر‬ ‫دامــەزراوەو‪ ،‬پەیڕەویــش لەكۆمەڵێــك‬ ‫سیاسەتی هەڵە دەكەن كە كتومت لەهەموو‬ ‫ئەو سیاســەتانە ئەچن كەبەعس لەعێراقدا‬ ‫پیادەی كردوون!‪.‬‬ ‫بەڵێ‪ ،‬ئەم دەستەبژێرە فەرمانڕەوایەی‬ ‫عێراق‪ ،‬وای لێهاتــووە خراپەیان بۆ هەموو‬ ‫شــتێك هەیە‪ ،‬تەنانەت پەنــا بۆ كۆمەڵێك‬ ‫چەمكــی بەعســییانە دەبــەن لەراڤەكردنی‬ ‫ناكۆكییە سیاسییەكاندا‪ ،‬وەك بەكارهێنانی‬ ‫دەســتەواژەكانی وەك «جیاخــوازەكان»‬ ‫و «تێكــدەران» و «خیانەتــكاران» و‬ ‫«بەكرێگیراوانــی بیانــی» و «ئامــرازی‬ ‫دەســتی زانیۆنیزم» و ‪..‬هتــد‪ ..‬كۆی ئەم‬ ‫ناوناتۆرەو ناولێنانە پڕوپووچانەش دەرهەق‬ ‫بە كورد بە فرێدانی كۆمەڵێك دەستەواژەی‬ ‫بەعســییانەی تری ساختە پاساودەدەن كە‬ ‫بریتین لە»یەكێتیی عێراق» و»پاراســتنی‬ ‫خاكــی عێــراق» و»بەرژەوەندیــی باكوری‬ ‫خۆشەویســتمان» و تێرمــی تــری لــەم‬ ‫جــۆرە‪ ،‬بــەاڵم بەبــێ ئــەوەی هۆشــیاربن‬ ‫بــەوەی كــە لەكۆتاییدا تــەواوی ئەم وتراو‬ ‫وئەدەبیاتــە بێتــام و بەتااڵنــە لەمانا‪ ،‬هیچ‬ ‫ســوودیان پێناگەیەنــێ‪ ،‬ناتوانن ئەو واقعە‬ ‫تاڵــە دابپۆشــن كە بۆ عێراقیــان هێناوەتە‬ ‫بەرهــەم‪ ،‬بەڵكــو ئەمــە قوڕەكە خەســتتر‬ ‫دەكاتــەوە‪ ،‬ئاگریــش بەردەداتــە هەســتی‬ ‫نەتەوەیــی توێژێكی فراوان لەگەلی كورد تا‬ ‫ڕادەی ئەوەی كە ئەم گەلە‪ ،‬هەندێجار‪ ،‬چاو‬ ‫لەهەندێ هەڵە بپۆشێت كە سەركردایەتییە‬ ‫سیاسییەكەی دەیكات!‪.‬‬ ‫لەالیەكــی تــرەوە‪ ،‬رەفتارەكانــی ئەم‬

‫گروپە بڕیاربەدەســتەی دەوڵەتــی عێراق‪،‬‬ ‫وایــان لێهاتووە كە لەملهوڕی و لووتبەرزیدا‬ ‫بەعســییان تێپەڕانــدووە‪ ،‬بەجــۆرێ كــە‪،‬‬ ‫رەوشــەكە لەگــەڵ ئەواندا گەیشــتۆتە ئەو‬ ‫رادەیەی كە تەنانەت ئەنجوومەنی نوێنەرانی‬ ‫عێراقیــش بكەنــە ئامــرازو بوكەڵەیــەك‬ ‫بەدەســتی خۆیانەوەو بیكەنە «ئاگۆرایەكی‬ ‫تایەفەگــەرا» بــۆ تێپەڕكردنــی بڕیــارە‬ ‫ســتەمكارەكانیان و جێبەجێكردنی ســزای‬ ‫بەكۆمــەڵ دەرهــەق بە گەلی كوردســتان‪،‬‬ ‫ئەمــەش لەبــەر هیچیتــر نــا تەنهــا لەبەر‬ ‫ئەوەی ئەم گەلە (تاوان)ی ئەوەی كردووە‬ ‫كە رێی بــە ســەركردایەتییەكەی داوە بیر‬ ‫لەكۆمەڵێك بژاردەی تری سیاسی بكەنەوە‬ ‫كە ســنورێك بۆ ئەگەری دوورخســتنەوەی‬ ‫كورد لەپرۆســەی سیاســی دابنێت و مافی‬ ‫چارەنووسیشــی بەو شــێوەیە بۆ مسۆگەر‬ ‫بكات كە لەم دەستەبژێرە ملهوڕە بیپارێزێت‪،‬‬ ‫دەســتەبژێرێك كــە لەدوێنێــدا پێكهاتــەی‬ ‫ســوننەی لەواڵتــدا تێكوپێكداو لەمڕۆشــدا‬ ‫پالن بۆ تێكوپێكدانــی پێكهاتەی كوردیش‬ ‫دانێــت بەاڵم بەبێ هــودە! بۆچی و چۆن؟‬ ‫لەبەر ئەوەی‪ ،‬زۆر بەســادەیی و راشكاوانە‬ ‫بیڵێیــن‪ ،‬لەهەمــوو ئاســت و بوارەكانــدا‪،‬‬ ‫رووبــەڕووی بەرەنگارییەكــی توندوتیــژ‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬دووچاری شكســتێك دەبێت كە‬ ‫لەشێوەی شكســتەكانی داگیراكەران بێت‪،‬‬ ‫رەنگە ئەزموونــی ئابڕووچوونەكانی بەعس‬ ‫و ســوپا پانوپۆڕەكەشــی لەكوردســتاندا‬ ‫باشــترین بەڵگە بێ بۆ ئەوەی كە دەیڵێین‪.‬‬ ‫هــەر لەبەر خودی ئەمــەو بۆ خۆالدان‬ ‫لەمەینەتــی جەنگــی تــری وردوخاشــكەر‬ ‫لەواڵتــدا‪ ،‬ئەمــڕۆ كــورد بەوپــەڕی‬ ‫ئارامگرتنــەوە چاوەڕوانــە كــە كاراكتــەرو‬ ‫رەوتە سیاســییە شــیعییە عەقڵمەندەكان‪،‬‬ ‫بەئاراســتەی ســنوردان بــۆ ملهوڕییەكانی‬ ‫ئەم دەســتەبژێرە فەرمانڕەوایەو چاككردنی‬ ‫رەوشەكەو جڵەوكردنی قەیرانەكە بجوڵێن‪،‬‬ ‫بەتایبەتــی ئەم بانگــەوازە یەكەمجار ڕووی‬ ‫لەچەنــد كەســایەتییەكی وەك ئایەتوڵــا‬ ‫عەلی سیســتانی و‪ ،‬د‪.‬عادل عەبدولمەهدی‬ ‫و‪ ،‬موقتەدا سەدر و رەوتی لیبراڵیی شیعەو‬ ‫رووناكبیرانیــان و هەموو ئەوانەیە كە حەز‬ ‫لەشــەڕی كــورد ناكــەن و خوێنڕشــتنیان‬ ‫پــێ باش نییــەو نایانەوێ مێــژوو دووبارە‬ ‫ببێتەوەو نێوبانگی تەواوی شــیعە بەبۆنەی‬ ‫گروپێكــی سیاســیی دەســەاڵتخوازو‬ ‫سەرمەستەوە بشــێوێت كە هەموو كەسێك‬ ‫دەزانێــت كەمتریــن ئاســتی خزمەتگوزاری‬ ‫و پــرۆژەی زیندوویــان تەنانــەت بــۆ‬ ‫پارێزگا بەزۆرینە شــیعەكانیش پێشــكەش‬ ‫نەكــردووە‪ ،‬هیــچ شــتێكیش نازانــن جگە‬ ‫لەڕاكردن بــەدوای بەرژەوەندیی تایبەتی و‬ ‫كەســیی خۆیاندا‪ ،‬بگرە بەدوای دەسەاڵت‬ ‫و ســامان و كۆكردنــەوەی هەرچی زیاتری‬ ‫پارەی حەرام‪ ،‬هیچ شــتێكیش لەسایەیاندا‬ ‫نەهاتۆتــەدی جگــە لەوێرانكردنــی زیاتری‬ ‫واڵت و بەندەكانــی خــودا نەبێــت‪ ،‬بگــرە‬ ‫ئەمڕۆ ئەم گروپە بــۆ عێراقییەكان هیچیتر‬ ‫نیــن لەتاقمێكــی دۆڕاو و خنــكاو نەبــێ‬ ‫لەنــاو گەندەڵیــی كارگێــڕی و داراییــدا‬ ‫بەڕادەیــەك كە‪ ،‬بەهۆیانــەوە ئەمڕۆ عێراق‬ ‫لەســەری سەرەوەی لیســتی واڵتە گەندەڵ‬ ‫و قەربازبارەكانــە بــە ملیارەهــا دۆالر‪،‬‬ ‫ئاشكراشــە ئەوەی كە باجی قورسی هەموو‬ ‫ئــەم ریســك و ســوكایەتییانە دەدات بــە‬ ‫ئیرادەی گەل و ئێستاو پاشەرۆژی‪ ،‬كەسی‬ ‫تر نییە لەخودی گەل زیاتر‪.‬‬ ‫سەرنج‪:‬‬ ‫دەقــی عەرەبــی ئــەم وتارە‪ ،‬لە ســایتی‬ ‫ئیالف‪-‬دا باڵوكراوەتەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )629‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫توركیا ئامانجی عەفرینە نەك ئیدلیب‬

‫هۆزان عەفرینی‬ ‫وەك ئاشــكرایە كــە لــە هەفتــەی رابردودا‬ ‫ژمارەیەك لە ئەفسەرە بااڵكانی سوپای توركیا‬ ‫بــە هــاوكاری چەكدارەكانــی بەرەی نوســرە‬ ‫لەناوچەكــە‪ ،‬دەربازی نێو خاكی ئەدلیب بوون‬ ‫و خاڵە ســتراتیجییەكانی سنوری عەفرین یان‬ ‫بە تــەواوی كۆنتڕۆڵ كــردووە‪ ،‬كەواتە بەرەی‬ ‫نوســرە ئــەو كارەی بــە رەزامەنــدی توركیا‬ ‫كردوە‪.‬‬ ‫وەك چاودێرانی سیاسی ئاماژە بەوە دەكەن‬ ‫كە توركیا و بەرەی نوسرە رێككەوتن لە سەر‬ ‫هەمان شێوازی رێكەوتنەكەی توركیا و داعش‬ ‫لــە جەرابلــوس و الباب و ئەعــزاز و ماریع كە‬ ‫بــە ناوی قەڵغانی فوراتەوە هەموو ناوچەكانی‬ ‫لە نێوان كۆبانی و عەفرینی رادەســتی توركیا‬ ‫كــردوە لە پێنــاوی رێگریكردن لــە یەكگرتنی‬ ‫هەرســێ كانتونەكانــی رۆژئاوای كوردســتان‪،‬‬ ‫كەواتــە كانتۆنی كۆبانی و عەفرین یەك ناگرن‬ ‫بۆ ئەوەی رۆژئاوای كوردســتان جوگرافییەكی‬ ‫یەكگرتــوی نەبێــت و دوو پارچەیــی بێــت‪.‬‬ ‫توركیا هەموو هەوڵدانی لە پێناوی رێگرتن لە‬ ‫دامەزراندنی كیانێكی سیاسی كوردییە‪.‬‬ ‫لــە رۆژی دەربازبونــی ســوپای توركیــا‬ ‫بــە فەرمــی بۆ نێو خاكی ســوریا لــە رێگەی‬ ‫دەروازەی بــاب الهوا ســەرۆككۆماری توركیا‬ ‫رەجــەب تەیب ئەردۆغان راگەیاند‪ :‬ئەدلیب بە‬ ‫هاوكاری توركیا لە دەســتی فەتح الشام رزگار‬ ‫دەكرێــت و ئامانجی ســەرەكی ئێمــە رێگرتنە‬ ‫لــە دامەزراندنــی دەوڵەتــی باكووری ســوریا‬

‫لەالیەن تێرۆریســتانەوە‪ ،‬لێرەدا مەبەســتی لە‬ ‫پەیەدە یە‪ ،‬هەروەها ئەردۆغان وتیشی «ئێمە‬ ‫پشــتیوانی خەڵكی ســوریا دەبین و وەك ئەو‬ ‫واڵتانــە نین كە پشــتیوانی لە تیرۆر دەكەن!‪.‬‬ ‫لێــرە مەبەســتی ئەردۆغان لــە هاوكاریكردنی‬ ‫ئەمریكایە بۆ یەپەگە‪.‬‬ ‫ئێستا ســوپای توركیا زۆربەی سنورەكانی‬ ‫دەوروبەری عەفرینی داگیركردوە لەڕۆژهەاڵتی‬ ‫شاری عەفرین‪ ،‬واتە شاری ئەعزاز و باب و تا‬ ‫باب الهوای ئەدلیب و ئێستاش شاری دارە عەزە‬ ‫كە دەكەوێتە باشوری عفرین كە ناوچەیكی زۆر‬ ‫ستراتیجییە‪ ،‬لەبەرئەوەی شاخی لیلون تێدایە‬ ‫و شــاخی عەقیلیش تێدایە كە واتە مەبەســت‬ ‫و ئامانجی توركیا لە ناوبردنی بەرەی نوســرە‬ ‫نیــە‪ ،‬بەڵكو گەمارۆدانــی هەرێمی عەفرینە بۆ‬ ‫ئەوەی كە لە دەریای سپی داببڕێت‪.‬‬ ‫لە راستیدا ئەو پیالنەی داگیركردنی ئەدلیب‬ ‫و تۆقاندنــی عەفریــن لە ئەنجامــی كۆنگرەی‬ ‫ئەســتانەی پێنج و شــەش كە توركیا و ئێران‬ ‫و روســیا هەروەها رژێمی سوریا لەگەڵ الیەنە‬ ‫چەكــدارەكان كردوە و هەموو الیەك لە ســەر‬ ‫پڕۆژەی ئەدلیب رێككەوتن‪.‬‬ ‫هەر لەو باریەوە چاودێران ئاماژە بەوە دەكەن‬ ‫كە رووســیا و ئێران پیالنێكی مەترســیداریان‬ ‫بــۆ توركیا داناوە بۆ ئەوەی وەك داگیركردنی‬ ‫كوێت لەالیەن عێراقەوە چارەنوسی ئەردۆغان‬ ‫وەك سەدام حوسێن بێت‪.‬‬ ‫توركیــا لــەم هەنگاونەی خۆیدا كــە داوای‬ ‫خاكــی عوســمانیەكان دەكات و بەشــێك لــە‬ ‫خاكی هەرێمی كوردستان و بەشێك لە موسل‬ ‫و بەشــێك لە رۆژئاوی كوردســتان و بەشێك‬ ‫لە ســوریای داگیركردوە بــە بەهانەی ئەوەی‬ ‫خەڵكــی ناوچەكــە بپارێزێــت لــە شــەڕی لە‬ ‫تێرۆریســتان‪ ،‬ئەمەش ئاشــكرایە كە ئامانجی‬ ‫توركیــا تەنها لــە ناوبردنی پــرۆژەی كوردیە‬ ‫و دژایەتــی خــۆی بــۆ ریفڕاندۆمی باشــووری‬ ‫كوردســتانیش دووپاتی كردوە و بۆ رۆژئاوای‬ ‫كوردستانیش هەمان شێوەیە‪.‬‬

‫گرژییە قوڵەكانی نێوان ئەمریكا و توركیا‬ ‫بارجین ینانج‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬سامان غەفور هەورامی‬ ‫كشــانی قەیرانــە دیبلۆماســییەكان‬ ‫لەنێــوان ئەمریــكا و توركیــا‪ ،‬دەبێــت‬ ‫ئیدارەدانــی ئــەو قەیرانــەش لەدەســتی‬ ‫كەســێكی دانــا و زانــادا بێــت‪ .‬ئایا ئەو‬ ‫قســەیە گونجاوە كــە دیبلۆماســیەتەكە‬ ‫لــە دەســتێكی ئەمیندایە لــە ئەنقەرە و‬ ‫لــە واشــنتۆندا؟ باوەڕم وایــە ئێمە زیاتر‬ ‫لــە هەركاتێكیتر نزیكین لەیەكەوە‪ ،‬ئەمە‬ ‫قســەیەكی دۆناڵــد ترەمپــی ســەرۆكی‬ ‫ویالیەتــە یەكگرتووەكانــی ئەمریكایــە‬ ‫كــە ماوەیەك لەمەوپێــش رەجەب تەیب‬ ‫توركیــا‪،‬‬ ‫ئەردۆغان‪-‬ســەرۆككۆماری‬ ‫ســەردانی نیویۆركی كردبوو لەكاتی ئەو‬ ‫دیدارەدا ئەم قسەیەی كردبوو‪.‬‬ ‫پاش دوو هەفتە لەو سەردانە ئەردۆغان‬ ‫خۆی هەڵكێشــا بە وتە راســتگۆییەكەی‬ ‫ترەمپــەوە‪ .‬قەیرانەكــە لەنێــوان هەردوو‬ ‫واڵتدا گەیشت بە ئاستێك كە هیچ كاتێك‬ ‫وانەبووە‪ ،‬واشــنتۆن و ئەنقــەرە فیزەیان‬ ‫لەنێوان هەردووال راگرت‪.‬‬ ‫لەڕابــردودا هــەردوو واڵت لــە ناتــۆدا‬ ‫هاوپەیمــان بــوون‪ ،‬ئــەو رەشــەبایەی‬ ‫لەنێوانیاندا دەبینرێت شــتێكی چاوەڕوان‬ ‫نەكــراو بــوو‪ ،‬لــەم كاتــەدا هــەورەكان‬ ‫ئاسمانی هەردوو واڵتی داپۆشیوە‪.‬‬ ‫سەرەتا واشنتۆن بڕیاریدا فیزە رابگرێت‬ ‫وەك پەرچەكردارێــك لەبەرامبــەر ئــەو‬ ‫كارەی ئەنقەرە لەسەر قونسوڵی ئەمریكا‬ ‫لــە توركیا كردی‪ ،‬كە تۆمەتی ســیخوڕی‬

‫خستەپااڵ باڵیۆزی ئەمریكا لە واڵتەكەی‪.‬‬ ‫لە بەرامبەر ئەمەشدا بەرپرسانی ئەمریكا‬ ‫توڕەبوون لەو كارەو لەو راگەیاندنانەی كە‬ ‫نزیكن لە حكومەتی توركیاوە‪ ،‬میدیاكانی‬ ‫توركیــا لەژێــر ناونیشــانی كارمەندانی‬ ‫باڵیۆزخانەكــە و جــۆن باســن باڵیــۆزی‬ ‫ئەمریكا لــە توركیایــان تۆمەتبار كرد و‬ ‫ئەویش ئاماژە دەدات بەوەی كە حكومەتی‬ ‫توركیا هەوڵی تۆڵەسەندنەوە لە ئەمریكا‬ ‫دەدات‪ .‬ئەمریكاش وەك ســزایەك هەموو‬ ‫ڤیزەكانــی توركیای راگرت‪ ،‬ئەوەش وەك‬ ‫رەخنەیــەك بوو لە حكومەت و ســزادانی‬ ‫ئەردۆغــان و حكومەتەكەی‪ ،‬ئەو بڕیارەی‬ ‫ئەمریكا وەك پەرچەكردارێك بوو بۆ ئەو‬ ‫رووداوانە‪،‬لەبەرئــەوەی توركیا كۆمەڵێك‬ ‫هەنگاوی گرتبوەبەر بۆ گۆڕینی سیاسەتی‬ ‫ێ رووەوە‪:‬‬ ‫واشنتۆن لە س ‌‬ ‫بابەتــی فەتحواڵ گولەن‪ ،‬كە تۆمەتبارە‬ ‫بە هەوڵــی كودەتاكــەی توركیا لە ‪15‬ی‬ ‫تەممــوز‪ ،‬ناكۆكییەكانــی زیاتــر كــرد‪،‬‬ ‫دواتریــش ئەمریــكا لێكۆڵینــەوەی لــەو‬ ‫بازرگانــە توركییــەی كــە بەڕەچەڵــەك‬ ‫ئێرانیــە بەنــاوی رەزا زیــراب كردبــوو‪،‬‬ ‫هەروەها وەزیرێكی پێشوی حكومەتەكەی‬ ‫ئەردۆغــان ئــەو لێكۆڵینەوەیــە ئیدانــە‬ ‫دەكات‪ .‬هەروەهــا هەڵوێســتی ئەمریــكا‬ ‫لەســەر یەكینەكانــی پاراســتنی گــەل‪،‬‬ ‫كــە باڵی پارتــی كرێكارانی كوردســتانن‬ ‫لە ســوریا توركیای رادەبــەدەر نیگەران‬ ‫كــردووە بەوەی هاوكاری بەرەی كورد لە‬ ‫سوریا دەكات‪.‬‬ ‫لەڕابــردودا مەتیــن توبوز بــۆ ماوەی‬ ‫‪ 33‬ســااڵ كاری باڵیۆزخانــەی ئەمریــكا‬

‫كردووە لە ئەســتنەبواڵ‪ ،‬ئــەوە یەكەمین‬ ‫دەســتگیركراوی توركیا نیە كە لەشوێنە‬ ‫دیبلۆماسیەكانی ئەمریكادا كاری كردبێت‪.‬‬ ‫هەمزە ئۆلوشای لە باڵیۆزخانەی ئەمریكا‬ ‫لە ئەدەنا بۆ ماوەی ‪ 36‬سااڵ كاری دەكرد‬ ‫لە مانگی ئــازاردا بە تۆمەتی كاركردن و‬ ‫ئینتیمابوون بۆ رێكخراوێكی تیرۆریســتی‬ ‫دەستگیركرا‪.‬‬ ‫واشــنتۆن لێكۆڵینــەوەی كــردووە تا‬ ‫ئــەو دەســتگیركردنانە بوەســتێنرێت و‬ ‫ئەمریــكا دەســتی بەو كارانــە كردووە و‬ ‫كاریگــەری ئەو شــتەش كۆتایــی نایەت‬ ‫هەر لە دابەزاندنــی بەهای لیرەی توركی‬

‫و دابەزاندنــی پشــكەكانی لــە بۆرســەی‬ ‫ئەستەنبوڵدا‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــە ئەمریــكادا دەردەكەوێــت‬ ‫سیاســەتی بە بارمتەكردنــە‪ ،‬ئایا ئەوەی‬ ‫ئەمریــكا لەپشــت ئــەم پالنانەوەیە یان‬ ‫بەتەنها ترەمپــە؟ جەوهەری بابەتەكەش‬ ‫راڤــە و لێكدانــەوەی هەڵوێســت و‬ ‫خواســتەكانی ئەنقەرەیــە بەرامبــەر بــە‬ ‫واشــنتۆن‪ .‬ئــەوەی جێگــەی بــاوەڕە‬ ‫ئەوەیــە ئەو دەســتە و كەســە بااڵكانی‬ ‫ئەمریكا هەوڵدەدەن ئەردۆغان بڕوخێنن‪،‬‬ ‫هەندێك كەســیش لەسەر رێگەی جەنگن‬ ‫لەگەڵ ئەمریكادا‪ .‬ئەوان هیوایان لەســەر‬

‫ترامــپ هەڵچنی بوو‪ ،‬بەاڵم ســەرۆكێكی‬ ‫دوژمنــكارە‪ ،‬وەك هەندێــك كــەس لــە‬ ‫ئەنقــەرە وا هەســت دەكەن لــە بەردەم‬ ‫رێگایەكــدان تــا قەیرانەكــە بگوازرێتەوە‬ ‫بــۆ ســەرۆكی ویالیەتــە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمریــكا‪ ،‬بــەوەش قەیرانەكــە زۆر زیاد‬ ‫دەبێــت‪ ،‬بــەاڵم هیــوا و ئاواتەكانمــان‬ ‫لەســەر ترەمپ لەمڕۆدا هیچ بەرهەمێكی‬ ‫نەبــوو‪ ،‬هیــچ جێگەیەكیشــی نەگــرت‪،‬‬ ‫ئێمە لەبــەردەم ســەركردایەتیەك و دوو‬ ‫ئیدارەدایــن لە واشــنتۆن‪ ،‬بەڕای ئێمەش‬ ‫ئەنقــەرە هیــچ جێگەیەكــی لەوێــدا نیە‪،‬‬ ‫قەیرانەكە نە لەدەســتی واشــنتۆن و نە‬

‫لەدەســتی ئەنەقەرەدایە‪ ،‬تەنها ئەوەندە‬ ‫نەبێــت كــە كاروبارەكان لــە جێگەیەكی‬ ‫خراپدان‪.‬‬ ‫وادەبیرنێــت رووداوەكانی ئەم دواییەی‬ ‫نێوان ئەمریكا و توركیا سەرەتایەك بێت‬ ‫بــۆ ئاڵۆزیی زیاتر لەنێوان ئەم دوو واڵتە‬ ‫و قەیرانی قوڵتر بەدوای خۆیدا بهێنێت‪.‬‬

‫سەرچاوە‪:‬‬

‫رۆژنامەی حەیات‪11 ،‬ی تشرینی یەكەم‬

‫کوردستانی‬

‫ذمارة (‪ )629‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫بە مەبەستی پشتگیری لە ئەنجامەكانی ریفراندۆم‬

‫نامەیەك ئاڕاستەی نەتەوە یەكگرتووەكان‌و پەرلەمانی‬ ‫ئەوروپا‌و حكومەتەكانی بریتانیا‌و ئەمریكا دەكرێت‬

‫كۆمەڵێــك مامۆســتای زانكــۆ‌و‬ ‫رۆژنامەنــوس‌و‬ ‫نوســەرو‬ ‫چاالكوانانی كــورد لە ئەوروپا‌و‬ ‫ئەمریــكا‪ ،‬نامەیەك ئاراســتەی‬ ‫نەتەوە یەكگرتووەكان‌و یەكێتی‬ ‫ئەوروپــا‌و حكومەتــی بریتانیا‌و‬ ‫ئەمریــكا دەكــەن‪ ،‬تێیــدا داوا‬ ‫لــەو دامەزراوە نێــو دەوڵەتیانە‬ ‫دەكــەن‪ ،‬كــە پشــتگیری لــە‬ ‫ئەنجامــی ریفراندۆمــی هەرێمی‬ ‫كورســتان بكــەن‪ ،‬داواشــیان‬ ‫لێدەكــەن‪ ،‬ســنورێك بــۆ ئــەو‬ ‫هەڕەشــەو ئابڵوقانــە دابنێــن‬ ‫كــە لەالیــەن ئێــران‌و توركیــاو‬ ‫عیراقــەوە لەســەر هاواڵتیانــی‬ ‫هەرێمی كوردستان هەیە‪.‬‬

‫ئەمەی خوارەوەیش دەقی‬ ‫نامەكەیە بە زمانی كوردی‬

‫بۆ بەڕێزان ‪ :‬نەتەوە یەكگرتوەكان‬ ‫پەڕلەمانی ئەوروپا‬ ‫حكومەتی بریتانی‬ ‫حكومەتی ئەمریكی‬ ‫ئێمــە‪ ‌،‬ئەوانــەی لەخــوارەوە ئیمزامانكردوە‪،‬‬ ‫پشــتگیریی خۆمــان بــۆ دەرئەنجامەكانــی‬ ‫ڕیفراندۆمی خەڵكی كوردستان دەردەبڕین‪.‬‬ ‫بەپێی بەند‌و پەیماننامەی نەتەوەیەكگرتوەكان‪،‬‬ ‫خەڵــكان مافی ســەربەخۆییان هەیە‪ ،‬بەم پێیە‬ ‫مافیــان هەیە كــە ئازادبن لــە دیاریكردنی مافی‬ ‫چارەنوســیان‪ ،‬هەر لــە مافی ئازادانەی هەبونی‬ ‫پێگەیەكــی سیاســییەوە بیگــرە تاوەكــو مافــە‬ ‫كۆمەاڵیەتــی‌و ئابورییەكانیــان‪ ،‬هەروەهــا مافی‬ ‫پەرەپێدانــی ئازادانــەی كۆمەڵگــە‌و كولتــوری‬ ‫خۆیان‌‪.‬‬ ‫حكومەتــی هەرێمــی كوردســتان ڕیفراندۆمی‬ ‫‪‌25.09.2017‬ی كوردســتانی ئەنجامــدا‪ ،‬ئەمە‬ ‫ڕوداوێــك بو‪ ،‬میللەتێك‌ ‪ %93‬بەزۆرینەی ڕەها‪،‬‬ ‫بڕیاڕی خۆیاندا لەمەڕ ســەربەخۆیی كوردستان‪،‬‬ ‫خەڵكی كوردســتان بەڕێگەی ئاشــتیانە بڕیاری‬ ‫دیموكراتیانــە‌و رەوای خۆیاندا بەوەی لە عیراق‬ ‫جیاببنەوە‌و سەربەخۆ بن‪.‬‬

‫سیاســەتی تاك الیەنی‌و فەردیانەی حكومەتی‬ ‫فیدراڵــی عیــراق‪ ،‬سیاســەتێكی دوژمنكارانــەو‬ ‫تۆتالیتــاری‌و تێكدەرانەیــە لــە دژی خەڵكــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬ئەمەیــش هــۆكاری ســەرەكی‬ ‫بڕیاردانی حكومەتــی هەرێم بو‪ ،‬بەوەی بڕیاری‬ ‫ئەنجامدانــی ڕیفراندۆم بدەن بۆ ســەربەخۆیی لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا‪ ،‬دەرئەنجامەكانی ڕیفراندۆم‬ ‫بــۆ ســەربەخۆیی كوردســتان وەاڵمێكــی ڕون‌و‬ ‫ئاشــكرا بو بۆ سیاســەتە تائیفی‌و دواكەو‌تویی‌و‬ ‫كۆلۆنیالستیەكانی حكومەتی عیراق‪.‬‬ ‫خەڵكــی كوردســتان ئێســتا بەهــۆی بڕیاری‬ ‫ئازادانــەی مافــی چارەی خۆنوســین‪ ،‬هەمویان‬ ‫بەگشــتی‌و بــێ جیــاوازی لەالیــەن حكومەتــی‬ ‫تایفی‌و مەزهەبی ناوەندی عیراق‌و حكومەتەكانی‬ ‫دەورو‌بەریان‪ ،‬وەك ئێران‌و توركیا‪ ،‬بەســەختی‬ ‫ســزا دەدرێن‪ ،‬ئەو حكومەتانە بەگشــتی نكۆڵی‬ ‫لە(بونــی كــورد) دەكــەن‌و كوردســتان لەالیەن‬ ‫ئەوانــەوە‌ بۆ ماوەی ســەدەیەكە بەرامبەر هەمو‬ ‫شێوازەكانی نكوڵیكردن‌و توندوتیژی بۆتەوە‌‪.‬‬ ‫حكومەتەكانــی ئێران‌و توركیــاو عیراق هەمو‬ ‫شــێوازەكانی چەوســاندەوەیان لــەدژی ئیرادەی‬ ‫خەڵكی كوردســتان بەكارهێنــاوە‪ ،‬ئامانجی ئەم‬ ‫چەوســاندنەوەیە دوبــارە ژێردەســتەیی كردنــی‬ ‫خەڵكــی كوردســتانە‪ ،‬كــە بێگومــان پێــوەرە‬ ‫ئیتنی‌و سیاســیەكان پشــتەوێنەی ئەم شــێوازە‬ ‫چەوساندنەوە هەمەجۆرەن‪.‬‬

‫یەكەم‪ :‬بەڕونــی دانبنرێت بە دەرئەنجامەكانی‬ ‫دەنگدانــی (بەڵێــی خەڵكــی كوردســتان) كــە‬ ‫بــە زۆرینــەی رەهــا دەنگیــان بۆ ســەربەخۆیی‬ ‫كوردستانداوە‪.‬‬

‫ئێمــە هەمــوان‪ ،‬زۆر بەقوڵی توشــی شــۆك‬ ‫بوین‪ ،‬توشی نائومێدی بوین لەمەڕ خەمساردی‬ ‫بــە نــاو (جیهانــی ئــازاد)‪ ،‬كــە‌لــە بەرامبەر‬ ‫بڕیاردانــی ئاشــتیانەی خەڵكــی كوردســتان‬ ‫نواندیــان‪ ،‬دەشــبێت ئــەوە بڵێین كــە «‌بڕیاری‬ ‫دوهــەم‪ :‬لــەڕوی سیاســییەوە فشــار بخرێتە‬ ‫نكوڵیكــردن‌و فەر‌امۆشــكردنی دەرئەنجامەكانی‬ ‫ڕیفراندۆمــی ســەربەخۆیی خەڵكــی كوردســتان ســەر حكومەتــی عیراق‌و توركیــا‌و ئێران بەوەی‬ ‫لەالیــەن حكومەتی عیراق‌و ئێــران‌و توركیاوە بۆ «دەســتهەڵگرن لە سزای برسیكردنی بەكۆمەڵ‌و‬ ‫جەختكردن‌و چەســپاندنی سیاسەتی راسیزمی‌و هەڕەشــەی ســەربازی‌و هێرشــكردنە ســەر‬ ‫كۆلۆنیالیكــردن لــەدژی خەڵكــی كوردســتان كوردستان»‪.‬‬ ‫بەكارهێنراوە»‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬فشــار بخرێتە سەر حكومەتی عیراق‬ ‫سیاســەتی نكوڵیكردن لەمافی ســەربەخۆیی بــۆ (دانپێدانــان) ‌و (ڕێزگرتــن) لەئیــرادەی‬ ‫گەلــی كــورد‌و دەر‌ئەنجامەكانــی ریفراندۆمــی خەڵكی كوردســتان‪ ،‬كە بەزۆرینەی رەها داوای‬ ‫كوردســتان‪ ،‬كــە ئێســتا‌لــە الیــەن واڵتانــی سەربەخۆیی دەكەن‪.‬‬ ‫خۆرئــاواوە پەیڕەو دەكرێــت‪ ،‬چەندەها قەیرانی‬ ‫چــوارەم‪ :‬بوارێكــی ئاشــتیانە بۆ دانوســتان‬ ‫سیاســی‌و شــەپۆلی رق‌و كینــەی خوڵقانــدوە‌و‬ ‫ناســەقامگیری لەعیــراق‌و هەرێمی كوردســتاندا سازبكرێت‪ ،‬بەاڵم لەسەر بنەمای (نیەتی باش)‪.‬‬ ‫بەرپاكردوە‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ :‬حكومەتەكانــی خۆرئــاواو نەتــەوە‬ ‫ئێمــە ئەوانــەی لەخــوارەوە ئیمزامــان كردوە یەكگرتــوەكان‌و ئەمریــكا چیتــر لەبەرامبــەر‬ ‫پشــتگیری دەرئەنجامەكانــی ریفراندۆمــی هەڕەشەی ئاشكرای توركیا‌و عیراق‌و ئێران بێدەنگ‬ ‫ســەربەخۆیی كوردســتان دەكەین‌و داواكارین لە نەوەستن‪ ،‬ئەو‌ هەڕەشانەی كە بەئاشكرا تەعبیرە‬ ‫نەتەوەیەگرتــوەكان ‪‌ UN‬و واڵتانــی ئەوروپــا لەدوژمنایەتــی‌و كۆلۆنیالیكــردن‌و سیاســەتی‬ ‫‪‌EU‬و واڵتانــی ئەندامانــی ئەوروپای یەكگرتو‌و ڕەگەزپەرستی لەدژی گەلی كوردستان‪.‬‬ ‫حكومەتی بریتانیا‌و ئەمریكا كە ‪:‬‬ ‫نەخێر بۆ هەڕەشــە‪ ،‬نەخێر بۆ جینۆســایدی‬ ‫زیاتر‪ ،‬نەخێر بۆ كۆلۆنیالیزم‬

‫ناوی ئەو كەسانەی نامەكەیان ناردووە‬ ‫‪SOAS‬‬ ‫‪61. HajeKeli: PhD candidate‬‬ ‫‪at the Centre for Gender‬‬ ‫‪Studies at SOAS, University‬‬ ‫‪of London‬‬ ‫‪62. Dr BurçeÇelik:‬‬ ‫‪Loughborough University,‬‬ ‫‪London-UK‬‬ ‫‪63. Sabah Mofidi:‬‬ ‫– ‪Researcher and Lecturer‬‬ ‫‪Eastern Kurdistan‬‬ ‫‪64. Vera Eccarius‬‬‫‪Kelly, Ph.D Professor of‬‬ ‫‪Comparative Politics Siena‬‬ ‫‪College NY, USA‬‬ ‫‪65. Dr HuseyinDogan:‬‬ ‫‪Senior Lecturer in Computing‬‬ ‫‪at Bournemouth University‬‬‫‪UK‬‬ ‫‪66. Dr.Djene Rhys Bajalan:‬‬ ‫‪Historian, Missouri State‬‬ ‫‪University-USA‬‬ ‫‪67. Dr. Derek Wall, joint‬‬ ‫‪Green part of England‬‬ ‫‪and Wales International‬‬ ‫‪Coordinator.‬‬ ‫‪68. Dr.SherkoKirmanj:‬‬ ‫‪Senior Lecturer, Utara‬‬ ‫‪University-Malaysia‬‬ ‫‪69. Rebar Kurdo: Journalist‬‬‫‪Duhok-Kurdistan‬‬ ‫‪70. Halil Ibrahim‬‬ ‫‪Yenigun:Stanford University,‬‬ ‫‪AbbasiCenter for Islamic‬‬ ‫‪Studies‬‬

