635

‫هەڵسەنگاندنی رۆژنامەی (چاودێر) ‪:‬‬

‫«‬

‫پرۆژەكەی گۆڕان‬ ‫لەبارە بۆ رێککەوتن‬

‫‪3‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ژمارە (‪ )635‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫ئایا تەنگژەی یەكێتی زادەی ریفراندۆمە؟‬

‫مەال بەختیار‬

‫یەك ئەندامی سەركردایەتی یەكێتیش نادۆزیتەوە‬ ‫دژی ریفراندۆم بوبێ‪ .‬واژوی هەمویانم لەالیە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫مەال بەختیار‪ ،‬لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی‬ ‫مەكتەبی سیاســیی یەكێتی‪ ،‬ســەروتاری ئەم‬ ‫ژمارەیــەی رۆژنامــەی (چاودێــر)ی تایبــەت‬ ‫كــردووە بە كێشــە ناوخۆییەكانــی یەكێتی و‬ ‫ئاكامــە خراپەكانــی دەســتەگەریی و بە رونی‬ ‫و راشــكاویش ئاماژە بــەوەدەكات‪ ،‬كە هەموو‬ ‫جەمســەرەكانی یەكێتی لە رێبازی مام جەالل‬ ‫دوركەوتونەتــەوە‪ .‬هــاوكات پێشــیوایە‪ ،‬تەنیا‬ ‫كۆنگرەیەكــی دوور لە پیالنگێڕی‪ ،‬رێگەچارەیە‬ ‫بۆ ئەم قەیرانەی ناو یەكێتی‪.‬‬ ‫لــەو ســەروتارەدا‪ ،‬بەناونیشــانی (ئایــا‬ ‫تەنگــژەی یەكێتــی زادەی ریفراندۆمە؟) مەال‬ ‫بەختیار وەاڵمی هەموو ئەو كەسانە دەداتەوە‪،‬‬ ‫كە پێیانوایە‪ ،‬تەنگژەی ناو یەكێتی پەیوەندیی‬ ‫بــە ئەنجامەكانی ریفراندۆمــەوە هەیەو دەڵێت‬ ‫«هەموو ئەوانەی ئەیانەوێ‌ ئەنجامی ریفراندۆم‬ ‫لە ئۆباڵی وەفدی دانوستانی یەكێتی‪ ،‬بئاڵێنن‪،‬‬ ‫رۆژێكــی نزیــك دێ‌ بەڵگەنامــەكان بــەواژوی‬ ‫خۆیــان باڵودەكرێتــەوەو راســتییەكان بۆ رای‬ ‫گشتی ساغدەكرێنەوە»‪.‬‬

‫هەموو جەمسەرەكانی یەكێتی‪ ،‬پێچەوانەی رێبازەكەی‬ ‫مام جەالل كاردەكەن‬ ‫پاساوی خۆدزینەوە لەكۆنگرە‪ ،‬تەنها هی ئەوانەیە كە‬ ‫هێشتا مەرامەكانی دەستەگەرییان‪ ،‬ماوە بەدیبێنن‬ ‫دوای نەخۆشكەوتنی مام جەالل‪ ،‬دیاردەی‬ ‫دەستەگەری‪ ،‬چەتەگەری‪ ،‬ساختەگەری‌و‬ ‫چەواشەگەری‪ ،‬زیاد بون‌و جگە لە شەرمەزاریی‪،‬‬ ‫هیچیان بۆ یەكێتی نەهێشتۆتەوە‬ ‫پاش سێیەمین كۆنگرە‪ ،‬دەستەبازەكانی ناو یەكێتی‪،‬‬ ‫لەالیەكەوە بەرژەوەندییە ئابوریەكانیان پەرە پێدەداو‪،‬‬ ‫لەالیەكیشەوە هێزی چەكداری خۆیان‪ ،‬لە هەرالیەكەوە‬ ‫چەكیان پێ دابین كرابێ‌‪ ،‬بەهێزتر دەكرد‬

‫«‬

‫هەموو ئەوانەی ئەیانەوێ‌ ئەنجامی ریفراندۆم لە‬ ‫ئۆباڵی وەفدی دانوستانی یەكێتی‪ ،‬بئاڵێنن‪ ،‬رۆژێكی‬ ‫نزیك دێ‌ بەڵگەنامەكان بەواژوی خۆیان باڵودەكرێتەوەو‬ ‫راستییەكان بۆ رای گشتی ساغدەكرێنەوە‬

‫ئایا تەنگژەی یەكێتی زادەی ریفراندۆمە؟‬

‫«‬

‫مەال بەختیار‬

‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )635‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئایا تەنگژەی یەكێتی زادەی ریفراندۆمە؟‬ ‫دووەمین‬ ‫كۆنگرەو داهێنانی سەمەرە!‬

‫مەال بەختیار‬

‫كێشەكان‬ ‫پێش‌و پاش ریفراندۆم‬ ‫دوو مانــگ بەســەر ریفراندۆمــدا‬ ‫تێپەڕی‪ ،‬هێشــتا دوكەڵــی پیالنگێڕی‪،‬‬ ‫رەش رەش‪ ،‬ئاســۆی راســتییەكانی‬ ‫لەنــاو حكومەت‌و یەكێتی‪ ،‬داپۆشــیوە‪.‬‬ ‫هەڵبەتــە نــە لەنــاو كــورددا كێشــەی‬ ‫حكومــەت‌و نێــوان هەرێــم‌و بەغــداد‬ ‫لــەدوای ریفراندۆمەوە دەســتپێدەكات‪،‬‬ ‫نــە تەنگــژەی یەكێتیــش زادەی‬ ‫ریفراندۆمــە‪ .‬هەموو ئەوانــەی پێیانوایە‬ ‫ئەزمونەكەمــان‪،‬‬ ‫حكومەتەكەمــان‌و‬ ‫لەعێراق‌و باشــوری كوردســتاندا‪ ،‬تەنها‬ ‫ریفرانــدۆم گەیاندویەتیــە ئــەم دۆخــە‬ ‫نالەبارەی ئێستا‪ ،‬راست لەگەڵ ویژدانی‬ ‫خۆیــان‌و رای گشــتی ناكــەن‪ .‬ئەوانەی‬ ‫پێشــیانوایە دۆخی ناو یەكێتی لەدوای‬ ‫ریفراندۆم‪ ،‬گەیشــتۆتە پیالنی شەممەی‬ ‫ێ‬ ‫(‪ ،)2017/11/4‬ئەمانــەش دەیانــەو ‌‬ ‫مەرامە جۆراوجۆرەكانی جەمسەرەكانی‬ ‫نــاو یەكێتــی‪ ،‬داپۆشــن‪ .‬ئەگینــا هیچ‬ ‫كوردێــك نیــە نەزانــێ‌‪ ،‬حكومەتەكانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬هەریەكــە لەقۆناغــی‬ ‫خۆیــدا‪ ،‬تەنگوچەڵەمــەی زۆر بــووەو‬ ‫بەرەبەرە بەســەریەكدا كەڵەكە كراون‪.‬‬ ‫حكومەتەكانــی عێراقیش‪ ،‬یەك لەدوای‬ ‫یەك خۆیان لەجێبەجێكردنی دەستورو‬ ‫دەربەســتی مافــەكان‪ ،‬دزیوەتــەوە‪.‬‬ ‫هەموو یەكێتییەكیش دەزانێ‌‪ ،‬یەكێتیی‬ ‫نیشــتمانیی‪ ،‬لەدوای هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫كۆمەڵــەی رەنجدەرانــی كوردســتان‬ ‫(پایــزی ‪)1989‬و تێكەڵكردنــی لەگەڵ‬ ‫شۆڕشــگێڕان‌و لەیەكقاڵبدانی باڵەكانی‪،‬‬ ‫كە دۆخی سەركردە رەشبینەكانی دوای‬ ‫ئەنفالەكان ســەپاندی‪ ،‬ئیدی لەوەبەدوا‬ ‫لەهەناوی یەكێتیدا‪ ،‬كێشمەكێشــەكان‪،‬‬ ‫بــەردەوام بــوون‪ .‬لەیەكەمین كۆنگرەی‬ ‫یەكێتی (زســتانی ‪ )1991‬كە ســیانزە‬ ‫رۆژی خایانــد‪ ،‬كێشــەی قــوڵ هەبون‪.‬‬ ‫بــا هەمــوو ئەندامانی ئــەو كۆنگرەیە‪،‬‬ ‫بیــرەوەری خۆیــان بیربكەوێتــەوە‪ ،‬كە‬ ‫چــۆن پیــان لە مــام جەالل گێــڕدراو‬ ‫چۆنچۆنیش بەتەسكیە نیوەی ئەندامانی‬ ‫مەكتەبــی سیاســی‌و ســەركردایەتی‬ ‫دەرچێنــران‪ .‬هەمــوو ئەوانــەی الفــی‬ ‫بەرهەڵســتی سیاســەتی یەكێتــی‌و‬ ‫ســنوردانان بــۆ دەســەاڵتی تاكــڕەوی‬ ‫مــام جەاللیــان دوای راپەڕیــن لێدەدا‪،‬‬ ‫هەموویــان رازیبون بەتەســكیە بچنەوە‬ ‫ســەركردایەتی‌و مەكتەبــی سیاســی‌و‬ ‫لەئۆرگانەكانیشــدا پشــكیان بەركەوێ‌‪.‬‬ ‫بەشێكی بەرچاویشیان لەدوای كۆنگرە‪،‬‬ ‫خەریكــی بەتااڵنبردنــی ئامێرەكانــی‬ ‫فەرمانگەكانــی كوردســتان‌و لەســەر‬ ‫ســنورەكان گومرگ وەرگرتن‌و ســەفتە‬ ‫ســەفتە دۆالر قایمكردن بوون‪ .‬ســەفتە‬ ‫دۆالر وای مەست كردبون‪ ،‬بۆچونەكانی‬ ‫ناو كۆنگرەی هەر بیرنەهێشتن!!‬

‫یانــزە ســاڵ دوای یەكەمین كۆنگرە‪،‬‬ ‫لەســاڵی (‪)2001‬دا دووەمیــن كۆنگــرە‬ ‫گیــرا‪ .‬دووەمیــن كۆنگرەش كــە گیرا‪،‬‬ ‫پێشتر الفی ریفۆرم زۆر لێدرا‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫یەكەمین جارە لەمێــژووی كۆنگرەكانی‬ ‫ێ دەستەگەری‬ ‫دنیادا‪ ،‬لەبەر بوونی ســ ‌‬ ‫لەناو كۆنگــرە‪ ،‬لەدانیشــتنی یەكەمدا‪،‬‬ ‫ســەركردایەتی هەڵبژێــردرا‪ .‬نمونەی وا‬ ‫لەدنیادا بونی نەبووە‪ .‬ئەمەش بۆئەوەی‬ ‫كە جەمسەرەكانی یەكێتی لێكنەترازێن‌و‬ ‫بــۆ رازیكردنیشــیان‪ ،‬پرەنســیپ‬ ‫پێشــێلكراو‪ ،‬شــەش كــەس دیســان‬ ‫بەتەسكیە دەرچێنران‪ .‬بەاڵم بەم مۆدێلە‬ ‫عەنتیكەیــەش‪ ،‬كێشــەكانی یەكێتــی‬ ‫نــەك چارەســەرنەكران‪ ،‬بەڵكو كێشــە‬ ‫كۆنەكان‪ ،‬خرانە ســەر كێشە نوێیەكانی‬ ‫كۆنگــرەو‪ ،‬دوای دووەمیــن كۆنگــرەش‬ ‫بە(هەشــت) ســاڵ‪ ،‬كێشــەكانی نــاو‬ ‫یەكێتی بەشــێوەیەك ئاوسان‪ ،‬بەرگەی‬ ‫ئەركە هاوبەشــەكانیان نەگرت‌و لەساڵی‬ ‫(‪)2009‬دا جیابونــەوەی بزوتنــەوەی‬ ‫گۆڕانی لێكەوتەوە‪ .‬سەرئەنجام یەكێتی‪،‬‬ ‫بەسەرپەرشــتی جەنابــی مــام جەالل‌و‬ ‫جێگرەكەی‌و هەموو مەكتەبی سیاســی‌و‬ ‫ســەركردایەتیش‪ ،‬لەهەڵبژاردنــدا (‪)10‬‬ ‫كورسی پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬دابەزی‪.‬‬

‫سێهەمین‬ ‫كۆنگرەو تەكەتولی پارە!‬

‫سێهەمین كۆنگرەی یەكێتیش لەساڵی‬ ‫(‪ )2010‬هەوڵێكــی زۆر درا بەشــێك‬ ‫لەكێشــەكانی هەنــاوی ئــەم رێكخراوە‬ ‫تێكۆشــەرە‪ ،‬بــە ریفۆرمــی پەیــڕەو و‬ ‫پرۆگــرام‌و هەڵبژاردنــی ئەنجومەنــی‬ ‫ناوەنــدو بەرۆمانســیەتی حزبایەتــی‪،‬‬ ‫پاكبكرێتــەوەو گۆڕانــكاری بــەدی بێ‌‪،‬‬ ‫بــەاڵم رۆژانــی كۆنگــرە‪ ،‬ســیخناخ بوو‬ ‫لە تەكەتــول‌و پارە رشــتن‌و گزیكردن‌و‬ ‫چەواشەكردنیش‪ .‬دیسان لەناو كۆنگرە‪،‬‬ ‫تەسكیە هێنرایەوەئارا‪ .‬هەموو ئەوانەی‬ ‫پێــش كۆنگــرە ناڕازیبون‪ ،‬بەشــێكیان‬ ‫لەناو كۆنگرە خواخوایان بوو بەتەسكیە‬ ‫دەرچن‌و بەشێكی تریشیان‪ ،‬پیالنیان بۆ‬ ‫دەرچون دەگێڕا‌و پارەیان بۆ هەڵدەڕشت‪.‬‬ ‫ئاكام ژمارەی ســەركردایەتی‌و مەكتەبی‬ ‫سیاســی زیادكــرا‪ ،‬بــەاڵم كێشــەكان‬ ‫بەچارەسەرنەكراوی مانەوە‪.‬‬ ‫لــەدوای ســێهەمین كۆنگــرەوە تــا‬ ‫ئێســتا‪ ،‬نەخۆشــكەوتنی مــام جەالل‪،‬‬ ‫كاریگەرییەكــی نالەبــاری لەســەر‬ ‫ئومێدەكانی چارەسەر جێهێشت‪ .‬بۆیە‪،‬‬ ‫نەك دیاردەی دەستەگەری‪ ،‬چەتەگەری‪،‬‬ ‫ســاختەگەری‌و چەواشــەگەری‪ ،‬بنەبــڕ‬ ‫نەبــوون‪ ،‬بەڵكــو لــەو چەند ســاڵەدا‪،‬‬ ‫ئــەو دیــاردە دزێوانە زیاد بــون‌و جگە‬ ‫لــە شــەرمەزاریی‪ ،‬هیچیان بــۆ یەكێتی‬ ‫نەهێشــتۆتەوە‪ .‬لەبەرامبــەردا‪ ،‬نــە‬ ‫هەڵوێســتی دروســت‪ ،‬نــە سیاســەتی‬ ‫راســت‪ ،‬نە بۆچونــی دیموكراســی‪ ،‬نە‬ ‫راپەڕاندنی ئەركــە نوێكان‪ ،‬نە دژایەتی‬ ‫هەلپەرســتی‌و پارەپەرســتی‪ ،‬هیچــی‬ ‫لەنــاو یەكێتــی لەبەردەم چاوچڵێســی‬ ‫هەمــوو ئەوانــەی دەیانویســت ئــاوی‬ ‫بەرژەوەندیەكان لێڵتر بكەن‪ ،‬ســودیان‬ ‫نەبــوو‪ .‬بەڵكو دژی هەموو ســەركردەو‬ ‫ئــۆرگان‌و كادرە بەهەڵوێســتەكان‪،‬‬ ‫پیالنگێڕیــی هەتــا دەهــات‪ ،‬زیــادی‬ ‫دەكرد‪ .‬دەســتەبازەكانی ناو یەكێتیش‪،‬‬ ‫لەالیەكەوە بەرژەوەندییە ئابوریەكانیان‬

‫پــەرە پێــدەداو‪ ،‬لەالیەكیشــەوە هێزی‬ ‫چەكــداری خۆیــان‪ ،‬لــە هەرالیەكــەوە‬ ‫چەكیــان پــێ دابیــن كرابــێ‌‪ ،‬بەهێزتر‬ ‫دەكرد‪.‬‬

‫رەوتە زیانبەخشەكان‬ ‫بڕیــارە‬ ‫سەرگوزشــتەی‬ ‫سەیروســەمەرەكانی دەســتگەرییەكان‪،‬‬ ‫لەكۆنگرەكانــەوە هەتــا دەگاتــە‬ ‫دروســتكردنی ناوەنــدی بڕیــارو‪،‬‬ ‫ســەرهەڵدانی رەوتــی (هاوپەیمانــی بۆ‬ ‫دیموكراسی‌و دادپەروەری)‪ ،‬ئەم دیاردەو‬ ‫دەركەوتە زیانبەخشانە‪ ،‬باوەڕناكەم لەناو‬ ‫هیــچ حزبێكی دنیادا‪ ،‬بەمشــێوەیەی ناو‬ ‫یەكێتی‪ ،‬رویدابێ‌‪.‬‬ ‫لەنــاو حزبەكانــی دنیــادا‪ ،‬ئەزمونــی‬ ‫جیابونەوەو سەرهەڵدانی رەوت‌و ناكۆكی‬ ‫فەلســەفی‌و ئایدیۆلــۆژی‪ ،‬زۆرو زەبەندە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هیــچ ئەزمونێــك لەئەزمونــی‬ ‫یەكێتــی ناچێت‪ .‬ئــەوەی زیاتــر مایەی‬ ‫سەرســوڕمانە‪ ،‬هەمــوو جەمســەرەكان‪،‬‬ ‫باسی رێبازی مام جەالل دەكەن‪ ،‬كەچی‬ ‫بەكــردەوە پێچەوانەی رێبازی مام جەالل‬ ‫جێبەجێدەكەن‪:‬‬ ‫ جیابونــەوەو‪ ،‬رێبــازی مــام‬‫جــەالل بــۆ یەكێتــی ناو یەكێتــی‪ ،‬كەی‬ ‫یەكدەگرێتەوە؟!‬ ‫ دەســتەگەری‪ ،‬چ پەیوەندییەكــی بە‬‫وتەكــەی مامــەوە هەیە كــە دەیفەرموو‪:‬‬ ‫سەروەریمان‪ ،‬مانەوەمان‪ ،‬سەركەوتنمان‪،‬‬ ‫بەنــدە بەیەكێتیــی نیشــتمانیی‬ ‫كوردستانەوە؟!‬ ‫ دروســتكردنی ناوەنــدی بڕیــاری‬‫جۆراوجــۆری الوەكــی‌و كۆبونــەوەی‬ ‫ناشەرعی‌و گۆڕینی ئاڕاستەی یەكێتی‪ ،‬چ‬ ‫پەیوەندییەكی بە دیســپلین‌و رێبازی مام‬ ‫جەاللەوە هەیە؟!‬ ‫ بوختان دروستكردن‌و یەكترشكاندن‌و‬‫درۆهەڵبەســتن‪ ،‬چ پەیوەندییەكــی بــە‬ ‫رەوشت‌و رێبازی مام جەاللەوە هەیە؟!‬ ‫ دروســتكردنی كۆمپانیــاو ســات‌و‬‫ســەودا لەگەڵ كۆمپانیاكان‌و فرۆشــتنی‬ ‫ئاشــكرای نــەوت‪ ،‬چ پەیوەندییەكــی بە‬ ‫پاكێتی‌و رێبازی مام جەاللەوە هەیە؟!‬ ‫ بەرتیــل خــواردن‌و بەزۆرەملــێ‬‫پارەوەرگرتــن لــە دەوڵەمەنــدەكان‌و‬ ‫تــاوان ئەنجامــدان‪ ،‬چ پەیوەندییەكی بە‬ ‫دادپــەروەری‌و رێبازی خانــوە قوڕەكانی‬ ‫مام جەاللەوە هەیە؟!‬ ‫ قوڵكردنی كێشــەكانی ناو یەكێتی‌و‬‫پیالنگێــڕان‌و بڕیــاری پێشــوەختەی‬ ‫ناشــەرعی دەرەوەی كۆبونــەوە‬ ‫شــەرعییەكان‪ ،‬چ پەیوەندییەكــی بــە‬ ‫مەركەزیــەت‌و رێبــازی مــام جەاللــەوە‬ ‫هەیە؟!‬ ‫ تــااڵن‌و بــڕۆی شــارۆچكەكان‌و‬‫دێهاتــەكان‌و دزینــی دەڕاســەو تراكتۆرو‬ ‫چ‬ ‫فرۆشــتنیان‪،‬‬ ‫هەڵوەشــاندن‌و‬ ‫پەیوەندییەكــی بە دەســتپاكی‌و رێبازی‬ ‫مام جەاللەوە هەیە؟!‬ ‫ دوژمنایەتــی ماڵــی مــام جــەالل‌و‬‫الوازكردنی پێگەكەیان‪ ،‬چ پەیوەندییەكی‬ ‫بەرێبازی مام جەاللەوە هەیە؟!‬ ‫ ئەنجامدانی تاوان‌و دەستبەسەراگرتنی‬‫موڵكی حكومەت‌و خانوی ئەرزی تەجاوز‪،‬‬ ‫كەی رێبازی مام جەاللە؟‬

‫گێــژاوی دوای كۆنگرەكانــی یەكێتــی‪،‬‬ ‫نەبونی هەڵسەنگاندن‌و رەخنەلەخۆگرتن‌و‬ ‫دەستنیشــانكردنی كەموكوڕییــەكان‪،‬‬ ‫تەنهــا لەقازانجی ئەوانەیە كە بەكردەوە‬ ‫لەرێبــازی مام جــەالل نــەك الیانداوە‪،‬‬ ‫بەڵكــو دژایەتیشــی دەكــەن‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەرواڵەت لەپشتی دێوجامەی (پەردەی‬ ‫خۆشاردنەوەی راوچی بۆ نێچیر) رێبازی‬ ‫مام جەاللەوە‪ ،‬راوی كادرە دڵسۆزەكانی‬ ‫رێبــازی مــام جــەالل دەكــەن‪ .‬كایەی‬ ‫بەرژەوەندیەكانیــش وا تێكــەاڵو بوون‪،‬‬ ‫ساڵ تێناپەڕێ‌‪ ،‬بەشێكی بەرپرسەكانی‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬لەدەســتەگەریەكەوە بــۆ‬ ‫دەســتەگەریەكی تــر نەیگوازنــەوە‪.‬‬ ‫ێ ئەســكوێی‬ ‫ێ چەور بێــت‪ ،‬لەو ‌‬ ‫لەكــو ‌‬ ‫تێوەردەدەن!!‬ ‫دوای كاردانــەوەی دەوڵەتانــی‬ ‫جیهــان‌و دەوڵەتانــی ئیقلیمــی‌و‬ ‫كارەســاتی كەركــوك‪ ،‬داڕمانێكــی‬ ‫دەرونیــی چاوەڕوانەكــراو هاتۆتەئــاراو‬ ‫لەژێــر كاریگەریەكانیــدا‪ ،‬بەشــێك‬ ‫لەســەركردەكانی یەكێتــی‌و الیەنەكان‪،‬‬ ‫هەروەكــو نــە بایــان دیبێ‌‌و نــە باران‪،‬‬ ‫خۆیــان وا پیشــاندەدەن كــە لەنوكەوە‬

‫سیاسی نییە‪ ،‬پێش ریفراندۆم‪ ،‬وتارێكی‬ ‫دژی ریفراندۆم نوسیبێ‌‪ ،‬یان لێدوانێكی‬ ‫دژی ریفرانــدۆم دابــێ‌‪ .‬بــۆ؟ چونكــە‬ ‫لەكۆبونەوە رەسمییەكاندا‪ ،‬دەنگیان بە‬ ‫ریفراندۆم داوە‪ .‬تەنانەت ئەگەر بۆچونی‬ ‫جیاوازیشمان لەسەر بەدیلی ریفراندۆم‌و‬ ‫نەكردنی ریفراندۆم لەكەركوك هەبوبێ‌‪،‬‬ ‫مەكتەبی سیاســی جەختــی كردۆتەوە‬ ‫كــە بــە رێكەوتــن لەگــەڵ پارتــی ئەم‬ ‫ئەركــە ئەنجامبدرێت‪ ،‬نەك بەجیا وەكو‬ ‫یەكێتی‪.‬‬

‫ریفراندۆم مافی دیموكراسیە‬ ‫وەكــو تــر‪ ،‬ریفرانــدۆم خیانــەت‬ ‫نییــە‪ .‬ریفرانــدۆم یەكەمیــن ئەزمونــی‬ ‫دیموكراســییە كــە لەرۆژهەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاســت‌و كوردســتاندا گەلێكــی‬ ‫ســتەملێكراو‪ ،‬ئەنجامی دابێ‌‪ .‬ریفراندۆم‬ ‫مافێكــی دیموكراســی بێئەمالموئەوالی‬ ‫نەتــەوە ژێردەســتەكان‌و هەمــوو هێزە‬ ‫دیموكراتەكانــی دنیایــە‪ .‬گەلێك داوای‬ ‫ریفراندۆم بــكات‪ ،‬مافی خۆیەتی‪ ،‬بەاڵم‬

‫دروستكردنی كۆمپانیاو سات‌و سەودا‬ ‫لەگەڵ كۆمپانیاكان‌و فرۆشتنی ئاشكرای‬ ‫نەوت‪ ،‬چ پەیوەندییەكی بە پاكێتی‌و رێبازی‬ ‫مام جەاللەوە هەیە؟!‬ ‫بەرتیل خواردن‌و بەزۆرەملێ‬ ‫پارەوەرگرتن لە دەوڵەمەندەكان‌و‬ ‫تاوان ئەنجامدان‪ ،‬چ پەیوەندییەكی بە‬ ‫دادپەروەری‌و رێبازی خانوە قوڕەكانی مام‬ ‫جەاللەوە هەیە؟!‬

‫تا كۆتاییی ریفراندۆمیان قبوڵ نەبووە‪.‬‬ ‫ئەمەش سەراپا پێچەوانەی راستییەكانە‪.‬‬ ‫بەنــدە‪ ،‬دەتوانــم بەرەهاییــەوە بڵێــم‪:‬‬ ‫یەك ئەندامی ســەركردایەتی یەكێتیش‬ ‫نادۆزیتەوە دژی ریفراندۆم بوبێ‪ .‬واژوی‬ ‫هەمویانــم لەالیــە‪ .‬ئەگــەر باوەڕیــش‬ ‫ێ رێكەوتنی نێوان یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫ناكر ‌‬ ‫بخوێننەوە‪ ،‬بەراشكاوی باسی ریفراندۆم‌و‬ ‫سەربەخۆیی كوردســتان كراوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئەمــەش كۆن بوبــێ‌‪ ،‬ئــەوەی گومانی‬ ‫هەیە‪ ،‬بــا نەخشــەرێگاكەی یەكێتی بۆ‬ ‫پارتــی بخوێنێتــەوە‪ .‬بزانــن چۆن باس‬ ‫لــە ریفرانــدۆم‌و ســەربەخۆیی‌و بــاس‬ ‫لەئەنجامدانــی ریفراندۆم لــە كەركوك‌و‬ ‫ناوچە كێشەلەسەرەكانیش كراوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫ێ دڵی بەمانــەش ئاونەخواتەوە‪ ،‬با‬ ‫هەب ‌‬ ‫راگەیەنــراوی دواكۆبونەوەی ئەنجومەنی‬ ‫ســەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی پێش‬ ‫ئەنجامدانی ریفراندۆم لە (‪)2017/9/7‬‬ ‫و (‪ )2017/9/23‬بخوێنێتــەوەو دیقەت‬ ‫ریفراندۆم‌و هەلپەرستی‬ ‫بــدات‪ ،‬ئایــا ملیمەترێك لــە ریفراندۆم‌و‬ ‫ســەربەخۆیی‪ ،‬یەكێتــی پاشەكشــەی‬ ‫لەناو دۆخێكی ئاوای كوردستانی دوای كــردووە‪ .‬لەومــاوە دورودرێژەش‪ ،‬یەك‬ ‫ریفراندۆم‌و قەتیسمانەوە لەچوارچێوەی ئەندامــی ســەركردایەتی‌و مەكتەبــی‬

‫ئەوانــەی دژایەتــی ریفرانــدۆم دەكەن‪،‬‬ ‫ئەمانە لەروانگەی دەســەاڵتی نەتەوەی‬ ‫سەردەستەوە‪ ،‬هەڵوێستوەردەگرن‪ .‬ئێمە‬ ‫وەكــو مافی دیموكراســی‪ ،‬بۆ باوەڕمان‬ ‫بە ریفراندۆم‪ ،‬هەڵەمان نەكردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەخوێندنەوەی هاوكێشــەكان‌و تەرازوی‬ ‫هێــزی ناوچەكــەو دنیا‪ ،‬لیژنــەی بااڵی‬ ‫ریفراندۆم‪ ،‬بەهەڵە چوو‪ .‬وەكو یەكێتی‪،‬‬ ‫لەخوێندنەوەی هاوكێشــە سیاسیەكان‌و‬ ‫لەكۆبونــەوە‬ ‫كاردانەوەكانیشــدا‪،‬‬ ‫داخــراوەكان‌و كۆبونــەوەی لیژنــەی‬ ‫بــااڵی ریفراندۆمــدا‪ ،‬بەهەڵــە نەچوین‪.‬‬ ‫بــەاڵم هەڵوێســتە دروســتەكانمان‪،‬‬ ‫پاڵــی پێوەنەنایــن لەنــاو رای گشــتی‬ ‫گەلەكەمان‪ ،‬دژی ریفراندۆم هەڵوێســت‬ ‫وەربگریــن‪ ،‬هاوســەنگییەكمان لەنێوان‬ ‫كۆبونەوەكان‌و هەســت‌و هەڵوێستی رای‬ ‫گشــتیدا راگرت‪ .‬لەهیــچ كۆبونەوەیەكی‬ ‫ســەركردایەتی‌و مەكتەبــی سیاســی‬ ‫نەوتــراوە یەكێتــی لەبڕیــاری الیەنــە‬ ‫سیاســیەكان دوركەوێتــەوەو گــوێ‬ ‫نەداتــە ئەنجامــی لێكترازانــی هێــزە‬ ‫كوردســتانیەكان‪ .‬هەمــوو ئەوانــەی‬ ‫ێ ئەنجامی ریفراندۆم لە ئۆباڵی‬ ‫ئەیانەو ‌‬

‫وەفدی دانوســتانی یەكێتــی‪ ،‬بئاڵێنن‪،‬‬ ‫ێ بەڵگەنامەكان بەواژوی‬ ‫رۆژێكی نزیك د ‌‬ ‫خۆیان باڵودەكرێتەوەو راســتییەكان بۆ‬ ‫رای گشتی ساغدەكرێنەوە‪.‬‬

‫تەنگژەی یەكێتی‌و چارەسەر‬ ‫ســەبارەت بــە تەنگــژەی یەكێتیش‪،‬‬ ‫دۆخی ئێســتای یەكێتی وەكو ساڵەهای‬ ‫لەمەوبەر نییە‪ .‬ســاڵەهای لەمەوبەر زۆر‬ ‫بەهای سیاسی‌و‪ ،‬پێگەی حزبی یەكێتی‬ ‫هەبــوو‪ ،‬دەترســاین لەدەســتی بدەین‪،‬‬ ‫بۆیــە‪ ،‬خۆمــان لەبەســتنی كۆنگــرەو‬ ‫ســاغكردنەوەی لێبــڕاوی كێشــەكان‪،‬‬ ‫دەپاراســت‪ .‬بــەاڵم دوای كارەســاتی‬ ‫كەركــوك‌و لێكەوتــە نالەبارەكانــی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئابوری‪ ،‬عەسكەری‪ ،‬دەرونی‌و‬ ‫ێ‬ ‫ئەمنــی‪ ،‬دوای ئــەوەی جێگۆڕكــ ‌‬ ‫بەهەموو بەرژەوەندی‌و جەمســەرەكانی‬ ‫دەســتەگەری كــراو‪ ،‬دژەكان‪ ،‬یەكێتــی‬ ‫ێ‬ ‫دژەكانیــان دروســتكردو ســەرەتاتك ‌‬ ‫لەگــەڵ هەمــوو واڵتێك‪ ،‬بۆ ســەپاندنی‬ ‫نەخشــە نابەجێكان دەكرێ‌‪ ،‬كە هەموو‬ ‫ئــەو بەهایانە لەدەســت دران‌و كێشــە‬ ‫ێ رەچاوكردنی باری‬ ‫ناوخۆییــەكان بەبــ ‌‬ ‫بابەتی مەترســیداری دوای كارەســاتی‬ ‫كەركــوك‪ ،‬بەنــاوی گۆڕانكاریــەوە‬ ‫پیالنگێڕی جەمسەرە دژەكان سەرخران‪،‬‬ ‫ئیتر قەواعیــدی یەكێتــی‪ ،‬بەتەواوەتی‬ ‫مافی خۆیانە‪ ،‬تاقە چارەسەر لەبەردەم‬ ‫یەكێتیدا‪ ،‬بەســتنی كۆنگــرەی دوور لە‬ ‫پیالنگێڕیی بزانن‪.‬‬ ‫گۆڕینــی‬ ‫روداوەكان‌و‬ ‫دوای‬ ‫هاوكێشــەكان‌و لێكترازانی ناو یەكێتی‪،‬‬ ‫پاســاوی خۆدزینەوە لەكۆنگــرە‪ ،‬تەنها‬ ‫هــی ئەوانەیە كــە هێشــتا مەرامەكانی‬ ‫دەستەگەرییان‪ ،‬ماوە بەدیبێنن‪ .‬یەكێتی‬ ‫حزبێكی بێئەزمون نییە‪ ،‬تاكتیك‌و نەخشە‬ ‫ژێربەژێرەكان‪ ،‬بەســەریدا تێپەڕێ‌‪ .‬تازە‬ ‫یەكچاو بوینەتەوە‪ .‬ئەوەی یەكێتییە‪ ،‬با‬ ‫یەكێتی بێ‌و ســەرەڕای هەموو كێشــەو‬ ‫ناكۆكیــەكان هەمــوو مافێكــی لەنــاو‬ ‫یەكێتــی دەبێــت بپارێزرێــت‪ .‬ئــەوەی‬ ‫بــاوەڕی بەیەكێتیــش نەمــاوە‪ ،‬ئازادە‪.‬‬ ‫هــەق نییــە لــەوە زیاتر ئــازاری رۆحی‬ ‫مام جەالل‌و گیانی پاكی شــەهیدەكانی‬ ‫یەكێتی بــدرێ‪ .‬هەر لەبەرئەوەی بڕیارو‬ ‫بەرنامــەی تایبەتــی بهێنرێتــەدی‪ .‬خۆ‬ ‫ئەگــەر قســەش لــە چارەســەركردنی‬ ‫كێشــەكان دەكرێت‪ ،‬رێگای چارەســەر‬ ‫تائێســتا دانەخــراوە‪ .‬بــەش بەحاڵــی‬ ‫خۆم‪ ،‬پێشــمەرگەی چارەسەرم‪ .‬لەهیچ‬ ‫دەستەگەرییەكدا نیم‪ .‬ناشبم‪ .‬كۆنگرەی‬ ‫پیالنگێڕییــش‪ ،‬هێندە پیســە‪ ،‬لەهەموو‬ ‫كۆنگرەو كۆنفرانســەكانی شاخ‌و شاردا‪،‬‬ ‫دەزانــم چەند زیانبەخشــە‪ ،‬بۆیە نابمە‬ ‫ێ مەرجیش‬ ‫داشــی گەمەی ئاوها‪ .‬بەبــ ‌‬ ‫چارەسەركردنی راستەقینەی كێشەكانم‬ ‫قبوڵــە‪ .‬بەاڵم بۆ یەكێتــی ناو یەكێتی‪،‬‬ ‫نــەك یەكێتــی دوو زەردێنــە! ئەركــی‬ ‫ێ فەرامۆش بكرێ‌‪.‬‬ ‫حزبایەتیــش‪ ،‬ناكــر ‌‬ ‫حزبایەتــی‪ ،‬بەرپرســارێتییە‪ .‬نــەك‬ ‫خۆدزینــەوە لەبەرپرســیارێتیی‪ .‬هــەر‬ ‫ســەركردەیەك خۆی لەبەرپرســیارێتی‬ ‫بدزێتەوە‪ ،‬یــان دژی راپەڕاندنی ئەركی‬ ‫بەرپرســیارانە بــێ‪ ،‬بــۆ پاراســتنی‬ ‫یەكڕیزیــی حزبەكــەی‌و ســازدانی‬ ‫زەمینەی كۆنگرەیەكی سەركەوتوو‪ ،‬ئەو‬ ‫سەركردەیە‪ ،‬بێگومان دیارە بە پەیژەی‬ ‫چ جۆرە تەكەتولێك بەرزكراوەتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫سەر كورسی ســەركردایەتی! ئێستاش‬ ‫ێ چۆنچۆنی پێگــەو بەرژەوەندی‬ ‫دەیەو ‌‬ ‫هاومەرامەكانی بپارێزێ‌‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )635‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫هەڵسەنگاندنی رۆژنامەی (چاودێر) سەبارەت بە پرۆژەكەی گۆڕان بۆ حكومەتی كاتیی‬

‫«پرۆژەكە لەبارە بۆ رێككەوتنی الیەنەكان»‬ ‫بە پێی زانیارییەكان حكومەتی هەرێمی كوردستانیش زۆربەی‬ ‫خاڵەكانی ناو پرۆژەكەی الپەسەندە‪ .‬ئەوەی ماوەتەوە بۆچونی‬ ‫مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستانە لەسەر ئەم پرۆژەیە‬ ‫كە هێشتا هیچ قسەیەكیان لەبارەوە نەكردوە‬ ‫دەقی پڕۆژەكەی بزوتنەوەی گۆڕان‬

‫پرۆژەكەی بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬پرۆژەیەكی گشتگیرە و نەرمە‬ ‫بۆ جێبەجێكردن‪ .‬واتا دەكرێت بڵێین جیاوازە لە هەندێ‌ لە‬ ‫پرۆژەكانی رابردویان كە زیاتر بە زمانی كردنە دەرەوەی ئەوانی‬ ‫دیكە دەنورسان‬ ‫شیكاری تایبەت‪:‬‬ ‫رۆژی‬ ‫گــۆڕان‬ ‫بزوتنــەوەی‬ ‫(‪ )2017/11/23‬دەقــی ئــەو پرۆژەیەی‬ ‫باڵوكردەوە كە بــۆ پێكهێنانی حكومەتی‬ ‫كاتــی دایڕشــتوە‪ ،‬هــاوكات بزوتنەوەكە‬ ‫ئەم پرۆژەیەی بە رەســمی داوە بە الیەنە‬ ‫سیاســیەكان‌و حكومەتی هەرێم‪ .‬بۆ ئەم‬ ‫مەبەســتەش ســەركردایەتیی هاوبەشــی‬ ‫یەكێتــی‌و گۆڕان دانوســتانیان لەســەر‬ ‫پرۆژەكــە كردوە‪ .‬تا ئێســتا بــە ئەرێنی‬ ‫پرۆژەكەیــان لێكداوەتــەوە‪ .‬هــاوكات بە‬ ‫پێی زانیارییەكانــی (چاودێر) حكومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستانیش زۆربەی خاڵەكانی‬ ‫نــاو پرۆژەكــەی الپەســەندە‪ .‬ئــەوەی‬ ‫ماوەتــەوە بۆچونــی مەكتەبــی سیاســی‬ ‫پارتــی دیموكراتی كوردســتانە لەســەر‬ ‫ئەم پرۆژەیە كە هێشــتا هیچ قسەیەكیان‬ ‫لەبارەوە نەكردوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەی (چاودێــر) وەكو ناوەندێكی‬ ‫رۆژنامەوانیی‌و شــیكاری هەڵسەنگاندنی‬ ‫خــۆی بۆ پرۆژەكەی گــۆڕان كردوە و لە‬ ‫ئەنجامــدا گەیشــتوە بەوەی كــە زۆربەی‬ ‫زۆری خاڵەكانــی ئــەم پرۆژەیــە جێگەی‬ ‫ناكۆكیی الیەنە سیاسیەكانی هەرێم نیەو‬ ‫لەبارە بۆ رێككەوتن‪.‬‬

‫هەڵسەنگاندنی‬ ‫پرەنسیپە گشتییەكان‬

‫الیەنە سیاســیەكانی كوردســتان بەجدی‬ ‫كار لەســەر ئەو پرســە دەكەن؟ خۆ ئەم‬ ‫پرەنســیپانەی گــۆڕان لــەم پڕۆژەیــەدا‬ ‫باســی كردوە‪ ،‬هەمــو حزبەكانی دیكەش‬ ‫جەختــی لێدەكەنــەوە‪ ،‬ئیتــر بــۆ شــان‬ ‫نادەنــە بەری‌و كاری جــدی بۆ ناكەن؟‬ ‫كەواتە دەســتپێكی ئەو پرۆژەیەی گۆڕان‬ ‫‌و پرەنســیپە گشــتیەكانی‪ ،‬بــەو پێیەی‬ ‫هیچــی ناتەبا نیــە لەگەڵ سیاســەت‌و‬ ‫ســتراتیژی حزبەكانی دیكــەدا‪ ،‬دەكرێت‬ ‫ببێتــە دەرفەتێكــی باشــی دیالــۆگ ‌و‬ ‫لێكتێگەیشــتنی الیەنــە سایســیەكان ‌و‬ ‫حكومەتــی هەرێم‪ .‬بــە واتایەكی تر ئەم‬ ‫پرەنســیپە گشــتیانە دەشێت ببنە خاڵی‬ ‫رێككەوتن بۆ دروســتكردنی حكومەتێكی‬ ‫بەهێــزی هاوســەنگی ســەربەخۆ و‬ ‫پارلەمانێكــی ئاكتیــڤ‌و ئەنجومەنێكــی‬ ‫دادوەریی دادپەروەر‪.‬‬ ‫خاڵێكــی دیكــەی نــاو پرەنســیپە‬ ‫گشــتییەكانی پرۆژەكەی گۆڕان‪ ،‬جەخت‬ ‫كردنەوەیە لە دانوســتانێكی جدی لەگەڵ‬ ‫بەغــداد بەپێــی دەســتور و پێكهێنانــی‬ ‫وەفدێكــی حكومــی پارلەمانــی بــۆ ئەو‬ ‫دانوســتانە‪ .‬دەتوانین بڵێین ئەم خاڵەش‬ ‫ناكۆكیەكــی ئەوتــۆی الیەنەكانی دیكەی‬ ‫لەســەر نیە‪ ،‬چونكــە حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردســتان خۆی بە رەسمی رایگەیاندوە‬ ‫كــە ئامــادەی گفتوگــۆن لەگــەڵ بەغداد‬ ‫بە پێــی بنەماكانــی دەســتوری عیراق‪.‬‬ ‫ســەبارەت بە وەفــدی دانوســتانكاریش‬ ‫هــەم حكومــەت‪ ،‬هــەم الیەنەكانیــش‬ ‫جەختیــان لەوە كردۆتەوە كە پێویســتە‬ ‫وەفــدی داهاتــو‪ ،‬وەفدێكــی حكومــی‬ ‫بێــت‪ ،‬هــەر زوش یەكێتــی نیشــتمانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬لــە دوای روداوەكانی ‪16‬ی‬ ‫ئۆكتۆبەرەوە‪ ،‬پێشــنیاری ئــەوەی كرد‪،‬‬ ‫وەفــدی دانوســتانكار لەگــەڵ بەغــداد‪،‬‬ ‫پێویســتە حكومــەت پێكــی بهێنێــت‪،‬‬ ‫ئەم پێشــنیارەش بە رەســمی لــە زاری‬ ‫وتەبێژەكەی (ســەعدی ئەحمــەد پیرە)‬ ‫لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوســی لە شاری‬ ‫هەولێر راگەیەندرا‪.‬‬

‫پرەنســیپە گشــتییەكانی پرۆژەكــە‬ ‫كــە خۆی لە چــوار خاڵــدا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫زیاتــر تایبەتــن بــە بەهێزكردنــی ســ ‌‬ ‫دەســەاڵتە ســەرەكیەكەی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان (دەســەاڵتی جێبەجێكــردن‬ ‫– دەســەاڵتی یاســادانان – دەســەاڵتی‬ ‫دادوەری)‪ .‬ئاشــكرایە‪ ،‬بەشێكی سەرەكی‬ ‫كێشــە ئابوری‌و سیاســییەكانی هەرێمی‬ ‫كوردســتان لــەوەوە ســەرچاوەی گرتوە‬ ‫كە ئەم دەســەاڵتانە وەكو پێویست كاری‬ ‫خۆیان نەكــردوە‪ ،‬ئەم قەیرانەش تایبەت‬ ‫هەڵسەنگاندنی‬ ‫نیە بە ئەم حكومەتەو ئەوەی پێشــوش‪،‬‬ ‫بەڵكــو لە دوای راپەڕینــەوە ئەم قەیرانە‬ ‫بڕگەی دووەم‬ ‫هەیە‪ ،‬بــەاڵم ئەوەی جێگــەی نیگەرانیە‬ ‫ئەوەیە كە كاری پێویست بۆ ئەكتیڤكردنی‬ ‫بڕگەی دووەمی پرۆژەكەش‪ ،‬هاوشێوەی‬ ‫دەســەاڵتەكان‌و ســەربەخۆیی هەر س ‌‬ ‫ێ پرەنسیپە گشــتیەكانی‪ ،‬دەتوانین بڵێین‬ ‫دەســەاڵتی حكومــەت ‌و پارلەمــان ‌و هیــچ هێزێــك نیە كە پێی بــاش نەبێت‪،‬‬ ‫دادوەری نەكراوە‪ .‬ئێســتا پرسیار ئەوەیە چونكە سەرجەمی پێشنیازەكان خۆی لە‬

‫بەگژداچونەوەی گەندەڵی‌و شــەفافیەتی‬ ‫كاری حكومــەت‪ ،‬بەتایبەتــی داهاتــی‬ ‫ســامانە سروشــتیەكاندا دەبینێتــەوە‪.‬‬ ‫خــۆ پێشــتریش حكومەتــی هەرێــم و‬ ‫پارلەمــان بــە هاوبەشــی لیژنەیەكیــان‬ ‫بــۆ چاكســازی پێكهێنابــوو‪ ،‬تەنیا ئەوە‬ ‫گرنگــە كــە بەفیعلی‌و بە دەســەاڵتێكی‬ ‫رەهاو سەربەخۆوە شــەڕی گەندەڵكاران‬ ‫دەســتپێبكرێت‪ ،‬دەنا الیەنە سیاسیەكان‬ ‫هەمیشــە یەكێــك لــە دروشــمەكانیان‬ ‫بەگژداچونــەوەی گەندەڵیە‪ .‬بە واتایەكی‬ ‫تــر بڕگەی دوەمی ئەم پرۆژەیەی گۆڕان‪،‬‬ ‫دیســان شــیاوە بــۆ رێكەوتنی گشــتی‪،‬‬ ‫رەنگــە یەكێــك لە كێشــەكانی بــەردەم‬ ‫ئەم خاڵە‪ ،‬پەیوەندیــی بەكاتەوە هەبێت‬ ‫كــە گۆڕان داوای كــردوە لە ماوەی چوار‬ ‫مانگــدا ئەنجــام بدرێــت‪ ،‬بــەاڵم ئەگــەر‬ ‫بەوردی ســەیری خاڵەكان بكەین‪ ،‬رەنگە‬ ‫كاتی زیاتری پێویســت بێــت‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ئەمەش نابێتە كێشەیەكی سەرەكی‪.‬‬

‫هەڵسەنگاندنی‬ ‫بڕگەی سێیەم‬ ‫بڕگــەی ســێیەمی ئــەم پرۆژەیــە‪،‬‬ ‫كــە لــە چــوار خــاڵ پێكهاتــوە‪ .‬خاڵی‬ ‫یەكەمیــان پەیوەنــدی بــە هەڵبژاردنەوە‬ ‫هەیــە و زیاتریش كێشــە تەكنیكیەكانی‬ ‫هەڵبژاردنــی خســتوەتەڕو‪ ،‬بــۆ ئەمەیان‬ ‫پێویســتە كۆمســیۆنی بااڵی سەربەخۆی‬ ‫هەڵبژاردنەكانــی كوردســتان ‌و عیــراق‬ ‫راســپێردرێن‌و ئــەم كێشــە تەكنیكیانە‬ ‫چارەسەر بكەن‪.‬‬ ‫خاڵــی دوەمیــش تایبەتــە بــە هێزی‬ ‫پێشــمەرگەی كوردســتان و داوای‬ ‫یەكخســتنەوەی ئــەم هێــزە دەكات‪ .‬لە‬ ‫راســتیدا لــەم چەنــد ســاڵەی دواییــدا‬ ‫یەكگرتنــەوەو بە نیشــتمانیكردنی هێزی‬ ‫پێشمەرگە قۆناغی باشی بڕیبو‪ ،‬تەنانەت‬ ‫وەكــو هێزێكــی نیشــتمانیش توانــی بە‬ ‫ســەركەوتویی شــەڕی داعــش بــكات‪.‬‬ ‫بەاڵم كێشــەی ئەم هێــزە زیاتر لە دوای‬ ‫روداوەكانــی ‪16‬ی ئۆكتۆبــەر دەركەوتن‬ ‫‌و زۆری نەمــا بو جارێكــی دیكە هێزەكە‬ ‫بە رەســمی ببێتەوە بــە دو هێزی حزبی‬ ‫جیــاواز‪ .‬بۆیــە دەكرێت بۆ ئــەم خاڵەش‬ ‫بگەڕێینــەوە بــۆ قۆناغــی یەكگرتنەوەی‬ ‫لیواكانی هێزی پێشمەرگە و لە كۆتاییشدا‬ ‫یەكگرتنــەوەی هێزەكانــی ‪ 70‬و ‪ 80‬ی‬

‫كۆمپانیایانەی‌ لەیاساكەدا هاتون‪.‬‬ ‫‪ -2‬گۆڕینی‌ سیاسەتی‌ ئابوری‌ بە ئاڕاستەی‌ چارەسەركردنی‌‬ ‫حكومەتی كاتی‬ ‫پاش روداوەكانی‌ (‪)16‬ی‌ ئۆكتۆبەری‌ (‪ )2017‬و لەدەستدانی‌ قەیرانــەكان و پاككردنەوەی‌ لیســتی‌ موچە خۆران و البردنی‌‬ ‫كەركوك و بەشــی زۆری‌ ناوچە كوردســتانییە دابرێندراوەكان موچەخۆرانی‌ وەهمی‌ و بندیوار‪ ،‬رێكخستنەوەی‌ باج و گومرگ‬ ‫و بەهێزبونــەوەی‌ حكومەتی‌ فیدراڵ‪ ،‬هەرێمی‌ كوردســتان لە و رســومات لە چوارچێوەی‌ دەســتور و یاســاكاندا و پێدانی‌‬ ‫قۆناغێكــی‌ تــەواو جیاواز و هەســتیار و پڕ مەترســیدایە بۆ تەاوی‌ دەسەاڵتەكان بە وەزیری‌ دارایی‌ بۆئەم مەبەستە‪.‬‬ ‫‪ -3‬بەگژداچونــەوەی‌ گەندەڵــی‌ لــە رێگــەی‌ ئەكتیڤكردنی‌‬ ‫بەرژەوەندییەكانی‌ كورد‪ ،‬لەم ســۆنگەیەوە بزوتنەوەی‌ گۆڕان‬ ‫بەپێویســتی‌ دەزانێــت حكومەتێكــی‌ كاتــی‌ بەهێــز و كارا و دەســتەی‌ نەزاهــە و دیوانــی‌ چاودێــری‌ دارایــی‌ و داواكاری‌‬ ‫بچوككراوە بەبەشــداری‌ هەمو هێزە كاریگەرەكان پێكبهێنرێت گشــتی‌ بەهەماهەنگــی‌ پەرلەمانــی‌ كوردســتان و دامــەزراوە‬ ‫بەشــێوەیەك بتوانێــت هەرێمــی‌ كوردســتان بگوێزێتەوە بۆ پەیوەندیدارەكان‪.‬‬ ‫‪-4‬گۆڕین و داڕشــتنەوەی‌ مەلەفی‌ پەیوەندییەكانی‌ دەرەوە‬ ‫كەنــاری‌ ئــارام تــا هەڵبژاردنەكانــی‌ داهاتــوی‌ كوردســتان‪،‬‬ ‫داواكاری‌ و پرەنســیپە گشــتییەكانی‌ بزوتنــەوەی‌ گــۆڕان بۆ بەدانانی‌ ســتراتیژێكی‌ نیشتیمانی‌ لەسەر بنەمای‌ بەرژەوەندی‌‬ ‫هەرێمــی‌ كوردســتان و بونــی‌ هاوســەنگی‌ لــە فەرمانگــەی‌‬ ‫پێكهێنانی‌ حكومەتی‌ كاتی‌‪.‬‬ ‫پەیوەندییەكانــی‌ دەرەوە و نوێنەرایەتییەكانــی‌ حكومەتــی‌‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬پرەنسیپە گشتییەكان‪:‬‬ ‫‪-5‬البردنی‌ ئاستەنگەكان و پێدانی‌ دەسەاڵتی‌ تەواو بەوەزیر‬ ‫ی‬ ‫‌‬ ‫شــەراكەت‬ ‫‌‬ ‫ی‬ ‫پێویســتە حكومەتــی‌ كاتــی‌ حكومەتــ‬ ‫و وەزارەتەكان بۆ راپەڕاندنی‌ ئەركەكانیان و هەڵوەشاندنەوەی‌‬ ‫‌‬ ‫ی‬ ‫شەریك‬ ‫تر‬ ‫هێزەكانی‬ ‫راســتەقینەبێت و بزوتنەوەی‌ گۆڕان و‬ ‫ئەو بڕیار و كارە نایاساییانەی‌ لە غیابی‌ سەرۆكی‌ پەرلەمان و‬ ‫راســتەقینەبن لە دەســەاڵت و ســەرجەم بڕیارەكاندا‪ ،‬بەپێی‌ وەزیرەكانی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕاندا دراون‪.‬‬ ‫ئیستیحقاقی‌ هەڵبژاردن‪.‬‬ ‫چارەســەركردنی‌ كێشــەكانی‌ نێــوان حكومەتــی‌ هەرێمــی‌‬ ‫كوردســتان و حكومەتــی‌ فیدراڵ لە چوارچێوەی‌ دەســتوری‌ سێیەم‪ :‬ئەو ئەركانە ‌ی پێویستە حكومەت لەماوەی‌ (‪)7‬‬ ‫عێراق و دروســتكردنی‌ وەفدێكی‌ حكومی‌ و پەرلەمانی‌ بەهێز‬ ‫مانگدا جێبەجێیانبكات‪:‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە‪.‬‬ ‫‪ -1‬كاركــردن بۆ پاككردنەوەی‌ لیســتی‌ دەنگدەران لەناوی‌‬ ‫پێویســتە پەرلەمانــی‌ كوردســتان وەك مەرجەعــی بااڵی‌ دوبــارە و بونی‌ ئاوارە و هەمواركردنەوەی‌ یاســای‌ هەڵبژاردن‬ ‫خەڵكی‌ كوردســتان رۆڵی‌ راســتەقینەی‌ خۆی‌ ببینێت‪ ،‬بەبێ بەشــێوەیەك بكرێتــە فرەبازنەیــی‌ و كــراوە‪ ،‬جیاكردنــەوەی‌‬ ‫هیچ بەربەســتێك هەســتێت بەئەركەكانی‌ خۆی‌ لەبوارەكانی‌ تۆماری‌ دەنگدانی‌ پێكهاتەكان‪.‬‬ ‫یاسادانان و چاودێریكردن و بەدواداچونی‌ كارەكانی‌ حكومەتدا‪.‬‬ ‫‪-2‬یەكخســتن و بەنیشــتمانی‌ كردنــی‌ هێزی‌ پێشــمەرگە و‬ ‫ســەربەخۆكردن و ئەكتیڤكردنــی‌ دەســەاڵتی‌ دادوەری‌ و رێكخســتنەوەی‌ لە چوارچێوەی‌ دەستور و سیستمی‌ بەرگری‌‬ ‫داواكاری‌ گشتی‌ و چاودێری‌ دارایی‌ بەپێی‌ یاسا كارپێكراوەكان‪ .‬عێراق و پێدانی‌ تەواوی‌ دەســەاڵتەكان بەوەزیری‌ پێشــمەرگە‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە‪.‬‬ ‫‪ -3‬كاراكردنەوەی‌ لیژنەی‌ رەشنوســی‌ دەســتوری‌ هەرێمی‌‬ ‫دوەم‪ :‬ئەو ئەركانە ‌ی پێویستە حكومەت لەماوەی‌ (‪)4‬‬ ‫ی بنەماكانی‌ سیســتەمی‌ پەرلەمانی‌‬ ‫كوردســتان و چەســپاندن ‌‬ ‫مانگدا جێبەجێیانبكات‪:‬‬ ‫لەدەستوری‌ هەرێمدا‪.‬‬ ‫ی‬ ‫‌‬ ‫داڕشــتن‬ ‫و‬ ‫هەرێــم‬ ‫‪ -1‬گۆڕینــی‌ سیاســەتی‌ نەوتــی‌‬ ‫‪-4‬چەســپاندنی‌ سیســتمی‌ المەركەزییــەت لەرێــگای‌‬ ‫ی‬ ‫‌‬ ‫دەستور‬ ‫ی‬ ‫‌‬ ‫چوارچێوە‬ ‫لە‬ ‫سیاســەتێكی‌ جیاواز لەوەی‌ پێشو‬ ‫هەمواركردنــی‌ یاســای‌ ئەنجومەنــی‌ پارێــزگاكان و یاســا‬ ‫عێراقدا‪ ،‬هەروەها جێبەجێكردنی‌ یاســای‌ نەوت و گازی‌ هەرێم پەیوەندیدارەكانی‌ ترەوە و گەڕاندنەوەی‌ بودجە و دەســەاڵتی‌‬ ‫و دروســتكردنی‌ ســندوقی‌ داهاتەنەوتییــەكان و هەمــو ئــەو دارایی‌ و ئیداری‌ بۆ پارێزگاكان‪.‬‬ ‫هێزی پێشمەرگە‪.‬‬ ‫دو خاڵــی كۆتایــی ئــەم بڕگەیەی ناو‬ ‫پرۆژەكەی گۆڕان‪ ،‬رەنگە زۆرترین ناكۆكیی‬ ‫الیەنەكانی لەسەر بێت‪ ،‬ئەویش مەسەلەی‬ ‫سیســتمی پارلەمانــی ‌و المەركەزیەتــی‬ ‫پارێزگاكانە‪ .‬بــە تایبەتی ئەوەی ناكۆكە‬ ‫لەگەڵ ئــەم دو خاڵەدا پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردســتانە‪ ،‬كــە هــەر ئەم كێشــەیە بو‬ ‫واتــە كێشــەی سیســتمی پارلەمانــی‌و‬ ‫هەمواری یاســای ســەرۆكایەتیی هەرێم‪،‬‬ ‫كێشــەكانی ناوخۆی هەرێمی كوردستانی‬ ‫قوڵتر كردەوەو سەرئەنجام بە داخستنی‬ ‫پارلەمانی كوردستان كۆتایی هات‪.‬‬ ‫كێشــەی سیســتمی ســەرۆكایەتی ‌و‬ ‫سیســتمی پارلەمانی‪ ،‬كێشەی جەوهەری‬ ‫الیەنە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستانە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەم قۆناغەی ئێســتادا دوو هۆكاری‬ ‫ســەرەكی هەن كە دەكرێــت یارمەتیدەر‬ ‫بن بۆ چارەســەركردنی ئەم كێشــەیەش‪.‬‬ ‫ئەوانیش‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬یەكێتــی‌و گــۆڕان‌و كۆمەڵ‌و‬ ‫یەكگرتــو وەكو چــوار الیەنی ســەرەكی‬

‫پارلەمانی كوردســتان‪ ،‬پێشتر جەختیان‬ ‫لە سیســتمی پارلەمانــی كردۆتەوە و بۆ‬ ‫ئــەم مەبەســتەش خاوەنــی پرۆژەیەكی‬ ‫هاوبــەش بــون لــە پارلەمــان بــۆ‬ ‫هەمواركردنەوەی یاســای ســەرۆكایەتی‬ ‫هەرێــم‌و تێیــدا جەختیان لە سیســتمی‬ ‫پارلەمانی كردۆتەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬لە دوای دەستلەكاركێشانەوەی‬ ‫مەســعود بارزانی لە پۆســتی ســەرۆكی‬ ‫هەرێــم ‌و دابەشــكردنی دەســەاڵتەكانی‬ ‫بەسەر پارلەمان‌و حكومەت‌و ئەنجومەنی‬ ‫دادوەریــدا‪ .‬دەتوانیــن بڵێیــن ئیتــر ئەم‬ ‫سیســتمەش رەنگە وەكو هێڵی سور الی‬ ‫پارتی بوونی نەمابێت‪ ،‬النی كەم ئێســتا‬ ‫دۆخەكە ئەوەی لێدەخوێندرێتەوە‪ .‬كەواتە‬ ‫ئەم كێشە جەوهەریەش بواری دانوستان‬ ‫‌و تەنانەت رێككەوتنیشی تێدایە‪.‬‬

‫ئەنجام‪:‬‬ ‫پرۆژەكــەی بزوتنــەوەی گــۆڕان‪،‬‬ ‫پرۆژەیەكــی گشــتگیرە و نەرمــە بــۆ‬

‫جێبەجێكــردن‪ .‬واتــا دەكرێــت بڵێیــن‬ ‫جیــاوازە لــە هەنــدێ‌ لــە پرۆژەكانــی‬ ‫رابردویــان كــە زیاتــر بە زمانــی كردنە‬ ‫دەرەوەی ئەوانی دیكە دەنوسران‪.‬‬ ‫گــۆڕان ئــەم پرۆژەیــەی بە رەســمی‬ ‫داوەتــە الیەنــەكان‪ ،‬هــاوكات لــە‬ ‫كۆبونەوەیــان لەگەڵ وەفدی حكومەتدا‪،‬‬ ‫دایان بەوانیش‪ ،‬هەر بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫سەركردایەتی هاوبەشی یەكێتی‌و گۆڕان‬ ‫كۆبونەوەیان لەســەر كــردوەو بەئیجابی‬ ‫باســی پرۆژەكە كراوە‪ .‬هێندەی ئێمەش‬ ‫لە رۆژنامەی (چاودێر) زانیاریمان هەبێت‬ ‫حكومەتــی هەرێــم‌و تەنانــەت خــودی‬ ‫نێچیرڤان بارزانی‪ ،‬بە گشــتی پرۆژەكەی‬ ‫بــەالوە ئیجابی بــوە و لەگــەڵ زۆربەی‬ ‫خاڵەكانیدا بوە‪ .‬بەاڵم رەنگە پێویســتی‬ ‫بە رەزامەندی مەكتەبی سیاســی پارتی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫لە كۆتاییداو دوای ئەم هەڵسەنگاندنەی‬ ‫رۆژنامەكەمــان بــۆ پرۆژەكــەی گۆڕان‪،‬‬ ‫دەكرێــت بڵێین ئەم پرۆژەیــە لەبارە بۆ‬ ‫رێككەوتن‪.‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )635‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫كورتە وتارەكان‬ ‫لە فەیسبوكی مەال بەختیارەوە‬ ‫مــەال بەختیــار‪ ،‬رۆژانە یــان هەفتەی چەندجارێك لە تۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیســبوك كورتە وتارێك لەســەر روداو و‬ ‫پێشــهاتەكانی رۆژ دەنوســێت‪ ،‬خۆیشــی لە فەیســبوكدا نوســیویەتی (لەمەودوا‪ ،‬رۆژانە‪ ،‬یان هەفتەی دوو‪-‬س ‌ێ جار‪،‬‬ ‫كورتە وتار لەپەیجەكەمدا دەنوســم‪ .‬وتارەكان بەپێی هەناســەی كورتی فەیســبوك دەبن‪ ،‬وەكو نوســەر دەیاننوسم‪.‬‬ ‫هەڵســەنگاندن‌و رەخنەئامێزیــش دەبــن‪ .‬بەهیــوام هەندێك روناكی بخەنە ســەر الیەنی تاریكــی روداو‌و بۆچونەكان‪.‬‬ ‫وتارەكانیش لەنێوان (‪ )100-70‬وشە دەبن‌و بەس‪ .‬سوپاس)‪.‬‬ ‫ئــەم كورتــە وتارانــە‪ ،‬وەكچۆن بــۆ خوێنەران و بەكارهێنەرانی فەیســبوك‪ ،‬گرنگی خۆی هەیە‪ ،‬ئــەوا بۆ خوێنەری‬ ‫رۆژنامەو هاوكات بە دیكیۆمێنت كردنی ئەو كورتە وتارانە‪ ،‬هەر گرنگە‪ ،‬بۆیە چاودێر‪ ،‬هەفتانە كۆی كورتە وتارەكانی‬ ‫هەفتەیەك بەپێی رۆژی نوسینیان‪ ،‬باڵودەكاتەوە‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2017/11/14‬‬ ‫رۆژانە یەك ملیۆن دۆالر‬ ‫دەدزرێ‌ !‬ ‫«بــاس» لەالپــەڕە (‪)3‬دا‪ ،‬راپۆرتێكی‬ ‫بەمانشــێتی (رۆژانە یــەك ملیۆن دۆالر بۆ‬ ‫گروپی خیانەتەكەی ‪/16‬ی ئۆكتۆبەری ناو‬ ‫‪2017/11/12‬‬ ‫یەكێتی دەڕوات) باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫مام جەالل و تەعریبێكی‬ ‫دوای كەتنــی (‪/16‬ی ئۆكتۆبەر) داوای‬ ‫لێكۆڵینەوەو ســزادانی تاوانبارانم كردووە‪.‬‬ ‫خانەقین‬ ‫لەســەر ئەم هەواڵەش دەڵێم‪ :‬با پەرلەمانی‬ ‫لەچلــەی مــام جەاللــدا‪ ،‬پێمخۆشــبوو كوردســتان‪ ،‬بڕیــاری لێكۆڵینــەوە لەســەر‬ ‫یەكەمیــن كورتــە وتــار لەســەر دڵــە روداوەكــە بــدات‪ .‬كــە ســاغبوەوە‪ ،‬دادگا‬ ‫گەورەكــەی‪ ،‬رۆژی (‪ )2003/4/11‬كە هاتە توندترین سزا بســەپێنێ‌‪ .‬دەشپرسم‪ :‬ئەی‬ ‫خانەقیــن‪ ،‬سەرگوزشــتەیەك بــاس بكەم‪ .‬دزو دزییەكانی پێشــترو‪ ،‬ئەو دزییانەی لە‬ ‫مام و دەوروبــەری (‪ )250‬میوانی‪ ،‬لەماڵی گەلێ بواری دیكەدا دەكرێن‪ ،‬چییانلێكراوە؟‬ ‫(مەحمود شوكری) داوەت بوین‪ .‬كە هاتینە كوردســتان‪ ،‬بانێــك‌و دوو رەشــەبای دزی‬ ‫دەرەوە‪ ،‬تەعریبێك‌و ســێ‌ مناڵی‪ ،‬هانای بۆ‬ ‫نییە‪ .‬دڵنیام‪ ،‬هەتا دزەكان رســوا نەكرێن‪،‬‬ ‫مــام برد و پاڕایەوە‪ :‬بەعــس منی هێناوەو‬ ‫ئێــوەش دەرمدەكــەن‪ .‬مــام فەرموی‪ :‬مەال جارێكی تر متمانەی رای گشتی بۆ یەكێتی‌و‬ ‫بەختیار عەفوی بكە‪ .‬ناونیشــانی ماڵەكەیم پارتــی‌و هەر الیەكــی تریــش ناگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫وەرگــرت‪ .‬شــەو تراكتۆرێكــم نــاردو وەكو هەندێــك حــزب‌و ســەدان ســەركردەو‬ ‫فەرماندەو فەرمانبەر‪ ،‬لەســەردەمی بەرەی‬ ‫تەعریبەكانی تر‪ ،‬خواحافیزیمان لێكردن‪.‬‬ ‫پــاش چەنــد مانگێك‪ ،‬بــە مامم وت‪ :‬بۆ كوردســتانیەوە تەرەكیون‪ .‬بەالفلێدان بۆی‬ ‫یەكەمین جــارە لەژیانما بڕیارێكم جێبەجێ دەرناچن؟!‬ ‫نەكــردوی‪ .‬روی گرژ كردو گوتی‪ :‬بۆۆ؟ وتم‬ ‫لەبەرئــەوەی لەســەر دەركردنــی تەعریــب‬ ‫بڕیارمدابــوو ســازش نەكــەم‪ .‬پێكەنــی‌و‬ ‫بابەتەكەی گۆڕی‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫‪2017/11/13‬‬ ‫روسیا و توركیا و كۆنگرەی‬ ‫گەالنی سوریا‬

‫‪2017/11/15‬‬ ‫چیرتمان‬ ‫بە سەفیری یەكێتی ئۆروپا‬ ‫گوت؟‬

‫دوێنێ‌ كارگێڕ‪ ،‬لەگەڵ ســەفیری یەكێتی‬ ‫ئۆروپا لەعێراق (رامۆن بلكیوا)و نوێنەریان‬ ‫روسیا‪ ،‬پێشــنیازی بەســتنی كۆنگرەی لەكوردســتان (كالریــس پاســزتۆری)‬ ‫گەالنــی ســوریای كــردووە‪ .‬توركیــا‪ ،‬كــە كۆبوینــەوە‪ .‬هەواڵەكــە بەوشــێوەیەی‬ ‫لەكۆنگرەكانی ژنێف‌و ئەســتانە بەشــدارە‪ ،‬ئەتەكێتــی دیپلۆماســی دەخــواز ‌ێ‬ ‫باڵوكراوەتــەوە‪ .‬لەمیانــی قســەكاندا‪،‬‬ ‫ناچێتە ناو ئەم كۆنگرەیە‪ .‬بۆ؟‬ ‫یەكەم‪ :‬روســیا‪ ،‬هەتادێت‪ ،‬هەڵوێســتی ئەمەشمان گوتووە‪:‬‬ ‫وەكو مافی دیموكراســی لە ریفراندۆمدا‪،‬‬ ‫بەرامبــەر باشــورو رۆژئــاوای كوردســتان‪،‬‬ ‫باشــتر دەكات‪ .‬ئەو كۆنگرەیــەش‪ ،‬لەدوای هەقــی خۆمــان بەكارهێنــاوە‪ .‬لەســەر‬ ‫كاتەكەی‌و سیاســەتی ناوچەكــە‪ ،‬هەڵەمان‬ ‫عەرەبی سوریا‪ ،‬قازانجی رۆژئاوایە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬توركیــا‪ ،‬دوای روداوەكان‪ ،‬نەك هەیە‪ .‬وتیشــم‪ :‬ناوچەكــە‪ ،‬لەرۆخی دۆخی‬ ‫پاشەكشــەی لەسیاســەتی نەســەلماندنی وەرگۆڕانــی سیاســییە‪ .‬یەكێتــی ئۆروپــا‪،‬‬ ‫مافی دیموكراسی گەلی كوردستان لەباكورو دەبــێ‌ لــەدوای داعــش وردتــر چاودێــری‬ ‫رۆژئــاوا نەكــردووە‪ ،‬بەڵكــو هەلومەرجەكە هاوكێشــەكان بكات‪ .‬ئەگــەری تێكهەڵچون‬ ‫بــە هەل دەزانــێ‌‪ ،‬ئەزمونەكانمان بخزێنێتە بەهێــزە‪ .‬باشــوری لوبنان‪ ،‬حوســییەكان‪،‬‬ ‫كۆرنەرێكی سیاسی نەگەتیفەوە‪.‬‬ ‫دەســت لــە پۆســت هەڵگرتنــی حەریری‪،‬‬ ‫سەربازی‬ ‫پشــتیوانی‬ ‫ســێهەم‪ :‬ئەمریكا‪،‬‬ ‫ساڵەها ملمالنێكان قوڵتر دەكەن‪.‬‬ ‫دیموكراســی‬ ‫مافی‬ ‫بــەاڵم‬ ‫رۆژئــاوا دەكات‪،‬‬ ‫كوردســتانیش‪ ،‬لەنــاو روداوەكانــدا‪،‬‬ ‫گەلەكەمانی‪ ،‬جارێ‌ نەسەلماندووە‪.‬‬ ‫هاوســەنگێكی باشــە بــۆ ئەگــەرەكان‪.‬‬ ‫كوردســتان‪،‬‬ ‫دوای پیالن دژی باشــوری‬ ‫كــە دوور نییــە‪ ،‬دۆخەكــە‪ ،‬ســەبارەت بە‬ ‫لەزانكــۆی‬ ‫لــە(‪)2016/6/13‬‬ ‫هەروەكــو‬ ‫بەغدادو ناوچەكــە‪ ،‬وا نەمێنێ‌‪ ..‬میوانەكان‬ ‫رۆژئاوای‬ ‫لەسەر‬ ‫مەترسی‬ ‫وتومانە‪:‬‬ ‫سلێمانی‬ ‫قسەكانیان رەتنەكردینەوە!!‬ ‫ئازادیخواز هەیە‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫‪2017/11/16‬‬ ‫شیعرێكی فەرهاد شاكەلی و‬ ‫گەڕانەوە بۆ بەرەنگاری‬

‫بردەمە‪ :‬بردمی‬ ‫چویمەسەو‪ :‬چومەتەوە‬ ‫سەریان دامەو‪ :‬سەرم دانەوە‬ ‫وەرج لەئێستا‪ :‬بەر لەئێستا‬ ‫دوینم‪ :‬دەبینم‬ ‫ژان كەیدن‪ :‬ژان دەكات‬ ‫عەسر‪ :‬فرمێسك‬

‫كوردســتانی نــوێ‌ لەالپــەڕە (‪)10‬‬ ‫ی ئەمــڕۆدا‪ ،‬شــیعرێكی فەرهــاد شــاكەلی‬ ‫چــۆڵ‬ ‫(رەوە تفەنــگ هێالنــەی ســەنگەر‬ ‫‪2017/11/19‬‬ ‫نــاكات)ی باڵوكردۆتــەوە‪ .‬لــە‪1976/2/8‬‬ ‫نوســیویەتی؛ شــیعر چەكێكــی كاریگــەر گفتوگۆی كوردستان‌و بەغداد‬ ‫بــو لەودەمــەدا‪ .‬جگە لەشــاعیران‪ :‬لەتیف‬ ‫بەرەو كوێ‌؟‬ ‫هەڵمەت‪ ،‬شــێركۆ بێكەس‪ ،‬رەفیق ســابیر‪،‬‬ ‫حســێن بەفریــن‪ ،‬حەمــەی حەمــە باقــی‪،‬‬ ‫لــەدوای ‪/16‬ی ئۆكتۆبــەری شــومەوە‪،‬‬ ‫هێمــن موكریانــی‪ ،‬شــەونم بەرزنجی‪ ،‬بەكر‬ ‫خۆشــناو‪ ،‬ئەنــوەر قادر جاف‪ ،‬شــیعرێكی باســی گفتوگۆ گەرمە‪ .‬هەرێم نەرم باســی‬ ‫بەناونیشــانی (خۆ من چەمە زســتانە نیم دەكاو بەغــداش رەق وەاڵمدەداتــەوە‪ .‬بــا‬ ‫هەر هاوین هات‌و هەڵپڕوكێم)ی باڵوكردەوە‪ ،‬راشكاو بین‪ :‬لەكابینەی مالیكیەوە‪ ،‬هەرێم‪،‬‬ ‫دانوســتاندنی‪ ،‬بێباكانە كردوە‪ .‬چارەنوسی‬ ‫كە دەنگدانەوەیەكی زۆری هەبوو‪.‬‬ ‫فەرهاد‪ ،‬جگە لە رچە شــكاندنەكەی كە بەپــرۆژەی نــەوت (بەكەركوكیشــەوە)‬ ‫لەدیوانــی (پرۆژەی كودەتایەكی نهێنی)دا‪ ،‬بەستبوو‪ .‬باقی داخوازیەكان پەراوێزخرابون‬ ‫پڕ بوو لەگیانی بەرەنگاری چەپی ئەوكاتە‪( .‬مادەی ‪ ،140‬ســنوری كوردستان‪ ،‬پشكی‬ ‫ئەم شــیعرەی لــەو دۆخەدا نوســیووە كە كورد لەبەغداد‪..‬تاد) دەركەوت‪ ،‬دوای شەڕی‬ ‫لەترســی گرتن گەیشتبوە شام‪ ..‬لەو ‌ێ چی داعــش‪ ،‬جیهان‪ ،‬ئــەم گۆڕانكاریەی بازاڕی‬ ‫رویــداوە؟ سەرگوزشــتەكەیان بۆ یاداشــت نــەوت‪ ،‬ناســەلمێنن‪ .‬گەورەترین كێشــەی‬ ‫بەغــداش‪ ،‬نەبونــی رێســای دیوكراســیەو‬ ‫هەڵدەگرم!!‬ ‫نیوەی دەستوریش‪ ،‬تایفەگەرییە‪.‬‬ ‫دانوســتانی ئێســتا‪ ،‬دۆخــە سیاســی‌و‬ ‫عەســكەریەكەی‪ ،‬الســەنگە‪ .‬قۆناغەكــە‬ ‫پێویستی بە ستراتیژێكی سەراپا نو ‌ێ هەیە‪.‬‬ ‫‪2017/11/18‬‬ ‫ئەمەش مەحاڵە‪ ،‬بەبێ‌ زانینی هەڵەكانمان‪.‬‬ ‫كرماشان‌و سەرپێڵ زەهاو‪ ..‬ستراتیژەكەش‪ ،‬بۆ دابینكردنی مافەكانمان‬ ‫لەعێراقی فیدراڵدا‪ ..‬ئەگەر دوای دانوستان‬ ‫بەپێی دەستور‪ ،‬سودی نەبوو‪ ،‬ئەوكاتە بیر‬ ‫كۆستی مرۆڤایەتین‬ ‫لە بەرەنگاری میللی هەمەالیەنە بكرێتەوە!‬

‫‪7‬‬

‫‪6‬‬

‫دیمەنە تراژیدیاكان كرماشــان‌و قەســرو‬ ‫ســەرپێڵ زەهاو‪ ،‬هاوزەمان كارەســاتەكەی‬ ‫دەربەندیخــان‌و هەڵەبجــەو ناوچەكانی تر‪،‬‬ ‫جەرگبڕتر بوگن‪.‬‬ ‫بەنــدە‪ ..‬یەكەمینجــار ســاڵی (‪)1960‬‬ ‫منــاڵ بویــم دایكــم بردەمــە كرماشــان‪.‬‬ ‫ســاڵی (‪ )1975-1974‬چویمەسەو‪ .‬ساڵی‬ ‫(‪ )1979‬ســەریان دامــەو‪ .‬دواجاریــش‬ ‫(‪ )15‬ســاڵ وەرج لەئیســە‪ .‬كرماشــان‌و‬ ‫سەرپێڵ‌و قەسر شیرین‌و كرن‪ ،‬لەیادەوەری‬ ‫خانەقینیەكاندا‪ ،‬فرە لە شارەكان بەعقوبەو‬ ‫شەهرەبان‪ ،‬ئازیزترن‪.‬‬ ‫وەختــی دوینــم ئــەی شــەرایلە‪ ،‬ویران‬ ‫بوینــەو مەردەمیلــی‪ ،‬دوچــار فەلەكــەت‬ ‫بومەلەرزەن‪ ،‬ویژدانم ژان كەیدن‪.‬‬ ‫یە مەرگەســات مرۆڤایەتین‪ .‬حكومەتەیل‬ ‫توانستنە سیاســەت كۆنترۆڵ بكەن‪ ،‬بەس‬ ‫كارەســات ئیحساســات گشــتمان تیكــەڵ‬ ‫كردیە‪ .‬سەرخۆشــی لەگشــتی خانەوادەیل‬ ‫كەم‪ ..‬عەسر ئەرادن رژنم!‬ ‫تێبینــی‪ :‬یــە شــمارە تەلەفۆنەكەمــە‬ ‫( ‪-07701469440 -07701552187‬‬ ‫‪ )07701594396‬هەركــەس‌و خانــەوادەی‬ ‫هاتــە ئــەی دیــو‪ ،‬بەنــدە دریغــی ناكــەم‬ ‫لەخزمەتكردنیان‪.‬‬ ‫واتای وشە كەڵهوڕیەكان‪:‬‬

‫بیریشی دەخەمەوە كە‪:‬‬ ‫ دوای گرتنــی شــەهید شــیهاب‌و‬‫هاوڕێكانــی‌و دوای شــەهیدبونی ئارام‪ ،‬دوو‬ ‫جار رێگا تەخت بوو‪ ،‬ببمە كەســی یەكەم‪،‬‬ ‫نەمكــردووە‪ .‬دوای جیابونەوەی گۆڕانیش‪،‬‬ ‫لەكۆنگرەكانــدا دەرچونــم بــە تەســكیە‬ ‫قبــوڵ نەكردوەو هەڵپەشــم نەبــووە‪ ،‬ببمە‬ ‫جێگرێــك‪ .‬كــە (مام)یش نەخۆشــكەوت‌و‬ ‫(‪ )19‬رۆژ لەعەمــان بــوو‪ ،‬پێم شــەرم بوو‬ ‫باســی جێگــرەوەی دەكــرێ‌‪ .‬ئێســتاش‪،‬‬ ‫دەڵێــم‪ :‬دوای مــام‪ ،‬نەك بــاوەڕم بە پلەی‬ ‫ســكرتێری نەمــاوە‪ ،‬بەڵكــو دەمێكیشــە‬ ‫وتومــە‪ :‬پەیكــەرەی یەكێتــی بگــۆڕدرێ‌‪،‬‬ ‫تەنانەت كەســایەتی یەكەمیــش لەناو ئەو‬ ‫پەیكەرەدا‪ ،‬نابــ ‌ێ بمێنێ‌‪ .‬وردەكاریەكەی‪..‬‬ ‫لەكۆنگرەدا ســاغبكرێتەوە‪ .‬كەوابێ‌‪ :‬بەرەو‬ ‫كۆنگرەی دور لە پیالنگێڕی!‬

‫‪9‬‬

‫‪2017/11/21‬‬ ‫شەهیدی یەكێتی‌و‬ ‫سەرگوزشتەی ئەم وێنەیە‬

‫‪10‬‬

‫‪2017/11/23‬‬ ‫سعودیەو توركیاو مافی كورد!‬ ‫دوێنــێ‌ (‪ )2017/11/22‬لەســعودیەو‬ ‫سوتشــی‪ ،‬دوو كۆبونــەوەی چارەنوسســاز‬ ‫بەســترا‪ .‬لەســعودیە‪ ،‬بەرهەڵســتكارانی‬ ‫ســوریاو لەسوتشی ســەرۆكەكانی روسیاو‬ ‫ئێران‌و توركیا‪ ،‬كۆبونەوە‪.‬‬ ‫لە (سوتشی‪-‬روســیا) بەگشــتی باســی‬ ‫چارەســەری سیاســی كێشــەكانی ســوریا‬ ‫كــرا‪ ،‬توخنی چارەســەری كێشــەی كورد‪،‬‬ ‫راســتەوخۆ نەكەوتن‪ .‬ســەرۆكی توركیاش‬ ‫راســتەوخۆ دژی پەیــەدە قســەی كردبوو‪.‬‬ ‫سەرۆكی ئێران هیچی خراپی نەوتبوو‪.‬‬ ‫لەســعودیەدا‪ ،‬یەكەمیــن جــارە‪،‬‬ ‫بەئامادەبونــی وەزیــری دەرەوەی واڵتەكە‪،‬‬ ‫كــورد وەكــو دووەمیــن پێكهاتەی ســوریا‬ ‫باســكراو باســی دابینكردنی مافەكانیشــی‬ ‫هێنرایەئارا‪.‬‬ ‫دەبوایە لەكۆبونەوەكەی (سوتشــی)دا‪،‬‬ ‫راشكاوانەتر باسی سیستەمی دیموكراسی‌و‬ ‫چارەســەری كێشەی گەالنی ســوریا كرابا‪.‬‬ ‫توركیا پێدەچێ‌‪ ،‬لەگەڵ ســوریادا لەســەر‬ ‫حســابی مافــە دیموكراســیەكان‌و كــورد‬ ‫ئاشــتبێتەوە‪ .‬ســعودیەو بەرهەڵســتكارانی‬ ‫ســوریاش‪ ،‬قۆناغێكی باش لەچارەســەری‬ ‫سیاســی‌و مافــی كــورد چونەپێشــەوە‪..‬‬ ‫روداوی چاوەڕوانەكراویــش لەســوریاو‬ ‫رۆژئاوای كوردستان‪ ،‬دوور نییە!!‬

‫‪2017/11/26 11‬‬

‫ئەمــڕۆ یادی شــەهیدی یەكێتــی‪ ،‬ئەم‬ ‫یــادە‪ ،‬لەكاتێكدا دەكەینەوە‪ ،‬كێلی شــێخ‬ ‫شــیهاب‌و جەعفــەرو ئەنــوەر‪ ،‬هەتــا دێت‬ ‫بەرزترو ســەری بەرپرســە دزو ترسنۆك‌و دۆخی یەكێتی و پروپاگەندە!!‬ ‫شــكێنەرانی شكۆی پێشمەرگەش‪ ،‬شۆڕتر‬ ‫دەبێ‌‪.‬‬ ‫دۆخــی یەكێتــی‪ ،‬لــەدوای یەكەمیــن‬ ‫‪2017/11/20‬‬ ‫لەم یــادەدا‪ ،‬سەرگوزشــتەی چۆنیەتی كۆنگــرەوە‪ ،‬هێشــتا ئاســایی نەبۆتــەوە‪.‬‬ ‫چاپكردنــی ئــەم وێنەیە باســدەكەم‪ ،‬كە كێشــەی گەورەمان‪ ،‬نەمانــی مەركەزیەت‌و‬ ‫وەاڵم ناهێنێ‌‪ ،‬رونكردنەوە‬ ‫دوای شــەهیدبونیان بۆ هاوكاری چاپمان سزاو پاداشتە‪.‬‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫دوو ســاڵە‪ ،‬بەئاراســتەی جیابونــەوە‪،‬‬ ‫دەهێنێ‌ !‬ ‫ وێنەكانمــان لەماڵــی شــەهیدەكان تــرازان دوای تــرازان‪ ،‬دەكرێتــە ژیانــی‬‫كەســێك‪ ،‬لەپەیجێكــدا‪ ،‬توانجی گرتۆتە دەستكەوت‪.‬‬ ‫ناوخۆییمان‪ .‬ئەمەش‪ ،‬بەرژەوەندی ئابوری‌و‬ ‫ هاوڕێیەكی كۆمەڵە (بەختیار) وێنەگر مەرامی حزبی‌و سیاسی‪ ،‬هاندەریانە‪ .‬راستە‬‫بەنــدە‪ .‬رونكردنەوە دەهێنــێ‌‪ ،‬تایبەت كە‬ ‫دەڵێ‌‪ :‬مەال بەختیار بــەزۆر ریفراندۆمی بە بــوو لەعەقــاری‪ ،‬لەهۆڵەندا دانیشــتووە‪ ،‬كــە وتــراوە‪ :‬دز بــازاڕی شــێواوی ئەوێ‌‪.‬‬ ‫بۆی چاپكردین‪.‬‬ ‫راستیشــە وتراوە‪ :‬هەتا خــاوەن ماڵ دزی‬ ‫كاك كۆسرەت كردووە‪ ،‬دەڵێم‪:‬‬ ‫ برادەرێكــی خانەقینیــم (حســێن گرت‪ ،‬دز خاوەن ماڵی گرت!!‬‫ ئــەم قســەیە بۆ پێگەی ئــەو بەرێزە‪،‬‬‫نەشــیاوە‪ .‬هەمــوو ســەركردایەتی یەكێتی بەرزنجی) خۆشنوس بوو‪ ،‬نوسینەكەی بۆ‬ ‫لەدوا كۆبونەوەی سەركردایەتی‪ ،‬ئۆرگانە‬ ‫دەزانن‪ ،‬كاك كۆسرەت‪ ،‬بڕیاری ئاشكرا بوو نوسین‪ .‬لەسویدە‪.‬‬ ‫شەرعیەكان‪ ،‬دوچاری كێشەی زیاتر هاتون‪،‬‬ ‫ دوای چەندیــن جــار داڕشــتنەوە‪ ،‬ئــەم‌و ئەویش بەرژەوەندییــان وادەخوازێ‌‪،‬‬‫لەســەر ریفراندۆم‌و سەربەخۆیی‪ .‬بەڵكو من‬ ‫هەمیشــە تێبینیم هەبووە‪ .‬تایبەت لەســەر ئــەو چەند دێڕەم لەســەر پۆســتكارتەكە بازاڕەكــە زیاتــر بشــێوێنن‪ .‬هەتــا لەپــاڵ‬ ‫نەخشاند‪.‬‬ ‫شێواندندا‪ ،‬مەرامبازی بەردەوام بێ‌‪.‬‬ ‫كەركوك‪.‬‬ ‫ بەنــاوی (هەرێمــی تەوژم) نوســیم‪،‬‬‫باســی كۆنگرە دەكــرێ‌‪ ،‬رەتیدەكەنەوە‪.‬‬ ‫ نامەوێ‌‪ ..‬ناشــمەوێ‌‪ ،‬بكەومە ناو هیچ‬‫ملمالنێــی ناوخــۆی یەكێتی‪ .‬سیاســەت بە كــە ئەوكاتە هەرێمی خانەقیــن‌و بەغدادو باســی لێكۆڵینــەوە لــە كارەســاتی‬ ‫رەش‌و ســپی نابینم‪ .‬الیەنگری ئەوەش نیم گەرمیان بوو‪.‬‬ ‫كەركــوك دەكــرێ‌‪ ،‬رەتیدەكەنەوە‪ .‬باســی‬ ‫كە ئــەو رۆژانە بیردەخەمەوە‪ ،‬ئەوســا ساغبونەوەی یەكێتی‌و دژە یەكێتی دەكرێ‌‪،‬‬ ‫بە هەڕەشەو هێرش كێشــەكانی ناوخۆمان‬ ‫چارەســەر بكرێ‌ (ســااڵنی رابوردوش دژی ئومێدمــان بێــڕادە بەســەركەوتن بــوو‪ .‬رەتیدەكەنەوە‪ .‬كاردانەوەكان دەریدەخەن‪..‬‬ ‫بــوم) بــەاڵم ئاشــكرا هەوڵ بدرێ‌ شــكۆی ئێســتاش بەســەدان ناپاكــی‪ ،‬جەردەیی بەراستی دزی ئابوری‌و دزی سیاسی‌و دزی‬ ‫یەكێتی‌و مام جــەالل‌و مێژووەكەی‪ ،‬لەروی میرەكانــی جەنــگ‪ ،‬هەلپەرســتی‪ ،‬حیزبایەتی‪ ..‬بازاڕی شێواویان دەوێ‌!!‬ ‫سیاسیشەوە بشــكێندرێ‌‪ ..‬بەرگری بكەم‪ .‬سەركەوتنەكانیش لەدەستدەچن‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫با‬ ‫ز‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫خ‬ ‫ۆ‬ ‫ڕاز‬ ‫ی‬ ‫‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ێ‬ ‫گ‬ ‫ە‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫كێ‬ ‫د‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫ە‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫‪5 info_chawder@yahoo.com‬‬ ‫کێت‬ ‫ی‬ ‫چ‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ە‬ ‫س‬ ‫ە‬ ‫ر بكرێن”‬ ‫یەك‬ ‫ێتی پێویستی بە‬

‫دەخاتەڕوو‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )635‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫بۆ مێژوو‬

‫چاود‬

‫مەال بەختیار‪ ،‬لەسەروتاری رۆژی (‪)2016/12/19‬دا‪:‬‬

‫بەرنامەیەكی‬ ‫هەمە‬ ‫الیەنە هەیە بۆ ئا‬ ‫شتبونەوە لەگەڵ‬ ‫كەس‬ ‫وك‬ ‫ار‬ ‫ی‬ ‫شەهیدانو ه‬ ‫نادادپەروەریان بەر ەموو ئەوانەی كە‬ ‫امبەر دەكرێت‬ ‫گومامنان نییە لەك‬ ‫اتی هەڵبژاردندا‪،‬‬ ‫باجێك‬ ‫ی قورسی چارەس‬ ‫ەرنەكردنی كێشە‬ ‫ناوخۆییەكانی‬ ‫یەكێتی دەدەین‬

‫گو‬ ‫زەرانی‌كەسو‬ ‫كا‬ ‫ر‬ ‫ی‌‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫هی‬ ‫دان‌و‬ ‫ق‬ ‫ەیرانی‌ئابور ‌‬ ‫یو‌‌یەكێتی‬

‫مەال بەختیار‬

‫ێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫دە‬ ‫بك ستكەوت‪ ،‬ئاواش‬ ‫قەیرانــی ئابـ‬ ‫مــەال بەختیــار‪،‬‬ ‫ـوری‪ ،‬كــە لەبن‬ ‫لەكاتی تەنگانە‬ ‫ات‬ ‫ناوچەكەوە هەیە‪ ،‬بەتایبەتی چینەدا پەیوەنــ‬ ‫"چاودێــر"دا‪ ،‬ئامــ لــە ســەروتاری‬ ‫ك لەســەر چارەسەر‪ .‬دەشڵێت دا‪ ،‬دەبێت پێداگی‬ ‫ئـ‬ ‫دی‬ ‫ری‬ ‫بە‬ ‫ـەم‬ ‫ق‬ ‫ژ‬ ‫م‬ ‫ەیر‬ ‫مار‬ ‫ەح‬ ‫انی‬ ‫ەیــ‬ ‫اڵە‬ ‫اژە‬ ‫كەســوكاری شــەهی بــە خراپیــی ژیــان و گوز ەی وردســتان پێویســتی بەبەرنام "یەكێتیی نیشتمانیی ئەگەر بتوانین كێشەك‬ ‫هەڵەی سیاســەتی ئابوری ك داشــكانی نرخی نەوت‪ ،‬بەاڵم س ئابــوری جیهانو‬ ‫ەران‬ ‫پ‬ ‫ەیە‬ ‫انی ناو یەكێتی چ‬ ‫بۆ ئا‬ ‫ســەربار زیانیــان بەدۆخــی ئوردســتانو حكومەتەكانی رۆژه یســتەمی هەڵەو‪،‬‬ ‫دەكات و لــەم رووە دان و هاواڵتیانی هەرێمی كوردس ــی ئ شــتبونەوە لەگەڵ كەســوكا كی هەمەالیەنە هەیە نەبین ێشــوەخت‪ ،‬دەستبەرداری ه ارەسەر بكەین‪،‬‬ ‫ەاڵ‬ ‫ەند‬ ‫ری‬ ‫تان ەوان‬ ‫كە‬ ‫شــەوە جەخت‬ ‫دەب‬ ‫كەمكردەوە‪ .‬ســەرجەم كابی ابوری قەیرانــاوی‪ ،‬گەیاندو توان تی ناوەڕاســت‪،‬‬ ‫ەی كە نادادپەروەریان بەرام شــەهیدانو هەموو پێكردو لەدوو ســاڵی رابردوو ئەم ێك لەو مەرجانە‬ ‫و ێت یەكێتی پــرۆژەو بەرنامەی لــەوە دەكاتەوە‪،‬‬ ‫ســ‬ ‫نەك‬ ‫ای‬ ‫بەر‬ ‫ئ‬ ‫كە‬ ‫هــا‬ ‫ەرو‬ ‫ن"‪.‬‬ ‫انی‬ ‫ەگـ‬ ‫دە‬ ‫چار‬ ‫وكا‬ ‫ك‬ ‫ئە‬ ‫ـەر‬ ‫كرێ‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ەسـ‬ ‫ورد‬ ‫وسـ‬ ‫بــ‬ ‫بە‬ ‫ت"‪.‬‬ ‫ـەر‬ ‫ـەر‬ ‫یان‬ ‫مان‬ ‫شــێكی‬ ‫ەوردی ه‬ ‫هەبێت‬ ‫ســتان‪ ،‬لەد‬ ‫ەڵب‬ ‫بۆ‬ ‫سـ‬ ‫اڵت لــەم بار‬ ‫وای‬ ‫ـەر‬ ‫رز‬ ‫ســ‬ ‫ر‬ ‫نا‬ ‫وتا‬ ‫ەنگ‬ ‫اپە‬ ‫تا‬ ‫گارب‬ ‫وبــ‬ ‫رەك‬ ‫ڕین‬ ‫ێنر‬ ‫یبە‬ ‫ونی‬ ‫پێ‬ ‫راو‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێــ ودۆخە قورســەی‬ ‫تــە بــە‬ ‫گەش‬ ‫شــكەو‬ ‫ەی مــەال‬ ‫ێن‪ ،‬كابینە‬ ‫كێ‬ ‫تنە‬ ‫بە‬ ‫ژیان‬ ‫بین‬ ‫بە‬ ‫ەوە تائێســتا‪،‬‬ ‫ن‬ ‫بە‬ ‫ــی‬ ‫شــە‬ ‫ختی‬ ‫ییە‬ ‫كابی‬ ‫رچا‬ ‫ــار‬ ‫ناو‬ ‫خەڵ‬ ‫نە‪،‬‬ ‫وەك‬ ‫بەو‬ ‫ل‬ ‫خۆی‬ ‫ك‪.‬‬ ‫ئە‬ ‫یەكێتی‬ ‫ەپــاڵ‬ ‫هەرو‬ ‫ژینگەی‬ ‫ان‪ ،‬پشـ‬ ‫یەكانی‬ ‫ت‪ :‬چۆن ل‬ ‫ئابوریەكانیشیان بەردەكەوێ ـكێكی كەموزۆری سیســتەمە خزمەتە فراوانو‬ ‫یەكێتــی پێداگیــری ەكاتی خۆشــیو تێروتەســ ەک د گەر كێشەكان چارەسەر نەكرێن‪ ،‬یەكێتــی و‪ ،‬پێیوایە یەكێتــ ــدا هەیەو دەڵێت "حــاڵ وا بڕ ەی ئێســتا لەناو‬ ‫ەلی‬ ‫ت‪.‬‬ ‫ەدا‬ ‫وات‬ ‫ی‬ ‫لەپاشــەرۆژدا ئۆباڵ بە ئۆب ئیشی ئێمە هەڵسەنگاندن ن كەو تەنگوچەڵەمە‬ ‫دەكــرد لەســەر پۆســتو دا‪ ،‬بە ت‪ .‬لەوبارەیەوە‬ ‫ەكێتی باجی قورس خراپتر ی‪ ،‬خراپتریــش دەبێت‪ .‬كە دۆ دۆخی ناوخۆی‬ ‫اڵ‪،‬‬ ‫دەنوسێت "هە‬ ‫یە‪.‬‬ ‫ب‬ ‫شێ‬ ‫پلــەو‬ ‫نابا‪ ،‬راستییە نەزانراوەكان لە هەڵەی كابینەكان دیاری بكا كاری پسپۆرانە‬ ‫كی كێشــەكانی ناو یەكێتین‪ ،‬موو ئەو سەركردانەی هەر ب وو‪ ،‬لەناو جەماوەریش كاریگە خی نــاو یەكێیش‬ ‫ت‪.‬‬ ‫ری‬ ‫مبا‬ ‫ۆیە‬ ‫پەرلەمــان كارا كرایــەوە‪ ،‬یە رەیەوە دەردەكەون‪ .‬پێشنیاری دڵنیاشــم‪ ،‬زۆر‬ ‫بمانەوێو نەمانەوێ‪ ،‬كێشەك لەكۆتایی ســەروتارەكەدا‪ ،‬كەمتر دەبێت"‪.‬‬ ‫بۆ‬ ‫كێـ‬ ‫كۆمســیۆنی تایبەتی بێــت ـك لەئەركەكانیان بەزوتریــن ش دەكەم‪ ،‬ئەگەر‬ ‫انی یەكێتی‪ ،‬سێ رێگا دەخا چارەسەركردنی‬ ‫بۆ‬ ‫تەڕ‬ ‫كا‬ ‫پ‬ ‫ت‬ ‫وو‪.‬‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ێدا‬ ‫ەوا‬ ‫وی‬ ‫چون‬ ‫دیار‬ ‫ەوە‬ ‫راســتی‬ ‫یكردنی‬ ‫بە مێژووی ئــەم‬ ‫لەكتێبێكــدا‪ .‬یەكان‪ ،‬بەبەڵگەو‬ ‫ئامارەوە‪ ،‬دەربارەیان‪ ،‬پاشـ حكومەتەو زانینی‬ ‫هەتــا تــەڕو وشـ‬ ‫ـان‬ ‫لەدامەزراندنیەوە كەوتۆتە ناو ـك بەیەكــەوە نەســوتێنرێو چاپكردنیشــی‬ ‫ح‬ ‫ق‬ ‫تەواوی ئۆباڵەكانی نەخرێتە ەیرانی ئابوریەوە‪ ،‬چیكە بە كومەتێــك كــە‬ ‫م‬ ‫ئە‬ ‫پشكێكی بەرپرسیارێتی هەر ســتۆ‪ .‬گەرچی دڵنیام‪ ،‬كابین ەرامی سیاســی‪،‬‬ ‫ەی‬ ‫بەردەكەوێت‪.‬‬ ‫هەشــتەمیش‪،‬‬ ‫لــەم مانگــەدا‪،‬‬ ‫(ناســراو بە مام لەدەربەندیخان‪،‬‬ ‫م‬ ‫اڵی‬ ‫شــە‬ ‫ۆســتا ئەكر‬ ‫هید ئەكرەم عەبد‬ ‫كەسوكاری شەهیدانم لەبارەگەم)و‪ ،‬هەفتەی رابردووش‪ ،‬زیاتر ولقادر ســەعید‬ ‫لە‬ ‫ای مەكتەبی‬ ‫شــەهید‬ ‫چل هاوســەرو‬ ‫شــەهید ئەكــرەم‪ ،‬لــە سێوســێنان‪ ،‬سیاسی‪ ،‬بینی‪.‬‬ ‫ســ‬ ‫كرا‬ ‫وە‪ .‬بنەماڵەیەكی‬ ‫اڵی ‪ 1979‬لەگەڵ‬ ‫كوردپەروەریــان هەیــە‪ .‬ع بەڕێزو خاوەن شــەهیدی تــرو شــەهید خەبات‬ ‫با‬ ‫نوسیبوم‪ ،‬باسی هەستو هەالئەدینی بــرای ب‬ ‫وكێكی ناوداری‬ ‫ەناوی بنەماڵەكــ‬ ‫ەڵو‬ ‫بڕیــارم دا ســەردانیان بك ێستی برینداری خۆیانی بۆ ك ەوە نامەیەكی بۆ‬ ‫ردب‬ ‫ەم‪ .‬كە‬ ‫وم‪.‬‬ ‫د‬ ‫ەس‬ ‫تبە‬ ‫تێگەیشتم‪ ،‬رە‬ ‫جێ‬ ‫ســەردانم كــر‬ ‫دن‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫ەسـ‬ ‫كــوردەوا خنەكانو برینە‬ ‫ـوك‬ ‫كانی‬ ‫ری خ‬ ‫ان‪ ،‬چەند هەق بووە‪ .‬بەوح ارم بینین‪ ،‬زیاتر‬ ‫نایشــارمە ۆیــان بەرامبەر‬ ‫اڵە‬ ‫مان‬ ‫شە‬ ‫وە‪،‬‬ ‫هەڵ‬ ‫بە‬ ‫ســ‬ ‫ئەر‬ ‫ان‪.‬‬ ‫وە‪،‬‬ ‫كی‬ ‫رامانــی ئەمجا‬ ‫لەگەڵ خۆمــدا را‬ ‫دانیشتنیشدا باسم كردووە‪ .‬رەم جیــاواز بوو لەهەمــوو راما چڵەكیمو رامام!‬ ‫نەك‬ ‫دوای‬ ‫تائێستاش بی‬ ‫انی ترم‪ .‬لەزۆر‬ ‫كردم‪ ،‬كەئــەوە‪ ،‬وا رێكــەوت‪ ،‬لەم رۆژانە ری لێدەكەمەوە‪.‬‬ ‫ژما‬ ‫دا‪ ،‬مەكت‬ ‫رەیەك لە كەســ‬ ‫ەبی شــەهیدان‬ ‫مەكتەبی سیاســی بكەن‪ ،‬د وكاری شــەهیدان‪ ،‬دەیانەوێت تەلەفۆنیان بۆ‬ ‫ەس‬ ‫س‬ ‫كارم بەسەر‬ ‫تبەجێ وتم‪ :‬با بفەرمون‪ .‬لەگ ەردانی بارەگای‬ ‫ئەوەوە نییە‪ ،‬تیای‬ ‫ەڵی‬ ‫‪3‬‬ ‫لەســەر دۆخی ژیانیانو ج اندا بوو لەحزبی تر بوو‪ .‬بەاڵم ر اندا كۆبومەوە‪.‬‬ ‫یاوا‬ ‫زی‬ ‫ەخن‬ ‫خوێندنەو‬ ‫ژی‬ ‫ەی‬ ‫انی‬ ‫هە‬ ‫بوو‪ .‬رەنگە ل‬ ‫مویان‪،‬‬ ‫ئەوانو‬ ‫ەیەک بۆ کتێبی‬ ‫بەرپرســەكان‪،‬‬ ‫ەهەموو ژیانی سیا‬ ‫لــە رەخنەم دیبێ‪ ،‬ئەویش ل سی خۆمدا‪ ،‬جارێكی تر كۆبو راستو دروست‬ ‫ەكا‬ ‫نەو‬ ‫تی‬ ‫كۆ‬ ‫ەیە‬ ‫‪7‬‬ ‫بون‬ ‫كی‬ ‫‪1‬ی‬ ‫ەوە‬ ‫وای‬ ‫یەك‬ ‫شــ‬ ‫پڕ‬ ‫ــی بێبەرنامە رێك‬ ‫وباتدا بــوو‪ ،‬لەیان‬ ‫بوو‪ .‬بەاڵم‪ ،‬رەخنەی كەســ خرابوو‪ ،‬ئاراســتەكانو رەخنەك ەی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫وكا‬ ‫هەڵدەقواڵ‪ .‬ئەم كۆبونەوەیە‪ ،‬ری ئەم شــەهیدانە‪ ،‬لەناخێ ان‪ ،‬تێكەڵوپێكەڵ‬ ‫كی‬ ‫زی‬ ‫پڕ‬ ‫اتر‬ ‫ســەراپا هەژانـ‬ ‫لەزوخاوەوە‪،‬‬ ‫لەســەردانی‬ ‫پێویســتی بە ـد‪ .‬ئیتــر قوڵتر‬ ‫ماڵی شــەهید‬ ‫تێگەیشــتم‪ ،‬یەكێتیی نیشــت ئەكرەم‪ ،‬منیان‬ ‫بەرنامەیەكی هەم‬ ‫مان‬ ‫شوان ئەحمەد‬ ‫شەهیدانو هەموو ئەوانەی كە ەالیەنە هەیە بۆ ئاشــتبونەوە یی كوردســتان‬ ‫دەق‬ ‫نا‬ ‫بە قســەو‪ ،‬تەنهــا بە رەخن دادپەروەریان بەرامبەر دەكرێ لەگەڵ كەسوكاری‬ ‫ی وتاری نۆبێڵ‬ ‫ی‬ ‫ەلە‬ ‫ت‪.‬‬ ‫ئ‬ ‫خۆگ‬ ‫پێو‬ ‫ەمە‬ ‫یس‬ ‫رتن‬ ‫و‪ ،‬ت‬ ‫ش‪ ،‬تەنها‬ ‫تی بە لە‬ ‫ەنها بە پینــەو پە‬ ‫سەروەستانی ق‬ ‫بۆب دیالن‬ ‫یەكێتیو ئەو ژینگە حزبیە بك وڵ هەیە‪ .‬هەتا پیاچونەوە بەت ڕۆ‪ ،‬ناكرێت‪ .‬ئەمە‬ ‫ەوا‬ ‫رێ‪ ،‬هاوكات پرۆژەی نوێی راپ وی ئۆرگانەكانی‬ ‫حوكمڕانی‪ ،‬دابنرێ‬ ‫ت‪.‬‬ ‫ەڕان‬ ‫دنی ئەركەكانی‬