‫‪and Human Rights‬‬ ‫‪practitioner-USA‬‬ ‫‪47. MahabadQaradaghi:‬‬ ‫‪Poet and Writer- Kurdistan‬‬ ‫‪48. SharaTahir: Social‬‬ ‫‪Psychologist and writer‬‬‫‪Sweden‬‬ ‫‪49. Zineb El Rhazoui:‬‬ ‫‪Journalist and writer- France‬‬ ‫ ‪50.‬‬ ‫‪ShakilaTaranumMaan:‬‬ ‫‪Activist and film maker-UK‬‬ ‫‪51. YeghiaTashjian:‬‬ ‫‪Researcher and founder of‬‬ ‫‪New Eastern politics online‬‬ ‫‪forum‬‬ ‫‪52. KhandaHameed:‬‬ ‫‪Writer-Kurdistan‬‬ ‫‪53. JiyanKhalaf: Architect‬‬‫‪UK‬‬ ‫‪54. Xebak Abdullah: Wrtier‬‬‫‪Erbil-Kurdistan‬‬ ‫‪55. Ophelia Benson: Writer‬‬‫‪Seattle-USA‬‬ ‫‪56. MadehPiryonesi: PhD‬‬ ‫‪Student, Civil Engineering,‬‬ ‫‪University of Toronto‬‬ ‫‪57. Dr.NaifBezwan:‬‬ ‫‪Univeristy College‬‬ ‫‪London(UCL) -UK‬‬ ‫‪58. Dr. Halil Ibrahim‬‬ ‫‪Yenigun: Stanford University‬‬‫‪USA‬‬ ‫‪59. Dr. Nil Mutluer:‬‬ ‫‪Humboldt University-Germany‬‬ ‫‪60. Dr VeliYadirgi: Post‬‬‫‪Doctoral Research Associate-‬‬

‫‪Artist, Madison Wisconsin,‬‬ ‫‪US‬‬ ‫‪38. Dr. MuslihIrwani: Chair,‬‬ ‫‪Center for Peace and Human‬‬ ‫‪Security, The American‬‬ ‫‪University of Kurdistan,‬‬ ‫‪Duhok-South Kurdistan‬‬ ‫‪39. Dr‬‬ ‫‪yshwaryaRajithSriskanda‬‬ ‫‪Rajah: Writer and‬‬ ‫‪International Relations‬‬ ‫‪Scholar; Former Associate‬‬ ‫‪Lecturer/Module Convenor‬‬ ‫;‪at Brunel University London‬‬ ‫‪Author of: Government‬‬ ‫‪and Politics in Sri Lanka:‬‬ ‫‪Biopolitics and Security‬‬ ‫‪40. Dr Dilshad H. Khidhir:‬‬ ‫‪Academic and Humanitarian‬‬ ‫‪specialist, Erbil, KRI‬‬ ‫‪41. Negar Nadir: Director‬‬ ‫‪for National Studies (INS),‬‬ ‫‪Master in International‬‬ ‫‪Security and Writer-Kurdistan‬‬ ‫‪42. Dr.ZaferYoruk:‬‬ ‫‪Lecturer, Izmir University of‬‬ ‫‪Economics-Turkey‬‬ ‫‪43. Dr. Rosangela‬‬ ‫– ‪Barcaro: GCAS‬‬ ‫‪ResearchInstituiteIreland,‬‬ ‫‪researcher, writer – Italy‬‬ ‫‪44. Deanne Rauscher,‬‬ ‫‪Journalist-Sweden‬‬ ‫‪45. SakineMadon,‬‬ ‫‪Journalist, political scientist‬‬‫‪Sweden‬‬ ‫‪46. TanyelBediaTaysi:‬‬ ‫‪International Development‬‬

‫‪27. Rommel Mamand:‬‬ ‫‪Health and Safety Consultant‬‬ ‫‪– UK‬‬ ‫‪28. Nadje Al-Ali: Professor‬‬ ‫‪of Gender Studies and‬‬ ‫‪Chair of the Centre for‬‬ ‫‪Gender Studies, School of‬‬ ‫‪Oriental and African Studies,‬‬ ‫‪University of London‬‬ ‫‪29. Atta Qaradakhi: Critic‬‬ ‫‪and writer, Sulaymani‬‬‫‪Kurdistan‬‬ ‫‪30. Maryam Namazie:‬‬ ‫‪Spokesperson of Fitnah‬‬ ‫‪- Movement for Women›s‬‬ ‫‪Liberation in Iran, One‬‬ ‫‪Law for All and Council of‬‬ ‫‪Ex-Muslims of Britain and‬‬ ‫‪Producer of Bread and Roses‬‬ ‫‪TV‬‬ ‫‪31. FariborzPooya:‬‬ ‫‪Producer of Bread and Roses‬‬ ‫‪TV‬‬ ‫‪32. FatehSaeidi: PhD‬‬ ‫‪Candidate at University of‬‬ ‫‪Gottingen, Germany‬‬ ‫‪33. Rahila Gupta: Writer,‬‬ ‫‪UK‬‬ ‫‪34. Dr.Alejandro Velasco:‬‬ ‫‪Associate Professor, New‬‬ ‫)‪York University (USA‬‬ ‫‪35. Dr NazandBegikhani,‬‬ ‫‪Senior Research Fellow,‬‬ ‫‪University of Bristol‬‬ ‫‪36. Gill Hague: Professor‬‬ ‫‪Emerita, University of Bristol‬‬‫‪UK‬‬ ‫‪37. NurettinErkan: Visual‬‬

‫‪14. Lisa Mary Taylor:‬‬ ‫‪Feminist activist-UK‬‬ ‫‪15. ShahrzadArshadi:‬‬ ‫‪Feminist activist and‬‬ ‫‪multidisciplinary artist‬‬‫‪Montreal, Canada‬‬ ‫‪16. Dr.ArifGoran:‬‬ ‫‪Consultant Physician and‬‬ ‫‪Endocrinologist-UK‬‬ ‫‪17. Sara Mohammad:‬‬ ‫‪Chairwoman for Never‬‬ ‫‪Forget Pela and Fadime‬‬ ‫‪Organisation-Sweden‬‬ ‫‪18. Cemal Knudsen Ycel:‬‬ ‫‪Founder and Leader of Ex‬‬‫‪Muslims of Norway‬‬ ‫‪19. BaharMunzir: Womens‬‬ ‫‪rights activist-Kurdistan‬‬ ‫‪20. Hakan Sandal: PhD‬‬ ‫‪Candidate, University of‬‬ ‫‪Cambridge-UK‬‬ ‫‪21. NabazSamad Ahmed:‬‬ ‫‪Assistant Lecturer, Sulaymani‬‬ ‫‪University-Kurdistan‬‬ ‫‪22. SakarK.Zereen: PhD‬‬ ‫‪Candidate at Humboldt‬‬ ‫‪University- Berlin-Germany‬‬ ‫‪23. JasimGhafur: Visual‬‬ ‫‪Artist-Nottingham-UK‬‬ ‫‪24. Professor Creston C‬‬ ‫‪Davis: Founding Director‬‬ ‫‪of The Global Center for‬‬ ‫‪Advanced Studies (GCAS),‬‬ ‫‪Professor, Writer‬‬ ‫‪25. Dr. Zahra Ali: Rutgers‬‬ ‫‪University-USA‬‬ ‫‪26. Lazo Azad: Writer and‬‬ ‫‪poet-UK‬‬

‫‪-1Houzan Mahmoud:‬‬ ‫‪Feminist activist and‬‬ ‫‪cofounder of Culture Project‬‬‫‪UK‬‬ ‫‪2. Ismail Hamalaw: Writer‬‬ ‫‪and Novelist- Cofounder of‬‬ ‫‪Culture Project-UK‬‬ ‫‪3. Dr.JanrojKeles: Research‬‬ ‫‪Fellow-Middlesex University‬‬ ‫‪Business School-UK‬‬ ‫‪4. Dr. Mehmet Kurt-Queen‬‬ ‫‪Mary University-London-UK‬‬ ‫;‪5. Benjamin David: Activist‬‬ ‫‪writer; director of Culture‬‬ ‫‪Project; and founder and‬‬ ‫‪Editor-in-Chief of Conatus‬‬ ‫‪News- UK‬‬ ‫‪6. Sarah Mills: Writer and‬‬ ‫;‪Editor of Conatus News‬‬ ‫‪Editor of Culture Project- Italy‬‬ ‫‪7. Dr. Muhammad Kamal,‬‬ ‫‪The University Melbourne‬‬‫‪Australia‬‬ ‫‪8. Avan Anwar, Artist,‬‬ ‫‪Australia‬‬ ‫‪9. Melanie Gingel: Barrister‬‬ ‫‪and human rights activist- UK‬‬ ‫‪10. Meredith Tax: Writer‬‬‫‪New York-USA‬‬ ‫‪11. Dr Ibrahim Malazada:‬‬ ‫‪Writer and Lecturer-UK‬‬ ‫‪12. Isabel Käser: PhD‬‬ ‫‪candidate SOAS, University‬‬ ‫‪of London‬‬ ‫‪13. Mehmet Ugur:‬‬ ‫‪Professor of economics and‬‬ ‫‪institutions, university of‬‬ ‫‪Greenwich‬‬

‫جۆراوجۆر‬

‫ذمارة (‪ )629‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫لێكۆڵینەوەیەكی زانستی‪:‬‬ ‫ژنان باشرت‌و میهرەبانرتن‬ ‫لە پیاوان‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬

‫ئەو منداڵەی دو زمان بزانێت‪،‬‬ ‫بە ئاسانی فێری زمانی‬ ‫سێیەم دەبێ‌‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫توێژینەوەیەكی زانستی ئەوەی ئاشكرا‬ ‫كردوە‪ ،‬ئــەو مندااڵنەی لــە منداڵییانەوە‬ ‫بــەدو جۆر زمان قســە دەكــەن‪ ،‬زۆر بە‬ ‫ئاســانی فێری زمانی سێیەم دەبن‪ ،‬زیاتر‬ ‫لــە وانــەی كە بە تەنیا یەك زمان قســە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫ئەم هەواڵە لە رۆژنامەی (دەیلی مەیل)‬ ‫ی بریتانیدا باڵوكراوەتەوە و تیایدا هاتوە‪:‬‬ ‫تیمێكــی ســەنتەری پزیشــكیی زانكۆی‬ ‫(جۆرج تاون)ی واشــنتۆن‪ ،‬هەستاون بە‬ ‫بەراوردكردنی تێكــڕای فێربونی زمانێكی‬ ‫ێ بۆ (‪ )13‬خوێندكاری زانكۆ‪ ،‬كە بە‬ ‫نــو ‌‬ ‫دو زمان قســە دەكەن‪ ،‬لەگەڵ بەراورد بە‬ ‫(‪ )16‬خوێنــدكار كە بە تەنیا یەك زمان‬ ‫قسە دەكەن‪.‬‬ ‫ســەرۆكی توێژینەوەكــە (د‪ .‬مایــكل‬ ‫ئۆلمــان)‪ ،‬دەڵــێ‌‪ :‬جیاوازیەكــە رونە‪ ،‬بە‬ ‫ئاســانی لــە چۆنەیتی مێشــكی ئەوانەی‬

‫زمان فێر دەبن دەگەین‪.‬‬ ‫ئەوانــەی بــە دو زمــان قســە دەكەن‬ ‫پشت بە كارتەكانی مێشك دەبەستن‪ ،‬كە‬ ‫خەڵكیی بە گشتی بە كاریان دەهێنن‪.‬‬ ‫هەمــو ئــەو (‪ )13‬كەســەی باســمان‬ ‫كــردن لەگــەڵ باوكەكانیــان كــە بــە‬ ‫زمانــی چینی قســە دەكــەن‌و لە واڵتە‬ ‫یەكگرتوەكانــی ئەمەریــكا دەژیــن‪ ،‬لــە‬ ‫ســەرەتایەكی زوی تەمەنیانــەوە‪ ،‬هەردو‬ ‫زمانی ئینگلیــزی‌و چینی فێربون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫(‪ )16‬خوێندكارەكــەی تــر تەنیا بەیەك‬ ‫زمان قســە دەكەن‪ ،‬ئەویــش ئینگلیزییە‬ ‫كە بە شــێوەیەكی رەهاو رێكوپێك فێری‬ ‫بون‌و پێی دەدوێن‪ ،‬بەاڵم زمانە تازەكەی‬ ‫دوەم كــە فێری بــون تەنیــا كۆپییەكی‬ ‫دروستكراوە لە زمانی (رومانش) كە پێی‬ ‫ئەوتــرێ‌ (برۆكانتۆی دو)‪ ،‬بەشــداربوان‬ ‫تەنیا بە شــێوەی دەربڕین‌و تێگەیشــتن‬ ‫فێری بون‪.‬‬

‫لــە نوێتریــن توێژینــەوەدا دەركەوتوە‪ ،‬كە ژنــان زیاتر لە پیــاوان‪ ،‬خاوەنی‬ ‫ێ ســیفاتی جوان‌و پڕ بەهان لەگەڵ دەوروبەریاندا وەك (خاوەن دڵێكی‬ ‫كۆمەڵ ‌‬ ‫باش) و (هاوكارێكی باش)‪ ،‬كە پیاو كەمتر ئەو سیفەتانەی تێدایە‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكی ئەڵمانیش‪ ،‬بە تەواوی ئەوە دەخاتەڕو‪ ،‬كە ژنان باشــترن‌و‬ ‫میهرەبانترن‌و كەمتریش لە پیاوان خۆیان بە زل دەزانن‪.‬‬ ‫ێ سیســتەمی بەخشــش‬ ‫هــەر لەو توێژینەوەیەدا دەركەوتوە و دەڵێ‌‪ ،‬پێدەچ ‌‬ ‫ێ بەرەو چەندەها هەڵســوكەوتی‬ ‫لە مێشــكدا زیاتر‪ ،‬یاخود زۆرتر ئاراســتەكراوب ‌‬ ‫كۆمەاڵیەتی ئەرێنی لەالی ژنان‪ ،‬واتە (ئەو سیســتەمە بەرجەستەترە لە ژناندا‪،‬‬ ‫تاكو پیاوان)‪ ،‬وەك بەشداریكردن‌و هاوكاریكردنی دەوروبەر‪.‬‬ ‫(فیلیب توبلر)‪ ،‬مامۆستا لە زانكۆی (زیورخ) و بەشداربو لە لێكۆڵینەوەكەدا‬ ‫دەڵــێ‌‪( :‬دوبامیــن)‪ ،‬گوێزەرەوەیەكــی دەمارییــە و كاریگــەری زۆری لەســەر‬ ‫سیســتەمی بەخشــش لە مێشــكدا هەیە‪ ،‬ئەمەش پەیوەســتە بەو هەڵسوكەوتە‬ ‫جۆراوجۆرە كۆمەاڵیەتییانەی نێوان ژن‌و پیاو‪.‬‬ ‫لــەو توێژینەوەیــەدا (‪ )56‬ژن‌و پیاویان كردوە بە دو بەشــی یەكســانەوە‪،‬‬ ‫هەریەكەیان دو دەنك كەپسولیان داونەتێ‌‪ ،‬دەنكێكیان (وەهمی) یە و ئەویتریان‬ ‫ێ‬ ‫جۆرە كەبســولێكە كە كاری مادەی (دۆبامین) لە مێشــكدا دەوەستێنێ‌‪ ،‬بە ب ‌‬ ‫ئەوەی بە بەشداربوان بڵێن جۆری (حەب)ەكان ئەو شێوەیەیە‪.‬‬ ‫دوای ئەوە پرســیار لە بەشداربوان كرا‪ ،‬ئەوانەی كەپسولە (وەهمی)یەكەیان‬ ‫خــوارد بو‪ ،‬ئایــا ئامادەییان تێدایە كە بڕە پارەیەكــی زۆر دابەش بكەن لەگەڵ‬ ‫كەسێكی تر‪ ،‬یان بڕە پارە زۆرەكە بۆ خۆیان هەڵگرن‪.‬‬ ‫ێ‌و رەزامەندی دەربڕین وەاڵمیان‬ ‫دواتر ‪ %51‬ی بەشداربوان لە ژنەكان بە بەڵ ‌‬ ‫دایەوە‪ ،‬لە كاتێكدا رێژەی پیاوان ‪ %40‬بو‪.‬‬ ‫كاتێكیــش بەشــداربوان پســولە راســتییەكەیان وەرگرت‪ ،‬بەشــێوەیەكی تر‬ ‫بارودۆخەكە گۆڕدرا‪ ،‬لە نێو ژنەكاندا رێژەكە كەمی كرد و الی پیاوان بەرزبوەوە‬ ‫بۆ ‪.%45‬‬ ‫بــە پێی ئــەوەی كە پێگــەی رۆژنامەی گاردیان باســی دەكات‪ ،‬سیســتەمی‬ ‫بەخششــی پشتبەســتو بە (دوبامین)‪ ،‬دەریدەخات كە ژن بەشــدار و هاوكار و‬ ‫كۆمەاڵیەتی ترن لە پیاوان‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ئاسۆیی‬

‫ستونی‬

‫‪-1‬نوسەر و بلیمەتێكی كۆچكردوی‬ ‫كوردە‪.‬‬ ‫‪-2‬ژمارەیەكە‪ ،‬فوی پیائەكرێ‌‪،‬‬ ‫ئەكرێتەوە «پ»‪.‬‬ ‫‪-3‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬دوان لە بوك‪،‬‬ ‫بێدەنگ «پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬جۆرە پەلەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-5‬ئاڵوی لەگەڵدا نییە «پ»‪،‬‬ ‫نیوەی نابێ‌‪ ،‬پێداویستی ژیانە‪.‬‬ ‫‪-6‬خواردنەوەیەكە «پ»‪ ،‬دایكی‬ ‫كاك مەحمودە‪ ،‬سێو بە تێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-7‬دوان لەدانە‪ ،‬بەشێكە لە لەش‪،‬‬ ‫بەشێكە لە لەش‪ ،‬نیوەی كراش‪.‬‬ ‫‪-8‬هەندێ‌ كەس دەبورێنێتەوە‪،‬‬ ‫دانەوێڵەیە‪ ،‬بەشێكە لە لەش «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬واڵتێكە لە ئەمریكا‪ ،‬نابێ‌‪،‬‬ ‫میوەیەكە‪.‬‬ ‫‪-10‬وەك یەكن‪ ،‬سەیرانگەیەكە‪،‬‬ ‫كەالك‪.‬‬ ‫‪-11‬لەپخەدایە‪ ،‬شارێكە لە ئێران‪،‬‬ ‫چەمی گەورە‪.‬‬ ‫‪-12‬هی پرسیارە‪ ،‬ناوێكی كچانەیە‪.‬‬

‫‪-1‬دوان لە عود‪ ،‬باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-2‬رەنگی زۆری هەیە‪ ،‬كراس‬ ‫ئەیناسێ‌‪.‬‬ ‫‪-3‬پێداویستی كرێكارە «پ»‪ ،‬زۆر‪.‬‬ ‫‪-4‬سیان لە بەڕە‪ ،‬درەختێكە‪ ،‬نیوەی‬ ‫خەتا‪.‬‬ ‫‪-5‬دەبێ‌ بە خزم‪ ،‬پارچەیەك لە‬ ‫گۆشت‪ ،‬هەمومان كردومانە‪.‬‬ ‫‪-6‬خەڵكی ئەو واڵتەیە‪ ،‬كە بەری‬ ‫دای قسەی قۆڕ ئەكەی «پ»‪.‬‬ ‫‪-7‬روەكێكە ‪ +‬باڵندەیەكە‪ ،‬رۆڵە بە‬ ‫تێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-8‬كەم جوڵە‪ ،‬گیانلەبەرێكە «پ»‪،‬‬ ‫زیندەوەرێكە‪.‬‬ ‫‪-9‬بەشێكە لە لەش‪ ،‬ئەویش لێی‬ ‫ئەنوسرێ‌‪ ،‬نیوەی زارا‪.‬‬ ‫‪-10‬لە بەینی سەوزە و میوەدایە‪،‬‬ ‫وزەیە بۆ رادیۆ‪.‬‬ ‫‪-11‬بەشێكە لە لەش‪ ،‬پێغەمبەرێكە‪،‬‬ ‫درەختێكە‪.‬‬ ‫‪-12‬بەشێكە لە لەش «پ» ‪+‬‬ ‫شوێنێكی پیرۆزە نزیك سلێمانی‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ونبو‬

‫قاوە دەبێتە دەرمانی‬ ‫نەخۆشیی شەكرە‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫لێكۆڵــەرەوان‪ ،‬گەیشــتونەتە ئــەو دەرئەنجامەی‬ ‫كــە خواردنەوەی قــاوە‪ ،‬بەشــدار و یارمەتیدەرە لە‬ ‫كەمكردنەوەی مەترسی توشبون بە نەخۆشی شەكرە‬ ‫ێ رۆڵێكی چاوەڕواننەكراوی‬ ‫لە جۆری دوەم‪ ،‬دەشكر ‌‬ ‫هەبێ‌‪ ،‬وەك دەرمانێك دژی شەكرە‪.‬‬ ‫لــە توێژینەوەیەكــی نوێدا‪ ،‬كە لە نەخۆشــخانەی‬ ‫(ئارهۆس)ی زانكۆی دانیماركدا هاتوە‪ ،‬خواردنەوەی‬ ‫قاوە‪ ،‬توشــبون بە نەخۆشی شەكرە لەجۆری دوەم‬ ‫كەمدەكاتەوە‪.‬‬ ‫بە وتەی ئەو توێژەرەوانە‪ ،‬پێكهاتەی (كافیستۆل)‬

‫كــە بەرێژەیەكــی زۆر لە قــاوەدا هەیــە‪ ،‬كاردەكات‬ ‫بــۆ كەمكردنــەوەی رێــژەی شــەكر لە خوێنــدا‪ ،‬لە‬ ‫هەمان كاتــدا یارمەتیدەرە بۆ زیاتر دەردانی مادەی‬ ‫ئەنسۆلین لە پەنكریاسدا‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫توێــژەرەوان لەمیانــەی لێكۆڵینەوەكەیاندا‪ ،‬ســ ‌‬ ‫كۆمەڵیــان لە مشــك هێنا‪ ،‬كە بــەرەو ئەوە ئەچون‬ ‫نەخۆش بكەون بەنەخۆشــی شەكرەی جۆری دوەم‪،‬‬ ‫ێ كۆمەڵەكە كرد‪ ،‬دوان‬ ‫هەڵســەنگاندنیان بۆ هەر س ‌‬ ‫ێ كۆمەڵەیــە‪ ،‬مادەی (كافیســتۆل) یان بە‬ ‫لەو ســ ‌‬ ‫بــڕی جۆراوجۆر پێــداون‪ ،‬دوای تەنیا (‪ )10‬هەفتە‪،‬‬ ‫دەركەوت كە ئەو دو كۆمەڵە مشكەی ئەو مادەیەیان‬ ‫پێــدراوە‪ ،‬رێژەی شــەكر لــە خوێنیانــدا دابەزیوە و‬

‫دەردانــی مــادەی (ئەنســۆلین)یش بەشــێوەیەكی‬ ‫بەرچــاو‪ ،‬بەرەو پێش چوە و زیادی كردوە‪ ،‬بەراورد‬ ‫بەوانــەی كــە ئــەم (كافیســتۆل)ەیان نەدراوەتێ‌‪،‬‬ ‫ئەوانەی وەریانگرتبو‪ ،‬توانای دەردانی (ئەنســۆلین)‬ ‫لە لەشــی ئەم دو كۆمەڵە زیادی كردبو‪ ،‬بەتەواویش‬ ‫ئــەو هۆرمۆنــە كەمیكردبــو كــە رێــژەی كلوكۆز لە‬ ‫خوێندا بــەرز دەكاتەوە‪ ،‬بەراورد بــەو گروپەی ئەم‬ ‫گیراوەیەی وەرنەگرتبو‪.‬‬ ‫دواجار زانایان گەیشتنە ئەو دەرئەنجامەی كە قاوە‬ ‫یارمەتیدەرە لە كەمكردنەوەی توشبون بە شەكرەی‬ ‫ێ‬ ‫جۆری دو‪ ،‬لەوانەشە رۆڵێكی چاوەڕوانەكراوی هەب ‌‬ ‫ێ بۆ نەخۆشی شەكرە‪.‬‬ ‫‌و وەك چارەسەر بەكاربهێنر ‌‬

‫‪7‬‬

‫وشەی ونبو‪:‬‬ ‫جۆرە یارییەكە‬

‫دۆندرمە – تەتەڵەمیران – كۆمەك‬ ‫قەپان –‬ ‫گەشتیار –‬ ‫كیلۆمەتر –‬ ‫زەرف –‬ ‫قەشانی –‬ ‫موچە ––شلیك –‬ ‫ساڵۆن –‬ ‫–‬ ‫پۆڕ‬ ‫–‬ ‫الند‬ ‫چاڤی‬ ‫كۆپان – مۆز‬ ‫سفت–– دۆز – مستەشار شاپلن‬ ‫پەسند كۆتر‬ ‫مەسینە –– پرد –‬ ‫ێ‬ ‫تۆڕنەچی – ز ‌‬ ‫كۆگا –‬ ‫مازندەران –‬ ‫– بڕێش –‬ ‫پەژار– گرد‬ ‫شەریك‬ ‫–‬ ‫سڵق‬ ‫–‬ ‫گەاڵڕێزان‬ ‫– زەرور– – هۆز – جبە – زێڕ –‬ ‫– برۆ – مێشولە – بەڕازیل – چڵ‬ ‫– كەتن – هەسان – چەماوە – بیرە –‬ ‫– سۆز – دڕك – كەسك – مازو‬ ‫سمە‪ – .‬جەمیل‬ ‫ێ‬ ‫– قەت ‌‬ ‫كۆساری – الدا –‬ ‫– خەستاوی – فلوت –‬ ‫پڕ‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫(عەزیز محەمەد‪ ،‬ناو و كتێبێكی گەورەی مێژویی)‬ ‫باڵوكرایەوە‬

‫لــە دو توێــی (‪ )104‬الپــەڕەی قــەوارە مامناوەند و‬ ‫رەنگاورەنــگ و چەندین وێنەی ناوازەدا‪ ،‬كتێبی (عەزیز‬ ‫محەمــەد‪ ،‬نــاو و كتێبێكــی گەورەی مێژویــی) چاپ‌و‬ ‫باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫ئەم كتێبە مامۆســتای نوســەر و بــە توانا (مومتاز‬ ‫حەیدەری) نوسیویەتی و ئامادەی كردوە و هەر خۆیشی‬ ‫پێشــەكی بۆ نوسیوە‪ ،‬هەر لەم كتێبەدا دو دیداری زۆر‬

‫گرنگ‌و دورودرێژی لەخۆگرتوە‪.‬‬ ‫مامۆســتا (مومتاز حەیــدەری) ســەبارەت بە ناوی‬ ‫عەزیز محەمەد و ئەم كتێبە مێژوییە دەڵێ‌‪:‬‬ ‫ناوێكــە‪ :‬لە ئاگردانی چەوســاندنەوەی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫سیاســی‪ ،‬نەتەوەیــی‪ ،‬هەمەالیــەن لە هەســان دراوە و‬ ‫دروستبوە!‪.‬‬ ‫كتێبێكە‪ :‬بەشێكی زیندوی لە مێژوی پڕ ژان‌و ئێش‬ ‫‌و ئازاری‪ :‬دایك‪ ،‬خێزان‪ ،‬گوند‪ ،‬نیشتمان‪ ،‬جیهان‪ ،‬بگرە‬ ‫تێكڕای مرۆڤایەتی‌و ژیانە!‪.‬‬ ‫ناوێكــە‪ :‬نزیكــەی هەشــتا ســاڵ لە دروســتكردنی‬ ‫مێژویەكی رەســەن‌و شــكۆداری نیشــتمانی بەشدارە‪،‬‬ ‫بۆیــە خۆی بۆ خۆی مێژویەكی ســەربەخۆیە‪ ،‬پڕ دژوار‬ ‫و شكۆدارە!‪.‬‬ ‫ناوێكە‪ :‬دار و بەرد‪ ،‬بەفر و كڕێوە‪ ،‬باو بۆران‪ ،‬سەرما‬ ‫و گەرمای خاكی كاكی بە كاكی كوردستان دەیناسن!‪.‬‬ ‫ناوێكە‪ :‬مادلین ئۆڵبرایتی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا‪،‬‬ ‫حەســودی پێی برد‪ ،‬پۆســتی دەوری ئاشــتیخوازانەی‬ ‫كوردستان لـ ‌ێ داگیركرد!‪.‬‬ ‫كتێبێكە‪ :‬بە دەوركردن‌و خوێندنەوەی رەوتی تێكڕای‬ ‫ویســتگەكانی ژیانــی تایبەتــی‪ ،‬گشــتی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫سیاســی‪ ،‬نەتەوەیــی‪ ،‬چاالكــی‌و هــەوڵ‌و تەقــەالی‬ ‫هەمەجۆرەكانــی‪ ،‬خەباتــی درێژخایەنــی نیشــتمانی‪،‬‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬مرۆڤپەروەریی‪ ،‬ئەمانە هەر هەمویان بەسەر‬ ‫یەكــەوە‪ ،‬كەرەســتەیەكی پــڕ زانیاری‌و ســەروەری‌و‬ ‫هەڵســوكەوت‪ ،‬هەوراز و نشێوی هەمەالیەن بەدەستەوە‬ ‫دەدەن‪ ،‬بەڵ ‌ێ كتێبێكی گەورەیە‪.‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (629) 16-10-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫هونەرمەندێكی الو‬ ‫هونەرێكی دەگمەن دەخاتەڕو‬

‫ئــەشــكــار‪ :‬ژن هــەر بــەهــرەیــەكــی تــێــدایــە‪‌ ،‬پێویستە‬ ‫دەریببڕێ‌‌و نەترسێ‌‬ ‫چاودێر – تریفە‪:‬‬ ‫دڵنیاییەوە گەر كەرەستەی باشترم لەالبێ‌‬ ‫هونەرمەند (ئەشــكار ئــازاد محەمەد)‪ ،‬كاری جوانتر دەكەم‪.‬‬ ‫تەمەنــی ‪ 18‬ســاڵە و ماوەیەكە دەســتی‬ ‫وەك شــوێنی كاركــردن ‌و پێشــانگە‬ ‫(‪zombie‬‬ ‫كردوە بــە كاری هونەریــی‬ ‫و ئــەو كێشــەو گیروگرفتانــەی كــە دێنە‬ ‫كــە‬ ‫زومبــی)‪،‬‬ ‫‪ -make up‬ئارایشــتی‬ ‫بەردەمــی وتی‪ :‬لە ئێســتا هەمو كارەكانم‬ ‫كارێكی دەگمەنە و تاكو ئێســتا الی ئێمە لــە ماڵەوە بە ئەنجام دەگەیەنم‌و لە تۆڕە‬ ‫وەك هونەر نەناسراوە‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانەوە دەبینرێن‪ ،‬تاكو ئێستا‬ ‫بیرۆكەو‬ ‫و‬ ‫نوێیــە‬ ‫كارە‬ ‫ســەبارەت بەم‬ ‫پێشانگەم نەكردۆتەوە‪ ،‬لە كوردستانیشدا‬ ‫(چاودێر)‬ ‫بە‬ ‫ئازاد‬ ‫ئەشكار‬ ‫ســەرهەڵدانی‪،‬‬ ‫گرنگیــی زۆر كــەم بــەم جــۆرە هونەرانە‬ ‫ی راگەیاند‪ :‬حەزم لەم كارە بو‪ ،‬زۆر هەوڵم دەدەن‪ ،‬بۆیــە هەلــی كار و دەركەوتــن بۆ‬ ‫بۆ داو ســەرەتا تاقیمكــردەوە‪ ،‬تا دڵنیابم ئێمە كەمترە‪.‬‬ ‫ئایــا دەتوانم ئــەم كارە بكــەم‪ ..‬دواتر لە‬ ‫بمانــەو ‌ێ ‌و نەمانــەو ‌ێ كێشــە دێنــە‬ ‫هەوڵەكەمدا ســەركەوتو بــوم‌و لە ماوەی پێشــەوە‪ ،‬لێــرە توندوتیــژی بەرامبــەر‬ ‫مانگێكــدا چەنــد كارێكــم كــرد‪ ،‬ئەوانەی رەگــەزی مــ ‌ێ دەكرێــت‌و رێی زۆر شــتی‬ ‫دەیانبینــی زۆریان بــە دڵ بو‪ ،‬ئەمە تەنیا لێدەگیرێ‌‪ ،‬بەاڵم من هەمو ئەوانە پشتگوێ‌‬ ‫ســەرەتایەكە و هەوڵــدەدەم بــەردەوام دەخــەم‪ ،‬تا بتوانم بــەردەوام دەبم‌و گوێ‌‬ ‫بــم‌و زیاتــر پــەرەی پ ‌ێ بــدەم‪ .‬ئەمەیش بــە هیچ نــادەم‪ ،‬چونكە ئــەوە ئارەزومە‪،‬‬ ‫دەگەڕێتــەوە بۆ هاندانی بــاوك‌و دایكم‌و گەر هیچ كەســێكیش كارەكەمی پ ‌ێ جوان‬ ‫هاوڕێكانم‪ ،‬كە بەڕێــزەوە كارەكانمیان پ ‌ێ نەبــ ‌ێ گرنگ نییە‪ ،‬گرنــگ بەردەوامیمە تا‬ ‫جوان بوە‪.‬‬ ‫بگەم بە ئامانج‪ ،‬ئومێدەواریشم هەمو ژنێك‬ ‫بەكاریان‬ ‫كەرەســتانەی‬ ‫ئەو‬ ‫دەربــارەی‬ ‫هەر جۆرە بەهرەیەكی تێدایە لە دەربڕینی‬ ‫دەهێنــ ‌ێ وتی‪ :‬لە ئێســتادا تەنیا ماكیاژی نەترســێت‪ ،‬هەوڵبدات كارەكانی پیشــانی‬ ‫ژنان بەكاردەهێنم كە زۆر سادەن‪ ،‬بەاڵم بە خەڵكی بدات‪.‬‬

‫‪www.galawej.com‬‬

‫سایتی نوێی‬ ‫بنکەی روناکبیریی‬

‫گەالوێژ‬

‫‪www.galawej.com‬‬

‫بیرەوەرییەکانی کافکا‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )571‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫پــاش ئـــەوەی هــەمــوو ئەو‬ ‫بابەتانەی نێردرابوون بۆ بیستویەکەمین‬ ‫فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی گەالوێژ‪ ،‬بەبێ ناوی‬ ‫نووسەرەکانیان ڕادەستی هەرسێ لیژنەی هەڵسەنگاندنی‬ ‫(لێکۆڵینەوە‪ ،‬چیرۆک‪ ،‬شیعر) کران‪ .‬لە ماوەیەکی دیاریکراودا‬ ‫لیژنەکانی هەڵسەنگاندن‪ ،‬ناونیشانی ئەو بابەتانەیان دەستنیشان‬ ‫کرد‪ ،‬کە پەسەندکراوی ئەوانن بۆ ئەوەی بەشداری لە فێستیڤاڵدا‬ ‫بکەن‪ .‬دوای گەڕانەوەی بابەتەکان و بە پێی ئەو هێمایانەی بۆیان‬ ‫دانرابوو‪ ،‬ناوی نووسەرەکانمان لەگەڵ ناونیشانی بابەتەکانیان دیاری کرد‪.‬‬ ‫ئەوانەی لە خوارەوە دانراون‪ ،‬بەرهەمە پەسەندکراوەکانی بیستویەکەمین‬ ‫فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی گەالوێژن‪.‬‬

‫بەشداربــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــوانی‬ ‫بیستویەکەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی‬