‫دەستەبازی‌و لەخۆڕازی‪ ،‬رێگە نادەن كێشەكانی یەكێتی چارەسەر بكرێن‬

‫‪2016/12/19‬‬ ‫گوزەرانی كەسوكاری‬ ‫شەهیدان‌و‬ ‫قەیرانی ئابوری‌و یەكێتی‬ ‫مەال بەختیار‬ ‫قەیرانــی ئابــوری‪ ،‬كــە لەبنچینــەدا‬ ‫پەیوەنــدی بــە قەیرانــی ئابــوری جیهان‌و‬ ‫ناوچەكــەوە هەیــە‪ ،‬بەتایبەتــی داشــكانی‬ ‫نرخــی نــەوت‪ ،‬بــەاڵم سیســتەمی هەڵەو‪،‬‬ ‫هەڵــەی سیاســەتی ئابــوری كوردســتان‌و‬ ‫حكومەتەكانــی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‪،‬‬ ‫سەربار زیانیان بەدۆخی ئابوری قەیراناوی‪،‬‬ ‫گەیاندو توانای چارەســەریان كەمكردەوە‪.‬‬ ‫ســەرجەم كابینەكانی كوردســتان‪ ،‬لەدوای‬ ‫راپەڕینــەوە تائێســتا‪ ،‬ئەگــەر بــەوردی‬ ‫هەڵبســەنگێنرێن‪ ،‬كابینە بە كابینە‪ ،‬لەپاڵ‬ ‫خزمەتە فراوان‌و پێشــكەوتنە بەرچاوەكان‪،‬‬ ‫پشــكێكی كەمــوزۆری سیســتەمەكەو‬ ‫ئابوریەكانیشــیان‬ ‫تەنگوچەڵەمــە‬ ‫بەردەكەوێت‪ .‬ئیشــی ئێمە هەڵســەنگاندن‬ ‫نیە‪ .‬كاری پســپۆرانە لەپاشــەرۆژدا ئۆباڵ‬ ‫بــە ئۆبــاڵ‪ ،‬هەڵــەی كابینــەكان دیــاری‬ ‫بــكات‪ .‬دڵنیاشــم‪ ،‬زۆر نابــا‪ ،‬راســتییە‬ ‫نەزانــراوەكان لەمبارەیــەوە دەردەكــەون‪.‬‬ ‫پێشــنیاریش دەكەم‪ ،‬ئەگەر پەرلەمان كارا‬ ‫كرایەوە‪ ،‬یەكێــك لەئەركەكانیان بەزوترین‬ ‫كات‪ ،‬دیاریكردنــی كۆمســیۆنی تایبەتــی‬ ‫بێــت بــۆ پێداچونــەوە بــە مێــژووی ئەم‬ ‫حكومەتــەو زانینی تەواوی راســتییەكان‪،‬‬ ‫بەبەڵگەو ئامــارەوە‪ ،‬دەربارەیان‪ ،‬پاشــان‬ ‫چاپكردنیشــی لەكتێبێكــدا‪ .‬هەتــا تــەڕو‬ ‫وشك بەیەكەوە نەســوتێنرێ‌و حكومەتێك‬ ‫كە لەدامەزراندنیــەوە كەوتۆتە ناو قەیرانی‬ ‫ئابوریــەوە‪ ،‬چیكــە بــە مەرامی سیاســی‪،‬‬ ‫تــەواوی ئۆباڵەكانــی نەخرێتــە ئەســتۆ‪.‬‬ ‫گەرچــی دڵنیــام‪ ،‬كابینەی هەشــتەمیش‪،‬‬ ‫پشكێكی بەرپرسیارێتی هەر بەردەكەوێت‪.‬‬ ‫لــەم مانگــەدا‪ ،‬لەدەربەندیخــان‪ ،‬ماڵــی‬ ‫شەهید ئەكرەم عەبدولقادر سەعید (ناسراو‬ ‫بە مامۆستا ئەكرەم)‌و‪ ،‬هەفتەی رابردووش‪،‬‬ ‫زیاتر لە چل هاوسەرو كەسوكاری شەهیدانم‬ ‫لەبارەگای مەكتەبی سیاسی‪ ،‬بینی‪.‬‬ ‫شــەهید ئەكرەم‪ ،‬لە سێوسێنان‪ ،‬ساڵی‬ ‫‪ 1979‬لەگەڵ شەهید خەبات شەهید كراوە‪.‬‬ ‫بنەماڵەیەكی بەڕێزو خاوەن شــەهیدی ترو‬ ‫باوكێكــی نــاوداری كوردپەروەریان هەیە‪.‬‬ ‫عەالئەدینــی بــرای بەنــاوی بنەماڵەكــەوە‬ ‫نامەیەكی بۆ نوســیبوم‪ ،‬باســی هەســت‌و‬ ‫هەڵوێســتی برینــداری خۆیانی بۆ كردبوم‪.‬‬ ‫دەســتبەج ‌ێ بڕیــارم دا ســەردانیان بكەم‪.‬‬ ‫كــە ســەردانم كــردن‌و كەســوكارم بینین‪،‬‬ ‫زیاتر تێگەیشتم‪ ،‬رەخنەكان‌و برینەكانیان‪،‬‬ ‫چەند هەق بووە‪ .‬بەوحاڵەشــەوە‪ ،‬بەئەركی‬ ‫كوردەواری خۆیان بەرامبەرمان هەڵســان‪.‬‬

‫لەگەڵ خۆمدا راچڵەكیم‌و رامام! نایشارمەوە‪،‬‬ ‫رامانــی ئەمجــارەم جیــاواز بــوو لەهەموو‬ ‫رامانەكانی ترم‪ .‬لەزۆر دانیشتنیشــدا باسم‬ ‫كردووە‪ .‬تائێستاش بیری لێدەكەمەوە‪.‬‬ ‫دوای ئــەوە‪ ،‬وا رێكەوت‪ ،‬لــەم رۆژانەدا‪،‬‬ ‫مەكتەبــی شــەهیدان تەلەفۆنیان بۆ كردم‪،‬‬ ‫كــە ژمارەیەك لە كەســوكاری شــەهیدان‪،‬‬ ‫دەیانەوێــت ســەردانی بــارەگای مەكتەبی‬ ‫سیاســی بكــەن‪ ،‬دەســتبەج ‌ێ وتــم‪ :‬بــا‬ ‫بفەرمــون‪ .‬لەگەڵیانــدا كۆبومــەوە‪ .‬كارم‬ ‫بەســەر ئەوەوە نییە‪ ،‬تیایاندا بوو لەحزبی‬ ‫تر بــوو‪ .‬بەاڵم رەخنەی هەمویان‪ ،‬لەســەر‬ ‫دۆخــی ژیانیان‌و جیــاوازی ژیانــی ئەوان‌و‬ ‫بەرپرســەكان‪ ،‬راست‌و دروست بوو‪ .‬رەنگە‬ ‫لەهەموو ژیانی سیاســی خۆمــدا‪ ،‬جارێكی‬ ‫تــر كۆبونەوەیەكــی وای پــڕ لــە رەخنەم‬ ‫دیبــێ‌‪ ،‬ئەویــش لەكاتــی ‪17‬ی شــوباتدا‬ ‫بوو‪ ،‬لەیانــەی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كۆبونەوەیەكی‬ ‫بێبەرنامــە رێكخرابــوو‪ ،‬ئاراســتەكان‌و‬ ‫رەخنــەكان‪ ،‬تێكەڵوپێكــەڵ بــوو‪ .‬بــەاڵم‪،‬‬ ‫رەخنــەی كەســوكاری ئــەم شــەهیدانە‪،‬‬ ‫لەناخێكی پڕ لەزوخاوەوە‪ ،‬هەڵدەقواڵ‪ .‬ئەم‬ ‫كۆبونەوەیە‪ ،‬زیاتر لەسەردانی ماڵی شەهید‬ ‫ئەكرەم‪ ،‬منیان سەراپا هەژاند‪ .‬ئیتر قوڵتر‬ ‫تێگەیشتم‪ ،‬یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‬ ‫پێویستی بەبەرنامەیەكی هەمەالیەنە هەیە‬ ‫بۆ ئاشتبونەوە لەگەڵ كەسوكاری شەهیدان‌و‬ ‫هەموو ئەوانەی كە نادادپەروەریان بەرامبەر‬ ‫دەكرێت‪ .‬ئەمەش‪ ،‬تەنها بە قسەو‪ ،‬تەنها بە‬ ‫رەخنەلەخۆگرتــن‌و‪ ،‬تەنهــا بە پینەو پەڕۆ‪،‬‬ ‫ناكرێت‪ .‬ئەمە پێویستی بە لەسەروەستانی‬ ‫قــوڵ هەیــە‪ .‬هەتــا پیاچونــەوە بەتەواوی‬ ‫ئۆرگانەكانــی یەكێتی‌و ئــەو ژینگە حزبیە‬ ‫بكــرێ‌‪ ،‬هاوكات پرۆژەی نوێــی راپەڕاندنی‬ ‫ئەركەكانی حوكمڕانی‪ ،‬دابنرێت‪.‬‬ ‫مــن دڵنیــام یەكێتــی‪ ،‬رەگ‌و ریشــەی‬ ‫چۆتــە مێــژووی نوێمان‪ .‬دڵنیاشــم هەموو‬ ‫ئەوانــەی رەخنەیــان لەیەكێتــی هەیــە‪،‬‬ ‫بەكەسوكاری شەهیدانیشەوە‪ ،‬كێشەكەیان‬ ‫تەنهــا گــوزەران‌و ژیانــی كولەمەرگی نیە‪.‬‬ ‫بەڵكو پەرۆشییشە بۆ چارەنوسی یەكێتیی‬ ‫نیشــتمانیی كوردســتان‪ .‬یەكێتی هێزێكی‬ ‫خۆشەویســت‌و خاوەن ســەدان سەروەری‌و‬ ‫هەڵوێستی بێوێنەیە لەمێژووی كوردایەتیدا‪.‬‬ ‫خاوەن هەزاران كادرو ئەندامی كۆڵنەدەری‬ ‫پابەنــدە‪ .‬لــەوەش زیاتــر‪ ،‬ســەردەمەكەو‬ ‫لەمــەودوای روداوەكانیــش‪ ،‬بــۆ خەباتــی‬ ‫دیموكراســی‌و بنیاتنانی كۆمەڵی مەدەنی‌و‬ ‫بەرەبەرەش دادپــەروەری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بۆ‬ ‫یەكێتــی هەتا دێت باشــتر لەبــار دەبێت‪.‬‬ ‫بەاڵم كام یەكێتی؟‬ ‫ ئــەو یەكێتییــەی‪ ،‬كــە لەبنچینەدا بۆ‬‫راپەڕاندنی ئەركە مێژووییەكان‪ ،‬دامەزراوە‪.‬‬ ‫ ئــەو یەكێتییــەی‪ ،‬بەدرێژایــی مێژوو‪،‬‬‫زۆرتریــن ملمالنێكانــی لــەدەرەوەی خۆیدا‬ ‫دەكرد‌و لەناوخۆیدا بواری لیبرالیەت‌و یەكتر‬ ‫شكاندنی نەدەدا‪.‬‬ ‫ ئــەو یەكێتییــەی‪ ،‬لــە پەیــڕەو و‬‫پرۆگرامدا‪ ،‬هیچ كەموكوڕییەكی نیە‪.‬‬ ‫ئــەو یەكێتییــەی‪ ،‬ژیانێكــی‬ ‫ ‪-‬‬

‫حزبایەتی تۆكمەی ببێ‪.‬‬ ‫ ئــەو یەكێتییــەی‪ ،‬ئۆرگانەكانــی‬‫لەپۆلێكەوە هەتا دەسەاڵتی بااڵ‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫هەبێ‪.‬‬ ‫ ئەو یەكێتییەی‪ ،‬سزای دەدا و پاداشتی‬‫دەكرد‪.‬‬ ‫ ئەو یەكێتییەی‪ ،‬هەلپەرست‌و بازرگانی‬‫سیاســەت‪ ،‬شــەرم بــوو تیایــدا جێگایان‬ ‫ببێتەوە‪.‬‬ ‫ ئــەو یەكێتییــەی‪ ،‬هێنــدەی قارەمانی‬‫هەبــوو‪ ،‬هێندە بواری هەڵپــەی پلەوپایەی‬ ‫نەڕەخساندبوو‪.‬‬ ‫ ئەو یەكێتییەی‪ ،‬جیاوازیی فەلســەفەو‬‫ئایدۆلۆژیەتــی خــۆی‪ ،‬لەگــەڵ هەمــوو‬ ‫الیەنەكان دەپاراست‪.‬‬ ‫ ئەو یەكێتییەی‪ ،‬تێكۆشەرەكانی بەپێی‬‫ماندوبون‌و مێژووی خەبــات‌و پابەندبونیان‬ ‫بەبڕیارەكانی سەركردایەتی‪ ،‬پێشدەكەوتن‪.‬‬ ‫ ئەو یەكێتییەی‪ ،‬خزمخزمێنەو عەشرەت‬‫عەشرەتێنەو تەریقەتگەرایی‪ ،‬تیا نەبوو‪.‬‬ ‫مەخابــن‪ ،‬هەندێــك لــەو پرنســیپ‌و‬ ‫رەوشــتی بەرزی شۆڕشــگێڕییە‪ ،‬پێشــێلی‬ ‫بەرژەوەندییــە تایبەتیــەكان كــراون‪.‬‬ ‫سەرەنجام‪ ،‬یەكێتی دوچاری كێشمەكێشی‬ ‫زۆر كراوە‪ .‬ملمالنێ‌و مقۆ مقۆی جۆراوجۆر‪،‬‬ ‫لەسەر پێكهاتەی یەكێتی‪ ،‬رابەرایەتیەكەی‪،‬‬ ‫مەركەزییەتەكــەی‪،‬‬ ‫ئۆرگانەكانــی‪،‬‬ ‫داهاتەكەی‪ ،‬هەڵوێست‌و هەڵسوكەوتەكانی‪،‬‬ ‫بــەدەر لە رێــڕەوە شــەرعیەكەی‪ ،‬دەمێكە‬ ‫كەوتۆتــە نــاو ســەركردەو ئۆرگانەكانــی‪.‬‬ ‫بەداخــەوە‪ ،‬تائێســتا چارەســەری نیمچە‬ ‫ریشەییش بۆ ئەو كێشانە‪ ،‬نەدۆزراونەتەوە‪.‬‬ ‫بەڵكــو‪ ،‬خەڵكی لیبــڕال‪ ،‬لیبڕالتــر بوون‪.‬‬ ‫دیــاردەی دزێــو زیاتر بــوون‪ .‬پروپاگەندە‬ ‫تەشەنەی سەندووە‪ .‬بەرژەوەندی ئەم‌وئەو‪،‬‬ ‫هەروەهــا دەســتەبازی‌و لەخــۆڕازی‪ ،‬رێگە‬ ‫نــادەن كێشــەكان چارەســەر بكرێــن‪.‬‬ ‫راســت نییە وابزانرێــت‪ ،‬بەكۆبونەوەكردن‪،‬‬ ‫یــان بەدەركردنــی بڕیاری قیروســیا‪ ،‬یان‬ ‫بەپاكتاوكــردن‪ ،‬كێشــەكان چارەســەر‬ ‫دەكرێن‪ .‬بەرەی شــەیتان‌و بەرەی رەحمان‬ ‫لوتكەی‬ ‫لەنــاو یەكێتیدا ســاغنەبونەتەوە‪.‬‬ ‫پێشوو‪ ،‬بخەینە مەیدانەوە‪.‬‬ ‫حزبەكەش بێژنگی بەدەستەوە نییە‪ ،‬پاك‌و‬ ‫ئــەم هەمــوو ناڕەزاییــەی كەســوكاری‬ ‫پیس بژار بكات‪ .‬كایەكان‪ ،‬تێكەڵوپێكەڵن‪ ،‬شــەهیدان‌و رەخنــەی كادرو ئۆرگانــەكان‪،‬‬ ‫وایلێهاتووە‪ ،‬هەندێك بڕیار‪ ،‬ســەرچاوەكەی كێشــە ناوخۆییــەكان بەبــ ‌ێ چارەســەرو‬ ‫دەگەڕێتــەوە بــۆ كاریگەری هەلپەرســت‌و گەڕانەوە بۆ مەرجەعیەتی ژیانی حزبایەتی‌و‬ ‫فەیســبوكچی‌و ئەقڵی هەرزەكارانە‪ ،‬یان بۆ رەخنەلەخۆگرتــن‌و ســزادان‌و پاداشــت‪،‬‬ ‫دەستەگەری‌و لێخوڕینی عەسكەری‪.‬‬ ‫گێڕانــەوەی متمانــەی سیاســی‌و قۆنــاغ‬ ‫گرتووەو‬ ‫هەتا ئێســتا یەكێتی بەرگــەی‬ ‫بەقۆناغ دادپەروەری‪ ،‬ســەختە‌و حاڵیش وا‬ ‫ســەنگێكی كاریگــەری هاوكێشەكانیشــە‪ .‬بڕوات دۆخــی ناوخۆی یەكێتی‪ ،‬خراپتریش‬ ‫بــەاڵم‪ ،‬هەمەالیەنــە‪ ،‬ئازایانــە‪ ،‬ئەقاڵنیانە‪ ،‬دەبێــت‪ .‬كە دۆخی ناو یەکێتی خراپتر بوو‪،‬‬ ‫دوور لــە رق‌و لەنــاو ئۆرگانەكانــی حــزب‪ ،‬لەناو جەماوەریش كاریگەری كەمتر دەبێت‪.‬‬ ‫بۆ چارەســەركردنیان‪ ،‬بیرێكی ســتراتیژی‬ ‫() () ()‬ ‫لێنەكراوەتــەوە‪ .‬بەندە گەشــبین نیم‪ ،‬بەم‬ ‫لەكۆتاییشدا دەڵێم‪ :‬لە دیتنی كەسوكاری‬ ‫ژینگە بەرەڵاڵییەو بەمەی چەندین لق‌و پۆپ شەهیدەكاندا‪ ،‬چەند داخوازیەكیان پێشكەش‬ ‫پەیدا بوون‌و خۆیشیان بە خاوەن ئەم حزبە كرد‪ .‬گفتمان داو ئەم هەنگاوانەمان ناوە‪:‬‬ ‫دەزانــن‪ ،‬هەتا رادەی گوێنــەدان بە پەیڕەو‬ ‫داوای زوتــر جێبەجێكردنــی‬ ‫ ‪-‬‬ ‫و پرۆگــرام‪ ،‬بە پلەبەنــدی ئۆرگانەكان‪ ،‬بە پشــكی نەوتیــان كــرد‪ ،‬رومان نایــە بەرێز‬ ‫مۆراڵی حزبایەتی‪ ،‬بتوانین تەنانەت یەكێتی پارێزگاری سلێمانی‪ ،‬بەسوپاسەوە گفتی دا‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی ئایندەش‪ ،‬وەكو هەڵبژاردنی جێبەجێی بكات‪.‬‬

‫یەكێتیی نیشتامنیی‬ ‫كوردستان پێویستی‬ ‫بەبەرنامەیەكی هەمەالیەنە‬ ‫هەیە بۆ ئاشتبونەوە لەگەڵ‬ ‫كەسوكاری شەهیدان‌و‬ ‫هەموو ئەوانەی كە‬ ‫نادادپەروەریان بەرامبەر‬ ‫دەكرێت‬

‫گومامنان نییە لەكاتی‬ ‫هەڵبژاردندا‪ ،‬باجێكی قورسی‬ ‫چارەسەرنەكردنی كێشە‬ ‫ناوخۆییەكانی یەكێتی‬ ‫دەدەین‬

‫حاڵ وا بڕوات دۆخی‬ ‫ناوخۆی یەكێتی‪ ،‬خراپرتیش‬ ‫دەبێت‪ .‬كە دۆخی ناو‬ ‫یەكێتی خراپرت بوو‪ ،‬لەناو‬ ‫جەماوەریش كاریگەری‬ ‫كەمرت دەبێت‬

‫«‬

‫نزیكــەی ســاڵێك لەمەوبــەرو لــە رۆژی‬ ‫‪ ،2016/12/19‬مــەال بەختیــار‪ ،‬ســەروتاری‬ ‫رۆژنامەی (چاودێر)ی بەناونیشانی (گوزەرانی‬ ‫كەسوكاری شەهیدان‌و قەیرانی ئابوری‌و یەكێتی)‬ ‫نوســی‪ ،‬كە بەشێكی زۆری سەروتارەكە تایبەت‬ ‫بوو بە كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی و هۆشداریی‬ ‫دابوو لە بەردەوامبونی ئەو كێشــانەش‪ ،‬هاوكات‬ ‫لەگەڵ دەستنیشــانكردنی كێشەكانیشــدا ســێ‬ ‫رێگاشی وەكو چارەسەر خستبوەروو‪.‬‬

‫مــەال بەختیــار‪ ،‬لــەو ســەروتارەدا‪ ،‬لەبارەی‬ ‫مەترســیی بەردەوامبونی كێشــە ناوخۆییەكانی‬ ‫یەكێتییــەوە دەنوســێت "حاڵ وا بــڕوات دۆخی‬ ‫ناوخــۆی یەكێتی‪ ،‬خراپتریش دەبێت‪ .‬كە دۆخی‬ ‫نــاو یەكێتــی خراپتر بــوو‪ ،‬لەنــاو جەماوەریش‬ ‫كاریگەری كەمتر دەبێت"‪ .‬دەشڵێت "هەموو ئەو‬ ‫ســەركردانەی بەشێكی كێشەكانی ناو یەكێتین‪،‬‬ ‫بمانەوێ‌‌و نەمانەوێ‌‪ ،‬مەحاڵە بتوانین كێشەكانی‬ ‫ناو یەكێتی چارەسەر بكەین‪ ،‬ئەگەر پێشوەخت‪،‬‬ ‫دەســتبەرداری هەندێك لــەو مەرجانە نەبین كە‬

‫لەدوو ســاڵی رابــردوو ئەمســەرو ئەوســەرمان مەترســییەك لەســەر ئایندەی یەكێتی سەیری‬ ‫ئەمڕۆ‪ ...‬دانوسبكرایەو زوو بەزوو لەپێناو یەكێتیدا‪ ،‬دیالۆگێكی‬ ‫پێكردون"‪.‬‬ ‫لەكۆتایی سەروتارەكەشدا‪ ،‬مەال بەختیار‪ ،‬سێ تانێكی گ‬ ‫ەر‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ەز‬ ‫ســەركردەكانی یەكێتیدا‬ ‫لەناو‬ ‫بەرپرســیارانەی‬ ‫س‬ ‫تا‬ ‫نێكی‬ ‫"دەست‬ ‫بهێنایەتــە ئــاراوە‪ .‬بــەاڵمساردی سلێ‬ ‫پێشخەر‬ ‫بەداخــەوەامنیدا‬ ‫خۆیانی ئەمجا‬ ‫نەكــرا و‬ ‫رە‬ ‫كە‬ ‫رێگاچارە وەک چارەسەر دەخاتەروو‪،‬‬ ‫ش‬ ‫ك‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫بێنێ‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ب‬ ‫ار‬ ‫ود‬ ‫ۆ‬ ‫خ‬ ‫ی‬ ‫بارودۆخی‬ ‫لە دیالۆگی ســەركردەكانی یەكێتی و راپرســی‬ ‫خ‬ ‫یەكێتیش بەرەو خراپتر كو‬ ‫چوو‪.‬ردستان‬ ‫راپرت دەبێت"‬ ‫بە مەبەستی زیاتر تێڕامان و زانیاریی خوێنەر‬ ‫نــاو ریزەكانــی یەكێتــی و بەســتنی پلینیۆمدا‬ ‫لەســەر ئــەو دەرفەتانــەی بۆ چارەســەركردنی‬ ‫دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫ئی‬ ‫كێشــەكانی یەكێتــی لەدەســتدراون‪( ،‬چاودێر)‬ ‫دەروازەیەك‬ ‫بكرایەتە‬ ‫دەكرا‪،‬‬ ‫ســەروتارە‬ ‫ئەم‬ ‫س‬ ‫الم و‬ ‫دووبارە ئەو سەروتارە باڵودەكاتەوە‪ ،‬كە ئەمەی‬ ‫بۆ چارەســەركردنی كێشــەكانی یەكێتی‪ ،‬توند‬ ‫دەكراوتیژی‬ ‫ئــەو هۆشــدارییانەی لەناویــدا هــەن‪ ،‬وەكــو خوارەوە دەقەكەیەتی‪:‬‬

‫ داوای بەخشــینیان لە پــارەی كارەباو‬‫ئــاو‪ ،‬هەروەهــا لــە بەخشــینی قیســتی‬ ‫پێشــینەی خانوبــەرە‪ ،‬كرد‪ ،‬هەتــا دۆخی‬ ‫ئابــوری چاكدەبێتــەوە‪ .‬داوامان لــە بەرێز‬ ‫ســەرۆكی حكومــەت كــرد‪ ،‬بەسوپاســەوە‬ ‫قبوڵی كردو گفتی جێبەجێكردنی دا‪.‬‬ ‫ئەم ســ ‌ێ داخوازییە‪ ،‬ئێستا لە تاوتوێ‌و‬ ‫بەزوتریــن كات لەجێبەجێكردنــدان‪ .‬بــەاڵم‬ ‫بەدڵنیاییــەوە‪ ،‬ئەمەش جێبەجــ ‌ێ بكرێت‪،‬‬ ‫هێشــتا قەیرانــی ئابــوری‌و سیســتەمی‬ ‫حوكمڕانی‌و سیاسەتی ئابوری‪ ،‬سەرلەبەریان‬ ‫پێویســتیان بەپیاچونــەوەو داڕشــتنەوەو‬ ‫گونجاندن لەگەڵ گۆڕانكاری ســەردەمەكەدا‬ ‫هەیە‪ .‬ناكر ‌ێ لەسەردەمی جیهانگیریدا بین‪،‬‬ ‫بەاڵم بەسیســتەمی حوكمڕانی‌و سیاســەتی‬ ‫ئابوری ناوەڕاستی سەردەمی جەنگی سارد‪،‬‬ ‫واڵت بەرێوەببرێت‪ .‬نیشــتمانمان لەسوپای‬ ‫داگیركەر ئازادە‪ .‬بەاڵم سیســتەممان لەژێر‬ ‫تەوقی سیستەمی بەسەرچوو‪ ،‬مشەخۆریی‪،‬‬ ‫گەندەڵــی‪ ،‬ناكارامەیــی‌و تارادەیەك نەبونی‬ ‫شــەفافیەت‪ ،‬هەروەها نەبونــی دوابەرنامەو‬ ‫بڕیــار بــۆ یەكالییكردنــەوەی كێشــەكان‬ ‫بەتایبەتــی كێشــەی وزە‪ ،‬لەگــەڵ بەغــدا‪،‬‬ ‫دەناڵێنــێ‌‪ .‬تــەواوی ئــەو كێشــانەش‪،‬‬ ‫تەشەنەیان سەندۆتە ناو هەست‌و هەڵوێستی‬ ‫خەڵــك‪ .‬خەڵكیــش جۆراوجــۆر كەوتــون‪،‬‬ ‫لەناوچەكانــی ژێــر دەســەاڵتی پارتــی‪،‬‬ ‫بەشــێكی بەرچاوی خەڵك‪ ،‬لەنــاو خۆیاندا‬ ‫جۆشــی ناڕەزایی دەخــۆن‪ ،‬ناوچەكانی ژێر‬ ‫دەســەاڵتی یەكێتیش‪ ،‬بەشێكی خرۆشاوی‬ ‫خەڵك‪ ،‬لەسەر شەقام ناڕەزایی دەردەبڕن‪.‬‬ ‫كەوابێ‌‪:‬‬ ‫یەكێتــی دوو ئەركــی مێژوویــی‬ ‫چارەنوسســازی لەسەرشــانە‪ .‬كــە هەرگیز‬ ‫لەمێــژووی خۆیــدا‪ ،‬ئەركــی لەمجــۆرە‬ ‫چارەنوسسازەی رووبەڕوو نەبۆتەوە‪.‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬حكومــەت‪ ،‬یەكێتی بەشــێكی‬ ‫بنەڕەتــی حوكمڕانیەكــەی لەسەرشــانە‪.‬‬ ‫چــۆن لەكاتــی خۆشــی‌و تێروتەســەلیدا‪،‬‬ ‫یەكێتی پێداگیری دەكرد لەســەر پۆســت‌و‬ ‫پلــەو دەســتكەوت‪ ،‬ئــاواش لەكاتــی‬ ‫تەنگانــەدا‪ ،‬دەبێت پێداگیری بكات لەســەر‬ ‫چارەســەر‪ .‬شكســتێكی گەورەشــە‪ ،‬خۆی‬ ‫لەبەرپرسیارێتی چارەسەر بدزێتەوە‪ ،‬یان لە‬ ‫حكومەت بكشــێتەوە‪ .‬بەاڵم یەكێتی‪ ،‬وەكو‬ ‫حزب‪ ،‬ئەبــ ‌ێ پرۆژەیەكی هەبــێ‌و پرۆژەكە‬ ‫بكاتــە بنەمای گفتوگۆ بۆ چارەســەركردنی‬ ‫كێشەكانی ناو حكومەت‪ ،‬بەتایبەتی كێشەی‬ ‫خەڵك‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بــۆ یەكێتی نــاو یەكێتی‪ ،‬ناكرێ‬ ‫وەكــو لەمەوبەر‪ ،‬تاوێك بێبــاك‌و تاوێكیش‬ ‫هەوڵــی دڵســۆزانەی البــەالی بــۆ بدرێت‪.‬‬ ‫هەموو ئەو سەركردانەی بەشێكی كێشەكانی‬ ‫نــاو یەكێتین‪ ،‬بمانەوێ‌‌و نەمانەوێ‌‪ ،‬مەحاڵە‬ ‫بتوانین كێشــەكانی ناو یەكێتی چارەســەر‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەگەر پێشــوەخت‪ ،‬دەســتبەرداری‬ ‫هەندێك لەو مەرجانە نەبین كە لەدوو ساڵی‬ ‫رابــردوو ئەمســەرو ئەوســەرمان پێكردون‪.‬‬ ‫بەمەرجی پیشــوەخت‪ ،‬بە ســوربون لەسەر‬ ‫ئەم پێشنیـــــــارو ئــــەو پـــرۆژە‪ ،‬یان بە‬

‫بــؤ‬

‫‪2‬‬

‫رەتكردنــەوەی ئــەم‌و ئــەو‪ ،‬هەرگیــز‬ ‫كێشــە ناوخۆییەكانــی حزبــەكان‬ ‫چارەســەر نەكــراوە‪ .‬بەڵكــو زیاتــری‬ ‫ئاڵۆزاندوەو زۆرتــری لێكترازاندووە‪ .‬بۆیە‪،‬‬ ‫پاشەكشــە لەمەرجەكان‌و پێشــكەوتن لە‬ ‫چارەســەرەكان‪ ،‬بنەمــای راســتەقینەی‬ ‫چارەسەری ئەم قۆناغەن‪.‬‬ ‫دوای تاقیكردنەوەی جۆرەها پێشنیارو‬ ‫پــرۆژەو كۆبونەوەی هاوبەش‌و كۆبونەوەی‬ ‫جیا‪ .‬بڕیاری شــەرعی‌و بریاری ناشەرعی‪.‬‬ ‫تائێســتا بەداخەوە كێشــە ناوخۆییەكانی‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬چارەســەر نەكــراوە‪ .‬مانەوەی‬ ‫كێشــەكانیش بەچارەســەرنەكراوی‪ ،‬بەرە‬ ‫بــەرە یەكێتــی الوازترو پارتــی بەهێزترو‬ ‫لەناوخەڵكیشدا روبەڕوی رەخنەو ناڕەزایی‬ ‫فراوانتــر دەبێــت‪ .‬كــە گومانمــان نییــە‬ ‫لەكاتــی هەڵبژاردنــدا‪ ،‬باجێكــی قورســی‬ ‫چارەســەرنەكردنی كێشــە ناوخۆییەكانی‬ ‫یەكێتی دەدەین‪ .‬بۆیە‪:‬‬ ‫ باشــترین رێگا دیالۆگــی هەڤااڵنەیە‪،‬‬‫بــەدەر لە كاریگــەری هەموو ئەو قســەو‬ ‫قســەڵۆكانەو هەڵچون‌و داچــون‌و تۆمەت‬ ‫بەخشــینانەی رابــردوو‪ .‬ئەمــە باشــترین‬ ‫رێگایــە‪ .‬ئەگەر ئەمە ســودی نەبوو‪ ،‬ئەمە‬ ‫رێگای یەكەم‪ .‬رێگای دووەم‪..‬‬ ‫ رێكەوتنە لەســەر راپرســییەك لەناو‬‫ریزەكانــی یەكێتــی‪ ،‬بــۆ یەكااڵكردنەوەی‬ ‫كێشــە ناوخۆییــەكان‪ .‬بۆئــەوەی بزانرێ‬ ‫زۆربــەی هــەرە زۆری كادرو ئۆرگانــەكان‬ ‫پشــتیوانی چ رێبازێكی چارەسەر دەكەن‪.‬‬ ‫ئەگــەر ئەمــەش ســوودی نەبــوو‪ ،‬رێگای‬ ‫سێهەم‪..‬‬ ‫ بەســتنی پلینیۆمــە‪ ،‬پێش بەســتنی‬‫كۆنگــرە‪ .‬هەتا لە پلینیۆمــدا هەندێك لە‬ ‫كیشــەكان چارەسەر بكرێ‌‌و مەرجەعیەتی‬ ‫حزبــی ببوژێنرێتــەوەو باســی ئــەوەش‬ ‫بكرێت‪ ،‬چ چەشــنە كۆنگرەیەكمان دەوێ‌‪.‬‬ ‫نەك پێشــوەخت بڕیاری كۆنگــرە بدرێ‌‌و‬ ‫ئەنجامەكانی كۆنگرەش باس بكرێت‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییــەوە ئــەم وتــارەم‪ ،‬لەوپەڕی‬ ‫پەرۆشیمەوەیە بۆ یەكێتی‌و چارەسەركردنی‬ ‫قەیرانــەكان‌و تێگەیشــتن لەناخــی پڕ لە‬ ‫زوخــاوی كەســوكاری شــەهیدان‪ .‬دڵنیام‬ ‫پێشــمەرگە دێرینەكانیــش‪ ،‬هەمــان‬ ‫هەســت‌و نەســتیان هەیە‪ .‬نە هەلومەرجی‬ ‫ناوچەكــە‪ ،‬نــە هەلومەرجــی عێــراق‪ ،‬نە‬ ‫هەلومەرجی كوردســتان‌و نە هەلومەرجی‬ ‫نــاو یەكێتیەكەشــمان‪ ،‬كاتــی زۆری‬ ‫لەبەردەمدا نەهێشــتوین‪ .‬هەموو بێباكی‌و‬ ‫خەمســاردییەك‪ ،‬لــەم هەلومەرجــەدا‪،‬‬ ‫زیانەكــەی زۆر زیاترە لەســااڵنی رابردوو‪،‬‬ ‫كــە كاتێكی زۆرترمــان لەبەردەمــدا بوو‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییــەوە‪ ،‬بمانــەو ‌ێ فریــا بكەویــن‪،‬‬ ‫نەچــوە بچــێ‌‪ .‬گــەر هەشــب ‌ێ نەیــەوێ‬ ‫فریــا بكــەوێ‌‌و ســور ب ‌ێ لەســەر مەرجی‬ ‫نەخــوازراوی حزبی‪ ،‬ئەوكاتە‪ ،‬لەراپرســی‬ ‫ناو حزبدا‪ ،‬یان لەناو پلینیۆمدا‪ ،‬شەرعیەت‬ ‫الی كادرو ئەندامانە‪.‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )635‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪6‬‬

‫پرسی كورد لە توركیا‬

‫‪ 100‬ساڵ هەمان تێڕوانین‬ ‫هێژا دڵشاد‬ ‫مێــژووی قوڵبونــەوەی پرســی كــورد‬ ‫لــە توركیــا یاخود لــەو بەشــەی باكووری‬ ‫كوردســتان‪ ،‬دەگەڕێتــەوە بــۆ ســەردەمی‬ ‫دروستبونی دەوڵەتی كۆماری توركیا‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەی لەپەیمانی لۆزان‪ ،‬ئەو كەمایەتییانەی‬ ‫لەتوركیــا موســوڵمان نەبــوون‪ ،‬هەنــد ‌ێ‬ ‫مافیــان پێــدرا‪ ،‬لەبەرئــەوەی زۆربــەی‬ ‫هــەرە زۆری كــورد موســوڵمان بــون‪ ،‬بە‬ ‫كەمینەیەكی جیاوازتر قبوڵ كران‪ .‬ئەوكات‬ ‫توركیا بۆئــەوەی بزانێــت كەمینەكانی ناو‬ ‫كۆمەڵگەكــەی جیابكاتــەوە‪ ،‬بەپێــی ئاین‬ ‫هەڵسەنگاندنی بۆ كەمایەتییەكان كردووە‪.‬‬ ‫لــەم دۆخــەدا پێویســتبوو كوردیــش وەك‬ ‫موســوڵمانەكانیتر‪ ،‬واتــە وەك توركــەكان‬ ‫ئــەو مافانەی كە پێیــان درابو‪ ،‬بەئەوانیش‬ ‫بدرابایە‪ .‬لەالیەكیترەوە كەمینەكان ئەوانەی‬ ‫كــە موســوڵمان نیــن‪ ،‬بەپێــی مافەكانــی‬ ‫كەمینــەكان كە لەسەرئاســتی نێودەوڵەتی‬ ‫مافەكانیان ناسراوە‪ ،‬ئەوانیش بەهەمانشێوە‬ ‫هەمــان مافیــان بەدەســتهێنا‪ ،‬هیچ نەبێت‬ ‫دەبوایــە كــورد وەك كەمینەكانیتر بەمافی‬ ‫خۆی بگەیشــتایە‪ .‬لەكاتێدا كــورد لەڕووی‬ ‫زۆرینــەوە‪ ،‬لــەدوای توركــەوە بــەدووەم‬ ‫نەتەوەی توركیا دادەنرێت‪.‬‬ ‫لــەم دەوڵەتەدا‪ ،‬تەنها رەچەڵەكی تورك‬ ‫بەفەرمی ناسرا‪ ،‬پێناسەی كەمایەتییەكانیتر‬ ‫و نەتەوەی كــورد رەتكرایەوە‪ .‬بەو هۆیەوە‬

‫بنچینــەی رەچەڵەكــی نەتەوە‪-‬دەوڵــەت‬ ‫لەســەدەی بیســتدا‪ ،‬بەتەنهــا دان بەبونی‬ ‫توركدانــرا‪ ،‬ئەمــەش بەهۆكاری ســەرەكی‬ ‫سەرهەڵدانی پرسی كورد دادەنرێت‪.‬‬ ‫كاتێ‌ ســەیری رێككەوتنەكانی ئەو كاتە‬ ‫دەكەین پێگەی كورد لە توركیای مۆدێرندا‪،‬‬ ‫وەك كێشەك دەبینرا‪ .‬لەئەنجامدا دەربارەی‬ ‫پرســی كورد‪ ،‬پێویستە دیسان خوێندنەوە‬ ‫بۆ رێككەوتننامەی لۆزان بكەین‪.‬‬ ‫لەپــاش دروســتبونی كۆمــاری توركیا‪،‬‬ ‫توركــەكان بەڕابەرایەتــی مســتەفا كەمال‬ ‫ئەتاتــورك‪ ،‬وەك یەكــەم ســەرۆككۆمار و‬ ‫دامەزرێنــەری دەوڵەتــی توركیــا‪ ،‬بەچڕی‬ ‫پڕۆســەی پــڕۆژەی كەمالیزمــی لەهەمــوو‬ ‫ناوەند و جومگەكانی دەوڵەتدا چەســپاند‪،‬‬ ‫نكۆڵــی لەبونی كورد وەك نەتەوە كرا‪ ،‬ئەم‬ ‫سیاســەتە قۆناغ بەقۆنــاغ كرایە بەرنامەی‬ ‫فەرمی دەوڵەت و فشــاریش لەسەر پێناسە‬ ‫ئاینییەكانیش دروستبوو‪ ،‬رێگەنەدرا بەیاسا‬ ‫و لەڕێگــەی دەســتوری نوێــی دەوڵەتەوە‪،‬‬ ‫مافی كورد دەســتەبەر بكرێــت‪ ،‬واتە رێگە‬ ‫نــەدرا كــوردەكان بیروڕای خۆیــان بڵێن‌و‬ ‫مافیان بۆ دەســتەبەر بكرێــت‪ .‬لە كاتێكدا‬ ‫كــورد لــە ســەردەمی عوســمانییەكاندا‬ ‫خوێندنگــە و بەشــێك لــە مافەكانی وەك‬ ‫ئیدارەدانی خۆی و بەڕێوەبەرێتی خۆسەری‬ ‫هەبووە‪.‬‬

‫تێنەگەیشنت لە پرسەكە‬

‫حكومەتی ئێستای توركیا گیرۆدەی پرسی‬ ‫كورد بووەتەوە كە نزیكەی سەدەیەكە بونی‬ ‫هەیە و تائێستاش نەیتوانیوە چارەسەرێكی‬ ‫یاســایی (دەستوری) دیموكراتی بۆ پرسی‬ ‫كورد بدۆزێتەوە‪.‬‬ ‫بــۆ نمونــە لــە توركیــا لەمــاوەی ‪30‬‬ ‫ســاڵی رابردوودا‪ ،‬پێنج پڕۆســەی ئاشــتی‬ ‫لــە توركیــا‪ ،‬بەمەبەســتی چارســەركردنی‬ ‫پرســی كــورد و كۆتایی هێنان بە شــەڕی‬

‫چەكــداری هاتۆتەكایــەوە‪ ،‬توركیــا لە دوا‬ ‫پڕۆسەی ئاشــتی لە كانونی دووەمی ‪2013‬‬ ‫تــا حوزەیرانــی ‪ ،2015‬لەهەوڵــی ئــەوەدا‬ ‫بــوو بەكەمتریــن پێدانی ماف پرســەكە بە‬ ‫ئاقارێكــدا ببــات و لەوالشــەوە دژایەتی بۆ‬ ‫رۆژئاوای كوردستان بەردەوام بوو‪ ،‬بەمەش‬ ‫نەگەیشتە ئەنجامێك‪.‬‬ ‫دەوڵەتــی تــورك یاخــود حكومەتــە‬ ‫یــەك لــەدوا یەكەكانــی توركیا هەمیشــە‬ ‫قســەوباس لەســەر پرســی كورد دەكەن و‬ ‫گوایا دەیانەوێت لە پرســەكە تێبگەن تاكو‬ ‫چارەسەرێكی گونجاو بەپێی پرەنسیبەكانی‬ ‫خۆیــان (دەوڵــەت) بدۆزنــەوە‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫كاتێــك لــە واقیعــدا تێڕوانینێكــی نوێ بۆ‬ ‫چارەسەری پرسی كورد نەهاتۆتەكایەوە‪.‬‬ ‫لەماوەی رابردوودا وەك رۆژنامەنوســێك‬ ‫زۆر بەدواداچونــم هەبــووە لەســەر تورکیا دوالیزمانە مامەڵە لەگەڵ پرسی کورددا دەکات‬ ‫خوێندنــەوەی پرســەكە بەگشــتی‪ ،‬چ لــە‬ ‫رێگەی میدیاكانــی توركیاوە‪ ،‬چ لە رێگەی دەكەین! ســەردەمی ئۆزاڵ دەیگوت پرسی لەالیــەن پارتــی كرێكارانی كوردســتانەوە پێشكەش بكەن بەاڵم لە ناچاریدا لە واڵتی‬ ‫تاراوگە سەریان نایەوە‪.‬‬ ‫وتاری نوســەرانی ئەو واڵتــە‪ ،‬یاخود خۆم كورد پرسی بوژانەوەی واڵت و هەرێمەكانی بەرپا كراو و تائێستاش بەردەوامە‪.‬‬ ‫‪ -8‬پرسی كورد یەكسانە بە هێنانەكایەی‬ ‫‪-2‬پرســی كورد یەكسانە بە تیرۆركردنی‬ ‫دەیان سەفەری توركیام كردووە ویستوومە باشــووری رۆژهەاڵتی توركیایــە‪ ،‬توركیای‬ ‫بزانم لەالیەنی توركەكان تا چەند لەم پرسە تانســۆ چیلەر دەیگوت پرســی كورد بونی ‪ 15‬هەزار تاوانی بكەر نادیارەكان لە سااڵنی یاســای بەربەســتی ‪ %10‬ی هەڵبژاردن‪ ،‬كە‬ ‫نادادپــەروەری لە پڕۆســەی هەڵبژاردن بۆ‬ ‫تێگەیشتوون‪ ،‬دەرفەتم بۆ رەخساوە لەگەڵ نییــە و پرســی تیــرۆر هەیــە‪ ،‬توركیــای ‪ 1992‬بۆ ‪1993‬‬ ‫‪-3‬پرســی كورد یەكســانە بــە روخان و كوردەكان خولقاندووە‪.‬‬ ‫گــەورە بەرپرســانی تــورك چاوپێكەوتنی ئەردۆغــان دەڵێت شــتێك نەمــاوە بەناوی‬ ‫‪-9‬پرســی كورد یەكسانە بە لەژێرپێنانی‬ ‫رۆژنامەوانیــم ئەنجامبــدەم‪ ،‬راســتییەكەی پرســی كوردەوە‪ ،‬لە ئەساسدا پرسی كورد خاپوركردنــی پێنج هەزار گوند لە باكووری‬ ‫ئیرادەی زیاتر لە شــەش ملیۆن دەنگدەری‬ ‫كوردستان لەساڵی ‪ 1993‬بۆ ‪1995‬‬ ‫بەشــێوەیەكی گشــتی توركەكان لە پرسی بونی نییە و پرسی تیرۆر بونی هەیە!‬ ‫كــورد تێنەگەیشــتوون و هەمان ئایدۆلۆژی‬ ‫‪-4‬پرســی كــورد یەكســانە بــە غیابــی كورد بەوەی ‪ 13‬پارلەمانتاری هەدەپە و دە‬ ‫لە راستیدا پرسی كورد‪ ،‬ئەو پرسەكە كە‬ ‫دەوڵــەت بەســەریاندا زاڵــە‪ ،‬خاوەنــی نزیكەی ‪ 100‬ســاڵە بونی هەیە و بەجۆرێك پێناســی نەتەوەیەك‪ ،‬بە زمانی نەتەوەیەك هەزار چاالكوانی مەدەنی لە زیندانن‪.‬‬ ‫خوێندنەوەیەكی نو ‌ێ بۆ پرسەكە نین‪.‬‬ ‫‪ -10‬دواجــار پرســی كورد یەكســانە بە‬ ‫لــە جــۆرەكان هێنراوەتــە ســەر زمــان و لە دەستوری ئەو واڵتەدا‪.‬‬ ‫‪-5‬پرســی كــورد یەكســانە بــە واتــای قەدەغەكردنــی جەژنە نەتەوەییەكانی وەك‬ ‫تەنانەت پرســی كورد و چارەسەرنەكردنی‬ ‫بۆتە فاكتۆرێك لە ســەردەمە جیاوازەكاندا قەدەغەكردنی وشــەی كورد و كوردستان و نەورۆز‪ ،‬رەنگی ســور و ســەوز و زەرد‪ ،‬لە‬ ‫‪ 100‬ساڵ هەمان تێڕوانین!‬ ‫سەرووی هەموشیانەوە نەبونی خوێندنگەی‬ ‫رەنگ و سیمبولەكانی كورد‪.‬‬ ‫توركیــای ســەردەمی رژێمی ســەربازی شۆڕشی بۆ پەرپا كراوە‪.‬‬ ‫‪-6‬پرسی كورد یەكسانە بە زیندانیكردنی كوردی بە فەرمی‪.‬‬ ‫دەیانگــوت كــوردەكان توركــی شــاخاوین‬ ‫رەوشــی ئێســتای توركیا‪ ،‬وەك پێشتر‪،‬‬ ‫لەیال زاناكان‪ ،‬سەاڵحەدین دەمیرتاشەكان‪.‬‬ ‫و پرســی كوردیــش نییــە‪ .‬توركیــای‬ ‫پرسی كورد چییە؟‬ ‫‪-7‬پرســی كورد یەكســانە بــە چیرۆكی هیچ خوێندنەوەیەكی دروســتی بۆ پرسەكە‬ ‫ئەربــەكان دەیگــوت پرســی كورد پرســی‬ ‫‪-1‬پرســی كورد یەكسانە بەوەی تائێستا‬ ‫بــرا موســوڵمانەكانمانە و بــە رێــكاری ‪ 29‬شۆڕشــی لە باكووری كوردستان بەرپا یڵمــاز گونەی و ئەحمەد قایــا‪-‬كان‪ ،‬ئەوان نییە‪ ،‬توركیا دوا رادە دوالیزمانە مامەڵەی‬ ‫چوارچێوەی ئیســام و برایەتی سوڵحی بۆ بكات‪ ،‬كە دواهەمینیان لە ئابی ساڵی ‪ 1984‬تەنها وەك كوردێك ویستیان هونەرەكەیان لەگەڵ ئەم پرسە كردووە و دەیكات‪.‬‬

‫لە دەوڵەتەكەی ئەتاتوركەوە بۆ دەوڵەتەكەی‬ ‫ئەردۆغان‬

‫سامان غەفور هەورامی‬ ‫لــە یــادی ‪ 79‬ســاڵەی كۆچــی دوایــی‬ ‫رابــەر و ســەركردەی توركەكان (مســتەفا‬ ‫كەمــال ئەتاتــورك) دا‪ ،‬پێــم وابێــت‬ ‫تاكــە ســەركردەیەكە لــەالی خۆیــان كــە‬ ‫بەشــێوەیەكی زۆر مەزن یــادی دەكەنەوە‪،‬‬ ‫چونكــە ئــەو پیــاوە دەســتی هەبــوو لــە‬ ‫داڕشــتنی سیاســەتی نوێــی ئــەو واڵتە و‬ ‫ئێســتاكەش لەســەر پایەكانی ئــەو پیاوە‬ ‫فەرمانڕەوایــی دەكرێــت‪ ،‬واتە سیاســەتی‬ ‫گشــتی توركیا گۆڕانێكی ئەوتۆی بەسەردا‬ ‫نەهاتــووە‪ ،‬توركەكان لەگــەڵ تێپەڕبوونی‬ ‫ساڵەكاندا بەشێوەیەكی بەرچاو سۆزیان بۆ‬ ‫ئەم پیاوە زیاد دەبێت‪ ،‬بەاڵم بۆ كوردەكان‬ ‫و نەتەوەكانــی تــری ناو توركیــا پێچەوانە‬ ‫دەبێتــەوە‪ ،‬چونكە سیاســەتەكانی توركیا‬ ‫نەگۆڕ ماوەتەوە بەرامبەر نەتەوەكانی تر‪.‬‬ ‫ئەتاتورك لە ســەدەی نــۆزدەدا لەدایك‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم لەســەدەی بیستدا فەرمانڕەوایی‬ ‫توركیــای كرد‪ ،‬جێگەی ســەرنج و تێڕامانە‬ ‫لەســەدەی بیســت و یەكــدا هێشــتا هــەر‬ ‫سیاســەتەكانی ئەو بە جۆرێك لەجۆرەكان‬

‫پەیڕەو دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەتاتــورك ئــەوەی وای كرد كــە جیاواز‬ ‫لەوانــی تر دەركەوێت ئەوە بوو دەوڵەتێكی‬ ‫كۆماری توركیای دامەزراند لەســەر بنەمای‬ ‫بابەتــی و واقیعیانــە‪ ،‬بەاڵم بە رتوشــێكی‬ ‫ناسیۆنالیستیانە و نەژادیانە‪ ،‬پێویستیەكانی‬ ‫نەتەوەكەی خۆی پڕكردەوە‪ ،‬توانی وابكات‬ ‫كــە حوكــم و فەرمانڕەوایــی ئەوانــی دی‬ ‫بكات لــە توركیــای نوێدا‪ ،‬واتــە توركیای‬ ‫لەدەوڵەتێكی هەژارەوە گەیاندە دەوڵەتێكی‬ ‫نوێی گەنج‪ ،‬كە خۆی پێویســتیەكانی خۆی‬ ‫پڕبكاتــەوە‪ ،‬بــەاڵم تاكــە كێشــەی توركیا‬ ‫لەڕابردو و لە ئێســتادا هەوڵی ئەوەی داوە‬ ‫كــە نەتــەوە و نەژادەكانــی تر بســڕێتەوە‬ ‫و هەوڵــی ئەوە بــدات كە خۆیــان حاكم و‬ ‫سەرداری دەوڵەتەكەیان بن‪ .‬ئەمەش لەگەاڵ‬ ‫دەوڵەتی مەدەنی و دیموكراتیدا نایەتەوە‪.‬‬ ‫توركیا لەمڕۆدا ژمارەی دانیشتوانی زیاتر‬ ‫لە ‪ 80‬ملیۆن كەس دەبێت و یەكێكە لەو ‪20‬‬ ‫دەوڵەتەی كە لــەڕووی ئابوریەوە بەهێزن‪،‬‬ ‫واڵتەكــەش لــەڕووی جیۆپۆڵەتیكیــەوە‬ ‫ناوچەیەكــی زۆر باشــە بۆیــە دەتوانرێــت‬ ‫بەئاســانی ئــەو دەوڵەتە لــەڕووی قەیرانی‬ ‫ئابوری و گەشەســەندنی ئابورییەوە گەشە‬ ‫بەخۆی بدات‪.‬‬ ‫زۆرێــك لەڕەخنەگرانــی ئــاك پارتــی‬ ‫رەخنــەی ئــەوە دەگــرن لــە ئەردۆغان كە‬ ‫گوایــە ناوی ئەتاتورك وەك بانگەشــەیەك‬ ‫بەكاردەهێنێــت بــۆ كۆكردنــەوەی دەنگ‪،‬‬ ‫جواڵنــی ناسیۆنالیســتە توركــەكان بەالی‬ ‫خۆیــدا تــا لــە هەڵبژاردنــی داهاتــودا لە‬ ‫بەرژەوەندی خۆی بەكاری بهێنێت‪.‬‬

‫كورد لە یەكەم دەستوری توركیا‬

‫پاش كۆچی توركەكان لە ناوەڕاســتی‬ ‫ئاســیاوە بــۆ ناوچــەی ئەنــادۆڵ‬ ‫كــوردەكان رۆڵێكی گرنگیــان بینیوە لە‬ ‫ســەركەوتنی توركــە ســەلجوقیەكاندا‪.‬‬ ‫كوردەكان دەورێكــی گرنگیان بینیوە لە‬ ‫هاوكاریكردنی مســتەفا كەمال ئەتاتورك‬ ‫لە دژی ســوڵتان محمدی شەشــەم‪ ،‬واتە‬ ‫كوردەكان بەشــداربوون لە دامەزراندن و‬ ‫بونیاتنانی توركیای كۆماریدا‪ .‬كوردەكان‬ ‫لەوكاتــەدا بووبــوون بــە دوو بەشــەوە‬ ‫بەشێكیان پشتگیری كەمال ئەتاتوركیان‬ ‫دەكرد تا كێشــە نەتەوەییەكانیان لەوێوە‬ ‫چارە بكەن بەشــەكەی تریان دیانویست‬ ‫بگەڕێنەوە بــۆ هاوپەیمانە دێرینەكەیان‪ ،‬بەهۆی سیاسەتی فاشیستی تورکیاوە‪ ،‬زەمینەی بۆ خەباتی سیاسیی کورد لەباربردووە‬ ‫خواســتیان بوو لەوێوە چارەی كێشەكان‬ ‫بكــەن‪ ،‬بــەاڵم عاقیبــەت بەوەبــوو كــە‬ ‫دەستپێكی خەباتی چەكداریی‬ ‫‪4‬ی ‪ 1993‬دروســتكرد بەنــاوی (دەپ)ەوە‪،‬‬ ‫ئەمــڕۆ هەیە واتە كورد بەدەســتی بەتااڵ‬ ‫بڕیــاری‬ ‫كــورد‬ ‫‪1984‬دا‪،‬‬ ‫‪8‬ی‬ ‫‪15‬ی‬ ‫لــە‬ ‫حكومەتی توركیا و دەســەاڵتی توركیا چوار‬ ‫لەملمالنێكان دەردەچێت‪.‬‬ ‫شۆڕشــی چەكداریدا بــۆ بەرەنگاربوونەوەی پەرلەمانتاری بۆ ماوەی ‪ 10‬سااڵ سزادا‪.‬‬ ‫توركیا‬ ‫دەســتوری‬ ‫لە ‪ 1921‬كە یەكەم‬ ‫نوســراوەتەوە ‪ 72‬پەرلەمانتــاری كــورد دەســەاڵتەكانی ئەو كات لە توركیا‪ .‬توركیا بەشداریی سیاسی كورد و رێگرییەكان‬ ‫هەوڵی دروســتكردنی پارتێكی تری بەدیلیدا‬ ‫لــە ‪11‬ی ‪4‬ی ‪ 1994‬پارتێكــی نــوێ‌‬ ‫بەشــداری ئــەو حكومەتــە و پەرلەمانی‬ ‫ئــەو كاتەبــوون لەوكاتــەوە مافــی كورد بۆ پارتی كرێكارانی كوردســتان كە ئەویش بەناوی هادەپ‪-‬ەوە دروســت بوو بەشــداری‬ ‫لــە دەســتوردا پێشــێلكراوە‪ ،‬ئــەو ‪ 72‬پارتــی (هــەپ) بــوو لــە ‪7‬ی‪6‬ی ‪ 1990‬دا هەڵبژاردنەكانــی ‪1995‬ی كــرد و ڕێــژەی‬ ‫پەرلەمانــە هەوڵــی ئەوەیانــداوە كــە خــۆی دامەزرانــد بەاڵم زیاتر ئامــاژەكان بۆ ‪4.16‬ی بەدەســتهێنا و لــە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫لەدەســتوردا مافە دەستورییەكانی كورد ئەوە دەچن كە توركیا لەپشــت ئەم كارەوە ‪ 1999‬دا ڕێــژەی ‪4.75‬ی بەدەســتهێنا‪،‬‬ ‫بســەپێنن و ناوچەیەكی ســەربەخۆ یان بووبن‪ .‬ئەم پارتەش لەگەاڵ پارتی سۆشــیال لــە هەڵبژاردنــی شــارەوانییەكانی هەمــان‬ ‫خۆبەڕێوەبەری بۆ كوردەكان دەســتەبەر دیموكــرات (شــەپ) كــە بەســەرۆكایەتی ســاڵدا ‪ 37‬شــارەوانی لەناوچە كوردییەكان‬ ‫بكەن بەاڵم كارەكە نەكراوە و ناشكرێت‪ .‬ئــەردااڵ ئینونــو چوویــە هاوپەیمانیــەوە بەدەســتهێنا و لە ‪13‬ی ‪3‬ی ‪2003‬دا دادگای‬ ‫بەاڵم هەموو دەسەاڵتە یەك لەدواییەكانی بــۆ هەڵبژاردنەكانــی ‪ 17 ،1991‬كورســی دەستوری بڕیاری قەدەغەكردنی ئەو پارتەیدا‬ ‫لە توركیا هەوڵی قڕكردنی كوردیان داوە پەرلەمانیــان بەدەســتهێنا‪ .‬پەرلەمانتــارە و ســەرۆكەكەی بەناوی موراد بوزالك و ‪46‬‬ ‫كوردەكانــی نێــو ئــەو پارتەش دەســتیان كەس لە سەركردەكانی بۆ ماوەی ‪ 5‬سااڵ لە‬ ‫و دەیدەن‪.‬‬ ‫لەكاركێشــایەوە و پارتێكــی نوێیان لە ‪11‬ی‬

‫كاری سیاسی دورخستەوە‪ .‬لە ساڵی ‪1997‬‬ ‫دا پارتێكیتــر بەنــاوی دەهەپەوە دروســت‬ ‫بــوو بەشــداری لــە هەڵبژاردنەكانی ‪2002‬ی‬ ‫توركیــادا كرد و رێژەی ‪ 6،21‬بەدەســتهێنا‬ ‫و لە ســاڵی ‪ 2005‬دادگای دەستوری بڕیاری‬ ‫قەدەغەكردنی ئەم پارتەشی دەركرد‪...‬‬ ‫زۆر پارتیتــر كــە ئامانجیان كاركردن بوو‬ ‫لە چوارچێوەی كورد و ناسیۆنالیســتیانەدا‪،‬‬ ‫بەاڵم دەسەاڵتدارە توركەكان ئەو مافەیان بە‬ ‫كورد رەوا نەبینیوە‪.‬‬ ‫ئەم سیاســەتە فاشیســتەی بەرامبەر بە‬ ‫گەلــی كورد پەیــڕەو دەكرێت‪ ،‬تائێســتاش‬ ‫درێــژەی هەیــە‪ ،‬ئەوەتــا بــە بەندكردنــی‬ ‫هاوســەرۆكەكانی هەدەپــە و بەشــێك لــە‬ ‫پارلەمانتارانی ئەو پارتە‪ ،‬دیســان زەمینەی‬ ‫خەباتی سیاسی بۆ كورد لەباربردووە‪.‬‬

‫جۆراوجۆر‬

‫ذمارة (‪ )635‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫‪ 15‬هەزار زانا‪:‬‬ ‫رەنگە ئیرت نەتوانین‬ ‫زەوی رزگار بكەین‬

‫‪ 10‬نیشانەی پێشوەختەی‬ ‫(زەهایمەر)‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫رۆژانــە‪ ،‬زیاتــر لــە پێنــج ملیــۆن‬ ‫ئەمەریكــی‪ ،‬لەگــەڵ نەخۆشــی لــە‬ ‫بیرچونــەوە (زەهایمــەر)دا دەژیــن‪ ،‬لە‬ ‫هەر (‪ )68‬چركەشــدا كەســێك بۆ ئەم‬ ‫نەخۆشــییە زیاد دەبێ‌‪ ،‬بۆچونەكانیش‬ ‫دەڵێــن‪ ،‬لەوانەیــە تا ســاڵی (‪،)2050‬‬ ‫ێ‬ ‫ژمارەی توشــبو بەم نەخۆشــییە ســ ‌‬ ‫ئەوەندە زیاد بكات‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫نەخۆشی (زەهایمەر)‪ ،‬بەوە دادەنر ‌‬ ‫كــە‪ ،‬هــۆكاری ســەرەكییە بــۆ مــردن‬ ‫لە نێــوان ئــەو (دە) نەخۆشــییەدا لە‬ ‫ێ چارەســەری بۆ‬ ‫ئەمەریــكا و ناتوانــر ‌‬ ‫دابنرێ‌‪.‬‬ ‫ســەرۆكی ئەنجومەنــی بەڕێوەبــردن‬ ‫بــۆ نەشــتەرگەرییەكانی مــۆخ ‌و‬ ‫هێوركردنــەوە‪ ،‬لــە بنكەی (ســیدراس‬ ‫ســینا)ی پزیشكی) دكتۆر (كیپ بالك)‬ ‫دەڵــێ‌‪ :‬ئومێدمــان هەیــە كــە ئەگــەر‬ ‫توانیمان دەستنیشانكردنی نەخۆشەكە‬ ‫لــە ســەرەتادا بزانیــن‪ ،‬پێــش ئــەوەی‬ ‫درێژەبكێشێ‌‪ ،‬ئەوە ماوەیەكی باشترمان‬ ‫دەداتێ‌ بۆ دۆزینەوەی چارەسەر‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چارەســەرەكە بــە تــەواوی كاری خۆی‬

‫بكات‪.‬‬ ‫ئەو (دە) نیشــانانەش كە ئاگادارمان‬ ‫دەكەنــەوە لــە نەخۆشــی زەهایمــەر‬ ‫ئەمانەن‪:‬‬ ‫ـ گۆڕینی بیرو هۆش‪ ،‬كە رۆژانە ژیان‬ ‫پەك دەخات‪.‬‬ ‫ـ ئاســتەنگی لە نەخشــەداناندا‪ ،‬یان‬ ‫چارەسەری كێشەكان‪.‬‬ ‫ـ قورســی لە جێبەجێكردنی كارەكان‬ ‫لە ناو ماڵدا‪ ،‬یان لەكاتی كاركردندا‪ ،‬یان‬ ‫لە كاتی بێكاریدا‪.‬‬ ‫ـ (پەشــۆكان) لەگــەڵ كات‌و لەگەڵ‬ ‫شوێندا‪.‬‬ ‫ـ قورســیی لــە تێگەیشــتنی وێنەی‬ ‫بینراو و پەیوەندی لەگەڵ شوێنەكەدا‪.‬‬ ‫ـ كێشــەكان لــە كاتی قســەكردن‌و‬ ‫نوسیندا‪.‬‬ ‫ـ دانانی شتێك لە غەیری شوێنەكەی‬ ‫خۆی‪ ،‬و لە دەســتدانی توانا‪ ،‬تا بتوانی‬ ‫هەنگاوی دۆزینەوەی بۆ بدەی‪.‬‬ ‫ـ دابەزین‪ ،‬یان هەڵسوكەوت‪.‬‬ ‫ـ دابڕان لە كاركردندا‪ ،‬یان جموجۆڵی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫ـ گۆڕانكاری لە میزاج‌و كەسایەتیدا‪.‬‬

‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫‪ 15‬هەزار زانا‪ ،‬لە ‪ 184‬واڵتەوە‪ ،‬هۆشــدارییاندا لە بارەی ئەو مەترسییانەی‬ ‫كە دەوری هەسارەی زەوی دەدەن‪ ،‬ئەویش لە ئەنجامی ئەو چاالكییە مرۆییە‬ ‫زیانبەخشەی بۆ سەر سروشت بونی هەیە‪ ،‬كە رەنگە ببێتە مایەی (شێواندنی‬ ‫زەوی بەشێوەیەك‪ ،‬كە چاكسازی تێدا نەكرێت)‪.‬‬ ‫رێكخراوی (یەكێتی زانایانی نیگەران)‪ ،‬ساڵی ‪ ،1992‬یەكەمین هۆشدارییان‬ ‫دا ســەبارەت بە ئایندەی زەوی‪ ،‬ئێســتاش دوای (‪ )25‬ســاڵ گەڕاونەتەوە و‬ ‫(هۆشــیاری دوەم) رادەگەیەنــن‪ ،‬كــە بریتییە لەوەی‪ ،‬ئەو رێوشــوێنانەی بۆ‬ ‫پارێزگاریكردن لە هەسارەی زەوی گیراونەتەبەر (مایەی بێئومێدین)‪.‬‬ ‫ئــەو (‪ )15‬هەزار زانایە‪ ،‬هۆشــداری دوەمیان دا لەو شــوێنانەی هەڕەشــە‬ ‫لــە هەســارەی زەوی دەكەن‪ ،‬بەهــۆی كەموكوڕی ئەو رێوشــوێنانەی گرەنتی‬ ‫پارێزگاریكردن لە ژینگە و رێكخراوە ژینگەییەكان دەكەن‪.‬‬ ‫رێكخــراوی (یەكێتی زانا نیگەرانەكان)‪ )1700( ،‬واژۆیان لە راگەیاندراوێكدا‬ ‫كۆكردۆتەوە بەناونیشــانی (هۆشــدارییەك لــە زانا مرۆییەكانــی جیهانەوە)‪،‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوە كردوە كە كاریگەری چاالكی زۆری بۆ سەر سروشت دەبێت‪،‬‬ ‫دەشــێت ببێتە هــۆكار بۆ (كۆژانێكی گــەورە بۆ مرۆڤ) و شــێواندنی زەوی‬ ‫بەشێوەیەك كە چاكنەكرێتەوە‪.‬‬ ‫هۆشداری دوەم‪ ،‬ئاماژەی بەوە داوە كە بونی ئاوی خواردنەوە و بڕینەوەی‬ ‫دارستانەكان‌و كەمبونەوەی ژمارەی گیاندارە شیردەرەكان‪ ،‬هەمویان چونەتە‬ ‫ئاســتی هێڵی ســورەوە‪ ،‬ئەو رێوشــوێنانەش كە بۆ قەاڵچۆكردنی لە ســاڵی‬ ‫(‪ )1992‬ەوە گیراونەتە بەر‪ ،‬مایەی بێئومێدین‪ ،‬جگە لە هەندێكیان نەبێت كە‬ ‫بۆ پارێزگاری لەسەر چینی (ئۆزۆن) بۆ نمونە گرتویانەتە بەر‪.‬‬ ‫لــە (‪ )25‬ســاڵەوە تا ئەمــڕۆ‪ ،‬رێژەی ئــاوی خواردنەوە بۆ تــاك بەڕێژەی‬ ‫‪ %26‬كەمی كردوە و ژمارەی ناوچە مردوەكانی زەریاكان بەرێژەی ‪ %75‬بەرز‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬زەویش ‪ 120‬ملیۆن هێكتاری لە دارســتان لەدەستداوە‪ ،‬كە زۆربەیانی‬ ‫بــۆ روبەری كشــتوكاڵی گۆڕیوە‪ ،‬دەردانــی گازی دوانەئۆكســیدی كاربۆنیش‬ ‫زیادی كردوە و تێكڕای پلەكانی گەرمی بەرزبونەتەوە‪.‬‬ ‫زانایان ئاماژەیان بەوەیشــداوە كە ژمارەی دانیشــتوانی زەوی زیادی كردوە‬ ‫بە رێژەی ‪ %35‬بەرامبەر كەمبونەوەی ژمارەی شــیردەرو خشــۆك‌و ماســی‌و‬ ‫وشكانیەكان بەرێژەی ‪.%29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫ئاسۆیی‬

‫ستونی‬

‫‪-1‬كەسایەتی‌و پلەدارێكی كورد‬ ‫بوە‪.‬‬ ‫‪-2‬دۆستی بلۆك‪ ،‬مەیگێڕ‪،‬‬ ‫ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-3‬زۆر بچوك‪ ،‬نیوەی بابە‪ ،‬تێر‪.‬‬ ‫‪-4‬خواردنێكە ‪ +‬هەمو روەكەكانی‬ ‫گەنم‌و جۆ‪.‬‬ ‫‪-5‬دۆخ‪ ،‬نیوەی نامۆ‪ ،‬لەسەرخۆیی‪.‬‬ ‫‪-6‬ورگ‪ ،‬واڵتێكی عەرەبیە‪ ،‬هەڵم‪.‬‬ ‫‪-7‬قین‪ ،‬نەرم‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-8‬كەری كلك بڕاو‪ ،‬باڵندەی‬ ‫نیشتو‪ ،‬درەختێكە «پ»‪.‬‬ ‫‪-9‬جنێو نییە و ئەوترێ‌‪ ،‬هۆكار‪،‬‬ ‫گەلەرییەكە لە سلێمانی‪.‬‬ ‫‪-10‬پێش سفر‪ ،‬سەر دەیناسێ‌‪،‬‬ ‫لەتبو‪.‬‬ ‫‪-11‬كاس‪ ،‬ژنە گۆرانیبێژێكی‬ ‫فارسە‪ ،‬تەنیشت‪.‬‬ ‫‪-12‬گیانلەبەرێكە‪ ،‬گیانلەبەرێكە‪.‬‬

‫‪-1‬چاو دەیناسێ‌‪ ،‬ئێسقان نیەو لە‬ ‫گۆشتایە ‪ +‬بێدەنگ بە‪.‬‬ ‫‪-2‬پیتێك ‪ +‬قوماشەو پیرۆزكراوە‪،‬‬ ‫دوری بە تێكەڵی‪.‬‬ ‫‪-3‬جوانكردنی جامی وێنە‪،‬‬ ‫نەتەوەیەكن «پ»‪.‬‬ ‫‪-4‬سیان لە دەشت‪ ،‬ژمارەیەكە‪،‬‬ ‫نیوەی شەوق‪.‬‬ ‫‪-5‬كانزایەكە‪ ،‬بەشێكە لە لەش‪،‬‬ ‫گیانلەبەرێكە‪.‬‬ ‫‪-6‬خەڵكی ئەو واڵتەیە‪ ،‬خواردنێكە‪.‬‬ ‫‪-7‬پیتێك ‪ +‬جۆرە چەكێكە‪ ،‬جۆرە‬ ‫یارییەكە‪.‬‬ ‫‪-8‬لەمەیدایە‪ ،‬هەڵئەگیرێ‌‪ ،‬لە‬ ‫سینەما هەبو(پ)‪.‬‬ ‫‪-9‬زۆر تیژە‪ ،‬زیرەك‪ ،‬دوان لە كەوا‪.‬‬ ‫‪-10‬باڵندە «پ»‪ ،‬كەسی خراپ‪.‬‬ ‫‪-11‬نیوەی كنێر‪ ،‬دو دانە «پ»‪،‬‬ ‫ناڵە‪.‬‬ ‫‪-12‬گەڕەكێكی كۆنی سلێمانییە ‪+‬‬ ‫پیتێك‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ونبو‬

‫دۆزینەوەی كۆنرتین جۆری شەراب لە جۆرجیا‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫زانایان رایانگەیاند‪ ،‬كە كۆنترین بەڵگەیان لەســەر‬ ‫ێ لە جۆرجیا دەستكەوتوە‪،‬‬ ‫دروستكردنی شەرابی تر ‌‬ ‫كە مێژوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ (‪ )8000‬ساڵ لەمەوبەر‪.‬‬ ‫زانایــان‪ ،‬نەخشــێندراوێكی زەغرەفەییــان‬ ‫دەســتكەوتوە كــە وێنەی پاشــماوەكانی شــەرابی‬ ‫لەســەر نەخشــێندراوە‪ ،‬ئەویــش لــە دو شــوێنی‬ ‫خــواروی شــاری (بتلیــس)ی پایتەختــی جۆرجیا‪.‬‬ ‫ێ ‌و‬ ‫نەخشــێندراوەكانیش‪ ،‬وێنــەی هێشــوە تــر ‌‬ ‫پیاوێك دەگرنەخۆ لەكاتی سەماكردندا‪ .‬پێشتریش‪،‬‬ ‫كۆنترین بەڵگەنامە لەســەر دروســتكردنی شــەراب‬ ‫كــە دۆزراوەتەوە و لەســەر ئینجانــە و گوڵدانەكان‬ ‫نەخشــێندراون لــە ئێرانــدا بوە‪ ،‬كــە مێژوەكەی بۆ‬ ‫(‪ )7000‬ساڵ بەر لەئێستا دەگەڕێتەوە‪.‬‬

‫ســەرۆكی لێكۆڵــەران لە زانكــۆی (تۆرنتۆ)‪ ،‬كە گــورا) و (شــوالفیریس گــورا)‪ ،‬كــە مێژویــان بــۆ‬ ‫بەشداربوە لەو لێكۆڵینەوەیەدا‪ ،‬پڕۆفیسۆر (ستیفن سەردەمی بەردینی تازە دەگەڕێتەوە و دەكەونە (‪)50‬‬ ‫بایتــوك) دەڵــێ‌‪ :‬لەوانەیــە ئــەم بەڵگەنامەیەی كە كیلۆمەتر خواروی شاری (بتلیس) دۆزراونەتەوە‪.‬‬ ‫لەجۆرجیــا دۆزراونەتەوە‪ ،‬كۆنتریــن بەڵگەنامە بێت‬ ‫ێ لە ناوچەی‬ ‫لەســەر بەرهەمهێنانــی بەرفراوانی تــر ‌‬ ‫(ئۆراســیا)‪ ،‬كــە تایبــەت بوبێت بە دروســتكردنی‬ ‫شەراب‪.‬‬ ‫لــە درێــژەی لێكۆڵینەوەكەشــدا دەڵێ‌‪ :‬شــەراب‬ ‫میحــوەری شارســتانیەتە‪ ،‬وەك چــۆن لــە رۆژئاوا‬ ‫ناســراوە‪ ،‬دەرمانێكــە و هۆكارێكــە بــۆ هاندانــی‬ ‫تێكەڵبونە كۆمەاڵیەتیەكان‪ ،‬مادەیەكیشە بۆ گۆڕینی‬ ‫هەســت‌و هۆش‌و بەهایەكی بەنرخی هەیە‪ ،‬شەراب‬ ‫بوەتە باسێكی گرنگ بۆ رێبازە ئاینییەكان‪.‬‬ ‫لێكۆڵــەرەوان دەڵێــن‪ ،‬ئینجانــە و گوڵدانــە‬ ‫نەخشــێندراوەكان‪ ،‬لــە هەردو گونــدی (گاداكریلی‬

‫‪7‬‬

‫وشەی ونبو‪:‬‬ ‫جۆرە ئۆتۆمبیلێكە‬

‫دۆندرمە – تەتەڵەمیران – كۆمەك‬ ‫زەمان––قەپان –‬ ‫گەشتیار‬ ‫كیلۆمەتر –‬ ‫رەزا –‬ ‫كرم –– شەرم –‬ ‫ساڵۆن –‬ ‫–‬ ‫پۆڕ‬ ‫–‬ ‫الند‬ ‫چاڤی‬ ‫پەشمەكمۆز– –پەنگ – بازیانی – خەمبار‬ ‫دەست– –كۆتر‬ ‫ێ –– پرد‬ ‫چنور‌‬ ‫––ز‬ ‫تۆڕنەچی‬ ‫كۆگا– –عەوااڵنی‬ ‫– سەگەبازو‬ ‫– گرد‬ ‫شەریك‬ ‫–‬ ‫سڵق‬ ‫–‬ ‫گەاڵڕێزان‬ ‫–‬ ‫جاترە – گڕ – زەمیلە – تاعون – پۆلیس‬ ‫– برۆ – مێشولە – بەڕازیل – چڵ‬ ‫– مارۆنی – چلورە – گرد – شەویلگە –‬ ‫– سۆز – دڕك – كەسك – مازو‬ ‫پۆشتە – كاپتن‬ ‫دیدار – میراتگری––سمە‪.‬‬ ‫– مەساج – هەنگ‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫كتێبی (رائحە االلتفات)‬ ‫باڵوكرایەوە‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لــە دو توێــی (‪ )160‬الپــەڕەی‬ ‫قــەوارە مامناوەندیــدا و بــە زمانی‬ ‫عەرەبی‪ ،‬كتێبــی (رائحە االلتفات)‬ ‫باڵوكرایەوە‪ ،‬كە دەربارەی ئەزمونی‬ ‫ێ‬ ‫شــیعریی (تەیب جەبار)ەو كۆمەڵ ‌‬ ‫نوســەر بــاری ســەرنج‌و تێبینــی‬ ‫خۆیانیان لەســەر شــیعرەكانی ئەم‬ ‫شاعیرە نوسیوە‪ ،‬كۆی بابەتەكانیش‬ ‫لــە الیەن (حەســەن عال‌والدین) وە‬ ‫كۆكراوەتەوە‪.‬‬ ‫لــەم كتێبــەدا هەریــەك لــە‬ ‫(عەبدوڵاڵ تاهیر بەرزنجی‪ ،‬یوســف‬ ‫یوســف‪ ،‬فــاروق مســتەفا‪ ،‬حەكیم‬ ‫نەدیــم ئەلــدوادی‪ ،‬عەدنــان ئەبــو‬ ‫ئەندلــس‪ ،‬عەبدولكەریــم یەحیا ئەلزێباری‪ ،‬شــاكر مەجید ســیفۆ‪ ،‬ســەها‬ ‫شامیە‪ ،‬عەلوان سەلمان‪ ،‬هشام ئەلقەیسی‪ ،‬سەاڵح حەسەن‪ ،‬محەمەد سابیر‬ ‫مەحمود‪ ،‬ســەفا خەلەف‪ ،‬لوقمان مەحمود‪ ،‬ســەفا زەیــاب) خوێندنەوەیان‬ ‫لەسەر هەندێ‌ لە شیعرەكانی شاعیر كردوە‪.‬‬ ‫ئــەم كتێبە ئــەو شــیعرانە دەگرنەخۆ كە تا ســاڵی ‪ 1987‬نوســیونی‪،‬‬ ‫ئەوكاتــەی هەلومەرجــی كوردســتان لەبار نەبوە‪ ،‬هەر لــە وێرانكردنی ئەو‬ ‫شــارەی كە شــاعیر تێیدا نیشــتەجی بوە و دواتر گۆڕانكاری بەسەر ژیانی‬ ‫سیاســی‌و كۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬ناچاری كردوە بۆ ماوەی (‪ )20‬ساڵ لە نوسین‌و‬ ‫ێ تا ساڵی ‪ ،2008‬تا جارێكی تر دەگەڕێتەوە نێو دنیا‬ ‫باڵوكردنەوە بوەســت ‌‬ ‫بەرینەكەی شــیعر و دەســت دەكات بە باڵوكردنەوەیان‪ ،‬كە ئەمەش وای لە‬ ‫رەخنەگران كردوە‪ ،‬ئاوڕێك لە ئەزمونی ئەم شاعیرە بدەنەوە‪.‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (635) 27-11-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫ئەلبومی میوزیكیی (هیوایەك) باڵودەكرێتەوە‬

‫گۆڤەند‪ :‬با رێگە نەدەین هیچ رۆژێكامن بی‬ ‫گوێگرتن لە میوزیك گوزەر بكات‬ ‫چاودێر‪ -‬تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫(هیوایــەك)‪،‬‬ ‫ئەلبومــی‬ ‫ئەلبومێكــی میوزیكیــی دەنــگ‬ ‫و رەنگــەو تایبەتــە بــە ئامێری‬ ‫(عود)‪ ،‬ئەم ئەلبومە لە هەشــت‬ ‫بەرهەم پێكهاتوە‪ ،‬ســیدییەك‌و‬ ‫دیڤیدییەك لەگەڵ پرۆشۆرێك لە‬ ‫دو توێی ئەلبومێكدا‪.‬‬ ‫هەریــەك لــە بەرهەمــەكان‬ ‫گوزارشــت لــە ئەندێشــە و‬ ‫خەمێكــی دانــەری میوزیكەكــە‬ ‫دەكات‪ ،‬ســەرجەم بەرهەمەكان‬ ‫كاری ژەندنــی لــە الیــەن‬ ‫هونەرمەنــد (گۆڤەند عەبدوڵاڵ)‬ ‫ەوە بۆ كراوە‪.‬‬ ‫رەوتی‬ ‫بۆ‬ ‫هونەرمەند‬ ‫دیدگای‬ ‫ژیــان هیچ بەهایەكــی نامێنێت‪،‬‬ ‫دەروازەی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫هاوكات‬ ‫ژیان‌و‬ ‫جگــە لــە كات بەڕێكردنێكی بی‬ ‫هەڵگــری‬ ‫ئەلبومەكــە‬ ‫نــاوی‬ ‫سود و چاوەڕوانی مەرگ‪.‬‬ ‫پەیامێكــە بــە دو ئاڕاســتە‪:‬‬ ‫دیوەكەی تریشــیان‪ ،‬ئەوەیە‪،‬‬ ‫دیوێكیان پێیان وایە وەرزەكانی هونەرمەنــد دەیــەوی بڵێــت‪،‬‬ ‫ژیــان لــە هەمــو قۆناغــە لە نــاو ئــەم هەمــو جەنجاڵیی‬ ‫جیاوازەكاندا‪ ،‬گەر هیوایەكی تیا ‌و بارگرانییــەی ژیانــدا‪ ،‬تەنیــا‬ ‫نەبێــت‪ ،‬مــرۆڤ دۆگما دەبێت‌و‬

‫ێ هیچ‬ ‫هیوایــەك كە بتوانێــت ب ‌‬ ‫بەربەستێك بەناو شادەمارەكاندا‬ ‫گوزەر بــكات‪ ،‬بــۆ فراوانكردنی‬ ‫هــزر و ئەندێشــەمان‪ ،‬تەنیــا‬ ‫موزیكــەن‪ ،‬بۆیە با رێگە نەدەین‬ ‫ێ گوێگرتن لە‬ ‫هیچ رۆژێكمان بــ ‌‬ ‫میوزیك گوزەر بكات‪.‬‬

‫‪www.galawej.com‬‬

‫سایتی نوێی‬ ‫بنکەی روناکبیریی‬

‫گەالوێژ‬

‫‪www.galawej.com‬‬

‫(ئەدگاری وێنەكانی شاخ)‬ ‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬ ‫لــە دو توێــی (‪)139‬‬ ‫الپــەڕەی قــەوارە گەورە و‬ ‫بە چاپێكــی رەنگاورەنگ‪،‬‬ ‫كتێبی (ئەدگاری وێنەكانی‬ ‫شــاخ) كــە لــە نوســینی‬ ‫(مستەفا چاوڕەش)ە چاپ‬ ‫‌و باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫ئــەم كتێبە (ئــەدگاری‬ ‫وێنەكانــی شــاخ)‪ ،‬كــۆی‬ ‫ئــەو زنجیرە نوســینانەیە‬ ‫كە (مســتەفا چاوڕەش)‪،‬‬ ‫لــە (‪ )22‬ئەڵقــەدا لــە‬ ‫رۆژنامەی كوردستانی نوێ‌‬ ‫باڵوی كردونەتەوە و تیایدا‬ ‫تیشكی خســتۆتە سەر بارودۆخی سیاســی‌و روداوەكانی سااڵنی‬ ‫ســەرەتای دەســپێكردنی شۆڕشــی نوێی گەلەكەمان بەڕابەرایەتی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانی كوردستان‪.‬‬ ‫لە خســتنەڕوی ئەدگارەكاندا‪( ،‬مســتەفا چاوڕەش) وەكو خۆی‬ ‫دەڵێت‪ ،‬مەبەســتی گێڕانەوە و دەرخســتنی ژیانی پێشمەرگایەتی‬ ‫خۆی‌و كارو چاالكییەكانی خۆی نییە‪ ،‬بەڵكو مەبەستییەتی ژیان‌و‬ ‫خەباتی هەڤاڵەكانی‌و سەروەرییەكانیان‌و روبەڕوبونەوەیان لەگەڵ‬ ‫نەهامەتیەكان‌و هەلومەرجی سەختی پێشمەرگایەتی ئەو سەردەمە‬ ‫بخاتە بەرچاوی نەوەی ئەمڕۆ‪ ،‬كە لە ســایەی ئازادیدا ژیان بەسەر‬ ‫دەبەن‪.‬‬ ‫كتێبەكــە زیاتر لە (‪ )50‬وێنەی رەنگاو رەنگی رۆژە ســەخت‌و‬ ‫جیاجیاكانی لەخۆگرتوە‪ ،‬كە زۆربەیان بۆ یەكەمینجارە دەبینرێن‪.‬‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫دەقی شیعریی نوێ‪:‬‬ ‫*رسووشت نەوزاد ‪* ..‬حەسەن جومعە ‪* ..‬حەمە کاکەڕەش‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )577‬دووشەممە ‪ 2017/11/27‬پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫ئاژەڵەکانی ناو ئەدەبیات‬ ‫سەبارەت بە هەشت ڕۆمانی ئاژەڵی‬

‫ڕەخنەی چاودێر ‪ -‬شەماڵ وەلی‬ ‫گاردیان لیستێکی لە ڕۆمانە ناودارەکانی‬ ‫جیهان پێک هێناوە‪ ،‬کە ئاژەاڵن کارەکتەری‬ ‫ســەرەکــیــی ئــەو کتێبانەن‪ .‬بــە گوتەی‬ ‫گاردیان‪ ،‬نووسەران ئەم ئاژەاڵنەیان کردوون‬ ‫بە سیمبولی چاکە و خراپەی ئینسان‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبینین کە ئاژەاڵنیش هاوشانی‬ ‫مرۆڤەکان لە ئەدەبیاتدا بە هەمان قورسایی‬ ‫و بایەخەوە دەردەکــــەون‪ .‬زۆرێــک لەم‬ ‫کتێبانە لە دنیای ئێمەیشدا ناسراون و‬ ‫کراون بە کوردی‪.‬‬

‫مامۆستا و مارگارێتا‬ ‫میخائیل بۆلگاکۆف‬

‫ئەم ڕۆمانە لە سێ چیرۆکی هاوشان‬ ‫پێک هاوتووە‪ ،‬کە لە ئەنجامدا دەبنە‬ ‫یــەک پارچە‪ :‬سەفەری شەیتان بۆ‬ ‫مــۆســکــۆ‪ ،‬پــۆنــتــیــوس پــیــاتــس و‬ ‫لــەخــاچــدانــی مەسیح و عەشقی‬ ‫مامۆستا و مارگرێتا‪ .‬لەم کتێبەدا‬ ‫پشیلەگەلی هەمیشە مەست و‬ ‫کەرکەدەنی دێوسفەت لە گرووپی‬ ‫شەیاتیندا فــەزای قۆناغی ستالین‬ ‫نیشان دەدەن‪ .‬ڕۆمانی مامۆستا و مارگرێتا‬ ‫لە الیەن حەیدەرعەبدوڵاڵوە کراوە بە کوردی‪.‬‬

‫بەرگی یەکێک لە کتێبەکانی بۆلگاکۆف‬

‫ئالیس لە سەرزەمینی سەمەرەدا‬ ‫لویس کاڕۆڵ‬

‫مەزرای ئاژەاڵن‬ ‫جۆرج ئۆروێڵ‬

‫ڕۆمانەکە بە ڕووداوێکی زۆر ڕێکەوتئاسا دەست پێ‬ ‫دەکــات؛ بە حەزێکی مندااڵنەوە ئالیس بە تێپەڕین‬ ‫لە دەرگایەکی بچووکەوە دەچێتە ناو باخێکی پڕ لە‬ ‫گوڵەوە‪ .‬پاشان شاهیدی ئەو ئارەزووانە دەبین کە‬ ‫بەدی دێن و ئەو بوونەوەر و ئاژەڵە سەیرانەی کە لەو‬ ‫سەرزەمینەدان‪ .‬ئەم بوونەوەرانە سەرەڕای ئەوەی قسە‬ ‫دەکەن‪ ،‬ئادگاری تایبەت بە خۆیشیان هەیە‪.‬‬

‫مەزرای ئاژەاڵن دەربارەی گرووپێک لە ئاژەاڵنە کە‬ ‫لە هەوڵێکی شۆڕشگێڕانەدا خاوەنی کێڵگەکە (بەڕێز‬ ‫جۆنز) ڕاو دەنێن و سەرپەرەشتیی کێڵگەکە دەگرنە‬ ‫دەستی خۆیان و دەیانەوێت یەکسانی و خۆشگوزەرانی‬ ‫بۆ کۆمەڵگەکەیان بەدی بهێنن‪ .‬دەستەیەک لە بەرازەکان‬ ‫سەرۆکایەتیی ئەم گرووپە دەکــەن و پاشان لەناو‬ ‫ئەوانیشدا بەرازێک بە ناوی ناپلیۆن هەمان ڕەفتارەکانی‬ ‫بەڕێز جۆنز دووبارە دەکاتەوە‪ .‬ئەم ڕۆمانەیش چەندین‬ ‫جار لە الیەن چەند وەرگێڕێکەوە کراوە بە کوردی‪.‬‬

‫ئەم ڕۆمانە ناودارەی کافکا دەربارەی فرۆشیارێکە بە‬ ‫ناوی گریگۆر سامزا کە بەیانییەک لە خەو هەڵدەستێ و‬ ‫دەبینێت بووەتە قالۆنچەیەک‪ .‬لەناو ڕۆمانەکەدا هۆکاری‬ ‫بەقالۆنچەبوونی سامزا ناخرێتە ڕوو‪ ،‬بە درێژایی ئەو‬ ‫یادداشتانەیش کە لە بارەی ئەم ڕۆمانەوە نووسراون‪،‬‬ ‫لێکدانەوەی جیاواز بۆ ئەم حاڵەتە کــراوە‪ .‬مەسخی‬ ‫کافکا بە چەندین وەرگێڕانی جیاواز و لە چەندین زمانی‬ ‫جیاوازەوە کراوە بە کوردی‪.‬‬

‫کتێبی دارستان‬ ‫ڕۆیارد کیپلینگ‬

‫مەسخ‬ ‫فرانتز کافکا‬

‫ژیان و بیروڕاکانی مۆفی سەگ و هاوڕێیەکەی‬ ‫مارلین مونرۆ‬

‫ئەندرۆ ئوهاگان لە چوارەمین ڕۆمانیدا بە ناوی‬ ‫«ژیان و بیروڕاکانی مۆفی سەگ و هاوڕێیەکەی مارلین‬ ‫مونرۆ» چیرۆکی ژیانی مارلین مونرۆ لە شەستەکاندا‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬بەاڵم لە زمانی سەگەکەیەوە‪ .‬لە بنەڕەتدا‬ ‫ئەم ڕۆمانە دەربارەی چوار ساڵی کۆتایی ژیانی ئەم‬ ‫هونەرمەندە ئەمەریکییە نێودارەیە‪ .‬جیاوازیی ئەم‬ ‫ڕۆمانە ژیاننامەئاسایە ئەوەیە کە لە زمانی خودی مونرۆ‬ ‫یان هاوڕێیەکانییەوە نەگێڕدراوەتەوە‪ ،‬بەڵکو سەگەکەی‬ ‫مونرۆ کە ناوی موفە‪ ،‬دەبێتە ڕاویی ڕۆمانەکە‪.‬‬

‫شاکەسی ڕۆمــانــی «کتێبی دارســتــان» کوڕێکە‬ ‫لە دارستاندا و لەناو گــورگ و ئاژەڵەکانی دیکە‪-‬‬ ‫مەیموونەکان و فیلەکاندا‪ -‬گەورە دەبێت و پەروەردە‬ ‫دەکرێت‪ .‬کارەکتەری ڕۆمانەکە هەرچەند بە ڕواڵەت‬ ‫کوڕیژگەیەکە بەاڵم لە بنەڕەتدا پڵینگێکی ڕەشە‪.‬‬

‫جادووگەری شاری ئووز‬ ‫فڕانک بائوم‬

‫ماڵەکەی دورۆتــی بە هۆی تۆفانێکەوە دەبرێتە‬ ‫سەرزەمینێک؛ جا لەوێ جادووگەرانێک حکوومەت‬ ‫دەکەن کە بۆ نەجاتبوون لە دەستیان دەبێ کچۆڵەکە‬ ‫بچێتە شاری جادووگەرانی ئووز‪ .‬لەم ڕۆمانەدا ئاژەاڵن‬ ‫سیمبولی ترس و ئازایەتین‪.‬‬

‫دڵی سەگی‬ ‫میخائیل بۆلگاکۆف‬

‫بۆلگاکۆف ئەم ڕۆمانەی چەند مانگێک دوای مەرگی‬ ‫لینین نووسی و چیرۆکێکە دەربارەی شۆڕشی ڕووسیا‪.‬‬ ‫سەگ لێرەدا سیمبولی خەڵکی ڕوسیایە‪ ،‬کە چەندین‬ ‫سەدە لەژێر چەپۆکی ستەم و توندوتیژیدا بوون و وەک‬ ‫ئاژەڵ مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرا‪ .‬هەروەها لە ڕۆمانەکەدا‬ ‫شاهیدی نەشتەرگەرییەک دەبین کە دوکتۆرێک (یانیش‬ ‫لینین) سەگ دەگۆڕێت بۆ ئینسان‪ ،‬کە سیمبولی هەمان‬ ‫شۆڕشە‪.‬‬

‫چوار كتێب له‌ باره‌ی شیعره‌وه‌‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕه‌نجده‌ر له‌ باره‌ی شیعره‌وه‌یه‌ و چوار كتێب یاخود‬ ‫چوار به‌شه‌ له ‌ناو یه‌ك كتێبدا و هه‌ر كتێبه‌ی به‌‬ ‫«چــوار کتێب لە بــارەی شیعرەوە»‪ ،‬ناوی جۆرێك و له ژێر ناوێكدا باس له‌ شیعر و دونیای‬ ‫كتێبێكی نوێی نووسەر و شاعیر سه‌باح ڕه‌نجده‌ره‌ شیعر ده‌كات و ئاوا پۆلێنبه‌ندیی كردووه‌‪:‬‬ ‫و له‌م ماوه‌یه‌دا چاپ و باڵو كرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫كتێبی یــه‌كــه‌م‪ :‬پـه‌یــامــی شیعر ل ـه‌ زمانی‬ ‫‌باح‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫‌ر‬ ‫ه‬ ‫نووس‬ ‫كتێبی ئه‌م جــاره‌ی شاعیر و‬ ‫خوداوه‌ندی شیعره‌وه‌‪ .‬كتێبی دووه‌م‪ :‬سه‌رنج و‬

‫تێبینی له باره‌ی ده‌ كۆشیعری كوردی‪ .‬كتێبی‬ ‫سێیه‌م‪ :‬قه‌ڵه‌مكێشیی ده‌ شاعیر به‌ وشه‌‪ .‬كتێبی‬ ‫چواره‌م‪ :‬نامه‌ی كراوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م كتێبه‌ چاپكراوی ده‌زگای چاپ و په‌خشی‬ ‫سـه‌رده‌مـه‌ و ئێستا له ‌كتێبفرۆشییه‌كان باڵو‬ ‫کراوەتەوە‌‪.‬‬

‫««‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )577‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/11/27‬‬

‫خوێندنه‌وه‌یه‌كی كۆمه‌ڵناسییان ‌ه‬ ‫بۆ چیرۆكی «پیاوه‌ له‌شفرۆشه‌كان»ی گۆران ڕه‌ئوف‬ ‫سورێن ئه‌كره‌م‬