‫گەالوێژ‬ ‫‪2017/11/25-21‬‬

‫لێكۆڵینەوە‬

‫‪1‬‬

‫بێستون عارف عەزیز‬

‫‪2‬‬

‫حەمە قادر‬

‫‪3‬‬

‫ئومێد سەگڤان‬

‫مۆنتاژی دیالێکتیکی‬ ‫لە سینەمای (تەها کەریمی)دا‬ ‫خوەکوشنت و وێژە‬

‫‪4‬‬ ‫شیکردنەوەی دیسکۆرسڤی کتێبەکانی پەروەردەی ئاین‬ ‫و ئاینناسی پۆلەکانی دە و یانزە و دوانزە‬

‫‪6‬‬

‫بەهمەن تاهیر نەریامن‬

‫بیری جیهادیی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان و‬ ‫کاریگەرییەکانی لەسەر هەرێمی کوردستان‬ ‫پێشڕەو عەبدوڵاڵ حەمەغەریب‬

‫کوردۆلۆژی ئاسۆیەک بۆ خۆناسی‬

‫‪7‬‬

‫ماجید خەلیل فەتاح‬

‫‪8‬‬

‫سەیوان محەمەد تاهیر‬

‫نەتەوەگەرایی کورد لەبەردەم بەریەککەوتنی‬ ‫سیکۆالریزم و ئیسالمگەرادا‬ ‫بەئایدیۆلۆجیکردنی فیکر لە شیعری کوردیدا (گۆران‪،‬‬ ‫قانع‪ ،‬کامەران موکری) بەمنوونە‬

‫‪1‬‬

‫یوسف عەبدوڵاڵ‬

‫‪2‬‬

‫بەختیار ئۆغەن‬

‫‪3‬‬

‫رسوە عوسامن مستەفا‬

‫‪4‬‬

‫شەهرام هوژەبری‬

‫‪5‬‬

‫محەمەد حەسەن‬

‫‪6‬‬

‫نسار مستەفا‬

‫‪7‬‬

‫هونەری میتاڕۆمان‬ ‫لە ڕۆمانی (گێالسی خوێن)ی عەتا محەمەددا‬

‫هەورامان فەریق کەریم‬

‫‪5‬‬

‫سلێامنی‬

‫شیعر‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫تا زەردەری ئاوابوون‪ ...‬بەهێ‬ ‫سەدەی پەرتبوو‬

‫بە ئۆتۆمبێلێکی کۆن پیاسە دەکەم‬ ‫هێمن قوربانی‬

‫‪،15 ،14 ،13 ،12 ،11 ،10 ،9 ،8 ،7 ،6 ،5 ،4 ،3 ،2 ،1‬‬ ‫‪19 ،18 ،17 ،16‬‬

‫چیرۆك‬ ‫هەورین نەجات‬

‫‪9‬‬

‫ئاکار محەمەد‬

‫حەیدەر عەبدوڵاڵ‬

‫‪10‬‬

‫مرۆڤی نوێ‬

‫قەدەری ژین و ئەڤین‬

‫دیار سۆفی‬

‫‪5‬‬

‫کاروخ فەهمی‬

‫‪14‬‬

‫دوو ئێوارەی ئاسایی‬ ‫ڤیدا قادری‬

‫ڕوئیا‬

‫سوارە نەجمەدین‬

‫جانتاکەم لە کوێ دەکەوێتە خوارەوە‬

‫من و جەنگ‬

‫‪12‬‬

‫هەڵمەت حسێن‬

‫التێغائیل‬

‫بەختیار شارەزووری‬

‫بەیان ئیرباهیم‬

‫‪13‬‬

‫وێنە تۆزلێنیشتووەکانی براکەم‬

‫گۆرانیی غەمگین‬

‫‪11‬‬

‫‪4‬‬

‫ڕەڤین‬

‫ئەز دێ گونەهێن خوە دەمە بای‬

‫داستان بەرزان‬

‫سیروان کەریم‬

‫‪8‬‬

‫ژنبوون‬

‫‪8‬‬

‫‪3‬‬

‫‪7‬‬

‫کاتژمێرەکان لە کۆتایی شەودا دەڕۆن‬

‫ئەلند بالەتەی‬

‫ئەحمەد جاسم‬

‫‪6‬‬

‫مەرکانەی شیرین‬

‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬

‫لە نەخۆشییەک دەترسم‬ ‫ڕێگایەک لە مندا گۆرانی دەڵێ‬ ‫من بەپێوە دەمرم‬ ‫حسێن لەتیف‬

‫براکان‬

‫داستان مارف‬

‫سنورەکانی هایکۆ و ڕۆژە درێژەکان‬ ‫بیژەن ڕەحامنی‬

‫سەفەرێک لە هێڵی زەمان دا‬

‫ژمارە شەشی گۆڤاری ئیلیان باڵو کرایەوە‬ ‫زمانێك ده‌كات و له‌ چه‌ند ڕۆژی ڕابردوودا ژمار ‌ه‬ ‫‪6‬ی بــاو بــووه‌تــەوه‌ كه‌ له‌ سێسه‌د و شه‌ست‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫الپه‌ڕه‌دا و له‌ ‪ 7‬مه‌له‌فی چیرۆكی زمانه‌كانی تر‬ ‫گۆڤاری ئیلیان کە تایبه‌ته‌ به وه‌رگــێــڕان و پێك دێت‪.‬‬ ‫ئه‌م گۆڤاره‌ گۆڤاری چیرۆك و گێڕانه‌وه‌یه‌‪ ..‬له‌‬ ‫باڵوكردنه‌وه‌ی چیرۆكی بیا‌نی ‌و هه‌رجاره‌ی چه‌ند‬ ‫مه‌له‌فێك له‌سه‌ر چیرۆكی وه‌رگێڕدراوی واڵت و هه‌ر شت زیاتر بایه‌خ به‌ گێڕانه‌وه‌‪ ،‬به‌ زمان و‬

‫دنیابینی نوێ و خه‌می نوێ بۆ جیهان ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫له‌ گۆڤاری ئیلیاندا تا ئێستا زیــاد له‌ په‌نجا‬ ‫وه‌رگێڕ كاری كردووه‌ و زیاد له‌ سێسه‌د چیرۆك‬ ‫وه‌رگــێــڕدراون و باڵو كراونه‌ته‌وه‌‪ .‬ژمــاره‌ ‪ 6‬له‌‬ ‫کتێبفرۆشییەکاندا دەست دەکەوێت‪.‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )571‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/10/16‬‬

‫فەرەیدوون ئەرشەدی‪:‬‬ ‫کاری ئەدەبیات جوانکردنی ژیان نییە‬ ‫سازدانی‪ :‬گۆران رەئوف‬ ‫فــەرەیــدوون ئــەرشــەدی‪ ،‬شاعیر و‬ ‫نــووســەر‪ ،‬لــەم دیــدارەیــدا لەگەڵ‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ ،‬دەربارەی پرسی‬ ‫خــۆکــوژی و هــۆکــارەکــانــی الی‬ ‫نووسەران و ئەدیبان قسە داکات‬ ‫و پێی وایــە بــڕیــاری خۆکوشتن‬ ‫ئەوپەڕی ڕادەی هۆشیارییە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ده‌مه‌وێت سه‌ره‌تا له‌و‬ ‫پرسیاره‌وه‌ ده‌ست پێ بكه‌م‪ ،‬كه‌ ڕیشه‌یه‌كی‬ ‫دینی هه‌یه‌‪ ،‬مه‌به‌ست لێی ڕووداوی ئاده‌م و‬ ‫حه‌وایه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ك فڕێ ده‌درێن ‌ه‬ ‫سه‌ر زه‌وی و ته‌واوی نه‌وه‌كانیان باجی هه‌ڵه‌ی‬ ‫ئـه‌وان ده‌ده‌ن‪ ،‬كه‌وای ‌ه له‌م گۆشه‌نیگایه‌و‌ه‬ ‫شوێنی ڕاسته‌قینه‌ی مرۆڤ به‌هه‌شتێك ‌ه و‬ ‫زه‌وی ب ‌ه جۆرێك ل ‌ه جۆره‌كان دۆزه‌خی ئه‌و‬ ‫به‌هه‌شته‌یه‌! پوخته‌ی پرسیاره‌كه‌یه‌ ئه‌وه‌یه‌‪:‬‬ ‫ئه‌و چركانه‌ی مــرۆڤ هه‌ست ب ‌ه نائارامی‬ ‫ده‌كات و بیر ل ‌ه شكۆمه‌ندی خۆی ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر ڕه‌وا نییه‌ ئیتر ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫جۆر‌ه له‌ ژیــان؟ یاخود ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫ژیان ‌ه له ‌پێناو ئه‌وه‌ی هه‌ست ده‌كرێت باجی‬ ‫هه‌ڵه‌یه‌ك ده‌ده‌ن؟‬ ‫فەرەیدوون ئەرشەدی‪ :‬ئەفسانەی «ئادەم‬ ‫و حەوا» ڕیشەی دینی نییە‪ ،‬لە ڕێگای دەقە‬ ‫ئایینیەکانەوە‪ ،‬بە نووسراوی گەیشتووتە‬ ‫ئێمە‪ .‬هەموو ڕووداوەکەش لە سەر ئەساسی‬ ‫«هۆشیار»بوونەوە و زانینە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا‪« ،‬مار» بە پێچەوانەی دەقە‬ ‫دەستکاری کراوە ئایینییەکان کە بە ڕەمز و‬ ‫نۆمادی‪ ،‬فریوکاری و هەڵخڵەتاندن‪ ،‬نیشان‬ ‫دراوە‪ ،‬رەمزێکە بۆ گەیشتن بە هۆشیاری و‬ ‫بەئاگاهاتن‪ ،‬یارمەتیدەری مرۆڤە کە بتوانێ‬ ‫دونــیــای دەوروپــشــتــی خــۆی بناسێ و بە‬ ‫چاوی کراوەوە لە شتە زەمیننییەکان چێژ‬ ‫وەربگرێت و خۆی بناسێت‪ .‬دەمەوێ بڵێم‪،‬‬ ‫هۆکاری دەرکــردنــی «ئــادەم و حــەوا» لە‬ ‫بەهەشت‪ ،‬زانست و هۆشیارییە‪ .‬بەو مانا کە‬ ‫مرۆڤی هۆشیار‪ ،‬ئیتر مرۆڤێکی چاوبەستراوی‬ ‫قائیل بە چارەنووس نییە‪ .‬لە بڕێک لە دەقە‬ ‫ئایینیەکانی کۆنتردا‪ ،‬بەهەشت دونیایەکی‬ ‫دیکەی سەرووتر لە زەوین نییە و هەر لەسەر‬ ‫کــورەی زەویندایە کە پــاش پرۆسەیەکی‬ ‫چاکسازی و مرۆڤپەروەری‪ ،‬دابین دەبێت‪.‬‬ ‫«جەهەنەم» یا دۆزەخ‪ ،‬دۆڵێک بــووە لە‬ ‫دەرەوەی ئورشەلیم کە پاشماوە و زبڵیان‬ ‫تێدا دەســووتــانــد بە نــاوی «جهینون»‪،‬‬ ‫دواتر لە دەورانی « مەسیح»دا‪ ،‬تاوانباریان‬ ‫تــێــدەهــاویــشــت‪ .‬بــە بـــــاوەڕی مـــن‪ ،‬ئــەو‬ ‫چرکەساتانەی کە باسی دەکەیت کە گوایە‬

‫«مرۆڤ هەست بە نائارمی دەکات و بیر لە‬ ‫شکۆمەندی خۆی دەکاتەوە» و دەیهەوێ‬ ‫ڕەتــی بکاتەوە و باجی هەڵەکەی بــدات‪،‬‬ ‫سەرچاوەگرتووی وتــاری ئایینیە‪ ،‬ئەگینا‪،‬‬ ‫ڕەتکردنەوەکەی باجدان هەڵەیەک نییە کە لە‬ ‫ناخهۆشیاری ئێمەدا مابێتەوە‪ ،‬بەڵکوو ئەگەر‬ ‫واش بکات‪ ،‬لەبەر قورسایی بار «ژین» و‬ ‫«بوون»ـە‪.‬‬ ‫لە یادمان نەچێت‪ ،‬هۆشیاری‪ ،‬دەرککردنە‬ ‫بە «قورسایی بــاری بــوون»‪ .‬دەرککردن‬ ‫بە بێمانایی و بێسەروبەریی ئەم ژیانە کە‬ ‫سەرەتا و کۆتاییەکی تەماویی و لێڵی هەیە‪.‬‬ ‫گه‌ر زه‌وی دۆزه‌خی به‌هه‌شت نه‌بێت و مرۆڤ‬ ‫فڕێ نه‌درابێت ‌ه سه‌ر زه‌وی و هه‌ڵه‌یه‌كی وه‌ك‬ ‫هه‌ڵه‌كه‌ی ئاده‌م و حه‌وا ل ‌ه گۆڕێدا نه‌بێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم دواجار له‌ مێژووی ئه‌دیب ‌ه خۆكوژه‌كاندا‬ ‫هه‌ست به‌وه‌ ده‌كرێت پڕۆسه‌ی ژیانیان ب ‌ه‬ ‫ڕه‌هایی ڕه‌ت كردۆته‌وه‌‪ ،‬بۆ وێن ‌ه (ڕۆمان‬ ‫گـــاری) بــۆ ئـــه‌وه‌ی پیر نه‌بێت خۆكوژی‬ ‫ده‌كات؟ یان (مارتا لنیش) به‌رگه‌ی ئه‌وه‌ی‬ ‫نه‌ده‌گرت لۆچی ده‌مــوچــاوی ببینێت بۆی ‌ه‬ ‫خۆكوژی ده‌كات؟ مه‌به‌ستمه‌ بڵێم دیسانه‌و‌ه‬ ‫مرۆڤ نایه‌وێت بگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ به‌هه‌شتێك ك ‌ه‬ ‫جیهانێكی نموونه‌یی بێت؟‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬هەر وا کە لە پرسیاری‬ ‫یەکەمدا ئاماژەم پێ کرد‪ ،‬خۆکوشتن‪ ،‬لە‬ ‫دیدی منەوە‪ ،‬هەوڵ بۆ گەڕانەوەی کەسەکە‬ ‫بۆ بەهەشت نییە‪ .‬دەتوانێ خۆ ڕەهاکردن لە‬ ‫ژێر باری قورس «بوون» بێت‪ .‬بوونێک کە‬ ‫وەک «ڕۆمەن گاری» بەرەو پیری و الوازی‬ ‫دەبات‪.‬‬ ‫فەرەیدوون ئەرشەدی‪ :‬با مەسەلەکە لە‬ ‫باسی بەهەشت و دۆزەخ ببەینە دەرەوە‪.‬‬ ‫مــرۆڤــی گەیشتوو بــە ئاستی هۆشیاری‪،‬‬ ‫هەست بەوەش دەکات کە ئازادە لە چۆنیەتی‬ ‫کۆتاییهێنان بەو ژیانەی بە بێ خواستی‬ ‫خۆی بەسەریدا‪ ،‬سەپاوە‪ .‬مەسەلەی «جەبر‬ ‫و ئیختیار» کە لە کۆنەوە لە فەلسەفەدا‬ ‫باسیان کراوە‪ .‬ئەگەر بە ئیختیار و خواستی‬ ‫خۆم نەهاتوومەتە دنیاوە‪ ،‬دەتوانم بە خواست‬ ‫و ئیختیاری خۆم‪ ،‬بە جێی بێڵم و کۆتایی پێ‬ ‫بینم! ئەمە بە ڕای من ئەسڵێکی زۆر گرینگە‬ ‫لە ژیانی فەلسەفیی مرۆڤدا‪ .‬گەر مرۆڤێک‬ ‫بگاتە ئەو ئاستە لە هۆشیاری‪ ،‬ئیدی نزیک‬ ‫دەبێتەوە لەو هەست و بیرەی کە زاڵ بێت‬ ‫بەسەر ئەو «جەبر»ـەیدا کە دەبێ تەحەمولی‬ ‫پیری و لۆچیی دەمووچاوی بکات‪.‬‬ ‫ئەگەرچی لە پشتی ئەو خواستەوە کە‬ ‫نایهەوێ لۆچیی دەمووچاوی خۆی لە پیریدا‬ ‫ببینێ‪ ،‬هەم ئیرادەی «نە» وتن هەیە بە‬ ‫ژیانێکی کوشندە کە ڕۆژ بە ڕۆژ جوانی و‬ ‫توانامان لێ دەستێنێ‪ ،‬هــەم فامکردنی‬ ‫ژیانێکی «پــــووچ» و دژوار‪« .‬ســادق‬

‫ئەگەر ئەدەبیات و هونەر‪ ،‬ئەرکدار و دەروەست‬ ‫نەبێت بەرانبەر بە پێکهاتە جوانیناسانەکەی خۆی‪،‬‬ ‫ناتوانێ هیچ ئەرکێکی فەلسەفی و کۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئەخالقی ببات بەڕێوە‬

‫هیدایەت» قسەیەکی هەیە دەڵــێ‪« :‬گەر‬ ‫گەیشتیە چڵ ساڵی و تێگەیشتی کە توانای‬ ‫داهێنانت نییە و هیچت لە دەست نایە‪ ،‬دەبێ‬ ‫خۆت بکوژی»! بە بۆچوونی «هیداتەت»‪،‬‬ ‫ژیــان و مــانــەوە‪ ،‬بریتییە لە خولقاندن و‬ ‫داهێنان‪ ،‬ئەگینا وەک ئاژەڵ دەژیت و هیچ‬ ‫کەڵکت نییە‪.‬‬

‫فـــەرەیـــدوون ئـــەرشـــەدی‪ :‬ڕەشبینی‪،‬‬ ‫ستایشی مەرگ و مەرگدۆستی نییە‪ ،‬ئاگا‬ ‫بوون و هۆشیارییە لە دیوی دیکەی ژیان‪،‬‬ ‫کە «مەرگ»ـە‪ .‬لە هەمان کاتدا‪ ،‬نیشاندانی‬ ‫باری قورس و بێمانایی ژیانێکی نەخوازراوە‬ ‫کە مرۆڤ‪ ،‬بۆ چاککردنی‪ ،‬هیچی لە دەس‬ ‫نایەت‪ .‬ئەگەر مرۆڤ هیچی لەدەست نەیەت‬ ‫بۆ چاککردن و نیشاندانانی الیەنەکانی‬ ‫شاراوەی خۆی و ژیان‪ ،‬ئیتر بوون و مانەوە‪،‬‬ ‫چ سوودێکی هەیە‪ .‬ڕەشبینی بە بۆچوونی‬ ‫من‪ ،‬نیشاندانی چۆنیەتی گرفتاربوونی مرۆڤە‬ ‫لە نێو پەیوەندییەکانی نێوان ئینسان و‬ ‫خودی خۆی‪ ،‬ئینسان و کۆمەڵگا و ئینسان‬ ‫و جیهان‪ .‬ئەم پەیوەندییە هەمەالیەنە‪ ،‬هەم‬ ‫دیوی ناشرین و هەم جوانیشی هەیە‪ .‬ناکرێت‬ ‫ئەدیب و هونەرمەند‪ ،‬بــەردەوام لە جوغزی‬ ‫جوانییەکانی ئەم پەیوەندییەدا بخولێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دیوە ناشرینەکانی نەبینێ و باسیان‬ ‫نەکات و نیشانی نەدات‪ .‬ئەوەشمان لە بیر‬ ‫نەچێت‪ ،‬هەروا کە ژیان‪« ،‬حەقیقەت»ێکە‬ ‫لە حەقیقەتەکانی بــوون‪« ،‬مــەرگ» یش‬ ‫حەقیقەتێکە لە حەقیقەتەکانی‪ .‬جا ئیتر‬ ‫دەمێنێتەوە ئیختیاری تاکی کۆمەڵگا‪،‬‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی کامیان‪ ،‬گەر دەتــەوێ لە‬ ‫ژیــان بــــەردەوام بیت‪ ،‬دەبــێ تەحەمولی‬ ‫پیری و ناشرینی و الکەفتەیی و بێهێزی و‬ ‫پووچبوونیشی بکەی‪ ،‬گەر ناتەوێ‪ ،‬دەبێ‬ ‫هەوڵ بدەی لە حەقیقەتی پووچبوونی تێبگەی‬ ‫و پاشان ئیختیاری ئەوەت هەیە کە کۆتایی‬ ‫بەم هەموو ڕەنج و مەینەتە بهێنی و خۆت‬ ‫ڕزگار بکەی‪ .‬ئەمەیە پەیامی «ڕەشبینی» و‬ ‫«نهێلیزم» و پووچگەرایی»‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬قسه‌یه‌ك هه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌ڵێن‬ ‫ئه‌و ئه‌دیبانه‌ی ناتوانن پڕۆژه‌یه‌كی ئه‌ده‌بی‬ ‫ت ـه‌واو بكه‌ن‪ ،‬دواجــار كۆتایی پڕۆژه‌كه‌ ب ‌ه‬ ‫خۆكوشتنی نووسه‌ره‌كه‌ كۆتایی دێت‪ ،‬واتا‬ ‫ئه‌دیبه‌كان په‌یوه‌ندییه‌كی زۆر ڕۆحیان له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانیاندا هه‌یه‌؟‬ ‫فـــەرەیـــدوون ئ ــەرش ــەدی‪ :‬کــە «ســادق‬ ‫هیدایەت»م بە نموونە هێنایە‪ ،‬مەبەستم‬ ‫ڕاست ئەو پەیوەندییە ڕۆحیەی نێوان ئەدیب و‬ ‫هونەرمەند و بەرهەمهێنانە‪ .‬دیارە کە بەرهەم‬ ‫و بەرهەمهێنەر لە یەک جــودا نین و ئەم‬ ‫دوانە‪ ،‬یەکتر دەخولقێنن و بەرەو تەکامولی‬ ‫دەبــەن‪ .‬هیچیان بە بێ ئەوی دیکە ناژین‪.‬‬ ‫بەرهەمی ناتەواو‪ ،‬مانای ئەوەیە کە مرۆڤە‬ ‫ئەدیبەکە‪ ،‬تەواو بەوە و توانای خولقاندنی‬ ‫دووبارەی جیهان‪ ،‬بەو شێوەیە کە دەیبینی‬ ‫و ئـــارەزووی دەکــات‪ ،‬نــەمــاوە‪ .‬کــەوا بوو‪،‬‬ ‫پێش ئەوەی توانی و ئیرادەی ئەوەی تیدا‬ ‫هەبێت کە خۆی بکوژێت‪ ،‬کــوژراوە! ئەدیب‬ ‫و هونەری ڕاستەقینە‪ ،‬بە بێ پەیوەندیی‬ ‫ڕۆحی لە تەک بەرهەمەکەیدا‪ ،‬ناتوانێ دەقی‬ ‫هونەری و ئەدەبی بخولقێنێ‪ .‬بەرهەم‪ ،‬خودی‬ ‫بەرهەمهێنەرە کە دیسانەوە لە دەقێکی‬ ‫جوانیناسانەدا‪ ،‬دەخولقێت‪.‬‬

‫ڕەخنەی چــاودێــر‪ :‬ب ‌ه گشتی قسه‌یه‌ك‬ ‫هه‌ی ‌ه ك ‌ه به‌ چه‌ندان شێوه‌ كراوه‌ ده‌رباره‌ی‬ ‫ئه‌ركی بنه‌ڕه‌تیی ئه‌ده‌ب‪ ،‬ئه‌ویش ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫پێویست ‌ه ئه‌ده‌ب ل ‌ه خزمه‌تی مرۆڤدا بێت‪،‬‬ ‫یان به‌ شێوه‌یه‌ك له‌ شێوه‌كان ئه‌ده‌ب یانی‬ ‫ئیشكردن له‌ جوانكردنی دنیادا‪ ،‬ب ‌ه بۆچوونی‬ ‫ئێو‌ه ئه‌م دیده‌ دیدێكی سروشتی ئه‌ده‌ب ‌ه و‬ ‫هه‌ر تێڕوانینێكی تر بۆ ئه‌ده‌ب ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫پڕۆسه‌ی ئه‌ده‌به‌؟‬ ‫فەرەیدوون ئەرشەدی‪ :‬من لەو بڕوایەدا‬ ‫نیم کە کاری ئەدەبیات‪ ،‬جوانکردنی ژیان‬ ‫بێت‪ .‬کاری ئەدەبیات و هونەر‪ ،‬نیشاندان‬ ‫و دووبـــارە خولقاندنی ژیــان و جیهانە‪.‬‬ ‫نیشاندانی جێگە و پێگەی مرۆڤە‪ ،‬لە نێو‬ ‫ئەم ژیان و هەستییەدا‪ .‬ژیان و جیهان‪،‬‬ ‫ئەم جوانی تێدایە‪ ،‬هەم ناشرینی‪ .‬بە پێی‬ ‫پـــەردوەردە و زانست و توانای داهێنانی‬ ‫ئەدیب و هونەرمەند‪ ،‬ئەم جوانی و ناشرینیە‪،‬‬ ‫دووبارە و لە ڕێگەی کەرەستەکانی هونەر و‬ ‫ئەدەبیاتەوە دەخولقێتەوە‪ .‬کە دەڵێم دووبارە‬ ‫دەخولقێتەوە‪ ،‬مەبەستم ئەوەیە‪ ،‬یەکمجار‬ ‫خولقاوە و هەیە‪ ،‬هەم جیهان و هەم مرۆڤ‪،‬‬ ‫کاری ئەدەبیات‪ ،‬نیشاندانی ئەم بوونەیە‪ ،‬بە‬ ‫شێوازێک وا ئەدیب و هونەرمەندەکە دەیبینێ‬ ‫و لە ڕێگەی کەرەستەکانی ستاتیکەوە‬ ‫دەیخولقێنێ‪ .‬لە دەرەوەی پڕۆسەی ئەدەبیات‬ ‫و هونەرەوە‪ ،‬زۆر بۆچوون هەیە کە ئەدەبیات‬ ‫مولتەزەم دەکات و ئەرکی بۆ دیاری دەکات‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەدەبی دەروەســت و ئــەرکــدار‪ ،‬ئەو‬ ‫ئەدەبیات و هونەرەیە کە پێش هەموو شتێک‪،‬‬ ‫مولتەزیم و وەفادارە بە ئەرکە جوانیناسانەکەی‬ ‫خــۆی‪ .‬ئــەم ئەرکداربوونە بە خــۆی‪ ،‬هەر‬ ‫وەک وتم‪ ،‬پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی هەیە‬ ‫بە توانای داهێنان و پــەروەردەی ئەدیب و‬ ‫هونەرمەندەکەوە‪ .‬ئەگەر ئەدەبیات و هونەر‪،‬‬ ‫ئەرکدار و دەروەســت نەبێت بەرانبەر بە‬ ‫پێکهاتە جوانیناسانەکەی خۆی‪ ،‬ناتوانێ هیچ‬ ‫ئەرکێکی فەلسەفی و کۆمەاڵیەتی و ئەخالقی‬ ‫ببات بەڕێوە‪ ،‬لەبەر ئەوەی وا نەبێت‪ ،‬ئیتر لە‬ ‫خەسڵەت و ماهیەتی ئەدەب و هونەر دوور‬ ‫دەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬گه‌ر ئ ـه‌ده‌ب بۆ ئه‌و‌ه‬ ‫بخوڵقێت ك ‌ه ل ‌ه خزمه‌تی مرۆڤدا بێت‪ ،‬ئایا‬ ‫ئێمه‌ تووشی ئیشكالییه‌ت نابین له ‌به‌رامبه‌ر‬ ‫پێناسه‌ی (خزمه‌تی مرۆڤ)؟ یانی ده‌مه‌وێت‬ ‫ئـه‌وه‌ت پێ بڵێم‪ :‬ك ‌ه ڕه‌نگه‌ الی مرۆڤێكی‬ ‫ڕه‌شبین یان ب ‌ه سروشت ڕه‌شبین خزمه‌ت‬ ‫ئه‌وه ‌بێت ك ‌ه پڕۆسه‌ی ژیان ڕه‌ت بكاته‌وه‌؟‬ ‫بۆیه‌ لێره‌دا نووسینی ئه‌و نووسه‌ره‌ ڕه‌شبین ‌ه‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ئه‌دیبه‌كان ب ‌ه گشتی‬ ‫ل ‌ه خزمه‌تی مه‌رگدۆستیدا ده‌بێت؟ جه‌وهه‌ری‬ ‫پرسیاره‌ك ‌ه ئه‌وه‌یه‌‪ :‬ب ـه‌ده‌ر ل ‌ه چێژ‪ ،‬ئایا خاوه‌ن چه‌ندان خه‌سڵه‌تی تایبه‌ت به‌ خۆیانن‪:‬‬ ‫ئه‌ده‌بێك ك ‌ه ل ‌ه خزمه‌تی مه‌رگدۆستی و مرۆڤگه‌لێكی ته‌نیان‪ ،‬گۆشه‌گیرن‪ ،‬یاخین‪،‬‬ ‫ل ‌ه خزمه‌تی هه‌ڵهاتن له‌ ژیان و گاڵته‌كردن په‌راوێزن‪ ..‬هه‌ستناكه‌ن كۆی ئه‌م خه‌سڵه‌تان ‌ه‬ ‫ب ‌ه پڕۆسه‌ی ژیــان بێت‪ ،‬تاچه‌ند خزمه‌ت ‌ه یه‌كسان ‌ه بـه‌ هه‌ڵهاتنی ئ ـه‌دیــب؟ یــان ب ‌ه‬ ‫به‌و پێناسه‌ی ‌ه ك ‌ه گه‌ر ڕێک بكه‌وین ئه‌ده‌ب واتایه‌كی تر هه‌ڵهاتن ل ‌ه واقیع‪ ،‬هه‌ڵهاتن ل ‌ه‬ ‫پێویست ‌ه ل ‌ه خزمه‌تی جوانتركردنی ژیاندا كۆی ئه‌و حاڵه‌ت ‌ه ده‌روونییانه‌ی له ‌گه‌ڵیاندا‬ ‫ده‌ژی و ڕه‌تیان ده‌كاته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم دواجار ئه‌و‬ ‫بێت؟‬ ‫ئه‌دیبان ‌ه هه‌نگاوێكی تریان له‌ پێشه‌‪ ،‬ئه‌ویش‬

‫كۆتاییه‌كه‌ی بریتیی ‌ه له‌ خۆكوشتن‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫ده‌كرێت بڵێین ئه‌دیبی یاخی و ڕاسته‌قین ‌ه دوا‬ ‫مه‌نزڵی خۆكوشتنه‌؟‬ ‫فـــەرەیـــدوون ئـــەرشـــەدی‪ :‬تــەنــیــایــی و‬ ‫گوشەگیریی ئــەدیــب و هــەنــەرمــەنــد‪ ،‬بۆ‬ ‫خولقاندنە‪ ،‬نە هەاڵتن‪ .‬خولقاندنی دەق‪،‬‬ ‫پێویستی بــە تەنیاییە‪ ،‬ئــەو تەنیاییە‪،‬‬ ‫تەنیاییەکی ئاسایی وەک مرۆڤە سادەکانی‬ ‫نییە‪ ،‬هەموو جیهان و مرۆڤایەتی تێدا گرد‬ ‫بووەتەوە‪ ،‬تا لە ڕێگەی یەک یا دوو کەسی‬ ‫کاراکتەرەوە‪ ،‬جێگە و پێگە و شوێنی مرۆڤ‬ ‫بە گشتی‪ ،‬نمایش بکرێت و نیشان بدرێت‪.‬‬ ‫مرۆڤی ئەدیبی گۆشەگیر‪ ،‬خــاوەنــی ئەو‬ ‫هەستە هۆشیارەیە کە پۆخڵەواتی ژیان و‬ ‫ژینگە و جیهانی دەوروبــەری مرۆڤی گرفتار‬ ‫لە قەرەباڵغی کۆمەڵگایەکی پڕ لە هەراو‬ ‫هوریا و ژاوەژاودا‪ ،‬دەباتە گۆشەی تەنیایی‬ ‫خۆی‪ ،‬تا تەفسیر و تەئویلی بکات‪ ،‬تا الیەنە‬ ‫جوان و ناشرینەکانی بەرجەستە بکاتەوە و‬ ‫دیسان بینێرێتەوە بۆ کۆمەڵگا و پێیان بڵێت‪،‬‬ ‫ئێوە ئەمەن و لە جیهانی هەستیدا‪ ،‬لە وەها‬ ‫بارودۆخێکدا دەژین و دەمردن‪ .‬پێیان نیشان‬ ‫دەدات کە ئاوەها ئاشق دەبن و یەکتر دەکوژن‬ ‫و منداڵتان دەبێت و لە پیناو ئامانجەکانتاندا‪،‬‬ ‫بەم شێوازەی کە من دەیبینم‪ ،‬دەژیــن‪ ،‬یا‬ ‫دەمـــرن‪ .‬گۆشەگیری و تەنیایی ئەدیب‪،‬‬ ‫وەستانێکە بەرانبەر بە بێهوودە فەنا بوون‬ ‫و لە پێوەندییە ساختە و بێهوودەکانی‬ ‫کۆمەڵگادا‪ ،‬توانەوە‪ .‬تەنیاییەکەی هەاڵتن‬ ‫لە شکست نییە‪ ،‬خۆماڵزدانە بۆ سەرکەوتن‬ ‫بــەســەر پــیــانــی شکستی مـــرۆڤـــدا‪ ،‬بە‬ ‫کەڵکوەرگرتن لە هونەر و ئەدبیات‪ .‬ئەگەر‬ ‫مەبەست لە خۆکوشتن‪ ،‬خۆکوشتنی جەتەیی‬ ‫بێت‪ ،‬من لەگەڵت هــاوڕا نیم کە ئەدیبی‬ ‫ڕاستەقینە‪ ،‬دوامەنزڵی خۆکوشتن بێت‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چاودێر‪« :‬ئاسمان ناوبانگیم ل ‌ێ‬ ‫زه‌وت ده‌كات‪ ،‬ئه‌ویش مه‌زنترین ده‌ستكه‌وت ‌ه ل ‌ه‬ ‫دونیادا‪ ،‬بۆی ‌ه منیش وه‌ك منداڵێكی سه‌ركه‌ش‬ ‫به‌خشنده‌ییه‌كانی تری فڕێ ده‌ده‌مــه‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫ڕوویــدا‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه كۆتایی به‌و ژیانه‌م دێنم‬ ‫ده‌سته‌به‌ری كردوو‌ه بۆم‪ ،‬ك ‌ه ئه‌ویش مه‌رگی‬ ‫جوانی نێو مه‌یدانی جه‌نگه‌كانه‌‪ .‬هاوكات زۆر‬ ‫دڵخۆشم به ‌بیركردنه‌و‌ه ل ‌ه گۆڕی مه‌زنی ب ‌ێ‬ ‫كۆتا»‪ .‬ئه‌م ‌ه ل ‌ه یه‌كێك ل ‌ه نامه‌كانی هاینریش‬ ‫ڤــۆن كالیستدا هــاتــوو‌ه ك ‌ه بۆ ئۆرلیكه‌ی‬ ‫خوشكی ده‌نێرێت‪ ،‬ئـه‌م ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ‌ه و‬ ‫دواجــار خۆكوشتنی كالیست‪ ،‬له‌و خاڵه‌و‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ ناگرێت كه‌ مرۆڤ بونوه‌وه‌رێك ‌ه ب ‌ه‬ ‫شوێن كه‌ماڵبوندا ده‌گه‌ڕێت هه‌ست ده‌كات‬ ‫ئه‌م زه‌ویی ‌ه شوێنی ئه‌و نیی ‌ه و پێویست ‌ه ل ‌ه‬ ‫دونیایه‌كی كامڵتردا ژیان بكات؟ ئاسایی نیی ‌ه‬ ‫مرۆڤێك سروشتیانه‌ ڕقی ل ‌ه ژیان بێت؟‬ ‫فەرەیدوون ئەرشەدی‪« :‬ڤۆن کالست»‬ ‫لەو نامەیەدا ئەم ئاماژە جوانە دەکات کە‬ ‫ڕاست مەبەستی منە لە وەاڵمەکانی پێشتردا‪:‬‬ ‫«بۆی ‌ه منیش وه‌ك منداڵێكی سه‌ركه‌ش‬ ‫به‌خشنده‌ییه‌كانی تری فڕێ ده‌ده‌مــه‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫روویــدا‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه كۆتایی به‌و ژیانه‌م دێنم‬ ‫ده‌سته‌به‌ری كردوو‌ه بۆم‪ ».‬کە دەڵێت وەک‬ ‫منداڵێکی سەرکەش‪ ،‬ئەو یاخیبوونە نیشان‬ ‫دەدات کە مرۆڤی هۆشیار‪ ،‬ڕەوتــی ژیانی‬ ‫داسەپاو‪ ،‬ڕەت دەکاتەوە و مەسەلەی «جەبر‬ ‫و ئیختیار» دێنێتە مەیدان‪ .‬ژیانی داسەپاو‪،‬‬ ‫جەبرە‪ .‬مــرۆڤ بە ئیختیاری خۆی نایەتە‬ ‫دونیا‪ ،‬بە ئیختیاری خۆی بنەماڵە و نەتەوە و‬

‫جوغرافیا و ئایین و مردنی‪ ،‬هەڵنابژێرێ‪ ،‬ئەو‬ ‫ڕستەیە نیشاندەری گەیشتن بەو ئاستە لە‬ ‫هۆشیارییە کە دەتوانی مردنی خۆت هەڵبژێری‬ ‫و ئیتر بەو جەبرە کۆتایی بهێنی کە کورت‬ ‫و پڕ لە منەتە‪ .‬ئەم کردەوەیە‪ ،‬ئاماژەیەکی‬ ‫جوان و ڕاستەوخۆیە بە کرداری هەڵبژاردن‬ ‫و یاخیبوون‪ .‬ســەرەتــای ژیــان بەدەستی‬ ‫خۆت نییە‪ ،‬بەاڵم کۆتاییەکەی دەتوانێ بە‬ ‫دەستی خۆت بێت! ئەم چەشنە بیرکردنەوە‬ ‫هەڵوێستوەرگرتنە‪ ،‬بەرەبەرەی کەمبوونەوە‬ ‫و کورتبوونەوەی دەسەاڵتی وتاری ئایینی و‬ ‫ئاسمانییە‪ ،‬مرۆڤی هۆشیاری ناو ئەم ڕستانە‬ ‫ژیانی خــۆش دەوێ‪ ،‬بــەاڵم لەبەر ئــەوەی‬ ‫دەسەاڵ‌تی گۆڕانکاریی لە بنەماکانیدا نییە‪،‬‬ ‫یاخییانە بەرانبەی ڕادەوەستێ و ئینکاری‬ ‫دەکات‪ .‬مردن ئەبەدیی و بێکۆتاییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ژیان کورت و کەم مەودا‪ ،‬بۆیە لە کورتیدا‬ ‫بڕاندنەوەی چێژی کەڵکوەرگرتن لە «ئیختیار‬ ‫و هــەڵــبــژاردن»ت پێ دەدات لە بەرانبەر‬ ‫«جەبر و دەستەوەستانی»دا‪.‬‬ ‫ڕەخنەی چــاودێــر‪ :‬ڕۆماننوسی ئیتاڵی‬ ‫چێزاری پاڤێزی خۆكوشتنی خۆی ڕاگه‌یاند‬ ‫به‌وه‌ی كه‌ خۆشترین شت ‌ه له‌ ژیانیدا! ئه‌م‬ ‫چێژ‌ه بۆ ڕۆماننووسێك كه‌ پێی وای ‌ه خۆكوژی‬ ‫خۆشترین شته‌‪ ،‬الی ئێو‌ه كام ده‌الله‌تی تێدا‬ ‫ده‌بیننه‌وه‌؟ یان به‌واتایه‌كی تر ئه‌زمونێك ك ‌ه‬ ‫تاقی نه‌كراوه‌ته‌وه‌ چ هۆكارێك واده‌كات ئه‌و‬ ‫دروشم ‌ه به‌رزكاته‌و‌ه ك ‌ه خۆكوشتن خۆشترین‬ ‫شته‌؟‬ ‫فەرەیدوون ئەرشەدی‪« :‬مــردن» لەگەڵ‬ ‫مرۆڤدا لە دایک دەبێت‪ .‬ژین و مەرگ‪ ،‬دوو‬ ‫جەمسەری لێک نــەبــڕاون‪ .‬ئــەوەی بیر لە‬ ‫خۆکوشتن بکاتەوە بەو شێوەیە کە ئەم‬ ‫نــووســەرە ئــامــاژەی پێ دەکــات و وەسفی‬ ‫دەکــات‪ ،‬بەڵێ هەر ئەو چێژوەرگتنەیە لە‬ ‫ئەزموونێکی تاقی نــەکــراو‪ .‬لە ڕاستیدا‪،‬‬ ‫خۆکوشتن‪ ،‬هێندە ئاسان نییە و یەکێ لە‬ ‫دژوارترین کردەوەکانی سەر ڕووی زەمینە‪.‬‬ ‫مرۆڤ دەتوانێ لە ڕێگای ئامانج و باوەڕیدا‬ ‫بمرێ‪ .‬لە زیندان بێت‪ ،‬یــان لە مەیدانی‬ ‫بەرگریدا‪ ،‬بەاڵم ئەوەی کە مرۆڤێک بگاتە ئەو‬ ‫ئاستە لە هۆشیاری کە مردنی خۆی بەدەستی‬ ‫خــۆی بێت‪ ،‬حەتمەن وەهــا چێژێکی لێ‬ ‫وەردەگرێت کە بڵێت خۆکوشتن‪ ،‬خۆشترین‬ ‫شتە‪ .‬ئەڵبەتە‪ ،‬بــارودۆخــی کۆمەاڵیەتی و‬ ‫دەروونیی مرۆڤان‪ ،‬لە بڕیاری خۆکوشتنیاندا‪،‬‬ ‫جیاوازە‪ .‬سەرەڕای هەموو ئەمانە‪ ،‬ئیرادەی‬ ‫وەستان و بەرهەڵستبوون بەرانبەر بە جەبری‬ ‫ژیان‪ ،‬ئیرادە و توانایەکی تایبەت و دەگمەنە‪.‬‬

‫کۆنرتاباسی پاتریک زوسکیند چاپ کرا‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫مۆنۆدرامای کۆنتاراباسی نووسەری ئەڵمانی‪ ،‬پاتریک‬ ‫زوسکیند بە وەرگێڕانی شیرین کاف لە الیەن دەزگای‬ ‫چاپ و پەخشی سەردەمەوە چاپ و باڵو کرایەوە‪.‬‬ ‫پاتریک زوسکیند نووسەرێکی ئەڵمانییە‪ .‬ڕۆمانی‬ ‫«عەتر» کە یەکێکە لە ڕۆمانەکانی ئەم نووسەر بۆ زیاتر‬

‫لە ‪ ٣٠‬زمانی جیهانی وەرگێڕدراوە بە زمانی کوردیشەوە‪،‬‬ ‫کە کاتی خۆی وەرگێڕ «کەریم پەڕەنگ» لە زمانی‬ ‫ئەڵمانییەوە کردی بە کوردی و دەزگای چاپ و پەخشی‬ ‫سەردەم لە چاپی دا و باڵوی کردەوە‪ .‬هاوکات شیرین‬ ‫کاف پێشتر ڕۆمانی کۆتری هەمان نووسەری وەرگێڕابوو‪.‬‬ ‫ئەم شانۆنامە کورتە لە ساڵی ‪١٩٨٠‬دا نووسراوە‪،‬‬ ‫پشت بە مۆنۆلۆگ دەبەستێت‪ .‬کارەکە گەلێ الیەنی‬

‫سایکۆلۆجیی کاراکتەرەکە شی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەم شانۆنامەیە ڕەخنەیە لە کۆمەڵگای هاوچەرخ و‬ ‫ئەو شێوەژیانەی کە سیستمی تازەی کۆمەڵگاکان بەسەر‬ ‫تاکەکەسدا سەپاندوویانە‪.‬‬ ‫پاڵەوانی شانۆنامەکە ژەنیارێکە تەمەنی ‪ ٣٥‬ساڵە‪ ،‬لە‬ ‫ژوورێکدا بە تەنیا دەژی و لە دنیای دەرەوە و تەنانەت‬ ‫دراوسێکانیشی دابڕاوە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )571‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/10/16‬‬

‫بیرەوەرییەکانی کافکا‬ ‫فرانتس کافکا‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬ڕەووف بێگەرد‬ ‫‪2-1‬‬ ‫‪14‬ی ژانیوەری‪ :‬ڕۆمانی «ژنومێرد « لە‬ ‫نووسینی برادت ‪ ،‬پڕە لە جوولەکەی خراپ‪.‬‬ ‫دەرکەوتنێکی کتوپڕ و بێزارکەر‪ ،‬نازونووکی‬ ‫نووسەر‪ .‬بۆ نموونە‪ :‬هەموویان دڵخۆش‬ ‫بوون‪ ،‬تەنیا یەکێکیان نەبێت‪ .‬یان‪ :‬لێرەدا‬ ‫یەکێک بە نــاوی شترن (کە ئێمە تاسەر‬ ‫ئێسقان لە ڕۆمانەکەدا دەیناسین) دێتە‬ ‫ژوورەوە‪ .‬لە هامسونیشدا شتێکی لەو بابەتە‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم لەوێدا وەک گرێی درەختەکانی‬ ‫ناو دارستان سروشتییە‪ .‬لە کاتێکدا لێرەدا‪،‬‬ ‫وەک زیــادکــردنــی دەرمــانــی بــاوی ڕۆژانــە‬ ‫بەسەر شەکردا‪ ،‬دڵۆپ دڵۆپ دەچکێتە ناو‬ ‫جەستەکەوە‪ .‬دەربڕینە سەیرەکان بەردەوام‬ ‫دووبــارە دەبنەوە‪ .‬بۆ نموونە‪ :‬ئەو پیاوە‬ ‫خەیاڵی الی قژی ژنەکە بوو‪ .‬خەیاڵی دابوویە‬ ‫و دەستبەردار نەدەبوو‪ .‬کەسایەتییەکانیش‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی بدرێنە بەر ڕووناکییەکی تازە‪،‬‬ ‫چاک پەروەردە کراون‪ ،‬هێند چاک تەنانەت‬ ‫هەڵەکانی هەندێک جاریان بایەخی نییە‪.‬‬ ‫کەسە الوەکییەکان لە هەموو خراپتر‪.‬‬ ‫‪17‬ی ژانیوەری‪ :‬ماکس بەشی یەکەمی‬ ‫«ماڵئاوا لە گەنجی» بۆ خوێندمەوە‪.‬‬ ‫چــۆن دەتــوانــم بــەم حاڵەی ئەمڕۆمەوە‬ ‫دەرەقەتی ئەم کارە بێم؟ دەبێت ساڵێک‬ ‫چاوەڕوان بم تا هەستی ڕاستەقینە لە خۆمدا‬ ‫ببینمەوە‪.‬‬ ‫لە بەرانبەر کارێکی وا گەورەدا‪ ،‬هەق وایە‬ ‫تا نیوە شەوێکی درەنگ لەقاوەخانەیەکدا‬ ‫لەسەر کورسیەک دابنیشم‪ ،‬قیروسیا لەو‬ ‫غازانەی بەهۆی گرفتی هەرس نەکردنەوە‬ ‫تووشم هاتووە‪.‬‬ ‫‪19‬ی ژانیوەری‪ :‬لەبەر ئەوەی پێ دەچێت‬ ‫بە تــەواویــی کۆتاییم هاتبێت‪ ،‬لە مــاوەی‬ ‫ساڵی پــاردا زیاد لە پێنج دەقیقە بەئاگا‬ ‫نەبووم‪ .‬هەموو ڕۆژێک یان دەبێت حەز بکەم‬ ‫بەسەر زەویــەوە نەمێنم‪ ،‬یان بەبێ ئەوەی‬ ‫هیچ ئومێدێکم هەبێت‪ ،‬بەناچاری وەک‬ ‫منداڵێک لەنووکەوە دەست بەهەموو شتەکان‬ ‫بکەمەوە‪ .‬چونکە لەو ڕۆژگـــارەدا‪ ،‬هێشتا‬ ‫بەبێ کەمترین بەدحاڵی بوون‪ ،‬وام دەزانی‬ ‫دەبێت هەر وشەیەک پەیوەندیی بەژیانی‬ ‫منەوە هەبێت‪ ،‬کە هەموو ڕاستیەکانی خۆمم‬ ‫لەوێدا دەبینیەوە‪ ،‬بۆیە دەبوو لەزاتی خۆمم‬ ‫بکاتە دەرەوە‪ .‬ئەمەیشم بەچ بەدبەختیەک‬ ‫(بێگومان‪ ،‬نەک بەبەراورد لەگەڵ ئێستادا)‬ ‫دەســت پێ کــرد! لــەوەی کە نووسیبووم‬ ‫تــووشــی چ دانــەچــۆقــەیــەک هــاتــبــووم! چ‬ ‫مەترسیەکی گــەورەو چۆن بــەردەوام کاری‬ ‫تێدەکردم‪ .‬بەجۆرێک هەرگیز هەستم بەو‬ ‫دانەچۆقەیە نەدەکرد‪ .‬ئەو هەست نەکردنەیشم‬ ‫لەبەدبەختیەکەمی کەم نەدەکردەوە‪.‬‬ ‫جارێکیان دەستم بەنووسینی ڕۆمانێک‬ ‫کرد‪ .‬لەوێدا دوو برا لەملمالنێدان‪ ،‬یەکێکیان‬ ‫دەچـــوو بــۆ ئەمەریکا و(‪ )١‬ئەویتریان‬ ‫لەزیندانێکی ئــەوروپــادا دەمێنێتەوە‪ .‬من‬ ‫جار جار چەند دێڕێکم لێ دەنووسی و زوو‬ ‫شەکەت دەبووم‪ .‬بۆیە لەبارەی بەندیخانەکەی‬ ‫خۆمەوە‪ ،‬لەپاش نیوەڕۆیەکی یەکشەممەدا‬ ‫نووسیم‪ .‬ئەوکاتەی چووبووین بۆ دیدەنیی‬ ‫باپیرم و نەنکم نانە بەکەرەیەکی ناسک‬

‫و تایبەتیمان خــوارد کە لەوێ باوی بوو‪.‬‬ ‫لەوانەیە لەبێ کاریدا ئەو کارەم کردبێت‪.‬‬ ‫بەفڕێدانی پەڕەکان بۆ سەر مێزەکەو لێدانی‬ ‫بەردەوامی‪ ،‬تەماشاکردنی ئەمالو ئەوال لەبەر‬ ‫ڕووناکیی چــرادا‪ ،‬دەمویست دنەی یەکێک‬ ‫بدەم تا ئەوەی نووسیومە لێم وەربگرێت‪،‬‬ ‫تەماشایەکی بکات و دەستخۆشیم لێ بکات‪.‬‬ ‫زیاتر باسی دااڵنێکی زیندانی بوو کە بەچەند‬ ‫دێڕێک وەسف کرابوو‪.‬‬ ‫بەتایبەتیی بێدەنگیی و ســاردیــی‬ ‫جێگاکە‪ .‬لــەبــارەی ئــەو بــرایــەشــەوە کە‬ ‫مابوەوە‪ ،‬ڕستەیەکی سۆزدارانە نووسرابوو‪،‬‬ ‫چونکە برایەکی چاکبوو‪ .‬ڕەنگە هەستێکی‬ ‫ڕاگ ــوزەرم دەرب ــارەی وەسفەکەم بووبێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لەچرکەساتێکی دوانیوەڕۆدا گوێم بەو‬ ‫هەستە نــەدا‪ .‬چونکە لەنێوان خزمانێکدا‬ ‫بــووم لەگەڵیاندا ڕاهاتبووم (شەرمەکەم‬ ‫هێندە زۆر بوو تەنانەت ڕانەهاتنیش نیوە‬ ‫خۆشحاڵی نــەدەکــردم) لەپشت مێزێکی‬ ‫ئاسایی ژوورەکەوە دانیشتم‪ ،‬نەمتوانی ئەوە‬ ‫لەبیر خۆم بەرمەوە کە الو بووم و ڕۆحم‬ ‫وابەستەی شتگەلێکی گەورەی لەدەرەوەی‬ ‫ئەو هێوریەوە بوو‪ .‬تا لەدواییدا خاڵێکم کە‬ ‫حەزی لەسەر نانە سەری کەسانی تربوو‪،‬‬ ‫ئــەو الپــەڕەیــەی هــەر ئــاوا بەدەستمەوە‬ ‫گرتبوو‪ ،‬لێی سەندم‪ .‬تەماشایەکی سەرپێی‬ ‫کرد‪ ،‬بێ ئەوەی تەنانەت پی بکەنێت دایەوە‬ ‫دەستم‪ .‬بەوانەی وت کە تەماشایان دەکرد‪:‬‬ ‫«وڕێنەیەکی ئاسایی» و هیچی بەمن نەوت‪.‬‬ ‫بەڕاستیی هــەر لەشوێنەکەی خۆمدا‬ ‫مامەوە‪ ،‬وەک پێشتر بەسەر الپەڕەکەدا کە‬ ‫ئیدی پێویستیی نەدەکرد‪ ،‬چەما بوومەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بەو هەڵوێستە‪ ،‬من ئیتر لەو کۆمەڵە‬ ‫دابڕابووم‪ .‬ڕای خاڵیشم تا ئەو شوێنەی کە‬ ‫تاڕادەیەک بایەخێکی ڕاستەقینەی هەبوو‪،‬‬ ‫لەمندا خۆی دووبــارە دەکــردەوە‪ .‬تەنانەت‬ ‫لەنێو ئەو هەستە خێزانیەی مندا وێنایەکی‬ ‫ئەو دۆخە ساردەی خۆمانم کرد کە ناچار‬ ‫بووم بەئاگرێک گەرمی بکەمەوە و دەبوو‬ ‫لەسەرەتاوە بەدوایدا بگەڕامایە‪.‬‬ ‫‪19‬ی فێبروەریی‪ :‬ئەمڕۆ بەیانیی کاتێک‬ ‫ویستم لەناو جێگا خەوەکەم بێمە دەرەوە‬ ‫توانام تیا نەمابوو‪ .‬هۆکارەکەی گەلێک‬ ‫ڕوونە‪ ،‬زۆرم کارکردبوو‪ .‬نەک کاری فەرمانگە‬ ‫بەڵکو کاری خۆم‪ .‬فەرمانگە لێرەدا بێ تاوانە‪.‬‬ ‫چونکە ئەگەر بەناچاریی نەچم بۆ ئەوێ‪،‬‬ ‫دەتوانم بەئاسوودەیی بۆ کاری خۆم بژیم و‬ ‫ناچار نابم لەرۆژێکدا شەش سەعات بەهەدەر‬ ‫بــدەم و ئــازار بچێژم‪ .‬بەتایبەتیی ڕۆژانــی‬ ‫هەینی و شەممە‪ .‬چونکە لەو دوو ڕۆژەدا‬ ‫لەهەوای خۆمدام و بیر لەشتی تر ناکەمەوە‪.‬‬ ‫لەدواییشدا ئەوە دەزانم ئەمە هەر قسەیەو‬ ‫کەمتەرخەمیەکە لەخۆمەوەیە‪ .‬فەرمانگە‬ ‫مافی خۆیەتی ئەرک و پێویستیەکانی خۆیم‬ ‫لێ داوا بکات‪ ،‬بەاڵم دەربارەی خۆم‪ ،‬ئەمە‬ ‫ژیانێکی ترسناک و دووفاقانەیە ڕەنگە‬ ‫بەشێت بوون نەبێت لەدەستی ڕزگارم نەبێت‪.‬‬ ‫ئەمە لەبەر ڕووناکیەکی خۆشی بەیانیدا‬ ‫دەنووسم‪ ،‬بێگومان ئەگەر ڕاست نەبوایەو‬ ‫تۆیشم وەک کوڕێک ئاشقانە خۆشنەویستایە‪.‬‬ ‫ئەمەم نەدەنووسی‪.‬‬ ‫بێگومان بەیانیی دیسان دێــمــەوە بۆ‬ ‫فەرمانگە‪ .‬لەکاتێکدا یەکەمین شت کە‬ ‫دەیبیستم ئەوەیە تۆ داوا بکەیت لەبەشەکەت‬ ‫بڕۆمە دەرەوە‪.‬‬ ‫ســروشــتــە تــایــبــەتــەکــە ســـەرچـــاوەی‬ ‫ئیلهامی منە‪ ،‬منێک کە خۆشبەخت ترین‬ ‫و چارەرەشترین کەسم‪ .‬وای لێکردووم‬

‫لــەســەعــات دووی دوان ــی ــوەش ــەوەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئیتر بخەوم (رەنگە‪ ،‬تەنیا ئەگەر بتوانم‬ ‫تیایدا بیربکەمەوەو بــەردەوام بم‪ .‬چونکە‬ ‫شکۆمەندترە لەپێشوو) سروشتێکە دەتوانم‬ ‫هــەر کــارێــکــی تیا بــکــەم‪ ،‬بــەبــێ ئــەوەی‬ ‫نووسینێکی دیاریکراو بێت‪ .‬کاتێک بەدڵی‬ ‫خۆم ڕستەیەک دەنووسم‪ ،‬بۆ نموونە‪« :‬ئەو‬ ‫لەپەنجەرەکەوە تەماشای دەرەوە دەکات»‬ ‫ئەم ڕستەیە تەواو پڕ بەپێستی خۆیەتی‪.‬‬ ‫لێم پرسی‪« :‬زۆر لێرە دەمێنیتەوە؟‬ ‫«لەکاتی قسەکردنەکەدا‪ ،‬لەپڕێکدا هەندێک‬ ‫لیک لــەدەمــم دەردەپــەڕێــت کە نیشانەی‬ ‫بەدبەختیە‪.‬‬ ‫«بێزارت دەکەن؟ ئەگەر بێزارت دەکەن‬ ‫یــان ناهێڵن بچیتە ســـەرەوە‪ ،‬مــن خێرا‬ ‫دووردەکــەمــەوە‪ .‬لێ ئەگەر وانەبوو هێشتا‬ ‫حەزم بەمانەوەیە‪ ،‬چونکە شەکەتم»‪.‬‬ ‫دواجار ئەویش هەقی خۆی بوو بەختەوەر‬ ‫بێت‪ .‬چەند زیاتر بمناسیایە زیاتر بەوە قایل‬ ‫دەبوو‪ .‬چونکە تا دەهات چاکتر دەیناسیم‪.‬‬ ‫هیچ گومان لەوەدا نیە دەیتوانی بەهەموو ئەو‬ ‫زانیاریانەوە کە هەمە‪ ،‬بمخاتە گیرفانیەوە‪،‬‬ ‫جگە لەمە‪ ،‬چۆن دەتوانم ئەوە ڕوون بکەمەوە‬ ‫کە من هێشتا لەسەر شەقامەکان مابوومەوە‪،‬‬ ‫وەک ئەوەی نەک ماڵ بەڵکوو ئاگرم بەرانبەر‬ ‫بێت‪ .‬کە یەکێک داوەت ــی کۆبونەوەیەک‬ ‫دەکــرێــت‪ ،‬بەئاسانی دەڕواتــــە ماڵەکە‪،‬‬ ‫بەپلیکانەکاندا سەردەکەوێت‪ ،‬بەدەگمەن‬ ‫سەرنجی خەڵک دەدات‪ ،‬مرۆڤ تا ئەم ڕادەیە‬ ‫سەرقاڵەو بیری مەژووڵە‪ .‬تەنیا بەم جۆرە‬ ‫دەتوانێت ڕاستگۆیانە ڕەفتار لەگەڵ خۆی و‬ ‫خەڵکانی تردا بکات‪)٢(.‬‬ ‫‪20‬ی فێبریوەری‪ :‬میالمارس لەکاباریەی‬ ‫لوسرنا ژنە ئەکتەرێکی تراژیدیی گەپ بازە‬ ‫کە لەسەر تەختەی شانۆ دەردەکەوێت‪ ،‬وەک‬ ‫دەڵێن شتە نادروستەکان ئاشکرا دەکات‪.‬‬ ‫وەک ئەکتەرە تراژیدیەکان لەپشت پەردەوە‬ ‫خۆی نمایش دەکــات‪ .‬کە دێتە سەر شانۆ‬ ‫دەم وچاوێکی ماندوو‪ ،‬لەڕاستیدا تەنانەت بێ‬ ‫تواناو خاڵی و پیری هەیە‪ ،‬ئەمە بۆ هەموو‬ ‫ئەکتەرە ناودارەکان سروشتیە‪ .‬زۆر توند قسە‬ ‫دەکــات و جووڵەیشی هەر توندە‪ .‬بەکەڵە‬ ‫موستی چەماوە بۆ دواوە دەست پێدەکات‪.‬‬ ‫وەک ئەوەی لەباتی ئێسقان لەڕیشاڵی سفت‬ ‫دروست کرابێت وایە‪ .‬بەاڵم توانایەکی سەیری‬ ‫لەجوواڵندنی لوتیدا هەیە‪ .‬لەکاتی ئەمالو‬ ‫ئەوالکردن و جووڵەی ماسولکەیدا لەگەڵ‬ ‫جووڵە بروسکە ئاساو بەردەوامەکانیدا‪ ،‬زۆر‬ ‫بەهرەمەندانە ڕۆڵەکەی خۆی دەبینێت‪.‬‬ ‫شارە بچووکەکانیش شوێنی بچووکیان بۆ‬ ‫گەڕان تیایە‪)٣(.‬‬ ‫لە سەیرانگاکەدا الوە پاک و کەشخەکانی‬ ‫دەوروبــەرم گەراندبومیانەوە بۆ سەردەمی‬ ‫گەنجیم‪ ،‬بۆیە کاریگەریەکی ناخۆشی لەسەر‬ ‫دانەنابووم‪.‬‬ ‫نامەکانی سەردەمیی الویەتی کالیست‪)٤(،‬‬ ‫کە لەبیست و دوو ساڵەی تەمەنیدا ڕاژەی‬ ‫سەربازیی تــەواو دەک ــات‪ ،‬لەماڵەوە لێی‬ ‫دەپرسن‪ :‬باشە‪ ،‬دەتەوێت چۆن کاروباری‬ ‫ژیانت بەڕێ بخەیت و پووڵ بەدەست بینیت؟‬ ‫ئەم پرسیارە بەالی ئەوانەوە ئاسایی بوو‪.‬‬ ‫دەتوانیت یاسا بخوێنیت یان ئابوری سیاسی‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا پەیوەندیت بەدەربارەوە هەیە؟‬ ‫«لەسەرەتادا بەکەمێک شەرمەوە نکووڵیم‬ ‫لێ کرد‪ ،‬بەاڵم پاشان بەشانازیەکی زۆرەوە‬ ‫وتم ئەگەر ئەو پەیوەندیەیشم هەبووبێت‪،‬‬ ‫لەڕوانگەی بیروباوەڕی ئێستامەوە‪ ..‬شەرمم‬

‫پێ دێت لەسەر ئەوان حسابم بۆ بکرێت‪.‬‬ ‫ئەوان پێکەنین‪ ،‬هەستم کرد زیاد لەپێویست‬ ‫و بەپەلە وەاڵمم دابێتەوە‪ .‬دەبێت لەکاتی‬ ‫وتنی هەقیقەتدا زۆر بەپارێزەوە قسە بکەیت‪.‬‬ ‫‪21‬ی فێبروەری‪ :‬ژیانی ئێرەم بەجۆرێکە‬ ‫وەک ئەوە وایە ژیانی دوەمیش هەبێت‪ .‬تەواو‬ ‫لەمە دڵنیام‪ ،‬بۆ نموونە بەسەر داخی سەفەرە‬ ‫سەرنەکەوتوەکەی پاریسمدا سەرکەوتم و‬ ‫دەمەوێت بەم زوانە جارێکی تر بگەڕێمەوە‬ ‫بۆ ئەوێ‪ .‬بەمەیش‪ ،‬دیمەنی تاریک و ڕونێکی‬ ‫بەرجەستە بەسەر پیادە ڕێکانی شەقامەوە‪.‬‬ ‫بۆ چرکەساتێک هەستم کرد بەرگێکی‬ ‫پۆاڵینم لەبەردایە‪ .‬چەند ‪-‬وەک نموونە‪-‬‬ ‫ماسولکەکانی خۆمم لێ دوورە‪.‬‬ ‫مارس هنری‪ -‬دلڤارد ‪Marc henry-‬‬ ‫‪ delvard‬هەستێکی کارەسات بارانەی‬ ‫لەهۆڵە چۆڵەکەو لەنێو بینەراندا دروست‬ ‫کرد‪ .‬ئەمەیش لەژێر کاریگەریی زیادکردنی‬ ‫گۆرانیە جیدیەکان و کەم کردنەوەی گۆرانیە‬ ‫خۆشەکاندا‪ .‬هنری پێشەکیەکە نمایش‬ ‫دەکــات‪ ،‬لەکاتێکدا خاتوو دلڤارد لەپشت‬ ‫پەردەیەکەوە کە نازانێت نیمچە شەفافە‪،‬‬ ‫قژی دادەهێنێت‪ .‬بەرهەم هێنەرییش‪ ،‬لەم‬ ‫جــۆرە بەرهەمانەدا کە بینەریان کەمە‪،‬‬ ‫بەڕیشە ڕەشە ئاشووریەکەیەوە کە سپیی تێ‬ ‫کەوتوە‪ ،‬کەسێکە بەم جۆرە خوڵق و خوەوە‬ ‫تووڕەکردنی باشە‪ ،‬بیست و چوار سەعات‬ ‫بەردەوامە‪ .‬نا‪ ،‬بیست و چوار سەعات زۆرە‪.‬‬ ‫زیاتر نمایشی جلوبەرگە‪ .‬بەرگە بریتونیەکان‪،‬‬ ‫جلی ژێرەوە لەوانی دی درێژترە‪ .‬بۆیە مرۆ‬ ‫دەتوانێت لەدورەوە سەروەت و سامان بەدی‬ ‫بکات‪ .‬بۆ بەدەستهێنانی هاوڕێیەک‪ ،‬دلڤارد‬ ‫ئەرکی هاوڕێیەکی باش دەبینێت‪ .‬بەجلێکی‬ ‫سەوزی زۆر فش و فۆڵەوە کە لەسەرماندا‬ ‫دەلــەرزێــت‪ ،‬هـــەراو زەنـــای شەقامەکانی‬ ‫پارییس‪ ،‬نەمانی منداڵە ڕۆژنامە فرۆشەکان‪.‬‬ ‫کەسێک لــەگــەڵ مندا دەبــێــژێــت– پێش‬ ‫ئەوەی هەناسەیەک بدەم ماڵئاواییم کردوە‪-‬‬ ‫دلــڤــارد گاڵتەجاڕە‪ ،‬وەک کچێکی قەیرە‬ ‫پی دەکەنێت‪ ،‬کچێکی قەیرەی کاباریەکی‬ ‫ئەڵمانی‪ .‬بەشاڵێکی ســوورەوە کە لەپشت‬ ‫پەردەوە دەیهێنێت شۆرشێک بەرپا دەکات‪.‬‬ ‫شیعرەکانی داوتندی بەو دەنگە ناقۆاڵیەوە‬ ‫کە بەردەوامە‪ .‬بەاڵم لەکاتی دەست پێکردندا‬ ‫سەرنج ڕاکێش بوو‪ .‬ئەوکاتەی پڕپڕ لەژنیەتی‬ ‫لەپشت پیانۆکەوە دانیشت‪ .‬بەگۆرانیی‬ ‫«لەباتیگنوڵ» لەگەروومدا هەستم بەپاریس‬ ‫کرد‪ .‬بڕیارە باتیگنول بەمووچەی خانەنشینی‬ ‫ژیان بەسەر بەرێت‪ .‬تەنانەت بروانت وشەی‬ ‫گۆرانیی بۆ هەر گەڕەکێکی شار نووسیوە‪.‬‬ ‫دنیای شاریی‬ ‫ئۆسکارم خوێندکارێکی دێــریــن بــوو‪.‬‬ ‫ئەگەر لەنزیکەوە لێت بڕوانیایە لەچاوی‬ ‫دەترسایت‪ .‬لەدوانیوەڕۆیەکی وەرزی زستاندا‬ ‫کە بەفر کڕێوەی دەکــرد‪ ،‬بەجلی زستانەو‬ ‫پاڵتاوێک لــەبــەردا‪ ،‬ملپێچێکی ئااڵندبووە‬ ‫ملی و کاڵوێکی فــەروی لەسەردا‪ ،‬لەناکاو‬ ‫لە شەقامێکی چۆڵدا وەستا‪ .‬وەک یەکێک‬ ‫لەبیرکردنەوەدا بێت چاوی دەجوواڵند‪ .‬هێند‬ ‫بەدنیای بیرکردنەوەکەیدا ڕۆچــووبــوو کە‬ ‫جارێک کاڵوەکەی لەسەری داکەندو بەفەروە‬ ‫ژاکاوەکەی دەم و چاوی سڕی‪ .‬تا لەدواییدا‬ ‫وەک ئـــەوەی بەئەنجامێک گەیشتبێت‪،‬‬ ‫بەجووڵەیەکی سەماکارانەوە بــەرەو ماڵی‬ ‫باوکی گەڕایەوە‪.‬‬ ‫کاتێک دەرگای ژووری میوانی کردەوە‪،‬‬ ‫باوکی بینی لەپشت مێزێکی خاڵیەوە بەرانبەر‬