‫چيرۆك يه‌كێك ‌ه ل ‌ه ژانر‌ه ئه‌ده‌بييه‌كان و‬ ‫يه‌كێك ‌ه ل ‌ه گرنگترين كاي ‌ه گه‌شه‌كردووه‌كانى‬ ‫دنياى ئه‌ده‌بى ك ‌ه توانيويه‌تى كاريگييه‌كانى‬ ‫له‌سه‌ر تاك و كۆمه‌ڵگا جۆراوجۆره‌كان دابنێت‪.‬‬ ‫زۆرن ئه‌و تێكست ‌ه ئه‌ده‌بييانه‌ى ك ‌ه مێژووى‬ ‫مرۆڤايه‌تيان جوانتركردوو‌ه و توانيويانه‌‬ ‫شانبه‌شانى داهێنانه‌كانى ترى مرۆڤ هه‌ژموون‬ ‫و هێزى خۆيان مانيفێست بكه‌ن و كاريگه‌رى‬ ‫دروست بكه‌ن له‌سه‌ر ڕه‌وت و وزه‌ى زه‌وى‪،‬‬ ‫ئـــه‌وه‌ى مــن ده‌مــه‌وێــت لــه‌م نووسينه‌مدا‬ ‫تيشكى بخه‌م ‌ه س ـه‌ر‪ ،‬كاريگه‌رى و هێزى‬ ‫ئه‌ده‌بيات نييه‌‪ ،‬به‌ڵكو شيكردنه‌وه‌ى ڕه‌هه‌ند‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵناسييه‌كانى چيرۆكێك ‌ه ك ‌ه ب ‌ه بڕواى من‬ ‫ل ‌ه ڕوانگه‌ى زانستى كۆمه‌ڵناسييه‌و‌ه بايه‌خێكى‬ ‫گرنگى هه‌يه‌‪ ،‬به‌تايبه‌ت بێين و چه‌ند گريمان ‌ه‬ ‫و تێزى هه‌ندێك ل ‌ه كۆمه‌ڵناس ‌ه جيهانييه‌كانى‬ ‫تێدا بدۆزينه‌وه‌‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م چيرۆك ‌ه خۆى له‌خۆيدا‬ ‫هه‌ڵگر و به‌رجه‌سته‌بووى زۆرێك له‌و تێزانه‌يه‌‪.‬‬ ‫چيرۆكى پياو‌ه له‌شفرشه‌كان‪ ،‬ل ‌ه نووسينى‬ ‫چيرۆكنووسى الو گۆران ڕه‌ئوف ‌ه و ل ‌ه ژمار‌ه ‪5‬ى‬ ‫گۆڤارى باران باڵوبۆته‌وه‌‪ ..‬گرنگى ئه‌م چيرۆكه‌‬ ‫بۆ من جيا ل ‌ه اليه‌ن ‌ه ئه‌ده‌بى و ستاتيكى و‬ ‫فيكرييه‌كه‌ى‪ ،‬ئيشێكى ته‌واو و كۆمه‌ڵناسيانه‌ي ‌ه‬ ‫ك ـ ‌ه چــيــرۆكــنــووس ب ـ ‌ه ئــاگــاداربــوون يان‬ ‫ئاگادارنه‌بوون توانيويه‌تى چه‌ندين تێزى گرنگى‬ ‫كۆمه‌ڵناسييان ‌ه ل ‌ه چيرۆكه‌كه‌يدا به‌رجه‌ست ‌ه‬ ‫بكات‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م ‌ه بۆ دنياى ئه‌ده‌بى كوردى‬ ‫زه‌نگێكى گرنگ و بايه‌خداره‌‪ ،‬چيرۆكنووس‬ ‫جياواز ل ‌ه چيرۆك ‌ه ته‌قليدى و كالسيكييه‌كان‬ ‫هاتوو‌ه ب ‌ه فۆڕم و ته‌كنێكێكى به‌رزى ئه‌ده‌بى‬ ‫كۆى چيرۆكه‌كه‌ى داڕشتووه‌‪ ،‬ك ‌ه خوێنه‌ر تا‬ ‫كۆتايى به‌بێ مه‌له‌ل و گرفت ته‌واوى ده‌كات‪،‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ‌ه ئه‌م چيرۆك ‌ه گه‌ر اليه‌ن ‌ه ئه‌ده‌بييه‌كانى‬ ‫لێكبده‌ينه‌و‌ه ڕه‌نگ ‌ه مه‌به‌ست ‌ه بنه‌ڕه‌تييه‌كه‌مان‬ ‫دووربخاته‌وه‌‪ ،‬بۆي ‌ه من نامه‌وێت له‌و باره‌يه‌و‌ه‬ ‫زياتر بڵێم‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ى ده‌مه‌وێت ئه‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫كۆى اليه‌ن ‌ه كۆمه‌ڵناسييه‌كانى ئه‌م چيرۆك ‌ه‬ ‫لێكبده‌مه‌و‌ه و ڕاڤه‌يه‌كى كۆمه‌ڵناسيانه‌ى‬ ‫بۆبكه‌ن به‌پێى چه‌ند تيۆر و تێزێك‪.‬‬ ‫یه‌كه‌م‪ :‬ڕۆبه‌رت مێرتۆن‬ ‫مێرتۆن ل ‌ه كتێبه‌كه‌یدا به‌ناوی بنيادى‬ ‫كــۆمــه‌اڵیــه‌تــی و ئــانــۆمــی (‪Social‬‬ ‫‪ )structure and Anomic‬ل ‌ه ساڵی‬ ‫‪ 1938‬بــاوی كــرده‌و‌ه و تیۆه‌ره‌كه‌ی خۆی‬ ‫به‌ناوی ( (‪ Strain‬خسته‌ڕوو‪ ،‬میرتۆن‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬زۆربــه‌ی گه‌نجان چه‌ند خه‌ونێكی‬ ‫دیاریكراویان هه‌ی ‌ه و هه‌وڵ ده‌ده‌ن به‌ده‌ستیان‬ ‫بهێنن‪ ،‬چونك ‌ه كۆمه‌ڵگا به‌جۆرێك تاكه‌كان‬ ‫پله‌به‌ند ده‌كات ك ‌ه ئه‌گه‌ر هاتوو خاوه‌نی ئه‌م‬ ‫به‌ده‌ستهاتووان ‌ه بێت ئه‌وا كه‌سێكی سه‌ركه‌وتو‬ ‫و به‌خته‌وه‌ر‌ه وه‌ك هه‌بوونی (بڕوانامه‌‪،‬‬ ‫كارێكی باش‪ ،‬خانوو‪ ،‬سه‌یاره‌‪ ،‬هاوسه‌رگیری‪،‬‬ ‫‪ )...‬ئه‌گه‌رتاكه‌كان ئه‌مانه‌یان به‌ده‌ست نه‌هێنا‬ ‫توشی ئانۆمی (ناموبوون) ده‌بن و كۆمه‌ڵگا‬ ‫پێیان ده‌لێت‪ :‬ناكرێت تۆ خۆت ب ‌ه به‌خته‌وه‌ر و‬ ‫سه‌ركه‌وتوو بزانیت چونك ‌ه خاوه‌نی ئه‌و شتان ‌ه‬ ‫نیت‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵگا چه‌ند ئامانجێكی زۆری بۆ تاكه‌كان‬ ‫دیاری كردوو‌ه له‌گه‌ڵ چه‌ند ئامراز و ڕێگه‌یه‌كی‬ ‫ســنــوردار؛ بۆی ‌ه نالوێت هـه‌مــوو تاكه‌كان‬ ‫سه‌ربكه‌ون و به خه‌ون و ئامانجه‌كانیان بگه‌ن‪،‬‬ ‫ئه‌م كۆششكردن ‌ه وا له‌تاكه‌كان ده‌كات هه‌ست‬ ‫به‌بونی فشار و نامۆیی بكه‌ن ل ‌ه كومه‌ڵگادا‬

‫وه‌ك ئه‌وه‌ی ئاماژه‌ی پێكراو‌ه و نوسراوه‌(به‌اڵم‬ ‫خه‌م مه‌خۆ كۆمه‌ڵگا ب ‌ه گشتى وایلێهاتووه‌‪،‬‬ ‫دنیا والێهاتووه‌‪ ،‬مرۆڤایه‌تى هه‌موو وه‌هان)‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگا ب ‌ه پێنج شێو‌ه‬ ‫كاردانه‌وه‌یان ده‌بێت‪.‬‬ ‫‪ .1‬پـــایـــه‌نـــدبـــوون (ده‌ربـــــه‌ســـــت)‬ ‫‪Conformity‬‬ ‫لـه‌م جــۆر‌ه كــاردان ـه‌وه‌ی ـه‌دا تــاك (ئامانج‬ ‫و ئــامــرازه‌كــان) قبوڵ ده‌كــات و ب ‌ه هه‌موو‬ ‫توانایه‌كییه‌و‌ه هــه‌وڵ ده‌دات به‌ده‌ستیان‬ ‫بهێنێت‪ ،‬ئـه‌م جــۆر‌ه كــاردان ـه‌و‌ه ل ‌ه هه‌موو‬ ‫كاردانه‌واكانی دیك ‌ه زیاتر باڵوه‌؛ بۆی ‌ه هه‌تا‬ ‫زیاتر ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌دا شوێنكه‌وته‌ی هه‌بێت ئه‌وا‬ ‫كۆمه‌ڵگ ‌ه زیاتر ئارام ده‌بێت‪ ،‬تاك گوێڕایه‌ڵی‬ ‫به‌ها و پێوه‌ر‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ده‌بێت و هه‌وڵ‬ ‫ده‌دات ئه‌و ئامانجان ‌ه به‌ده‌ست بهێنێت ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن كۆمه‌ڵگه‌و‌ه دیاری كراوه‌‪.‬‬ ‫له‌م چیرۆكه‌دا؛ شه‌ماڵ چه‌ندین جار هه‌وڵی‬ ‫ئه‌و‌ه ده‌دات ب ‌ه ئامانجه‌كانی بگات و ڕیز و‬ ‫شكۆی كۆمه‌ڵگ ‌ه وه‌ربگرێت ك ‌ه له‌م چه‌ند‬ ‫ده‌قه‌دا ده‌توانین بیخه‌ینه‌ڕوو‬ ‫كاتێك شه‌ماڵ و ڕه‌زا ل ‌ه زانكۆ له‌به‌شى‬ ‫فیزیا ده‌خوێنن‪ ،‬به‌یانیان زوو وه‌ك پیشه‌ى‬ ‫هه‌میشه‌ییان پێش هه‌مووان ده‌چن ‌ه زانكۆ‪،‬‬ ‫پێكه‌و‌ه كۆشش ده‌كه‌ن‪ ،‬پێكه‌و‌ه داده‌نیشن‪،‬‬ ‫پێكه‌و‌ه ده‌خوێنن‪ ،‬پێكه‌و‌ه وه‌اڵمى پرسیارى‬ ‫تاقیكردنه‌وه‌كان ده‌ده‌نه‌وه‌) كه‌سایه‌تی شه‌ماڵ‬ ‫لێره‌دا بۆ ئه‌وه‌ی ‌ه بروانامه‌یه‌كی هه‌بێت تاكو‬ ‫ڕێزی كۆمه‌ڵگ ‌ه به‌ده‌ست بهێنێت‬ ‫ل ‌ه ش ـه‌وی كوشتنی شه‌ماڵدا؛ ئاماژه‌ی‬ ‫پێكراو‌ه ك ‌ه شه‌ماڵ دیسانه‌و‌ه ب ‌ه تێكستى‬ ‫شانۆییه‌كه‌دا ده‌چێته‌وه‌‪ ،‬ده‌یخوێنێته‌و‌ه و‬ ‫ده‌یه‌وێت ئیشێكى جوان بێت‪ ،‬دواتریش شه‌ماڵ‬ ‫باسى كارێكى شانۆیى خــۆى بۆ كردبوو‪.‬‬ ‫كارێكى شانۆیى ك ‌ه بوو‌ه هۆى ده‌ركه‌وتنه‌وه‌ى‬ ‫شه‌ماڵ‪.‬‬ ‫‪ .2‬داهێنان ( نوێكردنه‌وه‌) ‪Innovation‬‬ ‫لێره‌دا تــاك ئـه‌و ئامانجانه‌ی قبوڵ ‌ه ك ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵگ ‌ه دیــاری كـــردووه‌؛ ب ـه‌اڵم ئــامــراز و‬ ‫ڕێگاكانی به‌ده‌ستهێنانی ئه‌و ئامانجانه‌ی قبوڵ‬ ‫نییه‌‪ ،‬بۆی ‌ه ڕێگای ناڕه‌وا و نایاسایی ده‌گرێت ‌ه‬ ‫به‌ر‪ ،‬گوێ ب ‌ه به‌ها و پێوه‌ره‌كانی كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫نــادات‪ .‬گرنگ ئه‌وه‌ی ‌ه به‌ده‌ستی بهێنێت و‬ ‫گرنگ نیی ‌ه چۆن به‌ده‌ستی ده‌هێنێت‪ ،‬ئاماده‌ی ‌ه‬ ‫(دزی‪ ،‬فێڵ‪ ،‬ناپاكی‪ ،‬درۆ‪ )....،‬بكات ته‌نها‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و شتانه‌ی هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی پێی‬ ‫بگوترێت كه‌سێكی سه‌ركه‌وتووه‌‪.‬‬ ‫كه‌سایه‌تی ڕه‌زا له‌م چیرۆكه‌دا به‌ته‌واوی‬ ‫ئه‌م جۆر‌ه كار‌ه ده‌كات و گرنگ ‌ه به‌الیه‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫سه‌روه‌ت و ده‌سه‌اڵت بكات‪ ،‬وات ‌ه ئه‌و تاك ‌ه بۆت ‌ه‬ ‫دوو كه‌سایه‌تی‪ ،‬كه‌سایه‌تی شه‌ماڵ پابه‌ند‌ه ب ‌ه‬ ‫به‌هاو پێوه‌ره‌كانی كۆمه‌ڵگه‌و‌ه و كه‌سایه‌تی‬ ‫ڕه‌زا ك ‌ه به‌هیچ جۆرێك پابه‌ندی به‌هاو پێوه‌ر‌ه‬ ‫نه‌ریتییه‌كانی كۆمه‌ڵگ ‌ه نابێت بۆی ‌ه ئه‌و تاك ‌ه‬ ‫توشی نامۆبون بوو‌ه و نازانێت ب ‌ه كام پێوه‌ر‬ ‫ڕفتار بكات‪.‬‬ ‫‪ .3‬نه‌ریتخوازی ‪Ritualists‬‬ ‫له‌م جۆر‌ه كاردانه‌وه‌دا؛ تاك به‌هیچ جۆرێك‬ ‫ئاماده‌نیی ‌ه ده‌ســت لـ ‌ه به‌ها ئه‌خالقی و‬ ‫پێوه‌ره‌كان به‌ربدات به‌اڵم ئاماده‌ی ‌ه ده‌ست ل ‌ه‬ ‫ئامانجه‌كان به‌ربدات‪ ،‬به‌الیه‌و‌ه گرنگ نیی ‌ه ك ‌ه‬ ‫ئه‌و شتانه‌ی هه‌بێت ك ‌ه كۆمه‌ڵگه‌وه‌ك ئامانج‬ ‫بۆ تاكه‌كانی دیــاری كــردووه‪ ،‬گرنگی به‌وه‌‬ ‫نادات ك ‌ه (خانوو‪،‬سه‌یاره‌‪ ،‬بڕوانامه‌‪ ،‬گه‌شتی‬ ‫وواڵتـــان‪ )...،‬بكات؛ بـه‌اڵم به‌الیه‌و‌ه گرنگه‌‬

‫(ڕاستگۆ‪ ،‬ده‌ستپاك‪ ،‬سه‌رڕاست‪)...،‬بێت‪ ،‬تاك‬ ‫هه‌موو هه‌وڵێكی خۆی ده‌دات تاكو سه‌ربكه‌وێت‬ ‫به‌اڵم ئه‌گه‌ر نه‌شیتوانی ئه‌وا ئاماد‌ه نیی ‌ه ڕێگه‌ی‬ ‫هه‌ڵ ‌ه بگرێته‌به‌ر و به‌هاكانی خۆی له‌ده‌یت‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫ئه‌و كاراكته‌ره‌ی ك ‌ه چیرۆكه‌ك ‌ه ده‌گێڕێته‌و‌ه‬ ‫ڕه‌فتاره‌كانی ل ‌ه چوارچێوه‌ی ئه‌م كاردانه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی ده‌ڵێت (به‌المه‌و‌ه گرنگ نیی ‌ه چ‬ ‫پله‌یه‌كى هه‌یه‌‪ ،‬بۆم گرنگ نییه‌‪ ،‬ناوى پله‌ى‬ ‫سه‌ربازییه‌كه‌ى ب ‌ه درووستى بپرسم و بۆ ئێوه‌ى‬ ‫نه‌قڵ بكه‌م‪ ،‬چونك ‌ه خۆم هیچ له‌باره‌ى پل ‌ه و‬ ‫ئه‌و ناو‌ه قۆڕانه‌ى سوپاو و سه‌ربازییه‌و‌ه نازانم‪،‬‬ ‫به‌اڵم ده‌زانم پل ‌ه به‌رزێكى ناو سوپایه‌)‪.‬‬ ‫‪ .4‬كشانه‌وه‌‪ ،‬هه‌ڵگه‌ڕانه‌و ‪Retreatists‬‬ ‫تــاك ـه‌كــان كاتێك ب ـه‌هــۆی ئــه‌و ژینگ ‌ه‬ ‫كــۆمـه‌اڵیـه‌تــیــیـه‌ی تێی كــه‌وتــون ناتوانن‬ ‫ئــامــانــجـه‌كــانــیــان بــه‌ده‌ســت بهێنن و ب ‌ه‬ ‫خه‌ونه‌كانیان بگه‌ن‪ ،‬بۆی ‌ه ئه‌وان توشی بێزاری‬ ‫و نامۆیی ده‌بن‪ ،‬به‌هۆی ئه‌مه‌و‌ه دوور‌ه په‌رێز‬ ‫ده‌بن و ده‌كشێنه‌و‌ه ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‪ ،‬ئه‌م جۆر‌ه‬ ‫تاكان ‌ه ڕو ل ‌ه به‌كارهێنانی مادد‌ه هۆشبه‌ره‌كان‬ ‫ده‌كه‌ن یان كۆچ ده‌كه‌ن بۆ وواڵتێكی دیك ‌ه یان‬ ‫حۆیان ده‌كوژن‪ ،‬ئه‌م جۆر‌ه قورسترین جۆری‬ ‫نامۆبون و هه‌ستكردن ‌ه ب ‌ه ته‌نهایی‪.‬‬ ‫وه‌ك ئـــه‌وه‌ی لـ ‌ه كۆتایی چیرۆكه‌كه‌دا‬ ‫ل ‌ه دوو بڕگ ‌ه خــراوه‌ت ـ ‌ه ڕوو‪ :‬ڕه‌زا ئه‌مه‌ى‬ ‫وت و فیشه‌كێكى نا به‌سه‌رییه‌وه‌‪ ،‬شه‌ماڵ‬ ‫ده‌كه‌وێت ‌ه سه‌ر زه‌وى‪ .‬به‌ده‌نگى فیشه‌كه‌كه‌دا‪،‬‬ ‫پاسه‌وانه‌كان هاتن ‌ه ژووره‌وه‌‪ ،‬بینیان خۆی‬ ‫كوشتووه‌‪ ،‬جل ‌ه سه‌ربازییه‌كانى له‌به‌ردای ‌ه و‬ ‫هێشتا كاغه‌زه‌كانى به‌ده‌سته‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫‪ .5‬ئاژاوه‌گێڕی و یاخی بوون ‪Rebels ,‬‬ ‫‪Rebellion‬‬ ‫له‌دواكاردانه‌وه‌دا؛ تاكه‌كان دژی هه‌موو ئه‌و‬ ‫ئامانج و پێوه‌ران ‌ه ده‌وه‌ستن ك ‌ه كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫دیاری كردوو‌ه بۆیان‪ ،‬ئه‌وان ل ‌ه شێوه‌ی گروپی‬ ‫یاخی بوو كۆده‌بنه‌وه‌؛ ( ئامانج‪ ،‬خه‌ون‪،‬‬ ‫به‌ها‪ ،‬پێوه‌ر‪ )...،‬ی تایبه‌ت به‌خۆیان دروست‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬ل ‌ه كۆمه‌ڵگ ‌ه ئه‌وروپییه‌كان چه‌ندین‬ ‫جۆر له‌و گروپانه‌هه‌ی ‌ه و هه‌ریه‌ك ب ‌ه ئامانج و‬ ‫ڕێگه‌یه‌ك دژایه‌تی كۆمه‌ڵگ ‌ه و به‌هاكانی ده‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌وان هه‌وڵی ئه‌و‌ه ده‌ده‌ن به‌ها و ئامانجه‌كانی‬ ‫خۆیان له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگ ‌ه بسه‌پێنن و ل ‌ه ملمالنێی‬ ‫زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگه‌دان‪.‬‬ ‫ڕه‌زا به‌تووڕه‌ییه‌و‌ه ده‌ڵێت‪ :‬تۆ ده‌توانی‬ ‫خۆت بكوژیت؟‬ ‫شه‌ماڵ‪ :‬خۆكوشتنى چى؟ بۆ خۆمبكوژم؟!‬ ‫ڕه‌زا‪ :‬ئێستا تۆ ده‌توانى خۆت بكوژیت له‌به‌ر‬ ‫من؟‬ ‫شه‌ماڵ‪ :‬نه‌خێر‪ ،‬نه‌خێر‪ ،‬ئاخر بۆ خۆم‬ ‫بكوژم؟‬ ‫ڕه‌زا‪ :‬به‌داخه‌و‌ه وامزانى ده‌توانى خۆت‬ ‫بكوژیت‪ ،‬وامزانى ده‌توانى خۆت به‌خت بكه‌یت‬ ‫بۆمن‪ ،‬به‌اڵم قه‌ینا من خۆم ده‌تكوژم‪ ،‬من خۆم‬ ‫له‌ناوت ده‌به‌م و خۆم ڕزگار ده‌كه‌م ل ‌ه مێشكم‪،‬‬ ‫خۆم ڕزگارده‌كه‌م ل ‌ه تۆ‪ ،‬ل ‌ه ڕابردووم‪ ،‬له‌وه‌ى‪،‬‬ ‫ك ‌ه هه‌موو ڕۆژێك خۆمم وه‌ك له‌شفرۆشێك بێت ‌ه‬ ‫پێشچاو‪.‬‬ ‫شه‌ماڵ‪ :‬جارێ تۆ ل ‌ه ئێستادا ئیتر له‌شفرۆش‬ ‫نیت‪ ،‬به‌ڵكو له‌و كه‌سانه‌ى ك ‌ه له‌ش ده‌كڕن‪،‬‬ ‫له‌و به‌شه‌رانه‌ى هه‌موو سامانه‌كه‌ت ده‌به‌خشێت‬ ‫له‌شێكى تر بكڕیت‪ ..‬ئێو‌ه ده‌تانه‌وێت له‌شى‬ ‫هه‌موو مرۆڤایه‌تى بكڕن‪ ،‬به‌اڵم هه‌رگیز ناتوانن‬ ‫به‌هاى له‌شى خۆتان به‌ده‌ستبهێننه‌وه‬ ‫دووه‌م‪ :‬ڕه‌زا توشی نامۆبون و دووكه‌رتبونی‬

‫كه‌سایه‌تی ب ــووه‌؛ به‌كورتی هۆكاره‌كانی‬ ‫نامۆبوون بریتین له‌مانه‌ی خواره‌وه‌‪:‬‬ ‫‪ .1‬به‌پیشه‌سازی بوون‪ :‬یه‌كێك له‌هۆكار‌ه‬ ‫سه‌ره‌كییه‌كانی نامۆبوون به‌پیشه‌سازی بوونه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م تیۆر‌ه له‌الیه‌ن كارل ماركسه‌و‌ه خراوه‌ت ‌ه‬ ‫ڕوو‪ ،‬ئه‌و پێی وای ‌ه پیشه‌سازی بۆت ‌ه هۆی‬ ‫نامۆبوونی كرێكاران‪ ،‬به‌پیشه‌سازی بوون‬ ‫ده‌بێت ‌ه هۆی به‌رزبونه‌و‌ه ڕێژه‌ی ناڕێكخراوی‬ ‫كۆمه‌ڵگ ‌ه و تێكشاكانی به‌ها سه‌ره‌تاییه‌كان الی‬ ‫تاك و په‌یوندیی ‌ه ڕوبه‌ڕووه‌كان‪.‬‬ ‫كاتێك په‌یوه‌ندیی ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تی و ئابورییه‌كان‬ ‫ده‌گۆڕیت و هه‌موو شتێك به‌خێرایی ده‌بێت ‌ه‬ ‫ڕابردوو و كۆمه‌ڵگ ‌ه گه‌وره‌تر و ئاڵۆزتر ده‌بێت‬ ‫هه‌روه‌ها په‌یوه‌ندیی ‌ه خزمایه‌تییه‌كانی ده‌گۆڕێت‬ ‫بۆ مادده‌‪ ،‬تاكه‌كان ل ‌ه كۆنترۆلی كۆمه‌اڵێه‌تی‬ ‫نافه‌رمی ڕزگــاریــان ده‌بــێــت‪ ،‬له‌وكاته‌دا ل ‌ه‬ ‫ڕه‌فتاره‌كانی خۆی و خه‌ڵك ناگات و كه‌سیش‬ ‫لێی تێناگات؛ تاك نازاننێت چی و چۆن بكات‬ ‫تاكو ئاسوده‌بێت‪ ،‬هه‌مووان سه‌اڵن و كاتیان‬ ‫نیی ‌ه بۆیه‌ك هه‌موان تێده‌كۆشن و به‌رهه‌میان‬ ‫دیــار نییه‌‪ ،‬ئارامی ده‌رونــی له‌ناو خێزان و‬ ‫كۆمه‌ڵگ ‌ه نییه‌‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌كان ده‌بن ‌ه ناكه‌سی‬ ‫و به‌هاناوه‌چون زۆر كه‌م ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .2‬بـه‌شــاری بــوون‪ :‬ق ـه‌بــاره‌ی شاره‌كان‬ ‫به‌هۆی به‌پیشه‌سازی بونه‌و‌ه گه‌ور‌ه ده‌بێت و‬ ‫تاكه‌كان هه‌ست ده‌كه‌ن كه‌س ناناسن و له‌و‬ ‫شوێن ‌ه نامۆن‪ ،‬هه‌ست به‌ته‌نهایی ده‌كــات و‬ ‫له‌كاتی ته‌نهایی هه‌ست ب ‌ه بێ هێزی ده‌كه‌ین‬ ‫و كه‌س دڵسۆزمان نییه‌‪ ،‬كاتێك مرۆڤه‌كان بێ‬ ‫هێزن ئه‌وكات بێ هیواش ده‌بن و بێ هیوایش‬ ‫هۆكاری سه‌ره‌كی بێزاری و خه‌مبارییه‌‪ ،‬مرۆڤ‬ ‫ئامانجێكی نابێت بۆ بژی و ڕۆژه‌كان ده‌داته‌‬ ‫ده‌ستی یه‌ك و چێژ ل ‌ه ژیان و كاته‌كانی نابینێ‪.‬‬ ‫‪ .3‬گۆڕانی خێرا‪ :‬پیشه‌سازی هۆكاری‬ ‫سه‌ره‌كی گۆڕانی خێرایه‌‪ ،‬ئه‌م گۆڕان ‌ه ده‌بێت ‌ه‬ ‫هــۆی دروستكردنی دۆخێكی نــوێ لـه‌الی‬ ‫تاك و تاك نازانێت و ناتوانێت به‌و خێراییه‌‬ ‫كه‌سایه‌تی خۆی بگۆڕێت و له‌گه‌ڵ ڕوداوه‌گان‬ ‫ڕابێت‪ ،‬گۆڕانی خێرا به‌های خێرا له‌گه‌ڵ خۆی‬ ‫ده‌هێنێت تاك نازانێت ئای ‌ه به‌رگری ل ‌ه به‌ها‬ ‫كۆنه‌كه‌ی بكات و له‌سه‌ر ڕه‌فتار‌ه كۆنه‌كه‌ی‬ ‫بــه‌رده‌وام بێت یاخود ببێت ‌ه كه‌سایه‌تیه‌كی‬ ‫تر و به‌هاو ڕه‌فتاری نوێ هه‌ڵبگرێت‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫هه‌موو گۆڕانێكی كۆمه‌اڵیه‌تی (مانا‪ ،‬به‌ها‪،‬‬ ‫ئامانج‪ ،‬پــێــوه‌ر‪ )...،‬ده‌گــۆڕێــت‪ ،‬له‌گۆڕانه‌‬ ‫خێراكاندا به‌ته‌مه‌ن و پیره‌كان ده‌كه‌ون ‌ه به‌ر‬ ‫ڕه‌خنه‌ی گه‌نجان و تازه‌پێگه‌یشتوان و بیر و‬ ‫تیڕوانینی ئه‌و دوو توێژ‌ه لێك دورده‌بێت‪ ،‬چیتر‬ ‫گه‌نجان به‌ها كۆنه‌كان قبوڵ ناكه‌ن و درزێكی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی گه‌ور‌ه دروست ده‌بێت له‌نێوان ئه‌و‬ ‫جوو به‌هاو دوو چینه‌ی كۆمه‌ڵگه‌‪.‬‬ ‫‪ .4‬هه‌ستكردن به‌بێ ده‌سه‌اڵتی‪ :‬پیشه‌سازی‬ ‫وا له‌تاكه‌كان ده‌كات هه‌ست به‌بێ ده‌سه‌اڵتی‬ ‫بكه‌ن و ناتوانن دۆخ ‌ه ئابوری و كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫و ده‌رونییه‌كانی خۆیان به‌ئاسانی بگۆڕن‪،‬‬ ‫هه‌موو شت ده‌بێت ‌ه مادده‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر پاره‌ت هه‌بوو‬ ‫ده‌سه‌اڵتی كۆمه‌اڵیه‌تیت هه‌ی ‌ه و پێگ ‌ه و ڕۆڵت‬ ‫ب ـه‌رز‌ه ده‌بێت ئه‌گینا به‌پێچه‌وانه‌و‌ه ئه‌گه‌ر‬ ‫خاوه‌ن به‌ها و ڕه‌وشتێكی باش بویت به‌اڵم‬ ‫له‌كانتی هه‌ژاری باشییه‌كانی تاك ون ده‌بێت‪،‬‬ ‫ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌ی پیشه‌سازییدا چینی كرێكار هیچ‬ ‫ده‌سه‌اڵتێكی نیه‌ی و پشكی نیه‌ی ل ‌ه ڕوداو و‬ ‫گۆڕانكارییه‌كاندا‪.‬‬ ‫‪ .5‬نایه‌كسانی كۆمه‌اڵیه‌تی‪ :‬كۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫پیشه‌سازی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی سه‌رمایه‌داریی ‌ه و‬ ‫ل ‌ه سه‌رمایه‌داریدا نایه‌كسانی و چینایه‌تی ل ‌ه‬

‫بااڵترین ئاستیدایه‌‪،‬‬ ‫‪ .6‬پێشبڕكێ‪ :‬ل ‌ه كۆمه‌ڵگای پیشه‌سازی‬ ‫تاكه‌كان هه‌میش ‌ه ل ‌ه ملمالنێ و پێشبڕكێی‬ ‫یــه‌كــدان‪ ،‬كۆمه‌ڵگ ‌ه كۆمه‌لیك ئــامــانــج و‬ ‫ده‌ستكه‌وتیان بــۆ داده‌نــێــت و تاكه‌كان‬ ‫ناچارده‌كات ك ‌ه تێبكۆشن بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئه‌و‬ ‫ئامانجانه‌‪ ،‬ڕۆبه‌رت مێرتۆن له‌سه‌ر ئه‌م دۆخ ‌ه‬ ‫تیۆرێكی هه‌ی ‌ه و باسی ئه‌وه‌ده‌كات كاتێك‬ ‫هه‌ندێك ل ‌ه تاكه‌كان به‌یه‌كسانی ئامرازه‌كانیان‬ ‫له‌به‌رده‌ست نیه‌ی تاكو به‌و ئامانجان ‌ه بگه‌ن‬ ‫ئه‌وا توشی بێ هیوایی و نامۆبون ده‌بن و‬ ‫له‌كۆمه‌ڵگ ‌ه ده‌كشێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ .7‬قــۆســتــنـه‌و‌ه ‪:Exploitation‬‬ ‫به‌پێی تیۆری كارل ماركس ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫سه‌رمایه‌داریدا ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ده‌وله‌مه‌ندتر‬ ‫ده‌بن و هه‌ژاران هه‌ژارتر ده‌بن‪ ،‬قۆستنه‌و‌ه و‬ ‫قۆرغكردن ل ‌ه هه‌ناوی كۆمه‌ڵگه‌ی كه‌پیتاڵی و‬ ‫پیشه‌سازیدایه‌‪ ،‬له‌م دۆخه‌دا تاكه‌كان متمانه‌یان‬ ‫به‌یه‌ك نامێنێت و هه‌موان ل ‌ه ته‌ڵه‌دان بۆیه‌كتر‪،‬‬ ‫ده‌بێت ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر به‌ڵێنه‌كانی خۆیان‬ ‫نه‌بن و ڕێزی په‌یوه‌ندیی ‌ه له‌مێژینه‌كه‌یان نه‌گرن‪،‬‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌كی ڕوكه‌ش و زمان لوسانه‌له‌گه‌ڵ‬ ‫یه‌ك ده‌به‌ستن‪ ،‬تاكه‌كان زیاتر له‌وكاته‌ی‬ ‫پێویستییان به‌یه‌ك ده‌بێت به‌م جووڕوییه‌ی‬ ‫یه‌ك ده‌زانن‪.‬‬ ‫شیكردنه‌وه‌ی ڕه‌فتاره‌كانی شه‌ماڵ و ڕه‌زا‬ ‫له‌ژێر ڕۆشنایی تیۆره‌كه‌ی ماكس ڤیبه‌ر بۆ‬ ‫شێوازه‌كانی ڕه‌فتاری مرۆڤ‪:‬‬ ‫ماكس فیبەر ‪ 1920 – 1864‬لەسەر بنەمای‬ ‫شیكردنەوەی ڕەفتاری تاك لە كۆمەڵگەدا‪،‬‬ ‫بنەمای تیۆرێكی كۆمەڵناسی داڕشتووە بە‬ ‫ناوی تیۆری كاری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬لەوێدا ڕەفتاری‬ ‫كۆمەاڵیەتی دابەشی سێ جۆر كردووە‪:‬‬ ‫‪ )1‬ڕەفــتــاری كۆمەاڵیەتی هەڵچوو یان‬ ‫ڕەمەكی (غریزی)‪:‬‬ ‫ئەم جــۆرە ڕەفتارە پێچەوانەی عەقڵ و‬ ‫لۆژیكه‌‪ ،‬ئاژەڵیە و لە نەستەوە سەرچاوە‬ ‫دەگرێت‪ .‬خاوەنەكەی دەیەوێت هەوەسەكانی‬ ‫تێر بكات بەبێ گوێدانە بەها و پێوەرە‬ ‫مرۆڤایەتیەكان‪ .‬بۆیە پێویستی بە كۆنترڵكردن‬ ‫و كپ كردنە‪ .‬نمونەی ئەم جۆرە ڕەفتار‌ه (‬ ‫ناكۆكی‪ ،‬ملمالنێ‪ ،‬بوختان‪ ،‬دووڕوی‪ ،‬دزی‪،‬‬ ‫ساختەكاری‪ ،‬تەمبەڵی‪ ،‬هەموو جۆرەكانی‬ ‫تاوان)‪ .‬لێره‌دا (كوشتنی شه‌ماڵ‪ ،‬له‌شفرۆشی‬ ‫ڕه‌زا‪ ،‬شه‌قوه‌شێن و پیاوه كوژ‌ه حزبییه‌كان‪،‬‬ ‫چیرۆك گێڕه‌وه‌ك ‌ه ده‌ترسێت بكوژرێت) هه‌موو‬ ‫ئه‌وان ‌ه ڕه‌فتارێكی غه‌ریزییه‌‪.‬‬ ‫‪ )2‬ڕەفتاری كۆمەاڵیەتی نه‌ریتی‪:‬‬ ‫ئــەم ڕەفــتــارە لە داب و نەریت و بەها‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ئاكاریەكانی كۆمەڵگەوە سەرچاوە‬ ‫دەگرێ‌‪ ،‬یاسا و ڕێسا كۆمەاڵیەتیەكان‪ ،‬ڕەفتار‬ ‫و هەڵس و كەوتی تاكەكان دیاری دەكەن‪ .‬هەر‬ ‫بەپێی ئەو بەها كۆمەاڵیەتیانەش تاك ئامانج و‬ ‫نەخشەی ئایندە و حەز و خۆزگەكانی دیاری‬ ‫دەكات‪ .‬ئەم جۆرە ڕەفتارە سنوری ڕەفتاری‬ ‫تاك دیاری دەكات و لەسەرەتای ژیانەوە تا‬ ‫كۆتایی ژیانی‪ ،‬تاك فێری ڕەفتار و هەڵس و‬ ‫كەوت دەكات‪ .‬ل ‌ه ئێستای كۆمه‌ڵگه‌دا هه‌موو‬ ‫ئه‌و شتانه‌ی ك ‌ه ڕه‌زا هه‌وڵی ب ده‌دات خه‌ریك ‌ه‬ ‫ده‌بێت ‌ه نه‌ریت‪( ،‬گرنگ ئه‌وه‌ی ‌ه هه‌تبێت نه‌ك‬ ‫چۆن به‌ده‌ستی ده‌هێنیت) مادده‌گه‌رایی و‬ ‫شتپه‌رستی خۆی سیه‌پاندوو‌ه به‌س ‌ه‌ر كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫تاز‌ه كراوه‌كاندا‪،‬‬ ‫‪ )3‬ڕەفتاری كۆمەاڵیەتی عەقاڵنی‪:‬‬ ‫ئەمە ڕەفتارێكە لەسەر بنەمای ئەقڵ و‬ ‫لۆژیك دامـــەزراوە و سەرچاوەكەی خودە‪،‬‬

‫لە ئامرازەكانی كاری كۆمەاڵیەتی تاكەكاندا‬ ‫نمونەیەكی پێشكەوتووتر دەردەكــەو ‌ێ وەك‬ ‫بەكارهێنانی زمانێكی بااڵ یان ئاخاوتنێكی ژیرانە‬ ‫بۆ تێگەیشتن و ڕەتكردنەوەی بیروبۆچوونی‬ ‫یەكتری و بەڵگەی لۆژیكی بەكاردێنن‪.‬‬ ‫«ماكس فیبەر» ڕەفــتــاری كۆمەاڵیەتی‬ ‫ئەقاڵنی بۆ سێ جۆری الوەكی دابەش دەكات‪:‬‬ ‫أ ) به‌كارهێنانی ئامرازێكی عەقڵی بۆ‬ ‫به‌ده‌ستهێنانی ئامانجێكی نا عەقڵی‪:‬‬ ‫وه‌ك ئه‌وه‌ی ڕه‌زا ده‌لێت‪ :‬من تا ئێستاش‬ ‫نازانم بۆ ئه‌و به‌شه‌ى ژیانم هه‌ڵبژارد؟ تێناگه‌م‬ ‫بۆ فریوى شتێكم خوارد‪ ،‬كه‌خۆم نه‌مده‌زانى و‬ ‫هه‌ستم پێنه‌كردبوو‪ ،‬نه‌مده‌ویست وه‌هابم‪ ،‬ن ‌ه‬ ‫باوه‌ڕم وابوو ڕۆژێك وه‌ها بژییه‌م؟ ن ‌ه هه‌رگیز‬ ‫كه‌سانى وه‌هــام خۆشویستووه‌‪ ،‬بـه‌اڵم تاز‌ه‬ ‫واملێهاتوو‌ه و ته‌نیا تۆش ده‌زانى من كێم و‬ ‫له‌كام جۆر‌ه مرۆڤانه‌م‪.‬‬ ‫ب) به‌كارهێنانی ئامرازێكی نائه‌قڵی بۆ‬ ‫به‌ده‌ستهێنانی ئامانجێكی ئه‌قڵی‪:‬‬ ‫ڕه‌زا و شه‌ماڵ یه‌ك تاكن ب ‌ه دوو كه‌سایه‌تی‬ ‫جیاوازه‌وه‌؛ به‌اڵم ڕه‌زا ده‌ردێكی هه‌ی ‌ه و بۆ‬ ‫شه‌ماڵی باس نه‌كردوو‌ه و لێی شاردۆته‌وه‌‬ ‫به‌مه‌به‌ستی ئ ـه‌وه‌ی ب ‌ه پۆست و ده‌سـه‌اڵت‬ ‫بگات‪ ،‬وه‌رگرتنی پۆست و دروستكردنی بزاوت‬ ‫ل ‌ه ژیاندا كارێكی ئه‌قڵیی ‌ه به‌اڵم له‌سه‌ر بنه‌مای‬ ‫شاردنه‌وه‌ی شكسته‌كان به‌كارهێنانی ئامرازێكی‬ ‫نا ئه‌قلییه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها‬ ‫ڕه‌زا زه‌مه‌نێك به‌ته‌نیا ژیا‪ ،‬دواى شه‌ماڵ‬ ‫ئه‌ویش وازى ل ‌ه زانكۆ هێنا‪ ،‬جارێكى تر‬ ‫په‌یوه‌ندى ب ‌ه حزبه‌و‌ه كرد‪ .‬ئیتر ده‌یزانى به‌بێ‬ ‫شه‌ماڵ خوێندنى بۆ ته‌واوناكرێت‪ .‬هاوڕێكانى‬ ‫تــرى بینیبوو هه‌ریه‌كه‌یان ببوون ‌ه پله‌دار‬ ‫له‌نێو حزب و حكومه‌تدا‪ ،‬ئه‌میش ده‌یوسیت‬ ‫هه‌مان شت بێت‪ ،‬ده‌یوست ده‌سه‌اڵتى هه‌بێت‪.‬‬ ‫پاسه‌وانى تایبه‌ت به‌خۆی هه‌بێت‪ .‬ئه‌مه‌ش بۆ‬ ‫ئه‌و ئاسان بوو‪ ،‬چونك ‌ه ڕۆژگارێك ل ‌ه شاخ‬ ‫له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌كانى شۆڕش خه‌باتى كردووه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه گه‌ڕایه‌و‌ه ناو حزب هه‌ر زوو‌ه بوو‌ه پله‌دار‬ ‫و به‌رپرس‪.‬‬ ‫دوای ئـــه‌وه‌ی شـه‌مــاڵ واز لـ ‌ه خوێندن‬ ‫ده‌هێنێت ڕه‌زاش واز ده‌هێنێت و په‌یوه‌ندی ب ‌ه‬ ‫حزبه‌و‌ه ده‌كات ب ‌ه ئامانجی وه‌رگرتنی پل ‌ه و‬ ‫پۆست؛ پل ‌ه و پۆست به‌بێ پسپۆڕی و وازهێنان‬ ‫ل ‌ه خوێندن له‌ناو ئه‌م جۆره‌ی ڕه‌فتاره‌‬ ‫ج) ڕەفتارێكی ئەقڵی بە ئامرازێكی ئەقڵی‬ ‫بۆ ئامانجێكی ئەقڵی‪:‬‬ ‫ئـه‌م جــۆر‌ه ڕه‌فــتــار‌ه لوتكه‌ی ڕه‌فتاری‬ ‫ئه‌قاڵنی و سودبه‌خش ‌ه الی ماكس ڤیبه‌ر؛ وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی شه‌ماڵ شانۆ نوسه‌و ب ‌ه ڕه‌زا ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ئێستا خه‌ریكى شانۆییه‌كم ب ‌ه جوانى باس له‌و‬ ‫ده‌رد‌ه ده‌كات‪ .‬ئه‌ى نازانى بۆ وازم ل ‌ه زانكۆ‬ ‫هێنا‪ ،‬ته‌نیا هه‌ستمده‌كرد منیش خه‌ریك ‌ه‬ ‫تووشى ئه‌و ده‌رد‌ه ده‌بــم! ئێستا خه‌ریكى‬ ‫شانۆییه‌كم نازانم بۆ یه‌كێك ل ‌ه كاراكته‌ره‌كانى‬ ‫له‌تۆ ده‌چێت‪ .‬هه‌روه‌ها ڕه‌زا و شه‌ماڵ ده‌چن ‌ه‬ ‫زانكۆ و پێكه‌و‌ه ل ‌ه به‌شی فیزیا ده‌خوێنن و‬ ‫ده‌یانه‌وێت بڕوانام ‌ه به‌ده‌ست بهێنن‪.‬‬ ‫ل ‌ه زاری چیرۆك گێڕه‌وه‌كه‌و‌ه گوتراوه‌‪ :‬من‬ ‫شه‌ماڵ و ڕه‌زا ل ‌ه هه‌مووان باشتر ده‌ناسم‪،‬‬ ‫ده‌زانم دواى یه‌كتر بینینى قاوه‌خانه‌كه‌‪ ،‬ڕه‌زا‬ ‫بیرۆكه‌ى كوشتى شه‌ماڵى بۆ دروست بوو‪،‬‬ ‫ده‌شبوو بیكوشتبا! چونك ‌ه ئه‌و ده‌زانێت ك ‌ه‬ ‫ئه‌وه‌ی توشی ئانۆمی بێت له‌وانه‌ی په‌نا ببات ‌ه‬ ‫به‌ر خۆكوشتن‪ ،‬زانین و پێشبینی ڕه‌فتارێكی‬ ‫ئه‌قڵییه‌‪.‬‬

‫پێشەوا فەتاح «ئەدەبیات ئەمەیە» باڵو دەکاتەوە‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫سەرجەمی گفتوگۆکان پێشتر لە ڕەخنەی چاودێردا‬ ‫بــاو کــراونــەتــەوە و ئێستا لە دووتــوێــی کتێبێکدا‬ ‫«ئەدەبیات ئەمەیە» ناونیشانی نوێترین کتێبی کۆکراونەتەوە‪.‬‬ ‫وەرگێڕدراوی پێشەوا فەتاحە کە بریتییە لە گفتوگۆی‬ ‫کتێبەکە و سەرجەم گفتوگۆکان بۆ ناسینی جیهانی‬ ‫سی ئەدیبی گــەورەی نــاســراوی جیهان دەربــارەی نووسینی هەر یەک لە نووسەرەکان بۆ خوێنەرانی‬ ‫ئەدەبیات و دونیای نووسین‪.‬‬ ‫کــوردزمــان بە بایەخە و لە ڕێگەی گفتوگۆکانەوە‬

‫دەربــــارەی ئــەدەبــیــاتــی نــووســەرەکــان و هــاوکــات‬ ‫سرووتەکانی نووسین الی نووسەران ئاشنا دەبن و زۆر‬ ‫خاڵی وردی دەربارەی شێوازی نووسینی الی نووسەران‬ ‫تێدایە کە لە دونیادا بایەخی گرنگی پێ دەدرێت‪.‬‬ ‫کتێبەکە لە الیــەن دەزگــای ئایدیا چــاپ و باڵو‬ ‫کراوەتەوە و ئێستا لە کتێبفرۆشییەکاندایە‪.‬‬

‫««‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )577‬دووشه‌مم ‌ه ‪2017/11/27‬‬

‫دەمەوێت وەسفی جوانیی كافكا بكەم‪ ،‬بەاڵم‪...‬‬ ‫میالن كۆندێرا‬ ‫و‪ .‬لە عەرەبییەوە‪ :‬شوان ئەحمەد‬ ‫الپەڕەیەكی بێشومار دەربارەی فرانتس‬ ‫كافكا ڕەشكراوەتەوە‪ ،‬وەل ‌ێ (ڕەنگە بەهۆی‬ ‫ئــەو نوسینە زۆر و زەبــەنــانــەوە)‪ ،‬لەنێو‬ ‫سەرجەم گەورە نوسەرانی سەدەی ڕابردودا‪،‬‬ ‫كەمترین تێگەیشتنمان بۆی هەبێت‪.‬‬ ‫ساڵی ‪( 1914‬واتــە ڕێك و ڕاســت دە‬ ‫ساڵ پێش باڵوبونەوەی یەكەم مانفێستی‬ ‫سوریالیستەكان)‪ ،‬دەســتــی بەنوسینی‬ ‫(دادگایی) كرد كە بەناوبانگترین ڕۆمانیەتی‪.‬‬ ‫ئەڵبەت لەو ساتەشدا‪ ،‬سوریالیستەكان‬ ‫هیچیان لەبارەی فانتازیای (بان‪ -‬واقیعی)‬ ‫فرانتس كافكاوە نەدەزانی‪ ،‬ئەو نوسەرە‬ ‫گومناوەی دوای مردنی بە ماوەیەكی زۆر‪،‬‬ ‫ڕۆمانەكانی چاپ دەكرێن و باڵودەكرێنەوە‪.‬‬ ‫ڕون و ئاشكرایە ئــەو ڕۆمانانەی ئەو‬ ‫نوسینی‪ ،‬بـێ‌وێــنــە بـــوون‪ .‬وەك ئــەوە‬ ‫وەهابوون لە دەرەوەی ڕۆژژمێری مێژوی‬ ‫ئەدەبیدابن و لە جێیەكدا هەڵگیرابن كە‬ ‫جگە لەنوسەرەكەیان‪ ،‬كەس بە شوێنیانی‬ ‫نەزانیبێت‪.‬‬ ‫سەرباری ئەو گۆشەگیری و پەنهانیەش‪،‬‬ ‫كەچی بەرهەمەكانی بــوونــە ڕوداوێــكــی‬ ‫ستاتیكی و كاریگەرییان (هەرچەندە‬ ‫درەنگوەختیش بووبێت)‪ ،‬لەسەر مێژووی‬ ‫ڕۆماننوسین بەجێهێشت‪« .‬ئەوە كافكابوو‬ ‫وای لێ كردم تێبگەم كە دەكرێت بەشێوازێكی‬

‫دیكە ڕۆمان بنووسرێت»‪ ،‬جارێكیان گابریل‬ ‫گارسیاماركیز وای پ ‌ێ وتم‪.‬‬ ‫كافكا بەشێوەیەكی زۆر دەگمەن‪ ،‬لە‬ ‫كارەكتەری ڕۆمانەكانی ورددەبێتەوە و دەیان‬ ‫پشكنێت‪ .‬دەتوانین ئەوە بەڕون و ڕەوانی‪،‬‬ ‫لە ڕۆمانی (دادگایی)دا هەست پێبكەین‪.‬‬ ‫ئاخر ئەو بەیەك وشەش چییە‪ ،‬باس لەشكڵ‬ ‫و شێوەی (ك) ناكات كە هێشتا لەناو‬ ‫نوێنەكانیدایە و هیچیش دەربــارەی ژیانی‬ ‫بەر لە بەسەرهاتی ڕۆمانەكە و تەنانەت‬ ‫ناوەكەشی ناڵێت و لێمان دەگەڕێت ‪،‬یەك‬ ‫وشە بزانین‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا هەر لەیەكەم پەرەگرافەوە‬ ‫تاكۆتایی كتێبەكە‪ ،‬جەحت لە بارودۆخی‬ ‫(بارودۆخی وجودی‪ .‬ك) دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لە (دادگــایــی)دا مەسەلەكە پەیوەندی‬ ‫بــەبــارودۆخــی ئــەو (تــاوانــبــار)ەوە هەیە‪.‬‬ ‫تاوانباركردنەكە ســەرەتــا بەشێوەیەكی‬ ‫كۆمیدی دەردەكــەوێــت‪( :‬دووكــەســی زۆر‬ ‫ئاسایی‪ ،‬بەیانیەك خۆیان بەماڵی‪ -‬ك‪-‬دا‬ ‫دەكەن كە هێشتا لەناو ج ‌ێ و بانەكەیدایە‪،‬‬ ‫تا بەنەرم و نیانی پێیڕابگەیەنن تاوانبارە و‬ ‫دەبێت چاوەڕێی ئەوەش بێت‪ ،‬لێپێچینەوە‬ ‫لەگەڵیدا درێژەبكێشێت)‪.‬‬ ‫گفتوگۆكانی نێوان (ك) و ئەو دووكەسە‬ ‫چەند مــایــەی گاڵتەجاڕییە‪ ،‬هێندەش‬ ‫پوچگەرایانەیە‪ .‬تەنانەت سەروەختێك‬ ‫كافكا بۆیەكەمجار ئەو نەسكە بۆ هاوڕێكانی‬ ‫دەخوێنێتەوە‪ ،‬هەمویان پێدەكەنن‪.‬‬ ‫تــاوان و ســزا؟ ئەها‪ ،‬نەخێر‪ .‬ئەو دوو‬ ‫چەمكەی دێستۆڤسكی‪ ،‬لــێــرەدا جێیان‬ ‫نابێتەوە‪ .‬كەچی لەگەڵ ئەوەشدا لەشكرێك‬