‫««‬

‫بەدەرگاکە دانیشتوە‪ .‬پیاوێکی ڕیش تاشراو‬ ‫بە دەم و چاوێکی داچەکاوی گۆشتنەوە‪.‬‬ ‫هێشتا ئۆسکار پێی نەخستبووە ناو‬ ‫ژوورەکە باوکی پێی وت‪:‬‬ ‫«ئاخریی هاتیت‪ ،‬تکایە لەپێشی دەرگاکە‬ ‫ڕاوەستە‪ ،‬ئەمەندە لێت تووڕەم نازانم چی‬ ‫بکەم‪».‬‬ ‫ئۆسکار وتــی‪« :‬بــەاڵم باوکە» لەکاتی‬ ‫قسەکردنەکەدا زانی چۆن هەموو ڕێگاکەی‬ ‫بڕیوە‪.‬‬ ‫«بێدەنگ» باوکی بەدەم هاوارەکەیەوە‬ ‫هەستاو ڕووناکی بەردەم پەنجەرەکەی گرت‬ ‫«وتم بێدەنگ بە‪ ،‬ئەم (بەاڵم و مەاڵمە) بۆ‬ ‫خــۆت‪ ،‬تێ گەیشتیت؟» هەر لەو ساتەدا‬ ‫بــەهــەردوو دەستی مێزەکەی هەڵگرت و‬ ‫لەئۆسکاری نزیک کردەوە‪« .‬من ئیتر تاقەتی ئەگەر بەبەڵێنەکانت نەت جوواڵندمایە ئەم‬ ‫ئــەم بەرەاڵییەی تــۆم نــەمــاوە‪ ،‬من پیرم‪ ،‬قسانەم نەدەکرد»‪.‬‬ ‫بەئومێد بووم لەپیریدا ببیتە پشت و پەنام‪.‬‬ ‫لەکاتی دوا قسەدا کــارەکــەرەکــە هاتە‬ ‫بەاڵم تۆ لە هەموو نەخۆشییەکانم خراپتری‪ .‬ژوورێ بۆئەوەی ئاگری زۆپاکە خۆش بکات‪،‬‬ ‫خوا ئەو کوڕە ببڕێت کە بەهۆی تەمەڵی و هێشتا هەنگاوی بۆ دەرەوەی ژوورەکــە‬ ‫هەڵە خەرجی و نالەباری و‪ -‬بۆ ڕووبــەڕوو نــەنــابــوو ئۆسکار هـــاواری کــرد‪« :‬بــەاڵم‬ ‫ئەوەیشت پێ نەڵێم‪ -‬گەوجایەتییەوە‪ ،‬باوکی باوکە! من چاوەڕێی ئەمە نەبووم‪ .‬ئەگەر‬ ‫ڕەوانەی گۆڕستان دەکات!»‬ ‫لەڕابوردوودا بیرۆکەیەکی بچووکم هەبووبێت‪،‬‬ ‫ڕوو‬ ‫ـەاڵم‬ ‫ـ‬ ‫ب‬ ‫بێدەنگبوو‪.‬‬ ‫باوکەکە لێرەدا‬ ‫بۆ نموونە بیرۆکەی تێزی خوێندنەکەم بۆ‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫قسە‬ ‫وابوو‬ ‫ئەوە‬ ‫وەک‬ ‫جوواڵندنەکەی‬ ‫دە ساڵ دەچێت لەناو جانتاکەمدا ماوەتەوە‬ ‫ئۆسکار وتی‪« :‬باوە گیان» بەپارێزەوە و پێویستیی بەفراوان کردن هەیە‪ .‬کەواتە‪،‬‬ ‫لەمێزەکە نزیک بوەوە‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر نەیش کرایە‪ ،‬لەوانە بوو‪،‬‬ ‫ڕوو‬ ‫شتێک‬ ‫ـوو‬ ‫ـ‬ ‫ـەم‬ ‫ـ‬ ‫ه‬ ‫«لــەســەرخــۆبــە»‬ ‫وەک ئەم ڕووداوەی ئەمڕۆ‪ ،‬هەر بەپیاسە‬ ‫کردۆتەوە‪،‬‬ ‫لەشتێک‬ ‫بیرم‬ ‫لەچاکیە‪ ،‬ئەمڕۆ‬ ‫بێم بۆ ئێرەو بڵێم‪« :‬باوکە‪ ،‬شانسم یارەو‬ ‫بەپێچەوانەی جارانەوە‪ ،‬دەمکات بەپیاوێکی فاڵنە بیرۆکەم هەیە» ئەگەر تۆ بەدەنگە‬ ‫پیاوانە‪».‬‬ ‫بەرێزەکەتەوە سەرزەنشتت نەکردمایە کە‬ ‫ـاوی‬ ‫ـ‬ ‫چ‬ ‫و‬ ‫«چــــۆن؟»‬ ‫ـی‪:‬‬ ‫ـ‬ ‫ـرس‬ ‫ـ‬ ‫پ‬ ‫ـی‬ ‫بــاوکـ‬ ‫کردت‪ ،‬ئەو بیرۆکەیەم لەبیردەچوەوەو ئەوسا‬ ‫بڕی‪.‬‬ ‫ژوورەکە‬ ‫لەسووچێکی‬ ‫ناچار دەبووم خێرا داوای لێبوردن بکەم یان‬ ‫«هەر ئەوەندە بڕوام پێ بکەیت‪ ،‬لەکاتی نەیکەم و بەدوای کاری خۆمدا بچم‪ .‬هەنووکە‬ ‫نانی ئێوارەدا باسی دەکەم‪ .‬من لەناوەوەی تەواو بەپێچەوانەوە! هەرچیەکم پێ بڵێیت‬ ‫خۆمدا هەمیشە کوڕێکی چاکبووم‪ .‬لێ کۆمەکە بە بیرۆکەکانم‪ .‬ئــەوان ناوەستن‪،‬‬ ‫نەمتوانیوە دەری ببڕم‪ .‬ئەوەیش کە ئازاری توانایان زیاتر دەبێت و مێشکم پڕ دەکەن‪.‬‬ ‫دەدام ئەوەبوو لەباتی خۆشحاڵ کردنت ئازارم من دەڕۆم‪ ،‬چونکە تەنیا لە تەنیاییدا دەتوانم‬ ‫دەدایت‪ .‬ئێستایش لێگەڕێ کەمێک بگەڕێم ڕێکیان بخەم» پاشان لەژوورە گەرمەکەدا‬ ‫بۆئەوەی گەاڵڵەی بیرۆکەکانم بکەم»‪.‬‬ ‫هەناسەیەکی قووڵی دا‪.‬‬ ‫سەرنجیان‬ ‫باوکی کە لەبەراییدا قسەکان‬ ‫چاوی باوکی لەسەرسامیدا زیاتر کرابوەوەو‬ ‫ڕاکێشاو لــەالی مێزەکەوە دانیشت بوو‪ ،‬وتی‪« :‬لەوانەیە ئەوەی لەسەرتدایە شتێکی‬ ‫هەستا‪« :‬باوەڕ ناکەم ئەو شتانەی ئێستا هیچ و پووچ بێت‪ ،‬ئەوسا دەتوانم بڵێم دەستی‬ ‫وتــت مــانــایــەکــی وایـــان هــەبــووبــێــت‪ ،‬من بەسەر تۆدا گرتووە‪ .‬بەاڵم ئەگەر شتێکی‬ ‫بەوڕێنەیان دەزانم‪ .‬لێ هەرچۆنێک بێت تۆ باش ڕێی کەوتبێتە الی تۆ‪ ،‬لە شەوێکدا‬ ‫کوڕمیت‪ .‬زوو بگەڕێرەوە تا شێو زوو بکەین و هەڵدێت و دەڕوات‪ .‬من تۆ دەناسم»‪.‬‬ ‫بتوانیت لەوبارەیەوە قسەکانتم بۆ بکەیت‪».‬‬ ‫«من ئەم تۆزە بڕوا بوونەم بەسە‪ .‬لەناخی‬ ‫دڵمەوە سوپاس گوزارم‪ .‬ئەی ئەوەم پێوە‬ ‫‪ -1‬مەبەستی کافکا ڕۆمانی «ونبوو»ـە کە‬ ‫دیــار نیە کە من سەرقاڵی بابەتێکی زۆر ساڵی ‪ 1912‬نووسیویەتی‪ ،‬پاشان بە ناوی‬ ‫جیدی بم؟»‬ ‫«ئەمەریکا»وە باڵو بووەوە‪.‬‬ ‫لێ‬ ‫نا‪،‬‬ ‫چرکەساتەدا‪،‬‬ ‫«لەم‬ ‫وتی!‬ ‫باوکی‬ ‫‪ -2‬ئەم پەرەگرافە لە الیەن خودی کافکاوە‬ ‫چونکە‬ ‫بێت‪،‬‬ ‫تیا‬ ‫منیشی‬ ‫خەتای‬ ‫ئەمە‬ ‫ڕەنگە‬ ‫خەتی بەسەردا هاتووە‪.‬‬ ‫دەمێکە خۆم لەکاروبارت ناگەیەنم» بەدەم‬ ‫‪ -3‬یاداشتەکانی دەربـــارەی گەشتێکی‬ ‫قسەکردنەکەوە‪ ،‬وەک ڕاهاتبوو‪ ،‬بەلێدانی پاریس لە ساڵی ‪.1910‬‬ ‫بەردەوامی سەر مێزەکە تێپەڕینی کاتەکەی‬ ‫‪ -4‬مەبەستی کافکا شاعیر و شانۆکاری‬ ‫بەسەردەکردەوە‪« .‬بەاڵم ئۆسکار‪ ،‬مەسەلەی ئەڵمانی هاینریش فون کالیستە (‪-1777‬‬ ‫سەرەکیی ئەوەیە ئیتر من هیچ بڕوایەکم بەتۆ ‪ )1811‬چاپی یەکەمی نامەکانی ساڵی ‪1848‬‬ ‫نەماوە‪ ،‬ئەگەر هەندێک جار بڕوات پێ بکەم بووە‪.‬‬ ‫وەک ئەوکاتەی کە هاتی بڕوام پێ کردیت‪،‬‬‫نا؟‪ -‬لەبەرئەوە نیە هیوادار بم چاکتر بیت‪،‬‬ ‫پەراوێز‪..‬‬ ‫ئەو کارە تەنیا لەبەر دایکە خۆشەویست و‬ ‫‪Eheleute‬‬ ‫کڵۆڵەکەت دەکەم کە لەوانەیە هێشتا خەمی‬ ‫‪Beradt‬‬ ‫زۆرت نەخوات‪ ،‬بەاڵم خەریکە وردە وردە لەژێر‬ ‫‪Mella mars‬‬ ‫شاردنەوەی خەمەکەیدا ورد دەبێت‪ .‬چونکە‬ ‫‪Lucerna‬‬ ‫وادەزانێت دەتوانێت بەم کارە هاوکاریەکت‬ ‫‪Dauthendey‬‬ ‫بکات‪ .‬هەرچۆنێک بێت‪ ،‬لەڕاستیدا ئەمانە شت‬ ‫‪Batignolles‬‬ ‫گەلێکن تۆ باش دەیانزانیت‪ ،‬الی خۆیشمەوە‪،‬‬ ‫‪Bruant‬‬ ‫نەم دەویست ئەوانە وەبیر خۆم بهێنمەوە‪،‬‬

‫مارشی مه‌رگ‬ ‫ئه‌ی شیری ڕه‌شی سوبحده‌م‬ ‫ئێم ‌ه سه‌ر له‌ ئێواران ده‌‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێم ‌ه ده‌م‪-‬ده‌می نیوه‌ڕوان و سبه‌ینان ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێم ‌ه شه‌وان ‌ه ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێمه‌ ده‌خۆینه‌و‌ه و ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێم ‌ه گۆڕێ ل ‌ه ئاسمان هه‌ڵده‌كه‌نین‬ ‫ك ‌ه ته‌نگ نیی ‌ه بۆ درێژبوون و ڕاكشان‬ ‫پیاوێ له‌و خانووه‌دا ده‌ژێ‬ ‫ده‌ستبازی ده‌گه‌ڵ ماران ده‌كا‬ ‫ئه‌و ده‌نووسێ‬ ‫ئه‌و ده‌مێ ده‌نووسێ ك ‌ه تاریكی به‌سه‌ر ئاڵمانیادا دادەکەوێ‬ ‫پرچی زێڕینی تۆیش مارگرێتا‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌یه‌وێ ده‌ینووسێ و ل ‌ه خانووه‌ك ‌ه وه‌ده‌رده‌كه‌وێ‬ ‫ستاره‌كانی ئاسمان باقوبریقیان ‌ه‬ ‫ئه‌و فیكه‌یه‌ك ده‌كێشێ ئێستا‬ ‫تا سه‌گاكانی هه‌ڵدێن ‌ه ده‌وری‬ ‫ئه‌و فیكه‌یه‌ك ده‌كێشێ ئێستا‬ ‫تا (جووه‌كانی) غارده‌ن ‌ه ده‌وری‬ ‫تا لێر‌ه له‌سه‌ر عه‌رد گۆڕێ هه‌ڵكه‌نین‬ ‫ئه‌و فرمانمان پێ ده‌دا ئێستا‬ ‫تا خۆمان كۆك بكه‌ین و ئاماد‌ه بین هه‌ڵپه‌ڕین‪.‬‬ ‫ئه‌ی شیری ڕه‌شی سوبحده‌م ئێم ‌ه شه‌وان ‌ه ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێمه‌ ده‌م‪-‬ده‌می نیوه‌ڕوان و سبه‌ینان ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێم ‌ه ده‌می ئێواران ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێم ‌ه ده‌خۆینه‌و‌ه و ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫پیاوێ ل ‌ه خانووه‌كه‌دا ده‌ژێ‬ ‫ئه‌و ده‌ستبازی ده‌گه‌ل ماران ده‌كا و ده‌نووسێ‬ ‫ئه‌و ده‌مێ ده‌نووسێ‬ ‫ك ‌ه تاریكی به‌سه‌ر ئاڵمانیادا دادەکەوێ‬ ‫پرچی زێڕینی تۆیش مارگرێتا‬ ‫كاكۆڵی خۆڵه‌مێشیی تۆیش سوله‌میت*‬ ‫ئێمه‌ گۆڕێ ب ‌ه حه‌واوه‌‪ ،‬ل ‌ه ئاسمان هه‌ڵده‌كه‌نین‬ ‫ك ‌ه ته‌نگ نیی ‌ه بۆ درێژبوون و ڕاكشان‪.‬‬ ‫ئه‌و به‌سه‌ر عه‌رددا تا هێزی تیایە ده‌قیژێنێ‬ ‫ها ئێو‌ه له‌وێ‪،‬‬ ‫جه‌ماعه‌ت ئێوه‌ش بژه‌نن‪ ،‬سترانبێژن‬ ‫ئه‌و پڕ ده‌كا ب ‌ه ئاسنی به‌ر قایشه‌كه‌ی كه‌مه‌ریدا و ڕایده‌وه‌شێنێ‬ ‫چاوانی ئه‌و شین‪-‬شینن‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ده‌ی ها ئێوه‌‪ ،‬خاكه‌نازه‌كانتان قووڵتر ڕاده‌ن‬ ‫ئێوه‌ش جه‌ماعه‌ت به‌رده‌وام بن‪ ،‬لێده‌ن‪ ،‬بژه‌نن‪ ،‬هه‌ڵپه‌ڕن‪.‬‬

‫ئه‌ی شیری ڕه‌شی سوبحده‌م‪ ،‬ئێم ‌ه شه‌وان ‌ه ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێم ‌ه ده‌م‪-‬ده‌می نیوه‌ڕوان و به‌یانیان ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێم ‌ه ده‌خۆینه‌و‌ه و ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫پیاوێ له‌و خانووه‌دا ده‌ژی و‬ ‫پرچی زێڕینی تۆیش مارگرێتا‬ ‫كاكۆڵی خۆله‌مێشیی تۆیش سوله‌میت‪،‬‬ ‫ئه‌و له‌ته‌ك ماران ده‌ستبازی ده‌كا‪.‬‬ ‫ئه‌و بێ‪-‬الموباالتانه‌تر ده‌قیژێنێ‬ ‫لێده‌ن‪ ،‬مه‌رگ بژه‌نن‬ ‫مه‌رگیش زه‌المێك ‌ه خه‌ڵكی ئاڵمان‬ ‫ئه‌و به‌زه‌برتر ئێستا ده‌قیژێنێ‬ ‫ده‌ی ئه‌و كه‌مانچان ‌ه تاو‌ده‌ن‪ ،‬بژه‌نن‬ ‫پاشان‪ ،‬وه‌ك دووكه‌ڵ به‌رز ده‌بنه‌و‌ه‬ ‫بۆ ئه‌و حه‌وایه‌‪ ،‬بۆ ئاسمان‬ ‫جا ده‌نێو ئه‌و هه‌وران ‌ه ده‌بن ‌ه خاوه‌نی گۆڕی خۆتان‬ ‫ك ‌ه ته‌نگه نیی ‌ه بۆ درێژبوون و ڕاكشان‪.‬‬ ‫ ‬ ‫ئه‌ی شیری ڕه‌شی سوبحده‌م‪ ،‬ئێم ‌ه شه‌وان ‌ه ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫ئێم ‌ه ده‌م‪-‬ده‌می نیوه‌ڕوان ده‌خۆینه‌وه‬ ‫مه‌رگ ئاغایه‌ك ‌ه خه‌ڵكی ئاڵمان‬ ‫ئێم ‌ه ده‌خۆینه‌و‌ه ده‌م‪-‬ده‌می ئێواران و سبه‌ینان‬ ‫ئێمه‌ ده‌خۆینه‌و‌ه و ده‌خۆینه‌وه‌‬ ‫مه‌رگ وه‌ستایه‌كی شاره‌زای ئاڵمانییه‌‬ ‫چاوانی شین ـ شینییه‌‬ ‫ئه‌و ب ‌ه گولله‌یه‌كی قوڕقوشمین ده‌تان ئه‌نگاوتێ‬ ‫ئه‌و هه‌ر یه‌ك ‌ه ڕێک ب ‌ه فیشه‌كێ ده‌پێكێ‬ ‫پیاوێ له‌و خانووه‌دا ده‌ژێ‬ ‫پرچی زێڕینی تۆیش مارگرێتا‬ ‫ئه‌و سه‌گه‌كانی به‌رده‌دات ‌ه ئێمه‌‬ ‫گۆڕێكمان له‌و حه‌وایه‌‪ ،‬ل ‌ه ئاسمان ده‌داتێ‬ ‫ئه‌و ده‌ستبازی له‌ته‌ك ماران ده‌كا و‬ ‫خه‌و ته‌نێ ب ‌ه مه‌رگه‌و‌ه ده‌بینێ‬ ‫ئاغا ـ زه‌المێك ‌ه خه‌ڵكی ئاڵمان‬ ‫پرچی زێڕینی تۆیش مارگرێتا‬ ‫كاكۆڵی خۆڵه‌مێشیی تۆیش سوالمیت گیان!‬

‫پاول سێالن‬ ‫و‪ .‬لە سویدییەوە‪ :‬گۆران مەریوانی‬

‫پاول سێالن ‪1920‬ـ ‪1970‬‬ ‫خه‌ڵكی ڕۆمانیایه‌‪ ،‬ل ‌ه كه‌مینه‌ی ئاڵمانییە و‬ ‫ئاڵمانزمانه‌‪ .‬نازیه‌كان زوو ده‌یگرن و ڕه‌وانه‌ی‬ ‫كاری قورسی كه‌مپی هۆالكۆستانی ده‌كه‌ن ل ‌ه‬ ‫واڵتان و شوێنانی جیاواز تا هه‌ڵدێ و فر‌ه‬ ‫سااڵنێ خۆی حه‌شار ده‌دا‪ ،‬ب ‌ه ده‌ربه‌ده‌ری‬ ‫ده‌ژی دواجار ل ‌ه پاریس ده‌گیرسێته‌و‌ه و ‪1970‬‬ ‫خۆی ده‌كوژێ‪ .‬چێاڵن یه‌كێك ‌ه ل ‌ه پێشڕه‌وانی‬ ‫شیعری سیاسی ل ‌ه ته‌ك كۆمه‌ڵێ شاعیرانی‬ ‫تری ده‌می جه‌نگی دووەمــدا‪ ،‬له‌وان ‌ه نێلی‬ ‫سانتاكس ك ‌ه من دوور زه‌مانێك ‌ه وه‌رمگێڕاوه‌‪.‬‬ ‫نێڵی سانتاكس ئه‌و خانم ‌ه شاعیره‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫به‌ختیار عەلیی كورد و دۆستم خه‌اڵتی ئه‌وی‬ ‫‌خشراوه ل ‌ه ئاڵمانیا ئه‌مساڵ‪ .‬بڕوان ‌ه‬ ‫‌‌‬ ‫پێ به‬ ‫ماڵپه‌ڕی من بۆ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و‪.‬‬ ‫سوالمیت‪ :‬كوڕ‪ ،‬سه‌له‌می‪ :‬كیژ‪ .‬دوو كه‌سی‬ ‫عاشقن ل ‌ه ئه‌ده‌بیاتی كریستیان و بایبڵدا‪،‬‬ ‫ل ‌ه زۆر سروتی ئاینی ئه‌وانیشدا‪ .‬ك ‌ه بۆ یه‌ك‬ ‫نابن‪ ،‬ده‌گیرێن ب ‌ه فرمانی خودا‪ ،‬هه‌ر یه‌ك بە‬ ‫دەستبەسەری ڕه‌وانه‌ی دوو ئه‌ستێره‌ی جیاواز‬ ‫ده‌كرێن‪ .‬ئه‌وانیش؛تا به‌یه‌ك بگه‌ن؛ پرد ل ‌ه‬ ‫تیشك ل ‌ه ئه‌ستێره‌كانی خۆیانه‌و‌ه دروست‬ ‫ده‌كه‌ن وەک ڕایەڵ بۆ سه‌ر ئه‌ستێرانی تر‬ ‫‪ .‬ئه‌ستێره‌ی كاكێشان یه‌كێك ‌ه ل ‌ه حه‌شارگا‬ ‫و دیدارگای ئه‌وان‪ .‬شكاتیان له‌كن خودا لێ‬ ‫ده‌كــرێ کە سه‌رپێچی فرمایشتی خودایان‬ ‫كردوه‌‪ .‬خودا ده‌یانبه‌خشێ؛ چوون ل ‌ه ڕێی‬ ‫ئه‌شقدا كه‌المی ئه‌ویان شكاندووه‌‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪361‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )361‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫شــۆڤــێــنــزمــی نـــەتـــەوەیـــی‬ ‫لە پشت شۆڤێنزمی ئیسالمییەوە‬ ‫(بــۆچــی س ــەرک ــردە دیــنــدارەکــان دژی ســەربــەخــۆیــی کــوردســتــانــن؟)‬

‫بەهمەن تاهیر نەریامن‬ ‫دکتۆر نەسر فەرید واســل‪ ،‬لە سااڵنی‬ ‫‪ ١٩٩٦‬بۆ ‪ ٢٠٠٢‬موفتیی گشتیی میسر‬ ‫بوو‪ ،‬کاتێک سەدام حسێن لــەداردرا‪ ،‬ئەو‬ ‫فەتوای داو وتی سەدام بەشەهیدی مردوە‬ ‫و ڕێپێدراوە نوێژی غایبی لەسەر بکرێت‪،‬‬ ‫ئەو پێی وابوو (بەپێی زانیارییەکانی من‬ ‫لەم دواییانەدا ســەدام پەیوەندییەکانی‬ ‫لەگەڵ پەروەردگاردا باش بوە)‪ ،‬الی ئەو‬ ‫سەدام تا مرد دژی داگیرکاریی ئەمریکایی‬ ‫بوە‪ ،‬ئەو پێی وابوو لەداردانی سەدام لە‬ ‫ڕۆژی جەژندا مۆری شەرمەزارییە بۆ مێژوی‬ ‫ئوممەی ئیسالمی‪ .‬لەم لینکەدا فەتواکەی‬ ‫موفتیی پێشوی ئەزهەر دەخوێنیتەوە‬ ‫‪http://www.ahl-alquran. :‬‬ ‫‪com/arabic/show_news.‬‬ ‫‪ .))138=php?main_id‬پرسیارەکە‬ ‫ئەمەیە‪ :‬ئەوە چییە وا لەم موفتییە دەکات‬ ‫بیر لە ســەدام حسێن بکاتەوە و نامەی‬ ‫بەهەشتی پێبدات‪ ،‬لە کاتێکدا ئەم مرۆڤە‬ ‫بۆ گەالنی ناوچەکە و ئێراق‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫تریش بۆ کوردستانییەکان نەهامەتی‬ ‫بــووە؟ ئایا ئــەوە چییە وا لەم موفتییە‬ ‫دەکــات ئەو هەموو قەتڵوعامەی سەدام‬

‫تەنها بەگەڕانەوەی بۆ خوێندنی قورئان‬ ‫و بەدەستەوەگرتنی قورئانێک و ڕیشێکی‬ ‫دینیی؛ کــۆی تاوانەکانی دەسڕێتەوە؟‬ ‫ئایا مەسەلەکە لە دیندارییەوەیە یان لە‬ ‫وەستانەوەی سەدامە بەڕوی داگیرکاریی‬ ‫ئەمریکاییەکان؟ یان پرسەکە لەشوێنێکی‬ ‫ترەوەیە؟‬ ‫کوردستانییەکان وەک میللەتگەلێکی‬ ‫موستەزعەف(موستەزعەف زاراوەیەکی‬ ‫قورئانییە و بە مەبەست بەکاری دێنین)‬ ‫وا نزیکەی سەدەیەکە دەچەوسێنەوە‪،‬‬ ‫بەعسی ئەنفالی دەکات‪ ،‬تورک شوناسی‬ ‫دەسڕێتەوە‪ ،‬فارس دانی پێدانانێت‪ ،‬ئەزهەر‬ ‫زمانی نــەجــواڵو بەیاننامەیەکی لەسەر‬ ‫دەرنەکرد‪ ،‬کەچی هەر کە ڕیفراندۆم لە‬ ‫هەرێمی کوردستان کرا‪ ،‬ئەزهەر زوو زمانی‬ ‫کەوتەگۆو بە پارچەپارچەکردنی ئوممەی‬ ‫ئیسالمی و عەرەبیی لێکدایەوە‪ ،‬پرسیارەکە‬ ‫ئەوەیە ئەوە چ گوتارێکە لە پشت ئەزهەرەوە‬ ‫ئامادەیە و ئەزهەر لە کاتی ئەنفالکردن و‬ ‫کیمابارانکردنی کوردستانییەکاندا کەڕوالڵە‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی دەبیستێت و‬ ‫نە لەبیری دەکات و نە پشتگوێی دەخات‪،‬‬ ‫بەڵکو هەر زوو بە دەستی ئیسرائیل و‬ ‫پــڕۆژەی پارەپارکردنی ئومەی عەرەبیی‬ ‫دادەنێت؟‬ ‫لــە بەیاننامەکەی ئــەزهــەردا بەیەک‬ ‫وشە ناوی کورد و کوردستان ناهێنێت‪،‬‬ ‫بــۆ بینینی بەیاننامەی ئــەزهــەر دژی‬ ‫ڕیفراندۆمەکەی ‪ ٢٥‬ی‪٩‬؛ سەیری ئەم لینکە‬

‫ئێستا دەبێت بە ئاسانیی بۆ‬ ‫یەکێتی زانایان و ئیسالمییەکان و‬ ‫موسڵامنی کوردستان ڕونبێتەوە کە‬ ‫ئەو گوتارە ئیسالمییەی لە دنیای‬ ‫ئیسالمیدا زاڵە و بەرهەمێنەری دید‬ ‫و تێڕوانینی ئیسالمییە‪ ،‬سەرچاوەکەی‬ ‫بەها مرۆڤییەکان و ئەخالق نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو بەرژەوەندیی شۆڤێنییەتی‬ ‫نەتەوەیییە‪ ،‬مرۆڤدۆستی و‬ ‫بەرگریکردن لە ستەملێکراو نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو ستەمکاریی و هێشتنەوەی‬ ‫ستەمە‬

‫بکە‪http://elaph.com/Web/(:‬‬ ‫‪،)html.1170177/10/2017/News‬‬ ‫بەڕادەیەک دژە کوردانە نوسراوە‪ ،‬کەمتر‬ ‫لە دەستوری ئێراقی؛ هەرێمی کوردستان‬ ‫کە لە دەستوری ئێراقیی ناوی هاتوە؛‪،‬‬ ‫بەیاننامەکەی ئــەزهــەر بــە (المناطق‬ ‫الشمالية مــن جمهورية الــعــراق) نــاوی‬ ‫هەرێم دەبات‪ ،‬ئایا بەڕاستیی ئەزهەر لەم‬ ‫بەیاننامەدا شەریفە؟‬ ‫ئایا کێشەکە مەزهەبە؟ ئایا کێشە‬ ‫ئەوەیە سوننەگەریی بەم شێوە دەبینێت؟‬ ‫ڕابـــەری شــۆڕشــی ئیسالمیی ئێران‪،‬‬ ‫ئــایــەتــواڵ عــەلــی خامنەیی و ئایەتواڵ‬ ‫تاڵەقانی‪-‬ئیمام جومعەی کاتیی تــاران‪،‬‬ ‫هەردوکیان ڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆییان‬ ‫گرێدا بە پڕۆژەی ئیسرائیلەوە‪ ،‬کە گوایە بۆ‬ ‫تارومارکردنی ئومەی ئیسالمییە‪.‬‬ ‫ئایەتواڵ خامنەیی کاتێک ڕەجەب تەیب‬ ‫ئەردۆغانی بینی لەسەر ڕیفراندۆمەکە‪،‬‬ ‫وتی‪( :‬ڕیفراندۆمی کوردستان خیانەتە لە‬ ‫ناوچەکە و هەڕەشەیە بۆ سەری)‪ .‬ڕۆحانیش‬ ‫هەمان قسەی دوبــارە کــردەوە و لەگەڵ‬ ‫ئیماندارێکی وەک ئەردۆغاندا بڕیاریاندا‬ ‫بەهەموو شێوەیەک دژی ڕیفراندۆمی هەرێم‬ ‫ببنەوە و سەرەتا نان و ئاو لەم هەرێمە‬ ‫ببڕن‪ ،‬ئەوەتا ئێران لە کاتی نوسینی ئەم‬ ‫وتارەدا مەرزەکانیشی داخست‪.‬‬ ‫حـــەســـەن نــــەســــرواڵ ئــەمــیــنــداری‬ ‫گشتیی حــزبــواڵی لوبنانی پێی وایــە‬ ‫ڕیــفــرانــدۆمــەکــەی کــوردســتــان بەشێکە‬ ‫لــە پــــڕۆژەی ئــیــســرائــیــل‪-‬ئــەمــریــکــا بۆ‬ ‫دابەشکردنی ناوچەکە‪(:‬بروانە‪ :‬حسن‬ ‫نصرالله‪ :‬استفتاء كردستان العراق مشروع‬ ‫أمريكي‪-‬إسرائيلي إلعادة تقسيم المنطقة‬ ‫‪https://www.youtube.com/‬‬ ‫‪،)watch?v=hyLVt4ycsOY‬‬ ‫ئیتر خەون و قوربانییەکانی گەلێکی وەک‬ ‫کورد‪ ،‬شتێکە الی ئەم پیاوە دینیانە هەر‬ ‫نابینرێت‪ ،‬هەر باسیشی ناکەن‪ .‬ئەوان گوایە‬ ‫خاتری کورد دەگرن و سیاسییەکانی کورد‬ ‫و خەڵکی کوردستان لێکجیادەکەنەوە‪.‬‬ ‫کەسێکی وەک حەسەن نەسرواڵ لەخۆی‬ ‫ناپرسێت باشە ئەگەر ڕاستە کورد بۆتە‬ ‫بوکەڵەیەک بەدەست ئیسرائیلەوە‪،‬وەک‬ ‫خۆی وتی‪ ،‬ئەی ئیماندارە موسڵمانەکانی‬ ‫سوننە و شیعە بۆ نایەن کێشەی گەلێک‬ ‫چارەسەربکەن و خەڵکی تر با نان و پیازی‬ ‫پێەوە نــەخــوات(وەک خۆیان دەڵێن)؟‬ ‫با بێن و پرسەکە وەک پرسێکی دونیای‬ ‫ئیسالمی چاسەربکەن و ببڕێتەوە!!‬ ‫شۆڤێنستەکانی ناو عەرەب لە ئێستادا‬ ‫هــاواریــان لــێــبــەرزبــۆتــەوەو پێیان وایــە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست وا دابەشدەکرێتەوە و‬ ‫پڕۆژەکە پڕۆژەی ئەمریکا‪-‬ئیسرائیلە‪ ،‬وەک‬ ‫ئەوەی پڕۆژەی ئێستای واڵتانی ئیسالمی‬ ‫پڕۆژەی موسڵمانەکان خۆیان بێت‪ ،‬ئاخر‬ ‫ئەگەر گریمان پــڕۆژەی دابەشکردنەوەی‬ ‫ئێستای ئەم ناوچەیە پــڕۆژەی ئەمریکا‪-‬‬ ‫ئیسرائیل بێت و بەدڵی ئەوان داڕێژرابێت‪،‬‬ ‫خۆ پڕۆژەی ئەم خەریتە و واڵتانەی ئێستا‬ ‫پڕۆژەی بەریتانیا‪ -‬فەڕەنسای سەردەمی‬ ‫سایکسپیکۆ و لۆزانە و بەدڵی ئەم دوانەی‬ ‫دواییان داڕێژراوە!! ئیتر بۆ پڕۆژە کۆنەکە‪،‬‬ ‫کە کوردستان تێیدا قوربانییە‪ ،‬پیرۆزە و‬ ‫ئیسالمییە و نابێت دەستکاری بکرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پڕۆژە نوێیەکە دەسکیسە و موئامەرەیە!!‬

‫ئاخر ئەم خوێندنەوەیە هەر ئەم ڕاڤەکردنە‬ ‫بەدوا خۆیدا دێنێت کە من دەیکەم‪.‬‬ ‫ئەم قسانەی حەسەن نەسرواڵ لە دەی‬ ‫عاشورای ئەم ساڵدا لەبەردەم هــەزاران‬ ‫لە الیەنگرانی دەی کرد‪ ،‬دەبێت ئێمەی‬ ‫کوردستانی لە قەبارەی ئەو ڕقە بگەین کە‬ ‫ئەم جۆرە گوتارانە لەناو شەقامی عەرەبیدا‬ ‫دژی کورد دەی چێنن‪ .‬دەبێت ئێستا لەناو‬ ‫الیەنگرانی نەسرواڵدا وێنەی ڕیفراندۆمی‬ ‫کوردستان چ وێنەیەکی ترسناک و پڕ لە‬ ‫خیانەت و شەیتانیانە ببینرێت!! دەبێت ئەو‬ ‫موسڵمانە عەرەبە سوننەیەی بەیاننامەکەی‬ ‫ئەزهەری خوێندبێتەوە چۆن لە پرسی‬ ‫کوردستانییەکان بڕوانێت؟!‬ ‫عەدنان ئیبراهیم‪ ،‬الی زۆر کورد بۆتە‬ ‫پێشەنگی ئەقڵ و مەعریفە‪ ،‬لە تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکاندا گــروپــی ک ــوردی بۆ‬ ‫ڕەواجدان بە بۆچونەکانی دروستدەکرێت‪،‬‬ ‫وەک موعتەزیلەیەک و ئەقڵگەرای ئیسالمیی‬ ‫لێی دەڕوانــرێــت‪ ،‬کتێبەکانی دەکرێنە‬ ‫کــوردی‪ ،‬ئەم پیاوە ئەقاڵنییە بەرانبەر‬ ‫ئــەم ڕیفراندۆمەی هەرێمی کوردستان‬ ‫وتــی‪ :‬ئەمە پیالنێکی ئیسرائیلییە بۆ‬ ‫دابەشکردنی ئەو واڵتانەی کوردی تێدایە‪،‬‬ ‫کاری لەسەر دەکرێت‪ .‬بڕوانە‪https://:‬‬ ‫‪www.youtube.com/‬‬ ‫‪،))watch?v=CBZTFdiOPL‬‬ ‫ئەوەش ئەقاڵنێتی ئیسالمیمان!!‬ ‫عــەبــدولــبــاری عــەتــوان‪ ،‬کــە هەمیشە‬ ‫وەک کەسێکی شۆڤێنستی عــەرەبــی‬ ‫دەردەکـــەوێـــت‪ ،‬ئێستا کــە لــە یوتوب‬ ‫دەستدەکات بە شرۆڤەکانی‪ ،‬بە (بسم‬ ‫اللە الرحمن الرحیم) دەستپێدەکات‪،‬‬ ‫ئەویش سەری زمان و بنی زمانی لەسەر‬ ‫ڕیــفــرانــدۆم‪ ،‬ئــەوەیــە کــە ئــەم پــڕۆژەیــە‬ ‫پڕۆژەیەکی ئیسرائیلییە و بۆ الوازکردنی‬ ‫ناوچەکە و بەهێزکردنی ئیسرائیلە(بڕوانە‪:‬‬ ‫‪https://www.youtube.com/‬‬ ‫‪.)7eVdgo1Vl9o=watch?v‬‬ ‫دەبێت ئێمە بەڕونیی لە خەتەریی ئەوە‬ ‫بگەین مەسەلەی سەربەخۆیی کوردستان‬ ‫و گرێدانی بە ئیسرائیلەوە چ قەبارەیەکی‬ ‫ترسناک و گەورەی بۆ سەر پرسی کورد‬ ‫لە دونیای ئیسالمیدا هەیە‪ ،‬چونکە لەدنیای‬ ‫ئیسالمیدا وەک شەیتانێکی ئێجگار گەورە‬ ‫و خەتەرناک لە ئیسرائیل دەڕوانــرێــت‪،‬‬ ‫دوژمنکارانەترین وێنە لە زەینی مرۆڤی‬ ‫موسڵماندا وێنەی ئیسرائیلە‪ ،‬بەسە بۆ‬ ‫تۆ جولەکە بیت و زۆرینەی هەرە زۆری‬ ‫شەقامی موسڵمان رقیان لێت بێت‪ .‬لە‬ ‫خەیاڵدانی موسڵماندا ئیسرائیل هیچ نییە‬ ‫جگە لە موئامەرەیەک لە ئوممەی ئیسالمی‪،‬‬ ‫بۆیە گرێدانی پرسی کوردستانییەکان بە‬ ‫ئیسرائیلەوە کاری وردی لەسەر دەکرێت و‬ ‫شەقامی ئیسالمیی تەواو سەرکوێردەکرێت‬ ‫کـــە پــرســی گــەلــێــکــی ســتــەمــدیــدە و‬ ‫موستەزعەف بەالڕێداببرێت و بکرێت بە‬ ‫پڕۆژەیەک بۆ پارچەپارچەکردنی وەحدەی‬ ‫ئوممەی ئیسالمیی‪ ،‬ئەو وەحــدەیــەی لە‬ ‫وەهمێک زیاتر هیچی تر نییە و مەگەر‬ ‫لەناو خەیاڵدانی خەیاڵپاڵوانەی شەقامی‬ ‫بەدبەختی موسڵماندا وجودی هەبێت!‬ ‫ئەردۆغانیش لە سەردانەکەی بۆ ئێران‬ ‫ئەوەندە ماستاوی بۆ ئیرانییەکان دەکرد‬ ‫وەک شیعەیەک بــۆ پرسی حــەســەن و‬ ‫حسێن شینی دەگێڕا و باسی مەزڵومێتی‬