‫لە كافكالۆجییەكان(‪ ،)1‬دەیكەنە بابەتی‬ ‫سەرەكی (دادگایی)‪.‬‬ ‫ماكس برۆد هاوڕێی گیانی بەگیانی كافكا‪،‬‬ ‫هیچ گومانی لەوەنییە كە گوناهێكی گەورە و‬ ‫گرانی پەنهان‪ ،‬لەو ڕۆمانەدا ئامادەگی هەیە‪.‬‬ ‫بەبۆچونی ئەو (ك) تاوانبارە بەوەی‪ ،‬توانای‬ ‫خۆشەویستی نییە‪.‬‬ ‫ئـــێـــدوارد گــۆڵــد ســتــاكــەریــش (كــە‬ ‫كافكالۆجییەكی بەناوبانگی دیكەیە)‪ ،‬لەو‬ ‫بــاوەڕەدایــە (ك) تاوانبارە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ڕێــگــەی بــە ماشێنكردنی ژیــانــی داوەو‬ ‫هێشتویەتی‪ ،‬بكرێتە ئامێرێك و لەهەمووشت‬ ‫دابماڵرێت و هەروا لەبەرئەوەی سەرپێچی‬ ‫یاسایەكی كردووە كە تەواوی مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫پابەندن پێیەوە و پێمان دەڵێت‪( :‬مرۆڤ‬ ‫بە)‪.‬‬ ‫وەل ‌ێ لەپای ئەوانەشدا لێكدانەوەیەكی ‪ 1968‬بەكارهاتووە‪.‬‬ ‫لەدایك بون و هاتنەئارای درەنگ وەختی‬ ‫زۆر بەرباڵوتر و جیاوازتر (دەتوانم بڵێم‬ ‫لێكدانەوەیەكی زۆر گەمژانەش) هەیە و ئەو وشانە‪ ،‬ئــەوە دەگەیەنن كە بێماناو‬ ‫دەڵێت‪( :‬ك‪-‬ی سیاچارە لە تاوانبارانی بێسەروبەرنەبووە‪ :‬وایلێدەكردین حاڵی بین‬ ‫سستمی تۆتالیتارییە‪ ،‬بەرلە هاتنە ئارای لەوەی‪ ،‬هەموو مرۆڤێك (گەر بتوانم خۆم‬ ‫سستمە تۆتالیتاریەكان و ئـــەوەش لە گەمەی وشــەســازی بكەم) دەشێت وای‬ ‫فیلمەكەی ئەرسۆن ویڵزدا دەبینین كە لێبكرێت‪ ،‬هەست بەگوناهباری بكات‪.‬‬ ‫ئەگەری دروستكردنی هەستی گوناهباری‪،‬‬ ‫لە –دادگایی‪ -‬وەریگرتووە و ساڵی ‪1962‬‬ ‫كاری دەرهێنانی بۆكردووە)‪.‬بەاڵم (ك) نەبێ‌ بەشێكە لەمەرجی مرۆڤ بوون‪ .‬ئەوەش یان‬ ‫تاوانە و نەتاوانبارە‪ .‬ئەو كەسێكە تاوانێك بەهۆكاری چاكی و میهرەبانیمانەوەیە كە‬ ‫دراوەتە پاڵی (‪)2‬و ئەوەش پرسێكی تەواو دەترسێت الوازەكان برینداربكات‪ ،‬یان بەهۆی‬ ‫ترسمان لەوەی لەژێر پا و پلەی ئەوانەی‬ ‫جیاوازە‪.‬‬ ‫چاوێك بە فەرهەنگەكەدا دەخشێنم(‪ )٣‬و لەحۆمان بەهێزترن بپلیشێینەوە‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەبینم فەرمانی (گوناهباركرا)‪ ،‬بۆیەكەمجار هەستی گوناهباری هەمیشە لەگەڵماندایە‪.‬‬ ‫كافكا هــەرگــیــز نــەهــاتــووە ئایدیای‬ ‫ساڵی ‪ 1946‬بەكارهاتووە‪ ،‬لەكاتێكدا چاوگی‬ ‫(هەست بە گوناهكردن)‪ ،‬دواتــر و ساڵی ئەبستراكت‪ ،‬دەربــارەی كێشەكانی ژیانی‬

‫دادوەرانــدا وەها دەرنەكەوێت كە زیاد لە‬ ‫پێویست پایەندی كاتە و ســەر ڕاستە‬ ‫لەمەوعیددا‪.‬‬ ‫ئەم تێكەڵییە لە شۆخی و جدییەت‪ ،‬لە‬ ‫كۆمیدیا و تراژیدیا‪ ،‬لەمانا و ب ‌ێ مانایی‪،‬‬ ‫پ ‌ێ بەپ ‌ێ لە ڕۆمانەكەدا بــەردەوامــە‪ ،‬تا‬ ‫لــەســێــدارەدانــی (ك) و دەبێتە مایەی‬ ‫لەدایكبونی جوانیەكی سەیر و ب ‌ێ وێنە‪ .‬من‬ ‫دەمەوێت وەسفی ئەو جوانییە بكەم‪ ،‬وەلێ‌‬ ‫هەرگیز توانای ئەوەم نابێت‪.‬‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬

‫مرۆڤایەتی فۆرمەالبكات‪ ،‬چونكە ئەو حەزی‬ ‫بەداهێنانی تیۆریانەبووە یــان پەرۆشی‬ ‫ئەوەنەبووە‪ ،‬ڕۆڵی فەیلەسوف وازی بكات‪.‬‬ ‫ڕۆژێكیان (بەتەلەفۆن و لەالیەن كەسێكی‬ ‫نـــەنـــاســـراوەوە)‪ ،‬داوا لـــە‪-‬ك‪ -‬دەكــرێــت‬ ‫یەكشەممەی داهاتوو بچێت بۆ ماڵێك كە‬ ‫لەو ناوەدایە‪ ،‬بەمەبەستی لێكۆڵینەوەكردن‬ ‫لەگەڵیدا‪ .‬بۆئەوەی كۆسپ نەخاتەڕێی ئەو‬ ‫دادگاییەی‪ ،‬ناخوازێت هەروا بەهەوانتە درێژە‬ ‫بكێشێت‪ ،‬بۆیە بەداواكاریەكە ڕازی دەبێت‬ ‫و مل دەدات‪ .‬واتە دەچێت بۆ ئەو شوێنەی‬ ‫پێیان وتووە‪.‬‬ ‫هــەرچــەنــدە بــۆچــونــەكــەی وادەیــەكــی‬ ‫دیاریكراویان بۆ دانــەنــاوە‪ ،‬بــەاڵم پەلە‬ ‫لەچونیدا دەكات‪ .‬سەرەتا دەیەوێت بەترام‬ ‫بــڕوات‪ ،‬وەل ‌ێ وازلەوەدێن ‌ێ تا لە بەردەم‬

‫‪-١‬كافكا ناسان‪.‬‬ ‫‪-٢‬ماناكەی لە عەرەبیدا كەسێك تاوان‬ ‫درابێتە پاڵی‪ ،‬وەل ‌ێ لەزمانی فەرەنسیدا بەو‬ ‫مانایەدێت كە كەسێك هەست بەتاوانێك‬ ‫بكات یاخود تاوانێكی بەسەردا سەپێنرابێت‪.‬‬ ‫‪-٣‬فەرهەنگی فەرەنسی‪.‬‬ ‫‪4- culpabilisabilite‬وشەیەكە‬ ‫لە فەرەنسیدا نییە‪ ،‬بەاڵم كۆندێرادێت و‬ ‫دایدەتاشێت‪ ،‬بۆخاتری وەسفكردنی ئەوەی‬ ‫هەستكردن بــەتــاوان بەسەر كەسەكاندا‬ ‫بسەپێنرێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ئەم وتــارەی مێالن كۆندێرا لەبەرواری‬ ‫‪ -3‬حوزەیرانی‪ ،2014-‬لە گۆڤاری (لونۆڤێل‬ ‫ئۆبسێر ڤاتۆر)دا باڵوكراوەتەوە و محەمەد‬ ‫ئەلخزێری لــە ‪ -13‬حــوزەیــرانــی‪2017-‬‬ ‫وەریــگــێــڕاوەتــە ســەر زمــانــی عــەرەبــی و‬ ‫باڵویكردۆتەوە‪.‬‬

‫گێڕانەوە وەك توخمێكی هاوبەش لە ڕۆمان‌و یادەوەریدا‬ ‫سەدیق سەعید ڕواندزی‬ ‫ئەگەر گێڕانەوە یەكێك بێت لە توخمە‬ ‫سەرەكییەكانی دەقی چیڕۆك و ڕۆمان كە‬ ‫هاوكات لەگەڵ توخمەكانی دیكەی دەقدا‪،‬‬ ‫تەكنیكی نووسینی ڕۆمان پێكبهێنن‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەهەمان شێوە گێڕانەوە یەكێكە لە توخمە‬ ‫سەرەكییەكانی نووسینەوەی یادەوەری وەك‬ ‫بیۆگرافیایەك‪ .‬چ لەڕۆماندا‪ ،‬چ لە یادەوەریدا‪،‬‬ ‫گێڕانەوە وەك توخمێك ڕۆڵێكی بنەڕەتی‬ ‫دەبینێت لــە دەرخستنی ڕووداوەكــــان‌و‬ ‫ناساندنی كارەكتەرو شوێنەكان‪ .‬بۆیە‬ ‫لە نێوان ڕۆمــان و یــادەوەریــدا هارمۆنیاو‬ ‫نزیكییەكی وا هەیە‪ ،‬خوێنەر كات ‌ێ هەندێك‬ ‫یادەوەری دەخوێنێتەوە‪ ،‬وا هەست دەكات‬ ‫دەقێكی ڕۆمان دەخوێنێتەوە‪ ،‬چونكە بەر‬ ‫هەمان ئەو توخمانە دەكەوێت‪ ،‬كە لە ڕۆماندا‬ ‫هەن‪ .‬بگرە زمانی نووسینەوەی بەشێكی‬ ‫كەم لە یادەوەری نووسەران و سیاسییانی‬ ‫ئێمە‪ ،‬زمانێكە تەژی لە شیعریەت و وێنەی‬ ‫هونەری و وەسفی بااڵو هونەریانەی شتەكان‪.‬‬ ‫ئەگەر كرداری گێڕانەوە لە ڕۆمان‪ ،‬یاخود‬ ‫یــادەوەری نەبێت‪ ،‬ئەوا ئەو دەقە نابێتە‬ ‫دەقێكی گەیەنەر بۆ خوێنەر‪ .‬چونكە دواجار‬ ‫لە ڕێگەی گێڕانەوەوە ئاشنای ڕووداوەكان‌و‬ ‫كارەكتەرەكان‌و كات‌و شوێن دەبین‪ .‬ڕەنگە‬

‫جیاوازییەكە تەنها لەوەدا بێت‪ .‬كە لەڕۆماندا‪،‬‬ ‫مەوداكانی گێڕانەوە بەرفراونترن‌و ئەشێ‬ ‫گێڕانەوەیەكی فەنتازی‌و سەرووی خەیاڵیش‬ ‫ببینین‪ .‬بەاڵم لە یادەوەریدا‪ ،‬چونكە ژانرێكی‬ ‫ڕیالیستییە‪ ،‬ئەوا گێڕانەوە تەنها ئەو ڕووداو‬ ‫و بەسەرهاتانە دەگرێتەوە كە نووسەر لە‬ ‫میانەی ژیانیدا بینیویەتی‪.‬‬ ‫ئەگەر لە چــیــرۆك‌و ڕۆمــانــدا نووسەر‬ ‫كرانەوەیەكی بــەڕووی زمــانــدا‪ ،‬لەئاستی‬ ‫گــێــڕانــەوە هەبێت‪ ،‬ئــەوا لــە گێڕانەوەی‬ ‫یادەوەریەكاندا‪ ،‬ئەو كرانەوەیە نییەو نووسەر‬ ‫دەبێ ئەوە بگێڕێتەوە‪ ،‬كەڕوویداوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە هەردوو ژانرەكەدا‪ ،‬چ ڕۆمان بێت‪ ،‬یاخود‬ ‫یــادەوەری‪ ،‬ئەوا گێڕانەوە وەك توخمێكی‬

‫هاوبەشی ه ــەردوو ژانــرەكــە‪ ،‬بونیادێكی‬ ‫سەرەكییە لە پێكهاتەی هونەری دەقەکە‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئــەوەی لێرەدا گرنگە‪ ،‬گێڕانەوەی‬ ‫ڕووداوەكــــــان نییە‪ ،‬بەڵكۆ چۆنیەتی‬ ‫گێڕانەوەیانە‪ .‬بۆ ئەوەی چێژی خوێندنەوە‪،‬‬ ‫بە خوێنەر بگەیەنن‪ .‬بــەو مانایەی ئایا‬ ‫گێڕانەوەكە‪ ،‬لەئاستێكی بااڵی هونەریدایەو‬ ‫هەڵگری فۆرمێكی ئستاتیكی‌و ناوەڕۆكێكی‬ ‫شیعریانەی تـــەژی لــە وێــنــەو هــونــەری‬ ‫گوزارشتكردنە‪ .‬ئەگەرچی خودی كرداری‬ ‫گێڕانەوەكە‪ ،‬لە هەردوو ژانرەكەدا‪ ،‬جۆرێك‬ ‫لەهونەركاریی لەوەسف‌و دەربڕینی وشەكان‌و‬ ‫ڕستەكان تیایە‪ .‬چونكە نــووســەر نابێ‬ ‫بەهەمان ئەو زمانە واقیعی‌و بەرجەستەكراوە‬

‫ڕووداوەكان بگێڕێتەوە كەڕوویانداوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫جوانكارییەك لە زماندا نەبێت‪ ،‬لە شیعریەت‌و‬ ‫چێژی گێڕانەوەو وەسفی ڕووداوەكــان‪ .‬بە‬ ‫پێچەوانەوە ئەو كــات‪ ،‬خوێنەر تەنها بە‬ ‫زمانێكی واقیعیانەی ڕووت‪ ،‬ڕووداوەكــان‬ ‫دەبینێت‪ .‬بۆیە چەند زمانی گێڕانەوەكە‪،‬‬ ‫زمانێكی شیعریانەو هونەریانەی جوان بێت‪،‬‬ ‫ئەوەندە كاریگەریەتی لە سەر هزری خوێنەر‬ ‫جێدێڵن‪ .‬چونكە ئەوكات زمان هەرتەنها‬ ‫ئامرازێك نییە‪ ،‬بۆ گوزارشتكردن‌و گێڕانەوە‪،‬‬ ‫بەڵكو چێژی خوێنەوەو شیعریەتیش دروست‬ ‫دەكــات‪ .‬زۆرجــار زمانی گوزارشتكردن لە‬ ‫ڕووداوەكــــان لەدووتوێی بیرەوەریەكانی‬ ‫نــووســەرێــكــدا‪ ،‬ئـــەوەنـــدە شیعریانەو‬ ‫ئستاتیكانەیە‪ ،‬كە خوێنەر لە نێوان ڕۆمان‌و‬ ‫یــادەوەریــدا‪ ،‬هارمۆنیایەكی بۆ دروســت‬ ‫دەبێت‌و نازانێت ئەوە ڕۆمانە دەیخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫یاخود بیرەوەری نووسەرەكە؟ چونكە زمانی‬ ‫گێڕانەوەو دەربڕینەكان‪ ،‬هێندە شیعریانەیە‪،‬‬ ‫بە گوزارشت ‌‌و وەسفێكی جــوان‪ ،‬باسی‬ ‫ڕووداوەكــــــان‌و كــارەكــتــەرەكــان‌و كــات‌و‬ ‫شوێن دەكات‪ .‬دیارە ئەمە بەدیاریكراوی‪،‬‬ ‫لەنووسینەوە بــیــرەوەری ئــەو كەسانەوە‬ ‫دەكەوێتە بەرچاومان‪ ،‬كەخۆیان شاعیرن یان‬ ‫ڕۆماننووس‪ .‬چونكە دواجار ئەو پاشخانە‬ ‫هونەری‌و ئەدەبییانەی لە نووسینی دەقەكان‬ ‫دایەو ئەو زمانە شیعری‌و پەخشانئامێزەی‬ ‫لە دەقە ئەدەبییەكەیاندایە‪ ،‬ڕەنگدانەوەی‬ ‫لە نووسینی بەرهەمی دیكەش دەبێت‪ ،‬بۆ‬

‫نموونە‪ :‬وەك بــیــرەوەری‪ .‬لێرەدا دەكرێ‬ ‫ئاماژە بۆ كتێبی(ئەزموون‌ویاد)ی نووسەر‌و‬ ‫شاعیر پشكۆ نەجمەددین بكەین‪.‬‬ ‫زمانی گێڕانەوە لەو بیرەوەریانە‪ ،‬زمانێكی‬ ‫هێندە شیعری‌و جوانە‪ ،‬كە لە چوارچێوەی‬ ‫فۆڕمێكی هونەریانەی بااڵ گوزارشت لەكات‌و‬ ‫شوێن‌و ڕووداوەكــــان دەكـــات‪ .‬گێڕانەوە‬ ‫لەو كتێبەدا لەئاستێكدایە كەخوێنەر لە‬ ‫خوێندنەوەی هــەر ڕســتــەو پــەڕەگــراف‌و‬ ‫دەربرین‌و گوزارشتكردنێك‪ ،‬چێژ لەگێڕانەوەو‬ ‫بینینی ڕووداوەكــان وەردەگرێت‪ .‬خوێنەر‬ ‫كاتێ ئەو بیرەوەریانە دەخوێنێتەوە‪ ،‬وا‬ ‫هەست دەكــات ڕۆمانێك دەخوێنێتەوە‪.‬‬ ‫نــووســەر لە ڕێــی ئستاتیكای زمــانــەوە‪،‬‬ ‫ڕەهەندێكی ئەدەبییانەی جوانی بە گێڕانەوەی‬ ‫ڕووداوەكــان داوە‌و نەیویستوە بەزمانێكی‬ ‫واقیعیانەی ڕووت ڕووداوەكــان بگێڕێتەوە‪.‬‬ ‫بەڵكو تێكهەڵكێشی كردووە لە گەڵ زمانێكی‬ ‫شیعریانەی تەژی لەوێنەی جوان‪ .‬بەشێك‬ ‫لەو ڕووداوانـــەی نووسەر دەیانگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫ڕووداوی دڵتەزێن ‌و تراژیدین‪ .‬لێ نووسەر‬ ‫لە ڕێی زمانی دەربڕینەوە فۆڕمێكی دیكە‬ ‫بەو ڕووداوانە دەدات‪ ،‬كە كاریگەریەتی لە‬ ‫سەر هزری خوێنەر جێدەهێڵن‪ .‬پێچەوانەی‬ ‫ئەمەش هەندێك جــار خوێنەر ڕۆمانێك‬ ‫دەخوێنێتەوە‪ ،‬واهەست دەكات یادەوەری‬ ‫ژیانی نووسەرەكە دەخوێنێتەوە‪ .‬چونكە‬ ‫ڕووداوەكــان هەمان ئەو ڕووداوانــەن‪ ،‬كە لە‬ ‫ژیانی تایبەتی ئەو ڕوویانداوە‪ .‬لێرەوەش‬

‫دەكـــرێ ئــامــاژە بــە ڕۆمانی(قەپێلك)‬ ‫ی نــووســەری س ــوری مستەفا خەلیفە‬ ‫بدەین‪ .‬ناوەڕۆكی ئەو ڕۆمانە گێڕانەوەی‬ ‫سەرگوزشتەی ژیانی تایبەتی نووسەرە‪ ،‬لە‬ ‫زیندانەكانی سوریادا لە سەردەمی ئەسەد‪.‬‬ ‫نووسەر كەخۆشی پاڵەوانی ڕۆمانەكەیە‪،‬‬ ‫دوای ئەوەی خوێندنی هونەر لە فەرەنسا‬ ‫تەواو دەكات‪ ،‬ئیدی بە ئامانجی خزمەتكردنی‬ ‫واڵتەكەی دەگەڕێتەوە نیشتمان‪ .‬وەلێ هەر‬ ‫لە فرۆكەخانەدا‪ ،‬پیاوانی ڕژێم بە تۆمەتی‬ ‫پەیوەندی بە ئیخوان موسلیمینەوە دەیگرن‬ ‫و سااڵنێكی زۆر زیندانی دەكەن‪.‬‬ ‫خوێنەر كاتێ ئەو ڕۆمانە دەخوێنێتەوە‪،‬‬ ‫واهەست دەكات بیۆگرافیای تایبەتی ژیانی‬ ‫نووسەرەكە دەخوێنێتەوە‪ .‬لە بنەڕەتیشدا‪،‬‬ ‫هەروایە‪ .‬چونكە ڕووداوەكــان واقیعین‌و بە‬ ‫سەر هاتەكەش‪ ،‬سەرگوزشتەی بە شێكی‬ ‫ژیانی نووسەرەكەیە‪ .‬بەاڵم وەك ڕۆمانێك‬ ‫دەبینرێت‪ .‬كەواتە ئەوەی لێرەدا گرنگە‪،‬‬ ‫خودی گێڕانەوەكەیە‪ .‬چ لە ڕۆمــان بێت‪،‬‬ ‫یاخود یادەوەری‪ .‬چونكە خوێنەر لە ڕێگەی‬ ‫گێڕانەوەكە‪ ،‬ئاشنای ڕووداوەكان دەبێت و‬ ‫ڕەگەزەكانی تر دەناسێت‪ .‬لە نێوان ڕۆمان‌و‬ ‫یادەوەریدا‪ ،‬هەندێك جار بونیاتی هونەری‬ ‫دەقەكان ئەوەندە لە یەكترییەوە نزیكن‪،‬‬ ‫كە خوێنەر لە نێوان ڕۆمــان‌و یادەوەریدا‪،‬‬ ‫هەستێكی الدروست دەبێت‪ ،‬كەنازانێ ئەوەی‬ ‫دەیخوێنێتەوە‪ ،‬ڕۆمانێكی هونەرییە‪ ،‬یاخود‬ ‫یادەوەری ژیانی تایبەتی نووسەرەكە؟‬

‫ئەویننامە‬

‫ڕووناکی‬

‫ڕووناکی هەڵدەکشێ‬ ‫دادەکشێ‬ ‫وەک ئەوین دەمانبات‬ ‫گرنگ نییە بەرەو کوێ!‬ ‫هەر ساتە و هیوایەک‬ ‫خەونێک و‬ ‫جوانیەک لە هەر جێ‬ ‫لە پێچی تەماویی زەماندا‬ ‫منداڵیی لەسەر ڕێ‪.‬‬ ‫*‬ ‫ڕووناکی دەڕوا و دێ‬ ‫پێکەوە بیابان و دەریا‪،‬‬ ‫شار و دێ و کێو دەبڕین‬ ‫هەر جارە ڕەنگی نوێ‬ ‫بۆنی نوێ و‬ ‫شێوازی نوێ دەگرین‪.‬‬ ‫پێکەوە ئاوێزانی جوانی‪،‬‬ ‫دەچین و هەر دەچین‬ ‫بە ناخی خۆمان و‬ ‫ژیان و‬ ‫قوواڵیی زەماندا ڕۆ دەچین‬ ‫ڕۆ دەچین‪.‬‬ ‫*****‬

‫بە ڕووتی جوانرتی‬ ‫بە ڕووتی جوانتری‬ ‫ڕووت بەوە وەک هەتاو!‬ ‫با جوانی بێتە گۆ‬ ‫شەپۆلی ڕووناکی‬ ‫وەک بااڵت هەڵبکشێ‬ ‫ڕۆح ڕوون و‬ ‫درەوشاو‪.‬‬ ‫*‬ ‫ڕوون بەوە وێنەی ئاو!‬ ‫کە جەستەی گوڵڕەنگت‬ ‫ڕووناکی دەدوێنێ‬ ‫کە جوانی لە تۆدا‬ ‫جادوی خۆی‬ ‫شکۆی خۆی‬ ‫دەنوێنێ‪.‬‬ ‫*‬ ‫بە ڕووتی جوانتری‬ ‫جوانی جوان‬ ‫وێنەی ژین‪.‬‬ ‫بە ڕووتی ڕوونتری‬ ‫ڕوونی ڕوون‬ ‫وەک ئەوین‪.‬‬ ‫*‬

‫کزەبۆنێک‬

‫شاعیرێ دەمرێ‬

‫لە پڕ دڵم دادەخۆرپێ‬ ‫نم نم بۆنێ‬ ‫بە جەستەمدا ڕۆ دەچێت و‬ ‫ڕۆح دەتەنێ‪.‬‬

‫شاعیرێ دەمرێ‬ ‫ئەو ڕۆژەش ژیان‪ ،‬وەک هەموو ڕۆژان‬ ‫بە هەمان ڕیتم و شیوازی جاران‬ ‫ڕێگای خۆی دەبڕێ‪.‬‬

‫کزەبۆنێ دەمهەژێنێ‬ ‫بۆنێ بە دڵ ئاشنا و گوڵین‬ ‫ڕوون و پڕ هەوەس و پڕژین‬ ‫وێنەی بۆنی پرچی باراناویی ژنێ‪.‬‬ ‫***‬

‫ئەو ڕۆژە دەڵێی هیچ ڕووی نەداوە‬ ‫هیچ نەگۆڕاوە‬ ‫ڕووناکی و جوانی گەش و درەوشاو‬ ‫ژیان خۆیئاسا‬ ‫پڕژین و الوە‪.‬‬

‫شابۆن‬

‫ئەو ڕۆژە تەنیا تۆ کز و خەمۆش‬ ‫پەرێشان‪ ،‬خەمپۆش‬ ‫دوو دڵۆپ ئەسرین جار جار بەرچاوت‬ ‫لێڵ دادەهێنن‬ ‫دوای تاوێک وێنەی خەونی هاوبەشمان‬ ‫بە بێ شوێنەوار دەڕۆن‬ ‫نامێنن‪.‬‬

‫شەو وەک من لە هیچ ڕامابوو‬ ‫دنیا خامۆش و‬ ‫لە هەر ال بێدەنگی‪،‬‬ ‫لە ناوەڕاستی ڕێگاشدا‬ ‫زەمان وەستابوو‪.‬‬ ‫ئەو شەوە من بەخۆ نامۆ‬ ‫زیز و لە دونیا دابڕاو‬ ‫کەچی شابۆنێ‪ ،‬بۆنی تۆ‬ ‫بە جەستەمەوە هەر مابوو‪.‬‬ ‫****‬

‫تەنیایی‬ ‫‪١‬‬

‫کە تەنیایە‬ ‫ژیان بە ڕووتی دەیبینێ‬ ‫هاوەڵی جوانی و هیوایە‬ ‫وا دەزانێ‬ ‫هەموو شتێ بە وێنەی خۆی‬ ‫بێ کۆتایە‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫ئەو ساتانەی هەر خۆیەتی‬ ‫ڕوون دەنوێنێ‬ ‫وەک خۆیەتی‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫کە تەنیایە‬ ‫لە بوونی خۆی‬ ‫دڵنیایە‪.‬‬ ‫**‬

‫نیگاری بەرگی کۆمەڵەهۆنراوەکە‬ ‫هونەرمەند ڕێبوار سەعید کێشاویەتی‪.‬‬

‫لەم ماوەیەدا دوا کۆمەڵەهۆنراوەی شاعیر‬ ‫ڕەفیق سابیر‪ ،‬بە ناوی (ئەویننامە) لە الیەن‬ ‫پەخشخانەی مانگ‪ ،‬لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان‪،‬‬ ‫بــاو کــرایــەوە‪ .‬ئــەم بــەرهــەمــە نوێیە‪ ،‬کە‬ ‫سێزدەهەمین بەرهەمی شیعریی شاعیرە‪ ،‬لە ‪٢٤‬‬ ‫هۆنراوە و ‪ ٢٩‬هایکۆ پێک هاتووە‪ ،‬بە گشتی‬ ‫ستایشی ئەوین و جوانی و ئازادییە‪ .‬شاعیر‪،‬‬ ‫لە وتەیەکی کورتدا‪ ،‬لەبارەی ئەم بەرهەمەیەوە‬ ‫دەنووسێت‪:‬‬ ‫(ئەم کتێبە ستایشی ئەوین و جوانییە‪،‬‬ ‫جەخت و پێداگرییە لەسەر پیرۆزیی ئەوین‪،‬‬ ‫دڵگیریی جــوانــی‪ ،‬خــەونــی بــەخــتــەوەری و‬ ‫ئازادی‪ ،‬کە وەک دیاردە و هێز بەرامبەر شەڕ‬ ‫و توندوتیژی و وێرانی دەوەستن‪ ،‬دەمێنن و‬ ‫مەیدانی ژیان بۆ تاریکی و دزێوی و ستەم چۆل‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫وەک هەموو ڕۆژان جوانی دەپشکوێ‬ ‫ئەوین بەردەگرێ‬ ‫ژیانیش بێباک ڕێگای خۆی دەبڕێ‪.‬‬ ‫هەواڵێک دەگا و‬ ‫هەر زوو کۆن دەبێ‪:‬‬ ‫شاعیرێ دەمرێ‪.‬‬

‫ڕەفیق سابیر‬

‫ناکەن‪ .‬هەرچەندە تارماییشەڕ و مردن شوێنپێی‬ ‫جوانییەکان هەڵدەگرن‪ ،‬بەاڵم شکۆی ئەوین و‬ ‫شوێنی نەمری ژن لەناو دڵ و بیرەوەرییدا‪ ،‬وەک‬ ‫هێزێكی خۆڕاگرترو نەفەسدرێژتر لە هەموو‬ ‫نووچدان و کارەساتێک‪،‬ڕۆشانییەکیڕۆحی بە‬ ‫هۆنراوەکان دەدات‪.‬‬ ‫دوابەشی (ئەویننامە) چەپکە هۆنراوەیەکی‬ ‫هایکۆیە‪ ،‬کــە زۆربــەیــان پەیوەندییان بە‬ ‫سروشتەوە هەیە‪ .‬شیعری هایکۆ‪ ،‬ناودارترین‬ ‫شێوازی شیعریی یابانییە و ئەزموونێکی‬ ‫هەستیی مرۆڤ‪ ،‬کە لە کورتە ساتێکدا ڕوو‬ ‫دەدات و دووبــارە نابێتەوە‪ ،‬بە پوختەترین‬ ‫شێوە و کەمترین وشە‪ ،‬پێشان دەدات‪ .‬لە‬ ‫هایکۆدا‪ ،‬سروشت و پەیوەندیی نێوان مرۆڤ‬ ‫و سروشت و ئەو گۆڕانکارییانەی کە سروشت‬

‫بەسەر ژیان و الیەنی سایکۆلۆجی و ڕۆحیی‬ ‫مرۆڤی دەهێنێت‪ ،‬بابەتی سەرەکین‪.‬‬ ‫چەند بابەتێکی جیای ئەزموونی جوانی‬ ‫و خۆشەویستییە‪ ،‬بــە ستایلێکی تایبەت‬ ‫نووسراوە‪ ،‬لە ڕووی شێوازی دەربڕین و هونەری‬ ‫شیعرییەوە‪ ،‬تا ڕادەیەک لە کۆمەڵەهۆنراوەکانی‬ ‫ترم جیاوازە‪ .‬ئەمەش پەیوەندیی بە ئەزموونی‬ ‫شیعریی من و ئەزموونی ئەوین و جوانییەوە‬ ‫هەیە‪ .‬لە زۆربەی هۆنراوەکاندا ڕیتم و کێش‬ ‫و قافیە پارێزراون‪ ،‬بەاڵم بە شێوازی جیاواز‬ ‫و جۆراوجۆر بەکار هێندراون‪ ،‬ئەگەر لە یەک‬ ‫یان دوو هۆنراوەدا جۆرە سادەییەک هەبێت‪،‬‬ ‫بەشێکە لە سادەیی جوانی‪ ،‬یــان جوانیی‬ ‫سادەیی)‪.‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪367‬‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )367‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫داعش و گروپە تیرۆریستییەکان پاش کەوتنی‬ ‫خەالفەتەکەیان دڕندەتر دەبن؟‬ ‫«پەالمارە تیرۆریستییەکەی نوێژی هەینی مزگەوتەکەی سینا»‬ ‫ڕەنگــە الیەنێکــی ئــەم چاالکییەیــان بــۆ‬ ‫ئــەوە بگەڕێتــەوە کــە بیســەلێنن یــەک‪:‬‬ ‫مــاون و دەتوانــن پەالماربــدەن‪ ،‬دویــش‬ ‫ئــەو پەیامــە بگەیەنــن کــە نــەک هــەر‬ ‫نەبەزیــون‪ ،‬بەڵکــو دڕندانەتــر و توندتــر‬ ‫دێنــەوە مەیــدان‬

‫عەلی مستەفا‬ ‫داعش هیچ شارێک کە خەالفەتەکەی تێدا‬ ‫ڕاگەیاند‪ ،‬لە سوریا و ئێراق‪ ،‬بە دەستیەوە‬ ‫نەماوە و هەڕەم و پێکهاتە بنەرەتییەکەی‬ ‫کە لە ئێراق و سوریابو تێکشکێنراوە‪،‬‬ ‫کەچی دڕندانەتر و زۆر توندتر‪ ،‬گەورەترین‬ ‫کاری تیرۆریستی لە ناو مزگەوتێکدا و لە‬ ‫پیرۆزترینی کاتدا کە کاتی وتار و نوێژی‬ ‫هەینییە دژی هاو مەزهەبەکانی خۆی کە‬ ‫سوننەن‪ ،‬ئەنجامدەدا‪ .‬ڕەنگە الیەنێکی‬ ‫ئــەم چاالکییەیان بۆ ئــەوە بگەڕێتەوە‬ ‫کە بیسەلێنن یــەک‪ :‬مــاون و دەتوانن‬ ‫پەالماربدەن‪ ،‬دویش ئەو پەیامە بگەێنن‬ ‫کە نەک هەر نەبەزیون‪ ،‬بەڵکو دڕندانەتر‬ ‫و توندتر دێنەوە مەیدان‪ .‬چونکە بەپێی‬ ‫پێوانەی سایکۆلۆجی بێت کاتێک گروپێک‬ ‫دەبەزێت‪ ،‬پێویستیان بە کات و ماوەیەک‬ ‫دەبێت تا ئامادەکاری دەکەنەوە و ورەی‬ ‫ئەندامانیان بــەرزدەکــەنــەوە و خۆیان‬ ‫ڕێکدەخەنەوە‪ ،‬بــەاڵم ئــەم پــەالمــارە و‬ ‫پەالمارەکانی تریان لە کەرکوک و ئێراق بە‬ ‫گشتی؛ پرسیاری ئەوە بەرزدەکەنەوە ئایا‬ ‫پاش لەدەستدانی شارەکانیان لە ئێراق و‬ ‫سوریا ماوەیەک بێدەنگ و سڕ دەمێننەوە‬ ‫یان بەپێچەوانەوە‪ ،‬وەکو لەم پەالمارەی‬ ‫مزگەوتەکەی سینادا دەردەکەوێت‪ ،‬زۆر‬ ‫ڕەشتر و دڕەندەتر دەستپێدەکەنەوە؟‬ ‫ئایا گــوتــاری قاعیدە زاڵــدەبــێــتــەوە و‬ ‫زیندودەبێتەوە و جێی داعش دەگرێتەوە‬ ‫یان گوتار و ڕەوتی داعش لەوەی پێشتر‬ ‫هەبوە ڕەقتردەبێ‪ ،‬بەتایبەت لەم دۆخە‬ ‫تایبەتەی لەنێوان ئێران و سعودییەدا هەیە‬ ‫و لەو دەسەاڵتەی کە حەشدی شەعبی لە‬ ‫ئێراق و حیزبواڵ لە لوبنان و حوسییەکان‬ ‫لە یەمەن کە بە سەر ناوەندە سونییەکاندا‬ ‫هەیانە و جێبەجێیدەکەن؟!‬ ‫هەفتەکانی پێشتر ئێران و ڕوسیا‬ ‫و سوریا و ئێراق‪ ،‬بە یارمەتی میلیشیا‬ ‫شیعییەکان‪ ،‬کۆتایی خەالفەتی ئیسالمیی‬ ‫داعشیان ڕاگەیاند‪ .‬بــەاڵم ئــەو دۆخ و‬ ‫هــۆکــار و تەنانەت ئــەو گــوتــارەی ئەو‬ ‫گروپە تیرۆریستەی تێدا دروستبو لەنێوان‬ ‫سااڵنی ‪ ٢٠١٤-٢٠١٢‬لە چەند ڕویەکەوە لە‬ ‫ئێستا هێورتربو‪ .‬دۆخی سیاسی و ئاینی‬ ‫و مەزهەبی و ئابوریش لەو کاتەی کە‬ ‫داعشی تێدا دروستبو‪ ،‬لە پاش بەهاری‬ ‫عەرەبی و ڕاپەڕینەکانی سوریا و هتد‪ ،‬لە‬ ‫ئەمڕۆ جێگیرتربو‪ .‬بەاڵم ئەمڕۆ بەشێکی‬ ‫زۆری سوریا و ناوچە سوننیەکانی ئێراق‬ ‫کاولبون و لەبەرامبەر گروپە تیرۆریستییە‬ ‫سونییەکاندا حەشدی شەعبی لە ئێراق‬ ‫و حیزبواڵ لە لوبنان و سوریا هەڕەشە‬ ‫لە سوننە و لە بونییان دەکەن و بەناوی‬ ‫جەنگی تیرۆریستانەوە زۆرێــک شــار و‬ ‫ناوەندییان وێرانکردون و کوشتارگەیان‬ ‫ناوەتەوە‪ .‬لە ئاستی دەوڵەتانیشدا سعودیە‬

‫و ئێران تەپڵی شەڕیان لێداوە و لە یەمەن‬ ‫بە کــردار لە جەنگدان و خەریکە ئەو‬ ‫جەنگە بە کرداریش لە لوبنان بە وەکالەت‬ ‫دەستپێدەکات‪ .‬جەنگی ئێران و سعودیە‬ ‫ئەگەر هەڵبگیرسێت بەتەوای لە جەنگی‬ ‫وەکالەتەکانەوە کە پێشتر لەنێوانیاندا‬ ‫ئەنجامدراوە دەبێت بە جەنگی ڕاستەوخۆ‬ ‫و زۆرێک واڵتی تری وێنەی میسر و سودان‬ ‫و ئوردن‪ ،‬بەرامبەر بە ئێران و سوریا و‬ ‫میلیشیاکانیان لە حیزبواڵ و حوسییەکان‬ ‫و حەشدی شەعبی‪ ،‬بە ویستی خۆیان‬ ‫بێت یان نا‪ ،‬تێوەدەگلێن و پەلکێشی‬ ‫ئەو جەنگە مەزهەبییە دەکرێن‪ .‬ئەگەر‬ ‫جەنگی ڕاستەوخۆش نەبێ؛ ئەوا لە چەند‬ ‫سنورێکدا بە وەکالەتی ڕاستەوخۆترەوە‬ ‫گرژییەکان توندتردەبنەوە‪ .‬ئەم گرژی و‬ ‫جەنگە وەکالییانە‪ ،‬لە بنەڕەتەوە هەوێن‬ ‫و خــۆراک و پاساوی هەبونی داعــش و‬ ‫هەمو گروپە تیرۆریستییەکان و میلیشیا‬ ‫شیعییەکانیش بوە و ئەمڕۆ کێشەیەکی‬ ‫تــری هاتوەتەسەر کە ئەویش نەمانی‬ ‫هاوسەنگیی دوجۆر کارکردنی هەژمونی‬ ‫شیعە و سونەیە بە حکومەت و مەرجەع و‬ ‫گروپەکانیانەوە کە دەکرێت زۆر بە کورتی‬ ‫ئاماژەی پێبکرێت‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ کێشەیەکی واقیعی و سیاسی و‬ ‫هەژمونی هێز و چەکداریی هاتوەتە ئارا کە‬ ‫هاوسەنگی هێزی لەنێوان سوننە شیعەدا‬ ‫تێکداوە‪ ،‬ئەویش بەو جۆرەیە کە بەبۆنەی‬ ‫چەند هۆکارێکەوە‪ ،‬دیارترینی ئەو هۆکارانە‬ ‫بە تیرۆر ناساندنی گروپە جیهادییە‬ ‫سونییەکانە لە هەمو جیهاندا‪ ،‬شیعەکان‬ ‫لە چوار واڵتی عەرەبیدا میلیشیایان هەیە‬ ‫و ئــەو میلیشیایانەش‪ ،‬بە پێچەوانەی‬ ‫گروپە جیهادییە سونییەکانەوە‪ ،‬دو‬ ‫خەسڵەتی تایبەتییان هەیە‪ :‬یەکەم بەبێ‬ ‫پــەردە و شــاردنــەوە ئێران یارمەتییان‬ ‫دەدا‪ ،‬دوەم لەالیەن مەرجەعە ئاینییەکانی‬ ‫شیعەوە ئــەو میلیشیایانە فتوایان بۆ‬ ‫دراو و شەرعییەتی ئاینیان هەیە‪ .‬ئەمە‬ ‫لە کاتێدا چــەکــدارە سوننەکان کە لە‬ ‫هەشتاکاندا وەکو خەباتکەر و شۆڕشگێڕ‬ ‫و ئۆپۆزسیۆن دەناسێنران‪ ،‬لە نەوەدەکاندا‬

‫بەرەبەرە لە میسر و ئەفغان و فەلەستین‬ ‫و جەزائیر و هتد بە تیرۆریست ناسێنران‬ ‫و دواتــریــش هەمو چەکدارێکی سونی‬ ‫بەهۆی کارەکانی قاعیدە و دواتریش‬ ‫داعشەوە بونە چەکداری تیرۆریستی‪ .‬بۆیە‬ ‫حکومەتە سوننەکان بەو یارمەتییەی کە‬ ‫لەژێر پەردەوە پێیان دەدان کشانەوە و‬ ‫مەرجەعە سوننە فەرمییەکانیش گروپ لە‬ ‫دوای گروپ‪ ،‬بە حەماسیشەوە‪ ،‬دەستیان‬ ‫لێبەردان و نەیانوێرا فتوای شەرعیبونی‬ ‫ئاینیان پێببەخشن‪ .‬ئەمانەش وایان کردوە‬ ‫ئەمڕۆ دۆخێکی ناهاوسەنگ بێتەئاراوە‪،‬‬ ‫کە میلیشیا شیعەکان هەم حکومەتەکان‬ ‫یارمەتییان دەدەن‪ ،‬وێنەی ئێران و ئیراق‬ ‫و سوریا‪ ،‬هەم مەرجەع و فتوای فەرمیی‬ ‫ئاینییان لە پشتە‪ .‬ئەم ناهاوسەنگییە‬ ‫و واقــیــعــە تــاک و گـــروپ و نــاوەنــدە‬ ‫سوننییەکانی بە دەوڵــەت و پێکهاتەوە‬ ‫خستۆتە دۆخێکەوە کە سعودییەکان زۆر‬ ‫بە هسترییانە گوزارشتی لێدەکەن و هیچ‬ ‫چارەسەرێکیشیان نییە بــۆی‪ .‬نەبونی‬ ‫چارەسەری ئەم ناهاوسەنگییە‪ ،‬گوتاری‬ ‫داعش و پاساوی هەبونی ئەو گروپە زۆر‬ ‫بە بەهێزی دەهێڵێتەوە‪ ،‬تاکو قاعیدە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە جیاوازی بنەڕەتی لە نێوان‬ ‫قاعیدە و داعــشــدا ســـەرەڕای لێکچونە‬ ‫هەناوییەکانیان‪ ،‬ئــەوەبــو کــە قاعیدە‬ ‫گوتارەکەی دژی ئەمریکا و ڕۆژئاوابو‪،‬‬ ‫بەاڵم گوتاری داعش دژی شیعەبو‪ .‬ئەم‬ ‫گوتارەی داعش بۆ ئەمڕۆ پاساوی هەبونی‬ ‫لەدەستنەداوە و تەنانەت بەهێزتریشە‪،‬‬ ‫چونکە هاوسەنگییەکە تێکچوە و شیعەکان‬ ‫میلیشییای دانپێنراو و بەهێزیان هەیە و‬ ‫سوننەکانیش چەککراون‪.‬‬ ‫هــەروەهــا بەشێوەیەکی گشتی لەم‬ ‫دۆخــەدا‪ ،‬کە دۆخێکی زۆر مۆلەقە‪ ،‬بۆ‬ ‫دروستکردنەوەی هاوسەنگیی هێز‪ ،‬ئەگەری‬ ‫زیندوبونەوە و گەڕانەوەی قاعیدە و گروپە‬ ‫جیهادییە کۆنەکان‪ ،‬بە دەموچاوی نوێوە‬ ‫و بە گوتاری دژی هەژمونی شیعەوە‪ ،‬زۆر‬ ‫بەهێزە‪ .‬لەمەشدا داعــش لە ناوەرۆکدا‬ ‫لــەم چەند ساڵەی دوایــیــدا ئــەو ڕۆڵــەی‬ ‫بینی‪ ،‬بەاڵم بەبێ پشتگیری مەرجەعە‬

‫سونییەکان و حکومەتەکانیان‪.‬‬ ‫ئەگەر واڵتە زلهێزەکان ویستی ئەوەیان‬ ‫هەبێ کە دۆخەکە نەتەقێتەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫واڵتــە ئیسالمییەکان‪ ،‬بەتایبەت ئێران‬ ‫و سعودییە و تورکیا‪ ،‬ئەگەر نەیانەوێت‬ ‫بچنە جەنگێکی ڕاســتــەوخــۆوە‪ ،‬تاکە‬ ‫چارەسەر چەککردنی میلیشیا شیعەکانە‬ ‫و سەندنەوەی شەرعییەتی ئاینییە لێیان‬ ‫لەالیەن مەرجەعەکانییانەوە‪ .‬چارەسەری‬ ‫لەمجۆرەش ئەمڕۆ لەم دۆخەی ناوچەکەدا‬ ‫لە ئەستەمەکانە‪ .‬چارەسەرەکانیش واڵتە‬ ‫ئیسالمییەکان بۆ خۆیان لە توانایاندا‬ ‫نییە ئەنجامی بــدەن‪ .‬چونکە خاوەنی‬ ‫هیچ مەرجەع و دەزگایەکی وەهانین ئەم‬ ‫کارەیان بۆ بکات و ئەوەی پێشتر بەناوی‬ ‫«جامیعەی عەرەبی و ئیسالمی» هەبو‬ ‫هەڵوەشاوە ‪ .‬ئەمەش ئەو دۆخەیە کە‬ ‫بۆ سوننە وەکو هەڕەشەیەکی وجودی‬ ‫لێهاتوە و ڕەنگە بە پەنابردنەوە بۆ‬ ‫گــروپــە جیهادییەکان چـــارەی بکات‪.‬‬ ‫بۆیە نەپوکانەوە و مانەوەی داعش هەر‬ ‫بەچاالکی و بە دەموچاوی نوێوە ئەگەری‬ ‫زۆر بەهێزە‪ .‬بــەاڵم تــرس لــەوەیــە کە‬ ‫دڕندەتر و فەزەویتر دەربکەونەوە‪ ،‬وەکو لە‬ ‫پەالمارەکەی مزگەوتەکەی سینا بەرچاوە‪.‬‬ ‫دڕندەیی ئەو گروپانە جگە لە هۆکاری‬ ‫ئایدۆلۆجیاکەیان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە‬ ‫کە هەستدەکەن هەمو شەرعییەتێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و ئاینییان لێسەنراوەتەوە‪.‬‬ ‫لە دۆخــی هەرێمی کوردستانیشدا‪،‬‬ ‫حەشدی شەعبی و پەالمارەکانی ئەم‬ ‫دواییەی سۆزی ئاینی و مەزهەبی دەجوڵێنێ‬ ‫و زەمینەی پەرچەکردار خۆشدەکات بۆ‬ ‫ئەوەی گروپە جیهادییەکان بەهێز ببنەوە‬ ‫و پاساوی هەبونییان بێتەوەئارا‪ .‬ئەمەش‬ ‫دۆخێکی ئاڵۆزتر بۆ کورد دێنێتەئاراوە کە‬ ‫تێوەی دەگلێنێت لە جەنگێک کە پشکی‬ ‫ئەوی تێدا نییە و لە دۆزەکەی خۆیەوە کە‬ ‫دۆزێکی نەتەوەیی‪-‬سیاسییە ڕایدەکێشێت‬ ‫بۆ ملمالنێ گــەورەکــەی ناوچەکە‪ ،‬کە‬ ‫ملمالنێی مەزهەبییە‪.‬‬

‫دڕندەیــی ئــەو گروپانــە جگــە لــە هــۆکاری‬ ‫ئایدۆلۆجیاکەیــان بــۆ ئــەوە دەگەڕێتــەوە‬ ‫کــە هەســتدەکەن هەمــو شــەرعییەتێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و ئاینییــان لێســەنراوەتەوە‬

‫جیــاوازی بنەڕەتــی لــە نێــوان قاعیــدە‬ ‫و داعشــدا ســەرەڕای لێکچونــە‬ ‫هەناوییەکانیــان‪ ،‬ئەوەبــو کــە قاعیــدە‬ ‫گوتارەکــەی دژی ئەمریــکا و ڕۆژئاوابــو‪،‬‬ ‫بــەاڵم گوتــاری داعــش دژی شــیعەبو‪.‬‬ ‫ئــەم گوتــارەی داعــش بــۆ ئەمــڕۆ پاســاوی‬ ‫هەبونــی لەدەســتنەداوە و تەنانــەت‬ ‫بەهێزتریشــە‪ ،‬چونکــە هاوســەنگییەکە‬ ‫تێکچــوە و شــیعەکان میلیشــیای دانپێ ـراو‬ ‫و بەهێزیــان هەیــە و ســوننەکانیش‬ ‫چەککــراون‬

‫ژمارە (‪ )367‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫‪2‬‬

‫پێشەكیەك لەمەڕ سۆفیگەریی لە ئیسالمدا‬ ‫تەســەوفی فەلســەفی لــە چوارچێــوەی‬ ‫بیركردنــەوەی ئاینێكــی دیاریكـراودا نامێنێتــەوە‪،‬‬ ‫بەڵكــو هەمــوو ئاینــەكان پێكــەوە لــە یــەك‬ ‫بۆتــەدا دەتوێنێتــەوە‪ ،‬یــان هەوڵــی گــەڕان‬ ‫بــەدوای ئــەو ڕیشــە قوواڵنــەدا دەدات كــە‬ ‫ســەرجەم ئاینــەكان لێــوەی هاتــوون‬