‫دەبێت کۆی موسڵامنەکانی کوردستان‬ ‫لەوە بگەن کاتێک ئاین دەخرێتە‬ ‫ناو دەسەاڵتەوە؛ چۆن لە پەیامە‬ ‫مرۆڤانەکەی دادەڕنرێت و بە ئاسانی‬ ‫هەر بەرگێک دەسەاڵت بیەوێت‬ ‫بەبەریدا دەی کات‬ ‫ئالوبەیتی بۆ ڕۆحانی دەکرد‪https://(:‬‬ ‫‪www.youtube.com/‬‬ ‫‪،)watch?v=E1D2mK45L7Q‬‬ ‫لــە باسکردنی پرسی ڕیفراندۆمەکەی‬ ‫کوردستانیش بە پڕۆژەیەکی ئیسرائیلیی‬ ‫دایە قەڵەم‪ ،‬کەچی بۆ ئەو نابێتە کێشە‬ ‫کاتێک لەبەرچاوی دنیادا تاجە گوڵینە‬ ‫لەسەر گــۆڕی دامــەزرێــنــەری ئیسرائیل‬ ‫(تیۆدۆر هێرتز) دابنێت‪( ،‬ئەمە ڤیدیۆی‬ ‫تاجەگوڵینەکەیەتی‪https://:‬‬ ‫دانانی‬ ‫‪www.youtube.com/‬‬ ‫‪،)watch?v=iYcvTGCUwrI‬‬ ‫ئــەردۆغــان نە ئیمانی دەڕوشــێــت و نە‬ ‫ئەزهەریش پێی دەڵێت لەل!!‬ ‫کــۆی ئــەو نــاوانــەی کە ناومان هێنان‬ ‫لەسەر هــەر شتێک ناکۆک بــن‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەوە کۆکن کە پرسی دەوڵەتی کوردستان‬ ‫بــبــەســتــنــەوە بــە پــرســی ئیسرائیل و‬ ‫پــارچــەپــارچــەکــردنــی وەحــــدەی سەفی‬ ‫موسڵمانان‪ ،‬پرسی چەوسانەوەی گەلێک‬ ‫هەر باسیشی ناکرێت و نادیدەدەگیرێت؟‬ ‫کۆی ئەم سەرکردانەش کەسی دیندارن و‬ ‫بە زاراوەی ئەمڕۆ (ئیسالمین) و سەریان‬ ‫بچێت نوێژیان ناچێت‪ .‬ئەمانە دێن و پرسی‬ ‫کوردستانییەکان دەکەن بە پرسێکی دینی‪،‬‬ ‫نەک بەو مانایەی ئەم پرسە پرسی گەلێکی‬ ‫زۆرینە موسڵمانە و دەبێت موسڵمانەکان‬ ‫دادگەرانە چارەسەری بکەن‪ ،‬بەڵکو بەو‬ ‫مانایەی پرسەکە پرسێکی ئیسرائیلییە(کە‬ ‫ناموسڵمانە) و هەر ئەو پشتگری دەکات و‬ ‫گوایە ئەویش پشتگیری بابەتێک ناکات لە‬ ‫بەرژەوەندیی ئوممەی ئیسالمیدا بێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەم سەرکردە موسڵمانانە پرسی‬ ‫کورد بەالڕێدا دەبەن و وەک پرسی ئازادی‬ ‫و ماف نای بینین و نای ناسێنن‪ ،‬ئەی‬ ‫قورئان ناڵێت جیاوازیی زمان و ڕەنگتان‬ ‫ئایاتی خوایە‪ ،‬بۆ ئەمان دژی ئایەتێکی‬ ‫خوا دەبنەوە؟! ئایا ئیمانیان لەقنابێت!!‬ ‫بەڵکو تەواو بەپێچەوانەوە‪ ،‬وەک پرسی‬ ‫مەترسی بۆ سەر موسڵمانان دەی ناسێنن؟‬ ‫لێرەوە دەبێت لەسەر گوتاری ئیسالمیی‬ ‫بوەستین‪ ،‬ئایا گوتاری زاڵی ئیسالمی لە‬ ‫ئێستادا(بە شیعە و سوننەوە)؛ گوتارێکە‬ ‫الهوتی ئازادی بەرهەمی دێنێت یان گوتارێکە‬ ‫لە پشتییەوە الهوتێک بۆ ستەمکاریی‬ ‫بەرهەمی دەهێنێت؟ بەدژایەتیکردنی‬

‫سەربەخۆیی ئازادیی کوردستانییەکان‪،‬‬ ‫بــەئــاســانــیــی ئێمە لـــەوە دەگــەیــن لە‬ ‫ئێستادا گوتاری ئیسالمی گوتارێکە بۆ‬ ‫خزمەتکردنی ستەمکاریی‪ ،‬گوتارێکە‬ ‫بۆ بەرهەمهێنانی الهوتی سەرکوتکاریی‬ ‫ئازادیخوایان‪ ،‬بەڵکو ئەم گوتارە بەوردی‬ ‫شــێــلــراوە بــە گــوتــاری دەســەاڵتــخــوازیــی‬ ‫و شۆڤێنێتی نەتەوەپەرستیی گەالنی‬ ‫تورک و عــەرەب و فارسەوە‪ ،‬واتە ئەوە‬ ‫مرۆڤدۆستی و ئازادیخوازی و دادگەریی‬ ‫نییە گوتاری ئیسالمی بەرهەمدێنێت و‬ ‫دەبزوێنێت‪ ،‬بەڵکو ئەوە بیری شۆڤێنیی‬ ‫ئەو سێ نەتەوەیە ئیسالم بەکاردێنێت‬ ‫بۆ بەردەوامی بە خەونە پاوانخوازەکانی‬ ‫خۆی دژی نەتەوەیەکی بندەستی هاوئاینی‬ ‫خــۆی‪ ،‬تــەنــانــەت کــە ئــەزهــەر نایەوێت‬ ‫نــاوی کــورد لە بەیاننامەکەیدا بێنێت‪،‬‬ ‫ئــەوە قــوواڵیــی ئــەو شۆڤێنێتە دەزانین‬ ‫کە ڕۆچۆتە ناو دامــودەزگــا دینییەکانی‬ ‫دونیای ئیسالمییەوە‪ ،‬کە النیکەم بەقەد‬ ‫دامــودەزگــای ســەربــازیــی شۆڤێنییەتی‬ ‫نەتەویی عەرەبی دەی بزوێنێت‪ .‬ئێستا‬ ‫لەوە دەگەین کە بۆچی دکتۆر نەسر فەرید‬ ‫واســل بەئاسانیی ئــەو هەموو تاوانەی‬ ‫ســەدام لەبیردەکات و بە دژایەتیکردنی‬ ‫ئەمریکا و ئیسرائیل لە قەفەزی دادگادا؛‬ ‫سەدام بەشەهید ناودەبات‪ ،‬چونکە عروبە‬ ‫لە تایپە ستەمکارییەکەیدا ڕۆح و ویژدانی‬ ‫داگیرکردوە‪.‬‬ ‫ئێستا دەبێت بە ئاسانیی بۆ یەکێتی‬ ‫زانــایــان و ئیسالمییەکان و موسڵمانی‬ ‫کوردستان ڕونبێتەوە کە ئــەو گوتارە‬ ‫ئیسالمییەی لە دنیای ئیسالمیدا زاڵە و‬ ‫بەرهەمێنەری دید و تێڕوانینی ئیسالمییە‪،‬‬ ‫سەرچاوەکەی بەها مرۆڤییەکان و ئەخالق‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵکو بەرژەوەندیی شۆڤێنییەتی‬ ‫نەتەوەیییە‪ ،‬مرۆڤدۆستی و بەرگریکردن‬ ‫لە ستەملێکراو نییە‪ ،‬بەڵکو ستەمکاریی‬ ‫و هێشتنەوەی ستەمە‪ .‬دەبــێــت کۆی‬ ‫موسڵمانەکانی کوردستان لــەوە بگەن‬ ‫کاتێک ئاین دەخرێتە ناو دەسەاڵتەوە؛‬ ‫چۆن لە پەیامە مرۆڤانەکەی دادەڕنرێت و‬ ‫بە ئاسانی هەر بەرگێک دەسەاڵت بیەوێت‬ ‫بەبەریدا دەی کات‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )361‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫‪2‬‬

‫ڕۆڵ و ئیماژی‬ ‫ڕۆشنبیر‬

‫د‪ .‬شەونم یەحیا‬ ‫(‪)2-2‬‬ ‫بەرپرسیاریەتی ڕۆشنبیر‬ ‫كارو لێپرسراویەتی ڕۆشنبیر لە پێناو‬ ‫دروستبوونی دۆخێكی ئارام و خۆشگوزەرانی‬ ‫هاواڵتیان و چەسپاندنی دادپـــەروەری و‬ ‫نەهێشتی توندوتیژیی و گــەنــدەڵــی و‬ ‫هەبوونی شەفافیەتە لە كۆمەڵدا‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەم پرسانە پرسی كۆمەاڵیەتی و سیاسی‬ ‫و ئابوری‪ ،‬گرنگە ڕۆشنبیری هەقیقی كاریان‬ ‫لەسەر بكات‪ ،‬جیهانبینی هەر ڕۆشنبیرێك‬ ‫لـــەوەی دیــكــە جـــیـــاوازە‪ ،‬چونكە كــاری‬ ‫ڕۆشنبیر کۆششێكی كەسییە‪ ،‬میتۆدۆلۆژی‬ ‫هەریەكێكیان جیاوازە لەوەی دی‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫ئەگەر خاڵی جیاوازیش لەنێوان ڕۆشنبیراندا‬ ‫هەبێت‪ ،‬لە ڕووی ئاینی یان ئایدیۆلۆژییا یا‬ ‫ناسیۆنالیتێ‌‪ ،‬بەاڵم گرنگە كۆمەڵێك پێوەر‬ ‫ئەوان كۆبكاتەوە‪ ،‬ئەویش ئەو پرسانەن كە‬ ‫لەسەرەوە ئاماژەم بۆ كرد‪.‬‬ ‫دورەپــەرێــزیــی ڕۆشنبیر كاریگەریی‬ ‫نێگەتیڤی لەسەر بەرپرسیاریەتی ڕۆشنبیر‬ ‫یا دابەشبوونیان بەسەر ئایدیۆلۆژییای‬ ‫حزبە سیاسییەكاندا دەبێت‪ ،‬ئەمەش دەبێتە‬ ‫فاكتەری لێكترازان‪ ،‬نەك تەنیا لەنێوان‬ ‫ڕۆشنبیراندا‪ ،‬بەڵكو لەنێوان خەونبینینی‬ ‫هاواڵتیان و ڕۆشنبیرانیش‪ ،‬كاری ڕۆشنبیر‬ ‫لەنێو دامەزراوە ئەكادیمییەكان فاكتەرێكی‬ ‫بەهێزە بۆ پێدانی مسداقیەت و هەستكردن‬ ‫بــە بەرپرسیاریەتییەكی هەقیقی‪ ،‬واتــا‬ ‫بابەتیبوونی ڕۆشنبیر زۆر گرنگە‪ ،‬لێرەوە‬ ‫پەیوەندییەكان نزیكدەبنەوە‪ .‬هەروەها بوونی‬ ‫كەناڵی تایبەت بە گواستنەوە و گەیاندنی‬ ‫گووتاری ڕۆشنبیر‪ ،‬زۆرجار بەهۆی نەبوونی‬ ‫كەناڵێكی ئــازاد ڕۆشنبیران دەكەونە ژێر‬ ‫گوشار و گومانی هاواڵتیانەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫لەهەر كەناڵێك دەركــەوێــت لەسەر ئەو‬ ‫الیەنە هەژماردەكرێت‪ ،‬زۆرجار ڕۆشنبیران‬ ‫لە كەناڵەكانی ئۆپۆزیسیۆن دەردەكــەون‪،‬‬ ‫بۆیە لــەالیــەن دەســـەاڵت و هاواڵتیانیش‬ ‫گومان لە سەربەخۆی دەكرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بــازنــەی پەیوەندیی نــێــوان هــاواڵتــیــان و‬

‫ڕۆشنبیر فراواندەكات‪ .‬جگە لەگومانكردن لە‬ ‫بەرپرسیاریەتی ڕۆشنبیر‪.‬‬ ‫بۆ نمونە بەرپرسیاریەتی و جیهانبینی‬ ‫ڕۆشنبیرێكی نادینی‪ ،‬واتە سیكوالر‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫خەونی كۆمەڵگەیەكی پارێزیخوازی ئیسالمی‬ ‫زۆر جیاوازە‪ ،‬بەهەمانشێوە بەرپرسیاریەت‬ ‫و جیهانبینی ڕۆشــنــبــیــری ئــایــنــی لە‬ ‫كۆمەڵگەیەكی كراوە و مۆدیرندا جیاوازە‪.‬‬ ‫بۆیە بەیەكگەیشتنی ئەم دوو جیهانبینیە‬ ‫كارێكی ئەوەندە ئاسان نییە‪ ،‬لەهەردوو‬ ‫كۆمەڵگە پێویستی بە هوشیارێكی بااڵیە‬ ‫لەپێناو نزیكبوونەوەی پەیوەندییەكان‪.‬‬ ‫هەروەها دەمانەوێت بڵێین لەبەر ئەوەی‬ ‫پێوەرەكانی ڕۆشنبیر لە كۆمەڵگەیەكەوە بۆ‬ ‫یەكێكی دیكە جیاوازە‪ ،‬پێوەرێك لۆكاڵیە‬ ‫كۆمەڵگە دەیدات و پێوەرێكیش جیهانییە‪،‬‬ ‫ئەمە وا دەكات كە بەرپرسیاریەتی ڕۆشنبیر‬ ‫و مەرترسییەكانی بەردەمیشی جیاوازبێت‪،‬‬ ‫بۆ نمونە ئەو ڕۆشنبیرەی ڕەخنە لە ئاین‬ ‫دەگــرێــت‪ ،‬ئــەو مەترسییەی ڕووبـــەڕووی‬ ‫دەبــێــتــەوە لــە كۆمەڵگەیەكی موسڵمان‬ ‫زۆر جیاوازتر لــەو ڕۆشنبیرییەی كە لە‬ ‫كۆمەڵگەیەكی علمانییە‪ .‬بەشێوەیەكی ڕێژەیی‬ ‫بۆ نمونە ڕەخنە لە ئاین دەگرێت‪ .‬ڕۆشنبیران‬ ‫ک‬ ‫لە كۆمەڵگەیەكی سێكیوالریش هەندێ ‌‬ ‫جار لەکارەکانیاندا دووچــاری توندوتیژی‬ ‫دەبنەوە‪ .‬لەوانە ستافی ڕۆژنامەی (شارلی‬ ‫هیبدۆ) لەالیەن گرووپە تیرۆریستییەكانەوە‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانی ڕۆشنبیر تەنیا ناجێگیر‬ ‫و نا ئــارام نین لەگەڵ دەســەاڵت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئیشكالیەتی ڕۆشنبیر لەگەڵ كۆمەڵێك‬ ‫كەناڵی تریشە‪ ،‬لەوانە توندڕەویی ئاینی و‬ ‫ئیسالمیزمی ڕادیكاڵ و دابونەریتە كۆن و‬ ‫سیستەمی سەرمایەدارین‪.‬‬ ‫ئاالن تۆرین لە كتێبی « دوای قەیران‬ ‫« باس لە هەژموونی سەرمایەداری ئەمرۆ‬ ‫بەسەر كۆمەڵگەوە دەكات‪ ،‬كۆمەڵگەیەكی‬ ‫ئیفترازی لەڕوی ئابوورییەوە خوڵقاندووە‪،‬‬ ‫تێیدا ژیانی كرێكارانی خستۆتە مەترسییەوە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەمە بــۆمــان ڕوونــدەكــاتــەوە كە‬ ‫بەرپرسیاریەتی ڕۆشنبیر و مەترسییەكانی‬ ‫بەردەمی لە دۆخێكەوە یان لە حاڵەتێكەوە‬ ‫بۆ حاڵەتێكی تر دەگــۆردرێــن‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫دۆخی ئەو ڕۆشنبیرەی ڕەخنە لە هەژموونی‬ ‫تەكنەلۆژیا و كاریگەرییە نێگەتیڤییەكانی‬ ‫دەگرێت‪ ،‬زۆر جیاوازترە لەوە ڕۆشنبیرەی‬ ‫ڕەخنە لە توندڕەویی ئاینی دەگرێت‪.‬‬ ‫ئەو ڕۆشنبیر و ئەكتەری ڕۆشنبیریانەی‬ ‫كە پروپاگەندە بۆ دەسەاڵت دەكەن لەهەر‬ ‫كۆمەلگەیەكەوە بێت لەالیەن دەسەاڵت‬ ‫قبوڵكراون‪ ،‬چ دكتاتۆر یان دیوكراسی‬ ‫بــن‪ ،‬بە پێچەوانەی ئەوانەی كە ڕەخنە‬ ‫لە دەســـەاڵت دەگـــرن‪ ،‬بێگومان لێرەدا‬ ‫بەپرسیاریەتی هەردوو كیان جیاوازە‪.‬‬ ‫بەرپرسیاریەتی ڕۆشنبیر لە دۆخێكەوە‬ ‫بۆ یەكێكی دیكە دەگۆردرێت‪ ،‬لە ڕۆژئاوا‬ ‫ڕۆشنبیران لەگەڵ هاواڵتیان ڕەخنەدەگرن‬ ‫و خۆپێشاندان دژی دەســـەاڵت دەكــەن‪،‬‬ ‫تا دەســەاڵت بــەرەو تاكڕەوی نــەڕوات‪ ،‬تا‬ ‫دیموكراسیەت جوانتر بكەن و بێكاریی‬ ‫نەهێڵن و یاساكان لە خزمەتی هاواڵتیان نەك‬ ‫كۆنترۆڵكردنیاندا بن‪ ،‬ڕێگری لە دروستبوونی‬ ‫دكتاتۆریەت و تــاكــڕەوی دەكــەن‪ ،‬لەوانە‬ ‫سارتەر كتێب لەسەر داگیركردنی جزائیر‬ ‫لەالیەن فرەنساوە بەناوی (شورەییمان لە‬

‫جەزائیر‪-‬عارنا فی الجزائر)دەنوسی‪ .‬ئاالن‬ ‫بادیۆ لە ‪ 2007‬كتێبێكی لەسەر ساركوزی‬ ‫سەرۆكی پێشوی فرەنسا بە ناوی (ساركوزی‬ ‫مانای چییە؟) باڵوكردەوە‪.‬‬ ‫لە ڕۆژهەاڵت تاك ڕێخۆشكەر و هاوكارە‬ ‫لــە دروســتــكــردنــی تــاكــڕەوی‪ ،‬زۆر بەی‬ ‫جــار ڕۆشنبیران خۆیان دەبنە فاكتەرە‬ ‫بــۆ خوڵقاندنی دۆخێكی وا‪ ،‬هــەر لەو‬ ‫ساتەوەختەدا ڕۆشنبیر پێوەرەكانی خۆی‬ ‫لــەدەســتــدەدات و دەبێت بە ئەكتەرێكی‬ ‫ڕۆشنبیری پرۆپاگەندەكاری سیاسیی نەك‬ ‫ڕۆشنبیر‪ ،‬چونكە مــەرج نییە ڕۆشنبیر‬ ‫بــەردەوام لە بازنەی ڕۆشنبیر بمێنێتەوە‪،‬‬ ‫زۆرجــار حاڵەتێك یان هەڵوێستێك دەی‬ ‫خاتەوە ناو بازنەی ئەكتەری ڕۆشنبیری‪.‬‬ ‫ئاالن تۆرین پێی وایە ڕۆشنبیر لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵت لە سەرەوە دەتوانێت ڕۆڵببینێت‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی گۆرانكاریی دروستبكات‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەكاتێكدا ڕاستە ئەگەر دەســەاڵت گوێی‬ ‫بۆ ڕۆشنبیر ڕابگرێت و كار بە پێشنیازو‬ ‫ڕاوێژەكانی بكات‪ ،‬بەاڵم لە زۆربەی واڵتانی‬ ‫دواكەوتوو و تۆتالیتاری نا دیموكراسی‪،‬‬ ‫ڕۆشنبیر وەكو هۆكارێكی پرۆپاگەندەو تا ئەو‬ ‫ئاستە دەسەاڵت گرنگی بە ڕۆشنبیر دەدات‪،‬‬ ‫تا میدیاكانی دەسەاڵتی بۆ بەڕێوەببات‪،‬‬ ‫وەك خۆی دەیەوێت نەك وەك ڕۆشنبیر‪.‬‬ ‫بێگومان دەسەاڵتی تاكڕەو پێویستی بە‬ ‫هێزی چەك نەك قەڵەمی ڕۆشنبیر تا كاری‬ ‫لەگەڵ بكات‪.‬‬ ‫بۆیە گرنگە بڵێین كە بەرپرسیاریەتی‬ ‫ڕۆشنبیر ئــەوەیــە‪ ،‬بتوانێت ئەكتەرێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بەهێز و ئــازاد لە كۆمەڵگە‬ ‫دروســتــبــكــات‪ ،‬بــۆ ئـــەوەی ئــەم ئەكتەرە‬ ‫كۆمەڵگەیەكی بەهێزتر بونیادبنێت‪ ،‬چونكە‬ ‫مــرۆڤ چەند ئــازاد بێت زیاتر هەست بە‬ ‫بەرپرسیاریەتی دەكــات‪ ،‬بە پێچەوانەوە‬ ‫ئەم ئەكتەرە كۆمەاڵیەتیانەی كە هێشتا لە‬ ‫ژێر هەیمەنەی ئاین و ترادیسیۆن ڕزگاریان‬ ‫نەبووە‪ ،‬كەمتر هەست بە بەرپرسیاریەتی‬ ‫دەكەن ‪.‬‬ ‫بەرپرسیاریەتی ڕۆشنبیری كورد‬ ‫ســـەبـــارەت بـــەم پــرســیــارە ئـــەرك و‬ ‫لێپرسراویەتی ڕۆشنبیری كــورد‪ ،‬لە هەر‬ ‫بــارودۆخــێــكــدا جــیــاواز بـــوو‪ ،‬بــۆ نمونە‬ ‫بەرپرسیاریەتی ڕۆشنبیر پێش ڕاپەرینی‬ ‫‪ 1991‬لــە ســەردەمــی ڕژێــمــی بەعسدا‬ ‫ڕۆشنبیران لەگەڵ حزبە كوردییەكاندا‬ ‫بەیەكەوە خەباتیان دژی ڕژێمی بەعس‬ ‫دەكرد‪ .‬بەشداریكردنی ڕۆشنبیران هاوشانی‬ ‫حزبە كوردییەكان دەبێتە جێگای شانازی‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای ڕاپەرین بەشێوەیەكی ڕادیكاڵ‬ ‫ڕۆڵی ڕۆشنبیران دەگۆردرێت و پۆلێندەبێت‬ ‫بۆ ئەو ڕۆشنبیرانەی كە بەر لە ڕاپەرین‬ ‫بەهۆی كارەساتەكانی ئەنفال و كیمیابارانی‬ ‫كورد لە كۆتایی هەشتاكاندا بەرەو هەندەران‬ ‫كۆچیان كرد‪ ،‬لە بارودۆخی سیاسی و ئابوری‬ ‫و كۆمەاڵیەتی كوردستان دووردەكەونەوە‪،‬‬ ‫زی ــات ــر ڕوئــیــایــەكــی ســەربــەخــۆیــی لە‬ ‫گوتارەکانیاندا وەردەگرن‪ ،‬زۆربەی ئەوانەش‬ ‫ت كۆچبكەن‪،‬‬ ‫كە دەرفەتیان بۆ ناڕەخسێ ‌‬ ‫بەهەر پاڵنەرێك بێت‪ ،‬دابەشی سەر حزبە‬ ‫كوردییەكان لەباشوری كوردستان دەبن‪ ،‬و‬ ‫دەبنە بەشێك لەو ملمالنێ و شەڕانەی كە‬ ‫لەنێوان حزبە كوردییەكاندا لە نەوەتەكات‬ ‫سەریهەڵدا‪.‬‬

‫دابەشبوونی ئــەوان بەسەر حزبەكاندا‬ ‫هۆكارەكەی بۆ دوو قەیران دەگەڕێتەوە‪ ،‬لەوانە‬ ‫(قەیرانی ئابوریی نەتەوەیەكگرتووەكان‬ ‫لەسەر عیراق بەگشتی و حكومەتی عیراق‬ ‫لەسەر كوردستان‪ ،‬كە كاریگەریی زۆر خراپی‬ ‫لەسەر گــوزەرانــی هاواڵتیان بەگشتی و‬ ‫ڕۆشنبیران بەتایبەتی هەبوو‪.‬‬ ‫هــەروەهــا شــەڕی نــاوخــۆی ‪1993‬تــا‬ ‫‪1997‬ی نێوان حزبە سیاسییەكان (پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی‬ ‫كــوردســتــان و بــزوتــنــەوەی ئیسالمی)‪،‬‬ ‫سەرچاوەی داهاتەكانی كوردستانیش لە‬ ‫ژێر دەسەاڵتی (پارتی و یەكێتی) دا بوون‪،‬‬ ‫ئەمە وای كرد هیچ دەرفەتێك بۆ ڕۆشنبیران‬ ‫نەمێنێتەوە‪ ،‬دابەشی ســەر ئایدیۆلۆژییا‬ ‫جیاجیاكان بن‪ ،‬پاشان ئەم دابەشبوونە بوو بە‬ ‫كلتور‪ ،‬سنوری دەسەاڵتی پارتی لە هەولێرو‬ ‫دهۆك دەبێت‪ ،‬زۆربەی ڕۆشنبیرانی ئەو دوو‬ ‫شارە لەگەڵ سیاسەتەكانی پارتی دەبن و‬ ‫ئەوانەی سنوری یەكێتیش بەهەمانشێوە‪.‬‬ ‫ڕۆشــنــبــیــران بــەهــۆی ئــەو بــارودۆخــەوە‬ ‫ڕۆڵیان بزردەبێت‪ ،‬هەڵویستەكانیان لەنێوان‬ ‫الیەنگری ئایدیۆلۆژییایەكی سیاسی و‬ ‫بێالیەنی و تەنانەت ئەوانەی دەكەونە ناو‬ ‫ملمالنێكانی شەڕ و وتار و بەرهەمەكانیشیان‬ ‫چوارچێوەی بابەتی تێدەپەڕێنن‪ .‬بۆیە‬ ‫ڕۆشنبیران ئەگەر وەكو پێویست نەیانتوانی‬ ‫بێت ڕۆڵــیــان هەبێت كۆمەڵێك هۆكاری‬ ‫سیاسی و ئابوری و كۆمەاڵیەتی لەبەردەم‬ ‫كارەكانیاندا بەربەست بوون‪.‬‬ ‫دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس بارودۆخێكی‬ ‫دیكە دروستدەبێت‪ ،‬ڕۆشنبیران بە شێوازێكی‬ ‫دیكە لە گۆڕانكارییەكاندا بەشداردەبن‪،‬‬ ‫ی ئەو ڕۆشنبیرانە دوای ڕووخانی‬ ‫لەوانە ڕۆڵ ‌‬ ‫ڕژێمی بەعس لە ‪ 2003‬دەستپێدەکات‪،‬‬ ‫دوای ئــەو ماوەیە ڕۆشنبیران دێــن قسە‬ ‫لەسەر كێشە و یەكگرتنەوەی دوو ئیدارەیی‬ ‫و كەموكووڕییە سیاسی و كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫و ئاستەنگەكانی ناو حكومەتی هەرێم و‬ ‫داوای چاكسازی و شەفافەیەت و نەهێشتی‬ ‫گەندەڵی و كەم پسپۆڕی لە بەرێوەبردن و‬ ‫نەهێشتنی توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەت و‬ ‫كوشتنی ژن بەناوی شەرف و داوای گۆڕان‬ ‫و هەمواركردنی ئەو یاسایانەیان دەكرد كە‬ ‫مافی ئافرەت و تاك بەگشتی پێشیلدەكەن‪،‬‬ ‫لە پێناو گۆڕینی ئەقڵیەتی خێڵەكی و‬ ‫باوكساالری و كرانەوەی كۆمەڵگە و نەهێشتنی‬ ‫گەندەڵی و بێكاری و نەبوونی لێهاتویی‬ ‫لە بــەرێــوەبــردن و بەدیموكراتیزەكردنی‬ ‫كۆمەڵگە و بەشداریكردن لە نوسینەوەی‬ ‫دەســتــور و كــردنــەوەی كەناڵی ئــازاد بۆ‬ ‫باڵوكردنەوەی بۆچوونەكانیان‪ ،‬كردنەوەی‬ ‫چــەنــدان ڕێكخراو و سەنتەرو ڕۆژنــامــەو‬ ‫تەلەفزیۆن‪ ،‬ئەگەر پێش ڕووخانی حكومەتی‬ ‫عیراق ڕاگەیاندن و ڕێكخراو و كەناڵەكانی‬ ‫دەربرێن لەچوارچێوەی حزبەكاندا بووبن‪،‬‬ ‫بەاڵم دوای ‪ 2003‬وە گٶڕا بۆ ڕەخساندنی‬ ‫چەندین كەناڵی ڕاگــەیــانــدنــی ئەهلی و‬ ‫سەربەخۆ و زانكۆی ئەهلیی كرانەوە‪ ،‬واتە‬ ‫هەوڵی ڕۆشنبیران دەچێتە چوارچێوەی‬ ‫خزمەتگوزارییە گشتییەكانی هاواڵتیان و‬ ‫پێداویستیەكانیانەوە‪.‬‬ ‫ڕۆشــنــبــیــران پاڵشتیی دروستبوونی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن بوون‪ ،‬لە هەرێمی كوردستان‬ ‫بەتایبەتی ئــەو ڕۆشنبیرانەی لــە زۆنــی‬

‫سلێمانی بــوون و مێژووی دروستبوونی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن لە كۆمەڵگەی كــوردی بۆ‬ ‫ی ‪ 2009‬دەگەڕێتەوە كە ڕۆشنبیران‬ ‫ساڵ ‌‬ ‫لەرێی هــەوڵ و وتارەكانیانەوە توانیان‬ ‫ڕۆڵیان هەبێت‪ .‬تا دەستپێكردنی شەڕ دژی‬ ‫داعش لە ‪ 2014‬دا‪ ،‬ڕۆڵی ڕۆشنبیران لە‬ ‫قۆناعێكی نوێدا دەرکەوت‪ ،‬ئەویش شەڕ دژی‬ ‫تیرۆر و ئیسالمیی جیهادی و ڕەخنەگرتن‬ ‫لەو تێكستانەی كە سەرچاوەی دروستبوونی‬ ‫توندڕەوین‪.‬‬ ‫سەبارەت بە ڕۆڵ و بەرپرسیاریەتی ڕۆشنبیر‬ ‫لەم ڕوداوانەدا‪ ،‬زیاتر ڕۆڵی وشیاركردنەوەیە‬ ‫لە ڕێی نوسین و چاوپێكەوتن لە كەناڵەكانی‬ ‫ڕاگەیاندنەوە‪ ،‬بۆ ڕووبەرووبوونەوەی فیكری‬ ‫تــونــدڕەوی ئاینی‪ ،‬بەتایبەتی ئیسالمی‬ ‫ڕادیــكــاڵ‪ ،‬ڕۆشنبیران بەسەر دوو بەرەی‬ ‫جــیــاوازدا دابــەش ببون‪ ،‬بــەرەیــەك ئاینی‬ ‫ئیسالم و سەلەفیەتی ئیسالمی بەسەرچاوەی‬ ‫فیكری داعشی دەزانــن‪ ،‬بەرەیەكی دیكە‬ ‫جیاوازییان دەكرد لە نێوان موسڵمانان و‬ ‫گرووپە توندرەوەئیسالمیەكاندا‪ ،‬بۆیە زۆرێك‬ ‫لە ڕۆشنبیرانی كورد‪ ،‬دەكەونە ڕەخنەگرتن‬ ‫لە ئاینی ئسالم و حزبە ئسالمییەكانەوە‬ ‫لــە هەرێمی كــوردســتــان بەتایبەتی ئەو‬ ‫كــاتــەی چــەنــد هــاواڵتــیــیــەكــی كــورد‬ ‫پەیوەندی بە داعــشــەوە دەكــەن و دژی‬ ‫«پیشمەرگە»شەڕیان دەكرد‪.‬‬ ‫ڕۆشنبیرانی سیكوالر یــان سەربەخۆ‬ ‫كاتێك كــە بانگیشەی جــیــاكــردنــەوەی‬ ‫ئاینیان لە دەسەاڵت دەكرد‪ ،‬دەكەوتنە بەر‬ ‫هێرشی مزگەوتەكانەوە‪ ،‬چونكە كەناڵەكانی‬ ‫باڵوكردنەوەی فیكری ئیسالمی لە هەرێمی‬ ‫كوردستان ئەوەندە بەهێزبوون‪ ،‬زۆر زەحمەت‬ ‫بوو بۆ ڕۆشنبیران بتوانن بەئازادی بیروڕای‬ ‫خۆیان بڵێن‪ ،‬تەنانەت دەسەاڵتیش پارێزگاری‬ ‫لــێ نــەدەكــردن‪ ،‬كاتێك كــە هاواڵتیانی‬ ‫كوردستان ڕاستییەكان بەبەرچاوی خۆیانەوە‬ ‫دەبینن‪ ،‬لەسەر هەڵویستی ڕۆژئاوای سیكوالر‬ ‫و سعودییە موسڵمانان‪ ،‬لەسەر پێشوازیكردن‬ ‫لەو خێزانانەی كە بە هۆی شەڕی داعشەوە‬ ‫دووچـــاری ماڵوێرانی و دەربــەدەردەبــن‪،‬‬ ‫لە نێوان ســـااڵنـــی‪ ،2014-2015‬ئەو‬ ‫ئــەوروپــا و ڕۆژئاواییە كە چەندان ساڵە‬ ‫لــە مــەزگــەوتــەكــانــەوە پیاوانی ئاینی و‬ ‫كەناڵەكانی سەر بە حزبە ئیسالمییەكان‪،‬‬ ‫ئیماژ و پێناسەی ناشرین بە ڕۆژئــاوا و‬ ‫ئەوروپا دەدەن‪ (:‬كافر و مولحەد و فاسد‬ ‫و فاسق) وەسفیان دەكــەن‪ ،‬دەرگایان بۆ‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو سعودییەی بەهەشتی‬ ‫ێ‬ ‫موسڵمان ئامادەنابێت ئەو دەرگایەیان ل ‌‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬تاكی كوردیش ئەو وشیارەییەی بۆ‬ ‫دروستبوو كە ڕۆژئاو و ئەوروپا زۆر مرۆڤ‬ ‫دۆستانەتربوون لە هاوكاریكردنی ئاوارەكانی‬ ‫دەستی داعش‪ ،‬لەو سعودییایەی کە بۆتە‬ ‫بەهەشتی موسڵمانان‪.‬‬ ‫هەروەها لە ڕووی ئابورییەوە هەرێمی‬ ‫كوردستان بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت‬ ‫لە بازارەكانی جیهاندا کوردستان دەکەوێتە‬ ‫ناو قەیرانەوە‪ ،‬هاتنی ملیۆنێك پەناهەندە‬ ‫لە ناوچەكانی عێراق و سوریا بۆ هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬گەندەڵی و نەبوونی شەفافیەت‬ ‫و باری ئابووری هەرێمی كوردستان قورستر‬ ‫دەكات و كێشەكان قوڵتر دەبنەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫لە ژێــر فشاری قــەیــران و ڕۆشنبیران و‬ ‫ڕاگەیاندەكانی میدیای ئازاد و ئۆپۆزیسیۆن‬

‫و هاواڵتیان بەتایبەتی چینی تەكنۆكرات‪،‬‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستدەكات‬ ‫بە ئەنجامدانی ڕیفۆرم ‪.‬‬ ‫قۆناغێكی دیكەی كۆڕانکارییەكان‪ ،‬كە‬ ‫قۆناغێكی نوێیە ئەویش ‪2017‬ە‪ ،‬واتا‬ ‫دوای كۆتایی هێنان بە شەڕ دژی داعش‪،‬‬ ‫و ڕاگەیاندنی ڕیفڕاندۆم‪ ،‬ئەم پرسە پرسێكی‬ ‫نەتەوەیی نیشتیمانییە و دروستبوونی‬ ‫دەوڵەت ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە چارەنوسی‬ ‫هاواڵتیانەوە هەیە‪ ،‬لێرەشدا حزبە كوردییەكان‬ ‫ی نەوەدەكانیان دروستكردوە‬ ‫كلتوری ساڵ ‌‬ ‫لە شەڕەی ناوخۆ و پارچەكردنی هەرێمی‬ ‫كــوردســتــان‪ ،‬بــەاڵم بەشێوازێكی دیكە‪،‬‬ ‫لێكترازانی سیاسی لە هەرێمی كوردستاندا‬ ‫لە نەوەدەكاندا لێكترازانی كلتوریشی بەدوای‬ ‫خۆیدا هێنا‪ ،‬ئەگەر چی لەشەڕی ناوخۆ‬ ‫یەكێتی و پارتی هەموو شتێكیان دابەشكرد‬ ‫لە سامانی ئابوورییەوە بگرە تا دەگات بە‬ ‫كلتور و هاواڵتیانیش‪ ،‬ڕۆشنبیرانیش تا ئێستا‬ ‫بوونەتە قوربانیی ئەو لێكترازانە سیاسییە‪،‬‬ ‫بێگومان هۆكارەكەی بۆ غیابی گروپێكی‬ ‫بەهێزی ڕۆشنبیران دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە تا‬ ‫ئێستا ڕۆشنبیران نەیان توانیوە لە باشوری‬ ‫كوردستان خاوەن گرووپگەلێكی بەهێز بن‪،‬‬ ‫ئەگەر چی جیاوازیش بن لە بیروڕای سیاسی‬ ‫یان ئاینی یان نەتەوەی‪ ،‬بــەاڵم پێوەرە‬ ‫نیشتیمانی و مرۆیی و زانستییەكان ئەوان‬ ‫كۆبكاتەوە و بتوانن لەسەروی ئایدیۆلۆژیا و‬ ‫نەتەوە و ئاینەوە كاربكەن‪ ،‬لەو ڕێگایەوە‬ ‫دەتوانن گوشاری بەهێز لەسەر دەسەاڵت‬ ‫دروستبكەن‪ ،‬بۆیە ئێستا دوو گووتار‬ ‫لەالیەن حزبەكانی كوردستانەوە دروستبوون‬ ‫و ڕۆشنبیرانیش بــوونــەتــە بەشێك لە‬ ‫دابەشبوونی ئەم دوو گوتارە‪ ،‬سەرگەردانیی‬ ‫ێ و نەخێر‪ ،‬لێرەدا‬ ‫هاواڵتیان لە نێوان بەڵ ‌‬ ‫كۆمەڵێك پرسیار و گومانیان الی هاواڵتیان‬ ‫دروســتــكــردووە‪ ،‬لەوانە ئــەم دوو گوتارە‬ ‫یاریكردنە بە چارەنوسی هاواڵتیان؟ ئایە‬ ‫ڕیفراندۆم بۆ دەوڵەتە یان بۆ موزایەدەی‬ ‫سیاسی؟ چونكە دەوڵەتێكی سەربەخۆی‬ ‫كــوردســتــان خــەونــی هــەمــوو كــوردێــكــە و‬ ‫هەزارەها شەهیدی لەو پێناوە داوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫ڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆی بێت‪ ،‬ئەوا هەرێمی‬ ‫ێ‬ ‫كوردستان لە ‪1991‬سەربەخۆیە‪ ،‬بەاڵم ب ‌‬ ‫دەوڵەتە‪ ،‬هیچ الیەنێك نابێت بیخاتە موزادەی‬ ‫سیاسیەوە‪ ،‬وایان كردووە هاواڵتی ئەگەر‬ ‫بڵێت ئەوا لەالیەن هەندێكیان بە چاوی‬ ‫خائین و كوێلەی بنەماڵە سەیر دەكرێن‪،‬‬ ‫ئەگەر بوترێت نەخێر‪ ،‬ئــەوا لە ڕوانگەی‬ ‫هەندێكیانەوە خائین و خۆفرۆشن‪ ،‬بۆیە‬ ‫گرنگە ڕۆشنبیر ڕۆڵی هەبێت لە یەكخستنی‬ ‫گووتارەكاندا‪ ،‬بەتایبەتی لە قۆناغی وا‬ ‫هەستیاردا و ئەو پرسانەی لە بەرژەوەندی‬ ‫هاواڵتیانن و گرنگە ڕۆشنبیران بە شێوازێكی‬ ‫زانستی دیراسەی ئەم پرسە بكەن بۆ ئەوەی‬ ‫هاواڵتیان لەو دۆخە گوماناوەیە ڕزگاریان‬ ‫ببێت‪ ،‬نەك ئەوان بێن وەك توتی کارنامەی‬ ‫حزبەكان جێبەجێبكەن‪ ،‬بۆیە لەم قۆناغەدا‬ ‫بەپرسیاریەتیی ڕۆشنبیر ڕزگــاركــردنــی‬ ‫هاواڵتیانە لەو گومانانەی كە ڕاستەوخۆ‬ ‫پەیوەندیان بە چارەنوسی ئەوانەوە هەیە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )361‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫‪3‬‬

‫مێژوو‪ ،‬لەنێوان کۆمەڵی چینایەتی و‬ ‫کۆمەڵی بێ چین دا‬ ‫هاوڕێ عه‌بدواڵ‬ ‫به‌ىش يه‌كه‌م‬

‫پێش‌باس‪:‬‬ ‫تا ئێستا مرۆڤ دوو جۆر پارادایمی بۆ‬ ‫ژیان بەرهەمهێناوە‪ ،‬یان دوو شێوە پێکەوەیی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬و کۆمەڵگای بەرهەمهێناوە‪.‬‬ ‫ئەوانیش بریتیین لە‪“ :‬پارادایمی بێ‌چين”‬ ‫‪ ،‬و “پارادایمی چینایەتی”‪ .‬هەریەک لەم‬ ‫دوو جــۆرە پــارادایــمــەش مرۆڤی تایبەت‬ ‫بــە خــۆیــان بەرهەمهێناوە‪ .‬پــارادایــمــش‪،‬‬ ‫کۆپەیوەندیی کۆمەاڵیەتی‪ -‬ئابوری‪ -‬سیاسی‬ ‫دەگرێتەوە‪ .‬سەرجەمی جیهانبینی‪ ،‬ستایلی‬ ‫ژیـــان‪ ،‬بــەهــا‪ ،‬کـه‌لــتــور‪ ،‬شارستانییەت‪،‬‬ ‫ئــایــدیــۆلــۆژیــا‪ ،‬بــیــروبــاوەڕ‪ ،‬کــۆی پڕۆسە‬ ‫کرداری و هزرییەکانی مرۆڤ لەخۆدەگرێت‪.‬‬ ‫پارادایمی بێ‌چین‪ ،‬یان کۆمەڵگای بێ‌چین‪،‬‬ ‫ئەو جۆرە کۆمەڵگایەیە کە خاوەندارێتیی‬ ‫تایبەتی تيا نییە‪ ،‬جیاوازیی چینایەتيی تێدا‬ ‫نییە‪ ،‬خاوەندارێتیی بەرهەم و دابەشکردنی‬ ‫بەرهەمەکان‪ ،‬خاوەندارێتییەکی گشتییە‪،‬‬ ‫شێوە ژیانی هـــەرەوەزی و کۆمۆنەییە‪.‬‬ ‫کۆمۆنەی سەرەتایی کە کۆنترین قۆناغی‬ ‫پێکەوەیی مرۆڤە‪ ،‬سەر بە پارادایمی بێ‌چین‪،‬‬ ‫و کۆمەڵگای بێ‌چینە‪ .‬دوای کۆمۆنەی‬ ‫سەرەتایی‪ ،‬قۆناغی کۆمەڵگای چینایەتی‬ ‫دێتەکایەوە‪ ،‬کە بە سیستەمی کۆیالیەتی‬ ‫دەستپێدەکات‪ .‬لــە مــێــژووی پارادایمی‬ ‫چینایەتیشدا‪ ،‬سێ هەوڵی گرنگ دراون بۆ‬ ‫بنیاتنانی کۆمەڵگای بێ‌چین‪ ،‬بەاڵم دواتر‬ ‫نوشوستیان پێ هێنراوە‪ :‬یەكەم‪ :‬کۆمۆنەی‬ ‫‪1871‬ـــــی پــاریــس‪ ،‬دووەم‪ :‬شۆڕشی‬ ‫‪1917‬ـــی ڕووسیا‪ ،‬سێیەم‪ :‬سەرکەوتنی‬ ‫شــۆڕشــی ‪1949‬ـــــی چــیــن‪ .‬پــارادایــمــی‬ ‫چینایەتی‪ ،‬یــان کۆمەڵگای چینایەتی‪،‬‬ ‫لــــەدوای هــەڵــوەشــانــدنــەوەی کۆمۆنەی‬ ‫سەرەتاییەوە بەدرێژایی چاخەکان بەردەوام‬ ‫بووە تا ئێستا‪ .‬پارادایمی چینایەتی لەسەر‬ ‫بنەڕەتی خاوەندارێتیی تایبەت‪ ،‬و جیاوازیی‬ ‫چینایەتی‪ ،‬و چەوساندنەوەی چینایەتی‬ ‫دروستبووە‪ .‬پارادایمی چینایەتی‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫سێ فۆرماسیۆنی چینایەتيی بەرهەمهێناوە‪:‬‬ ‫یــەكــەم‪ :‬سیستەمی کۆیالیەتی‪ ،‬دووەم‪:‬‬ ‫دەرەبەگایەتی(فیوداڵیزم)‪،‬‬ ‫سیستەمی‬ ‫سێیەم‪ :‬سیستەمی ســەرمــایــەداری‪ .‬لە‬ ‫ئێستادا سیستەمی سەرمایەداری لە جیهاندا‬ ‫کاردەکات‪ .‬هەرکام لەم سیستەمانە لەڕووی‬ ‫شــێــوەی بەرهەمهێنان و کۆپەیوەندیی‬ ‫بەرهەمهێنانەوە جیاوازبوونە لەیەکتری‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەموویان سەر بە پارادایمی چینایەتی بوونە‬ ‫لەسەر بنەڕەتی خاوەندارێتیی تایبەت‪.‬‬ ‫جــیــاوازیــی چــیــنــایــەتــی‪ ،‬و ملمالنێی‬ ‫چینایەتی‪ ،‬و خاوەندارێتیی تایبەت شتێكى‬ ‫هەمیشەیی و ئەزەلی نەبووە‪ ،‬لە کۆمۆنە‬ ‫سەرەتاییەکاندا مرۆڤەکان بە هەرەوەزی و‬ ‫لەسەر بنەڕەتی خاوەندارێتیی گشتی ژیاون‪،‬‬ ‫و جیاوازیی چینایەتی و ملمالنێی چینایەتی‬ ‫بوونی نەبووە‪.‬‬ ‫ئەمە پێچەوانەی ئەو دیدە میتافیزیکییەیە‬ ‫کە جیاوازیی چینایەتی و ملمالنێی چینایەتی‬ ‫بە سرووشتێكی نەگۆڕ و خۆڕسکی مرۆڤ‬ ‫دەزانێت‪ .‬بیرکردنەوەی مرۆڤ و بەهاکان و‬ ‫ڕەفتارەکانی مرۆڤ لەالیەن بونیادی ئابوری‬ ‫و که‌لتوريی کۆمەڵگاوە درووستبوونه‪.‬‬ ‫واتــا ڕەفتارەکانی مــرۆڤ لەناو مێژوودا‬ ‫درووستدەبن‪ ،‬نەک شتێکی سرووشتی و‬ ‫ک بن‪ .‬دەزگایەکی وەک دەوڵەتیش لە‬ ‫خۆڕس ‌‬ ‫پلەیەکی دیاریکراوی پەرەسەندنی ئابوريیدا‬ ‫درووستدەبێت‪ .‬کاتێک کۆمەڵگا بەسەر‬ ‫چەند چینێكدا دابەشبوو‪ ،‬بەحوکمی ئەم‬ ‫دابەشبوونەش درووستبوونی دەوڵەت بوو‬ ‫بە پێویستی‪ .‬لە کۆمەڵگا سەرەتاییەکاندا‬ ‫بێ دەوڵەت گــوزەراون‪ ،‬دەربــارەی دەوڵەت‬ ‫و دەسەاڵتی دەوڵــەت هیچیان نەزانیوە‪.‬‬ ‫هەربۆیە بنیاتنانی کۆمەڵگای کۆمۆنیستی‪،‬‬ ‫یۆتۆپیا و خەونێکی نەزۆک نییە‪ ،‬خەونێکی‬ ‫چەپێنراوی مرۆڤەکان بــووە بەدرێژایی‬ ‫مێژوو بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگای بێ‌چین‪.‬‬ ‫کۆمۆنیزم دەیەوێت لە سەردەمێکی نوێدا‬

‫دووبارە شێوە ژیانی کۆمۆنەیی و بێ‌چینی‬ ‫بنیاتبنێتەوە‪ ،‬دووبارە خاوەندارێتیی گشتی‬ ‫بگەڕێنێتەوە‪ ،‬و خاوەندارێتیی تایبەت‬ ‫هەڵوەشێنێتەوە‪ .‬دەربارەی فۆرماسیۆنەکانی‬ ‫پارادایمی چینایەتی‪ ،‬جەختکراوه‌تە سەر‬ ‫مێژووی ئەوروپا‪ ،‬ئەوە نەبێت لە دەرەوەی‬ ‫ئەوروپادا سیستەمە چینایەتییەکان بوونیان‬ ‫نەبووبێت‪ .‬بــەاڵم لە ئــەوروپــادا مێژوو و‬ ‫قۆناغی سیستەمە چینایەتییەکان‪ ،‬و گەشە‬ ‫و پەرەسەندنیان بەڕوونی دیارە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫ئەوروپا وەک نمونەی جیاوازیی چینایەتی و‬ ‫ملمالنێی چینایەتی وەرگیراوە‪ .‬کۆمەڵگاکانی‬ ‫دەرەوەی ئەوروپاش لە سیاقی مێژوویی و‬ ‫قۆناغی جیاوازدا بە سیستەمی کۆیالیەتی و‬ ‫دەرەبەگایەتيیدا تێپەڕبوونە‪.‬‬ ‫ئــێــســتــایــش جــیــهــان لــە “گــشــت”دا‬ ‫ســەرمــایــەداریــیــە‪ ،‬لــە “بـــەش”ی جــیــاواز‬ ‫جیاوازدا‪ .‬لەم باسەدا جەختكراوەتە سەر‬ ‫ڕەهەندی چینایەتی و خاوەندارێتیی تایبەتی‪.‬‬ ‫پارادایمی بێ‌چین‬ ‫کۆمۆنەی سەرەتایی‪ :‬وەک نمونەی ژیانی‬ ‫کۆمۆنەیی‪ ،‬و پارادایمی بێ‌چین‪.‬‬ ‫بــوونــی قۆناغێک بــەنــاوی کۆمۆنەی‬ ‫سەرەتایی‪ ،‬لەناو قۆناغەکانی ژیانی مرۆڤدا‪،‬‬ ‫بۆ یەکەمجار زانایەک بەناوی “مۆرگان”‬ ‫کەشفیکرد‪ ،‬لە کتێبی “کۆمەڵگای دێرین”‬ ‫لــە ســاڵــی (‪)1877‬دا‪ ،‬ئ ــام ــاژەی بۆ‬ ‫کــردووە‪ .‬ئەم قۆناغە بە کۆنترین قۆناغی‬ ‫پێکەوەیی مــرۆڤ دادەنــرێــت‪ ،‬و درێژترین‬ ‫قۆناغی پێکەوەیی مرۆڤەکان بووە‪ .‬مۆرگان‬ ‫قۆناغەکانی ‌پێش مێژووی بۆ سێ قۆناغ و‬ ‫سەردەم دابەشکردووە‪:‬‬ ‫‪ .1‬قۆناغی دڕندایەتى‪.‬‬ ‫‪ .2‬قۆناغی بەربەریزم‪.‬‬ ‫‪ .3‬قۆناغی شارستانێتی‪.‬‬ ‫کۆمۆنەی سەرەتایی دەکەوێتە هەردوو‬ ‫قــۆنــاغــی یــەکــەم و دووەمـــــەوه‪ .‬لەگەڵ‬ ‫قۆناغی ژیــاريــیــدا‪ ،‬کۆمۆنەی سەرەتایی‬ ‫هەڵدەوەشێتەوە و پارادایمی چینایەتی‬ ‫دێتەکایەوە‪ ،‬کە سیستەمی کۆیالیەتییە‪.‬‬ ‫مۆرگان هەریەک لە قۆناغەکانی دڕندایەتی‬ ‫و بەربەریزم‪ ،‬بۆ سێ سەردەم و وردەقۆناغ‬ ‫دابەشدەکات‪ :‬قۆناغی نزم‪ ،‬قۆناغی ناوەندی‪،‬‬ ‫قۆناغی بااڵ‪ .‬لە قۆناغی دڕندایەتیدا‪ :‬مرۆڤ‬ ‫ڕاستەوخۆ سوودی لە بەرهەمە ئامادەکانی‬ ‫سرووشت وەردەگ ــرت‪ .‬وەک کۆکردنەوەی‬ ‫گژوگیا و ڕەگــی درەختەکان‪ ،‬و خۆراکە‬ ‫دەریاییەکان‪ ،‬و ڕاوکردنی ئاژەڵەکان‪ .‬قۆناغی‬ ‫بەربەریزم‪ :‬سەرەتای ئاژەڵداری‪ ،‬و وەرزێری‬ ‫بــوو‪ ،‬کە تێیدا بەرهەمە سرووشتییەکان‬ ‫زیادیان‌کرد‪.‬‬ ‫ســیــمــا و شــێــوە ژیــانــی کــۆمــۆنــەی‬ ‫سەرەتایی دەکرێت لەم خاڵە سەرەکییانەدا‬ ‫کورتبکەینەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬نەبوونی خاوەندارێتیی تایبەت‪ ،‬واتا‬ ‫کەس خاوەنی بەرهەمێکی تایبەت نەبووە‪.‬‬ ‫کــۆکــردنــەوەی بــەرهــەم و دابەشکردنی‬ ‫بەرهەم‪ ،‬کارێکی هەرەوەزی و گشتی بووە‪.‬‬ ‫خاوەندارێتیی گشتی‪ ،‬سیمای ئەم شێوە‬ ‫ژیانە کۆمۆنەییە بووە‪.‬‬ ‫‪ -2‬بــەهــۆی نەبوونی خاوەندارێتیی‬ ‫تــایــبــەتــەوە‪ ،‬جــیــاوازیــی چینایەتی‪ ،‬و‬ ‫ملمالنێی چینایەتیيش بوونی نەبووە‪.‬‬ ‫کاتێک خاوەندارێتیی تایبەت بوونی نەبێت‪،‬‬ ‫چینێکیش درووست‌نابێت‪ ،‬تا چینێکی تر‬ ‫بچەوسێنێتەوە‪.‬‬ ‫‪ -3‬زیادەبەرهەم بوونی نەبووە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بــووەتــە هــۆی ئـــەوەی پاشکەوت بوونی‬ ‫نەبێت‪ .‬نەبوونی پاشکەوتیش وای کردبوو‬ ‫خاوەندارێتیی تایبەت بوونی نەبێت‪ .‬ئەوەی‬ ‫لە سرووشتەوە بەدەستدەهێنرا ڕاستەوخۆ‬ ‫بەسەر هەمواندا دابەشدەکرا‪.‬‬ ‫‪ -4‬مرۆڤەکان لە کۆمۆنەی خێاڵیەتی و‬ ‫لەسەر بنەمای خزمایەتی و پەیوەندیی‬ ‫بەرەدایکیدا ژیاون‪.‬‬ ‫‪ -5‬ناجێگیريی خــۆراک و بەزەحمەت‬ ‫پەیداکردنی چ بەهۆی ڕووداو و کارەساتە‬ ‫سرووشتییەکانەوە‪ ،‬چ بەهۆی نەبوونی‬ ‫هۆشیاریی بەرهەمهێنانەوەش‪.‬‬ ‫‪ -6‬کــاردابــەشــکــردن لــە کــۆمــۆنــەی‬ ‫سەرەتاییدا بوونی هەبووە‪ ،‬بەاڵم دابەشکردنی‬ ‫کــار بەشێوەیەکی خۆڕسک و سرووشتی‬ ‫بووە‪ .‬تەنیا لەنێوان نێر و مێدا لەئارادابووە‪،‬‬ ‫و جیاوازیی چینایەتيی درووستنەکردبوو‪.‬‬ ‫پیاوان سەرقاڵی ڕاوشکارى و ڕاوەماسی‬ ‫بـــوون‪ ،‬و خـــۆراک و پێویستییەکانیان‬

‫دابین‌دەکرد‪ .‬ژنانیش لەماڵەوە کاریا ‌ن دەکرد‬ ‫و‪ ،‬و خــۆراک و پۆشاکیان دابیندەکرد‪ ،‬و‬ ‫چێشتیان‌لێدەنا‪ ،‬و کاری چنین و دروومانیان‬ ‫دەکرد‪ .‬پیاوان یا ژنان سەرگەورەی مەیدانی‬ ‫خۆیان بوون‪ ،‬پیاوان لە دارستان و ژنان‬ ‫لەماڵەوە‪ .‬هەریەکەیان خاوەنی ئەو ئامرازانە‬ ‫بوون‪ ،‬کە بەکاریاندەهێنا و درووستیاندەکرد‪.‬‬ ‫پیاوان خاوەن پێداویستییەکانی ڕاوشکارى‬ ‫و ڕاوەمــاســی بـــوون‪ ،‬ژنــانــیــش خــاوەنــی‬ ‫کەرەستەکانی نێوماڵ بوون‪ .‬ئابوریی مااڵن‬ ‫لەسەر بنەمایەکی کۆمۆنیستی بەڕێوەدەچوو‪،‬‬ ‫ئەوەی پێکەوە درووستدەکرا و بەکاردەهات‬ ‫موڵکی هەمووان بوو‪.‬‬ ‫هۆکارەکانی هەڵوەشاندنەوەی کۆمۆنەی‬ ‫سەرەتایی‪:‬‬ ‫دۆزیــنــەوەی کــار و پیشەی نــوێ‪ ،‬و‬ ‫گەشەسەندنی داهات‪ ،‬و بەدەرکەوتنی گرنگی‬ ‫هەندێک لە هۆکارەکانی بەرهەمهێنانی وەکو‬ ‫زەوی‪ .‬ئەمانە بەگشتی بوونەهۆی پەیدابوونی‬ ‫کەمینەیەک کە مۆنۆپۆڵی هۆکارەکانی‬ ‫بەرهەمهێنان و زۆربوونی بەرهەم بکەن‪ ،‬و‬ ‫بەو شێوەیە ئاڕاستەی بکەن کە خزمەتی‬ ‫خۆیان (کەمینە) پێ بکەن‪ ،‬لەسەر حیسابی‬ ‫بەرژەوەندیی زۆرینە‪.‬‬ ‫ئەنگڵس‪ ،‬گەشەسەندنی خاوەندارێتیی‬ ‫تایبەت و درووســتــبــوونــی شــەڕ لەنێوان‬ ‫خێڵەکاندا لەسەر زۆرترین خاوەندارێتی‪،‬‬ ‫وەک هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی کۆمۆنەی‬ ‫سەرەتایی دەخاتەڕوو‪.‬‬ ‫فۆرماسیۆنەکانی پارادایمی چینایەتى‪:‬‬ ‫یەکەم فۆرماسیۆن‪ :‬سیستەمی کۆیالیەتی‬ ‫ئـــــەو هــــۆکــــارانــــەی بــــوونــــە ه ــۆی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی کۆمۆنەی سەرەتایی‪،‬‬ ‫هەر ئەو هۆکارانەش بوون كه بوونەهۆی‬ ‫پەیدابوونی یەکەم فۆرماسیۆنی پارادایمی‬ ‫چینایەتی‪ ،‬کــە سیستەمی کۆیالیەتی‬ ‫بــوو‪ .‬لەگەڵ کۆتایی قۆناغی بەربەریزم‌‪،‬‬ ‫و ســـەرەتـــای دەســتــپــێــکــردنــی قۆناغی‬ ‫شارستانێتی‪ ،‬سیستەمی کۆیالیەتی دەبێته‬ ‫فۆرمی زاڵــی کۆپەیوەندیی کۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئابوریی شارستانيه‌ته جــیــاوازەکــان‪.‬‬ ‫گەشەسەندنی ئاستی بەرهەمهێنان لە‬ ‫بــوارەکــانــی ئـــاژەڵـــداری‪ ،‬و وەرزێــــری و‬ ‫پیشەگەری‪ ،‬پێویستيی هێزی کاری نوێی‬ ‫هێنایەکایەوە‪ .‬لــێــرەوەش کەمینەیەک‬ ‫پــەیــدابــوون کــە مۆنۆپۆڵی هۆکارەکانی‬ ‫بەرهەمهێنان و زۆربــوونــی بەرهەمیان‬ ‫کرد‪ .‬یەکەمین دابەشبوونی گەورەی کاری‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬بووەهۆی یەکەمین دابەشبوونی‬ ‫گـــەورەی کۆمەڵگا بــەســەر دوو چیندا‪:‬‬ ‫چینی خــاوەن کۆیلە و چینی کۆیلە‪ ،‬یان‬ ‫چینی چەوسێنەر و چەوساوە‪ .‬لە ئەنجامی‬ ‫دروستبوونی شەڕ لەنێوان خێڵەکاندا لەسەر‬ ‫زۆرترین خاوەندارێتی‪ ،‬و مۆنۆپۆڵکردنی‬ ‫هۆکارەکانی بەرهەمهێنان و بەرهەم‪ ،‬چینی‬ ‫کۆیلە پەیدابوو‪ .‬خێڵە بەهێزەکان‪ ،‬خێڵە‬ ‫الوازەکانیان دەکردە کۆیلەی خۆیان‪ .‬چینی‬ ‫خاوەن كۆیلە لەسەر حیسابی کار و بەری‬ ‫ڕەنج و ژیانی چینی کۆیلە دەژیان‪ .‬بەهۆی‬ ‫گەشەسەندنی هۆکارەکانی بەرهەمهێنان‪ ،‬و‬ ‫دابەشبوونی کار‪ ،‬و دابەشبوونی کۆمەڵگا‬ ‫بەسەر چینەکاندا‪ ،‬پێکهاتە و دامــەزراوە‬ ‫خێاڵیەتییەکان هەڵوەشانەوە‪ ،‬و پێکهاتە و‬ ‫دامەزراوەیەکی گشتگیرتر و دامەزراوەتری‬ ‫وەک دەوڵەت بە فۆرمە سەرەتاییەکەی جێگەی‬ ‫گرتەوە‪ ،‬بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی‬ ‫چینی چەوسێنەر و بااڵدەست‪ ،‬دژ بە چینی‬ ‫چەوساوە و کۆیلە‪ .‬ئەگەر بەراوردێک بکەین‬ ‫لەنێوان ئەو شارستانيه‌تانەی سیستەمی‬ ‫کۆیالیەتییان تێدا درووستبووە لە مێژوودا‪،‬‬ ‫وەکو میسری کۆن‪ ،‬و سۆمەری‪ ،‬و هیند‪ ،‬و‬ ‫چین‪ ،‬و یۆنان‪ ،‬و ڕۆما‪ ،‬جیاوازی لە ئەرک‬ ‫و مــاف و شوێنی کــارکــردن و چۆنێتیی‬ ‫دابەشبوونی چینی کۆیلەکان دەبینین‪.‬‬ ‫بەاڵم بەشێوەیەکی گشتی جگە لەوەی مافی‬ ‫تەواویان نەبووە وەکــو کەسێکی ئــازاد و‬ ‫سەربەست‪ ،‬هەمیشە کارە سەختەکان لەسەر‬ ‫شانی ئەم چینە بووە‪ .‬کۆمەڵگا لەسەر کار‬ ‫و ڕەنج و بەرهەمی ئەم چینە درووستبووە‬ ‫و پێشکەوتووە‪ .‬ژمارەی کۆیلەکان لە زۆر‬ ‫شوێندا‪ ،‬یا نیوەی دانیشتووانیان پێکدەهێنا‪،‬‬ ‫یانیش چەند قاتی خەڵکی ئازاد زیاتربوون‪.‬‬ ‫بە بۆچوونی توێژەری ڕووسی (دیاکانۆف)‬ ‫لە نــاوەڕاســتــی هـــەزارەی سێیەمی پێش‬

‫زایيندا‪ ،‬کۆیلەکان نیوەی دانیشتوانی واڵتی‬ ‫نێوان دوو ڕووباریان پێکهێناوە‪ .‬لە نزیکەی‬ ‫سێ سەدەی پێش زایندا‪ ،‬لە شارێکی وەک‬ ‫ئەسینا (‪ )265‬هــەزار کۆیلە هەبوون‪،‬‬ ‫بەرانبەر بە (‪ )90‬هەزار خەڵکی ئازاد‪ .‬لە‬ ‫شاری (قۆرنتۆس)ـی ڕۆمانی‪ )460( ،‬هەزار‬ ‫کۆیلە هەبوون بەرانبەر (‪ )46‬هەزار خەڵکی‬ ‫ئازاد‪ .‬چینی کۆیلە‪ ،‬لە ئەنجامی شەڕی نێوان‬ ‫خێڵەکانەوە پەیدابوو‪ .‬دواتر چەند هۆکارێکی‬ ‫تریش بوونە هۆی بەکۆیلەکردنی مرۆڤ‪ ،‬و‬ ‫زۆربوونی چینی کۆیلە‪ .‬لەو هۆکارانەش‪:‬‬ ‫تاوانباران‪ ،‬ئەوانەی سەرپێچيی بڕیارەکانی‬ ‫سەرکردەکانیان دەکــرد‪ .‬قــەرزارەکــان‪ ،‬کە‬ ‫قەرزەکانیان بۆ نەدەدرایەوە‪ ،‬دەبوو وەک‬ ‫کۆیلە الی خاوەن قەرزەکان کاریان بکردایە‪.‬‬ ‫ئەوانەی لە شەرع و یاسا و دین الیاندەدا‪،‬‬ ‫دەکــران بە کۆیلە‪ .‬ئەو منااڵنەی لە دایک‬ ‫و باوکێکی کۆیلەبوون‪ ،‬دەکران بە کۆیلە‪.‬‬ ‫مێردکردنی ئافرەتێکی ئــازاد بە پیاوێکی‬ ‫کۆیلە‪ ،‬ئەویش دەکرا بە کۆیلە‪.‬‬ ‫سەرەکیترین ئەو بوارانەی کۆیلە کاری‬ ‫تێدا کردوون‪:‬‬ ‫‪ -1‬لــە کێڵگە و دەشــتــەکــانــدا کــاری‬ ‫کشتوکاڵی و ئاژەڵداريی دەکرد‪.‬‬ ‫‪ -2‬لە چاندن و ئاودێری‪ ،‬و بەرهەمهێنانی‬ ‫میوەدا کاری پێکراوە‪.‬‬ ‫‪ -3‬لە کانەکاندا کاری دەکرد بۆ دەرهێنانی‬ ‫خەڵوز و میتاڵ‪.‬‬ ‫‪ -4‬لە کردنەوەی ڕێگاوبان و درووستکردنی‬ ‫خانووبەره و قەاڵ و شوراکاندا کاری پێکراوە‪.‬‬ ‫‪ -5‬هەر بۆ شەڕی سەربازيیش کۆیلەکان‬ ‫بەكاردەهێنران‪.‬‬ ‫هۆکارەکانی هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی‬ ‫کۆیالیەتی‪:‬‬ ‫لە مێژووی سیستەمی کۆیالیەتیدا چەندین‬ ‫شۆڕش و ڕاپەڕین دژ بە سیستەمی کۆیالیەتی‬ ‫کــــراون‪ .‬گــەورەتــریــن شـــۆڕش‪ ،‬شۆڕشی‬ ‫کۆیلەکانی ڕۆمــا بــوو‪ ،‬بە سەرکردایەتیی‬ ‫سپارتاکۆس دژ بــە قەیسەری ڕۆمـــا‪ ،‬و‬ ‫چینی خــاوەن کۆیلە‪ .‬هەر لە سەردەمی‬ ‫سپارتاکۆسدا‪ ،‬نزیکەی چل هەزار کۆیلەی‬ ‫چاڵگەکانی ئیسپانیا و کۆیلەکانی مەکەدۆنیا‬ ‫دژی چینی خاوەن کۆیلە ڕاپەڕین‪ .‬لە سەدەی‬ ‫سێیەمی زاینیشەوە ڕاپەڕینی فراوانی‬ ‫کۆیلەکان‪ ،‬تەواوی ڕۆژئاوای ئیمپراتۆرێتیی‬ ‫ڕۆما‪ ،‬و باکووری ئەفریقای گرتەوە‪ ،‬کە بە‬ ‫بزووتنەوەی (باگۆدایی) و (دۆناتییەکان)‬ ‫ناسرابوون‪ .‬هەموو ئەو شۆڕش و ڕاپەڕینانه‬ ‫بە تێکشکان و سەرنەکەوتن کۆتاییانهات‪.‬‬ ‫تا دواتــر زەمینەی مێژوویی لەناوچوونی‬ ‫سیستەمی کۆیالیەتی ڕەخسا و سیستەمێکی‬ ‫کــۆمــەاڵیــەتــيــی تــر جێگەی گــرتــەوە ك ‌ه‬ ‫ده‌ره‌به‌گايه‌تى بوو‪.‬‬ ‫گرنگترین ئەو هۆکارانەی بوونە هۆی‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی کۆیالیەتی‪،‬‬ ‫دابەزینی ئاستی بەرهەمی کشتوکاڵی‪ ،‬و کاری‬ ‫پیشەی‪ ،‬و کاری بازرگانی‪ ،‬و پەرەنەسەندنی‬ ‫تەکنیک بــوون‪ .‬بەگشتی ئــەم هۆکارانه‬ ‫ئاماژەیان بەوە دەکرد کە چیتر سیستەمی‬ ‫کۆیالیەتی‪ ،‬سیستەمێکە بە کەڵک نایه‌ت‪.‬‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی ئیمپراتۆرێتیی ڕۆمانی لە‬ ‫سەدەی پێنجەمی زايینی بە دەستی خێڵە‬ ‫جێرمەنییەکان‪ ،‬و دابەشکردنی دوو لەسەر‬ ‫سێی زەوی ئیمپراتۆرێتیی ڕۆمانی بەسەر‬ ‫سەرۆک خێڵ و سەرکردە سەربازییەکاندا‪،‬‬ ‫ڕێگەی خۆشکرد بۆ پەیدابوونی سیستەمێکی‬ ‫تری بەرهەمهێنانی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬ئەویش‬ ‫سیستەمی دەرەبەگایەتی بوو‪ .‬دەسەاڵتی‬ ‫ئیمپراتۆرێتیی ڕۆمانی ئەوروپای ڕۆژئــاوا‪،‬‬ ‫و ئاسیای بچووک‪ ،‬و باکوری ئەفریقا‪ ،‬و‬ ‫تا کەناراوەکانی دەریای سپيی ناوەڕاستی‬ ‫گــرتــبــووەوە‪ .‬ســـەرۆک خێڵ و ســەرکــردە‬ ‫سەربازییەکان لەسەر زەوییەکانیان کاریان‬ ‫بە جووتیار (کۆیلەی زەوی) دەکرد‪ .‬بەمەش‬ ‫دوو چینی تر پەیدابوون‪ ،‬چینی دەرەبەگ‬ ‫(فــیــوداڵ)‪ ،‬كه چینی جووتیار (کۆیلەی‬ ‫زەوی‪ ،‬ڕەعیەت)ـی دەچەوساندەوە‪.‬‬ ‫دووەم فــۆرمــاســیــۆن‪:‬‬ ‫دەرەبەگایەتی (فیوداڵیزم)‬

‫سیستەمی‬

‫لـــەدوای ڕووخـــان و هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ئیمپراتۆرێتیی ڕۆمانی لە سەدەی پێنجەمی‬ ‫زایينی‪ ،‬سیستەمی کۆیالیەتی کۆتایی هات‪،‬‬ ‫و سیستەمی دەرەبەگایەتی پەیدابوو‪ .‬ئەو‬ ‫هۆکارانەی بوونەهۆی هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫سیستەمی کــۆیــایــەتــی‪ ،‬هــەمــان ئــەو‬ ‫هۆکارانەش بوونە سەرەتای پەیدابوونی‬