‫هەستی مەحمود‬ ‫سۆفیگەریی‪ ،‬وەك بزوتنەوەیەكی‬ ‫ئایینی و فیكریی یــان فەلسەفیی‪،‬‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر لە جیهانی ئیسالمیدا‬ ‫بابەتێكی نامۆیە‪ .‬لە باشترین حاڵەتدا‬ ‫ئەم ئاراستە ئاینییە فەلسەفییە وەك‬ ‫جۆرێك لە خواپەرستیی و ئاینداریی‬ ‫دەناسرێت كە شوێنكەوتوانی پشتیان‬ ‫لە دونیاو لەزەتەكانی كردووەو‪ ،‬زوهدو‬ ‫دونیانەویستییان هــەڵــبــژاردووە‪ .‬لە‬ ‫هەمووی سەیرتر ئەوەیە كە ئەم جۆرە‬ ‫تێگەیشتنە لە تەسەوف الی زۆرێك‬ ‫لە ئاكادیمست و نوسەرانیش‪ ،‬وەك‬ ‫تێگەیشتنێكی باوو زاڵ كەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫ئــەوە ڕاستە كە بەشێك یان لقێك‬ ‫لە تەسەوف‪ ،‬كە بە تەسەوفی زوهدیی‬ ‫یان (تعبدی) دەناسرێت دەچێتە ناو‬ ‫ئەو چوارچێوەیەوە كە وەك ئاماژەمان‬ ‫پێكرد‪ ،‬زۆرینە لێێ‌ تێگەیشتون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم بەشە یان لقە‪ ،‬لە ڕاستیدا بەشە‬ ‫ڕوكەش و گشتی و سادەكەی تەسەوفە‪،‬‬ ‫ئەو لقەیە كە هەندێك لە خەڵكیی بە‬ ‫گشتی‪ ،‬بە نوخبەو جەماوەرەوە‪ ،‬توانای‬ ‫تێگەیشتن لێی و پەیڕەوكردنی هەیە‪،‬‬ ‫لەو ڕوانگەیەوە كە سیمای سەرەكیی‬ ‫ئــەم جــۆرە لە تــەســەوف‪ ،‬بریتیە لە‬ ‫بایەخدان بە زیكرو ویردو‪ ،‬یادكردنەوەی‬ ‫مردن و‪ ،‬بەكەمگرتنی چێژەكانی ژیان‬ ‫و دنیاو‪ ،‬گرنگیدانی زۆر بە سروتەكانی‬ ‫پەرستش‪ ،‬وەك هێمامان بۆكرد‪ ،‬ئەمەش‬ ‫تێگەیشتن و پەیڕەوكردنی زانست و‬ ‫مەعریفەی زۆرو قوڵبونەوەو تێڕامانی‬ ‫ناوێت‪ ،‬بەڵكو بۆ هەر كەسێك بیەوێت‬ ‫بە ڕدەست و ئاسانە‪.‬‬ ‫لــێــرەوە زۆربـــەی جــار كــە بــاس لە‬ ‫تەسەوف دەكرێت‪ ،‬ئەوە دێتە بەرباس‬ ‫كە سۆفیەكان هیچ ئاگایەكیان لە ژیانی‬ ‫دنیاو هەلومەرجی دەسەاڵتی سیاسیی و‬ ‫تەنانەت كۆمەاڵیەتیش نەبووە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫هەموو شتێك گۆشەگیرو تەریك بوون‪،‬‬ ‫لە مجۆرە تێڕوانینەدا سۆفیی كەسێكە‬ ‫لە بەر زیكر ئاگای لە فیكر نەماوەو‪،‬‬ ‫قیامەت دنیاو كــاروبــارەكــانــی لەبیر‬ ‫بردۆتەوەو ئەقڵ و هۆشی بە فەرامۆشیی‬ ‫سپاردووە‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا كە ئەمجۆرە لە تەسەوف‬ ‫و‪ ،‬ئــەم حاڵیبوونە لێی وەك كۆی‬ ‫تەسەوف و تێڕوانین و ئاراستەكانی‪،‬‬ ‫نــەك تەنیا لەگەڵ دنیاو مەعریفەو‬ ‫سیاسەتدا ناكۆكە‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ خودی‬ ‫ئەو پەرستشە سروتگەرایەش ناتەبایە‬ ‫كە لەسەری دامەزراوە‪.‬‬ ‫لەم دیدە زیكرگەرایەی تەسەوفدا‪،‬‬ ‫خــاوەنــانــی ڕاســتــەقــیــنــەی‪ ،‬بریتین‬ ‫لــەو كەسانەی لە نــەوەو سەجەرەی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالمن‪ ،‬وەك دەڵێن‬ ‫(سەیید)ن واتە كەسی سۆفیی هەرچەند‬ ‫خواناس بێت گەر لە بنەماڵەی سەییدی‬ ‫سەروەر نەبێت‪ ،‬ئەوا هەرگیز ئەوەی پێ‌‬ ‫ڕەوا نابینرێت كە بخرێتە ڕیزی كەسانی‬ ‫دانپیانراو و خاوەن پلەی ڕاستەقینەی‬ ‫تەسەوفەوە‪ ،‬چونكە تۆوەكەیان پاك و‬ ‫بێگەرد نییەو ڕیشەكەیان ڕەسەن نییە‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا پتر مایەی سەرنجە ئەوەیە‬ ‫كە ئەم دیدە ترادسیۆنالییە بۆ تەسەوف‬ ‫ڕیشەكەی لەناو شیعەگەرێتیدا یان النی‬ ‫كەم لە یەكێك لە پایە بنەڕەتیەكانی‬ ‫شیعەگەرێتیدا هــاوشــونــاس دەبــن و‬ ‫یەكدەگرنەوە‪ .‬لە دیدی شیعەگەرییشدا‪،‬‬ ‫هاوشێوەی سۆفیگەرایی‪ ،‬دەبێ‌ كەسانی‬ ‫خاوەن ڕەچەڵەكی پاك و پیرۆز بگەنەوە‬ ‫بە عەلی كوڕی ئەبو تالیبی ئامۆزای‬ ‫موقەدەسی پەیامبەر‪.‬‬

‫مــاوەتــەوە ئــەوەی بێینە ســەر ئەو‬ ‫لــقــەی تــەســەوف كــە لقە پۆزەتیڤ‬ ‫و ئــافــرێــنــەرەكــەیــەتــی و‪ ،‬بریتییە‬ ‫لــە تــەســەوفــی فــەلــســەفــی‪ .‬وەك لە‬ ‫ناوەكەیەوە دیارە‪ ،‬ئەمجۆرە لە تەسەوف‬ ‫خاوەنی فەلسەفەی تایبەت بەخۆیەتی‪،‬‬ ‫بەچەشنێك كە جیهانبینی باوی ئایینی‬ ‫بەجێدەهێڵێت بـــەرەو چەشنێك لە‬ ‫بیركردنەوەی فەلسەفیی كە خاوەنی‬ ‫سیماو ئەدگارو تایبەتمەندیی خۆیەتی‪.‬‬ ‫بەڵكو زۆرجــار ئەو سیما فەلسەفیانە‬ ‫ئــەوەنــدە بــەرەو ڕۆچـــوون و قوواڵیی‬ ‫دەچــن‪ ،‬كە ئەم چەشنە لە تەسەوف‬ ‫زیاتر وك ڕەوتێكی فەلسەفیی خۆی‬ ‫نمایشدەكات لەوەی كە ئاراستەیەكی‬ ‫دیاریكراوی ئایینی بێت‪.‬‬ ‫تەسەوفی فەلسەفیی لە سەر چەند‬ ‫پایەیەك بەندە‪ ،‬یان كار لەسەر چەند‬ ‫تەوەرێكی تایبەتی مەعریفیی دەكات كە‬ ‫بە هیچ شێوەیەك ئایین و لێكۆڵینەوەی‬ ‫ئایینی و زانستە ئیسالمیەكان خۆیان‬ ‫لە قــەرەی نــەداوە‪ ،‬نەتوانیویانە پێی‬ ‫بگەن و نە لە و ئاستەشدا بوون كە تێی‬ ‫بگەن‪ .‬لێرەشەوەیە كە سەرجەم زانایانی‬ ‫باوی ئیسالمیی لە هەموو سەردەمەكاندا‬ ‫تەكفیریان ك ــردوون و شاربەدەریان‬ ‫كـــردوون‪ ،‬ئــەگــەر نەشیانكوشتبن و‬ ‫لێسەندنەوەی مافی ژیانیان بە حەاڵڵ‬ ‫و تەنانەت واجبیش لەقەڵەم نەدابێت‪،‬‬ ‫كوشتنی ســوهــرەوەردی بــە دەستی‬ ‫سەاڵحەدینی ئەیوبیی و‪ ،‬كوشتنە‬ ‫ناودارەكەی حەالج بە زۆربەمان ئاشنان‪.‬‬ ‫لەناو ئــەو تــەوەرە تایبەتانەدا كە‬ ‫ئــامــاژەمــان پــێــكــردوون و‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫داهــێــنــانــی ئـــەم ئــاراســتــە ئاینییە‬ ‫فەلسەفییە تایبەتەن‪ ،‬دەكرێت (خەیاڵ‬ ‫و بینین و ڕەمزیەتی زمان و چەمكی‬ ‫خــۆشــەویــســتــی) وەك نــمــوونــە باس‬ ‫بكەین‪ ،‬لە دیدی ئەو جۆرە سۆفیانەدا‪،‬‬ ‫كە دەكرێت ئاماژە بە ئیبن عەرەبی و‬ ‫نیفەری وەك نمونە بكەین‪ ،‬بە شیوازی‬ ‫تایبەتی خۆیان بۆ خەیاڵیان ڕوانیوە‪،‬‬ ‫خەیاڵیان وەك پلەو ئاستێك لە مەعریفە‬ ‫بینیوە كە لەو پەڕی قواڵییدایە‪ ،‬الی‬ ‫ئیبن عەرەبی بە تایبەت‪ ،‬بە چەشنێك‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ زماندا كــردووە كە‬ ‫بــەرەو ڕەمزییەتێكی قــووڵ بردویانە‪،‬‬ ‫ئەوەندە بە نادیاری زماندا ڕۆچوون و‬ ‫هێندە بە وردیی كاریان لەسەر كردووە‪،‬‬ ‫كە دەقی شیعرییان بــەرەو ئاراستەی‬ ‫بەرزی ئافڕاندن بــردووە‪ ،‬لێرەوە وەك‬ ‫هەندێك لە بیریارانی عەرەب دەڵێن‪،‬‬ ‫ئەو جۆرە لە شیعر كە بە شیعری نوێ‌‬ ‫ناو دەبرێت لەناو شیعری تەسەوفدا‬ ‫ئامادەگیی هەیە‪ ،‬بە تایبەت لە ڕوی‬ ‫ئیشكردن لەسەر ئەودیوی دالی دەق و‪،‬‬ ‫هەڵكۆڵینی زمان بۆ گەیشتن بە نەوتراوی‬

‫مانا‪ ،‬لە پێناو ئاشنابوون بەودیوی زمان‬ ‫كە (باطن‪ :‬ناواخن)ی بابەتەكانی لەالی‬ ‫كەشف كردوون و لە (ظاهر‪ :‬ڕوكەش)‬ ‫ی دەق ڕزگاری كردوون‪ ،‬لە ڕوخساری‬ ‫شەریعەتەوە بەرەو حەقیقەتی مانا یان‬ ‫ناوەرۆكی حەقیقەتی بردون‪.‬‬ ‫پــێــویــســتــە ئـــــەوەش بــڵــێــیــن كە‬ ‫ســـەرچـــاوەی سۆفیزمە تەقلیدییە‬ ‫زوهدییەكە قورئان و فەرمودەو چەند‬ ‫بابەتێكی دیكەی ئیسالمین‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫كە سەرچاوەی سۆفیزمە فەلسەفیەكە‪،‬‬ ‫لە پاڵ ئەم سەرچاوانەشدا‪ ،‬واتە لەگەڵ‬ ‫پشتبەستنیشی بە ئیسالم و دەق‪،‬‬ ‫بابەتەكانی‪ ،‬سود لە سەرچاوە هیندی‬ ‫و فارسیەكانی تەسەوف وەردەگرێت‪ ،‬لە‬ ‫پاڵ فەلسەفەدا‪ ،‬هاوڕێ‌ بە قوڵبوونەوەی‬ ‫تایبەتی خۆیان و‪ ،‬چەند جۆرێك لە‬ ‫ئیجتیهاداتی تایبەت‪ ،‬كە لەو هەموو‬ ‫كەلتورە جیاوازانە‪ ،‬هەوڵی پێكهێنانی‬ ‫تەسەوفیی تایبەت بە خۆیانداوە‪.‬‬ ‫تەسەوفی فەلسەفی لە چوارچێوەی‬ ‫بیركردنەوەی ئاینێكی دیــاریــكــراودا‬ ‫نامێنێتەوە‪ ،‬بەڵكو هەموو ئاینەكان‬ ‫پێكەوە لە یەك بۆتەدا دەتوێنێتەوە‪،‬‬ ‫یــان هەوڵی گــەڕان بــەدوا ئــەو ڕیشە‬ ‫قوواڵنەدا دەدات كە سەرجەم ئاینەكان‬ ‫لێوەی هاتوون‪.‬‬ ‫یەكێك لەو چەمكانە یان بابەتانەی‬ ‫كە سۆفیەكان بە شێوەیەكی تایبەت‬ ‫جەختی لــەســەر دەكـــەن و پێوەی‬ ‫ناسراون‪ ،‬بریتییە لە (خۆشەویستی)‪،‬‬ ‫ئـــەوان هــەوڵ دەدەن خۆشەویستی‬ ‫لــە نــێــوان ســەرجــەم شوێنكەوتوانی‬ ‫ئاینە جیاوازەكانداو كۆی مرۆڤایەتی‬ ‫دروست بكەن‪ ،‬لەمەش زیاتر دەڕۆن و‪،‬‬ ‫خۆشەویستی بونەوەرانیشی دەخەنە‬ ‫پاڵ‪ ،‬بە زیندو و بێگیانەوەو‪ ،‬سۆفیەكان‬ ‫وایدەبینن‪ ،‬كە گەردوون هەمووی یەك‬ ‫هەبووە‪ ،‬كۆی پێكهاتەكانی بە مرۆڤ‬ ‫و گیانەوەرو بابەتە سروشتیەكانیشەوە‬ ‫لە پەیوەندییەكی یەكانگیردان‪ ،‬ئەمەش‬ ‫وادەكـــات مــرۆڤ نــەك تەنیا لەگەڵ‬ ‫خاوەنانی ئاینەكانی دیكەدا هەست بە‬ ‫نامۆیی نەكات‪ ،‬بەڵكو لەتەك پێكهاتەو‬ ‫هەبووەكانی سروشتیشدا لە هەماهەنگیدا‬ ‫بژی‪ ،‬هەوڵی پێكهێنانی هارمۆنیەتێكی‬ ‫ناوەزایان داوە لە نێوان مرۆڤ و كۆی‬ ‫بونەوەردا‪.‬‬ ‫زمانی گوزارشتكردنی سۆفیەكان بە‬ ‫چەشنێكە كە زانا باوەكانی شەریعەت‬ ‫یــان بــە كــوفــرو الدان دادیــدەنــێــن‪،‬‬ ‫یاخود بە دەربڕینی بێماناو نامەفهوم‬ ‫وەسفی دەكــەن‪ ،‬پێیان وایە هەندێك‬ ‫لەم گوزارشتانە مانایەكی دیاریكراو‬ ‫نابەخشن‪ ،‬هۆكارەكەش ئــەوەیــە كە‬ ‫سۆفیەكان لەرێگەی ڕۆچون بەزمانداو‪،‬‬ ‫تێپەڕاندنی ڕوكەشی زمانەوە‪ ،‬ڕوكەشی‬

‫مەعریفــەی تەســەوف‪ ،‬بەقــەدەر ئــەوەی‬ ‫مەعریفــەی ئایینــی (رۆحیی)یــە ئەوەنــدەش‬ ‫مەعریفەیەكــی فەلســەفیی و ئەقڵییــە‪ ،‬لــە‬ ‫هەمانكاتــدا مەعریفەیەكــی ئیستاتیكیشــە‬

‫شەریعەتیش تێدەپەڕێنن‪ ،‬لێرەوەیە كە‬ ‫باس لە (روكەش‪ :‬ڤاهر)ی شەریعەت و‬ ‫(ناوەرۆك یان ئەودیوی ڕوكەش‪ :‬باگن)‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەو پێیەی ئەوەی ئەوان پێی‬ ‫گەیشتون (باگن)ەكەیانە‪ .‬لە كاتێكدا‬ ‫كە زانایانی زاهیری شەرع نكووڵیی لەوە‬ ‫دەكەن كە زمان یان دەق زاهیرو باتینی‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫دیارە گەر زۆرێك لە زانایانی ئیسالم‬ ‫نكووڵیی لە بوونی مەجاز بكەن لەدەقدا‪،‬‬ ‫ئەوا مەجازی ئەهلی تەسەوف‪ ،‬یان زمانە‬ ‫ڕەمزییەكەی ئەوان زۆر چۆتە ناو قوواڵیی‬ ‫مەجازو ڕەمزەوە‪ ،‬بە جۆرێك كە تەنانەت‬ ‫ئەو مەجازانەش دەخەنە ژێر پرسیارەوە‬ ‫كە الی زانــایــان بەرهەمهاتون! واتە‬ ‫سۆفییەكان نەك هەر حەقیقەتیان بەرەو‬ ‫مەجاز بردووە‪ ،‬بەڵكو لە خوێندنەوەو‬ ‫تەفسیری مەجازیشدا خاوەنی هەوڵی‬ ‫تایبەت بەخۆیانن كە قووڵترو وردترە‬ ‫لەمەجاز بە واتا باوەكەی‪ ،‬لە مەجازی‬ ‫باو و ناسراو‪.‬‬ ‫گەرچی سۆفییەكان شارەزاییان لە‬ ‫فەلیسەفە هەیە بــەاڵم بە جۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان فەلسەفەیان تێپەڕاندووە‪،‬‬ ‫لەو ڕووەوە كە فەلسەفە زیاتر لە سەر‬ ‫ڕوانینی ئەقڵیی و بەڵگاندنی ئەقڵیی‬ ‫بەندە‪ ،‬بــەاڵم سۆفیەكان بــەرەو ئەو‬ ‫دیوی ئەقڵ دەچن‪ ،‬بەرەو ئەو نهێنیانەی‬ ‫لەرێگەی ئەزمونە ڕۆحیی و دەرونیە‬ ‫تایبەتیەكانی خۆیانەوە كەشفی دەكەن‬ ‫تر ناویان دەبەن‪ .‬دەگەن بە دۆزینەوەی‬ ‫و پەی پێ‌ دەبەن‪ .‬الی ئەوان قواڵیی‬ ‫نهێنیگەلێك‪ ،‬پەی بردن بە جیهانگەلێك‪،‬‬ ‫مەعقول لە ناعەقولدا پەنهانە‪ ،‬لەبەر‬ ‫كە هاوڕێ‌ بەو دۆزینەوەو پەی بردنە‬ ‫ئەوە پەنا دەبەنە بەر حەدەس و ئیلهام‪.‬‬ ‫دەگەن بە داهێنانگەلێك (دەقگەلێك)‬ ‫بەگوزارشتێكی دیكە‪ :‬سۆفیەكان‬ ‫كە بەڵگەی قووڵیی و مەزنیی ئەو‬ ‫دەخــوازن لە ڕێگەی جۆرێكی تایبەتی‬ ‫پرۆسە بااڵ كەشفكارانەن‪.‬‬ ‫متوربەكردنەوە‪ ،‬هەوڵی گونجاندنی‬ ‫كاتێك باس لە ئەزمونی تەسەوف‬ ‫نێوان فەلسەفەو ئایین بدەن‪ ،‬لە پێناو‬ ‫دەكەین‪ ،‬دەبـێ‌ بەر لە قسەكردن لە‬ ‫تێپەڕاندنی هەردوكیان و هێنانەكایەی‬ ‫پۆشینی خوری و وازهێنان لە دنیا‪ ،‬لە‬ ‫ئەزمونێكی تایبەتی فەلسەفیی –‬ ‫پۆشینی بەرگێگی تایبەتی مەعریفیی‬ ‫ئایینی یان ئەقڵیی – ڕۆحیی‪.‬‬ ‫بدوێین هاوڕێ‌ بە بوونی جیهانبینیەكی‬ ‫مــەعــریــفــەی تــەســەوف‪ ،‬بــەقــەدەر‬ ‫ێ بــۆدنــیــا‪ .‬ســۆفــیــەكــان دنیایان‬ ‫نــو ‌‬ ‫ئــەوەی مەعریفەی ئایینی (رۆحیی)‬ ‫فەرامۆش نەكردووە بەڵكو هەوڵیانداوە‬ ‫یـــە ئــــەوەنــــدەش مــەعــریــفــەیــەكــی‬ ‫بە چەشنێكی جیاواز بیبینن‪ ،‬كە لە‬ ‫فەلسەفیی و ئەقڵییە‪ ،‬لە هەمانكاتدا‬ ‫خەڵكیش دوركەوتونەتەوە‪ ،‬بە مەبەستی‬ ‫مەعریفەیەكی ئیستاتیكیشە‪ ،‬یان‬ ‫ئەوە بووە كە لە خەڵوەت و تێڕامان‬ ‫ئەدەبی و زمانەوانییە‪ .‬واتە متەسەویفە‬ ‫و تاقیكردنەوەكانی خۆیاندا‪ ،‬پتر بە‬ ‫فەیلەسوفەكان تەنیا داهێنهانیان لە‬ ‫كارەكتەریاندا ڕۆبچن‪.‬‬ ‫ناو ئایندا نەكردووە‪ ،‬بەڵكو لە زمان‬ ‫بە مانایەكی دیكە‪ :‬ئەوان لە جەستەی‬ ‫و ئەدەب و فەلسەفەو دەرونناسیی و‬ ‫خەڵك دوركەوتونەتەوە لە پێناو ڕۆچون‬ ‫شێوازی تایبەتی نوسنینشدا كردویانە‪.‬‬ ‫بە نهێنییەكانی ناخیان‪ ،‬بە ئامانجی‬ ‫بەو پێیەی گوزارشتكردن لە ئەزمونی‬ ‫كەشفكردنی حەقیقەتی كارەكتەریان‪،‬‬ ‫تایبەتی مەعریفیی خوازیاری ستایلی‬ ‫حەقیقەتی ئەقڵ و ڕۆح و زمــان و‬ ‫تایبەت و جیاوازی خۆیەتی‪ ،‬جیا لە‬ ‫ڕوانین و چێژیان‪ ،‬ماهیەتی ئاینداریی و‬ ‫سەرجەم ستایلە بــاوو ناسراوەكان‪.‬‬ ‫بیركردنەوەو چۆنیەتی مرۆڤبوونیان‪.‬‬ ‫سۆفیەكان لــە ڕێــگــەی ئــەو ئــامــرازە‬ ‫بــۆ ڕزگـــاربـــوون لـــەم ئایندارییە‬ ‫مەعریفیانەوە (زاراوانـــــەوە) كــە بە‬ ‫ترادسیۆنالەو توندوتیژییەكانی‪ ،‬تەنیا‬ ‫(شهود) و (مكاشفە)و (بصیرە) و هی‬ ‫دوو ڕێمان لە بەردەمدایە‪ ،‬یان هەوڵدان‬

‫بــۆ ڕزگاربــوون لــەم ئایندارییــە ترادســیۆنالەو‬ ‫توندوتیژییەكانــی‪ ،‬تەنیــا دوو ڕێــان لــە‬ ‫بەردەمدایــە‪ ،‬یــان هەوڵــدان بــۆ ئاشــنابوون‬ ‫بــە زانســتە مرۆڤایەتیــەكان و خوێندنەوەیــان‬ ‫بــۆ مــرۆڤ و كەلتــور‪ ،‬یاخــود ئاشــنابوون بــە‬ ‫تەســەوفی فەلســەفیی و كرانــەوە بــە ڕوی‬ ‫خوێنددنەوەیەكــدا بــۆ ئایــن كــە لــەو پــەڕی‬ ‫مرۆڤدۆســتیدایەو بایەخــدان بــە خۆشەویســتی‬ ‫و لێبوردەیــی تێیــدا لــە پلــەی بااڵدایــە‬ ‫بۆ ئاشنابوون بە زانستە مرۆڤایەتیەكان‬ ‫و خوێندنەوەیان بۆ مرۆڤ و كەلتور‪،‬‬ ‫یاخود ئاشنابوون بە تەسەوفی فەلسەفیی‬ ‫و كرانەوە بە ڕوی خوێنددنەوەیەكدا بۆ‬ ‫ئاین كە لەو پــەڕی مرۆڤدۆستیدایەو‬ ‫بایەخدان بە خۆشەویستی و لێبوردەیی‬ ‫تێیدا لە پلەی بااڵدایە‪.‬‬ ‫ئــەگــەر بــە دیــوێــكــدا سۆفیگەرییە‬ ‫زوهدییەكە ببێتە مایەی بایەخدانی‬ ‫زیاتر بە زیكرو سروتەكان و وننەبوون‬ ‫لە ناو سەرقاڵییەكانی دنیادا‪ ،‬واتە لە‬ ‫ڕووی ئەنجامدانی ئەركە ئیمانیەكانەوە‬ ‫سود بگەیەنێت‪ ،‬ئەوا جۆرەكەی دیكەی‬ ‫سۆفیگەریی كــە فەلسەفیەكەیانە‪،‬‬ ‫تێگەیشتنی ئێمە بۆ جەوهەری ئاینداریی‬ ‫قووڵتر دەكــاتــەوەو لە ڕوكەشگەرایی‬ ‫دەیپارێزێت‪ ،‬وەكچۆن لە دۆگمایی و‬ ‫مەزهەبگەرایی و توندوتیژییش دەربازی‬ ‫دەكـــات‪ ،‬ئەمە ســـەرەڕای ئــەوەی كە‬ ‫تێڕوانین و جیهانبینیمان بە گشتی‬ ‫بــەرامــبــەر بــە كــارەكــتــەری مـــرۆڤ و‬ ‫تواناكانی و‪ ،‬ئاستی بیركردنەوەو‬ ‫خستنەگەڕی توانا دەرونیی و ئەقڵیی‬ ‫و ڕۆحییەكان‪ ،‬كۆمەكێكی تایبەتمان‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەمەش سەرەنجام دەبێتە هۆی‬ ‫هاتنەكایەی جیهانبینییەك سەبارەت‬ ‫بە مــرۆڤ و ژیــان و بــوون لەو پەڕی‬ ‫دەوڵەمەندی و كرانەوەو بااڵییدا‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )367‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫‪3‬‬

‫عه‌شقى لينين بۆ ئه‌ده‌ب‬ ‫ه شۆڕشى ڕووسى به‌خشى‬ ‫شكڵ و شێوه‌ى ب ‌‬

‫تارق عه‌ىل‬ ‫و‪ .‬وه‌ليد عومه‌ر‬

‫ئـــه‌ده‌ب ل ـه‌نــاو ئــه‌و كه‌لتور‌ه‬ ‫سياسييه‌دا ك ‌ه فالديمێر لينينى‬ ‫تيا گه‌ور‌ه بوو‪ ،‬ڕۆڵێكى گه‌ور‌ه‬ ‫و به‌رچاوى هه‌بوو‪ .‬ل ‌ه ڕژێمى‬ ‫قه‌يسه‌ر‌دا‪ ،‬باڵوكردنه‌و‌ه ده‌ق ‌ه‬ ‫ســيــاســيــي ـه‌كــان قــــورس بــوو‬ ‫به‌اڵم مامه‌ڵه‌يه‌كى ئاسانتر و‬ ‫لێبوردانه‌تر لـه‌گـه‌ڵ شيعر و‬ ‫ڕۆماندا ده‌كــرا‪ .‬سياسه‌ت له‌م‬ ‫ڕێــي ـه‌و‌ه دزه‌ى كــردبــوو‌ه ناو‬ ‫ئه‌ده‌بياتى ڕووســيــاوه‌‪ ،‬تا ئه‌و‬ ‫جێيه‌ى ك ـ ‌ه بــاوكــى يه‌كێتيى‬ ‫سۆڤيه‌ت(لينين) پێى خۆش بوو‬ ‫دوژمنه‌كانى به‌ كاره‌كته‌رى ناو‬ ‫ڕۆمانه‌كان به‌راوردبكات‪ .‬تارق‬ ‫پاكستانى)‪،‬‬ ‫عه‌لى(نوسه‌رى‬ ‫ل ‌ه كه‌سايه‌تيي ‌ه پێشه‌نگه‌كانى‬ ‫چه‌پ له‌م نوسينه‌ى خواره‌وه‌دا‪،‬‬ ‫ك ‌ه به‌شێك ‌ه ل ‌ه كتێبێك به‌ناوى‬ ‫دووڕيــان ـه‌كــانــى لينين(‪The‬‬ ‫‪)Dilemmas of Lenin‬‬ ‫ــــه‌وه‌‪ ،‬بــاســى عه‌شقى لينين‬ ‫ده‌كــات بۆ ئه‌ده‌بى ڕووســى و‬ ‫ڕۆڵى ل ‌ه شۆڕشى ئۆكتۆبه‌ردا‪.‬‬

‫ئــــه‌ده‌ب‪ ،‬شــێــوه‌ى بـــه‌و كـه‌لــتــور‌ه‬ ‫سياسييه‌ به‌خشى كه‌ فالديمێر ئيليچ‬ ‫لينينى تيا گـــه‌وره‌ بــوو‪ .‬لـه‌ ڕژێمى‬ ‫قه‌يسه‌ردا‪ ،‬باڵوكردنه‌وه‌ى ده‌قه‌ سياسييه‌‬ ‫ئاشكراكان‪ ،‬كارێكى قورس بوو‪ .‬ئه‌و‬ ‫وتارنوسانه‌ى كه‌‌ بێ‌په‌روا‌تر بوون له‌‬ ‫داڵــده‌ و شێتخانه‌ تــونــدده‌كــران تاكو‬ ‫«چاك ببنه‌وه»‪ :‬به‌ ده‌ربڕينێكى تر‪،‬‬ ‫تــا ئ ـه‌و كــاتـه‌ى به‌ئاشكرا ده‌ســت له‌‬ ‫بيروباوه‌ڕكانيان هه‌ڵگرن‪ .‬له‌ هه‌مان‬ ‫كاتدا‪ ،‬له‌گه‌ڵ شيعر و ڕۆماندا‪ ،‬كه‌مێك‬ ‫به‌ نه‌رم و نيانييه‌وه مامه‌ڵه‌ده‌كرا‪ .‬به‌اڵم‬ ‫نه‌ك هه‌مووشيان‪‌.‬‬ ‫ديــــاره‌ ســانــســۆرچــيــى ســه‌ره‌كــى‪،‬‬ ‫قه‌يسه‌ر(تزار) خۆى بوو‪ .‬سه‌باره‌ت به‌‬ ‫پووشكين‪ ،‬نيكۆالى يه‌كه‌م كه‌ به‌ “باوكى‬ ‫خه‌ڵك” ناسرابوو‪ ،‬پێداگريى له‌سه‌ر‬ ‫ئــه‌وه‌ ده‌كــرد زۆرێــك له‌ شيعره‌كانى‬ ‫ئ ـه‌و بخوێنێته‌وه‌ ب ـه‌ر لــه‌وه‌ى بڕواته‌‬ ‫چاپخانه‌‪ .‬س ـه‌ره‌نــجــام‪ ،‬هه‌ندێك له‌‬ ‫شيعره‌كانى پووشكين قه‌ده‌غه‌ده‌كران و‬ ‫باڵوكردنه‌وه‌ى هه‌ندێكيشيان دواده‌خرا؛‬ ‫وێرانكه‌رترينيشيان ل ـه‌الي ـه‌ن خــودى‬ ‫شــاعــيــره‌ تـــرســـاوه‌كـــه‌وه‌‪ ،‬لــه‌ ترسى‬ ‫په‌الماردانى ماڵه‌كه‌يدا‪ ،‬له‌ناوده‌بران‪.‬‬ ‫ئێمه‌ هه‌رگيز نازانين له‌ پارچه‌شيعره‌‬ ‫سوتێنراوه‌كانى يوگێنى ئانگين دا چ‬

‫شتانێك هاتبوون‪.‬‬ ‫سه‌ره‌ڕاى ئه‌مانه‌ش‪ ،‬سياسه‌ت له‌ ڕێى‬ ‫تر و به‌ گوزارشتى جۆراوجۆر دزه‌ى‬ ‫كردبووه‌ ناو ئه‌ده‌بى ڕووسياوه‌‪ ،‬به‌جۆرێك‬ ‫كه‌ نه‌ده‌كرا له‌ هيچ واڵتێكى ئه‌وروپييدا‬ ‫هاوشێوه‌ و هاوته‌ريبه‌كه‌ى بدۆزيته‌وه‌‪ .‬تا‬ ‫ئه‌و جێيه‌ى كه‌ په‌يوه‌نديى به‌ ئه‌ده‌ب‬ ‫و ڕه‌خنه‌ى ئه‌ده‌بيى سياسه‌تاوييه‌وه‌‬ ‫هه‌بوو‪ ،‬ڕۆشنبيرانى ڕووسى هێنده‌ مافى‬ ‫هه‌ڵبژاردنيان هه‌بوو كه‌ نه‌يانده‌زانى كامه‌‬ ‫هه‌ڵبژێرن‪ .‬ئه‌وان كێشمه‌كێشى توند و‬ ‫قيناويى نێوان ڤيساريۆن بلينسكى‬ ‫ڕه‌خنه‌گرى به‌توانا‪ ،‬و نيكۆالى گۆگۆل‬ ‫شانۆنامه‌نوس و ڕۆماننوسيان قووتده‌دا‬ ‫ك ـه‌ ساتيره‌ بــڕنــده‌ك ـه‌ى واتـــه ڕۆح ـه‌‬ ‫مــردووه‌كــان له‌ ساڵى ‪ 1842‬واڵتى‬ ‫هێنابووه هه‌له‌كه‌سه‌ما و به‌ ده‌نگى به‌رز‬ ‫بۆ كه‌سه‌ نه‌خوێنه‌واره‌كان ده‌خوێنرايه‌وه‌‪.‬‬ ‫گه‌رچى سه‌ركه‌وتنه‌كه‌‪ ،‬ڕووزه‌ردى و‬ ‫پاشه‌كشه‌ى گۆگۆلى لێكه‌وته‌وه‪.‬‬ ‫له‌ يه‌كێك له‌ به‌رهه‌مه‌كانى دواتريدا‬ ‫تۆبه‌يكرد و ده‌رباره‌ى ڕه‌عيه‌ته‌ بۆگه‌نه‌كان‬ ‫شتى نوسى و داكۆكيى له‌ نه‌خوێنه‌وارى‬ ‫كرد‪ .‬له‌ پێشه‌كيى چاپى دووه‌مى ڕۆحه‌‬ ‫مردووه‌كان‌دا نوسيى‪« :‬شتگه‌لێكى زۆر‬ ‫له‌م كتێبه‌دا به‌ هه‌ڵه‌ نوسراون‪ ،‬واته‌ نه‌ك‬ ‫به‌و جۆره‌ى كه‌ شته‌كان له‌ سه‌رزه‌مينى‬ ‫ڕووسيا ڕووده‌ده‌ن‪ .‬خوێنه‌رى ئازيز‪،‬‬ ‫داواتــان لێده‌كه‌م ڕاستم بكه‌نه‌وه‪ .‬ئه‌م‬ ‫شته‌ به‌ اللــووت وه‌رم ـه‌گــرن‪ .‬داواتــان‬ ‫لێده‌كه‌م ئه‌وه‌ بكه‌ن»‪.‬‬ ‫‌بلينسكى‪ ،‬كــه‌ تــــووڕه‌ بـــوو لـه‌م‬ ‫مه‌سه‌له‌يه‌‪ ،‬له‌ ساڵى ‪1847‬دا به‌ئاشكرا‬ ‫په‌يوه‌نديى له‌گه‌ڵ پچڕى‪“ .‬نامه‌ بۆ‬ ‫گۆگۆل”ـه‌كه‌ى بلينسكى كه‌ له‌ هه‌موو‬ ‫اليه‌ك ده‌ستاوده‌ستى ده‌كرد‪ ،‬بووه‌هۆى‬ ‫ئه‌وه‌ى كه‌ وه‌رگره‌كه‌ى‪ ،‬شه‌وێكى درێژ و‬ ‫بێدار بگوزه‌رێنێت‪.‬‬ ‫من تۆزێك ئاشناييم له‌باره‌ى عامه‌ى‬ ‫ڕووسه‌كانه‌وه‌ هه‌يه‌‪ .‬كتێبه‌كه‌تان له‌ڕووى‬ ‫دانــانــى كاريگه‌ريى خــراپ ـه‌وه‌ له‌سه‌ر‬ ‫ده‌وڵـــه‌ت و ده‌زگـــاى ســانــســۆر‪ ،‬منى‬ ‫ڕاچڵه‌كاند نه‌ك خه‌ڵك‪ .‬ئه‌و كاته‌ى له‌‬ ‫سان‌پترزبۆرگ ده‌نگۆى ئه‌وه‌ باڵوبووه‌وه‌‬ ‫كه‌ ده‌وڵه‌ت ويستوويه‌تى كتێبه‌كه‌ى ئێوه‌‬ ‫[هه‌ندێك پارچه‌ى هه‌ڵبژێردراو ده‌رباره‌ى‬ ‫نامه‌نوسين بۆ هاوڕێيان] به‌ هـه‌زاران‬ ‫نوسخه‌ چاپبكات و به‌ نرخێكى زۆر نزم‬ ‫بيفرۆشێت‪ ،‬هاوڕێكانم وره‌يان دابه‌زى؛‬ ‫ب ـه‌اڵم له‌ هه‌مان كــات و شوێندا پێم‬ ‫وتن سه‌ربارى هه‌موو شتێك ئه‌م كتێبه‌‬ ‫سه‌ركه‌وتوو نابێت و زوو له‌بيرده‌كرێت‪.‬‬ ‫ڕاستت بوێت ئێستا له‌به‌ر ئه‌و وتارانه‌‬ ‫به‌بيرده‌هێنرێته‌وه‌ كه‌ له‌باره‌يه‌وه‌ نوسراون‬ ‫نه‌ك كتێبه‌كه خۆى‌‪ .‬به‌ڵێ‪ ،‬ڕووسه‌كان‪،‬‬ ‫غه‌ريزه‌يه‌كى قووڵيان بۆ حه‌قيقه‌ت هه‌يه‬ ‫گه‌رچى هێشتا پێنه‌گه‌يشتووه‌‪.‬‬ ‫ســااڵنــى دواتــــر‪‌ ،‬ڕه‌خــنــه‌گــران زۆر‬ ‫شه‌ڕانى و بێڕه‌حمتر بــوون‪ ،‬به‌توندى‬ ‫ئــه‌و نــوس ـه‌ران ـه‌يــان داده‌پــڵــۆســى كه‌‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانيان به‌ ديدى ئه‌وان و به‌پێى‬ ‫پێويست هێزپێده‌ر نه‌بوو‪.‬‬ ‫بۆيه‌ ئه‌و كه‌شه‌ ڕۆشنبيرييه‌ى كه‌‬ ‫لينينى تيا گه‌وره‌ بوو‪ ،‬به‌م جۆره‌ بوو‪.‬‬ ‫باوكى‪ ،‬موحافيزكارێكى به‌فه‌رهه‌نگ بوو‪.‬‬ ‫پشكنه‌رى قوتابخانه‌كانى ناوچه‌كه‌ى‬ ‫خۆى بوو‪ ،‬و وه‌ك په‌روه‌ر‌ده‌كارێك زۆر‬ ‫جێى ‌ڕێز بوو‪ .‬پاش‌نيوه‌ڕوانى يه‌كشه‌مه‌‬ ‫له‌ ماڵه‌وه‌‪ ،‬به‌رهه‌مه‌كانى شكسپير و گۆته‌‬ ‫و پووشكين به‌ته‌نيشت نوسه‌رانى تره‌وه‌‬ ‫به‌ ده‌نگى به‌رز ده‌خوێنرايه‌وه‌‪ .‬ببه‌ الى‬ ‫خانه‌واده‌ى ئۆليانۆفه‌وه‌‌(واته‌ «لينین»‬ ‫ناوێكى خوازراو بوو بۆ فريودانى پۆليسى‬ ‫نهێنيى قه‌يسه‌ر هه‌ڵبژێردرابوو) هه‌ڵهاتن‬ ‫له‌ كه‌لتورى بااڵ شتێكى مه‌حاڵ بوو‪.‬‬ ‫لينين‪ ،‬لــه‌ قــۆنــاغــى ئــامــاده‌يــى‪،‬‬ ‫عاشقى التينى بوو‪ .‬به‌ڕێوه‌به‌ره‌كه‌ى‪،‬‬ ‫هيوايه‌كى زۆرى به‌وه‌ بوو لينين ببێته‌‬ ‫فــيــلــۆلــۆگ(وش ـه‌نــاس) و لێكۆڵه‌رى‬

‫زمــانــى التينى‪ .‬مــێــژوو شتێكى ترى‬ ‫ده‌ويست‪ .‬به‌اڵم شه‌وق و خولياى لينين‬ ‫بــۆ التينى و به‌رهه‌مه‌ كالسيكه‌كان‬ ‫هه‌رگيز له‌ناونه‌چوو‪ .‬ده‌قه‌ ڕه‌سه‌نه‌كانى‬ ‫ڤيرجيل‪ ،‬ئۆڤيد‪ ،‬هۆراس و جيوڤينال‬ ‫و خــوتــبـه‌كــانــى ســيــنــاتــۆرى ڕۆمـــاى‬ ‫خوێنده‌وه‌‪ .‬له‌ ماوه‌ى ئه‌و دوو ده‌يه‌يه‌ى‬ ‫كه‌ له‌ تاراوگه‌بوو‪ ،‬گۆته‌ى هه‌ڵلوشى‬ ‫و چه‌ندين جار فاوه‌ستى خوێنده‌وه‌ و‬ ‫دووباره‌خوێندنه‌وه‌ى بۆ ده‌كرد‪.‬‬ ‫لينين‪ ،‬سودێكى زۆرى له‌ مه‌عريفه‌كه‌ى‬ ‫خ ــۆى وه‌رگــــرت لــه‌ب ــاره‌ى بـه‌رهـه‌مـه‌‬ ‫كالسيكه‌كانه‌وه‌ بــۆ مــاوه‌ي ـه‌ك پێش‬ ‫شۆڕشى ئۆكتۆبه‌رى ‪ .1917‬له‌ ئه‌پرێلى‬ ‫ئ ـه‌و ســاڵ ـه‌دا‪ ،‬لـه‌ ئۆرتۆدۆكسه‌كانى‬ ‫سۆسياڵ‌ديموكراتى ڕووســى دابــڕا و‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵێك تێزى ڕاديكاڵدا داواى‬ ‫شۆڕشێكى سۆسياليستيى ده‌كــرد بۆ‬ ‫ڕووسيا‪ .‬ژماره‌يه‌ك له‌ هاوڕێ نزيكه‌كانى‪،‬‬ ‫كه‌وتنه‌ سه‌رزه‌نشتى‪ .‬له‌ وه‌اڵمێكى زبر و‬ ‫تونددا‪ ،‬لينين ڕسته‌كه‌ى مفيستۆفليسى‬ ‫له‌ شاكاره‌كه‌ى گۆته‌ هێنايه‌وه‌‪« :‬هاوڕێم‪،‬‬ ‫تيۆر خۆڵه‌مێشى‌يه‌‪ ،‬به‌اڵم سه‌وز دره‌ختى‬ ‫جاويدانى ژيانه‌»‪.‬‬ ‫لينين له‌ زۆرب ـه‌ى كه‌سه‌كان‌ باشتر‬ ‫ده‌يــزانــى ئ ـه‌ده‌بــى ڕووســيــا هه‌ميشه‌‬ ‫ئــاوێــت ـه‌ي ـه‌ بــه‌ ســيــاس ـه‌ت‪ .‬تـه‌نــانـه‌ت‬ ‫“نــاســيــاس ـى‌تــريــن” نــوس ـه‌رانــيــش بۆ‬ ‫شاردنه‌وه‌ى ئه‌و سوكايه‌تييه‌ى كه‌ به‌‬ ‫كــاروبــارى واڵتــيــان ده‌كـــرد‪ ،‬ئيشێكى‬ ‫قورسيان هه‌بوو‪ .‬نمونه‌يه‌كى زه‌ق بۆ‬ ‫ئه‌وه‌‪ ،‬ڕۆمانى ئۆبلۆمۆف(‪)oblomov‬‬ ‫بوو كه‌ ئيڤان گۆنچارۆف نوسيبووى‪.‬‬ ‫لينين عاشقى ئ ـه‌م كتێبه‌ بــوو‪ .‬ئه‌م‬ ‫ڕۆمانه‌‪ ،‬وێنه‌ى بێ‌جووڵه‌يى و ته‌مه‌ڵى‬ ‫و پووچيى خانه‌دانه‌ خاوه‌ن‌زه‌وييه‌كان‬ ‫ده‌كێشێت‪ .‬سه‌ركه‌وتنى ئه‌م كتێبه‌‪،‬‬ ‫به‌هۆى هێنانه‌ناوه‌وه‌ى سه‌ر‪-‬وشه‌يه‌كى‬ ‫تـــازه‌وه‌ بۆ بــازنـه‌ى وشه‌كانى زمانى‬ ‫ڕووسى‪ ،‬ڕێزى لێ‌گيرا‪ :‬ئابلۆمۆفيزم‪ ،‬كه‌‬ ‫بووه‌ جنێوێك بۆ چينێك كه‌ يارمه‌تيى‬ ‫حوكمى ڕه‌ها و سته‌مكار ده‌دات تاكو‬ ‫بۆ ماوه‌يه‌كى دوورودرێـــژ بمێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫لينين دواتر باسى ئه‌وه‌ى كرد كه‌ ئه‌م‬ ‫نه‌خۆشييه‌ ته‌نيا له‌ چينه‌ بااڵكاندا‬ ‫كورتنه‌ده‌بووه‌وه‌ و به‌شێكى گه‌وره‌ى‬ ‫بۆرۆكراسيه‌تى قه‌يسه‌رى ئالوده‌كردبوو و‬ ‫دزه‌ى كردبووه‌ خواره‌وه‌ى كۆمه‌ڵگاش‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت كادره‌كانى حيزبى به‌لشه‌فيكيش‬ ‫له‌وه‌ به‌ده‌ر نه‌بوون‪ .‬ئه‌مه‌ نمونه‌يه‌ك بوو‬ ‫كه‌ تيايدا‪ ،‬ئه‌و ئاوێنه‌يه‌ى به‌ده‌ستى‬ ‫گۆنچارۆفه‌وه‌ بــوو‪ ،‬له‌ڕاستيدا كۆى‬ ‫كۆمه‌ڵگاى پيشانده‌دايه‌وه‌‪ .‬لينين له‌‬ ‫مشتومڕه‌كانيدا‪ ،‬زۆرجار به‌ لێكچواندنى‬ ‫نـه‌يــاره‌كــانــى‪ ،‬ته‌قريبه‌ن هه‌مووكات‬ ‫به‌هۆى كه‌سايه‌تييه‌ نه‌رێنى و جاروبار‬ ‫الوه‌كييه‌كانيشه‌وه‌ پ ـه‌المــارى ده‌دان‬ ‫كه‌ له‌ ئـه‌ده‌بــى داستانيى ڕووســيــاوه‌‬ ‫وه‌رگيرابوون‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ى نوسه‌رانى واڵت له‌سه‌رى كۆك‬ ‫نه‌بوون(و دياره‌ له‌مه‌شدا ته‌نيا نه‌بوون)‪،‬‬ ‫ئامرازێكى ناچارى بوو بۆ سه‌رنگونكردنى‬ ‫ڕژێــم‪ .‬پووشكين پشتيوانى ڕاپه‌ڕينى‬ ‫ديسه‌مبه‌رييه‌كان بوو له‌ ساڵى ‪1825‬‬ ‫كه‌ به‌هۆى هاتنه‌سه‌ركارى نيكۆالى‬ ‫يــه‌كــه‌مــه‌وه‌‪ ،‬ك ـه‌وتــبــوون ـه‌ دژايــه‌تــى‪.‬‬ ‫گۆگۆل‪ ،‬به‌ر له‌ پاشه‌كشێ خێراكه‌ى‪،‬‬ ‫كه‌وته‌ داشۆرينى ئه‌و سته‌مانه‌ى كه‌ له‌‬ ‫ڕه‌عيه‌ته‌كان(سيرف) ده‌كرا‪ .‬تۆرگينێف‪،‬‬ ‫ڕه‌خنه‌گر بوو له‌ قه‌يسه‌ريه‌ت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌توندى بێزار بوو له‌و نيهيليستانه‌ى كه‌‬ ‫وه‌عزى تيرۆريان به‌ گوێى خه‌ڵكدا ده‌دا‪.‬‬ ‫سه‌رده‌مى كورتى جه‌زابيه‌تى تيرۆريزمى‬ ‫ئه‌نارشيستى بۆ دۆستۆيفسكى‪ ،‬له‌پاش‬ ‫كوشتنێكى تۆقێنه‌ر له‌ سان‌پترزبۆرگ‬ ‫وه‌رگــه‌ڕا بۆ دژه‌ گه‌شه‌نه‌كردووه‌كه‌ى‬ ‫خـــۆى‪ .‬هێرشى تۆڵستۆى بــۆ سه‌ر‬ ‫سته‌م و ڕه‌هاگه‌رايى ڕووســى‪ ،‬لينينى‬ ‫خۆشحاڵكرد‪ ،‬به‌اڵم مه‌سيحيه‌ته‌ عيرفانى‬