‫سیستەمی دەرەبەگایەتی‪ .‬هەڵوەشاندنەوە‬ ‫و نەمانی هەر سیستەمێک لەپڕ و بەڕۆژ‬ ‫و شەوێک ڕوویــنــەداوە‪ .‬بەڵکو لەهەناوی‬ ‫هەر سیستەمێکدا بە فەترەیەکی زەمەنيی‬ ‫زۆر‪ ،‬سیستەمێکی تر سەریهەڵداوە‪ .‬واتا‬ ‫لە سەرەتاکانی هەر سیستەمێکی نوێدا‪،‬‬ ‫پاشماوەکانی سیستەمە کۆنەکە مــاون‪.‬‬ ‫هەروەها لە کۆتایی هەر سیستەمێکیشدا‬ ‫سەرەتاکانی سیستەمێکی نوێ دەرکەوتوون‪.‬‬ ‫کۆپەیوەندیی زاڵی کۆمەاڵیەتی‪ -‬ئابوری‪-‬‬ ‫سیاسيی سەدەکانی ناوەڕاستی ئەوروپا‬ ‫(ســەدەکــانــی نـــاوەڕاســـت‪ ،‬لــە س ــەدەی‬ ‫پێنجەمی زاینییەوە دەستپێدەکات‪ ،‬تا‬ ‫ســەدەی پانزەیەمی زاینی) کۆپەیوەندیی‬ ‫دەرەبەگایەتی بوو‪ .‬لە سیستەمی کۆیالیەتیدا‬ ‫جیاوازیی چینایەتی و ملمالنێی چینایەتی‬ ‫لەنێوان چینی خـــاوەن کۆیلە و چینی‬ ‫کۆیلەدا بوو‪ .‬چینی خاوەن کۆیلە‪ ،‬چینی‬ ‫کۆیلەی دەچەوساندەوە و لەسەر حیسابی‬ ‫ژیان و بەری ڕەنجی ئەو چینه دەژیان‪ ،‬و‬ ‫چینی کۆیلە وەک کااڵیەکیش ئاڵوگۆڕی‬ ‫پێوەدەکرا‪ .‬لە سیستەمی دەرەبەگایەتیدا‬ ‫کــۆپــەیــوەنــدیــی کــۆمــەاڵیــەتــی و ئــابــوری‬ ‫دەگۆڕێت‪ ،‬و لەگەڵ ئەم گۆڕانەدا جیاوازیی‬ ‫چینایەتی و ملمالنێی چینایەتیيش گۆڕانی‬ ‫بــەســەردا دێــت‪ .‬ئابوری و بەرهەمهێنانی‬ ‫زاڵی سیستەمی دەرەبەگایەتی‪ ،‬ئابورییەکی‬ ‫کشتوکاڵی بووە‪( .‬پیشەگەری لە شاریشدا‬ ‫بۆ تــەواوکــەری سیستەمی دەرەبەگایەتی‬ ‫بــووە‪ ).‬هەربۆیە جیاوازیی چینایەتی و‬ ‫چەوساندنەوەی چینایەتی دەکەوێتە نێوان‬ ‫هەردوو چینی دەرەبەگ (فیوداڵ) و چینی‬ ‫جووتیار (کۆیلەی زەوی‪ ،‬ڕەعیەت)ـەوە‪.‬‬ ‫چەوساندنەوەی چینی جووتیار لەالیەن چینی‬ ‫دەرەبەگەوە بە دوو جۆر بوو‪ :‬یا ناچارکردنی‬ ‫جووتیارەکان بە کارکردنی خــۆڕایــی لە‬ ‫زەوی دەرەبەگەکاندا لە هەفتەیەکدا چەند‬ ‫ڕۆژێــک‪ ،‬واتا بێگاری‪ .‬یانیش ناچارکردنی‬ ‫جووتیارەکان بە پێدانی بەشێکی دیاریکراو‬ ‫لە بەرهەمەکەیان بە دەرەبەگەکان لەبری‬ ‫موڵکانە‪ ،‬یان هەقی زەوی‪ .‬جووتیارەکان‬ ‫لەگەڵ زەوییەکاندا دەگواسترانەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫موڵکداریی زەوییەکان بۆ دەرەبەگێکی تر‬ ‫بگواسترایەتەوە‪ .‬واتا جووتیارەکان دەبوونە‬ ‫پاشکۆی زەوی‪ ،‬یــا کۆیلەی زەوی‪ .‬لە‬ ‫سیستەمە چینایەتییەکاندا جگە لە چینی‬ ‫چەوسێنەر و چەوساوە‪ ،‬چینی ناوەندیش‬ ‫بوونی هەبووە‪ .‬لە سیستەمی دەرەبەگایەتیدا‬ ‫چینی ناوەند‪‌ :‬پیشەوەران‪ ،‬و فرۆشیاران‪ ،‬و‬ ‫وردەبازرگانەکان و وەستاکان بوون‪.‬‬ ‫هەرچەندێک دەرەبەگەکان کەلوپەل و‬ ‫بابەتی جوانکاری‪ ،‬و چەک و تەقەمەنی‬ ‫جەنگییان زۆرتر دەکڕی‪ ،‬دەبوو زۆرتر خوێنی‬ ‫جووتیارەکانیش بمژن‪ .‬بۆیە بە پەرەسەندنی‬ ‫بازرگانی و پێشکەوتنی کەرەستەکانی‬ ‫جــەنــگ‪ ،‬بــێــگــاری‪ ،‬و ب ــاج و ســەرانــەی‬ ‫ســەر جووتیارەکانیش بــەرزتــر ب ــووەوە‪.‬‬ ‫کاتێکیش دەوڵەتی ناوەندی بەهێز بوو‪ ،‬و‬ ‫دەسەاڵتی سیاسيی بەهێزی کەوتەدەست‪،‬‬ ‫سوپای دەرەبەگە ناوچەییەکان لەبەریەک‬ ‫هەڵوەشایەوە‪ ،‬و لەشکر و سوپای شاهانە‬ ‫جێگەی گرتەوە‪ .‬بەمەش باجی سەرشانی‬ ‫جــووتــیــارەکــان زیــادیــکــرد‪ ،‬بــۆ خەرجی‬ ‫دەوڵەتی دەرەبەگایەتی‪ .‬وردەوردە ئەم‬ ‫باجەی دەوڵەتیش لە دانەوێڵە و بەرهەمەوە‬ ‫بوو بە دراوی نەختی(نەقدی)‪ .‬ئەمەش‬ ‫یارمەتیدەربوو بۆ پەرەسەندنی بەرهەمهێنانی‬ ‫کااڵیی‪ .‬چونکە جووتیارەکان ناچاربوون‬ ‫بەشێکی بەرهەمەکانیان لە بازاڕدا بفرۆشن‬ ‫و بە دراوی نەختی بیگۆڕنەوە تاکو باجی‬ ‫دەوڵەتی پێبدەن‪.‬‬ ‫لە سەدەکانی ناوەڕاستی ئــەوروپــادا‬ ‫لەپاڵ دەسەاڵتی دەرەبەگایەتیيدا‪ ،‬کڵێسای‬ ‫کاسۆلیکیش بەشێک بــوو لە سیستەمە‬ ‫دەرەبەگایەتییەکە‪ .‬کڵێسا بەشێکی سەرەکيی‬ ‫سیستەمی دەرەبەگایەتی بــوو‪ ،‬بەرگريی‬ ‫لێدەکرد و بەباشی دەزانی‪ .‬بەرژەوەندییەکانی‬ ‫کڵێسا بــە خـــودی بــەرژەوەنــدیــیــەکــانــی‬ ‫سیستەمی دەرەبەگایەتییەوە پەیوەست بوو‪.‬‬ ‫ئیمپراتۆر نوێنەری دەسەاڵتی دونیایی بوو‪،‬‬ ‫کڵێساش نوێنەرایەتيی دەسەاڵتی ئاینی‪ ،‬و‬ ‫ڕۆحيی دەکرد‪.‬‬ ‫هۆکارەکانی هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی‬ ‫دەرەبەگایەتی‪:‬‬ ‫چەندین هۆکار هەبوون زەمینەسازییان‬ ‫بۆ داڕمانی سیستەمی دەرەبەگایەتی دەکرد‪.‬‬

‫کاریگەريی ئەو هۆکارانە بەڕوونی لە سەدەی‬ ‫چواردەیەمەوه دەرکەوتن‪.‬‬ ‫یەکەم و گرنگترین هۆکار ڕاکردنی جووتیار‬ ‫(کۆیلەی زەوی) بوو‪ .‬دەرەبەگەکان ژیانێکی‬ ‫خۆشیان بۆ خۆیان پێکهێنابوو‪ ،‬کێشە و‬ ‫ناکۆکییەکانی نێوانیان بووەهۆی ئەوەی‬ ‫هەریەکە و هەوڵی بەهێزکردنی پێگەکەی خۆی‬ ‫بدات‪ .‬ئەو حاڵەتەش زیادبوونی پێداویستیی‬ ‫دەرەبەگەکانی لێکەوتەوە‪ ،‬تاوەکو بتوانن‬ ‫ڕووبــــەڕووی ئــەو قورساییە ببنەوە كە‬ ‫کەوتبووە ئەستۆیان‪ .‬بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫ئـــەو پێداویستییە ڕوولــەزیــادبــووانــە‪،‬‬ ‫چەوساندنەوەی جووتیارەکانیان زیاتر کرد‪.‬‬ ‫داوای بەروبوومی زیاتریان لە جووتیارەکان‬ ‫دەکرد‪ .‬جووتیارەکان نەیاندەتوانی بەرگەی‬ ‫ئەو خواستە زیادبووانە بگرن‪ ،‬کە بەشی‬ ‫زۆری بــەرهــەم و هەوڵەکانیانی دەبــرد‪.‬‬ ‫زۆرێکیان ڕاکردنیان بەرەو شارەکان بەباشتر‬ ‫دەزانــی‪ .‬لە شار ئــازادی و ڕزقێکی باشتر‬ ‫هەبوو لەوەی لە دەرەبەگنشینەکان دەستیا ‌ن‬ ‫دەکـــەوت‪ .‬داڕمــانــی سیستەم بە هۆکاری‬ ‫ناوخۆیی بــوو‪ ،‬ئەویش ڕاکردنی جووتیار‬ ‫(کۆیلەی زەوی) بوو بۆ شارەکان‪ .‬لەبەر‬ ‫ئــەوەی سیستەمی دەرەبەگایەتی لەسەر‬ ‫بنەمای ئابوریی کشتوکاڵی دامەزرابوو‪ ،‬کە‬ ‫بەشێوەیەکی سەرەکی پشتی بە جووتیار (‬ ‫ڕەعیەت) بەستبوو‪ ،‬ڕاکردنیان بووە هۆکاری‬ ‫لەقکردنی سیستەم و بــەردەوام نەبوونی‪.‬‬ ‫ئەو شارانەش‪ ،‬ئەو ناوەندانە بوون کە لە‬ ‫شارستانێتیی کۆنی ڕۆمانییەوە مابوونەوە‪،‬‬ ‫کە پیشەگەری و بازرگانییان تێدابوو‪.‬‬ ‫بەاڵم پوکاوە و زۆر الوازبــوون بە بەراورد‬ ‫بە پێشوو‪.‬‬ ‫دووەم هۆکاری الوازبــوونــی سیستەمی‬ ‫دەرەبەگایەتی‪ ،‬دەرکەوتنی دراوی “نەختی”‬ ‫بوو‪ .‬ئابووریی دەرەبەگایەتی‪ ،‬ئابوورییەکی‬ ‫“عەینی”ـبوو‪ .‬ئاڵوگۆڕەکان بەشێوەی عەینی‬ ‫ئەنجامدەدران‪ ،‬واتا شمەک بە شمەک‪ ،‬یان‬ ‫کااڵ بە کااڵ‪ .‬بەشێوەیەکی فــراوان بواری‬ ‫بەکارهێنانی نەخت نەبوو‪ .‬بەاڵم دۆزینەوەی‬ ‫جیهانی نوێ ( دۆزیــنــەوەی ڕێگەی رأس‬ ‫الرجاء الصالح‪ ،‬لە ساڵى‪ ،1493‬بەرەو‬ ‫هیندستان و ڕۆژهــــەاڵت‪ ،‬و دۆزیــنــەوەی‬ ‫کیشوەری ئەمریکا لە ساڵی ‪ )1498‬زێڕ و‬ ‫زیوی بەلێشاو بۆ ئەوروپا هێنا‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫بــۆ شــارە بازرگانییەکان‪ .‬بازرگانەکان‬ ‫پیشەگەرەکانیان لە بەرامبەر بە کرێی‬ ‫نەختی بەکاردەهێنا‪ .‬دەرەبەگە گەورەکان‬ ‫ئەو کااڵیانەی کە بازرگانەکان لە دەرەوە‬ ‫هــاوردەیــان دەکــرد بە نەخت دەکڕییەوە‪.‬‬ ‫بەوجۆرە چوارچێوەی مامەڵەکردن بە نەخت‬ ‫فراوان بوو‪ .‬بۆ بەدەستهێنانی ئەو نەختە‪،‬‬ ‫بەشێکی زۆری دەرەبەگەکان پەنایان بۆ‬ ‫فڕۆشتنی مافە عەینییە دەرەبەگایەتییەکان‬ ‫برد‪ ،‬یان زەوییەکانیان بە کرێی نەخت بە‬ ‫جووتیارەکان دەدا‪ .‬بەو جۆرە سیستەمی‬ ‫پاشکۆیەتیی زەوی‪ ،‬یــا کۆیلەی زەوی‬ ‫تێکشکێنرا کە بڕبڕەی پشتی سیستەمی‬ ‫دەرەبەگایەتی بوو‪.‬‬ ‫سێیەم هۆكار لە هۆکارەکانی الوازبوونی‬ ‫سیستەمی دەرەبــەگــایــەتــی‪ ،‬هــاوکــاريــی‬ ‫بازرگانەکان بــوو لەگەڵ پاشاکاندا‪ ،‬بۆ‬ ‫کۆتایی‌هێنان بە خاوەندارێتیی تایبەتی‬ ‫دەرەبــەگــەکــان‪ .‬بــەرژەوەنــدیــی پاشاکان‬ ‫و بــازرگــانــەکــان دژ بــە دەرەبــەگــایــەتــی‪،‬‬ ‫بەرژەوەندییەکی هاوبەش بوو‪ .‬بەرژەوەندیی‬ ‫بازرگانەکان زیادبوونی سەربەخۆییان بوو‬ ‫لە شارەکاندا‪ .‬بەرژەوەندیی پاشاکانیش‬ ‫پشتیوانی شابوون و سوڵتان‌بوونی خۆیان‬ ‫و نەهێشتنی دەسەاڵتی دەرەبەگەکان بوو‪.‬‬ ‫بازرگانەکان پارەی پێویستیان بە پاشاکا ‌ن‬ ‫دەدا‪ ،‬بۆ ئــەوەی مەبەستەکانیان بپێکن‪.‬‬ ‫کەسانی بەتواناشیان ئامادە دەکــرد‪ ،‬تا‬ ‫یارمەتيی پاشاکان بدەن لە بەڕێوەبردنی‬ ‫کاروباری ئیدارییدا‪ .‬بەجۆرێک کۆتایی بە‬ ‫دەســەاڵت فــراوانــی دەرەبــەگــەکــان هێنرا‪.‬‬ ‫ســەرهــەڵــدانــی شــۆڕشــی پیشەسازی لە‬ ‫ئینگلتەرا‪ ،‬و شۆڕشە بۆرژوازییەکان لە‬ ‫سەدەکانی هــەژدە و نــۆزدەی ئــەوروپــادا‬ ‫(بۆ نموونە‪ :‬شۆڕشی فەرەنسی‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪1789‬دا‪ ،‬دوای ئــەوەی خاوەندارێتیی‬ ‫فیوداڵيی لەناوبرد‪ ،‬خاوەندارێتیی بۆرژوازی‬ ‫جێگەی گرتەوە) ‪ .‬بەتەواوی کۆتاییان بە‬ ‫پاشماوەکانی سیستەمی دەرەبەگایەتی‬ ‫هێنا و شێوازێکی تــری بەرهەمهێنان و‬ ‫چەوساندنەوەی چینایەتی جێگەی گرتەوە‪،‬‬ ‫کە بە سیستەمی سەرمایەداری (کەپیتاڵیزم)‬ ‫ناسرا‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )361‬دووشەممە ‪2017/10/16‬‬

‫پرسی نوێنەرایەتی كورد‬ ‫لەتوركیا و شوێنگرەوەكانی‬ ‫ئا‪ :‬یەكەی توێژینەوەی توركیی‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزیەوە‪ ..‬ماجید خەلیل‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫لەم دوواییانەدا حكومەتی توركیا‬ ‫دەستیداوەتە قسەو باسێك لەسەر‬ ‫پــێــداویــســتــی هــاتــنــە پێشەوەیەكی‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتی بۆشوێنگرەوەی‬ ‫نوێنەرایەتی پرسی كورد‪ ،‬ئەم هەوڵەش‬ ‫لــەبــەرژەوەنــدی كــوردا لێكدەداتەوە‪.‬‬ ‫لێرەوە پارتی گەالنی دیموكراتی كوردی‬ ‫لەهەوڵی نوێنەرایەتیكردن و دانوستان‬ ‫بەنێوی كوردەوە دادەبڕێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لــەپــرســی دانــوســتــانــی چــارەســەری‬ ‫ئاشتیانەی دۆزەكــەدا‪ .‬ئەوە سەرەڕای‬ ‫ئەوە دێت‪ ،‬كە ئەو حزبە نوێنەرایەتی‬ ‫زۆرینەی كــورد دەكــات لەپەرلەماندا‪.‬‬ ‫وەلێ‌ لەمانگی یازدەی ‪ 2016‬ئەم پارتە‬ ‫ئەندام و نوێنەر و بەرپرسانی رووبەڕووی‬ ‫گرتن و دوورخستنەوە بوونەتەوە‪.‬‬ ‫ئــەم هەوڵەی حكومەت لەنێوەڕۆكدا‬ ‫جێبەجێكردنی ئــەو سیاسەتەیە‪،‬‬ ‫لەالیەكیتریشەوە پێشگرتنە بە هەژموون‬ ‫و كاریگەرییەكانی لەنێو كورددا‪ .‬چونكە‬ ‫نەتەنها لەنێو كـــوردا بەڵكو لەنێو‬ ‫توركیشدا شوێنی بەرینی لەنێو خەڵكدا‬ ‫دانابوو‪ .‬هاوكات لەرووی هەرێمیشەوە‬ ‫كاریگەریی قوڵیشی لەنێو كوردەكانی‬ ‫ســوریــاو ئــێــراق بەجێهێشتبوو‪ .‬ئەم‬ ‫كۆڵینەوەیە هەوڵەكانی حكومەتی توركیا‬ ‫بۆ الوازكردنی پارتی گەالنی دیموكرات‬ ‫دەخــاتــەڕوو‪ .‬هــاوكــات هەوڵەكانیش‬ ‫بۆ هێنانەپێشێی شوێنگرەوەیەك بۆ‬ ‫نوێنەرایەتی كورد شرۆڤە دەكات و چەند‬ ‫ئەلتەرناتیڤێكی چاوەڕوانكراو پێشچاو‬ ‫دەخــات ســەرەڕای ئــەوەی كاریگەریی‬ ‫ئەم سیاسەتە بەسەركوردەكانی ئێراق‌و‬ ‫سوریاوە دیاریدەكات‪.‬‬

‫یەكەم‪ -‬حكومەتی توركیاو پرسی‬ ‫شوێنگرەوەی كوردیی‬

‫پــــارتــــی دادو گـــەشـــەپـــێـــدان‬ ‫لەحكومەتەكانی پێش خۆی لەوەختی‬ ‫دامەزراندنی كۆمارەوە تاوەكو ئەوڕۆ‬ ‫بەوە جودا دەكرێتەوە‪ ،‬كە دانی ناوە‬ ‫بە پرسی كورد دا‪ .‬هاوكات دانیناوە بە‬ ‫مافی ئیتنی كورد لەتوركیادا‪ .‬بۆنموونە‬ ‫كردنەوەی بوارێكی یاسایی بۆخوێندن‬ ‫بە زمانی كوردی و دابینكردنی پۆلی‬

‫لەپێناو بەرتەسكردنەوەو فشارلەسەر‬ ‫پارتی گەالنی دیموكرات گرتە بەر‪.‬‬ ‫‪.3‬زەمــیــنــەســازی بۆهاتنە پێشێی‬ ‫پارت و جواڵنەوە كوردییەكانی دی ‪،‬‬ ‫ئەوانەی باوەڕیان بە توندوتیژیی هەیە‪.‬‬ ‫هەوڵدان بۆچارەسەری پرسی كوردی‬ ‫لەچوارچێوەی ( مافی یەكسان) لەنێو‬ ‫دەوڵەتی توركیادا ئەوەش بە هێنانە‬ ‫پێشێی شوێنگرەوەیەك بۆنوێنەرایەتی‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫‪ .4‬لەهەنگاوی یەكەمدا حكومەت‬ ‫هەڵمەتێكی میدیایی بەرینی لەسەر ئەو‬ ‫پرسە دانا كە گوایا جەمسەری بەرامبەر‬ ‫بۆ پرسی چارەسەریی كورد ئامادەیی‬ ‫نییەو پێویستە جــواڵنــەوەو هێزێك‬ ‫ئەو ئەركە بگرێتە ئەستۆ‪ .‬ئاماژەكانی‬ ‫ئەم سیاسەتە لەپاش هەڵبژاردنەكانی‬

‫چارەسەری پرسی كورد بێت‪.‬‬

‫ئارەزوومەندانە بۆ خوێندن بە كوردی و‬ ‫كردنەوەی كەناڵی تەلەفزیۆنی سەربەخۆ‬ ‫دووەم‪ -‬الوازی پارتی دیموكراتی‬ ‫بە زمانی كوردی‪ .‬ئاكامی ئەم سیاسەتی‬ ‫گەالن ( هەدەپە)‬ ‫ئاشتەواییە‪ ،‬پرۆسەیەكی چارەسەریی‬ ‫پارتی دیموكراتی گەالن لە‪ 2013‬وە‬ ‫لێكەوتەوە و رەوایــەتــیــدا بەپارتی‬ ‫درێژكراوەی پارتی ئاشتی و دیموكراتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان تا لە‪2009‬دا كەوتنە‬ ‫كوردە ‪ ،‬كە بوویە پارتێكی سەرەكی و‬ ‫گفتوگۆوە‪ .‬دواجــار وایلێهات عەبدواڵ‬ ‫نوێنەرایەتی نەتەوەی كورد لەئەستۆیدا‬ ‫ئۆجەالن داوای لەپێڕەوانی پارتەكەی‬ ‫بــوو‪ .‬پارتێكی كـــراوەو جێپەسەندی‬ ‫كـــرد كــە بــۆ هەمیشەچەكەكانیان‬ ‫خەڵكی توركیا بوو لەئاستێكی فراوان‪.‬‬ ‫دابــنــێــن‪ .‬ئــەم پــرۆســەی دانوسانانە‬ ‫لەم پارتەدا چەپە كورد و توركەكان‬ ‫تــاوەكــو ئەیلولی ‪ 2015‬درێــژەیــان‬ ‫شوێنیان ببوویەوە‪ .‬هاوكات چاالكوانانی‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم لەئاكامی تەقینەوەكانی‬ ‫ژینگەو مافەكانی ژن و كەمایەتییەكان‬ ‫رێكخستنی دەوڵەتی ئیسالمی (داعش)‬ ‫لەوانە عەلەوییە توركەكان بەدەمییەوە‬ ‫لەكۆمەڵگەی كوردنشینی ســوروج دا‬ ‫چووبوون‪ .‬حزبەكە لەسەرەتاوە نیازی‬ ‫پرۆسەكە هــەرەســی هێنا‪ .‬هــەروەك‬ ‫بڕینی بــەربــەســتــی ‪ %10‬پــەرلــەمــان‬ ‫ئەمە كۆتایهاتنی پــرۆســەی ئاشتی‬ ‫لەهەگبەیدا بوو‪ .‬ئەوەبوو لەهەڵبژاردنی‬ ‫هاوكات بوو لەگەڵ قۆناغێكی سیاسیی‬ ‫دژواردا‪ ،‬كە پارتی دادو گەشەپێدان‬ ‫رووبەڕویبوویەوە‪ .‬چوون دوو گۆڕانكاریی‬ ‫ریشەیی روویاندا‪ :‬یەكەمیان ئەوەبوو‬ ‫پێداگــری ئەكەپــە لــەوەی هەدەپــە لەبنكــە‬ ‫بۆ هەوەڵجار پارتێكی سیاسی كوردی‬ ‫گەیشتە نێو پــەرلــەمــانــی توركیا‪.‬‬ ‫جەماوەرییەكــەی دابڕێــت‪ ،‬چونكــە ئەكەپــە‬ ‫ئەوەش لەكاتێكدا بوو توانی بەربەستی‬ ‫‪ %10‬تێپەڕێنێت‪ .‬لێرەدا پارتی دادو‬ ‫گوتارێكــی خســتەڕوو كــە هەدەپــەو پەكەكــەی‬ ‫گەشەپێدان ئەم پارتەی بە بەهێزترین‬ ‫بەشــێوەیەكی یەكســان دەچوانــد‪ ،‬ئەمــەش بواری‬ ‫ركابەری خۆی لەنێوچە كوردییەكەدا‬ ‫بینییەوە‪ .‬دووەمیش بۆهەوەڵ جار بوو‬ ‫دەدا تاكــو بــە تیــرۆر ناویــان بزڕێنێــت‪ ،‬تەنانــەت‬ ‫كە پارتی دادو گەشەپێدان نەیتوانی‬ ‫زۆریــنــە بەدەستبهێنێت و بەتەنێ‌‬ ‫بەدوژمنــی ئیســامیش نێــوی دەهێنــان‪ ،‬ئــەوەش‬ ‫خــۆی حكومەتێك پــێــكــەوە بنێت‪.‬‬ ‫هەربۆیە ناچاربوو هاوپەیمانێتییەك‬ ‫بــە هــۆی پێشــینەی ماركســیبوون‌و ئێســتەی‬ ‫دروستبكات‪.‬بەمەش دەبـــوو ســازش‬ ‫چەپگەراییانــەوە‬ ‫لەگەڵ ئەو پارتانەدا بكات كە دێنە‬ ‫نێو هاوپەیمانییەكەوە‪ .‬بەمەش پارتی‬ ‫دادو گەشەپێدان نەیدەتوانی بەتەنها‬ ‫و بــە ئــــازادی پــــرۆژەی هــەمــواری‬ ‫دەستوور و جێبەجێكردنی پرۆژەكانی‬ ‫دیكەی بهێنێتەدی‪ .‬لەئاكامی ئەو دوو نۆڤەمبەری ‪ 2015‬بەدیاركەوتن‪ .‬بۆنموونە‬ ‫گۆڕانكارییەدا پشێوی كەوتە نێو رەوشی راوێــژكــاری ســەرۆك وەزیــرانــی پێشوو یۆنیۆی ‪2015‬توانی ئەو بەربەستە ببڕێت‬ ‫ئارامی و سەقامگیرییەوە‪ .‬هەربۆیە ئەحمەد داود ئۆغلو‪ ،‬ئەوەی خستە روو و ‪ 80‬كورسی تێكڕای ‪%13‬ی دەنگەكانی‬ ‫لە‪ 2016‬دا حكومەتی بن عەلی یەڵدرم كە پارتی گەالنی دیموكرات نەیتوانی بەدەستهێنا‪ .‬بەمەش پرۆسەی ئاشتی‬ ‫سیاسەتێكی نوێی لەهەمبەر پرسی لەهەمبەر پرۆسەكەدا بێالیەن بێت و لــەگــەڵ پــەكــەكــەدا گــەیــانــدە لێواری‬ ‫كوردیدا دایەبەر‪ ،‬كە ئەمەی خوارەوە بەمەش پرۆسەی ئاشتی بە بوونی رەنگ رەوایەتی پێدان و هاوكات ژمارەیەكی زۆر‬ ‫و رووی سیاسەتەكانی پەكەكە لەنێو لەتوركەكانیش لەنێو رێكخستنەكانیدا‬ ‫پوختەكەیەتی‪:‬‬ ‫‪ .1‬وازهێنان لەدانوستان لەگەڵ پارتی دانوستانەكاندا سەرناگرێت‪ .‬هەروەك خۆیان دەبینییەوە‪ .‬وەل ـێ‌ رەوتێكی‬ ‫گەالنی دیموكرات و پارتی كرێكارانی چۆن وەزیری كشتوكاڵ فاروق جالیك بەرفراوانی كوردەكان لەپێكهاتەكەیدا‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەو مانایەی جەمسەری لەنۆڤەمبەری ‪ 2016‬دا جەختی كردەوە خەمڵیبوون‪ .‬لەبەرامبەردا رەوتێكی‬ ‫بەرامبەری دانوستانەكان ئامادەیی نییەو كە توركیا پێویستی بەپارتگەلێكی پارێزگار و بــاوەڕداری كورد هەبوون‪،‬‬ ‫دارای متمانەو پرۆژەی ئاشتەوایی نین‪ .‬پارێزگارو دێموكرات و كۆمەاڵیەتییە‪ .‬كــە بەسروشتی خــۆیــان یــــادەوەری‬ ‫‪ .2‬گرتنەبەری رووبەڕووبوونەوەیەكی لەم پێناوەدا پارتی گەالنی دیموكرات توندوتیژییەكانی پەكەكەیان دەدایــە‬ ‫سەرتاسەری سەربازی و سیاسیی دژ بە هەلی خۆ دوورخــســتــنــەوەی لەتێرۆر دواوە‪ ،‬ئەوان لەرووداوی پاركی غازییەوە‬ ‫پەكەكە‪ .‬هاوكات میتۆدێكی توندیشی لەدەستداوەو ناتوانێت جەمسەرێكی لە‪ 2013‬دا ئەو هەستەیان لەال دروستبوو‬ ‫كە ئەمانە وەك قەاڵو پەناگەیەك وەهان‬

‫لەبەردەم بارەگای (هەدەپە)دا‬

‫بۆدژایەتی پارتی دادو گەشەپێدان‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە پارتی دیموكراتی گەالن‬ ‫بــۆخــۆی لەلوتكەی گــەشــەو بــرەویــدا‬ ‫ئــامــاژەكــانــی الوازی لــێــدەركــەوتــن و‬ ‫لەماوەی تەنها ‪ 5‬مانگدا زیاد لەملیۆنێك‬ ‫لەدەنگەكانی كەمیان كرد‪ .‬بەجۆرێك‬ ‫كە ‪ 21‬كورسی پەرلەمانی لەدەستداو‬ ‫تێكڕای دەنگەكانی بوویەوە بە ‪.%10.7‬‬ ‫هۆیەكانی الوازبــوونــی ئەم پارتە بەم‬ ‫خێراییە دەگەڕایەوە بۆ‪:‬‬ ‫‪ .1‬شكستی پرۆسەی ئاشتی پەیوەست‬ ‫بە كــورد‪ ،‬بەشێوەیەك هــەر الیەنێك‬ ‫گــازانــدەی لەالیەنەكەی دی دەكــرد‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك حكومەت والێكیدەدایەوە‪،‬‬ ‫كە خواستی كوردەكان سەریكێشاوە‬ ‫بۆجیابوونەوە و خواستی پەرچەم‬ ‫هێزی سەربازی سەربەخۆیان هەبووە‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا كوردەكان پێیان وابوو‬ ‫حكومەت نیازی خاوێنی لەپرۆسەكەدا‬ ‫نیشان نەداوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬پەكەكە میتۆدێكی توندوتیژی‬ ‫لەپاش تەقینەوەكانی رێكخراوی داعش‬ ‫لەسوروج گرتەبەر‪ .‬ئەوان حكومەتیان‬ ‫بە پشتیوانی و هەماهەنگی رێكخراوی‬ ‫داعــش تۆمەتبار دەكــرد‪ .‬بەتایبەتی‬ ‫لەمیانی هێرشەكانی سەر كوبانێدا ئەمە‬ ‫بەروونی دەخوێنرایەوە‪.‬لەم سۆنگەیەوە‬ ‫كوردە نەریتخوازەكان وایان لێكدایەوە‪،‬‬ ‫كە پارتی دیموكراتیی گەالن بەتەواوەتی‬ ‫ملكەچی پەكەكە بوون‪ .‬هاوكات پێشیان‬ ‫وابـــوو لەتوندوتیژییەكانی پەكەكە‬ ‫بەرناگرن و ناتوانن وایان لێبكەن باوەڕ‬ ‫بە میتۆدێكی نەرم بهێنن‪ .‬هەندێكیان‬ ‫لەو باوەڕەدابوون كە هەدەپە بەشدارە‬ ‫لەشكستی پرۆسەی ئاشتیدا‪.‬‬ ‫‪.3‬كورد ترسیان لەگەڕانەوەی رەوشی‬ ‫ناهەمواری بژێوی و ناسەقامگیریی‬ ‫نەوەدەكان هەبوو‪ .‬بۆیە زۆربەی كورد‬ ‫پشتیوانی هەدەپەیان كرد تاوەكو درێژە‬ ‫بەرەوتی ئاشتی و چارەسەری ئاشتیانە‬ ‫بــدات‪ .‬بــەاڵم وەختێك پشێوییەكان‬ ‫لەناوچەكوردییەكاندا سەریانهەڵدایەوە‪.‬‬ ‫هاوكات پاشئەوەی حكومەت بڕیاری‬ ‫شەڕی سەرلەنوێی دا لەگەڵ پەكەكەو‬ ‫سەرخەرانی پەكەكە‪ ،‬ئیدی ئەو ترسە‬ ‫هاتەدی و پشێوی سااڵنی نەوەدەكان‬ ‫گــەڕایــەوە‪ .‬ئــەوە هۆیەك بــوو كــەوای‬ ‫لەكوردە نەریتخوازەكان كرد دەنگەكانیان‬ ‫بدەن بە ئەكەپە‪ ،‬تاوەكو بتوانێت ئارامی‬ ‫و هێوری لەنێوچەكەدا سەقامگیر بكات‪.‬‬ ‫‪ .4‬پێداگری ئەكەپە لەوەی هەدەپە‬ ‫لەبنكە جــەمــاوەریــیــەكــەی دابــڕێــت‪،‬‬

‫چونكە ئەكەپە گوتارێكی خستەڕوو‬ ‫كە هەدەپەو پەكەكەی بەشێوەیەكی‬ ‫یەكسان دەچواند‪ ،‬ئەمەش بواری دەدا‬ ‫تاكو بە تیرۆر ناویان بزڕێنێت‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بەدوژمنی ئیسالمیش نێوی دەهێنان‪،‬‬ ‫ئەوەش بە هۆی پێشینەی ماركسیبوون‌و‬ ‫ئێستەی چەپگەراییانەوە‪ .‬دیــارە كە‬ ‫نــەریــتــخــوازە كــوردەكــان و لیبڕاڵیە‬ ‫توركەكان لــەم پێودانگەوە دەبونە‬ ‫نەیاری هەدەپە‪.‬‬ ‫ئەم رەوشە بووە مایەی سیاسەتێكی‬ ‫نوێ‌‪ ،‬كە ئەكەپە لەهەمبەر هەدەپەدا‬ ‫گرتیەبەر‪ .‬ئەوەش بە ئامانجی الوازكردن‬ ‫و دورخستنەوەی هەدەپە لەكاریگەرییە‬ ‫سیاسییەكانی لەپەرلەماندا‪ .‬تەنانەت‬ ‫جێگری ســـەرۆك وەزیــــران یاڵچین‬ ‫هەریەك لەهەدەپەو پەكەكەی بە مایەی‬ ‫شكستی پــرۆســەی ئاشتی و زیندو‬ ‫راگرتنی تیرۆر و ناسەقامگیری لەپاش‬ ‫هێرشەكانی سەر ئەنكەرە تۆمەتبار‬ ‫كرد‪ .‬تەنانەت هۆشداری ئــەوەی دایە‬ ‫هەدەپە كە بەهۆی پێوەندییەكانیانەوە‬ ‫لــەگــەڵ پــەكــەكــەدا دەكــرێــت مۆڵەتی‬ ‫یاساییان لێوەربگیرێتەوە‪ .‬تەنانەت‬ ‫ئەردۆگان وتی‪»:‬جیاوازی لەنێوان ئەو‬ ‫تێرۆریستەدا‪ ،‬كە چەكی هەڵگرتووە‬ ‫لەگەڵ ئــەوەدا نییە‪ ،‬كە پۆستەكەی‬ ‫بۆخزمەتی تێرۆر لەپێناو ئامانجەكانیدا‬ ‫بەكاردەهێنێت‪ .‬ئەوانە دەكرێ‌ ئەكادیمی‬ ‫و سیاسی و رۆژنامە نوسبن‪ ،‬یاخۆ‬ ‫كەسانێك بن لەرێكخراوە ناحكومییەكاندا‬ ‫تێكڕا تێرۆریستن «‪.‬‬ ‫ئەمگوتارانە بەكاوەخۆ كەوتنە بواری‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪ ،‬پەرلەمانی توركیا‬ ‫هەڵسا پەسەندكردنی پرۆژەیەك بە‬ ‫سەندنەوەی حەسانەی پەرلەمانتاریی‬ ‫لەسەر ئەو ئەندامانەی‪ ،‬كە بە هەماهەنگیی‬ ‫تێرۆرەوە گالون‪ .‬دیارە كە ئەم یاسایە‬ ‫ئامانج لێی ئەندامانی پەرلەمانی سەر‬ ‫بە هەدەپەبوو‪ .‬هەربۆیە میریی هەستا‬ ‫بە دەستگیركردنی پارێزگاری دیاربەكر‬ ‫لە‪25‬ی ئۆكتۆبەری ‪ 2016‬دا‪ .‬هاوكات‬ ‫رێبەری پارتەكەو نوێنەرەكانی دیكەی‬ ‫‪2016‬دەستگیركردن‪.‬‬ ‫لەنۆڤەمبەری‬ ‫هاوكات لە‪17‬ی مانگی هەوەڵی ‪2017‬‬ ‫میریی هەستا بە زیندانیكردنی رێبەرانی‬ ‫پارتەكە ســەالحــەدیــن دەمــیــرتــاش و‬ ‫فیگەن یوكسەداغ‪ ،‬ئەوەش بەپاساوی‬ ‫ئەوەبوو كەهەستاون بە بانگەشە بۆ‬ ‫تیرۆر لەكۆنگرەیەك لەشاری ماردیندا‪.‬‬ ‫بەاڵم دادگا دەمیرتاشی بوارد بەوەی ئەو‬ ‫تاوانەی ئەو بنەمایەكی یاسایی نییە‪.‬‬

‫ئەردۆغان لەسەر سەاڵحەدین دەمیرتاش دەخوێنێتەوە‬