‫و ئــارامــيــخــوازه‌كـه‌ى جه‌نابى كۆنت‪،‬‬ ‫سه‌رنجى ڕانه‌كێشا‪ .‬لينين پرسيى‪:‬‬ ‫ئه‌وه‌ چۆنه‌ كه‌ نوسه‌رێكى به‌توانا له‌‬ ‫يه‌ك كاتدا ده‌توانێت هه‌م شۆڕشگێڕ‬ ‫بێت و هه‌م كۆنه‌په‌رستيش؟ لينين له‌‬ ‫نيو ده‌رزه‌ن وتــاردا‪ ،‬شيكردنه‌وه‌يه‌كى‬ ‫ڕه‌خــن ـه‌يــى ســه‌بــاره‌ت ب ـه‌ ناكۆكييه‌‬ ‫قــووڵــه‌كــانــى نــــاو ب ـه‌ره ـه‌م ـه‌كــانــى‬ ‫تۆڵستۆى خسته‌ڕوو‪ .‬تۆڵستۆى‌يه‌كه‌ى‬ ‫لــيــنــيــن‪ ،‬ده‌يـــتـــوانـــى ديــاگــنــۆس و‬ ‫ده‌ستنيشانكردنێكى ڕوونــى هه‌بێت‪-‬‬ ‫ڕۆمانه‌كانى‪ ،‬چه‌وساندنه‌وه‌ى ئابورى و‬ ‫تووڕه‌يى ده‌سته‌جه‌معيى جووتيارانى‬ ‫ده‌ستنيشانكردووه‌‌؛ به‌اڵم نه‌يتوانيوه‌‬ ‫فۆرموله‌يه‌ك وه‌ك چاره‌سه‌ر بخاته‌ڕوو‪.‬‬ ‫تۆڵستۆى له‌جياتيى خه‌ياڵكردن به‌‬ ‫ئاينده‌يه‌كى شياوى شۆڕشگێڕانه‌وه‌‪ ،‬له‌‬ ‫گ ـه‌ڕان ب ـه‌دواى دڵــدان ـه‌وه‌دا‪ ،‬په‌ناى بۆ‬ ‫وێنه‌يه‌كى يۆتۆپى ده‌برد له‌ ڕابردوويه‌كى‬ ‫ساده‌تر و مه‌سيحييانه‌دا‪ .‬لينين له‌‬ ‫«ليۆ تۆڵستۆى وه‌ك ئاوێنه‌ى شۆڕشى‬ ‫ڕووسيا»دا ده‌نوسێت‪« :‬ناكۆكييه‌كانى‬ ‫ناو‌ بيروباوه‌ڕ و دۆكترينى تۆڵستۆى‌‬ ‫شتێكى ڕێكه‌وت نين‪ ،‬به‌ڵكو گوزارشتن‬ ‫له‌ هه‌لومه‌رجى ناكۆك‌ى ژيانى ڕووسى له‌‬ ‫سێيه‌كى كۆتايى سه‌ده‌ى نۆزده‌يه‌مدا»‪.‬‬ ‫بۆيه‌ ناكۆكييه‌كانى تۆڵستۆى وه‌ك‬ ‫ڕێنيشانده‌رێكى به‌سود خزمه‌تى به‌‬ ‫شيكردنه‌وه‌ى سياسيى لينين ده‌كرد‪.‬‬ ‫هاوكات لينين بێزار بوو له‌ “ئازارپه‌رستى‬ ‫“يه‌كه‌ى دۆستۆيفسكى‪ ،‬گه‌رچى تواناى‬ ‫نوسينى وى شتێك بوو نه‌ده‌شاردرايه‌وه‌‪.‬‬ ‫ب ـه‌ه ـه‌رحــاڵ ڕوانــگ ـه‌كــانــى لينين‬ ‫ده‌رباره‌ى ئه‌ده‌ب نه‌بوون به‌ سياسه‌تى‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪ .‬ته‌نيا كه‌متر له‌ساڵێك له‌پاش‬ ‫شۆڕش‪ ،‬له‌ ڕۆژى دووى ئابى ‪1918‬دا‪،‬‬ ‫ڕۆژنــامـه‌ى ئيزڤيستا ليستێك له‌ناوى‬ ‫ئه‌و كه‌سانه‌ى باڵوكرده‌وه‌ كه‌ خوێنه‌ران‬ ‫پێشنياريانكردبوو مۆنۆمێنتيان بۆ‬ ‫درووستبكرێت‪ .‬دۆستۆيفسكى له‌پاش‬ ‫تــۆڵــســتــۆى‪ ،‬دووه‌م كــه‌س بـــوو‪ .‬له‌‬ ‫نۆڤه‌مبه‌رى هـه‌مــان ســاڵــدا‪ ،‬له‌اليه‌ن‬ ‫نوێنه‌رى شــوراى مۆسكۆوه‌‪ ،‬هاوشان‬ ‫لــه‌گــه‌ڵ ڕێــزێــك لـــه‌اليـــه‌ن شــاعــيــرى‬ ‫سيمبوڵيسته‌وه‌ ڤياچسالڤ ئيڤانۆفه‌وه‌‬ ‫په‌رده‌ى له‌سه‌ر البرا‪.‬‬ ‫ئه‌و نوسه‌ره‌ى كه‌ پێده‌چێت به‌هێزترين‬ ‫كاريگه‌ريى له‌سه‌ر لينين‪-‬و له‌ڕاستيدا‬ ‫نه‌وه‌يه‌كى ته‌واويش له‌ هێزه‌ ڕاديكاڵ‬ ‫و شۆڕشگێڕه‌كان‪ -‬هه‌بووبێت‪ ،‬نيكۆالى‬ ‫چيرنيشفيسكى بوو‪ .‬چيرنيشفيسكى‪،‬‬ ‫كوڕى قه‌شه‌يه‌ك بوو‪ ،‬و فه‌يله‌سوفێكى‬ ‫ماترياڵيست و سۆسياليستيش بوو‪.‬‬ ‫ڕۆمانه‌ يۆتۆپييه‌كه‌ى ئه‌و‪ ،‬به‌ناوى ده‌بێت‬ ‫چى بكرێت؟‪ ،‬له‌ قه‌اڵى پيته‌ر و پاول‬ ‫له‌ سان‌پيترزبۆرگ نوسرابوو‪ ،‬واته‌ له‌و‬ ‫جێيه‌دا كه‌ به‌هۆى بيروباوه‌ڕه‌كانيه‌وه‌‬ ‫تێيدا زيندانى بوو‪ .‬ده‌بێت چى بكرێت؟‪،‬‬ ‫بوو به‌ كتێبى پيرۆزى نه‌وه‌يه‌ك‪ .‬ئه‌و‬ ‫ڕاستييه‌ى كه‌ كتێبه‌كه‌ له‌ ناو زيندانه‌وه‌‬ ‫به‌ دزييه‌وه‌ ده‌برايه‌ ده‌ره‌وه‌‪ ،‬خه‌رمانه‌ و‬ ‫پيرۆزييه‌كى پێ به‌خشيبوو‪ .‬ئه‌مه‌ ئه‌و‬ ‫كتێبه‌ بوو كه‌ زۆر پێش كه‌شفه‌كه‌ى‬ ‫ماركس‪ ،‬لينينى ڕاديكاڵكرده‌وه‌(كه‌‬ ‫چيرنشفيسكى له‌گه‌ڵ ماركسدا نامه‌ى‬ ‫گــۆڕيــبــووه‌وه‌)‪ .‬لينين وه‌ك دانــه‌وه‌ى‬ ‫پاداشتێك به‌م پۆپۆليسته‌ ڕاديكاڵه‌‪،‬‬ ‫يه‌كه‌مين به‌رهه‌مى گرنگى سياسيى خۆى‬ ‫ناونا ده‌بێت چى بكرێت؟ كه‌ له‌ ساڵى‬ ‫‪1902‬دا نوسيى و باڵويكرده‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌ركه‌وتنى گـــه‌وره‌ى ڕۆمانه‌كه‌ى‬ ‫چــيــرنــشــفــيــســكــى‪ ،‬ڕۆم ــان ــن ــووســه‌‬ ‫جێكه‌وتووه‌كانى وه‌ڕسكرد؛ به‌تايبه‌ت‬ ‫تۆرگينێف كه‌ به‌شێوه‌يه‌كى دڕندانه‌‬ ‫هێرشيكرده‌ سه‌رى‪ .‬ئه‌م ڕق‌هه‌ڵڕشتنه‌‪،‬‬ ‫ڕووبـــه‌ڕووى قامچييه‌ سوتێنه‌ره‌كانى‬ ‫ڕه‌خنه‌گرانى ڕاديكاڵ بووه‌وه‌‪ ،‬كه‌سانى‬ ‫وه‌ك دۆبرۆليوبوف(كه‌ خوێندكاره‌كان‬ ‫نازناوى “ديــدرۆى ئێمه‌“يان پێدابوو)‬

‫و پيساريف‪ .‬تۆرگينێف له‌ توڕه‌ييدا‬ ‫خه‌ريك‌بوو شه‌قى ده‌بــرد‪ .‬كاتێك له‌‬ ‫ڕووداوێكى گشتييدا به‌ر چيرنشفيسكى‬ ‫كــه‌وت‪ ،‬هاواريكرد‪« :‬تــۆ مارێكيت و‬ ‫دۆبرۆليوبوفيش مارێكى زه‌نگۆڵه‌داره‌»‪.‬‬ ‫ئ ـه‌م ڕۆمــان ـه‌ چيه‌ كـه‌ ئ ـه‌م هه‌موو‬ ‫مشتومڕه‌ى هه‌ڵگرتووه؟ له‌ مــاوه‌ى‬ ‫پـه‌نــجــا ســاڵــى ڕابــــــردوودا‪ ،‬سـێ‌جــار‬ ‫ه ـه‌وڵــمــدا پــه‌ڕه‌بــه‌پــه‌ڕه‌ ئــه‌م ڕۆمــانـه‌‬ ‫بخوێنمه‌وه‌و هه‌رسێ جاره‌كه‌ شكستم‬ ‫هێنا‪ .‬ئـه‌مـه‌ به‌رهه‌مێكى كالسيكى‬ ‫ئه‌ده‌بى ڕووســى نيه‌‪ .‬كتێبێك بوو بۆ‬ ‫سه‌رده‌مى خۆى و ڕۆڵێكى گرنگى له‌‬ ‫قۆناغى پۆست‌تيرۆريستيى ڕۆشنبيريى‬ ‫ڕووســيــادا گێڕا‪ .‬بێگومان له‌ هه‌موو‬ ‫ب ـه‌ره‌كــان ـه‌وه به‌رهه‌مێكى ڕاديكاڵه‌‌‪،‬‬ ‫به‌تايبه‌ت يه‌كسانيى ژێنده‌ريى نێوان ژن‬ ‫و پياو‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌ربــاره‌ى چۆنيه‌تيى‬ ‫خه‌باتكردن‪ ،‬چۆنيه‌تيى ناسينى دوژمن‬ ‫و ژيانكردن به‌پێى هه‌ندێك ڕێساى‬ ‫دياريكراو‪.‬‬ ‫فالديمێر ناباكۆف‪ ،‬ڕقى له‌ چرنيشفسكى‬ ‫ده‌بــووه‌وه‌؛ به‌اڵم پشتگوێخستنى ئه‌وى‬ ‫به‌ مه‌حاڵ ده‌بينى‪ .‬له‌ دوايين ڕۆمانى‬ ‫ڕووســيــى خــۆيــدا‪ ،‬واتـــه‌ ديــــارى‪50 ،‬‬ ‫په‌ڕه‌ى ته‌رخانكردووه‌ بۆ سوككردن و‬ ‫گاڵته‌پێكردنى نوسه‌ر و چوارده‌وره‌كه‌ى‪،‬‬ ‫به‌اڵم دان به‌وه‌شدا ده‌نێت كه‌ « گومانى‬ ‫تيا نيه‌ بڕێك غـــروور و لوتبه‌رزيى‬ ‫چينايه‌تى لـه‌ تێڕوانينى نوسه‌رانى‬ ‫خانه‌دانى هاوسه‌رده‌مدا هه‌يه‌ ده‌رهه‌ق‬ ‫به‌ چرنيشفسكيى ساده‌ و عامى»؛ له‌‬ ‫كۆڕوكۆمه‌ڵه‌ تايبه‌ته‌كانيشدا تۆڵستۆى‬ ‫و تۆرگينێفى به‌ «جێنتڵمانێك ناوده‌برد‬ ‫كه‌ بۆنى ميزيان لێدێت‪...‬و به‌ هه‌موو‬ ‫جۆرێك گاڵته‌ى پێده‌كردن»‪.‬‬ ‫گــاڵــت ـه‌كــردن بــــه‌وان تــا ڕاده‌يــــه‌ك‬ ‫زاده‌ى ئيره‌يى بــوو‪ ،‬لـه‌و ڕووه‌وه‌ كه‌‬ ‫له‌خۆباييبوونه‌كه‌ى ئه‌وان له‌ناو گه‌نجاندا‬ ‫شتێكى باو و ويستراو بوو‪ .‬سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ تۆرگينێفيش زاده‌ى دوژمنايه‌تييه‌كى‬ ‫سياسيى قـــووڵ و سـه‌خــت بــوو الى‬ ‫نوسه‌رێك كه‌ خــوازيــارى شــۆڕش بوو‬ ‫و ده‌يــويــســت خــاوه‌نــدارێــتــي ـى‌ زه‌وى‬ ‫هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌ و زه‌وى له‌نێوان‬ ‫جووتياراندا دابه‌شبكات‪.‬‬ ‫لينين ب ـه‌ده‌ســت ئــه‌و به‌لشه‌فيكه‌‬ ‫گه‌نجانه‌وه‌ توڕه‌ببوو كه‌ له‌ سااڵنى نێوان‬ ‫شۆڕشى ‪ 1905‬تا ‪1917‬دا له‌ تاراوگه‌‬ ‫سه‌ردانيانده‌كرد‪ .‬ئه‌ويش كاتێك كه‌‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ كتێبه‌كه‌ى چرنيشفسكى‬ ‫سه‌ريان ده‌خسته‌ سه‌رى و پێيانده‌وت‬ ‫كتێبه‌كه‌ شياوى خوێندنه‌وه‌ نيه‌؛ لينين‬ ‫خێرا ده‌چـــووه‌ قوڕگياندا و ده‌يــوت‬ ‫ئێوه‌ له‌وه‌ گه‌نجترن درك به‌ قووڵى و‬ ‫تێڕوانينه‌كه‌ى بكه‌ن‪ .‬ده‌بێت چاوه‌ڕێ بن‬ ‫تا ده‌گه‌نه‌ چل‌ساڵى‪ .‬ئه‌وسا تێده‌گه‌ن‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ى چرنيشفسكى له‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك‬ ‫فاكتى ســاده‌ ڕاوه‌ســتــاوه‌‪[ :‬بۆنمونه‌]‬ ‫ئێمه‌ ل ـه‌ ڕه‌گـــه‌زى مه‌يموونه‌كانه‌وه‌‬ ‫هاتووين ن ـه‌ك ئــاده‌م و حــه‌وا؛ ژيان‬ ‫پرۆسه‌يه‌كى ژينه‌كيى كورتخايه‌نه‌‪ ،‬بۆيه‌‬ ‫پێويستده‌كات ئيمكانى به‌خته‌وه‌رى‬ ‫بۆ هه‌موو كه‌سێك بوونى هه‌بێت‪ .‬ئه‌م‬ ‫شته‌ له‌ دنيايه‌كدا نالوێت كه‌ له‌ژێر‬ ‫بااڵده‌ستيى چاوچنۆكى‪ ،‬ڕق‪ ،‬جه‌نگ‪،‬‬ ‫خۆپه‌رستى و چينايه‌تى‌دايه‌‪ .‬هه‌ر له‌به‌ر‬ ‫ئه‌مه‌ شۆڕشى كۆمه‌اڵيه‌تى‪ ،‬شتێكى‬ ‫زه‌روورى و ناچارى بوو‪ .‬گه‌رچى‪ ،‬ئه‌و‬ ‫گه‌نجه‌ به‌لشه‌فيكانه‌ى كه‌ به‌ شاخه‌كانى‬ ‫سويسرادا سه‌رده‌كه‌وتن‪ ،‬له‌ ده‌مه‌ده‌مى‬ ‫چل‌ساڵيدا بــوون‌‪ ،‬شــۆڕش پێشوه‌خت‬ ‫ڕوويدابوو‪ .‬له‌م ساته‌دا‪ ،‬چرنيشفسكى‬ ‫به‌شێوه‌يه‌كى سـه‌ره‌كــى لـه‌اليـه‌ن ئه‌و‬ ‫مێژوونوسانه‌وه‌ ده‌خوێنرايه‌وه‌ كه‌ له‌‬ ‫په‌ره‌سه‌ندنى فيكرى لينين ده‌كۆاڵنه‌وه‌‪.‬‬ ‫‌پێشكه‌وتوخوازانى شاره‌زاى ناو حيزب‪،‬‬ ‫به‌شادييه‌وه‌ ڕوويان له‌ مايكۆفسكى ‌كرد‬ ‫نه‌ك لينين‪.‬‬

‫ئه‌و كالسيكگه‌راييه‌ى كه‌ وا به‌قووڵى‬ ‫ڕيشه‌ى له‌ لينيندا داكــوتــابــوو‪ ،‬وه‌ك‬ ‫قه‌اڵيه‌ك كاريكرد بۆ دوورهێشتنه‌وه‌ى‬ ‫له‌ گه‌شه‌سه‌ندنه‌ تازه ورووژێنه‌ره‌كان‬ ‫لـه‌ هــونـه‌ر و ئ ـه‌ده‌بــى پێش‌شۆڕش و‬ ‫پاشيشى(يان هاوده‌مى شــۆڕش)‪ .‬به‌‬ ‫الى لينينه‌وه‌‪ ،‬سازان له‌گه‌ڵ مۆدێرنيزمدا‬ ‫له‌ ڕووسيا يان هه‌ر جێيه‌كى تر شتێكى‬ ‫قـــورس بـــوو‪ .‬ب ـه‌ره ـه‌م ـه‌ پێشه‌نگ و‬ ‫ئاڤانگارده‌ هونه‌رييه‌كانى‪-‬مايكۆفسكى و‬ ‫بيناگه‌ره‌كان‪ -‬له‌گه‌ڵ زه‌وق و سه‌ليقه‌ى‬ ‫ئه‌ودا نه‌ده‌هاتنه‌وه‌‪.‬‬ ‫شـــاعـــيـــران و هـــونـــه‌رمـــه‌نـــدان‬ ‫لـه‌بـه‌تــاڵ‌وحـه‌تــاڵ پــێــيــانــده‌وت ئــه‌وان‬ ‫عاشقى پووشكين و ليرمۆنتۆفن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫شۆڕشگێڕيشن و ته‌حه‌داى فۆرمه‌ كۆنه‌‬ ‫هونه‌رييه‌كان ده‌كـه‌ن و شتێكى ته‌واو‌‬ ‫جياواز و نوێ به‌رهه‌مدێنن كه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌لشه‌فيزم و سه‌رده‌مى شۆڕشدا پتر‬ ‫ده‌گونجێت‪ .‬ئه‌م قسانه‌ هه‌روا به‌ساده‌يى‬ ‫به‌ مێشكى لينيندا نـه‌ده‌چــوو‪ .‬ئه‌وان‬ ‫ده‌تــوانــن هه‌رچييان ويست بينوسن‬ ‫يان وێنه‌ى بكێشن‪ ،‬به‌اڵم بۆچى ناچار‬ ‫ببێت چێژيان لێ ببينێت؟! زۆرێــك‬ ‫ل ـه‌ هــاوكــار و هاوپيشه‌كانى لينين‬ ‫هاوسۆزييه‌كى زياتريان به‌رامبه‌ر به‌‬ ‫بزاوته‌ تازه‌كان پيشانده‌دا‪ .‬بوخارين‪،‬‬ ‫لۆناچارسكى‪ ،‬كرۆپسكايا‪ ،‬كۆڵنتاى و‬ ‫تاڕاده‌يه‌كيش ترۆتسكى له‌وه‌ تێگه‌يشتن‬ ‫كه‌ چــۆن پريشكه‌ شۆڕشگێڕييه‌كان‪،‬‬ ‫ديمه‌ن و ئاسۆى نوێيان‪ ،‬كردۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ناو پێشه‌نگ و ئاڤانگارده‌كانيشدا‬ ‫گــرژى‪ ،‬دوودڵــى و ناكۆكى هه‌بوو‪ ،‬و‬ ‫پشتيوانه‌كانيشيان له‌ ده‌وڵه‌تدا بريتى‌بوو‬ ‫لــه ئاناتۆلى لۆناچارسكى ئه‌ندامى‬ ‫كۆميته‌ى خه‌ڵكى بۆ پــه‌روه‌رده‌‪ ،‬واته‌‬ ‫ئه‌و جێيه‌ى كه‌ هاوسه‌ره‌كه‌ى لينين‪،‬‬ ‫نادوژدا كرۆپسكاياش‌ كارى تيا ده‌كرد‪.‬‬ ‫كه‌ميى كاغه‌ز له‌ ميانه‌ى شه‌ڕى ناوخۆدا‪،‬‬ ‫بووه‌هۆى كۆمه‌ڵێك مشتومڕى توند‪ .‬ئاخۆ‬ ‫ده‌بوو ده‌فته‌رۆكه‌ى پڕوپاگه‌نده‌كانيان‬ ‫چــاپ بكردايه‌ يــان شيعره‌ تازه‌كانى‬ ‫مايكۆفسكى؟ لينين پێى له‌سه‌ر بژارده‌ى‬ ‫يه‌كه‌م داده‌گرت‪ .‬لۆناچارسكى قه‌ناعه‌تى‬ ‫وابوو شيعرى مايكۆفسكى زۆر كاريگه‌رتر‬ ‫ده‌بێت و له‌م حاڵه‌ته‌شدا برديه‌وه‌‪.‬‬ ‫لينين‪ ،‬دژى هــه‌ر ئايديايه‌كيش‬ ‫بــوو ده‌ربــــاره‌ى “ئـــه‌ده‌ب و هونه‌رى‬ ‫پرۆليتارى” و جه‌ختى له‌سه‌ر ئه‌وه‌‬ ‫ده‌كرده‌وه‌ كه‌ ناكرێت به‌هۆى كۆمه‌ڵێك‬ ‫هاوكێشه‌ى ميكانيكى و مـــردووه‌وه‬ ‫لوتكه‌كانى كـه‌لــتــورى بــــۆرژوازى(و‬ ‫پێشينانه‌ كۆنه‌كانى) تێپه‌ڕێنيت‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫له‌ واڵتێكدا كه‌ ئاستى فه‌رهه‌نگ و‬ ‫كه‌لتوره‌كه‌ى به‌ ماناى فراوانى وشه‌كه‌‬ ‫زۆر له‌ خواره‌وه‌يه‌‪ .‬ناوقه‌دبڕه‌كان له‌م‬ ‫بواره‌دا ڕۆڵێكى ئه‌وتۆيان نيه‌‪ ،‬واته‌ ئه‌و‬ ‫خاڵه‌ى كه‌ “ڕياليزمه‌ سۆسياليستى”يه‌‬ ‫تڕۆهاته‌كه‌ سااڵنى شوومى پاش مه‌رگى‬ ‫لينين به‌ شێوه‌يه‌كى بنبڕ سه‌لماندى‪.‬‬ ‫خه‌القيه‌ت و داهێنان سڕببوو‪ .‬بازدان له‌‬ ‫مه‌مله‌كه‌تى زه‌رووره‌ته‌وه‌ بۆ مه‌مله‌كه‌تى‬ ‫ئـــازادى‪ ،‬وات ـه‌ ئـه‌و جێيه‌ى كه‌ ژيانى‬ ‫هه‌موان به‌هۆى عه‌قڵه‌وه‌ درووستده‌بێت‪،‬‬ ‫هه‌رگيز له‌ سۆڤيه‌ت يان جێيه‌كى تردا‬ ‫‌‬ ‫ڕووينه‌دا‪‌ .‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان‪ :‬‬ ‫‪http://tarjomaan.com/‬‬ ‫‪vdce.z8vbjh8no9bij.html‬‬ ‫‪https://www.theguard‬‬‫‪ian.com/books/2017/‬‬ ‫‪m a r / 2 5 / l e n i n - l o v e - l i t‬‬‫‪erature-russian-revolu‬‬‫‪tion-soviet-union-goethe‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە (‪ )367‬دووشەممە ‪2017/11/27‬‬

‫كێشەی كوردو ئیسالمیزمی كورد لەتوركیا‬ ‫توغبا یەشار ئۆغلۆ‬ ‫لەئینگلیزیەوە‪ :‬ماجید خەلیل‬ ‫(‪)2-1‬‬ ‫لــەروانــگــەی دۆزی كــــوردەوە‪،‬‬ ‫كۆدەتای سەربازی ‪ 1980‬خاڵێكی‬ ‫وەرچەرخان بوو‪ .‬دیارە لە كۆتایی‬ ‫شەستەكانەوە لــەســەر ئاستێكی‬ ‫بـــەرفـــراوان نــاڕەزایــەتــیــیــەكــان لە‬ ‫رۆژهـــەاڵت و بــاشــووری ئەنادۆڵدا‬ ‫لە هەمبەر كێشەكانی ئەو ناوچانە‬ ‫رێكخراو بـــوون‪ .‬هەمو ئــەوانــە بە‬ ‫گردبوونەوەكانی رۆژهەاڵت ناودەبران‪.‬‬ ‫لـــێـــرەوە جــۆرێــك لــە هــۆشــیــاری‬ ‫لەهەمبەر بونی كێشە لە رۆژهەاڵت و‬ ‫پرسی كورد هاتبوویەوە گۆڕێ‌‪ .‬لەو‬ ‫ناڕەزاییانەوە رێكخراوی خوێنكاریو‬ ‫روناكبیری دەركــەوتــن و سەریان‬ ‫كێشا بۆ چێكردنی یانە كلتورییە‬ ‫شۆڕشگێڕەكانی رۆژهەاڵت‪ .‬ئەم یانانە‬ ‫خواستە سەرەتاییەكانیان ناساندنی‬ ‫زمانی كوردی و مافە كولتورییەكانی‬ ‫كــورد بــوو لــەالیــەن میرییەوە‪ .‬لە‬ ‫حەفتاكاندا و لــە دەرهاویشتەی‬ ‫دانپیانانەكانی بوونی گەلی كورد لە‬ ‫میتۆدی پارتی كرێكارانی توركیادا‪،‬‬ ‫ئــیــدی رێــكــخــراوگــەلــێــكــی كـــوردی‬ ‫چەپگەرای بناژۆ هاتنە پێشێ‌‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تێبینی دەكــرا لەو قۆناغەدا زیاتر‬ ‫دەنگی كوردەكان بەالی چەپگەریدا‬ ‫دەیانشكاندەوە‪ .‬لێرەدا لە راپۆرتەكانی‬ ‫پەرلەمانەوە ئەوە دەخوێنرێتەوە كە‬ ‫هەندێك هەڵمەتی سەربازی بۆ سەر‬ ‫ئاواییەكانی كورد دەستیپێكردووە‪،‬‬ ‫چوون ئەوان خرۆشانی نەتەوەییان‬ ‫لێبینراوەو لەو میانەدا گوندەكان‬ ‫سوتێنراون و خەڵكەكەیان بە تۆپزی‬ ‫راگــوێــزراون‪ .‬هەموو ئەو ئاڵۆزیانە‬ ‫پــەكــەكــەی لێهاتە بــەرهــەم‪ ،‬ئەو‬ ‫هێزەی كە توانانی سەرنجڕاكێشانی‬ ‫خەڵكی هــەبــوو‪ .‬لەگەڵ كۆدەتای‬ ‫‪ ،1980‬ئەندامانی رێكخراوە ماركسییە‬ ‫كوردە جوداخوازەكان‪ ،‬رووبــەڕووی‬ ‫ســـزاو ئەشكەنجەی تــونــدی نێو‬ ‫زیندانەكانی تورك بوونەوە و تەواوی‬ ‫رێكخراوەكانیان یاساغكران‪ .‬هەروەها‬ ‫بونی هەر شوناسێكی نەتەوەیی جگە‬ ‫لەتورك سنوورداركراو دامەزراندنی‬ ‫هــەر رێكخراو و پارتێكی سیاسی‬ ‫بە گوێرەی دەستوری ‪ 1982‬فرە‬ ‫ئاڵۆزو گێچەاڵوی كرا‪ .‬بە گوێرەی‬ ‫بەندی ‪ 2932‬كە لە ‪19‬ی ئۆكتۆبەری‬ ‫‪ 1983‬دا نوسرابوو‪ ،‬هاتووە‪»:‬جگە‬ ‫لە زمانی فەرمی یەكەمی توركیا‪ ،‬كە‬ ‫لەالیەن واڵتی توركیاوە ناسراوە‪ ،‬هەر‬ ‫زمانێكی دیكە لە دەربڕیندا یاساغە‪،‬‬ ‫هاوكات چاپ و باڵوكراوەكانیش بە‬ ‫هــەر زمانێكی دیكە قــەدەغــەن»‪.‬‬ ‫لەهەمانكاتدا دامەزراندنی پەكەكە‬ ‫دەكرێت وەك خاڵێكی وەرچەرخانی‬ ‫گرنگ لە دۆزی كــوردی توركیادا‬ ‫رەچاوبكرێت‪( .‬وینرۆو كیریسشی)‬ ‫دەستپێكی پەكەكە دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ ئەو میتینگانەی كە ئۆجەالن لە‬ ‫دیاربەكردا رێكیدەخستن‪ ،‬لەوێدا‬ ‫بـــەرچـــاوڕوونـــی خـــۆی لەهەمبەر‬ ‫پەیماننامەیەك بەنێوی رێگای‬ ‫شۆڕشی كوردستان خستەڕوو‪ .‬هەر‬ ‫ئەمەش پاش ئەوەی بەفەرمی وەكو‬ ‫پارتێك لە نۆڤەمبەری ‪ 1978‬دا‬ ‫خۆیان راگەیاند‪ ،‬بوویە پرۆگرامی‬ ‫پارتەكەیان‪.‬‬ ‫پــــاش كــــۆدەتــــای ‪ 1980‬و‬

‫بەكارهێنانی ئامڕازی توندوتیژیی‬ ‫لــەالیــەن پەكەكەوە‪ ،‬ئیدی پرسی‬ ‫كــورد بــووە یەكێك لە گرنگترین‬ ‫پــرســەكــانــی ئــەجــێــنــدای سیاسی‬ ‫توركیا‪ .‬لێرەوە پێویستە بوترێت‬ ‫كە سەرەڕای سیاسەتەكانی میریی‪،‬‬ ‫كاریگەرییەكانی پەكەكەش لەسەر‬ ‫گۆڕانی ناسیۆنالیزم و ئیسالمگەرایی‬ ‫كورد ناتوانرێت نكوڵییان لێبكرێت‪.‬‬ ‫هــەروەهــا عەبدولمەلیك فــوراتــی‬ ‫نـــەوەی شێخ سەعید دەڵــێــت‪»:‬‬ ‫سیاسەتی سەركوتكەرانەی میریی‬ ‫لە رۆژهەاڵتدا‪ ،‬رۆڵێكی بەرچاوی لە‬ ‫هۆشیاری رابوونی نەتەوەیی كورداندا‬ ‫هــەبــوو‪ ،‬بەجۆرێك زیاتر بــوو لەو‬ ‫كاریگەرییانەی كە چاالكییەكانی‬ ‫پەكەكە دەیانهێنایە پێشێ‌«‪ .‬دیارە‬ ‫لە كۆمەڵگەی كوردیدا ئایین بایەخێكی‬ ‫فــرەی هەیە ‪ ،‬ئــەم بایەخە خۆی‬ ‫وەكو هێزێكی رێكخەر دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫رێــژەی ســەدی هەموو ئــەوانــەی لە‬ ‫رۆژهـــەاڵت و بــاشــووری رۆژهــەاڵتــدا‬ ‫وابەستەن بە رەوگە ئاینییەكانەوە‬ ‫زیاترە لە ‪ ،%30‬ئەوە لە كاتێكدایە لە‬ ‫نێو كۆمەڵگەی توركیدا ئەم رێژەیە‬ ‫تەنها ‪ .%6‬روانگەی كۆنسێرڤاتیڤی‬ ‫كوردو وابەستەییان بە ئایینەوە لە‬ ‫كۆتایی هەشتاكانەوە فرە زەق بوو‪،‬‬ ‫هەربۆیە لەسەر سەرانی پەكەكە‬ ‫پێویست بوو پێودانگەكانیی خۆیان‬ ‫لەمەڕ ئایین هێند توندو رادیكاڵ‬ ‫نەبێت‪ .‬بۆنموونە لە ‪ 26‬دێسەمبەری‬ ‫‪ 1990‬دا‪ ،‬پەكەكە یەكێتی خەڵكی‬ ‫ئایینخوازی كوردستانی دامەزراند‪.‬‬ ‫هەر ئەوان لە سوریادا پارتی ئیسالمی‬ ‫كوردستانییان دامەزراند بوو‪ .‬پەكەكە‬ ‫هەموو ئەو رێكخراوانەی دادەمەزراند‬ ‫بۆ ئەوەی بكەونە ملمالنێی سیاسەتی‬ ‫ئایینیانەی میرییەوە‪ ،‬چوون ئەوە‬ ‫روونببوویەوە كە ‪%50‬ی دەنگدەرانی‬ ‫كـــورد لــەژێــر كــاریــگــەریــی رێــبــەرە‬ ‫ئاینییەكاندان‪ .‬هۆیەكی دیكە رەنگە‬ ‫وابەستە بێت بەو هۆگریەی نەزمە‬ ‫ئاینییەكەی توركیاوە بە رێبەرو‬ ‫پیاوانی ئایینی كوردەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫پێداگرییەكانی ئۆزال لەم بارەیەوە‬ ‫جــۆرێــك لــە ســەركــەوتــنــی لەنێو‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیدا بەدەست هانی‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫لەپاشمردنی ئۆزال حكومەتەكانی‬ ‫دی لەوەدا سەركەوتوو نەبوون كە ئەو‬ ‫میتۆدە درێژە پێبدەن و بە شێوەیەكی‬ ‫ئاشتیانەو زمانی نەرم بجوڵێنەوە‪،‬‬ ‫ئــەوان لەبری ئــەوەی گرفتەكە وەك‬ ‫گرفتی شوناس و كولتوری خەڵكانێك‬ ‫تەماشا بكەن‪ ،‬دۆزەكەیان بەستەوە‬ ‫بــە نــەزمــی تــێــرۆرو تــەگــەرەكــانــی‬ ‫بــەردەم ئاسایشی نەتەوەییەوە‪ .‬لە‬ ‫نێوەندی نەوەدەكان بەدوواوە هەموو‬ ‫رەواپێدانە كەلتورییەكانی كورد وەكو‬ ‫هەنگاوێكی مەترسیدار تەماشدەكران‬ ‫كە درز دەخــەنــە نێو پێوەستی و‬ ‫یەكبونی خاكی تــوركــیــاوە‪ .‬پاش‬ ‫مەرگی ئۆزال لە ‪ 1993‬دا‪ ،‬بۆشاییەكی‬ ‫بەرینی سیاسی لەمەڕ پرسی كورد‬ ‫دەركــەوت‪ .‬هەرچەند كە سولەیمان‬ ‫دێمێریلی سەرۆكی توركیای ئەوكات‬ ‫و تانسۆچێلەری رێبەری نوێی پارتی‬ ‫نیشتیمانی دایك و سەرۆك وەزیران‬ ‫بەڵێنگەل و پێناوێكی دیاریكراوی‬ ‫خۆیان لەمەڕپرسی كــورد هێنایە‬ ‫نێو بــاســانــەوە‪ .‬وەلـــێ‌ لــەوكــاتــەدا‬ ‫بااڵیی درابوویە چارەسەریی كێشەی‬ ‫چارەسەریی‬ ‫تێرۆر وەك ئـــەوەی‬ ‫پــرســی كـــورد لــە نــێــو زەمــیــنــەی‬ ‫سۆسیۆ سیاسیی كورد دا تەماشای‬ ‫رەوشەكە بكەن‪ .‬بۆنموونە دێمێریل‬ ‫وای دەبینی كە نەزمی مامەڵەكردن‬ ‫لــەگــەڵ كـــوردو زمــانــی كـــوردی و‬ ‫پـــەروەردەو فێركاریی كــوردی زیان‬

‫تەڤگەری ئیسالمی لەتوركیا لەژێر‬ ‫هەژموونی هێرناوی شۆڕشی ئیسالمی‬ ‫ئێران‌و ئیخوان موسلیمینی سوریا‪،‬‬ ‫بەتایبەتی حزبواڵدایە‌و توخنی نەزمی‬ ‫ئایینی ناوخۆ نەكەوتووە‌و وابەستەیە‬ ‫بەئایدیۆلۆژیای دەرەكییەوە‬ ‫دەگەیەنێت بە یەكپارچەیی خاكی‬ ‫توركیاو هاوكات دەرفەتێك دەداتە‬ ‫رێكخراوە تێرۆریستییەكان تا لەو‬ ‫تێگەیشتنە سیاسییەدا سودمەندبن‪.‬‬ ‫ئەم تێگەیشتنە بۆ دەساڵێك لەنێو‬ ‫بەشێكی بەرینی سیاسییەكاندا زاڵ‬ ‫و بەرچاو بوو‪ .‬دوواتر گوتاری پارتی‬ ‫بـــــــــە‬ ‫رەفا‪ ،‬گوتارێكی تێكەڵ ‬ ‫ئایین و ناسیۆنالیزم لەنێو كۆمەڵگەی‬ ‫كوردیدا توانی سەركەوتنی بەرچاو‬ ‫بەدەستبهێنێ‌‪ ،‬ئەوان جەختیان لەوە‬ ‫دەكردەوە كە كورو تورك بەشێكن لە‬ ‫جیهانی ئیسالمی و چارەسەری پرسی‬ ‫كــورد تەنها لەچوارچێوەی ئیسالم‬ ‫و پەیمانێكی ئیسالمیدا دێتە دی‪.‬‬ ‫هاوكات پارتەكە پێی وابــوو دەبێت‬ ‫خوێندن و نوسین و پـــەروەردە بە‬ ‫كوردی بێت و رەوایی پێبدرێت هەروەك‬ ‫چۆن داوای هەڵگرتنی باری نائاسایی‬ ‫دەكرد لەنێوچەكەدا و داوایان دەكرد‬ ‫كۆتایی بەو سیستەمی رێكخستنی‬ ‫گوند پارێزی بهێنرێت لە نێوچەكەدا‪.‬‬ ‫هەر ئەم خواستانە بوو وایكرد كە لە‬ ‫هەڵبژاردنەكانی نەوەدەكاندا دەنگێكی‬ ‫بەرچاو بەدەستبهێنن‪ .‬لەگەڵ ئەو‬ ‫هــۆكــارانــەدا پارتی رەفــا سەرنجی‬ ‫خۆی لەسەر كاندیدەكانی لە نێوچە‬ ‫كوردییەكاندا چڕ كردبوویەوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫كندیدێكیان دەویست كە كورد بێت‬ ‫و نەتەوەییەكی بــەرچــاوی كــورد‬ ‫بێت‪ .‬لێرەدا حكومەتەكانی توركیا‬ ‫وازیـــان لە سیاسەتی كۆچی زۆرە‬ ‫ملێ‌‌و راگواستنی دێهاتەكانی نێوچە‬ ‫شاخاوییەكان هێنا‪ .‬پــارتــی رەفــا‬ ‫لەپرسی ناسیۆنالیستبوونی كوردا‬ ‫جــودا بوو لەگەڵ روانگەی بەشێك‬ ‫لە ئیسالمییە توركەكان‪ ،‬دەكرێت‬ ‫بوترێت هەم پەكەكەو هەمیش رەفا‬ ‫زۆر بـــەوردی سیاسەتیان دەكــردو‬ ‫لە جڵەگیركردنی ئایینی كورداندا‬ ‫بە لۆژیكی دەجــواڵنــەوە‪ .‬بەگشتی‬ ‫لەتوركیادا لە پــاش هەشتاكانەوە‬ ‫نەزمێكی ئایینی و بایەخێكی فرە‬ ‫بەئیسالم هاتووەتە پێشەوەو لەوێدا‬ ‫لەنێو پارتە باكگراوندە ئاینییەكان‬ ‫و كۆمەڵگەی توركیدا دوو روانگە‬ ‫دەركـــــەوتـــــووە‪ .‬ســێــنــگــوڵ ئـــەوە‬ ‫دەخــاتــەڕوو كە لە پــاش كۆدەتای‬ ‫‪12‬ی سێپتەمبەر ژینگەیەك هاتووەتە‬ ‫پێش كــە رەفـــای تــێــدا چێبووە‪،‬‬ ‫هەموو ئەوانە ئارەزووی ئەو رژێمەی‬ ‫توركیا ناكەن كە بنەماكانی لەسەر‬ ‫دامەزراوە‪ .‬لەتوركیادا روانگەی جودا‬ ‫لەنێو پارتە ئیسالمییەكاندا هەیە‪،‬‬ ‫هەرچەند بەردەوام دامەزراوەی توركیا‬ ‫چاوی لەسەر هەوڵی ئەوانە كە چۆن‬ ‫دەستببەن بۆ یاسای شەریعەت‪ ،‬وەلێ‌‬ ‫لە قۆناغی بااڵدەستی ئەكەپەشەوە‬ ‫هێشتا ئاماژەكردن بۆ ئەوەی كە ئەم‬ ‫پارتە ئیسالمییانە گەرەكیان بێت لە‬ ‫كۆمەڵگەی سیكۆالری توركیادا دەست‬ ‫بەرن بۆ شەریعەت كارێكی ئەستەمە‪.‬‬

‫دۆزی كوردو ئیسالمگەرایی لە‬ ‫توركیای هاوچەرخدا‬

‫بەپێی بــاوەڕی بــوالچ سەردەمی‬ ‫نـــەوەی سێهەمی ئیسالمگەراكان‬ ‫لەسااڵنی هەوەڵی سەدەی بیست و‬ ‫یەكەمدا دەستپێدەكات‪ .‬ئەو جەخت‬ ‫لــەوەدەكــاتــەوە كە دروســت ساڵی‬ ‫گۆڕانكارییەكان ‪ 1997‬بــوو‪ .‬ئەوە‬ ‫كتێك بوو كە لە توركیادا كۆدەتای‬ ‫سپی یــان كــۆدەتــای پۆستمۆدێرن‬ ‫ئەزموونكرا‪ ،‬لەئێراندا خاتەمی سەرۆك‬ ‫بوو‪ ،‬یەكێك لەمەزنترین دیمەنەكانی‬ ‫نـــــەوەی ســێــهــەم كــەمــی رادەی‬ ‫روناكبیری و زانیارییانە لەهەمبەر‬ ‫زانستەكانی كەالم و ئوسوڵ‪ .‬ئەو پێی‬ ‫وایە نەوەی سێهەمی ئیسالمییەكان‬ ‫زێــدەتــر شاعیرو حیكایەتخوان و‬ ‫گرێدراوی سۆزو هەستن‪ .‬كارایش پێی‬ ‫وایە یەكێك لە گەورەترین كێشەكانی‬ ‫ئیسالمیزمی هــاوچــەرخ و چاالكو‬ ‫روناكبیر بریتییە لەوەی جیاواز نیین‬ ‫لە بەها لۆكاڵییەكان و ئیسالمیزم‬ ‫و ئایدیای ئیسالمی نێونەتەوەیی‪.‬‬ ‫ئەمەش ریشەی نەتەوەیی و ئیسالمی‬ ‫میللییان تێدا ون دەكات و گرێیان‬ ‫دەدات بە ئایدیای دەرەكــیــیــەوە‪.‬‬ ‫بــەمــەش وابــەســتــە بــوونــیــان بە‬ ‫ریشەیانەوە ون دەكات و دەیانكاتە‬ ‫داردەست‪ .‬ئەكتاشیش لەم رووەوە‬ ‫هاو باوەڕی كارایە كە ئیسالمییەكان‬ ‫لە زەمینەی توركیادا رەخنە لە پێش‬ ‫خۆیان دەگــرن و وابەستە نین بە‬ ‫رۆحی میللی و ئاینداریی لۆكاڵییەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا ئیسالمییەكان هــەوڵــدەدەن‬ ‫خۆیان لەتەك نەزمی دێموكراسیدا‬ ‫بسازێنن و توخنی ئەرستۆكراسییەت‬ ‫ناكەون‪ .‬تەڤگەری ئیسالمی لەتوركیا‬ ‫لەژێر هەژموونی هێنراوی شۆڕشی‬ ‫ئیسالمی ئێران‌وئیخوان موسلیمینی‬ ‫ســوریــا‪ ،‬بەتایبەتی حــزبــواڵدای ـە‌و‬ ‫تــوخــنــی نــەزمــی ئــایــیــنــی نــاوخــۆ‬ ‫نەكەوتووە‌و وابەستەیە بەئایدیۆلۆژیای‬ ‫دەرەكییەوە‪ .‬هاوكات ئیسالمییەكان‬ ‫لەو رەهەندەوە رەخنەشیان لەسەرە‬ ‫كە ئامادەكارییان بۆ خۆسازدان و‬ ‫بەرەنگاری مۆدێرنە پێنییە‪ ،‬ئەوان‬ ‫نامۆن بە ژیانی سیكۆالرو نەزمی‬ ‫خۆرئاواگەرایی ناتوانن لەو ژینگەیەدا‬ ‫هەڵبكەن‪ ،‬زێدەتر گۆڕانەكانیان بۆ‬ ‫جەختكردنە لە قورئان و سوننەت‪.‬‬ ‫توۆڵ باس لەوەدەكات كە پارتی رەفا‬ ‫رایەڵەكانی پێشوو تێیدا شوێنیان‬ ‫ببوویەوە‪ ،‬ئــەوان جەختیان لەوە‬ ‫دەكـــردەوە كە لە بانگەشەدا هێڵە‬ ‫نەتەوەییەكە ببەزێنن و نێونەتەوەیی‌و‬ ‫ئومەمی بیركەنەوە‪ ،‬ئەم روانگەیەی‬ ‫رەفا فرەجار توشی گرفتی دەكردن‬ ‫پارتێك كە بەدەنگی كورد سەركەوتوو‬ ‫بووە‪ .‬سەركەوتنیشی لە بەرژەوەندی‬ ‫نەتەوەییە راستڕەوەكانی كورد نەبوو‪،‬‬ ‫ئەوان ئیسالمیان بۆ بەزاندنی سووری‬

‫ئیسالمییەكانی توركیا نەیانتوانی‬ ‫روانگەیەك بهێننە ئاراوە‪،‬‬ ‫كەیەكێتیەكی سیاسیی چێبكات‌و‬ ‫لەسەرووی ناسیۆنالیزمەوە بێت‬

‫نەتەوە كردبووە پێوەر‪ .‬وەلێ‌ وەختێ‌‬ ‫لــە ‪ 1991‬دا لــەگــەڵ پــارتــی كــاری‬ ‫توركی نەتەوەپەرست هاوپەیمانی‬ ‫دەكــــات‪ ،‬ئیسالمییە كــوردەكــان‬ ‫دابــەش دەكـــەن‪ ،‬بۆنموونە ئاڵتان‬ ‫تان رێبەری دیــاری ئیسالمییەكانی‬ ‫كــورد واز لە پارتەكە دەهێنێت ‪.‬‬ ‫سێنگول سەرنج دەداتە ناكۆكییەكی‬ ‫دیكەی نێو ئیسالمییە كوردەكان‪.‬‬ ‫ســەرەڕای ناكۆكی چەندین ساڵەی‬ ‫ئیسرائیل و فەلەستینییەكان‪ .‬هاوكات‬ ‫دووابــەدوای هەڵوەشانەوەی یەكێتی‬ ‫سۆڤییەت و یوگسالفیای پێشوو‪،‬‬ ‫ئیدی لەناوەندی ئاسیاو لەباڵكاندا‬ ‫ملمالنێی نەتەوەیی دژوار روویاندابوو‪،‬‬ ‫كــە فرەترینیشیان موسڵمانەكان‬ ‫بوون‪ .‬لێرەوە هاوسۆزی و دڵگەرمی‬ ‫موسڵمانانی دونیای بــەدووی خۆیدا‬ ‫هانی‪ ،‬وەلـێ‌ لەنێو ئیسالمییەكانی‬ ‫كوردا روانگەیەكی دی هاتە بەرهەم‬ ‫و پرسیارگەلێك قوتبوونەوە‪ ،‬بۆچی‬ ‫ساڵەهایە موسڵمانانی كورد بندەست‬ ‫و چەوساوەن بەهەمان نەزمی ئەوانەی‬ ‫ئاسیاو باڵكان‪ ،‬وەلــێ‌ هــاوســۆزی‬ ‫و دڵگەرمی موسڵمانانی جیهانی‬ ‫لێنەكەوەتەوە ؟ هاوكات ئیسالمییەكانی‬ ‫توركیا نەیانتوانی روانگەیەك بهێننە‬ ‫ئــــاراوە‪ ،‬كەیەكێتیەكی سیاسیی‬ ‫چێبكات‌و لەسەرووی ناسیۆنالیزمەوە‬ ‫بێت‪ .‬سەركەوتنی ئەكەپەش هەمان‬ ‫دژواری رەفــای پێبوو‪ ،‬پێیان وایە‬ ‫نـــەوەی سێهەمی ئیسالمییەكان‬ ‫الوازن‪ ،‬دەسەاڵت بەالیانەوە گرنگەو‬ ‫بــیــردەكــەنــەوە‪،‬‬ ‫ناسیۆنالیزمانە‬ ‫ئەوان دوورن لە قورئان و سوننەت‬ ‫و عــەوداڵــی یەكێتی ئــەوروپــان ‪.‬‬ ‫لەالیەكیترەوە كارا ئەوە دەخاتەڕوو‬ ‫كە روانگەی راستەقینەی ئیسالمگەرا‬ ‫هــەر لەسەردەمی ئەربەكانەوە كە‬ ‫پارتی روانگەی نیشتیمانی هەبوو‬

‫فــەرامــۆشــكــراوە و دوای ئەویش‬ ‫پــارتــە سیاسییەكانی دی هەمان‬ ‫فەرامۆشییان هەڵبژاردووە ‪ .‬پرۆسەی‬ ‫دەســتــبــەرداربــوون لــە ئیسالمیزم‬ ‫لە هەڵبژادنەكانی نــەوەدەكــانــەوە‬ ‫دەستپێدەكات‪ ،‬لە دروشم و ئااڵكانەوە‬ ‫دیــارە ‪ .‬لەمیانی نــەوەی دووەم و‬ ‫سێهەمی ئیسالمگەراكاندا‪ ،‬گفتوگۆكان‬ ‫ئاماژەی ناكۆكی و بەرهەڵستكاریی‬ ‫نیشان دەدەن‪ .‬لەگەڵ بەهێزبوون و‬ ‫زاڵبونی ئەكەپەدا قۆناغێكی نوێ‌ لەنێو‬ ‫ژینگەی ئیسالمییەكاندا دەركــەوت‪.‬‬ ‫لەنێو وانـــدا ئیسالمییە كۆنەكان‬ ‫هاتوونەتە پێشێ‌‪ ،‬هەندێك دەڵێن‬ ‫لەنێو ئەكەپەدا موسڵمانی دێموكرات‬ ‫هەنەو هەندێكیش وادەبینن كە ئەكەپە‬ ‫هەوڵێكە بۆ بــووژانــەوەی رابــردوو‪.‬‬ ‫ئیلگور ســەبــارەت بە كــورد قسەی‬ ‫هەیەو پێی وایە سەركەوتنی ئەكەپە‬ ‫لەنێو دانیشتوانی كــوردا لەتوركیا‬ ‫مانای وایە ناسیۆنالیزمی كورد الوازەو‬ ‫ئیسالمگەراكان بەهێزن ‪ .‬ئەكەپە لە‬ ‫دەستپێكی كاریدا یاسا توندەكانی‬ ‫سەر كوردی هێواشكردنەوەو لەپێناو‬ ‫بوون بە ئەندام لە یەكێتی ئەوروپ‬ ‫گــەل ـێ‌ ســازشــی كـــرد‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لە دەستپێكی دەسەاڵتیدا لەتەك‬ ‫كــوردو بەتایبەتی لەتەك پەكەكەا‬ ‫ســازش و ئاگربڕی هێنایە بــواری‬ ‫پراكتیكەوە ‪ .‬لەمبارەوە قیرمیزی‬ ‫پێی وایــە كە كوردانی وابەستە بە‬ ‫نەریت و راستڕەوی میانەڕەو بوونە‬ ‫تەگەرەیەكی مەزن لە بەردەم پارتە‬ ‫سیاسییە جــوداخــوازەكــان‪ ،‬ئــەوان‬ ‫دەنگەكانیان كــردە پێوەری گرەو‬ ‫بــردنــەوەی ئەكەپە‪ .‬بۆنموونە ئەو‬ ‫دەنگانەی لە ‪ 2002‬دا درانە ئەكەپە‬ ‫بوونە مایەی تێكشكان و دابەشبوونی‬ ‫دەنگی كورد‪.‬‬